Skip to main content

Full text of "Sownik jzyka polskiego przez M. Samuela Bogumia Linde. Wyd. 2., poprawne i pomnoone"

See other formats 


(-9         (  ( 

•,  ki)  ^--  J 

SŁOWNIK 

JEŻYKA  POLSKIEGO 


PRZEZ 


M.  SAMUELl  BOGUMIŁA  LINDE. 


WYDACIE  DRUGIE,  POPRAWCE  I  Mmim 

STARANIEM  1  NAKŁADEM 

imam  narodowego  diienia  ossolińskich. 


Tom  II. 


^. 


5G1728 
^<a. .  z,  -so 

LWÓW 

w  DRUKARNI  ZAKŁADU  OSSOLI^ilSKICH. 

i  8  I)  S. 


Nasz  jeżyli  Polski  urodzlJ  się  z  Słowiańskiego;  albowiem  wszystkie  te  języki  Polski,  Czeski,  Rijski,  Cbarwacki,  Bośnieóski,  Serbski, 
Racki,  Bułgarski  i  inne,  byty  piervv-'j  jeden  język,  jako  i  jeden  naród  SJowiański.  Z  tego  tedy  narodu,  kiedy  jedni  tam,  drudzy  sam  sie- 
dliska swe  przenieśli,  przyszło   i  to ,  iż   z  jednego  języka  wiele  się  ich  urodziło  różnych. 

Górnicki  Dworzanin ,  46. 


£6^5 
t.X. 


PRZEDMOWA. 


Drugi  tom  słownika  Lindego  w  nowem  wydaniu  składamy  w  ręce  publiczności.  Cel 
tego  wydawnictwa  wiadomy  jej  z  przedmowy  do  tomu  pierwszego;  w  środkach,  któremi  Za- 
kład na  korzyść  jego  zarządzać  może ,  nie  zaszła  odtąd  żadna  odmiana ;  i  nie  widzieliśmy 
tez  potrzeby  w  dążeniu  ku  temu  celowi  zbaczać  z  toru ,  któryśmy  sobie  tamże  wytknęli. 

W  dziele  autora  myślącego  najcenniejsze  jest  to ,  co  rozmaite  cząstki  jakby  ogniwem 
łączy,  i  jednolitość  im  nadaje.  Jestto  konsekwentność  zasad  i  wyobrażeń ,  która  sprawia,  że 
utwór  taki  nie  jest  przypadkowym  zlepkiem ,  ale  sam  dla  siebie  pewną  rozumowa  całość  sta- 
nowi. Każda  i  najpiękniejsza  cząstka  innego  organizmu,  do  takiego  dzieła  wpleciona,  wy- 
glądać będzie  jako  łatka ,  której  barwa  świetniejsza  nie  nagrodzi  ujmy  całości.  Nie  sądzimy 
aby  ktokolwiek  z  światłycli  czytelników  dzielił  mniemanie,  iż  słowniki  są  rodzajem  zsypowi- 
ska,  w  którem  sie  mieści  słów  korzec  albo  dwa  korce,  a  lada  garść  nadsypki  rozstrzyga  o 
ich  wartości.  Wątpimy  azali  do  takiego  wyobrażenia  przyznałby  sie  i  najnedzniejszy  słowni - 
karz,  i  czyby  w  niem  zaletę  dla  się  upatrywał;  tem  mniej  stosować  je  można  do  Lindego, 
najznakomitszego  z  dotychczasowych  polskich  filologów.  Owoż  powód  dla  którego  dzieło  je- 
go powtórnie  wydając ,  położyliśmy  największy  przycisk  na  zachowanie  w  zupełności  słów 
jego,  nie  ważąc  się  mieszać  z  niemi  nic,  coby  z  pióra  jego  nie  wyszło.  Dodatki  zaś  nasze, 
dokładnie  od  tcxtu  jego  oddzielone,  ograniczyliśmy  do  pojedynczych  pojawów  języka,  głównie 
polskiego ,  i  rzeczy  już  w  dziele  samem  natraconych ;  a  i  w  tych  stosowaliśmy  się  ile  mo- 
żności  do   sposobów,   które  są  autorowi  właściwe. 

A 


Tych  stów  kilka  niech  nam  się  godzi  umieścić  tu  na  czele,  jako  skazówke  naszych 
przekonań,  a  poniekąd  i  uspra\Yiedli\vienie  dla  tych,  którymby  się  zdawało,  żeśmy  zawinili, 
okazując  się  nie  dość  skwapliwymi  w  podejmowaniu  niektórych  rad,  acz  w  dobrej  chęci  rzu- 
conych ,  lub  dogadzaniu  rozmaitym  zachcialkom :  jeśliby  sic  np.  komu  podobało ,  szukać  w 
tern  oto  dziele  idyotyków  i  języka  złodziejskiego,  lub  przypatrywać  się  tym  z  dyalektów  sło- 
wiańskich, których  Linde  znać  nie  mógł,  i  podziałom  które  w  lat  kilkadziesiąt  po  nim  ro- 
biono. Tego  tu  oczywista  nie  znajdzie;  a  z  tego  co  w  tym  mianowicie  tomie  znaleźć  się 
może,  chcemy  w  krótkości  zdać  sprawę. 

Jakkolwiek    siły  materyalne  Zakładu,    ku  temu    przedsiebierstwu   skierowane,    żadnego 
powiększenia  nie  doznały,    znajdzie  tu  jednak  baczny  czytelnik  nie  jedno ,    co    przemawia  na 
zaletę  tego  wydania.     Rozumiemy  tu  przedewszystkiem  zmiany  i  dodatki  własne  Lindego,    Kie- 
dy nam  zacna    rodzina  autora  rękopisma    po  nim  pozostałe  szlachetnie  ofiarowała,    wkładali- 
śmy wszelkie  usiłowania  w  to,    aby  je  jak  najrychlej    otrzymać,    i  w  tej  mierze  przeprowa- 
dzona została  bardzo  liczna  korcspondencya.     Mimo  to  jednak,  z  powodów  niezależnych  od 
nas,  otrzymaliśmy  je  nie  wcześniej,    jak  dopiero  w  drugiej   połowie  miesiąca  czerwca,    roku 
1855,  wtedy  właśnie,  kiedy  się  ostatnie  już  arkusze  tomu  pierwszego  odbijały.     Wstrzyma- 
nie całego  wydawnictwa,  aż  do  chwili  nadejścia  ich,  zdawało  się  tem  mniej  konieczne,  gdy 
z  jednej   strony  zależało  Zakładowi  na   wydaniu  rychłem,  z  drugiej  strony  zaś  głosy  światłych 
rodaków  z  Warszawy  upewniały,  że  w  rękopismach   owych  nie  znachodzi  się  nic ,   coby  po- 
służyć mogło  do  słownika  polskiego.     Tak  tedy  z  powodu    późnego    odebrania   rekopismów, 
jako  też  i  z  tego ,   że  Lindego  słownik  porównawczy,  według  abecadła  rosyjskiego   układany, 
a  z  początku  defektowy,    zaledwie  w  wyrazach  jedynej    głoski    D  obejmował    przydatno  nam 
poprawki,    tom  pierwszy  polskiego    słownika  nie  wiele  uległ  odm.ianom.     I^rzcciwuie   w  tym 
oto  tomie  korzystaliśmy,  ile  tylko  można  było ,  z  rekopismów  autora.    Linde  nad  słow'nikiem 
porównawczym  języków  słowiańskich  pracując,  podciągał,  jak  widać,   pod  surowsze  roztrza- 
śnienie    texl  swego  słownika  polskiego,    i  takowy    według  notat   pierwotnych  prostował,  lub 
uzupełniał  pożniejszcmi  postrzeżenianii.    Rekopism  jego,  drobnem  i  niewyraźnem  pismem  kil- 
kaset arkuszy  obejmujący,  zadał  nam  niemało  mozołu,  nie  tylko  z  powodu  pisma  swojego ,  alo 
szczególnie  z  przyczyny  tej ,  że  autor  język  rosyjski  za  głównego  przewodnika  swego  obrawszy, 


m 

NYC  wszystkicm  sic  ilo  niego  stosował.  Ztad  stówa  polskie  na  jedną  i  tesamą  gtoske  po- 
czynające się ,  rozrzucone  są  po  całym  rękopismie ,  i  trzeija  było  niekiedy  prawie  zgadywać, 
w  którym  oddziale  stów  rosyjskicli  znaleźć  je  można.  Nie  szczędziliśmy  w  tej  mierze  za- 
chodu ,  a  wydobyty  tym  sposobem  text  polski  przedstawił  liczne  i  wielorakie  zmiany.  Jedne 
z  nich  tyczą  sie  trafniejszego  objaśnienia  wyrazów,  ich  pierwiastku ,  ich  gramatycznego  i  lo- 
gicznego zdeterminowania ;  drugie  obejmują  poprawniej  przykłady  z  rozmaitych  autorów,  lub 
wskazują  dokładniej  miejsca  powołane ;  inne  nakoniec  podają  wyrazy  nowo  w  pisarzach  da- 
wnych dostrzeżone,  i  wymienione  ich  znaczenia  przykładami  popierają.  Wszystkie  tego  rodzaju 
zmiany  przyjęliśmy  do  textu  w  niniejszem  wydaniu  bez  żadnych  .odznaczeń;  a  czytelnik  zna- 
leźć je  może  pod  nastepującemi  wyrazami: 

Gad,  gadać,  gadactwo,  gadanie,  gagas,  gagatek,  gaić,  galić,  gardTo,  gardzić;  garnąc,  garniec, 
garnitur,  garnizonowy,  garnkoslirob ,  garnuszkowy,  garść,  gas,  gasić,  gasie,  gąsior,  gąslva ,  gąszcz,  ga- 
wor,  gazowy,  gęba,  gębaty,  gebczastość,  gębka ,  gębkowaty,  gębkowatość,  gębować,  ges,  gęsi,  gęśl, 
gfsto,  gęstodziurawy,  gęstobści,  gestooki,  gest  wić,  gęstwina,  gęsty,  gielcb,  giełda,  giętki,  gietkos'ć, 
gil,  gimnastyka,  gimnazyabiy,  gimnazyasta ,  gimnazyum ,  ginąć,  gitara,  głąb,  gladce,  gładki,  gładliomo- 
wność,  gładkość,  gładyszka,  gładyszowa,  gładzą,  gładzić,  gładzony,  gładziusieńki ,  glanowaty,  głaz,  gła- 
zować,  gleba,  głęb,  głębić,  głęboki,  głęboko,  głębokość,  glibiela,  glina,  gliniarstwó ,  gliniarz,  glinka, 
głobić,  głód,  głodać,  głodek,  głodnieć,  głodnik ,  głodiiokary,  głodnokupny,  giodnozły,  głodny,  głogó- 
wianka,  głos,  głośnik,  głośnobrzmiący ,  głośny,  głowa,  głowacieć ,  głowi,  głowiasty,  głowica,  głowien- 
ka, główka,  głowkaty,  głownia,  głównie,  główny,  głow'okręty,  głowołomny,  głozna ,  głucby,  gługlarz, 
gluglu,  głupawość,  głupawy,  głupi,  głupie,  głupieć,  głupość ,  gnać,  gniazdo,  gniew,  gniewać  się,  gnie- 
wliwy,  gnieździć,  gniły,  gnój ,  "gnojowisko ,  gnojkowslwo,  gnuśnieć,  godło,  godność,  gody,  godzić,  go- 
dzić się,  godziwy,  gola,  gołąb,  gołąbeczek,  gołębie,  golić,  goło,  gołocie,  gołoskrzydły ,  golowąs,  goły, 
gomoły,  gon,  gońca,  gonić,  gonicielka  ,  gonitwa,  goniony,  gont,  góra,  gorąco,  gorący,  gorczyczkowa- 
ty,  górkowatość,  górkowaty,  gorlic,  gorliwie,  gorliwość,  gorliwy,  górnik,  górno,  górnomyślny,  gór- 
nonośny,  górność,  górnorozumny ,  górny,  górski,  gorszący,  gorsze,  gorszenie,  gorszy,  gorszyć,  go- 
rycz, gorzałka,  górze,  gorzeć,  gorzelina,  gorzki,  gorzko,  gorzkość,  gorzykwiat ,  gorzystość ,  gos'ć, 
gościć,  gościna,  gościniec,  gościnny,  gospoda,  gospodarny,  gospodarować,  gospodarski,  gospo- 
darstwo, gospodarz,  gospodarzyk,  gospodyni,  gotczyzna,  gotować,  gotować  się,  gotowanie,  go- 
towalniany,  golowcein,  gotowiec,  golownik,  golowo,  gotowość,  gotowy,  gówno,  gozdzicc,  gozdzie- 
niec,  grabarka,  graliarski,  grabić,  grabiciel,  grabie,  grabieć,  grabii-ź ,  grabiezyć,  grabisko,  grabki, 
grad,  gradonośny,  gradowaty,  graduał,  gramatka,  gramatyk,  gramatyka,  gramatycki,  gramota,  grań, 
granadycrski ,  granatnice,  granica,  graiiicznik,  graniczyć,  granowity,  grąz,  grązić,  grązić  się,  grecki, 
grcczycha,  grób,  grobarz,  grobić,  grobla,  grobnik,  grobowcowy,  grobowiec,  grobowizna ,  grobo- 
wy, grobszłyn ,  grocli,  grocbowy,  gród,  gfodopis ,  grodź,  grodzić,  grodzicie),  grodzeński ,  grom, 
gromada,  gromadka,  gromadno ,  gromadność,  gromadny,  gromadzenie,  gromadzić,    gromadzki,    gromca, 

A' 


IV 

gromić,  gromiciel,  gromienie,  gromki,  gromnica,  gromnieć ,  gromonośny,  gromowładny,  gromowladzca, 
gromowfajczyna ,  gromowy,  gronisko ,  grono,  gronostaj,  gronowy,  grosz,  groszowy,  grot,  groza,  gro- 
źba, grozić,  groźliwość,  groźliwy,  gruba,  gruby,  grubo,  grubian ,  grubianka ,  grubiański ,  grubiaństwo , 
grubić,  grubieć,  grubo,  grubokrewny ,  grubomowność,  z  gruba,  w  grubsz,  grubszość,  gruby,  grucbnie- 
nie,  gruchot,  gruoliotanie,  gruchotka,  gruda,  grudka,  grudniowy,  gruncik,  grunt,  gruntować,  grunto- 
wnie, gruntowność,  gruntowny,  gruntowy,  grusza,  gruszkowy,  grusznik ,  gruz,  .gruzla,  gruzfowatość , 
gruzo\Yaty,  gruzowy,  gryczanik,  gryczany,  gryka,  gryf,  grymas,  gryźć,  gryzienie,  gryzikrupa ,  gryzipa- 
cierz ,  gryzmolić,  gryzmoly,  gryzoslaw ,  gryzota ,  grzać,  grzanka,  grząski,  grząskowaty,  grzebielucha , 
grzebień,  grzebieniarz ,  grzebieniasty,  grzebieniec,  grzebiennik,  grzebełko ,  grzeblo,  grzech,  grzechotać, 
grzecbowy,  grzęda,  grzegotka  ,  grzejskarb ,  grześć,  grzesznik,  grzeszyć,  grzcszysko,  grzmieć,  grzmienie, 
grzmot,  grzmotać,  grzmotnąć,  grzmofowy,  grzonąć,  grzyb,  grzywa,  grzywacz,  grzywiasty,  grzywniasty, 
grzywnowy,  gubernacya,  gubernator,  gubernatorka ,  gubernatorowa ,  gunia,  gurtowy,  gurtować,  guslarz, 
guśbć,  gusfowaty ,  guwerner,  guz,  guzdrać  się,  guzdralski ,  guzicn ,  guzikarz,  guzikowaty,  guzowacieć, 
guzowatość,  guzowaty ,  gwałtu ,  gwar,  gwarzyć,  gżegźebca ,  gźegźofka ,  gźynek,  baczysty,  hajducki, 
hajduczy,  hakowaty,  hałasie,  halaśnica,  halasowny,  hafaszenie,  haniebny,  harc,  harcować,  bard,  he- 
roina ,  heroizm  ,  herolstwo ,  iieros ,  hetmańczuk ,  hetmanić ,  hetmanka  ,  hetmański ,  hetmaństwo ,  hetmań- 
szczyzna ,  liimn ,  hodować,  hojność,  hołd,  hołdować,  horodnia ,  liorodnica ,  horodziszcze ,  hrabianka, 
hrabiątko ,  lirabina  ,  hrabstwo,  hramota,  łiu,  huczeć,  Imcznie,  huczny,  huk,  Imbinka ,  hulaszczy,  hultaić  , 
hultajka,  hultajski,  hubczasty ,  hubka,  hurmem,  hurt,  hurlować,  hurtownik,  husarski,  husarstwo ,  kawa, 
kawkokos ,  krakać ,  los. 

Prócz  poprawek,  których  nam  rękopism  pomieniony  autora,  i  znalezione  gdzieindziej 
notatki  jego  dostarczyły,  nie  omieszkaliśmy  z  naszej  strony  dawać  ciaglą  baczność  na  znajdu- 
jące się  tuowdzie  usterki  i  niedokładności,  prostując  jedne,  a  uzupełniając  drugie  sposobem 
tym,  jak  się  wyżej  powiedziało.  Często  przychodziło  nam  sprawdzać  powołane  przez  autora 
przykłady.  Linde  w  swych  przytoczeniach  z  dawnych  pisarzów  posługiwał  się  w  znacznej 
części  wydaniami  poźniejszemi ,  jak  to  poczet  pism  na  czele  dzieła  jego  załączony  poświad- 
cza. Z  jednej  strony  ogroni  pracy,  z  drugiej  za  daleko  może  posuwana  w  niej  skrupulatność 
sprawiała,  że  zdarzało  mu  się  niekiedy  wziąć  błąd  drukarski  lub  zmianę  w  pisowni  za  wy- 
raz odrębny,  jak  np.  bahaber  --  bohatyr;  cmono  =  mocno;  jerzyna  =  jeżyna;  kwiecia  =  lwięcia; 
kardusz  «  karkusz ;  łączki  =  sączki ;  lęgowy  «  lęgowy  itd.  Dla  wykrycia  takich  lub  tym  podob- 
nych mylek,  trzeba  było  udawać  się  do  wydań  pierwotnych,  a  niekiedy  wszystkie  je  z  so- 
bą  porównywać.  Ku  temu  służyła  nam  wybornie  biblioteka  Zakładu:  bo  aczkolwiek  w  Lin- 
dem  przytaczane  są  niekiedy  i  takie  dzieła  lub  wydania,  których  ona  nie  posiada;  przecież 
największa  część  przytaczanych  nie  tylko  się  w  niej  znajduje,  ale  ma  nawet  ręką  jego  czer^ 


V 
wono  popodkreślane  wyrazy,  które  do  słownika  swego  zabierał ;  a  są  tu  dziś  w  dość  znacznej 
ilości  i  takie  które  mu  zgolą  znane  nie  były.  W  łłomaczeniach  znowu  nierzadlco  okazała 
się  konieczność  rozpoznawania  odpowiedniego  wyrazu  w  oryginałach,  które  nasz  autor,  jakeś- 
my sie  o  tem  z  Lukana ,  Walerego  Maxyma  i  innych  przekonali ,  nie  zawsze  miewał  pod 
ręką.  Tego  rodzaju  sprostowania  i  dodatki,  od  nas  samych  pochodzące,  znajdujcą  się  pod 
następujacemi  głoskami  i  wyrazami : 

G,  galik,  galioty,  gara,  garb,  gawot,  gawron,  gazda,  gąźwy,  gędziec,  gierej,  gi,  giemielnica , 
giez,  glanek,  gluba,  gfuzyć,  gnius ,  goleniowy,  gorlice,  góra,  gorz,  gospodyni,  grodzianin,  gruszt , 
grzęda,  gumno,  gzegzolka,  hadziacz ,  hadyna,  hajstra,  harmider,  harować,  herasz,  het,  hetka, 
hody,  holowieiika,  holubec,  hońca,  horod  ,  herodowy,  hospodar,  hrabia,  hrazisty,  bryc,  hrydnia,hu- 
nąć,  huska,  hutman,  i,  icyk,  ilm,  imię,  ingi,  inkuba,  intercyza,  irmos,  ispina,  jądro,  jalowaty,  jar- 
mak,  jedykuJa,  jerzy,  jerzyna,  jeżyna,  języczny,  joasia,  juracha,  kadłubek,  kadzidło,  kafar,  kaganiec, 
kak,  kąkol,  kalander,  kałarasz,  kałantyr  ,  kalkus,  kalenica,  kaliwek ,  kamaryna,  kampson,  kanał,  kanar- 
chać,  kandyscukier,  kanzon  ,  kapcie,  kapieć,  kapson,  karacena,  karafiał,  karawaka,  karawusz,  karbona, 
karbowy ,  karcz ,  kardusz  ,  karkusz ,  karmasyr ,  karnal ,  karofiał ,  karwaser  ,  kaszów ,  kasztan ,  katan ,  kau- 
szyk,  kawerna,  kawon,  kazań,  kazemiak,  kaźń,  kazya ,  keder,  kidę,  kierdasz,  kiereszować ,  kiernoz, 
kiesa,  kijak,  kindiak,  kiryk,  kisiel,  klagienfurt,  kłatowski,  klepać,  kliszawy,  kłoda,  kment,  kmieć, 
kmocha,  kmotr ,  kniaź,  knysz,  kobieta,  kochan,  koczka,  kofia ,  kolasa,  kolimaga,  kolka,  kołpak,  koł- 
tryś,  kołtun,  koment,  komunik,  kompars,  komysz,  kondak ,  koniakówka,  konopie,  kontenteca ,  kopica, 
kordasz,  kordel,  korop',  korowaj,  kościół,  kotoniata,  kousz ,  kozubalec,  krem,  kromołów,  krótkos'ć, 
krowodrza,  krszyć,  krzeczot ,  kszc,  kujan,  kulczyć,  kunegunda,  kupsko  ,  kunilia ,  kurhan,  kurdesz,  kur- 
nik, kurzeja,  kusz,  kuty,  kuzelny,  kwiecie,  labirynt,  łabuzisko ,  łacinniczka,  łączka,  lancet,  larendogra, 
fasować ,  laszy ,  latować ,  lazy ,  lebiodka ,  lego\vy ,  lem ,  lemieszka ,  leźć ,  lobegal ,  lokacya ,  łokoczyć ,  lo- 
kować ,  lonher ,  łono ,  lor ,  łoszów ,  łotok  ,  łupać. 

Takie  byty  zachody  nasze  około  tomu  drugiego ,  których  wynik  publiczności  podajemy. 
Pozostaje  mi  tylko  złożyć  publiczne  podziękowanie  tym  szanownym  rodakom  którzy,  przez 
samo  zamiłowanie  piśmiennictwa  ojczystego ,  nie  odmówili  mi  swojej  pomocy  i  znacznie  się 
do  poprawności  wydania  przyczynili;  mianowicie:  P.  Janowi  Wagilewiczowi  za  pilne  przepa- 
trywanic  rckopismów;  PP.  Janowi  hr.  Załuskiemu,.  Dyonizemu  Zubrzyckiemu  i  Felicyanowi 
Łobeskiemu  za  udzielanie  swoich  uwag;  PP.  Karolowi  Szajnosze,  Stanisławowi  Przyłęckiemu 
i  Janowi  Szlachtowskiemu  za  nadzorowanie  korekt  w  czasie  kilkotygodniowej  mojej  nieobe- 
cności, i  robione  z  swej   strony  postrzeźenia. 

Lwów,  dnia    1   wrz-eśnia    1856. 

AUGUST  BIELOWSKI. 


JUl^^^"  Llc'J)y  przy  uwagach  nawiasem  zamkiuetijch  poioione  ,  maja  w  tym  tomie  znaczenie  następujące:  I  znaczy  A.  Bie- 
lowskiego;  2  J.  Wagilewicza ;  3  J.  lir.  Załuskiego;  4  Dyonizego  Zubrzyckiego;  3  F.  Łobeskiego;  6 
K.  Szajnoch§ ;  1  S.  PrzyJfckiego. 


JAŚNIE  WIELMOŻNEMU  JEGOMOŚCI  PANU 

STANISŁAWOWI  HRABI 
ORDYNATOWI 

NA  ZAIflOŚClU 

Z   A   M   O   J  S   K   I   E   im   U, 

JEGO   CESARSKO  -  KRÓLEWSKIEJ  MOŚCI   TAJNEMU  KONSYLIARZOWI 
i  SZAiMBELANOWI,  KAWALEIIOWI  RÓŻNYCH  ORDERÓW. 


Zaszczyciłem  część  pierwszą  łomu  pierwszego  Słownika  imionami  JO.  Xcia  Jmci  Genera- 
ła Adama  CzartoryskiegO ,  i  JW.  Hrabiego  Józefa  OsSOlińskicgO ,  imionami,  mówię, 
w  kraju  i  za  granica  śtvietnemi;  poważam  się  tę  drugą  część  ivydać  pod  zaszczytem  imienia  JW. 
Wac  Pana  Dobrodzieja.  Ścisły  związek  zachodzący  między  Osobami  tak  wysokiego  znaczenia, 
do  tego  mię  ośmiela;  a  wdzięczność  należąca  się  ode  mnie  JW.  Wac  Panu  Dobrodziejowi.,  za 
doznane  wcześnie  tak  hojne  wsparcie  mego  przedsięwzięcia ,  najmocniejszem  dla  mnie  jest  znietoo- 
leniem.  —  Ktokolwiek  choć  iv  części  zna  dzieje  literatury,  bądź  krajowej,  bądź  obcej,  oddaje 
cześć  połuinną  JO.  Xciu  Jmci  Teściowi  JW.  Wac  Pana  Dobrodzieja,  jako  Muz  Opiekunoioi ; 
JW.  Wac  Pan  Dobrodziej  zaszczycasz .^  przyozdabiasz,  pojmiazasz,  znane  od  dawna  iv  Polszczę 
nauk  siedlisko,  założone  przez  Wielkiego  Jana,  ZaniOJSkieg'0 ,  Przodka  swego,  którego  nie- 
śmiertelna pamięć  słynie  dotąd  iv  historyi  nauk  i  krajów.  Tam  to  troskliwie  zbierasz  JW.  Wac 
Pan  Dobrodziej  szczątki  i  zabytki  starożytne,  tam  sprowadzasz  kosztowne  zbiory  ksiąg,  i  narzę- 
dzi do  nauki  służących,  tam  zgromadzasz  mężóio,  talentami  i  nauką  celujących,  tam  zachęcasz 
młódź  krajową,  aby  korzystała  ze  sposobności,  którą  jćj  do  kształcenia  się  na  ludzi  zdatnych 
i  znakomitych  podajesz.  —  Troskliwy  o  przyszły  los  nieocenionych  swoich  skarbów  Polskiej,  Sło- 
wiańskiej i  obcej  literatury,  JW.  HraJńa  OsSOlińskl,  w  Wiedniu,  znalazł  zaspokojenie  tro- 
skliwości swojej,  oddając  drogie  te  zbiory  pod  opiekę  JW.  Wac  Pana  Dobrodzieja;  cieszą  się 
miłośnicy  nauk,  tak  krajowi,  jak  obcy,  z  wyboru,  który  na  zawsze  oddala  wszelka  ol)awę;  że- 
by skarb  ten  hicracki ,  z  taką  usilnością,  lak  wielkim  kosztem  przysposobiony,  wniwecz  nie  po- 
szedł. Ja  zaś  z  mojej  strony  teraz  tym  więcej  cieszę  się  i  chlubię,  że,  ile  mi  siły  moje  po- 
zwoliły, należałem  do  zbierania  tych  najdroższych,  bo  najrzadszych  literatury   zabytków. 


Racz  tedy  JW.  Wac  Pan  Dobrodziej  przyjąć  i  to  dzieło  moje,  nad  htórem  w  ciągu  hil- 
koJelnim,  przy  założeniu  przez  JW.  Hrabiego  OsSOlińskieg"©  owego  zbioru  literatury  krajowej 
pracowałem,  a  wśród  pracy  mojej  około  niego,  wciąż  doznawałem  zachęcających  pobudzeń  i  po- 
mocy JO.  Xcia  Generała  Teścia  JW.  Wac  Pana  Dobrodzieja;  raa,  go  przyjąć  z  tą  lułaściwą 
sobie  uprzejmością,  z  której  w  kraju  i  za  granicą  nauki  się  chlubią;  racj  go  poczytać  niejako 
za  treść  wy  ciągnioną  z  tego  zbioru,  który  troskliwość  JW.  OsSOlińsklegO  opiece  Pańskiej 
powierzyła. 

Z  Warszawy,  w  Miesiącu  Listopadzie  1808. 


LINDE. 


DALSZY  CIĄG  PRENUMERANTOW 


Najjaśniejszy  Cesarz  Ausfrt/acki, 


Józef  Hrabia  Bieliński. 
Ignacy  Błeszyński. 
Szkoły  Bobrzejskie. 
Breza  Ministr.  Sekr.  Stanu. 
Jakób  Byszewski. 
Antoni  Chłapowski. 

Tadeusz  Czacki  Starost.  Nowogrodzki. 
Łukasz  Babski  Sekr.  Stanów  Galicyi. 
Soter  Daroivski. 

Tadeusz  Dembowski  Minist.  Skarbu. 
X.  Diehl  Członek  Izby  Eduk. 
Jerzy  Dobrzański. 
Biblioteka  Królewska  Drezdeńska. 
X.  Marcelii  Dzięcielski  Kan.  Kujaw. 
Hr.  Antoni  Dzieduszycki. 

Puss  Konsyl.  Stan.  Ross.  Sekretarz  Akademii  Peters- 
burskiej. 
Fram-ius  Senator  w  Gdańsku. 
Kassa  miejska  Gdańska. 
z  Sierakowskich  Górsko. 
Michał  Grabski. 

Horn  Ksieg.  Uniwers.  Wileńskiego. 
Józef  Jaraczewski. 
Ignacy  Jelski  Podpólkownik. 
Karamzyn  Konsyliarz  Stanu  Ross. 
Kicki  Arcy  -  Diskup  Lwowski  Konsyl.  Stanu. 
X.  Hugo  Kołłątaj. 

Słownik  Lindego  wj/d.  S.    Tom  II. 


Rafał  Kołłątaj  Starosta  Trze£'niowski. 

Szkoły  Kowieńskie. 

Krupowicz  Pisarz  miasta  Wilna. 

Marcin  Krzyżanowski. 

Józef  Kuropalnicki. 

Antoni  Lanckoroński  Konsyliarz  Tajny  Cesarski. 

X.  Wincenty  Łańcucki  Kanon.  Zytomirski. 

Łoivicka  Szkoła  nauczycielska. 

Łuszczeiuski  Minister  Spraw  Wewnętrznych. 

Ignacy  Marchocki. 

Masłowski  Konsyliarz  Prefektury  Kaliskiej. 

Stan.  Hr.  Miączyński. 

Szkoły  Mińskie. 

Szkoły  Mozyrskie. 

Julian  Niemcewicz,  Sekretarz  Rady  Stanu. 

Gabryel  Ogiński. 

Kazimierz  Olechoivski. 

Starosta  Ossoliński  Prezes  Sądu  Appellacyjnego. 

Ludwik  Pac  Kawaler  Maltański.- 

Kazimierz  Plater  Starościc. 

Jędrzej  Polsfus  Pisarz  Sądu  Pokoju  Wschowskicgo. 

Szkoły  Posiaicskie. 

Teodor  Potocki  Wda  Bełzki. 

Seweryn  Potocki  Senator  Rossyjski. 

Biblioteka  Prazka. 

Antoni  Pstrokoński. 

Wojciech  Pustowski  Marszałek  Słonimski. 


Xżę  Ordynat  Dominik  RadziwiŁ 

Baron  Ludwik  Rastawiecki. 

Micha!  Romer  Prezes  Ti-ybunalu  Wileńskiego. 

Rbnne  Szambelan  Iniper.  Ross. 

Józef  Sierakowski  Kawaler  Maltański. 

Szkoły  Słuckie. 

Jan  Sniadecki  Rektor  Uniwersytetu  Wileńskiego. 

Jędrzej  Sniadecki  Professor  Uniwers.  Wileńskiego. 

X.  Opat  Sokolnicki. 

X.  Teodor  Sołtyk. 

Szkoły  Swisłockie. 

Józef  Szadorski. 

X.  Xawery  Szaniawski  Proboszcz  Grodziski. 

Szijmański. 


Augustyn  Trzeeieski. 
Nepomucen  Umiński. 
Koliegium   Warszawskie  XX.  Pijarów. 
Teodor  de  Wejchari  Konsyliarz  Imperatora  Ross. 
Zuzanna   Wilcz-yńska. 
Uniwersytet   Wileński. 
Szkoły   Wileńskie. 

Seminaryum  Główne  Duchowne  Wileńskie. 
Jan  de   Witt. 

Stanisław   Wofowicz  Podkom.  Rzeczycki. 
Piotr  Hr.  Zahielski  Stobiik  Galio. 
Tomasz  Zycki  Professor  Matemat.  Uniwersj-t.  Wileń- 
skiego. 


Autor  Słownika  ma  honor  uwiadomić  Prześwietna  Publiczność ,  ze  odtąd  prenumerata  na  cale  dzieło, 
dla  nowo  przybywających  prenumerantów ,  podwyższa  się  dwoma  czerwonemi  złotemi,  tak,  że  teraz  cał- 
kowitość prenumeraty  wynosić  będzie  czerwonych  złotych  dwanaście  w  zlocie.  To  podwyższenie  bynaj- 
mniej się  nie  ściąga  do  tych ,  którzy  przed  wyjściem  jeszcze  tej  drugitf'j  części  pierwszego  tomu ,  pre- 
numerowali. Ostrzega  oraz  autor,  że  po  wydaniu  drugiego  tomu,  obejmującego  litery  od  M  do  O,  (co 
nastąpi  ku  końcowi  przyszłego  roku),  cena  podwyższona  będzie  do  czerwonych  złotych  piętnastu  w  złocie; 
takowe  albowiem  podwyższenie  wypada  z  obrachunku  wzrastających  coraz  bardziej  kosztów  druku  tego  dzieła. 

lu  Warszawie,  w  Listopadzie  iS08.  Roku. 


Lind  e. 


G. 


G,  g,  litera  alfabetu  łacińskiego  siódma,  greckiego  trzecia, 
polskiego  (ą  i  ę  20  litery  raclitijąc)  dziewiąta.  Kras. 
Zb.  1  ,  305.  ber  fiektite  23iid;ftak  M  Intctiiifd^cn  3llp6a= 
IiCt^^.  W  Polskim  wymawiamy  g  zawsze  grubo,  nigdy 
nie  jak  j  ;  gdzie  go  zaś  Iroche  miękcej  wymawiamy,  piszemy 
po  nim  samogłoskę^  i  n.  p.  giermek,  giełda.  Kpcz.  Gr. 
\,  p.  57.  boś  g  ningt  im  fpIiiifcŁcn  Wi  nl<3baim  luic  j, 
mmx  i  barniif  folgt,  foiift  iiiimer  fnft  iinc  Wi  ScutfrfK  k. 
Januszewski  tedy  jeszcze  przekłada,  zęby  iv  słowach 
a  Łacińskiego  przyswojonych  raczej  pisać  j  niz  g,  n.  p. 
rejestr ,  nie  regiestr ,  anjoJ  nie  angioł  (jak  w  dawnych 
drukach  wszędzie),  ewanjelia,  nie  ewangielia.  —  Gór- 
nicki zadawnione  gi ,  co  my  dziś  go  mówimy,  z  da- 
szkiem pisze:  skarał  gH  bóg  ■■  skarał  go  bóg.  Nowy 
Char.  Że  g  przed  e  zakoszę  jest  miękkie,  iviec  zawsze 
po  sobie  przed  e  zada  włożonego  i,  n.  p.  gies,  giest 
abo  jest,  z  Łac.  gestus ,  gienerał  abo  jenerał,  ^^ińidjcn 
g  iillb  e  inil^  cm  j  eiltgcfiitft  mcrbctl.  [Deputacya  To- 
warzystwa Warszawskiego  P.  N.  poleca  pisad  g  bez 
zmiękczenia  « nie  tylko  w  nazwiskach  własnych  i  chrze- 
stnych, jak  Gessner,  Germania,  Genewa,  Gertruda  i  t.  p., 
ale  i  w  imionach  pospolitych  do  języka  przyswojonych: 
geografia,  genealogia,  algebra,  geometrya,  generał' o 
i  t.  d.  Rospr.  i  Wniosk.  sir.  5S4.  —  1]  Czesi  naszego 
g  nie  mają;  ich  g  jest  naszym  j;  n.  p.  gablko  jabłko, 
gak  jak,  gcden  jeden.  Nasze  g  zaś  w  Czeskim  zastępuje 
h,  n.  p.  (/arfflc  hadati ,  ^a^Hc  haneti,  głoica  hlawa,  gnida 
hnida,  góra  hora,  goloiuy  hotowy. —  Toi  i  iv  naszych 
niektórych  krainach  postrzegamy ;  mówią:  gańba  i  hań- 
ba; mówimy:  ganić,  a  przecież  nie  gańbić,  lecz  hań- 
bić, haniebny.  "Bogatków,  gdy  sie  z  Mazowieckiego 
do  Litwy  przenieśli,  Bohatkami  nazywano.'  Nics.  1, 
•129.  cf.  ' Borzobohaly ;  cf.  gebka ,  gąbka,  hubka.  —  §. 
G.  zamiast  k  piszą  iv  owych  skróconych:  gmyśli,  gwo- 
li, grzeczy  {zkąd  grzeczny)  ■■  kmyśli ,  kwoli,  krzeczy , 
to  jest:  ku  myśli,  ku  rzeczy  ob.  ku=  ivedle. 

G.  Z.  P.  abbrewiacya:  Generał  Ziem  Podolskich. 

GABAC,  ał,  a,  cz.  niedok.  (-gabnać  jednotl.  w  składanych), 
niepokój  czynić,  drażnić,  napastować,  nnfcd^tcn,  rcijcii, 
I)CliliniI;i()cn.  (cf.  Ital.  gabbare).  Stała  się  niezgoda  mię- 
dzy jastrzabi,  ze  walcząc  między  sobą,  inszych  ptaków 
nic  gahali.  Ezop.  151.  Jeśli  ku  nim  blizko  przystąpisz, 
a  będziesz  je  gabał,  tedy  się  na  cię  rzucą  i  zabiją  cię. 
Jer.  Zbr.  1.  Odrzuć,  cokolwiek  cię  na  szkodę  twojej 
duszy  gaba.  Pot.  Zac.  53.  Kacerz  ten  dysputacyjkami, 
któremi    proste    gaba,    zliardziaJ.    Sk.  Dz.  295.     Gołębie 


drapieżni  ptacy  albo  szkodliwe  zwierzęta  gabają.  Cresc. 
588.  Cudzołoztwo  z  jednej  strony  jest,  gdy  dziewka 
cudzego  gaba  męża.  Haur.  Sk.  238.  Bez  przyczyny  nie- 
radzi  nikogo  gabają.  Papr.  Trij.  C.  2.  Już  ona  umarła, 
co  więcej  gabasz  uczyciela  (żeby  przyszedł  uzdrowić  ją). 
Budn.  Marc.  5,  56.  (czemuż  go  jeszcze  trudzisz?  Bibl. 
Gd.).  Nie  na  wieki  pszenicę  młócić  będziesz ,  ani  jej 
będzie  "gabać  koło  wozowe.  Leop.  Jes.  28,  28.  (potrze. 
Bibl.  Gd.).  —  §.  Gabać  kogo  o  co,  nalegać  nań  o  co, 
ciiicit  imi  ctwnji  ninbiicn ,  ł^it  britigeiibft  bcź^alD  anlicgen.  Ko- 
go o  dług  przodków  jego  gabają,  ten....  Szczerb.  Sax. 
86.  Żaden  się  nie  żałował  nań  o  żadną  rzecz,  ani  go 
też  żaden  o  żadną  rzecz  nie  gabal,  ani  molestował.  1 
Leop.  i  Macch.  10,  65.  Jeśliby  kto  chciał  gabać  kogo 
o  imienie,  ma  to  czynić  przed  owym  sądem,  gdzie  jest 
wzdane.  Sax.  Tyt.  75.  CABANIE,  ia,  «.,  subst.  verb., 
napastowanie,  drażnienie,  bad  9hifct()teii ,  bie  9liifed}tuiiij. 
CABACZ,  a,  m.,  co  gaba,  drażni,  draźniciel,  bcr  9(iife4'tfl'- 
Trudny  gabacz  brzuch,  molestus  interpellator.  Mącz. 

Pochodź,  nagabać,  nagubnaji,  nienagabniony,   przeniga- 
bad,  prze  II  a  gabnać. 

GĄBCZASTY  ob.  Gebczasty. 

GABELA,  i,  2.  {Ital.  gabella;  Gall.  gabelle;  Lat.  med.  ga- 
bella,  gavlura,  gablagium;  Dbb.  bic  ©affcl),  cło,  pobór, 
btc  Steiier,  bcv  Sf"-  Gabella,  nazwisko  we  Francyi  po- 
datku na  sól  włożonego.  Kras.  Zab.  i,  506.  Gabele  od 
soli.  Star.  Ref.  45.  W  Wenecyi  gabele  wszyscy  płaca. 
ib.  164.  Jabł.  Tel.  36. 

GABINET,  KABINET,  u,  m.,  GABINECIK,  a,  w.  zdrbn. 
(Gfl//.  cabinet;  //«/.  cabinello;  Angl.  cabbinet),  pokoik  po- 
boczny ciższy,  ba^  gabinet,  ciii  ikmi,  ftillereei  3ii"iii"'. 
\ind.  kabinet,  kamerza,  shtibelz,  jispiza  ,  skriuna  jispa; 
Sorab.  1.  pżitwark;  Ross.  KaóinieiŁ,  OTX0/Kiil,  OTXO!Kaa, 
ropHima.  Sypialnie  i  gabinety  dla  zgiełku  oddalone 
być  maja  od  pokojów  dziecinnych.  Swilk.  Bud.  99.  §. 
Gabinet  u  monarchów  jest  miejscem  sekretniejszych  obrad 
w  interessach  krajowych.  Jez.  Wyr.  bnt^  gnbtnct  m\  ben 
Ciifeit.  Czasem  bywa  pierwej  w  gabinecie  rezolucya,  niż 
w  senacie  deliberacya.  Lub.  Roz.  455.  Z  tych  siedmiu 
ministrów  składa  się  teraz  królewski  tajemny  gabinet. 
Pam.  83,  568.  §.  Skład,  zbiór  różnych  kosztowności, 
sztuk  pięknych,  brt^  Gabinet,  cin  Bimnici'  5"  Jloftlmrfeitcii. 
Sorab.  i.  hutżowna  żtwa ,  hukncncża.  Gabinet  natural- 
ny, cin  9Jatnraliencab:net,  jest  miejsce,  w  którym  się 
przechowują  rzeczy  od  przyrodzenia  wyprowadzone ,  w 
jak  najpodobniejszym ,  ile  można ,  żywości  stanie.  Kluk. 
Źw.  1,  15.     Piękny  ma  gabinet,    pełny  rzeczy  rzadkich. 

9* 


12 


GĄBKA-  GACIE. 


GAD-GADAĆ. 


A^.  Pam.  8,  149.  GABINETOWY,  a,  e,  od  gabinetu,  6a« 
Iniictó  = .  Ross.  KaóiiHCTCKifi.  Sekretarz  gabinetowy.  Mon. 
70,  540.  (cf.  *dumny).  Negocyacye  są  wojną  gabineto- 
wą. Zab.  9,  229.  t.  j.  gabinetów  dworskich,  albo  dwo- 
rów, cin  Sirieg  ber  6-aMneter. 

GĄBKA  i  t.  d.  ob.  Gębka. 

GABLOTEK,  tka,  m.,  Gall.  tabletle,  deszczulka  do  ściany 
z  góry  przybita,  żeby  na  niej  co  postawie,  cin  23rctc(;eit 
ttit  ber  SBaiib,  eiwai  baraiif  su  ftcHen.  Tr. 

GĄBR  ob.  Czabr. 

GAG,  i,  ź.,  faszyny,  pęki  z  gałęzi  wiązane.  Papr.  W.  1, 
471.  gafd^iiicii ,  Jtck^WinbcI.  §.  Gać,  gacie  liczb.  mn. ,  po- 
most z  takich  pęków,  gafiimcnmcrf ,  cin  iTiniittelbamm , 
cinc  9!cifcrl)rii(tc.  lioh.  et  Slov.  liat;  Hung.  g;U;  Bosn. 
gńt,  zagatje,  zajazenje,  (6osn.  gaziscte,  bród  faf/unt  bród); 
Croat.  gata,  (=1.  gat,  gacie,  2.  Jaz  qu.  v.;  Croat.  gaz; 
Hung.  gazlóhely  vadum  bród) ;  Carn.  gatshe ;  Yind.  gas ; 
Ross.  raib.  Cymbrowie,  podciąwszy  wielki  la.s ,  gać 
uczynih,  i  tak  się  przez  rzekę  przeprawili.  Stryjlc.  35. 
(cf.  gacić). 

GACEK,  cka,  m.,  (cf.  gaszek,  gach,  cf.  Ital.  gazza;  cf  Ger. 
31)[cl);  nietoperz,  latoperz,  latonka,  bic  gltbcrmanź.  Bosn. 
gligljak ,  pircac ,  netópjer ;  Carn.  pirpogazhćza ;  Yind. 
mrazhnik  ,  shishmisli ;  Slav.  slipimish  ;  Ross.  KOJKani, 
acTjMaH  Mbiiub.  Nietoperze  także  gackami  zowia.  Zool. 
Nar.  292.  Osądzono  nietoperza,  żeby  już  we  dnie  nie 
latał.  Lecz  w  nocy  omackiem,  I  już  nie  nietoperzem,  ale 
zwał  się  gackiem.  Min.  Ryl.  4,  98. 
GACH,  a,  m.,  ponocnik,  fryjerz.  Cn.  Tli.  (cf.  Gei: 
©autf),  @C(J,  ®acf  =  młokos,  głupiec;  Ital.  cucco;  Ban. 
giak;  Holi.  gheek;  An(jl.  geck;  Svec.  gcck;  hland.  gick; 
cf.  Lat.  jocus);  cin  3(nri)tfcI)UHirmer,  cin  ŚuI)Icr.  Tu  w  tym 
lesie  z  swym  gachem  kryje  się.  Tcat.  52,  d.  H8.  Świę- 
ty urząd  gamratora,  ołtarz  gachom  służy.  Zygr.  Pap. 'iSd. 
ŻartbL  Jmć  Pan  Gachowski!  Mon.  65,  282.,  oh.  Gaszek 
demin.  GACHOWAC,  al,  uje,  intransit.  niedok.,  a)  po 
nocy  chodzić  szalejąc.  Cn.  Th.  ki)  ber  3?ac()t  fd)uiarmen. 
b)  Za  dziewkami  biegać,  fryje  stroić,  bcn  S)idbd)en  nac^= 
Imifen,  fculilen.  GAĆHOWAĆ  SIĘ  recipii:,  zbytnie  się 
stroić,  ftd)  iiltermapiii  tniftcn.  Tr.  GACHOWANIE,  ia,  71. 
subst.  verb.,  ■■  GACHOWSf  WO,  GACHOSTWO,  nocne  bru- 
kowanie, baś  Sdinińrmen  bci)  ber  3fad)t;  gamratowanie, 
fryjerstwo,  baź  33nl;Ien,  bie  Snljlcrec.  Z  gachowstwa  zro- 
bić przystojność  i  oehędóstwo.  Mon.  69,  125. 

GAClC ,  ił,  i,  et:  niedok.,  gacią  pomościć ,  mit  9Jei^'(iiinbel 
Itelcgcn ,  liebriicfen.  Boh.  hatati,  hatam;  Slov.  hatóm;  Hung. 
gatot  tsinalok  ;  Carn.  gatim  farcire;  Croat,  gatiti,  zajezi- 
ti,  zajazti ,  (cf  jaz);  Hoss.  raiiiTb,  raM}';  Eccl.  raiio;  (di- 
sling.  Croat.  Rag.  Bosn.  gaziti  vadere  brodzić;  Ital.  gu- 
azzarc;  Carn.  gasim ;  Yind.  gasili;  Carn.  gas  caUis  nivis, 
cf.  Ger.  ©affe;  cf.  Rag.  gacka  lutum).  Polacy,  aby  sna- 
dniej przez  rzekę  przebyć  mogli,  gacili  ją  i  mościli  chro- 
stem.  Stryjk.  545.  Wybrani  Clirysta  gacili  rózgami  pal- 
mowemi  drogę  Panu.  BiaŁ  Post.   12.,  {ob.  Nagacić). 

GACIE,  i,  pliir.,  (cf  Cbcrb.  ©otcn,  ©abie(;ufen;  "//wn^.  ga- 
tya,  ob.  Gatki);  Slov.  gaty;  Yind.  gazhe;  Bosn.  gaclije, 
gacchice,  svitice;  (Croai.  g^che  =  Węgierskie  gatki;  Croat. 


blacho  =  Węgierskie  spodnie;  Croat.  gege  =  Niemieckie 
spodnie);  £cc/.  raijiH,  npenoacajo,  onomcAUic;  {Ross.  mta 
końce  gatek;  raiHHKt,  rauiHHKŁ  sznur  do  zwięzywania 
gatek;  Croat.  gachnyak  ligula  femoralis);  ubranie,  spo- 
dnie, bie  $ofen,  bic  Seinfleiber.  Gacie  spuściwszy  golą 
mu  wypnie  dupę.  Pot.  Juw.  2,  34.  (cf  portki,  pludry)! 
Prov.  Slov.  Ne  bogi  sa  Nemec,  ze  mu  gate  wezmu,  va- 
cuus  cantanl  coram  latro7ie  viat.or.  —  {Prov.  Croat.  Koi 
dobro  giłch  nevese.  Rad  guszto  nye  potese,  c«j  rem 
primo  bene  non  agit,  saepius  iterare  eogitur).  'Gacionosz 
Eccl.  ramCHOceu^b  braxatus;  "gaciodziej  Eccl.  rameAtM- 
TP.ib  braccarius. 

GAD,  u,  m.,  Boh.  et  Slov.  had  anguis  wąż  ;  Sorab.  1.  had 
vipera,  coluber;  So7'ab.  2.  huż  wąż;  Carn.  gad  vipera; 
Yind.  had ,  kad  ,  kazba  =  wąż ;  Yind.  kazhinka  ,  kazhur  ■- 
węgorz  (cf  kaczka);  Croat.  kacha,  gśd  =  wąż;  Eccl.  riij^i,, 
jKiiBOTHOe  npccMbiKaioiuecca  no  scjuii  n.  p.  sjiift;  (cf. 
Rag.  et  Bosn.  gad  sordes;  Bosn.  gadniti  inquinare;  Yind. 
gaditi  =  ganić;  Ross.  raAidii  brzydki,  ra4JHBbift  ckliwy; 
cf.  Arab.  ren  hajath  animal;  cf  gadać,  zagadywać);  =  zie- 
miopłaz,  czołgacz,  płaz,  cin  nuf  bcm  23an(i;e  ober  onf  fc^r 
hiącn  giipen  fricd)cnbei5  Jbicr.  Wszystek  gad  ziemski,  we- 
dług rodzaju  swego.  Radź.  Genes.  1,  25.  (wszelki  -płaz 
ziemski.  Bibl.  Gd.  ntlcś  ©cnnirmc.  8nt^.)  Reptilia  gad, 
rzeczy  czołgające  się  po  ziemi ,  mianowicie  węże  cudo- 
wne. Chmiel.  1,  593.  (cf  gadać,  zgadnąć).  Gadem  na- 
zywamy te  zwierzęta  ,  które  mają  krew  czerwoną  zimną, 
serce  o  jednej  komórce  i  o  jednym  uszku ,  a  nadto  je- 
szcze płuca  do  oddychania.  Te  Linneusz  umieścił  w  gro- 
madzie nazwanej  Amphibia.  Dawniejsi  zaś  naturaliści  tym 
wyrazem  Amphibia  oznaczali  niektóre  tylko  zwierzęta , 
jako  to  bobry,  wydry,  jaszczurki ,  żaby  i  t.  d.,  z  tego 
względu,  że  one  równic  w  wodzie  jak  i  na  powietrzu 
żyć  mogą.  Zool.  Nar.  190.  cf  Kluk.  Źw.  1,  25.  bie  3(m= 
pbibien  nad)  beni  Sinne.  Ze  te  klasse  gadem  nazywam , 
tak  się  usprawiedliwiam.  Zawsze  pod  tym  imieniem  u 
nas  rozumiano  takowe  zwierzęta,  które  na  obrzydłych 
miejscach  przemieszkiwają ,  przez  odmienność  kształtu 
swego  od  innych  zwierząt ,  w  oczach  ludzkich  okropne 
były,  owe  węże,  żmije,  padalce ,  jaszczurki.  Kluk.  Zw. 
5,  5.  Sd)lp(3en,  S^ttcrn,  3>ipcrn,  gibcd)fcu  jc.  W  sieli- 
skacli  Dydony  i  Eneasza  włóczą  się  dziś  gady.  N.  Pam. 
20,  225.  Jak  będziesz  klął  twą  postać  wspaniałą  czło- 
wiecze. Różniącą  cię  od  gadu,  co  się  nizko  wlecze. 
Bmoch.  Sąd.  25.  §.  Trans,  gawiedź,  hałastra.  Często  ten 
*had  (gad,  o  Tatarach)  w  Podolskich  krainach  gości.  Papr. 
Gn.  1057.  biefco  ©cid;nicip,  bie  intarcn.  cf.  gadzina. 

*GADA,  y,  i,  piętro,  £1  li b.  ber  ©aben,  bn^  ©toctmerf.  Spadł 
na  dół  z  trzeciej  gady,  i  wzięto  go  umarłego.  1  Leop-. 
Act.  20,  9.  (piętra.  5  Lcop.).  Były  trzy  gady.  1  Leop. 
Ez.  42,  6.  (piętra.  3  Leop.). 

GADAĆ,  ał,  a,  cz.  niedok.,  {Boh.  hadati  conjicere,  vaticina- 
ri ,  badać  vates ;  Slov.  badam  hariolor ,  hadać  hariolus; 
Rag.  gatati  sortilegio  uti,  gataz,  gatalaz  sortilegus;  Croat. 
zgadyam ,  zgoditi  =  zgadywać ,  zgadnąć,  (cf  gody);  Croat. 
gatavecz  fulurorum  divinator;  Ross.  ra^aib,  raAWcaib 
zgadywać,  raAaieJb  wróżek;    Sorab.  1.  hudacż  conjectu— 


GADAĆ     SIE. 


GADANIE  -  GADACZKA. 


13 


rare;  Heb.  lin  clmd  aenigma  proposuit,  niTi  chidah  ae- 
nigma;  cf.  gad;  Sorab.  etc.  had  serpens;  hadam  atigtt- 
ror;  quia  serpens  callidum  est  animal ,  guod  lanquam 
dhinare  seu  sagire  gueal);  1.  mówić,  rozmawiać;  wszelako 
zawsze  mniej  poważnie  używa  się  gadać ,  niz  mówić , 
rebcn.  Sorab.  2.  gronisch;  Croat.  et  Slav.  govoriti;  Rag. 
gOYoritti;  Carn.  govorim ;  Yind.  marnuvati,  govorili ,  be- 
fediti,  kremlati,  vesuvati;  Boss.  roBopiiTb  {ob.  Gawo- 
rzyć), cKasaib,  CKasuBaio,  6aaTb;  Ecd.  H:crA.'\rosATii.  Nie 
usiłujemy  uczyć  tego  mówić ,  który  gadać  nie  umie , 
docere  dicere,  qui  logui  nescit,  ben  fvn'C(^icn  Ic^rcil ,  bcr 
nid;t  reben  faun.  Pir.  Wym.  223.  Chętnie  o  tym  ga- 
damy, co  milujem  z  chuci.  Jag.  Wyb.  C.  4,  b,  (co  w  ser- 
cu, to  i  na  języku).  Niechże  gada,  ma-H  co  mówić,  bo 
nie  mam  czasu.  Teat.  24,  c.  87.  Trudno  nie  gadać, 
kiedy  ze  mną  kto  mówi.  ib.  15,  c.  55.  (nie  otwierać  się, 
nie  wyjawić).  Co  w  sercu  kryjesz,  twarz  będzie  gada- 
ła. Bardi.  Trag.  469.  (wyda).  Nie  ustąpi  milczenie  czę- 
stokroć wymowie.  Gadać  nas  uczą  ludzie,  a  milczeć 
bogowie.  Nar.  Dz.  5,  106.  Łacno  gadać,  nie  łacno  do- 
kazać.  Cn.  Th.  412.  (cf.  gębą  wojować).  Każdy  gada, 
chociaż  nic  nie  umie.  Jabi.  Ez.  127.  Jemu  gadać  o  tem, 
toż  samo,  jak  o  wilku  żelaznym.  Teat.  19,  b.  49.  (głu- 
chemu gadać;  groch  na  ścianę  rzucać).  Oh  nie  gadaj! 
Teat.  56,  c.  105.  (co  mówisz!  nie  do  wierzenia!).  Weź 
zonę,  stółę,  urząd,  póki  tchniesz  żywotem.  Zawsze  o 
tobie  gadać  będą,  nie  wątp'  o  tem.  Jak.  Baj.  89.  Niech 
na  cie  gada,  jak  kto  chce  złośliwie.  Ty  jesteś  cały, 
cnota  cię  zasłania.  Karp.  4,  42.  Uformuje  cerę,  jak 
gdyby  trzeciego  dnia  gadał  z  Panem  Bogiem.  Opat.  Sat. 
165.  z  papieżem,  z  królem,  Tigranem  siilutaiit.  Cic. 
Yilnae,  me  puero,  sub  Stephano  Bathorio  nobilis  quidam 
occasioiitm  dcdit  dieto  simili:  Gadał  z  Ferensem;  adeo 
Ule  altos  sumpserat  spiritus  ex  coUoquio  cum  aulico , 
ttpud  regem  gratioso ,  ut  aegre  aUquis  ad  eum  accedere 
posset,  famulis  respondenttbus:  Gadał  dziś  Jego  Mość 
z  Ferensem.  Cn.  Ad.  228.  cf.  gagatek.  2.  Gadać,  siła 
mówić,  nabijać  uszy.  Cn.  Th.  fd)ii)necn ,  plniibevii.  Wielka 
różnica  między  temi ,  którzy  wiele  czynią  i  którzy  wiele 
gadają.  Mon.  65,  492.  Gadają  wiele',  nic  nie  mówiąc. 
Teat.  25,  95.  (wiele  huku,  mało  stuku;  wiele  wątku, 
mało  wełny).  Wiele  gada  a  mało  mówi.  ib.  28,  b.  28. 
*5.  Gadać  =  zgadywać,  dorozumiewać  się.  Cn.  Th.  rotbcil, 
fdilicpcii,  folijmi,  ituitDmapCii.  Gadaj  nam 'tę  gadkę:  piąciu 
psów  łowimy  w  lesie  blizkim;  czego  dostawawy,  tego 
nie  mamy;  co  nam  ucieka,  to  mamy;  —  -a  on  zga- 
dnąć nie  mógł.  \\arg.  Wal.  557.  'GADAĆ  SIĘ  recipr., 
{Boh.  hadat  se  disputare;  cf.  Germ.  ^abcm,  §aber,  cf. 
"hadrunek,  'hadrunkować,  "hadrować,  'hadrownik) ;  ro- 
zmawiać się  z  kim,  dysputować  się,  rozpierać  się; 
Ross.  coiionpouiaTbca,  cocTasaibca;  mit  SBoitcn  ftrcitcn , 
bi^putircn ,  %mi  rocd/fdu.  Oni  się  o  to  ze  mną  gadali. 
1  Leop.  Jub.  51,  25.  (sprzeczali.  5  Leop.).  Często  się 
o  to  gadali,  któryby  z  nich  miał  być  zacniejszy.  Źrn. 
Post.  96,  b.  Kto  w  szkole  Arystotelesowej  nie  bywał, 
radzę,  aby  o  rzeczach  wielkich  i  skrytych  nie  mawiał, 
ani  pisał,  ani  się    o  nie    gadał.    Orzech.  Qh.     90.     Kazi- 


mierz, gadając  się  pod  dobrą  myśl  z  biskupy  o  nie- 
śmiertelności duszy,  umarł.  Stryjk.  205.  Tzbudowawszy 
się ,  pocieszywszy  się  rozmową).  Ludzie  sie  jęli  o  wie- 
rze gadać  i  swarzyć.  Biel.  Kr.  525.  Będę  sie  tam  z  ni- 
mi gadać  o  ludu  moim.  Leop.  Joel.  5,  2.  (bede  sie 
z  nimi  sądził  o  lud  swój.  Dibl.  Gd.).  O  co  się  to  miedzy 
sobą  gadacie?  Leop.  Marc.  9,  16.  (o  cóż  spór  macie 
miedzy  sobą?  Bibl.  (id.).  Kto  się  gada  z  bogiem,  ma 
jemu  odpowiadać.  Budn.  Job.  59,  55.  (kto  chce  strofo- 
wać boga.  Bibl.  Gd.).  Gadając  się  z  ś.  Szczepanem ,  nie 
mogli  się  sprzeciwić  mądrości  jego.  Bial.  Post.  105. 
GADANIE,  ia,  n. ,  subst.  verb.,  {Boh.  et  Slov.  hadanj  di- 
yinatio,  aruspicina,  altercatio;  Ecd.  et  Bos.':.  r^\^uie 
wróżenie,  zgadywanie,  gadka,  zagadka).  1)  potoczne, 
zwyczajne  mówienie,  rozmowa,  bilu  Sicbcil,  bela  @crcbe; 
bas  ®cfc()nHlCC.  Kiedyż  się  uważnie  nauczysz  mówić,  i  z  tych 
próżności  gadania  oduczysz?  Jabi.  Tel.  42.  Yind.  befe- 
duvanje,  govarjenje,  pladranje ,  jesizhenje ,  jesikanie, 
quantanje;  Boss.  ii3r.iaro."iaHie.  O  wdzięczne  wód  sze- 
mranie, wdzięczne  zdrojów  gadanie.  Groch.  W.  352. 
§.  Zgadywanie,  domysł,  proroctwo,  biU'  SRatlien,  Grra-- 
tfien,  bic  SBcifitijHiiij.  2)  Gadanie  (gadanie  sie)  =  słowny 
spór,  rozprawa,  dysputacya,  ber  3Bin1lVCd)fcl ,  3Bi'vtftrcit, 
bic  5)i>3|.nitntion.  Boss.  c.iOBOiiptHie.  O  nauce  Jezusa  sły- 
sząc Rabinowie ,  na  eadanie  c^o  i  dysputacye  wyzwali. 
Sk.  Kaz.  495.  Gotował  się  biskup  na  dyspautacyą,  a 
zgromadzając  uczone  ludzie,  z  pompą  na  gadanie  ono 
iść  chciał.  Sk,  Zyiv.  2,  89.  Żydzi  mieli  gadanie  o  wie- 
rze z  Sylwestrem.  Sk.  Dz.  181.  Zefirenus  uczynił  ga- 
danie abo  dysputacya  z  Montanistami.  ib.  110.  G.\DA- 
CTWO,  a,  n.,  wielemostwo,  świegot,  gadanina;  ®cfdiludt;C, 
Siebcrey.  Gadactwa  dosyć ,  mądrości  mało.  Pir.  YYijm. 
125.  GADACZ,  a,  m.,  (Slov.  et  Boh.  badae  lates;  So- 
rab. i.  hudak;  Bag.  gataz,  gatalaz  sortilegus;  Croat.  ga- 
tiueez  futiirorum  dirinalor;  Boss.  rajaicab  wróżek,  wie- 
szczek); a)  dużo  i  szeroko  gadający,  świegot,  ciii  Sd)H)d> 
fccr ,  SSorteiniidter.  Siedzi  przede  nma  nieprzebłagany  ga- 
dacz, nabita  wiatrem  i  nic  nic  znaczacenii  słowami  gę- 
bę mając.  Zab.  6,  525.,  Ecd.  r^^TOMMmi■h.  Wielcy  oni 
gadacze  albo  świegotliwi  ludzie,  którzy  w  towarzyszeniu 
z  drugiemi  sami  mowę  zabierają,  i  w  tym  co  powiadają, 
końca  znaleźć  nie  mogą.  Zab.  6,  518.  b)  Cektownik , 
przegadywajacy  sie  z  kim,  spierający  się  o  co.  Wiud. 
Hoss.  coBonpocHiiKi.,  eiti  !?iópiitator.  Jakiś  twardy  i  chy- 
try gadacz.  Sk.  Dz.  514.  Co  jest  jawnego  bez  sporu, 
nie  potrzebuje  żadnego  gadacza.  Poc.  Horn.  570.  c)  We- 
dług Czeskiego  badać  vates,  mądry,  który  łacno  zgaduje, 
wieszczek.  Ch.  Th.  ciii  SSeifci',  ciii  Sclicr.  Pytajcie  się 
wieszczków  i  gadaczów.  1  Leop.  Jes.  8.  19.  Nie  słu- 
chajcie proroków  waszych  i  gadaczów,  i  tych,  co  sny 
wykładają,  i  wróżków.  Leop.  Jer.  27,  9.  Na  kształt  ga- 
dacza. 1  Leop.  Proc.  25,  6.  (wieszczka.  5  Leop.).  Gdzie 
mędrzec,  gdzie  rozumny  w  piśmie?  gdzie  gadacz  wieku 
tego?  Budn.  1  Cor.  I,  20.  Prostakem,  nie  gadacz,  Davus 
sum,  non  Oedipus.  Mącz.  GADACZKA,  i,  r.,  świegotka, 
ciiie  SdmHiftcriiiii.  —  *§.  Prorokini,  bic  Sekriiin,  2!5a|ir< 
fiiiJCliilll.  Boh.  hadaćka;  Boss.  ra^aTCJbuima.    Krok  zosta- 


u 


GADANINA  -  GADKA. 


GADEK-GADZINA. 


wił  po  sobie  trzy  córy,  jedna  byJa  czarownica,  druga 
wieszczka,  ostatnia  gadaczka.  Gwagn.  A60.  Biel  biu.  157, 
6.  GADANINA,  y,  i.,  świegotanie ,  próżne  sJowa,  @e= 
\ijwa% ,  @CU'af^.  Tej  stałości  owe  wykrętarskie  gadaniny 
pewnie  sprawić  nic  mogą.  Pilck.  Sen.  list.  A,  56.  Przy 
budowaniu  Babilońskiej  wieży  wnet  brzydka  gadanina 
między  murarzami  Szerzy  się,  w  której  gfusi  nie  godzą 
się  sami.  Przyb.  Milt.  583.  Gadanina  ta  Maurów  jest 
mieszaniną  Arabskiego  i  Indyjskiego  języka.  Przyh.  Luz. 
532.  GADATLIWOŚĆ,  ści,  i.,  gadulstwo,  wielomówstwo, 
bic  Sdiaftbaftigtctt.  \ind.  pladrazlmost,  jesizhnost;  Rag. 
goYornos ,  jezicnos ;  Ross.  roBop.iiiBOCTb,  c;iOBOXOTHOCTb. 
GADATLIWY,  a ,  e  ,  —  ie  adv.^  świegotliwy,  wielomo- 
wny,  frfminfi^aft,  plnubcr^mft.  Sorah.  1.  friecżniwy;  Carn. 
sgovarliv;  Rag.  govorni,  jezicjan,  (cf.  języczny);  yind. 
pladrazlien,  jesizlien ,  jesikast,  quantazh;  Ross.  rOBopjiii- 
Buii.  Łgarz  gadatliwy.  Hul.  Ow.  i  10.  GADKA,  i,  ź., 
gadanie,  mowa  o  czem,  ba>^  Stcbctt,  ba§  ©crcbc,  bie  3Jc= 
ie  »on  cttva>3.  Niech  się  strzegą  gadek,  przechadzek|, 
rozmów  nieprzystojnych  z  niewiastami  w  kościele.  Sk. 
Kaz.  344.  Do  kościoła  chodzić  mamy,  nie  na  gadki , 
nie  na  rozmowy,  ale  abyśmy  się  modlili.  W.  Post.  M?i. 
524.  Niewiele  w  gadki  się  z  nim  wdawała.  Radź.  Żyw.  P. 
47.  Sirzeź  się  gadek  wszelakich  próżnych  i  plugawych, 
Karnk.  Kat.  548.  Dla  swoich  pantofli  gadką  był  całego 
miasta  ;  nawet  dzieci  szydziły  z  niego,  wytykając  go  pal- 
cami A'.  Pam.  5,  274.  Proces  tak  śmieszny  zostałby 
gadką  wszystkich  próżniaków,  albo  złośliwych  języków. 
Żabi.  Dz.  150.  Teat.  50,  b.  49.  Już  ta  rzecz  nie  no- 
wą w  uszach  ludzkich  gadką.  Pot.  Syl.  G5.  O  tobieć 
to  gadka ,  Na  cięć  to  przymówka.  Cn.  Ad.  800.  Staliśmy 
się  gadka  ludzką,  t.  j.  wszyscy  o  nas  mówią,  każdy  na- 
mi usta  wymywa,  fabiilae  sumus.  Mocz.  To  uważając 
Antoniusz  zdała ,  Od  niepotrzebnych  gadek  rzecz  oddala. 
Chrośc  Fars.  22.  —  §.  Rozmowa ,  spór ,  gadanie ,  dy- 
sputacya,  bic  Untcrrcbuiig,  ber  3Bortn)ed))cI ,  bie  Stśpiita= 
tioil.  Boh.  hadka  disputatio.  Od  wyznania  prawdy  nie 
dał  się  uwieść  żadnomi  gadkami  ani  namowami  przeci- 
wników. Raz.  Hst.  110.  Wywabiał  na  gadki  Wiklefiany 
jeden  Karmelita,  th.  4.  Mało  na  świecie  mędrców-  w  tym 
się  gdzieś  zgodzili ,  Chociaż  w  głębokie  gadki  o  tym 
zachodzili.  Rej.  Wiz.  155.  Nie  naleźli,  żebym  z  kim 
w  kościele  gadki  czynił.  Sk.  Dz.  9.  O  usprawiedliwie- 
niu wiele  jest  gadek  między  dzisiejszemi  o  wierze  swa- 
ry.  Sk.  Kaz.  509.    g.  Pytanie ,  kwestya ,    bic  J^rncje.    Z  tćj 

gadki  abo  pytania,    taka    się    nauka    wydaje Saxoii. 

Tl/t.  96.  Jest  tu  gadka  o  to,  jaka  Rzplta  ma  być? 
Modrz.  Baz.  13.  §.  Trudne,  zawiłe,  ciemne  pytanie, 
zagadka,  iai  SMtbfcl.  Boh.  pohadka;  Yind.  gunitva, 
Yganka,  razi;  Sorah.  2,  godalo,  godłu,  godane,  (cf.  godło); 
Rag.  gonetka,  gatka ;  Croat.  gńnka,  zaganka  ,  gonotka ;  Dal. 
gonitka,  zagoda ,  gotka,  pritich;  Ross.  ra.iaiiie.  Zawi- 
kłana  przez  przenośnią  mowa,  po  Grecku  aenigma ,  po 
naszemu,  nie  od  ciemności,  ale  od  zgadywania  gadką 
nazwana.  Kpcz.  Gr.  5,  p.  88.  Zgadnijcie  ini  jedne  gad- 
kę:  z  jedzącego  wyszedł  pokarm,  a  z  mocnego  słod- 
kość?   Sk.  Żyw.  2,  2.    Sphyns   trudne    gadki    zadawała. 


Bard.  Trag.  350.  Oedip  wątpliwe  gadki  rozwiązuje,  ib. 
355.  Królowa  Saby  przyjechała ,  aby  skusiła  Salomona 
w  gadkach.  Leop.  2  Parał.  9,  1.  Gadki,  którym  nie  mógł 
dać  rozum  ludzki  rady,  Wykładać  jęły  rzeczne  boginie 
Najady.  Olw.  Oiu.  291.  fig.  Gadką  są  dla  mnie  mowy 
We  Pana ,  pojąć  ich  nie  mogę.  Teat,  5,  39.  (ciemne , 
niepojęte,  i^re  DJebeii  finb  mir  ciit  3Jdt^feI).  *g.  Gadka, 
problema.  Cn.  Syn.  715.  eiii  ^Iro&Iem;  Bosn.  pricja,  pri- 
cica,  kojom  se  istina  ischje;  Sorub.  1.  wudatżo. 

(•GADEK,  'GĄDŁ  ob.  Gędziec,  Gędzić). 

'GADOWNIK,  a,  m.,  I.  gaduła,  gadacz,  etll  ^'laubercr, 
©^liHifeer.  Niestety  gadownik.  Zab.  8,  525.  Izyck.  II.  Czo- 
snek dziki ,  alliiiin  serpenłimim,  żmijowym  albo  gadowni- 
kiem  mianujemy,  ;t  szyje  ma  pstra,  jak  żmija.  Syr. 
1226.  o6.  gado we  ziele.  GADU  GADU  l^interj.  SBif^  ffiafd; ! 
Vhid.  shnodranje;  Boh.  tfesky  plesky,  trety,  caó.  Gadu 
gadu,  a  psi  w  krupy,  a  świnia  ryje,  a  wilk  w  owce. 
Cn.  Ad.  228.  loguacitas  aufert  eorum,  quae  agenda  sunt, 
oćcasionem,  bie  (sd)dfer  fd;nHtfteii  lutb  ber  2S5oIf  6p^It  bic 
©d)afe.  Ah  jakże  długo  tego  gadu  gadu.  Zab.  15,  180. 
(tej  gadaniny). 

Pochodź,  gaduła,  gadulski,  dogadać,  nagadać  sie, 
ogadać ,  odgadać,  odgadywać,  odgadnąć,  pogadać,  prze- 
gadać, rozgadać,  ivy gadać,  zgadywać,  zgadać,  zgadnąć, 
zagadać,  zagadnąć,  zagadka,  wzgadać.    §.  godio. 

GADOWY,  a,  e,  od  gadu,  [Boh.  hadi  wężowy;  Sorab.  i. 
hadowe;  Eccl.  ra40B^  żmijowy);  bai  frid;ciibe  ©eifuriit 
bctrejfciib.  Gadowe  ziele  ob.  VVężownik.  GADUCHA,  y, 
2.,  (cf.  Boh.  had.  wąż);  gad,  gadzina,  czołgacz ,  cttt  nilf 
bem  23aitd;e  friedKnbc^  Ibier,  3.  S.  eiiic  ©t^laiige.  Czło- 
wiek uwalił  strasznie  kijem  węża,  a  żona  krzyknie:  coż 
ci  gaducha  ta  winna  mizerna?  Jabł.  Ez.  216. 

GADUŁA^  y,  m.  et  s'.,  gadacz,  gadaczka,  świegot,  świego- 
tka;  ber  ©d)dtier,  bie  Sdm'd^crilin.  Bywszy  długo  tuła- 
czami W  domu  zostali  gadułami.  Zab.  15,  180.  Wielki 
z  ciebie  gaduła.  Teat.  18,  5.  Sekret!  co  to,  to  wcale 
nie ;  straszny  ze  mnie  gaduła,  ib.  55,  b.  8.,  Boh.  darmo- 
tlach,  howora;  Slov.  tlachać,  tlućhuba;  Bosn.  tlapac , 
tlapa,  cankayac  f.  tlapnica,  cankavica ;  Sorab.  1.  plapo- 
tak ,  (cf.  papla);  Yind.  kvantazh,  pledrovez,  jesikazh , 
lopotez,  klopotez ,  slilabuder ,  lapeuls,  trabusa;  Ross. 
óa-iacHin;^ ,  paaroBopmuKi,  neperoBopmim-B,  uia.ióepi, 
roBopoHTj ,  roBopt ,  roBopyHB  /'.  rOBOpj-HbH.  Gaduła ,  co 
ma  język  jak  paprzycę  z  mliwa,  Przyjemna  w  posiedze- 
niu; niemowa  wstydliwa  za  nic.  Zab.  9,  55.  ZabŁ  GA- 
DULSKI, a,  ie,  ob.  Gadatliwy,  fc^amjilinft.  Sorab.  1.  pla- 
potacźne ;  Eccl.  c:\a;^iib'Ł.  —  Subst.  GADULSKI ,  iego , 
m.,  gadacz ,  eiii  Sd;ii'd|cr.  Starosta  Gadulski  w  Poivro- 
cie  l'oih,  Komed.  Niemcewicza.  GADULSTWO,  a,  n., 
gadatliwość,  paplanie,  @c|d;n)n^igfett,  DJebfceligfcit.  GADU- 
LIA,  ii,  i.,  Sorah.  1.  plapotecźtwo,  plapotacżiioscź;  Eccl. 
E.AAjeHie.  E.^JHOMoiiie ,  e.\a,^i.,  E:\iłAhCTKO,  imeciOBic; 
Ross.  nycTOiMe.ibCTKo ;  Bosn.  jezicjenje  ,   tlapa. 

GADZIEL,  i,  i:,  Ajuga ,  ziele  soczyste,  od  pszczół,  roga- 
cizny  i  owiec  bardzo  lubiono.  Kluk.  Dykc.  1,  19.  ®ini= 
fcl.  cf.  Lat.  consoiida. 

GADZINA,  y,'i.,  (Slov.  hyd  ptastwo  domowe;    Ross.  ra^ii- 


GAGA  -  GAGATEK. 


G  A  I  G  -  GAJ. 


15 


Ha  robactwo,  rajt,  ra4i>i  id.  —  ra4HTb  brudzić,  psuć; 
ra4iiTbca  brzydzić  się,  cknąć,  ra4Kiri  brzydki);  a).  pJaz,  zie- 
mi opła  z  ,  gad,  zwierzę  po  ziemi  się  plazające.  Tfarf:-.  6^- 
nes.  1,  24.  not.  ein  friccficnbeś  %^n.  cf.  hadyna.  —  Ka- 
czki chowają  przy  takim  miejscu ,  gdzie  nie  mało  iabnej 
gadziny,  któremi  się  jak  kluskami  pasą.  Haur.  Sk.  iW. 
O  ukąszeniu  od  gadziny  i  robactwa,  jako  to  pszczół.  I'am. 
83.  praef.  Takiej  kury  nie  imię  się  łaska ,  ani  żadna  inna 
gadzina.  Haur.  Ek.  154.  ©cjuditc,  ©csicfcr.  —  §.  Gadu 
czołgającego  rodzaj  pierwszy  nazywam  gadzinami ,  po- 
wszechnym wprawdzie  imieniem  ,  które  dajemy  pospohcie 
wszystkiemu  czołgającemu  się  gadowi ,  najbardziej  prze- 
cież temu  rodzajowi  służącym,  ile  że  wszystkie  są  bar- 
dzo jadowite,  a  ich  ukąszenie  po  większej  części  śmierć 
przynosi,  Crolalus.  Kluk.  Żw.  3,  28.  (Slninicrfdtlaiicjc).  Kto 
się  zlutuje  nad  zaklinaczem,  którego  wąż  ujadl,  i  nad  wszys- 
tkiemi,  którzy  się  przybliżają  ku  gadzinom  okrutnym!  1  Leop. 
Syr.  12,  13.  (cf.  wąż,  (sd)laiiijcn). —  §.  ^5.  Gadzina ,  ja- 
szczurka, żmija,  padalce,  stworzenie  szkodliwe,  jado- 
wite, zapalczywe,  ©ejiiditc ,  rttmiijcjiidjti',  Sirotc,  jcbeś 
fdiaMiftfic,  %\\i\o,i,  obcr  fipźlłrtftc  SBefen,  cin  Uiigcliciicr.  Nie- 
masz  gadziny  jadowitszej  nad  obmówce,  niebezpieczniejszej 
nad  pochlebcę,  niewstydliwszej  nad  pasorzyta.  Zab.  "1 5, 
73.  Gadzinie  tej  (Chimerze)  i  skrzydlaty  Pegaz  ledwie 
podołał.  Kraj.  Cliim.  B  b.  Co  za  zła  gadzina!  Teat.  35. 
b,  IG.  Któżby  wierzył,  żeby  ta  mała,  głucha  i  garbata 
gadzina,  tak  się  rzucać  mogła?  ib.  1.  b,  52.  A  odezwijże 
się  głucha  gadzino,  czego  płaczesz?  Teat.  16,  33.  b). 
Gadzina  folwarkowa  =  plastwo  domowe ,  drób'  domowy, 
Slovac.  hyd;  (osobliwie  kaczki,  może  iż  się  gadziną  żywią, 
cf.  Croat.  kacha  ,  gad  =  wąż;  V'inc?.  kazhinka,  kazhur  =  wę- 
gorz),  ficiiieź  $ofinc^,  gc^fnne^,  bcfinibcrś  giitcit.  Na  wy- 
żywienie młodej  gadziny,  krom  pośladów,  trzeba  dać 
zboża.  Haur.  Ek.  155.  Gadzina  folwarkowa,  mianowicie  ku- 
ry, gęsie,  indyki,  kaczki,  gołębie.  Haur.  Sk.  63.  Stokłosa 
gadzinę  drobną  folwarkowa  wyżywi.  Haur.  Sk.  36.  §.  Fiy. 
cołlect.  Gawiedź ,  ludzie  niehamowni,  ©cfiiibcl,  ©Cjiidlte. 
Izydor,  gdy  począł  w  Moskwie  kazać,  pojmali  go;  ale 
uciekł  i  więcej  nie  chciał  tej  gadzinie  kazać.  Gwagn.  79. 
{ob.  jaszczurcze  plemię).  GADZINNY,  a,  e,  od  gadziny, 
żmijowy,  wężowy,  rttmi=,  Sinttei'',  6d)lait()Cn  =  .  Od  grze- 
chu, jako  od  żądła  gadzinnego  stronią.  Birk.  Kant.   C.  3  b. 

GĄGA,  i,  z.,  obłe  drzewo,   do  rozpierania  statków,  ładując 
je.  Ryd.    citt  oualcś  StM  .Ciol;,   baś  Knim  55cliibcii  ber  @e= 
fd^e  gcbrniic^t  mirb. 
GĄGAC  ob.  Gęgać. 

GAGAS,  u,  m.,  1).  GAGATEK,  tku,  m,  czarna  stwardniała 
ziemna  żywica,  niektórzy  ją  czarnym  bursztynem  być  ro- 
zumieją. Daje  się  polerować,  jak  przedni  kamień.  Kluk. 
Kop.  1,  210.  Nazwany  od  miasta  Gaga  w  Licyi.  Sienn. 
524.  Ład.  Hst.  Nat.  37.  ber  ®aqat[),  bai  Sergmadjź.  Biel. 
Hit.  277.  Scheidt.  Elekt.  22.  GAGATKOWY,  a,  e, 
od  gagatku,  @agat^  =  .  g.  Koloru  gagatu,  czarny,  fd^tcarj, 
roić  ©agati).  Najdziesz  drugiego^z  siwą  brodą  tak  szalo- 
nego, jak  i  z  gagatkową  Rej.  Źw.  135  b.  (cf  broda  jak 
u  proroka,  hajducze  sumienie). 

2)  GAGATEK,  tka,  m.,    może  z  £ac.  Achates,  imię  u  Wirg. 


Aen.  1,  174.  zaufanego  przyjaciela  Eneasza,  u  nas  ozna- 
cza poufałego  przyjaciela,  cin  1'crtrnuter  greiiiib,  ®celert= 
freiinb,  23iifeiifreunb ,  3oi'ntjian.  Często  nawet  uszczypliwie 
i  żartem,  za  udającego  się  za  takiego,  mizgusia,  pochleb- 
nisia,  nadskakującego,  żeby  się  wkradł  w  przyjaźń;  chlu- 
bnego, cliełpliwcgo  z  niej,  (cf.  gadał  z  Ferensem).  OssoL 
Wyr.  ber  fid)  cinem  jmii  srcmibe  aiifbriiigt,  obcr  mit  jcmau= 
hi  greimbfdjnft  grog  t^iit.  Coż  to,  ty  gagatku!  Zabł.  Amf. 
64.  Tylko  się  nic  wynoś,  mój  ty  gagatku,  to  ci  oczy 
wydrapię.  Teat.  55,  b.  18.  Będziesz  mi  zabraniał  gadać? 
Jaki  mi  gagatek!  Teat.  8.  c.  ii.  No  ty  mój  gagatku.  Teat. 
43,0.85.  Wyb.  Gagatek  Smorgoński,  wyćwiczony  w  aka- 
demii Smorgońskiej,  gach  niepocieszny,  nieoskrobany,  gap', 
źle  wychowany,  niezgrabny.   Oss.    Wyr.  eiil  iolpcl. 

GAIG,   ił,   i,    cz:  niedok.,    (zagaić,  F.  zagai  duk.,)    (cf.  Boh. 
hagiti  tueri  defendere;    Croat.  gaiti  forere  nemora,    ramos 
inutiles  decidendo,    amputando,    animalia  arcendo;  Carn. 
gaym  syham  purgere;    Germ.  l)dgen;    Ausir.    \;a\]m\    Svec. 
hiigna ;  Dau.  liegne  grodzić,   ogrodzić,  cf.  gaj).  §.  1.  gaić 
las  =  otworzyć    go    do  rąbania,    einett   gprft   eroffneii,    ilrn 
|iailCll  laffetl.  W  lasach  Tarchomińskich  znajduje  się  drze- 
wo do  gajenia  w  miejscu  oznaczonym;  chcący  gaić,  dowie 
się  o  cenie  fury  jednokonnej    tamże  w  austeryi.   Gaz.  Nar. 
2,  30.  O  gajeniu  w  lasach.  Graniczne  drzewa  trzeba  steplem 
poznaczać,  i  tak  poznaczone  drzewa  przy  rewizyi  po  ga- 
jeniu nienaruszone    znajdować    sie    powinny.    Kluk.  .Rośl. 
2,  143.  — g.  2.  Gaić  sąd  =  warować  pod  winą.   Cn.  Th.  trzy- 
mać sąd,    ©erid^t  Inigeii.    (51  big.    domyślawa    się,    że  ten 
sposób  mówienia  pochoilzi  od  szranek  abo  grodzenia,  w 
w  którym   dawniej  pod  niebem  sądowano).    W  ośmnaście 
niedziel  grabią  sąd    swój  na  słusznem    sadowem  miejscu 
gaić  ma.  Szczerb.  Sax.  153.     Na  same  święta  chwalebne 
gają  sądy.    Sowit.  66.     Burgrabia  ma  wolność  gajenia  od 
króla.  Szczerb.  Sa.i..  58.     Burgrabia  tak  zagai  sąd :    mocą 
Pana  Boga ,    Króla  i  rady  jego  ,    mocą  burgrabską  i  szoł- 
tysią,    mocą    panów    przysieżników    i  całego    pospólstwa, 
gaję  wam  sąd  wielki  i  przykazuje  pokój.  Saxoii.  Porz.  36. 
(cf.  zagaić).  Gajone  sądy,  judicia  legitime  indicta.  Cn.  Th. 
sądy  zapowiedziane    urzędownie.    Wiod.    gebdgte    ©eridjtc, 
angefagtc  @erid)te.  oŁ.  Gajny.  g.  Gaić  =  maić,  Iiclaulien.  Gaić 
budkę  gęstemi  liściami.   Tr.    GAIK,  ika,  G.4JEK,  G.  gajka, 
m.  demin.  nom.,  gaj.  Boh.  hagok;  Rosa.  nopocTHiiKi,  poiua, 
pomnua;  ^0^9.  gaicli;  ciii  f Iciner  ."pnini ,  cin  8n)trodlbd)en.  Dla 
mej  przechadzki  gaik  zielony  Milszy  niż  sztuczne   ogrody. 
Za6.  16,  5. —  2).  Stanowisko  ptasznika,  gaik,  polko,  gu- 
mienko.     Boh.  ćichadlo;    Carn.    tizlienza ;    Yind.  tizhniza, 
tizhanishe,    tizhenza;    Croat.  gayba,    gaypicza,    kerletka; 
Ross.   nTHiie.iOBHa,    loia;     ber   Ssogelbccrb.     Na    ś.    Bar- 
tłomiej ptasznicy  gaiki    dla  łowienia  ptaków  gotują.  Zaw. 
G.     Ptasznik    lepową    rószczka    ptaki    zwodzić  nauczony, 
Zmyślił  na  oszukanie  g.ijek    gałęzisty.   Tol.  Saut.  65.  GAI- 
STY,  a ,  e ,    krzewisty,  lutfc^ig ,  f(^nttig.  Pod  drzewem  gai- 
stym  i  pod  dębem   gałęzistym.    W.  Ezech.   6,   13. 
Pochodź,  odgaić ,  zagaić. 

GAJ,  aju,  m.  gaik,  demin.,  [Boh.hi^;  Sloiac.  hćg,  les;  Sr. 
1.  hay;  Rag.  gSj ,  gaich;  Slavon.  gśj;  Bosn.  gaj,  scjumi- 
ca,  dubravica;    Croat.  gay,  liig,    dubrava ,    summa,   loża 


16 


GAJDA-  GAJNY. 


GALA  -  GALA  NT. 


sylva  purgata ;  Carn.  gay,  log,  logaz,  dobrSYa,  lubnu; 
Yind.  goisd  ,  gosd,  borslit;  Hnsf.  et  Eccl.tM\,  XBopocT- 
HHK-b,  ASEpaBa,  poma,  pomima;  d.  Germ.  SpaQ;  Lat.  med. 
haya,  heya,  heycium;  Gall.  haje;  Germ.  @aii;  Hebr.  •:;, 
X"  rallis;  Graec.  yaia ,  yia,  yij  lerra);  bcr  .C>rt!5li;  dąbro- 
wa, sylva  amoena ,  cainpos  et  pascua  hahens ,  nemus.  Cn. 
Th.  {Sorab.  \.  zelencź,  zulene  lesz;  Sorab.  2.  leszo,  {Sr. 
2.  blotto  las).  Rozkoszne  gaje,  Kędy  ptasząt  liczne  zgra- 
je ,  Gdzie  się  wietrzyk  z  trawka  pieści ,  Strumyk  mruczy, 
list  szeleści.  Kras.  Lixt.  9. —  'g.  Las,  knieja,  ciit  gor^. 
Stationes  non  faciant  de  lignis  in  sylińs,  gais  aut  rubetis. 
Voi.  Leg.  i,  52.  an.  1547. —  Intrantes  sylcam  et  gajum, 
guercus  vel  ligna  excidunt.  ib.  54.  Najprzyzwoitszy  czas 
do  otworzenia  gaju,  dają  miesiące  zimowe.  Kluk.  Rośl. 
2,  147.  (cf.  gaić).  §.  Gaj  ciemny,  zabobonny,  pogański, 
lucus.  Cn.  Tli.  chi  Iictbiiii'(^cr ,  ciiicr  G^pttbcit  iTilijcr,  2BaIb. 
Kazał  wynieść  gaj  święcony  precz  z  Jeruzalem.  Bibl.  Gd. 
'2,  Reg.  25,  6.  Saul  mieszka!  pod  gajem  w  Ramacie.  ib. 
1,  Sam.  22,  6.  Wystawił  ołtarze  Baalowi,  i  nasadził  gaj. 
ib.  2  Reg.  21,  3. —  II.  Gaj  =  maj,  liście  zielone,  8aii&, 
griinc  3(efte.  Gajem  młodocianym  z  różnych  drzewek  chło- 
dnik opleść.   Tr. 

Pochodź,  gaić,  zagaić,  gajony,  gajny;  zagajny,  zagai- 
sko;  gajek,  gaik,  gajeczek;  gajewnik;  gajowina,  gajowizna, 
gajoicisko ,  gajowy,  gaisty. 
GAJDA,  y,  i.,  najwięcej  in  phir.  G.\JDY,  G.\JDK1  zdrobn., 
=  1.  dudy,  multanki,  Mc  SactpKifc ,  fcr  ?iit>clfacf.  Boh.  keydy, 
dudy;  Sloiac.  gaydi,  keydy;  Mor.  kaydy;  Ross.  BO.ihUKa, 
(cf.  gędźba),  (cf.  £cf/.  raio  ai;o  Bpąni)  kracze,  crocito).  Ile- 
kroć na  mej  gajdzie  chrypliwej    Zal  twoje  srogość  tchem 

ciężkim  dmucha Zab.  10,  200.  Żabi.  Nadęte  gajdy.  Ern. 

69.  —  Fig.  Pomieszałyby  się  im  te  gajdki,  któremi  teraz 
z  nas  nagrawają.  Weryf.  63.  (żarty,  przytyki).  Prov.  Slovac. 
Na  gedne  gagdi  piskaf,  też  piosnkę  śpiewać.  2.  Gajda, 
y,  m.,  duda,  dudarz,  co  gra  na  gajdach,  ber  Tlubclfatfpfci' 
fcr.  Boh.  keydcś,  keydar,  dudar;  Mor.  kaydoś;  Slouac. 
piśtec  na  keydy;  Sorab.  i.  kozler.  Lutnista  grać  nie  za- 
cznie, aż  gajda  umilknie.  Cn.  Ad.  460.  Wole  być  leda- 
jakim  muzykiem,  niż  prostym  gajdą.  ib.  1235.  Zły 
gajda  dobrym  kornetystą  nie  będzie,  ib.  kto  sie  do  ła- 
cniejszych  rzeczy  nie  zgodzi,  o  trudniejszych  niech  nie 
myśli.  ib.  1552.  ani  eiiicm  cfd  iinrb  fciii  ftmiiifd)  'j.tfcrb.  Tr. 
Skleci  gajdy  wierszyny.  Zab.  12,  100.  G.\JDO\VSKI,  a, 
ie,  do  gajdy  należący.  Cn.  Th.  oactpfcifCfiS.  Gajdowska 
pieśń. 

GAJECZEK,  jeczka,  GAICZF^K,  iczka,  m.,  demin.  nom., 
gaik,  gaj,  ctii  mcMid)cś  fiiftiinilDclicit ,  ciit  ficiiicr  $afln. 
Ciemny  gajeczek.  Groch.  W.  532.  Na  staje  od  wsi  był 
gaiczek  mały.  Ręka  opatrznej  kszlah-ony  natury.  Zab.  15, 
24.  (GAJER  ob.  Gichta).  GAJEWNIK,"  a,  ;«.,'  Boli.  ha- 
g"y.  gajowy,  leśniczy.  WM.  bcr  ;0rti3cvcitcv,  .sMijer,  gorft^ 
fncĄt. 

GAJNY,  a,  e,  contr,  zamiast  gajowy,  od  gaju,  ,'Oil!)U--.  Ptak 
w  krzewiu  gajnyra.  Ckodk.  Kost.  24.  —  g.  Gajony,  pra- 
wnie otworzony,  legalnie  rozpoczęty,  gcfc^Itd)  criiffnet  PbCV 
flc|egt.     Przed  radą  albo  gajnym  'sądem.    Dub.  97.     Sąd 


wójto\yski,  burmistrzowski,  radziecki  i  ławniczy  gajny, 
ib.  150.  (cf  zagajny).  List  takowy  u  gajnego  sądu  ma 
być  czytany.  Su.von.  Porz.  133.  Któryby  majster  rze- 
miosło utracił,  taki  do  gajnego  cechu  chodzić  nie  może. 
Szczerb.  Sa.v.  185.  GAJONY  ob.  Gaić.  GAJOWINA,  GA- 
JOWIZNA, y,  ż.  G.4J0W1SK0,  a,  n.,  grunt  gajem  okry- 
ty, mit  ®cftraiiti)cii  Iicroat^sner  Soben.  Gajowiska  jakie  albo 
'kamienia  wymiatać,  aby  tak  łąka  do  swojej  przyszła  do- 
skonałości. Haur.  Ek.  51.  Odłogi,  gajowiny,  chrościny, 
jak  na  pożyteczne  obrócić  role.  Haur.  Sk.  28.  Gajo- 
wisko  z  korzenia  wykopać  trzeba,  ib.  29.  Proso  bar- 
dzo dobrze  się  rodzi,  gdzie  jaką  wykopano  gajowiznę. 
ib.  15.  G.\JOWY,  a,  6,  od  gaju,  ^ain--,  ben  §am  be= 
trcfffiib.  Gajowa  świątynia  Carn.  hostel.  Gajowy  kapłan 
Carn.  hostelnek.  §  Gajowy,  ego,  subst.,  gajewnik,  ciit  §d= 
gcrcitcr,  gprftfncdtt.  Boh.  hśgny;  Sorab.  1.  haynik.  Pod 
zwierzchnością  leśniczych  tyle  być  powinno  gajowych,  aby 
na  swoich  stanowiskach  roczne  części  doskonale  utrzymy- 
wać mogli.  Kluk.  Rośl.  2,  125. 

GALA,  i,  z.,  z  Hiszp.  gala,  uroczystość  u  dworu,  bic  ®alla 
ibei)  .'pofc.  Wiersz  z  okoliczności  gali  koronacyi  Najjaśniej- 
szego Pana.  Zab.  16,  541.  {zląd  Galowy).  Czerwone  bo- 
ty od  gal  cho^va.  Teat.  29,  68.  Gala  u  mnie  dziś.  Kras. 
Pod.  2,  258.  W  noc  błądząc,  trafiliśmy  na  galę  do  pe- 
wnego rubachy  parafianina.  Teat.  42.  c,  55.  NB.  Słowo 
gala,  które  uroczystościom  dwornym,  potem  biesiadom 
partykularnych  nadano,  jest  od  słowa  Arabskiego  cala 
lub  caloaf,   suknia  honorowa.   Czack.  Pr.  1,  254. 

GAŁ.V  o6.  Gałka.  GAŁAMAJ.^ ,  i ,  m.,  basałyk,  nieokrzesaniec, 
ciii  iiiiijcfdncftcr  Jiilpcl.  Tr. 

GALANT,  a,  m.,  GALANCIK,  a,  m.,  dem.  Brud.  Ost.  E.  8. 
z  Franc.  gładysz,  wysmukły.  Cn.  Th.  ciii  ^Ui|narrd)cn ,  ciit 
Stil|cr.  Galant  stara  się  wytwornie  o  ochedóslwo  ciała 
i  szat.  Wiod.  Galant ,  gładysz ,  stroi  się  nazbyt.  Cn.  Ad. 
228.  Galant,  ^vymuskano,  sudanno.  Gemm.  86.  Nie  ma 
on  miny  galanta ,  miny  o\vej  słodziuchnej.  Teat.  17,  131. 
Piżmowany  galancik.  Pilch.  Sen  list.  592.  Debosz ,  miz- 
guś,  galancik.  Kiądz.  52.  g.  Gach,  gaszek,  bcr  Sli^Ic. 
Co  widzę!  żona  moja  z  galantem!  Teat.  52,  d.  125. 
GALANTERYA,  yi,  i.,  g,  1.  dworstwo  obyczajów,  feiite 
Scbciunirt,  (Salaiitcrie.  g.  2.  Miłostki,  ycriicbtcś  Sctragcn, 
©alaittcrie.  Zalotliwość.  Mon.  76,  425.  Tysiąc  jej  powie- 
dział galanteryj.  Nieme.  Kroi.  1,176. —  g.  Strój,  ozdoby, 
gustowne,  modne,  niobi|'(^cr  ^hifi,  Sicrratben,  ®alaiitcncfa= 
Ącil.  Rozmaite  tam  starożytności  i  galanterye ,  tak  mor- 
skie, jako  też  i  robione  z  kości  słoniowych.  Star.  Dw.  5. 
Wszelkie  \y  ubierze  ma  galanterye.  Tr.  Galanterye  fontan 
są  ludzie,  zwierzęta,  konchy,  trąby,  z  których  woda  wy- 
pada, z  rozweseleniem  patrzących.  Tr.  GALANTKA,  i, 
z.,  kobieta  wysmukła,  lubiąca  galantność,  ciiic@nlr.iitc,  cill 
galaiitc>3  Stauciiiimmcr.  Przebóg  co  za  galantka ,  jak  ją 
zaraz  miłość  zapala.  Teat.  54,  71.  Galantka  nie  jest  dla 
niej  doskonałym  wyrazem;  oto  gamratka  z  młodziany  się 
liżąca.  Teat.  54,  08.  GAL.\NTN5ŚC,  ści,  i.,  zalotliwość; 
C*a'laiit[)cit ,  ©aiantcric.  Miłość,  galantność,  w  dawnych 
\yiekach  używ  ały  środków  najuczciwszych.  Nieme.  Król.  pr. 
Iść  za  zwyczajem  galantności.  ib.  2,  165.     GALANTSKI, 


GALAR-GALAS. 


GAŁĄŹ  -  GALERA. 


17 


a,  ie,  -o  adv.,  modny,  modnostrojny,  zalotny,  galdllt. 
Skoro  sie  bierzemy,  trzeba  się  obojgu  wystrychnąć  galanl- 
sko.  Teat.  24,  c.  58.  GALANTOM,  a',  m.,  modniś,  ein 
©iilniitom,  ein  oalnntcr,  inotiifd)cr  .Ctcrr.  Gdyby  miaJ  ka- 
znodzieja powtórzyć  kazanie,  Nie  poszedłby  galantom  do 
kościoła  na  nie.  Pol.  Zac.  GALANTOMIA,  ii,  i,  Po  wsiacli 
jeszcze  może  kochają  się  po  dawnemu;  w  miastach  mo- 
dna panuje  galantomia.  Krus:  Doi.  38.,  ob.  Galanterya, 
galantnos'ć. 

GALAR,  u,  m.,  GALAREK,  rka,  m.,  zdrobn.,  galera,  sta- 
tek rzeczny  bez  masztu,  cinc  C^nlccrc,  IiClj  lilti^  cill  %\Ą-- 
fdjijf  riMiC  WiĄ.  (Croat.  galia;  Huny.  galya;  Lal.  galca). 
Galar,  statek,  który  potrzebuje  ludzi  najwięcej  12,  bie- 
rze zaś  losztów  IS,  20,  do  50.  Magier.  Mscr.  W  płyn- 
ny jak  prędko  galar  nogę  wniosła.  Poczuła  Wisła,  jaki 
klejnot  niesie.  Zab.  4,  49. 

'GALARDA ,  y,  z'.,  skoczny  taniec  Włoski ,  ein  ^iipfeilbcr  3ta' 
lteiiifcl,'cr  Jiliij.  Mogę  galardy  z  Włoska  Perganieszka  sko- 
czyć, Plęsy  Ruskie  wyprawiać.  Polskim  tańcem  toczyć. 
Zimor.  Siei.  276.  Ivoszlów  nie  trzeba  żałować,  bo  się 
grać  na  lutni ,  Śpiewać ,  skakać  galardy,  ba  i  po  Irancuz- 
ku  Nauczył  dyskurować.  Opal.  Sal.  Z.  Wesele  tu  miej- 
sce ma,  galarda,  maszkara.  Klon.  Wor.  57.  1  po  dziś 
dzień  we  Włoszech  są  miejsca,  gdzie  szermują,  gdzie 
piłki  grają,  gdzie  galardy  skaczą,  dla  lepszego  zdrowia. 
Petr.  Pol.  540.  Jest  szkoła  taneczna ,  gdzie  galardy  ska- 
kać uczą.  ib.  2,  190.  Przestali  wnet  padwany  i  wdzię- 
cznej galardy.  Papr.   Try.  D.  4. 

GALAREDA,  GALARETA,  'GALATYNA,  GIELATYNA,  'GAR- 
LETA,  y,  ź.,  (Lat.  med.  galatina,  geltina,  galreda,  gela- 
dria ;  Gall.  gelee) ,  bic  ©nllcrtc ,  bic  ©tiljc.  Bob.  huspe- 
nina;  Slavon.  ladnetina  ;  Dosn.  galatina,  pahtja,  hladnetti- 
na,  sgelatina,  sgjaladja;  Croal.  hladnetina,  merzletina, 
bladnitina;  Hoss.  CT3'4eHt.  Galarcda  albo  nazimne,  jus 
congelutum.  Mącz.  Z  poziomek  czynią  także  galaretę  czyli 
galafyne.  Syr.  Ziel.  1555.  [ob.  Gielalyna).  Gęsta  garleta. 
Sień.  608.  Galareta  sucha.  Kruml  Chy.  170.  Gielalyna 
z  nóżek  cielęcych.  Comp.  Med.  427.  Galaretę  postną, 
(5il'c(i(ja(lci'tc ,  robią  z  ryb,  gotując  je  mocno  z  pietruszką, 
aż  od  kości  odpadną,  i  rosół  ten,  gdy  się  podstoi,  prze- 
cedziwszy przez  serwetę,  wpuszczają  soku  z  cytryn,  wle- 
wają wina,  wsypują  cukru,  znowu  gotują  i  znowu  ce- 
dzą. Galareta  mięsna,  Slcifrfjijallcrtc ,  z  nóżek  wieprzowych, 
cielęcych  etc.   Wiel.  Kuch.  401. 

GALAS,  u,  m.,  {Lat.  galla ;  Lal.  med.  galga  nux,  galirjua ; 
Angl.  gali;  Svec.  gali,  gallaple),  bcv  ©adntifci.  Slovac. 
gallcs;  Hiing.  galles;  Dosn.  gali^a;  Carn.  gal,  dubliza, 
shishka;  liag.  sciscka,  (cf.  szyszka);  Sorab.  1.  dubenka. 
Dębianki  galasem  zowiemy.  Bolan.  Nar.  186.  Dębianki 
przydają  sie  dla  farbierzów  i  na  ahament,  pod  imieniem 
galasu.  "./:nrf.  H.  N.  29.  Pam.  84,  456.—  g.  W  górach 
Krak.  galas,  polewka  z  rozgotowanych  owoców,  osobliwie 
z  gruszek  suszonych.  X.  I\am.  01'ft(n'Ci),  C['ftmil'?.  GALA- 
SOWMK,  a,  ?«.,  cynips  Linn.  owad  bardzo  mały,  podo- 
bny do  osy;  koląckorę,  liście,  szypułki  lub  kwiaty  drzew 
niektórych,  składa  w  tych  zaktóciach  jaja  swoje.  Zool.  Nar. 
150.    iai    ©ndinffct,    bic    ©alliipfdflicoc.     'Galasowski,    u 

Słownik  Lindcto  uyd.  ?.  Tom  II. 


Kluk.  Źw.  4,  392.  GALASOWY,  a,  e,  z  galasu,  ®aa= 
a|)fcl  =  .  Carn.  galove,  {Carn.  galup  =  atrament). 

GAŁAŻ,  *GAŁAŚ,  ęzi,  z.,  hi.  gagi;  Mor.  haluza,  halauzka; 
Sorab.  i.  hawza,  holofa,  halola;  Sorab.  2.  galus;  (cf. 
Graec.  -Awr);  Boh.  wetew,  ratolest;  Carn.  vęja,  odrask; 
Vi?i(i.  vója ,  veja;  fia^.  hvója,  grana;  ^os?i.  gr:'ina,  huojka; 
Croat.  szvers ,  grana ,  veja ,  kita ;  {Hoss.  raJ3'iiiKa  kluska), 
Ross.  BtTBb,  BtTKa,  BtiOMKa,  ao3a,  J03Ka,  JioaoMKa, 
cywh,  (cf.  sęk);  Eccl.  C£Yhi|i. ,  e-eh,  bi:tbi>.  Gałęzie,  są  to 
niby  ramiona  na  pniu  porządkiem  pewnym  osadzone ,  i 
na  coraz  drobniejsze  rószczki  się  dzielące.  Bot.  Nar.  45. 
ber  3l|'t.  Gałąź  oliwna,  znak  pokoju.  JabŁ  Tel.  158.  (ga- 
łązka, riiljwcig).  Gahi  suclia  ■-  susz,  etii  biirrcr  ?lft.  (la- 
łęzie  obcinać.  Gałęzi  obcinanie.  Collect  singul.  "Gałęzie 
(cf.  liście,  kamienie),  9t|'tc,  3n'ci(!C-  *>al'ęzie  gnojem  przy- 
trząśnione,  psuje  się,  próchnieje,  bucznieje.  Cresc.  151. 
Źeir.  Oic.  196  ei212.  Ross.  cj"ibe.  §.  Fig.  Iransl.  Szubie- 
nica, wisiadlo,  trzy  drewna,  bci'  ©iiIiJCli;  {Si'ec.  et  Dan.  galge; 
Holi.  galghe;  Angl.  gallow,  wywodzi  Ihre  z  Islandskiego 
gagi  gałąś).  Godzien  być  dawno  na  gałęzi.  Pol.  Arg.  751. 
Pójdziesz  na' gałąś,  -  i  obiesił  go.  Weresz.  Reg.  107.— 
Dwoje  chłopiąt  na  imię  obieś  i  gałaś.  Glicz.  Wych.  H. 
8.  gałęźnik ,  '  wisielec ,'  ©alijcnftnct.  '  GAŁĄZKA  ,  GAŁ.\- 
ZECZKA ,  i,  i.,  demin.  biU^  3i[tct)Cli ,  ber  3'i'ftfl-  Gałązka 
młoda  ■■  latorośl;  Sorab.  2.  galuska;  Sorab.  1.  holofa, 
hawzka;  Mor.  halauzka;  Boh.  wetwićka,  ratoljstka;  Carn. 
vershizhk  ,  shtibla  ;  Yind.  vejiza;  flnijf.  grancizza,  granizza, 
hvoiza ,  hvojka,  graniciza;  Bosn.  granica,  ghrrm;  Croat. 
graniczą,  szverlicza,  kita;  S/ofon.  grańcsica,  otoka,  gre- 
na; Ross.  cyiiora ,  cjucmiiki;  Ecrl.  BtiKa,  pac-ib.  Oli- 
wne piękne  galązeczki.  Aanc.  Gd.  268.  Gibkie  gałąze- 
czki.  ToŁ  Saut.  78.  I^aj  mi  jeszcze  jedne  gałązkę  róż. 
Teat.  57,  298.  Schorzałą  gałązkę  odcina  ogrodnik,  ib. 
46,  d.  44.  Aby  ligowe  drzewo  rodziło  rozliczny  owoc , 
zwiąż  dwie  "gałązce  (dual.)  społem  białej  i  czarnej  figi, 
i  wsadź  w  ziemię.  Cresc.  100.  Warg.  VVa/.  45.  (jałązkami , 
po  gałązce,  ein  jiftdien  nad;  bem  anbcrn,  nftineifc.  GAŁĄZ- 
liOWATY,  a,  e,  —  o  adv.,  na  kształt  gałązki,  \m  cirt 
3ii'Ciit.     Bluszczyk  ma  szypułki  gałązkowate.    Jundz.  505. 

GALBAN,  u,  m.,  gatunek  opichu  ,  Biibon  Galbannm  Linn. 
z  Hebr.  h::"!- ;  Graec.  lalliarr^;  Ross.  sa.iBaH^B;  Croat. 
machkin  med ;  ©nlbnnnm ,  roślina  Afrykańska ,  która  się  u 
nas  chowa  w  naczyniach;  masek  pachnący  w  sobie,  który 
zgęstwiony  jest  wiadome  galbanuni,  czyli  sok  abo  olejek 
gafbanowy.  Kluk.  Di/kc.  \,  89.  ber  6^aIDanfaft. 

"GAŁDA  ob'  Giełda.     GALE  ob.  Galić. 

GAŁECZKA,  i,  i,  demin. 'nom.,  gałka;  Ecd.  ra.iima;  ein 
fleinCtf  Siiijcldien.  Pion,  iglica  na  końcu  gałeczkę  mająca. 
Perz.  Cyr.  2,  4.  Gałeczka  lub  groch  do  włożenia  w  ra- 
nę. Czerw.  Narz.  8.  GAŁECZKOWATY,  a  ,  e ,  —  o  adv., 
na  kształt  gałeczki,  luic  cin  Siiijcld)cn.  Pociąg  kości  gu- 
zikowatv  lub  gałeczkowaty,  condyloideus  processus.  Perz. 
Cyr.  1,"  177. 

"GALEMON  ob.  Galmaja,  Gahnon. 

't^ALER,  u,  w.,  gatunek  płótna,  ctitc  3(rt  Seiniimnb.  Płótna 
Koleńskiego    tjaleru  sztuka.    Gosi.  Gor.  112. 

GALERA,  y,  i,  rodzaj  okrętu,    na  których  przy  żaglach,    i 


18 


GALERYA-GAŁEZIE. 


GAŁGAN-  GALIA. 


wioseJ  się  używa.  Kras.  Zb.  {,  307.  bic  ©alccre;  Boh. 
galege,  galeg;  Yind.  galera,  galeja,  galiija;  Car».  galeja; 
Slavon.  galja ,  gliemia;  Rag.  galia;  Eccl.  raJicpa,  rajea; 
Hal.  galea;  Gall.  galerę;  Lal.  med.  galera;  Graec.  yavh'g 
{ob.  Pol.  Galiaj;  Ross.  obs.  naiopra.  Turcy  budują  letkie 
galery,  większa  ufność  mając  w  wiosłach,  niz  w  -wiatrach. 
KM.  Turk.  247.  F.  Kochan.  Orl.  1,  275.  Dostać  się 
na  galery,  za  niewolnika  oddanym  być  do  robienia  wio- 
słami na  galerze,  nuf  bte  ©olccrc  tommcn.  Nie  tylko  przez 
zbrodnie  na  galery  dostać  się  można.  Teat.  49,  87.  — 
§.  Galera  nazywa  sic  w  artyleryi  rękoczyn,  służący  do 
przeciągnienia  ludźmi  znacznych  ciężarów  z  jednego  miej- 
sca na'  drugie.  Jak.  Art.  o,  293.  I)ci)  bcv  51rtillcric,  ciii  gc= 
m\\ii  9irtiiciun'c ,  grcpc  £aftcu  biircl)  ?0iciifc(n'ii  rocitcr  jii  (n-iii= 
gett.  GALERNIK,  a ,  m.,  galerowy  niewolnik ,  ciii  ©alcc- 
rcnfclnyc;  Ross.  KaiopatHUHi, ;  Carn.  galijot,  galęjz.  GA- 
LEROWY, a ,  c ,  od  galery,  ©alccrcit  ■ ;  Ross.  KaTopjKiiLiH. 
Węzeł  galerowy.  Jak.  Art.  3,  45  el  3,  243. 

GALERYA,  yi,  z.,  (Gall.  gallerie ;  hal.  gallaria ;  Lat.  med. 
galeria,  galleria,  galilaoa,  {Etym.  aller) ;  \'i»d.  galeria, 
preddvor;  Carn.  ardak);  a)  ganek  okryty  tak  w  domach, 
jako  i  w  fortyfikacji.  Arcliel.  2,  154.  bic  ©allcric,  cill  li-- 
betfter  ©ang.  Galerya  jest  ganek  zrobiony  z  mocnych  dy- 
lów na  urząd ,  bezpieczny  od  kul  ręcznej  broni ,  przy  po- 
mocy którego  attakujący  przeprawia  się  przez  rów  forte- 
czny.  Jak.  Art.  3,  292.  Galerye  podkopowe,  podzie- 
mne przccbody  pod  twierdzami  forleczncmi  wymurowane: 
zasklepione,  albo  też  tylko  wycerabrowane.  Jak.  Art.  3, 
292.  —  §.  Galerye  bywają  dawane  przed  pałacami  i  do- 
mami i  na  wejściu  do  ogrodów.  Teat.  24,  b.  53.  Gale- 
rya, chodzenie  nakryte.  Chmiel.  1,  78.  b)  Nazwisko  gma- 
chu, pospolicie  rozciągłego,  gdzie  najwięcej  zbiory  obra- 
zów, lub  posągów  bywają  pomieszczone.  AVflS.  Zb.  1,  307. 
eiii  laiigcś  3immcr,  cinc'@allcne,  5.  33.  cine  Jjilbcrgallcric. 
(/ifl^.  zboriza ,  raskoscniza).  Mniemasz  ten  portret  zdatnym 
być  do  galeryi  jego.  Teat.  9,  19.  GALERYJKA,  i,  z.  zdrobn., 
Cinc  ©ttUcricdjCil.  n.  p.  Zobaczysz  w  domu  moim  galeryjkę  małą 
portretów.  Teat.  9,  18.  (Ross  oópaanaa  galerya  obrazów  śś.j. 

GAŁĘZIE  ob.  Gałąź.  GAŁĘZIORODNY,  "a ,  e,  poet.  lesisty, 
drzewisty,  drzeworodny,  jmcigcrctd) ,  oftrcid;,  baiimrdd; ,  Imiim= 
crjciigciib.  Gałęziorodny  Olimp.  Otw.  Wirg.  58G.  GALĘ- 
ZlOHOGl,  a,  ie,  poet.,  o  rogach  gałęzistych  lub  rosocha- 
tych, ńftig  qd}mt,  dftigcś  ©ciucil)  l^nbciib.  Gałęziorogie 
sarny.  Nar.  Dz.  i,  123.  GAŁĘZIOWY,  a,  e,  z  gałęzi. 
Cn.  Tli.  Don  3iftCll.  n.  p.  Gałęziowy  chłodnik.  Sorab.  1. 
hawzowe;  Boh.  wetwowv;  Rag.  hvojni;  Ross.  BtTBfliiuii. 
GAŁĘZISTOŚĆ,  ści,  z'., "  obfitość  w  gałęzie,  bic  Siftigfcit. 
Korzenie  konopne  galezistością  swoją  w  uprawie  targają 
przędziwo.  Przędz.  ^  ii.  GAŁĘZISTY^  a,  e,—  o  adv., 
pełen  gałęzi,  ćiftig,  »pU  Śiftc.  Śorab.  i.  hawzoyite,  hawz- 
kwate;  Bo/i.  ratolestny;  V/n(/.  vejatu,  vejast,  koshat,  ster- 
shenast,  velikuvejast;  Carn.  koshat;  Bosn.  granasti,  gra- 
nicjau;  Croat.  vejaszt,  szversnyaszt;  /{ag.  granicjast, 
granat,  granast;  Ross.  B-tTBCHHuB,  butbhctmh,  cyKOBa- 
TuB.  Lecą  graby,  padają  jodły  gałęziste.  Bardz.  Luk.  45. 
Mam  chłodnik  przeplatany  klonem  gałęzistym.  Zbił.  Żyw. 
A.  2,     Stoją    Tatry    wysokie  i  długie  Bieściady,    1  bory 


gałęziste  i  szczepione  sady.  ZbU.  Zyw.  B.  2.  Korzeń  ga- 
łęzisty,  r.  ramosa,  na  wiele  gałęzi  podzielony.  Jundz. 
2,  6.  g.  Rosochaty,  bcn  Siftcil  glci(^,  dftig.  Gałęziste  jele- 
nie rogi.  GAŁĘZMK,  a,  m.,  n.  p.  Nie  zły  też  krogulec 
bywa ,  który  zwiódłszy  się  za  matką ,  od  gałęzi  lata  do 
gałęzi;  tego  zowią  gałęźnik.  Crcsc.  614.  Krogulce,  które 
zwiódłszy  się  z  gniazda,  od  gałęzi  do  gałęzi  z  matką 
przelatują  się,  te  zowią  gałęźnikami,  dla  różnicy  od  gnia- 
zdowców.  Haur.  Sk.  268.  Gniazdoszęta  i  gałęźnicy  kro- 
gulce rychlej  się  wprawiają,  niźli  insi.  Cresc.  015.  bct 
3'iftliiig,  ein  juiigcr  Sogcl,  ber  fd^oii  iiun  cinem  3lftc  nuf  bett 
nnbcrii  flicgcii  fniui,  bcfonbcrsJ  ypii  bcii  SpcrDcni.  2)  Wisie- 
lec, wart  gałęzi  abo  szubienicy,  ctii  ©algciiytigcl,  ®algeit« 
bici).  Tr.  gałąź.  GAŁĘZNY,  a ,  e ,  do  gałęzi  należący.  Cn. 
Th.  3lft  ■■ .  Gałęźny  obcinacz  Eccl.  BtiBOctyeuTi. 

1.  GAŁG.\N,  GAŁGANEK,  zdrobn.,  Maranla  Galanga,  ziele 
aptekarskie.  Kluk.  Dykc.  2,  109.  M.  Urzed.  10.  ber  ®ah 
gaiit.  Boh.  galgan;  Carn.  galgan ;  Eccl.  ra.iraHt;  Ross. 
ua.iraHTj.  Cło  płacą  ryż,  rozynki,  Tatarskie  ziele,  gałga- 
ny.  Vol.  Leg.  4,  81.  §•  Idzie  na  gałganki  =  na  chrzciny, 
ponieważ  na  chrzcinach  zwyczajnie  pito  wódkę  gałgano- 
wa.  Rydel,  er  gcljt  jiim  Siiib  taitfen,  ©algnnt  triiifen. 

2.  GAŁGAN,  u,  m.,  GAŁGANEK,  nka,  w.,  zdrobn.,  łata, 
łachrnan,  szmat,  coś  odartego,  ciit  Smiipeit,  eiil  $abcr, 
3t|;cn,  (cl'.  Gn//.  baillon);  Co/),  hadra,  tapart,  kloó ;  Carn. 
zapa ,  zujna;  Croat.  czanyek;  Yind.  krainik,  blek,  stari- 
na,  banjusa,  zhemernina,  zuna;  Ross.  BOTOiUHa,  aocHyis, 
jiocKyiOKt,  pyÓŁ,  p3'6iime.  1.  gałgany,  łachmany,  łachy, 
Siltlipcil,  ScCcit,  jerrilTcnc  Jllcibcr.  Czyliż  krawiec  z  potar- 
ganych gałganów  potrafi  zrobić  całą  suknią?  Rerz.  Lek. 
38.  Nagość  swoje  okrywa  gałganami.  Kras.  Pod.  2,  18. 
Bosn.  razdertinne,  razdrrlinne,  krripinnc;  Yind.  zota  sta- 
rina;  Ross.Tynn,  pyuiimo,  TpanLO,  oipenbc;  Eccl.  nopru. 
2.  Rzecz  nikczemna,  nic  nie  warta,  eiiic  lindcbeiitciibe  ©a« 
d)e.  Przyniósł  jaki  kupiec  chustkę  albo  inny  galganek , 
bez  targu  rzucił  dwa  czerwone  złote.  Teat.  22 ,  c.  8.  — 
g.  Gałgan  ,  a,  m.  odartus,  gołota,  człowiek  nikczemny, 
Yind.  potepuh ,  preshernik,  berazhna  zota,  zunga,  pre- 
pezhka ,  hedovez,  norzhei ,  trepei,  shterz ,  sanikarnik; 
Carn.  zap;  Ross.  jocHyTUHiii ;  POit  etiicm  2?cCiifd)Cii,  ciit 
8ump,  ein  atigcritTciicr  33cttlcr,  ein  fdjlcc^tcr  Slcrl,  (cf.  łajdak). 
On  co  milionami  facyendował,  został  teraz  gałganem.  Treb. 
S.  M.  110.  Kraj.  Pod.  104.  Gardzą  gałganem  i  obcy  i 
swoi.  Zab.  14,  275.  Cierp'  prawdę  chudy  gałganie,  kie- 
dy nie  masz  ezem  kłamstwa  zapłacić.  Tea^.  20.  ft,  185. — 
Kobieta  gałgan,  gałganica,  Ross.  uiAm\a,  eiit  Slimpenrocib. 
GAŁGANOWATY,  a,  c,—  oudv.,  nieco  gałgański,  (twai 
himpig.  GAŁGANOWY,  a,  e,  od  gałganu  ziela,  non  ®al= 
gani,  ©algont'.  Wódka  gałganowa.  §.  Łachraanowy,  £um= 
pen  =  .  GAŁGAI\SKI,  a,  \e, —  o  adv.,  odarty,  hchy,  chu- 
dy, luinpig.  Carn.  zapast,  zujnast;  Yind.  starinast,  zunast, 
stcrgun,  zunjan;  /loss.  bctouihuB,  pyÓHiuHbiii,  JOCKyTHuił. 
GAŁGAIŚ'ST\VO ,  a,  n.  gałgany,  łachmany,  hołota,  pr.  et 
impr.  giimpen,  Cumpcrei),  8iimpengcfinbe.  Ymd.  zhememost, 
sanikarnost. 

'GALIA,  "GALUA,  ii,  z.,  (cf.  galera;  Ital.  galea;  Svec.  gal- 
leia;  Dan.  galleie),  cine  ©alcere.    Quinqueremis ,  galia  abo 


GALIĆ-  GALICY  A. 


GALIK  -  GAL  MAJ  A. 


19 


nasad  o  pięciu  rzędów  wiosl  narządzana.  Mącz.  —  Paro 
mała  galia ,  to  jest  łódź.  ib.  'GALIJMK,  a,  m.,  Galijnik 
abo  hetman  na  okręcie  triremis  zwanym;  triarchus.  Mącz. 
kapitan  okrętowy,  ber  S(i)iif'5capttitn ,  in  G^alccrciifiiln-cr. 

GALIĆ,  ii,  i/czyii.  niedok.,  {Etijm.  gałka,  cf.  ©allL  31  Mij-)- 
galić  pilke,  wydawać  piłkę  w  graniu.  Wfod. —  Dudz.08. 
Rag.  gljiiśkati;  ben  93atl  (im  Sallfincle)  cinidjenfcn ,  bcm  ait= 
bera  3um  »2d)laijeii  iionnerfeii.  Kiedy  piłę  grają,  raz  ten 
bije,  potyra  gali  albo  pasie.  Falih.  Dis.  H.  2.  Tak  bija, 
jako  gala.  Pot.  Arg.  105.  Jak  gala,  tak  bija.  Dwór.  H. 
4.  Bys.  Ad.  17.  Jak  kto  gali,  tak  mu  odbijają.  Lub. 
Roz.  451.  n'ic  mnn  ben  Salleit  fcltenft,  fo  mirb  cv  gefdilaijeii. 
(cf.  wet  na  wet;  cf.  fru  na  fru,  bru  na  bru;  cf.  jak  du- 
dy nadmiesz,  tak  grają.  Jakie  częstowanie,  takie  dzię- 
kowanie, iine  mmi  iii  ben  Salb  Btiiein  f^res^t,  fo  (ladt  ii 
anebcr  Łerau*?).  §.  1.  "Galić  komu  =  sprzyjać  mu,  foryto- 
wać  mu,  stręczyć  rau,   ctiien  ['Cijiiiiftisicii ,  thii  fi'rbevn,  t^m 

.  ^elfen,  tci^ftcten.  Z  panów  jedni  bratu  nieboszczyka  Le- 
szka galąc ,  opiekunem  go  być  słusznym  młodego  Bole- 
sława, koniecznie  udać  chcieli.  Arom.  250.  (służyć).  Pra- 
wdzie powinienem  zawsze  galić.  Pot.  Arg.  105.  Szafarz 
z  dóbr  pańskich  chytrze  sobie  galił.  Odym.  Św.  2,  C  4. 
(na  swoje  koło  ciągnął,  wszystko  na  swoją  korzyść  obra- 
cał). Każdy  sobie  gali.  Cn.  Ad.  545.  Sobie  gali,  gdy 
się  zły  chwali.  Rys.  Ad.  65.  (pierwej  Sobkowi ,  potem 
Dobkowi).  ^.  2.  Galić  co  komu ,  galić  co  na  kogo  =  strę- 
czyć co  komu,  ciiicm  ctmas!  5ti3iin'Cnbcii  fiidten.  Acz  sena- 
torowie książętom  Mazowieckim  królestwo  na  potym  ga- 
lili ,  przemogło  przecie  zdanie  Kazimicrzowe.  Arom.  545. 
Przełożony  aby  pożytku  poddanych  tak  strzegł,  iżby  wszys- 
tko ,  coby  jeno  począł,  ku  niemu  galil.  Aosł.  Lor.  54.  (t. 
j.  kierował),  §.  5.  Galić  na  co ,  na  kogo  =  mierzyć  na 
co,  ważyć  na  co,  zachodzić  na  kogo,  lub  na  co,  ailf 
ttmai  jieleii,  bnraad)  riiigcn  imb  ftrelien.  Wszystkie  jego 
postępki  na  nic  inszego  nie  galą,  tylko  na  większe  za- 
mieszanie ojczyzny.  Nieś.  1,  120.  Wszyscy  się  na  łupie- 
stwo  puścili,  darli  i  rwali ,  ten  na  cudzy  dom,  ów  na  rolą 
chciwie  galił.  Pilch.  Sali.  24.  On  na  życie  ojca  mego 
galił.  Teat.  46.  e,  67.  Słuszna,  byś  ty  to  cierpiał,  coś 
na  zgubę  czyją  Galił,  i  swą  przypłacił,  coś  chciał  cudzą 
szyją.  Min.  Ryt.  4,  81.  Galić  na  nieszczęście,  iifld)  \\n-- 
(jlfitf  rtiigen.  Tr.  §.  4.  Galić  na  kogo,  na  czyje  stronę  » 
ciągnąć,  kierować,  obracać,  aiif  jcmaiibci<  ecite  liinjtebcn, 
binrocnben,  5unicnben.  Polakiem  jesteś,  wiec  na  stronę  Po- 
laków galisz.  Arom.  447.  Nie  wierzy  wodzom  nowym, 
z  staremi  chowany.  Na  obie  strony  gali.  Bardz.  Luk.  69. 
GALENIE,  ia,  n.,  subst.  verb.,  wydawanie  piły,  iai  (Jin< 
f^cnfeit  bct^  'SaM.  Zachodzenie  na  co,  ba§  Strelieii,  9iirt= 
gen  nacf)  ctmn^.  Galenie  komu=  forytowanie,  bte  Scijmifti' 
gunfl,  ba^  ScfiJrbern,  3"ii'E"beii. 

i.  GALICYA,  yi ,  i,  prowincya  Hiszpańska.  Dykc.  Geogr.  1. 
225.  ©atli^ien  tu  Spanicii. 

2.  GALICYA,  yi,  i..  Królestwo  Halickie,  które  teraz  zowią 
Galicyą  i  Lodomerya.  Dykc.  Ceogr.  1,  265.  ©alijieii  iinb 
Cobomericn,  bai  cbemalige  ftalitfd).  Doh.  HaJiće.  Teraz  ją 
zowią  wschodnią  Galicyą,  Oftgnllicien ;  a  Krakowskie,  San- 
domierskie, Lubelskie  nazywają  zachodnią  Galicyą,  3Bejł  = 


©nlicieii.  GALICYANIN,  a,  m.,  rodem  z  Galicyi,  ein  ®a-- 
Ititcr.  Boh.  Halican.  GALICYAŃSKI,  GALICYJSKI,  a, 
ie ,  ©alictfcfc.  Boh.  Halicsky.  Gwardyą  Galicyańską  w  Wie- 
dniu połączono  z  Niemiecka  w  przytomności  deputowa- 
nych od  stanów  Galicyańskich.   Gaz.  Nar.  2,  69. 

*GALIK,  a,  m.,  [morbus  gallicus  ■■  weneryczna  choroba.  5]. 
Nierządnicy  rozmaitych  bólów.  Włoskiego  łamania,  Fran- 
cuzkiego  galika  dostawają.  Gil.  Posł.  54.  {ob.  Franca). 

G.\LIMACYA,  yi,s.,  gadanina  bez  sensu,  z  Franc.  (Salimatki; 
Ross.  HCCBasima,  HCCRiajnua.  Niech  umrę,  jeżeli  rozu- 
miem choć  słowo  z  tej  galimacyi.   Teat.  41.  b,   179. 

G.4LIZANT,  a,  m.,  jeden  z  partyi  Francuzkiej,  ciit  ShiŁaiigci; 
bcv  graii^pfifdłcit  ^Kirtliesj.  Tr. 

G.\ŁKA ,  i ,  i.,  Gałeczka  demin.,  (cf.  Germ.  Mnli)(n ,  J.  95. 
edincllfditldieit ,  cf.  J?eijcl,  Siujcl,  ©atle,  1.  JlbKj.);  kulka 
bity  Siiijeldieit.  Eccl.  ra.iKa,  y  Poccobt.  npocio  snainiB 
BOpoHy;  y  Ilo.iaKOBi  a;e  Kpjr.ioe  mto.iiióg.  Z  chleba 
utoczone  gałki  rzucała  na  wodę.  Pol.  Arg.  208.  Gałki 
do  grania,  Stnelfiiijclt^en,  ®d;iicllfiujeldieii.  Gałki  grając 
przegrał.  Herb.  Stat.  550.  Gra  stołowa  w  gałki ,  'biliar 
nazwana.  Rog.  Dos.  5,  246.  bcr  SiiH,  bte"  Stflarbfiigel. 
Kapłun  gardłem  płaci  gałki ,  które  go  tuczą.  Pot.  Jow. 
94.  t.  j.  okrągłe  kluski,  bie  J^Tlofc,  momit  mat:  bte  Sąmiinc 
ftppft.  Gałki  wonne  abo  pacierze  wonne  ku  noszeniu 
przy  sobie  dla  woni.  Sienn.  562.  Śleszk.  Ped.  242.  cf. 
jabłuszko,  ntiibc  SalfamlnidtM'"'-  Gałka  na  kościele  na 
krzyżu,  ber  Siio;if  nuf  bem  Śirdieiitlninne.  Metal  zamykają- 
cy kanał  armaty  z  tyłu  nazywa  się  dnem;  do  którego  by- 
wa przylana  gałka  czyli  grono  (bouton).  Jak.  Art.  1,  159. 
Gałka  u  szpady,  ber  fiiiopf  nu  cii;cm  5)ei3ciuicfńpe,  ber  ®c= 
genfiUHH'.  On  to  w  piersiach  pogańskich  ri.  do  samej  gałki 
Kruszył  drzewa  na  trzaski  i  drobne  kawałki.  Pot.  Jow. 
55.  Gałka  ruchoma  u  sznura,  o/fendi.v.  Cn.  Th.  kutas;  bcr 
Snottcit,  bte  Cliiaftc  flii  einer  Sd;iiiir.  Gałka  muszkatołowa. 
Kluk.  Dykc.  2,  154.  bie  ?3!il'Jf(itcilinip.  {Sorab.  1.  mużka- 
telska  kruschwa,  mużkota;  Slai'.  onisliak;  Yind.  orieshiz, 
mushkatvu  orih;  Bosn.  orascjac  miskani).  Dzieła  jego  wi- 
działem przeformowane  na  funty  do  pieprzu  i  gałek  mu- 
szkatołowych. Mon.  72,  518.  Gałka  cyprysowa--  szyszka 
cyprysowa,  bie  Siiin'C)TcnnuC.  Tr.  Kichlarze  robią  gałki  pie- 
przne. Syr.  Ziel.  914.  ^^'effeniiiiTc.  —  Gałka  do  kresko- 
wania, bierka,  kreska,  ciit  ,ViiigcId)eii  5::m  i^ftiren ,  "aai  55o= 
tum.  Wetowanie  ma  być  albo  gałkami  albo  kartkami  da- 
wane. Biow.  Roi.  120.  §.  Fig.  Straci  gałkę  =  łeb,  głowę, 
er  unrb  ben  .Hopf  yerlieren,  man  iinrP  iDm  bie  ^simiine  fiirjer 
mild)cn.   Cn.  Th.  ob.  Gałuszka. 

GALLIA,  ii,  r'.,  Wallia,  prowincya  Angielska.  Wyrw.  Geogr. 
594.  33alli»  in  (Juglanb.  '§.  ob.  Francya.  GALSKI,  a,  ie, 
z  Gallii,  nu'j  SSitlliśi ,  9i>a[Iifif(i.  Hrabstśvo  Galskie.  Wyrw. 
Geogr.  594. 

'GALLIOTY,  ót,  lub  ów  pliir.,  [z  Franc.  cullotcs  =  spodnie, 
porówn.  czesk.  kalhoty.  2|.  Ten  bez  broni,  ten  boso, 
drudzvby  byli  i  galliotów  odbieżeli.  Alb.  z  Woj.  50. 

GALMAJA,  ai",  i,  GALM.AN,  GALMON,  G.\LEMON,  u,  m., 
GALMAJ,  aju,  m.,  bcr  ©almco;  (Yind.  kolmai;  Carn.  ho- 
bresh;  Ital.  gellamira;  Lał.  med.  calia,  calamina);  owa 
raaterya,  która  się  zbiera  w  piecu,  gdzie  kruszec  zynko- 


20 


GALON-GAŁUSZYC. 


GAMOŃ  -  G  A  M  R  A  C  I  Ć. 


wy  wytapiają;  zażywa  sią  do  robienia  mosiądzu.  Jest  też 
i  naturalny,  podobieństwo  do  ugru  mający.  Kluh.  Kop. 
2,  238.  Cło  to  płacone  być  ma  od  zbóż,  potaszów, 
galmanów.  \ol.  Leg.  5,  113.  Bez  urodzajów  naszych  nie 
obejdą  się  sąsiedzi,  bez  wofów,  skór,  wefny,  wosków,  oło- 
wiów, galemonu.  Go&l.  Gor.  14. 

GALON,  u,  m.  GALOMK,  a,  m.,  zdrobn.,  z  Franc.  brama  ko- 
sztowna, etnc  ivciTc,  @alt»iie,  33orte.  Boh.  prym;  Sorab.  2. 
bohrda;  Garn.  porta;  Vind.  priem,  porta. —  §.  Galon,  z 
Ang.,  miara  do  trunków ,  mniejsza  od  garca ,  na  którą 
kupcy  porter  i  piwo  Angielskie  rachują.  Wolsk.  GALO- 
NOWAĆ czyn.  niedok.,  ugalonować  dok.,  galonami  obszy- 
waó,  mit  33oi1cn  kfcgcn,  Iiprbiren.  {Yind.  priemati,  oprie- 
mati).  Teraz  i  najpodlcjszy  szlachcic  jest  tak  galonowany, 
jak  przedtem  sami  książęta.  Boh.  Kom.  4 ,  8.  Ciżba  przy 
dworach  haftowanych  i  galowanych  suto  nieboraków.  Kras. 
List.  2 ,  45.  Carii.  portasl.  —  §.  Fig.  P\imilia  moja  nie 
jest  tak  świetna,  jakem  ja  sobie  w  myśli  ugalonowaf.  Teat. 
20,   b.  160.  (upstrzył,  ubrdał). 

GALOP,  u,  m.,  z  Wiosk.  czwał,  bcr  ©alopp.  Rwał  się  ga- 
lopem, tak  biegał,  jakby  go  tuż  na  karku  gonił.  Zab.  14, 
53.  Puścić  się  galopem.  Nieme.  2,  202.  ^GALOPOWAĆ 
intransit.  niedok.,  czwałać,  galPtHHfCn.  Ty  sobie  na  by- 
strolotnym  rześko  galopuj  pegazie.  Zab.  13,  88. 

GALOSZ,  u,  m.,  (fta/.  galloccia;  Ga/L  galloche;  d.  Lat.  mtd. 
cało,  calopes;  Graec.  y.cdor);  zwierzchni  trzewik  z  przy- 
grubszą  podeszwą  dla  wstrzymywania  wilgoci,  Dosn.  nazuv- 
ke,  Mc' @iil(ii)'d}c,  bcv  UIicr5tcI)fd)uI) ,  ber  Sotb)'d;it^.  Goja,  to 
tylko  o  to,  moje  państwo,  proszę.  Żebyście  mi  kazali  dać 
jakie  galosze;  Czasy  teraz  wilgotne ,  kataru  się  strzegę;  Ja- 
zda mi  nieco  szkodzi;  piechotą  pobiegę.  Zabl  Z.  S.   11. 

GALOWY,  a,  6,  od  gali,  Ross.  ojHOpajo^HHB ,  ©nUa  - . 
Galowa  suknia.  Teat.  9 ,  53.  Ross.  ojHopaaOKŁ ,  ojho- 
pa4Ka.  W  sukni  galowej  jakżeby  się  wydawała  przedzi- 
wnie. Weg.  Mar.  3,  101.  GALO  WAG  czyn.  niedok.,  uga- 
lować  dok.,  po  galowemu  przystroić,  jn  Giillla  flcibcil,  t>crauy= 
piiCCU.     Był  ugalowany  suto.   Teat.  33,  d.  18. 

GALŚZTYN,  u,  m.,  gatunek  witryolu,  z  Niem.  ber  ©aliccii= 
ftctii,  3tnf-'ih''L''-  Hałun  i  galsztyn  wodę  mętną  czynią  przej- 
rzystą. Cresc.  13. 

GALUCHA ,  y,  z.,  ziele,  Oenontóe,  grbiui^,  Grbfciije.  Syr.  758. 
GAŁUSZKA,  i,  z.,  Slovac.  haluśka,  gałeczka,  ciii  Siujcl^ 
cficii,  .^iiiHifctKll.  n.  p.  gałka  z  mąki,  klóseczka,  ciii  fleiiicr 
?JiCl)lflpg,  bte  ©dllfe  11.  f.  W.  511  \hvim.  Z  żytnej  maki  ro- 
bią gałuszki,  któremi  gęsi  karmią.  Haur.  Sk.  125.  Rusn. 
ra.iyrnna.  §,  Główka  u  ziół  z  nasionami.  Ditdz.  58.  bil» 
SaamcilfopfdKil.  Główka  abo  gałuszka  u  lnu.  Cn.  Th.  Ga- 
łuszka maku  =  makówka,  iai  ??iolmfL'ptc[)CtI.  g.  Owoc  na 
drzewie  dopiero  zawiązany  po  odpadnieniu  kwiatu.  Whd. 
gogolka,  golanka.  Cn.  Th.  fii'5  £^['i'lfiUHHclicii,  nad;  a[njcfalk'= 
iicr_  25Iiiil'c ,  bcv  Sdifne  3.  S.  jiir  Sinic,  511111  Slpid. 

GAŁl^Z\C  intransit.  niedok.,  bałuszyć,  bałuch  czynić,  (00. 
Głuszyć),  ©cti'|C  iiiadlCll.  Gałuszą  wzbyt,  lud  wrzaskiem, 
powrozy  tarkotem,  Woda  klaskiem  haniebnym,  rum  po- 
wietrzny grzmotem.  Zebr.  Ow.  283.  (sonant).  Przeraźli- 
wym szumem  daleko  galuszy,  plus  quam  vicina  faligat. 
Zebr.  Ow.  19. 


GAMOŃ,  ia,  m.,  [z  Franc.  gamin  =  ulicznik.  2],  człowiek  an' 
be  ani  me,  gap',  ciit  JiiIpcI,  eili  ©impci.  Wielki  on  pro- 
stak i  gamoń.  Teat.  7.  c,  43.  Ale  powiadam  ci  gamoniu, 
że  nie  z  tej  strony!  ib.  3,  49.  Z  czego  się  ten  gamoń 
śmieje?  ib.  55.  d,  11.     Chłopiec  gamoń.  ib.  20. 

'GAMORZYC  czyn.  niedok,  gaworzyć  chełpliwie,  junaczyć  się, 
rubmrcbtij  fd)iita|cii,  fc^iuabnniircii.  Tak  kiedy  gam'orzył. 
Bok  w  pędzie  rozciągniony  mieczem  mu  otworzył  Ceneus. 
Zebr.  Ow.  509.  {jactanti  talia). 

GAMRACIC  się,  ił,  i,  zaimk.  niedok.,  fryje  stroić,  umizgać 
się,  (niWeii.  Częstokroć  i  sam  mąż  pozwoli,  kiedy  z  żon- 
ką bogacz  jakiś  chce  się  gararacić.  Hor.  2,  65.  Kniaź. 
Ross.  BO.io'iiiTtca ,  aMypriTbca.  G.\MR.\CKl ,  a ,  ie ,  fry- 
jerski,  DiiWcrild),  33iiI'Icv  = ,  CicI'Cy  =  .  Y(»rf.  vesujezhen  ,  lubu- 
jezhen;  Ross.  .iroÓGEHun,  BO.iOKiiTHLiil.  Te  kraje  Ludzi 
rodzą  w  gamrackie  skłonnych  obyczaje.  Otw.  Ow.  258. 
Gamracka  pieśń,  carmen  amatorium.  Mącz.  Pieśni  gamra- 
ckie. W.  Post.  Mn.  251.  GAMRACTWO,  a,  n.,  fryje, 
gachostwo,  SiiWcfC^;  Ross.  bo.tokiitctbo.  Cudzołoztwa , 
gamractwa.  W.  Post.  Mn.  54.  —  '§.  Gdyby  osieł  się  za- 
palił ku  ganiractwu  oślicy,  tedy  mu  świerzopkę  przystawiwszy, 
k  niej  go  przypuszczać,  a  on  nią  nie  wzgardzi.  Cresc. 
545.  (ku  lubieżności).  GA.MRACY.\,  yi,  ź.,  fryjerstwo, 
porubstwo,  23ii|ilcrei),  §iircrc»;  Bok.  ł'reg.  Pilnujcież,  ja- 
kobyście  uczciwie  chodzili,  nie  łakocianń  i  pijaństwy,  nie 
legowiski  i  gamracyami.  Budn.  Rom.  15,  15.  (wszeteczeń- 
stwy.  Bibl.  Gd).  Lata  swoje  nie  na  gamracye ,  ale  na 
prace  ustawiczne  wydawali.  Biel.  ^w.  D  2  b.  Wdał 
się  w  nieczystość  cielesna,  albo  gamracyą.  Kosz.  Lor.  6  b. 
GA.MRAT,  a,  m.,  (Ital.  camerata;  Fr.  camarade).  '§.  1. 
bcv  Eaiiicrab ,.  towarzysz ,  spólnik.  Dudz.  25.  —  §.  2.  Fry- 
jerz,  gach,  bev  33iiMc,  (cf.  Genn.  ©ani,  33rdutitjam.  31  big.) 
Yind.  vesuvauz,^lubei;  Ross.  BO.iOKUTa.  Gainraci,  to  jest, 
miłośnicy.  Sk.  Żyw.  2,  96.  Ojczyznę  twoje  z  gamraty, 
z  któremiś  dziewictwo  utraciła,  pożarła;  przetoż  jako  nie- 
rządnica mówisz,  ib.  410.  —  Proeus  gararat,  który  się 
zagonił  około  której  białogłowy.  Mącz.  '§.  I^siądz  Gamrat 
wszystko  wiedział,  a  nic  nie  wiedział,  Margarites  multa 
scit,  sed  omnia  mak  scit.  Rys.  Ad.  73.  przytyk  sławne- 
mu Gamratowi  bisk.  Krak.  GAMR.ITKA,  i,  2'.,  fryjerka, 
bic  SitMcrimi.  Jupiter,  aby  gamratki,  Inachowej  córki,  nie 
wydał  odmówieniem  zarazu  Junonie ,  krowę  żądaną  da- 
rował. Otw.  Ow.  56.  Kazał  sobie  przynieść  świecę  za- 
paloną, chcąc  sie  przypatrzyć  piękności  gamratki.  ii.  415. 
Bolesław  siostrę  Jarosława  za  gamratke  miał  mieć  u  sie- 
bie. Krom.  77.  Nie  galantka  ona,  ale  gamratka  z  mło- 
dziany sie  liżąca.  Teat.  54,  68.  Męża  w  podejrzeniu  miała, 
że  przy  niej  sobie  gamratke  chował.  Kosz.  Lor.  28,  b. 
GAMRATLIWY,  a,  e',  do  gamractwa  skłonny,  IniHcrifc^, 
i>Ci('ilMt.  Jowisz  z  natury  swojej  gamratliwy.  Tward.  Pasq. 
44.  I\iernoz  jednej  farby  lepszy,  niżli  pstry,  a  gamratliwy. 
Cresc.  565.  GAMR.\TńV,  a,  e,  gamracki,  fryjerski,  I'ii(;= 
Icrifc^ ,  miłosny,  eroticus.  Mącz.  Adelaida ,  wszetecznością 
gamratna  męża  przeniewierzonego  obruszona,  pieszą  do 
domu  ojcowskiego  odeszła.  Krom.  282.  GAMRATOWAC,  ał, 
uje  czyn.  niedok.,  fryjować,  (Boh.  fregowati;  Yind.  vesuvati,  sa- 
lubuvati),  miłować,  dworzyć,  amarc.  Mącz.  tnitllcii.  Uliss  nad 


GA  MUŁA-  GANG. 


GANGRENA  -  GA  NIC. 


2  i 


temi  się  mścić  chciał,  którzy  zenie  jego  garnratować  chcieli. 
Kosz.  Cyc.  72.  Każde  jajca,  a  zwłaszcza  wróble,  ku  ga- 
mratowaniu  silną  pomoc  dają.  Sienn.  293.  (ku  lubieźno- 
ści).  §.  transl.  Kiernoz  w  ośmi  miesiącach  poczyna  ga- 
rnratować, a  to  rzemiosło  dobrze  robi,  aż  do  czterech 
lat.  Cresc.  566.  Baran  jedno  do  ośmi  lat  może  garnrato- 
wać. ib.  539.  (baź  Sc|>rtiigcn). 

GAMUŁA,  y,  m.,  milczący,  ani  trzech  nie  zliczy,  nie  dopy- 
tasz się  na  nim  ani  słowa;  nie  umie  ani  gęby  rozdzie- 
wić ,  ni  pachnie,  ni  śmierdzi.  Oss.  Wyr.  etitei"  ber  iitd;t  brci) 
jćiJiIcrt  fami. 

GAŃBA,  y,  ź.,  Eccl.  raiK4a,  (cf.  hańba,  ganić  Boh.  haneti), 
ganienie,  nagana,  bci"  InbcI.  Arystoteles  gani  Rzpitą  Pla- 
tońską, o  której  gańbie  dotąd  czytaliśmy.  Petr.  Pol.  100. 
Król  z  senatorami  powinien  przypatrować  się  dekretom ,  i 
dobre  pochwalać,  a  złym  dawać  gańbę.  Gorn.  Wi.  P.  b. 
Pogarda  i  hańba ,  kontempt ,  łajanie  i  gańba.  Kulig.  Her. 
'19.  Chwała  i  gańba.  Petr.  Pol.  2,  159.  Zgoda  w  przy- 
stojnych rzeczach  znajduje  się  z  chwałą,  w  nieuczciwych 
z  gańbą.  Petr.  EL  25.  GAŃCA,  y,  m.,  ganiciel,  ber  %a' 
bicr,  Soh.  hance.  Na  gańcę;  Wszystko  ganisz,  nic  w 
żadnym  nie  pochwalisz  domu,  Nikt  ci  się  nie  podoba,  i 
ty  też  nikomu.  Kochów.  Fr.   7.  [oh.  Ganić). 

GANCARZ  ob.  Garncarz. 

GANDZIARA,  y,  i,  (cf.  andżar),  batog,  korbacz,  eiiie  S!nr6at= 
fdje.  Gdybym  ci  go  był  dopadł,  byłżcbym  mu  gandziarą 
wygarbował  skórę.  Ossol.  Sir.  7. 

GANEK,  nku,  m.,  GANECZEK,  czku,  m.,  dem.  zNiem.  bCV  ©ailij, 
ber  iticii  eiiicS  $aufe'3,  yermittefft  beffcit  nmn  su  ben  Bimincrit 
gclatlcjt.  Podsienie,  chodzenie  w  domu,  galerya,  kurytarz. 
Sorab.  2.  gang;  Sorab.  1.  pżekhadżwancźa ;  Croat.  gank, 
gajnk,  hodalische ,  prisztrossiik;  Z)a/.  pritvor;  Corn.  gank, 
gangezh,  hodin ,  kerpt ;  Ross.  nepe.\04bi.  Trzeba  iść 
gankiem;  tam  czeka  przy  wschodach.  Teat.  31.  c,  92. 
(przez  ganek,  liOcr  bcit  ©amj).  Ganki  wzgórę  wywiedzio- 
ne, z  których  ludzie  na  jakie  krotochwilc  patrzą.  Dudn- 
Cyc.  125.  Ganek  albo  otoczenie  hałasowe,  podium.  Chmiel. 
1,  78.  Ganek  mały,  altanka  przechodnia,  pergula;  ganek 
wielki  nakryty,  altana,  logeum.  Chmiel.  1,  78.  Zbudował 
przy  murze  kościelnym  ganki  wszędy  w  około  ,  uczynił 
też  gmachy  w  około.  Ganek  spodni  był  na  piąci  łokci 
wszerz,  a  śrzedni  na  sześć.  Bibl.  Gd.  I  Reg.  6,  5.  Ganki 
podkopowe,  przechody  pomniejsze,  wychodzące  od  gale- 
ryi  na  boki,  prowadzące  do  jiodsad  prochowych.  Jak. 
Art.  3,  293.  Ganek,  berme,  w  działobitni  zostawiony 
przechód  na  okoł  strony  zewnętrznej  przedpiorsienia.  Jak. 
Art.  5,  295.  Ganek  woa;rodzie,  ulica,  alea.  Ganek, 
miejsce  w  kościołach  dla  śpiewaków,  chór.  W'(od.  SaŚ 
6I,iL'r,  bie  (fmpprfirdje.  Muzyka  na  czterech  gankach  stała. 
Warg.  Wal.  500.  Ganek  okrętowy,  bcr  £)()Crlnuf,  baS  o(ie< 
re  £c(nfF'?iicrbecf.  Ganek  w  okręcie,  fori.  Yolckm.  .527. 
Ganki  ilisowskie,  bic  JtiiberOdnfe.  Tr. —  §.  Ganek  =  rety- 
rada ,  prewet,  bie  Sictirabe ,  berSlMritt,  bi^^  §am'C()ei! ,  (ber 
Ognili]  obsoi).  Poszedł  na  ganek. 
GANG,  u,  m„  z  Niem.  ber  ©amj  ciiier  Ufir,  btc  iSemegiiiig  beś 
'IScrpcilbifelei.  O  dobroci  zegara  sądziin  z  gangu.  Zulł.  Zbb. 
105.   "not.  gang,  termin  właściwy  zegarmistrzom,  znaczą- 


cy bicie  perpendykułu.o  —  Zegarka  kieszonkowego  gang 
czyli  bicie  słabo  w  odległości  wydaje  się.  Hub.  Mech.  202. 
§.  W  górnictwie  gangi,  wykopane  pod  ziemia  ścieżki, 
bic  Ciaiiije  tn  etiiem  ^licrijtuerfe.  Pod  ziemią,  byle  gangów 
czyli  zaczętych  robót  nie  osłabił,  wolno  pójść  pod  cudzy 
grunt.  Czack.  Pr.  2,  200.  Rudy,  "ganki,  płonki  rzeczne. 
Biel.  Hst.  26. 

GANGRENA,  y,  i.,  ber  (leifc  33raub.  Piekielny  ogień,  gan- 
grena, to  jest,  największe,  jakie  tylko  być  może,  zaognie- 
nie się  którejkolwiek  części  ciała;  oraz  początek  psu- 
cia się,  zgnilizny  i  obumierania  przepalającej  się  części. 
Perz.  Cyr.  1,  117.  (Carii.  prisad;  Yind.  vshganiza,  sgo- 
rezkiza ,  legar,  melotrouniza).  Dykc.  Med.  2,  254.  wiel- 
kie zgnicie  w  humorach.  Krup.  3,  362.  martwienie  człon- 
ka. Cn.  Th.  Gangrena  t.  j.  zmartwiałe  mięso.  Sienn.  §. 
Fig.  Musiałoby  być  już  w  gangrenie  głupstwo  jego ,  że- 
byśmy go  zeń  uleczyć  nie  mogli.  Teat.  11.  6,  88.  (do 
ostatniego  stopnia  doszłe). 

GANIĆ,  ił,  i,  act.  niedok.,  (Boh.  haneti; 
odgjmam  criminor,  calumnior;  Sorab. 
cf.  Boh.  bana ,  hańba ;  Germ.  Jjo^ii  • 
orsidoi.  Lat.  honos;  —  disting.  Yind. 
ganutij;  ganić,  Yind.  gaditi ,  ograjati,  kriuluvati,.  tadvati , 
kuditi,  karati,  opefuyati,  poniensliuvati,  [iotvarjati,  sa- 
nizhowat,  (cf.  nicować);  Carn.  grajam,  favsham,  tadlam  ; 
5o)'fl6.  2.  todluyu;  Slav.  kuditi,  psovati,  (cf.  psuć);  Croat. 
kuditi,  szpoganyati;  Ross.  nopoMiiTL ,  yi;opiiTb,  yKOpaiŁ, 
BOC.\y.iiiTb,  oroBopiiTb,  pacutiiirrt,  cMyHaib,  nociiynaiB, 
oxy/K4aib,  oxyjiiiTb,  oxy.TiiBaTb,  nopeuui,  nopimaib,  xy- 
jHTb;  Eccl.  noiiociiTH.  roJKjarii,  raHuarii,  iiopoiiOE.TTii , 
xyxHaio;  (oppos.  chwalić);  niedoskonałości  wytykać  i  za- 
dawać, trtbelll.  Nie  gań  nic,  aż  pierwej  doświadczysz; 
pierwej  doznaj,  potyn)  gań.  Radź.  Syr.  11,  7.  Sarno 
się  dobre  chwali  a  złe  gani.  Diuor.  J.  5.  Czego  chwa- 
lić nie  możesz,  nie  cań.  Cn.  Ad.  124.  Ani  mie  chwal, 
ani  mię  gań.  Gemm.  6.  cf.  nie  głaszcz,  a  nie  bij. —  Nie 
gań,  czegoś  nie  świadom.  Cn.  Ad.  593.    Łatwo  i  wojnę 


Slovac.  hanjm,  eest 
1.  haun,  naszwaru; 
Dan.  haan;  Graec. 
ganit  movere ;  Rag. 


janić  i  hetmana  ,  Siedziawszy  w  domu  ,  nie  bywszy>vv 
potrzebie.  Put.  Syl.  563.  Gani  ten,  co  kupuje,  chwali 
ten,  co  handluje.  Cn:  Ad.  229. —  §.  Ganić  komu  co, 
strofować  go  o  co ,  eiiiciii  ctiiHi'^  ycrireifeii ,  e§  nlmbcii.  Gwał- 
townikowi  tego,  jakoby  należało,  nie  zganiono.  Sak.  Persp. 
praef.  Bob.  —  §.  Ganić  wyrok  sądowy  =  nic  uznając  go 
appellować,  ciit  Secrct  yeriDcrfeii  iinb  inciter  appctliren.  Ja 
ganię,  i  powiadani,  iż  jest  nicsprawiedli- 
Pr.  40.  G.\N1E.ME,  ia,  n,  subst.  verb.  na- 
tai  Jnbclii,  ber  label.  GAMCIEL,  a,  ?»., 
ganca,  który  gani;  Sorab.  1.  hanicźcr,  wumctwar,  na- 
szwaricźer;  Yind.  sanizhuvauz,  gadnik ;  Croat.  szpoga- 
nyavecz,  szpogOnitel;  Ross.  yKopiiTe.ib,  ópaiimcib,  uo- 
piiuarcTb,  .\3-.7bHnKT) ,  .\v.iiiTe.ii. ;  Eccl.  ra-*'4aTc.ib ;  ber  zci- 
blcr.  G.4NIC1ELK.\,  i,'r'.,  która  wszystko  gani;  Croat. 
szpoganyavka ;  Yind.  sanizliuvauka,  gadniza;  Ross.  6pa- 
iiirrc.iLiiima ,  yKopiiTc.ibiiima ;  bie  'iabicrimt.  "GANIE- 
BNY,  a,  e,  haniebny,  tttbellmft,  fdtimpflidi.  Co  może 
być  gauicbniejszego,  jako  kłamliwa  gębą  złupić  po- 
czciwą białogłowę  z  dobrej  sławy!    Gorn.    Div,  275.     Ga- 


ten  dekret 
wy.  Chełm. 
gana,  gańba, 


oą 


GA  N  KIEŁ  -  GARB. 


GARBARCZYK  -  GARBATY. 


niebny  występek,  ib.  272.  Ganiebny  sposób.  Glicz.  Wych. 
D  G  b. 

GANKIEL,  kia,  m.,  naczynie  pewne  w  hutach  szklannych, 
ciii  gciuiffeś  (Śc)d;irr  tii  bcv  ©lag^iiittc.  Gdy  już  tygle  z  da- 
wnego szkła  są  dobrze  wyfalmowane  ,  i  piec  dobrze  wy- 
grzany, materyabsta  dopiero  gankiel  niech  dobrze  oczy- 
ści,  forz.  SzL  263. 

GAP',  ia,  m.,  (cf.  Germ.  ijaffcii,  ©abiinffc) ;  Boh.  zewel 
haup,  otewi-huba;  Yind.  famolenik,  siauz,  siazh,  vustod- 
piravez;  Hoss.  stBana,  Bcpxor-ia4'B,  pasiiHa,  poToatft,  po- 
T03iia;  głuptas,  ciit  SBiiiilnffc.  Niech  piorun  trzaśnie  takie- 
go gapia.  Teat.  5G,  b.  26.  Idź  precz  gapiu!  ib.  50,  58. 
Kie  z  gapiem  będzie  miał  do  czynienia,  ib.  30,  58.  — 
§.  Gra  w  karty,  którą  i  kasztelanem  zowia.  Dwór.  B  4. 
ciii  ilartcnfpicl.  GAPIEĆ,  nijak,  nied.,  zgapieć  dok.,  gapiem 
się  stawać,  odurzonym  być,  v>cv(>liiffcii,  ncrBlujIt  fe^n.  Nie- 
wiem  czemum  tak  prędko  zgapiał.  Teat.^a.c.  77.  Croal. 
buveti,  chubeti;  Ross.  poT03BaTb.  GAPIOWATY,  a,  e, 
—  o  adv.,  na  gapia  pochodzący,  maulńifild).  Mina  gapiowata. 
Tcat.  56,  c.  6i.  ih.  20,  b.  'l8G.  GAPIOWATOŚĆ,  ści,  i, 
cały  układ  gapiowaty,  bic  ?3i(lUl(^ffigfeit;   Ross.  poToatiicTBO. 

GARA,  y,  i.,  [cf.  \Yotoik.  gaure«  paszcza,  otwór.  2.]  (cf.  Slovac. 
garek  koryto  rzeki),  dziura  w  drzewie  wyciosana,  citl  rtllś= 
(jcsimmcrteś  Sod;  im  ^pIjc,  ciiie  3iiflc.  W  drzewie  tym  wy- 
tnij garę  na  wylot.  Solsk.  Arch.  16.  Stawidło  to  chodzi 
w  garach,  to  jest,  w  listwach  wyfugowanych.  Os.  Rud. 
41.  o6.  Garować. —  g.  Ogrzewadło,  fejerka;  ciiiC  gEUCrgicfc, 
cinc   ffC"fi'H'ri3''-     Baba  ma  garę  pod  nogami.   Tr. 

GARB,  u,  m.,  (Boh.  hrb,  hrbol ,  hrbek;  Slovac.  hrh,  nahr- 
Letj;  Morav.  hrbol,  (^/oiay.  brbolec  guz),  iSorafe.  2.  garb; 
Sorub.  1.  horb;  Dal.  garba ;  Hung.  giirbeseg,  geierbe; 
Bosn.  ghrribba,  garba,  gbcrba;  Racj.  garba;  Croat.  gar- 
ba, gijrba,  puklya ,  [Croat,  gerba  s  krzywość,  zmarszczka, 
fałd;  Croat.  hrib  collis);  Carn.  garba,  herbovina  =  garb, 
(Carn.  gerbava  =  pagórek,  garb;  gerba  ri/^a;  hrip  =  góra) ; 
\'ind.  gerba ,  gerbaviza,  pukel,  pukou,  cf.  Yind.  hrib, 
góra  =  góra;  hriber ,  bribez  =  pagórek;  garba  <  zmarszczka; 
Ross.  ropói,  (cf.  rop63'iiia  sierpik,  gatunek  łososia  sal- 
ino gibbosus;  ropSyiiina  okrajck  chleba,  przylepka);  cf. 
Lat.  acervus;  Gcrm.  ©ork ,  Germ.  Slropf;  cf.  krzywy); 
wyroslość  na  grzbiecie,  bcv  ipócfcr  auf  iicm  SJiictcit.  Żyłę 
na  grzbiecie,  gdzie  bywa  garb,  zową  krzyżowa.  Sienn. 
420.  (cf.  grzbiet).  Wielbłądy  jedne  są  o  dwóch,  drugie 
o  jednym  tylko  garbie.  Haur.  Sk.  525.  §.  Garb ,  zwi- 
chnienie  krzyża ,  lub  dobrowolne  pacierzów  krzywo  wy- 
rastanie. Peiz.  Cijr.  2,  216.  Dykc.  Med.  2,  206.  ber  .^óctcr 
Otncć!  Slicfliijcil.  Na  starość  dwa  garby,  inne  senectutem, 
non  enim  venit  sola.  Rys.  Ad.  47.  Ezop  miał  z  przodu 
i  z  tylu  garby,  jak  sakwy.  Jabł.  Ez.  8.  §.  Garb  na  no- 
sie; Eccl.  KopHCTBO,  bcv  3?afcit^otfer.  §.  Fig.  garby  gór, 
dróg  =  [małe  wzgórza,  porówn.  rusk.  horb.  2],  wyda- 
tności,  nierówne  wysokości,  iiitfllcid;e  Scrgliiigcl.  Nasi 
tamtych  niewiadomi  garbów  i  uboczy,  zabłądzili.  Tward. 
W.  D.  27.  g.  Garby,  zmarszczki,  ŚJmtjdii.  Płótna  ma- 
glują, aby  się  garby  wygładziły.  Przędz.  74.  Półsetek 
mocno  rozpiąć,  aby  jak  najrówniej  wysechł;  bo  gdyby 
się  na  nim  pozostały  garby,  w  czasie  maglowania  zwitki- 


by  się  porobiły,  ib.  91.  GARBACIĆ,  ił,  i,  cz.  niedok.,  zgar- 
bacić  dok.,  garbatym  czynić,  Ijocferig  niad)eil.  (Rag.  zgar- 
bitti,  ogarbayiti,  pogarbiti;  (Yind.  zhellu  gerbat  =  czoło 
marszczyć;  cf.  garbić),  Yind.  gerbazhiti,  sgerbati).  Kret 
kopie,  grzebie  i  garbaci  ulice  w  ogrodach.  ffaur.Sk.o06. 
GARBACIEĆ,  iał,  ieje,  «/;aA.  n/erfoA.,  zgarbacioć,  dok.,  gar- 
batym się  stawać;  Z?o/i.  brbateti ;  Croa/.  gerbaveti,  gcrbimsze; 
Bosn.  ghrribbitise;  Eccl.  ropóaitio,  Imcfitd;,  fiiicfcrig  nicrbcn. 
Grzbiet  zgarbaciał,  twarz  zbabiała.  Bal.  Sen.  82.  GARBACI- 
ZNA,  y,  i,  co  jest  garbatym,  garby,  ^orfcrigcJ  SBefcit,  $5(fer. 
Miejsca  garbate  jak  rozcierać  u  dzieci.  Perz.  Cyr.  2,  217. 
Pochodź,  garbaty,  garbatośc,  garbek,  garbić,  garbonosy, 
nagarbic ,  zgarbić;  2.  grzbiet,  Boh.  bi-bet,  grzbietowy, 
grzbiecisty;  o.  grzyb  ,  grzybek,  grzybiasty;  grzybień;  grzy- 
bieć,  zgrzybiały;  pochrzypcizna,  pochrzepl. 

GARBARCZYK,  a,  m.,  czeladnik  garbarski,  bcr  ©ih"I>Cl'flC)cflc. 
GARBARKA  ,  i,  i.,  która  skóry  garbuje;  albo  też  żona 
garbarza,  bic  ©drtcrilin;  {Boh.  koźeluźka).  GARBARNIA, 
i,  2.,  miejsce,  gdzie  garbują,  baś  ©ark^rtiiź,  bic  ©arkrcę; 
Rag.  tabakarnia ;  Ross.  KOJKeBna.  Pięćperst  w  garbarniach 
do  garbowania  skór  używać  się  nioie.  Jundz.  274.  Za 
granicą  lepsze  wychodzą  skóry  z  garbarni,  jak  tu.  Torz. 
Szk.  92.  Garbarski,  a,  ie,  od  garbarza  abo  garbowa- 
nia, ©drlicr  =  ;  {Boh.  koźeluźsky;  Ross.  KOJKeBeiiHuB,  KO- 
weeiibiii;  Eccl.  _ycMapCKii1).  Garbarskie  ziele,  Rhus  cori- 
aria  Linn.;  Bosn.  ruevina ,  bcr  @dvl)crlłaiim ,  całe  to  zie- 
le garbarzom  zdatne  jest,  i  ztąd  imię  ma.  Kluk.  Rośl. 
5,  555.  Garbarska  kora  Carn.  zberęslu.  Garbarski  nóż 
Carn.  stergón.  GARBARSTWO,  a,  n.,  rzemiosło  garbar- 
skie, bic  ©drlicic^;  Boh.  kozelużstwj;  Yind.  vdelanje  teh 
kosh;  Eccl.  5'CMapcTBO.  Jeśli  się  trzeba  uczyć  krawiectwa, 
szewstwa,  garbarstwa,  i  innych  rzemiosł,  cóż  dopiero 
sztuk  i  nauk?  Hrbst.  Odp.  P.p.  —  §.  Collect.  Garbarze,  bie 
@nrltcv.  GABBARZ,  a,  2'.,  z  Niem.  ber  ©drOer,  rzemieślnik 
od  garbowania  skór,  skórnik,  ob.  'Każemiak;  Sorab.  1. 
barwar ;  Slovac.  et  Boh.  kożeluh,  (cf.  *koża);  Carn.  gar- 
bar ,  lędrar ,  usenar;  V^(n(/.  lederar,  ulsiner,  vufsinar,  stro- 
inik,  kosbar,  erdezhovufinjar,  vdelauz  teh  kesh;  Bosn. 
tabak,  majster  koji  kosge  stroji;  Ccoa/.  kósar;  Rag.  ko- 
xar,  tabakar;  Dal.  tabak;  Hung.  tiniAr;  /Joss.  kwkcbhhki, 
vulg.  ycMouiBCUi;  Eccl.  scMiph.  Garbarze  nie  mają  skór 
wyprawionych,  to  jest  rzemienia  gotowego,  do  postronnych 
ziem  wysyłać.  Herb.  Siat.  556.  Garbarze  do  wyprawy 
skór  zażywają  pospolicie  dębowej  kory.  Kluk.  Rośl.  5, 
355.  (cf.  skórnik,  białoskórnik).  Dom  Symona  garbarza. 
5  Leop.  Apost.  10,  52.  (skórnika.  1  Leop.).  §.  Zarlobl.  Ociec 
mój  był  garbarz,  ale  nie  z  tych  prostych  garbarzów;  on 
tylko  mojej  matce  skórę  czasem  wygarbował.  Teat.  22.  b, 
48.  ob.  Garbować ,  wygarbować. 

GARBATY,  a,  e,  garb  mający,  hictelig ,  borferig.  Boh.  hrba- 
ty,  hrbowaty;  Slovac.  hrbowaty;  Sorab.  1.  horbate;  Sla- 
von.  gerbav;  Bosn.  ghcrbay,  ghrribay;  Rag.  garbay;  Carn. 
herboyat,  gerboyz,  (gerbazh  rugosus);  Yind.  puklast,  pu- 
klat,  (cf.  Yind.  gerbau,  gerbast,  sgerban  <  zmarszczony); 
Croat.  garbau,  (gerbay;  Hung.  gorbe  curvus) ,  gerbav; 
gerbaszt,  puklyaszt,  puklyay;  Dal.  ogarblyen;  Hung. 
gorbetatu;  Ross.  ropóaruB;  Eccl.  ^nńu;    (Ross.  aana  pies 


GARBOWAĆ  -  GARBU  Z. 


GARCARZ  -  GARDŁACZ. 


z  nagiętym  grzbielem).  Wielbłąd  garbaty.  Banial.  J  2. 
Krogulca  nos  garbaty.  Otw.  Ow.  504.  Zakochany  ociec 
garbatą  poczwarę  swoja  zowie  mądrym  Ezopem.  Zah.  15, 
64.  g.  fi^.  Nierówny,  ciiropawy,  iiiicbcii,  {lódcrig,  bplpcrid). 
Bezseiia  jodła,  srarok  szyszkami  garbaty.  Olw.  Ow.  595. 
Garbata  droga,  trudno  się  pospieszyć.  Otw.  Ow.  601.  (cf. 
jak  po  grudzie).  —  §.  Garbaty,  ego,  m.,  stibst.  cin  53iict= 
ligcr,  Boh.  hrbać,  lirbaeek,  [ob.  Garbus);  Rag.  garba- 
vaz;  Croat.  gerbavecz;  Bosn.  garbavac,  gbrribavac, 
gherbarac ;  Cant.  gerboYz ;  Ross.  TO^óym,.  GARBATA , 
ej,  i.,  subst.  ciiie  33itctliiie ;  Rng.  garba;  Croa/.  gcrbayicza , 
gerbavka;  Ross.  ropóyna.  GARB.ATOŚĆ,  s'ci,  2.,  mienie 
garbu,  t>ic  23iicEcliijf cit ;  Boh.  hrbatost;  Croat.  gerbavoszt, 
gerbina,  gerbavina;  Hung.  gorbcseg;  Eccl.  ropó.ienie.  —  §. 
Nierówność,  cbropawość,  ^ie  j^ócftTiijfdt,  Uiiijlcidtticit,  fyoh 
prtgfdt.  GARBEK,  bku,  m.,  demin.nom.,  garb,  Boh.  brbek; 
Ross.  ropóiiHa;  Eccl.  ropóoK^;  cin  fleincr  'JSurfcl,  cin  flct= 
ltcv  SpMcr.  Garbek  łokietkowy  Ross.  miiKO.iOTOKt.  GAR- 
BIĆ, ii,  i,  czyn.  iiiedok.,  zgarbić  rfoi.,  garbacić ,  krzywym 
robić,  biicfcliij  madicii,  frummcu,  ('ocfcriij  iiiib  uncbcit  marfjcii, 
Boh.  zhrbiti;  Cani.  gerbim,  gcrbavam,  sgerbiti  (=  fałdo- 
wać); Vind.  gerbaviti,  kriviti,  sasgerbati,  sasgusati;  Rag. 
zgarbitti ,  pogarbiti;  Croa/.  gerbim ,  gerbavim;  Hung.  gor- 
bitem;  Ross.  ropóiiTb.  aropOnTb,  cyiy.iiiTb,  ciaiiiTt,  x.ia- 
uaib;  Eccl.  ropó.iio,  ropóaia  tiiiHio.  Wiek  go  zgarbił.  Tr. 
Góry  zgarbione.  Past.Fid.8i.  przechyle,  z  garbami.  Sloc. 
zbrbeny,  k  zemi  zehnuty;  Ross.  cyTy.iuft:  Eccl.  ct>.\.ak'Ł, 
c.iaqcHHbiH. —  Garbić  się,  zaimk.,  firf)  fnimiucii.  (Carn. 
skluzhiti  se).  Czemuż  się  zgarbił  na  słabym  koni- 
ku? Bratk.  C.  Któreż  pola  tak  gładkie,  by  się  nie  zgar- 
biły, W  nabrzmiałe  z  ciał  stosami  leżących  mogiły?  Zab. 
6,  227.  GARBIEME,  G.\RB1ENIE  się,"s»6s/.  m-6.  =  gar- 
batość,  bic  p3uctlti3fcit.  Przeciw  garbieniu  piec  na  staros'ć, 
lekarstwo.  Slesik.  Ped.  80.  Croat.  gerbenye;  Hung.  gór- 
bites;  Ross.  c.ia<iHOCTb.  GARBONOSY,  a,  e,  nosa  wy- 
pukłego. VV/o(/.  krótki ,  wzgarbiony  a  jakoby  wskąsany  nos 
mający,  resiniis.  Mącz.  (liicfcriidfiij ,  ImliiditiJiidfig. 

GARBOWAĆ,  ał,  uje,  czyn.  niedok,  wygarbować  dok.,  z 
Nietn.  gdrttcit,  skórę  wyprawiać;  Boh.  wydclawati  kuźi; 
Yind.  koshe  ydelali ;  Carn.  garbati ,  strojeti ;  Croat.  sztró- 
im;  Sorab.  2.  garowascb;  (cf.  ircha).  Skórę  jelenią  gar- 
bują żołnierzom  na  kolcly.  Haur.  Sk.  289. '  §.  Fig.  Gar- 
bować kogo,  ob.  Wygarbować,  Ross.  KOKomuTb.  GAR- 
BOWANIE, ia,  H.,  subst.  verb.  ba>3  ©iirDcil.  Do  garbowa- 
nia skór  potrzebują  dębowej  kory.  Bot.  Nar.  186.  — 
§.  Brodgolacze  bawią  sie  tylko  myciem  a  'garbowaniem 
bród  i  głów.  Syr.  248.  "  G.(RBMK",  a,  m.,  'chem.  @drk= 
fłojf,  le  lannin,  pierwiastek  garbujący,  znajdujący  się  w 
ciałach,  mających  własność  garbowania  inne  ciała;  obfi- 
cie się  znajduje  w  dębowej  korze.  Kryś.  Mskr.  GARBO- 
WINY,  in ,  plur.,  \vyrzutki  garbarskie ,  ©drberobfnllfel.  Gar- 
bowiny,  które  od  gaibarzów  wyrzucają  sie,  mogą  sie  uży- 
wać na  pognój.  Kluk.  Rośl.  5,  187.' 
Pochodź,  wygarbować,  nagarboiuać. 

GARBUS,  ia,  m.,  człowiek  garbaty,  cin  Siicfligcr,  Boh.  hrbaeek. 

'GARBUZ,   a,  m.,  arbuz,  karbuz,   bie  3fcJmclone,  ob.  Arbuz. 


Wdzięcznie  nas  przyjmowali  Tatarowie ,  i  częstowali  win- 
nemi  gronami  i  garbuzami  słodkiemi.  Stryjk.  576. 

GARCARZ,  GARCÓWKA,  GARCOWY,  ob.  Garncarz,  Garn- 
cowy i  t.   d. 

GARDEF^OBA,  y,  i.,  z  Franc.  szatnica,  pokój  na  sctiowa- 
nie  szal  lub  sukien,  bic  @aii>crol'C.  GARDEROBKA ,  i, 
z.,  demin.,  ^ai  Slcibcr^imincr,  bic  JlleiPcrfamincr,  Slov.  dra- 
stowna.  Pokojowa  w  garderobie  Uszarganą  spódnicę 
pani  swojej  skrobie.  Pot.  Arg.  84.  Pokoje  gościnne  z 
garderobami.  Kras.  Pod.  2,  109.  W  garderobie  były 
szafy,  a  w  nich  porządnie  ułożona  wyprawa.  AVas.  Pod. 
2,56. —  §.  Suknie,  szaty,  wszystko  co  do  ubioru  nale- 
ży, bic  Slcibcr,  Ślcibniujtfftiicfe ,  bic  ©arbcrobc.  Po  zmarłym 
Jegomości  wszak  jest  garderoba?  Teat.  52,  45.  Garde- 
robę przeglądano ,  i  najmniejszej  jej  rzeczy  nie  brakuje. 
ib.  54.  d,  55.  Dawniejszych  wieków  często  garderoba 
dziada  jeszcze  wnukowi  służyła.  Przcsir.  140.  G.\RDE- 
ROBI.\NK.\,  i,  z.,  która  ma  dozór  nad  garderobą,  'szatna, 
'szatnica;  Rag.  lo.\nicjariza ;  C«rn.  mojshkra;  V(Hrf.  jispni- 
za ,  jispna  gospa  ,  (cf.  panna ,  młodsza),  bic  ®arbcn)kn= 
jnnijfcr.  Rozmawiał  w  oknie  z  jedna  z  mych  gardero- 
bianek.  Mcm.  Król.  1 ,  55.  GARDER0BNV,  a ,  e ,  od 
garderoby,  ®arbcvobciI  = .  Powróciwszy  Jejmość ,  opowia- 
da swe  głupstwa  wiernej  swojej  garderobnej  kobiecie. 
Zab.  16,  44.  Garderobny  subst.  m.  kamerdyner,  *sza- 
tnik,  Ross.  ohs.  cipaniien.  Garderobna  subst.  f.  gardero- 
bianka,  n.  p.  Jabyrn  garderobnej  za  niego  nie  dała.  Teat. 
24.  b,  14.  " 

GARDŁ.4CZ,  a,  ?«.,  wole  na  szyi  mający,  cinj^rppjtijcr.  Na- 
patrzyć się  możesz  gardłaczów  w  Karyntyi.  Haur.  Sk. 
99.  —  Fig.  iarlhl.  Nasi  gardłacze  starają  sie  pokazać 
dalekiemi  od  staropolskich  zwyczajów.  Mon.  71,  514. 
(grubo  chustki  na  szvi  noszący,  Śi(ff'dl|"c).  §.  Gardłacz 
gołąb'  ob.  Garłacz.  \v  rodź.  ieńsk.'  GARDŁACZKA,  i. 
GARDŁECZKO,  czka,  m.,  GARDŁKO,  łka,  m.,  dcm.  nom. 
gardło ,  baś  ScMc^Cn ,  bn>j  ©uVijclcf)cn ;  Boh.  hrdylko.  Sko- 
wroncczek  ku  niebu  w'  górę  polatuje,  I  gardłeczkiem 
krzykliwym  wdzięcznie  przepieruje.  Sim.  Siei.  105.  Sło- 
wiczku  ,  ptaszeczku  leśny,  Przyleć  z  głoskiem  ulubionym. 
Przybądź  z  gardłkiem  ucieszonym.  Groch.  W.  557.  Nie- 
chaj wdzięczny  słowiczek  w  gęstej  topolinie  Gardłkiem 
swym  wyprawuje.  Zbił.  Zyw.  B.  2.  Krew  z  gardłek  gołabiat 
wycedził.  Odym.  Św.  (J.  o.  GARDLINA,  GARLINA,  y,  z., 
kłóć.  Cn.  Th.  282.  snop  prostej  a  równej  słomy.  Wlod. 
lub  trzciny,  cin  Siinbcl  ijrabcn  Strotic-J,  Pbcr  ?iMni.  Gar- 
dliny  wiązanie.  Zatc.  Gosp.  Prosta  po  wymłóceniu  sło- 
ma poknebluje  się  w  garliny.  A7«A-.  Rośl.  5,  252.  Dwór 
powinien  być  dobrze  opatrzony,  aby  do  dworu  nie  cie- 
kło; gonty,  gwoździe  i  gardliny  powinny  być  zawsze  we 
dworze.  Ilaur.  Ek.  16.  Gardliną  abo  trzciną  izby  po- 
szywaj ;  nie  masz-li  trzciny,  targana  słomą,  to  mało  kró- 
ciej  trwa ,  niż  gardliną.  ib.  66.  (i.\RD'ŁO ,  GARŁO ,  a, 
n.,  (Z/o/(.  hrdlo ,  collum ,  guttur ;  Z?o/(.  krtań,  chrtan,  (ob. 
Krztoń);  Slov.  hrdlo  cervix,  collum,  guttur,  chrtan,  paże- 
rak,  pożeradlo  gula;  TFflj.  garlo;  Slav.  gerlo ;  fiosn.  gar- 
lo,  ghrillo,  sgderallo  ;  Croat.  gerlo,  gut ,  posirik  ;  Bał. 
garlovicza  ■  ślinogorz;      Yind.     gerlu,     gertanz,    gortanz, 


24 


GARDŁO. 


GARDŁO. 


vral ,  goltanz,  gout,  posliirak,  (garlu,  gartanz  =  2  collum); 
Carn.  gerlu ;  Sorab.  2.  gorgawa ,  {Sorab.  2.  gardło ,  gar- 
lo,  garwo  wole;  Sorab.  1.  liordlo  wole,  kyrk  gardło, 
yednica  gardziel,  kutwo  in/jliiuies);  Ross.  rop.TO,  vulg.  xaii- 
jio;  ci'.  Germ.  ©liri^cl;  /l"j/.  gargle,  giirgle,  gorge;  Gall. 
gargouille,  gorge;  Ital.  gorga;  Daii  gurgel ;  Lat.  nied. 
gargalia,  gorgta;  iScee.  quarka ;  hi.  kuerkur  ;  Fi«L  curcku; 
Hebr.  TOT.y,  cf.  Lat.  gurges).  Część  szyi  od  brzuclia 
zowie  się  gardłem.  Zool.  Nar.  67.  btc  ©iirijcl,  bie  Sc^Ie, 
tn  ®cl)limt,  ber  'IJorberlml'?.  Slinogorz,  skwinancya  ,  cho- 
roba inllaramatyczna  w  gardle.  Dykc.  Med.  6,  175. 
Gardło  mi  spuclilb,  ber  ionio  ift  mir  aiujcfcltiuoflcii.  Gardło 
mię  boli,  bcr  .^nlS  (jix  iiicllt  Ctma  szyja,  bciiii  biojS  anirc 
tlol  ber  (iilCcre  i^eil)  tlnit  mir  \vĄ.  Gardło  ostrzyć=  pra- 
gnienie robić.  Tr.  Jiiuji  niad^eii.  Niecnotliwe  garło  wszys- 
tko pożarło.  Rys.  Ad.  48.  Zona  mi  kos'cia  w  gardle 
stawa,  będąc  najgorsza  w  świecie  babą.  Zabt.  Ainf.  28. 
cf.  koścS  biiy  2Bci(ł  ift  mir  ciii  Siiiodieii  iii  ber  Sielile,  mad)t 
mir  bie  .v>ii!lc  niif  Grbcii.  Wszystkie  zęby  ci  w  gardło 
wtrącę.  Teal.  30,  (32.  Boli  gardło,  śpiewać  darmo.  Mon. 
70,  648.  (cf.  brząkać,  smarować,  cf  darmo  nic).  Tak 
pełny,  aż  mu  w  gardle  stoi ,  libo  confertus.  Mącz..  er  Imt 
flt^  Di»  aii  bcit  i)alu  yoll  gcfrcffcn.  Bóg  cię  wydrze  z  ręki 
olbrzyma ,  za  gardło  cię  trzymającego.  Psalmod.  66. 
(Slav.  zagerliti;  Croat.  garliti,  gerliti  amplecti).  Przez 
gardło  mówić  Yind.  podersuvati.  —  Mówiący  p.  g.  Yind. 
podersuvauz.  Kęs  z  garła  wydrzeć,  t.  j.  dobrą  i  pe- 
wną juz  nadzieję  zepsować ,  bolum  e  faucibus  eripere. 
3Iącz..  etiicm  ben  SitTcii  nii'3  bem  ?3hiiibe  rci^cii.  Śmierć  mu 
jak  z  gąrła  Gniewu  ofiarę  i  żalu  wydarła.  Min.  Ryt.  2, 
149.  Śmierć  często  z  garła  oddała,  choć  juz  kogo 
pożarła.  Pot.  Syl.  5.  ani  bem  3!ad)Cii  jiiriid.  —  §.  Z  gar- 
dła, co  gardła,  gardłem  =  jak  najgłośniej,  z  całego  gło- 
su,  głosem,  iiii»  noller  JlcWc  3.  5S.  fdjrciieii,  Slov.  z  cele- 
lio  hrdla  krićaf;  Ross.  tiilg.  xai1.]0  pacnycTiiTb,  xnH.iiiTŁ. 
Z  garła  gwałtu  woła.  Haur.  Sk.  105.  Groza,  zemsta, 
zgorszenie,  grzech  nie  odpuszczony,  Wołaj  ojcze  Pa- 
fnucy, co  garła  z  ambony.  Xar.  Di.  5,  149.  Wołaj  gar- 
dłem, nie  folguj.  Budn.  Jes.  58,  1.  Wołaj  wszystkim 
,  gardłem.  Bibl.  Gd.  ib.  Gardło  rozpuścić,  wrzeszczeć.  A'. 
Kam.  §.  Po  gardło  ■■  po  uszy,  po  dziurki ,  bii  ail  ben 
SpCiU,  I'iO  iikr  bie  J^brcii.  Co  do  mnie?  w  szczęściu  kto 
po  garło  brodzi.  Zab.  11,  4.  Koss.  —  §.  Fi^.  Na  gardło  < 
na  kark;  nu  gardle  =  aa  karku,  nuf  bem  $alfe ,  auf  bem 
9?acfeil.  Bogowie,  dajcie  mi  na  garle  usieść  Aleksan- 
drowym.  J.  Kchan.  Dz.  76.  Wojowali,  aże  potym  jeden 
na  drugiego  gardle  usiadł.  Leszcz.  Class.  61.  Mógł  Car 
Zawolski  na  granicy  Moskiewskiej  na  gardle  nieprzyja- 
cielowi leżeć,  a  tam  sobie  korzyści  zdobywać  z  granic 
nieprzyjacielskich.  Gwagn.  269.  Nieprzyjaciel,  opano- 
wawszy Janiculum  ,  na  samym  właśnie  gardle  miasta  usiadł. 
Falhs.  FI.  19.  Nieprzyjaciel  na  gardło  ojczyzny  nastąpił. 
Petr.  Et.  570.  —  g."  W  gardle  nieprzyjacielskim  być  = 
pod  pięścią  jego  być,  mieć  go  na  karku,  na  sobie,  bctl 
gciiib  oaiij  nuf  Dcm  Dfncfcii  ^abeii.  Wojewoda  Wołoski  nie 
mógł  się  naprzód  wydzierać  na  wojnę  z  Turkami ,  zwła- 
szcza będąc  u  nich   w  arardlc.    Biel.    Kr.    455.    et    447. 


aliter  Tarent  w  samych  gardłach  morza  Adryatyckiego 
zasadzony.  Faliss.  FI.  58.  (w  ujściu).  —  §.  Gardło  =  ży- 
cie, baś  Sckii  (bie  Deilc  Ajnut,  gaiise  Sctlc).  {Yind.  gerzhiti, 
sagerzhiti  =  dusić,  zadusić,  cf.  gardłować).  Od  prześla- 
dowcy P'ocyusza  ledwie  z  gardłem  do  Rzymu  uciekł. 
Sk.  Dz.  850.  Podług  Mojżesza,  ten  coby  nieobacznie 
bliźniego  zabił ,  do  miasteczka  na  schronienie  obranego 
niech  uciecze,  a  gardło  swe  opatrzy.  Modrz.  Baz.  513. 
(życie  zabezpieczy).  Zbieg  zamordował  króla  zdradliwie, 
a  z  gardłem  sam  uciekając,  zabity  też  jest.  Sk.  Żyw.  2, 
241.  (chociaż  żywy  uciekał).  Bitny  Mitrydat,  gdy  z  gar- 
dłem uchodził.  Durdz.  Luk.  51.  (chroniąc  się  zguby). 
Malutką  raną  zbył  garła.  Otw.  Ow.  227.  (stracił  życie).  — 
Do  gardła !  do  upadłego,  do  ostatniej  kropli  krwi,  iii 
nuf  ben  lefiten  231ntstropfeii ,  niifu  nuPerftc,  Ińi  an\i  Selieit. 
47  królów  Greckich  sprzysięgło  się ,  do  gardł  i  maję- 
tności swoich,  na  zburzenie  Troi.  Warg.  Gez.  praef.  A.  5. 
Pomorzanom  rozpacz  do  gardł  się  bronić  radzi.  Krom.  85. 
Pana  naszego  nie  chcemy  odstępować;  ale  przy  nim  być 
do  gardł  swoich ,  i  posłuszni  mu  być  zawzdy  chcemy. 
Biel.  67.  Erdziwił  ślubował  Rusinom  do  pierwszej  wol- 
ności do  gardła  przeciw  Tatarom  pomódz.  Stryjk.  250. 
Nigdy  od  wiary,  do  swych  gard! ,  (choćby  głowę  stracić), 
nie  odstępowali.  Zbił.  Dróg.  F.  5.  —  Na  gardło  komu 
stać.  Dwór.  D.  2.  Boh.  O  bczhrdlj  na  koho  usylowati ;  na 
życie  następować,  ciiiem  imd;  bem  Sebcn  traditcn.  Jaromirz, 
rąk  Warszowiców,  na  gardło  mu  stojących,  ratunkiem 
ludzi  skupionych  uszedł.  Krom.  67.  —  Na  gardło  komu  od- 
powiedzieć =  na  zabitą  śmierć  go  wyzywać,  eincu  auf  8e= 
ku  uub  Job  Iicrauciforbcrn ,  tiefcltben ,  AcCibe  aufiiubigen.  fig. 
Chcąc  być  widzeni  prawcmi  dworzany,  na  gardło  księ- 
gom odpowiedzieli.  Gorn.  Dw.  6.  (wieczne  rozstanie). —  Na 
gardło  !  na  stracenie  gardła ,  t.  j.  życia,  na  śmierć,  nuf  bcu 
Iscrluft  ber  Scl,ilc,  bci^  £el'cu^',  nuf  ben  Job.  Na  gardło 
siedzi  związany.  Groch.  W.  175.  Mógł  biskup  najwyż- 
szy rozkazać,  aby  brano  do  więzienia  i  na  gardło,  któ- 
re on  nauce  swej  przeciwne  rozumiał.  Sk.  Dz.  21.  Aby 
żony  nie  odkazował  od  siebie ,  chyba  ,  jeśliby  jej  nie 
chciał  na  gardło  gonić.  Sekl.  20.  Nierychło ,  ale  na 
gardło  ugoni.  Wad.  Dan.  164.  (śmiertelnie,  ostatecznie, 
zgubnie).  —  Na  gardle  karać  =  na  życiu  abo  śmiercią  ka- 
rać, nin  Scbeu  Iieftrnfcu,  mit  bem  iobc  bcftrnfcn.  {Croat.  za- 
glavlyujem,  zaglarlyam). —  Gardłem  darować  ■■  życiem,  bnś 
febeu  fdieufeu.  U  tego  narodu  mężowie  mają  moc  żony 
i  dzieci  na  garle  karać,  abo  nim  darować.  Warg.  Cez. 
158.  Urząd  moc  ma  karać  na  gardle,  abo  darować. 
ib.  11.  Ktoby  pieczęci  nasze  sobie  rył  i  ich  używał,  ni- 
czym inszym,  tvlko  na  sardle  otiniem  karan  bvć  ma. 
Stat.  Lit.  18.  (spalonym  na  stosie).  Był  u  nas  ten  zwy- 
czaj, że  kiedy  złodzieja  tracić  wiodą,  jeśli  wszetecznica  ja- 
wna prosi  go  sobie  za  męża,  gardłem  takiego  darują.  Gorn. 
Dw.  191.  Gardło  inu  darowano,  za  staraniem  przyjaciół. 
Kiok.  Tiirk.  78.  (zostawiono  przy  życiu).  —  Gardło  brać  = 
zabić,  bnci  fcbcu  uebmeu.  Odebrawszy  miasto,  trzem  tyl- 
ko mieszczanom,  pryncypałom  odpadnienia,  gardła  po- 
brano. Krom.  628.  de  tribus  capitale  supplicium  sumptum. 
Nie  zaraz  męczennikiem  ten  jest ,    któremu    gardło    we- 


GARDŁOWAĆ  -  GARDŁOWANIE. 


GARDNIE  -GARDZIĆ. 


25 


ziną,  albo  na  pal  wbiją.  Zrn.  Post.  24  i. — ■  Gardła  oilpro- 
sić '>  stracenia  odprosić,  baS  gebeii  cvl'tttcii.  Jednemu 
z  między  potępionych ,  ani  królowa  gardła  odprosić  nie 
mogła.  Krom.  363.  veniam  impełrare  non  poluit.  —  Gar- 
dło dać,  gardło  położyć,  stracić  >  życie  swoje  stracić, 
tai  ficbeit  iicrlicren,  fein  ?el)en  laffen.  Rychard,  strzałą 
jadem  napuszczoną  w  ramię  postrzelony,  dla  swojej 
chciwości  gardło  zarazem  dal.  Star.  Ref.  98.  fnalych- 
miast  umarł,  skonał).  Patrokl  i  Antyloch,  i  ci  dali  gar- 
ło  z  szyją.  Jahl.  Tet.  2i0.  Nie  mogli  go  doktorowie 
ratować ,  i  tak  na  puchlinę  gardło  dać  musiał.  Falib. 
Dis.  D.  3.  Bez  ratunku  tonąc,  dać  gardło  prędziuchno 
musiała.  Gorn.  Dw.  282.  Którzyby  byli  mieli  i  po  trzy 
gardła,  radziby  je  byli  przy  nim  położyli.  Weresz.  flcg.  A'i. 
Gardło  i  majętność  stracił.  Szczerb.  S(ix.  393.  Podle  boku 
króla  najbitniejsi  gardła  swe  położyli.  ]\'arg.  Cez.  04. 
Gardłem  abo  pod  gardłem  się  obowiązać,  ręczyć  za  co, 
przyrzekając  życie  łożyć.  W^od.  pod  straceniem  gardła, 
bej)  fciiicm  Scbcu,  i^  fctncin  Sopfc.  Komornik  Litewski 
pod  gardłem  swoim  ślubował  Krzyżakom  ,  zamek  im  pod- 
dać. Slri/jk.  264.  Kiedy  wojsko  Tureckie  przechodzi , 
otrębują,  aby  sie  nikt  nie  ważył,  pod  ganiłem,  wina 
przedawać.  Klok.  Tark.  239.  Pod  gardłem  wszędy  otrą- 
biono. Wad.  Dan.  73.  Niewolno  teraz  z  obozu  odda- 
lać się  pod  gardłem.  Weg.  Mar.  120.  bei)  gckm^ftraff. 
Ostatki  Jaćwingów  do  przyjęcia  wiary  chrześciafiskiej  mie- 
czem ,  pod  straceniem  gardła ,  Bolesław  przymuszał. 
Slryjk.  181. —  Gardłem  pachnąć  -  śmierć  za  sobą  ciągnąć, 
ben  "Job  Slljiclicn.  Meżobójstwo,  złodziejstwo,  święto- 
kradstwo,  i  insze  takowe  występki,  gardłem  pachną. 
Chełm.  Pr.  18.  —  §.  Gardło,  wyrosłe  gardło  gardłaeza, 
wole,  ber  Sropf.  Gardła  od  nieczystej  wody  narastają. 
Tr.  —  §.  Gardło  u  ptaka,  wole,  podgardłek ,  \'ind. 
pulan,  tizhji  krof;  Bosn.  guscja ,  voglje  od  ptire,  bC!)  beil 
Śoflelll,  ber  Sropf.  —  §.  Gardło  u  bydląt  nieklórycli,  wo- 
le bydląt,  ber  Snber,  bte  2Bninpc,  bie  SiMimme.  GARDŁO- 
WAĆ, GAUŁOWAĆ,  ał,  uje,  cz.  niednk.,  (Boh.  iirdlo- 
wati  se  luctari ,  hrdliti  męczyć;  Slov.  korhelovati  perpo- 
tare;  Yind.  srerzbiti,  sacferzhiti  =  dusić ,  zadusić;  Garn. 
gerglam  =  gargaryzuię ;  fiag.  garlili  et  Slov.  gerliti  =  uści- 
skać za  szyję;  Hoss.  ropjbin  hanly)!  wdawać  się  w  nie- 
bezpieczeństwo życia.  Wiod.  biibJbrccbciibc  ©ad)Cii  uiifcviicb= 
men,  fi^  in  CebeiiSgcfabr  feccii.  Jak  gardłuje  rycerz  w  po- 
lu, żeglarz  na  morzu,  kupiec  po  świecie.  Hrhsl.  Navk.  J. 
7.  Kupiec  gardłuje  po  ziemi,  pomorzu,  po  góracU,  by- 
le co  na  kupi  swojej  zyskał.  Dambr.  587.  Aby  żonę  i 
dziatki  pożywić,  gardłować  po  ziemi,  po  morzu  nie  li- 
tujemy. Urbst.  Nauk.  D.  8.  Szerzył  w  tej  mowie  posługi 
swoje,  jako  nie  śpi,  jako  garłujc ,  jako  majętność  utra- 
cą przez  królewską  sławę.  Gorn.  Dz.  78.  Już  od  wielu 
lat  gardłujemy  w  Prusiech.  Biel.  Kr.  570.  fd)ini  feit  m-- 
len  Scliro"  bradjeii  mir  uni  bte  S)al\c  in  ^x.  Najżwawiej 
za  wolność  i  całość  ojczyzny  gardłował.  Star.  Yot.  E.  2 
h.  Pilch.  Sen.  oHi.  Głupstwem  nm  się  być  zdało,  w  cu- 
dzej sprawie  gardłować.  Pilch.  Sali.  254.  To  tylko  to 
jedna  familia  naród  Polski  miłuje  i  przv  nim  gardłuje? 
Orzech.  Tarn.  U).    (JARDŁOWANIE ,    GARŁOWANIE,  ia, 

■Sfownili  Lindego  wyd.  i.  Tom  II. 


n.,  suhsl  verb.  ■■  narażenie  się  na  śmierć,  i)al5bre(!^creo , 
.^ompf  mit  £ebenś(jefa^r.  Kąsaliście  się  do  rozlania  krwi 
waszej  z  nieprzyjaciółmi  ojczyzny,  co  na  wieczne  czasy 
świadczyć  będą  posługi  i  garłowanie  krwawe  wasze. 
Orzech.  Tarn.  9.  Czekaj ,  jeślić  czym  nie  nadgrodzi 
hetman  twego  garłowania  !  Alb.  na  Woj.  21.  Jakie  nie- 
bezpieczeństwa, jakie  gardłowania  podejmujemy,  dla 
trochy  tego  imienia  doczesnego.  Hrbst.  Nauk.  D  8.  GAR- 
DŁOWATY,  a,  e,  wolały,  gardłacz ,  gardłaczka,  frppfig, 
ctn  Srppficjcr.  Cn.  Th.  —  Boh.  hrdlaty,  zahrdlity;  Ecel, 
ropTaHHCTufi.  GARDŁOWY,  a  ,  e ,  od  gardła  ,  ©iirgel  < . 
Spali',  Boh.  hrdclnj ;  Hoss.  rop.iaTuft ,  ropiaHHbiB.  Gar- 
dłowy wrzód,  ein  i^alCnjefdjnnir.  Gardłowy  guz,  Sorab.  i. 
kerkowne  worech.  (Lirdłowa  skóra.  Hoss.  Ąy/Kiaimt. 
Gardłowa  kara,  Boh.  bezhrdelna  pokuta.  Przypadki  gar- 
dłowe. !\Ion.  70,  536.  Gardłowa  sprawa,  ob.  Kryminal- 
na, cf.  Boh.  hrdlofez  'gardłorzezacz. 

Pochodź.  jar(/;ie/,  gardzielny,  garlica,  gardzioika  ,  gar- 
iiicz,  garliczki,  podgardle,  podgardłek,  sinogarlica,  za- 
gordlić. 

GARDNIE  a(/y.,  z  pogardą,  gardząc;  yerM)tlid;,  mit  SJera^tung. 
Staw  sie  mvm  wierszom  proszę  niegardnie  łaskawy.  Kraj. 
CInjm.  A.  2  b. 

GARDYAN  ob.  Gwardyan. 

GARDZIĆ  czyn.  niedok.,  pogardzić ,  wzgardzić  dok.,  co  lub 
czem  gardzić,  nie  cenić,  nie  ważyć,  nie  szacować,  oer» 
ad)ten.  Bo/i.  zhrdati,  zhrdnauli,  zhrzeti.  pohrdati,  (cf.  hrdy, 
hardy;  Sorab.  2.  gardi  dumny);  Bosn.  pogarditi,  hulliti , 
kudditi,  poL^hrrditi,  {Bosn.  gard,  glirrid  spurcus);  Yind. 
sanichuvati,  samezhuyati,  sanemardeshati  ,  (Yind.  gerd , 
gard  Germ.  garftig,  Compar.  garshi,  cf.  gorszy;  Yind. 
gerdoben,  gerd  =  haniebny);  (/Jo^r.  garditti,  izgarditti,  po- 
garditti  defortnare  alicui ,  aliciii  convilium  dicere);  Carn.  sa- 
nezhujem,  (cf.  za  nic),  (Carn.  gerdim  foedare);  Croat.  kuditi, 
merzali,  odduriti,  (Croat.  gerd,  ą;Avd  turpis);  Slauon.  hu- 
diti;  Sorab.  i.  zadspu ;  Hoss.  npe;)iipaTb.  npespiib,  (cf. 
przejrzeć,  przezierać),  npeHeópcraib;  Eccl.  npe3opcTBO- 
BaiH.  Gdyś  przyjął  rae  serce ,  nie  gardź  i  mą  ręk-ą.  Teat. 
34,  c.  107.  U  starych  największy  był  honor,  gardzić 
niebezpieczeństwa  wszelkie  dla  ojczyzny.  31on.  63,  704. 
Przed  śmiercią  miej  się  do  siebie,  Ty  światem  gardź, 
nim  on  ciebie  wzgardzi.  Dar.  Lot.  24.  Jako  ludźmi  gar- 
dzisz,  tak  też  tobą  gardzą  wszyscy.  Gorn.  Sen.  198.  (wet 
za  weti.  Kto  gardzi,  gardzą  też  nim,  i  bardzo  się  boje, 
Ze  przyjdzie  na  gorszego  za  tą  hardość  twoje.  Sim.  Siei. 
48.  Gardzić  się  nikim  nie  godzi ,  i  najpodlejszy  zaszko- 
dzi. Cn.  Ad.  279.  Małym  gardzący,  większe  traci.  Cn.  Ad. 
471.  Kto  gardzi,  jada"  chleb  twafdy.  Hi/s.  Ad.  27.  Nie 
gardź  nikim ,  by  najpodlejszym.  Cn.  Ad.  595.  Gardzą 
mną  =  w  pomielledi  leżę.  Cn.  Th.  (cf  figę  pokazać ,  przy- 
tknąć). —  Impersonal.  n.  p.  Bawi  się  częstokroć  z  ludźmi 
występnemi ;  ale  w  rzeczy  samej  gardzi  się  niemi.  Zabł. 
Ros.  114.  on  les  meprise ,  miiii  iierad)tet  fic.  GARDZENIE, 
ia,  n.,  subst.  verb.  pogardzenie,  wzgarda,  iai  ^cra4'ten, 
bic  Scrndltiing;  Yind.  sanizhuvanje,  samezhuvanje.  GAR- 
DZIGIEL ,  a  ,  in.,  pogardzicicl ,  bcr  lscrad;)ter.  Rag.  gardi- 
tegl;  Yind.  sanizliuvauz,  samezhuyauz;    Sorab.   2.  fanizo- 

4 


26 


GARDZIEL-  GARGARYZM. 


GARKOSK  RÓB-  GARNĄĆ. 


war;  Ross.  npesHparejb ,  npeapnieJb.  Patrzajcie  gardzi- 
cielowie,  a  dziwujcie  się.  1  Lcop.  Act.  13,  40.  GAR- 
DZICIELKA,  i,  i.,  bic  3>crdd)tcri!tii ;  /?oss.  npespincabHima. 
GARDZIEL,  i,  ź.,  et  a,  m.,  oesophagus  kanał  pokarmowy, 
poczyna  się  w  gardle;  pokarm  przechodzi  nim  do  żołąd- 
ka. Zool.  Nar.  25.  bic  ®pci)'cr5(;rc,  ber  ed)iitiib,  bic  '©ur= 
gel,  bic  Sc^lc.  Boh.  Idtan,  lilton,  (cf.  otchłań),  gcdnńk , 
gicen;  Ca?'n.  govlanz  ;  Cosn.  garkgljan,  glierkgljan,  ghrrik- 
gljan;  Sorab.  1.  yednicza,  kćik,  hort;  flo.ts.  et  EccL  rpx- 
TiiiiL,  ropJOBiiiia,  rjOTKa.  Wejch.  Aii.  U  2.  Kircli.  Anat. 
17.  Majętność  swoje  przez  gardziel  przelać,  utracić,  de- 
mittere  iii  viscera  censiim.  Marnotratnik  ten  przez  gar- 
dziel wszystko  przepuścił.  Fur.  Liw.  G.  2.  Po  gardziel 
w  się  nalać.  Haur.  Sk.  161.  Kto  nie  żałuje  lać  wino  w 
gardziele,  łacno  o  sekundanty.  Pot.  Arg.  12.  W  Nilu 
wziął  Pompejusz  po  gardzielu.  Chrośc.  Luk.  185.  abo  po 
szyi,  t.  j.  gardło  dał,  życie  stracił,  cr  BCrIov  brt  bcil  Siopf. 
'g.  Gardziel,  rura  oddechowa  w  zwierzętach,  krtoń,  bie  Siift-- 
t'D\)U.  Sień.  Wyk{.  (tchawica).  Gardziel  oddechowy,  Ira- 
chea.  Wejch.  Anat.  107.  Inszy  jest  gardziel,  którym  je- 
my i  pijemy,  a  inszy,  którym  mówimy  i  śpiewamy.  Sak. 
Probl.  105.  iS/«i'OH.  gerkljan  ;  Boh.  dychawice. —  §.  Pod- 
gardłek  ptaków  niektórych ,  ber  Sl'01)f  bcr  3>0(]cl.  Tr.  —  §. 
Gardziel,  dziura  w  wierzchu  pieca,  aby  przez  nią  wycho- 
dził wapor  węgli  palących  się,  i  wiatr,  który  je  rozżarza. 
Os.  Rud.  152.  iai  Suftlocf)  nkii  nm  ^iittcnofeii.  (cl",  cze- 
luść).—  §.  Niebezpieczne  miejsce  między  górami,  prze- 
rwa, abo  na  morzu  wir,  citi  flcfnlirlidicr  Trt,  ciiic  Shift, 
ciii  Scijliilib.  Hetman  zaś  w  nocy  gardziel  ten  przebywa 
Pułk  zostawiwszy  Marsowy  w  odwodzie.  Chrośc.  Fars.  124. 
GARDZIELNY,    GARDZIELOWY,  a,    e,    od  gardzieli,    w 

fardzieli  będący,  ©iinjcl  =  .  Gardzielny  wrzód  go  dusi, 
e  od  niego  umrzeć  musi.  Lib.  Sen.  H.  Już  utracił  głos 
klarowny  Dla  wrzodu  gardziclnego.  Buld.  Sen.  47.  Arterya 
gardzielowa,  oesophagea.  lirup.  ó,  52.  GARDZIOŁKA,  i,  £., 
demin.  nomin.,  gardziel,  bttś  @iiri]Cld)ClI.  Gardziołka  głosowa, 
krtań,  bic  i'liftrii^rc.  Tr.  Wpada  czasem  potrawa  w  gar- 
dziolkę  do  głosu    (iii  bic  iiiircĄitC  ŚC^Ic),  i  zatem  dusi.   Tr. 

GARDZISTA  ob.  Gwardzista. 

GARGARYZM,  u,  m.,  z  Greekolac,  płókanie  gardła.  Dudt. 
38.  boś  ©urgclll.  Boh.  kloktacka;  Dal.  garkochya;  Rag. 
gargócchja;  Yind.  gergranje.  §.  Gzem  gardło  płóczą,  baś 
®urgcln)affev.  Na  ślinogorz  plastry  i  gargaryzmy.  Haur. 
Sk.  408.  Z  rzepiku  gargaryzmy  abo  charkanie  czyniąc, 
dziąsłom  ratunkiem.  Syr.  279.  Lekarstwo  płynne,  przy- 
stosowane do  chorób  ust,  dziąseł,  gardła,  szyi,  krtani, 
języczka  a  niekiedy  głowy,  płócze  się  tym  gęba  i  gar- 
dło ,  ale  się  nic  nie  połyka.  Gargaryzm  znany  Polakom 
pod  imieniem  płókania.  Dykc.  Med.  2.  250.  GARGARY- 
ZOWAĆ,  GARGARYZMOWAĆ,  ał,  uje,  czyn.  niedok, 
gardło  płókać,  gardłem  glegotać.  Cn.  Th.  gitvgellt.  {Boh. 
kloktati;  Yind.  gergrati;  Garn.  gerglam;  Groat.  gergrati; 
Dal.  garglyati;  Rag.  gargochjatti ;  Bosn.  gargochjati,  ghrri- 
kochjati).  Saletry  z  kryniczną  wodą  umieszawszy,  na  stro- 
nę bolejącego  zęba  gargaryzmow'ać.  Haur.  Sk.  385  et 
408.  Dychawicznym  dobrze  często  ciepło  olejka  tego  gar- 
garyzować.  Syr.  Ziel.  12. 


'GARKOSKROR,  a,  m.,  garncowy  przyjaciel,  patrzy  gdzie  z 
komina  się  dymi,  darmojad.  Darmochlebów  zowią  przy 
dworze  ollares  amicos,  garkoskroby.  Burl.  A  3.  <Bd)maX0' 
|er,  Jcllcrlccfcr,  Jopffra^cr.  GARKOWIEC,  wca,  m.,  lawet, 
ber  lopfftciil,  kamień  po  wierzchu  nieco  śliski,  robią  z 
niego  naczynia,  które  dla  większej  twardości  wypalają  sie 
w  piecach  garncarskich.  Kluk.  Kop.  2,  89.  GARKOWY', 
a,  e,  od  garka,  Jopfs  beil  Sodftopf  niigc^ieiib.  ob.  Garniec, 
garnek. 

GARKUCHNIA,  i,  i,  z  Niem.  btc  ®arfiid)C,  Slovac.  obecnś 
kuchne;  Hung.  koz  konyha;  Yind.  kerzhmaria ,  taberna, 
goshtarja;  Sornb.  1.  górbuda,  wicżna  khuchina;  Ross. 
xap'ioi!Ha,  xapiiCBeHŁKa;  traktyernia,  baS  Speifc^aui^.  Kiedy 
Pan  nie  ma  swej  kuchni,  poślij  sobie  do  garkuchni.  Teat. 
55.  b,  44.  Postanowiłem  jeść  objad  u  siebie  z  gaikuchni. 
Znb.  3,  203.  Objadowałem  w  garkuchni  z  przyjaciółmi. 
Zab.  11,  165.  Przecież  kiedy,  choć  w  garkuchni  spoj- 
rzemy  sobie  w  oczy.  Czach.  Tr.  K  3.  GARKUCHNIK, 
GARKUCHMISTRZ,  a,  ?«.,  traktyer,  utrzymujący  garku- 
chnią,  ber  ©nrfod),  ber  Spcifeiuirt!);  Cum.  prekuhz;  Sorab. 
1.  napżedahn  waricżer;  Yind.  vunkuhar,  tabernar,  kerzhmar; 
Ross.  xapqci!HiiKŁ.  Juzem  zamówił  wieczerzą  u  garkuchmi- 
strza.  Boh.  Kon.  4,  379.  Garkuchmistrzem  być  Ross.  xapqe- 
BHimaTŁ.  Garkuchmistrzyni  Ross.  xap<ieBHima.  GARKUCHEN- 
NY,  a,  e,  od  garkuchni,  z  garkuchni,  @arfu:^en=,  Jraiteitr-; 
Ross.  xapiieBciiiibiB ,  xap'ieBHinilH,  xapqeiiiiiiiiecKiH.  Gar- 
kuchenny  plac  Ross.  oó/KopHoH  ]}nxh.  (cf.  obżarty). 

GARŁACZ,  GARDŁ.\CZ,  a,  jn.,  co/«m6fi  (/»WMcoia,  większy  od 
pospolitego  gołębia;  wolę  nadąć  może  do  wielkości  ca- 
łego ciała.  Żool.  Nar.  225.  Haur.  Sk.  127.  bic  Sropftauk. 
Szyja  modnie  jak  u  garłacza  wypakowana.  Teat.  14,  109. 
GARLICA,  y,  i,  GAFiLICZK.A,  i,  i.,  demin.,  gołębica  gar- 
dłowata,  bic  Sropftnutnnii.  Stół  nasz  gęś  zajmie  karmna 
i  gołąbek,  Garliczka  sina  lub  swojski  jarząbek.  Zab.  9, 
16.  Człowiek  blegotliwszy  nad  garliczkę,  która  zawsze 
huczy  swym  głosem.  Eruz.  Jez..  D  6  b.  Rag.  garliza  ■-  si- 
nogarlica.  GARLICZKl,  czek,  plur.,  Physalis  Alkekengi 
Linn.  psie  wiśnie,  Żórawiny,  miechunki,  pęcherzyca,  3u» 
benfirfd)Cit.  Syr.  1374. 

GARLETA  ob.  Galareta.  GARŁO,  GARŁOWAĆ  ob.  Gardło, 
Gardłować. 

GARN.\C,  ął,  ie,  czyn.  jednotl.  zgarnąć,  pogarnąć  dok.,  Boh. 
hrnauti,  hrnul,  hrnu  ;  [Garn.  gernem  simplez  non  est  in, 
usu,  sed  Composila  oggernem  =  ogarnąć,  sagernem  =  zasło- 
nić);  F/»(/.  gerbati;  (/?(i^.  garnutti  congercre,  ogarnutti  te- 
gere);  Ross.  ropcTaib,  cropcrarb;  garścią  w  kupę  zsuwać 
zbierać,  grabić,  jiifaiiuiien  fd}iircii,  jiifammcit  fc^arrcn,  ftret* 
djeil  u'łaśc.  i  nieiciaśc.  ■■  rwać,  porywać,  zrywać,  raffcit. 
Młodziutkie  kwiatki,  trawki  niedostałe.  Zarówno  kosa  gar- 
nie. Kolak.  Cat.  D.  4.  (zetnie,  ścina).  Sobie  zgarnął  pie- 
niądze ,  a  mnie  przywiózł  kwity.  Teat.  43.  c,  5.  Wyb. 
Kul.  Każdy  pod  się  garnie.  Teat.  43.  c,  3.  YYyb.  Kul. 
Slouac.  Każdi  pod  seba  lirabe.  Garnąć  co  do  siebie,  ct» 
wai  m  ftd)  rnffeii.  GARNĄĆ  się  zaimk.  (Boh.  hrnaut  se 
volvi ,  celeriter  ferri),  dążyć  gdzie,  brać  się,  chronić  się 
gdzie  spiesznie,  ftd)  cilctibź  ivot;tn  mciibcn ,  nipiitii  niifma^eii, 
roornii  innd;cii,  m^n  eilcn,  fid;  wuliiii  rcttcii.    Każda  rzecz 


GARN  CZEK-  GARNCARSTWO. 


GARNCARZOWY-  GARNEK. 


27 


do  podobnej  sobie  rzeczy,  z  prjsyrodzenia  jakoby,  rada  się 
oftrnie.  Gorn.  Div.  117.  Królowie,  którzy  się  do  dosko- 
naJości  nie  garną,  bezslawnie  schodzą.  Gorn.  Di.  dedyk. 
Wszyscy  się  tam  garną,  przy  kim  szczęście  jest.  Peir. 
Ek.  19.  (za  szczęściem  ludzi).  Y/idząc,  ze  nie  daleko 
za  nim  byli,  kazał  łódkę  obrócić,  i  ku  nim  się  garnąć. 
Sk.  Dl.  239. —  GARNIENIE,  ia,  subst.  vevb.  rwanie,  po- 
rwanie, ba>3  SdHimii,  (icfcureil,  OJiiffcn.  Boh.  brn,  lirnenj, 
hrnutj.  Garnienie  do  siebie,  ta-j  31ii|id)railCll.  GARME- 
NIE  sie,  dążenie,  spieszne  chronienie  się,  faź  ,'óiiieilcil , 
fd)lcimii3e  .^infliic^tcn. 

Pochodź,  dogarnać ,  dogarnywać ;  nugarnąć,  nagarny- 
luać;  ogarnąć,  ogarnywać;  ob  garnąć ,  obgarnywać;  odgar- 
nąć, odgarnywać;  poganiać. ,  pogarnywać;  podgarnac  ,  pod- 
garnywać;  pnegarnąć,  przcganiywać;  przygarnąć ,  przy- 
garnywać;  rozgarnąć,  rozgarnywać;  iigarnać,  wgamąi:, 
wgarnywać;  wygarnąć,  wygarnywać;  zgarnąć,  zgarnywać ; 
zagarnąć,  zagarnywać;  'i.  garść ,  garstka,  garściany,  gar- 
icioii'y;  przygarść;  5.  garniec,  garnek,  garczek  etc. 
'GARNCZEK,  GARCZEK,  rczka,  m.,  demin.  nom.,  garnek,  gar- 
niec, ciit  flciiiCy  tiHiftijcu.  Boh.  hrnycek;  ob.  Garnuszek,  Ecd. 
ropuieui),  ropmewiiKŁ:  (Vi»(/.  yerzhik,  gerzhiza  =  krużyk,  dzba- 
neczek).  GAUNCARZ',  (•GARNCZ.\RZ.  Cn.  Th).  *G.\NCAP.Z, 
a,  m.,  zdun  który  garce  abo  garki  robi,  [Boh.  hrneir; 
Slovac.  hrnćar,  hrnćjr;  Sorab.  2.  garnzar;  Sorab.  1.  horn- 
tżer;  Hung.  gerentser;  Dalm.  grinchyar;  Bosn.  ghrrin- 
cjar,  loncjar;  Croat.  lonchar;  ^'fl^.  loncjar,  sudar,  zdjel- 
l<4r;  \ind.  lonzhar,  piskrar,  habnar,  zhrepinjar;  Garn. 
lonzhar;  S/ai^on.  loncsar,  pechar;  iioss.  roHMapi,  ropmoM- 
HiiKł,  CKyae.ibHnKi;  Eccl.  ópeHoat.iaie.iŁ ,  rp'Łiihv.Api>;  fcv 
iópfci'-  i^fr  Sdflicr.  Garncarz  siedząc  przy  robocie  swojej, 
obracając  nogami  swemi  kolo,  w  ręku  swoich  sprawuje  glinę. 
Leop.  Syr.  58,  oi.  Wiedzą  Panowie  Tureccy  zkad  pochodzą, 
z  jakiej  gliny  są;  sam  sułtan  jest  garncarzem,  który  ich 
lepi  jako  chce  z  jednejże  materyi,  i  niemniej  mu  wolno, 
garniec  zrobiwszy  stłuc,  jako  na  najwyższej  szafie  posta- 
wić. Kłok.  Turk.  57.  Garncarzem  być  Yind.  piskrati, 
lonzbariti;  Boss.  romapHnaTb.  Garncarz  garncarza  niena- 
widzi. Sk.  Żyw.  2,  232.  Slovac.  Hrncar  hrnćarowi  zawidi. 
Garncarz  się  jako  żywo  z  garncarzem  nie  zgodzi.  Pot.  .\rg. 
585.  (ztad  w  Czeskim  hrncowati  se  'garncować  się  =  wa- 
dzić się),  g.  Garncarz,  co  garki  przedaje.  Cn.  Th.  Jct 
1i'rfMnbIer.  GARNCARCZYK,  a,  m.,  czeladnik  garncarski, 
ber  iiipfcrflefcUe,  Jopferjumjc.  G.\RN'C.\RKA ,  i,';.,  {Boh. 
hrnćirka;  \ind.  lonzhariza,  habnarza;  Croa/.  loncharnicza); 
która  robi  garki,  bie  iiWrinn,  bic  lópfc  iliadit.  §.  Która 
przedaje  garki,  bic  IppibmiMciinii.  (;.\RNC.\RSK1,  a,  ie, 
Boh.  hrnćirsky;  Slovac.  hrnrjrsky;  Sorab.  1.  horntżerske; 
Slavon.  loncsarski;  Bag.  loncjaarski;  Boss.  roii<iapHui1, 
ropuieiiHhiil,  CKy,ic.ibHUHiri;  Eccl.  raimapHUil;  od  garnca- 
rza, Jiipfcr^.  Garncarska  glina,  iiipfcrtoii.  Garncarskie 
koło,  bie  I5pfcrfd;eilic,  Yind.  lonzharsku  kołu,  lonzharjou 
kolorat.  —  Garncarski  warsztat.  Gn.  Th.  ■■  GARNCARMA. 
i,  i.,  Yind.  lonzharniza,  lonzbarishc,  piskrarishe;  Slovan. 
brnćaren,  hrnćarna,  hrneirna;  Sorai.  1  hornt/.erna;  Bag. 
loncjaarniza;  Boss.  roHMiipim;  Eccl.  raH'iapu.  GAR.NCAU- 
STWO,  a,  n.  {Boh.  Iirneirstwj;  Sorab.  1.  liorncżżcrstwo; 


Yind.  lonzharsku  deki,   lonzhiiria,  piskraria;  Bag.  loncjar- 
stvo;  Boss.  romiapciBo);  rzemiesło  garncarskie,  bitu  5ppfer= 
fcanbineit  GARNCARZOWY,  a,  e,  Boh.  hrneiruw,  do  garn- 
carza należący,  bcm  Jiipfcr  flcluńij,  :iiipfer»  =  .    Dom  garn- 
carzowy.  Leop.  Jerem.  18,  2.     Jak  glina  w  ręku  garnca- 
rzowych,    tak  ludzie   w  ręku  stwórcy.    Smotr.    Lam.    25. 
Rola  'garnczarzowa.   1   Leop.    Mallh.    27,    10.     GARNCA- 
RZOWA,  y,  ź.,  żona  garncarza,   bic  iopferinii,    bic  i>ifiic= 
riim ,  bic  %xm  ciitC'?  iopfcrS  obcr  >>afiier'i    {ob.  Garncarka). 
G.\RNCZYSKO,  a,  n.,  paskudny  garnek,  cin  clenber  Jopf. 
Kąck.    Pas.    12.     GARNEC  o6.' Garniec.     G.ARNEK,   nka, 
abo  garka,  m.,  demin.  nom ,  garniec;  {Boh.  hrnek,  Sorab. 
i.  hornyk,  hafen;    Carn.  lónz;  Bag.  lónaz;  Eccl.  KOiiOEt, 
ropmeKB,  ropmcmiKi} :    zwycz.ijne    gliniane    naczynie    do 
gotowania,    ber  Jopf,  ber  .SMtCii,  ber  .sUitljtopf.     Garnek  od 
mleka,  mleczak,  Morav.  latka;   Croat.  lembora;  Boss.  KpiiH- 
Ka,  KphiiiKa,  KpuHOMKa.     Garnek  gliniany   Boss.  .lonaneu^. 
G.  szeroki    Boh.  kragak.  G.   od    warzywa    Sorab.   1.  wa- 
renk,    piecow-y  kachleuk.     Suszyciel  garków    Sloiac.  su- 
sihrnek,  e.rsiccator  ollarum.  Choćby  w  garnek  nakładł  tych 
rupieci,    Nie  nakarmiłby  siebie,    żony,    dzieci.    Zab.   14, 
233.  Garnek  stłuczony  szczeka.  Dudz.  20.    Garnek  wrzą- 
cy glegoce.  ib.  20.  W  cudze  rad  zagląda  garki.   Tr.  mie- 
sza się  do  wszystkiego ,  er  ftccft  feiiie  Juifc  in  oUeś.  U  nas 
Mospanie  tak  się,  widzę,  dzieje,    W  zakrytym  garku  ku- 
charz  wie  co  tleje.    Bralk.  D.  b.    (niemasz  nic  ukrytego, 
czegoby  nie  doszli).  Ciemno  tain,  jak  w  garku.   Teat.  14.  d, 
28.  (jak  w  worze).  Kocieł  garkowi  pizygania,  a  obadwa  smo- 
lą,   ib.  22,  46.    (sameś  taki,    ci',    kto  sam  w  piecu  lega 
i  t.  d.    Slorac.  Kotcl  hrncu  zawidi,  cł'.  pes  psu  blchi  wi- 
bira).     Woli  każdy  w  swój    garnek    grosz   rzucić,    niż  w 
cudzy.  Burl.   B  2.  (każdy  na  swoje  koło  ciągnie).     GAR- 
NIEC, ńca  abo  garca ,  m.,  (Boh.  et  Slovac.  hrnec;  Sorab. 
2.  garnz ,  ganz;  Sorab.  i.  horntćci,  hornyz,  hornc  (oi  ho- 
rim  ardeo,  sróre,    iit  Lat.  urna,  urceus  ab  uroi;  Bosn.  sfhrri- 
nac,  lonac,  lopisgja :    (Yind.  gerzha  poculnm),     Yind.  pi- 
sker,  lonz;  Slaion.  lonac;   Croat.  loniicz,  pechnyak  ;  Dal. 
grinacz;  Ross.  ropneu-B;  Eccl  ropni,  rpbNhijh,  a;ep.iTiKi.  . 
(cf.  Lat.  hirnea,    cf.  gaster);    wielki  garnek  do  rozmaite- 
go użycia,  cin  ijrpCcr   Topf  obcr  .'oafcii.  Nie  dbam  o  wiel- 
ki garniec,  kiedy  sie  z  małego  najem.  Bys.  Ad.  51.  Ko- 
cieł garcowi  przymawia ,  a  oba  smolą.   Cn.  .Ad.  550.  (wię- 
kszy złoczyńca  śmie  strotować  mniejszego.  Kopcz.  Gr.  o, 
p.  91).  Garnca  natłuczonego  dłużej  =  łatane  zdrowie  trwal- 
sze, gorsze  rzeczy  dłużej  trwają;  lepsze  bóg  bierze;  abo 
złego    nikt   nie    chce.    Cn.  Ad.  ióO.  {Prov.  Slov.  K  temu 
hrncu  dosf    gc  teg  pokriwki.     Gaki   hrnec,    taka  policka, 
digntim  palella  operciilum.    ^lali  hrnec  skoro  wiwre,  par- 
li facile  irascuntiir).    Uderz  w  garniec  ,    dźwięk  go  wyda. 
Cu.  Ad.  1161.  aii  bcm  łtlaiiijc   n-fcmit   maii  bcit  Im.  ani 
ber  SJebe  bcil  Iropf.     Niech  się  strzeże  żeby   ten  garniec, 
który  przystawił  do  ognia ,  nie  spukal  się  na  głowę  jego. 
Ossol.  Boh.  _149.    (żeby  nie  wpadł  w  własna  sieć,  w  wła- 
sny dół).     Żaden    Chodkiewicz    garców    nie  przystawiał, 
a  głowy  mojej  nikt  sie_  nie    tknie,    kto  swojej    nie  nad- 
stawi,   ib.    130.     Na    Żmudzi  u  ludzi    sielskich    najprze- 
dniejszy skarb,  kociołek  i  garniec  miedziany.  Stryjk.  106. 

4' 


28 


GARNIROWAĆ  -  GARSC. 


G  A  R  S  C. 


Ross.  MyryHHiiK-B.  §•  Garniec,  miara  śrzednia  do  mie- 
rzenia rzeczy  sypnych  i  ciekłych ;  dzieli  się.  na  2  pó?gar- 
ce,  i  kwarty  "i  16  kwaterek.  Jak.  Mat.  1,  5.  Łejk. 
Mier.  2,  26. "  (cf.  Ross.  rapHCUTi;  Croat.  polich).  ein  be= 
ftimmtc^  9?ian^  fiiiCiflti-'  ®tiigc  non  incr_puavt,  cin  ©tiiMjcn, 
ciii  Jopf.  Garniec  ma  w  głąb  calów  7,  ćwierci  2  i  ósmą 
część  cala;  na  szerz  calów  cztery,  trzy  ćwierci  i  ósmą 
część  cala.  Yol.  Leg.  7,  519.  Gztery  kwarty  mają  czynić 
garniec,  a  garncy  zaś  takich  w  baryle  24.  Herb.  Siat.  179. 
Pół  garca  --  dwie'  kwaily,  dlt  Mbtó  ©tiilicl)en.  GARNCO- 
WY, a,  e,  od  garca,  Jopf=;  {Sorab.  1.  horncźowe;  Rag. 
lonacki).  Przyjaciele  kuchcrmi  albo  'garnczowi.  Kosz.  Lor. 
47.  (kullowi,  pijaki,  cl',  garkoskrob),  Garncowa  miara  = 
GARNCÓWKA ,  GARCÓWKA ,  ciii  'Tia4  mi  mm  ©anii-,. 

GARNIROWAĆ  czyn.  niedok.,  Ugarnirować  dok,  bramować, 
gariiicrcil.  Suknia  kształtnie  ugarnirować.  Teat.  10.  c,  6. 
Gustownie  ugarnirować  suknie.  Mon.  71,  127.  Sama 
sobie  suknią  garniruje.  Teat.  10.  c,  5.  Kornecik  ugar- 
nirowany  bialemi  wstążkami  i  piórami,  ib.  20.  b,  37.  Ross. 
OTopomiTb ,  oropomiBaTb.  Garnirowanie.  Teat.  10,  99. 
Ross.  oropoiiKa.  GARNITUR,  u,  m.,  z  Franc.  obszywa- 
nie ,  bie  C-iiifalTinuj,  ^cr  95cfat;.  Koron  kobiety  używają  na 
garnitury,  na  kornety.  Huur.  Sk.  5154.  g.  Sztuki  stroju 
lub  meblów  dobrane;  ciilC  ©nniitlir.  Dobrane  klejnotów 
garnitury.  Kras.  Pod.  2,  45.  Przy  cnocie  twój  garnitur 
zly  i  niedobrany,  świetnym  jest.  Teat.  45,  26.  (strój,  ubiór). 
Garnitur  do  kawv  caFy  rzucili  z  stołu  i  slJukli.  ib.  19,  6, 
54.  (porcelanę,  filiżanki,  i  t.  p.).  GARNITUROWY,  a,  e, 
dobrany,  n.  p.  Szklanki  garniturowe.  Torz.  Szk.  125.  luni 
ciiicr  ©antitiir. 

GARNIZON,  u,  m.,  warunek,  cześć  wojska  obrócona  na 
bronienie  i  straż  miasta.  Kras.  Zb.  1,  510.  Mc  ©nniifini. 
Garnizonem  stać.  Teat.  41,  b,  170.  tli  ©ariiifoi!  fc»ii,  lic= 
gcil,  ftc^Cil.  GARNIZONOWY,  a,  e,  od  garnizonu,  warun- 
ku, strażowy,  warunkowy,  załogowy;  Ross.  rapniiaoii- 
Hui1;  ©nriiifeiis  ■■ . 

GARNKOWY,  GARKOWY,  a,  e,  od  garnka,  Jii).n'=.  J^iec 
garnkowy  chymiczny.  KruinŁ  Cky.  57.  G.\RNUSZEK,  szka, 
m.,  GARNUSZECZiK,  czka,  m.,  demin.  nom.,  garnek,  ciii 
ganj  ficiiicź  Jppfdicii.  Boh.  hrnećek,  hrnyćek;  Sorab.  2. 
garnuschk;  Yind.  piskerz,  lonzhiz;  Rosn.  loncicch;  Croat. 
pcchnyachek,  kahlyicza,  (rf.  Ross.  ropnymi;a  na  ogniskach 
miejsce,  gdzie  węgle  się  zgarnywają).  Polewki  niech 
garnuszkiem  albo  czareczką  pije.  Cziuch.  D.  1.  GARNU- 
SZKOWY, a,  e,  od  garnuszka,  15tifd)eil  =  .  Ciasta  garnu- 
szkowe. Lekarst.  C.  2.  t.  j.  formowane  w  garnuszkach,  iii 
Sopfdjcti  Pbcr  £[1jci'Ih'ii  ijcfm-mtc  JBiicfcrciicii ,  Sdłcrticlfiirficii. 
(cf.  .baby).     Poncz  garnuszkowy. 

GAROWAG,  ał ,  uje,  cz.  niedok.,  garę  wyrąbać,  ciii  iod)  tu 
ciii  ,C)oIi  5iiiimcvil.  Tr.  g.  Gaiuje  wiatr  --  bokiem  w  żagle  dmie, 
ter  aSiiit  blńft  mm  bcv  (scitc  iii  bk  Sccijcl.  Naur.  Ek.  174. 
ob.  (jaruga. 

GARSC,  ści,  i.  Garstka,  i,  z.  demin.,  (Roh.  hrst,  hrslka , 
hrstwa;  Sorab.  2.  garscź;  Sorab.  1.  horźcź;  Carn.  pcrishe; 
Yind.  prishe,  prishzho,  pounapest,  pestnik;  Dosn.  ruko- 
vet;  Rug.  rukoYĆt,  scjakka,  pregarsct;  Croat.  buglyar, 
pergischa;  fiow.  ropcib,  naiepHH,  pymn;  cf.  6'erm.  @av< 


Bc.  2.  31  big.);  ręka  abo  dłoń  skrzywiona  dla  garnięcia 
lub  objęcia  czego ,  bic  ^o^Ic  $Oiib,  lim  boiiiit  cłtun*  ju  jai-- 
fen,  obcr  barill  511  baltCll.  Jak  cię  w  garść  pochwycę!  Teat. 
55,  74.  Tedy  wojska,  już  w  garści  trzymając  pałasze. 
Beze  krwi  się  rozejdą  na  swoje  szałasze.  Pot.  Arg.  276. 
On  to,  co  mniemał,  że  miał  w  garści,  utracił.  Gorn.  Dw. 
510.  Garścią  obejmuje  EccI.  oropcTHio ,  oropmaio,  o6be- 
Maio  ropcTiw ;  (ob.  Ogarnąć).  Braci  swej  doroczne  do- 
chody z  garś.i  wyjął.  Birk.  Dom.  80.,  Sorab.  1.  z  horźtżu 
beru,  wuhorżtźuyu,  eoolare.  Łyżka  abo  nóż  z  garści  (wróż- 
ka), pewnie  goście  blizko.  Rot.  Jow.  206.  bie  Soffel  obcr 
bai  ?Jic|Tcr  iiiUt  bir  aiiś  ber  §anb,  es  fommcn  ©aftc  (eiit 
3BnI)r5Cid)Cli).  Pieniądze  same  w  garść  czasem  włażą.  Pilch. 
Sen.  list.  2,  2 ii.  Nikomu  w  garść  ptak  nie  skoczy. 
Myśl.  .1.  3.  albo  w  gębę  nie  wleci,  bic  5>iiijc[  flicgcii  iiic= 
llintlbcil  ill  ben  ?3hlllb.  Mróz  był  potężny,  w  garść  gospo- 
darz chucha.  Jabl  Ez.  155.  iipv  kaltc  in  bic  ."pćinbc  blafcn. 
Aliter  fig.  W  garść  chuchać  ■■  ślinki  połykać  =  straconej 
nadziei  żałować,  bic  ycrfónmtc  ©clegcnlicit  kbancni.  Omy- 
liła go  nadzieja,  chucha  w  garść.  Chrośc.  Fars.  134.  Od- 
stąpiony od  wszystkich,  musi  w  garść  sam  chuchać.  Jabł. 
Tel.  176.  Piszczy  w  garść.  Grcj.  Obr.  126.  Glicz.  Wych. 
L.  1  b.  Lepiejby  było  wcześnie  przestróg  mądrych  słu- 
chać. Niżeli  jako  mówią,  po  czasie  w  garść  chuchać.  Pot. 
Arg.  342.  (lepiej  dmuchać,  niż  chuchać;  garnąć,  garścią 
brać,  chwytać).  §.  W  garści  mieć  =  w  mocy  swojej,  tit 
ben  .'pnnbcn,  in  fciner  ®eiimlt  ^aDcn.  Na  resztę,  masz  już 
w  garści  twoje  szczęśliwość,  pasterzu  szczęśliwy.  Zah.  11, 
98.  (dopiąłeś,  doszedłeś,  doknzałeś).  Pan  Bóg  od  wie- 
ku świat  w  garści  trzyma,  i  żywycii  i  umarłych  w  swej 
mocy  ma.  Kolak.  Cat.  C.  1.  Już  teraz  wpadnie  nam  w 
garść.  Jer.  Zbr.  \  50.  (w  ręce).  Jagiełło  na  łowiech  w  je- 
dnym lesie,  o  włos  nie  wpadł  w  garść  Krzyżakom.  Biel. 
Kr.  273. —  ji.  Garść,  jako  minra  ,  tyle,  ile  garścią  objąć 
można,  cinc  .Cimibiułll,  fi'  yic!  fid;  mit  ber  Łolilcii  $anb  fnś= 
fen  lapt.  Garść,  manipulus,  zawiera  w  sobie  tyle,  ile  całą 


garścią  wziąć  można.  Krup.  5,  255.  ^Vyrwę  sobie  z  gło- 


wy garść  włosów.  Teat.  51.  6,  52.  Ty  komu  szczyptą,  a 
tobie  dyabeł  garścią.  Żegl.  Ad.  257.  Iłtłesr..  Kij.  6.  (so- 
wita nadgroda).  Lepsza  jest  jedna  garść  z  pokojem,  ni- 
żli  obie  garści  z  utrapieniem.  Radl.  Eccl.  4 ,  6.  Hojniej- 
sza  garść  ziemi  z  blogoslawieristwom,  a  niżli  wieś  z  prze- 
kleństwem. Fatib.  Dis.  S.  2.  Dość  garści  piołunu  na  ze- 
psowanie  beczki  napoju.  Fred.  Ad.  101.  Nie  garścią  cu- 
kier jedzą.  Cn.  Ad.  596.  (nietrwonią).  Oziminę  gar- 
ścią, a  jare  zboża  szczyptą  siać  należy.  Haur.  Sk.  11. 
(wszystko  w  miarę).  Był  hojnym  w  życiu,  szczodrym  w 
rozdawaniu  każdemu,  a  nie  szczyptą,  ale  całą  garścią. 
Gorn.  Dli'.  580.  Nag.  Cyc.  110.  Garściami,  pełnemi  rę- 
kami, mit  iuillcii  .^rtubcii.  Garściami  na  kartę  złoto  sypali. 
Teat.  19.  b,  2.  g.  Garść  manipulus,  tak  wiele,  jak  żeń- 
ca zaraz  sierpem  urżnie.  .Vanz.  fu  ińel  ®etraibc,  iibj  fid)  mit 
bcv  SidicI  anf  ciiicn  (Edjnitt  alifdinciDeitlcipt,  ber  Sdnimfcii.  Przy 
miadleniu  konopie  wgarści  zawijać  się  zwykły,  ./ał.  Art.  3, 
22O.  Z  potrzeby  żną  czasem  niedoszłe  zboża,  które  na  gar- 
ściach kilka  dni  suszyć  muszą.  Haur.  Sk.  15.  in  bcu  Sd)lDiV 
ben  tnulcn  laffcn.  Na  garściach  żąć  ostatnia,  ii.  1 7.  Dmoch. 


GARSON  -  GAS. 


G  A  S  I  E  -  GĄSIOR. 


29 


//.  2,  184.  (sierpem,  nie  kosą).  Zboże  żęte  po  garściach 
rozJożyć.  Tr.  fc^iiiabeimicife  ^eriim  Icgcii.  g.  Garść  wojska, 
zofnierzy  ■■  maJa  liczba ,  eine  ^anbiTll  Solbnteii.  Mafo  coś 
więcej  nad  sicdni  tysięcy  wojska ;  w  tej  lo  garści  malej 
zdrowie  i  żywot  byl  ojczyzny  ca^y.  Tirard.  VVV.  71.  Gar- 
ścią wojska  jego  nieprzyjaciel  gardził'.  Warij.  Cez.  217. 
mała  garść  częstokroć  wielkie  wojska  wstrzymuje.  Bard:-. 
Luk.  65.  Rywa,  ze  mała  garść  silu  bije.  Lub.  Roz.  530. 
GARŚCIANY,  GARŚCIOWY,  a,  e,  od  garści,  co  garścią 
objąć  można,  ron^  fitfMii  etiic  i>anb  nctmcit  Ićigt,  ciiie  S^ani-- 
yoU' ktriiijeiib.  GARSTKA,  G.\RSTECZKA,  i,  :.,  demin. 
nom.  garść,  Boh.  hrstka;  Rag.  scjaciza;  fioss.  ropcTO'iKa, 
ropcTKa,  ctiic  flciiif  Sanbi^oll.  Zwyciężali  małą  garstką  ludzi 
ogromne  wojska.  Star.  Hyc.  -16.  Garsteczka  ludzi.  Birk. 
Chm.  B.  i.  Mała  garstka  śmiałego  żołnierza ,  zwycię- 
żyła częstokroć  nieprzeliczone  hufce  gnuśnych  niewolni- 
ków. Koti.  List.  1,  91.  (cf.  przygarść). 

GARSON,  a,  m.,  z  Fronc,  miano  wyżłów,  fin  3iaine  bcr 
Stdiibcrljiiiibf.  Hydel. 

GARDGA,  i,  i.,  wiatr  z  boku,  po  którym  jednakowo  iść 
można  ,  i  to  nazywają  flisy  na  garugę  iść.  Magier.  hUcr. 
cm  ©citeiinniib.  cf.  garować. 

GARUMNA,  y,  i.,  Garonne  rzeka  Francuzka,  bierze  swój 
początek  w  górach  Pirenejskich.  Dykc.  tieogr.  i,  228.  bic 
©arminc  in  jraiifretcf).   Warg.  Cez.  3. 

G.4RY,  ów,  licib.  mn.,  sznury  po  obu  końcach  rei,  któremi 
się  pod  czas  liysu  żagiel  kieruje.  Magier.  Mscr.  bie  (5[f)niirc 
an  bcijbcn  Scitcii  Dci"  3Jaa. 

1.  'GAS,  GAZ,  u,  m.,  O  własności  gasu  czyli  gazu,  słu- 
żącego do  napejnienia  powietrznej  bani ,'  wiadomość  do- 
stateczną daje  O-iiński  w  różnych  pismach  fizycznych. 
Kniaź.  Poez.  2,  131.  ®a§.  Gas  kwasu  solnego,  bniad. 
Chem.  261.  Gaz  saletrowy,  ib.  202.  Gaz  niedokwas  sa- 
letrowy, ib.  200.  i  t.  d. 

2.  GAS,  u,  m.,  uderzenie  na  kogo  w  pociemku.  Cii.  Th., 
Wiud.  Diidz.  38.  iai  ?o5fd)Iagen  m\  jemaiibcii  im  giiiftcni. 
Mieć  gas  na  kogo  =  czuwać  nań ,  eiitcm  Łciiiilid;  tici)jiifinii= 
ineii  fiid^eii,  eiiicm  a-.tflnucrn.  Na  mnie  to  gas,  na  mnie 
to  proroka  wołanie  przypada.  Kulig.  Her.  102.  Gas  tu 
jest  najbardziej  na  jedne  z  nich.  Mon.  65,  322.  Widzę, 
że  się  zbliża  gas  nieszczęśliwy  na  nich,  który  uczyni  ko- 
niec ich  złościom.  Nag.  Cyc.  40.  zguba,  raz,,  cios.  *GAS- 
RA,  y,  i.,  A  gdy  na  gaśbe  Anton  innych  wyśle,  Kilku 
ich  zaraz  na  miejscu  zabito.  Clirośc.  Fars.  57.  fna  zgubę, 
na  pobicie).  GASIG ,  ił,  i,  czyn.  nicdok.  zgasić,  ugasić, 
dok.,  Boh.  hasyti  ,  zhasyti,  zhasywati ,  uhasyli ,  sfaukali, 
zfauknauti;  Sorab.  1.  haschu ;  Carn.  gasim ,  oggasini ; 
Vind.  ygafili,  pogafit ,  pogashati ;  Bosn.  ugasiti,  jedunuti, 
utrrinnuti ;  /i'oss.  racHTt ,  ramy,  lyiiuiTb,  Tymy,  yiymaii. 
propr.  et  fig.;  co  się  pali  stłumić,  li>f(i}f:i.  Trudno  ogień 
gasić,  póki  słoma  przy  nim  trwa.  Sk.  Zyw.  1,  180.  Nic 
gaś,  gdy  cię  nie  w^wA.Cn.  Ad.  194.  timś  bid)  nic[)t  tircniit, 
baś  lófc^e  iiiiijt.  Slwac.  Co  ta  nć  pali,  ne  bas.  W  wodzie 
kowale  gaszą  stal  rozpaloną.  Comp.  Med.  251.  Os.  Rud. 
439.  (hartują).  Dopiero  gasić,  kiedy  już  zgorzało,  aquam 
infundere  cineri.  Mącz.  (lekarstwo  po  śmierci).  Gasząc 
na  nie  świeczki,  wyklęli  je.  Sk.  Dz.  1181.     Nieugaszony 


ogień.  Sekl.  Marc.  9.  (którego  zgasić  niepodobna).  Oto 
ojczyzna  gore,  gaś,  gaś,  kto  cnotliwy.  Opal.  Sat.  79. 
ratuj,  ratuj! —  Pragnienie  gasić,  bcii  T>urft  Uifc^cii.  Vind. 
shejo  Ygafili,  pregnati.  Aby  woda  była  napojem  gaszą- 
cym pragnienie,  powinna  w  sobie  mieć  cząsteczki  solno- 
ziemne.  Wody  dystylov,ane  nie  gaszą  pragnienia.  Kluk. 
Kop.  1,  114.  fig.  (iasić  niechęci.  Teat.  23.  b.  17.  (utu- 
lić, uspokoić,  pogodzić,  stłumić),  g.  Tr.  Gasić  kogo, 
zacimiać  go  ,  zbijać  z  fantazyi ,  ////.  eitien  ycrbuilfchl.  Paw' 
swoją  pięknością  gasi  wszystkie  ptaki.  ToŁ  Saut.  45.  g. 
Gasić  wapno.  Swilk.  Rud.  16.  bcil  Salf  lófdjcii.  Niegaszo- 
ne kamienie  wapienne ,  od  każdej  wilgoci  rozpalają  sie. 
Kluk.  Kop.  2,  75.  Wapno  jeśli  nie  gaszone;  tedy  je 
zagaś  w  wodzie;  tak  je  długo  gaś,  aż  z  niego  wszystka 
gorzkość  wyjdzie.  Śpicz.  259.  Niegaszone  wapno,  na 
które  gdy  wody  nalejesz,  to  wre  i  pryska.  Damb.  228. 
(aymh.  nieuhamowancj  żądzy).  G.4SICIEL,  a,  m.,  który 
gasi,  propr.  et  fig.  ber  8ó)'ri)Cr,  I)ampfcr.  1Vn(/.  pogashavez; 
pogashar ;  Ross.  raciLitmiiKT. ;  Eccl.  racii.]i,HiiK-B.  'GASI- 
DŁO, a,  «.,  naczyniep  od  gaszenia,  ciit  &i|'d)irtfrniment; 
Ross.  raciuo;  {d  Rok.  hasvrna  koryto  od  gaszenia).  GA- 
SIŚWIECZKA  277«W.  —  Mon.  75,  589.  ostatni  w  cechu 
lub  jakiejkolwiek  społeczności,  bcv  ?id!taii'Mofri)er ,  ber  lln= 
tcrfte,  ['CRtc. 

Pochodź.  ^f7SH«c,  yainienie ,  gaszenie;  dogasić,  nagasić, 
pogasić,  przygasić,  rozgasic,  ugasić ,  ugaszony,  nieugaszony; 
wygasić ,  zagasić ,  zgasić,  zgasnąć,  zgasisty,  niezgasisty. 
G.\SIĘ,  ięcia,  GĄSIATKO,  a,  «.,  (Zyo/;.  hansatko,  hause;  Slov. 
husa;  Sorab.  1.  huszatko;  Sorab.  2.  pile,  pile(ko);  piskie 
gęsie,  młoda  gęś,  ciii  (jaii^  jitiiiio-J  ©ćiitijdieii. ,  Gąsior  sa- 
miec, geś  samica,  gąsięta  młode.  Kluk.  Żw.  2,  147. 
Młodym  gasietom  szkodzi  bardzo  parzenie  pokrzyw.  Cresc. 
579.  Haur.  Ek.  134. 

G.4SIENICA,  y,  i,  GĄSIONKA,  i,  i.,  demin..  [Boh.  hau- 
senka;  Slouac.  husenka,  husenica ,  huselnica;  Sorab.  1. 
huszancźa ,  huszanca ,  huHaniza;  SyrriA.  2.  guszeinza,  (So- 
rab. 'i.  Uuiem  roliak);  At/ł/,  gu.sjenniza ,  zariaccja,  cmogi; 
Croa^  guszenicza ,  martinccz,  cherv,  kisze  u  lisztje  zayija; 
Slavon.  gusinica;  Bosn.  hus,  (cf.  husnuti  =  kąsać,  cf.  gęś), 
koji  grize  lozje,  gusjenica;  Vind.  gofscniza,  ofenza,  vo- 
feniza;  Carn.  gosenza,  mramor;  Dal.  gussinicza,  zayiachya; 
Ross.  rycennua,  Jimima;  f/ebr.  ct;  gazom  eruca;  Graec. 
y.ópTttj);  liszka  zielna,  wąsienica,  wąsionka,  bie  Ssaiipc. 
iMotyl  rodzi  sie  gąsienicą ,  a  ta  gąsienica  jirzeobraża  się 
dopiero  w  motyla.  Zool.  Nar.  80.  Często  najszkaradnięj- 
sza  gąsienica,  najpiękniejszego  wydaje  motyla.  Kluk.  Zw. 
4,  79.  GASIE.NICZNIK,  a,  m.,  ichnetimon  Linii,  owad 
osom  podobny,  lecz  drobny,  koląc  żywe  gąsienice  moty- 
lów, jaja  swoje  w  nicli  składa,  a  tak  zamiast  motyla  z 
gąsienicy  gąsieiiiczniki  wylatują.  Zool.  Nar.  129.  ber  3faupcil= 
tobter.  GĄSIENICZNY,  a,  e,  oil  gąsienicy,  9iai!iien<,  Vind. 
yofenizhen  ,   ofenzhcn. 

G.\SIOR,  GESlOU.a.w.,  G.\S10REK,  rka,  m.,  dem.  [Boh. 
hauser,  husak;  Slovac.  luisar;  Carn.  gosjlik;  Yind.  gofjak; 
Sorab.  1.  huszor;  Sorab.  2.  guszor;  Ross.  rycaK^B;  Germ. 
vulg.  (Smifer,  ©mifcrt),  1)  samiec  gęsi,  ber  @aii[evid).  Gąsior 
samiec,  gęś  samica,  gąsięta  młode.    Kluk.    Zw.    2,  147. 


50 


GASIOREK-  GASNĄC. 


GĄSTAG  -  GĄSZCZ. 


Gąsiora  miedzy  Jabędziami  snadnie  poznać.  Slryjk.  229. 
(osia  miedzy  końmi).  Krzyczy,  by  gąsior  na  wiosnę.  Bys. 
Ad.  28.  Kto  chce  wygrać  gąsiora;  trzeba  waiyć  kaczo- 
ra. Cli.  Ad.  372.  Cmało  za  wiele).  —  2)  Kuna  żelazna, 
Uoda,  więzienie,  t)ic  gicPd,  Per  Stocf,  roorciit  mail  lcicl|t= 
fimiiije  "l^crloiicit  ciiifpaniit.  3fiebcvffit^f.  ber  ©oiitcii.  Taki 
napastnik  powinien  być  karany,  i  z  którą  godzinę  posie- 
dzieć w  gąsiorze.  Haur.  Sk.  252.  Z  cWopkiem  do  ka- 
bata abo  do  gąsiora.  Falib.  Dis.  S.  2.  Ze  sto  kariczu- 
gów  za  to  mu  wlepić  w  gąsiorze.  Teat.  10.*,  12.  W  po- 
śrzód  rynku  za  gardło  i  za  nogi  w  kłodzie  i  w  gąsiorze 
był'  raęczon.  Pelr.  Fol.  2*  2S. -^  o)  Dachówka  szeroka, 
wierzchowa ,  l'uby  na  prostych  domach.  Cn.  Th.  ciiie  itcDl= 
licgcl,  ,'oo(;l^iC(jcl.  Do  ducbówek  wyginanych  narożnice  są 
gąsiory.  Kluk.  Kop.  I,  504.  §.  Gąsior  u  (lisów,  belka 
trójgraniasta  ,  w  zęby  wycinana,  którą  spychają  statek, 
gdy  na  haku  stanic.  Magier.  Msci:  ciii  brci;cctio|Cr  flCjn^iitcr 
ŚBalfcii,  Pnż  @cfa^  you  Per  tiaiiMmiit  ioi  511  inacl;cii.  Gą- 
siora dusić ,  nazywają  llisy,  kiedy  stanąwszy  na  piasku , 
wpuszczają  gąsiora ,  i  nim  podważając  statek ,  z  piasku 
spychają,  ib.  §.  Gąsior ,  gąsiorek,  naczynie  od  trunków, 
bania,  flacha,  ciilC  (iropc  kllifcioc  (jldfcriic  glafd)C.  Wyschły 
kulle,  gąsiory  i  dzbany.  Kras.  Mon.  {"2.  *G.\SIOREK,  rka, 
m.,  Gaiisericiis,  sławny  wódz  Wandalski,  Pci"  3>ailb(lltfcl)C 
©iiilfcricJ).  Wandali  z  Gasiorkiem  do  iU'rvki  zaszli.  Kbn. 
Wor.  7.  Sarn.  Am.  990.  GĄSKA,  i,  i.  Boh.  husyćka, 
hause;  Hag.  guska,  gusoeiza;  Croat.  guschicza,  liijicza; 
Carn.  góska;  Vind.  tubę,  tubeti;  Sorab.  i.  hulTo;  Sorab. 
2.  guszizka,  pile,  (husche  kaczka  młoda);  Bosii.  guscciccii; 
jiuss.  ryceia;  deinin.  nom.  gęś,  iai  ©aitśii)cn.  Niemasz 
lepszej  zwierzyny,  jako  nasza  gąska,  Dobre  pierze,  dobry 
mech,  nie  gań  mi  i  miąska.  Rys.  Ad.  49.  Nie  pomoże 
nic  gąsce,  choć  z  łabędźmi  pływa,  Przecie  między 
bialemi  nasza  gąska  siwa.  Jiej.  Wiz.  98.  §.  Technol.  Że- 
lazo z  kruszcu  abo  rudy  wytapia  się  w  sztuki  znaczne 
gąskami  zwane.  Kluk.  Kop.  2,  222.  ciiiC  Cifcmjrtlli^ ,  ctiic 
©aiti^,  ciii  iii  Pciii  h'I)Cit  Cfcu  ijejdiiiioisciicii  Stiict  ©ifcii.  Z  mate- 
ryału  żelaznego  w  rowie  przed  Ibrmą  pozostałego,  staje 
się  gąska,  którą  potym  fryszują.  Oss.  Hud.  201.  cl',  geś. 
g.  Gąska  gra,  M  ©dllfcfpicl.  Tr.  Ross.  rycioK-B.  g.  Gą- 
ska ,  część  trafty,  złożona  ze  czterecli  talel.  Urm.  ciii  J^cil 
beś  .V)0l5flppe'l  g.  Uotan.  Dedlka  Gąska,  Agaricus  Cantha- 
relliis  Linn.  Pospólstwo  jej  używa  i  lisicami  na  niektó- 
]'ych  miejscach  zowie.  Jundz.  557.  eiiic  3lrt  non  Sldttcr^ 
fd;il)dmilicii.  ^.  Nadgrobek  Gąsce.  /  Kochan.  Fr.  80.  (czło- 
wiekowi, który  grzeczy  słowa  wyrzec  nie  umiał):  Jużeś 
leciał  za  morze,  Gąsko  jużeś  w  dole,  A  czarnej  Persefo- 
nie  spaczkujesz  przy  stole.  Ośmdziesiąt  lat  Czekała  śmierć, 
żeby  by]'  gąska  mówił  grzeczy,  Niemogła  się  doczekać,  bla- 
znem  go  tak  wzięła.  —  Gąska ,  błaznuj  ty  przedsię  ,  imię 
twe  nie  zginie,  Póki  dzika  i  swojska  gęś  na  świecie  sły- 
nie, ciiic  Cbm\i,  ciii  ®dii'M)cii,  ciii  ©tmpcl. 

GĄSŁECZKI,  eczek,  nlur.  demin.  nom.  gęśle;  narzędzie,  mu- 
zyczne.  n.  p.  Tobie  nieśmiertelny  I'anie,  Póki  mi  żywota 
stanie,  1  usta  będą  śpiewały,  1  gasłeczki  moje  grały.  /. 
Kochan.  Ps.  209.'  ob.  Gęś!, '3ttDc"r.' 

GASNĄC,  gasf,  'gasnął,  '^aime  nijak,  niedok.,  zgasnąć,  uga- 


snąć  dok,  (Boh.  hasnauti,  hasl,  hasnu,  zhasnauti,  uha- 
snauti;  Rag.  gdinuli;  V(/(rf.  ygafniti ,  pogafniti  l'e,  savga- 
fniti;  Ross.  racHyib,  yracnyib,  yracaib,  Ty.YHyiB,  yiy- 
.\HyTt ;  Eccl.  óesiaBCTBOBaTiiCH.  et',  acliuum  gasić) ;  propr. 
et  fig.  przestawać  się  palić,  błyszczeć;  ściemnieć;  crló= 
fd;cii,  aii'3Iiifd}cii,  amJijc^cii,  ncrflcicii,  i>crfd;miiibcit.  Gdy  nie- 
masz drew,  gaśnie  ogień.  Rudn.  Proii.  26,  20.  Gaśnie 
ogień ,  gdy  nie  ma  czem  wesprzeć  swej  pożogi ,  Tak  bez 
nieprzyjaciela  ginie  nam  czas  drogi.  Bardz..  Luk.  45.  Świe- 
ca dogorzawszy  zgasła.  Birk.  Sk.  E.  3.  Ogień  w  piekło 
nie  gaśnie.  Sekl.  Marc.  9.  (nieugasisty.  'I  Leop.).  Niegasłe 
])iekielnc  płomienie.  ToŁ  Saiit.  88.  nieugaszone,  niezga- 
śnione.  Sekl.  Marc.  9.  Cudne  przy  cudniejszym  gaśnie. 
Żegl.  Ad.  47.  Świeczka  przed  słońcem  gaśnie.  Pot.  Zac. 
207.  Kiedy  nam  słońce  świeci  swoją  twarzą  jasną,  Nie- 
chaj się  zaćmi  księżyc,  niechaj  gwiazdy  gasną.  Pot.  Arg. 
258.  Przed  jego  pięknością  zgasły  wszystkie,  jako  ko- 
ral przy  rubinie ,  a  szkło  przy  dyamencic.  Kulig.  Her. 
U 2.  (zciemniały,  spaszowały,  znikły).  Krew  gaśnie,  gdzie 
interes  żj-je.  Teal.  22,  21.  (umilknie,  ustąpi).  GAŚNIE- 
NIE,  ia,  n.,  subst.  verb.,  Ross.  Tymenie;  baS  (Srlfifc^cit, 
JliiSliJfcftcii,  3liiśiicI)Cit ,  5^cvge^cii.  GAŚNIK,  a,  m.,  azotc, 
©tictftoff,  pierwiastek  wielu  ciał;  w  kształcie  rozparu  za- 
bija zwierzęta  i  gasi  palące  się  ciała.    Mier.   Mscr. 

'G.\ŚrĄĆ,  ał,  a,  cz.  niedoL,  obsol.  (Boh.  hausti  gęślić  te- 
truchordo  caiiere,  ob.  Gędzić),  mruczeć,  skrzypieć,  iniiv= 
rcii,  ld)iiai'Veii.  Bóg  sam  wszystke  ziemię  zgromadził,  a 
nie  był,  ktoby  ruszył  piórem  albo  otworzył  usta  i  gąstał. 
Leop.  Jes.  10,  14.  (mruczał.  Bibl.  Gd.),  ci',  pisnąć,  tru- 
nąć,  bąknąć. 

GASTRZYCA,  y,  ;'.,  kustrzyca,  guzica,  huzica,  rząp'.  Cn.  Th. 
kuper  u  ptaka.  Włod.  ber  Stcijj,  ber  33iir5cl ,  kfpitbcrś  bcS 
j^-ebcrnielie^. 

G.\SZGZ,  u,  m.,  rzecz  gęsta,  Boh.  haust,  hauśtj;  Sorab.  ^ . 
hustż;  Croat.  guschina;  Yind.  gosha,  gosliova ,  govosha; 
Carn.  goshava,  gosha,  gloshka,  (gojsd  >  las,  Carn.  hó- 
sta  =  chrost;  Carn.  shganz  polenta);  Ross.  ryma,  KyCTh, 
KycTapiiHiti ,  r.iyuib;  Eccl.  Yftiju,  'lacTiina,  K;KiiHiifi;  bai 
Sicfc,  Siiftt].  1.  Gąszcz  płynnych  rzeczy,  Ctwai  bict  cilioe= 
fod)teś,  ciii  Srei^,  etii  SWuP,  eiii  bicfer  ©nft.  Gąszcz,  sos 
bardzo  gęsty,  który  robią  z  rozynków,  fig,  cebul  albo 
bulw,  pietruszki  abo  marchwi  etc.  gotując  dobrze,  gdy 
uwre,  przez  sito  przepuścisz.  Wiel.  Kuch.  402.  ciii  Srci), 
ciit  3}Ju^.  Gąszcz,  powidło,  sok  z  owoców,  do  pewnego 
stopnia  zgęstwienia  smażony.  Kluk.  Dykc.  1,  14.  —  Przez 
gąszcz  gruzłowaty  (morza  piekielnego)  brodząc,  czart  po- 
śpieszy. Przyb.  Mdl.  66.  (cf.  męt,  odmęt).  biirĄ  bo§  btcfc, 
lolpcrige  ipiillctiiltecr.  —  Gąszcz  srebrny,  jest  ziemia  płynna, 
gęsta  ,  na  wolnem  powietrzu  twardniejąca ,  mająca  w  so- 
bie pospolicie  czyste  srebro.  Kluk.  Kop.  1,  541.  ber  ©il= 
fierf^aiiin.  Gąszcz  ob.  Euzy,  ustoiny,  osad ,  sosy,  drożdże, 
ber  ©aC,  bie  §efeii.  2.  Gąszcz,  gęstwina,  gęsto  rosnące 
drzewa,  krzaki,  baś  ®i(fi(^i,  bte  Sitfuilfl.  Bory  te  ponure 
w  głuchym  swoim  gąszczu  ,  sposobią  tylko  legowisko  nie- 
dźwiedziom. Przestr.  128.  Błądzi,  zaszedłszy  w  jakieś 
nieprzedarte  gąszcze.  Staś.  Num.  2,  188.  Tuśmy  się  w 
gąszczach  tego  lasu  taili.  ib.  2,  251.    {ob.  Gęsty,  gęścić). 


GASZĘ  -  GATUNEK. 


G  A  U  D  E  N  C  Y  -  G  A  W  O  R. 


3f 


GASZĘ  ob.  Gasid. 

GASZEK,  szka,  m.,  demin.  nom.  gach;  gamracik,  fryjerz, 
ciii  Siilile ,  cin  jiiiujcr  ('affc ,  cin  gciffdjeii ,  ciii  Sloffler.  Cóż  to 
za  gaszek  ,  drogieini  ulany  Wódki,  a  różą  cały  osypany,  Z 
tobą  się  pieści  w  cieniu  clilodnej  groty?  Hor.  \,  52.  Nar. 
Niech  się  gaszek  smaży.  Pot.  Arg.  OGG.  Strój  się  Do- 
rotko ,  na  model  tych  ptaszków ,  Którym  powszechnie 
imię  dajem  gaszkuw.  Zab.  10,  402.  ZuhL  Ci  modni 
gaszkowie.  Teat.  7,  23.  Wv  mie  dzi.ś  wystroicie,  jak 
mfodego  gaszka.  Teat.  48,  54.  GASZKOWAĆ,  al,  uje. 
CI.  niedok.,  gachować,  gamratowad,  dworzyć,  Idffciii,  ca= 
reffircn,  fciilileit.  GASZY,  a,  e,  od  gacha  abo  gachów, 
t)ii  SiiWcn,  be?  Caffcii,  rbcr  (im  plur.)  ber  Snffcn,  ber55iil'= 
len.  Wszakżeś  ty  nie  jest  Penelopa  owa,  Bys'  próżnym 
ogniem  gaszę  piekła  serce.  Hor.  2,  87.  Nar. 

GASZTOŁT,  a,  m.,  nomen  proprium,  n.  p.  Król  daf,  a  Ga- 
szlolt  wziął.  Rys.  Ad.  25. 

GAT,  u,  m.,  Gaty  są  blaszki  czworograniaste,  któremi  gwo- 
ździe nitują.  Magier.  Mscr.  Dfict^Mcd)e,  3!ict^fappeil. 

GATKA,  i,  i,,  i<oIva,  kielich  bdłów.  Kluh.  Dijkc.  1,  36.  bic 
CuHe  ber  Słljc,  ber  $!it. 

Gatki,  tek,  plur.  demin.  nom.,  gacie;  podspodnie,  zwy- 
czajnie plóciane,  lliitcrjicblipfcti ,  ri'b.  ©nbieŁcfeii;  Hung. 
gatya ;  Slorac.  gate;  Slavon.  gache,  svite;  Hag.  gacchje, 
podgacchize,  gacchize;  Croat.  gache,  bragise;  \'ind.  pod- 
hlazhe,  fvitize ;  Carn.  svitze ,  bręgeshi;  Ross.  nopTKii; 
Eccl.  npenoacajo.  ononciiiiHie ,  rjijiH. 

'GATRZYSTY,  a  ,  e ,  Piecyk  ten  ma  oddech  pod  ogniskiem 
gatrzystym,  które  ogień  rozdyma.  Sień.  Wykt.  kraciasty, 
gcijittert,  mit  einem  @ittcr  obcr  ©atter. 

GATUNEK,  nku,  m.,  z  Niem.  bic  ©attltii^,  bic  3lrt.  Sorab.  1. 
gattunga ,  hottunga ;  Boh.  dro;  Slovac.  twarnost;  Rag. 
virsta;  Bosn.  vrrista ,  fela,  plemen,  yarsta;  Carn.  fela, 
shara ;  Vind.  forta,  visha,  shvaht,  mufa,  furm;  Croat. 
nachin,  fela;  Hoss.  nop04a,  orpojie.  Gatunek  jest  po- 
jęcie cząstkowe  tego  ,  co  jest  w  jednotniku.  Cyank.  Log. 
92.  Układ  roślin  dzieli  się  na  gromady,  classes,  rzędy, 
ordines,  rodzaje,  jienera  ,  gatunki,  species ,  odmiany,  yorie- 
łates.  Boi.  Nar.  144.  Dobrego  gatunku  Hoss.  nopojHHft, 
nop04HCTbiri.  \m  więc('j  gatunku ,  tym  więcej  frasunku. 
Rys.  Ad.  18.  Ludzie  niższego  gatunku  mogą  się  żenić, 
kiedy  im  się  podoba.  Boh.  Kom.  4,  75.  (niższej  kondy- 
cyi).  Różnego  gatunku,  ypit  ycrfdjiebeiier  3lrt.  Jednego  ga- 
tunku ludzie  =  jednej  kuźni,  jednego  płotu  kol,  etneó 
©elic^terź,  »on  glctdiem  St^laje.  Tego  gatunku  ludzie  i  na 
kazaniach  nawet  bywać  nie  raczą.  Mon.  G3 ,  504.  Nie 
znam  cale,  co  to  jest  za  gatunek' ludzi.  Teat.  19.  c,  57. 
GATUNKOWAĆ,  ał,  uje,  czyn.  niedok.,  (rozgatunkować 
dok.),  na  gatunki  dzielić,  gattcii,  T  b r  b.  fortircii.  GATUN- 
KOWANIE, ia,  n.,  subst.  verb.,  Ui  eortircii.  Dla  łacniej- 
szego  gatunkowania  ryb  złowionych,  trzeba  mieć  wanny, 
kadki,  cebry.  Haur.  Śk.  142.  GATUNKOWY,  a,  e,  ©at> 
tunqi--.  Wyraz  gatunkowy,  który  jeden  gatunek,  zamy- 
kający w  sobie  wiele  osobnych  rzeczy,  znaczy,  n.  p.  czło- 
wiek. Kpcz.  Gr.  3,  p.  4.  cin  ©attungsiiiime,  "©attungźroort. 
(cf.  rodzajowy).  Ciężkość  gatunkowa,  specifica.  Hub.  W. 
97.  bte  fpecififĄe  Sf^rcere. 


"    Pochodź,  po  gatunkować ,  rozgatunkoiuać. 

GAUDENTY,  ego,  nom.  pr.  ©mibeiitiii-^ ,  Boh.  Radjm. 

GAUROWIE,  ów,  plur.,  albo  (iwebrowie,  naród  rozsy|>any 
vyAzyi,  osobliwie  w  Persyi  i  w  Indyaeh,  ogniowi  wielką 
cześć  oddający.  Dykc.  Ueogr.  1,250.  bic  ®aurcn  obcv  ®tuc= 
I'Crn  iit  3lficil.  2)  Turcy  fałszywie  nas  nazywają  Gaury, 
jakoby  od  Agary;  siebie  Saraceny,  jakoby  od  S:u'y.  Rej. 
Apoc.  82.  Warg.  Radź.  121.  ciii  ediiiiuifiiaiiic,  "ben  bic 
iiirfcii  ben  (Jln-ińcii  ijcbcii,  .S^aijnr^^finbcr.  Turcy  pobożność 
w-  gaurze   rzadko   przyznawają.    Ttcard.    Wf.  53. 

1.  GAWĘDA,  y,  z.,  ziele,  aster  amellus  Linn.,  bao  (iteriifrmtt, 
bic  Stcrntiliimc,  gatunek  jastru  ,  rośnie  na  łąkach.  A7((A-. 
Dykc.  1,  60.  Ziele  to  gawędą  zowią  od  członków  wsty- 
dliwych, którym  ralunek  daje.  Zowia  też  gwiazdeczkami. 
Iskierkami,  Jaskierkami,  zielem  dymienieznym.  Syr.  1443. 
2.  GAWĘDA,  y,  w.,  obs.  członki  wstydliwe  chore,  Syr. 
1413.  frniifc  Sdiaaiiimtbeile.  —  g.  Który  gawędzi,  papla, 
brechajlo,  ciiie  Sdmniticr,  ein  ^'laiibcrtafdic.'  Co  ten  stary 
gawęda  rzędzi !  Teat.  19.  Ł,  32.  GAWĘDZIARKA  ,  temin.  — 
GAWĘDZIĆ,  ił,  i,  cz.  niedok.,  paplać,  gadać  ni  wpięć, 
ni  w  dziewięć,  atuicfdnnacft  fduMRen  ,  locbcr  ijcKiiicn,  nodj 
gcftodien.  {Boh.  Ilachali;  Dul.  trasskati).  Czego  jeszcze  i 
wtem  gawędzisz,  zatrzymujesz  sie  i  nie  domawiasz.  Teat. 
19.  b,  86. 

GAWEŁ,  wła,  m.,  GAWEŁEK,  łka,  m.  zdrobn.,  imię  wła- 
sne, ©allu'?.  Boh.  Hawel,  Ilawljcek ,  Ilawljk.  Przystrojo- 
ny jak  król  żaków  w  dzień  Gawła  upstrzony.  Paszk.  Dz. 
81.  Żaczkowie  w  dzień  ś.  Ga\\l'a  ^;[luszczaja  koguty  na 
siebie  do  boju.  Syr.  587.  —  Proi.  On  o  Pawle,  a  ta  mu 
o  Gawle  odpowiada.  Pot.  Arg.  448.  Obr.  28.  ego  de  al- 
lio,  Ule  vero  de  cepis.  Rys.  Ad.  17.  Slorac.  Mi  o  Hawle, 
ti  o  Pawle;  mi  o  kozę,  ti  o  woze.  Pitati  sa  ho  o  śli- 
wach, a  on  odpowedel  o  hubach,  g.  Gawełek  u  flisów 
zowie  się  kołek  na  końcu  hamulca,  za  który  sternik  trzy- 
ma, gdy  prze  rudlem.  Magier.  Mscr.  ber  '■^*flptf  p('cii  am 
©teuerriiber ,  lupinit  c»  ber  gtcuermnnn  rcijicrt. 

GA  WIEDZ,  i,  z.,  chałastra,  czeladź  podlejsza  dworska,  wo- 
jenna, miejska.  łU/orf.  ber  1x0^,  bilo  ©cfuibel,  ba>S  @e= 
f(^mcip.  {Hag.  et  Slavon.  gavez  consolida  ziele).  Gawiedź 
czyli  chałastra  ich  tak  liczna  była,  iż  za  80,000  zbrojnego 
wojska,  ciągnęło  jej  300,000.'  Pilch.  Sali.  197.  Na  wzrok 
Jana  III.  ogromny,  na  blask  płytkiej  stali.  Kupami  się  od 
Wiednia  zbita  gawiedź  wali.  Nar.  Dz.  2,  9.  On  to  Par- 
tów grożących  gawiedzie  Rzymowi  zbitych  w  tryumfie  po- 
wiedzie. Hor.  i,  61.  W  wielkiej  onej  gawiedzi  pogań- 
skiej. Papr.  Herb.  331.  Marna  gawiedź  pospólstwa  nik- 
czemnego. Krom.  513.  Słowianie  z  pierwu  sie  w  spro- 
śnej gawiedzi  narodów  grubych  taili.  Krom.  6.  Poczekaj 
niecna  gawiedzi,  łajdaki,  psubraty,  nikczemna  hołoto. 
Teat.  24.  c,  45. 

■G.\WOR,  'GOWOR,u,m.,  mowa,  rozmowa,  rozprawa,  bte 
SUcbc,  bic  Uiitcrrebuiij) ,  biT5  ©cfprdd),  bic  Uiitcrlianblunij;  {Boh. 
howora  gaduła ;  w  inszych  dyalektacli  to  słowo  znaczy 
mowę,  rozmowę,  Carn.  goyor  sermo ,  goyorina  phrasis; 
Rag.  goyór,  razgoyór,  sermo;  Bosn.  goyor  loculio;  Croat.  go- 
vor,  goYorenye;  Sloiac.  goyorenje).  Śmierć  zawarła  gowor. 
A  ant.  W.  292.  Czarta  groźli  wie  książę  aniołów  połaje,  Lecz 


32 


GA  WOTA-  GAZA. 


GAZDA  -  GBUR. 


mu  dumny  przeciwnik  wraz  odpowiedź  daje —  Tak  ci  skoń- 
czyli gowor,  a  wraz  się  udali  Do  niewysłownej  bitwy  oba 
najzucliwali''j.  Przyb.  Milt.  183.  Jeśli  was  co  dolega,  nie 
byfoż  sejmowych  goworów  doma  ,  w  izbic  nawet  poselskiej 
swiebodnyeli  głosów!  Uiili.Zyg.7jl.  Bieży  do  nieprzyjacie- 
la,  i  z  tym  gowory  stroi ,  aby  złoto  miał  za  zdradę  swo- 
je. Birk.  E.v.  B.  b.  (kunszafty,  intrygi).  Gęb.  Hijm.  297. 
GAWORZYĆ,  yf,  y,  cz.  niedok.,  z  pogardą:  gadać  ni  to 
ni  owo,  pleść,  f(i)n'aCclI.  1'apugi  gaworzą.  Hnur.  Sk.  330. 
(Bo/(.  howorjm,  howorjwaiii  gwarzyć;  w  innych  dyalektach 
toż  co  u  nas  mówić,  gadać,  {Sorab.  2.  gronisch);  Bosn. 
go\ońU  loijui ;  /i'«^.  goYoritli  id.,  govorukati /ojin/aci,  go- 
Yoriiscni  garrulus;  !Havoii.  s,o\or\i\,  (govorljiv  >  wymowny); 
Yind.  gOYoriti,  raarnuvali,  belediti,  kremlati,  vesuvati  (<  mó- 
wić), naogoYorit,  ogOYorit  rompellare;  Cant.  govorili;  Croat. 
govorili,  (gOYorlivózt  -  wymowność;;  Ross.  rOBopnib;  (ro- 
Bop.iiiBOCTb  gadatliwość,  roBOpi  gaduła);  (cT.  Graec.  dyo- 
niico).  Tak  goworzvl  w  sobie ,  seciim  ait.  Zehr.  Ow.  221. 
"GAWOliNIK,  'GAWORZYCIEL,  GOWORZYCIEL,  a,  m., 
Rag.  goYÓrnik,  goYoritegl  luculnr. 

'GAWOT,  a,  m.,  (rodzaj  tańca.  1].  Nie  usłyszysz  kazania 
abo  rzadko  kędy.  Zęby  grzechy  i  ludzkie  wytykało  błę- 
dy. Saine  grają  gawoty  do  upodobania  Ludzkiego,  same 
herby  dzisiejsze  kazania.  Pot.  Poci-.  383.  (cf.  hal.  gavet- 
to  ■■  pewny  taniec). 

GAWRON,  a,  m.,  (Boh.  hawran;  Eccl.  |raKp.^ii'E.  3),  rafiBO- 
pOHOKŁ,  BopOHi  BOpoiia :  Graec.  y.0Qąi>rj;  Ross.  rpaTO , 
rpaiOHOKŁ;  (cf.  gaj,  cf.  Lut.  gavia)  --  rorvus  coronae,  po- 
dobny do  kruka,  ale  mniejszy,  i  nie  tak  czarny,  lata  z 
k:ivvkami.  Z)ol.  261.  corina  friirjilejns.  Kluk.  Żw.  2,  201. 
cuniix  niyra.  Klein,  bii'  rltabciifrabc.  t^iawrony  pożywne. 
Banial.  J.  3  c  Kruoy,  gawrony,  wrony,  nieróżnie  krakały. 
Banial.  J.  3  b.  (w  inszych  dyalektach  gawron  =  kruk  n.  p. 
Sldvon.  gayran;  Bosn.  grauran;  Rag.  gravran;  Yind.  ka- 
Yran ,  krampazh,  podhuika,  nozhni  orel;  Garn.  kavrńn, 
karranozh;  Sorab.  1.  hauron ;  Sorab.  2.  karwona  wrona, 
ron  kruk;  i7o!'or.  liawran ,  krkawec  cora.c;  CVoa/.  kauran, 
krompach.  gaurau;  Dal.  gravran ,  vraii  corvus).  §.  Ga- 
wron, eniblema  głupstwa,  gil,  gęs,  (ojipos.  kos,  szpak, 
wrona);  @impd,  'Summinii,  iuipci.  Głupsze  nad  gawrona, 
kto  róże  chce  zbierać  z  ościstego  głogu.  Kulig.  ller.  20i. 
Czeka,  jak  młody  gawron,  gebe  rozziewiwszy,  rychłoli  mu 
co  w  nie  welkaja.  Rej.  Zn'.  l'ó'J  b.  G.iWRONIC  się,  G.\.- 
WROMEG  nijak,  ndk.,  gapieć,  odurzoć,  ocrbummcit ,  i'Cl'= 
Łliifffii.  GAWROM,  ia,  io,  od  gawrona,  3fa('Ciifral)Cii  - . 
Ross.  rpaMa^iii.  rpayifi.  rpaiieBuii.  GAWRONIĘ,  ięcia , 
»!.,  pisklę  gawronie,  iai  Suilflc  ^Cf  Siabeiifrabc.  Gawro- 
iiięta,  kury  Mazowieckie.  Pol.  Jow.  106.  G.\WR\'ŁO ,  a, 
in.,  [z  rusk.  Ilawryło  =  Gabryel;  przenoś.  2|  gap',  gawron, 
gil,  etii  @impel,  ciii  Jólpci.  Ten  Szerepetka,  cóż  to  za 
gawryło.    Tcat.   45.   c,    1 1 2. 

1.  GAZA,  y,  i.,  z  F?aHc.  gatunek  krepy  gładkiej ,  cillC  3lvt  OPii 
glałtcii  Siiu',  ^ic  @agc.  Na  przejrzystej  gazie.  Zab.  14, 
433.  Wyrazy  jego  niekiedy  swawolne,  gazą  jednak  grze- 
czności osłonięte,  nie  urażały.  Kras.  Pod.  2,  62.  (ob. 
Gazowy),  cf.  bawełną  obwijać,  cf.  ujedwabić. 

2.  GAŻA,  y,  ś.,    z  Franc.  pensya    z   urzędu,    bte  ®agc,    bif 


*}tcufion,    ter  ®c^alt.     Urząd  każdemu    z  gażą  jest    nada- 
ny. Jabf.  Ez.  138. 

'GAZDA .  y,  z.,  [właściwie  ;«.,  z  Wofosk.  gazdę  =  dom,  gospo- 
darz. 2].  Dwakroć  z  każdego  wojska ,  dwakroć  łupił  każdy, 
Dwakroć  Michał,  przechodząc  ziemię,  palił  gazdy.  Bratk. 
B.  b.  Takie  tam  pojazdy,  Takie  to  tam  gazdy.  ib.  L.  2. 

GAZECI.UISWO,  a,  n.,  pisanie  gazet,  stan  gazeciarza,  no- 
winiarstwo,  gonienie  za  nowinami,    bic  Scttiiilfli^ft^rcibcrct), 
?feiiii)fcitciiframcrc» ,    3citl"i!!'3l'iic(;t.     Często    wojen    łakomy, 
zły  duch   gazeciarstwa ,    Ledwo    sie    nie  udusił   z  gwałtu 
swego  łgarstwa.  Zah.  16.  402.   G.4ZECIARKA,  i,  z.,  ga- 
zetami Sie  bawiąca ,  nowiniarka ,  bic  mit  3fitimgen  ju  tiuu 
bat;    ciiic  Sfcuii^fcitciifrdmcriiin.     Dowiedziałem  sie  tego  od 
jednej  sławnej  gazeciarki.   Teat.    30.    b,  46.    G.\ZEC1AR- 
SKl ,  a  ,  ie ,  od  gazet ,    3ftt""9*  -  •     Gazeciarskiego    cechu 
ludzie.    Mon.  71,    211.     GAZECIARZ,  a,  m.,  który  pisze 
gazetę,    ber  jeitiniiji^ftbrcibcr.     Cel    gazeciarza    jest    rzeczy 
wiadomości  publicznej  godne  opisać,  bez  własnych  domy- 
słów.  Kras.  Pod.   2,   113.    Teraz  ostatnia  na  gazeciarzów 
karystya.  Mon.  71,214.  (Oclob.  1806.).  Gaz.  Nar.  i,  360. 
jj    Który  gazety  czylywa,  lubi,  z  nich  rozprawia,   ciii  ^cU 
tiiiigślcfcr ,  3cit"»3i'frC"ii^-    §•  Nowiniarz,  nowinkonoś,  no- 
winki rozsiewający,  za  niemi  sie  ubiegający,    cilt  3?cuigfet= 
tetifrdmer.     GAZETA,    y,    z'.,    G.^ZETKA,    i,    i,    zdrobn.  z 
Włosk.,    Ie    inot     uient    de    la    figurę     d'un     petit     oiseau 
apelle  gaza ,  que  Fon  imprimoit  a  la  trle  de  feuilles  volan- 
tes,    qiii  annoiicolent   des  nouvelles  des  eienemens  publics. 
Denin.    clef.  80.    obs.    Germ.  ©OjCttC,    Ross.  raseiu ,  at- 
40M0CT1I:  Rag.  oglasniza;   Carn.   zhasneze ;  Sorab. 'i.  zei- 
tung;    pismo  peryodyczne,    zawierające    zbiór  wiadomości 
publicznych  czasowych.  Kras.  Zb.   1,  510.    (lerin.  bic  ^(U 
tuiig.     Gazeta  jest    niby    list    powszechny,    obwieszczający 
to ,  co  się  u  nas  i  w  inszych  krajach  dzieje.  Kras.  Pod.  2, 
113.  Gazety  są  gatunek  pism  peryodycznych,  obwieszczający 
rzeczy,  ku  nasyceniu  ciekawości  służące.    Kras.  List.    48. 
cf.  dziennik.     Różnica    miedzy    uczonym  i  nieumiejętnym 
nic  jest  tak  wielka,  jak  ją  rozumieją;  cała  rzecz  na  czy- 
taniu gazet  literackicli  zawisła.  Zab.  3,  92.  literćirtfc^e  3ci' 
tiiiiijcii,  gclebrtc  3eiti!i!ijeit-     §•  Nowiny,   5}eiiiijfcitcrt.     (iaze- 
tek  zbieraniem  bawią  się.    Mon.  71,  208.     G.\ZETlNY,  a, 
e,  od  gazet,    3l'tti"i96  =  .    Ross.  raseniuR,    B*40M0CTHHft. 

GAZOWY,  a ,  e ,  z  gazy,  i)on  ®agc.  Obłok  gazowy.  Min. 
Ąuz.  25.  '     * 

GĄŻWY,  liczb.  mil.  kapturek  u  cepów,  wiązanie  skórzane, 
łączące  bijak  z  dzierżakiem.  Ryd.  bic  lebcriie  Sappe  ofiCłt  am 
Srcft^flcgcl ;  Yind.  gosh,  gosha,  zepoYesnik;  [Eccl.  r«- 
»;rki)a  -  wić.  2| 

GB;     GD. 

GBUR,  a,  tn.,  (Sorab.  1.  bur,  ratar;  Yind.  pauer,  prurizh; 
cf.  Lut.  puer;  Graec.  ttoc  ;  Alemann.  et  Franconice  ge- 
biira  ,  giburo>  rolnik;  Syr.  Sninar.  Chald.  12  bar  /brjs, 
inagns;  Hebr.  112  agrestis);  bcr  Saucr,  chłop,  wieśniak. — 
(7,liłopstwo  i  robotne  gbury.  Pot.  Arg.  101.  §.  z  przyga- 
na-.  Gruby  gbur,  grundychwał,  prostak,  Arcadiuin  ger- 
men.  Mąez.  ctil  (gtobcr)  Saitcr.  Ross.  MyHtHKi,  /łepeBCH- 
WHHa,  ocaoni,  ocjonHaa.     Nie  inaczćj  sie    z  niemi   ob- 


GBUR  K  A  -  GDAKAĆ. 


GDAKANIE  -  GDUŁO  WY. 


33 


chodzą,  jedno  by  z  jakiemi  prostemi  chłopy  a  gburami. 
GUcz.'^W!jch.  N-  8.  Niemasz  tam  praw  wolności,  gbur 
z  panom  jednaki.  Pasik.  Dz.  51.  Niewohiicy,  gburowie, 
prości  ludzie.  Petr.  Pol.  239.  Gburem  jesteś,  jeśliś  jest 
na  tę  żałość  gJucbym.  Toi.  Saiit.  9G.  Dziki  gbur,  co 
się  na  niczem  nie  zna.  Teał.  48.  b,  5.  W  rodi.  żeńsk. 
GBURKA  ,  i,  kmiotka,  wieśniaczka,  fic  23fiummi.  Croal. 
niusacha ;  Boh.  chrapaunka.  Pascpiilina  w  gburkę  prze- 
brana. Tward.  Pasq.  57.  GRURNY,  a,  e,  chłopski,  gmin- 
ny, 93aucv>,  *].UibcI  =  ,  pokl^aft.  Wystaw  sobie  chłopów 
tańcujących  ociężało,  i  wyrzucających  sobie  w  gburnych 
drwinach  co  jeden  na  drugiego  wie.  Teat.  24-,  32.  Czart. 
GBUROWATOŚG,  ści,  i,  grubiaństwo,  gminność,  bte 
^SiJbclIjnftigfcit.  Ross.  MyjKiiKOBaTOCTb.  Gburowatość  w  naj- 
uczciwszych  posiedzeniach,  słyszałem  czasem  z  ust  mło- 
dych kawalerów.  Teat.  24.  7G.  Czart.  GBUROWATY,  a, 
e,  zarywający  gbura,  gminny,  grubiański,  potclljrtft,  Boss. 
Mya<nKOBaTbiu ,  oc-ionHuS.  Gburowala  ta  dziewka  ma 
być  siostrą  moją!  Teat.  1.  c,  54.  GBUROWIG,  a,  m. 
chłopowic,  prosty  człowiek,  encijdius.  Mącz.  eilt  58aitCV' 
Imrfcijc.  GBURSKl ,  a ,  ie ,  chłopski ,  Iińiicrifd) ,  ^aiicni  = . 
Sorab.  2.  burski;  Sorab.  i.  burski,  burowy;  Ytnd.  pu- 
rouski;  Boss.  jiyiKimKifi,  óypjauKiiI,  Cyp.iauecKiii;  Boh. 
chrapaunsky.  Ręce  moje  zwyczajniejsze  są  ku  pióru, 
niźli*ku  robocie  gburskiej.  Cresc.  700.  Ciemierzycę  tyl- 
ko naturom  gburskim  i  mocnym  dawać.  Syr.  1465.  Po- 
wieść gburska.  Zebr.  Oiu.  228.  m/  referunł  lardi  agre- 
stes.  GBLIRSTWO,  a,  n.,  collect.  gburowie,  chłopstwo, 
Saiicril ,  S^aiierfcrlc.  §.  Wieśniactwo  ,  grubiaństwo ,  gbu- 
rowatość;, ^ł6('Cll)(lftiij!ctt,  @rol'^)Cit,  Sorab.  1.  poburskocź, 
burstwo  Boh.  chrapaunstwj;  Ross.  Cyp.iaMCCTBO ,  6yp- 
aaueme;  Eccl.  noceMHCTBO.  Gburstwa  zarywać  Ross. 
6yp;ia')HTb ;  Eccl.  noccjaHCTByK)  rusticor.  GBURZANKA, 
i,  2.,  chłopówna,  bnśi  SBnucrmdDcficii,  23micriimciifd;.  GBU- 
RZYSKO,  a,  n.,  nieokrzesany,  nieforeniny,  cilt  uiujcfi^Iac^-- 
ter  33ailCVfcrI.  Gburzysko  io." Teat.  20.  b,  149. 
GDAKAĆ,  ał,  gdacze  cz.  niedok.,  gdaka  cont.,  {Boh.  kdaka- 
ti ,  kdakńm  ,  kdaci ,  kdakawam ;  Slov.  kodkodaći ,  kwo- 
kam ;  Hung.  kotyogok;  Sorab.  2.  gakasch;  Sorab.  1.  da- 
kotam  każ  kokosch ;  Yind.  kokkodakam ,  zhaklati;  Carn. 
jaskam;  fioss.  Ky4axTaTb ,  Ky4axMy,"  //«//.  kaekolen ,  gag- 
helen ;  Svec.  kakla;  Angl.  cackle;  Gall.  caqueter;  Ilal.  chec- 
calare;  gaffcn,  (jatterit,  kwokać,  wyraża  krzyk  kokoszy,  oso- 
bliwie po  zniesieniu  jaja.  Kokoszą  zniosła  jajko  i  gdacze.  Cn. 
Ad.  623.  Gdyby  kwoka  nie  gdakała,  aniby  jeden  wiedział,  że 
jaje  zniosła.  Mon.  70,  199.  Kwoczka  po  brzegu  chodzi,  ka- 
częta pływają  ;  Kwoczka  gdacze  ;  kaczęta  najmniej  nie  słu- 
chają.S'i/n.  i'(eL57.  Żołnierzem  nie  być,  a  o  wojnie  siłę  gadać, 
W  koniu  .się  kochać,  na  harc  na  nim  nie  wypadać.  Jest  to 
gdakać  a  jaja  nie  znieść ,  moim  zdaruLMn.  Kochów.  Fr.  18. 
Sokrates  cierpiał  żonę  zrzędną ,  a  ty  czy  nie  cierpisz 
w  domu  kokoszy  gdaczących!  Bitdn.  Apopht.  4.  —  §. 
fig.  Wiele  mówić ,  paplać,  plappmi ,  )cl|iinttcvit.  Deblatero, 
wielo  mówię,  nie  zawieram  gęby,  gdaczę  a  gdaczę  ustawi- 
cznie. Mącz.  'Wslydajże  się,  że  tak  wiele  gdaczesz,  a  i  sam 
nie  wiesz ,  co  pleciesz.  1'iin.  Kam.  1 79.  Wie  go  kat , 
co  gdacze,  Język  mu  skacze.  Klon.  FI.    G.    4  b.     Prze- 

Stownik  Lindego  wytl.  ?.  Tom  II. 


konana  nie  mówi,  ale  baba  gdacze.  Pot.  Arg.  492.  Na 
waszych  unitów  sobie  gdakaj,  a  nie  na  nas.  Pim.  Kam. 
50.  §.  Chwalić  się,  przechwalać  się.  Tr.  pralilcu,  grop 
fprcdjcti.  GDAKANIE,  ia,  «.,  subsl.  verb.  1.  GDAK,  u, 
m.,  kwokanie,  kwok,  ba*  ©acffcit,  bai  ©flrfmi.  Czy  cię, 
kogucie,  piekielnik  rozpierzył,  psi  ptaku,  I  z  twoim 
przemierzłym  głosem  ?  przybeczysz  ty  twego  gdaku.  Zab. 
io,  279.  Treb.  (twego  piania,  krzyku,  Ślvńl'eii,  ©cfrci^C, 
@cf(I;rc».i).  2.  GDAK,  a,  m.,  świegot,  gaduła,  m  <ai}m-- 
Ccr,  ciiic  '}*In:ibcrtal'd)C.  Czyż  można  wierzyć  bredni  jego, 
co  jest  gdakiem?  Zab.  9,  521.  Iżyck.  Stary  gdak.  Teat.  8,  73. 
Pochodź,  agdakad,  pogdakad,rozgdakad,wygdakać,  zagdakać. 

GDAŃSK,  'GDAŃSKO,  'DAŃSKO,  a,  w.,  (Lat.  Dantiscum, 
Gedanura) ,  Sailjig.  (Co/(,  Dansko ,  (]d;insko  ;  Croat.  Dan- 
tisk ;  Hung.  Dantzka);  miasto  Pruskie,  w  województwie 
Pomorskim,  jedno  z  największych,  najbogatszych,  naj- 
handlowniejszych  miast  Europy,  trzecie  w  rzędzie  trzech 
głównych  miasł  Pruskicli,  (cf.  Toruń ,  Elbląg).  Ojczyzna 
Kluweryusza ,  Heweliusza,  Lengnicha.  Dykc.  Geogr.  1, 
250.  Wizimierz  wielką  mając  okwitość  więźniów  Duń- 
skich, onemi  miasto  morskie  osadził,  które  Dańskiem 
abo  Gdańskiem  od  Duńczyków  na  ono  miejsce  wpro- 
wadzonych, nazwał.  Krom.  55.  et.  ".Var.  Bst.  4,  165. 
Dańsko  abo  Gdańsko,  Dantiscum.  Mącz.  Może  też  Gdańsk, 
Gedanum,  od  simts  Godaniis,  blizkiej  odnogi  morskiej. 
Chmiel.  1,  417.  (cf.  fryjor  do  Gdańska;  spust  do  Gdań- 
ska). Wolą  szlachta  *czci  sprawiać ,  do  Gdańska  szafo- 
wać, Niźli  w  polu  leżeć.  Biel.  S.  M.  C.  2.  Niedarmo 
u  nas  rymują.-  Gdańsk  ,  koniec  państw.  Lek.  B.  4.  Na 
szkutach  tych  prowadzą  do  Gdańska  Poty  cnych  kmiot- 
ków, a  raczej  do  Chlańska,  Ztamtąd  ma  pycha  podżo- 
gę  do  zbytku.  Miasto  pożytku.  Klon.  FI.  B.  4.  GDAŃSKI, 
a,'  ie,  Soiisiocr  = ,  inni  Sailjii].  Boh.  Gdansky.  Gdańska 
wódka.  Gdańska  żuława,  zawiera  wsi  55.  Dykc.  Geogr. 
1,  250.  ber  J)nii5iijcr  SBcrbcr.  Gdańskie  mleko  =  śmietan- 
ka z  startemi  migdałami  uwarzona.  Tr.  SailjiflCl'  50ftlclj , 
;"){alim  obcv  CDercei  mit  oertciMicii  9?iaiibc(ii  flcfod)t.  Po  GDAŃ- 
SKU =  Gdańskim  sposobem,  aiif  "Jniijujcr  3(rt.  Koło  to 
powinno  być  okowane  gładko,  po  Gdańsku.  Solsk.  Geom. 
%  7.  GDAŃSZCZ.4ŃIN ,'  a,  m.,  rodowity  z  Gdańska,  etn 
Saiijtgcr.  Kluweryusz,  Heweliusz,  Lengnich,  sławni 
w  naukach  Gdańszczanie.  Dykc.  Geogr.  1,  251.  GDAŃ- 
SZCZANKA,  i,  i,  rodowita   z  Gdańska,     btc  I^anjigcrimi. 

GDERAĆ,  GDERLIWY  ob.  Gdvrać,  Gdyrliwy. 

GDUŁA,  i,  i,  rodzaj  gruszek.  Dudz.  58.  Ład.  H.  N.  46. 
bte  ^Hunbluriic.  Boh.  kdaule,  gdule,  gdaule  =  pigwa,  ma- 
him  cydonium;  Sorab.  \.  duła  id.  —  §.  Gduła  ziemna, 
ziele,  rzepa  leśna,  świniak,  wieprzowy  abo  świni  chleb, 
świni  orzech.  Syr.  622.  cyclamen,  Sflii('rot,  6ci)iiietitebrot , 
grblirpt,  ©ninbbiriic,  CrbMriic;  (Boh.  brambory;  Bosn. 
krisgjalina  ,  skrisgjalina,  parporcin;!,  vucja  jabuka;  Carn. 
grud  svinskc,  kroshizh;  Croul.  krumpćr);  w  ogrodach  cho- 
wana bywa  dla  kwiatów;  ma  korzeń  na  kształt  wielkiej 
bulwy,  liście  bluszczowym  podobne.  Kluk.  RoM.  2,  220. 
Krup.  5,  184.  §.  Gduła  ziemna  mniejsza,  Cissanthemus, 
bic  eperflilic,  3e  laiiflcr  je  licbcr.  Su:  Ziel.  625.  GDULO- 
WY,  a,  e,  od  gduli,  Saiitrot^. 

5 


34 


GDY  -  GDYRLIWY. 


GDYRLIWOSĆ  -  GDZIEKOL. 


GDY  conj.  {Boh.  kdy;  Slov. kdy,  kdyź,  kdiź;  Sorab.  i.  gdy, 
dy,  rectius  kdy,  (cf.  kiedy;  Hebr.  ^1  di  =  quia ,  '"O  kedi , 
kdi  guum;  Gall.  que;  /(.  che;  Graec.  Si>;  Hebr.  S-ka, 
ke>  sicttt),  hde,  hdeź,  kiź,  dyź,  dokalź;  Sorab.  2.  di, 
diga,  ga,  gaz,  gadga,  diź,  gabu,  źo;  Ybid.  kdei,  obkai, 
aku,  dokler,  tukei,  zhe;  Garn.  ke ,  kader,  dokler ;  S/at'. 
dok,  ako;  Croat.  gda,  kada,  kad ,  ako,  kayti,  ar,  sto- 
ti;  Dal.  jer,  er,  jerbo,  stoti;  .^larll.  zńeh;  Hoss.  KO-in, 
6y4e,BHer4a;  Eccl.  Etner.^.i.  kxw,  le.ihiw;  {Hebr. -2  ki 
quod,  qma;  ef.  kiedy)  —  §.  w  ten  czas,  kiedy,  irann. 
Gdy  gomon  mam    w  domu ,  nie  radem  nikomu.  Cn.  Ad. 

230.    'Gdyciiwa  mu  te  sny  'powiedziela 1  Leop.  Ge- 

nes.  41.  (gdyśmy  mu  powiedzieli).  Gdy  przychodzę,  on 
odchodzi.  Tr.  —  §.  Przyczynę;  gdy,  gdyż  =  ponieważ, 
ba,  iiacbbem,  n^eil.  Co  gdy  tak  jest,  iż  pewny  cel  jest 
spraw  ludzkich,  mamy  z  wielka  pilnością  opisać  go,  co 
jest  zacz.  Petr.  Et.  4.  —  §.  Gdyby -- jeśliby,  lucnn,  WO- 
fern,  Slov.  kdiżbi,  kedbi;  Sorab.  i.  gdyby,  hdebe ;  So- 
rab. 2.  gabii;  Croat.  ako.  Nie  skończyftym,  gdybym 
się  miał  z  tym  wszystkim  rozszerzać,  czegom  się  od 
niego  nasłuchaj.  HJon.  a.  65,  66.  Gdyby  nie  ladaco 
z  niego ,  byJby  grzeczny.  Gemm.  87.  Nie  masz  żadnej 
pod  słońcem  rzeczy  bez  poehyby,  Gdzieby  miejsca  nie 
miało  nieuchronne  gdyby.  Pot.  Arg.  509.  eś  fcletlit  aUcnt= 
^ol&en  ein  twcnn  toć)  511  iDiinfdien  iibrig.  Prov.  Slov. 
Kedbi  ked  ne  bolo,  wseekobi  dobre  bolo,  cf.  ale. — §.  Gdyby, 
o  gdyby,  oby,  o  bilf  !  Boh.  kyź  ;  Slov.  o  kebi,  kedbi,  ked'. — 
§.  Gdyby,  jakby,  jak,  irie,  glcid)  mie,  gleit^  nl^.  Jakie  się  to 
prześliczne  dziewczę  uczyniło ,  Gdyby  róża  rozkwitła ,  aże 
patrzyć  miło.  Treb.  S.  M.  94.  Chlopczyna,  gdyby  grosz.  Teat. 
42.  c,  52.  Ona  wino  pije,  gdyby  wodę.  Zab.  16,  217. 
Pochodź,  'drugdy,  niegdy,  nigdy,  inegdy,  onegdaj,  one- 
gdajszy. 

GDYBAĆ,  GDERAĆ,  ał,  gdyra  et  gdyrzc  intrans.  nicdok., 
zrzędzić,  mruczeć,  łajać,  fdnnćilcn,  giiurrcti,  f^cltcii.  Zrzę- 
dzi i  gdyra  co  moment;  ale  się  go  nikt  nie  boi.  Tca/.  27, 
23.  Na  moment  nie  przestaje  hałasować,  gdyrać.  pioruno- 
wać, ib.  24.  c,  5.  Dopieruteńko  com  się  spotkała  z  tym  na- 
szym dziwakiem ,  gdyra ,  gdyra.  ib.  23 ,  49.  Nie  mogę 
wcale  pojąć,  co  mu  się  dziś  stało,  Mruczy,  zawraca  oczy, 
przymawia  i  gdyra.  Zab.  Z.  Sz.  55.  Dziś  tylko  słucham, 
jako  gdyrze  stary  Rozum,  wepchnąwszy  na  nos  okulary. 
Zab.  9,  óOi.  Żabi.  On  tylko  gdyrze;  pracę  mą  tłumaczy  Za 
płochość,  mówiąc,  czyby  nie  mógł  przecie  Lepszej  zabawki 
znaleźć  w  mądrym  świecie?  Pulp.  14.  Jakże  na  ciebie  nie 
gdyrać,  kiedy  sama  nie  chcesz  być  szczęśliwa?  Teat.  14, 
26.  Przyjmuje  sługi ,  żeby  miał  na  kogo  gderać,  ib.  24.  c, 
22.  GDYBANIE,  ia,  n.,  subsl.  verb.  zrzędzenie,  bttź  ®(^ma= 
len.  Gdyrania  starego  Bartłomieja.  Kras.  List.  123. 
Wytrzymać    nie  mogę    gdyrań  tego  babsztyla.    Teat.    35. 

b,  4.  Wasze  gdyranie  do  rozpaczy  nas  przywodzi,  ib.  54. 
h,  79.  GDYBAĆZ,  a ,  m.,  Powiadają  wszyscy,  że  idę 
za  największego  w  świecie  gdyracza  i  marudę.   Teat.  24. 

c,  68.  zrzęda,  niedogodnik,  cin  ®nurrer,  eiit  Srummbar. 
GDYBLIWY,  a,  e,  skłonny  do  gdyrania,  gnurrig.  Prze- 
klęta to  rzecz  narowista  szkapa,  a  gorszy  jeszcze  doktor 
gdyrliwy.  Teat.  24.  c,  39.  Powiadają,    że  ja  gdyrliwa;  a 


ja  bez  przyczyny  nikogo  nie  połaję.  ib.  6.  b,  13.  GDYR- 
LIWOŚĆ ,  ści,  i,  zrzędność,  bie  ©nurrigfeit. 
GDZIE  ronj.  et  adv.,  Boh.  kde,  kdeż;  Sluu.  kde ,  kam;  Garn. 
kje ;  \ind.  kei,  kier,  kai;  Slav.  gdi;  /Fa?.  ghdi,  ghdino, 
ghdio;  Croat.  gde;  Dal.  gdi;  Bosn.  ghdi ,  ghdje;  Sorab. 
1.  dźe ,  dżeto;  Sorab.  2.  źo,  źoź,  źoga ;  Hoss.  r4t; 
Eccl.  io4y!Ke,  AAt,  KŁA*,  tikji,v ,  «M0,  (cf.  Hebr.^H;  Lat. 
ubi;  Jon.Koi;  Graec.  o&ir,  oznacza:  I.  miejsce  gdzie  się 
co  znajduje  ,  kędy;  in  loco,  ico.  1)  Bez  zapytania;  Gdzie 
Pan  Bóg ,  tam  zwycięstwo.  Sk.  Di.  295.  Gdzie  ludzi 
więcej ,  tam  moc  silniejsza.  Herb.  Siat.  543.  Gdzie  kto 
zgrzeszy,  tam  pokutuje.  Sax.  Porz.  50.  Gdzie  wziąć,  to 
wziąć,  byle  było.  Gemm.  88.  mati  mag  cS  ^ernc^men, 
Wts\jn  man  nnH.  Skarżymy  się,  iż  szlachta  u  nas  mieścić 
się  gdzie  nie  ma ;  wojsko  małe ,  zmniejszone  panów 
dwory.  Mon.  a.  65,  406.  Na  jeden  dział  roli,  albo  na 
dzienne  stajanie,  jako  gdzie  zowią,  dosyć  wywieźć  24 
wozów  gnoju.  Cresc.  81. — Gdzie  indziej,  nie  tu,  na  in- 
szem  miejscu,  roo  aiiberś;  onbcr^roo;  Vmd.  keihinde;  So- 
rab. 1.  nedże  drudźe  {ob  'Drugdzie).  —  Gdzie  niegdzie, 
miejscami ;  bicr  iinb  bort.  Sąć  jeszcze  gdzie  niegdzie  zabytki 
dawnej  trwałości.  Ariis.  Pod.  2,  261.  Boh.  onde  y  onde.  — 
'Gdzie  -  gdzie  « tu  -  tam,  ^icr  -  bort.  Braiideburscy  za 
wszelka  okazyą  nasadzili  się  na  Polskę,  i  gdzie  gwałtem, 
gdzie  zdradą,  granice  jej  szarpali.  Krom.  528.  g.  Dubi- 
Uindi ,  impasńi).  n.  p.  O  gdzie  zaś ... .  Teat.  8,  40.  eg 
n.10  boc6 !  marum  nic^t  gar !  Ej  co  ty  żartujesz ,  gdzieby 
on  myślić  miał  o  kobiecie  smutkiem  wynędznionej !  ib. 
15.  e,  6.  O  idź  z  takiemi  bajami,  gdzież  trup  ma  czu- 
cie? ib.  55  V,  47.  —  §  Gdzie  lepiej ,  daleko  lepiej,  nic 
do  porównania,  K>i\l  fcfffcr,  (ungleid))  olmt  5Serglctc^  kffcr. 
Gdzie  lepiej  się  ma  dziś,  w  nocy  febry  nie  miała.  Teat. 
9,  75.  Mówisz,  że  nie  myślę  o  inieressach,  a  ja  mó- 
wię, że  gdzie  więcej  od  niego  myślę.  (6.9,50. — §•  Py- 
tając:  gdzie?  gdzież?  kędy?  na  którym  miejscu?  mol 
Kiedyż,  gdzie,  dokąd?  Burdz.  Trag.  510.  Gdzie  rozum? 
gdzie  pamięć?  gdzie  wola?  Boh.  Kom.  1,  182.  Gdzież 
człowiek  jest  bez  błędu?  Teat.  45,  5. —  2)  Miejsce,  do 
którego  co  dąży,  dokąd;  ad  locum,  ł»OJ)in.  a)  Bez  wy- 
raźnego zapytania ,  mollttt.  Zebrawszy  się  kilkadziesiąt 
tysięcy,  gdzie  droga ,  gdzie  niesie  gniew  ślepo ,  wypa- 
dają. Tward.  VV/.  20.  Gdzie  mię  oczy  poniosą,  pójdę 
w  świat.  Gemm.  87.  Idzie,  a  gdzie,  sam  nie  wie.  Teat. 
6,  34.  b)  Pytając:  dokąd?  ifO^til?  Sorab.  2.  źoszi ,  źo- 
gaźem,  źoźo ,  źaźo.  Ale  gdzież  We  Pan  idziesz?  Teat. 
25.  c,  27.  II.  Gdzie,  gdzieby,  gdzież,  gdzieżby,  condit. ' 
jeżeli,  jeżeliby,  tucnii,  mofcrit.  Stygijskiej  czarnerai  obro- 
ty Świadczę  wody,  gdzie  mowy  nie  wysłuchasz  nasze. 
Wszystkie  piekła  otworzę,  czarnemi  przestraszę  Dzień  i 
niebo  chmurami.  Ustrz.  Klaud.  13.  Gdzieby  żywotny 
owoc  swój  widzieli.  Ślubili  go  dać  na  posługi  boie. 
Groch.  W.  247.  III.  Gdy,  ba.  Teraz  wiele  czasu  na  czy- 
taniu trawi,  gdzie  przedtym  ani  godzinki  bez  kart  się 
nie  obszedł.  Teat.  48,  19.  GDZIEKOLWIEK  =  byle  gdzie. 
Boh.  kdekoli,  kdekoliwek;  Slov.  kdekolwek  ;  Sorab.  \. 
dźeżkuli,  dźezlem ,  nech  ie  dźesch  chze  ;  Sorab.  2.  źo- 
ikuli ,  źoźlem ;  Bosn.  ghdjegodi ,  ghdjelidrago;  Slav.  gdi- 


i 


GZIES  -  GĘBA, 


GĘBA. 


35 


god;  Croat.  gdegode,  kamgod ,  kamgoder;  Dal.  kadigo- 
dar ;  Bag.  ghdigodi,  glulimudrago,  glidigodjer;  Carn. 
kierbodi ,  danekam.  danekód ,  merski;  Eccl.  amOHce  ame. 
a)  in  loco,  Kędykolwiek,  wo  (i  immer  \q,  fllcid;oicl  luo. 
Gdziekolwiek  będę,  nie  zapomnę  ciebie.  —  b)  ad  locum, 
Dokądkolwiek , 'luo^in  mir  iiimicr;  fllctA  ińcl  niP^iii.  Gdzie- 
kolwiek idziesz,  pójdę  z  tobą.  GDZIEŚ,  wyraża  miej- 
sce niepewne,  niewiadome,  bort  WO ,  irgcilb  UHi;  So- 
rab.  i.  tam  nedźe;  Slav.  igdi,  {oppos.  niegdzie);  Yind.  na 
enem  kraji,  negdai,  neikai,  neizhei  (nigdzie).  Epikur 
gdzieś  tam  boga  swego  wrzucił,  gdzie  do  niego  modły 
człowiecze  nie  przychodzą.  Gorn.  Sen.  273.  Uprzejma  miłość, 
gdzieś  tam  tuła  się  za  światem  ,  Za  szczęściem  jak  jaskółki 
biegamy  za  latem.  A'flr.  Di.  5,  127.  GUŻIEŻ  ub.  Gdzie.—  §. 
Optatii'.  Bodaj,  ©ott  gn()C ,  roolltc  ©ott.  GJzież  mię  to  fortu- 
na na  one  czasy  zachowała !  Kchnn.  O  gdzieżby  mi  to  kto 
przyniósł.   Cu.  Th.  O  gdzież  to  kija!  ib.  O  kiju  święty!  ib. 

G    Ę. 

GĘBA,  y,  i.,  Bok.  huba,  hauba,  tlama;  Slov.  huba  os, 
gamba  luliium  ;  Hag.  gubiza ;  Yind.  gobiz,  gobez,  vuste  ; 
(Croal.  gubecz  <  ryj,  rylec);  Sortib.  i.  huba  labium,  rt , 
rot  os;  Sonib.  2.  guba  lahnim ,  mula  os;  Ross.  ry6a 
warga;  poTi,  pra  os,  Hcepao,  (cf.  Hubr.  ,^C^;  saphah  la- 
bium  oti.-.).  Usia  czyli  gęba  niekiedy  znaczy  tylko  szparę 
w  poprzik  idącą  miedzy  nosem  i  podbródkiem ;  niekie- 
dy owe  j;ime  ,  która  się  przy  wargach  zaczyna ,  i  az  do 
pacierzy  szyi  idzie.  Krup.  2,  556.  tai  iDiaill ,  bcr  5}iilllb. 
Poprzeczny  otwór  między  nosem  i  podbródkiem,  nazywa 
się  os  ,  to  jest  gęba;  a  podniesienie  nieco  w  górę  ,  brze- 
gi labia,  to  jest  usta.  Wej.  Aiiat.  176.  (cf.  warga).  Gę- 
ba u  człowieka,  pysk  u  innych  zwierząt,  jest  ten  otwór, 
którym  naj|iiei'wej  pożywienie  wchodzi,  nim  pójdzie  do 
żołądka,  /"iil.  Al/r.  25.  —  W  mnogich  mówienia  spo- 
sobach, słowa  trgo  używamy ,  przez  wzgląd  na  usta,  abo 
jako  na  część  Iwarzy,  abo  jako  na  narzędzie  jedzenia, 
abo  jaki:  na  narzędzie  mowy.  5n  bcn  SIcbClK^nrtCit  mirtt 
bicfcts  2i>prt  bnib  iii  ber  Scbciitmig  cincg  1\;dhi  bci  ©eftciUil 
tialb  mit  iliiicfftdft  aiif  ben  aRiuib,  fll^  SBcrfjcitii  bcS  effcnf!, 
talb  mit  .V)ńificl;t  aiif  i^it  nlź  aScrfjcuG  hd  eprccl)cnei  gc= 
brcrncl;!:  a)  Nu-  dam  sobie  na  gębie  grać.  Cn.  Ad.  500. 
(ćf.  po  no^iii- ;  s  od'j;ryzam  się)  Błaznowi  na  gębie  grają. 
Fol.  Sjjl.  450.  A  iż  cię  tak  wszyscy  znają,  Więc  ci  też 
na  gębie  grają.  Ihj.  Zw.  231  b.  Wezyr  kazał  człowie- 
kowi siineuiu  dać  w  gębę  posłowi  Francuzkiemu.  Kink. 
Tuik.  110.  Dał  mu  w  gębę  dosyć  głośno.  'Falib.  Dis. 
J.  5.  Jioas.  TperyóbiH  rozciętej  gęby,  wargi.  Nie  bij  mię 
w  gębę;  nie  karmisz  mi  jej.  Cn.  Ad.  557.  Jakby 
w  gębę  wziął,  tak  się  zawstydał.  Pot.  Arg.  219.  Jakby 
mu  w  gębę  dał,  zawstydził  się.  Cn.  Ad.  29 i.  Bracie, 
tyś  to  podobno  mię  udarł  w  gębę?  Boh.  Kom.  5,  207. 
Dawszy  dyabłu  i  rozkoszy  po  gębie,  za  cnota  sie  udał. 
Oneth.  T(trn.-\.  (porzuciwszy  je,  cf.  dać  kim  o  ziemie). 
Po  gębie  komu  dać.  /'ut.  Syl.  11.  (zawstydzić,  do  mil- 
czenia zmusić).  Gębę  na  co  otworzyć,  rozdziewić,  z  za- 
dumienia,  bnśl  Wiaul  (liiffpcrrfll.  icf.  gap').  Gębę  otwo- 
rzywszy,   temu  się  widokowi  przypatrował.  Boh.   Kom.  4, 


1  z  gęby    zginie ,    gdy    me 

z    gardła).     Często    od    sa- 

Sim.    Siei.    18.  (cf.    i  łyżka 

Daleko    gęba    od    potrawy. 

aż  przeskoczysz).  —  Dałby, 


205.  —  Wyższa  gęba,  niż  nos.  Cn.  Ad.  1290.  pyszny, 
ftolsircn,  bic  9!afe  ])o(i}  trageit.  Pyszny  wyżej  gębę,  niżeli 
nos  trzyma.  Bies.  A.  4.  Bogaty  wyżej  nosa  gębę  nosi, 
A  wszystkie  inne  oczyma  przenosi.  /  Kchaii.  Dz.  255.  Ina- 
czej teraz  gębę  nosi.  Cn.  Ad.  526.  er  tragt  bic  3Jafe  iii^t  tne^r 
fo  tiodj.  (cf.  spus'cił  z  kwinty).  —  Gębę  sznuruje  ■■  galant, 
poważny.  Cn.  Ad.  245.  er  mat^t  etit  SlmtiSflefilt.  Ross. 
leiCHUTbca.  Nie  miał  nic  na  gębie  prawie,  A  już  trzeci 
rok  na  rycerskiej  sprawie.  P.  Kdian.  Jer.  18.  t.  j.  na  brodzie, 
na  podbródku ;  gołowąsem  jeszcze  był ,  er  ()attc  noi^  fci= 
lien  Siirt.  b)  Gęba,  ze  względem  na  jedzenie,  iai  3Rau(, 
iit  §tnfid)t  bcei  6ffen^.  Nasi  Pol.icy  mówią:  niech  się  gę- 
ba zgadza  z  mieszkiem;  a  Łacin nicy:  pnrsimonia  ma- 
gnum ve'tiijal.  budn  Apopht.  7.  Niechaj  gęba  z  mie- 
szkiem nie  wadzą  się  nigdy.  Rej.  Wiz.  18  6.  Nie  trzeba 
gębie  wierzyć ,  os  est  imposlor.  Bys.  Ad.  42.  Nie  two- 
jej to  gęby  kąsek.  Cn.  Ad.  085  (dobra  Matyasowi  pło- 
tka ,  psu  mucha).  Swej  i  cudzej  gębie  chleba  nie  żału- 
je. Dwór.  E.  o.  Wiele  mię  gęba  kosztuje.  Cn.  Ad.  557. 
(cf.  stół).  Iż  rok  zupełny  ma  gębę  nie  małą.  Nie  wy- 
dołam  intratą  tuteczną  jój  całą.  Zimor.  156.  Nie  przy- 
leci do  gęby  gołąb'  upieczony.  Kolak.  Wiek.  U.  4.  (bez 
pracy  niebęda  kołacze).  Czasem  kąsek  od  gęby  odpa- 
dnie. Pot.  Arg.  595.  Kęs 
obiecany.  Morszt.  107.  (cf. 
mej  gęby  łyżka  odpadnie, 
czasem  nic  trafi  w  zęby). 
Bys.  Ad.  10.  (nie  mów  hop 

sobie  od  gęby  odjąwszy.  Cn.  Ad.  140.  Odbieram  sobie 
od  gęby,  a  im  daję.  Teat.  7,  65.  —  Nie  ma  co  wło- 
żyć do  gęby.  Teat.  45.  h,  5.  (do  ust,  niema  co  'jeść). 
Daremnie  siądę  do  stołu,  bo  nic  nie  będę  mogła  wziąć 
w  gebe.  ib.  24,  122.  (jeść,  kosztować;  nicmam  apetytu;. — 
Ma  i  gębę  cideba.  Cn.  Ad.  479.  Bals.  Niedz.  2,  102.  (ile 
trzeba,  'aby  się  najeść,  er  ^at  feill  lll't[)biirftt!]C'3  5liii3fommeti, 
Iłon  ber  A)ailb  ill'5  2)faill).  Nie  zajrzę  ziemskim  bożkom  docze- 
snego nieba.  Bylebym  był  spokojnym,  i  miał  z  gębę  chle- 
ba. Nar.  Dz.  5,  42.  —  W  gębę  wkładać  Hal.  imboccare ; 
^os;i.  zalagati,  zalosgiti ,  datti  zalogaj;  Bosn.  zalogaj  ioZ«s; 
Bosn.  zakusnuti  se,  cochkari  inducere  sili  cibum  in  os, 
zakusnuli  koga,  cochleari  in  os  inducere  cibum.  —  Gęba 
czego,  kęs  czego,  tyle  ile  na  raz  w  gębę  włożyć  mo- 
żna. Boss".  TAOTOK-h.  §.  W  gębie  czyjej  być  =  w  gardle, 
w  garści,  w  mocy,  w  reku  jego,  jemaubc^  ©Ciualt  au»< 
gefeftt  fc^n.  Polska  zasiadła  nieprzyjaciołom  wszystkim 
w  gębie,  i  przez  nie  droga  do  wszystkich  innych  chrze- 
śrianskicii  państw  jcs"t.  Biel.  Kr.  601. —  Pod  gębą,  pod  rę- 
ką, na  dorędziu,  na  pogotowiu,  besj  bcr  i)rtllb.  Taki 
pod  gębą  nie  może  być  zawsze  rzemieślnik,  coby  każdą 
rzecz  porządnie  naprawił.  Haur.  Ek.  —  Melon.  Gęba, 
człowiek,  ile  potrzebujący  pokarmu,  etit  OTcilfd; ,  Ctit  iOJaill. 
Wszystkich  gab,  które "Śułtański  chb'b  jedzą,  w  szaraju 
jest  15,  400.  "5^//-.  Dw.  42.  ju  oiel  9Miiler.  c)  Gęba,  ze 
względem  na  mowę,  biT?  Wilul ,  bcr  $CillIlb,  tli  $infid|t  bej 
6pred)eii8.  Ze  złej  gęby,  nie  dobra  mowa.  Fred.  Ad.  22. 
Oj>atrz  pilno  rozumem,  co  z  kim  kiedy  rzeczesz.  Go  z 
gęby  wyszło,  tego  w  gębę  nie  wcwleczesz.  Pol.  Arg.  583 

5* 


36 


GĘBA. 


GEBAL  -  GEBCZYSTY. 


Grekowie  pokój  w  gębie  maja ,  a  nie  w  sercu.  Sh.  Dz. 
1496.  Na  papieża  się  wszeteczną  gęba  przed  ludźmi 
miotał,  ib.  10G3.  Gęba  donosić.  Gemm.  89.  (uszczypai 
kogo).  Gębą  dorzuci  każdemu  =  przymawia,  nalaje.  Cn.  Ad. 
141.  Wdowa  zaraz  kmoszek  porządnych  z  gębami  do- 
stanie. Jei.  Ek.  (i.  \.  (swatek  wyszczekanych,  wielorao- 
wnych).  Gęba  zlośhwa,  niewyparzona.  Biik.  Exorb.  8. 
Gęba  niewyparzona ,  przestworna.  liys.  Ad.  48.  Ossol. 
Dyar.  29.  ctn  lofCi\  5iujcllp[e>j  2)iaiil.  Mieć  gębę  przestroną. 
Dwór.  D.  1.  (wiclemowną,  złośhwie  świegotliwą).  Nie 
nia  gęba  pana.  Pot.  Arg.  254.  (niewstrzymana).  Nie  wo- 
łaj; wezniąć  gębę  na  ratusz.  Cn.  Ad.  714.  Stul  gębę, 
nie  praw  więcej.  Bardz.  Trag.  198.  Sorab.  1.  stulci  hubi! 
Slorac.  drż  hubu!  Sorah.  2.  źarź  gubu;  Ger.  ^aM  SO?au(. 
Gęby  poskrom  tak  bezpiecznej,  ib.  287.  Filozofowie  bez- 
piecznie gębę  na  chrześcian  otwarli.  Sk.  Dz.  86.  (po- 
wstali na  nich).  Otworzyć  na  się  gęby  ludzkie.  Tr.  (na 
języki  przyjść).  I  jąknąć,  gęby  otworzyć  nie  śmieją,  ne 
mutire  qu'idem  audent.  Mącz.  Gęby  otworzyć  nie  umie. 
Cn.  Ad.  493.  Gdyby  gęby,  to  żadna  nie  otworzyła.  Teat. 
8.  6 ,  6.  (ani  pisnęła).  Nie  śmie  puścić  z  gęby  pary.  ]Vrtf/. 
Dan.  79.  (nie  śmie  wolno  oddychać).  Gębę  sobie  poma- 
zał łaciną  ■■  trochę  zkosztował.  Cn.  Ad.  243.  (liznął).  Za- 
milkł fdozof,  jakby  nie  miał  gęby,  Ale  zła  żona  wyszcze- 
rzyła zęby.  Jabł.  Ez.  132.  Milczy,  jakby  mu  gębę  zawią- 
zał. Cn.  Ad.  493.  Baszowie,  jakby  im  gębę  zawiązał, 
nie  wiedzieli,  co  na  to  odpowiedzieć.  Kłok.  Turk.  59.  Ju- 
żeś  i  mnie  gębę  zamknął.  Falib.  Dis.  R.  o.  Nie  docze- 
kasz się,  żebyś  mi  miał  gębę  zatkać.  Teat.  8.  c,  11. 
(przegadać  mię).  Czyliż  można  ludziom  złym  gębę  za- 
mknąć, aby  drugim  sławy  nie  szarpali?  ib.  15.  c,  5.  Za- 
tknąć komu  gębę  pieniędzmi,  przedarować  go,  asiringere 
linguam  mercede.  Mącz.  etiicm  (mit  @clt>c)  i^ai  9?iaiil  \to- 
pfcil.  (cf.  srebrogorz  gardło  mu  zasiadł).  Slovac.  Zacpat 
nekomu  hubu,  usta.  Gębę  mu  zawarł,  gębę  mu  zatkał; 
gębę  mu  zalano.  Cn.  Ad.  242.  Gębę  mu  zawarł  =  spra- 
wił, że  musi  milczeć.  Gębę  mu  zalał  =  częstowaniem  go 
sobie  ujął,  że  będzie  milczał,  (cf.  winogorz  mu  gardło 
zasiadł);  o  człowieku,  który  z  urzędu  mówić  powinien 
za  słusznością,  a  nie  mówi,  dlatego,  że  jest  przekupiony 
albo  upojony.  Kopcz.  Gr.  3,  p.  91.  Czegóż  gęba  zaku- 
piona nie  uczyni!  Zygr.  Ep.  71.  Wybaw  duszę  moje  od 
gąb  niesprawiedliwych.  W.  Post.  W.  5,  78.  Wziąłeś  mi 
z  gęby;  właśniem  to  chciał  mówić.  Cn.  Ad.  1278.  bu  ^nft 
mir  Mc  3Sprtc  ani  bcm  $Oiiinbc  gnuimmcn,  Slovac.  z  ust  mi 
winał. —  Skłamał  w  gębę  swoje.  W.  Tosi.  J//;.  311.  Mu- 
siał odwołać,  musiał  w  swą  gębę  wziąć,  ad  palinodiam 
redacliis.  Mącz.  n  mii^tc  lutbcrrufcii ,  (cf.  odszczekać).  Co 
mi  ztąd,  że  ja  będę  u  stołu  polował?  zwierzyny  nie  ubiję, 
a  gębą  sie  psuje  darmo.  Mon.  71,  708.  (szkoda  słów). 
Wiele  bije  gęba.  Teat.  50,  40.  Gęba  go  tylko,  gębą 
wojuje.  Gemm.  89.  Jeżeli  się  o  wojnie  z  nim  mówiło 
kiedy.  Wszystkie  gębą  Tatary,  wszystkie  pojadł  Szwedy. 
Pol.  Jow.  70.  (junakj.  «)  Całą  gębą,  na  całą  gębę  =  na 
cały  głos,  gardłem,  niiś  uollcm  |)alfc.  Tak  Kokles  całą 
gębą  prawił,  A  Pyrrus  jako  niema  ryba  siedział.  Zab. 
15,  204.     Śmiały  się  między    sobą  na  całą  gębę.    Teat. 


38,  54.  Rolnik  całą  gębą  żyjące  w  mieście  wielbi  mie- 
szczany.  Zab.  8,  317.  Teraz  ma  mieć  cześć  swoje  Pal- 
las, teraz  ona  Ma  słusznie  całą  gębą  od  nas  być  chwa- 
lona. Olw.  Wiry.  432.  ^)  Całą  gębą  =  w  ostatnim  sto- 
pniu, im  !)iiri)ftcii  (Srabc.  Fortuna  całą  gębą  pańska.  Teat. 
19.  b,  19.  Toć  lo  już  do  prawdy  całą  gębą  było  skąp- 
stwo. Ossol.  Str.  4.  (istotne).  Całą  gębą  pan.  Ossol.  Wyr. 
Całą  gębą  szelma,  ib.  Oszukać  ufającego  sobie ,  jest  to 
właśnie,  co  się  może  nazwać,  całą  gębą  zdradzać.  Lub. 
Roz.  306.  Slicznaby  to  rzecz  była,  mię,  całą  gębą 
chłopa,  widzieć  w  klatce,  jeszcze  tak,  jak  malują  Kupidy- 
na.  Rzewiisk.  Mscr.  §.  Gęba,  całus,  pocałowanie,  citt 
Miip,  ciil  Suiulifjcii.  (cf.  Boh.  hubickowati,  hubićkowawam; 
Sorab.  1.  pohubicżkuyu  ,  pohubitżkwano,  hubicżki ,  dahtźo, 
hubicżkwano  ■■  całować,  całowanie,  pocałowanie),  n.  p. 
Dajże  mi  gęby!  (c'ałują  się).    Teat.  30,  61.     Daj  mi  gę- 


by a  nie  gniewaj  się  na  mnie.    ib.  50.  b,  81. 


2) 


Transl.  Gęba  rzeki,  źrzódła  =  ujście,  (cf.  Ross.  ryóa,  3a- 
jiiiBi.  zatoka j,  bic  2Jiiitibiiii(j  ciiicś  3'Iiiffcil  (inti  JJitcKcź.  Ren 
nie  jedną  się  gębą  w  Ocean  leje.  Warg.  Cez.  78.  Nil 
siedmią  gąb  wyrzyna  się  w  morze.  Chrośc.  Ow.  196.  Gęba 
abo  miejsce,  gdzie  wpada  rzeka.  Boter.  156.  Teraz  skoczcie 
żołnierze,  most  zrzućcie  co  prędzej ,  A  wy  źrzódła  powodzi 
z  swych  gąb  jak  najwięcej  Przyspórzcie.  Bardz.  Luk.  29. 
§.  5)  Gęba  naczynia  jakiego  <  otwór,  bic  ?OiitnbnnQ,  5.  33.  etlici: 
Saiioiic;  Ross.  •.Kep.io,  Ay.io.  Gęba  u  armaty,  otwór,  którego 
szerokość  zowią  kalibrą.  Archel.  11 1.  Lampa  wywrócona  wi- 
siała gębą  na  ziemię ,  tyłem  wzgórę.  Birk.  Dom.  88.  Kwas 
z  wina  wychodzi,  gdy  gałązki  winne  świeże  będą  kładzione, 
często  odmieniając  na  gębę  fasy.  Cresc.  360.  Zatkaj  wierzch 
albo  gebe  naczynia ,  a  przewróć  go  gęba  na  duł.  ib.  342. 
g.  4)  Gęba,  y,  ?«.^  GĘBAL,  GĘBACZ  ,  "a  ,"  ?«.,  gęba,  odmi- 
gęba,  który  wielkie  wargi  ma,  lubeo.  Mąi'z.  pucek,  jako  nie- 
którzy mówią,  chilo.  ib.  Yind.  velikovustnik;  Ross.  ryóaHi, 
ryóaH^B,  ein  ©rof^mniil.  Sorab.  1.  hubalź.  Gębal.  Kpcz.  Gr.  o, 
p.  139.  wielkogęby,  gębiasty. —  g.  Gęba  go  tylko,  gębą 
wojuje.  Gemm.  83.  ciii  @VPi5maiil,  (^ifcnfrcffcr,  Sraniartmi^.  Boh. 
hubai',  tluehuba.  Cymber  był  i  wielki  opój  i  zuchwały  gcbacz, 
pił  i  bluzgaf.  Pilcli.  Sen.  lisi.  2,  361. —  Wrodi.  ieńsk. 
Gebaczka  5(i/(.  hubarka;  Ross.  rydauba;  {Boli.  huhatka  ko- 
ry'to).  GĘB.\TY,  GĘBIATY,  GĘBIASTY,  a,  e,  wielkiej  gęby, 
grrj5mauli(j.  Z?o/i.  hubaty,  tlamaty ;  Sorai.  1.  hubaty,  hubate; 
Vind.  velikovusten ,  grosnOYusten;  Ross.  ryćacTuii. —  §. 
Głośny,  chlubnogłośny,  wrzaskliwy,  Iautfrf)rci)crif(f|,  groprcbnC' 
rifd),  groBmaiiltg.  Gębale  wrony.  Kmil.  Spit.A.  4.  Ty  kiedy 
krzykniesz,  słyszą  trzy  powiaty,  Flisie  gebaty.  Klon.  FI.  F.  2. 
Furman  gębaty.  fluiir.  Sk.  524.  No  ty  gehata  mądroszko  z 
Warszawy!  Teat.  43.  c,  45.  Wyb.  Zaproszono  na  bankiet 
wszystkich  panów  posłów,  abo  wżdy  co  gebiatszych.  Opal. 
Sut.  88.  GĘBCZATOŚĆ,  ści,  i,  gębkowatość,  dziurko- 
watość,  bic  Sdinmmmiijfcit-  Yind.  gobounost,  gobna  ran- 
lost,  puhlost;  Ross.  H034peBaTOCTb.  GĘBCZASTY,  GEB- 
CZYSTY, a,  e,  gębce  podobny.  Dudz.  59.  dziurkowaty, 
fdjnmmmartii),  pmi'>3,  lódicriii.  {Boh.  hubo  waty;  Slovac.  huba- 
ty;  Bosn.  spengay ,  spugav  ,  spuggavi;  \'»irf.  goben,  pu- 
hel ,  rahel  kaker  goba  ,  gobast,  goboun;  Rag.  spugast; 
Croat.  spongiaszt,  gubaszt,  glivaszt;  Hung.  gombńs;  Ross. 


GEBKA-  GĘBOWAĆ. 


GĘBUNIA-GEDŹBA. 


37 


ryóHCTuB,  ryóiaTbiii  (=2  wargasty).  Koi6  gębczasta 
niższa  na  dolnej  bocznej  części  jamy  nozdrzowej,  os  spon- 
giosiim,  złożona  z  slabiuchnych  gębczastych  blaszcczek,  a 
bJoną  sniarczystą  powleczona.  Krup.  1,  63.  Gębczaslą 
kule  słońca  zrobił  twórca  Pełna  otworów,  które  ciecz 
świetlista  pija.  Przyb.  Mdl.  223.  Gebczysta  materya  zie- 
la zapaliczki/Sę/r-  ^^^-  GĘBKA,  GĄBKA,  i,  i,  GĘBE- 
CZKA  demin.  nom.,  gęba  =  \.  usteczka,  eiii  fleiiici'  3)citnb; 
Boh.  bubieka  ;  Sorab.  1.  hubicżka  lahdlum;  Sorab.  2.  inul- 
ka,  mulzizka;  Eccl.  ryói«i  labelliim;  Yind.  lióbe;  Ross. 
pOTHK^B.  Ty  zawsze  z  swa  gąbką  wyjeżdżasz.  Teat.  31.  c, 
59.  (z  swym  językiem).  Judasz  się  już  do  Pana  z  swą 
gębeczką  wiezie.  Pot.  Zac.  41.  (z  swoim  pyskiem).  Do- 
brze swa  ffebke  karmić,  moUiter  curare  ciilirulam.  Macz. 
b)  Całus,  pocałunek,  fin  3?id!ilc^cn ,  ciit  J?Upd)Cil.  Osobli- 
wie zaś  gąbki,  byś  nic  dała,  bronię.  //«/.  Ow.  5.  2.  Bo- 
tan.  Gąbka,  należy  do  zoofitów,  koloru  pospolicie  żółtawe- 
go, dziurek  wszędzie  pełna;  rośnie  osobliwie  na  skałach 
w  morzu;  zażywa  się  do  chędożenia.  Kluk.  Zw.  4,  494. 
Gębka  Zool.  Nar.  88.  (Boh.  huba,  hauba ;  Slovac.  huba; 
Hu>ig.  Łiomba;  (Slonac.  gomba ;  Hiing.  gomb  =  guz;  Slaion. 
gubba  ;  Yiiid.  góba,  gobiza  ,  gliviza,  gliva  ;  Can}.  góba  ; 
Souib-  I  scbwom,  scbwomeżk;  Rag.  spenga,  spugga , 
speiixiza;  Cioat.  spóngia,  gliya ,  guba;  Ross.  rpeuKaa 
ryCt-a ,  6a4Hra,  6o4ara);  cf.  noslnnn  hubka),  ber  Wlm-- 
f^tiiamm,  ber  Sabefcljmnmm ,  Sdpamin.  Gąbki  w  łaźniacli 
do  wycierania  ciała  używamy.  Syr.  Ziel.  1595.  Gębka 
ocierać  [Bum.  pospengati;  Rag.  spengatti,  ospengatti, 
ospugatil  Gębkę  barwierską  ciepło  przykładaj  na  piersi. 
Sitim.  522.  Język  jest  cześć  ciała  rzadka ,  na  kształt 
gębki.  Suk  Probl.  77.  {ob.  Gębczasty).  Teraz  gębka  na- 
piła; którą  kiedy  ściśniesz  Zostanicć  tylko  gębka,  a  wo- 
da przez  szpary  Przepłynie.  Opal.  Sal.  23.  Leje  się  z 
obłoków ,  jak  z  gębki.  Bardz.  Luk.  55.  (cf.  jak  z  cebru). 
§.  Gębka  jelenia,  jelenia  bedłka ,  jajka,  Phallus  impiidi- 
cus  Lilii),  jest  to  bedłka  pełna  wiltęotności  mlecznej;  tak 
ze  się  trzęsie,  jak  galareta  jaka.  Si/r.  911  el  1255.  bcr 
$irfdjfcf)mamm ,  .C)trfd)liiig,  ©riibliiiij,  bic  $ir)cf)brun[t.  GĘB- 
KAUZ,  a,  m.,  co  gębki  zbiera.  Cn.Tli.  bcr  Sd)niammfurf)cr, 
©tbronmmfammler.  Erd.  r3-óonpo4aBea'D  'gabkoprzedawca. 
GĘRkOWATOŚĆ,  GĄBKO WATOŚĆ,  ści,  z.,  dziurkowa- 
tość  (In  gąbki  podobna,  gebczystość;  Ross.  H034peBaT0CTt; 
bic  (£rf)!unmmigfcit,  forofitat.  Drzewa  im  więcej  mają 
rdzenności  w  okręgach  swoich,  tym  mniej  mają  gabko- 
watości.  Jak.  Art'.  5,  133.  GĘRKOWATY,  a',  e,  na 
ksziiiłt  gębki,  f(^ivammartig.  GĘI5K0WY,  a,  e,  od  gęb- 
ki, Sdjiranim'.  {Boh.  hubny;  ćroal.  glivni,  glivov).  Gęb- 
kowy  kamień,  spongiles.  Cn.  Th.  ber  Sdjroantmftcttl. 
Boh  huliowaty  kamen.  GĘBNY,  a,  e,  od  gęby,  ustny, 
SKuiib',  3)iiuil  =  .  flofis.  ryÓHUH  (wargowy),  poTOBuH.  Po- 
karm niebieski  nie  jest  gębny,  brzuchowy,  ale  umysłowy. 
Żrn.  Punl.  3,  83  b.  Bóg  nie  patrzy  na  ustna,  a  gębna 
wiarę.  ib.  3,  115.  GĘBOLOTNY,  a,  e,  płochy,  fafeliib! 
Nie  wierzniy  gebolotnej  Hanuli  wierze.  Żab.  15,  332. 
GĘBOWAĆ,  ał,  uje,  inlruns.  nicdok.,  {Boh.  hubowati), 
szkalować,  eiit  (oofcś  TOaiil  ftabeii,  fdjimpfen,  Ići^erii.  Wy- 
Diowcy,  którzy  umieją  gębować  na  ludzie  zacne  i  majętne. 


bardzo  się  podobają  pospólstwu.  Pe/r.  Pol.  2 ,  57.  (cf. 
wymyślić).  Zwyciężone  jeszcze  bardziej  gębowały.  Żebr^ 
Ow.  1 26.  ib.  308.  (comncia  jarere).  —  §.  U  flisów  gę- 
bować, zagębować  n.  p.  Nietylko  niepohamowana  gębą 
flisi  gębują ,  ale  też  gdy  na  cyplu  zbyt  bystra  woda ,  '  to 
dla  warunku  statku  u  sztaby  zagębują.  Haiir.  Ek.  174. 
(statek  na  gębę  uchwycić,  zawiązać,  przymocować).  GĘ- 
BUNIA  ,  GĘBUSIA,  i,  z.,  demin.  nom.  gębeczką,  gębka, 
gęba;  pieszczenie  usteczka,  eilt  feiner  ilicblid'Cr  Slfiiiib,  ciit 
33{auld;cii.  Wole  ja  kochane  dusie,  niż  kobiet  gładkie 
gębusie.  Teal.  55.  c,  8.  Popsuła  się  gebunia  na  sejmi- 
kowym Węgrzynie.  Ossol.  Sh:  8.  Naucz  się  przeto,  ze 
pięknej  gębusi  I  płoche  słowo  za  mądre  ujść  musi.  Zab. 
10,  402.  Zabł.  Która  gębusię  sznuruje,  niech  płaci  po 
dwanaście  groszy.  Lekarst.  D.  Sznurowanie  gębusi.  Mon. 
70,  150.  GĘBUŚ,  ia,  GĘBUSIEK,  śka,  m.,  małuś,  człe- 
czek  kochany,  ctlt  luhci  fIciiieS  3un3d)Cii.  Witajże  nasz 
gębuśku,  robaczku   malusieńki.   Pieśii.  Kat.  43. 

Pochodź.  ,9«ftAa ,  hubka;  nagebeh,  pogębek,  krzywogeby, 
wielkogebij. 

GEDKO,  i,  m.,  albo  Gosław,  imię  męskie  Gedeon.  Jabł.  Her. 

'GĘDZBA,  y,  ;.,  muzyka,  Boh.  hudba ;  {Rag.  prigudni- 
za  =  psałterz  instrument;  Boss.  nory4Ka  .rzępolenie); 
(cf.  gajda).  Dawidzie  przyjdź  z  gędźbą  organ  i  harfy  twej, 
śpiewaj  pieśni.  Jer.  Zhr.  l78.  Na  wierzbach  zawiesiliśmy 
gędźbę  nasze,  zawiesiliśmy  skrzypice.  Wrdi/.  315.  {orga- 
na noslra).  Osieł  muzyka  wszelka,  gedźbe,  w  nienawiści 
ma.  Sienn.  272.  'GĘDZIG,  gądł,'gędli,  gęd'''«.  <=;•  ndk., 
Gędać,  ał,  a,  conlin.,  {Boh.  hausti ,  budl ,  hudu  grać  na 
instrumencie:  Croal.  guszlati,  guditi  citharizare ;  Yind. 
godili,  na  strunach  jigrati ;  Garn.  gósti ,  gudem,  godl, 
sgódem  =  na  skrzypcach  grać,  geigctt ;  /? aj.  guditi ,  gusti, 
u  gusle  fidibus  canere;  Bosn.  guditi  bombilo ,  murmuro, 
guditi  ii  gusle  sonar  di  lira;  Slavon.  hcgedaty  =  na 
skrzypc.  gr. ;  Eccl.  ryce,ibCTByK) ;  Ross.  ry4iiTb,  ry4io, 
ryjKy,  rzępolić,  ry4iTL  brzęczeć,  nory4iiTb  zagrać  na 
instr. ;  Boh.  hausle  =  skrzypce,  cf  gęśle,  cf.  gusła;  cf. 
Germ.  O^cigc;  Svec.  giga;  Angl.  gig;  Ilal.  giga;  Lat.  med. 
giga  =  skrzypce)  =  grać  na  muzycznem  narzędziu ,  na  lu- 
tni,  na  kornecie.  Cn.  Th.  mif  eiiicm  Jnftnimciite  fptelcn. 
Słyszałem  jakoby  głos  gędźców,  gędących  na  cytarach 
swoich.  Leop.  Apoc.  14,  3.  (cytrystów,  grających  na  cy- 
trach swoich.  Bibl.  Gd.).  Która  czyta,  śpiewa,  gędzie, 
z  tej  rzadko  cnotliwa  będzie.  Rys.  Ad.  29.  Apollo  gadl 
na  lutni ,  a  boginie  mu  'przyśpiewawały.  Biel.  Hst.  23. 
Ku  rozkoszy  na  lutni  gedą,  na  tejże  i  smętnie  niegdy 
grają.  Eraz.  Jez.  C.  5.  Niech  każdy  skacze,  jak  mu  lu- 
tnia moja  gędzie.  Slryjk.  Tur.  B.  2.  Na'  Orfeusza  gę- 
dzienie  'kamienie  skakało.  Biel.  Św.  10.  Nic  tu  nie  bę- 
dzie, Choć  Orland  gędzie,  I  Balcerek  nuci.  Kochów.  172. 
[Balcerek,  sławny  dyszkancisla  w  Wiedniu,  ofc.  Carąci.  Pa- 
miejn.  str.  32.  2].  Strojne  nam  skrzypce  nie  gędzą,  Któ- 
re ludzie  w  taniec  pędzą.  Pot.  Arg.  766.  Pot.  Pocz.  400. 
Sam  sobie  gęde,  sam  wesół  będę.  Rys.  Ad.  64.  Tiuorz. 
Wie.  80.  Niech  świnia,  gdy  nie  umie,  na  dudach  nie 
gędzie.  Papr.  Przyk.  C.  4.  Gdy  gądł  gędziec ,  tedy  była 
na  nim  ręka  Jehowy.  Buda.  2fi(;j.  3,15.  (gdy  on  gracz 


38 


GEDZIEBNY  -  GĘGA. 


GĘGANIE  -  GENERAŁ. 


grał.  Bibl.  Gd.). —  ^.  Fig.  transl.  Niech  każdy  pląsze ,  gdy 
fortuna  gędzie.  Jag.  Wyb.  E.  (gdy  mu  sprzyja).  A  dlugoi 
tej  sławy  będzie?  Póki  dzwonik  we  dzwon  gędzie.  Bej. 
Źw.  254.  (póki  w  dzwony  bije,  dzwoni).  Clilop  też  ła- 
jąc za  piecem  czerwoną  maść  pije.  Bo  mu  gędli  z  wie- 
czora na  trzy  głosy  w  kije.  Bej.  Wiz.  73,  b.  (skórę  mu 
■wyłupib).  Ano  mu  ręce  gędą ,  zaplynęły  oczy,  Nogi  się 
zataczają,  nie  daleko  skoczy,  ib.  93.  (drżą,  drygotają). 
GĘD/.IEBNY,  GĘDCOWY,  a,  e,  GĘDZIEGKI,  a,  ie,  od 
gedzienia,  od  gedźca,  Boh.  budebny;  Bag.  guslarski  ly- 
neus ,  (cf  gusła) ;  Boss.  nory/iouiHuB  skrzypcowy,  ry^o- 
lUHhiH;  Ecd.  rihUhn-h,  nperyAmmecńn,  MycHKiilcKiii ,  op- 
raHHUH;  muzyczny,  niufifaltfcl) ,  jiir  SOhifit  gctiiirig.  Psalte- 
rium,  czworograne  gędziebne  naczynie  o  dziesięci  stro- 
nach. Mącz.  Poczynił  Salomon  gęśle  gędcowe.  Budn. 
1  Reg.  10,  12.  (harly  i  lutnie  śpiewaków.  Bibl.  Gd.).  Z 
cyprysu  bywają  deski ,  z  których  czynią  naczynia  gędzie- 
ckie.  Cresc.  269.  GĘDZIEG,  Ć.  gędźca,')n.  •GADEK ^  dka, 
m.jZdrobn.,  Boh.  huńec,  budbar,  hudebnjk;  S/oDrtc.  hudec; 
Vind.  godez,  yiolinar  --  skrzypek ;  Carn.  godz ;  Rag.  gudaz  se- 
nator di  viela,  guslar  sonator  del  monocoido;  Dal.  gudacz 
citharoedus;  Soi  ab.  1.  budźevyz  skrzypek,  huszlaf  muzyk, 
hudak  guslarz;  Croat.  gudecz /idicen;  i?os7i.  guslar;  Slavon. 
hegedusb  ,  Bung.  begediis  ;  fSlaion.  hegedar  =  co  skrzypce 
robi);  Boss.  ry/iouiHiiKi  muzyk,  ry^eut,  api-HCT^B  harfi- 
sta,  ry4eJbmnKB,  ry^iMO  =  rzępolą,  rj^ce^ibUHKB ,  który 
harfy  robi,  vulg.  nory4a;io  skrzypek,  rzępoła;  Eccl.  rs- 
cnhiiiiKi. ,  KOTOpuii  iia  ryciax'B  iirpaeTt,  ryccjibHHKi,  ry- 
cieiirpaTo.ib  !  muzyk,  gracz  muzyczny,  lutnista,  barfista, 
cylrzysla  etc.  bcr  Śiufifii>5 ,  ber  Spicliiwilit.  Do  zwierzyńca 
był  wezwań  jeden  gedzicc  ;  który,  guy  począł  trąbić,  ze- 
szło się  około  niego  nmóstwo  zwierząt.  Cresc.  572.  Or- 
feusz był  muzyk  albo  gedziec  znamienity.  Biel.  Hst.  26. 
Biel.  Sw.  iO.  Gędzicc  znamienity  Aryon.  Ezop.  50.  Dom 
jednego  gedźca.  ib.  54.  Głos  gędźców,  gedących  na  cy- 
taracii  swoich.  5  Leop.  Apoc.  14,  2.  (lutnistów,  którzy 
na  lutniach  swych   grają.   1  Leop.).  Przywabcie  mi  gedźca, 

—  a  gdy  gadł  gędzicc ,    tedy  była Budn.  2  Beg.  3 , 

15.  (na  harfie  grającego.  Bihl.  Gd).  Gadki  i  piszczki,  któ- 
rzy się  nie  zabawiają  uczcivyą  muzyką ,  ale  od  karczmy 
do  karczmy  się  tułają  ,  albo  z  pieskami  tańcują.  Szczerb. 
Sax.  10.  ib.  15.  Yiiid.  godzi,  nuisikazhi,  oh.  Kapela.  §. 
fig.  Poeta,  śpiewak,  ber  Sif[)tcr,  ber  Saiigcr.  Ukazują  mię, 
gdy  mijam,  palcami ,  Ot  gędziec  sławny  Polskiemi  ryma- 
mi. Petr.  Hor.  2,  k.  2.—  §.  W  rodź.  żeiisk.  Boh.  hud- 
kyne ;  Bosn.  guslari(;a  ;  Bag.  gudacizza;  Eccl.  ryceJHiiua. 
*GĘGA,  i,  z.,  gęś,  bic  (©d;iinttcr)  ®\mi.  Gdy  kmiotkowie 
znajdą  swoje  gęgi  (ukradzione  gąski) ,  Dadzą  (lisowi  nie- 
pobożne  cięgi.  Klon.  FI.  E.  4.  —  §.  GĘG,  u,  m.,  bity  @cfd;imt< 
terc,  bil3  ścl^iiattcril.  Maniiusz  przez  gęsie  obudzony  gęgi, 
Rzym  zachował.  Zv.b.  15,  235.  GĘGNĄĆ,  GĄGNĄĆ,"ął, 
gęgnie  czyn.  jednolL,  Gęgać,  Gągać,  ał,  a,  coittin.,  Boh. 
gagati ;  Slovuc.  gagśm;  Hung.  gśgakod,  gagogok;  Croal. 
gagati,  gagam;  Carn.  hrigram,  hrigretam;  Yind.  gagati; 
Bag.  klozzati;  Ross.  roroiaib;  godcrit  obcr  fi^nnttcrn  nuc 
bic  ©dnfc.  Gęsi  gągaja.  Kochoiu.  202.  Gęś  gęga,  krera. 
Dudz.  20.     Którą  gęś  uderzą ,  ta  gęgnie.  "  %s?  Ad.    29., 


Eccl.  rycb  rorOMei^B.  Bąk  beczy,  wodna  kaczka  kwaka , 
gęś  gęga,  łabędź  skrzeczę.  ToŁ  Sauł.  89.  §.  Gęgnąć  w 
mowie  =  przez  nos  mówić.  Cn.  Th.  blircl)  biC  SJafc  reben, 
lltcfdll.  {Yind.  hubnjati,  skuf  nufs  govoriti).  Z  dworskićj 
choroby  przez  nos  *gęgli.  Comp.  Med.  400.  {Boss.  ry- 
THiietTb  jąkać  się;  TyrHiiBuB  jąkliwy). —  Źarlobl.  Sko- 
sztować ,  fofłcii.  Bez  mody  szalonej ,  u  mnie  Każdy  ile 
chce  z  kufla  pociągnie,  Jeden  już  podochocił,  choć  nie 
wiele  gągnie.  Zab.  9,  323.  Eccl.  ryriiHBCTByio  larde  lo- 
guor.  GĘGAME ,  ia,  «.,  subsł.  verb.,  1)  kreranie  gęsie, 
bn3  ©ncferit,  Sc^itattcrii  ber  ®nnfc.  {Hung.  gagogas).  Gęś 
wrzaskliwym  mię  budzi  gęganiem.  Zab.  3,  317.  2)  Mó- 
wienie przez  nos,  Hi  9fic)cln.  {Eccl.  et  Boss.  rA;riiHBOCTh 
larditas  loguendi).  GĘGLIWY,  a,  e,  przez  nos  mówiący 
abo  mówiony,  blir^  btc  9?afc  icbciib ,  nicfcllib.  Tr.  Boss.  et 
Eccl.  rariiHBi.  jąkbwy.  GĘGNOGŁOSY,  GĘGOGŁOSY,  a, 
e,  gęgający  glos  wydający,  Inilt  fc^liattcnib.  Ptaki  gęgo- 
głose.  Klon.  Wor.  33.  (gęsie).  Ja  na  moim  gęgnogło- 
sym  llecie ,  Pójdę  ogłaszać  oczy  pieszczone  po  świecie. 
Zimor.  312.  Nie  słychać  u  nich  pieśni  pokojowych,  Ni 
gęgnogłosych  wykwintów  domowych  ;  Oprócz  ciężkiego 
bardzo  narzekania  ,  Oprócz  z  głębokich  wnętrzności  wzdy- 
chania. Z;mor.  194.  GEGOŚ,  ia,  ?n.,  GEGOT,  a,  ?».,  przez 
nos  mówiący,  ciii  JJicśikT,  bcf  burd;  bic  Slilfc  rebct.  Tr.  Boss. 
roroTyiit  gęś  gęgająca;  w  rodź.  źeńsk.  roroiyHba.  —  §. 
Gęgot,  gęgotanie ,  gęgnienie  o6.  Gęg.  GĘGOTAC,  ał,  gę- 
goce,  intrans.  niedok.,  Boss.  roroiaib,  rorowy,  gęgać, 
fc^imttcrn  tuie  bic  ®anfc.  g.  Glegotać  jak  bocian,  finppern, 
tine  ciii  Stord;  mit  bcm  śdiiinDcI.  Tr. 

GEMEJN  uh.  Giemcjn. 

GENE.\L0G1A ,  ii ,  ź.,  słowo  greckie ,  oznacza  następowanie 
przodków  familii.  Kras.  Zb.  1,  312.  bic  ©CilCiiUiflic ,  'iai 
@Cl'd)Icd/tśrCi)iftcr.  Ród,  rodzaj,  rozrodzenie,  Croal.  rodo- 
red;  Boss.  poAOCJioaie,  po40c-ioBHaa.  Arabowie,  niedbali 
o  sie,  z  wielka  pilnością  genealogia  koni  swoich  zacho- 
wują! Zab.  5,  384.  GENEALOGICZNY,' a,  e,  —  ie  adv.,  rodo- 
wy, rodosłowny,  ijciical0iji)'t^.  Ross.  poAOC.TOBiibiu.  Mikreliusz 
wszystkich  królików  Pomorskich  w  jedno  drzeAvo  genealo- 
giczne złączył.  JSar.  Hst.  2,  243.  (cf  Boss.  creneHHaa  KHiira 
genealogiczne  księgi  Xiążąt  Ruskich  od  ś.  Olgi  do  Jana  Wa- 
silewicza). GENE.4L0GrsfA,  y,  m.,  rodopis,  cin  @encaIogc. 
Boss.  po46c.iOB'B.  Gonealogistowie  o  nim  nic  nie  piszą.  Nieś. 
1.  GENEALOGIZOWAĆ  ćz.  niedok.,  trudnić  się  dochodze- 
niem genealogii,  (iciu'nrO(li|'ircit.  Eccl.  po40C.iOB,iK). 

GENER.\Ł,  a,  m.,  (lipa.  Gr.  1,  p.  37.  woli  pisać:  Jene- 
rał). {Slavon.  generał,  genaral;  Yind.  generał,  vishnik; 
Bag.  paryoylastnik  ,  parvovladalaz,  glavoredovnik;  Croat. 
parvovladalacz;  Dal.  glayorednik).  I.  Pierwiastkowe  ozna- 
cza mającego  najwyższe  przeloieństwo ,  bcr  ©Clicral,  bcr 
bic  ]}dA)\k  SBiirbc  ittitcr  mcljrcrcii  iĘtrcr  Jlrtliat.  i).  W  niektórych 
zakonach  głowę  pierwszą  całego  zakonu  zowią  genera- 
łem ,  różniąc  go  od  prowinoyałów,  n.  p.  Ojciec  generał  za- 
konu Jezuickiego.  Birk.  Sk.  E.  bcr  ©Ciicral  ciiicś  flrbcitś.  2). 
Urząd  znamienity  w  wojskowym  trybie,  wódz.  Aras.Zb.i, 
513.  bcr®ciicral,  citi  »oniclimcr  Sricgjkffblźlinkr.  Ross.  no.j- 
KOBOAeu^b,  THcaycKoB,  cipariuaTi.  Generał,  komendant  głó- 
wny czyli  szef  Generał  Leutenant  ma  komendą  na  miejscu 


GENERAŁ-  GENERALNOŚC. 


GENERAŁOWA  -  GERMAN. 


39 


Generała  szefa.  General  Major  ma  komendę  nad  półkowni- 
kami,  a  sam  jest  pod  komenda  Generała  Leutnanta.    Papr. 
W.  i,  472.  Każda  brygada  ma  swego  generał  majora  i  bry- 
gadyera.  Jak.  Art.  2 ,  467.  Do  generałów  artyleryi  należy, 
naznaczone  dochody  na  artyleryą  szafować ,  arsenały  utrzy- 
mywać, rejestra  wszystkiego  spisywać,  ib.  2,  253.  5).  Wo- 
jewodowie niektórzy,  jako  to  Kijowski,  Ruski,  Mazowie- 
cki,   Rawski,    Czerniechowski,    nazywają  się  generałami, 
z  tej  podobno  przyczyny,  ze  wszystkie  ziemie  ich  prowin- 
cyi  do  nieli  należą.    Skrzet.  Pr.  Pol.    1,  162.  bie  2B»ilU0= 
ben  »on  Stijoro,  Sicii^eit,  SOiafiirctt,  SRatna,  tfcJicnncdipm  \)ń-- 
Pen  ©cnerale.  Chwalebne  prace  Xcia  Adama  Czartoryskie- 
go,    Generała  ziem  Podolskich.    Yol.  Leg.  7,   105.     Sta- 
rosta Kamieniecki  i  Lalyczewski  ma  tytuł  Generała  Podol- 
skiego. Kras.  Zb.  ^,  315.    Starostę  Wielkopolskiego  na- 
zywano .    od  obszerniejszej    nad    innych  starostów  juryz- 
dykcyi,  generałem  Wielkopolskim.  Skrzct.  Pr. /'ol.  1,217. 
General  Małopolski,    wprzód   starosta    Krakowskim  nazy- 
wał się.  ib.   ber  6tavoft  pon  Samiuiej  lint  ben  "Jitol:  @ene' 
ittl  »i)n  <^*obolien,  ber  Staroft  i'pn  ©rpg^UiIcn:  ©cnernliujii 
®r.  %^.;  ,bev  Staroft  mm  Śłrafaii:  ©cneral  upn  łllein  =  *pplen. 
Starosta  Żmudzki  ma  tytuł  generała.  Skrzet.  Pr.  Pol.  1,  162. 
3lu(^  ber  ©taroft  »pn  Sanipijittcn  ^cipt  ©encral.  —  4).  W  Li- 
twie w  każdym  województwie  i  powiecie  nad  insze  jeden 
woźny  ustawiony  jest,  którego  zowią  generałem.  Stat.  Lit. 
222.  in  iittb.  ^eigt  ber  Obcrgeriśtśfrplin  ,'in  einer  SBoiropbfcfiaft 
ober  in  einem  śtreifc ,  ©eneral.    Czem  się  różni  woźny  po- 
wiatowy od  woźnego  generała.  Czack.  Pr.  2,  111.     Ko- 
muż  tajna  jest  praktykowana  zwoźnemi,    czyli  jak  nazy- 
wamy, z  generałami,    łatwość  skierowania  ich  do  pienia- 
cza potrzeby?    Dyar.   Gr.    366.—     II.    GENERAŁ,     u, 
m.,    zjazd  powszechny    prowincyi.    Ara,*.  Zb.    1,  313.  bet 
©enernllanbtag ,   5.  33.  ber  frciipifdKn  Stdnbe.     Lubo  każde 
województwo  Pruskie    swoje    partykularne  sejmiki  odpra- 
wuje;  przecież  jednak  wszystkie  się    polym  dla  wspólnej 
rady  na  generał  Pruski  łączyć  z  sobą  powinny;  który  raz 
w  Grudziądzu ,  drugi  raz  w  Malborku  składają ;  tak  iż  je- 
żeliby któregokolwiek  województwa  sejmik  nie  doszedł,  już 
generału  być  nie  może.  Nieś.   1,  183.    Sejmiki  sjenerału 
Ruskiego.  Yol.  Leg.  7,  70.  —  III.  GENERAŁ,  u^m.,  ge- 
neralna reguła  lub  maksyma,  eine  ©cncraireflel,  oUgemcinc  3f}e= 
gel.  Pamiętajmy  ten  generał,  że  cożkolwiek  postanowiono 
w  kościele  bożym  ,    nietylko    nie  ma  się  przeciwić  słowu 
bożemu ,  ale  też  właśnie  musi  być  z  nauki  Pańskiej  wzię- 
to. Sekluc.  N.    T.    75    6.  ■   Przykład    ten  służy  generałem 
wszystkim  małżonkom.  Haur.  Sk.  521.  —  g.  Generał,  głó- 
wny klucz,    ber   J3aiiptfd)IuffcI.    Wohk.     GENERALIK,'"  a, 
m.  demin.,     2)  Generalik  województwa  Pomorskiego  po- 
przedza   generalny  stanów    ziem    Pruskich  kongres.     Yol. 
Leg.  7,  626.  ber  'J.lrpuinstallnnbtag  »pn  ^łommern  gc^t  bcm  ^tm-- 
fif^en   ©cncratlanbtagc  iw.     GENER.\LNY,  a,  e,    GENE- 
RALNIE fl(/y.,  powszechny,  ntlgemem,  ©eneral  =  .  Generalny 
kongres  stanów  Pruskich.    Yol.  Leg.   7,  626.     Generalny 
sztab,  ber  ©enerolftat.    Kiedy  dobosi   pierwszy  raz  uderzą 
w  bębny  do  pochodu,  to  sie  nazywa  generał  marsz.  Jak. 
ylf<.'2,  483.  (generalny  marsz).  GENERALNOŚC,  ści,  i., 
zbiór  pierwszych  przełożonych ,  bie  ©eneralitat.  {Yind.  ge- 


neralnost).  Generalność  konfederacyi  Targowickiej.  Ust. 
Konst.  2.  GENERAŁOWA,  y.  I,  żona  generała,  bc«  ®e« 
neral^  ©cmn^Itnn,  bie  ©cncralinn.  GENERAŁKA,  i,  £, 
władzę  generalską  mająca  ,  bie  ©ciieralinn,  bie  bie  @ene= 
roI^miirPe  fcibft  beflcibet.  Slavon.  generalica.  GENERAŁO- 
WY,  a ,  c ,  do  generała  należący,  bem  ©cncrnl  ge^prig ,  be§ 
©encrali^.  /io.ss.  no.iK0B04ueB'B.  GENERALSKI,  a,  ie,  od 
generalslwa,  ©encralś'.  Generalską  powinnością  jest  utrzy- 
mywać dobrą  w  wojsku  karność.  Yind.  generalski.  GENE- 
RALSTWO,  a ,  n.,  władza  generalska,  bie  ©cneralśiiiiirbe. 
Yind.  generalstvu;  Dal.  parvovlasztvo ,  parvavlaszt;  Rag. 
parvovlastvo;  Ross.  nO;ii{OB04CTBO ,  TbicauKoe.  —  §.  Coli. 
Generałowie,  bie  ©cnerńlc,  bie  ©cneralitdt.  —  §.  Generał  z 
żoną,  ber  ©eneral  nctft  ©cmnfilinn. 

GENUA ,  uy,  2.,  miasto  i  państwo  w  Włoszech.  Dykc.  Geogr. 
1,  233.  ©ennn.  Dok.  Janów;  Slavon.  Genua.  GENUEŃ- 
SKI, a,  ie,  od  Genui,  ©cnnefifd).  Genueńska  Rzplta. 
Dykc.  Geogr.  1,  233.  GENUEŃCZYK,  a,  m.,  rodowity  z 
Genuy,  ein  ©cnnefcr;  {Stavon.  Genuinac).  Co  Genueńczy- 
kowie  svinni  familii  Doryów.  Dykc.   Geogr.   1.  234. 

GEOGRAF,  a,  ?«.,  ziemiopis.  Klecz.  Zd.  74.  ber  Crbbef^ret' 
ber,  ©eograp^.  Rag.  kopnorazpisalaz.  GEOGRAFIA,  JEO- 
GRAFIA,  ii,  z.,  krajopisarstwo.  YVynv.  Geogr.  1.  bie  ©eogra- 
p^ie ,  bie  ©rbkfcfcreiDnng.  (Rag.  kopnopisje).  Jeografią  poli- 
tyczną uważam,  jako  zbiór  opisów  na  własność  i  osadę, 
przechodzącą  z  rąk  do  rąk.  Sniad.  Jeogr.  pr.  GEOGRA- 
FICZNY, a,  e,  krajopisarski.  Wyrw.  Geogr.  I .  geograpIii|(^. 
Szerokość  geograficzna.  Lesk.  2,  188.  GEOMETRA,  y, 
m.,  mierniczy  gruntów.  Solsk.  Geom.  3.  ziemiomiar.  Klecz. 
Zd.  74.  ber  ©eometer,  ber  gelbmcffcr.  Ziemiomierca.  602. 
Nar.  1,  376.  Ziemiomiernik.  Pelr.  Pol.  231.  Boh.  ze- 
memerie;  Croat.  zemlyomernik,  zemlyomerecz,  polyome- 
recz;  Garn.  pojlamirz;  Rag.  kopnemjeraz,  zemgijomjeraz; 
Ross.  semewk^T,.  GEO.METRYA,  yi,  2.,  nauka  o  rozm''grzaniu 
ziemi  i  wszelkiej  inszej  wielkości.  Solsk.  Geom.  3.  Lesk.  1. 
bie  ©cpmetrie,  bie  SOtcCfnnft;  ziemiom iemictwo,  Ross.  reo- 
Meipis,  seiajejatpie ;  Rag.  zemgljomirje,  kopnomirje;  Croat. 
zemlyomerenye.  GEOMETRYCKI,  a,  ie,  GEOMETRY- 
CZNY, a,  e,  ziemiomierniczy,  gepmetrifc^.  (Crooi.  zemlyo- 
merni ;  Rag.  kopnomierni).  Proporcya  geometrycka.  Petr. 
Et.  145.  Postęp  geometryczny  progressus.  Sniad.  Alg.  ^, 
166.  Progressya  geometryczna  jest  ciągły  rząd  wyrazów, 
z  których  każdy  zawiera  w  sobie  poprzedzający,  albo  w  nim 
jest  zawarty.  Jak.  Mat.  1,  170.  Jeżeli  w  przystosowaniu 
dwóch  ilości,  uważamy,  wiele  razy  jedna  drugą  w  sobie 
mieści,  albo  w  niej  jest  umieszczona,  wypadfek  z  tako- 
wego przystosowania  nazywa  się  stosunek  geometryczny. 
Jak.  Mat.  1,  156.     Stosunek  geometryczny.  Łęsk.  2,  69. 

GEREJ,  [HEROJ,  a,  m.,  bohatyr.  4]  n.  p.  Lecz  nie  *gerej 
gdy  chodzi  herbowy  o  kiju.  Pot.  Pocz.  65. 

GERMAN,  a,  m.,  imię  świętego,  patrona  tonących,  ber  C. 
©ermann,  ^errmann.  S.  Germanus  niemal  już  tonącym  się 
ukazuje,  jako  ich  wiele  wierzy;  bądź  też  to  światło  z  ja- 
kiej przyczyny  prayrodzonćj  idzie.  To  tylko  twierdzę,  ze 
na  morzu  żeglującym  ukazuje  się,  jako  jasna  gwiazda  albo 
lana  świeca  zapalona;  usiada  często  wpółmasztu,  i  trwa 
tam  przez  pacierz.   Warg.  Radź.  289  et  283. 


40 


GERTRUDA-  GĘSI. 


GESICA  -  GĘŚL. 


GERTRUDA,  y,  2.,  imię  biafoglowskie,  ©crtnib;  Yind.  iederi, 
Jedruta ,  Jedi-utka. 

GĘŚ,  i,  z'.,  bic  ©miś;  gąsię,  ijąska,  gasiąlko,  gąsiąteczko 
demin.,  {Boh.  hus,  husa;  Slonac.  lius ;  Carn.  gos;  Yind. 
gofs,  guls;  Sorab.'2.  gusz ;  Sorab.  1.  husz,  huszo,  hu- 
szecźa,  huszyza;  {Bosn.  hus  =  gąsienica,  cf.  Bosn.  luisnuti 
<  kąsać);  Bosn.  guska;  Slaiwn.  guska;  Croat.  guzka,  gu- 
szka ;  Dal.  guzka ;  Boss.  rycb ;  {Ecd.  rycuna  kaczka) ; 
Angl.  goose ;  Z)a».  gaas;  5wc.  gas;  hland.  gas;  9?icbev). 
©OOś;  /te/,  ganza;  //is/>.  ganzo;  Graec.  xńv,  X''l'' •  Lat. 
anser;  Arb.  Chald.  Tlmd.  '(\i<).  Gęś,  ptak  mniejszy  od  h- 
bedzia  ,  większy  od  kaczki.  Kluk.  Zw.1,  Wt.  (ieś  dzika, 
Ross.  rycb  ryMenniiKt,  gnieździ  się  w  sitowiach  i  na  kęp- 
kach, na  zimę  odlatuje.  Gęś  domowa  pochodzi  od  dzikiej. 
Są  i  inne  gatunki  n.  p.  Moskiewska ,  gęś  przylądku  dobrej 
nadziei.  Zool.  Nar.  255.  (/iwss.  rarna,  rasKa  anas  mollis- 
sima  geś  puchowa;  cyxoHOci>,  rycb  KiiTaficKiii  gęś  Chiń- 
ska,  łabedziogęś).  Gąsior  samiec,  gęś  samica,  gąsieta 
młode.  Kluk.  Żw.  2,  l-H.  ©diifcrii,  (HnĄ,  ©diiśdicn.  Gęś 
gęga,  krera.  Dudi.  20.  (Boss.  rura  słowo,  którem  gęsi 
zwofywaja  sie).  Syczy,  jak  gęś.  Comp.  409.  PJókają  się 
gęsi.  Bald.  Sen.  29.  Łopatonogie  ptaki.  Klon.  Wor.  55. 
Nie  wnet  jeść,  kiedy  rzeka  gęś.  Bys.  Ad.  47.  (daleko 
ztąd  do  owad;  jeszcze  kol  na  ognisku).  Zaż  takich  nie 
widamy,  co  się  ozeniają ,  Jako  gęsi  na  w  iosnę  tak  się 
odmieniają.  Rej.  Wiz.  50.  (odmlodniają).  Tak  się  rządzi, 
jak  szara  gęś  po  niebie.  i\lon.  71,  712.  (dzika  gęś  lata, 
gdzie  jej  sie  podoba;  dziwak,  zrzęda).  Baba  groźna  rzą- 
dzi się  w  domu ,  jak  szara  gęś  po  niebie  i  męża  za  nos 
wodzi.  Teal.  55,  8.  (absolutnie  a  głupie). —  Prov.  Yind. 
P]ave  gofi,  selen  pefs,  kaker  pet  krau  sa  en  grosh  (pło- 
we, niebieskie  gęsi,  zielony  pies  =  niepodobne  rzeczy). 
Prov.  Slov.  Bodag  ta  hus  kopia  zadnu  nohu  imprccatio 
nugatoria.  Usilug  sa  hus  dostaf ,  dokud'  wrabca  strowiś. 
Ked  ćlowek  medzi  husi  kamen  hodi,  ta  krići,  ktera  ćiti; 
anser  tactus  clamat.  —  §.  Technol.  Sztuka  żelazna  z  pieca 
w  kopycie  odlana,  trójgraniasta ,  ostro  na  końcacli  koń- 
cząca sie,  zowie  się  w-  hutach  geś.  Bywa  długa  na  12 
abo  15  stop.  Os.  Rud.  100.  He  Gifcnijniis ,  Dic  @aiiś  au^i 
bcm  ]}obtn  i^fcn.  (cF.  gąska). 

GESCIC  CI.  niedoli.,  zgeścić,  zagęścić  dok.,  gęstym  czynić;  bict 
nta(^Cll,  ocrbtctctt;  Bo/i.  hustiti,  hustjm,  zhustiti;  Slouac.hu- 
stiti;  Croat.  guztiti;  Sorab.  2.  guscźisch;  Carn.  gostira, 
sgostim;  Yind.  sgostiti,  sgoshiati;  Bosn.  gustiti,  zgustiti; 
uzgustiti,  zgusnuti;  Boss.  rycTiiTb,  cr\XTnTb.  crymaib; 
Eec/.  ctr.T.CTHTH,  HacbipiiTii,  rycTH),  fcf.  gęstnąć,  gęścieć). 
Gęszczenie  włosów  jak  ma  być  sprawione.  Sienn.  496. 
(cf.  gęstwie).  Fig.  Na  cie  wszystko  szczęście  wyleje  i 
nad  podziw  zgęśoi.  Zab.  9,  5.  GEŚCIUCHNY,  a,  e,  in- 
łens.  adj.  gęsty,  gailj  bict,  rcć^t  btcf.  Włoska  wierzba 
kwiatki  ma  modre  geściuchne,  jakbv  wieńcem  obwił. 
Unejl.  521. 

€ĘSI,  ia,  ie,  od  gęsi,  do  gęsi,  ®(5n)C  - .  60/1.  husy;  Sloiac. 
husi;  Slavon.  gushcsij;  Carn.  gosje,  gosin;  Croat.  gusz- 
kin ;  Bosn.  gusccino;  Bag.  guskin ,  gusccj ;  Ross.  rycH- 
Hufi.     Czwarty  rzęd  ptaków  gęsi.    Zool.  Nar.  217.     Gęsi 


pastuch,  'gęsiarz;  Boh.  husar;  Carn.  gosar;  Rag.  guskSr; 
Croat.  guszai';  [Dal.  guszar  =  rozbójnik,  cf.  huzar);  Boss. 
rycapb.  W  rodź.  zcńsk.  gęsia  pastuszka,  'gęsiarka;  Boh. 
husarka,  husna,  husaćka;  Croat.  guszaricza;  (Boss.rycn- 
THHKT.  lubiący  gęsi). —  Gęsi  chlew.  Kluk.  Zw.  2,  151. 
karmik  gęsi,  sadź,  'gęsiarnia;  Boh.  husynec;  Yind.  go- 
fyek ,  golinjak,  gofinji  hlieu;  Croat.  guszinyak,  guszar- 
nicza;  Boss.  r^capim,  rycaiHa.  Gęsi  szmalec.  Ład.  Hst. 
-Y.  59.  Gęsi  trunek  =  woda,  ©ćinfcifeiil,  3Sa|Tcr.  Ja  nie 
pijam  gęsiego  trunku.  Teat.  26.  b,  69.  Gęsia  szyja. 
Hipp.  60.  Gęsie  mięso  Ross.  rycaiiiHa  Cgęsięcina).  Gę- 
sia wojna  ,  gęsia  utarczka  ob.  kokoszą  wojna.  Tr.  Nie 
tak  jak  ktoś  pisał  gęsie  boje;  jasno  rzecz  głoszę.  Paszk. 
Chor.  Ab.  Chód  gęsi  =  taczanie  się  pijanego,  tai  2Gat-- 
)d|Clit,  Joiimclti.  Chodu  gęsiego  zakrawa.  Tr.  (podpity; 
trzyma  się  płotu).  Ross.  ryceMt  jeden  na  drugim  jak  gęsi, 
(oi.  Ława).  —  ^.  Botan.  Gęsi  groch,  wilczy  groch,  gęsia 
wyka,  Ervum,  rodzaj  roślinny,  do  niego  należy  soczewica. 
Kluk.  Dykc.  1,  206.,  Croat.  kihra  szochivo;  Ross.  Kpyimaa 
MCteBniia,  Jic  6nie.  Gęsie  ziole,  Potcntilla,  .irgentina,  ina- 
czej srebrnik;  gęsi  bardzo  rade  to  ziele  jedzą,  i  w  nim 
się  kochają.  Urzęd.  255.  Ross.  cpeópeHiiiiKi ,  rycHunaa 
.lanna,  ber  ©diifcrid).  Gęsia  stopa,  gęsia  noga,  ma  list 
podobny  gęsiej  nodze.  Urzed.  244.,  Ros?.  Jiapb  TpnjTO^ib- 
Haa.  Choenopodium,  rodzaju  tego  gatunki  po  większej 
części  zażywać  sie  mogą  jak  szparagi,  albo  na  zieleninę. 
Kluk.  Dykc.  1,  120.  ber  ©diifcfiip  ob.  Serdecznik.  Gęsi 
polej  ob.  Pieniężnik. —  Gęsi  bój,  ziele  ob.  Swietliezka. 
Gęsie  łapki,  w  niektórych  powiatach  zowią  ziele  przywro- 
tnik  pospolity,  alchemilla  vulgaris.  Jundz.  140.  Ross. 
.ibBOBa  .lana,  pociinua.  GESICA,  y,  2.,  abo  Warzęcha, 
Platulea  cochlearia,  iit  SojfclgaiiS,  jedni  zowią  ja  czaplą, 
drudzy  bakiem,  baba,  lubo  to  wszystko  inne  ptaki  są.  Gę- 
sica  trochę  mniejsza  od  gęsi,  nogi  ma  wysokie  jak  cza- 
pla, kolor  bialv.  Dziób  na  końcu  ma  podobieństwo  łyż- 
ki lub  warzęchy.  Kbik.  Zw.  2,  517.  GĘSIOAOGI ,  a,  ie, 
ildlifcfiifitS.  Magnus  gęsionogi.  Groch.  W.  512.  GĘSIOR 
ob.  Gąsior. —  GESL,  i,  z.,  GĘŚLE  liczb,  mii.,  GĄSŁE- 
CZKl  demin.,  (Boh.  hausle,  hauslićky;  Slouac.  husle,  hu- 
slićky;  Hung.  hegcdii,  hegcdiitske;  Sorab.  1.  huszle;  Yind, 
gofli,  fiolin,  gofle,  gofla;  Carn  gosle  (a  gos  (gęś)  ob 
longitudinem  colli  anserini)  ■■  skrzypce;  Dal.  gussle  ■-  cytra; 
Bosn.  guslica,  oghedde  pandura,  gusli  fides,  lyra,  cytha- 
ra;  Bug.  gusle  lira,  gusiize  (idicula,  diminutiiw  del  mo- 
nocordo  rustico ;  Croat.  guszle,  guszli  =  skrzypce;  Slavon. 
eggede ,  hegede  fides;  Boss.  rycin  harfa  leżąca,  ry40K'B 
dawny  muzyczny  instrument  o  trzech  strunach;  Eccl. 
TihCkMt  cytra) ;  gatunek  cytry,  ciite  3lrt  son  ©it^er.  Picia, 
jedzenia  wielki  dostatek  dawano ,  W  muzyki  rozmaite  na 
przemianę  grano ,  To  w  fletnie  ,  to  w  piszczałki ,  to  w  gę- 
śle Podgórskie.  Simon.  Siei.  20.  Gęśli  moja !  jakiemi  nu- 
cić będę  tony,  Jeszczem  nio  brząknął;  twoje  zadrżały  już 
strony.  Zab.  5 ,  545.  Koss.  Poczynił  Salomon  harfy  i 
'gęśle  muzykom.  1  Leop.  5  Reg.  10,  12.  Na  cytrze 
Panu  grajcie  złoconej.  Grajcie  na  gęśli  dziesieciostronnej. 
Karp.  5,  85.  —  |.  Wiersz  krótszy,  tudzież  wiersz  gatunku 
złożonego  zowie  się  pieśnią  od  śpiewania ,  albo  gęślą  od 


GEŚLOWY  -  GESTOMIERZ. 


GESTOOKI  -  GĘSTWINA. 


41 


instrumentu,    na  którym    przy   śpiewaniu  wicrszów  przy- 
grywają.   Kpcz.  Gr.  3,  91.    ciii  h)rifcl)C£i  ®cbtcf;t,   eiit  8icb. 
Rybińskiego  gęśle  róznoryme.    GESLOWY,  a,  e,  od  gę- 
śli, 6iticv=.  (Hoas.  r3'CC.JbHUii  harfowy). 
GĘSTNAĆ,  GĘSNĄĆ,  ąt,  eli,  nijak,  jednotl.,  GĘSTNIEĆ,  GĘ- 
ŚCIEĆ,  ial,  ieli,  nijak,  niedok.,  zgęścieć,  zt;ostnać,  zgęsna/-, 
zgęstnieć  dok.,  Boh.  hustnauti,  husll,  liustnu,  sluistnauti; 
Sorah.   1.  hustnu;   Carn.  gostitise,  gosty;  Ilag.  zgusnuti- 
se;  Ross.  rycitib,  iiacTtit;  Eccl.  or*CTi>TH,  orycTtBaio, 
orycTtiuiTb,  crycTtnaioca,  orycT-łsBaioca.     g.  Gęstym    się 
stawać,  ticf  mcrtcii,  titlit  luerteil.  Mokre  rzeczy  gęstną.   Cn. 
Th.  zsiadają  się,  pfftflc  Sorter  tucrbcii  iid,  ocriiincit,  fc$eu 
fid).    Trzeba,   aby  dobrze  wrzało,  póki  nie  zgęśnicje,  po- 
tym  odstawić  dla  zgeśnienia  lepszego.  Haur.  Sk.  500.  Sma- 
żyła to  w-panwi,  ażeby  nie  dala  zgęstnąć  temu,   zielskiem  to 
mieszała.     Oliu.    Ow.    164.    Zgęściały    Boss.    crymcHuft, 
coryoTt.iMH.     §.    O  suchych    rzeczach,    ściskać   się,    bid)t 
ntcrticii.     Przez    folowanie    sukno    gęstnieje.    Ld.     g.  Fig. 
W   oczach  sie   jego    smutnej  nocy  ciemność   zgęsła,    U- 
padł....    Dmoch.  U.  106.    (ob.  activ.   Geścid).     (GEST  ob. 
Giest).     GĘSTO    adv.    GĘŚCIEJ  comp.,  '  Boh.  huste  (Boh. 
zhusta  freguenlerj ;  Sorab.  2.  gusto;  Sorub.  i.  huslo ,  tźa- 
sto=  często,  hustżischey,  tźastżey,  hustcźo  «  częściej,  tol- 
sto    grubo ;    Yind.  gostu ,    zhestii    saepenumero ,    pogostu , 
yeliku,  velku,  mnogu;  Ross.  rycTO,  bict,  btcl)t.    a)  O  cie- 
kliznach:    zsiadłe,    bi(f,  gcroilitcil.     Gęsto  czynię  =  gęszczę , 
zgęszczam.     b)  O  rozłożonych  rzeczach,   ścisło,  Md;t,  flC- 
brćingt,  cnge.  Cn.  Th.    Gęsto  pisane  litery,  jedna  na  dru- 
giej Boss.  yniiCHCTUii.     Gęsto  pisać  Boss.  y6opncTO.    'c) 
Gęsto  =  często,  oft  (fo  fpiniut  aiid)  in  Cl'crbciitfd)cn   Sanjeb 
Icijcit  bict  "dcmclbct,  bicE  Itcfagt,  bicfmaitf  fiir  oft  flc- 
mclbft,    p[t  bcfncjt,  oftiimbS,  Ijćiiifig  wx).     Dygnitarstwa  tym 
chwalebniej  odrzucił,  im  gęściej  zwykły  zatapiać  mądrość. 
Birk.  Dom.  85.     Często  gęsto  =  częstokroć,    oftlliali^,    fc^l" 
oft.     Nasi  plundrowali    ziemię    Węgierską ;    zatem  płacz  i 
narzekania    przychodziły  do  Władysława    często  a  gęsto. 
Biel.    Kr.    429.     Często    gęsto    w  dół   wpadnie ,    kto  go 
pod    kim    kopie.  Pot.  Jotv.  65.    (mnogo,  hojnie,  obficie, 
licznie).     Raz  sie  fdozof  ze  swemi  sługami,  Począł  roz- 
rywać gęsto  kiefiszkami.  Jabl  Et.    B.   4.     "GĘSTOBnU- 
DNY,  a,"e,    bicf    fd)mil|ii],    bi(f  )d)ivaij.     Już    gestobrudna 
noc  swoje    ugwiażdżone    czoło    Była  podniosła  na  niebo 
przestrone.  Otw.  Ow.  605.  'GĘSTOBRWISTY,  a,  e,  brwi 
gęstych  ,  bitfauijcnŁfauiiiij.  Boss.  rycTOÓpoBuii.     "GĘSTO- 
DZIURAWY,  a ,  c ,    pełny    dziur ,    iH'II  Sódjer ,    gębczasty, 
dziurkowaty,  lod^erig.  Kamienie  morskie  gestodziurawe.  Otw. 
Ow.  326.  GĘSTOMGLISTY,  a,  e,  bicflicklii}.  Gęstomglistym 
zewsząd  zaślepiona  cieniem.  Otw.  Ow.  391.  GĘSTOKWITŁY, 
a,  e,  gałęzisty,  ooU  ©proflingc.  Owce  i  kosmate  kozy  Zagna- 
wszy   w  miłe  cienie  gęstokwitłej  łozy  Nadobna  Amaryllis, 
spoczywała  w  cieniu.  (?aw.  S(fl.  381.  GESTOLISCl,  ia  ,  ie, 
GĘSTOLISTY,  a,  o.  bittloutiiij ,   M  Mmht.  Między  gęsto- 
liścim  lasem.     Hor.    1,  26.  Kniai.  (in  umbrosis  lucis).  W 
gaju    gęstoliścim.    Nar.    Di.    2,    18.     Ślaz,    roślina    prą- 
tków gibkich  i  gęstolistnych.    Syr.    Ziel.    1104.     Gęsto- 
liści  las.    Mon.    75,  594.     Pod  gęstoliścim  tych    gór  na- 
miotem. Kniai.  Poez.  1,   126.  GESTOMIERZ,  a,  m.,  ma- 

Stownik  Lindeio  ui^d.  S.  Tom  IL 


nomclrum ,    wynalazek    Ottona  Gweryka.    Hub.   Wst.   189. 
cin  !Sid)tiflfcitźmef|"cr.     GESTOOKI,   a,    ie,   siła  oczu  ma- 
jący, t)ielnii(liij.  Siadł  Argus  na  wierzchu  góry,  zkąd  nieu- 
chroniony  liozsadził  gęstooki  wzrok  swój  na  wsze    stro- 
ny.   Otw.    Ow.  58.    (o  wielu  oczach).     §.    Sieć    gęstooka 
=  drobne  oka  mająca,    ciit   9tc|  mit    fleiiicii    emjcit    Jluijcii. 
"GĘSTOPIETRY,    a,   e,  n.  p.  Gęstopiętre  książecycii    cór 
kędziory.   Nar.    Dz.    3,    52.    bie   ^od)flct()iirmtcu    §rifurcn. 
GĘSTOŚĆ,  ści,  i.,  Boh.   hustost;  Bag.  gustos,    gustina ; 
(Sorab.  1.    hustoscź,    Iźastotnoscż    częstotliwość);    Croat. 
gusztocha,   chesztocha;  Boss.  rycTOCTb,  rycTOia,  qacTO- 
Ta ,   wacTocTb,   n.ioTiiocTb ;   bie  Sicfc,   bic  ®id)tl)eit,   (opp. 
rzadkość).    Gęstość   jest    wielka    liczba    cząstek    pod  ma- 
łym objęciem!  Bog.  Doi  1,  204.    Jak.  Ma}.  3,  235.  sto- 
sunek liczby  cząstek    matcryi  do  miejsca    przez    nie    za- 
stąpionego. Śniad.  Jeog.  22.  a)  Płynnych  rzeczy  zsiadłość, 
n.  p.  gę"stość  krwi  (gąszcz) ,  bic  2)itfc ,    J.    25.    beś    931iit?. 
b)  Gęstość  płótna,  sukna.  Cn.   Th.  ścisłość,  bic  2)id)t[;cit, 
bie  'Didjtc    ber   Sciiiioniib ,   bcź    Zw&jii.     c)    Gęstość    rzeczy 
rozłożonych,  n.  p.  gęstość    drzew  w  lesie,    bic    5)id)t^cit, 
3.  93.  cinesi  5SaIbcź,Vcr  3iamnc  in- ciitcm  3BnIbc.    'd)  Mno- 
gość, bie  3)icl(;cit,  ftnrfc  3n!)l-    Gęstość  spraw    go    zatru- 
dniła.    "GĘSTOWATY,    a,    e,  —    o  adv.,    nieco    gęsty, 
etiuaź  bi(f,"bictliij,  Boss.  rycTOBarUH.   GĘSTO  WŁOSY,  a, 
e,  bicfijćiricj.  Cn.  Th.  Boss.  rycTOBO.iochiri ;  Eccl.  rycTOBJiacuH. 
GĘSTWA,  y,  z.,  Sorab.  1.  hustż;    Vind.  gosha,  goshova, 
gOYOsha  ;   Carn.  guslia  ,  góshuvje  ,    (hósta  =  krzaki) ;    Ross. 
KycTb,  hycTapHiiKi;  Eccl.  ^m\u.  qacTiiHa,    ii;s;niiiii\;    gę- 
stość, ścisłość  rzeczy  rozłożonych,   bie  3)id)te,    bic  Si(^t= 
^cit,  5.  35.  ber  55diimc  im  Solbe.     gęstwina,   gąszcz,    bai 
Śicfigt.     Gęstwa    z  cienkiego    tu    wydana    chróstu ,    Tam 
kęs    młodego    niby  to  zapustu.    Zab.    9,    143.     Ona    co 
prędzej  wziąwszy  się  ku  gęstwie ,   Gdzie  niosły  oczy  z  du- 
szcm  uciekała.   Tward.  Daf.  60.     Gęstwę    leśną    dał  wy- 
bić.   Wiśn.  420.     Położył    ciemność    około    siebie,    ćmę 
wód,  obłoków  gęstwę.    Budn.  2  Sam.  22,  12.  (zgroma- 
dzenie obłoków^  Bii/.'  Gd.).     Ale    zda    mi   się,    tam  się 
coś    ruszyło    W  onej  gęstwie ,     i  tak   się  szarzyło  Wła- 
śnie jako  wilk.  Past.  Fid.  236.    §.  Mnogość,  tłum,  tłok, 
ciii  groiJer   §oufcn,    ciiie  gropc  ia\;l,  «OJenge.    Filary  tego 
miasta,  dla  gęstwy  zdadzą  się  jako  las    z    daleka.   Warg. 
Badz.  24.     Akwitania  dla  wieJkości  a  gęstwy  ludu ,   trze- 
cia cześć  Francyi.      Warg.  Cez.  67.     Na    prawym  skrzy- 
dle dla  gęstwy  żołnierza,  silni  naszym  byU.    Warg.    Cez. 
34.     Trwożyła  serce  Władysława  gęstwa  Prusaków;  lecz 
ustąpić  im  placu  za  rzecz  szpetną   poczytał  sobie.  Krom. 
578.    muUitudo.      GĘSTWIĆ ,    ił,    i,    cz.    niedok..   zgę- 
stwić    dok.,    zgeścić,    gęstym    uczynić,  cerbicfen,    ycvbi(^« 
ten.     Rzadki  włos   jak  zgęstwić,    a  lezieniu    włosów   jak 
bronić.  Sienn.  496.  Krew'gestwi    myślenie    długie.    Boh. 
Dyab.  2,  79.;  Bag.  uzgustiti";  Ross.  orycTHTb,    orymarb; 
Eccl.    YacTHTH,    'lamy.      §•    Na    kupę    zbierać,    skupić, 
mif^niifcn,  Łaufig  mad;en,  «crmel)rcii.    GĘSTWlC  się,    GĘ- 
STWIEĆ  ob.  Gęstnieć,  geścieć ,  bicf  iiicrbeit,    bi(ł)t  loerben; 
fjdufig  i»erbeii.  GĘSTWINA,  y,  i,  gąszcz    w  lesie,  gęstość 
cienia,  zarosłe,   ba«  Sicfigt.  /yo/i.  hauśtina;  Croaf.  guschma, 
gusztina;  Z^a/.  gusztoszt;  fiaj.  guslina,   gustocchja  ;  Bosn. 

6 


42 


GESTY-  G  I. 


GIAĆ-GIBAC. 


gustina,  gustóst;  Ross.  ryCTUHH.  Las  byT  ciemny,  siekie- 
rą od  wieków  nie  tkniony,  Dla  niezmiernej  gęstwiny  okro- 
pnie zaćmiony.  Bardz.  Luk.  44.  Gęstwina  z  drzew  skrzy- 
wionych cień  dawaTa.  Jabl  Tel.  25.  Ten  las(  k  swą  gęstwiną 
i  we  dnie  noc  rodził.  Jabl  Tel.  5.  GĘSTY,  a,  e,  comp. 
geściejszy  et  gęstszy,  (oppos.  rzadki);  Boh.  husty,  hustśj; 
'Slov.  husty;  Bosn.  gust,  gusti;  Eag.  gust;  Carn.  et 
Yind.  gost,  koshat,  goshast;  Sarah.  1.  huste,  tźastotne; 
Ćroa/.  guszt,  cheszt,  rud,  chverszt ;  Hoss.  rjCTUu  (rycT-B 
bogaty),  HacTUii,  4peHyqiri ,  n.iOTHUu;  tict ,  tińjt.  a)  O 
ciekliźnach  ,  zsiadły,  ticf ,  UPii  gliilTiijfcitCii.  n.  p.  Gęsta  krew, 
gęste  piwo,  nieklarowne,  b)  O  suchych  ciałach,  bid)t. 
Ciafo ,  im  więcej  zamyka  cząstek  w  mniejszym  rozłoże- 
niu,  tym  jes't  gęstsze.  Rog.  Doś.  1,  203.  Ciało  jedno 
gęstsze  od  drugiego,  kiedy  pod  jednakową  objętnością 
zawiera  w  sobie  więcej  cząstek  materyalnych.  Jak.  Mat. 
3,  253.  Gdy  ciało  jakie  gęstszym  się  staje ,  znak  to 
jest,  ze  cząstki  jego  przybhżają  się  do  siebie,  ściskają 
się  w  mniejszym  rozłożeniu.  Rog.  Doś.  208.  Gęste  albo 
pełne  ciało  więcej  ma  massy,  a  zatem  więcej  waży,  niż 
rzadkie  równo  wielkie.  Os.  Fiz.  9.  Gęste  płótno,  sukno, 
nabite,  bi^t,  von  SeuflCii.  Błahą  kitajkę  tak  płacą,  jak 
onę  gęstą.  Gród.  Dis.  D.  4  b.  Frov.  Rzadka  szata  na 
gęsty  mróz.  Cn.  Ad.  C59.  t.  j.  tęgi,  potężny,  wielki  mróz, 
tM;tiiJ.  fig.  Gęsta  mina.  Teat.  21,  137.  Gęsta  tantazya. 
Oss.  Str.  (desperacka ,  ĆC^pernt).  —  §.  Gęsty,  blisko  sie- 
bie licznie  i  ściśnienie  znajdujący  się ,  btd)t  ttet)Cll  cinati= 
ber,  bidit.  Gęsty  rząd,  przy  szyszaku  szyszak,  mąż  przy 
mężu ,  Puklerz  jest  przy  puklerzu ,  oręż  przy  orężu. 
Dmoch.  II.  2,  8.  Gęsty  lub  dychtowny  las,  w  którym 
drzewa  i  krzaki  tak  blizko  koło  siebie  stoją ,  że  przez 
nie  przejść  nie  można.  Lesk.  Mier.  76.  Wkrótce  się  gę- 
sty las  zazieleni.  Teat.  46.  c,  56.  d)  Liczny,  częsty, 
ja^Ireii^,  oftmalig.  Miej  kraj  mierny,  a  niech  go  gęsty 
lud  osiądzie.  Jabl.  Tel.  160.  (wielka  ludność).  Gęsty  na 
sejm  zjechał  się  byJ  senator.  Arom.  639.  (freguens).  Kie- 
dy na  wysokićj  zioła  Hyble,  gęsta  ze  wszystkich  stron 
upadnie  pszczoła.  Ustrz.  Klaud.  50.  Kto  zwycięstwa  zli- 
czy twoje.  Gęste  jako  włosy  moje.  Lib.  Sen.  14.  Niech 
siostra,  matka,  mamka ,  kochanka  urywa.  Najprędzej 
gęstą  ręką  zdobycz  się  nabywa.  Hul.  Ow.  59.  Nizkąd 
inąd  nie  idą  tak  gęste  u  was  morderstwa ,  jedno 
z  waszego  dziwnego  prawa.  Gorn.  WŁ  J.  (liczne,  częste). 
O  zniszczeniu  kościołów  dziś  najgęstsza  mowa.  Birk.  Kaz. 
Ob.  2.  b.  (najwięcej  o  tem  mówią).  Wrzaskiem  wszys- 
tkich okrutnym ,  i  częstym  a  gęstym  ksykaniem  znacznie 
był  zelżonym.  Warg.  Wal.  245.  (ob.  Częsty).  GĘ- 
SZCZĘ  ob.  Gęścić. 

Pochodź,  niegesty,  zgęstad,  zgęszczad ,  zgejcid,  zgestwid, 
ugeszczać ,  zageszczad. 
*GĘZ1G  ob.  Giemzić. 

G  I. 

GI,  [właściwie  JI  czeską  pisownią  wypisane.  4]  obsol.  zamiast 
go,  jego,  ttcciisttt.  pron.  on,  ona,  ono,  ifm.  Boh.  gi ;  Eccl.  ii, 
BłitcTO  ero.  Pisze  ten  autor  o  stanie  szlacheckim,  zalecając 
gi  być  wielkiej  zacności.  Papr.  Hyc.  3.  Poczyńże  w  korabiu 


komórki  i  osmolisz  gi  wewnątrz  i  zewnątrz,  a  uczynisz  gi 
tak.  Leop.  Genes.  6,  14.  Łup,  nad  którym  już  dyszał,  aby  gi 
otrzymał,  do  końca  gi  zgubił.  Wijs.  Kat.  26.  Kościół, 
gdy  gi  prześladują ,  najwięcej  kwitnie ;  gdy  gi  tłumią , 
roście.  W.  Post.  W.  84.  Zbierzcie  kąkol ,  a  zwiążcie  gi 
w  snopki.  Sk.  Kaz.  71.  Warszawę  na  sejm  naznaczamy; 
lecz  w  przypadku  przekazy,  wolno  nam  będzie  tam  gi 
złożyć,  gdzieby  wygodniej  było.  Herb.  Stat.  11.  et  41. — 
Sekl.  N.  Test.  wszędzie  pisze  _/  zamiast  gi,  to  jest  go. — 
Bazylik  iy ,  n.  p.  Ktoby  prawdę  odrzucał ,  za  kogo  iy 
poczytać  mamy.  Modrz.  Baz.  79. 
GIĄĆ,  giął,  gnie,  gnę  cz.  niedok,  Zgiąć,  F.  zegnie  dok.,  qu. 
V.  Ginąć ,  ał ,  a ,  fregu.  iri  compositis ;  iv  Rossyjsk.  iv  tern- 
ie co  u  nas  znaczeniu  FHyTS,  my,  cornyib,  crii6aTB, 
cnióaio,  B3Kopo6nTb;  Eccl.  rny,  riióaio,  w  innych  dya- 
lektach  właściwie  znaczy  movere  ruszać  n.  p.  Boh.  hnauti, 
hnul,  hnu,  heybam;  Sorab.  1.  hibnucz,  hibam,  hibnu, 
hnuyu ,  (cf.  gibać,  chybać,  Sorab.  1.  fhibujem,  zhibuyu 
gnę,  zginam);  Sorab.  2.  gnusch,  gibasch;  Croat.  genuti, 
giblyem  ,  gibati ;  Slav.  sagnuti  =  chylić) ;  Yind.  geniti ,  gi- 
nem, ganit,  gibati,  giblem ,  (Yind.  gubati  =  fałdować ; 
Yind.  guba  =  fałd);  Cant.  ganiti,  ganem ,  (ganek  =  członek). 
Giąć  u  Polaków  znaczy:  naginać,  prostą  rzecz  nakrzy- 
wić ,  bcilijeil.  Niby  wosk  na  wszystko  giąć  mi  się  po- 
zwoli. Teat.  45.  c,  150.  Wyb.  Ja,  niepodległym  będąc 
nikomu,  przed  możnym  nie  gnę  kolana.  Żab.  14,  5. 
Wierzy  każdy  naród,  że  miłość  bogiem  i  z  bogów  nie- 
lada,  Owszem  przed  nim  to  pierwszym  karki  gnie  i  pa- 
da. Zab.  5,  532.  Koss.  GIĄĆ  SIĘ  zaimk.,  uginać  się ,  ftcĘt 
Iteiuicii.  Smok  krętnemi  pasmami  łuszczyste  zatoki  Ła- 
miąc gnie  się  jak  obłąk ,  srogie  strojąc  skoki.  Zebr.  Ow. 
53.  [sinuałur  in  arcus).  Pod  srebrem  stół  się  gnie  i 
stęka.  Mon.  70,  195.  (Yind.  fe  ganiti  <  ruszać  się). 
Gałęzie  owocem  obładowane  gną  się.  Slas.  Num.  2,  83. 
Kawałek  lodu  gnie  się  pod  ciężarem.  Rog.  Doś.  1,  218. 
GIĘCIE,  ia,  n.,  subst.  verb.,  iai  SeuflCll.  Rag.  ghib; 
Yind.  genenje,  gibanje  =  ruch;  Carn.  genutje  =  giest.  — 
GIĘTY,  a,  e,  part.  perf.,  zgięty,  ugięty,  gebciIGt ,  gc6ogett. 
Wychowanie  i  zwyczaje  gwałtem  gięte,  a  przesądem 
utrzymywane ,  kierują  ich  kroki.  Przestr.  23.  Prącie 
ode  mnie  świeżo  nacięte,  O  nie  łamże  się,  gdy  będziesz 
gięte ,  A  gnij  się  ręce  posłuszne  mojej ,  Wszak  pójdziesz 
w  ręce  nadobnej  Chloi.   Chód.  Gesn.  87. 

Pochodź,  giętki,  gietkośd;  doginad ,  dogiad;  naginać, 
nagiąć,  nagięcie;  oginad,  oyiąc,  cf.  ogień,  ogniwo,  ogni- 
sko; obginad ,  obyiad,  obgięne ,  obgięly;  odginad ,  odgiad, 
odgięty;  poginad,  pogiąć;  pricginnd ,  przegiąć,  przegięcie, 
przegiętka ;  przegub;  przyginać,  przygiąć,  przygięcie; 
rozginać,  rozgiąd,  rozgięty;  iiginad ,  ugiąd,  ugięły;  wgi- 
nad,  wgiąć ,  wgiely;  ivy ginąć  ,  wygiąć,  wygięcie,  wygię- 
ty; zginać,  zgiąd,  zgięcie,  zgięły,  niezgiejy;  zaginać,  za- 
giąć, zagięcie,  zagięły;  wzginad ,  wzgiąd ,  wzgięcie ,  itzftęly. 
GIBAĆ,  al,  a,  c:..  niedok.,  gihn»6  jednt.,  (z  dyalektów  ja- 
wno, ze  giąć  i  gibad  jedno  i  toż  słowo;  w  Bosn.  ghi- 
bati,  prighibafi  inflectere ,  gliib  ruga;  w  Ross.  corHyifc, 
cnióaTL,  cnióiiK);  w  Cerk.  nióaio ,  rny,  mają  toż  zna- 
czenie   co    w  Polskim ,    naginania ,    uginania ;    w  innych 


GIBAS  -  GICZEL. 


GIDNY-GIEŁCH. 


43 


dyalektach  zaś  znaczą  ogólnie  ruszać,  ruchać,  n.  p. 
Boh.  hnauti,  linul,  hnu ,  heybati ,  lieybam ;  Croat.  genu- 
ti,  gibati ,  giblyem,  (gib,  gibka  <  tafd) ;  Slav.  gibanje  « 
ruch;  \md.  geniti,  gibati,  giblern,  genem,  genenje,  gi- 
banje  =  ruch;  Cam.  gibati,  gibani ,  gibiem,  (gib  =  członek; 
guba  =  fafd;  gubne  =  fafilzisty);  Sorab.l.  gnusch,  gibasch; 
Sorab.  i.  hibnucź ,  hibnu,  hibani,  hnuyu;  cf.  Pol.  chy- 
bić, chybiać,  ciiybać ,  cf.  kibić,  kibitka,  cf.  kipieć;  Cer. 
fippcit,  cf.  Sdimippc) ;  naginać,  Iieuijcii ,  leulare.  Cii.  Th. 
■189.  naginać  co  gibkiego.  Whd.  GIBAG  SIĘ  zaimk. 
niedok.,  gibnać  się  jednotl.,  uginać  się,  fict;  tciigctt.  Gi- 
bam  się,  przegibam  sie,  arcuor.  Cn.  Th.  189.;  Vind.  fe 
gibati,  fe  gibiem,  fe  ganiti  moveri.  GIBAS,  GILBAS,  a, 
m.,  dryblas,  ciit  GVOpcr,  laiiijcr  iinb  bal'cv  umjefĄtfItcr  Slerl. 
Tr.  Hajduki  gilbasy  fomia  stopień  karety  na  zadzie.  Teat. 
43,  e.  45.  Wyb.  (GIBIEL  ob.  Glibiel).  GIBKI,  a,  ie , 
giętki,  smagły,  co  się  giąć  daje,  lucgfam,  gcf^mciMi]. 
Boh.  hebky,  ohebny',  hauźewny,  hauźewnaty,  heybawy, 
(hbity  aijilis ,  giwj  limen);  Slov.  hybky,  ohebny;  Sorab. 
i.  hnuyile,  hibacźne  ruchomy,  zhibite,  wiszelne ;  Rag. 
prighibgliy,  skloniy;  Slav.  prcgibljiy;  Croa<.  gibuchi ,  na- 
giblyir,  genutliy,  sidek;  Dal.  ganutljy;  Cam.  gibęzh,  gi- 
bęzhne,  shibke,  (cf.  szybki);  Yind.  genilliu ,  genliu,  gi- 
bliu,  shibek,  shibkast,  lizhen,  (cf.  Cam.  et  Yind.  shiba 
«pręt,  \vić ;  Yitid.  gibezhin  =  czfonkowaty);  Ross.  niÓKift, 
crnÓHŁiu,  pasriiÓHbiH,  iiarHÓncTuii.  Gibkim  śwista  prę- 
cikiem. Przeslr.  295.  Gibkie  gafazeczki.  Toi.  Saut.  78. 
Tyś  Galatea ,  nad  prącie  wierzboNye  gibczejsza.  Nad  bia- 
łe latorośle  yyinne  odmiennicjsza.  Ohv.  Otr.  545.  Ross. 
j-KJOiiHbiii,  jK.iOHiicTbiri.  yKJOHmiBBiii ,  suÓKiii,  stiójieMbiii. 
GIBKOWATY,  a,  e,  nieco  gibki,  (twai  (3c[(|)llicibiij.  Nad- 
groda  zwycięzcom  palma  gibkowata.  Olu'.  Ow.  593.  GIB- 
KOŚĆ,  GIBKO WATOŚĆ,  ści,  i,  giętkość,  cf.  sprężystość, 
bic  23tegfnnifcit,  ®c|'d)incibtijfcit.  Boh.  et  Slov.  ohebnost;  Boh. 
heybawost  mohtUlas,  hbitost  prędkość,  szybkość;  Cam. 
shibkost  łeneriiiido ,  shiba  =  rózga,  wić;  Yind.  gibliv6st, 
genliyost,  genitliyost,  shibkust,  shibkota,  shibezhnost, 
lizhnost ;  Croat.  nagiblyiyoszt;  Sorab.  1.  hibacznoscź, 
hnuyitoscż  ;  Ross.  raÓKOCTb  ,  yK.iOHHOCTt ,  yK.iOHJiiBOCTŁ  , 
yK.JOHmiBOCTb.  Łuk,  aieby  swojej  nie  tracił  gibkości, 
nie  zawsze  powinien  być  natężony.  Mon.  70,  548. 

Pochodź,  nagibać ,  przegibac ,  przegub,  niegibki;  szybki, 
szybkość. 

GICHCIABZ ,  a,  m.,  szychciarz,  robotnik,  który  materyaly 
\v  piec  huciany  sypie.  Os.  Rud.  101.  z  Niem.  bcr  @id)= 
ter,  ber  ben  (Sifenflein  ypii  ber  @id)t  tit  ben  boben  C^fen 
[tiirst.  Os.  Żel.  86.  GICHTA ,  y,  i,  z  Niem.  bie  @id)t , 
ber  @id)i(ioben,  ber  ©e^er  in  beii  ^ol;en  Oefen.  Gdy  rudę 
abo  węgle  w  piec  hutny  sypać  potrzeba,  gichciarz  wcho- 
dzi na  giehtę ,  albo  jak  niektórzy  zowią  gajer;  bo  do 
pieca  węgle  i  rudę  z  wierzchu  sypią.  Os.  Rud.  94.  (cf. 
szychta). 

GICZEf^,  i,  2.,  giza,  giźela,  tibiae  in  animalibus  siimmitas. 
Cn.  Th.  190.  ob.  Giźek;  (So7a6.  2.  gizia  goleń);  ber  SnO' 
^enfopf  am  SdjienDeine.  §.  "Giczał,  kość,  piszczel,  go- 
leń ,  Jtnod)C»,  Sd^ienkin.  Wziął  przez  pół  od  ciemienia 
aż  po  pas  przecięcie,    Wnet  z  bólu  i  z  wściekłości  po- 


wlókł wątły  giczał.  Przyb.  Milt.  188.  Olbrzymy  z  silnemi 
giczały.  Przyb.  Milt.  368. 

•GIDNY  ob.  Jedny. 

GIĘCIE  subst.  verbi  Giąć. 

GIEDKO  ob.  Gedko. 

GIEFES,  GIFES,  a,  m.,  jelca  szpadowe,  z  Niem.,  HS  ®c= 
fćig  om  ®e(|cn ,  baź  Sefleniiefdp.  /?oss.  eł-ect.  Złodziej  chwy- 
cił za  gifes  od  szpady  Xcia,  dyamentami  obsadzony;  już 
gifes  na  jednej  tylko  wisiał  nitce ,  gdy  Xżc  postrzegł  się. 
Gaz.  Nar.  2,  75.  Wart  jesteś,  żeby  tę  szpadę  po  sam 
gifes  ^v  tobie  utopić.   Teat.  22.  b,   103.   ' 

GIEFfiEJTER,  a,  m.,  żołnierz  wartę  zaprowadzający,  z  iV(Vm., 
ber  ©efreiłte.  .S/ofon.  freit ;  Yind.  vunvset,  oprosten,  opro- 
stnik ;  Ross.  ełpeiiiepi.  Giefrejfer  często  zastępuje  ka- 
prala. Kaw.  Nar.  19.  GlEFREJTEBSKl,  a,  ie^  od  ge- 
frejtera  ,  (Scfrei)tcr  = .  Ross.  ełpenTopcKifi. 

GIEL  ob.  Gil.     GIELATYNA  oh.  Galareta. 

GIEŁDA,  GAŁDA,  y.  I,  z  Niem.,  bic  ©ilbe.  Ross.  ninhAin; 
{Anglos.  gild;  Svec.  gilde;  Angl.  guild).  1)  Towarzystwo 
czyli  kompania  wspólnym  kosztem  biesiadująca,  piknik, 
cine  ijefdiloffcnc  ©cfcUfrtnift,  bie  nuf  gcmeinfcbnftlic^c  śloften 
fc6maufct.  (cf  Germ.  ©clb).  Slouac.  zbjrka.  —  U  nas  tedy 
konfraternie  kupieckie  giełdami  pospolicie  zowią.  S.  Grodź. 
2,  115.  bie  donfraternitdt  ber  Saiifieiite,  bic  ©ilbe.  §.  Miej- 
sce, gdzie  się  konfraternia  kupiecka  schodzi,  bcr  3>erfamin= 
Inngśort  ber  Sauflcnte,  bie  ©ilbe,  bie  23itrfe,  (cf  bursa).  (Ross. 
6np>Ka;  V(«d.  kupuyanska  hisha,  ykupsehodishe  sa  kupze). 
Miejskie  giełdy,  gdzie  kupcy  o  pewnych  godzinach  o  rze- 
czacii  handlowych  traktują.  Hanr.Sk.i^l.  W  Toruniu,  w 
domu  pospolitym,  co  giełdą  zovyieniy,  pokój  z  Krzyżakami 
obwołano.  Krom.  677.  Biel.  Kr.  595.  bie  ©ilbe,  bie  e^cinnliijc 
Jłaufmann>jb5r|'e  in  1])oxn.  Giełda  Londyńska.  Mon.  72, 
52.  W  Gdańsku  giełda  zwana  Ariushof.  Dykc.  Geogr.  i, 
250.  Panowie  kupcy,  jak  się  z  sobą  o  pewnej  godzinie 
przed  giełda ,  albo  w  samej  giełdzie ,  o  cenie  namówią, 
tak  cenę  trzymają.  Haur.  Ek.  175.  —  2)  Karczemna  gieł- 
da, daleko  od  tamtej  różna,  llaur.  Sk.  157.  gospoda  po- 
spolita ,  karczma.  Dudz.  58.  cin  2Sirt^skii>3 ,  (cin  Sniifijelng). 
Nie  uczęszczaj  na  giełdę  ,  lepiej  pilnuj  domu.  Zahl  Zbb. 
58.  Teraz  dwory  pańskie  są  wszeteczeństwa  i  \yszelakiej 
niepobożności  sromotnemi  giełdami.  Krom.  648.  (ganeae). 
5)  Gawiedź,  hałastra,  motłoch,  tłok,  ©cfinbcl. '  Niemasz 
się  czego  lękać  brzmiącej  tej  a  gnuśnej  barbarzyńców 
giełdy.  Nar.  Tac.  2 ,  265.  Fig.  Myśl  dobra  chorem  bo- 
żym, myśl  zła  giełdą  szatańską.  Mon.  76,  155.  Ciało  sta- 
rego jest  stekiem  zgnilizny,  a  umysł  giełdą  frasunków. 
Mon.  70,  592.  (gniazdem  frasunków).  Niejedna,  ale  cała 
giełda  namiętności.  Pilch.  Sen.  list.  2,  586.  (kupa,  fura). 
CdEŁDZlANY,  a,  e,  od  giełdy,  do  giełdy  należący,  bie 
©ilbe  ktrcjtenb.  Ross.  rH.ibjeucitiri.  Giełdziany  dom.  g.  Kar- 
czemny, 3Sirtb'?^anŚ  =  .  Giełdziany  hałas. 
'GIEŁCH,  'GIEŁG,  GIEŁK,  u,  m.,  zwyczajniej  zgiełk;  hałas, 
krzyk,  (cf  Germ.  gnllen,  ©all,  Sdinll,  ^a^\  Boh.  hlahol,  ge- 
kot';  /?oss.  ry.iKi ,  ry.Tb ;  //o/i.  hkik,  turba  popttli;  d.  Svcc. 
gaella;  Isl.  gialla;  Angl.  yell;  Holi.  ghillen;  Dan.  gale;  Graec. 
Hahip;  Hebr.  n^p);  ber.Sjnll,  bnś  (Sctone,  ©etiife.  Przy  tym 
giełku    słów    nikczemnych  moich,    czas  próżno  straciłeś. 

6' 


44 


GIELZAMIN  -  GIERADA. 


GIEREBOWAĆ  -  GIERMEK. 


Gorn.  Dw.  199.  Strzeż  się  gielchu  świata  tego.  W.  Post. 
W.  166.  Na  on  giełk  więcej  się  ludzi  zbierało.  Stryjk. 
i  39.  Gdy  się  uspokoił  gielg-  Budn.  Ad.  20,  1.  (gdy  się 
rozruch  uciszyŁ  Bibl.  Gd.).  Wszczęło  się  wielkie  woła- 
nie,  i  różne  mowy  między  wszystkiemi,  że  w  onym 
giełku,  a  zamieszaniu,  nic  porządnego  nie  było.  Baz. 
Hst.  218.  Obaczył  wielki  giełk,  ano  jedni  wychodzą, 
drudzy  wchodzą.  Kost.  Lor.  70.  Sekl.  Marc.  5. 

GIELZAMIN  ob.  Dzielsimin. 

GIEMEJN,  a,  m.,  zNiem.  ber  ©cmcinc  (Solbnt);  prosty  żołnierz; 
Stauon.  prosti;  Yind.  mnoshen  shounir;  Hoss.  pa40Bii<iŁ. 
Przystawali  za  giemejnów  do  regimentów.  Mon.  75 ,  582. 

GIEMIELNICA,  y,  I,  \ivl  JEiMlELNlCA,  gatunek  krosty.  1] 
n.  p.  Sok  ten  giemielnicę  i  ospicę  dzieciom  rychlej  wy- 
wodzi na  wierzch.  Sijr.  1042.? 

GIEMŻA,  y,  2.,  koza  dzika,  Mc  ©cmfc,  wiesza  się  rożkami, 
gdzie  stanąć  na  drzewie  nie  może.  Sienn.  284.,  ob.  Koza. 

GIEMZIĆ,  ił,  i,  cz.  niedk.,  giemzać  coniin.,  swędzić,  świerz- 
bić, jiitfen,  Ctlt  ©cjucfc  ycntvfatf;cil.  Gdy  się  choremu  żyła 
trzęsie,  jakoby  mrówki  giemzały,  wiedz,  że  takowemu 
śmierć  nie  jest  daleko.  Sienn.  399.  Wódka  ta  w  pacie- 
rzach giemzanie  uśmierza.  Sienn.  241.  Spicz.  102.  bciti 
©cjlicfc,  (cf.  mrowie).  Giemzi  mię  coś  =  rupi  mię.  Cn.  Th. 
—  Diidz.  .58.  tó  jutft  mit^  cłiim^,  inad)t  mir  ctiic  jiicfeiibc 
Cmpfiilblllig.  §*.  Zwykli  szyję  kurczyć  i  "zgęziwszy  się 
chodzić,  którzy  od  wielkiego  spania  zgnuśnieli.  Eraz.  B.? 

GIENERYKA,  GENERYKA,  i,  i.  Dobra  stołowe  są  wolne 
od  wszelkich  ciężarów,  stanowisk,  hibern,  gieneryk,  cią- 
gnienia. Yol.  Leg.  5 ,  622.  Żeby  nikt  więcćj  sobie  uzur- 
pował mocy  w  possessyach ,  cxakcyach  hibern  albo  gie- 
neryk od  dzierżawców,  ib.  5 ,  S55. 

GIENIUSZ,  GENIUSZ,  u,»n.,  GIENIUSZEK,  szka,  m.,  zdrbn. 
(Garn.  shtata;  Yind.  resuranost,  perrozhnost).  Umysł  nad 
pospolite  umysły  górniejszy,  dowcip,  co  przenika  żywo, 
co  wynajduje  bez  przewodnika,  zgłębia  śmiało  sam  przez 
się;  imaginacya  przy  tym  pełna  natury,  mocna  i  bystra, 
to'  wszystko  nazwano  gieniuszem.  Przyb.  YYym.  9.  baŚ 
©enic.  Geniusz  różni  się  bardzo  od  dowcipu.  Dowcip 
iskry,  gieniusz  płomień  wydaje ,  dowcip  do  pojmowania 
rzeczy  wynalezionych  nam  pomaga ,  gieniusz  nowe  wy- 
najduje. Jest  to  tworzące  natchnienie,  które  wielkich 
ludzi  prowadzi ,  i  często  zrywa  z  toru  zvyyczajnego.  Teał. 
24 ,  45.  Gzart.  Czuł  swe  losy  wspaniałe ,  i  zaraz  z  pie- 
luszek Wyższe  zabawki  kochał  świeży  gieniuszck.  iV.  Pam. 
22,  107.  b).  Tryb  myślenia,  b(i^  ©Clitc,  bie  Sciifńrt.  Ka- 
żdy naród  stosuje  się  do  własnego  geniuszu.  Zab.  12, 
267. —  II.  Gieniusz,  a,  m.,  według  mytologii ,  duch, 
każdego  człowieka  mający  w  swojej  straży.  Kras.  Zb.  1, 
314.  aniołek  stróż,  bcr  ©Ciiiuś,  brr  Scl;ii|njcifl.  (Cani.  bra- 
tek i.  Domowy  gieniusz  Garn.  skrytek,  shkratel.  GENIU- 
SZOWSKl,  a,  ie,  GElNIUSZOWSKO ,  po  Geniuszowsku, 
0(/y.,  od  gieniuszu,  @cilie>.  Gieniuszowskie  zapędy.  GE- 
NIUSZOSTWO,  a,  n.,  gieniuszowski  sposób  postępo- 
wania, ©citiemcfcii. 
1.  GIER    ob.    Giersz.     2.  GIER  ptak,    ob.   Krzywodziob.     o. 

GIER   albo  grów,   Genil.  plur.  Nom.  Gra. 
GIERADA,  y,  z.,  są  to  rzeczy,   które  pannie  idącej  za  mąs 


ku  "ochędożności  jej  przy  posagu  dają,  które  ona  w  dom 
męża  przynosi ,  ztąd  po  grecku  Tianaąioia.  Sa.ron.  Tyt. 
l.'btc  ©crabc,  ba«  \)Mii  ■■  iinb  ilnftenocrfit^c,  ba«  bic  g^nu 
bcm  iDiailliC  initbriiigt.  (cf.  przywianek).  Gicrada  abo  szcze- 
brzuch.  Groi.  Obr.  55.  Hergwert  (baź  Cccrgciucttc)  i  gie- 
rada,  już  nie  mają  być  osobno  wydzielone;  jedno  wszy- 
stek statek  po  zmarłym ,  bądź  po  mężczyźnie  albo  biało- 
gło\yie ,  ma  iść  w  równy  dział  między  potomki.  Dub. 
100.  Zygm.  Atiy.  2.  Nazywają  też  tym  słowem  naczynie 
wszelkich  rzemieślników ,  sprzęt  domowy  i  pospolicie  mó- 
wią grał,  szczebruch  domowy,  naczynie.  Saxon.  Tyt.  1. 
Szczerb.  Sax.  iA^.  ©erdt^,  §autfG"'fit^ '  ©crntl))c[)nftcii.  GIE- 
RADNY,  a ,  e ,  od  gierady,  ju  ber  ©erabe  ober  aiiil)  bem 
©crńt^ie  Of^^i^fiS-  Gieradny  statek.  Sax.  Tyt.  5. 

GIEREBOWAĆ  czyn.  ińedk.,  u  flisów,  kiedy  od  lądu  odbija- 
jąc, pojazdami  robią  na  burcie  stojąc,  aby  się  statek 
sztabą  obrócił  na  wodę.  Mag.  Mskr.  nom  ?anbe  abftoPcii, 
uiib  ben  3Jin-bcrt^eiI   beg'6i^iff§   gcgen  ba«  aSnffcr  umfcfjreii. 

GIERGIEDANOWY,  a,  e,  z  Turec.  giergiedan  =  Rhinoceros, 
nosorożec.  Nóż  z  trzonkiem  albo  z  pochwą  z  rogu  gier- 
giedanowego  nazywano ,  nie  dodawając  wzmianki  ani  trzon- 
ka ,  ani  pochwy,  nożem  giergiedanowyni.  Czart.  Mscr.  cilt 
SJJeffcr  mit  ciiicr  Sdjale  non  bcm  i)oritc  bcS  3Ja|cI)ornś. 

GIERKA,  i,  2.,  fryerka,  gamratka,  bic  Sli^tbiriie,  (cf.  gier- 
mek). Ową  rzecz,  równą  do  magierki  Dostanie  na  Kro- 
wodrzy, byle  chciał  u  gierki.  Pol.  Jow.  2 ,  50.  Ociec 
gnievvny  czyni  narzekania.  Że  z  miłości  gierki  pan  syn 
stroi  turnieje.  Zab.  10,  540.  Że  cie  besztają  jak  chcą 
fraucymerki,  Mówią,  że  wszystko  znosisz  dla  swej  gierki. 
Chrośc.  Ow.  119.    " 

'GIERLIA;  n.  p.  'Gierlii  od  postawu Instr.  cel.  Lit. 

GIERMAK,  u,  w.,  suknia  długa  chłopska.  Dudz.  58.  Yestis 
lalaris  uiilgi  in  piiblicum  prodewitis.  Cn.  Th.;  (Dal.  je- 
cherma  gatisapa);  ciii  gcmeiiicr  f^Łerrocf.  Staroświeckim 
giermak  krojem  Dzisiejszym  odnawiam  strojem ,  Spuszczam 
glanków,  sparam  guzy,  I  stanu  popuszczam  dłużej.  Ko- 
chów. Fr.  115.  Na  wsi  zbytnich,  co  świat  ma  strojów 
nie  zażywa.  Oprócz  co  się  giermakiem  i  szubą  okrywa. 
Gaw.  Siei.  558.  Moskale  ubiory  mają  aż  do  kostek  dłu- 
gie ,  z  vycłny  abo  sukna ,  które  nazywają  'giermiaki.  Gwagn. 
518.  Szkolny  młodzieniec  \y  giermaku  i  sukni  nowćj. 
Dwór.  K.  Giermaki  lacernae.  Brud.  Ost.  C.  4.  Nasi  oj- 
cowie czarne  giermaki  miewali,  Kiedy  przy  boku  Pańskim 
\y  radzie  zasiadali.  Star.    Yot.  D. 

GIERMEK,  mka,  m.,  słowo  Węgierskie,  (Hung.  gyermck  < 
chłopiec,  gyermechke  infans);  orężnik,  orężny,  nosiciel 
oręża  czyjego.  Budn.  1  Chroń.  11,  59.  bcr  Saffcittrdgcr, 
©cliilbtrdijcr,  SdnlbfnapfC,  Siiappe.  Boh.  zbrognoś;  Stovac. 
paweznjk,  zbrog  nosycy;  Sorab.  1.  bronski;  Yind.  opró- 
da;  Garn.  opproda;  Hoss.  mnTOHOceuB,  muTniiKi,  opy- 
jKeiioceus.  Daj  rycerzowi  giermka,  który  oręż  i  puklerz 
niosąc,  i  sam  też  waleczny  do  powiększenia  siły  w  szy- 
ku, i  do  przyzwoitej  okazałości  służy.  Pir.  Wym.  252. 
Ni  jastrząb'  ni  Jowisza  giermek  (orzeł)  wznieci  "z  Feni- 
xem  \yojny.  Zab.  15,  IGI.  Kniaź.  Giermek  Jowisza  gro- 
monośny.  Mon.  75,  111.  Gdy  Jagiełło  jechał  z  Pozna- 
nia, piorun  konia  jednego  królewskiego,  na  którym  sie- 


GIERMKA-  GIESŁKO. 


GIEST  -  GIGA. 


45 


dział  giermek,  co  drzewo  niósł  za  królem,  zabił.  Biel. 
Kr.  276.  Przy  ksiaźeciu  Borysie ,  i  giermek  jego  wier- 
ny był  zabity.  Stryjli.  153.  GIERMKA,  i,  2'.,  nosząca  za 
kim  zbroję,  fcie  SSajfentlćiijeriilil.  Boh.  zbroetnośe.  Nimfie 
giermce  oddala  stalony  oszczep.  Zebr.  Ow.  59.  (armigerae). 
G!ERMFvOST\VO,  a,  «.,  służba  giermkowa,  ber  (sdńlbhd^ 
ijcrbienft.  Cn.  Th.  GIERMKOWY,  ^i ,  e,  do  giermka  nale- 
żący, bc«3  Scfńlbtraflcr^. 

GIERNY,  a,  e,  od  gier  abo  grów,  od  gry,  <spicb,  junt 
©piclcil  gc^oriij.  Yind.  jigrazhni;  Ecel.  HrpaTeJbHUu.  Tliea- 
trum,  plac  do  gier,  gierna  jatą  abo  szranki  może  być 
zwane.  Mącz.  Yind.  jigrishe,  jigralishe. 

GIERWARD,  a,  m.,  Gervasius,  irnie  mezkie.  Jabl.  Her: 
GIERSZ,  GIER,  GIR,  GIRZ ,  u,  m.,  Herba  s.  Ge-rhardi; 
Aegof odium  Linn.  bcł"  ©crfd;.  Sijr.  Ziel.  1089.  Sorab.  i. 
merik.  Kiedy  chybia  ogrody,  więc  do  łasa  na  gier.  Jeśli 
pola  szwankują,  do  dąbrowy  na  żer.  Klon.   Wor.  78.? 

GIERYDON,  GIRYDON,  u,  m.,  zFranc.  gueridon,  ber  Sciid). 
łerftulil,  ber  ©ueriboii.     Na  girydonach  leżały  korony.     Ti: 

Eccl.    CBtmHIlKl. 

GIERZYK  oh.  Irzyk. 

GIERZYNKU  sztuka.  Instr.  cel.  Lii.  Od  gierzynków  po  gr. 
15.  Vol.  Leg.  4,  356.? 

i.  GIES ,  GIEZ,  a,  m.,  gzik,  oestrus,  owad  podobny  do 
bąka;  w  tyle  kałduna  ma  kolec,  którym  przebija  skórę 
bydląt,  i  wlej  ranie  składa  jaja;  gdy  razi  nerw  jaki,  w 
ten  czas  bydle  z  bólu  srożeje,  i  biega,  i  gzi  się.  Zooi. 
Nar.  116.  ber  33ipcunivm,  eiiie  3lrt  33rcmfen'.  {Sorab.  2.  yAń; 
Sorab.  i.  tżecżk;  Eag.  Bosn.  Crout.  obad;  Boss.  ohoat,, 
(ef.  owad),  cf.  Carn.  beslam,  pelulcire  morę  yitulorum,  a 
sono  łabaiii  bes  bis). —  Nie  macie  jeść  zająca,  'gieźa, 
bo  przeżuwa.  1  Leop.  Deut.  14,  7.  (królika.  5  Leop.). 
\t.  j.  jeża,  choerogrilliim,  przykład  ten  tu  nie  należy.  2|. 
2.  GIES,  giesu,  GIEZ,  gzu,  m.,  1.  gżenie,  gdy  bydło  się 
gzi ,  srożeje  i  biega  od  boki  rany,  zadanej  od  giesa  abo 
gzika.  Ład.  Hst.  N.  40.  bflo  SiCcn  obcr  gaiifen  unb  Jobeit 
iii  DJiiibyiekś,  uotn  SttĄc  bcś  23iptDiirm>5.  Gdy  Zefir  wie- 
je ,  uziajane  nad  rzeczką  po  gzie  chodzi  bydło.  Jabl  Tel. 
98.  2.  Fig.  Szaleństwo,  mania,  żądza,  chuć,  bic  2Dfa= 
nic,  bie  ®ter,  bte  SJutli,  bic  SRnije.  Do  nieba  każdemu 
snadnie  Wniść,  zwłaszcza  poetycki  kogo  gies  napadnie. 
Min.  Byt.  1,  250.  Kleopatra  z  Dolabellą  swe  miała  na- 
łogi i  chęci  Jak  wprzód  z  Cezarem,  kiedy  ją  gies  kręci. 
Chrośc.  Fars.  197.  W  niezwykłej  zwierzęta  giez  połą- 
czył sforze.  Hor.  2,  555.  libidine  juniit  miriis  amor.  I 
senat  patrzał  arcyniełaskawo ,  Ze  twego  ojca  giez  na 
państwo  kręci.  Chrośc.  Fars.  74.  Ten  strumyczek,  z  łez 
mych  nabrzmiały,  Co  pierwej  stroił  gzy  z  piaskiem  zło- 
tym, Teraz  cichuchno  płynie  zdumiały.  Żab.  10,  201. 
Żabi.  Precz  światowy  gminie,  Już  zapał  i  giez  nagły 
ludzkie  zmysły  ninie  Wypędza  z  moich  piersi.  Zab.  15,4. 
Kniaź:  Teraz  na  nowe  gzy  twe  i  amory  Przybierasz  sobie 
Sycylijskie  córy.  Chrośc.  Ow.  203.  Dzień  po  dzień  hula , 
stroi  gzy  i  pije.  Jabl  Buk.  Mb.  (cf.  gzić  sie).  Swywolnica 
upodla  mię,  jej   się  tylko  gzy  trzymają.   Teat.   16.  e,  43. 

GIESŁKO,  GIEZŁECŻKO,  a,  n.,  demin.  nom.  gzło,  {Sorab. 
2.  fgelko  koszulka,  fglo  koszula),  czech/o,  dziecinna  su- 


knia płócienna.  Dudz.  59.  koszula,  osobliwie  niewieścia. 
W/od.  ein  8cimvanb»fittcl,  ciii  8eiiicnrpcf  fiir  Slinber,  citt 
SSeilier^embc.  Szczęśliwa  nader  to  jest  pastereczka,  Która 
z  białego  swojego  giezłeczka  Ozdobę  swoje,  choć  ubogą, 
bierze.  Fast.  Fid.  96.  Milszaś  ty  u  mnie  nadobna  dzie- 
weczko ,  Gdy  się  z  prosta  ubierzesz  w  cieniuchne  giezłe- 
czko.  Niżeli  niepozorna  panna,  chociaż  szalna.  Zimor. 
Siei.  501.  /.  Kchan.  Dz.  HO. 

GIEST,  GEST,  JEST,  u,  m.,  z  Łac.  gestus;  poruszenie  ze- 
wnętrzne członkósY  ciała,  wyrażające  wewnętrzne  uczucia, 
towarzyszące  mowie.  Jiras.  Zb.  1,  317.  ber  ®cftll'3,  bie 
ńii^crc  Seiucijllltg  bc§  SprcdKubcn.  Boh.  krepćjr;  Slovac. 
posunek;  Carn.  geiuitje,  qvinta,  obnasbanje;  Yind.  sader- 
slianje,  sdershanje;  Bag.  rukomah ,  nikomizanje;  Ross. 
•i't.i04Bii/KeHie ;  Lec/.  pjKOjliilcTBO,  (ef.  rekoruih).  Wszys- 
tko nas  zdradza,  jesta,  twarz,  jęzjk  i  oczy.  Morszt.  303. 
Gęsta  ludzkie  więcej  mają  w  sobie  pewności,  niż  słowa. 
Teat.  24.  c,  12.  Prostym  ludziom  bardziej  się  podobają 
ucieszne  jesta,  niż  powieści  dowcipne.  Zab.  12,  267. 
Jesta  czynić.  Tiai  18,  155. —  giestykulować;  Bo/i.  kfep- 
ćit;  Bag.  rukomahali,  rukomizzati;  Carn.  obnasham  se; 
Eccl.  p3'K04Bii!Ky,  pyKOMtpaK).  Giestami  narabiae  =  reka- 
mi pląsać.  Tr.  bie  ©cftitiilatipii  iiDcrtrcikii.  GIESTYKULA- 
CYA,  yi,  i.,  kunszt  giestóu-  albo  akcyi ,  który  wiele  w 
krasomowslwie  może  na  słuchaczu.  Kras.  Zb.  1,  317.  bie 
(Scftifiilatipii,  bno  ©cDerbcuf),neI.  Eccl.  pyKOjBiiaaHie. 

GIĘTKI,  a,  ie,  mogący  być  giętym,  giąć  się  dający,  gibki 
phijs.  et  mor.  gcfdllticibifl ,  liiccjfam.  Boh.  ohebny;  Slauon. 
pregibljiv;  Yind.  nagenilliu,  vgenliu,  (cf.  genitliu,  genliu, 
gibliu;  Croat.  genutliv  moŁi/i.s);  Bosn.  prighnutiv,  koji  se 
lasno  prighne,  pokuciv,  seto  se  lasno  mosge  prighnuti; 
Cain.  udajliv,  udajovn;  Boss.  paarnÓHuft,  j^MOHHbiu,  y- 
K.iOHHCTuii,  yK.iOHmiBUH.  Kareta  na  sprężynach  giętkich 
zawieszona.  \Yeg.  List.  8.  Cokolwiek  jest  dziurkowate, 
musi  też  być  giętkie.  Bog.  Doś.  1,  217.  Ciało  stałe  jest, 
abo  giętkie,  gdy  się  łatwo  naginać  może,  a  nie  łamie 
się,  abo  tęgie.  Hab.  Mech.  Łodyga  giętka  cauUs  laxus, 
prosto  stoi ;  lecz  za  najmniejszym  wiatrem  zgiąć  sie  daje. 
Jundz.  2,  12.  Giętka  złota  bryła.  Hul.  Ow^iU.  \.  Fig. 
trans,  et  mor.  W  miejscu  wszclakiem  mój  sic  humor  gię- 
tki Uchyla,  że  go  srogi  pocisk  minie.  Karp.  1,  81.  Trze- 
ba w  pochopnych  sercach  grunt  cnoty  zakładać.  Póki  się 
jeszcze  dawa  giętki  umysł  władać.  Nar.  Dz.  5,  83.  Le- 
szek acz  w  młodym  wieku  miał  serce  do  cnoty  giętkie, 
a  umysł  w  przedsięwzięciu  niczłamany.  Nąr.Ust.  4,  153. 
GIĘTKOŚĆ,  ści,  i".,  gibkość.  bic  g3cii"afmnfeit ,  @c|d;meibii3= 
tcit!  {Yind^  geniiyost  =  ruchawość);  Boss.  yK.ioiiHOCTb,  y- 
K.ioii.iHBOCTb.  Giętkość  gałęzi.  Giętkość  ciała.  (cf.  kibitność). 

GIEZ  oh.  Gies. 

GIEZEK,  zka,  m.,  demin.  mm.  giża,  giozel ,  bcr  Jiltcdjcnfopf 
am  Sdjicnbeinfnodien.  Noga  bez  giezka  leżała,  fol.  Jow. 
2,  51. 

GIEZŁECZKO  ob.  Giesłko. 

GIFES  ob.  Giefes 

'GIGA,  i,  ś,  z  A'(p»i.  bie  ©eige,  skrzypce,  (Scef.  giga;  AngL 
gig;  llal.  giga;  Lnl.  med.  giga,  cf  chelys;.  Magas  giga, 
albo  lira.  Mącz.  cf.  gęśl,   gędżba. 


46 


GIGANT-  GIN  A  Ć. 


GINIENIE-GISER, 


GIGANT  oi.  Obrzym ,  stwolim,  stoliman;  Croat.  orias,  gigan; 
adj.  oriaski;  verb.  ońassimsze  eztollo  me ,  astris  me  infero. 

GIL,  GIEL,  a,  m.,  Boh.  heyl;  ^oss.  ri.ib,  rnjb,  (cf.  Germ. 
©fl)l ;  Carn.  gejl  =  żóJty) ;  Boss.  riwb  motacilla  erithacus , 
CHiinip-b  loxiapyrrhula;  ropnxBOCTKa;  Ci-oat.  dlaszka,  ju- 
richicza;  Carn.  bóld ,  wolt,  gimpcl,  gumpel,  kumpel, 
woltek,  brojeza,  broleza ;  Yind.  erdezhiza,  lepar;  Bosn. 
chjucchka,  crrivenka;  liag.  cjucka;  Slavon.  cernoglavka; 
Sorab.  2.  fznegula);  Lo.ria  pyrrhula  Linn.  Popek,  gatu- 
nek klesku,  rzędu  wróblego,  grzbiet  ma  jasnopopielaty, 
piersi  czerwone,  wierzch  głowy  czarny.  Zool.  Nar.  219. 
ber  ©impel,  ber  S)mitpfflff,  ber  33I:itfinf.  Pełno  się  w  cie- 
nie garnęło  ptaszków;  A  pod  wschodowe  wraz  słońce,  1 
od  szkarłatnych  giel  adamaszków  I  słowik  nucił  i  dzwoń- 
ce. Zab.  8,  3.  Nar.  Gile  świszczące.  Banial.  J.  3,  b. 
Prov.  Lepszy  gil,  niż  motyl,  chociaż  oba  ptacy.  Rijs.  Ad. 
35.  cf.  lepszy  rydz  niż  nic,  t»e)Ter  ctwnś  alś  nidittl —  §.  Gil 
na  nosie,  z  zimna,  czerwony  nos,  ciiic  rotbc  3?a)'e  OOii  ber 
Salte,  ctn  Sperling  aiif  ber  3?afe. 

GILAWA,  y,  z.,  Seiitfdi  G>^Iau,  miasto  w  Pomezanii  w  Pru- 
siech.   Wyrw.  Geogr.  38L 

GILBAS  ob.  Gibas. 

GIŁOWATY  ob.  Iłowaty.     'GIMAG  ob.  Imać. 

GIMNAZYUM,  n.  indecl.  z  Greek.,  ba'3  ©inniiafium.  §.  Miej- 
sce, szkoła  do  ćwiczenia  ciała  w  różnych  sztukach ,  jako 
to  w  zapaskach,  w  bieganiu,  szermowaniu.  Od  słowa 
yiftroi  nagi,  ze  się  w  nim  nago  młódź  ćwiczyła.  §.  Te- 
raz w  sensie  nic  właściwym  bierze  się  za  szkołę,  gdzie 
żaków  uczą.  Nar.  Tac.  2,  272.  Sorab.  1.  hutźencza;  wyż- 
sza szkoła  przygotowująca  młodzież  do  uniwersytetów. 
GIMNAZYALNY,  \,  e,  GIMNAZYJNY,  a,  e,  do  gimna- 
zyum,  ©nmiinfial  - ,  /loss.  nninaaimecKiil.  Klasy  gynmazy- 
alne.  GIMNAZYASTA,  y,  »«.,  uczeń  gimnazyalny,  uczę- 
szczający do  gimnazyum,  bcr  ©Dmiiafiaft.  GIMNASTY- 
CZNY, a,  e,  od  gimnastyki,  gmniiaftifd).  Ćwiczenia  gi- 
mnastyczne, cf.  turnieje.  GIMNASTYKA,  i,  i.,  nauka  ćwi- 
czenia ciała,  robiąca  go  udatnym  i  czerstwym,  część  fi- 
zycznej edukacyi,  Pte  ©inimnftif.  Gl.MNOZOFISTA,  y,  m., 
zGrecIi.  mędrzec  Indyjski,  nago  prawie  chodzący,  eilt  ®\^' 
mnofopbift ;  Eccl.  HaroMyjpcTBeHHiiK^. 

GINĄC,  "GIBNĄĆ,  ął,  eli,  ginie  neutr.  niedok.,  zginąć  dok., 
Boh.  bynauti,  hynul,  hynu,  zhynauti;  Slovac.  hynauti , 
zahynauti;  Sorab.  1.  hinu,  (binitoszcz  marność);  Rag. 
ghinuti,  poghinuti  deficere,  periclitari ;  Yind.  giniti,  gi- 
nem, pogmiti,  konz  vseti;  Carn.  giniti,  sgineti ;  Croat. 
ginuti,  ginem,  czackati,  czerknuli,  parnuti,  krepati;  Sla- 
von.  lipszati;  Bosn.  gliinnuti,  hodit  na  magne,  mankavati; 
.Boss.  rnÓHjTb,  niÓHy,  nióJiio,  (cf.  act.  gubić,  cf.  rnóe.ib 
zguba,  cf  riiH3'Tb,  sniHyib  niknąć),  nciiesHyrb,  nc^esaib, 
OKaaHCTBOBaib ;  obracać  się  wniwecz,  niszczeć,  gubić  się, 
tracić  się,  in  bic  ©cfabr  bcy  UitifpmmcH'J  flcratften,  mtifom< 
men,  ju  ©ninfe  geDen,  uiitergeŁcn,  iicrfommen,  nergeben, 
f(Łrcinteii ,  ncrfcSnnnbcn.  Bodaj  mię  wszyscy  bogowie  zgu- 
bili, żebym  już  oraz  zginał,  a  nie  codzień  ginął  z  wielką 
męką  moją.  Birk.  Kaz.  Oh.  K.  A-.  Jezus  zginął,  aby  lud 
jego  nie  ginął  Sk.  Kaz.  i5ó.  Złego,  którym  giniemy,  przy- 
czyną są  nasze  winy.  Zab.  i,  41.  Zginąć  abo  gardło  swe 


położyć.  Wiśn.  138.  Wolę  ginąć,  niż  z  takim  żenić  się  trzpio- 
tem.  Teal.  24.  c,  94.  Co  do  ziemi  powraca,  ustaje  to,  ale 
nie  ginie.  Pilch.  Sen.  list.  288.  —  Iinpers.  Na  polu  zginie, 
w  oborze  pozdycha.  liej.  Post.  Cu.  3.  (niszczeje  ziarno).  — 
Fig.  Panna  Zuzanna  ginie  prawie  za  Cnotliwskim.  Teat. 
16,  45.  (umiera,  Ster('cnś  »erliebt).  §.  Zawieruszać  się  do 
nieznalezienia ,  zapodziewać  się,  podziać  się  niewiedzieć 
gdzie,  przepaść,  oerlpren  geDen,  iuegfomn:en ,  fid)  yerliercn, 
rerfdmnnben.  Nazajutrz  poprzylepiano  wiele  kartek ,  dając 
znać,  co  komu  zginęło;  bo  jeden  zgubił  pas,  drugi  rę- 
kawiczki. Baz.  Hst.  39.  §.  Fig.  Czas  mój  tak  prędko  zgi- 
nął, jak  cień  znikł,  jak  woda  upłynął.  Kulig.  Her.  12  5.  Zgi- 
nęła prawda,  zginęła  szczerość,  zginiemy  i  ray,  nie  będzieli 
poprawy.  Groch.  W.  193.  CiINIENlE,ia,  n.,  subst.  terb.  1. 
zguba,  ber  Untergnng,  ba'3  3>erberlicn,  S^ergeben,  Sdiminbcit, 
9.Ncr[d)n)inben.  2.  Stracenie  się,  i>a$  ^Kerlorengclien,  SBegfonimen. 

GINDZ.\Ł,  u,  m..    Gdyby  kto  kogo  z  gniewu  nożem,    pui- 

nałera,    gindżałem  zabił,  takowy Siat.   Lit.  531.  t.  j. 

nożem  Tatarskim.  Czack.  Pr.  1,  151.  ein  Jatarifd)e'3  !Wejfer. 

GIPS,  u,  m.,  (Lat.  gyphum;  Lał.  med.  gippum ,  guppum; 
Ital.  gesso;  Pers.  guczh);  ber  ®!jp»;  Boh.  gyps,  zAdra; 
Sorai.  1.  kips;  Carn.  gips;  V^iHrf.  gipfs,  bielokam;  Slavon. 
gips,  bili  kamen;  Bosn.  kamen  bjeli,  ges;  i?o^.  bjelokam ; 
Boss.  rimcŁ,  nojMasna;  minerał  podobny  nieco  do  kamienia, 
wapiennego,  kamień  biały,  miękki,  podobny  do  alabastru, 
upalony  staje  się  raassą  tw  ardą ,  z  której  robią  osóbki  i 
inne  bagatele.  Używają  go  też  do  sufitów  i  innych  ozdób 
architektury.  Ład.  Hst.  N.  40.  Wapna  z  muszli,  z  ślima- 
ków gypsem  zowia.  Syr.  954.  Krzvształowy  gips  albo 
talk.  Torz.  Szk.  189.  GIPSOWAĆ,  ał,  uje,  cr.(/«.  niedk., 
pogipsować,  w'ygipsować  dok.,  gipsem  powlekać,  bielić, 
giipfen ,  mit  ©aps  iiticrjieben.  Yind.  gypsati ;  Eccl.  riinc,>TO. 
Gipsowanie,  la,  ??.,  subst.  verb.,  bielenie  gipsem,  hai 
©ijpfeti.  Ross.  BbiuiTyhaT^-peHie.  GIPSOWATY,  a,  e,  part. 
perf.  gipsem  powlekany,  pobielony,  gegspfet,  mit  ®op? 
gemeift.  Ross.  BbiniTyKaiypeHUMil.  GIPSOWY,  a,  e,  od 
gipsu ,  ©iipś  ■■ .  Ross.  mncoBuB.  Gipsowa  ziemia  terra, 
Selenilica ,  bie  ©«P'Jerbe,  nic  innego  nie  jest,  jak  wapien- 
na, z  kwaskiem  siarczystym  złączona.  Kluk.  Rośl.  5,  69. 
obraca  się  po  paleniu  w  jakieś  niby  wapno.  Kluk.  Kop. 
1,  250.  ©iipStalf,  epatfalf.  Gypsowy  kamień,  ber  ©i)??' 
[tein,  jest  miękki,  nożem  sie  łatwo  skrobie,  wewnątrz 
ma  lśniące  iskierki.  Kluk.  Kop.  2,  79.  Gipsowe  karta- 
cze.  Jak.  Art.  1,  263. 

GIR  ob.  Gier,  Giersz. 

GIRAFA,  y,  ź.,  cervus  eamelopardalis,  zwierz  jeden  z  wyż- 
szych, biorąc  wysokość  od  głowy  do  ziemi;  znajduje  się 
w  EtYopii.  Zool.  Nar.  374.  bie  ©iraffe. 

GIRYDON  ob.  Gierydon. 

*GISER,  a,  m.,  z  Niem.  ber  ©ieger,  3.  55.  SRotligieger,  ®eI6= 
gieCcr,  odlewacz  wszelkich  rzeczy  z  kruszirów.  Ca.  Th.  Ale- 
ksander 'rodarieser  wiele  mi  złeso  wyrządził.  Radź-.  2 
Tim.  4,  14.  (kotlarz.  Ribl.  Gd.)  Eccl.  ciSHmiesi..  Giser 
charakterów  drukowych  Ross.  c.iOBOJiiiTem ,  ciOBCiiiTinKi, 
(£d)nftgiepcr.  GISERNIA ,  i ,  i,  dom  czyli  warsztat  giser- 
ski;  Boh.  slitina ;  Yind.  vlivalishe;  Ross.  c.iOBOJHTHafl. 
GISERSKI,  a,  ie,  ©icPer=,  Ross.  ciOBO-iuTHUfi. 


GISLENOPOL  -  GŁĄB. 


GŁĄBIASTY  -  GŁADEK. 


4.7 


GISLENOPOL,  u,  m.,  z  Łac.  miasto  St.  Guillain  w  Nider- 
]andzie.  Wyrw.  Geogr.  246.  bie  ©tnbt  ©t.  ©llitlattl,  tu  bcil 
3}iebcrlattbcit. 

GITARA,  y,  z.,  GITARKA,  i,  i,  demin.,  z  Włosk.,  gatunek 
cytry,  eiiie  2(vt  2\Ą<tX.  Dafy  się  tam  słyszeć  klarynety  i 
skrzypce  z  gitarką.  Zab.  8,  122.  Iilź  po  moje  gitarę  do 
gabinetu  muzycznego.    Niem.  Król.  1,  56. 

GIVVOJT,  a,  m.  Są  i  dziś  na  Żmudzi,  którzy  węże  jakieś, 
które  oni  językiem  swym  nazywają  giwojtami,  co  mają 
jakoby  po  cztery  nogi  pod  brzuchem  czarne  króciuczkie, 
na  kształt  skrzelów ,  jako  jakie  domowe  bożki  chowają. 
Gwagii.  427.,ciiie  3(rt  6d)laiigen  in  Snmpfliticit. 

GIŻA,  y,  z.,  GIŻELA,  i,  2.,  GICZEŁ,  u,  m.,  kości  golenio- 
wej koniec.  Wtod.  kość  goleniowa  większa.  Diidz.  58. 
tibiae  in  anhnalibus  stimmitas ,  vel  capuł.  Cn.  Th.  bev  Slopf 
om  Siiod;cn  hii  ©djicntctiiś ;  ob.  Giezek. 

G  Ł. 

{.  GŁĄB',  G.  gfębi,  ż.,  Boh.  hlaub,  hlaubka,  hluboći- 
na;  Slovac.  Iilubina,  tiśina;  Yind.  globozhina,  globoku- 
stvu,  bresen,  prepad;  Carii.  globozhina;  Sorab.  1.  hu- 
bina;  Sorab.  2.  dliim;  Ross.  riyóima,  api,  vulg.  r;iy6B; 
gfębia,  głębizna ,  miejsce  głębokie,  oppos.  mielą,  btc 
Jtcfc.  Ja  żagle  pełne  rozwinę,  i  na  głąb'  same  popły- 
nę. Dar.  Lot.  3,  H.  tn  btc  Jiefe  be«  bierni.  Ja  się 
na  gfab'  wybijam,  i  żagle  pełne  rozwijam,  ib.  2,  3.  On 
w  tym  rączo  ciała  wstrzepawszy  dłoniami  Wskoczył  w  głąb', 
gdzie  tam  i  sam  miecąc  ramionami.  Świecił  się  w  prze- 
źroczystej onych  wód  jasności.  Otw.  Ow.  153.  Koń  zbry- 
kawszy  na  głąb'  skoczył  w  brodzie.  Jak.  Baj.  61.  Okręt 
w  głąb'  idzie.  Tr.  na  dno,  tonie,  gc^t  llllter,  Jit  ©nitlbe. 
§.  Fig.  Gdy  wzrok  mój  obracam  na  *głęb'  mej  ruiny.  Kulig. 
Her.  Zdrajco,  przez  cię  głąb',  w  której  ginę,  wydrożona. 
Teat.  43.  b,  78.  (dół,  dołek,  przepaść),  g.  W  głąb',  w 
głąbsz,  in  bic  Jicfc.  Dziura  na  łokieć  w  głąb'  wykopana, 
wszerz  na  półtory  piędzi.  Warg.  Radź.  66.  Kopał  zie- 
mię nad  zwyczaj  w  głąb'.  Bach.  Epiki.  47.  Druzus  wkro- 

*  czył  w  głąbsz  Niemiec.  Ossol.  Sen.  48.  tlt  baź  Snttcre ,  ilt 
Ui  Sierj  »on  ©ciitfdjlaiib.  2.  GŁĄB,  G.  głąba,  głęba,  m., 
GŁĄBEK ,  bka ,  m.,  GŁ.4B1K ,  a  ,  m.,  zdrobn.,  pień  nie- 
których ziół,  jako  kapusty,  sałaty.  Wlod.  łodyga,  kłą- 
cze, ber  iJtnmt  5.  93.  SoŁlftrmif.  Boh.  hlaub,  hlaubek, 
slaupek  zelny;  Rag.  tarstak ,  tars,  tarstje;  Sorab.  1. 
lub;  Sorab.  2.  glum,  gwum,  gum;  Bosn.  bus;  Croał. 
koczen;  Carn.  shtor;  Ross.  KOwepura ,  KOiepbDKKa ;  Eccł. 
GThB.io,  CTCÓe.me.  Głąby  żadne  nie  przyjmują  się,  cho- 
ciaż wszczepione.  Cresc.  121.  Nasienie  \y  ziemię  się 
rzuca,  z  ziemi  głąbki  i  słupce  wydaje.  Drzost.  Duch.  104. 
Świnio  w  zimie  pasą  zgoiiinami,  głąbami,  żołędzia.  Haur. 
Sk.  61.  Głąbie,  ia,  «.,  collect.  n.  p.  pasą  głąbami  lub 
głąbiem.  A'.  Kam.  —  Fig.  Żre  i  pije,  narzeka  na  nie- 
wczasy,  narzeka  na  głąby,  Ano  nie  wczas,  kiedy  go  już 
zła  niemoc  gnąbi.  Rej.  Wiz.  62.  (guzy  weneryczne).  §. 
Głąb,  Archil.  część  kapitelu,  łodyga,  Lat.  cauliculi.  Yi- 
tniv.  4,  1.  Callitect.  1.  eiiic  3)crjicvuitg  aii  bcu  Hapitalcii. 
Koryntyjski  porządek  budowniczy  zawiera  w  sobie  16  za- 
wojów ,  8  głąbików,  i  trzy  rzędy  krętego  liścia.  Rog.  Rud. 


50.  §.  Głąb,  grundychwał,  basafyk,  nieokrzesaniec,  pień, 
ciii  SJiCnfd)  line  ciii  SvIp|,  ciit  ©tniiif.  Szpetny  jeden,  głąb 
nieudatny.  Kochów.  Fr.  14.  g.  Głąb,  ryba,  ob.  Głebik. 
GŁĄBIASTY,  GŁABISTY,  GŁABOWATY,  a,  e,  GŁABIA- 
STO,  GŁĄBISTO^  GŁĄBOWATO,  adv.,  surculosus^.  Cn. 
Th.  ftriiiifig.  Głąbisto,  szeroko  a  listowato  rość,  caulesce- 
re.  Mącz.  Ziele  to  głąbowato  'roście.  Syr.  1441.  Eecl. 
CTeó.iHUH,  CTeó.iOBiMiiuii.  GŁĄBIEĆ,  iał,  ieje,  neutr. 
niedok.,  w  głąb'  wyrastać,  caulescere.  Cn.  Th.  iit  eincn 
Stnmf  nu^tDadjfcn ,  ciiicit  Stniiif  tefotiimcti.  Ecd.  cieóiitFo, 
creó.iie  iicnymaio.  GŁABIUSZ,  a,  m.,  żaba,  TtcaffaaToc. 
Przyb.  Batr.  bcr  etniiiffrpfit'.  (d.  zielodłubek).  GŁĄBOWY, 
a,  e,  z  głąbu.  Cn.   Th.  gtnmf  =  ,  non  ©triiiif. 

Pochodź,  głębia,  głębina,  głębizna,  głebik,  głebielisko, 
głęboki,  głębokość;  pogłębić,  przegłębić;  wgłębić;  wygłębić; 
zgłębić,  zagłębić,  niewygłębiony. 

GLAC,  u,  m.,  hrabstwo  i  forteca  na  pograniczu  Szląska. 
Dyk.  Geogr.  1,  241.  ©laC;  Boh.  Kladsko. 

GLACY,  indecl.  miejsce  otwarte  pod  fortecą,  iai  ©laciś.  Boh. 
koliste.     Glacy  ob.  Stok. 

'GLĄDAC,  ał,  a,  act.  niedok.,  Boh.  hledćti,  hledim  videre, 
hledati  quaerere ,  hljdati  tueri ,  custodire,  hle ,  hlele  ecce! 
hled ,  hlednutje  visus;  V'(7!rf.  gladat,  gledati,  viditi,  gledu- 
vati,  gledal,  gledam,  pogledati;  gleite,  leite  =  patrzcie! 
gledauz,  pogleduvauz  =  widz;  Carn.  gledam,  ględ ,  pogled 
visus;  Anglos.  hlead ;  Staroń,  gledati;  Rag.  gledati,  gle- 
dalaz  speclator;  Bosn.  gledati,  viditi,  gied,  pogled  asjoec- 
lus,  gledulaf  speclator;  Dal.  glyedati,  gledati,  gledalacz; 
Croat.  gledati,  gledim,  gicditi,  gleditel ,  gledavecz ,  gle- 
dalische  <  spektakl,  widowisko,  gled  aspectus;  Sorab. 
2.  glednusch ;  gledaj  patrz!  Sorab.  i.  hladacź,  pohla- 
dacź,  ladacź;  Ross.  rjia^^BTb,  r.mmy,  r-iaHjTb ,  rjassTb, 
r;ia3'B  oko;  cf  Cer.  glofeii;  Graec.  Idm.  Teraz  tylko  w 
samych  składanych  pochodza.cych,  tu  czasie  niedokonanym 
używane:  doglądać,  dwiigląd,  naglądać,  oglądać,  poglądać, 
przeglądać,  przyglądać,  rozglądać,  wglądać,  wyglądać,  za- 
glądać; wzglądać,  zkąd  wzgląd,  względność,  względny;  — 
znaczy:  baczyć,  baczetiie  ,  patrzeć  i  luidzieć ,  fclictl,  f(|nuen; 
n.  p.  Która  kwaśna,  ponuro  gląda.  Burl.  B.  2.  (t.  j.  po- 
gląda).  Już  glądaniem,  już  macaniem  szukając  tam  i  sam, 
nicem  nie  mógł  naleźć.    Wys.  Kat.  596. 

*GŁADEK,  GŁADKI,  a,  ie,  compar.  gładszy,  Boh.  hladky, 
hladśj;  Slovac.  hladkf;  Yind.  giadek,  giatik,  gladak;  Carn. 
gladke,  glahke;  Sorab.  2.  glalni,  glatki;  Sorab.  1.  wadki 
{Sorab.  i.  hlatki  lichy,  błahy);  Bosn.  gladńk;  Croat.  gla- 
dtik;  Ross.  rJiaAKiu,  r.iaAOKT,,  rjaa<e,  (droga  równa,  gład- 
ka Ross.  vulg.  TAHAi);  Svec.  glad ;  3?icbcvf.  glab;  Dan. 
glat;  Ger.  gintt;  Hebr.  pbn;  Chuld.  ^i?:i;  Arab.  xb;i).  g. 
Gładki  na  dotknienie,  niechropawy,  niesękowaty,  glott, 
Cltcil.  Łodyga  gładka  caulis  glaber ,  korę  ma  aż  do  śliz- 
kości  gładką.  Jundz.  2,  15.  Będą  krzywe  rzeczy  spro- 
szczone,  a  chropawe  drogą  gładką.  1  Leop.  Luc.  3,  S. 
Najgładsze  i  najgiancowniejszc  szkła  i  blachy,  mają  po 
wierzchu  niektóre  górki,  dołki,  przerwy.  Rog.  Doś.  3, 
117. —  g.  Tr«;is/.  Tłusty,  okrągły,  tuczny,  gruby,  spasły,, 
wypchany,  pidchny.  Tłusto  kapłuny  naśmiewały  się  z  je- 
dnego, iż  nic  był  tak  gładek,  jak  one.  Ezop.  101.  Patrz 


48 


G  Ł  A  D  G  E. 


GŁADKO  -  GŁADYSZKA. 


na  mie,  jako  ja  gladek,  a  to  nic  nie  robie.  ib.  43.  §. 
Niekosmaty,  nieoLrosIy,  glatt,  nid^t  vau^.  Gfadki  u  niego 
jeszcze  podbródek.  Ld.  §.  Bezfuskny,  ubiic  Scfcuppcil,  glatt. 
Gładka  ryba,  jak  węgorz.  §.  Prosto  zrobiony,  bez  fałdów, 
wyguhów,  bram,  glatt,  o^nic  grtltcit  uiili  6vl)5^migcn  gemac^t, 
ungemiiticit.  Gładka  materya.  Tr.  Taki  pan  tego  domu 
w  gładkiej  sukni  chodzi.  N.  Pam.  42 ,  573.  g.  Dobrze 
•wyrobiony,  fdjińi  unD  olmc  Sliiftop  ycrrid^tet,  mil  aiifigcfftbrt. 
Zaleta  z  gładkiego  tańcowania;  jest  to  zaszczyt  teatral- 
ny. Zab.  3,  70.  §.  Gładki  do  słuchania,  miło  w  ucho 
wpadający,  fdjiJlt  aii5it()0ren.  Boss.  n.iaBHUii,  MaBCHi. 
Bardzo  gładką  miał  mowę.  Tr. —  §.  Gładki,  okrzesa- 
ny, ociosany,  fig.  ge^obelt,  fctit,  breffirt.  Kto  chce  być 
gładkim,  trzeba  przycierpieć.  Rys.  Ad.  52.  Bez  cnoty 
najgładszy  rozum  krzywy,  nieforemny.  Zab.  i3,  519. 
Jakub.  §.  Gładki  na  wejrzenie,  piękny,  śliczny,  ft^óll , 
ln'ili|'dj,  (ittig,  (cf.  DJicPerf.  ciiie  glattc  3iingfcr).  Imię  mu 
Olind,  Zofronia  onej,  Jako  ta  gładka,  tak  on  urodziwy. 
P.  Kochan.  Jer.  51.  Nad  piękną  matkę  gładsza  jeszcze 
córo.  Hor.  1,  90.  \ar.  Gładki;  zająca  jada.  Cn.  Ad.  210. 
Plin.  H.  N.  28,  19.  lulgaris  opinio,  csii  leporis  gratiam 
corpori  conciliari  in  sepleni  dies.  Co  gładkiego,  to  gład- 
kiego, a  co  'żadnego,  to  'żadnego;  co  szpetnego,  to  i 
złego,  a  co  cudnego,  to  też  dobrego.  Glicz.  Wy:li.  P. 
8  b.  (cf.  natura  nacechowała;  cf.  złe  mu  z  oczu  patrzy). 
Gładka .  żona  jest  wiecha  na  piwo  i  na  miód.  Opal.  Sat. 
125.  (cf.  przylepka).  Jej  gładka  twarz  rai  przeszkadzała. 
Past.  Fid.  161.  (oczy  oczarowały).  Teraz  ten  jest  n.ijza- 
cniejszy,  który  co  gładkiego  narai.  Star.  Ref.  lii.  (pastwę 
kiLieżności).  §.  Łagodny,  miły,  słodki,  łaskawy,  faiift. 
Panowanie  jedno  ostre  jest,  a  gwałtowne;  drugie  łago- 
dne, gładkie  a  znośne.  Gor.  Dw.  536.  •GŁ.\DCE,  GŁA- 
DKO adv.  Gładziej   compar.;    Boh.  hladce,  hladko;  Sorab, 

1.  wadcże;  Vind.  glalko,  glatt.  1.  Niechropowato,  równo, 
glatt,  gleid) ,  ebCll.  Gładko  wyrobiona  deska.  Tr.  Gładko  = 
ze  szczętem,  do  czysta  n.  p^  gładko  mu  palec  uciął.  ib.  — - 

2.  Pięknie,  pięknym  sposobem ,  udatnie,  nadobnie,  fcŁini, 
auf  cinc  fc^one  3lrt,  fciii,  ^iitifd).  Są  którzy  piszą  gładko, 
ale  niegładko  mówią.  Zab.  15,  250.  Staraj  się  o  wszys- 
tkim gładce  i  dobrze  mówić.  Gorn.  Dw.  106.  Dobrodziej- 
stwo od  człowieka  surowego  wzięte  i  niegładce  dane, 
zwał  jeden  chlebem  piasku  i  kamieni  pełnym.  Gorn.  Sen. 
61.  (nieochotnie,  nieżyczliwie,  bez  uprzejmości).  Czym 
tym  doktora  nadgrodziwszy,  pozbyli  się  go  gładko.  Perz. 
Lek.  550.  Szydzić  z  cnoty  i  wiary,  nikt  zapewne  gła- 
dziej nade  mnie  nie  potrafi.  Mon.  63,  213.  (dowcipniej, 
złośliwiej}.  §.  Pomyślnie,  smarownic,  gliiefltc^,  nad)  3Bmtf(^e. 
Tak  to  kochany  sąsiedzie,  kto  smaruje,  gładziej  jedzie.  Znb. 
13,  37.  Winszuję  ci,  żeś  tak  gładko  z  processu  wyszedł. 
Teat.  50.  c,  91.  Jakżem  sie  gładko  wykręcił,  a  oni  też 
uwierzyli.  i6.  22,  85.  Wiadomo  ci,  jak  gładko  go  odrwi- 
wałem._  ib.  7.  c,  23.  Salmina  była  w  sercu  swojem 
rada.  Że  się  tak  gładko  jej  powiodia  rada.  Min.  Ryt.  2, 
140.  §.  Przyjacielskie,  bez  kłótni,  hałasu,  łagodnie, 
in  gvcunt)|d)aft,  otine  Strcit,  im  ©iiten,  mit  ©iitcm.  Krzy- 
wdy swej  mścić  się  chcieli;  ale  król  tę  rzecz  gładce  u- 
spokoił  i  pojednał.    Biel.  Kr.  543.     MiaJ  nieco  trudności 


Orzechowski  z  biskupem  swym  o  żonę,  ale  Maciejowski 
pomógł  mu ,  że  się  ta  rzecz  gładce  odłożyła.  Gorn.  Dz. 
51.  Gładko  co  uchodzi,  molUus  accipitur.  Cn.  Th.  ii  ge^t 
ffir  gciipffpn  biii.  Największe  często  występki  u  dworu 
gładko  uchodzą.  Tr.  'GŁADKOBLASK,  u,  ?».,  politura, 
Me  ^Uilitiir.  Tr.  błyskogładnia.  A'.  Kam.  "GŁADKOBHZMIĄ- 
CY,  a,  e,  krasny  do  słuchania,  rcoMtonciib.  Oto  hymni- 
stę  gładknbrzmiącej  mowy  Zamkniono,  ehej!  w  trunience 
cisowej.  Zimor.  Siei.  196.  Eccl.  r.ia4KOC.ioi5nuH.  GŁAD- 
KO.MOWNOŚĆ,  ści,  £.,  krasomowność ,  Pic  3Bot)lrcbcnbeit , 
Mc  33crcbtfainfcit.  Gmin  gładkomownością  rzecznika  zma- 
miony  zła  sprawę  pochwala.  Pilch.  Sen.  191.  Gładko- 
mowność  Menimiusza.  Pilch.  Sali.  40.  Eccl.  r.ia4K0CJ0Bie. 
adject.  GŁADKO.MOWNY,  a,  ie.  GŁADKOŚĆ,  ści,  i,  nie- 
chropowatość,  równość,  nieszorstkość,  bic  ©Idtte ,  tii 
@lctd)[)cit.  Boh.  hladkost;  Rag.  gladkos;  V»irf.  et  Carn. 
gladkust;  Sorab.  1.  wadkoscź ;  Croat.  gladkoszt,  gladkó- 
cha;  Ross.  najKOciŁ.  Gładkość  zwierciadła.  §.  Łago- 
dność, btc  Sanftbcit,  btc  SOJtlbc.  Gładkość  obyczajów  na- 
uki wprowadziły.  Zab.  i,  42.  (ogładzenie,  polor).  g. 
Gładkość,  krasa,  piękność  mowy  abo  rzeczy  jakiej  ro- 
bionej, Mc  Sd)i)iil'cit,  3fettigfcit,  3i''i'l'd)fcit  cincr  'Bai)!:,  5. 
33.  eiiier  DJcbc,  ciiiC'5  3Bcrf^.  Ross.  n.iaBHOCTb.  §.  Uroda, 
piękność ,  bic  (iiatiirlid)e)  <iń)ónbńt.  Kto  się  komu  podoba 
dosyć  ma  gładkości.  Jag.  Wyb.  B.  3.  Do  gładkości  po- 
trzeba porządku,  rozmiaru  i  przystojnych  granic  ciała. 
Petr.  Et.  526.  Uroda  abo  gładkość.  W.  Post.  Mn.  491. 
Zająca  jada  dla  gładkości.  Cn.  Ad.  245.  (cf.  gładki).  Nie 
tylko  patrzeć  na  gładkość  białejgłowy,  ale  też  i  uszy  po- 
syłać na  targ,  jaka  o  nićj  sława.  Budn.  Apopht.  138. 
Któż  gładkości  nic  hołduje ,  Kogóż  ona  nie  zwojuje.  Zi- 
mor.  Siei.  545.  GŁADKOWŁOŚY,  a,  e,  (cf.  "prostowło- 
sy),  pięknych  włosów,  fi^ón^firig.  Gładkowłosa  twoja  Li- 
lidora.  ^Zniior.  Siei.  277.  GŁADiNAG,  ał,  F.  gładnie  nijak. 
jednulL.  GŁ.AD.MEĆ,  GŁADZIEĆ  ,' iał,'ieje  ,  niedok.,  gła- 
dkim sie  stawać,'  ft^iin  n)Crbeii.  Olej,  po  którym  twarz 
gładnie.  J.  Kchan.   Ps.   135.     Tyją  i  gładzieja.  Budn.  Jer. 

3,  28.  (lśnią  się.  Bibl.  Gd.).  GŁADYSZ,  a",  m.,  wy- 
smukły, galant,  starający  się  o  krasę  ciała,  lalka,  ein 
fii^cr  Spm,  ciit  *}.(iippi^cn.  Jeden  gładysz,  który  się  w  so- 
bie kochał,  pom;iluchno  a  ostrożnie  stąpał.  Budn.  Apopht. 
39.  Do  posługi  stołowej  zniewieścieli  Rzymianie  używali 
wysmukłych  i  wymuskanych  gładyszó\y  z  długiemi  wło- 
sami, ubranych  nakształt  niewiast.  Pilch.  Sen.  lisi.  4, 
149.  Pewny  wysmukły  gładysz  rozwiozłych  obyczajów. 
Mon.  76,  89.  Człowiek  rozumny,  ale  nie  gładysz,  ma 
nie  złe  podobieństwo  do  ostrygi.  Zab.  5,  129.  Nie  ka- 
żdy gładysz  gładki.  Pot.  Jow.  2,  57.  GŁADYSZKA,  i, 
r'.,  piękna  białogłowa,  piękność,  a  przytem  kokietka,  Etlt 
|śi>ncs  (5''"'iitf 'iji'i""i'r ,  eiiie  Sd;piil)cit.  Wdowa  jeśli  nie  gła- 
dyszka,  każdy  nią  pogardza.  Dambr.  457.  Precz  ztąd 
gładyszki  pieszczone,  Pfe  groby  pfe  pobielone  ,  Pieszczot 
waszych  nieczyste.    Brzydkie    mi  psoty    kaliste.  Dar.  Lol. 

4 ,  23.  Już  się  nie  chełpi  z  gładyszki  powolnej  (z  He- 
leny) Frygijski  gaszek.  Hor.  2,  32.  Kniaź.  Adlejdę,  że 
była  nie  gładyszka ,  wnet  sobie  zmierził  Kazimierz.  Krom. 
547.  Opal.  Sat.  184.     §.  Gładyszka,  gładzidło ,  narzędzie 


GŁADYSZOWA-GŁADZONY. 


GŁADZICIEL-GLANCOWAĆ. 


49 


od  ghdzenia;  Boh.  hladidlo,  hladjk;  yinrf.  gladilu,  likalu, 
likaunik;  Carn.  likavnek;  lioss.  r-ia4MKa,  n.  p.  słoniowa 
kość  introligatorska  do  gładkiego  składania  papieru.  Tr.  iai 
goljkin  ber  Su^btnber,  kamień  półokrągły  do  gładzenia 
płótna,  papieru  etc.  Tr.  ber  ©Idttftciii.  Boss.  TxaAnM.  GŁA- 
DYSZOWA, y.  2.,  1.  niby  żona  Gładysza.  2.  gładyszka ,  ele- 
gantka ,  cin  fc(;6iicź  $!Bei('.  Do  Pani  Gładyszowej :  Na  niebie 
słońce,  na  twej  twarzy  gładkość  świeci.  Tamto  na  ziemi,  ta 
w  mem  sercu  ogień  nieci.  Kochoiv.  Fr.  9.  'GŁADZĄ,  y,  z., 
gładkość,  piękność,  bie  6^i)nl)eit.  Oni  mu  siedem  krjit- 
seł  w  upominku  dadzą ,  I  waga  równych  i  sztuka  i  gła- 
dzą. Chrośc.  Ow.  28.  "(politurą)."  GŁADZIĆ,  ił,  i,'UGŁA- 
DZAĆ  CI.  niedok.  ugładzić ,  zgładzić  dok.,  Boh.  hladiti, 
hladjm,  hladjwóra,  uhladiti;  Sorab.  1.  wadźu,  wadke  tźi- 
nu,  tźolu,  (ladźicź,  czeffacź  --  czesać);  Bosn.  gladiti,  pro- 
gladiti,  ogladiti;  Croal.  gladiti  (ugłaskać);  Dal.  planati; 
Bag.  gladiti,  ugladiti,  gladkovati,  lasctitti  {■■  adidari); 
Yind.  gladkuvati ,  gladku  storiti,  gladiti,  pogladiti  =  gła- 
skać, gladkati  =  prasować,  ((/is/^.  gladiti,  giodati  < 'głodać); 
Carn.  gladiti,  gladem,  (gladesh  adulator),  likam;  Boss. 
TjaĄttTb,  r.iaH<iiBaTb,  raaaty,  rxa« Ay,  yrja4HTb,  yraaatH- 
Baib ,  (craaAiiTb,  criaaciiBaTb  heblować,  polerować),  .JO- 
niHTb,  aoiuy,  yKaiarb;  gldtteti.  a)  równym  czynić,  chro- 
powatości odejmować,  glatt  maien,  cten  madjcit,  glćitteu. 
Prócz  maglu  i  kalendry  gładzą  niektórzy  płótna  młotkiem 
drewnianym.  Przędz.  99.  Gładziła  marszczki.  Przyh.  Ah. 
22.  (wygładziła).  Hańbę  na  czele  gładzi  kruszec  złota. 
Teat.  48.  h,  28.  Wódka  ta  niewymownie  twarz  gładzi, 
bieli  i  zmarszczki  rozciąga.  Sleszk.  Ped.  47.  Sieni}.  562  — 
b).  Przyozdabiać,  piększyć,  jicreil,  puC;en.  Nierządnica  ta 
gładzi  mowę  swoje.  W.  Prov.  2,  i\.  Twarz  swoje  bar- 
dzo gładzi  i  przybiera.  Sk.  Zijw.  i,  207.  §.  Kaptować, 
ujmować,  jednać  sobie,  gctuiimen,  eimiclinictl.  Demostenes 
wiele  słów  przykładał  w  mowie  swej ,  kiórcmiby  był  lu- 
dzi gładził,  a  łaskawe  "słyszenie  u  nich  sobie  czynił.  Eraz. 
Jez.  //.  7  b.  (rf.  głaskać,  ugłaskać).  -•  c)  Zacierać  złe,  po- 
prawiać,  popiło wać,  iicikffcrii ,  nilźfcileii.  Mowa  ta  piękna; 
tylkoby  ją  jeszcze  gładzić  potrzeba.  Tr.  Powstali  w  Atenach 
wymówce  źli,  zamiast  dobrych  i  rzeczy  ugładzających 
rządców.  Petr.  Pol.  158. — -  d)  Plamy  gładzić  =  wywabiać, 
gleifcn  auśiimt^en,  aui^rcibcn.  ucrtrciDcii.  Sól  szczawowa 
najlepiej  gładzi  plamy  atramentowe.  Tr.  —  e).  Znieść, 
niszczyć,  Eccl.  noxepiinaio,  noiiepHiiBaio ,  ncrtilijcii,  iicr= 
nid)teil.  Jezus  grzechy  nasze  gładzić  przychodzi.  Sk.  Kaz. 
Niedz.  21.  Daranok  z  nieba  jedyny  liizie  darmo  gładzić 
winy.  Groch.  W.  53.  Panie  Boże,  który  gładzisz  nie- 
prawość. 1  Leop.  Ex.  34.  Urząd  od  boga  karan  będzie, 
jeśli  nie  będzie  gładził  bałwochwalstwa.  Kosz.  Lor.  93. 
b.  Gładzi  teraz  długi  swoje.  Tr.  GŁADZIĆ  SIE  zaimk. 
niedok.,  piększyć  się,  fid)  puścił,  ftfinifgcln.  Żona  dla  mę- 
ża samego  ma  sie  gładzić;  jemu  być  gładka,  nie  cudzym 
oczom  się  poilobającą.  Peir.  Ek.' 10.  GŁADZENIE,  ia, 
n.,  siibst.  verhi,  polerowanie,  bau  ©Ińttcil ,  'Colirctl  i  t.  d. 
Boh.  hlazenj;  Pioss.  Jemenie.  Od  gładzenia,  prasowania 
Boss.  njoiuHjbiibiu,  n.  p.  młyn,  prasa,  kalondra  njomiubna. 
GŁADZONY,  a,  e,  part.  jierf.  polerowny,  poliert.  Twarz 
miała,   jako    kiedy    kto  gładzony    liumiana  ró/.ą  słoniowy 

Siownik  Lindego  wyd.  S.  Tom  II. 


ząb  zmy^e.  P.  Kchan.  Jer.  86.  Gładzony  papier,  gcgld{» 
km  ^opier.  GŁADZICIEL,  a,  wi.,  który  co  gładzi,  bcr 
etmaź  gidttet;  Cam.  gladnik ,  glajnik ,  {Carn.  gladesh  adu- 
lator; Bag.  gladitegl);  Boss.  r;ia4MbmHKi;  Yind.  likavez, 
likar;  Sorafc.  1.  tźolicźer.  GŁADZICIELKA  w  rodź.  ieńsk. — 
GŁADZIEC.  ob.  Gładnać,  Gładnieć.  GŁADZIUCHNY,  a,  e, 
GŁADZIUSIEŃKI,  GŁADZIUTEŃKI,  a,  ie.  inlens.  adj.  gładki, 
fclĘir  glatt,  crtra  fein,  fc^ón,  nett.  5/ovac.  hladićki,  hladicić- 
ki ,  hladucki ;  Eccl.  rja4eHbKiu.  Szyja  gładziuteńka.  Auszp. 
i 23.  Najlepsze  konopie  są  te,  które  są  gładziuchne  na 
dotknięcie.  Jak.  Art.  3,  221.  Zbył  nas  gładziuteńko.  Boh. 
Kom.  o,  190.  Kieliszki  gładziuteńko  ścina,  jtfon.  71, 125.  (ani 
się  zachłyśnie).  GŁADZIZNA,  y,  ź.,  przestrzeń  gładka,  ró- 
wnina, btc  (Slfittc,  eine  glatte  SteDe.  Boh.  hladina.  Na  gładzi- 
znach  widzieć  rzeźb  kunsztownych  wiele.  Przyh.  Luz.  176. 
Pochodź,  doglądzie,  nagtadzić ;  ogiadzic;  obgiadzid; 
odgładzić;  przygładzić;  rozgladzić;  ugładzić,  wygładzić, 
zagładzić ,  zgładzić;  niezgiadzisły.  2)  głaskać  (Boh.  hladiti), 
ogłaskać,  pogłaskać,  ugłaskać,  zagłaskać,  nieogłaskany \ 
g.  gtainy,  niegłażny;  cf.  głaz. 

GLAN,  u,  m.,  męty,  ustoiny,  gąszcz,  Sobciifa^,  2>i(fcś.  Wo- 
da w  każdym  morzu  plugawa  a  słona  ,  Gęsta ,  przykra, 
przemierzła,  jako  glan  zielona.  Bej.  Wiz.  146.  Wódkę 
te  z  glanu,  który  się  ustoi ,  zlać,  a  glan  warzyć,  aź  się 
spieni  i  stwardnieje.  Syr.  121.  Z  nnego  pierwszego  błota , 
a  z  onego  plugawego  glanu  pierwszych  łowów  swoich,  wy- 
płókali  sieci  swoje.  Bej.  Pst.  G.  g.  4.  Fus  abo  glan ,  któ- 
ry się  na  dole  usadza.  Syr.  590.  GLANOWATY,  a,  e. 
ustały  na  spodzie  cieku,  n.  p.  Będzieli  tam  woda  mętna 
albo  glanowata.  Cresc.  29. 

GLANC,  GLANS,  "GLANDZ,  u,  m.,  z  Niem.  ber  ©lanj. 
{Angl.  glance  ,  clcan ;  Holi  glantz  ;  Dan.  glands  ;  Svec. 
glans);  a)  blask,  błysk,  łysk,  połysk,  gładkoblask ,  bły- 
skogładnia ;  Boh.  lesk,  blesk;  Sorab.  1.  swetliwoscź ; 
Yind.  fvielloba ,  fvetlina  ,  fvetlust ;  Boss.  iOCVb ,  rjaHem, 
Boscianie  ,  ciame,  jywesapHOCTb ,  cEtrosapnocTb.  Glanc 
marmuru  ;  glanc  kruszców  ;  glanc  drogich  kamieni.  Glanc 
od  kamienia,  to  jest,  kamieniem  gładyszka  rzeczom  da- 
ny. Glanc  sukna ;  glanc  kapelusza.  Materyom  glandz 
dają  i  srebrnym  i  złotym.  Jubl.  Tel.  34.  Lepiej  Miner- 
w-ę  z  marmuru ,  niżeli  z  kości  słoniowej  robić ,  dlatego, 
iż 'dłużej  glanc  potrwa.  Warg.  Wal.  10.  b)  Krasa,  pię- 
kność uderzająca ,  gldnjenbe  Sdpnklt ,  ©lanj.  Ginie  glans 
na  jagodach;  co  przed  laty  było  Wdzięczne,  to  połogami 
teraz  się  zmieniło.  Bardz.  Trag.  455.  Glanc  twarzy.  Pociej. 
144.  Coraz  rześkiego  ubywa  nam  wieku,  A  czas  i  lata 
i  glans  z  twarzy  niesie.  Bor.  1,  245.  Nar.  c)  Okazałość 
błyszcząca,  gldiijenbc  «Jirnd)t,  edummcr,  ©Inns.  Dzisiaj 
się  świeci  glans  Hierozolimy,  Jutro  jej  pogrzeb  mgliste 
sprawią  dymy.  Kchow.  109.  Dostojeństwo  cesarzów  Tu- 
reckich straciło  teraz  siła  glansu  swego.  Kłok.  Turk. 
202.  Cnota  jego  bez  glansu ,  lecz  gruntowna.  Teat. 
49,  17.  d)  Mora).  Piękność,  szlachetność,  czystość,  bie 
oduiiiŁcit,  Surbe,  aJcni^icit,  Sautcrfeit.  Uchowa  mię  bóg, 
żeby  dobrej  sławy  Glans  miał  oszpecić  postęp  plugawy. 
Morszt.  212.  GLANGOWAĆ,  GLANSOWAĆ ,  ał.  uje 
cz.  niedok.  poglancować    dok.,   glanc    czynić,    polerować, 

7 


50 


GLANCOWANIE-  GŁASKAĆ. 


GŁASKACZ-GLAUBICZ. 


błyskogladzić,  gldiijeiib  ntad)Cii,  glćiiijcu  {adive),  pclircn. 
Bosn.  svitlati;  Croat.  szvetlati;  Boss.  CBtT.iiiTb ,  Bucot- 
T.inTb.  GLANCOWANIE,  ia  ,  n..  subsl.  verb.,  polerowa- 
nie, M  Cplircn,  ©Ićiiijcn.  §.  Polor,  blask,  ber  ©laiij, 
iai  ©Itiiijcii.  Od  glancowania  warsztat  Boss.  .lomiMbHfl; 
narzędzie,  n.  p.  gladyszka  Jiomiuo.  GLANCOWANY,  a, 
e,  part.  perf.  poferowany,  polirt,  gCGlaiijt,  mit  ©Iniij  511= 
gerit^tct.  Boss.  jomenuil.  Płótno  glancowanc  Boss.  jomcHKa. 
fig.  Jeśli  mowa  trefiona ,  glansowana  i  misternie  ukła- 
dana, znak  ze  serce  zniewieściale.  Pilch.  Sen.  list.  4, 
94.  GLANCOWNY,  GLANSOWNY,  a.  e,  a)  lśniący  się, 
błyszczący,  gldn3cnb.  Boss.  r.iflHUOBaTHiJH ,  jockobuB,  jy- 
lesapKuH,  .lomii.ibHUil ,  CBtTOBiUHuB.  Marmury  glanso- 
wne  sie  lśniły  w  filarach.  Dard:..  Luk.  179.  Jąłem  bru- 
dne głazy  Dobywać,  i  glansowne  czynić  z  nich  obrazy. 
Zah.  15,  293.  Najgładszo  i  najglancowniejsze  szkła  i 
blachy,  maja  po  wierzchu  niektóre  górki,  dołki,  prze- 
rwy. Rog.  Doi.  5,  117.  b)  pg  Piękny,  glćinjcub  fd)Oit,  fdjon. 
Wiersz  glansownicjszy,  przepasany  żartem.  Kchow.  Fr. 
65.  GLANCOWNIK ,  a,  m.,  który  różne  rzeczy  glan- 
cuje ,  glanc  im  dawa.  Tr.  bcr  ©Ićitter,  @Imt5fV.  Croat. 
szvetliivecz ;    Ross.  .lomnatiunKTi. 

Pochodź,  doglancować,  naglancować,  oglancowac,  poglanco- 
wac,  prz-yglancoicad;  wyglancowac,  zaglancowac,zglaiicownć. 

'GLANEK,  nku,  m.,  [ozdoba  szmuklerska;  por.  frac.  glaiid.  i] 
Ja  dlatego  życzliwą  ręką  dziś  po  glanku  Opasuję  cię 
milszy  nad  zdrowie  kochanku.  Pot.  Jow.  100.  Staro- 
świeckim giermak  krojem  Dzisiejszym  odnawiam  strojem  , 
Spuszczam  glanków,  sparam  guzy,  I  stanu  popuszczam 
dłużej.  Kchow.  Fr.  115? 

GLANS  06.  Glanc. 

•GŁASAĆ,  'GŁASZAG,  ał,  a,  rz.  nicdoh.,  {Boh.  hlasati 
Etym.  głos,  Boh.  hlas,  cf.  hałas),  wołać,  publicznie  wy- 
woływać, oznajmiać,  mówić;  nifeit,  nu'3nifcn,  I'cfnmit  ma= 
djcn.  Gdy  owce  doją,  milczenie  ma  być,  tylko  sam  pa- 
sterz ma  nieco  k  nim  głasać.  Cresc.  500.  Zapowiedzie- 
li im  zgoła  nie  głaszać  ani  uczyć  w  imię  Jezusowe. 
Budn.  Act'.  4,  18.  (aby  nie  mówili.  Bihl.  Gd.).  Głasać -- 
wołać.  Cn.  Th.  ob.  Zgłaszać,  zgłosić;  rozgłaszać,  rozgło- 
sić; ogłaszać,  ogłosić. 

GLASEROWAC,  cz.  niedok.,  mówi  się  o  ciastach  lub  cu- 
krach ,  które  po  wierzchu  cukrem  się  polewają  czyli  gia- 
serują.  Wiel.  Kuch.  402.  glafiicii,  mit  ®lafiir  ubcr^ic^cn. 
ob.   Glazować. 

GŁASK.\C,  ał,  głaska  et  głaszcze  cz.  niedok.,  Ghsnai  jedtiotl , 
pogłaskać  dok.;  (Boh.  liladiti,  poblazowati ,  poliladiti , 
chlacholiti,  chlacholjwam ;  Yiiid.  gladit,  pogladit,  per- 
lisuvati,  perlubuvati;  Sorab.  1.  ladźicź ,  wadźu;  Bag. 
lasctiti;  Cani.  pobóshati ;  Boss.  .laCTUTbca ,  .lauycb  ,  ;ła- 
CKaTb ,  jacKaio,  npii.iacKaTb ,  y.iacnaTb ,  no.ioiu,iiTb ,  (oó.ia- 
CKaib  pochlebić  ob.  Obleśny).  (Elgin.  gładki ,  cf.  gładzić 
et  Genn.  gldttcii;  albo  też  od  łaski,  łaskawości.)  =  1)  rę- 
ką łagodnie  muskać  kogo  pieszczenie ,  ftrcict)cln.  Gdy 
kota  głaszczą,  marmoce.  Kluk.  Zw.  1,  303.  Im  kota 
bardziej  głaszczesz ,  tym  bardziej  ogon  wznosi.  Cn.  Ad. 
524.  Głaszcz  ty  kotowi  skórę ;  a  on  ogon  w  górę.  Bys. 
Ad.   16.     Głaskać    pod  włos  sprzeciw    włosom,   wzgórę. 


roibcr  bie  §navc  i'tretó;cn,  aufrodrtS  ^rńdjtn.  Tr.  Jedną  rę- 
ka głaszcze,  a  drugą  policzkuje.  Cn.  Ad.  510.  Gdzie 
pana  kochają,  tam  i  jego  pieska  głaszczą.  Teaf.  22,  b. 
58.  Głaskać  i  szczypać,  a  to  wszystko  razem.  ib.  16. 
c.  78.  Te  włosy,  które  niedawno  maściami  głaskano, 
teraz  popiołem  posypane.  Leop.  5  Macch.  4.  (gładząc 
perfumowano).  §.  Musnąć,  pomusnać,  pomuskiwać, 
letko  się  dotykać,  łechtać,  Icidjt  kriibrcii,  fiinft  ktiiftcil, 
phgs.  et  mur.  Chłodnym  głaszcząc  drzewa  tchem ,  wie- 
trzyk się  bawi.  Mul  Ow.  163.  Po  głowie  bogini  gła- 
śnie  nas  cliabina.  Zebr.  Ow.  336.  {tctigit  ińrga).  Zgodne 
na  wyzłoconej  lutni  strony  głaszcze,  ib.  56.  W  jednem 
polu  baranek  młoda  trawkę  głaszcze  1  dziki  tygrys  łą- 
czną krwią  napawa  paszcze.  Nar.  Dz.  2,  198.  (ścina). 
To  mezkie  dzieła! — ciebie  próżno  głaska  chęć  do  dzieł 
mezkich.  Hul.  Ow.  112.  (bodzie).  §.  Głaskać  kogo  po 
głowie  =  dać  mu  się  we  znaki ,  czochrać  go ,  fig.  ciiicm 
ben  i!\opf  jiliiffii ,  i^lli  511  fd)rtfffii  maclicn.  Fortunne  z  tego 
rodu  hctmany  miewali  Królowie  ;  Mężnie  Niemce  zuchwa- 
łe głaskali  po  głowie.  Papr.  Cn.  '42.  2)  Pochlebiać, 
słowami  łechtać,  fd)mct(^clii,  mit  28tn1cn  licDfofcit,  fi^cltt. 
Poehlebuje  im  i  prawie  je  głaszcze.  Pctr.  Ek.  164.  Brzmi 
słodka  muzyka ,  kióra  uszy  głaszcze ,  a  dusze  przenika. 
Przgh.  [jK:  292.  .Mon.  76,  456.  Głaszcząc,  pochlebia- 
jąc Boss.  r.iajnoK).  Gdy  głaszczą  pochlebstwem  swera , 
jad  gotują.  Sk.  Dz.  899.  Nie  umiał  w  kazaniu  głaskać, 
jedno  grzechy  srogim  gromieniem  burzył.  Sk.  Zgw.  2, 
233.  Kogo  sz.-zęście  głaszcze ,  tego  rade  troszczę.  Bys. 
.id.  26.  [ortnnn,  cum  blanditur,  captatum  vcnit.  Gła- 
szcząc prawdę  mówią  poetowie.  Hor.  1.  Nar.  dedyk.  §, 
■Łagodzić,  gładzić,  milbmi,  iipii  bci"  giitcii  Scitc  yorftcllcii. 
Okrutny  postępek  głaskali  i  wycieńczali.  Pilch.  Sen.  163. — 
§.  Głaskać  się  recipr.,  fi(^  ftreid;dil.  Głaszcze  się  pod 
brodę.  §.  Głaskać  bawiąc  się  n.  p.  psa,  fid'  mit  (Strct= 
djcill  iiiltciiirtltcn.  Kobiety  się  często  przez  cały  dzień  z 
pieskami  gl'a^zcza.  Tr.  CiŁASK.\CZ,  a,  m.,  głaszczący 
drugiego ,  pochlebca ,  bcv  ®d)meid;Ier.  cf  //(/'.  Germ. 
©liittftricff r ;  Sorab.  1.  lischcżżicżer  palpo.  Pochlebca, 
głaskacz  urlia,  Zvje  z  tego,  co  go  słucha.  Jak.  Baj.  9. 
GŁASKANIE,  GŁASZCZENIE,  ia ,  n.,  sub^t.  terb.,  mu- 
snienie;  ba-?  Gtrcidłcln ;  Boh.  hlazenj;  Sorab.  1.  lischcźźe- 
no.  Konia  urodziwego  więcej  głaskaniem  do  powinno- 
ści przywiedziesz,  niż  biciem.  Pe'r.  Ek.  61.  Głaskanie 
pod  włos,  biiśi  Streidiclii  iviber  bcii  Strid)  ber  A)anrc,  ber 
©cgeiiftrid).  Tr.  GŁASKLIWY,  a,  e,  co  się  da  ogłaskać. 
Wlud.  ber  fidi  jdbmeii  Id^t,  sdbmtiar.  (cf  łaskawy).  Cn. 
Syn.  307.  Sorab.  1.  zkludżenite  domnbilis.  Nicgłaskliwy, 
cicuratu  difficilis.  Cn.  Th.   302. 

Pochodź,  doghskać ,  naghskać  sie  ,  ogłaskać ,  ogiaska- 
ny,  nieogiaskfiny,  nieglażny  ;  pogłaskać;  podgłaskać ,  prze- 
głaskać ,  przygtaskae ;  rozgłaskać;  ugłaskać,  zagłaskać; 
cf  gładzić,  gładki;  łaska. 

GLASY  ob.  S{ok,forlifik.Jak.Art.ó,oil.  baćl®Inci».  Co/i. koliśfc. 

GŁASZCZĘ  ob.  Głaskać. 

GLAUBICZ,  herb  ,  w  polu  błękitnym  ryba  żółta,  do  karasia  po- 
dobna,  niby  pływająca  w  lewą  tarczy ;  na  hełmie  pięć  piór 
strusich;  z  Niemiec  przyniesiony.  A'ics.  2,  221.  ciii  SBappen. 


GŁAZ  -  GLEB'. 


GŁĘBIĆ  -  GŁĘBOKI. 


Si 


1.  'GŁAZ,  u,  m.  Boss.  r.iasŁ  •  oko,  cf.  'glądać  Ross.  raa- 
3-tTb;  Óbcri).  glafen. 

2.  GŁAZ,  u,  wi,  GŁAZA,  y.  ź.,  Dudz.  la.,  Sienn.  338.  GŁA- 
ZIK ,  a,  ?». ,  demin,  kamień  pospolity,  bcr  Sicfcljłeilt , 
ber  Stciii.  {Hoss.  r.iasyH^  brukownik).  GJaz,  Gall.  gres. 
Staś.  Diiff.  154.  Nie  dość,  lecz  święte  gwałcąc  praw 
rozkazy,  Wytrącasz  graniczne  głazy.  Hor.  i,  302.  Nar. 
(slupy  kamienne,  graniczne;  cf.  kopce).  Tu  strumyk 
pstre  liże  glaziki.  Puł.  Arg.  577.  Będzie  nasienia  twego 
jak  piasku ,  i  płód  żywota  twego  jak  glazików  jego.  1 
Leop.  Jez.  48,  19.  (jako  kamyków.  5  Leop.).  Glazik  Ko- 
cytowy.  1  Leop.  Job.  21,  52.  (piasek  piekielnej  rzeki.  3 
Leop).  Z  klęczenia,  które  częstym  na  modlitwie  razem 
Zwykł  odprawiać ,  kolana  ztwardniaJy  mu  głazem.  Min. 
Byt.  5,  5.  Zniknie  miłość,  powaga  i  przyjazne  clięci; 
Śmierć  zetrze  wszystko  głazem  do  samej  pamięci.  Zab. 
45,  258.  (ze  szczętom,  z  kretesem).  Głaz  abo  głazik 
probierski.  Tr.  ber  ^^roluerfteii: ,  ber  Strctdifłciit. 

GŁAZ,  GLAZUR,  u,  »«.,  srebro  mieszane  ze  złotem.  Dudi. 

38.     Żywicę  ziemną,  przy  której  piąta  cześć  srebra  jest, 

własnym  imieniem    zowią    glesum    abo    glazur,    electrum. 

Maj-t.  —  Pita.  Hsl.  N.  33,  4.  cine  6v5mifd)ung    umi   ®i'Ib 

unb  Silbcr.     Srebro  wyborne.  Cii.    Th.  103G. 
GLAZGAL ,  a ,    m.,    materya ,    na    roztopionym    szkle ,    jak 

olejek,  czyli  woda,    pływająca.   Ton.  Szk.  258.    z  Niem. 

błc  ©laogniie ,  ber  ©Iaśfd)oiim ,  ©laśfdtmcU. 
GŁAŻNY,  a,  e,  zwinny,  zręczny.   Wol.  gcfd;icft,  abrett;  oppos. 

nieglaźny,  cf.  niezgrabny,  nieokrzesany. 
GŁAZOŁOMNY,  a,  e,  n.  p.  oszkard.   Mon.  73,  594.  kamic- 

niołomny,    ftciiil)rcd;ctib ,     ficfclbrcd;ciib.     GŁAZOWAG    cz. 

7iierfo/t.,  >  brukować,  głazami,    kamieniami    pokładać.     Oss. 

Wyr.    Boh.    dlaźiti,    dlażditi.     GŁAZOWATY,    a,    e,  na 

kszlałt  głazu,  ftcimirtitJ,    ficfclfirtio.     Kamyki     głazowate    a 

krzemienisle.  Syr.    1002.     Ziemia    głazowata ,    la    silice, 

Sicfclerbe.  Micr.  Mgcr. 

GLAZUR  ob.  Głaz.  GLAZURA,  y,  2,  glaserowanie,  polew- 
ka, którą  garki  polewają,  polewa,  bic  ©lafur,  5.  S.  bcr 
■Jijpfe.  Yiiiil.  t;orezliiza,  nalizbik  ,  glasura ;  Boss.  mypaBa. 
GL\ZIR(3\VA(';  .  GLAZOWAt^,  rz.  nhdok.,  glazurą  po- 
ulukać,  oli.  Glaserowae  ,  ginfireil.  V';»(/.  nalizhiti ,- glasira- 
ti ,  s'gorezliizo  obmasati,  obgiasirati,  poloshati ,  oblizhiti; 
Bo:<s.  MypaiiHTb.  Dokona  'glazowanie  a  czujnością  swa 
wyczyści  piec.  1   Ltop.  Syr.  58,  5i. 

'GLER.A  ,  y,  ż.,  Łac.  gleba,  gnida  ziemi,  ziemia,  grunt, 
bic  ^r^fdlolle ,  bic  6rbc ,  ber  Śobcii ,  ber  ©riiiib.  Ross.  r.iHÓa. 
Kto  swej  roli  zaniedba  i  odstąpi  gleby.  Niech  ma  karę, 
jak  żołnierz,   co  uciekł    z  potrzeby.  Jabi    Tel.   173. 

GŁĘR'.  GŁĘBIA,  i,  i,  GŁĘBINA,  GŁĘBIZNA,  y,  ż.,  głąb' 
miejsi'e  głębokie,  btc  Jicfc.  lioh.  lilaub ,  hlaubka ,  blaubi- 
na,  iihilioćiiia;  Slov.  blubina,  ti.sina;  Sornh.  i.  liubina ; 
Vin(l.  globozbma  ,  globokustvu ;  Carn.  globózliina;  Croat, 
glubina;  Dal.  dubiiia ,  pucliina ;  Bosn.  dubina,  puccina; 
Hag.  dubina ,  puccina ;  Hoss.  TnyCnua.  Tu  przestwory 
przepaści  szeroko  rozwartej ,  Tu  wielka  głęb'  okropna. 
frzi/b.  Milt.  205.  Głębiny  studzienne.  Birk.  Zbar.  B.  5, 
6.  Włożyli    go    na  czołn ,     i  szukali    największej    głębiny 


w  rzece,  tam  go  wrzucili.  Birk.  Gł.  Kun.  24.  W  mor- 
skie fale  stłoczony,  gdy  się  na  głębią  morską  wydawam.. . 
Dar.  Lot.  3,  11.  Żywot  to  dobry,  żywot  nader  święty. 
Kto  ani  jedzie  na  głębią  nadęty,  Ani  bojąc  się  nieszczę- 
snego biegu.  Trzyma  się  brzegu.  Peir.  Hor.  2,  B  2. 
Okręty,  które  na  kotwicach  stały,  na  głębią  w  nocy  pły- 
nąć, a  potym  do  brzegu  jacliać  musiały.  Warg.  Gez.  87. 
Nad  głębiną,  jakoby  w  nią  już  wpaść  miał,  słabo  stoi, 
drżący  i  strapiony.  Sk.  Dz.  44.  Trzykroć  tonąłem;  noc 
i  dzień  w  głębinie  trwałem.  Budii.  2  6'or. 'H,  25. 
(w  głębokości  morskiq.  Bibl.  Gd.).  —  fig.  Dziś  nasze 
kobietki  w  głębinę  matematyki  i  fizyki  zapuszczają  sie. 
Zab.  2,  46.  Głębina  tajemnic  bozkich.  Psalmod.  76.  -^ 
W  głębi  korytarza  jest  framuga.  Teat.  52,  d.  57.  (w  tyle, 
im  ^intcrgruiibe).  Teatr  reprezentuje  ogród,  wgłębi  pa- 
łac. Teat.  54,  3.  W  głębi  sali.  ib.  7,  «.  o.  Czart'.  —  U 
malarzóiv:  Na  głębią  podać,  enfoncer.  Tr.  ucrticfcil.  Poda- 
nie na  głębią,  Mi  Scrticfctt,  bie  5>crtiefu:ig,  bc^  i(n  SKn^Icrn. 
§.  Phras.  Wierz  mi,  że  cię  wywiodą  w  głębią  z  miał- 
kiego. Bej.  Wiz.  31.  że  cię  wybawią,  wyzwolą;  albo  też 
że  cię  z  deszczu  pod  rynę  poprowadzą.  'GŁĘBIG,  Boh. 
hlaubati;  Ecd.  rjyÓHiiH),  r.iyóiiHy  TBOpio,  ob.  Wygłebić, 
zgłębić.  'GŁĘBICIEL,  ob.  Wygłębiciel,  zgłębiciel,"  cf. 
Boh.  hlaubak  cW/ieus.  'GŁĘBIE , 'ia ,  n.,  głay,  głębia, 
głębizna ,  bic  iiefe.  Gztery  wiatry  z  głębia  gwałtowne 
poruszywszy  morze,  bitwę  stoczyły.  Wad.  Dan.  148. 
GŁĘBIELISKO ,  a  ,  n.,  topielisko  ,  eiit  ticfcr  2)?o^r.  W  bło- 
tnych głębieliskach  siła  zakrytych  siedziało.  Krom.  243. 
GŁĘDIEJ'  compar.  adv.  głęboko.  —  GŁĘBIK,  a,  »«., 
ryba  morska,  pizynawek.  Gn.  Th.  879.  pompilus,  ber 
Sd;iputtel,  ber  ©egier.  §.  ob.  Kiełb',  kielbik.  GŁĘBINA, 
GŁĘBIZ.NA  ob.  Głęb',  głębia.  GŁĘBOKI,  a,  ie,  compar. 
'głębokszy,  głębszy,  Boh.  hluboky,  comp.  hlubśi ;  Slov. 
liluboki,  hlubśi;  fani.  globók;  Yind.  globok;  Sorab. 
i.  liuboki,  lyboki,  lobschi ;  Sorab.  2.  dUimoki,  dlu- 
moki ;  Croat.  glubok ;  Dul.  dubók;  Bag.  et  Bosn. 
dubok;  Boss.  r.ijóoiiiil,  {oppos.  miałki);  ttcf.  Dół  ten 
przy  jednym  końcu  ma  być  głębszy.  Cresc.  625. 
Dołek  jcdnę  stopę  głęboki,  ib.  597.  Ucieczesz  się  do 
głębokszych  studniczeL  Rej.  Pst.  A.  6.  Im  która  głę- 
bsza rzeka,  tym  więc  ciszej  płynie.  Opal.  Sat.  116. 
Trudno  było  wybrnąć  z  tak  głębokiej  toni.  liłok.  Turk. 
156.  §.  Wyraża  wielkość  stopnia,  którego  rzecz  doszła, 
tief,  ali  ^ńi;tn  eiuer  Suteiifioii,  ober  dud  ^o^eii  ®rabc«. 
Pod  czas  głębokiego  snu ,  niektórzy  od  żelaza  zginęli. 
Kulig.  Her.  67.  tut  tiefeil  £d)Iafc.  Wśrzód  głębokiego  po- 
koju wzięli  Turcy  uśpioną  Dydymotychę-  Ktok.  Turk.  119. 
Prosimy  Cię  o  tę  łaskę  Królu,  z  najgłębszym  uszanowa- 
niem. Zab.  15,  155.  Głębokie  milczenie  =  głuche  mil- 
czenie, n.  p.  Stoją  zbladli  w  głebokićin  milczeniu.  Zab. 
8,  222.  §.  Względem  koloru,  ciemny,  tief  UOlt  garbcn, 
buiifle  Sarben.  W  głębokiej  żałobie  chodzić,  in  ber  tie< 
fen  Jrfliier ,  (Obr b.  sf lagc).  g.  Głębokie  tony,  tiefc  tm, 
(oppos.  wysokie).  Głębokim  śpiewa  basem.  Tr.  §.  Daleko 
zaciekły,  tucit  liinciii  gebriittgcn,  f^ćit,  tief.  W  głębokie 
już  zaszedł  lata.  Tr.  er  ift  )d)Oii  tief  in  bic  3<i^re;  tm 
■Jcutft^cii  fagt  man  mi):    er  ift  ft^on  ^loi^  in  bic  3fl^rc,  et 

'  7' 


52 


GŁĘBOKO  -  GŁĘBOKOŚĆ. 


GLEGOT  -  GLEJT. 


t)at  tin  ^O^CŹ  Sllter  crreidit.  Suszo  skończył  życie  w  głę- 
bokiej starości.  Slebel.  pr.  W  głęboką  noc  powrócił  < 
późno  w  noc,  fpat  ilt  bic  '!llai)t  Dobry  rozsądek,  choć 
nie  w  głębokim  wieku.  —  Zachodzić  w  głębokie  gadki, 
tn  tiefc  ©efprćil^e.  Tr.  —  §.  Głęboki  rozum  =  głęboko  prze- 
nikający, bystry,  przenikliwy,  cin  ticf  bringcnber,  biir#rtn= 
genber  Śer^anb.     Wół  jeden  głębokiego  rozumu,  rzeknie, 

przyjacielu Zab.    15,    179.      Człowiek    głęboki    zna 

rzeczy  teraźniejsze,  wie  o  przeszłych,  zgadnie  przyszłe. 
Teat/^G,  c.  130.  Myśh  głębokie,  n.  p.  Jeżeli  która, 
tedy  ta  jest  myśl  i  wysoka  i  głęboka.  Boh.  Kom.  4, 
134.  ticffinnig,  OOlt  (Scbaiifeil.  ob.  Głębokomyślny.  Głę- 
boka nauka  =  gruntowna ,  ciiie  ticfc,  gniiitilic^e  ®elc^rfam= 
fcit.  §.  Nauka  ta  dla  mnie  zbyt  głęboka  =  zatrudna  do 
pojęcia,  zbyt  wysoka,  bic  ffiiffcnfcljaft  ift  fiit  mid)  511  ttef« 
ftnmg,  ftc  ift  mir  jii  ^o(f),  511  nbftract.  §.  Głębokie  są  ta- 
jemnice bozkic  =  głęboko  zakryte,  niedoścignione,  ttcf, 
Bcr&orgei:,  uncrgriiiiblid;.  Otworzyć  najgłębsze  serca  skry- 
tości.  Teat.  35,  c.  6.  GŁĘBOKO  aduerb.,  GŁĘBIEJ  com- 
par.  adv.;  Boh.  hluboce,  hlauboce,  comp.  hlaub  et  hlau- 
begi ;  Slov.  hluboko;  Sorab.  1.  luboko  ;  Croat.  gluboko ; 
Ross.  r.iyóoKO,  oy6>Ke;  niemiałko,  nieletko,  daleko 
przenikając ,  propr.  et  fig. ;  ttcf.  Trzeba  jeszcze  głębiej 
kopać ,  żeby  wodę  znaleźć.  Ld.  Głębiej  w  serce  krzy- 
wda wchodzi,  i  dłużej  się  pamięta,  niżeli  uczynność. 
Gorn.  Sen.  6.  Zabrnąłeś  głębiej  nieco ,  iż  cię  słowy 
naprawić  trudno;  toć  zelżywością  zawściągnion  będziesz. 
Pilch.  Sen.  132.  Gdyby  się  miał  tak  głęboko  z  nią 
wdawać,  uwiadomię  ojca.  Teat.  50,  29.  Pochlebniki 
głęboko  się  kłaniają,  ale  głębiej  jeszcze  w  mieszek  się- 
gają. Falib.  Dis.  E  3.  Nie  tak  głęboko  w  rzeczy  pa- 
trzą młodzi.  P.  Kehan.  Jer.  154.  Drugi  po  wierzchu 
tylko  uważa,  a  inny  głębiej  sięga  rozumem.  Zab.  12, 
275.  Umiem  rzecz  wywodzić,  i  mówić  o  rzeczach  głę- 
koko.  Bach.  Epikt.  GO.  Im  głębiej  myślą  sięgam ,  tym 
bardziej  mię  to  bawi.  Teat.  49.  d,  45.  Jegomość  głę- 
boko bierze,  ja  tego  nic  nie  rozumiem.  Teat.  34,  b.  B, 
h.  2.  —  g  Śpią  głęboko.  Zab.  15,  278.  Treb.  (tego,  mo- 
cno). GŁĘBOKOMYŚLNY,  a,  e,  ticfbcnfcnb.'iUło/Vy.,  Vind. 
globokumiflen ;  Boss.  rJiyóoKOMUc.ieHHUH.  GŁĘBOKO- 
MYŚLNOŚĆ,  ści,  2.,  tk\ei  Seiifcn,  Yiml.  globokumirie- 
nost,  globokumiflezhnost;  Ross.  03  óoKOMUC.ieHHOCTb , 
r.ij60K0MUCviie.  GŁĘBOKOMOWNY,  a,  e,  Eccl.  rA^coiiO- 
ptYHB^;  "ticffprcdjenb.  GŁĘBOKOŚĆ,  ści,  z.,  Boh.  et 
S/oy.  hlubokost;  V(»rf.  globokust;  Cnrn.  globokust ;  Sorab. 
i.  hubokoscź,  cf  głąb',  głęb',  głębia;  przymiot  tego,  co 
nie  miałko ,  nie  płytko ,  ale  daleko  w  głąb'  zachodzi ; 
bic  itcfe.  Prędkim  skokiem  w  głębokość  Tyrową  wpadł. 
Warg.  WaL  l59. —  Głębokość  lasu,  szyku,  wojska,  bic 
Stcfe,  SJcrtiefiiiig.  Głębokość  batalionu  (bic  Jicfc)  bic  .^iJ^e 
ńmi  'Satallmi,  tuiciJiel  SWniiii  ^ońj  d  ftcOt.  g.  Miejsce 
głębokie,  eiii  ticfcr  Ort,  ciiic  Jicfc,  (cf.  przepaść).  Z  głę- 
bokości wołam  do  ciebie  o  Panie.  Bibl.  Gd.  Ps.  150,  1. 
g.  Niedościgłnść,  niepojetość,  bic  UiicrforfcI;Iid)feit ,  bic  2ic= 
fe,  uncrgriiiiblic^e  Scft^ajfcn^ctt.  Wszystkie  nauk  przeniknął 
głębokości.  Tr.  Wy  nie  macie  tej  nauki,  wyście  nie 
poznali  głębokości  szatańskich.    BM.  Gd.   Apoc.    2,    24. 


Głębokości  bozkich  nikt  nie  zna,  jedno  duch,  który  je.st 
w  nim.    Gil.  Kat.  39. 

Pochodź,  dog/ebid,  przeghbić ,  wyghbić,  niewy głębiony; 
zagiębić  się;  zgłębiony;   niezgłębiony. 

GLEGOT,  KLEKOT,  a,  m.  wielemowny,  blatero.  Mącz.  iss\e- 
got.  Dudz.  41.  cin  ^Uaubcrcr,  cin  ©Ąrod^cr.  cf.  Boh.  ge- 
kot  słrepitus,  fremitus,  echo;  Croat.  klokoticza;  Hung. 
kolyogos  gloctorium;  Boss.  mokots,  K.iOKOTaHie  =  bełko- 
tanie. GLEKGOTAĆ,  GLEKOTAĆ,  KLEKOTAĆ,  ał,  a 
et  glegoce  ci.  niedok.,  (cf.  flcifen  31  big.  Bo/i.  gektati  cre- 
pare ,  strepere).  Małym  języczkiem  glegotać,  nabrawszy 
wody  w  usta,  charchać,  gargarizare.  Mącz.  gnrgcin,  fi^ 
gurgeln.  §•  Bocian  nosem  glegoce,  klekoce  albo  klekce,  gę- 
goce,  ber  Stord]  flnppcrt  mit  im  ©d)nabcl.  Bociany  nosem 
klekotały.  Banial.  J.  5,  b.  Croat.  klokotati ,  klokochem,  klyu- 
kati  glotero;  Hung.  klokdok;  Sorab.  1.  klapotam  kaź  bacźen. 
§.  Bełkotać,  momotać,  zajękiwać  się,  ftnmmcln,  laDcn; 
ob.  Klektać.  §.  Swiegotliwie  paplać,  fd)it»a|^oft  plappcrn. 
§.  Garnek  wrzący  glegoce,  abo  w  garku  glegoce,  gle- 
koce.  Dudz.  20'.  ber  fodienbe  5:opf  tmllcrt,  foUcrt,  c«  6ul» 
Icrt  im  foĄenben  Jopfc.  Eccl.  K;iOKOTaTb.  GLEGOTANIE, 
GLEKOTANIE,  KLEKOTANIE,  ia,  n.,  subst.  verb.  —  g. 
gargaryzm,  tai  ©urgcln.  §.  Glegotanie  bociana,  ba3 
Slappcrn  beś  ©tor^ś.  g.  Bełkotanie,  momotanie,  baź  ©tom' 
mdn.  g.  Świegotanie,  iai  6i^n)n|,cn.  g.  Glegotanie  gan- 
ka, abo  w  a;arku,  iai  SiiUcm  im  foc^cnbcn  Jopfc.  GLE- 
GOTKA,  GLEKOTKA,  KLEKOTKA ,  i,  2.,  rzegotka,  brzą- 
kadło,  cinc  SUappcr,  i\Iappcrluid)fc,  cinc  6d)nnrrc.  Płaczą- 
cym dzieciom  dajemy  jabłka  abo  klekotki ,  aby  się  ba- 
wiąc niemi,  umilkły.  Petr.  Pol.  451.  W  wielki  piątek 
nic  u  nas  nie  słychać,  okrom  niewdzięcznego  głosu 
rzegotek,  i  klekotek.  W.  Post.  W.  234.  Klekoliki,  któ- 
re wołom  przywięzują,  bywają  sosnowe,  dębowe,  olszo- 
we. Kluk.  Rosi.  2,  160.  g.  Klekotka,  masc.  et  fem. 
świegotliwy  i  świegotliwa,  lub  świegotka,  cin  CIaitber« 
maul,  ciiic  flttiibcrta|'d)c.  Cn.  Ad.  1116. 

GLEJ ,  eju,  m.,  gatunek  ziemi,  mastka  jak  mydło,  gdy 
stężeje  na  powietrzu,  staje  się  twardą.  Torz.  Szk.  64.  et 
63.  et  5.  argille  glaise.  Brzost.  103  9?ieberb.  bcr  SICC' 
tŁon ,  Sc(im  ,  ŚJńrgcI ;  3J  i  c  b  c  r  f.  STlcgg ;  Holi.  klev;  Angl.  clay, 
(cf.  klej);  Vi«rf.  glenza,  glen,  glinza ;  Boh.  sljn.  GLEJCISTY, 
a,  e,  pełen  gleju ,  lettig,  tDoiiig.  Torf  bardzo  glejcisty  i 
klejowaty.  Brzost.  120.    Vind.  glenast,  glenzast. 

1.  -GLEJT  ob.  Glid—  2.  GLEJT,  u,  m.,  GLEJCIK,  a,  m., 
zdrbn.,  z  Niem.  iai  @clcit,  ber  ©elcitśbricf,  bn^  frece, 
fl^erc  (Scictt.  Boh.  gleyt,  pruwodnj  list,  pruwod  bezpe- 
ćnosti,  list  zachowacy;  Dal.  verni  lijsst;  Yind.  povodnu 
pifmu,  obyarnu  pifmu;  Slav.  pratnje;  Ross.  onacHaa 
rpa.iiOTa.  Glejt  jest  od  słowa  Niemieckiego  ©clcit,  sal- 
vus  conduclus.  Czack.  Pr.  204.  Glejt,  albo  wolne  przej- 
ście, kto  komu  da,  powinien  go  bronić  od  szkody. 
Siczerb.  Sax.  145.  Literae  salri  conduclus,  list,  którym 
osobie  oskarżonej  w  sprawie  kryminalnej  król  ostrzega 
bezpieczeństwo  stawania  w  sądzie.  Kras.  Zb.  1,  321. 
Król  wydaje  te  glejty  czyli  listy,  zaręczające  bezpieczeń- 
stwo do  stawienia  się.  Skrzel.  Pr.  Pol.  1,  104.  (cf.  że- 
lazny list).     Hussowi    dali  glejt,    albo  przymierze  wolne- 


GLEJTOWAĆ-GLIBIELA. 


GLICZA  -  GLINIASTY. 


55 


go  przyjechania  i  odjechania.  Gil.  Kat.  99.  Wal  jeden 
paszport  od  Wezyra,  i  od  hospodara  Wołoskiego  glejcik. 
Birk.  Ex.  C.  i  b.  GLEJTO WAĆ,  d,  uje.  kogo  cz. 
niedok.,  dać  mu  glejt,  glejtem  go  ubezpieczać.  Dudz.  38. 
etncnt  fic^crcś  ®elett  gcfccii.  §.  Odprowadzić  honoris  causa 
towarzystwem.  Mącz.  cinem  ciiic  "ScDecfuna  flcl'eil.  GLEJ- 
TOWY,  a,  e,  od  glejtu,  @Cldt»  = .     Glejtowy  Ust. 

GLEJTA,  y.  z.,  Glita.  Naur.  Sk.  92;  (Gall.  glette,  Svec. 
glitt);  Boh.  glet;  Yind.  pena,  smet;  bie  ©Ifittc,  ©lotłf, 
©lijtfce.  Wapno  ołowiane  ciagJym  paleniem  obrócone 
w  szkło,  mające  przy  tegości  kruoiiość,  a  oddzielające 
sif  w  łuskę  żółtawą  i  rumianą  =  glita.  Kruml.  City.  529. 
Ołów  w  popiół  obrócony,  nagle  stopiony,  obraca  się 
w  szklanną  materyą  glejtą  zwaną;  zółlą  zowią  złotą,  bia- 
łą srebrną' od  koloru,  ©clbglatte,  Silberijlattc.  Kluk.  Kop. 
%  201.  et',  glutniak.  §.  Piana  odchodząca  od  złota,  sre- 
bra, ®olb=  Pbev  Silbcrfdjamn,  ©djlatfen.  Świetne  srebro, 
skoro  je  ogień  od  glejty  odcedzi.  Pot.  Syl.  50.  GLEJ- 
TAK ,  u,  VI.,  z  Niem.  ber  ©liJttfmfcn ,  hak  do  wyprowa- 
dzenia glejty  z  pieca.  GLEJTOWY,  a,  e,  od  glejty, 
©Icitt  ■■  non  ©Ićitte.  Maść  glejtowa  ,  unguentum  de  lithar- 
gyrio.    Perz.  Cyr.  2,  325. 

GLEiM,  nia,  m.  et  gleni  i.  Glonek  demln.,  potężny  kawał 
chleba,  ciit  Siiitfcn  obcr  Dianfen  iBri^tei,  etit  glaiifeii,  5Iar= 
ben  Srotś!,  (cf.  Slo^).  Włożył  sobie  kilka  gomółek  w  za- 
nadra  i  gleń  chleba.  Falih.  Dis.  L.  o.;  Ross.  roMsyja, 
lOMOib,  .lOMTiiKł,  .lOMTiime;  Ecd.  »k(i8,x%;  (Ross.  et  Eccl. 
ritHi,  r.TtHeuTi  =  sok) ;  Sorab.  2.  goln,  (cf.  Ross.  cr.io- 
Hyib,  połknąć,  pochłonąć). 

GLETA  ob.  Glejta. 

GLEWIA,  ii,  £.,  spis.  bie  '®Iefe,  ber  "(Slefeii;  Obi.  @ld»e, 
@lc»e;  Lal.  med.  glavea;  Svec.  glafwen ;  eiiie  Can^e ,  cin 
©pie^,  (spccr.  Rzymianie  mieli  jedne  oręże  pociskowe, 
mniejsze  od  grotów ,  żelazo  trzygraniaste  mające ;  na  ca- 
lów  tylko  pięć  długie,- a  drzewce  na  stop  półczwarta, 
nazwane  glewia ,  rerutum.  Papr.  W.  1,  oi.  eiti  3fi)ini= 
f*er  5eiitii'pie$.'C«.  Si/n.  918.  GLEWIJMK,  a,  m.,  ko- 
pijnik ,  żołnierz  dzidą  uzbrojony,  jak  Kozacy.  Dudz.  38. 
ber  -®Icfcner,  eiii  ©incffiicdit,  f iitiiiiiicr.  Cn.  Syn.  918. 

•GLIBIELA,  "GIBIEL,  'CMlilEL,  i,  d,  przepaść,  otchłań, 
bezgruncie,  gd^luiib,  3(Kjruiib ;  (Ro.;s.  nióejb  zguba). 
W  błotnej  żaby  hasają  glibieli ,  limoso  in  (jurgile.  Zebr. 
Ow.  149.  Chcieli  Niemcy  przytajonych  z  leśnych  gli- 
bieli wyciągnąć.  Krom.  492.  (e  latebris).  Pierzchnąwszy 
jelenie ,  w  krzewinę  nas  ciemną  1  nieprzebyte  nawiodą 
glibiele.  Tward.  Daj.  51.  Obiężeńcy  drą  się  przez  gni- 
biele,  przez  głazy  na  mury.  Clirośc.  Fars.  217.  Wnet 
nowe  wojny  ujrzysz  w  twej  gnibieli  I  wtóre  wojska  bi- 
jące się  głównie.  CItrośc.  Luk.  259.  W  sadzie  moim 
z  gałązek  rozkwitłych  chłodniki .  Tam  mię  pod  cień  wzy- 
wają i  letne  pośniki.  Gdzie  trawiąc  czas  łagodny  pod  te- 
miż  'gibieli .  Na  zielonych  traw  bujnych  kładę  się  pościeli. 
Gaw.  Siei.  361.  (schowanie,  ustronie,  ukrycie).  Buko- 
wińskie wyświadczą  gnibiele,  Co  juchy,  co  tam  i  to- 
łubów  dyszy.  Jabf.  Buk.  J.  3.  Kamień  znajdziesz  w  la- 
da glibieh.  Mon.  71,  545. 


"GLICZA,    y,   ź.,    Discriminale    szwajca    albo    glicza,    którą 

przedział  czynią  na  głowie.  Macz.  bie  DJe^nabel. 
GLID.  GLEJT,  u',  m.,  z  Niem.  m  ®Iieb,  3.  6.  Solbaten, 
rzęd,  szereg  n.  p.  żołnierzy,  (Slav.  glida.  red).  'Klidt 
lulgo  glejt,  acies  in  (ilutn  porrecta.  Chmiel.  1.82.  Kro- 
czą pasmem,  a  w  marszu  wzgórek  ni  dolina.  Las  ni 
strumień  porządnych  glejtów  nie  przecina.  Przyb.  Milt. 
177.  Żaden  się  nie  mógł  w  glejcie  utrzymać  na  no- 
gach, ib.  2  )6.  Tysiączne  kolumn  rzędem  stoją  glidy.  Zab. 
10,  21.  Zastępowały  Cheruby  glejtami  świetnemi.  P/'iy6. 
Milt.  402.  Ross.  nouiepCHO/KHO.  'GLIDWASER ,  u.  m.,  wo- 
dnista wilgoć  w  rannych  członkach,  z  Niem.  iai  ©liebiuafFcr. 
Sok  który  w  ranach  glidwaser  zastanawia.  Syr.  70.1 
*GL1F ,  u ,  m.,  n.  p.  Mularze  używają  do  węgłów  i  glifów, 
niektórych  naczyń.  Solsk.  Geom.  2,  lOG.  Glif  u  mula- 
rzów ,  ukosność  muru  przy  oknach  dla  światła  ,  lub  przy 
drzwiach  dla  przestrzeńszego  wejścia.  Magier.  Mskr. 
GLIJOWAC,   ał,  uje  cz.  niedok.,  rozpalać,    z  Niem.   glii^Clt, 

fllii^eiib  ma^eii.  Glijować  żelazo.  Tr. 
GLINA,  y,  r'.,  Boli.  hljna ;  Slot:  blina;  Dal.  gnyla ,  gnilla; 
Rag.  it  Bosn.  ghgnilla;  Croat.  iIovacha,  (cf.  ił);  Sorab.  2. 
glina;  Sorab.  1.  lina;  Cum.  glina,  perst;  Yind.  glina, 
jiu ,  glinu ,  glinja  ,  ilouza  ,  lei ,  berna  ,  musga ;  Ross.  rM- 
Ha,  6peHie;  Eccl.  6pi.iinie,  CK.T,jhAh;  Anglos.  lim.  lara; 
Angl.  \oam;  cf.  Graec.  }.v[icc;  Lat.  limus;  cf.  Graec.  ylla ; 
Lat.  gluten ;  Germ.  flelieit ,  Sc(;Iamtu ,  Scftieim ;  (cf  2.  glon); 
ber  £ebm ,  bcv  Ihni,  bie  iboiicrbc:  argilla,  ziemia  ciągła, 
nie  tak  krusząca  się,  jak  inne  ziemie,  w  palcach  zdaje  się 
być  tłusta,  j;ik  gdyby  czym  posmarowana  była;  w  wo- 
dzie zostaje  lipką;  daje  się  wyrabiać  na  różne  kształty^ 
ususzona  twardnieje.  Kluk.  Kop.  i  ,  250.  Statki  z  gliny. 
Warg.  Wal.  223.  (ob.  Garki,  skorupy).  Gliną  oblepiam 
Eccl.  r.iiiHK).  —  §.  pg.  On  fortuny  blaskiem  otoczony. 
Jakby  z  innej  był  gliny  niż  gmin  ulepiony.  Zab.  16, 
207.  (innej ,  lepszej  natin-y;  coś  nadludzkiego),  fig.  Osłabi 
cały,  jak  glina.  Perz.  Lek.  514.  (ztlakczał).  —  g.  Glina 
zduńska,  iópfer' Jlioii ,  Ross.  cyr.iHHOKi.  GLINIANY,  plur. 
miasto  w  ziemi  Lwowskiej,  sławne  zebraniem  się  tu 
szlachty  po  śmierci  Zygm.  Aug.  Dykc.  Geogr.  1,  241. 
ciiic  £tabt  im  8cmlicriii|'dicit.  GLINIANY,  a,  e,  z  gliny, 
tboiicrti ,  irPCll.  Boh.  blinenny,  hlinaly;  Sloi:  hlineny,  hli- 
nowaty;  Yind.  persten  ,  is  persti ;  Garn.  persten ;  Slau. 
zemijenj;  .fioss.  r.iiiuaHUu ,  CKyac.ibHuii,  CKyje.ibmmia , 
cyr.iiiHHCTufi ;  Eccl.  niiiii.iii,  r.Aiiiinii'Ł,  iis-b  rjiimii  34*- 
.laHiiufi,  nepcTiiLiii,  ópcHHwil.  Gliniany  statek,  abo  garn- 
carskiej roboty.  GLlNIAlł.MA,  i,  2.,  komora  służąca  na 
glinę.  Jak.  Art.  3,  293.  izba  do  siekania,  mieszania  i  zu- 
pełnego przygotowania  gliny  na  formy  w  luHwisarni.  ib. 
3,  lÓl.  bie  Scbmfammcr,  .ibiiiifammei',  iluiiiftubc.  Rag. 
ghgniliarniza.  'GLIMABSTWO ,  a,  n.,  (Bosn.  glignilar- 
stvoj,  gliniarska  robota,  opus  laterilium,  Jliotiarbeit,  ie\}m> 
arbcit.  'GLINIASTY,  GL1.\IATY,  a,  e,  pełen  gliny.  Ie[;mig, 
tboiireid;.  (Boh.  hlinowaty,  hlinowity,  slinowaty;  Sorab.  i. 
linoyite;  Z)a/.  gnylovalh,  gnillaszt;  6Voaf.  ilovachaszt ;  fiaj. 
ghgnillast;  Yind.  glinjast ,  jiunast,  ilounast;  Carn.  glinast; 
Eccl.  ópeHiiiiCTUn;  Bosn.  ghgnilariv).  Ziemia  gliniata. 
Cresc.  143.  Nictylko  urodzajne  i  czarne  grunta,  ale  na- 


u 


GLINKA-  GLISTNY. 


GLISTNIKOWY  -  GŁÓD. 


wet  gliniaste  nagradzają  pracę  człowiekowi.  Zab.  6,  105. 
g.  Koloru  do  gliny  pod'ol/n(>i;o.  IcbinfarMij.  Walach  gli- 
niasty. Papr.  Hyc.  99.  GUŃKA,  i,  ż.,  alumina,  ziemia 
znajd"ująca  się  obficie  we  wszysikicli  glinach,  ziemiach 
tłustych  i  mokrych.  Śiiiad.  Cliem.  152.  argilla  boltis,  sub- 
telna ,  prawie  olejowata  ziemia  ;  w  uściech  rozpływa  się 
jak  masło;  w  aptekach'  jej  zazywaj.i  pod  imieniem  Mr- 
rae  sigillalae ,  fciiic  Solarcrbc.  hluk.  Kop.  I,  252.  Glinka 
tłusta,  gcttboii.  Krup.  5,  118.,  Uoh.  hljnka  oi-ji/Za  co/ora- 
la ,  gart'crbc.  [Sorab.  2.  glinka  wierzch  pieca).  Glinka  le- 
karska ma  podobieństwo  do  kredy.  Drzost.  125.  Glinka 
ciesielską  rubrykę  nazywają,  iż  nią  cieśle  znaki  swoje  na 
ilrzewie  wypisują.  Kluk.  Koji.  i,  533.  bcr  SiHftcl ,  bcr 
5{otfifłcm.  Glinki',  ek,  plur.,  doły  glinnc.  Cn.  Th.  8c^iu= 
grube.  Boh.  hljnik,  hlini.stc;  Bosn.  ghgniUariscle,  mjesto 
ghdi  se  ghgnilla  copn ;  Hoas.  r.iiiHima.  §.  Glinka ,  i  , 
m.,  koń  gliniasty,  cin  lPl)infavI'tgcś  ^*fcrb.  Glinko  mój  bia- 
łogrzywy.  J.  Kchan.  Fr.  79.  GLINÓW,  a,  e,  cb.  Glinia- 
sty, Ie6mii3.  Gdyby  ziemia  była  bardzo  glinna.  Cresc.  310. 
Ziernia  tłusta,  puchlna,  glinna.  Cresc.  179.  ■ —  'GLINO- 
MAŻ,  ia  ,  m.,  pogard],  zdun,  garncarz,  mularz;  ciit  £cbm= 
fi|miercr,  Sclimflctfcr.  Boh.  hlinoniaz ,  (cf.  Boh.  hlinak  luli 
cttlcator).  GLIOWATY,  a,  e,  gliniasty,  gliny  pełen, 
Ic^mig ,  BoH  Scbm.  Kryje  sie  w  kałużach  gliowatych. 
Birk.  Knnt.  C. 

•GLIPKI  ob.  Lipki.  GLISMK  oh.  Glistnik. 

GLISTA ,    y,  i.,    Boh.    hlist .    śkrkawka ;    Sloi:  hlista ;  Mor. 
hijsia;  Hung.  geleszta;  Sorab.  2.  glista;  Bag.  glista,  gli- 
Stina;   Cront.  glizta,   gliszla ;   /)a/.  glyzto  ,   guja;  Siar.  glij- 
sta  ,  gujavica;  Bosn.  ghlista  .  glista,  gujina;  Carn.  glista: 
Yind.  semleski    zherv ;    Huss.    r.iiiCTii.       Glisly,     lumbrici, 
dżdżownice  ,  robaki  znajdujące  się    w  ziemi ,  którcmi  się 
rvby  i  wodne  ptastwo  tuczy.    Zonl.    Xar.  92.    bfV    ScgCll' 
linirin.    Szczupły,  'szczury,  cienki,  glista,  konoji'.  Cn.  Ad. 
1158.  er  ift  fo  binin,  rete  eiit  iRcijcmintrm.  —    Ji.   2)    Jest 
tez  jeden  gatunek  robaków  w  eicle  hidzkićni,  ukraglych, 
nie  bardzo    długich,    które    glistami    zowiemy.    Krup.    5, 
757.  ber  Spiiliinirin  łm  SciI'C.  {Bng.  guja)..     Dzieci    gorą- 
czki   miewają,    gdy  na  glisty  chnriija.    Sleit:.k.   Pcd    177. 
Owe  przeczytawszy    listy.    Skrzywił    się,    jakby  chorował 
na  glisly.  Jahł.  Ez.   C.  3.  cf.  na  trzy  dzwona.  —  Glista  ta- 
siemkowa lub  serdeczna,  ber  Jłanbiuiirm,  ."io/i/a/iMS,  tcnitt, 
na  kilka  lub  kilkanaście  łokci  długości  mająca.  Perz.  Lek. 
187.     Glisly  dyniowe  wyglądają  właśnie    by  pasmo  ziar- 
nek dyniowych,   jedno    w  drui^ic    powlekanych,    utkane. 
ib.  cf."  rupie.   GLISTNIK,   GLISMK,    a  , 'm.,  (Boh.  śkrka- 
wiene  semeno ;  S!av.  sarina ;    Bosn.    sitje,    voga,    alega. 
bunceyje),  piołun  glislny,  glislnc  ziele,  sanlonica ,  SoiitP' 
111)1^  SSSurmfraut,  3Burmfamciifvaiit ,    od  glist    rzeczone,    iż 
czerw    w  żywocie  morzy  i  wywodzi.  Syr.  Ziel.  390.  gli- 
stnikowe  ziele.  Syr.  560.     g.    Glistnik  morski,    koralowy 
mech,  gniazdo  koralowe,    mnsrus    rnrnUiniis,    roście    na 
morskich  skałach,  na  skorupach  malżuwych,  także  glisly 
wywodzi,  iai  SorallciimooS.    Syr.  Ziel.  1417.    Ross.  r.iii- 
CTHiiK-b  MopcKoH.  —  §.  Glistniki  =  glisty,  dżdżownice ,  Se= 
gciitoiirmer.    Leżą  gęsto  zmiele,  jak  glistniki,  gdv  sie  po 
nurtach   rozproszą. "  Pn^fe.   Mili.    16.'     GLISTŃY',   a,'    c, 


od  glisty,  5teflemuunn< ,  Sanbnłurnf.  (Carn.  glistene,  gli- 
slav;  Croat.  gliszlav;  Slav.  gljistiiy).  Syr.  590.  GLISTNI- 
KOWY, a,  e,  od  ziela  glistnika,  SBurmfamenfraut  = .  Syr. 
5G0.  'GLISTO.MORNY,  a,  e,  Carn.  glislamorne  >  zabijający 
glisly,  iinirintiibtenb.  'GLISTOWACIEG  nijak,  nicdok.,  Ecd. 
rJUCTOBaitio ,   r.iiiCThi  iiMtio,  vermino. 

GLITA  ob.  Glejta. 

GLNY,  abbreuiatio  zamiast:  Gieneralny,  n.  p.  Marszałek  Glnej 
konfedcraoyi.  Yol.Leg.  8,  127.  — GLNOSĆ  ob.  Gieneralność. 

GLOB  ,  u  ,  m.,  z  Łac,  machina  okrągła ,  wyrażająca  okrąg 
świata  i  wszystkie  jego  przedziały.  Kras.  Zb.  1,  522. 
ber  ©lolniś,  bie  ScUfitijel.  Boh.  obór  sweta.  Tales  najpier- 
\yszy  glob  wykszlałtował,  i  na  tablicy  miedzianej  ziemię 
i  morze  odrysował.  Wyrw.  Geogr.  3.  Ziemia  jest  glo- 
bem okrągłym,  troszeczkę  w  biegunach  spłaszczonym. 
Lesk  2,  5 i".  GŁOBIĆ,  ił",  i,  cz.  niedok.,  zgłobić  dok., 
(cf.  Boh.  hlaubati  nimium  perscrulari  ■-  głębić;  Rag.  oę,\o- 
bilti  proscribere  ,  glóba  proscriptio;  Croat.  oglablyem  glu- 
beo  ogrizayam);  ściskać,  spajać,  Sllfnmmcilbrudcn.  lArcum- 
pangere  zgłobić,  circumpaclus  zgłobiony.  Mącz.  Compago 
zgłobieiiie,  zjecie,  ib.  Compaclus,  spojony,  zgłobiony. 
ib.  cf  odgłobić,  rozgłobić,  ogłabiae,  zgłabiać.  §.  fig. 
Cisnąć,  uciskać,  bebriitfcn,  brficfen,  plageii.  Więcej  niź 
wszystkie  rany,  list  on  głobi  serce  jego.  Pot.  Arg.  731. 
Ciebie  nieszczęście  własne,  Rzymie,  'głobie,  żeś  na 
trzech  panów  pozwolił.  Chrośe.  Luk.  5.  {ob.  Pogłobić). 
g.  Głobić  się  o  co,  troszczyć  się,  fid;  fumiiiern,  ńngftigcn. 
Jeśliby  kto  rozumiał,  żeby  sług  bogu  potrzeba  było,' 
może  się  o  to  nie  głobić  ani  starać,  boć  ich  jest  bar- 
dzo żyzno,  kiedy  ci  pomrą    Glicz.    ]Vych.   0.   7. 

GŁÓD,  u,  m.,  Boh.clSlou.  hlad;  Sorab.  2.  glod ;  Sorab.  i. 
hlod  ,  wod  ;  Yind.  et  Carn.  glad  ,  lakota ;  Croal.  glad  ; 
Bosn.  cl  Rag.  glśd ;  Ross.  ro.ioji;  Eccl.  ruf,"!..  Gdy  żo- 
łądek wypróżniony  nic  nie  ma  do  trawienia ,  zatem  przez 
ustawiczne  jego  ściąganie  się,  czucie  się  staje  w  żo- 
łądku głód  nazsyane ,  coraz  przykrzejsze ,  i  do  potraw 
użyci?,  chociażby  kto  nie  chciał,  przymuszające.  Krup. 
2,  56.  bcv  .fmiiger.  Kiedy  fałdy  żołądkowe  czcze  wzaje- 
mnie sie  ocierają  ,  wtedy  zwierzę  czuje  głód.  Zool.  Nar. 
54.  Głód  wielki  morzący  ob.  Przemor.  Psi  głód,  cho- 
roba, bulimia,  bcr  ,'cmiib"4"il9Cr ,  .f^eipŁiuiijcr ,  żądza  jedze- 
nia zbył  wielka  w  pomiar  sił  żołądka.  Dykc.  Med.  2, 
275.  (cf  wilcza  choroba,  Carn.  kukez;  Ross.  ajq6a). 
Głodu  l'-'n  znać  nie  czuje,  co  lego  i  owego  tylko  ko- 
sztuje. Cn.  Ad.  2i7.  Głód  do  domu  przypędzi.  Cn.  Ad. 
21-4.  Głód  dowcipny,  sjłód  wszyslkiesfo  nauczy,  ib.  (ne- 
ccssitas  mater  invctttorum).  Głód  wilka  z  łasa  wywoła. 
ib.  Głód  tani,  sytość  droga,  abo:  Głodu  nie  kupić,  sy- 
tość wiele  kosztuje,  ib.  Przysmak  wyborny,  głód.  Cn. 
.\d.  247.  Głód  najlepszy  kucharz.  Teat.  8 ,  45.  Głód 
stanie  zn  kuchmistrza,  t.  j  potrawy  mnićj  smaczne  gło- 
dnemu żołądkowi  przypadają  do  guslii.  Pilch.  Sen.  list. 
1,  128.  cl  \,  141.  Arabowie  na  pracę  i  głód  dziwnie 
są  Irsyali.  Wary.  Badi.  49.  Kto  robi ,  głodem  nie  umrze. 
Cn.  Ad.  514.  Bogu  służąc,  nikt  nie  umarł  głodem. 
Chrośc.  Job.  55.  Z  głodu  umieram.  Teat.  17.  b,  25. 
ocrbungern,  >.'or  $»uiiger  fłcrbcn.     Głód   mrzeć,  grrpen  §mi' 


G  Ł  o  D  A  Ć. 

gcr  leibeii,  bi§  jiim  Sjcr^uiigcrn.  W  domu  oLIltym  glóJ 
marJ.  Ezop.  SI.  Chceszże,  żeby  syn  z  nami  głód  mail? 
Teat.  8,  49.  {Yind.  gladi  vmreli ,  sgladeti,  sahikotuvali, 
gladi  konz  vseti).  Głód  cierpieć,  łaknąć;  Slui'.  glado- 
vati;  Croat.  gladuvati ;  Ross.  ro.i04aTi>,  oro.iOAaib ;  EccI. 
rsiJAbCTKOBSTH.  Glodeni  kogo  morzyć.  Boh.  Kom.  A,  203. 
citicn  mit  $iingev  (iiidlcii.  —  Slov.  Prou.  Hlad  sa  śibenice 
ne  bogi  głód  nie  boi  się  sznl)ienicy,  Hlad  sa  ne  da 
slowmi  utiśif  głód  sie  nie  da  słowy  uciszyć,  uh.  Głodne- 
go żołądka  bajką  nie  zabawić ;  Croat.  Glad  ochi  nema. 
Rag.  glśd  occi  ne  ima  =  głód  oczu  nie  ma ;  Croat.  Glad 
y  vu  kusnu  ide  hisu ;  Rag.  glad  i  ii  kCiKnu  kuccliju 
ulazij,  fames  et  pestiferam  inlral  domum.  P/  Głód  na- 
poju !  pragnienie,  ber  Surft.  W  obłoki  suche  usta  wle- 
pili i  oczy.  Go  większa ,  tym  ich  bardziej  głód  napoju 
tłoczy.  Bard:.  Luk.  61.  §.  Transl.  Wielka  chciwość, 
pragnienie  lub  łaknienie  czego,  (jropCa  'Bcrlaiigcit ,  S)\m- 
gcr.  Głód  bogactw,  pragnienie  czci,  nienasycone  jest. 
Zygr.  Ep.  43.  Głód  słowa  bożego,  llrlisl.  Lek.  B.  Prze- 
puszczę ja  głód  na  ziemię,  nic  chleba,  ale  słowa  boże- 
go. Karuk.  I\af.  42i).  Poślę  głód  na  ziemie ;  nie  głód 
chleba ,  ani  pragnienie  wody,  ale  słuchania  słów  Pań- 
skich; tak  że  sie  tułać  będą  od  morza  do  morza,  szu- 
kając słowa  Pańskiego.  Dibl.  Gd.  Amos.  8,  H.  2)  Głód, 
głody,  iii  .'iing.  et  pliir.  wielki  niedostatek  chleba  i  zgo- 
ła żywności  i  pierwszych  potrzeb,  tk  $l(micr»ltPt^ ,  Pct 
.'OUnger,  ber  Maiigcl.  Gdy  sie  siał  głód  wielki  po  krainie 
cnej,  począł  i  on  niedostatek  cierpieć.  Sekl.  Luc.  15. 
W  wielkim  głodzie  r.  1440  w  Polszczę  ludzie  z  liścia, 
z  korzeni,)  Icdajakiego  ,  i  lepu  jemiołowego  chleb  dzia- 
łali. Slrgjk.  oCl.,  {Yind.  lakota ,  stradauje,  gladuvanje , 
potrebnost  krushnie;  Busn.  skupochja ,  glad  potriba  od 
hranej.  Głód  żywności  cierpieć  lioss.  rojo^-biL.  Jedne- 
mu gody,  drugiemu  głody.  Cn.  Ad.  514.  (bez  pracy  nie- 
będą  kołaczej.  S/ov.  Gedcn  presicenim-riha ,  druhi  hla- 
dom  ziw;i.  Jedź  ty  do  mnie  na  głody,  a  ja  do  ciebie 
na  gody.  Cwngn.  58j.  Często  od[Mawiwszy  gody,  muszą 
cierpieć  głody.  W.  PoH.  W.  CO.  Z  wielkiej  intra"ty  przy- 
szedł na  głód.  Hur.  Sat.  72.  (na  biedę,  nedzei.  Zła 
miłość  o  głodzie,  pospolicie  mówią,  miłość  oziębła. 
Pelr.  Ek.  72.  {sine  G-rcre  et  Uaaho  friget  Yeniis).  Przy 
głodzie,  przykrzy  się  wojewodzie,  a  przy  chlebie,  chce 
mi  się  i  ciebie.  Teut.  14.  6,  32.  g.  Głód  wody,  brak 
wody,^  SBaffcriimiigcI.  Odjął  im  potok,  którym  woda  szła 
do  miasla;  i  lak  udziałal  wielki  głód  w  mieście  wpiciu, 
że  wszy^scy  bardzo  pragnęli.  Jer.  Zhr.  Ci.  Widząc,  że 
głodem  wody  nie  może  nic  iii-zvnić,  kazał  pod  miastem 
zbudować  wieżę.  ib.  65.  GŁODAt:,  ał,  a  el  głodzę  cz. 
niedok.,  Bo/i.  hfodati  =  hrizli;  Yind.  glodali ,  glojem,  glo- 
dam;  Carn.  glodam;  (Sorab.  1.  dreptam  rodn,  lodacź, 
wodacź  skrobać) ;  Croat.  glodati  ,  gloyem  roderc ,  gloda- 
li. glodyrm  >/e;v)-e  ;  Hag.  gloglijalti;  ŹJrtss.  iMOAaTb,  3r.io- 
4aTj.,  r.jożicy.  1)  gryźć,  betgcii,  iiagcil.  Dziecina  zębów 
jeszcze  nie  mający,  grubych  pokarmów  nie  może  gryźć 
abo  głodać.  Pelr.  Ek.  94.  Drogie  szaty  nasze  w  skrzy- 
ni mole  głodzą;  a  ubodzy  i  ])rosl('j  sukni  od  nas  mieć 
nic  mogą.   W.  Post.    W.  2,  161.     Gołą   kość   leda    kon- 


GŁODEK  -  GŁODNY. 


55 


dys  głodzę.  Pol.  Pocz.  70,  Psy,  które  kość  pod  stołem  ało- 
dzą.  Pot.  Arg.  221.  Nie  pójdą  w  pole  z  myśliwczemi 
prości  Kundlowie,  wolą  w  kuchni  głodać  kości.  Kochów. 
38.  Odtąd  paść  się  już  więcej  nie' będziecie  kozy,  Kędy 
kwitnie  szczodrzeniec,  ani  głodać  łozy.  Nagr.  '  Wtrg. 
486.  {curpelis).  Zetrze  wężowi  głowę;  a  waż  pietę  je^o" 
głodać  będzie.  Źrn.  Psi.  o,  709.  Jedne  jabłka'  głodzą 
osy,  drugie  czyrw  gryzie.  Hej.  Zu:  115.  2)  /ig.  Nacie- 
rać, wycierać,  roibcii,  briicfcii ,  fd^alcri,  akń^en.  Piastom 
dawnym  twardy  szyszak  głowy  pierwej  głodał,  Niżli  wło- 
żyli koronę.  Pot.  Pocz.  13.  (przygniatał).  Bóg  mie  snadź 
szatanowi  na  obroty  podał.  Ażeby  przez  swe  naczynia 
mię  głodał.  Chrośc.  Job.  59.  Hojny,  jako  groch  przy 
drodze.  Kio  się  nie  leni,  ten  go  idąc  spłodzę.  Bej.  Zw. 
117.  (skubie  go).  Brzeg  taki  woda  głodzę.  Klon.  FI.  E. 
2  b.  (podmywa,  wynosi).  Jadąc  obacze  szewca,  tuż  przy 
samej  drodze,  A  on  dab  nadslarzały  Ż  wierzchniej  skóry 
głodzę.  Pot.  Pocz.  506.  (obnaża).  GŁODEK,  dka,  w 
właściwie  demm.  suhst.  głód,  2  Botan.  draba  Linn.  zna- 
jomo ziołeczko,  rosnące  na  polach,  miane  za  wróżkę 
nieurodzajności.  Kluk.  Bosi.  5,  99.  bn^  $inigcrI)himcj)Crt. 
Głodek  obwódkowy,  D.  ciliuris,  Linn.;  wiosenny,  D.  ver- 
na;  żółly,  D.  muraits.  Jundz.  529.  GŁODNIE ," GŁODNO, 
adv.  adj.  głodny,  luiiigrig.  Ej  chłodno  i  głodno ;  Choć  i 
głodno  I  chłodno,  Ale  ż\jem  swobodno.  Kniaź.  Poez.  2, 
177.  lilii-  Icibcit  Jidltc  unb  Smigcr.  Chłodno,  głodno,  i 
do  domu  daleko  =  wszystko  złe  na  raz.  Ossol.  Wyr.  GŁO- 
DNIEĆ, iał,  ieje  neutr.  niedok.,  zgłodnieć  dok.,  Slav.  gla- 
dovati;  froa/.  glauuvati ,  gladujcm  ;  />'o.?«.  §iadovati ;  Bag. 
gladnjetti,  gladovatti,  bili  glaadan;  Yind.  gladuvali,  gla- 
ihti,  glad  terpeti;  Hoss.  ro.iojait,  oro.io4aTb,-  Eccl.  rMf^k- 
CTKOKJTii,  iisiKATii;  głodnym  się  stawać,  głodnym  być, 
głód  cierpieć,  łaknąć,  I;migng  luerbcii,  f^nngrig  f«)n,  ^im- 
gcni.  Lwięta  niedostatek  cierpią  i  głodnieją,  j/udn.  Ps. 
54,  10.  Głodnieć  musi  między  bogadwami.  Pusl.  Fid.  261. 
Słucha  mię  teiaz  uczeń  z  ochotą,  bo  pamięta,  że  gło- 
dni.ił.  Mon.  a.  63,  230.  g.  Zgłodniały  czego,  chciwy, 
pragnący  czego,  iupniiKl;  bcgicrig.  Widzenia  twojego  zgło- 
dniały. Past.  Fid.  153  Skarbów,  bogactw,  zdobyczy 
zgłodniali.  Przyb.  Luz.  204.  "GŁODNIK,  a,  m.,  łaknący, 
głodny,  ein^iMigrigcr,  .'piiiigrricibcr.  17«(/.  gladounik,  {distg. 
ł'(7i(/.  glodauz,  grudovez;  6'u//i.  glodovoz' głodający,  gry- 
zący); Bag.  gladiiik;  Bosn.  gladnik;  Croal.  gladnyak, 
gladnik.  \V  rodź.  zcńsk.  'GŁODMCA,  y,  liag.  gladnizza ; 
Bosn.  gladnica;  (Boh.  et  Slov.  Hladolet  Salurnus). 
GŁODNO  ob.  Głodnie.  'GŁODNOKARY,  a,  e,  n.  p.  Gło- 
dnokarc  szczenię  bardzo  podłe  będzie  na  szczwanie. 
Myśl.  C.  b.  karę' a  głodne  i  chude.—  "GŁODNOKUPNY, 
a,  e,  głodem  zjednany,  obiadem  kupiony,  n.  p.  Głodno- 
kiipni  pocblebiaczc.  Kras.  List.  2,  50.  miś  ,S)iiiigcr  >)er» 
fdiifiicf).  GŁODNOŚĆ,  ści,  i.,  łaknienie,  bic  i>migrigfdt. 
Duh.  hladowilost;  Surab.  1.  wodnoscź.  'GŁODNOŻŁY,  a, 
e,  głodem  dojmujący,  Łiiiuicrpeiitigcnb.  Brzuch-em  mój 
slodziny  napełnił  w  tak  głodnozłej  dobie.  Kulig.  ller.  41. 
(w  czasie  nieurodz.ajnym ,  drogim,  złym).  GŁODNY,  a,  e, 
"GŁODZIEN,  dna,  dne,  łaknący  jedzenia,  głód  cierpią- 
cy, ^Uligrig.  Boh.  blado  wity,    blado  wy;    Slov.    hladowity; 


56 


GŁODOTWORCA  -  GŁÓG. 


GŁOGOTAĆ  -  GLOM. 


Sorab.  2.  głodni;  Sorab.  i.  wodne;  Slav.  gladan ;  Bosn. 
gladen ;  Rag.  glaadan  ;  Ymd.  gladoun  ,  lazhen ,  vozhen ; 
Carn.  gladne,  gladovitnc ;  Croat.  gladen,  lachen,  tesch; 
Ross.  ro.i04HHii,  na^HUil.  a.mHUft,  hoahuA.  Głodnemu 
chleb  na  myśli.  Rys.  Ad.  15.  G/odny  woli  jeść,  niż 
muzyki  sJućliać.  Cn.  Ad.  246.  Głodnego  żołądka  bajką 
nie  zabawić.  Fred.  Ad.  55.;  Slov.  Hlad  sa  ne  da  slowmi 
utiśif.  Głodny  niczem  nie  brakuje,  wszystko  rau  dobrze 
smakuje.  Pilch.  Sen.  Ust.  4,  141.;  Croat.  Gladen  selu- 
dccz  retko  vszagdasnya  zumcchc ,  jejunus  słomaehus ,  raro 
vulgaria  temnit.  (Gladen  vuk  kladesze  naje  esuriens  lu- 
pus  caudicem  voraf).  Głodny  jak  pies.  Teat.  8.  b,  60. 
(cf.  psi  głód;  cf.  kości,  sklepy  się  w  brzuchu  łamią). 
Głodny,  ukąsiłby  kamienia.  Cti.  Ad.  24S.  Głodnemu,  ja- 
ko żywo,  syty  nie  wygodzi.  Sim.  Siei.  107.  Nie  umie 
sie  bić  iołnicrz  głodny.  Jabl  Buk.  C.  3  b.  Głodnemu 
najbardziej  się  mieszka;  Głodnemu  zawsze  południe,  za- 
wsze się  chce  jeść.  Cn.  Ad.  244.  (cf.  zegar  najpewniej- 
szy, brzuch).  Głodny  gniewliwy;  głodnemu  daj  pokój; 
głodnemu  się  nic  nawijaj,  głodnych  i  mucha  zwadzi. 
Cn.  Ad.  245.  Głodnych  i  mucha  powadzi.  Rys.  Ad.  14. 
Głodnemu  nie  śmiech  Yind.  katiri  kruha  stradajo,  fe 
fmieha  hitru  navelizbajo.  Głodny  kija  się  nie  boi.  ib. 
Slov.  Hlad  sa  śibenice  ne  bogi.  Głodny  nic  przebiera, 
przysmaków  nie  szuka.  ib.  246.  cf.  gdy  się  kto  prze- 
pości,  w  niwczym  niemasz  kos'ci.  —  §.  fig.  Łakomy, 
chciwy,  ticflicrig,  ^altfudjtiij ,  bunijrtij.  Głodny  to  człek, 
choć  ma  dosyć,  da-ć  sie  przecie  przekupii\  Ld.  Sędzia 
nie  ma  być  głodnym  ib.  (przekupnym ,  przcdajnym).  2) 
Głodny  czas  =  głód  przynoszący,  nieurodzajny,  drogi  czas, 
drożyzna ,  t^ciier ,  .^migcr  (n-iiigeitb ,  5.  55.  tbcurc  Sfit ,  cin 
t^CureS  3abr.  Opat  czasu  głodnego,  gdy  lud  ubogi  ży- 
wności i  miłosierdzia  szukał,  tak  sie  zań  modlił:.... 
Sk.  Żyw.  2,  26.  Czasu  jednego  głodnego,  klasztor  nic 
miał  jedno  troje  chleba,  ib.  Głodny  rok.  Cu  Th.  —  §. 
Niedostatek  czego  cierpiący,  Siiiiigcl  aii  ctriHii  IciPcitb.  Bo- 
lesław Łysy,  będąc  grosza  głodnym,  miasteczka  niektó- 
rym swoim  ludziom  zastawił,  lirom.  258.  (cum  pecunia 
indigeret).  Kościół  we  wszystkiej  dvecczvi  Kijowskiej 
głodny  jest.  Weresz.  Kij.  54.  GŁODÓTWtJRCA,  y,  m., 
tworzący  głód,  przykładający  się  do  tlrożyzny,  ber  Url)E= 
ber  ciiicr  .C^inujerfiiPtb.  Tych ,  którzy  kuinijąe  tanio  zboże, 
drogo  przcdawali  ,  nazywano  lichwiarzami,  gfodotwórca- 
mi,  samokupcami.  Czack.  Pr.  526.  GŁODZĘ,  dze,  dać,  ob. 
Głodać,  głodzę,  głodzę.  GŁODZIĆ,  ił,  i,  ez.  niedok., 
wygłodzić,  ogłodzić  dok.,  głodem  morzyć,  mit  ,S)ungcr 
(lualcn.  Ross.  ro.i04iiTb,  oro.iojnib.  (r.ioHty  ob.  Głodać); 
£cc/.  r.iajOTBopnTii.  Mieszkając  w  lizymie  Otlon  ,  nie 
chcąc  wielkością  żofnicrzów  miasta  głodzić,  rozpuścił  woj- 
sko. Sk.  /);.  877. 

Pochodź.  Mrzygiod;  a)  od  słowa  głodać:  nagfodać , 
oglodać,  poglodnc,  przeglądać,  przygiodac :  rozgfodac, 
wgtodać  sie,  wygiodad;  b)  od  słowa  głodzić:  dogłodzic , 
nagiodzid,  ogłodzid ,  przegfodzic,  przyghdzic;  wygłodzić; 
zgładzić,  zgłodniały,  wygłodniaty,  zugłodnieć. 
GŁÓG,  u,  m.,  Boh.  hloh ,  lob,  sipek;  Sloi:  hloh,  piana 
gablon,  piane  gablko;  Sorab.  2.  glog ;  Croat.  głóg,  glo- 


govina;  S/a«.  glogovina ,  shipak;  .6osn.  glogouina,  kostri- 
ka,  kosnika ,  trrin;  Rug.  glogh,  bjeela  draccja ,  glago- 
vina;  Carn.  głóg;  Ymd.  voglouje,  shipek,  dren;  Ross. 
T]ion>,  6oapuniHHKi,  cepóapnuHiiKi,  inDnoBHHKi;  Ecd. 
iDHnoKi,  Crataegus  Osyicuntha  Linn. ,  jest  krzew  jeden 
z  większych,  liście  ma  pięknie  zielone,  kwiat  biały;  owoc 
jego  jest  jagoda  pięknie  czerwona.  Kluk.  Rośl.  2,  52. 
ber  ^agcborn,  ber  Sei^born.  §.  Głóg,  ciernie,  tarń  róży, 
bic  Śórner  bcś  iUofcnftrau^cź ,  ber  Sornftraui^,  roorouf  bt6 
SRpfc  ruac^ft.  Musisz  się  głogiem  zakłóć  ,  abyś  róży  urwał. 
Koiak.  Wiek.  C.  1.  (cf.  piękna  róża  ale  tarń,  cf. 
przy  róży  ostre  ciernie).  —  g.  Ciernie,  ogólnie,  2)orn, 
Sornfłrautll.  Uroda  i  piękność  bez  cnoty,  na  głogu  jago- 
dy. Rej.  W(s.  4.  Nie  zbierają  owocu  z  głogu,  ni  fig 
z  ostu.  Kulig.  Her.  189.  Głupszy  nad  gawrona,  kto  ró- 
że chce  zbierać  z  ościstego  głogu.  ib.  204.  Taki  bę- 
dzie jako  on  głóg  przy  drodze,  co  sam  drapie,  a  jago- 
da się  niczemu  dobremu  nie  godzi.  Bej.  Zw.  74  b.  Ociec 
mój  karał  was  biczmi,  a  ja  was  będę  karał  głogiem. 
Budn.  2  Chroń.  10,  11  not.  biczmi  śpilczastemi  ( kor- 
baczami.  Bibl.  Gd  niedźwiadkami  alii.  mit  Scorpionen. 
8iit|). ).  §  Owoc  róży  polnej,  bic  .^agcbutte,  bie  %xuijt 
ber  §agcrofr.  Głóg  różowa  jagoda,  Ctnusbati  fiuctus, 
słuiy  w  dysscnieryach.  Kntp.  5,  149  Różane  jagody  nasi 
wieśniacy  nierostropnie  głogiem  zowią.  Sienn.  Wyki.  —  Cn. 
7"/j.  658   O&b.  ^ictfdiepetfcite.  §.  Głóg  drzewo,  ob.  Swidwa. 

GŁOGOTAĆ,  GOGÓTAĆ,  ał,  oce,  cz  medok.,  wydawać 
głos  bełkocący,  cf  gołgotać,  gicgotać ,  klekotać,  eilte 
bullernbe  Stimme  Łiircu  laffcii,  luifleru,  follern.  {R'ig.  glo- 
gotatti  cantar  del  galln  d'  Indini  Orzeł,  na  wierzchu 
bramy,  gdzie  król  szedł,  skrzydły  jak  żywy  chwiał,  kła- 
niając się  głogotał,  szczęśliwie  winszując.  Stryjk.  Henr. 
C.  Rzekł  krukowi  orzeł ,  by  milczał,  on  przedsię  swym 
głosikiem   mierzienie   gngotał.    /-'u/;r.   Kuł.   M.  5   b. 

GŁOGÓW,  a,  m.  1 )  Wielkie  miasto  w  Szląsku  dolnym, 
po  Wrocławiu  najludniejszc.  Wy  w.  Geogr.  257.  ©roP= 
©logaii  iii  Uiiter  =  6d)lcficii ;  Boh.  Hlohow.  2)  Głogów  ma- 
ły w  księstwie  Opawskiem.  Dy--c.  l,eogr.  1,  242.  Slcitt' 
©lognu.  3;  Głogów,  w  Sandomirskmi,  ozdobne  pała- 
cem książąt  Lubornirskirh.  ib  Cttte  6tnbt  ill  ber  %0\X0. 
©anbpmir.  GŁOGOWCZYK,  a,  m.,  rddem  z  Głogowa, 
eiit  ©logniicr.  W  md:.,  irń.^<k.  GŁOGO WIANKA,  bte 
©linjnucriiin.  GŁOGOWIEC,  wca ,  m,  papilio  cratae- 
gus, motyl  dzienny,  dosyć  pospolity ;  ma  skrzydełka  okrą- 
gławe  białe,  z  żyłkami  cz:irniawemi.  Zwd.  Nar.  159.  citl 
J«g|'d)metterliiig ,  ber  SaumiDcipliiig ,  .^ccfcnmcigltng,  8ilicn= 
iłpgfl-  GŁOGOWY,  a,  c.  z  głogu,  §ngcPorii=  .  Buh. 
hiobowy,  śipkowy;  Carn.  gIoL>ov,  EccI.  uiunKOBUH , 
UlllDuailJ.  We  Fiancyi  wiązkami  głogowemi  w;ipiio  pa- 
lą. Kluk.  Rośl.  2,  52.  Głogowy' krzak,  Sl^w.  et  Buli. 
hlożj;  Carn.  glogje ,  glozhje  Yind.  vuglounik  shipezbje, 
Jezusowe  kronc;  &i7.  uiiinoBHiiKiB  Głu^owa  jagoda 
Boh.  Idohynć;  Bosn.  gloghigne.  GŁOGOWSKI,  a,  ie,  od 
Głogowa  ,  ©logaucr '  .  Boh.  Hlobowsky. 

'GLOM ,  u,  m.,  Kiedy  wieprza  zabiją  a  kiszki  od  pluga- 
stwa wychediiża,  tedv  z  nich  naskrohać  glonm  ,  to  jest 
materiam  mucillaginosam.  Haur.  Sk.  465.  ft^lctmigtcź  2Gcfen. 


GŁOMBATY  -  GŁOS. 


GŁOS. 


57 


m.,  demin.  nom.  gleń ; 
33rot.  Dadzać  czereśni 
clilcba    ku    tej    uczcie 


GŁOMBATY,  a ,  e,  może  gJ'ąbaty ,  jak  głąb ,  gruby,  nieo- 
krzesany, niećwiczony,  plitmp,  bict,  grol) ,  iitlcjcfc^liffeil.  Pi- 
sma te  wydaję ,  nie  dla  glombatycb  głów  ani  złośliwych, 
Lecz  dla  rozumnych,  grzecznych  i  uczciwych.  Mon.  71,  505. 

'GLOMZA,  y,  i,  z  Pruskiego,  ber  ©lomś,  Olltttf,  Sn|Cfliiavf, 
twaróg.  Mrongow. 

\.  GLON  ob.  Glan.  GLONEK,  nka , 
kawał  chleba,  ciii  flciiicr  Snollcii 
lub  słodkich  wisienek    I  słuszny 

glonek.  Zab.  9,  15.  —    2.  GLON,    glina,    8c|!m.     Wodę 
chlipa  z  glonem.  Zebr.   Ow.  21.  limosa  jlumina  poiat. 

GŁOS,  u,  m.,  {Boh.  hlas,  hlahol;  Slov.  hlas;  Sorab.  2. 
glosz,  schtumma  ;  Soroi.  1.  w  osz,  losz;  fiosn.  glas ;  {Rag. 
e,\as  fama  ,  nuntiinn;  glasnik  «««/»/.';) ;  Croat.  glasz  {  =  sła- 
wa ,  honor);  Dul.  glaasz;  Yind.  glaf,  glals,  glef,  sti- 
nia,  sliYcnk,  glafitje,  glafje;  Carn.  glas ,  sbtima,  (glas- 
be -- lutnia);  Ross.  toaoci,  ,  naci,  SByK^B,  3bohx,  suki; 
cf.  (Jr.  Lat.  glossa,  glottis;  Graec.  %la^(o ,  cf.  hałas), 
bte  Stimme,  bic  tdierifc^c  ©timinc.  Zwierzęta,  które  mają 
płuca,  głos  wydają;  głos  ten  dzieje  się  przez  powietrze 
wydobywające  sie  z  płuc  kanałem  powietrznym.  Zool. 
Nar.  21.  Głosem  moim  do  Jehowy  zawołam,  głosem 
moim  do  niego  modlić  się  będę.  Budn.  Ps.  142,  1.  Kiedy 
Agryppa  w  Cezarei  przemowę  uczynił,  pochlebcy  zawo- 
łali ,  że  to  głos  boży,  a  nie  człowieczy.  Sk.  Di.  52.  By- 
dlętom tylko  głos,  człowiekowi  samemu  mowa  jest  dana. 
Pelr.  Pol.  11.  (nieme  zwierzęta).  Głos  żywy  niemało 
krasy  przydaje  mowie.  Pilch.  Sen.  list.  272.  Głos  je- 
dnej z  nich  jest  pełny,  wspaniały,  wdzięczny,  ujmujący, 
drugiej  raiły,  szybki  i  do  podziwienia  lekki.  J'am.  85,  2, 
186.  Głos  wielki  Ross.  BCieraacie,  ztąd  adj.  Bejerja- 
CHUH,  wielkiego  głosu.  —  Głos  słaby  £ef/.  CKy40rjiacie. 
Głos  brzydki ,  kozi ,  Eccl.  Kosaor.iacie.  Głosem  nizkim 
Eccl.  HCTO.iCTB,  HH3KHMI  TO.iocoMTi.  Głos  przestworny, 
wolny;  głos  rozumny,  wyrozumny;  głos  wdzięczny.  Cn.  Th. 
Głos  zmyślać  =  nie  własnym  głosem  mówić  abo  śpiewać.  Cn. 
Th.  Prov.  Psi  głos,  nie  idzie  do  niebios.  Rys.  Ad.  55.;  Slov. 
psi  hlas  do  neba  ne  ide,  (cf.  pies  szczeka,  słońce  świe- 
ci), g.  Co  giosu :  co  gardła ,  mit  imllcr  6ttmme ,  mi 
BcHcm  §>alfc.  Krzyczą,  co  głosu  w  piersiach,  co  w  gar- 
dzielach pary,  Ukrzyżuj  go!  Pot.  Zac.  118.  Co  głosu 
staje,  woła,  gdzie  bieżycie?  P.  Kehan.  Jer.  550.  — 
§.  W  gios:  a)  głośnie,  laiit ,  mit  Iniitcr  ©timme.  W  głos 
tego  powiedzieć  nie  mogę,  ale  jetincmu  z  was  potaje- 
mnie powierzę.  Warg.  Wal.  209.  (jawnie,  publicznie). 
Ta  przysięga  na  ten  czas  w  głos  czytana  była.  Steb.  2, 
455.  Gdy  żołnierze  niedostatek  żywności  uznawać  po- 
częli, w  głos  przeciw  królowi  szemrzą.  Krom.  759. 
Dzień  odjazdu  w  głos  obwieszczono,  ib.  760.  b)  wgłos' 
właśnie  w  te  myśl ,  w  ten  sens  ,  oczywiście  tak  ,  wyra- 
źnie tak,  mit  flaren  SlBorteti,  flńrlid),  bciitliĄ.  W  głos 
opowiada  prawo.  Tr.  g.  Na  gios,  na  wszystek  glos'  z  ca- 
łego gardła ,  mi  OPllcm  $al)C.  Włosy  z  ropaczy  targa- 
łem ,  a  na  głos  ciebiem  wzywał.  Teat.  54.  d,  20.  Tu 
mię  śmiech  na  wszystek  głos  wzrusza.  Pot.  Jow.  2,  50. 
g.  Ciosem ,  głośnie ,  Iniit ,  mit  litutct  ©timmc.  Łaski,  zwo- 
ławszy rotmistrzów  do  siebie,  kazał  przed  niemi  list  de- 

Slownik  Limlego  wyi.  2.  Tom  II. 


szpota  czytać  głosem.   Gwagn.  115.     Co  szepcesz,    a  ja- 
kobyś    się    miał    bać,    tak    słabo    odpowiadasz?    Głosem 
Chrystusową  moc  wyznawaj ,    a  wolnym    językiem    potę- 
piaj pogański  nierozum.  Sk.  Żyw.  49.  Jeden  obaczywszy, 
iż  uzdrowion  jest ,  wrócił  się  z  wielkim  głosem  wielbiąc 
boga.    Sekt.  Luc.  17.     Nalegali    wielkiemi    głosami,    aby 
Jezus  był  ukrzyżowan.  ib.  25.   (noi.  wołańmi).    U  myśliiu. 
Głosem  gonić,  to  jest  szczekaniem   psów.  —  g.  Podnieść 
głos,    btc  Sttmme    cracku.     Stanęli    z  tlaleka    i  podnieśli 
głos  swój,  rzeknąc:  zmiłuj  się  nad  nami!  Sekl.  Luc.   17. 
Oppos :  Spuścić  głos ,    bic  Stimmc  finfcii  Iiiffcii.  —    g.  2) 
Głos  s. ton  przez  głos  wydany,  bic  Stimmc,    ber  Joit,    ber 
Saut,  ben  mait  mit  ber  ©timmc  [liircn  Idpt.     Głos   śpiewa- 
jący bez  instrumentów,  bic  ©iiigcftimmc  ob.  głosowa  mu- 
zyka. —  Na  dwa,  trzy,  cztery  głosy  muzyka  abo  muteta, 
pieśń.  Cn.   Th.  Na  trzy  głosy  śpiewać.  )b.  brciifttmmiij  fiit= 
gCll.     Głos  hoc  loco  ad  artem  musicam,    non  ad  personas 
cnncntes  refertur ,    nec   vocem  humanam ,    sed    sonos    artis 
differentes  signipcat.    Cn.   Th.   442.     Kto    zmiarkuje ,    jak 
wiele  chor  ma  głosów?    jest  tam  głos  cienki,    gruby,  i 
średni,  są  głosy    niewiast,    i  mężczyzn;    dają    się  głosy 
wszystkich  słyszeć  ogólnie;  lecz   w  szczególności    żaden. 
Pilch.  Sen.  list.  2,   578.     Traba  głosu  wielkiego.  Dambr. 
775.     Człowiek  tak  usposobiony    z  natury,  iż  może  wy- 
mawiać głosy  wyraźne,   które  nazywamy  słowami.  Cyank. 
Log.  88.  —  g.  5)   Brzęk  którejkolwiek   rzeczy,   bic  ©tim« 
me,  ber  Saiit,  ber  2:on,  ber  ©ri/aH,    ben  mjenb  etmaS  son 
fid)  gte6t.     Głos  bez  słowa   nic  inszego    nie    jest,   jedno 
goły    a  prosty  dźwięk.   Źrn.   Post.   17   6.     Głos  się  staje, 
gdy    wiatr    przez   ciasne    jakie    miejsce    przechodzi.    Suk. 
Probl.  99.  (szmer ,   szum).     Usłyszał  głos    z  nieba,  jako- 
by  głos   szumiących  wód,  a  głos  nieinaczej,  jako  wdzię- 
cznych   gędźców.    Rej.  Post.  Mm  m  2.     Przez  głos  nie 
rozumiemy  samego  głosu  zwierzęcego,  ale  każde  brzmie- 
nie,  każdy  dźwięk  dzwonów,   instrumentów  etc.  Os.  Fiz. 
229.     O   dźwięku  czyli  głosie.  Nub.  Mech.  188.    Ty  za- 
cznij   Tyrsie    pierwszy  na    nieszczęsne    losy    W   żałobne  , 
takty  wiązać  twej  fujary  głosy.  Zab.  8,  505.  Nar.  —    g. 
4)  Odgłos,  pogłoska,    baś  ®'crcbe,   tai  ©eriidjt.     Złożyli 
Polacy  sejm    w  Gąsawie ,  puściwszy  ten  głos ,  że  to  dla- 
tego  czynią,    aby  uspokoili  książęta   Wielkopolskie.    Biel. 
Kr.  122.  ei  557.     Głos  ten  brzmi  dawno,    że  masz  tak 
ładną  córkę.  Auszp.  58.    Nie  dlatego  na  tak  daleką  woj- 
nęśmy  jechali.    Abyśmy  ten  głos  tylko  lichy  mieli.    Że- 
śmy pogańską  ziemię  zwojowali.    P.  kchan.  Jer.  7.  (sła- 
wę). —  g.  5)  Głos  ,'  volum,  przyzwolenie  czyje  na  kogo, 
aby  był  obran    abo    wzięt    na    urząd.    Macz.  suffragium; 
Slov.  hlas  ,    hlaswolenj , '  zwolenj ;    Sorab.   1 .   pżiprostwa  , 
wohleno;   Yind.  pcrvola,  befseda,  bte  aBirtlftimmc  bic  biirĄ 
aSortc  Ober  3eid)cn  niu^ticbriicfte  2?ieinninfl  iii  ber  23eratl)f(^Ia« 
gmig  mclircrcr,    bic    Stimme.     Kamil    twardemi     a  prawie 
żelaznemi     senatorów    głosami    a  wetowaniem    z  Bzymu 
wypędzony.    Warg.    Wal.   146.    Senatorowie  mają  na  sej- 
mach miejsce  i  głos.  Boter.  5,   44.     Głos  Pański  zgadza 
się  z  temi  głosami,    na  które  się   też    wiele    ludzi    zga- 
dzają. Rej.  Zw.  (wyrok;  vox  populi ,    vox  Dei).     Mąż  do- 
brego sumnienia,  patrząc  na  silną  wielkość  ludzi,  którzy 

8 


ss 


GŁOSEK-  GŁOŚNIE. 


GŁOŚNIK  -  GŁOSZĘ. 


inaczej  o  nim  rozumieją,  nie  liczy  głosów,  co  są  przeciwko 
niemu,  ale  jednym    tylko    wygrawa  gfosem.    Goni.  Sen. 
278.     Zgodnemi  głosami  został  obrany  marszałkiem  sej- 
mu Stanisław  Małachowski.  —   §.  6)  Wolny  głos,    głos, 
wolność   mówienia ,    przymówienia    się ,    baS    9?C^t    fcinc 
©timme  jit  gekn,  fcinc  ^Wcijmmg  ju  fagcit,  btc  grcęŁcit  511 
fpredjeii  in  ber  3?crfammlimi].    Proszę  mi  nie  przeszkadzać; 
ja  głos  zabieram.    Teat.  29,  102.     Zrzenica    wolności,  i 
tyla    umocniony  prawami  głos  wolny.    Vol.  Leg.  7,   453. 
(liberum  veto).     Alospanie  Marszałku,    proszę    o  głos,    ii) - 
iitk  urn   Grlaiitniip  511  fi'rc4cn.      Ma  głos  Jmć  Pan  Poseł 
Lubelski,   er  iiat  bic  Stimme,    bic    grlaulitiig    311    fprcc^cii. 
Gaz.    Nar.     Marszałek    sejmowy  głosy  do    mówienia   po- 
słom   rozdaje.    Kras.  Zb.  2,   128.     GŁOSEK,    ska,    m., 
GŁOSECZEK,  czka,    m.,   demin.,    ^a5     (Btimmdjin.    Bosn. 
glasac;  Boss.  tomcokt,;  Sorab.i.  wofczik ;  £ccL  r.raceuŁ. 
Krzyknie  ona  na    mnie    swym    gloskiem.    Teat.    29,    71. 
Co  za  głosek  milutki!  ib.  55.  b,  22.     Wiatreczek    gło- 
seczkiem  się  ożywa.   Groch.   W.  352.    Sfowiczku ,    przy- 
leć z  głoskiem  ulubionym,   ib.  557.     Cieniuchne    głose- 
czki.  ib.  352.  GŁOSIĆ,    ił,  i,  głoszę  cz.  niedok.,  (Ogło- 
sić, zgłosić,  rozgłosić  dok.,  qu.  v.;  Boh.  hlasyti,    hlasati; 
(5cirai.  2.  sze  fgloszisch  zgodzić  sici;  Rag.    glasiti;   Croat. 
glasziti ;    Yind.  glafiti,  glafuvati,   glafs  dati;   Ca™,  glasim; 
Ross.  rojocniŁ,  rojoray;  {Eccl.  ri.iui.ATH  mówić,    wołać, 
nazywać);  Boss.  r.TamaTL,  r.iauij";  ogłaszać,  wiadomo   lub 
głośno  czynić,    Iicfainit   ]ii(i4'C"-    cinc   ?fadjri(J)t   iicrln-citen , 
gcmcin  mncfien.     Głoszą  =  powiadają,    słychać ,    wieść    jest. 
Cn.   Th.     Głosi    się.    Smotr.    Nap.    15.    man   fliridjt,  llWlt 
trdijt   fi^    bamit   kriim,    d    gcbt    bic    Scbc.    GŁOSICIEL, 
a,  m.,  {Boh.  hlasatel),  głoszący  co,  ogłosiciel,  bcr  Ctiimś 
Bcfaimt  mai)t,  ber  35crfunbiijcr,  Sunbmad[)cr.  Bag.  glasitegl; 
{Bag.    et   Bosn.    glasnik,  glasonoscja    mintius ,    ąlasnizza 
mntia).  GŁOSICIELKA,  i,  i,  bic  35crfiinbigcrinii.  GŁOSISTY, 
a,  e,  wielkogłosy,  [tarfftiinmiij.  Ross.  rciociiCTuft.     Głosi- 
ste    trąby.    Susz.   Pieśń.    1.    D.    i.     i.    GŁOSKA,    i,  i, 
§.  1)  'czcionka,  Boh.  ćtena,  litera,  bcr  33udtftnI'C.  Kopcz.Gr. 
1,  p.   4.  (S/ov.  znśmka;  Sorab.i.  pisziiik;  Soraft.  2.  buch- 
schtoba;  Slav.  sIoyo;   Croat.  szlova,  pustiiba;  Carn.  zher- 
ka,  (zherkam  --  pisze,  rysuje);    Yind.  zhcka,  zharka,  (zher- 
kati,  zherkuvati  =  syllabizowaćj;  Boss.  óyKBa;  Eccl.  nHCl.ia, 
CTiucia). —  §.  2j  u  Trotza,  wokal,   co  Kpcz.  samogłoską 
zowie ;  łBoh.  hlaska  nocna  strażj.  (2.  GŁOSKA  ob.   Glo- 
za,  Glozka;.     GŁOSKOWY,    a,    e,    1)  od    głosek    czyli 
liter,  literalny,  Sudiftabeit  = .  Głoskowe  pismo,  bic  2)Ud)fta= 
6enfd)nft.  cf.  głosowy.     2)    podług   Trotza,    co    się    tycze 
wokalów  abo  samogłosek,   bic  <scll'filautcr  ('Ctrcfcnb.     Gło- 
skowe brzmienie.     'GŁOŚLIWY,    a,    e,  głośno  brzmiący, 
Initt  tonenb.     Nie  bij     w  głośliwe    bębny.    Lib.  Bor.    2l 
GŁOŚNIA ,  i ,  ź..  Krtań    w  górze    ma    dziurkę    podługo- 
watą,  która  sie  głośnia,  glotlis,  nazywa.  Hub.  Mech.  207. 
(głosowa  dziurka),    btc'  Stimiiiri^c.    GŁOŚNIE,   GŁOŚNO, 
adu.  adj.  głośny,  Boh.  hlasyte  ;  Boss.  uyTKo;  §.  1.  głosem, 
(oppos.  cicho),    laitt.  Jeden  starszy  modlitwę  głośno  mó- 
wi,   a  drudzy  za  nim  cicho  mów"ią.  Star.  Dw.  59.    Gło- 
śno mówić  £cc/.  ropTaHCTBOBain,  rpoiiKO  roBopiiib.  Gło- 
śno   czytany,    mówiony    Ross.    BOsrjacHUfi.     Głośno    sie 


śmiać.  Przijb.  Ab.  97.  (cf.  chychotać).   —    g.  2.  Wiado- 
mo,  sławnie,  rudil>nr,  laut,  l'erii^mt.     Głośno   to  będzie; 
długo  abo  wszędy    o  tym    mówić   będą.     Cn.    Ad.    287. 
Dom    ten  bogactwy    wielkiemi    a  najbardziej    miłością  u 
ludzi  głośno  słynął.  Karp.  1,  145.  "GŁOŚNIK,  a,  m.,  przy- 
głos,  akcent,  Car/i.  glasnik;  S/od.  hlasuznak.  "GŁOSNO- 
BIIZMIĄCY,    a,  e,  głośliwy,    głosisty,    głośny,    Imittoncrib. 
Z  męstwa  twego  sławęś  wziął,    na  wszystek    świat   gło- 
śnobrzmiąca.   Groch.  W.  542.  GŁOŚNOŚĆ,  ści ,  r'.,  brzmie- 
nie głosu.   Cn.   Th.  bcr  ^cUc  Saiit.  Rag.    glaasnos ;    Croat. 
glAsznoszt;  Sorub.  1.  wósznoscż;  /f oss.  nacHOCib.  "GŁO- 
SNOTWORNY,    a,  e,  głośnej  sławy    nabawiający,    lautCrt 
3?iil)m  l'riiujcnb.     Na  głośnotwornej  arfie  waleczne  hetma- 
ny  Wychwalał.  Zimor.  274.     GŁOŚNY,    a,  e,  comp.  gło- 
śniejszy,   Boh.  hlasyty    (hlasny,    ponocny    nocny    stróż; 
Slov.  hlasny);  Sorab.  1.  wószne;     Yind.  glalen,    glafoyi- 
ten,  glafnu,  glafan,  glafn ;  Bosn.  glasni,  glasoviti;  Croat. 
glaszen,    glaszovit;    Ross.  rjacHbiH,   SBOHKitt,  SBOKTOTbiił, 
rpo.MKiif,  BOsr.iacHŁiri .    (rpnifi,   suiHbiii;  Eccl.  r.iaciiCTŁitt, 
{oppos.  cichy),  laiit.     §.  1).  wydający  głos  brzmiący,  citiClt 
bciitlidicii  ?aut  ypii  fidi   gcbciib ,    laut.     Wiesz ,    dla   czego 
dzwon  głośny?  bo  wewnątrz  jest  próżny.  Kras  Baj.  79. 
(cf.  próżna  beczka  brzmi,    pełna    milczy).     Głośne   jało- 
wce rzucając  i  jodły     W  ogień,    czyniły  za  umarłe  mo- 
dły. Zimor.  194.  (trzaskające).     Głośny    to  dzwonek  bę- 
dzie.  Gemm.    89.    hic    rumor    terras    transilit    et   maria. 
Oven.     Zabił    się ,    zęby  dał   głośny    dowód    szaleństwa. 
Teat.  5.  b,  74.     *§.    Na  tym  ganku  stała  muzyka  głośna 
różnych  głosów  według    potrzeby.    Warg.    Wal.   50G.  (t. 
j.  głosowa,  wokalna,   Socal ')-^ —    §•  2).  Sławny,  chwa- 
lebny, głośny  na  cały  świat.  Źegl.  Ad.  224.  lailt  I'erii^int, 
iefilirat.     Slov.    wyhlaśeny:     Carn.    glasoyit,    glasoyitne; 
Yind.  resglafen,   ozhiten;  Slav.  razgl;5shen,  glasoyit;  Rag. 
glasoyit;    Croat.    naglaszni;    Bosn.    naglasni,    uzglascen , 
koji  se  syud  cjuje  i  zna ;    Eccl.    SBHKOMŁiii.     Sława    jego 
jest  głośna.   Teat.    18.  A,  54.     Nie  mogąc  zostać  znako- 
mitemi  ludźmi,    chcą   przynajmniej    zostać    głośnemi.    iV. 
Fam.  1,  62.     Wassyngton ,    rozumem  swoim    w  Amery- 
ce zasłużony,    a  głośny    w  Europie.  Ust.  Konst.  i  ,  210. 
'GŁOSOCHWATNY,  a,  e,  głos  łapający,  n.  p.  Głosochwa- 
tne  po  lasach  echy.  lYar.  Dz.  5,   105,  bn'5  frimmciibaf^em 
be,  tiiiicBafdjenbc  (rd)P.    ■GŁOSOW'AĆ  intrans.  contin.,  gło- 
sy dawać,  kreskować,  wotować,   Stiilimcit  gctcit,    iuitiren. 
Nie  mogli  w  głosowaniu  zgodzić  się  bogowie.  Przyb.  Luz. 
9.  GŁOSOWY,  a,  e,  1)  od  głosu,  ®timm=.  Miedzy  chrzą- 
stkami krtani  jest  dziurka  głosowa,  gloltis.  Krup.  2,  259. 
(ob.    Głośnia).      Muzyka  głosowa    i  instrumentalna.    Petr. 
Pol.  2,   72.     Muzyka    głosowa    abo    wokalna,    i  narzę- 
dziowa abo   instrumentalna.   Kpcz.   Gr.  5,  p.  12.   2)  Gło- 
sowy,   (cf.  głoskowy,  od  głosek),     głos   lub  słowa  wyra- 
żający, Saiitc  Pbcr  Jóiic  auC'brii(fcnb.     Głosowe    pismo    da- 
leko jest  wygodniejsze    i  zrozumialsze  nad  rzeczowe  abo 
hieroglificzne.  Kpcz.   Gr.  5,  p.  51.     GŁOSZĘ    ob.  Głosić. 
Pochodź,  'glasad,  głaszać;  nadglaszad ,  nadgtosić;  ogła- 
szać, ogłosić,    ogłosiciel;    odgłos;    pogłoska;    przegłaszać, 
przegłosić;  przygłuszać,  przygłosić;    rozgłaszać,   rozgłosić; 
wiclogiośny ;  zagłuszać,  zagiosić;  zgłosić;    zgłoska,    zglo- 


GLOT-  GŁOWA. 


GŁOWA. 


59 


skować,   zgioskowanie;  samogioska  ;  spółgłoska;    2)    haias, 
hałasować,  hałasowmk,  pohałasowad. 

GLOT,  GLUT,  u,  m.,  glot  abo  kulka  do  rusznicy,  glans. 
Mącz.,  z  Niem.  i>ai  8ot^,  cf.  lotka,  bie  fidbitiiG  id  fleincn 
gcitcrgcmch-^,  5.  25.  Sraut  iiiib  ietl;;  fonft  ani)  «oit  Saiio= 
ncnfiigclll.  Gloty,  są  kawałki  siekanego  żelaza,  którego 
dawniej  używano  do  kartaczów.  Używają  ich  też  do  rę- 
cznej broni,  a  na  ów  czas  są  to  kule  ołowiane,  na  kil- 
ka części  nieregularnych  poroziinane.  Jak.  Art.  o,  295. 
Działa  pełne  glotów  nasuli.  Biel.  Kr.  704.  (kul  działo- 
wych). Glutami  strzelała  swemi  smrodliwemi.  Zimor.  Siei. 
251.  Już  nam,  Gąska,  niebożę,  nie  będziesz  błazno- 
wał ,  Już  pod  Operyaszem  nie  będziesz  barcował ,  Ani 
glotów  z  rękawa  sypał  na  chłopięta ,  Kiedy  cię  więc 
opadną,  jakoby  szczenięta.  /  Kchan.  Fr.  80.  {Yind.  glo- 
ta  =  zielsko;  Eccl.  oora,  o6n4.iiiBbii1  ycJOBiuŁ  harpax, 
r.iOTaio  ingurgito  ,  ooTKa  guttur). 

GŁOWA,  y,  £.,  Dok.  et  Slov.  hlawa;  Sorab.  2.  głowa;  So~ 
rab.  1.  Iowa,  hwowa;  Cn7-n.,  Yind.,  Croat.,  Dal.,  Bosn., 
glava;  Rag.  glava;  Slav.  gl;'iva  ;  Ross.  ro^iOBa,  oana;  (cf. 
Graec.  y.icfulr;,  y.i^olij,  Ki^alri,  x((]l7j;  cf.  Lat.  calua, 
cf.  globus,  cf.  łeb;  cf.  Ger.  f(I;Iaii)',  ber  Sopf,  tiai 
$aiipt.  Właściwie,  część  ciała,  w  której  wszystkie 
zmysły  są  zebrane.  Kpcz.  Gr.  5,  p.  72.  Głowa,  jedna 
z  istotnych  części  zwierzęcia ,  zawiera  w  sobie  mózg  i 
początek  zmysłów.  Zool.  ISar.  42.  Kirch.  Anat.  2.  Dykc. 
Med.  2,  280.  Głowa  ogółem  wzięta,  jest  najwyższą  i 
najprzedniejszą  częścią  ciała  ludzkiego ;  jest  siedliskiem 
czyli  warsztatem  duchów  ożywiających  i  zmysłów  wszys- 
tkich. Perz.  Cyr.  1,  56.  dzieli  się  na  część  włosami  po- 
rosłą, in  partem  capillatam,  i  na  twarz,  in  faciem,  ib. 
47.  Dzieli  się  na  czaszkę  i  na  twarz;  dzieli  się  na  wierz- 
chołek (cf.  ciemię),  przodek  głowy,  sincipul  [Boh.  te- 
meno;  Rag.  tiemme;  Sorab.  \.  hwowne  predk),  tylną 
część  abo  zatyłek,  occiput  (potylica).  Urs.  Gr.  180.;  {So- 
rab. 1.  hwówne  zadk ,  tewo;  Rag.  zatjelak;  Eccl.  3MT> 
rjaBU,  SJTiiAŁKX,  npiDiosroBHima) ,  skronie,  tempora  ib. 
Przez  choroby  głowy,  rozumimy  owe,  których  skutki 
w  głowie  się  ukazują.  Krup.  5,  000.  Ból  głowy  Slav. 
glavobolja  ;  Yind.  glavebol,  Sopffd)mcr;.  Głowa  mię  boli, 
bcv  Sippf  thit  mir  luct.  Nie  upijaj  się,  nie  będzie  cię 
głowa  bolała.  Zegl.  Ad.  170.  Chustka  na  głowę  Croat. 
pecha.  —  Pięknie  ubrana  na  głowie.  Teal.  13.  c,  72. 
Czapkę  na  głowę  włożył.  Tward.  \Ył.  171.  —  Stojący 
z  głową  odkrytą,  mit  Wopcm  ilopfe,  Eccl.  HaroMaBUM ; 
oppos.  z  głową  nakrytą ,  mit  kbccftcm  tCiauptc.  Zimno 
przywieść  go  nie  mogło  do  tego,  aby  był  kiedy  głowę 
swoje  nakrył.  War.  Wal  286.  Głową  kiwał  na  drugich. 
Mon.  65,  207.  —  Głowa  na  dół  ■■  nosrami  wziróre.  Cn. 
Th.  Głową  się  rodzi  człowiek,  ib.  i.  j.  głową  wychodzi 
z  żywota ,  mit  bcm  .^lopfc  im^  lllltCll.  Długo  głową  na 
dół  wisiał.  Mon.  70,  743.,  Slav.  stermoglavice;  Eccl. 
CTpT.Mri\.'\K'Ł.  Na  głowę  strącony  Ross.  CTpcMr.iaiiiiuil.  — 
Od  głowy  aż  do  Iu'ą\' Pam.  S."),  1,  S82.  Mon.  75,  615.; 
{Slov.  od  hlawi  aż  po  patij.  Prov.  Slov.  Kam  noha,  kam 
ruka ;  kam  oćas ,  kam  hlawa  scopae  dissoliitae).  Niech 
głowa  nogom  nie  mówi :    jesteście    mi   niepotrzebne.  Sk. 


Dz.  280.  Mucho!  tobie  się  ma  godzić  Każdemu  po  gło- 
wie chodzić?  Zab.  13,  282.  Treb.  Na  co  głową  bić  o 
ścianę!  Pilch.  Sen.  165.  Muru  nie  przebijesz  głową. 
Alb.  n.  Woj.  22.  I  głowy  gdzie  skłonić  nie  mają.  Paszk. 
Dz.  49.  (bez  schronienia,  mieszkania,  przytułku). 
Trupia  głowa  Yind.  mertouska  glava ,  lubanja ,  (cf. 
leb). —  Głowę  podnieść,  wynieść  <  wzbijać  się,  bnś  |)iiupt 
er^ektł.  Bałwochwalstwo ,  które  zawsze  głowę  podnosi- 
ło, poniży}.  Sk.  Dz.  355.  Nie  mogą  głowy  podnieść, 
bo  Turecką  ręką  Są  zhołdowani  jak  piekielną  męką.  Paszk. 
Dz.  35.  (wzmagać  się ,  przychodzić  do  siebie).  Pospól- 
stwo nie  ma  sposobu  głowy  podnieść,  i  jarzmo  z  sie- 
bie zdjąć.  Kłok.  Turk.  (powstać).  Trudno  pan  który, 
albo  miasto,  wzbić  się  może  nad  zwyczajną  miernej  for- 
tuny powagę,  i  głowę  wynieść  między  sławne  świata  mo- 
narchie, póki  go  więzy  prawa  ściskają.  Kłok.  Turk.  8. 
Ubogi  głowę  podniesie  nad  pany.  Bard.  Trag.  251.  Anieli 
chcący  nad  innych  wynieść  głowy,  ze  wszystkim  upadli. 
Bals.  ISiedz.  1,  238.  Dziewczęta  patrzą  wyżej  nad  gło- 
wę ,  wstydzą  się  brać  mężów  równych  sobie.  Teat.  54, 
21.  [ob.  wyżej  nosa  gębę  nosić).  —  Składać  głowę=  po- 
niżać się,  poddawać  się,  fcilt  Spaupt  kliflCll.  Prowincye 
otwierały  wrota,  i  składały  głowę  pod  szczęściem  broni 
Ottomańskiej.  Kłok.  Turk.  62.  —  §.  2)  Głowa,  uważana 
jako  siedlisko  życia,  ber  Sopf,  ba§  §mipt,  oI»  Si|  be^ 
Sctenś  \)etxai}Ut.  cf.  gardło.  Dałbym  głowę ,  że  tak  jest. 
Teat.  29,  7.  Jakby  mu  o  głowę  szło,  tanguam  si  ani- 
mae  discrimen  agatur.  Cn.  Ad.  287.  Nie  idzie  o  czapkę, 
ale  pospołu  i  z  czapką  o  głowę.  Rej.  Zw.  126.  W  bi- 
twie nie  żałował  głowy  nastawić.  Gorn.  Dw.  289.  (życie 
narażać).  Zmatałeś  na  głowę  swoje.  3  Leop.  Dan.  13, 
53.  (na  swą  szyję.  1  Leop.).  W  obcych  krajach  szukał 
schronienia  swój  głowie,  Bo  mścić  się  nad  nim  chcieli 
Herkula  wnukowie.  Dmoch.  U.  1,  33.  Skarawszy  nas, 
i  na  ich  mścijcie  się  głowie.  Jubl  Tel.  130.  Gdyby  pan 
zabił  poddanego ,  w  tym  przypadku  szła  głowa  za  głowę. 
Pam.  85,  1,  727.  Znajdę  jeszcze  pana,  przy  którym 
głowę  moje  położę.  Teat.  19.  /),  27.  (życie  zakończę, 
umrę).  Królowie  łożą  tysiącami  głowy  ludzkie  na  do- 
stanie jednej  piędzi  ziemi.  Kłok.  Turk.  103.  Często  złość 
na  głowę  się  swego  mistrza  sadzi.  Bardz.  Trag.  506.  (zgu- 
bę, cf.  kto  pod  kim  dołki  kopie,  sam  w  nie  wpada).  Ja 
na  swą  głowę  tego  brać  nie  chcę.  Falib.  Dis.  E.  5.  (że- 
by moja  głowa  za  to  odpowiedziała).  Sąd  o  głowę, 
judicium  capitis.  Stać  komu  o  głowę,  chcieć  kogo  za- 
bić, petere  caput  alicujus.  Maj::-.  Głowę  karzą,  kiedy 
ręka  zgrzeszy.  Morszt.  142.  (za  zabój  głowę  ścinają).  Za 
głowę  szlachcica  przedtym  jedno  50  grzywien  płacono; 
potyin  sześćdziesiąt,  potym  sto  i  dwadzieścia,  z  siedze- 
niem w  wieży.  Herb.  S'tat.  249.  Głowę  komu  uciąć. 
Kpcz.  Gr.  o,  p.  72.  fopfcii,  bcii  łTopf  nlifclilagcii ;  ben  ftopf 
WX  bie  8-uj5e  legeil.  Yind.  oglaviti ,  glavó  vseti ,  odglaviti, 
glavo  odfekati;  Eccl.  oóesrjauimi ,  6c3rjaB.iio,  decapilo, 
'u;To:<tqah'^oi  ;    ścięty  r.iaBoyct>ienbiri.     g.  Nad  głową  n.  p. 

wisieć,  liber  bem  ,Hopfc  fc^iuelicii ,  niif  bem  JJarfen  lialien,  (cf. 
nad  szyja,  karkiem,  gardłem).  Rozumieli  każdego  mo- 
mentu ,  że  im  nieprzyjaciele  nad  głową  wiszą.  Kłok.  Tiirk. 

8* 


60 


GŁOWA. 


GŁOWA. 


243.  (tuż  nsciskają).  Zapłacić  trzeba ,  stoi  nad  gJową 
■wierzyciel.  Goni.  Sen.  550.  —  §.  Po  głowie  czyjej ,  po 
zmarłej  głowie  =  po  śmierci,  po  zgonie,  mń)  jcmatiPc^  ,9lb= 
letiett.  Czegom  sobie  za  zdrowia  uprzejmie  życzyła,  Że- 
bym po  twojej  głowie  sierotą  nie  była ,  Dziękuję  bogu 
niemu,  iże  mię  w  tej  mierze  Wysłuchawszy  niegodną, 
przed  tobą  wprzód  bierze.  Zimor.  Siei.  2C7.  Ale  nie  tyl- 
ko grunty' i  kąciki  moje,  Wszystek  świat  po  jej  głowie 
twarz  odmienił  swoje.  ib.  260.  (w  żałobie).  Teraz  po 
jej  głowie,  jakby  odjął  ręka.  ib.  259.  Syn  nic  inaczej 
być  może  uczestnikiem  majątków  naszych ,  aż  dopiero 
po  zmarłej  głowie.  Moii.  71,  .572.  (ob.  niićj.  Głowa=  oso- 
ba, główna  osoba).  —  g.  Chy.  Materye  pozostałe  na 
bibule  przy  cedzeniu  prochu ,  są  siarka  ,  i  węgle ;  w  tym 
stanie,  będąc  odłączone  od  saletry,  nazywają  się  głowa 
umarła  prochu,  la  tćle  morte,  Jak.  Art.  1,28.  capiil  mor- 
tuum,  ber  Jp^tcnfprt,  ber  9iiicfftaiib  f'c>^  dicntiftlicii  3(rl'citcii. 
cf.  królik. —  g.  Na  głowę  <  a)  zupełnie,  do  szczętu  ,  awii 
i)aupt,  iHilliij,  O'"'}  ™^  fl'^''-  Wojsko  tył  podało,  i  pobici 
wszyscy  prawie  na  głowę.  Sk.  Dz.  295.  Prawie  na  głowę  po- 
walił Rzpltą  Terency  przegraną  Kaneńską.  Warg.  Wal.  155. 
Nieprzyjaciel  przegrał  na  głowę.  Teat.  21,  135.  Rozumiał,  że 
już  na  głowę  rzeczy  ich  upadły,  i  że  już  nie  można  było 
mieć  żadnego  szczęścia  u  ludzi  zginionych.  Ustn-.  Kruc. 
2,  95.  Poodchodziły  nam  ,na  głowę  obory.  Sim.  Siei. 
111.  (do  ostatniej  sztuki).  Żydowski  naród  jest  na  gło- 
wę nieprzyjaciel  chrześcianom.  Comp,  Metl.  589.  (Ross. 
a.iojtii  główny  nieprzyjaciel).  Zdanie  Seneki  zda  się  być 
na  głowę  przeciwne.  Pilch  Sen.  list.  356.  (w  brew).  /9) 
na  głowę,  na  łeb,  na  szyję,  co  żywo,  iikr  ^<x\i  lllltt 
Sopf.  Choć  mętne  czarne  błoto ,  do  picia  sprośnego 
Bieży  żołnierz  na  głowę,  trzeźwi  żyjącego  Woda.  Bardi. 
Luk.  60.  Biegają  tam  na  głowę.  Jabi.  Buk.  E.  2  b. 
Wilk  z  owieczką  złapaną  do  lasu  na  głowę.  Jak.  Baj. 
111.  Wszystkę  na  głowę  ruszył  Hiszpanią,  Aby  zgubił 
i  niszczył  do  szczętu  Francyą.  P.  Kchan.  Orl.  1,  o. 
§.  Na  całą  głowę  =  ze  wszystkich  sił,  nii>3  8ciDc^'fvaftCit. 
Owoż  ten  głuszec;  trzeba  z  nim  wrzeszczeć  na  całą  gło- 
wę. Boh.  Kom.  i,  43.  Począł  Czausz  na  całą  głowę 
wrzeszczeć,  uskarżając  się  na  złamanie  traktatu.  Zamoj. 
Boh.  184.  —  §.  W  głowę  '  na  gardło,  na  złamaną  szy- 
ję ,  w  brew ,  Ross.  onpoiweTbio ,  au]  ten  3:pb ,  nuf  iob 
imb  SeŁcn.  Poczujać ,  żeście  im  w  głowę  nieprzyjaciele. 
Birk.  Chód.  A.  2.  W  głowę  był  nieprzyjacielem  koro- 
nie Polskiej.  Birk.  Zbar.  D.  2  b.  W'inu  i  Wenerze  w  gło- 
wę był  nieprzyjacielem.  Banial.  P.  b.  tpbtfciilb.  Wolność 
z  niewolą  nic  nie  ma  spólncgo ;  owszem  onej  jest  w 
głowę  przeciwną.  Gorn.  Wi.  C.  —  W  głowę  pobić  -■  na 
głowę  pobić.  Tr.  —  §.  5)  Głowa ,  uważana  jako  siedli- 
sko zmysłów,  pamięci,  rozumu,  talentów,  bcv  Sppf  ali 
©t^  ber  Simie,  bcś  @cbadjtui|Te'3 ,  beś  Scrftanbc^.  Mądry, 
dowcipny,  ma  w  głowie.  Cn.  Ad.  464.  Możeć  to  być, 
iżci  nauczyciel  będzie  miał  co  w  głowie;  ale  jeśliby  oby- 
czajnym  nie  był,  nic  stałoby  to  za  to.  Glicz.  Wy  eh.  L. 
1  b.  (że  mądry,  rozumny,  uczony).  Ma  on  olej  w  gło- 
wie. Pot.  Ary.  558.  ob.  ma  kiełbie  we  łbie;  cf.  kos,  szpak, 
wrona,    er  |mt  ©rii^c  im  ilopfe.     Nie  dobrze  mu    w  gło- 


wie ułożono ;  czegoś  mu  w  głowie  nie  dostaje ;  szydłem 
abo  igłą  abo  widłami  w  głowie  układano  ;  pusto  w  gło- 
wic; nie  wszyscy  doma.  Cn.  Ad.  249.  er  i[t  ni(I)t  rc^t 
l'C>^  ©imicn,  er  ift  iit(^t  redjt  I'e!)  Jrofte.  (cf.  brakuje  mu 
piątej  klepki).  Siedząc  nogami  igrać  abo  rękami  gme- 
rać,  owych  jest,  którym  w  głowie  nie  wszyscy  doma. 
Eraz.  Dw.  B.  Pokaż  przed  światem ,  że  nie  sowy  pło- 
dzisz w  głowie.  Teat.  16.  b,  46.  (pstro  w  głowie).  Ma- 
cie tlaki  w  głowie.  Teat.  55 ,  84.  (nie  tęga  głowa).  W 
głowie  jak  po  śliwkach,  ib.  24.  c,  68.  (nie  snują  sie  coś 
koncepta  ,  nie  roją  się).  Ciarlatan,  choć  mu  źle  w  gło- 
wie, wrzeszczy  jak  woźny,  że  mądrość  przedaje.  Jabł. 
Et.  88.  —  W  głowę  zajść  =  zwaryować ,  ocrriirft  iferbeit. 
Hoss.  vulg.  paxH3'TbCfl.  Mieczysław  w  głowę  zaszedłszy, 
rozum  ostradał.  Krom.  85.  Od  zdumienia  wielkiego  le- 
dwo w  głowę  nie  zaszedł.  Sk.  Źijw.  1,  576.  Szalony, 
szaleje,  zaszedł  w  głowę,  odszedł  od  siebie.  Cn.  Ad. 
1123.  Z  głowy  wyjść.  idem.  Jugurtha ,  w  tryumfie 
Maryusza  jako  jeniec  prowadzony,  z  głowy  wyszedł ,  a 
w  krotce  potem  w  więzieniu  dokonał  z  nędzy  i  głodu. 
Pilch.  Sali.  513.  —  g.  Śpiewali  na  tych  ucztach  pieśni, 
które  z  wina  w  głowy  brali.  Olw.  Ow.  275.  które  im 
się  przy  winie  roiły,  bie  ibiieii  ani  bem  SBeiiic  in  ben 
Sopf  ftiegen.  Czyste  wino  w  głowę  nie  idzie.  Teat.  7,  56 
(nie  mąci  głowy,  nie  upaja),  ftctijt  iiid;t  iii  ben  Sopf.  Wi- 
na pić  nie  chciał,  ani  innych  napojów,  które  idą  w  gło- 
wę. Gorn.  Dw.  530.  Mocną  ma  za  kąty  głowę ,  wszys- 
tkich przepija.  Teat.  55,  75.  (tęgopój).  Głowy  mocnej, 
=  nie  łacno  trunek  czujący.  Cn.  Th.  fciit  fiopf  fanit  mai 
oertragen.  Mieć  co  w  głowie,  mieć  w  czubku,  być  cię- 
tym ,  podpitym  ,  pod  datą ,  im  .Hppfe  ^abcn.  §.  Głowa  , 
dobra,  porządna,  tęga  głowa,  nie  dla  kształtu  =  rozum, 
dowcip,  gieniusz,  ciit  Sopf ,  eiii  ijiitcr,  tiiditiijer  Sopf.  Skó- 
rom co  rzekł,  znać  było,  żem  głowa.  Groch.  W.  579. 
Masz,  widzę,  głowę,  mój  kumie.  Teat.  55.  e,  13.  Po- 
każę-ć ,  że  głowę  noszę  nie  dla  kształtu.  Pot.  Arg.  449.  Nie 
od  czego  noszę  głowę.  Teat.  16.  b ,  93.  (nie  od  pozłoty).  O, 
wy  głowy  do  pozłoty  ,  mózgu  wam  brakuje.  Teat.  42.  d, 
59.  (lalki,  półgłówki).  Zabł.  Amf.  48.  Nie  turbuję  się, 
moja  w  tern  głowa.  Teat.  16.  b,  92.  (zaradzę  ja  temu). 
Czyń  rzeczy,  a  z  głową.  ib.  45.  c,  151.  Wyb.  (rozumnie). 
Obadwa  z  uczonemi  głowy.  Groch.  W.  531.  Tertullian 
napisał  księgi  one  wielkiej  głowy  de  praescriplione.  Sk, 
Dz.  99.  Innych  głową  przechodzili !  Wad.  Dan.  28. 
Węzeł  to  jest  trudny,  ale  nie  naszej  głowy.  Rej.  Wiz. 
114.  O  tem  dyskurować  nie  chcę ,  nie  mej  to  głowy.  Fa- 
lib.  Dis.  D.  5.  (to  przechodzi  moje  pojecie).  Nie  naszej 
to  sprawa  głowy.  Morszt.  28.  Nie  twej  to  głowy.  Prot. 
Jat.  50.  Cn.  Ad.  682.  (cf.  Kto  z  natury  do  czapki  stwo- 
rzony. Niechaj  swą  głową  nie  sięga  korony ;  cf.  dudku 
nie  grab'  siana;  cf.  szaszku,  nie  podejmuj  się  legawego 
pola),  brtju  ift  etii  kffcrer  Sopf  iiotbiij.  Cóż  ci  do  głowy 
przyszło,  mój  Orgonie ,  Stary,  o  młodej  miałbyś  myśleć 
żonie?  ZabL  Bal.  19.  iimś"  ift  bir  bP(^  iii  bcii"  Sopf  gc» 
hniimcn.  Gdy  mu  sie  nie  chce,  nie  zaśpiewa,  choćbyś 
go  na  wszystko  zaklinał;  a  jeśli  kiedy  lubo  nieproszo- 
nemu do  głowy  co  przyszło ,   ze  wszystkich    tonów  sko- 


GŁOWA. 


GŁOWA. 


61 


czne  wysfrawal  tańce.  Zab.  13,  61.  Cóż  to  twemu  pa- 
rni wjechało  w  głowę?  Teat.  29,  57.  (cóz  mu  się  ubrda- 
io  ?).  —  GJowy  mi  nie  staje.  Gemm.  90.  (nie  poradzę 
sobie).  (Slov.  Hlawa  mu  kolom  chodi).  Mam  interessóvv 
pilnych  dość  na  głowie.  Teat.  28,  22.  Rozumiałem,  iż 
maja  na  głowie  swojej  całego  miasta  największe  interessa. 
Mon.  63,  272.  Niepodobna  jednemu  mieć  wszystko  na 
głowie.  Znbi.  Diiew.  55.  —  Niech  cię  głowa  o  to  nie 
bob.  Teat.  30.  c,  9.  (nie  frasuj  się,  nie  gryź  się,  nie 
kłopocz  sie,  śpij  na  to  spokojnie,  głowę  miej  w  tem 
wolną).  Nie  przypuszczaj  do  głowy  tak  smutnych  myśli. 
Teat.  33.  d,  22.  I  pana  głowa  zaboli ,  gdy  rachować 
przyjdzie.  Jeź.  Ek.  E.  2.  Darmo  być  cnotliwym,  bardzo 
głowa  boli.  Star.  Yot.  E.  2  b.  (Yind.  Tcbi  ne  bo  shau, 
te  ne  bo  glava  boleva).  Nigdy  spokojnej  głowy  maje- 
staty nie  mają.  Dardi.  Trafi.  243.  —  Głowę  komu  psuć, 
nabijać  komu  głowę  ,  cincilt  fcctt  S^opf  timrnt  mncI)Cll.  Lepiej 
ubogą  żonę  mieć,  z  którabyś  w  stateczności  mieszkał, 
niż  bogatą ,     któraćby  głowę    gryzła.     Glicz.    Wijch.   Q.   1 

b.  (głowę  kłócić).  Chociażby  kliny  na  głowie  ciosała.  Teat. 
16.  b,  18. —  Głowę  stracić  t.  j.  przytomność,  wcale  odejść 
od  siebie,  zwaryować,  bcit  Sopf  ocrlicrcn,  oon  Smncn 
fommcn.  Głowę  chyba  straciwszy  mogła  odrzucać  ofiary 
Doranta.  Teat.  1,  9.  Sami  nie  wiedzą  co  chcą,  zgubili 
głowę.  Gaz..  Nar.  1 ,  374.  —  §.  Odtąd  niechaj  mię  kto 
jak  chce  nagania ,  za  moją  głową  pójdę.  Jak.  Baj.  89.  za 
mojem  zdaniem ,  id;  tinll  mcilicm  Śopfe  folocil.  Słuchać 
nie  chce,    i  sama  swoją  głową  wszystko    robi.   Teat.  26. 

c,  84.  Wszystko  podług  swojej  głowy  robią.  TeaL  2. 
b,  58.  Ross.  caiiOHpaBHbiR.  Każdy  swoją  jedzie  głową,  i 
własne  swoje  rna  niezgodności  i  zazdrości.  Tr.  Tel.  224. 
(podług  własnego  widzimisię).  Sędziowie  nic  z  głowy  i 
domysłu  swego  sądzić  nie  mają  ,  tylko  według  tego  sta- 
tutu. Stat.  Lit.  179.  nidjtś  nad)  ibrcm  Slopfe  imb  gradjtcn.  — 
§.  Siła  sobie  ludzi  pisząc  księgi ,  głowy  nałamali.  Budn. 
Apoplit.  4.  ftc  ^nkii  fid;  ben  Sopf  gcttrodjcn.  Głowę  sobie 
suszyć,  smażyć  (r/w.  v.).  Głową  pracować.  Pam.  84,630. 
mit  bcm  Sopfe  orkitcii.  Uczeni  ludzie  głową  pracują,  i 
wysilenia  myśli  przywodzą  ich  często  do  hypochondryi. 
Kras.  Pod.  2,  190.  —  §.  Mieć  co  w  głowie,  w  myśli, 
im  Sopfc,  in  ©cbnnfeti,  im  Simie  Ijabcti.  Co  We  Pan  u 
dyabła  masz  w  tej  głowie?  Teat.  55.  b,  37.  Moi  Pano- 
wie, cóż  u  was  w  głowie!  ib.  52,  d.  69.  Insza  mi 
się  teraz  postać  monarchii  Tureckiej  zdaje,  niżelim  ją 
miał  pierwej  w  głowie.  A7o/i.  Turk.  prarf.  (niżelim  pier- 
wej sobie  uprzadłj.  Jeśli  Janczarowie  nic  nie  mają  w 
głowie,  jedzą  spokojnie,  ale  jeśli  mają  niesmak  jaki,  dep- 
cą  półmiski.  Kłok.  Turk.  228.  (cf.  muchy  w  nosie). 
Dziś  u  ładnych  kobiet  w  głowie  graf  lub  książę.  Teat. 
43,  77.  (w  imaginacyi,  roja  sobie).  To  w  głowie,  żeby 
ich  się  bano ,  mają.  Bard.  Trag.  243.  Pani  ma  w 
głowie  wojaż.  Teat.  48.  b,  44.  Prawdziwie  zapomniałem, 
miałem  co  innego  w  głowie.  Boh.  Kom.  4,  69.  (w  my- 
śli, w  pamięci,  na  uwadze).  Nie  ma  w  głowie  Tej  my- 
śli, żeby  sobie  sam  miał  stać  o  zdrowie.  P.  Kchan.  Orl. 
1,  135.  Slov.  Ma  żiwe  stribro  w  hlawe  \ertumnus.  — 
§.  Próżny  postrach  żołnierzom  z   głowy  wybił.  Klok.  Turk. 


27.  Jabl  Tel.  143.  wyperswadował  im,  er  ^at  i^nen  nu* 
bcm  6tliu  gerebct.  —  §.  Poczekaj,  poradzę  ja  się  swojej 
głowy.  Boh.  Kom.  1,  192.  id)  mili  norlier  mciiicn  Svppf  511 
Śfatlse  sicDen ,  ba'3  SiiiG  libcrlcflcit.  ,Ej  Błażku  !  skoczyliście 
kaducznie  do  głowy  po  rozum.  Ossol.  Sir.  1.  (ruszyłeś 
konceptem).  I  tu  ruszyłeś  głową ,  jak  zdechłe  ciele 
ogonem.  Pim.  Kam.  61.  —  §.  Otóż  niech  te  słowa  so- 
bie rodzice  wezmą  w  głowę  i  w  rozum.  Glir.z.  Wych. 
N.  2.  (niech  wezmą  na  uwagę,  in  CmimjUHi]).  §.  Nie 
wlezie  mu  w  głowę,  nie  pojmie,  (i  Qi:l;t  itun  iiid)t  ir.  bcit 
Sopf.  Alwar  żadnym  sposobem  nie  chciał  mi  wleźć  do 
głowy.  Kras.  Pod.  2,  143.  Wniosek  ten  nie  mógł  w  gło- 
wę wnijść  ,  chociaż  mądrym  panom.  Wad.  Ban.  165. — 
Moją  własną  głową  lekarstvva  znalezione.  Ottv.  Ow.  30. 
(przeze  mnie  wymyślone). —  Dawne  przysłowie:  Niech 
głowa  się  nie  bije,  niech  ręka  nie  radzi.  Gaz.  Nar.  i, 
38.  Głowa  rządzi;  głową  i  człowiek  i  rząd  stoi.  Cn.  Ad. 
247.  Gdzie  głowa  chodzi  za  nogami ,  a  nie  nogi  za 
głowa,  rząd  tam  płochy  być  musi.  Smolr.  Ap.  47.  Mylą 
się  nogi ,  kiedy  błądzi  głowa.  Mon.  71,  469.  (pijany,  ka- 
czki zagania).  Gdybyś  chciał  według  twej  żyć  zdrowej 
głowy  albo  rozumu Kulig.  Her.  131. —  §.  Jeśli  spy- 
tany będziesz,  niechaj  ma  głowę  odpowiedź  twoja.  Birk. 
Obóz.  Kaz.  K.  b.  (sens  dobry,  rozum ,  bcilie  3(lltU'iH't  foU 
$aiib  imb  gitP  Ijaicn).  —  g.  4)  metomjm.  G.|'ovva  ,  zamiast  ca- 
łego człowieka,  na  przykład,  tysiąc  głów,  t.  j.  ludzi. 
Kpcz.  Gr.  3,  p.  72.  Slopf,  [tatt  \Wx\m,  'gi(ciifd)  j.  33.  tau= 
feilb  Sopfe-  Okrutne  powietrze  na  tysiącznej  głowie  ludu 
szerzy  się.  JabŁ  Tel.  228.  (tysiącami  ludzi  porywa). 
U  Turków  wiele  głów  przez  powietrze  co  lato  ginie. 
Kłok.  Turk.  103.  Od  każdej  głowy  pół  sykla,  od  wszys- 
tkich, którzy  szli  w  liczbę,  których  ludzi  było  sześć  kroć 
sto  tysięcy.  Bibl.  Gd.  Exod.  38,  26.  Obliczcie  summę 
synów  Israelskich  według  głów  ich.  ib.  Numer,  i,-  2. 
według  osób  ich.  v.  18.  Zbierajcie  mannę  po  miarce  na 
każdą  głowę.  Biel.  Hst.  31.  Byli  popisani  głowami  swe- 
mi  wszyscy  obywatele.  Rej.  Post.  C.  6.  Ross.  norojOBHO. 
W  wolnym  narodzie  nie  powinno  się  od  głowy  płacić. 
Leszcz.  Gi.  128.  ob.  Główszczyzna ,  pogłowie,  (cf.  pogło- 
wne).  Eccl.  r.iaB.iio,  Graec.  Kicfnlnióa  capitatim  colligo. 
Ztad  mówiemy  biała  głowa  ąu.  vide,  niewiasta,  kobieta. 
Kpcz.  Gr.  3,  p.  72.  (cf.  Croat.  muska  glava  =  mężczyzna). 
—  «)  Uważając  człowieka  ,  jako  stworzenie  myślą ,  rozu- 
mem obdarzono,  głowa-  człowiek,  osoba,  Sopf/  ftntt 
■^icrfua,  bcfonbcrś  mit  3(iict|'id)t  niif  bte  o^ftilJ''"  6ii]ciifd;aften. 
Ile  głów ,  tyle  rozumów  na  świecie.  Ossol.  Str.  5.  Co 
głowa,  to  rozum.  Rys.  Ad.  5.  quot  capila,  tot  sensus.  Ile 
osób ,  tyle  odmian ;  ile  głów ,  tyle  zdań.  Zab.  8,  264. 
Nar.,  Slav.  Kolko  lilaw ,  tolko  kłobuków,  co  hlawa,  to 
rozum;  Yind.  Koliker  ludi,  toliko  zhudi;  koliker  giau, 
telku  mifel;  Ross.  Ci;o.ibKO  toiobt,,  cto.ilko  ysiOBi;  fo 
liicl  Sopfe,  fp  '.'icl  Simie.  Każda  głowa  ma  swoje  czapkę. 
Fot.  Jow.  34.  —  N.asze  damy  modno  są  śmieszne  gło- 
wy. Kras.  Pod.  48.  Skłonniejsze  młode  głowy  do  ro- 
bienia zdrady.  Bard.  Trag.  506.  Głowa  nieszczęsna, 
czemu  nie  masz  boga  przed  ok.iem?  Miask.  Ryt.  73. 
Pusta     z  ciebie  głowa.  Teat.   40.  b,  26.  (pustak ,  pędzi- 


62 


GŁOWA. 


wiatr,  sowizdrzał).  Nie  żałują,  nie  p!aczą  nic  po  tej  zlej 
ąfowie.  Jabf.  Tel.  289.  Plato  z  Arystotelesem,  te  dwie 
niebieskiego  rozumu  'gJowie,  (dualis).  Gorn.^  Div.  399. 
W  dwóch  głowach  jednak  więcej  rozumu,  niż  w  jednej. 
Teat.  50,  h.  116.  (cf.  cztery  oczy  więcej  widzaj.  Gfowa 
uczona  królom  najpotrzebniejsza.  Boh.  Kom.  2,  479. 
(uczeni  ludzie).  Śmieszne  się  robią  kobiety  w  posiedze- 
niach, skoro  chcą  uchodzić  za  uczone  gJowy.  Kraj.  Pod. 
144.  Król  senat  'sobie  teraz  tworzy  no\vy.  Porzuciwszy 
nas  stare  doświadczone  gfowy.  Pot.  Arg.  522.  Moja  bie- 
dna głowa  z  tą  uprzykrzoną  babą.  Past.  Fid.  88.  (ja  bie- 
dny człowiek).'  —  Mądra  głowa,  przez  swoje  staranie 
wszystko  nam  przywróciła.  Jabi.  Ez.  75.  —  g.  Swą  gło- 
wą," swoją  osobą, 'osobiście,  sam,  iii  |kvfon.  Sam  na- 
koniec  Sułtan  głową  swoją  nad  Niestrem  stanął.  Birk. 
Podz.  2.  Cesarz  ci'ągnie  na  wojnę  swą  głową.  Paszk. 
Dz.  107.  Amurat  jest  głową  swoją  w  'wojsce.  Baz.  Sk. 
195.  Antonin  Pius  zawzdy  w  Rzymie  głową  swą  leżał. 
Kosz.  Lor.  109  b.  Narymunt  przeniósł  stolicę  do  Kier- 
nowa,  iżby  w  pośrzodku  Litwy,  Żmudzi  i  Rusi  sam  gło- 
wa zawzdy  mieszkał.  Stryjk.  oOo.  p')  Dwieście  głów  by- 
dląt, owiec  etc.  Cn.  Th.  to  jest  sztuk,  jiuro^uiibcrt  S)iin]!' 
ter' ;1{iiibinc6 ,  b.  i.  6tiiS  (vid.  31  bing).  ;■)  Głowa  na  gło- 
wę =  jedno  w  drugie,  ciiiS  iiiś  niibcrc  gcrcd)iict.  Głowa  na 
głowę ,  grunta  w  Europie  śrzednie  sześć  ziarn  za  jedno 
wydają.  Aiiik.  Bośl.  5,  251.  —  g.  5)  Głowa,  uważana, 
jako  przednia  część  ciała,  znaczy:  aj  Starszego,  prze- 
łożonego, rządcę',  naczelnika  (cf.  czoło),  baS  Spanpi ,  ta^i 
CfcrlJailpt,  bic"  iHuncljmftc  %^nion  iiiitcr  mchem,  ber  S^orgC' 
fcętc,  ber  SiclteftC.  Yind.  poglavar,  vishi  glavar,  (glavar  = 
autor);  Carn.  glavar;  fiag.  glavar.  poglaviza ,  (poglastvo 
E.tceilenliii);  Bosn.  poglavica;  Croat.  poglavar,  (poglavje, 
poglavek  caput,  principiim);  [Eccł.  ro.iOBa ,  dawny  tytuł 
naczelnika  strzeleckich  pułków,  przez  Teodora  Aleksie- 
wicza  na  tytuł  pułkownika  przemieniony).  Bóg  wszys- 
tko Chrystusowi  poddał  pod  nogi  jego,  i  postanowił  go 
głową  liad  wszystkiemi.  Salin.  2,  470.  Głowa  niewido- 
ma kościoła  katolickiego  Chrystus,  widoma  papież.  Karnk. 
Kat.  75.  Pułkom  wodze  i  starsze  głowy  naznaczono. 
P.  Kchan.  Orl.  1 ,  586.  Chociaż  chodzą  samopas ,  ma- 
ją jednak  każda  ich  horda  głowę,  której  słuchają.  Bo/cr. 
250.  Gdzie  głowy  nieraasz,  rządu  nie  pytaj.  Cn.  Ad. 
256.  (cf.  gdzie  ogon  rządzi,  tam  głowa  błądzi;  cf.  wie- 
lu rząd,  nierząd).  Nie  mogą  nigdy  głowy  familii,  na  po- 
znanie doskonałe  postępków  swoich  służących,  dosyć  łożyć 
starania.  Zab.  16,  8.  bic  pmiliciilimiptcr.  (cf.  ociec  cze- 
ladny). Głowa  senatu,  głowa  rady  =  pierwsza  osoba  w  se- 
nacie, w  radzie.  Kpcz.  Gr.  5,  /).  72.  Przecież  to  mąż 
głową  w  domu !  Teat.  55,  8.  (cf  gdzie  donica  rządzi ,  tam 
wiercimak  błądzi ;  cf  biada  temu  domowi ,  gdzie  krowa 
dobada  wołowi).  Częstokroć  że  te  domu  i  małżeństwa 
głowy,  Przechodzą  swą  słabością  baby,  białogłowy.  Teat. 
45,  c.  109.  Wyb.  Któż  tu  jest  giową  w  domu ,  he? 
Teat.  18.  6,  5.  (kto  tu  ma  do  rozkazania,  iiicr  ift  fcier 
^m1).  Wolę  się  głowy,  a  niźli  nóg  ująć.  (Jwagn.  587. 
t.  j.  przedniejszych  się  trzymać,  niż  pośledniejszych.  — 
Głowa    buntu,    spisku,    oh.  Herszt.      Spisek    wyjawiony, 


GŁOWA. 

wątpić  o  nim  nie  mogę,  acz  nie  wiem  kto  jest  tego 
sprzymierzenia  głową.  Teat.  45,  21.  Między  historykami 
ojczystemi  głowa,  Jan  Długosz.  Nieś.  i.  praef.  pierwszy, 
celny,  czoło,  ber  ScrneBmfte  imter  ben  Śefc^icfetfĄrcibcrn. 
cf  książę  poetów  Jan  Kochanowski,  b)  O  rzeczach  bez- 
żywotnych,  cf.  czoło ,  anUi  »ou  Icblcfcn  Siiigen ,  bou  $aupt, 
biiź  SJorncŁmfte  iii  feincr  3Irt.  Rzym ,  głowa  wszystkiego 
pogaństwa  i  narodów.  Sk.  Dz.  66.  Zelandya  wyspa, 
głowa  abo  stolec  królestwa  Duńskiego.  Biel.  Hst.  292. 
Kupcy  Angielscy  miasto  Emden  mieli  za  głowę  swych 
handlów.  Boler.  98.  Prosto  chciał  Olbracht  do  Soczawy, 
jako  do  głowy.  Biel.  Kr.  455.  (t.  j.  do  stolicy,  miasta 
głównego,  §)anptftabt).  Fraszka  nosić  złotogłów;  mieć 
złoto,  to  głowa.  Jag.  Gr.  A.  5,  b.  (to  grunt,  fundament). 
§.  Głowa  =  władza,  bte  ©emalt,  Sotbmdpiijteit.  Podbił  ich 
pod  głowę  pana  swojego.  Tr.  c)  Początek,  zrzódło,  ber 
Urfprung  ,  ber  fiucD ,  (bnś  $<iiipt,  obs.  Ob  erb.  21  big.  Yind. 
glavar  autor;  Croat.  poglavje,  poglavek  caput ,  princi- 
pium).  Morze  patrząc  uciekło;  także  Jordanowy  Obrócił 
się  wspak  strumień  do  głowy.  /  Kchan.  Ps.  171.  Cóż 
się  to  dzieje?  rzeki  wstecz  do  głów  swych  idą!  Birk. 
Kaz.  Ob.  A.  5.  *d)  Główny  przedział,  caput,  na  co  te- 
raz mamy  słowo  od  Budnego  wprowadzone  rozdział,  cilic 
.V)iiiiptal't^ciliiiU3 ,  cin  ©ntutel.  Yind.  kapitel,  glavitek,  gla- 
yitje,  poglavje;  Bosn.  poglauje  od  koje  kgnighe;  Boss. 
r.iaBa ,  (cf  Eccl.  or.iaBJCHie ,  hpaiKoe  naoi  Kniia;HŁi.\i 
noKaaaHie  ,  poanncŁ,  rA.ABH^ii.i  treść ,  rozkład :  Et^r.iiKiiłe 
Beiueii  Grut-c.  dray.icj có.amcuc  rekapitulacya).  Krakowski 
tłumacz  biblii  {LeopoUla)  zowie  rozdziały  kaputami ,  a 
Brzescy  kapitułami;  ja  je  zwałem  rozdziałami ,  mogliby- 
śmy je  też  z  Łac.  głoicami  zwać.  Budn.  Bibl.  praef.  Kir- 
sztein,  (Cerazyn),  w  rozdziale,  czyli  jak  nazywa,  w  gło- 
wie latej,  woła  o  niezapominaniu  kary  śmierci  na  zabój- 
cę. Czack.  Pr.  2,  116.  —  g.  Aliler  Głowa  czego,  głó- 
wna cześć ,  osnowa  i  t.  p.  Tych  rzeczy,  które  powia- 
damy, to  głowa  abo  summa.  1  Leop.  Hebr.  8,  1.  e) 
forlyf.  Głowa,  główna  linia  bastyonu,  bic  §aiipt= ,  pbcr 
{Safitalliiuc  ńui  23pUroerfl  Tr.  Głowa  trzecią  część  nie- 
sie w  yciągu  swego.  Tr.  g.  6)  Głowa ,  oznacza  też  rze- 
czy, postacią  swoją  podobne  do  postaci  głowy.  Kpcz.  Gr. 
5,  p.  72.  etiiiaś  ha^i  bie  ©eftnit  ciiico  Sopfcs  tflt,  5.  iS.  ciit 
5lrautfnpf,  aJiobnfopf,  ^milciifo^łf,  3fngelfppf.  icf  Sopf, 
Siiaiif).  Głowa  w  kapeluszu,  w  czapce,  Boss.  Tj.iba, 
T^-.TeiiKa,  Tj.ieenKa.  Głowa  kapusty,  eiit  Slrniitfopf,  Ross. 
KOiiaiiB,  KO^eHŁ,  KOMemoKŁ ,  KOMememiKi).  Kapusta  bia- 
ła na  żuławie  Gdańskiej  bywa  tak  wielka ,  że  jedna  gło- 
wa ma  pięć  piędzi  cyrkumferencyi.  Ład.  Hst.  N.  67.  Pod- 
czas o  głowę  kapusty  żołnierz  odniósł  dekret  krwawy, 
Tak  się  u  Rzymian  toczyły  sprawy.  Groch.  W.  506.  Nie 
kapustna  u  mnie  głowa.  Cn.  .\d.  500.  On  sam  wie 
wszystko,  a  drudzy  kapuściane  głowy.  Min.  Byt.  1,510. 
(cf  głowiasta  kapusta).  Głowa  makowa.  Kpcz.  Gr.  5, 
p.  72,  ob.  Główka.  Głowa  u  słupa  Kpcz.  ib.  ber  'Biin-- 
Iciifnaiif.  cf.  gałka.  Głowa  armaty  abo  działa,  jest  sam 
przodek  rury  działa,  wypuklejszy  nad  przyległą  część 
wylotu.  Jak.  .Art.  o,  295.  Przy  samym  wylocie  armaty 
jest  głowa,  albo  obręcze  wylotowe,   bourlet.  Jak.  Art.  1, 


GŁOWACZ. 


GŁOWACIEG  -  GŁOWIASTY. 


63 


ł58.  bn  ^opf  m  mm  ©tiitfc  ®cf^u|,  bet  uorberc  n^abnt 
t^cil  an  ber  SOJiinbung.     Głowa   śpilki ,    głowa    gwoździa , 
i  t.  p.  —  §.  Wyższy  kraj  głową  przedniej  ręki  nazwany, 
który  z  przedramieniem  się  styka.  Krup.   i,  143.  bic  $(inb= 
linirjel,  bie  Dkr^anb.    Końce  przednie  s'rzednią  część  no- 
gi składające,  głowami  nazwane  bywają,  ponieważ  okrą- 
głe, też    w  siebie  biorą  dołkowatości    pierwszycii    człon- 
ków palców,   ib.   i,  171.    Koniec    wyższy  grubszy  głową 
piszczałki    lub   kości  goleniowej    nazwany,    ib.    133.    ob. 
Giczel.  —  §.  Głowa  walca  =  czoło,  bic  Stiriie  eincr  SaIjC.  Wał 
wiatrakowy  w  głowie    trzyma  skrzydła.    Tr.  Głowa  miechu 
kowalskiego  Boli.  zblawj  mćchu.  —  §.  Głowa  cukru  <  sztuka 
cukru  ulanego    w  formie  kręgla,  ciit  $:it  3iltlci''    ciii  3iitfcv- 
^nt.  Bok.   homolc  cukru ;    Ross.    ro.iOBa    caxapy.     Czło- 
wiek pyszny,  prędzej   od  żyda  głowę  cukru  odbierze,  jak 
od  poddanego  suplikę.    Teat.  6.  b,  44.     Dla   głowy   cu- 
kru wszystko,    bez  głowy  cukru    nic,    t.  j.  za  datek  — 
bez  datku.  Głowa  cukru  to  zrobiła  ,  t.  j.  uczynił  przeku- 
piony:  ztąd ,  że  żydzi  pospolicie  panom  albo  icli  zastęp- 
com   dawają    w    podarunku    głowy    cukru.    Ossol.    Wyr. 
Opuszczają  też  słowo  cukier,    mówiąc:    do    niego   trzeba 
z  głową,  t.  j.  z  głową  cukru,  z  podarunkiem,  z  datkiem 
pójść,  ręce  mu  smarować.  —  §    1)  Głowy,  łóżkowa  de- 
ska   u  głowy,    abo    strona ,    miejsce    w  łóżku    u  głowy, 
baś  §aiipt,  bci-  Sopf  ber  3{iil;cftiittc ,    bc'3    Scttes,    ber  £)rt, 
iiłO  baś  §a:ipt  nilit.    Rag.    glave;    Ross.    ro.iOBU.     Płakał 
w   głowach    chorego    siedząc.    Garn.    Dw.    207.    JU  bcit 
^au^tm  ^bcś    Jiranfcn;    Sorab.  2.    głowach.     Ujrzała  dwu 
aniołów,     jednego     w    głowach    a  drugiego    w  nogach. 
1    Leop.     Joan.     20,    12.     Po    polach    sypiali,     nic    w 
głowy    nie    kładąc.    Glicz.    Wych.  E.  5.  o^itic  Ctiuaś  untci: 
im    Sopf    311    legctT.     On  tak  na  trawie    i  na  gołej  ziemi 
Układł  się,    a  tarcz  w  głowy  sobie  włożył.  P.  Kclian.  Jer. 
252.  Rękę  zabitego  męża,  uwinioną  drogo,   i  namazaną, 
w  głowach  łóżka  swego  chowała.  Sk.  Żyw.  2,   171.  Na- 
kłonił   się  ku  głowom  łoża  jego.    Bibl.    Gd.    Genes.    Al, 
51.     Pacyenci  po    wsiach    proszą    księdza,    by    im    nad 
głowami  czytał.  Perz.   Lek.   126.     §.  '8).   W  siermiedzeli 
czy   w  złotych    'głowach.    J.    Kchan.  Dz.  68.  ob.    Złoto- 
głów, srebrogłów. — -  g.  Głowa  bawola  herb,  czarna  gło- 
wa bawola    z  rogami  w  polu  czerwonem ;   w  hełmie  trzy 
pióra    strusie.    Kurop.  3,  17.    eiit    JBappcii.  —    §.  Głowa 
trupia,  herb,  głowa  trupia  szablą   z  wierzchu  cięta;  wprost 
idzie  szabla    od    lewego    boku    tarczy    z  rękojeścią    złotą. 
ib.  cin  SSappcn.     j^.  9).  Głowa,  y,  m.,  GŁOWACZ,'  a,  m., 
§.  1.  wielogłowy,  capito.    Cn.     Th.   eiit  ©ropfppf,    ®i(ffin'f- 
Slov  et  Boh.  hlawać;  Carn.  glayslzh,    glavina ;   Vind.  gla- 
vazh,  grosnoglaunik,  debclogIaven;  Dal.  §hvan  ;  Sorab.  1. 
hwowatź ,  wulku  hwowu  meyacźe ;    Croat.    glavina,    gla- 
vach,  glavat;  Ray.   glavina ,    glavettina,    vulg.    ghwurina; 
Ross.  To.iOBUHT, ,  ro.iouacTiiui ;   Eccl.  naBa^i.     Głowaczo- 
wi. Kochów.  Fr.  52. — ■  g.  2.  Głowacz  ryba,  Squalus  ma- 
jor, Gapiło  fluviatilis,  ber  9llniit,  ciii  Jif*  mit  eiiiem  orpiJc" 
Sopfe.    Buh.    Idawalice,    tlaust,    praudnjk;     Sio.    hlawać; 
Sorab.  1.  wulkohwowata  reba;    Yiiid.  glavazh ,    glavazhek; 
Dal.    oxa ;    Bosn.    glavoc,    cipol;    Rag.    glSyoc;     Groat. 
glavach  ribicza,  czipiil;    Eccl.    r.ian.ib,    rajiaojb,   rojaB.iL; 


(Ross.   pamnM,    Kyma;  cf.    Ross.    óaiiiKa    głowa    każdej 
wielkiej  ryby).  Głowacz,  rmigil;    gatunek  ryby,  dużą  gło- 
wę mający,   z  natury  mały ;  nie  jest  bardzo    w  używaniu. 
Krup.  5,^  70.     Głowacz    nie  jest    główna    ryba,    choć  to 
bywa ,   Ze  przez  siłę  pod  wodę  z  jesiotrami  pływa.  Mon. 
69,  590.  Głowacz  suchy,  ob.  Dorsz.  §.  5.  Głowacz  zwierz, 
caloblepas.  Plin.  H.  N.  8,  21.  etn  nfi-ifiinifcI;cS  iinlbc*  t^et 
mit    eincm    gropen   Supfe.     §.  4.  Głowacz,    owad    morski, 
ber  aBafferfnlnmrttiber ,   Gall.  tetard,  ber  SBafferraoId;.     Krup. 
5,  71.  —  g.  5.   Szczupaki  największe  głowaczami  zowia, 
albo  głównemi.    Kluk.  Zw.  3,  175.  cl',  półmiskowe,    tra- 
wniki,  bie  griipteit  ,C)CcI)tc,  ^aiipttiedjte.  Głowacz  karp',  {ob. 
Ćwik).   Trolz  karpia  głowacza  bierze  za  karpia  głowiaste- 
go, to  jest,  chudego    z  wielką  głową.  —   §.  6.  Głowa- 
cze,  te  konopie,  które  mają  kwiaty  rodzące.  Kluk.  Dykc. 
1,  98.  inaczej    głowalki.    Haur.  Sk.  6.  głowatki  konopne. 
Zaiu.   Gosp.  Konopie  samce  zowią  głowaczkami.  Syr.  Ziel. 
822.     Konopie  albowiem    są    dwojakie ;    które    dochodzą 
wcześnie,    zowią    się    płoskunią    (płoskunka,    płoskonne 
konopie);   drugie  nie  kwitnąc  dają  nasienie,  i  są  macio- 
rami albo  głowatkami.  Ład.  Hst.  N.  76.  ber  i»etDIic(;e  .C)niif, 
ber  ©aat^aiif.  {Boh.  Idawatka,  \)  planta  oleris,  2)  ascia).  NB. 
głowatka  u  Trotza:  a)  gałuszka,    główka  nasienie  mają- 
ca   u  ziół,  n.  p.   u  lnu,    Hi  ®amenfi)pfc()eii ,   3.    23.    be3 
3'Iac[)fe^'.    b)  gogołka,    owocu    drzewnego    początek,    baS 
Obftfiiiipfdjeit.  —    §.  7.  Głowacz,    gatunek  gwoździów,    o 
szerokich  głowach  ,  eiiie  Slrt  9Jtti3eI  mit  treiteit  Slopfen.    Gon- 
tale,  bretnale,  głowacze,  szkutniki.  Os.  Zel.  12. —  '§.8. 
Głowacz  ,    przełożony,    rządca  ,    głowa  ,    czoło ,   z  pogard. 
Głowacz     ten    nad   wszystkim    światem,    nie  wstydzi    się 
udawać  być   przełożonym  ?  Zygr.  Ep.  49.    Głowacza  tego 
znać  nie  chcemy,  który  z  samego    siebie,    a  nie    z  boga 
panuje.  Zygr.  Ep.  50.  Sorab.    2.  glowazk.  GŁOWACIEG, 
iał,   ieje  nijak,  niedok.,  zgłowacieó  dokon.,  głowaczem   się 
stawać ,  głowy  dużej  dostawać ,    eiiieit    grojScii   bictcti   Sopf 
tiefommcn.     Nie  trzeba  przeładować    stawów,    żeby    przez 
to  nie  chudnęły,  nie  drobniały,    nie    głowaciały    i  brzu- 
chatemi    nie  bvły  narybki.    Haur.  Sk.  158.     GŁOWCZA- 
STY,  ob.  Głowiasty.    GŁOWCZYZNA,  GŁOWSZCZYZNA, 
y,  z.    Dawniej  szlachcic    za   zabójstwo    chłopa    główczy- 
zna    czyli  grzywnami    za    głowę     zabitego     zapłaconemi , 
okiipoWał  się.  Skrzet.  Pr.  Pol.  2,  159.  Gzack.  Pr.  2,  74. 
bic  @elb('iij5e  fiir  eitic  SJforbtfiat.    h  legibus  Jaroslavi  rojo- 
Ba  occurit,  signi/icatu  pocnae  pro  homicidio.    Yeteres    Bo- 
hemi  eodem  sensu  usi  sutil.  Durich.    1,  316.    Ross.  yro- 
jOBimma    kryminał.    GŁOWECZKA,    i,    *.,    demin.    nom. 
główka,    głowa;   Boh.    hlawiuka;    Sorab.    1.    hwowicżka; 
Ger.  etn  fleineź  Sopfrf;eii.     Wianeczek   ku   większej  ozdo- 
bie ,    Kładę  na  głoweczkę  tobie.  Groch.   W.  372.    Gwia- 
zdy twej    świętej    główeczki    pilnują.    Susz.   Pieśń.    2    B. 
GŁOWI ,   ia  ,   ie  ,    od  głowy,  do  głowy  należący,  cf.  głó- 
wny; Siopf  =  ,  beS  ŚippfciS;  bcś  .'oaiipt'!  Głowią  kość.  Cn.  Th. 
GŁOWIASTY,  GŁOWISTY,    GŁÓWCZASTY,  GŁOWIATY, 
a,  e,  adv.  na  — o  ,  §.   1 ).  głowę  mający,  z  głową,  o  głowie; 
mit  eiitem  ifopfc  ober  S!iiaiifc  yerfelieii.  Boh.  hlawaty;  Sorab. 
i.  hwówate;    Dal.  et  ^017.  glavat;    Carn.    glavśt;     Yind. 
glavazhen,  glavat;  Ross,  rojOBacTŁiu ,  ro.iOBuaTŁiii ;    Eccl. 


64 


GŁOWICA  -  GŁOWIZNA. 


GŁÓW  K  A. 


rAaBacTbiii,  rjiaBOTaatKift.  Koniczyna  białym  kwiatem 
gfówczasto  kwitnie.  Syr.  518.  Gfowiasta  kapusta  Ross. 
KOqaHHaa  wanycra.  Głowiasta  saJala  Croat.  glavaticza, 
slialata;  (Yhid.  likoushniza).  Nóż  głowiasty,  mający  guzik 
na  końcu,  sfuży  do  wytaczania  zebranej  ropy  z  piersi, 
culler  cnpitatus."  Czerw.  Aarz.  22.  Gwoźdź  głowiasty,  ob. 
Głowacz  gwoźdź.  —  §.  2).  Z  wielka  głową,  cjrppfópfiij. 
Ryby  brzuchate  i  głowiate  pochodzą  ztąd ,  gdy  staw  prze- 
ładowany. Haur.  Sk.  140.  Sposób,  żeby  cebula  rodzi- 
ła się  głowiasta.  Haur.  Sk.  74.  —  g.  o.  Głowiasty  ko- 
rzeń "ziół,  btilbosiis ,  oki'agły  w  kulki,  tollig.  GŁ(?iWlCA, 
V,  z.,  §.  1.  głowa  z  poiiarda,  łeb,  łbisko,  iKracbtlid; ,  ber 
kopf.  Dla  kilku  głowic  wichrowatych,  tyle  krajowe- 
go nieszczęścia.  Pot.  Arg.  1G9.  Ciawszy  go  w  wysta- 
wione lice,  W  zapadłe  skronie,  potym  tłukł  wierzchem 
głowice.  Oliu.  Ow.  4-75.  §.  2.  Każdej  rzeczy  koniec  grub- 
szy, jako  laski,  kości  goleniowej.  Włod.  i  t.  d.  iai  bic< 
fere  Giibe  ciiici'  Sadje,  ber  Siiopf,  ber  Siiauf,  ber  slutn'. 
Bierze  sie  gorliwie  za  głowicę  miecza  Polak  przy  czy- 
taniu ewanielii.  Psa/morf.  14,  (za  rękojeść,  za  jelce).  Miecz 
dobyty  głowicą  na  ziemi  położył,  A  koniec  sobie  osiry 
do  piersi  przyłożył.  P.  Kchan.  Orl.  1,  124.  Rękojeść 
z  kości  słoniowej,  Głowica  znak  wydaje  domu  Ateńskie- 
go. Bardz.  Tr.  162.  Z  przyłbic  pióra  wyrwała,  miecze 
przetopiła  z  głowicami.  Bar-f/:.. />i/i.  114.  Głowica  u  szpa- 
dy, ber  T^ecjcnfnopf.  {Y'md.  glaviza,  knolT).  Macharzyna  od 
destylowania,  nakrywa  się  kapitela,  czyli  głowicą,  dziu- 
bem  obdarzoną.  Krtip.  5,  20.  Głowica,  kapitela,  naj- 
wyższa z  trzech  części  słupa.  Callit.  6.  ba»  Satntiil  ciiier 
Sdiilc.  Bosn.  nadglavje ;  Eccl.  oiip;!nn!ii.'\iif6.  Głownica. 
Chmiel,  i,  77.  Głowice  kości  stawowych,  ber  Sltopf, 
ber  riiiibc  Sorfal  am  Siiotticn.  Głowica  pierścieniowa,  pa- 
la annuli ,  głowica  albo  osadzenie  na  pierścieniu  ,  w  któ- 
re kamień  wsadzają.  Mącz.  wierzch  pierścienia ,  gdzie 
kamień  ,  pieczęć  lub  co  podobnego.  Wiod.  ber  Saftcil 
ant  DJiiige.  GŁOWIENKA,  i,  r. ,  dcmin.  nom.  głownia. 
a)  głowienka  n.  p.  od  szpady,  ciiic  fleine  Seaciifliiicjc.  b) 
Głowienka  od  strzelby,  ctii  flciiics  gliiitciirulir.  c)  Głowien- 
ka drewna,  abo  palna,  ciii  fleiiier  Sofciibraub ,  Smiib,  ciii 
fteincr  breiniliarcr  łlorrer.  Zmieszawszy  to  wszystko ,  tocz 
z  niego  głowienki  abo  świeczki,  które_  posusz;  a  gdy 
chcesz  zakadzić,  zapalaj  je  z  końca.  Sleszk.  Pcd.  277. 
Sienn.  577.  (cf.  trociczki ,  zapałki).  §.  Głowienka  ;  oło- 
wianka,  \>\\i  Scnflile^,  SotliblCl).  Tyrczykowie  najpierwej 
głębokości  morskich  przepaści  głowienką  dochodzili.  Tr. 
Tel.  49.  —  §.  Bolan.  a)  Głowienki  czerwone ,  aolidago 
ińrga  aurea  Linn.,  ^cibiu)'d)  3Siuibtmiit,  flplbcit  Simbfrciut, 
rodzaj  żywokostu ;  korzeń  skuteczny  na  wrzody  i  rany. 
Kluk.  Rośl.  2,  220.  b)  Głowienki,  prunella  Linn.,  Ross. 
ropTaHHaa  ipaBa ;  rodzaj  roślin ,  dających  dobrą  paszę 
dla  bydła.  Kluk.  Dykc.  2,  251,  bie  Snmcflc,  SraiiiicHc, 
lai  3liitinufraiit.  Głowienki  pospolite  Ross.  cy.\OBepuiKH. 
GŁOWIENKOWY,  a,  e,  botan.  od  głowienek,  Sinibfrnut' 
Snmclleii  = .  Wódka  głowienkowa.  'Syr.  Ziel.  265.  GŁO- 
WINA,  y,  2.,  biedna  głowa,  ciii  ariiicr  clciiber  S?ppi'.  [Carn. 
etc.  g!avina  =  wielka  głowa).  GŁOWISTY  ob.  Głowiasty. 
GŁOWIZNA,  y,  z.,  łbisko,    głowica,  z  pogardą,  berSupf 


(pcrćic^tlid)).  Takie  gazety  rodzą  się  w  pustych  głowi- 
znach. Nar.  Dz.  3,  106.  Brodata  jakaś  okropnej  po- 
czwary głowizna.  Nar.  Hst.  4,  313.  2)  Grubszy  koniec 
kości  goleniowej ,  dolna  głowizna  ,  malleolus.  Cn.  Th.  ber 
SiuHH'-  niiibc  3.!or|'ag  nm  )iliioc()cn,  bcfoiibcrś  beż  6^iciit>ciii8. 
Głowiznę  zowią  wypukłość  kości  goleniowej  końskiej  i 
mówią  głowizna  goleniowa.  Jest  to  owo  spojenie  nogi 
końskiej,  które  widzimy  u  spodu  w  przegubie  nad  ko- 
pytem. Dykc.  Med.  2,  284.  {ob.  Glozna).  o)  Głowizna  sc. 
świnia  ciii  SĄluciilufopf.  Głowizna  z  chrzanem  smaczna. 
Jez.  Ek.  E.  3.  (Ross.  ro.iOBii3Ha  łeb  zwierzęcy,  oaBiiSHa 
początek,  przyczyna,  rozdział;  Eccl.  r,'\.\Eii:;ii.^  compendium, 
summa,  treść).  GŁÓWKA,  i,  2.,  Główeczka  ,  Boh.  hla- 
wka,  hlawićka;  Yind.  et  Carn.  glaviza;  Rag.  glavizza, 
glaviciza;  Dosn.  glavica,  glavicica;  Ross.  ro.iOBKa,  ro.io- 
BjuiKa ,  ro.iOBOHLKa;  EkcL  nasKa,  rAiiEiii|ii;  demin.  nom. 
głowa,  ba-j  iliipfcfjeil.  Główka  jak  makówka  ,  a  rozumu 
pusto.  Cu.  Ad.  248.  albo  Główka  ,  by  makówka  ,  a  ro- 
zumu by  napl  wał.  Rys.  Ad.  14.  ciii  inibfdfcś  sU'pfrf)eii ,  nbcr 
nidjbi  briimeii.  Próżna  główkom  gorącym  rada.  Falib. 
Dis.  R  3.  Główka  go  nie  zaboli  =  dobrze  sie  ma. 
Cn.  Ad.  54.  Z  wody  główkę  tylko  widzieć  było.  Lib. 
Hor.  114.  Główka  do  pozłoty,  Norymberskiej  roboty 
(n6.  Głowaj.  —  Ozdobo  świętych,  główko  uwielbiona, 
Więc  ty  tak  ostrym  cierniem  rozkrwawiona.  Groch.  W. 
505.  Anonym  Archidyakon  powiada,  że  w  Polszczę,  do 
Wacława  ,  miasto  pieniędzy,  były  skórki  z  główek  wie- 
wiórczych. Nar.  Hst.  5,  286.  {ob.  Aspergilli)  Dotąd  w  Ga- 
licyi  chłopstwo  niektóre  pieniądze  n.  p.  28groszówki 
zowie  główkami,  ilopiftiicfe.  Znalezione  pieniądze  chłopi, 
często  po  kilka  wykopując ,  nazywają  główkami  ś.  Jana. 
Czack.  Pr.  112.  2)  Główka  na  członku  męzkim  glans. 
UJącz  bic  GirlicI  bci  imiillilirfjCil  ©liebCy.  Żołądź  czyli  głów- 
ka korzenia  mezkiego.  Perz.  Cyr.  1,  146.  Główka  człon- 
ka mezkiego  albo  koniec  bywa  nakryty  blonką,  którą 
zowią  praeputium.  Kirch.  .'\nat.  65.  (ob.  Obrzezka,  na- 
pletek). 5)  Botan.  Głów  ka ,  anthera ,  zwierzchnia  część 
pręcika  na  nitce  osadzona,  w  której  się  pyłek  robi. 
Botan.  Nar.  109.  ber  Stiiiilikiitcl ,  bic  ficitieii  Siipfc  ttiif  ben 
Staubfdbeii  ber  33Iiimcii.  Główka  lniana,  makowa,  na- 
sienna^ gałuszka,  ba>j  caiiiciif5pfd)eii  3.  93.  bc3  ó'laci))'C'3,  SOio^nś. 
Makowa  główka.  Kpcz.  Gr.  3,  p.  72.  (makówka). —  Po- 
dlejszy gatunek  maku  jest  ten,  którego  główki  pod  ka- 
pelusikiem otwarte  są.  Kluk.  Rośl.  1,  226.  Czas  zbie- 
rania koniczyny,  kiedy  główki ,  w  których  się  znajduje 
nasienie,  pękają.  Pam.  84,  1171.  —  §•  W  główki  się  wią- 
że sałata ,  ber  Sałat  ^diiptelt  fid).  Główka  czosnku ,  lilii, 
cebuli ,  korzeń  głowiasty.  Cn.  Th.  bie  3n'iff"'Iii'i'l'5eI-  ^) 
Główka  śpilki,  gwoździa,  ber  5\0pf,  bcr  Sliopf,  bai'  ł!llppf= 
djCit,  bie  Siippc  5.  33.  ©tecfiiabcUiippc  §.  Główka  cukru 
ob.  Głowa,  ciii  ^iitdieit  ^udex,  ciii  3»SerWitc^eii.  Wezmę 
główkę  cukru,  oko  kawy.  Mon.  71,  394.  —  5)  Główka 
ś.  Jana  ,  ziele,  rozmaite  ma  imiona;  króliki,  książki, 
drudzy  matecznikiem  i  stokrocią  wielką  zowią ,  Chrysan- 
themum  Leucanihemum  Linn.,  bie  flropc  ???a6lie['e,  baś  ©dii« 
fefraut.  Syr.  Zid.  782.  Złote  główki  ziele  {ob.  Złoto- 
głów).    Kokosze    główki ,    kozia    rutka ,    kokoszą    wyka , 


GŁÓWKORODNY  -  GŁÓWNICA." 


G  Ł  Ó  W  N  I  K  -  G  Ł  Ó  W  N  Y. 


CS 


ziele,  hedysarum  onobrychis  Linn.  sparcctta,  bic  ©fparfctte, 
ber  Sffiicfcilflcc.  Syr.  S2G.  GŁ(3WK0R0DNY,  a,  e,  rodzą- 
cy czyli  noszący  główki,  fiipfcItClIiCllOCllb ,  ftipff()ClltraijCllb. 
Botan.  Łodyga  gfówkorodna  caulis  bidhifcr ,  prócz  kwia- 
tów i  liści,  nosi  na  sobie  zarodki  glowek  lub  cebulek. 
Jiind:..  2,  IG.  GŁÓWKOWATY,  a,  e,  o  główce,  z  główką, 
główkę  mający,  flippiij,  CillC  łilippc  pbcr  Ctll  Slopfc()Cll  ('rtliCliti. 
Ćwieczki  główkowate.  Nar.  Tac.  o,  G8.  Główkowaty  len. 
Boh.  hlawkowy,  lilawkowaty.  GŁÓWKOWY,  a,  e,  Dplltij, 
korzeń  główkowy,  tubcrosa,  okrągławy,  mączysty,  Pia  włó- 
knach \viszący.  'Oulnn.  Nar.  51.  Jiindz.  2,  7.  cillC  3ll'ic= 
l'clti'iir3cl  [oii.  Główka  5)  —  GŁÓWNE,  ego,  «.,  subsl. 
za  głowę  pieniądze  abo  karanie.  Cn.  Th.  —  Wlod.  głó- 
wczyzna,"  Sic  ©clbftrafc  fiir  ciiteii  SMprb.  GŁÓWiNTA,  i, 
2,,  Głowienka  demin.  Boh.  lilawne ,  blaweń  (  =  2  rura 
strzelby) ;  Yind.  glovnia ,  glaCinja ,  pogorielislic ;  Carn. 
glovna,  palesli;  Sorab.  2.  glowna;  Bosn.  glavgna,  glav- 
gnita ;  Croal.  glarnya  ,  poleno;  Rag.  glavgna  ,  glavgnizza; 
Hoss.  rOvioi!na,  r.iaBii.i,  ro.iiOBemHa.  (2  roiOBim  i^iiieć  w 
zbożu);  Eecl.  tmkhiu.  §.  i).  Szczepa  drzewa  do  palenia, 
abo  też  niedopalona,  eiit  ©(()eitI;ol5,  cti;  23rniib,  ciit  I»rcii= 
iiciibci'  ©titcf  S)o\i,  cm  Stifdiliranb.  Któż  głównie  po  tej 
stronie  z  ognia  bierze,  kędy  się  pali!  Birk.  Kaz.  Ob.  h. 
Głownia,  niedopalone  węgle.  Krumł.  Chy.  23.  Głownia 
wysuszona,  tłustej  siarki  syta,  Prędko  do  siebie  pożar 
pałający  cliwyta.  Zimor.  Siei.  205.  Samson  głównie  z 
ogniem  do  ogonów  liszek  przywiązał  i  puścił  je;  a  liszki 
rozbiegając  się,  popaliły  wszystko  zboże  Filistynom.  Sk. 
Żyw.  2,  2.  Głownia  żywa  ,  żarzysta  ,  (Carn.  ogurk  ;  Sorab. 
1.  żeliliwe  Analencż;  Głownia  gaszona  Z/o/(.  opałek;  Croat. 
ogórek;  Hiiufi  ijszóg;  Sorab.  1.  woszmalencż ,  woszma- 
lene  kiy).  ob.Vy.ogb.  Konrad  Prussy  wzdłuż  i  wszerz  głownia 
a  żelazem  popustoszył.  Krom.  254-.  ogniem  a  mieczem, 
mit  gciicr  luib  Sd)iiicr't.  —  g.  2).  Głownia  słupa,  Ital.fu- 
sto  ;  Lał.  scapus  ,  śrzednia  z  trzech  części  słupa.  Callil.  G. 
Chmiel.  1,  77.  bcv  £cl)aft  ciiicr  Sćiulc.  §.  5).  Szable  nie- 
oprawne  nazywamy  głownie.  Pol.  Pocz.  489.  bic  Snl'Cl= 
fliH(]C.  Braiuhiary,  w  Islandzkim  języku  nazywano  same 
głównie,  czyli  nieoprawne  szable.  Cz-ark.  Pr.  1,  216. 
Głownia  szpadowa.  Tr.  bic  3)cgciifliiigc.  Głownia  nożowa 
(cf.  brzeszczot),  bic  fllicffcriltilijc.  Morav.  krńa ,  krńka; 
\'ind.  klinga,  dardiza,  plozha  (cf.  płaza),  plozhiza;  Slav. 
sabljeno  gyozdzje  ;  Sorab.  2.  Uinpa;  Ross.  k.iiihokIj,  no- 
.loca,  no.ioci;a ,  no.ioco'ii;a.  —  g.  4).  Dla  miner  głowni 
gwarek  w  ziemię  się  kopie.  Chrośc.  Luk.  112.  (żyły  kru- 
szcowe), g.  5').  Gtówuia  abo  rura  strzelby,  działa,  bcv 
2au},  b>v3  9iol)r  ciiic^  rtCiicrijcilich-?.  Tr.  toż  i  w  Czeskim 
języku  znaczy.  GŁÓWN1C.\  'ob.  Głowica.  GŁÓWAIE, 
udrcrb.;  Boh.  lilawne,  capilaliter ,  arcys,  bardzo,  jak  najbar- 
dziej,  'lirzesnospolnie,  I)nitpt  =  ,  rcd)t  |'cl)r,  fclir.  Takieśmy 
odebrali  wiadomości ,  które  głównie  obchodzą  bezpie- 
czeństwo ojczyzny.  Usl.  honst.  1,  146.  A  co?  czy  wi- 
dzisz? I}',  bardzo  głównie  widzę.  Min.  Ryl.  1,  285.  (do- 
skonale, nie  można  lepiej,  jaśniej).  Głównie!  teraz  to 
dopiero  potrafisz.  Treb.  S.  M.  94.  (głównie  dobrze,  ar- 
cydobrze,  wyśmienicie,  l)aiiptc]llt,  lunlrcfflid;,  (mnip ! )  To 
nam  głównie    smakować  będzie.     Teal.    8,    58.     Głównie 

Słownik  Lindego  wyil.  2.    Tom  II. 


go  nienawidzi  =  do  śmierci ,  _  er  \ja^t  i^fU  fluf  bcli  tob  (ob. 
na  głowę  nieprzyjaciel).  GŁÓWNIK,  a,  m.,  główny  wy- 
stępca,  kryminalista,  mężobójca  ,  morderz,  citi  &rimitial= 
ycrbrcciicr,  ciii  OTiirbcr.  (Yind.  glounik;  Carn.  glavnik  = 
grzebień).  Wieże  jakie  mają  być  na  główniki  albo  kry- 
minalistów. Vol.  Leg.  G,  483.  Wyznał  się  głównikiem 
I  krwi  niewinnej  rozlanej  grzesznikiem.  Jabł.  Ez.  99. 
Nie  chce  mieć  u  siebie  głównika  ,  winnego  głowy.  Alb. 
z  Woj.  6.  Starostom  Bolesław  rozkazał,  aby  złodzieje, 
główniki  imowali,  nie  patrząc  zacności  person.  Biel.  Kr. 
45.  GŁÓWNY,  a,  e,  Boh.  hiawnj,  zakladnj;  Sorab.  i. 
hwowne;  Bosn.  glavno,  izvarsno;  Rag.  glavni ,  poglavni; 
Croat.  glavni ,  poglavit;  Carn.  glavne,  poglavitn;  Yind. 
glaun,  glaviten,  poglaviten ;  /Jcc/.  ro.iOBUbiH,  r.iiiKhiiTi;  §.  I. 
od  głowy,  do  głowy  należący,  głowy  się  tyczący,  bcil  STopf 
bctrcffciib,  Sopf  =  ,  ,V)niipt  =  .  Poduszeczki  główne.  Syr. 
Ziel.  555.  {ob.  Wezgłowie).  Goi'ączki  główne,  w  których 
chorzy  bole  głowy  niewypowiedziane  cierpią.  Krup.  5, 
514.  ba>3  Slppfiiclier,  bic  i)irminit().  Boh.  hlawnice  febris 
ardens.  Cyruliki  według  różnych  części  ciała  materacy- 
kom imiona  dają;  te  na  głowę  zowią  czapkami  głó- 
wnemi ,  lub  kukufami.  Krup.  5,  298.  bic  5?i'pfmatemf;cn 
ber  (SCiinirijeit ,  (Yind.  pezha,  glavopokriva).  Przy  zasta- 
wionym tedy  goszcząc  stole  Bachusem  główne  zalewają 
mole.  Chrośc.  Luk.  2 ,  45.  (cf.  dobry  trunek  na  frasu- 
nek). —  g.  2.  Główny,  gardłowy ,  na  gardło  stojący,  o 
zdrowie  przyprawujący,  bcit  łlopf,  bCll  iOdli ,  bai  Sclieit  ait- 
gcljCitb.  Główna  rzecz,  t.  j.  gdzie  o  gardło  idzie,  causa 
capilis.  Mącz.  cinc  6rimiimlfntl)C.  Mają  to  za  rzecz  główną 
i  niesłuszną,  gościa  w  czym  ukrzywdzić.  Warg.  Cez.  iii. 
Kryminalny,  główny  występek  Ross.  óesrojOBHun ,  JTO.IO- 
BHiJu;  kryminał  óearo.iOBbO  ,  yro.iOBminia.  Główny  nie- 
przyjaciel =  śmiertelny,  na  głowę,  ciit  Jpbfcillb,  Boh.  au- 
iilawnj;  Yind.  glaviten;  Ross.  3.i04tii,  fem.  znoĄMma. — 
Oppos.  główny  przyjaciel ,  do  gardła ,  do  śmierci  ,  gtCllllb 
nuf  Job  imb  Śc&Cll.  Bedęć  już  przyjaciel  prawie  na  wszem 
główny.  Papr.  Koi.  N.  —  §.  5.  IMad  innemi  przełożony, 
oiibcrit  iiorijcjcfet ,  iit'er  ftc  flcfcCit,  ^niipt-.  {Ross.  rjaBiioS 
naczelnik).  J.  W.  P.  Mik.  Zebrzydowskiemu ,  marszałko- 
wi najwyższemu  koronnemu ,  Krakowskiemu  głównemu 
staroście.  Jan.  Lig.  A.  2.  Dwie  szkoły  główne  w  Pol- 
szczę,  Krakowska  i  Wileńska,  na  podobieństwo  zagra- 
nicznych akademij  urządzone,  głównemi  są  nazwane;  bo 
w  nich  formują  się  nauczyciele  na  cały  kraj  ;  one  cały 
związek  z  wydziałowcrai  i  podwydziałowemi  szkołami 
utrzymują.  Dyar.  Grodź.  155.  (Cnrn.  modrishe ,  glagóle; 
Yind.  yifoka  shula ,  modroskupzhina ,  glagole);  bic  kąbcit 
§aiipti'rf;iilcn ,  ?anbfd)ulcn,  Uiiipcrfitiitcii.  Główne  miasto, 
w  którym  dykastcrye  najcelniejszc  swoje  mają  siedlisko, 
bie  ibnuptftnbi.  Yind.  poglavitno  mcstu ;  Ross.  Miiipono-iia. 
Główna  kwatera.  Łęsk'^  2,  258.  W  muzyce  ton,  do 
którego  inne  odnosimy,  nazywa  się  tonem  głównym , 
tonus^principalis.  Nub.  j17ec/i.  147.  bcr  .CaupttPli,  ber  ©nitlb= 
tPit,  (fundamentalny,  zasadny).  —  Przyczyna  główna. 
Mon.  76,  41.  (cf.  przyczyna  poboczna),  bic  @rilllblirfad)e. 
Grzechy  główne,  z  których  inne  rosną,  a  jakoby  z  stu- 
dnicy  niejakiej  płyną.  Hrbsl.  Nauk.  i ,    2    t.    .'^aiipt|unbCU, 


66 


GŁOWOCIAG  -  GLOZA. 


GLOZKA  -  GŁUCHNIEG. 


—  Gfówna    summa    pożyczana.    Gosł.    Gor.    pr.    kapitał , 
iścizna;  Rag.  glavnizza,  glavno ,   i>ai    Sapital,   hai    |)nu|.it= 
fldb,  Siaiipt(3iit ,'  ber  .'óiiiirtftonm ,  bic  i)aii|.it)iimmc,  ber  §aupt= 
Pu^l.     GJówna  rzecz,  pryncypalna,    bic  .V>«"Pt)ntI)(!;    (fio/i. 
ąuhlawnost;   Yind.  glavitna  riezh,  g!avitnost,  poglavitnost). 
Żadnych  nie  ma  głównych  interessów.   Teał.  7.  c,  28.    wa- 
żnych,  iind)tU3C  @cfd;aftc.  —    g-  4.  Przedni,    celny,    \vy- 
śm'ienit.Y,  wyborny,  wahiy,  iiprtrcfflid),  kiiptfa4'Ii(^,  fiiaiipt'. 
Jestem  "zdrów  wyśmienicie,    i  apetyt   mam    główny.  Bok. 
Kom.  4,  372.     Wina  są  różne,  stołowe,  śrzednie ,    głó- 
wne, podgłówne.  Haur.    Sk.  510.     Ma    tysiączne    w  pi- 
wnicy antaiy  głównego  wina ;  jednak  pije  kwas  sples'nia- 
ły.  Hor.  Sat.  189.  et  149.     Główne  piwko.  Teał.  8,  44. 
(kapitalne).    Apelles     dnia   jednego    główny    obraz   przed 
domem  wystawił.  Jabl.  Ez.  192.    (cf.  naczelny,    cf.  arcy- 
dzieło).    Malarz  on  główny,  Któremu    to  w  robotach  nie 
jest  żaden  równy.   JabŁ  Tel.    515.     Na  głos  brata  przy- 
biega Teucer,    strzelec  główny.    Dmoch.  U.  2,  80.     Pią- 
tym pułkiem  władał  sam  Henryk;     a  tam  stanął  główny 
mąz  Polskich  i  Szlązkich  ludzi.  Arom.  243.  flos,  sam  kwiat, 
drżeń,  treść,  bcr  S\CVn.  —    §.  5.  Główna  miara,    główny 
korzec ,    główny  łokieć;  urzędowny,    urzędownie    przepi- 
sany, na  wzór  wszystkim,  bit^^  DiidttmnC ,  bO'3  gid^mn^ ,  ber 
9tic^"tfd;eifcl ,    bie   Witfterclle.     "tlŁOWOClĄG,   u,  m.,  Ross. 
r.!aB0Ta!K5 ,  chustka,    którą  żydzi  przy  modlitwach  głowę 
przykrywają.     "GŁOWOKRĘTY,  a,   e,  głowę  przewraca- 
jący,  ben    Sopf   pcrbre^enb.     Bachu    głowokrety.    Hor.   i, 
171.  A'or.     "GŁOWOKSZTAŁTY,    a,'  c,  na  kształt  głowy 
pochodzący,   fopfgeftrtltct.    Eccl.    r.iaBOBiuHUii ,     Graec.    hs- 
ęccloiidri;.  GŁOWOŁOMNY,  a,  e,  —  ie  adv.  łomiący  gło- 
wę, fopfbrc^ertfĄ.   Ross.  ro.iOBO.iOMHUi1.  —   Subst.    ro.io- 
BOJOMX  robota  głowołomna ,    trunek  głowołomny.  (cf.  ło  = 
migłówka).     "GŁOWOSIEK,    a,    m.,    Eccl.    r.iaBoctqeui  < 
mistrz,    kat.  {Ross.  ro.iOBOptai  wichrowatyj.     'GŁOWO- 
WIĄZ  ,  u ,  m.,  cokolwiek  do  wiązania  głowy  służy,  Eccl. 


145.     Pegaz,    którego    nie    bez    wielkiej    gluzy    Neptun 
spłodził  w  kościele  Minerwy  z  Meduzy,  ib.  20.     Nie  bez 
wielkiej   cnej  korony  gluzy  Królaśray    sobie    miedzy  szu- 
kali   Francuzy,    ib.    37.     GLOZKA,    GŁOSKA,   "{Glozatka. 
Cn.   Th.),    i,    ź.,    demin.,    między    wierszami     co    drobno 
napisanego,  przypisek.  Cn.   Th.    interposilio,    cilie  jmifc^eit 
bic  Sinicit  ber  Sc^rtft  eiitgeriidtc  Slnmcrfmiij.    Pismo  drobne, 
literae  miiiutae.   Cn.  Th.  feiiie    fleilic    iid)rift.  ob.  Glozowad. 
"GLOZiNA,  y,  ż.,   Boh.  hlezen     kut,    kostka;    Carn.  gleshn, 
(glęshnat,    glęshnoyat  scaurus);    Yind.   glieshniak,  kotnik; 
Bosn.    gijescjan,    kost  od  noglie;    Rag.  ghlje.\no,    ghlje- 
xan;  Slavoii.  glj.\anj;  Croa<.  gleseny;  (V'(»rf.  glieshna,  ste- 
gnu,  bedru  --  biodro);  Ross.  rjesHa,  .lO.iuuiKa  =  kut,  ko- 
stka nożna;    Eccl.  rAe^ii.'*  crus,    tibiu;    bai  lliltcrbcin,    ber 
unterc  Ilieil   beś   33ctite^  bbi  mi  ten  Siioc^el,    ber  Sniidjcl. 
Żyły  otvyorzyć  w  obu  nogach    nad    glozny,    abo  kostkami 
od  nóg.  Sienn.  420.  Spicz.  193.    Mutleoli,    kostki  w  no- 
gach, między  stopą    a  między  glozna.  Mącz.    Perna,  wie- 
przowa szołdra  albo  goleń  albo  glozna  solona,   -i.  §.  Transl. 
Wolnością    drudzy    zową ,    Gdy   glozn    nie  b  rzmi  okową. 
Ryb.  Ged.  C.  4.  (t.  j.  noga). " 
GLOZOWAĆ,  GLUZOWAĆ,ał,  uje  czyn.  niedok.,  (Wygluzo- 
wać,  zgluzować  dok.  qu.  v.)    z  pisma  wymazać,    wyskro- 
bać, wygładzić,   wyniszczyć,   nii^  eiticr  SĄrtft  mi^rabircn  ; 
ail^lijfc^cii ,  iicrtilijeii.     Glozujmy  błędy    niektóre,    przypad- 
kiem   w  pracowitych    pismach    zostawione.    Zab.  8,  170. 
Pozwalają  sobie,  co  się  im  nie  podoba  w  piśmie,  wykła- 
dami swemi  glozować;    a  czego    wyglozować    nie  mogą, 
to  wyrzucić,    podeptać,    zelżyć  chcą.    Sk.  Żyw.    2,  300. 
Plamę  gkizować  ■■  wywabiać.    Tr.    ciiieii  glecfen   aiiśmac^cn. 
Nierządy  glozuj  z  świata,  nie  wyglozujesz  ich.   Tr.  nU'jrot» 
tcil.  GLOŻOWANIE,  GLUZOWANIE,  ia,  n.,  zmazanie,  po- 
prawienie n.  p.  w  piśmie.  Tr.  baś  Slui^ftreic^eii ,  ^Jerbefferit , 
Gorrijjireii.     Styl    mu    bez    żadnego   gluzowania  w  raiodo- 
płynnycli  wypłynął  wyrazach.   Tr. 


niiiOTAitih ,    r.iaBOnoBa3aHie  ,     Graec.     -Atą alodia fiwv    ob.  GLU  GLU,  wyraża  bełkot,  gdy  się  co  leje  z  naczynia  ,  wąz- 


'Głowociąg.     GŁÓWSZCZYZNA  ob.  Główczyzna. 

Pochodź,  bezgłowy;  biaiogiowa,  biaiogiowski ;  dwugło- 
wy, łrzygiowy,  czworogłowy,  wielogłowy,  uńelkogłowy ;  kre- 
togłów;  krzywogiówek;  iomigłów;  nagłówek;  ogłowia , 
ogłóivka;  pogłowie,  pogłówne,  pogłówszczyznu;  podgłówny; 


ką  szyje  mającego;  teraz  się  mówi  bul  bul.  Włod.  Lał. 
glut  glut.  Rilhoei  Catnl.  bcv  Sdłall,  ben  bciu  i\u^U](  mnc^t, 
roenii  ei  oii»  eiiicr  eiiijeit  Siiiiibinig,  3.  S.  ciiier  glnfd^c,  ^er' 
miśftiirjt,  (Sliif  @lut,  @!ii  ijlii.  ob.  Gluglarka,  glukać;  {Boh. 
kloktati  gargaryzować). 


przegłównik,  przezgłównik ;  wartogłów,  luarlogłowiec;  wez-  'GLUBA,    y,    z..    Na    koniec    piorun  z  twardej  ciska  gluby. 


głowie,  wezgłówko ,  wezgłóweczko ,  zagłówek;  złołogłów , 
srebrogłów ,  ióitogłowy.  —  §.  kłobuk  ,  kłobuczek. 
GLOZ\,  'GLUZA,  y,  m.,  z  Greckołac.  tłumaczenie  wyrazu 
i  sensu  trudnego.  Kras.  Zb.  322.  Die  @Ipf[e,  bie  Siuśle- 
guiig  eiiicś  buitKln  SortcS  ober  Siniice!.  Biblią  z  glozą 
czternaście  razy  przeczytał.  Birk.  Zam.  26.  Na  to  sło- 
wo tu  silnej  glozy  trzeba ,  Bo  się  ten  tekst  rozciąga  od 
łiemi  do  nieba.  Bej.  Wiz.  50  b.  Utrzymują,  ie  pismo 
objaśnienia  nie  potrzebuje  ;  przecie  swoje  komenty  i  glo- 
«y  i  wykłady  natrącają.  W.  Posi.^W.  342.  Warg.  \yal. 
pr.  Glozy  super  arliculos  juris  Magdeburgici.  Sax.  Tył. 
53.  Gloza  marginesowa,  nabrzeżna,  ciiic  Sfdiibtjloffc.  *§. 
Uszczerbek ,  szkoda  ,  uszkodzenie ,  Sefd^atijijutiij  ,  śc^aben, 
3?at^tbcil.  Zwyciężyli  Rzymianie,  nie  bez  wielkiej  gluzy, 
Gdzieś  za  ostatnie  morze  zagnawszy  Francuzy.  Pot.Pocz. 


Zab.  13,  2o9.?  [cf.  Eccl.  .Ksaish  =  otwór.  4],  cf.  kluba. 
GŁUCH,  a,  m.,  głuszek,  nicdosłuch,  wcale  nic  abo  mało 
co  dosłuehujący,  eiii  laulier,  ber  iiidjt^  Ober  fc^r  lueiiicj  ^iirt. 
Na  dworze  Ottom.ańskim  znajdują  się  Sagarowie ,  to  jest, 
głusi,  a  są  oraz  z  przyrodzenia  niememi;  ćwiczą  się  w 
swoim  głuchym  języku,  który  zawisł  na  pewnych  znakach, 
przez  które  się  słusznie  porozumiewają.  Kłok.  Turk.  44. 
Stali  jako  głuchoNvie,  a  nic  tego  nie  baczyli.  Rej.  Posł. 
L.  0.  Rej.  Zw.  112.  Niemasz  gorszych  głuchów,  jak 
ci,  którzy  słyszeć  nie  chcą.  Teat.  26,  14.  g.  Niemy, 
eii!  Stummcr.  Cn.  Th.  sive  aliguid  audiat,  quod  rarum  esł, 
sive  nihil,  guod  fere  semper.  GŁUCHNĄC,  al,  ie  nijak, 
jednołl.,  GŁUGHNIEC,  iał,  ieje  niedok.,  (Ogłuchnąć,  dok. 
qu.  V.)  Boh.  hluchnauti;  Rag.  gluhnuti;  Garn.  glushim; 
Ross.  rJO.\H}Tb,  oraoxHy'Tt,    (ob.  Olchnąć);  Eccl.  r.ioxHy, 


GŁUCHO  -  GŁUCHY. 


GLUGLARKA  -  GLUKAG. 


67 


r^iyKOT-bio;  głuchym  się  stawać,  abo  byó,  trtilt)  lucrbcil, 
tailti  fciJII.  Czemuż  na  słowa  te  gfucliniejecie?  Bals.  Niedz. 
1,  57.  Nie  przychoJź  nigdy  do  mnie  kruszcu  plony,  Na 
twój'  dźwięk  same  gluchną  mi  bardony;  Palce  na  stronacli, 
a  myśl  idzie  w  pole.  Anakr.  79.  GŁUCHO  adiK  adj. 
głuchy;  nie  słysząc,  tani",  ^uirtbiiriij.  (Mucho  .słyszy.  Tr. 
a).  Nic  nie  słychać,  cicho,  cś  ift  qan]  ftid.  Próżiio  na 
facyacie  pałacu  zawieszać  herby,  kiedy  we  śizodku  głucho 
o  lamilii.  Moii.  65,  259.  Gdy  inne  ptaki  głucho  spały, 
Jćj  usta  wprzód  słyszaną  mowę  powtarzały.  Toł.  Saiit.  40. 
b).  Nie  wyraźnie,  niezrozumiale,  niemo,  niti)t  ucriiobmlicl; , 
luibciitlici).  Głucho  o  tyra  mówią,  pisza.  Cn.  Th.  O  swo- 
im iundatorzo  samiż  ci  uczniowie  głucho  mówią.  Mok. 
Turk.  179.  O  tćm  mało  co  i  głucho  pisali.  Pelr.  Wod. 
9.  Wybadywano,  coby  to  za  pośrzodki  pokoju  były,  o 
których  głucho  dał  znać  Mat.yasz.  Krom.  755.  {(juae  tec- 
iius' signifkasset).  "GŁUCHOŚĆ,  ści ,  z.,  GŁUCHOTA,  y, 
ź.,  a),  nicsłyszcnie  propr.  et  morał.;  Boh.  hluchost,  hlu- 
chola;  Vind.  gluhost,  gluhota,  gluhoba;  Carn.  gluhost, 
gluhoba,  gluhota;  Rag.  gluhos,  gluhocchja;  Bosn.  gluho- 
cchja;  Croat.  gluhota,  gluhoszt;  Sorab.l.  hucboscź,  huchota; 
Boss.  r.iy.\OTa.  Głuchola  jest  natężenie  lub  osłabienie  lub 
stwardnienie  i  zgrubienie  błonki,  która  w  końcu  meatu  uszne- 
go na  kształt  bębna  jest  rozciągniona.  Boh.  Dijab.  2,  1 65. 
Głuchota,  naruszenie  albo  stracenie  słuchu.  Comp.  Med.  451. 
Olchnicnie  abo  głuchota.  Sf/r.  215.  bie  ^aiiDŁeit.  Alboź  mię 
nieba  skarały  głuchotą,  Żebym  twych  pieszczot  z  nią  nie- 
slyszała?  Zab.  15,  588.  Rozkazał  się  otworzyć  onej 
głuchości  i  niemocie  jego.  Bej.  Post.  Mm  2.  Człowiek 
głuchością  i  niemością  zarażony.  W.  Post.  W.  2,  190. 
Zatwardziałość  i  głuchota  żydowska  nie  lada  głosu  po- 
trzebowała, ib.  52. — •  b)  Głuch,  głuszek,  n.  p.  Niebo- 
raczek głuchota.  Teat.  50,  9.  eiil  laulm.  GŁUCHOWA- 
TY,  a  ,  c  ,  -  o ,  adv.,  nieco  głuchy,  nie  dosłyszący,  ctU'(lŚi 
tailO;  Boh.  nahluchy;  Vind.  gluhoviten;  Bosn.  nagluh, 
sugliih,  pogluli ,  sugluscjac;  Croat.  gluhaszt;  Boss.  Tjiy- 
xoBaTbiH.  —  GŁUCHY,  a,  e,  compu;:  głuszszy,  Boh.  hlu- 
chy  (hluch  słuch) ;  Sorab.  2.  gluchj ;  Sorab.  1 .  luchj ,  hu- 
chi ,  huchofcźne;  Yind.  gluh,  gluhast,  gluhoben;  Carn. 
gluh,  {ab  uhu  et  gulem  hebeto;  Yalesiaiiis  chlust  auris); 
Croat.  gluh;  Bos/i.  gluh;  S/ayon.  gluh;  Boss.  r.iyxiii,  r.iy- 
xoh;  (cf.  słuch,  cf.  ucho,  cf.  bałuch).  §.  1.  niesłyszący 
taub ,  ge^iirloi.  Od  urodzenia  głusi,  bywają  także  nieme- 
mi.  Dykc.  Med.  2,  285.  Głuchemu  próżno  co  powiadać, 
bo  nie  słyszy.  Biel.  Kr.  556.  Głuchemu  próżne  słowa. 
Sk.  Dz.  10.  Nie  pomaga  głuchemu  piszczek.  Birk.  E.rorb. 
E  4  b.  (Slovac.  hluchemu  spiwat;  cf.  groch  na  ścianę 
rzucać;  V'!H(/.  bob  v'stieno  metati;  rakam  slivishgali).  Głu- 
chego nie  rozwesela  śpiewanie.  Zab.  7,  162.  Głuszce 
głuche.  Banial.  J.  5.  Głuchy  rychlej  się  z  głuchym  zmó- 
wi. Mącz.  balbits  balbum  rectius  intelUgit.  —  §.  2.  Morał. 
Nie  chcący  słuciiać,  mifoliifam ,  taii6  gegen  ctroal  Próżno 
głuchemu  co  dobrego  radzić,  (]dy  nie  chce  ucha  swego 
do  mych  ust  przysądzić.  M.  Biel.  S.  M.  C.  Nie  głu- 
cłiemu  to  było  powiedziano.  Birk.  Dom.  107.  Głuchym 
się  na  te  wszystkie  przekładania  matki  swej  synaczek  sta- 
wił. Mo7i.  a.  65,   597.  Slovac.  hluchim  sa  robit.    Upomi- 


naniu twemu  stawią  głuche  uszy.  Tward.  Wł.  24.  Głu- 
chemu ociec  piosnkę  śpiewał.  Bul.  Syl.  424.  cv  nrcbigte 
taiiben  O^rcil.  Krzyżacy  Prusaków  znowu  na  swą  stronę 
przeciągnąć  pokuszali ;  lecz  to  właśnie,  jakoby  głuchom 
bajano.  Krom.  004.  Siedzi  jako  głucha  na  ścianie  opo- 
na. Bej.  Wiz.  74.  Najlepiej  głuchym  być  na  takie  ba- 
śnie. Teat.  45.  b,  20.  (nie  zważać).  Głucha  będzie  na 
prośby  twoje.  ib.  54,  55.  (nieubłagana).  Próśb,  gniewu, 
łez  na  wetem  miekcząc  go  używał,  Ale  cóż,  gdy^  na  wszy- 
stko głuchym  zawsze  bywał?  Teat.  45.  b,  16.  Zołnierzów 
uszy  wszystkie  głuche  były.  Baz.^  Sk.  52.  Głuchemu  dwa 
kroć  mówić  trzeba.  Cn.  Ad.  248. —  §.  5.  a).  Głuchy,  którego 
nie  słyszeć.  Cn.  Th.  lub  mało  co  słyszeć,  fd)li)a(^  ju  ^oreii , 
nidjt  Inilt,  {oppns.  głośny).  Czołgające  strzelanie  d  rico- 
chct,  w  początkach  nazwane  głuchym  {houlets  sourds);  bo 
ponieważ  do  nich  mało  prochu  potrzebować  się  zwykło, 
przeto  też  i  huk  z  wypalonej  armaty  w  tym  razie  mało 
słyszeć  się  daje.  Jak.  Art.  1,  459.  —  b).  Niewyrazisty, 
niejasny,  nidtt  beutliclj,  builfcl.  Chcąc  zamierzyć  kres  ma- 
jętności, Sokrates  głuchego  słowa  użył,  aby  skromnie 
żyli.  Petr.  Pol.  106.  (ogólnego).  —  §.  4).  Głuchy,  gdzie  nie 
słychać,  cichy,  spokojny,  [ttll,  tlibifl.  Głuche  milczenie 
Straszne  temi  miejscami  czyni  zadumienie.  Jabł.  Tel.  249. 
Góry  i  doliny  i  skały  głuche  człeka  straszą.  Warg.  Radź. 
114.  Co  to  za  niebezpieczna  puszcza,  a  głuchy  las.  Bej. 
Post.  N  n  'i.  Ross.  oyui^B.  Nieprzyjaciel  w  głuchej  nocy 
wszedłszy  do  twierdzy  po  drabinach ,  wyciął  śpiący  gar- 
nizon. Nar.  Hst.  4 ,  555.  Wczas  i  pokój  w  głuchej  oso- 
bności. Past.  Fid.  94.  (na  ustroniu).  Niedziela  głucha, 
abo  trzecia,  ber  Somitng  Ccilli.  Tr.  —  Slaiwn.  gluho  do- 
ba =  w  nocy  godzina  od  11  —  12.  —  g.  5.  Głuche  miejsce, 
głos  tracące.  Cn.  Th.  gdzie  się  głos  nie  może  rozlegać. 
Mącz.  o^nic  9{cfoiiaill  Jeżeli  grunt  jest  głuchy,  że  w  nim 
nieprzyjaciel  nic  dając  się  słyszeć,  zbliżyć  się  może  do 
przeciwpodkopów....  Jak.  Art.  2,  425.  Głuchy  pokój 
mówcom  przykry.  Tr.  §.  6.  Głuchy  owies,  orzech;  bez 
ziarna,  jądra,  taili,  fónicrloś.  Tr.  Głuchy  pasternak  ob.  Karota, 
Głuchy  piołun,  że  żadnego  smaku  ani  zapachu  nie  ma,  Abs. 
fatiuim.  Syr.  538.  @micl;mcnniit^.  Głucby  owies,  owsisko. 
{Yind.  glushez).  Morał.  Głuchaż  to  przyczyna  waszego  nie- 
wstydu.  Zyrjr.  Pap.  288.  (błaba,  niegruntowna,  płocha). 
Pochodź,  głuszek;  ghiszka;  głuszec;  głuszyć,  doyiuszyd, 
ogłuszać,  ogłuszyć;  poogłuszać,  ogłuszenie,  ogłuszony,  ogłu- 
chnąć, ogłuchły;  olchnąć ,  olchnienie;  przegiuszać,  przegłu- 
szyć;  przygłuszać,  przygłuszyć;  zagłuszać,  zagłuszyć,  za- 
głuszenie, zagłuszony;  zgłuszyć. 
GLUGL.\RKA,  i,  z.,  łajdaczka.  Tr.  ciilC  ©c^Iampe,  ©i^hintpe, 
pijaczka,  z  butelki  łykająca.  GLUGLARZ,  a,  m.,  pijak, 
z  butelki  łykający. 

GLUKAĆ,  ał,  a,  med.  niedok.  cf.  ghi ,  bełkotać.  Włod. 
cf.  glu  glu;  Biittelii,  bcit  łon  ^órcit  lajfcii,  ben  irni  5Saffer 
iimi^t,  inenti  es  biirc^  citie  etige  glafdK  Ijerniiśgeftiirjt  tt)trb; 
Boh.  woda  klokotcm  wrźc ;  Bay.  klokugnati,  glogojatti; 
subst.  klokuugn  liquor  exullim  aestuans ;  Ross.  óyjbKHyTt, 
óyJŁKaTb;  Carn.  plunkam,  pluskam,  (cf.  Carn.  klukam;  Lat. 
clocito;  Da/l.  klukke ;  Graec.  xJ.tó^to).  Flaszka  gluka,  beł- 
goce.    Dudz.    20.     Glukanie  w  brzuchu,    chlupotanie  się, 

9- 


68 


GŁUPAWY  -  GŁUPI. 


GŁUPIE  -  GŁUPIEC. 


burczenie.  Włod.  bay  iRumrcIii  in  ben  ©cbaniteti.  Cam.  kru- 
liti;  [ioss.  BOpKOTHH,  ob.  Warczeć. 
GŁUPAWY,  a,  e,  gluptawy,  glupowaty,  przyglupszy,  allicrii, 
Etam»tiumm,  ciiifćiltisj.  Z^osn.  suUudi;  Vinf/.  siran,  vei'taglau. 
Gliiptawi  znają  dobrze  impressye  zewnętrzne,  ale  nie  maja 
sposobności  do  rozumowania.  Dykc.  Med.  2,  294.  GŁUPA- 
WOŚĆ,  ści,  i,  Bosn.  sulludost;  Boss.  CKy^oyMie,  Me  ?ll['cni= 
^cit.  Niezdolność  do  dobrego  rozumowania,  i  naleźvlego  o 
rzeczach  sądzenia.  D)jkc.  Med.  2,  292.  GŁUPCZYŻ.\A,  y, 
m.,  gfupiec',  citi  Siimmfopf.  Ty  dudku,  gfupczyzno.  Maa. 
(Insciens).  ob.  Głuptas.  GŁUPEK,  pka,  ?«.,  dem.  nom.  głupiec, 
ein  Tiiimmltiuj.  Wnet  ten  drobiazg  głupków  zmędrzeje,  jak 
chlusną  jednego  z  nich.  Birk.  Zyg.  15.  GŁUPI,  ia,  ie,  comp. 
głupszy.  Boh.  hiaupy,  newlipny,  newypitwany,  blaud  ,  blau- 
dek,  bib,  biby,  tulpa ;  Slouac.  hiaupy;  Sorab.  1.  wupe, 
lupy,  nelepe;  Yind.  norshki,  nepameten,  trepoun,  neu- 
men;  Garn.  budalast,  bebast,  bebz ,  webast ,  tapast,  tra- 
past,  norzliast,  norzhav,  abota;  Shwon.  liid,  budalasL; 
Bosn.  budalast,  ludjak;  Croat.  budślaszt,  bedaszt,  liid, 
glumpak,  glumpes,  bedak,  bedalo;  Dal.  lud,  ludjak,  bu- 
dalak,  glumposzt;  Ross.  ny-nuH,  uiajMibiu,  MpoAiiBUn; 
Eccl.  BBHii;  (cf.  Svec.  glappa;  cf.  Ger.  tliljfcn;  Dan.  glu- 
pisch ,  glupsk;  Graec.  y.lónioi;  Arub.  n;""' >  neglexił,  non 
curaiil).  §.  1.  Bez  rozgarnienia  będący;  cf.  nie  dobrze 
w  głowie  ułożono;  nie  wszyscy  doma;  czegoś  mu  w  gło- 
wie nie  dostaje,  (cf.  półgłówek);  szydłem  albo  igłą  w  gło- 
wie układano;  pusto  w  głosvie;  rozumu  pusto;  braknie 
mu  piątej  klepki,  (oppos.  mądry);  biimm,  ilicljt  gcfd^cit.  Głu- 
pi, iego ,  m.,  subst.  głupiec,  błazen,  cin  ?uUT,  ciii  JDin'; 
Głupia,  iej,  z.,  siiŁs?.  głupka,  ciiic  3iavniin,  ciiic  Jbiiniiii. — 
Kto  z  przyrodzenia  głupi,  i  w  Paryiu  sobie  rozumu  nic 
kupi.  Rys.  Ad.  22.  Pośleszli  do  Paryża  osiełka  głupiego. 
Jeśli  tu  był  osłem,  tam  nie  będzie  koń  z  niego.  Rys.  Ad. 
55.  (coelum  non  animam  mutant,  qui  trans  marę  volnnt). 
Kto  głupi ,  Za  najdroższe  pieniądze  rozumu  nie  kupi.  Fol. 
Arg.  9.  Starałem  się  o  pewny  honor;  ale  mi  odpowie- 
dziano, żem  głupi,  że  gębę  nie  umiem  otworzyć  przed 
ludźmi.  Boh.  Kom.  1,  508.  (cf  gap').  Głupi  człowiek 
mądrze  nie  mówi.  Sekl.  61.  Głupi  powie  czasem  co  ro- 
zumnego; ale  rozumnemu  głupiego  udać,  rzecz  nie  lada. 
Teat.  12,  53.  I  nauka  czasem  głupim  człowieka  czyni. 
Boh.  Kom.  i,  162.  (przemądrzał).  Już  gehę  więcej  nie 
otworzę,  będę  stał  jak  głupi.  ib.  1,  507.  Jam  nie  głu- 
pi, rozumiem,  co  się  do  czego  ściąga,  ib.  501.  Głupi 
by  sadło,  zdumiały,  zmilkły,  ochopny,  jak  pień  na  ptaki, 
siupidus.  Mącz.,  Ross.  Ajóima.  (Głupi  jak  świnia,  jak 
cielę,  jak  gęś,  jak  osieł).  Jak  sak  głupia.  Teat.  51.  b, 
81.  Jak  sadło.  iMon.  70,  177.  Jak  borsuk  qii.  v.;  Głupi 
cietrzewiu!  Cn.  Ad.  230.  Dudku  głupi.  ib.  (cf.  sztokfisz, 
cymbał).  Głupszy  nad  gawrona,  kto  róże,  chce  zbierać  z 
głogu.  Kulig.  Her.  204.  Kto  głupi,  ten  też  i  zły  jest. 
Gorn.  Sen.  289.  Trudna  z  głupim  sprawa.  Cn.  Ad.  256. 
Głupiemu  daj  pokój.  ib.  Głupiego  trudno  nauczyć.  Sk. 
Dz.  546.  Z  głupim  źle  sie  i  dzielić.  Ld.  Głupiemu  trzeba 
wybaczyć.  Gemm.  90.  Głupim  być  najlepiej,  ii.  255. 
©orge  fommt  gcmil'  mit  fcincr  Siimm^cit  fort.  Jeden  głupi 
dziesięciu  mądrych  zwiedzie;  a  dziesięć  mądrych  jednego 


głupiego  nie.  Rys.  Ad.  20.  Głupi  leda  czemu  usvierzy; 
Głupiego  leda  kto  oszuka.  Gn.  Ad.  235.  Im  kto  głupszy, 
tym  bywa  bezpieczniejszy,  ib.  21.  Im  kto  głupszy,  tym 
śmielszy;  a  im  mędrszy,  tym  bojaźliwszy.  Gn.  Ad.  524. 
I  głupi  mądry,  gdy  wielom  rozdaje,  I  mądry  głupi,  gdy 
w  mieszku  nie  staje.  Bratk.  B.  2,  b.  I  mądry  głupi,  Gdy 
go  nędza  złupi.  ib.  Między  głupiemi  żyjem  ,  głupich 
znajdziem  wszędzie.  Kto  z  cudzych  głupstw  nie  mędrszy, 
głupim  większym  będzie.  Zab.  5,  271.  JSar.  Nie  trzeba 
głupich  siać,  sami  się  rodzą.  Rys.  Ad.  44.  Głupich  nie  orzą, 
nie  sieją,  sami  się  rodzą.  Mon.  70,  200.  Na  głupich  orać 
nie  trzeba,  ani  siać,  Teat.  52.  6,  51.  —  Wierzyć  w  to,  głu- 
piemuby  przystało.  Boler.  ól.  Głupi,  kiedy  milczy,  za  mą- 
drego ujdzie.  Rys.  Ad.  14.  Głupi  u  prostych,  ujdzie  za 
mądrego.  Cn.  Ad.  235.  Głupi  znajdzie  głupszego ,  co  mu 
się  zadziwi.  Zab.  IG,  114.  Rzadki,  co  rzeczy  wazy,  na 
przystojnej  szali,  Głupi  znajdzie  głupszego,  który  go  po- 
chwali. Dmoch.  Szt.  R.  21.  Gdyby  to  nie  tak,  toby  nas 
za  głupich  osłów  poczytano.  Teal.  50,  6.  Głupiemu  nic 
się  cudzego  niepodoba ,  a  swoje  wszystko.  Cn.  Ad.  237. 
Głupiemu  najwięcej  mówić.  Gn.  Ad.  232.  Głupiego  ła- 
cno poznać,  sam  się  wyda.  ib.  234.  (cf.  znać  dudka  z 
czubka).  Głupi,  a  mądrym  sie  czyni.  ii.  252.  Drugim 
mądry,  sobie  głupi.  Gn.  Ad.  215.  (cf.  drugich  prowadzi- 
my, a  sami  błądzimy).  Sam  głupi,  a  drugich  chce  uczyć. 
ib.  Najgłupszy  to,  co  sie  mądrym  czyni.  ib.  Musi  być 
mądrym,  kto  się  być  głupim  rozumie.  Min.  Ryt.  A,  152. 
Głupi  bierze,  a  mądry  daje.  Głupi  daje,  a  mądry  bierze. 
Gn.  .id.  232.  Głupiego  ojca,  mądry  syn;  głupiego  mi- 
strza, mądry  uczeń.  ii.  234.  (cf.  nie  urodzi  sowa  sokoła; 
niedaleko  jabłoni,  jabłko  padnie). —  §.  2.  Głupi,  głup- 
stwo wydający,  po  głupiemu  ułożony,  zrobiony,  biimill, 
nuf  filie  biimiiie  3lrt  gcmaitit,  Smiimbcit  ycrriitbcnb.  Głupie 
słysząc  pytanie ,  nie  odpowiadaj  na  nie.  Gn.  Ad.  254. 
Znać  głupią  twarz  i  u  psa.  Ostror.  Myśl.  8.  Głupie  ga- 
danie Eccl.  r.iynoc.iOBie.  —  GŁUPIE  adv.,  głupiej  eom- 
par.,  Boh.  hiaupe;  niemądrze,  bez  rozgarnienia,  biiilim , 
ciiifrilticj,  tl)ih'ic(;t,  lli(I)t  gcfcf/eit.  Pisma  głupie  i  nieumie- 
jętnie przywodził.  Sk.  Dz.  894.  Głupie  gadający  Eccl. 
r.i3'noc.iOBeuTi.  Ciszej,  głupie  Waść  gadasz.  Teat.  28,  79. 
Kto  widzi  błąd  po  szkodzie,  widzi  bardzo  głupio.  Dmoch. 
U.  2,  218.  Czasem  i  mądry  człowiek  głupie  sobie  po- 
cznie. Sekl.  61.  Głupie  sztuczny,  sztucznie  głupi,  oximo- 
rits.  Cn.  Th.  (cf.  ironiczny,  cf.  humorystyczny).  —  Z  głu- 
pia, głupstwa  zarywając,  po  głupiemu,  nilf  cilU  blimme 
9lvt.  Stulto  arrogans,  z  głupia  szalon,  'wirudny  błazen. 
Mącz.  Pochlebcy  nadsługują  młokosom,  ludziom  z  głu- 
pia hojnym.  Klon.  Wor.  53.  Z  głupiać  mówi  Mazur,  ale 
bez  rozmysłu  uderzy.  Fulib.  Dis.  L.  5.  Z  głupia  mą- 
drzy. Kosz.  Lor.  14.  —  §.  Niby  to  głupie,  głupstwo  uda- 
jąc, jimi  Si^cin  buiiim,  nerfłent  biimm,  buiiimfliuj.  Udać 
się  za  prostaka,  podczas  i  nieuka,  ,  Być  z  głupia  mąr 
drym ,  jest  to  nie  poślednia  sztuka.  Żegl.  Ad.  80.  Chłop 
na  to  odpowiedział  prostym  stylem,  z  głupia  frant,  skro- 
biąc się  po  głowie....  Min.  'Ryt.  4,  267.  GŁUPIEĆ, 
iał,  ieje  nijak,  niedok.,  zgłupieć  dok.,  cf.  gapieć,  du- 
rnieć,   Boh.  hlaupeti,  hlaupjm,  zhlupeti;    Sorab.  2.    glu- 


GŁUPIEC  -  GŁUPSTWO. 


GŁUPTAS  -  GŁUSZYĆ. 


69 


pisch  sze;  Carn.  norręti,  norruiym;  Boss.  r.iyntib;  a),  głu- 
pim się  stawać,  biimm  wcrbcti.  Zgłupiałeś,  nie  ustrzegłeś 
przykazań  Jehowy.  Budn.  1  Sam.  15,  15.  (głupieś  uczy- 
nił. Bibl.  Gd.).  I  mądry  maż  zgłupieje  przy  złej,  zrze- 
(Inćj  zenie.  Pot.  Focz.  70.  Nie  ba_dź  mądrym  więcej  niż 
potrzeba,  abyś  nie  zgłupiał.  W.  Eccl.  7,  17.  Baz.  Hst. 
pr.  8.  W  szczęściu  człowiek  głupieje,  ni  dziecię.  Wad. 
Dan.  IGG.  Starodawna  przypowieść,  a  prawdziwa  pieje, 
Z  mądrymi  człowiek  mądry,  z  głupicmi  głupieje.  Pot.  Arg. 
9.  b).  Zdumieć,  crilaiiiicii,  wx  (fijtaiiiicii  bcii  3>cvftniib  i'ci-= 
lierett.  Na  to  zacina  się  język,  miesza  się  pamięć,  głu- 
pieje rozum.  Tr.  Głupieje  od  podziwicnia.  Tr.  Zgłupieli 
na  one  ramoty.  Pot.  Arg.  229.  GŁUPIEC,  pca,  m.,  Boli. 
hlupec,  Idupak,  bib;  Sorab.  1.  wupowcź,  nelepeż ;  Cam. 
gumpez,  abota,  bębz,  nor,  norz;  Vind.  norz,  trep,  trc- 
pez,  neumnik,  terban ,  terz;  /?(!(/.  budalina,  zamiata,  tró- 
mina;  Croat.  supeliak,  bedak,  glumpes,  trubilo,  budalo; 
Dal.  Irum,  ludjak,  zablenut,  tupacz,  zapanen;  Boss.  TJiy- 
neuTi,  <pa-ia,  cyM63'pmni;'B ;  niemądry,  błazen,  dubicl,  pień, 
cymbał,  duda,  cietrzew,  (cl',  dureń,  błazen),  ctll  !j)limm< 
fopf,  eilt  3ian'.  To  jest  u  niego  głupiec,  kto  nie  ma 
pieniędzy.  Zai.  14,  68.  O  ty  głupcze!  ob.  Głuptas.  'GŁU- 
PIOGŁUCH!  Teat.  50,  9.  imię  bakałarza,  z  przeszydze- 
niem.  GŁUPIOMOWNOŚĆ .  ści,  ź.,  stultiloguentia'  Cn. 
'Th.  Eccl.  nynoooBie,  olticntcś  ed)iim|cii.  GŁUPIOMO- 
WNY,  a,  e,  —  ie  adv.,  biimm)'cf)nm|I)nft ,  morologus.  Cn. 
Th.  Rag.  ludogoYoreecbi ,  ludogovornik ;  EccL  r.ijnocio- 
Bcui.  Gardła  bezecne  głupioniowne.  Birk.  Kaz.  Ob.  F  4. 
GŁUPIOSZTUCZNOŚG.^^Ści.  i.,  z  głupia  frantostwo,  gdy 
kto  sztucznie  głupiego  udaje,  fmiftii4)e  Smiimfjeit,  Siimm= 
fhiglicit.  GŁUPIOSZtUCZNY  ob.  Głupie  sztuczny.  GŁU- 
PIUCHNY,  a,  e,  —  ie  adv.,  GŁUPlUSlEiNRI,  GŁUPIU- 
TEŃKI,  GŁUPIUTKI,  GŁUPIUSINECZKI,  a,  ie.  —  o 
adv.,  inlenswa  adj.  głupi,  ftoctblimni,  ftro^bltmm,  ()prilinci;i-- 
btimm.  Głupiusieńki  człowiek.  Teat.  21,  70.  Głupiutka, 
aż  do  zapamiętania  mię  kocha.  ib.  17.  b,  51.  Biedny 
na  morzu  rozum  zostawił,  głupiuteńki  przyjechał,  ii.  7. 
c,  61.  Jaśnie  dowiodę,  żeś  głupi,  głupiuchny,  głupiu- 
sieńki i  'głupissimus  głupiec  per  omnes  casus  et  modos. 
ib.  54.  c,  51.  Glupiusineczki.  ib.  53,  151.  GŁUPKA,  i, 
z'.,  głupia  kobieta,  gąska,  ciii  bmiuiicś  ®ci(',  etiie  3iarniiii. 
Carn.  abotneza ,  norriza ;  Eccl.  Ąypa ;  Ross.  cyMÓypmima. 
Żeby  już  prawo  te  głupke  skazało  Na  śmierć,  i  mieczem 
grzech  ten  pokarało.  Past.  Fid.  211.  'GŁUPOŚĆ,  ści, 
z.,  GŁUPSTWO,  a,  n..  Boh.  hlaupost,  blbost;  Sorab.  1. 
wupofcź,  lupolc  ;  Viiid.  norzhovitnost ,  norust,  norzhou- 
nost,  norzhnia,  noria,  bresumnost,  preprostnost,  abotnost, 
nepamet,  trepzhnia,  spaka;  Cani.  norrust,  norrya,  nor- 
zhya,  abotnya,  budalost;  S/hvo,'i.  budalashtina  ;  Dosn.  hv\- 
dalóst.  ludóst,  ludovanje,  mahnitost;  Croat.  budaloszt, 
bedasztocha ;  Dal.  ludoszt;  Boss.  raynocTb ,  wpo^CTBO, 
ćyecTb,  MyncTBO,  HcyweiiocTE;  i.  niemadrość ,  bie  1)iimni= 
|cit,  "If/orDcit ,  Sllknińcit.  Nie  śmiej  się  z  mej  głupości. 
Sim.  Siei.  29.  Orzech.  Qu.  125.  Dopuścił  sie  tego  z  pro- 
stości  albo  głupości.  Sax.  Porz.  15.  Głupstwo,  choro- 
bać  to  jest  duszna.  Gorn.  Sen.  539.  Głupi  przez  wła- 
sno głupstwo  ukaranym  jest.   Oslr.  Pr.  Kr.  i,  40.     Głu- 


piego, by  w  moździerzu,  jako  jęczmień  na  ptyzanę  utłukł, 
nic  odpędzisz  od  niego  głupstwa.  Sk.  Dz.  546.  Kiedy 
komu  wymawiamy  głupstwo,  lub  złe  postępki,  mamy  zwy- 
czaj mówić,  znać,  żeś  nie  wiele  wziął  plag  w  szkołach, 
znać,  że  cię  niedobrze  bito,  znać,  żeś  nieczęsto  pieniek 
wycierał.  Mon  75,  150.  (jeden  bity  stoi  za  dziesięć  nie- 
bitych). —  2.  Głupi  postępek,  einc  'Dmiimlicit ,  " biiimiic 
i^anbliliig;  Boss.  c3'Móyp-B.  Kto  z  cudzych  głupstw  nie- 
mędrszy,  głupim  większym  będzie.  Zab.  5,  271.  Nar.  (cf. 
po  szkodzie  mądry).  Wielkie  się  głupstwa  dzieją  na  tym 
świecie.  Tent.  55,  29.  GŁUPTAS,  a,  m.,  niby  dcmin. 
nom.,  głupiec  -  dudek  ,  et;t  biiilimci'  Jrppf ,  ciii  CiimpcI.  O 
biedny  głuptasie.  Treh.  S.  M.  62.  GŁUPTAWOŚĆ,  GŁU- 
POWATOSG,  ści,  z.,  demenlia,  niezdatność  tJo  dobrego 
rozumowania ,  i  należytego  o  rzeczach  sadzenia.  Di/kc. 
Ahd.  2,  292.  gilDcnilicit/lMobfiiiii;  /?oss.  jiajoyAiie.  GŁU- 
POWATY,  GŁUPTOWATY,  GŁUfTAWY,  a,  e,  przygłup- 
szy,  głupawy,  ettimś  bitmm,  nIDcni,-  I)li)b|umtij.  Głuptawl 
czują  dobrze  impressyc  zewnętrzne,  ale  nie  m.nją  sposo- 
bności do  rozumowania.  Dykc.  Med.  2,  294.  Slovac.  na- 
hlaupy;  Boss.  r.iynoiiLidn,  r.iynoBaTuii ,  Ma.ioyMHbifl,  4y- 
óiiHOBaTŁ ,  cyHóypubiil. 
GŁUSZEC,  szca,  m.,  telrao  urogallus  Linn.,  bci'  3liicv{m(>it, 
Slovac.  hluchan,  tctrew;  Yind.rusen  petelin ,  górski,  di- 
vji  petelin-;  Boss.  r.iyxapb,  r.iyxoii  TCTopeBTj.  Ptak  wiel- 
kości indyka,  znajdujący  się  w  wielkich  lasach.  Siedząc 
na  drzewie  samotnie,  grają  głuszec  na  zejściu  zimy;  w 
tym  razie  tak  są  odurzone,  iż  nie  widzą,  ani  słyszą. 
Zool.  Nar.  259.  Głuszce  głuche.  Banial.  J.  3.  Głuszec 
puchał.  ib.  J.  5,  b.  §.  Głuszec  ob.  Głuszek.  GŁUSZEC, 
ał,  eje,  nijak,  nledok.,  Ogłuszeć  dok.  qu.  v.;  głuchnąó 
jednotl.,  5o/t.  hluchnauti;  §.  1.  głuchym  się  stawać,  słuch 
tracić,  głuchym  być,  phtjs.  et  mor.,  Umi  rocibcil,  hai  CVC)Oi: 
1'Cliici'Clt ,  taut)  fCi)ll.  W  grzechach  zakamieli  na  zbawien- 
ne rady  głuszeją.  A'(es.  1,  48. —  §.  2.  Czczym  się  stawać. 
ioriicrlPo  rocrbcii,  taiiO  wcrbcit.  Owies  głuszeje.  Ld.  GŁU- 
SZEK, szka,  GŁUSZEC ,  szcn,  wj,  sin'rfas/er,  niedobrze  do- 
słvszacv.  Macz.  niedosłuch;  Boh.  hlauśek  .Cant.  okisliz- 
V(Hf/.  glushez,  glushizh,  nashlisheoz;  fin^.  gluscjaz;  Croat. 
gluhak;  Dal.  gluhacz,  glusecz;  cf.  głuch,  cill  ^nrtlioricicr.  . 
Owoż  ten  głuszec;  trzeba  z  nim  wrzeszczeć  na  cała  iiło- 
wę.  Boh.  Kom.  1,  45.  GŁUSZKA ,  i,  z.,  niedobrze  do- 
słysząca ,  ctlic  §nvtl)i.iri(]e.  {Bag.  giuscizza ;  Dal.  gluhacha). 
Pan  nasz  dobrze  słyszy,  ale  wy  głuszke  panią  macie. 
Gorn.  Du<.  201.  Siar.  Dw.  25.  GŁUSZYĆ",  ył,  y,  czyn. 
nicdok..  Ogłuszyć  dok.,  qu.  v.,  Boh.  bhusiti;  Vind.  glushiti; 
Carn.  glushim;  Ross.  r.iymiiTb.  ^.  1.  słuch  odejmować,  (cf. 
bałuszyć,  gałuszyć),  tctrtuI'Cii,  tniili  iiiac(;cii.  Przerażającym 
uszy  krzykiem,  głuszy  mówiących.  Mon.  65,  257.  Trąb 
i  głosów  wesołych  okrzyk  brzegi  głuszy.  Pot.  Arg.  268. 
Dźwięk  złota,  głuszy  sumnienic  twoje.  Teat.  4,  17. — 
§.  2.  -Głuszyć  rośliny,  tłumić,  nie  dać  im  rość,  @ctt)ncr)fe 
er|łi(fcn,  fic  iiicCt  ninrfifcn  Ittffcn,  taiifi  nmi^cn.  Dęby  od 
wiatru  z  gruntu  wywrócone.  Drobniejsze  chrósty  i  poręby 
sobą  głuszą.  Tward.  \\ł.  252.  Już  kąkol  zboże  głuszy; 
czemuż  tedy  nie  plewiomy?  Pot.  Arg.  168.  W'onne  kwiaty, 
których  nic  głuszą  badele.  Przyb.  Milt.  135. 


70 


GLUT  -  GMATAC. 


GMATWA-  GMERAĆ. 


GLUT  ob.  Glot.  GLUTLOCH  ,  u  ,  m.,  w  hucie  szklanej ,  dziu- 
ra naprzeciw  szurlochu,  przez  którą  żar  i  popiół,  gdy 
ich  w  piecu  nadto  będzie,  vygartują  się.  Turz.  S:k.  34. 
Gruba  czyli  glutloch  oszowa.  ib.  41.  z  Nicm.  iai  ®Mloi). 
GLUTLOSZEK ,  szka,  m.,  zdrobn..  Zostawić  glulloszek 
przeciwko  każdego  tygla.  Torz.  Szk.  50.  Glutloszki,  dziu- 
ry malc  przeciwko  każdego  tygla  zostawione  (w  piecu),  przez 
które  żelaziienii  szlabanu  tygle  się  ryclituja.  ib.  254.  GLU- 
TNIAK,  u,  m.,  popiół'  z  pieców  liulnycli.  Torz.  Szk.  200 
6/44^170.  ©Uittnfc^c,  ?l|'cl;e  ani  bcm  ©la^ofcii,  cf.  glejta. 

GLUZA  ob.  Gloza.     GLUZOWAĆ  ob.  Glozować. 

'GŁUZYĆ,  yl',  y,  [zgiełkliwie  dopytywać  się.  2]  cz.  niedok., 
Twój  to  czyn,  Wisło,  że  przymorscy  głużą  Pruszanie,  W 
pławne  spichrze  wglądając,  drogo  łaszt  Panic?  Ei/b. 
Cejl.   D.  1  b.  cl',   głuszyć."  • 

G  M. 

GMACH,  u,  m.,  z  Mem.  ^a»  ©aiiad;.  g.  1.  obs.  pokój,  gabi- 
net, apaitament  {Yind.  et  Carn.  gmah  quies,  paa:),  ba^ 
3tminci',  bili  ©Ciirnd).  W  domie  biskupa  ALaciejowskiego 
u  wszystkich  graacliów  drzwi  zawdy  otworem  stały.   Gorn. 

.  Div.  2.  Pani  brzemienna  ma  chodzić  leguchno ,  po  gma- 
chu albo  po  wschodzie,  na  górę  i  na  dół  zstępując.  Sienn. 
447.  Zasmucił  się  Dawid,  wstąpił  do  gmachu  na  bronę, 
i  płakał  lam.  1  Leop.  1  Reg.  18,  53.  Baz.  Hst.  71.  Sko- 
ro wszedł  na  zamek,  zaraz  mu  gmach  ukazano,  w  któ- 
rym z  jednym  sługą  zostać  musiał.  Biel.  Kr.  518.  Łzy 
jego  karmią,  gmach  stajnia.  Groch.  W.  410.  Podźwa 
du  gmachu  Wcnery  skrytego.  Lib.  Hor.  42.  Chowanie 
domowych  rzeczy  różnych  gmachów  potrzebuje,  jako  szat, 
chleba,  piwa,  mięsa.  Pelr.  Ek.  14.  Na  zamku  tym  gma- 
chów, ani  mieszkania  niemasz  żadnego.  Yol.  Leg.  5,  199. 
Poczyniono  gmachy  w  domu  Pańskim.  1  Leof.  2  Far. 
31,  11.  (spiżarnie.  5  Leop.).  —  §.  2.  Teraz  gmach  się 
bierze  za  wielkie  budowanie.  Wtod.  (cf.  machina),  cirt 
ijropCt^  ©ebitllbc.  l'ostrzegl'em  opodal  gmach  okazały; 
powiadano  mi,  iż  to  dom  znacznego  Pana.  Kras.  Pod.  2, 
169.  Fortuna  mię  z  gmachu  w  ciasny  strych  przeniosła. 
Teal.  45,  90.  (z'  pałacu  pod  dach).  —  TransL  fig.  W 
tym  świata  szerokiego  gmachu.  Pot.  Joiv.  83.  Gdyby  wo- 
da była  trochę  rzadsza ,  nie  mogłaby  utrzymywać  gma- 
chów pływających,  które  okrętami  zowią.  Zab.  6,  111. 
iMinas.  GMASZEK,  szku,  m.,  demin.,  pokoik;  ciii  flciiic3 
©emad),  cin  ikmi  iimmn.  Ów  gmaszek,  w  którym  do- 
piero wieczerzał,  obalił  się.  Warg.  Wal.  27.  Doma  z 
preceptorem  w  izdebce,  albo  w  jakim  gmaszku,  zawarłszy 
uczyć  się  będzie.  Glicz.  Wycli.  K.  G.  (ob.  Gabinecik). 
Dwadzieścia  skarbnych  gmaszków.  1  Leop.  Ezech.  45,  5. 
Nigdy  tu  już  do  gmaszku  tego  nieprzyjaciel  twój  nie 
przystąpi,  nigdy  i  zakołatać  do  niego  nie  będzie  śmiał. 
Sk.  Kaz.  161.  Ochędożysz  przybytek  twój,  a  szlachetny 
gmaszek  cnotliwego  sumnienia  twojego.  Rej.  Post.  0.  1. 
GMASZ'\STY,  a,  e,  wielkiego  obwodu,  von  grobem  Um- 
faiigc.  Pajac  to  jest  światła  gmaszystej  przestrzeni.  Przyb. 
Mili.  225.  (cf.  zamaszysty,  cf.  machina). 
GMATAC,  GMATWAĆ,  al,  a,    a.  niedok.,    zgmatwać   dok., 


(Boh.  hmatati  macać,  cf.  matlać,  gnieść).  Gmatwać  rze- 
czy, sprawy;  siła  na  się  brać,  a  nie  rozprawiać,  sub  unum 
tilulum  res  natura  disjutictas  tradere.  Cn.  Ad.  257.  kupić, 
mieszać,  biirc^  ciimiibcr  luerfcii,  initcr  ciimiibcr  mifcĘint,  mi= 
fdiclii,  meiigclii,  eiiien  SJfifdjmnfd;  madicii.  Na  kupę  gma- 
twać. l'etr.  Pol.  78.  Wszystko  w  tej  rozprawie  w  ku- 
pę gmatwasz,  i  w  jedno  tłoczysz.  Smotr.  Ex.  54.  Cze- 
muż to  dwoje  gmatwa  w  jedno,  co  ma  być  dzielone? 
E.vam.  13.  Gil.  Kat.  60.  Spór  ten  boskie  i  ludzkie  pra- 
wa zgmatwał.  Pilch.  Sali.  126.  Nauczyciel  ma  używ-ać 
jak  najkrótszych  wyrazów,  nie  gmatwając  rzeczy  długie- 
nii  wywodami.  Pir.  Pow.  153.  Dziś  z  trzech  stanów  już 
jeden  stan  wespół  jest  zgmatwan.  Stryjk.  Gon.  D.  3. 
GMATWA,  GMATWANINA, V,  J.,  nieporządna  mieszanina, 
ber  3Jii|'d;mafd) ,  bai  $Oiciigfcl,  @emi|d;c.  IJóg  wyszedłszy 
nad  gmatwę  (chaos)  z  promienistą  głową ;  Rzekł  do  war- 
tkiego słońca  i  gwiazd  mocne  słowo:  Stańcie  się.  Przyb. 
Ab.  60.  Głos  twórczy  chaos  usłyszał ;  gmatwa  wzięła  stan 
w  tartasie,  Przestworna  niesjiończoność  ograniczyła  się. 
Przyb.  Mili.  97.  Zgiełkiem  wojennym  i  gmatwa  Utrzy- 
mują stałą  anarchią  łatwo.  ib.  64.  Przełożę  pokolenie  naro- 
du Wołoskiego ,  jeśli  jeszcze  co  pewnego  z  tak  guzowa- 
tej gmatwaniny  będzie  się  mogło  wywikłać.  Krom.  359. 
Pochodź,  nagmalwać ,  pogmatwać ,  zagtnatwac. 

*GMENT,  u,  m.,  n.  p.  Wozić  z  inąd  towarów  tu  nic  do- 
zwalamy. Tak  sukna ,  jako  gmentów  i  jedwabnych  rzeczy. 
Biel.  S.  N.  22.,  Boh.  kment  =  byssus,  cienkie  przednie 
płótno,   batyst,   ob.  Kment. 

(jMEHAG,  GMYRAĆ,  ał,  a,  czyn.  co;;/.,  gmerzeć  niedok.,  Niem. 
iiići^rcii,  mit  ben  ,s)diibcii  iii  ctimiiJ  ^mimriibrcii,  fd;avren,  flaii= 
licu,  iini^lcil,  grzebać  n.  p.  w  piasku,  pyskać,  dłubać, 
szperać,  Roh.  ćmyr;im  se ,  hmyzym  se,  hmeyźdim  se; 
{\'ind.  gmerat  •  mnożyć). —  Dziecinna  zabawka,  w  piasku 
gmerać.  Cn.  Ad.  224.  Godzi -li  się,  palcami  w  misie 
gmerać?  Klon.  Eraz.  C.  5.  Nie  gmeraj  w  onym  istym, 
by  bardziej  nie  śmiefdziało.  Rys.  Ad.  42.  Los  człowie- 
ka, rąk  pracą  w  swojej  ziemi  gmerać.  Zab,  14,  59.  Obar- 
czony ciężkim  kmiotek  pługiem ,  Gmerze  w  roli  do  znoju 
pod  groźnym  kańczugiem.  Nar.  Di.  5,  122.  Nie  gmerz 
w  tyra,  co  tak  długo  było  utajono.  Temu  co  w  rzeczach 
gmerze,  nie  raz  źle  wróżono.  Rtrd:-.  Trag.  386.  Ale  po 
co  gmerze  w  dawniejszych  czasiech?  Wszak  mamy  świe- 
że tego  przykłady.  Pilch.  Sen.  526.  Żelazo  w  wnętrzach 
jego  bezecnych  gmerało.  Past.  Fid.  180.  W  ciele  jego 
robacy  gmerali.  Leop.  2  Macch.  9,  9.  (z  ciała  jego  roba- 
cy  wyłazili.  Bibl.  Gd).  Spróchniały  pień ,  pod  którym 
mrówki  gmerzą,  a  kokosze  grzebą.  Rej.  Zw.  160,  b.  Sle- 
dziarze  zawsze  muszą  w  rosole  abo  w  laku  gmerać.  Klon. 
Eraz.  A.  A.  Umizgaj  buzią,  gmerz  koło  bawetu.  Lub  zmar- 
szczonego poprawiaj  mankietu.  Zab.  10,  592,  Zabł.  Po- 
znać to  ma  każdy  ociec ,  aby  syn  nie  zarazem  w  szatach 
gmerał.  Glicz.  Wych.  F.  2  b.  (przebierał).  Alboż  my 
tak  z  młodu  w  pieniądzach  gmerali,  jak  We  Pan?  Teat. 
8,  52.  Jam  tu  hetmanem,  ja  tu  sam  chcę  rządzić.  Rad 
ujrzę,  kto  mi  tu  w  czym  gmerać  będzie!  P.  Kchan.  Jer. 
116.  Ten  praw  wiecznych  żywot  prawy.  Nic  wieczności 
nie  zgmerze.  Bald.  Sen.  75.    Lepiej  się  dziwować;  niżeli 


G  M  E  R  E  K  -  GMIN. 


G  M  I  N  N  O  S  Ć  -  G  M  Y  Ś  L  N  Y. 


71 


w  sprawach  bożych  ciekawie  gmerau.  Dambr.  IGI.  Abyś 
nie  gmyral  w  tnjemnicach  chrześciańskich.  Hrbst.  Nauk. 
B.6b.  GMEREK,  riia,  m.,  szperacz,  szyplacz,  cill  Sittil' 
icr,  'J.UiMcr.  Dawnycii  pisarzów  nie  czytał  Hermogen  grze- 
czny, ni  toż  umiał  Ów  gmerck  co  Katula  tylko  z  Kalwem 
szumiał.  Zab.  10,  525.  liyck. 
Pochodź,  wygmerad. 
GMIN,  u,  m.,  ('GMINA,  y,  z.,  Chrośc),  z  Nlem.  bic  ®emci= 
lie.  Garn.  gmajna  communilas;  Yiiul.  s,mein  vtclgare;  Croat. 
gmamći  respublica ,  communia,  ul  communes  sijh>ae;  Sorab. 
1.  et  2.  graeina.  1.  'towarzystwo  pod  spólnym  prawem 
żyjące,  bic  iiiitcr  ciiicrlc!)  @ci'fgcii  Icticnbc  ©efcBfdmtt,  bic 
©cmeiitc.  Croal.  gmania,  obchina,  lyucztvo ,  puk;  Yind. 
drushba,  drusbtvu;  Sorab.  1.  zromadne  lud.  Wolnych 
ludzi  sejm  czegoś  dobrego  a  pożytecznego  gminowi  a 
społeczności  swojej  szuka.  Orzech.  Qu.  9.  W  Lacede- 
monii  wszystek  gmin,  pospólstwo  i  przednie,  chodzili  na 
biesiadę.  Pctr.  Fol.  184.  Przysięga  rajca  bogu,  królowi, 
sędziemu  i  wszystkiemu  gminowi  pospolitemu,  bogatemu 
i  "ubogiemu.  Sicjerft.  Sax.  345.  2.  a)  Niższy  stan  miej- 
ski, prości  mieszczanie,  coli.  ber  gcmciiic  Surgcr^mniin  iii 
bm  (śtiibteii.  Rachunki  miejskie  przed  radą,  ławą  i  gmi- 
nem zdawane  być  mają.  S.  Grodź.  107.  iipv  bcm  DJrtt^iC, 
ben  S(|inipcti  iiiib  ben  Siiracr^mnniient  (Orbinimj^manneni, 
A)uiibcrtiiiiiiincrn,  Scc^ś-jigmamiern).  et',  gminny.  Hersztowie 
z  miejską  znoszą  się  gminą.  Chrośc.  Fars.  51.  b)  Na  wsi 
gmin,  gromada,  bte  Sorfgemcinbc ,  bte  ©emeiiibe. —  §. 
Gmin  kościelny,  zgromadzenie,  społeczeństwo  kos'cielne, 
parafia,  szczególniej  u  protestantów,  bie  Ślivd)eiti3cmetnbe , 
bie  ©emeinbc.  W  tym  gminie,  w  którym  kościół  konsy- 
storski znajdować  się  będzie A'.  Pam.  22,  41.    Gmin 

kościoła  naszego,  będąc  kościołem  bożym  prawym,  mógł 
sobie  obrać  pasterze  prawe.  Zygr.  Ep.  A.  4.  5.  a)  Pospól- 
stwo ,  część  ludu  mniej  poważana ,  Yind.  gmein  volk , 
mnoshiza  ,  nisbi  ludstvu  ,  mnoshtvu,  puk,  skupshina;  Ross. 
npocTOHapo4ie;  hvi  cjemciiie  Solt,  ber  gcmcinc  2?inmi.  Tu 
swe  ozdoby  ojczyzna  wycedzi.  Gdzie  z  gminą  senat  ży- 
cia współ  postrada.  Chrośc.  Luk.  228.  Nie  płacz  ubo- 
gi gminie  na  stan  twój  nikczemny.  Przyjdzie  wszy- 
stkim odwiedziee  wkrótce  loch  podziemny.  Nar.  Di.  2, 
67.  b)  Z  przyganą:  motłoch ,  ber  ^iM,  ber  Jan  $aijcl. 
Gmin  głupi ,  płochy,  i  plelliwy.  Fast.  Fid.  252.  Walczyć 
z  gminem  należy,  kto  go  chce  oświecać.  Kras.  List.  2 , 
59.  Gmin  jesteś,  zdrowsze  dzieci  igrających  zdanie.  A'^ 
Pam.  14,  262.  ("prostak,  grundał,  ciemny,  głupi),  c) 
Grain  s  gromada,  kupa,  mnóstwo,  tłuszcza,  rzesza,  tłok, 
^aufcn,  fflengc,  ©ebrćiiuje,  (Sd)aar,  Sc^mmrm;  {Croat.  zku- 
pchina).  Umiejąc  ten  sekret,  w  największym  gminie  nie- 
przyjaciół zginać  nie  podobna.  Boh.  Kom.  5,  139.  Któż 
w  przyszłych  lat  gminie ,  lub  w  całym  wieku ,  wspomni  tak 
wielkie  przygody?  Dardz.  Trag.  503.  Stawam  na  czele 
gminu  zacnych  i  z  całej  okolicy  zgromadzonych  osób,  szla- 
chty, duchowieństwa,  mieszczan  i  innych  rozmaitego  sta- 
nu ludzi.  Mon.  75,  59.  Rozeznano  między  gminem  nie- 
wolnic córkę  króla.  Weg.  Mar.  1,  152.  Ujrzysz  tam 
przodków  obrazy  w  niezliczonym  gminie.  Hul.  Ow.  56. 
Wywiedliście  nas  na  tę  pustynią,  żebyście  wszystek  gmin 


głodem  pomorzyli.  1  Leop.  Exod.  16,5.  (mnóstwo.  5  Leop.]. 
Na  tej  szerokiej    ulicy  ludzie    gminem    przechadzają    sie. 
Warg.   liadz.   99.    kupami,   liaiifcilU'CiK.     4).  Gmin  biały\ 
biała  płeć,    biv5  n'ci(ilid)C    ©cfdilcdit.  Tr.     GMI.NNOŚĆ,  ści, 
z.,  pospolitość,  nikczemność,  podłość,  ba»  ©cmeiiie,  3Jic> 
brige,   (scbledjte.    Hoss.  npocTo.iio4iiHCTBo.     GMINNY,  ego, 
m.,   subst.  Gminni  są  umocowanemi  reprezentantami  wszy- 
stkich obywatelów  miejskich.    S.  Grodź.    107.    eiii  Sfcprrt' 
fctitaitt  ber  Siirijcrfc&aft  {Carn.  gmajnar  agrarius).     h)  Re- 
prezentant   prostego    mieszczaństwa ,    ciii   'Jicprfifciitiint  be§ 
flcmcłiicii  23iiri3crsimniiiiC'3   (cin  Crbinuujifuiuii,  ."oiinbcrtmami , 
SedfJjiijmann).    Trzy  porządki  miejskie:  radzcy,  ławnicy  i 
gminni.    S.  Grodź.  2,  106.     W  nic[irzytomności    burmi- 
strza ,  gminny,    którego  magistrat  wyznaczy,  jego  miejsce 
zastąpi,   ib.   106.     Cały  magistrat,    ławnicy  i  gminni,   je- 
dnomyślnie miedzy  sobą    ułożyli  obrać    We  Pana  burmi- 
strzem.  Teat.   15,   14.     Gminny,    Iribunus  plebia.    Chrośc. 
Fars.  172.     GMINNY,  a,  e,    Sorab.  1.  zromadnolhudski, 
1)  od  gminu,  ludu   miejskiego,    SoIf'j  = ,  biiy  iiicbcrc  2)0lf, 
ben  gemcinen  Surijcri^mdiiii  angcbciib.  Trybun  gminny,  woj- 
ski pospólstwa,  obrany  urzędnik,  dla  obrony  gminu.  Nag. 
Cyc.  5.     Memmiusz,     wojski  gminny.    Pilch.    Sali.    163. 
5>ii|fśtri(nm.     2)  Z  przyganą,  od  pospólstwa,    ypit  bcili  ijc= 
mcilicn  S^olfe,  liom '|*o['Cl.   Ymd.  gemoin,  mnoshtyen,  pou- 
kou,  neshiahten;    Sorab.   2.  gmejn;  Ross.  npocTo.iiojHuił, 
npocTOHapojHuii,  óyp.iauKift,  6yp.ia>iecKii1,  psjoBtiii.  Stan 
gminny,    to  jest,    część    ludzi,    mniej   szlachetnemi,    jak 
mniemanie  niesie,  sprawami  bawiących  sie.  Nar.   Hst.  6, 
547.  bie  Sllaffe  bC'3  ^UiticB,  bic  lucbrigc  $elf'ofln|Te.   Nic  nie 
ma  znikomszego,    nad  gminną  wiarę.    Nnr.  Hst.  4,    187. 
0\i  bic   ireuc    bcś  %\i\U ,    iii  '^'ihńi.     Nic  ci   nie  przystoi 
gminnego,    nic  podłego.  Ossol.  Sen.   56.  plebejum,  nid)t^ 
pobcll^aftel  GM1N0WŁ.\DNY,  a,  e,  demokratyczny  co  do 
rządu  ,  gdzie  pospólstwo  Rzpltą  sprawuje,  bcmocratifc^.  Po- 
lacy mieli  rząd    dawniej     gminowładny,    nim    dla  napaści 
Franków  wodzów  sobie  ,    a  zatym  i  królów  dożywotnych 
porobili.  Nar.    Hst.    6,   185.    Rząd   gminowładny  u  Rzy- 
mian przemagał.  Pilch.  Sali.  54.  Zgasła  miłość  ojczyzny, 
znikły  obyczaje,    Znikła  cnota,    co    mocni    gminowładne 
kraje.     Tcat.  45.    d,    29.    Wyb.     GMlNOWł..\DZTWO ,  a, 
n.,  demokracya ,  rząd  gminowładny,  lub  przez  pospólstwo 
sprawowany.    \Yyrw.  Geogr.  108.  bic  Dcmocriltie,  bic  5SoIf'J' 
regtcrimg.   Mon.   75,  589  et  75,  447.,    Rag.  puuckoyla- 
danje;     Yind.  ludstyenu    gospoduyanje ;    Ross.  napo.iona- 
wajŁCTBO.  cf.  jedynowładztwo ,    możnowładztwo.    'G.MINO- 
WICZ,  a,  m.,  z  gminu  pochodzący,  plebejus.     Upominam 
Imć  PP.  Zawadyackich  ,    Hałasnickich  ,    Gminowiczów,  aby 
się    nie  ważyli    turbare   paeem.  .)Ion.  70,   154.    'GMINO- 
WODZ  =  demagog. 
GMYŚLl  =  kmyśli   -■  ku  myśli    [ob.  Ku  et  notam    pod  lit.  g) , 
podług  myśli,  według  żądania,  laid)  Siiiifc^ie.  Nie  zawsze 
człeku  wszystko  gmyśli.  Cn.  Ad.  751.  c?  gc^t  nid)t  immcr, 
rcic  mani  Saren  trill.     Rardziej  do  serca    co  boli  przypu- 
szczamy,   niźli  co  gmyśli  się  dzieje.    J.  Kochan.    Dz.    60. 
(cf.  gwoli).     GMYŚLNY,  a,  e,  —    ie  adv.,    podług  myśli, 
pomyślny,  nad)  Stilon,  nad;  35uii|c{),  crmitnft^t.   Nieginyśl- 
na  odmiana.  Kanc.  Gd.  128. 


72 


G  K  A  B  I  Ć  -  G  N  A  R  O  W  A  Ć. 


GNAROWANIE  -  GNIAZDECZKO. 


G   N. 

GNĄBIĆ,  GNĘBIĆ,  ii,  i,  cz-y».  nicdok.,  zgnębić  doh,,  przy- 
lliiczać,  gnieść,  brMcil,  IicPriittcii.  Bóg  się  mści  krzywd 
sług  swoich  nad  tomi,  którzy  ich  gnąhią  i  prześladują  na 
świecie.  Dial  Post.  99.  Wiele  panów  tak  nlchlościwie 
gnębili  poddanych,  iż  równać  ich  było  można  z  niewol- 
inkan.i.  Kras.  Pod.  2,  228.  Ciężył  nas  a  gnąbił  twar- 
deni  jarzmem.  1  Leop.  2  Par.  10,  4.  (przyciskał.  3 
Lcoji.}.  Barzo  e'cżką  niewola  gnąbią  nas ,  a  ciążą,  i  Leop. 
Hist.  14,  8.  Cnotę  zgnębiona  ratować  od  zniewagi.  Teat. 
SI,  51. 

Pochodź,  dognebić,  pognębić,  pognębiony,  przygnębić, 
zagnebić. 

GNAĆ,. gnał  cz.  cont.  (praesenii  caret,  na  to  miejsce  mów: 
gonie,  żonę,  zenie;  Boh.  hnati ,  hnal,  hanjm,  honjm, 
zenu /■.  pożenij ;  ■S/oyac.  hnat,  honit,  zenem,  honjin;  Yind. 
gnali,  gnał,  sheneni ,  goniti,  gnanje,  gonja;  6'ani.  gnati, 
gnał,  gonem,  sbenem;  Sorab.  2.  ganaseh ,  gnasch,  ze- 
nu, źcnom;  Sorab.  1.  hnacź,  honacż,  honicż,  honu; 
Ross.  romiTb,  niarb,  rowarb;  EccI.  tumu,  roiiio,  a«eHy, 
^OCTiiraib;  cf.  Gcrm.  jtigcit);  pędzić,  gonić,  tVCil'Cii.  Gnać 
ze  swemi  złożonemi  wygnać,  dognać  e/c.  mają  tylko  czas 
przeszły.  Kopcz.  Gr.  5,  p.  205.  Gnał  zabójcę  podstaro- 
ści,  a  dogoniwszy  go  poimał.  Sk.  Żyw.  197.  Niebywa- 
lec,  nieświadom ,  nie  wic,  gdzie  kozy  gnano.  Cn.  Ad.  S5C. 
(nie  zna  obrotów  świata). 

Pochodź,  dognać,  nagnać,  obegnać ,  obegnany,  ognać, 
odfgnać ,  przegnać,  przygnać,  rozegiiać ,  ugnać ,  wygnać, 
ti'y gnanie ,  luygnaniec,  wygnany,  wygnańczy,  wegnać,  za- 
gnać.—  Gnać,  zdaje  sie  być  contr,  stówa  ganiać,  freq. 
Yerbi   Gonić;  cf.  zonać ,  zoiie. 

*GNAP,  a,  m.,  może  to  co  knap ,  zNiem.  ber  Simppc.  Ła- 
dniej na  głowie  kutas  wisi  szkapie.  Niż  polityki  w  tobie 
stary  gnapie.  Bratk.  M.  B.  2  b.  (stary  bzdyku). 

CiNAnOWAĆ,  ał,  uje,  gnarować  żywot  cz.  nicdok.,  GNA- 
BOWAG  SIĘ  zaimk.,  (z  Niem.  itći^rcii,  u  Ollfr.  giiicrcii; 
Svec.  niira;  Dan.  nahrcn;  Isl.  nerrick;  Norweg,  norrie; 
Angl.  nurse ,  nourrish ;  Ilal.  nodrire;  Gall.  nourrir;  Lat. 
nutrirc);  1.  życie  sw'OJe  utrzymywać,  żywić  się,  sprawo- 
wać sobie  obejście  do  życia  potrzebne ,  opędzać  swoje 
potrzeby,  sustentować  się;  iinCTCii,  ficl;  tinbrcii,  fid;  bcil 
Ulltcrl,i(ilt  iicijcf)affeil ,  l>on  ciwai  Ictcit.  Był  w  Kruświey  oby- 
watel l'iast,  z  niewielkiego  grunciku  roli,  a  z  barci  ży- 
wot swój  gnarujac.  Krom.  48.  Da  mu  się  też  legomin ; 
resztę  niech  gnaruje.  Alb.  na  Woj.  4.  Udzielił  mu  kawa- 
łek ziemi,  klóryniby  się  gnarował.  Psalmod.  H.  Nie  ma- 
jąc, czym  się  będzie  gnarowalo  ubóstwo,  pójdzie  na  roz- 
bój. Falib.  Dis.  N.  2.  Wolnemi  od  radelnego  mieli  być 
ludzie,  szczupłej  roli  gruncikiem  gnarujący  się.  Krom.  505. 
Uchwalono,  aby  szlachta  na  wyprawie  zagranicznej  żołdem 
pięci  grzywien  na  konia,  gnarowała  się.  ib.  505.  Osada 
na  tym  zawisła  ,  żeby  każdy  dobry  gospodarz  w  swoim  go- 
spodarstwie mógł  się  gnarować  i  sustentować.  Hatir.  Sk. 
42.  2.  Gospodarzyć,  rządzić  się,  sprawować  się,  gut 
pberfcJ|IccMiuivtti)d;nftcii,  fi(^' giit  obcr  fdjlet^t  oiiffiil^rcii.  Chcąc 


się  dowiedzieć,  czy  żona  dawniej  u  rodziców  też  tak  sie 
z  czeladzią  swarzyła  ,  pytał  jej  się  ,  jak  się  tam  gnarowała 
między  niemi?  Ezop.  87.  Człowiek  sam  przez  się,  jak 
stracona  owieczka,  nie  umie  kierować  się,  ani  gnarować. 
Gil.  Post.  195.  Chłopów,  którzy  się  źle  gnarują ,  rolą 
pustoszą,  n.njlepiej  zaraz  oddalić.  Haur.  Sk.  49.  3.  Fig. 
Drzewa  się  na  takim  gruncie  gnarują.  Tr.  dobrze  sie 
przyjmują,  krzewią,  bie  23niiine  fpmmcn  gut  fort,  6c= 
flcilUMl.  4.  Obchodzić  się  z  czym ,  chodzić  koło  czego, 
mit  dmai  iiingcBen,  ńwai  abmartm.  Jak  się  z  końmi  w 
drodze  i  na  miejscu  gnarować.  Haur.  Ek.  149.  GNA- 
ROWANIE się,  (iNAROWANIE  subsl.  verb.  1,  opędzanie  po- 
trzeb, żyw'ienie  się,  obchód,  obejście,  bic  3?a{n'Ulig/  iaii 
©Cllierk,  bnś  UmgcIiCll  mit  ńwai.  Gnarowanie  się  końmi, 
orężem,  winem.  Tr.  2.  Pizestawanie  z  kim,  ber  Umgniig 
mit  jcmaitbcil,  Gnarowanie  sie  z  grzecznemi  ludźmi.  Tr. 
Pochodź,  gnera  ,  gnerka  ,  sknera. 

GNAT,  a,  m.,  GNATEK,  tka,  m.,  zdrobn.,  Boh.  hnat  (2. 
femur);  Slovac.  hnat  crns:  Yind.  gnat,  plezhe  =  szynka; 
Bosn.  ghgnat,  gogljen  rrus;  Croat.  gnat,  ghn^t,  cziv  od 
golena,  czipet  tibia;  Hag.  ghgnat  =  libia,  osso  delia  gam- 
ba, (cf.  Ger.  iiageil,  MliOc()eil);  1.  kość  wielka  z  mięsa  obra- 
na ,  ciit  il'iiod;cii  ol,iiie  Sleifd;.  Sorab.  2.  kuok ;  Hoss.  .lu- 
Ti;a ;  Eccl.  i\hiCT'Ł  (goleń ,  gnat).  Co  nie  robią ,  tym  mię- 
so, co  robią,  tym  gnaty.  Burl.  A.  3.  (płacą  drożej  pró- 
żniakom niż  czeladzi).  Z  kuchni  gryzły  psy  wyrzucone 
gnaty.  Tward.  W/.  57.  Gnat  wielki  wołowy  Ross.  mo- 
co.iT).  Wydziera  się  pies  z  swory,  już  myśli  o  gnacie. 
Myśl.  B.  5,  b.  Wilk  jeden,  skóra  tylko  a  gnaty.  Jak. 
Baj.  11. —  *2.  Pieniek,  klocek,  n.  p.  Na  gnacie  chłop- 
ca rozciągnijcie.  Tr.  Icgt  i^it  iibcf  ben  SloC;,  jicbt  i^it 
liber.  GNATOWY,  a,  e,  od  gnata,  Sn  orf)  Cli  > .  Boh.  hna- 
towy  femoralis ;  Rag.  ghgnaatni  tibialis. 
Pochodź,  iomignat. 

GNĘ,  gnie  ob.  Giąć.     GNĘBIĆ  ob.  Gnąbi.ć. 

"GNERA,  y,  w.,  GlNERKA,  i,  7)1.,  zbytecznie  przemyślawają- 
cy  o  gnarowaniu  się,  sknera,  skąpiec,  liczygrosz,  liczy- 
krupa,  liczygrzywna;  ein  @ei^^ak^,  ciit  l)?iii(!cv ,  etii  gil}. 
Krumph. 

GNIADY,  a,  e,  GNIADO  adv.,  Boh.  hncdy;  Ross.  rni4ua ; 
{Bnsn.  ghgniiad  pulredo);  maści  kaszlano walćj ,  o  koniach, 
fnltniiieiiDrauii ,  lirami  (noit  *^if"'beii).  Gniada  sierść  na  sześć 
sie  sierści  dzieli,  na  jasnogniadą,  na  żółtą,  na  kasztano- 
watą,  na  ciemnogniadą,  na  jabłko  witą,  i  na  z  gniada  ple- 
śniwa.  Lek.  Koń.  4.  Gniady  koń ;  jasnogniady,  złoty,  ka- 
sztanowaty; ciemnogniady ,  gniadopleśniwy,  jabłkowily. 
Nipp.  1.  (cf.  kasztan).  GNi.\DOSZ,  a,  m.,  gniady  koń, 
ber  iiraiiiic  (uoil  bcil  |ifei'bcii).  Gniadosz  jego  c.hodziwy  za- 
raz po  dzieciach  jego  następuje,  a  po  nim  dopiero  przy- 
jaciół kładzie.  Karp.  4,  37.  Nie  postrzegłem  drogi.  Jak 
mię  tu  przyniósł  gniadosz  białonogi.  Kniaź.  Poez.. 'i ,  196. 
Sltwon.  dorat;    Ross.  rHB^oiia.iHii,    HapaKjaa,    MyxopTbiH. 

GNIAZDECZKO,  GNIAZDKO,  a,  «.,  demin.  nom.  gniazdo, 
Boh.  hnjzdećko;  Sorab.  i.  nezdaźko;  Bosn.  ghgnizdascce; 
Rag.  ghgnjezdAscze;  Croat.  gnyezdelcze;  Yind.  gniesdize; 
Garn.  gnęsdezhe ;  cill  3!cft((;eii.  Gniazdeczka  ptasząt.  Past. 
Fid.  44.  Simon.  Siei.  103.    Ptaszek  pod  dachem  cudzym 


GNIAZDO. 


GNIAZDOSZ-GNIĆ. 


73 


gniazdko  ściele.    Wad.  Dan.  188.    Ptaszkowie  u  gniazdek 

swoich.  liej-  Zw.  130  b.  GNIAZDO,  a,  n.,  {Boh.  hnjzdo; 

Sorab.  2.  gnefdo;   Sorab.  i.  nczdo ;  Bosn.  ghgnizdo;  liag. 

ghgnjezdo;  Croat.gnyezdo;  Slavon.  gnjizdo;  Carn.  gnęsdu; 

Yind.   gnesdu,  gnjiesdu,  gniesdje;  Carn.    gnesdu;    Ross. 

rHt340;  Svec.  naesta;  Angl.  ne.st;  Irland.  nead;  Walis.  nith; 

Gr.  rsocrcria,  reorria;  Lal.  nidus;  Germ.  3?cft).  in  Locali:  w 

gniaździe  albo  w  gnieździe.  Dudi.  13.  §.1.  pomieszkanie  abo 

przechowanie ,  które  ptak  dla  siebie  i  swoich  ptasząt  ściele, 

ba§  SJtcft  ter  3>iigcl.     Parę  goJąbków  w  gnieździe.   Teat.  8. 

6,  7.     Gniazdo    kurze    (Yind.  svalishe).     Ptak  dla  swoich 

dzieci  gniazdo  ściele.  Zegl.  Ad.  109.     Zły  to  ptak,  który 

gniazdo  swoje  plugawi.    Cn.  Ad.  1534.    Teat.  35.  c,  50. 

Slovttc.  mrcha  ge  to  ptak ,    kteri  do  sweho  hnezda  neci- 

stotu  robi.  (który  ród  swój  szpeci).     Frov.  Slovac.  Nagisf 

ptdca  w  hnezde  iiwenire  guaesita,   Graec.  tvQ7]f(a.  Mi  sme 

hńezda  zhodili ,    druzi  pobrali  ralade    sic  vos ,    non  uobis. 

§.  2.   Ptaszęta  w  gniazdach ,  bic  SuiiflC"  f^icr  Gijcr  im  !)?eftc. 

CaJe  gniazdo  się  wylęgfo.  Cn.  Th.  Swego  wJasnego  gnia- 
zda pewniejsze  kurczątko.  Haur.  Sk.  8.  (własnego  chowu). 

Chciałem  zgromadzić  syny  twoje,  jako  ptak  gniazdo  swo- 
je pod  skrzydła.    1  Leop.  Luc.   15,  54.    {mi  etiic  .C)cnnc 

t^re  3'iiigcrt.  8  u  t  &.).  Ross.  norniajHO  parą,  po  parze.  —  §. 

De  aliis   animalibus:  świnia  maciora  wydaje  raz  lub  dwa 

razy  na  rok  na  jedno  gniazdo  kilkoro  do  kilkunastu  pro- 
siąt.   Zool.  381.    (na  jedno  oprośnienie,  auf  ciiicit  SBurf). 

§.  5.  Ród,  dom,  pokolenie,  zkąd  kto  pochodzi,  szczep, 

baś  (Stamin^auś,  ber  Stamm,  bic  Jldfiiiift.    Zmniejszyło  się 

bardzo  tych    wybornych    koni    gniazdo.    Pam.    85 ,    537. 

Sarmato  wie,  przodkowie    i  gniazdo  Polaków.     Wag.    Hst. 

17.  Polacy  i  Czechowie  inszego  gniazda  są  od  tych  ludzi, 

na  których  miejsca  nastąpili.  Krom.  23.  Gniazda  pierwsze 

domów  niektórych.  Jabi.  Her.  Paprocki  w  księdze:  Gnia- 
zdo cnoty,  początki  herbów  szlacheckich  w  Polszczę  opi- 
suje. A'ar.  Hst.  5 ,  99.  Jerax  w  Egipcie  kacermistrz  no- 
wy, powstał  z  Maniclieuszowego  gniazda.  SA.  0;.  130.  Mia- 
sta są  nieszczęsne  gniazda  ludzkich  upadków.    Warg.  Wal. 

256.  (siedliska).  Dobrego  gniazda  człosviek.  Cn.  Ad.  169. 
Są  to  ludzie,  jak  mówią,  dobrego  gniazda.  Kras.  Pod.  \, 
270.  Dobrego  gniazda ,  dobre  plemię.  Fred.  Ad.  32.  Gnia- 
zdo nic  nie  pomoże  obyczajom  złym.  Bej.  Wiz.  99  b. 
(nie  wydawać  przodków,  wdawać  się  w  nich,  cf.  uchodzić 
kogo).  Zły  to  ptak  który  gniazdo  swoje  szpeci.  Dudz. 
9.  Każdemu  gniazdo  mile,  w  którym  się  wylęgnie. 
Slnjjk.  Tur.  C.  5.,  Slovac.  kaźdi  ptak  lubi  swoge  hńe- 
zdo.  g.  4.  a)  Pomieszkanie ,  siedlisko ,  propr.  et  fig.  biC 
SBoŁinnti],  ber  Si|.  Któż  wierzy  tułaczowi,  który  nie  ma 
gniazda,  ale  zostawa,  gdziekolwiek  się  zamierzchnie? 
Bibl.  Gd.  Syr.  56,  26.  Pijaństwo  u  nas  zasadziło  swe 
gniazdo.  Opal.  Sat.  128.  Cnota  w  nim  gniazdo  swe  pra- 
wie usłała.  Prot.  Kont.  D.  4  b.  (jednego  szczepu,  rodu). 

To  wszystko  prawie  na  jednym  gniaździe  lągnie,   prawda,       hniyu,   fnily;     \'ind 
cnota  a  sprawiedliwość.  Hej.  Zw.  51.     Miło  tam  patrzyć, 


forb  (ber  9}iar»).  Maszty  wyniosłe  z  bocianimi  gniazdy 
Pod  same  gwiazdy,  corbes,  corbitae.  Klon.  FI.  G.  5  b.  (Yind. 
shtokoYu  gniesdu  ob.  bocianie  noski),  c)  Fig.  Gmatwa 
Cin  23ii|'d)mofc^,  ©cmengfci.  Kto  umiał  Azota  albo  Bonacy- 
tę,  Gniazdo  snów  niepojętych,  mniemał,  ze  rau  rano  I 
w  wieczór  dwakroć  trzeba  uchylić  kolano.  Zab.  12,  248. 
(rój).  §.  5.  Gniazdo  u  cieśli,  stolarzów,  łoże,  dziura  do 
spojenia  drewien.  Cn.  Th.  fuga,  bie  Suge,  bic  Jlliec  §51= 
5cr  mit  cinanbcr  oer&iiibet.  §.6.  Gniazdo  czopu,  śruby  =  ma- 
cica, baś  SiPKnfPi^'  t>ic  SĄrmiDenmutter.  Machina,  im  ma 
więcej  kół,  tym  oporem  czopów  w  gniazdach  swoich, 
ciężaru  więcej  przydaje.  Sotsh.  Arch.  53.  (cf.  staw),  g.  7. 
Gniazda,  przegrody,  komórki,  mieszkaniczka ,  przegrody 
w  spichlerzach,  abo  piętra  różne ,  przegródki  abo  komór- 
ki przegrodzone  w  szafach  księżnych.  Cn.  Th.  842.  bie 
3l6t6cilmuj,  i>ai  ga^,  5.  S.  tn  ciiicm  Si^ranfe.  W  sza- 
fach bywają  przegródki  abo  gniazda.  Tr.  Similiter ;  Chmiel 
potrzebuje  okopowania,  ziemią  obsypując  aby  górki  były, 
które  gniazdami  zowią,  a  w  każde  gniazdo  wsadzić  tykę. 
Cresc.  546.  §.  8.  Bołan.  Gniazdo  koralowe  ob.  Glistnik  mor- 
ski ,  Mech  koralowy.  —  Gniazdo  ptaszę  abo  srocze  ob. 
Marchew  polna,  pasternak  polny.  Sienn.  128.  bo  okołki, 
gdy  się  do  nasienia  doźrzenia  maja,  wierzchem  się  stu- 
lają, że  we  śrzodku  jako  ptaszę  gniazdo  mają.  ib.  1033. 
Gniazdo,  gniazdosz,  ziele,  Cynomorion,  Denlaria  major, 
goiDcnfnnbe!,  Otmblatt.  Syr.  263.  GNIAZDOSZ,  a,  vi.,  GNIA- 
ZDOWIC,  owca,  w.,  GNL\ZD0\V1Ę,  ięcia,  GNIAZDO- 
SZĘ,  ęcia,  n,  demin.  Krogulec,  który  po  zwiedzeniu  in- 
szych ,  zostaje  się  na  gniaździe ,  takowego  łowcy  zowią 
gniazdowcem ;  bywa  on  łaskawym.  Haur.  Sk.  268.  ber 
5?cftliiijj;  Lat.  nidarius,  nidasius;  Gall.  niais  ,  eiil  jiragcr 
ataithuigel ,  5.55.  Spcrber,  ber  im  5iefte  geiiingeti  morbeii,  cin 
3Jeftliiuj.  Ross.  rutsjapi,  rnia^HiiKŁ.  Gniazdoszęta  i  ga- 
łęźnicy  krogulce,  snadniej  a  rychlej  się  wprawiają  niźli 
insi.  Cresc.  613.  Dobry  krogulec  bywa,  który  po  zwie- 
dzeniu drugich,  na  gniaździe  zostawa;  a  tego  zowią  gnia- 
zdowic  albo  gniazdoszę;  taki  od  pana  rzadko  ucieka,  ib. 
614.  Gniazdowięta  i  galęznicy  sposobniejsi  są,  niż  inny 
rodzaj,  //aur.  Si.  269. —  /?«?7esy«d;:  Paparona  gąska,  do- 
mator gniazdosz.  Rys.  Ad.  38.  eiit  3?e|t(mcfcr,  ber  I;inter  bem 
Ofcit  iiie  ^eriHU-  gefommeii  tft.  GNIAZDOWY,  a,  e,  od 
gniazda,  3Jeft  =  ,  gtamm  =  .  Gniazdowe  miasto,  bie  SSaterflabt. 
S.   Grodź.  2,   67.  (cf.  ojczyzna). 

Pochodź.  Gniezno  ,  Gnieźnieński;  gnieździe,  nagnieżdzić 
sie,  pognieździć ,  przygnieżdzid ,  rozgnieździd  sie,  ugnieź- 
dzic,   wgnieżdzid  sie,   wygnieżdiid  sie,  zagnieździć  sie. 

GNIBIEL  ob.  Glibiel ,  Gibicl. 

GNIĆ,  ił,  gnije  nijak,  niedok.,  zgnić  dok.,  Boh.  hmli,  hnil, 
hnigi,  zhniti  (hniljćeti  fracescere) ;  Croat.  gnyiti,  gnyiem, 
Dal.  gniem;  Rug,  ghgnietti,  (ghnus  sordes);  Bosn.  ghnit- 
ti,  ghgnil,  ghgnio';    Somi.  2.    gnisch;    Sorab.  1.    hnicź, 

gnijem,  scgniti ,    ogniti,  stro- 


gnili 


gdzie  w  nadobnym  ciele  Cnota  z  rozumem  gniazdo  so- 
bie ściele.  Rys.  Ad.  40.  Ateny  gniazdem  filozofii  i  wszys- 
tkich nauk  wyzwolonych  w  Grecyi  były.  Bud.  Apopht.  1. 
(kolebka),    b)    Bocianie  gniazdo    na    okrętach,    ber,  SKaft» 

Sfownik  Lindego  wyi.  i.  Tom  II. 


hniti,  strohlivati;  Carn.  giiyti;  {Slavon.  truo,  truła, -lo 
=  zgniły);  Ross.  rHiiTb ,  niiio,  coriiiiib,  crHiiib ,  corniro , 
cniiK),' cormiBaK),  cniiiDaio,  TyxiiyTb,  TJitTb,  (cf.  Lat. 
segnities).  g.  1.  Bótwieć,  faiilcii,  iii  gaiiliiip  iibergc^icit. 
Gdy  się  pierwiastki  ciała  przez  kiszenie  nawzajem  od  sie- 

10 


74 


GNICIE  -  GNIEŚĆ. 


GNIEW. 


bie  rozrywają,  tak  że  woda  i  początek  palny  na  powie- 
trze uchodzą,  a  nic  nie  zostaje  z  ciafa  zepsutego  prócz 
ziemi,  mówiemy,  ze  ciało  gnije.  KrtimŁ  Chijm.  577.  W 
grobie  ciałem,  niż  syn  mój  rozumu  dojdzie,  gnić  będę 
abo  już  zgniję.  Sk.  Kaz.  praef.  Niewinny  często  więzień 
gnije  w  wieży.  Falib.  Dis.  X.  2.  Nie  tobie  śbcznej  dziew- 
ki przystało  być  wrotnym,  Byłeś  raczej  gnić  godny  w 
więzieniu  sromotnym.  Hiil.  Ow.  54.  Nieba  przez  wszy- 
stek ten  czas  pochmurne  i  smętne  wiecznym  'gniły  po- 
topem. Tward.  Wi.  19.  §.  2).  Morał.  Gnuśnieć,  foiilcn= 
JCII,  fnill  Ulib  trćigc  ia  liCGCn.  Pókiż  tu  gnić  będziemy  bra- 
cie? pójdźmy  fortuny  szukać.  Jahł.  Ez.  13.  Siła  ludzi 
gnije  w  gnuśnym  opuszczeniu.  Jahi.  Tel.  350.  Gnijesz 
jeszcze,  i  głować ,  co  tak  osłabiała ,  Poziewa  po  wczoraj- 
szem  gębą  rozdziewioną.  Slonk.  Pers.  24.  Gnijąc  w  zby- 
tkach, lenistwie  i  biesiad  zwyczaju  Myśleliśmy  o  sobie, 
a  nigdy  o  kraju.  Nieme.  P.  P.  11.  GNICIE,  ia,  n.,  subst. 
verb.,  baŚ  gttiileu;  bótwiałość,  bic  gniihn?-  Bosn.  ghgniiad; 
Ross.  nop^a.  Gnoje  przez  swoje  gnicie  sprawują  w  zie- 
mi kiśnienie.  Kluk.  Rośl.  5,  108. 

Pochodź,  gnili/,  gnilec,  gnilizna,  gniika;  dognić,  do- 
gniwać;  nagnid,  nagniiy;  ognić,  pognić,  przegnić,  prze- 
gniły, rozgnić,  ugnić ,  wygnie,  zgnić,  zgniły,  zgniłość, 
zgnilizna,  zgniłki;  zagnić,  zagniły,  zagniłość.  2)  gnój  (Boh. 
hnug),  gnojec,  gnojek,  gnojka,  gnojowy,  gnoisty,  gnojownik, 
gnojóiuka,  gnojnice,  gnojewisko;  gnoić,  dognoić,  nagnoić , 
nadgnoić,  ognoić ,  pognoić ,  podgnoić,  przegnoić,  zgnoić , 
zagnoić.  o)  gnuiny,  gnuśność,  gnuśnik,  gnuśnica,  gnuśnieć. 

GNIDA,  y,  i,  GNIDKA,  i,  ź.,  zdrobn.  (Boh.  hnida,  hnidka; 
Slovac.  hnida;  Sorab.  2.  gnida;  Sorab.  1.  nihda ,  nida; 
Carn.  gnida;  Yind.  gnida,  vushenek,  Yushanek,  vushiz; 
Croat.  gnyida,  gnida;  Rag.  ghgnidda;  Bosn.  ghgnida ; 
Slavon.  gnjida;  Ross.  rniua,  rHn^na,  BOiiiKapnua;  Dan. 
gnid;  Svec.  gneet;  Anglos.  hmln;  Angl.  mis;  Graec.  nóni), 
\it  SJiffc  iii  im  §aarcu.  Gnidy  są  jaja  wszów.  Zool.  Nar. 
107.  Lew  łowca  zadłabił,  jak  gnidę.  Chrośc.  Luk.  11. 
GNIDOSZ ,  a ,  m.,  Boh.  hnidak ,  krasowlasek ;  Ross.  niii- 
yiHiiKŁ,  BuiiiBaa  Tpaca;  Croat.  peneznacha,  pedinlaris 
Linn.  Ła^  31obclfvniit ,  baź  Smifcfraiit.  Jundz.  52S.  Sokola 
gryka ,  abo  gnidosz  w  chorobie  wszawej  służy  na  pręd- 
kie uwolnienie  głowy  od  jadu.  Dykc.  Med.  2,  500.  gni- 
dy i  wszy  wytraca.  Syr.  1478.  GNIDOWY,  a,  e,  od 
gnid,  3Jiffc=;  {Boh.  hnidowy;  Yind.  gniden;  Carn.  gni- 
dov).  Gnidowy  grzebień,  cill  gdllfcfamm.  GNIDZISTY,  a, 
e,  (Boh.  hnidowaty;  Yind.  gnidast;  Croat.  gnyidav;  Bosn. 
ghgnidav);  pełen  gnid,  lendinosus.  Mącz.  luill  Sliffcii  tu  tctt 
$nnrcii.  Rag.  subst.  ghgniddavaz;  in  fem.  ghgniddaviza. 

GNlESC,  gniótł,  gnietli,  gniecie,  gniotę  es.  niedok.,  zgnieść,  po- 
gnieść dok,.  Boh.  hnjsti,  hnetl,  hnetu,  zhnjsti,  zhnetl,  zhnetu; 
Rag.  ghgnesti,  gnetem,  ghgncciti,  ghgnaviti,ughgneciti;  Carn. 
gnesti,  gnedera;  V7n(i.  gnjetiti,  micfiti,  muzhkati,  shokati, 
strentati;  Croat.  gnycszti,  meszim  teszto;  Dal.  gnekom, 
gneczim  teszto;  Bosn.  misiti,  meciti,  izmeciti;  Ross.  niecTt, 
rneiy,  ipyTiiTt,  ipywy,  mdchtł  ,  MBUiy,  acait,  imy,  c^asiiTL, 
CAaB.iUBaTb,  KOBcpKaTb;  i?cc/.  copHeTaio;  flan.  knede;  Syec. 
knada;  Angl.  knead ;  Sax.  Inf.  ijnibcit;  Graec.  xvri&eiv  = 
gnieść   ciasto,  mieszając  ściskać,  fiictetl,  J.  S.  bcit  Jeig. — 


Ogólniej  ściskać,  uciskać  p%s.  et  tr.  briirfcn.  Trzewik  na  no- 
dze większy,  krok  myli,  a  zaś  ciasny  gniecie.  Mon.  G8,  155. 
Wielki  go  ciężar,  zacność  familii,  gniecie.  Bardz.  Trag.  205. 
(Slovac.  To  mna  hnete  a  tlaći,  koc  milii  curae  cordiąue 
est).  Widzę  słowo  to  kole  cię  i  gniecie.  Jabł.  Tel.  158. 
O  jakże  mię  ta  jej  niewdzięczność  gniecie.  Karp.  1,  47. 
(boli,  martwi).  Duższy  gniótł  słabszego.  Bardz.  Trag. 
466.  (uciskał,  imtcrbrMcii,  bcbriirfcii).  Jeszcze  w  kolebce 
Herkules  gniótł  węże.  Kchou).  \Yied.  pr.  (ściskał,  dusił, 
zgniatał,  jiifammcitbriicfeil).  Osiadłszy  na  grzbiecie  Śmierć 
cię  nieubłagana  na  tamten  świat  gniecie,  flor.  Sat.  189. 
(wygniata,  wyciska,  wygania  ,  ^craiiźbrdllijcii). —  Stanie  za 
lekarstwo  wrzodowi,  kiedy  go  nie  gnieciesz.  Fr.  Ad.  100. 
(nie  tykaj  się  go,  nie  jątrz,  nt(^t  rii^rcii,  iiid^t  briito). 
Absol.  Gniecie,  c^  briitft.  Pytaj  się  pacyenta,  w  żołądku 
czyli  gniecie,  czyli  nudzi  i  zbiera  się?  Perz.  Lek.  77.  g. 
Zaimk.  —  Fig.  tr.  On  mi  raz  powiedział,  lecz  w  wielkim 
sekrecie,  Ze  się  sprawa  na  dworze  niebezpieczna  gniecie. 
Jabł.  Tel.  180.  (że  się  knuje,  e^  anrb  dwai  gcfd)miebet). 
—  §.  Xiądz  młody  długo  się  przy  mszy  gniecie.  Mon. 
74,  471.  (dusi  się,  męczy  się,  cr  plotft  fic|l).  cf  gniotek. 
Pochodź,  gniotek,  gniotka;  do  gnieść ,  dogniałać;  nagnieść, 
nagniałać,  nagniotek;  odgnieść,  odgniatać,  ognieść;  pognieść; 
przygnieść;  rozgnieść;  ugnieść;  wgnieść;  wygnieść;  zagnieść. 
§.  Gmatwa,  gmatiuać  i  t.  d.  —  §.  niecka  (Ross.  thctł  wielki 
gwicht  do  uujtłoczenia  soku;  Boh.  hnetinka  gatunek  ciasta). 
GNIEW,  u,  m.,  Boh.  hnew;  Slovac.  hńew;  Croat.  gnyiu; 
Bosn.  ghgniy,  jadovitóst,  srricba;  Rag.  ghgnjey,  ghgniv; 
Sorab.  2.  gniv,  grul;  So7'ab.  i.  niw,  new;  Yind.  gnjieu, 
slobnost,  jesa  (cf.  jędza),  ferditnost,  ferd ,  napuh;  Carn. 
jęsa,  tógóta ;  Slavon.  serdba;  Ross.  th-bb^b,  3a4op'B,  sa- 
pu, AOcaAH,  apocTb;  (cf.  Germ.  (Stfcr;  Dan.  iwer;  Svec. 
ifwer,  cf.  Germ.  ©ift).  §.  1.  Wielki  stopień  niechęci  za 
jaką  urazę,  bcr  3fni,  bci'  SlriJCf.  Gniew  jest  gwałtowne 
poruszenie  umysłu  z  zlej  chciwości,  prawie  się  wydziera- 
jąc ku  pomście ;  a  ten  się  zda  być  niejakiem  zapaleniem 
w  człowieku ,  że  przezeń,  jako  przez  ogień,  siła  się  rze- 
czy kazi  między  ludźmi.  Rej.  Post.  T.  4.  Wre  zemsta 
wszystkim  w  sercach,  gniew  im  z  oczu  strzela.  Dmoch.  II. 
2,8.  Tu  król  od  gniewu  z  oczu  iskry  sypie.  Marszczy 
się  czołem  i  w  wargi  się  szczypie.  Żegl.  Ad.  81.  Cesarz 
miał  o  to  gniew  na  VVęgry,  iż  mu  wiele  sług  pobili  w  Wę- 
grach ,  gdy  ciągnął  do  Jeruzalem.  Biel.  Kr.  73.  (urazę). 
Prawda  gniew  przynosi ;  o  prawdę  się  ludzie  gniewają. 
Mącz.  (cf.  prawda  w  oczy  kole).  Gniew  bezsilny,  nie 
jest  silny.  Cn.  Ad.  257.  (cf  serdit,  a  nie  duż).  Slov. 
Kdo  sa  hnewa ,  nech  sa  o  zem  hoJi).  —  Gniew  doda 
oręża.  ib.  Gniew  nierycbło  się  ustoi.  ib.  (cf.  udobru- 
chać). Gniew  rychło  opłonie,  nienawiść  ani  utonie,  ib. 
Gniew  uśmierza  odwłoka,  ib.  Gniew  wynurzy,  co  się  w 
sercu  burzy.  ib.  Gniew  żal  za  sobą  prowadzi,  ib.  Gniew 
oślepia  ib.  Gniew  hamuj ,  gniew  zły  poradnik,  ib.  Któż 
w  gniewie  liczy  abo  w  zwadzie  razy?  Kto  w  ten  czas 
mierzy  krzywdy  i  urazy?  P.  Kchan.  Jer.  121.  Slov. 
Hnew  a  gazik  na  uzdę  mag.  —  Dał  pokój  i  sam  w  so- 
bie gniew  złamał.  Warg.  Wal.  195.  (uśmierzył,  prze- 
zwyciężył,   zwalczył,   stłumił).     Cóż    to    takiego? 


widzę 


GNIEW  -  GNIEWANIE. 


G  N  I  E  W I  E  N  -  G  N  I E  W  N  0. 


75 


We  Pana  w  gniewie?  Teat.  7,  115.  (zagniewanego,  roz- 
gniewanego!). Jakby  gniew  ugłaskać.  Pilch.  Sen.  107. 
Gffboko  zasadzony  gniew  w  samym  sercu  warzą.  ib.  ^iO. 
Gniew  zastarzały,  ein  nitcr  ©rotl.  Cn.  Th.  —  W  iicibie. 
mti.  Chwalebne  sa  twe  gniewy,  żale  sprawiedliwe.  Teał. 
45.  c,  20. —  Gniew  i  winę  odpuścić  nieprzyjacielora. 
Tar.  Ust.  155.  (darować  urazę).  Gniew  swój  na  kogo 
wywierać,  fciiicn  3"'"  (uiili^iidi.  Synonima  fere  sunt:  chrap, 
wark ,  serduszko,  wątróbka,  apetyt.  —  §.  2.  Gniew, 
gniewliwość,  sierdzistość,  skłonność  do  gniewania  się 
na  kogo.  Cn.  Th.  ^ic  3lcrijcrlid)f cit ,  9fcigiiii(j  jum  ^exn. 
Ale  ściśle  biorąc,  między  gniewem  a  gniewliwością  taż 
zachodzi  różnica,  jaka  miedzy  pijakiem  a  pijanym,  mię- 
dzy bojącym  się  a  bojaźliwym.  Pilch.  Sen.  119.  GNIEW, 
u,  m.,  miasto  w  województwie  Pomorskim.  Dykc.  Geog.  1, 
242.  3)?ciiic  in  3Bcft  =  ^htiignt.  Dusburg  zamek  Gniew 
nazywa  castrum  Gimevum.  Nar.  Hst.  5,  175.  —  §.  — 
GNIEW.  Jest  wiele  imion  Polskich  kończących  się  na 
gniew  od  gniewu,  Nasigniew,  Siegniew,  Zbigniew.  JahL 
Her.  Mc  Ciibtgung  mand)cv  upliiijśen  3!amcn.  GNIEWAĆ, 
ał ,  a ,  cz.  niedok.,  rozgniewać ,  zgniewać  dok.,  Boh.  hne- 
wati,  hnewam,  hnewawam ,  zlobiti,  5/01'.  hne wam;  5ora6. 
2.  gniwasch ;  Yind.  gnjierati ,  slobiti ,  ferditi ;  Ross.  nit- 
BiiTb,  rHtBaib,  cepjiiTt,  40ca4iiTb,  sajopnit;  gniew 
wzbudzać  w  kim,  ctiicii  ńrjcni,  511111  ^imii  rdCcii,  hm  ma* 
d)cn.  Nie  poznaję  We  Pani!  cóż  ją  to  ma  gniewać? 
Teat.  17,  159.  Złego  każda  rzecz  gniewa.  Zab.  8,  261. 
Nie  gniewaj  tego  dzisiaj ,  kogo  jutro  masz  przepraszać. 
Rys.  Ad.  42.  Nie  ma  być  gniewano,  co  ma  być  odda- 
no,   ib.   45.     To    mię    gniewa,    że biiu    (insert    mid). 

GNIEWAĆ  się  reeipr.;  Boh.  hnewat  se;  Sloi'.  hnewam 
se  ;  Sorab.  1 .  zwobu  szo  ,  pżidfpu  ;  Bosn.  srricitise  ,  srri- 
(litise  ;  6Voa/.  gnyivamsze  ,  jaditisze  ;  Garn.  ilititise,  ihtera, 
jesim  se,  peklim  se,  togotim;  Ross.  s.ioócTBOBaTb ,  iie- 
rojOBaTb,  40ca40BaTb;  Eccl.  ncnoTtBaiii,  apro:  gniewać 
się  na  co  abo  o  co.  Dtidz.  12.  fid)  liber  ctiimś  drijcnt; 
jiiriicii,  I'pfe  fCBll.  Jednakowoż  na  ciebie  trochę  zła  je- 
stem. 11'.  \Yc  Pani  chcesz  mówić,  iż  sie  cniewasz  na 
mnie.  Teat.  50.  h,  22.  Punkt  honoru  mająca  kobieta 
zmartwi  się,  zgniewa.  Tent.  42,  c,  13.  Gniewa  sie  baba 
na  targ;  a  tai-g  o  tym  nie  wie.  Rys.  Ad.  11.  (pies  szcze- 
ka,  księżyc  świeci).  Gniewać  się  na  nierozumnego,  nie- 
rozum.  Cn.  Ad.  259.  Jest  to  w^ada  gniewać  się,  mó- 
wisz; o  niebożę.  Większa  wada,  tcdv  sie  kto  rozgniewać 
nie  może.  Zab.  10,  217.  Gniewać  sie,  pod  czas  nie 
wadzi.  Cn.  .Ad.  238.  Gniewając  się  niewiele  sprawisz,  ib. 
(gniew,  zły  poradnik,  zły  pomocnik),  im  3Pni,  im  3(crc)cr. 
Jak  to  głupio  jest,  na  te  się  rzeczy  gniewać,  które  na  gniew 
ani  zasługują,  ani  go  czują.  Pilch.  Sen.  257.  Nie  gnie- 
wam ci  się ,  ale  rozbaczam ,  mamli  się  gniewać.  Budn. 
Apopht.  42.  Im  kto  nie  tak  porywczy  jest  do  gniewu , 
tym  się  srożćj  gniewa,  kiedy  sie  rozgniewa.  Zab.  12, 
279.  Za  prawdę  ludzie  się  gniewają.  Zab.  12,  272. 
(cf.  prawda  w  oczy  kole),  (jniewają  się  z  sobą  =  mają 
chrap  na  siebie,  fic  jiiriicii  mit  ciiiaiibre,  finb  mit  cinaii= 
ber  biifc.  GNIEWANIE,  ia,  n.,  wzbudzenie  gniewu  w  kim. 


bnź    Sii)'cmad,)ni ,    Slcrijcrii. 


Gniewanie, 


gniewanie  się,  bai  i85|C)ci^ii,  ber  3orit,  ber  Slergcr.  Do- 
brodziejem moim  był  zawsze,  i  mimo  gniewań  jeo^o, 
znam  jeszcze,  że  mię  kocha.  Teat.  49.  i,"  93.  Okazuje 
słodyczy  więcej,  niż  zgniewania.  Przyb.  Luz.  285.  (niż 
gniewu).  —    Zgniewany,    rozgniewany.    Partie,  gniewny, 

n.  p.    Z  czołem  zgniewanem   mówi Przyb.  Luz.  240 

GNIEWIEN  06.  Gniewny.  GNIEWKÓW,  a,  m..  miasto 
w  Kujawsk.,  ciiic  Stnbt  iii  giijaoieit.  GNIEWKOWSKI,  a, 
ie.  Wojewodów  Kujawskich  Gniewkowskiemi  przedtyra 
tytułowano.  Mes.  1,  140.  GNIEWLIWIE  adv.,  Boh.  hAe- 
wiwe;  w  gniewie,  gniewając  się,  jorniil,  im  3onte.  Gnie- 
wliwie  mu  odpowiedział.  GNIEWLIWOŚĆ,  śoi,  z.,  Boh. 
hncwiwost;  Sorab.  1.  newnoscż;  Ross.  rHtB.inaocTb,  a- 
pocTb;  Eccl.  nporH-feBaHie ,  npoPHtBa;  skłonność  do  gnie- 
wu, jadowitość,  zjadłość,  bic  ąiCiC,  flcjdiiiniiber  3orii ,  bic 
31cvi5CVlid)feit.  Taka  jest  różnica  między  gniewem  a  gnie- 
wliwością ,  jaka  zachodzi  między  pijakiem  a  pijanym , 
miedzy  bojącym  się  a  bojaźliwym.  Pilch.  Sen.  119.  GŃIE- 
WLIWY,  a,  e,  Boh.  Iinewiwy  ,  zhorśiwy;  Slov.  hnewliwi; 
Sorab.  1.  zwobocżiwe ;  Yind.  gnjievast,  gnjievoviten , 
ferditliu;  Ross.  rHtB.iiiBuii,  apocTHuB,  apoBiUHhiil;  §.  1. 
zjadły,  jadowity,  do  gniewu  prędki,  cf.  jak  osa  jadowity; 
rozgniewa  się,  by  mu  palec  zakrzywił,  by  mu  na  nos 
mucha  padła,  sierdzisty,  kokotliwy,  (cf.  ropucha),  bińq , 
(irgcrlid) ,  511111  ^oriK  Ofuciijt.  Gniewliwy,  co  się  ustawi- 
cznie gniewa.  Rej.  Zw.  73  b.  Rozgniewany  może  być 
niegniewliwym  ;  gniewliwy  może  czasem  nie  być  rozgnie- 
wanym. Pilch.  Sen.  119.  Był  on  gniewliwy,  i  jako  ogień 
skwapliwy ,  ani  mógł  gniewu  swego  pohamować.  Sk.  Dz. 
529.  (cf.  porywczy,  zapalczywy ;  cf.  siarka).  Był  ten  król 
wielce  gniewliwy;  gdy  go  furya  wzięła,  czapkę  z  głowy 
rzucił,  pas  i  szaty  z  siebie  zmialał,  pościel  targał.  Sk. 
Dz.  1105.  Człowiek  gniewliwy  wzbudza  zwady,  a  kto 
jest  prędki  do  gniewu,  będzie  ku  zgrzeszeniu  skłonniej- 
szy.  W.  Prov.  29,  22.  I  lew,  z  natury  okrutnej  srogo- 
ści.  Przestanie  być  gniewliwym,  gdy  będzie  w  starości. 
Prot.  Kont.  C.  2.  Gniewliwego  hamować ,  nie  pobudzać 
trzeba.  Cn.  Ad.  ^60.  —  b)  Gniewający  się,  gniewny,  joriiiij, 
niiujctimdlt.  Cierpliwy,  poruszony  gniewliwszy.  Cn.  Ad. 
183.  Gniewliwy,  ogień  mu  z  oczu  pryska.  Zeyl.  Ad. 
80.  Morze  gniewliwe.  Groch.  W.  295.  (rozhukane).  — 
§.  2)  Do  gniewu  przywodzący.  Cn.  Th.  aiifbriliijciib ,  ax- 
ijcriib,  jiim  3i'i'iie  rcipcub,  arijcrlid;,  (cf.  fatalny,  przykry, 
oburzający).  Bardzo  gniewliwy  to  dla  mnie  przypadek. 
'GNIEWNIK,  a,  m.,  gniewający,  do  gniewu  pobudzając}-, 
ber  ciiieit  drijert.  Kto  nie  używa  dóbr  niebieskich ,  gnie- 
wnikicm  bożym  i  przeklętym  jest.  Zrn.  Post.  209  b.  Nie  dla 
siebie,  ale  dla  nas  gniewników  swoich,  wszystko  uczynił 
miłościwy  ten  pan.  ib.  57  b.  Człowiek  nędzny,  gniewnik, 
sprzeciwnik.  będący  w  przeklęctwie  u  boga.  Rej.  Post. 
R.  4.  gniewno'  ńii  =  markotno  mi,  c?  ift  mir  Ctwai  i^-. 
bricglid),  ćirijcrlidi,  ci  hu^t  mid)  aiif,  t|'t  mir  fatal.  Gnie_-- 
wnoć  było ,  żeś  równą  .■Mcydowi  była.  Bardz.  Trag.  495. 
Mon.  75,  057.  Choć-ci  mi  gniewno,  śmiać  się  musze 
przecie.  Past.  Fid.  289.  Gdy  się  tego  dowiedział,  gnie- 
wno mu  to  było.  Papr.  Ryc.  Tu  smutny  Car  rozważa, 
gniewno    mu    w  tym.    Bardz.   Luk.  2,  57.     Fundamenta 

10* 


76 


GNIEWNOŚĆ  -  GNIEZNO. 


GNIEZNY-GNIOTE. 


ziemi  trzęsły  się,  iz  Jehowie  było  gniewno.  Budn.  Ps. 
18,  7.  (od  gniewu  jego.  Bibl.  Gd.).  §.  W  gniewie,  gnie- 
wając się,  z  gniewem,  im  ipmc,  (irijcrlii^.  Gniewno  mu 
odpowiedział.  Tr.  GMEWNOŚĆ,  ści ,  ź.,  rozgniewanie, 
gniew,  zJość,  bic  3ln-flcvlirf)fcit ,  bo«  Slcrflcrnip,  ter  3oni. 
Bag.  ghgnijvnos;  Bosn.  ghgnivnost;  Croat.  gnyiunoszt. 
GNIEWNY,  GNIEWIEN,  a,  "e,  rozgniewany,  jornig,  fc 
gcrlit^.  Sorab.  1.  niwny,  newne;  Bag.  ghgnivan ;  Bosn. 
ghgnivni ,  jadoviti ;  Croa/.  gnyiven  ;  V)Hrf.  gnjieun,  sloben, 
ferditen,  jesn,  fardit;  Carn.  jęsn,  togotn ;  Slav.  gnjivan, 
Ijut;  Boss.  rHtBHHH.  Zbyt  jesteś  śmiały,  rzekł  mu  Tren- 
mor  gniewny.  Kras.  Oss.  G.  5.  Ot  Nero  idzie  z  gnie- 
wną twarzą ;  co  niesie ,  boję  się  struchlały.  Bard.  Trag. 
554.  Jowisz  gniewny  na  króla,  wojsku  straszną  klęskę 
zadał.  Dmoch.  IL  5.  Był  gniewien  na  biskupa  król.  Biel. 
Kr.  298.  On  tak  rzecze  gniewny Anakr.  47.  Czter- 
dzieści lat  byłem  gniewien  na  ten  rodzaj.  Wrobi.  22G. 
'GNIEWOSZ,  a,  ?«.,  gniewliwy,  podległy  gniewowi,  ber 
flĄ  oft  órgcrt.  Pan  Gniewosz,  nie  bardzo  dobry  musi 
być.  Weresz.  Beg.  124.  Gniewosz,  imię  własne  familii 
Polskiej.  A'.  Kam. 

Pochodź,  dogniewad ,  nagniewać  sie,  odgnieiuać  się, 
przegnietuać,  rozgniewać,  rozgniewać  się,  rozgniewany; 
zagniewanie,  zagniewany,  Yind.  vunsgnjevati  fe--'wygnie- 
wać  się;  Eccl.  riitEOApŁaiJTeAbHi,  3.ionaMflT.iiiBUH ,  najia- 
TOsaoóiiBUu  dzierżący  tirazę  czyli  gnieiv,  niezapominający 
prędko;  Subst.  rHtBOjep/KaHie ,  najiaTOa.ioóie. 
GNIEŹDZIĆ,  ił,i,c;.  niedok.,  zagnieździć  dokon.,  Boh.  hniz- 
diti  se,  hnjzdjm  se;  Bag.  ghgnjezditise;  Croat.  gnyezdi- 
tisze  ;  Carn.  gnęsdem  ,  -  diti;  Yind.  gniesditi,  gnjiesduvati, 
gniesdu  delati;  Sorab.  1.  neżdżu,  nezdo  twaf u ;  Boss. 
rHt34HTbca,  rHiawj-Cb;  Eccl.  ratataroca  {Eccl.  srH-EicjHTH' 
osieść;  Slov.  hnezdif  sa  inquietum  esse,  co  sa  tak  hnez- 
diś  quid  ita  inguietus  es?);  a)  gniazdo  czynić,  słać,  ^ai 
SJcft  bmicn,  niftclii  pr.  et  fig.  Gdzie  fanatyzm,  zazdrość 
gnieździ  łozę ,  Tam  całość  państwa  ostać  się  nie  może. 
Zab.  13,  9.  (ściele,  uściela).  Niektórzy  zjadła  zawziętość 
w  sercu  swoim  ku  drugiemu  ąniezdia.  Zachar.  Kaz.  i, 
215.  (chowają,  kryją).  —  Gnieździć  się  zaimk.  niedok., 
ugnieździć  się  dok.,  a)  gniazdo  sobie  słać ,  fi(^  niftclit ,  fiii 
tin  9Jeft  baiien.  Gnieżdżą  się  ptaki  na  drzewach,  na  ska- 
łach, przy  domach,  na  ziemi.  Zool.  Nar.  215.  b)  fig. 
Osieść,  fi^  Mu^ItĄ  niebcrlajfcn ,  niificbcln.  Bodaj  się  czło- 
wiek dobry  w  tych  stronach  nie  gnieździł ,  Bodaj  tylko 
wygnaniec  temi  ścieżki  jeździł.  Kras.  List.  29.  W  kąci- 
ku się  ugnieździł.  Jak.  Baj.  155.  GNIEŻDŻENIE  SIĘ 
subst.  verbi,  gniazda  robienie,  baś  JJiflcn.  Czas  gnieżdże- 
nia się ,  błe  ^ctfjcit.  Eccl.  rHt340TBopeHie ;  rH't340TB0- 
pnicjb  nidificator.  GNIEŻDZISTY ,  a ,  e  ,  pełen  gniazd , 
»rtl  JJcjłei".  Ruda  skalista,  obłazgowa,  gnieżdzista  albo 
łączna.   Os.  Żel.  5. 

GNIEŹNIEŃSKI,  a,  ie,  od  Gniezna,  »oit  ®nefen.  Arcybiskup 
Gnieźnieński,  prymasem  całego  królestwa  i  wicerejeni 
w  czasie  bezkrólewia.  Di/kc.  Geogr.  i,  242.;  Boh.  Hnez- 
dnensky,  Hnezdsky.  GNIEZNO,  a,  «.,  Boh.  Hnezdno, 
Hnezdo  ,  miasto  Polskie ,  niegdyś  stolica  całego  królestwa 
Polskiego.  Dykc.  Geogr.   i,  242.   ©ncfcn,    »or    2Iltcr«   bic 


^anptfłabt  oon  ganj  fokn.  Sześć  mil  od  Warty  rzeki 
Lech  miasto  postawił,  i  Gnieznem  je  zwał;  snadź  od 
gniazda;  że  abo  na  miejscu  onym ,  na  którym  sie  pta- 
stwo  dzikie  gnieździć  miało,  zamek  miał  stanąć,  abo  iź 
na  nim  orle  gniazdo  zastał  był.  Krom.  31.  Nie  od  or- 
lich gniazd ;  ale  od  pierwszego  naszego  w  tym  miejscu 
zagnieżdżenia  się,  osadę  Lechową  z  czasem  nazwano 
Gnieznem.  Kras.  Bst.  205.  Tam  gdzie  zaczętych  Lachów 
Gniezdo  leży.  Petr.  Hor.  2,  7.  3.  "GNIEZNY,  a,  e,  od 
gniazda ,  gniazdowy,  D?e^  ■■  .  Nie  słychać  jeszcze  kwilące- 
go ptaka  Z  kołysnych  czupryn  drzewa,  lub  z  gnieznego 
krzaka.  Przyb.  Ab.   11. 

Pochodź,  pod  słowem  Gniazdo. 

GNIJĘ  ob.  Gnić.  GNILEC,  Ica,  m.,  szkorbut,  dzięgna ,  gni- 
lizna  ustna.  Syr.  Ziel.  156.  bie  iWmibfduIe,  in  ©corbut, 
(Sd)ar6o(I.  (Boh.  hnis  ropa ,  otok ,  hnisowaty  ropowaty). 
Dziąsła  gnijące,  abo  gnilec.  Syr.  Ziel.  564.,  Yind.  vustnu 
gnitje  ,  gniune  Yuste  ,  sobna  gniloba  ,  shuela  ;  [Yind.  gnilz, 
listognoj  =  listopadj;  Croat.  zazubnicza;  (Boss.  runjaKB 
człowiek  pełen  zgniłych  humorów).  Szkorbut  nasi  zowią 
gnilcem.  Petr.  Wod.  24.  W  gnilcu  czyli  szkorbucie,  pi- 
jawki dobrze  jest  stawiać.  Perz.  Cyr.  2,  131.  GNILIZNA. 
y,  :'.,  1)  gnicie,  bic  gdulni^.  5o/i.  hnilina ,  zhnilina,  zhni- 
lotina ;  Bosn.  ghgniiad;  Yind.  gniloba,  segnija;  Ross. 
raiub ,  nopia ,  laa,  Ty.x.iocTb,  i3'xo.ib,  rBiuyxa,  thh- 
ayuiKa ,  TpynopimiiHa.  2)  collect.  Rzeczy  zgniłe ,  faiileS 
3ciig,  ocrfaulte  Sac^cii.  GNIŁKA,  i,  :'.,  a)  rzecz  zgniła, 
etmai  ScrfaultCB.  Próchno  ,  plugawą  będąc  gniłką  ,  ludz- 
kie błaźni  oczy.  Pot.  Pocz.  288.  Gniłki,  co  się  walą, 
zbudowane  będą.  1  Leop.  Ezech.  56,  10.  (miejsca  pobu- 
rzone.  3  Leop.).  Dom  zły,  domiszczko,  gniłki.  obaliny. 
Cn.  Th.  155.  b)  Gruszka  zgniła,  odleżałka,  cirtC  teigii^tc 
Sirnc.  Boh.  hnilice  ,  hnilieka.  Owoc  niektórych  drzew 
długo  nie  źrzeje ,  niegdy  się  doleży,  jakoby  gniłki.  Spicz. 
121.  Niech  się  nie  kwapią  gniłek  wybierać,  az  pierwej 
w  słomie  dojźrzeją.  Hipp.  22.  —  fig.  tr.  Pod  cudzym 
drzewem  zbierasz  gniłki  a  za  świeże  owoce  udajesz.  Zebr. 
Zw.  115.  GNILNY,  a,  e,  gniłości  nabawiający,  faulcn 
macjcnb.  Kiszenie  gnilne  fermentatio  putredinosa.  Kruml. 
Chym.  540.  GNIŁOŚG  ści,  i.,  (cf.  zgniłość),  gnicie,  iai 
giiiilcn ,  bie  gdulnip.  Yind.  gnilost ,  gniją ;  Bosn.  ghgniiad ; 
Bag.  ghgniiad,  ghgniladina,  saghgnitje;  Boss.  raiuocTb , 
MOar.iocTb,  TpynoptxOBaTOCTb.  Nasiona  ogórkowe  są  ła- 
cne ku  próchnieniu  i  gniłości.  Spicz.  22.  GNIŁY,  a,  e, 
part.  perf.,  (cf.  zgniły),  bótwiały,  fnul  (ycrfault).  Slov.  hnilf; 
Sorab.  2.  gnili;  Yind.  gnił,  gniu,  gnilast,  gnilu,  stro- 
hncu;  Carn.  gnił,  gnyl ,  gnyle ;  Crotat.  gnyil;  Dal.  §n'\o; 
Jiag.  ghgnio,  -  ila,  -  ilo  ;  Boss.  TpynoptxoBaTUH ,  M03r.ihia. 
Kazał  ci  za  gniłe  gruszki  podziękować.  Bys.  Ad.  25.  (ja- 
kie darowanie,  takie  podziękowanie;  jakie  pomaga  Bóg, 
takie  Bóg  zapłać). 

GNIOTĘ  ob.  Gnieść.  GNIOTEK,  tka,  m.,  GNIOTKA,  i,  i, 
placek  nagnieciony.  Włod.;  depstus ,  depstilius  panis.  Cn. 
Th.  197.  ciii  (s^nctling)  bctl>  gcfnctcter  Siic^cn.  Boh.  hne- 
tinka.  Gniolek,  placek  z  makiem  i  miodem.  Cn.  Th. 
706.  —  §.  Gniotek ,  który  się  z  robotą  jaką  gniecie.  X. 
Kam.  ciii  ^Uader,  irobler,  laiiofamef  23feiif(|. 


GNIP  -  GNÓJ. 


GNOJEK  -GNOJEWISKO. 


77 


GNIP  ob.  Gnyp. 

'GNIUS,  u,  tn.,  [cf.  Eccl.  nioyCL  scelus ,  summa  impudenłia. 
2];  cf.  Croat.  gnyusz  fimus ;  Ross.  rmto^ecTb  gniłość,  (cf. 
gnuśny),  gaul^icit,  Snulnip.  Dokąd  snem  lenistwa  spać 
będziecie ,  dokąd  gniusu  [zbrodni,  bezwstydu.  2]  niedbal- 
stwa od  oczu  serc  waszych  nie  otrzecie?  Smolr.  Lam.  iA. 

GNOIĆ,  ił,  i,  cz.  niedoh.,  zgnoićrfoA,  zgniłym  uczynić,  ro- 
bić żeby  co  gniło,  dać  gnić,  foiileit  moĄm  ,  faulcn  laffcn. 
Boh.  hnogiti,  hnogiwati ,  hnogjm,  hnogiwam ;  S/ov.  hno- 
gjm ;  Hung.  ganejozom ;  Yind.  gnojiti,  obgnojiti,  gnoyt; 
Carn.  gnojim;  Sorab.1.  gnojsch;  Sorah.  \.  nojicź,  noyu; 
Bosn.  ghnojiti  ;  S/of.  gnoiti ,  gjubriti;  Croat.  gnoiti;  Ross. 
rHOHTb ,  crHOBTb ,  yHaBoantb ,  j-HaBOHtiiBaib ,  y4o6paTb. 
Chłopa,  który  się  źle  gnaruje,  budynek  na  swej  osadzie 
gnoi ,  najlepiej  oddalić.  Haur.  Sk.  49.  U  nas  nietylko 
nie  budują  w  starostwach,  ale  jeszcze  zamki  gnoją.  Pełr. 
Pol.  2,  192.  Jak  ten  pas  w  ziemi  zgnił,  tak  ja  zgno- 
ję  pychę  Judy.  W.  Jerem.  13,  7.  (skazę.  Bibl.  Gd).  Nie- 
zbożnik  zgnoi  i  zhańbi  wszystko.  Budn.  Prov.  13,  5.  Zbo- 
że swe  gnoisz,  łaknącym  nie  dając.  Prot.  Jai.  14.  Cze- 
muż skępcze  nie  dajesz,  gnojąc  skarby  swoje?  ib.  10. 
(dusząc).  §.  Gnoić  kogo  więzieniem,  abo  w  więzieniu » 
trzymać  go  w  więzieniu  smrodliwym ,  az  zgnije  i  umrze, 
ctnen  im  ©efńiiijniffe  faulen  unb  ocrfaulcn  lajfen.  Buntowni- 
ka tego  Bolesław  do  więzienia  wtrąciwszy,  zgnoił.  Krom. 
lii.  {perpetuo  carceri  mancipavit).  Potym  był  pojman  i 
w  więzieniu  zgnojon.  Biel.  t>w.  104.  Gnoić  ranę  ,  wrzód  = 
do  ropienia  przymuszać  ją ,  fte  eitcm  inad)cn ,  citcrn  laffen. 
Łakomy  balwierz,  mogąc  rychło  uleczyć  ranę,  gnoi  ją; 
aby  za  dłuższym  leczeniem  więcej  zarobił.  Sax.  Parz. 
20.  Maść  gnojąca.  Cn.  Th.  197.  citie  eitcrfalbe.  Gnoi 
się  rana  {Boh.  hnogi  se),  zbiera  się  ,  ropi  się ,  bte  SBuitbe 
citert.  Vind.  fe  gnojit,  otiekuvati,  heitrati;  Hoss.  rnoHica, 
(cf.  Ecd.  rHOCBHua  zgniła  gorączka).  Na  wrzód  plastry  przy- 
kładają ,  aż  się  sam  zgnoi  i  przepuknie.  Petr.  Ek.  62.  —  §. 
Gnoić  rola  ■■  nagnoić  ,  nawozić  gnojem  ,  sprawiać  gnojem. 
€n.  Th.  ben  3Wcr  biingen.  GNOiSTY,  a,  e.  Sorab.  1.  howno- 
yite,  fmrodoyite ;  Vlnd.  gnoinu  ;  Ross.  thoShuiI,  rHOiiCTuH  ; 
nagnojony.  Cn.  Th.  ooll  9Mift,  Siiiigcr,  xoo\j\  gcbiingt.  Na 
to  zboże  trzeba ,  żeby  rola  gnoista  była.  §.  Pełen  gnoj- 
nicy abo  juchy  gnojnej ,  gnojówki,  »oIl  9Sift[ad;e.  Gnoi- 
sty  nawóz  na  roli  na  spód  kładą  ,  a  suchy  nie  dognojony 
na  wierzch.  Haur.  Sk.  50.  —  §'.  Ropisty  Ross.  rHOCBa- 
TUH,  rHOiicTbiH.  Mocz  gnoisty,  to  jest  ropisty.  Sień. 
Wyki.  Świerzbiączka  albo  gnoisty  liszaj.  Sień.  162. 
eitrig,  tioU  Citer.  GNÓJ,  oju,  m.,' Boh.  hnug,  hnoge 
siercus  i  pus  ropa;  Slov.  hnug;  5/ov.  gnój,  gjubre;  Carn. 
gnój;  Yind.  gnui ,  gnoi,  klat,  lainu;  Bosn.  ghnoj  pus, 
ghnoj,  ghnus  fitnus;  Rag.  ghnooj,  ghnus,  ("ghnójniza. 
wrzódj;  Croat.  gnój ,  gnyusz  ;  gnój  ii  ranę  pus  ;  Nung. 
ganej ,  ganeij ,  gane  ,  ganezas  ,  ganay,  ganaij ,  genyetseg, 
genyedsegh;  Bal.  gnoy;  Sorab.  2.  gnój;  Śorab.  1.  nóy, 
noi,  fmród,  hówno;  Eccl.  mon,  Bbi^aBKii,  bu.\04Kii; 
§.  łajno,  ber  Sotf;,  bie  (Srcrcmeiitc.  Gnój  jest  wyrzutem 
ostatków,  już  gnić  poczynającycli ,  pokarmu  zwierzęcego. 
Kluk.  Zw.  i  ,  36.  Gnój  bydlęcy,  wołowy,  krowiniec. 
Rag.  biiloga,  balo.\ina,  ber  glaben,  Slu^flabcti.    Gnój  koń- 


ski Vind.  koinski  gnoi,  koinske  fige ,  ermenove  jaize, 
CfcrbedpfcI.  Gnój  myszy,  owczy,  kozi  =  bobki ,  SKdufcfiJt^el, 
6d)affÓt^cI.  NB.  Słowacki  dyalekt  na  ivyraźenie  gatunko- 
we gnoju  czyli  tajna,  ma  szczególne  zakończenie  —  inec, 
n.  p.  holubinec,  kobilinec,  kozinec,  kurinec,  oweinec, 
ob.  Krowiniec,  'gołębiniec;  w  Windyjsk.  zakończenie  na 
—  ak  n.  p.  golobiak,  golobzhjak.  §.  Gnój,  gnoje  plur., 
nawóz,  ber  2}fift,  ber  ©iingcr.  Jest  u  nas  powszechny 
po  wsiach  zwyczaj,  gnoje  przed  samemi  prawie  trzymać 
oknami.  Krup.  5,  14.  Gnoje  przez  swoje  gnicie  spra- 
wują w  ziemi  kiśnienie.  Jiluk.  Rośl.  3,  168.  Koński  gnój 
jest  nad  wszystkie  gorętszy.  Haur.  Sk.  29.  Ludzie  z  do- 
mu gnój  wożą,  a  my  do  domu.  Rys.  Ad.  38.  (śmiecie, 
mierzwę).  Gnój  nim  tylko  już  wozić ;  do  gnoju  sie  je- 
no zgodzi.  Cn.  Ad.  261.  Stary  koń  do  gnoju,  "choć 
przedtym  służył  w  boju.  ib.  1088.  Najlepszy  gnój  na 
rolą,  pańskich  stop  ślady,  t.  j.  pański  pilny  dozór  uro- 
dzajną czyni  rolą.  Petr.  Ek.  12.  cf.  w  tym  się  polu  do- 
brze rodzi,  po  którym  gospodarz  chodzi;  cf  oko  pańskie 
konia  tuczy.  —  g.  Gruczołki  uszne  oddzielają  tfustość 
uszną,  abo  gnój  uszny.  Kirch.  Anat.  50.;  Yind.  vushe- 
tna  shauba,  fmola  is  vushet;  t)ai  OCircitfcfimttls.  Simil. 
Oczny  gnój  Slov.  hnug  w  oćjch ,  Germ.  3lugenmater(e ; 
adj.  Slov.  okohnogny  gramiosus.  —  Gnój  w  ranie,  ropa, 
ber  Siter;  Slov.  hnug  wredu;  Hung.  genyetseg.  §.  Śmie- 
ci, brudy,  wyrzuty,  propr.  et  fig.  'sOiift,  Se^rig,  Sot^. 
Rzadko  kiedy  który  z  tych  Baszów  lepiej  niż  w  gnoju 
będzie  pochowany.  Kiok.  Turk.  99.  Sam  on  nędznika 
wziąwszy  z  gnoju  prawie  Posadzą  go  na  książęcej  ławie. 
Groch.  YV.  566.  m^  bcm  ntebrigfteir@tanbe.  '§.'  2.  Gnój, 
oja,  m.,  człowiek  plugawy,  gnojnik,  gnojek,  ein  SMtftfirtf. 
Słudzy,  gdyby  nie  czuli  karności  nad  sobą,  zpysznieliby, 
gnojami,  uporncmiby  się  stali.  Petr.  Ek.  108.  Zwykli 
szyję  kurczyć  gnojowic,  którzy  od  wielkiego  spania  zgnu- 
śnieli.  Eraz.  Ob.  B.  GNOJEK,  ojka ,  m.,  a)  gnojnik, 
charłak,  na  gnoju  siedzący,  mieszkający,  fimeli  incola. 
Cn.  Th.  ber  tm  2Bifte  fc^Idft.  Gnojek  ci  "to,  co  w  gnoju 
da  się  aresztować.  Jag.  YYyb.  E.  2.  (cf  Eccl.  rnoeHMe- 
HHTuii,  rHoeTesHhifi,  riiycoiiMeHHTbiii  eopronymus).  — •  §.  fig. 
Człowiek  plugawy,  smród,  eiii  SOfiftfiiif ,  2}fijł^ammel  (OTiftute^, 
Oefter.).  Nasi  właśni  najmici,  smrodliwi  gnojkowie. 
Nam  panom  swym  dziedzicznym  usiedli  na  głowie.  Zi~ 
mor.  Siei.  229.  Lada  gnojek  pastwi  się  dziś  nad  ży- 
dem. Pot.  Zac.  96.  b)  Domak,  domator,  ber  ntĄt  ^iittcr 
bem  iDfen  |ieroorgcfrodieu  ift.  GNOJENIE,  ZGNOJENIE,  ia, 
7!.,  subst.  verb.,  nabawienie  gnicia  czyli  zgniłości,  bdS 
gauleiima^cit ,  tn  Sdnliiip  Serfejen.  Sposób,  którym  zwie- 
rzęce części  w  inszą  się  naturę  przemieniają,  zowie  się  zgno- 
jenie,  zgniłość,  putrcfakcya.  AV«/).  2,  ol.  Gnojenie  ziemi, 
roli --nawóz,  baiS  ®iiiigcii.  V'<ftrf.  gnojenie  ,  gnojna.  GNOJE- 
WISKO, GNOJOWISKO,  a,  n.,  Boh.  et  Slov.  hnogiśte;  Sorab. 
1.  noyencźa,  kopicza  noya;  Croat.  gnojnische  ,  gnoischc, 
gnojnik;  Carn.  gnojnislie;  Hung.  ganejhely ;  Bosn.  var- 
pina  ,  varpiscle  ,  bunisctc  ;  Ross.  riiOHiue;  miejsce  gdzie 
gnój  kładą,  fimetum.  Mącz.  bcr  SKift^aufeii ,  bte  2)?iftgruk, 
bte  SKiftftatt.  Osobne  być  powinny  na  podwórzach  chłop- 
skich gnojowiska,  żeby  się  tamtędy  ani  jeździło,  ani  gnój 


78 


GNÓJKOSTWO  -  GNÓJSTWO. 


GNÓJNOTOCZNY  -  GNUŚNOŚĆ. 


byl  rozniesiony,  bwitk.  Bud.  433.  Przy  folwarku  dobrze 
mieć  dwa  gnojniki  albo  gnojowiska.  Cresc.  81.  Dom 
jego  będzie  gnojowiskiem.  Biidn.  Ezdr.  6,  11.  (gniJka, 
kupą  gnoju).  GNÓJKOSTWO,  a,  n.,  brudne  zminda- 
ctwo,  fiilint^iGC  giliigfcit.  Co  ty  nazywasz  skromnos'cią, 
to  u  nas  wędrujących  jest  głupstwem  czystem,  gnójko- 
stwem.  Teat.  39,  64.  (cf.  domatorstwo ,  piecucliowstwo). 
GNOJMCA ,  y,  ź.  Boh.  hnognice;  Sorab.  1.  noischcźiza ; 
Yind.  gnoiniza,  gnojishe,  gnoina  jama,  gnoina  lusha, 
gnoinishe ;  Carn.  gnojneza;  Croat.  gnoynicza ;  Ross.  rno- 
nme;  Eccl.  rHon.iiime,  iiy-AUHiiKi ,  rHoenpiflTC.mme;  §.  1. 
gruba  gnojna,  bie  ffliftpfii|C ,  fJiiftlac^C.  Młode  drzewka 
świeżo  sadzone  trzeba  polewać  wodą  z  gnojnicy,  albo 
inszą  zagniła  wodą.  Zaw.  Gosp.  (cf.  Cresc.  118.  gnojnicą 
ziemię  znioczyćj.  Na  psie  włosy  u  konia  najlepszy  spo- 
sób ,  żeby  koń  po  kostki  stawał  w  gnojnicy,  na  każdy 
dzień  po  ćwierci  godziny.  Hau?'.  Sk.  iii.  —  g.  2.  Gnojni- 
cą, Botan.  gatunek  tizęsidła ,  substancya  galaretowa,  za 
poruszeniem  drżąca,  bladozielonawa,  fałdzista,  po  de- 
szczach się  pokazująca,  w  czasie  suchym  niknąca.  Znaj- 
duje się  po  deszczach  na  łąkach ,  w  szpalerach  ogro- 
dowych, i  w  lasach,  Tremclla  Nosloc  Linn.,  jundz.  522. 
Kluk.  Dykc.  5,  121.  Cibaallcrt.  GNOJNIK,  a,  m.,  gno- 
jek, ubogi  na  gnoju  leżący,  charłak,  \ind.  fmerdhuz , 
fmerdliuka,  klatnyak;  Ecd.  rHOilHiiKT,,  rnoncTBye.iiuii; 
eiii  elciibcr  3(vmef,  bcv  aitf  bcm  Siifte  iimfommt.  X.  Skarga, 
tknięty  widokiem  leżących  w  gnojach  i  umierających  po 
ulicach  chorych,  założył,  jak  pisze  w  erekcyi,  szpital 
gnojników.  Gaz.  Nar.  2,  19.  —  g.  Gnojnik,  Boh.  hno- 
gnik,  gnojny  wóz,  bci"  !l!it)'tiimijcn.  —  Gnojnik  =  gnojowi- 
sko, n.  p.  Przy  folwarku  dobrze  mieć  dwa  gnojniki  albo 
gnojowiska,  żebyś  z  jednego  gnojnika  gnój  stary  wywo- 
ził na  rolą,  niż  się  on  nowy  na  drugim  gnojniku  dole- 
zy.  Cresc' 81.  93?ift|'tatt ,  ?]ifft^iiiifc,  Yind.^  gnoini  kup, 
gnoistvu;  {Croat.  gnoynik  aijer  fimalus).  §.  Botan.  Bedłka 
gnojnik ,  agaricus  ftmetarius  Linn.  błonki  jej  miękkie 
w  ciecz  czarną  śmierdzącą  za  czasem  zamieniają  sie.  Rośnie 
w  ogrodach  i  na  polach  gnojem  nawiezionych.  Jundz. 
560.  bei-  SliiflWattcridmiamm.  GNOJNY,  a,  e, '§.  1.  gno- 
jowy, Boh.  et  Slov.  hnogny;  Yind.  gnoin,  fuen ,  klaten, 
(gnojan  =  ropisty) ;  Hung.  ganeji;  Sorab.  1.  Iiownane, 
fmrodowe;  Germ.  3)ii|'t  =  .  Gnojna  woda,  Boh.  hnogna 
woda,  gnojnicą.  §.1.  Od  gnoju,  5111:1 'JJiftC  gc[iih'iij ,  Wdii-. 
Gnojne  nosidło,  Boh.  bnogne  nosydlo,  gnojówki,  bie 
2)iifttHn'C,  Boh.  korba.  Gnojne  widły,  Boh.  linogne  widlv, 
bie  aSifhjakl.  —  §.  2.  Gnoisty,  -M  m\\t,  m\\iil.  Nawóz 
gnojny  i  gesty.  Maur.  Sk.  31.  Kapusta  żąda  ziemi  tłu- 
stej i  dobrze  gnojnej.  Cresc.  203.,  Yind.  gniunu,  orau- 
nu  pole.  GNOJÓWK.\ ,  i,  2.,  gnujnica,  jucha  gnojna, 
Siiftjiliicfie.  Zgniła  gnojówka.  Wolszt.  13.  Do  uprawy 
gruntu  pod  len  używają  gnoju  gołębiego  z  gnojówką 
bydlęcą.  Przędz.  6.  GNOJÓWKI,  owek  ,  plur.,  poboczne 
deski  wozu'gnojnego,  bie  2?iiftlimcr.  Cn.  Th.  GNÓJO- 
WNIK,  a,  m.,  nawożnik,  który  gnój  nawozi,  ber  3}{ift= 
iaiicr,  ber  Siiiiijcr,  ber  bcH  Mmi  aiif  ben  31(fcr  tiibrt.  Tr. 
GNOJOWY,  a,  e,  od  gnoju,  33(ift=.  Gnojowa  góra,  ber 
SDfiflfiero.     GNÓJSTWO,    'GNUSTWO,    a,  n.,   gnuśność, 


leżuchostwo  ,  gaulbcit,  gaulcujfffo.  Złota  dobywać  nie 
chcieli,  nie  2  gnójstwa ,  ale  z  wzgardy.  Jnbł.  Tel.  114. 
Grunt  wyborny,  ale  gnójstwem  srogim  nieorany,  niesiany. 
ib.  48.  Dla  'gnustwa  i  złości.  Zycjr.  Pap.  519.  'GNÓJ- 
NOTOCZNY, a,  6,  {Eccl.  riioi€TOVHB'Ł  lippus,  ulcere  sca- 
łens,  cf.  ropisty).  "GNUS,  a,  m.,  zgnuśniały,  leżuch, 
gnojek,  gnój,  śmierdziuch,  ber  ocr  gaiilbeit  fłiiift,  etn 
gitillen^cr ,  Sdreiibaiiter.  {Yind.  gnus  nausea;  Rag.  ghnus 
sordes;  Croat.  gnyusz ;  brzydota ,  wstręt).  Gnus  leniwy 
mawia:  nie  pójdę  w  drogę,  ono  lew  stoi.  Birk.  Chmiel. 
B.  5.  Gnusa  po  spaniu  prędko  poznają,  ib.  Gnusowie 
na  posłuchach ,  na  straży  lada  co  myślą ,  mówią.  ib. 
GNUŚLIWY,  a,  e,  —  le  adv.,  skłonny  do  gnuśności, 
trd(5C,  jitr  Jaiilbeit  GCiiciijt.  Żyć  nie  'znasz  w  gnuśliwej 
miękkości.  Mon.  68.  169.  GNUS.MEC,  iał,  ieli,  ieje, 
nijak,  niedok.,  zgnuśnieć  dok.,  gnuśnym  zostawać  abo  być, 
próżnować,  lenieć,  fmil  ircrbeii,  trmje  fcmi,  fniilenjen, 
niuffig  fifictt.  Slov.  laknaweti;  Yind.  Yedluvati ,  hlenitife, 
{Yind.  gnufyti,  gnufiti  ?iflwsea?'e,  aversari ;  gnufitife,  gro- 
so  imeti,  ostuditife=  brzydzić  się;  Carn.  gnusiti  aiersari); 
Rag.  Ijenitise ,  lexatti ;  (Hag.  ghnusiti  inquinare ;  Bosn. 
ghnusiti  foedare;  Croat.  gnyusziti=  brzydzić;  Croat.  gny- 
uszimisze  nauseo,  abominor;  Dal.  gnussitisse  =  brzydzić 
się);  Boss.  ns.iUTiiTtca,  iisj-feHiiTbca ,  (rnymaibca,  norHy- 
uiaiŁca  wstręt  mieć;  Eccl.  rHycntio  brzydnieć;  crnycii- 
Tiica,  norHyuiaibca  ntjfB  brzydzić  się).  Długoli  będziesz 
gnuśniał  w  tym  niewstydzie?  Chrosc.  Ow.  11 9.  Gnuśniał 
w  próżnowaniu.  P.  Kchan.  Orl.  180.  Od  wielkiego  spa- 
nia zgnuśnieli.  Eraz.  Ob.  B.  Wiele  czynić,  to  jest  żyć, 
gnuśnieć  jest  być  w  grobie.  Zab.  13,  102.  Święty  po- 
koju, te  masz  wadę  w  sobie,  Ze  ludzie  radzi  zgnuśnie- 
ją  przy  tobie.  J.  Ki.lian.  Dz.  213.  Czyż  warta  tego,  by 
w  ciemnym  ukryta  byciu,  gnuśniała  próżno  jej  uroda? 
Hul.  Ow.  113.  (zwiędła,  przekwitła).  Chude  krowy  zjadł- 
szy tłuste,  tako  wąż  jak  i  pierwej  chudością  i  szpetno- 
ścią  gnuśnialy.  W.  Genes.  41,  2l.  (ściągały  się  bez  ru- 
chu, żywości).  GNUSNIK ,  a,  m.,  gnus,  leń,  leniuch, 
cm  Saiilciijer ;  Boss.  pox.ia,  xoJianŁ;  Eccl.  i|ianbCTEh- 
iiHKi.;  {Bag.  ghnousnik,  ghnusaz  spurcus).  Od  wyroku 
żaden  człek  sie  nie  wybiega,  Kownie  mu  i  bohatyr  i 
gnuśnik  podlega.  Dmoch.  U.  168.  G.NUSNO  adv.,  leni\yo, 
frtiil,  trdijc.  Pies  gnuśno  rosły,  nie  myśl,  zęby  ci  zająca 
ugonił.  Bielaw.  Myśl.  C.  b.  GNUŚ.NOŚĆ,  ści ,  z.,  lenistwo, 
ospałość,  bie  Siiuldcit ,  Jrdijbcit.  Boh.  rozmai-ilost;  Rag. 
Ijenós,  lotrostYO,  zlocćstyo,  (ghnńsost,  ghnusoba,  glinu- 
socchja,  gliniis  sordes;  Dal.  gnussota  =  brzydliwość ; 
Croat.  gnyuszoba  sordes,  abominatio);  Bosn.  zlocestyo , 
zlolo  ,  lotroystyo,  linost,  tromnóst,  (Bosn.  ghnusoba,  ghnu- 
sóchja,  gadnost  spurcilas);  Yind.  toshliyost,  lenost,  le- 
noba,  oterpnost,  ytrapnost,  yedliyost,  yedlust,  namar- 
nost,  (Yind.  gnufitnosl,  gnufoba  abominatio;  Carn.  gnu- 
sóba,  gnusia  !  szkaradność;  Ross.  rnycHOCTb  brzydkość  , 
raycTBO  bezbożność ;  Eccl.  nioycL  ,  nioycbiiocTh' brzydota); 
Eccl.  i)i.\i{bCTBO.  Gnuśność  i  nieruchawość  ciał,  nieu- 
dolność ciał  do  wzruszenia  siebie  samych.  Boh.  Byab.  11. 
Obaczcie,  jeśli  jest  w  was  jaka  gnuśność  abo  lenistwo  , 
bo  nam  lepiej  być  ustawicznie  czujnerai.    Baz.  Hsl.  108. 


GNYP-  GODNE. 


GODNIE  -  GODNOSTKA. 


79 


Z  niedbalstwa  wynikła  gnuśność  w  ćwiczeniu,  od  owej 
wyciekJo  do  wypełnienia  lenistwo.  Smotr.  Lam.  10.  GNU- 
ŚiSY,  a,  e,  leniwy,  założył  ręce,  w  zanadra  ręce  włożył. 
Cn.  Ad.  261.  fnill,  trćigc.  Boh.  negapny,  rozmarily;  Rag. 
Ijen,  (ghnusan ,  ghnuusni  ofcscocHMS,  sordidtis);  Croat.  len, 
trom,  (gnyiuszni  sordidiis);  Bosn.  Im,  trom,  trum,  lottar, 
zlocest,  (ghnusni,  necisti ,  gadni  sordidtis);  Yind.  vedel, 
kafsan,  pozhalsen,  tosliliu,  vtragliu ,  prevedel,  vedel 
kaker  en  pefs ,  vedeu  da  fmerdi ,  namarn ,  lejn ,  faulast, 
oterpnjen ,  (gnulcn ,  gnufiten  ,  gnulnoben  =  obrzydliwy) ; 
Carn.  utragliv ,  ( Carn.  gnusne  abominabilis) ;  Ross.  yBa.Jb- 
iHBUii,  (Ross.  et  Eccl.  rnyCHufi  brzydki,  szkaradny).  Gnu- 
śni  w  błocie  się  tarzają.  Dar.  Lut.  18.  Mężnych  szczę- 
śliwszy jest  pogrzeb ,  niżeli  gnuśnych  żywot.  Warg.  Wal. 
136.  Flisowie  nad  wiosłem  śpią.  gnuśni  na  prace. 
JabŁ  Tel.  47. 
GNYP,  GNIP,  a,  m.,  (Boh.  kncyp;  Dan.  kniv;  Angl.  knife;  Svec. 
knif;  Gall.  canit';  Lał.  med.  canivus,  canipulus),  ber  Śltteif , 
Sd)u[tcvfncif.  Nóż  szewczy.  Zab.  9,  6o.  Szewc  skupował  gni- 
py  i  kopyta.  Hor.  Sat.  188.  Choć  nie  jest  w  cechu  i  nie 
robi  gnypem ,  jest  szewc.  ib.  44.  Pilch.  Sen.  list.  2,   78. 

G  O. 

GO  accus.  sing.  masc.  gronom,  on,  (Boh.  ho),  i[;ii.  Wi- 
działem go.  —  Dawni  często  piszą:  gi ,  ii,  ji,  i,  j  za- 
miast go,  n.  p.  Seklucyan,  cf.  gi ,  ob.  On. 

GODŁO,  a,  ?(.,  §.  1.  znak  ugodzony,  umówiony,  ciii  ycr= 
akcbctcS  3cii)eii,  cin  8ofiiitfl'3jcicf)Cit ,  gofuiujutiutrt.  Yind.  sna- 
minje ,  losanje;  (Carn.  gódla  strapula);  Carn.  geslu ; 
(Sorab.  2.  godalo,  godło,  godane  gadka,  zagadka;  cf. 
gadać) ;  Ross.  Aosynn,.  Godło ,  znak  między  przyjaciółmi 
do  jakiej  uczty,  biesiady;  teraz  mówią  bilet.  Wiod.^  Znak 
zmówny  we  wsi,  w  miasteczku.  Cn.  Th.  198.  Żydom 
zdrajca  Judasz  takowe  dał  godło.  Kanc.  Gd.  91.  (ob. 
pocałowanie  Judaszowe).  Godło  wojenne  =  hasło,  fcic  ^*a= 
role,  bic  Sofunt)  ber  SolbatCll.  Ona  do  bramy  śmicle  szła 
i  godło  Dawszy,  wrotniego  łatwie  oszukała.  P.  Kchan. 
Je)'.  139. —  §.  Kwiaty  te  wzorzystsze  patrzącym  sprawia- 
ły wejźrzenie ,  Niż  kosztowne  z  rożnami  godłami  kamie- 
nie. Przyb.  Milt.  123.  t.  j.  z  znakami,  z  rznięciem,  mit 
mancl)crlcv  3cttf)C"'  SiG^l^f"-  §•  2.  Oznaka  przyszłości, 
wróżba,  bte  SJpr&cbciitiiiuj ,  bnź  Sliijcidjcii  ber  3ufi"ift-  Go- 
dło o  przyszłych  rzeczach,  z  jakiego  tralunku  abo  mowy 
wzięte,  wróżka  trafunkowa,  omen.  Cn.  Th.  199.  Spra- 
wiedliwość jest  każdej  sprawy  najlepszem  godłem.  Staś. 
Num.  1,  128.  (le  [meilleur  des  augures).  Dwa  gołębie 
przede  mną  usiadły.  Cieszy  mię  to  szczęśliwe  godło.  ib. 
2,  100.  Rzymianie  niepogodę  uważali  za  pomyślną  wró- 
żbę ;  miejmy  tę  teraźniejszą  także  za  godło  powszechnej 
pomyślności.  Oaz.  Nar.  1,  213.  (cf.  zając,  sroka,  sowa, 
kruk,  baba  etc).  GODNE,  ego,  n.,  (ob.  adj.  Godny). — 
§.  subst.  W  przywileju  Bolesława  Maz.  Xcia  1278  r. 
klasztorowi  Lubieńskiemu  danym ,  wydatek  na  częstowa- 
nie przyjeżdżającego  monarchy.  Czack.  Mscr.  (więc  od 
godów,  i  godowania,  cf  godziwe),  bic  iioftcit  bcr  Śeicir' 
t^uiig  beś  aiiroefcnbeii  SKoiiardicii.  Godne,  powinność  da- 
wania pewnej  opłaty  lub  wielości  bydła,  albo  darów  ja- 


kich, w  dni  uroczyste.  Czack.  Pr.  1,  203.  ^^flict^tgefcf^eiife 
nu  fci)crIid)Ctt  iageii.  GODNIE,  GODNO  adv.  adj.  godny; 
1.  a)  zasługując  na  co,  warto  czego,  ntiirbiij.  Boh.  ho- 
dne;  Eccl.  roAU,  8ro;(hiii,  npiiHTHO.  Zamojski  co  jedno 
począł  doma  i  na  wojnie,  sprawił  wszystko  godno  po- 
chwały. Groch.  W.  555.  'b)  Zacnie,  yoriic^m.  Znalezio- 
no między  zabitemi  Barona  Tejfeliusza ,  i  innych  godnie 
urodzonych.  Boh.  Zum.  211.  c)  Godnie,  należycie,  gc 
^5rig.  Potomstwo  godnie  udało  się  w  ojca.  Nieme.  Kr. 
3,  85  (chwalebnie,  rii^mlid)].  2)  Godno  jest,  wolno  jest, 
dozwolono,  godzi  się,  cś  ifl  erlmibt.  Nie  jest  godno 
żadnemu  wnijść  do  tego  kościoła  jedno  boso.  Cn.  Th. 
(nie  godzi  się  żadnemu,  nie  jest  godna  rzecz).  O  Ka- 
liguli  nie  jest  godno ,  aby  co  o  nim  pisano ,  dla  jego 
sprosności.  Biel.  Sw.  47.  Sak.  Persp.  31.  Wypij  tego 
na  noc  z  octem  tyle  ile  godno.  Papr.  Kol.  F.  3.  GO- 
DNOŚĆ, ści,  2,,  Boh.  et  Slov.  hodnost;  Sorab.  1.  do- 
stoynoscź ;  Yind.  urednost ;  Carn.  urednost ,  (gódnust 
maturatio);  Croat.  vrednoszt;  Slav.  poshtovanje;  Ross. 
r04H0CTb  zdatność ;  cain,  ranga  wysoka ;  Eccl.  ri(),Ac.'\o , 
YHiii. ,  CTenerih  ,  cocioaHie  )kii3hii  ,  ĄocioiiiihCTBO ,  (Eccl. 
Hero^HOCTb  nikczemność).  g.  1.  wartość,  zasługa,  zda- 
tność, zdolność,  bic  SBiirbigfcit,  bic  22iirbc,  ber  SBcrt^, 
iai  iNCrbictlft.  Wasza  Królewska  Mość  dworzan  swych 
godności  byłeś  bardzo  świadom.  Gorn.  Diu.  praef.  (co 
który  wartałj.  Witen  był  komornikiem  na  dworze  Troj- 
dena ;  potym  za  godnością  i  postępkiem  lat,  był  mar- 
szałkiem najwyższym.  Siryjk.  517.  imd)  mcljrcrcii  eritirr('C= 
iicit  2>crbieiifteii  iinirbe  er  tu  fpnterii  Jn^reu  —  Ci  których 
sama  godność  na  kościelne  dostojeństwa  wyniosła,  cho- 
ciaż byli  nizkich  domów,  najwięcej  kościołowi  pomogli. 
Dobra  rzecz  ,  gdy  się  to  oboje  zejdzie  i  godność  i  za- 
cność; ale  do  kościoła  bożego  możny  pan  a  zły  kapłan 
zarazą  jest.  Sk.  Zyw.  2,  123.  Ociec  aby  pierwej  oba- 
czył,  jeśliby  na  kapłaństwo  był  godnym  syn  jego;  abo- 
wiemci  godność  na  wszystko  nas  prowadzi.  Glicz.  Wych. 
0.  5.  Honor  głupich  bez  godności.  Min.  Ryt.  4,  9.  Za 
godnością  łaska  pańska.  Rys.  Ad.  77.  —  §.  2.  Dosto- 
jeństwo, urząd  wysoki,  ciue  3Burbe,  ciu  Mjci  3(mt.  Go- 
dność cnocie,  nie  urodzie  ma  być  dana.  Cn.  Ad.  261. 
Godność  nie  czyni  zacności ,  lecz  jej  powinna  być  nad- 
grodą.  Zab.  5,  49.  Godność  jest  obyczajów  odmienność. 
Biał.  Post.  217.  godność  odmienia  każdego,  ale  nieczę- 
sto w  lepszego,  abo  Godność  wynurzy,  co  się  w  kim 
burzy.  Cn.  Ad.  262  -  5.  ( honores  mutant  humores). 
Godność  zalecenie  małe,  a  cnota  całe.  ib.  Godności 
z  urzędami  idą  za  familiami,  często  nie  za  personami, 
nie  za  dowcipami.  Cn.  Ad.  263.  Godności  cnotą,  nie 
faworami  dostawać  trzeba,  ani  sztukami,  ib.  Godności 
zabieganie,  motylów  łapanie,  ib.  Za  szczęściem  godność j 
za  dostatkiem  dobra  myśl.  Rys.  Ad.  77.  Równej  rangi 
godność  Eccl.  paBHOuecTie.  b)  Osoby  godnością  czyli 
dostojeństwem  zaszczycone  collect.  mit  eiueiti  6&rcuamte  be= 
fictbete  Itcrfoncu.  Sześć  koni  trochę  lepszych,  liczna  cze- 
ladź dworska  Wydała,  że  się  wali  godność  Podkomor-. 
ska.  Wej.  Org.  25.  t.  j.  godny  Jmć  Pan  Podkomorzy 
z    Panią    Podkomorzyną.      GODNOSTKA ,    i ,    ż.,  demin.^ 


80 


GODNOWIERNY-  GODNY. 


GODOWAĆ  -  GODY. 


mah  wartość ,  zasfuzka  ,  etn  fleincź  5>erbienfł,  flctncr  2Bert^. 
Mając  coś  godnestki  w  sobie,  tak  się  ludziom  udają 
fortelnie,  jakoby  byli  wielce  godni.  Petr.  Et.  267.  Jedni 
wchodzą  do  dworu ,  skromnie  godnostke  swoje  wnosząc 
z  maJemi  dostatkami.  Dwór.  A.  4.  •GODNOWIERNY  ob. 
Wiarogodny.  GODNY,  GODZIEN,  dna,  dne ,  (Boh.  ho- 
dny,  hoden  dignus ,  probus,  magnus;  Slov.  hoden,  ho- 
dny  dignus,  prihodny  opłus;  Sorab.  1.  hodni,  hodny, 
dostoiny;  liodź ,  pżihodne  idoneus;  Bosn.  zgodni,  prigo- 
dni,  dostojan;  Slav.  dostajan,  vridan ;  Croat.  vreden; 
yind.  ureden,  saflushen,  deleshen;  Garn.  uredn,  {Cum. 
godne  maturus);  fioss.  ro4nu!l,  yroacifl ,  }toh(b  ,  yr04HhiH, 
40CT0UHUU,  (Hero4Hui1  nikczemny);  cf.  Lat.  dignus).  g.  1. 
godny  ku  czemu,  do  czego,  czego,  w  co,  na  co  s  zda- 
tny, zdolny,  sposobny,  godziły,  godziwy,  'grzeczny,  taU8= 
It^,  qiii)i(tt,  fći^ig.  Z  Rzymu  blizko  sto  tysięcy  ludzi 
ku  boju  godnych  wychodziło.  Gorn.  Wł.  S.  5.  Olbracht 
wciągnąJ  do  Wofoch,  mając  ludu  Polskiego  godnego 
do  boju  około  ośmdziesiąt  tysięcy.  Biel.  Kr.  435.  Mie- 
dzy innemi  ralodemi  do  boju,  wzięci  tez  byli  dwaj  sy- 
nowie jego ,  jako  do  męstwa  i  żołnierskiego  stanu  go- 
dni. Sk.  Żyw.  2,  197.  Aby  pierwej  obaczył  ociec,  je- 
śliby na  kapłaństwo  był  godnym  syn  jego.  Glicz.  Wych. 
0.  o  b.  Doszedł  lat  godnych  na  wojowanie.  Paszk. 
Di.  S9.  Uczą  się  i  ćwiczą  dotąd ,  aż  godnemi  się  sta- 
ną. Glicz.  Wych.  0.  2.  Gdy  lat  męża  godnych  do- 
szła, ociec  chciał,  aby  za  mąż  poszła.  Sk.  Żyw.  i,  184. 
ba  fie  btc  maunkren  3fl^w  eneicbt  ^attc.  Siostry  króle- 
wskie największym  w  świecie  królom  w  małżeństwo  są 
godne.  Gorn.  Dz.  154.  —  g.  2)  Godny  czego  =  zasługu- 
jący na  co,  wart  czego,  n)urbtg,  mcrtb.  Godnym  go  być 
rozumiem  chwały  i  poszanowania.  Cn.  Th.  Heretycy  i 
dobrego  słowa  niegodni.  Birk.  Obóz.  2.  h.  Twój  zamiar  go- 
dny wielkiej  pochwały.  Teat.  47,  b.  Podobny  obrót  godzien 
jest  pochwały,  ib.  14,  105.  lobcn-Jrourbig.  Ma  minę  usza- 
nowania godną.  ib.  34,  12.  ucrc^nmg^iinirbii].  Adora- 
cyi  godny  Ross.  noK-iOHaeMua ,  aiibctumjemurbig.  Nic  go- 
dnego pamięci  nie  sprawił.  Tward.  UY.  102.  nic  pamię- 
tnego ,  nt^ta  Denfiriirbiijcś.  Widzenia  godny  Eccl.  40- 
CT03opHbii1 ,  Graec.  diio&iaTOi,  fc^cnśrombig.  Godny  słu- 
chania Ecd.  40CT0c.ibimHUH,  Graec.  aiióxov(TTOc ,  iiiraurbig. 
Dziwu  godny  Eccl.  (^ocTOYUĄbHi ,  Graec.  d^w&avfia(TTOi, 
temuilbcni^iinirbig.  Mówienia  godny  Eccl.  40CT0C;T0BHtift , 
Graec.  aiióloyoc,  rcbcnźlDlirbig.  Ozdoby  godny  Eccl.  fto- 
CTOStnt,  Graec.  diiojręi^rt,^,  ncrjicniligśroiirbig.  —  §.  Go- 
dny, należyty,  ge^ortg.  Nie  potrafię  twojej  cnocie  godną 
oddać  nagrodę.  Teat.  42.  d,  d  2.  Zapłaci  mi,  co  słu- 
szna a  godna  będzie.  1  Leop.  Num.  20,  19.  (co  spra- 
wiedliwość niesie,  o  Leop.).  T?'.  Będzie  jutro  godny  mróz; 
(Boh.  budę  tam  zeytra  hodny  mraz  należyty,  tęgi).  §.  Go- 
dny komu  =  dogodny,  przystojny  mu,  i^m  Ollfłailbig.  Trzej 
królowie  upominki  oddali  bozkie,  i  królewskie,  i  od- 
kupicielowi świata  godne.  Sk.  Kaz.  520.  Staraj  się,  ja- 
kobyś^był  godzien  panu  bogu  naprzód.  Glicz.  Wych.  E. 
4.  g.  5)  Godny,  szanowny,  znakomity,  fcfcń^f tiśmert^ ,  fdjći^^ 
bar ,  ac^tbnr ,  Derc^rungźiuiirbig ,  wiirbtg.  Eccl.  40ctom- 
HOMecTHUM.  Ten  Jaśnie  Wielmożny,  co  winien  był,  wziął 


w  pierwszą  parę  do  tańca,  godną  żonę  bogatego  urzę- 
dnika. Zab.  13,' 212.  A  godna  WPana  Dóbr.  konsola- 
cya,  w  jakim  zdrowiu  zostaje?  Zab.  13,  198.  A  godny 
rodzic  We  Pana  w  jakićm  zdrowiu?  Teat.  27,  35.  To 
człowiek  bardzo  god  ny.  Ld.  §.  Znaczny,  znaczący  co,  »on 
Scbcutung,  er^eblłd^.  Żadnej  godnej  męki  nieraasz,  ku 
onej  wiecznej  nadgrodzie.  Sk.  Zyw.  2,  5&9.  (któraby  co 
znaczyła  w  porównaniu  ku ).  §.  Niegodnym  sie  sta- 
wać ;  Eccl.  yHe40CToaTHca.  GODO  W.\G  ,  ał ,  uje ,  iiitran- 
sit.  niedok.,  biesiadować,  fcfcmoufen.  Boh.  hodowati,  ho- 
dugi,  hodowanj ,  kwasyti ,  kwaśenj;  Slov.  hodugi,  kwa- 
sym ;  Sorab.  1.  hostżuyu ,  schlatnuyu;  Yind.  gostuvati , 
gostitife,  po  gosteh  hoditi;  Ross.  ópaatHHiaiB,  (Ross. 
r040BaTb  rok  gdzie  bawić,  ro40BaHie  bawienie  przez  rok 
na  jednem  miejscu;  He3ro40BaTS  niewytrzymać  roku). 
Za  stołem  jego  będą  godować  panięta.  Ryb.  Ps.  39. 
Tańcując  i  godując,  wesołe  sobie  piosnki  zaczynali.  1 
Leop.  3  Mticch.  6.  Zawsze  godują ,  nigdy  się  nie  po- 
szczą. W.  Post.  W.  2,  72.  Przez  cały  miesiąc  hojnie 
godowali,  Wdzięcznej  uciechy  wszyscy  zażywali.  Auszp. 
92.  Do  każdego  okrętu  daruję  wam  po  dwa  woły;  go- 
dując czcijcie  bogi  swoje  ofiarmi  swemi.  A.  Kchan.  116. 
Raguel  gody  uczynił  swej  córce ,  i  godowali  naprosiwszy 
sąsiadów.  Biał.  Post.  198.  §.  2)  Godować  kogo  transi- 
tiv.,  częstować,  gody  sprawować,  ciiien  tractiren ,  ciitcn 
S^mnuź  gekn.  Winem  będziesz  mię  godował ,  Któreś 
sobie  w  piwnicy  dawno  nacechował.  Lib.  Hor.  43.  {ob. 
Hodować,  nahodować).  GODOWNIK.  a,  m.,  Boh.  ho- 
downik,  kwasownjk.  kwasytel ,  hodokwaśan ,  swadebnjk 
/".  swadebnice;  Slov.  hodownjk;  Yi.nd.  gostenik,  dobrojedez, 
skupjedez,  gostuvanski  bratez ;  Ross.  niipoBaTe.!ifc ;  {Hag. 
godiscniza,  godiscniciza  ancilla);  i)  co  gody  sprawuje.  Cn. 
Th.  ber  S^mauśgebcr,  ber  §od;5eituoter,  ber  im  ^oiŁjeitf^mouź 
gtcBt.  2)  Gość  zaproszony  na  gody.  Wiod.  weselnik, 
gość  na  weselu.  Gn.  Th.;  Pieśń.  Kat.  95.  ber  §0(^3ett= 
gajł,  ber  ®aft  be^  eiiicm  Sc^maiife,  befonberś  ^o^seitfi^mniifc, 
biesiadownik ,  który  używa  i  biesiad  rad  patrzy,  comessa- 
tor.  Macz.  §.  Godownik ,  miejsce  godowania,  ber  Ort, 
mo  gcfc^maiift  tuirb.  W  kościele  i  godowniku  Pana  wie- 
le jest  wezwanych ,  a  mało  wybranych.  Sk.  Kaz.  409. 
GODOWY,  GODOWNY,  a,  e,  od  godów,  biesiadny, 
weselny,  ©cŁmouS  = ,  .Cpo^jeitś  ■- .  Jractameiitś  ■- .  (Boh.  ho- 
downy=  rozpustny);  Garn.  gostne;  Ross.  ópaiHhiB,  1104- 
BiHeMHbiH,  [Ross.  ro40Bbiii  roczny);  Eccl.  cBa4e6HUH. 
Do  domu  godownego  nie  wchodź,  byś  miał  z  niemi  sie- 
dzieć i  jeść  i  pić.  1  Leop.  Jer.  16,  8.  Lepiej  iść  do  domu 
żałobnego,  niźli  do  domu  godownego.  1  Leop.  Ec.  7,5. 
Godowni  goście  (Slav.  svatovi).  Godowne  pochodnie  tae- 
diae  jugales.  Zebr.  Ow.  16.  Po  krzyżmie  kładziono  na 
cię  biały  czepek ,  odzienie  godowne.  Hrbst.  Lek.  F.  4  b. 
(uroczyste  ,  świetalne  ,  odświętne  ,  eiit  ^^fr^Ift'')-  Godo- 
wne im  rozdają  szaty.  A'a?ic.  Gd.  152.  Jakoś  tu  wszedł, 
nie  mając  szaty  godownej?  Sk.  Kaz.  1109.  (nic  mając 
odzienia  godownego?  Leop.  Malth.  22,  12,i.  Rozdarł 
wszystek  strój  godowy.  Ghrośc.  Ow.  191.  §.  Godowy, 
tyczący  się  godów  ,  t.  j.  bożego  narodzenia ,  SBei^iia^tŚ  =  . 
Ross.    pwKecTBeHCKift.     GODY,    G.   gód  plur.    Boh.  hod, 


GODY. 


GODZIĆ. 


81 


hody,  hostina,  kwas  epttlum ,  hod  ho-ń  festuin  nativ.  Chr., 
Pascha,  Pentecostes.  —  w  hod  w  sam  czas;  ne  w  hod 
nie  w  czas  ;  hod  swadebny  wesele  ;  Sorab.  2.  godi  bo- 
że narodzenie,  hodna  meszacźtwo  styczeń,  hostźina  con- 
vmu»i ;  Croat.  -  gód  encłit.  •  kolwiek  n.  p.  kajgod  '  cokol- 
wiek ;  gdegod  =  gdziekolwiek  ;  Croat.  zgoditi,  zgadyam  < 
zgadywać,  zgadnąć;  Bosn.  -  §od,  -godi,  -  godir  en- 
cZi/.  =  kolwiek,  n.  p.  ghdjeghod,  ghdje  ti  drago  itbi  vis; 
Yind.  god ,  gud,  goden  den  <  święto;  god,  jimena  den  « 
imieniny;  godishorok;  gotei<kum;  gota  ,  gotiza  <  kuma, 
et'.  Dbb.  ©iib,  ©óbci,  ©obci;  Caiii.  god  =  święto,  (godem, 
gosti  = 'gędzićj ;  Dal.  godischye  =  rok;  Ross.  r04'B  rok; 
Eccl.  ro;i,'L,  toahiia,  rok;  roji,  iiHorAs,  KpeMa,  yicł 
czas,  cf.  6'e?7«.  gcubcn ,  uergciibcn,  cf.  Lat.  gau,  gaudium). — 
g.  1)  biesiada,  uczta,  bankiet,  i)ev  (sdjmaiiś,  (Boh.  hody, 
kwas;  Yind.  gostuvanstvu ,  gostuvanje,gostitje;  Dal. §ozt- 
bina).  Godowanie,  z  niewiastami  obcowanie,  i  inne 
rzeczy  ku  godom  należące ,  wesela  żywotowi  nie  przyno- 
szą ;  ale  uczciwe  rozmowy,  i  skromne  na  godziech  w  ja- 
dle  i  w  piciu  używanie.  Budn.  Apopht.  77.  Często  od- 
prawiwszy gody,  muszą  cierpieć  głody.  W.  Post.  W.  69. 
Dziś  gody,  jutro  gJody."  Haur.  Sk.  179.  Nie  zawsze  przy 
dworze  gody,  częstsze  głody.  C/i.  i4rf.  752.  Trudno  z  god 
na  gody.  Bys.  Ad.  06.  abo  z  jednym  brzuchem  na  dwo- 
je gody.  Cn.  Ad.  1550.  Jednemu  trudno,  jak  powia- 
dają, na  dwoje  gody.  Stryjk.  praef.  Trudno  z  jedną  mi- 
ską gody.  Pot.  Jow.  07.  Kazimierz,  gdy  owe  zawołane, 
a  wielką  hojnością  sławne  wszystkim  stanom  gody  spra- 
wił, skoro  się  napił,  umarł  z  wielkim  strachem  godu- 
jących.  Stryjk.  205.  Nie  śpiewaj ,  aże  z  god  pojedziesz. 
Bys.  Ad.  48.  (cf.  nie  mów  hop ,  aż  przeskoczysz).  Nie 
będziesz  na  tych  godach  =  (nie  ^  będziesz  miał  tej  ucie- 
chyj.  Teat.  27,  94.  —  transl.  Żarłoczne  sepy  wydzierają 
sobie  zgotowane  im  na  pobojowisku  przebrzydłe  gody. 
Staś.  Num.  1,  209.  (pastwę).  —  g.  fig.  Wtem  się  ocu- 
cili apostołowie,  i  trafili  na  wielkie  gody,  a  z  rosko- 
Szy  niewypowiedzianej,  mniemali,  iż  już  niebo  było: 
widzieli  syna  bożego  w  chwale  jego,  widzieli  Mojżesza, 
patrzyli  i  na  Eliasza.  Sk.  Zyw.  2,  9o.  (wesołość,  wese- 
le, uszczęśliwieniej.  §.  Ogólniej:  Dobry  byt,  dobre  mie- 
nie ,  wesołość ,  szczęśhwość ,  bonowanie ,  płożenie ,  SSobb 
leben,  SBo^ilftaub.  Jednemu  gody,  drugiemu  głody.  Cn. 
Ad.  514.  By  nie  były  przygody.  Byłby  świat  jako  go- 
dy. Rys.  Ad.  5.  (jak  raj,  jak  niebo).  (Boss.  He3ro4be , 
He3ro4a  nieszczęście  ,  przygoda).  Jedź  ty  do  mnie  na 
głody,  a  ja  do  ciebie  na  gody.  (Jwagn.  583.  Ustały  me 
pociechy,  ustały  me  gody.  Groch.  W.  419.  Sumnienie 
dobre ,  ustawiczne  gody.  ib.  355.  —  §.  2)  Szczególniej , 
Biesiada  czyli  uczta  gwoli  wesela  małżeńskiego,  uczta 
weselna,  wesele  swadziebne ,  nowożcńskie,  ter  Spoijlńt- 
fimait^,  bte  ^cdfjcit.  Bok.  hod  swadebny;  C7•oa^  szvatba; 
Yind.  shenitva,  shenitnu  kosilu,  hoset,  hosetnu  gostu- 
vanje;  Boss.  cBa4i.0<i,  ópawi ,  Opau^B,  ópaKOCOMeiaHie ; 
Eccl.  EfiAYLCTKO ,  6paKonpH>iacTie.  W  on  czas  były  go- 
dy małżeńskie  w  Kanie  Galilejskiej.  Leop.  Joan.  2,  1. 
Sk.  Kaz.  40.  Król  wielkie  gody  na  jdj  poślubieniu  i 
weselu  uczynił.   Sk.    Żyw.    2,    510.     Wezwawszy    wiele 

Stmnik  Lindego  Mjyi.  2.  Tom  II. 


przyjaciół  na  gody,  sprawił  wesele.  YV.  Genes.  29,  22. 
Uczynił  wesele  małżeńskie  synowi  swemu.  Sekl.  Math. 
22.  not.  «gody  abo  *swad.»  —  g.  5)  Gody «  boże  naro- 
dzenie, [Boh.  hod  bozi,  wśnoce;  Sorab.  2.  gody;  Boh. 
hod «  wielka  noc,  i  zielone  świątki).  Hi  (J^iriftfeft,  2Bet^= 
iini^tcn.  Boże  narodzenie ,  po  naszemu  gody.  Pot.  Jow. 
146.  Służebna  czeladź  od  gód  zwykła  się  odmieniać,  f/aur. 
Sk.  253.  Czasem  i  ku  godom  długo  trwają  ciepła,  ii.  155. 
GODZIĆ,  ił,  i,  czyn.  niedok.,  [Boh.  hoditi,  hazeti,  h.lzym  , 
hazywAm  jacere,  conjicere,  mittere  cisnąć,  miotać,  rzu- 
cać, hodit  sebau  se  sternere;  hodlati,  hodlńm  velle ,  co- 
(jilare;  S/oy.  hadzat  projicere,  hizym  jacio ;  (Hung.  hsgyi- 
tom,  hajitok ;  Rag.  hoditi ,  (cf.  ugodzić,  ugadzać);  Croat. 
goditi ,  ugajam  ,  ugoditi  delectare  ,  oblectare,  cf  dogadzać, 
dogodzić;  Carn.  godim,  godnim  fovere,  maturescere ; 
Cambris  godyner  łenellus ;  Ross.  rojHTb,  roaty  bawić, 
omieszkiwać,  marudzić;  neper04nTb  cierpliwość  mieć, 
czekać;  Hero4'B  nieszczęście,  przygoda;  (iS/ay.  -  goder  • 
kolwiek,  n.  p.  koigoder  =  ktokolwiek);  Eccl.  roajy  Ha  mo 
godzę  na  co,  mierzę,  roj^iiCTBOBDTH ,  Hiatit  bojh),  B,iacTb, 
npaBO). —  §.  1).  godzić  '  zmierzać,  mierzyć  gdzie,  dążyć 
dokąd,  lub  do  czego,  phys.  et  morał,  wohin  Jtclen,  fetn 
9(itgcnmcrf  ^abcn,  bamaij  riiujcn,  ftrckn.  Ross.  nimm, 
iiautanTb,  npim-Ł^iiTbca ,  npimt.iHBaHie,  MniucHnit,  sitTUTb, 
uiny,  HaMiTHTb ,  najituaib ,  iisHopoBHib ,  iiSHopaB.iiiBaTb , 
ii3HopaB-inBaHie ,  iiSHopoBKa.  Gdy  czwałał ;  godził  nań 
Baasa  syn.  f  Leop.  5  Reg.  15,  27.  (uderzył  w  niego, 
uderzył,  zabił  go).  W  to  już  godzi  twa  mowa.  Teat. 
42.  d,  d.  Nie  godzę  na  Wac  Pana  temi  słowy.  Tr.  Nie 
godź  na  cudzy  upad.  Opal.  Sał.  7.  Godził  na  jego  zgu- 
bę. Nag.  Fil.  59.  Zły  na  śmierć  godzi.  Wad.  Dan.  141. 
Witołd  nie  jawną  wojną,  ale  fortelem  na  to  godził,  ja- 
koby mógł  one  rozterki  Smoleńskie  uśmierzyć.  Stryjk. 
475.  Widziałam  cię  z  okieneczka ,  kiedyś  przechodził. 
Rozumiałam,  żeś  się  ze  mną  obaczyć  godził.  Zimor.  Siei. 
291.  Ptak  gdy  się  nakarmionym  czuje,  Na  wyrzuco- 
ną pszenicę  nie  godzi.  P.  Kchan.  Jer.  12.  (nie  rzuca  się, 
nie  stoi  o  nią ,  nie  dba).  Ptaszkowie  leśni ,  Gdy  aoc 
głucha  nadeszła,  nie  nucą  swych  pieśni,  I  wszyscy  go- 
dzą na  sen.  Kulig.  Her.  166.  (mają  się  do  snu,  pragną 
snu).  —  §.  2).  Godzić  spornych- pogadzae  ich,  (Stretten» 
be  ycrglet(J)eil,  auśfii^ncil.  Biorąc  ich  za  rękę,  godzi  ich 
wzajemnie.  Teat.  52,  126.  Dla  was  obu  szukałem  szczę- 
śliwego godzenia  sposobu.  Teat.  45,  42.  Śmierć  wszys- 
tkie rzeczy  godzi.  Teat.  26.  d,  4.  Godzący,  pogadzają- 
cy  Eccl.  MHpoAiApi.HT..  —  transl.  Godzić  głos  fletni  z  tw^m 
głosem  miłym  ,  Gdyś  w  gronie  naszem  czasem  śpiewa- 
ła, Z  wszystkich  najlepiej  ja  potrafiłem.  Chód.  Gesn.  5. 
wtórować,'  akompaniować,  ben  ©cfaiig  mit  bev  gliitc  6e= 
gleiteii.  —  Godzić  służącego,  robotnika,  ugadzać,  najmo- 
wać, cptttractiren,  nerlioubchi,  (cf  fiysn.  godisctnica,  slusg- 
benica  =  służacaj.  g.  5).  netitr.  Godzić  do  czego,  godzić  się  do 
czego,  sposobnym  być,  fći^ig,  tauglid) fc^n.  Pan  gruntu,  gdy 
niwę  tak  obchodzi.  Przebóg  rzecze,  to  zboże  już  do  sierpa 
godzi.  Jak.  Baj.  268.  GODZIĆ  SIĘ,  ił  się,  i  się,  go- 
dzę się  recipr.,  Boh.  hodit  se,  zrownowati;  Sorab.  2. 
sze  gożisch ;   Sorab.    1.   hodzicź,    hodźu    szo,   pzihodźu 

H 


82 


GODZIĆ. 


GODZI  CIEL  -  GODZINA. 


szo;  floss.  ro4iiTŁca,  cr04HTbcn,  croajycb  ;£cc/.  croacja- 
eitCH  Ha  'iTO,  ro>Kycfl  iia  'ito.  i)  godzić  się  na  co, 
ku  czemu ,  w  co ,  do  czego  =  sposobnym  być  ,  zdatnym, 
zdać  się,  tmujlid;  fcmt,  tmiflcn,  gcfcljicft  fc»u  jii  ctiinu^  pnffcii. 
Wszelki  gnój  do  loku  leżący,  dobry  jest;  a  jeśliby  dłu- 
żej leżał,  niczemu  się  nie  godzi.  Cresc.  81.  Twe  spra- 
wy niczemu  się  dobremu  nie  godzą.  Biel.  Kr.  304.  Ma- 
jąc golenie  połamane,  nic  godzą  się,  ani  do  uciekania, 
ani  do  bitwy.  Bm.  Sk.  402/Przyprawił  rolą,  aby  się  go- 
dziła przyjąć  nasienie.  Eraz.  Jez.  L  1.  5.  Niechaj  nie 
zaraz  syna  młodego  dają  w  służbę,  aliżby  się  godził  i 
ustał.  GUcz.  Wych.  J.  4  b.  Obadwa  się  godzili  i  do 
filozofii  i  do  oratoryi.  Hrbst.  Art.  36.  Kto  się  ogląda 
nazad,  nie  godzi  się  do  królestwa  niebieskiego.  Baz.  Ust. 
308.  (nie  godzien  go).  Ludzie,  którzy  się  do  roboty  go- 
dzą, od  żebraniny  mają  być  odpędzeni.  Modrz.  Baz.  147. 
(którzy  się  do  roboty  zdadzą,  przydadzą).  Póki  chodzim, 
poty  się  godzim.  Bys.  Ad.  55.  Stary  wół  kark  ma  do- 
bry ,  do  pracy  się  godzi ,  Młodemu  przykre  jarzmo  i 
prędko  pług  szkodzi.  Kochów.  208.  Jemu  tylko  na  tym 
samym  zchodzi.  Królestwa  nie  ma,  choć  się  na  nie  go- 
dzi. P.  Kchan.  Jer.  12.  Co  się  ludziom  nie  godzi,  to 
bogu  oddają.  Cn.  Ad.  101.  deteriora  Deo,  \Mi  tic  Sciltc 
tlidjt  1'raildjcn  foiliicit.  [Bej.  Wiz.  39.  o  szpetnych  córkach, 
które  do  klasztoru  pchają).  Jam  się  już  zstarzafa, 
anić  się  już  godzę  za  mąż.  Leop.  But.  1,  12.  (nie  mogę 
już  iść 'za  mąż.  B)bl.  Gd),  ic^  tniiijc  nicl)t*  liicbi'  fiiv  eincii 
SPJatm,  Ober  jmn  ."pciratl^cil.  przeciwnie:  Już  się  godzi  ta 
panna  za  mąż  ■-  już  jej  czas  za  mąż  iść.  Wiod.  fic  ift 
f({)mi  ntaitlltun'.  Chcecieli  którego  z  braci  jego  na  państwo 
wybrać?  ale  lat  potemu  nie  mają;  dlaczego  na  ten  czas, 
ażby  dorośli,  nie  godzą  się  na  władzą  tak  wielką.  Stryjk. 
316.  Gdy  z  jagody  wytryśnie  ziarnko  samo,  mięsem  ja- 
gody nie  obrosłe,  ale  czyste,  już  się  godzą  jagody  zbie- 
rać. Ci'esc.  355.  Owies  do  sierpa  się  już  godzi,  abo 
do  sierpa  godzi  <  już  się  dostał  do  żniwa  ,  CV  i|^  fcfjOlt  ft-- 
tl;clrcif,  fnim  fct^Pil  Ocfd)iii'ttcil  lucrbcil.  Nie  zapłacę  szewco- 
wi, jeżeliby  się  te  trzewiki  na  moje  nogę  nie  godziły.  Tr. 
wpfcni  fic  iiid;t  aiif  mciiicii  gnp  paffcii.  —  Dyabłu,  złemu, 
niczemu  dobremu  się  godzić  >  nic  nic  wartać,  i;ifl)t5  tilii' 
gen,  iiid)tv^  lucrtt;  f«)it  (im  i)ciifcr  mad  taiiijcn).  Matka  mo- 
jej żony  dyabłu  się  godzi ,  a  żona  dwom ;  i  za  łeb  mię 
rwą  i  za  mieszek.  Dwór.  J.  Żołnierze  się  też  dyabłu  go- 
dzą, Co  od  wymysłów  nie  wiedzą,  jak  chodzą.  Bak.  Pob. 
B.  2.  W  niebie  wszystko  dobre,  na  ziemi  wszystko  od- 
mienne; w  piekle  dyabłu  się  godzi.  Burl.  A.  4.  Szatanu 
się  godzi.  Bardz.  Trag.  557.,  Boas.  Her04iiTŁca  (cf.  nie- 
godziwy). Magdeburskie  prawo  też  się  czartu  godzi.  Gorn. 
Wi.  H.  5.  Złe,  kwaśne  piwsko,  co  się  wszem  złym  go- 
dzi. Opal.  Sat.  13.  Zła  moneta  dyabłu  się  godzi.  Lek. 
B.  5  i.  Bez  soku  roszczka  schnie,  i  w  ogień  się  godzi. 
Sk.  Zyw.  1,  2.  t.  j.  warta  być  spaloną,  ciit  biirrcr  ^Wth} 
tmiflt  ini  gciicr,  ift  iiid^t*  niciter  mxi^,  ober  itiijc,  aU  wr-- 
hannt  Jlt  nicrbctl.  2)  Godzić  się  na  kogo  -  przystać  mu , 
przystojno  mu  być,  ciiiciit  niiftcildi,  iiioljlauftaiibio  fcijn,  \\ć) 
fiir  iliit  fdjicten.  Nie  godzą  się  na  starych  gamrackie  fo- 
chj;,  Tr.     3)    Godzić  się  komu  »  w  smak  mu  być,  citlCllI. 


OCfaUcii , 


iljtn   SBoI/liicfnllcii   madicn. 


Piżmo  nie  wszystkim 


panom  się  godzi.  Tr.  g.  Godzić  się,  pogadzać  się,  prze- 
stawać się  kłócić,  fjd)  ocrtragcil.  Nasz  to  jest  zwyczaj, 
kilka  razy  na  dzień  kłócić  się  i  godzić  się.  Teat.  24.  b, 
51.  GODZI  SIĘ,  godziło  się  imperson.,  a)niezakazano,  wolno, 
dozwolono  ,  cź  ift  crloiiM,  ei  fic^t  freij.  Slovac.  hodi  se  condu- 
cit;  Sorab.  1.  hodżi  szo,  derbiszo  oporlet;  hodźi  szo  co?(rfe- 
ceł,  yo  dopuźcżene;  Yind.  prostustati,  (cf.  Yind.  goditife, 
sgoditile,  storitife  <  dziać  się,  przygodzić  się;  kai  te  go- 
dzi; co  się  dzieje;  Carn.  gody,  goditi  se  fit,  ngitur); 
Dal.  szlobodno  ycsst;  Boss.  r04HTLca ,  4OCT0iiTb,  Ha- 
406110;  Eccl.  ro/iCTBjeTt  KOMy  mo,  40CTOHHO,  no3BO- 
jeno,  Ha4.ic;i;iiit;  ro4CuiB3'CT'B  mh  qTO,  ASib  mi  recib, 
BOjibiio  Miit,  T.!*,  40CT0HTb.  Prawo  jest  pospolite,  ze 
co  się  jednemu  Nie  godzi,  to  się  też  nie  raa  godzić  drir- 
giemu.  Zimor.  220.  Głupi  ten  jest,  co  nie  w'ie ,  ile  mu 
się  godzi.  C'.  W  tym  chwała,  robić  dobrze,  nie  tak  jak 
się  zgodzi.  Bard.  Trag.  555.  (byle  zbyć,  byle  uszło).  Nie 
wiedzieli  prostacy,  że  co  lud  obchodzi,  Ze  co  małym  nie 
wolno,  to  wielkim  się  godzi.  Kras.  Sat.  117.  (bąk  się 
przebije,  mucha  więźnie).  Tym  się  bardziej  chce  tego, 
czego  się  nic  godzi.  Jabł.  Tel.  77.  Bardziej  tego  pra- 
gniemy, czego  się  nie  godzi ,  Smaczna  woda  choremu ,  lubo 
mu  zaszkodzi.  Zegl.  Ad.  11.  Go  chce ,  to  mu  się  godzi.  Cn.  Ad. 
88.  (cf.  co  lubiemy,  to  prawem  zowiemy).  Co  się  wielom  godzi, 
to  w  obyczaj  wchodzi.  Cn.  Ad.  104,  (cf.  gdzie  grzeszących 
wiele,  trudno  karać  śmiele).  Niemasz  dziś  żadnej  rzeczy, 
któraby  się  nie  godziła;  te  słowa:  nie  godzi  się!  grzech! 
są  wypędzone  z  Warszawy.  Teat.  15.  c,  82.  Czyli  mi  się 
nie  godzi  uczynić  z  niojem  co  chce?  Sekl.  Malh.  20.  b). 
Wypada,  można,  ii  (]ci;t  fiiijlif^  mi,  Ci*  Iiipt  fid;  t^lllt.  Dla 
miejsca  ciasnego,  nie  godziło  się  wiele  ufów  szykować. 
Stryjk.  315.  Godzi  się  już  jeść  ten  owoc.  Cn.  Th.  (juz 
czas,  już  dostał,  dojźrzał,  już  wypada).  Juzem  też  stary; 
godziłoby  się  pofolgować  staremu  słudze.  Teat.  26.  b,  10. 
(należałoby  się,  chwalebną,  należytą  rzeczą  by  było).  §. 
Godzi  się>  należy,  słusz,  cc>  oclahl  fid;,  C>5  tft  l'crf)t  linb 
Itillitj.  Godzi  się  też  wiedzieć,  iż  między  wszemi  gnojmi 
gnój  osłowy  nalepszy  jest,  zwłaszcza  ku  rzeczam  ogro- 
dnym.  Ci-esc.  80.  (trzeba  wiedzieć).  Godzi  się,  żeby 
każde  zgromadzenie  o  tych  staranie  miało,  którzy  się  w 
nim  urodzili.  Modrz.  Baz.  147.  GODZICIEL,  a,  m., 
który  godzi,  pogadza ,  zgadza,  bcr  9(llofi>(illCV.  Pan  Pod- 
komorzy, godzicicl  całej  okolicy.  Kras.  l'od.  2,  63.  fem. 
GODZICIELKA,  bic3liivifLi(;iicriim.  GODZIŁY,  a,  e,  crlaiitt.  Go- 
dziła rzecz,  która  się  godzi,  wolna,  niezakazana.  Cn.  Th.  199. 
GODZINA,  y,  3'.,  Boh.  hodiiia  liora,  hodiny  horologiiim; 
Slovac.  hodina  hora,  hocTini  horologiiim;  Ft/if/.  ura,  vura, 
Garn.  ura;  Sorab.  2.  schtunda;  Sorab.  1.  źtunda;  SUwon. 
sat,  (godina  !  rok j ;  Bosn.  dobba,  urra,  vrjeme,  sabat; 
(Bosn.  godina,  godisctc  annus,  tempus ,  tempeslns);  Bag. 
dobba,  dobniza,  ura,  (godina,  godiscte  <  rok);  Croat.wi- 
ra,  ora,  (godina,  godische  •  rok ;  godina,  desgy  =  deszcz) ; 
Hung.  óra;  Croat.  barb.  sahAt;  Dal.  sziit-,  vrime,vra,  (go- 
dischye  •  rok);  Boss.  naci,  {romm  ■■  czas,  los,  szczę- 
ście ;  Eccl.  roAHH.i ,  ro.^i  •  rok).  —  g.  dwunasta  część 
dnia  politycznego,   a  dwudziesta    czwaita    przyrodzonego, 


GODZINA. 


G  O  D  Z  I  N  K  A  -  G  O  D  Z  I  N  O  P  Ł  Y  N  N  Y.     83 


fcie  Stlintic.  Dwanaście  jest  godzin  dnia.  W.  Joan.  H,  9. 
Godzina  dzieli  si§  na  cztery  kwadranse.  Solsk.  Arch.  5, 
19.  NB.  Teraz  liczymy  tylko  dwanaście  godzin  od  półno- 
cy do  poiudnia,  a  od  poiuduia  do  północy;  w  szesnastym 
jeszcze  icieku  w  Polszczę,  jak  dolad  we  Włoszech,  liczono 
2-4  godzin ,  zacząwszy  od  zachodu  słońca  ai  do  zachodu 
drugiego  dnia;  a  ło  były  godziny  podług  zegaru;  rachuba 
zaś  dwunastu  tylko,  była  luedle  pólzegarza,  (cf.  zegar, 
półzegarze).  n.  p.  Zygmunt  dwudziestej  wtórej  godziny 
na  zamek  był  wprowadzon.  Siryjk.  689.  O  godzinie  sze- 
snastej, ib.  087.  Godzina  dwudziesta,  ib.  773.  Equites 
conteniendi  horam  tredecimam,  h.  e.  diet  quin(am ,  sibi 
assignavere.  Orzclsk.  Hist.  Int.  Mscr.  I.  5.  Conieniendi 
hora  duodecima,  h.  e.  guaria  diei.  ib.  —  Phras.  Godzina 
pcha  godzinę,  dzień  dnia  w  kark  potrąca,  Tydzień  tygo- 
dnia ściga,  a  miesiąc  miesiąca.  Nar.  Dz.  3,  77.  Jlije 
pierwsza"  godzina....  juzze  ta  przepadła.  Zab.  16,  576. 
c«  \d)lait  (Mc  erftc  (Btuiibc)  ciii  UiJr,  c?  fdilaijt  ciii«!  aii* 
bie  etiinbc  ift  iDlcbcr  ^in!  Quoia  est  hora,  o  której  jest 
godzinie?  Macz.,  abo  która  godzina?  lińc  yicl  ift  bic  IH)V? 
mel^C  3cit  ift' eŚ?  druga,  j^mą  Ubv,  5H'ro.  O  której  go- 
dzinie? (Yind.  koYfied?  obkovrjed?)  —  Opuszcza  się  sło- 
wo godzina:  Piąta  juz  bila,  niedaleko  wieczór.  Teat.  52. 
c,  4.  Kiedy  piata  w  noc  bić  miała,  minął  tę  górę.  P. 
Kochan.  Orl.  1,"  251.  O  której  przyjdziesz?  przyjdę  o 
piątej,  abo  najpóźniej  kwadrans  na  szóstą,  abo  wpół  do 
szóstej;  itm  iric  nici  Ubr,  urn  mclc^c  3ftt  unrft  bii  fpimncii? 
urn  fiinf,  urn  ciit  3>icrtcl  mif  @c(^§.  —  9Inmcrf.  U^r  bcipt 
6icr  immcr  godzina,  :mb  forbcrt  baś  Ordinale  in  teminino. 
Ód  godziny"  do  godziny,  =  1)  od  jednej  godziny  do  dru- 
giej, yoii  Cincr  Stunbc  5iiv  nilbcni.  Czekałem  od  godziny 
do  godziny;  a  nie  mogłem  się  go  doczekać.  Tr.  2)  Od 
godziny  do  godziny  ■■  od  doby  do  doby,  nllc  jliuilf  (Stim= 
ben.  Chory  tego  dnia  od  godziny  do  godziny  jeść  nie  ma. 
Haur.  Sk.  387.  Maść  ta  od  godziny  do  godziny  ranę 
goi.  Comp.  Med.  591.  Przez  dzień  i  noc,  od  godziny  do 
godziny.  Syr.  1225.  Szczerb.  Sax.  147.  Sędziwej  z  Jadry 
w  też  tropy  za  Tarnowskim  wybieżał,  i  był  od  godziny 
do  godziny  w  Krakowie,  60  mil  Węgierskich.  Biel.  Kr. 
227. —  §.  Godzina,  pewny  wyznaczony  czas,  einc  licfttmiii< 
te  Stuilbe,  befttmtntC  ^tit.  '  O  swoich  godzinach  kładziemy 
się  i  wstajemy.  Mon.  69,  443.  Pod  czas  godzin  czter- 
dziestu gorące  modły  czyniono.  Birk.  Podz.  8.  {ob.  czter- 
dziestogodzinne  modlitwy).  Tej  godziny,  tego  momentu , 
jur  Stunbc;  Sorab.  \.  Imolom.  Od  tej  godziny,  od  tego 
czasu,  ypii  Stunb  Oii.  Godzina  śmierci,  bic  Jobcfiftimbc , 
tai  Icgtc  6tmiblein.  Ktoś  do  więzienia  mego  wchodzi, 
czy  tylko  nie  przynoszą  mi  godziny  śmierci !  Teat.  9.  c, 
69.  (wyrok  na  śmierć).  —  SV  sądach  też  godzinę  nazy- 
wano czas  namyślenia  się.  Czack.  Pr.  2,  97.  (cf.  ustęp, 
©clilicrntion^ftiinbdjcn  ber  Sirtitcr).  —  Godzina ,  cała  godzi- 
na, znaczy  czas,  ciiic  gmi^c  śtmibccine  Stuiibc  Iiiiig',  Iati> 
gc.  Otóż  już  nic  nie  powiem,  choćby  i  godzinę  gadał. 
Teat.  oi.  b,  G.  ii. —  Godzina,  mała  część  czasu,  chwi- 
la, ein  fleiticr  Bfitpimft'  f'i>E  Stimbc.  Jedna  godzina,  kto 
wiernie  miłuje  Rokiem  się  stanie,  i  jakby  wiekuje.  Pasł. 
Fid.  125.  Nigdy  jednej  dobrej  godziny  od  męża  nie  miała. 


Tr.  Przeszłych  waszych  wojen  sława  na  tym  dniu,  na 
teraźniejszej  godzinie  zawisła.  Warg.  Cez.  207.  Jedna 
godzina  siła  sprawi.  Cn.  Ad.  306.  —  §.  Jedź  w  dobrą  go- 
dzinę. Papr.  Ryc.  24.  w  boży  czas ,  jur  gh'i(fli(J;cn  Stimbe. 
Ross.  B^  4o5pHft  iiacŁ.  —  Ach  nieszczęśliwa  godzina! 
7Va<.  21,23.,  V'(n(/.  hudovurnik,  nesgoda,  nesrezha;  Prov. 
T'(;irf.  Vura  je  nesrezhna  bila.  Ker  je  mati  me  rodila,  (cf. 
gwiazda).  W  złą  godzinę  <  w  zły  czas ,  jut  ungliicflidjcn 
Stimbe.  Przyszedł  w  złą  godzinę.  Ld.  —  Uciekaj,  póki 
masz  godzinę.  Chrośc.  Ow.  194.  (czas  po  temu,  dogodny, 
porę,  cf.  pogodę).  — §.  Godziny  kapłańskie,  ^a^i  £tmibcngc< 
bctb,  bie  horae  canonicae,  Eccl.  'lacfci.  Gdy  godziny  swoje 
kapłańskie  odprawował,  wielkie  miał  od  pokus  przegaba- 
nie.  Warg.  Wal.  293.  Na  czasiech  abo  godzinach  psal- 
my zwyczajne  nie  czytają  się,  ale  na  każdej  godzinie  pro- 
za ta  czytana  bywa.  Fimin.  Kam.  226.  Godziny  carskie 
albo  wielkie,  składane  przez  Cyrylla.  ib.  253.  Nocnych 
godzin  śpiewanie.  Groch.  W.  45.  Godziny  wszystkie  swe- 
go czasu  odprawował.  Birk.  Dom.  84.  Księga  godzin  ka- 
płańskich Ross.  MacOBiiHKTi,  wacociOBi.  GODZINKA,  GO- 
DZINECZKA,  i,  i.,  Boh.  et  Slovac.  hodinka,  (hodinki  = 
zegarek);  Sorci.  2.  schtundka;  Yind.  vuriza,  kratka  vura; 
Ross.  MacoKi,  >^aco^HIlKl,  Macowera;  ein  Stiinbtljen.  Co 
godzinka  upłynie,  to  już  nie  nasza.  Rej.  Zw.  103. 
(chwila,  chwilka).  Co  godzinka  na  zegarze  uderzy,  to  już 
czas  przeminął,  a  co  dalej    to    do  kresu  bieżemy.  ifr.  23, 

b.  Żadnej  godzinki  dobrej  nie  miała,  frasując  się.  Glicz. 
Wych.  C  ^,  b.  Heliogabal  żadnej  godzinki  nie  opuścił, 
aby  był  jakiej  sprośnej  krotochwili  nie  wymyślił.  Rej.  Ziv. 
102  b.  Za  godzinkę  zejdziemy  się  u  niej.  Teat.  19.  c, 
30.  Podpiszęć,  godzinki  mi  tylko  pozwól  czasu.   Teat.   1. 

c,  55.  O  godzineczko  szczęśliwa.  Niech  często  taki  gość 
bywa.  Groch.  W.  389.  —  §.  2).  Godzinki  kapłańskie  « 
godziny  kapłańskie,  pacierze,  kościelne  modlitwy.  Cn.  Th. 
bni  ©timbciigcbct.  Godzinki  Panny  Maryi-  pacierze  z  na- 
bożeństwem do  N.  P.  ib.  Stiinbengcbcte  jur  Simgfraii  5lfa> 
ria.  Godzinki  Panny  Maryi  =  książka  zamykająca  te  mo- 
dlitwy, ib.  officium  B.  M.  \.,  Hi  G^cbetluid)  511  bicfctl  ®tlin> 
bciigciictcn.  "GODZINNIK,  a,  m.,  zegar,  einc  libr.  [Boh. 
hodinaf  "godzinarz  <  zegarmistrz ,  hodinarka  'godzinarka, 
zegarmistrzyni ,  hodinarsky  'godzinarski ,  zegarmistrzowski, 
hodinarstwj  'godzinarstwo,  zegarmistrzowstwo.  —  Eccl. 
y.^tcociOBi. ,  KHHra  horologium,  ob.  godziny  kapłańskie). 
Wielką  ten  człowiek  miał  w  astronomii  naukę,  i  w  Ma- 
gdeburgu godzinnik  uczynił.  Sk.  Dz.  893.  Jan  ślepy  wy- 
nalazł godzinnik  słoneczny.  Sk.  Dz.  558.  cinc  eomietiu^r. 
GODZINNY,  godzinowy'  a,  e,  od  godzin,  ©timbcn  =  . 
§.  1.  Skazówka  godzinna  i  minutna.  Jak.  Mat.  1,  62., 
Sorab.  1.  żtundżiski;  Yind.  vuren,  vfakovuren;  Croat. 
vurni,  vurudug;  Ross.  'lacoBufi;  (Rag.  godiscfni;  Slavon. 
godisbnji  =  roczny).  —  §.2.  Godzinę  trwający,  cillC  ©tlin= 
be  laiig,  Citic  etimbc  baucriib.  Po  godzinnej  pracy  dosta- 
liśmy sie  na  plac,  gdzie  śniegu  nie  było.  Zab.  15,  121. 
Mógł  o  kruszcach  godzinową  przeciągnąć  rozmowę.  Xiadz. 
5.  Po  godzinowej  nauce  śjuewano.  ib.  156.  g.  3.  Umysł 
godzinny ,  albo  niestateczny.  Fred.  Ad.  94.  n.'ailtdinut^ig. 
'GODZINOPŁYNNY,    a,    e,  poet.,    godzinę    płynący,    cine 

ir 


84 


GODZIWE  -  G  O  G  R  A  B  I  A. 


GOGRABSTWO  -  GOŁĄB. 


6timbc  jltepenb.  Rzesza  próżnująca ,  niepomna  ważnych 
widoków,  Godzinoplynnych  sJuchala  potoków.  Nieme.  P. 
p.  118.  GODZIWE,  ego,  n.  subst.  rodzaj  danniczy  w  przy- 
wilejach książąt  naszych.  Nar.  Hst.  2,  86.  (cf.  godne), 
ciiie  cl)CmoliflC '  3lbGnI)ć.  GODZIWO  adv.,  1).  godzi  się, 
wolno,  crlniiDt,  ocrijómit.  Ach  gdyby  człowiekowi  było  to 
godziwo,  Ujrzeć  moje  ozdobę,  moje  postać  żywą.  Zab. 
6,  177.  2j.  Słusznie,  rc4t  imb  Mllig.  Cale  przystojno 
i  godziwo  jest,  z  powodu  samej  powinności,  przyjaciół 
być  obrońca.  Pilch.  Sen.  142.  Nieąodziwo  jest,  wydzier- 
stwem  -lyć.^ Pilch.  Sen.  list.  2,  1S7.  GODZIWOŚĆ,  ści, 
i.,  przyzwoitość,  bic  5lnPmibtgfcit.  Sorab.  1.  hodnoscź;  {Ross. 
ro4CTBO  cnota).  GODZIWY,  a,  e,  —  ie  adu.,  godziły, 
wolny,  niezakazany,  frcv),  crlmittt,  imocrwe^rt.  Sorab.  1. 
hodźnć;  Bosn.  prost,  dopuscteji ;  (Ross.  Tomin  zda- 
tny, zdolny).  Czyliż  godziwa  jest,  ■  tak  się  naśmiewać  z 
uczciwych  ludzi?  Teał.  54,  11.  (czyż  można,  czy  się  go- 
dzi, czy  uczciwość  pozwala?)  Aby  ksiąg  Słowiańskich 
do  nabożeństwa  godziwie  używać  mogli.  Stebel.  1,  21. 
(aby  im  się  godziło  używać).  —  Oppos.  Niegodziwy,  nie- 
godziwie <  niesłuszny,  nieprzystojny,  nikczemny,  fatalny, 
mizerny  niesłychanym  sposobem,  iiiigcrcct)t ,  f(^Icd)t,  fatdl , 
tllfaill.  Niegodziwie  też  naśmiewasz  się  z  niewinności.  Teat. 
25.  b,  15.  Już  też  ty  mnie  niegodziwie  służysz,  ib.  27. 
c,  22.  (nie  można  gorzej).  Drogi  niegodziwe,  a  ko- 
nie mizerne ,  ledwie  mię  z  błota  wyciągnąć  mogły.  Teat. 
15,  11.  Ale  jakież  nam  niegodziwe  szkapy  dali.  Teat. 
28,  157.  Niegodziwie  mu  patrzy  z  oczu.  Teat.  15,  44. 
(szelma,  fdut  z  oczu  mu  wygląda). 

Dalszy  ciąg  pochodź,  dogodny,  dogoda,  dogodnoid,  do- 
gadzać, dogodzić;  niedogodny,  niedogoda;  nagodny,  naga- 
da, nagadzać  sie,  nagodzić  sie;  odgodzić ,  odgadzać;  po- 
godny, pogodno,  pogoda,  niepogodny,  niepogoda,  pogadzać, 
pogodzić,  pogodziciel;  wypogadzać,  luypogodzić;  przygodny, 
przygodność,  przygoda,  przygadzać  sie,  przygodzić  się, 
nieprzygodny  ;  ugoda  ,  ugodliuiy ,  ugadzać,  ugodzić,  ugodzo- 
ny ;  przedugodny;  loygodny,  wygoda,  luygadzać ,  wy  godzić, 
niewygodny,  niewygoda ;  zgodny,  zgodność,  zgoda ,  zgadzać 
się,  zgodzić  się,  zgodliwy ,  bezgodny,  niezgodny,  niezgoda; 
zagodzić,  zagodzozny;  —  §.  cogodzinny,  cogodzinnie,  pół- 
godzinny. 

GOFRY,  ów,  plur.,  gatunek  ciasta  kratkowego  (cf.  androty), 
28affdii;  Frań.  gaufre. 

GOGOŁKA ,  i,  ź.,  golańka,  gałuszka,  owoc  na  drzewie  do- 
piero zawiązany.  Whd.  Dudz.  58.  iai  Cb[ttiuipfc(;cil,  bev 
3(iifa$  5iim  Ct>ftc  md}  ahjcfalleiicr  Sliitlie.  —  Grossus,  go- 
gołki  figowe.  Mącz. 

•GOGOTAC  ob.  Głogotać. 

'GOGRABIA,  iego,  w.,  z  Niem.  ber  ®aitgi'af,  sędzia  powiato- 
wy, ber  8ailbf^flfł«rid)tCV ;  Nie  zewszystkiem  prawdziwy  jest 
następujący  wywód:  Gograbia  rzeczony  jest  ztąd  ,  że  spra- 
wy prędkie,  a  jakoby  bieżące  sądzi;  abowiem  po  Nie- 
miecku gc^cn  jest  chodzić  (lecz  ob.  ®au  91  big.)  a  Graf 
znaczy  sędziego;  ztąd 'gograf  jest  jakoby  bieżący  a  prędki 
sędzia.  Szczerb.  Sax.  l45.  Gograbiowie  do  prędkiego  osą- 
dzenia gwałtów  bywają  obierani,  ib.  147.  'GOGRABSKI, 
a ,    ie ,    od   gograbiego  ,    (Sniigrafcit  = .     Gograbski    urząd. 


Szczerb.  Sa.v.  lii.-  'GOGRABSTWO,  a,  «.,    władza  go- 
grabska,  iai  ©augrafeimmt.  Szczerb.  Sax.  146. 

GOIĆ,  ił,  i,  cz.  niedok.,  ugoić  dok.,  Goiwać  fre(ju.,  leczyć 
zewnętrznie,  ^cilcii,  oii^crliĄ  fiirircn.  Roh.  hogiti ,  zhogiti, 
hogjwam  ;  Slovac.  hogjm;  Sorab. 'ił,,  gojsch ,  źijsch;  Sorab. 
1.  howu ,  hoju  ,  liowiu,  bowiem;  //«n^.  gyógyitom;  Hebr. 
"Hj  gahah  sanavit;  Graec.  iyióai ;  (Vind.  zelyti ,  osdravit 
ranę,  cf  calić;  Ross.  nojbaOBaiŁ;  ci".  Rag.  et  Bosn.  go- 
itti;  Croat.  goili  •  fove7'e  ,  nulrire,  saginare,  educare;  Rag. 
gooj  <  rozkosz).  Zna  ziółka ,  które  i  łatwo  i  prędko  go- 
ją rany.  Teat.  54.  c,  B.  ii.  —  Fig.  Azaż  nie  radniej  jest, 
szukać,  jakby  krzywdę  zatrzeć  i  ugoić,  niźli  jakby  się  jej 
zemścić.  Pilch.  Sen.  Gn.  548.  GOIĆ  SIĘ  recipr.,  Boh. 
hogiti  se;  Sorab.  2.  żiisch ;  leczyć  się  zewnętrznie,  ^eil 
tUCfbetl,  ^eileil.  Rana  taka  trudno  się  goi.  Ld.  GOISTY, 
a,  e,  co  może  być  gojono ,  ^cilliai'.  Boh.  hogiledlny; 
Slouac.  hogitedelni.  Niegoisty,  trudny  do  gojenia.  Włod. 
GOJENIE ,  ia ,  n.,  subst.  verb.,  Boh.  hogeni ,  zewnętrzne 
leczenie,  ba^  ,C)cilcn,  ńiipcrlid)e  iftiinrcn,  bic  .Cicilimg.  Nagłe 
wrzodów  gojenie,  jest  to  samo,  co  i  prędkie  biegunek 
wstrzymywanie.  Perz.  Lek.  508.  Gojenie  się,  baś  $eil» 
merbcit,  bnź  §cilen. 

Pochodź,  dogoić ,  nagoić ,  ogoić,  pogoić,  przegoie ,  wy- 
goić, zagoić,  zgoić ,  zgoisiy ,  zgojony ,  niezgojony.  Boh. 
hogecy  lekarski;  Slovac.  hogitelna  zelina  salutifera  herba; 
Boh.  et  Slovac.  hogić;  Hung.  gyógyitó;  Sorab.  1.  howef; 
(Croat.  vrachitel;  Ross.  ncut.iiiTe.ib)  =  cyrulik,  lekarz.  — 
Sorab.  1.  howerski  cyrulicki;  bowerstwo ,  kunźt  liowena 
cyrulictwo;  (cf  Rag.  goitegl ;  Boc/i.  gojitegl  educator,  fem. 
gojitelica    educalri.c,    nulriz). 

GOLA,  i,  z'.,  golizna  ,  miejsce  gołe,  otwarto,  bfl'?  SlTlłC,  citt 
frci}Cr,  offciier  Ort.  Pagórek  cienia  nic  miał  żadnego,  atoli 
on  siadł  na  tej  goli.  Olw.  Ow.  595.  Zdybieszli  jelenia, 
sarnusię  na  goli,  Zaskocz  mądrze,  psy  zasadź,  tak  mając 
po  woli.  Bielaw.  Myśl.  D.  o.  Na  goli  co  leży  =  otworzy- 
ście,  na  widoku,  na  gołej  ziemi.  Dudz.  46.  cź  licgt  frcsj 
bn.  Na  goli  zostając  bez  wszelakiej  krajowej  obrony.  Tward. 
W.  0. 2, 55.  Bolesław  Łysy  zastawił  ziemię  Lubuską, któ- 
ra jeszcze  miał  na  goli,  margrabiom  Brandeburskim.  Biel. 
Kr.  144.  (czystą,  wolną,  od  długów  nieobciążoną). — 
Fig.  A  tak  przecie  trudność  ta  zostaje  na  goli ,  jeśli  le- 
piej mieć  jednego  rządzcę,  czyli  więcej.  Petr.  Pol.  256. 
(t.  j.  ułatwioną).  Na  goli  i  na  jaśni  go  postawił.  Budn. 
Cyc.  66.  (cf  jak  na  dłoni,  na  jawie,  na  świetle). 

GOŁ.ĄB',  ębia,  m.,  (Slouac.  et  Boh.  hołub;  Hung.  galamb; 
Sorab.  2.  golB;  Sorab.  i.  holb ,  howbacźe  fancż;  Bosri. 
et  Rag.  golub ;  Slavon.  Croat.  Dal.  gohib ;  Yind.  golob , 
golobni  famez  ,  famiz  ;  Garn.  golob  ,  {Carn.  golub  muste- 
la  piscis);  Ross.  rojyót ;  cf.  Lat.  columba);  §.  1.  bez 
różnicy  rodzaju  czy  gołąB  czy  gołębica  ;  <  ptak  należący 
do  rzędu  wróblego.  Zool.  Nar.  225.  btc  Jailk.  GołąB  pospo- 
lity żyje  w  parze,  samiec  z  samicą  na  przemiany  siedzą 
na  jajach.  Zool.  Nar.  225.  Rozmaite  ich  są  gatunki :  kru- 
czki, noski,  włochate,  pawiówki,  garłacze,  bębenki,  da- 
chówki, swojskie,  izdebne,  dzikie.  Haur.  Sk.  127.  'Dru- 
dzy gołębie  tylko  lecie  jaja  niosą,  te  zowią  dworowe  go- 
łębie ,  drudzy  są  leśni  a  dzicy  gołębiowie ,  a  ci  są  mniej- 


GOŁĄ  BECZEK  -  GOŁĄBIĘ. 


G  O  Ł  A  Ń  C  Z  A  -  GOŁĘBNIK. 


si  niżli  domowi.  Spicz.  149.  Gofab'  dziki  jest  nieco  wię- 
kszy od  gołębi  domowych;  zowią  go  grzywaczem.  Ład. 
Hst.  N.  ■42.,'  Yind.  divji,  lefni  golob;  Ross.  botiothhł. 
Gofab'  niebieskawy,  modrawy  Boss.  CHSflKł ,  (Hoss.  ciishiI 
t;olebiobarwy,  Gall.  colombin).  Gołąb  morski  columha 
Grunlandiae  Linn.,  Ross.  miictiiks.  Gołąb'  grucha,  bębni. 
Dudz.  21.,  Eccl.  ro.iyÓŁ  BopKyera.  Nie  wystawiał  sobie, 
że  mu  pieczony  goIab'  sam  do  gęby  wleci,  przeto  szcze- 
rze gotował  się  do  boju.  Ossol.  Sir.  ó.  Nie  przyleci  do 
tjeby  gołąb'  upieczony.  Kolak.  Wiek.  B.  i.  Leniwy  chce, 
aby  mu  pieczone  gołębie  do  gęby  wlatały.  Dirk.  Podz. 
10.  Tak  prawda,  jak  że  kiedyś  żywe  kiełbasy  a  pieczo- 
ne gołębie  po  świecie  latały.  Pimin.  Kam.  559.  (cf.  zło- 
ty wiek).  Slovac.  Żadnemu  pećeni  hołub  do  ust  ne  wle- 
li. —  Siwa ,  gdyby  gołąb',  baba.  Teat.  42.  c,  43.  —  Co 
zdobi  gołębia ,  i  kruka  nie  szpeci.  Pot.  Pocz.  95.  —  {Sio- 
rac.  ^Yidiś ,  gakoś  medzi  hołubi  trefił  rem  acu  łeligisli.  — 
Slouac.  Inśich  lud'i  za  holubow  ma  Ule  sapit  soliis).  Orze- 
chy łuściaki  takie,  jakby  je  dopiero  gołębiowi  z  gardła 
dohyt  Bies.  Rozk.  H.  1.  (świeże,  okrągłe,  do  przełknięcia 
łacne).  —  §.  2).  Gołąb',  różniąc  go  od  gołębicy,  samiec, 
ber  5auI)CV.  GOŁABECZEK,  czka  ,  m.,  demin.  secundum, 
^a5  ^aiilnijcii.  Boh.  holubieek.  Nie  gruchnij  teraz  gołąbe- 
czku.  Groch.  W.  567.  Zab.  15,  l98.  O  mój  gołąbeczku, 
i  ty  masz  żółć  w  sobie;  oj  dziewczę,  niechby  ja  jeno 
ma"tką  twoją  była.  Teat.  30.  b,  M 2.  "GOŁĄBEK,  bka,  m., 
demin.  subst.  gołąb',  ba§  JduM^Ctt.  Boh.  holaubek;  Slovac. 
holubek;  Sorab.  1.  holbik;  Sorab.  2.  golbik,  golbńschk ; 
Yind.  crolobez ,  "olobizh  ;  Cum.  "olóbz;  Bosn.  "olubicch ; 
Slaion.  golubich;  Rag.  gulubich ;  Croat.  golubich,  golu- 
bek;  Ross.  et  Eccl.  ro.iyóoKi,  ro.iyóiiMHiiKŁ.  Nie  przyle- 
cą do  lenia  pieczone  gołąbki.  Rys.  Ad.  45.  Gołąbki  nie- 
winne prostym  ku  niebu  dążą  lotem.  Weg.  Mar.  1,  195. 
Człowiek  serca  dobrego ,  łaskawego  i  niezawziętego ,  jak 
gołąbek  bez  żółci.  Teat.  24.  b,  54.  2).  Pieszczenie:  Go- 
łąbku, serce,  rybko,  iiiciii  §CV5,  iliciil  Jbcurcr,  (cf.  Ross. 
npnro.iyóHTb .  npiiro.iyó.inBaTL  pochlebić,  przypochlebiać). 
O  jak  słodko  zasypiasz ,  gołąbku  mój  siwy,  O  jak  mile 
spoczywa  człowiek  sprawiedliwy!  Zab.  1,  98.  Nar.  (syn 
o  ojcu  starcu  zgrzybiałym).  —  §.  Gołąbek  Boh.  holaubck, 
hołubek,  agaricus  cinnamoneiis ,  gatunek  bedłki,  rośnie 
w  lasach;  ma  zapach  nieco  korzenny.  Kluk.  Dijkc.  1,  14. 
ber  blaiic  inubltni].  Najlepsze  z  grzybów  hołubki.  Syr. 
1395.  cł'.  Ross.  ro.iv6e.ib  borówka.  —  g.  'Gołąbek  ob.  Ho- 
łubec  taniec.  GOŁABIE ,  GOŁĘBIE,  iecia,  «.,  GOŁEBI- 
CZEK,  czka,  m.,  GOŁĄBUTKÓ,  GOŁĘBIĄTKO,  a,'  n., 
cin  juti(]e'3  flcincS  Jńiibcfeeu,  pisklę  gołębio,  {Boh.  holaube, 
holaubatko;  Garn.  et  Yind.  golobizhi;  Slauon.  golubichi; 
Croat.  golubich  ,•  Hung.  galambsi).  Dwójko  gołębiątek  W 
wierzchu  drzewa,  i  z  gniazdem  przyszło  mi  na  wziątek. 
Zebr.  Ow.  542.  Dwoje  gołąbiątek  młodych.  Bej.  Post. 
K.  i.,  1  Leop.  Luc.  2,  24.  Gołębiowi,  gdy  kto  golębię- 
ta  z  gniazda  wybiera ,  on  żarliwie  wzdycha.  Auszp.  53. 
Para  gołębi  świeżo  wyległego  Żałują  gołębięcia  z  gnia- 
zda wypadłego.  Groch.  \V.  399.  Z  rządu  przyrodzonego 
zawsze  to  pochodzi,  Iż  orzeł  gołębięcia  mdłego  nie  uro- 
dzi. Papr.  Gn.  808.  (forles  creantur  fortibus,  nec  imbecil- 


lem  progenerant  aquilae  columbam).  Mamy  być  prostego 
umysłu  jak  golebiczki.  W.  Post.  W.  567.,  1  Leop.  .\Iath. 
10,  16.  Mają  sami  siebie  gołębiczkami  prościucbnemi. 
Biaf.  Post.  9.—  (NB.  Dalszij  ciąg  pod:  Gołębi). 

GOŁ.\NCZ.\,  y,  2.,  miasteczko  w  Gnieźnieńskim.  Dykc.  Geogr. 
1,  244.  etne  Stabt  in  ©roppolcii. 

GOLANK.\  ,  i ,  i:,  gogolka  ,  gałuszka ,  głowatka,  bic  33aiim= 
fno«?pe,  bao  rbftfiiiipfcki:  nad)  iibtjefalliicr  SliitDc,  (Etym.  go- 
ły, cf.  pachole,  cf  Boh.  holka,  holcićka  dziewczątko). 
Niedojrzałej  nie  zrywaj  jagody.  Zaniechaj  golance  czynić 
szkody.  Pełr.  Hoi:  %  a!  ó  ' b.  •GOL.\RZ,  GOLACZ',  a, 
m.,  brodogól ,  cyrulik,  feldszer,  balwierz,  ber  SnrŁicr. 
Boh.  holić;  Yind.  brityar ,  britbar,  briyez ,  bradobriuz ; 
Carn.  bryyz ,  britbar ;  Bosn.  briao  ;  Croat.  briayecz ,  pod- 
briyach,  podbrijach;  Hung.  borotyaló;  Slavon.  briacs;  Boss. 
ópii.ibmiih-B,  (cf  brzytwa,  broda).  Łaziebników,  golaczów 
i  barwierzów  wytworne  mazidła.  Syr.  278.  w  rodź.  zeńsk. 
Boh.  holićka  ob.  Barwierka.  —  *GOL.\RSKI ,  a ,  ie ,  bar- 
wierski,  cyrulicki,  33ar6ter=,  Ross.  ćpiUbHbnl. 

'GOŁCZ,  u,  m.,  gatunek  płótna ,  cine  (§attimi3  Seinifailb.  Płó- 
tno wszelakie,  a  mianowicie  płótno  golcz,  aby  było  na 
wielkie  łokcie  przedawane.  Herb.  Stat.  522. 

GOŁĘBI,  a,  ie,  od  gołębia  lub  gołębi ,  "tanlieil  = .  Boh.  holubj;  Slo- 
vac.  holubny,  holubećj;  Hung.  galambi;  Dal.  golubinny; 
Sorab.  1.  ho\ybacźe;  Bosn.  golubgni;  Yind.  golubji,  goloben, 
golobou  ,  golobizhen; /?fl^.  golubigni,  golubni;  Croat.  go- 
lubini,  golubicbji ,  golubni,  goluboy,  golubinszki;  Ross. 
ro.iyóiiHHbin ,  ro.i3'6a>iiri.  Rodzaj  gołębi  należy  do  ro- 
dzaju wTóblego.  Zool.  225.  Gołębi  gnój,  (Slorac.  holubi- 
nec;  Yind.  golobjak,  golobzbjak,  golobji  klal).  Gołębi  ko- 
lor, (/lO.ss.  ro.iyóbifi  niebieski ,  błękitny,  rciyócBaibin  nie- 
bieskawy, cnsuR,  ciiSHhi,  ro.iyócu^b,  ro.ijóiiana  błękit). 
§.  Botan.  Gołębi  groch  ob.  groch  gołębi.  Gołębie  ziele 
ob.  Koszyszczko.  GOŁĘBICA,  y,  sCcOŁĘBICZKA,  i,  i, 
zdrobn.,  gołąb'  samica,  bic  imiliiiiit.  Boh.  hokibice,  ho- 
lubićka  ,  holubinka;  Slorac.  holubica;  Sorab.  1.  howbacźa, 
fancżka;  ]7n(/.  golobiza;  Z/osh.  golubica,  golubicica ;  Croat. 
golubicza,  golubichiza:  Rag.  golubizza,  golubiciza ;  Eccl. 
ro.AmCiiiiA.  GOŁĘBICZY,  a,  e,  od  gołębicy,  Jaiilijnit', 
gołębi ,  Jaiibeii  = .  Kruk  nie  zna  jęczenia  gołębiczego.  Bals. 
Niedz.  2,  518.  Duch  ś.  w  osobie  gołębiczej.  Biaf.  Post. 
45.,  Bej.  Post.  B.  5.  W  prostocie  gołębiczej ,  miał  wę- 
żową mądrość.  Sk.  Żyw.  1,  168.  G0ŁĘB1E?<C0WY,  a, 
e ,  od  gołebińca  ,  JmibciUmiio  ■■ .  Gotebieńcowe  przegródki, 
komórki.  C/l.  7"/i.  200.  GOŁĘPdENlEC,  GOŁĘBLMEC, 
ńca,  a,  m.,  GOŁĘBNIK,  a,  m.,  Boh.  holubinec,  holubnik, 
budnjk;  Slovac.  holubinec;  Hung.  galamb-hAz,  gaiamb - 
bug;  Sorab.  1.  howbcncź;  Bosn.  golubgnak,  golubinac; 
Slaron.  golubinjah;  Croat.  golubinyak,  golobinyak;  Dal. 
golubnik;  Yind.  golobinjek ,  gollobyck,  golobnik,  golobi- 
njak ,  tapash ,  tumpish;  Carn.  golobnak,  golobinek;  Bag. 
golubgnik,  golubignak;  Boss.  rojyfiaiHHK^ ,  ro.iyÓHiiia, 
4ep/KKa,  (roJ3"6aTiiii'iaTb  gołębie  chowaćj;  bo^  iaiilieiibiiuo ; 
jest  to  owe  okrągłe  lub  czworograniaste,  umyślnie  dla 
gołębi  wybudowane  pomieszkanie.  Kluk.  Zw.  2,  172.  Do 
stołu  naszego  nie  lada  potra\vy  I  gołębiniec  rodzi  nam 
dziurawy.  Klon.  FI.  B.    Gołębie  płoche  próżne  gardła  mają 


86 


GOŁĘBI  NA-GOLEN. 


GOLENIE  -  GOLIĆ. 


Po  gołębieńcach  żałośnie  stękają.  Groch.  W.  556.  Go- 
łębie przyleciały  do  goJębińca  zanikowego.  Boi.  202.  Wiele 
dziur  nadzialaii ,  a  z  owczarni  pańskiej  goJębińców  naczy- 
nili.  Żni.  Post.  204  b.  '§.  Golębiniec,  gnój  gołębi  {Slovac. 
holubinec;  Yhid.  golobjak,  golobziijak).  Weź  golębińców 
albo  łajen  gołębich.  Syr.  465.  GOŁĘBINA,  y,  i,  pie- 
szczenie: gołębica,  jćirtlid):  bie  JmiMnii,  bai^  inul)d;cn.  Uczy 
się,  jak  kształtnie  się  wyginać,  jakie  stroić  miny,  Jak  ce- 
lować skladnościa  inne  gołębiny.  Zab.  12,  322.  Nar. 
Boss.  ro.i3'6aTiiHa ,  ro.i3'ófliibc  mnco  gołębina  ,  gołębie  mię- 
so ,  (cf.  cielęcina,  wołowina).  GOŁĘRINNY,  a,  e,  gołę- 
biczy,  gołębi,  Jaiiluillts  Jrtllkil  =  .  Duch  ś.  w  postaci  go- 
łębińnćj.  Smotr.  Ap.  41.  GOŁĘBMK,  a,  ?».,  g.  1.  gołę- 
biniec  qu.  v.  §.  2.  Jastrząbek , /iz/co  coliimbarius,  od  innych 
gołębnikiem  zwany.  A7«A-.  Zw.2,  505.  bcv  'iail['Ciifalf.  ob. 
Krogulczyk.  §.  o.  Który  gołębie  chowa,  koło  nich  chodzi,  Boh. 
et  Slorac.  holubar  gołebiarz;  Yind.  golobar,  golobinjar,  go- 
lobnjak;  Croat.  ci  Bay.  gohihar;  Hung.  galambokkal  bano; 
Boss.  ro.iy5flTHiiK-B;  ber  iaiikuwdrtcr,  iaukiibnltre.  Boh.  ho- 
lubarka,  "gołębiarka  co  koło  gołębi  chodzi ,  gołębie  przedajc. 
Boh.  holubarstwj  "goJebiarsliwo,  chodzenie  koło  gołębi. 

GOLEC,  Ica,  »».,  GOŁEK,  łka,  m.,  1.  człowiek  goły,  go- 
łolka ,  hołota,  charłak,  cin  iiiicttcr  Sctticr,  ciit  aniicr  Sii;t. 
Boh.  holomck:  Sorab.  1.  howcncz;  Carn.  gólz  impubis; 
Bag.  gulaz,  ighlicjar  avicula  deplumis,  (Bag.  golet  ob.  Go- 
liznaj;  Boss.  roaaKŁ.  Nie  ma  własnego  nic  golec  obna- 
żony. Kulig.  Her.  17>{.  Wenus  ma  syna  golca,  "lada  któ- 
rej zapłaci.  Dwór.  G.  2.  Powiedząć,  dobry  posag  mamy, 
Ale  takiemu  golcowi  nie  damy.  Bratk.  T.  4  b.  —  vid. 
Gołkiem.  2.  Łysy,  głowę  gołą  mający,  ciii  ślaliltopt-  Sta- 
remu golcowi.  Kochów.  Fr.  67.  Prokop  Golec,  Basus. 
Hrbst.  Odp.  yy  i.  GOLEC,  ał,  eje,  netitr.  niedok.,  ogo- 
leć  dok.,  n.  p.  Miejsca,  tą  maścią  pomazane ,  goleją;  dla- 
tego jej  używają ,  gdzie  chcą  włosy  tracić.  M.  łJrzed.  390. 
gołym  się  stawać ,   fn^l  rocrbcil ;    Boss.    ro.itib ,    oro.itit. 

'GOLEMY,  a,  e,  Boss.  roj-fesibiii  bardzo  duży,  fcin'  gvpp.  U 
nóg  kostki  z  golemym  gruczołem  wypięte.  Zebr.  Ow.  214. 
immodico  prodibant  tubera  lalo. 

GOLEŃ ,  i ,  i.,  (Boh.  et  Slorac.  hnatowa  kust ,  hnat ,  (cf. 
gnat;  Boh.  liolen ,  holenka,  cholewa);  Bosn.  gohlien,  go- 
gljen,  ghgnal;  Rag.  goljen  ,  goljeno,  goljenak,  (goljenka 
tibiale);  Slaron.  golin;  Dal.  golyen,  gnat,  cziv  od  gole- 
na;  Croat.  czev] nośna,  czipel,  gnat,  ghnat,  cziv  od  go- 
lena  ;  Sorab.  1.  piźdźel  (ob.  Piszczel);  Sorab.  2.  giżla  (ob. 
Giczel) ;  Yind.  goleń,  golainu ,  podkolenska  zieu,  kust 
od  kolena  do  pet;  Carn.  gołej  nu;  Boss.  roJCHb,  óiipio- 
aa,  (rwcHiiiuc  cholewa),  6epuo;  Eccl.  auctt,  ,  nt^iih,  ro- 
ntrih,  Oepuo,  n.iiocHa  ;i04biuiKa.  Nada  tibiae  pars,  sola 
cute  conlecta.  Cn.  Th.  Rura  większa  nogi,  albo  goleń, 
między  rurą  udową  a  nogą;  mniejsza  zowie  się  piszczał- 
ką. Kirch.  Anat.  112.  baś  <Sc()ii'tll)cin.  (cf.  kolano).  Długich 
goleni /źoss.  ro.ieimcThiB.  Mają  cnoty  tak  wielo,  jako  na  wró- 
blowej  goleni.  Glicz.  Wych.  H  G  b.  Tak  rana  boli  vv  goleni, 
jako  i  w  głowie.  Bys.  Ad.  66.  —  §.  2.  Przy  goleni  ma- 
cicy, jak  zowią  winiarze,  cokolwiek  wyroście,  ma  być  ob- 
rzynane. Cresc.  515.  ob.  Kolano,  kolanko.  bn3  J\llie,  ber 
Jllioteii   nn   ber  3Beiiirck.  —    §.  Szyna,   laska    kruszcowa, 


eiiie  ©d/iciic,  ciiie  Statigc  TMaŁ  Lita  goleń  złota,  srebra, 
une  barre.  Trolz.  1,  586.  Boss.  cmroK-b.  GOLENIE,  ia, 
n.,  subst.  verb.  golić ;  odejmowanie  włosów  abo  brody 
brzytwą ,  hai  ed)ecren  mit  bem  Sarliicrmeffer,  t>ai  Sarbiereit. 
Boss.  ópuTie;  Eccl.  ópeaiiie,  6pa4o6piiTie.  (Carn.  oggu- 
lenje  absumedo).  Musi  dni  4Ó  zakonowi  przypatrować  się, 
który  do  nas  wstąpić  chce,  toz  dopiero  golenie  nasze  bie- 
rze. Ale  on  dla  boga  prosił,  aby  natychmiast  był  ogo- 
lony i  przyjęty.  Sk.  Żyw.  1,  95.  (cf.  tonsura,  korona, 
plesz).  GOLENIEC,  ńca,  m.,  gołowąs ,  mołojczyk,  otro- 
czek,  ciii  jiiiiflcr  23iirft^c.  Milej  rai  patrzeć,  gdy  dziewka 
na  koniu  harcuje,  Niż  kiedy  gonionego  z  goleńcem  tań- 
cuje. l]J.  Biel.  S.  N.  19.  (cf.  golanka).  GOLENIOWY,  a, 
e  ,  od  goleni ,  Sd/icilbcill  = .  Boss.  óepuonbiii.  Kości  go- 
leniowe są  dwie  rury,  goleń  właściwa  i  piszczałka.  Kirch. 
Anat.  112.  Czaszka  goleniowa,  palella,  rotula.  Krup.  1. 
1 58.  bie  Śiiicftljcitie.  —  '§.  Te  (tedy  pierwsze  potrzeby)  ze  mam, 
twoje  panie  dzieło,  Mnie  dobrze  wdzięcznym  być  a  tobie  mi- 
ło; Przeto  dziękując  za  skarb  ci  takowy  Ze  mnąc  oddają 
dzięki  'Goleniowy.  (?)  Kchow.  96,  [Goleniowy,  wieś  w  by- 
łem wojew  ództwie  Krakowskiem,  w  powiecie  Jędrzejowskim, 
niedaleko  Lelowa,  o  którym  nieco  wyżej  mówi  Rochowski.  5] 

GOLF  ob.  Wbrzeże,  zatok,  odnoga  morska;  Bag.  et  Slav, 
zamorje;  Boss.  JHMaab.  ob.  Odlewisko,  zatop. 

GOŁGOTAĆ  czyn.  niedok.,  gogotać,  głogotać,  (cf.  glego- 
tać,  klekotać),  wydawać  ton  bełkocący,  ftailbcni,  follcnt. 
Indyk  ogon  roztacza  i  gołgocze.  Zool.  258. 

GOLIASZ ,  GOLIAT,  a,  m.,  sławny  olbrzym  Filistyński,  bcr 
aiicfe  (55pliat^.  Dawid  poraził  Goliasza. 'iF.  Post.  W.  317. 
GOLIACKI,  a,  ie ,  od  Goliasza,  olbrzymski,  ©oliat^^:, 
Dtiefeii',  riefciininpig.  Następują  na  obozy  z  okrzykami  ol- 
brzymowatemi  po  Goliacku.  Dirk.  Ex.  2. 

GOLIBRODA ,  y,  7n.,  brodogol,  golarz,  cyrulik,  feldszer,  co 
brodę  goli,  barwierz,  bcr  Siirtfrfierer,  bcr  55ar6icr.  (Boh. 
holic,  f.  holieka ;  Sorab.  1.  hower;  Carn.  bradobry^z, 
bryvz ,  britbar;  Yind.  britvar;  Bosn.  briac).  Czekaj  Panie 
golibrodo.  Teat.  16.  c,  28.  GOLIĆ  czyn.  niedok.,  zgolić, 
ugolić,  ogolić  (/oA-.,§.  1).  gołym  czynić,  obnażać,  zdejmować 
włosy  lub  brodę  brzytwą,  fnbl  iiind;eii,  feaarc  lycijnc^tnen , 
f^ccrcit  mit  bem  6d;eeniie|Fer,  Darliiereii.  Boh.  holiti,  holjm, 
brjti ,  bregi;  S^i'ac.  holjm ;  5ora6.  2.  golisch ;  Yind.  briti, 
brijem  ,  pobriti,  pleshiti;  Carn.  bryti,  bryem ,  (brytne,  bry- 
vne  lonsilis),  goliti ;  (Bag.  guliti,  oguliti,  izguliti  decorti- 
care);  Bag.  briati,  briciti ,  obriati;  Slavon.  obriati,  obri- 
csiti;  Croat.  briti,  briem,  (Croat.  guliti  decorticare);  Dal. 
briti,  briati;  Hung.  beretvńlom ;  Bosn.  briciti,  obriciti, 
sciscjati,  osciscjati,  (Bosn.  guliti,  izguliti  rellere,  stirpiłus 
ctirahere) ;  Boss.  rO;iHTŁ  ,  ópiiTb ,  6ptio ,  36pnTb  ,  sópH- 
Baib,  (cf.  brzytwa);  Eccl.  ópHiBimi ;  (Hebr.  cbj  galasch 
detondit;  Arab.  łSn  nudaińt  pilis).  —  n.  p.  Dziś  pierwszy 
mech  mu  brzytwa  z  twarzy  goli.  Pol.  Syl.  517.  Ja  tobie 
na  złość  dam  się  ogolić;  i  wnet  barwierza  zawołano,  któ- 
ry mu  plesz  i  brodę  ogolił.  Baz.  Hst.  272.  (księdzem  zo- 
stał). Dający  się  zgolić  Eccl.  rojHTCibauS  tonsorabilis.  — 
Próżno  łysego  golić.  //aur.  SA.  174.;  S/oDac.  holemu  sna- 
dno sa  hlawa  oboli.  Już  on  tego  kiedy  chce  ,  jako  bła- 
zna goli.  Bej.   \Yiz.  156.  (na  błazna  wystrychnie).  Na  su- 


GOLIĆ  -  G  O  L  1  Z  N  A. 


GOŁKA  -  GOŁOGUMNO. 


87 


cho  mie    goli ,    Kto  ze  mną  przy    stole    siedzi  bez  żartu. 
Pot.  Jow.  162.  (er  rafirt  mid;  obnc  Sctfc,  iiinrtcrtmic^,  mę- 
czy mię,  nudzi).  Nade  wszystko  proszęć  pilnie  mila  zono, 
Gdy  ja  rzekę  golono,  nie  mów  ty  strzyżono.  Papr.  Przijk. 
B.  2.    (nie  bądź  mi    sprzeczna;    iitit  bcm  ??ic|fcr  iiC)'c(;preil ; 
jtciii !  mit  ber  ©Ąccrc  gcfdiorcn).  (of.  Iiciiiabrt  iiiib  iicriimltrt  bay 
gcucr  uiib  bas  Sidjt,  cbcr  ber  ced)t  ift  Hm.  ©ellcrt).    A 
golono?  golono!  strzyżono?  strzyżono!  Rys.  Ad.  1.  (cf.  a 
biało?  biało!  a  czarno?  czarno!  t.  j.  potakiwać,  ciliem  tiadl 
beill  §iimbc  rcben).  Nieszczery,  obłudny,  insze  mówi,  msze 
myśli,  i  strzyże  i  goli.  Cn.  Ad.  058.  etn  a?iaillrebitcr.  Ko- 
mu nie  jest  przemierzły  człowiek  fałszywy,  i  słowa  swo- 
je opakujący,  który  i  tak  i  owak  słowa  odmienia,  i  strzy- 
że i  goli,  i  grabi  i  siecze,  insze  mówi  stojąc,  insze  sie- 
dząc.   Wercss.  Re(j.    118.   —    Szydła  mu  golą  <  powodzi 
mu  się  nadzwyczajnie,  c§  gliicft  ibiit  niipcrorbciitlid;,  e«3  gcŁt 
t6m  nfleś  niipcriirbciitlid)  lunt  Stiittcii.   Panu  temu  u  królo- 
wej bardzo  szydła  golą.  Rej.   Wli.  25.  Nic  psuj  sam  so- 
bie czasu,  pókiii  szydła  golą.  ib.  22.  (korzystaj  z  okazyi).  Je- 
dnemu szydła    golą,    drugiemu  i  brzytwy    nie  cbeą.    Cn. 
Ad.  514.  czego  jeden  i  wielkiemi  sposobami  nie  dokaże, 
to  drugi  igrając,    nie  wiedzieć  czem  wykonywa,    inaitd)er 
bat  inclir  ©liict^ali  Serftaiib ,  manc^er  mcijr  5>cr|'taiib  alu  ©liict. 
Gdyby  łaskawa  furtuna ,  Co  bez  brzytwy  innym  goli,  Dała 
strzydz  swe  złote  runa  Mvm  życzeniom  po  jej  woli.  Zab. 
8,  121.—  §.  2*).  Golić  owce  =  strzydz,   {Boh.  holiti),  mit 
ber  St^cerc  gcfdiorcn.  Baranek  milczy  przed  tym,  który  go 
goli.  Radź.  Ad.  8,  52.    (strzyże.  BM.  Gd.).—  5).  Golić 
rybę.złusk  nożem  obnażyć,  ctncil  gifdi  fd;iippeil. — 4).  Fig. 
(jołocić,  ogołacać,  gołym  czynić,  obnażać,  etltlilofcil,  Iat)I 
madjClt.     Gdy  żąć  będziesz  zboże ,  nie  będziesz  golił  zie- 
mi aż  do  gruntu;    ale  zostawisz    też    ubogim.     \V.  Levit. 
19,  9.  (nie  będziesz  do  końca  pola  twego  wyżynał).    A- 
kwilo  ziemię  z  kwiatów  goli.  Hor.  Sal.  257.  Gdy  tak  nie- 
miłosiernie złe  szczęście  nas  goli ,  Miłość  może  dopomódz 
do  wyjścia  z  niedoli.    Tręb.  S.  M.  85.     Za  jeden  nocleg 
musi  tak  zapłacić  ,  jak  gdyby  cały    tydzień  stał;   oj  będę 
golił  bez  mydła.    Teal.   28.  b,    6.    (będę  zdzierał).     Goli 
Pan  Bóg    bez    mydła.    Gemm.    91.    —  §.    A  pierwszych 
i  ostatnich  jednym  goląc  ciosem ,     Usłał  ziemię  śmiertel- 
nym zwycięzca  pokosem.  Hor. 'i,  289.  Kniai.  kosząc,  er 
mcilitc  fte  mit  ciiicm  i)iet)e  al'.     Temu   nie   dostaje    palca, 
drugiemu  nogę  ugolono.  Gil.  Post.  \oO.  (ucięto). —  §-0j! 
ci  Ichmość  we.\larze  dyabelnie  teraz  golą  pieniądze.   Teat. 
5.  i,  18.  łowią,  garną,  grabią,  zdzierają,  fie  fifd/eit  @elb. 
—  §.  Fortuna  z  cnotą  zawzdy  z  sobą  burdę  mają,  a  pe- 
wnie trzeba  mądrze  golić,    przy  którejby  tu  zostać.    Rej. 
Zw.  121   b.  Tu  wierz  mi,  iż  trzeba  mądrze  golić.  ib.  56, 
4.  (obracać  się,  kierować  się,  \\i}  flug  tciiebmcn).    GOLIĆ 
się  recipr.,  brodę  sobie  golić,  fic^  DarMcrcii,  raficrcn.  GO- 
LIZNA ,  y,  ż.,  miejsce  gołe,  szczególnie,  gołe  pole,  wy- 
gorzałe,  wyprzałe.    Gn.  Tli.    {oppos.  ])oroślina),    eiti  faMer 
ŚrbfIecE  O&ne  ®xai.  Boh.    temcni.ste;    S!ovac.   pleśina;  Śo- 
rab.  2.  ghula ,  gholka;  Rag.  golet;   Yind.  goliima;  Carn. 
golina  ;  Bosn.  golotina  ;  (Bosn.  golica ,  cjun  •  czołn) ;  Ross. 
rojiisiia,  npera.Tinia,  oóciiBOKŁ,  iio.iUHŁa,  no.iocTi),  (Ross. 
ro.iiiKTb  miotła  otarta ,  ro.iima  gatunek  powierzchnich  rę- 


kawiczek). Kurzenie  tylko  w  przestronych  puszczach  na 
goliźnie  opodal  od  drzewa  pozwalają.  Haur.  Ek.  162. 
W  pośrzód  zaraźliwych  bagnisk  na  ziemi  wyższej  szerzą 
się  pewne  golizny,  podobieństwa  nawet  do  łąk  nie  ma- 
jące. Staś.  Buff'.  44.  Przy  łąkach,  jeśli  są  jakie  golizny 
mchem  porosłe ,  pługiem  przyorać.  Haur.  Sk.  28.  Ani 
owoców,  ani  zboża,  ale  szczere  golizny  widzimy  po  tych 
górach.  Pelr.  Wod.  7.  GÓŁK.\,  i,  i.,  pszenica  z  kłosa- 
mi gładkiemi  bez  ości.  Kluk.  Rośl.  5,  129.  Syr.  927. 
Carti.  gnliza,  bcr  glattc  58et|icti  ofiiic  (Sraimcii,  ber  ł\oIbeit= 
ifciftCll.  'J.t lU' o m i t f d).  oppos.  wąsatka,  ostka.  §.  Gołka, 
gołe  ciało ,  n.  p.  Dano  mu  plagi  w  gołkę.  A'.  Kam.  ailf 
ben  331opeil. —  Gołkiem  adv ,  goło,  fa^I,' I'lof.  W  po- 
czątkach ptakowi  żywność  się  gołkiem  na  dnie  klatki  po- 
sypuje. Kluk.  Zw.  2,  593.  (cf.  5o/i.  holka ,  holcićka  dzie- 
weczka (cf.  goleniec),  holićka  grossus).  g.  Gołka,  giiłka 
muzyczna  ,  nota  cała  ,  ma  w  sobie  ogonatek  dwie.  .Magier. 
Mscr.  eiiic  gaiijc  5fote.  g.  Gołka ,  we  grze ,  ósmka  dzwon- 
kowa. Woi.  >id)cllciiadjt.'  GOLNĄĆ,  ął,  ie,  ad.  dok.,  pal- 
nąć, uderzyć,  bić,  ciąć,  eiiieit  §teb  >,H'r)'efecn,  fdłlaijcii.  Nie 
mówił  ani  słowa  więcej ,  ale  go  golnął  od  ucha  prętem. 
Ossol.  Str.  5.  Walnąłem  szynką  o  ziemię;  dyabeł  ja  pod- 
niósłszy w  samo  unę  czoło  golnął,  aż  guz  wyskoczył,  ib. 
8.   Carn.  gulili  ajjricare,  rerherare. 

GOŁO  ado.  adj.  goły;  Ross.  rojbio,  nojo;  falil,  CiltHopt, 
arm.  Stół  na  koło  Serwetami  nakryja,  a  we  śrzodku 
goło,  Niemasz  obrusu  żadnego.  Star.  Bw.  51.  (bez  na- 
krycia ,  przykrycia).  Włosy  nie  stanowią  wiary,  chociaż 
się  kto  goło  nosi.  Twór.  Ok.  C.  5.  (cf.  ksiądz  to  tylko  z 
piesza).  W  łaźni  i  w  trumnie  oba  goło  siedzą ,  pan  i  go- 
łota. Jag.  Gr.  /I.  5.  (nago).  Do  boju  żołnierz  nie  goło 
wybieży,  ale  ma  zbroje  i  oręż.  Star.  Yol.  D  5.  (nie  z 
gołą,  próżną,  bezzbrojną  ręką).  Było  przy  nim  zawsze 
chudo ,  ciasno ,  goło.  Wyb.  Kulig.  49.  (ubogo).  GOŁO- 
BIODRY,  a ,  e  ,  gole  biodra  mający,  bez  portek ,  gołodup- 
ski ,  O^MtC  $ii[cit.  ida,  a  pozad  żak  gołobiodry  Sypie  z  ko- 
szyka fiołek  modry.  Zab.  9,  533.  Zabt.  GOŁOBRODY 
adj.  et  siibsl.  golowąs,  bezbrody,  P^iiddrtiij ,  ciii  GMattlutrt; 
Boh.  et  Slounc.  holobradek;  Rag.  et  Bosn.  golobrad,  go- 
lobradaz;  Yind.  golobraden,  (Yind.  golobradnost ,  mlade- 
nishtvu  --  'gołobrodość,  bie  Iłiiliartigfcit).  GOŁOCIĆ,  ił,  i, 
czyn.  niedok.,  ((ogołocić  dok.,  q.  v.)  oijnażać,  gołym  czy- 
nić, entbioficii,  faH  madicii.  Wydziedziczenie  brata  racz 
Wac  Pan  odwrócić,  I  nie  chciej  go  bczecnyni  postępem 
gołocie.  Ti^i.  iS.  .)/.  49.  Cała  familia  nasze  postępkiem 
tym  ze  st^Jy  gołoci.  Teat.  50.  b,  129.  (o6."  Dziura").  GO- 
ŁODUPSKI,  a,  ie, gołobiodry,  nagi,  saiis  culotlcs ,  mdtat-- 
Wi-  -Rcs-  óeauiTaiiHbiS.  GOŁOĆŁÓW,  a,  m.,  (iOŁO- 
GŁOWY,  a,  e,  fa(tlfopftij ,  eiit  .<tali|forf.  V('/i<7.  gologlau, 
gologlavazh;  Carn.  gologlav,  gologlayz,  (ob.  Łysuń,  bez- 
włosy); Cront.  golofflay;  Bal.  opuzo,  plessiv. —  |.  Ga~ 
dus,  ryba  ,  mająca  gfowe  gładka,  na  kadłubie  drobne  bar- 
dzo łuski.  Zool.  Nar.  l"78.  GOŁOGON;  a,  c,  o  gołym 
ogonie ,  falilfdjroailjiij.  Jeden  z  dziadów  już  tu  był  osiadły, 
Kiedy  Popiela  mys<;y  gołogone  zjadły.  Nar.  Dz.  5,  112. 
'GOŁOGUMNO,  a,  «.,  n.p.  Nawóz  z  postrugania  na  po- 
dwórcu,   na  gologumnic  ,    gdzie  ludzie  i  bydło  częstym 


88 


GOŁOGUS  -  GOŁOSZYJGA. 


GOŁOWAS-GOŁY. 


przechodem  ziemię  potretują —  Haur.  Sk.  30.  na  placu 
między  gumnami,  ijcr  (5d)curciu)la|.  'GOŁOGUS,  a,  iii., 
Stipes'  fatwis,  błazen.  Macz.  cin  śtotfnarr.  GOŁOLEDŻ, 
i,  2.,  'GOŁOLEDiMA,  5oj'aA.  2.  polodna;  Yind.  lodenina , 
ledouje,  lYcrlini  led;  Ross.  ro.ioib ,  TOAOncAKna;  EccI. 
roi\OTb,  ro.io,iC4ima.  1).  lud  gfadki  ślizki  z  deszczu  mro- 
źnego ,  irni  ©lattcM  Ślizka  gofoledż  oszukując  nogi ,  nie 
jednego  przywiodła  o  szwank.  Min.  Auz.  10.  Kamienny 
rzeka  most  na  grzbiecie  czuje,  Gdzie  się  rozbijać  musi 
gololednia.  Chrośc.  Lvk.  98.  (kra).  Aż  dotąd  dawał  od- 
pór żydowskiej  gawiedzi.  Trzymał  się  Piłat,  jako  kot  na 
gołoledzi.  Pot.  Zac.  122.  (cf.  kot).  Stoję  jak  na  goło- 
ledzi. Tr.  ślizko,  niebezpiecznie,  id)  luik  cilicn  (5cf%lid)cn 
etailb.  2).  burl.  Łysina,  bic  (SlnfiC.  Tr.  GOŁOMACZ,  a. 
m.,  gatunek  wieciorków  małycii  na  ryby,  bez  skrzydeł. 
Cresc.  644.  cinc^Jlrt  gifc^rculc.  GOŁONÓGI,  Croał.  golo- 
nog,  ob.  liosy.  GOŁOREKI,  a,  ie,  (Rag.  goloruk),  nie 
mający  nic  w  ręku ,  lub  na  ręku,  HiH^^rtiibig.  GOŁOSC, 
ści,  i,  golizna,  bic  SnWItcit,  3Jatftkit,  nagość,  ubóstwo, 
Boh.  holomstwo;  Yind.  golnost;  Carn.  golńst,  gołota; 
/?a(/.  golocehja ,  golotigna;  5orai.  1.  iiowofcź ;  Ross.  TO^ih. 
GOŁOSIŚ.RZYDŁY,  a,  e,  o  gołych  nieopierzonych  jeszcze 
skrzydłach ,  faWfliigcIiG ,  nod;  iiiibcftcbcrt  aiif  ben  SliJgeln. 
Gdy  zrani  macierz  ptasznik  obrzydły,  Smutnym  się  gło- 
sem poczet  ozwie  gołoskrzydły.  Zab.  14-,  268.  (pisklęta 
nieobrosłc).  GOŁOSŁOWNY,  a,  e,  GOŁOSŁOWNIE  adv. 
w  samych  słowach  zawarły,  ustny,  iii  faHcii  SBortClt  bcfte= 
i^Cllb.  Niektóre  miasta  nie  mają  początku  wolności  swych 
innego,  tylko  dobrowolną  abo  gołosłowną  dziedzica  wolą. 
Ostr.  Pr.  Cyw.  1,  55.  Grunt,  gołosłownie  darowany,  pra- 
wnej nie  nadaje  tradycyi.  ii.  151.  Gołosłowne  rady  i 
projekta.  Kiądz.  129.  My  na  was  tego  nie  gołosłownie, 
ale  demonstrative  dowodzimy.  Smotr.  El.  27.  Obr.  ol. 
Steb.'2.  GOŁOSZYJGA,  GOŁOTA,  HOŁOTA,  y,  m.,  GO- 
ŁOTKA,  i,  łft.,  §.  1.  człowiek  goły,  ubogi,  nie  ma  jedno 
dusze,  nie  ma  gdzieby  stopę  położyć,  nie  ma  gdzie  ko- 
nia rozsiodłać;  jako  go  widzisz,  tak  go  pisz.  Cn.  Ad. 
265.  chudy  pachołek,  chudak  ,  palipiecek ,  hołysz,  go- 
lysz,  hołaczek,  Boh.  holomck;  Yind.  hedóvez,  norzhei, 
tropei ,  shterz,  potepuh,  sanikarnik;  Ross.  6o6bUb,  6c3- 
noMtcTHbiB ;  Eccl.  óescoócTBCHUbiil ,  kto  hc  loiteTb  co6- 
CTBeHHaro  CutIh,  óeajOMHiiKt,  ue^Aoiii.Ki ,  KOTopoH  ne 
mitsTb  HciOHUia ,  HecTaJKaicJbHbiil.  W  prawie  zaś :  nieo- 
siadły,  niepossesyonat,  cin  ItiiniujcfclTciicr ,  ciit  llnlicijiitcrtcr; 
cin  armcr  iciifcl,  armcr  Sdtlii(fcr.  Gołot4|  który  nie  ma 
gdzie  głowy  swojej  skłonić.  Gil.  Kat.  oA-^  >a;.  Hst.  456. 
Jeśli  nieosiadły,  albo  inaczej  odartus  albo  gołota,  komu 
byłby  winien  ,  ma  odpowiadać  w  sądzie  grodzkim  o  ka- 
żdą rzecz.  Herb.  Siat.  360.  Który  oprawę  żeniną  pra- 
wem przegrał,  ma  być  mian  za  gołotę,  i  na  polym  ma 
być  prawem  gołotów  patrzan.  ib.  224.  (ludzi  nieosiadłych). 
Gdy  sługa  czyj,  rzeczony  gołota,  albo  inaczej  obłomek, 
komu  krzywdę  uczyni,  pan  jego  będzie  powinien  zań 
dosyć  uczynić,  ib.  360.  .Si  famiilus  alicujus  dictus  gołota, 
aut  alias  obłomek  etc.  Yol.  Leg.  1,  56.  r.  1547.  Trafia 
się,  że  w  zwadzie,  na  biesiedzie ,  gołota  abo  kto  bardzo 
ubogi,  rani  kogo Gorn.  Wl  M.  4.     Stało  się,  pycha 


ich  dmie,  szczęścia  to  robótka,  Nie  ma  nic  do  bogacza 
ubogi  gołotka.  Żab.  9,  107.  Zabl  —  §.  2.  Gołota,"  ho- 
łota coli.  ubóstwo,  ubodzy,  ubogi  lud,  baS  Slrmilt^,  or= 
mc  Sciltc,  23cttcIt)oIf;  Boh.  et  Slovac.  hołota,  holomstwo; 
Carn.  gołota;  Yinrf.  shterzouje ,  sanikarni  lud;  Ross.  roib- 
Tena,  ro.ibi4Ł6a,  aópojt.  A  wam,  co  mam  powiedzieć,  i 
cnotliwa  hołoto?  Dobrzy,  cierpieć  wasz  podział,  ale  cier-  \ 
pięć  z  cnotą.  Kras.  Sat.  34.  —  §.  5.  Gołota,  gołość, 
golizna;  Carn.  gołota,  JtaW^cit.  Grunt  pod  pozłotę  żółty 
dają ,  bo  choćby  złoto  się  odtarło ,  jednak  się  gołota  na 
żółtym  nie  tak  łatwo  okaże,  jak  na  czerwonym  albo  bia- 
łym. Sienn.  596.  Croat.  golóta ;  Dal.  golina ,  golotina. 
GOŁOWĄS ,  a ,  m.,  bez  wąsów  młodzik ,  młodzieniaszek, 
z  dzieciństwa  wyrastający,  goleniec,  (cf.  śpiczak),  eilt  Ull- 
Itdrtiflcr,  O^ne  Sd;niirvt'art.  Boh.  hołobradek;  Carn.  gólz ;  i 
Bosn.  bezbradac,  golobrad;  Ross.  ro.ioycuił.  Gołowąs,  " 
bezbrody  imberbis.  Mącz.,  Mon.  75,  589.  Cóż  niezno- 
śniejszego,  jako  gołowąsa  Censora,  gdy  me  sprawy  ni- 
cuje, przetrząsa?  Zab.  16,  237.  Gołowąsowi  cóż  za  przy- 
czyna babsko  trupa  pojmować?  Burl.  B.  5.  GOŁOWĄSY, 
a,  e,  bezbrody,  iinbcirtii].  Goło  wąsy  gach.  Ac/iow.  91.  Go- 
łowąsy  młokosek,  wolny  od  nauki.  Psy,  konie  i  rycer- 
skich gonitw  lubi  sztuki.  Kor.  Hor.  10. 
('GOLTSLAR,  a,  /n.,  co  złoto  na  blaszki  bije ,  z  A^jem.  bcr  @0lb-- 
fdjlćigcr.  Złotnicy,  malarze,  goltślarowie.  Szczerb. Sax.  141). 
GOLUCHNY,  a,'e,  GOLUTEŃKI,  GOLUTKl,  GOLUSIEŃKI, 
GOLUSKI,  a,  ie,  —  o  odv.,  intens.  adj.  goły,  ganj  fa\>l, 
I'Io§,  fafcr  nrtrfeiib.  Yind.  golonag,  zielunag.  GOŁY,  a,  e, 
golszy  compar.,  Boh.  et  Slovac.  holy,  lebawy;  Sorab.  1. 
hówe;  S/aiłon.  gól,  goli;  Bosn.  gó,  goli;  Croa^  gól,  szle- 
chen ;  Rag.  goo,  goli,  goili;  Yind.  gol,  goleń;  Carn. 
gole;  Ross.  ro.ibiii,  nojbiH,  no;!! ;  cf  Lat.  calvus;  Hebr.  j 
bb-p,  p^n;  Pers.  klud;  Ger.  falil.  §.  1.  bezwłosy,  fnlil,  o6iie  | 
Spaart  Ezau  był  kosmaty,  a  Jakób  goły.  Radź.  Genes.  27, 
11.  (gładki.  Bibl.  Gd.).  Goły,  bez  włosów  na  głowie,  ły- 
sy, fa^Ifopfiij ,  falil.  Prędzej  niż  się  goła  splecie.  Rys. 
Ad.  56.  prędziutko.  (Prov.  slov.  Holemu  sa  snadno  hlawa 
oholi).  Pójdźże  ty  goły,  kiedy  ojca  niemasz.  Cn.  Ad.  885. 
(pater  senez  mortem  propinguam  sentiens ,  capul  rasit,  et 
inter  liberos  parvos  sedit;  quem  tamen  mors,  dissimulans, 
se  eum  nosse,  abslra.xil).  Nie  pomogą  zioła,  kiedy  rozka- 
że wsiadać  goła.  Rys.  Ad.  42.  {sc.  śmierć,  fiir  ben  lob 
lilft  fein  Sraiit).  Ptaszęta  gołe ,  bez  pierza ,  unprfc  5)i'gcl. 
Węgorz  jest  ryba  goła.  Tr.  bez  łusk,  o^nc  SĄiippcu, 
fd;iippcnlDź ,  gintt.  —  §.  2.  Gołego  co ,  gdzie  nie  masz 
przydatku,  co  samo  tylko  jest,  nic  nie  mając  przyczy- 
nionego,  samo  jedno  zostając,  cf  li,  in  bonam  et  ma- 
lam  partem,  faŁI ,  blog,  Iccr,  P^nc  rocttcm  3uHt|-  {Yind. 
zhist,  gol,  sgol ,  sgolen,  nefmieshan,  {ob.  Zgoła);  Rag. 
goili,  goo).  Gdy  się  ciała  same  kładą  do  ogniska,  mó- 
wiemy,  że  się  wystawują  na  goły  ogień.  Krumł.  Chym.  55. 
mi  blopc  3'Ci'Cr.  Wzięli  go  z  gołego  tylko  podejrzenia, 
jakoby  się  przyłożył  do  tej  ucieczki.  Kiok.  Turk.  109. 
Goły  spór  jest  między  nami,  O  to  tylko  już,  kto  ma  przed 
kim  zasługami.  Otw.  Ow.  507.  Małżeństwo  nie  jest  goła 
obietnica,  ale  samego  siebie  oddanie.  AaniL  Aa<. 276.  Sa- 
ma goła  wola   nie  jest  dobrodziejstwem.    Gorn.  sen.  416. 


G  o  Ł  Y  -  G  o  Ł  Y  S  z. 


GOMOŁKA-GOMON. 


89 


Słowa  ini  tylko  goJe,  nie  pomoc,  dawali.  P.  Kchan.  Orl. 
1,  24-2.  (ob.  GoJosJowny).  Księgi  gołego  papieru.  1  Leop. 
Jer.  56,  4.  (czystego,  niezapisanego).  Położył  gołą  kar- 
tkę na  ołtarzu,  aby  anioł  na  niej  napisał.  Sk.  Dz.  468. 
Przyrodzenie  człowiecze  rodzi  się  jako  goła  tablica  abo 
goła  karta.  Rej.  Post.  L.  5.  tabula  rasa.  Gdzie  ćwiczenia 
nie  będzie ,  ta  tablica  z  *hoła  Naszego  przyrodzenia  będzie 
zawsze  goła.  Rej.  Wiz,.  90.  Na  sądzie  ostatecznym  spra- 
wiedliwość szczera  i  goła  skazować  ma.  Sk.  Kaz.  4.  Szcze- 
ra woda  i  goła,  bez  żadnego  na  duszę  skutku,  aż  gdy 
się  przyłączy  słowo  boże.  ib.  17.  (Rag.  golla  v6da).  Ża- 
wzdy  do  kościoła ,  cesarza  godne  dary  przynosił ,  i  z  go- 
łą się  ręka  bogu  nie  ukazał.  Sk.  Dz.  875.  Trzeba  mu 
co  za  pracę  posłać ,  żeby  wżdy  nie  z  gołenii  rękoma  do 
niego  przyjść.  Sak.  Sob.  B  Zb.  Rozgniewawszy  ją ,  nie 
przystępuj  do  niej  z  goła  ręką,  ale  ją  pierwej  w  wielki 
podarunek  obwiń.  Mon.  75,  690.  Teat.  J5,  83.  (z  pró- 
żną ręką,  w  której  nic  nie  masz,  bez  daru).  Gołemi  rę- 
kami się  bronił  ■■  bezzbrojnemi.  —  Pole  gołe  ■-  niezarosłe, 
gola,  n.'p.  Skoczą  tedy,  jako  psy,  kiedy  w  polu  gołym  Z 
barankiem  się  od  matki  potkają  gomołym.  Pot.  Zac.  43. 
Żadnej  ściany,  żadnego  placu  gołego  nie  było,  którego- 
by  ludzie  nie  zastąpili,  by  go  widzieli.  Gwagn.  lii.  (pró- 
żnego). —  Kościół  katolicki  nie  każdemu  radzi  gołe  pi- 
smo ś.  czytać.  Sk.  Zyw.  1,  151.  tak  samo,  bez  wykładu, 
aUein  fiir  fi^,  ol)m  ©ommentar.  Heretycy  nic  nie  chcą 
przyjąć,  tylko  gołe  pismo.  W.  Post.  W.  praef.  (pismo  sa- 
mo, bez  wszelkich  przydatków).  —  Ty  tak  rozumiesz ,  że 
to  tytuł  goły,  I  cnotliwą  być  i  dobrą  rzeczona !  P.  Kchan. 
Jer.  152.  (próżny  tytuł).  —  Panienka  ta  na  gołym  obro- 
ku Do  tychczas  stoi ,  przypowieścią  prostą ,  O  tych ,  któ- 
re już  ołtarza  dorostą.  Pot.  Sył.  576.  (panna  na  wyda- 
niu). —  g.  3.  Niezakryty,  nienakryty,  &IoP;  (Ross.  Haro.ib- 
Hhiii  bez  powłoki  n.  p.  futro).  Jeszcze  Waszeć  bóg  wie 
gdzie  wędrował.  Gdym  ja  już  na  łeb  goły  panom  assy- 
sfował.  Teat.  43.  c,  143.  Wyb.  (z  czapką  pod  pachą,  z 
gołą  głowa).  Pod  gołym  niebem,  sub  dio.  Mącz.  :iiitcv 
fvc«CU  ipimmel.  Na  gołą  szablę  odprawują  swe  przysięgi, 
potym  ją  całują.  Paszk.  Dz.  113.  z  gołą  nań  nastąpił  szpa- 
dą >  zdobytą,  mit  ilo^tn  Scijcn.  g.  4.  Nagi,  ubogi,  l'lo^, 
anit,  luicft,  tnlil.  Służąc  na  honor  dla  utrzymania  zaszczy- 
tu mojej  familii ,  goły  jestem  jak  święty  Turecki.  Zabl. 
Bal.  87.  Jestem  zdrów,  ale  co  goły,  to  goły.  Żabi.  Firc. 
8.  Goły  nagiego  nie  okryje.  Gemm.  91.  Bokami  świeci, 
goły  jak  bicz.  Teat.  30.  c,  6.  Ross.  roji,  kbki  coko.ił. 
Widząc  się  być  na  kształt  palca  gołym.  Wór  cielskum 
przywdział,  głowęm  zsuł  popiołem.  Clirośc.  Job  60.  On 
tak  jak  palec  goły.  Teat.  43.  c,  96.  Wyb.  Goły  jak  bi- 
zun.  7ea^ll,64.  jak  byk.  ib.  50,  35.  (cf.  derwisz,  łęt). 
Postrzegłem ,  żem  w  ydany,  że  nieprzyjacioły  Mając  przy 
sobie ,  siedzę  jak  na  zyzie  goły.  Pot.  Arg.  52.  Skoro  się 
możniejszym  zechce  królować.  Już  tam  król  jak  na  zy- 
zie goły.  ib.  10.  Pyszny  teraz  jak  zmokły  wilk,  jak  goły 
na  zyzie ,  chodzi  nos  powiesiwszy.  Pot.  Pocz.  305.  Slov. 
Tak  sa  mśme ,  gako  lioli  w  trrii.  (cf.  groch  przy  drodze). 
GOŁYSZ ,  a ,  ni.,  gołotka ,  chudak ,  ein  armcr  Silurfer. 
Głupi  ty  kupcze,    co  gołyszowi  dajesz   na  kredyty.    Nar. 

Słownik  Lindtgo  wyi.  ?.  Tom  II. 


Dz.  3,  123.  ob.  Hołysz.  Ross.  ro.iumx,  tomki,;  Sorab. 
l.hówencź;  Rag.  golisc  =  gołobrody;  B  o  sn.  goWsc,  pticch 
bez  perja. 

Pochodź,  gola;  hoiota,  hołysz,  hoiaczek;  golaiika;  ogó- 
łem, oguiem;  ogólny,  ogulność;  szczególnie,  szczegół,  szcze- 
guła;  szczególny,  wyszczególniać,  wyszczególnić,  wyszcze- 
gólnienie; zgoła, —  §.  golić;  dogolić,  nagolić,  pogolić, 
podgolić ,  przegolić ,  wygolić,  zgolić,  zagolić.  ■ —  §.  do- 
gołocie,  ogołocić,  ogołacać,  pogołacać,  zgoiacać ,  zgołocić, 
zgołocony.  g.  nagolenica ,  krzyiuogoleni.  —  §.  cholewa 
Boh.  holen.  —  cf.  Sorab.  2.  gole  dziecię;  Boh.  holka, 
dzietoeczka,  cf.  pacholę;    Sorab.  2.  golz,  golazk. 

GOMÓŁICA,  i,  2.,  GOMÓŁECZKA,  i,  z.,  zdrobn.,  {Boh.  ho- 
molka ,  (cf.  Germ.  Tlolkn ,  flcnuilfcii,  iiiclfen;  Dan.  melka, 
Svec.  molka ;  Lat.  nuilgere;  Graec.  d|.(0.■j>el^^);  c(.  Boh.  ho- 
mole  masła  osła  masła ,  homole  cukru  głowa  cukru ;  cf. 
Rag.  gomilla  ;  Croat.  gomulya ;  Dal.  gomilla  acervus  lapi- 
dum,  congeries ,  moles;  Bosn.  gomih  maceries;  {Bosn.  go~ 
moglika);  Rag.  gomoglikka  >  trufla;  Ross.  rosisyaa  gleń 
chleba ;  cf.  gomoły).  W  serwatce  przegotowanej  znajdzie 
się  zawsze  twaróg ,  z  którego  porobią  się  gomółki  na  roz- 
chód pospolity.  Kluk.  Zw.  1,  229.  Cresc.  246.  ser  twa- 
rożny  na  kształt  osły,  ciii  Oiiiu-ffiifc  iii  gfrin  mii  Sittter-- 
ftii(f'j.  Od  parmezanu  niech  płacą  groszy  dwanaście ;  bo 
większa  gomółka  za  grosz ,  niż  parmezanu  za  dwanaście. 
Lek.  2,  b.  Z  owej  mąki  czopek  utoczyć,  jakoby  gomo- 
łeczkę.  Spicz.  90.  Jakby  go  gomółką  przestrzelił.  Rys. 
Ad.  20.  Złote  abo  tłuste  owe  lata ,  kiedy  z  kiełbas  płoty 
pleciono,  a  połciami  i  gomółkami  domv  pobijano.  Podw. 
Wrói.  24.  GOMOŁY,  a,  e,  GOMOŁO' arft/.,  1).  nieśpi- 
czasty,  tępokończaty,  olmc  Spi^C,  ftimipfunCicj ,  alujcftlimpft. 
Boh.  homoly  mutilus.  Szpetne  gomołe  drzewo.  Zebr.  Zw. 
542.  (turpis  sine  frondibus  arbos).  Dobywa  gomołego  kija. 
ib.  305.  (sine  cuspide).  Kłos  gomoły  =  nieościsty ,  mutila 
spica.  Cn.  Th.  2).  Bezrogi,  *szuty,  fcórncrloy,  P^lie  S)it-- 
ner.  Wzdyć  pierwej  sierść  niż  rogi  na  głowie  gomołej 
Dzikie  mają  jelenie  i  oborne  woły.  Pot.  Pocz.  229.  Sko- 
czą tedy,  jako  psy,  kiedy  w  polu  gołym  Z  barankiem 
sie  od  matki  potkają  gomołym.  Pot.  Zac.  45.  Samiście 
gomoli,  a  złudzi  robicie  kornuly.  Pot.  Jow.  194.  (gła- 
dysze  rogalów  tworzą,  mężom  rogi  przypinają).  Miesiąc 
swe  koło  Na  ów  czas  toczył  po  sferze  gomoło.  Pot.  Arg. 
822.  (w  pełni  był,  zaokrąglony). 

GOMON,  a,  et  u,  m.,  (cf.  Graee.  yoi]iiwv  gemebundus),  bur- 
da, poswarek,  zatargi,  kłopot.  Dudz.  58.  $abcv,  Strcit, 
§nn&cl ,  ^ant  Ross.  tomoh-b  ,  ram.  Ta  sprawa  bez  ża- 
dnego gomonu  i  zawieruch  poszła.  Smotr.  Nap.  9.  Skwierk 
a  gomon  między  niemi.  Glicz.  Wych.  C.  5.  Wielkie  kło- 
poty bywają  ,^  w  takowym  gomonie  z  strony  żony,  dziatek 
i  czeladzi.  Zrn.  Post.  5,  545.  (tartas).  Mając  gościa  w 
domu ,  nie  czyń  z  czeladzią  gomonu.  Rys.  Ad.  59.  Gdy 
gomon  mam  w  domu ,  nie  radem  nikomu.  Cn.  Ad.  230. 
Wszystkom  gotów  uczynić,  żeby  ujść  nienawiści  i  z  lu- 
dźmi gomonu.  Pot.  Arg.  579.  Francuzowie  znowu  go- 
mony  z  Cezarem  zaczynają.  Warg.  Cez.  210.  Złożenie 
patryarcliy    było    przyczyną    wielkich    kłótni    i  gomonów 

12 


90 


GOMONIG  -  GOŃCA. 


G  O  N  C  1  A  N  Y  -  G  O  N  I  Ć. 


między  wiernemi.  Sk.  Dz.  809.  Tą  nowiną  siestrze  przy- 
czynię gomonu.  Groch.  W.  2^8.  W  małżeństwie  czę^sto 
kłopotu  i  gomonu  końca  niemasz.  W.  Post.  W.  69.  Zo- 
na rzadko  bez  gomona.  Bys.  Ad.  79.  W  tym  domu  sza- 
tani gomony  i  niepokoje  czynią.  Ząhk.  MŁ  500.  (straszy, 
przeszkadza  w  t.  d.).  —  TransL  Szczebietliwy  gomon  pta- 
stwa  drobnego.  Tward.  Pasq.  104.  (wrzawa,  szelest, 
wrzask).  GOMONIĆ  się ,  ii,  i,  recipr.  niedoh.,  swarzyć  się 
z  kim,  wadzić  się.  Wiod.  iitit  jcmanbcit  Łiibcnt ,  jnnfeit.  {Ross. 
roMonnib  uniepokajać;  roJiosiiib ,  aaroMOsiiTb,  rosioajy 
niestatkować;  yrOMOiiiiib,  yroMOHaTb  uspokajać).  GO- 
MONJNY,  a ,  e ,  swarliwy,  Cabcriib ,  fcl)VCi}Cnb ,  ;u'ltcvnti.  Le- 
dwo gomonny  bęben  a  dzwon  ryknął  z  wieży —  Nar.  Dz. 
1,  194.  Ross.  roMOiOHt,  roMOsa  niespokojnik. 

GOMUŁKA  ob.  Gomółka. 

GON,  u,  »«.,  MoraiK  bon;  Boh.  bonba ;  Ross.  roHKa;  §.  1. 
gonienie,  gonitwa,  Iowy,  polowanie,  Wnd.  gonja,  gna- 
nje;  bng  SnijC"'  ^'t^  SJntiicn,  bic  StiiJ^-  Na  granie  Amfi- 
ona  W  bezdroznym  skały  czyniąc  gony  kole  Przeskaki- 
wały na  poboczne  pole.  Zah.  11,  554.  (przeganiając  się, 
gonitwy  odbywając).  Dokąd  tak  spieszno  bieżysz?  z  wło- 
sem rozpuszczonem ,  Bez  stroju  z  rannych  kwiatków?  cze- 
muż takim  gonem!  Przijb.  Ab.  {%o.  (pędem;  Bo/i.  bonem; 
Ross.  BŁ  roHbi  =  na  wyścigi).  Wpadnie  sam  w  sieć  zło- 
czyńca ,  choć  nie  będą  gony.  Paszk.  Dz.  102.  (niebędą 
go  napędzać).  Śmiał  się  Mars  z  dala  z  Fortuną  pospołu 
na  te  igraszki  i  wzajemne  gony.  Jabi.  Buk.  N  2  b.  Niech 
inni  opiewają  gony  i  igrzyska.  Przijb.  Mili.  260.  Mala- 
rzowi kazał  dom  malować  z  zwierzeńcami ,  i  myśliwemi 
gonami.  Sk.  Dz.  79S.  (z  polowaniem,  zgonami).  Nie  tak 
brzmią  słodkie  w  twoim  uchu  strony,  Jako  ogarów  zawie- 
sistych gony.  Pot.  Arg.  209.  (zapędy  za  zwierzem).  Cie- 
szył się  psim  abo  sokolim  gonem.  Pot.  Syl.  13.  (polo- 
waniem, polem,  łowami).  Ten  nogę  a  ów  złamał  w  go- 
nach szyję.  Chrośc.  Ow.  66.  (w  gonitwach).  §.  Bobrowy 
gon  ,  bobrownia ,  bobrowe  gniazdo  ,  ber  SiticrKlli.  Jeśli- 
by kto  miał  łowy  i  lasy,  jeziora  i  bobrowe  gony.  Siat. 
LU.  292.  Bóbr  wypłoszony  z  gonu ,  traci  wszystek  prze- 
mysł. Czack.  Pr.  2,  264.  Bobrowe  gony  były  pod  do- 
zorem łowczych,  ib.  1,  06.  *§.  2.  Pajęczny  gon,  gatu- 
nek pająka ,  (cf.  skorpion ,  krzeczek ,  tarantula) ,  ciiic  SW 
fi^ablidicr  Spiimctt.  Od  pajęcznego  gonu ,  t.  j.  od  pająka 
na  długich  nogach  obrażonym ,  lekarstwo.  Stjr.  4S9.  Od 
niedźwiadka ,  abo  i  od  gonu 
ib.  696.  'GOŃBA  ob 
honec;  Sorab.  1.  lionicźcf),  §.  1.  który  goni,  bcv  3'i!)''i'- 
Gońców  za  złodziejem  wysłano.  Tr.  (gonicielów,  SJachfcficr). 
§.  Gońca  od  gonitwy,  rycerz  gonitwiany,  gonitewny,  za- 
wodnik ,  SSettrcnilcr.  Gońca  był  z  kopią  przedni ,  i  na 
dobrym  koniu  siedział.  Star.  Ryc.  44.  Prosił  go  na  we- 
sele córki  dla  gonitw,  bo  był  gońca  niepospolity.  Biel. 
91.  Pojedynek  ten  nocne  zakończyły  ciemności,  Był  je- 
dnak godzien,  aby  jasne  słońce,  Odkryło  było  światu 
takie  gońce.  P.  Kochan.  Jer.  256. —  §."2.  Gońca,  pies 
gończy,  ber  gmirźlnmb,  ciii  Iciclitcr  .Cic^lnmb.  Gońca  jest 
pies  wietrzny ,  który  popędzone  zwierzę  goni  ze 
wszystkiego   skoku    poty,    póki     może,    abo'  on    gonić, 


gi^.ii.    pajęczego    obrażonym .... 
Gonitwa.     GOŃCA ,   v,    m., "  (Boh. 


abo  zwierze  uciekać.  Ostror.  Myśl.  51.  Nephros  i 
Archont,  z  tych  się  każdy  sili,  Gdzie  gońca  zmyli. 
Kochów.  525.  Na  zające  zażywają  gońców  chartów,  ob. 
Chart.  (GONCIANY,  GONCIK,  GÓNCIARZ  ob.  Gontowy, 
gont,  gonta). 

GOŃCZA,  y,  ź.,  Tr.,  ob.  Gon,  gonitwa.  GOŃCZY,  a,  e, 
Boh.  honći,  honicy;  Sorab.  1.  honicżerski;  Ross.  rOH- 
>iiii,  od  gonienia,  iiadifcPciib ,  jajciib,  3ngb  =  .  Ogary, 
gończe  psy  mają  być  prędkie  i  z  dobremi  głosami.  Haur. 
Sk.  540.  C:inir'5I>iiiibe ,  |tcfilmiibe.  Skoro  on  gończe  roz- 
puścił ogary  Naszczwał  zwierzyny,  i  nabił  bez  miary. 
Chrośc.  Ow.  47.  ob.  Brzesznik.  (Croat.  kopov).  Psy  rozswo- 
ruje  i  gończe  ogary.  Chrośc.  Luk.  118.  Łowiec,  póki 
tyczek  nie  rozstawi  Z  sieciami ,  wiąże  charty  i  gończe. 
Bardz.  Luk.  65.  Gończy  chart.  Min.  Ryt.  4,  211.  (Mia- 
na gończych  psów:  wilczek,  cypr,  cymbał,  dawizwierz, 
Wisła ,  Dunaj ,  Raba ,  Skawa  i  t.  d.).  Gończe  słysząc 
dźwięki  przeraźliwe  Jam  się  po  błotach ,  po  dachach  wie- 
szała. Tward.  Daf.  6.  (hałasy,  głosy,  krzyki). —  |.  Kró- 
lowie z  Xieciem  gonił  na  ostre  w  gończej  zbroi.  Gorn. 
Dz.  6.  iit  bev  Jlifllicrriifłitng ,  w  gonitwianej  zbroi.  GO- 
NI ARNIA,  i,  i.,  dźwignia  górnicza,  przez  konie  obraca- 
na, ber  ©ópcI,  ber  Jreiber,  im  SBcrijtmiie,  bai  biirtfi  |*ferbe 
gctrickiic  ftc&ejciuj.  Tr.  GONIARZ,  a,  m.,  co  konie  u  go- 
niami pogania,  ber  ©ópcItrciOer,  ber  bic  ©óvc!pfcrbc  (iiitltiW. 
'GONIASY,  ów ,  plur.  gonienie  się  na  wyścigi ,  prześla- 
dowanie, ipedjfelfeitiijCB  i;eruiiijn(3eii ,  3jerfoli]eii.  Tandem 
tedy  król  umarł,  partye,  goniasy.  Bóg  wie,  kto  nie  był, 
to  Piast,  to  Francuz,  to  Sasy.  Teat.  45,  145.  Wyb. 
GONIĆ,  ił,  i  cz.  niedok.,  {Boh.  honiti,  honjm,  honjwam, 
haneti,  hanjm,  hnati,  Imal,  zenu,  (ob.  Gnać,  żonąć) ;  Slov. 
honif,  honjm;  Sorab.  2.  gonisch ,  ganasch,  gnasch ,  ze- 
nu, źenom  ;  fta^.  gonitti;  Croat.  goniti;  Sorab.  l.honicź, 
boniu,  honini ,  hnacż,  honscź,  hnal ;  Yind.  gonit,  gnali, 
gnał,  shenem;  Carn.  gonem,  gnati,  gnał,  shenem ; 
Ross.  roHiiTb,  rOHaib,  rnaiŁ;  Eccl.  niSTii,  roHio,  weny; 
cf.  Graec.  y.oria ,  cf.  koń,  cf  .'pllllb,  cf  Syr.  ~IV).  |.  1. 
ścigać,  pędzić  za  kim,  by  go  ułapić,  doścignąć,  jageit, 
lindijagcii,  iiadifetiCii.  y»id.  napojati,  nalouaiti,  pojali ,  gna- 
ti, poditi  fe,  derviti ,  naperganjati ;  Garn.  dorvim;  Ross. 
ceapnBaib,  ccopnTb;  Ecel.  ni.iTH,  roHio,  ^ocuiraib, 
6t/KaTB  3a  KtMt.  Gwałtownika  na  świeżym  uczynku  go- 
niono ;  ci  zaś  co  go  gonili ,  w  gonieniu  pojmać  go  nie 
mogli.  Szczerb.  Sax.  181.  Przed  czem  dziś  uciekasz, 
jutro  sama  za  tćm  bodziesz  gonić.  Teat.  10,  54.  Gońcie 
ich  co  najrychlej ,  bo  ich  dogonicie.  Radź.  Joz.  2,  5. 
Gonił  go  przez  sicdm  dni ,  i  dogonił  go  na  górze  Ga- 
laad.  Radź.  Genes.  51,  25.  Zbiegowie  lękają  się,  cho- 
ciaż za  niemi  nie  gonią.  Zafi.  7,  219.  Kossak.  Tak  biegał, 
jakby  go  kto  tuż  na  karku  gonił.  Zab.  14,  55.  Z  ko- 
niem pierzclinał ;  gońże  wiatr  po  lesie.  Alb.  n.  Woj.  4. 
Zęby  mc  gonił  wiatru  po  ulicach  w  nocy.  Teat.  21.  b, 
14.  (żeby  się  nie  wałęsał,  nie  włóczył).  Nie  goń  tego, 
co  sam  ucieka.  Cn.  Ad.  597.  Gonił  za  sobą  ■■  wysięki 
się  piętami.  Cn.  Ad.  \,  286.  er  ^nt  SciSató  gcitoimncn, 
(dać  drapaka).  Goniący  Eccl.  rOHiiTe.ibiibiii.  —  §.  Fig. 
W^alczmy,  gińmy,  śmierć  gońmy ;    ale  dla  ojczyzny.    Zab. 


GONIĆ. 


GONICIEL-GONIONY. 


91 


12,  177.  Nagi.  (szukajmy  śmierci).    Syn  zbywszy  się  ro- 
dzica   straży    Swoim    się    poważy    gonić    polem.    Tward. 
WŁ    48.    (źyć  na  swoje  rękę,  swoim   dworem).  Ciężkim 
go    prawem    dłużnicy  gonili.  Jam    swą   niewolą    wyrwaJ 
go  z  bastyli.  Zab.  13,  249.  prześladowali,  fic  OCVfoIfltCtt  tOlt 
mit  aUct  ©trciigc  bc§  ©eridjtu.    Krewny  powinien  krewne- 
go gonić   w    sprawie     o  złamanie  pokoju.    Szczerb.    Sax. 
227.     Zony  cudzolożnej  mógł  mąż  odkazowad  od  siebie, 
jeśli  jej  nie  cbcial  na  gardło  gonić.  Sekl.  20.  (na  śmierć 
oskarżać ,  wystawiać).  —  Jedna  trwoga  drugą  goni.  Paszk. 
Dz.  44.  (tuż  za  drugą  następuje).  Już  jedna  drugą  prze- 
pychem   stroju    i  gustem    kwiecia  goniła.    Zab.  12,  297. 
Gawdz.  wyścigała ,  przepisywała ,  fie  iiicttcifcrtcii  mit  etiian= 
ber.     Już  nie  widać  we  wsiach  ,    by  moi  rodacy  Gonieni 
byli  nad  przepis  do  pracy.    Zab.    16,    542.    przypędzeni, 
nagleni ,    nilOCtvicl'en.     Ustąp'  tym ,    co  fortunę  lepiej  so- 
bie gonią.  Morszl.  G8.  (sobie  łowią).  —   §.  2.   Yerb.  Mcd. 
Gonić  -.  spiesznie  gdzie  dążyć ,    moljin   ciicii ,  CtlcllbS  ftrcBcii, 
j^tiijagcn,  rcniicn,   brtriiad)  reiiiicii,   fiiujcit.  (Ross.  roHSHyrt, 
roHsaib;  Eccl.  roiiei^iiTH ,  yótraib,  ótrciEOMt  cnacaibca, 
roiih^^iimiH  ,    oynTii ,  yótajaib ,  yre^ib  pierzchnąć ,    uciec). 
Do    pierścienia   gonić.    Groch.   W.  488.  Pot.  Jow.  2,  25. 
mi)  bcm  3{ingc  rcuitcn.  —    Na  ostre   gonić  =  potykać   się 
kopią.  Włod.   fdiarfe  Saii3cit  lircdKit-    ci"  Scfiarfrcimcn   Cal= 
ten.      Królowie    z    Xięciem     gonił    na    ostre    w  gończej 
zbroi.  Gorn.  Dz.  6.  —  Nie  pojrzaJ    na    nię,    ni    się    jej 
pokłonił.  Tylko  oczami  po  ścianach  gonił.  Jahl  Ez.  209. 
(dziko  poglądał ,    cv  licfi  bie  Sluijcii  tinib  Iicnimfcl)ii'cifcn).  — 
g.  fig.  Gonić  na  co  <  załawiać ,    mAj    Ctlimji   rillGCit.     Goni 
na    zwadę ,    łowi    na  guz ,    zadziera.    Cii.    Th.     Zygmunt 
przyjechawszy  do  Litwy,    obaczył  Moskwę  być  przeciwną 
sobie ,    a  na  wojnę    gonić.    Biel.    Św.    272    b.     Żyliśmy 
wszyscy  swowolnie,    Ńa  twą  pomstę  goniąc  dobrowolnie. 
Kanc.  Gd.  502.  (zasługując,  zarabiając).     Znaleźli  się  ro- 
dacy, którzy  upornie  na  swoje     i  Rzpltej    zgubę    gonili. 
Pilch.  Sali  04.    Upominał  ich,  żeby  nie  gonili  na  zwa- 
dę.   Budn.   Apophl.    128.     On   jako    ten,   co    na    "hańbie 
nie  goni,  Nie  chce  być  więźniem  ani  pojmanym.  P.  Kchan. 
Jer.  119.     Greki  młode  trójcę  ś.  bardzo   mieszają,    i  na 
Aryańskie  kacorstwo  gonią.    Sk.  Kaz.  2S5.  (zarywają  ka- 
cerstwa).    Herodyas  na  złe  Janowi  ś.  goniła ,    i  o    gardło 
go  przyprawić  chciała.  Sekl.  Marc.  0.  (czuwała  nań).  'Go- 
nić na  'sławę.   Tr.  NB.  mnie  sie  zdaje,  źe,  gonić  na  co, 
zawsze  na  złą  stronę  się  uzijiua.     ^.  5.  Gonić  czem  =  go- 
nić   resztą,    ostatnim,    szczątkiem  =  ostatnich    sposobów 
używać,    do  ostatniego  już  być  przymuszonym,   brtiJ  Ic^tC 
SOiittcI  crgrcifcii  iiiiiffcii.  cf.  Slov.  Psów  z  palicu  za  zagacmi 
honif.    Już  skarbowi  przyszło  resztą    gonić.   Chrośc.  Fars. 
389.   Falib.  Dis.  P.  2.  Płeć  biała  nad  tobą  prawic  serce 
roni ,  Ale  za  to  szkatuła  prawie  resztą  goni.  Nar.  Dz.  o, 
128.  (kona).     U  niego  i  najcięższy  czas  nie  goni  szczą- 
tkiem ,  Bo  wszystko  idzie  ładem    i   pięknym  porządkiem. 
ib.  i,  54.  ,Już    ostatnim  gonimy.    Teat.    4.    b,  5G.    Za- 
puść, zapuść  kotwice,    zrzuć  napięte  żagle.    Wiedz,    że 
ten  szkodą  goni,    kto  co    czyni  nagle.  Błaz.  Ti.  a.  (cf.  co 
nagle,  to  po  dyable).     GONIĆ    się   zaimk.,    uganiać    się, 
wyścigać  się,  pędzić  jeden  za  drugim,    fi(^  jilflCtl,    Boss. 


nornaibCH,  noroHiocb.     Chłopcy    się  po    ogrodzie    gonią. 
Tr.    Tak  się  tu  wszyscy  jako  mizerne  ryby    gonimy,    po 

świata    tego.    Rej.  Post. 
Gonić  się  kieliszkami ,  konwiami  <  przepijać 


tem  nędznem  morzu  burzliwego 
K  k  kZ.  —    ~ 


się,    jeden    drugiego.    Tr.    einmibet    511    Sobcn   tniifcit.  — 
Gonić  się  za  czem,    zapędzać  się    goniąc,    im    9Ja(^ja(]Cn 
IłCGrtffen  fci)ii,    tucit  oerfolijcn.     Medea     w  ucieczce,    brata 
swojego  członki,  po  tych  miejscach,    któremi  się   ociec 
za  nią  gonił,  rozrzuciła.  Siem.  Cyc.   212.     Patrz  jak  się 
jałowica    goni    za    dorodnym    buhajem  i  nadawa    sama. 
Tward.  Pasq.  50.  Kto  się  za  złością  goni,  bieży  k  śmier- 
ci swej.  Budn.  Prov.  11,   19.  (kto  naśladuje  złości.  Bibl. 
Gd.).  —  §.  2.  Zwierzęta  się  gonią  =  chciwe  są    mieszania 
się  z  sobą,    Idllfig  fCi)n.     Wilk   goni  się    z   samicą  przez 
dwanaście    dni.    Haur.    Sk.    512.    Sorab.  2  sze  ganasch, 
ganzasch;     Croat.  gonitisze,    gonimsze ,    tiramsze ;    Carn. 
SC  goniti;   Yitłd.  naskozhuvati,  naskakati,  pojatifc,  goni- 
tife,   fe  poplemenuvati ,    fe  plemeniti,    fe   .jesditi;    o  ko- 
złach fe  perskafi ;  0  świniach  fe  hukati ;    o  kotach  shtra- 
mlati.  GONICIEL,    a,  m.,  który  goni,    ścigacz,    bcr  3Jnc^= 
fc^Cl" ,  9)CVfoIiJCV.     Wyrwij  mię   z  ręki  nieprzyjaciół  moich, 
i  gonicielów  moich.   Budn.  Ps.  51,15.  (którzy    mię  prze- 
śladują. Blhl.   Gd).  Boh.  honak;    Carn.    gonazh,    gojnek ; 
\ind.  gnanz,    goinik ,    gonazh,    gonez;    Sorab.  1.  honi- 
cźer;    Ross.  rOHiire^ib.     W  rodź.  źeńsk.     GONICIELKA,  i. 
GONIEC,    ńca  ,  m.,  kuryer,  kursor,  ciit  (Siltotc,  Jloitncr. 
(Boh.  honec  actor,  agitator;  Rag.  gognac  vector) ;   Carn. 
jedernek ;  Ross.  roirem,  Teqeus,    noroHiunKŁ,  is^OBoS; 
Eccl.  roiii>i|h,  CKopoieya,    piiCTaicjb,    KtcTbiiHKŁ ,  cKopo- 
IcOAbijb ,  ci>o(»OTeYbi)b.     Lekki    goniec    sprawić    tego    nie 
mógł;    trzeba  było  posła  wielkiego  tam  posyłać.    Tiuard.. 
W.  D.  2,  155.  Smak.  14.  Posłany  Młocki  gońcem   z  tą 
nowiną.    Tward.    W.    D.   2,    116.  ali  Soiirtcr.    Przybiegł 
goniec  z  Hiszpanii.  Nieme.  Kroi.  5,  85.  Przysłał  mi  goń- 
ca.   Teat.    45.    d,    102.     Wyb.  —    fig.    Gończe    złotego 
słońca  ,  różana  jutrzenko  ;  Jużeś  to   w   chatki  mojej  zaj- 
rzała okienko!    Zab.  1,  177.  Nar.  f^orMi,  (Silt»ote.     Gdy 
swoje   gońce  pomknąwszy  słońce  Już  na  sam  nieba  wy- 
biegło śrzodek.  ZaJ.  11,  264.  Żabi.  (bieguny  swoje,  ru- 
maki). —    *g.  Szedł  za  nią  jakoby  goniec.  5  Leop.    Syr. 
14,  23  (śladownik.   1   Leop'.,  goniciel ,  ścigacz,  SJa^ftfeci:). 
GONIENIE,  ia, )!.,  subst.  verb.,  ściganie,   baś  Sagcn,  3taćC= 
fefecn.  Boh.  honba;  Eccl.  roiibóa,  roiiKHiiie;  Ross.  BUÓiiBKa. 
GONIONY,  a,  e,  partie,  perf.,    1)  ścigany,  gcjagt.    2)  Gra, 
gdzie  jeden  drugich  ściga.    J.  Kchan.    Dz.   269.    bai  §i:= 
fdjcfpicl,  §aic()eit   (DicHmrf,   iii  ^*ve:ij5cn).  fig.   Jął   uciekać, 
razów   jednak  kilka   w  tym  gonionym  oberwał.  Dwór.  H. 
3.     Choć  odmiany    w  rzeczach    są  lubione.  Lepsze    go- 
nione   w  szczęściu ,    niż    mienione.    Jag.    Gr.    E    b.    Ty 
gościa    lądem ,    ja    gram    gonionego    wodą,     hospita    tu 
łerris' erras ,    ego  in  undis.  Zebr.    Ów.    142.    b)    Taniec, 
eiii  hiftitjcr  huriuyr  Inir,.    Milej  patrzeć,    gdy  dziewka  na 
koniu  harcuje ,  Niż  kiotly  gonionego  z  goleńcem  tańcuje. 
M.  Biel.  S.  N.  19.     Dawno  to  i  u  cielca  karał  bóg  one- 
go ,  Kiedy  około  niego  też  szli  w  gonionego.  Rej.  Wiz. 
162.  (tańcowali   koło   złotego    cielca).      Umysł   stateczny 
a  "wspanify  nigdy    się  ukazać  nie  może,    jedno    w  rzc- 

12' 


92 


GONIPIENIADZ  -  GONKA. 


GONT-  GÓRA. 


czach  przeciwnych;  bo  pewnie  w  'cenarze,  ani  w  go- 
nionym, nic  się  tam  nie  okaże.  Rej.  Zw.  86  b.  Pewnie 
w  'cynarze,  ani  w  gonionym  albo  tańcu  szalonym,  nic 
się  tam  nie  okaże.  Weresz.  Reg.  144.  G0NIP1ENI.\DZ ,  a, 
m'.,  liczykrupa,  liczygrosz,  lakoraiec,  ciit  ©clbŁuiiijngcr, 
cin  $al'|ud)ttijcr.  Licliwiarz ,  CTonipieniadz ,  odrzvskóra. 
W.  Post.  W.  2,  568.  GOMTNYA,  •G0>;BA,  y,  ź.,  za- 
wód ,  ubieganie  się  do  mety,  baS  SScttrenncii ;  Boss.  ro- 
HHTBa,  roHbóa,  pnciaHie;  Carn.  derkanje;  Croał.  zder- 
kalische  ,  (disl.  Vind.  gunitva ,  vganka  =  gadka ,  zagadka ; 
Dal.  gonitka  id.).  Gonitwa  końmi  Eccl.  KOHepnciaHie ; 
Eoss.  CKaMKa.  Konia,  co  trzyma!  gonitwę  czas  dfugi , 
Puszczają  wolnym  na  omaslne  smugi.  Zab.  15,  293. 
(utrzymywał  zaszczyt  gonitewny,  sławę  gonitwianą).  In- 
nych to  bawi,  by  w  gonitw^ie  sami  W  prochów  Olimpu 
zakopceni  dymie,  Rozpalonemi  w  biegu  kol  osiami.  Nie 
tknąwszy  mety,  zwyciezkie  swe  imię  Przenosząc  z  chwa- 
lą nad  gmin  ludu  mnogi.  Między  rządzące  ziemię  wnie- 
śli bogi.  Hor.  1,  4.  Kobył.  Gonitwa  do  pierścienia,  bo5 
SRitlijreimc:!.  —  Bywa  to  w  onej  gonitwie  na  ostre  za  tar- 
czą, ze  jeden  będzie  drzewem  przebity,  a  drugi  mało 
ranny.  Gorn.  Sen.  555.  baś  ganjcnbreĄeit.  Gdy  kogo  ob- 
winia o  jaki  uczynek,  on  się  chce  szrankami ,  albo  ostrą 

gońbą  wywodzić Szczerb.  S'i.r.  459.  ba>3  SĄarfreniien. 

—  Gonitwy  miejsce ,  bie  3?cnnt)al3n ;  Boh.  hony,  reydiwy 
plac;  Sorab.  1.  behancża,  pżebehancża;  Yind.  tiokalishe, 
dirjauna  ograją ,  tieknu  skushanje ;  Carn.  dirjavna  og- 
graja;  Ross.  óira.iiime,  nonpiime;  Eccl.  ótaie.iem ,  no- 
;opHi|i6,  rjt  ótraioTbCH,  óopioTbca,  npepnciaHie.  {Eccl. 
roHUTBOjt-ieuŁ  celetizon).  'GONITEWNY,  a,  e,  od  go- 
nitwy, Sscttrciuicii ; .  Ross.  piicTaTe.ibHbift .  KOHopucTaiejb- 
hh8.  GONIWAĆ,  al,  a,  czyn.  częstoll.  verb.  gonić; 
(Boh.  honiwati)  ju  jaijcn  pfICijelt.  Pomnie  go  na  francuz- 
kim  dworze  Kiedy  w  Paryżu  goni  wal  z  kopią.  P.  Kchan. 
Jer.  "2.  'GONKA,  i,  i,  gonicielka,  bic  eincii  jnijt,  bic 
30(3cvinn,  bie  Snijcriim,  Jreibcrinn.  Chodk.  Kost.  26.  Boss. 
rOHKa  gon,  gonienie.  GONNY,  a,  e,  od  gonu,  8nuf' 
ffieiUP.  Slov.  honni.  Dziwuję  się  gonnej  krotofili,  spe- 
ctacula  cursus.  Zebr.  Ow.  183.  Lepiej  spokojnego  ży- 
wota używać,  niż  tak  jako  gonna  'massia  za  dworem 
biegać.  Bej.  Zw.  158  b. 

Pochodź,  {ganiać)  gnać;  blazgon  ,  biazgonić  ;  doganiać, 
dogonić,  dognać;  naganiać,  nagonić,  nagnać;  oganiać, 
ogonić,  ognać,  oganiacz,  oganiaczka;  ogań,  oganka ,  ogon, 
ogonek,  ogonowy,  ogoniasty,  ogonak ,  ogonaczek;  obegnać, 
obegnany,  obegnantec;  obganiać ,  obgonić;  odganiać,  od- 
gonić ,  odegnać,  odegnanic ,  odganiacz;  poganiać,  pogonić, 
pognać,  poganiacz,  pogoń,  pogonią;  przeganiać,  przego- 
nić, przegnać,  przegoń;  przyganiać ,  przygonić,  przy- 
gnać, przygnanie;  rozganiać,  rozgonić,  rozegnać ,  roze- 
gnanie;  uganiać,  ugonić,  ugnać,  ugon;  wganiad,  wgonić, 
wegnać;  wyganiać,  wygonić,  wygnać,  wygnanie,  ivyga- 
niacz,  wygnaniec,  wygnańczy,  wygon,  luygonisko;  zga- 
niać, zgonić,  zegnać,  zegnanie,  zegnany;  zgoniny,  zgon, 
dozgonny,  dozgonność;  zaganiać,  zagonić,  zagnać,  zagon, 
zagonisty.  cf.  źonąć ,  zonę,  zenie,  cf.  koń. 
GONKA  ob.  Guńka.  GONOREA  ob.  Rzeżączka,  ciekączka,  trypa. 


GONT,  u,  m.,  GONTA,  y,  i,  GONTEK,  tka,  m.,  zdrobn., 
Boh.  et  Slov.  syndel,  śindel;  Hung.  sendely,  sindel; 
Croat.  sindol;  Bosn.  scimla,  scindra;  Bag.  scimbla,  dar- 
vene  plocce ;  Carn.  shinkel,  shkodla;  Yind.  krouniza, 
szieplenka,  skodliza ,  deskiza,  ziepotnik,  shintel;  Sorab. 
2.  schinźel ;  Sorab.  1.  schindźel ;  Boss.  roHTi,  rOHinna; 
Lat.  scandula;  Ital.  scandola;  Gall.  echandole ;  Lothar. 
chondre;  Ger.  bic  (sd)inbcl;  szkudfa,  deszczulka ,  drani- 
ca do  pokrywania  dachu  n.  p.  Dachy  pokrywają  się  też 
szkudlami  czyli  gontami  dębowemi,  a  zwyczajniej  sosno- 
wemi.  Świtk'  Bud.  225.  ^Gost.  Gor.  121.  Suchy  gont 
najprędzej  się  pali.  Gaiv.  Siei.  566.  Pięć  tysięcy  lat,  a 
jeszcze,  iż  tak  rzekę,  żadna  gonta  z  nieba  nie  spadla,  ani 
się  która  gwiazda  naruszyła.  5A.  Aa:..  518.  Gonta,  szku- 
dła.  Yolck.  835.  Różność  jest  między  gontami  a  szku- 
dłami;  gonty  przy  jednej  stronie  wydrożone;  szkudly 
niedrożone  ,  pospolicie  dębowe  bywają.  Macz.  GONCIARZ, 
a,  m.,  co  gonty  robi,  szkudłarz,  bci' ©cfltliticlmac^er ,  Sd)inb« 
lit.  Boh.  śindelar:  Yind.  krounizgnik,  krounizhni  krivez. 
GONTAL,  GONT.\RZ,  a,  m.,  Boh.  śindelak,  gontowy 
gwoźdź,  eiii  Sd^iibclimijcl.  Gontale,  bretnale,  głowacze, 
szkutniki.  Os.  Żel.  4  et  64.  GONTOWY,  GONCIANY,  a, 
e,  Boh.  śindelny,  śindelowy;  Ross.  roHTOBufi,  od  gon- 
tów, szkudlany  n.  p.  dach,  scandulare.  Macz.  Gonciany, 
szkudłany.  Yolck.  835.  {Yind.  krounizhna  streha).  Ćwieki 
gontowe.   Os.  Żel.  64.    udu  £(f)tiibcl!t ,  (id)iiibcl  = . 

GOPŁO,  a,  11.,  jezioro  w  Kujawach,  na  pięć  mil  długie, 
na  pół  mili  szerokie  ,  z  którego  wychodzi  Notecz  rzeka. 
W  pośrzod  jeziora  jest  zamek  spustoszony  pod  Kruświ- 
cą,  gdzie  niegdyś  rezydowali  Popielowie.  Ład.  II.  N.  42. 
tn  ©oplcrfcc. 

GÓRA ,  y,  Ł,  {Boh.  hora ,  hura  ,  hurka ;  Slov.  hora ,  wrch, 
cf.  wierzch;  Morav.  kopeć  cf.  kopiec,  Sorab.  2.  ghora, 
ghorka ;  Sorab.  1.  hora,  horka;  Yind.  góra,  hrib,  (cf. 
garb);  Cacn.  gorra,  hrib;  Bosn.  góra ,  pianina,  brihg,  (cf. 
brzeg),  brriddo,  glavica  {Bosn.  2.  góra  silva) ;  Slav.  berd, 
pianina,  berdo ;  Bag.  góra,  plannina ,  bardo  {Bag.  2. 
góra  syha);  Croał.  góra,  pianina,  breg ;  Boss.  ropa; 
Hung.  orias  [mylnie,  zowie  się  hegy.  5];  Graec.  oQog, 
Jon.  ovno^ ;  Dor.  conoi;  Hebr.  -n  har,  TU  harar;  Germ. 
§ar5;  cf.  Esthon.  wuori,  wari;  hland.  biarg;  Dan.  bierg; 
Anglos.  beorg) ;  [Sonscr.  giri.  2];  ber  25evg.  Góra  jest 
wysoka  ziemi  wyniosłość.  \Yyrw.  Geogr.  H.  Przez  góry 
rozumieją  się  te  części  jakiej  okolicy ,  które  tak  są  nad 
inny  grunt  ziemi  wzniesione,  że  od  ludzi  i  koni  z  tru- 
dnością są  dostepnemi.  Łeik.  Miern.  79.  Góra  nieprzy- 
kra  {Yind.  berda).  Góra  ognista,  ogniomiotna,  wulkan 
Ross.  coiiKa.  —  {Prov.  Yind.  Ni  planine  bres  dolinę  » 
nie  ma  góry  bez  doliny  =  nic  tak  zupełnie  złego).  Góra 
rodzi,  a  płód  mysz.  Kras.  List.  2,  113.  (parturiunt  mon- 
tes;  z  wielkiej  chmury,  mały  deszcz;  więcej  huku,  niz 
puku).  Czcij  góry,  mosty,  chceszli  mieć  grzbiet  prosty. 
Cn.  .Ad.  125.  (ostrożnie,  gdzie  niebezpieczno).  Jasna 
góra  ob.  Częstochowska.  Łysa  góra  ob.  Łysy.  Jedzie  ba- 
ba na  łysą  górę.  Teat.  23.  c,  61.  et  28.  b,  131.  (czaro- 
wnica, cf.   Carn.  klęk  =  czarownic  schadzka).  —  §.  Góry, 

ciąg  gór,  pasmo  gór,  etn  ©ctirije,    eiiie  iBerijfette.    {Boh. 


GÓRA. 


GÓRA. 


93 


hory;  Graec.  oęda;    Yind.    gorouje,    goroustvu,    górski 
reber,  górni  brieg,  klanz,    pianina;    Rag.    gorje;    Croat. 
prigorje;    Slav.  pianina;    Dal.  planine  alpes).     Najwyższo 
góry    są    w  krajach    poJsfonccznych.     Wyrv>.  Geogr.  ii. 
Góry    Karpackie ,    nazywają  się  tak  od  jednuj  góry    Kar- 
pak.   Ład.  Hst.  N.   43.  cf.  Tatry,  baś  6arpntifd;c  ©etinjc. 
Strona   jedna  gór  Karpackich    na    południe,    należy    do 
Węgier ,  a  północna  należała  do  Polski ,    która  pod  No- 
wym Targiem  lUagora ,  pod  Drużbakami  Krępak,    a  pod 
Gorlicami  Beszkid  nazywa  się.    ib.   (cf.  babie    góry).    Ol- 
brzymie góry,  pasmo  wysokich  gór  dzielących  Czechy  od 
Szląska.  Dykc.  Geogr.  2,  346.  bflS  DJicfcimebirfle ,  Boh.  Krko- 
nose ,  Krkonośke  hory.     Góry  lodowe,  śnieżne,  śnieżni- 
ce ,   ©iźDcrgc ,    ©Ictfc^er.   Mier.  Mscr.  —    §.  Góry  =  gruby, 
żupy,  lochy,  gdzie  kopią  kruszce,    sól  etc.   Włod.  Snic^c, 
<Sii)ad}k.     Słowa  gór    w  Polszczyznie  też  używano  prze- 
nośnie ,  chcąc  wyrazić  roboty    górnicze ,    albo    obrane    w 
tym  celu  położenia,  n.  p.  góry  Olkuskie,  miedzianogór- 
skie  i  t.  d.  Mier.  Mscr. ;  Slov.  bana ,  b.lne  ;    Hung.  banya ; 
Sorab.  1.  kofarska   yama ,    ob.   Kopalnia;    Ross.    3aB04'B. 
Góry  wapienne,  J?aIfhud)C ,  napełnione  są  kamieniami  bia- 
ławemi ,    z   których  palą  wapno.  Ład.  Hst.  N.  44.  Gór  ka- 
miennych, (E)teiliDruci)C ,  w  Polszczę  jest  bardzo  wiele,  osobli- 
wie około  Pińczowa.    Ład.  HU.   N.  64.     Góry  kamienne, 
'tyszarnia,  lapicidina.   Yolck.  439.    Yind.  kamenarje,    ka- 
mnalom,  kamenarniza;    Slov.  lom ,    łomnica.     Gór    kru- 
szcowych, 6rj(>n'ict)C,  ©rsgnttteit,  mamy  bardzo  wiele;    ale 
kruszców  z  nich  nie  dobywamy.      Za  Stanisława  Augusta 
uformowała  się  kompania ,    kładąc  koszt    na    otworzenie 
gór  Olkuskich.    Ład.   Hst.    N.    45.,    Slav.    ielezniS    bane , 
duol  żelezny ;  Hung.  vas  banya ;  Croat.  ruda ,  {ob.  Ruda) ; 
Yind.    rudna  roba,    rudstvu;  Ross.  py40KonHa,  pj-^HiiKt. 
—  Prov.     Złote  góry  obiecuje ,    a  nie  ma    i  ołowianych. 
Rys.  Ad.    80.    Rag.    obechjavati    zhito    herzegovo ;    Slov. 
zlatś    bane    nekomu   slubowaf.  —    g.    Góra    nadmorska, 
abo  namorska.  Cn.  Th.  przedgórze,    przylądek,    citt  35oi"= 
gclnnjc.     August  zwyciężył  Antoniusza    wodną    bitwą,    u 
góry  pomorskiej,  którą  zwano  Actium.  Otw.  Ow.  655.  — 
|.  Fig.  Tr.  Gromada,    kupa  wielka,    cilt    grpjJcr    §ailfcn, 
eilt  35cvij.     Chełpił  się,    że  miał  zobaczyć  pierwej,    niże- 
liby  głowę  swoje   stracił,    *gurę    tak    wielką    z  cudzych 
głów  usypaną,  jako  jest  meczet   Zofii.    Klok.    Turk.    29. 
Wielką    sobie    przed    bogiem    górę   zasług,    w   szukaniu 
zbawienia    bliźnich    nawiozła.    \Yys.    Kat.    180.      Mikołaj 
Dzicrżgowski,    tak   jak  Jan  Łaski  chcieli,  aby  skarb    po- 
spolity założono,  który  zwali  monłem  pietatis ,   górę  zbo- 
żności  abo  miłosierdzia  ,  bo  do  niego  mieli  wszyscy,  we- 
dle możności  swej ,  każdy  raz  na  skarb    pospolity    zrzu- 
cić. Modrz.  Baz.  482   et  537.    elit    ®tnat^i'c()a|;   wn   frci)= 
Uiilltncil  33ci)tra(3Cn.  —  Trotz  tłumaczy:  komora  potrzebnych, 
cin  iń^aui,    mo  bciti  3(vmiit^  pl;ne  3iitcvcffcii  gciic^cit  luirb. 
Góra  miłosierdzia    na  pożyczanie    pieniędzy    ubogim    lu- 
dziom.  Tr.  SotilDarb.  —  §.  2.  Góra  miejsce  wyższe,  miej- 
sce wzgórę,    {oppos  dół),  ber  \)H)ex(  £)xt ,  okil.     Góra   w 
mieszkaniu,    w    budowaniu*  wyższa     jego   część,    piętro, 
poddasze,    mieszkanie  na  górze,    bcv    ^ol)CVC    J^cil    ńnti 
@c6Qiibc^,  eilt  ^ijlierci:  £to(f,    ber   Sobeii.    Na  górze   dwa 


pokoiki,  ukazywały  widok  całej  okolicy.  Xiądz.  74.    Pod- 
dasze,   to  jest,    wszystkiego  budynku    góra.    Haur.   Ek. 
11.    Góra  nad    stajnią,    góra    nad  wozownią,    góra     nad 
sieczkarnią,  biuitk.  Bud.  77-8.  (cf.  strych).  —  §.  Z  góry  ■- 
na  dół  propr.  et  fig.,  z  wyższego  miejsca  na  niższe,  Boh. 
z  hury;   Yind.  sgora ,  odsgor,  odsgora ;  Corn.  sgór,  sgo- 
rej ,  odsgor,   odsgorej ,  odsgur;   Croat.  zgOT ,  odzgor,  od- 
zgora ;  Bosn.  zgori,  zgara,  od  zgara,    ozgar,    odi  zgara; 
Eccł.  Khicnph  ,  CBepxy,  cBume ,    ficrgnO ,   nad;  iiiitcii ;    op- 
pos. na  górę,  wzgórę,  do  góry,    w    górę,    pod    górę,    ku 
górze,  krgaii ,  mijoitn,  mifivnvt'3,  Ijtiiaiif.  Sorab.  l.'hóre; 
Sorab. '2,  gorej;  Slav.  gorri;  Bosn.  uzgor;   Yind.  gor,  go- 
ri ,  nasgor,  k'  verhu,  navishe,   gorsem,    semgori ,  gorse, 
sem  na  sgor;   Carn.    gori,    hogóri,    Ross.  et  Eccl.  ropt, 
EMCiipb.     Zając    ku    górze    prciiszy,  niźli    z  góry.    Sienn. 
283.     Siemię    dało   owoc  podnoszący    się    ku    górze.  1 
Leop.  Marc.  4,  8.  (rosnący.  3  Leop.).  Z  góry    nie  trzeba 
poganiać.    Gil.    Post.   169    b.     Wołochy,    gdy    Mahomet 
wziął  Carogrod ,    a  wszystko  jak    z  góry  poszło    wscho- 
dnie   Cesarstwo ,    Bisurmańskiej    jarzmo  przejęły  niewoli. 
Tłuard.  Wł.  54.   (smarownic,  gładko,  raz  wraz).  Do  czci 
świeckich,  jako  wóz    z  góry;  a' do  rzeczy  bozkich,    jako 
na  górę,  na  którą    wiele    koni    przyprzęgać    trzeba.    Sk. 
Kaz.  91.     Inszy  zapęd  do  góry,  inszy  bywa  z  góry.  Pot. 
Arg.   818.     Do  złego  jako    z    góry,  a  do  dobrego,  jako 
wzgórę ,    i  przeciw    wodzie  idziemy.    Sk.    Kaz.    7.7.     Dla 
piany  karczmarz  z  góry  nalewa.    Pot.   Jow.  67.    er   fc^citft 
rcd)t  Iiod;  non  okit  ein,  bamit  cź  kffcr  fd^niimt.  Ugaś  wnę- 
trzny  ogień,  który  co  raz  bierze  moc  do  góry  od  swychże 
poddymany.  Kchow.  Roi.  68.     Oliwa    w  wodzie  do  góry 
idzie.   Tr.  (na  wierzch).  —  Chym.  Dystyllowanie    w  góra  , 
gdy  para  z  wierzchu  naczynia,  w  którym  powstaje,  pod- 
nosi   się    do  pokrywy  nań  włożonej ,    desł.  per  ascensum. 
Krumł.  Chy.  220.  —  Podskoczy  do  góry  z  radości.   Teat. 
27,21.  wysoko,  iii  bte  f)ii(,ic  fpriiigcn,  nitffpriiigcn.  Wszys- 
tko  teraz  do  góry  nogami    przewraca    się.     Teat.  54.    c , 
33.  Boh.  na  ruby,  na  opak  obratiti;  Sorab.     1.    to    Ipo- 
dne  k'werchoju;   Yind.  priednu  sad,  iai  Uiitcrfte  jit  Cikrfł. 
Z  pod  wód  do  góry  robiąc  ręką ,  pływa.  Bardz.  Trag.  549. 
(na  wierzch,  er  arbcttct  fid;  Ijcrauf).  —  U  /lisów.  Do  góry 
iść,  iść  statkiem  przeciwko  wodzie.  Magier.  Mscr.  ftrp^niiauf, 
gcgeii  ben  ©tro^m,  wzgórę,  wzwodę,    (opp.    na  dół    iść). 
Na  szkutach  legumin  tyle  przysposobić  trzeba ,  ile  na  dól 
i  na  górę  wystarczyć  może.  Haui:  Ek.  171.  (tam    i  sam, 
tam  i  na  powrót).  —  §.  Fig.  tr.     Każdy  myśli  się  wzbić 
w  górę  nad  inszych.  Klok.   Turk.  139.  (wynosić  się,    [i^ 
liber    aiibcre    cr^iebeii).     Stan    mój  nigdy  ducha    mego  nie 
unosił    w  górę.   Teat.  29.    c,  58.  (nie    nadymał).     Niech 
cię   zbytnia    pomyślność    nie    wynosi    w  górę.    Zab.   13, 
244.  Nar.    Poszli  Francuzowie   za  zwycięztwem    w  górę , 
i  wielkie  myśli  brali  przed  się.    YYarg.   Gez.  220.   fic  \vnx-- 
beil  ftolj.      W  górę  nie  patrz  by  sokół,    nie    chciej  przy- 
pisywać sobie  wielkich    godności.    Bach.    Epiki.  67.    (nie 
zadzieraj  nosa).  —  Nauki ,  idąc   w  górę  jak  po  stopniach, 
do  większej  teraz  doskonałości  przyszły.    Mon.  63,  375. 
rosły,  fic  ftcigeii  ftiifeiimctfc   ^iUicr.     Polacy  Jagiełłę  tak  ku 
górze  wystawili ,    wsadziwszy  go  na  stolec  królewski ,    ii 


94 


GÓRA. 


GÓRA  -  GORACOŚĆ. 


z  jednym  królem  największym  móg!  porównać.  Biel.  Kr. 
570.  wywyższyli,  fic  Łakii  ilm  fo  bcdj  cr^rbcn.  Sukces- 
sya  w  górę  postępująca.  A.  Zamoj.  154-.  wstecz,  nazad, 
na  antenatów,  rodziców,  etc.  aiifftciocitbe  6rl)fcI)aft'Miitic. 
Tak  gwałtownie  teraz  zakupują  konie,  ii  cena  ich  nad- 
zwyczajnie w  górę  poszła.  Gaz.  Nar.  i,  255.  Yind.  zena 
fe  povisha,  gorvdari,  ber  %^xcbi  ift  nitpcforbeiitliĄ)  gcfticijcii. 
U  sąsiadów  za  zawarciem  granic  wszystko  w  górę  pój- 
dzie i  w  cenę.  Star.  Mon.  A  i.  §.  Z  góry  płacić  =  awan- 
sować zapłatę,  uprzedzić  zapłatą  czas  jej  się  należący, 
iioimiu  tCja[)Icil ,  BCrf(()icpCli,  (Yind.  denarje  napreidati,  po- 
prieddati).  Dawanie  pieniędzy  z  góry,  Dcr  3jOVfc(;itP,  {Yind. 
napreidanje,  poprieddanje).  Wygodzil  mu  w  pożyczeniu 
summy,  z  tą  tylko  jedną  wymowa ,  aby  z  góry  procent 
odebrał.  Zab.  15,  205.  —  §•  Z  góry  =  od  samego  po- 
czątku, yoit  obcil,  ypii  Sllifaiuj.  Trzeba  nam  to  opisanie 
z  góry  zacząć.  Jabl  Tel.  205.  Zaraz  z  góry  go  wylajaf. 
Ld.  na  samym  wstępie.  —  §.  Z  góry,  z  nieba,  od  bo- 
ga, oon  ckii,  uoit  ióimmel,  uoit  @ott.  Go  od  ludzi  nie 
przyjdzie,  czekać  z  góry  trzeba.  Jabl.  Tel.  555.  —  Gore 
mieć,  brać,  ivziąć  i  t.  d.  =  górować,  przewagę  mieć, 
przeważać,  bic  iMicrtiaiib  Imtcil.  Yind.  prevezhati,  prefditi, 
gorpriti,  (cf.  wskórać).  By  swawola  góry  nie  brała.  Falib. 
Dis.  B.i.  Zawzdyśmy  górę  otrzymywali,  i  dzisiajśmy  zwy- 
cięstwo otrzymali.  Baz.  Sk.  585.  Po  kilku  bitwach  gó- 
,rę  miał  Ludwik.  Sk.  Dz.  835.  Większa  ryba  mniejszą 
zje,  dużsi  górę  mają.  Alb.  z  Woj.  51.  Zwyczajnie  ma- 
ja źli  nad  dobremi  górę.  Pot.  Syl.  155.  Wybiła  górę 
mizerya  1'olski.  Psalmod.  25.  (wygórowała ,  najwyższego 
doszła  stopnia).  Ruscy  książęta ,  piąty  raz  poraziwszy 
Połowców,  do  Rusi  się  wrócili,  chwaląc  boga,  iż  im  dał 
górę  nad  pogany.  Siryjk.  179.  Kiedy  raz  juz  nad  tobą 
górę  wziął,  nie  wystarczysz  jemu  oprzeć  się,  i  od  tak 
mocnego  nieprzyjaciela  pokonany  będziesz.  ZaŁ  Test. 
281.  Jeden  syn  mi_  zginął.  Drugi  w  swywola  wpada, 
znając  swoje  górę,  Ze  tylko  na  nim  samym  zakładam 
podporę.  Tr.  S.  M.  ~il.  (swój  awantaż,  cf.  przód  mieć). 
Ivassyusz  na  morzu  dwa  kroć  Dolabellę  poraził.  Pier- 
wej wątpliwym  ścierając  się  losem,  Drugi  raz  górę  wy- 
bił nad  młokosem.  Chrośc.  Fars.  197.  Dziwna  była  ta 
potrzeba,  której  sobie  każdy  przypisował  górę,  jako  mo- 
gąc podobieństwo  przynajmniej  zwycięstwa  na  stronę 
swoje  pociągając.  Ustrz.  Kruc.  2,  282.  —  §.  Górą-  wyż- 
szą drogą,  okraiart'^ ,  yoit  odcii  ter.  Dla  wezbranych  wód, 
nie  można  było  dołem  jechać;  trzeba  było  górą  obje- 
chać kilka  mil.  Ld.  Roślina  ta  tak  górą,  jak  i  dołem 
pędzi  wietrzności  w  ciele  zamknione.  Syr.  458.  Gdy 
skórę  bzową  na  dół  skrobiesz ,  dołem  purguje ,  gdy  ku 
górze,  górą  wywodzi  womitami.  Hatir.  EL  165.  Górą 
buja  sokół,  a  czapla  niżej.  Tr.  Górą  wylatować  jęła 
chłopięcina,'  audaci  coepit  gaudere  nolatii.  Zebr.  Ow.  195. 
Prawda  zawzdy  górą  latać  musi ,  jako  orzeł.  Weresz.  Reg. 
m.  Ty  wiesz  Panie,  ze  myśl  moja  górą  nie  wylaty- 
wała. Ryb.  Ps.  263.  (nie  unosiła  się),  cf.  górnie,  wynio- 
śle, pysznie,  ^oc^tratenb ,  ftolj.  Nowy  ten  doktor  wszyst- 
ko górą  bije.  Dach.  Epiki.  27.  Patrz  ten  co  przy  fesie 
Łoński  ciołek,  jak  górą  śnieżny  karczek  niesie.    Zab.  6, 


554.  (do  góry,  pysznie).  Ma  swoje  dumę  bogactwo  ,  nie 
rado  podlega,  górą  zawzdy  chodzi.  Petr.  Ek.  71.  (wy- 
żej nosa  gęba).  —  Górą  nasi  =  bardzo  dmiesz  ,  wiele  o 
sobie  rozumiesz.  X.  Kam.  'tin  frtCirft  ^oJł  \ji\\mi.  Wać  wi- 
dzę chcesz  koty  drżeć  ?  górą  nasi,  górą!  Zabł.  Amf.  18. 
Górą  nasi  =  jeszcze  to  nie  śmiertelna.  Gemm.  91.  (nie  po- 
konałeś nas).  —  §.  Z  górą  -  nad  strych ,  z  przydatkiem, 
z  okładką,  iilicr  bcii  ©trid)  fleiiteffeii,  rcidjlicl),  mit  ciner 
3ili3al'C.  Miał  lat  70  z  górą.  Teat.  55,  12.  Będzie  miał 
lat  z  górą  40.  Perz.  Lek.  235.  Trzydzieści  lat  z  górą 
nie  tańczyłem.  Teat.  55.  d,  96.  (przeszło).  Flottę  od  1000 
z  górą  okrętów  złożyli.  Siem.  Cyc.  229.  Za  korzec  zło- 
ta z  górą  nie  chciałbym  zamieniać  tego.  Teat.  16.  b,  56. 
§.  Na  górze  =  na  wierzchu,  oklt,  {Slov.  horę;  Sorab.  1. 
hofe,  horkach;  Sorab.  2.  gorekach;  Yind.  tosverha,  tos- 
gora,  togori;  Croat.  gori ;  Slav.  gorri).  Musztrując  re- 
kruta: "Postać  poważna  !  głowa  w  górze!  oczy  w  brew! « 
Teat.  56.  b,  22.  Mężniejsza  baba  na  górze ,  niż  najle- 
pszy rycerz  na  dole.  Budn.  Apoph.  1"^^.  Na  górze  mieszka 
sława,  A  szczęście  jeszcze  wyżej,  Lecz  gdy  chęć  nie  ustawa, 
To  człek  się  do  nich  zbliży.  Bogusi.  Nie  chcę  myśleć  o 
fortuny  kole,  Byłem  na  górze,  byłem  i  na  dole.  Zab.  16, 
94.  (opływałem  i  schudniałem).  U.  GÓRA,  y,  z.,  miasto 
Polskie  w  ziemi  Czerskiej ,  pięć  mil  od  Warszawy.  Dykc. 
Geogr.  1,  243.  Kras.  List.  14.  cine  6tabt  iit  |*PlClt. 

Pochodź.  gói'ka ,  góreczka ,  górny,  górnica ,  górno,  gór- 
nocheiwy,  górnolotny,  górnomyślny ,  górnoiny;  gorał,  gór- 
nik, górnicki,  górnictwo;  górzysty,  górzystość;  góroiuać , 
%vy górować,  niewygóroiuany;  pagórek,  pagóreczek ,  pagór- 
kowy, pagórczysty,  pagórkowaty;  wzgóre,  wzgórek;  podgó- 
rze, podgórny,  podgórski,  podgórzanin,  podgórczyk;  przed- 
górze; przy  górek;  ugór,  ugorowy,  ugorowanie;  zgóraprost, 
zgóraprosty,  zgóraprostownica;  zagórny.  §.  wskórać  Yind. 
gorpriti.  g.  skowronek  Yind.  gorianz,  skurianz. 
*GÓR.\Ć  ob.  Gorzeć.  —  1.  GORĄCO  aduerb.  adj.  gorący; 
Goręcej  coinpar. ;  Boh.  horce;  Croat.  sar,  (cf.  żar);  cie- 
pło w  najwyższym  stopniu  aż  do  palenia  (cf.  parno) ; 
kip.  Dziś  bardzo  gorąco.  Ld.  Nie  pij  tak  gorąco,  bo 
się  sparzysz,  ib.  Gorąco  mi,  mir  ift  Beip.  Otwórz  tro- 
chę okno ,  tu  jest  gorąco.  Teat.  20.  b,  52.  Od  żony  gda- 
kania w  głowie  mi  trzeszczy,  i  w  uszach  gorąco.  Teat. 
42.  d,  d.  §.  fig.  tr.  Gorliwie ,  żwawo ,  z  zapałem ,  ^icig, 
feiiriij,  teip.  Gorąco  chodzić  koło  tego  będę,  by  prośba 
moja  skutku  dostąpiła.  Past.  Fid.  50.  Król  sam  poszedł, 
gdzie  najgoręcej ,  i  nieprzyjaciół  gromi.  Pot.  Jow.  1 5.  wo 
c§  am  Iicipcftcn  lunr ,  luo  maii  fid;  nm  bifiiijiłcn  fc^luij.  Czło- 
wieka porywczego  nazywamy,  gorąco  kąpanego.  Kpcz. 
Gr.  5,  p.  90.  fur5  anijctutllbcn ,  Łi^iij.  Gorąco  cię  kąpa- 
no ,  skoryś  nazbyt ;  przed  czasem  chcesz.  Cn.  Ad.  265. 
Kto  gorąco  kapany,  prędko  spłoszy  ptaki.  Pot.  Arg.  554. 
(cf.  gorączka)."  2.  GORĄCO,  a,  n.,  GOIUCOŚĆ,  ści,  i, 
§.  1.  ciepłość  w  wyższym  stopniu,  bte  ^tjc  Boh.  horau- 
cnost,  horkost,  wraucnost ,  horko,  wedro ,  paliwost, 
palciwost;  Slov.  horko,  horueost,  horkost,  horliwost, 
wraucnost;  Sorab.  1.  horcźolcż ,  nutnoicź ,  yicza;  Sorab. 
2.  hiza;  Yind.  gorkóba ,  gorkuta,  urozhina,  gorezhn.ost, 
hiza,  vrezhina;    Ca)'n.  górkoba,  gorkuta,  vrozhust,    uro- 


GORACOKREWNOSG  -  GORĄCY. 


GORĄCZKA. 


93 


zliina;  Croat.  vruchina ,  sarkoszt;  Slav.  vrucbina;  Dal. 
wruchina;  Rag.  goruusctvo,  \rucliina ,  toplina,  pah ; 
Eccl.  oimhCTEo;  Boss.  ropa^ecTb,  ropawHOCib.  Gorąco- 
ści  moc  jest  zagrzewać,  gorąco  czynić,  palić.  Spicz.  pr. 
Prc  pod  gorącością.  3  Leop.  Jes.  25,  5.  (pod  obłokiem 
palącym.  1  Leop.).  Gorąco  mija;  gorąco  ustało.  Na  co 
jechać  na  takie  gorąco;  za  gorąca  lepićj  wytchnąć  a 
chłodem  jechać.  Gorącość  słoneczna,  skwar;  dopala, 
dopieka.  Gorącość  żelaza  rozpalonego.  Ld.  —  §.  Za  go- 
rąca •  na  gorącym  uczynku,  na  świeżym  uczynku,  auf 
frif(^Cl"  S^at.  Złoczyńca,  na  świeżym  uczynku  ,  albo  jak 
mówią,  za  gorąca  pojmany.  Saxon.  Porz.  58.  Pojmany 
za  gorąca,  nic  może  być  dan  na  rekojemstwo.  ib.  51. 
—  §.  2.  Gorącość  =  źwawość,  żywość,  zapał,  gorliwość, 
bie  $ige,  taż  gciicr,  bic  i)i|iiGfcit,  ber  6ifcr.  Gorącość 
krwi.  Gorącość  młodego  wieku  oplonęła.  Jeśli  pokazu- 
ję nieco  gorącości ,  upewniam ,  że  mię  wzruszenie  poli- 
towania zapala.  Nag.  Cyc.  92.  Wielka  była  gorącość  je- 
go ku  mądrości.  Birk.  Zam.  27.  'GORACOKREWNOŚĆ, 
ści,  z.,  Boh.  horkokrewnost,  cholera,  krew  gorąca,  bie 
^cpliitujtcit.  —  adj.  -GORACOKRWISTY,  a,  e,  I;etPMu= 
ticj.  Boh.  horkokrewny.  'GORĄCONOŚNY,  a,  e,  poet.  go- 
rąco z  sobą  przynoszący,  ,^i^c  liriiiflCllb ,  I;cij5ma(f;cilb.  Go- 
rąconośny  pies  (gwiazda).  Otw.  \Ylrg.  411.  GORĄCY 
a,  e,  compar.,  Gorętszy,  Boh.  horaucy,  horko ,  horćeyśj, 
hrity,  wraucy,  pali  wy,  palćiwy;  Slov.  horky,  wraucy ; 
Sorab.  2.  goruzi;  Soi-ab.  i.  horcźoyite,  horcżc,  nutne ; 
Yiiid.  gorezh,  gorezhen,  gorku,  urozhe ,  vrozh ,  vrezh ; 
Carn.  gorke,  urozh;  Rag.  goruch,  goruuchi,  vr(uch;  Slav. 
goruch;  Croat.  goriichi ,  vrucl);  Dal.  gorvachi;  Bosu. 
YTUcch;  Rl'3s.  ropiOTiu,  ropHiiiii,  ropaiib,  aiapKiii;  (cf. 
Pers.  karm;  Germ.  roanii;  cf.  wrzący,  wrzeć,  wrę);  §.  1) 
ciepły  w  najwyższym  stopniu  ,  (cf.  gorejący),  l)Ctj5.  Ogień 
zawzdy  jest  gorętszy  sam,  niż  piec,  który  od  niego  cie- 
pło bierze.  Gont.  Dw.  590.  Słońca  górolotnego  pro- 
mienie gorące.  Groch.  W.  A  3.  Lecie,  kiedy  czasy  go- 
rące bywają.  Comp.  Med.  265.  Pas  gorący,  między  zwrot- 
nikami, leżący.  Śiiiad.  Jeog.  157.  zona  torrida.  N.  Pam. 
74.  Zimny  i  gorący  pot  na  mnie  bije.  Teat.  9,  80. 
Kasza  gorąca.  Boh.  Kom.  3,  97.  Kto  się  na  gorącym 
sparzył,  i  na  zimne  dmucha.  Cn.  Ad.  396.  (po  szkodzie 
mądry,  ciil  flcDraiilitCj  STiitb  fdjciit  ba§  gcucr).  —  §.  Broda 
żółto  gorąca.  Teat.  53,  81.  pałająca,  ognista,  ogniowe- 
go koloru  ,  feiiCfijcID ,  fciicrfar()Cn.  §.  Gorący  pieprz ,  im- 
bicr.  Cn.  Th.  zapalający  krew,  ^MCe  :nacl)Cllb ,  cr^t|Clib, 
It^itJ.  §•  fig-  Zapalony,  zapalczywy,  popędliwy,  porywczy, 
prędki,  fcllHiJ,  InCiij,  ja^,  ^nftiij.  Eccl.  ona.imiiBT,,  Mpt. 
W  młodości  był  gorący  i  zapalczywy,  i  poczynił  wiele, 
na  co  się  mu  potym  patrząc  nie  chciało.  Pilch.  Sen.  39. 
Gorący  pomiesza ,  nie  pomoże.  Fredr.  Ad.  3.  Tempera- 
ment gorący.  Pam.  83,  2,  284.  O  jakaż  z  ciebie  gorą- 
ca kasza.  Boh.  Kom.  3,  97.  Woda  gorąca,  cf.  ukrop. 
(ob.  Gorączka,  człowiek  popędliwy,  cf.  gorąco  kąpany). — 
§.  2.  Serdeczny,  gorliwy,  przenikający,  nieobojętny,  tiiitig, 
^Cip,  Iierjlict),  lltcl;t  offifl)!]''"'!!-  Z  temi°  niewiastami  złą- 
czył się  gorącą  miłością.  3  Leop.  3  Beg.  \\,  2.  (okru- 
tną miłością.   1    Leop.).     Gorąca    miłość,    sanna    droga. 


krogulcze  pole,  niedługo  trwają.  Bijs.  Ad.  16.  Sprzeci- 
wić się  Tureckiej  pysze  gorącą  odpowiedzią,  jest  to  do- 
dać żagwi  zajętemu  już  płomieniowi.  Kiok.  Turk.  H3. 
Do  żywota  duchownego  gorące  serce  wziął.  Sk.  Dz.  lii. 
(zapalił  się  serdecznie).  Świat  nie  miał  ludzi  nabożniej- 
szych ,  czystszych ,  i  do  służby  bożej  gorętszych.  Sk. 
Zyw.  2,  172.  Kto  gorętszy  w  nabożeństwie  nad  niego? 
Star.  Byc.  48.  (z  większym  zapałem).  Panny,  o  co  pana 
boga  goręcej  proszą,  jeśli  nie  o  męża?  Teat.  54.  c,  4. 
(usilniej,  żarliwiej,  rzewliwiej).  Upomnienia  gorętsze, 
niż  pieszczone  uszy  znieść  mogą ,  wdzięcznie  przyjmował. 
Birk.  Sk.  D.  5  b.  (żarliwe).  —  Gdy  gorąca  bitwa  była, 
świeże  posiłki  przywiódł.  Warg.  Cez.  208.  (w  samym 
ogniu  bitwy),  ciiie  IiitiUje ,  Wutiijc  <B6.)M]i.  Gorąca  bitwa 
chwilę  trwała.  Past.  Fid.  71.  (zapalczywa).  Pojmany,  na 
gorące  pytanie ,  wyśpiewał  wszystko  pod  knutem.  Pot, 
Arg.  372.  (dojmująco,  doskwierające,  dokuczające,  cf. 
"pytki).  —  §.  3.  Jurid.  Gorący  uczynek  =  popełniony  gwałt 
czyli  kryminał,  ciii  fvi)'ct;cś  grimilinlycrDrccIjCll.  Gorący  uczy- 
nek, to  jest,  występek  jawny,  któremu  czas  roku  i 
sześciu  niedziel  nie  minął.  Czach.  Pr.  i  ,  20o.  Gorące 
uczynki  podług  prawa  r.  1768.  popełniają  zabójcy,  od 
roku  i  6  niedziel,  rozbójnicy,  na  kradzieży  złapani,  po 
drogach  napastujący,  domy  najeżdżający.  Ostr.  Pr.  Cyw. 
\,  25.  W  prywatnych  przestępstwach,  tylko  na  gorą- 
cym kryminalnym  uczynku  złapany  zbrodzień  szlachcic, 
imany  być  może  ;  a  takowe  zbrodnie  są :  zabójstwa ,  roz- 
boje, kradzież,  napaści  na  drogach,  i  najazdy  domu. 
Czas  zaś  gorącego  uczynku  do  roku  jednego  i  niedziel  6 
rozumie  się.  ib.  1,  310.  znalezieni  na  oczywistej  zbro- 
dni. Skrzet.  Pr.  Pol.  1,  47.  Złoczyńca  na  gorącym  uczyn- 
ku ,  abo  jako  mówią,  za  gorąca  złapany.  Saxon.  Porz. 
51.  (znaleziony  na  oczywistej  zbrodnij.  [Yind.  sraunu  nai- 
ti ,  na  topieni  zagernitij  Dobył  noża ,  pchnął  go  w  brzuch, 
a  w  tym  chciał  się  schronić;  ale  go  na  gorącym  razie 
uchwycono.  Paszk.  Dz.  24.  g.  Gorące  prawo,  które  wszel- 
kiego czasu  i  w  święto  i  czasów  zawieszonych  od  praw, 
bywa ,  gdy  jaki  złoczyńca  na  jasnym  i  świeżym  złoczyń- 
stwie  będzie  ułapiony,  tak  iżby  mu  szło  o  gardło.  Sa- 
xon.  Porz.  51.  Na  tym  sądzie  złoczyńca  zaraz  bywa  są- 
dzon.  ib.;  więc  co  u  wojskowych:  sztaiulrecht ,  cilt  aU' 
Pcrorbciitlicljcś  >itimtiut!i3crtd)t ,  ciii  gioilftaiibrciiit.  Osądzili  o 
nim  prawo  gorące  i  ścięli.  Biel.  Kr.  495.  W  Krakowie 
burmistrza  i  dwu  rajców  ścięto,  iż  niesłusznie  pojma- 
wszy szlachcica,  dali  byli  skwapliwie  na  gorącym  prawie 
ściąć.  Stryjk.  739.  Na  gorącym  prawie  pozywać  nie 
trzeba ,  ale  pojmać  co  najrychlej.  Gorn.  WŁ  P.  4  b. 
Aleby  i  około  gorącego  prawa  inaczej  postanowić  trze- 
ba, ib.  H.  2.  §"  Gorący,  dokuczający,  ważny,  pilny,  bnit= 
OCnb ,  nnd^tiij,  \i)\\m.  O  rade  prosiłem  senatu,  co  czy- 
nić w  tak  gorącym  razie.  Nag.  Cyc.  07.  Jakiś  gorący 
interes  mieć  musi.  Teat.  22,  155.  GORĄCZKA,  i,  ź.. 
Boh.  hlawnice,  hlawnieka;  Slav.  oganj ,  vatra;  Yind.  go- 
rezha  boliesen,  Icgar;  Bosn.  oghgnica;  Rag.  oghgnizza, 
oghniz,  ogagn;  Ross.  ropaiina  ;  Eccl.  oriiCBima,  nioeBH- 
Uii,  oniiii|s,  a;€niiiii|ii ,  (cf  febra,  ograżka,  zimnica); 
1.  w  powszechności,  jest  to  bieg  nieporządny  i  nieumiar- 


96 


GORACZANY  -GORAL. 


GORALKA-GORGA. 


kowany  massy  krwi ,  z  częstszym  nierównie  pulsem  i 
■wielkim  rozpaleniem  caJego  ciała  czyli  gorącem.  Dykc. 
Med.  2,  511.  jest  to  choroba,  w  której  po  ograżce  i 
niby  zimnie  przechodzącym ,  gorącość  następuje ,  puls 
bije  prędzej,  a  cały  człowiek  źle  się  ma.  Perz.  Lek.il.; 
Boh.  Dyab.  2,  164.  h\ii  gicbcr,  im  allijEiticmcn.  Gorączka 
ciagTa  (ustawna,  Cn.  Th.),  febris  continua,  która  chore- 
mu żadnej  folgi,  żadnego  odpoczynku  nie  daje.  Dykc. 
Med.  2,  52-2.  biT^  anlialtciibc  gickr.  Gorączka  przeciągo- 
%va  (nieustawna,  Cn.  Th.),  remiltens ,  opuszcza  chorego, 
a  w  czasach  stafych  znowu  się  wzmaga,  ib.  563.  ba3 
na^Iajfcnbe  giebcr,  baś  Sccfcfclftcber ,  (cf.  febra).  Trawiąca 
gorączka ,  hecłica.  Perz.  Lek.  50.  Zófciowa  gorączka , 
inflammatoria.  ib.  47.  Osutkowa  gorączka ,  exantematica, 
przy  powszechnych  każdej  gorączce  przypadkach ,  miewa 
jeszcze  właściwe  swoje  przypadki ,  kończąc  się  na  wy- 
rzuceniu czyli  obsypaniu  ciaJa.  ib.  49.  Wielką  gorączkę 
nazywamy  zgniłą  ztad ,  iż  bardzo  łatwo  soki  ciała  w  tej 
chorobie  psować  się  i  gnić  poczynają,  ib.  46-49.  Krwi- 
sto pałająca  gorączka ,  acuta  sanguinea ,  u  nas  zwana 
łożna  chorobą,  ib.  49.  Gorączka  codzienna ,  albo  febra 
codzienna,  quotidiana ,  która  codzień  o  jednej  godzinie 
powraca.  Dykc.  Med.  2,  525.  bnś  nlltaglidjC  gtctcr.  Go- 
rączka trzydniowa ,  która  w-  jednym  ze  dwóch  dni  po- 
wraca, ib.  514.  tiTj  brciitatjiijc  Jickr.  Czwordniowa  go- 
rączka, abo  febra  kwartanna,  ba»  Bicrtńijicje  gicDer,  po- 
wraca trzeciego  dnia  po  dniu  przystępu,  ib.  514.  Gorą- 
czka jednodzienna,  epheniera ,  trwa  tylko  24  godzin,  ib. 
542.  biT?  cintiiijtijc  gickr.  Gorączka  kataralna.  ib.  ba'3 
SctImrrficliCl".  Gorączka  zapalająca,  biiś  tifitijc  gifkr;  go- 
rączka zgniła  ,  brtiJ  (jnulftckr.  ib.  566.  — ,  g.  Leżeć  w  go- 
rączce. 1  Leop.  Maik.  8,  14.  Już  skóra  skorupieje,  a 
oczy  pałają,  Lice  znać  zapalone  o  gorączce  dają.  Bardz. 
Luk.  95.  Gorączka  piecze,  febra  trzęsie.  Pol.  Jow.  21. 
Sto  gorączek  niech  zje,  mów  mu  ode  mnie.  Boh.  Kom. 
1,  141.  (cf  sto  dyabłów,  katów;  do  choroby!  do  ka- 
duka!). Prawisz  jak  w  gorączce.  Teat.  9.  b,  45.  (jak 
waryat ,  jak  szalony).  §.  moraln.  Porywczos'ć ,  popędli- 
•wos'ć,  n.  p.  Prędko  gorączkę  swoje  opłakował,  Poryw- 
czość ,  że  niegodną  rzecz  w  godnych  znajdował.  Jab!. 
Tel.  220.  bie  SigC,  ipcftigfcit.  §.  2.  "Gorączka,  mascul.  et 
fem.,  człowiek  gorący,  zapalony,  gorąco  kąpany,  popę- 
dliwy,  porywczy,  ciii  iV)iKfopf,  Boss.  cepaniKa ,  pcTiiBufi. 
Tylko  Wac  Pan  nie  bądź  takim  gorączką ,  i  czekaj.  Żabi. 
Bal.  76.  Jaki  też  z  We  Pana  gorączka!  Żabi.  Zbb.  13. 
(gorąca  kasza).  I  ja  też  czasem  taki  gorączka,  jak  We 
Pan.  Teat.  9.  b,  8.  Jesteś  nazbyt  wielka  gorączka,  ib.  25, 
74.  Pam.  84 ,  702.  GOR.\CZANY ,  a ,  e ,'  tyczący  się 
gorączki,  jjiebcrŁi^E  = ,  %\ÓtX  ■■ .  Ogień  goraczany.  Ciiach.  Prz. 
94.'G0R.\CZK0WATY,  a,  e,  do  gorączki  podobny,  fic= 
Ber^aft,  fickrartig.  Puls  gorączkowały.  Perz.  Cyr.  1,112. 
GORĄCZKOWY,  a,  e,  od  gorączki.  Cn.  Th.  %klm--.  Go- 
rączkowy paroksyzm.  Gorączkowe  lekarstwo. 
GORAL,  a,  Hi.,  GÓRALIK,  a,  m.,  zdrobn.,  1)  mieszkaniec  gór, 
cin  ©cbirgźberoo^ncr ,  cin  Ścrgbmier.  Boh.  horak,  horśeek; 
Slov.  horii  {syhanus);  Rag.  gorannin,  gorastanik,  gor- 
sctak,  prigoraz;    Croat.    gornyak,    prigorecz,    planinecz; 


Carn.  gorijanz ,  (Garn.  goręnz  >  Wyższćj  Karyntyi  mie- 
szkaniec); Ross.  ropUHBTO;  Eccl.  norophH'L,  iiirophNi, 
ropOKUieat],  {ob.  Pogórczyk,  podgórczyk,  podgórzanin. ) 
Nimfy,  Satyrowie,  górale,  Sylwani,^  Ziemię  raz  sobie 
zdaną,  niech  w  wieczność  osiędą.  Zebr.  Ow.  7.  Górale 
są  zwyczajnie  mocniejsi  i  wyżsi  od  mieszkańców  dolin  i 
równin.  Stass.  Buff.  270.  —  g.  W  Paryżu  deputowa- 
ni najwyższe  ławki  zasiadający  po  lewej  stronie ,  nazywa- 
ni byli  moniagnards  góralami.  A^.  Pam.  1,  49.  2)  Ta- 
niec Goralom  właściwy,  m  ben  Scrijlmumt  cigner  Janj. 
Aż  miło  spojrzeć ,  aż  miło ,  Gdy  Stach  z  Basią  swą 
utnie  gorała.  Kniaź.  Poez.ó,  111.  GÓRALKA,  i,  ź.,  Boh. 
horaćka ;  SIov.  horarka;  Bag.  goranka ;  Ross.  ropiwa ; 
mieszkanka  gór,  bie  ©eliirgśkroo^nmmi.  GÓRALSKI,  a, 
ie  ,  od  goralów  ,  Sergbaucr  = .  O  góralskim  rokowaniu. 
Haur.  Sk.  113. 

GORAM  ob.  Gorzeć. 

GORCZYC,  cz.  niedok.,  gorzkim  czynić,  Ińttcr  Iliac^eii ;  Ross. 
ropmiTŁ,  HBFOpmiTŁ.  GORCZEJSZY  ob.  Gorzki,  Gor- 
czyc. GORCZYCA,  y,  z.,  GORCZYCZKA,  i,  ź.,  de- 
min.  Boh.  et  Slov.  horćice ;  Sorab.  1.  woniźcźo ,  źo- 
nop;  Sorab.  2.  żonop;  Slav.  gorushica;  Rag.  goruscizza; 
Bosn.  goruscica,  slatcica,  slacica,  rukula ,  rigga;  Croat. 
goruchicza  ,  gorusicza ,  szlaschicza;  Vind.  shenff,  raush- 
tarda ,  gorushiza;  Hung.  mustar;  Ross.  rop<iima ;  Eccl. 
ropoyiuHii:),  (Eccl.  ro|)bYHi|:<,  ropKia  ipaBbi  BOo6me) ;  ziele, 
którego  nasienie  jest  białe  i  szare,  z  którego  musztardę 
robią.  Ład.  Bst.  N.  45.  sinapis  Linn.,  im  ©eiif.  Gor- 
czyce do  przysmaków  stołowych  gorczyczkami,  drudzy  mu- 
sztardami od  mosztu  winnego,  z  którym  przyprawiane, 
zowią.  Syr.  1205.  Ma  to  w  sobie  gorczyca,  że  w  oczy 
kasa,  łzy  z  nich  wyciska.  Dambr.  111.  Gorczyca  polna, 
arvensis,  czarna,  nigra,  biała,  alba.  Jundz.  547.  pszonak, 
ruka  ,  rukiew ,  ma  kształt  i  smak  i  skutki  po  części  gor- 
czycy podobne,  2Bcgen(^,  tuilber  Seiif.  Syr.  1207.  GOR- 
CZYCOWY, GORCZYCZNY,  a,  e,  od  gorczycy,  ecnf  =  . 
Gorczycovye  ziarna  lub  nasiona  są  smaku  ostrego ,  szczy- 
piącego. Dykc.  Med.  417.,  Ross.  ropmmHMtt.  GORCZY- 
CZMK ,  a ,  m.,  erisimum  Linn.  ber  ^^icbciic^ ,  rodzaj  ro- 
śliny, noszący  strąki  długie ,  które  dobrą  paszą  są  dla 
owiec.  Kluk.  Dykc.  1,  208.  Gorczycznik  pospolity,  Ross. 
no.ieBaH  ropqnua,  officinale;  Gorczycznik  rzeżucha  zimo- 
wa, barbarea;  czosnaczek,  alliaria;  lewkoniowy,  c/ie(ra«- 
toides.  Jundz.  557.  (Eccl.  ropmmHiiKS,  ropynqnnaa  pu- 
szka musztardowa).  GORCZYCZKOWATY,  GORCZYCO- 
W'ATY,  a,  e,  na  kształt  gorczycy,  do  niej  podobny,  n.  p. 
niałemi  punkcikami  niby  ziarnami  gorczycy  upstrzony, 
fenfartig ,  mit  fleineii  gleden  n)ie  mit  ©cnffiirticrn  kuirengt. 
Konie  gorczyczkowate,  jedne  czarnej  gorczyczki,  drugie 
czerwonej.  Lek.  Kon.  4.  Konie  siwe  gorczyczkowate  jedne  są 
czarnej  gorczyczki,  drugie  czerwonawej.  Bipp.  8.  Gorczycowa- 
ty,  siwojabłkowity,  eiii  affelgraucr  <Bd}immd.  Menin.    1,  24. 

GORDYGARDA,  KÓRDYGARDA,    y,    i.,    z  Franc.  corps  de 
gardę,  strażnia  izba,  bie  25?a(^tjiuk. 

GORE,  GORE,  GOREĆ  oh.  Gorzeć.   CÓRECZKA  oh.  Górka. 

GORGA,  1,  i.,  GORG,  u,  tn,  (cf  Germ.  ©urgel;  Gall.  §ox- 
ge.  Slblg.j;  kunsztowanie  głosem,  trel,  ber   JriUer.     Tu 


GORGOLIĆ  -  GORLICE. 


GORLIĆ-GÓRNIK. 


97 


sie  niesforny  wrzask  pomiędzy  krzaki  Rozlega,  gdy  wio- 
senne gorgi  stroją  ptaki.  Min.  Ryt.  2,  odO.  Słuchałem 
cię  tu  na  stronie,  Jakieś  gorgi  czynił  w  tonie.  Zab.  ^\, 
541.  Żabi.  Słowiki  polne  Ciągną  gorgi  wolne.  Susz. 
Pieśń.  5,  Q  4  b.  Orzeł  kwili,  skowronek  mile  gorgi 
zbiera.  Toi.  Saut.  89.  Przedtem  głos  mój  strzępiąc  prze- 
dziwniem  trałował ,  Gfos'ną  trzodę  leśną  gorgamim  celo- 
wał, ib.  68.  Zwiedz  wszystkie  melodye  Z  gorgiem  ćwi- 
czonej szyje.  Susz.  Pieśti.  3.  P.  2.  'GORGOLIĆ  się, 
GORLIC  się,  ił,  i,  zaimk,  niedok.,  rozgorgolić  się  dok, 
markotnie  narzekać,  fukać,  fdjmaMcit,  llliirrcii ,  GmilTCll. 
(Boh.  horliti  indignari,  lamentari,  rozliorliti  se  ira  in- 
cendi;  Ross.  rop.iaHiiTb  co  gardła  krzyczeć,  rop.iacTBiiI, 
rop.iaiiŁ  krzykajło).  Język  się  gorlący,  lucłans  logui.  Zebr. 
Oiv.  154.  Maja  mię  za  obcego,  zem  się  gorlił  o  dom 
twój  zelżony.  Ryb.  Ps.  150.  (żem  się  gorliwie  zastawił). 
Gorgoli  się ,  kokoszy  się.  Gemm.  92.  (pawi  się).  Nie- 
cierpliwi nierównie  gorgolą  się,  rozruchy  stroją.  Pełr. 
Pol.  2,  7.  On  nań  nalegał  i  gorlił  się,  ze  tak  uczyć 
nie  chciał.  Wys.  Alojs.  314.  Pani  matka  rzkomo  się 
gorgoli ,  Ze  ślub  nie  prędko  ,  bardziej  na  to  boli.  Bralk. 
J.  2.  Co  jest  człowiek ,  zęby  się  na  boga  miał  gnie- 
wać', albo  ten  naród  skazitelny,  żeby  się  miał  tak  gor- 
lic z  niego?  Leop.  4  Ezdr.  8,  54.  (gorzkim  być.  Dibl. 
Gd.).  Fineas  rozgorlony  mieczem  mścił  się  krzywdy. 
Byb.  Ps.  213.  —  §.  Gorlic  cz.  niedok.,  gorgi  stroić,  tre- 
lować ,  tvillcnt.     Gorli  sinogarlica.  Banial.  J.  4. 

GÓRKA,  GURKA,  CÓRECZKA,  i,  i,  Boh.  burka;  Sorab. 
2.  ghorka;  Sorab.  1.  borka;  Bosn.  gorica,  brridascce, 
humka;  Rag.  gorriza ,  bardascze,  brjeg,  glavizza;  Croat. 
goricza,  berdaszcze,  bereg,  berdo  ,  (goricze  =  winnica  j ; 
Dal.  ertich,  erticbar;  Yind.  gofiza ,  sorizliiza  ,  berd,  ho- 
mez ,  hrib ,  briber,  reber ,  brieg,  berda,  gorazhina; 
Carn.  grizb,  gerbava,  berda,  rębr,  klanz;  Ross.  xo.i- 
mhkł;  Ecd.  ropna,  npHropoKt,  óyropout;  ^.  1.  mała 
góra,  pagórek,  wzgórek,  ctii  flciiicr  33crij,  cttic  5(iiI)iiDc, 
cin  JoiiOfl-  Miasto  opasane  góreczkami.  Bołer.  112.  Gór- 
ka Wenusowa,  mons  Yeiieris.  Krup.  2,  157.  Strona  tyl- 
na nogi  sklepista,  górką  kości  pięty  nazwana,  ib.  164. — 
g.  Górka,  imię  famihi  Polskiej.  Wolsk.  g'.  2.Gurka,  na- 
zywa się  cielęcina ,  której  używają  na  kotlety ,  odcina- 
jąc każde  żelterko  osobno,  lub  też  same  całą  pieką  na- 
dziewaną. ]yiel.  Kuch.  402.  (cf.  górnica).  GÓRKOWA- 
TOSC,  ści,  z.,  na  kształt  górki,  Crbobimg.  Gdy  członek 
wybitym  został,  pokazuje  się  na  jednym  miejscu  zaklę- 
śnina,  a  na  drugim  gurkowatość.  Perz.  Cyr.  i,  99.  (wy- 
niesienie). GÓllKOWATY,  a,  e,  z  górkami,  pagórkowa- 
ty, wyniesiony,  wyniesienie  na  kształt  górki,  crbobcii, 
Ross.  3ijaj[ncTuii. 

GORLIC,  a,  m.,  [liękne  miasto  w  Luzacyi.  Dykc.  Geogr.  1, 
246.  ©orlif;  ill  Per  gaufig.  Boh.  Hoi^elice,  Żhofclice;  So- 
rab. 1.  Sorlez.  Zgorzenie  przypadkowe  odmieniło  Drc- 
banowi  miastu  nazwisko;  nazwane  potym  zostało  Zho- 
relicami  w  języku  Serbskim ,  które  potym  w  Niemieckiej 
mowie  w  Gorlic  odmieniło  się.  Nar.  Ust.  2,  GO.  (cf. 
Zgorzelec,  Zgorzeleckie  księstwo).  [GORLICE ,  ;)/wr.,  mia- 
steczko w  Galicyi    obw.   jasielsk.  5.]     Chociaż  wojny  nie 

Słownik  Lindego  uid.  S.  Tom  Ii. 


służył,  choć  nie  był  za  Lwowem,  Dość  kiedy  wie  Gorlice, 
Bobową  z  Grybowem,  ft)/.  Jow.  198.  (umie  trafiona  targ). 

GORLIC    się  ob.  Gorgolić. 

GORLIWIE  adv.  adj.  gorliwy ;  gorącym  umysłem ,  żarliwie, 
zapalczywie,  cifriij.  Boh.,  horliwe;  Carn.  ajfrek;  Ross. 
ycep^HO,  CTpacTHo;  Eccl.  toiuho.  Bardzo  gorliwie  ob- 
stawał przeciw  stronnikom  państw  sąsiedzkich.  Ld.  Gor- 
liwie się  starać  Yinrf.  pomujati  fe,  vrezhosheluvati.  GOR- 
LIWIEC, wca,  ?«.,  żwawiec,  żarliwiec,  ciit  Gtfcrcr.  Carn. 
ajfrar;  Yind.  vrezlioshelnik;  Ross.  peBHiiie.iŁ,  peBHOna- 
TCifc,  f.  pcBHiiTC.ibHima.  GORLIWOŚĆ,  ści,  z.,  Boh. 
horliwost,  horlenj;  Sorab.  1.  nutnofcż ;  Sorai.  2.  furow  ; 
Carn.  ajfr,  adur;  Yiiid.  gorezhlivost ,  gorezhonaglost , 
yrezhofilnost ,  gorezhnost,  gorezhina,  vrezhosheInost , 
shelije;  Craai.  lyubsztvo  ,  ljublyensztvo  ;  Ross.  ropaiiecTt, 
ropa^HOCTb,  ycep^ie,  ycep^cico,  ycep^HOCTb ,  pcBHii- 
boctł;  Eccl.  ÓJiaroycepAie ,  noTmanie;  §.  1)  zwawość, 
żarliwość,  zapał,  gorącość  umysłowa,  cf.  żartkcśó,  za- 
palczywość,  ber  ©ifcr.  Gorliwość  o  rzeczy  boskie,  zelus.  Cn. 
Th.  Z  gorliwości  obywatelskiej  narażał  się  stronnikom 
sąsiedzkim.  Ld.  mi  vntviptifd)em  6ifcr.  —  §.  2)  Zawiść, 
bie  (?ifcr|'iicl;t.  Jeśli  ma  żonę  najupodobańszą,  musi  ją 
z  domu  wypędzić,  żeby  sołtany  do  gorliwości  nie  przy- 
wieść. KM.  Turk.  90.  GORLIWY,  a,  e,  compar.  Gor- 
liwszy,  Boh.  horliwy  (cf  horliti  gorlic);  Yind.  gorezhliu, 
gorezhonagel ,  gorezh,  yrezhosheln;  Rag.  .\estok;  Ross. 
ycepjHUH,  CTpacTHUii,  pcBHiiTe.ibubiii ,  peBHOCTHUH,  pe- 
TUBbiii;  Eccl.  BCTaiunBTi,  iif)iiAe:i;Mii>  kts  ^t.iy,  ovc(>is'>"t) 
iiOTbiiiAAHBi,  noTiuaiiHbiii,  noTmaTe.ibubui ;  1)  gorąco  zaj- 
mujący się ,  obstawajacy,  nieobojrtny,  niczimny,  Cifiicj , 
ciferilb.  Gorliwi  o  boga  i  o  bozkie  rzeczy.  Cn.  Th.  Gor- 
liwi miłośnicy  zakonu.  Bibl.  Gd.  Act.  21,  20.  Po  gor- 
liwych usługach  twoich  wszystkiego  się  spodziewam. 
Teat.  6,  75.  (cf  żarliwy,  zapalony).  Gorliwym  być  Ross. 
ycep4CTB0BaTb ;  Eccl.  ó.iaroycep^CTByio  ,•  Graec.  7tqo- 
■OriiiM.  2)  Zawisny,  zazdrosny,  jako  i  Czechowie  mówią 
horliwy.  Macz.  cifcrfiiftltii]. 

"GÓRLOTNY  ob.  Górnolotny.  GÓRNICA,  y,  i,  górna  piecze- 
nia z  nerką,  bCl"  Jficrciiliratcii.  7V.  Górnica  cielęca  ,  woło- 
wa, {ob.  Górka,  Gurka).  cf  Ross.  ropimua  izba,  świe- 
tlica. GÓRNICTWO,"  a,  «.,  ber  Seraku.  Kruszce  po- 
spolicie się  szukają  w  wnętrznościach  gór,  ztąd  powstało 
imię  górnictwa.  Kiuk.  Kop.  1,  13.,  Yind.  rudoyanje,  rud- 
styu,"rudishe  (ob.  Ruda);  Boh.  hawjrstwo.  GÓRNICKI,  a, 
ie  ,  GÓRNICZY,  a,  o,  od  górnictwa  lub  górników ,  icny- 
manuif^.  Yind.  rudoshegen,  rudokopauzhen ;  Ross.  rop- 
CKirt.  Usta\yy  górnicze  porządek  zachowują  między  gór- 
nikami. Kluk.  kop.  i,  16.  "R.  1374  wydane  górnicze 
prawo.  Czack.  Pr.  1,  191.  SScrorcdjt.  {Carn.  gorniza). 
Górnicza  nauka,  metalurgia  Ross.  p3-40CJ[OBie ;  Górnicza 
szkoła ,  ropiioo  yni.iiiiuc  (ropiiiiua  izba).  Kommissya  górj 
nicza  p.  Slan.  Aug.  ustanowiona.  Os.  Zel.  27.  Pam.  85, 
370.  GÓRNIK,  a,  m.,  Boh.  hornik,  kowkop ;  Yind.  ru- 
dokopauz,  knap ,  rudokopazh  ;  Carn.  rudar,  {Carn.  gór- 
nik findemialor);  Croat.  rudar;  Ross.  ropoKoni,  P3'/10- 
Konx,  p3'AOKonmiii>'B;  §.  1)  Co  w  górach  kopie  co,  ka- 
miennik,   kruszcowy  górnik.  Cn.  Th.  ber  Sergfiiappe ,    ber 

13 


98 


GÓRNO  -  GÓRNOŚNY. 


GÓRNY  -  GÓROBŁAKACZ. 


Scrcimantl.  Wszyscy  ci,  którzy  robią  w  kopalni,  nazy- 
wają się  górnikami.  Kluk.  Kop.  2,  288.  Górnicy  się 
głęboko  w  ziemię  kopią,  a  gardła  swe  na  głębi  w  nie- 
bezpieczność  ważą,  dobywając  kruszców  rozmaitych.  Sienn. 
256.  —  §.  2)  Co  na  górach  mieszka  ,  orze ,  pasie.  Cn. 
Th.  gorał ,  ber  33crGlmucr ,  ©cturg^kiiioliiicr.  '§.  Gorniki , 
polniki  ,  sekta  chrześciańska.  Urbst.  Art.  16.  DJJoilłailifteit, 
©ntopŁręGier.  W  rewolucyi  Francuzkiej  les  montagnards, 
górale,  górniki.  GÓRNO,  GÓRNIE  adv.  adj.  górny  =  na- 
dęcie, wyniosłe,  dumnie,  z  pietra,  pysznie,  ^od),  crŁo= 
l'Cil ,  ŁoĄtrabcttb  ,  ftolj.  Porwie  się  na  rzecz  wielką  rymy 
zbyt  śmialemi,  A  co  miał  górno  latać,  czołga  się  po 
ziemi.  Dmoch.  Szt.  Ii.  o.  Hiszpani  są  górni  ,  i  górno 
gadają  i  górno  o  sobie  rozumieją ,  i  górno ,  choć  po  ni- 
zkim  padole  stąpają.  Dwór.  C.  3.  (jak  z  partesów).  Gór- 
no o  sobie  trzymał.  Pilch.  Sen.  list.  526.  (wysoko  się 
cenił).  Zawsze  górnie  rozkoszy  patrzał.  Glicz.  Wych.  E. 
5  b.  (z  pańska).  Z  wysokiego  czoła,  górnie  dzieci  swo- 
je przyodziewają.  ib.  F  o  b.  To  coś  z  górna,  niezrozu- 
miale gadasz.  Teat.  19.  c,  6o.  (zbyt  wysoko,  szumno). 
GÓRNOCHCIWOŚĆ,  ic\,  i,  ambicya,  bfe  ehjiicJjt.  Gór- 
nochciwość  i  niesprawiedliwość  nie  mogą  znaleźć,  czego 
szukają  w  wojnie.  Zab.  9,  224.  GÓRNÓCHCIWY,  a,  e, 
Górnochciwie  adv.,  ambitny,  el(r[ud)tig.  'GÓRNOKOT ,  a,  m., 
felis  pardalis ,  wielkości  największego  psa,  najduje  sie 
w  Ameryce.  Kluk.  Zw.  1,  77.  bic  ScrgfnCe.  "GÓRNOKRYW, 
u,  ?n.,  orc/ii/.  =  gzems,  i)a$  ©cfimff.  Rog.  Bud.  25.  GÓR- 
NOLOTNY, GÓROLOTNY,  GÓRLOTNY.  a,  e,  bujający. 
wysoko  się  wzbijający  propr.  et  fig.  iodjUki^m)}.  Sokoły 
górnolotne.  Banial.  J  1  b.  Orzeł  górlotny.  Kochów.  529. 
Słońce  górolotne.  Groch.  W.  206.  Na  morzu  górnolo- 
tne wały.  Dambr.  99.  Górolotne  pióra.  Ziinor.  Stel.  172. 
Górolotny  ogień.  P.  Kchan.  Jer.  186.,  Nar.  Dz.  \,  29. 
Żebym  opiewać  mógł  z  myślą  ochotną  Sługi  twojego 
sławę  górolotnąj  Groch.  W.  246.  GÓRNOMYŚLNOŚĆ, 
ści,  z.,  wyniosłość,  pycha,  duma,  Iiobcr  Silili,  Stolj. 
GÓRNOMYŚLNY,  a,  e,  Górnomyślnie  adv.,  wyniosły,  du- 
mny, pyszny,  ^oc^lllut^i(j,  ftolj.  Pan  bóg  za  dawnych  cza- 
sów górnomyślne  głowy  Karał  przez  muchy,  żaby  i  owad 
domowy.  Zimor.  Siei.  244.  (cf.  plagi  egiptskie).  Gór- 
nomyślna  buta.  Nar.  Dz.  2,  59.  My  tu  onych  wyrokiem 
górnomyślnej  buty.  Skazani  między  podłe  natury  wyrzu- 
ty. Zab.  8,  551.  Kossak.  Górnomyślni  krajów  cudzych 
podbijacze.  Zab.  9,  215.  Górnomyślny  Brytańczyk.  Fam. 
85,  1,  15.  Górnorayślna  twarzą  brząkał  napuszvsty.  Zebr. 
Ow.  201.  (magniloguo  ore).  GÓRNOROZUMNY.  a,  e,  szu- 
mnego rozumu,  n.  p.  Ludzie  nadęte  i  górnorozumnc. 
Dambr.  607.  etlioebilbcteii  Sjcrftaiibcź.  (cf.  zarozumiały).  GÓR- 
NOSC ,  ści,  i.,  wyższość,  wysokość,  górnomyślność, 
S)o\)Ht,  ^óbcrlłctt,  (^r!;abcnl)cit ,  ^obcr  £iiiii,  $ptfmiiit^.  Gór- 
ność  albo  nizkość  są  znamiona  dobrego  albo  złego  miej- 
sca ku  mieszkaniu.  Cresc.  055.  (wysokie  położenie).  I 
z  nikczemnych  rzeczy  nawet,  górności  ludzie  szukają. 
Modrz.  Baz.  222.  (zaszczytu).  Młódź  bierze  łatwo  na 
siebie  niejaką  nieprzystojną  górność.  Fetr.  EL  95.  (wy- 
soki ton  ,  imponowanie).  "GÓRNOŚNY,  a,  e,  góry  dźwi- 
gający, bcffltragenb.     Olbrzym  górnośny.  Bardz.  Trag.  494. 


(noszący,  dźwigający  góry.  Atlas).  (Rag.  gorostasnik  gigas). 
GÓRNY,  a,  e,  Boh.  horni,  hor enj ,  hofeyśj ;  Sorab.  1. 
horny,  horeni ,  horski ;  Bosn.  gorgni ;  Rag.  górgni,  gór- 
ski, plannijnski ;  Croal.  gornij,  zgornyi;  Yind.gorn,  gór- 
ski, bcrden,  sgorn,  nasgorn ,  gurni,  goreni ,  planinski; 
Carn.  sgurn,  sgorne,  sgorejn,  sgorne,  (gurje,  gurshi 
praestantior) ;  Ross.  et  Eccl.  ropbHHH,  ropeHOCHuii ;  §.  1. 
od  gór,  do  gór  należący,  23crg  =  .  Fundamenta  górne 
trzęsły  się.  Budn.  Ps.  18,  7.  (not.  tt.  j.  gór»).  Ziele  to 
górnikom  przeciw  górnym  smrodom  i  parom  użyteczne. 
Syr.  242.  (Hrabia  Mocno .  górny  =  rfe  Monlfort.  Birk.  Dom. 
23.  Tolossanie  poddali  się  synowi  'Mocnogórskiemu.  ib. 
24).  §.  Na  górach  będący,  mieszkający,  rosnący,  Serg3= 
©ctnrgJ  ■  .  Górni  obywatele.  Ld.  [ob.^  Górale).  Ziele  gór- 
ne, ib.  Górne  poziomki  zbierano.  Zehr.  Ow.  4.  {monła- 
na).  Górny  wróg,  pokuska  po  górach  strasząca  Yind. 
górski  moshiz,  rudni  vrag,  btt^  Scrgilidiutlcin,  (cf.  boruta, 
marchułt,  latawiec).  —  g.  2.  Wzgórę  będący,  nagórny, 
wyższy,  Cbefó  obcre.  Górne  piętro.  P.  Kchan.  Orl.  1, 
529.  Kara  wieży  jest  dwojaka :  górna  lub  cywilna ,  a 
dolna  lub  kryminalna.  Górna  wieża,  jest  zamknięcie  w 
więzieniu  uczciwym ,  oświeconym ,  żadnej  przykrości  nie 
zadającym.  Oslr.  Pr.  Cyw.  1,  581.  ber  giinlarrcft  iit  bem 
pbern  iburmc ,  iii  btm  ^oficrn  JDeile  eiiieći  JDiirme^ .  (cf, 
dolna  wieża,  dno  wieży).  Od  położenia  kraje  nazywa- 
ją się  górnemi  i  dolnemi.  Kraj  między  albo  przy  gó- 
rach leżący,  nazywa  się  górny,  ^hn-  ,  a  kraj  gór  nie 
mający,  dolny,  9?icber  >  ;  ztąd  Szląsk  górny  i  dolny,  Ober* 
iiiib  Uiiter  =  ©£l;Icfieil.  Część  jakiego  kraju  blizko  źrzódła 
rzeki  leżąca,  nazywa  się  górna;  a  ku  ujściu  zbliżona, 
dolna,  ztąd  górna  i  dolna  Saksonia  od  Elby,  Dber=  ititb 
3?ieber=  ©a^feil.  Kraje  blizkie  morza  są  dolne,  a  odda- 
lone od  niego  górne,  ztad  górna  i  dolna  Normandya. 
Wyrw.  Geogr.  13.  Ziemia  górna  i  dolna.  3  Leop.  Jud. 
\,  15.  (wierzchnia  i  niższa.  1  Leop.).  §.  Oecon.  Piecze- 
nia górna  ,  górka  cielęca,  skopowa,  eiii  Srateil  uinit  §alś» 
ftiitfe ,  etil  ®mS\tM.  Za  beczkę  piwa ,  za  pieczenia  gór- 
ną, powinność  swoje  urzędowa  przedaje.  S^r.  945.  (byle 
tą  go  poczęstować;  cf.  papka),  g.  Górne  linie  w  no- 
tach muzycznych ,  które  nad  rygami  na  notach  się  do- 
dają. Magier.  Msk.,  (oppos.  przypisne  linie).  §.  transl. 
Główny,  przełożony,  najwyższy,  tbcc,  ill  ilfiillfi^t  bcś  3{an« 
ge§ ,  ber  ©ciualt.  Górny  sąd ,  iai  CItcrgcri({)t.  Nie  ina- 
czej bywam  przynaglony,  tylko  górnemi  rozkazami,  t.  j. 
samego  króla.  Teat.  26,  55.  —  g.  Wysoki  propr.  et  fig. 
^ei).  Orzeł  górnym  się  nad  wszystkie  ptaki  unosi  lotem. 
Tr.  Wzmocnił  się  pochlebca  w  górną  u  Cesarza  powagę. 
Sk.  Dz.  511.  Go  za  górne  morały!  Teat.  52.  d,  25.  (szu- 
mne, wzniosłe,  szczytne).  Styl  górny.  ib.  24,  19.  Czart. 
§.  Niebieski,  bożki,  beś  ^iminclfi,  ©otteS  =  .  Ty  za- 
wsze swe  obracasz  życie  do  górnego  prawa,  idziesz  za 
bogiem.  Bardz.  Luk.  164.  Obwinia  człowiek  górne  koło- 
wroty, A  sam  z  powinnych  obrębów  wylata.  Zab.  11,  51. 
Nar.  —  §.  Górnomyślny,  dumny,  ^olicil  SimiCi^,  l)od)mut^ig, 
ftpij.  iHiszpani  są  górni,  i  górno  gadają  i  górno  o  sobie 
?ozumieją.    Dwór.  C.    3.  Fantazya    górna;    umysł    górny. 


Tr     -GOROBŁ.^KACZ,    a, 


m., 


po 


"órach     sie    błąka- 


GÓROCHODNY  -  GORSZY. 


GORSZYĆ  -  GORYCZ. 


99 


jacy,  ^cr  mif  bęii  Scrgeii  IienimiiTt.  Eag.  goroskitalaz 
moiilivagiis.  'GÓROCHODNY ,  a ,  e ,  chodzący  po  gó- 
rach ,  Eccl.  ropoxojamiri .  no  ropaiit  X04fliniii ;  subst. 
ropo.\04eu'B,  Graec.  opf(/9«T(i ,  krijnmiibclnb ,  ber  33crg' 
luanbicr.  'GÓROCHWYTNY,  a,  e,  na  górach  chwytający  się, 
Eccl.  ropoMiiUHHH  (Jraec.  OQiic'ÓMroi,  in  monte  raptus,  Iicrcj' 
Erijrijfcil.  "GÓROKOPNY ,  a,  e,  od  kopania  gór,  górniczy, 
kopahiy,  23cvglHiu=  .  Hoss.  ropoKonubiii.  "GÓROŁAZ,  a,  m., 
łażący  po  górach,  ciii  iBcnjflcttcrcr ,  Scrgftcigcr.  Boh.  horo- 
laz.  §.  Droga  wazka  poboczna  na  górach ,  faz ,  oWaz. 
A'.  Kam.  ciit  fdniialcr  ścitciniicci  niif  bcm  ©clTiijc.  GÓ- 
ROLOTNY  ofc.  Górnolotny.  GOliO WAG ,  GUROWAĆ,  al, 
uje,  intraiis.  niedok.,  a).na  górze,  na  wysokości  być,  iit  ber 
Cólie  fśmeten,  olicn  fep,  ctcit  briilicr  fcyn.  W  tym  her- 
bie dwa  kółka  podle  siebie  górują;  trzecie  spodem  idzie. 
Nieś.  1,  75.  Góruje  gwiazda,  culminał,  kiedy  właśnie 
o  dwunastej  na  południk  przyjdzie.  Hub.  Wst.  287.  Gó- 
rowanie gwiazdy,  moment ,  gdy  gwiazda  przyjdzie  do  po- 
łudnika miejsca.  Sniad.  Jeogr.  75.  h).  YYzgórę  się  wzbi- 
jać, fid)  cmppr  fdjmiiigcn.  Orzeł  nad  wszystkie  ptastwa 
zwykł  górować.  Tr.  ej.  Górę  t.  j.  przewagę,  prym  mieć, 
fceit  isorjiuj,  bic  Cliertailb  ^a('eil.  Senatorowie,  jako  sto- 
pniem, tak  wszelką  ozdoby  jego  przystojnościa,  wszędzie 
i  zawsze  gurować  i  figurować  powinni.  Mon.  69,  602. 
Żadnego  niemasz  ,  któryby  tak  we  wszystkiem  górował, 
żeby  go  w  czem  kto  inny  nie  przechodził.  Zab.  12,  265. 
Dudi.  W  młodym  i  w  starym  wieku  chwalić  co  znajdu- 
ję, Młody  siłą,  a  stary  rozumem  góruje.  Zab.  15,  175. 
Prawo  zawsze  nad  pany  góruje  i  górować  powinno.  Tr. 
'Górowałeś  w  dobroci  twej  utrapionemu  boże.  Budn.  Ps. 
68,  10.  (zastępy  twe  dla  ubogiego  nagotowałeś  dobrotą 
twoją.  Bibl.  Gd.).  Pochodź,  wygórować ,  wzgórowad;  wskó- 
rać Yind.  gorpriti.  GÓROWATY,  a ,  e ,  nierówny,  chro- 
powaty, pagórkowaty,  Iiiiijeliij.  Miejsca  górowate.  Hipp. 
25.  GOROzIeLON,  a,  e,  ob.  Rergryn.  Yind.  goroselen, 
Iicrgoritii.  'GÓROZÓŁTY,  a ,  e ,  Yind.  gororumen  ,  licrgcjclt'. 

GORS,  u,  m.,  z  Franc.  bramowanie  napierśne  u  koszuli,  bic 
^nlśfraiife.  Pieszczone  jej  piersi  z  pod  gorsów  wyglądają 
niewiele.  Zab.  15,  204.  Bukiet,  co  go  twe  ręce  uwiły, 
Tak  mi  od  ciebie  był  miły.  Żem  go  do  gorsu  przypięła. 
Teat.  54.  6,  4.  Dyament  w  podarunku ,  w  szersze  gorsy 
panienki  przewlekał.  Zab.  15,  250.  Nar.,  Kniaź.  Poez.  2, 
167.  Niech  w  krągłym  gorsie  palce  twe  nie  dłubią.  Hul. 
Ow.  21.  Ross.  6pu)Kiroi.  Bryże.  GORSET,  u,'m.,  z 
Franc,  część  ubioru  kobiecego,  stanik,  ba-j  Gorfet,  eiii 
CciDdjeil.  Hazuczki  z  gorsetami.  Comp.  Med.  105. 

GÓRSKI,  a,  ie,  od  gór,  do  gór  należący,  Eccl.  rophCKŁ, 
Setg'.  §.  Górski,  GORSKN.\Ć,  Gorśnienie ,  Gorszczejszy 
ób.  Gorzki,  gorzknąć,  gorzknienie. 

GORSZEC,  ał,  eli,  eje,  neutr.  niedok.,  zgorszeć  dok.,  gor- 
szym się  stawać  ,  arflcr  iiierbeit.  GORSZY,  a ,  e  ,  compa- 
ratiius  adj.  Zły,  adv.  Gorzej  qu.  v.,  Boh.  horśj ;  Slouac. 
horśi ;  Sorab.  2.  gorschi,  storschi;  Sorab.  1.  horschi ; 
Slavon.  gorji;  Bosn.  gorri;  Croa/.  gorji,  gorshi;  fta^.  gor- 
ri ,  huglii ;  Yind.  huishi ,  luidobneishi ,  hudobliveishi,  (cf. 
Yind.  gerd,  gard  flarftig,  brzydki:  cowpora/.  garshi,  garji , 
gershi;  Garn.  gard,  gershe,    cl',  gardzić);    Ross.  et  Eccl. 


ropLuiH,  sjiiiuiifi,  nymiii;  ńrijer,  fdilediter,  fdjlmimer.  Po- 
spolicie po  złym  ojcu,  bywa  gorszy  syn.  Bial  Post.  177. 
Często  nad  słabość  gorszy  jest  sposób  leczenia.  Zab.  12, 
584.  Wiek  ojców,  gorszy  nad  dziadów,  nas  rodzi  Gor- 
szych niż  oni;  od  nas  plemię  Jeszcze  gorsze  wnet  zarazi 
ziemię.  Hor.  2,  61.  (nos  nequiores  mox  daturos  progeniem 
litiosiorem).  Złego  człowieka  karze  pan  bóg  przez  gor- 
szego. Rys.  Ad. 19.  Nie  jeden  obawiając  się  złego,  pod- 
dał się  gorszemu.  Lub.  Roz.  105.  (cf.  z  deszczu  pod  ry- 
nę).  Gorszy  strach  ,  niż  sama  bieda.  Gemm.  92.  (cf.  strach 
ma  wielkie  oczy).  Ta  święta  ustawa  jego  na  gorszy  się 
koniec  obraca.  Rej.  Post.  K.  2.  (na  złe  użyta).  Gorszy 
koniec ,  [ob.  szary  koniec).  Nie  grzeszżc  dalej ,  być  sie  co 
gorszego  nie  stało.  Sekl.  Joan.  5.  nodj  lyaś  3(crgere'?.  Nic 
chorej  nie  pomogło;  ale  owszem  ku  gorszemu  zdrowiu 
przyszła.  Sekl.  Marc.  5.  (pogorszyło  jćj  sie).  Dobry,  gdy 
się  zepsuje,  bywa  najgorszy.  Cn.  Ad.  184.  Jeden  drugie- 
go gorszy;  niemasz  w  czym  przebierać,  ib.  506.  Łakomy 
wszystkim  zły,  sobie  najgorszy,  ib.  426.  Gorsze  rzeczy 
dłużej  trwają.  Gemm.  92.  ^a^i  (sd)Ied)tcre.  (cf.  lepsze  bóg 
bierze ;  cf  garnca  natłuczonego  dłużej;  cf  łatane  zdrowie 
trwalsze;  cf  skrzypiące  drzewo;  cf  złego  nikt  nie  chce). 
Co  lepsze  zginęło,  co  gorsze  "zostanęło  (zostało).  Gn.  Ad. 
94.  Nic  gorszego  nad  złą  niewiastę.  Zab.  15,  224.  — 
Co  gorsza ,  że  się  w  mojćj  biedzie  nikomu  zwierzyć  nie 
mogę  >  to  najgorsza,  n)n'3  ^ai  ®d)liinmfte  ift.  Przebóg,  co 
też  We  Panna  najgorszego  robisz!  Teat.  29,  52.  (bardzo 
źle  robisz;  oppos.  co  najlepszego  robisz).  GORSZYĆ,  ył, 
y,  czyn.  niedok.,  zgorszyć  dok.,  aj.  gorszym  robić  ,  psuć,  po- 
garszać, pogorszyć,  zgorszyć,  ćirgcr  madieii,  fdilimmer  ma-- 
d)en,  iierf^limmerii.  Boh.  horśili,  horśjm,  zhorśjm;  Sorab. 
2.  gorisch ;  Sorab.  1.  horschu;  Rag.  smiititi ,  smetati; 
Bosn.  smutiti;  Yind.  pohuishati,  sgrenzhiti,  zagrenkuvati; 
Ross.  ó.TasHHTt ,  6.ia;«HiiTb;  Eccl.  cłb.ii^iihth  ,  ckesj^hh- 
TH.  Miasto  leczyć,  zgorszył  chorobę.  Tr.  b).  Morał.  Do 
złego  pobudzać  przykładem ,  mowa  etc,  cin  3lergerni?  ge^ 
Iicii,  (irgcrii.  ,  GORSZYĆ  się  transL*  cii:  Jlcrgcnii^  JieŁmen, 
fit^  (irgeril.  Żeś  dobry,  gorszysz  wszystkich,  jak  o  tobie 
słyszę;  I  ja  się  z  ciebie  gorszę ,  i  satyry  piszę.  Kras.  Sat. 
lÓ.  Gorszyli  się  w  nim.  1  Leop.  Marc.  6,  5.  Gorszący, 
psujący,  Boh.  pohorśliwy,  zhorśiwy;  Ross.  ó.iasHeHHufi, 
ó.iaaHHTC.ibHUH.  Kronika  gorsząca.  Pam.  85,  1,  517.  chr. 
scandaleuse.  Gorszący  mową  Ross.  ó.iaaHOptmiBuii.  GOR- 
SZENIE, ia,  n,  zgorszenie,  pobudzenie  do  złego,  oso- 
bliwie przykładem,  mową,  bnź  Slcrgcrii,  bilu  5lergcrnip ,  i>ai 
man  ciiieni  gtel't.  Rag.  smutgna,  smechja;  Boh.  pohorsli- 
wost;  Ross.  ó-ia/KHOHic,  ó.iasHCiiie,  coó.iaaiib;  Eccl.  clgai- 
»:HieHHie.  tiORSZYClEL,  a,  in.,  gorszący  drugich,  ber  bcn 
mibcrn  eiii  Slcrgcrtiip  gietu,  *2ittciu'erberl'cr.  Filozofom,  ni- 
by młodzieży  gorszycielom ,  z  miasta  ustąpić  kazano.  Os- 
sol.  Sen.  15,  Eccl.  coó.iaamiTCJb.  W  rodź.  źeńsk.  GOR- 
SZYCIELKA,  i,  bic  £ittcniicrberl'criiiii. 

GORSZN.ĄĆ  ob.  Gorzknąć.     GÓRUJĘ  ob.  Górować. 

GORYCZ,  y,  i.,  rzecz  gorzkiego  smaku,  propr.  et  fig.  tU 
Sittcrfcit.  (oppos.  słodycz).  Rag.  gorcillo,  garcillo,  gorcina; 
Ross.  ropcwb,  (ropecTb  zgryzota);  Eccl.  EpiiAOCTb,  ocipocTb 
Bityca,  ropecTL,  ocipo/KCiuie.  Lekarstwa  gorzkie,  pospo- 

13* 


100 


GORYCZKA  -  GORZAŁA. 


GORZAŁKA-  GORZEĆ. 


licie  znane  pod  nazwiskiem  goryczy.  Dijkc.  Med.  2,  421. 
W  jarzmie  tym  słodio  zaprawną  gorycz  poczujesz  w  cza- 
sie. Teat.  46,  19.  Prześladowania,  oto  to  jest  piołun,  któ- 
ry życie  nasze  goryczą  zaprawia.  Karp.  2,  107.  (et.  iól- 
c"ia).  —  §.  Gorycz  ,  smak  gorzki ,  który  czujemy,  fcr  I)it= 
tcre  ©cfdniiact,  bie  Sittcrfcit  im  §alie.^  (cf.  gorz).  Gorycz 
zawsze  wzbudzona  bywa  skażeniem  żółci.  Dykc.  Med.  2, 
420.  —  §.  Botan.  Gorycz,  Piciis  Linn.,  StttCftraiit,  rodzaj 
rośliny  ob.  Żmijówka.  Kluk.  Dijkc.  2,  182.  Gorycz  szors- 
tki, echioides,  wielokwiatowy,  hieracioides.  Jundz.  588. 
GORYCZKA,  i,  2.,  Genliana  Lim.,  girjmn,  SittcriUltrj.  Boh. 
horec;  Boss.  ropeuaBKa,  korzeń  goryczany.  Urz.ed.  15o. 
większy  rośnie  na  biotach ,  ma  liść  biaJej  ciemierzycy  po- 
dobny, używany  do  lekarstwa.  Kluk.  Rośl.  2 ,  220.,  Sienn. 
73.  Wszystkie  gatunki  tego  rodzaju,  gorycz  jaką  w  so- 
bie mają.  Kluk.  'Dykc.  2,  23.  Urzed.  155.  Goryczka  pJu- 
cowa,  Pneumonaulhc ,  czerwona,  centaurium;  Ross.  30.10- 
TOTbicaMHUKi ;  Fin;/.  svederz ,  slatni  germek,  zhantara;  Ja- 
kowa, amarella,  polna,  campesłris,  krzyżowa,  cruciata; 
Ross.  coKO-ieft  nepcn.TCTb;  ber  Srcii^cnjinn,  ter  fleiiic  Gnji- 
ati,  ©pcrcnftid) ,  §imiiiclijftciigcl.  Jundz.  174.  Goryczka  wło- 
ska, centurzva  wielka,  jasieniec,  Centaurea  Centaureum 
Linn.  @rpp"Jnufciibijiilbeiifraiit.  Syr.  654.  GORYCZNIK, 
GORYSZ ,  GORŻYSZ  ,  a,  m.,  Mieprzyniee ,  świni  kopr, 
wszywy  kopr,  sarni  korzeń,  jeleni  korzeń,  siarkowy  ko- 
rzeń, peucedanum  Linn.  bcr  ^anrftninij,  ©nufeitcljcl.  Syr. 
19o.  Gorzysz,  bo  w  górzystych  a  ciemnych  lasach  rośnie. 
Sienn.  133.  pospolity,  of/icinale;  gorysz ,  kmin  koński, 
silaus,  pfppfiimmci.  Jundz.  185.,  Ross.  tkcatojlcht,. 
GORYWAG,  ał,  a,  neu/r.  frequ.  rerbi  gorzeć,  brciilieil,  ab= 
iTCllllCrt.  Niechaj  miasta  nie  gorywają,  domy  niechaj  nic 
gniją.  Goru.  Sen.  485.  Aby  wówczas,  kiedy  pożary  go- 
rywaja,  żaden  ognia  nie  niecił  w  boru.  Haur.  Ek.  9. 

1.  GORŻ,  netu,  m.,  obs.  zgaga,  palenie  w  gardle,  fig.  żą- 
dza; Carn.  gerloviza,  gerlovna,  (cf.  gardło),  bie  S^e^lfiid)!, 
Scgierbe  nad)  Ctwa^.  W  składanych:  ślinogorz,  winogorz, 
srebrogorz ,  złotogorz.  §.  'Gorzenie ,  pogorzenie ,  pogo- 
rzelisko, ber  Sraiib.  Eneasz  długo  błądził  po  morzu,  Nie 
chcąc  ojczystej  Troi  patrzyć  gorzu.  Slryjk.   Gon.  M.  3. 

2.  GORZ ,  a,  m.,  [GÓRZE,  a,  n.,  2]  n.  p.  Aż  się  jej  (ziemi)  rzekom 
wrota  otworzą  do  morza.  Toż  się  pocznie  radować  zbywszy 
swego  gorza.  Kolak.  Wiek.  B.  1.  t.  j.  powierzchowności 
śniegowej  jakoby  tego,  co  było  na  górze,  bie  o&crc  Setfe, 
ber  fclj,  bie  ipiiiie,  ftij.  [mylnie,  górze  bowiem  znaczy 
tu  smutek,  biedę;  porówn.  rusk.  horo.  2]. 

GORZAŁA  oh.  Goriałka.  GORZAŁCZANY,  a.  e,  od  gorzał- 
ki, Srniintnteiil  =.  Ross.  bo^owuuh,  {ob.  Wódka).  Przeklęta 
gorzalczana  kufo!  Teał.  18.  b,  8.  Gorzalczany  pijaku. — 
Gorzałczany,  ego,  m.  subst.,  gorzalnik,  który  gorzał- 
kę pali,  {Boh.  koralnik),  ber  SratuitiDeililireiilicr.  Na  dobrą 
gorzałkę,  gdy  nabije  gorzałczany,  niech  do  niej  soli  oczko- 
watćj  włoży.  Haur.Śk.  164.  GORZAŁCZYCA,  y,  i,  GO- 
RZAŁCZYSKO,  a,  n.,    paskudna  gorzałka,  gilfel,  fcl)lci"I)tcr 

-  Sraimtwcin.  Bies.  A.  1.  Pot.  Zac.\SO.  GORZAŁEGZKA, 
i ,  i.,  demin.,  Srnmittueiil.  Boh.  koralićka.  W  alembiku 
przepalać  prostą  gorzalcczkę  Z  winem,  z  cukrem,  z  korze- 
niem, z  ziołmi  na  wódeczkę.  Jei.  Ek.  F.  i.     'GORZAŁA, 


y,  ź.,  GORZAŁKA,  i,  ź.,  u  goralów  palanka,  BoA.  kofal- 
ka ,  horalka  ,  palene  (\yjno) ,  puleny ;  Sorab.  2.  palenz ;  Sorab. 
1.  palene;  Slauon.  rakka;  Vind.  shganje,  shganu  yinu; 
Croat.  sganicza;  Car«.  shganje;  /?o.9s.  [eojKa  2],  ropt.iKa, 
BiiHO ,  BiiHiio ,  X;itOHOC  BiiHO ;  po  Małorossyjsku  horiłka. 
Czack.  Br.  i,  276.  (cf.  lubihoryłka.  Pot.  Jow.  72.)  ber 
Srnnntiueiii.  Te  trunki ,  które  ojcowie  nasi  po  prostu  na- 
zywali gorzałką,  potym  wódkę,  my  teraz  ochrzciliśmy  li- 
kworami.  Kras.  Pod.  1,  18.  Z  żyta  pospolicie  pędzi  sie 
gorzałka.  Kluk.  Rośl.  3,  733.  Lepsza  gorzałka  pędzi  sie 
z  pszenicy,  ib.  273.  Pewny  człowiek  Aa  zwany,  doszedł 
sekretu  palenia  gorzałki;  potym  przez  zbyteczne  jej  zażywa- 
nie zajęła  się  w  nim  gorzałka,  tak  że  zgorzał;  a  ztąd 
(zgorzał  Ka)  gorzałka  ma  mieć  swoje  nazwisko.  Haur.  Sk, 
164.  cf.  messówka,  szumówka  =  prosta  gorzała.  Ross. 
npnroJOBOKi ,  no^ro.iOBOKS  pierwszy  ciek  gorzałki ,  (cf.  o- 
kowity,  oków  itka).  Gorzałki  porcya  ,  którą  w  Moskwie  da- 
wniej zakonnikom  w  święta  dawano  KpacoBj.ia.  Gorzałki 
palenie  /i'os5.  BiiH0K3'peHie,  adj.  BiiHOiiypiiŁiB.  ^  Gorzałką 
za  grosz  przyjaciela  uczcisz,  a  za  dziesięć  umorzysz.  Rys. 
Ad.  14.  Gorzałka  jak  złodziej,  ani  vvzvviesz,  jako  sie 
wkradnie.  Rys.  Ad.  14.  GORZAŁKOŚ,  ia,  m.,  gorzał- 
czany pijak,  eiti  Sranntiuctiifmifcr;  Boh.  kofalnjk.  Ci 
to  gorzalkosiowie,  pijanicy,  przy  gorzałce  o  wojnie  radzą. 
Opal.  Sat.  156.  GORZALNIA,  GORZELNIA,  i,  i,  budol 
wanie  do  palenia  gorzałki,  bdś  SrcilliCail'3 ,  bie  33rnitlttll)eilt> 
1'reiinerc^,  (pospolicie  zowią  browarem;  ale  browar  na  pi- 
wo jest).  Boh.  winopalna,  paljrna ;  /foss.  BiiHOKjpua,  bh- 
HOKypcHHuil  saBojŁ.  O  gorzałce  i  gorzalni.  Haur.  Sk.  163. 
Za  zwyczaj  po  wielkich  folwarkach  znajdować  sie  muszą 
gorzalnie.  Swilk.  Bud.  280.  Zwiedziliśmy  spichlerz,  bro- 
war, gorzalnią.  Kras.  Pod.  1,  66.  Zagęszczą  się  gorzal- 
nie, browary;  podniosą  się  żyta  i  jęczmiona.  Kluk.  Rośl. 
5 ,  249.  GORZ.\LNiCA ,  y,  ż.,  co  gorzałkę  pali ,  palaczka, 
bie  Sraitntrocilit'reinicrinu.  Boh.  winopalnice ,  koralnice.  Na- 
bożne białogłówki  i  gorzalnice  czynią  też  wódkę  z  Tatar- 
skiego ziela.  S/yr.  22.  GORZALNIK,  a,  m.,  palacz  gorzałki, 
ber  Śramitmeiiidrcmier.  Boh.  koralnik,  paljrnik ,  vyjnopal, 
winopalnjk,  koralećnjk;  Yind.  shganjar,  shganjodelauz ; 
Ross.  BHHOKypB.  Drożdże  potrzebne  są  piekarzom,  go- 
rzalnikom.  Haur.  Sk.  163. 

GORZCZEJ  ob.  Gorzko.  GORZCZYC  czyn.  nicdok.,  ogorz- 
czyć  dok.,  gorzkim  uczynić,  tntter  tnac^eii,  uertitteril.  Boh. 
zhorćiti ;  Sorab.  1.  wohorkolcżam ,  horke  tźinu;  Bag.  o- 
gorcitti;  Garn.  sgrenim ;  .Ross.  oropmiTb,  oropqaTb,  orop- 
qaro,  orop«ieBaio,  (oropiiiie.ibHbiB  jątrzący,  krzywdzący); 
Ec.cl.  ropmo,  ropMy.  Uroczystość  pełna  słodyczy,  żadną 
ucisków  nieogorzczonej  żółcią.  Pociej.  217. 

GÓRZE!  Interj.  Eccl.  et  Ross.  ropę;  źle,  biada!  likl,  Mjlimm, 
fcf)lcd;t,  lUC^e!  Ach  górze  mnie,  miły  Panie.  Wrób.  297.  {heu 
mihi)!  Henryk,  ujrzawszy,  że  Mieczysław  począł  z  wojska 
uciekać,  westchnął  i  rzekł :  górze  sie  nam  stało.  Biel.  Kr.  136. 

GORZEĆ,  ał,  eli,  gorzeje;  Goreć,  rżał,  goreje  et  gore; 
nculr.  niedok.,  zgorzeć  dok.,  'GORAĆ,  ał,  a,  kontyn.,  cf. 
gorywać;  {Boh.  hofeti,  zhoret,  hofjm,  horiwam;  Slouac. 
horeti,  hofjm,  zhofjm;  Rag.  gorjetti;  Sorab.  2.  sze  go- 
resch;  Sorab.  i.  hoi-u  szo;   Yind.  goreti,  gorim,  sgoreti. 


GORZEĆ. 


GORZELINA  -  GORZEJ. 


101 


pogoreti;  Cern.  goręti ,  gorim  (a  gori,  quia  ignis  altum 
jietił,  Camhricum  gores  ferior,  cum  Carniolico  gorezli 
consonat);  Slavon.  §or\;  Bosn.  goritti,  gorjeti,  zgoriti,  za- 
sgecchise;  Croa^  goreti,  gorim;  Da/,  goriti;  /?oss.  roptib, 
ropio,  croptTt,  cropaio;  Ecd.  n.ia>ieHCTBOBaTiica,  ropistb 
Bt  OTH-b;  Hebr.  ~'^n  charah  arsit;  Arab.  rrn  exar sit;  Hebr. 
TJ<n  heir  incendlt;  Hebr.  ''H  lucere,  c(.  zorza,  cf.  Lat. 
uro);  palić  się,  pałać,  zapalonym,  zajętym  być  przez  o- 
gień ,  propr.  et  fig.  Drciincii ,  entOrnmit  fcmi.  Ogień  ma  u- 
stawicznie  gorzeć  na  ołtarzu,  a  nigdy  nie  gasnąć.  Radź. 
Levit.  6,  12.  Przed  grobem  Pańskim  dwanaście  lamp 
zawsze  goreją.  Warg.  Radź.  144.  Lampy  tam  zawsze 
gorejące  wiszą.  ib.  JagicHo  zbudował  kościół  na  tem  miej- 
scu ,  gdzie  pierwej  gorzał  ogień  pogański.  Twórz.  Ok.  F. 
1.  Gdzie  ogień  gore,  nie  dziw,  że  iskra  wyskoczy.  Morszt. 
303.  Już  i  tobie  biada,  Kiedy  tuż  podle  gore  u  sąsiada. 
Budn.  Apopht.  07.  Gwałtu!  gore!  Teat.  29.  b,  25.  (ogień 
się  zajął,  wybucbł,  pali  się,  pożar  jest).  e>3  ŁfClliit!  geiicr! 
Na  ogień  ukazując,  mówił:  tam  'góra.  Warg.  Wal.  216. 
Tu  gore;  tu  boli.  Rys.  Ad.  67.  hinc  bipus  urget,  hinc 
canis  angit.  fcf.  między  młotem  a  kowadłem;  cf.  ani  mię 
tam,  ani  mie  sam;  cf.  Scylla  i  Cbarybdis).  Kto  bliżej  ognia, 
bardziej  gore.  Chodk.  Kost.  59.  Gorzałem  w  ogniu ,  le- 
dwie tak  gorają  Słoneczne  koła,  kiedy  lwa  mijają.  / 
Kchan.  Ps.  42.  Tam  pola  wysciiłe  od  słońca  gorają. 
Fetr.  Hor.  D  o  b.  Już  wiatry  i  niebieskie  w  płomień  idą 
kręgi,  Gore  papier,  goreją  kroniki  i  księgi.  Pot.  Jow.  96. 
Tego  roku  kometa  gorzała  miesiąca  lutego.  Latoś.  Kom.  E  b. 
(świeciła  płomieniem).  Gore  mu  wszystko  w  ręku  =  rzemie- 
ślnik abo  robotnik  pilny,  pracowity.  Cn.  /Irf.  204.  cź  gcl)t  i(;iu 
itńe  bcf  33H|  tum  bcv  ipniib,  cv  arbcitct  reipcnb,  fd;iieU,  Slotac. 
pilno  mu',  gakobi  liorclo.  albo  tez:  o  człowieku  prędko  tra- 
cącym :  Gore  mu  wszystko  w  reku.  Kpcz.  Or.  5.  p,  90.  c§ 
iaiittt  ki)  i(mtntd)tźlnmjc,  a  jagt  nllcM  burd)  bicSiirgd.  Zawsze 
gore  na  złodzieju  czapka.  Pot.  Arg.  226.  niespokojne  su- 
mnienie,  żyje  by  mysz  na  pudle,  ailf  citicm  Siclic  Drciillt 
btc  SKiile,  b.  In  er  kt  ciit  iiiiniljtijc'3  ©etińffctt.  Nie  gore 
czapka  na  wielkim  złodzieju.  Kras.  W.  74.  (cf.  mucba 
uwięźnie,  bąk  się  przebije).  Już  poczęły  ogniem  wojny 
goreć  ściany  nasze.  Nag.  Fil.  185.  Bela,  widząc,  iż  ze 
wszystkich  stron  gore,  uciekł  do  Dalmacyi.  Biel.  Siv.  150 
b.  Właśnie  wojna  z  Albigienczykami  gorzała.  Birk.  Dom. 
92.  Oto  ojczyzna  gore ,  gaś,  gaś,  kto  cnotliwy.  Opal.  Sut. 
79.  Wdzięcznym  zapałem  twych  ślicznych  oczu  goreje. 
Past.  Fid.  19.  Zapaliłeś  jej  serce,  co  bez  tego  'góry 
(goreje).  Jabl.  Tel.  42.  Do  wziętej  Bryzeidy  smutny  A- 
chil  gore.  Hul.  Ow.  6o.  Korymen  gorzał  ku  pięknej  Da- 
fnie,  która  się  jeszcze  ku  niemu  nie  zajęła  wzajemnym 
zapałem.  Zab.  11,  81.  Serca  ogniem  w  nas  gorzały,  I 
słuchając  go ,  prawie  rozpływały.  Odgm.  Św.  2  Mm  o  b. 
Zaż  serce  nasze  nie  gorzało  w  nas ,  kiedy  nam  pisma  o- 
twarzał?  Sekl.  Jaic.  24.  Ćwiczy  się  w  pobożności,  miło- 
ścią bożą  gorając.  Koch.  Roi.  90.  Francya  obelżona  gó- 
ra, i  gniewem  przeciw  nam  pała.  Warg.  Cez.  110.  Broń 
jego  jeszcze  z  mordu  świeżego  gorzała.  Otw.  Oiv.  145. 
ronr  iiod;  iiiarm,  raiiditc  tiod).  Nic  gorejesz  ze  wstydu,  z 
podobnenń  przychodzić  kłamstwy?  Tea/.  29,  56.  (o6.  Za- 


płonić się).  Gorzały  mu  oczy,  jako  dwie  pochodnie.  Tr. 
t.  j.  błyszczały  się,  ftc  fliiifcltcii.  Goreją  w  nim  humory. 
Tr.  t.  j.  wzburzają  się,  biT?  ©cDliit  iimttct.  Cały  gore  za 
bojem ,  nie  znam  w  sercu  trwogi.  Dmoch.  II.  2 ,  5.  (za- 
palony wojak).  Sardanapal  zgorzał  na  wymyślne  wygody 
i  miękkości.  Bals.  Medz.  1,  210.  (wylanym  był). —  §. 
Koniom  w  drodze  kopyto  abo  piętka  gorzeje  abo  się  nad- 
bije.  Hipp.  56.  zaognia  się,  eiitjiillbct  fid).  Ziele  broda- 
wnik  gorzeniu  a  boleniu  głowy  ulga  czyni.  Urzed.  164. 
GORZELINA,  y,  i,  GORZELISKO ,  a;  n.,  g.  stos  drewny, 
Ross.  KOCTcps;  eiii  £d)citcrlia:ifcii.  Tr.  §.  Drzewo  do  go- 
rzelni zdatne.  A'.  Kam.  >oiil5  jitm  S^ranb^iaufc.  §.  Pogorze- 
lisko. Tr.  eiiic  Sraiibftctic.  (cf.  Boh.  Hofelice,  Zhoi-elice 
Gorlic,  miasto  w  Luzacyi,  @ovli^.  Dykc.  Geogr.  1,  246. 
ob.  Zgorzelec).  GORZELNIA  ob.  Gorzalnia.  'GORZELNY, 
a,  e,  od  gorzenia,  palny,  93rcnn  =  ,  pim  3?reiiiiClt.  Na  go- 
rzelnych marach  trup  zsiniały  niosła.  Zebr.Ow.oll.  (;«■- 
suro  fcretro). 

Pochodź,  gorący,  gorejszy,  gorąco,  gorącość ;  gorączka, 
gorączkowy.  Gorlic,  Zgorzelec,  {Boh.  Zhorelice);  gorliwy, 
gorliwość;  dogarać;  ogarad,  ogorzeć,  ogorzały,  ogorzałość, 
ogorzelina,  ogarek;  ogar ,  (ogier);  pogorzed ,  pogorzahj,  po- 
gorzalec ,  pogorzel,  pogorzelica,  pogorzelisko,  pogorzenie; 
przegarać  ,  przegorzeć,  przegorzały,  przegarzanie;  przygo- 
rzeć ,  przygorzały,  przygorzałośd ,  rozgorywać  się,  rozgo- 
rzeć się,  rozgorzały;  ugarać ,  ugorzeć;  wy  gorzeć,  wygo- 
rżenie,  wygorzelina,  loygorzały ;  zgorzeć,  zgorzały,  zgorze- 
lina, zgorzelisko,  zgorzysty,  niezgorzysty ;  zagorować  się, 
zagorzeć  się,  zagorzenie,  zagorzały,  zagorzelina.  g.  Tiorz, 
ślinogorz,  srebrogorz,  winogorz,  ziologorz.  §.  Gorczyca; 
gorzki,  gorzkość  ,  gorzkawy  ,  gorzkliwy,  gorycz,  gorysz,  go- 
rzysz;  gorzknąć,  gorzknieć;  przegorzknieć ,  przegorzknialy; 
przygorzknicć,  przy  gorzkniały;  zgorśnieć ,  zgorzkniały,  zgorz- 
kniałość. §.  Gorzeć  ■■  grzać,  grzany,  grzanka;  grzejskarb; 
ioźogrzej;  dogrzewać ,  dogrzać;  nagrzewać,  nagrzać;  ogrze- 
tvać ,  ogrzać;  odgrzewać,  odcgrzać;  podgrzewać,  podgrzać; 
przegrzewać,  przegrzać;  przygrzeuHić ,  przygrzać;  rozgrze- 
wać, rozgrzać;  zgrzewać,  zgrzać;  zagrzewać,  zagrzać. 
GORZEJ  adv.  compar.  źle,  cf.  adj.  gorszy;  Boh.  bure,  bur, 
zle,  (bofe,  hor  biadowanie);  Sorab.  2.  gorej;  Sorab.  1. 
horę,  hohri,  naiharscho,  (horio  calamitas);  Slavon.  gorij, 
gorje ;  Bosn.  gorre ;  Croal.  gorje ;  Garn.  et  Vind.  gorje 
vae!  biada!  Ross.  ropę;  ztąd  ropconiL  kłopotać  się,  re- 
poMBiKaiŁ  biadować  się;  Ross.  et  Eccl.  ropuie ,  xy)Ke, 
n3-mc  ,  3.1-BuiiiHO  ;  nrijcr ,  fdilimmcr.  Tu  źle ,  a  lam 
jeszcze  gorzej.  Cn.  Ad.  5.  Znamy,  co  dobrze,  co 
źle,  a  co  gorzej.  Chrośc.  Luk.  504.  Już  być  gorzej  nie 
może,  o  ludzie,  o  czasy!  Pot.  Arg.  238.  Gorzej  potyra 
będzie.  Cn.  Ad.  264.  Codziennie  prawie  gorzej  rzeczy 
idą.  Zab.  6,  534.  Baba  lecąc  z  wschodów  wołała:  co 
dalej,  to  gorzej.  Rys.  Ad.  1.  Chorował  bardzo  ciężko, 
że  co  dalej  to  gorzej  z  nim  było.  Birk.  Dom.  102.  Go- 
rzej niżeli  zle.  Gemm.  95.  in)d)fd)Iimmcr,  nk^  fddimm.  Itak 
nie  najgorzej  -■  i  to  nie  źle.  Cn.  Th.  282.  dictum  pririgni 
qul  lapide  canem  ferire  volens,  percussit  novercam.  —  Nie- 
zgorzej ,  nicnajgorzej ,  nie  źle ,  niczego  n.  p.  Mógłbym 
się  wyproraowować    niezgorzej  w  tamtym  kraju.    Teat.  i. 


102 


GORZKAWY  -GORZKNĄC. 


GORZKNMEME  -  GORZYSTOŚĆ. 


45.  iiidłt  G«n5  f*Ic^t.  Przycina  mi  niezgorzej,  ib.  34.  c, 
63.  (kaducznie,  za  kąty). 
GORZKAWY  ot.  Gorzkliwy.  GORZKI,  a,  ie,  compar.  ęotz- 
czejszy,  (Boh.  horky,  comp.  horceyśj;  Slovac.  horky;  So- 
rab.  i.  gofki;  5ora6.  i.  liórki,  iiiórki;  Dosn.  gorak ,  gór- 
ki, gherk,  ghrrik,  sgjuk;  .SoMn.  gorak;  /?(75.  gorak,  gór- 
ka, górko,  gaark,  cemerni;  Ul.  barb.  \\:\k,  (cL  ióU) ;  Croat. 
górki,  górek,  suhkek ;  Dal.  gorup;  Carti.  gorjup,  grenk, 
(cf.  chrzan),  garjup ,  britke,  (cf.  brzydki);  Vind.  grenek, 
grenku,  sharek,  sholku,  britek,  skukak,  superno;  Ross. 
ropbKiiI,  ropKiiI,  ropeni,  ropbKOHera,  (ropccTHUii  biedny); 
Eccl.  rofibKX,  ropeCTHun;  cf.  Finn.  carwe;  Suec.  kerf; 
Germ.  krl');  smaku  przykrego,  szczypiącego,  piofunowa- 
tego,  Ińtter.  Lekarstwa  gorzkie,  sa  substancye,  które  na 
języku  zostawują  wrażenie  niemile,  pospolicie  znane  pod 
nazwiskiem  goryczy.  Dykc.  Med.  2,  421.  Gorzki  smak 
jest  gorący  i  suchy,  ostry  i  przykry.  Safr.  Probl.  95.  Gorz- 
ki jak  żółć,  {\ind.  krenek  kaker  sliouz).  Często  sok, 
chociaż  gorzki ,  utajony  w  ziele ,  Pomoc  daje  słabemu ,  i 
chorobę  leczy.  Hul.  Ów.  240.  §.  Fig.  Przykry,  żałosny, 
cmpfiiibfidi ,  fdnncrsŁaft,  luttcr,  faiier.  Szwanki  i  postrzały, 
Niegorzkie  mu  dla  milej  ojczyzny  i  chwały.  Leszcz.  Class. 
80.^(niebolesne;.  Tak  na  świecie  bywa,  Że  słodką  roz- 
kosz gorzki  ból  przerywa.  Zab.  14,  279.  Rzew.  Wystę- 
pek swój  gorzkiemi  Izami  opłakują.  Przi/b.  MiU.  349. 
Serce  srodze  zranione  ,  u  niego  twarz  blada ,  usta  gorz- 
kie. P.  Kochan.  Orl.  1,  121.  (gorzkości ,  goryczy  pełne). 
Jam  bardzo  gorzkiego  teraz  umysłu.  \  Leop.  4  Ezdr.  9, 
41.  (frasobliwego,  zmartwionego,  smutnego).  O  dniu 
gorzki  i  nieszczęśliwy.  Sk.  Dz.  857.  (fatalny).  Spuść  te- 
mu Wzdychania  gorzkie  dla  ciebie  nędznemu.  Past.  Fid. 
100.  (rzewliwe).  Ustawiczna,  gorzka  praca,  labor  irnpro- 
bus.  Macz.  Tym  cięższa  i  gorzczejsza  męka.  \Y.  Post.  W. 
210.  (nieznośniejsza).  Niewiasta  zła  gorzczejsza  niźli  śmierć. 
Leop.  Eccl.  7,  27.,  Eadz.  ib.,  Żrn.^ Post.  219  b.  Słodkie 
z  a;orzkiem  się  miesza  Slouac.  sladke  z  borkim  sa  misa, 
premena.  (nie  zawsze  gody,  bywają  głody).  GORZKIJWY, 
GORZKAWY,  a,  e,  coś  gorzkości  zarywajac,  ctiiHi'^  bttter, 
bittcriid;,  amandentiis.  Macz.,  Slovac.  nuhorky;  Sorab.  1. 
nahork ,  trochu  borki;  Bosn.  nagorak ,  pogorko,  nagorko, 
naghrriko;  Ross.  roptKOBaTuii.  Gorzkliwy  abo  gorzkawy. 
Ern.  124.  Tvnktura  gorzkawa,  amaiicuns.  Krup.  3,  73. 
GORZKLIWOSĆ ,  ści ,  z.,  /ig.  niesmak .  gifiglaiinc ,  Sitterfeit. 
Wszelka  gorliwość,  i  gniew,  i  nienajrzenie  niech  dalekie 
beda  od  was.  Leop.  Ephes.  4,  31.  (Ljorzkość.  Bibl.  Gd.). 
GORZKNĄĆ,  GORZNĄĆ,  al,  ęli ,  ie,'  GORZKNIEĆ,  ial, 
ieli,  ieje,  nijak,  niedok.,  zgorzknąć,  zgorzknieć  dok.,  Boh. 
horknauti,  horknu,  zhorknauti;  Sorab.  1.  liórknu;  Rag. 
garknuti ;  Bosn.  gorejatti ,  ogorcjatti ;  Garn.  grenim ,  og- 
grenim;  Ross.  oropKHyib  ;  Eccl.  ropKHy,  rop^iaio ,  3rop- 
KHj;  gorzkim  się  stawać,  propr.  et  fig.  Inttcr  Ifcrbcii.  0- 
leje  nie  świeżo  zaraz  wyprasowane  gorznieją ,  ostrzeją. 
Krup.  5 ,  32.  raitjig ,  ijalftriij  ti'Cvbcii.  Niemiło  czego  na- 
zbyt, miód  nawet  gorzknieje.  Gdy  nim  zbytek  nadto  leje. 
Min.  Aus.  109.  Jużci  gorzknieje  bez  końca  biesiada. 
Hor.  Sat.  233.  Wnet  zgorzkniały  potrawy,  Wnet  i  wety 
żółcią  się   wylały.    Biaż.  Ti.  C  3.    Gorzkną  biesiady    bez 


końca  czynione.  Zab.  13,  134.  Gorzknieje  mi  wszystko. 
Gemm.  93.  (żółcią  rai  się  staje;  cf  kością  w  gardle). 
GORZKNIENIE ,  zgorzknienie ,  ba»  35ittcrtiicrbcn ,  bie  ®al)'trtij= 
!cit;  Eccl.  sropKHOHie.  Zgorzkniały,  Inttcr  gcifprbcn ,  gal= 
ftriij;  Boh.  prożlukly;  Eccl.  sropMBift.  GORZKO  adv.  adj. 
gorzki;  compar.  Gorzczej ,  5o/i.  horko  ,  horce;  Eccl.  ropu-B, 
ropbKO,  (cL  Ross.  ropę!  biada!  ob.  'Górze,  Gorzej),  pro;)r. 
et  fig.  l'ittcv.  Nigdyby  usta  smaku  w  słodyczy  nie  miały, 
Gdyby  nigdy  co  gorzko  skosztować  nie  miały.  Zab.  14  , 
153.  Gorzko,  ale  zdrowo.  Cn.  Ad.  264.  W^■szedlszy  precz, 
płakał  gorzko.  Leop.  Matlh.  26,  73.  (rzewnie),  cv  llicinte 
luttcrlidi.  Mężny  Hektor  gorzko  opłakany.  Hul.  Ow.  102. 
bcv  luttcrHd)  Jlt  liciiicinctibc  ,v»cctpr.  Gorzko  teraz  za  to  ża- 
łuje, że  nas  nie  umiała  szanować.  Boh.  Kum.  2,  49. 
(ciężko).  Dwojako  ciężej  a  gorzej  Pan  od  nas  przyjmuje, 
gdy  grzeszymy,  aniżeli  od  pogan.  Zrn.  Post.  3 ,  783. 
Ztąd  najcierpszą  pojmuję  gorycz,  że  gorzko  znosisz  przy- 
godę jego.  Ossol.  Sen.  56.  z  przykrością,  mit  SSibcninllcn. 
GORZKOPIERNY,  a,  e, —  le  udu.,  gorzki,  przytem  pie- 
przny, (ńttcr  iiiiD  (ircinicnb,  ific  ^'fcffcr.  Ziele  to  smaku 
jest  gorzkopierncgo.  S^r.  833.  GORZKOSĆ,  ści,  2.,  Boh. 
et  Slovac.  horkost;  Sorab.  2.  gorkofcż;  Sorab.  1.  horkofcź; 
Rag.  garkos ,  gorskos,  garcina;  Bosn.  gorkóst,  garkóst, 
ghrricina  ;  C»•oa^  gorkoszt,  gorkocha ,  gorchina,  suhkocha; 
Dal.  xukosst;  Yind.  grenkust,  sharkust,  britkust,  grenn- 
koba ;  Garn.  grenkust,  grenkóba,  britkost ;  Ross.  ropb- 
koctb;  Eccl.  ropecTh,  ropKOCTb,  cpii,\ocTb.  ocrpoaie.mie ; 
gorycz,  smak  gorzki,  bic  Sittcifcit.  Gorzkość  słodyczą 
się  nadgradza.  Zegl.  Ad.  81.  (cf.  przeplatane  smaczniej- 
sze). §.  Niesmak,  przykrość,  trudność,  nieprzyjemność, 
3Bibcni'nrtiijfcit,  Uiuiniiciimlic^jfctt ,  lliiijcmari).  Do  królestwa 
niebieskiego  przez  mękę  i  gorzkość  droga  jest.  Sk.  Zytv. 
2,  62.  Pokazuje  mu  na  oko,  jak  wiele  słodkości  przy- 
kryła ta  mała  gorzkość ,  której  człowiek  musi  troszkę  u- 
czuć ,  kiedy  się  namiętnościom  przeciwia.  Gorn.  Dw.  528. 
O  miasto,  jak  siedzisz,  by  wdowa  osierociała,  bramy  i 
zamki  twoje  popsowano ,  wszystka  cię  gorzkość  objęła. 
Sk.  Kaz.  342.  §.  Gorzkość  serca  =  gniew,  niechęć,  żal, 
Grtnttcnillij ,  llminllc.  Odpisywał  z  gorzkością,  i  na  wszy- 
stkie biskupy  słowy  miotał.  Sk.  Dz.  118.  Aryusz  zajrzał 
Ale.\androwi  biskupstwa ,  i  oną  gorzkością  serca  strapiony, 
do  niezgody  przyczyn  szukał,  ib.  181.  Zamarszczywszy 
sie ,  i  gorzkość  serca  nań  czując,  wyliczał,  co  mu  złe- 
go uczynił,  ib.  788.     GORZNĄĆ  o6. 'Gorzknąć. 

'GORZYĆ  się,  ył,  y.  zaimk.  niedok.,  srożyć  się,  sierdzić  się, 
Cn.  Th.  Wod.  luife,  imtPtUig  iiicrbcn.  może  to  jedno  co: 
gorszyć  sie,  Boh.   horśiti  se  indignari. 

GORZYKNOf  ziele,  ob.  Knotnica.  GORZYKWIAT,  u,  m., 
consiligo ,  podobny  do  czarnej  ciemierzycy,  pcrmcętltc 
f(^tunr5C  3itfpnnirj.  Syr.  lATi.,  Bosn.  liscjac;  Croat.  lizjacz. 

GORZYSKO,  a,  n.,  szpetna,  przykra  góra,  cin  biiflic^cr,  nb= 
)djciili4cr  53cyi3.  Juliana  kardynała  w  oboczystym  górzysku 
jednym  łolroslwo  odarło.  Krom.  o61.in  valle,  w  dolinie, 
w  padole  między  przykremi  górami.  GORZYSTOSC.  ści, 
z.,  mnogość  gór ,  nierówność  dla  gór ,  bie  UiickiiC ,  ciit  gcl)irgt= 
gc*  8ailb.  Ijórzystość ,  pasmo  czyli  ciąg  gór  z  sobą  związanych , 
©cbirge.  Mier.  Mscr.  ob.  W^zgórze.  Górzystość  kruszcowa, 


GÓRZYSTY  -  GOŚĆ. 


GOŚĆ  -  GOŚCIĆ. 


103 


(Erjgcbirge ;  górzystość  warstwiana,  z  wielorakich  warstw 
ułożona,  gloCigcItirge ;  górzystość  tylna  lub  zagórze,  .Cłin= 
tcrgetirgc.  ib.  —  Górzystość ,  którędy  panna  rodzicielka 
boża  do  ś.  Elżbiety  chodzifa.  Warg,  Radi.  86.  góry,  ®e-- 
fcirgc.  §.  Puklastość,  coiivexilas.  Solsh.  Gcom.  3.  eiiic  eX' 
^abcne  kudjige  aiunbmig.  GÓRZYSTY,  a,  e,  pełny  gór, 
górny,  gcbtrgig.  Boh.  hornaty ;  Stoiac.  hornati ,  wrchowi- 
stny;  Sorab.  i.  horkate ,  horoyitó ;  Rag.  bardovit,  bar- 
dast;  Bos7i.  brridast;  Croat.  berdovit,  bresaszt ,  bregovit; 
ZJa/.  b;irdovit,  biirdaszt;  V'in(/.  gorast ,  berdast ,  goren  ,  go- 
rasten;  Carn.  gorrovat;  Boss.  ropiiCTUH.  Górzyste  cie- 
mne lasy.  Sienn.  133.  Kark  górzysty,  colla  toris  ezlant. 
Zebr.  Ow.  53.  —  Puklasty,  okrągły,  convexus.  Solsk.  Ge- 
om.  3.  6aii4igvunb ,  linfcnrunb.  Górzyste  Watykanu  wie- 
że. Zah.  12,  231.  §.  Po  górach  rosnący,  górny,  35crg=. 
Izop  górzysty,  po  górach  rośnie.  Syr.  264.  GORZYZNA, 
y,  i.,  miejsce  górzyste,  etn  tcrgtgter  Ort.  Na  pagórkach 
i  górzyznach  chróst  uróść  nie  może.  Mon.  74,  674. 

GORZYSZ  ob.  Gorycznik. 

GOŚĆ,  ścia,  m.,  GOŚĆ,  i,  i.,  (Boh.  et  Slov.  host;  Sorab. 
2.  golcź ,  dem.  goclźik;  gofcźizna  uczta;  Sorab.  i.  hofcź, 
hostż;  7?a(/.  goost, /em.  gostiza;  (S/oy.  gostba  =  uczta  ;  Dal. 
goztbina);  Croat.  gózt,  gozchenik,  gószt,  prihodnik, 
sztanoYuik;  Dal.  gosztenik;  Bosn.  góst ;  fem..  gostica; 
Vifi(/.  gust,  gosti,  gostenik ,  perhodnik;  Garn.  gost,  gust; 
f.  guslja;  Ross.TOCTb,  f.  rocTŁa,  (rocTCÓHHKt  obcy,  nie- 
osiadfy  kupiec) ;  Ecr.l.  rocTh,  n|)HC6Ai>HHK'Ł,  (2  rocTt,  6o- 
raTuii  Kyneut;  Graec.  fitya).i)iT!0QO';);  cf.  Lat.  "hostis, 
hospes;  Gall.  hote;  Ital.  hoste;  Angl.  guest;  Holi.  gust; 
Dan.  gest;  Svec.  gast).  a),  odwiedzający  drugiego  w  je- 
go domu,  ber  @nft.  §.  Który  u  drugiego  je,  pije,  uży- 
wa, ber  bci^  ciiiem  aiibcrit  fpeifct,  ber  ©aft  jit  'lift^e.  Gość 
na  biesiedzie ,  na  uczcie ,  zaproszony.  Cn.  Th.  Gości  za- 
prosiwszy, sam  się  częstuje.  Cn.  Ad.  268.  Gość  brzu- 
chopas ,  gość  bez  rozmowy,  za  beczkę  stoi;  aho  Gość 
z  brzuchem  tylko  i  zębami ,  Godzien  siedzieć  jest  z  osia- 
mi. Cn.  Ad.  265.  Gościu,  ostatni  poczynaj  jeść,  a  pier- 
wszy- zaś  przestawaj.  Cn.  Ad.  270.  Niezwykła  gościa  do 
potraw  powszednich ,  Ledwie  je  z  pychą  mogła  wziąć 
do  zębów  przednich.  Hor.  Sat.  242.  —  (Slov.  Sati  na 
hosfoch  trhati,  impense  detinebaitt,  częstować  zbytnie). 
Gość  na  bankiet  nieproszony,  nie  bardzo  bywa  uczczony. 
Cn.  Ad.  266.  (cf.  kogo  nieproszą,  tego  kijem  wynoszą. 
Croat.  Nepozvanemu  gosztu,  za  vrati  meszto.  Nepo- 
zvanemu  gosztu  cheszto  za  vrati  sze  kasę  meszto;  Slov. 
Nezwanich  hostow  pod  stół  sadzugu).  Wieczerzał  on 
gościem  na  pewnym  miejscu,  z  drugiemi  proszony.  Gorn. 
Sen.  191.  —  b).  Gość;  podejmowany  w  cudzym  do- 
mu, i  bawiący  tam  przez  niejaki  czas,  czy  za  zapłatę, 
czy  darmo,  ber  ©aft,  ber  ypii  ciiicm  anbern  liebcrbergt  tDtrb, 
fiir  Sesa^iliiiig,  ober  cM  ©cfńtligfeit.  Goście  przyjmuję- 
gospodę  Irzymam.  Cn.  Th.  Dla  zacnych  zasług  tego  oby- 
watela ,  dworek  jego  od  stanowiska  gościa,  tak  z  sej- 
mem, jako  i  bez  sejmu,  i  każdego  zjazdu,  uwalniamy. 
Vol.  Leg.  S,  397.  (od  kwatyruiiku ,  od  stacyi,  stanu). 
Gościem  stać  u  kogo.  Cn.  Th.  ■■  gospodą  stać  przez  czas, 
Bei^  cinein  jur  .'perkrgc  feaii ,  alJ  ©aft  ftd)  aiiibolten.  (cC.  być 


na  stancyi).  Trzymał  ją  w  domu  przymuszoną  gościa.  Pot. 
Syl.  348.  (nie  puścił  jej  od  siebie  ,  ze  swego  domu).  Tyżeś 
do  nas  przyszła  gościa.  Tward.  Pasq.  57.  Przyszedłem  go- 
ściem w  dom  twój ,  a  nie  dałeś  wody  na  moje  utrudzone 
nogi.  Odym.  Św.  Z  b.  W  dom  przed  gościem ;  z  domu  za  go- 
ściem :  advenientem  hospitem  hilariter  ezcipere,  aheuntem 
hiimaniter  dimittere.  Rys.  Ad.  75.  Ni  z  gościa  korzyści.  Rys. 
Ad.  49  (częstowanie  uboży).  We  Pan  bardzo  częsty  gość 
w  moim  domu.  Teat.  10,  65.  (często  nas  odwiedzasz).  Gość 
częsty  i  długi,  rychło  się  sprzykrzy;  abo  Gość  i  ryba, 
trzeciego  dnia  cuchnie.  Cn.  Ad.  265.  (Croat.  Goszt  i  ri- 
ba  gdesze  lyube,  V  tretjem  dnevu  czenu  gube).  Gość 
nie  z  próżnemi  rękoma,  Najdzie  u  mnie  wszystko  doma. 
ib.  266.  Gość  który  nic  nie  przyniesie,  Niech  się  prze- 
śpi w  polu ,  w  lesie.  ib.  Gościa  lepiej  nie  przyjmować, 
Niż  go  tudzież  wyforować.  Cn.  Ad.  268.  Więcej  gość 
w  cudzym  domu  za  godzinę,  niż  gospodarz  za  dzień 
ujrzy.  Rys.  Ad.  72.  Gościu,  w  gospodarskie  rzeczy  nie 
wdawaj  się,  swe  miej  na  pieczy.  Cn.  Ad.  210.  (nie  wtrą- 
caj się ,  gdzie  nie  trzeba  ;  cf.  wścibski).  Gościa  kiedy 
masz  w  domu,  nie  czyńże  przy  nim  gomonu.  Cn.  Ad.  268. 
Przed  gościem  zony  nie  chwal,  czeladzi  swej  nie  zalecaj, 
z  koniem  się  nie  popisuj.  Rys.  Ad.  58. —  (może  cię  zdradzić). 
Goście  =  ©(iftC,  33cfii(|,  ©efeUf^aft.  (cf.  kompania). —  fig.  Zi- 
ma zły  gość.  Zaw.  Gosp.  Widzę,  iż  z  nieba  na  dół  pe- 
wnie hędą  goście,  Jeśli  nie  deszcz,  tedy  grad.  Rej.  Wiz. 
125.  —  §.  Obcy,  przybysz,  eiit  grembcr,  etn  Sluślaiiber,  ber 
nii^t  an  bemCJrtc  eiiiCieimifc^  ift,  ein  ©aft. —  Jurid.  Gościem  u 
sądu  ten  jest,  który  tak  daleko  mieszka,  iż  jednego  dnia 
do  sądu  przyjść  nie  może.  Saxon.  Porz.  49.  Gość,  nie- 
chaj tego  dowodzi,  że  cudzoziemiec,  i  iż  tak  daleko 
od  tego  sądu  mieszka  ,  że  jednym  dniem  do  onego  przy- 
być nie  może.  Chełm.  Pr.  30.  (cf._  gościnne  prawo).  Tu 
gościa  chodzę,  huc  hospita  veni.  Zebr.  Ow.  120.  Ty  go- 
ścia lądem ,  ja  gram  gonionego  wodą ,  hospita  tu  ierris 
erras,  ego  in  undis.  Zebr.  Ow.  142.  Znał  jego  złote 
cnoty  nie  tylko  Polak;  ale  z  obcych  krajów  gość,  który 
się  mu  trafił.  Groch.  W.  418.  Harudowie,  lud  wielki  i 
świeży  gość  do  Francyi.  Warg.  Gez.  24.  Nie  dopu- 
szczajcie nigdy  tej  gości  do  naszej  ziemi,  (Heleny  do 
Troi).  J.  Kchan.  Dz.  80.  Nie  chceszli  w  drogę  pójść 
z  tą  gościa?  P.  Kchan.  Jer.  108.  Starzec  przed  sobą 
ujrzawszy  tę  gościa,  rzekł.  Poi.  Ary.  304.  Nie  trzeba 
być  gościem  u  przyjaciela.  Dwór.  H.  2.  t.  j.  tak  być 
jak  u  siebie,  bez  ceremonii. —  c).  Gościem  w  czym  być> 
nieświadom.  Cn.  Th.  luid)  frcmbc  iii  timi  fCi)ii.  Jam  je- 
szcze gość  w  tuj  nauce.  Tr.  GOŚCIĆ,  ił,  ści,  goszczę 
med.  niedok.,  gościem  stać,  w  gościnie  gdzie  być,  pr 
§ert)ergc  fevin, 'lierkrgcii  pro/jr.  et  fig,  (Ross.  rocTiiib, 
romy;  Ecci.  romy  diversor;  rocTio  luii  rocTa  npieM.iFo, 
norocTinii,  npiiHaTt  Koro  ki,  pocth,  jtoctiul;  Sorab.  1. 
hospoduju  hospitor,  hospituim  capio,  praebeo;  w  innych 
wszystkich  dyalcktach  słowo  gościć  czynnie  znaczy:  go- 
ścia lub  gości  podejmować;  (Boh.  hostiti,  hostjm  dare 
alicui  cibum  et  potum ;  Rag.  gostitti  koga ;  Bos?i.  go- 
stiti,  gozbu  ciniti=  częstować;  Croat.  goztiti;  Yind.  gostiti, 
gosluvati,  obgostuvati,  pogostuvati,  (gostitife ,  po  gosteh 


10  i 


GOŚCICIEL  -  GOŚCINA. 


GOŚCINIEC. 


hoditi  >  biesiadować ,  godować);  Carii.  goslim,  gostujem, 
gostuvati-;  cf.  Hebr.  yttn  hoschiba  habitare  fecit).  W  on 
czas,  jakom  tu  gościł,  miałeś  syna  zda  mi  się.  Zebr. 
Ow.  536.  {cujii  ■primum  haec  moenia  uidi).  Przybył  do 
Francyi  Innocenty,  z  Rzymu  wygnany,  który  w  Karnu- 
cie ,  w  pałacu  Teobaldowym  gościł.  Sk.  Zijw.  2,  318. 
Bolesław  przyjmował  u  siebie  goszczącego  Cesarza  Ot- 
tona. Psalinoil.  88.  (klóry  do  niego  zawitał,  u  niego  ba- 
wił;. Moskale  jak  goszczą  tak  goszczą  w  Polszczę,  nie 
myśląc  o  wyjściu.  Kur.  Pet.  102.  (jak  siedzą,  tak  sie- 
dzą). Na  coź  z  tak  wielką  clięcią  dobywamy  Wszystkie- 
go, gdy  tak  krótko  gościć  mamy?  Opal.  Poet.  i  A.  (kró- 
tko bawić,  królko  żyć  na  tym  świecie).  Ta  jest,  co 
teraz  w  sercu  twoim  gości.  Past.  Fid.  169.  (panuje). 
Wy  przychodniami  w  tem  mieście  jesteście?  wasze  go- 
szczą uszy ,  i  o  tych  pospolitych  rozmowach  całego  mia- 
sta nie  słyszą?  Siem.  Cyc.  460.  (uszy  wasze  obce,  nie- 
wprawione,  nie  zwyczajone).  'GOSCICIEL,  a,  m.,  gości 
podejmujący,  przyjmujący,  ber  ©nftgclicr,  ©aftluirtD ;  Rag. 
gostitegl,  gostcnik;  Croat.  gosztilel;  Dal.  chasztitel,  go- 
sztenik':  (GOŚCIEC  ob.  Goździec).  GOŚCINA,  y,  z,,  {Boh. 
hosfina  gody;  Sorab.  2.  goscźina ,  Sorab.  1.  hostźina 
uczta:  Yind.  gostitje,  gostuvanje,  Carn.  gostje ,  gosta- 
rya !  biesiada  ;  (Carn.  gostnishe  =  sala  jadalna);  Rag.  go- 
stioniciza,  gostioniza,  gostivniza ,  gozbina;  Bosn.  konak , 
(gozbina,  gostcnje=  częstowanie);  Croat.  gosztilnicza  =  au- 
sterya ,  (goschenye;  Dul.  gozlbina,  gozba,  chasztenye 
epidicm) ;  Ross.  obs.  rocibóa,  rocTtOiime) ;  =  odwiedziny,  wi- 
zyta, ber  Scflld).  Będą  uczęszczać  do  ciebie  goście,  i  ty 
niekiedy  do  innych  domów  pójdziesz  w  gościnę.  Kras. 
Pod.  2,  84.  Gość  wiedzieć  ma,  kiedy  i  jak  na  długi 
czas  w  gościnę  jechać.  Kras.  Pod.  2,  94.  Słysząc,  że 
to  Tobiasz,  tak  miła  gościna  łzy  mu  wyciska.  Leszcz.  H. 
T.  403.  (tak  przyjemna  wizyta).  Pójdę!  mój  ten  przyja- 
ciel, mój  ten  zawołany,  Kiedym  tak  w  domu  jego  da- 
wno pożądany.  Nazwie  to  dniem  szczęśliwym ,  gościną 
przyjemną,  Odpocznę  w  sercu  moim,  i  serce  me  ze 
mną.  Karp.  1,  185.  §.  Gościnny  dom,  miejsce,  gdzie 
kto  jako  gość  bawi,  bttó  @nftlmii>3,  ber  Trt,  irr  mail  [id; 
<x\i  @n[t  ailjMIt.  {oh.  Gościniec  Ecd.  ro(:THiii.iiiii|.i,  kiit.a.m.- 
iini|.i).  Przez  gościnę  publiczną  rozumiemy  ten  dom,  w 
którym  w  podróży  będących  przyjmują;  prywatna  zaś 
gościna,  gdy  kto  do  jakiego  domu  zajeżdża.  Siem.  Cyc. 
18.  W  tymem  domu  gościną  z  wygodą  zawsze  stawał. 
Teał.  42.  d.  D.  (zajeżdżałem  tam,  ii^  fclirte  ba  cin).  Ofia- 
rowali mi,  z  politowania,  gościnę,  ih.  50.  b,  29.  (przy- 
tułek, Untcrfeiiimcil).  fig.  Świat  gościna,  mieszkanie  in- 
dziej naznaczone.  Zab.  9,  204.  Kossak,  (cf.  wędrówka). 
Gdzie  tylko  słońce  miewa  swe  gościny,  Wszędzie  twe 
dzieła  głośne  są  i  czyny.  Ghrośc.  Oiv.  Hi.  (gdziekolwiek 
świeci,  dochodzi,  wschodzi  lub  zachodzi).  §.  Gościna, 
bawienie  gościem,  czas  bawienia  u  kogo  w  domu,  ber 
Slufetittinlt  ald  ©ajł,  m  ^jermeilcii  t'f>.)  jcinaitbcii  ali  G5a)t. 
Malta  wyspa  sławna  gościną  ś.  Pawła.  Birk.  Kaii:  Malt. 
C.  2.  W  gościnie  być  Boh.  po  hostinu  byti.  Lepsza  jest 
żywność  ubogiego  pod  przykryciem  desczkowvm,  niźli 
hojne  gody  w  gościnie  bez  'domu.  1    Leop.  Syr.  29,  29. 


(cf.  domek  ciasny,  ale  własny).  §.  Droga,  podróż,  ba- 
wienie za  granicą,  bie  SHeife,  bie  5i"cin''c;  Ecd.  crpaHHH- 
lecTBO,  cipancTBie,  CTp.iiiLCTEO.  Argonauty  przypłynęli  do 
Colchis ,  przyszli  po  gościnie  do  króla  Oeti,  Biel.  Św.  9 
b.  Pod  rękę  stryjową  odjeżdżając  w  gościnę,  wszystko 
mu  domowe  oddałem  gospodarstwo.  Simon.  Siei.  105. 
Wsiadłem,  nie  wiedząc  w  okręt,  dokąd  płynę.  Na  boga 
swoje  puściwszy  gościnę.  J^ot.  Syl.  obi.  W  nabożeń- 
stwie pilnym  w  dnie  i  w  nocy,  czekali  końca  gościny 
żywota  tego.  Sk.  Żyw.  1,  28o,  GOŚCINIEC,  ńca,  m., 
{Boh.  hostinice,  hospitale  cubiculum)  *§.  1)  gościnny  dom 
przy  drodze,  zajazd,  auslerya,  karczma,  eilt  ©infetrbail^ , 
cin  @a[tlmuv,  ciiic  Sd^eitfe,  Slov.  hostjnec;  Bosn.  gostil- 
nica,  gostinica,  osctaria;  Rag.  gostiniza ,  hosteria;  Croal. 
gosztilnicza ,  ostaria;  Yind.  goshtarju,  gostniza,  oshtaria  ; 
Ross.  CTpaiiiionpiejiHHua ;  Eccl.  BHT.i.Mii|ie ,  BHT.^!ih>iiii|.i , 
Bina.iŁHaa,  rocTimuiiiii).i ,  Bcen(>i€i.ii>mii|.i,  BconpiaTe.iiime, 
CTpaHHonpiHTC.iiime.  Kazać  karczmarzom,  aby  utrzymy- 
wali porządny  gościniec,  żeby  nie  ciekło,  a  w  nim  do- 
statek owsa,  siana,  piwa,  chleba;  a  złości  niech  nie 
wyrządzają  podróżnemu.  Cost.  Gor.  105.  Klasztory  der- 
wiszów stoją  za  gospody  i  gościńce  pielgrzymom.  Kłok. 
Turk.  173.  Z  drugą  stronę  kościoła  gościniec  postawi, 
aby  ci,  co  na  odpusty  chodzą,  wszelkie  pijatyki,  zgor- 
szenia i  nierządy  tamże  zamnażali.  Opal.  Sat.  69.  —  §. 
2.  Droga  pospolita  torowana,  bita,  Boh.  gjzdba,  sylni- 
ce;  Ymd.  yelika  zhesta,  yoshni  pot;  Slav.  drum;  Bosn. 
driim;  Croat.  drum,  czepas,  orszaclika  czezta,  kolnik; 
Ross.  Co.ibmaa,  npotsaoa  4opora;  pr.  et  fig.  bie  Sanb-- 
ftraPe,  giibrftrape ,  ber  Siitocg,  bie  Stragc,  bie  SaCiit.  Go- 
ściniec, albo  droga  królewska,  ma  być  tak  szeroka,  aby 
wóz  jeden  drugiego  mógł  minąć.  Szczerb.  Sa.v.  110.  Wy- 
prawę artylleryczną  prowadzić  trzeba  wielkiemi  gościń- 
cami. Jak.  Art.  2,  298.  Jeździł  wszystko  wielkim  go- 
ścińcem, bitym  torem.  P.  Kchan.  Orl.  1 ,  37.  Ścieżka- 
mi, nie  gościńcem  bitym  się  puścił,  ib.  1,  103.  Na  bi- 
tym gościńcu  trawa  nie  rośnie ,  (cf.  kamień  często  po- 
ruszany, mchem  nie  obrośnie).  Na  ścieżkę  tj'  z  go- 
ścińca nie  bocz  dla  złej  drogi.  Zfl6.  13,  279.  Treb.  (głó- 
wnej się  trzymaj  i  prostej  drogi).  Gościńca  się  trzymaj, 
za  przodkami  idź  ;  pospolitej  drogi  sie  nie  puszczaj.  Cn. 
Ad.  208.  (nie  wdawaj  się  w  nowatorstwa;  jak  bywało, 
niech  będzie).  Lustratoro wie  gościńce  spisać  mają,  i  dro- 
gę im  na  dziesięć  łokci  dla  furmanów  i  pędzenia  wo- 
łów wymierzyć.  Herb.  Siat.  59.  Bogowie  dotąd  cie  wie- 
dli, gościńcem  czystej  cnoty.  Jabf.  Tcl.  40.  Cnota  z  ro- 
zumem i  fortuną,  różnemi  gościńcy  chodzą.  Rej.  Zw.  21 
6.  (każde  swoim  dworem,  swoim  tokiem).  Te  obie  rze- 
czy na  jeden  się  gościniec  schodzą,  ił/oi/r;.  Bas.  194.  (na 
jedno  wychodzą).  §.  Gościniec  główny  =  nurt ,  Wart  rzeki, 
ber  ."paii^Uftrobm  citieś  Shiffc^^-  ?''■•  §•  Gościniec,  podaru- 
nek z  podróży,  (cf  Eccl.  cipaBHOjapcTBie  .renium),  cin 
9ici)'C(]efd;ciif ,  inv  mm  eiiiem  >.H'tt  ber  iKeife  iiiithriiigt.  Pro- 
szę nie  wzgardzić  maleńką  daniną,  czyli  gościńcem ,  kló- 
ry dla  pani  przywiozłem  z  Gdańska.  Teat.  16.  b,  22.  A 
przywiozłżeś  We  Pan  gościniec?  C-.  Nie  mam  innego 
dla    Eugenii  gościńca  nad  własne  serce.    ib.  31.  b,    92. 


G  o  Ś  C  I Ń  C  o  w  Y  —  GOŚCINNY, 


GOŚCINNE  -  GOSPODARCZYK. 


103 


Nie  przyniesiemy  żadnego  z  sobą  gościńca.  Pilch.  Sen. 
list.  83.  GOŚClNCOWY,  a,  c,  od  gościńca,  austerni- 
czy,  drogowy,  @aft^au>3',  CanbftrapCit  = .  Gościńcowy  roz- 
bójnik, Yind.  zestni  ropovez ,  potni  resboinik,  hostnik. 
GOŚCINNIE  adv.  adjecl.  gościnny,  gaftirc^.  GOŚCINNOŚĆ, 
ści,  z.,  gościnna  ochota.  Cn.  Tli.  tite  ©aftfrcsj^cit.  Sorab. 
1.  holpodliwofcź;  Rag.  gostionstro ;  Yind.  gostna  fvo- 
jobodnost;  C/^oa/.  gosztinsztvo ;  //ur.^.  gazdalto  das  ;  Ross. 
'  rocTenpiiDiCTBO,  CTpaHHonpiiiMciBO,  CTpaHHonpiaiie ,  cipaH- 
HO.iioóie,  x.Tt5oco,ibCTBO ;  Eccl.  rocraiBa,  cipanHiiwecTBO. 
Gościnność  wielkie  zalecenie.  Cn.  Ad.  209.  —  g.  Zacho- 
wanie gościnne,  publiczne,  prywatne,  przyjacielstwo  go- 
ścinne. Cn.  Th.  bie  ©nftfrcimbfdjaft.  GOŚCINNY,  a,  e, 
Boh.  et  Slov.  hostinsky;  Ross.  rocTUHHUii,  od  gości,  dla 
gości,  @n[t '  ,  fiil"  bie  ©dfłc.  i)  Gościnny  dom,  gościniec, 
zajezdny  dom,  austerya,  Mi  &a\t^aui ,  Slav.  gostinica  ; 
Ross.  nocTOfl.iott  40111,  CToa.ioH  4Bopł.  Do  domu  go- 
ścinnego, albo  do  karczmy  się  skJonil..'  Warg.  Wal.  22. 
W  gościnnym  domu  miejsca  nie  było.  Sekl.  Luc.  11. 
not.  « w  gospodzie ».  BiaŁ  Post.  62. —  Niegościnny  dom, 
wolny  od  przyjmowania  gości  lub  od  stacyi.  Cn.  Th.  o02. 
frci)  umt  (Ciiiiiuarticniiiij.  Gościnna  izba,  bie  ©aftftutie,  Boh. 
hostenice ,  hostinice;  Yind.  tabernarska  jispa;  Ross.  ro- 
CTnaaa,  (rocTiiHHOfi  ^Bopt  kupiecki  dwór,  gdzie  się  pa- 
kują towary).  Jużeście  wsiali  Panie  gościu?  czenuiżeście 
dłużej  w  gościnnej  izbie  nie  spoczęli?  Teat.  5i,  c.  B  ii  — 
Tłukł  do  gospody  ,  gdzie  mieszkały  niewiasty  gościnne. 
Biel.  Kr.  495.  podróżne ,  frembe.  Prawo  gościnne  ma 
być  prędsze,  niźli  tym,  co  tam  mieszkają.  Saxon.  Art. 
44.  t.  j.  dla  podróżnych,  fiiv  J-retlibe,  {ob.  Gość  2.)  —  O  pra- 
wie gościnnych  abo  podróżnych.  Chełm.  Pr.  50.  (dla  ob- 
cych, nie  tutejszych).  Sprawiedliwość  na  jarmarkach 
z  każdego  kupieckiego  człowielia  ma  być  czyniona  pra- 
wem gościnnym  przez  starostę.  Yol.  Leg.  2,  686.  §. 
Przyjaciel  gościnny,  od  gościny,  u  którego  gościną  sta- 
wam ,  abo  on  u  mnie  hospes.  Cn.  Th.  ber  ©aftfrcilllb. — 
g.  Gościnny,  goszczący  u  kogo  albo  gdzie,  Iici}  ciliem 
@afi  fci)Clib ,  fid)  nufljillteub,  luciieiib.  Pierwsze  dwa  gatun- 
ki tego  ziela  w  cieplejszych,  niż  nasze,  krajach  rosną; 
trzeci  nam  jest  gościnny.  Syr.  521.  (własny,  właściwy, 
u  nas  znajdujący  się).  Tak  wielkiej  ziemi  bogi  gościn- 
ne krwią  popluskał.  Warg.  Wal.  518.  (przybyłe).  —  2) 
Gościnny,  który  rad  obce  do  siebie  przyjmuje,  częstuje 
i  ludzkość  okazuje,  philojcenus.  /I/ac:. ;  Slov.  hospodny, 
hostinsky;  Sorab.  1.  hofpodliwe;  Rag.  gostni,  gostoraii, 
gostogljub;  Ross.  rocTenpiiiMHuii ,  npinjiqHBuii ,  cipan- 
HOJioOiiBuri ,  CTpaHH0.iK)6iiuii ;  Subst.  cipaHHO.iroóeu-B, 
CTpaiiiionpiejnniKT),  CTpaiiHonpiujieui.,  x.Tb6oco.ib ;  f.  crpaii- 
HOiipiiisuiima;  Ecel.  BiiTa.ibuuil ,  CTpaiiHonpiaTO.Dibiii,  cipaii- 
HOnpie.Miibiii;  /:  cipaHHO.iioóima.  Gościnnym  być  Ross. 
et  Eccl.  rocTcnpiiiMCTBOBaTb ,  CTpaHHonpiiiMCTBOBaib , 
CTpaHHO.iioócTBOBaTb.  Gościnny  człowiek,  chleboda- 
wca wielki,  nie  żałuje  nikomu  chleba,  rad  gościowi. 
Cn.  Ad.  209.  Kuska  szlachta  gościnna.  Petr.  Et.  159. 
Niegościnny  człowiek ,  nierad  gościom.  Cn.  Ad.  598. 
Niegościnne  Syrty.  Otw.  Ow.  505.  (nieprzystępne). —  Go- 
ścinny,   ego,    in.,  subst.    Gospodarz    domu    gościnnego, 

Stownili  Lindego  wyi.  2.   Tom  II. 


oberżysta,  austernik,  ber  ®aftnńrt& ;  S/ot'.  hostinski,  f.  ho- 
stinsky; Bosn.  gostinik,  oster;  Rag.  et  Slav.  gostionik; 
Eccl.  BcenpiaTe.ibHiiKi,  ABOpHiiKi.  Przyjedzieszli  do  jakie- 
go   gościńca,    to   gościnnym  jest  żyd.  Pani.  85,  1,  871. 

—  §.  Gospodarz  z  urzędu  dla  posłów  Rzpltej.  Cn.  Th. 
parochiis,  ber  bie  frembcii  ©efanbteii  511  kmirtieit  tcfteHt  ifł. 

—  GOŚCINNE,  ego,  n.,  subst.,  zapłata  od  stania  w  go- 
spodzie, stajenne.  Cn.  Th.  !QuartiergcIb.  ef.  'gostinna ,  po- 
zostałe jeszcze  na  Podolu  imię  opłaty  od  bydła ,  podo- 
bne do  słowa  'goslytwa ,  użytego  w  przywilejach  Pome- 
rańskich  r.  1175.  Czack.  Pr.  'l,  205.  •GÓŚCIOBÓJSTWO. 
a,  n.,  zabójstwo  gościa,  ber  ©ąftmorb.  Eccl.  cipanHCóin- 
CTBO  ;  Graec.  ^evoxzorla.  'GOŚCIOBOJCA,  y,  ?».,  Eccl. 
CTpaHHOÓiiiua.  —  Yerb.  cTpaHHOóiricTBj-io.  —  GOSŁAW, 
a,  m. ,  {Boh.  Hostislaw)  abo  Gedko,  imię  Staropolskie 
Gedeon.  JabŁ  Her.  GOSPODA ,  y,  i.,  (Boh.  et  Slov.  ho- 
spoda;  Sorab.  1.  hofpoda;  Sorab.  2.  goipoda;  {Groat. 
goszpoda;  Dal.  goszpodo  domini,  optimates;  Yind.  go- 
spoda '  państwo ;  Carn.  gospoda  =  szlachta) ;  cf.  Lat.  hospi- 
tium);  dom  gościnny,  gościna,  bitó  ©afttmuś,  ber  ©afiCiof, 
bie  §erl)erije.  {Carn.  irperge).  Nie  było  miejsca  w  go- 
spodzie. Sekl.  Luc.  i\.  [not.  « w  gościnnym  domu »).  Chan 
u  Turków  niby  karczmy  abo  gospody  znaczy.  Kłok.  Turk. 
200.  Rozgniewany  do  stołu  na  zamek  przyjść  nie  chciał, 
ale  został  w  gospodzie.  Goni.  Dz.  57.  Ten  świat  nie 
jest  nasz  dom,  ale  jest  gospoda.  Która  tu  nam  z  urzę- 
du dana  jest  od  boga.  Rej.  Wiz.  105.  Człowiek  mie- 
szka na  świecie ,  stojąc  jako  to  w  gospodzie ,  a  nie  w 
własnym  domie.  Glicz.  Wijch.  E.  1.  Na  tym  świecie  tyl- 
ko do  czasu,  jako  na  gospodzie  mieszkamy.  Kosz.  Lor. 
182.  Piotr  ś.  w  Rzymie  gospodę  miał  za  Tybrem.  Sk. 
Dz.  29.  Leop.  Act.  10,  52.  Gubernator  wystarał  się  dla 
nas  o  gospodę.  /.  Ossol.  Boh.  52.  (o  kwaterę).  Przy- 
jęli go  wdzięcznie ,  i  dali  mu  gospodę  w  monasterze. 
Biel.  Kr.  127.  {Yind.  podstrehuvati,  pod  streho  vseti). 
Przychodzącym  nietylko  pokoju  i  obcowania ,  ale  ani  da- 
chu i  gospody  pozwalali.  Zygr.  Pap.  229.  hospitium.  Je- 
zus wszedł  do  człowieka  grzesznego ,  aby  tam  gospodą 
był.  Sekl.  Luc.  19.  (tam  na  noc  został,  ib.  Math.  21.) 
Był  gospodą  u  zacnych  szlachcianek.  Birk.  Dom.  70. 
Przyjechawszy,  u  przyjaciółki  gospodą  stanęła.  Warg. 
Wal.  129.  Eccl.  cipancTBOBarb.  Cudzołożnicą  będzie,  je- 
żeli na  inszej  gospodzie  będzie  spała  nieuczciwym  oby- 
czajem. Chełm.  Pr.  78.  Gdzież  stoi  gospodą  ten  brutal 
kapitan  ?  Teat.  24.  c,  90.  (na  kwaterze).  Odpuść  tłu- 
szczą, aby  szedłszy  do  okolicznych  wsi,  gospodami  sta- 
li, i'  dostaliby  jedła.  Budn.  Luc.  9,  12.  gospody  abo 
schronienie  mieli,  rozkwaterowali  się,  ŁerbcriJCtl ,  eiiitelirctl. 
U  Antenora  gospodą  posłowie.  /.  Kchn.  Dz.  64.  scil.  stoją, 
fte  loijireii  6eiJ  iDm.  "g.  Panie,  gospodą  ty  naszą  byłeś 
od  rodu  do  rodu.  Budn.  Ps.  90,  1.  (ucieczką  naszą.  fi(W. 
Gd.),  schronieniem  naszym,  uiifre  Snflndit-  —  Gospody 
żołnierskie  ob.  Kwatera.  GOSPODARCZYK,  a,  m.,  mały 
gospodarz,  niewiele  znaczący  gospodarz,  ciit  flcilicr  SBirtl;. 
|.  Fig.  trans.  Mora ,  strach  domowy,  ber  Slip ,  ber  ślO' 
linlb.  Tr.;  Boh.  hospodaricek  numen  domesticum;  Ross. 
KJiKiiMopa,  40MOBOH;  eiit  fleiiier  wait^geift,    boi    maii    gut 

14 


106 


GOSPODARNIE  -  GOSPODARSKI. 


GOSPODARSTWO  -  GOSPODARZ. 


pflcgcn  muP,  ittii  S?o|)lt^ateii  wn  ii;m  31:  cmpfaiiflcii.  GO- 
SPODARNIE aih.,  {Boh.  hospotlarne),  z  ekonomiką,  oszczę- 
dnie, iiiirt^lid),  nnrtpjaftlid) ,  fpiu-fam.  Rozbierzmy  jak 
najoszczedniej  i  najgospodarniej  dokładną  wojska  potrze- 
•  be.  Koił.  List.  i,  io9.  GOSPODARNY,  a,  e,  Boh.  ho- 
spodarny;  Yind.  gospodariten;  Boss.  40MOB11TUH,  pa3- 
CMCTiiCTtiH;  oszczędny,  dobrze  się  rządzący,  ekonomiczny, 
rcirtWidl,  liłivt^)'d)aftlic^ ,  Iiauiibńltcrifcl).  Człowiek  gospodarny 
ustawicznie  pracuje,  a  nigdy  nie  przestawa  ani  święci, 
chceli,  aby  co  miał,  a  to  zbierając  mało  do  wielkiego, 
trochę  do  większego,  aż  zbierze  i  zapomoże  sie  wkupię. 
Glicz.^Wych.  M.  8  b.  GOSPODARNOŚĆ,  śc\,  ż.,^  Boh.  ho- 
spodarnost;  Yind.  gospodaritnost,  pridnost,  pervarnost, 
haushujezhnost ;  Boss.  ^omobiitoctb;  oszczędność,  eko- 
nomika, bic  S?irt[)f(^aftlicŁfcit.  W  lasach  niegospodar- 
ność przynosi  szkodę,  aż  wiekiem  chyba  nagrodzona. 
Kluk.  Bośl.  2,  129.  GOSPODAROWAĆ,  ał,  uje; 
GOSPODARZYĆ,  ył,  y,  inlrans.  niedok.,  gospodarstwa 
pilnować,  domem  rządzić  propr.  et  fig.,  iińrt^ifrf^nftcil. 
Boh.  bospodai-iti ,  hospodarjm ,  scdlaćiti;  Ross.  x03aH- 
CTBOBaiL,  .TOsaiiHimaib;  Yind.  gospodaruvati;  Ci'oat.  go- 
zpodariti;  (w  innych  dyalektach  słowo  naszemu  podobne 
znaczy:  panować;  n.  p.  Yind.  gospodouat,  gospoduat, 
gospodinit;  Cani.  gospodujcm,  [Carn.  gospodariti ,  go- 
spodincm  =  gospodarować) ;  Bosn.  gospodovati ;  Rag.  go- 
spodovatti ,  gospodaritise  ;  67(1!'.  gospodujnchi  =  panujący; 
Eccl.  rocnojapcTBjio ,  rocnojciByroj.  —  Ostatnia  to  z 
księgi  gospodarować,  z  kalendarza  siać  i  orać,  a  z  apte- 
ki się  zalecać.  Haur.  Sk.  170.  (teorya  bez  praktyki).  Żle 
się  gospodarowało ;  intraty  się  zmniejszały.  Kras.  Pod. 
2,  43.  (źle  się  rządzono).  Najlepiej  gdzie  jeden  w  do- 
mu gospodarzy.  Pot.  Jotu.  2,  8.  (wielu  rząd,  nierząd; 
cf.  jedno  słońce  na  niebie ;  cf.  dziecko  wielu  mamek). 
—  2-  tr.  Kozacy  za  Turkami  pędząc,  wpadli  aż  do  obo- 
zu ich,  i  tam  gospodarować  zaczęh.  Ossol.  Boh.  512. 
wydziwiać,  dokazywać,  fte  ftnijm  ba  an  Jii  tinrtlifdjaftcii , 
Jll  ^aufcn.  Gliński  udał  się  pod  opiekę  Moskwy,  pod 
ten  czas  gospodarującej  w  Litwie.  Kur.  Pet.  20.  Miłość 
w  jej  sercu  gospodarzy  >  wydziwia.  Tr.  GOSPODAROWA- 
NIE ,  ia ,  71.,  subst.  verb.,  bnś  2BirtI;|^aftcn.  GOSPODAR- 
SKI, a,  ie,  Boh.  hospodarsky ;  (subst.  Boh.  hospodarsky 
oeeonomus) ;  Croat.  goszpodarszki ;  Hang.  gazdasiigi ;  Boss. 
^OMOCTpoiiTCibHbiii ,  xo3aiicTBCHHbiii ,  {Boss.  rocno^apoBi, 
rocnojapcKift  hospodarski,  od  hospodara;  Yind.  gospod- 
ski,  gospodarski,  gospodariten,  gospodujezhen;  Bag. 
gospodarev,  gospodinov  =  pański) ;  1)  od  gospodarza,  lub 
gospodarzów,  do  gospodarza  należący,  2Bivt()5  =  ,  bem 
ffiirtlic,  §aiiźnnrt^c ,  ©nflrotrtbc  siiftaiibuj.  Gościu  w  go- 
.spodarskie  rzeczy  nie  wdawaj  się,  swe  miej  na  pieczy. 
Cn.  Ad.  270.  (do  czego  ci  nic,  tam  się  nie  wtrącaj).  Go- 
.spodarskie  zdrowie  ■■  gospodarstwa  ,  gospodarza  i  gospo- 
dyni, bcś  3BivtI;'3  uiib  ber  aBirtliimi  ©cfiiiiblictt ,  be*  ^m\h 
bcrrn  mib  ber  ^nu^frau.  —  Przyszła  kolej  wypić  za  go- 
spodarskie zdrowie.  Ld.  Doglądanie  insze  jest  gospodar- 
skie, insze  gospodyni.  Petr.  Ek.  li.  t.  j.  gospodarza, 
ojca  "czeladnego,  eiiic  atiberc  Slufftdjt  ^mt  ber  Sirt^,  cinc 
nnbcrc  bie  SBirt^inn  ya  fii^rcn.  2j  Od  gospodarstwa ,  SBirtp> 


fd;aft^',  $aiiv'mirtl))'(^aftź=,8aiibaurtl)fd;aft«'.  Jest  to  u  Por- 
ty rozumienie ,  że  się  zabawy  z  gospodarską  usługą  go- 
dzić nie  mogą.  Kłok.  Turk.  250.  Pogańska  Litwa  ja- 
szczurki za  gospodarskie  bogi  w  każdym  domu  chowała. 
Krom.  410.  za  domowe,  ^aii^Sgótter.  Księgi  gospodar- 
skie =  o  gospodarstwie ,  albo  rachunki ,  notatki ,  co  do 
gospodarstwa ,  jego  dochodów,  rozchodów,  2Birt[)fd)aftŹ= 
iiiic^er,  8niibniirtl)fd)Qft'J[iuc^cr.  Nauka  gospodarska  =  ekono- 
mia ,  bie  2mibmitt[)fd]aft'San|Tcti)'d;aft,  bie  Cefoiiomic.  —  Polit. 
Na  sejmikacli  gospodarskich  umawiają  się  województwa, 
o  wewnętrznym  u  siebie  porządku.  Skrzet.  Pr.  Pol.  \, 
246.  S.  Grodź.  2,  18.  ber  iifoiiDitiifdje  Saiibtng,  auf  wih 
d)cm  ©cijcnftniibe  ber  initern  Orbniiiuj  eiiicr  JSiniiuibfdjaft  ucr= 
l)niibclt  tuerbcii.  Po  gospodarsku  adverbial.,  gospodarnie, 
liurtlifc^ilftlid) ,  iinrlŁlic^.  Trzeba  umieć  po  gospodarsku 
gospodarować.  Haur.  Sk.  225.  GOSPODARSTWO,  a, 
».,  Boh.  hospodarstwj;  Sorab.  2.  fastojane;  Yind.  gospo- 
daruvanje,  haushuvanje,  gospodaritje;  Croat.  goszpodar- 
ztvo ;  Hung.  gazdasag;  Boss.  sosancTBO,  4OMOB04CTBO, 
40MOCTponTe.ibCTBO,  40M0npaB.icHie ;  Eccl.  npiiCTaB.iCHie 
40MOBiioe;  (cf.  Yind.  gospodarstvu,  gospodstvu  =  państwo, 
władza;  Bug.  gospodstvo  dominium,  imperium,  amplitu- 
do); rząd  domowy,  prowadzenie  interesów  domu,  bic 
^aitśtuirtl/ld^nft.  Jeden  syn  poszedł  do  wojska;  drugi 
w  domu  się  został,  gospodarstwa  pilnował.  Ld.  §.  Cho- 
dzenie koło  roli,  rolnictwo,  wiejskie  gospodarstwo,  bte 
8aiiblinrtl)fdmft.  Co  to  dziś  za  gospodarstwo  w  naszej 
Polszczę;  kędy  było  łanów  sto,  ledwo  dziś  połowica. 
Falib.  Dis.  N.  2.  —  §.  Narzędzia,  naczynia  i  wszelkie 
potrzeby  gospodarskie,  3Strt(i|Ąaft'Jijerat^C,  JltfcnjcrntŁc.  Na- 
jemnik jego  majętnostki  pobrał,  sprzęt  wszystek  i  rolne 
gospodarstwo,  i  zjechał.  Warg.  Wal.  151.  Wszelkie 
gospodarstwo,  wszelki  dobytek,  kozy,  owce,  cabany, 
sługi ,  służebnice  i  sprzęt  inny  złota  i  srebra ,  na  pół 
dzielę  z  nim.  Teat.  42.  d,  d.  (cf.  inwentarz).  §.  Nauka 
lub  umiejętność  chodzenia  koło  rolnictwa,  gospodarna 
nauka,  ekonomia,  bic  Caiibtuirtl)|'d;aft'Jmi|Tcn|'cl^aft ,  bie  Dc-- 
foiiointe.  Haura  Gospodarstwo,  księgi  o  gospodarstwie. 
Ld.  —  §.  Ekonomia  abo  gospodarstwo  wojenne,  staranie 
o  wygody  wojska ,  o  dostarczanie  żywności ,  zabieganie 
chorobom,  utrzymywanie  zdrowia.  Mon.  65,  012.  btC 
SriecjdLifoitPiliie.  —  §.  collect.  Gospodarstwo  =  gospodarz 
z  gospodynią,  iSirtl)  iiiib  5BirtI)iiiii.  Yind.  gosposhina,  go- 
spoda, gosposlika;  Boss.  x03aeBa.  Nastąpiła  wieczerza, 
siedli  gospodarstwo,  dzieci,  dyrektor  i  ja.  Kras.  Pod.  i, 
7.  Nie  chcąc  rozgniewać  gospodarstwa ,  jakem  mógł,  ta- 
kem  się  ułożył.  Mon.  03,  124.  Nie  chcąc  zabierać  cza- 
su gospodarstwu ,  udałem  sic  do  mojej  stancyi.  Kras. 
Pod':  2,  30.  GOSPODARUJĘ  ol.  Gospodarować.  GOSPO- 
DARZ,  a,  m.,  (Górale  mówią  Gazda  zamiast  gospodarz 
co  ob.)  Boh.  hospodar  ;  Slov.  liospodaf,  gazda  ;  Hung.  gazda 
hospes ,  pater  jaihilias ;  Boh.  hospódin  Pan  Róg  {ob.  'Go- 
spodyń); Boh.  hospodsky  karczmarz;  Croat.  gospodar 
pater  familias  ,  dominus  ;  Croat.  gozpon  ,  goszpon  ,  (cf. 
jespan),  goszpodin;  /)«/.  gozpodar  (/ohu'»ms ,  herus;  Sorab. 
2.  gofpodaf-;  Sorab.  1.  h.olpodar,  hofpydar  ociec  "cze- 
ladny, pater    familias ;    Slav.    gospodar  =  pan ;  submissius 


GOSPODARZ. 


GOSPODARZYĆ  -  GOSPODYNI. 


107 


vero  dicitur  gospodine  qunm  gospodiiru;  {Slav.  Yashe 
GospodsUo  =  Wasz  Mość);  Pag.  gospodar,  gospar,  go- 
spodin  (lominus;  Bosn.  gospodar,  gospodin  =  pan;  Yind. 
hishnik,  gospodaruvauz ,  liaushuvauz ,  gospodar,  liishni 
gospud  ,  gospodar  =  gospodarz  ;  Yind.  gospud ,  gospodar  ■■ 
pan;  gospoduvauz,  gospodnik  <  panujący;  gospojnik=  sier- 
pień ;  Cant.  gospodar  pater  familias ,  gospud  •  pan ;  Ross. 
rocnojapb  hospodarz  n.  p.  Wołoski;  Eccl.  rocnoA'(pt>  do- 
minaior;  rociiOAi>  Pan  Bóg;  Ross.  rocn04iiHX  <  pan,  szla- 
chcic, ci'.  Graec.  diffTrórrjg  dominus);  rządzący  gospodar- 
stwem n.  p.  domowem  ,  domem ,  utrzymujący  gospodar- 
stwo swoje,  bci'  5Su1I),  .t>nii'ounvt^ ,  ,C»aiif'{)crr.  Slav.  do- 
macliin;  Ross.  /[Omobo^^b,  AOMOCipoiiTCib,  xo3anHT);  Eccl. 
npiiCT.TBkHHK-L ,  jnpaBnTe.ib.  Gdzie  jest  gospodarz;  tam 
rozum  i  praca ,  Kształci  rzecz  lada  i  w  korzys'ć  obraca. 
Zab.  16,  185.  Kniai.  Dobry  gospodarz  o  najmniejszej 
rzeczy  sam  wiedzieć  chce.  Sk.  Kaz.  556.  Komornik  pa- 
na, u  którego  imienie  najmuje,  gospodarzem  panem 
zowie ;  gospodarz  zaś  tego ,  komu  najmuje ,  komorni- 
kiem, czynszownikiem  i  najemnikiem.  Saxo7).  Tyl.  215. 
Stary  gospodarz  Pan  Bóg,  wie  czego  każdemu  potrze- 
ba. Rys.  Ad.  64.  (nie  dziś  dopiero  rządzi).  —  Fig.  trans. 
ZoJadek  jest  wszystkiego  ciała  gospodarzem.  Hanr.  Sk. 
410.    Żołądek  gospodarz.  Durl.  A.  5.  (brzuch  burmistrz; 

0  głodzie  źle  rządzić).  Kura  wieśniacy  gospodarzem  zo- 
•wią,  bo  to  lepszy  gospodarz  bywa  do  kokoszek,  niz 
drugi  chłop  do  żonek.  Dwór.  G.  b.  §.  Osobliwie  zawia- 
dujący rolnictwem,  ber  SBirtŁ,  Saiibmirt^.  Gospodarz  po- 
winien wiedzieć  o  polu,  o  gumnie,  o  stajni.  Rys.  Ad. 
15.  .  Jeden    człowiek    gospodarz    nasadził  sobie  winnicę. 

1  Leop.  Math.  21,  55.  (ociec  czeladny.  Z  Leop.)  Gospo- 
darz wyszedł  bardzo  rano  zmawiać  robotników  do  win- 
nicy swojej.  1  Leop.  Math.  20,  1.  W  tym  się  polu  do- 
brze rodzi,  po  którym  gospodarz  chodzi.  Rys.  Ad.  75. 
cf.  najlepszy  gnój  na  rolą,  pańskich  stop  ślady;  cf.  oko 
pańskie  konia  tuczy.  —  Gospodarz  dobry  wiele- przeda- 
je,  mało  kupuje.  Cn.  Ad.  270.  Niemcy  są  wielcy  go- 
spodarze; zatym  rozmaite  kaszywa  mają.  Syr.  988.  Pra- 
cującego pożytecznie  gospodarza  ,  każdy  wychwala  ,  ogła- 
sza: ten  wielki  gospodarz.  Kluk.  Rośl.  5,  11.  ciii  groper 
£anbt»irt& ,  Ocronom.  Gospodarzowi  często  trzeba  być  głu- 
chym i  ślepym.  Rys.  Ad.  14.  (przez  szpai^  patrzeć).  — 
Gospodarz  -  dobrze  się  u  siebie  rządzący,  ekonom,  ciii 
giltcr  3Sirt^.  Spyta  się  zima  zarazem ,  bylliś  lecie  go- 
spodarzem. Rys.  Ad.  65.  Kto  gospodarz ,  temu  zawsze 
staje.  Ld.  —  Zły  gospodarz,  o  dom  nie  dbający  Ross. 
nycTOjOMTi.  —  §.  Gospodarz,  względem  gości,  podej- 
mujący u  siebie  gości,  czy  to  z  przyjaźni,  czy  za  za- 
płatę, ber  3Sirtl),  im  ©CGcnfnlc  ber  6ń|"te.  (Yind.  gostuvar, 
gostuvanz).  Goście  krzykną:  ej  wiwat  ochoczy  gospo- 
darz! Zab.  15,  204.  Gospodarza  ochota  zawsze,  a  ogień 
zima  zaleca.  Cn.  Ad.  271.  Gospodarza  w  domu  nie 
częstuj,  czeladzi  mu  nie  poj ,  żonie  się  jego  nie  zalecaj. 
Rys.  Ad.  16.  Gospodarza  w  jego  domu  Słuchać,  nie 
wadzi  nikomu.  Cn.  Ad.  271.  (gospodarz  każdy  w  swoim 
domu  pani.  —  Gospodarz  z  urzędu,  dla  posłów  lizpltej, 
gościnny  urzędowy,  parochus.  Cn.  Th.  ber  wm  Staate  I'e= 


fłellte  Sewirt^cr  ber  (Scfanbtcu.  —  Gospodarz ,  co  goście 
przjjmuje  w  gościńcu  posjiolitym,  ber  ©aftiinrtD,  Sd)ciif' 
nnrtb.  {Roh.  hospodsky;  Slov.  hostinski',-  Yind.  oshter; 
Carn.  oshtir;  Rag.  góslionik,  gostitegl;  Hung.  gazda; 
SlaiK  gostionik).  Gdyby  kto  na  czas  pana  jakiego  z  je- 
go sługami  w  dom  przyjął,  ten  nie  może  być  za  go- 
spodarza domu  gościnnego  rozumian;  ale  jedno  ten, 
który  goście  i  przychodnie  ustawicznie  stawia  i  chowa. 
Szczerb.  Sa.r.  142.  Helena  była  gospodarza  gościnnego 
córka.  Sk.  Dz.  168.  (austernika,  oberżysty).  Rachunek 
ten  był  bez  gospodarza.  Pot.  Syl.  452.  (śReĄlliliiiJ  ojme 
ben  SSirtli ,  mylny,  zawodny,  na  domysł).  —  g.  Szafujący 
czem ,  szafarz  fig.  ber  3Iui^ftienber,  i-lertbeilcr.  Mielecki, 
gdy  Stefan  chciał,  aby  mu  streczył  osoby  do  urzędów, 
odpowiedział:  wole  łaski  królewskiej  bvć  gościem,  niż 
gos.poihTzem.  Dud7L  Apopht.  115.  GOSPÓDAKZYĆ  oi.  Go- 
spodarować. GOSPODKA,  i,  z'.,  demin.  nom.  gospoda, 
ciiic  fleine  y^crberijc.  Obtoczył  gospodke  jego  żołnierzami. 
Sk.  Dz.  559.  GOSPODNY,"  a,  e,  od  gospody,  jur  $er= 
tcrge  geCiorig.  Tr.  —  Gospodne,  ego,  n.,  svbst.,  płaca  od 
kwatery  abo  stancyi ,  iai  iJuarticrgelb.  Żołnierz  gospo- 
dnego  wziąć  nie  ma.  Tr.  'GOSPODYiN ,  a ,  ?«.,  pan  ,  ber 
,C)Crr;  Slav.  gospodin;  Bosn.  gospodin ,  gospodar;  Rag. 
gospodin,  gospodar,  gospar,  {ob.  Gospodarz);  (Croat. 
goszpodin ,  goszpan ;  Dal.  goszpoditel,  dum  dominus; 
Ross.  rocnojiiHŁ  pan,  szlachcic;  Eccl.  ^oc^o;^l>;  Boh. 
hospodin  Pan  bóg).  Przyjęli  ludzie  Kazimierza  mnicha, 
wjeżdżającego  do  Polski,  jako  za  jednego  świętego, 
czyniąc  mu  wielką  poczciwość ,  śpiewając  po  staroświe- 
cku: a  witajżc  witaj,  nasz  miły  ąospodynie!  Biel.  52. 
GOSPODYNI,  i,  ź.,  GOSPODYŃkA\  i,  i.,  zdrbn.,  {Boh. 
hospodne;  Slov.  hospodina,  hospodarka,  gazdina,  ho- 
spodńrine;  Hung.  gazd'aszszony;  Sorab.  2.  gofpofa,  (ob. 
Gosposia);  Sorab.  1.  hofpofa,  hofpyla,  hofpoza;  Croat. 
goszpodinya,  goszpodaricza,  gozpodaricza ,  gazdaricza  ; 
{Croat.  gospa,  goszpoditelicza ,  goszpa ;  Dal.  goszpoia  = 
pani;  Croat.  gospodichna  herula  panna;  Yind.  gospodi- 
nja,  hishna  gospa;  {Yind.  gospa,  gospodinja  domina, 
pani;  gospodiza,  gospodizhna  =  panna,  szlachcianka);  Carn. 
gospodina,  (gospa <  pani);  Rag.  gospoghja ,  gospoja,  go- 
spa, domaachja,  domacchizza  domina,  (Rag.  góspa, 
babba  avia) ;  Bosn.  gospa ,  gospoja  hera ;  Siar.  gospo- 
daricza,  {grzeczniej  gospoja  =  pani ;  gospodicsna  =  panna) ; 
Eccl.  rocno;^Mim ,  rocnoai,^.i  pani) ;  rządząca  gospodar- 
stwem,  domostwem,  bic  2Birtlnnii,  .'piiiiSiinrtDiiiii,  i)aiiyfraii. 
Gospodyni  od  gospodarstwa  rzeczona  jest  niedarmo ;  musi 
sie  tedy  zatrudniać  domostwem ;  a  że  ją  też  zowią  panią , 
musi  mieć  nad  czeladzią  przewagę.  Petr.  Ek.  77.  Ona 
wszystko  umie  i  robi;  na  gospodynią  lepszej  nie  znaj- 
dziesz. Teat.  52.  c,  26.  Zla  gospodyni ,  źle  się  rządzą- 
ca Ross.  nycTOAOMKa.  Gospodyni  powinna  wiedzieć  o 
kuchni,  o  spiżarni,  o  piwnicy.  Rys.  Ad.  14.  Nie  pra- 
gnij komornico  żyć  z  gospodynią  społu.  Pot.  Arg.  541. 
(co  innego  ty,  co  innego  ona).  My  officerowie  lu- 
bicmy  się  bawić  w  pokoikach  naszych  gospodynick. 
Teat.  21,  8.  (u  panien  domu,  gdzie  ^kwaterą  stoimy). 
Gospodyni  gościnna   ob.  Karczmarka,    bic   2d'citfnnrtIJilI!t ; 

14' 


108 


GOSPOSIA  -  GOTOWI  Ć. 


GOTOWAĆ  -  GOTOWANIE. 


Slov.  hostinskś.  —  NB.  Znajdujemy  w  starych  księgach 
w  piątym  przypadku  gospodze,  zamiast  gospodyni  czyli 
pani.  Kpcz.  Gr.  2,  /).  157.  |lo  inny  wyraz,  nom.  Gospodza,  po- 
równ.  cerk.  rocnon:;^.^.  2]  Już  dobra  noc  ogródeczku, 
z  ialem  odchodzę ,  Dobra  noc  wam  zioleczka ,  i  tobie 
gospodze.  Zim.  Siei.  318.  gosposiu  ob.  Gosposia. —  Per 
excell.  o  Najśw.  Pani ,  Croat.  nassa  Goszpa ,  Goszpoja 
nassa,  Marya ,  iiiifrc  jrnii,  bic  SiniOffC"  33iam;  (Carn. 
gospodneza  =  wniebowzięcie  N.  P.)  Godzi  się  ciebie  Ma- 
ryo ,  zwać  panią  i  'gospodza  (Insiriim.) ;  przyczyń  się  go- 
spodze i  pani  za  nami.  Sk.  Kaz.  601.  Chwalą  tobie  go- 
spodynie ,  Iż  o  twych  świętych  cześć  siynie.  Pieśń.  Kat. 
141.  O  N.  Panno,  gospodze  nasza,  za  twą  wolą  pójdę. 
Zyw.  Jez.  44.  —  g.  Dobrze  się  rządząca ,  cilic  ijlltc 
3BivtI)iitll.  Mrówki  sa  to  gospodynie ,  Glodncmi  nigdy  nie 
były.  A/iiai.  Pocz.^  ó,  105.  GOSPOSIA,  i,  £  demin. 
nom.  gospodyni ;  bic  lictc  3Bivtljillll.  \ocal.  Gosposiu ! 
flute  grnu  aShlliinii.  Sorah.  2.  gofpofa,  Sorah.  \.  hoipo- 
Ca,  holpoza,  horpyfa ;  [Eccl.  rocnoajjs,  rocnOĄMim  =  go- 
spodyni, pani).  Dobry  wieczór  gosposiu!  Teat.  52,  56. 
We  Pan  z  swa  gosposia  występnie  żyjesz.  Teal.  1.  b, 
70.  Słyszycie,"  gosposiu!  F«/(i.  Dis.  N.  2.  GOSTEK , 
stka ,  )«.,  demin.  nom.  gość ,  ^{\i  ©aftdjcii.  Skacze  serce 
w  karczmarzu ,  Przypłaci  mi  ten  gostek ,  myśli  sobie , 
wczasu.  Pol.  Joiv.  165.  GOSZCZĘ  ob.  Gościć. 

Pochodź,  odgościć  sie,  rozgościć  sie,  zgoszczenie  sie; 
zagościć  sie;  niegospodarnie,  niegospodarny;  dogospoda- 
rzyć,  wygospodarzyć ,  przegospodarzyć;  §.  od  Gość,  ho- 
stis,  hospes,  hospitale  śpital. 

GOT,  a,  m.,  Gotowie  naród  gruby,  który  państwo  Ilzym- 
skie  zniszczył.  Zab.  12,  249.  ter  @rtI)C.  Napojony  Al- 
warem  i  Szkotem,  Ledwo  się  prawie  dzikim  świat  nie 
ujrzał  Gotem.  ib.  —  ob.  Gotczyzna ,  Gotyzm  ,  Gotski. 

GOTAPiT,  a,  ?n.,  imięmezkie,  ©ottkrt.  (cf.'. . .  ,f>nvb  'ilblg.) 
Trafiła  Marta  na  Gotarta.  Eys.  Ad.  66.  Nalazła  Marta 
swego  'Tarta.  Jabl.  Ez.  C  5.  Cascus  Cascum  duxit;  zna- 
lazł swój  swoje.  ©leid;  iiiib  ijlcid;  gcfcHt  M  9evii;  ©rct^en 
faiib  ^diifcii- 

GOTCZYZNA,  y,  i.,  sposób  Gotski,  język,  gust  ich,  bar- 
baryzm ,  ©otŁifc^eś  2!i?cfeii,  ©cMiidic  ©ittcn,  ©tmiclK' 
Saiinrt ,  SSnrkm}.  ob.  Gotski  druk.  Jak  to  można  czy- 
tać taką  starą  gotczyznę  =  księgę  gotskim  drukiem.  — 
Wandalszczyzna  i  Gotczyzna  w  pisaniu ,  w  iJiówieniu. 
Mon.  75,149.  (cf,  Sarmatczyzna ,  Sarmatyzm,  dziczyzna). 
Kościół  ś.  Szczepana  w  Wiedniu  piękna  Gotczyzna  =  bu- 
dowanie Gotskie ,  ein  Wmd  Sciifmnl  ber  ®ptbifd)cu  Saiiart. 

GOTÓW  oA.  Gotowy.  GOTOWAĆ,  ał,  uje,  czyn.  kantyn. 
'GOTOWIC ,  ił,  i,  'gotowie  niedok.  Boh.  hotowiti,  ho- 
towjm ,  chystati  ,  chystam  ,  chystawam  ;  Sorab.  2.  gotto- 
wasch,  gotowasch;  Sorab.  1.  hotuyu,  hotuju;  Croat. 
gotoviti;  Posil.  gotovim  ;  Stav.  zgotoveli;  Rag.  ugotóviti, 
zgotóviti,  gotóvim;  Yind.  perpraviti ,  perpraulati ,  storit , 
dapernesti,  fertigovat;  Ross.  roTOBiiTb,  roTOBJio;  Eccl. 
rOTOBaio,  roiyio;  (cf.  Arab.  -,r\S  paratus  fuit;  Chald.  Syr. 
llcbr.  Tp:?  prompliis) ;  przyrządzać  co  ,  przygotowywać , 
przysposabiać,  ctiunS  jiilicrcitcii ,  I'CVCitcil.  Więzy,  ognie, 
miecze  ,  na  mnie ,  na  swego    króla  gotują.  R'oh.  Kom.  2, 


512.     Majętnościami  i  siłami  wszystkiemi    wojnę    gotują. 
Warg.    Cez.    201.     Sami    w    dobrach    kościelnych    ręce 
maczali ;    a  synom  piekło  gotowali.    Sk.  Di.  865.     Dwie 
części  odpór  dawały ;  trzecia  gotowała  obóz.    Warg.  Cez. 
32.     Posłał  lud,    aby  szańców    gotować    bronił,    ib.    32. 
Chleb    gotowili  krucy  dla  Eliasza,   by  go  używili.  Chodk. 
Kost.  19.     Idzie  baranek,    gotując  drogę    do    Jerozolim- 
skiego tryumfu,    toruje  ścieżkę  do  państwa.  Pociej.  210. 
Lekarstwa  ciało  gotujące  praeparantia.  Sy.tt.  Szk.  1.  Cze- 
mu gotujesz  zęby    i  żołądek?    Zygr.  Pap.    112.    (ostrzyć 
appetyt).  Co  on  w  swej  wściekłości  Gotuje  za  nowe  zło- 
ści. Bardz.  Trag.  111.  Kłamstwo  nieszczęście  gotuje.  Teał. 
49.  b,  62.  (sprowadza ,    ściąga    za    sobą).     Miłosierdzie  a 
prawda  gotują  dobre  rzeczy.  5  Leop.  Prov.  14,  22.  (przy- 
gotowywaja.   1   Leop.)  —  §.  Osobliwie  potrawy    gotować, 
warzyć  ,  3iintt)tcii ,  fori)Cit,  ficbcti.  Bosn.  gotovim,  variti,  svariti, 
kuhati ,   skuhati ,    (cf.   kucliarz,    Lat.    coquus ,    coctus;   It. 
cotto) ;  Rag.  §oto\''nn,  uzgotoviti,  zgotovit,   kuhati;   Croat. 
kuhati,  kuham,  varim;   Yind.  kuhati,  skuhati;   Carn.  ku- 
ham;  ^oss.  HiinaTiiTB.  BCKiinarnTb,  cipanaib ,  cocTpHnaTb. 
Nie  każdą  potrawę  jednako  gotować.   Cn.  Ad.  606.     Pan 
tak  jeść  musi,  jak  kucharz  gotuje.   Bratk.    U  o  b.  Goto- 
wać   na    popiele;    w  ten  czas  postawisz    rondel    na  po- 
piele z  ogniem  żarzystym ,  i  podobnież    z  wierzchu ,    jak 
od  spodu ,  nałożysz  na  pokrywę  ogień.    Wiel.  Kuch.  402. 
GOTOWAĆ    się    zaimk. ,    przyrządzać    się ,    przysposabiać 
się,  fid)  iuirkrcitcit ,    ficl;  Iicrcitcn.     Na    bankiet   sie   wielki 
'gotowią  (gotują).  JabŁ  Ez.  105.     Rycerz    się    do    bitwy 
gotuje.    Prot.  Kont.  D  5.     Śmierć  śmiech,    gdy    się  kto 
do    niej  gotuje,    ib.    Dób.     Gotowałem    się    w  drogę. 
Warg.  Radź.  176.  (wybierałem    się).     Ciężką    zimę  wiatr 
ciepły  znosi,    ustępuje  Wiosna    latu,  i  to  się    precz    od 
nas  gotuje  Lib.  Hor.  99.  wybiera  się,  mad)t  fifl)  nilf,  llllS 
511  unialTcil.     §.    O  potrawach:  warzyć  się,    nijak.,  fot^cil, 
neutr.,    ficbcii.     Jeszcze  się  mięso  nie  gotuje.    Ross.    ro- 
TOBiiTbca.  —  GOTOWALNIA,    i,    z.,    toaletta    ze    wszys- 
tkiemi potrzebami  od  ubierania  się    i  trefienia  głowy,  bfc 
Joilcttc,  ber  *],hijti|d);  Ross.  yóopHott  ctciiiki;  (Ross.  ro- 
TOBa.ibHH  sztuciec  etuis).     W  gabinecie    swoim  przy  go- 
towalni  siedząc,  ubiera  się.   Teat.  18.  c,   10.     U  najmo- 
dniejszych   dam  naszych,    zastaniesz    na    gotowalni ,    tuż 
przy  węzełkach  ibielidle,  księgi  P.  Rousseau.  Kras.  Doś. 
60.  GOTOWALMANY.  a,  e,  od  gotowalni,  Jotletteii  =  4hi§= 
tifd; ' .     Od  godziny  1 1   aż  do  2,  oddawałem   wizyty   go- 
towalniane.  Mon.  67,  56.     Stroić    się  dobrze  nigdzie  nie 
umieją,    tylko    w    Warszawie;    a    zatym    chciej    słuchać 
Warszawskich    przepisów    gotowalnianych.    Teat.    22,  52. 
Nasi  gaszkowic  i  gotowalniani  rycerze,    kłaniają    się    bi- 
ciem   ostrogą    w  ostrogę.    ZabŁ    Bal.    51.     Gotowalnia- 
nych mędrców  teraz  aż  nadto.    Kras.    List.    72.    GOTO- 
W'ANIE,  ia,  n.,  subst.  verb.,  Boh.  liotowenj ;    a)    przyrzą- 
dzanie, przysposobienie,  btc  3li&f«'t""9'    ^'prfcereitmtg.    Ii 
był  dzień  gotowania,    przeto    nie  miały    zostać   ciała    na 
krzyżu  na  sobotę.  Leop.  Joan.  19,  51.    (dzień    przygoto- 
wania. iJ/6/.  Gd.  przyrządzanny.  Sekluc.  ber  Siiifttilij.  8ut^.) 
b)    Warzenie,    bnś    Sodieil.    Ross.    cipanna,    cocrpanaHie. 
Gotowanie,  jest  zmiana    w  ciałach  tęgich,    przybliżonych 


GOTOWIE  -  GOTOWY. 


GOTOWY. 


109 


do  ognia ,  skutkowana  dzielnością  płynnych ,  wzbudzoną 
lub  powiększoną  ogniem.  Dyk.  Med.  2,  427.  Gotowanie 
w  żołądku,  coctio,  concoctio ,  tiVi  łlotljcn  bC'^  ?}iagcn'3,  tic 
IsCrbauiiiij].  Krup.  5,  435.  strawienie.  'GOTOWlĘ  ob.  Go- 
tować ,  gotuję.  GOTOWCEM  adoerb.,  pogotowiu ,  goto- 
we, fcrticj ,  l'crcit.  I  obronę  i  skarbu  prowenta  będziem 
mieli  gotowcem.  Star.  Yot.  B.  Ozdobny  pałac  w  swo- 
jej wielmożności ,  Gotowcem  czeka  na  przyjęcie  gości. 
Chrośc.  Luk.  2,  92.  Krzywda,  ubóstwo  na  Jezusa  na- 
stępują, A  on  gotwcem  je  znosił;  eóz  ja?  Birk.  67.  K. 
55.  (z  ochotą,  niewzhraniając  się,  dobrowolnie,  chętnie). 
GOTOWIEC,  wca,  ?».,  człek  na  wszystko  przygotowany, 
rezolut,  determinowana  sztuka,  ciii  rcioliitcr  fOfcilfcf),  ber 
ju  nlkm  gleid)  fciliij  ift.  Tr.  —  '§.  Po  gorzałce  jeszcze 
jeść  przesuchy,  na  węglu  piec  pępki ,  A  słodek  tez  z 
kapustka  to  gotowiec  prędki.  Wiec  wędzonka,  więc  pa- 
na też  wedza  przesuchy.  Rej.  Wiz..  62.  (jadło  gotowe). 
NaGOTOWli),  gotowo,  fcrtiij,  Itmit.  (ob.  Pog^otowiu). 
Człek  ten  zawsze  ma  na  sfotowiu  respons.  Jabl  Ez.  154. 
(w  gotowości).  GOTOWłUCHNY,  a,  e,  GOTOWIUTEŃ- 
KI,  GOTOWIUSIEŃKI,  a,  ie,  —  o  adv.,  intens.  adj.  gotowy, 
gail?  fertiij  ,  ben  3liii]eiililicf  Dcrcit,  paratissimus ,  na  jedno 
palca  kinienic  gotowiuchny.  Mącz.  Gotowiuteńka  widzę , 
przyjść  na  nowo  w  czuby.  Teuł.  45.  c.  157.  Wyb.  GO- 
TOWIZNA ,  y,  ź.,  gotowego  co ,  zapas ,  co  się  na  dorę- 
dziu  ma,  gotowość  czego,  SowatC).  Mam  gotowiznę  drew 
i  mąki.  Tr.  —  §.  Gotowe  pieniądze  ,  gotów  ka ,  93nnrfd)aft , 
Imnr  @db ,  Cam.  gotovina  ;  Vind.  gotovinna ,  gotovi  de- 
narje ,  perpraulishtvu,  samoshenje,  yprizlien  denar;  Croat. 
gotovi  noYczi;  Slav.  gotovi  nuvci ;  Hoss.  na.in'iHOCTb. 
Dziś  gotowizna  płaci,  darmo  się  na  ścianie  Szynkarz  cie- 
szy kreskami.  Pot.  Jow.  201.  (nic  na  borg).  Wielkie 
summy,  i  na  prowizyach  i  w  gotowiznie,  umierając  zo- 
stawił. Kras.  Pod.  2,  29.  Gotowizną  płacić,  tani"  5aI)Icii, 
mit  Imnrem  ©cibc.  GOTOWNIK,  a,  m.,  gotujący  co,  przy- 
prawujący,  instniclor.  Mącz.  bcv  3iit'Cl'Citcr,  3uritI)tCV,  iSor^ 
bercitcr.  GOTOWO ,  adv.  {Boh.  liotowe) ,  przyrządziwszy 
się ,  cf.  na  doredziu ,  fcrtii] ,  [icrcit.  Już  wszystko  gotowo, 
tylko  wsiadaj.  Hoss.  Ha.iimo.  Jeszcze  u  nich  nic  nie  go- 
towo Ross.  y  HiixB  emc  Himero  He  fotobo.  GOTO- 
WOŚĆ,  ści ,  z.,  Boh.  et  Slov.  hotowost ;  Sorab.  i.  ho- 
townoicź  ;  Yind.  perpraya ,  perpraustvu  ,  perrozhnost, 
perpraulivost,  pervolnost ;  (Cam.  gotOvost  =  pewność); 
Ross.  roTOBHOCTb;  przyrządzona  sposobność,  stan  i  przy- 
miot gotowego,  bic  łkrcttfdinft.  Zastał  nieprzyjaciela  w 
wszelkiej  gotowości.  Ld.  ■—  Ci  którzy  objeżdżają  konie, 
i  ku  gotowości  je  ćwiczą,  nie  odejmują  im  biegu  ani 
skakania.  Gorn.  Dw.  550.  (ku  potrzebnej  doraźności ,  do- 
skonałości). Przykłady  cnoty,  bez  zbawiennej  nauki ,  nie 
mają  tej  gotowości ,  aby  człowieka  skutecznie  zbawić 
mogły.  Bals.  Niedz.  1,  200.  (tej  dzielności).  Polska  go- 
towość do  wojny  nieskora.  Birk.  Zam.  5.  Rząd  teraz 
bez  przestanku  zatrudnia  się  gotowościami  do  przyszłej 
wvprawv.  Gaz.  Nar.  1,  111.  przygotowaniem,  mit  bcil 
SukrciliuiGCii.  GOTOWY,  GOTÓW,  a,  e,  Boh.  hotowy, 
hotow;  Sorab.  \.  liotowe;  Ra<].  gotóv ;  Croat.,  Bosn. 
Slav.  gotov;    Ross.  rOTOBŁul;     Yiiid.  perpraulen ,    bersen. 


napraulen,  perozhen,  storien,  dapernefsen;  Cam.  per- 
pravlen,  perpravn;  (Cam.  gotov=  pewny,  bezpieczny);  przy- 
rządzony, przysposobiony,  ('crcit,  fcrtifl,  5ii(>crcitct.  Sejm 
zawsze  gotowym  będzie,  a  w  potrzebach  nagłych  zwo- 
łany. Gaz.  Nar.  1,  158.  Konst.  5  Maja.  Żebyś  na 
czwartą  godzinę  z  rana  był  gotów  w  podróż.  Teał. 
24.  c,  102.  rci|cfcvtiij.  Słysząc,  że  jesteś  już  w  po- 
dróż gotowy.  Pragnie  z  tobą  przed  twoim  wyjazdem 
rozmowy,  ib.  45.  c,  56.  Zawsze  gotowi  niegotowych  bi- 
ją. Pot.  Arg.  695.  Nad  niegoto\Yym  siła  ma  gotowy. 
Fot.  Syl.  210.  Pot.  Arg.  289.  Kiedyś  niegotowy,  nie 
wyzywaj  bitwy.  Pot.  Arg.  409.  —  §.  Zupełnie,  do  koń- 
ca, przez  kogo  przygotowany,  gaii,  fertiij,  fcrtiij.  Z  goto- 
wą rzeczą  przyjść  ,  parate  renire  ad  dicendum.  Mącz.  mit 
fcrtiijcii  śiiclicu  fiMinnen.  Słuchać  mi  jest  miło  tak  wiel- 
kiemi  naukami  gotowej  i  ustrojonej  rozmowy.  Orzech. 
Q{i.  146.  Podiodowski  do  prawa,  do  biegłości  w  ry- 
cerskim rzemieśle ,  do  wiadomości  rzeczy  koronie  Polskiej 
należytych ,  tak  gotowy,  iż  w  tem  mógł  nie  dać  nikomu 
przodku.  Gorn.  Dw.  516.  (tak  wprawny,  doskonały).  — 
§.  Dokończony,  (icciibigt,  fcrtiij.  Jeszcze  swoje  toaletę 
kończy,  ale  wraz  będzie  gotowa.  Teat.  19.  c,  14.  Odpis 
gotowy,  ib.  5.  b,  46.  —  Substanliie.  Gotowe,  ego,  n., 
ba>?  ffertiijc.  Ugodźcie  się  sami,  ja  do  gotowego  przy- 
stąpię. Teat.  47.  b,  6.  ib.  22,  95.  On  przyszedł  do  go- 
towego, nie  sam  robił  substancyą.  Teat.  17.  c,  51.  er  ift 
511111  "5crti(jeii  ijcfiniiiiicil.  Łacniej  co  począć  z  gotowego, 
niżeli  nabywać  nowego.  Cn.  Ad.  409.  Wino  jesień  z 
owocem  rozmaitym  dawa ,  Potym  do  sotowe^o  ^nuśna 
zima  w  stawa.  Kanc.  Gd.  15.  Pitagoras  uczniom  kazał 
milczeć ,  a  słuchać  gotowego.  Glicz.  Wych.  H.  5  b.  An- 
toniusz ,  gotowego,  jako  mówią,  zawsze  patrzył.  Kosz. 
Cyc.  A  i  b.  —  §•  Co  na  doredziu,  Im}  bcr  Spanb,  bcreit, 
fcrtiij.  1  ci,  którzy  chleb  gotowy  mają,  pożyteczną  ro- 
botą bawić  się  mają.  Sk.  Dz.  58.  (ci ,  którzy  nie  potrzebu- 
ją na  chleb  zarabiać).  U  wdowy,  chleb  gotowy.  Teat.  24. 
b,  44.  Najwdzieczniejsze  dobrodziejstwa,  które  są  go- 
to\ye,  które  same  na  nas  nabiegają.  Gorn.  Sen.  50.  Le- 
psza gotowa,  niż  czekana  fortuna.  Fred.  Ad.  48.  Dobrze, 
że  Jejmość  do  siebie  gachów  nie  nęci ;  bo  gotowa  nie- 
sława. Teat.  22.  c,  19.  (prędka,  skora).  Śmierć  gotowa, 
kiedy  medyk  głupi.  Opal.  Sat.  68.  Gotowe  zdrowie, 
kto  chorobę  powie.  Cn.  Ad.  cf.  grzechu  wyjawienie,  je- 
go zgładzenie.  —  §.  Gotów,  skłonny  co  robić,  decydo- 
wany,  ('ercit,  gciieiflt  dwai  511  tkii,  ciitfdilPlTcii.  {Yind.  ra- 
doyolen,  peinolen,  poyolen,  volen).  Gotów  jestem  na 
rozkazy  We  Pana  Dobrodzieja.  Zabf.  Dziew.  55.  (ocze- 
kuje tylko  rozkazów).  Najniższy  sługa;  zawszem  gotowy 
na  "usługi  We  Pana.  Teat.  49.  b,  84.  Był  gotowym  dla 
Chrystusa  na  śmierć.  Sk.  Żyw.  504.  Korona  męczeńska 
nie  była  zsrotowana  dla  Donńnika,  ale  on  był  gotowy 
zawsze  na  koronę.  Birk.  Dom.  69.  Na  wszystko  gotów 
człowiek  rozumny.  Ten  go  los  potka ,  lub  inny.  Hor. 
1,  257.  Nar.  §.  Gotowe  pieniądze;  gotowe «  gotowizna, 
pieniądze  in  natura ,  tmarCo  ®elb,  Yind.  perprayen,  ypri- 
zlien ,  perpraulen ;  Rag.  pjcnezi  gotovi ;  Ross.  Ha-iiiMiiuil. 
Zapłacił    1000    dukatów    HuUenderskich    gotowcmi    pie- 


no 


G  o  T  S  K  I  -  G  Ó  W  N  O  W  A  Ł. 


niędzmi.  Teat.  6,  119.  Nie  pomogą  damaszki,  ani  zło- 
togłowy, Ani  owe  pslrociny;  lepszy  grosz  gotowy.  M. 
biel.  S.  N.  19.  Obietnicą  nikt  nie  "syty,  na  każdy  dzień 
trzeba  chleba  za  gotowe  kupić.  Dudn.  Apophl.  22. 

Pochodź,  dogotować,  nagotoumć;  niegotowy,  niegotowość, 
niegołouńec ;  odgolować;  pogotować ,    pogotowiu;   przegoto- 
wać; przygotować ;  rozgotować;  ugotować;  lugotować;  wy- 
gotować; zagotować;    zgotować;  {Sorab.    1.    hotowne    pa- 
rabilis). 
GOTSKI,  a,  ie,  od  Gotów,  ijptliifc^.    W  potomności  oczach 
"wiek  nasz  blask  ten  straci,  Co   w  naszych  Gotski,  w  jćj 
nasz  tej  będzie  postaci.  Zab.  4,  251.      W  Gotskich  albo 
Krzyżackich  budowlach  jakowaś  części    one    składających 
nieszykowność.    Mon.  1^,  471.  (iotski  druk  =  dawne  Nie- 
mieckie   litcrzyska,    którenii  dawniej  wszystko  prawie    w 
Polszczę   drukowano;    a  i  teraz  nawet    w    książkach    od 
nabożeństwa  jeszcze  go  zachowują,  ber  gptl)łf(f;c  nitc  ticiit= 
fc^c  Snicf,  mmit  bic  altcit  pphiiiĄcit  Jliu^ijalicn  gcbntrft  fiiib. 
Przcjawszy  druk  od  Niemców,    mieliśmy    w  swoim  języ- 
ku książki  drukowane    Gotskim    czyli    Niemieckim    dru- 
kiem ,  aż  do  początku  teraźniejszego   wieku.     Gol.   Wym. 
78.  GOTYZM,  u,  m.,  duch  Gotski,    gotczyzna  ,  ©ot&ifd)Cr 
^cift.     Karol    XII,    tehiiąl  gotyzmem ,    jak    Alarykowie    i 
€ensp>-y'Kowie.    Zab.  2,  171.  (cf.  Sarmatyzm). 
GÓWNO,  a,  n.,    GÓWIENKO  ,  a,  n.,  demin.,  Boh.    howno, 
howynko;  Stov.  howno ;  Sorab.  2.  gówno,  fmrod ;  Sorab. 
i.  howno,  żiwotnc  fmrod;    Slav.  gÓYno ,    pogan;    Yind. 
gouna,  lainu,  glen ,  drek ,   ludnjak,    klat,    klatje;    Garn. 
govna,  ludnćk,  (Garn.   korn    turbidus ,  ob.    Kalny);  Bosn. 
guvno ,  ghnus  ;  Hung.  §auiij;  Rag.gb\no,  ghnoj,  ghnus, 
(gubina  sordes);  Carn.    govno,    gnyusz,    gnoy,    gómno , 
drek;  Ross.  Ka«,    rpaai;  (cf.  Cer.    liofteren).     Gnój  od- 
chodzący od  zwierząt   z  pokarmów  przetrawionych,  zwła- 
szcza   od   człowieka,    ber    Drccf  pr.  et  fig.      Pomarańcza 
żółta,  a  wżdy  gówno  gównem.  Fot.  Jow.  2,   15.    (pozór 
oszukuje).     Koza   rozmaryn    lubi,    a  zaś    świnia    gówno. 
Pot.  Jow.  53.  (dobra    psu    mucha ;    de   gusłibus    non    est 
disputandiirn).  Dziś  zjedli  kokosz,  a  nazajutrz,  gówno.  ib. 
95.  Słov.  Na  raz  hogno,  na  drulu  raz    howno,  Slov.  Pi- 
cha  na  ulici,  a  howno  wtruhlici;  Sorab.    Wez  to  gówno 
meschasch,    wez    wono    szmerźi.     Nie    będzie    z  gówna 
bicz.  Rys.  Ad.  43.  (z  piasku  bicza  nie  ukręcisz,  z  nicze- 
go nic  nie   będzie).  Muscerda  myszy    upominek,    gówno. 
Mącz.  Poślij  krówkę;    alić  ona  przyniesie  gówienko.  Rys. 
Ad.  35.  —  Dla  ogródki  brzydkiego    tego    słowa    prosta- 
ctwo mawia  ono  zamiast  gówno  ;    Świnie    tu  były,     czło- 
wieka nie  poznały,    a  ono  zwietrzyły.  Dwór.    F.    4.    GO- 
WIENNY,    a,  e,  od  gówna  pr.  et  fig.,  Srcct  =  .  Sorab.  1. 
howńane,    fmrodowe;    Yind.  klatjen ,    klatjast.   GOWNIA- 
STY,  a,  e,  pełen  gówna,  »pII  Srcif.  Sorab.  1.  hownoyite  , 
fmrodoyite ;  Rag.  góvnen ,  {Rag.  govnitti ,  izgovnitti  mer- 
dare);    Croat.  govnen.    "GÓWNOWAŁ,    a,    m.,  gatunek 
chrabąszczów,    w  gnojach    żyjących,    bcr    2l!i)tfilfcv.    Boh. 
howniwal  scarab.  stercorarius;  Slov.  howniwar;  Slav.  go- 
vnovalj ;  Rag.  gundovaj,    popgOYnar,    govnovagl ;    Croat- 
govnoval ,  gomnoval ,  kukecz  ;   Yind.  mouranz ,  gnoini  ke- 
ber,  mourini. 


GOWOR-GOŹDZIARZ. 

GOWOR,  GOWORZYĆ  ob.  Gawor. 

GOZDAWA ,  y,  i.,  herb.  W  polu  czerwonym  dwie  lilie , 
przez  które  związka  żółta.  Na  hełmie  pięć  piór  pawich ; 
takież  hlie  na  nich.  Kurop.  o,  18.  ciii  2Boppcit. 

GOŻDZ,  GWOŹDŹ,  ia,  m.,  kawał  żelaza  lub  innego  kruścu 
lub  drzewa  ,  z  jednej  strony  głowiasty,  z  drugiej  spi- 
czasty, do  wbijania,  ber  SJagcI.  Sorab.  2.  gofdź;  Sorab.  1. 
hofdż ,  hozdż;  Ross.  rBoajb;  Eccl.  rBO?Ai>,  miini,  uiii- 
miKi;  Boh.  et  Slov.  hieb,  hrebik,  {Boh.  hwozd  ozdo- 
wnia ;  Rag.  gvózdje  =  kruszec ,  żelazo ;  Slav.  gvozdje  >  że- 
lazo; zamek  u  strzelby;  sabljeno  gvozdje  =  głownia  sza- 
bli; gvoxdjen=  żelazny);  Slav.  klinac,  csavao  =  goźdź  ; 
Bosn.  cjavao ,  cjaval,  klinac ,  (gvozdje  =  żelazo) ;  Croat.  cha- 
vel;  Dal.  chyaval,  chyavo;  Slav.  Turc.  ekszer;  (Croat. 
guozdje  =  żelazo  ;  guozditi  cuneare)  ;  Yind.  shrebel ,  she- 
bel,  zhaul ;  Garn.  shebl,  (Garn.  gojsd  syha,  gojzdim  cu- 
neare). Gontale,  bretnale,  głowacze,  szkutniki,  ćwieki, 
ćwieczki,  gatunki  gwoździ.  Os.  Żel.  4.  Gwoździe  do 
przybicia  łat,  tarcic,  bywają  dębowe,  sosnowe.  Kluk. 
Rośl.  2,  139.  Z  której  strony  gwoźdź  wbijają,  tego 
ściana  jest.  Sax.  Rej.  Bydło  często  wtłacza  abo  wdepta 
sobie,  idąc  po  drogach,  goździe  w  nogę,  lub  kawałki 
żelaza  lub  drzazgi.  Dykc.  Med.  2,  429.  §.  U  tlisów,  kar- 
powe  gwoździe ,  służą  do  przyciągania  zymbratów  do 
wręgów ;  cumowe  gwoździe  służą  do  ściągania  szycia. 
Magier.  Msc,  Gw^oźdź  wiosłowy,  (Bosn.  sckaram  od  bro- 
da, skarani,  klin  od  vesala ,  soscira ;  Da/,  palacz).  Przy- 
bijać gwoździami  Ross.  rBOS^iirt,  rBOsaty ,  rBO/K,aK) 
npiirB0żK4aH) ;  Croat.  guozditi  cuneare.  —  §.  Gwoźdź, 
czop  u  beczki,  bcr  3<ipfcil.  Zawołano  go  z  piwnicy,  gdzie 
piwo  toczył;  on  kwapiąc  się ,  goźdź  mając  w  ręku ,  we- 
tknąć go  zapomniał;  dopiero  potym  wspomniał  na  szko- 
dę,   i  goźdź    w   ręku  mając,  z  smutkiem  się  do  piwnicy 

.,  wracał.  Sk.  Żyw.  2,  532.  Jedni  dla  goździa  nic  miodu 
nie  radzi,  1  memu  goździu,  gdy  kupuję,  wadzi.  Bratk. 
U.  5.  —  §.  Goźdź  u  główni  nożowej,  szablowej,  mie- 
czowej, szyjeczka  wchodząca  w  rękojeść,  bie  Jdigel  oil 
ciiier  łUiiige.  Tr.  Goźdź  u  siepacza,  Gall.  ioyere.  Tr.  bte 
Jtiigcl  ail  ciiicm  S^atfmcffcr.  —  §.  Medic.  Goźdź  histeryczny, 
clarns  histericus,  ból  głowy,  który  się  czuć  daje,  w  je- 
dnem  tylko  miejscu,  za  zwyczaj  po  nad  oczyma,  lub  w 
skroni  ,  jak  gdyby  goźdź  w  głowę  wbijano.  Dykc.  Med.  2, 
428.  emc  9(rt  JKigranc,  (Btcd)cii  im  Sopfe. —  aliter  Naro- 
śliny  przez  stawy  i  członki,  które  Łacinnicy  clavos  nazy- 
wają, my  ćwiekami  abo  gwoździami  nazwać  możemy. 
Syr.  759.  ?lii3tuiic^jc  aii  bcit  GMicbcrit  iiiib  ©ctcnfcii.  (cf. 
goździec).  —  §.  Fig.  Morał.  Goźdź,  mól,  frasunek,  cilt 
3?agel  imJlDpfe,  ciii  2Buvm;  Siimnicr,  Scforgiii^,  Sliigf}, 
Nie  miałbym  czuć  goździa ,  co  mi  serce  porze  ?  Pot.  Syl. 
234.  Wielkie  mu  dwa  gwoździe  w  łeb  wbijemy,  wiel- 
ką mu  ziemię  odejmujemy,  i  wojska  jego  zniszczymy. 
Star.  Woj.  'a.  4.  {Ross.  nojroosAHTt,  n04rBaH;a(HBaTL , 
podbechtać,  jątrzyć).  GOŹDZIATY,  GWOŹDZIATY,  a,  e, 
na  kształt  gwoździa,  iiagelfiiniiig,  iińe  cin  9?agcl  gcCtaltct, 
Ross.  rBOSjOBaiufi.  G(3ŹDZ1ARZ,  a,  m.,  rzemieślnik  od 
gwoździ,  ber  3iagel|'c^mib ,  Slav.  gsavlar,  (gvozdjar=  żele- 
znik);    Yind.  shreblar,    sheblizar;    Carn.    sheblar;     Ross. 


GOŻDZIARCZYK  -  GOŻDZICZEK. 


GOŹDZIKOWY  -  GI\A. 


111 


rBOSjaHHicB.  Goździarz  szkoduje  na  tem,  ze  żelaza  w  po- 
bliżu brać  nie  może.  Pam.  83,  022.  S.  aSrtD.  532. 
GOŻDZIARCZYK,  a,  tn.,  czeladnik  goździarski,  bcv  9JrtijcI= 
fcfimibcjcfetle  cbcr  23iirfcl}c.  GOŻDZIARKA,  i,  s.,  żona  go- 
żdziarza,  lub  robiąca,  przedajaca  goździe,  Me  3JaijcIftI;mi' 
bilili,  yind.  shreblariza,  sbreblarka.  GOŻDZIARMA,  i,  i, 
warsztat  goździarski,  bic  3inijcl|(f)mibc,  Ross.  rBOSjn-iŁHa. 
GOŻDZIARSKI,  a  ,  ie,  od  goździarza,  JJmjclfdimiD  =  .  Cani. 
sheblarski.  G0ZDZI.\RST\V0  ,  a,  n.,  rzemiosfo  goździar- 
skie,  iai  3?agelfd)mibl)(inbll'evf.  GOŻDZICZEK,  czka,  m., 
demiii.,  nom.  Goździk,  qu.  v.  GOŻDZIEC,  GWOŻDZIEC. 
GOŚCIEC,  G.  goźdźca,  gośca,  m.,  gościec  czyli  koTtun. 
Krup.  5,  G17.  On  nieszczęsny  gościec  abo  ko\[\.\n.  Sijit. 
Szk.  506.  Petr.  Wod.  21.  'Pek.  Cyr.  2,  105.  Gożdziec 
est  morbus  ipse;  non  modo  circa  capiUos,  sed  et  in  ve- 
nis,  neruis,  musculis,  carne  et  ossibus  haerens ,  et  vehe- 
menter  crucians;  kołtun  est  propie  caplllorum  ex  hoc 
morbo  complicatio.  Cn.  Th.  biV3  GMicbcwcifcn  "JOi"  bcm  3(U'3= 
Imidjc  bcś  2Bcid;fcl5Ppfi''^.  —  §.  Franca,  dworska  choroba, 
bic  2>cnii»)'cii(I;c,  bie  graiijofcii.  Francuski  gościec  naczy- 
nia dzieciorodne  popsuje.  Sak.  Probl.  212.  Człowiek  sam 
Francuzkim  goścem  pod  czas  drugiego  człowieka  zaraża. 
Sak.  Probl.  81.  GOŻDŻCOWATY,  GOŚCOWATY,  a,  e, 
kołtunowy,  ScidjfcIjppfiJ  >  ,  bt^^ioiiiil  jiiin  23ei(f)fcl50l.'f-  Zło- 
śliwe kości  nabrzmienie  zwykło  pochodzić  z  goźdźcowa- 
tej  przyczyny.  Perz.  Cyr.  2,  105.  Z  goźdźcowatej  ostrości 
soków,  pochodzą  nabrzmienia.  Perz.  Lek.  20.  U  ludzi 
'goźdcowatych  włosy  i  'kołtony  pokręcone  wyrastają. 
Sak,  Probl.  112.  Jest  wiele  *gośćcowatvch  w  Rusi.  Syxt. 
Szk.  407.  GOŻDZIENIEC,  ńca,  m.,  lilecebrum,  roślina 
rosnąca  na  wilgotnych  pastwiskach.  Kluk.  Dykc.  2,  56. 
boś  "Jfiigclfraiit.  §.  Goździeniec,  clararia  Linn.,  grzyb 
gładki,  podłużhy.  Jundz.  568.  Goździeniec  stęplowy,  pi- 
stillaris,  substancya  gębczasta,  podługuwata,  do  tłuczka  po- 
dobna, ib.  Goździeniec  drzewny,  hypo.vylon,  gałęzisty,  gałęzie 
rogom  jelenim  podobne,  ib.  Goździeniec,  kozia  bródka,  coi'- 
ralloides,  miętki,  mięsisty,  mający  gałązki  krótkie  na  wierzchu, 
niby  ząbkowane  ;  wieśniacy  go  używają,  ib.  Goździeniec  mcho- 
wy, tnuscoides ,  rośnie  na  miejscach  mchem  zarosłych,  i 
do  jedzenia  się  zażywa,  ib.  Goździeniec  palczasly,  difji- 
lata,  składa  sie  z  kupy  pałeczek  czarnych,  u  spodu  z 
sobą  złączonych.  Jundz.  569.  GOŹDZIK',  GWOŹDZIK,  a, 
m.,  GOŻDZICZEK,  czka,  m.,  demin.  §.  1.  mały  goźdź 
do  wbijania,  ciii  flciiicr  SiagcI.  (Sorab.  2.  goldźik;  Sorab. 
1.  hozdżik;  Ross.  rB034HK'B,  rBO.ijOMeK^B ,  rBor'jOK'i);  Boh. 
brebjrek  :  Vind.  shrebelz,  shebliza  ;  Carn:  shehhs  ,  she- 
bliz,  sheblizhk;  Croat.  chaylck;  Dosn.  cjaylicch).  Goździk 
żelazny.  Ld.  Goździk  drewniany,  ciii  *Pjiucfd)Cn.  Goździki 
u  lutni,  u  skrzypców  =  kołki ,  bic  ISirOd  mi  ciiicr  ?aiite,  ©cigc. 
§.  2.  Goździk  korzenny,  Caryophyllus  aromaticns,  Boh.  hre- 
bjćek;  Croal.  k\\nchev7.,  Dal,  garotaliidi;  S/ay.  karamsicliuk, 
klincsac,  karamlil  ,  Garn.  uagel;  Boss.  rnoajiiKa,  rB034HMi;a, 
Mi  "Mjciciii ,  6ciiiuviiiaiiclciii,  bic  ©cnnu-yiclfc,  tak  nazwa- 
ny z  przyczyny  kształtu  swego;  korzenie  to  w^onne,  jest 
owoc  drzewa  Indyjskiego  wielkości. jabłoni,  który  kieli- 
chem ukoronowany  przed  dojźrzafością  odbijają  i  suszą. 
Kluk.  Dykc.   I,   111.  Dyhc.  Med.  2,  ioó.  goździki  sklepo- 


we; goździki  kramnc;    dla  różnicy  od  kwiatów  goździków. 

—  Na  wyspach  Molukami  zwanych,  goździków  sie  naj- 
więcej rodzi.  Sk.  Zyw.  2,  584.  —  §.  5.  Goździk ,  Dian- 
thus  Linn.  bic  ?Jclfc,  Boh.  karatlat;  Slov.  karafllat, 
hrebjcky;  Sorab.  1.  nalik,  nalika ;  Sorab.  2.  nalchen; 
Slav.  karanfil ;  Croat.  klinchecz  ;  Yiiid.  klinzhez  ,  nagelz, 
nagel;  Ross.  rB034iiKa,  rB034HyKa ,  roślina,  której  jest 
bardzo  wiele  gatunków,  i  które  ogrodnicy  pielęgnują  dla 
pięknych  kwiatów.  Dykc.  Med.  2,  456.  Goździki  ogrodne 
są  pełne  i  proste ,  a  zowią  je  gwoździkami  od  w-oni 
szlachetnej,  którą  mają,  jak  gwoździki  Indyjskie,  któremi 
potrawy  korzenimy.  Urzed.  52.  Prócz  zwyczajnych  są 
Holenderskie  abo  Włoskie,  kwiatu  daleko  większego,  w 
kolorach  ledwie  zliczonych;  Chińskie  abo  kępiaste  ,  ma- 
jące okolki  kwiatu  czerwonego,  Saskie.  Kluk.  Rośl.  1, 
261.  Gwoździk  brodaty,  barbatus ,  bie  25ni1nelfe;  kartu- 
zek,  Carthusianorum,  bie  Cnrtdcilfcr  =  3?clfe ;  dziki,  arme- 
ria,  bic  luilbc  33ii|'ĄclilcIfc ;  główkowy,  prolifer ,  bic  y\>XOh 
fciibe ;  goździk  trawny,  deltoides,  bic  bcItnflccfiGC  3?clfc ;  tVę- 
zlowity,  superbus,  bic  ftoljc  3cClfc ;  karłowaty,  diminutus,  bie 
3ll'CViJllclfc ;  piaskowy,  arenarius,  biC  Silllbliclfc.  Jundz.  245. 

—  g.  4.  Gwoździk  Indyjski,  długosz  Indyjski,  Wielkie 
ziele,  Ottona  Włoska,  flos  Africainis,  bic  Jiliiii'tiliime , 
(tiirfifdie  ?fe!fc).  Syr.  899.  Gwoździki  zimne  albo  Indyj- 
skie, które  temi  czasy  nastały  w  Polszczę,  śliczny  a  pię- 
kny kwiat.  Urzed.  52.  —  |.  blande :  Dobry  dzień  me 
kochanie,  szafirku  ,  tulipanku  ,  najwonniejszy  goździczku. 
Teat.  11,  10.  (gołąbku,  rybko).  GOŹDZIKOWY,  a,  e, 
a)  od  goździków,  SJdęjleiii > .  Goździkowej  kory  funt.  Insi. 
cel.  I/it.  t.  j.  drzewa  goździkowego,  która  to  kora  po- 
dobna do  kory  oliwnego  drzewa.  Dykc.  Med.  2 ,  432. 
3Jclfcnliaiimriiibe.  Dazylia  gwoździkowa,  cariopliillata,  wo- 
nią ma  gwoździkową.  Cresc.  262.  Boh.  hrebjckowy.  b) 
Goździkowy  !  koloru  goździków,  iielfciifdrluij ,  Boh.  kara- 
fiatowy;  Ross.  rB034imnuri.  GOŻDZIOW.ATY,  Tr.,  ob. 
fjoźdźcowaty,  Goścowaty.  GOŹDZIOWY,  a,  e,  od  go- 
ździa ,  SJagcl'.  Ross.  tbosahhuh,  rBOS^iiHHufi.  GOŹDŻI- 
STY,  a,  e,  pełeu  goździ,  ooU  Sfmjcl.  Sorab.  1.  hozdźoyte. 

Pochodź,  dogwoidzić ,  nagwożdzid,    odgtcożdzid ,  zagiuo- 
żdzić,  pozagwazdiać,  nazagiuazdzać,  przezagwaidśae;-  cf.  guz. 

G   R. 

GRA,  y,  Z:,  Dok.  et  Shi'.  hra  ,  Sorab.  1.  hra ,  rha ;  Sorab. 
2.  gra;  Yind.  igra,  jigra,  pojigranje ,  shpil ;  Car/i.  jegra; 
Slav.  Rag.  Croat.  Bosn.  igra,  (cf.  igra);  Ross.  iirpa.  Ge- 
nit.  Plur.  grów,  gier,  gry;  bnś  ©nicI  511111  3cit'jertrci(', 
lim  ®elb  cbcr  liuifoiift.  W  liczbie  fraszek  łudzących  nu- 
dności ,  są  gry ;  w  liczbie  grów  pierwsze  miejsce  trzy- 
mają ,  szachy.  Kras.  fJst.  2,  85.  Gra  to  jego  nauka , 
w  szachy,  w  kostki,  w  karty.  Kulig.  Her.  159.  Spiel, 
£d)nd))>icl ,  5Śiirfel|'picl ,  Slartciifpicl.  06.  Chapanka,  trysetka, 
tryszak  ,  faraon,  kwindecz,  weintein,  onzedmi ,  maryaż. 
Teat.  24.  b,  7.  Gry  hazardownc.  Fam.  83,  1,  865.  .C>a= 
fnrbUncIc.  Wdał  sic  w  grę,  która  mu  była  rozryNyką, 
ale   potym    zamieniła    się    w  passyą.    Pam.    83,  2,  281. 


112 


GRAB  -  GRABARZ. 


GRABARZOWA  -  GRABIE. 


Yind.  jigreshelen  ,  vefs  teit  na  jigro,  potozhen  na  jigro. 
Gra  w  kręgle,  Segelfptel.  Bankietów,  gier,  maszkar  pa- 
trzy. Pelr.  Pol.  188.  Gra  w  fanty,  ^*faubcr)>icl.  (Ymd. 
Prov.  Kader  naibol  jigra  tezlie,  njei  obernit  imasli  plezhe  = 
kiedy  ci  się  gra  najwięcćj  szczęści,  nie  obracaj  się). 
Fortuna  z  ludzi  gry  sobie  wyprawujc.  Jabl  Tel.  129. 
(z  nich  sobie  żartuje).  —  Gra  idzie  o  co,  propr.  et  fig. 
mait  fptelt  bnntm,  ba«  gpicl  gcl>t  bnviim;  c^'  \\i  bariim  jit 
t^mi;  ii  gc^t  fcfet  bnnim.  Niemasz  ci  tak  głupich  między 
nami ,  abyśmy  nie  rozumieli ,  o  coć  gra  idzie.  Biel.  Kr. 
48.  dokąd  mierzysz,  iiunnim  C6  btr  JU  tlmit  ift ,  iiiobitt  bil 
jielft.  Krzyżakom  nie  o  wiarę ,  ale  o  panowanie  gra 
była.  Slnjjk.  454-.  Konrad  po  lud  większy  do  Mazowsza 
bieżał;  zaczym  oblężeni  poczęli  być  w  trwodze,  gdyż  o 
nie  gra  szła.  Biel.  Kr.  161.  O  cię  gra  idzie,  już  i  to- 
bie biada,  Kiedy  tuż  podle  gore  u  sąsiada.  Budn.  Apopht. 
67.  Tu  gra  o  życie  moje.  Wejj.  Mar.  5,  262.  Już  i 
o  nich  gra,  i  o  gardło  sprawa.  Wad.  Daii.  47.  Wre- 
szcie swojali,  czyli  Metela  odwagą  zginę,  o  tym  gra  te- 
raz. Pilch.  Sali.  258.  —  Bez  słowa  gra :  idzie  o  to ,  o 
owo,  ob.  Iść.  —  I  o  to  się  gra  nie  rozejdzie.  Cn.  Ad. 
281.  to  nas  nic  poróżni ,  hai  wirb  bic  ńtcitiibfdiaft  iiod; 
ittctjt  nuf('c['eil.  —  Trudna  gra  z  dziwakiem.  Zab.  7,  205. 
Trudna  gra  z  osobą  taką.  ib.,  sprawa  trudna,  mit  ciiicill 
©nllciifaiiijcr  tftś  etn  fĄnucrc^  Sptcl,  ift  fcl'ivcv,  mai  ani-^n-- 
fiditcii.  cf.  grać. 

GRAB,  u,  m.,  Boh.  habr  ;  5/o!'.  habr,  lirab,  gawor;  Sorab. 
2.  grab;  Carn.  gabr;  Slav.  grab;  Yind.  hrabrika ;  Croal. 
graber ,  grfib  dub ;  Bosn.  grab ,  carpinus  betulus  Linn. 
bie  3BeiPiictic,  i^agelnldic ,  Stciiitiitlie ,  drzewo  miernej  wy- 
sokości; dla  twardości  i  trwałości  w  rozmaitych  rze- 
miosłach zażywane  ;  w  ogrodach  gęste ,  piękne  i  trwałe 
formuje  szpalery.  Jitndz.  264.,  A7i/A-.  Rosi.  2,  20.  ob. 
Grabina ,  grabowy,  "(i.  Tylko  co  westchnąć  przyszło 
na  te  graby.  JabŁ  Buk.  Q  2.  t.  j.  grabieże,  rabunki, 
9Jauticrc»cit. 

GRABARKA,  i,  z.,  z  Niem.  §.  1.  grabarzowa  żona,  która 
kopie  ziemie,  bie  ©radertnii,  icid^gnibcrinn  !C.  Boh.  ry- 
bnjkarka.  Przyszła  garbarka  z  szewcową  do  sadu.  Papr. 
Przyk.  B.  ó  b.  —  ^.  2.  Chodzenie  koło  kopania  ziemi , 
stawów  etc,  tai  ©raficii ,  bic  iScfdłattiijimg  mit  ©rabcii.  Pan 
burmistrz,  miasto  sadów,  pilnuje  grabarki.  Klon.  Wor. 
15.  Mężowie  nas  mają  za  praczki,  kucharki,  Dobrze  że 
nam  nie  każą  robić  do  grabarki.  M.  Biel.  S.  N.  15. 
Wiedzą  to  i  kopacze,  i  inni,  którzy  grabarkę  robią. 
Syxt.  Szk.  11.  GRABARSKI,  a,  ie,  od  kopania  lub 
grabarza,  ©mbcil',  5lim  ©raku  gcborig.  Do  zakładania 
stawów  trzeba  dobrego  majstra  grabarskiego.  Kluk.  Ztu. 
5,  196.  ciiieti  G"teit  leidigrabermeiftcr.  Łokieć  grabarski. 
Teat.  8,  35.  GRABARSTWO,  a,  «.,  grabarka  2),  Ui 
©rnkli.  Piscinarius ,  który  ma  chuć  ku  kopaniu  sadza- 
wek,  rad  się  z  garbarstwem  obchodzi.  Mącz.  (jRABARZ, 
a,  m.,  z  Niem.  bcr  ©rabcr,  j.  S.  Icid/grabcr ,  Boh.  rybnj- 
kaf;  kopacz,  osobliwie  który  stawy  kopie.  A7mA.  Zw.  o, 
19.7.  Niegodna  rzecz,  aby  kto  tę  zapłatę,  którą  czyni 
nauczycielowi  za  syna  ,  miał  równać  z  zapłatą  tą  ,  którą 
wydaje  grabarzowi,  Glicz.  YYych.  M.  o  b.   (@tt'fvicgtc  baittt 


ber  ©ro^fiied/t,  ber  mir  pfliigt,  Sc^naf;  fi'  ind,  nl^  ber  @e= 
le^rtc  friegt,  Ser  \}ai  kforgt,  mai  mir  nm  ^crscit  liegt. 
©ellert).  (cf.  grobarz).  GRABARZOWA,  y.  I,  żona 
grabarza ,  t)(i  ©rdberź  SJBeiD. 

'GRABIĄ,  i,  m.,  "Grof,  po  teraźniejszemu  Hrabia,  z  Niem. 
ber  ©raf.  Według  starej  Saskiej  Niemczyzny,  to  słowo 
grotr  albo  grabią,  znamionuje  sędziego.  Szczerb.  Sax.  69. 
ib.  152.  (ob.  Grabstwo).  Toporów  starożytnych  synie, 
Moja  czci  i  ozdobo,  Grabio  na  Tęczy  nie.  P.  Kchan.  Jer. — 
§.  2)  W  niektórych  prowincyach  =  burgrabia,  podstarości. 
Tr.  (cf.  burgrabia ,  falcgrabia,  margrabia). 

GRABIC,  ił,  i,  UGRABIAĆ  cz.  niedok.,  ugrabió  dok.,  {Boh. 
hrabati,  hrab;im,  hrabawam ;  Sorab.  2.  grabasch;  Bosn. 
grabbiti,  (u  grabus  certatim);  Rag.  grabiti ,  ugrabiti, 
zgrabili  rapere ,  abripere ,  grabechi  rapax :  Croal.  grabiti 
rapere,  grablyati  raslris  euellere,  zgrabili,  zgrablyujem  = 
uchwycić,  porwać;  Yind.  et  Carn.  grabiti  >  rwać,  grześć, 
grabić,  (grabez,  vrabez  =  wróbel);  Ross.  T\)a6inh,  rpaójiio, 
rpecTb,  rpecTii,  rpe6y  =  grabić,  (crpeÓKH  zgrzebie);  (Eccl. 
rpeóy  ctHO  grabie ;  rpeój  3-Mepuiaro ,  norpe6aio  po- 
grześć ,  rpeóy  seciOMi  remigo) ;  ( cf.  Ger.  grapfeil , 
raffcil ,  greifeii ;  Svec.  grabią  =  chwycić ;  Dan.  gribe , 
9fbfncl)f.  gripcii;  Angl.  grope  ;  Graec.  yorTTSfstr ,  yoinog; 
Hehr.  CT^JN  egroph  pugnus;  Hebr.  £^1  verrit;  Syr.  cumu- 
lalim  abslitlit);  cf.  Lat.  rapere;  //«/.  araffare;  Swec.  rappa ; 
rnffcii,  lucgraffcit,  iitcgncbmen ,  pl/iiibcrii;  zbierać,  ciążać; 
(Yind.  rubiti ,  salog  vseti ,  fenlati ,  saloguvat  ,  isarati ; 
runsarali;  Croat.  plenyali).  Jagiełło  kmieciów,  którzy 
nie  chcieli  stacyj  dawać ,  kazał  grabić  obyczajem  Lite- 
wskim ;  ale  go  królowa  prosiła  ,  aby  poddanym  ubogim 
gwałtem  dobytków  nie  brał.  Stryjk.  iii.  cf.  dzieckować, 
na  dziedzica  przez  dzieckiego  zabierać,  zagrabiać.  —  §. 
Grabiami  zmiatać,  zbierać,  ściągać  do  siebie,  lub  w  ku- 
pę, Boh.  hrabati;  Carn.  grabiti;  Croat.  grablyati;  Yind. 
grabiti,  grablenje;  rcdieii,  mit  bcm  Dtec^cn  nii  fit^  jiel^en, 
(barfcii).  Grabić  siano,  słomę.  Cn.  Th.  Grabić  ziemie 
posianą,  cf  bronować.  Rimari,  grabiami  czyście  ugrabiać, 
każdą  bryłkę  rozbić.  Mącz.  —  fig.  Człowiek  fałszywy,  i 
tak  i  owak  słowa  odmienia,  i  strzyże  i  goli,  i  grabi  i 
siecze.  Weresz.  Reg.  118.  (cf  a  biało?  biało!  czarno? 
czarno).  Prov.  Slov.  Każdi  pod  seba  hrabe ;  każdy  pod 
siebie  grabi,  garnie,  na  swoje  koła  ciągnie.  GRABI- 
CIEL,  a,  OT.,  który  grabi,  ciąży,  bcr  ^Ihlnbercr,  *^*fanbcr, 
Jtedier  (cf  dziecki);  Ross.  T\m6menh.  W  rodź.  żeńsk.  GRA- 
BICIELKA,  i.  GRABIE,  i,  plur.  Boh.  brabó ;  Slov.  hra- 
bie; Hung.  gereblye  ;  Sorab  2.  grabć ;  Sorab.  1.  rabie.; 
ZidsH.  grabglje;  Gron/,  grablye,  rablicza,  zubache,  zubczi; 
Carn.  grabie,  rabliza ;  Yind.  grabie,  greben ,  (cf  grze- 
bień); [Carn.  greben  =  żelazne  grabiej;  Ross.  rpaÓM, 
(rpeója  grabienie) ;  Maioross.  brabli ;  narzędzie  gospo- 
darskie, którera  żyto  i  siano  grabią,  merga.  Mącz.  ber 
9Jcd)Cii ,  bic  ,S)rtrfc.  Grabie  drewniane ,  potrzebne  ogrodni- 
kowi do  zagrabiania  posianego  nasienia.  Grabie  żelazne, 
do  rozbijania  grudek,  i  gładkiego  równania  ziemi.  Kluk. 
Rośl.  1,  81.  Ziemia  zrównana  grabiami,  i  zdrobiona  na 
zagonie.  Cresc.  200.  Kosy  do  zboża,  mają  nad  żela- 
zem osadzone  grabie,    o  czterech  długich  zębach,    któ- 


GRABIEĆ  -  GRABÓW. 


GRA  BO  WIEC  -  GRAĆ. 


ii; 


rcby  skoszone  zboże  od  stojącego  oddzielały.  Kłuli.  Rośl. 
5,  121.  iiai  DJcff  an  ber  gcnfc.  ob.  Grabki.  Grabie  pełne 
czego ,  eiiic  Spnxfc  ypll.  —  §.  Conlemt.  Pobfem  kudły  gra- 
biami drabuje.  Zebr.  Ow.  540.  (pectit.  cf.  grzebień).  GRA- 
BIE herb;  są  grabie  białe  do  góry  postawione,  utkwio- 
ne na  wzgórku  zielonym ,  o  siedmiu  zębach ,  w  polu 
żółtym.  W  hełmie  pięć  piór  strusich.  Kurop.  3,  18. 
CIII  3Bnp))CU.  (§.  2.  Grabie  ob.  Grab',  grabina  drzewo). 
GR.4BIEĆ  nijak,  niedok.,  zgrabieć  dok,  kurczeć,  kurczyć 
się,  stać  się  skurczonym,  zesztywnieć,  fnimm  liicrbcil, 
5ufammcn  fdiriimpfcii.  Zgrabiały  raczki,  mrozem  bvł  prze- 
jęty cały.  Mon.  76,  1.  (cf.  kół.).*  GRABIEŻ ,  y,  z.,  kon- 
fiskowane rzeczy.  Cn.  Th.  297.  'ciąża,  eiii  gcpfanbetC'3 
obcr  cpnii»drtc>3  <Sint.  (cf.  Mzieckowanie).  §.  Grabież,  po- 
grabienie ,  zabranie,  konfiskowanie.  Cn.  Th.  297.  iai 
Gonfiiydrcn ,  ^Hiinbni;  Boh.  obstawek.  —  §.  Rapież,  ra- 
piezlwo ,  rabież,  rabieztwo,  rabunek,  5osn.  grabsa;  Hoss. 
rpaóea;^;  ber  Siaiib.  Czemu  gwoli  tej  do  Kolchów  gra- 
bieży. Wysmukła  Argos,  Magnetyjska  bieży?  Chrośc.  Ow. 
154.  Rag.  grabscja  rapacitas.  GRABIEZNIK,  a,  m.,  za- 
grabiacz,  zabieracz,  ber  SBcijra(fcr,  5BcijncIimer;  '].tfaiibcr. 
Boh.  hrabac ;  Ross.  rpa5iiTe.ib  ;  Croat.  grabitel ,  grablyi- 
vecz ;  Rag.  griibilaz ;  Carn.  grabesh,  (cf.  drapieżnik). 
Gińmy  dla  ojczyzny!  Biada  tym  nikczemnikom  służebnym 
dziczyzny.  Zwieńczonych  grabieżników ,  ziemi  niszczycie- 
lów.  "Za6.  12,  177.  Nagi.  GR.4BIEŻNY,  a,  e,  od  "gra- 
bieży, zabrany,  zajęty,  zagrabiony,  ciniftucirt ,  nieijijeiipmincii , 
ije^frtiibct,  ijcraubt.  Grabieżna  klaczą  kontentuje  się  i 
plewami.  Rys.  Ad.  15.;  Ross.  rpaónTe.ifcCKifi.  GRABIE- 
ŻYĆ,  act.  imperf.,  gwałtem  cudze  zabierać;  Ross.  rpa- 
CiiTc.ibCTBOBaTfc ;  miiticit. 

GR.\B1NA ,  y,  :'.,  Hrabina ,  bie  GHiifiini.  cf.  burgrabina , 
falcęjrabina  ,  martrrabina. 

GR.\BINA ,  y,  z.,  drzewo  grabowe ,  u'Cip  SiidicnBcIj.  Gra- 
bina do  opału  bardzo  przednia  jest.  A7uA-.  Rośl.  2,  21., 
Boh.  hrabi;  Rag.  graboyina;  Ross.  rpaóiiHa.  GRABISKO, 
GRABISZCZE,  a,  «.,  Boh.  hrabi.^ite,  trzonek  grabi,  ber 
Sedtcnfticl.  X.  Kam. 

GRABKI,  bek,  plur.,  demin.  nom.  grabie,  cin  tleilicr  3!e= 
d)en,  Ober  i)!c(f  nii  ber  Scnfe.  {Sorab.  1.  rabicżki;  Ross. 
rpaóe.iLKn;  Carn.  kopida).  Grabki  przy  kosach  bywają, 
gdy  owies  abo  tatarkę  sieką.  Mar:-.  Owsy  sierpem  żiia, 
albo  na  grabki  kosa  sieką.  Natir.  Sk.  16.  Sieczenie  na 
grabki  zboża,  ma  ten  pożytek,  że  się  pokosy  równo 
składają,  ib.  80.  b)  stołowa  grabka ,  stołowe  grabki  =  ga- 
tunek widelców  mnogokończatych,  ciiiC  it|d)tjabcl  mit 
mebrercn  Sniifeii.  Grabki,  widelce.  Teał.  28.  b.  108. 
GBABOLIĆ  Ci.  niedok.,  grześe,  grzebać  nogami  jak  kury, 
mit  beti  g-iipen  grnl'cn,  fdtarren,  wie  bie  Siibner.  Wpląta- 
łeś się,  jako  kokosz  w  zgrzebie,  która  im  sie  \viecej 
graboli  z  nich,  tom  sie  bardziej  pląta.  Sowit.  16,  ob. 
Wygrabolić  się.  GR.\BOŁUSK,  a,  m.,  lozia  cocoothrau- 
stes  Klein.,  ber  Sirfdtftilf,  Sernkigcr,  ptak  wielkości  kwi- 
czoła, żywi  się  jądrkami  pestek  wiśniowych  i  orzechów, 
które  dziobem  dobywa,  gatunek  klesków,  rzędu  wró- 
blego.  Zool.  Aar.  219.  Gr!.\B(_)W,  a,  m.,  miasto  w  Ka- 
lisk.    Dykc.    Geogr.    1,  218.    eiiic    Stabt    im    Halifd)ifd>en. 

Słownik  Lindego  wyil.  ?.  Tom  II. 


GRABOWIEC,  wca,  m.,  miasto  w  Bełzkim.  Dykc.  Geogr 
1,  248.  eitie  Stabt  im  5?cljf.  GRABOWIECKI,  a,  ie.  od 
Grabowca ,  ©roboiPtejer  =  .  Starostwo  Grabowieckie.  Dykc. 
Geogr.  1,  248.     Piwo  Grabowieckie.  Syr.  946. 

Pochodź,  nagrabić,  odgrabić ,  pogrubić,  iigrabid ,  prze- 
grabic ,  rozgrabid,  przygrabid ;  zagrabid,  zgrabiały;  zgra- 
bny, niezgrabny. —  |.  grzebień,  grzebienek,  grzebieniowy, 
grzebiennik,  grzebienica ,  grzebieniarz;  zgrzebie,  zgrzebio- 
wy,  zgrzebny,  zgrzebiany;  zgrzebło,  zgrzebeiko.  §.  cf.  grze.śc, 
grzebad ,  grób  i  t.  d.  —  §.  Vind.  grabez,  vrabez ,  irabel -- 
wróbel. 

GRABOWY,  a,  e,  od  drzewa  grabu,  3Bei^In'id)en  =  .  Drzewo 
grabowe  jest  bardzo  twarde  i  białe ;  na  osi  do  pojazdów 
bardzo  zdatne.  Kluk.  Rośl.  2,  20.,  Boh.  hrabowy,  hra- 
bićny;  Carn.  graboye;  Bosn.  graboy;  Croat.  grabroy;  Ross. 
rpaóoBbul ,  rpaunuHUil ,  rpaóe.ibHbin. 

GRABSKI  ob.  Hrabski.  GR.\BST\VO  ob.  Hrabstwo,  cf.  bur- 
grabstwo,  talcgrabstwo ,  margrabstwo. 

•GRABSZTYKIEL,  kia,  »n.,  GRABSZTYCH ,  u,  w.,  z  Mem. 
ber  @rab|'tid'el,  dłuto  do  wyrycia.  Rylec,  grabsztych,  na- 
rzędzie sztycharskie ,  którym  na  blasze  ryje.  Jak.  Art.  5, 
514.  Iżby  słowa  moje  były  wyryte  grabsztyklem  żela- 
znym na  ołowie ,  abo  na  kamieniu  ,  żeby  wiecznie  trwa- 
ły. Radź.  Job.  19,  24.  ib.  Jerem.  17,  1.  (rylcem  żela- 
znym. Bibl.   Gd). 

GR.\Ć,  al,  a,  gram,  cz.,  niedok.,  Grywać  czestoll.,  Boh. 
hrati,  hral,  hram,  hragi  ,  hniwam ;  Slov.  hra(  sa;  Croat. 
igraitisze;  Sorai.  2.  grasch  ;  Sorab.  \.  hrayu  ;  I7nrf.  jigrat; 
Bosn.  igratti;  Carn.  jegram ;  Ross.  iirparb,  nrpŁieaib ; 
fpicleil.  §.  a).  Gre  jaką  grać ,  bądź  o  pieniądze ,  bądź  dar- 
mo, Ross.  ciiirpaTb,  cinrpuBaib,  pasurpaib,  pasiiirpu- 
Baib;  cin  Spici  fiucicii.  Nie  graj,  nie  przegrasz.  Rys.  Ad. 
44.  Grać  karty,  kostki ,  szachy,  w  arcaby,  abo  w  karty, 
w  kostki,  w  szachy,  w  arcaby  etc.  Dtidz.  12,  Jlarteil , 
'Eiirfel,  ^ijHii  ;c.  tpieleit.  Slov.  hraf  sa  w  karti.  Częstu- 
je, gra,  baliki  daje,  szafuje  pieniędzmi.  Teat.  14,  107. 
Ociec,  aby  syna  nie  zlecał  takiemu,  któryby  dobrze  grać, 
abo  yy  jedenaście  siedm  miotać  umiał.  Giicz.  Wych.  L. 
8  6.  A  w  cóż  tedy  grali?  czy  nie  w  maryasza ,  w 
weintena?  Teat.  22,  66.  Jeśli  ociec  kostyra;  takiż  się 
syn  bierze.  Gra  już  'kostek  (kostki),  gra  i  'kart,  \y  je- 
dynastym  roku.  Opal.  Sat.  56.  Grać  o  pieniądze,  grać 
\\  pieniądze.  Dudz.  12.  iim  ©clb  iineleii,  t.  j.  stawiając 
we  grze.  Cn.  Th.  Grać  na  suknia=  to  jest,  sta\yiać  ja 
we  grze.  Cn.  Th.  feineii  flforf  mi  cincl  fcfecn.  —  §.  b).  Fig. 
tr.  Jeśli  w  ciągu  trzechletniej  tenuty  dzierżawca  umiera; 
arendarz  z  dóbr  ustąpić,  a  z  sukcessorami  o  niedobior 
grać  powinien.  Ostr.'Pr.  Cyw.  1,  274.  t.  j.  czynić,  pra- 
wem czynić,  er  fi'tl  mit  iDneii  bnnim  rediten,  frojep  fubrett. 
Potrafię  z  We  Panami  grać  u  każdego  sądu.  Boh.  Kom. 
1,  69.'  Ja  gram  dzisiaj  zdrowiem.  Pot.  Syl.  86.  t.  j. 
gra  mi  dziś '  o  życie  idzie,  bciite  fcfie  id;  meiii  ?cl'Cii  auH 
śpiel ,  mein  8c['eii  ift  ^ciite  im  topiele.  —  §.  c).  Musie.  Na 
narzędziu  muzycznym  tony  wybierać;  Croat.  igrati,  cf. 
'gedżić;  V(nrf."goditi ,  sagoditi;  fpielett  (aiif  eiitem  ^niitu- 
meiite).  Grajcie  wesoło,  grajcie  radośnie,  Niechaj  nam 
serce    z  yvcsela  rośnie.  Aar.  Dz.  1,   125.     Gdy  sie  chcą 

13 


114 


GRAC. 


GRACA-  GRACOWAĆ. 


ucieszyć  muzyki  ochłodą,    Tak  im  grają    jak  owym,    co 
ich  na  śmierć  wiodą.  Paszk.  Dz.  53.     Jak  im  grają,    tak 
skaczą,  ib.  50.     Na  żadnym    instrumencie    nie  gra.   Teat. 
19.  b,  37.     Grać  na  lutni,  na   kornecie.    Cn.    Th.    Grać 
na    klawikordzie,    na    org.inach.  —    Grać    na   flecie' dąć 
na    flecie,    bte  gUHe  Hnfcii.     Grać    taniec,  aryą,  piosnkę. 
Wałtorniści,  odchodzą,  powtarzając  grany  wiwat.   Teat.  c>± 
b,  GA.  (na  instrumentach).     Grana    msza.  —    g.  Fig.  Oj- 
cze mój ,  wszelkie  we    mnie  znajdziesz  posłuszeństwo.  C.. 
W  te  rai  graj;  a  widzi  Wać,    kiedy  ja  pogrożę,     Jakaś 
teraz  malutka!   Treh.  S.  M.  127.  t.  j.  tym  tonem  ze  mną 
mów ,  iii  btcfcm  iiMiC   fprici).  —    O  niektórych    zwierzętach 
mówi  sie:  że  grają:  Cietrzewie  grały,  a  ich  cieciorki  ko- 
kafy.    Bantal.    Job.  bic    31:tcrŁat;ilC    follcnt.     Głuszce  na 
zejściu  zimy,    samotnie  na  drzewie  siedząc,     grają.    Zool. 
239.  He  SuHidlłiiC  toticrii,  (baljcil).  Przy  domu  psy  szcze- 
kają;    w  kniei  zaś  grają!    Kriij.  Pod.  62.    bic  ^"tllllbe  aiif 
ber  Saflb  fdjlaflen  aii  (1'cllfii).     Trąba  już  głosi,    psy  grają 
za  wczasu ,    A  ciebie  na  koń  sadzi    chęć   gorąca.    Kniai. 
Poez:  1,  112.  Jakiekolwiek  nasze  są  psy,  przecież  I  one 
też  będą  grały,   (Bo  lak  się  zwie,    gdy  szczekają);    A  ja 
myśliwiec  zuchwały,  Pojdę    w  knieję    za  tą  zgraja.  Kras. 
List.  190.     §.    W  piersiach,    w  gardle    gra,    chrapliwie 
się  odzywa,  c3  ntc()clt  mif  btt  Snift,    im   ^nlfe.     W  gar- 
dle jakby  w  piszczałki  albo  w  dudki  grają.    Piersi  przez 
wielką  ciężkość    ledwie    oddychają.    Prot.    Kont.    A  o  b. 
Gra  mu  w  piersiach  =  śmiertelny.  X.  Kam.  §.  Trunek  gra  = 
robi ,    ciii  ©ctrćinf  nrkitct.     Tym  sposobem   likwor    zaraz 
grać  zaczyna ,    i  kwas  swój  traci.   Torz.  Szk.  257.  —    §. 
Armaty  grają,   są    w  robocie,    biją    z  nich,    bie  SaiiOllCll 
ipiclcit.     Sto    armat  naszych  tak  skutecznie  grały,  iż  pra- 
wie wszystkie  nieprzyjacielskie  pozrzucały    z  lawetów.  A^. 
Pani.  2,  229.  Działobitnie  wyłamowe  powinny  grać  dniem 
i  nocą,    celując  armaty    w  sam  spód  muru.  Jak.  Art.  2, 
556.  —  §.  Grać  jaką  osobę,  rolę- udawać,  prezentować, 
ciltc  ^'erfon,  eiiic  3{ollc  ftńdcii.     Jakąż  ja  w  tej  okoliczno- 
ści gram  osobę?    Teat.  7,    25.    (cf.    figurę    prowadzić). 
Koniecznie    chce    grać  bohatyra.  Teat.  45.  c,  119.    Wyb. 
Trudnej  podjęłam    się  grać  roli.  ib.    52.  b,   15.     Dobrze 
grała  swoje  rolę.  ib.  15,  68.    —    §.  Grać,    igrać,  swy- 
wolnie  się  bawić,    fpicicil ,    triiibcilt.     Dzieci    grają  =  igrają. 
Grać  komu  na  gębie.  Put.  Arg.  60.    cl',    koły    komu    na 
głowie    ciosać,    eincitt  mif  bcm  ajioiilc  Ccnim  fpicicii.    A  ty 
coś  wygrał   w  pokorze ,    Iż    ci  po  łbie    kto    chce    orze , 
A  iż  cię  tak  wszyscy  znają.  Więc  ci  też  na   gębie  grają. 
Rej.  Zw.  231   b.     Nie  spodziewałem  się,   byś  sobie  ple- 
banowi mógł  dać  grać    na  nosie.    ^YeJ.  Org.  9.    fid;  son 
iljm  oiif  ber  Slafc  findcn   lajfcii.     Nic    trwóż    się,    że   gra 
szczęście  z  twą  osobą.   Groch.   W.  599.     Znowu  im  mo- 
rze szczęśliwie  'stanęło,    Jak  grał,     tak  się  im  wszystko 
dobrze  stało.  Auszp.  60.  t.  j.  igrając,  jak  fraszką,  tcic  im 
©picie,    fpiclcilb ,    bez  trudności.     Grając  on  więcej  zrobi, 
niż  drugi  pracując,   (śpiewając,  tańcując,    na  jednej  no- 
dze, żartując,    śpiąc).       Gra    w    sprawach    zbawiennych, 
w  rzeczach  bozkich  żartuje.  Smotr.  Ex.  pr.    W  sprawach 
bozkich  grać  nie  dopuszczały.  Smotr.  Ap.  o.    (cf.  drwić). 
Pochodź,    gracz,    graczka,    granie,    grany;    bazgrać, 


bazgracz,  bazgranina;  grawalny,  grawac ,  grywać;  gracki, 
gracko;  dogrywać,  dograć;  nagrywać,  nagrać;  ogrywać, 
poogryiuać,  ograć;  odgrywać,  poodgrywać ,  odegrać,  ode- 
grana; pogryiuać ,  pograć;  przegrywać,  poprzegrywać, 
przegrać,  przegrana;  przedgrywać ,  przedcgrać  ,  przedgra- 
wek;  priygrawać ,  przygrawek;  rozegrać  sie,  rozgrywać, 
sie;  wygrynmć ,  powygrawać ,  wygrać,  wygrana;  zgrawać 
pozgrawać,  zgrać;  zagrawać,  zagrać;  spoigrający.  Igrać, 
igraszka,  igrzysko,  doigrać,  naigrać,  ponaigrawać,  nai- 
grawać  się,  poigrać,  przeigrać ,  rozigrać  się. 

GRACA,  y,  z.,  Boh.  kratce,  krace;  Slov.  grace;  z  Niem. 
bie  STrn^e,  (cf.  fra^cn  5(blg.  Jwt.)  narzędzie  do  kopania, 
siekania  etc.  ber  ftiirft.  {Ross.  KiipKa ;  Garn.  pralza ,  sar- 
peza ;  Bosn.  objetelica).  Graca,  haczyk  ostry,  osadzony 
na  końcu  kija,  na  trzy  lub  cztery  stopy  długiego.  Brzost. 
Duch.  420.  Graca  ogrodnicza,  do  chędożenia  ulic. 
Kluk.  Rośl.  2,  159.  bie  ®artcn{iaue.  Gracą  kopiąc,  piasek 
łopatą  z  rowu  wyrzucać.  Cresc.  143.  Graca  ogrodnicza, 
albo  też  oracza,  grabki  żelazne.  Cn.  Th.  bic  ©dtfmcfe, 
©dtbniie.  Graca  vvidlasta  ogrodnicza  ■■  raotyczka  dwójzęba. 
Cn.  Th.  ber  ©drtticrfarft.  Graca  szeroka  =  motyka ,  bie 
S)ani,  ber  Slarfi.  Były  u  Amurata  ku  dobywaniu  zam- 
ków długie  żelaza  kończate  i  nakrzywione ,  jako  też  mo- 
tyki ,  rydle ,  grace  i  inne  rzeczy.  Baz.  Sk.  280.  Graca 
wapienna,  mularska.  Kluk.  Rośl.  2,  159.  bic  9Hi)rtelfru(fe , 
SKortelliaiie.  Graca  u  mularza,  żelazo  trójkątne  zakrzy- 
wione, na  drążku  oprawne,  którym  się  wapno  gracuje. 
Magier.  Mskr.  Graca  kominiarska.  Kluk.  Rośl.  2,  159.  btC 
Sra^e ,  i)ai  Straleifeit  ber  9iaucl;faitgfcl;rcr.  ob.  Gracować.  — 
§.  Do  wyciągnienia  z  kłaków  przedniejszego  przędziwa 
służą  grace  dróciane.  Przędz.  108.  .'pcdjel,  'filaij^e^d 
Ross.  Meca.iKa. 

GB.\(JSKO,  a,  n.,  grat  podły  nikczemny,  eni  fc^lc^tc^, 
l)dplid,)C§  @crdt(ie,  9himmcleo.  Stare  graciska  były  nic  nie- 
warte.  Teat.  54.  c,  d  i  i. 

GRACKI,  a,  ie,  Ross.  HrpeuKiii ,  dobrego  gracza,  tęgiego 
człeka  oznaczający,  walny,  cf.  'czysty,  Spiclcr<,  fptcler= 
mdfiij,  trcfflicf],  iimcfer,  fcrny.  Jak  mnie  nie  kochać?  taki 
ze  mnie  cacka,  Talijka  smukła,  piękna  buzia,  mina  gracka. 
Znhl  Firc.  02.,  Tręb.  S.  M.  95.'  Arystyp  do  biesiady 
Gracki,  wesoły,  lubi  jeść  dobre  objady.  Min.  Ryt.  1, 
510.  To  ruszenie,  ta  postać,  czy  gracka  jest?  Teaf.  15, 
31.  Będziesz  mi  gracka,  jeśli  co  z  niego  wyssać  po- 
trafisz! ^Teat.  7,  44.  GRACKO  adverb.  rcd)t  luńtfer,  trcf» 
flicft,  Dray;  [Ross.  iirpeuKii,  cf.  'czyście).  Już  teraz  wszys- 
tko gracko ,  gdyś  się  i  ty  przecie  Wydrapał.  Min.  Ryt. 
1,  282.  Byłem  w  kilku  okazyach,  stawiłem  sie  gracko. 
Teat.  24,  105.  Gzart.  Nie  wie,  co  mówić,  gracko  go 
złapali,  ib.  25.  c,  119.  Gracko  się  wyśliznął.  Ossol. 
Baj.  2.  Czas  korzystać  z  jego  powolności,  kiedy  na 
moje  usługi  tak  czuły.  Trzeba  tu  gracko  zażyć  Jegomo- 
ści. Zab.  12,  250.  Szym.  Każdy,  kto  tylko  gracko  speł- 
nia kielichy,  za  zwyczaj  jest  dobrej  natury.  Teat.  55.  d, 
47.  gładko. 

GRACOWAĆ,  ał,  uje,  cz.  niedok.,  ziemię,  ogród,  gdy  już 
weszło  nasienie ,  wskopywać.  Cn.  Th.  bie  Grbe  farfteit, 
miflotfcrn,    Itc&nctctt.      Gracować,    wygracowywać    chwast  • 


GRACO  w  ANIE-  GRACZ. 


GRACZKA  -  GRADONYATY. 


115 


wysiekać,  oii»?ijćitcit  mit  ber  ®at6aiic.  W  winnicach  trze- 
ba graco wać,  tyki  szczepić.  Mar.  Pow.  o,  102.  Graco- 
wać  wapno  <  gracą  mularską  go  ruszać.  Magier.  Mskr.  ben 
flnif  iimnibrcn  mit  ber  ?:iU'rtclfriic!e.  GRACOWANIE ,  ia , 
n.,  subst.  verb.,  m  Sarfteu,  ©atcii  K.  GRACOWMK,  a, 
in.,  który  gracą  robi ,  gracuje.  Cn.  Th.  ber  S)a(fcr,  $aucr, 
©liter.  Gracownik  u  mularzy,  jeden  z  pomocników,  do 
gracowania  wapna  najęty.  Magier.  Mskr.  ber  Salfriiirer. 

1.  GRACY.\,  yi,  i,  a)  trzy  Gracye,  towarzyszki  Wenery.  Kras. 
Zb.  1,  528.  Wdzięki,  Łaski,  Charites,  boginie  pięknos'ci. 
Hor.  1,  24.  bic  ©rntieit,  Boh.  Milostenka.  Plato  zaleca! 
uczniom  swoim ,  aby  Gracyom  czynili  ofiarę.  Kras.  List. 
66.  —  b)  Gracya,  wdzięk,  przyjemność,  btc  3Iinitlitb, 
bie  ©ratie,  ba§  SJeitoibe.  Łatwiej  jest  czuć,  jak  opisać 
co  jest  gracya.  I>o  wyrażenia  słowa  tego  i  sensu ,  ne- 
gativuni  mamy,  positivum  brakuje  nam.  Gracya  jest  op- 
positum  niezgrabności.  Gracya  jest  to  ów  wdzięk,  z  któ- 
rym rzecz  sie  każda  czyni.  Wdziękowi  temu  Grekowie 
cześć  bozką  oddawali ,  w  osobach  trzech  niewiast ,  towa- 
rzyszek Wenery ;  bo  piękność  bez  wdzięku  mało  warta. 
Kieulizanego  człeka  chcąc  znaczyć,  mówili  Grecy,  że  nie 
musiał-  nigdy  Gracyom  ofiary  palić.  C:.arl.  Pann.  praef., 
Teat.  2-i.  Niecudną,  prawią;  ale  ma  gracya.  Gorn.  Diu. 
50.  —  2.  GRACYA  duchowna,  beneficvum  Greckie,  ciltc 
gricdufic  >}*mnibe.  Tr.  GRACYANOPOL ,"  a,  m.,  Grenoble, 
stołeczne  miasto  Delfinatu  we  Francyi.  Wyrw.  Geogr. 
303.  bic  Stabt  ©rciioble. 

GRACZ,  a,  m.,  Boh.  lir;^ć;  Slov.  hrać;  Sorab.  2  graz, 
(garz  skrzypek);  Sorab.  1.  hercż ,  hracżk,  racżk;  Rag. 
igraz,  igarz;  Croat.  igrash ;  Bosn.  igrac;  Yind.  jigrazh , 
jigrauz,  igrash,  shpilavez;  Carn.  jigrez,  jegravz;  Boss. 
nrpOKX;  Eccl.  nrpaicib,  Hr|)bi|b,  {dist.  rpawi  ■  kruk) :  co 
do  gry  w  karty  etc,  ber  śpielcr,  5.  58.  Hartenfpicler.  Do- 
bry gracz,  gdy  mu  kostka  na  warcabnicy  źle  stanie ,  do- 
brem daniem  sobie  pomoże.  Goni.  Dw.  374.  Gracz  cu- 
dzego pragnąc,  swe  traci,  i  komu  Chce  szkodę  nieść, 
niesie  ją  sam  do  swego  domu.  Gwagn.  46.  Między  gra- 
czami dyabeł  pieniądze  bierze.  Rgs.  Ad.  59.  tct'.  szuler  ,  ko- 

.  styra).  iNiemasz  nic  świętego  dla  gracza.  Teat.  4-5.  b,  9. ; 
Sorab.  2.  Lepschi  grazk ,  a  wetschi  schelma  ;  Sorab.  1. 
liepsohi  racżk ,  a  wccżi  scliibal.  (cf.  szuler).  §.  Na  in- 
strumencie,  ber  (spicler  aiif  ciiiciii  3i'firiimeiite,  (cf.  muzyk, 
'gędziec  ,  gajda,  piszczek).  Doskonały  gracz  każdą  skrzy- 
pce zgodnie  nastroić  potrafi.  Zcb.  7,  219.  Kossak.  Naj- 
lepszy gracz,  największy  łoir.  fiijs.  Ad.  44.  {optimus  arli- 
fe.c ,  pessimus  vir).  —  g.  Fi(i.  Iratisl.  Od  słów  do  słów  w 
czubki  zostali  graczami.  Zab.  15,  182.  (za  czuby  się 
wzięli).  §.  Gracz  teatralny,  Boh.  hrać,  aktor,  ber  5lcteur. 
§.  Gracz,  gracki  człowiek,  łepski,  tęgi,  walny,  cf.  'czy- 
sty, cin  gniijer  9)iaiin,  ciii  gaiijer  ober  tiic[)tigcr"  Slerl.  To 
łepski  gracz.  .Mo)i.  71,  703.  Spotykaj  się,  kiedyś  gracz. 
Teal.  21,  23.  Jak  on  kiedy  trafi  na  gracza,  na  te  po- 
pędliwe  junaki,  wsiada  mu  na  skórę.  Teat.  45.  c,  144. 
Wyb.  SKoro  poznali  gracza,  dali  mu  pokój.  ib.  43, 
125.  Mego  jiana  chwalą,  to  z  dobroci,  to  z  rezonu, 
to  źe  gracz  do  wszystkiego,  ib.  10,  10.  Bogacze,  wiel- 
cy to  są  na  świecie   w  swej  mamonie    gracze.    Zab.  14, 


67.     GRACZKA,  i,  z.,  bic  Spiclerimt.  GRACZOWY,  a,  e, 
od  gracza ,  (spiclcr  <  .  Ross.  nrpeuKiii ,  iirpOKOBT,. 

GRAD,  u,  m.,  ber  S)ii^ń,  Slov.  hrad,  krupy;  Boh.  kraupy, 
(cf.  krupy,  Ger.  ©raiipc);  Sorab.  1.  krupe;  Rag.  grad, 
krupa,  krupizze,"  Slav,  gradd,  (dist.  grad  =  forteca,  ob. 
Gród);  Bosh.  grad,  krupe,  tuccja  (oi.  Tuczą);  Croat.  krup, 
krupe,  grad,  tucha;  Lat.  grando;  Yind.  grum  ,  tozha, 
tuzha;  Carn.  tózha;  Boss.  rpajt.  Grad  wtedy  jest,  gdy 
krople  deszczu  w  padaniu  marzną,  i  lodem  się  stają. 
Hub.  Wst.  163.  Boh.  Dyab.  171.  Grad  pada  (Boh.  krau- 
py padagi) ,  ei  ^(tijelt,  Yind.  germi;  Rag.  graddobitti ; 
Slov.  krupy  prski ;  Sorab.  krupe  perschu.  Grad  kołacze 
po  dachu.  Rej.  Zw.  92.  Ogniu  i  gradzie!  śniegu  i  pa- 
ro! Budn.  Ps.  148,  8.  Widziałeś  kędy  maja  swe  no- 
clegi Ziarniste  erady,  abo  sypkie  śniegi?  Chrośc.  Job. 
150.  Od  Tatarów  potarci,  jak  od  gradu  zboże  byli. 
Biel.  Kr.  136.  Napełnią  strzałami  powietrze;  strzały  jak 
grad  puszczone  latają.  Bard:,.  Luk.  29.  Strzelba  nastą- 
piła na  Turki,  jak  grad  gęsta.  Birk.  Chód.  54.  Grad 
mieczów  padł  na  twoje  dusze.  Susi.  Pieśń.  2,  E  5.  (cf. 
chmura,  chmara  czego,  ćmaj.  Wszyscy  jak  grad  padli 
mu  do  nóg.  Teat.  54.  c,  C  i  i.  (ob.  Gradobić,  gradowy, 
gradowaty,  gradowizna,  gradówka). 

GR.AD.\CYA  ,  yi ,  2.,  stopniowanie  ,  powiększanie  stopniami, 
bie  GhMbatioii ,  bic  Stciijcniiiij.  Rhetor.  Figura  krasomo- 
wska ,  wyrażająca  rozmaite  stopnie  ludzkich  namiętności. 
Kras.  Zb.  1 ,  529. ;  Rag.  naprjedka ,  uzlazenje. 

GRĄDAL  ob.  Grundal. 

GRADAŁ,  u,  m.,  księga  regałowa  ,  największy  foliał,  eiit 
gro^cr  Soiiitnt.  Tr.  ob.  Graduał. 

GRADOBIĆ,  i,  ź.,  GRADOBICIE,  ia,  n.,  bicie  lub  padanie 
gwałtowne  gradu,  uszkodzenie  pfzez  grad.  Boh.  et  Slov. 
krupoliitj  ;  Rag.  graddobiljc,  graddovina ,  graddobitna, 
Yocchje  graddom  ubieno;  Croat,  szolika;  Ross.  rpajnua. 
powszechniej  nawai  propr.  et  lig.;  .^agclwettcr,  .C>agcl)'d)aben, 
Ungefliim,  śtiinil.  Milsze  po  smutnej  gradobici  żniwo. 
Pol.  Syl.  1.  Po  srogiej  żalów  i  trosk  gradobici.  Sło- 
dkim fortuna  owocem  nasyci.  Pot.  Syl.  521.  Cna  Zu- 
zanna już  na  gradobicia  Kamienne  niosła  głowę  z  pe- 
wną stratą  życia.  Min.  Ryt.  2,  271.  (na  kamienowanie). 
—  §.  Pole  przez  grad  wybite,  spustoszone,  gradowisko, 
gradowizna,  ciit  VHnu  fitagehuctter  vicnin'iftcteo  gclb.  Trzecie 
po  srogiej  burzy  królu  mija  lato,  Jak  na  tern  gradobiciu 
i  pustym  zagonie.  Płaczemy.  Zab.  14,182.  Saków.  GR.\- 
DOBITNY,  a,  e,  —  ie  adv.  bijący  gradem,  bagelf^lagettb. 
Gradobitny  szturm.  Mon.  75,  394.'  GRADOBITY,  a,  e, 
od  gradu  spustoszony,  yom  .C^agcl  kfdnibigt.  —  §•  Samcy 
owiec  byli  pstrzy,  srokaci  i  gradobici.  Budn.  Genes.  51,  10. 
(białonakrapiani.  liibl.  Gd:).  lUCi?  gcfprciiFclI.  GRADONO- 
ŚNY,  a,  e,  —  ie  ado.,  przynoszący,  sprowadzający  grad, 
noszący  grad ,  ,piigcl  Iniiigciib.  Rag.  graddonosni.  GR.A- 
DORODNY,  a,  e,  —  ie  adv.,  rodzący  grad,  J?agcl  crseu- 
gcnb.  Rag.  graddorodni.  GRADOWATY,  a,  e,  na  kształt 
gradu,  do  gradu  podobny.  I)rtiU'lig'  bem  .Cłogcl  dl)llli(^. 
Gradowaty  kamień'  twardy  jak  dyament,  kamień  drogi, 
kolorem  do  gradu  podobny.  Cn.  Th.  Chalazias.  Plin.  H. 
N.  57,  11.  ein  Gbcinciit,    nii  ^arte    bem    Siamant    gleiii), 

15* 


żelazną.     1.  Leop.  Job.  19,  24.     Na  tablicy  grafką  pisze. 
W.  i  Reg.  21,  15.  (cf.  styl.)  Czytać  się  uczącym,  grafką 


116            GRADOWISKO  -  GRAFKĄ.  G  R  A  F  O  W  A  -  G  R  A  M  O  LI  Ć. 

an  garbc  bem  ^agcl  cibnlii^.     GRADOWISKO,    a,  w.,  pole  artaz;    Boss.   rpii*e.ib,  j'Ka3Ka,    Ecd.  hhciao.     Aby  byJy 

gradem  bite    i    niszczone,    cin  iipm  Cngclfdilng  ycniniftcteś  mowy  moje  wyrznione  na  księgach  prącikiem  albo  grafką 

Scib.     Uderzone   o  ziemie    nisko    Bóg    w  gore    \vzniesie 

gradowisko.  Susz.  Pieśń.  '2  G  4  i.    GRADÓWIZNA,  y.  I, 

owoc  lub  zboże  gradem  potłuczone.    Cn.  Th.   Y/lod.    bcr  sie  pokazują  litery.   Tr. 

|>ai3Clfd)abni ,    i;agcl)'cljlag.  cf.  gradobicie.    GRADÓWKA,  i,  GRAFOWA,  y,  £ ,  żona  Grafa,  Hrabina,  bie  ©rćiftim.    GRA- 

£,  sól  krupiasta  oh.  Gradowa  ,    gcfptteit    ©fllj.     W    ziemi  FOWSKI ,   a  ,  ie  ,  hrabski ,  (jrćifli^ ;  Ross.  rpa^CKifl ,   rpa- 

Sanockiej,    wody  słone  czerwoniawe,    gdy    się    uwarzą  i  "tOBi;  Boh.  lirabecy. 

w  sól  obrócą,  ta  sól  pęka  się    w  drobne  sztuczki,    bio-  'GRAJĄ,  i,  z.,  zgraja,  kupa,  rzesza,  cin  $aufcn,  ciiie  S)ieiiiJC. 

rąc    nazwisko    gradówki.    A'nr.    Hst.    2,  289.  Syr.  1010.  Wiąże    Eolus     dużemi    łańcuchy    Niespokojne    szumnych 

GRADOWY,  a,  e,    od    gradu,    .Cagch.  Slov.    krupobity;  wiatrów  graje.   Tward.  Daf.  26. 

Rag.  gradni;  Ross.  rpa^Hufi;  Ecd.  rpa40Buft.     Kamienie  GRAJCAR,  a,  m. ,    z  Mem.    ber  Srd^Cf,  bcr  Sngclsic^cr,  wy- 

gradowe  obalą  dom  jego.  Budn.    Ezech.    15,    11.    ,'C)agcI=  kręt,  żelazo  o  jednym  lub  dwóch  wąsach  krętych,    osa- 

fteine.     Gradowa    nawafność ,    gradobicie,    bcr  ^agclftlirm.  dzone    na  pręcie,    do  wykręcania   rzeczy   uwięzionych  w 

Sól  gradowa  =  gradów  ka,    gcfottcn  ©ttlj.  —    Wolno    szła-  strzelbie.   Jak.    Aft.    5,  525.  Slav.  shar^f;    Ross.  BbiBep- 

chcie  ku  swojej  tylko  potrzebie,  gradowej  soli  kupować.  TKa,  nuHiOBHiiKŁ.     Jeżeli   kula  w  kości  uwieźnie,  wykrę- 

Heib.    Stat.    116.     Zamorskiej  soli,    którą    gradową  albo  cić   ją  grajcarem    do    tego  służącym.     Perz.   Cyr.  2,   15. 

krupiasta  zowią,  używać  wolno.     Yol.  Leg.   2,  726.    S(!e=  §.  Grajcar,  GRAJCAREK,  rka,  »«.,  od  wyrywania  korków, 

falj,    ?3Jccrfal5,    Soifalj.     Trzeci    gatunek    soli    z  cudzych  zatyczek;  korkociąg,    wyrywacz  ('wyrwicz).     Ross.  iuto- 

krajów  przywożą,  miałka,  biała,  szarą    i  gradowa.  Naur.  nopi,  bcr  ^*fr''rfc"5if''Cl^- 

EŁ  178.            "             -          -           ^                  ^  ^^^^^  ^^    ^^_^^ 

GRADUAŁ,  u,  m. ,  cześć  mszy,  którą  po  epistole  śpiewają.  GRAMATKA,  i,r'.,  farmuszka,  polewka  gęstsza  z  wody,  piwa, 

Tr. ,    fersus   graduales ,    tudzież    księga,    która  je  zawiera  lub  wina  i  tartego  chleba,  bcr  Src^.    Gramalki  i  inne  po- 

(oh.  Gradałj,    bcr   Jbcil  bcr  3)icffc,  bcr  liad;  bcr  Gplftcl  gcfllil=  lewki  jak  sporządzić.    Syr.  417  et  151.    Ośrzodkę  z  chle- 

gcii  ifirb,  uiib  'tai  33lt(^,  baś  ftc  cnt^cilt;  baś  ©rablialc.  Two-  ba,    z  winem  a  cukrem,    abo  w  piwie  warzyć,    masła  a 

jem  zdaniem  nic  po  graduałach,  po  traktach,  po  oferto-  soli  przydawszy,    polnego  kminu  dla  smaku  trochę,    bę- 

ryach,    po  sekretach,  po  kommuniach  i  po  postkommu-  dzie  gramatka  abo  biermuszka.  Syr.  922.    Piwa    użyv\-ają 

niach;  bo  tych  wszystkich  w  ewanielii  nie  napisano.  Pim.  też  do  biermuszek  abo  gramatek,    z  chlebom    a  masłem. 

Kam.  124.     GRADUS,  a,  lub  u,  m.,  stopień,   btc  ©tiifc.  Syr.  948.     Chce  śmiercią  karę  uprzedzić,    a  gdy  na  łó- 

Hung.  garadits;  Rag.  póstupaj ,  vzstupniza;   \"ind.  stopiu-  żku  usiedzie,  Sama  swą  ręką  urobi  gramatki.  Pot.  Syl.  70. 

niza,  shtapla,  stolniza,  vishik,  gród;  Bosn.  pricjaghe,  pricke  GRAMATYCKI,  a,  ie,  GRAMMATYCZNY,  a  e,  od  gramatyki, 

slupne;  Boh.  schudek,  schodek.     Ona  w  ostatnim  gradu-  podług  gramatyki,  gmmmaticalifd).    Gramatycznie,  po  gra- 

sie  waryatką.     Teal.  7.  c,  67.  (do  ostatniego  stopnia,  w  matycku,  po  gramatycznemu,  fl(/u(;;fc.  GRAMATYKA,  GRAM- 

ostatnim  stopniu).     Gradusy  wschodowe,  bic  ©tiifci:  Ctlicr  MATYKA,  i, "i,  GRAMATYCZKA  i,  i.,  zdrohn.,  Slov.  do- 

Jrcppe  (©ticgc).    Matem,  bcr  @rrtb.  Gradus,  część  cyrkułu,  bromluwnosl;    Sorab.   1.  piszarfka  hutżwa ;   Yind.    grama- 

na  jakich  cały  cyrkuł  dzieli  się  560.  Solsk.  Geom.o.   Gra-  tika,  govorni  vuk ,    jesikna    yraetalnost,    jesizhni  podvuk, 

dus    dzieli    się  na  60  minut.     Wyriu.  Geogr.     41,  et  77.  sreklivishe;  Boss.  rpaiMJiaTnKa;  nauka  o  mówieniu  i  pisa^- 

Gradus  w  prawie,  sposób  postępowania  prawnego,  przez  niu  dobrem.  Dasyp.  Aa  b.    Zbiór  porządny  uwag  nad  mo- 

który     strona    nieukontentowana    wyrokiem    jurysdykcyi  wą.  Kpcz.  Gr.  i,  i.  nauka  słów  i  sposobu  mówienia,   we- 

mniejszej ,    do  wyższej  się  odwołuje.     Kras.  Zb.  1,    529.  dług  reguł  każdego  języka.  Kras.  Zb.  1,  529.  bic  6pra(^' 

bnś  gcridjtltdjc  5>crfn{)rcit  bcij  bcr  SIppcIlatioii.  Iclirc ,  bic  ©rnminatif.  "  Na  Alwara  miejscu  wydane  są  ja- 

'GRADYW,  a,  m.,   Gradivus,  Mars,  bóg  wojenny.  Kras.  Zb.  kies  krótkie  i  karłatowe  grammatyczki.  Mon.  75,  150. — 

1,  529.  bcr  Sricg^gott  2}?arś.    Boh.  Smrtonos,  Ladon;  Carn.  Grammatyka  narodowa  .\.  Kopczyńskiego.     Zasady  gram- 

Ladon,  Tor,  Tork  (cf.  wtorek,  cf.  Lado).     'GRADYWO-  matyki  Mrozińskiego.     Powszechna    filozoficzna    gramma- 

WY,  a,  e.  Marsowy,  wojenny,  fricgcrifd).    Gradywowe  tań-  tyka.    §.  Klassa  druga  w  szkołach,  po  infimie;   bic  jrocC' 

ce  =  węjenne  turnieje  ,  Sricg^gctiimilicl.  te  ©djiilflaffc  yoii  iiiitcil.    Promowował  się  z  infimy  na  gra- 

GRĄDZIC  oh.  Grązić.  matykę.     GRAMATYK,  a,  m.,  uczący  gramatyki,  abo  po- 

GRADZISTY,  a,  e,  gradu  pełen,  ypU  iprtgel,  l>ngclig.  {Bosn.  siadający  ją  dobrze,  cin  ©raiuiltatifer.    Gramatyk  chodzi  o- 

gradgni,  pun  gradda).  n.  p.  Gradzista  chmura.  koło  mowy,  a  jeśli  się  chce  dalej  pomknąć,  tedy  i  koło 

GRADZK1  oh.  Gracki.  historyi;    co    jeśli  się  już  ostatecznie   rozpostrzeni ,    tedy 

GRAF,  a,   m.,  po    teraźniejszemu    Hrabia.     Kurop.    12.    bcr  sięgnie  i  rymopisarstwa.  Pilch.  Sen.  list.  2,  5.  (cf.  filolog). 

©raf;  ob.  Hrabia,  "Grof.  'GRAMITU  od  łokcia.  Instr.  cel.  Lit? 

GRAFKĄ,  i,  £,  Graee.  ynaądor,  graphium,  ber  ®riffcl;  prę-  GRAMOLIĆ  cz.  ndk.,  dłubać,  końcami  palców  poruszać,  ))U^= 

cik,    którym  rysować  można  co  na  piasku,    którym  nie-  Icit,    fraMieln  propr.  et  fig.     Po  wierzchu  tylko  gramolim, 

gdyś  matematycy  figury  rysowali.    Whd.,  Dud:..  58, ,  Bo/ł.  przestając    na   tem,    że  przy    nawale    potocznych    zabaw, 

rafika,    rafićka,  Slov.    rafige;    Sorah.    1.  piszacżk  ^    pero;  szczątki  same  i  pobierki  czasu  poświęcamy  filozofii.  Pilch. 

Bosn.  tokac;  Yind.  Lodalze  sa  pifanje,  refalze,   stil;  Carn.  Sen.' list.  2,  59.     GRA.MOLIĆ  się,  GROMOLIG  się,  ił,  i, 


GRAMOTA  -  GRANAT. 


GRANATEK  -  GRANIASTY. 


117 


zamk.  ndk.,  gramoliwać  się  czesil.,  przez  zawady  się  z 
trudnością  przebierać,  telepać  się  propr.  et  fig.  fic^  1VP- 
Mii  niu&fmn  biirrijnrkitcn.  Z  cięikościa  się  po  opokach  gra- 
molą. Staś.  Niim.  1,  170.  Zagradzamy  i  najlizsze  ście- 
żki, któremiby  z  pospolitości  jakożkolwiek  nędzny  gra- 
molił się  mieszczanek.  Mon.  65,  49.  Ku  niej  się  gramoli 
za  niewolą  prawie.  Zebr.  Ow.  bl.  (passu  incedil  inerti). 
{Ross.  et  Eecl.  BSiipaMO.iiiTbca  wzburzyć  się ,  buntować 
się). 

Pochodź.  dogramoUwać  się,  dogramoUć  się,  nagramolić 
się ,  przijgramolić  się ,  przegramolić  się ,  wgramolić  się, 
wygramolić  sie. 

GRAMOTA  ob.  Ramota. 

GRAN,  u,  m.,  z  Łac.  grantan,  tai  @vnii.  'Grano  ma  miarę 
pieprzu  lub  ziarnka  jęczmiennego.  Krup.  o,  255.  Skru- 
puł ma  w  sobie  granów  20.  ib.  Klejnoty  ważą  się  na 
grany  i  karaty.  Gran  nieco  lżejszy  jest  od  jednego  essa 
na  wadze  czerwonego  złotego.  Kluk.  Kop.  2,  25. 

GFiAŃ,  i,  i,  Archit.  węgieł,  róg,  krawędź,  kant.  Mc  Gcfc. 
Boh.  hrana;  Eccl.  rpjiih;  (Ross.  rpanb  graniczny  kamień). 
Podwoje  jedne  były  na  pięć  grani ,  a  drugie  na  cztery 
granie.  W.  o  Reg' (j,  51.  55.  [fiijifcctiflc  imb  oicrccfige  |*fo= 
ften.  8utb.  piećgraniasto  i  czterygraniaste).  Udziałasz  oł- 
tarz pięć  łokci  na  dłużą,  a  pięć  na  szerzą,  to  jest,  na 
czterzy  granie.  Leop.  Exod.  27,  1.  Zamek  na  cztery  gra- 
nie murowano.  Warg.  Radź.  105.  Wymierzył  sień  na 
dłużą  sto  łokiet,  i  na  szerzą  sto  łokiet,  na  cztery  granie. 
W.  Ezeeh.  40,  47.  —  g.  Grań- =  granica,  obwód,  obręb, 
bie  ©raiije,  ber  Umfaiifl,  ber  Um{'rei>5.  Miasto  potym  wy- 
mierzył, w  tej,  w  której  dzisiaj  grani.  ^Po(.  Pocz.  2.  Wy- 
ciągają to  ciało  wedle  woli  swojej ,  Ze  wszystkie  stawy 
w  ciele  wystąpiły  z  grani.  Pot.  Zac.  IGI.  Niech  się  ka- 
żdy zachowuje  w  przyzwoitćj  grani.  Pot.  Arg.  166.  (w  u- 
ciesze,  w  umiarkowaniu.)  —  '§  (Grań  ,  z  rusk.  hrań  ■■  żar. 
2).  Psia  grań,  kanikuła,  ber  .^uiib^iftcni ,  bie  ^imbStagc. 
Ryba  włóczeń  w  okręty  skacze ,  a  to  we  psią  grań ,  gdy 
ją-  w  skrzele  gzik  gryzie.  Sień.  517. 

Pochodź,  graniasty,  granowi  ty,  grunisty;  dwugraniasty ; 
czworogran,  czworograniasty;  Irójgran,  trój  graniasty;  pię- 
ciogran ,  pięćgraniasty  etc.  wiel-jgran.  §.  Uranica  i  t.  d. 
vf.  Ukraina ,  kraj,  krajać;  (Ross.  rpaHint ,  ślifować  dro- 
gie kamienie). 

GRANADYER,  GRENADYER.  a,  m.,  z  Franc.  ber  ©rnnatier, 
©reiinbier.  (Slav.  granatir;  Yind.  granatirar;  Boh.  kaulo- 
nietec  --  kulomiotacz).  Grenadyerowie  ręczne  granaty  z  re- 
ku rzucają.  Papr.  W.  1,  268.  GRAŃADYERSKI ,  a,  i'e, 
od  granadyera,  G^rrtiiatier  = .  Granadyerski  kołpak,  ctne 
@raiiatierinu|e.  Po  granadyersku  aduerb.,  graiiatiermnpiij. — 
1.  GRANAT,  u,  m.,  GftANATA,  y,  ź.,  =  pocisk  wojen- 
ny, różniący  się  od  bomby,  tern,  że  jest  mniejszej  śrze- 
dnicy,  i  uszu  nie  potrzebuje.  Kiedy  są  tak  małe ,  że  się 
z  reku  rzucają,  nazywają  się  ręczne.  Jak.  Art.  5,  295., 
Hag.  klupko  oghgneno ,  bic  ©rmuue,  iiu  Srieii?iuefe:t ,  flei= 
iierc  Somiieii;  —  bie  gnnj  fleiiicit  beipeii  A)aiibflraimtcii.  §.  Ro- 
dzaj broni,  jakoby  obuch  z  puinałem  wewnątrz.  Włod. 
kostur',  dulon.  Cn.  Th.  eiii  1>oId)ftocf ,  eiii  £tprf,  imiłcnbig 
lllit  eiiiem  Jioldie.     ^.  Żerdź  na  przedzie  okrętu  postawio- 


na z  dwoma  żaglami.  Tr.  bcr  Siiiifurict ,  bie  Segclfhiiigc 
niif  bem  Siige  be«  6cl)iffe«.  —  2.  GRANAT,  u,  m.,  drze- 
wo, punica  Linn.,  które  ogrodnicy  utrzymują  dla  kwiatu. 
Kluk.  Dykc.  2,  242.  ber  {SHMimtciiJniim ,  ©ruiiatlmiim ,  imię 
abo  z  Łac.  granum,  abo  (iranady  w  Hiszpanii;  Boh.  gra- 
nśt;  Słav.  granata ;  Yind.  granota;  Bosn.  scipak;  Ross. 
BeHiica.  Granaty  pełne,  balaustia ,  jest  to  granatowe 
drzewko  bez  owocu ;  ale  z  kwiatem  pełnym  i  pięknym. 
Kluk.  Rośl.  1,  279.  Granat  =  kwiat  granatowy,  bie  ©ra= 
iinlenMiitliC.  Jabłko  Punickie,  granat.  Dirk.  GL  K.  7.,  oh. 
granatowe  jabłko.  —  g.  Granat  ■-  sukno  granatowego  ko- 
loru ,  blinfellilniie»ii  liui).  Sukna  szkarłaty,  granaty,  półgra- 
nacia  ,  półszarłacia  etc.  Yol.  Leg.  4,  81.  Granat  i  pół- 
szkarłacie  w  jednej  cenie  chodzą.  Gost.  Gor.  114.  —  8. 
Granat  abo:  GRANATEK,  tka,  m.,  a)  klejnot  mniej  więcej 
przeźroczysty,  pospolicie  ciemnoczerwonego  koloru.  Kluk. 
Kop.  2,  40.  ber  ©raiiat,  eiii  Cbclfteiii.  b)  Granatek  ziele, 
szarłat,  lepiennik,  zwiesinosck,  horminum.  Tr.  nniber 
£cl)ar!cł),  Cum.  kadulja.  GHANATNICA,  y,  s.,  GRANA- 
TYERKA,  i,  2.,  ładownica  do  granat  ręcznych,  bic  ®ra- 
liatierta[t(K.  Tr.  (!RANATNIK,  a,  w.,  1).  haubica,  rodzaj 
działa  komorowego ,  dłuższy  od  moździerzów,  a  krótszy 
od  armat,  do  strzelania  granatami.  Jak.  Art.  5,  295., 
Łęsk.  2,  259.  ber  ©rniKitciimorfer ,  bie  ^aiibitie.  2).  Co 
granaty  robi,  chowa.  Tr.  ber  (Sratmtenmacfjer.  GRANATO- 
WY, a,  e,  1)  od  granat  wojennych,  (SrniintCil  =.  Grana- 
towy ogień,  G5rniinteiifcitcr ,  ©rminteiilingcl.  2)  Granatowe 
drzewo.  Kluk.  Dykc.  2,  242.  ber  ©rnimteiilmiim.  (cf.  po- 
magranatj.  {Bosn.  scipak ,  scipkov).  Jabłko  granatowe, 
ber  ©raiintennpfcl-  Wiele  w  jabłku  "granatskim  ziarnek  się 
zamyka.  Birk.  Gł.  K.  0.  zląd  też  ziarniste  jabłko.  Spicz. 
128.,  Sorab.  1.  zornoyite  yabuka;  Bosn.  scipak,  mogragn; 
yind.  margran,  granotnu  jabuku;  Cnł'n.  margarana ,  marga- 
ranoYU  jabuku;  Slov.  granatowe  gabiko;  Hung.  póniagranAt. 
Syrop  granatowy.  Dykc.  Med.  2,  459.  Kwiat  granatowy;  wino 
granatowe.  —  g.  Kamień  granatowy  podobny  jest  granatkoni; 
tylko  że  wielkością  częstokroć  pieści  i  głowie  ludzkiej 
wyrównywa.  Kluk.  Kop.  2,  99.  ber  ©raiiatftcin.  j!.  Gra- 
natowy, koloru  brunatnego,  indychtowego,  fioletowy,  biin= 
fcIMait.    Granatowy  surdut.    GRANATYR  ob.  Granadyer. 

'GRANC,  u,  m.,  n.  p.  W  Nowym  Grodzie  Wielkim  kupcy 
bardzo  bogate  sklepy  swoje,  które  oni  zowią  grane,  ma- 
ja, i  tam  skarby  swoje  chowają.  Gwagn.  485.  btU'  Ś\aitf=^ 
iiiaiiti^gciuplltc. 

GRAND  Hiszpański.  Tr.  zacnie  urodzony,  ciii  (spaiiifrfier  ©raiib. 
GRANDECA,  y,  £.,  wyniosłość,  duma  z  wysokiego  uro- 
dzenia, ber  3(bclftol5.  Dumne  w  swojej  grandecy  Hiszpany. 
Zab.  14,  274.  Rzetu. 

GRANI ASTOSŁUP,  a,  m.,  prisma.  Geom.  Nar.  2,  124., 
Hub.  YYst.  265.  Graniastosłup,  ciało  geometryczne  o 
dwóch  podstawach,  we  wszystkim  sobie  równych;  inne 
zaś  ściany  sa  prostokątami  albo  równoległobokami.  Lesk. 
2,  175.,"  {ob.  graniaste  szkło).  GRANIASTOSŁLTOWY, 
a ,  e ,  prysmatyczny,  priśmatifd;.  Ciała  walczaste  i  gra- 
niastosłupowe,  prismalica.  Sniad.  Alg.  2,  167.  GRA- 
NIASTY, GRANIATY,  a,  e,  Boh.  et  Stou.  hranaty,  z  gra- 
niami abo  rogami ,  weglasty,  Ctfig.     Faseol   między  tatar- 


118 


GRANIATOŚC  -  GRANICA. 


GRANICZNIE  -  GRANIE. 


ką  albo  inszym  graniatym  zbożem  dobrze  się  rodzi.  Cresc. 
176.  Tatarka  ma  ziarna  graniate.  Cresc.  179.  Graniaste 
szkło,  prisma,  niezliczoną  iiioc  promieni  słonecznych  roz- 
różnia ,  rozłącza ,  i  na  siediii  pierwiastkowych  farb  po- 
dziela. Slas.  Bvff.  20.  i  Ross.  rpaiuicTbiri  o  wielu  szlifowa- 
nych kątach).  {liag.  granast  ramosiis ,  grana  -  gałąź).  GRA- 
NIASTOŚĆ,  ści,  z.  węglastość,  bic  Gcfiflfcit,  Doli.  hrana- 
tost.  —  GRANICA ,  y,  i. ,  (Boh.  hranice  2.  stos  rogus), 
pom*ezy;  Slov.  konciny,  mcze,  pomezy  {ob.  Miedza);  flag. 
ąranizza;  vidg.  meghjaasc ;  Sorab.  2.  mroka;  Sorab.  1. 
mjcza,  mioia;  Yiiul.  moja,  krai,  krajishe;  Carn.  meja, 
pokrajna;  Croat.  kraina,  kot;ir;  Dalmut.  halar,  darsawa 
(ob.  Kotara,  dzierżawa);  Bosn.  supa;  Ross.  rpaHima,  npe- 
^■fc.i'B ,  jiejKa ,  cncite ,  c^aicHsie ,  pyócajb ,  obs.  yKpaft, 
'lypi;  Eccl.  rpaiiiiua;  Lat.med.  granicies,  grenicia ;  Svec. 
grans,  Dan.  grandse,  TI' b.  ©railij;  91  big.  wywodzi  z 
Island.  greina  ■■  dzielić;  Uraec.  ■aqivhv;  cf.  Germ.  Dfflill, 
3{nilb;  Pol.  krajać,  kraina,  ukraina,  grań,  kraj) ;  bic  ©rmiJC, 
kres  kończący  obwód  czyli  przestrzeń  jakiej  rzeczy  propr.  et 
fig.  Rzeki,  strugi,  potoki,  rzeezyska,  rowy,  doły,  oddzie- 
lające jedne  majętność  od  cli'ugiej,  w  prawie  nazywają 
granicą  naturalną.  Zabór.  560.  Starodawna  przypowieść, 
że  miedzy  sasiady  Najpicrwsza  okazya  granice  do  zwady. 
Pot.  Arg.  568.  Podkoniorzowie  ziemscy  sadzą  sprawy  o 
granice  między  obywatelami.  A.  Ziiinoj.  20.  Granic  nic 
przechodź,  nie  ruszaj.  Cii.  Ad.  272.  Gi^anic  pomykać; 
granice  rozprzestrzeniać;  granico  czynić,  stanowić  ,  oi. 
Kopiec,  nacios.  —  O  granicę  --  o  ścianę,  niigrńiijciib.  Boss. 
BCKpafi.  Szczęśliwy,  kto  z  równemi  o  granicę  siedzi.  AVas. 
lltij.  112.  Je.st  i  po  dziśdzień  na  Szląsku ,  o  granicę  z 
Polska,  Brzeg  miasto.  Krom.  21.  Nieprzyjaciel  o  grani- 
cę jest  =  tuz  nad  karkiem,  (iii  bcr  Ciniiijc,  yov  ber  Jbiirc. 
Za  granice  =  w  cudzy  kraj ,  iii«3  5liivliiiiD ,  ili  bic  ^^'CiiiSc. 
Złe  skutki  bywają,  wysyłania  dzieci  za  granicę.  Podróże 
za  granicę  w  .wieku  doskonałym  tylko,  mogą  być  poży- 
tecznemi;  bo  tak  każdy  z  za  granicy'  potrzebnemi  zbo- 
-gacony  wiadomościami  powróci.  Aa?-;;.  7,  14-17.  Mniej 
dbały  na  to,  co  ma  w  domu,  za  granicą  wszystkiego 
szuka.  Teat.  So,  e.  17.,  Boh.  cyzyna  =  cudzy  kraj;  do  cy- 
zyny  gjt;  w  cyzyne  beyt;  Slov.  w  cyzym  kragr,  Sorub.  i. 
zufbi;  —  fzufbi  =  z  zagranicy.  Bawienie  za  granicą;  Ross. 
jiHOcrpaHCTBie,  npcOusaiiio  Biit  OTCwecTBa.  —  §.  Fig.  Mia- 
ra w  czem.  I  cnota  ma  swoje  granice.  Teat.  52.  d,  8. 
(nie  przesadzaj).  Jest  miara  w  każdej  rzeczy,  są  pewne 
granice.  Jeż.  Ek.  G.  1.  6tt)vniifcu ,  ©rnnjcii,  est  modus 
in  rebus,  sunt  certi  deiuquc  jines.  On  na  wysokim  za- 
siadłszy  urzędzie  ,  Nie  zna  swej  dumie  jak  położyć  gra- 
nic. Zab.  16,  140.  ©diraiifcit  fc|;rii.  Wychodzi  z  granic 
prawdy,  myśl  płodna  poety.  Hul.  Ow.  250.  (fikcya- po- 
etycka). To  rai  to  dla  niego  sława ,  jeśli  moc  swoje  i 
władzą  w  granicach  utrzyma.  Pilch.  Sen.  60.  in  Sc(;railfCU 
^nltcu.  Obowiązki  Sułtana  z  przysięgi  na  statuta  Maho- 
meta ,  tak  przestronne  granice  mają ,  że  go  nie  bardziej 
można  nazwać  ściśnionym  od  prawa,  jako  więźniem  te- 
go, któremuby  się  wolno  po  całym  świecie  przechodzić, 
dlatego,  że  nie  może  dalej  iść.  Klok.  Turk.  7.  Granica 
swego  strachu  nie  miarkuję.  Sus;.  Pieśń.  2  D  i  b.  GRA- 


NICZNIK,  a,  m.,  który  graniczy  z  kim,  sąsiad,  ber  ©roitj' 
iind)t)ar,  SJnt^ibar,  Yind.  mejak,  mejazh,  permejazh,  na- 
mejazh ;  Hag.  granicjar ,  kraicnik  ,  krajcjanin ,  kraicnik ; 
Ross.  pyócJKHiiKi.  Jął  osadzać  pustynie,  miast,  zamków 
przymnażał,  Granicznikom  się  srogim  i  mężnym  pokazał. 
Papr.  Gn.  4.  Królowie  niektórzy  maja  sobie  za  pierwszą 
powinność,  starać  się  o  hołdowanie  graniczników  swoich. 
Gorn.  Dw.  506.  —  §.  Do  stawienia  granic  należący,  mier- 
niczy, komisarz,  bcr  ©rdnjctimcffcr,  Slfarf fd^eibcr ,  @rdnjfom= 
mt|Tiiriiiv>.  Cu.  Th.  Sorab.  1.  mezwai-;  Yind.  mejemernik, 
meje  slozhnik ;  cf.  podkomorzy,  komornik.  §.  Kupiec, 
kamień  graniczny,  słup,  nacios,  Boh.  hranićnjk,  meznjk; 
Sorab.  1.  miofnik;  Yind  menik,  meini  kamen;  Hoss. 
KaiBCHb,  rpaHb,  3mKi,  pyóestii;  bcr  ©rdiijftciii.  Graniczni- 
kami  osadzony.  Hoss.  Mea(eBaHHbiB.  |.  Botan.  Ziele,  po- 
rost ,  gwiazdosz ,  płucnik  ,  pulmonaria  ,  Siiiujcitfrfllit.  Sijr. 
1550.  GRANICZNY,  a,  e,  od  granic,  ®xm--.Boh. 
hranieny,  pomezny,  meznj;  Slov.  mezny,  mezugjcy, 
hranićny;  Hag.  granicni ,  graniciar;  Croat.  kotarszki; 
Dal.  granichni,  krainszki ;  Bosn.  krajicjanin ,  susid ;  Ross. 
rpaHHiiHbiu,  McaiCEbiH,  corpammHufl,  nopyóeżKHbnl ,  py- 
óeJKnuii.  Mappa  graniczna.  Zabór.  568.  Podkomorzo- 
wie  ,  sędziowie  spraw  granicznych.  A.  Zamoj.  26. 
Komornicy  graniczni  są  namiestnikami  podkomorzych. 
Kras.  Zb.  1,  164.  Hetmanów  polnych  powinnością  było 
dawnii.^'  granic  od  nieprzyjaciela  pilnować,  i  ztąd  hetma- 
nami granicznemi  nazwali  się.  Skrzet.  Pr.  Pol.  1,  176. 
bic  ©rdiijfclbkrrcii ,  Untcrfolblłcrrcn.  Graniczni  żołnierze 
(Bosn.  krajicjani;  Croat.  kotarszki  junaki).  Graniczny  ka- 
mień Slov.  meznjk ,  ob.  Granicznik.  —  Phys.  Graniczny 
śrzodek,  metacenlrtim,  granica  wysokości,  w  której  może 
być  położony  śrzodek  ciężkości.  Jak.  Mat.  5,  589.  GRA- 
NICZYĆ, ył,  y,  1)  intrans.  ndk.,  stykać  się  granicami, 
grdiijCii  mit  jcmnnbcii,  aii  jcmaiibcii.  Sorab. 'ż.  granzowasch; 
Boh.  liraniti,  mezowati;  Slov.  społu  mezym;  Yind.  meji- 
tife,  meniti  fe,  pcrmejati,  namejati;  fio.ss.  rpaHiiiiiTb,  co- 
rpaHiiiniTb.  coetjCTBOBaTb.  Moskwa  graniczy  z  Persami. 
2;  Transit,  ndk.  Ograniczać,  granice  stawiać,  obwodzić, 
Iicgriiiijcu,  ©raiijcii  fcficn,  bic  ©raitjc  iiuicticii.  Eccl.  rpamo, 
rpawmiy,  (Hoss.  orpaHiiib,  orpamiBaib  szlifować  kamienie). 
Przysiągł,  iż  sprawiedliwie  wiódł  i  graniczył.  Tam.  Ust.  9. 
Morze  śrzodziemne  Afrykę  graniczy  z  Hiszpania.  Biel.  Siv. 
Bib.  Polskę  graniczą  Karpaty.  Tr.  ^.  Graniczyć  się 
zaimk.,  ograniczać  się,  określać  się,  fict)  IiCijrdiijCn ,  bcflrdilłt 
UicrbCll.  Chwała  ta  nie  graniczy  się  granicami  żywota  te- 
go i  ciasnościami ,  ale  wszystkie  kopce  przeskoczywszy, 
oświeca  i  żywot  przyszły.  Birk.  Chód.  25.  (nie  zamyka, 
nie  kończy  się,  nie  ścieśnia  się).  GRANICZENIE,  ia,  n., 
subsi.  verb.,  baS  @rnit3cn,  Scgrdtijeii. 

Pochodź,  (cf.  grań,  kraina,  kraj,  krajać),  nagraniczny, 
pograniczny,  pogranicze;  ograniczyć,  ograniczać;  odgrani- 
czyć; przegruniczyć;  przed  graniczny ;  ograniczony,  ograni- 
czoność, nieograniczony,  nieograniczoność;  zagraniczny,  za- 
granicznik;  (Eccl.  rpaHeciOBie;  6'raec.  axpóffn/(i,- versificatio). 

GRANIE  oh.  Grań. 

GRANIE,  ia,  n.,  subst.  verb.  grać,  Boh.  hranj;   Hoss.  Hrpa- 
Hie;  bil^  (Spielen.    Granie  szulerów;  granie  muzyków,  gra- 


GRANISTY-GRAT. 


G  R  A  T  I  A  M  -  G  R  A  Z  I  Ć. 


119 


nie  abo  igranie  dzieci,  M  ©picleii  ter  (spidcr,  tcr  ?Piii= 
fifontcit,  ter  Siiibcr.  Granie  komedyi.  ta§  ©pielcit  Ober 
3(iiffu^rcit  eilicr  Somobic.  Klaryssa  na  granie  swej  roli  przy- 
stała.   Węg.  Mar.  249. 

GRANISTY  ob.  Graniasty. 

GRANIT,  u,  m.,  z  Łac.  granum ;  porfir  czerwonawy  z  ziar- 
nami czarnemi.  Kluk.  Kop.  2,  G5.  ber  ®ronit.  Ross.  4pe- 
CBamiKTi.  GRAMTKI,  Dudz.  59.  (/«;w«.  —  GRANITOWY, 
a,  e,  z  granitu,  ©mnit  =.  fioss.  4pecBaHbiri. 

GRANO  ob.  Gran.  —  ob.  Grać. 

GRANOWITOŚĆ,  ści,  £.,  graniastość,  bie  Ccfiofcit.  Na  świą- 
tynią będzie  pięćset  w  pięciuset  prętów  granowitości. 
Binlii.  Ezech.  45,  2.  (czworograniastych.  Bibl.  Gd).  GRA- 
NOWITY,  a,  e,  granie  mający,  o  węgfacli  lub  rożkach, 
z  kantami,  eifig.  (Hoss.  rpaHOBiiTLifi ,  o  rogach  polero- 
wnych ,  ślilbwany).  Granowity  groch ,  cicer.  (Jorn.  Dw. 
125.  Obił  ściany  blachami  zJotemi,  robotą  granowitą 
pod  prawidło.  Leop.  et  Wujek.  5  Beg.  6,  53.  (powlekł 
złotem  ciągnionym  to  co  było  wyryto.  Bibl.  Cd.),  g.  Czwo- 
rograniasty, sicrcttig.  Zbudujesz  ołtarz,  wzdłuż  na  łokciu, 
a  wszerz  także  na  łokciu,  aby  był  granowity.  Badz.  et 
Btidn.  Exod.  50,  2.  (czworogranity.  Bibl.  Cid.).  Rzezali 
kamienie  granowite  na  budowanie  domu  bożego.  Budn. 
1  Chroń.  22,  2.  Stinbrntfteilic.  1.  Leop.  Lam.  5,  9.  ob. 
Cios. 

GRASSANCYA,  yi,  i.,  brukowanie,  włóczenie  się  po  bruku, 
ba^  3Jrtd;tfd)tudrnien,  §cnimlai:feii  aiif  bem  "i^flufter.  Bywają 
miedzy  wami  nocne  grassancyc.  Bals.  Kicdz.  i,  521. 
GRASSANT,  GRASSOWNIK,  a,  ?n.,  z  Łac.  brukownik, 
kruk  nocny,  eiit  SJncfttfdjmdrmer.  Ponocny  grassant.  Nag. 
Fil.  132.  Wynijdzie  synek  na  wolność,  aliż  tu  zalotnik, 
lubieżnik,  pijanica ,  kostera,  kartownik,  napasnik ,  gras- 
sant. Bals.  Niedz.  1,  8.  <jdyby  każdy  pracować  musiał, 
nie  byłoby  jak  teraz  nocnych  grassowników,  napaśników, 
złodziejów.  Haiir.  Sk.  160.  GRASSOWAC,  ał,  uje,  in- 
trans.  ndk. ,  na  bruku  w  nocy  się  włóczyć  i  dokazywać, 
brukować,  nddjtlid)  I)cnimfc()marmeii.  Złodziej  zuchwały  śmia- 
ło po  Krakowie  grassuje.  Bals.  Niedz.  1,  159.  —  g.  Po- 
wietrze grassujc  =  dokazuje,  bic  %k^i  flraffirt,  gelit  iini, 
^crrfc^t  ait  ciitetn  Crtc.  Zaraźliwe  powietrza  często  tam 
grassowały.  Chrośc.  Luk.  279.  Jabl  Tcl.  209.  Pod  czas 
grassujacego  powietrza  w  Rzymie  ,  ochotnie  służył  cho- 
rym.   Śk.   Żyw.  2,  145. 

GRAT,  u,  m.,  GRATY  liczb.  mn.  sprzęt  domowy,  SniK>rat(i, 
^nilśijcrfit^ ,  ©crdt^,  {Sorab.  1.  iirat /narzędzie  j;  Garn.  o- 
rudje;  Yind.  roba,  imanje ,  na])raulishtvu;  Rag.  orcpine, 
karpinę,  ruttine,  odiutina;  Carn.  berklarye;  Slouac.  hara- 
burdy;  Boh.  haraburdy,  harapatky;  Ross.  pyxja4b,  cnapói, 
noi;.ia-<Ka ;  cf.  Svec.  gcrad ;  Isl.  redi ,  reidi ;  Ital.  corredo, 
arredo ;  Cum.  rodje,  ob.  Gierada).  Skryła  się  w  jedne 
szafę,  i  okryła  się  jak  najlepiej  mogła  materacami,  ko- 
biercami i  inszcmi  gratami.  Kuk.  Turk.  23.  Meble,  obi- 
cia, zwierciadła,  obrazy,  krzesła,  stołki,  biura,  wszystkie 
zgoła  graty,  wziął  z  sobą  do  Litwy.  Teat.  48.  b,  55.  Po 
śmierci  mieszczki ,  wszystek  grat  i  szczebrzuch  do  męża 
i  dzieci  ma    'przysłuszeć.   Sax.  Porz.  150.     Dla    ochrony 


wielkiej  choroby,  wieszają  dzieciom  na  szyi  różne  graty. 
Comp.- Med.  621.  Stare  graty,  jako  są  stare  żelaza,  szaty, 
śmieciska,  stare  sprzęty  domowe,  scrula.  Mącz.  rupieci, 
boś  ©crtimpci,  altc^  <piiu<5(jerdt6f. 

in  'GRATIAiM  imienin  jego  sprawuje  balik.  AV<?s.  Pod.  2. 
25.  z  Łac.  =  na  cześć ,  z  powodu ,  511  dbrctt .  mif  3!cran= 
laffiiiiij.  GRATKA,  i,  2.,  od  słowa  Łac.  gratis;  =  obrywka, 
prezencik,  na  piwo,  na  śpilki,  IrillfGelt,  3JabcIi]clP.  Te- 
raz miasto  gratki,  me  obrywki  są  batogi.  Jak.  Baj.  192. 
Ach  jakaż  to  dla  ciebie  będzie  gratka.  Teat.  33.  d,  7. 
Niezła  gratka  50  dukatów,  "ih.  11.  b,  56.  GRATIS  Łac, 
darmo,  daremnie,  iimfotift.  Wilk  lekarz  chce  oddać  usłu- 
gę jego  końskiej  mości;  lekarstwa  tedy  gratis  oświadcza 
mu  z  duszy.  Zab.  15,  276.  Treb.  On  tylko  patrzy  a 
wietrzy,  gdzie  zażyć  gratysa ,  I  poty  z  tobą,  póki  i  na 
stole  misa.  Kochów.  Fr.  12.  (GRATYNA  plur.,  miejsca 
pomiędzy  wręgami ,  gdzie  sie  woda  sączy  na  statkach. 
Magier.  Mscr.  niif  bcn  isIiiBftI)iffeii ,  iUit^Clt,  lliOblircf)  Ci  m-- 
lectt).  GRATYSKOWY,  GRATYSOWY,  a,e,  —  oar/r.,  dar- 
mo wzięty,  iimfoiift  erbitltcil.  Nie  wszystkie  starostwa  są 
gratyskowe ;  wiciu  za  własne  pieniądze  kupiło.  Gat.  Nar. 
1,  189.  Gardło  nalać  winem  gratyskowem.  Mon.  69,  1044. 

GRAWAĆ,  GRYWAĆ,  ał,  a,  czesll.  verh.  grać,  31:  fptcieil 
pflegen.  Boh.  hrawati.  Nie  ty  Amfionic,  któryś  mógł  cza- 
sem pieśń  grać  i  samej  Dyonie ,  Będziesz  mi  grawać. 
Kvlig.  Ner.  i.  Przyszła  do  ojczystych,  gdzie  niegdy  gra- 
wała,  brzegów.  Zebr.  Ow.  21.  [uhi  ludere  saepe  solebat). 
GRAWALNY,  a,  e.  od  grania,  Sińel  =.  C/i.  Syn.  547., 
Sorab.  1.  hraczkowski;  Boss.  iirpa.rbiibiii ,  iiropHuit.  Gra- 
walny  pokój  =  grawalnia. 

GR.4Z,  ęzu,  m.,  kał  do  ugraźnicnia,  tnpielisko,  błocko,  ba- 
gnisko,  £d)lanim  iiiib  STotb  511111  etcticiiHcilicii.  Croat.  grez; 
Yind.  gres ,  glenska  jama,  klatna  jama;  Slorac.  hruz, 
hruzik;  Boss.  et  Eccl.  rfi,»i;i.,  rpaaima.  Gręzy,  fusy,  usto- 
iny,  ber  33obeilfilR.  Polewce  kapustnej  dać  się  trochę 
podstać,  dokąd  LM-ezygnie  po.sieda.  Sień.  359.  —  §.  Graz, 
GRĄŻEL ,  żli ',  £',  GRĘDZIDŁO',  a  ,  n. ,  GRĘŻY ,  GRZĘ- 
ZY  liczb,  mn.,  u  niewodu  grażle,  pierścienie  żelazne,  na 
powróz  dolnego  niewodu  nawleczone,  żeby  ten  dobrze 
do  ziemi  grążnął.  (oppos.  pławy),  bai  (Sefcilfc  nilt  G^rimb= 
jjariic,  Ross.  rpysiuo:  (Eccl.  rpysiuo  chrzcilnica;  Boh. 
iirizenice  propago  plantae ,  odnogaj.  Na  dolnym  sznurze 
niewodu  osadzają  się  grzęży  albo  słupki ,  pospolicie  że- 
lazne,  któreby  sieć  grażyły.  A7h4.  Zw.  5,  242.  GRAZIC, 
GR.\ŻYĆ,  GRĘZIC.  ^\]C,\\AZ\Ć  cz.  ndk.,  ponurzać,  pota- 
piać,  utapiać,  im  £(i;lnmme,  im  5Baf[cr  fiiifeu  madicii,  fii[= 
fen  Itiffeii  /"■•  et  fig.  {Yind.  savtopiti,  ytoniti,  vtopiti,  po- 
toniti,  potopiti);  Ross.  rpyaiiTb,  rpj)Ky;  Eccl.  rpyżKio 
(rpysii-io  chrzcilnica;  rpyH>-aHic ;  norpy;«OHie  baptismus; 
Boh.  brjzjti  demittere).  Ujrzał,  jak  woda  tułów^  w  wodę 
gięży.  Ctirośd.  Luk.  271.  Grążyć  sieć,  zagłębiać,  ka- 
mienie do  skrzydeł  przywiezywać,  żeby  do  gruntu  dosta- 
wała. Haur.  Sk.  Cielsko  duszę  w  marności  światowej  grązi. 
Psalmod.  8.  Fortuna  niezasłużone  zdobi  dostojnością ,  A 
ludzie  niewinne  ugraża  ciężkością.  Ryb.  Gejl.  B.  b.  (stłu- 
mia, gniecie).  GRAZU]  się  zaimk.  ndk.,  Grążać  się  kan- 
tyn.,  Grąznąć ,  Greznąć ,  Grzaznąć,   Grzęznąć  ;e(/;i//.  ndk. 


120 


GRDAĆ  -  GRECKI. 


GRECY  A  -  GREDA. 


ugiąmąó,  ugrzaznąć ,  ugręznąć,  ugrzęznąć  dk.,  tonąć  w 
błocie,' w  bagnie,  w  wodzie,  w  topielisko,  wiąznąć  i  t.  d. 
finfcii,  imtcrfiiifcn,  ftccfen  fclciden  im  £*Iammc,  nerftufcii,  tłef 
l^inetn  ijcrat^cit  propr.  et  lig. ;  Hag.  et  Bosn.  greznuli ,  o- 
greznuti;  Croat.  greznem  ,  greznujem,  ugreznujem .'  gre- 
źnuti  ;  Cant.  gręsnem  ,  pogręsneni;  Yind.  pogresniti,  sa- 
potoniti  l'e,  ytoniti  le,  potoniti  io;  Ross.  rpasnyib,  rpa- 
3Hy,  rpysHjrb,  rpasHtib ,  orpysiiyTb,  orpysaib;  Eccl. 
rpyatyca.  Mniemasz ,  ze  siądziesz  jak  na  lądzie  snadno, 
Omylisz  sie,  us;rząźniesz,  i  pójdziesz  aż  na  dno.  Zab.  10, 
187'.  Toi.  ^Saut.  i.  W  biocie  ugrzązł.  Teat.  10.  b,  21. 
Ugrzązł  wóz  ,  ani  ruszyć  już  się  nie  mógł  w  błocie  ,  U- 
stał  furman,  ustały  i  konie  w  robocie.  Kras.  Baj.  86. 
Ugrzęzle  i  ukalane  w  błocie  leżą.  Pilch.  Sen.  list.  5.  169. 
Furman  nie  raz  się  grąża  w  błocie.  Kolak.  Wiek.  B  4.  W 
bagniskach  tych  konie  i  ludzie  pospołu  grzęźli.  Nar.  Hst. 
5,  535.  O^ręt,  jak  się  we  śrzodku  rozbije,  Grąźnie  głę- 
boko, i  bród  morski  pije.  Bardz.  Trag.  548.  To  się  pła- 
wi ,  lo  greżnie.  Przyb.  Mili.  06.  Powiem  ci ,  w  jakiem 
nieszczęściu  ugrzązł.  Jabł.  Tel.  161.  Grot  jego  rozbiwszy 
tarcze,  grzęźnie  w  piersiach  nieprzyjacielskich.  Slas.  Nuin. 
1,  143.  (tkwi). 

Pochodź,  ogrąika,  ograika ,  pogrążać,  zagrażać,  na- 
grąiać,  nagrody,  niepogrążony ,  niezagrąźotty ,  iigraiać; 
grząski,  grzeski,  'hruskl,    grząskowaty,  grząskosc. 

GRDAĆ,  ał,  a,  cz.  itdk. ,  o  głosie  derkacza,  ooii  bcm  £cŁla= 
flcn  tCo  SlHldjtcltiJlltijei,  (cf.  gdyrać).  Bak  w  jeziorze  wznosi 
brzmienie.  Derkacz  je  grdaniem  przerywa.  Kras.  List.  2, 
153. 

"GRDUŁA,  y,  z'.,  n.  p.  Ach  głupia  ręko,  co  kwapiąc  się 
marnie,  Mijasz  winniki  i  smaczne  bitarnie,  A  biorąc  chu- 
cią zbyt  łapczywo  z  słomy  Grdułe,  gasisz  nią  apetyt  ła- 
komy. Kochów.  187? 

GRDYCA,  y,  2. ,  GRDYKA,  i,  i.,  ogrvzck,  krztoń  ,  poinum 
Adami.  Perz.  Cyr.  1,  171.  =  GlibYcZI-: ,  jabłko  Adama, 
pagórek  przy  gardle.  Kirch.  Auat.  21.  ber  SlDailt^iipfcl  nu 
ber  Slclłlc,  ber  Sriibś,  ber  ®ri)bfd)el;  Ross.  Ka4MKt.  —  g. 
Gardło,  krtań,  bic  ®iircjc(,  bie  SleWe.  Moszcz  szumny,  we- 
soły, ledwo  do  grdycy  Sam  nie  wyleci  z  pełnej  szkle- 
nicy.  .-[nakr.   77. 

GRECKI,  a,  ie,  aj  od  Grecyi ,  z  Grecyi,  Grecyi  się  tyczą- 
cy, gried^ifcl).  Boh.  Recky;  Slouac.  Hecky;  Yind.  Grieski, 
Gershki,  Griekshi;  fios«.  Garcki,  Ghrricki,  Ghercki;  Croat. 
Gerciiki,  Gerkov;  Hung.  goriigi,  góróg ;  Hoss.  rpeuecKifi; 
Eccl.  E.MajcKiB,  EjJiiiHCKin.  Cudność  pism  Greckich.  Mmi. 
65,  79.  Focyusz  najdzielnićj  do  (ircckiej  schizmy  dopo- 
mógł, i  lubo  Jan  Paleolog  do  unii  przystąpił,  dotąd  prze- 
cie Grecki  kościół  w  odłączeniu  od  Łacuiskiego  zostaje. 
Kras.  Zb.  1,  331.  Greckorossyjska  cerkiew,  btc  oried)i|d)= 
riiffifd)c  5lird)C.  (cf.  cerkiew,  władyka,  pop).  Greckim  ję- 
zykiem =  po  grecku,  tu  gricd;i|'d)ev  Sprad)c,  gricdjtfi.  Gre- 
cka mowa  ■■  Hellenismus.  Cii.  Th.  Skorupa  z  Greckiej  gli- 
ny. 1  Leop.  Jes.  43,  6.  Włoski  orzech  Ross.  rptuKoH 
op'bxi.  b)  Grecka  mowa,  Greczyzna ,  po  Grecku,  jedno 
co  niezrozumiale,  nie  do  pojęcia,  uid;t  pui  licrftcI)Cll ,  UU' 
Berftaiiblic^ ,  ju  bod),  5U  gclelirt.' S/or.  To  ge  grecki  pre  te- 
ba.  (et.  po  Chińsku,  po  Arabsku).    Sposób  ten  mówienia 


wszczął  się  ciemnych  owych  wieków,  kiedy  rzadką  wcale 
rzeczą  była  umiejętność  Greckiego  języka ,  który  dopiero 
pod  Zygmuntem  1.  zakwitnął.  Rarum  fuit  et  pene  inaudi- 
lum  Uraecarum  lilerarum  in  Polotiia  nomen,  guae  ita  e- 
raiit  hominibus  nostris  incognitae,  ul  id,  quod  quis  non 
intelliqeret ,  Graecum  esse  diceret.  Orich.  Orat.  in  funebr. 
Sig.  '].  apud  Pistor.  o,  41.  GREGYA ,  yi,  i,  ®ricdjeu= 
lanb.  Kraj  ku  wschodowi  Europy,  dawniejszych  czasów 
dzielił  się  na  Tessalią  i  Grecyą  właściwie  rzeczoną.  Na- 
zywała się  także  Grecyą  Wielką  Sycylia.  Kras.  Zb.  1,  530. 
teraz  pod  panowaniem  Turków,  rządzony  przez  Baszów. 
Dykc.  Geogr.  1,  251.,  Boh.  Reky;  Yind.  Gershka  de- 
shela;  Slav.  Gercska;  Croat.  Gerchka  zemlya;  Hung.  Gó- 
róg; Ross.  rpcuia.  GRECZEK,  czka,  m.,  demin.  nomin. 
Grek,  ciu  fleiucr,  jiinijer  ®ried;c.  (Bosn.  Ghercicch,  Ghrri- 
cicch).  Greczck  niektóry  wiersze  podawał  Augustowi. 
Kosz.  Lor.  85  b.  b)  Który  mało  po  Grecku  umie,  grae- 
culus.  Macz.  ber  im  ®ried)tfd)cu  fc^tuad;  ift.  (GRECZKA  ob. 
Gryka).  GRECZKA,  GRECZANKA,  GRECZYNKA,  i,  2.,  GRE- 
KI.NIA,  i,  ż..  Rag.  Garkigna;  Ross.  FpeMaHKa;  Eccl.  E;i.iiiiibiHa, 
kobieta  z  Grecyi,  eiuc  ®ne(^iiin.  List  jednej  Grekini  w  pi- 
smach Lucyana.  Mon.  69,  565.  Teofana,  matka  cesarza,  Gre- 
czka.  Sk.  Dz.  886.  Greczka  niejaka  Hippo.  Warg.  Wa/190. 
Greczka  niewiasta.  Kosz.  Lar.  68  b.  Zona  Ottona  Gre- 
czka radowała  sie  ,  iż  naród  jej  Rzymiany  zwojovyaf.  Sk. 
Dz.  884.  GRECŻYiN,  GREK  ,  a,  m.,  z  Grecyi  rodowity, 
ber  ®ricd)e.  Boh.  Rek;  Yiiid.  Griek,  Gerk,  Grieh;  Rag. 
Gark;  Croat.  Gerk;  Dal.  Gark ;  Slav.  Gerk;  Bosn.  Gark, 
Grrik  ,  Gherk ;  Hung.  Gćirog ;  Ross.  ci  Eccl.  FpiKi ,  Fpe- 
miHt,  Emiihi.  Jan  YI.  papież,  Greczyn.  Sk.  Dz.  751. 
Grecy  teraźniejsi ,  ani  podobni  do  o\yych  dawnych  Gre- 
ków. Z)//iŁc.  Geogr.  1,251.  GRECZYZNA,  y.  z'-,  Grecki  ję- 
zyk. Greckie  starożytności,  pisma,  zwyczaje  etc.  ll>ao  ®rie-- 
d)i)'ri)Ci^:  iiried)ifd;e  śpradic,  3(Itert(iiimer ,  Sd^riften,  ®ct»raii= 
d)e  K.  Roli.  Receina.  Słusznie  im  przy  Greczyznie,  Sło- 
wiensezyznie,  Polsczyznie,  i  po  Łacinie  umieć.  Pim. 
Kam.  575.  Gdyby  Rzymianie,  uwiedzeni  cudnością  pism 
Greckich,  Łacińskim  swoim  rodowitym  językiem  wzgar- 
dzili, i  ślepo  poszli  za  Greczyzna,  nie  mielibyśmy  Cyce- 
rona. Mon.  65,  79.  Najeżeni  mędrcy  svyą  Hebrajszczyzną, 
Greczyzna,  Łaciną,  niechcą  móvyić  nawet  językiem  dru- 
gim zrozumiałym.  Zab.  5,  55.  §.  Wielu  się  ich  od  ko- 
ścioła Rzymskiego  ku  Greczyznie  z  Moskw^ą  obróciło.  Biel. 
Śu).  275.  ku  Greckiej  cerkwi,  Gr.  wierze,  gricd)ifc^e  Sir^c 

GRECZYCH.\,  y,  2'.,  hreczka ,  polygnufn  convolutus.  Kluk. 
Dykc.  2,  214.  Od  beczki  greczychy.  Instr.  cel.  Lit.  ob. 
Gryka. 

GRĘDA,  y,  ;'. ,  rześcia,  bieg  konia  śrzedni.  Włod.,  Dudz. 
59.  ber  ^łfcrbetrnpp.  (Ross.  rpjHb,  cf.  kłus).  Jeden  się 
koń  urodzi  z  krzywemi  nogami ,  drugi  z  prostemi.  Więc 
jeden  inochodą,  drugi  chodzi  grędą.  Rej.  Wiz.  128.  Nie 
widać  bitwy,  lecz  same  upadki,  Skoczyć  Rzymianin  nie 
wydoła  grędą,  Ani  się  zewrzeć.  Chrośc.  Luk.  152.  Jeden 
po  drugim  nagle  następuje  Niby  w  pogoni  nadchodzący 
grędą.  Wad.  Dan.  65."  —  fig.  tr.  Między  ptaki  widamy 
różne  natury,  jeden  waśniwy,  drugi  pokorny,  jeden  rychły, 
drugi  leniwy,  jeden  grędą,  drugi  inochodą.  Rej.  Zw.  07  b. 


GREDZIDŁO  -  GRÓB. 


GRÓB  -  GROBARZ. 


121 


GREDZIDŁO  ob.  Grąź,  grązel. 

GREGORYANEK,  nka,  m.,  a)  nowy  zak,  który  się  nieda- 
wno zalecił  do  szkofy ;  tak  zwany,  iż  dawni  Polacy 
niektórzy  w  dzień  ś.  Grzegorza ,  chwalebnego  dzieci  na- 
uczyciela, do  szkól  swych  synów  oddawali.  Dtidz.  39. 
abecadlarz,  abecedaryusz,  ctii  3li8S  ®d)ulcr,  eili  itciicr,  frifd; 
nmjefpmmcncr  Siifimift.  §.  Gregoryanek,  nieuk,  ctn  unn)if= 
fciibcr  SlJcnfrfi.  Mon.  74,  58.  b)  Żak  obchodzący  grego- 
ryanki,  ein  ©rcfloniiS  =  <2d)iilcr ,  kr  ten  ©rcGPriuytaij  t'eijc= 
Cct.  GREGORYANKI,  ów,  plur:,  święto  ś.  Grzegorza  i 
pod  ten  czas  żaków  uciechy.  IWorf.  Mb  ©rcflpriil-ofcft,  cill 
Sc^ulfcft.  Grzegorz  ś.  dziatki ,  które  przedawać  w  niewo- 
lę przywieziono,  odkupował  i  do  szkoJy  dawał;  a  ztad 
w  jego  dzień  dawają  dziatki  do  szkoły,  i  gregoryanki  zo- 
wia.  Biel.  :iw.  69  b.  Ubrała  go,  jak  na  jakie  gregory- 
anki. Haur.  Sk.  237. 

GRELĘ,  KRELE,  ów,  plur.,  rodzaj  gry  chłopskiej  z  pałka- 
mi. Wiod.  żelazne  pręty,  na  końcu  głowiaste,  którerai 
pod  czas  igrzysk  pojedynkowali  się  wysiekacze.  Dtidz.  59. 
Grelę  do  zbijania ,  conti  capilali ,  guibus  in  ludicro  cer- 
tamine  monomachi  plebeii  utiinłur.  Cn.  Th.  ©taiigcn  nttt 
Siiaiifcii,  511  Sampffpiclcn. 

GREMPLA,  GRĘPLA,  i,  i,  GRĘPEL,  plu,  m.,  (cf.  Ital. 
gramolą;  Lal.  carmen,  carminare),  z  Niem.  bic  SlfdmpcI, 
in  Srampclfamm ;  szczotka'  dróciana  do  czesania  wełny. 
Dudz.  58.,  Boh.etSlou.  krample;  Yiiid.  kartę;  Carn.  ahel, 
ahla;  Hung.  gereben,  hehel;  Bosn.  gardasce,  grebeni  za 
vunnu;  Croat.  rihalo-,  greben,  vitlg.  jahlya;  Ross.  BOp- 
ciULHa,  »icca.7Ka,  leca.ioiKa.  Gotowałem  do  s;replu  weł- 
nę z  naszej  trzody.  Chód.  Ces.  190.  GRĘPLARZ,  GRĘ- 
PLOWNIK,  a.  Hi.,  który  gręplą  wełnę  czesze,  ber  Srdmp= 
ler,  3Solltiimmcr.  Yolckm.  524.  yiitd.  kartar,  kartavez; 
Bosn.  gardasoiar;  Croat.  grebenar ,  cheszrarecz;  Hung. 
gerehelló;  Iioss.  iiccajbmiiKł ;  Eccl.  BO.iHo6uTe.ib ,  uiep- 
CTOÓoft.  Maugoncs ,  wszelakich  starych  rzeczy  poprawia- 
cze,  'smukirze,  gremplarze.  lHacz.  GHEPLO\VJNICZK.\, 
i,  Ł,  kobieta  gręplą  robiąca,  btc  Spllfdmmcrinn ,  SMmplC-- 
riim;  Croat.  chessravka,  grebenaricza ;  Hung.  gerebelóna; 
Boss.  leca.ibimma.  GREPLO^YAC,  ał,  uje,  cz.  ndk.,  przc- 
gręplować,  zgreplować,  wygreplowaó  dk.,  gręplą  wełnę 
czesać,  frcimpclii.  Uudz.  58.  {lioh.  et  Slov.  kramplowati; 
(cf.  Lat.  gramalarej;  Hung.  gorebelni;  Croat.  grebenim, 
cheszram,  jahlyam;  Sorab.  i.  krampluyu,  wóchluyu;  Bosn. 
gardascjatti ;  Carn.  ahlam ;  Yind.  kartati ,  reshzhetuvali, 
skepsti;  Ross.  BopcnTb,  aaBopciiTb).  Gremplowania  war- 
sztat Ross.  BopcoBa.ibHa.  GREMPLOWY,  a,  e,  od  grepli, 
Srdmiicl  >.  Ross.  BopciubKUii. 

GRENADYER  ob.  Granadyer.     GRESZEL  ob.  Grosz. 

GRETA,  y,  i,  imię  kobiece,  Małgorzata,  ©rcte,  SDfarijiirctbc. 
Gdy  szynkarka  im  wina  donasza,  panią  ja  Grela  zowia. 
Rej.  Zw.  101. 

GRĘŻY  ob.  Grąi     GRĘZN.AG  ob.  Grąznąć. 

GRÓB,  u,  »».,  Boh.  hrob,  (hrobka,  hibitow  cmentarz); 
Slov.  hrob,  (2.  hrob,  cynter  cmentarz);  Sorab.  1.  hrów, 
row;  Sorab.  2.  row;  Yind.  grób,  jama,  pokopalishe,  po- 
kopniza ,  sharf,  sidanu  pokopalishe;  Carn.  grób,  poko- 
pniza;  Bosn  grób,  grcb,  (grobje  =  cmentarz);  Dal.  greb, 
Siownik  Lindego  wyi.  ?.   Toru  II. 


halom;  Rag.  grób,  greb,  (gróbje,  pokopje  »  cmentarz); 
iS/av.  grób,  (grobje,  cintór<  cmentarz);  Croat.  grób,  (gro- 
bjo,  pogrobje,  grobovische  <  cmentarz);  Ross.  rpoói,  rpo- 
ÓOK-E,  j-cbina.ibHH  (2.  rpoó^  trumna);  cf.  Hebr.  -;p  ka- 
war  sepelivit;  cf.  Dan.  grav;  Anglos.  graefve;  Germ.  baS 
©raD,  (cf.  grześć  ijrakll,  gruba  ©rutc);  loch  w^  ziemi  zro- 
biony do  chowania  zmarłego  ,  miejsce  pokładu  ciała  zmar- 
łego. —  Grób  i  największego  obejmie.  Cn.  Ad.  272.  Grób 
i  pogrzeb  niepotrzebne  staranie.  Cn.  Ad.  275.  (umarły 
nie  czuje  gdzie  i  jako  leży).  JSależysz  się  w  grobie.  Cn. 
Ad.  555.  bu  nńrft  im  ©raI'C  nitśfaulciijcn ,  (będziesz  odpo- 
czywał, czeka  cię  tam  odpoczynek).  Próżnowanie  żywe- 
go człowieka  jest  grobem.  Kulig.  Her.  145.  Dziś  jeszcze 
może  stargane  siły  moje  w  grobie  złożę.  Teat.  43.  c,  57. 
Komu  bóg  nie  obiecał  śmierci.  Ten  się  i  z  grobu  wywierci. 
Rys.  Ad.  29.  Komu  jeszcze  bóg  śmierci  nie  naznaczył 
z  nieba.  By  był  w  grobie,  wynidzie,  wątpić  nie  potrze- 
ba. Kmit.  Tr.  C.  \Yszyscy,  którzy  w  grobiech  (w  gro- 
bach) są  ,  zmartwychwstaną.  BiaŁ  Post.  27.  Grób  Pań- 
ski >  boży  grób,  Jezusa,  ba-j  ^ciliije  ©rat'.  Jak  bożego  gro- 
bu, jak  czego  drogiego,  broni,  strzeże.  Cn.  Ad.  283.  (cf. 
hożogrobski).  Odwiedzać  groby,  zwyczaj  w  W.  piątek,  bic  ^ 
@ral>cr  kfildicit.  — ■  Jedną  nogą  stoi  już,  w  grobie.  Bai-dz. 
Luk.  63.  już  niedługo  mu  żyć,  er  Łat  fd)pn  ctiieii  %u^  im 
©rabc.  Ta ,  co  noga  W  grobie  jedną ,  lubieżna  przecie 
poszła  drogą.  Gaw.  Siei.  568.  Cóż  z  tej  pracy  przyjdzie 
tobie.  Jedną  noga  stoisz  w  grobie?  Kniaź.  Poez.  5,  93. 
Jedną  już  noga  będący  w  grobie,  te  kilka  słów  ostatnich 
piszę  do  ciebie  Żab.  14,  552.,  Sinotr.  Nap.  24.;  Slov. 
Gednu  nohu  w  hrobc  ma.  Z  gednu  nohu  nad  hrobem  stogi. 
—  Grób  =  śmierć,  ber  iPb,  iav  ©rat'.  Konsulowie  nie  do 
grobu  w  Rzymie  takiemi  zostawali  pany.  Zab.  13,  274. 
(cf.  dożywotni).  My  często  tak  na  świecie  poczynamy  so- 
bie, Ze  rzadko  abo  nigdy  nie  myślera  o  grobie.  Groch. 
W.  402.  Zakołatał  do  g'robu ,  blizki  był  grobu ,  er  wat 
bem  Jpbc  ItaDe.  Tr.  —  Grób  =  śmierć,  zgon,  zguba,  ginienie, 
Jpb,  ?5Crbert'en,  Itiiterijani].  Grób  sobie  gotuje,  Kto  swym  nie- 
przyjaciołom czeka  i  folguje.  Pot.  Arg.  256.  Często  w  grób 
lezie,  kto  przed  nim  ucieka.  Pot.  Syl.  48.  — g.  Area  in  hor- 
tis ,  gruby  albo  oziniki  w  ogrodziech,  na  których  kwiatki  i 
rozmaite  ziela  siewają.  Mocz.  eiiie  'Dtatatte,  ein  (Śarteiibeei.  (cf. 
zagon,  grzędy;  grzęda  kwiatowa  Ross.  iiBiiHiiKT)).  [nie  tu  na- 
leży; ob.  (iruba  l".]  §.  'Poet.  Grób  pobitym  stawię,  któ- 
rego wieki  nie  zmienia.  Jahl.  Buk.  U  2  b.  grobowiec, 
pomnik,  ein  ©ratmal,  Sciifmal.  GROBARZ,  GRUBARZ, 
a,  m.,  Boh.  hrobai-,  hrobnjk;  Slov.  hrob.ir;  Rag.  grebo- 
der;  Bosn.  greboder,  mrritvoder;  Croat.  greboder ,  po- 
kópieh,  poklipavecz,  grabar;  Yind.  pogribz,  pogrcbnik, 
pokopauz,  pokopazh,  shulz;  Carn.  pogrcbnik,  shulz; 
Sorab.  1.  totk,  totka,  mordwech  pohrebwar;  Ross.  et 
Eccl.  rpoBOKon.iTe.Ah,  norpeóa.ibmniJB ,  BioriubuiiKt ,  Morn- 
MKt,  rpoóosjaTO.ib ,  norpcóaie.ib ;  g.  1.  co  zmarłych 
grzebie,  ber  Jpbteiiijraber.  Grobarz  w  tym  pogrzebiony 
grobie  wśrzód  cmentarza;  Jakoż  dostał  tak  rychło  dru- 
giego grobarza?  Pot.  Jaw.  93.  Ty  niebożę  grobarzu  swa 
wła^sną  łopatą,  Którąś  tak  wielu  chował,  przysutyś  jest. 
ib.  96.    O  śmierci  Antygona  grubarz    pewność    miawszy, 

IG 


122 


GROBELKA  -  GROBOWIEC. 


GROBÓW  NIK-  GROCH. 


Kopal  ziemie  nad  zwyczaj  w  gląli,  rydel  swój  porwawszy. 
Bach.  Epikt.  47.  Grubarze  w  wykopany  grób  trupa  wło- 
żyli. Sk.  Dz.  272.  Aliż  ją  pogrzebią  grubarze  w  padole. 
1  Leop.  Ezech.  59,  16.  'Niedawno  hyl  Diaulus  lekarz, 
dziś  grabarzem ,  Co  teraz  grubarz  czyni ,  toż  czyniJ  le- 
karzem. Min.  Byt.  o,  M.  Kchow.  Fr.  12.  (ludzi  z  świata 
sprzątał).  Rozlali  krew  ich,  a  niemasz  grubarza.  Budn. 
.Ps.  79,3.  not.,  'pogrzebającego-i  —  W  rodź.  ieńsk.  Boh. 
hrobarka,  hrobnice  grobarka.  —  §.  2.  Grobarz,  silpha,  o- 
wad  chrząszczowy,  żyjący  ścierwem,  podkopując  te  miej- 
sca, na  których  leży.  'Zool.  Nar.  165.  Jcbtcngrńber ,  ciiie 
?lrt  Slafcr,  Ross.  jionubHiiKi ,  Monuara.  —  GROBELKA, 
i,  i.,  demin.  nom.  ąrobla ,  cin  fidiicr  Samm.  Switk.  Bud. 
393.,  Boh.  brazka.'  GROBELNY,  GROBLANY,  a,  e,  od 
grobli ,  Sainm  =.  Wino  sadzą  też  na  przekopach  grobla- 
nych.  Cresc.  293.  Grobelne,  ego,  n.  subst.,  myto,  cło,  od 
grobli.  Cn.  Th.  Sammioll,  ®ammflclb.  Grobelny,  ego,  m., 
subst.;--doioTCA  grobli,  tct  Samiiiauflt^cr.  (GROBIAN  ob. 
Grubian).  'GROBIĆ ,  ił ,  i ,  cz.  ndk.,  o  grób  przyprawiać, 
śmierci  nabawiać,  sprzątać  z  świata,  zabijać,  mcrbCll,  ti'b' 
ten.  Idzie  król,  gdzie  najgoręcej,  i  nieprzyjaciele  grobi, 
gromi.  Pot.  Jow.  1,  15.  —  GROBLA,  i,  i.,  Boh.  hraz, 
nśsyp ;  Slov.  ha(,  nśsyp ;  Croat.  namet,  naszip;  Bosn. 
jarak,  nasap,  zasutje,  zagatje,  zajazenje,  gat;  Dal.  nas- 
sap;  Sorab.  l.hatźeno;  (Sorab.  2.  grobla »  rów);  Rag.  na- 
sap, zastava ,  naamet;  Yi7id.  grobla,  nafip ,  fep  ,  safip, 
shutina,  jefs,  sherm,  {Yind.  grubla  <  gruzyj;  Car7i.  grobla, 
sagreb,  sasip,  sashap;  Maioross.  rpeOja,  {Ross.  rpeó.ifi 
grabież);  /Joss.  nacLinb,  3anpy4a,  nepeMbmKa;  Eccl.  \mb%; 
bet  ®nmm,  (im  Ośnabr.  ber  ©rakti,  cin  GrbiunU).  Gro- 
bla jest  ziemia  dla  zatrzymania  wody,  albo  przejazdu  przez 
bagna,  wysypana.  Wyrw.  Geogr.  13.  Bez  dołu  grobla 
nie  będzie;  bez  nakładu  zysk.  Cn.  Ad.  16.  (trzeba  łożyć 
kaczora,  chcąc  wygrać  gąsiora;  z  piasku  bicza  nie  ukrę- 
cisz; bez  pracy  nie  będą  kołacze).  Stawem  mierz  groblę; 
a  co  nadto  więcej  Bezraózgie  tylko  mieć  pragną  szaleńcy. 
Hor.  2,  271.  Zawsze  grobla  do  stawu,  bo  to  więc  nie 
ładnie ,  Gdy  ta  bardzo  wysoka ,  a  wody  kęs  na  dnie. 
Pot.  Jow.  208.  (cf.  piędzią  się  mierzyć).  Stosuje  się  to  do 
owej  powieści  Dyogena  Mindanom  ,  mającym  małe  mia- 
steczko z  wielkiemi  bramami:  zamknijcie  bramy,  aby  mia- 
sto nie  uciekło.  Budn.  Apopht.  33.  —  fig.  Tama,  granica, 
n.  p.  Gdyby  tylko  napotym  takowa  swoboda  grobli  nie 
przerwała.  Pilch.  Sali.  174.  'GROBNIK,  a,  m.,  staranie 
koło  grobu  i  pogrzebania  zmarłych  mający,  Slov.  hrobnjk 
libilinarius,  ber  geictieiikftellcr.  •GROBOKRADZCA,  y,  m., 
groby  okradający,  grobownik ,  Ross.  rpo6oKpa4iia ,  bcr 
©rćilicrbict'.  GKÓBOWIEG  ,  owca ,  m. ,  grób  ,  nagrobek, 
pogrzebowy  pagórek,  bcr  @ral'l)l'iijel.  Yind.  nadgrobniza; 
Ross.  rpoÓHima ;  (Croat.  grobovische ,  grobje,  pogrobje; 
Rag.  groboviscte,  pokop ,  pogrobje,  grobje  <  cmentarz). 
Pochowany  był  książę  pod  skromnym  grobowcem ,  bez 
ozdób  i  napisów;  bo  cnót  jego  pamiątka  zdobiła  go  do- 
syć. Nieme.  Król.  1,  195.  Już  go  śmiertelny  grobowiec 
zamyka.  Teat.  45.  c,  52.  Co  za" okrutna  ręka.  krzyknie 
potępiony.  Poruszyła  grobowców,  gdziem  leżał  uśpiony? 
Dmoch.  Sąd.  72.  (otworzyła  groby)*  fig.  transl.    Bano  się, 


żeby  Wołoska  ziemia  nie  była  grobowcem  wojska  nasze- 
go. Birk.  Chód.  17.  (grobem,  zgubą,  @rnl>,  3)crberkn, 
Job).  §■  Grobowiec  <  GBOBOWNIK,  »,  m.,  co  groby 
wyłupuje.  Cn.  Th.  ber  ©rdlierbicD,  ber  bic  ©rndet  ieftic^It, 
Ross.  rpo6oKpa4Ua.  GROBOWCOWY,  a,  e,  od  grobow- 
ca, ©rali^itgcl « ,  Girabmal  =.  Ross.  rpoÓHiWHUii.  Grobowco- 
we ozdoby.  GROBOWISKO,  a,  n.,  (Rag.  graboviscte; 
Croat.  grabovische;  Boh.  hrbitow),  cmentarz,  grzebisko, 
pogrzebowisko,  ber  JlirdtŁof-  VWorf.  GROBO WIZNA,  y,  i., 
grób  prosty  podły,  eilt  fd)lccl;ter  ©rali^iiijcl.  Widzim  gro- 
bowiznę  lichą  i  bez  tytułów,  bez  ordynku  wszego.  Bardz. 
Luk.  149.  GROBOWY,  a,  e,  od  grobu,  do  grobu  na- 
leżący, ©raD '.  Boh.  et  Slov.  hrobnj ,  hrobowy  ;  Croat.  gro- 
bni;  Ross.  rpcÓHUft,  rpoóoBbiii.  To  życie  nasze  świato- 
we Zwaćby  raczej  grobowe.  Dar.  Lot.  1.,  Wad.  Dan.  218. 
Abyś  nas  boże  od  grobowych  trwóg  zachował.  Módl.  Gd. 
24.  (od  strachów  śmierci,  yor  ben  ©ci)rerfnt|Ten  beż  JobeS.) 
Aż  do  grobowej  deski.  Mon.  70,  806.  (aż  do  zgonu,  biŚ 
ill  ben  Job).  Do  grobowej  deszczki  wierność  ci  moje  do- 
chowam. Teat.  28,  14.,  Mon.  76,  802.  Grobowy  kamień,  < 
GROBSZTYN,  u,  m,  z  Niem.  bcr  ©rabftein,  grobowiec. 
Zasnął  w  pokoju,  i  złoion  w  grobsztynie,  A  pamięć  je- 
go cnot  aż  dotąd  słynie.  Chrośc.  Job.  l7i.  Smętny  grob- 
sztyn.  Bzów.  Roi.  99.  Smutna  pociecho  z  kosztownych 
grobsztynów.  Zimor.  Siei.  257.  Nad  ową  wodą.  Darnio- 
wy grobsztyn  ku  niebu  wywiodą.  Pot.  Syl.  597.  (mogiłę). 
Zburzę  miasto  na  grobsztyn ,  i  to  jeszcze  mogiła  zbyt 
lekka.  Bardz.  Trag.  66.  (w  perzynę  obrócę,  zgładzę,  wy- 
gładzę). 

Pochodź,  boiogrobski ,  bożogrobca  ;  nagrobek ,  nagrobny, 
nadgrobek,  pogrobek,  pogroboiuy;  cf.  grześc ,  grzebać;  cf. 
gruba ,  grubarz ;  cf.  rów. 
GROCH,  u,  m. ,  Boh.  et  Slov.  hrach;  Sorab.  2.  groch;  5o- 
rab.  1 .  hroch ,  Croat.  et  Rag.  grah ;  Bosn. ,  Yind. ,  Carn. 
grah;  Slav.  grah,  zecsjak;  Ross.  ropoxŁ,  ropoiuBKi,  ro- 
pouiHHa ;  Eccl.  ntipo,  pisum  Linn.  roślina;  z  drobnych 
korzeni  puszcza  chmielinę,  albo  po  ziemi  się  ciągnącą 
(piechotkę),  albo  wąsikami  tyczek  się  chwytającą  (jazda);  w 
strąkach  ma  ziarna  grochowe ,  łatwo  się  na  dwie  połówki 
dzielące.  Kluk.  Rośl.  5,  159.,  (Bosn.  loznac,  grah  loznac). 
Groch  ogrodowy,  ©nrtencrbfeit,  cukrowy,  3u(f ercrl'i'eit ,  Hol- 
Icnderski,  Hiszpański  karłowaty,  BlfCiflCttifcn ,  grniijftbfen. 
Groch  dziki,  lędźwiec  leśny.  Syr.  1028.  arvense ,  <^ii>i' 
crttfcn.  Jundz.  565.  Groch  Niemiecki,  Turecki,  fasola, 
23obncn,  St^mintboBnen,  Austr.  gtfolcn.  Kluk.  Rośl.  1,  224. 
Słoneczny  groch  jest  bobowej  natury,  sieją  go  dla  na- 
tłuszczenia ziemi  w  winnicach.  Cresc.  174.,  (ob.  Słone- 
cznik). Groch  Włoski,  cieciorka,  cicer  satiuum,  ^iijitn. 
Urzed.  95.  Groch  Pruski  ob.  Soczewica ,  Sinfcn.  Groch 
zajęczy  =  wilczy  groch  ,  gęsia  wyka.  Syr.  1059.  --  orobek, 
orobus  Linn.  grocn.  Kluk.  Dyhc.  2,  158.,  Jundz.  562. 
Groch  tyczny  ob.  Wielogroch.  —  Gołębi  groch,  leśny  groch, 
orohus  hirsutus  Linn.  SEalbcriicii,  Siifanenfraiit.  Kozi  groch, 
łyszczyca,  Isopijrum  Phasolcum,  33ocf^toI;nen.  Syr.  1445, 
Sowi  groch ,  sowia  zob ,  faba  sihesiris ,  SSilbltobiten.  ib. 
1028.  Groch  Syberyjski,  Acacia  Sibirica,  ber  £d;oten' 
borutaum,   drzewo  czasem  pierwszej  wielkości,  kwiat  ma 


GROCH. 


GROCH  OTAĆ  -  GRÓD. 


123 


grochowy,  a  potym  strączki.  Klvk.  Bośl.  2,  Go.  akacya, 
robinia.  Jundz.  379. ,  Boss.  ropoxoBoe  4epeB0 ,  ropoxo- 
BHKii,  3O.T0TapHiiKT>.  Grocli  prażony,  gotowany,  jadło, 
liregclciłfcn.  —  §.  Lepszy  groch  doma,  nizH  w  gościnie 
zwierzyna.  Cn.  Ad.  385.  (domek  własny,  chociaż  ciasny). 
Pamiętam  tę  przypowieść,  że  groch  aksamitem  zwano;  bo 
takowejże  ceny  był  groch  i  aksamit,  po  złotych  dwa;  a 
nie  był  tak  pospoUtą  potrawa.  Falib.  Dis.  M.  2.  Kto  groch 
je,  nie  wisi.  Rys.  Ad.  28.  (servus  ciijusdam  heri,  a  piso- 
rum  esu  abhorrens,  furto  facio  profugerat.  Missi,  qui  eum 
retraherenl,  mvenerunt  eum  iii  hospitio  pisa  avide  cdentem, 
ideogue  non  ausi  maiius  ei  iujiccre,  abienint.  Cn.  Ad.  379). 
Jak  gdy  się  z  złego  wora  groch  brzmiący  rozsypie.  Tward. 
Wi.  237.  (z  hałasem  się  rozpierzchh).  Pochlebne  głosy 
są  jako  groch  w  pęcherzu,  które  tylko  iż  brząkają,  a  po- 
żytku żadnego  nie  czynią.  Rej.  Zw.  92.  —  (Prov.  Slov. 
Mili  brachu,  dokud  sa  temu  naucis,  esće  pogeś  mnoho 
slowenskeho  lirachu,  zjesz  beczkę  soli,  nim  się  tego  na- 
uczysz. Sloi'.  Cert  na  nom  hrach  mlatil,  lalde  yariola- 
tus).  —  Mam  się  jak  groch  przy  drodze  <  każdy  mię 
szarpnie,  trąci.  Hys.  Ad.  39.  aUii  nipft  tnitf),  n.nc  śdiotctt 
Olt  bev  ©traCc.  Skępiec  jest  jako  na  skale  jagody.  Lu- 
dziom nic  po  nich  ,  jedno  wronom  gody,  A  hojny  z^ię 
jako  groch  przy  drodze.  Kto  się  nie  leni,  ten  go  idąc 
głodzę.  Bej.  Zw.  217.,  Sorab.  2.  ako  groch  pschi  drofe. 
Groch  na  ścianę  rzucać.  Cn.  Ad.  SI  7.,  Yind.  Bob  v'  stie- 
no  metati;  rakam  shvishgati;  Slov.  Gako  na  stenu  hrach. 
Moźeś  hrach  na  stenu  gakokolwek  hadzat ,  ne  prilepi  sa  • 
głuchym  bajki  prawić,  daremnie  usiłować,  taiiBeii  )D|)rcii 
prctigcii ,  fid)  fnic^tloź  Wdi\>i  gcDcn.  (cf.  tobie  z  ust,  jemu 
mimo  uszy  szust;  et",  mów  ly  ścicnic).  Mruczał,  kiwał, 
żegnał;  wszystko  to  jedno  było,  co  groch  na  ścianę  rzu- 
cać. Ossol.  Str.  3.  To  tyle  pomoże ,  co  na  piecu  groch 
siać.  Gost.  Gor.  67.  Tak  tak ,  rzucaj  groch  na  ścianę,  I 
moje  takież  zdanie  nic  było  słuchane.  Treb.  S.  M.  126., 
Zabł.  Zbb.  65.  Komu  zły  duch  zopaczy  rozum  i  sunmie- 
nie ,  Tyle  w  nim  cuda  sprawią,  ile  groch  na  ścionie. 
Pot.  Zac.  8L  Wy  gadacie;  on  swoje  czyni;  i  nagany 
Wszelkie,  są  (o  groch  próżno  na  ścianę  rzucany.  Zab.  7, 
133.  Węg.,  {Ross.  ropouimt,  oropouiiiTt,  czystą  prawdę 
rznąć,  prawić  bez  ogródki).  —  Groch  od  ściany  n.  p. 
Tak  ich  odważnie  strzelano  i  bito.  Że  odpadali  jako  groch 
od  ściany.  Chrośc.  Fars.  4o  i. ,  Jabi.  Buk.  P  b.  szybko 
tył  podali,  fie  tircKtcn  juriicf,  luie  erlifen  uoii  ter  SGaiib. 
Tatary  prędko  natrą  z  impetem  ,  prędko  nazad  płochem 
Jako  mówią  od  ściany  odjiadają  grochem.  Pot.  Pocz.  408. 
Bez  nadgrody  oziębnie  cnota ,  jako  groch  na  bębnie. 
Pot.  Arg.  415.  (może  od  zwyczaju  wysypania  ugotowa- 
nego grochu  na  czemsiś  rozpostartym  dla  studzenia).  — 
I  suknią  weźmie,  kiedy  w  grochu  zdybie,  nic  rusz  cudzego 
połcia.  Durl.  A.  3.  (lice,  rzecz  ukradzioną  i  z  pod  grochu 
wydobędzie  =  na  gorącym  uczynku  zachwy('ić).  —  Groch 
z  kapustą  =  nieład,  gmatwa,  śraut  iiiiD  SHiibcn,  nllcS  iurdj 
einanbcr.  Pomieszałeś  tu  wszystko,  jak  groch  z  kapustą. 
Firn.  Kam.  09.  W  ogrodzie  każda  rzecz  przyzwoite  po- 
winna zabierać  miejsce,  aby  groch  z  kapustą,  jako  mó- 
wią, w  lesie  i  na  łące  nie  znajdował  się.  Kluk.  Bośl.   1, 


71.  —  §.  Grochu  się  objadła  burl.  zastąpiła,  pojęła,  brze- 
mienna została,  w  ciąży,  fie  tft  fd^mangcr.  Tr.  —  GRO- 
CHOTAG  ob.  Gruchotać."  GROCHOWATY,  a,  e,  socze- 
wicowaty,  pisiformis.  Perz.  Cyr.  linfciifiirmifl,  crdfcnnrtig,  na 
kształt  grochu.  GROCHOWINY,  in ,  plur.,  bieliny  i  strąki 
grochowe  po  zbieranym  grochu,  ©rlifcuftro^ ,  Boh.  hra- 
chowina;  Yind.  grahorina;  Boss.  ropONOBnua.  Słoma  gro- 
chu albo  grochowiny.  Syr.  1050.  Ten  brzydal,  gdyby 
snop  grochowin.  Teat.  32.  b,  7.  Grochowiny  krowom  i 
owcom  wyśmienitą  są  pastwą  na  zimę.  Kluk.  Bośl.  5,  140. 
Dziewki  w  grochowinach  śpią  po  pracy  głęboko.  Zab. 
15,  278.  Treb.  GROCHOWINOWY,  a,  e,  od' grochowin, 
uon  6v()fc!iftl'P^.  Ługiem  z  grochowinowego  popiołu  psa 
parszywego  smarują.  Ostror^  Myśl.  25.  GROCHOWISKO, 
a ,  Ji.,  rżysko  grochowe ,  pole  grochowe ,  baś  Grlifcnfclb, 
n)Ovniif  grtfcit  flcftanbcii  BaJcn,  ber  Crlifciintf er ,  Boh.  hra- 
chowiśtc.  Na  grochowisku  co  i  jak  siać.  Haur.  Sk.  9. 
Na  i2;rochowisku,  na  rzepnisku,  na  jeczmienisku.  Haur. 
Ek.  32.  GROCHÓWKA,  a,  i.,  gąszcz  grochowy,  (F,rl)fen= 
Brcc.  Obj.  Post.  A.  3.  Grochówka  z  wielogrochu,  faba  fres- 
sa.  Cn.  Th.  Tać,  co  się  gębą  brzydzi  niegodną  Stanie 
grochówka  z  jarzyną  ogrodną.  Zab.  9,  16.  Grochówka 
albo  z  grochu  polewka ,  jak  w  Niemczech  czynią.  Syr. 
1051.  Ryż  w  grochówce  albo  polewce  z  grochu  warzyć. 
ib.  1002.  GROCHOWY,  a,  e,  Boh.  hrachowy;  Boss. 
ropoxOBbirr,  z  grochu,  GrDfcn  ■■.  Szukamy  tu  zdatnej  gło- 
wy, Przybrać  ten  wieniec  grochowy,  Czy  tu  jest  dom 
Orgonowy?  Zabl  Bal.  93.,  Teat.  1,  201.,  ib.  24.  c,  48. 
znak  głupstwa,  ciit  Grl'fciifraii5 ,  (SmWcm  ciiieś  ©tro^fopfź. 
Grochowy  to  wiecheć  ■■  gorszy  strach  niż  bieda.  Gemm. 
94.  więcej  huku,  niż  puku.  Aves  eiiam  inanis  fundae  so- 
ntis  territat.  (ob.  groch  w  pęcherzu  ;  cf.  bęben  za  górą 
coś  wielkiego,  a  jak  pudło  wielkość  jego).  Placek  gro- 
chowy Boss.  ropoxoBnK'B.  Grochowe  drzewo ,  Bobinia 
Pseudacacia,  drzewo  Amerykańskie  znacznej  wysokości. 
Kluk.  Dykc.  3,  21,  ber  3Imcrifaiiifd)c  S[l)otciiborn,  ber  2Bim» 
bcrl'ninil.  cf.  groch  Syberyjski. 

Pochodź,  groszek,  wielogroch ,   groszyna,    groszysko;    §. 
cf.  gruchot ,  grochot,  grochotac. 

GROCIK,  a,  m.,  demin.  nom.  Grot.  qu.  v.,  m  flemer  ©eC= 
ren,  ein  tleiiic'3  aBitriipiePeifcn ,  eiite  fleiiic  ^H'eilun|c-  !>)  Gro- 
cik  na  słoneczniku  =  pręcik ,  skazówka ,  ber  3Betfcr  ait  et= 
ner  SiMtneimlir.  Tr. 

GRÓD,  u,  m.,  Boh.  hrad ,  twrze  twierdza,  Hradec  miasto 
Grac  na  Szląsku;  Slov.  hrad  ara,  cinctura;  Slav.  grad  < 
forteca,  gradjanin  •  mieszczanin;  Croal.  grad;  zamek;  Gra- 
decz  Graecium;  Dal.  grad,  missto  =  miasto,  gradzki  miej- 
ski, gradyanin  >  mieszczanin  ;  Dal.  tuargya  •  twierdza  ;  Hung. 
yaar  {ob.  Warowny);  Bosn.  grad  =  miasto ,  2)  tvrrighia  « 
twierdza,  kula  >  forteca,  zamek;  Bag.  grad  <  miasto,  gra- 
daz  castrum,  graaghja,  zgradda  acdificium;  Yind.  grad, 
grashina,  gradshina,  gradisl)tvu;  Carn.  gr5d<ar.r;  Gradez 
=  miasto  Grac  wStyryi,  Bohor.  (Stargard  <  stary  gród  Fren^ 
zel  in  Westphal.  Monument.  2,  2419.  cf.  Nowogród,  cf. 
Białogród ,  Carogród);  Sorab.  2.  gród  zamek;  Sorab.  ^. 
hrod,  rod;  7?oss.  ropO/it  miasto;  Eccl.  rpjfti  miasto ,  {Eccl. 
Kpaerpa43    Graec.     cKXQÓ7rohg   twierdza ;   cf.    Svee.    gard; 

16' 


124 


GRODEK-  GRODZĄ. 


GRODZIANIN-  GRODZIĆ. 


Hehr.  ,T"ip  kirja  urbs ,  -0.1  septttm;  Chald.  mp  kcreth  et 
I^ł^ip  kirja  tirbs;  cf.  Gcrm.  ©artcii,  —  gnrb,  SRóbc,  SHot^e, 
§ofrobe ,  CofrotCłe.  W  języku  SJowiańskim  zamki ,  castra, 
horodami ,  grodkami  i  grodami  nazywają.  Nar.  Kisi.  2, 
587.  bic  Ślirg,  bn'3  ©d)Iop.  Miasto  Moskwa  ma  we  śrzodku 
zamek,  abo  gród  murowany.  Boter.  160.  Wszędzie  już 
w  Polszczę  widać  miasto  dworów  grody,  A  miasto  ugór 
"Włoskie  ogrody.  Petr.  Hor.  2,  C.  2.  (wysokie  grody . 
wysokie  mocne  mury).  —  §•  W  szczególności  w  Polsk. 
języku:  zamek  królewski,  którego  starosta  ma  powierzo- 
na sobie  moc  sądzenia  pewnych  artykułów,  castrenses 
2wanYch.  Kras.  Zb.  i,  552.  sądowe  miejsce  szlacheckie. 
Cn.  Th.  iai  33lirfl{icvicl)t ,  3lbriy(jcrid)t.  Zapozwać  kogo  do 
grodu.  Zapisaó  w  grodzie.  Carn.  shtokrinda.  Oblatować 
w  grodzie ,  oblatowanie ,  oblata  w  aktach  grodzkich ,  n.  p. 
O  obiatowaniu  metryk  szlacheckich  w  własnym  grodzie. 
Yol.  Leg.  7,  68.  GRODEK,  dka,  m.,  demin.,  kasztel,  cilt 
Jlaftcil.  {Boh.  hradek;  \ind.  gradaz,  gradizh;  Carn.  gra- 
dish;  Croat.  gradieh ;  Sorah.  2.  grodk ,  (miasto  SprcmbcrG 
wLuzac);  Sorah.  1.  hrodk,  rodk;  Ross.  ropojOKi;  Ecd. 
rpi;^hi|(>,  miasteczko).  Grodki  za  któremi  Moskal  naszym 
dobry  odpór  dawał,  były  na  kształt  fortów  albo  kaszte- 
lów  jakichsić.  Zolk.  Mscr.  26.  §.  Grodek,  miasto  w  "Wo- 
jew.  Ruskim,  4  mile  od  Lwowa.  Dykc.  Geogr.  1,  254. 
miasto  Litewskie  w  Wojew.  Trockim  nad  rzeką  tegoż  i- 
mienia.  ih.  miasto  Polskie  w  Podolskim,  i  O  mil  od  Ka- 
mieńca, ib.  miasto  Polskie  w  Podlaskim ,  blizko  Buga.  ib. 
ber  %mc  ycrfd^icbciicr  ^Uiliitfd^cn  ©tdbtc.  (GRODETUR ,  GRO- 
DYTUR,  u,  ?n.,  gatunek  materyi  jedwabnej,  @r0'3  be  Joiir, 
eiii  geibeiijeug.  Grodetur  niebieski.  Teat.  29.  c,  76.  GRO- 
DETUROWY,  a,  e,  z  grodeturu,  mi  ©roź  bc  tim.). 
GRÓDKA,  i,  2.  zdrbii.  rzecz,  grodzą;  zagródka,  eill  fleilieś 
©C^ćige.  Orzechy  Włoskie  mają  być  pierwej  w  grodce 
sadzone ,  aby  się  tam  wykochały,  niżby  do  ogrodu  były 
przesadzone.  Cresc.  40  L,  Boh.  hrazka  grobelka;  Sorah.  2. 
gródka  stajenka.  GRODNO,  a,  n.,  znaczne  miasto  Lit. 
w  Trockim ,  sławne  sejmami ,  które  się  tu  z  kadencyi 
odbywały.  Dykę.  Geogr.  1,  254.  ©robllO  iit  SitliaitClt.  'GRO- 
DOBURZYCIEL ,  a ,  m.,  Ecd.  rpa40pa3opiiTejb  eversor 
urbis,  nood-fidg,  Siirijftiirnicr.  'GRODOPIS,  a,  m.  Przyb. 
Pis.  77.  pisarz  grodzki,  cancellarius,  cf.  kancellista.  GRO- 
DOWY, a,   e,   GRODZKI,  a ,  ie ,   Vind.  gradski,    graden, 


gradishen,  grashki,  graiski;  Slau 


gradski; 


Sorah.   i    hro- 


dźanski ;  Croat.  gradszki  arcensis ;  (Dal.  gradzki  ;  Iioss. 
ropoACKiu,  rpa4HUH,  rpa4CKiii;  Eccl.  ropo40BUi1  =  miejski); 
od  grodu,  25lti'g  ■-,  93lli;(jijevicl)t^'  -.  Królowie  straż  grodów, 
czyli  zamków,  wraz  z  jurysdykcyą  sądową  starostom  po- 
wierzyli ;  zkąd  grodowemi  albo  sądowemi ,  i  sądy  ich 
grodzkicmi  lub  starościńskiemi  nazywają.  Skrzet.  Pr.  Pol. 
407.  liiirglmiiptinniiii ,  SiircjgericM,  Ross.  ropojmiMccKiil, 
ropoAHUiiiil  ub.  Ilorodniczy,  Horodnictwo.  §.  Grodzka  u- 
lica ,  od  grodu  czyli  zamku  idąca,  zamkowa,  n.  p.  Zło- 
tnik pewny  na  grodzkiej  ulicy  w  Krakowie.  Pot.  Jotu.  128. 
bic  SiirflMe.  GRODŹ,  i,  ź.,  GRODZĄ,  y,  i,  (Boh.  et 
Slov.  hradba  ,  {Boh.  hr;iz  agger) ;  Bosn.  graghja  =  budo- 
wla;  Rag.  graaghja,  zgradda,  sagrada,  zgraaghja  aedifi- 
cium;    Cnoat.  ograją  =  ogrodzenie;    Yind.  ograda,    okluk, 


ogradishe  ,  ograd  ;  {Carn.  gradishe  munimentum) ;  Sorah. 
2.  groź  stajnia;  Sorah.  1.  rodź  stajnia,  wuhroda,  wob- 
hrodźenstwo  ogrodzenie ;  Ross.  ropo^bfia ,  ropoJKenie, 
orpa4a ,  rpajcJKB,  iisropo^a,  saópa.io,  lawh ,  ropo4ua; 
Eccl.  ^iiGpiiiAO,  jCt^łiłsri ;  Hehr.  115  geder,  gader  septuni; 
cf.  Svec.  giird;  Dan.  giiirde;  Anglos.  gearde;  Graec. 
XÓQrog;  Holi.  gaard;  cf.  Lat.  med.  girata,  gordus ,  gor- 
tium,  Curtis;  Angl.  yard;  Lal.  chors,  cohors ;  (Jerm. 
©nrtcii,  Jlblij.;  Gall.  jardin) ;  ogrodzenie,  zagroda,  ctnc 
Umsmiming ,  ein  ^mm.  Winnic,  ogrodów  albo  roi  gro- 
dzę i  obrony  rozmaite  bywają;  bo  jedni  je  przekopa- 
mi okopują ,  drudzy  płotmi  z  kołów  i  z  chrostu  uple- 
cioncmi,  drudzy  zas'  osadzają  tarniem.  Cresc.  142.  (cf. 
żywy  płot.)  Winnicę  zasadził,  i  grodź  około  niej  oto- 
czył. Sekl.  Math.  21.  Miejsce  na  blech  najzdatniejsze 
są  łąki ,  grodź  albo  trawnik  nad  rzeką  położony.  Przed. 
78.  (ogrodowy  plac).  Naucz  się  ol)wodzić  twe  grodzę. 
Bach.  Epikt.  55.  Prosięta  z  maciorką  trzeba  mieć  przy- 
najmniej dwa  miesiące  w  grodzy  i  zawarciu.  Hatir.  Sk. 
60.  Cieląt  na  s'wieżą  trawę  do  żadnego  pastewnika ,  ani  do 
grodzy  puszczać,  ih.  57.  W  grodzy  wrzeszczą  jagnięta.  Bies. 
B.  2.  (cf.  churta).  §.  Septa  abo  ovilia  grodzę,  czyli  miej- 
sce wetowania,  na  którym  lud  Rzymski,  gdy  miał  weto- 
wać, przegradzano.  Pilch.  Sen.  191.  GRODZIANIN,  [GRO- 
DZANIN,  1.]  a,  m.,  1)  mieszkanie'c  grodu  lub  zamku,  cilt 
ginwo^nier  ber  23iirg,  eiii  ®d;|ppOettuil)iier.  {Slav.  gradjanin; 
Dal.  gradyanin ;  Ross.  ropoacamiuB  mieszczanin).  Olha, 
nie  mogąc  zamku  Skorostena  mocą  dostać,  posłała  do 
mieszczan  ido  grodzan,  mówiąc,  dajcie  mi  za  dań  tylko 
po  trzy  gołębie  i  po  trzy  wróble.  Stryjk.  IIS.  Dowmunt, 
oblężony  na  zamku  Ucianie ,  prosił  grodzian  Uciańskich, 
aby  nie  poddawali  zamku,  pókiby  on  nie  przyszedł  im  na 
odsiecz  ib.  510.  2)  Grodzianin,  z  Grodna  miasta  rodem, 
cilt  ©rebiicr,  eiiicr  miu  ©robiio.  Połoczanie,  Nowogrodzia- 
nie,  Grodzianie.  5/ei.  165.  GR0DZ1ANK.4,  i,  2.,  eiiic  @rob= 
licrtllll.  GRODZIŁ,  ił,  i,  c;.  niedok.,  ogrodzić,  ugrodzić 
dok.,  {Boh.  hraditi,  hradjm,  hradjwam,  tyniti;  Bosn.  gra- 
diti,  grajiti;  Sorah.  1.  hrodźim,  hrodźu;  Yind.  graditi, 
ograditi ,  pliet  delati ;  Carn.  gradim,  graditi  sepire ,  mu- 
nire;  {Slav.,  Bosn.,  Rag.  graditi,  zgraditi,  ograditi,  aedificare 
budować);  Ross.  ropo4iiTŁ,  thhiitł,  otuhhtł;  Graec.  yoa- 
TVPco  cratibus  cingo,  cf.  kraty;  (cf  fJubr.  11.1  gadar  sepsit); 
Dan.  giiirde;  Svec.  gaerde;  Gall.  garder,  jardin);  ogradzać, 
Smiiieii,  eiiijaiiiieii.  Orać,  siać,  grodzić.  Haiir.  Ek.  06.  Płot 
grodzony.  Szczerb.  Sa.v.  501.  Ogrodnicy  szczepie  mło- 
de grodzą,  aby  ich  nie  zdeptano.  Petr.  Hor.  2,  A'  4  6. — 
Fig.  tr.  Pole  ślicznym  wojskiem  grodzi.  Biaiob.  Odm. 
58.  (wieńczy,  otacza).  Z  Srzeniawy  wielkiej  cnoty  Pa- 
stwiska Polskie  mają  ogrodzone  płoty.  Paszk.  Bell.  A. 
(przyozdabianie).  Wielka  jest  rzecz ,  potomstwo  mieć, 
a  nim  się  grodzić.  Glicz.  Wych.  C.  5  h.  (obsadzać ,  ob- 
warować). Cokolwiek  zaś  dobrego  człowiek  w  sobie 
grodzi,  Nie  zkąd  inąd,  tylko  to  od  boga  przychodzi. 
Min.  Ryt.  2,  170.  (\v  sobie  chowa,  mieści,  mai  cr  @U= 
M  tli  ftd)  Łegt).  Prosi  jej,  żeby  mu  szczęścia  nie  grodziła, 
nie  wiązała  świata.  Pot.  Arg.  018.  zagrodziła,  zatamowa- 
ła przeszkadzając,    fic  m5d;fe  i('m  feiii  ©hid  nid)t  ^iiiberit. 


GRODZICIEL  -  GROM. 


GROMADA. 


125 


ł>en  Sfficij  jum  ©lii^e  nid}t  fpciTCii.  Wiele  jest  przygód,  od 
których  się  grodzić  musi.  Sk.  Kaz.  Si.  warować  się , 
strzedz  się ,  pilnować  się ,  wystrzegać  się  ,  fid)  bajCijCii 
DCnufl^tcn.  GRODZICIEL,  a,  m.,  grodzący,  grodzę  ro- 
biący, sadzący,  ogradzający,  ber  ^mjer ,  Umjauitci:,  Bosn. 
graditegl,  zidac  aedificator.  GRÓDZlE?sSKI,  a,  ie ,  od 
Grodna  ,  do  Grodna  należący,  ©robiici"  = ,  l'Dit  ©robliO.  Dya- 
ryusz  sejmu  sześćniedzielnego  Grodzieńskiego.  —  Eko- 
nomia Grodzieńska  należała  do  dóbr  stołowych  króle- 
wskich. Dykc.  Geogr.  i,  2o4-.  GRODZISKO,  a",  n.,  szpe- 
tny nieforemny  gród,  citic  lid^liifjC  33imj;  Boh.  hradiśte; 
Ross.  ropo4iiiue  (2.  mieścisko).  §.  Plac  grodowy,  bcr 
SimjpInC,  Boh.  hradiśte.  GRODZKI,  a,  ie ,  ob.  Grodo- 
wy. GRODZOWY,  a ,  e ,  od  grodzy ,  ^aiin  ■■ ,  Ross.  rpa- 
4e<KHuri. 

Pochodź,  dogrodz-ić ,  dogradzać ;  herod,  horodnia ,  ho- 
rodnica ,  liorodowy,  horodniczy,  horodziszcze,  horodnictwo; 
nagrodzić,  nagradzać,  nagroda,  wynagrodzić,  nienagro- 
dmj;  ogród,  ogródek,  ogrodnik,  ogrodniczek,  ogrodniczka, 
ogrodomj,  ogrodzić,  ogradzać,  ogródka,  bez  ogródki;  po- 
gródka  ,  pogrodzić ,  pogradzać  ;  przegradzać,  przegrodzić, 
•przegródka,  przegroda,  nieprzegrodzony;  przygradzać , 
przygrodzić,  przygródka ;  rozgradzać ,  rozgrodzić:,  iigra- 
dzać ,  ugrodzić;  wgradzać,  lugrodzić;  luinogrod;  wygra- 
dzać, luygrodzić;  zagradzać,  zagrodzić,  zagroda,  zagro- 
dnik. 

'GROF,  a,  m.,  graf,  grabią  ob.  Hrabia. 

GROM,  u,  m.,  huk  piorunu,  piorun  huczący,  grzmot,  bcr 
Sonncrfnall,  !i)pniicvfcl)Ia(] ,  Somicr,  propr.' et  fig.  {Boh.  et 
SIqv.  lirom,  hromobitj;  Sorab.  1.  róm,  ncwedrownć  raz; 
Yind.  grum ,  gruniska  strela ,  germanje,  germenje ,  tresk  ; 
Carn.  grom,  (GromAzh  '  Jupiter ;  Grumina  ,  Mozhirna  < 
bogini  niepogody,  oppos.  Pahoda);  Rag.  grom  =  grzmot; 
Bosn.  grom ,  gromorina ;  Slav.  et  Croat.  grom ;  Ross. 
rpoare,  (rpojiniil  hucznj',  cf.  ogromny);  Eccl.  nepyHB , 
rpo-MOBaa  ciptia ;  cf.  Graec.  ^oóiiog;  Śa.v.  Lif.  ©riiiiimcl;. 
Wiatr  czyni  szmer ;  grom  i  działo  wydaje  huk.  Hub.  Wst. 
215.  Uderzyły  łyskawice,  i  gromy,  i  wiele  tysięcy  ich 
pobiły.  Sk.  Uz.  117.  Jak  w  kosztowne  palące  uderzają 
gromy,  Giną  murowe  wzajem  i  drewniane  domy.  Banial. 
G.  5.  Otworzył  Jowisz  upusty  górnej  swej  skarbnice , 
Poruszył  wody,  gromy,  łyskawice.  Groch.  W.  oo8.  Za- 
bił go  Jowisz  gromem.  Biel.  Hst.  22.  Jako  więc  pra- 
cowity oracz  wylękniony,  W  niepogodę    piorunem  srogim 

ogłuszony,   Kiedy   już  trzaskawiea    i  on  grom  ustawa 

P.  Kchan.  Orl.  1,  23.  (owa  burza).  —  Przekl.  Żeby  ich 
jasne  zabiły  gromy.  Teal.  24.  c,  77.  Zdrajco!  godny, 
by  cię  mściwy  grom  ugodził.  Teat.  43.  c.  57.  —  g.  'Fig. 
et  transl.  Gdy  Pawła  czytam ,  nie  słowa  mi  się  zdadzą , 
ale  gromy.  Sk.  Dz.  40.  {ob.  piorunująca  mowa).  Gdy- 
byście ów  grom  słów  Katyliny  zasłyszeli,  podobnoby  was 
samycii  na  swe  koło  przeciągnął.  Pilch.  Sali.  40.  —  §. 
Grom,  huk,  gr/.mot,  łoskot,  ber  Siiatl,  ber  Sumtcr.  Słuch 
zagłuszyły  Trąby,  bębny,  i  działa  zewsząd  grom  puściły. 
Stryjk.  Henr.  C.  —  Fig.  Gdy  się  to  stało,  wszystkich 
grom  przeniknie.  Chrośc.  Fars.  90.  (strach,  przestrach, 
groza,  zgroza).  —  g.  Pogrom,   klęska,  bicz  na  co,  zgu- 


ba, T»miiierfćf)Ia(j ,  "Scrbcrteii,  i  ob,  lliiflliii!,  flac;e,  ©cipcL 
Nabuchodonozor  wiarołomnego  grom  mściwy  Syonu.  Zab. 
14,  15G.  Lis  stary,  frant  z  natury.  Grom  na  króliki  i 
kury.  Jak.  Baj.  272.- — "§.  Rożek  Jowisz,  gromowładny, 
ber  'Joiitierijiitt.  Chrystusowi  za  Mieszka  ustąpił  Grom , 
Ladon,  Marzanna,  Pogwizd,  Ziewanna.  Stryjk.  Go/i.  A'.  5. 
Pochodź,  gromić;  gromnica,  gromniczny;  gromowy; 
gromowladzca ,  gromowładny,  gromizwierz,  ogromny,  ogrom, 
ogromność ,  odgrom,  odgramiać ,  odgromić  ,  pogromić,  po- 
grom, rozgramiać,  rozgromić ,  zgromić.  2)  grzmot,  grzmo- 
tnąć, grzmotliwy ,  grzmieć,  odegrzmieć ,  przegrzmieć , 
zagrzmieć. 
GROM.\DA,  y.  I,  {Boh.  et  S/oi'.  hromada ;  Sorab.  2.  grom- 
raada ;  Sorab.  1.  romada ;  Ross.  rpołiaja ;  Hebr.  P.rii:? 
aremath  acerims ,  Ci'  acciimulari;  Ross.  rp05i03j:B  stos 
gratów;  Yind.  gromada,  germada ,  gromazha,  gro- 
mazha  ■  kupa  kamieni,  drzewa,  stos  rogus ,  krzaki; 
Yind.  germ  =  kierz,  krzak;  Carn.  germada  planities  ste- 
rilis ,  rogus,  germoje  frutetum ,  germ  dumus ,  gromazha  > 
gruzy;  Hung.  garmada  strues  Ugnonim;  Itał.  germoglio 
stolo;  Croat.  gromacha,  gómila,  gomulya  tnoles ,  acenus 
lapidum  ;  {Croat.  germada  rogus ,  germ  =  chrost)  ;  Dal. 
gromilla=  kupa ;  Rag.  gromacrja  acerrus  lapidum);  ogól- 
niej: kupa  rzeczy,  kupa  czyli  tłum  ludzi,  eill  Snilfcil, 
cin  Saufcii  (iac()cn,  ciit  3>oIf'j()mifeii,  Boh.  obór;  Carn. 
oggreb;  Dal.  kup,  zkupschina;  Slav.  herpa ;  Bosn.  cetta, 
skupsctina,  skiip,  jatto,  ninósg;  Ross.  Kyiia,  CKOnnme, 
rypbóa,  .iiojctbo,  cboji;  EccL  Kociepi,  CKja jenie.  Ofia- 
rowali dziesięciny  z  wołów  i  z  owiec,  a  wszystko  to 
znosząc ,  naczynili  gromad  bardzo  wiele.  1  Leop.  2  Par. 
51,  6.  Choroba  ta,  której  przypadki  pojedynkiem  albo 
w  gromadzie  mając,  barwierza  potrzebuje.  Ocz.  Prz.  295. 
(pojedynczo  ,  pojedynkiem  ,  lub  w  kupie  razem).  Powstań, 
a  gromada  ludzi  obtoczy  cię.  1  Leop.  Ps.  7,  8.  (zbór.  3 
Leop.).  Wszędzie,  gdziekolwiek  się  pokazał,  gromady 
trupów  zostawił.  Boh.  Kom.  4,  265.  (całe  stosy).  Maja 
gromadę  leżących  pieniędzy.  Gost.  Gor.  64.  Dwie  '"ro- 
madzic  ((/«a/,  =  gromady).  W.  Post.  \Y.  2,  251.  Sług 
nieprzeliczone  roje,  gromady  przyjaciół.  Teal.  46.  c,  21. 
Za  jednego  sługę  dobrego,  jeśli  się  zdarzy,  złych  gro- 
mada. Kras.  Pod.  2,  59.  (tuzin,  kopa,  sto,  tysiąc,  ćma). 
W  gromadzie  ludzi  i  najlepszy  kawaler  raoże  szwanko- 
wać. Boh.  Kom.  5,  139.  (w  tłoku,  w  ciżbie).  Gromada 
psów,  śmierć  zająca.  Rys.  Ad.  15.  inel  §iiiibc  fiiib  bCiS 
$afcil  Job.  Gdzie  gości  gromada,  niesmaczna  biesiada. 
Cn.  Ad.  240.  Gdzie  gromada  mniejsza.  Tam  sprawa  ła- 
cniejsza.  ib.  256.  Między  gromadę  strzała  nadaremnie 
nie  wpada.  Ossol.  Sen.  62.  —  Gromadą,  gromadami  = 
gromadno,  kupą,  kupami,  Imiifeitiocifc ,  jit  ganseii  .V)mifeit, 
Sorab.  2.  grommaże  pospołu;  Sorab.  1.  romadźe  razem, 
fromadu  kupami ;  Ross.  i;y<ia.iin.  Mali  ptacy,  kiedy  uj- 
rzą sowę,  tedy  za  nią  latają  gromadą.  Ezop.  49.  {oppos. 
pojedynczo).  Iżby  się  ze  chrztem  księża  tym  prędzej  od- 
prawowali,  kazał  Jagiełło  Litwie  gromadami  niemalemi 
stanąć,  i  lak  wszystkie  razem  w  onej  gromadzie  wodą 
kropiąc  chrzcili  ,  a  imiona  własne  każdej  gromadzie  da- 
wali. Biel.  Kr.  235.     Niepojedynkiem,  ale  gromadą  filo- 


126 


GROMADKA  -  GROMADZIĆ. 


GROMADZENIE  -  GROMIENIE. 


zofów  tych  teraz  przywiodę-  Petr.  Pol.  195.  —  Botan. 
Układ  roślin  dzieli  się  na  gromady,  classes,  rzędy  ordi- 
nes,  rodzaje  genera,  gatunki  species,  odmiany  varietates. 
Bołan.  Nar.  144.  bii"  glaffcii  iit  ber  3(atiirGcfd)td)tc.  —  §. 
Schadzka  ludu,  osobliwie  wiejskiego,  na  spoiną  obradę, 
gmin,  bie  Scrfammlmifl ,  bic  ©cmeiiibc,  Sorfflcmcinbe,  Boh. 
hromada  ,  obec  ,  obecnice  ,  obecnjk,  (cf.  obec) ;  Sorab. 
2.  gmejna;  Car7i.  gmajna,  opzhina ,  skupshina;  Yind. 
drushba,  drushtvu,  {ob.  Drużba),  sberishe ,  spraulishe, 
shod,  bratoushina;  C;oa/.  zkupchuia,  obchina  ;  TJoss.  jiipi, 
(cf.  mir).  Panowie  zjechawszy  sie  do  gromady,  na  miej- 
sce Mieczysława  Kazimierza  mianowali.  Papr.  Ryc.  (cf,  do 
koła).  Gromady  z  chłopami  co  miesiąc  czynić  potrzeba 
dla  napomnienia  porządku  gospodarskiego.  Haur.  Ek. 
181.  Jeśliby  się  zadłużyli  chłopi  na  rzecz  gromadzką, 
tedy  każdy  z  gromady  powinien  on  dług  płacić.  Szczerb. 
Sax.  85.  Miejsce  gromady,  schadzka  Boh.  shromaźdiśte. 
Nakazać  gromadę  ,  uczynić  gromadę ,  zwoływać  gromadę, 
bic  ©cmeliibe  Siifammcit  ('Crufoil.  Gromadę  odprawić,  fie 
nilś  Cinailbev  gC^Cll  laffeil.  Przed  gromadą  chłopa  cięgą 
karać.  Tr.  Jaki  wójt  bywa  ,  taka  i  gromada.  Rej.  Wh. 
99.  jaki  pan ,  taki  kram.  GROMADKA ,  i ,  ź.,  dem.  Boh. 
hromadka;  Ross.  rpy/iie,  (rpoMOSAOKi);  cilt  ficiiior  ,'oaiifcn. 
Wjeżdżając  do  Jeruzalem ,  miał  Jezus  około  siebie  dwu- 
nastu apostołów,  i  jakąkolwiek  gromadkę  ludu  żydo- 
wskiego. W.  Post.  W.  15.  (cf  garstka).  Modrzewnica  ma 
listeczków  gromadkami  pełno.  Sijr.  COO.  (gronami ,  ki- 
ściami, kępkami).  GROMADNO,  GROMADNIE  adverb., 
kupą,  licznie,  mit  i)m!fcii,  5a{ilrcid) ,  Boh.  hroraadne; 
Eccl.  rpoMa4HO;  Ross.  Ba.iOMi.  Przodkowie  nasi  dla  ca- 
łości ojczyzny  majętności  swoje  tracili,  aby  się  mogli  ja- 
ko najgromadniej  stawić  do  obozu,  przeciwko  nieprzyja- 
cielowi. Star.  Ref.  18.  —  Gromadno,  bo  dłużno.  Im 
większe  mają  ci  panowie  długi,  Tym  też  groraadniej  ob- 
sadza sie  sługi.  Kchow.  Fr.  10.  Gromadnie.  Dmoch.  U. 
2,  105.  GRtDMADNOŚĆ  ob.  Zgromadność.  GROMADNY,  a  , 

a,  e,  kupami  leżący,  liczny,  wicloliczny,  tłumny,  5ii{)lretrf;, 
tn  §auft'it,  Slov.  mnohotliwe ;  Eccl.  rpoMa^Huft,  rpoMa- 
THuii.  Wojska  jego  tak  gromadne  musiały  iść  w  rozsyp- 
kę.   Star.    Ryc.  25.     Czeczotki    gromadne.    Baiiial.    1    5 

b.  (latające  gromadami).  Miasto  gromadne  =  ludne.  Tr. 
ciite  inilfrctd;e  Stobł.  —  §.  Od  gromady  ;i.  p.  wiejski, 
do  wsi  należący,  ©emcinbc  = .  Jestem  wieszczkiem  Pieryd, 
nie  zaś  twym  gromadnym.  IIul.  Oiv.  6.  gminnym ,  gro- 
madzkim,  ©ćiiigcr  bet  fteriben,  nidit  bcś  oropcit  ,C»aiifcii^. 
'GROMADOŁODŹ,  i,  z.,  Łodziogrono,  llotta.  Wiod.  —  Boh. 
lodij ,  lodstwo ,  lodne  wogsko  ,  lodnj  pristaw ;  Dal.  plav 
voysska  ;  Yind.  ladjouje  ,  ladioustvu  ,  poladje  ,  biC  tfli^tte. 
GROMADZIĆ,  ił,  i,  cz.  niedok.,  zgromadzić  dok.,  zgroma- 
dzać, zbierać,  kupić,  na  kupę  składać,  ^ńufcil,  Jllfiimiliert 
famincln,  ycrfommeln.  fio/i.  hromaźdjm ,  shromaźditi,  shro- 
maźdowati ;  Slov.  hromaźdjm ,  shromaźdugi;  Sorab.  1. 
romadźicź  ,  romadżu  ,  fromadzicz  ,  zromadżam  ;  Dal.  ku- 
pili, zkupiti;  Yind.  kup  grabit,  spravit,  spraulat,  sbirati; 
Ross.  crpoM034HTt,  corpoM034HTfc ,  rpoMoajHTŁ,  rpo- 
MosjKy;  Eccl.  rpoMałKy,  crpaMa)K4aTn ,  pacnoio>KHTŁ , 
3rpoMa!K4aH) ,  corpoMa;K4aio.     Wysokie  stogi    z  pieniędzy 


gromadzą.  Birk.  Kant.  B.  3.  auflioilfcit ,  ailftiiiiriticit.  W  mło- 
dości zgromadzać ,  a  w  starości  używać.  Pilch.  Sen.  list. 
284.  Czyniąc  dobrze,  najpewniejsze  bogactwa  groma- 
dzisz. Psalmod.  37.  §.  Zgromadzać  ludzi,  zabrać,  ścią- 
gać, zgromadzenie  zwołać.  Co  miesiąc  chłopów  groma- 
dzić, łlatir.  Ek.  181.  (gromadę  uczynić).  Wielkie  ksią- 
żęta ,  możni  kurfirsztowie ,  Gromadźcie  półki  na  odsiecz 
orężne.  Kchow.  Wied.  11.  Gromadzić  się  =  kupić  się.  Cn. 
Jh.  fid;  Idiiifeit,  fid)  yerfnimnclit ,  Yind.  fe  fellajati,  cf 
schodzić  się ;  {Ross.  rpoii034nTbca  wleźć).  Sędziowie  zgro- 
madzih  się.  Baz.  Hst.  125.  GROMADZENIE,  ia ,  n.,  suhst. 
verb.,  kupienie  czego,  zgromadzenie,  bfl'J  ipćiufett ,  Sllt' 
^laufcii.  Phys.  Gromadzenie  aggregatio ,  związek  części 
mniejszych  ciała  jakiego,  który  określa  wielkość  jego. 
KriimŁ  Chy.  13.;  Boh.  hromaźdeni.  Gromadzenie  się, 
bai  Silcrfammclii ,  bic  SJcrfniiimlimtj.  ob.  Zgromadzenie.  GRO- 
MADZICIEL,  a,  m.,  który  gromadzi,  bci"  (twai  5ufnmmen< 
fićiiift,  ber  Sammlcr,  2>cr)'ammler.  W  rodi.  ieńsk.  GHOMA- 
DZICIELKA,  bic  ©ammicriiiii ,  Snufcrimi.  GROMADZISTO  = 
Gromadno.  GHOMADZISTY  =  Gromadny.  GROMADZKI,  a, 
ie ,  GROMADZKO  adverh.  od  gromady  n.  p.  wiejskiej, 
do  gromady,  gminy  należący,  ®cmeinbc=,  Sorab.  1.  zro- 
madnohludski.  Sprawy  gromadzkie,  to  jest,  podda- 
nych wsi  naszych  królewskich  z  starostami ,  dzierża- 
wcami etc.  Yol.  Leg.  7,  466.  Jeśliby  się  zadłużyli  chło- 
pi na  rzecz  gromadzką ,  tedy  każdy  z  gromady  powinien 
on  dług  płacić.  Szczerb.  Sa.c.  83. 

Pochodź,  nagromadzać ,  nagromadzić ,  zgromadzać ,  zgro- 
madzić, zgromadzenie,  zgromadziciel ,  zgromadny,  zgro- 
madno,  niezgromadność ,  zagromadzać ,  zagromadzić. 
GROMCA,  y,  m.,  gromiciel,  gromiący,  piorunujący,  ber  5)i'tt' 
licrer.  Ołtarz  Panomphejskierau  gromcy,  tonanti.  Zebr.  Ow. 
275.  Droga  do  samego  dziedzińca  'i  pałaców  gromcy 
najwyższego,  ib.  6.  —  §.  Pogromca,  zwojownik,  ber  Sie= 
gcv,  ber  Sricgcr,  ciii  genmltigcr  Grokrcr.  Gangiskan,  ów 
sławny  gromca  wschodnich  krajów.  Zah.  14,  7.  GRO- 
MIĆ ,  "ił,  i,  cz.  niedok.,  zgromić  dok,  GROMIWAĆ  czestotl. 
1)  grzmotać,  fukać,  łajać,  trzaskać,  bomicrit  Ullb  tDCttcrtt 
auf  ciiieii,  ibn  aii»)'d;elte:t ,  {Cam.  gromim;  Rag.  gromitti, 
garmietti  =  grzmieć;  Boh.  bromowali  klnąc  bodaj  cię  pio- 
run...; —  Ross.  rpoMUTb  burzyć).  Kazimierza  pod  czas  Ful- 
kon  o  cudzołoztwo  groraiwał.  Krom.  199.  2)  Porażać, 
pobić,  rozbić,  fdilngcii,  nicbcr)'d;Iagcn.  Hetman  w  te  cza- 
sy nieprzyjaciela  najbardziej  gromił  ,  i  z  państwa  wybijał. 
Warg.  \Yal.  66.  Gromili  wzajem  Słowianie  pogromców 
swoich.  A'(i?'.  Hst.  2,  82.  Dotąd  wszędzie  powiedają,  Ze 
nasi  gromią ,  Tebanie  pierzchają.  Kniaź.  Poez.  2,  25.  Na- 
si pogaństwo  strwożone  gromią,  sieką,  biją.  Tward.  Wi. 
128.  —  fig.  tr.  Nim  to  się  dzieje,  pierwej  winne  gro- 
na Znikną,  i  reż  nie  będzie  sierpami  gromiona.  Ryb. 
Gęśl.  D.  5.  rznięta,  żęta,  mit  bcr  6id)cl  nbgcfdjiiittcit. 
GROMICIEL,  a,  m.,  gromca,  który  gromi,  pogromca, 
cilt  brolieiibcr  Grobcrer,  eiit  gciintltiger  Sricgcr.  Ci  gromi- 
ciele  całą  ziemię  przejmują  siarki  pogróżkami.  Zab.  16, 
200.  'GROMIENIe,  ia,  n.,subst.  verb.,  zgromienie,  zfu- 
kanie ,  wyłajanie ,  baś  3Bettcrn ,  6i^elteii.  Od  miasta  gro- 
mieniem słów    go    odstraszył.    Sk.  Dz.  621.     Nie  słyszę 


GROMIWRZAWA  -  GROMNIEĆ. 


GROMNY-GRONORODNY. 


127 


z  ust  twoich,  jak  pełne  łagodności  gromienia.  Wąg.  Mar. 
3,  132,  (strofowania,  napominania"^).  GROMIWRZAWA, 
y,  ;».,  haJaśnik,  burda.  Mon.  73,  589.  ciit  8armmac()cr , 
^(illbclmadjer.  GROMIZWIERZ,  a,  m.,  miano  psa  goń- 
czego. Oiw.  Ow.  IH.  aBtlbtmiibigcr,  SJamc  ciiic^  $cMmit< 
beś,  cf.  grzmilas.  GROMKI,  a,  ie ,  piorunujący,  grzmo- 
tliwy,  buiincrilb.  By  nie  spuści?  na  ciebie  Jowisz  grom- 
kiego z  wysoka  piorunu.  Kulig.  Her.  7.,  Bots.  rpoMKifi 
huczny.  GROMNICA,  y,  i,  GROMiMCZKA,  i,  z.,  zdrbii., 
Boh.  hromnice  ,  hromnieka,  1)  święcona  świeca  wosko- 
wa, cilie  gcH)Ct()te  Sersc  (Soitncrfcrsc).  Te  nasze  gromnice 
przeżegnane  taką  moc  biorą,  iż  zapalone,  gromy  i  pio- 
runy odganiają.  Sk.  liaz.  525.  Święty  był  obyczaj  przod- 
ków naszych,  który  jeszcze  i  sam  pomnę,  iż  gdy  grzmo- 
ty wszczynały  się,  każdy  gospodarz  przed  obrazem,  któ- 
ry na  ścianie  zawzdy  mieli,  wezwawszy  wszystkich  do- 
mowników do  modlit\vy,  zapalah  świecę ,  którą  gromnicą 
od  tego    zwah.    Sk.    Zyw.    159.     Trzech    mszy    słuchał. 

Zmówił  cztery  różańce,    na    gromnice    dmuchał Kras. 

Sat.  21.  (nabożniśj.  Kiedy  grzmiało,  czołem  biła,  i 
gromnicę  trzymała  w  ręku.  Teat.  24.  b,  49.  Nadzieję 
ma  w  kadzidle,  w  kropidle,  w  ziółku,  w  głowience, 
Wjgroniniczce ,  w  błażejku.  Rej.  Post.  X.  4.  Połóż  Bo- 
gu na  ofiarę,  nie  gromniczkę,  ani  błażejka,  ale  one 
niewinną  sinogarliczkę.  ib.  K.  4.  Gromnice  konającym 
do  trzymania  w  ręce  dają.  Cerem.  1,  200.  Februare,  ró- 
wnie tak,  jako  u  nas  czynią  z  gromnicami,  gdy  bydło, 
konie,  ludzie  i  domowe  kąty  ogniem  gromnicznym  ob- 
chodzą. Mąci.  2)  'Gromnica,  Gromnice,  mnie,  plur., 
oczyszczenie  P.  Maryi,  Boh.  hroranice;  Sorab.1.  fwezko- 
wniza,  fzwezkowna  Maria,  (fzwezkowni  luty);  Croat. 
szvechnicza;  Slav.  svitlo  Marinje;  Yind.  luezhinza,  fviez- 
hniza ;  Carn.  svezhneza ;  Ross.  cpticHic  rocn04He ;  9}?rt' 
tid  3iciiiigiiiuj,  (8ic^tincffc ,  Sii^ttuci^c,  Sicrjciimcilie).  Dzień 
ofiarowania  Pańskiego  do  kościoła,  dziś  gromnicami  zo- 
wieray.  Rej.  Post.  K.  1.  Dzień  gromniczny,  święto  Najśw. 
Panny  gromnicznej,  gromnice,  jak  świece  gromnice  od 
gromów  nazywają  się  ,  tak  od  tychże  świec  i  sam  dzień. 
Cerem.  1,  200.  Dziś,  w  to  święto  oczyszczenia  P.  Ma- 
ryi, tej  pięknej  i  świętej  ceremonii  noszenia  świec  i  ognia 
dobrze  zażywajmy.  Sk.  Kaz.  525.  Tego  dnia  w  kościele 
święci  i  rozdaje  kapłan  gromnice.  Bals.  Niedz.  1,  91. 
Dawny  jest  żołnierz,  dobra  jest  nadzieja.  Od  gromnic 
służył,  do  święta  Błażeja.  Bratk.  E.  O  gromnicach  wil- 
cy  stadem  chodzą.  Gorn.  Dw.  158.  (poganiają  się  i  naj- 
sroższe).  Koło  gromnic ,  w  styczniu  i  lutym  wilcy  ku- 
pą chodzą,  flaur.  Sk.  315.  GROMNICZNY,  a,  c,  a)  od 
gromnicy,  umi  ocmcibteit  Scrjeil.  Z  ogniem  gromicznym 
obchodzą  stajnie.  Mącz.  —  b)  Od  święta  oczyszczenia  P. 
Maryi,  Wlariii  Diciiiifliing^= ,  8id)tmcJTe  = ; '/Jos,s.  'cp-tTciicuia. 
Dzień  oczyszczenia  matki  bożej  gromnicznym  zowiemy. 
Sk.  Dz.  540.  GROMNIEĆ,  iał,  icje,  nijak,  nicdok.,  ogro- 
mniejszym  lub  większym  się  stawać,  wiekszeć,  nHbierać 
ogromu,  wielkości,  grubości,  griipcf  llllb  ftćirfcr  WCfbcil. 
Grudka  w  bryłę  gromnieje ,  tocząca  się  w  biegu.  Min. 
Ryl.  3,  204.  Kłamstwa  są  jak  bryły  śniegu;  tym  bar- 
dziej gromnicją,   im  dłużej  się  toczą.  Zab.  o,  128.  W  ma- 


łym ziarneczku  płód  tego  wszystkiego  jest,  co  potym 
wybuja  w  najwyższe  szczepy,  i  w  najroślejsze  gromnieje 
drzewa.  Zab.  6,  109.  Min.  GROMNY ,  a,  e,  gromki, 
grzmiący,  huczny,  piorunujący,  bmilicrilb  ,  ftlrtUcilb,  Ross. 
rpoMHUii.  Spłoną  mu  gromne  działa  i  nawy  poźega 
Przyb.  Luz.  295.  'GROMOBICIE,  ia,  «.,  Boh.  hromobi'- 
tj,  grzmot,  grzmienie,  szkoda  od  piorunu,  bcTj  Soitiict' 
tiietter,  ber  aBcttcrfc^nbcii ,  (cf.  gradobicie,  cf.  piorunowisko). 
GROMOBOJCA,  y,  m.,  n.  p.  Jowisz  gromobójca.  Klon. 
Wor.  1.  który  gromem  lub  piorunem  bojuje,  ber  23Ii$= 
fd;lciibcrcv ,  ob.  Gromowładzca.  (GROMOLIG  sie  ob.  Gra- 
molić się).  GROMONOŚNY,  a,  e,  n.  p.  Giermek  Jowisza 
gromonośny.  Mon.  75,  111.  orzeł  pioruny  trzymający 
w  swoich  szponach ,  ®pitncrfciile  fragctib.  "'GROMOPIO- 
RUNNY,  a,  e,  Eccl.  rpOMoncpynHbiii ,  z  grzmotem  pioru- 
nujący, bomicrlilijjciib.  'GROMÓT,  u,  m.,  huk,  łoskot, 
©Cboniicr,  ©cfllflilc.  Słyszał  gromot  wozów  i  chrzęst  woj- 
ska wielkiego.  Biidn.  2  Reg.  7,  6.  (grzmot  wozów.  Bill. 
Gd.).  Chód.  Kost.  17.  GROMOTNY,  a,  e,  —  ie  adv., 
gromny,  gromki,  łoskotny,  boimcrnb,  fimUciib ,  frad)enb. 
Chodk.  Kost.  34.  GROMOWŁADNY,  GROMOWŁADY, 
a,  e,  gromem  lub  piorunem  szafujący,  czyli  piorunem 
władający,  piorunowładny,  lilijfc^ileiibcnib.  Gromowładny  Jo- 
wisz. Leszcz.  58.,  Mon.  73,  594.  Miekczą  modły  Jowisza,  a 
którą  wyciągnie  Gromowładną  prawicę ,  za  modłą  powścią- 
gnie. Zab.  8,  580.  Koss.  Oto  zstępuje  ociec  gromowłady. 
^aft.  16,  89.  Tręb.  GROMOWŁADZCA,  GROMOWŁADCA, 
GROMOWŁAJCA,  y,  m.,  gromem  władnący,  gromo- 
bójca, ber  SIiflffI)Icilbcrer.  Jowisz  gromowładzca.  Olw. 
Ow.  78.,  ib.  458. ,  Mon.  75 ,  589.  'GROMOWŁAJ- 
CZYNA,  y,  z. ,  władnąca  gromem,  bit  SPimergottitin. 
'Gromowłajczyna  pomstę  przechowała  na  czas  pogo- 
dniejszy. Zebr.  Ow.  41.  (magni  inatrona  tonantis  [Ju- 
no).  'GROMOWÓD,  u,  m.,  Boh.  hromowod,  kondu- 
ktor gromowy,  bcv  33Itf;aI'leiter.  GROMOWY,  a,  e,  Boh. 
bromowy;  Ross.  rpoMOBbii,  od  gromu,  z  gromu,  ®Ott« 
nn--.  Ogień  go  gromowy  przenika.  Bard.  Trag.  265.  Oj- 
cze, sprawco,  i  ognia  Panie  gromowego,  ib.  27. —  Ross. 
rpOMOBaa  ciptia ,  gromowy  kamień ;  Boh.  bromowy  ka- 
men ,  belemnites ,  bei'  ®Oimerfeil ,  piorun.  —  Gromowe 
korzenie ,  Boh.  bromowe  korenj ,  dziki  szparag  na  tra- 
wiastych pagórkach  rosnący.  Ład.  Hst.  N.  175.  icilber 
(SpnrgcI.  Aszparag  u  nas  gromowym  zielem  zowią. 
Cresc.  601. 

Pochodź,  pod  słowem  Grom. 
GRONDAL  ob.  Grundal. 

GRONISKO,  a,  n.  niekształtne,  nioforemne  grono,  pęk 
jagód  winnych ,  gronowiny,  ciilC  l)dj51i(l;e  itnfórililłt^e  JraiiDe, 
btc  JrauDe.  Winne  jagody,  jak  zachować  aż  do  wiosny  w 
groniskach.  Śleszk.  Ped.  556.,  Sienn.  614.  GRONISTY, 
GRONORODNY,  a,  e,  pełen  gron  jagodowych,  Croat. 
grozdaszt  racemosiis;  flung.  gerczdes;  Ross.  rpesHOBHUii, 
tniiibcilfcirf; ,  imll  3:rniilicit.  Gronisty  kamień  drogi,  bo- 
tryles.  Plin.  H.  N.  57,  10.  bcv  traiidciiftciit ,  cin  Gbclfłciit. 
Cu.  Th.  Dymna  żuzcl ,  która  się  wiesza  w  kominach  bu- 
tnych, jako  grona  winne,  zwana  bywa  gronista  dymna 
żużel,  Pompholix  bolrilis,  ®raillti(^t.  Sienn.  wykł.  cf.  ure- 


128 


GRONO  -  GRONOSTAJOWY. 


GRÓNOTWORNY-  GROSZ. 


wiec.  GRONO  ,  a ,  ».,  GRONKO ,  a ,  «.,  demin.  Boh. 
hrozcn,  hroznicek ;  Sorab.  2.  gran,  granka ,  {Sorab.  2. 
grono  <  mowa) ;  Sorab.  i.  kitź,  kiszcź,  kitka,  (cf.  kita, 
kiść);  Bosjt.  grozdje  iwa,  grozd,  grana,  grozdja  racemus, 
brachium  arboris;  Ti/id.  grosd ,  grosda,  grosdish,  grosdje, 
grosdezh,  zheshula ;  Cara.  grosd,  grosdje,  grosdięzhe, 
sobrinze,  zhesliula  ;  Croa/.  grazdje ,  grozdje,  grozd,  che- 
hulya  ,  cheliulicza  ;  Dal.  grozd;  Hmg.  gerezd;  Eag.  gró- 
zdje;  (S/av.  grena  =  gałąź ,  chrost) ;  /i'oss.  rpo34'B,  rp034ie, 
BiiHorpaji ;  Eccl.  rpe^jiii.,  Bllllorf>.A;^^ ,  iisiOMii  z  Tatarsk., 
rpo34CU.s ;  a)  pęk  jagód  na  jednym  sosniku  razem  rosną- 
cych, bie  JrnilltC.  Uostalość  jagód  winnych  bywa  pozna- 
na, gdy  już  grono  nie  będzie  zielone,  ale  przyjdzie  ku 
barwie,  w  której  ma  być  w  swym  rodzaju.  Cresc.  354. 
Grono  winne,  kalinowe,  bzowe.  Cn.  Th.  h)  Grono  =  wi- 
nogran ,  bic  2Bciittraiit'C ,  Mc  Jrniik.  Z  wiela  ziarnek  clileb, 
a  z  wiela  gronek  wino  bywa.  W.  Post.  W.  215.  Z  gron 
nieźrzalyeh  wyciskają  agrest.  Sicnn.  187.  —  g.  Zbiór, 
wybór,  sam  kwiat,  (dobrane)  towarzystwo,  czoło,  (cf. 
Lal.  corona,  cf.  kolo),  bic  grlcfcnftcn,  3>onic^mftcii ,  Scftcti; 
(nu^crlcfciicr)  6tvfcl,  (aiiSgcfiK^tc)  ©cfcHfdtaft.  Trzymam  dziś 
prym  w  gronie  Warszawskiej  młodzieży.  Teat.  29,  24. 
Figuruje  między  gronem  uczonych.  Teat.  29.  b,  102. 
Dziewiątne  grono  córek  llelikonu.  Zab.  4,  592.  (dziewięć 
Muz).  Chce  być  kochana,  wielbiona,  gronem  gachów 
otoczona.  Teat.  52.  d,  95.  Cale  srono  bóstw  morskich 
Neptuna  otacza.  Przyb.  Luz.  180.  Grono  bogów  do  wal- 
nej rady  zebrało  się.  ib.  6.  Grono  służących.  Teat.  20. 
b,  57.  (zgraja,  gromada,  orszak).- — -Z  grona  swego  =  z  po- 
między siebie,  ani  ilirci"  SPiittc.  §.  Grono  morskie,  pław 
abo  ow^ad ,  Grappc  de  mer.  Tr.  cilt  3''P).'I)V^/  ziołozwierz. 
Ład.  Dykc.  2,  412.  —  g.  ArlilL  Grono  u  armaty,  błe 
Jraiik  aii  ber  Ennmic,  Boss.  Bimrpa4'B.  Metal  zamykają- 
cy kanał  armaty  z  tyłu ,  albo  dno ,  przylaną  do  siebie 
miewa  gałkę  czyli  grono  ,  bouton.  Jak.  Art.  1 ,  159. 
GRONONOSNY,  a,  e,  noszący  czyli  rodzący  grona ,  'Zmu 
I>CU  trntjCllb.  Grononośnemu  Bachowi  podbita  Indva.  Zebr. 
Ow.  587.  racemifero.  GRONORODNY  ob.  Gronisiy,  Gro- 
notworny. 
GRONOSTAJ,  HRONOSTAJ,  HORNOSTAJ,  aja,  m.,  GRO- 
NOSTAIK,  a,  m.,  zdrbn.,  Badz.  Z.  P.  M.,  8.;  Boh.  kolca wa 
bjla,  chramostegl ,  (^Boh.  chramostiti  sirepere,  chramosta 
chrobot);  Boss.  ropHOcrafi;  Yind.  harmelin,  popcliza  ;  Bosn. 
viverica  bjela  mustella  erminea;  bcr  $Cl'mclili,  ciitc  2lrt  2Bic)'cl, 
większy  cokolwiek  od  łaski  pospolitej,  krótkim  białym 
włosem  pokryty,  ogon  ma  od  połowy  do  końca  czarny. 
W  Szwecyi ,  w  Moskwie  i  w  Polszczę  się  znajduje. 
Zool.  Nar.  521.  Białe  gronostaje.  Banial.  J.  2.  Gro- 
nostaj w  biocie  się  nie  tara.  Tr.  —  g.  2)  Gronostaj ,  aju, 
m.,  skórka  gronostajowa,  ,C)crmcIii:fcIltf;cii,  i^crmcllil.  Lepiej 
być  o  baranie  albo  lisim  grzbiecie.  Niż  po  śmierci  gronostaj 
tylko  na  portrecie.  Zab.  12,  170.  ZabŁ  (malowana  pańskość) 
-^Hornostajów  sorok.  Insir.  cel.  Lit.  Postąpili  mu  hołd  pła- 
cić, pieniędzy,  frezów,  wszelkich  futer,  zwłaszcza  kun, 
soboli,  biełek,  hornostajów ,  po  soroku.  Strijjk.  512. 
GRONOSTAJOWY,  a,  c,  HORNOSTAJKOWY,  HORNOSTA- 
JOWY,    z  gronostaju,    Spmntlin-- .  Boh.    chramosteylowy. 


kolej  kozjch;  Ross.  ropHOCTaeBuB;  Eccl.  ropHOCiaSHUii ; 
Futra  gronostajowe  dawniej  były  wielką  ozdobą.  Zool. 
Nar.  522.  Gdy  kto  nagani  skazanie  kasztelana  Krak., 
tedy  mu  dać  ma  kożuch  gronostajowy.  Herb.  Stal.  174., 
pelliceam  hermelinam,  alias  gronostajowy.  Yol.  Leg.  i, 
36.  a.  1547.  (cf.  koc).  Na  każdy  rok  z  miasta  Nowogroda 
kunich,  sobolich,  rysich,  hornostajkowych  futer  po  dzie- 
siąci Soroków  płacili.  Stnjjk.  515.  Hornostajowe  futer- 
ka z  różnych  krain  w  związkach  po  soroku,  jako  i  so- 
bole przedają.   Giuagn.  476. 

GRÓNOTWORNY,  a,  e,  tworzący  grona,  Irnutcit  fdjaffcnb. 
Od  gronotwornego  Bacha  zwyciężona  Indya.  Otw.  Oto. 
625.  (ob.  Grononośny).  GRONOWINY,  owiń,  plur.,  gro- 
niska,  !Jraul'C:i.  Z  gronowin  sok.  Naur.  Sk.  546.  GRO- 
NOWITY,  a,  e,  kijec  gronowity.  Alb.  na.  Woj-  11.  f.  j. 
w  kostkę  ciosany,  na  kształt  grona,  (cf.  bluszczokręt, 
łhyrsiis)  traiikiui^iilid) ;  Eccl.  rpo340BaThii1.  GRONOWY, 
a,  e,  od  grona ,  do  grona  należący,  Jraiitcn  = ;  Boh.  hro- 
znowy;  Sorab.  1.  kitźowe ;  Yind.  grosdou ,  grosden, 
grosdjen,  grosdjoun;  Garn.  grosdne;  Boss.  rpo34HHifi; 
Eccl.  rpo^CĄOKTi.  Gronowa  szypułka.  Cn.  Th.  ber  Jrailkll' 
ftcilijcl.  ArlilL  Gronowe  kartacze,  rodzaj  pocisku,  zło- 
żony z  wielu  kul  ołowianych  albo  żelaznych ,  umieszczo- 
nych w  drciichow-ym  albo  płóciennym  woreczku,  po- 
wierzchnie oplecionym  szpagatem ,  co  mu  daje  postać 
winnego  grona.  Jak.  Art.  5,  295.  Gałka  gronowa  u  ar- 
maty, ib.,  ob.  Grono. 

Pochodź,  winogron  (Eccl.  rpo34io  rucemo). 

GRONT  ob.  Grunt, 

GROŚBA  ob.  Groźba. 

GROSZ,  a,  m.,  {Boh.  gros;  Ca)'«.  grosh ;  Yind.  grosh,  dra- 
jar ;  Sorab.  1.  et  2.  krosch;  Croat.  gross;  flung.  garas ; 
Boss.  rpomi;  z  £ac.  grossus),  ber  ®rofcI)Cit;  moneta  da- 
wniej różnego  gatunku  i  różnej  wagi.  Grosz  szeroki 
złoty,  ber  1'rcitc  @olb(3rpfcf)en ,  wartał  r.  1250,  złł.  18.; 
grosz  szeroki  srebrny,  bcr  Iireitc  ©ilDerflrofcIjCll  r.  1250, 
złł.  6,  gr.  22.;  grosz  Prazki,  ber  ^h"il(]cr  ©r.  r.  1545, 
złł.  1,  gr.  2.;  grosz  szeroki  Polski,  ber  1'reite  *^*oIil.  @r. 
R.  1568,  złł.  1,  gr.  27.;  —  r.  1611,  gr.  11,  szeląg  1., 
grosz  pospolity  Polski  ber  |*oIll.  ®r.  r.  1250,  złł.  4, 
gr.  15.,  —  r.  1676,  gr.  4.  Ostr.  Pr.  Cyiv.  %  302.  Na- 
przód bito  u  nas  grosze  równej  dobroci  Praskiemu  gro- 
szowi ,  a  potym  podlejsze.  Summ.  A  4  b.  Teraz  warta 
grosz  Polski  pólkrajcara  Cesarskiego ,  sześć  groszy  czy- 
nią jeden  Czeski.  —  Mówimy;  dwa  grosza.  Kpcz.  Gr.  2, 
p.  159.  trzy  grosze,  cztery  grosze,  pięć  groszy,  sześć 
groszy,  i.  t.  d.  W  rnaryasza  grywam,  i  to  jeszcze  po 
trzy  grosze.  Teat.  22 ,  66.  Zmówił  się  z  robotnikami 
z  grosza  na  dzień.  Sekl.  Math.  20.,  ib.  94.  (z  pieniądza. 
1  Leop.  Math.  20,  15.).  Wziął  każdy  z  nich  po  groszu. 
5  Leop.  Math.  20,  9.  (po  swym  pieniądzu.  1  Leop.).  g. 
Grosz  =  pieniądz,  halerz,  maleństwo,  drobiazg,  fraszka, 
bezcen,  ©rp"fcl)eu,  ^*K>iiiifl'  ^?etler ,  Aleiiiigfeit.  Grosza  je- 
dnego powinnym  swoim  nie  dał.  Sk.  Dz.  1157.  Łako- 
my, wpadłby  w  ogień  za  groszem.  Cn.  Ad.  420.  (za  naj- 
mniejszym zyskiem).     Zda  się   i  na  grosz  umierać.    Jabi. 


GROSZ. 


GROSZEK  -  GROT. 


129 


Tcl.  56.  —    Pfou.  S!ov.    Geden    nesprawedliwi  gros    sto 
inieli  sprawedliwich  z   kapsi  wiliana.      Nie  dałbym    za  to 
ąrosza  ,  że  kiedy  się  bawił  Tak  dliigi  czas  we  Włoszech, 
potomstwo  zostawił.  Pot.  Porz.  556.    (nie  założyłljym  się 
o    to).     Grosz    kopy    strzeże.   Tor:-.    S:-h.    260.     Kto  nie 
szanuje  grosza,  ten  za  grosz  nie  stoi.  Rys.  Ad.  25.  ^Yo- 
li  sie  za  szeląg ,    albo  za  grosz  dać  ukrzyżować ,    aniże- 
libv  go  miał  udzielić  na  nauki  synowi.    Glicz.   Wych.  M. 
2  b.      Nie  ina  rozumu    i  za  grosz.   Teat.  8    b,    26.  (ani 
krzlvny).  ib.  55.  b,  8.    Ten ,  który  własnych  trzech  gro- 
szy nie  ma,  ma  mieć  więcej    rozumu    nade  mnie,    który 
to' mam  wsi  kilkadziesiąt?  .1/.)«.  91.    Na  ostatnim  groszu, 
w  karczmie  o  precedencyą  pierwszej  pary,  kłótnią  wszczął. 
Mon.óGl.  §.  Dzięgi,  pieniądze,  majątek,  gotówka,    skarb, 
®clb,    (*p[eiiniije).    Lepsze  zdrowie,    niż    grosze.    Jag.   Gr. 
A    2.     Grosz    pan    od    roku    do    roku.     Jak.   Gr.    A.    b. 
(bogacz    przemaga).      Go    poganom    domowe    bożki ,    to 
nam  grosze,    ib.  Dób.     Dawniej    za    godność ,    nie    za 
grosz  dawano    infuły.     Papr.    Gn.    1201.     Pan    groszem 
tylko    droższy  nad  chudego.    Jay.  Gr.  A  2  b.  (workiem). 
Pókim   grosz    miał,    to  mię  każdy  bratem  zwał.  Jag.  Gr. 
B  b.     Pod    majętnością    zamyka  się    i  grosz  abo  pienią- 
dze.    Petr.    Ek.    116.     Przedał    dobrze,    i  z  groszem  do 
domu  powrócił.  Znb.   11,  257.  Zabl   (z  trzosem).     Łako- 
my na  grosz,  philargyrus.  Macz.  ciii  ®cI^|lUlU3vil3Cr.  Arari- 
tia    ardere  ,    łakomstwem  być  zarażonym,    abo  mrzeć  na 
grosz  ,  niektórzy  mówią.  Macz.  —  (Uoh.    Na    swug  gros 
interesowany,    chciwy,    cf.    srebrogorz).     I    szlachectwo  i 
żonę,  wszystko  grosze  dadzą.  Pot.  Joiu.  160.     Albo  mój 
grosz    nie  groszem!    Rys.  Ad.  1.  czy  moje  pieniądze  nie 
tak  dobre,  jak  czyje?    ift    bcmi  lltcin    65clD    iiidit    H>    <S\\i , 
\\>\i  jcbcvi  fllifcni?  —    Zbijać    grosz  =  garnąć,   zbierać  pie- 
niądze, osobliwie  chciwie ,  łakomie,  @clb  jufamiiicii  fratjCii, 
fammclll,    cruuidicril.     Zbija    grosz    lichwiarz    nienasycony. 
Zab.  15,  241.  Nar.     Różne  są  fortele  nabywania  pienię- 
dzy, i  zbijania  groszy.    Pelr.  Pol.  41.  —    W   czas  sumkę 
zebrać    i  dać    ja    w  płat    komu,    Wabiąc    grosz  groszem 
do  domu.  Star.    Vot.   C.  b.   (prowizya  z  kapitału).    Kupcy, 
rzemieślnicy ,  i/rosza  s;roszem  sronia.    Mon.    70,  272.  (ida 
za  jak  najdrobniejszym  zarobkiem).  Jest  przeciwko  przy- 
rodzeniu ,    aby    grosz    grosz  urodził.    Gost.   Gor.  pr.     Na 
groszu  grosz  zarabiają.  Oss.    Wyr.  (drugie  tyle).     Porwo- 
no  łakomstwo    fraszce.    Byle  grosz  był    w  taszce.    Ryb. 
Geśl.   C  2  6.  —  Grosz    w    grosz  =  moneta  lectissimn.   Cn. 
Tli.  Hi  idmik  aihSsjcfiidjtcftc  @clb ,    ciii  Stiicf  fo   idmi  iinc 
tdi  ailtirc.     (cf.  eliłop    w  chłop;  koń    w  koń;    sam  wy- 
bór, sam  kwiat).     Chlopczyna,  gdyby  grosz.   Teat.  42.  c, 
52.  Otóż  dziewczę  jak  grosz!  ib.  45.  c,  95.   łV//6.  (świe- 
że, świeżuteńkic  jak  orzech).  • —  Chronić  się  przed  kim, 
jak  przed  złym  groszem.   Teat.  55.  b,  4.  (cf.  zły  szeląg). 
—  Świętojański  grosz,    zadatek,  arrabo.    Mącz.  Kontrakt 
takowy  niech   będzie  utwierdzony,    abo  zadaniom  Święto- 
jańskiego   (grosza),  abo  litkupem.   Chełm.  Pr.   107.  Jpailb= 
flCiD,    Sraiioabc.     §.  Grosz  świętego  Piotra,  świętopietrze, 
pieniądz  od  każdej  głowy  w  Polszczę ,  wypłacany  każde- 
go roku  na  lampę  w  kościele  Rzymskim  ś.  Piotra.  Krom. 
89.     Pobór    papieżowi    z  Anglii,    grosz  ś.  Piotra  nazwa- 

Stownik  LinJKgo  wyd.  ?.  Tora  II. 


ny,  trwał  aż  do  r.  1550.  Sk.  Di.  707.  ber  '^*etcv-3i.n'ciiinij. 
—  §.  Gotowe  pieniądze,  gotowizna,  gotówka,  Imav  @clb, 
(marc  23c;a['Iiiiiij.  Boh.  gros  holowj.  Chwała  bogu ,  że  się 
Pan  dorwał  ffotoweso  "roszą.  Teat.  1,  79.  Postanawia- 
my,  aby  wojsko  z  grosza  żyło ,  wszystkie  potrzeby  w 
marszach ,  lub  na  stanowiskach  za  gotowe  pieniądze  ku- 
pując. Osir.  Pr.  Cyw.  1,  111.  — §.  Koszt,  nakład,  J^pftCll, 
Ullfolteil.  Wiele  szlachty  spisało  się  było,  bronić  się  od 
krzywd  wszelakich  ,  spólnym  groszem  wszyscy.  Biel.  Kr. 
194.  Pomorski  ksiaże  obiecał  własnym  kosztem  w  Wiel- 
kiejpolsce  ,  a  za  Wielkąpolską  zaś  królewskim  już  gro- 
szem żołd  wieść.  Arom.  458.  Przyprowadził  kilkaset 
żołnierzy  pieniężnych  za  mały.  grosz  podnajętych.  Krom. 
662.  [eiiguo  aere).  —  Cena,  bci"  ^xńi.  Zboże  na  wyż- 
szy grosz  chowa.  Opal.  Sal.  77. 

Pochodź,  groszówka ,  groszyk,  groszowy,   dwugrofzówka, 
dwójyroszniak ,    trójgroszniak ,   trójgroszówka,    pólgroszówka. 
GROSZEK,  szku,  ;».,  deniin.  nom.  groch;  §.   1.  młody,  zie- 
lony groch,  griiiic  (?vD|'cii.     Lepszy  groszyk,  niż  groszek. 
Jag.   Gr.  Bo.   —    §.  2.  Lathgrus  Linn.    rodzaj    rośliny, 
będącej  wyborną  paszą  dla  bydląt.       Groszek    główkowy, 
tuberosus  ,    łąkowy  pratenńs  ,    leśny  siluestris ,   szerokoliści 
latifoliiis.  błotny  paluslris.  Jundz.  565.  Kluk.  Dykc.  2,  75. 
GROSZÓWKA ,  i ,    s'.,  pieniądz    grosz    wartujący,    eiii    ©ro= 
Idiciiftiicf,    ciii    (^rofclłcii.     W    monecie    miedzianej    mamy 
trzygroszówki ,    groszówki,    półgroszówki,     szelągi.      Yol. 
Leg.  7,  431.     GROSZOWY,    a,    e,    Boh.  pogrośnj,    od 
grosza  ,    GH'pfrf)Cli  =  .     Książka    groszowa.   Ber.  Dek.  A.  4. 
za  srrosz.     Kupcv,  to  sa  "roszowi  słudzy.    Jak.  Gr.    A.  2 
b.  (chciwi  na  grosz).   Żołnierz  groszowy  =  płatny,    pienię- 
żny.   Tr.    ciii  śolbiit  fiir    @clb.     Groszowe    tytuły,     totum 
fac.  Jag.  Gr.  A  b.     GROSZYK,  a.  m. ,  'GRESZEL ,  szła, 
m.,  demiu.  nom.  grosz,    ciii  ©rojdulicii.  Boli.    greśle ,  gre- 
ślićka,    (grośjk    liczmanj.    Croat.    grossich,     grossichek; 
Hung.    garasotska;    Sorab.    2.    kroschik,    szo\yka ;    Ross. 
rpouiCBiira.     Uprosił    sobie    u    kogoś  groszyk  jeden.   Sk. 
Dz.  723.      Nie  mamy  teraz  tylko  krajcary,  greszle,    pią- 
taki,    trojaki.  Dow.  A.  2.     Miłe  groszyki!    Jag.  Gr.  A  4. 
(dzięgi ,  dusie). 
GROT^  u,  m.,  Grocik,  a,  m.,  zdrbn.    (Boh.  hrot;    Lat.  med. 
guarrus,  garrotus;  Gall.    garrot ;    Holi.  gbeer) ;    bcr  ©eD= 
ren ,  bie  Spięć  citicu  |*fcil'3 .  2incpC'5.  {Ross.  rpoit ,    4po- 
inK^B  =  włócznia ;    Morav.  hrotek ,    hrotecek  skopiec  ;    Boh. 
hrotećku  niestetyż);  żelezce  strzały,  kopii,  włóczni;  Rag. 
scik,  scip  ;  Ross.  /KCtŁsko  ,  (cf.  brzechwa ,  cf.  płoszczyk). 
—  Grot  mający  nasadzony,  cnspidatus.  Cn.  Th.  Kopii  gro-  ' 
tern  \y  pierścień  wystawiony  ugodził.  Atiszp.  20.  (samym 
końcem).    Grota  złotego  sztych  nieodbily.    Fredr.  Ad.  58. 
(złota  szwajca  mury  przebija).  —  g.  Włócznia,  bcr  SKurf' 
fpicp.     Rzymianie  mieli  jedne    oreże    pociskowe ,    mające 
żelazo    trójwęglasle    na    dziewięć    calów,    a  drzewce    na 
półszostej  stopy  długie,  które  grotem  nazywali.  Papr.  W.  i , 
55.  (cf.   glewia).     g.    Signum  militare  ex  auro  vel  argen- 
to  haslae  praefixum ,    qualis  aguila  fuil    apud    Romanos , 
apud   nos  crux,    aguila    ete.    Gn.  Th.    znak  czyli  herb  na 
dzidach,  kopijacli,    jaki  był  orzeł  u  Rzymian.    Wiod.  tiai 
3Bai'pcir,ci(Iicit   i'bcr  CniMcm"  pI'Cii  auf  ber  galuie,    ciii  Slreii^ 

17 


130 


GROTY-GROŻBA. 


GROZBOTA-GROŻNY. 


ofcr  3lMcr  :c.  mi  ber  (^ahicn().n6C.  Zkad  też  za  chorągiew 
się  używa ;  bic  %abu(  fclbfł.  Grot  wystawiony  abo  zfo- 
żony  =  proporzec  abo  chorągiew  rozwinięta  ,  zwiniona.  Cn. 
Th.  211.  Na  chorągwiach  Mahometowycli  miasto  grotu, 
dwa  ogony  końskie  wisiały.  Warg.  Rad:-.  1G6.  ob.  Buń- 
czuk,  ob.  Dwutuiny.  g.  (irot  ziele,  ob.  Kiwior,  wJócznia. 
(jROTY  herb,  trzy  groty  szare  w  polu  żółtym  podle  sie- 
bie do  góry  końcami  obrócone.  Kurop.  5,  18.  ciii  2i?cUH'eil. 

GROTA,  GRÓTTA,  y,  z  Franc.  bic  ©rottc,  chłodnik  muro- 
wany, n.  p.  Gdzie  kto  sobie  życzy  dać  fontanę,  wymu- 
rowałaby się  wprzód  grota.  ^wilk.  Bud.  576.  Grota 
czyli  jaskinia.  Fam.  87,  789.  zapadnienie  wnętrza  skały. 
Mier.  Mscr.;  Vind.  grota,  skalna  hramiza,  podsemelsku 
jamishe.  1.  GROTOWY,  GROTTOWY,  a,  e,  od  groty, 
@vottcu  =  .  —  (2.  GROTOWY.  a,  e,  od  grotu,  @c^vcn  =  . 
Boh.  hrotowny). 

*GROW=gier,  genit.  plur.  nom.  Gra. 

GROZ.\ ,  y,  ź  ,  {Boh.  hruza  ;  Slov.  hruza ,  predeśenj ;  So- 
rab.  1.  rufa,  rózba ,  rózwa ;  Sorab.  2.  grofnolcż;  Croat. 
grosnya ;  Dosn.  groza ;  Yind.  grosa ,  pristrah ,  strefs, 
gnufitje ,  ostudenje,  gnufnoba,  merhust,  oddurnost; 
Cant.  grosa ;  Slav.  gurstanje ;  Ross.  rposa ,  3'H;acŁ ;  Eccl. 
oyni.iCTb ;  Oerm.  ©miiś;  cf.  Lat.  med.  grcusa,  greusia , 
grausia;  Vet.  Gall.  greuse);  strach  z  wzdryganiem  aż  do 
truchlenia,  baci  @vaiicii,  CiltfcCcn.  Uszom  groza  od  lwich 
ryków.  Brud.  Ost.  E  5.  bcit  Ctircit  fomnit  baś  @vaiicii  mi, 
ijraiiiet  iun'....  O  tych  okrucieństwach,  aż  groza  pisać. 
Haur.  Sk.  514.  (strach,  wstręt  bierze)  ej  ijmiifct  Ctiicni, 
eś  ift  grajolici) ...  Co  Krzyżacy  Polakom  wyrządzili ,  z  gro- 
zą i  wspominać.  Biel.  Kr.  534.  (cf.  zgroza).  Groza  jest, 
boga  ojcem  wzywać,  a  nieuczciwego  co  czynić.  Mon. 
76,  175.  Boh.  hrozno  gest.  §.  Groźna  karność,  srogość, 
rygor,  jirciiijc  2liaiiii?5iid)t ,  Strciuic  Sartc.  Posłuszeństwo 
,  w  wojsku  bez  grozy  być  nie  może,  przeto  Tarnowski  gro- 
źnym hetmanem  był,  choć  z  przyrodzenia  miłosierny.  Dla 
posłuszeństwa  wszystkie  Manliusze  groza  był  przeszedł. 
Nieuproszony  to  był  hetman  nieposłusznemu.     Tej    sro- 

gości  te  dawał  przyczynę Orzech.   Tam.  49.    Rekto- 

rowie  żaków  mają  dobrze  rządzić ,  i  w  grozie  dobrej 
mieć.  Herb.  Stat.  583.  Ciało  w  grozie  duchownej  za- 
trzymał. Birk.  Dom.  79.  Zuchwali  ludzie,  grozy  i  zwierz- 
chności znieść  nie  mo!?a.  Petr.  Pol.  572.  Młodzieniec 
nie  mając  nad  sobą  grozy,  swej  woli  się  imię.  ib.  576. 
Hetmany  tym  często  przewinili ,  że  swych  nie  trzymali 
w  grozie  ludzi.  Tward.  W.  D.  2,  242.  Zaburzone  po- 
spólstwo grozą  samą  łatwo  uspokoisz.  Petr.  Po!.  2,  572. 
Nie  umiał  po  ojcowsku  czynić  Roboam  ,  i  grozy  czynił 
więtszo  niż  ociec.  Birk.  Syn.  K.  B  i.  (więcej  się  od- 
grażał, surowszym  był).  Aby  każda  niewiasta  w  wiel- 
kiej grozie  była.  Papr.  Kol  Q  5.  (karna,  skromna).  Pa- 
nowie dobrze  czyńcie  sługom ,  opuszczając  grozę.  Budn. 
Ephes.  6,  9.  (odpuszczając  groźby.  Bibl.  Gd.  Inffct  bilo 
Srdiicii.  8ut6.)  GROŻB.\,"  y,':,  Boh.  hrożenj  ;  Sorab.  1. 
rożcńa  (roźba,  roźwa  formido);  Croat.  grosnya;  Ross. 
jTpo3a,  yrpoau,  no.\Bn.it6a;  Yind.  protenje,  protiunost;. 
Cant.  prites,  pritesh  ;  Rag.  prjetgna;  Dal.  pretna;  Bosn. 
pritgna,  prUenje,  zaprichjenje;  £cd.  nptiiieiiiire;  pogróżka, 


przegrażanie  się,  baś  J»rducit,  bic  i)rpl)uiig.  Groźbą  nie 
wskórasz,  czego  nie  wyprosisz ,  nie  wydrzesz.  Gemm.  95. 
Proźbą ,  nie  groźbą  =  nie  wyfukasz.  Cn.  .Ad.  955.  Groźby 
się  twej  nie  boje,  o  łaskę  nie  stoję.  ib.  275.  (cf.  obo- 
jętny). (GROZBOTA,  y,  i,  gatunek  koronek;  eiiic  3(rt  @pt= 
|cii.  Na  kornetach  robione  grozboty.  Mon.  71,  191.  (cf. 
ibrboty).  •  Robię  też  czasem  i  grozbotę,  kiedy  trzeba  so- 
bie nowomodny  kornet  upiąć,  i  dziergam  też  czasem. 
Mon.  71,  127).  GROZIĆ,  ił,  i,  c;.  niedok.  Grozić  sie 
zaimk.,  Boh.  hrozyti,  hrozym,  hrozywam;  (zhrozyti  se 
e.tterreri);  Slov.  hrozif;  (zhrozym  se  horreo);  Sorab.  2. 
grol'lsch ;  Sorab.  1.  różu;  Croat.  grozitisze,  groszitisze , 
hruzlitisze,  (grusztimisze  fastidio);  Bosn.prńhi,  popriteti, 
(grozitse,  grristise  nauseo ,  fastidio,  groznitse  horresco); 
Yind.  protili ,  prutit,  poprotiti,  saprotiti,  fe  komu  slo- 
biti;  (grositi  fe,  graushati  auersari);  Carn.  prititi,  per- 
tim,  grosim  se,  ustiti  se,  ustim,  (graushati  ai'e«ar(); /?aj. 
prjetiti ,  zaprjetili ,  zaprjetivati ;  Dal.  pretim  ;  Ross.  rpo- 
3iiTb,  rpoa;y,  yrpoaoTt,  cipamaTt;  ftc/.  nptTiiiH ,  npe- 
my;  odgrażać  się,  pogrążać,  odkazywać  się,  straszyć 
karą ,    lub    wyrządzeniem    czego    złego ;    brdiicii ,    brr^cil. 

Dobrze  mówią  Polacy,  kto  grozi ,    ten  przestrzega Budn. 

.\popht.  70.  Kto  wiele  grozi ,  mało  zaszkodzi.  Cn.  Ad. 
402.  mer  bro^ct.  ber  fdtldijt  ni(|t.  Kto  grozi,  a  nikt  się 
go  nie  boi,  na  swą  szkodę  czyni.  Rgs.  .\d.  52.  Wiciom  ten 
grozi,  krzywdę  co  jednemu  czyni.  Min.  Ryt.  4,  148. 
(krzywda  jednemu ,  przestroga  wszystkim).  Krzywem  a 
grożącem  okiem  na  niego  spojrzał.  Siem.  Cyc.  Mow.  462. 
Grożąc,  groźnie  Eccl.  cb  npemcHicMB.  Grozić  komu  czym 
złym.  Cn.  Th.  jcmaiibeit  tuomtt  brpbcii.  Grozi  głodem, 
zła  śmiercią,  grozi  krwi  rozlaniem;  Grozi  na  majętności 
i  dzieciach  skaraniem.  Paszk.  Dz.  116.  Grozić  palcem 
Carn.  shugam.  —  §.  Grozić  się  na  kogo,  abo  na  co, 
czem  =  przegrażać  się ,  odgrażać  sie ,  groźnym  się  stawić, 
fid)  burd)  ?rol)cii  fiirditcriid)  iitiid)C!i,  Iłroltuiujcii  aii'3[to^cn. 
Mniemałem ,  że  wszystka  wielkość  panów  w  grożeniu  się 
zawisła,  i  że  insi  ludzie  dla  nich  są  stworzeni.  Tr.  Teł. 
246.  brobciibc  gurd)terlid)fcit ,  furc^tbarci^  Jraiieii.  Dobyte- 
mi  szablami  straszył,  grożąc  się,  rozkazać,  że  go  miał 
na  nich  roznieść.  SYarg.  \Yal.  171.  Grozić  się  na  co  = 
chełpliwie  junaczyć,  brpbeii,  o.\i  niciiii  mail  allc»  frcifcii 
niollte,  hiw  33ramar[M'J  mad)cii.  GROZICIEL,  a,  m. ,  któ- 
ry grozi ,  ber  Trdiicr ,  ?robcr ,  ber  ciiiciii  broŁet.  Przyb. 
Mili.  282.  Croat.  grozitel;  Dal.  pritnik  ;  Eccl.  rposiiTCit, 
npcmaTcib.  GROZICIELKA,  i,  2. ,  bic  Srubcrimi ,  bte 
eiiicm  brobct.  (Bosn.  groznica;  Rag.  groznizza ;  Croat. 
groznicza,  zimlicza  [curis).  GROZLIWY,  GROZ.NY,  a,  e, 
[Boh.  hrozny,  hroznaty,  hroznowity ,  pohrfiżeiwy ;  Slov. 
lirozni,  hrozny  atro.r;  Sorab.  2.  grouii ,  Sorab.  i.  rolny, 
rozecżne,  porożwacże;  Croat.  nagraslyiv ;  (Bosn.  groźni 
plac  amarus);  Yind.  grosan,  grosoviten  horribilis;  gro- 
soviten  ,  neyfmilen  '  okrutny  ;  (grosoviten,  grosliu' brzydki, 
obmierzły;  grosen  ,  prevelik  >  przewielki,  ogromny),  gro- 
źny Yind.  saprotliu  ,  poprotliu  ,  prolijozhen  ;  Carn.  gro- 
sovit,  grosoyite,  saslobne  ;  [Carn.  grosne  =  brzydki,  mier- 
ziony) ;  Ross.  T\mimeihHhiH .  rpoaiibul ,  yrpoanTCibHuii , 
yiKacHbiii;  Eccl.  npeTiiTCibiiufi ,  npemaTC.ibHbiil ,    yiepna- 


G  R  o  Ź  L  1  w  o  Ś  Ć  -  G  R^i  B  A  R  Z. 


GRUBIJAN-  GRUBIEĆ. 


151 


lomiii,  3'CTpamaiomiii ,  rpo:^hH-E;  Germ.  gra^litlj;  Anglos. 
grislic;  SJicberf.  griźlii;  Angl.  grisly;  Lat.  crudelisj;  gro- 
zę sprawujący,  grożący,  straszący,  straszliwy,  gniPlid) , 
brulłcnb,  fiirdjtcdict).  Śmierć  strzała  groźna  i  łukiem.  Brutl. 
Ost.  A  4.  Róża  ostrcmi  kolcy  zucliwafej  ręce  groźiiwa. 
Aniai.  Foez.  5,  58.  Srogi  twarzą,  i  wzrokiem  grożiiwy, 
idzie.  Bardz.  Trag.  17.  Byk,  wódz  trzody,  rogami  gro- 
żiiwy. ib.  125.  Przydaje  wiersz  czarowny,  i  rączym  gro- 
żiiwy śpiewa  tonem.  ib.  552.  O  jak  ślizki  stan  jest, 
i  groźliwy  \Yielkich  rzeczy.  Bardz.  Luk.  2,  65.  Posłu- 
szeństwo w  ^Yojsku  bez  grozy  byd  nie  może ;  przeto 
Tarnowski  groźnym  hetmanem  był,  choć  z  przyrodzenia 
miłosierny;  nieuproszonym  był  nieposłusznemu.  Orzech. 
Tam.  49.  Cborego  i  głupiego  postrachy  niegroźne.  Zab. 
7,  220.  Koss.  Bały  sie  jej  służące,  bo  bvła  pani  gro- 
źna. Haur.  Sk.  509.  (sroga).  GROZLIWOŚĆ",  GROŻNÓŚĆ, 
ści ,  r'.,  straszliwość  z  grozą ,  przymiot  groźnego ,  %ńxń]' 
tcriictjtcit,  G^rnplic^fcit.  (Sorab.  2.  groTnofcź^  brzydkość, 
sprosność;  Yin(l.  grosovitnost  =  okrucieństwo  ,  groslivust  = 
mierzionos'ć) ;  Hoss.  rposHOCTb.  GROŹNO,  GROŻINIE, 
GROŻLIWIE ,  adv.;  Boh.  brozno;  Dosii.  prilgnom,  pri- 
tecch  ;  Eccl.  ci  npemCHicMŁ ;  Boss.  yrpo3iiTe;iLHO ;  gro- 
żąc ,  grozę  czyniąc,  f^rc(ff»nft,  fttmiibeiltcl).  Nie  będę  ja 
bynajmniej  groźno  postępował  z  tobą,  i  owszem  z  wszel- 
ką łagodnością.  Teal.  7,' 101.  GROZNOMOWNY,  a,  e, 
terrilotfuus ,  strasznomowny.  Cn.  Th.  Til"ol!!VOrtc  (lUJftopoib. 
GROŹNOROlilE  woły.  Otw'.  Ow.  429.  rogami  straszące,  fiird)= 
tcriid)  ijcliiinite  Stiere ;  burd)  ilirc  $pnicr  <Bd)X(dm  ctiiinijeiib. 

Pochodź,  odgrażać,  odgrozić ,  ograzka,  nagrazać  sie, 
nagrozic ,  pogrążać,  pogrozić,  pogróżka;  przegraźać,  prze- 
grozić  się,  przegroika;  rozgraiać,  rozgrozić;  ugraiać , 
ugrozić;  irygrażać ,  ivy grozić;  icgraiać  ,  wgrozić;  zagra- 
żać ,  zagrozić. 
GRUBA,  y,  z'.,  Grubka,  i,  z.,  zdrbn.,  {Croal.  griiba;  Dal. 
prokop;  Yiiid.  jama,  jamiza;  Bag.  jamma,  ruppa;  Boss. 
BRDAiiHa;  Lat.  med.  groba;  Svec.  grop ,  grufwa ;  Alban. 
gropa;  Wołosk.  groape ;  fyelt.  grabas;  cf.  Lat.  scrobs; 
Syec.  skrubb ;  cf.  ?ios<r«m  grób,  grabarz,  grabarka,  grześć); 
bic  ©nik ;  dół,  loch,  parsk,  ziemianka,  do  chowania 
ziół,  win,  owoców.  Cn.  Th.  Dudi.  59.  'podrum  ,  cin 
?i'd)  m  ber  Crbc,  gniri^tc  aiiijiilicmalu-cn.  Czy  jest  tu  taka 
gruba,  żeby  jabłka  te  w  chłodzie  swym  świeże  docho- 
wała? Pot.  Arg.  710.  Gruby,  abu  lochy  ku  chowaniu 
zbóż.  Cresc.  lo5.  Gruby,  lochy,  żupy,  gdzje  kopią  sól, 
kruszce.  Whd.  fodina.  Szyba  abo  gruba,  w  której  jakie 
kruszce  kopają.  Mącz.  (fr5iJVllDcil.  Wapienna  skrzynia  abo 
gruba  do  rozezyniania  abo  moczenia.  Cn.  Th.  ciiic  5lalf= 
flnilie.  ^.  Zagony  albo  gruby,  drugdzie  grzędami  zowia. 
Cresc.  502.  Z  GRUBA  ob.  Grubo.  —  GRUBARKA,  i,  /, 
{ob.  Grabarka  2).  —  Grubarkę  każdodzienną  rymem  wy- 
sławił. Brud.  Ost.  B.  funera  quolidiana,  grzebienie,  cho- 
wanie zmarłych,  @m() ,  ScGratiitjS.  GRUBARSKl,  a,  ie , 
{d.  grabarski),  od  gruby,  grubarza,  ©ntlicil  =  .  Ni  mnie 
zła  zawiść  suszy,  ni  wiatr  zły,  ni  chłody,  Ni  leniwa  mdli 
jesień  grabarskie  dochody.  Żah.  9,519.  Iżijrk.  t.  j.  owo- 
ce do  schowania  w-  grubacb,  Ariiriitc,  bic  in  toAmn  iii  ber 
Grbc  aiiłbcifnMt  Iforbcii.     GRUB.ARZ  ob.  Grobarz,  Grabarz. 


GRUBIJAN,  GROBIAN,  GRUBIANIN ,  a,  m.,  Boh.  nezdwo- 
rak,  nemrawec;  Carn.  grobijan,  saroblenz ;  ViHc?.  tarban, 
riban,  kluk;  Boss.  rpyóiiTe.ib,  rpyóianB,  HCBtaia ;  Ewl. 
HeKtaiAJ .  rpmEHTG.M, ,  ber  ©robiaii ,  {Angl.  grobian) ;  nieo- 
krzesaniec ,  mazgaj ,  giundychwał,  niegrzeczny,  nieoby- 
czajny,  nieulizany,  parafianin,  gbur,  chłop;  {Vind.  yladek 
kaker  doboya  skorja,  okrogel  kaker  resdramj.  —  Z  giu- 
bijananii  trzeba  się  grzecznie  obchodzić,  ponieważ  nie- 
grzeczność  drugiego,  nie  usprawiedliwia  naszćj.  Zab.  4, 157. 
Czasem  nazywamy  drugiego  grubijanem,  z  tego  powodu, 
że  się  nam  nie  podoba.  Zab.  5,  2G5.  Uwaga  zdaje  sie 
grubijanom  barbarzyńcom  rzecz  niewolnicza;  królewska 
zaś  wszystko  wskok  odprawo wać.  Klok.  Tiirk.  110.  Taka 
to  grzeczność  tego  grubianina  ,  pfe,  nic  nie  umie  poli- 
tyki. Teat.  24.  b,  15.  Wstydź  się,  grubianinie!  ib.  27. 
b,  60.  Grubianinem  być  Boss.  rpyóiaHiiTb ,  rpyóiaHcr- 
BOBaib,  rpyóiiTb,  HCBta;HimaTb.  GRUBIANKA,  i,  :.,  ko- 
bieta nieokrzesana,  nieulizana,  Carn.  grobina,  ciiic  @ro= 
tnaiiiii,  cin  groticj  aBei('ftiiif.  Starość,  ta  okrutna  grubian- 
ka,  ktj5ra  i  najsławniejszym  nigdy  nie  przepuściła  pię- 
knościom ,  do  ostatniej  mie  przyprowadza  rozpaczy.  Mon. 
a.  65,  547.  GRUBIAŃSKI,  a,  ie,  GRUBIAŃŚKO  po 
GRUBIANSKU,  aduerb.,  niegrzeczny,  niezgrabny,  chłopski, 
gburski;  Croat.  grobianszki;  Hung.  goromban;  Boh.  ne- 
zdworny,  nezdwoiily,  nezdworacky;  Yind.  goren ,  nelle- 
ten  ,  neperluden,  neperjasn,  debel,  debelnast,  zepzast , 
zepnast,  tarbanski;  Ross.  Heó.iaroHpaBHbiu ;  Ecd.  rpj-OaH- 
ckIiI;  iiiiliofJicf),  grot'.  Obruszyła  wszystkich  przytomnych 
tak  grubiańska  odpowiedź.  Pilch.  Sen.  558.  Fortuna  cza- 
sem do  chłopa  najgrubiańszego  skarby  swe  przyiiosi. 
JabŁ  Ez.  210.  Przez  nieobcowanie  z  grzecznemi ,  niemi 
być  nie  umieją,  i  stają  sie  politycznie  grubianami  abo 
grubiańsko  politycznemi.  AJon.  65,  421.  Po  gruhiańsku 
z  nim  się  obeszła.  Teat.  17,  55.  Nie  zna  mnie,  mógł- 
by się  ze  mną  obejść  grubiańsko.  ib.  52.  c,  54.  Boss. 
corpyóiiTb ,  corpj-ójaib.  Co  z  tym  parafianinem  wda- 
wać się;  odpowie  co  grubiańsko.  Teat.  24.  b,  71.  GRU- 
BIANSTWO ,  a,  n.,  Slov.  grobianslwj ;  Boh.  nezdwora- 
ctwj;  Croa^  grobiansztYo;  /Ź^«»/7.  gorombasag;  Cor«.  gro- 
bust ;  V»i(/.  gróbust,  groboyitnost ,  deblust,  deblina,  gor- 
nost;  Boss.  rpyóiancTBO,  HeBtHceciBO,  HCBt/KCTBO,  hc- 
BtjKecTBic;  Eccl.  rpmGOCib,  rpjóciBO,  rpyóaHCTBO ;  Gall. 
rusticite.  Mon.  76,  421.  niegrzeczność  ,  bic  Uiiliijflidifcit, 
GH"P('ticit.  Za  grubiaństwo  grubiańslwem  u  nas  płacą. 
Teat.  55,  85.  (cf.  takiemu  takie).  Grzeczności  powinno- 
ścią, znosić  grubiaństwo.  Ztib.  4,  156.  Miedzy  równ?nii 
poufałość  powinna  mieć  granice,  żeby  się  niestała  gru- 
biaństwem.  Kras.  Pud.  2,  IH.  Największe  nieprzyjacio- 
ły  Rzpltej  głupstwo  i  grubiaństwo ,  którego  szkoła  nie 
otrzasła.  Birk.  liaz.  Ob.  G  2  b.  (barbarzyństwo,  dzikość, 
nieokrzesanie).  Grubiańslwem  narabiać  Boss.  narpyóiiTb. 
GRUBIC,  ił,  i,  cc.  niedok.,  zgrubić  rfoA'.,  grubszym  czynić, 
groter  lliad'Cil.  łnirf.  debeliti,  ohioustili,  naloustiti,  potou- 
shati,  sadebeliti ;  (Dosn.  grubili  dcformare;  Rag.  ogiM,ibi- 
ti  ,  opoganili  ;  obrudzić) ;  Eccl.  .'^eccMiTii ,  lo.icTbiML  jt- 
.larii.  Przez  grzech  ludzie  subtelna  swa  naturę  zcrrubili. 
/V;.)/i.  .V/7/.  199.  GRUniE  ob.  Grubo.  GRUFJlEĆ ,' ial,   ieli, 

17- 


G  R  u  B  K  A  -  G  r,  U  B  O  D  Z  I  O  B. 


G  R  U  B  O  G  E  B  Y  -  GRUBY. 


icje  nijak,  iiiedok.,  zgrubieć  dok.;  Buk.  liriibnauli ;  Slov. 
lirubnu;  Bag.  ilebeliti,  odebeliti;  Croat.  dcbeleti;  Carn. 
debelim;  floss.  rpyótTb ,  orpyOtTL,  KpynHtib,  lo.iCTtTb, 
yiojcTbib,  óoTbib,  pnaSoT-fcib ;  Ecd.  4c6e.TbK),  0(\eEe- 
iłtTii ,  OTO.ibCTJiTL ;  niięższcć,  grubszym  się  stawać,  (jriUicr 
lucrbcn ,  ftarfer,  bictcr  ipcrbcii.  Gdy  wierzch  zetną,  drze- 
wo grubieje.  Tr.  lięeo  zgrubiałe  i  ostre.  Syren.  751. 
Glos  zgrubiały.  Teat.  28.  b ,  85,  Fig.  Ir.  Dzikszym  się 
stawać,  ijrokr,  milbcr  liicrbcii.  Mieszi<ajac  długo  w  gó- 
rach ,  zgrubiał  był  srodze  ,  zarosłą  brodę  ,  suknią  zdra- 
paną ,  oiało  wyschłe  mając.  Sk.  Żyw.  1,  15.  (zdziczał, 
leśnym  się  stal).  Nie  poznali  go,  bo  był  bardzo  nędzną 
i  niezwykła  robotą  zgrubiał,  ib.  2,  497.  W  obyczajach 
co  raz  grubieje.  Tr.  Zgrubiało  a  zmięzszało  serce  ludu 
tego.  1  Leop.  Maik.  15,  15.  (GRUBKA,  i,  r'.,  dem.  nom. 
gruba;  =  dołek,  cine  flciiic  ©niOc.  Grubka  ziemna.  Macz.) 
GRUBO,  'GRUBIE  aduerb.,  grubiej  romp.,  (Boh.  hrube 
valde;  Slov.  hrube,  weimi ,  welice=  bardzo ,  wielce);  So- 
rab.  2.  tłusto,  klusto ;  Hoss.  to.tcto  ,  KpynHO;  flrnO. — 
g.  Miąższo ,  niccicnko  ,  bicf ,  (jrpD.  n.  p.  Grubo  na  palce, 
ciitcit  Siiiiicr  bill  Tr.  Suieg  leży  grubo  do  kostek.  Ld.  Chleb 
z  masłem  grubo  nasmarowany.  Tr.  Ciało  grubo  gęstemi 
włosy  z  zwierzchu  zporastafo.  Olw.  Ow.  546.  (gęsto).  — 
g.  Po  prostu,  niekształtnie,  nieozdohnie,  gtol),  |c()led;t.  Kosika 
mój,  chociaż  młody,  jednak  w  tej  mierze  może  się  po- 
pisać niegrubie.  Goni.  Dw.  5.  Grubo  sie  chowa ,  grubo 
żyje  <  niemiękko  ,  nieroskosznie ,  er  fiilirt  clit  luirtcJ  .ficluMi. 
§.  Nieobyczajnie,  niegrzecznie,  intl;iif[td) ,  flVOlt.  Żebym 
miał  mówić,  że  ta  panna  nierządne  prowadzi  życie, 
byłoby  za  grubo ;  szukać  trzeba  wolniejszego  wyra- 
zu. Teat.  54,  GS.  (za  uraźnie).  Dosyć  grubie  napisał. 
Pim.  Kam.  pr.  Tak  grubie  mówisz ,  że  ci  nie  odpo- 
wiem. Zebr.  ZiLi.  100.  Ma  pan  z  sługami  obyczajnie 
poczynać,  nie  grubie  a  niebacznie.  Petr.  Ek.  115.  Gru- 
bie a  niepoczciwie  wyrzucono  Jezusa  z,  krzyżem  na  gó- 
rę kalwaryi.  Wrubl.  48.  Żal  mi  Wac  Pana  ,  że  tamci 
Ichraość  tak  go  grubo  przywitali.  Boh.  Kom.  2,  571.  §. 
Grubo,  bardzo,  dużo,  fc(;v  wici,  ftnrf.  Teofrast  grubie 
w  tym  wykroczył,  że  nazbyt  chwali  kosztowne  krotochwi- 
le.  Kosz.  Cyc.  140.  Jakże  grubo  błądzisz.  Teat.  29,  23. 
.Mój  pan  nigdzie  tak  grubo  nie  łgał,  jak  tu.  Teaf.  26, 
66.  Drogie  to  teraz  pieniądze ,  można  niemi  sprawie- 
dliwie a  grubo  zyskiwać.  Tent.  55.  e,  10.  Z  GRUB.\, 
z  GRUBSZ.\  =  z  pierwszego,  nic  ze  wszysikiem;  nie  do 
końca;  bez  wyszczególnienia,  ani  bcilt  ©róliftcil ,  lltrfjt 
iniflig  auśgcarticitct.  Przciłukłszy  to  korzenie  z  gruba,  mo- 
czyć octem.  Syr.  21.  Zioła  te  pokrajawszy,  i  z  gruba 
potłukłszy.  Perz.  Cyr.  2,  555.  Z  gruba  wypracować  Rc^s. 
oóo.iBaiiiiTb ,  oóo.iBamiBaK).  Teraz  to  z  gruba  tylko  wy- 
rzeknę, niesubtelnic  jeszcze.  Pelr.  Pol.  197.  i\'aprzód 
tu  tę  rzecz  z  gruba  i  po  wierzchu  mówiemy.  ib.  205. 
(w  ogólności).  Kamień  z  grubsza  wyciosany.  Tr.  (iRU- 
BUBRZUCHY,  a,  e,  o  grubym  brzuchy ,  bicflmucl^itj.  Boss. 
T0.iCT06pK)xii1.  GRUBODZIOB,  a,  m.,  ptak  ziarnojad, 
lo.tica  coccotiiranstus.  Kluk.  Zw.  2,  270.  wielkości  drozda. 
Ład.  łht.  iV.  46.  ber  Ii{cf|cl)iiabc(,  Sir|cl)fiiif.  Boh.  dlask; 
Morav.  dicsk ,    (of.  kiosk);   Yind.  dliosk ,  sernogris ;  Slav. 


svracsak.  GRUBOGĘBY,  a,  e ,  gęby  grubej,  bicfmaillig ; 
PiOss.  TO.iCTor3'óbin.  GRUBOKOŚCl ,  ia ,  ie,  kości  gru- 
bych; Yind.  debelokosten ,  bictfllPc[)io.  GRUBOKREWNY, 
a ,  e  ,  krwi  grubej ,  gęstej  ,  »on  birfem  Sllltc.  Lekarstwo 
ludziom  grubokrewnyńi.  Spicz.  99.  GRUBOMOWNOŚĆ, 
ści,  i.,  nieforcnuiy  język ,  mówienie  grube,  nieokrzesane, 
ciiic  grek'  iiihjcdilbctc  i!lrt  ju  fin'cd)cii.  Grubomowności 
przyczynę  wynalazł  Kwintylian,  już  gnuśność  młodzieży,- 
już  zaniedbanie  rodziców.  Mon.  71,  724.  GRUBO.MO- 
WiNY,  a,  e,  —  ie  adi\,  uieibremnie  mówiący,  grob  iiiib 
imi|C0ilbct  fprecilClib.  GRUBONOGI,  a,  ie,  nóg  grubych, 
bidfiifiii;  y/aj/.  debellonogh;  Croat.  debelonog.  GRUBOŚĆ, 
'RUBOSC,  ści,  i.,  mięższość,  bic  Sicfc.  Boh.  hrubost; 
\ind.  debcilost,  debelnost,  toushova ;  [Bosn.  grubochja 
łurpitudo  ;  Croat.  grubócha,  grubota ;  Bng.  gri!ibos,  gru- 
bóccbja  dcformitas];  Croat.  debelocha;  Bag.  debelhna, 
Ross.  rpyóocTb,  TOJiCTOra,   lo.iiuiuia,   jcóejocTb,  lOJima; 

ÓOTt.lOCTb  ,    KpynHOCTb  ;    Eccl.    ;^6B6.1hCTB0  ,    TO.lIUIlna  ,    Ty- 

'iHOCTb,  jKiipHOCTb.  DrzcwD  było  tej  grubości,  że  troje 
chłopa  ledwie  rękoma  obłapić  go  może.  Tr.  Grubość 
w  niektórych  przedmiotach  nazywa  sie  głębokością  ,  czyli 
wysokością.  Łęsk.  1.  §.  Fig.  transl.,  niesubtelność,  bic  ®ri)&» 
ccit,  SItangcI  "ber  Jtiiilteit.  Ludzie  na  wzór  cielesnych 
obrazów  bogi  sobie  czynili,  nie  mogąc  się  z  grubości 
swojej  na  niewidomą  moc  bożą  podnosić.  Sk.  Żyiv.  2, 
424.  —  ^,.  Niegrzeczność,  nieobyczajność ,  bic  Uil(iof[ic^= 
kii,  ©rolitictt.  GliCBOWATOŚĆ,  ści.  i,  przygrubszość, 
obgrubszość,  ©roWidjfeit.  GRUBOWATY,  a,  e,  —  o  adv., 
przygrubszy,  obgrubszy,  ijroWtd) ,  Ctiimś  flrpl',  Hoss.  rpy- 
60BaTbiii,  TO.icTonaTuri ,  KpyitHOBaibur.  GRUBOZlARiNI- 
STY  ,  a,  e,  ziarn  grubych;  Boss.  Kpyn>iaThin ,  Kpynima- 
Tbii1.  ('GRUBRYiNU  Tureckiego  sztuka.  Instr.  cel.  Lit. 
Gridjrynu  jedwabnego  łokieć,  ih.  Grubryna  JNiernieckiego 
0(1  łokcia,  ib.  —  Towary  cudzoziemskie,  muchairy,  cza- 
mlety,  grnbryny.  płaca  ten  poilatek.  \'ol.  Leg.  4,  81. 
materya  jakaś,  ciii  3f"!3)-  W  GRUBSZ  =  w  grubość,  w  miąż- 
szość, tli  bic  'Jictc,  In  ber  Sicfe.  Chmury  w  grubsz  mo- 
gą być  na  sio  slop.  Kluk.  Rośl.ó,  88.  cl',  w-szerz,  wrniaż, 
wzdłuż.  Z  GRUBSZA  oh.  Z  Gruba ,  Grubo.  GRUBY,  a,'e, 
•IIRUBY,  Dudz.  29.  *RUBY,  (Boh.  hruby;  Slov.  hruby;  Hung. 
goroinba ;  Sorab.  2.  gropni,  grofni,  tlusti;  Sorab.  i. 
tolsty,  wóbli ,  towste;  (Yind.  grób,  groboviten,  tepez 
rudis);  Yind.  debel,  debou,  dębien,  deblast ,  goren, 
nepcriuden ;  (Cum.  ^toh  grandis);  Carn.  debel,  saróblen, 
(urcjeu  stibcrassulus) ;  {Croat.  grub  deformls);  Croat.  de- 
bel ;  [Dal.  gruub ;  Bosn.  grub  ;  B'ag.  grub ,  gard  defor- 
mls);  S/fli'.  debeo;  Rag.  debeo  ,  debcila  ,  debello,  kruu- 
pan;  Bosn.  debelli ,  debeo,  -la,  -  lo;  Boss.  rpyóbiil.  i(py- 
niibiil,  oó-ibiTi,  jefie.ihifi,  to.icthiI,  óoft.ibifl  ;  Eccl.  [r().?>G'L2], 
Kpyiiiiufi;  Comp.  Grubszy;  Co/i.  hrubśi ;  ci'.  Daii.  grov  ;  Svec. 
grof;  Cer.  grol);  Cual.  rhef;  ef.  Lat.  rudis,  crudus,  gra- 
vis  ;  Holi.  groven)  ;  grob.  §.  iMiąższy,  btcf,  grot),  ftarf. 
Deska  na  trzy  cale  gruba ,  trzeba  nam  tu  jeszce  gru- 
bszej. —  §.  Niecienki,  iiidtt  fciil,  grot'.  Gruby  piasek. 
Grube  sukno.  —  Gruba  mgła  w  jasny  dzień  powstaje. 
Ttvard.  Wl  76.  (gęsta)  —  §.  Nielekki,  ciężki,  grób, 
fd)n'Cr.     Dzieci  mlekiem  ,    a  drugich  grubszemi  potrawami 


G  R  u  B  S  z  o  Ś  Ć  -  G  R  U  C  A. 


G  RUG  U  A  G  -  G  R  L  G  H  O  T  A  Ć. 


\: 


karmią.  Karuk.  Kai.  G.  Potrawy  grube  Ross.  lawe.iaa 
nnma.  W  obyczajach  wieśniackich  ,  w  skrzetnem  obcho- 
dzeniu się ,  w  tein  grubera  i  niewytwornem  iyciu.  Siem. 
Cyc.  82.  (leśne  życie).  Rzekłbyś  ,  pod  grubym  niebem 
iż  sie  rodził  Beolów  ,  tak  sie  w  rozsadek  oglodzil'.  Aaij. 
Fil.  210.  Długi  grube.  Dwór.  D.  5.  ciężkie,  znaczne, 
wielkie ,  Iictrdd)Ilirf'c  Sd)iilDcil.  Ojczyzna  po  oddaleniu  sie 
twoim  w  grubej  zostaje  żałobie,  opłakując  utratę  tak 
wielkiego  człowieka.  Boh.  Kom.  2,  AA.  (w  wielkiej,  głę- 
bokiej). §.  Otyły,  tłusty,  brzuchaty,  fett ,  birf.  Człowiek 
ciała  wielkiego  i  rubego.  Petr.  Pol.  553.  Jakiś  tam 
człek  gruby  i  brzuchaty  czeka  We  Pana.  Uoh.  Kom.  A, 
59.  Carn.  debelak ;  Hoss.  TO.iCTant.  Szkapa  im  rubszy, 
tym  się  prędzej  zfatyguje.  Alb.  na  Woj.  15.  g.  morał. 
Nieokrzesany,  niegładki ,  niewyczesany,  nieulizany,  nieo- 
zdobny,  niekrasny,  niegrzeczny,  nieobyrzajny,  prostacki, 
gburski,  grrfi ,  Iimimfd),  nnDiiflict) ,  iingctiotdt,  iiiujcfdilijfcn, 
iingctnlbct.  Grubym  rozumiem  człowieka  prostego ,  który 
bydlęce ,  nie  ludzko  rozumem  się  rządzi.  Pctr.  Pol.  6. 
Gruby  człowiek  ,  grubian.  Cn.  Ad.  275.  Narody  grube, 
które  żyją  bez  ustanowionego  rządu  politycznego ,  cho- 
ciaż maja  nieco  obyczajności ,  i  niedoskonałą  kunsztów 
wiadomość.  Wyrw.  0'eoyr.  129.  [oppos.  polerowny,  ci'. 
dziki).  Niektóre  narody,  acz  same  grubcmi  były,  sąsia- 
dy  nauczone  miały.  Krom.  6.  Grube  żarty  przewoźni- 
ków. Klon.  FI.  D.  5.  (niesmaczne,  cf.  rubaszne,  tłuste, 
cf.  jałowe).  Do  grubszych  potym  żartów  się  udał.  Mon. 
05,  40-i.  Przyszło  miedzy  niemi  do  słów  grubych.  Warg. 
Radź.  180.  (obelżywych,  szkalujących).  Zwyczajniejsza 
ludziom  z  północy  na  południe,  jako  to  z  miejsc  przy- 
krych do  wcześniejszych ,  z  grubych  do  obyczojniejszych 
prowadzić  się.  Krom.  27.  Gruba  mowa ,  gruby  język  = 
nieforemny,  niewykształcony,  niewyszlilowany,  cillC  iiliijC' 
lulbctc  isprad)c  obcr-  2in-cd)nrt,  bic  33rtiicvu|'pvad)C.  cf.  Eccl. 
rpy6oa3uqecTBOBaTii.  '§,  Haniebny,  wstydny,  sromotny; 
Ross.  nosopHUii.  Czyli  tył  raz  podawszy  gruby  i  zelżywy, 
Obrócą  sie?  Tiuard.  Mlsc.  22.  (w  haniebną  ucieczkę, 
aiif  ciiic  fditmpfiidic  3irt  Mc  gliidU  crijrcifcu).  W  pół  py- 
sznej nadziei.  Nagły  Neptun  rozwieje  Niemieckie  zapędy, 
Że  gruby  tył  podali. ' ib.  \  0.  GRUBSŻOŚĆ,  ści,  i.,  suhst.  o'd 
Comp.  grubszy  =  większy  stopień  grubości ,  (bte  ©róbcrljclt) 
eiil  biiŁcrer  ©rab  ber  ©"rob^ctt.  Chcesz  .  mię  cieszyć  jak 
możesz,  przy  twojej  ])rostocie.  Za  grubszość  twojej  du- 
szy hojnieś  mi  odpłacił,  Boś  dla  mnie  w  mej  niedoli 
ludzkości  nie  stracił.  Treb.  S.  M.  01.  t.  j.  polorem  ustę- 
pujesz drugim ,  lecz  nadgradzasz  to  ludzkością. 
Gr^UG.\  y,  z'.,  (Cum.  gruzha;  Slov.  gijska ;  Crout.  griez, 
kassa  pscnichna ;  Yind.  griels,  pshenizhua  tousta  mela, 
pshcnizhni  sdrob ;  Lal.  med.  grutum,  grutcllum,  gruellum; 
Gall.  griolle,  gruau;  .Anyl.  grout;  Anylos.  grut;  Dan.  grot;  cf. 
Germ.  ®rifj);  bic  ©riiCc,  omD  ijcmaMiieś  imb  lum  allcn 
Siilfcit  ijcrciiiii]tcj  ©ctrcibc.  Gruca  nie  co  innego  jest,  tyl- 
ko ow  ics  lub  orkisz ,  otłukany  z  łupiny,  i  potłuczony. 
Dykc.  Med.  2,  141.  Krupy  owieśnc,  u  nas  gruca  zowią. 
Cresc.  166.  Gruca  owsiana,  owsianka;  Carn.  tolta ,  ^a-. 
Iicrgriigc ,  z  owsa  tłuczonego ,  i  na  krupki  zmeftego.  Krup. 
5,   706.  Haur.  Sk.    408.     Owsianka  abo  gruce ,  owsiane 


krupy,  arennrinm  legumen.  Mac:,.  Polewkę  z  owsa  wa- 
rzona pospolicie  gruca  zowia.  Syr.  988.  Gruca  jęczmien- 
na ,  ©crftciiijni^c ,  kasza  tarta ,  przecierana  przez  durszlak, 
kremor.  Cn.  Th.  270.  —  §.  On  sobie  żyje  gruca  ,  choć 
mu  specyały  pieką.  Pol.  Si/l.  598.  (prosteml  potrawami). 
—  g.  (nlybyś  stłukł  głupiego  w  moździerzu ,  jako  *gru- 
czę  bija  pistałcm,  nie  będzie  odjęte  od  niego  głupstwo 
jego.  1.  Leop.  Pror.  27,  22. 
GRUCHAĆ,  ał,  a,  intrans.  ndk.,  GRUCHN.^Ć ,  ął,  te.  jednlL, 
głos  jak  gołębie  wydawać,  cf.  Lat.  gruo;  Hag.  gukati; 
Yind.  gurgukati,  gurgukanje;  (jirrcii  luic  bic  Jaiitcii,  trom= 
melit,  (fnicn,  fiirrciij.  (cf.  cukru!).  Gołąb'  grucha.  Dudz. 
21.  Ei:ri.  ro.iyób  EOpnyCTb.  Gruchające  gołębie.  Panial. 
J.  5.  Wzdychają  trukawki,  gruchają  grzywacze.  Zab.  12, 
575.  —  fig.  (ialantom.  mu  jeden  koło  żony  grucha.  To 
rękę  ściska,  to  szepce  do  ucha.  Pol.  Jow.  124.  —  g. 
Odgłos  wydawać,  dać  sie  słyszeć,  brzmieć,  zabrzmiewać, 
odzywać  się,  crtiMicii,  cri'diallc!l ,  ftd;  fiorci!  laffcii.  Gruchnę- 
ły wiatry,  trzaskawice,  błyskawice,  ziemi  trzęsienia.  Birk. 
Dom.  10.  (zagrzmiały,  szum,  grom,  trzask,  odgłos  wy- 
dawały, odzywały  sie).  Na  takie  słowa  gruchniono  ra- 
dośnie. Kniaź.  Poez.  2,  00.  (hukniono  ,  odezwano  się  hu- 
kiem). W  tym  o  północy  ta  nowina  gruchnie.  Clirośc. 
Fars.  131.  Jak  tylko  wieść  ta  gruchnęła,  wszyscy  cie- 
kawie czekali.  Tward.  Wl.  150.  Gruchnęła  sława  pa 
wszystkiem  mieście.  Baz.  Hst.  574.  (szybko,  piorunem 
rozbicżała  się).  Yind.  resglafitife,  poglafuratife ,  sglafi- 
tife.  Z  gruchnienia  w  sajdaku  strzał  jego,  poznali  boga. 
A.  Kchan.  262.  Gruchnęło  co,  ingrutl  terror,  perstrepii 
rumor.  Cn.  Th.  —  §.  Act.  Iransl.  Gruchnąć  =  uderzyć, 
n.  p.  Jak  cię  gruchnę !  A'.  Kam.  IiailCll.  §.  Gruchnąć,  ne- 
iilr.  imperf.  paść  z  góry,  paść  z  hałasem  na  ziemie.  Gru- 
chnęli wszyscy  z  drzewa  o  ziemię.  Corn.  Dw.  159.  z 
trzaskiem  spadli,  fte  plnętcii  i'om  23nui!!C  [icrab  aiif  bic  Crbe. 
Hag.  gruhnuti  ruere,  runąć.  GRUCHA \V1\A,  i,  s,  tru- 
kawka :  drudzy  sinogarlice  tak  zowia.  Cn.  Th.  215.  bte 
JiirtcItaiiDc-  obcr  audi  bic  ('admiiih'  (i){iicf>jtaii('Ci.  g.  Gru- 
chotka ,  grzegotka.  Cn.  Th.  215.  glegotka,  ciiiC  SlapjłCr. 
GRUCHOT,  u,  m. ,  GRUCHOTANIE,  GKUCHMENIE,  ia, 
n.,  gruchanie  gołębi,  bil'?  GMrrcii  obcr  Jrtnniiiclu  Pcr  Xm- 
(icit.  Floss.  Bopi;OBauie,  (Hoss.  rpo.\on)  głośny  śmiech; 
Croal.  et  Dal.  grohot  cachinnus ;  Boh.  chrochot  krząkanie). 
g.  Łoskot,  szelest,  chrzęst,  bas  Dtaiiclii,  ba^'  ©craffcl,  ©e» 
).it)ltcr;  [Croal.  grohot,  skrobot;  Bosn.  grohot;  Dal.  bahot 
Hrepilus).  Straszny  sie  wozów  gruchot,  rżenie  koni, 
szczek  broni  i  zsriełk  ludzi  rozlesfał.  Tr.  Tel.  515.  W  cie- 
niutką  skrzyneczkę  nasypać  jakiego  siemienia,  to  od  one- 
go  gruchotania  ptaki  ku  światłu  odlecą.  Cresc.  036.  Bal- 
ki  mostowe  z  niezmiernym  gruchotem  runęły.  Pilch.  Sen. 
list.  i,  137.  Obegnanego  miasta  gruchot.  ib.  2,11.  Mie- 
dzy tym  gruchotem,  który  myśli  mej  przerwy  nie  czyni, 
kładiie  kołat  przebiegających  wozów.  ib.  2,  5.  Kości  zła- 
manych gruchot.  Zebr.  Ow.  501.  (trzask,  trzeszczenie). 
§.  Gruchot,  stary  gruchot,  grat,  rzecz  dawno  używana, 
stargana ,  zwiolszała ;  Hoss.  BCflKafl  ciapaa  jTBapL ;  baS 
©enimpel.  GHUCHOTAĆ.-ał,  a,  intrans.  contin.,  grucho- 
ce  ndk.;  (Boh.  chrochtati;  Slov.  hrochcy  gako  swine  jcun- 


154 


GRUCHOTAĆ  -  GRUCZOŁ. 


G  R  U  C  Z  O  Ł  O  W  A  T  Y  -  GRUDZIEŃ. 


7uo;  {Hung.  rohogiik ;  Yind.  kroliotali,  krohozhiti ;  Carn. 
grohotati,  grohótsliem  f/fi/sc  rtdere,  grunnire;  Bosn.  gro- 
hotali  conslrepere,  groholalise  cachinnań  ;  Croal.  groliochem- 
sze,  ąroliotatisze ;  Dal.  grohotati,  hrokocliemsze);  CronI. 
skergutam ;  Niing.  tsikorgok ;  cf.  derm.  fradijClt  krakaćj. 
§.  GJos  gofębi  wydawać,  gruchać,  firrcii,  trpmniclii  liuc 
bis  'iaiilten.  Tr.,  Ross.  BopKOBart;  EccI.  ronyót  BOphyeit. 
'ó.  Łoskot  wydawać,  chrzęszfzyć ,  rnffclil.  Po  bruku  wóz 
gruclioce.  Tward.  Vt'.  D.  2,  247.  Z  miejsc  swych^  wy- 
padały Stawy,  a  kości  w  barkach  gruchotafy.  Odym.  Sw.  2, 
H  h  A.  —  §.  ActiiK  Gruchotać  ndk.,  zgruchotać  dok., 
trzaskać,  roztrzaskać,  5Cif£lntictlcni.  Garncarz  lepi  co  z 
glinv  naczynia,  Gruchota  jedno,  a  z  drugim  się  pieści. 
Zab.  H,  4.  Aoss.  Wszystkiego  zgruchotala  i  w  nic  obró- 
ciła. Kulig.  Her.  78.  Kotka  słaba  klatkę  zgruchotala.  Tul. 
Saiit.  58.  Zgruchoce  ci  nogi  i  ręce.  Teal.  50,  62.  GRU- 
CHOTAĆ SIE  '  łamać  się  z  łoskotem  ,  kruszyć  się  ,  Iirc= 
djctl,  firf}  tfórfclll.  Już  nieborak  ledwie  łazi,  stawy  się  w 
nim  gruchoca.  łial.  Sen.  82.  GRUCHOTKA,  i,  z.,  grze- 
gotka,  narzędzie  do  grzegotania.  Włod.,  bic  Sllappcr.  Tak 
wiele  Kleopatra  Włochom  złego  wniosła.  Swa  gruchotka 
Rzym  przestraszyła.  Bardz.  Luk.  178.  Gruchotka  do  bu- 
dzenia =  excytarz.  Tr.  bcv  SBcifcr  nil  Ctiicr  lUir.  GRUCHU  I 
odgłos  gołębi  gruchających ,  et',  cukru !  ber  Sililt ,  bcil  bic 
Jaiitcii  son  fi^  borctl  lajtcil.  Gołębie  często  wołając  gro- 
chu, siła  wypotrzebują  grochu.  Haiir.  Sk.   127. 

Pochodź,  pogruchotać ,  zgruchotać ,  dogruchotać,  itagru- 
chfltad ,  roigruchotac.  —  §.  grzechotać,  grzegotać ,  grze- 
gntka. 
GRUCZOŁ,  GllUZOŁ,  u  et  a,  m.,  GRUCZOŁEK ,  GRUZO- 
ŁEK,  łka,  m.,  dcmin.,  bic  T^nife,  ob.  Gruzła;  Boh.  żlazn, 
{cf.  zołzy);  ii/oy.  hluska,  pupenec;  Sorab.  2.  talie;  Sorab. 
i.  źawza,  wura;  Yind.  ikra,  gobize,  slesde;  Carn.  glisha, 
slesde  ,  ikra,  masCd ;  Bosn.  glanda,  gliva ,  jagodę;  Croat. 
slezda ,  zlezda,  kehlya;  Dal.  glira ,  glonda,  glunta;  Ross. 
we.itsa,  3O.i0Tyxa.  Gruczołki,  glandulae.  są  miękkie  pul- 
chne części  ciała  zwierzęcego ,  w  których  wielorakie  naj- 
duja  się  naczynia,  w  których  się  różne  płynności  oddzie- 
lają, poprawują,  etc.  Kluk.  Zw.  1,  51.  Krup.  2,  2.  Kirch. 
Anal.  47.  Gruczolek  płaczliwy,  z  którego  łzy  płyną,  le- 
ży przy  kącie  zewnętrznym  w  dołeczku  kości  czołowej. 
Krup.  2,  282.  glandula  lacrymalis,  bte  JlirancnbriiK.  W 
gruczolkach  podle  ucha  położonych,  czeluściowych,  pod- 
językowych,  oddziela  się  ślina.  Krup.  1,  25.  Gruczołki 
albo  guziki  śliniasle  ,  salifales ,  kióre  oddzielają  ślinę,  są 
w  gębie  niezliczone.  Kirch.  Anał.  48.  migdały,  bic  <ii'Ci= 
diclbnifcii.  {Bosn.  zavratak-).  Gruczołki  skóry,  które  oddzie- 
lają humory  wodniste  i  zbytnie  ,  wyprowadzając  je  przez 
poty,  subcutaneae.  Kirch.  Anat.  11.  bic  $aiitbn'ifcil.  j]j!lia- 
res,  są  to  gruczołki  maluczkie,  prosu  abo  jagłom  podo- 
bne ,  i  dlatego  się  nazywają  prosiane  lub  jaglane.  Kirch. 
Anat.  48.  .'ptrfciibriifcii.  Gruczoł  pod  żołądkiem  z  wielu 
mniejszych  gruczolków  złożony,  zowie  się  pancreas.  Zool. 
Aar.  50.  Nauka  o  zawałkach  czyli  gruczołkach  ,  adeno- 
logia.  Perz.  Cyr.  1,  57.  —  Mamkom  się  czasem  w  pier- 
siach mleko  w  gruczoły  abo\T'gruzły  zsiada.  Urzejl.  28.  ^nO' 
Un.     Guzy    lub  nabrzmienia   na  ąłowie  zo\viemv  gruczo- 


łami, testudo ,  talpa,  lupa.  Perz.  Cyr.  1,  126.  —  §.  Gru- 
zoł,  gruz,  rum,  (idnitt.  Kraj  cały  w  ruinach,  miast,  wsi 
i  gmachów  starożytnych  jedyne  tylko  pozostają  gruzoly. 
Mik.  Obs.  184.  —  ^.  Guzik  zaskórny,  kostka  martwa, 
kra,  scirrhus,  ciiic  !?ni)Cii!icrDnrtiinij.  Cn.  Th.  507  et  21S 
rt  215.  GRUCZOŁOWATY,  a ,  e,  GRUCZOŁKOWATY, 
pełen  gruczołów,  uoU  3)riifcn.  Slov.  hluskawy,  truskawy; 
Sorab.  1.  wuroyite;  Yind.  ikrast;  Croat.  kehlyav ;  Ross. 
>Ke.Tfc3iiCTbiri.  Owoc  mały  i  gruczołkowaty,  iż  się  na  stół 
nie  przydał.  Fors.  Drz.  17.  Rłona  gruczołkowata,  glandu- 
losa.  Krup.  2,  5.  GRUCZOŁKOWY,  a,  e,  od  gruczołów, 
!?rii|'cii  = .  Narzędzia  gruczołkowe.  \.  Pam.  4,  6. 
GRUDA,  y,  i.,  Boh.  hruda,  hrauda,  trupel,  (hrudi  =  pierś  od 
cielęcia,  wołu);  Slov.  hruda;  Sorab.  2.  grufla ;  Sorab.  i. 
ruzwa;  Croat.  gruda;  Hung.  goróngy;  Bosn.  grudda,  gru- 
men  zcmgije,  grun;  Lat.  grumus ;  Bag.  grumen;  Yind. 
gruda  ,  perstena  kępa  ,  kois  ,  dern  ;  Carn.  gruzha  ;  Slai: 
bussa ;  (Russ.  rpyja  kupa  kamieni ,  drzewa ;  rpy^H  piersi 
kobiece,  rpyjiiHa  piersiowa  sztuka  wołowa,  cielęca  i  t.  d.) 
Boss.  MOK.iOhi>,-  lEccl  rpy4a,  rpojiaja  gromada,  2)  Tpo\•^^ 
3e.M.ii!  gruda,  TO.ima;  rpmji..  npiCH  piersi);  kawał  ziemi 
bryłowatej,  stwardziałej ,  ciiiC  Crbfdiptlc,  ciii  (irbliuijcl,  ciii 
Wolpfl'.  W  dzień  Szymona  Judy,  boi  się  koń  grudy.  Rys. 
Ad.  74.  (cf.  spyta  cię  luty,  maszli  boty).  Gdy  się  koń 
na  grudzie  odbije,  jak  go  leczyć.  Haur.  Sk.  471.  —  Fig. 
Nie  jako  po  grudzie  albo  czołach  Stoickich ,  ale  prawdę 
w  ludzi  wierszem  wdzięcznym  wmawiają.  Ttuard.  WŁ  1. 
Jak  po  grudzie,  chropowato,  z  ciężkością  (cf.  opoka;  opp. 
jak  po  stole,  cf.  mydło,  smarownic,  gładko),  fduucr,  fd)iuei"= 
fddijj.  Często  się  dowcipowi  z  porywczości  uda ,  Tam 
i;dzie  sie  rozumowi  ciężka  zda  bvć  arnda.  Zab.  14,  57. 
(przeszkoda,  trudności.  GRUDK.A,  i,  z.,  Boh.  brudka;  Croat. 
grudicza;  Hung.  goroengyoetskc ;  Sorab.  1.  ruzlicżka;  Rag. 
grumt5ncich  ;  demin.  ciit  ^"ilLiB(ic^ ,  ciiiC  tlcilic  Sdiollc,  Gvb= 
fioUc.  Ziemia  formuje  się  w  duże  bryły  i  grudki.  Brzost. 
Duch.  107.  Nalać  na  wysiewki  wrzącej  wody  i  zmieszać, 
żeby  sie  te  grudki  rozcierały.  Torz.  Szk.  l70.  Wieść 
wieści  rodzi ,  błąd ,  błędy,  tak  mała  śniegu  Grudka  w 
bryłę  gromnieje,  tocząca  się  w  biegu.  .)Iin.  Ryt.  5,  204. 
Sdiiiccballeii ,  Śdnicclminitf.  g.  transl.  Grudka  ■-  gatunek 
sera  owczego  z  przegotowanej  rzętycy  robionego.  A'.  Kam. 
§.  Pewna  ilość' czyli  forma  tegoż  n.  p.  grudka  sera.  GRU- 
D.MOWY,  a,  e,  od  grudnia,  do  grudnia  należący,  w  gru- 
dniu przypadający,  ?cccm(icr  =.  Ross.  jOKaópcKifi,  (rpyjHUu 
piersiowy).  Gruiiniowe  mrozy,  !?cccm('criri'ftc.  GRUDZ1.\DZ, 
a,  m.,  CiiMiibcii;,  dawniej  Grodek,  znaczne  miasto  Pru- 
skie w  województwie  Chełmińskim.  Dykc.  Geogr.  1  253. 
GRUDZI.ĄDZANTN,  a,  m.,  z  Grudziądza  rodowity,  cin  ©raii^ 
bcir,cv;  «•  rodź.  żeńń.  Grudziailzanka ,  bie  GM"ai:bCii5Crtiin. 
GRUDZIACKI,  GRUDZI.\DZKI,"a,  ie,  od  Grudziądza,  >joii 
(>irai:bciK ,  0M'iiiibcn5cr. 

GRUDZIEŃ,  dnia,  m,  dwunasty  miesiąc  roku,  December. 
Haur.  Sk.  496.  ber  (Fiiriftimiiiat.  Grudzień  od  grudy  rze- 
czon,  bowiem  tego  czasu  mróz  wielką  siłę  bierze.  Cresc. 
699.  Chmiel.  1,  195.  (Boh.  hruden  intercalaris  mensis, 
przybyszowy,  ber  Srfmltmoiiat) ;  Boh.  prasynec,  prosynec, 
(cf.  prosię);  Slov.  prasinec;  Sorab.  2.   simski ,  (ob.  Zima); 


GRUDZISTY-GRUNT. 


GRUNT. 


135 


Sorab.  1.  welcźźe  meszacźtwo;  Carn.  grutln  Decembr. 
(2.  Saturn,  tenipus  cclax  rerum ,  a  verbo  grudein  rodo; 
Saturn,  apud  priscos  Krode);  Yind.  gruden ,  vienahtnik, 
dvanaistnik;  Croat.  ;,nTiden ,  velikobosiolinyak ;  (ef.  Croat. 
proszineez,  malibosiclinyak  ya)»«i?-.j;  Dal.  proszinacz,  pro- 
szinecz  ;  Hung.  karAtsan  hava;  Slav.  prosinac;  Bosn.  de- 
eembar,  proszinac,  (Bosn.  prosinuti  i/Zum/nare);  Hag.  firo- 
sjinaz ;  Ross.  4CKa6pb,  obs.  rpyjeiib ,  CTy4eHi,  (ob.  Stu- 
dzić, cf.  styczeń];  Eccl.  4c'KCM6piil.  GUUDZISTY,  a,  e, 
—  o  adv  ,  pełen  grudy,  fdiiilliij,  yoll  £c()0llcn.  (Boh.  hrudowa- 
ty;  Slov.  brudnaly;  Croat.  grudaszt,  grudovit;  Hung.  go- 
rbngyiis;  Bosn.  gruraenast,  grumenit;  Yind.  grudast,  ke- 
past,  kofen;  Sorab.  i.  ruzwatń ;  Eccl.  rpy^oBaTUH  acer- 
vosus,  (rp3'4HUH,  no^coceuHuB  submamillaris;  Hass.  rp}-- 
jacTuH  szerokopiersi,  o  zwierzętach),  propr.  et  fig.  chro- 
powaty, niegladki ,  liolpcriij ,  Itóctcriij.  Zbieg  hter  spóf- 
brzmiacych,  czyni  mowę  twarda,  chropowata  i  grudzista. 
Pir.  Wym.  261. 
GRUNCIK,  a,  in.,  demin.  nom.  grunt,  (Yind.  gruntizh,  sem- 
lishize)  =  maJa  ziemia,  roleczka,  szmacik  ziemi,  ciit  flctlieś 
©ninbftuct.  Miał  gruncik  pola ,  który  sam  rekami  spra- 
wował. Jabi.  Tel.  300.  Piast  w  Kruświcy  z  niewieliczkiego 
gruncika  roh  żywot  swój  gnarował.  Krom.  48.  GRUN- 
DAL,  GRONDAL,  GRĄDAL,  GRUNTAL,  GRUNDYCHWAŁ, 
GRUNDYS,  a,  m.,  gruntem  t.  j.  ziemią  się  zatrudniający, 
ziemianin,  rolnik,  [Carn.  gruntar  =  kmieć  cały),  ciit  3ltfcrś= 
monn,  gmibinnmi.  Widzisz  tu  w  tym  ogrodzie  kopiące 
gruntale,  Zaciagmy  sie  między  nie;  to  motyką  rycie, 
Może  nam  dać  i  żywność  i  grzbietu  okrycie.  Treb.  S.  M. 
67.  (cf.  grabarz).  —  g.  Z  przyganą,  chłop,  chłopskie 
obyczaje  mający,  głupi,  prostak,  'mrogętny  człowiek ,  nie- 
uczosaniec.  Maci..;  agrestis;  gbur,  cin  53aucvfcrl,  Ctii  l»dll= 
ri|d)er  SJenfc^.  Yind.  fiazh,  Hauz,  tarban ;  Ross.  jiywimKift, 
neHTH)X'E,  ocTOJonb,  xaHJO.  Grondale  nie  wiedząc  co 
nieśli ,  złożywszy  skrzynie ,  postawili  ją  sztorcem  opartą 
na  murze.  Mon.  70,  7/1-4.  (drągarze).  Jabym  szczęśliwą 
była,  gdybym  takiego  męża  miała,  zamiast  tego  niezgra- 
bnego grądala.  Tent.  ló.  c,  a.  Grzeczny  się  człowiek  o 
przyjaźń  jej  starał,  a  wydali  ją  za  grondala.  Mon.  76, 
444.  Sus  Mineruam:  nieuk  a  grundychwał  doktora  uczy. 
Mącz.  Kto  się  grundalem  urodzi,  za  gładysza  nie  ucho- 
dzi. Jak.  Baj.  253.  (cf.  olszowy  Piotr).  Rozwaliwszy  się 
grądal  na  kanapie,  W  przytomności  zacnicjszych ,  jako 
wielbłąd  sapie.  Nar.  Di.  5,  232.  A  tuś  mi  gradalu!  Teut. 
36.  c,"ll4.  GRUNT,  'GRONT,  'GR.ĄT,  u,  m  ,"  ber  @nmb, 
Boh.  grunt,  zakład,  podwal;  Slov.  grunt,  zakład,  posta- 
wnik,  (cf  podstawa);  Sorab.  2.  grunt;  Croat.  grunt,  te- 
inel,  z  Greek.  &i(ii).iov;  Carn.  grunt;  Yind.  grunt,  po- 
dłóg, gniva,  semla;  Ross.  rpyHTL ;  Eccl.  Tit()T.,v> ;  Svec. 
et  Dan.  grund;  Holi.  grunt;  Amjl.  ground;  cf  Gr.  -j^mijior). 
In  Mur.  dawni  Polacy  piszą  grunty,  my  teraz  grunta. 
Kjici.  Gr.  2,  ;;.  29.  Grunt  oznacza  w  powszechności  to, 
na  ozem  się  co  zakłada ;  propr.  et  pg. ,  bci:  ©nuib ,  tiuu"' 
ailf  mail  Utwai  bant,  ftii^t.  Grunt,  fundament,  dół  wy- 
kopany do  budowania.  Cn.  Th.  215.  iai  i^liiibamciit ,  bie 
©nmblrtrtc  511  cincm  C^Iuiiibe;  budowania  początek,  ib.  ber 
©ninb ,   bie  ©niiiblaijc  ciiicij  ©cDaiibcó.     Cele ,   jest  twarde 


dno  w  gruncie,  na  którym  sie  już  godzi  grunt  kłaść. 
Cn.  Th.  60.  Nie  wezmą  z  ciebie  kamienia  na  węgieł, 
ani  orclą  na  "grąlh.  I  Leop.  Jer.  51,  26.  (na  grunt.  3 
Leop).  Żeby  stoły  i  ławy  i  listwy  ocalić.  Grunt,  na  któ- 
rym cały  dóm  zawisnął,  obalić.  Pot.  Zac.  7.  (istotę  po- 
święcić przyzwoitościom).  Grunt  dobry  założy.  Kto  się 
bojaźni  liożej  i  cnocie  przyłoży.  Groch.  W.  552.  ber  Icgt 
eiiieti  auteit  Śruiib,  tmiit  aiif  cincm  fcftcii  @niiiDc.  Dziesię- 
ciorga przykazania  gruntem  i  calcem  jest  sprawiedliwość. 
Mon.  71,  535.  (zasadą  Ross.  ocHOBaHJe,  cf  osnowa). 
Czego  w  sześciu  lat  w  młodości  nie  zaczniesz ,  gruntu 
nie  zaweźmie.  Falib.  Dis.  G.  3.  (nie  ugruntuje  się,  nie 
umocni ,  nie  utwierdzi  się).  Miałem  We  Pana  zawsze  za 
człeka  dobrego  gruntu  i  charakteru.  Teat.  21,  4  78.  (grun- 
townego sposobu  myślenia).  Drugi  grunt  zakładam  wynale- 
zienia tej  prawdy,  który  taki  jest...  trzeci  grunt  położę... 
czwarty  grunt  położę  taki ....  Petr.  Ek.  64.  zasada,  ber  iWCij- 
te  ©niiibftciii,  ben  id)  Icge,  iim  jeiic  SBatirftcit  (auniifiubcn),  bar» 
nuf  jit  baiicil.  —  Grunt  malarski,  dno,  farba,  po  której  drugą 
dają,  bie  ©niubfarltc,  ber  ©niiib  Oci)  ben  SKalern.  Ross.  et 
Eccl.  jieBKacB,  ;ieBKaHie.  Grunt  pod  filarami  kamienny,  = 
podstawek.  Cn.  Th.  ber  Unterfafi,  ber  gn^  ciiier  Sdnle. 
Szczęśliwy,  kto  gdy  się  świat  w  swym  gruncie  poruszy. 
Wie  miejsce,  gdzie  ma  leżeć,  wojna  go  nie  wzruszy. 
Bard.  Luk.  62.  roeiin  bie  ®clt  in  ilircr  ©rnnbocfte  jtttert.  — 
Mądrości  grunt  cierpliwość.  Budn.  ApophI.  14.  Bez  grun- 
tu,  bez  fundamentu;  Eccl.  He04ep»;iiH0.  —  §.  Grunt, 
główna  rzecz,  istota,  bie  $anptfatl)c.  Grunt  sprawy, 
pobożności.  Cn.  Th.  213.  Suknia  grunt.  Zab.  1,  129. 
Alb.  ia^i  Slleib  madjt  ben  53cann.  (cf  jalł  cię  widzą,  tak  cię 
piszą).  Rola ,  to  grunt.  Falib.  Dis.  P.  U  nas  to  grunt 
charakter,  poczciwość,  a  tu  słowa  jeszcze  o  tem  nie 
słyszałem.  Teat.  19,  61.  Nieposażna  bardzo;  a  pieniążki 
grunt.  ib.  7.  c,  11.  Cnotliwy  a  ubogi,  nic  u  nich;  ta 
jest  grunt.  Kto  ma  pieniędzy  siła,  choćby  nie  miał  cnoty. 
Opal.  Sat.  58.  W  Połsz(!ze  każdy  mu  się  zdał  ladajaki; 
tylko  on  grunt.  ib.  4.  fid)  allciii  |nelt  er  fiir  ben  redjteii 
93Jann.  —  Do  gruntu ,  Slov.  do  gruntu  =  zupełnie ,  do 
szczętu ,  phgs.  et  morał,  bisi  anf  bcil  ©rnnb ,  lU'lli(] ,  ij>l«5l'd;. 
Mróz  zwolniał ,  trzeba  było  się  obawiać ,  aby  do  gruntu 
nie  puściło.  Pam.  85,  1,  212.  (zupełnej  rozmieczy,  od- 
mięczy).  Każde  słowo  jego  przenika  do  gruntu  serca 
mojego.  Teat.  41,  124.  (wskroś).  Juliusz  u  Rawenny 
porażeń  był  do  gruntu.  Biel.  Św.  1 1 1  h.  (na  głowę). 
Krzyżacy  Prusów  poganów  nie  mogli  do  gruntu  wyko- 
rzenić. Biel.  Kr.  120.  (do  ostatka).  —  W  grunt  =  aż  do  dna, 
U'i  anf  ben  ®vnnb ,  biu  im"  3mtfvftc.  Bojaźń  ,  skrytość  i 
niedowiarstwo ,  w  grunt  samego  przyrodzenia  wlepia.. 
KM.  Tiirk.  99.  (wkorzenia).  —  W  gruncie,  na  dnie,  na 
spodzie;  w  samej  istocie,  istotnie,  rzetelnie,  anf  bem 
C^nnibe,  anf  bem  jioben;  im  ©ninbc,  in  ber  IM.  W  grun- 
cie samym  niewinny  jest.  Teat.  55.  i,  161.  —  §.  Z  grun- 
tu =  od  samego  fundamentu,  fimdanientalnie ,  gruntownie, 
zgoła,  tum  ®rnnb  anci,  griinblid),  ddnjlid).  Dęby  od  wiatru 
z  gruntu  wywrócone.  Tward.  UY.  232.  (z  korzeniem).. 
Morze  z  gruntu  wzburzone.  Teat.  29,  126.  (od  samego, 
dna).  {Slov.  z  gruntu;  Slav.  iz  temelja;  Bosn.  izadna,  o- 


136 


G  R  U  K  T  A  L  -  G  R  U  N  T  O  W  A  Ć. 


GRUNTOWNIE  -  GRUSZA. 


dadiia).  Piękną  rezydencya  w  Gruszczynie,  8lan.  Lubo- 
mirski z  gruntu  wymurował'.  Kras.  List.  14.  (od  samego 
lundamentu).  Mówię  to  z  gruntu  serca.  Teat.  34,  IG. 
(z  całego  serca ,  z  mocnego  przekonania).  To  człowiek 
z  gruntu  poczciwy.  Teat.  49.  i,  2d.  Już  jej  spokojność 
z  gruntu  pomieszałem.  Teat.  45.  b,  21.  (ze  szczętem, 
ijmijlid)).  Jakże  teraz  młode  ]ianienki  z  gruntu  się  po- 
psuły! Teat.  29,  40.  (ze  wszyslkiem).  Nie  znasz  mnie 
jeszcze  z  gruntu,  kiedy  takim  niic  sadzisz.  Zab.  14,  309, 
(niegruntowniej.  —  §.  Grunt  =  ziemia  ,  rola ,  dobro  le- 
zące, nieruchome,  ©nillD  llllP 'liobcit,  @nmb[tucf,  gclb,  3lc= 
ł'CV,  eiii  licgcilbcr  ©niilb,  cf.  dziedzina,  Croat.  grunt,  ba- 
schina;  Bag.  basctina;  Ross.  no^isn,  noiUBa.  Nietylko  u- 
rodzajne  i  czarne  grunta ,  ale  nawet  gliniaste  nadgradza- 
ja  prace  człowiekowi.  Zab.  G,  105.  Min.  Królestwo  Ne- 
apolitańskie  ma  grunta  dziwnie  urodzajne.  \V')/rH'.  IJencjr. 
190.  Wałem  cie  otoczą  nieprzyjaciele,  i  rozrzucą  ró- 
wno z  ziemią  grunty  twoje.  W.  Post.  Mn.  320.  (maje- 
tnostki,  wsie  twoje).  Dziś  komu  ciasne  okolice  Zuntu, 
Jutro  ma  dosyć  na  trzy  łokcie  gruntu.  Kochom.  72.  (zie- 
mi na  grób).  (Jrbfciclj,  Crbc.  Żądał  Zygmunta  Zelim  o  to, 
aby  przepuścił  wojsko  jego  przez  grunt  korony  Polskiej. 
Gwagn.  121.  er  folltc  fic  iiOcr  *^UiliilK[)cn  ©niitb  iiiib  Sobcii 
jicbeii  laifcii.  —  W  wodzie  Łackoiiskiej  jest  nieco  rubryki 
i  żelaza,  co  znaczy  czerwoność  i  śniadość,  która  grunt 
swój,  i  zioła  pobliższe  sobie,  powłóczy.  Petr.  Wod.  40. 
(dno  swojej.  GRUNTAL  ob.  Grundal.  '—  GRUNTOWAĆ, 
al,  uje,  c;(/;i.  ndk,  ugruntować  dok.,  gruntem  umacniać, 
podpierać,  zakładać,  zasadzać  na  fundamencie,  propr.  et  fig., 
Siirab.  2.  gruntowasch;  Carn,  gruntam;  Yuul.  gruntati, 
sidati,  Ystebrati ,  nastajati ;  Croat.  temelim ;  Hoss.  OCHO- 
BaTb ,  ocHOBbiBaifc.  W  tobie  jedynie  całą  moje  gruntuje 
nadzieję.  Teat.  5o.  d,  22.  Kotwie  okręty  gruntują.  .4. 
Kchan.  Wirg.  146.  fundabant.  Go  jest  dobrze  umocowa- 
no i  ugruntowano,  to  się  nie  waha.  Pilch.  Sen.  list.  1. 
280.  Delos,  'wysep,  nieugruntowany,  biedny,  pływający. 
Olw.  Ow.  250.  (lożny).  .Morze  to  dziś  mrozy  lodem  u- 
gruntują.  Jutro  wiatry  szalone  zetrą  i  zwojują.  Papr.  Rgc. 
25.  (ztężają).  —  g  Morał.  Róg  rzekł  Jozuemu:  bądź  ugrun- 
towanym, i  nic  się  nie  bój.  Lesie:.  N.  T.  177.  (bądź 
stałym,  niezachwianym).  §.  Gruntować  u  malarza,  pier- 
wszym kolorem  nałożyć.  Magier.  Mskr.  ijnuibcii,  bic  @nmb= 
fart'C  aiiftriiijcii.  Malarz  pierwej  płótno  gruntuje ,  potym 
farbami  maluje  =  grunt  zakłada  przygotowującą  farba,  bcf 
SlJaltlcr  ijriiiibct  btc  gciitiimiib;  Ross.  npoKpiicuTb ,  npoKpa- 
uiiiBaib,  .leBKaciiTb,  Ha.ieBKaciiTb.  §.  Jurid.  Gruntować, 
zgruntować  sprawę,  wyłożyć  główna  rzecz  przed  sądem 
od  obudwu  stron  przez  żałobę  i  odpowiedź  (litis  conle- 
stalio);  Ross.  no.iOJKiiTb  ociiOBaiiio.  —  §.  Gruntować,  zgrun- 
tować dokon.,  gruntu  abo  dna  szukać,  zgłębiać,  511  cr= 
flriutbcii  )iid)ci:,  (jnuibcn,  bcii  OJnmb  ciiiC'3  ©cmaiTcrii  furf)cii. 
[Vind.  posgruntati,  nasgruntuvati).  Każe  gruntować  wo- 
dę, szuka  brodu.  Staś.  I\htm.  1,  129.  sonder.  Wisłę  grun- 
tował nieprzyjaciel,  która  nań  ziewała,  i  swoje  już  ła- 
kome łono  "otwierała.  Tward.  WŁ  179.  Chcieć  w  są- 
dach boskich  brodzić  i  one  gruntować,  jest  to  rzucać 
się    dobrowolnie    w    przepaść    błędów.     Mon.    71,    207. 


GRUNT0W.4Ć  sic  recipr.;  zasadzać  się,  zakładać  się, 
fundować  się,  zależyć,  założonym  być  na  czem ,  firi)  aiif 
ctiims  (jriiiitcn,  aiif  etmau  (jci^riiiibct  fcyn.  Wszystka  wiara 
na  bogu  gruntuje  się.  Karnk.  Kat.  297.  Aż  nadto  po- 
dejrzenie moje  gruntuje  się.  Teat.  9,  50.  gruntowne ,  t[t 
i]Cijn'inbct.  GRUNTOWNIE  adv.,  na  pewnym  fundamencie, 
fundamentalnie  propr.  et  fig.,  gritiiblid) ,  liipWcicgriiiibct. 
Ross.  ocHOBaTC.iHO.  (cf  ilziedzinnie).  Jest  to  człowiek, 
który  się  gruntownie  zna  na  sw^ej  sztuce.  Teat.  54,  50. 
Gruntownie  uczony  y»if/.  presastopen ,  prevuzhen.  GRUN- 
TOWNIK ,  a,  m. ,  Boh.  gruntownjk  właściciel  gruntu; 
Croat.  temelitel;  Yiiid.  gruntoyloshnik  ,  vterdnik  =  funda- 
tor. GRUNTOWNOSG,  ści,  z.,  stałość,  pewność  na  czem 
zasadzona,  stateczność,  fundamentalność ,  nielekkość,  bic 
©nillbliiiłfcit.  W  najmniejszych  działaniach  ojców  naszych  u- 
patrujemy  zawsze  jakowąś  gruntowność,  której  dojść  te- 
raz nie  możemy.  Kras.  Pod.  1,  250.  Ross.  ocHOBaieib- 
HOCTb.  GRUNTOWNY,  a,  e,  fundamentalny,  na  dobrym 
gruncie  założony,  mocny,  stały,  cjriiiiblid),  ncft,  ftarf.  Boh. 
gruntownj ;  Yind.  grunten  ,  Ystojezhen,  vterden ;  Croat. 
temelit:  Ross.  ocHOBaTC.ibHuri ,  iicnuTHuri.  Cnotom  grun- 
townym to  imię  dano ,  iż  wszystka  sprawa  poczciwego 
życia,  jak  na  gruncie,  na  nich  się  funduje.  Hrbst.  Nauk. 
Ń.  7.  cardinales  virt. ,  ©nmbtuijcilbcil.  (cf  cnoty  teologi- 
czne). Miłość  nasza  jest  gruntowna ,  że  jćj  nic  nigdy 
nie  ostudzi,  ani  rozerwie.  Teat.  21,  5.  Dyaraent  cienki 
na  takiej  foldze  osadzony,  podobien  dyamentowi  paran- 
gon ,  gruntownemu  i  wesołemu  kamieniowi  szacownemu. 
Złot.  C  b.  Kamień  półgruntowny.  ib.  GRU.\TOWY,  a,  e, 
od  gruntu,  to  jest,  ziemi,  pola,  roli,  nieruchomości, 
\ind.  grunten,  ©nilib  =,  @nmbftiict'3  = .  Własność  gruntowa 
wyraża  własność  nad  ziemią.  Zab.  6,  224.  ©ruilbctijCU' 
tlniiit.  Zastawa  nieruchoma,  hypoteka,  gruntowy  zastaw. 
Gal.  Ggw.  2,  102.  Czynsz  gruntowy,  /?oss.  nosejie.ibnoe, 
nosCMe.ibHbia  jeiibni.  Gruntowa  księga  =  ziemiańska  ,  bilu 
©ntilblniii).  —  Łąki  suche ,  albo  jak  nazyvvają  gruntowe, 
na  tłustych  i  soczystych  miejscach ,  najlepszą  dają  trawę. 
Kluk.  RoH.  3,  280.  @niiibniic|cii,  trocfciic,  abcr  fcttc  SBicfeit. 
Kość  gruntowa  lub  kliniasta  leży  w  śrzodku  dna  lub  grun- 
tu czaszki  głowy,  os  basilare.  Krup.  1,  38.  GRUNTRYS, 
u ,  m. ,  z  Niem.  bci"  ©niilbrijS ,  planta ,  zrysowanie  fun- 
damentu budynkowego.  Solsk.  Geom.  5.  Chmiel.  1,  78. 
GRUNTWAG.\,  i,  i,  z  Niem.  bie  (®ninbivaijc),  SSIcDiiniflc, 
©^^rotiimjc ,  ScCiimiic  ©affcmmijc ,  (cf  szynwaga).  Grunt- 
waga ,  deszczułka  trzygraniasta ,  mająca  przez  śrzodek  na 
nici  uwiązany  ołów,  służy  do  brania  wagi  lub  ważenia, 
gdy  się  buduje.  Magier.  Mskr.  Nie  przestając  na  przyro- 
dzonej równości  miejsca,  potrzeba  pod  gruntwagą  jedne 
miejsca  zbierać,   drugie  nawozić.  Kluk.  Rośl.   1,  45. 

Pochodź,  bci-gruntnij,  bezgruncie;  dogruntowad ;  nagrun- 
towac  ;  ogriintoiuac ;  podyruntoiuać ;  ugruntować ;  wygrun- 
lować;  zgruntować. 

GRUPA,  y,  £.,  z  Franc.  włosk.,  zbiór  różnych  figur  kształ- 
tnie z  sobą  powiązanych,  bądź  w  rzeźbie,  bądź  w  ma- 
lowaniu. Min.  Aus.  35.  Boh.  weypada,  podobina. 

GRUSZA,  y,  i.,  Sorab.i.  kruschwina;  Boh.  hruśka:  Yind. 
grushka,  grushkovu  drcvu ;   Ross.  rpymeBiiiia;  gruszkowe 


GRUSZCZANKA  -  GRUSZECZKA. 


GRUSZKOWATY-GRUZEŁKA.       137 


drzewo,  gruszka ,  ber  S8ivitt'rtlim.  Grusze  potrzebują  ziemi 
dobrej ,  wkorzeninją  się  głęboko ,  a  pospolicie  do  zna- 
cznej wyrastają  wysokości.  Kluk.  Hoil.  1,  156.  Grusze 
dzikie  milbc  3iinilidiimc,  dobrowolnie  po  polach  rosną.  ib. 
2  581.  GRUSZCZANKA,  i,  z.,  szałas  z  gruszek.  X.  Kam. 
SinimujS.  GRUSZCZANY  oh.  Gruszkowy.  GRUSZCZYCZKA, 
i,  z'.,  Ross.  rp3'miiii,a,  sc.ichb  siiMiiaa,  ziele,  pyrola  Linn. 
SBititcrtjriiii ,  liście  ma  gruszkowym  podobne,  latem  i  zi- 
ma zielone.  Kluk.  Rośl.  2,  221.  zowią  też  jabłonka,  zi- 
mozielonym.  Sienn.  139  et  lAi  Syr.  1282.  okrągfoliścia, 
roliindifolia;  mafa,  7iunor;  jednoboczna,  seeunda;  jedno- 
kwiatowa ,  uniflora;  baldaszkowa,  umbellata;  tej  wieśniacy 
wiele  lekarskich  skutków  przypisują  ,  i  ztad  pomocnikiem 
nazywają.  Jundz.  250.  GHUSZCZYŚTY,  a^  e,  GRUSZKO- 
WATY,  na  kształt  gruszki,  Inriiciidlmltd).  Melon  gruszczy- 
sly,  od  kształtu  gruszki.  Syr.  HS-k  GRUSZECZNIK  ob. 
Grusznik.  GHUSŹKA.  i,  i.,  GRUSZECZKA,  i,  i,  zdrhn., 
Boh.  bruska,  hruślićka ;  Sorab.  1.  kruschwa ,  kruschei; 
Sarah.  2.  kscbuschka ;  Vind.  grushka ,  grushkiza,  gruske, 
hruske,  grushovo  drevo ;  Cani.  brusbka;  Croat.  bruska, 
bruske;  Bosn.  kruscka ;  Dal.  kruska,  krussa ;  llung.  ke- 
iirtvely,  kortvely;  /faj.  kriiscka,  kruscciza;  Slav.  krusbka, 
kruslikoYO  derro ;  Ross.  rpyiiia ,  (cf.  Croat.  brusztati  • 
cbróstać,  cl".  Boss.  KpyniKa  =  kruż).  §.  1.  Gruszkowe  drzewo, 
grusza,  ber  Sirnbniim.  Ład.  H.  N.  46,  i  owoe  drzewa 
gruszy.  Dykc.  Med.  2,  44-2.  bie  33int.  Bardzo  wiele  jest 
gatunków  gruszek;  są  mafgorzatki ,  jakubówki  ,  muszka- 
tulki,  pasówki,  panny,  baby,  zimosiradki,  gdule,  dawidki. 
Ład.  Iht.  A'.  40.  dawidówki,  cegfówki,  pigłówki.  A'.  Kam. 
miodówki,  pergamotki.  Dykc.  Med.  2,  445.  winiowki,  ka- 
pustnice ,  rzepnice.  Cresc.  225.  koniakówki ,  kluniackie 
gruszki,  sapiezanki,  bugi.  (Carn.  korobele,  kravojneze, 
ternavke,  garzaróle,  lusbperna  ,  tepka  ,  supanke  ,  mazba- 
rye ;  Boh.  djwćieka;  Boss.  r.iiiBa  i  t.  d).  Gruszka  le- 
śna, btc  linlbc  Sini,  .'Orlslńrii ,  gruszka  polna,  owoc  so- 
czysty mięsisty  gruszy  dzikiej.  Kluk.  Bośl.  2,  58.  Vind. 
lefna  grusiika.  {ob.  Odleżałka ,  ulęgałka,  uleżałka).  — 
Pliras.  Śniło  mi  się ,  żeśmy  gruszki  trzęśli ,  to  pewnie 
guzy  znaczy.  Teat.  29,  150.  (złe  godło).  Przebierać  będę 
■w  dziewczętach ,  jak  w  gruszkach.  Teat.  55.  b,  4.  (jak  w 
odleżałkacli).  (Pcoii.  Sorah.  2.  Ja  zu  f  jogo  kofcźami 
kscbuscliki  klapascb,  przeżyje  go).  Prov.  Pol.  Nie  wszyst- 
kim gruszki ,  drugim  jabłka.  Rys.  Ad.  49.  {non  omnibus 
omnia  apta.  cf.  dobra  Matyaszowi  płotka;  dobi'a  psu  mu- 
cha). Nic  'zahaczy  gruszki  w  popiele.  Cn.  Ad.  720.  su- 
am  quisque  liomo  rem  meminit,  er  iicrfdiniit  bie  G^ICijeiibcit 
tliclit.  E.ractus  pilen  tego,  co  nań  włożono,  sprawny,  nie 
zahaczy  gruszki  w  popiele ,  jako  w  przypowieści  bywa 
mówiono.  Macz.  Gruszki  nie  zaspie  w  piecu.  Pot.  Jow. 
2,  0.  Kłok.  Turk.  Cl.  Wszystkich  jutro  uprzedzę  mym 
przybyciem  gości ,  Nie  zasypiam  w  popiele  mojej  lubej 
gruszki.  Zabł.  Z.  S.  15.  Pot.  Arg.  289.  Nie  zjesz  mnie 
\v  kaszy,  gdzie  potrzeba  nie  zaśpię  gruszek  w  popicie. 
Mon.  65,  725.  Teat.  U.  i,  45.  — Ukazywać  komu  gru- 
szki na  wierzbie.  Bys.  Ad.  60.  t.  j.  dudka  na  kościele  > 
za  błazna  go  mieć,  zakpić  z  kogo,  ciiieii  lim  3{arrcii  Im- 
beil.     Przestrzegam,  że  Graf  cię  uwodzi,  i  obiecuje  gru- 

Slownik  Lindego  v/yi.  !.  Tom  II. 


szki  na  wierzbie.  Boh.  Kom.  4,  88.  —  g.  2.  Gruszka 
miłosna,  solanum  Melongena,  gatunek  psianki.  A7i/A.  Dykc. 
5,  89.  Slielaiijnimpfel.  —  §.  5.  Ziemna  abo  wycza  gruszka, 
apios,  bie  (Jrbbiril,  od  podobieństwa  ma  nazwisko,  bo 
korzeń  jej  ma  kształt  gruszki.  Syr.  1510.  ziemniak  biały. 
§.  4.  Fig.  Owe  przy  uszach  gruszki  jedwabne  perłowe, 
Na  poruszenie  głową  ruszać  się  gotowe.  Łącz.  Zw.  25. 
t.  j.  zausznice ,  Cbrcjcliciif  iit  gwm  ciiier  55ini.  §.  5.  Gru- 
szka abo  twardość  około  śledziony.  Spicz.  5.  cilie  'Scr- 
lidrtiimj,  ciiie  Sciilc,  cf.  gruczoł,  guz.  GRUSZKOWATY, 
a,  e,  o  adi>.,  na  kształt  gruszki,  [liriiciiartiij ,  wic  eiiie  Sirii; 
Ross.  rpymeBiuiiuH.  GHUSZK0^Y1EC,  wca,  m.,  gatunek 
motylów,  Ład.  H.  N.  110.  cinc  3lrt  Srfimctterliiuje ,  ber 
33iviiCiii'Pi}cI ;  tinea  pomonclln,  zanokcica  maleńka,  składa- 
jąca jaja  w  gruszki  lub  jabłka.  Kluk.  Zw.  4,  580.  GRU- 
SZKOWY, GHUSZCZANY,  a,  e,  od  gruszki,  z  gruszki, 
33irii<.  Boh.  gruśkovyy;  Ross.  rpymeBuii.  Drzewo  gru- 
szkowe przyjmuje  czarną  farbę  tak  doskonale,  że  trudno 
poznać  różności  między  hebanem.  Kluk.  Bośl.  2,  58. 
Liście  gruszkowe.  Sip-.  1282.  Drzewo  gruszczane.  Gresc. 
515.  GRUSZNIK,  GRUSZECZNIK,  a,  m.,  tym  samym 
sposobem  z  gruszek  się  robi,  jak  jabłecznik  z  jabłek, 
ale  napój  ten  daleko  jeszcze  przyjemniejszy  jest.  Kluk. 
Rośl.  1,  175.,  Yind.  grushoyuz,  grushni  mosht,  grushko- 
vez;  Ross.  rpymesKa;  {Slav.  krushcsik  <  sad  gruszkowy; 
Carn.  hrushoyza  =  polewka  gruszkowa),  (jruśzecznik.  N. 
Pam.  4,  1.  Im  cierpsze  są  gruszki  na  grusznik  użyte, 
tym  się  grusznik  dłużej  zacbowujc.  Dykc.  Med.  2,  447. 
"Gruszownik.  A'/ą(/:-.  77.  ber  SBirnmoft,  i^inimciii,  Sinicibcr. 

'GRUSZT,  u,  »).,  (może  z  Xiem.  \)Cii  ©eriift  >  rusztowanie). 
Przeciwko  tym  pokusom  cnotę  na  gruszt  założyć.  Rej. 
Wiz.  102  b.  Tak  swawola  swe  drzewo  na  gruszt  założyła, 
Trudno  sie  jej  obronić,  by  nas  nie  złomiła.  ii.  101  b. 
Rozumiał,  iż  ten  harcownik  ztąd  miał  napirwej  na  gruszt 
założyć,  a  ztąd  nędznego  człeka  naprzód  pokusić.  Rej. 
Post.  M.  5.  [łoże  u  łuku,  3iut'tiiii!] ,  ©criift  Adlg.  2.  d.  3.] 

GRUZ,  u,  m.,  (z  JSiem.  ber  ©raita,  ©riiś;  Dan.  gruus;  Svec. 
grus ,  kras ,  krossa),  gruz  rozwalin  ■■  rum ,  ber  (Sl^utt, 
Garn.  smet,  groraazba;  Vind.  prod,  prodje,  kupcz  poder- 
tego  sida ;  Ross.  jiycopi) ,  .\.ia.'«b ,  x.iaMOCTS ,  meóeHt. 
Kamyczek  z  góry  o  ten  gmach  za\vadził,  1  wszystkie 
zgniótłszy  kruszce,  w  jeden  gruz  osadził.  Zah.  12,  235. 
(w  jedne  kupę,  gromadę,  ruinę).  —  Gruz  do  tła  nowy  = 
ber  3;)iih4el.  Cn.  Th.,  (cf.  gruzowy  "piasek ;  Ross.  xpain'B; 
Ymd.  prod,  debel  piefek,  (cf.  dziarstwo) ;  Roli.  paćech, 
wapno  s  pjskem  rozdelane,  śterk;  Carn.  grjes,  siremęnk). 
Miejsce  próżne  między  potlłogą  a  ziemią,  wyłożyć  trzeba 
piaskiem,  gruzem,  dla  uniknienia  wilgoci.  Swilk.  Bud. 
105.  Gruzem  nabijać,  nawozić,  ruderare.  Gn.  Th.  eilieil 
Gftriś  ai:fd)uttcii ,  Boss.  meóeniiiL,  saineóciinib.  Gruzem 
nabijanie  Boss.  meócHKa.  ■^.  Fig.  transl.  Ktozby  serce 
z  gruzu  miał  i  stali,  By  nic  drżał  patrząc,  a  tu  ś^yiat  się 
wali?  Ghrość.  Luk.  45.  (z  głazu,  z  kamienia).  GRUZŁ.\, 
y,  i.,  GRUZEŁKA,  i,  2,  zdrobn.  bryłka,  grudka,  eiil 
kliiiiUK(ieii,  (cf.  Sriife,  SroS  Slblij);  Sorab.  1.  ruzwa,  ru- 
zlicżka;  Sorab.  2.  grufla.  Lepsza  trochę  gruzcłek  ziemi 
bez  bojaźni,  niż  szerokie  bujne  pola  trwogi  pełne.    U'(i;'5. 

18 


138 


G  R  U  Z  Ł  O  W  Y  -  G  11  Y  C  Z  A  N  I  K. 


G  n  Y  F  -  G  R  Y  M  A  S. 


Wal.  230.  (cf.  grządka,  zagon).  Sucha  chwila  niedobra 
ku  oraniu,  bo  w  tenczas  ziemia  się  spiecze,  a  tak  suche 
gruzly  nie  mogą  się  zdrobiu.  Cresc.  88.  Prostą  gruzie 
wypaloną  zamienif  Demokryt  w  szmaragd.  Pilch.  Sen.  list. 
ó,  72.  "Sodoma  Iczy  w  smolnych  gruzlach  i  w  kupach 
pópioJa.  Leop.  4  E:dr.  2,  8.  (w  smolnych  brylach.  Bibl. 
Gd.).  Gruzla  soli,  bryłka  soli.  Wlod.  GruzJa  w  wapnie  < 
kamyczek  w  wapnie.  \V/od.  Gruzfa  mąki,  ctii  ?1ictilfliimpct)eii. 
Gruzfa  złota.  Pol.  Jow.  128.  Kiedy  się  marnkom  w  pier- 
siach mleko  w  gruczoły  albo  w  gruzły  zsiada  ....  Urzed. 
28.  Łobodę  przyłożyć  na  twardość  albo  na  gruzłę,  tedy 
miekczy  i  ból  uśmierza.  Spicz.  10.  GRUZŁOWY,  a,  e, 
w  gruzfach,  in  Śliimrd)cn  (fnifiAt),  fliimperig.  Sól  gruzłowa 
w  beczkach  się  przedaje.  Yol.  Leg.  3,  455.  (okruchy  soli 
rumowej).  GRUZŁONYACIEĆ ,  iał,  ieje,  7ujak.  ndli.,  zgru- 
złowacieć,  pogruzłowacieć  dk.,  gruzłowatym  się  stawać, 
w  gruzły  się  skupiać,  fict)  flumpcni,  flumrcrtG  lucrbcn.  Mą- 
ka ,  gdy  -wilgotnieje ,  ztad  gruzłowacieje.  lioss.  TBapo- 
•*nTbCfl,  OTTBapojKycb.  GRLZŁOWATY,  a.  e,  (^.RUZŁO- 
^YATO  adiK,  na  kształt  gruzeł,  brylkowaty.  Whd.  fliim-- 
pcrii],  (bnifid)t).  Mąka  gruzłowata.  Ziemię  gruzłowatą  z 
wielkim  potem  przewracali. _  Warg.  Wal.  150.,  Sorub.  1. 
ruzwate.  GRUZŁOWATOŚĆ,  ści,  i.,  grudkowatość,  przy- 
miot gruzlowatego ,  btc  Sliimindtfcit.  GRUZOŁ,  GRUZO- 
ŁEK  ob.  Gruczoł,  Gruczołek.  GRUZOŁKA  ob.  Gruzełka, 
Gruzła.  GRUZOWATY,  a,  e,  na  kształt  gruzu,  pelay  gruzu. 
Cn.  Th.  iHiU  eśiitt,  fctnittifl.  GRUZO^VY,  a,  e,  od  gruzu, 
do  gruzu,  ©raiI'o=,  iidilltt  >.  Piasek  gruzowy,  sabulum 
grossitm,  grylifomijei:  3aiib,  §.ki,  ®xaui,  ©nui'5,  ©raiib, 
składa  się  z  znacznych  grubych  i  nierównych  kamyków, 
zdatny  do  wysypywania  dróg.  Kluk.  Kop.  1,  254.  (et',  gryz, 
dziarstwo). 

GRY,  Graec.  yci  minimum,  n.  p.  Ani  gry,  ani  Lrty:  iir^di 
■/(li  ą&tyyctai ,  ne  gry  guideni  loijuilur,  milczący,  ani  be, 
ani  me;  słowa  się  na  nim  nie  dopytasz.  Cn.  .\d.  b.  ci" 
fliclit  aii(^  nid)t  ben  geriiiijficii  fant  >jpii  fidj;  innii  faun  ntd)t'5 
"rn  i&m  icranśliringen. 

GRYCHT ,  u ,  m.,  sztuka  mięsa  wołowego  w  ćwierci  zadniej> 
pod  pieczenia  zrazową,  cin  Stiict  Jiinbpcifd)  an-S  bcm  i^iw- 
tcriMcrtcI.  GRYGHCIK,  a,  m.,  zdrb.,  n.  p.  Mużnaby  mieć 
ćsvierć,  połowę,  żeberka,  grycliciki.  Boh.  Dyub.  12. 

GRYCZ.\K  ,  a  ,  m. ,  gryzka  ,  gryska  ,  placek  z  gryzu  abo  z 
mąki  pszenicznej  pośledniej.  Wiod. ,  chleb  czyli  piróg  z 
mąki  pszennej  podlejszej.  Dudz.  39.  cin  iiadrocrf  iunt 
@nc'5mcbl,  ein  @riC'M'rPt.  §.  Człek  nieulizany,  borys,  gbur, 
grądal,  ein  pinmticr  35rtuevfcrl.  §.  Gryczak,  gryczany  pla- 
cek, cin  33nd)H'c;Kciifnd)Cii,  Boss.  rpeiuHeBłiKŁ.  GRYCZAN- 
KA,  i,  ź.,  słoma  od  gryki  abo  tatarki,  33ud)n'CiKCnftri'fc. 
Gryczanka  każdemu  bydłu  za  siano  sie  daje.  Kluk.  liośl. 
3,  276.,  \ind.  hedoushina.  GRYCZANY,  a,  e,  na  Rusi 
Hreczany.  Dudz.  29.  hreczysny  =  tatarczany,  33iid)meifiCn  ', 
od  gryki,  z  gryki,  tatarki.  —  Mąka  pszeniczna  i  hreczy- 
sna.  Stryjk.  148.  Kasza  hreczana  czvli  tatarczana.  Krup. 
5.  706.,  (Ross.  rpeuiHCBbiil;  Carn.  ajdove).  GRYCZ.\MK, 
HRELZAMK,  a,  m.,  placek  gryczany,  hreczany.  Z  mąki 
hrcczanej  gotują  dla  czeladzi'  kluski  "i  placki  pieką,    na- 


zywane hreczaniki.  Ład.  II.  N.  47.,   Carn.  ajdovnek,  ^ci- 
bcfoniflcp,  .v»cibcfornfud)cn  ob.  Hreczuszki. 

1.  GRYF,  a,  ?».,  (Grace,  •/oiiii;  La^  gryps,  gryphus;  Lat.  med. 
griftlis;  Angl.  grilYon),  bcr  @l'Cif.  Illyri  hanc  avem  Noh 
albo  Nog  locant,  cum  aliae  gentes  fictae  ains  ficluin  no- 
men retinuerinł.  Cn.  Th.  —  Boh.  nóh ;  Sorab.  1.  krayf; 
Bosn.  grif;  Vind.  graif,  orloleu,  jastreb;  Carn.  yelsór, 
(cf.  białozor),  qyais;  Rag.  orolav;  Ross.  rpii4>]i;  Ecd. 
rp\-*i;  {Eccl.  HornoTKa,  ope.TB  Bc.iKKiii,  imaiie  cejini,  cf. 
sęp).  1.  Zmyślony  ptak  wielki,  drapieżny  skarbów  strze- 
gący. Macie  się  sirzedz  orła,  gryfa  i  t.  d.  3  Leop.  Lev. 
11,  14.  ('noga.  1  Leop.).  Cudowna  historya  ptaka  gryfa, 
o  którym  dawni  wierszopisowie  bają,  że  gniazdo  swoje 
z  szczerego  robi  złota.  Zab.  12,  182.  Niechaj  ci  drudzy 
ślą  podarki  drogie,  Którym  na  skrzyniach  leżą  gryfy 
srogie,  A  strzegąc  czujnym  licznych  skarbów  okiem.  Nie 
zawrą  sennym  nigdy  powiek  mrokiem.  Nar.  Dz.  1,  126. 
2.  Ilodzaj  największych  sępów  w  Ameryce,  sacorhamphus 
Dumer,  vultur  gryph. ,  bcr  Sonbor.  GRYF,  herb,  w  polu 
czerwonym  gryf  biały.  Kurop.o,  18.  ein  Sappcn.  2.  GRYF, 
u,  ?«.,  z  Xiem.  bcf  ©rijf,  tai  @vifft'rct  an  cincr  "iNioIine, 
deszczułka  na  skrzypcach,  na  której  strony  palcami  prze- 
bierają się.  §.  Łapa,  paznogieć,  szpona,  bie  iiliinc.  Be- 
stya  ta  z  płaskim  ogonem ,  Z  czterema  fapeczkami,  i  gry- 
fów trzech  gronem.  Zab.  15,  181.  GRYFA,  y,  ź. ,  na 
podkowach  koni  ciągowych  bródka,  na  przodzie  się  znaj- 
dująca. Kluk.  /w.  1,  187.  bcv  ©riff  wxn  am  i)nfci|'cn.  {ob. 
Cele  ,   ocele). 

GRYGLINOWY.  GltYALlNOWY,  a,  e,  z  Franc.  gris  de  lin, 
fIad,)M'liitbcnfar[H'n .  Tej  klassy  ludzie  niech  chodzą  w 
gryglinowym  kolorze.  Jabf.  Tel.  108.  Dyszer  i  gryalino- 
\vy  kolor.  Comp.  Med.  705.  podobny  do  kwiatu  lnianego. 

GRYK.4,  i,  z.,  miejscami  zowie  się  tatarka,  a  u  Rusi  hre- 
czka,  ber  23ndm>ciCcn,  Ross.  rpeqa,  rpemi.Ka,  jiiKyma; 
robią  z  niej  kasze  pospolitą,  odwarzaną  i  drobną,  którą 
jedni  Radomską,  drudzy  Krakowską  naz_\wają.  Z  mąki 
gotują  dla  czeladzi  kluski,  i  placki  pieką  nazwane  hre- 
czaniki. Ład.  H.  S.  47.  Zowią  ją  też  poganką ,  Boh.  et 
Slov.  pohanka;  Sorab.  2.  hejda,  pschuszniza  ;  Carn.  ajda; 
Yind.  hóda ;  Croat.  iiajda,  hajdina;  Hung.  hajdena;  ta- 
tarka, $eibcfin'n.  Podług  Linn.  roślina  ta  jest  gatunkiem 
rdestu,  Polygoniim  ,  "Scijctritt ;  rdest  gryka.  Fol.  fagopy- 
rum;  rdest  tatarka,  Poly<].  Tataricum.  Jundz.  229.  hre- 
czka,  Polyg.  conrolulus.  Kluk.  Dykc.  2,  214.  W  dawnych 
inwentarzach  przed  panowaniem  Zygmunta  Augusta  o 
hreczce  nic  nie  czytamy.  Czack.  Pr.  2,  246.  {ob.  Hre- 
czkosiej).  g.  Sokola  gryka  ob.  Gnidosz.  —  Gryka  dzika 
Syberyjska    Ross.  KypjyuB. 

GRYLOWAG  c:-.  kont.,  z  Franc.,  smażyć,  suszyć  w  kuchni, 
roficn,  biirrcii,  ^'rcijelii.  Zaczął  kuclita  smażyć,  warzyć, 
grylować ,  tratować.    Teal.  33.  d,  85. 

GRYMAS,  u,  m.,  z  franc,  dziwaczne  twarzy  krzywienie, 
dziwaczne  miny,  dziwactwo  \y  postępowaniu,  w  urojeniu, 
Mc  ©limaffc,  Ross.  ysiuiKa,  yHJii.MKii.  Lud  prosty  widząc 
grymasy,  i  łamania  się ,  z  wielości  robaków  w  człowieku 
pochodzące,  sadzi  go  być  opętanym.  Perz.  Lek.  196. 
Lepiej  jeszcze  kiwać"  głową ;   właśnie  tu  te  grymasy  po- 


GRYMAŚNIK  -  GRYŻBA. 


G  R  Y  Z  C 


139 


ti-zcbnc.  Teat.  55.  b,  45.  Te  yrymasy  juz  wywołano  z 
Polski,  ib.  7.  d,  15.  Czart.  Prawda,  że  raa  grymasy,  ale 
te  pięknej  twarzy  przystoją.  Teat.  50,  55.  GHYMASNIK, 
a,  m.,  w  rodź.  źeńsk.  GRYMASNICA,  y,  dziwak,  dzi- 
waczka, ciii  ©rinciifńiiGcr ,  ciite  (Svitlnifdiii]cniiii,  iinmbcrlid^c 
.'pciligc.  Grymaśnica ,  jakiej  w  świecie  nie  zniijdzie.  Teat. 
56,  51.  GRYMAŚNY,  a,  e,  ie  adv.;  dziwaczny,  iinmbcr= 
lid;,  ijnllcntmft.  Trzeba  koniecznie  grymaśne  obyczaje  pici 
■żeńskiej  poprawić.  Uai.  Nar.  i,  25.  GRYMASOWAĆ  ob. 
Dziwaczye. 

GRYPSNĄĆ  c;.  jednt.;  smyknąć,  ukradkiem  porwać,  grnpfcii, 
inaitfeu.  Boss.  rpaCasjaib,  srpaóasAatb;  Gall.  tcrippcr,  cf. 
Graec.  yoiTiog.  GRYPSIEWICZ,  a,  m.,  imię  patrona.  Teat. 
50.  c.  cf.  wydrwigrosz ,  lapcap. 

GRYS  ob.  Gryz.  GRYSKA  ob.  Gryczak.  GRYSOWY  ob. 
GryzowY. 

GRYSZPAN,  GRYNSZPAN,  u,  m.,  łJoh.  grynśpan ,  rez  ze- 
lenA,  rez  medenś;  Yhid.  grienspet,  grienspot,  selenina 
is  bronza;  lioss.  Mt/taHisa,  apb  M-Ł4aiiKa.  Podoccian  mie- 
dzi ,  w  handlu  pod  nazwiskiem  grynszpanu  riride  aeris 
znany,  sól  z  podkwasu  octowego  i  z  miedzi  złożona.  Sniad. 
Chem.  2,  158.,  z  Mem.  ber  ©fiinfpnii ,  rdza  miedziana, 
sztucznie  z  miedzi  wywabiona.  Kluk.  Kop.  2,  525. ,  Sleszk. 
Ped.  411.  Gryszpan  abo  rdza  miedziana.  Urzed.  401. 
GRYSZPANOWY,  a,  e,  od  gryszpanu,  ©rihifpmi  =.  Woda 
gryszpanowa ,  inaczej  zwana  kolor  wodny,  iż  służy  na 
niappic  d(i  oznaczenia  wód.  Zuber.  269. 

GRYSZFORT,  a,  m.,  n.  p.  Przyszedłszy  tam,  warcaby  już 
przed  niemi  znajdę.  Gryszforta  zda  miś  grali  zawiłego. 
Jeden  jak, kostkę  rzucił,  I  gniew-ał  się  i  smucił.  Kchow.  00. 
GRYWAĆ,  GRAWAC,  ał,  a,  czstL  verbi  grać,  511  fpiclcu 
^'flCiJClI.  Szuler  ten  grywał,  yyygrywał ,  przegrywał  całe 
życie.  Mon.  66,  205. ,  Boh.  hrawam ,  hragi. 

1.  GRYZ,  u,  m.,  GRYZETlyA^  i ,  i.  §.1.  gryzowa  mąka, 
mąka  pszenna.  Cump.  Med.  668.  poślednia.  Cn.  Th.,  Włod. 
Dudz.  59.  ©ricyinel)!,  oroMoriiiac^ ,  ąrWiflC"  2Bci|ic:iiiu'ljl, 
3lftevme^I.  Otręba  z  pszenicy  bardzo  jest  czyszcząca,  ale 
mało  tuczy  jej  grys.  Cresc.  157.  Gryz  =  szrot  mielszy  mąki 
orkiszowej  abo  pszenicznej.  Sijr.  955.,  Carn.  stremęn.' — 
Prażona  abo  przypiekanego  jęczmienia  mąka,  którą  dru- 
dzy grys  zowią,  fiolenta,  gcroftct  @njtflimc()I.  Syr.  979. 
liatunck  pęcaku  i  jęczmienia  drobny.  Syr.  955.  Gryz  z 
jęczmienia  przypiekanego  abo  prażonego.  Cn.  Tli.,  Dud:. 
59.  6^ricś,  gro(>  gcniaSliie>3  O^etrcibc,  5.  33.  OHnjtciigricy.  — 
g.  2.  Gryz  ob.   Gi-uzowy  piasek ,  gruz.   Tr.  C^ricJfilllb. 

2.  GUYZ,  u,  m.,  gryzienie,  jihijs.  et  mor.  gryzola,  zgryzota, 
biiś  Jiagcii ,  25cipeii,  miijnibcr  Śiimmcr,  Hniiifinti),  .s^crjdcib. 
Z  różnych  gryzów,  zrzędów,  bojaźni,  różnych  też  w  ciele 
nabywamy  i)umorów.  Haur.  Sk.  459.,  Croat.  griz;  Yind. 
gris,  ygris  '  ukąszenie.  §.  Gryz,  pokost  do  złocenia  albo 
malowania  marmuru.  Tr.  ciiic  S(rt  Rtfuip,  Gall.  mordant. 
GliYZANYKA,  i,  z.,  GRYŻP)A,  y,  2.,  gryzienie  n.  p.  w 
brzuchu,  bilo  ?inijcn ,  33ci|5cii;  im  Scide,  baś  tod;iicibcn.  By- 
yyają  gryzavyki  u  dzieci  z  żółci  zielonej ,  którą  miewają  z 
matek.  Syr.  292.  ^Yiatry  gryżhc  ciężką  około  pępka  i 
ból  srogi  wzbudzają.  Cziach.  l'r.  Cl.,  ib.  B  a.  Wino 
to    gryza^yki    i  n)orzyska    w  żywocie    układa.    Syr.    120., 


[Yind.    grisha,    grisenje ,    sayijenje    trebuha;     Croat.  griz, 
grysa  :  dysscnterya).  GriYZĆ,  gryzł,  gryzie  cz.  ndh.,  zgryść 
dk.,    Boh.  bryzti ,    hryzl ,    hryzu,    zhryzti ,  zhryzl,  hlodati ; 
SloiK    hrizf;    Croat.    grizli ,    grizcm,    griszti;    Bosn.  gristi, 
hrristati,    briditi,    ujidati;    Rag.  gristi,    grizem ,    ugrizati, 
gloghjatti;    Yind.  gristi,  grisel,  grisem,  ripiti ;  Carn.  gri- 
sti,  griseni ,  grusti,  gruditi,  grudem;  Sorab.   1.  dreptam; 
Boss.  rpusTŁ ,  rpu3y,  yrpbi3Tb ,    yrpbwaib ,    (cf.  Sax.  Inf. 
gilia|'iiu    kruszyć;    Gall.  ccraser);    zębami  ściskać,  głodać, 
nngcii.    Nie  gryź  rzemienia.  Bari.  A  5.  (nie  czyń,  co  się 
na  nic  nie  zda).     Suchy  lukrecyowy  korzeń  dawać  dzie- 
ciom do  gryzienia ,  gdy  im  się  zęby  kłuć  nie  chcą.  Perz. 
Cyr.  2,  192.  —  Jakże  markotny,  jakże  wargi  gryzie,  Nim 
wiersz  wymęczy.    lUin.    Byt.  5,  552.,    Slov.    hrize    piski. 
Stał  zamyślony,  gryząc  wargi.    Teat.  52.  6,  47.     Lata  po 
izbie ,    paznokcie    gryzie,  ib.  29,  5.  Pióro  gryzie,  ib.  54. 
b,  i  i.  er  fant  an  ber  ^^cbcr.  (znaki    niecierpliwości).  —  §. 
Gryźć  dla  lepszego  połykania,   przegryzać,  żuwać,  jerki' 
peiT,  niifbcipctl,  taueii,  bń^cn  propr.  et  pg.    Małe  \yiny  gry- 
ziemy, wielkie  całkiem  połykamy.  '  Cn.  Ad.  470.  (cf.  ko- 
mary cedzić ,  skrupulatny  w  drobiazgach).  Gryzie  orzechy. 
Teat.  12,  128.     Nie  gryź  z  czartem  orzechów.    Bys.  Ad. 
42.  (łupiny  ci  się  dostaną  z  oszustem).  Junak  okiem  orze- 
chy gryzie ,   wąsem  muchy  ścina.    Kochów.  50.    (odkazuje 
się    zuchwałej.     Gryzłem    jakom    mógł    kości  (tłumacząc 
Horacyusza).    Lib.  Nor.  A  4.  (walczyłem  z  trudnościami). 
Gryź,  jeżeli  masz  twardsze  zęby.  Jeżeli  niemasz,  nie  psuj 
sobie  gęby.   Lib.  Hor.  A.  4.    (lepiej  potrafisz,    zrób;    nie 
potrafisz,    nie    porywaj    się).     Nawiedz  go,    i  pomóż  mu 
gryźć  tak  t\vardego  nióla.  Pot.  Arg.  59.  (strawić,  znosić). 
(Prou.    Slov.    Dawat    temu  hskowce,  kteri    gich   hrizf  ne 
może ,    dawać    temu    orzechy    czyli    chleb ,    który   go  już 
gryźć  nie  może;  łyżka  po  obiedzie,  lekarstwo  po  śmier- 
ci). —    §.    Gryźć    ziemię  ■■  legnąć,    poledz ,    zginąć,    im3 
(Sx\\i  beipcil,  limfpmmeil.     Dam  BaclKisowi  ucztę  z  kozłem 
białym ,  Ze  gdy  mię  drzewo  uderzyło  w  ciemię  Nie  gry- 
złem ziemię.  Hor.  2,  80.  Min.  Pod  jego  niczwyciężone- 
mi  barki ,    wielu  z  mężnych    nieprzyjaciół  popiół    gryzło. 
Słns.  Ninn.  2,   14.     Rycerstwo    za  nim    gryzłoby  kamień. 
Bys.  Ad.  61.  (dałoby  się  rozsiekać,  zabić).     Ziemię  gry- 
zie,   upadłszy.    Bard.   frag.  47.     Już    on    gryzie    ziemię. 
Teat.  45.  d,  '65,  (już  w  grobie),    g.  Gryzieniem  holu  na- 
bawiać ,  kąsać ,   ujadać ,  'kipcii ,   burrf)   bcit  33ig  ycriiniiireit 
liber  Sdjmciicn  maćku  propr.  et  fig.     Najokrutnicjszy  taki, 
co    gryzie  a  pieści!    Kras.  Baj.  111.     Na  deszcz,  _  muchy 
strasznie    gryzą,    btc    SlicflOi  ftcAC".  J^d.     Gdy    koń    kogo 
ugryzie,  rana  "bywa  bardzo  niebezpieczna,  ih.    Zęby  żona 
przestała  mi  gryźć  głowę.   Teatr  52.  d,  25.  (kłócić,  su- 
szyć głowę ,  bcii  )i\i)pf  iimrm  mad;en).     Glicz.    Wych.  Q.  1 
b.   Teat.  19.  c,  96.     Gryzą  mię  wnętrza  moje.  1    Leop.  4 
Ezdr.  5,  54.    (trapią  mię.  5  Leop.).     Gryźć  i^_  martwić  cię 
będzie,  że  umrzesz 'ze  z'łości.   Teat.  52.  d,  45.  (dokuczać, 
doskwierać,    dopiekać).     Każdy    ma  swego  mola,    co  go 
gryzie.  Mm.  Byt.  5,  527.  jeber  ?:'ceiiid)  Imt  feiiieii  5liimmer= 
luiirm,  ber  ibn  im  .s>r5eii  tiagt.   Jednego  to,  drugiego  owo 
gryzie.  Cn.  Ad.  559.  martwi ,    trapi ,    bCil  ciiicii  liagt  biep, 
ben   nnbcrn  jenC'5.  (nikt  nie  wolen  od  kłopotu).     Zafraso- 

18* 


diO 


G  R  Y  Z  G  -  G  R  Y  Z  I  M  A. 


GRYZIPAGIERZ  -  GRYZOWY. 


Many   król  panom  opowiedział ,  co   go  gryzfo.  Papr.  Rijc. 

(kłopotało  ,    obchodziło).     Kto    dobiera  nie   podług  stanu 

swego  zony,    Ten  albo  sam  gryźć  musi ,    albo    być  gry- 
ziony. Nar.  Dz.    5,  125.  Iicipcii,    jniifni,   (jcifmi,   Miitcii. 

Sumnienie  go  gryzie.  Prot.  Kont.  C  2  b,   Yind.  viest  niene 

tesbi,  pczhe;  Slov.  brize  ho  swedomi.  — Wszystko  gry- 
zę w  sobie,  i  nikt  nie  wic,  co  ja  cierpię.   Teat.  14,  75. 

(taję  w  sobie,  połykam,   trasuję  się,  martwię).  —  §.  Ir. 

Pieprz  i  t.  d.    gryzie,    piecze,    Jicr    %^ef(X    U.   f.  11).  bcipt, 

(Yind.  ripiti ,    cf.  Yind.  grishik,  elih,  kifelz  <   ocet).    Fig. 

Zbytek    pokój    pospolity,   jak    rdza    żelazo    gryzie    i  traci. 

Falib.    Dis.  E.   1.  (nadwątla,    nadweręża,    osłabia).  —  g. 

Gryzie  w  brzuchu,  rznie,    /loss.  ptiKCTi)  Bi   >KiiBOT'fe  ,  cś 

fd)licibct  im  33ilii£i)C.    GRYŹĆ  się  reclpr.    §.  Dzieci  chorują, 

gdy    się    im  zęby  gryzą.    Cresc.  577.  gdy   się  kłują,    bie 

3(i[;ne  h'c$cn  inrij;   btc  Stiibcr  jalmcti.  —  §.  Morał.   Fra- 
sować się,  trapić  się,  martwić  się,  fid)  fiimmcrit,  iHinilCll, 

Rag.    gristise;    Croiit.    jaditise;    Dosu.  gbrristitise ,    jaditi, 

sgjalostitise ;    Carn.    tahtam ;    Ross.    CKopOtib ,    CKopó.iio, 

npnropioniiTbCfl ;  Eccl.  ocKopótiii,  cKopó.iio,  oneiia.iinbca. 

Giedymin  gryzł  się  na  umyśle  swoim  bardzo,  widząc  oj- 
czyznę ,   tak  srogo  od  Krzyżaków  zburzoną.    Stryjk.  544. 

Ocuciwszy  się,    wpadł  mu  sen,  który  miał,    w  myśl,    i 

gryzł    się    długo ,    coby    się   przez  to  znaczyło,    ib.    534. 

Gryząc  się  sam  w  sobie  na  niewdzięcznego  kniazia,  prze- 
.  myślał,  jakoby  go  uśmierzyć,  ii.  473.    Gryząc  się  darmo, 

zdrowie    sobie   psujesz.    Past.    Fid.  82.     Na    drugich    się 

gniewać ,    a  siebie    gryźć.    Teat.   6.  b,  49.     Gryzący    sie, 

zgryziony  Ross.  npiicKOpÓHbiii ,    KpjmiHHbift.     Drzyj  się  za 

łeb,  gryź  ze  złości,  chcę,  żebyś  pękł  z  zazdrości.    Teat. 

56.  c,  42.     Nie   powinieneś    się   już    niczym   gryźć ,    ani 
niczego  wstydzić;  bo  to,  za  co  człowiek  w  świecie  wsty- 
dzić i  gryźć  się  może  ,    jużeśmy  obadwa  poczynili.   Targ. 
Bibl.    15.     Tankred    się    z  gniewu    wielkiego    nie    czuje. 
Gryzie  się  srodze,  i  zębami  zgrzyta.  P.  Kchan.  Jer.  492., 
Gryźć   się  z  kim  o  co  =  swarzyć^  się ,   na  udry  z  kim  iść, 
mit  cincm  jailfcti,  Itcipen  ,  Ross.  -bcTbca  ci  Ktjre.     Zawsze 
sie    i  z  sobą  i  z  drugiemi    gryzłem.    Boh.    Kom.  1,  525. 
(GRYZETKA^oi.  Gryzj.     GRYZIENIE,  ia,  7i.,  subst.  verb., 
Roli.  hr\zenj,    kąsanie,    głodanie,    żuwanie ,    dokuczanie, 
bau  35cit5cii,   Sniicii,   Jincicn,  Siifcfif"'   ^*cini(]cn.     Gryzienie 
w  żołądku ,   morzenie  ,  żarcie  w  kiszkach  ,    rznięcie  ,    ba» 
Saiitiiijrimmen.  Cn.   Th. ,  rznięcie ,  Roh.  źfenj ;  Croat.  griz, 
grisa,  grizenye  ,  madron;  Dal.  grizd  ,   grizna;   Dosn.   gri- 
zenje,  grisgja,  serdoboglja,  sardobogija,  srrldolioglja;    Yind. 
gris ,    grisha,    grisenje .   savijenje  trebuha;    Carn.    klanje; 
Eccl.  rpuHta.    GRYZIGŁOWA,  y,  m.,  głowę  gryzący,  kło- 
pocący,   ein   Sopftiiarmmnrficr ,   Roh.  hryzacz;   Ross.   cx-fa- 
4yra ;    (Rag.  grizliza ,    griziza  curcttUo).     On  jest  straszny 
gryzigłowa    dla  mnie.   Vea/.    24.  b,   18.,    Mon.    73,    589. 
GRYŻIKOŁEK,  łka,  in.,  zrzęda,  ciii  SShiwfiHn,    Ross.  o- 
rpusa,  orpuacHb.    Ona  ma  męża  jakiegoś  grvzikoIka  nie- 
zgrabnego.  Teat.  13,  108.    GRYZiKRUPA.N-'   m.,  sknera, 
liczykrupa  ,  gryziskarb  ,  Ross.  CKpara,    cin  ©riifejćiMcr,  cilt 

Sltniifcr.  A  czyż  dyabli  znowu  niosą  tego  gryzikrupę!  Teat.  GRYZOWATY,  a,  e,  o  adv.,  na  kształt  gryzu,  gricSartijj. 
oO,  'JO.  GR^ZLMA /ierJ;  w  czerwonym  polu  trzy  liszki  białe;  Chleb  gryzowatv  otrebisty,  ludziom  delikatnym  niestrawny, 
na  hełmie  trzy  pióra  strusie.    Kurop.  o,  18.    ciii  aSappcit.       Syr.  958.     GRYZOWY,    GRYSOWY,    od  gryzu,    @vic^  ", 


GRYZIPAGIERZ,  a,  w.,  liziobrazek,  świętoszek,  naboźniczek, 
Ross.  nycTocBari,  cilt  .C»ctlt(|citfrcffcr,  cin  3(nbM)tlcr.  Owże 
gryzipacierz,  wilk  vy  baraniej  skórze,  Co  kościanemi  gałki 
pobiją  na  sznurze.  Nar.  Dz.  5,  118.  GRYZISŁAW  ob. 
Gryzosław.  GRYZLIWOSC ,  ści,  z.,  gryzienia  przymiot, 
skłonność  do  gryzienia,  bądź  drugiego,  bądź  siebie,  u- 
raźliwość,  bic  33iffiijfcit,  b(i>3  35cipcu,  bic  Stiiiiimcriiclifcit, 
§aiig  511111  Siimiiici-,  ober  niid;  511111  ^Mkn  mit  niibcrii;  5011= 
fifdjcś  SScfcii;  Bnxn.  bridkost,  bridenje;  Ross.  •baKOCTb, 
i4y'iecTb.  GRYŻLIWY,  Gr{YŻNY,  a,  e,  Gryżliwie  adv., 
gryzący,  markotny,  kipciib,  Cllipfinblid; ,  Yind.  griseozh, 
grisezh  ,  ygrisliu  ,  yjedliu,  ygrisezhen,  ripezli ,  serbezhen; 
Carn.  grisęzh ,  sasklyyne ,  ossklyyne ;  Croat.  ugrizavecz, 
(grisau  '  dysenteriacus);  Bosn.  bridak,  gljut;  Ross.  ■b^y- 
qiii,  iAKiil,  ■fe40iCB,  (Ross.  rpu/KHbifi  artrytyczny).  Pretor, 
co  gryźliwe  ludowi  wyroki  wydawa.  Zab.  8,  531.  Koss. 
(markotne,  dokuczliwe,  uciążliwe).  Gryźna  nowina;  gry- 
źli\yy  frasunek.  Tr.  Gryźliwe  kłopoty.  Przyb.  Luz.  505. 
(dojmujące). 
(GRYZMOLiC,  ił,  i,  czyn.  niedole,  zgryzmolić  dk.,  bazgrać, 
fd;micrcit,  flccfcii,  fd)Ied't  fd;rciltcii.  Gdybym  choć  trochę 
umiał  gryzmolić  na  papierze.  Teat.  55.  c,  66.  Umiał 
gryzmolić.  ib.  15,  84.  Węglem  niezgrabne  twarze  gry- 
zmoli  po  ścianie.  A^.  Pam".  19,  lOO!  GRYZMOLICIEL, 
a,  ?«.,  GRYZi\10ŁA,  y,  m.,  bazgracz,  cin  Sdnnicrer.  Owi 
gryzmoliciele  nie  wiedzą,  co  podać  milczeniu,  a  co  obja- 
wić. Kras.  List.  2,  114.  Gryzmoła,  pisarz.  Teat.  15,  96. 
GKYZI\10ŁY  liczb,  mn.,  bazgranina,  Ross.  nam;aHbe ,  ©C' 
fdjinicrc,  CsH'fviClc.  Żaden  przypadek  politycznemi  gryzmo- 
łami^nie  był  tak  przyćmiony,  jak  ten.  Pam.  83,  1,  116. 
broszurami ,  świstkami). 

GRYZOMIR,  a,  m.,  n.  p.  Wieku  szóstego,  kiedy  myszym 
władał  Gryzomir  berłem ,  częste  najazdy  czyniły  łasice. 
Zab.  13,  48.  imię  króla  myszego  w  Myszeidzie  Krasickie- 
go. (GRYZONY,  ów,  liczb,  jnn.,  Rzplla  Gryzonów,  sprzy- 
mierzona z  Szwajcarami.  Dykc.  Gcoqr.  1,  235.  (sH'anl'iillb= 
tcii,  Co/i.  Rhetsko ;  Rhaetia).  GRYZOSŁAW,  GRYZISŁAW, 
a,  m.,  sławny  przez  gryzy,  dokuczanie  drugim,  doskwie- 
racz,  kłótnik,  eiii  ('crHJimtcr  3'ii'fcv.  Prawo  to  nie  mogłoby 
się  podobać  rozpustnikowi;  przytłumieby  go  chciał,  rzą- 
du i  sprawiedliwości  gryzosław.  Oslr.  Pr.  Kr.  1,12.  Gry- 
zisław,  sławę  gryzący,  obmowca.  Chmiel.  1,  60.  GRY- 
ZOTA,  y,  2'.,  zgryzota,  frasunek,  umartwienie,  Yind. 
samcrsa,  samers;  Rons.  npiicKopóio,  ncia.ib,  40ca4a,  Kpy- 
miiia,  ®xam,  Siiumicr,  ,s)arm,  .S)cr5flcib,  Mniiifiiiiij.  Wnętrz- 
nemi  zażarte  ku  sobie  gryzoty  Wzajemnej  dobywali  potęgi 
na  zgubę.  lYar.  Dz.  1,"2'05. 

Pochodź,  dogryźć;  nagryzać,  nagryżć;  ogryzać,  ogryźć, 
ogryzck;  odgryzać,  odgryźć,  odgryzek;  pogryzać,  pogryźć; 
podgryzać,  podgryźć,  przegryzać ,  przegryźć;  przygryzać, 
przygryźć;  rozgryzać,  rozgryźć;  iigryzać ,  ugryźć,  ugryzek; 
wgryzać,  wgryźć;  wygryzać,  wygryźć;  zgryzać,  zgryźć, 
Wy~k'^  ~iW'P'^'->  zagryźć.  2)  grzytać  ,  grzytnąć,  zgrzy- 
tać, zgrzytnąć,  zgrzyt. 


GRZAĆ  -  GRZANKA. 


GRZANY  -  GRZBIECIK. 


141 


fon  ©ticśme^l.  Grysowa  kasza  tuczy,  ale  niestrawna.  Syr. 
954.  Chleb  pszeniczny  z  śrzotowanego  zboża,  abo  nader 
grubej  a  otrębiastej  maki,  jakiego  chłopi  używają,  zowia 
grysowy.  Syr.  956. 

GRZAĆ,  al,  eli ,  grzeje,  czyn.  niedok.,  zgrzać,  ogrzać  dk.; 
(Boh.  hi-jti,  hril,  hregi,  hrati ;  Slov.  hraf,  hfegi,  hregam, 
Sorab.  i .  hreyu  ,  reyu ;  Rag.  griati ,  zgriati ;  Yind.  greti, 
griem,  sgreti,  sgrejati ,  ogreti ,  sagreti ,  pregrejati ,  vre- 
zhiti ;  Carn.  greti,  grejćm ;  Bosn.  griati,  topliti ,  zgriati, 
uzgriati,  stopliti,  utopjilti,  pogriati,  rnlacili ,  omlaciti,  ci- 
niti  ralako ;  Croat.  greti,  grejem,  topiti ,  topim;  Foss. 
rptib,  rptro,  jTptTb,  yrptBaib,  corptib,  corptBaib; 
cf.  Nebr.  "lin  charar  arsit,  TN,"  heir  accendii,  cf.  gorzeć); 
ciepłości  nabawiać,  ciepłym  robić,  iDanncn,  amnii  limtljcn 
propr.  et  fig.     Skoro    dobry    humor  grzeje,    Niech  śnieg 

.  pada,  niech  wiatr  wieje.  Gdy  radości  coraz  rosną,  Zimno 
ciepłem,  zima  wiosna.  Kras.  List.  2,  148.  Łeb  grzeje 
wino  mocne.  Bard.  Trag.  74.  Tak  prosi,  i  te  swe  wzdy- 
chaniem grzeje  Prośby.  P.  Kchait.  Jer.  565.  (wzmacnia, 
wspiera,  podpiera).  I  w  Hiszpanii  hetman  grzał  bunto- 
wników. Chrośc.  Fars.  348.  w  ciasny  kąt  ich  zaparł,  er 
madltc  iliiicn  nmrm.  Ciilopczyka  rączka  świerzbiała ,  gdy 
jćj  w  cudzej  kieszeni  nie  grzał.  Dwór.  A.  (gdy  w  cudzej 
kieszeni  nie  polował,  nie  łowił,  nie  kradł).  —  Grzać 
kogo,  zagrzewać,  zachęcać,  anfciicni.  Palrokl  tak  jeszcze 
żwawe  grzeje  wojów niki.  Dmoch.  U.  2,  105.  Tak  łaje 
gnuśnyeh,  mężnych  grzeje  wojowników,  ib.  1,  96.  Pró- 
żno kondlów  pasterze  do  natarcia  grzeją,  ih.  2,  185. 
(podszczuwają).  GRZAĆ  sio  zaimk. ,  Dok.  hriti  se ,  ciepła 
większego  nabywać,  fjd;  iintniicii.  Służebnicy  ogień  uczy- 
niwszy, bo  było  zimno  ,  grzali  sie.  Był  też  i  Piotr  z  nie- 
mi stojąc  i  grzejąc  się.  Biidn.  Joan.  18,  18.  Grzał  się  u 
ognia.  Sekl.  Marc.  14.  Kto  bliżej  jest  ognia,  lepiej  się 
grzeje.  Hrbst.  Odp.  U  u  2  b.  §.  fig.  transl.  Zapalić  się, 
zająć  sie  zagorzałością,  gorliwością,  fid)  cninirmcil ,  crbifeeii. 
Miłość  się  tym  bardziej  grzeje  przeszkoda.  Zal.  II.  T.  51. 
Tak  mówił,  i  tak  gniewem  zapalony  Grzał  się  sam  w  so- 
bie Czyrkaszczyk  zuchwały.  /'.  Kciian.  Jer.  291.  §.  Grzać 
się,  o  zwierzętach,  mianowicie  o  psach  appctere  Venei'em, 
Idiiftfd;  fe^ti,  {ob.  Ciekać  się,  biegać  się,  gonić  się).  Po- 
chodzące pod  słowem  :  Gorzeć. 

GRZ.\DKA,  i,  ś. ,  dem.  nom.  grzęda  (Elym.  rząd,  rzęd),  leclia, 
leszka  w  ogrodzie,  cilt  @in1ciii'CCt,  Sorab.  2.  leeha.  Wszedł 
do  ogrodu  miedzy  grządki  wonnych  ziół.  Radź-.  Ciiiit.  6, 
1.  (zagonki.  Bibl.  Gd.),  g.  Grządki,  cf.  Ger.  ©rtiitLi,  ma- 
łe grzędy  w  kurniku ,  są  to  położone  i  umocowane  laski, 
na  których  kury  siadać  mają.  Kluk.  Zw.  2,  118.  bie  ^ib-- 
lictftaiigc.  Już  dosiadł  Cezar  równej  z  Pompejuszem  grząd- 
ki. Chrośc.  Aw/i.  161.  równej  rangi,  równego  stopnia,  fllct^ 
d)C  l^tajfcl.  jJ.  Grządki  ku  wieszaniu  szal.  Crcsc.  561. 
ciiic  3luflimuKftaii(ic  ciiic  Oiicerftnitijc,  Ross.  rpnjHa,  rpa^o- 
'n;a.  GllZ.\liZIEL ,  Gli.UtZIEL,  a,  m.,  pługowy  dy- 
szel. Cn.  Th.  bic  Jictdifcl  nm  '].*fiiiiic.  Otw.  Wirg.  382.  cf. 
C^cnibcI,  ©riillbcl,  Boh.  hridcl  scopus  aralri. 

GRZANIE,  ia ,  n. ,  subst.  verbi.  grzać,  bil'?  SanilCti,  (Ci'Uiar= 
iiicii.  (IRZANKA,  i,  i,  GRZANECZKA,  i,  ż.  zdrbn., 
krókam  chleba  czvli  bułki  suszona,  zraz   chleba   ogrzany, 


który  śpikiem  abo  masłem  nasmarowawszy,  jedzą  za  przy- 
smaczek,  ciiic  gcriiftcte  33rotfd)ci(ic ,  nnc  iimit  fic  mit  Sliarf 
pbcr  Slittcr  511  ClJCit  rflCilt.  (Boh.  topynka;  Yind.  vresiza, 
narcsek,  shnita,  ozvirk,  tinjak  pogazhe;  Ross.  cyxapiiKŁ, 
vu!y.  rptiiOKt).  Chleb  dwa  razy  pieczony  zowia  biscotum, 
to  jest  grzanką.  Urzed.  548.  (ob.  Biskokt).  Jużeś  mój  Sta- 
nisławie zasiadł  przy  kominie ,  A  przed  tobą  z  grzanka- 
mi spory  kufel  stoi.  Opal.  Sat.  70.  Zdechł  niedźwiedź; 
więc  o  ziemie  dudy  i  multanki ,  Spadło  masło  ,  jak  mó- 
wią, niedźwiednikom  z  grzanki.  Pot.  1'ocz.  184.  zysk  im 
przepadł,  W  3)iittcr  ficl  ilnicit  yoin  SPnitc,  ifcr  'licrbicnft  giciuj 
iit  bie  23il)C.  Spadło  mu  z  grzanki  =  chuclia  w  garść ;  jak 
gdyby  mu  psi  obiad  zjedli,  omyliła, go  nadzieja.  Cn.  Ad. 
785.  ber  Siffcit  ift  iinu  entiiaiiijcii.  Zebye  z  gęby  i  ręku 
grzanka  nie  upadła.  Jag.  ^Yyb.  C  A  b.  (cf.  kęs,  kąsek; 
cf.  łyżka  od  gęby  odpadła).  Grzanka  go  ta  minie.  Chrośc. 
Luk.  206.  (pi-ze!eci  koło  niego  gołąbek).  Stary  jak  kruk, 
nie  daje  nic  i  nie  umiera.  Przecie  się  niezła  człeku  u- 
piekłaby  grzanka.  Zabl  Firc.  29.  nie  ladajaka  korzyść,  feilt 
fd)Icd)tcr  53ilTen,  feiii  flcincr  G5ennmi.  Nie  zła  fam  będzie 
eksekutorowi  grzanka.  Uorn.  Ikr.  196.  (niemała  chapan- 
ka).  Abym  ja  tylko  moje  grzankę  upiekł.  Teat.  8.  c,  5. 
(moje  gąskę,  kurcze  t.  j.  żebym  swego  dokazał,  pożytko- 
wał).  GRZANY,  a ,  e ,  part.  perf.  verb.  grzać ,  ijcilHiniit, 
crnnirnit.  Grzane  wino,  (jltibcuber  SEeiii. 
Pochodź,  pod  słowem.  Gorzeć. 

GRZĄSKI,  GRZĘSKl,  GRZĘZKI,  GRZĄZKl,  'HRUSKI  (z  Ru- 
ska), a,  ie,  gdzie  graźną,  Igniący,  błotny',  topny,  fiim= 
pfiij,  morafti;;  jiim  Scrfinfcii,  Hosf.  rpasHbiii,  rpasiiOBaibnl, 
Bfl3i<ii1,  Tonv4ii1,  (rp3'3iibiii  obładowany,  pijany;  rp3'3Kiii 
ciężki);  Ecd.  tiiii6IIT>,  rp.iiitm,.  Naprowadzono  naszych 
na  miejsca  grząskie  i  bagniste ,  które  obszernych  łąk  i 
pastwisk  powabny  czyniły  pozór.  Nakoło  tych  topielisk 
stali  nieprzyjaciele.  A'ar.  Hsl.  o,  530.  Rzeka  .Morawka 
grząska,  kałużowata,  i  szeroko  się  rozlewająca.  Krom.  525. 
{Iimosut:).  Grzeskie  jeziora.  Zmor.  Siei.  185.  Pole  mo- 
kre ,  grząskie.  Pnpr.  W.  1 ,  568.  Przyszło  im  się  prze- 
prawić przez  miejsca  bardzo  lu'uskie  abo  Igniące.  Papr. 
Ryc.  125.  (cf.  hrazisty).  Ross.  Tonb,  (ob.  Topielisko),  Basb. 
Wywrócił  się,  i  zasnął  twardo  w  błocie  grzęskim.  Weg. 
Org.  26.  fgestem,  cf."lgniączkaj.  GRZ.YSKOSĆ,  ści,  2., 
błotnislość,  J<ałużystość,  <£iniilipi,]feif,  l^iorafi,  Boss.  BHSKOCTb. 
Rzeka  la  ,  nie  tak  dla  głębokości ,  jako  dla  Igniacej  grząs- 
kości,  trudna  do  przeprawy.  Krom.  142  Grząskość  miejsc. 
Nar.  Tne.  5,  90.  G[1Z.VSK()WATY,  a,  e,  —  o  adv.,  nieco 
grząski,  lgnący,  bagnisty,  flimpfig.  Hetmani  nieumiejętni 
na  miejsce  grząskowate ,  gdzie  sposobnie  koniem  obró- 
cić trudno  było,  szeregi  rozwiedli.  Krom.  602.  (limosus). 
EccI.  rpfl30Bii,iHbiii ;  Rosa.  rpasHOBaT.uii.  GRZ.\ZN.\C  ob. 
Grąznąć. 

GRZB1E(';ISTY ,  a,  e,  grzbiet  mocny  mający.  Wkd.  pleczy- 
slv,  ciiien  fłarfeii  3iiicfcn  luiDciib ,  'in-eitidmitriij.  GRZBIET, 
'CHRZYPT,  a,  u,  m.,  GRZBIECIK,  a,  m.  zdrbn.,  [Boh. 
hrbet,  hibylek;  Slov.  chrbet,  hrbet;  Sorab.  i.  kribet, 
kriebet;  Sorab.  2.  kschebat,  chrebat;  fiosn.  herbat,  hrri- 
bat.  plecbja,  harbat ,  leghja;  Slav.  legja;  Rag.  harbal , 
leghja  ,  ludi ,  (vulg.  harplina  spina  dorsi)  ;    Croal.  herbet ; 


142 


GRZBIET. 


GRZBIETOWY-  GRZEBIEŃ. 


Dal.  harbat;  \ind.  lierbet,  plczbje,  (luib ,  hriber,  reber 
>  górkaj ;  Carn.  herbt,  (herbovina=  garb,  heibtishe  ,  berb- 
tauz  spina  dorsi;  Ross.  xpe6eTb  pacierze,  cniiHua  grzbie- 
cik) ;  Etym.  garb).  Tyhia  czę^ć  piersi  jest  grzbiet  z  pa- 
cierzami, zaczyna  się  od  karku.  Kircii.  Anat.  o.  Zool. 
Aar.  07.  Pcr  Mdm.  \c(.  plecy,  krzyż).  Na  grzbiecie  le- 
żeć Buss.  .leJKiiTt  Ha  rnimt.  Proi:  Stov.  Lahnut  si  na 
brucho,  a  chrbtem  sa  prikrit;  małe  jacere ,  carere  lecli- 
słerniis,  leżeć  na  brzuchu,  a  grzbietem  się  przykryć. 
(Slov.  Chrbtom  ge  k  olnui ,  a  bruehom  k  stołu ;  grzbie- 
tem ku  oa;nio\vi  a  brzuchem  ku  stołowi  est  fortunatus, 
iiobrv  ma^byt).  Czcij  góry,  lasy,  mosty,  chceszli  mieć 
grzbiet  prosty.  Bys.  .\d.  7.  (chceszli  zdrów  być).  Nie 
chodź  na  pijanego,  zal  mi  grzbieta  twego.  Bratk.  Job. 
Nie  powiadaj  tego,  bobym  zapewne  dostał  po  grzbiecie. 
Teat.  29,  95.  Godzienbyś  za  to  dostać  po  grzbiecie. 
Teal.  26,  52.  w  skórę  wziąć,  mif  bCU  3?urfett,  mif  'aai 
gett,  nut  ben  ^*cl5  frieijcn.  Kiedy  pan  o  co  słusznie  po 
'chrzepciznie  albo  po  grzbiecie  wzbierze  służącego ,  ma 
milczeć.  Haur.  Ek.  178.  Świerzbi  go  grzbiet  =  goni  na 
guz.  Cn.  Ad.  119.  załawia,  ber  2iiicfcl  jiictt  ibii ,  er  unii 
Sc[)Iage  ^aSeil.  Świerzbi  mię  grzbiet- świerzbią  mię  uszy, 
potka  mie  dziś  coś.  ib.  bcr  Siitfcl  jiictt  mir,  l'Clite  fcRt  ii 
linii-.  Grzbietem  przypłacić  >  skórą,  mit  bcm  DJiicfoti  tui^cn. 
Slov.  Kdo  meśec  trafi,  nech  chrbtom  plafi.  O  grzbiet  się 
boi  =  boi  się  plag,  er  ift  lim  fcincii  iiiułd  I'cfovijt.  Trafi-li 
kędy  na  mocniejsze  wstręty.  To  też  umyka  i  grzbietu  i 
pięty.  Jaht.  Buk.  M  2.  (cofa  się,  ustępuje  z  bojażni). 
Przed  laska  pierzchają  Psi ,  ba  i  czasem  gburzy  'chrzy- 
ptów  umykają.  Kvhow.  Fr.  14.  Lepiej  na  cudzym,  niż 
na  swoim  grzbiecie,  drapieżnego  konać  niedźwiedzia. 
Psulmod.  87.  (lepiej  koEcoś,  niż  siebie  narażać).  —  Uczy 
mego  Pana  maniery  Francuzkiej,  spodziew.ijąc  się,  że 
za  to  cokolwiek  na  grzbiet  oberwie.  Dok.  Kom.  1,  500. 
na  okrycie  grzbietu  lub  eiala,  sukni,  i^a^  (x  bafiii"  imiy 
niif  ben  8ci&  fneijcit  iinrb,  cin  Mleibiiiiij>?ftit(!  crfiipcnt  iińrb. 
Drugi  na  szańc  szczęście  i  wszystko  wysadzi,  jedno  to 
jego,  co  na  grzbiecie  a  na  szyi  zostanie.  Bej.  Zw.  158 
b.  nne  er  gcM  llllb  ftcW.  Co  w  brzuchu,  nilu  nie  widzi, 
co  na  grzbiecie,  na  to  wszyscy  oko  mają.  Dwór.  E  5. 
jak  cię  widzą,  tak  cie  piszą.  —  Grzbiet  =  tył,  plecy,  bie 
(liiiterc ,  Sette ,  ber  Diiiifeit.  Jeśli  z  nieba  nam  co  użyczono 
Dobrego,  na  grzbiet  ono  Nie  bacząc  zarziicamy.  Byb. 
Geśl.  D.  b.  nnr  luerfeii-J  tiiiter  3?iict'i  '  Śmierć  z  swym  de- 
kretem,  U  młodych  ludzi  chadza,  i  stawa  za  grzbietem, 
U  starych  zaś  przed  wzrokiem  bywa.  Kulig.  Her.  284. — 
Grzbiet  mu  trzyma.  Rys.  Ad.  G7.  tergum  lueliir,  er  lialt 
ilim  ben  3{iic!cn,  ^alt  ibm  bie  Siaiige,  (cf.  plecy).  Nic 
spodziewałem  się  po  jego  przyjaźni,  aby  on  miał  grzbiet 
trzymać  głównym  moim  nieprzyjaciołom.  Ossol.  Boh.  149. 
Wstręt  Turkom  dali  Węgrzy,  którym  Montekukuli  grzbiet 
trzymał.  Klok.  Tiirk.  210."  Grzbiet  opatruję  ,  waruję , 
uzbrajam ,  tergoro.  Cn.  Th.  bcil  3iiiCiC!i  ycrfelieii.  —  Musieli 
się  na  dysputacye  gotować  prywatne  i  publiczne,  chcieli 
-li  im  grzbiet  dzierżeć.  Birk.  Dom.  15.  nie  ustępować, 
nie  ulegać ,  utrzymywać  się ,  odpierać  ,  fi4)  1'eŁaiipten , 
nii^t  mett^eit.  —  Na  słowo:  'jam    jestl    grzbietem    wstecz 


bieżą,  I  tak  na  pował  po  ziemi  leżą.  Miask.  Byt.  86. 
(tył  podali).  Fig.  Grzbiet  rzeczy  nie  żyjących,  tył,  tylec, 
ber  Siictcii  nu  IcWofeu  Siugen.  Grzbiet  fiożowy,  tylec  (Yind. 
noshni  herbet,  telabez,  telab).  Książka  z  napisem  zło- 
tym na  grzbiecie.  Cn.  Th.  —  §.  Część  ta ,  którą  co  dźwi- 
gają, ber  3!ii(!eu,  ber  JJntfeu.  Aby"  byli  powolni,  trzeba 
na  ich  grzbiecie  jeździć.  Teat.  44,  9.  (osiodłać,  opano- 
wać, ojarzmić  ich).  Slov.  Prov.  Wśc  si  wzal  na  chrbet, 
neż  unesf  móźeś ;  (na  kark  ,  na  barki).  Król  August  w 
most  obwarowany  Ujął  grzbiet  Wiślny  niepohamowany. 
lirach.  W.  452.  W  Afryce  góry  glówniejsze  od  nie- 
których pisarzów  grzbietem  świata  zwane.  Staś.  Buff. 
109.  (wierzch).  (Grzbiet  jesiotra,  wvza.  Boss.  óa.ihiKi). 
GRZBIETOWY,  a,  e,  Boh.  hrbetowy,"  hibetnj,  (hrbitow 
cmentarz);  Sorab.  i.  kribetne;  Carii.  herbtęn,  herbtove ; 
Boss.  xpeÓTOBuii,  cnnuHufi,  (Buss.  xpeóeTHuii  pacierzo- 
wy), od  grzbietu,  3iu[fcn=,  3?iitf=.  Grzbietowa  kość  zło- 
żona  jest  z  wielu  kostek  pacierzami  zwanych.    Kluk.  Zw. 

1,  47.  ber  Siicfgratt  ,  (Yind.  herblauz,  herbtenja,  berb- 
tishe).  Dsvanaście  śrzednich  pacierzów  grzbietowemi  zo- 
wią.  Krup.  1,  102.  —  Dworzanin  po  Lubelskim  żarto- 
wny  ratuszu  Przechodził  sie  wśrzód  lata  w  grzbietowym 
kontuszu.  Pot.  Jow.  176.  t.  j.  z  grzbietów  lisicli,  z 
krzyżaków,    >jpu  >lreut!fuc())'eu. 

Pochodź,  pochrzept  ,  pochrzepciina  ;  ob.  Garb. 
GRZEBEŁKO,  a,  n.,  demin.  nom.  grzebło ,  tiiv  litriegelśeu, 
eiu  flciiier  Stricgel.  Grzebcłko  mu  dać  w^  rączkę,  ubę- 
dzie mu  pieszczot.  Falib.  Dis.  J  5.  (niech  stajni  pilnuje). 
GRZEBIE  ob.  Grześć.  GRZEBIELEC  ob.  Grzebło.  GRŻE- 
BIELUCHA,  GRZEBIOLUCHA ,  y,  I,  GRZEBIELUSZKA , 
i ,  2.  demin.  ,  jaskółka  brzegówka ,  która  tylko  po 
brzegach  rzek  przesiada.  Ład.  Hst.  N.  52.  Grzobie- 
lucha  ,  hiruiido  riparia ,  gatunek  mniejszej  jaskółki, 
koloru  popielatego,  Z  gardzielem  i  brzuchem  białym. 
Zool.  Artc.  251.  Jaskółki,  które  sie  lega  «•  skałach  al- 
bo górach  przykrych,  zowią  grzebiolucliy.  Sieiin.  298. 
Spić:..  131.;  Boss.  crpnyKT,,  (cf.  strzyżyk);  bie  Ufericl)llinll>c. 
GRZEBIEŃ  ,  ia ,  m.,  Boh.  et  Slov.  hfeben ;  Hung.  gere- 
ben ,  gereblye ;  Croat.  greben  ,  chesely,  cheshci,  (cf.  cze- 
sać ;  Croat.  grebenim ,  cliessera  ;  flung.  gerebellek) :  So- 
rab. 1.  Iźeszak,  cżeszak  ;  Sorab.  ll.  zeszak;  Siar.  greben, 
cseshalj;  Bosn.  cescjagl,  grebeni,  (2.  Bosn.  et  Dal.  gre- 
beni=  spiczasta  skała,  scopulus);  Bag.  cescjiigl,  (Rag. 
grebglje,  zubaccja,  grebuglja  rastruin  grabie;  greben 
scopulus);  Yind.  glounik,  glaunik,  (greben,  grabie  >  gra- 
bie; Yind.  grebien ;  Cum.  greben  spina;  Yind.  grebien, 
grebenize  traduces  łozy  winne  do  przesadzenia) ;  Carn. 
grebenik ,  glavnik ,  (grebenesh  =  kraty  żelazne,  spust); 
Boss.  rpcócub ,  rpciJeiJiOKTi ,  rpcóeuKa,  rpeOcHO'iKa;  EccI. 
leca.io,  rpeóent;  ber  Samm.  Grzebienie  do  ^czesania 
włosów    bywają    bukszpanowe ,    bzowe ,    eto.  Kluk.    Boś!. 

2 ,  139.  ber  Śnmiu  yim  Sdiumeu.  Łysemu  nie  słu- 
ży grzebień.  Birk.  E.rorb.  E  4  b.  Włos  kawalerski  cze- 
sał grzebieniami.  Bard:-.  Trag.  155.,  Hul.  Ow.  87.  Grzebień 
rogowy  Boss.  poroBiu;^.  Włosy  w  górę  przypiąć  grze- 
bieniem. Teat.  19.  c,  5.  §.  Grzebień  do  czesania  lnu 
i  t.  d.  Przędz.   16.,  ob.  Grępla.  bie  .ftedicl ;   Cani.  greben, 


GRZEBIENIARZ  -  GRZEBIENO W ATY. 


GRZEBIEŃ  NIK  -  GRZECH. 


14? 


aliel,  ahla ;  Yind.  grehien,  greben  ,  dersei,  derei;  Croat. 
greben,  jahlya ;  Hting.  gereben,  hebel;  Soi-ab.  2.  ho- 
chliza;  Boh.  wochle ;  Ross.  MbiKanima ,  MMKaHKa.  Grze- 
bień u  smuklerza  jest  dębowy  do  prostowania  osnowy. 
Magier.  Mshr.  g.  Narzędzie  katowskie,  eilt  Wartcrillftni' 
llicnt.  Bicze,  osęki,  piłki,  grzebienie,  pale  i  inne  do 
męczenia  naczynia.  Sk.  Zyw.  1,13.  §■  W  młynie  grze- 
bień żelazny,  kolo  z  zębami.  Solsk.  Arcii.  102.  bay  Sailiili' 
rab  in  ber  3)!ul)lf.  —  §.  2)  Mięsistosć  wyrastająca  na 
głowie  u  koguta.  Zool.  Nar.  72.  ^a^nciifnmm ,  ber  Samm. 
Kogut  ma  mieć  grzebień  na  głowie  czerwony-  Haur.  Sk. 
118  ;  {Sorab.  2.  greben;  Carn.  grebęnz,  greben;  Yind. 
petelinou  graben,  greben). —  Fig.  Ir.  Grzebień  podnieść  = 
pysznym  a  nadętym  być ,  erigere  crisfas.  Mac:.,  fcill  .Ctaupt 
cmpprbcbcii,  ftolj  mcrbcil.  Niewdzięcznik  teraz  jeszcze  tym 
więcej  podnosi  grzebienie.  Pot.  Arg.  11.  Skoro  przy- 
szedł do  siły  czub  mu  zaraz  i  grzebień  wyrastał,  ib.  348,  — 
§.  Grzebień  na  dachw  dla  wyjścia  dymu.  Torz.  Szk.  ii. 
kurek,  kaptur,  eiiie  5(rt  ©d^ornftciiifnppcu.  —  §•  Grzebień 
podszyjny  u  kura  ,  broda  ,  podgardłek  ,  palea.  Mocz.  ba>3 
$almciilar|.id)cii,  ber  ^a^iieiitntrt.  §.  Anut.  Grzebieniem  ku- 
ra nazyv\aja  wyniesienie  na  niższej  kanału  korzeniowego 
stronie,  wewnątrz  kości  sitowatej.  Kntp.  2,  158-44., 
Kirch.  99.  ber  $a^nenfamm ,  ber  imueiibiijc  gortfn^  beś 
fietnoniiiijen  23eine^.  §.  3)  Grzebień,  pław  morski,  bte 
et.  Srtfott^iniifi^cl '  tiic  iDte  eitt  Ślmiim  aiić-fielit,  ZJosn.  gavun. 
GRZEBIENIARZ,  a,  m.,  narzędzie  do  schowania  grzebie- 
ni, baś  łTnmmfiitter.  Podatek  ten  płacą  od  rękawic, 
pończoch,  grzebieniarzów ,  kapeluszów.  Yol.  Leg.  4,  80. 
§.  Grzebieniarz,  grzebiennik ;  Boh.  hiebenar;  Croat.  gre- 
benar ,  choszravecz,  cheslar;  //««(/.  gerebcilo ;  Slav.  gre- 
benar,  cseshljar;  Ross.  rpeóeHOHHiiht ,  rpeócHUiiiK^B ;  rze- 
mieślnik, który  grzebienie  robi,  ber  Śnmmnrijer.  Rogi  by- 
dlęce udmiękczone  wyrabiają  grzebieniarzo.  Kluk.  Zw.  1, 
259.  Iglarze ,  grzebiennicy.  Vol.  Leg.  5,  592.  W  rodź. 
żeiisk.  GRZEBIEŃIARKA ,  bie  MlnmmaĄerinn ,  Boh.  hi-ebe- 
narka;  Croat.  grebenaricza ,  cheszravka;  Hung.  gerebelo- 
ne.  GRZEBIENIAHSKI,  a,  ie,  od  grzebieniarza ,  )ilamma' 
d)er  =  ,  Boh.  hrebcnarsky.  Grzebieniarskie  rzemiosło' 
GRZEBIENIARSTWO,  a,  n.,  bte  Slanimiiiarf)crei) ,  Buk.  hre- 
benarstwj.  GRZEBIENEK,  enka ,  m.,  GliZEBlOiNEK, 
onka  ,  «ł.,  GRZEBYSZCZEK,  yszczka,  m.,  dem.,  ctit  flei= 
ner  Samm,  Boh.  hfebvnek;  Ross.  rpeóeuiOKŁ,  rpeócHKa, 
rpeóeHOMKa.  GRZEBIENIEG,  ńca,  m,  GMZEBIENICA,  y, 
i.,  Cijnosorus  Linn.  ber  Scr('Cl ,  rodzaj  Irawy.  Kluk.  Dykc. 
1,  177.  Hoss.  Ke|iBa.ib  rpasa.  Grzcbienica  grzebieniasta, 
cristala.  Juiulz.  124.  ber  ?frtbclfcr('el ,  oi.  Czeclirzyca  ;  Rag. 
occscglikka;  Ross.  4ni;aa  neipyiuua.  GRZEB1EM.\STY, 
GRZEBIENISTY,  a,  e,  o  grzebieniu,  z  grzebieniem, 
mit  eiiicm  Stainme  oerfclten;  Boh.  hfubonaty;  Yind.  grebe- 
nasl,  grabenast,  kopash ,  pernizhast,  kukinast;  (Bosn.  et 
Rag.  grebonit  scopulosus);  Ross.  rpcfieiiiunuil.  Kogut 
grzebieniasty.  Prz.ijb.  Mdl.  220.  Kur  stróż  grzcbieuisty. 
Croch.  W,  32.  Ptak  grzebienisty.  Olw.  Ow.  l'37.  (iUZE- 
BiENIOWY  ,  a  ,  e ,  od  grzebienia ,  Ross.  rpcóoiicinuH ; 
Samm  = .  Grzebieniowe  zebv.  Ld.  Ccwy  crzebicniowe.  Solsk. 
Arch.  102.  GRZEBIENOWATY ,  a ,  e  ,  na  kształt  grzebienia, 


mic  eiii  Samm ,  Eccl.  rpeócHHOBtuHbul.  GRZEBIENNIK , 
a,  rn.,  grzebieniarz,  ber  SaminmatlKr.  GRZEBŁO,  a,  n., 
GRZERIELEC,  Ica ,  m.,  Boh.  hrbelec,  hrbelce,  hrbyl- 
ko ;  Slov.  hrbelec,  pośkrobae,  śtrafadlo,  ćesadlo ;  So- 
rab. 2.  schropa,  selirofa,  konske  drapadwo ,  drapa- 
dlicżko;  Yind.  strugalu  ,  keta,  konjska  shzbet,  sherbalu, 
zhesalu;  Slav.  cseshagia ;  Croat.  chć^zalo;  Bosn.  et  Rag. 
cessallo;  Ross.  cKpefiiiima ,  (rpeó.io,  rpeóoKt  slrychulec, 
wiosło) ;  szropa ,  grzebień  do  czesania  koni ,  czyli  da 
cudzenia,  zgrzebło,  ber  ©tricijel.  Grzebło,  cudzidło, 
drapaczka,  szropa.  D^Uit.  S.  437.  Nalazł  dyabeł  grze- 
bło. Rys.  Ad.  46.  (ma  teraz  czem  dokuczać,  doskwierać, 
dopiekać).  —  §.  W  hutach ,  żeby  kopyto  doskonalszą 
mi£^lo  figurę  ,  aby  jego  węgieł  był  znaczniejszy,  przecią- 
gają przez  brozdę  kosior  drewniany  trzygraniasty,  grze- 
bło zwany.  Os.  Rud.  106.  (Boh.  hi-eblo  riitrum);  ożog 
huciany,  etii  brei)cttiiicr  SĄiirftod  in  iim  ®c()mel3^ńtten. 
GRZEBYSZCZEK,  GRZEBYK  ob.  Grzebienek ,  (cf.  zgrze- 
ble ,  grepla  ,  grabie  ,  grześć). 
GRZECH,  u,  m.,  Boh.  et  Slov.  brjch;  Sorab.  2.  grech ; 
Sorab.  1.  brech,  rech,  rjch,  brjch,  riech;  Croat.  greh  ,  pre- 
greska,  fallinga ;  Dal.  greska ,  szagreha ;  Yind.  grieh, 
pregreha,  pregreshk ;  Carn.  gręh,  greich,  pregreha; 
Slav.  grill ;  Rag.  grjeh ,  grjehotta;  Bosn.  grjeh ,  grih, 
grjehofa;  Ross.  r\^t\-h,  (cf. /,a<.  horreo ;  Germ.  ijrniien;  cf. 
groza).  Grzech  jest  odstąpienie  od  rozumnej  a  dusznej 
woli  ,  a  za  grzechem  idzie  wstyd  i  sromota.  Sk.  Zyw.  1, 
155.  bie  ®iinbe.  Grzech,  przestąpienie  przykazania  bo- 
żego, sercem,  słowem  i  uczynkiem.  Hrbst.  Nauk.  h.  5  b.. 
Mon.  73,  331.  Wszelaka  nieprawość  grzech  jest.  Budn. 
1  Joan.  5,  17.  Te  słowa:  nie  godzi  się,  grzech,  są 
wypędzone  z  Warszawy.  Teat.  15.  c,  82.  Jakiś  skrupu- 
lat ,  wszystko  się  u  niego  nie  godzi,  grzech.  Teat.  19. 
c,  79.  Kto  czyni  grzech,  ten  ze  dyabła  jest;  bo  dyabel 
od  początku  grzeszy.  1  Leop.  1  Joan.  5,  7.  Tych  ,  któ- 
rzy takowy  grzech  płodzą ,  wodą  karać.  Glicz.  Wych.  D 
7  b.  Niepodobnać ,  kto  się  człowiekiem  urodził ,  bez 
grzechu  być.  Psalmoil.  54.  (nikt  bez  ale).  Kiedy  się  czło- 
wiek tej  kalkulaeyi  zbędzie  ,  zdaje  się  ,  jak  gdyby  grze- 
chów pozbył.  Teat.  16.  b,  49.;  Eecl.  npe^corptuieHia 
Graec.  Tioorifimntnura  praeterila  peccata.  —  Grzech  cie- 
niności  szuka;  Cn.  Ad.  276.  Grzech,  dyabła  śmiech. 
Żegl.  Ad.  82.  Grzech  dobrowolny,  karania  godny ;  grzech 
nad  wolą  odpuszczenia  godny.  Cn.  Ad.  276.  cinc  muth-- 
iinlliije  Siinbc  —  ciiie  nnnn!lfii(irlict)e  Siinbe.  {Slov.  Kaźdi 
hrich  ma  swogu  juikutu ;  cf.  każda  choroba  ma  swoje 
lekarstwo).  Grzech  nieznany,  nie  bywa  karany,  ib.  277. 
Grzech  zamyślany  smakuje,  co  popełniony  katuje,  ib.  Grze- 
chu poznanie,  z  niego  powstanie ;  grzechu  wyznanie  ,  jest 
jego  zgładzenie,  ib.  Grzechy  trzeba  strofować ,  ale  osobom 
folgować,  ib.  —  Grzech  nieczysty  =  cielesny  grzech  ,  eine 
fleifcl)licI)C  Sihibe.  Grzech  przyrodzony,  który  się  na  nas 
rodzeniem  samym  wylewa.  Sk.  Raz.  472.  bie  6r('fiinbe. 
Grzech  o  pomsię  do  nieba  wołający.  Teat.  50.  b,  7.  eine 
Iummeltt()rC!)Cnbc  Siinbe,  Sorab.  1.  nekmanstwo.  Grzech 
śmiertelny,  eine  Jobfiinbe.  Jeden  dla  swej  kochanki ,  by 
z  nią  tylko  siedział ,    I   sicdmby  na  się  grzechów  śmier- 


iU      GRZECHOCE  -  GRZECH  OT  NIK. 


GRZECHOWY-  GRZECZNOŚĆ. 


telnych  powiedziaf.  Zah.  7,  509.  Nar.  Cudzofożnica  dość 
nie  mając  na  tym,  grzech  t^rzecljem  goni.  Jabl  Ez,.  Co. 
fie  bmiit"ciitc  liiinbe  auf  Mc  niibcrc.  —  Gdy  co  prawda, 
to  nie  grzech.  Zab.  16,400.  Plącz  utrapioncmu  nie 
grzech.  Past.  Fid.  10.  Niegrzcch  indelictum.  Cn.  Th.  50-2. 
Za  niegrzech  wszystiio  poczytając,  największą  zbrodnią  wy- 
pełnić golów.  Goni.  Di.  80.  ciiie  Uiifiiiibc ,  mifdjulbige  eacijc. 
Pochodź,  grzcchowy,  grieszek,  grzesznik,  grzesznica, 
grzeszny,  grzeszyć,  bezgrzeszny;  jawnogrzesznik;  rozgrze- 
szyć, zgrzeszyć;  (Ross.  rp'fe.\0.™6eut  'grzecholubnik;  rpt- 
xo.™uiiBbiri ;  Eccl.  .iio6(irpt.\OBbiri  'grzccholubny ;  Ross. 
rpt.\ODOjiiiiira  'grzechozwodzicicl;  rptxoB04Hii4aTb  do  grze- 
chu zwodzie;  rpt.\0B04CTB0  'grzechozwodniclwo). 
GRZECHOCĘ  ob.  Grzechotać.  GRZECHOŁKA,  i,  z.,  jaskół- 
ka ,  która'  się  gnieździ  w  kratach  okien  ,  gniazdo  osobH- 
\vszvm  sposobem  sobie  buduje  z  ziemi,  w  pyszczku  nie- 
sionej ,  które  sianem  i  piórami  wyściela.  Ład.  H.  A.  52. 
W  tfCnftcririmmtOc.  (ef.  jerzyk).  GRZECHOTAĆ,  GRZEGO- 
TAĆ,  KRZEKOTAĆ,  af,  oce,  cz.  niedok.,  cf.  rzegotać , 
gruchotać,  klekotać,  flnppcni,  mit  etlier  mamx.  Boh. 
hfehlńm,  hrehcy ,  fehtam  ,  rehcy;  5/oy.  rapocy;  Sorab. '2. 
schczcrkotasch;  Croat.  skrobóchem,  skrebechera ,  sker- 
gutam  ;  Hiing.  zorgok  ,  tsergetek  ;  Vind.  ropotati ,  ropo- 
tezhem,  shkrepetati ;  C«?7i.  ropotshem  ;  /i'oss.  apeóesacaib. 
Grzegzolka  grzegoce.  Banial.  J.  4.  t.  j.  gruchawka  gru- 
cha, Me  Jiirtclauiic  trommclt.  Kokosz  krzekocze.  Dudz.  21. 
(cf.  krekorać).  §.  \Ylasne  żaby,  które  Faraona  karały, 
codzień  tu  krzekotają  przeciwko  prawdzie  chrześciańskiej; 
pojilżże  jeno  z  temi  grzegotkami  na  światło  kościoła 
ś.  Birk.  ktorb.  7.  (cf.  skrzeczeć,  krzektać,  Boh.  ki-eho- 
tam,  ki-ebocv,  krehotati;  (Jerm.  fLinrcii;  Rag.  karko- 
cchjalti).  GRZECHOTANIE,  GRZEGOTANIE,  ia,  n:,  Vind. 
ropot,  ropotanje,  kłopot,  Drti  łtlapprat,  ©cflappcr;  Sorab. 
1.  zcżerkot.  Krucy  wzbiwszy  się  z  wielkim  krzekota- 
niem,  bili  na  okręt.  Kosz.  Ci/r.  D  2.  skrzckotać.  GRZE- 
CHOTKA, KRZEKOTKA,  GHZEGOTKA,  RZEGOTKA ,  i, 
i,  gruchotka,  bic  Sflappcr ,  Buh.  chi-estaćka,  hrkawka; 
Slov.  rapotaćka;  Sorab.  2.  scbcźerkawa ;  Surab.  1.  zczer- 
kawka;  Vind.  ropotula,  ropotuliza ,  klepetula,  ropotez  , 
klopotez,  sraka,  shkrepetniza ,  shkerbliza,  bernka  ;  Cant. 
ropotula,  ropotuleza,  klepetCda;  Bosn  gnakara,  frricjaglka  ; 
Rag.  zvarcjóka ,  klepetallo;  Croat.  skrobolidka,  skrably'i- 
cza  ,  skrebetalyka.  klepelalo,  klopolccz.  skreblicza;  Hang. 
tsergettyii ;  Hoss.  rpejiyuiKa  ,  rpemOTKa,  me.ihymua ;  fuc/. 
CTp'Eii.Ai^O.  Bywają  niewesołe  czasy  owe  trzy  dni  wiel- 
kopostne, kiedy  ustają  dzwony,  a  na  icb  miejsce  odzy- 
wają się  grzegotki.  A  to  w  dzień  ś.  Grzegorza  już  się 
gotują  grzegotki.  Swad.  1,  118.  W  wielki  piątek  u  nas 
nic  nie  słychać,  prócz  niewdzięcznego  głosu  rzegotek  i 
klekotek.  'W.  Pust.  W.  231.  GVzegolka  wielkotygodnio- 
wa. Climiel.  i,  1189.  Grzegotki,  któremi  chłopcy  w 
wielki  czwartek  Judasza  wyicaniaja.  Haur.  Sk.  28(5.  Z  "rze- 
gotką  pospolicie  Rado  więc  gra  każde  dziecię.  Wprawdzie 
żeć  to  mała  rzeczka ,  Ale  głośna  rzegoteczka.  Groch.  W. 
7)12.  Wrzaskliwe  grzegotki.  Kras.  Mon.  26.  Krzekotki, 
wygniania  Judasza.  Smolr.  El.  59.  GRZECHOTNIK,  a, 
m.,  crotalus ,    rodzaj    wężów ,    mający     ogon    chrząstkami 


stawowatemi  zakończony,  który  gdy  się  rusza,  chrzestna 
kształt  grzecliotki  wydaje.  Zool.  iYnr.  200.  bic  Slappcr^ 
fd^Iiimic. 

GRZECHOWY,  GRZECHOWNY,  a.e.od  grzechu,  do  grze- 
cliu  ściągający  się,  grzeszny,  ©iiiibcil  =  .  Zmaza  grzecho- 
wa.  Groch.  W.  90.  Nadgrody  świętej  cnoty,  zapłaty 
grzecliowe.  Pot.  Aig.  225.  Niemający  kwasu  grzecho- 
wnego.  Smotr.  Ap.  loo. 

GRZECZNIE,  adrerb.  adj.  grzeczny,  §.  '1)  grzeczy ,  ku 
rzeczy,  do  rzeczy,  'czyście,  należycie,  dobrze,  Ross. 
miHHo,  (jnii5  G>'t,  0T>3  crtiiJ'  jifcrfmapig ,  jiii'  Sacfie.  Może 
grzecznie  kto  malować,  nie  będąc  malarzem.  Petr.  Et. 
99.  Konie  grzecznie  ubrane.  Warg.  Wal.  150.  Wy- 
spy te  Henryk  grzecznie  zmocnił.  Boter.  2,  86.  oppos. 
niegrzecznie ,  niegrzeczy,  nie  ku  rzeczy,  nie  do  rzeczy, 
nic  do  rzeczy;  n.  p.  Tym  sposobem  place  domów  bu- 
dowania niepożytecznie  i  niegrzecznie  do  gospodarstwa 
będą  wydzielone.  Petr.  Pul.  104.  —  §-2)  Dwornie, 
obyczajnie,  uniżenie,  boflid),  nrtii],  li^ss.  r.ia4UOio.  Ja 
mu  jak  najgrzeczniej  odpowiedziałem ,  a  on  się  ura- 
ził. /,(/.  Z  grubijanami  trzeba  się  grzecznie  obchodzić. 
Zab.  4,  157.;  Ross.  ójaronpHBtTCTBOBaTt.  GRZECZNIŚ, 
ia ,  »!.,  uniżony,  przesadzający  w  grzeczności,  ciii  gar  511 
Iiiifiicl;cr  ?3iciii'i^ ,  ciii  5loiiiplimciitcii)'c()iicibcr.  Ross.  y^TiiBeuŁ. 
Z  grzecznisiuw  albo  oflertowniczków  najpredsza  pokazuje 
się  zdrada.  Fred.  Ad.  68.  GRZECZNIUĆHNY,  a,  e,  — 
ie  adv.,  inteiis.  adj.  grzeczny,  gnr  fc6r  nrtiij.  W  zwier- 
ciedle  żona  patrzy  się  młodziuchna:  Snąć  pochlebuje , 
rzecze,  żem  grzcczniuchna.  Bratk.  O  Z  b.  *GRZECZ.\0- 
LUB1.VCY  umvsf,  unimus  generosus.  Fred.  Ad.  95.  ńbclbcil= 
fcilb.  "  •GIIZEĆZNOPOCZCIWY,  a,  e,  —  ie  adv.,  pełen 
pozornej  cnoly  i  grzeczności  ,  w\\  i)iitiid;fcit  liiib  6Drlid)fcit. 
Człowiek  grzecznopoczciwy ,  kiedy  kraść  i  zdradzać  Na- 
każe okoliczność,  zdradzi  i  okradnie.  Kras.  Sat.  21. 
GRZECZNOUPRZEJ.MY,  a,  e,  —  ie  adi>.,  z  uprzejmością 
grzeczny,  luni  ciiiiicl;iiiciibcr  3(rtiijfcit.  Francuz  grzeczno- 
uprzejmy,  świegolliwy,  gadacz.  A>rts.  W.  61.  GRZECZNOŚĆ, 
ści,  i.  'g.  Zdatuość  ku  kióręj  rzeczy,  dorzeczność,  zdolność, 
slosowność,  bic  (Vii()iijfcit,  iniujlidifcit.  Pierwszy  do  godno- 
ści stopień,  nie  wiedzieć  swojej  do  siebie  grzeczności. 
Pot.  Arg.  444.  '§.  Piękność,  krasa,  bic  6cf;i)ll^cit ,  3(r= 
tigfcit.  Znacznej  grzeczności  dama.  Tr.  t.  j.  urody.  — 
§.  Obyczajność,  .V)iiflid)feit ,  Jlrtiijfcit,  Boh.  zdworilost ; 
Carn.  pe]'lizhnost;  Vi,nd.  zbednost,  fletnost,  perludnost; 
Hoss.  4o5poHpaBie,  Bt>K.iiiBOCTb ,  Bt/KcciBO,  6.iaronpiiBt- 
T.iiiBoCTb.  npiiBkTCTBO,  yiTiiBOCTb,  crOBopiiBOCTb  Grze- 
czność i  przyjemność  jest  obyczajnością  ciała.  N.  Pam. 
18,  576.  wyrażeniem  lub  naśladowaniem  cnot  towarzy- 
skich, ib.  15,  44.  po  fr.  politesse.  Mon.  76,  421.  Grze- 
czność na  tym  ,  abyśmy  nic  nie  czynili  ani  mówili ,  tyl- 
ko co  się  innym  podobać  może,  a  to  sposobem  miłym, 
poważnym  i  dehkalnym.  Zab.  4,  143.  Grzeczność,  okra- 
sa obcowania  ludzkiego,  umie  każdemu  dogadzać.  Mon. 
a.  63,  143.  Grzeczności  powinnością  znosić  grubijań- 
slwo.  Zab.  4,  156>  Z  grubijanami  grzecznie;  bo  nie- 
grzeczność  drugiego  nie  usprawiedliwia  naszej.  Zab.  4, 
157. —  Bvł  nam  rad  bardzo,  tvsiąc  grzeczności  uczynił. 


GRZECZNY-  GRZEGZY. 


GRZĘDA- GRZEGORZ 


145 


Teal.  50.  b,  80.;  Ross.  yroTKAome  usługa,  przysługa, 
©cfdlliijfcit ,  Sluv.  ljubav.  Ross.  y4py5KiiTb  'itMi.  KOiy, 
sprzeczność  świadczyć.  GRZECZNY,  a,  e,  '§.  Do  rzeczy  bę- 
dący, stosowny  ku  rzeczy,  dorzeczny,  comme  U  faut, 
w  należytym  sianie ,  zdatny  {oppos.  niedorzeczny,  nie- 
stosowny) tauglid;,  gclioriij,  tiiditig,  kiw.  Zbudował  tam 
zamek  grzeczny,  obawiając  sie  praktyk  potajemnych. 
Doter.  82.  Hiszpanii  nie  schodzi  na  portach  grzecznych. 
ib.  4.  Tam  jest  grzeczna  forteca,  ib.  6.  Miasto  po  pra- 
wej ręce  rzeki  ma  grzeczny  przyjazd,  ib.  42.  Osadziwszy 
miasto,  przecie  jeszcze  w  pole  do  ISOOO  ludzi  grze- 
cznych ,  do  boju  godnych ,  przebrało  się.  Zołk.  Mscr. 
55.  Balicki,  acz  tiył  w-  leciech  zeszły,  ale  na  sercu 
grzeczny,  śmiały  i  meiny.  liwagn  040.  Każdemu  grze- 
cznemu każda  kraina  szczęśliwa.  I'ast.  Fid.  254.  oppos. 
niegrzeczny,  'niekrzeczny,  'nickrzeczny  =  niedorzeczny,  od 
rzeczy,  iucl)t  jut  ©acl}c  gcliórig,  mitniujlid),  imiuift.  Futiles 
causas  dicis,  nic  krzecznego  nie  powiadasz.  Marz.  Nie- 
krzeczny, 'niczemny,  małowazny,  frholiis,  nullius  mo- 
menti.  Mącz. —  *§.  Piękny,  krasny,  pozorny,  fĄihi,  (liibfcl), 
nrtiij.  Boss.  sopomin,  iiiHHbifi.  Wojsko  króla  było  ozdo- 
bne ,  konie  i  cliłopi  grzeczy,  piechota  tez  grzeczna.  Biel. 
Kr.  721.  Kio  nad  Eurypida  grzeczniejsze  tragcdye  pi- 
sał? Warg.  Wal.  95.  Nie  cieśli,  ani  kowalowi  przypi- 
sują grzeczne  budowanie  domu ;  ale  temu ,  który  kształt 
jego  wynalazł.  Pelr.  Pol.  48.  Pokojowi  Sułtańscy  grze- 
czni, na  urząd  wybrani,  aby  z  nich  żaden  szpetny  nie 
był.  Star.  Dwór.  24.  Tam  obfitość  grzecznych  ryb.  Boter. 
4.  Nie  bez  szkody  zdrosvia  swego  niebezpiecznej  Szu- 
kają przez  okrutne  rany  śmierci  grzecznej.  Olw.  Wiry. 
462.  pulchram  inorlem.  —  §.  Grzeczny,  obyczajny,  uli- 
zany,  ^iiflit^ ,  artig ,  Boh.  zdworny,  zdworily  (ob.  Dworny ; 
Rag.  dvoran,-  Slav.  Ijubazan,  uljudan ;  Vind.  zhedcn , 
fletn,  fleten ,  vludcn,  perluden  ;  Cnrn.  pcrlizhn,  saludn, 
perludn;  Boss.  npiintT.iiinbul,  ó.iaronpiiBtT.iuiibin,  Bt,K.iii- 

Bblll  ,    406pOHpaBbIl1  ,     yilTlIBblil ,      OMCCT.illlBl ,      nOK.lOHHbUl  , 

croBopMiiBbiii  ,  npiiBtTCTBeHHbifi.  Grzeczniejszym  z  za- 
granicy do  domu  wróci ,  kto  był  grzecznym  doma.  Pot., 
Arg.  9.  Pompilia  na  tych  igrzyskach  być  chciała ;  nadto 
grzeczny  Pompiliusz  razem  z  nia  poszedł.  Slns.  Nnm.  1, 
18.  Irop  complaisant.  —  Grzeczny  człek  z  niego,  trzyma 
sie  pięknie.  Gemm.  96.  Lepiej  być  mniej  grzecznym , 
a  czynić  dobrze.  Kras.  Pod.  2,  212.  Za  moich  cza- 
sów i  grzeczność  Nie  taka  jak  teraz  była,  Duma,  pot\varz 
i  wszeteczność  W  posiedzenia  nie  wciiodziła ,  A  jednak- 
że grzeczni  byli,  A  jednakże  sie  bawili.  Kras.  List.  124. 
Nie  jest  teraz  rzecz  grzeczna  modlić  się ,  a  zwłaszcza 
kiedy  nie  w  kościele.  Kras.  Pod.  2,  212.  Proszę  cie, 
jakcś  grzeczny,  uczyńże  mi  to.  Boss.  nom^kAyn ,  id;  ('itic 
bid)  l'Ci>  bciiicr  2lrtit]fcit.  —  Grzccznyś ,  żeś  to  uczynił  = 
łepskiś ,  H  (lift  ciii  Draycr  Scrl ,  bng  bu ... .  GRZEGZY  . 
g  rzeczy,  k  rzeczy,  ku  rzeczy,  do  rzeczy,  należycie ,  'czy- 
ście,  słusznie,  (cf.  gmyśli ,  gwolij ,  jur  Sadjc,  bcv  Snd)c 
cntiprcdiciib ,    paffcnb,    frf^icflid),    crUTbcrlid) ,    (ic^iuńij ,   rcd)t, 

!6rni\     Jestli   to   słuszna,    i  jestli    to   grzeczy?     /•".    Kchan. 


Jer.  m. 
dzi.   Kiok. 


Lotkomyślnym  wszystko    nie  irrzeczy    sie  wi- 


Turk. 
Stownik  Lindego  uiyd.  2. 


105.     Toby    wielkie    niekrzcczy    było. 
Tom  II 


Pelr.  Ek.  117.    O  jak  wielkie  niegrzeczy,   o  sprawa  ża- 
łosna.  Pot.  .Arg.  659.     To   jest    wielkie  niegrzeczy.  Petr. 
Pol.  98.  nbsurditns.     To  jeszcze  większe    niegrzeczy.    ib. 
SlOijcfdimacttDcit,  llnfdiitflidłfcit.     Cóżby  to  za  grzeczy,  nauk 
głębszych  szukać ,  a  języka  s\yego  zaniedbać !  Now.  Char. 
Coż  to  za  grzeczy,  aby  poganie  nie  mieli  być  zwycięże- 
ni?   Jan.   Lig.   H.  b.  jaki    to    rozum,    jaka    racya  ?    Slov. 
sweći  quadrut.     Było  co  chwalić;  wojsko  ozdobne  i  nie- 
małe było;    \yiec    konie    i  chłopi  grzeczy;     piechota   też 
grzeczna.   Boh.  Zam.  128.    Grzeczy,  grzecznie  ,  jak  przy- 
musnał,  jakby  go  wymalował.    Cn.   Th.  \i}m\,  jifllifi^. 
(iRZĘDA  ,  y,  i.,  GRZ.\DK.\,  i,  i.,  demin.    (brózda),    zagon 
brózdami  określony,  {Etgm.  rzęd),  (ciiic  3"rcI)C) ,  eitt  33cet, 
cin  @ai"tcn('ect,    Slov.  hrada;     Vmd.    grad,    greda;    Garn. 
gręda  ;   Croat.  greda  porca ;  Slav.  slog ;  Boss.  rpH4a ;  Ecd. 
r(>ovA>»c<   JitcTO    npa34iioe    bT)    cajy   MC>K4y  jepeBbmiii. 
Grzędami,    zagonami  Ross.  norpajHO,    (cf.  rzędami).    Za- 
gony drugdzie  grzędami  zowią.    Cresc.  502.     Wyglądając 
rozwinienia  się  kwiatka,  od   grzędy    do    grzędy  przecho- 
dzi.   Karp.   5,    72.    Wyszedł  do  ogrodu    między    grządki 
wonnych    ziół.    Radź.    Gant,    6,  1.    (zagonki.    Bibl.    Ud.). 
W  tym  czasie  grzędy    w  ogrodach    ryć    i  gnoić    trzeba, 
w  których   na   przyszłą     vyiosne    sadzić    zioła.    Zaw.    Gosp. 
Grzęda  kwiatowa  Boss.  UBtTHiiKi ,  UBtTHiitieK-B ,    (różowa ; 
Yind.  roshishe).     Pan  masz  dwa  miasta    i  \vsi  na  Ukrai- 
nie, a  my  tam  nie  mamy    i  grzędy.    Teat.   26,    52.    (cf. 
ani  piędzi).  —  ^.  Aliter.  Aby  pawiom  liszki  nie  szkodzi- 
ły, przeto   na  ostrowiech   albo  na  "grządziecb  między  wo- 
dami jo  osadzać.   Gresc.   .'')73.    (na  zagonach,   w  przesmy- 
kach ziemi ,  ziemicach).     |Tak  sam    Linde    poprawił  zam. 
w  kurnikach,  kojcach, — •  lecz  mylnie  ,  jestto  bo\yiem  na- 
sep  żwiru  nad  rzekami,  bCV  ,V)ai3cr ,  ber  .Ciorftcii;  po  rusku, 
hriada,  2.].  g.  Żerdź,   drąg,  baleczka  ,  ciiie  ©tniKJc;   (So- 
rab.'i.  greda;  Sorah.   i.   riada,  rada;  Groat.    greda,  tram, 
szlem;   Bosn.  greda,  cjabrun;  Dal.  greda;    Hu?ig.  geren- 
da  ;  S/ac.  greda  ,   grede,  ruda;   {Bag.  greda  <  belka);   Boss. 
cTOnKa:  ci.  Germ.  ©rciibcl,  ©riinbcl  3lPliJ.;  cf.  grządziel). 
W  szczególności  grzęda  do  siedzenia    kurom.    Dudz.    25. 
siadło,  bic  ^iilincrftaiigc ;   Cam.  gręda;   Boh.  hrada;   Yind. 
kurnjak,  kotez ;  Boss.  iiactcTb,    iiactcTKa.     Dobrze    ku- 
rowi   na  grzędzie.   Kochów.  292.     Dano    kurowi    grzędę, 
a  on  wieży  clice.  Dudn.  Apopht.  90.  Opal.  Sat.  80.  (cf.  na 
ćwierć  mu  popuścisz,  to  on  się  domyśli  na  łokieć),  g.  Fig. 
transl.    Co    do     znaczenia ,  możności ,  powagi.     Jak    ztąd 
wyjedziem  (Cezar  mówi)  złożywszy  urzędy.  Wzięci  z  ko- 
gutem Antoni  do  grzędy.    Ghrośc.  Fars.  60.    (t.  j.  głowę 
podniesie,    wzbije  się,    opanuje  wszystko).    Phras.    Kury, 
na  grzędę  ida ,  bic  ^iilmcr  fcftcii  firi) ,  ijckn  fd)lnfcn.     Kury 
z  grzędy  spędzić.  —  §.  Drążek  do  zawieszania  szat.   Wiod. 
cinc  slcibcrftaiiijc ,  ciiic  gtaiuic    iUcibcr    barauf   5ii_  liangcit. 
Grzęda     z  szatami    u  gospodarza.    Klon.     Wor.    5. ;    Ross. 
rpH4i>'a  ,  rpa40'iKa. 
GRZE(;OCĘ  ob.  Grzechotać. 

GRZEGORZ,  a,  m.,  Gregurius,  imię  męzkie,  Grześ,  ia,  wł.,  zdrbn., 
©rcgor.  Grzegorz  ś.  dziatki  z  niewoli  odkupowal  a  do 
szkoły  da  wał, _  a  ztąd  w  jego  dzień  dawają  dzieci  do 
szkoły.  Bid.  Sw.  96  6.,  {ob.    Gregoryanki,    Gregoryanek). 

19 


146 


GRZEGOTKA  -  GRZEŚ  Ć. 


GRZESIOWA  -  GRZESZNY. 


GRZEGOTKA  oh.  Grzechotka.    (^RZEGZOŁKA  ob.  Gzegżofka. 

GRZEJĘ  ob.  Grzaci.  GRZEJĄCY ,  a,  e,  part.  act.,  ciepło  ro- 
biący, tiidrmcnb,  ern'dniiciib.  Gizejace  trunki. 

GRZEJSKARR,  a,  m.,  {ob.  Grzać)  liczykriipa,  zmindak , 
skąpiec,  sknera ;  Ross.  CKpara;  Ctii  Śnicfcr.  Lecz  w  kim  umysł 
wspaniały,  już  ten  w  trosze  swojej  Więtszy  pan ,  niz 
grzejiskarb,  co    o  grosz  płacz  stroi.   Bijb.   Gejl.   C  4. 

GRZEPA,  V,  i,  drobne  kamienic  na  miałkiej  wodzie.  Magier. 
Msc.  flcincS  ©cftciiic  iii  ciitcr  Uiiticfc  (cf.  pryka).  Miasto  to 
Neptun  sam  trójzęby  Wywiódł,  spoiwszy  ślepe  w  morzu 
grzępy.  Miask.  Byt.  2,  135. 

GRZEŚ,  ia,  m.,  demin.  nom.  Grzegorz,  3iiviJC,  flciitcr  ©rC' 
gpr.  ob.  Grzesiowa. 

GRZEŚĆ,  grzebł,  grzebie,  grzebię  cz.  niedok.,  Boh.  hraba- 
ti;  Slov.  brabem;  Sorab.  2.  risch;  Sorab.  1.  ricbacź, 
breyu;  Croat.  grabati,  greszti,  grebem,  cheperlyam,  clie- 
perlyati;  Bosn.  grebsti ,  ogrebiti ;  (Yind.  grebati;  Garn. 
grebam  -  śnieg  łopatą  zrzucać;  Ross.  rpecTt,  rpecrii, 
rpe63'  grabić,  rpecTtca  usiłować  o  co,  drzeć  się  do  cze- 
go; Eccl.  rpeóy  Bec.iOMTi  remif/o,  rpeóy  ctno  grabie 
siano,  rjieóy  yaiepuiaro ,  norpeóaio  pogrzebuję) ;  cf.  gra- 
bić, grabarz,  grób:  c{,  Dan.  grave ;  Svec.  grafwa;  Grace. 
yricKthir;  Germ.  grabcn ,  fd)arrcn  im  Saiibc,  miiblcn;  gme- 
rać  w  ziemi,  n.  p.  Widzi  nadobne  dzieciątko,  A  ono  w 
piasku  grzebie,  by  małe  kurczątko.  Bej.  Wiz.  120.;  Bag. 
cepargljatti ;  Yind.  praskat,  derskati,  derkati;  Boh.  pope- 
lit  se,  (cf.  popiół).  Koń  dzielny  nogami  ziemię  grzebie. 
Crese.  525.  Chłopi  nasi  chlebodawcy,  gdy  grzebią  dla 
nas  ustawicznie  w  ziemi.  Leszcz.  Gl.  100.  Niemasz  ła- 
skawych nam  już  bogów ;  fortuna  wszystko  oślep  grze- 
bie. Bardz.  Luk.  120.  (broździ,  podkopuje,  wywraca). 
Grzebią  temu  za  uchem  cyrografy,  długi.  Bej.  Wiz.  68 
b.  (niespokojny  o  długi ,  skrobie  się  w  głowę).  Za  uchem 
mu  to  grzebie  =  frasuje  go ,  ei  QQ^t  Hm  im  ko)>U  {icnini. 
7V.  —  §.  Grześć  ■■  chować  umarłego  w  ziemię  ,  pogrze- 
bać, pochować,  fcccjratcil.  Z/os?i.  sagrebsti ,  zakopati ,  uko- 
pati ,  stavit  u  zernglju ,  zadubsti,  zaghrrinuti;  Siat',  uko- 
pati ;  C;'o«<.  pokopati ,  zakopati;  Yind.  pokopati,  podsem- 
luvati,  k'  semli  perpravit;  Rag.  vkopatti ,  zakopatti,  za- 
klopitti  ii  grób;  Eccl.  rpeóy  yMepmaro ,  norpeśaio.  Nie- 
ma kto  trupów  grześć.  Birk.  Kant.  A  4  b.  Grzebła  nie- 
wiasta męża  swego.  Warg.  Badz.  500.  Nie  hydzić  cbo- 
remi ,  nie  stronić  od  grzebienia  ciał  zmarłych.  Bzów. 
Boi.  108.  Coż  dalej  żądasz?  równa  dla  wszech  stanów 
Ziemia,  tak  grzebie  ubogich,  jak  panów.  Hor.  1,  298. 
(sobą  pokrywa ,  w  łonie  swojeni  chowa).  Dopuść  mi 
grześć  ojca  mego.  C..  Niechaj  umarli  grzebią  swe  umar- 
łe. W.  Luc.  9,  59.  (pogrzcść.  Bibl.  Gd.).  Grzebiąc  szla- 
chcica ,  co  się  starym  białym  koniem  Pieczętował ,  siła 
ksiądz  dyszkurował  o  nim.  Pot.  Jow.  108.  (na  jego  po- 
grzebie). NB.  Ze  Tobiasz,  pomimo  zakazu  Despoty  po- 
gańskiego, sekretnie  ziomków  zabitych  chował;  ztąd  ży- 
da grześć.-  coś  tajemnego  knować  (eittClt  3l'bcn  ficgrakil) 
ttwai  lieimiid)  (djmiebcii.  Kiedy  kto  co  kryjomo  robi , 
grzenic  żyda.  Pot.  Zac.  76.  Nie  darmo  to;  coś  to  tu 
jest ;  żyda  tam  jakiegoś  grzebią.  Gn.  Ad.  508.  Powiedz 
prosto ,  a  nie  grzeb'  po  próżnicy  żyda.  Pot.  Arg.  85.  Sam 


tylko  grzebie  Eumenes  żyda ,  Ze  on  winniejszy,  su- 
mnienie  go  nęka.  Pot.  Sgl.  529.  Wprzód  jednak,  niż 
się  z  jawną  rcbellią  wyda,  Chce  fortelu  pomacać,  chce 
trochę 
jak  chcesz 


Pol.    Arg.     1 72.     Wymawiaj    ty   go 
j,rzeb'  dla  niego  żydy.  Moiszt.   156.  (utaj  je- 


go w  inę).  —  *§.  Cóż  czynicie  ?  wstyd  grzebiecie.  Bardz. 
Luk.  58.  (podgrzebujecie,  wycieracie,  wytracacie,  wyko- 
rzeniacie). §.  Grześć  się  zaimk.,  być  pochowanym ,  po- 
chować się,  lH'(jra(icn  uierbcn,  fit^  bcgrnkn  laffcti.  Nakło- 
nił poddanych  ,  żeby  się  pod  kościołem  nie  grzebli.  Xiądz. 
255.  Pan  był  pochowany  obrzędem,  z  jakim  w  Pale- 
styńskiri)  kraju  Grześć  się  żydowie  miewali  w  zwyczaju. 
Odym.  Sw.  1,  K  k  O  h.  —  §  fig.  Grześć  się  do  czego, 
gramolić  się,  drapać  się,  drzeć  się,  przedzier.ić  się, 
usiłować  o  co,  luoiiad)  ringeit,  ftrcbeit,  biimrkiten.  Boss 
rpecTbca.  On  grzebłby  się  do  tego,  by  snadź  i  pod 
lodem ,  Aby  jedno  oglądać ,  co  roskoszy  płodzi.  Bej. 
Wiz.   22  b. 

Pochodź,  cf.  grób,  gruba,  grubarz,  grabarz,  grabarka, 
grabić; — grzcbielucha ;  grzebło  ,  grzebień:,  do  grzeb  ać ,  do- 
grześć;  nagrzebac  ,  nagrześć;  niegrzebny  ;■  pogrzebać ,  po- 
grześć ,  pogrzeb,  pogrzebny,  pogrzebowy;  obgrzebać;  ob- 
grześć;  odgrzebać,  odgrześć;  rozgrzebać ,  rozgrześć  wy- 
grzebać ,  wygrzeić  ;  zagrzebać  ,  zagrześć  ,  zagrzebany. 

GRZESIOWA,  y,  ż.,  żona  Grzesia  t.  j.  Grzegorza,  bc^  3ur= 
gen  gran.  Bartosowa  i  Grzesiowa  stara,  jeżdżą  na  łysa 
górę.   Teat.  28.  b,  151. 

GRZĘŚKI  ob.  Grząski. 

GRZESZEK  ,  szka ,  m.,  demin.  nom.  grzech  ,  cillC  fleiiie  ©iiilbe. 
GRZESZNICA,  y,  z.,  popełniająca  grzechy,  pełna  grze- 
chów kobieta,  bie  ©iiiibcriiiii.  Bok.  hi-jśnice;  Sorab.  2. 
greschniza ,  greschnizka ;  Sorab.  1.  rjschnica,  hrjschnica, 
reschnicźa  ;  Bag.  greseniza;  Bosn.  gressnica;  Croat.  gre- 
shnicza ;  Carn.  greshneza;  Yind.  grieshniza,  pregrieshni- 
za ;  Eccl.  r(>T.iUhiiiii|A.  Z  wielkim  strachem  przyszła  do 
pana,  bo  była  poganka,  a  wielka  grzesznica.  Bej.  Post. 
N.  1.  Pierze  kurze  godzi  się  na  poławie  ku  siedzeniu 
pani  grzesznicy.  Cresc.  585.  (cf.  gamratka  ,  duszka). 
GRZEŚZNICZY,'  a  ,  e ,  od  grzesznika  1  ©liiibcr  =  .  Groat. 
gresnichki;  Bag.  grescnicni.-  Boss.  rptuiHiniiii.  GRZE- 
SZNIK ,  a ,  m.,  Boh.  hrjśnik ;  Slov.  hrisnik ;  Sorab.  2. 
greschnik  ;  Soruh.  1.  reschnik ,  rjsclinik  ,  hrjschnik;  Croat. 
greshnik ,  gresnik;  Yind.  grieshnik,  pregrieshnik ;  Carn. 
grcishnik;  Slav.  grishnik;  Bag.  grescnik;  Bosn.  grescnik, 
grjecnik ,  grecnik;  Jloss.  rptuimiKT),  ipt.\oiBopHHKŁ ; 
popełniacz  grzechów,  pełen  grzechów,  grzeszący,  grze- 
szny człowiek ,  ber  Slillbcr.  Ja  się  obciążonym  wielkie- 
rni  grzechami  być  znam,  i  dajmy  lo,  żeś  i  ty  grzesznym 
jest ,  ale  ja  w  iększy^  grzesznik ,  bo  ja  swoje  i  cudze 
grzecliy  noszę.  Sk.  Żyw.  1,  158.  Wiele  jawnych  i  taj- 
nych grzeszników,  siedziało  z  nim.  1  Leop.  Maic.  2,  15. 
{ob.  'Jawnogrzesznik).  GRZESZMCZEK,  czka,  m.,  zdrbn. 
'^ai  <siiiiberd)eii.  Sorab.  2.  greschnizk.  GRZESZNOŚĆ, 
ści ,  ;'.,  [Boh.  hfjśnost;  Yind.  grieshnost,  greshlivost,  na 
hudu  nagnjenost,  hudobitnost);  podległość  grzeszeniu, 
skłonność  do  grzeszenia,  grzeszne  przyrodzenie,  btC 
©iiiibliaftigfeit;  cf.  bezgrzeszność.     GRZESZNY,  a,  e,  — 


GRZESZYĆ  -  ('.  R  Z  M  I  E  Ć. 


GRZMIENIE  -  G  R  Z  M  O  T  A  Ć. 


147 


ie  aiii:,  s^izeszeniu  podległy,  grzeszący,  grzecliów  peliiy, 
funbifl ,  fimb^aft.  Boh.  cl  Ślov.  hrjsny;  Sorab.  2.  groschni; 
Sorab.  i.  rjschny,  reschniwe,  lujsclmy;  5/oi'.  grishni ;  Croat. 
gressni ,  gressen ;  Hag.  grescni ;  Vind.  grieshni ,  grieshen, 
pregrieshcn  ,  griesłiliu,  pregrieshliu,  na  hudu  nagnien  ,  lui- 
dobiten  ;  Ross.  rptuiHuB  ,  rpe.\OBHUH ;  EccL  norptuiHbiH, 
(corptuiHun,  bi  KOiopoMt  mojkho  rptuiiiTb,  corp-fcuia- 
Te-ibHuH).  Mniemaciez ,  że  oni  nad  wszystkicli  innycli 
grzeszniejszemi  byli,  iź  takowe  rzeczy  ucierpieli?  W. 
Luc.  43,  2.  GRZESZYĆ,  ył,  y,  cz.  niedok.,  zgrzeszyć, 
dok.;  Boh.  hreśjti ,  lireśjm ;  Sorab.  2.  greschisch;  Sorab. 
l.reschu,  rjscbu,  lirjscliu ;  Croa/.  greshiti ,  gresiti,  gres- 
sim,  zagressujeni ;  Dal.  szagressujem ;  Bag.  grjesciti , 
sagrjesciti ,  sagrjescrvati;  Donn.  griesciti;  Vind.  griesbiti, 
greshit,  pregriesbili,  pregriesbinati,  fe  sagricsbiti,  (cf. 
Yind.  grieshati,  griesbam ,  sgreshim  desiderare,  potrze- 
bować a  nie  mieć);  Carn.  greisbiti,  greshira ,  sgresliim,- 
spezham  se  ;  Ross.  rptuiiiTL,  rpixonajaTS .  corptuiiiTb , 
corptuiaib ;  Eccl.  ^:\KOHonp6CTAni^TH ,  (cf.  Hebr.  :?Ł'"! 
rascha  peccaiil ;  Graec.  dQarT(To> ;  Lat.  reus ;  Germ.  mfeii) ; 
grzecb  popeJniać,  fiiiiPiflCll.  Kto  czyni  grzech,  ten  ze 
dyabfa  jest ,  bo  dyabeł  od  początku  grzeszy.  1  f.enp,  1 
Joun.  o,  7.  Jeszcze  lepiej  nie  grzeszyć,  niźli  pokuto- 
wać. Pol.  Arg.  445.  Dwa  kroć  grzeszy,  kto  się  grze- 
chu nie  wstydzi.  Cn.  Ad.  217.  Gdzie  grzeszących  wiele, 
trudno  karać  śmiałe,  ib.  236.  abo  :  gdzie  wielu  grzeszy; 
tam  nikt  karany  nie  będzie.  Przeslr.  115.  Gdy  występ- 
ków nie  karzą,  grzeszyłby,  ktoby  dobrze  czynił.  Psalmod. 
55.  Kiedy  pJużą  występki  i  swe  miejsce  maja.  Grze- 
szy, kto  dobrze  czyni,  jako  powiadają.  Gaw.  Stel.  507. 
Na  grzechy  się  gniewa ,  nie  na  grzeszące.  Pilch.  Sen. 
245.  (czołem  biję  osobom ,  ganię  obyczaje).  Przez  co 
kto  grzeszy,  przez  to  będzie  karan.  Pot.  Arg.  254.  Wad. 
Dan.  144.  Przez  co  kto  grzeszy,  w  tęż  miarę  Sam  po- 
tym  odbiera  karę.  Jak,  Raj.  217.  Smotr.  Ap.  141.  Grze- 
szenie Ross.  rp'bxoTBopcTBO,  płodzenie  grzechów.  —  Panie 
nie  daj  mi  zgrzeszyć:  niegodna  jesteś  takiej  matki,  jak 
ja.  Teat.  50.  b,  18.  (nie  poczytuj  mi  za  grzech).  Panie 
Boże  odpuść,  formuła  plus  solemnis.  *g.  Grzeszyć  komu. 
Kto  grzeszy  przeciwko  mnie ,  krzywdę  czyni  duszy  mo- 
jej. Ribl.  Gd.  Prov.  8,  56.  (kto  mi  zgrzeszy.  Biidn  ).  (kto 
wykracza,  występek  popełnia).  — §.  .4,'(7c'r.  Milczeć  obie- 
cuje, i  nie  zgrzeszyć  w  słowie.  Jnbf.  Tel.  40.  (nie  chy- 
bić, nie  zdradzić,  nie  wydaći.  GRZESZYSKO  ,  a,  n., 
pogardl.,  szpetny,  szkaradny,  wielki  grzech,  bdpltdjc  ^iiiil' 
be.  Swych  własnych  wielkich  a  sprośnych  grzeszysków 
i  złości  ani  widzieć  może.  W.  Rost.  W.  2,  105. 
Pochodź,  pod  stawem  Grzech. 

GRZĘZNĄĆ  ob.  Grażnąć.  —  (jRZEZY  ob.  Graz ,  greży,  gre- 
dzidło. 

GRZMIEĆ,  grzmiało,  grzmi,  bezosoh.  niedok.,  (Zagrzmieć 
dok.  q.  V.)  Roli.  lirmjti ,  hrmelo,  hrmj ,  hi-mjwati ,  hfmj- 
wa;  Slov.  hrmeli;  Sorab.  2.  sze  grimmasch,  sze  grim- 
motasch ;  Sorab.  1.  rimotzo,  rima,  szo  rima;  Yind.  ger- 
meti,  germati,  germini ,  gormi;  Garn.  germeti,  germy, 
garmy,  germim ,  grumini ,  gromim  (ob.  Gromić);  Rosn. 
garmiti,     ghermili,    ghrrimiti,    mugniti;    Rag.    garmielti , 


gromitti;  Slav.  germi;  Croal.  germeti,  gerrai;  Ross.  rpa- 
Hyib,  rpOM-B  rpeMiiTT) ;  cf.  Hebr.  Ci"  raam,  lonare, 
strepere;  cf.  Graec.  óoiit];  9fieberf.  groinmcii).  g.  i. 
Grzmi ,  gdy  piorun  chmury  przedzierający,  grzmot  robi , 
botiiicni.  Zachmurza  sie,  grzmieć  będzie.  Tej  nocv  stra- 
sznie  grzmiało.  —  Grzmi  mi  w  uszach  =  szumi  mi  w 
uszach,  có  fmifct  mir  iii  bcil  Obreil.  Grzmi  mi  we  łbie, 
w  głowie,  phys.  et  morał.  Od  guza  tego  strasznie  mu 
grzmi  w  głowie ,  c^  faiift  iliin  im  JlopfC-  §■  2.  Grzmieć 
perso7i.  neutr.,  huk  wydawać ,  biMiiicrn  ,  traicil ,  Ross.  rpc- 
Mtib,  rpejufo.  Niebo  grzmi.  P.  Kchan.  Orl.  1,  256. 
Bruki  grzmią  i  ulice  od  karoc  i  koni.  Tward.  Wł.  157. 
Tłuką  w  paiże  grzmiące  mosiądzowe,  ib.  6.  Bębny  grzmią 
i  działa.  Tward.  \Y(.  137.  Grzmiały  piersi  od  pieści. 
Bard:..  Traj.  444.  Piersi  grzmiały  z  ciężkich  razów-,  ib. 
526.  —  g.  5.  Activ.  Grzmieć,  piorunować,  '(cf.  gromić), 
grzmotu  narabiać,  bPItilcrit.  Wzbudzi  chmurę  grzmiący 
Jupiter  na  powietrzu  dżdżysta.  Tward.  \Yi.  195.  Kajus 
Cesarz  sprawił  sobie  niejakaś  machinę,  którą  niby  na  prze- 
kor grzmotom,  grzmił,  i  przeciw  piorunom  piorunował. 
PUch.  Sen.  171.' GRZMIENIE ,  ia,  n.,  Boh.  hrmenj  ;  So- 
rab. 2.  grimane ;  Sorab.  1.  rimani;  Carn.  germenje ; 
Croat.  germlyzvicza;  subst.  verb.,  grzmot,  tai  Sointcni, 
ber  5)0liiicr.  Z  pary  ziemnej  stawają  się  wiatry,  grzmienia, 
pioruny.  Zebr.  Zw.  1.  Dały  się  słyszeć  grzmienia.  1 
Leop.  E.v.  19.  Transl.  Grzmienie  w  uszu  ■■  szura,  baź 
©aufcit  iii  ben  Cliren.  Tr.  GRZMILAS  ,  a ,  m.,  miano  oga- 
rów. Kniaź..  Poez.  5,  120.  eiit  9famc  ber  Staittierhmbe , 
(5ealbbo:tner).  GRZMOCIĆ  ob.  Grzmotnąć.  GRZMOT, 
u,  m.,  Boh.  et  Slov.  hrmot,  Sorab.  2.  pogrim  ;  Sorab.  1. 
riinot ,  rimeno,  rimotano  ,  relkot;  Bosn.  garmgljavina , 
ghrrimgljavina ;  Yind.  grum ;  Croat.  germ,  germlyavicza; 
Ross.  rpoMi;  grom  ,  huk  straszny,  pospolicie  za  piorunem 
następujący.  YYyrw.  Geogr.  56.  Łoskot  wzbudzony  na 
powietrzu  z  parowania  cząstek  siarczystych,  w  atmosfe- 
rze nagle  zapalonych.  Dykc.  Med.  2,  448.  ber  Soiiiicrfimll, 
ber  Tiomicr.  Z  otracania  sie  chmur  o -chmury,  łyskawi- 
ce  i  grzmoty  pochodzą.  Otw.  Ow.  230.  Rok.  Dyab.  171. 
3omieni'ettcr,  (>^ennttcr.  Grzmot  uderza  po  grzmocie, 
błysk  razi  po  błysku.  Dmoch.  II.  251.  ein  3oiinev|(^laiJ 
lincti  beiii  ttiibciii.  Bez  grzmotu  pioruny  straszliwsze.  Pot. 
Arg.  017.  (cf  cicba  woda).  Z  takiego  grzmotu  trzaśnie 
piorun,  ib.  496.  (nie  skończy  sie  na  huku,  będzie  stuk). 
—  g.  Raluch,  łoskot,  trzask]  turkot,  grom;  @ttó\i,  1)011= 
ner.  Z  wzajemnego  między  sobą  dwu  ciał  twardych 
uderzenia,  grzmot  bywa.  "SaŁ  Probl.  61.  (cf.  trafiła  kosa 
na  kamień).  Grzmot  wojenników.  5  Leop.  Jer.  47,  5. 
(chrzęszczenie.  1  Leop.).  Grzmot  koński  usłyszeli.  /••. 
Kchan.  Orl.  1,  106.  (tę(en).  Grzmot  od  bębnów  mie- 
dzianych ,  od  trąb ,  od  ruśnic ,  od  zbrój  i  od  dział.  Zbił. 
Chrzc.  A.  2.  CŻołny  płynęły,  z  głośnym  grzmotem  wio- 
seł. Warg.  Cez.  189.  Obie  stronie  z  wielkim  grzmo- 
tem i  krzykiem  się  potkały.  Stryjk.  53.  —  g.  Transl. 
Byle  nie  zaczął  od  grzmotów  po  skórze  mojej.  Tent.  9. 
6,"  17.  (od  grzmotnienia  w  skórę,  od  plag). —  g.  Z  oczu 
jego  same  grzmoty  wyglądają  Teat.  29,  4.  (groźny,  stra- 
szny).    GRŻMOTAC,  ał,"a,  "<•:•.  niedok.,  grzmieć,    pioru- 

19- 


148 


GRZMOTLIWY  -  GRZYB. 


GRZYB. 


nować,  grzmotu,  gromu,  hałasu,  stuku  narabiać,  ioiu 
licni,  ciii  ©Ctofc  mad)Cn.  {Sorab.^.  sze  griminotasch;  Sorab. 
\.  rimot;im;  Uay.  gromiguattise).  Grzmotaj  jak  chcesz, 
przewładny  Jui)iter ,  Ja  nie  zbiednieję.  Zab.  9,  55.  Zab/. 
ob.  Grzmotnąć.  GRZMOTLIWY,  a,  e,  —  ie  adv.,  trza- 
skliwy,  loskotny,  bpiiiimib,  frac()Ciib.  Okryty  laurem  ka- 
znodziejskiej pracy.  Podniósł'  grzmotliwy  gfos  ociec  Pan- 
kracy. Kras.  Aittim.  58.  GRZMOTNĄĆ,  al,  ie,  czyń. 
jcdntl..  Grzmocić  niedoL,  z  trzaskiem  uderzyć,  gruchnąć, 
palnąć;  Yiiid.  povrezhi,  fihiu  vrezhi,  fcfmicttmib  fdjlaijcii, 
eiiicn  fddiicttmibcn  Sd^lng  ijcticii.  Podnosząc  nogę  pan 
( Igierowicz ,  ochotnie  Z  całej  sify  jak  wilka  grzmotnie, 
Z  paszczy  narobił  bigosu.  Zab.  15,  277.  Treb.  (jak  wy- 
ciął). Jak  go  posłyszycie,  Grzmoćcie  kijmi  należycie. 
Teat.  50.  c,  106.  Kiedy  u  flaszy  dno  przcźrzoczyste 
obaczył,  grzmotnął  llaszę  o  ziemię.  Ossol.  Str.  1.  er 
f[l)mcttcvte  bic  SIilfd;e  iJCflCii  bic  erbc.  Jtag.  gromignattise, 
iii  praeceps  ruere,  Liibnuti  u  tle,  lupnuti ,  hrupnuli. 
GRZMOTNY,  a,  e.  Sok.  hrmotny,  grzmotliwy,  trzaskliwy, 
bPiiricnib ,  fd)mcttcnib ,  frndjCllb.  Piorunem  grzmotnym 
mszcząc  sie  za  niebo,  rażę  hardość  tłumu.  Hul.  Ow. 
100.  'GRZMOTO WŁADNY, 'a,  e,  gromowładny,  boimenc= 
gicrciib.  Wchodzą  w  złotem  lśniąca  sale ,  Grzmotowła- 
dnemu  poświęconą.  Zab.  14,  16G"  GRZMOTOWŁADZCA 
ob.  Groniowładzca.  GRZMOTOWY,  a,  e,  od  grzmotu, 
gromu,  gromowy,  J)iiiincr=.  Sposoby  liczenia  oparzelizn 
grzmotowych.  Dykc.  Med.  2,  550.  Umarli  w  tym  samym 
położeniu ,  w  jakim  ich  zastał  cios  grzmotowy.  ib.  SoO. 
(cf.  piorun). 

Pochędz.  pod  słowem    Grom. 

'GRZONĄC  cz.  jedntL,  mocno  poruszać,  uderzyć,  grzmo- 
tnąć, hoss.  TopaxaTL,  yAn\mTb;  ftnrf  (icriilircii ,  fd)lngoii,  (oh. 
Odgrzonąć,  podgrzonąć).  Raz  dwóch  sporych  wężów 
pod  piękną  dąbrową  ^sprzęgłych ,  laską  był  grzonął,  ba- 
cidi  violaveral  ictit.  Zebr.   Ow.  04.   fcf.  grzmotnąć). 

GRZYB,  a,  lub,  u,  ?n.,  GRZYBEK,  bka,  ?«.,  demin.  Duh. 
hrib  ;  Sorab.  2.  grib  ;  Sorab.  1 .  rieb ,  rib  ;  Yind.  goba  , 
gliva  ,  (cf.  gąbka,  gebka);  [Yind.  hrih  ,  hriber  =  pagórek  , 
cf.  garb);  Slov.  huba;  Huny.  goniba;  Slaii.  gljiva ;  Croat. 
gliya  ,  herchek  ;  Do/,  klobuehacz ,  pcchurak;  tosn.  gligli- 
va,  pecjurka ,  ghrrigijak,  sargnacja;  [Hag.  hreeb,  hrek 
cuudex);  Ross.  et  Eccl.  rpnÓŁ,  rpiióoKŁ,  (cf.  garb,  Boh. 
hrb);  boletus  Linn.,  bci"  Stlj,  ma  spód  dziurkowaty; 
bedfka  zaś,  agaricus  Linn,  pod  spodem  jest  błonko- 
wata.  Jundz.  502,  et  554.  Grzyb  prawdziwy,  boviiiiis 
Linn.,  ma  trzon  gruby,  głowę  okrągłą,  mięsistą,  bru- 
natnoczerwonawą,  rośnie  w  suchych  lasach;  jest  to  je- 
den z  najużyteczniejszych  grzybów;  zażywają  go  świeże- 
go, suszonego  lub  w  maśle  chowanego;  pospólstwo 
wszędzie  go  borowikiem  zowie.  Jundz.  505.  fioss.  6opo- 
BiiKT),  KOpOBiiKt,  KopoiiiniCKt.  Grzyb  korkowy,  sube- 
rosus;  czerwony,  cinaburius;  wonny,  suaveolens;  raienio- 
iiy,  yersieolor;  czarnogłowy,  fuscus;  skórkowaty,  peren- 
nis.  Tu  należą  także :  maśluk  ,  podosowik  abo  podo- 
smnik,  siniak  abo  podbrzeźniak  lub  borowik;  siedź  abo 
chorosz ;  hu[)ka.  Ld.  W  pospolitym  używaniu  te  są 
grzyby:  kozakowie,  biele,  rydze,  posadki  albo  podsadki, 


smarze  albo  piestrznice,  olszówki,  hołubki.  Syr.  1594. 
cf.  kustrzebki ,  karpiele.  —  Jeleni  grzyb  albo  jelenia 
bedłka.  Ład.  H.  lY.  47.  cf.  prochówki,  weżówki ,  mu- 
chomory; cf.  Dok.  daubrawnjk,  daubrawnjćek,  hrjzecy, 
krzapaee ;  Yind.  ujlezhniza,  kugmak.  —  ^.  Phras. ,  di- 
cter.  ]jroverb.  Grzyby,  ryby,  łąka ,  mąka.  Wol.  (dobre 
mienie).  Powiadają,  gdy  się  grzyby  zrodzą,  chleba  ma- 
ło. Kluk.  Rośl.  5,  99.  (nie  wszystkiego  razem).  Wier- 
sze spore ,  lecz  podłe  ,  rodzą  się  jak  grzyby.  Hor.  Sat. 
141.  (obficie,  nietrzeba  błaznów,  sami  się  rodzą).  Je- 
śliś grzyb,  leżże  w  kozub.  Fred.  Ad.  65.  (tam  właściwe 
dla  ciebie  miejsce).  Skoroś  się  rodził  grzybem ,  do  ko- 
białki grzybie.  ZnbŁ  Amf.  0.  jeśliś  szewc,  patrz  swego 
kopyta,  (£d)iiftcr  Uńi  lą  bciiicin  Sciftcii.  W  Turczech  nie 
jeden  z  podłego  stanu,  w  jednym  momencie  wyrasta, 
ni  grzyb  na  wiosnę.  Kłok.  Turk.  58.  cr  [tctijt  cmpov,  iDtC 
ciii  33il5  im  rfi'H('jti^VC.  (c/'.  sporo  jak  konop'  roście).  Po- 
szedł do  łasa  na  grzyby.  Rys.  Ad.  54.  (umknął,  zwędro- 
wał,  lub  też  poszedł  z  torbą  na  dziady).  Idż  pan  na 
grzyby  z  takim  szlachcicem.  Teat.  28.  b,  76.  (kryj  się 
do  kąta,  pod  ławę).  Poślemy  Pana  Czesława  na  grzyby. 
ib.  51,  6.  Osieł  w  jedwabiu,  a  człek  w  prostej  przę- 
dzy, Arystotelów  na  grzyby  odeślą.  YVad.  Dan.  28.  (cf. 
na  dziady,  pod  płot).  Kiedy  tak  lżysz ,  nie  ma  więcej 
pardonu,  pójdziesz  na  grzyby.  ZahŁ  Dziew.  115.  iii  bie 
Silje  gc()CU,  przepadłeś. —  ^.  Grzyb  =  zgrzybialec,  starzec, 
strych,  z  urąganiem,  fpiittifd),  ciii  nltcr  śliiaftcr,  (Yind. 
gerbazh=  marszczysty) ;  Ross.  xpbHi,  iptmoBKa,  CTapuR 
xptii'b ,  ocrapoKi.  (cf.  tedyż  rówien  grzybu ,  ja  starzec 
będę  siedział  bezczynny?  Poi.  Arg.  805).  Ze  trzy  dni 
wytrwaj  stary  grzybie,  A  sama  cię  śmierć  bez  mej  po- 
mocy przydybio.  Morstl.  110.  Siedźże  tu  grzybic,  aż 
cię  dyabcł  zdybie.  Rys.  Ad.  02.  Zarzuca  ci  żonka,  że 
zębów  w  gębie  nie  masz,  żeś  grzyb  na  pół  zgniły.  Opal. 
Sat.  15.  Grzybowie  ważyli  się  namawiać  Zuzannę.  Bies. 
D.  5,  —  Femin.  Ziściły  nieba,  czegom  żądał,  Lico, 
Ziściły,  grzybeś  vvszetecznico.  Hor.  2,  280.  hniai.  ,  fis 
anus,  babsko,  ciii  iiCijd;riniuiftC'5  altcń  3Bci(i.  ob.  Grzybieć, 
zgrzybiały.  • —  §.  Nieruchawy,  nieczuły,  ciiI  Śll'C ,  cill  im(ie> 
l)iilflid;cv ,  fiiliKofcr  93fcii)d|.  Mniemał,  żeby  grzyhami  albo 
pniami  byli,  nie  żeby  który  z  nich  wyrozumieć  miał 
zdradliwe  rady  jego.  Baz.  Ust.  80.  —  g.  Grzyb  morski , 
łelhea.  Plin.  H.  N.  52,  9.  ciit  geii'iffcv  ?!)Jccrfifri) ,  holothuria, 
Ross.  KyObiuiKa ,  bic  Scclilnfc ,  ciiie  5(vt  ©djlcimiinirmcr.  — 
§.  Chirurg.  Nazwisko  to  dają  mięsiwom  gąbczastym, 
miękkawym  i  ślamowatym  czyli  ośli/;łym,  które  sie  wzno- 
szą z  głębi  rany  lub  wrzodów ,  lub  które  wyrastają  w 
otworze  zadnim ,  w  częściach  przyrodzonych  płci  obojga, 
po  społkowaniu  nieczystym.  Dijkc.  Med.  458.  cf.  dziwę 
mięso,  iinlbc'3  5Ici|d} ,  ber  £d)ummiit,  cin  friinuimiiiiatcr 
gIci)dHtii>oU'iid)i>  iii  ben  38iiiibeii;  rfcicjumrjeii;  (cf.  figi).  Czę- 
sto dzikie  mięso ,  grzybki  różne  wyrastają  na  ranach  , 
nieclicących  się  żadnym  sposobem  goić.  Krup.  5,  599. 
Gdy  cyrulik  widzi,  że  żadne  grzybki  z  rany  nie  wyra- 
stają ,  niech  ją  co  trzeci  dzień  tylko  opatrzy.  Krup.  5, 
400.  Pójdzie  wkrótce  i  miłe  zdrowie  bez  pochyby.  Bo 
mu  już  pysk    wędrowne    ukrasiły    grzyby.     Nar.    Dz.    3, 


GR  z  YBIA  -  GR  ZYTAĆ. 


G  R  Z  Y  T  A  N  I  E  -  G  R  Z  Y  \V  N  A. 


ł49 


35.  (franca,  dworska  ospa).  —  §.  Grzyb,  grzybek  =  na 
knocie  u  lamp  i  świec,  żużel;  Giaeci  et  Latini  Iranshi- 
lo  (lungus)  utunłur ,  ciir  non  et  nos?  jungi  vero  jam 
emuiicli,  ustrzyzyny.  Cii.  Tli.  ber  kciincnbe  Jbcil  bcś  l.i^d)-- 
tcv,  bic  lidimirpc,  3ioH'.  —  U'  Imiuch  czasem  w  wyż- 
szym lejku  pieca  zbierają  się  wielkie  kawały  maleryi, 
w  szkło  odmienionej,  zwane  Łjrzybami.  Os.  Bud.  111. 
^Ma^'ttblntfcn.  §.  Grzybek,  conlemptim ,  kapelusz  plaski, 
do  grzyba  podobny,  ciit  lircitcr  fladjcr  $utl).  ob.  Biret.  Of. 
Tli.  52.  —  ^.  Oca  frixa  ud  fungi  similitiidinem  diducla. 
Cn.  Tli.  ctii  (fiicrfudicu  in  @c|'tiilt  cincS  23iI)fiHn'C':>.  GRZY- 
BIA  ob.  Grzybień.  GRZYBIASTY,  a,  e,  1.  szeroki  wzgó- 
re  jako  grzyb.  Cn.  Th.  fjafdjfópfiij.  2.  Jak  grzyb  miękki, 
dziurkowaty,  ib.  fd^limmmiij,  cf.  gąbczasty,  Sorab.  \.  ribo- 
gite;  Slov.  hubaty;  Hoss.  rpiióoBaiuri ,  rpiióOBiuHbiii. 
GRZYBIEĆ,  ial,  leje  nijak,  niedok.,  zgrzybieć  dok.,  zgrzy- 
białym się  stawać,  starzeć,  alt  obcr  friinim  ifcrbcn, 
juiiimmciifdtnimrfcn.  Boss.  ojpHx.itTb.  Szukając  takiego 
męża,  nietylkoby  zestarzeć  się,  ale  i  cale  zgrzybieć  mu- 
siała. Mon.  68,  101  i.  Już  świat  grzybieje;  już  się  te 
stare  gmachy  walą.  W.  Post.  W.  15.  Kto  się  rozko- 
szami bawi,  zgrzybieje  przed  czasem.  Birk.  Zijg.  21. 
Wieku  teraźniejszego  człowiek  staje  sie  w  30  lat  zgrzy- 
białym. Zab.  5,  158.  Hal.  Ow.  55.  Pak  Fid.  7.  (GRZY- 
B1E.ŁLCHA  o6.  Grzebielucha).  GRZYBIEŃ',  ia  ,  m.,  GRZY- 
BIE.ME ,  abo  wodna  lilia.  Sienn.  11-2.  Boh.  leknjn,  łe- 
kno, iSymphaea  Linn.  bic  SccHuillC,  rośnie  w  rzekach  i 
wodach,  z  białym  i  żółtym  kwi.item ,  zażywa  się  w  le- 
karstwie Kluk.  Rośl.  2,  221.  Żółte  grzybienie  od  żół- 
tego kwiatu  rzeczone.  Syr.  775.  Hoss.  rpii6oBnnua,  Kys- 
uiiiH>iiii;ii ,  oao.ieiii ,  i;v6uuiem;H.  ?.  Grzybienie  mniej- 
sze ob.  Podbiał.  —  GriZYBlKMOWY,  a,"e,  n.  p.  Grzy- 
bieniowy  korzeń,  łolr  sprzedał  mi  miasto  pokrzyku. 
Gorn.  Dtv.  218.  £ccMiimcii  =  ;  Bob.  leknnwy.  GRZYBO- 
WATY,  a,  e,  —  o  adv.,  na  kształt  grzyba,  luljid/t,  bib 
5enal'iilid) ;  pełen  grzybów,  wyrostków,  )d,)ivammiij ,  bpII 
Sdnininime  iiiib  3lii'olin'id)ft'.  Ponaraslałe  i  grzybowate  dzią- 
sła. I'en..  Cyr.  2,  19Ó.  GRZYBÓW,  a,  m.,  okolica  je- 
dna w  Warszawie ,  eiiic  ©Cijcitb  iii  SjJaffdmii.  (Sorab.  Gri- 
bowna  ,  folwark  jeden  w  Luzacyij.  Aa  podejrzane  miej- 
sca, na  Grzybów  i  Nalewki  chodzisz.  Tcat.  1.  b,  70. 
GRZYBOWY,  GRZYUKOWY,  a,  e,  od  grzybów,  ud 
grzybków,  JBil?  = ,  edimnmm  =  .  Grzybowa  polevyka  ,  ciitc 
gdmianim  =  ((łcbiiHimmcrl  = )  fuiipc.  Sorab.  1.  ribowe;  Ross. 
rpiióiiMil.  r|)iióuiiuil.     Grzybkowy  sos.    Wol. 

GRZN.MA'Ł.\  herb;  trzy  wieże  z  otwarła  brama;  na  hełmie 
także  trzy  wieże  i  pięć  piór  strusich,  hiirop.  3,  18.  ciii 
3Ba|.ipcn.  GRZY.M1SŁ.\\V ,  h,  m.,  imię,  niby  głośny  jak 
grzmot  sławą.  Chmiel.  1,  60.  ciii  3Jamc,  S>piiiicrnil)ni. 

GRZYiMKA,  i,  i.,  Posłuszeństwo,  więzienie,  grzynika,  cie- 
mnica. Saxon.  Bej.  gatunek  wiezienia,  ctllC  3lrt  ©cfćiiupiif. 

GRZM ,  u,  m.,  zgrzyt,  głośno  zębów  do  siebie  przyciera- 
nie,  biiiS  yuiiv|'d)cii  mit  bcii  3fil'iif" ;  skrzypienie,  bnó  JUirrcii, 
baś  ©cflirrc.  Zabijać,  ])astwić  się  cieszyć  się  z  grzytu  kajdan, 
ścinać  głowy  obywatelów.  Pilch.  Sen.  83.  GRZYTAĆ,  ał, 
a,  cz.  częstoll.,  Grzytnąć  jednil.  zgrzytnąć  dok.,  zębami 
gfośno  przycierać ,    mit    bcii  3^1"ifii  fiiirfd'Cil.  Slov.  zubami 


skripim ;  Sorab.  i .  ze  zubami  kżipu ;  Ross.  CKpea;eTaTB 
3_vóaMii.  Z  wielkiej  boleści  grzytał  zębami.  —  ftg.  Bro- 
nie zgrzytały.  Otw.  Ow.  650.  chrzeszczały,  flincii.  (illZY- 
T,\ME,  ia  ,  n.,  subsl.  lerb.,  biió  Siurfitcii ,  @cfiiiljd)C,  .Hlii-- 
rcii,  C^V'fliiTC. 

GRZYWA,  y,  z'.,  Boh.  et  Slov.  hijwa;  Sorab.  1.  riba,  ri- 
wa;  Sorab.  2.  griwa ;  Yind.  griya,  griye,  gribe;  Carn., 
Croal.,  Bag.,  Bosn.  griya;  Ross.  rpiiea,  (cf.  grzebień);  bie 
iPialnif.  Aa  karku  u  niektórych  zwierząt,  n.  p.  u  konia, 
wołu,  lwa,  rośnie  włos  dłuższy  grzywą  zwany.  Zool.  Xar. 
67.  Zwierz  grzywę  abo  kosę  na  szyi  mający.  Olw.  Ow. 
625.  Targnął  mię  za  włosy,  jak  konia  za  grzywę.  Teat. 
51.  b,  53.  Grzywy  dolna  cześć  Boss.  sarpiiBOKi.  Lew 
najeżoną  grzywą  potrząsa,  kiedy  się  sroży.  /-".  Kchan. 
Jer.  220.  §.  Owi  grzywowie,  co  czupryny  w  tyle  A"o- 
szą,  przód  podgoliwszy,  jak  grzywy  kobyle.  Jeż.  Ekon.  E. 
1.  ludzie  niby  grzywiaści,  z  \\łosami  nad  karkiem,  3)iill)= 
iiCiimaniUT.  (!;BZYWACZ,  a,  m.,  (Boh.  hiiwnac  =  c«/((mia 
turgiiala  ,  daupnaeek  col.  lign.);  Cum.  griynek;  Croat. 
gerlach;  ZJa/.  grimach,  grimis;  columba  lignorum,  palum- 
bus  Klein.,  bic  .'ooljtauk ,  większy  od  pospolitego  gołębia. 
Zool.  Nar.  227.' dziki,  leśny"  gołąb'.  Ład.  H.  X. -i±  Grzy- 
\yacz,  palumbus,  bic  'Biilb  =  Jniik ,  gołąb'  leśny,  większy 
niźli  dziki  albo  domowy.  Sienn.  293.  bic  DJiiujcItaiibc. 
Krup.  5,  08.  Są  i  mniejsze  grzywacze  ,  które  prostactwo 
hukaczanii  nazywa,  hluk.  Zw.  2 ,  298.  Grzywacze  hu- 
czne. Bunial.  J.  3.  Grzywacze  huczały,  ib.  B.  4  h.  Sły- 
szysz, jak  wzdychają  trukawki,  gruchają  grzywacze.  Zab. 
12,  373.  g.  Transl  Ten  grzy\yacz  siwy,  ten  ^rzyb  stary. 
Pot.  Arg.  815.  ber  altc  łliiaftcr.  GRZYWACZY,  a,  e,  od 
grzywacza,  .'ooljtaiibcii  = .  Gniazdo  grzywacze.  §.  Koloru 
gołębiego,  colombln.  Tr.  coliiiiiluiifarluij.  GRZYWIASTY, 
a,  e,  Boh.  hrjwnaly;  Slov.  hriual\,';  Sorab.  1.  riwate; 
Croat.  grivaszt;  Bag.  griyast;  Boss.  rpiiBiUThin ;  grzywę 
mający,  z  grzywa,  iiuilniii] ,  mit  cilicr  9)JaDiiC,  l'cmaliiil. 

GRZYWNA,  y,  k,  GRZYWIENKA,  i,  £.,  zdrbn.  (Boh.  hri- 
wna  ;  Boss.  rpiiniia  teraz  10  kopijek ;  rpiiueHKa,  rpimeH- 
HiiKł ,  rpiiBuara  dziesięciokopijriik  ;  EccI.  rfiHKi>ii.^  <  iiiHac:& 
a.  funt,  b.  honorowy  aiszbant  ,  łańcuszek  srebrny  lub 
złoty);  bic  9?iavf,  ciii  Cicinidit  poii  16  l^iUli;  and)  ciitc  3{ccł|= 
miiuv5iinnijC.  Grzywna  ,  marca ,  była  waga  całkowita  pe- 
wnej liczby  granów ,  czyli  ziarn  kruszcowych.  Słowo  to 
w  Słowiańskim  dawnym  języku  znaczyło  toż  samo ,  co 
waga  we  Francyi  i  w  Niemczech,  nazwana  marco  ,  libra, 
pondo ,  na  którą  się  waży  po  mennicach  bądź  topione 
srebro  w  sztukach  ,  bądź  pieniądze  wybite  na  monetę. 
Nar.  Hst.  5,  290.  Dwojakim  tedy  sposobem  dawniej 
brała  się  grzywna;  raz  za  grzywnę  srebra:  drugi  raz  za 
grzywnę  pieniędzy.  Najpowszedniej  jednak  brano  ją  za 
grzywnę  liczalną.  ib.  293.  Pókiśmy  samych  groszy  Pol- 
skich zażywali ,  liczyliśmy  summy  na  grzywny ,  w  której 
było  48  gr.  Pragskich  ,  a  wynosiło  to  właśnie  na  grzy- 
wna srebra.  Sum.  A.  4  b.  Samo  słowo,  w  Polskim 
grzywna,  w  Czeskim,  Ruskim  do  siebie  podobne,  oka- 
zuje, że  tej  \yagi  używali  Słowianie.  Cznck.  Pr.  134. 
Grzywna  liczalną,  48  groszy,  ib.  156.  Trzy  grzywny 
Słowiańskie,  to  jest,  sześć  i  trzydzieści  szelągów.   Chełm. 


150 


GRZYWNIASTY  -  GUBERNATOR. 


GUBERNATORKA  -  GUBIENIE. 


Pr.  6.  Cztery  grzywny  Pruskie  czynią  trzydzieści  szelą- 
gów. Chefm..  Pr.  21.  Haciiujemy  w  grzywnę  Pruską  po 
dwudziestu  groszy,  z  któryeh  każdy  czyni  ośmnaście 
pieniędzy,  ib.  21.  Poena  sześć  grzywien  ,  alias  sex  scolo- 
rum.'Vol.  Leg.  1,  35.  Za  głowę  szlachcica  przedtym 
jedno  30  grzywien  płacono.  Herb.  Stat.  249.  Przed  la- 
ty trudniej  było  o  grzysvnę,  niż  teraz  o  sto  złotych. 
Goni.  D;.  114.  Czynsze  stare  wybierają,  grzywnę  na 
dwadzieścia  złotych  i  jeden  raciiując.  Star.  Hef.  169.  — 
Grzywna  soh  czyni  sześć  miarek  soh  drobnej.  Herb.  Siat. 
lOi.  Podług  ustawy  1701  r.  grzywna  ma  łotów  IG. 
Vol.  Leg.  7,  531.  W  całych  Niemczech,  i  u  nas,  sre- 
bro i  złoto  ważą  na  grzywnę  Kotońską,  która  podziela 
sie  na  16  łotów.  Jak.  Mnt.  1,  89.  W  monecie  naszej 
grzywna  Kolońska  czystego  srebra  warta  80  złotych.  Jak. 
Mat.  1,  90.  Ostr.  Pr.  Cyiv.  2,  315.  Teraźniejsze  naro- 
dy niemal  wszystkie,  grzywnę  czynią  miarą  swej  monety"*. 
\Vgruf.  (Jeogr.  431.  Grzywna  Polska  srebrna  =  4169  as- 
sów  Hollenderskich.  Łejk.  2,  101.  Grzywna  mincarska 
a  złotnicza  srebra,  złota,  uncyi  8,  a  skojcy  24,  półlocie. 
Cn.  Th.  '§  W  przykładach  biblii  grzywna  =  talent  n.  p. 
Dałeś  mi  pięć  grzywien ;  otożem  druga  pięć  urobił.  1 
Leop.  Math. 
wnie  {dual.) 


25,  20.    (talentów.    5   Leop.).     Dwie    *grzy- 

ib.  25,   22.  (dwa  talenty.    3    Leop.)    Srebra 

sto  grzywien.  1   Leop.  1   Macch.    15,  13.  (sto  talentów.  5 


Leop.).    —    '§.  Pieniądz 
grosz  ,  ciii    Stiict    @elb , 


fiieniażek  ,    pieniądze  ,    grosze  , 
ciii    et"iicfrf)Cii    ©elb";    ®c1d'.     Miły 


ojcze,  nie  godzi  się  która  grzyw ienke  chować  dla  po- 
trzeby? Urbst.  Nauk.  B.  7. —  g.  Grzywny,  jako  kara  pie- 
niężna "pena  (ob.  Penować),  ?[l(avfcn,  aVi  ©clbftrnfc.  Ma 
być  karan  na  skórze,  albo  grzywnę  ciężka,  to  jest,  dwa- 
dzieścia i  sześć  szelągów  położy.  Szczerb.  Sa.v.  352.  Stro- 
na stronic  płaci  grzywien  dwoje  czternaście.  Mon.  76, 
142.  W  kłótni  między  żydami  grzywny,  alias,  przesąd, 
nie  do  sedzieeo ,  ale  do  W.  Xiecia  należą.  Czatk.  Pr. 
94.  Sad  mię  niewinnie  grzywnami  obłożył.  Teat.  lo, 
55.  na  pieniądze  skarał ,  ciiic  ©clDftrnfe  aiiflC(]Cii.  To  trą- 
ci grzywnami  wielkiemi.  Tent.  11,105.  (wielka  kara  pie- 
niężną, workiem).  GRZYWNIASTY,  a,  e,  grzywny  przy- 
noszący, utratny,  zyskowny,  ?Dfnvfcit  ['riiujciib.  Przecież 
to  grzYwniasta  sprawa?  zapylał  burmistrz.  Mon.  76,  142. 
GRZYWNOWY,  GRZYWIElNNY,  a,  c,  od  grzywny,  do 
grzywny,  grzywny  się  tyczący,  grzywnę  ważący.  Cn.  Th. 
citic  SDi'arf  fciimcr;  5)favfcin!  ?3inrf. 
Francuzka.  Lesk.  2,   101. 


Waga 


G   U. 

'GUBERNACYA ,  yi ,  ź. ,  rządzenie  ,  rząd ,  rządy,  Mc  SRcgic= 
rimg.  W  sprawowaniu  abo  gubernacyi  poddanych,  sro- 
gość  z  wielką  słodkością  miarkował.  Wys.  Aloj.  242. 
GUBERNATOR,  a,  m. ,  i)  rządzca  imieniem  wyższego, 
wielkorządzea,  tcv  ©oiuicriicur ,  ber  nil  cincś  ntibcnt  ©tctlc 
cmcn  Sejirt'  icgicrt.  Ross.  iircjioiii,  oó-iacTeHaia-ibKiiKŁ, 
o6.iacTHUK'L ,  rpa joiia<ia.ibniiKi ,  rpajonpaBiiiejb ,  iwtcTO- 
Ha'iajibiiiiKł ,  iiaiMtcTiiHKi ;  EccI.  npaBn.ibmiiKi, ,  npaBHTCJb, 
ynpaB;iHTe;ib.     Gubernator    był  w  Prusiech  niegdyś  urząd 


najwyższy,  po  oswobodzeniu  tej"  prowincyi  z  jarzma  Krzy- 
żackiego. Kras.  Zb.  1,  340.  *2)  Jan  z  Melsztyna  dany 
był  w  młodości  za  gubernatora  Kazimierzowi  wielkiemu. 
Warg.  Cez.  praef.  C  2.  za  guwernera,  za  ochmistrza, 
©oiiBcriiciir,  ipofmciftcr.  GUBEhNATORKA,  i,  ż. ,  wielko- 
rządezyni,  bte  ©Piiiicniciirimi,  bic  cine  ^'roimij  mjicrt.  Lu- 
dwik Węgierski  matkę  swoją  Elżbietę  gubernatorką  na 
swym  miejscu  w  Polszczę  zostawiwszy,  i  wszystkę  jej 
sprawę  koronna  zleciwszy,  do  Węgier  powrócił.  Stnjjk. 
414.  ("regenlką)"  GUBERNATOROWA,  y,  ź. ,  żona  gu- 
bernatora, lio.is.  ryóepHaTopiiia ,  bcś  ©piiycniciir^  @cmal)= 
liun.  GUBERNATÓRSKI,  GUBERSKI ,  a,  ie,  od  guber- 
natora, ©omicriiciiiS  = .  Ross.  HaMtcTiiii<iii1,  HasitcTHHKOBt, 
HaMtcTHHiiecKiil.  Gubernatorski  urząd  ■■  GUBERNATOR- 
STWO, a,  ». ,  bic  ©PUiicnicnrfc^aft ,  Ross.  HajitcTHiniecTBO, 
rpa40Ha'ia.ibCTB0,  rpajonpaeiiTe.ibCTBo;  EccI.  mtcTOHaiia.ib- 
CTBO.  Nie  uszanowano  go,  i  gubernatorstwo  mu  wzięto. 
Warg.  F{adi.  349.  —  ^.  Collect.  Gubernator  z  żona ,  ber 
©oiiMriiciir  mit  fciiier  ©emaMiim.  GUBERNER,  GUBER- 
NANTKA  ob.  Guwerner.  GUBERNIUM  indecl. ,  GUBERNIA, 
ii,  z.,  kraina  pod  gubernatorem,  baś  ©Oiiycriiemciit.  GU- 
BERMALNY,  a,  e,  od  gubernii ,  ©iiliernial  ' .  Radzca  gu- 
bernialny. 
"GUBAC  się,  GUBIĆ  się,  zaimk. ,  Attollere  pallium,  ugubać 
się.  Cn.  Th.  bcii  3Jpcf  ober  Sifaiitcl  niif^cbcii,  iim  fi^  iiidit 
511  l'Cfcf)miIfieil ,  podkasać  się;  cf.  przegub,  cf.  gibać,  gibki, 
giąć.  [Yind.  gubati;  Bosn.  ghibati ,  prigibati;  Rag.  zghi- 
bati ;  Croal.  gibati ,  guzati  =  fałdow^ać ;  Yind.  et  Carn.  gu- 
ba  ;  fałd;  Carn.  gubne  =  fałdzisly). 
GUBIĆ,  ił,  i,  czyn.  ndk.,  zgubić  dok.,  {Boh.  hubiti,  hubjm; 
Sorab.  i.  zhubu  ,  zubiu ,  zubim ,  (cf.  hubene  biedny,  hu- 
benstwo  calumitas);  Yind.  sgubiti,  sgublati,  sguLlen;  Croat. 
gubiti ,  zgubili,  zgubiyam ;  Dal.  stetiti;  Rag.  gubitti ,  iz- 
gubitli;  Bosn.  gubiti,  izgubiti;  Slav.  izgubiti;  Ross.  ry- 
óiiTb,  ryó.tio,  cryóiiTb,  (cf.  niónyib.  niÓHy,  riió.iio  gi- 
nąć; EccI.  ryóiiTe.tbCTB^K) ,  ryó.iio ;  cf  Hebr.  CD  defice- 
re;  Arab....  perire);  utrącać,  tracić,  itcrltcrcil.  Dawali  znać, 
co  komu  zginęło;  bo  jeden  zgubił  pas,  drugi  rękawiczki; 
mało  ich  było ,  którzyby  w  tej  przygodzie  czego  nie  zgu- 
bili. Baz.  Hst.  59.  W  tym  dniu  fatalnym  dla  mnie,  wszyst- 
ko razem  gubię.  Tent.  44,  18.  Gubi  za  niespodziewaną 
chmurą  swa  dziewkę  kochana.  P.  Kchan.  Ort.  1,  222.  — 
ji.  Chory  febrę  gubi.  Krup.  3,  566.  t.  j.  pozbywa  się 
jej ,  er  iierlicrt  ba>3  3'Cl"'r-  §•  Zatracać,  wytracać,  niszczyć, 
5U  ©riiiibe  riducii,  i'erbcr('en,  i'criiid;tcn ,  ycrtijflcti.  Zgubi 
ciebie  bóg,  iż  nas  niewinnie  gubisz.  Sk.  Żyw.  2,  169. 
Często  człowieka  jednego  dowcip,  miliony  ludzi  gubi  al- 
bo ocala.  Staś.  Num.  1 ,  IGO.  Ufając  mocy  swej  gubili 
innych ,  Bóg  ich  osadzi ,  i  skarze  jak  winnych.  Chrośc. 
Job.  150.  Wojna  ludzi  nie  rodzi,  ale  gubi.  Birk.  Podz. 
10.  Wino  niejednego  zgubiło.  Boh.  Kom.  11,20.  Czę- 
sto gubiąc  w  wnętrznościach  płód,  i  sama  ginie.  Hul.  Ow. 
160.  Gubić  sługę  u  pana  =  czernić.  Tr.  eiiieii  nilfcbliHirjCn, 
lim  ben  Srebit  brimjeii.  GUBIĆ  się  zaimk.,  fiĄ  ycrliereii. 
Nie  podlegam  bynajmniej  tym  chęciom  szalonym  ,  Ani  się 
moja  żądza  w  projektach  nie  gubi.  Zab.  16,  191.  Wej. 
GUBIENIE,  a,  n.,  subst.  verb. ,  zgubienie,  zguba,  ba»  55er= 


GUBICIEL  -  GUMIENKO. 


GUMIENNICA  -  GUNIA. 


151 


lienn,  ber  33crlufł.  (Croat.  gublenye).  Gubi  za  chmurą 
swa  kochankę,  i  głosem  co  staje,  za  oiiem  zgubieniem 
napełnia  pola,  lasy  jej  imieniem.  P.  Kclian.  Orl.  \,  222. 
GUBICIEL,  a,  m. ,  który  co  gubi,  ber  Serlieter ;  Boh.  hubitel, 
c(.  zgubiciel;  Hoss.  Tyóme.ib. 

Pochodź,  dogubić ,  nagubid ,  poijubić ,  irygubid,  zagubić, 
niezagubiony;  zgubić,  zguba,  zgubny. 

GUBKA  ob.  Hubka,  cf.  gąbka. 

GUCZY  herb,  albo  Zytynian;  tarcza  linią  szeroką  przedzie- 
lona na  ukos,  od  prawej  ku  lewej;  po  obu  stronach  po 
róży  czerwonej.  Na  hełmie  trzy  pióra  strusie.  Kurop.  5, 
-19.  ein  aSappcn. 

1.  'GULA,  i,  i  ,  z  Łac,  żarłoczność,  bte  ©cfrdpiijfcit.  Gula, 
pani  jakaś  utratna,  a  na  wszystkim  strawna,  Bo  w  jednej 
ręce  picie  nosi,  w  drugiej  jedło,  Wszytko  je,  nie  prze- 
stając jako  ine  bydło.  Hej.  Wiz.  2G.  W  Turczech  trze- 
źwość, i  mierność  i  porządek  płuży,  A  naszym  gula,  Ba- 
chus i  Wenera  służy.  Pasik.  Dz.  109.  Tylko  Bachusa, 
gulę,  roskosz  ująć  w  wodze,  Nie  umrze  głodem  żołnierz 
i  w  Tatarskiej  drodze.  Stryjk.  Turk.  L  5.  Miara  swych 
uczy  nie  tracić  dóbr  gulą ,  Zbytkiem  szalonym ,  ani  w 
kręgle  kulą.  Slryjk.  Gon.  B  2. 

2.  GULA,  i,  z..  Guz  znaczny  z  uderzenia.  Rydel,  bic  Sciilc. 
cf.  Slov.  gulka,  pokrutka  bochenek.  'GULKA,  i,  ź.,  klo- 
cek, pieniek,  eiti  5!norrcn,  SiipHcn  Spl].  Krzesi  ogień,  i 
suche  z  wyszulcem  z  podstrzesza  prowadzi  Gulki ,  które 
zdrobiwszy  pod  kociełek  sadzi.  Zebr.  Ow.  209.  ramalia 
arida.  GUŁKA  ob.  Gołka. 

GULDYNKA ,  i ,  i,  strzelba  ,  fuzya ;  ciii  (Ed)icpjjeit)ebr ,  ciit 
3!oŁr.  Odyńca  trzeba  z  guldynki  gwintownej  albo  z  tar- 
czowej ruśnicy  dobrze  sparzyć.  Uaur.  Sk.  294.  cmi  cillCIlt 
gcjpgeneii  SJobrc. 

GULTSZLAGEB ,  GULDSZLAGER ,  a ,  m.,  z  Niem.  bcr  @olb< 
fdjićigcr,  złotarz.  —  Płatkowe  złoto  i  srebro  'gultślagiero- 
rowie  na  książeczki  biją.  Haur.  Sk.  359.  Weź  złota  czy- 
stego od  guldszlagera  kdka  taijliczek.  Sienn.  485.  GULT- 
SZLAGIEBSKl,  a,  ie,  płatkowy,  i3PlM'ct)!nijcrifcl).  Gultszla- 
gierski  fajtigoit.  ib.  575. 

GUMA ,  y,  2. ,  z  Greek.  xóufii ,  tai  ©iimmi.  Yind.  gumei, 
pilpuh,  fmola;  Ross.  ryjuiii,  Kajiejb.  Guma,  klej  roślin- 
ny wysuszony.  A^.  Ram.  6,  517.  Siiiad.  Chem.  \,  551. 
Klejkość  soku  roślinnego,  gdy  jest  bez  smaku,  i  w  wo- 
dzie rozczynić  się  nie  daje ,  gumą  się  nazywa.  Bot.  Nar. 
24.  cf.  żywica,  liposok.  ob.  Gumować. 

GUMIENCZYSKO ,  a,  n. ,  klepisko,  bojewisko.  Sekl.  Malh. 
2.  ber  ^etincitliobeii.  GUMIENKO,  a,  n.,  demin.  nom.  gu- 
mno, Rag.  gumniza;  Ross.  rjMCHUO  (=2  plesz ,  korona 
na  głowie),  ein  flcuier  Scfecimciiplati ,  ciiie  flciiic  (Edicinic- 
Na  potrzebę  sarnę  wystarczy  gumienko.  Warg.  Wal.  250. 
Patrz  kmioteczka  nędznego,  choć  każdy  dzień  robi,  Jak 
mu  bóg  ubożuchny  kącik  jego  zdobi ;  Ma  pełno  i  w  gu- 
mienku ,  w  oborze  i  skizyni,  To  wszystko  miła  cnota  z 
uprzejmości  czyni.  Papr.  Pr.  E.  b.  —  §.  Gaik  na  ptaki, 
stanowisko  ptasznika,  ber  5>Pt)Cl^cerb.  Boh.  humence;  \ind. 
titzniza,  tizhanishe,  tizlienza;  Garn.  tizhenza ;  Croat.  gay- 
ha,  gaypic/.a ,  kcrietka  ,  Ross.  tokx  ,  nTiine.iOBHa.  Gu- 
inienka    powinny    być  w  gaju  zasadzone ,    bo    gdy  je  na 


gołym  polu  zasadzą,  ptaki  rade  przelatują  i  mijają  te  na- 
prawy. Haur.  Sk.  280.  Gumienko ,  abo  nęcisko  do  ło- 
wieni*a  ptaków.  Crese.  625.  'GUMIENNICA,  y,  2.,  "g.  Kle- 
pisko. Córka  Babylońska  jako  gumiennica,  czas  młócenia 
jej.  Leop.  Jer.5i,  55.  (bojewisko.  Bibl.  Gd.  Jciinc.  CutI)). 
§.  Gumiennica,  dozorczyna  gumien  lub  gumienna,  bte 
©c[;cuiicnaiiffel)criiin.  GUMIeNNIK,  a,  wi.,  GUMIENNY,  ego, 
m.,  subst.,  dozorca  gumien,  przełożony  nad  gumnem ,  ber 
©d|Ciiiicnniiffc(icr.  {Bosn.  gumnae;  Groat.  gumnacz ;  Carn. 
skednar;  Hoss.  ryMCHmiiKŁ ;  (rycb  ry.MeHHiiKi  gęś  dzika). 
Przy  Iblwarkach  powinien  być  gumienny  przysięgły,  któ- 
ry, jeżeliby  pisać  nie  umiał,  przynajmniej  na  karbach 
wszystko  należycie  utrzymywał.  Kluk.  Rośl.  5,  226.  Ko- 
missarzowi  ekonom,  podstarości,  zgoła  aż  do  gumiennego 
każdy  opłacić  się  musi.  Kras.  Pod.  2,  52.  Urzędnik,  u- 
rzędniczka ,  gumiennicy,  pacholicy,  drą  nędznego  chłopa. 
Mun.  75,  15.  Przysięgły  gumienny  czyli  karbów nik  w 
folwarku.  Ton.  Sń.  121.  GUMIENNY,  a,  e,  od  gumna, 
Sdieiicr  =.  Boh.  humensky;  Ross.  ryMeHHuH.  GUMNO,  a, 
n. ,  (Boh.  et  Slov.  humno ;  Dal.  gumno ;  Hag.  gumno, 
guvno ;  Bosn.  et  Gani.  gumno,  guvno;  iS/oy.  arman;  Yind. 
gemnu ,  gumnii,  skeden,  parna,  pod,  stueg,  kasha,  go- 
mnu,  gumnishe,  podalajniz ;  Garn.  gumnu,  skedn;  Groat. 
sheden ;  Sorab.  1.  huno,  wuhno ,  broźna,  zitna  wuba, 
źitnicża ;  Sorab.  2.  broźna,  lla,  (gumno  =  ogród/;  Ross. 
rjMHO,  rOK-b;  \Eccl.  r^Mhiio,  2];  cf.  Germ.  Sumpf,  3(blg., 
cf.  komnata,  kailtmcr,  komora);  plac  we  śrzodku  zabu- 
dowania stodołowego,  ber  £d)ci:iiciipla^,  iDel^eit  bte  <Bi)m' 
lieii,  6d)iippcn,  gcimcii  ciiifd^liepeii.  Do  gumna  należą  sto- 
doła ,  brogi  i  styrty.  Tr.  —  g.  Pospolicie  używa  się  za 
jedno  ze  słowem  stodoła,  bic  ©d)eime,  btc  ©diciier.  Nie 
trzeba  zboża  do  gumna  zwozić ,  aż  należycie  wyschnie. 
Kluk.  Rośl.  5,  222.  Yind.  rskednjaii ,  parnati ,  sparnati. 
—  Fig.  tr.  Do  nowych  gumien  drzwi  nam  otworzono. 
Pam.  85,  478.  (nowe  drogi  dowozu).  —  Boh.  Prov.  Giź 
gest  neprjtel  za  liumny,  już  jest  nieprzyjaciel  na  'karku. 
■g.  Klepisko ,  bojewisko ,  gumno  w  stodole ,  na  którym 
młacają.  Macz.  Boh.  hunmo  area .  Gumno  młóci.  Gorn. 
Wl.  M.  b.  bic  Jctmc  iii  ber  ©d)cmte. 

GUMOWAĆ ,  ał ,  uje  ,  czyn.  ndk. ,  zgumować  dok. ,  gumą 
przyprawiać,  mit  ©iimiiii  juri^iteii ,  giiinmircii.  Tafta  gumo- 
wana. Teat.  20.  b,  65.  Yind.  gumejast.  GUMOWANIE,  ia, 
n. ,  subst.  verb. ,  baa  ©limmircn.  GUMOWY,  a ,  e ,  od  gu- 
my,  ©iimmi=.     Gumowa  w-oda. 

GUNIA,  i,  £.,  GUŃKA,  GONKA,  i,  2.,  §.  I.  przykrycie 
abo  koc  prosty,  na  obie  strony  kosmaty  abo  kudłaty, 
Amphimalla.  Macz.  cinc  grpbc  jottige  Seife,  eiiic  Jlofe.  Boh. 
haune,  (haunaty  kosmatjj;  Słov.  hune;  cf.  hunek;  (Ross. 
ryim  gałgany);  Hung.  gyekeny;  Bosn.  giign,  gugnina  ve- 
stis  vilis  rusticana,  guba ,  guberica  ;  Rag.  gugn ,  (zagu- 
gnast »  kosmaty,  gugnaviti,  zagugnastiti  =  kosmacieć);  Gro- 
at. i^unycento,  cooperulorium;  Dal.  guba;  [Carn.  faręsha, 
Janka,  jankara);  Eccl.  ryiia ;  Lat.  gausape,  gaunace,  cau- 
nace ;  Graec.  yarpóyt].  Koniczka  cudzimy,  wycieramy, 
guńkami  przyodziewamy ;  ale  tez  koniczek  musi  za  to 
skakać,  kiedy  mu  każą.  Rej.  Zw.  95.  Obmywszy  stadni- 
ka,  prześcieradłem  i  guniami  przykryć  tizeba.    Hipp.   17. 


15-2 


GUMECZKA-  GUŚLARSKI. 


GUŚLARSTWO  -  GUST. 


Bydfo  L  wierzchu  guniami  nakryć,  aho  czym  podłym.  Syr. 
980.  Co  za  naszych  ojców  była  t;iinia ,  to  teraz  kiUm, 
derha.  Dwór.  G.  4.  Od  tuzina  guniek  Gdańskicli  pstrych — 
Yol.  [.eg.  6,  155.  —  g.  2.  Suknia  gruba  z  guni.  Ross. 
ctpsiara,  (cf.  siermięga),  cin  flvp[icv  Jiittiiicr  9iO(f.  Tyześ 
to  Paskwahno  w  tej  wzgardzonej  guni!  Tward.  Pasq.  3. 
W  tak  bezecnej  guni.  Treb.  S.  M.  86.  Prześpij  się  na 
ziemi;  guńką  sie  odziej,  którą  starzy  Rzymianie  gausape 
mililare  zwali.  Star.  Rijc.  57.  C.zuhaj  wziąwszy  Ruski ,  i 
gońke  i  postoly,  drogi  się  tej  podejmuje.  Twiird.  W.  D. 
77.  Po  co  ślesz  co  rok  babo  do  Torunia?  Dobry  szary 
płaszcz,  dobra  drugiej  gunia.  Groch.  W.  414.  —  §.  3. 
transl.  Chłopstwo,  gburstwo,  czerń,  baś  gciiicitic  93aumwolt. 
Nie  tylko  miłość  w  pańskim  lagnic  się  bławacie ,  Znaj- 
dziesz ja  czasem  w  guni  i  ubogiej  chacie.  Zimor.  Siei. 
166.  Ręka  twoja  nie  na  gunie,  nie  na  chłopstwo  pija- 
ne ,  ale  na  bohatyry  sie  rodziła.  Pot.  Arg.  82.  (cf.  sier- 
mięga). GUNIECŹKA,  "i,  i.,  demin.,  ciiic  ficiiic  ^rttige 
Seic.  Przywiódł  mu  konia  białego,  gunieczka  nakrytego. 
Papr.  Ga.  '108. 

GURA,  GURKA  oh.  Góra. 

GURDZIEL,  KURDZIEL,  a,  m.,  \yrzód ,  który  sio  koniom 
na  języku  czyni.  Hipp.  i  28.  cin  ©cfd^roiir  ber  *)H'cvbc  niif 
tiCV  BilUG*^-  Gurdziel  jest  wrzód,  któi-y  się  koniom  na 
jeżyku  czyni.  Lek.  Kon.  62.  Comp.  Med.  Append.  Od 
karmi  ostrej ,  bydłu  sie  kurdziele  na  jeżyku  przydają. 
Haur.  Sk.  57.  ib.  471.  " 

'GURGOEE  należą  do  stroju  bialogłowskicgo.  Sa.i:   Tyl.  7.'? 

'GUP.MANA,  y,  i.,  suknia  z  grubego  sukna,  cin  iiviil'ev  IwAy- 
roct;  n.  p.  W  gurmanic.  Pot.  Arg.  77. 

GURT,  u,  m.,  z^Niem..  ber  @iivt,  pas.  GURTOWAĆ.  ał, 
uje,  ci//».  ndk.,  zgurtować  dok.,  opasysyać,  opasać,  giir= 
ten.  GUliTOWY,  a  ,  e  ,  od  gurtu  ,  do  gurtu  należny,  o 
pasach,  @uvt  = .  Gurtoyye  łóżko  =  na  pasach,  cin  @ni"t= 
('Cttc.   Tr. 

Pochodź,  odgnrtownć ,  rozfjurtować ,  rijngort. 

'GUS.ŁA,  y,  I,  GUSŁA,  6'.  Guseł  pi  nr.,  Doli.  kauzlo,  kau- 
zla,  kauzly,  (cf.  Boh.  hausle;  Crout.  guszlc,  guszli  =  gęśle, 
skrzypce),  czarownicze  kuglarstwo ,  .Cietcrcił ,  iilicrgfanlnfclu' 
©ailfclci).  Czary  i  gusła  w  wschodnich  krajach  panują; 
najyyięcoj  ich  żony  na  zepsowanie  płodu  jedna  drugiej 
używają.  KM.  Turk.  186.  (tdejme  zabobony  z  ręki  two- 
jej, i  gusła  albo  praktyki,  nie  będą  więcej  w  tobie.  1. 
Leop.  Mich.  5,  12.  Czarnoksiężnicy  zabobony  stroją  szepta- 
niem, gusła,  gdy  na  ból  zębów  każą  nowy  nóż  w  ścia- 
nę wbić.  Petr.  Pol.  2,  87.  Prawa  zakazują  nauk  czarno- 
księzkich,  jako  gusł  i  zabobonów.  ;7;.  Mistrzowie  gusł  i 
zabobonów.  Sgr.  495.  GUŚL.^RKA,  i,  i.,  kuglująca  cza- 
rownica, ciiiC  S(I)umi'5fiin[tlcrinii,  Doh.  cl  Slov.  kauzedlnice, 
ćarodegnice  ;  Sorab.  1.  kożlarecża  ,  kożlarcźa  ,  kul\vavyicźa, 
kodola  ;  Iioss.  KyMCCHima;  (Dusn.  et  Croal.  guslarie/a 
fidicina,  cf.  gęśle).  Guślarki  i  zaliobonnice,  niemowlętom 
impressyc  zdrowiu  szkodliwe  wzniecają.  /I/on.  72,  424. 
Gusłów  niech  sie  gospodyni  nie  ima;  lepiej  dla  niej  być 
u  guślarck  prosl'aczką.  Haur.  Sk.  65.  GUŚLARSKI,  "a, 
ie,  kuglarski,  frf)iiHir5t'ilnftlcvil*.  Boh.  et  Slov.  kauzedlnicky; 
Sorab.    1.  skuzwarski;    {Rag.  guslarski   hjncus).     O  gu- 


ślarskich  czarach ,    ludziom    na  zdrowiu  szkodzących ,    tu 
napiszemy.  Haur.  Sk.  452.     GUŚLARSTWO,  iC,'n.,  ku- 
glarstwo   czarodziejskie,    ©djmnrjfńnftlcrc^ ;    Boh.    et  Slov. 
kauzedlnictwj;  Sorab.   1.  skuzwarstwo.     GUSŁARZ ,    GU- 
ŚLARZ,  GUŚLMK,    GUSIMAN,  GUZMAN.  a,m.,  Boh.  k»u- 
zedlnik;    Sorab.  2.  goszlowar,    skuzwar ,  kufwiar,  kozlar, 
{ab  hirco ,  quod  hircus  diaholo  serviL  Frenz.    De  cultn  ca- 
pri  apud  Slavos.  v.  Hartknoch  de  feslis  veterum  Prussor.) ; 
Ross.  KYjecHiiKi),  (cf.  Doh.  hadać;  Sorab.  1.  hudak  vates; 
Boh.  hausiar  skrzypek;   Croat.  guszlar;  Bosn.  et  Rag.  gu- 
slar  pdicen;  Eccl.  rmC,M>iiiiK'L ,  KOTopwfi  iia  rycjiaxt  iirpa- 
era,  ob.  Gęśle)  =  kuglarz    czarnoksięski,  ter  ©dllimrjfiiitft' 
Icr,    ianjcitbfihiftlcl'.     Niech  się  u  ciebie  nie  znajdzie  py- 
tający się  guślnika,    czarnoksiężnik,    i  pytający   się  mar- 
twych. Dudu.  Deut.  18,  2.  (guslarz.  Bibl.  Gd.).  Ktoby  chciał 
tak  konterfetować  ludzi,  z  rozdzieraniem  gęby,  z  wyszczy- 
nieniem  jeżyka,  nie  uszedłby  też,  jedno  za  guzmana.    Ro 
wżdy  guzmanowi,  iż  to  jest  jego  rzemiosło,  takowy  spo- 
sób trefnowania  przystoi,   (iorn.  Dw.   151.     Pan  Jakób  w 
pomiellech  tylko  obermanem;  U  kmotra  i  żony,  własnym 
guzmanem.    Klon.    Wur.  00.     Ilekroć  się  pysznisz ,    tyle- 
kroć    się  stawasz  bfaznem  i  guzmanem    u  boga.     Were&z. 
Reg.  84.     GUŚLIĆ,  ił,   i,  czyn.  ndk.,    kuglować,   czaro- 
wać, bawić  się  czarami,  fcl)iimrifiinfteln ,  krcn.     Niech  zgi- 
nie, któryby  guślił  i  czarował.  Bial  Post.    121.  Boh.  kau- 
zliti ,    (okauzliti,   oćarowati  oczarować);    Sorab.   1.  koźlim, 
skuzuyu;  (Rag.  guditi,  gijsti  ugusle;  Croat.  guditi ,  gu- 
szlati  fidibus  canere;  cf.  gęśle,  cf.  gędzić).     GUSLNY,  a, 
e,  kuglarski,  od  gusł,  zabobonny,   «OCVCn  <,  3<'l'I'Cl^='  1^'^' 
glnntifcb.    Pogańskich  ludzi  guślne  obrazy.  Jan.  Lig.  C.  5. 
GUSŁOWATY,  a,  e,  —  o  adv.,  zarywający  guseł,   kuglar- 
stwa ,  ctUHi'3  fitunirifiiiiftlcrifcf).     Sposoby  te  leczenia ,    któ- 
rych baby  używają  ,  często   coś  gusłowatego  w  sobie  mają. 
Pen.   Cyr.  ^',   206.     GUSŁOWIERNY,  a,    e,  %yierzący  w 
gusła,  zabobonny,  nn  Snnticrc*^  iikiiifenb.    W  to  tylko  ^vie- 
rzyć  mogą  guslowierni.  Syr.  504. 
Pochodź,   nagiiślic,   zagiiśiic. 
GUST,  u,  m.,  z  Łac.  Fr.   W-losL,  smak,  ber  @c)dnnac!.   Rag. 
okuscjallo;  Eccl.  cvyc^,  KiKoyci.;  smak,  rozsądek  przeni- 
kający istotę  piękności ,  i  dobre  jakiej  rzeczy  ułożenie.  Mon. 
67,  600.  bie  gcrtitjfcit  bry  &>c\um  m  ©d)oncn  obcr  JpaCIidien, 
ber  @e|'d)inaif.     Guście,  sędzio  dzieł  ludzkich,    darze  nie- 
bios   drogi ,    Bez  którego  w  ozdoby    sam    dowcip    ubogi. 
Dmoch.  S:l.  /?.  1.    Ubranej   gust  wysoki  uwielbiam  w  u- 
biorze.    Hid.    Oiv.  125.     lila    dobry  gust.    Zab.  15,  140. 
Dobry    gust  w  naukach ,    przymiot  duszy,  czującej   ukon- 
tentowanie z  wyboru  myśli,  lub  sposobu  pisania,  odrazę, 
gdy  w  nim  niedoskonałość  poslrzeże.  Mon.  72,  341.    Do- 
brego gustu  ludzie.   Teat.    5.  d,  70.    Tych  wieków  sąd  o 
gustach  (plur.)  jest  zupełnie  do  dam  przeniesiony,  ih.  34. 
b,  hi  i.     Znasz  teraźniejszy  śvyiat  i  gust;    do  mody  sto- 
sować   się    należy,     żeby    uchodzić    za    ludzi     umiejących 
żyć,  i  za  "ludzi  d'u  bon  ton.  ib.  19.  fc,  7.    T\yój  gust   nie- 
trudny,   z  prawą   naturą    się  zgadza ,    Bez  yyykwintów  na 
samej  prawdzie  się  zasadza.  Jak.  Baj.  44.    O  gustach  dy- 
sputować  się  nie  godzi.  Kras.    Pod.  1,  19.     Łatwiej  jest 
uczuć,   co   jest   abo    nie  jest  w  dobrym   guście,    aniżeli 


GUSTÓW  N  ość  -  GUZ. 


GUZ  -  G  U  Z  D  R  A  Ć. 


153 


tenże  sam  gust  napisać.  Gol.  Wym.  62.  Boalemu  winna 
Francya  ten  czysty  gust,  który  od  wieku  Ludwika  XIV., 
do  tych  czas ,  zaleca  tylu  pisarzów  Francuzkich.  Teat.  Ao. 
c,  3.  Zaczyna  gust  brać  górę  ;  jednak  tu  i  owdzie  sar- 
matyzm  przebija  się.  Teat.  19.  c,  11.  (cf.  polor ,  eywili- 
zacya).  —  §.  Upodobanie ,  kochanie  się  w  czym ,  smak, 
ber  @cfd;macf,  ben  man  on  etiita^  finbet,"  ba§  ŚSo^IgcfaUcu, 
Scrgniiijcn  an  ńwai.  Uóżne  sa  w^  ludziach  gusta.  Teat. 
21,  76.  Każdy  ma  swój  gust,  swe  chęci.  Nie  jedno  nas 
wszystkich  nęci.  ib.  33,  4.  Ten  ma  gust  w  nauce ,  ten 
w  muzyce,  ten  w  polowaniu,  ten  w  gospodarstwie.  Gol. 
Wym.  62.  W  kniejach  Cefal  gust  złożył,  i  w  zwierzu 
zabitym.  Zab.  13,  578.  Druzb.  Do  rozkoszy  gust  wzią- 
łem. Hul.  Ow.  176.  I  lasy  ciemne,  gusty  w  tej  muzyce 
niiajy.  Jabi.  Tel.  21.  Położył  się  wcześnie.  Lecz  nie  mógł 
gustu  żadnearo  mieć  we  śnie.  Wad.  Dan.  141.  Potrawy 
choć  mniej  smaczne,  głodnemu  przypadają  do  gustu.  Pilch. 
Sen.  list.  128.  Bardzoś  mi  do  gustu  przypadła.  Teat. 
7.  c,  50.  Widziała  przed  sobą  ładnego  chłopca  do  gu- 
stu swego.  ib.  14.  c,  6.  Coż  to  \Vc  Pani  w  moim  dy- 
skursie nie  do  gustu?  ib.  26,  46.  Jeżeli  ten  kapelusz 
nie  w  guście  We  Panny,  to  jej  trudno  dogodzić.  Teal. 
17,  123.  Z  tej  nowiny  gust  będzie  miał  dziwny.  Bard;. 
Luk.  24.  (ukontentowanie,  radość,  uciechę).  GUSTO- 
WiNOSĆ,  ści,  z'.,  przymiot  dobrego  gustu,  btc  (Jlcgail,. 
/foj.  urednos,  ugijudnos,  ghizda.  GUSTOWNY,  a,  e,  —  ie 
adv.,  dobry  gust  wydający;  Rag.  ghijzdav,  c|ffdimatf'.iplJ. 
Gustowna  kamizelka.  Teat.  53.  d,  74.  Zawsze  on  bardzo 
gustownie  i  wspaniało  ubrany.  Teat.  17.  b,  7.  Gustownie 
ufryzowany.  Mon.  66,  282.  Suknia  gustowna.  Teat.  24. 
c,  58. 

'GUTA,  y,  2.,  Zacliwat,  sen  tak  ciężki,  że  człek  za  mar- 
twe leży;  zachwyceniem  drudzy  zowią,  niektórzy  guta. 
Sienn.   Wyki  id.  letarg),  Jpbc5|'"d)lrtf,  (Fntjiictiiiiij. 

GUWERNER,  GUWERNOR,  a,  m.,  dozorca  i  wychowywacz 
młodych  ludzi,  ochmistrz,  ciii  ©iniocnicui",  .'^pfniciftcr  juiujcr 
^'crfonen.  Przydano  mi  guwernera  grzecznego  Francuzkiego, 
jak  sam  powiadał,  Markiza.  Mon.  65,  213.  ^,.  Transl.  Już 
my  z  żoną  wyrośli  z  guwernerów.  Mon.  66,  246.  (mamy  swój 
rozum).  GUWERNANTKA,  i,  i,  ochmistrzyni,  bic  ©ou= 
sernante.  (cf.  pani  stara). 

GUWNO  ob.  Gówno. 

GUZ,  a,  m. ,  nabiegłość  na  ciele,  z  uderzenia,  abo  z  na- 
bicgłej  zepsutej  matcryi ,  fie  "SenU.  (Iliing.  gusa  =wole; 
Croat.  guza  =  fałd,  guzati  >  niarszczyćj;  Moraw,  hrbol, 
hrbolec;  Boh.  baule,  brćkn,  hljza ,  swal ;  Slov.  gomba; 
łlung.  gomb;  Sorai.  1.  wura ;  \ind.  tvur,  gumpa,  mehier; 
Garn.  mehiur,  gumpa,  bulą;  Croat.  giimb,  fuga,  funta, 
fijchka ,  gomb  ,  hcrga ;  Dal.  gucze ;  Boss.  Ba,\.iah"b ,  ate.i- 
BaKl,  Bai4Upb,  DO.UlJpb,  lUlllMHa,  (cf.  szyszka);  Ecel. 
ii«rKHi|A.  Guz  łojowaty  na  ciele,  siculoma.  Cn.  Th.  ba? 
6pc(fijcnia(^j,  bic  opcdijcfdjunrlfł.  Nabrzmiałość,  mająca  ma- 
teryą  do  łoju  lub  sadła  podobna,  nazywa  sie  guzem  ło- 
jowym, tumor  sleatoina.  Pen.  Cyr.  1,  127.  Guz  zaskór- 
ny  twardy  bez  bólu  =  kostka  martwa ,  einc  (larte  2>ru)Cii(]C' 
fdjreiilft.  Na  wole  i  martwy  guz  lekarstwo.  Sienn.  511). 
O  wolach  na  gardle,  i  indzie,  które  martwemi  guzmi  abo 
Stownik  Lindego  wyi.  ?.  Tom  II. 


kostkami  zowią.  ib.  Woda  Drużbacka  krę  i  guzy  twar- 
de zmiękcza.  Petr.  Wod.  16.  Guz  w  "gardle  przyro- 
dzony, wypukły,  jabłko,  grdyka,  ogryzek,  Sorab.  1.  ker- 
kowne  worech ,  Ger.  ber  ^Ibttmśapfel ,"  ber  tx'^U ,  ber  33ter' 
fiioten.  Szkrofuły,  to  jest,  bolączki  pod  gardłem,  zowią 
świnie  guzy,  ho  świnie  tym  wrzodem  często  niemoga. 
Uned.  134.  Są  guzy  łagodne,  czyli  proste,  znane  pod 
imieniem  gruczołów;  są  inne  zjadliwe,  istotne,  powietrz- 
ne, weneryczne,  trędowate.  Dykę.  Med.  2,  477.  Nabrzmia- 
łość mającą  w  sobie  materyą  do  papki  podobna,  nazy- 
wamy guzem  maczanym,  atheroma;  mającą  zaś  materyą 
do  przaśnego  miodu  podobną,  guzem  miodowym  melice- 
ris.  Perz.  Cyr.  126.  Guz  pulsowy,  anewysma.  nabrzmia- 
łość z  obrażonej  żyły  pulsowej  pochodząca.  Perz.  Cyr.  2, 
120.  Guz  niecierpietliwy,  (Jall.  loupe ,  nabrzmiałość  za- 
skórna  w  komórkach  tkaniny  sadlistej.  Dykc.  Med.  2,  492. 
g.  Guz  na  drzewie  =  tuber  arbcris.  Cn.  Th.  fiu  Siiorrcu  am 
iiaumc.  §.  Guz  z  pchnięcia,  uderzenia,  eine  Seiile  son 
cinem  Stoge ,  Scblage.  Drzwi  były  tak  nizkie ,  iż  łubom 
się  ledwie  nie  pół  zgiął,  wszedłem  z  guzem  na  czole. 
hras.  Pod.  2,  18.  Zwaliła  mie  kością  w  łeb,  aż  rai  guz 
nabiegł.  Teat.  22.  b,  55.  —  Metonym.  Guz,  guzy,  cięcie, 
plaga,  cios;  ból,  szkoda,  rany,  bicie,  bitwa,  Sciilcil,  S(^I5' 
gc,  Siinben,  ćĄIagcre^v  Nie  potrzebać  po  guzy  jeździć 
na  Podole.  Alb.  n.  W.  B.  w  lada  karczmie  guza  do- 
stanie. —  Pogański  synu ,  ty  widzę  guza  szukasz.  Boh. 
Kom.  1,  356.  hi  riiigft  nac^  Sdilageii,  bu  tinllil  Sd)ldijc  ha- 
ben.  Karol  V.  \vc3lc  niepotrzebnie  guza  szukał  przy  brze- 
gach Afryki.  Zab.  6,  345.  Widzę,  że  guza  szukasz,  i 
łacno  go  u  mnie  znaleźć  możesz.  Boh.  Kom.  1,  92.  Sa- 
mochcąc szukaliście  guzów.  Teat.  18.  b,  27.  Szukając 
guza,  szkaluje  i  huczy.  Kniai.  Poez.  5,  116.  Załawia, 
goni  na  guz  «  świerzbi  go  grzbiet.  Cn.  Ad.  1119.  Rad 
się  wadził;  na  guz  gonił.  Glicz.  Wych.  L  S  b.  Na  guzy 
ni  z  kim  nie  gonię.  Lecz  kto  chce  bić,  skóry  chronię. 
Ilyb.  Gejl.  B.  2,  b.  Otóż  tobie  Klimku,  Guzy  w  upo- 
minku. Bies.  Roz.  A  4.  (zarobiłeś  kijem  po  grzbiecie). 
Guza  oberwiesz ,  (doczekasz  sie).  Kto  guz  na  sobie  od- 
niesie, ten  go  w  zysku  swego  pojedynku  sam  i  nosi. 
Smolr.  Ex.  27.  Patrz,  żebym  nie  skończyła  umizgów  na 
guzie.  Zahl.  Amf.  77.  Drżę  cały,  kiedy  sobie  wspomnę  na 
guzy,  które  nas  tam  czekają.  Teat.  29,  110.  (cf.  baty).  Była 
skóra  w-  strachu ,  a  ja  strasznie  nie  lubię  guzów.  ib.  22, 
85.  Czy  to,  żeś  nieprzyjaciół  ukrócił,  toś  powinien  i 
nam  liczyć  guzy!  Bardi.  Luk.  51  Srebrny,  złoty  guz  nie 
boli.  Cn.  Ad.  763.  (od  dobrodzieja  nie  boli;  niech  łaje, 
kiedy  daje;  cf  złotogorz ,  srcbrogorz).  Pilnemu  słudze 
zawzdy  roście  guz  na  brzuchu,  a  leniwemu  na  grzbiecie. 
Rej.  Zw.  26.  albo:  Rączemu  guz  na  brzuchu  roście,  a 
leniwemu  na  grzbiecie.  Rys.  Ad.  59.  (pierwszy  ma  dobry 
byt,  drugi  weźmie  po  grzbiecici.  ^,.  Guz,  wielki  guzik 
do  zapinania  sukni ,  ein  groper  JUu'pf.  Szala  z  guzami.  Tr. 
—  Ji.  Guz,  karzeł,  ]iigui(>jczyk,  pędrak,  ber  S!uipp^  (Snirpg), 
ein  fleiuer  iDiCnfc^.  Karła  łając,  wrzeszczy:  guzie  niecno- 
tliwy!  Banial.  E  2  b.  Mały  guz,  karzeł,  zapęziały.  Cn. 
Ad.' Md.  Pot.  Jaw.  195.  —  GUZDRAĆ  się  zaimk.  ndk.. 
burdać  się,  gramolić  się,  niesporo  sic  wybierać,  jiiubcm, 

20 


154 


GUZDRALSKI  -  GUZIKOWY. 


GUZISKO  -  GWAŁCENIE. 


tńtibcln.  Iniiflfam  maism.  A  dfugoz  ty  się  tam  jeszcze  gu- 
zdrać  będziesz?  nie  uprzykrzyloć  się  jeszcze  spać?  Teat. 
1,  16.  (cl",  kustrzeć  się).  GUZDRALSKI,  subst.  m.,  gu- 
zdrający  się,  ociągający  się;  femin.  Guzdralska).  —  GU- 
ZICA^  y,  Ł,  huz'ica,"  gastrzyca,  rząp ,  hustryca ,  kuper, 
{ob.  Kustrzyca),  ber  Tm\<:\.  ber  Stetg  ber  3>Ligel.  {Bag.  gu- 
zizza;  Croał.  guzicza,  rit;  Slav.  guzica ;  Ross.  rj-SHO,  (ob. 
Hiizno  <  zadek);  Croal.  kussak;  Sorab.  1.  ptacrźa  wofku- 
bana  wopusch;  Boss.  rysna.  Guzica  kapfunka,  pólrzytek. 
Mącz.  cluiiis.  Kość  ogonowa  lub  guzica ,  leży  pod  kością 
kuprzastą.  Kryp.  i,  113.  — §  Guzica,  gżegzoJka,  cocrys. 
Cn.  Syn.  191.  Sorab.  1.  kokula,  Germ.  ber  Jiutfiif;  Boss. 
rysima,  rpacorycKa  ob.  Trzesiogonek.  GUZICZKA,  i,  i. 
deinin.,  iai  23ur5Cld;cii.  Ledźwica  u  kokoszy,  guziczka, 
duniculus.  Mącz.  GUZICZEK,  czka,  m.,  dcm.  nom.  guzik, 
guz  =  gruczolek ,  ein  f!ciiic>j  StuipWjcii ,  i)o(!crd;ctt.  Włosy 
wyrastają  z  guziczków  w  skórze  będącycli.  Zool.  Nar.  69. 
bulbilli.  Sól  z  oliwą  rozpędza  guziczki  i  każde  wzdęcie 
bolące.  Spicz.  \oo.  GUZICZKOWY,  a,  e,  od  guziczka, 
.Hiioildjen  =  $i'(terd)eii  ■-  Siiopftt)cn  ».  Boss.  sanono-niuii.  GU- 
ZICZiNY,  a,  e,  od  guzicy,  kuprowy,  Stcip  = .  Boss.  nyro- 
BOiiHbifi.  Kość  guziczna  lub  ogonowa ,  związana  jest  z 
kością  biodrową,  przez  związek  biodrokuprzasty  i  guziczny. 
Krup.  1,  10.  GUZIK,  a,  m.,  dem.  nom.  guz,  tiiic  flciiie 
93ciilc.  «.  p.  Guzik  twardy  na  palcach  nóg,  rąk,  na  po- 
deszwach ,  goździowi  podobny,  clauus.  Cn.  Th.  cf.  bro- 
dawki ,  nagniotki ,  odciski ,  ,C)iiI;iieriiiiflC ,  ?cid)borii ,  SBarjC. 
Condilus  trzpień,  oścień,  kłykieć,  guzik.  Perz.  Cyr.  1, 
149.  Boss.  uiiimeiiiKa,  cf.  szyszka;  Sorab.  2.  buglin.  Gu- 
ziki w  gardle  =  ślinne  jagody,  bic  ?Jiniibeln  im  .^nlfc.  Guzik 
abo  gałka  u  kutasów,  Eccl.  rane.iKa,  iimrKiii|.i.  Koronki 
wyszywane  w  guziki  =  gaiki ,  Snótdjeu,  ,HiU'|.ifd;cil.  Tr.  Gu- 
ziki u  sukni  do  zapinania,  Sliuipfe  am  Slcibe.  Slov.  gomba; 
Hung.  gorab;  Carn.  gumpez;  Boh.  knotljk,  knofljćek;  Yind. 
glaviza ,  knofizh ,  gumpizh,  (ob.  Knaflik),  knot',  gomp; 
Croał.  gumb;  Slav.  dugmetah;  Boss.  nyTomma,  nyroBKa. 
njTOBOiiKa.  Guzik  u  koszuli  Boss.  sanoHKa,  sanoHoiiKa, 
[ob.  Zapinka).  Garnitur  guzików  Boss.  nopriime.  Fraczek 
z  dużemi  guzikami.  Teat.  22,  14.  W  guzikach  u  szlaf- 
roku grosze  pozaszywane  były.  Teat.  22.  b,  12.  Guzik  u 
szmuklerza  jest  rozmaity,  Angielski,  maszynowy,  Hollen- 
derski,  chłopski.  Magier.  Mskr.  Guziki  do  sukien  toczone, 
bywają  lipowe.  Kluk.  Bośl.  2,  159.  Guzik  u  laski  Boss. 
naóa.i4amHnKŁ.  GUZIK.^RZ  ,  a ,  m. ,  który  guziki  do  su- 
kien robi,  ber  .HllppfnmdKr.  Boh.  knoflikar;  Croat.  gumbar; 
Boss.  nyrOBomiiiKi,  (cf.  smuklerzj.  GUZIKARKA,  i,  i, 
bic  łiiippfmat^erimi ,  Boh.  knofljkarka.  GUZIKARSKI,  a,  ie, 
od  guzikarza,  S\iippfmad)cr  =.  Boh.  knoiljkarsky.  Guzikar- 
skie  rzemiosło  abo  GUZIKARSTWO ,  a,  n.,  ba«  Sillppfmn= 
djerDcinbluerf,  Boh.  knoflikarstwj.  GUZIKOWATY,  a,  e, 
— ■  o  adv. ,  na  kształt  guzika,  na  guz  zakończony,  porii 
mit  eiiicm  łinopfc.  Pociąg  kości  guzikowaty  lub  gałeczko- 
waty,  proeessus  condgłoideus.  Perz.  Cyr.  1,  177.  Nóż  krzy- 
wy z  końcem  tępo  guzikowatym ,  potrzebny  cyrulikowi 
do  różnych  operacyj.  Czerw.  Narz.  29.,  Yind.  gumpast, 
Yoslast.  GUZIKOWY,  a,  e ,  od  guzika,  5?iippf=.  "Cuziko- 
wa  dziura.  Łejk.  190.  bflS  Snopflprfi,  Boss.  neuima,   (cf. 


pętlica).  GUZISKO,  a,  n.,  wielki  szpetny  guz,  ciiie  f)npii< 
d)e  Seule,  eiii  MpHc^er  Siippf.  Boss.  iiiiimMo.w ,  iiiiiujMo.iKa. 
(GUZMAN  ob.  Gusman).  —  GUZOWACIEĆ,  iał,  ieje,  ni- 
jak, ndk.,  GUZOWACIĆ  się  zaimk.,  zguzowacieć  dok,  gu- 
zowatym zostawać,  guzów  nabierać,  dostawać,  (cf  gru- 
czołowacieć);  Sliiptcii  ('efpmmeii,  fnptig,  fiiprriij  iperbeii.  Boh. 
baulowateti.  Ciasto  ustawnie  mieszać  trzeba  warząc ,  by 
się  nie  guzowaciło.  Sienn.  552.  GUZOWATOŚĆ,  ści,  z., 
nabrzmiałość  zatwardziała,  gruczołowatość,  SliiPtidfcit,  Snpr= 
rigfeit.  Sok  fen  pomaga  cierpiącym  ociekłość  twarzy,  i 
którym  guzowatość  na  twarzy  narasta ,  jakoby  trądem 
wielkim.  Sienn.  284.  GUZOW-^TY,  a,  e ,  o  guzie,  pełen 
guzów,  kiiliij,  bpfferig,  hwtiq.  Boh.  bułaty,  baulowaty, 
hlizowaty;  Croat.  hergau;  Yind.  tvurn,  gumpast;  Ross. 
H<e.iBacTbiH ,  iniimKOBaibiM.  Plastr  ten  zatwardziałe  miej- 
sca i  guzowate  miękczy,  a  zołzy  rozgania.  Spicz.  45.  Sieiin. 
285.  (cf.  gruczołowaty).  —  Fig.  Przełożę  tu  pokolenie 
narodu  Wołoskiego,  jeżeli  jeszcze  co  pewnego  z  tak  gu- 
zowatej gmatwaniny  będzie  się  mogło  wywikłać.  Krom.  539. 
(sękowatej,   zawiłej). 

Pochodź,  'zaguzikować,  może  tei:  giza,giczel,  cf.  gożdź. 


G   W. 

GWAJAK,  u,  »!.,  tiuajacum  ofjicinalc  Linn.  drzewo  wysokie, 
ale  niegrube ,  w  Jamaice,  zażywane  w  lekarniach.  Kluk. 
Dyhc.  2,  55.  granjpfciifipl^  "uibiaitifd;  S?o\].  Sok  z  tego 
drzewa  wywarzony  pić  dają  przeciw  francy.  Urzed.  547. 
GWA JAKOWY,  a,  e,  od  gwajaku,  gmtijpfeii^ipls  =.  Owoc 
gwajakowy.   Oczk.   Przy.  22. 

GWAŁCIĆ,  ił,  i,  czyn.  niedok.,  zgwałcić  dok.,  gwałt  wyrzą- 
dzać, gwałtownie  traktować  co,  cjeiimlttljdtiij  Ite^anbelii,  @e= 
malt  niit^uii,  mit  ©eiimit  aitsrid;teii ,  biirdjfe^en ,  Boh.  kwal- 
towati;  Yind.  sgvauti ,  pofiliti,  preiihnati,  obfiluvati,  per- 
murat,  pertruzhat;  Sorab.  \.  zkepszuyu,  poszwabu ;  Croat. 
szilim,  szihijem,  oszilujem;  Bosn.  usillovati,  siilovati;  Boss. 
Hacii.rbHimaTL ,  Hacii.ifaCTBOBaiL ,  Haciuyio.  Mogący  być 
gwałconym  Sorab.  i.  zranenite  violabilis.  Umowę  tę  oni 
zgwałcili.  5  Leop.  Jer.  51,  52.  (znikczemnili.  1  Leop.). 
Nigdy  przysięgi  mojej  gwałcić  nie  będę.  Teat.  3,  53.  (ła- 
mać ,  ln'Cd;eii).  Pana  Boga  sie  zaprzeć ,  ślub  z  nim  zła- 
mać, przymierze  zgwałcić.  Wiśn.  573.  Prawa  gwałcić, 
bcii  Giefefeii  Gklimit  antluiii.  Gwałcą  się  (passive)  często 
prawa,  pozorem  obrony.  Teat.  45,  5.  (gwałt  im  się  dzie- 
je). Gwałci  wzrokiem  wszetecznym  pojźrzenie  wstydliwe. 
Klon.  \Yor.  58.  Dla  ciebie  Chrystus  umarł,  dla  ciebie 
w  dzień  trzeci  Gwałci  grób  z  martwych  wstawszy,  śmierci 
kosę  łamie.  Pot.  Zac.  gwałtem  lub  mocą  otwiera ,  prze- 
łamuje, cv  biirdiliridit  ba»  ®ral'.  Gwałcić  kobietę,  ciiier  @e= 
limit  aiitbim,  fic  fdidnben,  (Sorab.  i.  z  moczu  zleham,  z 
moczu  żonsku  powahlu ,  zranu  ;  Yind.  po  fili  skurbati, 
krienz  lilnu  odvseti ,  oiramołiti,  keshnili  sheno ;  Rag.  o- 
zkvarnitti).  Kto  pannę  albo  białogłowę  gwałci,  ten  jej 
też  czystość  i  wstyd  wydziera.  Szczerb.  Sax.  147.  GWAŁ- 
CENIE ,  ia ,  n. ,  subst.  verb. ,  wyrządzenie  gwałtu ,  bic  @e= 
nialtiiluimj ,  bic  Scliaiibiiiuj ,  i]ctuaitfamc  Se^anbluiii],  Bag.  o- 
zkyarnos,  silnu  osramotenje ;  Boss.  HaciuOBaHiCj  iiaciut- 


GWAŁCICIEL-  GWAŁT. 


GWAŁT. 


155 


CTcobaHic.  GWAŁCICIEL,  a,  »«.,  GWAŁTOWNIK,  a, 
m.,  usilca,  gwałtu  wyrzadziciel,  ber  ©cmaUtftntiflfcitcii  mi-- 
K\}t,  ciii  flcrooltfnmcr  Shi^eftorer,  Boh.  nśsylnjk;  Cam.  sil- 
nek ;  Dosn.  usilnik,  posilnik  ,  usionik;  Croat.  szilnik,  o- 
szilitcl;  Sorab.  1.  kepszak,  zranicźer;  'Boss.  et  Eccl.  m- 
CHiihHHK'Ł  ,  ()ACTiiHT€i\h ,  Har.ieut.  Gwałtownik  pokoju. 
Szczerb.  Sa.T.  139.,  ib.  -158.,  Zygr.  Pap.  291.  GwaJto- 
wnik  ten  żyje  jeszcze  bez  karania  ?  Pot.  Syl.  545.  Kie 
raógl  gwałt  tam  być  żaden ,  przeto  kniaź  gwaltownikicni 
zwań  być  nie  może.  (jorn.  Dz.  90.  Gwałciciel  prawa. 
Teat.  iS.  6,28.  Praw  gwaftownik.  Warg.  Wal.  o\o.  He- 
retyków, którzy  kościół  pański  pustoszą,  w  statuciech  oj- 
cowie nasi  gwałtownikami  mianują.  Star.  Ryc.  C.  Sądzą- 
cy z  własnych  postępków  gwałtownik ,  wśrzód  siebie  jest 
przes'wiadczony,  o  co  innych  ma  karać.  Mon.  05,  58. 
Gwałtownik  miejsca  =  wyłupiciel.  C«.  Th.  eilt  cjciualttbdtiijer 
3iaiil'Cr,  CiiilncrfjiU'.  Gwałciciel  przymierza  =  przerywacz,  ib. 
ter  bcii  SBuiib  flenmlttlidtiij  6vid)t.  Gwałciciel  białycbgłów  = 
sromotnik,  cin  SStibcrfrihiiibcr.  Miecza  odbiegł  gwałtownik 
w  trwodze ,  Gdy  na  jiomoc  lud  szedł  mnie  krzyczącej. 
Bardz.  Tray.  462.,  Sorab.  i.  powalilak ;  Yind.  (Wm  skur- 
bar;  Hoss.  pacumcib.  GWAŁCICIELKA,  i,  z.,  gwałt 
wyrządzająca,  bic  ©ciiialttlińtcniin.  GWAŁT,  u,  m.,  z  Nietn. 
bie  ©ciralt,  ©ciualttlidtiiifcit,  (Ofl?i.  gewalt;  Svec.  wald;  Angl. 
weaid ,  wcldej;s  §.  1.  usilstwo  ,  przemoc  przymuszająca, 
nagląca,  przesił,  Boh.  kwalt,  pjcli,  nasyli ;  Sorab.  i.  zmo- 
cźnoicż;  (Sorab.  1.  bawtwano  rozruclij;  Yind.  gvautb, 
gvavt,  polilje,  fila;  Cam.  silnost;  Croat.  szila  ;  Bosn.  sil- 
la,  usilnost,  koja  se  cini  drugomu;  Boss.  HHcii.iie ,  iia- 
ciubCTBO,  HytKĄH;  Eccl.  HanpacHOCTb.  Gwałt  kto  uczynić 
chce,  trzeba,  iżby  silniejszy  był,  niż  ten,  komu  gwałt 
stać  się  ma;  albowiem  gwałt  nie  innego  nie  jest,  jedno 
moc  a  zhołdowanie  kogo  nad  jego  wolą.  Gorn.  Dz.  89. 
Czyniliby  nam  jakie  'przezprawic  (bezprawie^  abo  gwałt, 
będziemy  sie  bronić;  a  zwłaszcza  gdyby  w  wierze  gwałt 
czynili.  Bid.  Ust.  210.,  Sorab.  i.  zraneno.  U  nas  tu  gwał- 
tów nie  znamy,  żyjemy  pod  rozsądnem  sprawiedliwego 
króla  panowaniem.  Teat.  9,  32.  (cf.  krzywda).  Prawo, 
przez  lat  tyle  wolne  i  całe,  gwałt  odniosło,  wymazano 
go.  Warg.  Wal.  515.  —  Gwałt  białejgłowie  uczyniony. 
Cn.  Th.,  Boh.  podaw,  gwałcenie,  zgwałcenie,  bic  9Jotb< 
jiicfitiiiiing.  —  Gwałtem  =  gwałtownie  ,  mit  ©cnmlt,  gcivaltii], 
gciualttliatiij.  Trzech  braci  pozabijawszy,  ojcu  truciznę 
dawszy  wypić ,  sam  się  gwałtom  uczynił  panem  Selim. 
Star.  Dw.  55.,   Cam.  et   Yind.  pofiii ;   Slav.  sillom ;    Boss. 

łiaCIUbHO  ,    HaCH.lbCTBCHHO  ,     OraCMOMT,  ;    Eccl.    nOHyJK4CHHO. 

li\\ałti^'m  łzy,  potiobne  dżdżuwi,  Rzuciły  się  człowiekowi. 
(jroch.  W.  359.  (jwałteni  wziąć  może,  ale  dać  nie  mo- 
że. Bys.  Ad.  14.  Miał  Herod  przyczynę  do  bojażni  no- 
wego króla;  bo  za  gwałtem  panował  w  królestwie.  BiaŁ 
Post.  IGI.  (przez  gwałt,  przez  gwałtowne  !§rzodki).  — 
Gwałtu  wołać  =  rata,  ®cmnlt  fd)rcncn  ;  gwałtu  !  =  rata  !  ©c= 
mnlt!  ©Climlt!  rcttet!  Hej  Janie,  Macieju,  Michale,  hej  na 
pomoc,  gwałlu!  Teat.  50,  24.  Gwałtu!  cóż  to  jest?  czy 
mię  clicccie  zabić?  Teat.  29.  b,  74.  Gwałtu!  gwałtu!  ratuj- 
cie, kto  w  boga  wierzy,  ib.  21,  65.  Nań  gwałtu  zawołała, 
mówiąc:  przybądźcie  do  mnie  rychło  siostry  obie,  on  to 


dziki  wieprz.  Otw.  Ow.  134.  Jeśli  mię  będziesz  zatrzymywał, 
to  gwałtu  zawołam.  Boh.  Kom.  5,  91.  Bronię  się,  i  gwałlu 
wołam.  Boh.  Kom.  3,  235.  Dla  boga,  gwałtu!  Teat.  18.  b,  9. 
Gwałtu!  skóra  w  strachu,  ib.  15,  40.  Gwałtu  woła  po  po- 
trzebie. ItJat.  z  Pod.  A  \.  —  Na  gwałt  wołać,  dzwonić,  na 
trwogę,  jmnrm  mad^cii,  8drm  fd)laijcii,  bic  £tiinii(jlo(fc  jicbcii. 
Kiedy  na  gwałt  wołają  we  wsiach  Tyńcowi  naieżącycli,  tedy 
krzyczą:  starzą,  starzą.  Pajir.  Byc  11.  Spytał  go,  któ- 
regoś herbu?  powiedział,  nie  wiem  ci,  jak  go  malują; 
ale  gdy  na  wsi  na  gwałt  wołają,  tedy  go  pomieniają: 
Półkoza ,  pólkoza.  Papr.  Byc.  190.  Pokazuje  się  ztąd,  źe 
dawniej  po  wsiach  miano  herbu  dziedzicznego  było  godłem 
czyli  hasłem  ratunku  od  gwałtu.  —  Na  gwałt  ogniowy  bić 
w  dzwon  był  zwyczaj.  Tward.  Wł.  20.  gencrlnriit.  Na  gwałt 
uderzono  dzwonem.  Wad.  Dan.  106.  Miasto  Kraków  dla 
zabicia  Tęczyńskiego,  gwałtu  zawołanie  utraciło.  Papr. 
Byc.  704.  (wolność  bicia  na  trwogę).  Ku  gwałtowi ,  gdy 
kogo  obwołają;  każdy  powinien  bieżeć;  a  w  mieściech, 
gdy  zadzwonią  na  gwałt ,  ku  gwałtowi  bieżeć  maja.  Sa.v. 
Art.  28.  —  Na  gwałt,  gwałtem,  gwałtownie,  z  całej  si- 
ły, na  łeb  na  szyje,  co  żywo,  niif  ©ciimlt ,  nii»  allcit  Srdf= 
ten,  mit  allcr  ?i)?ad;t.  Pędzi  poganin  na  gwałt  swoje  rze- 
sze. Jabl  Buk.  B.  5.,  {Boss.  CTpe.iiHTb,  cipenuro,  nawał- 
nic). Suknie  na  gwałt  szyć  kazałem.  Teat.  24.  c,  58.  — 
Tęczyński  z  niejakim  płatnerzem  zaczął  kontrowersyą ,  z 
której  potym  na  gwałcie  przyszedł  o  śmierć.  Papr.  Byc. 
18.  gdy  przyszło  do  gwałtów,  ali  Co  jit  ©cmalttlintiafcitcii 
fam.  Ktoby  zabił  gwałtownika ,  nie  przewini ,  gdy  do- 
wiedzie, że  to  na  gwałcie  uczynił.  Szczerb.  Sax.  158. 
3fot{lli.'Cl)r.  —  §.  Prócz  pańszczyzny  chłopi  otlbywają  tłoki, 
gwałty,  szarwarki.  Ostr.  Pr.  Cyiu.  1,  52.  JJptbftiilfcii,  3iOtt= 
młcitcii.  Ta  powinność  istotnie  nazwana  gwałtem,  bo  lu- 
dzie na  odbycie  jej  pędzeni ,  wołają  gwałtu.  Mon.  66, 
198.  Gwałtów  bywa  kilka ,  lub  co  tydzień  przez  całe  żni- 
wo. Na  te,  gdy  poddanych  pędzą,  gdyby  i  10  osób  było 
w  chałupie,  tylko  jedne  zostawiają,  a  wszystkich  wypę- 
dzają. Mon.  66,  198.  —  §.  Gwałt,  gwałtowne  położenie, 
ostateczność,  niewola,  konieczność,  przycisk,  ucisk,  ei= 
lic  gcmnltfamc  Saijc,  ©cbrćingc ,  ?fot^,  (Yind.  potrieba,  fila, 
tcrdoba).  Kiedy  czują  gwałt  już  Turcy  oslalni,  okrutnie 
się  biją.  Leszcz.  Class.  76.  (Yind.  filo  terpili).  Książę  0- 
poiski ,  nie  mając  gwałtu  _żadnego ,  poddał  się  królowi 
Czeskiemu.  Uwagn.  59.  Żeby  żołnierz  pod  czas  wojny 
wszystko  miał  od  ISzpltej  w  domu,  nie  kłaniając  się,  kie- 
dy gwałt,  po  Gdańskach  nikomu.  Star.  Yol.  D.  4.  Rzy- 
mianie, gdy  im  gwałt  był  od  wielkości,  raczej  na  placu 
umierali  wszyscy,  niżeliby  uciekać  mieli.  Star.  Bef.  18. 
Poddali  sie  w  Smoleńsku,  żadnego  gwałtu  nie  mając,  gdy 
i  prochów  i  żywności  w  zamku  był  dostatek  wielki,  ib. 
21.  Węgrowie,  uważając  gwałt  wojny  Tureckiej  ,  ura- 
dzili wziąć  Władysława  na  królestwo.  Slryjk.  557.  — 
Dziś  gdy  przeminął  ów  dawny  wiek  złoty,  Ludzie  gwał- 
tem nić  chcą  lubić  cnoty.  6'ror.h.  W.  586.  koniecznie 
nic,  mit  (55cmalt  iiidit,  biirdiiiii^'  iiidit,  fdilcditcrbiiigi^  iiidjt. — 
g.  Gwałt  =  przemoc  ,  moc ,  bic  SDiad;t ,  llcbcnmidit ,  ©ciualt. 
Gwałtowi  ustąpić  trzeba.  Tr.  Scy])io  Hiszpańskie  państwa 
znowu  gwałtem  od(>brał.     Warg.    Wal.  61.  (mocą).     Ful- 

20* 


IS6       GWAŁTOWAĆ  -  GWAŁTOWNOŚĆ. 


GWAŁTOWNY  -  GWAR. 


wiusz  Kapuę  przez  gwałt  wziął.  ib.  —  §.  Mus,  przymus, 
ber  3roaiig,  bie  ©malt.  GwaJt  sobie  prawie  czyniąc,  o- 
puścifem  tak  miły  dom.  Kras.  Pod.  2,  15.  Przez  gwałt 
zamrużal  powieki  z  ckliwości.  Wad.  Dan.  '141.  Gwałt 
naturze  samej  tyrańskie  ich  sprawy  czynią.  Teat.  44,  30. 
Nasz  język  zda  się  trudny,  a  jai<by  człowiek  całą  gębą  a 
gwałtem  mówił.  Gorn.  Dw.  50.  Przyrodzenie ,  choć  z 
gwałtem  niejakim,  poprawić  jednak  można.  Mon.  05,  HO. 
Namiętnościom  swoim  gwałt  uczynić  trzeba.  Ld.  —  g.  2) 
Gwałt,  wielka  liczba  czego,  chmura,  ćma,  tłok,  tłum, 
mnogość  znaczna,  eiiic  gciualtiGC  iDicngc,  cine  groPe  2a])l 
Gwałt  trupa  leży,  stawiają  żałoby,  na  grobach  groby.  Bardz. 
Trag.  352.  Bulgarowie  bydła  gwałt  chowają.  Kiok.  Turk. 
244.  Koni  miał  dwieście,  gwałt  odalików,  sto  sług,  szo- 
rajów  sześć.  ZaŁ.  14,  251.  Szym.  Pełne  wszystkie  piwni- 
ce wszelakiego  trunku.  Ludzi  gwałt,  tak  do  kuchni,  ja- 
ko do  szalunku.  Pot.  Arg.  808.  Tym  sposobem  'zebrało 
się  gwałt  pieniędzy.  Pelr.  Ek.  41.  Znałem  takowego.  Co 
pacierzy  gwałt  mówił,  a  odrwił  każdego.  Opal.  Sal.  47. 
Drzewo  wierzch  w  niebo  niosło,  a  na  rozłożystych  Gałę- 
ziach pomarańczy  gwałt  miało  złocistych.  Nar.  Oz.  5,  200. 
Gwałt  mamy  w  głowie,  ale  w  mieszku  mało.  Wad.  Dan. 
91.  (więcej  huku,  niż  puku).  'GWAŁTOWAĆ,  ał,  uje, 
cz.  ndk.,  gwałcić,  (jciualttlidtiii  ^aiibcln.  Cesarz  gwałtując 
prawo  narodów,  chciał  Polskie  posły  topić.  Krom.  485. 
1'CrIcftfii,  Iu'Cct)Cii.  Gwałtowanie  pokoju,  ib.  460.  gwałcenie. 
Me  5>cvlcf;iii!0.  GWAŁTOWNICTWO,  a,  n..  wyrządzenie 
gwałtu,  W  ®civalttl)dtiijfcit ,  ©euinltt^at.  Gdzie  pijaństwo 
panuje,  snadnie  sie  tam  dopuszczą  gwałtownictwa.  Star. 
Ref.  48.  GWAŁTOWNIE  adv.,  'gwałtem,  przymuśnie, 
mit  ©croalt,  gcraoltiam,  Yind.  filnostnu,  oblastnu ;  Bosn. 
usilno,  silno,  sillom ;  Ross.  nacii.ibHO ,  HaciabCTBenHO, 
Hario ;  Ecd.  noiiyżK/tenHO,  noHj'>K4ie.  Śmiech  częstokroć 
gwałtownie  sic  wydaje,  mimo  woli  śmiejącego  się,  lak 
iż  drugi  musi  język  i  wargi  sobie  pokąsać,  sam  na  sie- 
bie zły  będąc.  Zab.  12,  277.  Dudz.  Mogłaś  się  zatrzy- 
mać, a  nic  tak  gwałtownie  wpadać,  jak  gdyby  się  dom 
palił.  Teat.  22.  c,  75.  (raptownie,  z  trzaskiem).  Gdy  o- 
baczyli ,  być  wojsko  gwałtownie  wielkie ,  jęli  się  modlić 
bogu.  1  Leop.  1  Macek.  A,  50.  (niezmiernie,  okropno,  o- 
gromno).  GWAŁTOWNIK  ob.  Gwałciciel.  GWAŁTOWNl- 
KOWY,  a ,  e ,  od  gwałtownika  czyli  gwałciciela ,  ®i'iralt= 
ĄoAili  ■■ .  Pan  wyswobodzi  niedostatecznego  od  miecza 
ich ,  i  z  reki  gwałtownikowej  ubogiego.  1  Leop.  Job.  5, 
15.  GWAŁTOWNOŚĆ,  ści ,  s. ,  skłonność  do  używania 
gwałtownych  sposobów,  łatwość  wyrządzenia  gwałtu,  gwałt 
wyrządzający  się,  lub  doświadczony;  Soi-ab.  i.  zmocżnofcż; 
Bosn.  posilnost;  Yind.  filnost,  fda ,  oblastnost,  perfilnost, 
permuranost,  vganiozhnost;  Ross.  HaoocTb ,  crpcJiHTCiL- 
HOCTb,  ycTpcjuenie;  Ecd.  N.AnpacMhCTKO,  i^i;ivocTi. ;  bic 
©etBaltfrtmffit.  Nie  śmiał  Maryus  z  Cymbrami  zaraz  się 
potykać,  czekając,  ażby  się  ona  popędliwość  i  gwałto- 
wność ich  uśmierzyła.  Stryjk.  52.  Już  dalej  gwałtowności 
Punickiej  odpierać  nie  mogli.  Warg.  VVa/.'2H.  Ciele- 
sności a  łakomstwa  dziwnie  usiloną  gwałtowność ,  ludzie 
wielcy  od  siebie  radą  i  rozumem  odpędzili.  Warg.  VVo/. 
120.     Prędzej  spokojność  wykona,  Niz  gwałtowność  na- 


tężona. Jakub.  Baj.  158.  W  rzekę  pędem  wskoczył,  i 
tam  upracowany  w  gwałtowności  i  głębokości  rzeki  uto- 
nął. Warg.  Ccz.  80.  Gwałtowności  w  tym  kraju  nie  sa 
cierpiane.  Teat.  56.  b,  75.  GWAŁTOWNY,  a,  e,  forso- 
wny, gwałtownie  postępujący,  gwałtownie  uskuteczniony, 
gcnialtfcim ,  Boh.  nasylny;  Sorab.  1.  zmócżne;  (Sorab.  i. 
hawtwarski ,  hawtuyne  buntowniczy);  Yind.  filen ,  fdno- 
steii,  Yganjozhen;  Bosn.  sillan,  usilan,  posilni;  Ross.  ua- 

CHJbHblH ,    HaCll.IbCTBCHHbIH,    yCTpeMHTeJbHblll,    nOpUBIlCTblJł, 

CTpcMiiTCJbHbiH ,  Har.ibiii ;  EccL  nii>xn,Ufh ,  N.tnp.ickH7> ,  na- 
iipACiłiiKi ,  noHy!K4aTe.ibHbiii ,  i^imhHi.  Nie  swoją  zejść 
śmiercią ,  znaczy  śmierć  gwałtowną.  Pilch.  Sen.  list.  2, 
141.  Czuję  dobywające  się  gwałtowne  westchnienie. 
Ttat.  51.  b,  70.  Co  gwałtownego,  długo  trwać  nie  mo- 
że. Pot.  Arg.  115.  Nie  myślę  być  tak  gwałtownym  sobie 
samemu  nieprzyjacielem.  Teat.  29,  10.  Achillu,  z  kró- 
lem nie  bądź  tak  gwałtowny.  Dmoch.  U.  1,  14.  (cf.  a  ci- 
szej z  panią  matką).  Zła  sprawa  z  gwałtownym  człowie- 
kiem. Tr.  Każdy  tu  widzi ,  że  to  gwałtowny  wykład  te- 
go tu  słowa.  B>al  Post.  115.  —  g.  Mocny  bardzo,  ftatf, 
feft,  gciPnlttij.  W  Łukomlu  znać,  iż  tam  kiedyś  był  za- 
mek wielki  i  gwałtowny,  bo  to  wały  i  kopiec  szeroko 
wysypany  świadczą.  Stryjk.  442.  Spadł  deszcz  gwałto- 
wny. Tr.  Szum  gwałtownych  wód.  1  Leop.  A  Ezdr.  6, 
17.  (ob.  Nawalnyj.  —  §.  Gwałtownie  pilny,  nalegający, 
bringciih,  briilcjcnb  iiotltmciibig.  Interes  gwałtowny  przymu- 
sza mię  odjechać  zlad.  Teat.  25,  42.  Gwałtowniejsze 
transakcye  Rzpilej  senatorowie  i  urzędnicy  swemi  podpi- 
sami utwierdzać  zwykli.  Nieś.  1,  98.  —  §.  Znacznie  wiel- 
ki,  liczny,  gnunltiij  groP,  jatilrcid),  oiifeliiilicl; ,  betrnc^tltc^. 
Węgrowie  starostwo  w  Iiusi  Lubartowi,  wziąwszy  od  nie- 
go gwałtowną  summe  złota,  poddali.  Erom.  590.  {magna 
ri  aiiri).  Sąć  tu  omyłki  drukarskie,  ale  niegwałtowne. 
Jlyb.  Gęśl.  Przed  sobą  widzieli  wojska  pogańskie  gwał- 
towne. 1   Leop.  1   Macch.  A,  7. 

Pochodź,  tgwaicić,  zgwałcenie,  niezgwaicisly ,  pogwałcić, 
pozgwafcać. 

i.  GWAPi ,  u,  m. .  (cf.  gawor,  Boh.  howoriti,  ob.  Gawo- 
rzyć; Sorab.  1.  liara  rixa ,  Syr.  ,-^n  Ut.igavit,  Hehr.  IW 
gaar  increpuil);  szmer,  zgiełk,  z  gadania  wielu  razem, 
Hi  ©ctiuirtiicl ,  ba«  ®cfd;ninc  iticbrcrer  jiiglciĄ  burd)  einnnbcr. 
Wśrzód  gwaru  n.ijsilniejszy  głos  ustawać  zacznie.  Dmoch. 
II.  2,  194.  Kto  do  prawego  szczęścia  dąży,  niech  zatknił 
uszy  na  gwary  ludzkie.  Pilch.  Sen.  list.  255.  Ci  skota- 
rze  Całą  noc  z  sobą  trawią  na  bezsennym  gwarze.  Zab. 
9,  255.  Posłyszawszy  z  gwarów  o  jego  przyjeździe,  czy- 
ni przygotowania  na  przyjęcie.  Tward.  WŁ  168.  (z  po- 
głoski). Gwar  w  uszach  ob.  dzwonienie  w  uszach,  szum. 
Pochodź,  gwura,  gwarzyć,  rozgwar ,  rozgnor,  rozhowor, 
rozhoworca. 

2.  GWAR,  u,  Hi.,  (Lal.  guaranda,  guarandia,  warandia; 
Angl.  wary;  Anglos.  wacre,  ware;  cf.  Gall.  guarantie); 
bie  3BdI)v,  2Bdlirfd)nft,  ©cifdhfdtaft ,  3liigcIoI'img  ber  ©eica^r, 
eid^crbcitsftcUuiig  fiir  bic  gortfc^HJig  ber  łilnge  iu>r  @erid)te. 
Gwar  w  tcm  jest,  iż  aktor  obiecuje,  że  pozwanego  chce 
bronić  i  zastąpić  od  wszelakiego  przenagabania  w  tem,  o 
co    sam    nań    żałuje.    Szczerb.    Sax.    165.     Rękojemstwo, 


GWARA-GWARDYA. 


G  W  A  R  D  Y  A  K  -  GWARZYĆ. 


157 


które  od  sądu  pochodzi,  jest,  kiedy  kto  ręczy  o  dosta- 
nie prawa.  To  w  prawie  istotą  albo  ą;warem  zowią.  ib. 
535.,  ib.  145.  et  166  et  6  et  164.  Gwar  jest  niejakie 
wedle  prawa  rękojemstwo,  albo  zastąpienie,  na  żądanie 
pozwanej  strony  od  powodu  uczynione,  dla  uwiarowania 
jakiej  szkody.  Soa-.  Porz.  85.  Kiedy  sędzia  skazę,  iz  po- 
wód ma  podnieść  gwar  znamieniem  palca  ,  uczyni  to,  pod- 
niósłszy palec  wielki  prawej  ręki,  uwiniony  w  rękaw, 
tak  iżby  go  byJo  dobrze  widać.  Potym  skaże  sędzia,  iże 
czas  jest  spuście  gwar  wedle  prawa.  Powód  potym  już 
nie  może  swej  żałoby  poprawować,  ani  odmieniać;  owszem 
pozwanego ,  jeżeliby  go  kto  inny  o  tęż  sama  rzecz  gabał, 
zastępować  będzie  powinien  ;  lecz  obręczenie  gwaru  nie- 
potrzebnie jest  wymyślone,  ib.  85  -  6.  Dosyć ,  iż  gwar 
uczynią  ręką  prawą  podniesioną,  a  palcem  wielkim  uka- 
zanym ,  a  wzgórę  podniesionym.  Diib.   95. 

Pochodź,  gwarancya,  gwarować,  giuariinek,  cf.  warunek. 
GWARA,  y,    m.,  brzechajJo,    przechera,  (ob:  1.  Gwar),    cin 
3ungciit>rcfc^)Cr.     Filip    kazał   im    milczeć ,    i   gwarę   onego 
nieokrzesanego,    bez  najmniejszego  obrażenia   wolno  pu- 
ścić. Pilch.  Sen.  558.    Nie  sofistę,    nie  gwarę,  nie  szu- 
mnego żaka ,    Lecz    zdatnego    niech    kształcą    dla    Polski 
Polaka.    Zab.  10,  256.     Czemuż    ty  nie  miałbyś    mówić, 
choćby  sie  też  głupi  gwara  nawinął?  Pilch.  Sen.  list.  506. 
Nieprześłuchany  gwara.  Hor.  Sat.    125.     Złośliwy  gwara, 
Najgłośniejszego    przejdzie  szczekaniem    ogara.    Ho7:  Sat. 
253.     Gwary  nieustanna  i  uprzykrzona  wielomówność.  ib. 
119.  —  *§,  Gwara,  y,  £.,  mowa  (ob.  Gawor),  jeżyk,    bie 
3t«be,    bie  Sprnic.     Swej  się  nieboga  gwary  lekfa.    Zebr. 
Ow.   21.  pertimuil  sonos.     Póki  mowa  służy,  i  w  uściech 
dostaje  Gwarze    przechodu ,    słowa    te    na    wiatr    podaje, 
ora  praestant  vocis  itcr.  Zebr.  Ow.  282.    By  prośbą  i  modłą 
nie  mogła  nic  sprawić,  gwarę  jej  odstrychnęła,  posse  lo- 
qui  eripitur.  ib.  42. 
GWARANCYA,  yi  ,  ź.,  (ob.  2.  Gwar),  z  Frań c.  bic  ©nraiitie, 
termin  prawa  politycznego  lub  narodów,    znaczący    ubez- 
pieczenie possesyj  przymierzem   nadanych,  albo  zachowa- 
nych, przez  insze  potencve,    równie  wchodzące  w  przy- 
mierze. Kras.  Zb.  1,  342.     GWARANT,    a,  "wi.,  ber  @a= 
rant.    GWARANTKA ,  i,  i,  bie  ©nrantinii.    Katarzyna  była 
gwarantka  rządu  Polskiego,    od  niej  samej    narzuconego. 
Jez.   Wyr'.     GWAU.ANTOWAĆ,    al,  uje,  cz.  ndk.,  zagwa- 
rantować dk. ,  ijaraittireii,  {Yind.  rsidishati,  dovoliti,  dobru 
stali,  perrezhi).     Rządy,  gdy  jeden  drugienm  weźmie  ja- 
ką krainę,    to  trzeci  mu  gwarantuje,    że  ta  jego  na  za- 
wsze będzie  własnością.  Jez.   Wyr.     "GWARDAJN ,  a ,   wi. 
(Lat.  guardianus;  Ilal.  guardiano ;    Gall.  guardien;    derm. 
GMiarbciii),  ber  SSarbciii,  33!iiii3ni(irbein.    Urzedowny  probier- 
ca monety  i  kruszców  myncarskich,  (cf.  gwarek).    Komis- 
sarze  ci  mają  się  znosić  z  "gwardajnami,  i  lak  ligę  i  gwicht 
pieniędzy  postanowić.   Vol.  Leg.  5,   531. 
GWARDYA  ,  yi,  ż. ,  z  Franc,   a)    są  to  półki  piechoty  i 
jazdy,  składające  straż  osoby  królewskiej ,  i  królewskiego 
domu.  Jez.  Wyr.  nazwisko  żołnierzy  straż  monarchów  ma- 
jących.   Kras.    Zb.    1,   342.    bic   ®arbe.     Gwardya    dawna 
carska  puH4B,    (cf.  ront).     Jeśli  królom  potrzebna  rzecz, 
gwardya  chować?  Petr.  Pol.  259.     Partykularnym  niena- 


leżyta utrzymywać  ludzi  wojskowych ,  na  swym  żołdzie, 
pod  imieniem  gwardyi  nadwornej.  Leszcz.  67.  117.  'b) 
Orszak,  poczet,  brtS  C^folijC.  Kazimierz  córkę  do  Frank- 
fortu  do  oblubieńca  w  pozornej  gwardyi  sześci  set  kon- 
nych ,  i  w  porządnym  dostatku  posłał.  Krom.  756.  Przy- 
jechał biskup  z  wielką  gwardya  sług  i  przyjaciół  swoich. 
ib.  472.  Nie  ujrzeli  tam  gwardyi  dworzan  zbrojnych  i 
świetno  ubranych.  Dambr.  74.  GWARDYAK ,  a,  m.  po- 
gardl.  żołnierz  od  gwardyi,  etil  (Sarbcfolbat.  GWARDY- 
STA ,  GARDYSTA,  y,  m.,  jeden  z  gwardyi,  cin  ®arbift; 
Hoss.  rBap4eeiiB,  Tt.ioxpaHiiTe.ib. 

GWARDYAN,  a,  tn..  Lut.  mcd.  guardianus,  tytuł  przeło- 
żonego w  niektórych  zakonach  ,  n.  p.  u  Bernadynów,  Fran- 
ciszkanów, Slnv.  gyardian,  bcr  ©iinrbinii  iti  ciiiem  {Hufter. 
Niż  być  złym  gwardyanem,  lepiej  prostym  ninidiem.  Pot. 
Pocz.  115.  Qioć  w  kościele  wszyscy  jednym  kielichem, 
Kiedy  ofiary  czynim  bogu  winem,  A  wżdy  nad  prostym 
jest 'gwardyan 'mnichem.  Zub.  15,  275.  '  GWARDYAŃ- 
STWO ,  a ,  71. ,  rząd  i  władza  gwardyana ,  bie  ©liarbtaitś-- 
ftcUc,  bn«  3liiit  eincii  0iiarbiniiv.  GWARDYAŃSKI,  a,  ie, 
od  gwardyana,  @iiarbian»=. 

GWAREK,  rka,  m. ,  posiadacz  żupy  abo  kopalni.  Tr.  bcr 
23crcjlierr,  .'ocrr  eiiiciJ  3>crijivcrf'5.  O  gwarkach,  jak  mają 
utrzymywać  spulne  roboty,  jaki  miedzy  gwarkami  i  ich 
zwierzchnikami  stosunek,  jaki  podział  zysku.  Czach.  Pr. 
2,  200.  Urzędnicy  gór  ołównych  i  żelaznych:  żupnik 
Olkuski,  podżupek;  gwarkowie,  którzy  kruszec  biorą; 
bogatsi  płaca  po  ził.  15.,  ubożsi  po  6  poboru.  Vol.  Leg. 
5,  176.  Z  Korony  żadnych  towarów  nie  mają  wywozić, 
kromia  ołowiu  gwarkowie,  albo  ci,  którzy  ołowiem  kup- 
czą. Herb.  Slot.  520.  —  §.  Górnik,  kopacz  górny,  bcr 
Scriimnim,  ikriifiiai^tie.  Gwarek,  w  górach  złota  szuka. 
Chrośc.  Luk.  112.  Kraj  ten  nia  góry  srebrne,  i  gwarków 
tez  nie  mało,  co  koło  nich  chodzą.  Star.  Dw.  40.  Dzi- 
siaj dla  złota  gwarek  ziemie  warzy  z  wierszów.  Pot.  Syl. 
29.  Już  niech  nie  tęskni  upragniona  dusza  Do  ziemnych 
gwarków  pełnego  Olkusza.  Kochów.  68.  Co  za  cera  o- 
wYch  W  górach  gwarków  skalistych  Hemowych.  Twarda 
Misc.  101.  GWARECTWO,  a,  n.,  towarzystwo  kopaczów. 
Czack.  Pr.  2,  199,  et  200.  ciiic  SerGircrK^GCicUitliaft,  §.m-- 
cpmi.m(3iiie. 

GWARNY,  a ,  e ,  gw.u-  robiący,  gwarzący,  iiiumtclnb.  Boh. 
lioworny.  To  skoro  rzekł  Anchizcs ,  Sybillę  i  syna  Wie- 
dzie do  nowej  ciżby  do  gwarnego  gmina.  A.  Kchan.  Wirg. 
175.  (turha  sonuns).  (cichym  lis  krokiem  między  tłuszcze 
gwarne  (gęsi)  wpadnie,  I  najpierwszcgo  w  stadzie  trupem 
wodza  kładnie.  Zub.  15,  416.  bie  fclmnttcrnbcn  ,^eerbcn  bcr 
©ńnfc. 

GWAROWAĆ,  GWARUNEK  ob.  Warować,  Warunek. 

t;WARZYĆ,  y,  cz.  ndk.,  (ob.  Gaworzyć) ;  niezrozumiale  razem 
z  drugiemi  gadając  zgiełk  czynić,  itilirmclil,  burd)  ciiiailbet 
rebcii,  Sorab  haruju  ri.ror;  (Syr.  n""  liligacit ;  Ilebr. 
•i'j  gaar  objuryurit);  Boh.  howoiiti,  howorjm,  howoi-jwam. 
propr.  et  fig.  Ptactwo  małe  gwarzy.  Dudz.  21.  —  ^.  Z 
przyganą:  Gadać,  mówić,  O c rćid) t li  d; :  rcbcii ,  f*uia|eii, 
idjiittttcrn.  Co  gwarzysz  nierozumny!  Żab.  5,  530.  Kosi. 
Uszy  maja ,  a  nie  słyszą ;  nie  gwarzą  gardły  swemi.  Budn.. 


1^8 


GWAŻDZIĆ  -  GWIAZDA. 


GWIAZDA. 


Ps.  115,  7.  (nie  wołają  gardłem  swoim.  Blbl.  Gd.).  Sta- 
rość ma  to  w  .sobie  z  przyrodzenia,  iż  rada  długo  gwa- 
rzy. Budn.  Cyc.  27.  Lubi  gwarzyć,  jak  sroka.  Mon.  70, 
758.,    Wejj.  Mar.  3,   282, 

GWAŻDZIĆ,  ił,  i,  cj.  7idk.,  mazać,  bazgrać,  gryzmolić,  fd)lKiO' 
ren ,  flcctcil.  Lecz  do  czego  rym  gwazdżę  tą  podłą  ga- 
wiedzią !  Zab.   9,  1 1 7.  Zaól ,   (ob.  Nagważdżać). 

'GWEKSY,  ów,  plur.;  n.  p.  iMaiarze  cudnych  gweksów  uczą 
ziółka.  Klon.  FI.  D  Z  b.  Guexi  sunt  oiificia  tabulanim, 
może  z  Nie7n.  &imd}'i ,  roślina?  GWEKSY,  vexations  Tr. 
Scricrcrcii ,  S((;crcrfi) ,  drażnienie,  żartowanie  z  kogo. 

*GWENT,  u,  /«.,  n.  p.  Zaczyna  malarz  swoje  dzieło;  wszel- 
kie narody  W  gwenty  wedle  ojczystej  pędzlem  stroi  mo- 


dy. Min.  Byt.  2,  208. , 


not. 


j-weuty,   lałdy,  załamania,  za- 


gięcia u  sukni ,  termin  malarski.  —  z  Niem.  ^n>3  Gklimnb, 
szata,  odzież,  okrycie;  Yind.  guant ,  oblazhilu ,  obliek; 
Carn.   grant,  cf.   gment,  kment. 

•GWEŚNY,  "GWIESŃY,  a  ,  e ,  z  Niem.  geroi^ ;  pewny.  n.  p. 
Było  gweśne  a  doskonałe  zdanie.  1  Leop.  Bul.  4,  7. 
(pewne  5  Leop.).  Byłby  już  pan  gweśne  a  pewne  uczy- 
nił królestwo  twoje.  1  Leop.  1  Beg.  15,  13.  Gwiesna  a 
pewna  rzecz.  1  Leop.  1  Macch.  8,  30.  (gruntowna.  3  Leop.). 

GWIAZDA,  y,  ż.  {Boh.  et  Slov.  hwezda;  Sorab.  2.  gwelda; 
Sorab.  i.  wezda;  Ca7n.  svesda,  svejsda;  Yind.  sveda, 
sviesda,  suisde;  Croat.  zvezda;  Slai.  zvizda;  Bag.  zyjezda, 
(cf.  Bay.  ghizda  nenuslas);  Bosn.  zyjezda ,  zvjzda ;  Boss. 
36^343,  cf.  świecić);  promienisto  błyszczące  ciało  niebie- 
skie, ticr  Stern.  Gwiazdy,  albo  światła  niebieskie,  dzielą 
się  na  gwiazdy  nieporiiszonc  i  na  planety.  Wyrw.  Geogr. 
50.  Gwiazdy  stałe,  nieruchome  ,  przez  się  światłe,  zdające 
nam  się  nie  mieć  żadnego  własnego  biegu,  fixae;  gwia- 
zdy błąkające  się,  planety  albo  komety,  mające  swój  wła- 
sny bieg.  .!)«('arf.  Jeoy.  5.  Błędne  gwiazdy.  Pot.  Arg.  246. 
Gwiazdy  osobno  chodzące.  Cn.  Th.  bic  5ri'|iffiic,  |*laiictcii. 
Tu  się  przypatrzył  planetom  błędliwym  i  gwiazdom  nic- 
błednym.  Dardi.  Luk.  \\i\ .  Gwiazdy  spółchodzące.  Cn.  Th. 
girftfnie.  (cf.  planeta).  Miejsce ,  w-  którem  gwiazdy  wi- 
dzimy, nazywa  się  niebem  gwiazd.  Boh.  Próg.  7.  ber 
©teriiciiMiiniiel.  Gw-iazdy  wiecznie  w  niebo  wprawione. 
€hv.  Ow.  56.  (ixae.  Gwiazdy  stałe,  pxae.  N.  Pam.  19, 
65.,  Hub.  Mech.  476.  Gwiazda  zaranna  =  jutrzenka,  We- 
nus, ber  flfrrgeiifteni ,  Lucifer.  Cn.  Th.,  Sorab.  1.  yutna 
wezda  ;  Boss.  siitaja  yTpeiiHiui.  Dzień  gdy  się  przybliża, 
jutrzenka  gwiazdą  już  sie  niedaleki  być  ]>okazuje.  Biai. 
Post.  48.  Gwiazda  jest  każda  jasna  z  przyrodzenia  swe- 
go, ale  gwiazda  jutrzenna,  już  co  dalej  to  jaśniejsza,  aż 
do  wzejścia  słońca.  Bej.  Apoc.  53.  —  Gwiazda  wschodzi, 
śliczna  gwiazda  jutrzenna.  Ta  to  gwiazda  słońce  wodzi. 
Pieśń.  Kat.  44.  —  Gwiazda  wieczorna,  Wenus,  jutrzen- 
ka, Hesperus.  Cn.  Th.  M'ieczernica.  Mącz.,  Olw.  Ow.  158,, 
ob.  Zwierzynka,  Boh.  zwjrednice,  zwjretnice  ;  Sorab.  i. 
wetzorna  wezda,  wetżornicza;  Yind.  svezherniza;  Carn. 
vezhęrneza,  mrakonos,  nirazhniza;  /^oss.  38^348  BCuepHaa, 
ber  3lbeubftcrii.  Gwiazda  ś.  Jakóba,  paliczka,  orion,  ju- 
gula.  Mącz.  ber  :snfoti«ftaI' ,  ber  ©lirtel  be«  Orion.  Sicdm 
gwiazd.  Plejades,  baby.  J.  Kchan.  Dz.  10.  Hrbst.  Art. 
42.,  Otw.  Ow.  129.  pospólstwo  zowie  nasiadke  ze  swe- 


mi  kurczętami.  Mącz.  kwoczkę  z  kurczęlarai.  ChTniel.  i, 
175.,  Budn.  Job.  9,  9.;  Sorab.  2.  babi";  Sorab.  i.  cźe- 
cźeranz;  Carn.  gostosę  i  zhezhi ;  Bag.  ylascichi ;  Boss. 
Hac'b4i>"a,  ce4HH3Bt34ie,  (5a6a ,  iaS  Siejiengeftirn ,  bte  @htc= 
ferinn.  —  Canicula ,  signum  caeleste ,  psia  gwiazda  na 
niebie;  też  psianką  zowią.  Mącz.  ber  .C)Unb.  Procyon. , 
gwiazda  psia  mniejsza,  kanikuła,  psianka ,  psia  głowa. 
Ma^cz.  ber  fleine  ^Ctiinb.  Gwiazda  żeglarska  abo  morska, 
polarna,  ber  '•}*oIiirftcrn,  {Carn.  heryór,  buroush,  wurovsh; 
Yi?id.  buroush ,  heryor,  mała  medyedniza).  Gwiazda  mor- 
ska jest  na  niebie,  gwiazda  świata  wszystkiego  jest  N. 
P.  Pieśń.  Kat.  44.  —  Nauka  około  gwiazd  dziwnie  jest 
ucieszna ,  ale  nie  jest  dana  na  wieszczby.  Sk.  Kaz.  518., 
(ob.  Gwiazdarstwo ,  astronomia,  cf.  astrologia).  —  Po 
gwiazdach  chodzić,  jechać  <  w  czasie  świecenia  gwiazd, 
przy  świetle  gwiazd ,  bemn  ©teriienlit^te.  ałiter  Po  gwia- 
zdach jechać,  żeglować  ;  znamionując  się  niemi,  kierując 
się  podług  nich,  noc^  Ceilnntj  ber  ©teriic.  Żeglarze  gwia- 
zdę żeglarską  mieli  za  dyrektorkę  dróg  swoich  na  morzu. 
Chmiel.  1,  985.  Trzej  królowie  przybyli  nasyiedzić  Je- 
zusa za  gwiazdą  do  Jeruzalem.  Żyw.  Jez.  55.  (cf.  gwiazd- 
ka). Stąd  fig.  gwiazda  =  powodujący,  przewodnik ,  ber 
Settftern,  SiiCircr.  Prawda  niechaj  zawsze  będzie  ci  gwia- 
zdą w  drodze  twojej.  Ld.  —  Jeść  o  gwiazdzie  =  czas  do 
wieczerzania  w  wilią  Bożego  narodzenia ,  o  gwiazdach, 
nie  prędzej  aż  gwiazdy  zaświecą.  Wol.  —  |.  Fig.  2.  Od 
blasku,  świetności  =  rzecz  znamienita,  czło\yiek  drugich 
celujący,  ber  iil'cr  bie  anbern  beroprfttrfit ,  cin  nu^flejeictineter, 
Iieriibniter  Siann.  Zgasły,  na  których  siła  zależało ,  Gwia- 
zdy Koronne.  (}roch.  W.  562.  Przyszedł  czas,  kiedy  te 
dwie  gwiazdzie  {Dual.)  przedziwne  (ś.  Cecylia  z  Walerya- 
nem),  Światłem  svyym  rozganiały  ciemności  przeciwne,  ib. 
502.,  P.  Kchan.  Or/.  1,  176.  Adieu,  gwiazdo  moja!  adieu 
puziaczku!  Teat.  29,  20.  Gwiazda  świata  wszystkiego  N. 
P.  Picśn.  Kat.  44.  Oczy,  co  nazywałeś  wdziecznemi 
gwiazdami  ,  Teraz  są  żalu  i  płaczu  źrzódłami.  Past.  Fid. 
112.  —  §.  Gwiazdy,  pewne  położenie  gwiazd,  tai  @e- 
jttrn,  SternŁilb ;  5/o!;.  hwezdnatost;  Sorab.  1.  zvyezdźeno; 
yinrf.  syesdishe,  syiesdje,  ker  je  yeliku  svesd  ykupaj;  Carn. 
svejade;  Ooa^  zyczdiscbe,  zyezdje;  /^u^.  zyjezdostaniscte ; 
Boss.  0038^3410,  cetriijo,  ob.  Gwiazdozbiór.  Gwiazda 
narodzenia  aho  żywota  sprawna,  natnlilium.  Cn.  Th.  ber 
0e['lirti'|'tern.  Fałszywie  powiadają ,  że  każdy  ma  gwiazdę, 
pod  którą  się  rodzi,  która  pokazuje,  jeśli  szczęśliwy  al- 
bo nieszczęśliwy  będzie.  Biał.  Post.  160.  Gwiazd  poło- 
żenie czasu  narodzenia  czyjego  =  konstellacya ,  {nat>vitas) 
bic  Spnftellation.  Ztąd  gwiazda,  często  zamiast  losu, 
iai  Scl,)icf)'al ,  ber  ©liicfś  =  ober  Uiiijliictć-ftern ,  bie  Sterne.  (cf. 
godzina).  Znani  ja,  znam,  co  mi  gwiazda  proroku- 
je, Mojego  życia,  i  co  mi  gotuje.  Past.  Fid-  16.  Dlate- 
gom  tu  przyszła,  żebym  ci  odkryła,  Go  o  tobie  łaska- 
wa gwiazda  uradziła.  P.  Kchan.  Ort.  1,  58.  Zła  gwia- 
zda, cf.  nieszczęśliwa  godzina,  Carn.  liudournek;  Yind. 
hudoyurnik,  nesgoda,  nesrezha;  Vura  je  nesrczhna  bila, 
ker  je  mati  me  rodila ,  Uiiftern.  Na  toż  mnie  cię  dziś 
srogie  gwiazdy  dały.  Aby  me  ręce  twą  krew  wylewały! 
Past.  Fid.  296.     Z  gwiazd  wróżyć    Eccl.    3Bt340c;iOBHTH. 


GWIAZDARNIA  -  GWIADOZ  ORCA. 


GWIAZDECZKA. 


159 


Gwiazd  szkoda  winować,  Każdy  zwykł  sobie  swe  szczę- 
ście budować.  Past.  Fid.  215.  {ijuisque  fortunae  siiae  faber). 
Prov.  Nie  dbam  o  gwiazdy,  kiedy  księżyc  świeci.  Rijs. 
Ad.  42.  Mniej  dba  o  gwiazdy,  komu  słońce  świeci.  Pot. 
Pocz.  606.  (wolę  się  gfowy  trzymać,  niźli  nóg;  przy 
większym  blasku ,  mniejszy  gaśnie).  Znasz  się  na  tym , 
jak  wilk  na  gwiazdach.  Cn.  Ad.  755.  (jak  koza  na  pie- 
przu). —  §.  2.  transl.  O  różnych  rzeczach ,  w  kształcie 
do  gwiazdy  podobnych,  ©ac^cn ,  bic  Mc  ©efhilt  Ctlicś  ©tcniCa 
^abcil.  Gwiazda  orderowa,  ber  £)rbeit5)'tev!t.  Noszenie  przy- 
piętej gwiazdy  do  sukni ,  wzięło  początek  we  Francyi 
od'  r.  1351.  Nar.  Bst.  2,  156^  ber  ©tern  nitf  ciiicm  Jllci= 
be.  Talenta  i  cnota  mogą  zgasić  gwiazd  błyskawice.  Mon. 
76,  82.  Gw-iazda  wiatrowa,  Hltombtis  naulicus.  Solsk. 
Geom.  3.  bic  SSinbrofc.  Gwiazda ,  narzędzie  artyleryczne 
do  próbowania  wagomiaru  i  równości  kanału  armalnego. 
Jak.  Ali.  5,  294.  eiii  ilatunienmelTer  iii  ber  .Jlrtillcrte.  — 
Gwiazda  ,  ryba,  slella  ,  formę  gwiazdy  promienistej  w  pły- 
waniu pokazująca.  Chmiel.  1,  627.  bet  ©tcriififcO.  Gwia- 
zda u  konia  na  czele  we  śrzodku ,  plama  biała ,  strzałka, 
ber  Stern ;  bie  Slaffe ,  5.  23.  niif  ber  litinic  eim^i  *].łferbc^., 
Ross.  ntstima,  ntsiiHKa.  Gwiazda  znaczy  wesołego  ko- 
ma. Hipp.  11.  —  Piłę  opatrzyć  korbą  abo  gwiazdą.  Solsk. 
Ijeom.  5.  t.  j.  korbą  z  ramionami,  lub  gwiaździstą,  eillC 
Stcrnfiirfcc,  mit  3(rmcii  tii  bie  iHimbe.  —  Aduerb.  W  gwia- 
zdę =  na  kształt  gwiazdy,  in  ©eftalt  eiiie>j  SternS.  Boss. 
SBtsaooópasiio.  W  gwiazdę  wał  usypują.  Bardz.  Luk. 
45.  szaniec,  wał,  w  gwiazdę  sypany;  Hoss.  yuptnJCHie 
3ist-3400Ópa3HOe.  —  Zool.  Morska  gwiazda  ,  Hoss.  siopcKaa 
3Bt34a,  Asterias  Linn. ,  ber  Seeftcrit.  'GWIAZU.^RNIA,  i, 
i.,  obserwatoryum ,  eiiie  Steriiiimrtc ,  Boh.  liwezdarna ; 
Garn.  svęsdarna ,  svęsdogledarna ;  \"ind.  sviesdarna,  sve- 
sdogledarna,  sviesdogledalisiie;  Ross.  naó.iiojia.iiime.  "Gwia- 
zilopatrza.  Staś.  Biiff.  \2.  (chyba:  t,'wiazdopatrznia),  Gwia- 
zdouważnia.  iV.  Pain.  20,  225.  GWIAZDARSKI ,  a,  ie, 
od  gwiazdarza ,  astronomiczny,  Bnh.  hwezdarsky;  Ross. 
3Bt340c.iOBHbiri ,  sBisjoiicTHufi ,  bic  Steriifiiiibe  tctrcjfeiib , 
aftroiiomifd^  Dla  astrologii  i  gwiazdarskiej  praktyki  z  ko- 
ścioła wyznaczony.  Sk.  Dz.  80.  Gwiazdarska  nauka, 
(iWIAZDARSTWO",  a,  «.,  Boh.  hwezdafstwj;  Cant.  svę- 
sdoglednost;  Cron/.  zvezdoznanztvo  ,  zvczdoznanye  ,  zvoz- 
domcrztvo;  Rckj.  zvjez<loznanje ;  {Dal.  gonetanye) ;  Yind. 
syiesdna  sastoptiost,  syesdaria,  syesdna  vmetalnost,  syie- 
sdoglednost;    Eccl.   SBtajoc.iOBlc ,    3Bt3j03ai;0Hie;    Ross. 

3Ut3406.1IOCTIlTCJbCTBO  .    38^3.100.10010,    3Bt340MeTCrBO;    biC 

©tcrilfunbf.  Astrologia  (astronomia),  nauka  gwiazdarska, 
uwiazdarslwo.  Biai.  Posl.  150.  GWIAZDAP.Z  ,  GWIAZUO- 
WilJZ,  GWIAZDOWMK,  GWlAZDMISTliZ,  GWIAZDO- 
l'IS,  GWiAZUOWROG,  GWIAZDOWIESZCZBIARZ.  GWI.A- 
ZDOWIKSZCZARZ,  a,  m.,  GWIAZDOZORCA,  y,m.,Boh. 
iiwezdar ;  Yiud.  syiosdar ,  kiri  na  syiesde  gleda ,  sviesdo- 
snanez ,  s\  iesdni  sastopnik ,  na  sviesdc  vuzhcn  ,  sviesdo- 
gledez  ,  sviesdni  kasauz  ;  Carn.  svędarnek,  syesdogledz; 
Croat.  zyezdar,  zyezdoznanccz ,  zyczdogledecz,  zyezdo- 
merecz;  Slav.  zyizdoznanac ;  Bosn.  ZYJezdozuanac ;  Hag. 
zyjczdoznannaz,  zyjezdogledalaz  ;  Ross.  3Bt340Ó.iiOCTiiTC.iL, 

3Bt340B0.1IUe6llIIKl> ,    3Bt3403pHTe.lb,  3Bt340C.T0B-b,  3Bt340- 


MCTi;  Eccl.  3Bt3403ai;oiriiiii;i. ,  :ckt.?ąoyi.ti.i|i,  ,  38^340- 
HTCU^ ;  który  gwiazd  pilnuje  ,  patrzy,  astronom,  astroloc 
ber  SicrnciifcDer,  (Eternfiiitbiije ,  Stenibcuter.  (NB.  jak  \i/ 
Polskim  jeżyku  ,  tak  i  w  iniii/ch  dyatektach  Słoiuiańskich, 
w  tworzeniu  nowszych  tych  stów,  nieściśle  zachowano  ró- 
żnice miedzy  astronomem  ywiazdopisem ,  a  astrologiem 
gwiazdowieszczluarzem,  miedzy  astronomią  a  astrologia, 
atoli  nnjlacniij  do  wytykania  podług  Ross.  et  Eccl.  3Bi3- 
403pilTe.lb  gwiazilowidz,  Stemfckr,  3Bt340C.l0BB  gwiazdo- 
pis ,  Steriifiiiibisjcr ,  3Dt340'ieTL  gwiazdowieszczarz  ,  Stcrti^ 
beilter).  Niechaj  ci  teraz  poradzą  gwiazdarze,  którzy  pa- 
trzali  na  gwiazdy  i  rachowali  ksie/.yce ,  aby  ci  powiedzieć 
przyszłość.  U'.  Post.  Mn.  59.  Scwerus  astrologom  albo 
gwiazdarzom  jurgieity  postanowił.  Kosz.  Lor.  106.  Gwiazd- 
mistrzów ,  geometrów  i  t.  d.  żeglujące  narody  szanu- 
ją. Jabf.  Tel.  56.  _  Wiem ,  żeś  ty  gwiazdmistrz ,  a  nie 
chrześcianin.  SA'.  Zyw.  2,  507.  Gwiazdozorce ,  astrono- 
ma, matematykiem  też  niektórzy  zowią.  .T/ąci.,  Crw^;.  106. 
Z  Rzymu  wygnani  gwiazdarze  abo  matematycy.  Sk.  Dz. 
59.  Ojcowie  Niceńscy  zlecili  biskupowi,  aby  z  temi 
gwiazdowniki,  których  najwięcej  i  najuczeńszych  w  Egi- 
pcie było,  znalazł  takie  koło,  w  którymby  Wielka  noc 
nie  ciiybiła.  iSA.  Dz.  195.  Panie  gwiazdowidzie !  Zebr.  Zw. 
176.  Astrolog,  gwiazdowidz.  Klecz.  Zd.  74.  G\yiazd- 
mistrz.  ib.  Astronom,  gwiazdopis.  ib.  Twierdzą  gwiazdo- 
pfsowie  ,  że  się  pod  Marsem  Marcyalistowie  rodzą,  od- 
ważni i  nieustraszeni.  S»s:..  Picśn.  3  Q.  Gwiazdowie- 
szczarze  chcą  zgadywać  z  ruchu  planet  o  losie  ludzi. 
Czack.  Pr.  2,  228.  Gwiazdowieszczbiarze.  ib.  2,  96.; 
(Eccl.  poJKaHiiubi  rodowieszczki).  Prognostyki  gwiazdo- 
wrogów  płonnych.  Zab.  9,  206.  GWIAZDECZKA,  GWIAZ- 
DK.\,  i,  2.,  deniin.,  Boh  hwezdićka  ;  Surui.  2.  gewel\lkac 
Sorab.  1.  weżka;  \ind.  sviesdiza;  Croat.  zyezdicza;  Ross. 
3B-fe34Ka.  3B-fe34oqKa,  baó  iitcriic!)Cit.  Oczki  jak  gwiazde- 
czki. Groch.  W.  560.  Pocałujemy  oczki  gwiazdeczkom 
podobne,  ib.  528.  Gwiazdki  drobne  niedojrzane.  Susz. 
Pieśń.  5,  N  5.  Bądź  zdrowa ,  gwiazdeczko  polarna.  Teat, 
28.  b,  116.,  ob.  Gwiazda.  ^.  Znaczek,  który  się  robi  w 
książkach  ,  asteriscus ,  eilt  Stenirf)eit ,  ciii  SOierfjeidtcii  iit  bctt 
33ud)ern,  /?os.«.  no.MtTi;a.  no Jitrciha,  OTMtiKa ,  oT.MtTOiKa. 
Gdzie  gwiazdeczki  ujrzysz,  wiedz,  żem  sam  od  siebie 
pisał,  nie  wziąwszy  tego  z  żadnego  e\cn)plarza.  Szczerb. 
Sax.  pr.  —  |.  Gwiazdeczka ,  kamień  drogi ,  asłeria.  Plin. 
H.  N.  57,  9.  ber  Steriifieiii ,  ciii  ©bclfteiii.  Gwiazdeczko- 
wy  kamień,  aslruiles ,  w  nim  wydają  się  zewsząd  gwia- 
zdeczki czarniawe.  Ład.  H.  iV.  65.  —  g.  Dolan.  (jwiazde— 
czki ,  ziele  dymieniczne  ,  gawęda  ,  iskierki ,  ziele  mające- 
kwiat  na  kształt  gwiazdy,  bas  eteriifraitt,  aster,  bie  ©tcni= 
bllimc.  Syr.  1444.  jaskicrki,  dyuuonne  ziele.  Urzed.  41.,. 
Boh.  dabljk;  Ross.  3Bt340qiiiiK'b.  —  g.  Gwiazdka ;  godo- 
wi' podarunek.  Tr.  eiii  SSeiliimciitCflcfrfjenf ,  ber  l;ciliac  cttrijł;. 
it'.i\[  mi  gwiazdka  co  włoży,  jeśli  godowy  poilarunek 
dostane.  Ern.  106.  (zwyczaj  ten  u  Ewanielików  tylko  się 
zachowuje,  et',  kolęda).  Co  ci  gwiazdka  przyniosła?  urno 
lun  bir  ber  bciliiic  C^In-ift  Defdicerf!  Wron.  155.  —  g.  Bo- 
tan.  Gwiazdki  wodtic ,  Callitriche,  rodzaj  dwóch  gatun- 
ków, są  wiosnowe    i  jesienne.    Kluk.    Dykc.  i,  94.,    A'. 


460 


GWIAZDECZKOWY  -  GWIAZDNY. 


GWIAZDOZOR  -  GWINT. 


Jundz.  n.  k.  85.  to  ziele  zowie  Gwiazdosz  ,  qu.  v.  GWIA- 
ZDECZKOWY kamień  ob.  Gwiazdeczka  kamień.  GWIAZDE- 
CZNY,  a,  e,  od  gwiazd  ,  Stcrnni  • .  Niebo  gwiazdeczne 
najwyższe ,  ogarnęło  sobą  inne  siedm  nieb  planetów. 
Oiw.Ow.  52.'ber  "Stmicnliimmcl.  W  nauce  gwiazdecznej 
nieco  rozumiemy.  Sienn.  417.  z  Sficz..  101.  Maz  "gwiaz- 
doczny,  sidereus  cmijux.  Zebr.  Ow.  281.  GWIAZDMISTRZ 
ob.  Gwiazdarz.  GWIAZDNICA  ob.  Gwiazdownica.  *GWIA- 
ZDNIK,  a,  m ,  Croal.  zvezdcnik  ,  zvezdogled,  zvezdomera, 
Bay.  zvjezdnik,  zrizdogled  astrolabiiim,  narzędzie  mie- 
rzenia wysokości  gwiazd.  GWIAZDNY  ob.  Gwiazdowy. 
GWIAZDOZBIÓR,  u,  m. ,  coinlellalio.  Hub.  Wst.  288. 
ba^  SternciiMlb  ,  Hloy.  hwczdnatost ;  Sorab.  1 .  zwezdżeno ; 
Vind.  svesdishe;  Hoss.  co3Bli34ie.  GWIAZDOK  ob.  gwia- 
ździsty zaszańc.  GWIAZDOLITY,  a,  e,  poet.,  z  samych 
szczerych  gwiazd ,  DOlI  StcniCll.  Przed  olbrzymami  drzal 
stary  Saturn  w  gwiazdolilym  gniarliu.  Hor.  1,  248.,  Dudz. 
19.,  Mon.  To,  594.  Biczem  ogniste  Juno  zacina  ruma- 
ki, Te  lecą,  i  szybkicmi  suwając  kopyty.  Szlak  wśrzód 
ziemi  i  nieba  mierzą  gwiazdoHty.  Dmoch.  U.  1  ,  140. 
GWIAZDOiNOŚNY,  a,"  e"  gwiazdy  noszący,  ftmicntragctib , 
(Croat.  zvesdonoszni).  n.  p.  Gwiazdonośny  okrąg  nieba, 
stellifer  nibis.  Mun.  75,  592.  Gwiazdonośnego  stworzy- 
cielu koła.  Hardz.  Boel.  18.  "Gwiazdnośne  koJa.  ib.  111. 
GWIAZDOPIS.  GWIAZDOPISARSKI,  GWIAZDOPIS.\R- 
STWO.  GWIAZDOUMSTWO  ob.  Gwiazdarz,  gwiazdar- 
slwo.  "GWIAZDORUCHY,  a,  e,  gwiazdy  poruszający,  fter> 
t:eil(>Ctt>Ci3Cnb.  Nieznacznym  mkną  obiegiem  nocy  gwiazdoru- 
clie  osie.  Zub.  15,  159.'  Kniaź.  GWIAZDOSIĘZŃY,  a,  e,  do 
gwiazd  sięgający,  bardzo  wysoki ,  Ińi  311  bcn  Stcrncn  rcic^enb, 
fc^r  boc^.  Na  karku  gwiazdosieznych  .Mpów.  A'a)'.  Di.  I, 
i60.'.Dvdz..  19.  "GWIAZDOŚWITNY,  a,  c,  gwiazdami  oświe- 
cony, ftcriicnliclcuci)tct,  Ecd.  3Bt340ciaTej]LHbiii.  GWIA- 
ZDOSZ, a,  m.,  botan.,  callitriche.  Jundz-.  83.  vid.  supr. 
Gwiazdki  wodne.  §.  Alchemilla,  jeden  tylko  u  nas  ga- 
tunek, przywrotnik;  ziele  w  aptece  używane.  Kluk.  Dijkc. 
1,  20.  Hoss.  .ibBima  .lana,  cf.  Jundz.  140.  przywrotnik, 
gęsie  Japki,  bcv  SihiienfiiP,  ber  goJDiic  ©aiifcrid),  bic  ijcmeine 
?(ld)cmiUf,  Hiih.  husynićka.  —  §.  (iwiaziiosz  ,  granicznik, 
porost,  plucnik ,  pulmonaria ,  (.'iingciifraut.  Sijr.  1350. 
Hoss.  MtjjHima,  roHLÓa.  GWIAZDOWATY,  a,  e,  na 
kształt  gwiazdy,  [tcnitit,  ii'ic  ctii  Steni  gcftaltet.  Rośliny 
gwiazdowate,  stellatae,  u  niektórych  autorów  osobną 
składają  gromadkę.  Bot.  Nar.  202.,  Hoss.  satajMaruH. 
GWIAZDOWIEC,  wca,  m.,  gatunek  koralu  w  kamień  obró- 
cony, achatowy  lub  marmurovyy.  (irunt  pospolicie  biały, 
gwiazdy  na  nim  pospolicie  ciemne.  Kluk.  Kop.  2,  68. 
ber  etcmfauleiifteiii.  GWIAZDOWNICA,  GWIAZDNICA,  y, 
2.,  roślma,  slellaria  Linn.  t&i  (itenifrailt.  Kluk.  Dykc.  5, 
101.  Gwiazdnica  gajowa,  nemorum;  dwudzielna,  dicho- 
łoma;  leśna  holostea;  trawna  yraminea.  Jundz.  245.; 
Hoss.  KocreHCUTi.  GWIAZDOWRÓG  oh.  Gwiazdarz.  GWIA- 
ZDOWY, GWIAZDOWiNY,  GWIAZDNY,  a,  e,  od  gwiazd, 
gwiazdeczny,  Stcnieil  = ,  Sorub.  i.  zwezdźne ,  wezdove; 
Croat.  zyezdeni;  Ross.  sbIjsahuh.  Dzień  gwiazdowy,  prze- 
ciąg czasu  między  dwoma  raomenlami  górowania  gwiazdy 
jakiej  nad  poziomem.  Śniad.  Jeog.    81.  Miesiąc  gwiazdo- 


wy, w  którym  księżyc  powraca  do  jakiej  gwiazdy  stałej. 
Hub.  Mech.  476.  Rok  gwiazdowy.  i6.  510,  Niebo  gwiazdo- 
wne.  Bzów.  Hoz.  44.,  Ecd.  kcóo  SBtsjHoe.  Gwiazdowny 
majestat.  Bzów.  Doi.  pr.,  oh.  Gwiaździsty.  GWIAZDOZOR, 
a,  m.,  uranoscopus,  ber  ^immclf^auer , 'cin  Sccfif^,  ryba 
morska,  ztąd  rzeczona,  iż  jej  oczy  wzgórę  sterczą,  a  na 
dół  spojrzeć  nie  może.  Sienn.  519.  GWIAZDOZORCA 
ob.  Gwiazdarz.  GWIAZDZIĆ,  ił,  i,  cz.  nicdok.  ,  ugwia- 
ździć,  dok.,  gwiazdami  osadzać,  bcftcriien,  mit  (Btnnen  bt- 
{e|en.  Nocy  ugwiaździone  czoło.  Oliv.  Ow.  603.  Argus 
ugwiazdżony,  stem  oczy  głowę  mający  nasadzona,  ib.  38. 
GWIAŹDZISTY,  GWIEŹDZISTY,  a;"e,  pełen  '  gwiazd, 
gwiazdami  osadzony,  ge[tinit,  mit  Stcrneii  bcfe^t,  Boh. 
hwezdnaty;  Sorab.  1.  wezdoyite;  Vind.  syiesdast,  syesdat, 
syiesden,  syesdishan,  poun  sviesd;  Garn.  svęsdat ;  Bom. 
zyjezdan;  Hag.  zyjezdat,  zyjeezdni ,  zviezdovit;  Enct. 
3Bt34HCTbiH.  Wielbię  boga  tak  długo,  póki  nieodmien- 
nym Kołem  pójdzie  gwieździsta  noc  za  światłem  dzien- 
nym J.  Kchan.  Ps.  209.  Niosą  go  aniołowie  na  wspa- 
niałym tronie ,  Głowa  jego  w  gwieździstej  świeci  się  ko- 
ronie. Dmoch.  Sąd.  52.  —  g.  Na  kształt  gwiazdy,  gwia- 
zdowaty,  fternid)t ,  iDte  ein  6tcn:.  Ziemne  jaszczurki  gwia- 
zdzistemi  zowią.  Syr.  1015.  Ruda  gwiaździsta,  która  się 
w  kawałkach  nienadto  \Tielkich  znajduje.  Os.  Zcl.  31., 
Os.  Rud.  7.  (oppos.  obłazgowa).  Gwiaździsty  zaszańc  abo- 
okop  '  gwiazdoyyaty,  cilie  etcriifśniisc,  ob.  Gwiazdok.  Tr. 
GWIAZDZISTOSC,  przymiot  gyyiazdzistego.iSo/i.  hwezdnatost. 

GWTCHT,  u,  m.,  z  Niem.  baś  ®eiind)t,  waga  szalna  ,  n.  p. 
funty,  uncye,  skojce,  łoty.  Dudz.  59.;  Boh.  zśwazj ;  So- 
rab. 2.  wiclita;  Yind.  gvilit,  tesha ,  vtesh ,  teshina;  Carn. 
gviht ;  Bosn.  otezallo ,  jaje  od  kantara ;  Hoss.  Btct, 
rHCTł.  Wszędzie  na  komorach  mają  mieć  gwichty  do 
ważenia  złota.  5.  Grodź.  2,  134.  Teraz  gwichtarai  \yażą; 
ale  przedtym  kamieniami  a  kamyczkami  ważono.  Biidn. 
Prov.  16,  11.  not.  Miejcie  szale  i  gwicbty  sprawiedli\ye  ; 
nie  będziesz  miał  w  worku  twoim  różnych  gwichtów , 
yyiekszego  i  mniejszego.  Dainbr.&^\.  —  Fig.  i  tr.  Słowa 
opatrznych  gwichtem  będą  ważone.  1  Leop.  Syr.  21,  28. 
(szalami.  5  Leop).  Przedajna  sprawiedliwość  tam  ugina 
szali.  Gdzie  złoty  gwicht ,  lub  groźny  błyska  miecz  ze 
stali.  Nar.  Dl-.  1,  5.  Nie  tak  jest  licha  krwi  ziomków 
opłata,  By  ją  gwicht  lekki  marnej  dumy  cenił.  Nar.  Dz. 
2,  75.  Skutek  jest  gwichtem  dobroci  rad  i  zamiarów 
ludzkich,  A^ar.  Hst.  5,  praef.  Wy,  którym  stwórca  dał 
prawo  udzielne ,  Byście  nosili  zasług  gwicht  mierniczy. 
Zab.  14,  101.  Nar.  Już  ziemia  w  płody  i  żyzność  bo- 
gata Osiadlszy,  śrzedni  gwicht  ujęła  świata.  Zab.  16, 
516.  (równowagę).  GWICIITOWY,  a,  e,  od  gwichtu , 
@emtc()tS  =  ,  jum  ©etpi^tc  geijórifl.  Gwichtowe  abo  funtowe 
części.   Cn.    Th.. 

•GWIESNY  oh.  Gwesny. 

GWINT,  GWIND,  n,'m..  z  Niem.  m  ©eirinbe ,  ©(^^raubcii' 
gciDiiibc,  ber  Sdłrauliciignng ;  (Hoss.  bhhts  szruba,  bhh- 
TOBajbiia  szrubsztak).  Rowki  na  szróbie  wyrżnięte,  krę- 
cone nakształt  ślimaka,  gwintami  zowiemy.  Rog.  Dos. 
2,  388.—  §.  Szróbka ,  ein  lidjraubcfien.  Tr.  —  g.  W  cią- 
gnionej  strzelbie   cug,    ber  3ii9  i"'  gejogeiieit    Jio^re.    Tr. 


GWINTOWANY  -  G  WIZDOTCHNA  Ć. 


GWOLI  -  GZEGZOŁECZKA. 


161 


GWINTOWANY,  GWINDOWANY,  a,  e,  o  gwindadi,  mit 
@Cll'inbcil.  riura  gwindowana  =  ciągniona,  ciit  flCJOiJCllCi' 
3}obv.  Tr.  Macica  gwintowana,  Mc  śd)rauticnmuttcr.  GWIN- 
DÓWKA,  GWINTÓWKA,  i,  i.,  ^windowana  strzelba, 
ciii  gcsoGCiici^  Sio^r.  Tr.  GWINDOWNIGA,  GWINTOWNI- 
CA, y,  i.,  narzędzie  do  wyizvnania  gwindów,  ber  Scl)vnii= 
bciibp^rcr,  \>ai  ©ciinnbcifcti.  GWINDOWAĆ,  GWINTOWAĆ, 
al,  uje,  cz.  niedok.,  gwinty  wyrzynać,  ©ctintibe  ftl)ncibeii. 
GWINDOWY,  GWINTOWY,"  a,  e,  od  gwindów,  ©ctinnbc  =  . 
Fig.  Wy  pochlebco  gwintowego  pyska,  Idźcie  ode  mnie 
w  dalekie  siedliska.  Żab.  10,  165.  Zabl  stosownego  do 
okoliczności. 
GWIZDAĆ,  al,  a,  cz.  kontyn.,  Gwizdżcć  ,  żdżal,  gwiidże 
cz.  niedok..  Gwizdnąć,  gwizdnął  et  gwizdf  dok.,  Boh. 
liwizdawati,  liwizdati,  liwizdnaiiti ,  (hwizdeti  laksowac), 
fieeti,  ficjm;  Dal.  zvidati;  Croat.  1'uclikati ,  sv"isgani,  zvis- 
gara,  zvisgati,  (fiiczali  =  gniewać  się,  cl',  fukać);  Hag. 
zv"ixdati  ,  zazvixdali;  Bosn.  zvjesgdati ,  zvjezdati;  Vind. 
shvishgat;  Carn.  shvisligam;  iS/ni".  ficbkati,  svirati;  {Huss. 
et  Eccl.  ;i!ii:;a.atii  ,  ho^kh^ą^th  ksykać) ;  Ross.  CBnciaTb ; 
świstać,  pfcifcit  (mit  bem  tliimbc).  Gwizdać  sobie  molodya, 
piosnkę.  Gwizdnij  na  cliłopca.  Koniom  pijącym  gwi- 
żdżą. Tr.  Makolągwy  gwiżdżące.  Baninl.  J.  5.  Od  pół- 
nocnego ostry  Boota  Gwiżdże  wiatr  w  uszy  i  śniegi 
miota.  Nar.  Dz-.  2,  189.  Wiatry  gwiziy  twórcy  chwalę. 
Przyb.  Ab.  12.  Wej  wej  wej  ,  coż  to  znowu  za  figle 
niewieście,  Nauczę  ja  te  baby  gwizdać  po  kościele.  Treb. 
S.  M.  44.  Zakazał  ksiądz,  żeby  chłop  chlopowi  nie  po- 
wiadał; łżesz!  lecz  żeby  miasto  tego  gwiznął.  Gdy  tedy 
w  kazaniu  raz  ksiądz  niepodobnego  coś  jiowiedział,  chło[i 
co  ma  pary,  gwiźnie;  ztąd  staroświecka  przypowieść, 
dajże  pokój ,  nauczą  cię  gwizdać  w  kościele.  l'ot.  Joir. 
115  ;  {Slov.  naućim  ho  na  kostele  hwizdat  docebo  illiim 
mores).  Głupi  rękoma  kleszczą  dla  oznaczenia  swoich 
applauzów,  a  mądrzy  szydząc  gwiżdżą.  Mon.  70,  850. — 
§.  Gwiznąć  kogo,  w  rubasznym  sposobie,  zamalować, 
uderzyć  należycie.  Wiod.  Boss.  CBiiciiyTb  KOro  MtML . 
CKopocntuiHO  y4apiiTt,  ciiicii  3fi)5  ijcbcii.  GWIZDANIE, 
GWIŻDŻENIE  ,  ia,  n.,  GWIZD,  u,  m.,  świstanie,  świst, 
bo»  ^^tfcifcit  (mit  bcm  2)?uiibe);  (Boh.  hwjzd;  Bag.  svixd; 
Hoss.  ciiHcraHit',  CBiiCTt).  Straszny  był  gvvi-zd  ksykaczów 
\v  Plutonowskiej  sali.  Przyb.  Milt.'Z'lL\.  GWIŻDŻ  ,' ia  ,  m., 
imię  ciioroby  końskiej ,  która  go  w  24-  godzinach  umo- 
rzyć może.  Pochodzi  z  ochwatu  lub  gwałtownego  w  pra- 
cy przynaglenia,  hluk.  Zw.  \  ,  196.  bic  ,'^eifcl ,  ciiic  ^\n^ 
bcfraiif^cit.  Boss.  Htejtsa  y  .lomaacH.  [Boh.  hwiżJ  orzech 
robaczywy).  GWIZDACZ,  a,  łn.,  który  gwizda,  gwiżdże, 
świstacz,  ciit  *l*fcifcr,  (V(n(i.  shvishgavez  ,  slnihgar;  Croat. 
zvisgavecz ;  Bng.  zvixdalaz :  Boss.  CBHCryHT)).  W  rodź. 
źeńsk.  GWIZDACZKA.  Vind.  shyisbgai-za,  bic  f rcifcrillil. 
GWIZDAWKA ,  i ,  i.,  narzędzie  od  gwizdania.  Mon.  74, 
496.  ciitc  ^ffcifc.  {Kur/.  zvi\(*lak;  /{osf.  cniicrb.ib ;  cf.  pi- 
szczałka.) 'GWIZDOTCIINĄC  intmns.  jediit. ,  odetchnąć 
z  gwizdaniem ,  mieć  oddech  gwiżdżący ;  jjfcifciib  atl;mcil. 
Pomaga  to  wino  tym,  którzy  gwizdotchną ,  I.  j.  szyje 
wyciągnąwszy,  a  usta  otworzywszy,  ciężko  i  gwiżdżąc 
tchną.  Syr.  Oli  Gwizdoteiinącym ,  1.  j.  szyję  wyciągną. 
Shwnih  Linitit  w\ii.  i.  Tom  U. 


wszy  a  usta  otworzywszy,  powietrza  chwytającym,  ib.  59- 
Gwizdotchnący,  orthopiieicos.  Syr.  217.  ciKjIiriiftiij,  cf.  dy- 
chawiczny. 

Pochodź,  zagioiznąć  ,  przegwiznąć ,    pogwizdać,    wygwi- 
zdać, wygwiznąe. 

'GWOLI  <  g  woli,  k  woli,  ku  woli  =  wedle  woli,  stosownie 
do  woli,  dogodnie,  dogadzając,  311  SSillcii ,  51!  ©cfaUen. 
(cf.  'grzeczy,  "gmyśli).  Gach  ją  namawiał,  aby  mu  była 
gwoli.  Budn.  .Apopht.  142.  Ja  żadnemu  kwoli  chwalić 
tego  nie  będę,  co  mi  się  nie  podoba.  Gorn.  Bw.  5.  Nie 
sobie  gwoli  kucharz  potrawy  zaprawuje.  Rys.  Ad.  44. 
gidam  domini  debet  habere  coguus ,  nie  według  swego 
gustu,  i:id)t  nad;  fciiiem,  fonbcrit  naćtj  bc»  $cnu  ©eftlimocf. 
Człowiek  nie  sam  sobie  gwoli  żyć  ma,  ale  naprzód  gwo- 
li najwyższego  Boga  ,  potym  kwoli  ojczyźnie  a  nakóniec 
i  kwoli  bliźniemu  swemu.  Gost.  Gor.  praef.  Przyjaciele 
clicąc  nam  czynić  gwoli,  a  nie  patrząc  czasu,  ani  jeśli 
ono  jest  ku  naszemu  dobru,  często  tyle  szkodzą  co  nie- 
przyjaciele. Gorn.  Sen.  81.  Wszystkiemi  gwoli  "i  uciesze 
swej  nakładami ,  bogactw  swych  przebrać  i  przetrawić 
nic  mogą.  Pilch.  Sali.  42.  wedle  woli  i  uciechy,  m^ 
?u[t  imb  Sclieben.  —  Przyimek  gwoli  znaczy  jedno  co 
dla;  w  starych  książkach  znajduje  się  często  położony 
po  imieniu,  n.  p.  ustąpił  żołnierzom  gwoli.  Kpcz.  Gr.  1, 
]).  185.  (najczejrjej  jednak  przed  imieniem,  a  to  z  trzecim 
przypadkiem  <  z  przyczyny,  z  powodu ,  w  zamierzę ,  dla). 
Dał  bóg  człowiekowi  ten  wszystek  świat  gwoli.  W.  Post. 
W.  2,  505.  t.  j.  dla  człowieka,  fiir  ben  SJJcnf^cn.  Pro- 
wadzić go  myśli  W  jaki  dom,  gwoli  wczasowi  lepszemu. 
P.  Kchnn.  Jer.  521.  rlla  wczasu  lepszego,  mc^rercr  Se= 
tiucmlid;fcit  linlleii  (ImlliCf).  Tu  mamy  zginąć,  nie  wiem 
gwoli  czemu?  /-*.  Kchan.  Jer.  549.  dlaczego?  na  co? 
marum?  jn  mai  6nbc?  Gwoli  handlów  swoich,  miał  w 
drogę  odjeżdżać.  Cheim.  Pr.  149.  Tytyrze ,  w  rozłoży- 
stym ty  bukowym  cieniu ,  Dmiesz  w  fujarę ,  wiejskiemu 
gwoli  siadłszy  pieniu.  Nag.  Wirg.  485.  dla  wiejskiego 
pienia,  cin  IćinbliilK**  ?tcb  ju  pfcifcn.  Wykrzyknijcie  w  słod- 
kim pieniu  Gwoli  Pańskiemu  imieniu.  J.  Kchan.  Ps.  92. 
(chwale.  Karp.  5,  176).  na  cześć,  na  honor  P.  imienia, 
jn  G(lVCn  bcJ  Stamcnś  be»  §crrn.  Andrzejowi  bramy  otwie- 
rają Haliczanie,  rozumiejąc,  że  on  kwoli  Włodzimierzo- 
wi, anie  kwoli  sobie  zaciąg  ten  podejmował.  Krom.  195. 
cum  non  suam  rem  agere ,  że  dla  Włod.,  nie  dla  siebie. 
—  Aż  za  bramę,  gwoli  więtszćj  uczciwości.  Litewskie 
pany  wyprowadzili.  Arów.  575.  honoris  causa,  (]vi)pret 
6t)rc  mcijcii.  Pośpiesza  Kazimierz  do  Korczyna;  a  to 
gwoli  sejmowi,  ib.  663.  ad  comitia.  ■ —  Biskupi  msze 
obrzedowne,  kwoli  obecności  posłów  odszczepieńskicli 
zapowiedzieć  chcieli.  Krom.  694.  z  przyczyny,  aiiź  llrfa' 
(^c ,  mcijcn. 

GWOŹDŹ,  GWOŻDZIEC    ob.  Goźdż ,    Goździec.  —  GWOŹ- 
DZIĆ ob.  Zaarwoździć. 

et 

6  Z. 

GŻKGŻOŁKA,  "GRZEGŻOŁKA,  i,  2.  GZEGZOŁECZKA,  i,  z., 
dem.,  kukułka,    kukawka.  Vn.  Th.    guzica,    ^cr    @U(Igu(f, 

.21 


162 


GZEGZELICA  -  GZIĆ. 


GŻENIE  -  GZY  GZA  K. 


Boh.  żeżhule,  zezhulka;  Sorob.  1.  kokula;  V;)if/.  kukou- 
za,  kukuviza,  kukaliza;  ŁYoni.  kiikuvacha ;  ^om.  KyKymi;a, 
KOKyuiKa  ,  (rJKiiroJKa  ,  rpacorysKa  trzesiogon) ;  [starorus. 
rsersima;  ru^k.  zozula.  2|;  cf.  (iraec.  xóxv^;  Lat.  ciicu- 
lus.  Tu  wdzięczne  śpiewają  słowiki,  A  tam  głośne  po 
gibkich  kukają"  gżegżofki  gałęziach.  Kulig.  125.  Grzegźoł- 
ka  grzegoce.  Banial.  J.  4.  \V  ciemnym  liściu  grzegżolki 
kukają.  Grzywacze  skrzydly  żartkiemi  tarkają.  Tward. 
Daf.  26.  Gżegżofki  gorące.  Danial.  J.  5.  Już  skowro- 
nek na  górze  pięknie  przepioruje,  Sfowiczek  we  krzu 
krzyczy,  gżegżołeczka  kuje.  Rej.  Wiz.  54.  Nocna  gże- 
gżoJka"  zawsze  dzienną  przekuka.  Rijs.  Ad.  SO.  GŻEGZE- 
LlCA,  y,  i,  ber  rociblid^C  ©iltfijiitf.  GżegżeHca  w  cudzym 
gniaździe  odprawuje  połogi.  Klon.  Wor.  GO.  'Gżegżclia. 
Ezop.  100.  GŻEGŻOŁCZY,  a,  e,  kukulczy,  ®itcf.ju(f«  = , 
Ross.  KOHymetiiil.  KOhymKiiiii. 

GZEMS,  GZYMS,  XEMS",  u,  w(..  ba«  ©cfiili'!  Yitnw.  cy- 
matium;  {hi.  sams  <  ozdoba ,  cf.  Germ.  ©im^)  ;  sterczący 
okraj  na  około  jakiego  miejsca  ,  żeby  na  nim  co  kłaść 
albo  postawić,  lub  też  dla  ozdoby,  Boh.  podwlaky,  gzyms, 
rimsa;  Yind.  rema,  poliza ,  okrainik,  opafs,  opafje , 
vienz  sverha  sida,  prekrou;  Carn.  poliza;  Ross.  rsbiM^B, 
KapHiisi.  Wystawne  gzemsy.  Morsit.  58.  Z  luczastycli 
gzemsów  wiszą  lampy  promieniste.  Prz-yb.  Mllt.  50.  Gzem- 
sy, kornesy.  Cn.  Th.  koronowanie ,  wyższa  część  słupa. 
Ćallit.  6.  \)ai  Sarniej.  Balkowanie  trzy  części  w  sobie 
zawiera,  nadsfupie  czyli  spodobelk,  tablicę  albo  śrzodo- 
belk,  xems  czyli  górnokryw  corQnix ,  co  kraj  ostatni  da- 
chu nam  pokazuje.  Rog.  Bud.  25.  Xems,  koronowanie 
kolumny.    Chmiel.  1,  77.     GZEMSIK,  a,  m.,  dem.,    Ross. 

KapHii  seut ,  część  podsłupia ,  cinatio.  Gallit.  7.  ba^  5'i'P= 
gefimil  GZYMSÓWKA  ,  i ,  i ,  cegła  do  wysadzania  gzym- 
sów ,  ma  wycięcia  w  formie  wyrabiano.  Kluk.  Kop.  i, 
502.  bie  ®ćfim£Sfad)cl,  ber  ©cfim^jicGcl.  GZYMSOWY,  a, 
e,  od  gzymsu ,  ®i\mi  ■■ ,  Ross.  KapHiisHuH. 

GZIĆ,  ii,  i,  cz.niedok.,  (Elym.  gies),  kąsać  mocno,  (biffcii), 
^icftiij  fted^Cil,  (cf.  Ross.  kchtb,  Kyniiiy  trzeć  sobie  oko 
świerzbiące).  Bacy  i  gzicy  gżą  bydło.  Tr.  —  g.  [tg. 
Bóść,  pędzić,  popędzać,  jątrzyć,  wzburzać,  ipiiriieii, 
treibcit,  rci^cii,  rcge  madjcil.  Bodźcami  ślepcmi  serce  zwar- 
szy,  zbestwiałą  gziła  po  wszej  ziemi.  Zebr.  Ow.  24.  {pro- 
fugam  terruil).  Tu  miękkie  łóżko,  gdzie  matka  gziła 
Kupidynów.  Bardz.  Luk.  2,  50.  Nie  tak  Cybele  gzi 
szalone  serca,  Jako  gniew  ludzki.  Hor.  1,  90.  Nar.  (qua- 
lit  mentem).  GZIĆ  się  zaimk ,  n.  p.  Bydło  się  gzi,  sro- 
żeje  i  biega  od  bólu  rany  zadanej  od  giesa  abo  gzika. 
Ład.  Hst.'^N.  40.  Hi  Htiiiboic^  Iniift  iiiib'tolit,  (biffet)  oom 
©ti^e  beź  SiiTcrourml  (Gam.  besLlm  petulari  morę  vilu- 
Lorum  ;  a  sono  labani  bes  bes,  cf.  gies  ,  gzik  ,  quem  pue- 
ri  imilantes  vaccas  e.zagitant,  et  salire  faciunt.  —  Sorab. 
i .  cżelcżu  ,  cżelcźim  ,  cźeicżkam  cursito  ,  de  vaccis  vilu- 
lis(]ue  discurrentibus ,  cum  sol  uril).  Pasterze  pilnować 
mają,  gdy  się  bydło  w  lecie  gzi,  aby  jedno  drugiego 
nie  poraziło.  Haur.  Sk.  55.  —  §.  Catttliunt  canes,  quan- 
do  venerem  appetutit,  gżą  się.  Mącz.  fic  fiilb  (!ólifii)d))  Imi- 
fiig.  (cf.  grzać  się).  Krowa  gżąca  się.  W.  Ozeas.  A-,  16. 
(jałowica  nieokrócona.  Bill.  Gd.).  Yind.  (gusati  =  trzeć) ,  fe 


jesditi.  —  §.  O  ludziach:  pałać  miłością,  ijpii  8ick  Ciit' 
iimmit  \m\,  liriiliftio  fcmi.  Wierne  kocliania  różną  po- 
stać mienią  Gżą  się,  weselą,  drżą,  bledną,  rumienią. 
Zab.  9,  170.,  (.'roal.  hinczatisze.  Remotissima  femina  a 
viris,  poczciwości  pilnie  strzegąca;,  nic  gżąca  sie ,  dwor- 
skie mówienie.  Mącz.  GŻENIE,  GŻENIE  się  suhst.  verbi , 
(gies  2.),  szalone  bieganie,  bujanie,  baś  ^cnimtpbdi ,  brt3 
ŚilTcil.  GZIK,  a,  m.,  robak  ob.  Gies  1.,  ber  iiiffcnnirm, 
ciiie  5irt  ihxm|cii ;  {Sorab.  1 .  tźecżk  ;  Garn.  bręnzel ;  Ross. 
OBOAi-i  cf.  owad).  Pierzchają  Trackie  potkawszy  się  skrzy- 
dła,  Popędzonego  gzikiem  na  kształt  bydła.  Susz.  Pieśń, 
o  K.  Bydło  trzeba  w  lecie  w  chłodnej  oborze  zamy- 
kać, by  icb  robacy  nie  jedli  abo  gzikowie,  którzy  je 
pod  ogonem  szczypiąc  do  łasa  wyganiają.  Gresc.  548.  — 
g.  Czas  gżenia  się  bydła,  bekowisko,  gżenie  się,  gies, 
pr.  et  fig.  tr.  ■■  waryacya  ,  szaleństwo  z  zbytniego  kocha- 
nia lub  radości,  ^ic  Siffejcit ,  Sruiiftscit,  Srimft;  Jolicn, 
DtafCit,  iollbcit,  Strcic^.  Już  czwarty  raz  nasze  gzik 
żniwa  dogrzewał.  Jakom  nie  chciała  słuchać  jego  pienia. 
Zab.  12,  53.  Gawdz.  (kanikuła).  Bydło  na  wszystkie  czte- 
ry świata  strony.  Lecą  na  gzik ,  dźwigna\yszy  do  góry 
ogony.  Pot.  Pocz.  141.  Wolność,  którą  u  Wenery  miaj, 
gziki  w  nim  drażni.  Zab.  14,  50.  Lud  go  ujźrzawszy, 
ledwo  żyw  z  pociechy,  Badośne  stroi  huczki ,  gziki, 
śmiechy.  Zab.  12,77.  (krotofile ,  ślurjiticil ,  ©treidtc).  Gzik 
ma  Yind.  norz  ga  lomi ,  er  frietjt  bcil  %\pi.  Wezyr  za 
prawo  mając  gzik  swej  woli ,  może  Baszom  życie  wy- 
drzeć kiedy  zechce.  Zab.  15,71.  (bodziec,  Jieig,  ©tac^el). 
GZIWY,  a,  e,  gzić  się  lubiący,  511  ocrlicDteii  £trcicl;eii  ije< 
iteiijt.  Była  żvwa  miłośniczka,  przytem  gziwa  młodka. 
Zab.  15,' i9±  Niigl. 

GZŁO ,  a,  ».,  Giezłko  demin.,  czechło,  Sorab.  2.  fglo , 
fgelko  koszula;  Boh.  ćecblik  indusium  nodurnum;  cf. 
Graec.  ■/^alarrii  chalassis ,  calasis;  Yind.  janka,  interfat, 
koza,  zhoka,  kikel ,  zhikel,  fraiza ;  Carn.  kikla,  robazha; 
Ross.  noHbKa ,  noHaBa ;  lniane  przestrone  odzienie ,  oso- 
bliwie kobiece,  eiit  ?eiiinmiibftttcl.  Tawta  cienka,  którą 
miała,  Opadła  ją,  że  tylko  w  samym  gzie  została.  Które 
tak  wszystkich  członków  kryło  tajemnice,  Jako  lilie  kry- 
ją przejrzyste  śklenice.  /'.  Kchan.  Ort.  1,  176.  Kapłani 
w  lniane  gzła  przybrani.  Olw.  Ow.  46.  Owa  we  gzie 
kmiotówna ,  śpiewając  robole  sobie  czyni  miłą.  Gorn. 
Dw.  69.  not.  »gzło  jest  odzienie  czyli  suknia  dziewcza. • 
Łańcuch  nie  zdobi,  ani,  kanak  szyi,  Grubego  tylko  gzła 
koło  niej  płaty.  Chrośc.  Luk.  47.  W  długich  gzłach  Par- 
ki. Tward.  Pasq.  57.,  Ttcard.  Daf.  52.  —  §.  fig.  Zasłona, 
bie  3)ecfe,  ,V)ii!lc  figur  I.  Prosi  ze  drżeniem  o  spokoj- 
ność  bogi ,  Wśrzód  flagi  morskiej ,  żeglarz  pełen  trwogi. 
Skoro  gzio  mgliste  księżyc  mu  zaciemi.  flor.  1,  282. 
Kobl.  {alra  mibes).  Kiedy  czarnym  noc  się  gzłem  za- 
mroczy. Niebo  zaś  jasne  kagańce  roztoczy.  Zab.  9,  11. 
(cf.  płaszcz).  Tu  bez  zapon  szkarłatnych  i  chlubnej  po- 
złoty, Spokojność  z  czoła  otrze  gzło  czarnej  zgryzoty. 
Hor.  2,  195.  Kniaź. 

GZYGZAK ,  a ,  m.,  linia  złożona  z  kątów  na  kształt  Łac. 
Z,  Gall.  sicsac,  ber  iiSiad.  Przy  każdym  kącie  załama- 
nego gzygzaka    robią  się  przedłużenia    na    drugą   stronę. 


GZYMS  -  H  A. 


G  Z  Y  N  E  K  -  HABIT. 


163 


nazwane  hakami.  Jak.  Ar!.  2,  546.    W  prowadzeniu  ko-  GŻYi\EK ,    nka ,    m.,  dziura    z  wierzchu    w  górze    wykopa- 
szokopu,    hnia    składać  się    może  z  wielkich  gzygzaków.        na,  n.  p.  Z  wierzchu  góry  aż  do  wody  gzynek  abo  hynt- 


Jak.  Art.  2,  545. 
GZYMS  ob.  Gzems. 


loch ,  jako  górnicy  zowa ,  przebić.  Cresc.  29. 


H. 


H,  h,  litera  ósma    w  alfabecie  łacińskim;  ale  nie  tak  litera, 
jako  raczej  a^piraci/a  abo  spiritus    asper  Greków.  Kras. 
Zb.   1,  345.     1)    Od  dawnych  pisarzóiu  często  gęsto  wcale 
niepotrzebnie  uiyivana,  thego=/e'/o;  thylko  = /j//Ao.  Budn. 
Apopht.  17.,  świetlicy  =  sH'ie/ey.  Rej.  Apoc.  25.,  kthóre  = 
które.    ib.  24.,  przethoż  = //riWoi.    Radź.    Job.    55,    1., 
zasthaw  się  -  zastaw  się.  ib.  5.,    otho  >  o(o.  ib.  10.  ha- 
ptekarska    robola  ■■  aptekarska.    W.  2.  Paralip.  16,   14. 
—  2)    Z  poaajku  czejlo  opuszczona,  gdzie  ja  teraz  kła- 
dziemy:    uha']!  hultaj;    sńha  '  hańba.    Radź.    Deut.    22, 
2i.     5j  Dawni  czeslo  piszą-  linet  zamiast    wnet.  Macz. 
4)  G  nasze,    w  Czeszczyznie  i  w  innych  dyalektach  Sło- 
wiańskich, zastępuje  h:     gadać    hadati;     głowa    hlawa ; 
gnida  hnida ;    gotowy  holowy.     Toi   i  w  naszych   nie- 
których   krainach    się    dzieje ;    tak    Bogatków ,    gdy   się 
z  Mazowieckiego  do  Litwy  przenieśli,    Bohatkanii  nazy- 
wano. Nieś.  1,   120.      To  służy  do  objaśnienia  etymolo- 
gii słowa  hańba,  haniebny  od  źrzódłowego  :   ganić,  Buli. 
haneti ;    hubka,    gubka ,    od    źrzódłowego  gąbka,  gęba; 
pohaniec  --poganiec,  z  Łac.  paganus.    5j   Teraz  iv  ob- 
cych  nawet   słowach    przyswojonych,    po    literach  r,  t, 
nie  piszemy  h,    bo  go  leż  nie  wymawiamy ,    n.  p.  Re- 
tor, Ateny,  Ateński.  Kpcz.  Gr.  2,  p.  261.     6)    Greckie 
ph  wyrażamy  przez  f ,  n.  p.  fHoz-o/ia.     7)  H  nie  wcho- 
dzi   w  żadne  zakończenia  ani  cz-asoirania,    ani   formo- 
wania.    8)    Często  zamiast    h   piszemy    i    mówimy    eh  ; 
kabina,  chablnu  ,  chaba  ,  haba. 
HA!  /n^erj.  zadziwienia,  Ła !  3Iu§bnitf  bet  SScrunmbmmij.  Bar- 
wicrz  do  niego  :  ha !  chłopie ,    więcbyś  chciaJ  mieć  dwie 
oczy,  jak  i  szlachcic?  Dwór.    J.  2.  —    §.  Ha  ha!    śmie- 
chu, 3(ii>Jbriic!  bcs  ?ad)Cii>?.     Ha  ha  ha,  pocieszna  nowina. 
Boh.  Kom.   i,   152.      Uj  będziesz   się  śmiał    ha,    ha,    ha. 
Teat.  54,  52.     Dziecię  w  śmiecli ,  ha  ha,  co  raz  powta- 
rzając,  (jroch.    W.  553.     Z    wielkim  śmiechem  przybiega, 
ha  ha!  Boh.  Kom.  1,  258.     Z  tonu  śmiechu-  ha  ha,  he 
he .  hi  hi ,  ho  ho ,  hu  hu ,    Szwajcar    Weiss  wyprowadzał 
charaktery  ludzkie.    Principes  philos.  —    g.  Urągania ,  bCu 
SfPttf'?.     On    nieraz  rekami    katowskiemi    bity.    Człowiek 
ha    ha    znamienity.   Pclr.  Hor.    2,  A'.  5  b.     Ha  zapewnie 
nie   za    swoje    zboże    zebrał    tyle    pieniędzy?    Teat.  17. 
c,  7.    Ha  cóż,  nie  zgadłem,  he"?  Teat.  29,  16.  —  g.  £'x 
abrupto:  dobrze!  I;a  !  niitt!  giit!    Ha!    wiem  co    uczynię. 
Teat.  54,  25.     Ha!   mniejsza  oto,  polym  sie  wyspowia- 
dam. Boh.  Kom.  1,  65.     §.  Pobudzenia,  zachęceiiia ,  an= 
jufporiicn ,  aiiniimiintcrii !  Ma  ha  po  lesie  wszędzie  się  roz- 
lega,   Już  sarn   bury   wilk   wybiega.    Kchow.  25.  t.  j.   głos 

szczwajacych ,   bn3  y?a  .'pa  ber  3''8fi'bfii  etfdiatlt  im  3Bnlbf. 
Haże,  ha,    (macha    ręka),    wycięło    się    dawniej    w   pysk 


komu  z  igraszki.  Teat.  45.  c,  11.  Wół,  gdy  ma  cią- 
gnąć ,  wołają  nań :  ha  ho !  Haur.  Sk.  50.  gdy  zaś  do 
pośpiechu  ha  hoj !  i  zatnie  go  biczyskiem,  ib.  cf.  cha- 
ła. §.  Ha  ho!  ha  ho!  krzyk  myśliwczy,  kiedy  już  zwierz 
ubity  =  cf.  do  harapu!  Tr.  Iw  boi  SdgcrgcfcJircs) ,  irciin  ba^ 
3SiIb  gcfnilt  i)l  —  §.  Ha  la ,  ha  la  la ,  hu  hulała ,  ulała  , 
głos  w  spotykaniu  na  wojnie.  Włod.  jiricgśiijcfdtrcp  hmn 
Sdigriif.  Wypadli  Kozacy,  hala  krzycząc,  hala.  Tward.  W. 
D.  50.  §.  Głos  w  szczwaniu  psa.  Włod.,  bie  ^uiibc  ait' 
jtibcRen.  Po  takim  psie  polnej  gonitwy  próżno  się  spo- 
dziewać, lulała  pokrzyknać  ,  i  trąbą  mu  śpiewać.  Bielaw. 
Myśl.  C  b.  Ono  zając,  ulała,  biegaj  Serafinie!  ib.  D  4 
b.  Ulała!  to  dopiero  prędko  ruszyć  koniem,  Bo  jeśli 
się  zatrzymasz,  będzie  wnetże  po  nim  (po  zającu).  Bie- 
law.  Myśl.  D  i  b.  Dojeżdżacz  ruszając  ku  temu  miej- 
scu, gdzie  psi  mają  pójść,  ma  zaraz  głosem  do  nich 
mówić:  nuże  do  łasa,  hu  la  la.  Ostror.  Myśl.^l.  Lepszy 
harap,  niż  hu  la  la.  Cn.  Ad.  449.  (cf.  lepsze  chwała 
bogu,  niż  da -li  bóg);  ob.  Hul,  hul  la  la. 
HABA,  CH.\BA,  y,  i,  grube  suknisko  białe,  grobCi^  mH^ti 
Jiicfc.  Croat.  haba,  aba.  pantius  Thessalonicensis ;  Ross. 
raOa  z  Tureck.  (cf.  gunia,  siermięga,  parć).  Haby  od 
sztuki.  Inst.  cel.  Lit.  Grube  owe  przyoblokszy  haby.  Pot. 
Arg.  85.  Znam  cie ,  królewno  ,  choć  mię  widzisz  w  cha- 
bie.  Pot.  Syl.  409.  Przynajmniej  lepszą  suknia  wdziej, 
a  niechodź  w  chahie.  Pot.  Pocz.  24.  Na  którego  nie 
postał  twardy  kirys  karku.  Bardzo  dobrze  mu  w  chabie 
pilnować  folwarku.  Żegl.  Ad.  89.  —  Fig.  Coż  mi  po 
lamie,  kiedy  wewnątrz  chaba?  Pot.  Syl.  429.  bieda,  nę- 
dza, ubóstwo,  3i'otIi',  eiciib,  ;trmiitt).  (HABANINA  ob.  Rą- 
banina). HABIANY,  a,  e,  z  baby,  z  grubego  sukniska 
białego,  ypti  grolicn  mcipcit  Zud>C  Opończa  habiana.  Inst. 
cel.  Lit.     Siermięgi  habiane.  Pot.  Arg.  121. 

HABDANK  ob.  Abdank.  —  HABELEK  ob.  Abelek.  H.\BER 
ob.  Chaber,  Chabrek.  HABLNA  ob.  Chabina. 

HABIT,  u,  ?n.,  z  Łac.  szala,  której  mnisi  z  przepisu  re- 
guły swojej,  lub  z  zadawnionego  zwyczaju  używają.  Kras. 
Zab.  546.  Slov.  habit:  Bob.  hazuka,  flanda ,  planda ; 
Yind.  kula,  minilinu  oblazliilu,  bcr  rrbfiie()ill'it ,  btC  Or= 
bcili^flcibliiig.  Habit  Krzyżacki ,  suknia  czarna  i  płaszcz 
biały  z  krzyżem  czarnym.  Nor.  Ust.  4,  213.  Wkrótce 
przyjęło  ś.  Dominika  habit  sto  dwadzieścia  Czechów.  Sk. 
Źyil'.  2,  48.  Przyszedł  mi  na  ratunek  jeden  w  habicie. 
Zab.  11,  165.  (zakonnik).  Habit,  jak  mówią,  nie  czyni 
mnicha.  Nar.  Dz.  5 ,  204.  Slov.  habit  ne  robi  mnicha  ; 
cf  broda  jak  u  proroka ,  hajduckie  sumnienie ,  cf.  we- 
wnątrz wilk.  —  'g.  Różne    stany  niech  habit   różny   no- 

21' 


164 


HACZEK  -  HADRUNEK. 


HADYNA  -  H  A  F  T  A  R  Z. 


sza,  aby  znano  co  senator,  a  co  iludzista.  Star.  Vo!.  E 
i  b.  odzież,  ubiór,  .^IdMiiui ,  .^al'it. 

HACZEK,  czka,  m.,  HACZYK,  a,  m.,  demin.  nom.  hak,  ciii 
ficiiicr  <oafcn,  ciii  Saficii ,  .'oaficin  (.^nfl).  Doh.  et  Slov. 
haeek,  hakljk:  Cani.  akel ,  akelz  ,  akek,  jeklćz  ,  kavelz ; 
fiaj.  kópcize  ,  barb.  sponne,  (cf.  szpona) ;  /loss.  Kpi0'ieKi, 
KpiOMCinKi .  (cf.  kruczek).  Cyrulicki  haczck  dwojaki  dla 
podnoszenia  arteryi  przy  zwięzywaniu.  Czertu.  Narz.  15. 
\     Haczek  tepv  do    trzymania  przy  rznięciu  gardzielą  sliiza- 

'  cv.  ib.  22.  Haczek  do  trzymania  przy  odrzynaniu  piersi 
zkancerowanych.  ib.  25.  Zaczepiwszy  w  ostrym  liaczku  ne- 
tke ,  Wabi  na  zdradna  chciwe  ryby  wędkę.  Zab.  9,  I". 
Haczek,  haczyk  do  zapinania,  który  sie  esy  trzyma,  ciii 
.'Oiif^CH  jiim  3"l"iff"-  Uczynisz  pięćdziesiąt  haczków,  i 
zepniesz  opony  jedne  z  drugą  haczkami.  Bud.  Exod.  26, 
6.  (haczyków.  Dibl.  Gd.).  —  Haczyk  z  antabką  u  drzwi, 
ba?  TiWirfcttcl.  Tr.  iliiiilmfiiicn.  Pójdę  maćka  szukać,  a  ty 
zamknij  sie  tu  na  haczyk  z  izby.  Teat.  I-i.  d,  10.  — 
Haczki  u  konia  =  łańcuszek  abo  podbródek  u  munsztuka. 
Tr.  bic  Miimfcttc.  ^Yyjąć  koniowi  haczki,  btc  Hiniifcttc 
aluiclniicii ;  haczkami  spiąć  konia,  We  Siiiiifctte  aiilcijcn. 
Tr.  Haczki  do  bólów,  kruczki  Rag.  nazuvnik.  HA- 
CZKOWATY,  a,  e,  na  kształt  haczka  zakończony, 
kfidłt,  nne  ciii  ,'oafil'cn  5iU3cfriimmt.  Żelazko  haczkowate. 
Hipp.  o6.  Ross.  KpiOKoBaTUH.  HACZYC,  ył,  y,  cz.  nic- 
dok.,  (Zahaczyć  dok.,  qu.  ;•.),  Imfcil,  lllil  bcm  .CtafciI  faffctl, 
Ross.  utn-iaib ,  hakiem  chwytać,  zakładać;  (Bosn.  skucili, 
nakriviti ;  Ross.  upioiiuTb  adunco).  HACZYSTY  ,  a ,  e ,  — 
o  adv.,  pełen  haczyków,  jak  hak  zakrzywiony,  Iintig ,  llńc 
ciit  .Vinfcii  ocfriinniit;  iS/of.  hńkowaty;  Boh.  klikaty;  Sorab. 
1.  hokuwale,  na  kopów  zhibnene,  hóczkoyitć;  Yind.  ha- 
klast,  klukast;  Carii.  klukast,  krevlast).  Kotwice  wyrzu- 
cone, gdy  w  morzu  dno  schwycą  w  swe  haczystc  szpo- 
ny, Trzymają  okręt  prawie  niewzruszony.  Mon.  73,  269. 
U  mięsożernych  ptaków  dziób  pospolicie  jest  haczysty. 
Zool.  Nar.  24.  Żerdziami  go  zaczapia  haczystemi.  Bnid. 
Ost.  D.  o  b.  iniincatis. 

'HADERLĄB ,  a,  m.,  z  Niem.  ionbevIuntp ,  zbieracz  gałga- 
nów  do  papierni,  wołając  po  ulicach:  iHlbcrliiiiip  łap  lump. 
Tr. ;  Boh.  hadra  gałgan ,  }achv. 

HADIACZ  ob.  Hadziacz. 

'HADKO  adv.,  brzydko.  Dudz.  31.  I)apli(^.  Ross.  riuniB 
brzydki ,  rajKOCTb  brzydkość. 

H.ADROWAĆ,  HADRUNKOWAĆ .  al,  uje  inlrans.  niedok.; 
z  Wiem.  Iiabcrn,  jaiifcii ,  ftrcitcii.  [Sorab.  i.  hadruyu  szo, 
haruju,  cżeru  zwadu ;  Sorab.  2.  hadrowasch ;  Carn.  ar- 
drara;  Syr.  'r~  litigarit;  cf.  Graec.  fnu  ri.i'a).  Hadro- 
wać  a  swarzyć  się  z  kim  ,  verba  cum  aliquo  commutare. 
Mąci.  Jurgo  wadzę  sie,  swarzę  się,  hadrunkuje  z  kim. 
ii.,  cf.  pieniąc.  H.\DRO\VNIK,  a,  m.,  zwadzca,  liligalor. 
Uącz.,  Sorab.  i.  hadruwawcź ;  Germ.  ber  |)abcrcr,  3'i"fi'i"' 
pieniacz,  kłótnik.  HADROWMCZKA,  i,  i.  zwadzicielka, 
prawująca  się,  Utigatri.v.  Macz.  bic  .Cjabcriiiii ,  3iinfcr'""' 
pieniaczka,  kłótniarka.  HADRUNEK,  nku  ,  m.,  poswarka, 
concertatio.  Mącz.  .Spober,  Streit,  3aiif.  Sorab.  1.  hadriya, 
zwada,  hara;  Sorab.  2.  hadra;  Carn.  ardrya ;  \"md.  a"r- 
dria;    [Boh.  hadrunk,     hakanak    do    góry    nogami).     Tak 


z  królem  jak  z  szlachcicem  wielki  hadrunk  bywa ,  Nie 
jednemu  takowa  granica  tęskliwa.  M.  Biel.  S.  N.  17. 
Gdy  będziesz  miłował  bliźniego  swojego  ,  już  żadnej 
zwady,  już  żadnego  hadrunku ,  już  żadnego  kłopotu,  nie 
'używiesz  świata  fego.  Rej.  Post.  pp.  2.  Smoir.  Lam.  69. 

HAblYNA ,  y,  i,  (cf.  gadzina),  słowo  Ruskie ,  które  znaczy 
gadzinę  bardzo  jadowita  i  latającą,  wielkości  kaczki, 
dziób  ina  zielony,  język  i  nogi  czarne  ,  skrzydła  podobne 
nietoperzym  ,  ogon  jaszczurczy,  przydluższy  i  zaostrzony 
jak  strzała;  podlatuje,  biega  po  polach  i  lasach,  a  czasem 
pływa  po  wodzie.  Ład.  U.  N.  48.  sam  przypadkiem  jedne 
w  lesie  widziałem,  na  Polesiu,  ib.  ciii  gaili  bcfinibcriS  ijiftt- 
flCtf  fricrf'CiibC'?  iliicf  iii  jliciifcii,  ba^J  aiicl)  cUwi  aiifflicijcii  faun. 
[Po  rusku  hadyna  zupełnie    odpowiada  polsk.    gadzina.  2] 

HADZIACZ,  UADYACZ,  a  m.,  miasto  w  województwie  Kijo- 
wskim, sławne  kommissyą  tu  miana  pod  Janem  Kazimierzem. 
Dykc.  Geogr.  1,  263.  pod  Hadyaczem.  \'ol.  Leg.  4,  644.  cilie 
£tabt  tu  ber  aSoiii'.  Siimu.  "HADIACKI,  a,  ic,  yon  .'oabjiatftft. 
Komissya  'Hadiacka  (Hadziacka)  w  obozie  pod  Hadiaczem 
(Hadziaczem)  z  wojskiem  Zaporozkim  traktowała.  Yol. 
Leg.  4,  657. 

lUFT,  'HAWT,  u,  m.,  (z  Sicm.  ber  H\t,  ,V>cft);  załatwa 
cyrulicka,  ber  .V»cft,  bic  3SmibuatI)  ber  SSuubarjtC.  Gdzie  się 
obejść  może  bez  krwawych  haftów ,  to  jest  igła  i  nicią , 
raczej  lipkiemi  plastrzykami  by  rana  haftowaną  była  prze- 
strzegać. Perz.  Cyr.  1,  71.  g.  Przetykana  robota,  śticfe= 
rei\  [Boh.  halże ,  zapona ;  Bosn.  vez ).  Aracline  była 
sławna  hawtami  i  przędzeniem  wełen  drogich.  Otw.  Ów. 
214.  Haft  sukien  mo"dny  i  nowy.  Jabł.  fel.  170.  Haft 
wiodła,  pingebal  acii.  Zebr.  Ow.  127.  Kobiety  tam  za- 
bawne są ,  wzory  robić  na  hafty,  i  haftować.  Jabł.  Tel.  34. 
Zatrudniają  ręce  przez  śliczną  robotę,  A  na  wyścigi  ha- 
fty wyrabiają  ziole.  Przyb.  Luz.  170.  Posadzkę  jacynt, 
szafran  i  fiołek  społem ,  W  gęste  nasadv  haftem  wień- 
czyły wesołcra.  Prztjb.  Milt.  123.  —  HAFTAJZ,  u,  m., 
z  Niem.  ba6  ^^fi^iff"'  narzędzie  w  hucie  szklanej  uży- 
wane ,  CIII  3"llriiiitfiit  iii  ber  @Ia>5()uttc.  Haftajz ,  pręt  żela- 
zny, na  który  się  bierze  szkło,  oderwawszy  go  od  pi- 
szczała. Torz.  Szk.  33.  Kawałki  szkła ,  które  sie  zbie- 
rają od  hallajzów.  ,b.  126.  —  HAFTARKA,  "i,  i., 
umiejąca  przetykana  robić  robotę,  bic  Sttcfcriun.  Croal. 
slikaricza  ;  Yind.  ishivarza  ,  sljteparza  ;  Ross.  iubch  Szwa- 
czki, praczki,  haftarki  i  insze  takowe  warsztatniczki.  iS(e;i«. 
463.  Susz.  Pieśń.  5,  G.  b.  HAFTAfiSKl,  a,  ie,  od  ha- 
tlowania  ,  (£ti(ter  = ,  5UIU  8ti(Ieu  iiclairiij.  Urobił  luimera/ 
ze  złota,  robola  haftarska.  5  Leop.  E.cod.  59,  2.  (kruraper- 
ską.  1  Leop)  [Yind.  sliteparsku  delii).  Haftarska  igła 
Yind.  shtepna  jigla ,  shtepanza.  HAFTARSTWO,  a,  n. , 
zatrudnienie  haftowaniem,  bic  Sticfcrarbcit,  sztuka  prze- 
tykania, bic  liticferfuiift.  Krawiectwo,  "hawtarstwo.  (ilicz. 
\Vych.  H  1  h.  HAFT.\RZ,  -RAFTERZ,  a,  m.,  HA- 
FTARCZYK,  a,  m,  zdrbn.,  Acupictor ,  wyszywacz ,  'ha- 
wiarz niektórzy  mówią.  Mayz.  ber  Stirfer.  Hafterze.  Paszk. 
Dz.  119.  {Bosn.  yezitegl ,  koji  vcze  i  cini  rasplit;  Croat. 
stikar;  Yind.  ishiyauz  ,  shtepar,  shtepayez ;  Ross.  uibcuł, 
iiiBajb).  Haftarz  złotem,  [Slav.  zlatoshioe).  Haftarczyk.  1 
Leop.  2  Reg.  21,   19.  — •    g.  'Aftarze,    którzy  nikczemne 


H  A  F  T  K  A  -  H  A  J  A. 


HAJDAMACKI  -  HAJDUCZKA. 


165 


niewieście  fraszki  przedają.  Kosz.  Lor.  10-i.  szmuklerze, 
handlujący  haftkami,  śpilkami ,  igfarai  i  t.  d.  Scftclfrdmcr. 
HAFTKA,  i,  i,  kolce,  knafel ,  Mi  .\>aftcl ,  ^cftleiii ,  ^cftdłcn. 
(Boh.  spinadlo,  zapona  ,  sponka,  pijponka;  Sornb.  1.  zpinka  ; 
Carn.  atlicl ,  ded ;  Ytnd.  sadersliniza,  hopzlia,  sapeniza, 
primzhik ,  kampiza  ,  samiza,  knupa,  perjemik ;  Uosn. 
kovce  ,  kopcja  ,  asgjulica  ,  orabrelta  ,  zapinać  ,  petglja  ; 
Croat.  pripinyaclia,  zapinyacba  ,  kapcha  ;  łlung.  kapotsj; 
Srebrna  haftką,  na  nogach  kształtny  koturn  spina.  Dmoch. 
U.  2,  100.  Na  biaJą  nogę  obuw  kształtny  wciąga,  Któ- 
ry srebrnemi  haftki  jak  najmocniej  sprząga.  ib.  1 ,  74. 
Uczynisz  haftek  miedzianych  ,  któremiby  pętlice  byfy  za- 
pinane. W.  E.rod.  2G,  11.  (haczyków.  Bibl.  Gd.).  Derwi- 
sze opasują  sie  pasem  rzemiennym ,  u  którego  przy 
haftce,  co  go  zawściąga  ,  przyszy\\aja  kamień  jaki  lśnią- 
cy. Kfok.  Turk.  170.  Haftki  i  kobyłki  mosiężne.  Tr.  cf. 
esy.  —  Haftka  brylantowa  do  kapelusza,  agrafe.  Tr.  einc 
Spanije.  HAFTKARZ ,  a ,  m.  ,  robiący  lub  przedający 
haftki  (oi.  Haftarzj ,  ?cv  Scftclmacfcr ,  ijcftclfrainer;  Carn. 
atklar ;  Yind.  kampizhar  ,■  Croat.  kopchar.  W  rodź.  źeńsk. 
HAFTKARKA,  Carn.  alllarza.  HAFTOWAĆ,  HAWTOWAĆ. 
al,  uje,  cz.  niedok.,  zhaftować ,  uhaftować,  dok.,  ^cfteil, 
(Swec.  haefta ;  hi.  hefta;  Holi.  hechten).  ^.  Haftować  ranę  = 
zszywaó,  eine  Suiibe  licficii,  jiiuimmcn  iiaDcti.  Haftowanie 
rany  igłą,  nazywa  sie  haftowaniem  krwawym.  Perz.  Cyr. 
2,  145.  Haftowanie  rany  lipkim  plastrem,  nazywa  się 
haftowaniem  suchym,  ib.  145.  Rany  sie  haftują,  abo 
igłą,  abo  lipkun  plastrem.  Perz.  Cyr.  2,  45.  —  §.  Prze- 
tykać, wyszywać,  auśiia^flt,  ftirfeil.  {Yind.  shtepati ,  ishi- 
vati,  propriemati ;  Carn.  shtepam;  Croat.  nassvavam,  sti- 
kam ,  vezem;  Dal.  nasezujcm;  Slav.  vezti,  navezti ;  Hag. 
vesti ,  vezem  ;  Bosn.  vesti  ighlom ,  navesti ,  cinit  rasplit). 
Napierśnik  udziaf.tsz  robota  haftowana.  5  I.enp.  E-iod.  28, 
15.  (szachowana.  1  l.cnp.).  Haftowany,  przełykany,  wy- 
szywany, aiiJiJClialU  ,  jcflicft.  Woreczki  zlotem  haftowane. 
Star.  Dw.  42.  Na  złotem  'aftowanych  (haftowanych) 
oponach  jedwabnych  ,  Były  pięknie  wytkane  wojny  Gre- 
ków dawnych.  Zbił.  Dr.  (j.  5.  Suknia  haftowana  w  zło- 
te i  srebrne  liście.  Gaz  Nar.  2,  75.  Co  tam  sukien, 
jądwabiów  'hawtowanych  złotem?  Groch.  ^Y.  179.  Od 
haftowanych  ręczników  złotych  trzy,  co  jeden  sześć  sług 
trzymają.  Lekar.  C.  2  b.  Ciżba  przy  dworach  liafto- 
wanych  i  galonowych  suto  nieboraków.  Kras.  List.  2, 
43.  (t.  j.  w  hafty  abo  haftowane  suknie  ubranych).  Bóg 
przyozdobił,  jak  mu  było  trzeba.  Górne  gwiazd  świe- 
tnych, aftowaniem  nieba.  Chrośr.  J'.h.  9G.  przetykaniem, 
upstrzeniem ,  ^ic  firaWciiDe  kitcriicu|lidcic>i  nm  Dobcn  .s?im= 
md.  Bóg  uhaflował  niebiosa  gwiazdami.  Groch.  W.  290. 
l>teśn.  137.  Kunc.  Ud.  287.  Odym.  Św.  2,  Uh  4  b.  HA- 
FTOWAMF,  ia,  n,  czyn  i  dzieło  samo,  ba»  ipeftcn ,  t<ii 
Sticfcii,  bas  ®cfti(fc,  btc  8ri(tcmi,  Bosn.  vez ,  resplit ; 
Hoss.  BbiiiiiiBHa. 

HAHO!  oh.  Ila  ho.   ~   HAJ  —  oh.   llajno. 

HAJ,  H.\JDA  oh.  Hej! 

1.  Il.yA  oh.   Ghaja. 

2.  HAJA,  i,   z'.,    Rodzaj    trzeci    gadu    pływającego,   zawiera 
w  sobie  haje,  sgualus ,  bardzo  żarłoczne,    wszystko  po- 


łykające ,  nawet  ludzi.  Kluk.  Zw.  3,  45.  Boter.  93.  tu 
należy  ludojad ,  ber  .Cia>) ,  cinc  31n  grpfer  Sccfifdic.  Ross. 
aKt;y.ia ,  .mokoiI. 
HAJDAMACKI,  a,  ie,  od  hajdamaków ,  rozbójniczy,  ;fiasba= 
mafifcf),  cincm  iicrlantncn  Somfcn  juftc^enb,  vaii(icrii'd).  Dym 
z  hajdamackich  samopałów  nie  zwykł  sukien  naprawiać. 
Teat.  24,  96.  Czort.  Ponura  owa  i  hajdamacka  namię- 
tność, złe  wszystko  za  sobą  wiedzie,  miecz  i  ogień. 
Pilch.  Sen.  582.  Junacy  pierzchliwość  swoje,  powierzcho- 
wną zuchwałością  i  hajdamackim  strojem  nadstawiają. 
Pilch.  Sen.  list.  2,  287.  Hajdamacka  fanlazya,  czoło  bez- 
wstydne, i  hultajskie  postępki.  M;n.  72,' 747.  H.AJDA- 
MACT\\  U,  a,  H.,  collect.  hajdamacy,  sjawieuż  hajdamacka, 
.S^asbiimcifcngeiiiibd.  W  ciężkim  Ukraina  była  upale,  oto- 
czona zewsząd  zhukanym  hajdamactwem.  Yol.-  /.ej.  8, 
214.  —  §.  Łotrostwo,  dzikie  gwałtowne  życie,  Sidiiliercę, 
robeś,  lUliflce  Seklt,  (cf.  de  hajda  pod  hej).  Miał  wyry- 
te hajdamactwa  herby  na  gębie.  Boh.  Dyub.  5.  114.  (pa- 
ragrafy, szramy).  HAJD.A.MACZKA ,  i,  i,  zdziczała  ko- 
bieta, junaczka,  ciii  rcnrilbcrtc^,  roI'C5  "BciK  H.ajdamaczki, 
przywdziawszy  na  siebie  pici  męzWej  odwagę,  modestyai 
uznawają  za  słabość  płci  swojej.  lUon.  72,  424.  HAJDA- 
MACZYĆ  inir.  niedok.,  po  hajdamackii  postępować ,  ło- 
trować,  baiibmiiafiftl) ,  vdiil'cvifc(,i ,  licbcrlirl)  Icbni.  Hajdama- 
czyć  sie  pass.,  stawać  się  łotrem ,  ItcPcliid)  ll'£lbCli.  Go- 
spodarz ma  dogadzać  gościom  swoim ,  ale  zatym  nie 
idzie,  iżby  sie  z  pijakiem  upif,  z  burda  hajdamaczyć  miał. 
Kras.  Pod.  2,' 00.  H.yD.\MAK ,  a,  ni.,  HAJDAMAKA,  i, 
m.,  właściwie  Kozak  Zaporozki,  łolrostwem  żyjący;  łotr, 
rabuś,  ctii  Sn^^miinf.  3«PPi'tnjcr  Sufaf;  ctit  StragcnraiiDcr , 
MauBcr,  (cf.  de  hajda,  pod  liejk  Hajdamak  ma  dosyć  ro- 
zumu do  rabowania ,  kradzieży,  wykrelarstwa.  .I/oh.  73, 
44.  Strasznieśmy  zubożeli ,  gorzej  jak  gdyby  nas  hajda- 
macy zrabowali.  Teat.  8,  55.  Gdy  chłop  zubożeje,  nie 
mając  sie  czego  <'hwycić,  w  hajdaraaki  sie  zabiera.  Perz. 
Lek.  260.  do  hajdamaków,  do  rozbójników  się  zaciąga, 
cr  ijcM  uiiter  bic  etragciiraiibcr.  —  Tyś  to  hajdaraaka! 
Teat.  45.  c,  10.  \Yyb.  (do  Szerepetki),  włóczęgo,  łotrze. 
.'ocnimtrci('cr.  H.yDUCKI,  a,ie,  HAJDUCZY,  a^c,  od  haj- 
duka, ,v>cibucfcii  = .  Nań  wszystkie  tłumy  bija  i  ciężary.  Weń 
ugadzaja  pieclinly  hajducze.  Chrośr.  Am/..  178. ;  /Jni/.  haj- 
ducka celta  armaloriim  copia.  —  Służę  hajducka  (służbę), 
•  służę  piechota,  w  piechocie  jestem.  \Yiod.  ,\?eibiicfcnbieit= 
ftc  t^mi,  511  ,^-nSc  biciicn.  —  Fiy.  Nie  wierzę,  ani  ufam  ta- 
kowej twarzyczce,  W  której  to  postać  święta,  hajduckie 
sumnienie.  Opal.  Sat.  47.  lotrowskie,  zbójeckie,  ciii  Iaje3 
©cmilTciI.  (cf  broda  jak  u  proroka,  a  cnota  jak  u  draba). 
HAJUUCTWO  ,  a ,  n  ,  życie  i  stan  hajducki ,  ,VłciPii(fcii!e^ 
licn,  .'^cibiicfciiftaiib.  Zbiorowo  hajducy,  i)cibii(tcii  Na  piędź 
bez  hajdiictwa  ,  kozactwa  nie  stąpiemy.  Falib.  .4.  2.  Ko- 
zactwa ,  hajductwa  ,  nie  na  co  dobrego  trzymają,  jeno 
na  skwierk  ludzi.  ib.  U.  HAJDUCZKA,  i,  r'.,  żona  hajdu- 
ka ,  bic  ,\SciPiicfiiiii ,  cf  lokajka.  —  g.  Chata,  chałupa,  bie 
.v»fittc.  Ona  ubogusieńka  co  hajduczka  była,  raieni  się 
w  zacny  kościół,  vetus  casa.  Zebr.  Oir.  210.  Zawszeć 
śmierć  za  pasem,  byś  też  dobrze  nigdy  na  wojnie  nie 
był ,    tylko  w  lichej  gdzie  hajduczce   leżał.    Jan.  Oksz.  F. 


160 


H  A  J  D  U  C  Z  Y  S  K  O  -  H  A  J  W. 


HAK. 


2.  HAJDUCZYSKO,  a,  m.,  hajduk  przerosły,  niezgrabny, 
et',  lokaisko,  ciii  ungcfcfłladitcr  ,'OCiPiicf.  Hajiluczysko,  gdyby 
wielbfąd  uwijalsię.  Teat.  IG,  5-i.  HAJDUK,  a,  m.,  IlAJ- 
DUCZEK,  czka,"  »».,  zdrbii.  (z  Wejiiersh.),  piecdiotnik 
letko  zbrojny,  drab,  ber  ,C)cibucf,  ciil  fcti^t  kuinffncter  3n= 
fantcrift.  Hajduki ,  rodzaj  piechoty,  którą  z  Siedmiogrodu 
Stefan  Batory  Zygmuntowi  Augustowi  przysłał,  a  potyrn 
będąc  królem  Polskim  doskonalił;  mieli  samopały,  a  za 
pasem  siekierkę.  Ciack.  Tr  1,254. ;  //u/fj.  iiadakozo  <  bo- 
jownik ,  hadakozni  =  wojować ,  hadi  =  wojenny  ,  had  =  wojna; 
Croat.  hajduk,  baramia  miles  coiiftniarius  pcdeitris ,  le- 
vis  armatunie-.  (hajduk,  tojyay  lalro  ,  praedo,  hajdukich 
demin.);  Hoss.  raH4yK'L,  ntiuiil  BOiiin>.  łlajducy,  to  jest 
piechota  ,  używają  berdyszów  i  ruśnic.  Piipi\  W.  2,  270. 
Hajducy,  którzy  dla  obrony  zamku  Kamieńca  są.   Vol.  Leg. 

3,  175.  —  '§.  Najpierwej  'hajduki  wynalazł  Kwintus  Ne- 
\vi,  przebierając  z  piechoty  udatniejsze  ,  siedm  oszczepków 
każdemu  dając,  i  tak  ćwicząc,  zęby  i  prędko  bieżącym 
konnym  i  wracającym  się  zdołać  mogli.  Warg.  Wal.  40. 
—  Bóg  serca  czyni  wielkie  nic  tylko  królom  ,  ale  i  baj- 
duczkom  nędznym.  Birk.  Chmiel'.  A.  4.  (najlichszemu 
poddanemu).  §.  Hajdukowie,  hajducy,  tak  zwać  moźem 
nomades,  ludzi  nie  mających  pewnego  mieszkania,  tylko 
się  z  bydłem  tam  i  sam  tłuką,  małe  chałupki  z  sobą 
wożąc.  Mąci:  l)CViiinftrcifciibC'3  ©cfinbcl.  Przychodzą  hajdu- 
kowie albo  hujducy ,  jako  ich  pospólstwo  zowie ,  wiel- 
kiemi  kupami  na  rozbój  z  Siedmiogrodzkiej  ziemi,  z  Mul- 
tańskiej,  z  Węgier  i  innych  stron.  Klok.  Tiirk.  24G.  U 
Polaków  Kozacy  są  toż  samo ,  co  Węgrzy  zowią  hajdu- 
kami, 'Dahiuitowie  uskokami.  A',  fum.  1(3,  59.  Nabrali 
na  niego  hullajstwa,  hajduków.  Btuu'.  Roi.  67.  —  S. 
Służący  po  hajducku  ubrany,  ciii  23ebifiitcr  ili  ,^ciP!icfi'nHci= 
biiiuj.  Pies  dobry,  stoi  za  hajduka.  Cn.  Ad.  840.  Haj- 
duków za  sobą  nie  ma,  pocztów  nie  prowadzi.  Fulib.  Dis. 
0.  2.  Lokaje  apud  ho«  piope  wanuere ,  nnm  eorvm  vicem 
snpptent  passim  twlitcs  pediles  hiy^ducy.  Cn.  Th.  o&l.iYind. 
iiajduk,  siranostopnik ;  Cnrn.  haramuzh ,  orjak).  Hajduk 
z  strzelcem  za  kolaską.  Tent.  5,  76.  —  hov.  Cera  jak  u 
dworaka,  cnota  jak  u  hajduka.  Fredr.  Ad.  119.  człowie- 
ka dzikiego,  nieczułego,  er  ]}at  bic  Whcnt  md  .Cjpfmaiiiiil 
iiiib  bic  Jnanib  ciiicS  feeiburffii,   cittC'3  nnlbcn,  rol/cii  f)J?ciifcf)cit. 

HAJDY.  HAJDYSZ!  ob.  Hejdysz.  HAJN,  HAJNO  ob.  Hajwo. 
HAJNAŁ  oh.  Ejnal. 

HAJSTBA,  y,  i,  [porów.  Ross.  hhctt.  =  bocian.  2|,  ptak  jeden  z 
większych,  koloru  szarawego,  żyje  połowem  ryb  jak  czapla 
po  rzekach  Polskich.  Niektórzy  niesłusznie  nazywają  haj- 
strami  bociany  czarne.  Ład.  II.  N.  49.  ciiic  31rt  i^iftifrciiicr. 

HAJTA,  HAJTUS  indecUn.,  słowo  dziecinne  od  mamek  uży- 
wane: na  hajta,  na  hajtu^  =  na  spacer,  na  przechadzkę, 
fpa|icrcii.  Mamkę  też  z  piestunką  przystrój  miłośniczkę, 
Coby  sobie  na  hajtuś  z  panięeiem  chodziła.   lirj.  Wiz.  ^1 . 

HAJTOWAC,  ał,  uje,  cz.  niedok.,  termin  hutnicki,  popiół 
przepalać.  Torz.  Szk.  31.  iii  bcr  ©Idślnittc,  bie  SlftilC  ii(ier= 
lirotuien.  To  rośliny  każesz  dobrze  jjajtować  i  w  czysty 
przepalić  popiół,  ib.  291.  ib.  155. 

*HAJW,  'HAJWO,  'HAJN  'HAJNO,  'HAJ,  'HAJN,  "HAJNU, 
*HAIW,   'HAN,  w%a?'.  lu,  tędy,  sam  ,  ^ncr,  bm^(x ,  Sovab. 


2.  haw,  ho  w,  ho  w,  howko,  hówkor;  (Sorau.  1.  baj  tak 
jest ,  ztąd  Hajak ,  Hiittschak  Sorab  z  wyższej  Luzacyi) ; 
Sorab.  i.  tub  hew,  tub  szem.  Wynidź  stamtąd  hajwo. 
Sckl.  Joan.  11.  Pojdźże  hajw  do  mnie.  Radź.  1  Sam. 
1 7 ,  44.  *Ajw.  Hrbst.  Odp.  A  a  a  4.  et  a  a  a  b.  Nie 
chodź  hajw  blizko.  Radź.  Exod.  3,  5.  (nie  przystępuj' 
sam.  Dibl.  Gd).  Jeśliby  hajw  od  nas  chcieli  do  was, 
już  nie  mogą,  ani  też  od  was  ztamtąd  do  nas.  W.  Post. 
W.  2,  67.  Jeden  tam  chce,  a  drugi  hajw  za  rękaw 
wlecze.  Rej.  Wiz.  11  b.  Wstąpcie  hajw  do  mnie.  Rej. 
Apoc.  94.  Przyjdź  hajwo  ,  że  cię  poślę  do  króla.  Dudn. 
2  Sam.  14,  32.  (przyjdź  sam.  Ribl.  Gd.).  Ale  na  nasze 
szczęście ,  idzie  hajn  ktoś  do  nas.  Rej.  Wiz.  43.  Onoż 
hajno,  widzę  go  chodząc,  eccum,  incedere  euin  video. 
Mącz.  —  §.  Hajn,  hajno,  Slov.  hen;  ob.  Heń;  opp.  haj- 
wo =  tam,  bort.  Hajwo,  abo  oto  hajno.  Sekl.  Luc.  17  (not. 
tu  abo  tam).  Przejdź  ztąd  hajno.  ib.  Malh.  17.  Oto  tu, 
oto  hajnu  Chrystus,  ib.  Marc.  13.  Będą  wam  mówić: 
oto  tu,  i  oto  hajn,  nie  chodźcie.  Leop.  Luc.  17,  25. 
(oto  tu,  abo  tam.  Bibl.  Gd.).  Powiedzą  wam :  owo  tu  jest 
Chrystus ,  abo  ono  hajn ,  nie  wierzcie.  Leop.  Malh.  24, 
23.  Znali  mię  baj  w  Węgierskiej  ziemi.  Czac.hr.  Tr.  C. 
2.     Idzie  han  ktoś  piechotą.  Mat.  z  Rod.  A.  2. 

H.4K,  a,  7)1.,  Haczck,  haczyk  demin.,  ob.  Kluka,  bcr  ^f^afeit, 
Roh.  hak;  Sorab.  1.  hóka ,  kopow^;  Garn.  ak  ,  kayel, 
krevel ;  Yind.  hakcl ,  kvaka,  kluka;  Cront.  hśkely,  cha- 
klya  ,  machka,  czaklya,  kvaka  ,  drakmar,  czenkin;  Hiing. 
niatska,  fcf.  macek,  kot,  kotew);  Dni.  kyuka;  Bosn. 
kukka,  kucjalica ,  kgijun ,  kgljukka,  drrikmar,  ganac, 
cenkin  ,  drakmar,  darkmar;  Rag.  tarkmar,  cenkijn,  ku- 
cjaliza;  Ross.  {[nfl.  raut),  KpioKB,  poJKiieui;  £ce/.  óaropi.; 
(0(1)1.  hage;  Svec.  et  Isl.  hake;  Anglos.  hoc;  Angl.  liook; 
Norm.  et  Picar.  acq ,  acque ,  eich ;  cf.  Ilebr.  "0" ;  Graec. 
óyy.o.; ,  dyińhj,  uxri;  Lat.  uncMs);  narzędzie  na  końcu  za- 
krzywione do  chwytania  i  trzymania  czego;  n.  p.  Chy- 
micy  haków  używają  z  żelaza  robionych.  Krumf.  Chi/.  59. 
Haki,  \y  kióre  złoczyńcę  wrzucają,  bie  ^^afcii,  mprcill  cill 
SKiffctbćitcr  gciporfcii  iiiib  fo   gcfiJiept   luirb.     Komu   po   dziś 

■  dzień  przy  Trackim  Bosforze,  Hak  twój  nieznany,  Sar- 
macki Hektorze!  Kto  idąc  tędy,  nie  ściśnie  ramiony.  Żeś 
tam  umierał,  trzy  dni  zawieszony?  Tward.  Misc.  60.  Bę- 
dziesz na  haku,  miej  pewną  nadzieję.  Treb.  S.  M.  HO. 
zginiesz  przez  katowskie  ręce.  —  Daj  mię  na  haki,  nie 
powiem.  Tr.  bu  famift  iiiirf)  in  bic  .v»nfcn  ircrfcii  InlJcn  iiiib 
id;  fnge  bod)  ni^t^i  aui ,  (cf.  pytkij.  —  Hak  rybacki ,  któ- 
rym ryby  biją,  bcr  gifdicrljofcil,  Ross.  óaropi,  no^Ga- 
rpeiiHHicB.  Hak  do  ognia ,  ctll  Sciicr^nffli ;  Slav.  oxog , 
yatr  alj ,  {ob.  Ożog) ;  hak  kuchenny,  eill  S\CJTcI^afcil ;  hak 
dwójzęby,  ciii  jmcijiaciiocr  Ctofcii.  Hak  wojenny ,  ciii  (?n= 
tcr^łnfcii,  cin  StiiniiDnFcii.  Hakami  spinam.  Cn.  Th.  Bo- 
sak, hak  skrzywiony  do  przyciągnicnia  balów  i  łodzi  do 
brzegu,  Sofiliilfcil.  Prędzej  bracia  ku  tej  stronie,  Dajcie  liny 
albo  haka.  Ach,  ratujmy  nieboraka,  Inaczej  pewnie  utonie. 
Teat.  53.  b,  4.  —  Haki  zawias  u  drzwi,  bie  Jbiiftmfcil , 
bie  ilHlriiiigelii.  Jak  sie  drzwi  obracają  na  hakach ,  tak 
leniwiec  na  łóżku  swoim.  Radź.  l'rov.  26,  14.  (na  za- 
wiasach. Bibl.  Gd.).  —   Melon.     Już  stępiał    hak    orłowi, 


H  A  K  -  H  A  K  o  w  A  Ć. 


HAK  O  WATY  -  HAŁAS. 


167 


nie  dziobie,  nie  kłuje,  Kogo  złota  do  skały  łakomstwo 
przykiije.  Pot.  Pocz.  1 1 .  haczysty  dziób ,  .CafciiffinaK'! , 
fpifiiocr  ijcfriimmtcr  Sdjnnbel.  Twarda  ziemię  stalny  bak 
lemiesza  czyści.  Hul.  Ow.  257.  śpica,  ostrze,  tic  ftnD> 
IcrilC  £inftc.  Yiiid.  hakel  rastrum.  —  'g.  Siedm  tysięcy 
z  baki  ognistemi  Moskwy  stało ,  potężnie  ich  odstrzeli- 
wajac.  Tward.  Wl  231.  z  bakowoicami,  et',  półliak,  mit 
^yłafciltiiiifcit.  —  §.  Hak  ryba ,  ma  długi  bardzo  nos  za- 
krzywiony, wielkości  jest  łososiów,  z  klóremi  z  mo- 
rza wcbodzi  do  słodkiej  wody;  poławia  się  w  Pru- 
siech  w  rzece  Brda  zwanej;  do  jedzenia  niesmaczna. 
Ład.  Hst.  X.  49.  cin  Sifrfł  "'ii  ""fr  laiujcii  tnimmcii  £c()iiaiif;c.- 
§.  Haki,  gruczołki  śiinnc  przy  gardzieb,  Mc  iOiaiiPcIn  Iiciiiii 
>srf)ImtbC.  Tr.  —  §.  Piasek  pod  woda  statkom  niebezpieczny, 
etne  canbDauf,  cin  ipdtjer,  ciiic  Sliiiijc  Hak  nazywają  miej- 
sce, gdzie  piasek  jest  woda  nieco  przykryty.  Magier.  Mskr. ; 
(Yind.  pieskna  klop,  pieshna  poliza,  ladnji  skol ,  morski 
naterzbik ;  Slav.  prud ;  Boss.  OTłie.it ,  cf.  odmiel ,  micla, 
mielizna).  Daj  pokój  frocbtom,  wystrzegaj  się  baku,  Za- 
niechaj tycb  szkut.  Klon.  FI.  C  ó  b.  «not.  His  zowie  piasek 
hakiem.!  Okręt  ten  wpadł  na  haki ,  łomał  się  i  rozbił.  Po/. 
Arg.  196.  Wad.  Dan.  prz.  —  Fig.  Hak  =  ostatnie  niebezpie- 
czeństwo, szańc  ,  zły  raz,  bic  mtjScrftc  ©efa^r,  baź  3(cuper= 
ftC,  bic  mijsCrftc  3?0tft.  Na  ostatnia  przyszło;  o  reszt  idzie; 
przywiódł  go  o  bak.  Cn.  Ad.  556.  Do  ostatniego  baku 
i  ciężkości  przywiedzieni.  Faliss.  FI.  108.  Woli  przyjść 
na  hak  ostatni  ,  a  niż  kark  swój  jarzmu  poddać.  Birk. 
Chód.  16.  Acii  nie  słuchajmy  więcej  zdradnycb  myśli,  któ- 
re nas  na  bak  żena.  Morszt.  121.  Nam  jeszcze  nie  przy- 
szło na  taki  hak ,  abyśmy  mieli  lak  bardzo  ubogiemi 
być.  Star.  Pob.  B.  4.  Na  hak  go  wiodło  ,  że  nie  dotrzy- 
mał wiary.  Czarhr.  Tren.  U.  2.  (na  szubienice).  Kto  może 
wszystkie  sztuki,  wszystkie  haki,  klóremi  chłopi  na  bia- 
łegłowy  idą,  wyliczyć'.'  Gorn.  Dw.  280.  Pokaże  sie  twoja 
poczciwość  na  haku.  Teat.  52.  b,  74-.  Teraz  przyszliśmy 
na  hak  nieprzyjacielski.  Biel.  Ust.  50.  Przyjaciele  nie 
rostropni  przywodzą  nas  często  na  tenże  hak,  na  który, 
żebyśmy  przyszli ,  pragnęli  tego  nieprzyjaciele  nasi.  Gorn. 
Sen.  81.  Przywiódł  Krzyżaków  na  taki  bak,  że  ich  zna- 
cznie poraził.  Pupr.  liyc.  Tego  nam  trzeba  dowiedzieć 
się  pierwej,  wiele  jest  nieprzyjaciół,  co  myślą?  abyśmy 
jako  na  hak  nie  byli  przywiedzeni,  i  gardł  swych,  by 
nieme  bydło,  marnie  nie  dali.  Gwagn.  155.  Proszą  pa- 
nowie króla,  aby  na  potym  i  siebie  i  Fłzpltej  na  taki  bak 
nie  przywodził.  Krom.  127.  Dobrze  misie  podoba,  kie- 
dy kto,  nad  mniemanie  tych,  którzy  słuchają,  na  hak 
kogo  przywiedzie.  Gorn.  Dw.  187.  —  g.  Forlif.  Przy  ka- 
żdym kace  załamanego  gzygzaka  robią  sie  przedłużenia 
na  drugą  stronę,  nazwane  hakami,  crorhet.  Jak.  Art.  2, 
540.  bie  ^afcti ,  ^cryorftcdicnbcii  (Snbcii  bcei  Bicf^acfś  in  ber 
Sortific.  —  §.  Gospod.  Hak  ziemi,  uncus ,  ten  ziemi  po- 
miar jest  wzięty  ze  zwyczajów  Duńskich,  a  czyni  dwu- 
dziestą cześć  morgu.  S'ar.  Hst.  7,  85.  Vol.  Leg.  5,  49. 
fiu  Joafcii  ftuibci*,  fo  vncl  inan  mit  cincut  3((fcrDnfcii  in  ciiicr 
gciitiiTcit  3ci.t  bcftcUcu  fatiii.  (cf.  .Ciafciijmbc  31  big.),  ob.  Socha. 
łlAKOWAĆ,  ał,  uje,  czyn.  ndok.,  zhakować  dok.,  radlić, 
oraną   już    ziemię  radłem  na  ukos   przerzynać ,    bnfenpflii: 


(\in,  mit  bcm  .cafcnpfliiijc  iiiicnibcr  i'flu(5cii,  Boh.  hakowati. 
Radlonki  odwracania  abo  hakowania  lemieszem  dojrzeć 
potrzeba ,  aby  sobie  nie  ulżywali  podniesieniem  radła 
abo  lemiesza.  Haur.  Sk.  20.  HAKOŃYATY.  a,  e,  ttnci- 
formis.  Perz.  Cgr.  184.  na  kształt  baku,  z  bakiem,  ^a- 
fciiiińmi,!.  H.\KÓWIEC  ob.  Szakłak,  krzew.  HAKtJWlTY, 
a,  e,  na  kształt  baku  krzywy,  iinru!!.  Mącz.  haczysty,  ba= 
fiij,  wic  cin  S^aiai  iicfriimmt."  HAKOWMCA,  y,  i.,'  Boh. 
hakownice;  Hoss.  raKOBHima ;  rodzaj  strzelby  długiej,  \va- 
gomiaru  kilkołótowcgo,  osadzonej  na  klocu  drewnianym; 
dawniej  po  fortecach  w  mocnym  były  używaniu.  Jak.  Art. 
294.  bic  .^)afcntiirf))f,  ber  ?'ovpcl!>afcn ,  ber  .'oafen ,  cf.  pół- 
liak. —  Działa  brzmią  i  hakownice.  Clicfch.  Paprz.  .{.  4. 
'HAKOWMK,  a,  m.,  wyrobnik  bakiem  pracujący,  Ross. 
upioMiusKt ,  Der  mit  bcm  ipafcii ,  33o'M)afen  iirlicifcf. 

HALA,  IIALALA  ob.  Ha. 

HALA,  i,  ź.,  imię  różnych  miast  Niemieckich,  sławnych 
kopalniami  solnemi,  n.  p.  Hala  w  Magdebursk.  Dykc.  Ge- 
ogr.  1,  253.  bic  2tiibt  S^cilk ,  Boh.  Dobrosol;  Sornb.  i. 
Halska.   cf.  halerz. 

H.\LABARTA,  y,  2.,  HALABAIiT,  ALABART,  u,  m.,  {Boh. 
halapurlna ;  Sorab.  belporta;  Slov.  śkaryanl;  Garn.  elem- 
parta,  sterópel,  braduiza,  preddurz,  duperniza  quasi  dvojna 
peretniza  bipennis ,  famojstra;  Yind.  balaparda ,  belporta, 
darda,  droinooistru  orosbje;  Hung.  alab;ird,  dardas;  Cro- 
at.  balaparda,  ostróper;  Dal.  ostroperacz;  Ross.  a.ieóap- 
4a,  Cepjbim-b;  Svec.  ballbard;  Dan.  bellcbard;  Angl.  hal- 
berd;  Gall.  hellebarde;  Ital.  alabarda,  (cf.  barta,  hardysz, 
berdysz,  bardyzana);  Gerni.  bic  i^cdcbartbc,  kopia  z  okszą 
osadzoną.  Wojsko  zbrojnych  ludzi  z  harkabuzami,  z  łu- 
ki,  z  halabarlami.  Baz.  Hst.  221.  Siem.  Cyc.  230.  Nie- 
masz  ci  tam  oddźwiernych,  niemasz  halabarty.  Pot.  Jow. 
49.  On  dla  wzeardv  swej  zabił  Pentea  hanle^o,  Likursa 
halabart  pyszny  noszącego.  Otw.  Ow.  lo/.  Obracał  w  re- 
ku sMoich  halabart  dwopióry.  Otw.  Ow.  182.  HALABAR- 
TNIK,  a,  m.,  który  nosi  halabart.  Wiod.  ber  .'ocllcbiirbicr, 
cf.  harcerz,  drabant,  Boh.  halapartnjk;  Croat.  halapardnik, 
Croat.  et.  Dal.  ostropernik ;  Boss.  a.ie6ap4mn.'<'B.  H.\L.\- 
BART.NY,  a,  e,  od  halabarly,  .NicUcbintbcn  =.  zbrojny  ba- 
labartem  -■  HALABART0N0S7A'  n.  p.  Arkad.  Otw.  Ow. 
317.  Twą  rękę  bfdabartny  czuje  Likurg,  hipennifertim 
Lycurgum  mactas.  Zebr.   Ow.   79. 

HAŁABURDA ,  m.,  hałaśmk,  krzykliwy  burda,  cin  Idrmcnbcr 
.V>dlibclmnd)cr.  Wielki  brutal ,  zły,  zazdrosny,  hałaburda, 
który  ścina  i  pali.  Teat.  50.  c,  12.  Croat.  balabuka  tu- 
miiltiis;  Boh.  barabu[(ly  rupieci. 

H.\L.\C,  ał,  a,  czyn.  dok.,  hałkać,  bełkotać,  jak  dzieci  czy- 
nią, lallare.  Mocz.  ftammcin,  Inllcn.  {Boh.  bałam,  spjm  śpię). 

HAŁAS,  u,  ffi. ,  (Etym.  głos,  Boh.  blas),  zgiełk.  Dudz.  25. 
krzyk,  tartas,  Cćirm ,  @cti')'f.  Boh.  powyk  ;  Croat.  haloya- 
nya ,  balabuka,  halabura;  Dal.  talabuka;  Bosn.  bukka, 
treska,  talabukka ;  Yind.  brup,  larma ,  lertranje,  (buka, 
balabuka  =  rozruch);  Boss.  uiyMi,  rpenora.  (cf  Hebr.  zhjf 
alas  e.rultacit).  Bardziej  mie  miesza  hałas,  niżeli  trzask 
jaki  i  chrobotanie.  Pich.  Sen.  list.  2,  5.  Mówmy  bez  ha- 
łasu. Teat.  29,  100.  Coż  to  za  hałas?  idź  zobacz,  ib. 
17,  81.    Białe  głowy  w  hałas,  ujęły  się  za  swoim  lęka- 


168 


H  A  Ł  A  S  1  Ć  -  HALICZ. 


HALICKI  -  HAMERNIA. 


rzem.  Zab.  15,  65.  (zaczęły  krzyczeć).  Nie  wytrzymam, 
i  hałasu  narobię.  Teat.  15,  49.  Hałasy  z  niemi  wielkie 
stroją,  (jlicz.  Wych.  J.  7  h.  Otwierają  sie  drzwi  więzie- 
nia z  smutnym  hałasom.  ^Yey.  Mar.  \,  160.  (skrzypem). 
—  §.  Rodzaj  sukni  zwłaszcza  naiiczycielów  publicznych, 
bierze  sic  też  za  naramiennik  kościelny.  Włod.  płaszcz 
albo  epomida.  Dudz..  25.  opończa,  ib.  59.  lucerna.  Cn. 
Th.  ciit  Sicgcmnaiitcl,  ^^cl•flei^.  §.  Hałas,  miano  psów 
gończych,  cui  ?iamc  ^cv  .vcf('imbc.  HAŁASIĆ,  ił,  i,  ha- 
laszę  et  H.\ŁASOWAG,  al,  uje,  czyn.  ndok. ,  hałasu,  krzy- 
ku, "zgiełku,  wrzawy  narobić,  lanitcil,  tobcn.  Croal.  halo- 
vanyiti,  halabuchiti,  halaburiti,  larmati;  Dal.  talabuchiti; 
Carn.  haluvati ;  Yind.  liru[iati ,  tertrati  ,  larmali ,  balabu- 
kati:  Hoss.  OapaóouiiiTb,  my.Mtib.  Jeszcze  hałasuje;  ale 
juz  nie  lak  bardzo.  Uci/-  Mar.  121.  Proszę  cię,  nie 
hałasuj.  Teul.  18.  b,  7.  Ów  skrzydlaty  piorun,  co  hała- 
sił  wściekle.  .  .  .  Pizyb.  Mdl.  12.  Hałasować  na  kogo. 
Tr.  eiiicn  aii>3)'d)Cltci!.  Hałasić  kogo  =  przestraszyć  go  ,  1611 
in  6(I)rc(tcii  iinP  3>cninn'i:mj  icceti.  ^Yedrze  się  zbrojno  w 
obóz,  i  tak  ich  hałasi ,  że  do  sz\ku  przyjść  nie  mogli. 
PoL  Focz.  482.  HAŁASZENIE,  HAŁASOWANIE,  ia, "«., 
subst.  verb. ,  robienie  liałasu ,  baś  Sarmcii ,  JoIhmi.  Psy 
piekielne  wydaja  wark  okropny,  z  ogromnym  hałaszeniem. 
Przyb.  Mili  57.  HAŁAŚNIK,  H.{łASO\YNIK ,  a,  m., 
który  rad  hałasuje,  cilt  8avilimadicr.  Postać  ma  hałaśnika 
właśnie  wieków  przeszłych.  Tenl.  49.  b,  77.  hałaburda, 
burda,  junak.  "Hałaśnieki.  .Mon.  70,  154.  W  rodź.  zeńsk. 
HAŁ.4SN1CA,  y,  kobieta  hałasowna,  krzykliwa,  kłólnica, 
cinc  3ńitfcniin,  Scbrctcrini:,  Sńrmiiiat^criim.  Z  niej  wielka 
pyszałka,  okrutna  złośnica,  i  niemiłosierna  hałaśnica. 
Mon.  69,  622.  HAŁ.\SO\VXY,  a,  e,  —  ie  adv.,  krzy- 
kliwy, wrzaskliwy,  liUiuciiP.  Konwersacya  razem  wszystkich 
hałasowna.  Xiądz    215. 

HALASPAS,  u,  m.,  lusztyk,  (może  z  Xiem.  Spnp  składane), 
lufttijcś  Sebcn,  Scticrj  unb  Spnp.  Bydło  nasze  swojego 
zażywało  wc^asu ,  I  nam  chętka  nadeszła  zażyć  halaspasu 
1  lubej  krotochwili.  Gaw.  Siei.  582.  Syn,  żyć  zwyczajny 
wolnym  halaspasem.  Dom  miał  ojcowski  wiezieniem,  tara- 
sem. Min.  Ryt.  5,  285.  A  tom  przecie  w  próżnowaniu 
Nie  tracący  czasu.  Smak  utopił  w  tym  śpiewaniu  Miasto 
halaspasu.  Kochsw.  577. 

HAŁASTRA  ob.  Chałastra.  HAŁASZ  ob.  Szałasz.  H.\LCYON 
ob.  Zimorodek, 

•HALEG  od  sta  .  .  .  Instr.  cel.  Lit.  ? 

HALERZ,  a,  m.,  HALERZYK,  a,  m.,  zdroln.,  Boh.  haljr;  Sorah. 
2.  hallar,  scharabatka;  Sorab.  1.  halerk;  Yiiid.  poubehzb, 
pou  belizba,  boshjak,  (ob.  Bielał;  Carn.  welezh,  wez,  shko- 
feza;  Boss.  piaaiiŁ,  nj.io;  ber  .Sjcillcr.  Król  Wacław  bił  też 
drobniejszą  monetę ,  po  sztuk  dwanaście  na  jeden  grosz 
■większy  szeroki.  Nazywali  je  denani  Halenses,  dla  po- 
dobieństwa bitych  w  Hali  w  Saksonii ,  dla  czego  ich  w 
Polszczę  halerzami  nazwano.  .Yar.  Hst.  5,  294.  Czack. 
Pr.  119.  Szczęśliwy  halerzu,  w  imię  boże  dany,  za  który 
królestwa  wiecznego  dostanie.  Fsalmod.  55.  Nie  spodzie- 
wa się  żebrak  więcej  wziąć,  jedno  halerzyk  jaki  nedznv. 
Birk.  Syn.  K.  B.^A  b.       ' 

HALICZ,  a,  OT. ,  miasto  w  Galicyi ,  która  od  niego  ma  imię 


swoje.  Dykc.  Geogr.  1,  265.  ,^alic5  in  ®nliden;  Boh.  Ha- 
liće.  HALICKI,  a,  ie ,  od  Halicza,  »pn  ^alics.  Pod  Le- 
szkiem YI.  ustało  królestwo  Halickie.  Dykc.  Geogr.  1,  265. 
Boh.  Halićansky.  HALICZANIN,  a,  m.,  z  Halicza  rodo- 
%vity,  cin  .^alicjer,  Boh.  Haliean.  W  rodź.  ieńsk.  HALI- 
CZANKA,  btc  Snlicscriiin. 

HALIER  ob.  Elier! 

HALINA,  i,  2.,  HALKA,  i,  ż.,  Elżusia,  demin.  nom.  Elżbie- 
ta, eiifn&ctb,  Sin^^ett.  Moja  miła  Halino.  Zab.  11,  570. 
Zabł.  Bartosz  z  Halką.  Zab.  15,  178. 

HALLELUJA ,  ALLELUJA,  wyraz  duchownej  radości  w  pie- 
niaeh  i  obrządkach  kościelnych.  Kras.  Zb.  1,  71.  słowo 
Hebrajskie,  rozumie  się:  chwalcie  boga.  Biidn.  Apoc.  19, 
i.  not.   Wesołego  alleluja!  winszując  świat  Wielkonocnych. 

'HALKAC  ,  ał ,  a,  act.  ndok.,  Yentilaie,  w  reku  przebierać, 
grać,  i  tam  i  sam  i  owak  kołysać,  halkać.  Mącz.  bcrunt= 
fdilanfcni,  knimmcrfcn.  HALKÓWAĆ  czyn.  ndok.,  koło- 
wać na  wodzie  statkiem,  auf  bciii  SBaffcr  iimfaljrcit,  bcnint' 
fdjiJTcn  lim  etiim!?.  Buchtowanie  ,  halkowanie  albo  kołowa- 
nie, kiedy  flisi  w  trylu  idąc  na  poboczną  natrafią  rzekę, 
albo  na  jaką  odnogę  ,  to  w  koło  idąc  ciągną.  Haur.  Ek. 
175.  cf.  holować. 

'HALMEM,  dostatkiem,  hurmem  wszystkiego.  Żegl.  Ad.  85. 
reid)ltcl) ,  ih'II  niif.  cf.  Boss.  ra.!eneKt  pewna  miara  płynnyh 
rzeczy.  HALOM  I  nuże  ,  ruszaj !  Guli.  allons !  iioriPĆirt^, 
frifd' !  By  znowu  jakiej  nie  doczekać  się  przeszkody,  ha- 
lom na  pewne  po  śliczne  oczęta.  Teat.  52.  b,  80.  HA- 
LOWAĆ  ob.  Holować.  HALSBANT,  HALSBANCIK,  HALS- 
BANECZEK  ob    AIszbant. 

HALSKl,  a,  ie,  od  Hali  miasta,  .f»aUif(ft,  DOn  ^aUt.  Akade- 
mia   Halska.  —  Sorab.    1.  Halski  =Halczyk,    cin  .S^allenfcr. 

1L\LSZKA,  H.\LSKA,  i,  :. ,  demin.  nom.,  Elżbieta,  Elisa- 
belh.  Jabt.   ller. ,  ob.  Halina ;   Sorab.  2.  Hilża ,  Halschbetha. 

HALSZTUK  ob.  Alsztuk. 

HAŁUN  oi.  Ałun. 

HALZOWAC  cz.  niedok.,  Zahalzować  dok.,  co  ob. 

'HAMAŁ ,  a  ,  m. ,  drągarz ,  cin  Jrager ,  f  aftcntrdgcr.  Kupa 
hamałów,  do  ciaicnienia  beczek  z  piwnicy  zgromadzonych. 
Petr.  Pol.  84.  Im  będą  hamali  do  dźwignienia  miedzy 
sobą  równiejsi,  tym  rychlej  kufy  dźwigną,  ib. 

HAMBURG,  a,  m. ,  miasto  Niemieckie  Anzeatyckie  w  cyr- 
kule Niższej  Saksonii.  Dykc.  Geogr.  1,  266.  bic  Stabt 
fiaminiiij.  HA.MBURCZANIN ,  a,  m.,  rodem  z  Hamburga, 
ber  .^lamlniriier.  Hamburczanie  sa  w  Niemczech  to ,  co 
Hollendrzy  w  Europie.  Wyru:  Ge'ogr.  211.  HAMBURSKl, 
a,  ie,  od  Hamburga,  z  Hamburga,  hamburger:. 

HAMER,  'CHAMER,  ^mru,  m. ,  HAMERNIA,  i.  I,  z  i\<em. 
ber  Apammcr,  ba3  Sammcrmcrf,  ber  ©ifcnbammer,  Siupfer^ant' 
mer;  młoternia,  huta  do  żelaza,  miedzi  i  t.  d.  (Sorab.  1. 
hamorik  młotek,  hamor  młot,  hamornik  blacharz);  Yind. 
fishina,  kladilstyu,  fishinaria,  kladvishe;  Ross.  mojioto- 
Baa ,  saBOji.:  Boh.  hamry.  Na  huty,  kuźnie  i  'amernie 
w  lasach  drwa  rąbać.  Nuur.  Ek.  161.  Żadne  kuźnie  na 
świecie,  żadne  zgoła  chamry,  Tak  mocnego  nie  zrobią 
ogniwa.  Pot.  Pocz.  247.  Surowa  wytopiona  miedź  idzie 
w  sztukach  do  hamerni,  gdzie  ją  przetapiają,  i  młotami, 
od  wody  pedzonemi,  przerabiają  na  różne  blachy.    Kluk. 


H  A  M  o  -  HAMULEC. 


HAN  -  HAŃBIENIE. 


1G9 


Kop.  2,  d88.  Belty  Jowisza  w  hamerniach  Lipary  ta- 
jemnych ukrzepione  tęgim  hartem.  Nar.  Di.  5,  188.  g. 
Flis.  Hamry,  na  końcach  lasek,  które  Hisy  przykładają 
do  ramienia ,  kiedy  niemi  pchają.  Magier.  Mscr.  btc  (SllbCtl 
ber  Stoi^ftangcn  hq  tui  SottSfncd^tcii. 

HAMO  ob.  Imislaw. 

HAMOWAĆ,  al,  uje,  czyn.  mlok.,  uhamować  dok.,  Niem. 
licmmcii ;  Svec.  haemma,  hamma,  hamla ;  Dan.  hemme; 
Angl.  hem;  Boh.  et  Slov.  hamowali,  hamiigi ;  Croat.  za- 
vreti ,  zaviram ;  Vind.  ąavreti ,  vstaviti ,  vdcrshati ,  sabra- 
niivati ,  muditi :  Carn.  savęram ;  Sorab.  i .  zawobaram, 
wuzaperam,  zpinam ;  Ross.  saTopMoaiiTb ;  Eccl.  ckiiiiiutii, 
npenoiiOK)  6uTL  ;  (Slav.  hamovi  =szory);!  a)  prędkość  dal- 
szego biegu  powściągać,  proprie  o  kolach  lianiulcem ,  bic 
9idbCV  Ijcmmcil.  Darmo  hamować,  gdy  się  koła  rozbieżą. 
Opal.  Sat.  57.  Hamuj  koła  z  góry,  a  ochronisz  skóry. 
Cn.  Ad.  1127.  fig.  powściągać,  zatrzymywać,  liemmen,  SU= 
nicf^altcn,  ein^nlt  tljilti.  Tego  hamuj,  co  się  porywa  do 
miecza,  nie  tego,  co  do  mieszka.  Jiys.  Ad.  G8.  Lasko- 
nogi  jął  hamować  uciekające,  i  sprawił  uf  ku  potkaniu,  i 
tak  oparł  się  (nieprzyjaciołom).  Bid.  Kr.  121.  Daj  to,  iż 
nie  hamował  cię  odźwierny;  ale  ty  miałeś  to  wiedzieć, 
w  jakim  odzieniu  chodzą  ludzie  na  gody.  Hrbst.  Lek.  G. 
Kto  żądze  swe  hamuje,  niczego  nic  potrzebuje.  Cn.  Ad. 
385.  (miarkuje).  Kogo  wstyd  nie  hamuje  ,  niech  bojaźń 
uskromi.  Min.  Ryt.  4,  157.  Rozpustę  zmysłów  munsztu- 
kiem  rozumu  hamują.  Gorn.  Dw.  -iOt).  Rzymianie  stano- 
wili prawa  hamujące  wolą  zwierzchności,  hiok.  Tiirk.  85. 
tamujące,  określające.  —  b)  Jurid.  Hamować  rzeczy  czyje  = 
aresztować,  przytrzymywać,  ciążyć,  mit  SIlTCft  ticlcijcil,  ax-- 
fetiren ,  anbnltcn.  7V.  Cudzoziemskie  piwa  Wrocłavvskic 
mają  być  hamowane.  Lekar.  C.  2.  HAMOWAĆ  się  zaimk., 
powściągnąć  się,  ficC  ^eimtlCli ,  lltdpiijcil,  CUtlinltCll.  Sami 
się  od  złych  uczynków  hamują.  Karnk.  Kul.  244.  Kto 
się  w  małych  rzeczach  nie  hamuje ,  w  wielkie  upada. 
Sk.  Zyw.    1,  275.    Alcyd  sam  się  uiiamuje.    B'ird.   Tray 


fetez,  zawjrka;  Croat.  zavor,  zavornya,  zapornicza;  Sorab. 
1.  zaperadwo  ,  zapiradwo  ,  woinik  ;  Garn.  savóra  ,  savor- 
neza  ;  Yind.  savretniza  ,  savretnik ,  savara ,  savernza  ,  sa- 
penilu ;  Ross.  ynoiia ,  Topiiias^B ;  Eccl.  k^mikao.  Hamulec, 
łańcuch,  którym  hamują  się  koła;  do  niego  czasem  dla 
ochrony  dzwon,  bywa  przykuły  drewniany  żłobek,  na 
którym  suwa  się  koło.  Jak.  Art.  5,  294.  Służący  ma 
koniom  w  górę  zfolgować;  z  góry  zaś  przykrej  hamulcem 
zahamować.  Ilaur.  Ek.  178.  ^  Fig.  Powściąg,  wodze, 
wszystko  co  hamuje  i  wstrzymuje  n.  p.  żądze  i  namię- 
tności ,  3iPniiO .  3fltin '  5.  33.  Ser  Scgierben ,  Seibenfc^aftcii. 
—  §.  U  flisów,  hamulec,  drąg  od  rudla  ,  którym  sternik 
kieruje,  w  skrzyni  osadzony.  Magier.  Mscr.  bic  Stcuerftaiigc. 
Kazałem  się  chwytać  czympredzej  lądu.  Wyskoczył  His  z 
hamulcem,    ale  nie  dosiągł  lądu.   Teat.   IG.  b,   55. 

Pochodź,  pohamować ,   uhamować,  zahamować ,  niepoha- 
mowany, nicuhamowany,  cf.  chomolec ,  chomulec. 

HAN  ob.  CHAN,  CHAM. 

HAŃBA,  y,  i.,  [Boh.  hańba,  bana;  Slov.  hańba,  potupa; 
Sorab.  1.  haniba,  hannba  ,  scbilmp ,  (hańba,  haubuwano 
wstyd  ,  hanidba  nagana  ,  hanbitoscż  wstydliwość) ;  Bosn. 
prikor,  prrikos  ,  sramota ;  Rag.  prjekor  ,  pogarda;  Yind. 
framota,  pogerda,  pogerdstvu;  Carn.  hńba,  hamba;  Ross, 
óeacJaBie,  .lasopi.,  oópaaa,  no3op'B,  hohoci;  Eccl.  tstkas, 
cf.  ganić;  Boh.  haneti,  cf.  gańba  ;  Dan.  hann;  Svec.  han; 
Germ.  S)o])i\;  C^ttfr.  honida;  Gall.  bonte;  Graec.  ifiidog; 
Germ..  dcliaiibc);  wstyd,  zelżywość,  bic  £ri)iiiacl),  bte  <Bija\\> 
be.  Na  złodzieja  przydzie  hańba  sromotna.  Bibl.  Gd.  Syr. 
o,  17.  Co  za  hańba,  uwieść  kobietę  dobrej  familii  ta- 
kim podejściem !  Teat.  2'J,  89.  Interes  len  podły,  mnie 
i  familii  całej  wieczną  przyniesie  hańbę.  ib.  Gl.    Pogarda 

,  i  hańba,  kontempt,  łajanie  i  gańba.  Kulig.  Her.  16.  *Ań- 
ba.  Radl.  Deut.  22,  21.  Jako  tył  podał  Moab  z  hańbą, 
i  jest  teraz  pośmiewiskiem  wszystkich!  Bibl.  Gd.  Jer.  48, 
39.  Sorab.  1.  hańba  vo  pudet ,  wstyd  jest;  Slov.  bob 
hańba.     HAiŃB1.4RZ,  HAŃBlCiEL,   a,  m. ,  haniebnik,   o- 


04.     HAMOWANIE,   ia ,  n.,   subsl.  terb.  act. ,   bn§  ,C)Cll!'       mówca,  szacownik,  przechera,  ti/i/ł^o^or.  Macz.  in  <i)ijma 


tlien,  bic  ^cmmuiicj;  Sorab.  zawobrotźo.  Karność  żołiuerska 
srogim  a  okrutnym  hamowaniem  żyje.  Warg.  Wal.  53. 
Yind.  sakliepa ,  saklenja,  staulenje,  udershanje.  —  Jurid. 
Aresztowanie,  przytrzymanie,  tai  tllTCftlCijCll ,  SffdllnijCtl, 
ber  Scfc^Iag.  Hamowanie  się  subst.  recipr. ,  powściagińe- 
nie  ,  powściągliwość ,  baź  Cittljaltcii ,  bic  Gnt^altiiiitj ,  bic 
aSaPifluiig,  eiittialtfamfeit.  HAMOWNIK,  a,  m.,  który  co 
hamuje,  powściąga,  bcr  ctlint*  ^Cilimt,  ber  .'>)emiiier;  aresztu- 
jący drugiego,  ber  ben  miberii  nrrcttrt,  nnl/ćilt,  cinftecfen 
Ińpt.  Zostawszy  wolnym  ,  u  króla  skargę  położył  na  owe 
Iiamowniki  i  szarpacze  swoje.  Papr.  Hyc.  55.  HAMO- 
WNY,  a,  c, — ie  udv.,  mogący  być  hamowanym,  ])owścią- 
gnionym,  powściągliwy,  ^citimóar,  ber  fic^  ^cmmcii  Ići^t,  o= 
ber  bcmmcn  fniiti.  Co  jest  tych  hamownych  białych- 
glów  na  świecie,  mało  nie  wszystkie  bojaźń  aho  wstyd 
na  wodzy  trzyma.  Gorn.  Dw.  2,  44.  Skarż  ich  nitdiamo- 
wne  złości,  /h/b.  Ps.  111.  Zab.  7,  150.  Wej.  (HAMBY 
ob.  HamerJ.  HAMULEC,  Ica,  m.,  narzędzie  do  hamowa- 
nia, wstrzymywania  lub  powściągania  kół,  woza  lub  koni, 
bie  Sabcfperrc ,   .^cmmfette.    Whd.;    Boh.  et  Sloi:  hamownj 

Sltwnik  Liniegt  uryd.  3.  Tom  II. 


f)cr,  erijdiiber;  Boh.  lińnce;  Ytnd.  saframuvauz ,  oframo- 
tavez,  fmirjavcz.  —  W  rodź.  icńsk.  HAŃBICIELKA,  bie 
(5ct)ma^crinii ,  ©cbiiiiberinu.  HAŃBIĆ,  ii,  i,  rzyn.  niedok. , 
zhańbić  dok.,  sromocić,  lżyć,  fdjmńlien,  fd)auben,  fc^impfeii. 
befdjimpfeil ;  Boh.  zbanobili,  hanobjm  ;  Slov.  hanjm,  óest 
odgjmam;  Sorab.  2.  szromoschisch ,  honnowasch ;  Croat. 
ozkruniti ,  ozkrunujem  ,  rusim  ;  Yind.  olramuvati  ,  safra- 
muvali,  fmirjati ,  framoliti,_  ogerditi;  Ross.  nosopHTB, 
ono3opHTb ,  óesc.iaBiiTb.  Śliczne  miłości  dowody,  tak 
hańbiące  mieć  o  mnie  podejrzenie!  Teat.  29,  79.  Po- 
czął ich  na  harc  wyzywać,  iiańbląc  Jarosława  i  rycerstwo 
jeg'o.  Stryjk.  155.  (szkalując).  Jest  ojca  tego  pisanie  do 
króla ,  gdzie  Mahoraetańskie  błędy  hańbi.  Sk.  Dz.  800. 
HAŃBIENIE,  ia,  «.,  subst.  weri. ,"  sromoccnie ,  lżenie,  iai 
©c^dnbeii,  5}efd)imrfcit.  Hańbienie,  ostatnie  karanie,  Glicz. 
Wych.  a.  4.  —  Hańbić  się  zaimk.,  sromocić  się,  szpe- 
cić się,  fid)  fcfediibeil.  Roh.  el  Sluv.  hanbiti  se,  lianbjm 
se  ;  Sorab.   hanbuyu   szo  wstydzę  się. 

Pochodź,    haniebny  ;    pohańbić ,    pohańbienie ,    zhańbić, 
zhańbiony,  ob.   Ganić  i  t.  d. 

22 


170 


HANDEL-  HANDLOWAĆ. 


HANDLOWNICZY  -  HANETA. 


HANDEL,  dlii,  m.,  HANDELEK,  Iku,  m.  zdrohii.,   z  Niem. 
ber  SpanM,  M\\bm\M,  bn>5  ,'omit'clii,  Mc  .CtaiiMiiiig,  kupcze- 
nie,   kupiectwo,  kupią;  Boh.  liandl ,  kupcctwj ,    obcliod; 
Sorai.  2.  handel ;  Sorab.  \.  kupcżźeno;  (Carn.  .-indl  actio), 
Carn.  kopzhya,    terguvanjc;     Vind.  kupzlinia ,    baranlanje, 
barantanslYu;  Croat.  tersUo,  tcrsenye,  tergovnia,  terzho; 
Slov.  tergovina;  Bosii.  targ,  largovina ,  tiTigovina,  tcrgo- 
uina ,  Inigouaiije;  Hoss.  loproB.ifl ,   Topri ;  EccL  lioynnn, 
npiiKynoBaiiie ,    KyneyecTBO,     itynoiia ,     npojibiceai. ,    (cf. 
przemysł).    Handel  zowieiny  odmianę  rzeczy  za  rzecz  in- 
szą,  jako  gdy  za  zboże  daje  pieniądze,  albo  inszy  towar. 
Peti;   Ek.    126.      Potrzeba    przyciąga    ludzi    do    handlu, 
aby  sobie  tego  wzajemnie  użyczali ,  co  im  brakuje.    Zah. 
O,   106.  Minas.    Mospanie  kupiec,  jak  się  mu  na  handlu 
powodzi?    Teat.    S2,  21.     Niejaki  kupiec,    chciał    zacząć 
niejakiś    handclek.    Mon.    75,    551.    cincii   ndlicn    ^lailfccl. 
Mając  tysiączek ,  włożyłem  go  w  handelek.  Kras.  Pod.  2, 
144.    Lepiej  pilnować  swego   handlu,  nizli  tych  miłostek. 
Teat.   15,  57.    Ludzie  luźni,  przez  odprawowanie  różnych 
handlów,    mieszczanom    żywność    odejmują.    Vol.    Leg.  5, 
26.  burd;  matiĄicrlci)  3lvtcn  ont  .Ciaiibcl ,  ben  fic  treiben.  Pro- 
wadziłem ja  handel,  szczęściło  mi  się,  zbogacialem.  Zab. 
15,  10.  EccI.  roCTbóy  4tnTH.     Dobry  handelek  prowadzić 
Ross.  KO.iOTŁipin L .  KOjiOTupHimaTb.     Gwoli  handlów  swo- 
ich miał  w  drogę  odjeżdżać.   Cheim.  Pr.   149.  fciiici'  SpaiU 
bclźgcfcl;(ifte   tuctjcii.     Ligurczykowie    Alpeiiscy,    przejmując 
towary,  handle  Włoskie,  Hiszpańskie,  Francuzkie  powsze- 
chnie   niszczyli.    Zab.  5,   14.    (im  'PciltlcI;.    bcil  Sing. ,    bcil 
3t.,    Sp.,  $X.  S^anM).    Piok  się  skończył;    perceptę  gdy  z 
expensą  liczył,    Poszedł  handel  z  intraia  ,    i  jeszcze    po- 
życzył. Kras.  Sal.  49.     Poszła   w  handel  nauka  ,  kramni- 
cą  drukarnie,   Głód  kładzie  pióro  w  rękę,  zysk  do  pisma 
garnie.    Kras.    W.    11.    fic    tft    ctii  .'C)aubel^in'tifcl    ticniorbcu. 
Handel  spoiny  ■  spółkupczenie.    Cn.  Th.    KoilipnfliucBanbel, 
aSaŚfopecilttlibfl,  Eccl.  rocTHHaa  cOTiia.  —  g.    Transi.    Z  rad 
swych  drogi  handel  prowadziła.  Past.  ild.  108.   (kupczyła 
niemi ,    przedawała  je ,    fie  trtct'    mit  i^rcii    iRatbfcl^lńijen  ci= 
iien  ciiitrdGlid)cii    ,C)aiibcI).     Zły   to  handel   spokojności    na 
kłopoty.  Teat.  52,  17.  {ob.  Frymark,  trtlifd),  JaiifcM/aiibci). 
Handelkiem  się  zasilać.   Teat.  6,  105.  szachrcm,  szachraj- 
stwem    ob.  Szachrować.     (HANDFAS  ob.  Antwas).     HAN- 
DLARZ, a,  ł». ,  z  przijganą  kupczysko ,  tandeciarz,  prze- 
kupień ,  kramarz ,    ein  flctiicr  nrmcr  łiramcr ;  Boh.  handijr, 
kupcjr;   Yind.  barantauz;  Carn.  barantayz,  barantazli;  Rag. 
targovaz ,   targovcich;   Croat.  tcrg6vecz,    lersecz ,    siaczu- 
nar  ;    Bosn.  tergouac ,    trrigouac ;  Ross.    Top?KiiHKi ;    Eccl. 
TOproBeu-B,  .jaseÓHHicB,  Topraiii,  xy4biri  npoMbiiu.ieiiHiiK-B. 
Propinacyą  powierzają  żydom  i  niszczą  poddaństwo  przez 
sztukę  i  namowy  tych  handlarzów.  Xiądz:  95.    Młody  koń 
dostał  się  staremu  handlarzowi.    Teat.' li'2.   c,  26.     'Han- 
dlers.  Kanc.  Gd.  78.    HANDLARSKl,  a,   ie,  od  handlarza, 
kramarski,  Srnmcr  =,  $atlbclg=.  (Rag.  targovacki,  targovni; 
Rosn.    tergouacki).     Duch    i  umysł    handlarski.    Mon.  68, 
506.     HANDLAUSTWO,  -HANDLIRSTWO,  a,  «.,  kupie- 
ctwo, ber  .'rmiibcljtniib ,  bcv  .s)aiibel.     Od  kupieckiego  han- 
dhrstwa  niedawno  się  na  stan  duchowny  udał  był.  Arom. 
628.  a  mereatorio  guaestu.    HANDLOWAĆ,  ał,  uje  czyn. 


ndok. ,  kupczyć,  ^Oiibellt,  ,C)aiibcI  treiben;  Boh.  handlowati; 
Sorab.  2.  liandlowasch;  Yind.  hantlat,  andlati ,  kupzko- 
vat,  barantati,  barantuvati,  dougovati;  [Carn.  andlam  ago), 
Carn.  kopzhujem  ,  barantSm  ;  Croat.  terguvati ,  tergujem, 
ter.sim,  szenymujem ,  (cf.  sejmować);  Dal.  pazarim,  (cf. 
bazar);  Slau.  pazarili ;  Bosn.  tergouati,  trrigouali;  Rag. 
targuvatti;  /?oss.  roproBaib ;  £('c/.  KoynaiiOTiiOKiTTH ,  KynJK) 
4taTH,  KovneYbCTi!OB.ATii ;  {.Anglos.  handlian;  Angl.  handle; 
Svec.  handla ;  Elgm.  S)ani,  Germ.  ręka).  Kupiec  ten  lu- 
dźmi handlował,  jedne  przedawał  i  drugie  kupował.  Jabl. 
Ez.  A.  4.  Pan  jak  widzę  pieniędzmi  handluje.  Boh.  Kom. 
4,  82.  Pizplia  handlować,  jest  to  rzecz  nietylko  hanie- 
bna, ale  i  niecnotliwa.  Kosz.  Cyc.  137.  (szachrować).  Dla 
łakomstwa  iządy  zaniedbali ,  sprawiedliwością  tylko  han- 
dlowali. Leszcz.  //.  S.  245.  Dobra  rzecz  z  bujną  ziemią 
handlować,  mówicie  Kiedy  cokolwiek  w  rola  nasienia 
wrzucicie  Zimor.  Siei.  154.  Handlować  z  kim  <  spółhan- 
dlow^ać.  Cn.  Th.  in  ©ompnijiiie  mit  jemanben  fjnitbeln,  eineit 
9[)?aŚfopei)Cailbel  fii^reit.  g.  Handlować  z  kim ,  handlować 
się  z  kim ,  zamieniać ,  frymarczyć ,  taufc(;ert.  Choć  z  mię- 
sem jecie,  naszego  zdrowia,  daleko  bardziej  sumnienia  i 
duszy,  z  wami  nie  handlowalibyśmy.  Tent.  19,  34.  Jeżeli 
to  ma  bvć  wasz  rozum  i  nauka,  nie  handlowałbym  się 
z  wami  na  głowę.  Teat.  19.  r,  17.  HANDLOWNICZY,  a, 
e,  od  haadlownika,  kupiecki,  Saiifmaiinei  =,  fmifmńliiufc^. 
Handlownicza  zamiana.  Mun.  74,  445.  'HANDLOWNIK, 
a,  m.,  ber  .Tjnnbelśmmm,  Smtfmann.  Kupcy  i  handlownicy. 
Budn.  2  Chroń.  9,  14.  (którzy  handlują.  Bibl.  Gd.)  i  Leop. 
5  Macch.  5.  Krzyżacy  do  Gdańska  wojsko  pomknęli,  wła- 
śnie na  ten  czas ,  gdy  był  najwietszy  tłum  handlownika 
na  jarmark  zjechał  się.  Krom.  5"l7.  HANDLOWNOŚĆ, 
ści ,  ź. ,  handel  kwitnący,  Hii^ciiber  .Cidlibel ;  oppos.  niehan- 
dlowność,  brak  handlu,  SOfaiigel  bci  .S^mibelei.  Dla  nie- 
handlowności  kraju  naszego ,  włości  niszczeją.  Ostr.  Pr. 
Pol.  1,  36.  HANDLOWŃY,  a,  e,  handel  prowadzący, 
mówi  się  o  krajach,  miastach,  narodach,  .^aiibel  trctbenb, 
yoii  ?aiibcvii,  etnbteii,  Sintipiien;  .C)anbel£i=.  Miasto  Dubno 
jest  dosyć  bandlowne.  Dgkc.  Geogr.  1,  176.  trcibt  jiemlt' 
c^eit  ,^anbel ,  tft  eiue  5iemlicl;e  ^anbeleiftnbt.  Ze  wszystkich 
miast  Tureckich ,  Smyrna  jest  najhandlowniejsza.  Wyrw. 
Geogr.  272.  Yind.  tershnu  mestu,  barantansku  mestu ,  ift 
bie  o^oPte  ,'oaiibebjftnbt,  treiit  ben  groptcu  §aiibel.  Sposoby 
do  uczynienia  państwa  handlownym.  Hlon.  74,  102.  HAN- 
DLOWY, a,  e,  od  handlu,  <pfmbelź=.  Yind.  barantanski; 
Ross.  ToproBbiii,  KOMMep<iecKiri.  Francya  między  narodami 
handlowemi  niepoślednie  trzyma  miejsce.  Wyrw.  Geogr. 
516.  iinter  ben  (.^aiibcBnotiinicii)  (lanbeliibeii  3fntipiieii. 

Pochodź,  dohandlować  sie,  nahandlować  się,  pohandlo- 
wać, przehandloioać ,  wghandlować,  zahandlowad ;  .^pói- 
handlowuć. 

HANDZIAR  ob.  Andżar. 

HANETA,  y,  z.,  HANECZKA,  i,  i,  demin  ,  imię  białogło- 
wskie,  Janejon,  5lima,  .C)nnnd;eii;  cf.  Hanka,  Hanuśka,  Ha- 
nusia. —  Żądza  ma  dalej  mię  unosi ,  Jak  tylko  zostać 
sługą  Hanety.  Zab.  14,  565.  Błędnej  nad  brzegiem 
Wiślnych  topieli  Zdało  się  chodzić  mojej  Hanecic.  Zab. 
10,  206.  Żabi.     W  tym    tei  Haneczka   na  wonnej  błoni 


H  A  N  G  o  w  A  Ć  -  H  A  N  S  L  A  K. 


HANUSIA  -  H  A  R  A  P  N  I  K. 


171 


Ulęzc  ciałkiem,  sen  jej  wzrok  zasklepia.  Zab.  10,  207, 
Zabl 

'HANGO\VAtX  aJ,  uje,  act.  ndok.,  górnicki  wyraz,  z  Niem.  ])a\u 
gen,  itt  ben  Sc^ac^t  bcratlaffcii ,  spuszczać  po  linie  do  szybu 
n.  p.  drzewo.  HANGOWAG  się  recipr.,  spuszczać  się  do 
lochu  po  linie,  fic^  tit  fcit  Sctait  bcralłbaiiGcn,  berabfaken.  Tr. 

HANIEBiNlE  adverb. ,  (Boh.  hanebne;  Sorab.  1.  hanbne, 
hanbicżne;  Eccl.  raaJjare.iHt ;  5/n!'.  bergjavol;  hańbę  przy- 
nosząc ,  sromotnie,  ftbaiiMid),  fcbimpflicb.  Haniebnie  zdra- 
dzono Polaków.  Oppos.  nieiianiebnie  Eccl.  Heoc_y<K4eiiHoi1. 
'§.  Ogromnie,  strasznie,  okropnie,  fd)Cli6Ii(^,  orńglid),  iiUT' 
(mi  flV0P.  Jafmuinę  tara  haniebnie  wielka  co  dzień  roz- 
dawano. Star.  Dw.  75.  Tatarowie  okrzyk  haniebnie  wielki 
uczynili.  Uiel.  Kr.  157.  Z  obu  stron  tak  haniebnie  się 
z  sobą  bili,  że  nie  wiedzieć,  czyja  wygrana  byfa.  ib. 
173.  HAMEBMK,  a,  m.,  hańbiarz,  omowca,  szacownik, 
przechera,  litiligutor.  Mąa.  bci"  SĄdiibcr,  i£ii)mfl^cv ,  8d= 
ftrcr,  hańbiciel,  Iżyciel.  HANIEBNOŚG ,  ści ,  I,  Boh.  et 
Slov.  hanebnost,  sromota,  sprosnosć,  Yind.  gerdoba , 
spornust,  btc  Sd}dnMiti)fcit,  Sd'tmi'flid'feit;  Sorab.  i.  han- 
bitofcź,  wstyd,  wstydliwość.  H.AMEBNY,  a,  e,  Boh.  et 
Slov.  hanebny,  hanliwy  criminosiis;  Sorab.  1.  banidboyite, 
(hanbile,  hanbicżne,  hanbitoscźiwe  wslydhwyi;  Yind.  sa- 
framolen,  saframliu,  fmirjezhen,  gerdoben,  oguden;  Rag. 
prikórni;  Croat.  gerdoba;  Ross.  nocTUjiiuil;  nopoMHuH. 
ópauHuii ,  sasopHbiH  .  óesc.iaBHuil ;  Eccl.  nosopHun ;  sro- 
motny, fd^miMid),  fd^impflid).  Haniebny  fen  postępek  za- 
ćmił sfawe  przeszłego  żvcia  jego.  —  .Anal.  Cześć  niższa 
okolicy  podżofadkowej  zowie  sie  okolica  haniebna.  Krup. 
2,  14.  pubes,  bic  Siimintbcilc,  bic  Sdmmglicbcr,  bic  Sdmm. 
'§.  Strasznie  wielki .  ogromny,  okropny,  ijraplid;  jrc^, 
fc^rcctlidł-  Zaraz  haniebna  wielkość  ludzi  zbrojnych  urodziła 
się  z  siewu  Kadmeusza.  Otir.  Ow.  105.  Haniebna  rzecz  ryb. 
Wez.  Zap.  B  5.  Z  żup  Bochnieńskich  haniebne  bałwany 
solne  z  pod  ziemi  na  wierzch  windują.  Krom.  2Ci.  iingenlef). 
Haniebna  fam  bilwa  była,  i  wiele  ludzi  z  obu  stron  padło. 
Biel.  Ar.  109.  Pościnawszy  na  brzegu  iianiebne  sosny,  w 
rzekę  ich  nawalili.  Arom.  416.  {ingcnles).  Haniebne  koszty  i 
wielkie  wydatki  czyniła.  /-•.  Kchan.  Jer.  418.  Ze  dżdżem  ha- 
niebnym sfiadł  tak  wielki  grad,  jak  kokosze  jajca.  Gwagn. 
2il.  Okrutna  powódź  pola  zalawszy,  haniebna  drogość 
przyniosła.  Krom.  GUI.  ncrmagnam. 

HANKA,  i,  z.,  dcmin.  nom.  Haneta,  Haneczka,  Hanusia,  .Cifliindicil. 
Hankamci  ja,  Malyasza  Hanka,  A  tyś  mniemał,  że  wojcwo- 
dzanka.  Hy;.  Ad.  IG.  Piastunka  Hanka.  Hej  Wiz.  57.  Cóż 
z  moją  Hanką  zrówna  w  urodzie.  Zub.   10,  204.  Zabt. 

HANREJ,  eja,  m.,  rogal,  klórenni  żona  rogi  przy[iiela ,  z 
Niem.  ber  ,"p(ll)liri'!j.  Pewnemu  .linci ,  w  bractwie  haurejów 
będącemu,    zginęła  młoda  gładka   żonka.    Mon.  7,'),  741. 

1.  HAŃSKI,  a,  ie;  vb.  Chańśki. 

2.  HA.NSKIEGO  sukna   od  postawu.  /«.■;/;•.  cel.   Lii.? 

•HANSLAK,  -HA.NSZLAK,  HA.NSZLAG,  u,  m.,  fortel,  sztu- 
ka, z  Mem.  ber  3ltifd,'Irtg,  koncept,  m  Sunftgrijf,  finiff. 
Pochlebnicy  dziwnych  szluk  a  hanszlaków  w  tym  sv.oim 
rzemieśle  używają.  Bej  Zw.  50  b.  •Łakomstwa  ludzkiego 
dziwne  fortele  i  hanslaki.  Weresz.  licg.  21.  Nadobny 
ono  była  hanszlak  na  fakomce  Semiiamis  uczyniła,  gdy  . .  . . 


Rej.  Zw.  48  b.  (toż  temiż  słowy.  Weresz.  Reg.  96.)  No- 
wy hanszlag.  Baz.  Sk.  240.  —  "'HANTWOS  Szczerb.  Sax. 
125.  ob.  Antwas. 

HANUSIA,  HANUŚKA,  HANULKA,  i,  1.  dem.  notn.  Ha- 
neta, Hanka,  Haneczka,  .^aiindieit.  Bej.  Wiz.  57.  Boh. 
Ance,  Anćićka,  .4ndula ,  Andulka.  Wybacz  mi  Hanulko. 
Teał.  54.  c,  ii. 

H.\NYŻ  ob.  Anyż.     HAP  oh.  Chap.     lUPAĆ  ob.  Chapać. 

H.\R.\CZ,  a,  m. ,  danina  na  niemabometańskicli  w  Turczecb 
mieszkańców  włożona.  ,\]ik.  Oh.t.  G5.  Klok.  Turh.  22.  ber 
irtluit,  ben  bic  Siiditmufclindniicr  bcit  Jiirfeii  5aMen;  Tire. 
chaerag;  Croat.  hanich;  Rag.  Iiarac ;  Bosn.  harac,  carri- 
na;  Arab.  rp;  Chald.  Ts/m.  ;s;^p.  •HAllACZ.NlK,  a',  m., 
haraczowi  podległy,  ciit  3'"^l'iircr,  Croat.  barachnik,  pre- 
davccz ,  podharchen;  adj.  Dum.  haracni  tnbutarius;  Rag. 
haracjftr  pubUcamis;   Rag.  uharacili  vecliga!    imponere. 

■HAR.\  H.\R.\  n.  p.  Pahuba  rusz  młody,  a  ty  popraw  stary. 
Harap  świat  woła,  a  tu  hara  hara.  Bratk.  F.  4.  (Rag. 
barati,  sharati  perdere  aliquem).  ob.  Haru  haru  ,  ob.  Ha- 
rować. 

HARA.MZA,  y,  ;. ,  HARANDZIA,  i,  i.,  gawiedż,  ©cfinbcl. 
Córkę  królewską  na  koniu,  a  jeszcze  bez  siodła  Nieszczę- 
śliwa pogańska  haramza  uwiodła.  Pol.  Pocz.  338.  Szydzą 
z  niego  żołnierze,  możeli  nazwana  Żydowska  być  haramza. 
Pot.  Zuc.  i  75.  W  monaslerze  z  swoją  harandzią  się 
wiedzie.   Białob.  Odm.  lo. 

HARAP!  IIERAB!  HERAP!  intcrj.  głos  myśliwych,  poskra- 
miających psy,  przy  zwierzu  pojmanym.  Wiod.  (z  Niem. 
I)  er  a  In;  ber  3iiif  ber  Jdiicr  m  bic  .piinbc,  mcmi  fic  ibiicii 
ba'5  3I?tiD  atllclMlliit.  (Humj.  harapas  morsus ,  Hiing.  Ii.ira- 
pom  =  gryzę;  disting.  Croat.  Garn.  harap  =  Arab).  Myśliwy, 
gdy  się  obłowi.  Psom  herab  mówi.  Klon.  FI.  E.  2.  Le- 
pszy harap ,  niż  hulała.  Cn.  Ad.  449.  cf.  lepsza  chwała 
bogu,    niż   da  -  li  bóg,   licffcr  ciii  \;ah  ió),  ak  stucp  battc 


id). 


§.  Herap,  u,  ?«.,  sub.it.  łowy,  polowanie,   biC  3tl0b, 


bilo  3'1'3C"-  Siła  miewa  ])rzypadków  herap  nieszczęśliwy. 
Zającowi  śmierć  niosąc,  aż  łowczy  nieżywy.  Aot/ioit'.  242. 
Zając  uchodzi  do  wiado.aiej  kniei  przed  harapy.  Pot.  Pocz. 
24.  —  g.  Już  po  herapie.  B;i<  .id.  18.  niewczas ,  nie- 
ryehło,  już  po  czasie.  Ci).  Ad.  6G8.  cś  t[t  (dtoii '.wl'Cii ,  cMc^t 
nidńś  riicDr,  bas  8ifb  iiat  |c6on  fin  Ccabc,  bic  grciibc  bat 
fdioii  eiii  Ciibc,  e§  ift  )d}on  gar.  Już  po  harapie  tam  było. 
Tward.  W.  D.  2,  273.  Już  zastał  po  harapie.  Teat.  24. 
Wszystka  już  była  gotowość  na  fiani  wesele,  Jedna  lalka 
przyjeżdża,  wpada  mu  w  oczy  —  już  po  harapie.  Zabt. 
D-Jew.  SS.  Kto  pierwszy  dobieży  do  harapu,  lego  zwierz. 
Chmiel.  1,  80.  Ubiedz'  kogo  do  harapu  «  uprzedzić  go 
do  łupu,  ubiedz  go  w  zysku,  przcchwylać  mu  go,  prae- 
riperc ,  intercipere.  J/a-;..  cilicni  ctnm-j  liH'ijfif(icn ,  ibm  5lt= 
VH'r  fiMiuilClI.  Pochowawszy  ojca  ,  sami  do  sukcessyi  jako 
ilo  herapu.  Psalmod.  51.  fjak  do  łowu ,  do  zdobyczy). 
Podać  miasto  wzięte  w  harap  <  na  łupież  abo  plondrowa- 
nie  żołnierzom.  Tr.  bic  ciiiijenomiitciic  3tabt  bcii  SolPateit 
(5iir  «).łliinbenimi)  fmi  gcbcii.  H.VRAPMK,  HEU.\P.NIK,  a, 
»i.,  bicz  myśliwych  z  krótkim  biczyskiem  a  długim  bar- 
dzo sznurem,  bic  f>C8rcitf(^C ,  Boxs.  apaniiiiKi..  Szczwa- 
czom  trzeba  wielkiej  pdności ,    aby  pański    harapnik  koło 

22* 


17-2 


H  A  R  A  P  O  W  Y  -  H  A  R  C  O  W  A  C. 


II  A  R  C  O  W  A  N  I E  -  H  A  R  D. 


grzbieta  abo  uszu  niedbiilego  nic  uwijał  się.  Ham\  Sk. 
359.  Psa  tak  skropił  liarapnikiem,  ze  aż  skowyczeć  po- 
czął. Boh.  Kom.  5,  65.  Żeby  się  koń  w  tyl'  nie  cofał, 
chodzić  będzie  za  nim  człek  z  harapnikiem,  który  go  za 
każdym  zastanowicnitMn  sie  postraszy,  i  na  przód  popę- 
dzi. Kaw.  Nar.  583.  HARAPOWY, "  HEtiAPOWY,  a,  'e, 
uszczwany,  ocfćillt,  crlcot.  Ilerapowy  zając.  Tr.  Trąbienie 
na  uszczwanego,  abo  herapowe.  Oslroi:  Mijśl.  SO. 
Pochodź,   odhcrapić. 

HARAS,  HARASOWY  ob.  Aras ,  Rasa. 

HARC,  u,  m.,  (Croat.  harcz;  Dal.  haracz;  Ilung.  harcz, 
hartzolas;  cf.  Ital.  arcierc ;  cf.  Graec.  X<^QI"h  Z«?'^''  Z"" 
Qi^e(T&ai);  początek  bitwy  i  pierwszy  skok  żołnierzy  i  ko- 
sztowanie się  z  kim.  Wlod.  utarczka ,  szarmucowanie ,  u- 
gon  ,  uganianie  się  ,  pojedynek  przed  bitwą  ,  pojedyncze 
ucieranie  się  przed  potycziią  walna,  bnś  ©diarmiigfl ,  ba§ 
Silprfpicl  nor  "ber  oUflcinciiicit  6ttlad)t,  ber  3ii'e»famvf  ypr  ber 
Sdllad)t.  Yind.  pip ,  boi ,  bitje ,  boina  prejigra ;  Ross. 
CTfcWKa.  Hetman  począł  ich  na  harc  wyzywać,  hańbiąc 
i  sromocąc  Jarosława  i  rycerstwo  jego.  Stnjjk.  135.  Nie 
nowina  mu,  nie  tylko  ulcem  na  nieprzyjaciela  natrzeć, 
ale  i  pojedynków  abo  harców  na  placu,  który  obozami 
swemi  okrył  nieprzyjaciel,  szukać.  Birk.  Syn.  K.  C  5. 
Rycerze  ci  na  harc  często  wyjeżdżają.  Teat.  29,  152. 
Jedni  harcami  szczęścia  próbowali ,  Drudzy  gotowcem  do 
potkania  stali.  Paszk.  Chor.  45.  Kilka  ich  na  harcu  z 
konia  zbodzie.  Gorn.  Dw.  2,  45.  Jeden  z  Horacyuszów 
został  zwycięzcą  na  harcu.  Mon.  75,  620.  Na  wojnach 
bywają  jezdni  lekcy,  którzy  na  harce  i  na  utarczki  wy- 
jeżdżają. Baz.  Hst.  191.  Dzień,  którego  chcieliście  ko- 
niec wnetrznej  wojny,  Już  przyszedł;  wiec  tu  strawcie  harc 
sil  swoich  strojny.  Bardz.  Luk.  118.  f gotujcie  szyki  do 
bitwy).  —  Fig.  Na  harc  czym  wyjeżdżać ,  Gall.  debuter, 
teraz  mówiemy,  opuszczając  słowo  iiarc :  wyjeżdżać  z 
czym,  na  popis  wyjeżdżać,  wystąpić,  fid)  iiuniiit  )'clic;i  h\-- 
feii ,  mit  ettua'5  ticrauźriicfcit ,  mit  ctiimś  aiigcincijeii  fomiitcit. 
Każdy  tam  z  swoją  sztuką  wnet  na  'herc  wyjedzie,  Paszk. 
Dz.  102.  Tc  gry  rozmowne ,  gdziebym  ja  z  niemi  na 
harc  wyjechał,  w  śmiechby  się  obróciły.  Gorn.  Dw.  3. 
—  §.  Harce  na  koniu  stroić  =  korwety,  susy,  cin  ^łfcrb 
umctcr  Ijcriiin  tllllimelil.  Szalony  pachołek  na  trzyletnim  źrze- 
bifciu  harce  po  bruku  stroi.  Ilipp.  50.  —  §.  Harc,  a, 
m. ,  zwadzca,  zuch,  junak,  ciu  ł^raiiiarba-^,  cin  GifeiifrciTcr. 
Harc  to  swarliwy.  Tr.  HARCERSTWO,  a,  n.,  służba  har- 
cerska, ber  $at)rf)ierbtenft.  Niewolniki  z  domów  przednich 
wziaJ,  i  na  harcerstwo  i  straż  swoje  obrócił.  Warg.  Wat. 
341'.  HARCERZ,  HERCEllZ ,  a ,  m.,  halabartnik.  'Cn.  Th. 
ber  J?atfcl;icr,  ^cr  hnlitralmiit ,  {Ilal.  arciere;  Gall.  archier). 
Król  ten  przez  całe  swoje  panowanie  nie  chował  harce- 
rzów,  ani  żadnych  stróżów  zdrowia  swego.  Petr.  Pol.  2, 
68.  'Arcerz  salelles.  Urs.  Gr.  159.  Panie  daj  zwyciężyć 
te  harcerze  srogie.  Kanc.  Gd.  265.  (harcowniki,  wojowniki). 
Niepośledni  hercerz.  Smotr.  Lam.  197.  HARCERSKI,  a, 
ie,  od  harcerza ,  $at)(^ier  =  .  JrnDaiiteii » .  Służył  potym 
ten  żołnierz  królowi  harcerska  (służbę).  Biel.  715.  (HAR- 
CIĆ  HARCONY  ob.  Hartować,  Hartowany).  HARCO- 
WAC,    'HERCOWAĆ,    aJ,   uje,    intrans.  nicdok.,  bić  się 


pojedynczo  przed  szykiem.  Dudz.  59.  Yind.  predbojuvati, 
popreimeziiuvati ,  sharmizirati ,  pipatile;  Eccl.  npt.^i.no- 
ARH^jTii  c,»;  fd)nrmu$iereit,  iipr  ber  (Ed)lad)t  3ii'Ci}MmrK  obcr 
ilciiic  8dittvmilCfl  licfcril.  (Croat.  harczujem ,  harczujemsze 
uelilor;  Hiiiig.  harczolny  conjligere,  hartzolok  diinico,  me- 
ghartzolok  digladior).  'Charcująe  na  koniu  ,  wypadł  przed 
wszystkiemi.  P.  Kchan.  Ort.  1,  551.  §.  Harcować  sobie 
na  koniu  =  biegać  na  nim  tam  i  sam.  Wiod.  ctii  *J*ferb 
tummciit,  niif  --  imb  alitraten,  Boh.  harcowati.  Chłopiątko 
hercuje  na  chroście ,  wiejskie  domy  boczkiem  objeżdża. 
Zab.  9,  575.  Ejsym.  —  Fig.  Starajcie  się,  aby  słych 
praw  poprawiono ,  a  na  rozpustność  wszędzie  harcującą 
munsztuk  włożono.  Modrz.  Baz.  538.  t.  j.  bujającą ,  bry- 
kającą, unoszącą  się,  bic  ii('erall  burcfcfdiifetfciibc  3(iii?i)claf» 
fen^eit.  Wiem  jak  hercuje  po  Adryjskiej  srodze  Wicher 
odnodze.  Hor.  2,  178.  Kniaź.  Kiedy  suknia  aż  do  samej 
ziemi  Przedsię  mi  wiatr  około  goleni  Nie  tak  harcuje. 
Rej.  Zw.  58.  Przeciwnik  rozpustnie  po  tej  pobożnego 
mego  pielgrzymowania  zbawiennej  intencyi  hercuje.  Smotr. 
Ex.  6.  HAHCOWAME  ,  ia  ,  n. ,  subst.  verb. ,  pojedynko- 
wanie lub  szarmydowanie  przed  bitw^ą ,  tili  £d)arimi|ieren 
»ttr  ber  ©cfcladit,  tai  eĄarinii^elit.  Letka  kawalerya  uży- 
wa się  do  ustawicznego  harcowania  nieprzyjaciela.  Jak. 
Art.  2,  465. ,  Croat.  harczuvanye.  —  §.  Bieganie  na  ko- 
niu, ćwiczenie  konia.  Wfod.  bnź  Jiimmclii  tci  '}.*fcrbeź. 
HARCOWNIK,  a,  ńi. ,  len  eo  harcuje,  abo  który  pierwszy 
wybiega  z  obozu  na  danie  zaczepki.  Wiod. ,  Yind.  poprei- 
mezhuvauz,  predboinik ,  przedbojuvauz;  Eccl.  iifi-E.^iinOA- 
KiinibiiHKi ,  ber  ®d;ariimgirer.  Harcownik  się  po  polach  tam 
i  sam  uciera.  Bardz.  Trag.  419.  Monomachus,  harco- 
wnik, który  sie  sam  a  sam  potyka.  Macz.  —  §.  Co  har- 
cuje na  koniu ,  cf.  kawalkator.  Cn.  Th.  ber  "^Herbetiimmler. 
HARGOWNY',  a,  ,e,  od  harcu,  utarczkowy,  (2d)nnnii^el  < . 
Tam  jedno  harcownc  porażki  bvłv.  Biel.  Sw.  256  /'. 

IIARCZEĆ,   IIARCZEME  ob.  Chrachać,   Charkać. 

'HARD,  HARDY,  a,  e,  Boh.  hrdy  superbus,  (hrdinsky  bohatyr- 
ski;  Slov.  hrdy  gloriabiindus,  hrdinsky  magnanimus;  Sorab. 
1.  hordę,  hordolYżiwó  gloriosiis);  Sorab.  2.  gardi' dumny, 
cf  gardzić ;  Ross.  ropj^B,  ropjbiH,  rop4UHHuii .  rop^ejH- 
Btiii ;  Eccl.  BucoHOcepaewHuii.  r(>i.,\i, ,  bca iiYaiih.  noTopuS 
MHOro  o  ceót  4y*iaeTT. ;  (cf  Lat.  arduus ;  Graec.  >!(aiT(ii6i, 
y.aQTa;  Germ.  ^art  w  dawnym  znaczeniu  mocy,  wielkości, 
męstwa;  Svec.  hardt;  Dan.  haard;  Isl.  hardur;  Angl. 
hard;  Goth.  hardus;  cf.  Germ.  iperj  2  9(blfl.;  cf  Gall. 
hardi);  dumnie  imponujący,  gcliietbcrifd)  ftolj ,  ftplj,  bpffar= 
t()ii) ,  (Yind.  klubeten  ,  terdogiaven).  Byłeś  nam  na  urzę- 
dzie hard;  teraz  kłaniać  się  nam  musisz.  Sk.  Knz.  557. 
Nie  wiem,  czy  większej  litości,  czy  wzgardy  Godzien  jest 
człowiek  ubogi  i  hardy.  Boh.  Kom.  4,  538.  Przed  zgi- 
nieniem  idzie  pycha ;  a  przed  upadkiem  hardy  duch.  Budn. 
Prov.  16,  18.  (wyniosłość  ducha.  Bibl.  Gd.).  Kto  nie 
jest  hardy,  nie  czuje  wzgardy.  Cn.  Ad.  387.  Fortel  na 
hardego,  nie  dbać  nic  o  niego.  Rys.  Ad.  15.  Na  hardego 
dołek,  a  na  rączego  kołek.  ih.  42.  Ja  pójdę  stateczno- 
ścią, choć  mną  Egle  gardzi,  Słuchywałera  ,  że  nizko  u- 
padają  hardzi.  Sim.  Siei.  59.  Haidego  cięższy  upad.  W. 
Post.  Mn.  154.    Lubo  kto  skarby,  lub  kio  hard  dzielno- 


HARDO  -  HARDZIEĆ. 


H  A  R  D  Z  I  N  A  -  HAROWAĆ. 


173 


ścią,  Wszyscy  przed  Bogiem  padną  z  uczciwością.  J.  Kchan. 
Ps.  66.  —  Fig.  Ir.  Baszta  tak  twarda,  ze  i  burzącym 
działom  harda.  liJiask.  Rijt.  lii.  (żo  i  tym  się  opiera,  ef. 
Germ.  (inrt).  Na  liarda_  kazać  =  pysznie  się  odgrażać,  nie 
ulegać,  \id)  [ti)l5  iinfciicCcn,  hifidrtiij  troCcu.  I'iecinigowie 
w  sprawie  zszykowani  stojąc,  a  na  hardą  każąc,  wysiali 
swego  zapaśnika  na  plac  naznaczony.  Stryjk.  126.  Jamci 
chciał  z  nim  z  początku  postąpić  łaskawie ,  Ale  że  dumy 
jego  tak  na  hardą  każą,  Weźcie  go  pod  strażą.  Morszt. 
lo-i.  Simililer:  Tak  sic  na  hardą  przy  fortunie  wbije,  iz 
zelży  boga.  VV'c(/.  Dan.  209.  {tak  zię  zuchwało  wynosi, 
uzuchwala  się).  Wsadzić  kogo  na  hardego,  lub  na  hardą  < 
cf.  na  'harzego  wsadzić,  jeszcze  dumniejszym  go  robić, 
ciiicn  nur  tioi^  ftoljcr  iiiib  trp^tgcr  tiindKii.  Tym  krokiem 
wsadzilibyśmy  go  bardziej  jeszcze  na  hardego.  Pot.  Arg. 
315.  Ta,  którą  panowie  od  pierwszych  królów  wzięli 
wJadza ,  Teraz  królom  uwłacza,  ich  na  hardą  wsadza. 
Pol.  Arg.  519.  Wiem  ja,  co  wsadza  ja  na  hardą.  Morsit. 
508.  HARDO  ob.  Hardzie.  'HARDOMOWCA,  y,  m.,  Ross. 
rop/iocjTOBeu-B ,  wyniośle  mówiący,  cin  ftolj  Sprd)Cii&er. 
•HARDOMOWNOŚC,.  ści,  2.,  Boss.  rop/iocjioeie ,  ®xo^-- 
iimijncCj.  HARDOiMYŚLNY,  a,  e,— ie  nrfv.,  myślący  hardo, 
ftoljbonfcnb.  Ross.  ropjo.MbicłCHHbiii.  HARDONOSY,  a,  e, 
dumnv,  wvzćj  nosa  gęba,  ftoliiierciib ,  [)offnvtifl.  Hardonosa 
buta.  'Zab.'0,  105.  Zabl  HARDOŚĆ,  ści,  ż.,'{Doh.  hrdost; 
Ross.  rop40CTb,  rop4bina,  ropje.iiiBOCTL ;  Sorab.  2.  gśr- 
dofcż;  EccI.  BbicoKonapcTBO,  .\jnaBOCTb,  rpijocTh,  rop- 
40CTHUe  nOMbicibi;  {Sorab.  1.  hordofcź  gloria,  liordofczka 
gloriolu);  Vind.  klubct,  klubu,  tcrdokornost;  Dal.  oholya; 
Croat.  gizdozt);  duma  impoiuijąca,  gc(nctl)CrifcI}ei"  Stolj. 
Wysokololna  hardość,  w  niebie  cześć  straciwszy,  w  pie- 
kielne nizkości  przepadła.  Smolr.  Lam.  50.  Był  to  pan 
pyszny  i  hardości  takiej ,  Ze  się  być  bogiem  na  świecie 
rozumiał.  Auszp.  27.  Honor  na  hardość  wsadza.  Źegl. 
Ad.  90.  HARDOSZ,  a,  m. ,  hardzina ,  pyszniec,  dumca, 
ein  (stoljcr.  Jeżeli  umiem  karać  występce,  umiem  korzyć 
hardosze.  Staś.  Nim.  2,  10,  HARDÓWYNIOSŁY,  a,  e, 
pysznicdumny,  mifiJcWnicii  ftols.  HAUDOWYNIOSŁOŚĆ, 
ści,  ż.,  mifijcblafcncr  litt'!).  HAMDZIĆ,  ił,  i,  czyn.  niedok., 
zhardzić  dok.,  hardym  czynić,  napuszać,  ftolj  innd)eil. 
Pycha  go  zhardziła.  Chrośc.  Job.  75.  HARDZIE,  HAR- 
DO ttdv.,  Boh.  hrde ;  Sorab.  2.  garze;  {Sorab.  1.  hor- 
dźecżnc,  tźcpczźowne  chełpliwie),  dumnie,  gcliict^crifd; 
ftolj.  Co  to  za  dobrodziejstwo ,  kiedy  bardzie  mi  dano, 
albo  rozgniewawszy  się,  ledwie  nio  w  twarz  mię  uderzo- 
no. Gorn.  Sen.  5.  HARDZIEĆ,  iał,  icje,  mjak.  niedok., 
zhardzieć  dok.,  Boh.  hrdnauli,  hrdnu,  hrditi  se,  hrdjm 
se;  (Sorab.  i.  łiordźu  chełpić  się);  Ross.  rop4tTb,  rop- 
4HTbCH,  rop>Kycb,  B03rop4iiTtc(T,  pasropjiiTcn:  EccI.  pni^- 
rpij^tTii .  4MiiTHca  ,  BbicoKOBbiiicTnyio ,  BbiciiTiica ,  Ha4U- 
MiiTiiCH;  hardym  się  stawać,  hardości  nabierać,  i]c(uctlicvifc^ 
ftolj  luorbcil.  Ztad  takem  zliardział,  iż  com  miał  pod  nogi 
Boga  mego  paść  nizko,  tom  nastawiał  rogi.  Kulig.  ller. 
24.  Sługa  prędko  zhardziejc,  gdy  pan  z  nim  się  towa- 
rzyszy. Pelr.  Ek.  10.  Daryusz  z  wielkićj  fortuny  począł 
hardzieć,  a  okrutnym  być.  Biel.  Sw.' U.  I'o  zwycicztwie 
lak    zhardział,    że  żadnego  z  panów  swoich    do   namiotu 


puścić  nie  chciał.  Warg.  Wal.  326.  Dobywał  miasta  mo- 
cno ,  zhardziawszy  z  swem  męztwem.  Stryjk.  Tur.  J.  Ba- 
cząc pańską  łaskę,  zhardział  królowi.  Biel.  Sw.  180  6. 
wierzgnął.  'HARDZINA,  y,  m. ,  człowiek  hardy,  hardosz, 
cin  ©cltictbcrifrijCl' ,  ©toljcr.  Niechaj  i  każdy  hardzina  wie, 
żeś  Pan  sprawiedliwy.  Byb.  Ps.  129.,  Boh.  hrdina  bo- 
hatyr,  hrdinsky  boliatyrski ,  hrdinstwj  bohatyrstwo. 

HARENDA  ob.  Arenda. 

HARFA,  ABFA,  y,  ź.,  instrument  pewny  muzyczny  o  stru- 
nach napiętych,  bic.^arfe;  {Boh.  et  Slov.' haiŁ;  fJung. 
harfa;  Sorab.  2.  harffa ;  Sorab.  i.  tarakawa;  Carn.  arfe; 
Yind.  arpha,  plunka,  zitre ;  Dal.  prigudnićza;  Boss.  ap<i>a, 
rycjii;  EccI.  niiaiiiii|A;  Lat.  med.  harpaj.  Szukali  dla 
Saula  męża,  umiejącego  grać  na  arfie.  Budn.  1  Sam.  16, 
16.     Arfy  i  gęśle  natychmiast    zabrzmiały.    Kras.    Oss.  D 

2.  Oto  niezwykłym  nastrojoną  tonem.  Składam  ci  arfę 
przed  najwyższym  tronem.  Kniaź.  Poez.  2,  257.  (jral 
na  'harpie.  Leszcz.  H.  S.  255.  —  g.  Oecon.  Narzędzie  do 
czyszczenia  zboża,  eiiic  Ślpriifcit? ,  ciiie  ,Ciirfc.  Zboże  aby 
było  piękne ,  przez  sita  ,  arfę  albo  młynek  chędogo  wy- 
wiać, llaur.  Ek.  171.  Arfy  żelazne,  młynki  i  przetaki 
Czynią  piękniejszych  ziarn  potrzebne  braki.  Tomasz,  fioln. 
95.  HARFECZKA,  i,  ż.,  zdrbn..  \>(\.i  §avfcnet,  .t>arfd)ett. 
Mącz.  HARFISTA,  y,  m.,  na  harfie  grający,  bcv  .s)arfift, 
Carfcitift,  Boh.  harfenjk;  Hung.  harfas;  Yind.  plunkavez, 
zitravez  ;  Ross.  ap<i>iiCTX ,  ry 4011-5 ,  ryciiiCTi..  Arfista  ten 
był  chłop  jak  dab ,  ale  grał  ladajako.  Budn.  Apopht.  51. 
HARFISTNY,  a,"e,  od  harfisty,  .'C)nvfiftcii  = .  Młotek  har- 
fistny,  plectrirm.  Macz. ,  Boss.  ryce.ibHbifi. 

HARKABUZ  ob.  Arkabuz.  HARKAWY  ob.  Chrachać.  HAR- 
ŁAK  ob.  Charłak.  HABLEĆ  ob.  Charleć.  HARMATA  ob. 
Armata.     HARMAZYN  oh.  Karmazyn. 

H.4RMIDER  ,  u,  m. ,  gwar,  hałas,  wrzawa,  tartas,  zamie- 
szanie, niepokój,  Unntfcc,  8dvm,  Seninwiiiig.  W  tym  har- 
miderzc  nie  mogłem  dopilnować  wszystkiego.  Teat.  33. 
d,  86. 

HARMONIA,  ii,  ż. ,  z  Greek.,  powszechnie  znaczy  zgodę 
abo  składność  części  rozmaitych;  w  szczególności  zaś  co 
do  muzyki ,  oznacza  skutek  rozmaitych  tonów,  zgadzają- 
cych się  z  sobą ,  i  czyniących  dźwięk  ogólny.  Kras.  Zb. 
1,  556.  bie  ,'onviliontC ,  Cam.  sloshnost;  Yind.  sloshnost, 
skupglasnost ,  enakeshnost;  Croat.  glaszoszlosnozt ;  Bag. 
skladnoglasie,  skladnopjcnie  ;  Boss.  ójiaroaByyiiocTb,  cipou- 
iiocTb,  cor.iacic,  cor;iaciiocTb,  c.ia4Kon-bHie;  EccI.  r.^^\m- 
TAiiciiK.  W  muzyce  harmonia,  taka  dobranych  przyzwoi- 
cie różnych  od  siebie  głosów  zgoda,  która  wchodząc 
razem  w  uszy  nasze  ,  przyjemne  im  sprawuje  brzmienie. 
Mon.  67,  451!  "zgłośność.    HABMONICZNY,  HARMONIJNY, 

3,  e, —  ie  adv.,  zgodliwy, 'zgłośny,  (iiirmonifd),  f(irH.  sloshn 
(cf.  składny) ;  Boss.  ó.iarosByMHbiB,  4o6po3Byiiiibiri,  crpoS- 
Hbiii,  ciaa4Hb!i1,  corjaciibiii ;  EccI.  c,\.iAKor,iACbHi>.  Poczya 
piękna ,  harmonijna.  N.  Pam.  1  ,  65.  Grać  harmonicznie 
Ecel.  ci.r\.iciiTii ,  CT.r.niiUTii. 

"HABNASZ  ,  a ,  m. ,  pancerz ,  bcr  §arilifd;.  ów  harnasz  i 
pana  i  konia  gniecie.  Rej.    Wiz.   72. 

HAROWAĆ,  HOitOWAĆ,  ał,  uje,  «.  ndk. ,  |z  rmk.  boro- 
wali <  biedować,  elgm.  horę  =  górze,   2],  usilnie  i  ustawi- 


174 


HAROWANIE  -  HART. 


HARTFUL-  HASAĆ. 


cznie  ciężko  pracować,  \i)mx  mib  fiiiicr  nrticitcn.  {ob.  Ha- 
ru  haru!  cl".  Germ.  ^arrcii,  Imrt).  Ka/.dy  z  nas  jak  wóf 
haruje,  Pan  sam  z  togo  pożytku  jo.  Jak.  Baj.  90.  Słu- 
ga ,  aby  też  miał  odpoczynek ,  żeby  i  we  dnie  i  w  nocy 
nie  harował'.  Petr.  Eh.  100.  Kupcy  dla  zysku  dniem  i 
nocą  harują,  zabiegają.  BaU;  Sw.  2,  412.  Haruje,  pra- 
cuje ,  a  lada  bies  weźmie.  Zcijl.  .\d.  86.  Ustawicznie  ha- 
rować i  jeczyć  w  znoju.  Jak.  Baj.  33.  Na  te  rzeczy, 
klórvcli  chciwie  pożądamy,  ciężko  borujemy.  Pilch.  Sen. 
list.  i,  581.  Gdy  zarówno  ciągnąć  będziemy,  jednemu 
za  wszystkie  horować  nie  przyjdzie.  Gorn.  Dw.  71.  — 
'i.  Iran^ilii'.  Horować  komu  ,  kim ,  kogo  ,  mordować  go, 
pędzić  go  do  pracy,  ciiicii  lUiftreiiflCii ,  flrarajircii.  Około 
tego  zawodu ,  jak  sie  ludzie  pilnie  starają ,  jak  szkapy 
harują,  jak  je  po  kresu  wodzą,  dziwnie  stroją.  Rej.  Zw. 
129  b.  Także  ty  masz  siedzieć  by  pani,  a  bez  wszego 
przestanku  lak  harować  nami!  Papr.  Kot.  A.  5  b.  Sta- 
remu folguj,  młodym  haruj.  Cn.  Ad.  1090.  Hetmsn  nie 
chciał  nikomu  dopus^cić  harcowaó.  Trzeba,  żebyście  dzień 
jeden  wytrwali,  Cóż?  ustawicznie  mara  wami  horować? 
y-*.  Kehan.  Jer.  527.  Nie  utyskuje  na  mię  Juno,  ni  cięż- 
ko mną  z  waśni  horujo.  ZtLr.  Ow.  217.  omnis  abest  jiis- 
sorum  poena  lahoium.  H.\R0WAN1E ,  ia,  ».,  subst.  verb., 
ustawiczna  ciężka  praca,  bii3  35iiniin,  iliiailiŚiJcfeJteB  fc^H>C= 
Xii  3!rIicitCII.  Dla  wielkich  utrat  i  dawnego  w  wielkićj  nę- 
dzy borowania.  Nar.  Chodk.  1,  109.  Szczodrobliwością 
go  ku  dalszemu  w  podobnych  razach  borowaniu  wesprzeć 
raczył,  ib.  171.  —  §.  Kiedy  psy  zatyją,  źle  niemi  praco- 
wać, przeto  im  harowanie  uczynić,  zacierając  im  raz  abo 
d'.va  żytneini  otrębami.   Ostror.   Myśl.   17.? 

*HARI'A,  y,  i.,  Łar.  liarpc ;  miecz  na  kształt  sierpa,  ciii 
fid)ClfiiriuigcŚ  Srfnucrt.  Perseusz  Cylleńską  harpą  uzbrojon. 
Chrośc.  Luk.  308.  Tą  obosieczną  harpą  Pallas  sama  sie- 
cze, ib. 

HARPIA  ob.  Drapieżnica. 

HART,  u,  m  ,  hartowanie,  z  Niem.  bie  .^nrtiiiii)  bcś  t]liif)Cii= 
bcii  6ifcii^  im  faltcii  SBaffcr,  przyczynienie  twardości  żela- 
za rozpalonego  przez  nagłe  ostudzenie,  w  zimnej  wodzie; 
JSoss.  saiom,  saioMiia,  3ai;a.ii;a,-  (Eccl.  h\^itiiiio,  Ka;ieHoe 
•(Ke.rbso,  yKia4'B,  cia.ib  stali.  Niechaj  będą  dwa  oszczepy 
jednakiego  hartu,  przecie  wiele  na  tym  należy,  jeśli  je- 
dnym oszczepem  ze  wszystkiej  mocy  strzelono  ,  a  drugi 
ladajako  wypadł  z  reki.  Gorn.  Sen.  60.  Niedźwiedź  skórę 
ma  tak  duża,  iii  ledwie  wymyślonego  hartu  oszczep  jać 
się  jej  może.  ib.  117.  —  l''i[/.  Zatwardzenie,  uczynienie 
twardszym,  nieczulszym ,  mocniejszym,  bic  3IIi^avtlini] ,  btc 
.Ctartutig.  Ukrzepcie  giętkich  umysły  synów  Hartem  ostre- 
go wychowu.  Hor.  2,  160.  Nur.  Hart  mężnej  duszy  roz- 
koszami rozwolnił.  Niir.  Hsi.  2 ,  152.  bie  itrnft,  bic  Spami' 
fraft,  bei'  ShlW.  Waleczne  serce  spuściwszy  z  wojenne- 
go hartu,  rozlało  się  na  nierządy,  ib.  5,  260  —  ^.  Har- 
ty =  groty  hartowne,  oreże,  bronie  ,  jig.  ').(fcitc.  Spieki', 
SJaffcu,  @cfcl)u|.  Dajże  Boże,  aby  Dahnaty  swoje  harty 
przeciw  bisurmańcom  obrócili.  Gwar/n.  713.  Łuk  w  ręku 
raz  napięty  z  niezłomną  cięciwą ,  Puszcza  z  siebie  raź 
po  raz  hart  z  trucizną  żywa'.  Pasik.  Di.  15.  —  g.  Hart, 
w  górnictwie,  cienki  popiół,  którym  gletf  od  srebra  od- 


łączają. Tr.,  Hniir.  Ek.  {11.  ber  Jcft,  fcinc  Slfc&e,    luorniif 
bic  ®lntic  iipin  ©ilŁcr  abgcfonbert  tuirb. 

Pochodź,    hartować,    hartowny,    hartowność ,    hartownie, 
harlnie ,  odhartowad,  zahartować. 

HARTFUL ,  a  ,  m. ,  drążek  zaciosany,  który  przybiwszy  do 
lądu  wbijają  majtki,  i  na  nim  statek  cumują.  Magier.  Mscr. 
może  z  Niem.  ber  erbpfni,  |ber  Cflpcf,  on  bcii  baś  8IiiP= 
fcl;ijf  aiigcliimbcn  lutrb.  H.^RTFULNIK,  a,  m. ,  tlis  hartfula 
pilnujący,  ber  55i'ti<fiiccl;t,   ber    mit  bcm  *^łfiDcfc  jti  lljiiii  ^at. 

HARTKI,  IIARTKO  ob.   Zartki. 

HARTNIE  o4.  Hartownie.  HARTOWAĆ,  ał,  uje,  ci.  kantyn. 
HARl^jlĆ,  ił,  i,  er.,  niedok. ,  zhartować  dok.,  żelazo  roz- 
palone nagłym  w  zimnej  wodzie  studzeniem  twardszym 
robić,  (Sifcii  bdrtcit;  Sorab.  2.  hartowasch;  Hoss.  Kaunrb, 
saKa.iHTb,  saKaiiiBaib.  Rozruch  po  kuźni;  sam  się  Wul- 
kan poci ,  Skwirczą  harcone  w  Stygu  brudnym  szyny.  Nar. 
Di.  1,  117—-  fig.  Każą  dźwigać  jarzmo  dla  nich  zhar- 
lowane.  Teat.  A6,  11.  ukute,  gcftinntcbct.  —  §.  Pióro  har- 
tować -■  przeciągając  przez  popiół  gorący,  lub  nad  świecą, 
twardszym  robić,  finc  gcbcr  afijicIłCit,  jicbcn.  Pióro  har- 
towane, ciiic  gcjogcnc  gcbcr.  Tr.  —  Fig.  Zatwardzać,  oeV' 
Łartcit ,  a[ihli'h'it.  Kogo  nieszczęśhwość  długo  prześladuje, 
hartuje  na  ostatek.  Ossol.  Sen.  3.  indurat.  --  §'.  Harto- 
wać w  co,  lub  w  ezum,  uderzywszy  w  co  utkwić,  ipprill 
pitfcii  lilcibcit,  biiiciii  briiicjeii  iiiib  ftctfcn  blcilicit.  Grot  pierw- 
szy darmo  szedł  puszczony,  drugi  za  nim  ,  by  był  szedł 
siłą  miarkowaną,  hartować  miał  we  grzbiecie,  visa  est 
haemra.  Zebr.  Ow.  199.  Oszczepem  uderzył  prawie  na 
tarcz;  lecz  żelaza  nie  przebił,  bo  grot  nie  hartował  w 
paweżę  niedobylą.  /  Kchan.  D:.  56'  HARTOWANIE,  ia, 
n. ,  subsł.  vrrb.,  tai  Szarku.  Hartowanie  jest,  żelaza  roz- 
palonego w  wodzie  zimnej  nagłe  studzenie.  Os.  Rud.  572. 
HARTOWANY,  HARTOWNY,  a,  e,  przytwardzony,  gcMv= 
tct.  Acbill  w^  Stygu  hartowny,  f/or.  2,  234.  Min.,  Hoss. 
saKa.ioiniiJM.  11.\RT0WN1E,  HARTNIE,  adv.  hartowanym, 
przytwardzonyni  sposobem,  niemiękko ,  gcMrtct ,  gfftdblt. 
Harlni('j  zaostrzasz  głód  skłonności  wrodny.  Zab.  14,  158. 
HARTOWNOŚĆ,  śći  ,  :'. ,  niemiekkość,  stalność,  bic  3lb» 
limliing,  bic  3liiJbniicf. 

HARU  HARU!  inleij.  pracuj  pracuj.  Dudz.  39.  (cf.  harować), 
Oiiiflc  llJlb  arbcitc !  Ustawicznie  haru  haru ,  Non  est  otium 
srrris.  Cn.  .Ad.  1216.  •HARUMPALCATNIK ,  a,  m. ,  fu- 
stiinrius ,  który  rad  na  ludziach  kija  'odchodzi,  to  jest 
bije.  Mąrz:  bcr  bcii  Jlrbriicrii  StO(f|'d;Iagc  giett.  (cf,  przystaw, 
podstarości). 

HARUS  ob.  Arus. 

HAS  ,  a  ,  m. ,  rodem  z  Hassyi ,  Haski  obywatel ,  citl  i)cffe. 
Dłikr.   Grogr.    1,   278. 

IIASAG  ,  ał,  a  et  hasze  inlrans.  ndk.,  o  koniach:  ochoczo 
podskakiwać;  [lotym  i  ogólniej  pląsać,  eigciltlid)  » >•' H 
ben  jiferbcn:  fpriitocii,  ©dśc  miid^cii,  jchcii;  banu  u-- 
6  er  t)  a  lip  t;  liiipfcn,  ^cnimfpriiigcii,  fpringcn;  (Boh.  gasali, 
plesati ,  (cf  Germ.  oferent,  aŚpcriT ,  abdfd;ernj ;  Boh.  hńzali 
nobama  calcitrare).  Niecierpliwy  rumak  na  powietrzu  ha- 
sa,  gryzie  żelazo.  .  .  .  Staś.  Nuin.  1,  99.  Pod  nim  hasze 
wałach  wiatronogi.-  Kochów.  7.  Przed  jałowicami  buhaj 
sobie  hasze.   Tward.  Misc.  HO.    Dzień  i  noc  hasał,  a  je- 


H  A  S  A  NI  E  -  H  A  S  Ł  o  w  Y. 


H  A  S  S  Y  A  -  II  A  Z  A  U  D  O  W  N  Y. 


175 


ilnak  sie  nie  strudził.  Pilch.  Sali.  51.  Niegodnyś  z  ko- 
jem naszym  tańczyć  kofo  dzbana ,  Bo  słyszałem  tak  hasasz, 
jak  sroka  spętana.  Zab.  9,  538.  Zabl.  —  '^^.  trans.  Konia 
zhasać,  hasaniem  zmordować,  mit  eiinni^cit  iiliiDC  inndłcn. 
Było  po  co  konia  zhasać.  Teat.  20.  /;,  2-2-2.  HASANIE, 
ia',  n.,  subst.  verb.,  skakanie  osobliwie  końskie,  pląsanie, 
^a§  Srnngen  itnb  śe|;en  ber  finiii;  ba'3  Spmm.  Sprtiignt. 
Lekkim  zrywaniem  może  konia  do  korwetów,  pląsania, 
hasania  afiplikować.  Haur.  Ek.   149. 

HASER,  u,  wi. ,  liórmn-y  mjraz-,  śniadanie.  Tv.  'to.i  '^X\^-- 
ftiitf  (beą  bcti  Scrijlcutcn). 

HASKA,  i,  i.,  skóra  jedna  lub  więcej,  która  się  kładzie 
na  wierzchu  kopyta.  Marjier.  3hkr.  wyraz  szewski,  ?fiftciilcbev. 

HASKI,  a,  ie,  od  Hassyi ,  .'pcffifd;.  Landgrabstwo  Haskie  w 
cyrkule  Renu  górnego.  Wyrw.  Geogr.  208.  Tygle  Haskie 
od  dawnych  czasów  wiadome  sachymikom.  hruml.  Chij.  46. 

HASŁO,  a,  n.,  Boh.  heslo;  Slov.  heslo,  rowas;  Ilung.  ra- 
vas ;  Carn.  geslu ;  \ind.  snaminje ,  losanje ;  Ross.  xo- 
zym-h;  Eecl.  6tme.Km>;  godło  wojenno,  znak  albo  ci- 
chy w  rzeczy  jakiej  widomej  n.  p.  na  sukniach,  albo 
głośny  w  słowie  jakim  ,  którym  sie  jeden  obóz  różni  od 
drugiego.  Wiod.  bie  imn\i.  baś  ?iM'ung'?5et*eti,  ?oiiiiii3>3«)PVt. 
Hasło,  parol,  słowo  jakie,  które  dawane  bywa  w  wojsku, 
dla  rozeznania  swoich  od  nieprzyjaciół.  Jak.  Art.  3,  294. 
Na  wojnie  hasła  dają,  aby  sie  znali,  i  swoi  i  obcy.  Sk. 
Dz.  20.  Głośnym  hasłem  nazywają  słowa ,  które  straż 
odprawującym ,  lub  do  potyczki  daje  hetman ,  często  je 
odmieniając,  aby  i  nieprzyjaciel  hasła  nie  wiedział,  i  śpieg 
prędzej  się  wydal.  Półgłośny  znak  dawano  dawniej  na 
trąbie,  waUorni  lub  rogu,  z  którego  zrozumiewał  żołnierz, 
jeśh  stać  lub  iść,  gonić  lub  wrócić  się  należało.  Nieme 
znaki  sa  chorągwie ,  proporce ,  bandery,  które  w  jaką 
stronę  widział  ruszone  żołnierz,  tara  iść  musiał.  Oprócz 
tego  na  koniach,  sukniacii,  orężu  kładą  znaki,  po  któ- 
rychby  swój  swego  mógł  rozeznać.  Papr.  W.  i,  79.  Gdy 
hasło  będą  wytrębować,  aby  każdy  szedł  do  trębacza  się 
wywiedzieć ;  kogoby  pojmano  ,  a  on  hasła  nie  wie  ,  ma 
być  do  hetmana  przywiedzion.  Yol.  Leg.  2,  1701.  Gdy 
nieprzyjaciele  niedawno  byU  posnęli  umordowani ,  niespo- 
dzianie trębacze  razem  wszyslkiemi  trąbami  hasło  dali. 
Pilch.  Sali.  293.  Dawszy  swoim  hasło  „bóg  zwycięztwo", 
uderzył  w  nocy  na  obóz.  Dibl.  Gd.  2  Macch.  15,  15.  — 
Fig.  Płacz  pierwszym  hasłem  rodzących.  Ossol.  Sen.  35. 
omen;  odezwa,  bic  crftc  Sofiuuj  ber  9feuijc(iptiriicn  ift  tui 
5B}cillCll.  Hasło  wojny  było  przeszkodą  wszystkim  aman- 
tom. Weg.  Mar.  89.  ogłoszenie  wojny.  Kto  sie  do  hasła 
zna  Dymitrowcgo ,  Bij,  siecz,  wiąż,  łapnj  iiołdownika 
jego.  Faszk.  Dell.  A  o  b.  do  jego  chorągwi,  wojska,  %a\}- 
ne,  ipccr. —  §.  Thcot.  Hasło  wiary,  sgmbolum  /idei,  przez 
którcby  rozeznanemi  byli  wierni  od  inowicrców.  Smotr. 
El.  22.  Chrystus  hasło  widome ,  symbolu  ińsibilia,  nazwi- 
skiem ciała  i  krwi  uczcił.  Zygr.  Pap.  218.  iI.\SŁO\VY, 
a,  e,  Oli  liasła,  CofilllCJa  > .  Hasłowe  trąbienie;  iiasłowy 
znak.  —  Theol.  O  znakowym  i  hasłowym  ciele  w  eu- 
cliaryslyi,  de  lypito  symbolicoąue  corpore.  Zygr.  Gon.  256. 
f^tnboltfd^.  H.^SŁCJWY ,  ego,  subsl.  m. ,  hasło  rozdawa- 
jący,  ber  bie  ?ofung  nii^jut^eilen  (lat.   Cn.  Th. 


HASSYA,  yi ,  ź.,  Landgrabstwo  w  cyrkule  wyższym  Pienu. 
Dykc.  Geogr.  i,  278.  .'oOTcii .  Mc  i'aiibiir.  fcf.  Has,  Haski), 
Boh.  Hesv :  Slav    Hesia. 

H.ATA  ob.  Jata.  HATŁAS  ob.  Atłas. 

'H.ATLIĆ,  (•:..  niedok.,  mallić ,  gmatwać  mieszając,  jiiiammeit 
mifrf'eii  imb  fiictcii,  pennifdicii ,  'jcriiurreii.  Trzebać  tu  roz- 
dziehć  zakon  .Mojżeszów  na  trzy  części,  abyś  wszystko 
w  kupę  nie  hallił,  a  różnych  rzeczy  nie  mieszał.  Hrbst. 
Odp.  P  S  b.  Kto  w  kupę  liatli  rzeczy  różne ,  ten  do- 
brze uczyć  nie  może.  ib.  B.  bb,  4.  W  jedne  kupę 
wszystko  hatlac,  rzecz  od  rzeczy  przystojnie  nie  dzieła. 
tb.  0.  5.,  ib.  \\.  b. 

HAUBICA  o6..  Granatnik.  HAU  ob.  Hap,  chap.  HAUPAĆ  ob. 
Hapać,  chapać.  HAUPTWACH  ob.  Odwach. 

H.AUSKNECHT,  a,  m.,  z  Niem.  bcr  $aii»fiicd!t ,  stróż  domo- 
wy, Ross.  ^BOpiiiii;^ ;  Boh.  nadwornjk.  Zdatniejszy  on  na 
hausknechta ,  co  dom  umiata;  niż  na  'uczyciela.  Pelr.  Ek. 
98.  ^Vwi^zali  sie  w  łoża ,  w  majętności  pańskie  haus- 
knechci.  Paszk.  Bell.  B.  o.  'Usnacht.  Pot.  Joiu.  65. 
'Husnacht.  ib.  65.  Stróż  domowy,  usnacht,  sergiel.  Cn. 
Th.  1077.    Z  usnachty  kucharki."  Jeż.  Ek.  F.  5. 

'HAUST,  u,  m.,  z  Łachk,  połknienie ,  ber  (sc^Iilrf.  Kie- 
liszek z  winem  na  dwa  przcłupawszy  hausty  wypił.  .Mon. 
69,  1042. 

HAW    ob.  Hap,   Chap. 

*HA^YERZ,  a,  m.,  z  Mem.  ber  .'pitiier ,  ,s;acter,  ®rabcr;  Boh. 
hawyr.  Kopacze  abo  hawerze.  Siryjk.  19.  Z  ziemi  naj- 
pierwej  szańce  w  nocy  więc  działają,  Potym  stołę  ha- 
werze pod  parkiem  kopają.  M.  Biel.  S.  N.  33.  (sapero- 
wiej.  Z  hawerzmi  zmówiwszy  się,  ukazali,  jako  mieli 
kopać  pod  zamek ,  a  prochy  zasadziwszy  zapalić.  Biel. 
Sw.  291.  Hawerz  wielkie  skarby  w  ziemi  nalazł.  Biel. 
Sw.  142.  Głupi  hawerz,  któryby  chciał  drewnianą  mo- 
tyką twardą  skale  łamać.  Rej.  Zw.  144  b.:  Boh.  hawyr- 
sky  górnicki ,   hawji-stwo  górnictwo. 

HAZARD,  AZARD  ,  u,  ?».,  z  Fronc,  przypadek,  los,  b«r 
Bufnll,  ba»  Cluigcfdbr ,  ber  ^afarb.  Lepiej  hazard  często- 
kroć niż  praca  usłuży.  Kras.  W.  58.  Różnym  się  szczę- 
ście kołem  i  hazardem  toczy.  Zab.  14,  152.  Co  hazard 
u  starożytności,  U  nas  to  rząd  opatrzności.  Jak.  Baj.  65. 
Na  'azart.  Kras.  List.  2,  120.  na  los,  na  szczęście, 
na  przypadek,  aiif  giit  ®IM.  —  §  Hazard,  zbytek  re- 
zolucyi,  płód  niedonoszony  nadziei,  nieprzyjaciel  roztro- 
pności, sposób  ostatni  i  nadzieja  rozpaczy.  Mon.  70, 
285.  HAZARDOWNOŚĆ,  ści,  s.,  hazardowanie,  pu- 
.szczenie  na  hazard,  baó  ,\>atiUbicreii ,  "Sajcii  iiiif  giit  ©liitf. 
Hazardowność  w  wojnie  ma  prawo  do|iiiminać  sie  nad- 
grody.  Teat.  47,  15.  HAZARDOWAĆ.  AZARDO\V.\Ć,  ał, 
uje,  cz.  niedok,  zliazardować  dok.,  na  los  puszczać,  na 
azard,  bnfarbtren ,  WiiiPliiiiJ*  (twai  iiHidCii.  Kupiec  roslro- 
pny  nigdy  całego  majątku  nie  azardiije.  —  Transl.  Nie 
raz  hazardował  dyskurs  bez  uwagi^  Zab.  14,  57.  (awan- 
sował, debuterj.  HAZARDOWNY,  AZARDOWNY,  a,  e,  — 
ie  adv.,  hazardujący,  na  los  puszczający,  Ross.  asapTUUH, 
Iiafarbirenb,  mi  giit  (iMiicf  luaijcnb.  Dziś  owi  azardowni 
panowie  już  porobili  wota ,  więcej  nad  swoje  nie  grywać 
pieniądze,  jedno  na  cudze.  Zab.    13,  215.  Lubię  zawsze 


176 


HAZUKA-HEBEL. 


H  E  B  E  L  K  O  W  Y  -  H  E  C  0. 


przedsię  brać  hazardownc  zamiary.  Teat.  56.  b,  95.  Grać 
grę  rńwna,  nieazardowną.  ib.  19.  c,  78.  Gry  hazardo- 
wnc zakazane.  I\mi.  85,  i,  805.  .yafnrbfpiclc.  Fig.  Hazar- 
downa  bvfaL>v  to  gra,  isć  za  niego.  Teat.  i,  150. 
"HAZUKA,  'UAŹUCZKA,  i,  z.,  AŻUSTA,  y,  ź,  {Boh.  liazuka 
liabil)  Praelexia ,  liazuka  Rzymska ,  długa  szata  do  pięt, 
szarfalem  obramowana.  .Maci.,  Pructexlatiie  yirgines ,  pa- 
nienki hazuczki  noszące,  ib.  W  szubach ,  w  Iiazukach  , 
V  kaftaniech  chodzą.  U'.  Pofl._  W.  2,  105.  Hazuczki  z 
gorsetami.  Comp.  Med.  705.  Żonki  krotollhic  na  sv.e 
adryany,  na  wolanty,  ażusty,  saki  i  robrany,  wyciągnę- 
ły 2  spichlerzów  korce.  Mon.  70,  79.  Żydzi  wyglądają, 
rychło  się  ferezye,  kontusze ,  hazuki  i  żupany  im  do- 
staną w  zastawę.  Opal.  Sal.  102.,  etii  laitgefi  rberfieiD. 


H  E. 

HE !  interj.,  słowo  urazę  wyrażające.  W-lod.  h( !  Jliifibnicf  bCiS 
Ullllńlleil'?.  Nie  zaprzestaniesz  tych  sztuczek  ?  he?  odpo- 
wiadaj niecnoto  !  Teat.  29,  94.  Czy  mi  nic  każesz  ka- 
pelusza zdjąć,  he?  Teat.  17.  c,  6.  Sorab.  i.  hey;  Ross. 
rcfi .  afi;  Lal.  elio.  —  g.  Zadziwienia,  zapytania  n.  p. 
He....  co  mówisz!  Teat.  34.  /(,  19.  We  Pan  coś  masz 
twarz  ponurą ... .  he!..  ib.  1.  b,  48.  (ej,  co  to  znaczy!) — 
g.  Wołania:  he !  he!  słyszysz?  —  §.  indi/fer.  n.  p.  Noc 
całą  nie  spać ,    to  nie  bardzo  zdrowo.    C-.    He    co    tam , 


Teat.  56.   c ,  6. 
p.  ciiorego.    Cl). 


to  nie  szkodzi, 
lub    stękanie  n 
bcij  (2*mcr5i'i<. 
HEBAN,  u,    m,  (Cant.    Dosu.,    Croat.    eban; 
Tur.  ebenus,  ebenos,  abenos;  Lat.  ebenus 


HE !    interj.,    wzdychanie 
fk.   M)\    ad!!   ślitśbnicf 


Hag.  eban  ; 
Ital.  ebano  ; 
Pers.  ebanus ;  cl',  flebr.  ];f<) ;  drzewo  czarne ,  mające 
pień  gałęzisty,  niewysoki;  ojczyzną  jego  właściwą  Kan- 
dya.  Kluk.  Dykc.  1,  190.  ber  gbciifcaum ,  tai  (Ebmbplj. 
HEB.\N1STA  ,  y,  m.,  stolarz  robiący  w  drzewie  hebano- 
wym, ciii  Jt)'d;lcv,  ber  iii  (5-(iciih'I,5  nrticitot,  3icr*il*lfr. 
Teat.  57,  273.  HEBANOWY,  a ,  c ,  z  behanu ,  lUMi  gbcn= 
Iiol;,  C['CII  =  .  Drzewo  hebanowe.  Kluk.  Dykc.  1,  196.; 
Ytnd.  cbanou  liels;  iS7oii.  hebenowe  drewo  ;  Iluss.  'lep- 
Hoe,  reócHOBoe  4epeD0.  HEBANOWAĆ,  ał,  uje,  ci. 
niedoh.,  drzewo  tak  przyprawić,  żeby  się  zdawało  być 
hebanem.  SlesiL  Pcd.  509.  i^olj  \dnvar]  IieiCicii,  mic  ©[loiibolj. 

HEBDOMABZ ,  a,  «;.,  z  Grec,  olieyant  abo  urzędnik  do- 
tygodniowy  w  kościele,  w  klasztorze.  Cn.  Th.  ber  5!>Ó£^= 
ner  iit  SiirdJCii  mib  Slófterit,  ber  ciiie  Stntc  laiuj  feiii  3lml 
yerricbtet. 

HEBE,    Greek.,  bogini  młodości;  Boh.  Mlada. 

HEBEL,  bla ,  m.,  {Boh.  et  Slov.  hoblik,  obrezak  ;  Soi'ab.  2. 
hebel;  Sorab.  i.  hibel,  hiblik;  Yind.  Iioblo ,  obło,  po- 
gladilnu,  strugalu,  raunik ,  gladnik,  strugalka,  bobcu  ; 
Carn.  ubl,  tdsman;  Croat.  hobrich;  Dal.  piana,  sztrug ; 
Dosn.  gladillo,  plagna,  plagni^a;  Ross.  et  Eccl.  reóoAh, 
CTpyri,  cipyjKOKii,  crpora.io ,  naaii.io,  nasiinKTi,  40ma- 
HMin, ,  sySapb,  pyóaai,  pyOauOKt,  sayiopiiHKŁ ;  d.  Dan. 
hoYcl;  Svec.  hofwel;  Island.  hefdl);  ber  S>ol)eI.  Narzę- 
dzie stolarskie  do  gładzenia    deszczek.  —    Heble    stolar- 


skie bywają  osadzone  w  gruszkę  ,  w  klon.  A7«A/.  Rośl.  2, 
139.  Hebel,  plamiła,  którym  gładzą  a  pociosują  drzewa. 
Mąci.  Do  gładzenia  tych  pustów  używa  się  osobnego 
'hybla.  Jak.  Art.  i,  502.  Pogładzić  nierówności  heblem. 
3/iask.  Ryt.  25.  Hebel  na  łąki,  bcr  ffiiefeii^obcl,  bic  2Bie> 
fcnfcbleiipe ,  ber  Saupeiipfliuj,  którym  się  kretowiny  lub  in- 
ne na  łąkach  wyniosłości  równ.iją ,  ma  trzy  sztuki  drze- 
wa dębowe,  na  trzy  ostrza  wyrabiane.  Takowy  hebel  od 
koni  po  łące  ciągniony,  równa  ją.  Kluk.  Rośl.  5,  121. 
HEBELKOVVY,  a,  e,  Botan.,  na  kształt  hebla,  dłótowy, 
(jobdartiij,  mcipclartig.  Liście  hebelkowe,  dolabriformes, 
mięsiste,  spłaszczone,  na  końcu  okrai^Liwo  zaostrzone, 
spodem  zaś  wypukłe.  Rot.  Nar.  62.  (HEBEB  ob.  Lewar). 
HEBLOWAĆ,  ał,  uje,  cz.  niedok.,  poheblować,  zhoblo- 
wać  dok.,  heblem  pogładzać,  Ijpbclti ,  Boh.  et  Slov.  ho- 
blowati,  hoblugi;  Sorab.  2.  heblowasch ,  hublowasch ; 
Sorab.  1.  hibluyu;  l»i(/.  hoblat ,  pohoblat,  hobvati,  stru- 
gati,  liefs  poglajati  ;  Carn.  ublam  ;  Croat.  hobl.iti ;  Bosn. 
djellati,  diagljati,  plagnati  ;  Dul.  planati,  dilati ;  Ross.  et 
et  Eccl.  reóiioio,  CTpyacnib ,  crpyraib,  crporaib,  co- 
CKo6.iiiTb,  cocKaóJHBaTb,  crjia4Hrb,  cr.iawHBaTb.  Stolarz 
tarcice  hebluje.  Rej.  Wiz.  84.  Drzewo  sorbowe  godzi 
się  na  skrzynie  i  na  insze  nai'zynie  ,  które  bywa  ku  he- 
blowaniu. Cresc.  445.  Heblowane  trzasczki  z  lesczyny. 
Syr.  Ziel.  173.  Uczyń  sobie  korab'  z  drzew  heblowa- 
nych. 1  Lcop.  Genes.  6,  14.  (z  drzewa  heblowanego. 
Wujek.,  z  drzewa  lekkiego.  3  Lenp.).  —  §.  transl.  Waść 
może  najwięcej  piechotą  bruki  Warszawskie  heblujesz. 
Mon.  74,  367.  bruki  wycierasz,  au^ipelcn,  nt'iPC^ei;.  — 
§.  fig.  Heblowałem  cię  przez  proroki.  5  Leop.  Oze.  6,  3. 
(ciosałem  cię.  1  Leop.).  krzesałem ,  okrzesywałem ,  ciuctt 
pulircii,  )d;leifcii,  Ijobeln.  HEBLOWl.NY,  in ,  plur.,  od  he- 
bla stiużyny.  Wlod.  wióry,  ijobelfpabne,  Yind.  lioblavina, 
hoblovina,  hobvanje,  strugalna  trosliiza;  Carn.  ublanze ; 
fiosn.  djelotir.o ;  Sorab.  i.  rez ;  Ross.  cTnyiKKn,  ockoOoki. 
HEBLOWY,  a,  o,  od  hebla,  S)\}M' ,  '  Yind.  strugarski  , 
strugalni. 

HEBB.yCZYR,  a,  m.,  V'»i'/.  Hebrear ;  R'>'<s.  Ecpeil,  Eepe- 
hh-l;  Eccl.  EiipeaHHH-b;  żvd ,  ber  .'oeDrćicr,  ber  3iibe.  HE- 
BBAJANKA,  HKBR.yCZ.\NK.\,  i,  i.,  bie  .Wbracriim.  W. 
E.rod.  1,  16.  HEBBAJSZt^.ZYZNA ,  y,  i.,  język,  obyczaje 
i  wszystko  co  jest  Hebrajskiego,  ,S)clirmicl;e  ©pradje,  ,  ®e= 
iiui^iibeiteii  K.,  tai  ,C>eI'rai)'d)C.  Najeżeni  mędrcy  swą  Hebraj- 
szczyzną,  (ircczyzną,  Łaciną.  Zab.  5,  55.  Hebrajszczyzny 
zarywam  Eccl.  cupeilciByio ,  ebraiio.  HEBRAJSKI,  a,  ie, 
^cbriitfdi;  Yind.  Hebrcarski,  Hebraiski;  Ross.  EBpeilcKift. 
HEBBEUSZ ,  a,  m.,  z  urąganiem,  żydowina.  cin  SOiau= 
fdiel ,  Siii^C.     Zastawił  płaszcz  u  hebreusza.   Tr. 

HECEL  oh.  Hycel. 

HECIA!  Na  woły,  miasto  od  siebie,  na  prawą  rękę,  woła- 
ją: hecia!  Haur.  Sk.  50.  fo  irirb  nitf  bic  Oifeii  gcriifen, 
;V'Cii:!  )ic  fic^  redjt^  nieiibcii  follen.  HEGIAK,  a.  m.,  pro- 
stak, gliur,  cham,  wolarz ,  ciii  Saiicrfcrl.  HE('1EPEG1E 
•  betki,  szkapska ,  chude  lecz  biegliwe.  żart.  nnniifcbiilidie 
^łfcrbd;en,  bie  bemiot^  laufeii.  Każ  Fan  zaprządz  co  prę- 
dzej swoje  heciepecie.  Teat.  43.  c,  31.  HECO  indecl. 
(cf.  Germ.  t)e|en  szczwać),  tak  się  woła  ujrzawszy  zająca, 


H  E  C  -  H  E  J. 


HEU  -HELENA. 


177 


fo  rotrb  aiif  bte  $afen  gcrufen ,  ztad  tytuł  książki :  Cezarego 
iieco,  abo  polowanie  na  zające.  —  §.  Fig.  Heco,  miód 
siedzi,  świat  tu  woJa  heco,  A  tu  pijacy  kupą  na  lob 
lecą.  Bralk.  J.  4.  (kuraż!  żwawo!).  I  o  tychby  się  pisać 
należało  pewnie  co,  Nie  samo  bowiem  pojedź,  nie  sa- 
mo im  lieco  należy.  Pot.  Pocz.  388.  nie  samem  polowa- 
niem się  bawili,  'HEC,  u,  m.,  'HECA,  y,  ź. ,  z  Niem. 
bie§cCc,  szczwalnia.  Bok.  śtwa,  śtwaćka,  śtwanice ;  Garn. 
drashba  ;  Vhid.  huskanje,  drashba,  huskalishe;  Ross.  ipaB.ia. 

HECOWAĆ,  EGOWAĆ,  al,  uje,  cz.  niedoL,  nahecować , 
wyhecować  dok.,  gryzącą^  cieklizną  napuszczać  dla  wy- 
żerania, z  Niem.  ń^cit.  Żelaza  ecowanie,  t.  j.  wyżera- 
nie jakich  form.  Sienn.  Rej.  Na  rękojeści  miecza  miaJ 
hccowaną  kwadryge.  Warg.  Wal.  28.;  Ross.  TpaBiiTb, 
TpaBiH) ,  CTpaB.iiiBaTb ,  4y6HTb ,  /lyóiiio.  —  §.  Polerować , 
chędożyć,  wecować ,  poltrcil ,  tlicCcii  pr.  et  fig.  Hecuje 
szyszaki  i  zbroje.  Rak.  Pob.  A  iii.  Szyszak  hecowany. 
P.  Kchan.  Jer.  141.  Tu  Kupidowie  z  oczu  dziewiczych 
się  snują,  Tu  na  udatnych  wargach  strzały  swe  hecuja. 
Zimor.  Siei.  327.  Rodzice  mają  synów  tak  zawsze  he- 
cować,  żeby  mniej  o  sobie,  niż  jest  rozumieli.  Petr.  Ek. 
96.  I'rzedsięvvziąłem  to  dzieło ,  abym  potomnym  ludziom 
grubćj  mowy  hecowania  przyczynę  podał.  Petr.-  Ek. 
praef.  Amor  gdy  nie  zwalczył  cnoty  Narcysa  ,  ogniem  nieu- 
jętej,  Gnuśnym  bystre  żywiołem  (wodą)  "nahecował  pręty. 
Nar.  Dz.  5,  75.  HECOWNY,  a,  e,  polerowny,  wecowny, 
zaostrzony,  jii  poltmii,  policrbai",  uie|l'ar,  policrt.  Lwica 
na    ciebie    zęby  poostrza  hecowne.  Hor.  2,  13S.  Nar. 

HEFTLADA,  y,  ź,  z  Niem.  bic  .'pcftiabc,  u  introligatora,  la- 
da z  haczykami  i  sztyftami,  mająca  dwie  szruby,  służy 
do  wszywania  książek.  Magier.  Mskr. 

'HEGUMENIA,  z  Greek.,  starsza  czyli  przełożona  nad  za- 
konnicanii.  Steh.  125.,  oh.  Ksieni. 

HEJ !  HAJŻE ,  HAJDA ,  interj.  pobudzając  ,  wzywając ,  ^e^ ! 
fri|'(^!  Slov.  heg ,  hegsa,  hegsasa  ;  Sorab.  1.  hey,  heysza; 
Yind.  hop,  boi,  vop;  Garn.  hajdi;  (SUw.  hajdemo  = 
chodźmy) ;  Lat.  heus.  Mącz.  Hej  słońce  w  progu ,  Lc- 
niwcze  powstań  z  barłogu.  Dar.  Lot.  20.  Hej  Janie,  Ma- 
cieju, hej  na  pomoc,  gwałtu!  Teat-  30,  24.  Hej  dzie- 
wczyno, przynieś  mi  mój  surdut.  Teat.  52.  d,  47.  Hej 
jest  tam  kto  ?  Teat.  54.  c,  85.  Hej ,  rzecze  rycerz  ,  co 
bądź  to  bądź ,  nacierajmy.  Pot.  .Ąrg.  290.  Zkłopotawszy 
się  tcmi  myślami,  Hej  rzecze,  nicfortuna,  ale  bóg  nad 
nami.  ib.  704.  Hej  zaś  też  nie  to  w  was,  co  w  przod- 
kach męztwo ,  Cnoty,  dzielności ,  o  sławne  rycerstwo  1 
Slryjk.  Gon.  X.  2.  Hej!  komu  ze  mną  umrzeć  miło,  krzy- 
knie na  ochotnika ,  do  mnie  bracia ,  do  mnie.  Tward. 
W.  D.  59.  Hej  towarzysze ,  sieci  rzućcie  w  ten  las 
swoje,  Widziałem  tu  w  nim  lwice  i  z  nią  szczeniąt  dwo- 
je. Otw.  Ow.  164.  Hej  mądry  doktorze,  mów  kiedykol- 
wiek prawdę.  Zebr.  Zw.  132.  Hej  cóż  mieszkacie?  oto 
noc  nadchodzi !  Tward.  Daf.  83.  Hajże  w  tany.  Teat.  22. 
b,  26.  Widząc,  że  ginie,  hajdaż  po  grodach,  po  try- 
bunałach. Teat.  34.  b,  B  i  i.  Kuferek  w  koczyk  wrzu- 
ciwszy, hajże  za  granicę.  Teat.  32.  b,  24.  (na  łeb  na  szyję, 
umykaj ! )  —  ^.  de  hajda  ■■  łap  cap  ,  gwałtownie  ,  porwa- 
nym sposobem ,  (of  hajdamak  j,  ermild^t ,  gcroubt,  per  fas, 
SUni%\k  Undei«  myd.  ?.    Tom  II. 


nefas,  ait  fic^  geriffeii.  Te  popędliwe  junaki,  co  de  hajda, 
a  choć  nie  de  jurę,  wsiądą  mi  na  skórę.  Teat.  45.  c, 
144.  Wyb.  Oloż  to  jest  rozumnie,  tak  trzeba  było  zaraz,  a 
nie  tam  de  hajda.  ib.  1 49.  (na  bij  zabij ,  niif  30Jorb  imb 
tobfĄlag).  Pan  Bóg  ranie  stworzył  pięknie,  człowiek  de 
jurę  i  de  hajda.  ib.  15.  c,  16.  do  wszystkiego  zdatny, 
(opp.  ani  do  rady,  ani  do  zwady).  —  §.  HEJ ,  HAI, 
HAU,  HEU,  HEJDA,  CHOJDA ,  HAJŻE,  HEJŻE;  HEJ- 
DYŻ,  HEJDAŻ!  błogo!  dobrze!  Hebr.  -n-  hedad;  Garn. 
hojsha;  Sorab.  2.  hej,  juch,  hejfa!  Germ.  Dc«!  judj^c!  citt 
JrcitbcnaiK^nif.  Evan  hejda,  hejda  ,  albo  Miejdasz,  'hejdasz, 
jako  nasi  Polacy  mówią,  hej,  hej!  Mącz.  Hajże,  haj , 
dobra  nasza,  wiedzie  nam  się  wyśmienicie.  Teat.  24, 
105.  Niechaj  nie  mówią  w  sercach  swych  haj  haj,  toć 
się  dobrze  stało.  Wrób.  81.  (eiige).  Ci  którzy  mi  mówią 
hai,  hai!  Wrób.  90.  (not.  » którzy  ze  mnie  naśmiewają 
się. o).  Hejże  sługo  dobry  i  wierny.  Sekl.  Malh.  25.  not. 
„dobrze";  ci)  bil  frommcr  iiiib  gctrcucr  Śiict^t.  Siitb.  Sekl.  Luc. 
19.  Hajże  pułkownisiu,  wszystko  tobie  sprzyja.  Teat.  1, 
105.  Wiem  urodzaje  by  się  nie  zawiodły,  Byłożby  gumno 
i  plon  hej !  niepodły.  JabŁ  Ez.  202.  Rzekł  nieprzyjaciel 
na  was  hej  ach!  że  'wyżki  wieczne  dostały  się  nam  w 
dziedzictwo.  Budn.  Ezecli.  50,  2.  (hej  hej !  Bibl.  Gd.  ib.). 
—  Ei<oe!  vox  bachantis ,  'hejdasz  'hejdasz,  bru  htu.  Mącz. 
Hejdyż  już  po  strachach,  Biesiadujmy  wesoło ,  evax.  Brud. 
Ost.  G.  4.  Chojda ,  świeżym  zamętem  włosy  mi  się 
trzęsą ,  A  ręce  Dachowego  daru  pełne  plęsą ,  Chojda 
pofolguj  Bache,  rózgą  złotą  groźny.  Bym  się  nie  potknął 
jako  nieostrożny.  Petr.  Hor.  2,  G  A  b.  Wino  z  kadzi 
zagubiłem;  nie  będzie  wiiiiarz  śpiewał:  'hejJasz  'hejtlasz. 
Bud.  Jer.  48,  55.  —  §.  Narzekania,  stękania,  cf.  hę! 
ad}\  Cl)!  Hej  hej  nad  świątynią  moją,  iż  spUigawioną  jest. 
1  Leop.  Ezech.  25,  5.  Hej  hej,  uciekajcie  z  ziemi.  3 
Leop.  Zach.  2,  6.  (hau  hau.  1  f^eop.).  Heu  Panie  Je- 
howa, zmiłuj  się  nade  mną.  Farnov.  54.  Heu  bieda,  heu 
bieda ,  heu  biedaż  mnie  Panie  mój.  1  Leop.  4  Reg.  6, 
5.  HEJDAĆ,  ał ,  a,  inlrans.  niedok. ,  liejdaż  wykrzykać, 
ind}\)e !  rufcii ,  jand^jcn.  Wino  z  kadzi  zagubiłem,  nie  będzie 
winiarz  śpiewał  'hejdasz  'hejdasz,  nie  będzie  hejdał. 
Budn.  Jer.  48,  55. 

HEJACH,  interj.  hejdyż!  3u^c!  głos  ochoty,  3luźbrud  bcr 
?Jhit^igfcit.  Gdy  trąbią,  krzyczy  rumak  bejach,  a  z  da- 
leka czuje  bitwę.  Budn.  Job.  59,  28.  Rozdziewili  na 
mnie  usta  swoje,  mówiąc  hejacli,  bejach,  oglądało  oko 
nasze.  Dudu.  Ps.  55,  2l'.  (ehej  ehej.  Bibl.  Gd.).'  HEJNAŁ 
ob.  Ejnał.  HEJŻE  ob.  Hej. 

HEKATE,  bogini  piekła,  Boh.  Wyła,  Wyle;  Carn.  Vila , 
Yilna,  (cf.  szaławiła). 

IIEKTYK,  a,  m.,  na  hcktykę  chorujący,  ciii  ^CCticuŚ.  HE- 
KTYKA,  i ,  ź.,  z  Greek.,  opadnienie  z  ciała,  z  gorączką 
małą  długą ,  na  noc  zawsze  oczywiściejszą  złączone.  Krup. 
5,  570.  bie  .pcctif,  Garn.  jęteka;  Yind.  jetika,  nedeha, 
suha  boliesen.  HEKTYCZNY',  a,  e,  Łcctifcfl,    Garn.  jętezhn. 

HELAŻ  ,  n.  p.  'Hclasz  od  lądu,  nie  żałując  wiosła,  Zcćby 
komiega  jak  najspieszniej  poszła.  Kochów.   176.  cf.  hejdy! 

HELENA,  y.l,  HELENKA,  HELUSIA  zdrb.,  imię  kobiece,  Jolen- 

23 


178 


HELIER  -  HENRYK. 


HENRYKA  -  HERBARZ. 


ta.  Sleb.o,o5.  ,C»eIcna,  Rag.idh,  Jeliza;  Croat.  Jela,Je- 
licza;  Hoss.  Ejcna.  —  g.  6o/an.  Helena  ob.  Oman,  ob.  Aloes. 
HELIER  ob.  Elicr. 

HELIKON ,  u,  m.,  góra  w  Beocyi,  niedaleko  od  Parnasu 
Apollinowi  i  Muzom  poświecona.  Kras.  Zb.  1,  560.  bcv 
Scrg  ,<rtcltfiMi.  HELIKO.ŃSKI,  a,  ie,  od  Helikonu  ,  ficlifo- 
nifl^.  Z  góry  Hclikońskic^j  wytryskało  sławne  źrzódło 
Hipokrony.  ib.  Helikońskie  dziewki,  —  Muzy. 
HELESPONT,  ries'nina  morska  pod  Carogrodem ,  Iiag.  Za- 

rigradsko  mora. 
HEŁM,  HEŁM,  u,  m.,  bcr  i;elm,  szyszak,  {LnI.  mcd.  licl- 
mus,  elmus;  Ital.cUno;  Gal.  hcaumc ;  Daii.  Wńlw;  hlaiid. 
gialmur;  Si'ec.  iijelm;  Lat.  gniea;  Graec.  -/(dijj ;  Boh. 
hełm,  łebka,  kapalin;  Slov.  łebka,  śiśak;  Hung.  sisak; 
Sorab.  i.  źelezne  kwobck;  Rag.  kaziga,  barb.  sciscjak  ; 
Carn.  złielSda;  Yind.  zlielata,  shelesna  pokriva;  Hoss. 
KacKa,  MHCiopKa  ob.  Misiórka).  W  dawnych  turniejach, 
iż  w  zawartych  hełmach  gonili ,  miał  każdy  na  hełmie 
znak  jaki.  (iorn.  D:.  58.  Wsiadajcie  jezdni ,  stójcie  w  heł- 
miech ,  obfoczcie  się  w  pancerze.  1  Leop.  Jer.  46 ,  3. 
(w  przyłbicach.  5  Leop.).  —  §.  Hełm ,  wierzch  herbu , 
to  jest  szyszak  łub  korona  na  nim ,  i  znak  jaki  na  nich. 
Wie/.  Her.  17.  ber  Sptlm,  bic  Jtroiie  aiif  ctncm  SlBappcit= 
fd^ilbe,  Hoss.  uucmt,. —  §.  Hełm,  herb;  szyszak  husarski 
cały,  na  klórym  dwa  rogi  wołowe  i  ogon  wołowy,  hu- 
rop.  o,  20.  ciit  SBappoii.  —  g.  Heim  ,  kapelusz  alembiko- 
wy  n.  p.  Heim  albo  kolbe  z  rurą  na  alembik  włożyć.  Syr. 
270.;  Ross.  Ko;inaK'B,  i.a.inara,  ber  ,Cmt  eiiiC'3  SefłillirfoI< 
tciti'.  HEŁMATY,  a,  e,  w  iicłm  ubrany,  Iic(»elmt,  mit  ci= 
nem  ,'Oclme.  Bóg  deptał  po  ich  hełmatvch  głowach.  Przyh. 
Milt.^im.  HELMIK,  CHEŁMIK,  a,  '«.,  ^Dotan.  gatunek 
tarczycy,  scutellaria  qalericulula  Linn.,  ciiic  31rt  bcći  Sdłi[b= 
frmitl  Kluk.  Dykc.  5,  60.,  Jundz.  312. 
HELMOW ,  u,  m.,  górniczy  wyraz,  odpoczynek  wieczor- 
ny po  pracy  dziennej,  bcr  gci)crabeitb ,  b  e li  ben  5icrgl. 
Tr.,  może  z  Niem.  ,'^or  mif. 
HELUSIA.    Teat.  24,  102.,  ob.  Helena.     HELŻBIETA.    fapr. 

Ryc,  ob.  Elżbieta. 
HEMOROIDALNY,  a,  e,  od  hennoroid,  ^nmorrl^pibifd; ,  I)nmorrI,ui= 
ibal;  Ross.   no>Je>iyHiibiH.     Żyły  bcmoroidalne   są  wewnę- 
trzne lub  zewnętrzne.  fi(/Ac.  Med.  2,  341.  HEMOROIDY,  Gen. 
hemoroid,  z    Greek,   krwawnico,   krwotok,  złota  żyła,  bic 
■'pamorrłunbeti ,  bie  gulbiic  3(btr,    rozdęcie  ociekła   żył   he- 
moroidalnych  ,    lub  też  płynienie  tychże  żył.    Dykc.    Med. 
2,  541.,    Krtip.  2,  02.  Hemoroidy,  to  jest    krwi  z  zadku 
cieczenie.  Cresc.  428.  złote  żyłki  w  stolcu.  Syr.  Rej.,  Rosn. 
scjugli  nemocch;  Ross.  noiieiiyft. 
HEN!  inlerj ,    wej !  oto!  f(l)aii!  fie^c!  Slov.  hen,    ob.    llajw, 
hajn  <  tam ,  bort.    Ku    onejes'my    prosto  udali    się    ziemi , 
•  Którą  daleko  widzisz  hen  oczyma    swemi.    Olw.  Otv.    S6. 
Co  ono  od  drugich  widzisz  inszą  stroną  daleko  lien.    ib. 
o28.     Patrzcie    hen  wrony    i  zuchwałe  sroki    Jeżdżą    po 
owcach  i  skubią  im  boki.  Jabl  Ez.   101. 
HENDIADYS  Greek.,  używanie  dwóch  rzeczowników  zamiast 
przymiotnika  z  swoim  rzeczownikiem,  Slov.  gednodwogilka. 
HENRYK,  a,  m.,  imię  męzkie,  i>eiiiric^.  HENRYŚ,  HENRUL- 
KO  zdrbn.,  Boh.  Gindfich ,  Gindriśek.     Perdynasiu ,  Hen- 


rysiu ,  poczekajcie.  Boh.  Kom.  4,  181.  Otóż  i  Henryś 
mój  kochany  idzie.  ib.  114.  HENRYKA,  i,  z.,  imię  ko- 
biece n.  p.  Twe  tkliwe  serce  co  czuje,  luba  Henryko? 
Teat.  55.  e,  18. 

HEPAĆ  inlransit.,  głos'no  się  odbijać,  rzygać,  riilpfeit.  Od- 
rzygiwanie  głośne  i  liepanie,  gdy  się  babie  starej  i  po- 
nurej trall,  tedy  ją  zaraz  mają  za  opętaną,  rozumiejąc, 
że  dyabeł  przez  nię  tak  hepa.   Peri.  Lek.   126. 

HEPATYKA,  i,  z.,  z  Greek.,  żyła  watrobna,  bic  Scbcraber. 
Dykc.  Med.  2,  559. 

HERALDYKA ,  i ,  z.,  wiadomość  herbów ,  imię  pochodzi  ab 
heroibiis.  Jdhl  Her.  bic  .'pcrnibif,  bie  Snppeiihiiift. 

HEIUP  nb.  Harap. 

"HERASZ!  quod  bene  iiertał,  'herasz,  boże  daj  szczęście. 
Siącz.  [z  rusk.  horazd  <  dobre  powodzenie,  radość,  po- 
równ.  cerk.  rop^'^!S,^^.    2|. 

HERB,  u,  m.,  Boh.  erb,  znamenj ,  wladyctwj;  (Sorab.  1. 
herba ,  dobyrak ,  dobiernik --  dziedzic;  Carn.  erb,  irb< 
dziedzic;  Yind.  erbi ,  jerbi  =  potomstwo) ;  Carn.  wópn; 
Yind.  bapen,  llachten  snaminie,  pifmo  ;  {Croat.  erbich  « 
dziedzic);  Croat.  czirner;  Hung.  tzimer;  Bosn.  arraa, 
bigligh  |od  rodda;  Dal.  rodnozlamenye ,  rodni  schitek; 
Ross.  rcpói ;  et'.  Germ.  Grbe  dziedzictwo;  Lat.  arvum; 
Graec.  soc;  Anglos.  yrfe,  arf;  Svec.  erue),  cf.  klejnot; 
baS  Snppeil.  łlerby,  znamiona  ,  którcm  szlachetni  od  nie- 
szlachetnych różnią  się,  z  Łac.  herba.  Chmiel.  1,  573. 
Znak  osoljliwy  nadany  familiom ,  za  piętno  szlachectwa. 
Kras.  Zb.  1  ,  563.  Znamiona  dzieł  rycerskicii  na  tar- 
czach rysowane ,  czyli  herby,  były  znakiem  naprzód  lu- 
dzi w  służbie  wojskowej  celujących ,  potym  ich  potom- 
stwa. iSar.  Hsl.  7,  73.  Tarczę  ,  zaszczytem  piersiom  na- 
si nosili  dziadowie  ,  Na  tarczach  mieli  herby,  żeby  każdy 
brata  Szlachcica  znał,  przyjdzieli  zawołać  nań  rata.  Pot. 
Pocz.  328.  Rzadki  herb  u  nas,  któryby  krzyżyka  nie 
miał  w  sobie,  ztąd  niektórzy  rozumieją,  żeby  z  wiarą 
chrześciańską  dopiero  u  nas  i  szlacliectwa  i  herby  nastały; 
ale  były  już  herby,  lecz  bez  krzyżyków.  Biel.  Kr.  33. 
W  Polszczę  nazwiska  pozostałe  herbów  znaczą  pierwszy 
szczep  domów;  dzielnice  od  włości  etymologią  wzięły. 
Toporowie  od  herbu  ,  a  od  włości  Tęczyńscy,  z  Ossoli- 
na  Ossolińscy.  Kras.  Zb.  \,  280.  Herby  są  znaki  szla- 
chectwa, ale  nie  szlachectwo.  Orzech.  Tam.  31.  Nie  pi- 
szą sławni  a  wielkich  cnot  a  rozumów  ludzie ,  których 
herbów'  byli;  ale  wypisano  cnoty  ich,  zacności  ich,  one 
wielkie  rozumy  ich,  one  sprawy  ich.  Rej.  Zw.  103  b. 
Wilk  szlachcic,  by  miał  herby.  'Rej.  Wiz.  100.—  Herb, 
=  rod,  dom,  bil*  Snpreti ,  bii^  6tammlmiii<,  bie  gamilie.  Herl) 
Guzmanów  króle  i  cesarze  rodził.  Birk.  Dom.  151.  U 
żydów  nikt  kapłaństwa  sprawować  nie  mógł,  jedno  z  her- 
bu ,  jako  mówiemy,  i  pokolenia  Aarona  idący.  Sk.  Zyw. 
347.  HEBBARNIK,  a,  m.,  herbopis;  ber  .S>ernlbifer.  Sła- 
wny herbarnik  Paprocki.  Jabi.  Her.  —  1.  HERBARZ,  a, 
VI.,  opisanie  iamilij  i  herbów  szlacheckich,  jakie  są  Pa- 
prockiego, Okolskiego,  Potockiego,  Niesieckiego.  Kras. 
Zb.  1,  563.  eiii  3.?nppciil)U(| ;  Hoss.  repóoBHHKi.  Zaleca 
filozolią  to  najbardziej,  że  w  herbarze  nie  zagląda.  Pilch. 
Sen.  list.    328.,  ob.  Herbowy  etc. 


HERBATA  -  HERETYCKI. 


H  E  R  E  T  Y  C  T  W  O  -  H  E  R  E  TYZ  O  W  A  Ć.      179 


2.  'HERBARZ,  a,  m.,  z  Łac.  liorba  ;  =  zielnik ,  h\i  Ś?rmitcr= 
Inid),  Croat.  roshnishe;  Boh.  bylinar.  Herbarz  lub  ziel- 
nik Syreniusza.  HERBATA,  y,  ż.,  z  Łac.  herba  et  the  , 
części  roślinne ,  drobno  pokrajane,  osobliwie  liście,  kwia- 
ty,' wrzucone  w  gorącą  wodę ,  gdzie  się  nakrywają  ,  bez 
dalszego  gotowania.  Fo  kilku  minutach  zlana  woda  go- 
rąco sie  pije.  Kluk.  Dijkc.  i,  14.  ^Er  J^CC.  Herbata. 
Tliea  Linn.  krzew  Chiński ,  którego  liście  ususzone  pa- 
rzą się  wodą ,  i  ta  woda  zażywa  się  pod  imieniem  her- 
-  baty.  Kluk.  Dykc.  3,  Ml.  ticr  I\)(c\  ber  i^ceftraii*,  tk 
Jtiecftaube ,  Ymd.  te,  teina  trava;  Hoss.  Maft.  Herba-thec, 
po  Rossyjsku  czaj.  Mon.  74,  57.  Herbata  Chińska  naj- 
przedniejsza Hoss.  HJy.iaH-B.  The,  które  u  nas  hcrba- 
The  zowią,  jest  drzewo  Japońskie,  Chińskie.  Chmiel. 
\,  645.  Przełącznik  ziele  ,  zupefnie  zastąpić  może  her- 
ba  The ,  i  dlatego  herbatą  Europejską  się  zowie.  Kluk. 
Rośl.  2,  247.  Czokolata  rozkosz  Hiszpana,  herbata  roz- . 
rywka  Angielczyka.  Zab.  5,  67.  Herbata  bzowa ,  .'oollitli' 
bcrt^ee.  Krup.  5,  544.  HERBATNY,  a,  e,  od  herbaty,  ibec  = , 
Ross.  wailHufi.  Herbatny  imbryczek  Ross.  iiaiiHiiK^,  >iau- 
HHMCKi,  cajiOBapi ;  herbatna  puszka  iiailHima.  HERBO- 
RYZACYA,  yi ,  ż.,  n.  p.  Chodzić  na  zbieranie  roślin  czyli 

herboryzacyą Bot.   Nar.    214.  bttś  Sotailifircii.     HEB- 

BORYŻOWAĆ,  al,  uje,  c:-.  niedok.,  rośliny  po  botani- 
cznemu zbierać,  l'Dtantfircn. 
HERBOPIS,  HERROPISARZ,  a,  »«.,  herbarnik,  ber  iOcmlbi= 
In,  SBappcnlicidu-cibcr.  "HERBOUM,  •HERBOWIEDZ,  a, 
m.,  znający  się  na  herbach,  t(X  SBaprciiycrftaiibiflC ,  ,S>cral= 
bifcr.  HERB0W.4Ć  się,  al,  uje,  zaiink.  niedok.,  używać 
herbu  jakiego,  cili  2Snppcn  fubrcil.  Województwo  Kaliskie 
przedlym  samą  się  szachownicą  herbowalo.  Nieś.  1,  124. — 
Zherbowane  puklerze.  Przyb.  Milt.  200.  herbem  znaczo- 
ne ,  iiiit  bciii  2«.uipcii  licjcidinct.  HEBBOWMCZY,  MER- 
BOWiNY,  llEliBOWY,  a,  e,  od  herbów,  2SniH'Cii  =  ;  Boh. 
erbownj  ;  Sorah.  \ .  herbwanski ;  Hoss.  reópoBuH.  Nauka 
herbownicza.  JM.  Her.  Gdy  herbownc  przezwiska  nie 
rodzą  się  z  znaków  herbów ,  urodzić  się  musiały  z  jakićj 
przygody.  Orzech.  Tam.  6.  —  §.  W  herb  opatrzony, 
fccwappct ,  mit  5Bnppcn  ober  JIluicu  ycrfcbcii ,  al)iicnvcid|i.  Uro- 
dził się  zacnym  z  herbownego  domu.  Bies.  B.  2.  (Boss. 
repCoBaa  óysiara  slęplowany  papier).  —  fJ.  Herbowny,  ego, 
subst.,  do  tegoż  herbu  należący,  ciii  'KaiHiCiiDnibcr ,  'Kap< 
pGiiycriuaiibtcr,  uoit  bcmfcllngen  'Kappcii.  Ślęzacy  bracia  i 
herbowni  nasi.  Star.  Pob.  i4  2  i.  Sieciech  z  starostą 
\Vrocfawskim  miał  porozumienie  ,  bo  to  jego  był  herbo- 
wny. Biel.  Kr.  69.  Obyczajem  starych  Polaków,  wszyscy 
się  herbowni ,  choć  różnego  nazwiska  ,  pod  jedenże  znak 
zaciągali.  Nieś.  1,  114. 
•HERBUARZYSTA,  "HERBULARZYSTA,  -llEBBULARZ,  ziel- 
nikarz,  hotanista,  koło  zbierania  ziół  chodzący,  ber  Hrait' 
terfammler.  Ziele  Ostrzyż  herbularze  nasi  Rajską  Trawą 
zowią.  Syr.  25.  Herbuarzystowie.  ib.  313.  Herbularzy- 
stowic.  ib.  521. 
HEBCEBZ.  HERCOWAC  ob.  Harcerz,  Harcować. 
HERETYCKI,  a,  ie,  —  o  adv.,  kacerski,  feCcri|'(^ ,  Boh. 
kacyrsky;  Ilag.  poluvjorni ,  poluvjerski;  Vinrf.  krivoveren  ; 
Croat.   krivoverni ;    Hung.    erctneki ;    Boss.    cpeTimecKiłi . 


s.iOBipHUii ,  KpnDOBtpHUu ,    pasKOJbHHuecKifi ,    pacKcitHii- 
Miil ;  Eccl.  epecHUH.     .\nglia  wpadła    we  wszystkie  here- 
tyckie niewierności.  Sk.  Kaz.  220.  Żałuje  go ,  że  po  he- 
retycka wierzy.  Birk.   Exorb.    G    2    b.     Tenże     skrvbent 
Zyzani  bardzo    heretycko    pisał.    Sak.    Persp.   Hej.    D   4. 
Znieważyli  heretycko  sakramenta.    Smolr.    Apol.   18.  HE- 
RETYCTWO  ,  a ,   «.  kacerstwo  ,    btc  Sccerea ;    Hag.  polu- 
vierstvo ,  poluveernos ;    Bosn.    poluvjerstvo ;     Croat.    ere- 
tinsztvo  ,  krivoversztvo  ,  heretichansztvo;    Hung.  eretnek- 
seg ;    Dal.    poluversztvo ;     Carn.    krivovira ,    knvovirstvu; 
Yind.  krivovera,  krivoverstvu ,  krivovernost ;  Boss.  epecb, 
epermiecTBo ,    sjOBtpie,    a.ioatpcTBO.    pasBpai-b;     Eccl. 
KpiiBOK'EpHie,  (i.łCKO.ATi.     Cokolwiek  przeciw  prawdzie  mą- 
drzeje,   to  będzie  lieretyctwem.  Zygr.  Gon.   71.  Flandrya 
heretyctwy    i  wojnami    zniszczona.    Sk.  Ka:.  220.  Diony- 
zyusz  Oryginesowi  heretyctwo    zadaje.    Sk.    Dz.    122.    §. 
collect.  Heretycy,  kacerze ,  bic  Sejer.  Długoż  wżdy  oczu  nie 
otworzysz  mizerne  heretyctwo!    Sk.  Kaz.  251.  HERETY- 
CZE  ,  ecia  ,  «.,   demin.,  z  urąganiem,    Jletłerlciii.     Hardość 
i  cliytróść  tych  heretycząt.  Sk.  Żyw.  221)'  HERETYCZEĆ, 
ał,  eje,  nijak,  niedok.,  lierezyą    sie    zarażać;    zheretyczeć 
dok.,  fc6cvii'd;  luerbeii,  i>oii  ScBcrc")  niijeftecft  ifcrbeii.  Dania  i 
Szweeya  zheretyczała.  Skar.  Kaz.  220.    Między  heretyka- 
mi mieszkając,  nie  heretyczeja.    Birk.    E.torb.  G.    Zhere- 
tyczały    Mazepa.   Pim.  Kam.    124.    HERETYCZKA,    i,  Ł, 
kacerka,  kobieta  zheretyczała,    bic  SeCcriliil.  Birk.   E.rorb. 
18.,  Hoss.  s.ioBtpna,  cpoiima.    i;piiBOBtpi;a.     Powiadają, 
żem  kacerka;  ja  mówię,   żem  nie   jest  heretyczka.    Baz. 
Hsl.   74.    Białejgłowy  niewiernej,  albo  heretyczki  pojmo- 
wać za  żonę,    nie  godzi  sie.  Szcz-eib.    Sax.  224.  HEPiE- 
TYCZYC  kogo  cz:  niedok.,  oheretyczyć  dok.,    zarażać  he- 
retyctwem ,    cilicil  mit  Se|erei!-anftcrfcii.     Sam   w    herezye 
wpadł,  i  nas  ohcretyczył.    Smotr.    Apol.    96.    HERETYK, 
a ,  m.,  nie  ten ;  który  wątpi  w  wierze ,    ale  który   to ,  co 
źle  wierzy,    upornie   broni    przeciw    nauce    kościoła    po- 
wszechnego. Karnk.    Kai.    67.    kacerz,    bcv    ł?efer;    Slav. 
heretik;   Carn.  krivovirnek,   krivovirz;    Yind.  krivoviernik, 
krivovierz;  flung.  eretnik;    Croat.    heretnik,    krivoverecz, 
eretnik,    neverecz;     Dal.    poluvernik ,    szublaznik;    Bosn. 
prduYJernik;  Hag.   poluYJeraz,  poluvjornik,  (glavopoluvjer- 
nik»  arcykacerz,  kacermistrzj ;  //oss.  epeinKi .  KpnBoaipi, 
:uOBtpi,  pasKCibiiiiKi,  pacKOJLiuiiKT).      Ty    jesteś    here- 
tyk  niewierny.  Sowit.  68.     Nie  będzie  tam  niewicrników, 
ani  'złowierników,   heretyków  i  schizmatvków.   Sak.  Persp. 
pr.  C  1  h.     HERETYKÓWAC,    ał,    uje",  cz.  niedok,  he- 
retykiem   kogo   łajać,   ciiicit  ycrfcRcni,    ibn   .Hcccr,  fAcItcii. 
iSicwinnic  go  hańbisz,  sromocisz,  herotykujesz.  Zebr.  Ziv. 
96.     Z  miast  je  wygnano  ,  gdy  ich  herelykowano.  Kanc. 
Gd.   191.  Prześladują  nas,  i  oto  heretykują,   że  się  słów 
twoich  trzymamy.  (6.  68.     Drugiej  strony,   która  tak  nie 
twierdzi,  nie  heretykujemy.  Sak.  Dusz.  111.  Gwałtu  wo- 
łać   przeciw    zpohańczonemu ,    zheretykowanemu    i    zpo- 
żydziałcmu    biskupowi.    Zi/gr.    Ep.    52    (zheretyezałemu) . 
HERETYZOWAC  >nlrans.  'niedok.,  heretykiem  być,    here- 
tyctwa  uczyć ,    Śc^crco  IcDrcii ,  fin  Sc^er  fcijn ;   Hoss.  cpe- 
THiecTBOBarb;  Eccl.  pa3Koaiiii'iecTBOBaTic.     Któż  tu  z  tych 
dwu    heretyzuje?    ów    który   z   nich    wiarę.    Chrystusową 

23* 


180 


HEREZOSIEWCA  -  HEROLD. 


HEROLDSKI  -  HETMAN. 


bluźni.  Smotr.  Ex.  49.  'HEREZOSIEWCA  ,  y,  m.,  roz- 
siewacz  herezyi,  ber  91it§ftrciici-  m\  Ślc|erci)eii.  Cerkiew  ta 
się  na  swych  skrybentach  herezosiewcach  ufundowała. 
Smotr.  Ex.' \9.  Wysianie  z  kraju  fych  herezosiewców 
Zyzaniów.  Smotr.  Nap.  15.  HEREZYA,  yi,  i.,  kacer- 
slwo,  z  Greckiego,  od  wybierania  herezya  nazwana  jest; 
bo  w  niej  każdy  sobie  to  obiera,  co  mu  się  lepszego 
być  zda.  Sk.  Żyw.  1,  258.  jest  to  zaparcie  się  istotnych 
niektórych  wiary  chrześciańskiej  artykufów.  Ostr.  Pr.   Kr. 

1,  96.  bic  S\C|erc^  ;  Slav.  herexia  ;  Ross.  eperimecTBO,  3.io- 
Btpic  ,  paainaTt ,   pacKOJi;  £cr/.  pasKOjemc,  KpiiiiOBtpHic. 

HER(J1EWET,"HERC.WEBT,  HEIIWEGIET,  u,  m.,  z  Niem. 
iai  5»eci"(]ClVCtte  ,  anna  bellica,  rzeczy  ku  wyprawie  wo- 
jennej sfuzące,  które  wdowa  dziedzicowi  po  mężu  wy- 
dać musi.  Śax.  Tył.  H.,  Szczerb.  Sax.  167.,  Uroi.  Obr. 
292.  Hergwert  i  gierada  już  nie  mają  być  osobno  wy- 
dzielone, jedno  wszystek  statek  po  zmarłym,  bądź  po 
mężczyźnie  albo  biafejglowie,  ma  iść  w  równy  dział 
między  potomki.  Dub.  100.  Zyg.  Aug.  Herwegiet.  Cii.Th. 
—  §.  Synecd.  Sam  twój  bergwet  stroi  turnieje.  Zebr. 
Ow.  515.  clypeus ,  pawęża ,  tarcza,  szczyt.  HERGWETO- 
WY,  a,e,  od  hergwetu,  $eergcn)ettC' ,  2Baffcil> .  Cokolwiek 
rzeczy  wojennych  albo  herewetowvch.  Szczerb.  Sax.  125. 
et  107. 

HERHELE  ob.  Chercbcle. 

HERKULES,  a,  m.,  1)  bohatyr  Grecki,  -lyn  Jowisza  i  Alkme- 
ny,  po  śmierci  w  poczet  bogów  policzony.  Kras.  Zb.  \, 
564.  ber  ®ricd)ifii)C  .C»clb  ,C>crfllIc^.  Jeremiasz  Wiśniowie- 
cki,  Herkules  Polski.  Ossol.  Bob.  1,  458.  —  2j  Bolan. 
Herkules ,  Herkulea ,  ziele  ob.  Leczywrzód. 

HERMAGORAS,  imię  męzkie,   Carn.  Móhar. 

HERMAFRODYT,  a,  m.,  /i'a(7.  dvospolnik  ,  polucjovjek ,  po- 
luxena,  polumuxko ,  poluxensko,  f.  dvospólniza  ;  Dal. 
dvoyszpolnik  ;  Carn.  obojnak  ;  Eccl.  Mmn>£T>eiibi|h ,  adjec. 
My^jKeateHCKifl ;  ob.  Mieszaniec. 

HEROICZNY,  a,  e,  —  ie  adv.  bohatyrski ,  ,S)clbcii  = ,  Iicrpifd;, 
■Spcrocil  = .  Poema  epiczne  abo  heroiczne.  Teal.  24,  9.  HE- 
ROINA,  y,  i,  z  Greek.,  bobatyrka,  bic  .S)dbimi.  Twój 
wzrost  dawnych  heroin  wyrówna  ozdobie.  Hul.  Ow.  125. 
Czytały  bajki  panienki,  i  chcą  być  heroinami.  Kras.  Pod. 

2,  247.  Ona  to  była  heroiną  tego  nocneso  romansu. 
Teat.  30.  b,  45.  (główną  osobą).  HEROIZM ,' u  ,  m..  bo- 
hatyrstwo ,  umysł  bohatyrski ,  przewagi  boliatyrskie,  dziel- 
ność, wspaniałomyślność,  bcr  .C»croismiiji ,  ber  ftcibciifinii. 
Do  takiego  stanu  przyszły  rzeczy,  iż  co  miało  być  łatwą 
powinnością,  teraz  jest  prawie  heroizn)em.  Mun.  65,117. 
Miło  służyć  ojczyźnie,  miło  dla  niej  ginąć,  Ale  cierpieć 
bez  zysku,  i  nieszczęściem  słynąć,  Ale  czuć  się  nie- 
winnym ,  a  być  w  złój  maszkarze  ,  Ale  służyć  niewdzię- 
cznym i  znosić  potwarzc.  To  heroizm  prawdziwy,  hras. 
List.  2,  60.  Heroizm  poświecą  sie  dobru  publicznemu. 
.V.  Pam.  24,  527. 

HEROJ,     ja,  m.,  z   Ureck.  i^Q(oc ,  bohatyr,  ciii  .V>clb. 

HEROLD,  'ARALD,  a,  m.,  (Lat.  me d.  beraldus;  //a/,  araldo; 
Gall.  herault);  bcr  ^erolb ;  Boh.  hlasatel ,  zwćstowatel; 
Slov.  poseł  pokoge;  Carn.  erold ;  \'ind.  osnamuvauz, 
poflan,  fel;    Croat.    miraposzel;    Ross.  npoB03BicTHTeJS , 


npoBoaBtcTiniK-B ,  nponoBłi4HHK'B ,  repo.ib4'B,  fem.  npono- 
Bt4Hima,  ropo.ib4ia;  Rag.  glasnik,  uzyjeestnik;  Sorab.  1. 
bericź;  poseł,  który  przymierze  przynosi,  caduceafor. 
Mac::,  poseł  do  nieprzyjaciela  o  pokój.  Cn.  Th.  (cf.  roz- 
howorca.  Slas.  Num.).  Już  się  obadwa  rycerze  byli  zmor- 
dowali, W  tym  araldowie  dwaj  na  plac  wjechali,  Któ- 
rzy je  rozwieść  i  rozvyadzić  chcieli.  P.  Kthan.  Jer.  146. 
HEROLDSKI,  a,  ie,  od  herolda,  $crolbś  = ;  Slov.  heral- 
sky;  Sorab.  i.  bericżki.  Heroldska  rózga  abo  laska,  któ- 
ra pokój  abo  przymierze  znamionowano,  cadticeus.  Mącz. 
bĆr  ,VtcroIb'5ftat>.  HEROLDSTWO,  posada  heroldska,  herolda, 
bic  .ś^crolbie;  Croat.  miraposzelsztyo;  Dal.  pokliszarstvo. 

HERST,  HERSZT,  a,  m.,  (cf.  Germ.  S)m^ń)a,  ^m),  wódz, 
głowa  złych  ludzi  abo  sprawy  złej.  Cn.  Th.  pryncypal 
niecnot.  Gemm.  98.  bcr  Sfabcli^fii^rer;  Croat.  redovod; 
Vind.  ycrstnik,  napelauz ,  sazhetnik,  banditar,  fmoinia- 
yez ,  sprcda,  ludstya  podhustnik;  Carn.  spreda,  sazhę- 
Inek ;  Eccl.  iiap040B04itT0.ib.  Sam  herszt  odszczepień- 
ców,  Aryusz.  W.  Post.  W.  229.  Herstom  nie  wierzyć, 
gdyż  rozumieją ,  iż  mają  nad  insze  rej  wodzić.  Gost.  Gor. 
118.  —  g.  m  bonam  partem.  S.  Piotr  namiestnik  boga 
i  herszt  apostołów.  Op.  Jer.  74.;  oh.  ksiaże  apostołów. 
HERSTOWAĆ,  HERSZTOWAĆ.  ał,  uje,  intrans.  niedok., 
do  czego,  abo  w  czym;  rój  \yieść.  Cn.  Th.  bcii  9{nbeB> 
fii^rcr  abcjcfcii ,  bcr  Jliifii^rer  fcun ;  Eccl.  Hapo40B04CTByH) ; 
hersztowanie  Hapo40B04CTBOBaHie. 

HERWEG1E:T  ob.  Hergiewet.   HESPER  ob.  Wieczernicą. 

'HESTER,  stra  ,  m.,  rodzaj  koni  w  Litwie,  szczególniej  na 
Żmudzi.  Czack.  Pr.  1,  214.   ciiic  3Jacc  1*ferbe  tii  6ainpgitien. 

HET!  iuterj.  \z  rusk.  precz.  2],  hen!  ot!  fielje  tal  fd)aii!  Het 
idzie.  Tr.  —  §.  [z  niem.  I)ot.  2]  Pobudzając  konia  ,  iior= 
iiiartiM  bic  ^^fcrbe  aii5iitrcibcii;  ob.  Hetka. 

TIETKROGEN,  z  Greek.,  odmiennego  rodzaju;  Rag.  dro- 
goyarstni  ,   innoyarstni  =  'innorodny. 

HETKA,  i,  ź.,  szkapsko ,  cillC  ciciibc  9}fnfirc.  (cf.  Turc.  [at, 
aeth  =  koń.  2],  jedek,  cf  jechać).  Przekładają  jeździć  ko- 
rabiem i  starym  i  brzydkim,  sześcią  hetkami,  niżeli  ła- 
dna kareta,  a  para  końmi  dobrcmi.  Mon.  65,  420.  Li- 
twin jeden,  para  hetek,  choć  w  łatanej  szacie.  Uraził 
się,  żem  mu  rzekł,  Mości  Panie  bracie.  Pot.  Pocz.  24. 
Suknia  łatana,  boty  dziurawe,  koń  hetka.  Pot.  Jow.  67.; 
Ross.  *ypciiKi.  — •  §•  O  człowieku ,  wietrznik ,  ttn  luilt-- 
bt(3Cr ,  Icirfitcr  ?JiCli)d).  Lada  gdzie ,  lada  iż  tak  mówić  mo- 
żna hetka ,  chłystek ,  co  ledwie  w  gębie  obrócić  może 
to  słowo  król,  gada  na   króla.  Mon.   75,  578. 

HETMAN,  a,  m.,  [Boh.  heytman  ;  Slov.  hegimann ;  Hang. 
hadnagy;  Croat.  hadnagy;  Yind.  auplman,  hautmonn; 
Carn.  aytmant  centurio;  cf.  Niem.  ^aiiptmnnii ,  co  w  da- 
wnej Niemczyznie  przełożonego  najwyższego  nad  całym 
wojskiem  oznaczało;  cf.  /Jo.?*.  aiaManB  naczelnik  Kozacki ; 
herszt  rabusiów;  rCTMaiiB  najwyższy  naczelnik  Kozacki). 
Hetman  nazywał  się  najpierwej  każdy  główny  naczelnik 
wojska.  Czack.  Pr.  1,  250.,  (Yind.  yoiskoyniyodar,  yoi- 
skazh ,  yoishak,  kardelnik ;  Slav.  zapoyidnik;  Ross.  noj- 
K0B04eui,  BOCHatajbHHKi;  Eccl.  iireMOHŁ,  iiapo40BO!K4b) ; 
w  Polszczę  urząd  najwyższy  wojskowy.  Kras.  Zb.  1,  366. 
bcr  'JElbfiwr.    Chmielewski    wywodzi    z    Łac.  haec    manus 


HETMAŃCZUK  -  HETMAŃSTWO. 


HETMAŃSZCZYZNA  -  HYMNOPISEK.   181 


Chmiel,  i,  S7.  Hetman  Wielki  Koronny  i  Litewski,  ka- 
żdy wojska  swego  narodu  najwyższą  ma  komendę.  Papr. 
W.  2,  234..  ber\ton<  ®ro^fclM)cvr/imb  ber  @ro'j5felbĘ)crv 
iipn  gttt^niien.  Hetmani  polni  ,  Me  Uiitcrfelbbcrrett,  to  jest, 
hetman  polny  koronny,  ber  Srpii^Uiiterfelblierr,  i  hetman 
polny  Litewski,  ber  SittDnuifdjc  Uiitcrfelbljerr,  wzięli  swój 
początek,  od  wodza  wojsk  granicznych,  z  któremi  w  po- 
lu stojąc  granic  pilnowali ,  mianowicie  przeciw  Tatarom. 
Użyci  potym  do  komendy  wojsk  innych  w  niebytności 
hetmanów  wielkich.  Pupr.  \V.  2,  254.,  Chmiel,  i,  81. 
(cf.  graniczny,  podlietmani).  ■ — •  g.  Abimelech  i  wojewoda 
jego.  Budn.  Genes.  21,  22.,  {not.  »niektórzy  (n.  p.  Bihl. 
Gd.)  tłumaczą:  hetman;  ale  iż  to  cudzoziemskie  sfowo, 
woleliśmy  własne,  bo  wojewoda  właśnie  ten  jest,  który 
woje  abo  wojska  wodzi »).  Hetmani  familij.  1  Leop.  Ntim. 
7.  głowy  czyli  ojcowie  familij ,  bie  JamiliciiMupter.  — 
Prov.  Hetmanem  wojsko  stoi.  Cii.  Ad.  279.  Jaki  he- 
tman, taki  żołnierz.  Birk.  Exorb.  4.  (cf.  jaki  opat  taki 
mnich;  cf.  jaki  pan  taki  kram).  Lepsze  wojsko  jeleniów 
pode  lwem  hetmanem  ,  niz  wojsko  lwów  pod  jeleniem. 
Cn.  Ad.  451.  aiif  ben  gtlblierrii  fommt  allei^  aii.  — •  g.  He- 
tman wojska  wodnego  =  Amirał  ,  ber  Sbmiriil.  Cn.  Th. 
Kapitan  Basza  u  Turków  hetman  morski.  Star.  Dw.  5S. 
—  Hetman  w^  miastach,  kapitan  abo  ccklmistrz,  starszy 
nad  ceklarzami.  Cn.  Th.  ber  3liimort)auptmann,  ^pliccccnpt^ 
tailt.  Hetman  nocny,  jakoby  burmistrz ,  u  którego  o  ko- 
pę, albo  mało  co  więcej  lub  mniej ,  i  o  krzywdy  słowne, 
jako  o  łajanie,  zelżenie,  zwłaszcza  gdy  bywa  między 
osobami  podłemi ,  pozywają  się.  Petr.  Pol.  599.  (cf.  pod- 
wójt) ,  ber  ©niiibriditer.  TlETMAŃCZUK ,  a ,  m.,  kreatura 
hetmańska ,  stronnik  hetmański  ,  eiitc  (Sreatur  DOlli  gclb' 
Łcrreii.  Nie  myślcie,  że  sam  motłoch  bez  ducha  i  siły, 
Przeciw  wam  sic  uzbraja,  sa  tam  hetmańczuki,  duchy 
owe  zuchwałe,  feat.  45.  c,  06.  W,jh.  HETJ1.\MĆ ,  ił', 
i,  inlrans.  niednk.,  HETMANOWAĆ,  ał,  uje,  kont.,  naj- 
wyższą komendę  mieć,  jako  hetman  wojsko  sprawować, 
Wi  £M)crfoinmaiibo  bnDeii,  alś  gelbŁcrr  fomnumbireii ;  Eccl. 
rcTMaHK) ,  iirc.MOHCTByio.  Zambry,  klóry  hetmanił  część 
wojska  Eli ,  zbuntował  sic  przeciwko  niemu.  Zai.  Test. 
207.  Na  wojnie  tej  sam  Zwingliusz  hetmanił.  Zygr. 
Pap.  256.  (dowodził).  Fig.  Między  Perypatetykami  hetma- 
ni Arystoteles,  /'elr.  El.  276.  (na  czele  ich).  W  boju 
dowcip  hetmani.  Pilch.  Sali.  4.  przewodzi.  HETMANIEME, 
ia ,  M.,  subst.  verb.,  komenderowanie  najwyższe,  bnś  £}bcx-- 
fommnnbo,  baS  Sommaiibireii  cincr  Slrincc'  HETMANKA, 
i,  r'. ,  najwyższą  komendę  sprawująca,  bic  i^-elbtierriiiii, 
lioh.  hejimanka;  Slov.  hagtmanka.  'HETMANOWA,  y,  ż., 
żona  helmana,  bevt  Selblimii  ®ciiial)l!iin.  HETMAŃSKI, 
a,  ic,  od  helmana,  AClbliemi  =  ,  Boh.  iicytniansky ; 
Ross.  rerMaHci;iil ,  arałiaHCidii ,  arajiaHOB^,  no.iKOB04- 
UCB-B ,  BOCHaiia.iLimieciiiii.  U  nas  buława  znakiem  ,  by- 
ła władzy  hetmańskiej.  Jei.  Wyr.  Jemu  tylko  tryumfy 
a  hetmańskie  klawy  w  myśli  były.  Tward.  Misr.  44. 
Po  HETMAiNSKU,  jak  hetman ,  hetmańskiem  prawem , 
uli-  cin  Selbbcrr.  Po  hetmańsku  ubrany.  HETMAŃSTWO, 
a,  /!.,  urząd  hetmański,  dostojność  hetmańska,  bic  ^elb' 
!;crnin)urbc ;  cf.  buława.  Slot:  hagtmanstwo,  heytmanstwj, 


kapitanstwo;  Sorab.  1.  hawtmanstwo ;  Hung.  hadnagysdg; 
Ross.  rcTsiaHCTBO ,  aTa.MaHCTBO,  hctkobojctbo  ,  BOCHeiia.ib- 
CTBo;  Eccl.  nreJioiiCTBO,  Hapo^OBO^ciBO.  Zerbina  chciał 
mieć  na  hetmaństwie.  P.  Kchan.  Orl.  [,  205.  —  8.  He- 
tmanienie  ,  dowodzenie  wojskiem  ,  komenderowanie  ,  wo- 
dza ,  i>ai  Cberfommnitbp ,  bni?  iSpmmaiibtreii  ali  'Jcibbcir. 
Starodub  za  hetmaństwem  Tarnowskiego  pod  państwo 
Polskie  jest  wzięty.  Lalos.  hom.  A  5  b.  Za  hetmaństwa 
człowieka  wielkiego  i  zacnego,  Jana  Tarnowskiego.  Janusz. 
Oksi.  C.  4  6.  —  §.  Cnoty  i  przymioty  hetmanowi  po- 
trzebne,  duch  hetmański,  ^elD^emitiujeiib ,  bie  ciiicm  3clb= 
Iierrit  llPtfiijjeii  JlUJClibeu.  Wielkie  się  wydawało  w  Za- 
mojskim hetmaństwo.  Tr.  —  |.  Collect.  Hetman  z  hetmanowa, 
ber  i^-elbberr  mit  feiner  ©eiiiaDliiin.  HETMAŃSZCZYZNA,  y, 
z.  ,  dobra  hetmańskie ,  Selblicrriiijuttor.  —  g.  Tak  zwani 
Kozacy  Małorossyjscy.  Kras.  Zb.  1,  481.,  bie  Slcii!=3{euCt' 
fdicn  suifnfeii. 

HEWAR,  a,  m.,  narzędzie  do  ciągnienia  wina  z  kufv.  Cn. 
Th.  z  Niem.  ber  .fteber,  SBciii^eber.  oh.  Lewar;  Sorah.  2. 
hebar;  Slaii.  teglica,  nategacja. 

HENAMETEPi ,  Slov.  sestóradec  ,   sestoradek. 

HEZEM  ob.  Hyzem. 

H   I. 

HI  HI!  głos  śmiechu  {ob.  Chych ,  chychotać,  ha  ha),  &i  Ijt 
^i,  ba'o  Sadieil  aii?liibrurfeii,  Sorab.  1.  chi  chi  chi.  Jakże 
to  go  dziwi  hi  hi  hi.  -Teat.  54.   b,  25. 

HIACYNT  ob.  Hyneynt.  HIBERNA  oh.  Hyberna.  HlBKl  źle 
zamiast  Gibki.'  Dudi.  29.     HIDZIĆ  ob.  Hydzić. 

HIERARCHIA,  ii,  i.,  z  Greek.,  rząd  duchowieństwa  kościel- 
ny, bie  ,^)tcriU"d)ie.  Kras.  Zb.  1,  508.  Ross.  iepap\ia,  cbh- 
meHHOiiaMa.iie,  CBamcHHOHaMa-ibCTBO.  Boh.  Dyah.  515.  HIE- 
RARCHA, y,  »(.,  Ross.  iopap.\i,  CBnmoHHOHaMa.ibHHK^,  (cf. 
episkop).  Hierarcha  nietylko  jest  pierwszy  miedzy  pre- 
sbylerami,  ale  i  nad  presbytcrami.  Smotr.  E.r.  55.  HIE- 
RARCHALNY,  a,  e,  n.  p.  Wielkie  hierarchalne  ruszą 
sie  sztandary.  Przijb.  Mili.  165.  do  hierarchii,  rządu  ko- 
ścielnego należące,  a  tu,  ponieważ  mowa  o  aniołach, 
anielskie. 

HIERONYM  ob.  Jarosz.  —  HIEROZOLIMA  ob.  Jerozolima. 

HILARYA ,  yi,  z'.,  imię  białogłów skie,  z  Łac.  hilaritas.  n.  p. 
Rz(>źwą  cię  ochrzczono ,  kicdyć  imię  Ihlarya  dano.  Burl. 
B.  5.  Sotlrtria,  eiii  SSeiDcriinme.  HIL.ARENKA  ,  i,  ;.,  de~ 
min.,  Hilarenko,  zażywam  słowa  subtelnego  ,  Chcąc  prze- 
niknąć przez  ciałko  do  serca  samego.  Burl.  B.  5. 

HIMN,  HYMN,  u,  m,  'HYMNA,  y.  i.,  z  GrccŁ;  Ody  po- 
świecone czci  bozkiej  himnami  zowią.  Gol.  Wym.  415. 
ber  .SJlimilll'? ,  bic  ,V>l)miie.  Pieśń  wielbienia;  rytmom  ko- 
ścielnym nazwisko  to  naj właściwiej  służy.  Kras.  Zh.  i, 
585.,  Slov.  chwiłlospew ;  Ross.  iimhi,  niMHt;  Eccl.  c^^• 
KOC.^OKiiic ,  6oroxBa.ieHic.  'Hymna  wielkonocna  jutrzenna. 
Groch.  W.  74.  Hymn  mały  na  cześć  świętego  jakiego 
Ross.  KOH,iai."b.  Hymnami  uwielbiać  Eccl.  c..\.akocsobhth, 
c.iaBOC.iOB.iio.  IIY.MNISTA,  v,  '«■,  śpiewak  hymnu,  bet 
.s?\imiiciifaiujer.  Zim.  Siei.  196.  HYMNOPISEK*  ska,  m., 
piszący    hymny,   ber  .piMiiiiCiibicbter.     Wierzymy    to    z  apo- 


18^2 


HIPOKRAS-   HISZPANIA. 


HISZPAN-HO. 


siołami,  z  świętemi  oerkiewnemi  liymnopiskami.  Smotr. 
Apol.  55. 

HIPOKRAS ,  u  .  m.,  vmum  Hippocralicum ,  wino  przyprawne. 
]yM.;  mulsian ,  picie  niejakie  z  miodu  a  z  wina  uczy- 
niono, kiarel.  Mac:-.,  fiit  «,H'ii  Sciii  iilib  Wctft  5iifammciigc= 
iiii)cl)tC'J  ©ctrmif. 

HlPOKliYTA,  y,  m. ,  z  Greek,  obłudnik,  ■liccmiernik ,  cin 
.'pCltchlcr.  NazYwaf  świętego  nieza  hipokryta,  obłudnikiem. 
Sk.  Żijw.  2,  "455.  uiPÓKllYTKA  ob.  Obłudnica ,  *lice- 
niiernioa.  —  HIPOKPiYZYA,  yi ,  :'. ,  obłuda,  .S)cil(f)elc». 
Hipokryzya  jest,  gdy  nabożeństwo  nie  zmierza  ku  chwale 
bożej,  ale  żeby  piitrzacv,   nas  poważali.  AVas.  Pof/.  2,215. 

HIPSY.MOWAĆ  ob.  Ipsymować. 

HIS  ob.  Uyz. 

'HISKAĆ,  ał ,  a,  cz-.  niedok.,  n.  p.  Szedł  zgubionego  pier- 
ścienia 'hiskać.  Papr.  Gn.  1191.  szukać,    ob.  Iskać. 

HISTORY"A ,  yi ,  £.,  z  Greckoiac. ,  (albo  istorya ,  jak  pospo- 
licie wymawiają.  Cn.  Th.),  opis  dziejów.  Kras.  Zb.  1, 
569.  tic  ©cftllicbtc ,  {Boh.  hystorya ;  Sorab.  2.  historija : 
Sorab.  l.hisloriya;  Z)a/.  szkazanye;  Croat.  pripovezt:  Slav. 
dogadjaj ;  Hoss.  óuTHOnncanio.  Histoiyą  piszę  Eccl.  hcto- 
puMCCiByio.  Historya  na  to  jest,  iżby  rzeczy,  tylko  go- 
dne wiedzenia  podawała  k\i  wiadomości.  Kras.  List.  2, 
124.  —  §.  Historya,  scena,  przygoda,  awantura,  ,C)ifto= 
rie,  3luftritt,  ©pcctofel,  ivimbinitrf)C'5  ^nuj.  Xie  czyń  lyeh 
historyj  w  domu  cudzym.  Teai.  -45.  c,  85,  Jak  się  mój 
ociec  dowie  o  tej  historyi  ,  zginałem.  Teal.  29,  90.  Ona 
mi  odkryła  cała  historya.  Teat.'2Q,  118.  Abyś  znów  ja- 
kiej dzikiej  nie  zrobił  historyi,  jak  niedawno  z  żoną  mo- 
ja. Teat.  di),  108.  Idź  mi  z  oczu,  bo  się  tu  z  tobą 
wielka  historya  stanie,  ib.  28,  116.  Jutro  taż  sama  bę- 
dzie historya.  ib,  15,  55.  W  okrutnej  jestem  passyi,  i 
zapewne  strasznahym  tu  iiislorya  z  nim  zrobił,  ib.  24, 
145.  dart.  Zona  wielkie  historye  wyrabia,  płacze,  ry- 
czy, rozwodem  grozi.  ib.  22.  b,  79.  —  Historya  I  w  po- 
tocznej rozmowie  tyle  co:  rzecz  osobliwszal  Wolsk. 
niicrboril  —  §.  Historya  naturalna,  nauka  opisu  natury, 
Me  3iatuvijcf^icl)tc ,   Yind.  naturosnanstvu.     HISTORYCZ.NY, 

a,  e,  —  ie  adv.,  od  historyi,  l)iftorifcI,i,  Boh.  hystorycky; 
Sorab.  1.  historiyski;  Yind.  pergodinski,  sgodouni;  Eccl. 
HCTopiajbiihiH ,  HCTOpniecitiil ,  noBtcTBOBi)Te.ibiiUM ,  noBt- 
4aTejHŁifi,  cJOBoniicHuH.     Prawda    historyczna.     Teat.  22. 

b,  85.  HISTORYJKA,  i,  ;.,  demin.,  ciii  @cfd;td;t[})Cit.  Ty- 
siąc on  hisforyek  wypłatał.  Teat.  29,  90.  Jam  ciekawy 
tej  historyjki,  ib.  28,  125.  (tej  awanturki,  sceny).  Lek- 
komyślne żarcd<i ,  historyjki  nieużyteczne ,  większy  sza- 
cunek mają  ,  niż  gruntowne  do  cnotv  pobudki.  Mon.  66, 
598.  HISTORYK,  a,  m.,  dziejopis.'  A7ccj.  Zd.  74.  ber 
@ef4'itbtfrt)rci('er,  Ross.  óbiTiioniicaTCJiL ,  noBtcTBOBarejb; 
w  rodź.  źeńsit.  noBtcTBOBaTCJbuima.  —  §.  Znający  dzieje 
lub  historya,  bcr  ®cfd;i(I;tfciiitcr,  .Ciiftprifcr.  Historyk  kar- 
czemny, przy  kuflu  szykuje  wojska,  znosi.  Gemm.  68. 
konwisarz  polityczny,  kamiciiaieper- 

HISZPANIA,  li,  i,  Boh.  Śpanyeli;  Slav.  Shpanjska ;  Yind. 
bpanska  deshela ,  Spaniolska  dcshela ;  Croat.  Spanyol- 
szko  kralevsztvo,  Spanyurszki  orszag ;  Ihng.  Spanyol  or- 
szśg;  Bosn.    Scpagna;    Ross.  Hcnama,  rHiunaHW ;    Eccl. 


Ilcnania;  Hisp.  Espanna;  Gall.  Espagne;  SpantOll,  zna- 
czne królestwo  Europejskie,  styka  się  z  Portugalią ,  i  z  gó- 
rami Pyrenejskiemi.  Dykc.  Geogr.  5.  b,  10^  HISZPAN,  a, 
»!.,  rodowity  z  Hiszpanii.  Boh.  Spanyel,  Śpanhel;  Croat. 
Spanyolecz,  Spanyur;  Hung.  Spanyol;  Slav.  Sbpanjol; 
Bosn.  Scpagnuo,  Scpagnul;  Ross.  IIcnaHem;  bcr  ©pailicr. 
Hiszpani  są  górni  ,  i  górno  gadają  i  górno  o  sobie  ro- 
zumieją ,  i  górno,  choć  po  nizkim  padole  stąpają.  Dwór. 
C.  5.  Kogut  skakał  jak  Hiszpan  po  ławie.  Jabl.  Ez.  21 . 
Nic  bez  guza ,  Hiszpan  widzi  Francuza.  Tr.  HISZPANKA, 
i,  i.,  która  się  urodziła  w  Hiszpanii,  bie  Spaiiteriiii: , 
Boh.  Spanyclka  ;  Ross.  HcnaHKa.  —  §.  Tabaka  Hiszpań- 
ska ,  Spaiiificr  Zaitaf.  HISZPAŃSKI ,  a ,  ie ,  od  Hiszpa- 
nii, ©paiiifd,);  Boh.  et  Slou.  Śpanyelsky ;  Ytnd.  Shpaniol, 
Shpaniolski,  Shpanski ;  Slav.  Shpanjski ;  floss.  HcnaacKifl. 
Polacy  mieli  niegdyś  Hiszpanów  za  tak  dzielnych ,  jakby 
trudno  było  odebrać  im  krainy  raz  zdobytej.  Ztąd  ono 
przysłowie:  Franca  Hiszpańskiej  natury,  kogo  raz  opanu- 
je, nie  ustępuje.  Dwór.  6'.  1.  I  to:  hetman  ma  mieć 
nogi  Hiszpańskie,  aby  gdzie  je  raz  włożył,  nie  ustąpił. 
Dwór.  D.  5.  — Zamki  Hisz|jańskie  ,  Chnteaux  en  Espagne, 
napowietrzne,  urojone  projekta,  (adjlpjfcr  ill  bct  Sllft. 
Człowiek  nabudowawszy  zamków  Hiszpańskich,  zaledwie 
na  schyłku  dni  swoich  przyjdzie  do  possessyi  biednćj 
chaty,  gdzieby  mógł  spocząć.  Mon.  70,  181.  —  Hiszpań- 
ska mucha  ob.  Kantaryda.  —  ^.  Po  Hiszpańsku  adi<.,  Hi- 
szpańskim językiem.  Hiszpańskim  sposobem,  obyczajem 
i  t.  d. ,  (Spanif^.  Cervantes  pisał  Don  Kiszota  po  Hi- 
szpańsku ,  t.  j.  Hiszp.  językiem.  HISZPANSZCZYZNA ,  y, 
z ,  collect.,  wszystko  co  na  Hiszpana  wychodzi ,  gust , 
obyczaje,  mowa,  język  Hiszp.,  ba3  Spniiifdic;  Spraijc, 
@cfd)mn(f,  Sitteii  u.  f.  tiv  bcr  ©punicr. 

'HLAUUN ,  a .  m.,  n.  p.  Jeździł  na  białvm  hladonie.  Put. 
Arg.  648.  ? 

'HLEDZIĆ ,  ii,  i,  a.  niedok.,  Boh.  Iiledeti ;  Ross.  oa^tTb  , 
glądać ,  słowo  Ruskie,  u  poetów  używane.  ZJurf:.  52.  pa- 
trzeć,  widzieć,  fclicii.  Koziorożec  krzywym  okiem  bie- 
dził, Kiedy  sie  z  rzeka  mokry  Wodnik  biedził.  Petr.  Hor. 
%  G  a  b. 

HLUT  ob.  Glot. 

•HNEK,  -HNET,  HNETKl  {Gresc.  62),  'CHNET  adv. ,  wnet, 
natychmiast,  balb ,  %\ńi) ,  fogkid;,  Boh.  hned,  hnedle. 
E  testigio  wnet  abo  hnet.  Mącz.  Ctto  ,  prędko ,  skoro  , 
hnek.  ib.  Wydajcież  go  nam,  odciągniemy  hnet  od 
miasta.  Lcop.  2  Reg.  20,  21.  Zaczęli  serce  tracić,  alić 
zasie  hnet  uspokojenie  wielkie.  W.  Post.  W.  85.  Gdym 
podrósł,  hnet  mieczem  uczono  szermować ,  Każdej  sztuki 
Marsowej  musiałem  skosztować.  Modrz.  Baz.  441.  Z  ostrym 
sierpem  wyciąga  hnet  rękę  co  żywo.  Kołak.  Wiek.  B.  4. 
Baranki  po  odsadz-eniu  chnet  maja  być  ostrzyżone. 
Gresc.  561. 

H    O. 

HO!  tnlerj.  zastanawiania,  ^0 1  (i»  \>o\  mm  man  ItCiJ  ti\wi 
3liljłailb  nimmt,  (Groat.  ho  ho).  Ho  odrwiłeś  mię,  ty 
pogański  synu.    Jabt.  Et.  42.     Ho  ho  jeszczeć  to    o  du- 


HOBOISTA-HODY. 


H  O  D  Y  N  I  E  C  -  HOJNY. 


185 


szy  wiele  mówić.  Boh.  Kom.  1,  ii.  Ho  bylić  też  to  lu- 
dzie, co  te  prawa  ustawili.  Sekl.  1:26.  Ho  ho  wilk  rzecze, 
ja  się  jeść  wyrzekam  mięsa!  Jabi.  Ez.  100. 

HOBOIŚTA,  y,  m.,  grajaeyna  hoboju ,  ter  ioailthM^  HO- 
BOJ,  OBÓJ,  oju,  m.,' fr.,  OBOJA ,  i,  i  z  Franc.  haiit- 
bois,  W  Ś^authoii ,  muzyczne  narzędzie. 

HOCHMISTBŹ  ob.  Ochmistrz. 

HODOWAĆ,  al,  uje,  1)  verb.  new/r.  =  godować,  biesiado- 
wać, f^mailfeit.  Obchodzili  to  święto,  cale  dwie  nie- 
dziele pijąc  i  hodując.  Stryjk.  511.,  Ross.  et  Eccl.  rojo- 
Baib,  nper04.yio,  rojB  nepe*-nBaio  peranno.  —  2)  c:,. 
niedok.;  dok.  zhodować  F.  zhoduje,  cf.  godować  kogo 
[Boh.  hodowali),  częstować,  eiiteii  tractircn,  Iiciinrtbeii ,  auf' 
iicbmcil.  Bóg  ci  zapłać  Miłoszu !  żeś  nas  nahodowaf.  C-. 
Wprawdziem  ci  sie  dla  gości  takich  nie  gotował,  Jednak 
co  dom  miał,  dałem  wam  ochotną  ręką.  Tylko  mało  za 
wiele  chciejcie  przyjąć  z  dzięką.  Zimor.  Siei.  180.  Go- 
ści dobrze  hodować.  iMiii.  Byt.  2,  191. —  Karmić,  na^= 
ren,  untcrfcaltcn ,  (Rag  et  Bosn.  goilti;  Croat.  goiti ;  cf. 
goić).  Litwa  na  zgliskach  węże  karmili  i  hodowali,  jako 
bożki  domowe.  Slryjk.  537.  Litwa  kidzie  małe  ,  jako 
aniołki  ziemne  czczą  i  pokarmami  hodują ,  na  pewne 
czasy  w  święta  ich,  stół  w  gumnie  postawią  i  zastawia- 
ją, wzywając  ich  na  cześć.  ib.  146.  Ztąd:  'hoduję,  wy- 
chowuje. Dudz.  5t.  piastuję,  pielęgnuje,  pflegcn,  itiartcil, 
eriicŁcn,  ijroP  jicDcii.  Jam  ciebie  zhodowala  macierzyń- 
skiem  łonem.  Jako  matka,  co  kocha  sercem  niezmyślo- 
nem.  Zab.  13,  409.  Rodzice  błogosławieni  przez  dzieci, 
które  hodują.  Staś.  Num.  i,  6.  Cani.  godim,  godnim ; 
Vind.  oskerbeti,  strezhi,  obstrezhi;  EccJ.  KOKj,y;  hodo- 
wanie, pielęgnowanie  X04bóa,  \Oiiv\eiiHifi.  Chce  zawdzię- 
czyć  ich  dobroć,  że  mię  na  swe  ręce  Przyjawszy,  ho- 
dowali me  dni  niemowlęce.  Dmoch.  II.  2,  50.  Hodowa- 
łem cię  w  równi  z  inoun  synem.  Teal.  18,  14.,  (ob.  Spół- 
hodowny).  Jestem  i  ja  tego  narodu  cząstką,  tu  rodzo- 
ny, tu  mlekiem  karmiony,  tu  hodowany  zostałem.  Mon. 
63,  193.  Oto  dom,  gdzieś  sie  niemowlę  hodował.  Zab. 
8,  577.  Kossak.  Smulnogo  hodowałam  owoce  zameźcia. 
Teat.  4-3.  c,  24.  Starość  jej  hodować  i  wspierać  bę- 
dziesz twojej  pomocą  młodości.  7"f«/.  42,  /;,  10.  —  §■  Ho- 
dować bydło  =  karmić,  wykarmiać .  trzymać  wychowując, 
^ic^  ^altcii,  5Jicli  jicticil,  \Carn.  glajshtam).  Hodowanie 
-bydła,  Djc  3)ictii»c&t ;  Vind.  shivinorcja  ,  govedaria  ,  gove- 
darstvu ;  Boss.  cuotobojctbo  ;  Eccl.  cKOTonirraHie.  Hodu- 
jący liydło  /loss.  CHOTOBOjeu-B.  Similitey  Hodo\yanie  drzew, 
hc  33rtiim5ud;t.  .V.  Pnm.  12,  276.  —  §.  tr.  Święte  ołta- 
rze hodują,  coluiit.  Zebr.  Ow.  78.  (utrzymują).  Ołtarze 
wonnym  ogniem  hoduje,  placat.  ib.  592.  —  /ig.  Po  owej 
wielkiej  radości  i  swawoli,  która  długi  pokój  zhodował, 
gwałtowny  wszystkich  smutek  obleciał.  Rilch.  Sali.  36. 
wypielęgnował,  wypieścił,  wykarmił,  wychował,  urodził, 
ter  UctH'viinit() ,  fcii  ter  laiuic  ,Viet<e  cr^eiu^t  bnttc. 

"HODY  łiilsij.,  [/.  rusk.  hodijdość,  dowoli.  4| ,  ob.  Hej!  n. 
p.  Gdy  baje  uszu  napręż,  gdy  chce  być  chwalonym ,  Pó- 
ki, hody!  rak    w  górę  podniósłszy  nie  powie Zab.  i'2, 

101.  liych.  Pożartuje  bezpiecznie  i  w  żartach  znam  ho- 
dy.  ib.  8,  550.  liyck'. 


HODYNIEC  ob.  Odyniec. 

HOHA !  inlerj.  pobudzania  ,  .v^af)0 !  aufjiimiititeril.  Hoha  świat 
trąbi,  ogary  zaciekli  Szukają  drugiej  czary  ni  psi  wście- 
kli'. Brah.  'F.  A:  cf.  ha  ha.  " 

HOJ !  interj.  ochoty,  ^ud)  ^e!  h'y !  Naje  sie,  zagrzeje  sie  i 
rzecze:  hoj !  zagrzałem  się.  L'//rf;i.  t/es.  44,  16.  (ehej.  Bibl. 
Gd).  A  ten  głos ,  gdy  to ,  hoj  tryumfie  będzie ,  Hoj, 
hoj,  tryumfie  na  jeżykach  siędzie.  Petr.  Hor.  2,  A  b. 
Hoj  siostrzyczki  za  mną,  sam  za  mną,  krzyknęła.  Zebr.  Ow. 
77.  {io!)  ob.  Hej!  —  Hoj  poczekaj,  nigdy  ci  tego  nic 
daruję.  Teat.  53.  e,  51.  he,  poczekajno,  ei) !  HOJDA ! 
interj.,  ob.  Hejda ,  hcjza  ,  fitfd) !  Hojda  Iiojda,  do  kieli- 
szka, nie  do  kordą.  Mon.  73,  440.  Otiprawiwszy  to  okru- 
cieństwo ,  przyszli  do  niego  jeszcze  z  rękoma  świeżo  u- 
krwawionemi ,  wykrzykając,  i  on  głos  zwykły  hojda!  hoj- 
da !  po  powietrzu  roznosząc.  Gwagn.  355.  (cf.  hojżej. 
HOJNIE,  HOJNO,  nrfi'.  a(yy.' hojny,  Boh.  hogne;  Slav.  bla- 
godarno;  Rons.  ropOBO,  TopoBaro;  szczodrze,  obficie, 
rctci)lic^,  iikrfiiiffii].  Będzieszli  miał  wiele,  hojnie  dawaj; 
jeśli  mało  będziesz  miał,  też  mało  z  chucią  udzielaj.  1 
Leop.  Tob.  4,  8.  Używał  na  każdy  dzień  hojnie.  3  f.eop. 
Liic.  16,  20.  (okazale.  1  Lcop.).  Skąpo  wieczerzać,  hoj- 
nie na  objad  jeść.  Petr.  Wod.  54.  Kto  hojnie  sieje,  hoj- 
ne żniwo  miewa.  Prot.  Jai.  7.  Ci  co  przedtym  z  tobą 
hojno  przestawali ,  Nie  tobie ,  ale  twemu  szczęściu  sie 
kłaniali.  Pieśń.  163.  affatiin.  HOJNOLETNY,  a,'e,  n.  p". 
Pokoju  mój  drogi,  pokoju  szlaclielny,  Pięknej  zgody  sy- 
nu hojuoletny.  Bi/b.  (ieśl.  Bob.  (hojne  lala  zdarzający). 
H0JN0ROS.ŁkA,  HOJNAROSŁKA,  i,  ż.,  Bolan.  krzaczek, 
mający  wiele  rózg  z  korzenia  pochodzących,  harnuda, 
rulaallera  silfcstris,  §ermclraute ,  ciite  5!rt  "Serarautc.  Syr. 
550.  HOJNOŚĆ,  ści,  r'. ,  szczodrość,  tic  Jremjidii^fett, 
ber  3(lifnmtlb,  Boh.  et  Slou.  hognost;  Dni.  obilnoszl;  Bosn. 
hlagodarstuo ;  V7nf/.  darotliuost;  .Socaft.  1.  raddahwacżnolcź; 
Croat.  dareslivozt;  Bag.  blagodarnos,  obijlnos,  blagotvor- 
stvo;  Boss.  mcjpo.iioóic ,  iiiBOcib,  noaai.iHBOCTŁ .  no- 
4aTH0CTb,  TopOBarocTb  ,•  Eccl.  BejjiK04apcTB0 ,  BcaiiK04a- 
pie.  Gdzie  wiole  chleba,  hojności  trzeba;  gdzie  wielki 
dochód ,  wielki  rozchód  Cn.  Ad.  240.  Hojność  prawdzi- 
wa, nie  żałuje  tam,  gdzie  trzeba;  skoro  zacznie  na  rze- 
czy niepotrzebne  tracić,  przestaje  być  hojnością,  i  staje 
się  marnotrawstwem.  Boh.  Zam.  518.  Łacna  hojność  z 
cudzego.  Pupr.  Hyc.  {ob.  Cudzy).  —  '§  Dano  im  hojność 
pokarmów.  1  Leop.  4  Beg.  6,  25.  (obfitość,  mnóstwo, 
siła,  wielei.  HOJNY,  a,  e,  Boh.  et  Sloo.  hogny;  Sorab.  i. 
dahwacżne,  dahruwacżne,  raddahwaczne ;  Vind.  darotliu, 
darouiten,  radodajczh;  Bosn.  prost,  obiiau  ,  blag,  blago- 
darnik;  Bng.  blagodarni ;  Slau.  blagodaran  ;  Ross.  4apo- 
BHTUH,  ó.iarono4aT.jHBui1,  Be.iin.oaapoBinbiil,  ropoBaibiił, 
no4auHBbii1 ,  nojaTiiHil ,  iue4po.iH)uiiHuri ,  'iiibuh  ,  ueca- 
BHCTHbiii ;  Eccl.  4apoBaTO.ibnhiri ,  OKi,i|iHTe.ii.ii-i. ,  KorjTO- 
Aapi.Hi,  roii;;oii.\TC.ibiiT. ,  roóaiiCTbiu ;  szczodry,  frroflC^ia- 
Nie  każdy  jest  prawdziw  ie  hojnym ,  kto  rozdawa.  Gorn. 
Dw.  584"  Cnotliwy  książę  powinien  mieć  rękę  hojną. 
Koiak.  Cat.  C.  5.  Więcej  hojne  dokażą  ręee  ,  niż  oszczę- 
dne. Zah.  6,  584.  On  dziwnie  każdemu  układny,  hojny, 
wspaniały,  jako  pan  z  panów.  Boler.  A.  4.    Skępiec  jest 


184 


H  O  J  Z  E  -  HOŁDOWAĆ. 


H  O  Ł  D  O  W  N  I  C  Z  Y  -  H  O  L  L  E  N  D  E  R. 


jako  na  skale  jagody,  Ludziom  nic  po  nich ,  jeno  wro- 
nom gody,  A  liojny  zasię  jako  grocli  przy  drodze ,  Kto 
się  nie  leni,  ten  go  idąc  ijfodze.  licj.  Zw.  217.  Hojnym 
być  Bosn.  blagodariti ;  EecL  i|I6;^(ihth  .  oyiłiejpiiTii ,  5ora- 
TojapcTByio,  .iioOoMecTByioca.  —  g.  Obfity,  rcidjlic^,  ulier= 
pffiij.  Woda  ta  niedobra  w  napoju ,  dla  wapna  w  ni^j 
hojnego.  Petr.  Wod.  14.  —  lSlov.  hognotliwe  meno 
collectiium,  zbiorowe  imię). 

HOJŻE,  inteij.  ochoty,  Jud)!  lic!  Hojże  hojże  pokrzyku- 
jesz. Każda    duszkiem  wynicujesz.    Lib.  Sen.   16.  ob.  Hej. 

HOLA!  iiilerj.  zastanawiania,  zadziwienia,  31il»rilf  bCŹ  3lllf= 
^dtcnf',  Der  Scninmfcrmuj,  Dcj  51iiftaiibc^,  ben  maii  iiioka 
nimmt;  Yind.  lei  ga,  vidish  ga,  sherdei;  Sorab.  1.  hola. 
Hola  hola,  któż  cię  to  takich  morałów  nauczył!  Teał.  15. 
c,  15.  l)p|a !  faditc !  Hola  hola,  nie  dobry  to  taniec,  pro- 
szę o  Czerkaskiego.  Teat.  8,  li.  Hola  nie  rozpaczaj. 
Torz.  S:k.  76.  Hola  hola,  co  się  ma  dziać,  cicho,  stój- 
cie! Zab.  15,  183.,  Mon.  75,  64.  Hola  Mospanie,  nie 
odchodź.  Teat.  17,  b.  41.  —  §.  Radości,  ukontentowa- 
nia; hejza!  jiidilłe!  Hola  hola  radości,  Jo!  Brud.  Ost.  F. 
b.  —  §.  Wezwania  ,  wofania  --  he !  słyszysz !  ))t !  Hola  !  jest 
tamktórv?  Teat.  8.  b,  67.  Hola!  stołków!  (6.  52.  d,  77. 
Woła  na  lokaja:  hola!  ib.  47.  b.  D.  2. 

'HOŁACZEK,  czka,  m.,  gołotka,  cm  nlnjcrtpner,  nacttcr  Wcnfd). 
rs'ależli  jakichsi  hułaczków  kilku;  ale  zaś  puścili,  gdy  się 
nie  bv}o  nad  kim  pastwić.  Giuagn.  543. 

HOLAMJER  ob.  Hollender. 

HOŁD,  HOŁD,  u,  m.,  (Mem.  Me  ipiilbc,  §rlbe,  cf.  bulbt= 
gC!'.),  Boh.  hołd;  Sorab.  1.  hówdwano;  Yind.  sviestuvanje; 
(cf'.  Garn.  aldov  sacripchun).  Hołd,  homagium ,  akt  uro- 
czystego kontraktu  między  hofdownikiem ,  a  panem  naj- 
wyższym kraju  przez  hołd  użyczonego.  Kras.  Zb.  1,  375. 
bic  .V"''^''J"''l1-  —  §•  Lenna  poddanność,  bic  Scbnć-rflidit. 
Ręka  pracowitych  panować  będzie ,  zaś  zdradliwa  będzie 
hołdem.  Budn.  Prov.  12,  24.  (będzie  dań  dawała.  Bibl. 
Gd.),  będzie  hołdowniczą,  fic  nńrb  ŁulDujen  miilTcn ,  fid) 
untcnuerfcn  uiib  irilnit  gcbcit  iitiiffcii.  W'net  nasi  prawo- 
biercy  wymknęli  się  z  hołdu.  .V.  ['am.  22,  111.  (uległości). 
—  Fig.  Uleganie,  poddawanie  się,  czołobitność,  bie  Un= 
terrourfigfcit ,  ticfc  ScreliniiitJ ,  .^titlbiijuiig.  Hołdy  niewolni- 
cze zasługują  więcej  na  wzgardę,  jako  na  dobre  pzyjęcie. 
L'sl.  Konst.  2,  258.  Przyjmijźe  hołd  wdzięczności,  któ- 
ryć  niesieni  za  twoje  tak  wielkie  dobrodziejstwo ,  bic  Sub 
bigmii]  ber  Daiif&nrfcil.  (HOŁDA,  y,  i.,  kupa  ziemi,  kru- 
szec jeszcze  w  sobie  mająca,  przy  robocie  na  gromadę 
rzucona,  górn. ,  m  .'oaufcn  Grbc,  it>i'riii  iipd)  Grj  ift,  ben 
bie  ^l^alHłClt  ko  ber  Jlrbeit  ijcmadit  babcn.  Tr.).  HOŁDO- 
WAĆ, 'OŁDOWAĆ,  ał,  uje,  nijak,  niedok.,  hołd  skła- 
dać, danniczym  komu  być,  ciiicm  bulbiijcti ,  initernmrficj 
imb  tribiitair  fecn,  podlegać  mu,  poddanym  być  propr. 
*■'  fi9-  —  Boh.  holdowati;  Yind.  sviestuvati ;  (cf.  Croat. 
alduvati;  Hitng.  aldozom  sacrificare).  Król  obrany  ma 
hołdować  rzeszy.  Szczerb.  Sax.  188.  Hołdują  im,  dając 
dań  na  każdy  rok.  1  Leop.  1  Macch.  8,  5.  'Słaby  mo- 
cniejszemu hołduje.  Ezop.  115.  Ręka  mocarzów  panować 
będzie;  ale  która  osłabiała,  ta  hołdować  będzie.  1  Leop. 
Prov.  12,  24.     Lud  miasta  otworzy  ci  bramy,    i   będzieć 


liołdował  i  służył.  Bibl.  Gd.  Beuter.  20,  11.  Z  rausu, 
nie  z  chęci ,  bezprawiu  hołduje.  Bardz.  Luk.  57.  Mniej 
wieśniaków,  niż  panów,  medykowi  hołduje.  Oczk.  Przym. 
22.  W  duszy  mniejsze  najdują  się  władze.  Co  hołdują  jak 
głowie  rozumu  powadze.  Przyb.  'Milt.  144.  Nad  pienia- 
dzmi  hołdować  masz,  nie  im  hołdować.  Min.  Ryt.  4,  155. 
(panem  ich  być,  nie  sługa).  Sam  sobie  wolen,  inszym 
nie  hołduje.  Drzwi  i  pałaców  pańskich  nie  pilnuje.  Zaio. 
Gosp.  Najmniejsza  w  świecie  liczba  jest  tych,  którym 
fortuna  hołduje.  Gol.  Wym.  438.  —  §.  Hołdować  kogo 
cz.  ndk.,  zhołdować  dok.,  podbijać  sobie  propr.  et  fig.  fiĄ 
iiiitcrtiiiirfiii  iiiadicn,  fid)  linibar  maćftn.  Wsiędzie  na  wo- 
źniki  hołdować  świat.  Groch.  YY.  12.  Człowiek  rozumem 
hołduje  pod  moc  swoje  wszystkie  zwierzęta.  BiaL  Post. 
211.  Gospodarz  rola  swa  niepłodną,  pracą  i  naprawą 
zhołduje  i  uczyni  płodną.  Gorn.  Sen.  576.  Dobrego  człe- 
ka na  złe  zhołdować,  żadna  siła,  żaden  mus  nie  potrafi. 
Pilrh.  Sen.  list.  275.  (zniewolić).  HOŁDOWNICZY,  a,  e, 
jineikr,  iititeriin'ir)uj,  {Sorab.  1.  dahwkowne;  Cam.  mitne; 
Bosn.  podharacen ;  Croat.  stibreni).  Hołdownicze  państwa, 
które  oprócz  przysięgi  wierności ,  płaca  każdego  roku 
daninę,  i  obowiązane  są  pod  czas  wojny  służbę  odprawo- 
wać  wojenna.  Wyrw.  Geogr.  125.  Przysięga  hołdowni- 
cza, ber  Smlbitjmigśeib ,  ber  SebnSeib.  Prawo  hołdownicze, 
ba«  ?cl)iijre£6t.  HOŁDOWNICTWO,  a,  n.,  a)  hołd,  lenna 
poddanność ,  bie  3i'i'^l"irfeit.  b)  collect.  Hołdownicy,  bie 
?e[)n'5Ient^  bic  -Iniiallcn.  HOŁDOWMK,  a,  m.,  który  hoł- 
duje drugiemu,  leman.  Chełm.  Pr.  28.  ber  ScbiiSmami, 
ber  5>afiill,  Crout.  slibrenecz;  Eccl.  A}Hhiiiih"L.  Król  może 
sądzić  o  dziedzictwo  swego  mana  albo  hołdownika.  Szczerb. 
Sax.  227.  Wszyscy  znajdujący  się  w  tym  mieście,  będą 
tobie  "ołdowniki  (hołdowniki)  i  beda  ci  służyć.  Budn. 
Dcul.  20,  11.  (każdy  będzieć  hołdował"!  służył.  BM.  Gd.). 
HOŁDOWNY,  a,  e,  §.  passiie  hołdowniczy,  jiiisbar,  ilit= 
tcriuiirfiij.  Zygmunt  August  książeciu  Pruskiemu  poddaje 
w  hołdowne  używanie  ziemie  Pruskie ,  i  przez  podanie 
chorągwi  go  wwiezuje.  Gwagn.  595.  Ojczyzna  nasza  z 
łaski  bożej  od  początku  swego  nigdy  hołdowna  nie  była. 
Star.  Pub.  Bib.  Hołdowni.  Boter.  123.  hołdownicy, 
5>iifallen.  —  §.  adive  Sobie  hołdujący,  podbijający,  fi^ 
uiiteririirnij  unb  jiuślmr  moĄcnb,  fidi  imtenperfciib.  Kazimierz 
Wielki  na  Rusi  aż  pod  sam  Krzemieniec  miecz  hołdowny 
rozwodzi.  Krom.  546. 
HOLLANDYA ,  yi ,  ź. ,  a)  Rzeczpospolita  HoUenderska ,  z 
siedmiu  złączonych  krain  złożona.  Dykc.  Geogr.  i,  285. 
bie  Dicpublif  i)pnaiib ,  Bosn.  Olanda ;  Boss.  To.uauAiH.  b) 
Hollandya,  najznaczniejsza  z  tych  siedmiu  prowincyj.  ib. 
bic  ^łrpińii?  J)oIlanb.  HOLLENDER,  dra,  m.,  a)  rodem  z 
HoUandyi,  Boss.  ToumABai,  ber  i]>oIlanbcr;  tn  pltir.  Hol- 
lendrowie,  Hollendrzy,  Hollendry.  Dudz.  11.  'Holandry. 
Birk.  Zyg.  15.  Hollendrzy,  dobrzy  są  gospodarze,  pro- 
wadza wielki  handel,  a  ztąd  bardzo  bogaci.  Dykc.  Geogr. 
1,  283.  b)  Produkt  Hollenderski ,  n.  p.  czerwony  złoty 
hollenderski  =  hollender;  ser  hollenderski  =  hollender,  eiit 
^otlaiibif^eś  Crobuct,  cin  jęcB.  'SuUten,  ein  .'poU.  fidfe  =  ein 
|)oIlatiber.  Nad  tym  głowę  suszę,  jak  się  dorwać  holen- 
drów, tych  bestyjek.   reat.'43.  c,  19.    Wyb.  —  g.  U  nas 


HOLLENDERKA  -  HOf.  OWIEŃKA.  -                        II  O  Ł  O  W  N  I  A  -  II  O  K  O  R.                 185 

osadników  z  HoUandyi  sprowadzonych,  chowem  bydła  naj-  IIOŁOWNFA  herb  ;  htera  T  w  czerwonym  pohi ;  w  hełmie 
więcej  bawiącycli  się,  Holiandrami,  Hollendrami,  Olandrami,  trzy  pióra  strusie.  Kurop.  5,  21.  ciii  Sappcil. 
Olędrami,  OIcndrami  zowią,  o6.  V'o/.  Lc//.  5,  588-.  £iic  .'poHdii^  HOLOWNIK,  a,  m.  ,  miara  dziesieciogarcowa  smoły.  A. 
bcr"(iiid)t  .C»  lUt  1  li  II  b  c  r),  (iir)>viiii!iltd))  ,ś!)olldiibifd;e  Siiloiiiftcii  iii  Jabł.  5,  23.  Bndlk.  eiii  3c(m  ©anic^  ??iap  J^ecr. 
^Uilcii,  bic  fid)  lun-juijlirfMllit  fcfi'  Simbińctijufllt  befdjdftiijcii.  Te  HOLSZTYN ,  u,  m. ,  księstwo  Holsztyńskie  ,  kraj  Niemie- 
griinta  daleko  lepiej  uprawne,  które  posiadają  chłopi  wolni,  cki  należący  do  króla  Duńskiego.  Wyrw.  Geogr.  205. 
jakich  my  nazywamy  Holendrami,  i  którzy  pewną  tylko  'Holszaty.  Stryjk.  Gon.  A'.,  tai  ,'OCi'50ijtI)um  .śjolfteiii.  HOL- 
pfacą  summę  pieniędzy  na  rok.  Mon.  75,  772.  Włoki  SZTYŃŚKI ,  a,  ie ,  ^olftciiiifd).  Holsztyński  obywatel  = 
puste,  któro  najmują  'Ilolandrowie  na  pasze.  Yol.  Ley.  HOLSZTYŃCZYK,  a,  ?». ,  ber  Wi'lfteiiicr.  A'.  Pam.  li,  186. 
3,  50.  —  §.  Wisła  corocznie  brzegi  przeryw.njąc ,  to  w  'HOŁUDEK ,  bka,  m.,  HO<ŁUBKA,  i,  i.,  po  Rusku  -  golą- 
Holendry,  to  w  Żuławy  bieg  swój  odwraca.  Vol.  Leg.  3,  bek  (Boh.  holaubek),  pieszczenie:  serduszko,  rybko,  JnilD= 
391.  t.  j.  w  osoby  holienderskie,  ^ulldnbifdjc  SoliMiicn.  (cf.  djCii,  ,s)cr5d)cn,  Sc^d|;d)eit,  (cf.  hołowienka).  Ód  wielkich 
Olendry  kępa).  Bydło  na  Hollendrach  u  prostych  chło-  mię  przygód  w  nieszczęśliwej  cliwili  Kameny,  wdzięczne 
pów  daleko  lepsze.  Teat.  19,  20.  Stada  na  Holendrach  hołubki ,  broniły.  Petr.  Hor.  2.  E  2  not.  „słowo  wRusi 
piękne,  ib.  HOLLENDERKA,  i,  i,  z  Hollandyi  rodzona,  wymyślone,  jakoby  do  pochlebstwa  i  zalotów:  mój  hołu- 
bić .'pplidllbcrilin.  —  §.  Osadniczka  Hollenderska  w  Pol-  bońku,  mój  koraliczku".  —  Alboli  czasem  kochana  ho- 
szcze,  citic  .^lolldnbifdic  Soloiiiftiiiii.  —  g.  Tabaczka  llollen-  łubka  Śmierć  nagle  prędką,  poda  tobie  z  kubka.  Bralk. 
derska ,  *Ot>ndllbi)'d^cr  Sd|lUipftnt'af.  Której  za/.yłeś  tabaki  ?  A'  5  b.  pani  duszka.  —  §.  Szkutnicy  potrzebują  drzewa 
bo  Hollenderkę  mam  w  kieszeni.  Teał.  9,  18.'  HOLLEN-  na  hołubki  do  kręcenia.  Kluk.  /ios7."2,  169.?  -^  g.  Ho- 
DERNIA,  i,  ź.  ,  btc  $olldnbcrc\j,  osada  Hollenderska,  fol-  łubek,  gołąbek,  gatunek  bedlki,  Boh.  holaubek.  Syr. 
•wark  przez  Hollendra  osiadły,  gdzie  się  najwięcej  doiwem  1594.  einc  51l"t  ©dfmdmmc.  HOŁUBEC ,  bca,  m. ,  taniec 
i  nabiałem  bawią,  bic  Sul)niclfcvcii.  HOLLENDERSKI,  a.  Ruski,  {Ross.  ro.iyóc'uoi;i ,  ro.iyóeu^L  taniec  pospólstwa, 
ie ,  od  Hollandyi  abo  Hollandrów,  .C)plldiibifd) ,  Stav.  Hol-  przy  którym  śpiewają  pieśń,  adzic  się  często  rojiyóeifB 
landski ;  Hoss.  Fo-MaiucKlil.  Holienderskie  bogi  cuda  powtarza),  ciit  3tcuCifd)CV  Saiij.  ps'ic  jest  taniec  tylko  figura 
czynią  na  świecie.  Teat.  56.  c,  109.  (dukaty).  Pensyo-  w  tańcu,  mianowicie  wykręcanie  się  dwóch  par  tańczą- 
narz  Hollenderski  jest  to  właściwie  minister  Uzpllej.  Pam.  cych.  3]  Po  graniu  lutnistki  w  tany  Pohasał  i  hołubca 
37.  Sławne  są  Holienderskie  sery,  masło,  płótna,  su-  zaciął  jak  nalany.  Zab.  8,  330.  Ja  na  lutni  hołubca  prze- 
kna  i  dukaty.  Dykc.  Geogr.  1,  282.  Chować  będę  200  bieram  powoli,  A  słowik  toz  powtórzył  na  wierzchu  to- 
krów  dojnych  sposobem  Hollenderskim.  Xiadi.  25.  poli.  Zimor.  Siei.  127.  (Ross.  ro.iyóem  błękit). 

HOŁOBLE ,  i,    plur. ,    dyszle  podwójne  poboczne,    w  które  HOŁYSZ,  a,  «(. ,  gołysz ,  człowiek  goły  jak  Turecki  święty, 

konia     do    pojedynczego    wózka    wprzegają ,    bic    boppcltc  odartus ,  gołota,  cin  micttcr ,   atnjcripiicr  SDiCnfd),   Yind.  be- 

©eic^fcl,    ®aticl,    ®ak!bci(^fcl ,    S\liitibcid)icl ,    iii    bcrcit  ?)Iittc  razhna  zota,  zunga,  prepezhka;  Eccl.  CMtcHHKi.    Ów  Pe- 

baś  cinfraniiige  f\a\>  ciiigefpar.ut  luirb ;    Ross.  or-ioója ,    o-  gaz ,  co  się  dosiąść  niekiedy  pozwala  ,    Laurowego  hoły- 

raoócibKa.     Hołoble  u  konia  jednokonnego  bywają  brzo-  sza  wiezie  do  śpitala.  Kras.   W.  26.    Nieznośna  gdy  ho- 

zowe.    Kluk.    Ruśl.    2,  139.     Drzewo    co    się    zejdzie    na  łysz  spanoszeje.  Min.  Ryl.  4,  217.     Co?   ten  hołysz  ma 

żerdź,  na  koły  i  na  hołoble.  Stal.  Lit.  315.    Nil  Egiptski  być    moim    bratem?    Treb.  S.  M.  138.     Dla    hołysza    nie 

płynie  miedzy  groble  Ujęty  [irawie,    jak  miedzy    hołoble.  jest  dyshonor,   że  go  łajdakiem  /.owia.   Teat.   2.   b,  97. 

Klon.    Fi.'  a.  'i.  —  Prov.    Gdy    konia    nie    może,    bije  HÓMAGIU.M  ob.  Hołd,  hołdowanie.     HOMILETA,  wykładacz 

po  hołoblach.  Rys.  Ad.  49.    (Momus,  cum   Yenerem  car-  textu  pisma  ś. ,    Ross.    et   Eccl.  6ec'b40BH)iK'B.     HOMILIA, 

pere  non  posset,  sandalium  ejus  carps)t).  Pot.  Arg.  729.,  ii,  ż.,  Rag.  yanghjelniza,  razgovor  visce  vanghjeglja;  Eccl. 

Pot.  Syl.  392.    (cf.  Ger.   vulg.  er  fdilagt    auf  ben  ©nd  iinb  KectA«. 

meijiit  ben  Cfel).  'HOiŃCA,  y,  m.,  HONIEC,  ńca,  m.,!  [powiatowszczyzna  :.am. 

H0Ł01{(JK  ,    herb;  na  tarczy  półłososia   przeciętego  w  polu  gońca  =  szermierz.  2]  Poczkajże  jedno  mało,  a  doczekaj  koń- 

czerwonyin;  toż  w  hełmie.  Kurop.  5,  20.  cin  5Bariłen.  ca,  Ujrzysz,  żeć  się  wybodzie  z  tego  stroju  (żony)  hońca. /?(y'. 

HOŁOT.V  oh.  Gołota,  Hołysz.  Wiz.  28  b.  Stryj  jego  bvł  ćwiczony  w  Rzeczypospolitej,  A 

HOLOWAĆ  es.  7idk. ,    flisowski  termin ,  holować   abo  iść  w  wuj  zasie  nieboszczyk  hońca  znamienity,  ib.  97  b.    Gdyż  to 

holu,  znaczy,  gdy  flisy  idąc  [lo  na  brzegach  lądu  w  szel-  jest  ostateczny  wszech  kłopotów  koniec,    Kiedy    się  sam 

kach  statek  linka  do  góry  ciągną.   Magier.  Msrr.,  Gall.  haler,  za  siodło  wybodzie  tym   honiec.  ib.  94  b.  (cf.  goniec). 

«r  Germ.   l;pt)Icn   3lbl().,   tai   JIi;iS)d;iff  gcgcn  ben  ©trojm  HONOR,  u,  m.,  z  Łan.,  cześć,  uczciwe,  uczciwość,  Slov. 

jie^fCn,  ftrccfen;  Ross.   ócyoBaiL.     Jeden   chłop    tylko    przy  óesf ;     Slav.    poshtenje ;    Croat.    postenye ,    glasz;    Hung. 

sterniku  na  warudze  zostający,  woła  na  trylujących  flisów:  tisztelet,  tisztesseg,  bie  Gbre.     Honor  zewnętrzny  oznacza 

holuj,  albo  me   holuj,  t.  j    ciągnij   albo  nie  ciągnij.   Haiir,  godności,  tytuły,  znaki  powierzchowni^;  honor  wewnętrzny 

Ek.   174.                                              .  gruntuje  się  na  prawdziwych  zasługach,  na  cnocie  i  mą- 

'HOŁOWIEŃKA,  i,  i.,  z  Ruska   [demin.  secund.  nom.  hołowa;  drości.  Mon.   76,  561.    Honor  zawiera  w  sobie  chwalebne 

>  główeezka.  2];  gołąbek,  rybka,  serce,  pieszcząc  się,  $erj=  uczynki,  bardziej  z  cnoty  dobrowolnej,   niżeli  z  obowią- 

ifiW,  JduDdien,  (2d)n|d)en.    One  jedwabne  .słówka,  mój  bra-  zku  pochodzące.  Mon.  60,  705.,  lY.  Pam.  11,  219.    Nie 

ciszcńku,  moja  hołowieńko.  A7o(t.  Wur.  dcdyk.,  ob.  Hołubek.  chciej    czernić    mego    honoru.    Teat.    29,    68.    {ob.   dobre 

SinuniK  Lindego  wyd.  ?.  Tom  II.  ^Ą. 


186 


H  O  N  O  R  A  R  Y  U  M  -  H  O  R  D  A. 


HORDOWID  -  łlORODNICZOWSTWO. 


imię).     Gdzie  honor ,    (om    po/.ytck.    Slas.  Num.  2,  227. 
{nihil  utile ,    nisi    hoiiestuvi).     Cliyba    tez  nie  zna  poczci- 
wości, honoru  i  wstydu.   Teat.  29,  123.    Taki  największy 
powinien  mieć  honor  u  wszystkich.  i'am.  84,  701.  (kon- 
syderacyą,  estynie,   szacunek,  poważanie).    Dla  jakowcgoś 
niby  honoru  życie  stracić.   Teal.  IS.  c,  4.  Wielki  miehśmy 
z  nim  interes  honoru.  Boh.  Kom.  4,  200.  ciiie  Clircnfndic. 
Punkt  honoru  =  point  dlionnerir  Gall. ,    mniemane  uczciwe, 
n.  p.  Zakradają  sobie  punkt  honoru  w  tym,  aby  coś  nad 
ludzi  pokazać  się.  Lub.  Roz.  240.     Zawsze  ludzi  omamia 
płochy  punkt  honoru.    Kras.   Baj.  57.   —  Słowo  honoru, 
tai?    Clirciinnirt.     Zaręczam    słowem  honoru ,    iż    com  po- 
wie<lział  dowiodę.    Ua:,.  Nar.  i,   151.    Parol  honoru.   Teal. 
19.    b,    57.     Na  honor  =  jakem  poczciwy,    nilf  CfllT ,    ki) 
mcilICV    COrc.     Przyrzekam    na    mój  honor,    wiernym    być 
narodowi.    Gaz.  Nar.   1,    214.   —  Mam  honor,    poczytuje 
sobie  za  honor,    za  zaszczyt,    icf)  link  bic  C()VC,    idite  c^ 
«iiv  fiiv  ciiie  (?^rc.     Wam  honor  powiedzieć ,    że  . .  .   Teat. 
9,   14.    Jakie  mam  honor  zwać?    Ę^.  Jestem  Szczcrzecki. 
Boh.  Kom.  1,  29.   —  Od  honorów"  dama.  Mon.  09,  589. 
damę    dlionneiir.     Anna    de    Boulen    była    panna    honoru 
królowej.    Nieme.   Król.  2,  1C8.  —  Honory  wojenne,    tk 
firiCijficŁrcii.     Wszędzie  pgsłowi  honory  wojskowe  czynio- 
no.   N.  Pam.  21,  258.     Anglikom  dozwolono  wojennych 
honorów,    i  zasłano    ich    do  Madras.    Pam.   83,  425.  — 
Wino  honoru,  bcv  Cbrciliucill,  podarunek,  który  mastistrat 
wolnych  miast  przejeżdżającym  wielkim    panom  zwykł  u- 
czynić ,    n.  p.  Przysłało  miasto    Gdańsk  przejeżdżającemu 
posłowi    naszemu    wino    honoru    w    dwunastu    dzbanach. 
Gaz.  Nar.  2,  225.  —  §.  Honory,  godności,  dostojeństwa, 
(^ircnamtn.    Pamiętaj,  że  ociec  mój  nie  miał  tych  honorów, 
których  ja  dzielnością  swoja  nabyłem.  Boh.  Kom.  4,  555. 
Honory  odmieniają  obyczaje.  P,udz.  Z.  P.  49.  Honory  zwy- 
kły   częstokroć    w  ludziach    odmieniać  humory.    Zab.   14, 
42.    Honory  są  często  nieznośnym  ciężarem  barkom  tych, 
którzy  je  dźwigają.  Zab.  5,  51.  —  §.  Honor,  miano  char- 
tów;   eiii  3famc  in  SSinbfpielc.  —  §.  W  niektórych  grach 
w  karty  honory,  sekwensy.    Mon.    7G,   728.    bic  .•iJ»oiiiiciir» 
im  Starteiif).nclc.     HONORARYUM,  zapłata,  n.  p.  literatowi, 
tai   .fioiłprarilim.     llonoraryum    czyli    nadgroda  patronowi. 
7'eo(.'2o.  c,  5.    HONOROWAĆ,  ał,  uje,  cz.  niedok.,  czcić, 
uczcić,  l)oel)rcn.     Takich  trzeba  honorować.    Co  swi''j    nie 
chcą    krwi  żałować.    Kochoic.    276.     HONOROWY,    a,  e, 
od  honoru,  6^veil  =,    Vind.  zhasten,  poshten  ;    Hoss.  no- 
'iTeiiHhiri.  Długi  honorowe.   Teat.  22,  35,  (przegrane).  Ka- 
ra honorowych  futer  dla  źle  naganionyeh  sędziów.   Czack. 
Pr.  1,  130. 
HOP!  ob.  Hup! 

HORDA,  ORDA,  y,  ;. ,  po  Tatarsku  i  po  Turecku,  Arab., 
ordu  ■■  obóz,  ze  zaś  Tatarów  część  największa  żyła  pod 
namiotem  i  byli  koczującym  narodem ,  obozem  nazywali 
zgromadzenie  i  siedliska  swoje.  A.  Czart.  Mscr.  ciilC  ta' 
tarifd)C  §in-bc,  (cf.  Germ.  .<ocerbc;  Pol.  trzoda),  Croat.  she- 
reg;  Ross.  op4a.  Horda  Tatarska,  zgromadzenie  wielko- 
ści ludu  na  jedno  miejsce;  do  jednego  pułku,  jakoby 
do  jakiego  miasta  abo  prowincyi.  Są  rozmaite  te  hordy, 
a  każda  ma  swe  nazwisko  osobliwe,    między    któremi  są 


Nahajskie ,  Zawolskie ,  Astrachańskie ,  Przekopskie  etc. 
Gwagn.  598.  Witołd  gniazdo  jedno  Tatarskie,  abo  po- 
kolenie, co  oni  ordą  zowią,  odegnał.  Krom.  428.  —  §. 
Horda  =  Tatarowie ,  bie  Jatom.  Póki  Polacy  miecze,  pa- 
łasze i  kordy  Nosili,  póły  były  nie  straszne  im  hordy. 
Pot.  Pocz.  417.  —  g.  Zgromadzenie  ludzi,  kupa,  orszak, 
zgraja,  tłok,  tłum,  rzesza,  ciii  .Ctniifcii  Scutc,  ciiic  Sdiaar 
9)iCnfctiClI.  {Carn.  kardele,  bubla).  Choć  wielkiemi  ordami 
na  początek  kazania  Janowego  gromadzili  się  ludzie,  prze- 
cie potym  mała  pamięć  była  na  naukę  jego.  Biał.  Post. 
40.  Tobie  i  hordzie  twojej  to  się  nie  podoba.  Sowit.  66. 
Horda  nań  uderzywszy,  zabija  go.  Sekl.  19.  —  Horda,  y, 
m..  Fig.  Talarzyn ,  barbarzynice,  junak,  ciii  Cifctifrcffcr. 
Nie  do  konia,  panie  horda." /li/s.  Ad.  44.  HOHDOWID, 
a,  /».,  HORDOWINA,  y,  ź.,  rodzaj  drzewka  bardzo  gięt- 
kiego ,  którego  kora  rudawa  niby  otrębami  mącznemi 
posypana.  Z  tego  drzewa  najwięcej  robią  cybuchy  do 
pale"nia  tutuniu.  Ład.  H.  N.  49.  ,'f/r.s.  Gr.]  125.  Yibur- 
niim  Luntana  Linn.  bci'  Siclilluiiim ,  bcr  SWcIjUiccrlnimn ,  ber 
SiluKuuillI.  Ztad  bordowe  cybuchy,  hordowidowe,  lifctfeil' 
roDrc  ihmi  bicfclii  ,V>ol5C.  HOHDYŃIEC,  ORDYNIEC,  ńca, 
m. ,  jeden  z  hordy,  Tatarzyn,  cill  iOtni'.  Usiadł  sułtan 
pod  baldakinem,  porwanym  z  kościoła  świętokradzką  ręką 
jego  hordyńców.  Birk.  Kant.  A  4.  Umie  się  horilyniec 
na  koniu  ułożyć.  Tward.  WŁ  201.  On  pierw  nie  zejdzie, 
aż  we  mściwej  zbroi  Słusznym  hordyńce  mordem  zaspo- 
koi. Zab.  15,  587.  Ordyniec  raz  ucieka,  a  znowu  przy- 
pada. Bnrdz.  Luk.  7.  HORDYNKA,  ORDYNKA,  i,  I, 
szabla  Tatarska,  citi  iatnrif(I)cr  Srtlicl.  Turczyn  z  krzywą 
ordynką.  Min.  Ryt.  2,  299.  Miarkując  po  krzywej  ordyn- 
ce przy  boku  uwiązanej,  rozumiałem  że  pół  obręczy  wisi 
mu  u  pasa.  Teat.  22.  b.  99.  HORDY?sSKl ,  ORDYŃSKI, 
a,  ie.  Tatarski,  Jatarifd).  Straszne  ojczyźnie  ordyńskie 
kajdany.  Straszne  żelazne  pęta.  Kochmv.  29.  Nie  po  wy- 
golonej ordyńskiej  czuprynie  ma  być  poznawan  prawdzi- 
wy szlachcie ;  ale  po  cnocie.  Star.  Ref.  52. 
HOR  LA  LA  ob.  Ha  la  la.  •RORELICA.  Sak. 
ob.  Gorzałka.  •RORĘŻ ,  Twór.  Wiek.  62,  1. 
3. ,  ob.  Oręż. 
HORKAt:,   HÓRKAWO  oh.  Chrachać. 

HORNO,  a,  ;i. ,  Naczynia  gliniane  pospolite  wypalają  się  w 
[liceach  garncarskich  homo  zwanych.  Kluk.  Kop.  I, 
ciit  ijcmciiicr  iopfcrofcii. 
HORNOSTAJ ,  HOriNOSTAJKOWY  ob.  Gronoslaj. 
'IIOROD,  u,  m.,  Słowiańskie,  [właściwie  ruskie  2.] 
szemu  gród.  Nar.  Ust.  2,  587.  bic  53itvn,  Ross. 
miasto;  bic  Stflbt  (ob.  Gród).  Mówi  Ruś:  szto  horod, 
to  norow,  zwyczaj  tam  taki ,  i  tu  taki  być  może.  Pim. 
Kam.  20.  (każily  kraj,  ma  swój  zwyczaj).  Lada  co,  ni 
k  "scłu  ni  k  horodu  pleciesz,  ib.  220.  (ni  w  pięć,  ni  w 
dziewięć).  HORODNIA,  i,  i.,  gród  prawny,  sąd  grodzki, 
bai  53iiniijcrifl)t.  Góra  ta  na  Polesiu,  gdzie  horadnie  swoje 
szlachla\.iiewali.  Yol.  Leg.  5,  595.  'HORODNICA,  y,  i, 
n.  p.  Zamek  Grodzieński  ze  wszclkicnii  zabudowaniami 
horodnica  zwanemi.  5.  Grodź.  85.  plac  grodowy,  2?iirgpln^. 
§.  Jurydyka  grodzka,  33iiV(WCvid)tśtiarfett.  HORÓDNICTWÓ, 
3,  «.,  Ross.  ropoAiiiiMecTBO,  IIORODNK^.ZOWSTNYO,  Czach. 


Sob.  A  2  b. 
Leop.  Hier. 


514. 


po  na- 
ropo^i 


o  R  o  D  K  1  C  z  Y  -  11  O  S  i'  O  D  A  H. 


H  O  S  P  O  D  A  R  V  M  -  HRABINA. 


187 


/'/■.  1,  21i.  urząd  miejski  w  prowincyacli  W.  X.  L.,  któ- 
ren-o  obowiązkiem  pilnownć  zamków  sloJecznycli  lub  wo- 
jewództw. Kras.  Zb.  i,  575.  iii  Jittliaiicii,  ciiic  Jiiu-ijiunijtc^, 
StftlP^baiiptinannictaft;  (wyszogrodztwo).  Horodnictwo  Pofo- 
ckie.  Yo!.  Leg.  5,  9GG.  HORODiMCZY,  ego,  m.,  od  straży 
fi;rodów  czyli  zamków  warownych  imię  ma.  Skrz-et.  Fr. 
'pol.  i,  -210.,  Stat.  Lit.  88.  cf.  starosta  grodowy,  Hoss. 
ropoaHiiiiefi.  Zamek  ten  będzie  w  zawiadywaniu  liorotlni- 
czego  Wileńskiego.  Yol.  Leq.  Z,  \  99.  ciii  £tI)iof Imiiptiiiaiiii, 
Siirgiipigt  tn  SittiiililCll.  Wyszogrodzki  albo  Horodniczy, 
gdzie  takie  urzędy  są,  będą  mieć  sobie  od  starostów 
więźnie  porurzone;  a  gdzie  Wyszogrodzkich  abo  Horo- 
dniczych  niemasz,  lam  podstaros'ci.  Siat.  Lit.  151.  (HO- 
RODÓW'Y',  a,  e,  [z  rusk  ■■  grodowy  2]  może  ordowy,  od 
ordy,  n.  p.  Wszystkiemu  wojsku  naszemu  Zaporozkienui, 
tak  Niżowemu,  jak  i  Horodowemu.  Yol.  Ley.  5,  53.) 
HORODZISZCZE,  a,  n. ,  plac,  grodu  na  którym  zamek 
albo  gród  stoi  lub  staJ,  ber  33:iri]plaC,  ber  SdilpŚpliit  Za- 
mek Giedotry  zawisna  starożytność  dawnych  czasów  zni- 
szczyła, iż  dziś  ledwo  horodziszcze  znać.  Stryjk.  506.  Er- 
dziwil  kilka  zamków  na  starych  horodziszczach  znowu 
wyniósf  i  zabudował,  ib.   227. 

KOROWAĆ  ob.  Harować.     HORTOWAG  ob.  Hurtować. 

HORYL,  HORYLIŁ\  ob.  Orvl ,  Orvlka. 

•HORYLIGA,  y,  i,  HORYŁKA,  i',  s. ,  gorzałka,  ber  Sraiiitt= 
mciii.  Zimor.  Siei.  257.  Lubihoryłka.  Pot.  Jotv.  72.  ber 
Sratintmeiiifdiifcr. 

'HORWACKA  ziemia  =  Kroacya.  tJzach.  Tr.  B  4.  Mrimtieii, 
Yind.  Hroyashku  ,  Hrovashka  deshela. 

HORYZONT,  u,  m.,  z  Greckoiac,  ber  .^^misinit,  widokres, 
poziom,  {Yind.  horisant ,  dogledna  okroglina ,  dokrajarj. 
Horyzont  widzialny  jest  tą  częścią  świata,  która  na  około 
siebie  widzieć  możemy.  Kras.  Zb.  1,  576.  Horyzont  ra- 
cyonalny,  który  sie  tylko  myślą  ludzką  określa ,  cyrkuł 
dzielący  sferę  na  dwie  hemisfery.  ib.  Horyzont  Warsza- 
wski.'j/on.  76,  119.  HORYZONT.^LNY  o6.  "Poziomy,  pła- 
skoprosty. 

HOSANNA!  Hebrajskie,  to  jest:  zawitaj  Panie,  albo  Panic 
zbaw'  nas,  wspomóż  nas,  daj  szczęście.  Diat.  Post.  15., 
Sekl.  Math.  21.;  Croat.  zyelichi  nasz. 

'HOSPODAR,  a,  wi.,  [oerk.  rocnoA>Aph  =  pan,  2|  Hospodar  znaczy 
w  Słowiańskim  gospodarza;  tytuł  ten  był  dawany  panującym 
w  Litwie,  dack.  Pr.  1,  179.  Seigneur,  Sire.  Sapieha  w  de- 
dyk.  królo\yi  statutu  Litewskiego  pisze:  ,,Były  te  czasy.  Naj- 
jaśniejszy Miłościwy  Hospodaru  Królu".  Tamże  król  tak 
się  tytułuje  :  „My  Hospodar,  znając  być  powinnością  s\vo- 
ją ,  żebyśmy  państwom  naszym  yyolność  ich  trzymali" ;  a 
na  drugim  miejscu:  „Majestat  nasz  Hospodarski" ;  tamże 
na  k.  2:  ,,Sam  Hospodar  pan  nasz  żadnej  zwierzchności 
nad  nami  zażywać  nie  może,  jeno  tylko,  wiele  mu  pra- 
wo dopuszcza".  (Iłospodi.  Pim.  Kam.  106.,  ob.  Pan),  (cf. 
gospodarz,  Boh.  hospodar;  Yind.  hospodarj  ;  Ross.  ro- 
cno4apb,  tytuł  książąt  Wołoskich  i  Mułtańskich.  Kras. 
Zb.  1,  379."  ber  .&ii|pobar  ber  aSattadiey  unb  aJJiMbaii.  110- 
SPODARSTWO,  a,  h.,  Ross.  rocnojiipcTBO.  W  Turczecb 
są  dwa  hospodarstwa ,  Wołoskie  i  Mułtańskie ,  nad  któ- 
remi  panujący  zowią  się  Hospodarami   albo  Wojewodami. 


Wyrw.  Geogr.  122.  Jitel  ber  jtcriPGtbumer  DJiPlbaii  imb 
SBalladieo ,  i)oi>obnrfd)aft.  'HOSPODARYNl,  i,  ź. ,  pani ,  bie 
Jrau,  Giebietcrimi ,  u.  p.  Królowa  jako  hospodaryni  ma 
wiedzieć,  co  sie  w  domu  jej  dzieje.  Dirk.  Zyg.  48.  '110- 
SPODSKI  ob.  Pański. 

HOSTY'A,  yi ,  r'. ,  opłatek  poświecony,  bic  ijciueilite  ^'blate, 
bie  ,C)Ol'tic ,  (Slov.  hostiga ,  opłatek ;  Hung.  ostya ;  Yind. 
hostia,  oblat;  Pag.  syedba,  prices).  W  religii  clirześci- 
ańskiej  słowo  hostya  uwielbione  jest  znaczeniem  ofiary 
bezkrwawnćj  ciała  i  krvyi  zbawiciela.  Kras.  Zb.  1,  580. 
Podali  mu  patynę  i  hoslyą  abo  opłatek  ,  który  ciałem  bo- 
żym zowią.  Baz:  Hst.  24.  Na  żerto\yniku  pop  wyrzeza- 
wszy z  pośrzodku  proskury  hostyą  albo  ahnec ,  kładzie 
na  patynie.  Sak.  Persp.  16.,  Piin.  Kam.  74. 

HOWAD"oi.  Owad. 

IKDWEJL!  HOWEJU !  poczęli  wzdychać  żydzi,  nasz  pan 
Ajzyk,  jako  tam  cierpi.  Dwór.  K.  6«  mei !  Ga  iiicib  !  JU' 
bifc^c  8amentOtioii ,  żydowskie  szlochanie ,  stękanie ,  na- 
rzekanie. 

HOZDOWNIA  ob.  Ozdownia. 

HOŻY',  CHOŻY,  a,  e,  —  o  adv.,  \yzrostu  dobrego,  czer- 
stwy, krzepki,  żywy,  non  cliitcili  Surf)[c ,  frifd) ,  lliuiiter , 
Icbliaft.  Często  niezgrabny  płód ,  choć  matka  hoża. 
Kras.  Monach.  61.  Takiego  chciała  kawalera,  Którogoby 
bohatyrska  cera  hożym  czyniła.  Jabf.  Ez.  6.  Panna 
hoża,  kształtna,  piękna  i  młoda.  Teat.  7.  c,  15.  Ghoży 
ruchawy  pachołek.  Upal.  Sat.  56.  Udatna  figura,  wzrost 
choży,  talia  piękna.  Teat.  22.  b,  57.  Hożo!  Jabi.  Tel. 
241.  Osiel  zwierzę  niebożę.  Jabt.  Ez.  144.  {Boh.  hoch, 
hosek  młodzieniec). 

H  R. 

HRABIA  ,  i ,  m. ,  HRABIA  ,  iego ,  m. ,  dawniej  grabią  ,  grof , 
graf,  z  Niem.  ber  ©raf,  Boh.  hrabe;  Slov.  hrabe,  graf, 
gróf;  Hung.  gróf;  Sorab.  1.  hroba;  Sorab.  2.  grobba ; 
Slav.  grolT;  Garn.  gróf,  knish ,  starostaik;  Croat.  grof, 
grof,  knez ;  Dal.  knez;  Yind.  grof,  knos;  Dosn.  knez; 
Rag.  knez;  Ross.  rpałi.  Według  starej  Saskiej  Niemczy- 
zny to  sło\yo  grołf  albo  grabią  znamionuje  sędziego. 
Stc-erb.  Sax.  69"  ih.  152.  Hrabia,  grabią,  od  słowa  gród, 
grad,  jakoby  rządca  zamku,  comes  castellanus.  Hrad  paweż  u 
dawnych  Gzechóvy  znaczyło  obrońcę.  Dobner.  Hagec.  5,176. 
[Błąd.  Dobner  mówi:  Grai/ Slavis  castrum  ;  paiwe:- defenso- 
rem connotabat.  1]  U  nas  majętny  szlachcic,  choć  urzędu 
dwornego  nie  miał,  hrabią  się  pisał,  obyczajem  Niemie- 
ckim, gdy  miał  znaczne  dobra.  Nar.  Hst.  7,  75.  U  nas 
w  aktach  hrabiowie  nasi  Rzymskiego  państwa ,  tytułu  te- 
go zażywać  nie  mogli.  Kras.  Zb.  1,  580.  Z  'grophami 
powinowactwo.  Ao.si."  Lor.  69  i.  HRABIĄTKO,  a,łi.,  zdrh., 
dziecię  hrabstwa,  młody  bardzo  hrabia.  Teat.  55.  h,  27. 
@rafd;en,  Cam  grofizh.  HRABI.\NKA,  i ,  i ,  córka  hra- 
biego, bc^  ®rafeii  iodjtcr.  HRABINA,  y,  i.,  bie  ©rdfinn, 
Boh.  hrabenka,  hrabinka  ;  Slov.  grofka ;  Sorab.  2.  grobbina  ; 
Cam.  grafina,  knishya;  Vin(/.  kneshiza,  kneshinja ;  Croot. 
grofficza ,  knegina ;  Dal.  knegina ;  Slav.  groffica,  grolTca; 
Rag.  kneghigna  ;  Dosn.  kneghigna ,  knezoua;  Ross.  rpa- 
*UHa.     Do  hrabiny    należący,    'hrabinny  Ross.  rpa*HUHiiB. 

24' 


i  88 


H  R  A  B  S  K  I  -  HU. 


HUBA  -  HUCZĘ  C. 


HRABSKl,  a,  ie,  od  Hrabiego,  grdfiid).  Buh.  hrobecy; 
Carn.  knishke ;  \v\d.  kneshen;  Ross.  rpa^CKiil ,  rpa*OBi,. 
HRABSTWO,  'GRABSTWO,  a,  n.,  Boh.  lirabstwj ;  Slov. 
grofstwo;  Carn.  knisbya,  starostya  ;  \ind.  knesbnia,  kne- 
śhtvu;  Croal.  yarniegya ,  groffia,  knezia ;  Bom.  knescUo; 
Boss.  rpa-tCTBO.  ^V  prawie  dawnym  Niemieckim  grabstwo, 
jurysdykcya  grabiego  czyb  sędziego.  Szcz-erb.  Śax.  152. 
tak  daleko,  jak  się  jednego  sędziego  władza  ściąga,  ib. 
69.  (cf.  gograbstwo,  niargrabstwo ,  burgrabstwoj.  C<o- 
dność  brabska,  ter  grfifiidic  ilimuj.  W  Polszczę  są  niektóre 
familie  brabstwem  państwa  Rzymskiego  ozdobione.  Kras. 
Zb.  1,  580.  §.  Dobra  biabskie,  bic  ©rntfcliaft.  Hrabstwa 
Niemieckie  samemu  tylko  są  cesarzowi  i  stanom  Rzeszy 
podlegfe.  Wyrw.  Geogr.  121.  —  Fig.  Pszczoły  równo  i 
spoinie  po  brabstwie  plondrują  zielonym.  Zab.  15,  230. 
t.  j.  po  krainie.  §.  Hrabstwo  =  hrabia  z  hrabiną ,  ©rnf 
iiiib  ©rdfiiiii.  Miedzy  cudzoziemcami  przybyłem!  do  Rzymu, 
znajdują  sie  hrabstwo  Zamojscv  z  synami.  Gaz.  Nar.  1,19. 

HRAMOTA  ob.  Ramota.     HRAPÓTA  'ob.  Cbrapota. 

■HR.\ZISTY,  e,  e,  liruski,  grząski,  grzeski,  fiim^fiij.  Jest 
to  brzeżysta  rzeka  i  piaszczysta,  Nad  nią  zaś  ziemia  cbro- 
stem  porosła  brazista.  Slryjk.  729.  {Boh.  brąz  grobla; ; 
[Ross.  rpasb  >  bagno.  2]. 

HRECZANY,  HRECŹYSNY  ob.  Gryczany.  HRECZKA  ob.  Gryka. 
HRECZKOSIEJ,  eja,  m.,  który  grykę  sieje,  poet.  zamiast 
rolnik,  ber  Siidiircifeenfńcr ,  poet.  ber  gdcmaiiii,  ber  ?anb= 
mami.  (cf.  bryc).  U  mnie  breczkosiej,  mieszczan  u  ciebie 
szczęśliwy.  Żab.  8,  529.  Bieda !  kiedy  to  człowiek  na 
kawałku  roli,  musi  bvć  breczkosiejem.  Zab.  H,  189. 
HRECZUSZKI,  RECZUŚZKl,  plur..  Kras.  Sat.  77.  placki 
breczane ,  SuAinett^enfiidiCii.  ob.  Grvczak,  gryczanik. 

HRONOSTAJ  oi.  Gronostaj. 

HRUBY  ob.  GRUBY.  Dudi.  29.     HRUSKl  ob.  Grząski. 

HRYC,  a,  m.,  [z  rusk.  Hryć  dem.  nom.  Hryboryj  =  Grzegorz, 
5],  n.  p.  Prostym  wylągłszy  się  Frycem,  —  I  u  następnych 
wieków  mam  być  prostym  Hrycem?  A  nie  raczej  im;e 
me  i  zabawki  kmiecie,  Przyjemnemi  pieśniami  rozgłosić 
po  świecie?  Zimor.  Siei.  150.  Jeśli  zabił  niedźwiedzia, 
choć  się  rodził  hrycem ,  Leda  vyziawszy  przezwisko ,  zo- 
stanie szlachcicem,   /'ot.  Pocz.  186.  cf.  breczkosiej. 

'HRYDNI.\,  i,  2.,  [porówn.  skand,  hird  =  zagroda,  izba,  2]. 
Ruś  Biała  zaraz  z  pola  znosi  wszelakie  zboże  do  izb  czar- 
nych, które  oni  hrydniami  zowią,  i  tam  je  suszą.  Gwagn. 
555.  Inflanlczyki  i  Litwa,  pierwej  w  lirydni  ,  to  jest  w 
izbie  czarnej  gorąco  napalonej ,  zboże  wysuszą  w  dymie, 
a  potym  w  gumnie  na  bojów isku  młócą.  ib.  414.  eilic 
Siaudiftube  'jiiin  irctiiieii  bc»  @etreibc>i  Na  Rusi  białej  te 
lirydnie  też  jawiami  zowia.  ib.  355. 

H   U. 

HU!  biterj.  krzyku,  wołania,  S^ul  i)e !  Ross.  Ay  !  Kloryn- 
dzie!  hu!  hu!  Ach  nie  ożywa  się,  Ani  go  mój  głos  do- 
sięga płaczliwy,  Ja  ciebie ,  a  ty  mnie  podobno  szukasz. 
Tward.  Dnf.  21.  Zamknijcie  oczy,  i  nie  patrzcie,  aż  za- 
zawołam  hu!  Teat.  11,  89.  ob.  Huczeć.  —  §.  Ochoty, 
jiidllic !  ^eo !    Chłopskie  hu  hu  w  karczmie  zabrzmiało.   Tr. 


e,  od 

n.  p. 


ob.  Hej.  §.  Wzdrygania  od  zimna ,  (cf.  chuchać).  Hu  hu 
zimno  !  liu !  ^ii !  Co  tft  falt.  Hu  hu  hu,  przemokłem ,  ani 
suchej  nitki  nie  mam  na  sobie.  Teat.  8,  6.  Hużeno  bra- 
cie ,  rozgrzej  się.  Teat.  36.  c,  7.  (huże  no).  —  §.  Hu, 
huzia!  szczwania  psów,  bic  .'oiinbe  jii  bcCcii ,  f)ii'.\  Doje- 
żdżacz,  ruszając  ku  temu  miejscu,  gdzie  psi  n)aja  pójść, 
ma  zaraz  głosem  do  nich  mówić:  nuże  do  łasa,  albo 
hu  do  łasa,  hu  lala.  Ostror.  Myśl.  51.  Boh.  hus,  hus, 
§.  Hu!  sowi  głos.  Oi.  Th.  iiliii  Im  In>,  baj  ;neiilcii  ber  Pule. 
ob.  Puhacz. 

HUBA,  y,  i.,  z  Niem.  bie  ,'oubc,  Silfc;  łan,  (cf  włoka,  Yind. 
huba).  Rachują  na  hubę  24  morgów.  l'am.  84,  551.  cf. 
Vind.  hubar  =  kmieć. 

HUBKA,  GUBKA  ,  'HUPKA  i,  i,  (cf.  gąbka,  Boh.  hauba; 
Slov.  huha ;  Hiing.  gomba;  Slav.  gubba,  trud;  Cruat.  gu- 
ba,  (2.  lepra);  Dal.  guba,  guber  tegmen;  Carn.  gliya;  Ross. 
ryóa  na  aepest,  ipyiŁ,  H;arpa.  Hubki  na  drzewach  ro- 
snące ,  osobliwie  wierzbowe  i  osowe ,  służą  przy  krze- 
saniu ognia.  Kluk.  Rośl.  2,  182.  Hubka  grzyb  ahieus 
igniarius  Linn.  ber  Jtlicrfdjmailim ,  w  ługu  wymoczona 
i  wybiła  ogień  bardzo  łatwo  chwyta.  Jiindz.  562.  Hub- 
ka cyrulikowi  potrzebna  do  zatrzymania  krwi  uchodzą- 
cej. Czerw.  Narz.  7.  Hubki,  gębki  abo  żagwie  na  dę- 
bach, sosnach,  bukach,  brzozach  rosną:  najlepsze  je- 
dnak są  modrzewiowe.  Urzed.  14.  HURGZASTY,  a,  e, 
z  hubką,  opatrzony  w  hubkę,  mit  i^eiierfdjipamm.  *Hup- 
czaste  ruśnice.  Pas'zk.  Bell.  B  4.  HUBKOWY,  a  , 
hubki,  Aeiieridmmmm  = .  Boh.  hubny :  Slov.  hubaty, 
przedawca;  Eccl.  ryóonpoaaBOitT)  sponyiator. 

HUCIANY,  a,  e,  od  huty  n.  p.  żelaznej,  szklanncj,  ,9)Hfteii'. 
Piece  hueiane  wapienne.  Kruml.  24. 

HUCZEĆ,  ał,  eli,  y,  intrans.  ndk.,  HUKAĆ,  ał,  a,  czesi. 
I1UKN.\C,  jcdntl.,  gruby  krzykliwy  głos  wydawać,  cf  hu, 
ciiien  grobcii  idirenenben  ion  »on  iii)  gcbeii.  Boh.  hućeti, 
hućjm  ,  bućjwam  ,  hlućeti ,  hlucjm  ,  hhiijwam  ,  hulakam, 
hluka ,  krjk  delam ,  weyskati;  Slov.  hluejm ;  Sorab.  2. 
hufkasch,  jufkasch;  Sorab.  1.  yufkam,  yufkano ;  Bosn. 
biikati ,  biikkuciniti ;  Vind.  ukati,  yijkati,  vuzhem ,  juzka- 
ti ;  Carn.  hukam,  baildjeil,  imilatur  soniim  cum  spirutione 
junctum,  ukam  jubilo  jaiidijcn;  Croat.  hukati,  czuyikati, 
liLiskati  cucubare;  Rug.  hukali  suspirarc ,  gemere,  bubula- 
re,  hucjati  sibila7e;  Ross.  rvKii\Tb,  ryiiaib,  rHKHjib, 
ayKHyib  ,  ay  Kaib ,  saayKaTb  ;  Eccl.  ry  qy,  roficTByio ,  cf. 
i^raec.  ici/jh;  tny./itiir ;  Germ.  jaildljeil ,  jlld;  |e!  cf  ku- 
czyć.  g.  1.  o  ludziach:  krzyczeć,  laiit  fdłrcoeii,  mit  ftnrfet 
Stimme.  Każdy  z  nich  huknie ,  allalah  wołając.  Baszk. 
Dz.  75.  Lud  tak  huknął,  że  nie  dał  mu  cale  domówić. 
Jabł.  Tel.  75.  \YoIajac  i  liucząc  za  nim,  utłukli  go.  Zygr. 
Pap.  155.  —  Z  radości  tryumfując,  jnud'5eil.  Ale  mój  przy- 
jacielu, nie  hucz  tak,  nie  hucz.  To  pierwsza  gra,  zo- 
baczym  dalej ,  kto  skorzysta.  Zabł.  Firc.  55.  Huczcie 
sprawiedliwi  w  Jehowie ,  szczerym  przystoi  pochwała. 
Budii.  Ps.  33,  1.  (weselcie  sie.  Bibl.  Gd.).  Huczący  Carn. 
ukavz  :  V/;a/.  juzkar ,  juzkayez;  Boss.  roiiHHKi,  roucTsu- 
le.ib.  Huczeć  spoinie  z  radości,  okrzyk  czynić  Ross. 
c.iiiKOBcrBOBaTb.  —  Z  pijaństwa  ochoczo  krzyczeć,  jucbjen, 
i!id)bei>cii ,   tn  tnmfnem  Tlntbe.    Wolno  u  nas  pić,  huczeć, 


HUCZEK  -  HUCZNO. 


HUCZNY  -  HUK. 


189 


strzelać ,  wadzić  się.  Pelr.  Ek.  92.  Pijany  chodził'  hiika- 
iąc  i  tańcując  po  ulicach.  Haur.  Sk.  311.  —  g.  Huczeć 
na  kogo  =  wrzeszczeć  nań ,  fukać  ,  gromić  go ,  grzmotać, 
aiif  eincn  lo^iucttcrii ,  Io^'bonncni.  Już  na  nich  zewsząd  naród 
nasz  jako  na  wilki  huka.  Smolr.  El.  \i.  —  §.  2.  O  nie- 
których zwierzętach,  osohliwie  ptakach,  ^Clllcn,  SHMI  (i> 
iiiflen  ll,ncrcn,  'kfoiiberS  SSoflchi,  j.  3?.  ©iilcii,  Ul;ii.  Osie! 
I  mul'  huczeli.  Bnnial.  J  t  b.  (ryknęh).  Puliacze  w  nocy 
hukają,  aho  trukają.  Haur.  Sk.  278.  Grzywacze  huczeli. 
Banial.  B  \  b.  (cf.  liukacz).  Sowy  huczały,  ib.  J  ó  b. 
Sowa  często  na  dachu  siedząc,  hukała  żałośnie.  A  hcitan. 
Wirg.  i03.  Sowa  gdzie  z  wysoka  hukała  w  nocy  na  na- 
sze domy.  Tward.  Daf.  40.  Croat.  chuk  chuvika.  —  g.  5. 
O  nieżyjących  rzeczach ,  grzmieć ,  brzmieć ,  ypll  IcMpfcil 
Jiiiigcn;  Iłcukii,  h-mifcu,  fniifeii.  Huczą  działa.  Dud-^.  20. 
Huczy  ogień  w  hucie.,  Cn.  Th.  Wiatr,  grzmot,  piorun, 
morze  huczy,  n.  p.  Żeglarz,  gdy  morze  huczy,  Styrem 
robić  się  nauczy.  Teat.  4-6.  c,  24.  (szkoła  niebezpieczeń- 
stwa). —  Chem.  Powietrze  huczące,  Srinllhift,  złożone  z  je- 
dnej części  gazu  kwasorodnego ,  i  dwóch  części  wodo- 
rodnego.  Sniad.  Chem.  102.  —  g.  4.  Huczeć,  huknąć  vcrb. 
netitr.,  rozlegać  się,  odbijać  głosem  huczącym.  \"md.  gla- 
fiti,  shumeti,  crtiillCll,  crfduitlcil.  Krzyczy,  a  ogromny  głos 
jego  po  całym  obozie  huczy.  Slas.  Num.  1,  143,  retentit 
Gall.  Na  to-  słowo  huknęło  wszędzie  rozjadłości  echo. 
ib.  115.  ii  se  fait  entendere.  —  §.  Huczeć  czym,  szumno 
pysznić  się  czym ,  luomit  laut  pral)Ieii.  Biskup  ten  nigdy 
nie  uczy,  lecz  tylko  gwardyą  strojnego  żołnierza  huczy. 
Zijgr.  Ep.  89.  (występuje  huczno ,  huczno).  —  §.  Hukać 
się  iaimk.  nicdok.,  zhukać  się,  rozhukać  się  (/o/t ,  bestwić 
się,  luili)  lucrtcii,  fdicu  lucrben,  iimińlDcni.  Twój  pan  pa- 
nią rozkomosił,  i  to  niewiniątko  za  nią  się  zhuka.  Teat. 
10,  19.  —  §.0  wieprzach,  świniach,  hukać,  (kiernozie 
się),  kiernozować ,  ślinić  się,  krzckać,  suhare.  Macz.  \\i) 
Belailfen,  uoii  bcii  Scf;Ułcmcii.  Nie  dopuszczać  tego,  aby  się 
świnie  przed  pięcia  kwartałami  hukały.  Wuhzt.  Byd.  131. 
1.  HUCZEK,  czka,  m.,  demin.  nom.  huk;  szum,  szmer, 
®erauf(^.  Najmniejszy  huczek  wielką  trwogę  w  obozie  spra- 
wował, hiuk.  Turk.  245.  —  §.  Hadosny  albo  swywolny 
krzyk,  ^ilUlitiClt ,  Jlibchl.  Lud  to  ujrzawszy,  ledwo  żyw 
z  pociechy,  lladosne  stroi  huczki,  gziki ,  śmiechy.  Zab. 
12,  77.  Ci  nic  tak,  jako  chciano  huczki  stroją,  Bo  się 
możniejszych  lakcyj  słusznie  boją.  Chroic.  Fars.  6.  Cze- 
mużby  nie  miała  cnota  bardziej ,  aniż  pochlebne  liuczki 
zalecać  dobrej  rady?  Lub.  Roz-.  455.  Strzeż  się  zatym 
lak  lubych  mu  przerwać  momentów.  Żeby  ci  za  te  hu- 
czki nie  kazał  na  reszcie  Wyhczvć,  już  to  najmnniej  ba- 
sów dwieście.  Żabi.  Amf.  84.  Nocne  huczki.  Mun.  76, 
726.  Na  kiermaszu  'pilma  i'ad  w  huczku  pijał.  Piin.  Kam. 
552.  Ucichną  te  niedługo  huczki  i  szumy.  Pójdą  na  wiatr 
pysznych  dumy.  Kochów.  297.  2.  HUCZEK,  czka,  m.,  czło- 
wiek krzykliwy,  ciii  S[f)rci)(inl!S.  Sad  Grodzki  w  reku  eko- 
noma ahJ  huczka.  Frzestr.  156.  HUCZNIE,  HUCŻiNO  orfv., 
z  trzaskiem ,  szumem  ,  hukiem  ,  głośno  ,  Fig.  chełpliwie, 
mit  (li^crdlifri) ,  laut  prablcrifdn  Huczno  śpiewam  sobie.  Teat. 
52.  c,  5.  Używajmy  hucznie  wszystkiego.  Teat.  7,  23. 
(nieskąpo  ,  obficie  ,    do  zbytku).     Huczno  ,    huczno  ,    a  w 


pięły  zimno.  Zegl.  Ad.  90.  ^kaMcrci)  iitib  iiid;!*^  bainnter, 
cf.  huczno ,  a  w  mieszku  pusto.  HUCZN'^',  HUKLIWY, 
a,  e,  huk  wyd.ajacy,  głośny,  hałaśliwy,  wrzaskliwy,  Ijcut 
Iciib,  fd)c(lciib,  tonciib,  kaiifcnb ,  tniifcnb.  Z?o/i.  hlućny;  Hoss. 
rpoMHiii.  Grzywacze  huczne.  Banial.  J  3.  Brzegi  szumią,  od 
wodyhukliwej.  A  Kchan.  Wirg.  óiZ.  Dmoch.  II.  2,  192.  Żoł- 
nierze znaki  rozwiną  i  w  surmy  zagrają ,  Po  wszystkim 
mieście  głosy  huczne   trąby  dają.    Bard:-.  Luk.  7.    cf.  huk. 

"IlUDAK  ob.  Chudak.     'HUbÓ  oi. 'Udo. 

HUF,  UF,  a,  m.,  HUFIEC,  "UFIEC,  fca,,m.,  {Boh.  et  Slov. 
hauf,  hromada ,  stido ,  zastup,  gromada;  Cerm.  bcv  .'0^11= 
fen;  Anglos.  heape,  hype;  Aiigl.  heap;  Dan.  hob ;  Svec. 
hop;  cf.  Lat.  copia ;  Pol.  kupa)  <  gromada,  kupa,  ciii  Spau-- 
fcii,  ciiic  ®d)attr.  Uozdziclił  lud  swój,  i  drób,  i  bydło 
na  dwa  bufy.  Buda.  Cienes.  32,  7.  (na  dwa  hufce.  Bibl. 
Gd.  na  dwa  'hufca  {Dualis).  Wujek).  Pytał  Jezus  ducha 
nieczystego:  jako  cię  zowią;  on  odpowiedział:  zowia  mię 
bufom ,  albowiem  nas  jest  wiele.  Radź.  Marc.  5,  9.  (ćma. 
Leop.  wojsko.  Bibl.  Gd.  Scgioil.  Sltt^.)  Zaszły ^niu  dro- 
gę ufce  niezliczone  duchów  z  otchłani.  Odym.  Suk  Oo  6. 
Nie  z  ufy,  ani  z  wojski.  Rej.  Post.  Uu  1.  Miał  z  sobą 
wozy  i  jezdne  ,  i  było  tego  niemały  huf  Leop.  Uenes.  50, 
9.  (poczet.  Bibl.  Gd.)  —  §.  Huf,  kolumna  ,  pewna  część 
wojska,  zamkniętemi  czyli  ściśnionemi  szei'egami  do  at- 
laku  uszykowana.  Jak.  Art.  294.  ciitc  in  ©djladitorbmmg 
fłcbeilbe  SU>Ilimiie.  Skanderbeg  wywiódł  buf  przeciwko  nie- 
przyjacielowi. Buz.  Sk.  170.  To  w  tę,  to  w  owę  stronę 
szablą  błyska,  A  przed  nią  w  kupę  huf  się  czarny  ściska. 
J.  Kchan.  Sz.  96.  Niech  się  szykują  wszystkie  dyabelskie 
bufy.  W.  Post.  W.  84.  Wyzwał  on  was  pierwej  przed 
huf,  a  my  go  teraz  wyzowrny  wszystkim  hufcm.  Baz. 
Sk.  170.  §.  Hufiec,  liczba  żołnierzy,  złożona  z  kilku  lub 
kilkunastu  rot.  Jak.  Art.  5,  294.  ctlt  §nufen  Solbateii  nort 
ciniijcii  Stuttcit.  Hulcami  ■  rotami.  Cn.  Th.  jlioftciiweifc;  Slov. 
liaulne  glomeratim. 

HUF!  HUFF !  interj.  pewne  szczekanie  psów  gończych,  cf. 
hap,  Ijiiff  ^iiff!  ciii  ijcnn|Tci3  'Bcllcii  ber  ,S)c|iI;iiiibC.  Za  dzi- 
kiem psy  jak  do  szturmu  idą ,  skomląc  hutf  hutT  huff. 
Haur.  Sk.  539.  Zagraj  pierwszy  odezwał  się  huf  huf 
huf!   za  nim  inni  taf  tuf  taf!   Teat.  19.  b,  72.' 

•HUFAĆ  ob.  Ufać. 

HUFIK,  a,  m.,  HUFECZEK,  czka,  m.  demin.  nom.,  huf, 
hufiec  niewielki,  copiola.  Macz  eiiic  flciiic  Siaiuifdwft ,  ciil 
flciiier  Saufcn;  Boh.  haufec,  (cf  kupka,  garstka).  Wy- 
szły ku  potkaniu  z  obozu  trzy  hufiki.  Leop.   1  Reg.  13,  16. 

HUFNAL,  a,  m.,  z  Niem.  ber  ,Cmfiiaijcl,  gwoźdź  podkowny, 
n.   p.  Zabiciu  hufnalem  za  żywe,  lekarstwo.   Syr.  918. 

1.  HUJ!  interj.  ochoty,  i)m\  Niemów  buj,  aż  przeskoczysz. 
W.  Post.  \V.  3,  419.,  Pot.  Juw.  2,  61.  (cf  hup).  —  2. 
HUJ,  ia,  m.,  krzykajlo  ,  ciii  *ad)rci)Ijaly.  Woli  się  hujami 
awykrzykami,  by  zabijakami  grodzić,  niż  hidimi  godne- 
mi  a  porządnemi.  Glicz.   Wych.  M.  8.  —  3.  HUJ  ob.  Chuj. 

HUK,  u,  m. ,  huczenie,  hukanie,  trzask,  łoskot,  szum, 
bnei  ,C»ciiIcii,  ®rtiife ,  ©efdirci),  ber  .s)atl,  Siimll,  Sd)a(t.  Boh. 
hluk;  Slov.  huk;  Bosn.  hukka,  bukka ,  tfliabukka,  treska; 
Vind.f  ok,  ropot,  lusk;  Rag.  huk;  Eccl.  \yKh ,  ryKaide. 
Morskie  boginie  się  bały  Z  armat  huku,  który  i  skały  Prze- 


190 


II  U  K  A  C  -  HULA  K. 


HUŁAN  -  HULTAIĆ. 


chodzif.  ZiiI.  Dróg.  E  5.  Huk  armaty  wojennej  w  pu- 
styniach słyszano.  Bardi.  Luk.  15.  Ziemia  huk  wydaje, 
pod  nogami  rozpędzonych  koni.  Uęj.  Marm.  \,  41.  Dał 
sie  sJyszeć  dźwięk  bębna  i  huk  baka,  dud.  Oltu.  Ow.  584. 
—  §.  Huk,  luikanie,  fukanie,  gromienie,  hałas,  wrzask, 
SKcttcni ,  iOl'cn ,  edtcltcii ,  GiflMtcItc  Ona  przyuczona  do 
huku,  musi  sluciiac  rozkazu  ojcowskiego.  Teat.  22,  112. 
Krzyk  tam  i  huk  byl  wielki.  Peii:  Ek.  45.  Daj  za  pro- 
śbą ,  bo  musisz  dać  wszystko  z  przynuki ;  Czego  prośba 
nie  może,  mogą  huki  puki.  Zegl.  Ad.  2.  (gwałt;  cf.  daj, 
aboć  wydrę).  Huku  puku  za  talar,  roboty  za  szóstak, 
abo:  większy  huk,  niż  puk.  Rys.  Ad.  70.  Huk,  stuk, 
puk,  dalej  nic.  Żegl.  Ad.  9).  Boh.  Mnoho  wresku,  mało 
winy;  Slov.  ninolio  wiccskow,  mało  wini;  mnoho  praf, 
jnalo  wesat ;  wetśi  dini,  neźli  pecenka;  wśecko  do  dimu 
ide;  Yind.  velik  ropotiz,  pak  malu  mele;  vezhi  slava,  ka- 
ker  krava ;  Hag.  vele  skvikke ,  a  mallo  yunnee ,  oiet  @C= 
fcl;rci)  uiiD  llKiiig  3SoIlc.  Więcej  u  Turków  huku  niż  puku; 
liczniejsze  wojsko  na  papierze,  niż  w  obozie.  Ktok.  Turk. 
209.  —  Siinil.  Z  hukiem  wesele  być  miało  Jakiego  da- 
wno w  tej  wsi  nie  bywało.  Jahł.  Ez.  105.  szumne,  cillC 
Jautc  praiiJtiijC  i)o4')Cit.  Pan  wina  hukiem  dawał,  nie  ża- 
łował, i  często  częstował.  Jabi.  Ez..  89.  szumnie,  obficie, 
reid)Iid).  Wspaniale  dzisiaj  częstować  będzie ,  wszystkiego 
będzie  liukiem.  Teat.  7.  c,  15.  Zaprasza  mię  do  siebie; 
wchodzę ,  stół  nakryty.  Hukiem  potraw  wybornych  z  le- 
gumin  i  mięsa.  Zubf.  Zabb.  1.  co  niemiara,  uitcritiE^lid; 
uicl.  (!zerwonych  złotych  hukiem  jest  u  nas.  Teat.  7.  «, 
7.  Pam.  85,  1,  908.  Że  wielkie  przygotowania  czynią, 
gości  ma  być  hukiem.  Teat.  6.  b,  79.  (Boh.  hluk  turba 
populij.  Pieniędzy  huk,  zboża  pełno,  bvdła  dostatkiem. 
Teat.  20.  b,  A".  mnóstwo,  zbytek.  lIcDnfiip.  HUKAĆ  ob. 
Huczeć.  HUKACZ ,  a ,  m. ,  gnłab'  Grzywacz  qti.  v.  HU- 
KLIWY  ob.  Huczny.     HUKNĄĆ  'ob.  Huczeć. 

Pochodź,  zhiikad,  rozliukać ,  rozhukany,  przehukać,  za- 
huczeć, zahukać. 
HUL!  HULAŁA!  ńiterj.  krzyk  na  wilka,  Iiu^,  ^ug,  iiicim  mail 
auf  ten  SBolf  DcCt.  Wlcy  wyją  za  gumnem  w  nocy.  Go- 
spodarz pociąga  rohatynki,  w  oknie  hul  hul  woła.  Rej. 
Wiz.  12.  Gdy  wilka  pasterze  zoczą,  powstawa  na  niego 
okrzyk  na  powietrzu :  hulała .  póki  nie  uciecze  do  łasa. 
Haur.  Sk.  5,  12.  cf.  ha,  ha  lala.  —  HULAĆ,  ał,  a,  in- 
trans,  niedok. ,  hultajsko  żyć,  huczno  szumiąc  marnotrawić, 
(jiic^^ciicit),  fc^lcmmen,  fdjiucKjeii,  praffcii,  (Iiibern).  Boli.  hey- 
riti,  [Boh.  iiulakam,  hfmot  delam,  hluka  delam ,  hukam); 
Rag.  huliti ,  pobuliti,  pohuglivati  coiitemncre ,  vituperare ; 
hule  sus,  porcus,  oholo  arrogans);  (Bosn.  hulliti,  kuddi- 
ti  :  gardzić);  Ross.  rynnh  spacerować,  włóczyć  się,  pró- 
żnować, rozpustnie  żyć;  3aóyj4U*-Hii'iaTb;  Eecl.  Eii.!;^HTH, 
6.ija;y,  uenoipeócTBOBaTii ;  (cf.  Lat.  hclluari;  cf.  kulig, 
Ross.  pacKjMHKaTŁCa).  Jął  się  ladajakiej  kompanii,  hulał 
z  niemi,  i  marnował  póki  mu  stało.  Haur.  Sk.  205.  Hu- 
laj duszo,  piekło  gore.  ŻegL  Ad.  91.  Teat.  45.  b,  52. 
Aż  nadto  hukiiśmy.  Teat.  45  c,  98.  Wyb.  Kiedy  hulać, 
to  hulać.  Teal.  22,  45.  HULAKA,  i,  m.,  HULAK ,  a, 
m.,  marnownik  szumny,  (ciii  3u*^eocr),  eiii  St^lemmer,  Boh. 
heysek;  Ross.  rymasi,  (ryjaitmiiKi.  brukownik).     Hulak, 


co  nań  dorna  nie  orzą,  musi  łupić,  drzeć,  bo  żołd  jego 
zbytkowi  nie  zdoła.  Falib.  Dis.  N.  2.  Ale  co  tobie  w 
głowie?  ty  taki  hulaka,  Trzpiot,  libertyn,  a  ona  nabożni- 
ca  taka.  Zabł.  Ftrc.  96.  Treb.  S.  M.  58.  Jeden  z  jego 
synów  był  hulaka  ,  utracyusz  i  kostera.  Treb.  S.  M.  75. 
(HULA\'oi.  Ułan).  HULANKA,  i,  i.,  lusztyk ,  wesołość 
głośna  huczna,  zabawa  hukliwa,  cillC  jidtclllbe  Sliftliarfcit. 
[Yind.  arsliiulenje);  Ross.  ry.ianKa  =  wolna  godzina,  rv.iii 
przechadzka ;  neperyJb  hulanka ,  saóyji^bi/KHOCTt.  Chce 
tu  wydać  hulankę  z  uroczystościami  Wszystkiemi,  z  ma- 
szkaradą ,  z  koncertem ,  z  tańcami.  Zabł.  Firc.  48.  Od 
wczorajszej  hulanki  jestem  jak  stłuczony.  Teat.  45.  c,  96. 
Wyb.  Znów  na  kredens  potoczył  się  z  hulanki,  i  wszyst- 
kie potłukł  szklanki.  Teat.  45.  c,  76.  Wyb.  (podchmie- 
hwszy  sobie,  Iicrau)d)t,  im  9Jaiifd,'C).  Szlachta  staroświeccy 
posfiolicie  lubią  hulanki.  Teat.  24.  c,  C4.  (lej  rozlej).  HU- 
L.\SZCZY,  a,  e,  hulający,  hulać  lubiący,  fdjiucKjeilb,  fd)U'Cl= 
ijcritd).  On  rozrzutny,  hulaszczy,  lykajko  wyśmienity.  Mon. 
75,  592.  Epikur  hulaszczy  filozof,  ib.  70,  785.  Ross. 
ryjamift  4eHb  woluy  od  roboty  dzień. 

HULETKA  .  i ,  z. ,  Guli.  houlette  =  laska  pasterska ,  Sdtfifer- 
fiod,  [Boh.  hulka  laska,  laseczka).  Dałem  już  wstążkę 
dziś  mojej  Lizetce,  By  ja  przy  swojej  nosiła  huletce. 
Zab.  9,  97.  Nie  razem  się  gniewała  na  niego,  on  prze- 
cie, W  świeże  codzien  huletke  moje  stroił  kwiecie.  Zab. 
12,  55.   (lawdz. 

HULTAJ,  "ULTAJ,  aja,  m. ,  tułaj,  tułacz,  lóźny  człek,  szu- 
brawiec, łazeka.  Cn.  Th.,  cf  hołota,  gołota,  (Croal.  le- 
pecz ,  markaj);  eiii  .'ocniiiitrcilicr,  ciii  i^iiiiiditfliit,  m  iaii= 
gi'iiid't3 ,  eitl  $alu:ifc.  Hultaje ,  którzy  nikomu  dorocznie 
nie  służą,  jedno  się  tylko  na  tydzień  najmują,  abo  też 
ińc  nie  robią,  płacą  po  12  groszy.  Yol.  Leg.  2,  665. 
Hultaje  rozumieć  się  maja,  co  domów  swoich  nie  maja, 
ani  dorocznie  służą ,  wyjąwszy  rzemieślników,  tacy  po- 
głównego  płacą  po  złł.  4.  Yol.  Leg.  5,  582.  Hultaje  tu- 
łając się  po  wsiach  i  miasteczkach,  poddanych  naszych 
niszczą,  na  robotę  drogo  się  najmują,  ib.  589.  (cf.  ban- 
dos).  Hultaje,  przez  nieopatrzność,  żywność  długiego 
czasu  za  krótki  czas  trawią ,  a  potym  biorą  sobie  przy- 
czynę od  swych  własności  tułania ,  a  tak  tułając  się  cu- 
dzych rzeczy  łapać  nie  boją  się.  Herb.  Siat.  565.  —  §. 
Ogólniej,  człek  nierządny,  łajdak,  m  ItcbfrIidłOr  ScrI. 
Niemało  wielkich  ludzi  znajdziemy,  którzy  z  młodu  wiel- 
kiemi  hultajami  byli.  Boh.  Kom.  5,  58.  Ultaj.  Opal.  Sal. 
136.,  P.  Kchan.  Jer.  117.  Hultaju ,  nie  pokazuj  się  na 
oczy.  Teat.  55.  c,  68.  Syn  mój  marnotrawca ,  hultaj  i 
kostera,  ib.  7.  c,  75.  HULTAJKA,  i,  ź. ,  n.  p.  Taką 
przy  sobie  trzyma  hultajkę,  która  najszkodliwszemi  rada- 
mi ,  w  nieochybną  ją  wtrąci  przepaść.  Teat.  7.  c,  4.  Ah 
cóż  to,  hultajko! '7e(2/.  29,  84.  lieberlt^e  SettcI.  Filutko, 
hultajko!  ib.  29,  71.  ib.  5,  85.  *§.  AUter.  Żyjąc  tak  te- 
dy, długo  hultajkę  klepałem.  Teat.  50.  b,  57.  fpo  hul- 
tajsku  żyłem ,  jak  hołota ;  lieScrliicŹ  ficDenj.  HULTAlC 
SIĘ,  ił,  i  zaimk.  niedok.,  zhultaić  się  dok.,  buhajem  się 
stawać,  licbcrlic^  ircrbeii.  Hultaić  mi  się  matka  pozwoliła. 
Jabł.  Ez.  152.  —  g.  Hultaić  się,  hultaić  intransit.,  żyć 
po    hultajsku,    włóczyć   się,    wałęsać    się,    włóczęgą  się 


HULTAJSKI  -  HUMOR. 


HUMOREK  -  HURMEM. 


191 


bawić  (cf.  powsinoga),  fid)  |icrumtrci('Cii.  Toljic  pijaku  ,  o 
tej  porze  powracać  do  domu?  ludtaić  się  noc  cala!  Teat. 
10.  b,  9i.  Trzeba  będzie  hultaić,  i  torbę  włóczyć  bez 
żadnego  zapasu.  Teat.  19.  c,  67.  HULTAJSKI,  a,  ie, 
od  buitaja  ,  lub  bultajstwa,  nierządny,  liebcrlic^.  Gdy  kto 
swoje  przemarnowal' przez  hultajskie  życie....  Hmtr.  Sk. 
248.  Hultajsko  adv. ,  nierządnie,  liotcrlich.  Wolno  po- 
tomkowi majętność  lyrać,  hultajsko  z  nierządnicami  zyć. 
Petr.  Ek.  92.' —  Hultajski  bigos,  bigos  z  różnych  mię- 
siw z  kapustą.  Osaol.  Wyr.  3ia(jPlit  iHUt  iiiaiirficrlcu  %\ń(A)-- 
forten  mit  Sratlt.  Dla  nmie  nie  trzeba  ,  jak  zrazów,  bi- 
gosu hultajskiego.  Tent.  35.  d,  20.  HULTAJSTWO,  a, 
n. ,  życie  hultajskie,  licbcrIidK'3  Mkw,  fantfh-ciduTO.  Słu- 
dzy od  panów  swych  umyślnie  na  hullajslwo  uciekają,  a 
rządzić  się  dorocznie  nie  chcą.  \ol.  Leg.  2,  1403.  Pi- 
jaństwa więcej  i  bultajstwa ,  niźli  gospodarstwa  pilnowali. 
Teat.  54.  c.  Cii.  g.  collecthe  Hultaje,  chalastra.  Cn.  Th. 
Iicbcvl(d)t'3  ©efinbcl,  ['iimrciipnct ;  Boss.  caMOBO.ibuiHHa. 

HUM  !  wyraz  zastanowienia,  Iicili !  ^m !  3.?cbcnflid)fcit  nili^jil' 
briitfen.  Hum!  wszystko  mi  się  zdaje,  że  jednakowo  do- 
brze o  tym  wie.   Teat.  24,   HÓ. 

HUMA,  y,  ź,  naczynie  jakie  na  statkach,  ciii  ©cfdnm  Pbci" 
©erćitl^e  nuf  ben  gIiiPid)iffcii.  Haur.  Ek.  171. 

HUMAŃ,  ia,  «(. ,  miasto  w  Braclawsk.  Pykc.  Geogr.  1,  288. 
eiiic  Stttbt  in  bcv  Ufraiiic.  HUMAŃSKl,  a,  ic,  od  Hu- 
mania, n.  p.  Rzeź  Humańska.  ib.  IIUMAŃSZCZYZNA ,  y, 
ź. ,  dobra  do  Humania  należące,  bie  @UtCV  liPll  ,'ólllimil. 

"HUMAMSTA,  y,  m.,  ludzki  pan,  popularny,  ciii  llicnfd'Cli' 
fi:cimblid)cr  S^m.  Pan  ludzki ,  przyjacielowi  clięiliwy,  ubo- 
gich podejmujący,  humanista  jest.  Petr.  Ek.  115.  Belze- 
cki,  senator  mądry,  humanista  szczodry,  pan  bogobojny. 
Nieś.  1,   70. 

HUMEN,  a,  m. ,  z  Greek.,  Hoss.  iir_vHC'in>;  opat  greckiego 
obrządku,  ciii  3lDt  mim  (jricdjifdjcn  3iitilJ.  Władykowie,  Ini- 
menowie,  popi  wszyscy,  w  Rusi  z  osiadłych  roi  płacą 
po  złotemu.  Vol.  Leg.'Z,  52.  HUMENICA,  y.  ż. ,  I^oss. 
HryjieHba,  ksieni  Greek.  obrz. ,  ciiic  5lcliti|'fimi.  Humenowie 
i  humenice ,  każdy    i  każda  po  złł.  15.    \oL  t.eg.  5,  109. 

HUiMERAŁ ,  u,  m.,  naramiennik  kapłański,  biU'  3ld)|'cll)Clltbf. 
Naramiennik  abo  humerał  Aarona  był  złotenii  łańcuchami 
i  drogiemi  kamieniami  ozdobiony.  Sk.  Zyi".  \,  547.  na- 
ramnik.    1    Lenp.  Ex.  28,  12.  przyramek.  o  Leop.  Ephod. 

HUMOR,  u,  m.,  z  Łae.  —  g.  Medie.,  słowo  humory,  które 
możemy  zwać  rozciekami ,  oznacza  wszystkie  substancye 
płynne,  rozpłodzone  w  ciele  ludzkim  tra\  ieniem  pokar- 
mów. Dykc.  Med.  2,  506.  bie  Sdftc  be'3  mciifd)lid)cii  Sin"= 
V(Xi.  ("cl',  sok,  miazga,  krew,  chil).  Humory  w  stanie 
naturalnym  są  łagodne,  tigurę  okrągłą  mające ,  gęstość 
do  naczyń  proporcynnalną.  Krup.  5,  8.  Humory  kataro- 
we. Comp.  Med.  45.  —  §.  Morał.  Skłonność ,  sposób  my- 
ślenia, gust,  smak,  wola,  cf.  fantazya  ,  bie  faiiiic.  Hu- 
mor zdaje  mi  sie  być  jakoby  zwyczajem  umysłu  zada- 
wnionym, albo  że  tak  rzekę  nałogiem.  Mon.  69,  100. 
Boh.  rozmar.  Humor  moj  jest  wesoły.  Teat.  56.  b.  92. 
Pan  zawsze  pan ,  ja  sługa ;  słowa  zatym  moje  Przyjmiesz 
podług  humoru  ,  jaki  ci  przypadnie.  Zabl.  Amf.  40.  Coś 
w  nim    pociesznego    postizegł   do   liumoru    swego.    Dar. 


Lot.  13.  Honory  zwykły  częstokroć  w  hulziacli  odmieniać 
humory.  Zab.  14,  42.  Goż  to.  Pan  nie  w  swym  humo- 
rze !  Teat.  48.  c,  7.  Wyh.  Kul.  Goż  to ,  Pana  w  tak  kwa- 
śnym zastaję  humorze!  ib.  40.  b,  85.  [Yind.  on  ni  dobre 
Yole).  Nie  w  dobrym  humorze  =  nie  w  dobrym  sosie, 
I'C11  liHcr  ?rtllllC.  Może  to  humor  jej  ułagodzi,  //w/.  Ow. 
74.  zły  iuunor;  {Dal.  chemer;  Ilung.  cheiimeiir ;  Croat. 
zloYolynoszt ;  cf.  Croat.  zloYolimsze  moerore  coii/icior). 
Trudno  jej  huTnorom  i  chimerom  dogodzić.  Teat.  24.  c, 
7.  Złego  dzisiaj  jestem  humoru.  Mon.  70,  89.  Niepo- 
dobna jest  być  zawsze  dobrego  humoru.  Teat.  50.  c,  53. 
Jak  myślę  o  niej ,  zaraz  mie  to  w  dobry  humor  wpro- 
wadza ,  i  tańcowałbym  chętnie.  Teat.  52.  c,  46.  Humo- 
ruś  pełny ,  stąpasz  okazało ,  Dosyć  postawy,  ale  wątku 
mało.  Źegl.  Ad.  90.  Niewiesk. ,  dumy,  (Siiiciibiiiifcl ,  Stolj. 
HUMOREK,  rku,  m.,  zły  humor,  kaprys,  iililc  i'aiiiic,  ga= 
priceil.  Goż  to  jest,  humorek?  zmartwienie,  niespokojność! 
C-.  Tak  jest,  zmartwienie  bez  przyczyny.  Teat.  57,  100, 
Kobietki  miewają  swe  humorki ,  trzeba  im  wYbaczać.  ib. 
54.  b,  6.  HUMÓROWATY,  a,  e,  pełen  humorów,  ka- 
prysów, iHiIl  |>iimciivi^,  Cntuiccu,  Ciiructcii>l  Humorowate  i 
niespokojne  narody.  Pot.  .[rg.  100.  Twarz  ogromna,  su- 
rowa ,   humorowata.  ib.   275.  marsowala. 

'HUNĄĆ  CI.  jednlL,  [z  riisk.  hunuty  =  pisnąć,  iimdjfcii,  2j;  n.  p. 
Nakazał  Cesarz  synod;  Metropolita  na  to  ani  'hunał,  bo 
skarać  go  władzy   nie  miał.  Smotr.  Apol.  58.  ?  cf,  trunąć. 

HUNCFOT,  a,  »«. ,  z  Niem.  .s)iiiibiifott ,  kiep. —  (Fror.  Stov. 
Tak  pan  bob  śelmow  tresce,  abi  sa  hunc\Yuti  karhali,  je- 
tlnego  karanie  ,  dziesiątego  'kajanie),  §.  Huncfoty  u  bo- 
tów, skórki  w  tyle  na  pięcie,  na  podparcie  ostrogi;  cf. 
skórka  na  boty. 

'HUNlEK,ńka,  ?ń  ,  (może  od  guni),  prostak,  gbur,  ciii  55auer. 
Z  onych  VYzgardzonych  huńków ,  koziarzów,  rolników,  Na- 
mnoŻYło  sie  wodzów,  strzelców,  pułkowników.  Zim.  Siei.  244, 

HUP!  iłOP!  iiiterj.  pobudzając  do  przeskoczenia;  Iicp  !  ^op 
fa!  (kim  ©pringcii).  (Vind.  hop,  boi,  Yop  =  hey)!  Jeź- 
dziec do  konia ,  przesadzając  rów,  zawoła  hop.  Aaw- 
Nar.  580.  Nie  jużże  len  przeskoczy,  co  sobie  hop!  po- 
wie. Pot.  Arg.  055.  Nie  mów  hup !  aż  przeskoczysz. 
liiidn.  Ap.  47.  Jabi.  Ez.  78.  (cf  jeszcze  nie.  vYYkrzykaj), 
Nie  tryumfuj  przed  czasem ,  trtiillipljire  iiidtt  PPV  ber  (idila^t 
Sloi'.  ncwiskag ,  ne  hwizdag ,  eśćeś'  ne  preskoćil.  Szkoda 
skok  uprzedzać,  jako  mówią,  hupem.  Pot.  Arg.  635. 

1.  HUPAĆ  ob.  Haupać,  Hapać*   hap. 

2.  HUPAĆ,  ał,  a,  c:..niedok.,  skakać  przez  co,  bim'i('Cr  fprill' 
gen.    Tr. ,  ob.  Hup ,  cbop,  chopnać. 

HUPIESZEG  nijak,  niedok.  ,  pleśnieć,  fdtimiiiclii.  Księgiby  od 
wilgoci  hupieszałv.   Chmiel.   1,  253.   trupieszały. 

HUPKA  ob.  Hubka.  " 

HURMEM,  CHUliMKM,  MIURMĄ,  udrcrbiuliter,  tłumem, 
gromadno,  iit  ciiicn  iirojleii  ,s)aiifcii,  iii  eiiicr  @d)aar,  fd)namiei§, 
(miifemuei^.  (Ca?;;,  truma  cuterva;  Ross.  rypóoio ).  Hurmem 
sie  tam  cisnęli  krewni,  przyjaciele.  Przyb.  Luz.  156. 
Wszyscy  oraz  hurmem  poszli,  f/anr.  Sk.  520.  Hurmem, 
jak  na  gwałt.  Żegl.  .Ul.  91.  Wyciągnęli  'hurmą,  lud 
bardzo  wielki.  Leop.  Jozue  11,  3.  Hurmem  wszystkiego, 
dostatkiem,    ryczałtem,    po  pańsku.    Gemm.    97.    rctdjlic^. 


102 


H  U  R  S  K  A  -  11  U  S  A  R. 


H  U  S  A  R  K  A  -  H  U  S  T  E  M. 


(cf.  hukiemj.  —  Kupy    L-lilopstwa  pod    hui-nieiii   iię  jego 
ściągali.    Tr.  pod  liufem  ,  iii  fciiinii  $>aiifcii,  iit  fciiicr  Slolpiinc. 

HURSKA  ziemia  =  Horwacka  ziemia.     Biel.  S.  M.  B  A  b.  o 
Węgrach  tam  mowa  jest. 

HURT,  HORT,  URT.  a,  m.,  HUltTY,  ów,  plur.  z  Niem.  bic 
^iirPC ;  iLat.mcd.hurdmum;  Graec.  y.onSrh];  Aiigl.  liurdle; 
cf.  Pol.  grodzą,  hrodza);  g.  i.  plot  przewoźny  ruchomy  do 
ogradzania  na  polu  owiec ,  bydła.  Slov.  kaśina ,  korba ; 
Boh.  lisa  ,  liska ;  Sorab.  buchti ;  Ross.  rypra ,  4eHHiii(T.  ; 
(lopia  namiot  Tatarski).  Urty  dla  owiec  grodzą  się  sztu- 
kami z  chrostu  łozowego  i  kofów  dębowych.  Ktiik.  Roxl. 
%  167.  Swobodnych  hurtów  nienajemni  stróże,  Leżąc  na 
powal,  różnorymnych  pieśni  Uczą  swe  fletnie.  Hor.  2,  276. 
—  §.  2.  Meton.  Stado,  trzoda,  owce,  %d} ,  ,S?ccrbc.  Chce 
pędzić  w  stronę  tłusto  barany,  Lecz  że  zwykłego  na  się 
wołania  Hurt  nie  usłyszał,  trudno  się  zgania.  Zab.  15,  47. 
HURTE.M ,  na  hurt,  aduerbial.,  ryczałtem,  iit  Smtfd)  llllb 
Soijcn.  {Buh.  hurtem,  z  burta  z  prędka);  Boh.  wesmes,  au- 
kolem  ,  auhrnkem,  zabrnkem  ,  śmabem;  V(«(/.  vkupsklad, 
ykupsloshik;  Hoss.  rypio.M-B ,  oniOMi,  Ba.iOM-b,  cpa^y , 
cno4Ba.TB ,  cn.iomt.  Całe  stado  szkap,  i  wszystkie  wozy 
przefacyendowałora  hurtem.  Teat.  19.  b,  8.  Towary  tam 
Jeżą  hurtem,  t.  j.  bez  liczby,  wagi  i  miary.  Gal.  Cyw. 
5,  74-.  Dowiezione  do  miasta  ze  wsi  trunki,  nie  na  kie- 
liszki, kwarty  abo  garce,  lecz  hurtom  przedawane  być 
maja.  5.  tirod.  2,  101.  Na  burt.  Hor.  Sat.  74.  cf.  hur- 
townik. IIURTOWAĆ,  nORTOWAĆ.  UP.TOWAG,  OR- 
TOWAĆ,  BURTOWAĆ,  ał.  uje,  c:..  niednk.,  a)  w  hurtach 
na  polu  bydło  trzymać ,  iii  ipiirbcii  ia^^  5Kicl)  Łaltcn ,  obCV 
flUf  bem  gcibc  cin^iurbcn.  (Hoss.  rypriiib,  r3'pqy  obrączko- 
wać n.  p.  dukaty;.  Hortowanie  owiec  jest  to,  kiedy  la- 
łem na  noc  nie  zapędzają  się  do  owczarni ,  ale  nocują 
na  ugorze ,  ogrodzone  sztukami  płotu  ,  do  przewożenia 
zdatnemi.  Podobnym  sposobem  bortować  można  roga- 
cizn>;'.  A7h/.'.  Rośl.  3,  173.  b)  llurtować  rolą  =  gnoić  ja 
takim  hurtowaniem ,  ben  'Mn  Ijiirbcii ,  burd;  .Viuri!Cil  biiii' 
gen.  Owczarzów  powinność,  aby  pola  ortowali  abo  bur- 
towali ,  z  miejsca  na  miejsce  pomykaniem  sie.  Gosi.  Ek. 
126.  ib.  124.  O  urtowaniu  i  nagnojeniu  roli.  Haur.  Ek. 
178.  Owcami  urtuja  ]'ole  i  ogrody;  ak^  też  i  rogatym  by- 
dłem, ti.  Owce,  gdzie  sąsiadami,  pola  niemi  burtować,  t.  j. 
co  trzeci  dzień  z  miejsca  na  miejsce  pomykać.  Haur.  Ek. 
19.  Bydłem  swoje  hurtują  pola,  z  miejsca  na  miej- 
sce coraz  pomykając  się.  Haur.  Sk.  65.  (jnój  owczy  uży- 
teczny do  hurtowania  czyli  sprawiania  roli.  Zool.  Nar. 
562.  HURTOWNIK,  a,"m.,  HURTOWNY  kupiec,  hur- 
tem kupujący  i  przedający,  ciii  ©rppbdiiblcf,  Boh.  aukol- 
njk.  Żydzi  hurtownicy  wódki  do  Warszawy  przywożący, 
te  w  magazynach  miejskich  dla  bezpieczeństwa  od  ognia, 
składać  mają.  Gaz.  Nar.  2,  67.  HURTOWY,  a,  e,  od 
liurtów  owczych ,  bydlęcych  ,  ijurbcil  ■■ .  Hoss.  ryproBuft 
stadowy,  trzodowy.  —  g.  Ryczałtowy,  im  ©rpfcil,"  im  @nil= 
}f'.t,  En  ®ro>3.  Doli.  wesemny,  wesmesny;  Hoss.  onro- 
BUH.  Hurtowy,  hurtowny  handel  Hoss.  Ba.TOBOft  Topn. 
HUZAR,  HUSAR,  a,  m.,  z  Wej/.,  nazwisko  jazdy  Węgier- 
skiej w  wojskach  cudzoziemskich.  Kras.  Zb.  58*2.  bcr  ,'f»ll< 
far  eiii  Ici6ter  Utigrifd;  gctleiPctcr  DJciter.  Hung.  busz  =  dwa- 


'  dzieścia  ,  z  dwudziestu  wybraniec  ;  Boh.  et  Slov.  husar  ; 
Yind.  bufar,  rogerski  jesdazh ;  Slav.  katana:  Croat.  hu- 
szar;  Dalmatiui  za  tolvaja  y  razbojnika  derse ;  drugi  za 
vitcza ,  konyanika  (disting.  guszar  anserarius);  Bosn.  gu- 
sar  pirala,  gusarica  naiis  piratica ,  gusariti  facere  pi- 
rnlicam;  Hag.  gusar ,  gusa  praedator  ,  gusariti  praedari; 
Hoss.  et  Ei:d.  rycapł  z  Litewsk.  zbrojny  wojak,  mający 
pod  sobą  pieszego  nazwanego  AHLniapi.  Przeciw  po- 
yyszechnemu  mniemaniu,  że  Hussary  wyszły  z  Węgier, 
z  Cymbryjskiego  dussar  albo  dursar  olbrzym ,  wywodzi 
Czacki.  Pr.  1,^215.  HUSARKA,  i,  i.,  żona  husara,  lub 
husarska  służąca ,  bic  .S^ufarillll.  Boh.  husarka.  Husarka 
Wenus  żonom  hetmaniła.  Tward.  Daf.  45.  HUSARZ , 
USARZ ,  a,  m.,  kopijnik,  nazwisko  kawaleryi  autoramen- 
tu Polskiego  ,  różniący  się  od  chorągwi  pancernych,  nie- 
tylko  w  ubiorze,  ale  i  w  rynsztunku.  Kras.  Zb.  1,  582. 
Ctii  pplnift^cr  i)ufar.  Usarz  Polski  z  kopiją.  Susz.  Pieśn.  5, 
G  5  b.  Chmiel.  1,  82.  Co  przedtym  mówiono,  że  wię- 
cej skrzypek  na  smyczek ,  niż  husarz  na  kopiją  weźmie, 
to  teraz  słuszniej  rzec,  że  więcej  mający  za  pieniądze 
kupi ,  niż  odważny  żołnierz  krew  lejący  wysłuży.  Psalmod. 
78.  —  Ji.  Junak ,  cin  25ramarbaś.  Husarz  ostro  ogromno 
ma  sobie  poczynać,  Okiem  orzech  gryźć,  wąsem  muchy 
ścinać.  Kchow.  50.  Nie  to  husarz ,  co  groźny  humor 
ma  w  pokoju,  Nie  ten  co  wąsem  trząsa,  kiedy  przy 
napoju  Kandyjskim  posiedziawszy,  puhary  rycbtuje.  \h. 
51.  HUSARSKI,  a,  ie,  od  Husarza,  §ii)'arctt=.  Ross. 
ryciipcKiii.  Husarskie  albo  Kozackie  pułki  cjio6o4CKie 
no.ii<n.  R.  1503  przyjechavyszy  Alexander  z  Litwy,  zło- 
żył sejm  w  Lublinie,  na  którym  uradzili  służebne 
przyjąć;  i  pizyjęli  obyczajem  husarskim,  albo  Ra- 
ckim,  z  drzewy  a  z  tarczami.  Biel.  6w.  239.  Husar- 
skie znaki  zkad  mają  początek,  ob.  Czack.  Pr.  1,  215. 
Z  husarskiego  siodła  ręką  albo  nogą,  a  z  Kozackiego 
szyją  przypłacają.  Hys.  Ad.  80.  (obydwa  niebezpieczne). 
Husarska  pieczenia  suto  z  cebulą.  Tcat.  45.  c,  64.  Wyb. 
Bratk.  T.  4,  Ci  ,  którzy  po  usarsku  służą ,  powinni  na 
koń  wsiadać  do  potrzeby  z  ko[)ia  ,  we  zbroi,  w  zaręka- 
wiach  ,  w  szyszaku,  z  krótką  rusznicą,  z  koncerzem,  al- 
bo z  pałaszem.  Vol.  2,  1064.  husarze,  służba  husarska. 
HUSARSTWO,  a,  n.,  HUSARYA,  yi,  s'.,  colleet.  bie  §11= 
farcii  =  jRcitercij ,    bie  .C)u|'aren.   cl".  Bosn.  gusarstwo  piraticn. 

*HUSKA,  i,  z.,  [porówn.  woiosk.  uska  =  suszyć;  zend.  bu- 
ska =  suchy.  2|  Sól  warzona  zlewa  się  do  figur  koni- 
cznych ,  z  których  uschła  wyrzuca  sie  w  sztukach ,  bu- 
ski po  Rusku  nazwanych.  Nar.  Hst.  4,  289.  ein  fpltifc^ 
gcfprmtcś  ©tńct  gcfottiicii  SaljeJ,  n'ie  e^  oii^  bem  Spljforbc 
tpllllllt,  /?()/(,  hauska /JflHłs  oblongus  triticeus  strucla;  Hoss. 
rvceh"B,  rycbKa,  ob.  ges  żelazna. 

HUŚNACllT,  USNACHT,'o6.  Hausknecht. 

HUŚTAĆ  ob.  Chustać. 

'MUSTE.\I,  'HUSTO  adverb .  {Boh.,  huste) ,  gęsto,  obficie, 
rciit'ltcll.  Nie  inkaustem,  ale  łzami  pisała,  lejąc  je  hu- 
stem.  Pot.  Arg.  828.  Dzisiaj  lusztyk,  dzisiaj  husto .  A 
w  spiżarni  potym  pusto.  Kochów.  190.  Nie  wczas  dają 
chleba  husto,  Kiedy  zębów  w  gębie  pusto.  Rys.  Ad.  48. 
cf.  bukiem ,  hurmem. 


HUTA  -  HYACYNT. 


HYACYNTOWINY-HYDZIĆ. 


19.3 


HUTA,  y,  2.,  (Boh.  hut;  Carn.  utta;  Yind.  hutta,  stekleni- 
za ,  spusharia ,  spushavishe;  Croat.  shottor;  Ross.  3a- 
6043;  Ang los  et  Gall.  hulle  ;  Angl.  hut;  Dan.  hytle;  Germ. 
§Utte;  Svec.  hydda;  Lełt.  guta ;  Finn.  cota ;  cf.  Graec. 
xevi9eTr;  Polon,  chata ,  jata).  Hutą  w  języku  Polskim  po- 
spolicie nazywają  fabrykę ,  w  której  robią  szkło.  Ład.  H. 
N.  49.  bie  ©la^^littc;  Boh.  sklenna  hut.  Miejsce  zabu- 
dowane ,  gdzie  się  szkło  robi ,  nazywa  się  hutą.  Kluk. 
Kop.  i,  320.  Na' hutach  okofo  szkła  robią.  Haur.  Sk. 
246. —  Huta  od  żelaza,  bic  Cifcil^uttC,  {Boh.  zelezna  hut). 
Huty,  gdzie  kruszce  zlewają.  Syr.  242.  huta  kruszcowa , 
bic  Si^mclj^iittc.  Huta  solna  ^  zupa.  Wiod.  btc  ©aljfotbc, 
karbarya.  HUTARSKl ,  HUTNICKI,  a,  ie ,  HUTNICZY, 
HUTNY,  a,  e,  od  huty,  .'puttcn  = ,  Sdpds^utteit  < ,  ©Inś^uittcn  = . 
Boh.  hutny,  hutsky.  Mówić  z  kim  hutnickiemi  termina- 
mi. Torz.  Szk.  37.  Język  hutny.  ib.  Drzewo  dobrze 
zwiędłe,  terminem  hutnym  mówiąc,  szyty.  ib.  17.  Mu- 
sieli się  tych  tysięcy  w  hucie  nauczyć,  bo  tam  52  za 
100  liczą,  a  toż  i  posagi  są  teraz  hutne  ;  z  daleka  hu- 
czą, a  z  blizka  nie  brząkają.  Divor.  B.  2.  bic  Srailtfrfldftc 
mcrbcn  jc|t  na^  ber  $iittcnrc'Ąiiuiig  nuśflcja^lt,  benit  iii  ben 
(S(6mcljw  Ober  (^M  ■■)  ftiitten  roirb  52  fiir  100  gejći^It. 
HUTAHZ,  HUTNIK,  a.  m.,  w  hucie  robiący,  lub  szkło, 
lub  kruszce  topiący,  ber  ftiittciiarbcitcr ,  ber  @lai'mnd;er , 
ber  llJctollfdjmcljcr.  Boh.  hutnjk.  Ferramenhmus ,  ten  który 
żelazo  czyni,  hutarz ,  hutnik.  Mącz.  Co  to  u  nas  lasów 
spalają  ci  prości  hutnicy.  Torz.  Szk.  214.  Rąbanie  drew 
nie  powinno  się  pozwolić  hutnikom ,  podług  upodobania. 
Kluk.  Kop.  1,  321.  Hutarz  dęciem  szkło  w  rozmaite 
kształty  utwarza.  Pilch.  Sen.  list.  5,  72.  —  fig.  'Chutnik 
piekielny  szatan.  Pot.  Zac.  156.  ber  i)ritteiiiliciftor  bcr 
^olle,  ber  Sntanai^.  HUTMAN,  a,  m.,  ir  górn.  dozorca, 
■wizytator,  bcr  Jliiffe^cr  iit  ctiicit  Serijiiierfc,  i)iittimaiiii.  Urzę- 
dnicy zupni ,  pisarze  ,  ważnikowie ,  hutmani.  Yol.  Leg.  5, 
176.  Milej  mi  z  tobą  w  zgodnej  żyjąc  sforze.  Dom  i 
czeladkę  swą  trzymać  w  dozorze ,  Niż  włości  mając,  sły- 
szeć, ono  fuka  Hutmąn  na  pana  i  ludna  Przyłuka.  Ko- 
chów. 211.  [.Jest  tu  podobno  myłka:  llutmąn  zam.  Hu- 
mań; w  każdym  zaś  razie  jest  to  miano  jakiejś  osady,  i 
przykład  ten  tu  nie  należy.  5] 

HUZE".  HUŻENO,  HUZIA!  ob.  Hu. 

HUZICA  ob.  Guzica. 

*HUZNO,  a,  n.,  Ross.  rysHO  zadek,  ber  Jpintcre.  Swoje 
własną  głowę  zowie  huznem.  Pot.  Jow.  2,  30. 

H  Y. 

HYACYNT,  HYACENT,  HIACYNT,  a,  m.,  HIACENTY,  ego, 
tn.,  Jacynt ,  imię  męzkie ,  Hyacinthus,  ein  SDfoiiiigtiamc.  Ja- 
cek ś.  abo  Hyacynt  z  familii  Odrowążów ,  pierwiastki  za- 
konu Dominikańskiego  w  Polszczę  założył.  Krat.  Zb.  1, 
385.  —  §.  Klejnot,  od  innych  daleko  lżejszy,  mniej  wię- 
cej przeźroczysty,  wicioboczny,  czerwonawożołtego  kolo- 
ru. Kluk.  Kop.  2,  42.  Dal.  czanvak,  ber  Jp^nciiit^ ,  ein  Sri;= 
PaD.  g.  Hyacynt,  jacynt,  kwiat  marcowy,  Hyacinthus 
Linn.  korzeń  jest  cebula.  Kluk.  Dykc.  2,  44.  Syr.  1355. 
śpilcowe  ziele.  Olw.  Ow.  400.  śpilce.    Otw.  Ow.  522.  bif 

Stewnilt  LiHdtft  wyd.  f.    Toa  II. 


A>yacititBe,  ein  33lninengcn)nc^'J.  Boh.  hyacynt,  bieznowy 
kwet;  Sorab.  1.  hiyaczint;  Carn.  zinta,  jazhin,  blegijazh  ; 
Yind.  hiazint,  haizint;  Ray.  zarev  zvjet,  zarevak -"Croa?. 
czarev  czvet,  czarevak  ;  Ross.  laKnnTi,  riauHHTi.  Prześliczny 
kwiat  hyacynt  maści  brunatnej,  maści  niebieskiej.  Birk. 
Gi.  K.  19.  Gatunek  pewny  hyacyntów  Carn.  zepnesina, 
falón,  pashpertant.  HYACYNTOWINY,  in  plur.,  imieni- 
ny Hyacentego ,  baś  3?amenżfeft  be§  ^ijacint.  Otw.  Ow.  400. 
Hyacentowinv  sprawiać. 

HYBEL  ob.  Hebel. 

HYBERNA,  y,  ź.,  z  Łac.  danina  pieniężna,  którą  poddani 
dóbr  królewskich  i  duchownych ,  do  skarbu  publicznego 
dają.  Ze  zaś  w  czasie  zimowym  wojsku  ztad  żołd  udzie- 
lony bywa  ;  przeto  hyberną  ten  rodzaj  kontrybucyi  na- 
zywamy. Kras.  Zb.  1,  367.  bic  ślricij^fteiicr  ju  "ben  Ś!intcr= 
qnartiercu  ber  ©olbaten.  (cf  chleby  zimowe).  Zakazujemy, 
aby  żaden  żołnierz,  wybrawszy  hybernę,  która  na  całe  trzy 
ćwierci  roku  się  rozciąga,  po  wysłużonej  pierwszej  ćwier- 
ci ,  nie  ważył  się  służby  wypowiadać.  Yol.  Leg.  5,  232. 
HYBERNOWY,  a,'  e,  od  hyberny,  n.  p.  Komissya  hyber- 
nowa.    Yol.  Leg.  5,  767.  bie  2!interfrieG»ftcner  •  SlomnfiiTion. 

HYBKI  ob.  Chybki.  HYBLO^YAC  ob.  Heblować. 

HYCEL,  CHYCEL,  cla  m.,  sługa  raistrzow.ski ,  który  psy 
bije ,  (cf.  hec ,  cf  hyd),  Boh.  ras  ;  Sorab.  2.  drez ;  Ross. 
•*HB04epi),  ber  §mtbcf(i)lrtgev,  ber  Scljinber  pr.  et  fig.  Śmie- 
le  śmierć  mogę  nazwać  i  chyclem  i  katem,  Jednako  bie- 
rze człeka  i  z  tronu  i  z  gnoju.  Jednako  psa  u  jatek, 
jako  na  pokoju.  Pot.  Jow.  92.  'Hecel  najdzie  sługę,  co 
psa  za  ogon  pod  sukienicą  wlecze.  Rej.  Ziv.  65  b.  (tra- 
fił dyabcł  na  poganina).  Bezbożny  chycel  świetokradzka 
dłonią  Jezusa  w  twarz  uderzył.  Pot.  Zac.  50.  HYCLO- 
^VSK1,  a,  ie,  od  hycla,  (ad)inbcr=.  Ross.  JKHB04epoB:B , 
■/KnBO/iepHbiH.  Hyclowski  plac,  gdzie  ścierwo  ze  skóry 
zdziera,  ber  Scliinbnnijer,  Ross.  )KiiB04epHa. 

HYD,  u,  m.,  ohydzenie,  ohyda,  St^enfal,  3l['f(^cn.  W  takiej 
łachmanie  osadzi  mię  każdy  uprzywilejowanym,  uczciwszy 
uszy,  hvdem  tego  miasteczka.  Teat.  50.  c,  4.  (cf  hycel). 
HYDLIWY,  HYDNY,  a,  e,  obrzydliwy,  Łdplic^,  oIifcŁcuIicC, 
cfelfjaft,  (cf  hydzić);  (Boh.  et  Slov.  ohyzdny;  cf  Gall. 
hideux).  Nie  chcę  tu  wyłuszczać  hydliwych  skutków  te- 
go postępowania.  Koił.  List.  1,  88.  Samowładztwo  Rzpitej 
najhydliwszym  zgwałcili  sposobem,  że  zgraję  podłą  na- 
zwali reprezentantami  narodu.  Ust.  Konst.  2,  l63. 

HYDRA  ob.  Siedmiułbica. 

HYDRAULIKA,  i,  £.,  z  Greek,  nauka,  w  której  się  uważa- 
ją ciała  płynne  w  biegu.  Os.  Fiz.  267.  bic  ."p^branlif.  HY- 
DROGRAFIA, ii,  ź,  opisanie  samej  wody,  rzek,  morza, 
jezior  etc.  na  ziemi.  Wyrw.  Geogr.  6.  bie  SBaJFerliefd^reiliung. 
HYDROGRAFICZNY,  a,  e,  bnbrograpbifd).  HYDROSTATY- 
KA,  i,  2.,  nauka  uważająca  ciała  płynne  spoczywające, 
na  wadze    się  utrzymujące.    Os.  Fiz.  267.    bie  JOi^broftatif. 

If\"DZIĆ,  HIDZiC  {Ćn.  Th)  CIIYDZIĆ,  ił,  i  cz.  niedoL. 
ohydzić,  shydzić,  zliydzić  dok.;  Boh.  hyzdili  turpare , 
deformare;  Slov.  hydjni  dedecoro;  Sorab.  i.  hidzicź  invi- 
dere ;  hidzić  co  komu  •  obrzydzać ,  6fel ,  ©rnncn  madicn , 
oerefeln.  Karanie  srogie  zwierzchność  poddanym  hidzi. 
Cn.  Ad.  331.     Romulus   już  dawno    Sabinczykom    schy- 

25 


iU 


HYDZIĆ  SIE  -  HYPOKONDRYA. 


HYPOKONDRYCZNY  -  RYZOWAĆ. 


dzony,  omierzł  i  własnemu  ludowi.  Stds.  Num.  2,  155. 
Zeno  chce  nam  pijaństwo  zhydzić.  Pilch.  Sen.  list.  2,  359. 
g.  Hydzić  kogo  do  kogo  «  obrzydliwym  go  robić,  psuć 
mu,  czernić  go,  ciiicit  ksj  icmaiibcit  nuicliivnvjcii ,  ncrŁa^t 
nia(|en.  Pana  do  poddanych  hydzih,  a  poddanych  na 
pana  jątrzyli.  Smotr.  Lam.  6.  Kąsa  tęgo,  co  go  do  nie- 
go hydzi.  Wcres:.  Eeg.  107.  Żydzi  na  sławę  Jezusa  się 
targali ,  Samarytanom  go  zowiąc ,  i  do  wszystkich  ludzi 
hydząc.  Sk.  Kaz.  55.  Poeta  obyczaje  złe  u  chłopiąt  wi- 
dząc ,  Począł  się  na  nie  sierdzić ,  do  ludzi  ich  hydząc. 
Groch.  \\'.  580.  HYDZIĆ  S1E_  czym  =  brzydzić  się,  oor 
ctiraJ  3([i|'d)cu  ^abcii ,  fic^  efciii.  Żadnemu  nie  było  przykro 
nań  patrząc ,  żaden  się  nim  nie  hydził.  Birk.  Gł.  K.  26. 
Do  jamy  pogrążysz  mię ;  będą  się  mną  hydzić  szaty  mo- 
je. Budn.  Job.  9,  31.  (brzydzić  się  mną  będą.  Bibl.  Gd.). 
Nie  hydzić  się  ani  ubóztwem ,  ani  choremi ,  nie  stronić 
od  grzebienia  ciał  zmarłych.  Bzów.  Roi.  108.  Nie  hy- 
dził się  Jezus  żłobem  plugawym,  ib.  53.  Takich  się  ma- 
ją pilnie  strzedz  i  onemi  się  hydzić.  Weresz.  Reg.  105. 
HYDZENIE,  ia,  n.,  suhsl.  verb.,  brzydzenie,  (Sfcl,  Sltfc^eit. 
Pochodź,  hydliwy,  ohyda,  ohydzać,  ohydzie. 

łlYENA  ,  y.  i.,  wielkości  wilka,  zwierz  srogi,  nigdy  się  nie 
oswaja.  W  niedostatku  zdobyczy,  wygrzebywa  trupy ;  chci- 
wy jest  mianowicie  ciała  ludzkiego.  Żyje  w  Afryce , 
w  Azvi.  Zool.  Nar.  508.  bic  S)\mn. 

m"GROMETR  ob.  NYilgoćraiar. 

HYJ!  interj.  pobudzając  konie  do  ciągu,  jii^ !  fiut  jlib !  Na 
złoconym  wozie  z  biczem  się  posadzi,  Au!  zakrzyknie 
najpierwej,  wnet  hyj!  zawoławszy.  Zatnie  biczem.  Ryb. 
Geśl.  C.  b. 

HYL,  u,  m.,  cypel  ziemi  w  wodę  wychodzący,  cilic  Grbfpi|e. 
Matko  tak  wielu  królów,  bohatyrów  tylu,  Których  kości 
pod  niebem  na  wietrze,  na  hylu.  Min.  Ryt.  1,  52.  na 
otwartym  miejscu ,  oiif  eincm  pffnc"  f  la^C-  —  fig.  Spokoj- 
ny w  swoich  kątów  uchylu,  Nie  będę  wielkim  panom 
na  hylu.  Zab.  9,  545.  Zabł. 

HYMEN ,  a ,  m.,  bożyszcze  małżeństw  i  nowożeńców.  Kras. 
Zb.  1,  585.  ,^Binen,  ber  @ott  ber  Ckii.  ^  g.  W  pochwie 
macicy  znajduje  się  hymen,  lub  krąg  błonisty;  jest  to 
błona  wyciągniona  na  kształt  półksiężyca;  bytność  jej 
znakiem  nienaruszonego  panieństwa.  Krup.  2,  162.  baŚ 
SiingferntćiiitdlCii.  Hymen,  zamek  panieństwa.  Perz.  Gyr.  1, 
156.  §.  Hymen  poet.  wesele,  małżeństwo,  ,C)0(|5Ctt,  C^. 
Wiersz  na  hymen  Jmość  Pana  Starościca  etc.  HYME- 
NEUSZOWY,  a ,  e  ,  poel.  weselny,  .'pocfijcitś  =  .  Wiersz 
hymeneuszowy. 

HYMN  ob.  Himń.  HYPERBOLA  ob.  Przesada,  Slov.  zwiśo- 
watelka;  Garn.  svishatnost;  Rag.  nadostavka.  HYPER- 
BOLICZNIE  przesadnie ,   Eccl.  npeB0CX04nTC.ibH0. 

H^ROGLIF,  u,  VI.,  z  Greek.,  bic  .'ptcrojliipk -  pisanie  osobli- 
werai  znamionami  i  wyobrażeniem  rzeczy;  używany  był 
ten  sposób  pisania  od  Egipcyan,  i  dotąd  na  ich  obeli- 
skach i  posągach  wyryte  widzieć  się  dają.  Kras.  Zb.  1,  568. 

HYPOKONDRYA,  yi,  £,  z  Greek.,  śledzionowa  choroba. 
Zab.  1,  104.  ob.  "Ciężkosercość,  Vind.  teshkoserzhnost, 
.tcsnoumno.st,  britkorniflenost ,  teshaunost,  bte  S»pP*pn= 
brie,    bic    flilsfuAt.     Ludzie    hypokondryą   lub    zamulenie 


śledziony  cierpiący.  Krup.  2,  105.  HYPOKONDRYCZNY, 
a,  e.  'ciężkosercy,  'cięzkomyślny ;  Yind.  teshkoserzhen , 
tegoten ,  britkomiflen,  tosnoumen;  {jBpoc^Ollbrifc^.  HYPO- 
KONDRYK,  a,  m.,  bcv  »Bpoc^piibcr,  ber  ^!jpod)pnbii|}; 
W  rodi.  żeńsk.  HYPOKONDRYACZKA.  Boh.  Dyab.  5,  85. 

HYPOKUAS,  HYPOKRYTA  ob.  Hipokras,  Hipokryta. 

HYPOTEKA ,  \,  Ł  z  Greek.  W  hypotece  czyli  zastawie  ,dóbr 
nieruchomych  ,  bezpieczeństwo  wierzycielowi  na  dobrach 
zapisuje  się,  do  których  on  dopiero,  nie  pozyskawszy 
na  terminie  swego  kredytu,  prawa  possessyi  nabywa. 
Ostr.  Pr.  Cyiv.   i,  252.  bic  .^opotbcf.  ob.  Istota. 

HYPOTENUZ.\,  oi.  Przeciwproslokątna.  HYPOTEZ  ob.  Mnie- 
manie ,  domysł.  HYPOZEUGMA,  Slov.  zadowazalka.  HY- 
STERON  PROTERON,  Slov.  hakmatilka,  miśatelka.  HY- 
STORYA,  HYSZPAN  ob.  Historya,  Hiszpan. 

1.  HYZ ,  CHYZ  ,  HEZ,  u,  m.,  wiatr  bijący  prosto  w  żagle, 
termin  [lisowski;  wiatr  pomyślny,  (cf.  chyżo,  cf.  hyzować; 
cf.  Yind.  liiza  vapor) ;  ijiinftiocr  "SBiiib  fliif  bcm  Sfiajfcr.  Hys, 
wiatr  pomyślny  dla  statków ,  idących  do  góry,  który  wieje 
z  tyłu;  przy  ciągłym  hysie  idąc  pod  żaglem  upłynąć  mo- 
żna w  jednym  dniu  mil  20.  Magier.  Mskr.  Widzę  szku- 
ty z  Gdańska  pod  dobrym  bisem  stanęły.  Teat.  1,  76. 
Pod  hysem  iść,  płynąć  pod  czas  hysu  z  podniesionym 
żaglem.  Magier.  Mscr.  Na  hysz,  gdy  wiatr  dobry  ku  górze, 
aby  do  góry  żagiel  ciągnęli.  Haur.  Ek.  1 74.  Gdy  żagiel 
uraoknie ,  .nby  nie  gnił,  za  pierwszą  pogodą  na  hysz  go 
wyciągnąć,  ib.  174.  —  Fig.  tr.  Teraz  moje  interessa  pod 
dobrym  zostawuję  byzem.  Teat.  16.  b,  25.  Kto  pienią- 
dze ma ,  hyzem  niech  bezpiecznie  płynie.  Min.  Aus.  20. 
Ze  twym  fortuna  żaglom  sprzyja  hysem ,  Ukośnym  na  to 
zazdrość  patrzy  zyzem.  Min.  Ryt.  5,  558.  —  |.  "Hezem 
go  chlusnął  miodownikiem.  Bies.  A.  1.  (żwawo,  chy- 
żo friid)). 

2.  -HYŻ,  T.HYŻ,  u,  m.,  'CHYŻA,  y,  z.,  -CIIYŻYK,  a,  m., 
et  'CHYZECZEK,  czka,  m.,  tdrbii.,  dom,  chata,  chałupa, 
ciii  Syaui,  ciiic  S)iitte.  {Boh.  chys,  chyśe  pokój,  chyśka  , 
baudka  ,  chalaubka;  Sorab.  1.  cheiza ,  kheia  dom;  Yind. 
hisha=izba,  dom,  hishen,  domazhen  =  domowy ,  hishnik, 
haushuYauz  =  gospodarz  domu,  pohistwo  =  domostwo,  na- 
hise  '  poddasze ;  Carn.  hisha ,  kajsha ;  Croat.  hisa,  kucha  < 
dom,  pokój,  izba;  dem.  hisicka,  hisicza  ;  Mung.  hiz ,  hś- 
zatska ,  haziko ;  Dal.  hi.\a;  Bosn.  hisgja,  hisgica;  Rag. 
hi\iza  ;  Ross.  XH/Ka ,  XH)KHua  ,  XH*HHKa :  Inf.  Sajc.,  Svee. 
Dan.,  Tatar,  hus ;  Genn.  S^aui;  Lal.  casa,  ef.  kucza); 
Chyżyk  mały  i  prosty,  chałupka ,  gurgustium.  Macz.  Chy- 
żeczek ,  chałupeczka.  ib.  Pewną  zawzdy  śmierć  blada  we 
drzwi  bije  nogą.  To  pałaców  wysokich,  to  w  chyże  ubo- 
ga. Miask.  Ryt.  2,  155.  Lampy  po  wszystkim  chyzie 
ogień  puszczają  spory.  Zebr.  Ow.  91.  (aedes.)  Oparłli  się 
hyż  który,  i  wydołał  wszystkie  stosy  wytrwać....  Zebr. 
Ow.  10.  {si  qua  domus  mansil).  Pyszne  głowy,  co  ubo- 
gą cnotę  Mają  za  jedne  swych  chyzów  sromotę.  Su$z. 
Pieśń.  1  c,  2.  Król  cierpieć  teraz  musi  siła,  W  obo- 
zach pod  gorącym  i  pod  niebem  zimnym ,  Na  deszczach 
raz  w  namiocie,  drugi    w  hyzie  dymnym.    Pot.  Arg.  49. 

HYZOP  ob.  Izop. 

HYZOWAĆ,    RYSOWAĆ,    aJ,  uje,    .:.    niedok.,   whyzować 


H  Y  z  Y  -  I. 


195 


dok.    i  Niem.  ^iffcit,    bte  ®egcl  aufjtebcn.    Hysować  znaczy       do  góry,    Chwytali    rącze    wiatry    w    żagiel    pełnosznury. 
podnosić  żagiel,  gdy  się  hys  zrywa.  Magier.  Mskr.  {Gall.       Otw.  Ow.  452.     Trarefem    żagiel    do    góry    hysują.    Ma- 
isser,  hausser;  Angl.  hoise;  Lo/.  werf.  haucire;  Svec.   his-       gier.  Mskr. 
sa  ;  Dan.  hisse).     Whyzowawszy   reje    w  wierzch   masztu  HYŻY  ob.  Chyży. 

I. 


I,  htera  dziewiąta  według  abecadła  łacińskiego.  Kras.  Zb.  ł, 
384.  Miedzy  i  krótkim ,  a  y  ypsylon ,  oczywista  wy- 
daje sie  różnica,  gdyż  na  pierwsze  gardło  ściskamy, 
na  drugie  bardziej  go  otwieramy.  Kpcz.  Gr.  1  ,  p.  24. 
Bóżnica  ta ,  tak  jest  wielka ,  że  prawdziwa  wymo- 
wa y  nie  mniej  jest  Szybolot,  to  jest,  narodowością 
gardła  Polskiego,  jak  I,  a  uchybienie  tego  od  razu  cu- 
dzoziemca wydaje.  Czechy  pisząc  peycha  pycha,  zey- 
skat  zyskać,  dają  znać,  że  dobrze  czują  tę  róŻ7ucę 
Słowiańskiego  y  od  i.  Tak  i  my  piszemy  :  obejdzie , 
zamiast  etymol.  obeidzie ,  co  się  jeszcze  w  Seklucyanie 
i  innych  dawniejszych  najdzie;  tudzież  przejdzie,  za- 
miast przeidzie ;  ale  przyidzie ,  wyidzie  dotąd  piszą , 
[leraz  nikt  tak  nie  pisze.  1]  o  dogodniej  etymologii,  niż 
przyjdzie ,  wyjdzie ;  tudzież  przyjmuje  lepiej  odpowiada 
irzódłu  swemu ,  niż  przyimuje;  ale  poimuje,  przeimuje, 
jak  u  Seklucyana  czytamy,  już  nikt  nie  pisze,  jedno 
pojmuje ,  przejmuje.  —  Słoiuo  ociec ,  Boh.  otec ,  że 
in  Genit.  skrócenie  mówi  się  ojca,  zamiast  ocieca,  ztąd 
tei  i  in  Nom.  piszą  ojciec. 

Po  spółgłoskach :  f,  g,  k,  I,  nigdy  y,  zawsze  i  nastą- 
pić musi ;  a  ma-li  po  §  i  k  nastąpić  e ,  tedy  i  jeszcze 
się  wkłada ,  n.  p.  gier  zamiast  grów ,  Genit.  plur.  sło- 
wa gra.  Dawni  toż  czynią  naiuet  po  spółgłosce  1 ,  pi- 
sząc :  ku  chwalie ,  przeliewam.  Mącz. 

Po  spółgłoskich  t,1;  tudzież  ż,  rz,  cz,  sz,  nigdy  i, 
zawsze  y  następuje.  Niektórzy  atoli  z  daionych ,  a  mię- 
dzy niemi  Jan  Kochanowski,  za  tym  byli,  żeby  ile 
można  ochraniać  y  dla  skromniejszego  pisariia ;  woli 
tedy  pisać  Tim  ,  wszitko  ,  dim  ,  niż  rym,  wszytko',  dym. 
Now.  Char.  lecz  tego  przypuścić  nie  można,  ponieważ 
tym  jedynie  niektóre  słowa  od  siebie  się  różnią,  n.  p. 
bil  a  był. 

Reszta  spółgłosek  znacznie  odmieniają  swoje  naturę 
według  tego,  gdy  i  lub  y  po  sobie  mieć  mają,  tak  że 
przed  pierwszym  miękkiemi,  przed  drugim  twardemi  się 
ttają.  Ztąd  wypada  potrzeba  na  końcu  słóiu,  gdzie  się 
i  nie  pisze,  ale  podrozumiewa , _  oznaczać  te  spółgłoski 
kreską  od  prawej  na  lewą:  n.  p.  koń,  bo  mówimy  ko-' 
nia ,  sieć  bo  sieci.  Tym  sposobem  wytyka  się  różnica 
między  słowem:  lup'  Iinperativ.  a  łup,  łupu  Subst., 
wab'  Imper.  a  wab ,  wabu  Subst.  —  Dawni  zachowują 
tę  kreskę ,  [będącą  Eęelxv(TTtxrj)  bez  potrzeby  nawet  tam, 
gdzie  się  i  wyraźnie  pisze,  n.  p.  w  sieciach,  zamiast 
w  sieciach. 

Jeżeli  przed  spółgłoską  mającą  po  sobte  i ,  poprzedza 
c,  s,  z,  te  takie  stają  się  miękkiemi,  i  znaczą  się 
kreską;  ztąd  pitiemy:  ćmić,  śmiać,  źaaija. 


Wtrącają  dawni  i,  gdzie  my  go  teraz  nie  piszemy, 
n.  p.  ośimnaście,  ośimnasty.  Mącz.  zamiast  ośmnaście, 
ośmnasty. 

Znajdujemy  iv  niektórych  pismach  j  długie ,  nazwane 
jota  (ale  fałszywie ,  bo  u  Greków  jota  znaczy  i  krótkie) 
przed  samogłoskami.  To  j  jest  spółgłoską,  i  nie  może 
się  bez  następującej  samogłoski  wymówić.  Kpcz.  Gr.  i, 
p.  24.  My  piszemy  j  długie  zamiast  i  krótkiego  w  ten 
czas  tylko  ,  gdy  się  łączy  z  poprzedzającym  z ,  w ,  gdy 
te  głoski  mają  brzmieć  twardo ,  n.  p.  zjem ,  dla  różni- 
cy od  słowa  ziem,  ziemia;  wjazd,  w  jednej,  z  jednej, 
ib.  2,  p.  242.  —  Januszewski  tam,  gdzie  się  trafia 
dwoje  ii  wespół,  jako  piic,  biie  ,  a  ostatnie  oczywistym 
się  staje  konsonantem,  luoli  pisać:  bije,  pije.    Now.  Char. 

Czechy  od  dwóch  xvieków  zarzucili  j  jota ,  pisząc  na 
to  miejsce  g,  n.  p.  gakys  jakiś,  geden  jeden,  gęste 
jeszcze;  atoli  w  cudzoziemskich  imionach  joia  zachowują. 
[Niedawno  temu  Czechy  zmienili  swoja  ortografię  i  tak 
zam.  g  piszą  j ,  a  g  bez  dyakrytycznego  znaku  uży- 
wają na  oddanie  brzmienia  g,  nareszcie  zam.  j  piszą  i.  2]. 

Przed  spółgłoskami  na  początku  słów,  i  nasze  wyra- 
źnie słyszeć  się  daje,  jak  gdyby  pisano  ji;  czemu  też 
Czeskie  pismo  przyświadcza :  n.  p.  ikra  gikra ,  inny 
giny,  iskra  giskra,  izba  gizba.  Ztąd  lu  dawnych,  n. 
p.  w  Seklucyanie  często  i ,  zamiast  gi ,  to  jest  go. 
W  etymologii  jota  nasze  na  początku  uważać  należy 
jako  pi'zydatnią  aspiracyą,  jako  ^spiritus  asper,  n.  p. 
porównyiuajac  jest  z  Łacińskim  est ;  jabłko  z  Niem. 
2lpfel ;  Jachna ,  Jaga  z  Łac.  Agnes ;  Jacenty  z  Hya- 
cynt;  jachtel  z  Niem.  9lc^tcl. 

[Używanie  w  pisowni  liter  i ,  y  ,  j.  Uważając,  że  gło- 
ska i  pisze  się  u  nas  w  dwojakim  kształcie,  według 
tego,  jak  od  poprzedniej  spływającej  na  nią  spółgło- 
ski miękkiej  lub  twardej,  ton  cieńszy  i,  albo  też  gru- 
bszy y  otrzymuje;  że  i  umieszczane  po  spółgłosce, 
przed  jedną  z  samogłosek  a,  a,  e,  ę,  o,  u,  nie  wy- 
daje bynajmniej  oddzielnego  swego  tonu ,  ale  służy 
tylko  za  znak  zmiękczenia  poprzedniej  spółgłoski;  że 
teorya  dyftongów  jest  mylną;  sądzi  Deputacya,  iż  ró- 
wnie pisownia  nasza ,  jak  wymawianie  i  sama  gramma- 
tyka  pozyska  większą  pewność,  jasność  i  dokładność, 
gdy  przyjęte  będą  następujące  prawidła : 

i.  Iżbyśmy  stale  używali  postaci)  wyrażającej  brzmie- 
nie spółgłoskowe  tam ,  gdzie  dotąd  pisownia  nasza 
mieściła  literę  i,  y,  jako  część  mniemanego  dyflongu, 
czy  w  zaczęciu  syllaby  :  jabłoń,  jadro,  jeden,  jęk,  jo- 
dła, jui,  czy  w  zakończeniu;  maj,  rej,  kij,  słój,  wuj, 
stryj;  —  przedajny,  uprzejmy,  zbrojny,  bujny,  familijny, 

25- 


i  96 


I. 


I  B  A  -  1  C  H. 


kommissyjny ;  równie  w  tenczas  gdy  do  niej  należy 
sama ,  jak  w  powyższych  przykładach  ,  jak  łącznie  z  in- 
ną spółgłoską:  wjazd,  zjazd,    objazd,  wójt  i  t.  p. 

2.  Postać  rzeczona  ma  w  lakiem  używaniu  brzmie- 
nie spółgłoskowe  ;'. 

3.  Ponieważ  brzmienie  spółgłoski  najmiększej  je 
spływając  na  samogłoskę  najcieńszą  i,  w  wymawianiu 
zlewa  się  w  jeden  ton  i  pozornie  znika ;  spółgłoska 
przeto  j,  ani  się  wymawiać,  ani  pisać  powinna  przed 
samogłoską  i;  to  jest:  nie  piszemy  szy-ji,  sto-ji, 
kra-jina  ,  ale  szyi,  stoi,  kraina. 

4.  Jako  spółgłoska  należąca  do  rzędu  najmiększych, 
nigdy  na  grubsze  y  spływać  nie  może;  przeciwnie  gdy 
na  nią  spływać  może  cieńsze  i ,  lub  grubsze  y,  za- 
równo po  obydwóch  się  pisze:  bij,  kij,  iyj ,  stryj. 

5.  Wyrazy  cudzoziemskie:  Julia,  Fabian,  Scypion  , 
Mamią,  Piiobe,  albo  komedya,  Grecya,  Azya ,  i  t.  p. 
takim  sposobem ,  zgodnie  z  pisownią  języków  ,  z  któ- 
rych pochodzą,  pisać  się  powinny;  nigdy  zaś  Fabijan, 
Scypijoti,  Idamija,  Nijobe,  Greeyja,  komedyja,  Azyja: 
ani  Fabiian,  Scypiion  i  t.  p.;  ani  też  przez  mylne  uży- 
cie spółgłoski  j ,  i  złe  wymawianie  Azja ,  Angija  ,  ku- 
rjer.  Precjoza  i  t.  d. 

6.  Kształt  alfabetyczny  postaci  odróżniającej  samo- 
głoskę (',  od  spółgłoski  j,  w  drukach  i  w  piśmie  ma- 
łem ,  jest  wyraźny.  W  początkowych  tylko  większych 
literach  piśmiennych  potrzebuje  tej  różnicy  znanej  i 
przyjętej  we  wszystkich  językach  mających  alfabet  ła- 
ciński :  żeby  J  spółgłoska  przechodziła  za  podstawę 
liter,  /  samogłoska  na  niej  się  opierała.  Bospr.  i  Wniosk. 
str.  o48  i  nast.  —  i] 

1.  1;  Conjunct.;  Boh.  y;  Slov.  y,  i;  Slav ,  Hag.,  Dal.  i 
Bosn.  i,  ter,  terę;  Croat.  y,  i,  ter;  Hung.  is,  es;  Yind. 
inu ,  nu,  jenu,  ter,  tar;  Carn,.  inu,  jenu,  jenoj ,  ter; 
Ross.  H.  Dla  wygody  prędszego  napisania ,  spójnik  i  pi- 
szemy przez  i  krótkie ,  nie  przez  ypsylon ;  bo  też  i  brzmi 
pospolicie.  Kpcz.  Gr.  2,  p.  245.  cur  y  scribendum  sił, 
non  video.  Cn.  Th.  —  §.  1.  wiąże  słowa,  frazesy  i  eałe 
peryody,  imb.  —  Nie  jednejeśmy  matki  i  nie  jednej  żą- 
dze ,  Ty  wolisz  przyjaciela ,  a  drugi  pieniądze.  Simon. 
Siei.  32.  (cf.  a).  I  co  za  tym  idzie,  abo  i  tak  dalej,  ab- 
brev.  i  t.  d.  et  caetera ,  imb  fo  lueiter.  1  owszem  ob. 
Owszem.  Ba  i  bardzo,  baj  bardzo,  ob.  Ba.  Często  oso- 
bliwie u  dawnych,  i  zbytecznie  sie  dokłada  do  prepo- 
zycyi  z,  n.  p.  Jechał  z  Brześcia  król  i  z  żoną  na  księ- 
stwo Litewskie ,  a  polym  do  Piotrkowa  na  sejm  i  z  kró- 
lową Boną.  Gorn.  Dz.  12.  —  g.  I  —  i--  nie  mniej  to  — 
jak  tam  to ,  razem  to  i  owo ,  fo  n)0|ll  —  ali  au(|.  I  bije, 
i  głaszcze.  Gemm.  99.  I  chce ,  i  niechce.  ib.  I  śmie, 
i  nie  śmie.  ib.  Kto  zdepce  to  prawo ,  niech  będzie  i 
od  bogów  i  od  ludzi  zbrzydzony.  Jab.  Tel.  154.  Rzad- 
kie to  szczęście ,  i  panu  i  poddanym  razem  podobać  się. 
Boh.  Zam.  98.  Chrystus  z  panny  narodził  się,  i  prawy 
człowiek  i  prawy  Bóg.  Sk.  Żytu.  255.  Starosta,  jak  tyl- 
ko może  ciągnie  intratę  ze  wszystkiego,  i  z  żydów,  i 
z  chłopów,  i  z  mieszczan.  Przestr.  {53.  Rzadki  ten, 
co  i  dobrze  i  prędko  napisze.  Dmoch.  Szt.  R.  18.  Szcze- 


gólne i  powszechne  doświadczenie  przeczy,  Iżby  można 
być  wielkim  i  prędko  i  łatwo.  Kras.  W.  51.  Często  je- 
dnoż  serce  i  mężne  jest  w  wielkich  cnotach ,  i  słabe 
w  małych  niedostatkach.  Sk.  Żyw.  1,  229.  I  to  i  owo 
oh.  Owo.  I  tam  i  sarn  oh.  Sam.  —  g.  Continuat.  Za- 
wsześ  i  ładna  i  ładna.  Teat.  48.  b\  13.  jak  ład.  tak  ład., 
wciąż  ład.,  nieodmiennie,  iri  Ctncilt  fort.  —  g.  2.  Także; 
niemniej  też,  auc^  ,  gleicfcfallś  auć^.  Grecy  temu  są  prze- 
ciwni ,  iż  duch  święty  pochodzi  i  od  syna.    Sh  Żyw.  237. 

0  pochodzeniu  ducha  świętego  i  od  syna,  tak  jako  od 
ojca,  napisał  jedne  księgę  Anselm.  ib.  237.  1  my  tei 
byli  jak  naród  drugi ,  Kiedyś  i  Polak  był  panem.  Karp, 
2,  102.  1  bogi  mają  oczy,  i  ich  miłość  piecze.  Hul.  Ow. 
203.  —  g.  5.  Także  nawet,  aii(^  foijar  fcl&ft.  Cnotę  i  w  nie- 
przyjacielu miłujemy.  J.  Kchan.  Dz.  193.  Władysław, 
nietylko  żeby  się  miał  o  obranie  Aleksandra  gniewać, 
ale  i  pochwalił  Polaków ,  iż  Litwę  znowu  do  siebie  tym 
przyłączyli.  Stryjk.  665.  I  z  dobrych  ojców  źli  się  sy- 
nowie rodzą.  Sk.  Zyw.  2,  33.  I  —  nie  =  także  i  —  nawet 
nie,  feltift —  nidjt  ciiimnl.  Pieniędzy  i  w  drodze  nigdy 
z  sobą  nie  nosił.  ib.  2,  90.  fdlift  nitf  bet  3?Ctfc  tritg  it 
itic^t  eiiimal  @clb  ku  ft^,  obcr  pflcfltc  er  iiic^  einmal  @elb 
ki)  fic^  311  ^nkil.  Król  pierwćj  przez  posłów  traktował, 
ale  Car  i  słuchać  nie  chciał.  Papr.  W.  2,  58.  cv  TOOlIte 
aild)  iiid^t  ciitmnl  himn.  I  nie  śniło  mi  się  o  tym.  Gemm. 
103.  Nie  chcę  go  i  widzieć  już  więcej.  Teat.  29,  54. 
Niemasz  tam  nikogo,  i  psa  w  domu  niemasz.  Cn.  Ad. 
617.     Kłamcy  i  prawdę  mówiącemu  nie  wierzą,  ii.  347. 

1  tylka  nie  dam  >  nic,  bynajmniej.  Cn.  Th.  andj  ni(l)t  fo 
uiel,  iitct)to.  Do  mnie  nie  powiedział  i  słowa.  Teat.  7, 
23.  Czart.  Kaw.  —  g.  4.  Iz  zapytaniem  indirecte ,  fine 
iiibircctc  gv(i|]c  an^subriirfeii.  1  śmiałeś  tam  sieść?  bii  i}a\t 
ci  flCiragt,  bid;  bort  ^inm^e^m']  I  śmiałżebym  tobą  kła- 
mać.'' I  także  to  ma  być?  I  także  to  mię  szanuje?  I 
mamże  ja  to  mimo  się  puścić?  I  na  ciebież  to  przyszło? 
Cn.  Th.  I, na  toż  to  nieba  z  tak  wielu  nas  przypadków 
wyrwały.  Żeby  nas  w  przepaści  tak  straszne  oddały? 
Jabl.  Tel.  80.  1  nie  mogłoż  być  inaczej?  Gemm.  102. — 
g.  5.  Zadziwienie  wyrażając,  eiiie  3>crtminDeniii9  ausSjubriic 
fcil.  1  ja  błazen,  i  ja  głupi  wierzyć!  me  ineptum ,  qui 
credidi.  Cn.  Th.  p  i(^  Jku"!  I  to  sprawa,  rozum,  rząd! 
Mi  tft  inir  cinc  Crbnung !  I  to  bieda  =  co  za  nieszczęście ! 
Cn.  Th.     1  to  też  żołnierz.  Cn.  Ad.  285. 

2.  1  !  gi:  go,  ob.  (li  et  Go,  ob.  On. 

I  B  —  I  F. 

IBA  ob.  bocian  cudzoziemski;  Ross.  iBnwh. 

ICH  gen.  et  acc.  plur.  pron.  on ,  Boh.  gegich.  Wszystkie 
'jeicli  (ich)  chory.  Auszp.  111.  ICIIMOSĆ ,  ści,  plural. 
nom.  Jegomość,  Jejmość,  mówiąc  o  ludziach  znaczniejsze- 
go stanu,  bic  k)d)gccktcit  ^erreit,  ober  Samcu.  Czy  je- 
szcze i  z  temi  Ichmościami  zgromadzenie  prawodawcze 
powinno  wchodzić  w  negocyacye  ?  Gaz.  Nar.  2,  52.  Ich- 
mość  Panowie,  Ichmość  Państwo,  iii  gnabigcn  §erKn, 
bic  gnabigc  ^errfc^oft.  (cf.  Jegomość,  Jćjmość,  Mość,  Mi- 
łość).    Nasi  panowie  będą    dziś    na    obiedzie    u  Ichmość 


ICYK  -  IGŁA. 


IGLANY  -  IGLICA. 


197 


Państwa  Zaeniewskich.  Teat.  22.  b,  31.  Znajcie  się  na 
tych  Ichmościach  kobiety,  a  będziecie  mniej  nieszczęśli- 
we, ib.  22.  c,  i9. 

ICYK,  a,  m.,  [heby;  Isaak,  2J,  zwyczajne  żydom  imię,  zkąd 
za  żyda  się  kl'adzie,  ciit  be^  ben  3"tien  gebrauc^IlĄer  9?amc, 
ba^er  fłatt  3  u  be,  im  St^erjc.  Pofowny  Icyk  przedaZ  dy- 
ament  ten  z  wielkim  zyskiem  w  ręce  Ormianina.  Zab. 
13,  249.  Nar.    cf.  Abram. 

IDE  ob.  Uć.  IDEA,  Boh.  widka;  ob.  Wyobrażenie,  obraz, 
Wzór.  —  IDENTYCZNOŚĆ  ob.  Tosamość,  jednorodność. 
IDENTYCZNY  ob.  Tosamy,  jednorodny. 

IDYLLA ,  i ,  ź. ,  z  Greek. ,  rodzaj  wierszów ,  w  których  się 
opisują  pola ,  łąki ,  lasy  i  wszystkie  wiejskiego  życia 
wdzięki  i  rozkoszy.  Kras.  Zb.  i  ,  39G.  po  naszemu  mó- 
wiąc:   sielanka,  pasterka,  ba§  ^trtciigcbicft. 

IDYOTA,  y,  m.,  z  Greckołac.  nieuk,  eiit  Jbiot,  citt  llmxtt(fcit< 
ber.  By{  idyotą ,  czytać  i  pisać  nie  umiał.  Falib.  Dis.  M. 
Sak.  Persp.  7.  IDYOTYZM,  u,  ?«.,  właściwość  mówie- 
nia ,  sposób  mówienia  jakiemu  językowi  lub  dyalektowi 
właściwy,  Carn.  lestnorezhnost;  Slov.  wlastenećnost,  wla- 
stenka ,  wlastnorećnost. 

•IDYŻ  =  idźże  ob.  Iść. 

IDZI,  iego,  m.,  Egidius.  Sk.  Żyw.  2,  163.  Slegibiuśi.  Boh. 
Gilgj. 

'IFLANTY  ob.  Inflanty. 

I  G. 

IGIEŁKA,  i,  i.,  demin.  nom.  igła,  Boh.  gelilioka;  Slov. 
ihelka ,  ihlica ;  Sorab.  i.  yohlicźka;  Vind.  jigliza ;  Rag. 
ighiizza  ;  Carn.  jegliza;  Croat.  iglicza  ;  Bosn.  ighlica  ;  Ross. 
et  Ecd.  nrojita,  iiro^ioiKa;  ciii  3Jdliiiabelt^eii,  eiiic  flciiic 
9?ń^tinbel.  Publiczną  kieruje  całość  raczej ,  niżeli  nikcze- 
mną igiełkę.  Leszcz.  Class.  27.  —  Igiełka  magnesowa  , 
strzałka  magnesem  natarta.  Solsk.  Geom.  i.  IGIELNICA, 
y,  2.,  IGIELNIK,  a,  m..  IGIELNICZEK,  czka,  m,  IGIEL- 
NICZKA,  i,  ź.,  zdrbn.  Boh.  gehelnik ,  gehelnieek;  Yind. 
jiglauniza ;  Rag.  jegugliscte;  Ross.  et  Ecd.  HroJibHiiKi ; 
1.  puszka  igielna,  krubeczka,  baś  9fnbelbuc^S(^Cll.  Kupił  jćj 
igielniezek,  będzie  miała  w  czem  śpilki  chować.  Teat. 
12,  126.  Igielniki  toczą  sie  z  gruszy,  z  trzmieliny.  Khtk. 
Roił.  2,  159.  —  §.  Igioinica  ,  ryba,  acus.  Chmiel.  \,  622. 
bcv  3?abelfif(^ ,  ob.  Iglica.  2.  Igielnik ,  który  igły  robi. 
Petr.  Et.  25.  iglarz,  Jcr  ?fablev;  Boh.  gehlar;  Croat.  igiar; 
Slav.  iglar;  Yind.  jiglar,  jiglizhar,  haftlar;  Carn.  afklar; 
Ross.  moKbmiwh,  6y,iaB0iinHKi ;  Ecd.  Hrjo/it.ia.  IGIEL- 
CZANY,  a,  c,  od  igiełki,  son  flciiictt  9Ja[)iinbdn.  Igiel- 
czanc  końce.  Sień.  528.  IGIELNY,  IGLANY,  a,  e,  od 
igły,  3?d()uabcl=,  3!abel';  Boh.  gehelnj ,  gehlienj;  Rag. 
jeguglni ;  Ross.  nrjiiiHUil ,  HrojbHufi.  Łacniej  linę  prze- 
wlec przez  igielne  ucho.  Rej.  Apoc.  88.  Ucho  iglane. 
Prot.  .lal.  50.,  BiaŁ  Post.  217.  bttś  ^Jabcló^r.  Fórtka  do 
nieba  równa  z  dziurką  igielną.  Brud.  Ost.  4.  Strzelców 
miał  doświadczonych,  którzy,  gdy  strzelali,  Nic  w  pier- 
ścień, ale  w  ucho  igielne  trafiali.  Kmit.  Spit.  A  4.  Za- 
lecić damom  igielne  roboty.  Mon.  72,  050.     IGŁA,  y,  i., 


Boh.  gehla;  Shv.  ihla,  gehła,  yhła;  Sorab.  i.  jehla, 
yóhwa  ;  Sorab.  2.  gla ;  Yind.  jegla ,  jigia ,  shivaniza ,  shi- 
vanza ;  Carn.  jegla,  shivanka,  shyvanka ;  Croat.  igła, 
shivanka  ;  Rag.  ighia ;  Bosn.  igła,  jigla;  Da/,  yagla;  Slav. 
igła ,  shivachka ;  Ross.  Hrja ;  cf.  Gall.  aiguille  ;  Graee. 
ax)'j ,  uHKTTęa ;  Lat.  acus ;  Angls.  egle ;  Turc.  igne.  A. 
Czart.  Mscr.  fcf.  Germ.  3flcl,  3l(^cl,  Stac^el),  a),  narzę- 
dzie stalne  do  szycia,  bie  3fn(mabc(,  bic  9fQbel.  Za  igłą 
szyć ,  przed  igłą  szyć  ,  u  krawców  i  szwaczek ,  sposób 
szycia,  zszywając  materye  lub  płótna;  za  igłą  szyć,  t.  j. 
wracać  się  z  nitką  za  ścieg;  przed  igłą  szyć,  prosto 
szyć ,  bez  zakładania  nitki.  Magier.  Mskr.  Kto  w  śpilce 
odrwił,  oddać  mu  na  igle.  Morszt.  98.  Krawiec  igły 
szukając,  za  grosz  świecy  spalił.  Rys.  Ad.  27.  (cf.  nie 
waż  wiela  dla  mała,  nie  stoi  za  to;  cf.  suknią  zastawił, 
koszulę  wykupił).  Igłę  byś  już  znalazł,  tak  długo  szu- 
kając. Cn.  Ad.  323.  Rozświeciło  się  tak  ,  żeby  igłę  na- 
lazł.  ih.  Takim  słówkiem  prędzej  się  panna  obrazi ,  niż 
na  igle.  Dzwon.  A.  3.  Ostrożny,  jak  na  igłach  bacznie 
chodzi.  Zab.  14,  53.  (cf.  na  śpilkach,  na  brzytwach).  Jam 
cię  teraz  doszła  jak  po  igle.  Morszt.  73.  (cf  po  nici 
kłębka).  Próżno  skakać,  kiedyście  na  igle.  Pot.  Arg. 
491.  (na  wędce,  złowieni).  Dam  ci  dwie  symfonijki  no- 
wiuteńkie, jak  z  igły  zdjęte.  Boh.  Kom.  1,  212.,  Yind. 
zielunou ,  kosedain,  zhistunou,  nagciiicil.  To  to  jak  z  igły 
zdjęte  dopiero  ich  stadło,  Owoż  nowość,  niedosyt,  roz- 
drażnione chuci.  Zabt.  Amf.  5.  —  Igłą  mu  w  głowie 
układano.  Cn.  Ad.  widłami  =  nie  dostaje  mu  klepki ,  e? 
rappelt  in  fciiicm  Jlopfc.  —  'Igły  do  robienia  pończoch, 
dróty  Ross.  Basa^ibHua  iiMU.  —  b).  Igły  probierskie, 
próbki ,  są  to  blaszki  małe  kruszcowe ,  obdłużno  czwo- 
rograniaste, zrobione  według  różnego  umiarkowania  sre- 
bra. Kruml  Cliy.  01.  ^^rotiicrnabclii.  Igły  chirurgiczne  do 
zszywania  ran,  bywają  proste,  krzywe,  okrągłe,  trójką- 
tne, haczkowate  etc.  'Dykc.  Med.  2,  684.  bie  9Jobeln  ber 
3Bimbat:5tC.  Igła  do  wiązania  arteryi  ranionej  przy  rznię- 
ciu kamienia ,  acus  pro  Uganda  arteria.  Czerw.  Narz.  29. 
Igła  do  palenia  zębów.  ib.  32.  —  §.  Botan.  Wilcze  igły 
o6.  żorawie  noski ,  6'e7'flnij<m  L»jrt.  Storrf;fc(jiia6el.  Syr.  711. 
IGLANY  ob.  Igielny.  IGLARZ,  a,  m.,  co  igły  robi,  igiel- 
nik, ber  Sfablcr;  Boh.  gehlaf;  Slav.  iglśr;  Ymd.  jiglar, 
jiglizhar,  haftlar;  tarn.  jeglizhar,  afklar, /W/i.  alTtlarza  ;  Croat. 
iglar;  Ross.  iiro.iLmiiK-B ,  6yjaB0>iHHK3;  Ecd.  mno.iinH. 
Iglarze.  Yol.  Leg.  3,  592.  IGLARSKl ,  a,  ie,  od  iglarza, 
JJttbIcr  = .  Iglarskie  rzemiosło  abo  IGLARSTWO ,  a ,  n., 
bic  3Jablcrcv,  baś  3iab(crr)aiibnierf.  IGLASTY,  a,  e,  do  igły 
podobny.  Wlod.  nnfmabclfórmiij ,  iiabelfiJniiifl ;  Boss.  urojb- 
'laTHil.  Ziele  to  nasienie  swoje  ma  w  długich  a  jakoby 
w  iglastych  strączkach.  Syr.  1199.  IGLAW,  a,  m.,  mo- 
cne miasto  w  Morawii,  stolica  cyrkułu.  Dykc.  Geogr.  \, 
390.  bie  Stabt  %\m;  Boh.  Gjhlawa.  IGLAWSKI,  a,  ie, 
Boh.  Gjhlawsky,  Germ.  %[mn.  IGLICA,  y,  ż. ,  Boh. 
gehlice,  gehlićka  ;  Ross.  nr.mna  ;  {Rag.  ighlizze  lanngo; 
le  prime  penne  degl'  uccelli;  ighliccjar  uccello  di  prime 
penne),  wielka  igła,  ciiie  flroPc  3?(il)tiabel ;  śpilka  podwój- 
na do  włosów,  eiiic  .s)aaniabel;  drót  do  robienia  poń- 
czoch, Ross.  Ba3a.ibiiufl  mm,  ciiie  ©trirfnabel.  Magneso- 


198 


iGLISTY  -  IGRAĆ. 


IGRANIE  -  IGRASZKA. 


wa  iglica.  Susi.  Pieśń.  2,  F  4  fc.  lite  JJJagiictiiabcI,  (strzaJ'- 
ka).  Naczynil  iglic  miedzianych,  któremiby  się  spinało 
przykrycie  przybytku.  Leop.  Exod.  36,  18.  (haczyków. 
Bibl.  Ud.),  Oellfcil' —  §•  Iglica,  naczynie  podkopnicze,  słu- 
żące do  kucia  w  skalo,  czyli  krótki  kończaty  koł  żela- 
zny. Jak.  Art.  5,  294.  ciii  Sffiinicrpflprf.  —  §.  Iglica  tka- 
cza, czołnko,  t>ag  ©4nffd)cit,  Mc  ©djteMpuMc,  fer  S^iiJ 
bcc  ben  SiJeberii,  narzędzie  pospolicie  drewniane,  na  któ- 
re nawijają  się  nici  na  wątek  ,  i  przerzucone  przez  po- 
dłużną przędzę ,  rozciągnioną  na  nawojach ,  z  nią  się 
mieszają.  Otw.  Ow.  216. —  g.  Iglica  ryba.  Garn.  bulesh, 
esox  behone  Lim.  ber  .^ppmfifci) ,  btc  SMecmabcI,  ma  głowę 
na  kształt  iglicy ;  łowią  ją  na  brzegach  Bretanii  i  Nor- 
mandyi.  Ład.  Dykc.  1,  271,,  {Slai:  jegulja ;  Rag.  jegii- 
glja  anguilla,  węgorz).  —  g.  Iglica,  syngtiathus,  5Jabelpf(^, 
rodzaj  gadu  pływającego ,  mający  pysk  do  wałeczka  po- 
dobny, ciało  stawowate,  wężykowate.  Żool.  Nar.  196., 
Kluk.  Zw.  3,  55.  —  §.  Iglica,  grzebienica,  nasienie  ma 
w  długich  iglastych  strączkach.  Syr.  1199.  żórawie  no- 
ski. Sienn.  151.  scandix  pccteii  Lian.  gatunek  trzebuli , 
rośnie  miedzy  zbożem ,  ma  na  ziarnach  długie  dziuby. 
KM.  Dykc' Z,  57.  ber  3JabcIfcrbcl ,  ^cdielfamm.  Iglica 
Włoska ,  od  liścia  ostrokolącego ,  zow  ie  się  też  Myszą 
wiecha,  qii.  v.  Syr,  610.  ruscus  aeuleatus,  ruszczek, 
mirt  dziki,  ber  SKaufeboni ,  rośnie  w  lasach,  w  gajach  i 
między  płotami.  Dykc.  Med.  2,  682.  IGLISTY,  a,  e,  pe- 
łen igieł,  yoll  ?JobeIn;  Ross.  Hr.iHCTUii;  cf.  iiraoBaTuti 
śpilkowaty. 

IGNACY,  ego,  m.,  IGNAŚ  ,  ia,  m.  zdrhn.,  imię  męzkie,  u 
dawnych  Zcgota.  Dudz.  17.,  Boh.  Hynek;  Ross.  llrnaTifi; 
Sgnatiuś,  ciit  9!lfamti^iiaiiie.  Ignacy  z  Lojoli,  fundator  i 
ociec  zebrania  Pana  Jezusowego.    Wys.  Loj.  5. 

'IGRA  ,  y,  s.,  krotochw  ilna  zabawka ,  fin  !iir5U'ftliflev^  ©piel , 
©pielerci),  3citi'ertrcil',  (cf.  gra);  {Siar.  Basu.,  Rag.,  Croat. 
igra;  Ymd.  jigra,  igra;  Garn.  jegra ;  Ross.  urpa  loi  zna- 
czy co  Polskie  gra ;  Hung.  ugras  ■■  taniec).  Po  robocie 
szukamy  odpoczynku ,  igry  i  ochłody ;  niechaj  się  rodzi- 
ce starają,  aby  igry  dziecinne  (btC  Śiiiibcrfpicle)  były  uczci- 
we ,  niechaj  sami  przy  dziecinnych  igrach  będą.  Modrz. 
Baz.  40.  Nie  urodziliśmy  się  na  igry,  albo  na  kroto- 
chwile  rozkoszne;  ale  więcej  ku  pracy,  a  ku  sprawom 
statecznym.    Gresc.  494.      Na  arfie  taką  igrę  miał  Dawid 

prorok Wrobi.    72.     Jegomość  X.  Biskup  obierze  ku 

igrze  tę  grę ,  która  się  jemu  najlepsza  będzie  widziała. 
Gorn.  Dw.  8.  Bywały  i  insze  zabawki  królewskie,  jako 
igry  na  koniach ,  ciskanie  z  koni  piłkami.  Gorn.  Dz.  47. 
Zazwyczaj  w  igrze,  dyabeł  oczy  wydrze.  Teal.  22.  b,  55. 
Zapowiedziano ,  aby  te  igry,  które  komedye  zowią,  czy- 
nione nie  były,  gdyż  igra  już  się  obróciła  w  gniew. 
Eraz.  Jez.  J.  4  b.  Przy  żadnych  igrach  komedyach  być 
się  im  nie  godziło.  Glicz.  Wych.  C.  5.  {ob.  Igrzysko).  —  *§. 
Igra  =  gra,  baS  Spiel.  Nieuczciwi,  którzy  sie  igra  kostek 
bawią.  Bud.  Cyc.  79.,  Gil.  Post.  185.  IGRAĆ',  ał,"a,  in- 
trans.  niedok.,  IGRYWAĆ ,  ał,  a,  częsłoll.,  krotochwilnie 
się  bawić,  (cf.  graćj,  Surjroeil  trcIDeti,  fpiclen,  łdnbeln; 
Yind.  jigrati,  igrati,  zhazhlati ,  shpilati ;  Carn.  jegrSm; 
Groał.    igratisze    (igrati  =  grać    muzycznie);    Bosn.    igratti  = 


grać;  Rag.  igratti,  yzigratti,  igrattise;  Slav.  igratise , 
(igrati  =  tańcować;  Hung.  ugrom;  Ross.  Hrpaib,  HrpbiBaiŁ^ 
grać).  Dzieciom  trzeba  pozwolić  igrać,  po  domu  biegać; 
bo  takie  igrzyska  pomocne  są  do  zdrowia  i  chyżości. 
Pelr.  Ek.  94.,  Boh.  deckowati,  p4rat  se.  Psy  igrają  \'ind. 
pefi  fe  gulijo.  —  Igrać  jak  cielęta  (Yind.  telezhiti,  te- 
letuvati).  Igra  na  łące  bydełko  zielonej.  Lib.  Hor.  78. 
Igrający,  {Boh.  hrawy;  Yind.  jigrazhen,  igrazhki,  jigraun). 
Kot  tak  długo  z  szczurkiem  igra,  aż  mu  się  uprzykrzy. 
P.  Kchan.  Ort.  1,  89.  Świszcz  igrywając,  głos  wydaje  jak 
szczenięta.  Zab.  12,  187.  Igrając  co  robić,  żartując,  ob. 
na  jednej  nodze,  Eccl.  HrpyuiKOK) ,  nrpaiejtKO.  Śmiały  się 
łąki,  kwiaty,  lasy,  doły,  wały,  Przy  pieniu  skocznym 
Dafny  zalotnie  igrały.  Zab.  8,  307.  Nar.  Śliczne  jej 
oczy  promieniem  miłości  igrały.  Past.  Fid.  67.  (błyskały). 
Niechaj  nie  igra  z  szczęściem,  kto  ma  w  domu  swój 
chleb.  Klon.  FI.  C.  3.  (niech  nie  żartuje  z  nim).  Bój 
krwawy  z  gardłem  igra.  Birk.  Kaw.  Malt.  C.  3.  Bóg  z 
ludźmi  w  żadnej  obietnicy  nie  igrał  słowy.  Farnow.  28. 
Przegra  kto,  wygra,  Z  torbą  lub  z  trzosem,  Los  z  nami 
igra.  Igrajmy  z  losem.  Kras.  List.  2,  127.  Igrać  przed 
potkaniem ,  proludere.  Cn.  Th.  harcować ,  fdjarmiisicrcn.  ben 
Imij  aiifangen  oor  bem  J!ampfc.  —  'g.  Pochlebuj  synowi 
swemu,  a  uczyni  się  bojaźliwym ,  'zigrawaj  się  z  nim, 
a  zasmuci  cię.  1  Leop.  Syr.  30,  9.  (żartuj  z  nim).  W  tym 
"księżycu  z  pannami  się  dobrze  "wzigrawać.  Spicz.  196. 
Będzie  się  igrało  dzieciątko  nad  dziurą  żmijową.  3  Leop. 
Jes.  11,  8.  —  *§  Transitii'.  Co  więc  dziecię  z  młodu 
igra,  na  starość  się  k  temu  miewa.  Biel.  Św.  130.  IGRA- 
NIE, ia,  n.,  subst.  verb.,  i^ai  Siirjmeilcii,  ©pieleń,  tónbeln. 
Kot  czyni  igranie  z  szczurkiem.  P.  Kchan.  Orl.  1,  89. 
(igraszkę ,  igrę).  Zwyczajnie  się  ku  gniewu  igranie  po- 
myka. Pot.  Jow.  25.  ICJRACZ,'  a,  m.,  krotochwilnik,  ctrt 
Murjmciler ,  Jdnbler,  ber  gente  fpielt  iinb  tdnbelt;  Sorab.  i. 
zhracż;  Yind.  jigrazh,  jigrauz,  jigraz,  fpilar ;  {Carn. 
jigrez,  jegravz  =  gracz);  Groał.  igrach,  igrash;  Rag.  igrSc, 
igralaz,  igraz  ,  igarz;  Bosn.  igrac ,  igrallac ;  {Slav.  igrścs 
■  tanecznik) ;  Eccl.  Hrpaiejib ,  iirphi|b.  Igracza  nie  widzia- 
łem większego.  Tr.  —  Igracz  teatralny  >  aktor.  Tr.  ber 
Slctcur.  W  rodź.  ieńsk.  IGRACZKA,  która  igra,  bte  ®pic« 
lertmt,  Jdnblerinn ,  Surjroeilerinn ;  Sorab.  1.  zhracźowa; 
Yind.  jigraniza,  jigrauka;  Bosn.  igracica;  Rag.  igraliza. 
IGRACZKA,  IGRASZKA,  i,  ź.,  IGRZYSKO,  a,  n.,  igra, 
zabaweczka,  krotochwilka,  3fttt)ertrcib ,  J?urpeil,  ©piel, 
"tdnbele^;  {Boh.  hracka,  hfićka  ,  paradlo  .  tjterky  ;  Yind.^ 
jigrazha,  kilakala,  zhazharia;  Carn.  jegrSzha;  (fioss.  arop- 
Ka  ,  iiropOMKa,  HrpyuiKa,  Hrpyiue'iKa  łątka) ;  Eccl.  nr|)iiKHi)i6, 
pycajie.  Z  ślepą  miłością  igrzyska  się  dzieją.  Przyb. 
Luz.  159.  Igraszki  i  śmiechy.  N.  Pum.  9,  362.  Staliśmy 
się  zhańbieni,  sąsiadom  na  igrzysko  i  na  pośmiewisko. 
1  Leop.  Ps.  78,  4.  Człowiek  boże  igrzysko,  dii  homi- 
nes  ut  piłam  habent.  Rys.  Ad.  4.  Wiesz,  jakie  ci  potym 
igrzyska  wyprawował,  jak  wiele  przeciw  tobie  knował. 
Pilch.  Sen.  list.  321.  (figlów,  psich  sztuk).  Nie  nadała 
się  wilkom  Polska  wełna ,  Czochrać  się  bowiem  trzeba 
nie  z  igraszką.  Jabl  Buk.  J.  4.  (nie  żartem).  —  Igrzy- 
ska męzkie  rozmaite,    gonitwa,  zapaski,    szermierka,    lu- 


IGRASZKARZ  -  IŁ. 


ILE-ILEKROĆ. 


199 


di,  speclacula.  Cn.  Th.  {Boss.  iirpiime  wielka  gra),  offeitt= 
li(Jjc  ©picie,  ©djnufpicle ,  Sffiettrcimcit  u.  MJodź  tam  nie 
w  cytry  i  w  lutnie  dzwoni  po  bruku,  Ale  z  miodu  zwy- 
czai  zaraz  się  do  luku,  1  wojskowych  igraszek.  Tward. 
Wl.  216.  Igrzyska  Emir  cały  tydzień  doma  stroił.  Warg. 
Radź.  175.  U  Rzymian  między  innemi  igrzyskami,  naj- 
przedniejsze były  igrzyska  szermierskie.  Nag.  Cyc.  pr.  21. 
Jeden  Rzymianin  bogaty  Sławne  igrzysko  był  sprawił. 
Kniaź.  Poez.  3,' 106.  Igrzysk  sprawca,  rządca,  sędzia, 
płajca,  munerarius.  Cn.  Th.  Igrzysk  miejsce  ,  Hag.  igriscte ; 
Cant.  jegrishe;  Yind.  jigrishe,  jigralislie;  EccL  Hr();łiiiii|i6. 
cl',  dziwowisko ,  gonitwa ,  ^cr  <Śd)auftncIpIai  luP  bic  Spicie 
ge^altCll  tinirbctl.  —  §.  Fig.  Wciągnąwszy  Wojewoda  do 
Rusi,  jak  najostrożniej  postępował,  wiedząc,  iż  z  chytrym 
nieprzyjacielem  igrzysko  zaczął.  Stryjk.  292.  mit  wai  \nx 
eincm  \ii)lc[U(n  geiiite  er  iai  Spici  (Pen  Jaiij)  iiiiacfniKjcit 
6attc.  Śmiał  sie  Mars  na  te  igraszki  i  wzajemne  gony. 
Jabi.  Buk.  N  2' b.  cf.  (taniec  tatarski).  "IGRASZKARZ, 
a,  m.,  robiący  lub  przedajacy  igraszki,  łątkarz,  Ross.  iirpii- 
uieyHuii.  IGRZYSKOWY,  a,  e,  od  igrzysk,  6d;aiifpicl', 
©piel ' ;  EccL  nrpajiimiiufi.  "IGRZYWY,  a ,  e ,  igrać  lu- 
biący, (jern  fpicleiib ,  tdiibctitb ;  Ross.  arpiiBufi  swawolny, 
{Ross.  Hppa.iŁHŁiii ;  EccL  nrpaTejiLHbift  lusorius,  gierny,  gra- 
walny). 

II.  abbrewiacya,  n.  p.  U.  KK.  MM.  >  Ich  królewskie  Moście. 
11.  XX.  MM.  =  Ich  Xiążęce  Moście,  cf.  J.  abbrev. 

IKRA,  y,  2.,  (Bo/;,  gikry;  Sorab.2.  jerk,  nerek,  nerch;  Yind. 
ikra,  ribje  jaize ;  Carn.  ikra,  ykre,  {2.  glandula  gruczoł); 
Croal.  ikrę,  jaycza  ribja,  barb.  ikrę,  ikaraa;  Bosn.  ikrę, 
jaja  od  ribbe;  S!av.  ikrę;  Ross.  iiKpa  (2.  kawiar,  5  łj-- 
tka);  EccL  Kpa  iuh  iiKpa  .lejanaa  na  804*  kra,  crusta; 
cf.  Graec.  i'x''K>'>  >  j^ja  rybie.  ZooL  Nar.  75.  bci"  JlOcjClt  ber 
gifrfiC'  ber  gift^roijeit'.  —  g.  Łytka.  Tr.  bie  SSabc;  Hung. 
ikra;  Ross.  impa.  IKRASTY,  IKRNY,  IKRZNY,  a,  e,  ikrę 
w  sobie  mający,  Diogcil  = ,  3Jogen  fcrtbenb;  Boh.  gikrnaty; 
Carn.  ikrast,  ikren ,  ykrast,  ykrat,  ykren ,  (2.  gruczoło- 
waty) ;  Yind.  ikrast,  ikren;  Crout.  ikraszt;  {Hiing.  ikras 
glandulosus) ;  Ross.  iiKpiiCTbifi ,  iii.paHbift.  Karpie ,  trzy 
ikrne,  a  mleczne  dwa,  należą  do  sadzenia.  Zaw.  Gosp. 
Mleczna  ryba  jest  samcem ,  a  ikrzna  samicą.  Haur.  Sk. 
143.  IKRORODNY',  a,  e,  ikrzny,  9JoijCU  crsciujenb.  Ikro- 
rodna  ryba ,  ovipara.  Cn.  Th.,  EccL  HKpopo4Huii.  IKRZAK, 
a,  m.,  ikrna  ryba,  ber  Jlogiicr;  Boh.  gikrnać;  {Hoss. 
■KpRUHHB  kawiarnik,  co  kawiar  robi).  U  samic  ryb,  abo 
u  ikrzaków  leży  w  podłuż  brzuelja  skupiona  ikra.  Kluk. 
Zu:  3,  84.  oppos.  mleczak.  IKRZYĆ  się,  ył  się,  y  sie, 
zaimk.  niedok.,  o  rybach  trzeć  się.  YYlod.  yon  bcit  jift^Clt, 
ftreidieii ;  Hoss.  HKpiiTbca.  Fig.  Ikrzyć  się  =  wydawać  się 
na  co,  trawić  się,  cf.  wyikrzyć  się,  zikrzvć  sie,  fid)  awi- 
lieiiteln,  fid;  ani0m.  IKRZYĆA,  y,  i,  'albo  IKRZYSTY 
kamień,  oolilhus ,  ber  SliDijeiiftcin ,  kamień  wapnisty,  z  wic- 
iu okrągłych  ziarok  spojony,  nakształt  ikry  rybiej  albo 
ziarek  grochu.  Było  kiedyś  mniemanie ,  ze  to  ikra  zka- 
mieniała.  Kluk.  Kop.  E,  94. 

I  Ł. 

IŁ,  u,  m. ,    {Boh.   gil;    .Sloi:    glug ,  lepka  zeme;    Sorab.  1. 


temeno,  tonidwo ;  Carn.  ilu,  ilovza,  jilu,  jilovza ;  Yind. 
jiou,  glina,  glen ,  ilouza ,  let,  berna ;  Croał.  iloviicha; 
Dal.  gnilla;  Hoss.  pyx.iaK'B,  (iu-b  szlam;  cf  Graec.  ilic, 
dnyilf).;;  cf  Lat.  uligo;  cf  wilgi,  wilgoć);  argilla  pinguis, 
ber  i!cttcii ,  rodzaj  gliny  najiłuściejszej.  Kluk.  Kop.  1,252. 
Z  rodzajów  morskich  obszerne  opoki  krety,  marmuru, 
iłu  i  wapiennych  kamieni  powstały.  Slas.  Bu/f'.  148.  mar- 
ne ,  ber  SDiorgel.  —  Odmieniają  się  jako  ił ,  gdy  go  pie- 
czętują. Budn.  Job.  38,  14.  (glina.  BibL  Gd^  irie  Seiiiicn. 
8iltD.).  Tam  łzy  mych  braci  znajdziecie,  I  krew  ich 
zmieszaną  z  iłem.  Karp.  1,  113.,  {ob.  Iłowaty). 
ILE  adv.  a)  jak  wiele,  fu  oici,  nne  yicl;  Boh.  gelikoż,  kolik; 
Slov.  kolko;  (Sorab.  1.  jelifo  jeśli);  Sorab.  i.  wotakwele, 
wokaźwele;  Carn.  kolkajn ,  kołku,  kulkajn ;  Yind.  koliku; 
Croat.  kuliko,  koliko  ;  Hag.  koli;    Bosn.    et  Slav.    koliko; 

Hoss.    K0.1b,    KO.IIIKO,    CKO.Tb,    CKO.TbKO;     Eccl.     KOilh  ,     KOiłb- 

Mii,  resiiKO,  i€.^it»i.^H.  Powiadamy  to,  'ilechmy  doświad- 
czeniem doszli.  Zajik.  Mi.  (ileśmy).  Ile  pamiętam;  ile 
baczę;  ile  rozumiem;  ile  ze  mnie  jest.  Cn.  Th.  fo  otel 
non  ittir  ab^uingt.  Wszystko,  ile  możności  czynić  będę. 
Teat.  7,  8.  Dał  mi,  ile  mógł.  Ile  ma  mocy',  robi.'  — 
§.  Ile  —  tyle  =  jak  wiele,  —  tak  wiele,  roie  l'icl,  —  foincl; 
fo  oicl  —  al^;  Hag.  koliko  toliko ;  Ross.  nocjHKy.  Ile 
włosów  na  głowic,  tyle  utrapienia.  Gemm.  117.  Jest  to 
na  tuzie  czerwiennym  pisano:  ile  głów,  tyle  sposobów 
myślenia.  Kras.  Mysz.  71.,  Yind.  kołiker  ludi ,  toliku 
zhudi,  fo  oiel  Sopfe,  fo  oicl  ©iittieii.  {Slav.  Prov.  Koliko  ta- 
lirah,  toliko  priateljah=  ile  talerzy,  tyle  przyjaciół).  Szczę- 
śliwy, komu  Bóg  łaskawy  z  nieba  Dał  tyle,  ile  do  życia 
mu  trzeba.  Hor.  2,  117.  .Min. —  b)  Pytając:  jak  wiele? 
ivic  oicl?  Ileż  ich  tam  jest?  —  §.  Ile  =  z  której  miary « 
jak  wiele  należy,  Yind.  takudelezh ,  natelku,  dotlę,  do 
tisteh  dob ,  infofem ,  infomdt ,  imuicmeit.  Ludziom  nie  jest 
miły  grzech,  ile  grzechem  jest.  Zach.  Kaz.  1,  201.  Kry- 
stus  jednym  będąc ,  nigdy  się  nie  dwoi ,  aby  miał  tak 
uczyć ,  to  czynie  ile  człowiek ,  a  owo  ile  Bóg.  Wiśń. 
586.  Ile  duch  w  niebo  wstępuję.  Hem  trup  ziemi  pil- 
nuję. Dnr.  Lot.  2.  Do  tego  jest  obowiązan  z  dwojakiej 
przyczyny,  ile  jest  człowiekiem,  potym ,  ile  jest  chrze- 
ścianinem.  Bals.  Niedz.  1 ,  595.  Simil.  Ile  jako ,  aU ,  qua. 
Ile  ociec,  staram  się  jak  najlepsze  dać  wychowanie  dzie- 
ciom maim ;  ile  obywatel,  podatki  daje;  ile  majętny, 
uboższych  wspieram.  Kras.  Hist.  99.  —  §.  Ile,  zwła- 
szcza ,  osobliwie ,  mianowicie.  Croat.  pokehdob ,  na  tuli- 
ko  da,  5umal.  Odludność  mu  milsza  była,  niżeli  życie 
miedzy  ludźmi ,  ile  dworskiemi.  Sk.  Zyw.  2,  549.  Posta- 
nowiłem nocować  u  niego,  ile  że  mnie  był  oto  prosił.  Kras. 
Pod.  2,  42.  —  §.  abfol.  Ile  tyle  >  raałoli  wieleli,  ilekol- 
wiek ,  e^  fci)  ml  obcr  iiienig.  Wszakże ,  ile  tyle  żył , 
który  rzeczy  w  ielkic  Żyjąc  czynił ,  dosyć  żył ,  przetrwa 
wieki  wszelkie.  Gaw.  Siei.  27.  Nade  wszystko  uważać 
to  sobie.  Że  ileż  tyleż  żywszy  leżeć  w  grobie.  Bratk. 
//  2.  Z  tego  listu  nadzieje  ile  tyle  chwyci.  Pol.  Arg. 
730.  jako  tako,  fo  fo.  ILKKOLWIEK  adv.,'Boh.  kolikko- 
li,  o  liczbie,  quotqiiot.  Cn.  Th.  fo  m\  nur,  fo  oiel  ober 
tnenia  auc^  immer.  —  §.  O  wielkości,  quanlumcunque,  fo 
flroC  obcr  flein  tmij  immer.    ILEKROĆ  adv.,  Boh.  kolikrat; 


200 


ILEKROĆKOLWIEK  -  ILOŚĆ. 


IŁOWATY  -  IM. 


Slov.  kolkokral,  kolkorazi;  Yind.  telkaibarti,  telkukrat; 
Ecd.  KOSbKpiTH  ,  i€.iHai;\H .  icsHKoaJAH ,  Koi\H!KAH  ;  pytając, 
i  niepytajac  :  jak  wiele  razy,  iinc  indmd  ?  a\i  graflC. — 
p^ne  gragc:  fp  oft  fll«-  liekroć  na  dzień  jada?  — Ile- 
kroć sie  na  świat  ukażę,  tylekroć  sie  w  czym  nakażę.  Cn.  Ad. 
523.  ILEKROĆKOLWIEK  aduerb.,  quoliescungue.  Cn.  Th. 
fo  oft  niid)  iiiiv  immcr;  fo  liaitfifl  rbcr  frarfoin  a\i  niid;  imtitcr. 
ILEKROTNY,  a,  e,  —  ie  adv.,  Ecd.  KOAHKoroyEii,  ko.ih- 
Koryós,  cKoabKpaTHUfi ,  ivie  mclmaluj.  ILI,  ILKI,  a,  ie, 
Sorab.  1.  kelki ,  kak  mnohotere ;  Boh.  koliky ,  kolikaty, 
kolikery;  /?a5.  kolik,  kolicjak;  Bosn.  kolicjak;  Croat.  ko- 
licliyuk,  kolih,  kulik ;  Ross.  CKO^ibKifi ;  Ecd.  k.ihki,  koahki  ; 
{Slav.  iii  =  czyli  ob.  Li) ;  jak  wielki ,  pytając  i  niepytajac, 
wic  groP?  Oto  ilić  ogień,  największy  las  wypali!  i.  Leop. 
Jak.  5,  5.  (jak  wielki  ogień!)  —  oŁitC  gragc:  fo  gro^ 
rtl§.  Z  szeroko  rozpadJej  ziemi  wypadł  nagle  Achilles 
tyli,  iii  gdy  był  zyw ,  zwykJ  bywać.  Olw.  Ow.  526.  g. 
lii  tyli  =  ILKlKOLWiEK,  llkakolwick  ,  Ilkiekolwiek,  quanlus- 
lubet,  jakikolwiek,  co  do  wielkości,  fo  gro?,  fp  Hetlt,  fo 
^ćiiifig,  fo  fparfom  a\i  aii6  iuiv  immcr.  Ja  acz  iii  tyli  sta- 
nem, rozumem  niższy  od  Lucyla,  przecież ....  Za6.  10, 
336.  Jiyck.  cf.  iluczki.  (ILIA  ob.  Eliasz.  ILISTY  ob.  Uo- 
watyj.  ILKOŚĆ,  ści ,  2.,  wielkość  albo  małość  czego, 
miara  wielkości ,  małości.  Cn.  Th.  bic  rclatiPC  ®riJ$e  obcr 
fOJcitgc.  Ilkość  rzetelna  własna,  bic  pofltisc  ®ropC.  liog. 
Dos.  i.  166.,  Ustrz.  Alg.  5.,  Krup.  5,  200.  Żrn.  Post. 
3,  86  b.  Łamane  ilkości  czyli  łrakcye.  Ustrz.  Alg.  49.  — 
'§.  Ilkość  słów,  guantiłas ,  to  jest  przyzwoite  syllab  prze- 
ciągnienie  albo  skrócenie.  Klecz.  79.,  ob.  Uoczas. 

ILKISZ  ob.  Olkusz. 

ILLACYA,  yi,  ś.,  słowna  do  sądu  prośba.  Osir.  Pr.  Cyw. 
2,  48.  wniesienie  do  sądu.  Ossol.  Wyr.  baŹ  ginfpmmcii, 
Sliibringcii  bci^  ®cri(^t. 

ILM,  u,  m.,  ILMA,  y,  i.,  |porówn.  luc.  ulmus  2],  wiąz,  bic 
pimc)  Ulmc,  berUImkitm.  Cn.  Th.  1241.  Crsin.  ILMICZKA, 
i,  £,  ILMOWNA,  y,  z.,  kozia  broda,  ziele,  spiraea  ul- 
maria  Linn.  ©cipDart,  3plmniii^mciibcl.  Syr.  1487.  ILMINA, 
y,  £.,  drzewo  wieżowe  ,  lllmcndplj.  Nabierze  cieśla  ilmi- 
ny,  dębiny,  i  obierze  co  najlepszych  drzew  z  łasa.  liadz. 
Jes.  44,  13. 

ILOCZAS ,  u ,  m. ,  Gram.  wyraz  nowy,  guantitas  ■-  długość 
czasu,  który  się  łoży  na  w-ymówienie  zgłoski  jakiej.  Kpcz. 
Gr.  1,  p.  5.  ba^  SijUtciimiifi ,  bic  Sslbcnlaiigc.  ob.  ilkość 
słów.  CILOP  ob.  Julcp).  ILORAKI,  a,  ie,  —  o  adv., 
ilu  gatunków,  imi  me  inclcrlcsi  3(rt;  Eccl.  Ko.iiiKoroyEi., 
KoniiKOKp.iTbiii ,  KO.MiKoa;,\H.  ILORAKOŚĆ,  ści,  ź.,  ilość 
gatunków,  bic  Siclcrlc^^cit ,  l^aiitiigfaltigfcit.  ILOŚĆ,  ści, 
i.,  ilkość,  jakość  względem  liczności,  wielkości,  Slov. 
kolkotnost;  Bosn.  kolikost ,  kolicina;  Rag.  kolikós,  koli- 
cina  ;  Croat.  kulikócha  ,  kulikószt;  Eccl.  ejimecTBO ;  bic 
Sefc^affeiiŁcit  iii  9!iicffid;t  ber  93(Ciigc  obcr  ®rppc,  bic  Siiaii= 
titdt.  Ilością  zowie  się  wszystko ,  cokolwiek  daje  się 
zwiększyć  lub  zmniejszyć.  Rozległość,  przeciąg,  waga 
etc.  .są  ilości.  Jak.  Mat.  1,  1.  guanlitas.  Mnogość  wyni- 
kająca z  miąższości  ciała  przez  szybkość,  nazywa  sie  ilo- 
ścią ruchu  tego  ciała.  Jak.  Mat.  2,  233.     Są 'takie  ilości, 


guantiłates,  które  dokładnie  w  liczbach  wyrażone  być  nie 
mogą.  Geom.  Nar.  1,  100.  (cf.  niespołraierny). 

IŁOWATY,  -GIŁOWATY,  ILISTY,  a,  e,  od  iłu,  rędzinny, 
Scttcn=,  Icttcnortig,  le^mig.  Boh.  gilowaty;  Sorab.  1.  te- 
menoyite;  Croof.  ilovachaszt;  Z)aZ.  gnillaszt;  Cara.  ilovnast, 
ilóvnat,  ilovzhast;  Yind.  glinast,  iven,  jiun,  jiunast,  ilou- 
zhen,  ilounast,  ilouzhast;  Eccl.  HaiiCTuH,  iwoBaTuH,  6peH- 
HHCTUii;  Ross.  pyx.iaKOBUM.  Glinę  iłowatą  mieli  miasto 
wapna.  Radź.  Genes.  H,  3.  Bibl.  Gd.  id.  Te  rzeczy  dał 
ulać  w  równi  u  Jordana  na  'gifowatej  ziemi.  Radź.  Reg. 
7,  46.  Iłowata  ziemia,  glis.  Macz.  (rędzina).  'Niejelisty 
srebrny  zdrój  prześlicznej  wody.  Zebr.  Ow.  67.  (niekalny). 
Iłowatym  się  stać,  IŁOWACIEĆ  nijak,  ndk.,  Icttig  Rierbcn, 
Icimig  fcaii.  Tłuścieje  ziemia,  iłowacieje,  gliseit.  Dasyp. 
Z.  4  b.  Sorab.  1.  źeheluszo.  IŁOWIZNA,  y,  z.,  ziemia 
ilista,  Settencrbc,  8cimcrbC,  Boh.  gilowatina.  Rękami  i  no- 
gami jezioro  mieszają  ,  'Jałowizny  ruszając  ode  dna  sa- 
mego. Zebr.  Ow.  148.  (mollem'limum).^  IŁOWATOŚĆ, 
ści,  i,  iłu  obfitość,  bic  ?ctttgfeit,  Scimigfcit;  Ross.  nm- 
BarocTb,  szlamowatość.  IŁOWY,  a,  e,  od  iłu,  z  iłu, 
Scttcn  ' .  Carn.  ilove ,  ilovn  ;  Eccl.  mobuh. 

ILUCZKI,  a,  ie,  jak  najmniejszy,  ganj  flctit,  tuinjig.  —  g. 
Pytając:  jak  maluchny?  iińc  flcitl? 

ILUKSZTA,  y,  m.,  IŁUKSZT,  a,  m.,  miasto  Semigalii,  ozdobne 
zamkiem.   Dykc.  Geogr.    1,  301.    ciiic  Stabt  in  Scmgalleit. 

ILUMINACYA,  yi,  £,  objaśnienie  światłem,  bic  SUlinitltotlon. 
Carn.  svęzhava.  ILUMINOWAĆ,  al,  uje,  cz.  niedok. , 
objaśniać  ogniami,  światłem,  tclcii^tcii,  illiimitlircil.  —  §. 
Objaśniać  farbami,  kolorami,  mit  %ntben  illlimitlircil.  Po 
skończonym  rysowaniu  mappa  iluminuje  się.  Łejk.  Mier. 
115.  ILUMINISTA,  y,  m.,  trudniący  się  iluminowaniem, 
ber  3Iliiminircr.  Sposobu  tego  iluminowania  używał  naj- 
sławniejszy iluminista,    na    imię  Ewanielista.    Sienn.  589. 

ILŹA ,  IŁŻA,  y,  z.,  miasto  biskupie  w  Sandomirskim,  osia- 
dłe garncarzami.  Dykc.  Geogr.  1,  301.  ciiiC  ©tabt  im  ®01I= 
bominf^cit.  —  §.  Rościek  sprężysty  zamknięty  wewnątrz 
ifzy  fusee ,  rozszerza  się  szybkością  proporcyonalną  sile 
sprężystości.  Jak.  Mat.  4,  98.  IŁŻECKI,  a,  ie,  z  miasta 
Iłży,  opn  31fn.  Złote  wieki  minęły,  a  ledwo  Gliniany 
nam  dziś  został,  i  to  nie  Iłżecki.  Opal.  Sat.  —  Plaode 
pultas ,  metuis  credo ,  ne  fores  Samiae  sint.  Plaut. ,  Iłże- 
ckie drzwi  podobno ,  nostro  morę.  Cn.  Th.  288,  gliniane, 
słabe. 

I  M. 

1.  IM  1)  datir.  plur.  pronom.  on.  *2)  W  dawnych  pismach 
Inslrumental.  Sing.  zamiast  niin.  *3)  Im  adverb.  zamiast 
nim  adverb.  ■■  póki  nie ,  bi« ,  0l3  bt^.  Niech  poczeka ,  im 
przyjdę.  Tr. ,  póki  nie  przyjdę.  —  Nie  odchodź,  im  się 
wrócę. 

2.  IM  aduerb. ,  z  następującym  tym ,  cum  comparat.  adverbii 
abo  adjectiii;  Yind.  koliker,  koliku;  Eccl.  KOi\bi.iH;  je  - 
bcfto.  Im  wyżej  kogo  szczęście  postawiło,  tym  słabiej 
stoi.  Gorn.  Sen.  463.  Im  więtsza  wieża,  tym  ciężej  upa- 
dnie. Pelr.  Bor.  ^,  A  i  b.  Im  kto  na  wyższym  miejscu 
siedzi,  tym  bliższy  do  upadku  bywa.  Sk.  Żyw.  2,  23.    Im 


IMAĆ-IMOWAĆ. 


IMANIE  -  I  M  A  G  1  N  A  C  V  J  i\  Y. 


-201 


czego  bardziej  zakazują,  tym  bardziej  tego  pragną.  Gemm. 
H8.  je  mc^r  -  befło  mc^r.  Im  bardziej  kto  śkfa  szanuje; 
tym  je  więc  rycblej  zepsuje.  Cu.  Ad.  524.  Im  kota  bar- 
dziej głaszczesz,  tym  bardziej  ogon  wznosi,  ib.  Im  dalej 
w  las,  tym  więcej  drzew.  Gemm.  H8.  Rzeczka,  im 
źrzódła  bliższa ,  tym  jaśniejszą  ma  wodę.  Sk.  Żyw.  2,  249. 
Im  większą  miał  w  rozumie  i  naukach  sławę,  tym  się 
za  niższego  na  sercu  miał.  Sk.  Żyw.  1,  295.  Brzemię 
im  między  więcej  bywa  rozdzielone ,  tym  łacniej  bywa 
znoszone.  Herb.  Sial.  545.  Im  był  słabszy  i  chorszy,  i 
bardziej  sam  bez  pomocy,  tym  się  zdało,  że  był  mocniej- 
szy. Wys.  Loj.  68.  Im  kot  starszy,  tym  ogon  twardszy. 
Cn.  Ad.  524.  Im  kto  głupszy,  tym  śmielszy,  a  im  mędr- 
szy,  tym  bojaźliwszy.  ib.  Im  prędzej ,  tym  lepiej.  Gemm. 
419.  je  e^er,  je  lieber.  Im  dalej,  tym  gorzej,  ob.  Co  da- 
lej, to  gorzej,  je  Ińngcr,  je  argcr. 
IMAĆ,  ał,  a,  c%.  niedok.,  IMOWAĆ,  ał,  uje,  czstl.  et  ndk., 
{Elym.  Jąć  qu.  v).  —  (Boh.  gjmati;  Sorab.  1.  jimacź,  ij- 
macź,  jacż;  Garn.  jeniSti,  jemlem  =  brać;  [Wnd.  jemem  « 
zaczynam) ;  Croat.  jeniati ,  jemlyem  ,  prijemlyem  >  brać, 
przyjmować,  (distg.  imeti  =  miećj;  Ilnj.  imatti,  (jematti 
vi)idemiam,  facere);  Bosn.  jamiti,  vzeti,  odniti,  (jemati  vin- 
demio);  Ercl.  hmath,  leMATH,  lensia,  B3HMaio,  cMCTBOBa- 
th;  cf.  Lat.  emo ,  emtum;  cf.  Graec.  !TQinf{ai;  cf.  Lat. 
sumo;  cf.  flebr.  QT2?  sum;  Slav.  uzimam  =  wezmę);  łapać, 
chwytać,  pojmować,  gretfett,  faffeii,  fatigen,  gefaiigen  nc^« 
men.  Zrzebiec  raa  być  imowan  dnia  chłodnego  ,  gdyż  w 
dzień  ciepły  łatwiejby  się  mógł  zbestwić,  albo  zpłoszyć 
niezwykłym  imowaniern.  Cresc.  518.  Zrzebiec  dopiero 
po  trzecim  roku  ma  być  imowan  i  objcżdżan;  a  od 
czasu  jego  imowania  ma  ma  być  dawana  tylko  sama  tłu- 
cza  przez  dziesięć  dni.  i6.  Imajcie  nam  liszki,  które 
nam  winnicę  psują.  Budn.  Cant.  2,  15.  (pofapajcie.  Bibl. 
Gd.).  Ryby  imować.  Crcsc.  612.  (t.  j.  łowić).  Jak  ryby 
wędą  iniują ,  a  ptaki  sidłem  łowią ,  tak  też  w  zły  czas 
imani  bywają  ludzie.  1  Leop.  Ec.  9,  12.  Szli  za  nieprzy- 
jacielem, bili,  'gimali  (imali);  'pogimawszy  hetmana,  przy- 
słali go  królowi,  /'(ipr.  Gii.  1183  et  1192.  Zewsząd  o- 
garnion ,  gdy  pró:'no  dotrzymał  placu ,  dopiero  da  się 
imać.  Tward.  \W.  60.  W  tym  zamku  trzyma  więźniów, 
które  ima.  P.  Kchan.  Orl.  1,  80,  Łotr  imowan  był.  Ezop. 
H8.  Ludzie  biegnąc  do  ognia,  złodzieja  zimaii.  Budn. 
Apophi.  143.  (t.  j.  złapali;  dokon).  Kiedy  złodzieja  imu- 
ją....  Sax.  Porz.  118.  —  *().  O  duszy,  o  grzesznej,  sam 
bóg  pieczą  "ima,  dyabłu  ją  'odejmą,  Gdzieżto  sam  prze- 
bywa, tu  ją  k  sobie  "przyma.  Biel.  Kr.  19.  z  Bogarodz.; 
sam  się  pieczy  o  niej  podejmuje;  er  niiiimt  bte  6orge  aiif 
fic^.  IMAC  się,  IMOWAĆ  się  recipr.  a)  czego  .  chwytać 
się  czego,  ujmować  się  czego,  etiuaś  ergreifcii,  pliyt.  et 
morał.  Hószczka  się  winna  tyki  ima.  Grorh.  W.  342.  Imać 
się  słupa.  On.  Th.  Ima  się  czego  ogień.  ib.  Ima  się  go 
łakomstwo,  ib.  Odstąp  od  złego,  cnoty  się  'un.  Zyyr. 
Gon.  296.  Co  sięgamy  o  tym  przykładów  dawnych ,  a 
nie  blizkich,  'immy  się  też  bliższych  a  teraźniejszych. 
Glicz.  Wyrh.  C  7>  b.  Trudno  tego  się  nie  imać,  na  co 
człek  zawzdy  patrzy.  Sk.  Dz.  854.  t.  j.  nie  udawać  sie 
za  tym,   ti   ergrcifen,    fit^i  barouf  Dcrlegcn.     Słuchając   my 

MwmH  UiUtgt  wyi.  f.  Ton  IL 


mistrza  naszego ,  "immy  się  nieprzyjaciół  naszych  miło- 
wać. Sekl.  22.  (zacznijmyż).  Intrant  ursiis  venn.buln,  wcho- 
dzą w  niedźwiedzic  włócznie,  to  jest,  imują  sie  ich,  ja- 
ko my  mówiemy.  Mąc.z.  bic  Spicie  grcifeii  eiii,  briiigeu  ein, 
cf.  brać.  Imać  się  czego  u  kogo,  jako  swego,  wpierać 
się  w  co;  przywłaszczać  sobie,  ctUHt-S  ali  t>ai  ©einige 
pfótiben,  ft^  ctiic  Sać^e  a\i  bte  feiiiige  (inmaflCcii ,  fie  5iirii(f-. 
forbcrii.  Kto  się  czego  imuje ,  albo  co  licuje ,  musi  do- 
wieść samotrzeć ,  jako  mu  to  ukradziono  albo  wydarto. 
Szczerb.  Sax.  151.  Imuje  się  kto  konia,  albo  innej  rze- 
czy sobie  ukradzionej ,  ma  się  jąć  urzedownie  z  dozwo- 
leniem sędziego.  Imować  się  tylko  można  rzeczy,  które 
w  sobie  różność  mają,  jako  bydlę,  szata;  ale  gdzie  róż- 
ności niemasz,  jak  w  pieniądzach,  tych  imować  sie  nie 
można.  Sax.  Porz.  118.  —  b)  Imać  się  z  czym  =  wdawać 
się,  ftt^  mit  jcinoiibcii  eiiilajfeii.  Z  innemi  grzechy  może 
za  pasy  chodzić,  a  wręcz  się  z  niemi  bić;  ale  z  ciele- 
snym się  grzechem  nie  imaj ;  z  daleka  go  ujrzawszy  ucie- 
kaj,  bo  z  bliska  przegrasz.  Sk.  Źyw.  2,  412.  —  §.  Imo- 
wać się  za  co  =  ujmować  się  za  co.  Cn.  Th.  (Garn.  rin- 
kam).  Pan  się  iinie  za  krzywdę  u  trapionego.  Byb.  Bs. 
280.  fi(^  urn  etitc  <B(iA}c  aiiiicljmeii ,  fiti)  "ncr  oacI;c  amieb= 
men.  IMANIE,  ia,  7i.,  subsl.  verb.  ant.;  (Boh.  gimanj, 
gjmka;  Sorab.  1.  yimano;  Bosn.,  Hag.,  Croat.  jema!va  = 
winobranie;  Eccl.  hmctbo,  iiMtHCTBO  konstytucya  ciała, 
kompleksya;  cf  HCiiMymccTBO  niedostatek);  chwytanie, 
pojmanie,  łapanie,  baS  ©reifcii ,  $afd)cii ,  ©efaiigcniicUincit, 
9Irretiren.  Napełniła  się  cała  Polska  wzajemnemi  imania- 
mi,  i  zabójstwami.  Nar.  Hsl.  7,  264.  IMANIE  się  czego  = 
chwytanie  się  czego ,  fcaś  (?rgrei|Cll ;  wpieranie  się  w  co, 
przywłaszczanie,  baś  SlitmaniScit  ciiier  (snc^c,  bao  Bweigiien, 
ber  ?liifpnic!;.  Imanie  Sie  ryb  wędy.  Boss.  kjcbI),  "ini 
9Jtibei^cii.  IMAGZ ,  a,  m.,  imujacy  sie  czego,  lub  kogo; 
ebwytacz;  przywłaszczający  sobie,  ber  ®reifcr,  (Srgreifer, 
ber  \\ij  cine  ©ac^e  aninanpt.  Cn.  Th.  asserinr;  Yind.  jemauz, 
jemloyez;  (Bosn.  jamac  >  rękojmia);  Eag.  et  Dal.  jemSc, 
jemacz  vindemiator ;  Eccl.  esiem,  nopjKa  pdeijussor; 
Ross.  ejieu^B  dający  się  przekupić. 
Pochodź,  pod  siowem :  jać. 
IMAGINACYA,  yi ,  i.,  IMAOiŃATYWA ,  y,  £..  (Gam.  misle- 
nosl;  Rng.  r9zmniva,  mnegne);  dzielność  umysłu,  przez 
którą  człowiek  stawia  sobie  w  wyobrażeniu  rzeczy  pojęte. 
Kras.  Zb.  1,  599.  bte  giiibilbiiug^fraft ,  bie  eiiilnlbiiiig.  (cf 
fantazya,  wyobraźnia,  malowniaj.  Iraaginacya  jest  moc 
umysłu  naszego,  którą  widzimy  rzeczy  nieprzytomne.  Boh. 
Dyab.  2,  72.  Imaginatywa  w  naturze  zwierząt  wiele  mo- 
że. Ltib.  Roz.  14.  Tak  sobie  posłuszną  uczynił  imagi- 
natywę  swoje,  iż  nigdy  żadna  myśl  insza  nie  wtrąciła 
mu  sie.  Wys.  Aloj.  229.  Chciałbym  by  mowa  moja  przez 
imaginatywę  zapalała  was.  Bals.  Nirdz.  1,  567.  —  §. 
Urojenie,  ubrdanie,  (itiiDilbiitig ,  C.^imdre.  Nie  wierz  te- 
mu, to  czysta  imaginacya,  przywidziało  mu  się,  co  po- 
wiada. Ld.  Daremna  go  uwodzi  imaginatywa..  Tr.  IMA- 
GINACYJNY,  IMAGINALNY,  a  ,  e ,  od  imaginacyi ,  Jmagi. 
iiatton«<,  (Einbtlbung^fraftź  = .  Imaginacya,  chociaż  od  zmy- 
słów wzięła  początek,  bez  zmysłu  jednak  widzi,  nie  zmy- 
słową,  ale    imaginalną  swoją    władzą.    Bardz.  Boet.  167. 

t6 


202 


IMAGINOWAC  -  IMIE. 


M  I  E. 


IMAGINOWAC,  af,  uje,  cz.  niedok.,  zimaginować,  dok., 
wystawiać  sobie  na  iimYŚlc ;  Rag.  razmnivati,  vargljatti; 
Boss.  BiemaTb,  fic^  inirftctlcii.  Imaginujcmy  sobie  często- 
kroć rzeczy  gorzej ,  niź  są  w  samej  istocie.  —  Imaginuj 
sobie  na  przykfad  wielki  dom,  a  w  nim  maluczkie  okienka. 

LMANIEC ,  ńca,  m. ,  jeniec,  pojmaniec,  ber  ©cfmiijcnc.  Hoss. 
uitńHUK-h,  no.iOHeHHiiKŁ,  BOOHHon.TbHiiHK^,  KOJOAHflKS.  Imań- 
ców  naszych,  klórzv  sie  poddali,  Tvm  ręce  opak  troka- 
mi związali.  Petr.  Hor.  2,  E  4.    IMAŃSTWO  ob.  Jeństwo. 

JMBIER,  u,  m. ,  Amomwn  Zingiber  Linn.  {Slov.  dumbger, 
zśzwor;  Hung.  gyomber;  Sorab.  1.  jurnber,  bimber;  Sorab. 
2.  jmber;  Bos7i.  zinziber;  Sluv.  gjumbir;  Croat.  gyumber, 
sumber;  YhuL  iienibarg;  Carn.  limberg ;  Boss.  HH6np'B ; 
Ttirc.  zingefil;  Grace.  Ciyyijifcig  et  ^lyyf^sc;  Dal.  gyun- 
gyiber;  Hag.  zenzer;  Lith.  irabieras;  Angl.  ginger;  Holi. 
gember;  Bok.  zizwor);  ber  Siigltcr;  roślina  w  Indyach  ro- 
snąca ;  korzeń  jej  ostry,  jest  imbierem  zażywanym  do 
przyprawy  potraw.  Kluk.  Dykc.  i,  50.  1  imbier  robak  to- 
czy. Cn.  Ad.  283.  i  kwaśne  jabłko  robak  gryzie ;  i  w 
kapicy  wełna;  niirf)  Silliortopfc  )tid]t  ber  ^ntter.  Kto  pra- 
wdę komu  powie  ,  jakby  mu  w  oczy  z  solą  nasypał  im- 
bie.u.  Pot.  Jou'.  94.  (prawda  w  oczy  kole).  Dmuchały 
sobie  w  oczy  imbierem.  Bej.  Post.  D  d  d  5. 

I.MBRYK,  a,  m.,  IMBRYCZEK,  czka,  m.,  zdrobn.  z  Tur. 
ibrik.  A  Czart.  Mscr.  —  Pasi-k.  Dz.  '134.  ibryk  --  kubek; 
Hting.  ibrik  guttns;  Croat.  ibrik,  kollicli ;  Carn.  ibrek; 
Yind.  kandva  sa  te;  Slav.  kotlich;  Ross.  casiOBapł,  'laJi- 
łiHKŁ,  'lariHimeKi;  naczynie  stołowe  do  kawy,  herbaty, 
eine  .^affecfnimc ,  Ibeefaime.  Srebra  stołowe ,  wanny,  kon- 
wie, imbryki,  miednice.  Tivard.  W.  D.  53.  Do  kawy 
nam  trzeba  imbryczków,  łyżeczek  ,  tao  ....  Kras.  Pod.  2, 
153.  Teal.  56.  c,  20.  Wodę  gotują  w  inibrykach  gli- 
nianych lub  blaszanych.    Torz.  Szk.   181. 

'IMI  =  insirum.  pliiral.  pron.  on,  zamiast  niemi,  ibiietl,  Ulit  iOllCll. 
Zwada  się  zaczęła  między  nami  a  *imi.  Diel.  Kr.  119. 
Pojmał  Kazimierz  wojewodę  Poznańskiego  z  jego  bratem, 
aby  swego  wojewodę  Kujawskiego  "imi  odkupił,   ib.   ISO. 

IMIĘ,  ienia,  n.,  ("IMIONO,  a,  n.,);  plur.  imiona;  [Boh.  gmc, 
gmeno;  Slov.  meno;  Sorab.  1  meno;  Sorab.  2.  me;  Carn. 
irae;  Yind.  jime;  Croat.  ime;  Dal.,  Rag.,  Bosn.  imme; 
Boss.  iiMfl,  obsol.  1638,  Tcsa;  cf.  miano;  cf.  [Sanscr.  na- 
raan  2];  Graec.  oroiia;  Lat.  nomen;  Pers.  nam;  Hebr. 
CNJ  naam  dixit,  cy:  neim  diclurn);  Germ.  bcr  3iame.  — 
—  g.  1.  Nazwisko  każdej  rzeczy,  ber  3Jame,  bie  23ciicmiliiuj 
etlieź  Siligei^.  Imiona  wszystkie  pospolicie  z  trefunku  by- 
wają wkładane,  tak  jakoby  rzeczy  same  wyrażały.  Star. 
Ben.  A  A  b.  Jeśliby  kto  kogo  pozwał  o  dług ,  tedy  po- 
winien powiedzieć  przyczynę,  i  mianować  imię  długu. 
Chdm.  Pr.  150.  Rodzaj  Bodziszków  ze  wszystkiemi  swe- 
mi  gatunkami,  pod  imieniem  bocianich  nosków,  żórawich 
nosków  jest  znajomy.  Jundz.  551.  Jehowa  przelicza  li- 
czbę gwiazd,  wszystkie  na  imię  zowie.  Btidn.  Ps.  147, 
■4.  (każdą  z  nich  imieniem  jej  nazywa.  BihI.  Gd.  ib.).  Ro- 
zumieją, że  domy  ich  wiecznie  stać  będą;  nazywają  imio- 
ny  swemi  ziemię.  Biidn.  Ps.  49,  11.  (nazywają  przybytki 
swe  od  imion  swych  na  ziemi.  BibL  Cd.  ib.    ob.  Iraienie). 


Ptolemeusz  pomienia  różne  narody  Illiryjskie,  Szkordyszki, 
Tryballe  etc.,  których  imion  nazwiska  nic  spólnego  z  ję- 
zykiem Słowiańskim  nie  mają.  Krom.  7.  Arcybiskup 
Lwowski ,  na  imię  Słomowski.  Birk.  Sk.  C.  Wszystkie 
akta  publiczne  pod  królewskim  iść  powinny  imieniem. 
Cui.  Nar.  1,  170.  z  Konst.  o  31.  —  §.  Imię  chrzesne, 
Yind.  predjime,  predjimenik ,  ber  Jnuftmmc,  isorimmc, 
{oppos.  przezwisko ,  ber  @e)'(l)letl)t»name ,  ber  3"iiniiif)- 
Ochrzczonemu  imię  dają,  które  od  tego  człowieka,  który 
dla  pobożności  został  świętym,  brać  sie  godzi.  Kucz.  Kat. 
2,  569.  Przystoi  na  chrzcie  ludziom  dawać  i  brać  imiona 
od  świętych,  ib.  148.  Imię  mi  chrześcianin,  a  przezwi- 
sko katolik;  jedno  mię  mianuje,  drugie  ukazuje.  Sk.  Kaz. 
267.  Pytał  się  chłopca:  zkądżeś,  jak  ci  imię?  Zab.  13, 
83.  Pytał  Jezus  opętanego:  co  za  imię  masz?  a  on  mu 
powiedział:  'dzieją  mi  ćma!  Leop.  Marc.  5,  9.  Jest  w 
Piotrawinie  i  do  czasu  tego  kościół  na  imię  Tomasza 
świętego.  Croch.  W.  255.  Dano  mu  na  imię  Paweł.  Tr. 
Po  imieniu  mię  wołał.  JabŁ  Tel.  81.  Dcij  metncm  3>orna= 
IIICII.  Imię  mi  Piotr,  iĄ  Iieific  ^*eter.  Nie  mianuje  go  po 
imieniu.  Stebel.  138.  (nie  wytyka  go,  nie  wymienia).  — 
§.  Reputacya,  sława,  ber  Shilitn,  ber  3faine.  Czasu  za- 
żywał, przez  takie  zabawy  Imienia  sobie  szukając  i  sławy. 
Past.  Fid.  259.  Nosząc  do  chluby  serce  pochopne.  Szu- 
kałem z  nauk  imienia.  Zab.  13,  232.  A'or.  Poczciwe  imię, 
służy  mi  za  największe  bogactwo.  Teat.  8,  45.  Wielkie 
imię  wielką  pracę  przynosi.  Lub.  Boz.  206.  Lepsze  jest 
imię  dobre,  niż  wielkie  bogactwa.  IV.  Prov.  22,  1.  (Slov. 
dobre  meno,  dobra  powest,  sława;  Yind.  dobru  jime, 
slava;  Croat.  dobro  ime).  Dobre  imię  u  drugich,  jest 
majętność  druga.  AJin.  Byt.  4,  126.  Slov.  dobre  meno 
wic  stogi,  neź  wśecke  bohatstwa.  —  §.  Gramatycznie 
wzięte,  imię  znaczy  pierwszą  i  najprzedniejszą  część  mowy, 
nomen.  Kpcz.  Cr.  1,  p.  58.  hai  3ieiiim'Ł>rt ,  ber  ''SlJamc; 
Slov.  meno;  Yind.  jimenska  beieda;  Carn.  imęnska  be- 
seda;  Bosn.  imme,  ricc;  EccI.  iima.  Imię  istotne,  Snbst. 
Tr.  rzeczownik.  Kpcz.  Imię  dodane  Adject.  Tr.  przymio- 
tnik. Kpcz.  —  §.  2.  figurycznie  :  a).  W  imię //teo^.  ufając  w 
pomocy,  im  śjamcit.  W  imię  Pańskie  i  w  boży  czas, 
może  to  wyjść  ku  dobremu  Rzpltej.  Weresz.  Reg.  135. 
Idę  na  cię  obrzymie  w  imię  Pańskie,  to  jest  z  panem 
Bogiem.  Sk.  Zyw.  2,  158.  Z  pod  Woroneży  ruszył  się 
król  w  imię  Pańskie  pode  Psków.  Biel.  Kr.  720.  Jedź- 
my w  'imiono  boże  na  te  złe  paducliy.  Rej.  Wiz.  69. 
Chociaż  niepobożnic  i  niesprawiedliwie,  przecie  każdy  mó- 
wi: Pan  Bóg  mi  pomoże,  a  wszyscy  mówią,  w  "imiono 
boże  jedziemy.  Bej.  Post.  M.  5.- — b).  W  imieniu  itd.  Wszyst- 
ko czyńcie  w  imieniu  Pana  Jezusa ,  dziękując  bogu  i  ojcu 
przezeń.  Bibl.  Gd.  Coloss.  5,  17.  W  on  dzień  w  imie- 
niu moim  prosić  będziecie,  ib.  Joan.  16,  26.  Chrzczący 
ma  powiedzieć  te  słowa  :  ja  ciebie  chrzczę  w  imię  ojca, 
i  syna,  i  ducha  ś.  Karnk.  Kat.  117.  Kucz.  Kat.  163.  (na 
wyznanie  i  wiarę  w  niego).  Udają,  jakoby  oni  krzcili, 
nie  w  imię,  ale  przez  imię  Ojca  ....  Smotr.  Lam.  27.  — 
Wszyscy  narodowie  chodzić  będą,  każdy  w  imieniu  boga 
swego ;  ale  my  chodzić  będziemy  w  imieniu  Pana  Boga 
naszego.  Bibl.  Gd.    Mich.  4,  5.  —  E.ecl.     W  imię  ojca! 


IMIĘ  -  I  M  I  E  NM  E. 


I  M  1  E  N  N I  C  A  -  I  M  O  r  Ł  A  W. 


205 


co  ja  widzę!  czy  się  me  oczy  mylą!  Uoh.  Kom.  i,  72. 
Ja  Figiacki !  w  imię  Ojca !  ej  daj  mi  We  Pan  pokój !  co 
to  jest?  nie  mogę  się  odżegnać  od  We  Pana!  ib.  90. 
—  §■  W  imię  boże ,  w  imię  Pańskie  =  za  bóg  zapład, 
darmo,  iim  @Dttc»  3SiUcii,  fitr  ctncii  @PttcfloI'ii ,  iimfoiirt. 
W/aśnie  jak  gdybyśmy  w  imię  boże ,  co  nam  kto  da, 
brali.  Dow.  A.  2.  By  bogatych  ojców  działki,  w  imię 
Pańskie,  to  jest,  darmo,  nie  napierały  się  uczyć.  Glicz-. 
Wych.  M.  6  6.  —  §■  W  imię  czyje,  imieniem  czyim,  na 
imię  czyje  =  za  niego,  z  jego  ramienia,  iit  jcmanbej  i)Ja= 
men,  fur  i^tl.  Ja  przyszedłem  tak  moim,  jako  i  kolegi 
mojego  imieniem,  prosić  o  zapłatę.  Boh.  Kom.  1,  450. 
Na  imię  Pańskie  wybrał  u  kupców  różne  towary  na  borg  = 
na  rejestr  abo  na  rachunek  Pański.  Odebrał  wieś  na  imię 
Pana  swego.  Tr.  —  §.  Imieniem,  na  imię  =  pozornie,  na 
pozór,  bein  ??amen  itnd;.  Są  niektórzy,  co  imieniem  tylko 
są  przyjaciele.  Dudn.  Syr.  57,  i.  Bywa  przyjaciel  imie- 
niem tylko.  Bihl.  Gd.  ib.  Wielu  jest  ludzi  tylko  na 
imię.  Kosz.  Cyc.  66.  —  §.  Na  zgubne  imię  ■■  na  wieczne 
nieuchronne  zniszczenie,  flmi5lii^e  3>criiid)tiini).  Plato  po- 
kazał ludziom  zacność  ich  rodzaju ,  już  się  więcej  nic 
mieli  za  istoty  na  zgubne  imię  stworzone.  Zab.  A,  18. 
Ossol.  Jak  trzeci  raz  złodzieja  złapią.  Już  go  na  zgubne 
imię  do  wiezienia  dadzą.  Klon.  Wor.  58.  Jeśliby  jeden 
drugiemu  dobra  swe  w  zgubne  imię  zafantowął,  tym  spo- 
sobem, jeśliby  ich  na  czas  pewny  nic  wykupił,  aby  mu 
je  było  wolno  przedać  abo  zastawić  ....  Sz-cz-erb.  Sax. 
"155.  ((i  fond  perdu).  —  '§.  Imieniem,  mianowicie,  iia= 
meiitlic^.  Wszystkim  w  obec  i  każdemu  z  osobna  ,  Wo- 
jewodom, Kasztelanom,  imieniem  wszelkim  poddanym  na- 
szym. Yol.  Leg.  2,  070.  Zyg.  Aiig.  Ecd.  iiMeHCMi,  iimhhuo, 
ob.  Imienno.  IMIEME.  ia,  i}.,  plitr.  imienia,  'imiona; 
(Co'(.  gmenj ;  Carii.  imęnje);  Yind.  jiinenjnje,  imanje,  bo- 
gastvu ,  imanstvu ;  Slav.  imanje,  dobro;  Croitt.  imctek, 
irnanye ;  Bag.  imanje  ;  Bosn.  inn.anjo ,  niahra  armcntum) ; 
Ross.  njiymecTBO ,  luitnie ;  [Eccl.  neiiMymecTBO  ubóztwo, 
niedostatek,  B6;;iiMi:iii>ii'Ł  ubogi);  Sorab.  1.  cl  2  kubloj; 
proprie  geniilitia  et  haerediiaria  possessio,  nomen  mnjorum 
aliciijiis  referens.  Cn.  Th.  Ctll  5ilin'liC"łll't'  Stamuiijut,  ^(h 
gut.  Jeśliby  który  szlaciicic  imienie  swe  przydawszy,  a 
w  mieście  mieszkając,  z  lichwy  żył....  Siat.  Lit.  85.  Prze- 
dał  imienie ,  a  kupił  rzemienie.  Rys.  Ad.  SS.  Grachus 
chciał  wnieść ,  aby  równo  imienia ,  t.  j.  role ,  grunta^ 
były  każdemu  Mrymierzone.  Biel.  Sw.  20.  Polacy  i  ku- 
powali w  Czechach  imiona;  i  teraz  siła  Polaków  jest,  któ- 
rzy w  Szlasku  imiona  mają.  Gorn.  Wt.  c  b.  Założył  kla- 
sztor, do  którego  kupił  imienia,  za  50  tysięcy  złotych. 
Biel.  Kr.  Ul.  Bywałeś  ty  kiedy  przy  prawie  Niemieckim, 
gdy  jeden  drugiemu  imienie  przedajac,  sądownie  rózgę 
wzdawa?  Orzech.  Qu.  150.  Skarżył  się  na  Bolesława, 
iż  go  złupił  z  imienia ,  i  w  więzieniu  go  chował.  Biel. 
Kr.  84.  —  §.  Połowice  imienia  mojego  daje  ubogim.  W. 
Post.  W.  215.  t.  j.  majętności,  majątku,  mienia  mego, 
bic  ,v>alftc  mciiicr  ,s?al'C,  mciiiC'3  'JlcnniHicii>3.  I-epicj  jest 
mało  mieć  sprawiedliwemu,  niżli  mieć  wiele  imienia  grze- 
sznemu. Wrobi.  85.  {divitias  mullas).  Jakie  my  gardło- 
wania podejmujemy,  dla  Irocliy   tego   imienia  doczesnegn. 


Hrbst.  Nauk.  D.  8.  IMIENNICA,  y,  2.,  IMIENNICZKA, 
i,  2'.,  Sorab.  2.  znamschowa ;  kobieta  tegoż  z  druga  imie- 
nia, bie  3inmen'59crnmtibtc ,  bic  mit  ciiicr  niibcrii  (jleid^cit 
3?omcn  kt.  oh.  Imiennik  I.MIEMCZKO ,  a,  n. ,  demin. 
nom.  imienie :  tblwareczek  ,  praediolum.  Macz.  ciii  iani-- 
gutdicti.  Poszedł  ku  imieniczku  swemu.  1  Leofi.  Lev.  25. 
I.MIENNICZY,  a ,  e ,  tegoż  imienia ,  (]Ieiciicii  3fameit'5.  EccL 
BKvnHOii->ieHHUii ,  coiiMemiŁiii ,  TeaoiiMeiiHUil .  e4HHaro  cb 
itŁm^b  iiMeHii.  Miasto  Brześć  z  imienniczą  prowincya.  Nar. 
Ust.  4,  89.  Chciał  Nakło  z  imienniczym  jego  powiatem 
opanować,  ib.  220.  IMIENNIK,  a,  m.',  który  z  kim  te- 
goż imienia,  bcr  3famcit'?iicm'niibtc ,  ?famcnC'I)nibcv ,  3?a= 
mcnf^^cttcr.  Boh.  gmenec ,  gmenowec,  gmećek,  gmjćek; 
Sorab.  1.  znamsch,  liiek,  yenakoho  miena ;  {Garn.  ime- 
nik  =  katalog;  Rag.  immenik  album,  matricoln);  Ross. 
TecKa,  TeaoiiMCHHTUH,  TeaoHMeHHuH.  coiimchhuiI.  TOJKje- 
HMeiiHuil.  paBHOHMaHHUu;  Ecd.  cKynnouMonHHii ,  con.MeH- 
HUM.  ie,viii0Hi.i6HhNi>:  lEcrl.  paBKOHMCHic  isonomi'1].  Cho- 
ciaż się  tak  zowie  jak  ja,  to  nie  jest  z  mojej  familii; 
tylko  mój  imiennik.  IMIENINY,  in ,  plur.,  rocznica  imie- 
nia chrzesnego,  ber  3famcii»3taij.  Yind.  jimena  den,  god; 
Croat.  godovni  dan;  Ross.  iiMCHiinti,  n.uHHiiHU,  4eHb  mo- 
ero  aHre.ia.  TeaOH.HeHiiTCTBO.  Imieniny  obchodzący,  so- 
lennizant  Ross.  HMCHiiHUHKt.  hmrhiihhiikIi  ;  w  rodź.  ieńsk. 
jiMeHiiiiHima,  HMawiiHiiima.  Cala  w  dzień  imienin  Króle- 
wskich. —  '§.  Od  niejakiego  Alabandy  'imieniny  swoje 
zabrał  herb  Alabanda.  Nieś.  1,  14.  imię,  nazwisko,  miano, 
denominacyą,  fcincn  Sfamcii,  (Cine  ?jCtlCiltiiing.  l.MIENNO 
adv.,  imieniem,  po  imieniu,  mianowicie,  iiamcntlid),  mit 
?famfii,  I'C9  ??amcn;  Boss.  inieHHO.  noiL-aaHHO;  Ecd. 
HMCHeJi-B,  HMaRHO.  Przed  wielą  imienno  Zyzaniego,  Fi- 
ialetowe,  Orlologowe  i  Kleryk  owe  skrypta  ganiłem,  i  he- 
retyckie być  je  mieniłem.  Smotr.  Nap.  6.  Gromadka  ta 
na  palcach  imienno  wyliczyć  sie  może.  Weryf.  G6.  Król 
na  to  imienno  w-  przywilejach  p»lryarchę  wyraża.  Obr. 
68.  3i'amciiJ  ' ,  iirtinciitlicf;  = .  IMIENNY,  a,  e,  od  imienia, 
wyrażający  imię ,  mianowity,  (ob.  Bezimienny).  Slov.  me- 
nolliwi,  menelski;  \'ind.  jemeniten;  Eccl.  HMeiiiiTi,  HMH- 
iiHTbiii.  bnperator  tylko,  lub  ukaz  jego  imienny,  zawie- 
sić może  rozkazy  senatu.  A'.  Pam.  25,  220.  IMIESŁOW, 
u,  m.,  wyraz  nowy,  znaczy  w  gramatyce  tę  cześć  mowy, 
która  ma  własność  już  imienia  ,  już  słowa  ( Yerbi),  dla 
czego  leż  po  Łac.  participiurn  zwana.  A'/;c;.  Gr.  1,  ;;.  58. 
bn'3  łljittcltiiort,  (cf.  uczestnik).  Slov.  ućastliwec,  ucastenec, 
ućastonec;  Garn.  posredna  besęda;  Yind.  fredliua  befeda; 
Sorab.  1.  tela  metża ;  7?os«.  npii4acTie  IMIONODAWCA, 
IMIONOTWORCA,  y,  m.,  nazywacz,  klóry  rzeczom  imio- 
na nadaje.  Wlod.  bcr  3Jamciiijc(icr ,  33ciicimcr.  Zawsze  ja- 
kaś okoliczność  musiała  być  imionodawey  przyczyną  na- 
dania tego,  a  nie  innego  rzeczy  nazwiska.  Kpcz.  Gr.  5, 
p.  09.  Eccl.  HMaHOsaTCJb. 

Pochodź,   bezimienny,  zaimek,   przyimek ,    miano  i  I.  d. 
et',   imać,  i  jaj!;  cf.   mieć. 

1M1SŁ.\W.  a ,  m. ,  nazwisko  Imislawa  znaczy  tego  ,  który 
się  ima  za  sławę.  Slryjk.  102.  cill  2)i'aiin'3liamc ,  ctiua  (?br= 
Imrb.     Imisław  vel  llamo  ,  tak  Paprocki.  Jabi.  Her. 

'IMO  ob.  Mimo.     IMOPŁAW  ob.  Mimopław. 

26' 


204 


IMOWAĆ-INACZEJ. 


INACZYĆ  -  INDAGACYA. 


IMOWAG  sie,   06.  Imać  się. 

IMPERATOR,  a,  m. ,  cesarz;  Ross.  HsinepaTopi;  zwyczaj- 
nie Carowi  Moskiewskiemu  ten  tytuł'  dają,  ber  Snifcr  {bt- 
Ipnbcv«  SiDili  3{iifli|djcnj.  IMPERATOROWA,  y,  i.  Cesa- 
rzowa; Imperatorowa  Rossyjska  <  Carowa,  Me  9!llfflf(|e  Sni= 
ferimi.  Ross.  IhinepaTpima."  IMPERATORSKI,  a,  ie,  ce- 
sarski, fflifcvltcl;.  Ross.  IhinepaTopcKift.  IMPERYAŁ,  a, 
m.,  talar  twardy  abo  bity;  zdaje  się  ze  nazwisko  to  tylko 
w  Polszczę  dane  było  talarom  z  Niemiec  przychodzącym, 
z  Łac.  imperialis  niimmtis.  Kras.  Zb.  1,  401.  eill  3ictc^i^= 
tlinler,  cin  l;artcr  J^aler.  (Ross.  HMncpia,ii  złoty  pieniądz 
■10  rubli  wartości).  Na  masz  trzy  imperyaly,  ześ  sie  tak 
dobrze  sprawił.  Tcat.  28.  87.  ib.  19,  9.  IMPERYALNY. 
a ,  e ,  od  rzeszy,  ^ńiji  -■ ,  bem  Tieutfc^cn  SRctd)  juftdiibio. 
Stany  imperyalne.  IMPERYUM,  11.,  rzesza  Niemiecka. 
Kras.  Zb.  i,  401.  ba«  (Tieiitidie)  3{cid). 

IMPET,  u,  m.,  zapęd,  nawał,  bcv  9lnfall,  bie  ^cftiafeit,  ,V)i$e. 
Mniej  szkodzi  impet  jawny,  niźli  złość  ukryta.  Kras.  Baj. 
C9.  Nie  bvłem  panem  pierwszego  impetu  radości.  Kras. 
Dos.  89. 

IMPORTUN  oh.  Natręt,  n.  p.  Obawiam  się,  żebym  nie  był 
importuncm,  i  nic  przerwał  We  Panom  kompanii  litera- 
ckiej. Boh.  Kom.  4,  446.  Żebym  nie  przeszkadzał;  nie 
chcę  być  imporlunem.   Teał.  30.  c,  47. 

IMPRESSYA,  yi,  i,  wrażenie,  ber  Cinbrutf.  Te  słowa  Am- 
brożego wielką  na  nim  uczyniły  impressyą.  Bals.  Niedz. 
4,  41.  Słowa  moje  wielką  w  sercu  jego  uczyniły  im- 
pressyą. Zab.  5,  201.  — •  §.  Wtargnienie  w  cudzy  kraj, 
ein  fcintli^cr  (Jinfatl.  Tr.  —  '§.  Impres.  n.  p.  ,  Na  wo- 
lą ludzką  żaden  "impres  gwiazd  nie  padnie.  Zebr.  Zw. 
467.  wpływ,  (Sinfliifi.  —  *g.  Impres,  druk,  sztuka  dru- 
karska, ber  Srii(J,  błe  Siid)britcfcrfiinft.  Pism  dawnych  po- 
ginęło  wiele,  i  ostatekby  był  zginął,  by  było  w  Niem- 
•zech  impresu  nie  wymyślono.  Biel.  Sw.  455. 

IMPREZA ,  y,  2. ,  (Hal:  impresa ;  Gall.  entreprise),  zamysł, 
przedsięwzięcie ,  bie  Untertie^muiig.  Wygrać  czy  zginąć 
przyjdzie ,  jednak  nie  należy  Przedsięwziętej  sromotnie 
odstąpić  imprezy.  Zab.  8,  555.  Koss.  '  "IMPREZISTA,  y, 
m. ,  ein  Crojeftciinindier.  Tr.  projektant. 

IMllJĘ ,  Imować  ob.  Iraać. 

I   N. 

INACZEJ,  'INAK  adverb.,  Boh.  ginacć,  ginak,  ginau,  ginąć, 
syc;  Slov.  inść,  ginąć,  inakśeg ;  Sorab.  2.  hinnaze ,  hin- 
nak  ,  hinaksche ,  howak ,  howaz,  howaze ,  (cf.  owak); 
Sorab.  4.  hewak ,  yinak,  binak;  Vind.  vunaku ,  drugazbi, 
fizer  ,  fizei ;  Garn.  drugazlii ,  drugaku ,  dergSzhi ,  sizer, 
szer  ;  Slav.  drugacsie  ;  Craal.  inache  ,  drugach  ;  Dal.  in- 
nache ,  drugako  ,  gynako  ;  Rag.  innako ;  Bosn.  inda  ,  in- 
nada,  innako,  drugako,  akoline;  Ross.  HHai<o ,  HHara, 
MnaKOBO,  nHaqe;  (cf.  Ead.  hhoki  mnich  pustelnik,  mo 
UHaKi  4oa!Ken'b  bccth  jkh3bł  otł  MipcKaro  noBe4eHifl); 
inszym  odmiennym  sposobem,  nie  tak;  nt:ber6 ,  ouf  eine 
mibrc  Slrt.  Inaczej  to  będzie;  nie  tak  lo  ma  być;  po- 
mieszam ja  to,    wywrócę    na    nice.  Gn.  Ad.    ti    foU  f^on 


anberS  rocrben.  Inaczej  teraz  gębę  nosi ;  inszy  już  teraz. 
ib.  516.  Inaczej  ludzie  o  nas  rozumieją,  niż  my  o  so- 
bie, ib.  545.  Dziś  tak,  jutro  inaczej  uczą.  Birk.  Exor. 
E.  5.  Człowiek  tak ,  a  bóg  inaczej.  Rys.  Ad.  5.  Czło- 
wiek tak,  bóg  inak.  Zegl.  Ad.  55.  My  tak,  a  Pan  Bóg 
wszystko  obrócił  inak.  Biel.  Kr.  940.  I  nie  mogłoż  być 
inaczej?  C/i.  Ad.  284.  Czy  do  prawdy?  C..  Nie  inaczej  1 
Teał.  7,  46.  ib.  56.  b,  25.  To  inaczej  nie  będzie,  ib. 
45,  69.  Będziecie  uciekać  nie  inak  jako  przed  mieczem. 
Radź.  Levit.  26,  57.  Te  rzeczy,  nie  mogę  inaczej  rzec, 
jedno  iż  są  wielkie  a  ważne.  Gorn.  Dw.  584.  Poznajemy 
to  dobrze,  co  szkodzi,  a  przecie  Inaczej  myśląc,  żyjem 
inaczej  na  świecie.  Nar.  Di.  o,  91.  Inaczej  mówi,  ina- 
czej myśli ;  inaczej  uczy,  inaczej  żyje.  Gn.  Ad.  325.  Czy 
nie  do  mnie  masz  co?  C-.  Nie  inaczej!  Teat.  45.  b,  4.  jużci, 
fres^Iic^.  INACZYĆ,  ył,  y,  cz.  niedok.,  zinaczyć  dok., 
(Przeinaczyć  do!;.  qu.  v. ;  Boh.  ginaćiti,  zginaćiti ,  zgina- 
ćowati;  Slov.  ondjm;^Vind.  drugazhiti);  odmieniać,  t)eran» 
beru.  Gdy  zobaczy.  Ze  wszystko  jedno,  nic  się  nie  ina- 
czy,  Nie  powrócił  drugi  raz  do  niego.  Jabi.  Ez.  84.  Ro- 
zum mój  zinaczył  mi  się.  1  Leop.  4  Ezdr.  40,  50.  Ecd. 
mmiccTBiiTeJbHUH ,  Koiopuu  04Hy  Bemb  npHM-tHaeifc  bi 
4pyryjo;  zinaczony,  HHaiecTsyeMhiH.  —  INĄD,  (Boh.  gi- 
nady,  ginudy,  ginam ;  Slov.  ginam ,  inde,  indel ;  Croat. 
inam,  inamo,  drugam;  Dal.  ginamo;  Garn.  dergam;  Bosn. 
innamo,  innudo ;  Rag.  innud,  innuda ,  innude,  inud; 
Eccl.  HHy4a,  iiMMAt ,  HHfiMO,  Bt  Hiioe  MtcTo);<z  inąd, 
zkąd  inąd  =  z  inszego  miejsca,  roo  anbeti  \)(X.  Sorab.  4. 
drudze  hcw;  Rag.  od  innuda;  Groat.  od  drugud.  Gdzie 
inąd  >  gdzie  indziej,  roo  aiiberź.  (cC.  inędy).  "INAKOŚĆ, 
ści ,  z.,  Sorab.  1.  yinakoscź,  inszy  sposób,  odmienność, 
różność,  bie  3U'dubcrIid)fcit,  9)crfd)iebciibeit.  INAKSZY,  a, 
fi,  'INAKI ,  a,  ie,  inszego  gatunku;  Boh.  ginakśj ,  ginaćj, 
ginacegśi;  Slov.  inak.śi;  Ross.  HiiaKiK,  HHaKoeuH.  Kwe  • 
stye  coraz  zadaje  mu  inakic.  Jabi.  Tel.  276.  oott  einer  ait' 
beru  2Irt,  anbere.  Soli  są  rozmaite,  inaksza  jest  morska, 
inaksza,  klórą  z  wody  warzą.  Unęd.  416.  Dla  postano- 
wienia inakszego  sposobu  w  czynieniu  sprawiedliwości. 
Vol.  Leg.  5,  208.  (cf.  inny,  inszy).  Od  affektu  spokoj- 
nego 'wstrzymięźliwości ,  do  drugiego  nie  inakszego,  w 
uczciwości  prawie  mu  równego ,  nieco  przecie  goręcz- 
szpgo  idę,  do  miłości  małżeńskiej.    Warg.    Wal.   427. 

INAMATOR,  a,  7h.,  ślepo  w  czym  zakochany,  ein  jum  Slinb- 
fei^n  SSerliebter.  Zedrę  maskę  i  pokażę  oczom  ślepych  in- 
amatorów,  co  jest,  za  czym  sie  tak  usilnie  ubiea;aja.  Bals. 
Niedz.  4,  475.  INAMOROWAC  SIĘ,  ob.  Rozkochać  się, 
»crlie['t  nierben,  fir^  rerlieten.  (>o  Polifemus  Galacie  daro- 
wał, Kiedy  się  w  Nimfie  tej  inamorował.    Jahł.  Ez.   425. 

INAUGURAGYA,  yi ,  i.,  obrządek,  którego  zażywają  przy 
koronacyi  cesarzów,  królów,  konsekracyi  biskupów  etc. 
Kras.  Zb.  4,  461.  bie  2iiaii9"V'lt'Oil i  cf-  iustallacya. 

INCEPTA,  y,  i. ,  nadawanie  tonu  w  muzyce,  bic  Slnftimimiiig 
beS  Zmi  ,  iai  5nt^'niren.  Domownik  piszczałką  dawał  in- 
ceptę.   Cn.   Th.  Inceptę  podaję,   tonum  do.  ib. 

INDAGACYA.  yi,  2'.,  inkwizycya,  examinowanie  sprawy 
oskarżonego,  bie  geridltlidjc  llntcrfiii^ung ;  Yind.  zashlishu- 
vanje ,  saslilusli ,  sbarenje ;  Rag.  iziskivanje  ;   Ross.  Hcra- 


1  N  D  A  G  A  C  Y  J  N  Y  -  I  N  D  U  L  T. 


I  N  D  U  S  T  R  Y  A  -  INDOR. 


203 


aaHie ,  BSUCKaHie ,  B03cy)K4eHie ,  pacnpoci ,  pacnpaBa, 
cjt40BaHie,  posucK^E.  liNDAGACY'JINY,  a,  e,  od  indaę;a- 
cyi ,  3iit'iiiJ<'t'>'"*^ ' '  feammationS  = .  Hoss.  oóucKHtiii,  c.it4- 
CTBeHHUH.  Izba  inilagacyjna  \ind.  poshlushalniza  ,  sashli- 
shalnishe,  sprasliinalishe ,  (cf.  sfuchalnia).  INDAGATOR, 
a,  m. ,  eksaniinator  sprawy,  ber  Hiitcrfudicr,  CtainiiintiT ; 
Rag.  iziskivalaz,  piotiesalaz ;  Hoss.  jonpomiiKt,  oótiiiuiiKi, 
obsol.  cwmuT,;  Eccl.  B03cy4iiTejb,  H<:nkiTbHiiKx.  INDAGO- 
WAĆ, cz.  niedoli.,  inkwirować ,  examinować  sprawę,  iiu= 
terfu^Cii,  eraminircn.  Rag.  iziskivati,  protrasati;  Vind.  sa- 
shlishuvati ,    sbarati,  sbarkuvati,    sprashuvali;    Eccl.  hcta- 

i^JTH  ,    IICTft:^OBATH. 

INDEKS ,  u ,  m. ,  skazówka  zegarkowa ,  hx  Sfiflfr  aii  ber 
U^r.  Siov.  ukazatel,  ukazów atel,  ruka  na  liodinach;  Horab. 
i.  pokazwacżk;  Bosn.  kazallo;  Yind.  vurni  kasauz,  zasjar; 
Croat.  kaziło,  kazało,  kazecz,  czegar;  Dal.  kazało;  Rag. 
kSzalo ,  skazało;  Ross.  yKa3aTe.ib.  W  zegarku  rucłi  in- 
deksu od  ruełiu  wewnęlrznycłi  kófek  pochodzi.  Kpnz.  Gr. 
o,  p.  47.  Oczy  podoLine  są  do  indeksu,  czyli  skaziciela 
zegarkowego.  Bnls.  Aiedz.  1,  556.  Rucłi  ciaJ  porównaj 
z  obrotem  zegarkowych  skazówek,  czyli  indeksów.  Uslrz. 
Alg.  109.  Indeks  kompasowy  Carn.  slenidłu.  —  §.  In- 
deks, rejestr  księgi,  Ross.  orjiaBJCHie;  Eccl.  npaBiuLHima. 
—  ■§.  Indeks,  drugi  palec.  Sak.  Prohl.  iH.  ber  3f'9Efill' 
gcr.  INDEKSOWY,  a ,  e ,  n.  p.  I\ófko  indeksowe  w  ze- 
garku. Solsk.  Arch.  \  l#  Diu'  3®et|'erriib  iit  ber  Hbr. 

INDEMNIZACYA.  yi,  i.,  nagroda  za  szkodę  uczyniona.  Kras. 
Zb.  i,  40-2.  bic  SitaMoo^aitung ,  Cntfduibiijiimj.  (cf.  bassa- 
runek ,  cf.  odwet). 

'INDEHAK ,  u,  »«.,  spódnica,  z  Niem.  ber  Untcrrod.  Gdy 
jastal  żonę  w  inderaku  tylko  chodząc  po  domu ,  bo  na 
len  czas  brzemienna  była ,  uderzył  ją  o  to.  Biel.  Kr.  720. 
Piękniej  gdy  dziewka  jedzie  na  koniu  z  sajdakiem,  Niż 
kiedy  sie  ociagnie  ciasnym  inderakiera.  Biel.  S.  N.  20. 

INDERLAND  o6."'Nyderland! 

INDEł^MACH ,  u ,  7«. ,  z  Niem.  bae  ^iiitcrijcmad) ,  tylna  część 
domu ,  ber  Miitcre  J^cil  bcś  feniifeś.  Maż  jej  jest  stróżem, 
i  za  łada  plotka  W  indermach  wsadza  i  zamyka  kłótką. 
Horszt.  47.  Warg.  Radź.  93.  —  /?//.  Z  olszyny  robi  so- 
bie bóbr  indermacliY,  ł  dziwne  smacliy.  A/«;i.  FI.  D.  4. 
budynki,  ob.  Bobrów nia.  —  g.  tr.  Brzoza  zdalna  do  za- 
miatania indermachu  rozpustnej  niJodzi.  Riiiir.  Ek.  łt)7. 
cf.  sepet,  cłiałupa  ,  cymbał,  stara  pani,  zadek,  ba6  iptll' 
tercafteU,  ber  Sitiitcrc. 

INDOR  ob.  Indyk. 

'INDLC^E,  yi ,  phtr.  rozejm  ,  armistycyum  ,  przymierze  na 
czas  ,  ber  3Sa(fenfłiIl|'taiib  ,  zawieszenie  broni. 

INDUKT,  u,  m.,  INUIKTA,  y,  i  1.  wprowadzenie  albo 
opowiedzenie  pierwsze  s|)rawy  przed  sądem.  Krus.  Zli.  \, 
403.  bic  Giiileitiin(]  M  *].*rO)Cffe«.  I 'o  zaspokojonych  akces- 
soryach  przystępuje  strona  powodowa  do  wywodu  spra- 
\sy  swej  albo  indukl ,  co  się  właściwie  rozprawa  nazywa. 
Ostr.  Pr.  Cgw.  2,  138.  —  2.  Cło' od  towarów  wprowa- 
dzonych, (łJiifiidrjoH.  —  §.  Towary  wprowadzone,  eiiigc= 
fu()rtc  ffianreii.  Tr. 

INDULT,  u,  m. ,  \\  prawie  duchownym  znaczy  łaskę  udzie- 
lona od  n:ijwyższej  władzy.    Kras.  Zb.   \,  403.  bic  p(ipflli= 


*e  ©cftattuiiG  eiiicr  foiift  iincrlaiibtcn  Sad)e,  ber  Jnbult- 
Szukanie  indultów  czyli  dyspens  od  zapowiedzi.  Xiadz. 
256.  Pim.  Kam.  301. 

INDUSTRYA  ob.  Przemysł. 

łNDYA,  yi,  i,  fsnbicit.  Indya  wscliodnia  CftillbiciI,  wAzyi; 
Indya  zacłiodnia  w  .^nlerycc.  ®e[tinbicil.  Bykc.  Geiigr.  i, 
302.  mówiemy  też  in  pliirul.  łndye  wschodnie,  łndye 
zachodnie.  Yind.  India  :  Ross.  lliijifl.  —  §.  W  l\araieńcu 
Podolskim  podziemne  wiezienie  nazwane  Indye.  Czack. 
Pr.  2,  100.  MNDYAN,  INDYANIN,  INDYJCZYK,  a,  m., 
rodem  z  Indyi  będący;  Boh  łndyan  :  Yind.  Indianar;  Ross. 
lliiaianeui .  IlH4eeu'b ;  ber  3"t'iiiner.  Indyan  perły  zbiera 
przy  morzu  glebokiem  ,  .^labc^vk  sie  bogaci  balsamowym 
sokiem.  Zimor.  Siei.  149.  1NDY.\NKA'^,  i,  ź.,  z  Indyi 
rodzona ,  bie  3"biniifi"iiin.  Rofs.  IlHjiaiiKa.  Mon.  73,  685. 
INDYCHT,  INDYG,  u,  m.,  bci -Jiibuj,  ^nMflo;  V»i(/.  indik, 
indili;  Boss.  iiH4iir:B.  upyinKi ,  i;v60Baa  KpacKa,  ópycKOBaa 
KpacKa.  Farba  gruntowa,  indyg".  Cn.  Tli.  INDYCHTOWE 
ziele,  Indigofera  ,  bie  jili^iflfflniijf-  roślina  Indyjska,  z  któ- 
rej pochodzi  farba  Indycliteni  zwana ,  do  lilekitnetfo  far- 
bowania. Kluk.  Dyki:  2,  58. 

INDYCZE.  'JEDYCZĘ,  ęcia,  71.,  pisklę  indyków,  cin  jim= 
(jC'3  SalefiitificJ  i^iiliiidicii,  'inith'ibnd<en.  Slcv.  morća,  raor- 
eatko.  Indyczeta  trudne  sa  do  wychowania.  Zool.  Nar. 
258.  Baw:' Ek.  134.  łNDY('ZEK.  "•JĘDYCZEK,  czka,  m., 
młody  samiec  indyczy,  eiii  juiigcr  tnitlMlJn ,  ein  3;nttliii|in' 
ó.)n\.'Carn.  purzh."  INDYCZKA,  "JĘDYCZKA,  i,  ż.,  sami- 
ca indycza,  bic  Jnitlicniie.  Slov.  morka;  Sorab.  \.  tor- 
kowska  kokosch;  Cain.  pura ;  Croat.  pura,  puka,  poka; 
Rag.  indióka,  indjolla,  lukka;  Slav.  purra;  Ross.  iiH^eft- 
Ka,  IlHjeficKaa  i;ypnna.  Ka.ii(VHi;a;  Yind.  kaura,  Indiańska 
kokush  ,  pura  ;  Boh.  kruta  ,  krutkn  ;  Mnrav.  morka.  In- 
dyczka pospolicie  raz  na  rok  niesie  jaja,  w  liczbie  kilku. 
Zool.  Nar.  238.  —  §.  Dworackie  szabelki  nazywały  się 
za  Kazimierza  Jagiellończyka  indyczkami ,  od  podobnej 
do  szyi  indyków  formy.  Czack.  Pr.  1,  217.  cine  91rt  Sa= 
M.  INDYCZY,  -JFiDYCZY,  a,  e,  od  indyków,  IrutWib' 
ner  = .  Boh.  krutj.  Rodzaj  indyczy  ma  gfowę  i  podgardle 
okryte  skórą  llakczysta  ,  czerwonawa ,  zmarszczona.  Zool. 
Nar.  257.  Pokazuje  na  sercu  żal  nosem  indyczym  Po 
tak  kochanej  siestrze,  jakby  sercem  szczerym.  Pot.  Poc.z. 
179.  Indyczy  chlew  \'(«(/."  pnrjek.  INDYCZYĆ  się,  *JĘ- 
DYCZYĆ  się,  ył,  y,  zaimk.  niedok.,  zaindyczyć  się,  na- 
indyczyć  się,  dok.,  komosić  się,  ftd)  eiitnifteii.  Czemu  się 
tak  NYaścina  powaga  'jedyczy?  Treb.  S.  M.  118.  Daj  go 
katu,  'najędyczyłaś  sie,  jak  księżna  jaka.  Teat.  17,  c,  7. 
Już  tylko  sie  nie  indycz,  a  weź  jezvk  w  kluby.  Teat.  43. 
c.  15'7.  INDYJSKI,  a,  ie,  z  Indyi,"  jiibinnifd)'  60/1.  In- 
dirmsky;  Yind.  Indiański;  Ross.  ]lii,uniicKiM .  IlH.ieuci;iri. 
Indyki,  że  z  Indyi  przyszły,  dlatego  je  też  kurami  Indy- 
skiemi  zowią.  Hani-.  Sk.  120.  Zaw.  Cosp.  Indyjskie  zbo- 
że ob.  Maiż.  —  INDYK ,  'JEDYK. ,  a  ,  m. ,  rubasznie  IN- 
DOR ,  Meleayris  gallopaio  ,' ta  'init(uil)ll ,  bcr  (Ealecutifdłf 
§al,m  (Srtlfiilm;  Tcftcrr.  ber  3"^^");  (^"^'^  "idpn.  l^fo- 
can  .  krutak  ;  Slov.  indik  ,  morak;  Morav.  mor.lk ;  Yind. 
purman,  kaurei ,  morak,  Indiański  petełin;  Carn.  puran, 
purrnan  ;  Bung.   pulyka  ,  pujks  ,  póka :  Bag.  jndiotta,    luk. 


206                  INDYGEKA  -  Ii\ĘDY.  I  N  F  A  M  I  A  -  I  N  F  L  UE  N  C  Y  A. 

tukaz;    Slav.  purdn ;    Croat.  puriin;   Dal.  tuk;    Ross.  Iłu-  dzi  przeze  drzwi,    ale    wchodzi    inędy,  ten  jest    złodziej. 

jUeiicKoii  ntryii,  Ka.iKyHiil,  z  ptaków  domowych  najwięk-  W.  Joan.  10,  1.  Bibl.   Gd.  id.;  Źrn.  Post.  259. 

szv,  nia  wyrostek  nad  dziobem  mięsisty  czerwony,  na  cal  INFAMIA,  ii,  z.,  I.  uszczerbek  sławy  prawnie  za  karę  wino- 

diugi.  Zooi.  Nar.  257.     Indyk  ogon  roztacza,  i  gofgocze.  wajcy  uczyniony.  Kras.  Zb.  {,  403.  bn^  Siifammadicn.     2) 

(ó. '258.  er  foUm,  ('aiibcn.    Kucharz  niechaj  gęsi,  indory  Bezeceństwo,  ciiic  Snfmntf,  infamcr,  [(^elmifĄcr  Strcid).    Go 

piecze.    Teat    5 i.  c,   GÓ.     Za    sprawę  o  kura,    wymagać  to  za  infamia,  wstydzie  się  przedsię!     INFAMIS,   a,  m., 

*jedvkal   Teat.  H,    i05.  cf.  za  kaczora  gęsiora.  bezecnik,  eiii  3"fniltft,  ©ettc^tctcr;  cin  (sc^clm.     Nie  mogę 

1NDYGENV  ob    Tubylec.   INDYGENAT,  u,  m. ,  przypuszczę-  *  J^^")™    ^o"""    ^^^  ^  'J'™  i'ifamisem.    Pot.  Pocz.  499. 

nie  obcej    szlachly  do  społeczności  szlachectwa 'krajowe-  Eccl.  o6e3>iecTeHLiH,  o6e34emeH3.    INFAMOWAC,  ał,  uje 

go.   MoiK   G5,   524.     Przez  indygenat  cudzoziemiec,   wy-  "•   ""■"'o*,  zmfamować  dok.,  bezeczc.ć  kogo,  einett  infant 

próbowawszy  szlachetne  swoje  urodzenie  w  obcym  kraju,  IliacDcit. 

mocą  stanów  na  sejmie,    przyjęty  jest  do  równości  szła-  INFANT,    a,  m.,  królewic,  dli  finiU3lid;cr  ^Sruą.    INFANTKA, 

chectwa.  A>fls.  Z6.  i,405.  W  JUimaftmc  cincMrcmben  2lPe<  '-    "'••   królewna,    mu  fmiigliAc   «iU-m3C)Tinn.     Konstytucya 

licijcn  in  bcii  inlanbtfdjci.  ^imitm.  -  §.  fig.  Dawać  indy-  ,J,i:'J'^^^''f  p     I°',°''"?NSNlfi-l%v<Tf ',^n'''\ 

gcnat  słowom  cudzoziemskim.   Teat.  54.  d.  7.  INFAMERU  ob.  Piechota.     INFANTERZ^i^TA  oh.  Piecho- 

.^irTr,,,,      ,,■^^-,I■^.       .       .     ■                             •  ■  tnik,  piechuf. 

INDZIL,    INDZIEJ    udv.    /oci;=na    msze    miejsce      na   'ri-  .j^jpEROWAĆ.    Pim.   Kam.    i 21.    wnosić.      'INFESTOWAĆ. 

szyra  miejscu,    aiiDcrśiPP ,   wo  niiberś,   anbcr»  wolim;  niby  ^^^,^^   ^     gc,   j^^pg^g^ 

to:  insze  gdzie,    BoA.    ginde.    gindy,    g^ndA.    Slov.    in-  ixpEUDACYA""yi/ś. ,  lenność,  ba«  ge^Cli.     Pisał  papież  do 

de,  indel;  M.  1^  nędze  drudze;  Sorab.  2.  hinzi,  wm-  ,^.„^,^^  ^^  p.,4^^g    będącego,    ażeby   Polaków    przeciwko 

zi.  hinzo ,  winzo;    vtnd.  keihinue;    Lam.  ciersi ,  derafam;  "     ir  ■                  ■       '    '         r.         i"  _    i         t.         ■   -ii, 

~  '  """"■     ,        ',    ,^        ...       ;,   ,            ,.       n         ^   1-  wszelkim    zagranicznym    swałtownikom    bronił:    a   jeśliby 

(^■oal.    drugde    (ob.    Drugrlzie);    Z).,/,    gynd, ;    Bos,i.  nul,;  .^^_^  infeuda^-yc  przez  króla  Rzymskiego  uczynione  znalazł, 

Ray.  indje,   mudjc ,  innudje;    Hoss.  i.,,4t.     Tu  "iierzy    a  ^^^^,  ^^^  ^^  ^ij,,.^^^  uznał.  Nar.  Hst.  5,  24. 

indzic  uderzy:  Tu  sloi,   a^mdzic  swe  broi.   Cn.  Ad.  1157.  ,j^,p,^,-^_  ^._  ^.^  ,^  .^^^.^^^  ,^,^^^^  ^  ^^^^,^_  j,^^  ^^^^     .j^  g^^^j^ 

Czego  doma  m.eć  nie  możesz,  lego  indziej  szukasz.  U,rk.  j,^^-^     -^p,^^^  j^,^       .^^^.^_  ^,  .^^^      ^.^  ^^^,^   .^,^,^^^  ^  j^P^_ 

^r--io-    V°'"f'        •  "'^^^■"^"''^'ej  ucieczki.  A««c.  ^^^,    ^^^^,,^^  ^^  p.^^^j^,^    ^;^  1,5"^  403      INFIMISTA ,    y, 

(/(?.   029.     bsyoich  twierdzeń    nie  moffa    z  pisma    okazać,  „"     •        i   "    •   r          li-       u       a^z     .„  r^j.i-.i^,  >,„.  ...1 

...          ,  •       .                                   °--      '     ,  "!  .  żaczek  z  inlirny.    Ai/Zio.   //fr.  zo.    CIII  ©dilllcr  ber  lltt' 

a  indzie  wołają,  ze  nie  mamy  me  przyjmować,  czego   w  f|>,.ft|,„   s>li(Fi' 

piśmie  niemasz.   W.  Post.  .Mn.  201.   Zm.  Posl.  1  b.     W  ii«i,'ir,M  uiN-ł     i    n                      i    ■     i       •        i    .,  ii„„  .., 
F  ,          ,     .                  ...                   ,.           .    .       •     .     r  INNli.MARiA  00.  Ghorownia,  pokoi   choruiacych  w  klaszto- 
icdnym   kraiu  nie  znaidziesz  wszystkiego;   indzie  lest  zJo-  ,,^|      .    ,  f*„.„.f.,.,, ;.„.„„„  ;.  i„ .  dtjin.,^..    Li,      i  e;„..    „,, 
■'      '.    ,  .    J     ,         .J  ,  .       .   ,;     n       r-,    .iT      r'!  racli,  mi  Siranreiijiminer  iit  ben  Slojrcrn.  uon.  el  blov.  ne- 
to,   indzie  srebro,    indzie  miedz.    relr.  Lk.   ZI.     Llicesz  ■         .,      ;     i     ii            -        fj        i    i       .     •    .„     u.,i 
'              .      ,                 ,     ,       .               ,         i    .  ,    .     1  ■  mocniea;  iorow.   1.   kliorencza;  Jian.  boinostaniscte,  bol- 

tcffo,  co   eic  dręczy  pozbyć,  nie  potrzeba,  abvs  bvi  gdzie  ■    ,       tr  j    i         i        •  i       l         iii        u         e. , 

.  '^  ...       ,  ',      1    '    ',    /,    ,  .      '    r,  .  I     c     ',     "t n  niscte;    \ind.  bounikounislie,   bounikaiishe;  Hoss.  ooibHU- 

mdziei  ,   ale  trzeba ,    abyś  był  inny.  Pddi.  ben.  list.  o,  ooy.  ^              r    j                                                  ivi?m 

(gdzie  indziej).  -  Nigdzie  indziej,  m.  Icmcni  anberu  Orte,  „^^j^^'          ,     ^,,^           chorujących  zakonnica,  bie  Sram 

mrflenb.    -  |.  K.edy  indziej     inegdv    inszego  czasu,   ju  fe.nrartcrinn  t-ei,  ben  9fonnen.     iNFIR.M.AKZ,  a ,  m.,  pilnu- 

emer  anbcrn  3cit.    Sorab.  2.  hmga ;   6lov.   giny   cas ,   syc  .       ^^^        ^^  zakonników,  ber  Sranfenanirtcr  hq  ben  Sfonc^en. 

ginae;   Lam.  podergod ;   Lroal.  drugda ,    drugi  put;    Eccl.  j^.^^L.^M.ACYA  ob.  Zaognienie,  zapalenie. 

OBor,v^,  inior,vv  "^^  """*'  '^l'"'"-  LNFLANCZYK ,  INFLANTCZYK,  mANCZYK,  a  .  m. ,  Hoss. 

INDZIENIER,  INZENIER,  a,  m. ,  znający  się  na  budowni-  Ai,^.inuAeu.-b ,  ber  gicpnbcr.  Lotyhali  albo  Łotwa,  które 
ctwie  wojennym,  ber  jilijenieur.  Inżenier  znaczy  żołnie-  dzjs  Liviones,  to  jest  lnnantczvkami  zowiemy,  od  Litwo- 
rza.  du  którego  należy  robić  ognie  wojenne,  i  nabijać  „a  pospołu  z  Litwa  nazwisko  swe  wiodą.  Gwagn.  222. 
granaty,  bomby....  Dobry  inżenier  powinien  umieć  geo-  (^f.  [Jtwa,  Liwonial"  W  rod:.,  żeńsk.  Inllantka;  Boss.  Ah- 
melrya,  perspektywę.,  geografią,  fizykę.  Papr.  W.  1,  475.  *j[aH4Ka,  bie  Steflanberinn.  INFL.4NTSKI,  TFLANTSKI  (//crft. 
(cf.  sztukmajstcr).  Zęby  być  dobrym  indzinierem ,  uczę-  Stat.  740),  a ,  ie ,  Poss.  .lH*.iaH4CKiH ,  eioftanbif(^.  Liwo- 
szczać  trzeba  do  szkoły,  gdzie  uczą  fortyfikacyi.  Lcszrz.  ^ń  albo  ziemia  Inllantska  ze  wschodu  słońca  przy  gra- 
fik. 116.  Kazał  krainę  tę  swym  indzienierom  na  papier  „icy  Ruskiej,  od  południa  z  Żmudzią  i  z  Litwa  graniczy, 
przenieść.  Mon.  65,477.  INDZIENIERYA ,  yi,  z. ,  ba*  0'wagn.  AOo.  Len  Inllantski ,  główna  handlu"  Ryskiego 
3nQenienriiiC|en.  zasada.  Jundz.  199.   INFLAiVTY, 'C.  Inflant.  p/»r.  (TFLAŃ- 

INEDY,  INEGDY  adv.  temporis.   {Boh.  gindy  =  insze  gdg,  ob.  TY.  Hfrh.  Slut.  740.   Gost.Gor.  52).  Slav.  Livonia;  Boss. 

'Ingi),  inszego  czasu,    inszego  dnia.  Cn.  Th.  ya  ciner  nn=  .Iiił.iaHjia ,  5!teflanb,  znaczna  prowineya  nad  morzem  Bal- 

bern  3eit,    eia  anbermal,   fonft.     Zawzdy  inedy.    Gam.  Dw.  tyckiem,  którą  naprzód  dzierżeli  Krzyżacy,  potym  Polacy, 

107.     Pana    boga    na    każdy    czas    czcić  przystoi,    ale  w  Szwedzi,  a  dotąd  Moskwa.  Dykc.   Geogr.   1,  505.    Kawa- 

szczęściu  dobrze  więcej,  niż  kiedy  inedy.    dom.  Dw.  574.  lerowie  mieczowi  w  Inflanciech.    Wyrw.  Geogr.  576. 

Smolr.  Apol.  8.  Kosi  Lor.  90  b.'   INĘDY  adv.  loci ;  (Boh.  INFLUE.\CYA,  INFLUKS .    u,  ?n. ,    wpływ,  ber  ginflup.     In- 

•ginudy;  S/oi'.  indel;  5ora6.  1.  hewak;  Rag.  \nnamo;  Croat.  fiuencya,    skuteczność    abo    sprawa    niebios,    gwiazd    na 

drugam  ,   drugud)  =  insza  strona,   inszą  drogą,   anber*  reo--  ziemi.  Cn.   Th.     Polskiej  natury  to  jest  sprawa,  i  influks 

^er,  anber*  moMii,  nnf  einem  anbern  SBege.    Kto  nie  wclio-  niebieski,  iż  tu  u  nas  lak  żywioły  sprawuje,  że  ac^  nam 


INFORMACYA  -  INKAUST. 


1  N  K  A  U  S  T  O  W  Y  -  1  N  K  W  1  Z  Y  C  Y  A.      207 


Tiie  daJa  lekarstw  zamorskich,  da?a  nam  te,  które  nam 
potrzebne.  Urzed.  15. 
INFOfi.MAĆYA,  yi,  i,  uwiadomienie,  nauczanie,  nauka; 
Yind.  podvuk,  tns  Uiiterriditni ,  Sencf)tcrt.  IISFORMOWAĆ, 
aJ,  uje  cz.  niedok.,  zaintbnnować  dok.,  uwiadomiać,  na- 
uczać; Yind.  podvuzhit,  ticndjtcii,  bclefiren.  INFORMOWAĆ 
się  reeipr.  ndk.,  dowiadywać  się,  fid)  crfunbigcil.  Zain- 
formować  się  dok. ,  dowiedzieć  się ,  fid;  belcljrcii ,  crfnbrcii. 
Nie  dziwuj  się,   iz  się  tak  informuję  o   familii  jego,  po- 


nieważ mocno  mię  interessuje.   Teal.  23. 


b,  69. 


INFUŁA,  y,  z.,  czapka  biskupia,  bic  Snfiil,  ber  Sifd)OfźIiiit. 
Yind.  infala  ,  shkofova  kapa;  Sorab.  i.  infuła,  biskopska 
mecźa.  Infuła  papiezka,  pabftlidic  Snnic.  INFUŁAT,  a, 
m.,  INFUŁOWANY,  ego,  m. ,  (Krom.  705),  prałat,  któ- 
remu wolno  używać  zaszczytów  biskupich,  etn  illflllirter 
^łrćilat.  INFUŁATA,  y,  ź.,  probostwo  infułowane,  ciiic 
tnfulirtc  ^Sroliftc*^.     Probostwo  albo  infułata  Ołycka.    Tr. 

INFUZYA,  yi,  ź. ,  Medic.  kształt  medykamentu  wewnętrzne- 
go ciekącego  lub  rzadkiego ,  bez  wrzenia  przysposobio- 
nego. Krup.  5,  247;  Hoss.  iiacTofl;  napój  czyli  lekarstwo, 
które  robią,  mocząc  rośliny  w  jakim  lik  worze,  końcem 
wyciagnienia  z  nich  cnót  i  skutków  lekarskich,  i  to  jest, 
co  my  nazywamy  wymoczeniem.  Dtjke.  Med,  2,  689.  bilś 
Shi^jtc^cii  ber  'J^flaiijeiifrafte  burd;  (Siim)cid;cn. 

INGAR ,  u ,  m. ,  u  bednarza ,  narzędzie  z  ostrzem  do  robie- 
nia uszu  do  statków  różnych.  Magier.  Mscr.  ciii  SScrfjClig 
ber  33i)ttid;cr. 

'INGERNINA,  y,  ź. ,  Nastały  teraz  dziwne  w  strojach  ma- 
niery, z  cudzoziemskich  alamod:  Krymki,  Szwedki,  No- 
centy,  Ankry,  Ingerniny.  Tward.  W.  Z>.  2,  151.  może  strój 
jakiś  z  Ingryi.  INGRYA,  yi ,  z.,  ^iitjcrmaiinlaiib ,  prowin- 
cya  Rossyjska  w  głąb  golfu  Finlandzkiego.  Dykc.  Geofjr. 
1,  303. 

*1NGI.  [adv.  przed  tem.  1]  n.  p.  Dawid  grał  rękoma  swemi,  ja- 
ko ingi  Ijako  przed  tem.  Budn.  i  Wujek.  1]  na  każdy  dzień. 
1   Leup.  1    Eeg.  18,  10.  incgdy. 

INGROSSOWAC,  ał,  uje  ad.  niedok.,  wwodzić  w  księgi,  iri 
bie  @erid;tc>biid;er  eiiitrai]ctt ,  wpisywać.  Cn.  Th. 

INGRYCIIT,  u,  m.,  z  Niein.  baei  Gimjcrid;te,  ba§  ©cmirre, 
bie  ScinCiiiifj  in  cincm  Sd;loffc,  owe  w  zamku  przegródki, 
które  przechodzą  bródkę  klucza  otwierającego.  —  ztad : 
INGRYCIITOWE  'zamki  u  ślusarza.  Klon.  'łVyr.  2.  ed;iiif= 
fcr  mit  eiiiem  (Sin(icnd;te. 

INGOWAC,  al,  uje  cz.  niedok.,  termin  kucharski,  namazać 
Ifustością,  masłem  rozpuszczonym  etc.  iii  ber  >iiid;c,  mit 
Jettc,  23iittev  u.  f.  w.  fd)micrcn.  Inguj  rybę  masłem,  oli- 
wa.   Tr.  tyngować.   Tr.  2464. 

INJEKCYA,  yi,  z'.,  Medic.  kształt  medykamentu  ciekacego, 
który  sikawką  w  różne  dziury  ciała  wciśniony  bywa.  Krup. 
5,  291.  baśS  einfurieeii,  wstrzykiwanie.  Dykc.  Med.  2,  692. 
cf.  klislera ,  enema. 

INKARNAT,  u,  m.,  jasnoróżowy  kolor,  Jncnriint.  INKAR- 
NATOWY,  a ,  e ,  jasnoczerwony,  |)od;rpfeiiriitb. 

INKAUST,  'INKAŁUST,  u,  m.,  {Boh.  ingaust;  Dal.  ingvaszt, 
czarnnpisz,  czarnillo;  Croat.  chernillo ;  Yind.  zhernina, 
zhcrniiii,  tinta  ;  [iag.  jngvis;  llal.  incbiostro ,  cf.  Ureck. 
ifxavatov,   Lut.  incaustum;;  po  teraźniejszemu  atrament, 


czernidło  pisarskie,  biejiiltc.  Satyryk  pióro  nie  w  'enkawście 
(w  inkauście),  ale  w  jadowitej  truciznie  maczał.  Baz.  Modrz. 
ot)9.  Inkaust  ku  pisaniu  bardzo  dobry,  jak  robić.  Sleszk. 
Ptd.  289.  Koszule  itikaustein  zapluskane  jak  wyczyścić. 
Uaur.  Sk.  355.  Tnkałust  purpurowy  był  używany  od 
cesarzów  Carogrodzkich.  Czat',.  Pr.  1,  21.  Na  końcu 
ustawy  pisali  kilka  słów  'inkałuslem  zielonym,  ih.  IN- 
KAUSTOWY,  a,  e,  od  inkaustu,  atramentowy,  Jiiiteii  = . 
Inkaustowe  zmazy  jak  z  sukien  gubić.  Sleszk.  Ped.  260. 
INKLINACYA  ob.  Skłonność,  n.  p.  Jeśli  W  Pan  nic  masz  jakiej 
inklinacyi ,  czyli  jak  to  nazywają  miłostki.  Teal.  59,  282. 
INKLUZ,  a,  m.,  INKLUZA,  y,  i.,  z  Łac.  inclusus,  zamknię- 
ty w  jakim  narzędziu  mniemany  duch  czyli  wróg,  zabo- 
bonnikom  pomocny,  cf.  Carn.  skrytek,  shkratel;  Eag, 
mazzicch,  tintilin,  mezaruo ,  eiii  iii  eiiieiii  ©criitlic  eirige-- 
fd;Iogner  ben  .'pcrcnmeiftern  biciififuirer  ©cift.  ((Epirifiir  pleb.). 
Przyznał  rai  sie ,  iż  ma  iid<luze,  dla  którci  <jo  żadne  nie 
bierze  żelazo.  Boh.  Kom.  1,  562.  Czarodziej  pewne  men- 
tale  nosząc,  i  inkluzy,  z  pomocą  dyabelstw  dziwy  robi. 
Zali.  Amf.  89.  Ja  myślę ,  czy  inkluza  nie  ma ,  którym 
nęci  I  teraz,  że  sześć  w  nim  sie  kocha  bez  pamięci. 
Zabl  Firc.  16..  INKLUZOWY,  a,'c,  od  inkluza  n.' p. 
Jabym  nie  rad  dać  tej  złotówki ,  jest  to  inkluzowa  sztu- 
ka. Teat.  50,  58. 
INKORPOROWAĆ,  oh.  Wcielać.  INKORPORACYA  oi.  Wcie- 
lenie. 
INKftUSTACYA ,  yi,  £.,  powłoka  marmurowa,  gipsowa,  bie 
33efleibima  mi  gjfnrmor  obcr  @i;p^.  INKRUSTOWAĆ,  ał, 
uje  cz.  niedok.,  powłaczać  marmurem,  gipsem,  potynko- 
wać,  mit  aiiarmor  pbcr  ®\}\>i  Defleibeit,  iiDertiind;eii.  Tr. 
'INKUBA,  jest  ta  niemoc,  gdy  człowiek  przez  sen  widzi, 
jakoby  spał  z  białą  głowa,  sprawując  z  nią  rzecz  ciele- 
sną. Sienn.  120.  [  niemoc  (a  zowie  się  właściwie  sutrt/6us  ; 
a  incubus  jest  zmora.  Driim.  Lex.  2].  cf.  pollucya,  upław; 
cf.  mara. 
INKWATERUNEK  ob.  Kwaterunek. 

INKWIROWAĆ  co.  niedok.,  iukwizycyą  czynić,  indagować, 
dochodzić  sprawy  oskarżonego,  roztrząsać,  iiiiiilirircil,  lilt= 
tcrflic^eil.  Raij.  iziskrvati,  protresati;  Sorab.  1.  depoUiyu  ; 
Yind.  sashlisliuvati ,  sbarali,  sbarkuvati,  sprasliuvati ;  Ross. 
AOiipocnrh,  40iipauiiii!;iTb,  pa3i)iicKari.,  pei3Xiici<HBaio,  aib- 
AOBaTb,  (cf.  śledzić);  Eccl  iiciai^STH ,  iicta^ok.\tii. 
1NKWIZY(jYA  ,  yi ,  z.,  skrutynium,  rugi,  badanie,  indaga- 
cya ,  bic  gcrid;tlid;e  Untcrfiuiiiiik] ,  Jtmiitfition ;  Rng.  iziski- 
vanje;  Sornb.  1.  dopolwano;  V/;irf.  sasblishuvanje  ;  sa- 
shlush,  sbarenje,  posliluslialniza,  sashlishalnishe ,  spra- 
shuvalishe ;  Bos.i.  iicTaaaiuo ,  B3bici;anie ,  pacnpaea,  pa- 
cnpocB,  c.it40FiaHie,  posMCKi,  4onpoc'b,  B03cy)K4CHie, 
cit/tCTBie,  laHiiaH,  ó.iaropascMOTptiiie.  Wywód  przez  świad- 
ków tego,  co  dowodami  przez  pismo  wywiedzione  być 
nie  mogło.  Kras.  Zb.  2,  404.  Na  klętego  i  po  śmierci 
może  być  badanie  albo  inkwizycya.  Szczerb.  Sax.  75.  Ro- 
ku 1592  odprawił  się  sławny  sejm  pod  imieniem  iiikwi- 
zycyi ,  na  którym  s|)rawy  i  listy  króla  Zygmunta  111.  ty- 
czące się  Austryaków,  rozliząsano.  Nur.  Chodk.  1,  193. 
—  §.  Inkwizycya ,  urząd  w  Hiszpanii  i  we  Włoszech  od 
Dominikanów  piastowany  na  kacerzów,  bn§  Sflliif'''''"^^^' 


208 


INKWIZYCYJNY  -  INSKRYPCYA. 


INSPEKT  -  INSTRUKCYA. 


ri^t.  INKWIZYCYJNY,  a,  c,  od  inkwizycyi,  jiifliitfitioit^  = . 
Ross.  jonpocHuii,  c.itacrBCHHuri ,  oóbicKHuil.  INKWIZY- 
TOH,  ;i,  m.,  Rag.  iziskivalaz,  pi-otri-salaz ;  Sorab.  1.  do- 
potvar;  Hoss.  oóiiimiiKi.  .lonpomiiKi. .  jonpocHTe.ib,  obs. 
cumuKT.;  Ecd.  iiciii.iti.iiiiki  ,  Boscyamej^ :  1.  roztrząsacz 
prawny,  iiulagator ,  ber  iicrtd>tlid)C  UiitcrfiiAcr.  2.  Ducho- 
wny urzędnik,  przełożony  sądu  mkwizycyjnego ,  ber  Se- 
Cerri*łcr,"3uiiiit|itiH-.  INKWIZYTORSKI,  a,  ie,  od  inkwi- 
zytora ,  n.  p.  Urząd  inkwizytorski  zaczął  się  za  Grzego- 
rza IX.  Dirk.  Donu   137.  jmiiiifitw  =. 

TNNOBAllWY,  a,  e,  innej  barwy,  mMi  aiiberer  garbc,  Eecl. 
iiHOUBtTnufi ;  oppos.  jcdnobarwy.  TNNOGŁOSY,  a,  e, 
gJosu  innego,  iipH  ciiicr  aiiPcrii  ćtimmc;  Eccl  iiHoriacHuB ; 
liraec.  Mló(j(oro^.  IN.NOJKZYCZNY,  a,  e.  —  ic  adv., 
jeżyka  innego ,  mm  fincr  anbn'n  Spradic ,  'oiibcr-^iimgia ; 
Rofs.  HHOasuiHUH  obcy;  Subst.  iiHoasuiiiBKB.  'INNOI- 
STNY,  a,  e,  —  ie  adv.,  istności  różnej,  !ierid)iebcncn  2Bc-- 
fcn».  Eccl.  iiHOcyimiufi ;  opp.  jednoistny.  TNNOKSZTAŁ- 
TY',  a ,  c,  kształtu  innego ,  aiiber'3(5Cl'taUct.  Ross.  nnooópa- 
SHuii;  Eccl.  hhobhjhuiI.  nHoapaMHuB ;  adv.  HHOOópasHO 
innym  kształlein.  "INNOMĄDROSC  ,  ści ,  ź. .  Eccl.  iiho- 
Myjpie  Grace,  hfnocjnmi-nj ,  aliaruin  rerum  sapieiitla: 
lIHOMyapCTByK),  Grace,  hfnoąnnriat.  "INNOMYSLNY,  a,  e, 
—  ie  adi'. ,  myśli  innej,  niibcr'3i]cfiiiut.  Ecd.  imoMUcien- 
nuB,  Graec.  tTiooyrcóncor,  fzioódo^n.: ;  HHOMLiciie,  Graee. 
fTfnoyrcoiioiThrj;  iiuOMUlu.lio,  Grace,  hfnnyiiouortat ,  aliain 
opinionem  habeo ;  cf.  jednomyślny.  TNNOPLEMIENNIK, 
a,  m. ,  który  innego  plemienia,  ciitcr  mili  ciiicm  anbcrii 
Stammc  obcr  65c|'i-^Ied)te.  Ross.  et  Eccl.  iiHOii.AeneiiŁHHKi., 
HHOKO.ituHiii;'!. ;  /''.  iiHonjejieHima ;  adj.  iiiionA6M£i!hNiivb, 
iiHon.AeneHi.iii..  INNOSC,  ści,  i.,  lóżność,  odmienność, 
bic  5^ev|d;icbenl)eit ,  btc  5lii;iteid)mti].  Rag.  innos.  'INNO- 
STRONNY,  a ,  e ,  z  innej  strony  pochodzący,  \mx  ciitcr 
iinbcrit  Seitc  ber.  Ross.  imocTpaHubifi  obcy.  Subst.  Raj. 
innostranaz;  Bosn.  innoslranac ,  tiighj ,  inav  ;  Ross.  hho- 
cipaneui ;  cf.  Ran.  innostranka;  Ross.  HiiocrpaHKa ;  cf. 
cudzoziemiec.  INNOWIERCA,  y,  «i  ,  INNOWIERNIK,  a, 
m  ,  różnowierca,  innej  wiary,  ciii  Jlilbcrslgldiitńjjer ;  Bih. 
ginowercc;  Ross.  iiHOstpcm.  Zostawałeś  miedzy  ino- 
wiercami ,  t.  j.  między  heretykami.  Sniolr.  El.  22.  Jak 
prawowiernych  rozeznawać  od  inowierców.  ib.  Inowier- 
nikiern  bvć.  Sak.  Sub.  B  2.  Innowiernik.  Sak.  Ok.  'IN- 
NOWIERŚTWO,  Ro^s.  iiuostpio;  adj.  nnOB-fepnuił.  TN- 
NÓWK\,  Slov.  inowka,  inotagitelka,  allegorya,  TNNOZIE- 
MIEG,  Cti/i.  ginozemec,  f.  ginozemkvne,  ob.  Cudzoziemiec. 
INNY  ob.  Inszy.  INOCHODNIK  oi.  "Jednochodnik.  INO- 
KULACYA  ob.  Szczepienie ,  wszczepienie.  INOWŁADZCA 
ob.  JednowJadzca.  INOWŁODZ  ,  a,  m.,  miasto  i  powiat 
w  Łęczyckim  ze  starostwem.  Dyki'.  Geogr.  i ,  503.  eiiie 
©tabt  iit  ber  SOpiii).  Sciitirinc.  INOWROCŁAW',  ia,  m., 
Yladislavia ,  3ungciilciMait ,  znaczne  miasto  Polskie,  stolica 
swego  województwa.  Dijkc.  Geogr.  1,  305.  hNOWRO- 
CŁAWSKI ,  a,  ie.  Inowrocławskie  Województwo  dawniej 
zwano  Gniewkowskie,  palatmatiis    Yladislaiicmii.  ib. 

INSEKT  ob.  Przewiąz. 

INSKRYPCYA,    yi,    i.,  napis,   Pie  Jliiff^rift.     Na  grobowcu 


taka  hyh  inskrypcya :  tu  leży .  .  .'.  Sk,  Żyw.  \ ,  507.  'g, 
zapis ,  bic  SJerfdireibunn.  Tr. 

INSPEKT,  u,  m.,  INSPEKCIK,  a  ,  w. ,  zdrob.;  {Skv.  gju- 
brenjak;  Ross.  napniiK^ ,  HapHHiCK-B,  'parnik).  Inspekta 
są  zagony  gnojeni  przeciwko  mrozom  opatrzone.  Kluk. 
fiośl.  I,  191.  baś  Jrcibbeet,  ffipect.  Na  inspekcie  wszyst- 
ko prędko  doźrzewa ;  ale  owej  jedrności  nie  nabywa. 
INSPEKTOWY,  a,  e,  od  mspektu,  Irci&fcmiś  = ,  3SiftEiect  =  . 
Ross.  napmiKOBhiii,  napOBUfi.  INSPEKTOR,  a,  m. ,  do- 
zorca, ber  5!uffc^cr.  —  §.  Inspektor,  urzędnik  wojskowy, 
przed  którym  wojsko  popisy  swoje  odprawować  zwykło. 
W  Polszczę  dwóch  ich  byfo  ,  jeden  jazdy,  drugi  piecho- 
ty, w  autoramencie  cudzoziemskim.  Kras.  Zh.  i,  406. 
ber  &iciicriiliiifpcftor  ciiier  3lrmee.  —  g.  Na  Wartskim  sej- 
mie dano  inspcktory  pewne  królewskim  synom ,  aby  się 
lym  lepiej  ćwiczyli.  Biel.  Kr.  294.  t.  .j.  ochmistrze, 
ćbcrbofmcirtcr. 

iNSPIRACY.\  ,  yi ,  ;'.  natcłinienie  ,  termin  teologii ,  do  wy- 
wodzenia świętości  ksiąg  biblii,  jako  z  ducha  ś.  piszący 
oneż,  byli  natchnieni.  Kras.  Zb.  i ,  406.  bic  Snfpiratioii,  bie 
Cinijctniug.    INSPIROWANY,  natchniony,  Eecl.  EoroHOCbNi. 

INSPISOWAC  c:.  niedoL,  gotować  czyli  warzyć  aż  do  zgę- 
st-:ienia ,  birf  cinfo^cii,  bitffiebeii.  Przecedzony  dekokt 
inspisuj ,  to  jest,  gotuj  az  się  stanie  gęstość  extraktu. 
Krup.  5,  35. 

1NST.-\LL.\CYA ,  yi,  i.,  akt  publiczny,  przez  który  nowy 
urzędnik  na  urząd  swój  uroczyście  wprowadzony  bywa. 
Kra's.  Zh  i,  4-07  "bic  3ii[tanatipn,  2lint«cinfii^rung.  INSTAL- 
LACYJNY,  3,  e,  od  installacyi,  Sni^iiUatioitŚ  = .  Installacyj- 
ne  pismo  Eccl.  CTaeiMbiioe  nBCauie,  CTaEjeanaa  rpaMOia. 

INSTANCYA  ,  yi,  :.,  1.  termin  prawny,  który  się  używa  o 
jurysdykcyach  sądowych ,  n.  p.  ziemstwo  jest  pierwszą 
instancya,  trybunał  drugą  i  ostatnią.  AVas.  Zb.  I,  407. 
bic  3'il'tan5 ,  ber  ®cri(^t?|tanb.  2.  Instancya  za  kim  do  ko- 
go uczyniona:  przyczyna,  przyczynienie  się,  orędowanie, 
zalecenie  kogo,  bic  gurbitte  fiir  fiiicii  anbcrii;  Yind.  pred- 
proshnja,  saproshnja,  doproshnja  ,  sabefeduvanje ;  Ross. 
xo4aTaBcTBo;  Eccl.  npHiioBtA^inNN:.  Instancya  czyniący, 
zanoszący,  orędownik,  Yind.  predproshnik ,  sabefednik , 
proshnik,  befednik  ;  fios*.  x04aTaii;  fem.  Yind.  proshniza, 
befedniza;  Ross.  xo4aTafiua.  LNSTANCYAL.NY ,  a,  e,  przy- 
czynny,  zalecalny,  zalotny,  rekomendacyjny,  giirbitte  «,  Cmp> 
fcMiitm?!;  Boh.  prjmluwnj.  Prawo  zabroniło  wszelkich 
do  trvbunału  instaneyalnych  listów.  Sknel.  Pr.  P.  2,  588. 
INSTANCYONOWAC"  ob.'  Przyczyniać  się  za  kim ,  Yind. 
sabefeduYaLi ,  priedprofiti ,  doprofiti;  Ross.  x04aTaHCTB0- 
Baib.  saMo.iBiiTb.  Eccl.  n(>onoEK.v\TH;  etiie  Jfirbitte  fur  jc« 
manben  t^iiu,  fid)  fiir  ibii  Bcrmeiibcii. 

INSTRUCYA,  yi,  2.,  miasto  w  Prusiech  wschodnich.  Tr, 
jnfterbiirti. 

INSTRUKCYx\.,  yi,  i.,  nauczanie,  nauka,  ber  Untcrri(^t;  {Boh. 
instrukcy;  Sorab.  1.  pźihulźwano;  Bug.  nflredba).  Instru- 
kcya  jest  pomocą  edukacyi  człowieka.  Zab.  14,  492.  In- 
strukcya,  jest  to  oświecenie  umysłu,  którem  szczególniej 
rząd  zatrudnić  się  powinien.  A.  Pam.  i,  16.  Rozrządze- 
niem instrukcyi  krajowej  służyć  będziem  ojczyźnie.  Zab. 
14,    189.     Kiedy  za  grunt  instrukcyi  dobre  nałogi  wpa- 


INSTHUKTARZ  -  INSTYTUCYA. 


INSTYTUOWAĆ  -  INSZY. 


"209 


jane  nie  będą,  wyniknąć  musi  złe  użycie  nauki.  Zab.  14, 
•  190.  —  §.  Instrukcya  ,  przepis  postępowania;  Slav.  upU- 
tjenje,  tk  ?>Pij{^nft  fiir  ciii  gemiffcś  ©cfc^ńft ,  bie  Snftntctton , 
bie  Jlumcifuiuj.  Instrukcya  w  Polszczę  nazywa  się  instru- 
ment ten,  który  na  sejmiku  układają  dla  posłów  na  sejm. 
Instrukcya  się  nazywa  też  zlecenie  dane  posłom  za  gra- 
nicę wysłanym.  Kras.  Zb.  1,  408.,  Ciack.  Pr.  1,  307. 
INSTRUKTAUZ ,  a,  »«.,  n.  p.  celny,  owa  to  miara,  wiele 
od  czego  do  skarbu  oddawać  sie  należy.  Dyar.  Gr.  258., 
Yol.  Leg.  4,  750.  ber  3plltavijf.  'INSTRUKTOR,  Sorab.i. 
pźihutżwar;  Carn.  podvis,  poduzhenik;  cf.  poduczyć. 
INSTRUMENT,  u,  ?«.,  INSTRUMENCIK,  a,  lub  u,  m.,dem.  1. 
narzędzie  jakiekolwiek,  propr.  et  fig.  eiii  Snftnimcnt ,  2Berf' 
JCUg.  Używanie  miernego  majątku  za  lepszą  rzecz  kładę, 
niżeli  być  osadzonym  we  złoto  instrumentem  pychy  de- 
spotycznej. Kiok.  Turk.  9.  —  §.  Instrument  muzyczny, 
eirt  miififalifchc^  l^nf^fiinient.  Granie  na  instrumentach  mu- 
zycznych. Aras.  Pod.  2,  248.  Derwisze  muzykę  piszczał- 
ki żałosną  tak  daleko  wydoskonalili ,  jak  może  znieść  in- 
strument. Kiok.  Turk.  171.  Kapela  już  instrumenta  stroi, 
Teat.  6.  b,  80.  Instrument,  klawicymbał,  klawikord.  Cn. 
Th.  280.  Bardzo  lubię  głos  melodyjny  tego  małego  in- 
strumenciku.  Mon.  08,  287.  —  2.  Instrument  prawny, 
moniment ,  list  urzędowny.  Farr.  604.  cin  (3Cvid;tltd,)Ci* 
3iifłruinciit ,  ciii  Scfiimcnt ,  ciiic  Urfitiibe.  Instrument  ten, 
który  na  sejmiku  układają  dla  posłów  na  sejm  ,  nazywa- 
ją instrukcya.  Kras.  Zb.  1,  408.  INSTRUMENTALNY,  a, 
e,  n.  p.  muzyka  ob.  Narzędziowa,  Boh.  nastrognj. 

INSTYGAGYA,  yi,  i,  ob.  fołdrowanie  na  kogo.  'iNSTYGA- 
TOR  ,  a,  m.,  fołdrownik  ,  bcr  DcftCiltC  5llft'!]nfi-H'.  Go  win- 
nych państwach  prokuratorowie  królewscy,  to  w  Pol- 
szczę instygatorowie  znaczą.  Oni  są  dochodzicielami 
krzywd  Rzpltćj  wyrządzonych.  Skrzet.  Pr.  Pol.  1,  205. 
Instygatorowie  są  urzędnicy  w  Koronie  (STroiiiiiftigcitin') ,  i 
w  W.  X.  Lit.  (?itbaiii)'cf)CV  Jnftigator) ,  którzy  miejsce  po 
generałach  inspektorach  sv  porządku  urzędów  maja.  Kras. 
Zb.  1,  407.  Instygator  sądowych  juryzdykcyj  (©cri^it^ill' 
ftigator) ,  postanowiony  od  sędziego,  przestrzega  bezpie- 
czeństwa sądów,  zapozywa  gwałcicielów  jego.  Kras.  Zb. 
1,  407.  —  Censores  Rom.  szacunkarze  albo  instygato- 
rowie wielcy.  FaUss.  FI.  —  g.  Prov.  Sumnienie  złe,  wiel- 
ki instygator.  Żegl.  AU.  24"..  ciii  bófc^  ©ClDiffcii  ift  ciii 
flropcr  3lnflagcr.  INSTYGOWAG  na  kogo  o  co  ob.  Foł- 
drować,  niif  jciiiaiibcii  anfliigcii,  iiiftigircit. 

INSTYNKT,  u,  m.,  zachętka  wewnętrzna,  bev  3lntncl',  3"= 
ftinct.  O  skłonności  człowieka  przyrodzonej,  albo  o  jego 
instynkcie.  Muii.  70,104.  Nie  wiedząc  trędowaty  do  jakiej 
się  rady  uciec  miał,  z  natchnienia  bożego  ten  instynkt 
odebrał,  aby  chustką  ś.  "Makaryusza  się  potarł.  Sk.  Żgw. 
i,  ITl.  Malce  Konstantyna  W.  podał  bóg  do  serca  in- 
stynkt, aby  widzieć  mogła  kizyż,  na  którym  przybity  był 
Jezus.  ib.  275. 

INSTYTUGYA,  yi,  i.,  w  prawie  duchownym  obrządek  uro- 
czysty, przez  który  kościół  lub  beneficyum  władzą  urzę- 
downą  j)owierza  si«ł  duchownej  jakiej  osobie.  Kras.  Zb. 
1,  407.  bic  fe^crli^e  fiiiifc^uiii]  iii  ciii  gciftlic^cś  3Imt.  In- 
westytura.   Farr.    005.     Przyjdą    została    prezcnta,    dana 

aitwn^  Lindego  wini.  i.    Tom  II. 


mi  od  kollatorów,  i  moja  nastąpiła  instytucya.  .Yiąd:-.  87. 
—  ^.  Instytucya,    instytut,   cf.  urządzenie,    iidi    3nftitiit. 
INSTYTUOWAĆ    komu    proces  =  czynić    z  nim     prawnie, 
eiticm  bcii  ^^rojcp  mttd;eti. 
'INSUŁĄ.    Petr.    Pol.    276.,  Bial  Post.  69.,  ob.  Wyspa. 
INSZOSG,    ści,    ź.,  odmienność,  różność,  bic  3)Cr)'(f)icbcii^Ctt. 
Węgrzy  nietylko  języków ,    ale    i  zwyczajów  inszością  od 
siebie  się  różnią.    Wyrw.   Geogr.  497.  ob.  Inność. 
INSZY,  INNY,  a,  e,  Boh.   giny,    ginsi,    ginaeegśi ;    Slov. 
ini,  insi,  ginj,  giny;   Croat.  ini  ;    Dal.  gyni;    Rag.    inni, 
innak;   fiosH.  inni ;  Slav.  sam;ir;  Ross.  HHbiii,  hhoh  ;  EccL 
HHt;  1.  nie  ten,   ciii  oiibcrcr,    nidjt  bcr.     Boga    syna  jest 
insza  i  różna    istność    od  istności    boga    ojca.   Salin.    2, 
57.     By-ć  mi  to  kto  inszy  mówił!  Cn.  Ad.  50.  (nisi  pa- 
ter   esset).     Kto    inszy  do  harapu.    Gemm.    158.    (cf.  ten 
sieje,   a  drugi  żnie).     Kto    inszy    nie    zniósłby  tego,    cilt 
onbcrcr,  jcmmib  mibcr^.  Na  co  mają  ze  inna  inni  cierpieć 
niewinni'.  Zab.  15,  141.  (drudzy,   ailbcrc).     Stołowe  śkło, 
żeby  było  równej  roboty,  żeby  nie  była  każda  sztuka  ni- 
by   z  inszej  wsi.   Ton.  Sz-k.    124.     O    kim    inszym    mó- 
wi ,    a  o  sobie  myśli.    Cn.  Ad.  652.     Inszy  mąż  dla  Iza- 
belli być  nie  może  nade  mnie.   Teat.  21,6,  60.  (nikt  prócz 
mnie).    Insze  mówi ,    a  insze  myśli.   Cn.  Ad.  95.  er  fpri^t 
aiiberCł,    nlź  er  bciift.      Insza  mi  rzecz  mój  rozum  ,    a  in- 
szą gniew   radzi ,    Widzę  co  jest  lepszego ,    lecz    czynię 
co  wadzi.  JiJodrz.  Baz.  24.  Insza  mina  dla   podwik,  insza 
dla  ołtarza.  Zabł.  Amf.  6.     Wierzcie ,  że  i  inne  oczy  tak 
dobre,  jak  wasze.  Zab.  15,  185.   Porzućże  już  tę  mowę. 
zacznij  o  czym  inszym.   Teat.  22,  118.     Z    inszej    beczki 
pocznijmy  <  co  inszego  mówmy.  Cn.  Ad.   1551.    In^zą  te- 
raz  śpiewa  (piosnkę),  ih.  527.  er  fiiiflt  jcfet  ani  ciiiem  aii= 
berit  JoilC.     Inszą   mu  zagrano  •  pomylono    mu    szyki.    ib. 
895.  (cf.  z  jednochody  go  zbito). —  a)  Inszy,  insza,  in- 
sze.    Co  inszego ,   etiuaś  aiibcrś.  Insze  się  jej  dziś  podo- 
ba,   insze  jutro.  Petr.  Ek.  67.     Już  to  nic  inszego,   je- 
dno on  ten  figiel  zrobił.   Teat.  29 ,    95.    nieinaczej ,    ko- 
niecznie czyli  pewno  tak ,  (i  ift  iud)t  ililbcrf'.    Insza  kmieć, 
insza  żeglarz,  nie  wespół  to  chodzi.  Opal.  Sal.  7.    Inszy 
król ,   inszy  Pan  Baranowski.   Opal.  Sal.  51.  Insza  umieć, 
insza  czynić.  Cn.  Ad.  527.  Inna  to  rzecz  .słyszeć,  a  inna 
widzieć.    Teat.  55.  c,  14.     Insza  słyszeć,    insza   widzieć, 
doznać.   Cn.  Ad.  665.    Im  insza,  mnie  insza.  Alb.  z  Woj. 
50.  mit  itiiieii  ift'3  ctiini^  aitbcrź,  mit  mir  and).  —    Inszy  a 
inszy  =  co  raz  to  inszy,  jcbcśmal  ciii  ailbcrcr.  Pili  tam  z  kub- 
ków złotych ,  i  na  inszych  i   inszych  naczyniach  wnoszo- 
no potrawy.   W.  Esler.    1  ,  7.  (w  naczyniu    coraz    innym. 
Bibl.  Gd.).  —  b)  Zupełnie  odmieniony,  do  siebie  niepo- 
dobny, ijaiij  ycrmibcrt,   cin  gaus  mibcrcr.    Inszy  już   teraz. 
Cn.  Ad.  526.  poprawił  się,  er  ift  anbcrś  (ficffcr)  gciiiorbcii. 
Jeśli  się  chcesz  tego ,  co  cię  dręczy,  [lozbyć ,  nie  potrze- 
ba ,    abyś  był  gdzie   indziej ,    ale    trzeba ,    abyś  był  inny. 
Pilch.  Sen.  list.  5,  559.    Inszy  teraz  świat.  Cn.  Ad.  528. 
Ale  teraz  inszy  świat,    insza    moda,    insze  obyczaje.  Boh. 
Kom.  1,  61.     Inszy    wiek,    insi    ludzie,    insze    obyczaje. 
Teat.  43.  c,  52.     \Vszyslko   z  następstwem    czasu    mieni 
się,    i    z    wiekiem,    Gzłowiek    coraz    to  innym  staje  się 
człowiekiem.  Dmoch.  Sit.  R.    75.    cf.  Insza    to    przedtym 

27 


210 


INTENCYA  -  INTERES. 


INTERESSANT  -  INTERESOWANY. 


było.  Gemm.  120.  Insze  teraz  lata  moje.  Cn.  Ad.  328. 
—  2)  Insze  =  drugie ,  reszta,  tie  u['rigcn,  He  mibcrit.  Te 
ksia;iki  tu  zostaw,  a  insze  oddaj  księgarzowi.  Insze  po- 
trawy daj  nazad  do  kuchni.  Tr.,  Yind.  ti  drugi,  huni. — 
g.  liiszą  rażą,  nic  tą  rażą,  drugą  rażą,  cirt  Otlbcrmal; 
Vind.  eno  drugobart,  drugonian;  Crout.  drugda,  drugoch. 
NB.  Chociaż  \-daje  sie,  ic  miedzy  inny  a  inszy,  la  za- 
chodu różnica,  źe  pierwsze  różnice  osobistą,  drugie  ga- 
tunkową icyraia,  atoli  z  przykładów  tu  przytoczonych  po- 
kazuje się,  że  się  ta  różnica  ściśle  nie  zachowuje. 

Pochodź,  inaczej,  znaczyć,  przeinaczyć,  inak,  inakszy, 
inad ,  zinąd,  indzie,  inedy,  inegdy,  inędy,  innowiernik, 
Inowtodz,  Inowrocław'   i  t.  d.  •     ., 

INTENCYA,  yi.,  s,  zamiar,  koniec,  zamysł,  bie  Jflifić^t.  Zła 
intencya  ,  błąd  czyni;  ale  omyłka  uwalnia  od  winy.  Zub. 
14,  554.  Na  "intent  tego,  który  co  pisze,  patrzeć  trzeba. 
Smotr.  Apol.  110.  Jeśli  intencyi  piszącego  nie  pojmiemy, 
wiele  niesworności  popaść  możemy.  )6.  Oko  duszy  naszej 
josl  dobre  serce  abo  intencya.  Sk.  Kaz.  648.  Dobra 
czasem  intencya    złe  skutki  przynosi.  Kras.  Pod.  2,   181. 

INTENDENT  =  dozorca,   cf.  superintendent. 

INTERCYZA,  y,  i,  urzędowny  zapis  [a  mianowicie  przed- 
ślubna ugoda  pisemna,  o  posag,  wiano  i  t.  d.  ^em' 
trafl.  4],  \iiie  geric^tlicfje  Serfc^rcibuiig.  Oj  tak  tak,  kornu 
miłość  szczera  w  serce  wlezie ,  Nie  pomni  o  posagu ,  ani 
intercyzie.  Zabl  Zbb.  17.  Ciężej  ożenić  się,  niżeli  in- 
tercyzę  napisać.   Teat.  o.  b,  89. 

INTERDYKT  ,  u,  m.,  zapowiedź,  klątwa.  Farr.  603;  używa 
sie  tylko  vv  prawie  duchownym.  Kras.  Zb.  1,  409.  ber 
S\Ud)cn(mitii.  Posłał  Władysław  do  papieża ,  aby  w  Pol- 
szczę przestał  interdykt,  to  jest,  wielka  klątwa  na  ko- 
ściół.  Gwaqn.  58.,  Biel.  Św.' \li.  b. 

INTEREGNUM  oh.  Bezkrólewie. 

INTERES,  u.  W!.,  "INTERESSE  ahsol.  '!)  procent,  pożytek 
słuszny  z  'pożyczku.  Cn.  Th.  prowizya ,  Croat.  interesh , 
3ntcVfffcil ,  ^''■ocfnt  'Interesse  brać.  Cn.  Th.  —  Fig.  Za 
pożądanym  bitwy  tej  sukcessem  Nieprzyjaciel  to  wraca 
z  interessem.  Chrośc.  Fars.  275.  —  2j  Prywata  ,  prywa- 
tny pożytek ,  chciwość  prywatnej  korzyści ,  Ytnd.  lasten 
prid,  lasten  dobizhek,  interefs  ,  trefs ,  ber  6igcnmi|i.  Po- 
dły interes  wziął  miejsce  kochania.  Wzgardzona  piękność 
i  dobre  przymioty;  Godniejszym  wszyscy  swojego  starania 
I  swej  miłości  sądzą  bałwan  złoty.  Zab.  ii,  582.  Bodaj 
w  swym  życiu  nie  doznał  wesela  ,  Kto  inleresa  wynalazł 
na  świecie ,  Kto  dla  potrzeby  tracąc  przyjaciela ,  Serce 
na  zbycie  ma,  jak  na  tandecie.  Zab.  16,  118.  Nar.  Bez 
interesu  rzadko  się  nrożc  znaleźć  przyjaciel.  Jabl  Ez.  128. 
Chętnie  ci  usłużę,  mam  i  ja  w  tym  swój  interes.  Teat. 
49,  96.  Interes  teraz  wszystkich  najbliższy  krewny,  ib. 
22,  21,  Interes  dzisiaj  jest  przyjaźni  celem,  Gdzie  ko- 
rzyść błyśnie,  tam  śpieszą  z  weselem.  Min.  Ryl.  2,  163. 
Wszyscy  swego  "interesse  (interesu)  i  swych  pożytków 
szukają.  W.  Pos(.  W.  200.  Każdego  swój  interes  i  swo- 
ja prywata  Rządzi ,  tak  było  od  początku  świata.  Pot. 
Zac.  59.  Interes  wzajemny  wiąże  ludzi.  Lub.  Roz.  182. 
Komissarze  bardzićj  swego ,  aniżeli  pafiskiego  szukają  in- 
teresu. Zab.  16,  4.  —  g.  Interes  =  sprawa ,  rzecz  interes- 


sująca  kogo,  Sorab.  1.  schat,  pfedkmetźo,  wobużnofcż; 
Yind.  opravilu,  oprava ,  opraulenje,  djanje ;  Rag.  poso, 
oprava  ,  possao  ,  cignenje;  Bosn.  posal,  poso,  posao;  Eccl. 
BeijiŁ;  bie  3lngelegcit^eit,  iai  ©cfdjdft.  Wesprzyj,  interes, 
który  wspólna  czułość  składa.  Hul.  Ow.  73.  Żołnierze 
zabijają  i  zabijać  się  dają ,  za  cudzy  interes.  Teat.  20.  b, 
219.  Widziałem  ich  z  sobą  się  kłócących;  chciałem 
dociec,  w  jakim  owa  sprzeczka  interesie.  Zab.  14,  145. 
Mnie  tylko  sama  słuszność  bodzie  sprawy,  Cały  interes 
jest  twój  ApoUinie.  Zab.  14,  171.  Minister  interesów 
zagranicznych,  (spraw  zagr.).  Ja  prawie  już  jestem  w 
drodze.  Mam  interes  pilny  srodze,  !Vie  mogę  się  zatrzy- 
mywać. Jakub.  Baj.  98.  eiii  fc()r  bringcnbcJ  ©cfc^dft.  Do- 
tarłem interessu ,  i  już  rzecz  cała  jest  zakonkludowana. 
Boh.  Kom.  4,  528.  Patrz  swoich  interesów.  Teat.  56, 
104.  Kilka  minut  chłop  nie  bawił,  I  dobrze  interes 
sprawił.  Zab.  15,  37.  Pojechał  do  Hollandyi  dla  pie- 
niężnych interesów.  Teat.  7.  e,  17.  Idę  do  niego,  bo 
mam  do  niego  pewny  interes.  Teat.  17.  c,  65.  Wyje- 
chał w  bardzo  pilnym  interesie,  {abo  za  bardzo  pilnym 
interesem).  O  wielki  szło  interes  honoru.  Boh.  Kom.  4, 
200.  ciitc  grope  (EI)ren|'ad;e.  Poułatwiawszy  swoje  intere- 
sa,  wyjechałem  ze  Lwowa.  'INTERESSANT,  a,  m.,  czło- 
wiek interesowany,  swego  pożytku  jedynie  patrzący,  tttt 
tiltcrcffirtcr  SOicnfd;.  Chciwy  nic  może  być  tylko  interes- 
santem;  interessant  nie  może  być  dobrym  radzcą.  Lub. 
Roz.  451.  INTERESIK  ,  a,  lub  u,  ?«.,  rfe?n.,  sprawka  ,  citlC 
ileiiie  51iigelege!i^cit,  cin  flciiicii  @efd)dft.  Pewny  interesik.  Teat. 
7,  41.  Okoliczność  ta  interesikom  waszym  szyki  połamie. 
Teat.  7.  c,  55.,  Sorab.  1.  fchaftźik;  Rng.  et  Bosn.  posa- 
lak,  cignegnize ;  Eccl.  Bemuiia.  INTERESOWAĆ,  ał,  uje, 
CS.  niedoL,  obchodzić  kogo ,  iiitcrcf|'ire:i.  To  nas  najbar- 
dziej interesować  powinno ,  z  czego  chleb  mamy.  Teat. 
22,  118.  Młody  ten  chłopiec  mocno  mię  interesuje,  ib. 
20,  58.  —  ■§.  Interesować  co  do  czego  =  przymięszać, 
przywięzywać ,  cinflcditcit ,  I)iiieiu  jie^cn.  Honor  pański  do 
najmniejszego  mankamentu  interesują.  Kiok.  Turk.  57. 
INTERESOWAĆ  się  do  czego  albo  przy  czym  ■■  nieoboję- 
tnie wchodzić  w  co,  wdawać  się  w  co,  fid)  fiir  ctluaS 
ł)cni'Clibcit ,  mitlinrfcn.  Do  koronacyi  królów  Ilalickiidi  in- 
teresowali się  biskupi  Krakowscy.  Nics.  1,  27.  Ci  się 
wielce  do  twojej  interesują  osoby.  Nieme.  Król.  2,  1 59. 
Sprawuj  się  jak  najlepiej ;  a  my  zawsze  interesować  się 
będziemy  do  dalszych  losów  twoich.  Teat,  20.  b.  43. 
Interesowanie  się  We  Pana  względem  mnie  bardzo  mi 
jest  podejrzane.  Teat.  14.  b,  57.  Interesuję  się  za  nim 
w  pewnym  inieresiku.  Teat.  7,  44.  INTERESOWANY, 
a,  e,  którego  co  obchodzi,  należący  do  czego,  tntcrcffirt 
fcc^  iimai,  t{)eiliic^menb.  Należy  uczynić  stan  miejski  in- 
teresowanym do  konstytucyi  krajowej.  Gaz.  Nar.  1,  105. 
—  §.  Interesowany,  INTERESOWNY  n.  p.  człowiek,  swo- 
jej bardzo  korzyści  patrzący,  Yind.  lastnodobizhen,  la- 
stnega  prida  shelen,  intrefiran  ;  Rag.  korisnijk  f.  kori- 
sniza  ;  Ross.  KopucTOJloóiiBhiB,  muicjoiihiiuH  ,  CTflH:aTeJb- 

HUH  ,    suhsl.    M340.1i06eLlb,    KOpUCTOaiOÓeUB ,    npHÓhlTblUHKi; 

Eccl.  wMuesoiiHM|h,  (cf.  bierny),  f igettnii^ig ,  iiitcreffirt. 
Sprawiedliwy  i  nieintercsowany  człowiek.    Zab.  16,  250. 


INTERESOWNOŚĆ  -  INTROMISSYA. 


INTRYGA  -  I  N  W  E  N  T  O  W  A  Ć. 


2H 


(cf.  bezinteresowny).  INTERESOWNOŚĆ,  ści,  i.  prywata, 
chciwość  zysku  ,  bierność ,  iiitcrcf)lrte§  Scfen ;  Yind.  do- 
bizhkoshelnost  ;  Ross.  MuiejoiiJiCTBO  ,  KOpucTOJioóie  ,  6t= 
gctinuCiGfeit.  Niejeden  opiekun  podejrzenie  o  interesowność 
i  oszukaństwo  na  siebie  ściagnaf.  Gal.  Cyw.  i,  106.  Nie- 
interesosvność.  Fam.  85,  1,  117. 

INTERJEKCYA  ob.  Wykrzyknik,  Sloi:  predhadzka,  prehodi- 
telka,  medzihadcka;  Slav.  medjuraetak ;  Rag.  meghjume- 
tak;   Yind.  v'mesbereda ;  Ross.  et  Eccl.  Me)K40MeTie. 

INTERMACH  ob.  Indermacb. 

INTERNUNCYUSZ  ,  a,  m.,  nuncyusz  czyli  poseł  tymczaso- 
wy, ber  3iitfvnuntiuś ;  Slov.  mezyposel.  INTERPUNKCYA, 
yi,  z.,  kfadzienie  znamion  pisarskich,  kommatów,  kro- 
pek czyli  punktów  w  piśmie  należyte ,  bic  3ntcrpuiictipn ; 
Sorab.  1.  pźedepkuwano.  INTERRÓGATORYE,  yi ,  plur., 
termin  prawny;  spisane  porządnie  pytania,  które  pod- 
czas wyprowadzenia  inkwizycyi  wedle  okoliczności  spra- 
wy układają,  i  stawionych  przed  siebie  świadków,  po- 
rządnie wypytują.  Kras.  Zb.  1 ,  409.  bic  SnteiTOijatofieti , 
bag  SenflcnucrWr. 

INTONOWAĆ  ,  af ,  uje  ,  ez.  niedok.,  zaczynać  pieśń  ,  iiitoni= 
reil,  ailfttmmett.  Wesoło  ten  tańcuje,  komu  szczęście  in- 
tonuje. Cn.  Ad.  1228.  abo  przyśpiewuje. 

INTRATA,  y,  ź.,  dochód,  Ital.  inlrada ,  entrata,  iii  6innaC= 
mc,  tai  (Finfpmmen ,  bic  giufimft.  Lepsza  intrata  z  ro- 
zumu, niż  z  folwarku.  Dwór.  G.  5.  Największa  intrata 
oszczędność.  Fred.  Ad.  42.  Urząd  bez  intraty,  nie  po- 
żytek. Pot.  Jow.  208.  Szpetnyś ,  zły,  głupi ,  ale  żeś  bo- 
gaty. Piękny  i  dobry,  i  mądry  z  intraty.  Pot.  Jow.  188. 
Czysta  intrata.  Mon.  74,  152,,  {ob.  Czysty).  INTRATK\ 
zdrbn.,  n.  p.  Starają  się  zony  także  mieć  swoje  intratki. 
Teat.  14,  155.  INTRATNY,  a,  e,  intrate  czyniący,  er= 
flteliig,  eintrdijlitf;.  Intratne  rzeczy  w  gospodarstwie,  wo- 
ski ,  łój ,  wełna  etc.  Solsk.  Arch.  28.  Sposób  uczynienia 
folwarków  intratniejszemi.  Zab.  16,  16;  Yind.  sdajezh, 
donefliu.  INTRATNOŚĆ,  ści,  z„  Yind.  sdajezhnost,  bic 
6intragli(J)feit ,  Crgietijjfcit. 

INTRODUKCYA,  yi,  z.,  w  prawie,  pierwsze  wprowadzenie 
i  zaczęcie  sprawy.  Kras.  Zb.  1,  410.  bic  Ginlcititiiii  ciitcź 
?r05effe«.  MNTROIT.  Pm.  Kam.  112.,  ob.  Wstęp,  wchód. 

INTROLIGATOR,  a,  m.,  Boh.  knihwazac,  wazać,  knihaf; 
Slov.  knjhar;  Sorab  1.  knihow  wjazacźer;  Slav.  knijigo- 
vezac;  Cruat.  knigar,  knigovez,  knigoscivecz;  Hung.  ko- 
nyykijtó;  Yind.  bukvivesar,  pulipintar;  Carn.  buqiiayęsz; 
Ross.  nepcn-iemHKŁ ;  ksieznik.  Cn.  Tli.  oprawiacz  książek, 
'księgoprawiacz ,  bcr  Su^biubcr.  Klajstr  dla  introligato- 
rów do  wiązania  ksiąg.  Sgr.  918.  1NTR0LIG.\T0RCZYK, 
a,  m.,  czeladnik  introligatorski,  bcr  Siit^ibiiibcrijcfcUc,  ober 
Surf*?.  INTROLIGATORKA,  i.  i.,  bic  5Buct>I)inbcrinii.  IN- 
TROLIGATORSKI, a,  ie.  od  introligatora,  25u*binber=; 
Boli.  kniliarsky;  Ross.  ncpen.iernuii.  Introligatorski  war- 
sztat Ross.  nepen.iCTHa(i.  INTROLIG.^TORSTWO,  a,  n,, 
rzemiesło  introligatorskie,  bif  Suc^biiibcrc?,  iai  33mł|biit' 
bcr^ioiibrocrf;  Boh.  knihaistwj.  'INTROLIGOWAĆ  =  opra- 
wiać książkę,  wiązać;  Ross.  nepenJCCTb,  nepenjcTaTE. 

INTROMISSYA"  ob.  Wwięzowanie  ,  wwiązanie.  INTRUZ  ,  a , 
m.,  Ross    canosBaHcm,  wJzierca,  właz    w  jaki  urząd.  — 


Ci  samosłańcy  bez  boskiego  posłania  fałszerzami  sie  i 
wtrętami  czyli  intruzami  pokazują.  Sk.  Żyw.  2,  \~o.,ob. 
Wtręt ,  wtręcień. 
INTRYGA,  i,  z.,  chytrość  fortelna,  praktyka,  sztuka  pod- 
stępna, podstęp,  dołek,  citie  Sniriijiic.  Intrygi,  praktyki, 
Rag.  zaprjecize,  zapletegna;  Ross.  Hasepsu,  KpioueKt, 
KpyilOKl,  KproWKOTBOpCTBO,  npOHCKi ,  npoHCKii.  —  Poet. 
dramm.  Intryga,  zamieszanie,  które  w  akcyi  dramaty- 
cznej sprawują  zdarzenia  ułożone  misternie.  Teat.  24, 
15.  ITRYGANT,  a,  m..  INTRYGANC1K,  a,  «.,  z.drbn.; 
intrygą  nadrabiający,  bcr  3"ifi'3i"t ;  ^"ss.  Kpio^KOTBopeui. 
\V  rod:,  żeńsk.  'iNTRYGANTKA,  n.  p.  Intryganlka  ta. 
przy  podłem  pochlebstwie  tchnie  duchem  panowania  nad 
słabością  umysłu  twego.  Mon.  75,  704.  INTRYGOWAĆ  intr. 
niedok.,  intrygi  czyli  podstępy  robić,  dołki  kopać,  sieci 
stawiać,  sidła    kłaść;    jiifriflHft    marficii ;    Ross.    KpwiKO- 

TBOpCTBOeaTŁ,    npOHbipCTBOBaTŁ,    npOHUpiIBilTb. 

INTY.MAGYA ,  yi,  z'.,  termin  prawny,  przez  intymacya  za- 
trzymuje się  eksekucya  dekretu  pierwszej  instancyi  przez 
pozew  wydany  do  wyższego  sądu.  Kras.  Zb.  1,  410.  ob- 
wieszczenie pismem.  Cn.  Th.  582.  bic  ijeriditlidic  ^nttnia' 
tioii.     INTYMOWANY,  a,  e,  obwieszczony,  tiitimirt. 

INWALID,  a,  m.,  niezdatny  dla  niozdrowia  do  dalszej  słu- 
żby, cin  Sni^iilibc;  Slav.  inyalid,  nemochnik. 

INVVEKT.\,  ów,  plur.,  indukta ,  wprowadzone  do  kraju  to- 
wary, (Sinfu^riuaareii.     Cło  od  inweLtów.   Tr. 

INWENCYA ,  yi,  z.,  wynajdywanie,  wynalazek,  bic  Grfin» 
biiiig.  Potrzeba  jest  matka  inwencyi.  Kras.  Hist.  201; 
INWENTARZ,  a.  m.,  INWENTARZYIŚ. ,  a,  m.,  zdrbn., 
rejesir ,  spisek,  eiti  ifcr^ci^iii? ,  cin  3n'-'ci;i>iniim ,  ba?  '^im 
beini(^ ,  *ivunb(nic6;  Boh.  inwentai-;  Yind.  fantora :  Ross. 
4aHHaa ,  pocnacL.  Inwentarz  praw  X  Załuskiego ,  Łado- 
wskiego,  Wagi,  Ostrosyskiego ,  @C)'egvCijiftCV.  Inwentarz, 
urzędne  popisanie  rzeczy  nalezionych  na  dziedzictwie , 
abo  w  pomieszkaniu  zmarłego  lub  dłużnika.  Sax.  Porz. 
121.  cin  gcric^tlicfjcs  3n'Jfiti«niiiit  -  Senci^nig  iwijefnnDncr 
©ac^Ctt.  Inwentarz  gospodarski,  spisek  rzeczy  gospodar- 
skich, imi  3Birtb|'cI;iiftMind).  Poszukaj  inwentarza  tutejsze- 
go klucza.  Teat.  28.  b,  125.  Inwentarz  ma  być  spisa- 
ny. Gal.  Cyw.  1,  91.  Do  inwentarza  folwarcznego  _  na- 
leżą owce ,  woły ,  krowy  ,  wieprze ,  drobiazg  etc.  Switk. 
Bud.  54.  Ztąd  inwentarz  znaczy:  rzeczy  zwyczajnie  w 
inwentarzach  gospodarskich  pospisywane :  bydło  folwar- 
czne i  ruchomości  do  gospodarstwa  należące  ,  bita  ?Birt6= 
fc^afti^imicntarium ,  bic  pi  cincin  ©rnnbftiicfc  ijc^oriijcn  bcmcg^ 
li^cn  Dinijc,  bic  Sofiucbrc ,  iai  S?o^nvóx:  Śicb,  @crdt{(= 
fd/aftcn  n.  f.  tu.  Dla  szczupłości  paszy  strasznie  mało 
w  całej  Polszczę  inwentarza.  Przestr.  196.  Lepiej  jest 
dla  każdego  inwentarza  większy  nieco  postawić  budynek. 
Świtk.  Bud.  91.  INWENTARSKI,  a,  ie,  do  inwenta- 
rza należący,  zrejestrowany,  spisany,  3"'.'entiiriltm '  .  jum 
Snociitarin  gcŁoria ,  ntit  i'cr5Cid)nct ,  cinijctniijcn.  Płatni  in- 
wentarscy przyjaciele  Moskwy,  którzy  u  nas  dwór  posła 
Moskiewskiego  składali.  Ust.  Konit.  1,  66.  Był  to  bra- 
wura prawdziwie  inwentarski.  Mon.  6o,  560.  zaprzedany, 
cechowy.  INWENTOWAĆ,  ał ,  uje,  cz.  niedok.,  zinwento- 
wać    dok.,    a)    wynajdować,  crfinbeii.     b)    Do    inwentarza 

27- 


212 


INWENTU  R  A  -  1  R  M  O  S. 


IRONIA  -  IŚĆ. 


wpisywać,  inyeiitircil ,  cintragcn;  {Vind.  fantirati,  1'antini- 
vati).  Dziedzic,  jeśliby  po  uczynieniu  inwentarza,  inne 
rzeczy,  których  opiekun  nie  zaraz  dal  inwentować  albo 
wpisać,  postrzegl,  tedy  opiekun  podejźrzany.  Groi.  Obr. 
18.  August  zostawił'  księgi,  gdzie  wypisaT  dochody 
Rzymskie,  zinwentowal  wojenne  okręty.  Kiok.  Ttirk.  86. 
INWENTURA  ,  y  ,  £.,  inwentowanie  ,  spisywanie  inwen- 
tarza ,  bte  Slinciitiii'.  Inwontuia  na  tem  zależy,  żeby  dokładne 
spisanie  wszelkiego  majątku  nastąpiło.    Gal.    Cyw.  A,  91. 

INWESTYGOWAĆ,  al,  uje,  cz.  niedok.,  indagować,  docho- 
dzić ,  ;nitcr[ud)cii. 

INWESTYTURA,  y,  ź.,  termin  prawny,  zażywany  do  cere- 
monii lenności,  to  jest  nadania  władzy  nad  krajem  w  len- 
ność  danym.    Kras.  Zb.  1,  410.  bic  ^n^cftitur ,   5>crlctI)Ulig 

—  INY  terminatio  pliiraliuin  ,  exprimens  ideam  obchodu , 
aktu  e.  gr.  chrzciny  akt  chrztu;  poślubiny,  imieniny, 
urodziny,  oględziny  etc;  Germ.  -  gciicr  ,  -  9U1 ,  -  ,V)anr= 
hiiiG ,  -  35fijanfltiip. 

INZENIER  ob.  Indzienier. 

IPSYLO.\,  vb.  Y.  i. 

TPSYM,  u,  m.,  n.  p.  Was  jeszcze  gorszym  kiedyś  napoją 
ipsyniem.  Pot.  Zac.  150.  Pigwy  ku  chowaniu  w  ipsy- 
mie  albo  w  baslardzie  obwarzaja.  Cresc.  413.  IPSYMO- 
WAĆ,  IIIPSY.MOWAĆ,  n.  p.  Wino  hipsymowane  bar- 
dzo obraźnc  jest  ,  a  przecie  tak  się  kochają  w  małma- 
zyi  hipsymowanej.  Urz-ęd.  457.  Winiarze  wina  ipsymując, 
białkując,  siarkując,  na  lagry  muszkatelowe,  małmazyowe, 
baslerlowe  ,   i  innych  win  dobrych  lejąc,  psują.  Sijr.  1219. 

IR,  JER,  a,  m.,  ptaszek  podobny  do  wróbla,  tylko  ze 
większy.  Ład.  H.  N.  00.  Okrutny  jastrząb'  wziął  ma- 
lutkiego jera.  Pot.  Si/l.  259.  Irowie ,  czyżykowie ,  ziąbki 
i  szczygłowie.  /ifj.  U'/:..  103.  Jerowie  skrzypiotały.  Ba- 
nial.  J.  i)(x  5Bie|CiiU'CVlimi.  ef.  jerzvk. 

IRCHA,  JERCHA,  IRZGIJA,  y,  ;.,"  Dok.  et  Slov.  gircha; 
Hung.  lagy  irha;  Sorab.  1.  harwana  koza;  Carn.  jęrh , 
erb,  irh  ,  jerhoyna  ,  erhovna;  Ross.  npxa,  paBĄyra ;  (cf. 
Germ.  prbcit ;  Sorab.  2.  garowasch) ;  zamesz,  fiimtfdj  8c= 
ber;  pcllis  ovina  depilis.  Gn.  Th.  Od  sta  jerchy.  Yol. 
Leg.  4,  560.  Worek  Judaszowy  z  rozmaiti''j  jerchy  uszy- 
ty. Klon.  Wor.  praef.  Z  ludzi  skórę  jak  jerehe  ciągną. 
Haur.  Sk.  143.  IRCHARZ ,  a,  m.,  /Joli.  girchaf;  Carn. 
erhar,  irhar,  jerhar;  Sorab.  1.  harwar;  białoskórnik  ,  za- 
meszruk,  SBciPadrtcr ,  edmiid)oart)er.  IRCHOWY,  JERSZA- 
NY,  IRSZANY,  a,  e,  od  irchy,  z  irchy,  faitiifd;;  Boh.  gir- 
charsky  ;  Carn.  erhar ,  irhar  ,  erhast ,  irhast ;  Ross.  iip- 
sOBbiH ,  paBjy/Kiibiii.  Rzemienny,  jerszany  abo  leszowy 
mieszek.  Sleszk.  Ped.  240.  scorteus  sacculas.  Irszana  skó- 
ra (Carw.  jerhovna).    Irchowe  garbarstwo   Boh.  gircharstwj. 

IRLANDYA ,  yi  ,  i,  wyspa  Anglią  składająca,  S^IiWb  ;  Boss. 
HpjiaH4ia.  IRLANDCZYK ,  'a  ,'  m.,  z  Irlandyi  rodowity, 
ber  Srlfinbcr;  Hoss.  llp.iau4enT..  W  rodź.  żeńsk.  IRLAND- 
KA ,  bie  3iidiibcriiin ,  n.  p.  Pojął  Irlandke  za  żonę.  Pam. 
85,  1,  570.  IRLANDSKl,  a,'ie,  z  Irlandyi,  od  Irlan- 
dyi, Srlćiiibifd;;  Boss.  MpjaiwcKiB. 

IRMOS  ,  a ,  m.,  Boss.  ipMOCi ,  krótki  wiersz  w  kancyona- 
/ach  Ruskich,    nad  pieśnią    się    znajdujący,    której    treść 


zawiera ,  ber  3"(''ill^iH"rS  iibcr  bem  Siebc.  [z  Greek.  Hcfttg, 
hymnus  sive  troparium,  a  quo  religuorum  tropariorum,  quae 
in  ea  ode  canuntur  consegiientia  el  sertes  dueilur ,  qui 
ideo  canon  et  reguła  est  modulationis  subsequentis.  Du 
Cange  556.  —  2).  Irniosy  podobieństwo  tonu  śpiewają- 
cym intyniują.  Pim.  Kam.  265.  melodya  oznaczają,  bic 
50(elobic  liter  cinem  ?iebe. 

IRONIA ,  ii ,  i.,  sposób  wyrażenia  myśli  swojej  przeciwne- 
mi  słowy;  (S/ow.  usmiwka,  usmiwalka  ,  usmiwatelka;  Bag. 
innoslovka).  W  ironii  król  Zygmunt  był  najosobniejszy. 
Gorn.  Dw.  186.  IRONIZOWAĆ  intr.  jńedok.,  używać  iro- 
nii, ironifO)  fpreditii.  Smotr.  E.r.  2.  cf.  przymawiać, 
przycinać. 

IRRYTOWAĆ  CS.  niedok.,  zirrytować  dok.,  jątrzyć,  wzburzać, 
reipen ,  nufbriiigeii.  Rzecz  ta  Turkiirrytowala.  Tiuard.  Wł.  57. 

"IRTNICA,  n.  p.  irtnicy  od   funta.  Instr.  cel.  Lit. 

"IRZEC,  ał,  eli ,  'irze  ob.  Zrzec,  zierać;  obejrzeć,  spoj- 
rzeć i  t.  d. 

I  s. 

IŚĆ,  szli,  szedł,  szła  '(szedła.  Kniai.  Poez.  152.),  idzie, 
idę  intrans.  niedok..,  pójść ,  poszli ,  poszedł ,  F.  pójdzie, 
pójdę  dok.,  —  Chodzić  fregu.  et  coniinuat.  —  {Boh.  gjti, 
śel ,  gdu ,  pugdu ;  Slov.  isf ,  idem,  gdu ;  Sorab.  1.  hicż, 
schol,  schla,  schle ,  dżem,  hdu,  du,  hdźem ,  dżiech , 
chodżim  ,  chodżu ,  hdu,  ponhdu ,  ponhdźem;  Sorab.  2. 
hisch,  schel,  schla,  schło,  ja  du,  ja  żoiii,  tii  źosch  ,  ja 
żech ,  isze  hisch  dżdżyćl;  Vind.  jiti,  jeti ,  poiti ,  shńl, 
sheu,  shla ,  shlu  ,  poidem  ,  grem ,  gresh ,  gre,  (cf.  Lat. 
ingredi)  ;  hoditi;  Carn.  jidti,  jitti ,  jidem  ,  gręm ,  grędem, 
pojdem,  shel,  shal,  shla,  shlu,  pojdem;  Croo^iti,  ishel, 
idem,  shetuvati,  shetujem;  Slav.  ichi ,  ishao,  ishia  , 
ishlo,  ide ,  idesh,  idom;  Hag.  itli,  idem,  hoditti ,  póchi ; 
Bosn.  iti,  otiti,  pocchi ,  idem,  grem;  Boss.  imn,  men, 
ii4y,  nofi4y;  Eccl.  imi,  rpłciii ,  rp«,^s;  cf.  Lat.  it,  is,  eo, 
ivit,  itare ,  ititare ;  Graec.  cfoirar ,  Jon.  (fontlr;  cf.  Graec. 
(Vrro ,  dvr(X) ,  iinde  tiSuTOi; ;  Aeth:  DU  circumivit ;  Arab. 
~Ti  reoersus  fuit;  cf.  Hebr.  nbu;  versit;  Tatar,  gicn ;  Dan. 
gaon  ;  Svec.  ga  ;  ffotl.  gaen ;  Lat.  eo  ;  Germ.  flcl^enj  <  za 
pomocą  nóg  miejsce  odmieniać  ,  Shw.  pi.shice  ichi  =  pie- 
szą czyli  piechota  iść  ;  (Slav.  na  konju  ichi  ■■  na  koniu 
jechać;  Slav.  na  kolih  ichi  =  wozem  jechać,  cf.  Gall. 
aller  a  cheval  etc.).  Iść  po  woli  (ob.  Telepać  się).  Mimo 
iść  ,  przejść  ,  Eccl.  miimohth  ,  MHMurpACTii ,  miimo\o;^hth  , 
MHMOxo»(v.  Idąc  po  drodze,  im  ©elicn,  oiif  einem  ©on= 
Oe,  initcriuencitu ;  (Yiitd.  grede,  griede,  mcd  potam,  grie- 
da ,  gredeozh).  Idąc  wstąpię  do  Teresy.  Teal.  28,  125. 
Iść  po  kogo,  imrfł  einem  gc&eii,  eincn  Ijobleii  gebeii,  eineit 
fiobleii,  (Yind.  po  kaj  jiti).  Idź  poń ,  accerse  illum,  ge^ 
ilm  to^Ieii.  Cn.  Th.  240.  Idący,  chodzący,  iść  mogący, 
Eccl.  iiiecTBOBaTeJOi^.  Już  teraz  na  gwałt  nocny  żaden 
nie  narzeka,  Idzie  każdy,  a  łotrów  się  nie  lęka.  Groch. 
W.  467.  W  oktawę  ciała  bożego,  "szto  z  processyą  od 
fary  do  kościoła  ciała  bożego.  Hrbst.  Nauk.  A'  5.  b  ,  (Ge- 
ruttdium  Imperfecti  Praelerilt  zamiast  szli ,  cf.  chodzo- 
no). Iść  przeciw  komu,  naprzeciw  komu,  einem  entgegeit 
gebCll.     Idę  przed  kim,  (Poprzedzam  kogo  qu.  v.).   Idę  za 


I  ś  ć. 


I  s  c. 


2ł5 


kim  {oh.  Naśladuję  kogo,  ob.  nizćj).  Ic!ę  z  kim,  comitor, 
id;  l'fglcitc  jcmanbcn,  {cf.  assystuje).  Iść  na  — ,  wyraża  za- 
miar w  którym  sie  idzie,  n.  p.  \ś6  na  spacer,  iść 
przejść  się,  f))0|iercn  gc^cn.  Iść  na  Jowy,  na  polo- 
wanie, auf  bte  3f9t>  Q(^(n.  Iść  na  ryby,  na  raki,  na 
ptaki,  na  grzyby,  t.  j.  iść  ryby  fowić,  raki  chwytać,  pta- 
ki łapać,  grzyby  zbierać;  (oi.  Na).  Iść  gdzie,  czyli  ra- 
czej dokąd  ,  troflin  gc^cn.  Idź  tylko  sobie  do  domu.  Teal. 
d  5,  61.  Gdzie  każesz  iść,  tam  pójdę,  odważnie  i  z  chę- 
ci. Banh.  Luk.  10.  Choćby  przeciw  strzały  szli,  idź. 
Paszk.  Dz.  49.  —  Udać  się  gdzie,  fid)  lliobiii  lUCiibcil, 
wolm  Q(l>en.  Idąc  do  wójta,  oba  się  'bójla.  Cn.  Ad.o05. 
Tam  idzie  człowiek  ,  gdzie  go  podobieństwo  prawdy  wie- 
dzie. Corn.  Seii.  506.  —  Iść  spać.  Zab.  14,  129.  ma- 
fen  gcbcil ,  (iść  się  kłaść).  Temu,  który  poziewa ,  po- 
wiedziałbym idź  spać.  Teat.  20,  9S.  Nigdy  wcześnie 
spać  nie  idzie.  ib.  35.  h,  2.  —  Iść  z  uwaga  na  kieru- 
nek oddalenia,  cf.  odejść,  gc^cit ,  nicggcŁcii,  fi*  eiitfcrncii. 
Idź,  gdzieś  sie  obiecał;  jakoś  przyszedł,  tak  idź.  Cn.  Ad. 
505,  (cf.  z  kwitkiem  pójść).  Szedłbyś  swoją  drogą.  Teat. 
11,  50.  Idź  precz  gapiu!  ii.  50,  58.,  EccI.  njii  npo<ib, 
n.iH  nponajn ,  ptqb  rniBa,  abi  in  malam  cmrem.  Idź 
sobie  mówię,  daj  mi  pokój!  Teat.  41.  c,  533.  Idź  mi 
do  dyabfa.  ib.  36,  49.  Idź  do  kala ,  do  złego,  do  dya- 
bła ,  do  choroby ,  bodajeś  się  więcej  nie  wrócił !  Cn.  Th. 
240.  Idź  z  bogiem,  ob.  z  bogiem,  z  panem  bogiem, 
zbywając  kogo,  jwd  sf.  Bóg.  —  Cum  enclit:  Idźżc ,  o  idź- 
źe,  jużże  idź;  idzieszżo,  idźże  idąc,  idźże  na  nogach, 
idźże  obiema  nocami,  idźże  dziś,  idźże  raasz-li  iść  < 
ruszajże  się.  Cn.  Th.  240.  —  Iść  z  kim  w  taniec,  sta- 
wić się  z  nim  do  tańca ,  mit  ctuem  taiijcii  gc^cii ,  jiim 
Snnjc  auftreten.  Na  weselu  szła  z  nim ,  jako  i  z  kim 
drugim  w  taniec.  Gorn.  Dw.  274.  Simililer  Iść  w  kar- 
ty, w  szachy,  w  kręgle  i  t.  d  ,  brać  się  do  kart  i  t.  d. 
}u  eincm  Spicie  fduTitcii ,  cin  Spici  nnŁcbcti.  Iść  na  pa- 
łasze ,  na  szpady,  na  pistolety,  brać  sic  na  siebie  do  pa- 
łaszów i  t.  d,  nuf  ciiiaiibcr  mit  bcm  "'j.tallnfd)  u.  f.  m.  loś-- 
gc^cit,  l0!3fd)Iagcii.  Nie  przestają  spotkania,  na  pałasze 
idą.  Dmoch.  II.  2,  108.  —  Iść  w  zakład,  iść  z  kim  o 
co,  zakładać  sie  o  (o ,  wdawać  sie  o  co,  grać  o  lepszą, 
cinc  Scttc,  ciiicn  2*Jcttftrcit  ciiigclicit,  ftd)  cinlntTcu.  1  z  nią 
o  sztukę  iść  się  ja  podyjme  ,  I  karanie,  przcgram-li  , 
jakie  każe,  przyjmę.  Otiv.  Ow.  215.  —  ^_  Iść  wodą, 
płynąć,  jii  Saffcr  gcbcii,  fd)iffcii,  fd)unmmcii.  Szkuty  do 
Gdańska  idą.  Morzem  jak  'idvsz  tak  'idysz,  dobrał  się 
jednej  wyspy.  Leszcz.  Class.ó\).  (płynąc  a  płynąc). —  Krew 
idzie  s  ciecze,  Slllt  fymmt.  Krew  iść  mc  iliriała.  Teat. 
31.6,  52.  ba»  33li;t  nuilltc  iiidit  fommcii,  nid)t  flicgcn.  Krew 
mu  z  nosa  idzie ,  (i  bliitct  itnii  bic  5iafc.  Dcs/cz ,  grad , 
śnieg  idzie,  zaczyna  ciągle  [ladać  ,  CC'  imigt  nii  atUHiItciib 
JU  rogiicn,  jit  Imgclii,  Jit  fdniciicti.  Deszcz  szedł,  ciąsle 
padał,  (i  rcgiictc  nnlMltCliD.  Dżdże  ustawirzme  szły  a 
szły  przez  cało  lato.  Biel.  Kr.  569.  Począwszy  od  wio- 
sny, aż  przez  wszystkie  lato,  ustawicznie  deszcz  szedł. 
ib.  80.  Podobnież :  Nie  mogli  sie  wrócić  do  brze^ju  ,  bo 
morze  szło,  a  burzyło  się  na  nie.  W  Jdiin.  1  13.  (im 
dalej,  tym  bardziej  burzyło  się.  Bibl.  Gd.)  {8  nnirbc  immer 


iingcftiimcr.  Z  murów  strzelba  gęsta  szła  na  obegnańce , 
aby  ich  z  blanków  spędzić.  Biel.  81.  Idzie  płaca,  żołd. 
Cti.  Th.  ciągle  dochodzi ,  bie  giilmitiig  Mcifct  iiidit  miź. 
Z  prowincyj  tych  służba  sułtanowi  ustawicznie  idzie. 
Paszk.  Dz.  107.  Pracy  mojej  ten  koniec,  aby  sławie 
bozkiej  było  dobrze ,  aby  jego  służba  szła ,  i  chwała  sie 
jego  rozszerzyła.  5^'.  A'fi:.  470.  aby  nie  ustala,  owszem 
postępowała,  bn&  bcv  @PttC'3biciift  giitcii  g-tulgniig  Iifittc.  — 
Idzie  co,  n.  p.  zegar,  nie  stoi,  w  ruchu  jest,  bic  libr 
gel)t.  W  hucie:  Piec  idzie,  gdy  w  piecu  ruda  topnieje; 
przeciwnie  sloi_,  gdy  w  nim  ognia  niemasz,  gdy  ruda  nie 
topnieje.  Os.  Żel.  80.  Pisarze  rudni  donoszą .  ile  tygo- 
dni piec  idzie  albo  stoi.  Os.  Żel.  62.  Nasze  piece  rzad- 
ko dłużej  nad  40  tygodni  idą;  przytrafiło  sie  jednak,  że 
niektóre  szły  dłużej,  ib.  44.  pci'  IioDc  Cfcil  gcDt,  er  feijert 
nidit.  Nie  miał  jako  swego  kupna  obwarować  ,  ponie- 
waż sądy  nie  szły.  Warg.  Wal.  50.  nie  odprawiały  się, 
c§  iimrbc  fein  @erid)t  ge^nltcu.  —  Iść,  kierunek  mieć, 
obróconym  być,  podawać  się  położeniem  ,  wychodzić  do- 
kąd, nniliin  gelicii,  gcriditct  feim.  Z  prawej  strony  idą 
drzwi  do  pokojów  panny  Teresy,  z  lewej  do  generała. 
Teut.  48,  6.  Ze  Francya  wszystka  na  północ  idzie, 
prędka  bywa  zima.  Warg.  Cez.  83.  Widać  tam  różne 
pagórki ,  które  ida  do  morza.  Boter.  245.  (ciągną  sie). 
Droga  ta  idzie  do  Warszawy  .-  prowadzi ,  wiedzie.  —  Wi- 
no w  głowę  idzie.  Teat.  7,  56.  bije  do  głowy,  bcr  58ein 
fteigt  in  ben  Slopf.  Nie  śmiał  pić  napojów,  które  idą 
w  głowę.  Gorn.  Dw.  350.  —  W  oczy  co  idzie ,  w  oczy 
wpada,  bije,  ei>  frtllt  pbcr  fpringt  in  bie  3(iigeit.  Szukać 
przykładów  nie  trzeba  ;  same  histurye  idą  w  oczy.  Birk. 
Zyg.  21.  —  §.  Iść,  z  szczególna  uwagą  na  przybliżanie, 
zbliżanie  =  przychodzić  ,  len^re,  fpmilicn.  Ale  też  już  idzie. 
Teal.  50.  b,  68.  Patrzcicno  ,  jak  nam  dostatki  same  do 
rąk  idą.  Teut.  20.  h,  206.  Za  czasem  wszystko  idzie,  wiek 
wszystko  przynosi.  Min.  Byt.  4,  66.  Idę  spać;  sen  mi 
na  oczy  nie  idzie.  Myślę  i  mówię  o  pięknej  Filidzie. 
Zub.  14,  129.  Z  oczu  wiele  idzie  do  serca.  Karuk.  Kat. 
108.  Ku  tobie  rano  z  himnami  A  w  wieczór  idziem  z 
prośbami.  Groch.  W.  51.  —  Iść,  nadchodzić,  następo- 
wać, fommen,  feerteu  fommen,  im  Slnjugc  fccn.  Koniec 
idzie  wszem  rzeczom ,  samemu  człowiekowi.  Groch.  W. 
508.  Wiek  idący,  i  co  teraz  stoi  Spólnym  was  prosi 
głosem.  Ci  sie  chcą  w  wolności  rodzić,  a  ci  umierać. 
Bardz.  Luk.  119.  Wierz  mi,  żeć  idzie  godzina,  kiedy 
ani  na  tej  tu  górze ,  ani  w  Jeruzalem  będziecie  boga 
chwalić.  Sekl.  Joan.  4.  —  §.  Iść,  o  monecie,  kursować, 
bieżeć,  »om  ®clbe,  geben ,  im  giirfc  fep,  circniireii.  Je- 
śliby taler  szedł  po  złł.  3,  toby  czerwony  złoty  iść  miał 
po  złł.  5.  tirod.  Dis.  F  i  h.  taler  aby  nie  szedł ,  jeno 
po  półzłotego  nowej  monety.  Siar.  Mon.  A.  3.  Czerwony 
złoly  szedł  groszy  14.  Czack.  Pr.  128.  Bankowe  ce- 
diiłki  szły  zamiast  pieniędzy.  Pam.  84,  749.  Był  gotów 
płacić  srebrem,  albo  pieniędzmi  na  ten  czas  idącemi. 
Szizerb.  Sax.  80.  (kurs  mającemi).  Podobnież:  Idzie  po 
temu  zboże  -  przedają.  Cn.  Th.  Zapłata  każdej  rzeczy  po- 
dług czasu  idzie,  raz  drożej,  drugi  raz  taniej.  Gorn.  Sen. 
427.     Ustawiono  prawa  o  zabicie,    aby  głowa    za  głowę 


214 


I  S  C. 


I  s  c. 


szła.  Biel.  Św.  5.  (żeby  iycie  życiem  płacić).  Fig.  Iść, 
płacić,  walor  mieć,  uchodzić,  znaczyć,  ważyć,  angciieii, 
!^ingcl;cit,  initcc^en,  paffircii ,  gclteit.  Nie  chcieli,  żeby 
w  tym  iść  miała  jaka  wymówka.  Gorn.  Sen.  557.  Widzę, 
ze  u  tych  rozbójników  żadne  nie  idą  wywody.  Pot.  Arg. 
•198.  Mogłaby  im  ta  lacya  iść,  gdyby  dusza  bez  ciała 
zyć  nie  niogła.  Sak.  Dukz,.  ■149.  Nie  pomału  icli  to 
obruszało,  że  im  ten  dowód  nie  szedł.  Zrn.  Post.  3, 
668.  Ale  mu  ta  wymówka  ,  ani  dowody  nie  szły.  Gorn. 
Dw.  HO.  Brat  na  brata  powstaje,  sąsiad  na  sąsiada. 
Płazem  idą  bezprawia,  bo  rząd  słabo  włada.  Zab.  i  O, 
299.  fiir  odioffcii  Iiingclicn.  Wydzierstwa  i  nabycie  zdra- 
dzieckie w  ofiarę  boŁ^u  nie  ida.  Krom.  520.  (nie  godzą 
sie).  —  §.  Iść,  wieść  się  dobrze  lub  źle,  zdarzać  się, 
udawać  się,  powodzić  się,  (ijut  obcr  fdilcc^t)  gctcti,  (ijii' 
łcn  pbcr  f^Ict^tcn)  Ci-fitlij  luibcii,  ypii  Stattcn  gclicn.  A  cóż? 
jak  się  udało?  jak  interes  idzie?  Teat.  48.  b,  83.  Wi- 
dzę, że  nie  źle  rzecz  idzie.  ib.  31,  84.  W  Hiszpanii 
źle  rzeczy  szły.  Sk.  Dz.  729.  Gniewa  się,  iż  rzeczy  źle 
ida.  hras.  Pod.  2,  55.  To,  gdy  mu  nie  szło,  jął  gro- 
zić, potym  i  bić.  Gorn.  Dw.  285.  Chciał  żyć  spokoj- 
nie, co  mu  jednak  iść  aie  mogło.  Warg.  Gez.  d.  5.  Nie 
zna  w  swej  pracy  szczęścia  mistrz  uczony,  I  umiejętność 
jakoś  mu  nie  idzie.  P.  Kochan.  Jer.  249.  (nie  kici  mu 
się).  Nasze  fabryki  żelazne  tak  dobrze  idą,  jak  zagra- 
niczne. Os.  Zel.  59.  Wszystko  w  ten  czas  piękną  szło 
robotą,  Gdy  rząd  swój  sprawowała  bogobojność  z  cnotą. 
Zab.  O,  175.  Min.,  Hoss.  cx04nrLca,  coSjeTica.  Nie 
szła  mu  sztuka ,  którą  chciał  wyprawić  nad  nią.  P.  Kehan. 
Orl.  1,  55.  Dawny  to  fortel,  ale  nie  zawsze  idzie. 
Budn.  Apoplit.  109.  W  hucie,  jak  poznać,  jeśli  piece  są 
dobre,  czy  ogień  w  nich  dobrze  idzie?  Torz.  Sik.  115. 
Z  płomienia  najwięcej  wnoszą  kuźniacy,  jak  piec  idzie, 
czyli  jak  ruda  w  piecu  topi  się.  Os.  Rud.  2G0.  liue  ber  ^olic 
Ofcit  gc^t,  lnic  ii  mit  ibiii  [tc^t.  Czytając  odpuść,  gdzie 
słabo  mowa  idzie.  Sk.  Di.  245.  (gdzie  upada ,  gdzie  się 
wlecze,  tuo  bic  Scbc  fd;kppciib  mirb).  Pustelnik  się  go 
pyta:  jakże  świat  idzie?  izali  się  bardzo  nie  odmienił? 
Zab.  6,  553.  (co  się  tam  dzieje  na  świecie ,  jak  się  tam 
wiedzie).  Co  się  mamy  o  rządach  frasować?  niech  so- 
bie rządy  tak  idą,  jak  idą.  Boh.  Kom.  5,  254.  (niech 
sobie  będą,  jak  chcą).  Przepraszam,  u  nas  inaczej  rze- 
czy idą.  Boh.  Kom.  4,  101.  (inaczej  się  odprawują,  ina- 
czej się  raają). —  §.  Iść,  postępować,  sprawować  się, 
trzymać  się  czego  w  postępowaniu,  gcŁcit  lVOtta^,  flc^ 
l^olteit,  yerfa^rcn,  baiibclit,  \ii)  ycrbnltcn.  Idę  porządkiem 
alfabetu  szlacheckich  imion  w  dziele  moim.  Nieś.  1. —  Iść 
czym,  trzymać  się  czego  w  sprawowaniu  się,  eiliCli  2Bcg 
bel  35ev^0ltcuź  cinf^Iagcit.  Kochałem  honor,  nigdy  nie 
szedłem  podłością.  Teat.  25,  82.  Iść  prawdą  a  bogiem, 
niech  sie  dąsa  kto  chce,  boatu  i  sumnieniu  swemu  do- 
gadzać.  Dambr.  354.  Prośbą  iść,  niżli  gwałtem  wolał, 
precibus  uii.  Zebr.  Ow.  158.  Bóg  mi  "świadkiem,  że 
prawdą,  a  nie  fałszem  idę.  Zimor.  Siei.  247.  Dobrze 
IŚĆ  miarą;  co  nie  ma  miary  w  sobie  ,  ale  gwałtownie  idzie, 
trwać  nie  może.  Gorn.  Wl  C.  4.  Idąc  z  wami  zgoda, 
w  Sycylii  mieszkała.  Ustrz.   Tr.  39.  (zgody  pilnując).    Jak 


napaścią  ze  mną  idziesz!  Teat.  17.  c,  5.  (napastliwie,  gwał- 
townie się  obchodzisz).  Witołd  obraził  się  do  Krzyża- 
ków, że  z  nim  nieszczerze  szli.  Biel.  254.  Iść  dzierża- 
wą, arendą,  dzierżawami,  arendami,  'obierać  się  dzierża- 
wieniem ,  arendowaniem ,  fi^  mit  ©ijterpas^tcit  abgcDtll.  Nie 
kupuje  wcale  gruntu,  ale  idzie  na  arendę.  A'.  Pam.  22,  91. 
(lub  arendą). —  §.  Iść  na  kogo  ,  nachodzić,  zachodzić  nań, 
następować,  nacierać,  napastować,  aiif  eincit  loźgc^eii, 
propr.  et  fig.  Idźmy  z  ochotą  na  nieprzyjaciela,  Kto 
w  bogu  ufa,  śmierci  się  nie  boi.  Kras.  W.  Ch.  55.  Kto 
idzie  na  niedźwiedzia ,  łóżko  według  starej  Nagotuj  przy- 
powieści ,  kto  na  dzika,  mary.  Zegl.  Ad.  117.  Iść  na 
kogo  pieniędzmi ,  praktykami,  sztuką,  dołki  pod  kim  ko- 
pać, sztuki  zażyć.  Cn.  Th.  259.  fcf.  kusić  się  o  kogo). 
Cesarz,  obaczywszy,  iż  nań  sztuką  szedł,  odmówił.  Budn. 
Apophl.  91.  Kto  może  wszystkie  sztuki  wyliczyć,  któremi 
chłopi  na  białogłowy  idą.  Gorn.  Dw.  286.  Iść  za  łby, 
ob.  Łeb.  Iść  za  pasy,  ob.  Pas.  Iść  na  udry,  ob.  Udry.  — 
§.  Idzie  co ,  n.  p.  intrata ,  na  kogo ,  albo  komu ,  przy- 
chodzi mu ,  przypada ,  bic  Oiiiiiiliimc ,  bic  Cinfiiiiftc  gcŁcit 
auf  ciiieii ,  fommcii  i^m  jii ,  gc^i>rcii  i(im.  Winy  tdj  po- 
łowica sądowi,  a  połowica  aktorowi  iść  ma.  Yol.  Leg. 
5,  54,,  [Croat.  to  me  ide  >  to  mi  się  należy,  to  mi  służy). 
Wszystkim  tym  mistrzom  płaca  idzie  z  intraty  kollegium. 
Star.  Dw.  1 7.  Od  tego  wszystkiego  ,  cokolwiek  cła  da- 
ją, to  wszystko  idzie  na  inirate  do  meczetu,  ib.  16. 
Idzie  mi  tyle  z  majętności ,  przychodzi  mi  tyle.  Cn.  Th. 
240.  tyli  mam  dochód,  id;  Me  fp  ińcl  Giiifiinftc.  —  §. 
Iść  w  co ,  coraz  dalej  postępować  w  czym ,  coraz  wię- 
kszy postępek  brać,  posuwać  się,  zapędzać  się,  rocitCl' 
gcbcii ,  Łiiiaiif  riitfcii ,  fortfdjrcitcit ,  iiieitcr  fommcit.  Młody 
ten  pan  szedł  z  cnoty  w  cnotę.  Sk.  Dz.  724.  Czym  da- 
lej człowiek  idzie  w-  lata ,  tym  bardziej  umysł  się  jego 
wydoskonala.  Mon.  76,  246.  Wiek  w  lata  idzie.  Teat. 
18,  45.  Idę  wiata,  starzeję  się.  Cn.  Th.  1064.  Im  da- 
lej wiata  idąc,  czerpani  w  źrzódle  doświadczenia,  tym 
mniej  sobie  ufam.  Caz.  Nar.  1,  185.  Idzie  co  w  górę, 
góruje,  górę  bierze,  eś  ftcigt.  Wszystkie  nauki  i  kun- 
szty, idąc  w  górę,  jak  po  stopniacli,  między  ludźmi,  do 
wielkiej  doskonałości  przyszły.  Mon.  65 ,  574.  Familie 
jedne  wysoko  idą,  drugie  na  dół.  Birk.  E.c.  27.  górują, 
^cigen  iii  bic  syó];c,  finiimen  cmpor,  iiiib  mibrc  fatleit,  fin-- 
fcit.  Młody  koń  w  pieniądze  idzie,  stary  z  pieniędzy  wy- 
chodzi. Cn.  Ad.  357.,  Rys.  Ad.  40.  (coraz  staje  się  droż- 
szym, coraz  więcej  wart).  Idzie  'wzgóre  cena,  zboże  < 
drożeje.  Cn.  Th.  240.  §.  Iść  zkąd ,  pochodzić  zkąd , 
wszczynać  się  zkąd,  początek  mieć  zkąd,  wo^cr  fommeit , 
CtltftcŁeii.  Wielkie  rzeki  z  małego  idą  źrzódła,  wielkie 
drzewa  z  małego  szczepu.  Lach.  Kai.  1,  293.  Jednemu 
z  sukcessorów  z  niego  idących ,  summę  tę  zostawił.  Teat. 
27.  c,  70.  Gdyby  kto  grunt  od  rodziców  idący  i  dzie- 
dziczny, drugiemu  darował ....  Chel.  Pr.  65.  Kapłań- 
stwo i  królestwo  z  jednego  źrzódła,  t.  j.  od  boga  idą. 
Sk.  Dl.  523.  Z  twojej  ręki  boże  ida  wojny,  klęski, 
zwycięztwa.  Birk.  Chód.  12.  Zapach  ambrozyi  z  jej  wło- 
sów rozpuszczonych  idzie.  Jabi.  Tel.  338.  (wybucha).  — 
§,  Iść  w  co ,    wchodzić   w  co ,    składać  co ,    należeć    do 


I  S  G. 


I  Ś  Ć. 


215 


czego,  mit  ^iiicin  gc^Cll,  baju  flC^oreil.  Idzie  w  liczbę  co.  Cn. 
Th.  240.  Nie  idzie  to  w  liczbę,  nie  rachuję  tego.  ib.  503. 
W  wiersz  tragiczny  nie  mogą  \i6  komiczne  sprawy,  ni  w 
komiczny  tragiczne.  Aor.  Nor.  7.  —  Iść  w  co,  obracać  się 
w  co ,  przechodzić  w  co,  przeistaczać  się,  przeobrażać  się, 
iBorciii  iibcrflc^ien ,  fcnp  luerbcn,  firf)  bnrciii  iicnimiibcln.  Ceix'i 
Halcyone  szH  oba  w  ptaszki,  mutanlur.  Zebr.  Ow.  291. 
Jedni  przed  czasem  schodzim ,  drudzy  w  sługi  Idą  przez 
długi.  Groch.  5Co.  (staja  się  z  panów  sługami).  Patrzcie, 
w  co  wasza  idzie  ziemia  starodawna.  Słabość  ją  z  ręku 
roni,  złość  szarpie  bezprawna.  Nar.  Dz.  1,  3.  1  dolira 
w  niwecz  idą,  i  intraty  upadają.  Kras.  Pod.  2,  32.  Dąb 
od  pioruna  uderzony  w  trzaski  drobne  idzie.  Dhk.  Kant. 
B.  3  b.  (spada  się).  Nie  ten  jesl  zdrowszy,  który  wiele 
jada;  ale  ów,  który  to  w  się  bierze,  co  mu  w  sytość 
idzie ,  i  tyle  ile  trawi.  Pilch.  Sen.  list.  o,  572.  Co  Chry- 
stus cierpiał,  nam  to  idzie  \r  pożytek.  Kurnk.  Kat.  245. 
CŚ  fomillt  lilK^  311  ®lltc.  —  Iść  w  zapomnienie  ,  być  po- 
woli zapomnianym,  tli  bic  SJercjcffctiljcit  fpmmcn,  uercjcffcii 
tucrbetl.  One  staropolskie  cnoty  w  zapomnienie  idą. 
Psalmod.  78.  —  Iść  w  smak ,  przypadać  do  gustu ,  eiiicm 
fdjmccfcn,  moM  fdimcctcii ,  bc^agcn,  iiad|  fciiicm  (^cfdmintfc 
feiłn.  Cudzołożnikowi  ono  kazanie  nie  idzie  w  smak , 
gdzie  jego  cudzołoztwa  dotkną.  Diai.  Post.  294. —  Iść  w  po- 
słuch, słuchanym  być,  ©e^or  filibcn,  ob.  Posłuch.  Iść 
w  pośmiewisko,  w  żarty,  obracanym  być  w  pośmiewi- 
sko, w  żsrt,  ob.  Pośmiewisko,  żart. —  Idzie  to  na  sza- 
leństwo, zarywa  to  szaleństwa,  wychodzi  na  to,  pocho- 
dzi na  to,  ei  fommt  barmif  ^imaiiy.  —  §.  Iść  pod  co, 
podpadać  czemu,  podlegać,  podciagnionym  być,  iiionui! 
ter  fommcii,  iintcrtiunjcu  \qn,  imtciliccjcit.  Wszystko  potl 
obrót  czasów  i  fortuny  idzie.  Min.  Ryt.  4,  80.  Pod 
miecz  iść  te  wszystkie  mają ,  które  do  tego  należały. 
Past.  Fid.  455.  —  §.  Iść  do  pewnego  kresu,  dochodzić, 
dociągnąć,  rozciągnąć  się  do,  sięgnąć  aż  do,  Ińi  tiui^iit 
gclicn,  rcidieii,  fid;  crftrccfcit.  Woda  mi  do  pasa  idzie,  {ob. 
Pas|.  Ziemica  ta  wzdłuż  na  1240  kioków  szła,  a  wszerz 
na  180.  Wiirg.  Cez.  4.  —  Iść  za  co,  uchodzić  za  co, 
raianym  być,  uważanym  być,  fiir  etuniź  flcitcn,  bafiir  pa']-- 
jircn,  ge^altcn  locrbcn.  Jerozolima  szła  za  najpiękniejsze 
miasto  całego  wschodu.  Ustrz.  Kr.  i,  272.  — '  g.  Iść, 
upływać,  uchodzić,  mijać,  bnliiii  (jc^cii ,  vcrgf|icii ,  ycrfiicpeii. 
W  tak  słodkim  życiu  szły  dni  raptownie.  Kras.  Dos.  26. 
Długoż  nam  tego  czekać?  kto  miłej  nowiny  Czeka,  dni 
idą  rokiem,  miesiącem  godziny.  Sim.  Siei.  50.  dni  sta- 
ją mu  się  rokiem,  (cf.  ciągnąć  się,  wlec  się).  —  §.  Iść 
za  mąż,  męża  wziąć;  w  małżeństwo  z  mężem  wstępo- 
wać, o  kobietach,  cf.  żenić  się,  ciiicit  jjiailll  IIC^IIICII, 
^cirat^cii  (bloi  nom  Srmtciijimmcr)";  (Sorab.  1,  wudahwam 
szo,  cf.  wydanie,  na  wydaniu;  Yind.  vdati  fe,  vdajati  fe, 
omoshiti  fe,  cbmoshiti  I e ;  Carn.  moshim).  Niewiasta, 
idąc  za  mąż,  zaślubia  sobie  oraz  wszystkie;  jego  powin- 
ności. Zub.  16,  261.  Grzeczny  z  niego  chłopiec;  i  cóż? 
chcesz  iść  za  niego?  Teal.  17.  b,  8.  luidft  bil  t^it  ^eira-- 
t^ent  Stradawszy  męża,  nie  chciała  iść  za  drugiego.  Budn. 
Apopht.  141.  Zacnych  książąt  córką  będąc,  szłam  w 
książęcy    dom    zacny.    /  Kchan.  Dz.  66.    ic6  lieirat^ete   ill 


Ciii  fiirflli[f)C«  SpauS.  —  Satynjcz.  Gdy  ubogi  idzie  za  bo- 
gatą (żeni  się  z  bogatą,  bierze  bogata),  białogłowa  poj- 
muje męża,  nie  mąż  żonę.  Petr.  Eh.  58.  (cf.  maż  spó- 
dnicę nosi).  —  §.  Iść,  następować,  ge^ctl,  folgcit. '  Mówi- 
łem dotąd  o  herbach  kapituł ;  idą  już  herby  wojewódzkie, 
Nieś.  1,  97.  Wszystko  to  pokazuje  się  z  wyższych  słów  i 
z  pozad  idących.  Salin.  5,  6.,  ib.  AĘ>.  Wiersze  te  Łacińskie, 

tak  idą  w  Polskim Warg.   Wal.  506.  (tak  brzmią,  jak 

następuje,  fie  laiitcii ,  iinc  folgct).  Jedno  idzie  za  drugim, 
jedno  następuje  po  drugim.  Teat.  20.  A,  40.  cill^  folijt  bcm 
nnbeni,  ciiis  folgt  mul)  bcm  niibcrii. —  Iść  za  kim,  gonić, 
ścigać  za  kim,  ciiiciii  imri.Hjc(»cii,  iind))'e$cii ,  i&m  folgcii,  i^it 
ycrfolgcii.  idzie  pomsta  za  grzechem  policzonym  krokiem. 
Pot.  Arg.  135.  —  Naśladować,  trzymać  się,  cillCllt  lind)« 
folijcii,  fidl  aii  i()il  (jiiltcii ,  i(im  H'lijcii.  Uczniowie  idą  za 
przykładem  mistrza.  Kłok.  Turk.  120.  Turcy  idą  za' na- 
uką Mahometa.  Star.  Dw.  56.  Koza  za  kozami  idzie; 
za  drugierai  idzie  :  mówi  co  i  drudzy.  Cn.  Ad.  560.  (imi- 
tatonim  pecus).  Poddany  idzie  za  pany.  ib.  297.  (jaki 
pan ,  taki  kram  ,  albo  sługa).  Wielki  świat  idzie  za  mo- 
da. Teat.  25.  b,  91.  Za  panowaniem  język  idzie.  Sk.  Dz. 
10,  (stosuje  się  do  dworu).  Sam  przeciw  sobie  nauczam, 
żywot  za  językiem  nie  idzie.  ib.  600.,  Sorab.  i.  pozcźe- 
Jiuyu;  Yind.  nahajati,  nastopuvati,  nalleduyati,  naperhajati, 
nadohojali,  na  tu,  po  tem ,  za  tem  gra  kai  drugega; 
Croa/.  szlcditi,  (cf.  śledzić);  ^os,'.  c.Tb40BaTt,  noc.it40BaTt, 
nocjtjcTBOBarb ;  Eccl.  cnnoc.itAiiCTBOK.ATii ,  BCit^creo- 
Baib ,  HTTH  3a  Kii.Mi ,  noc.itjOBaib  KOJiy.  —  g.  Idzie  co 
za  czym ,  wywiezuje  sie  z  czego  ,  jako  wniosek  z  racyi, 
ci  flflt  fil"'''  iiii'^  bcm  iiiibcni,  d  flicft  barmiy,  ci^  enjicfit 
fic^,  mic  goltje  iiiib  (Snilib;  Boss.  cit^ycra.  Wiązanie 
rzeczy  posobne ,  gdy  co  za  czym  idzie ,  conseqnentia . 
Cn.  Th.  240.  Gdyby  jedno  imię  zamykało  w  sobie  trzech, 
tedy  szłoby  zatym,  że  matka  jednego,  musiałaby  być 
matką  wszystkich  trzech.  Boler.  4,  134.  Jeśli  słowo  jest 
bóg,  koniecznie  to  iść  musi,  iż  jako  ociec  jest  wieczny, 
tak  też  i  syn  jest  wieczny.  Zrn.  Post.  27.  —  Iść  za 
czym  ,  jako  skutek  za  przyczyna ,  e§  fpigt  cillś  nit§  bcitt 
nnberii,  obcr  iind;  bcm  ntiberii,  tnie  SEirfimij  iinb  Urfad^e. 
Za  dobrym  wychowaniem  wielo  dobrego  idzie  kościołowi 
bożemu.  Sk.  Kaz.  420.  Daruj  złoty  pierścionek ,  a  kto 
się  zna  na  tym,  Otrzymasz  czego  żądasz,  bo  to  idzie 
za  tym.  Burl.  B.  4.  Urzędy  za  złotem  i  korupcyami 
idą.  Kłok.  Turk.  253.  —  g.  Iść  za  czym ,  chodzić  koło 
czego,  ubiegać  się  za  czym,  moimd)  laiifcil,  fti;cI'Cll,  trac^« 
tcii,  ritigcit,  i{)m  iind^cileii,  imi^gc[;cii.  Idę  ja  za  chlebem, 
za  żołdem,  za  obrywką;  kto  dał,  ten  dał,  by  jedno  dał. 
Birk.  El-,  fi.  2.  To  szczęście,  to  jest  dobro  nasze,  za 
tym  idziem.  Groch.  W.  506.  Idą  za  szczęściem ,  jak  ja- 
skółki za  latem.  Klon.  Wor.  53.  Gmin  za  szczęściew 
iść  przywykły.  Nar.  Hst.  5,  284.  —  g.  Bezosob.  n.  p. 
Dopiero  jćj  na  szesnaty  rok  idzie.  Teat.  24,  dlO.  Czart. 
(dopiero  ona  na  szesnaty  rok  idzie,    c^  gc^t  mit    t^r    mi 

16te  3ntir;  fie  geM  iti^ ).  —  Idzie    o  co,  gra  idzie  o 

co,  ii  ge^t  lim  etiua^,  c3  ift  burum  311  ttiuii,  to.i  Spici 
gc^t  bariim,  cś  ftcl;t  aiif  bcm  Spicie.  Mam  serce  strapio- 
ne; jutro  idzie    o  całą  moje  substancyą.   Teat.  9,  56.    O 


216 


I  S  C  1  C. 


IŚCIE-ISCIEC. 


cói  wy  się  kłócicie,  o  co  idzie?  ib.  17,  85.  Idzie  iin 
o  rzecz.  \Vud.  Dan.  27.  Jakby  mu  o  gfowę,  o  nie  wiem 
co,  szło.  C7i.  Ad.  287.  (cf.  jak  bożego  grobu  tego  bro- 
ni). Potkano  się  z  obu  stron  zapalczywie ,  Niemcom 
szło,  aby  lupy  odbili;  Litwie  zaś,  aby  ich  i  sami  siebie 
obronili.  Stryjk.  405.  O  nas  samych  gra  idzie.  Star. 
Pob.  B  2.  Rozumiemy,  o  coć  gra  idzie.  Biel.  48.  (do- 
kąd mierzysz ,  co  zamierzasz).  Poczęli  być  w  trwodze, 
gdyż  o  nie  gra  szła.  ib.  161.  —  g.  Idzie  się  zaimk., 
można  iść  ,  daje  się  iść,  idą  zwyczajnie  ,  n.  p.  Po  twar- 
dej ziemi  idzie  się  skorzej ,  niż  po  piasku.  Tędy  idzie 
się  do  Krakowa,  ii  gcM  fid),  cj  ld?t  fid)  i|clicn;  mmi  gcM. 
Pochodź,  iście,  'ście  ,  ścieg ,  seiezka ,  Boh.  cesta;  dojść, 
doszły;  najść,  naszły;  najdę,  najduje,  znajduję,  (cf.  na- 
teżć ,  leźć);  nadejść,  nadesdy;  obejść,  obejście,  obeszły, 
obeszłośd;  odejść,  odeście ,  odeszły;  pójść,  poszły,  pójście; 
podejść,  podejście,  podeszłość ,  podeszły;  przejść,  przejście, 
przeszły,  przeszłość;  przyjść ,  przyjście,  przyszły,  przy- 
szłość; rozejść,  rozejście,  rozeszły;  vjść ,  ujście,  usta, 
usteczka,  (cf.  Lat.  ostia,  os),  ustka,  ustny,  ustowy  ,  uszły; 
tuejść ,  wnijść ,  weszły,  wejście,  wnijście;  wyjść,  wyjście, 
ivyszły  ;  zajść,  zajście,  zaszły;  zejść,  zejście,  (cf.  sojusz 
Ross.  COIOSŁ,  coysi) ;  zeszły,  zeszłość;  wzejść,  wznijść, 
wzejście ,  wzeszły.  —  §.  2)  szedł,  szła,  cf.  szlad,  ślad, 
oszlada,  śledzić,  cf.  szlak,  szlakować. 
IŚCIĆ,  ił,  i,  cz.  niedok.,  uiścić,  ziścić  dok.,  Boh.  gistili , 
zgistiti ;  Slov.  gistjm,  potwierdzać,  zapewniać,  'istym  t.  j. 
pewnym  czynić,  zaręczać  ,  iTrijciińlTcni ,  i^crfic^cni ,  pifiśeni , 
l'C|taticjcn,  ocrbiirijcii.  Iszczą  cie  o  tym  pisma.  Bej.  Post. 
R  r  4.  Opowiadać  im  to  święte  miłosierdzie  boga ,  a 
iścić  je  pewnemi  a  istemi  słowy  od  niego.  Rej.  Fost.  U. 
5.  Opowiedzieć  nam  raczył ,  iszcząc  nas  istotnie  ,  iż  to 
żadnego  nic  minie ,  kto  wierzy  weń.  ib.  P  p.  2.  Te 
obietnice  iścił  wszystkim,  ib.  K.  6.  Wielkim  zaklinaniem 
iszczą  go  sobie,  aby  o  tym  milczał.  Eraz.  Jez  D.  8.  Szedł 
król  tam  ,  gdzie  bogu  ofiary  oddają  dobrzy  chrześcianie ; 
Przymierze  iści  i  przysięga  na  nie.  Chcłch.  Poprz.  A.  2. 
Jeśliby  jeden  drugiemu  zostawił  dobra ,  iszcząc  dług  i 
obiecując  go  zapłacić  na  pewny  czas ....  Sa.c.  Tyl.  82. — 
§.  Uskutecznić,  dopełnić,  uiszczać,  criiillcii ,  iDafei'  macfecii. 
Zaraz  tedy  niechaj  iści  każdy,  kto  co  obiecał.  Gorn.  Sen. 
36.  Ciebie  wyznawani  boże  mój ,  ty  iścisz  me  prośby. 
J.  Kchan.  Ps.  81.  (wysłuchasz,  ^u  crlii.ń'1't).  Nie  będziesz 
krzywoprzysięgal,  ale  będziesz  oddawał  a  iścił  Panu 
przysięgi  twoje.  1  Leop.  Math.  5,  55.,  Kucz.  Kat.  5,  66. 
Insza  jest  świadczyć,  a  insza  iścić;  kto  iści  w  nas  łaskę 
bożą,  ten  ją  istotnie  daje.  Hrbst.  Odp.  E  e  5.  Ci  co 
pożyczają,  gdy  im  nie  płaca  a  nie  iszczą,  tedy  już  ni- 
komu polym  nie  wierzą.  Eraz.  Je:.  0.  4.,  ob.  uiszczać 
się  komu ,  eiiicilt  ijerc^t  mcrbcil.  Iścić  się  komu,  n.  p.  Je- 
śliby się  kredytorom  nie  chciał  iścić,  ani  i'ekojmi  pe- 
wnego stawić ,  sądy  miały  kredytorom  pomodz.  Warg. 
Wai.  207.  —  Passiv.  Iścić  się,  uskutecznić  się,  nnrf(id) 
roerbcn;  Ross.  CBepuuiTtca;  Eccl.  clgmtii  ca,  iiieme.ith 
ca.  Jakie  niepojęte  skutki  iszczą  sie  w  buchających 
ogniem  górach.  Słas.  Bufj.  171.  — "  g.  iścić  kogo,  wyo- 
brażać,   naśladując  wyrażać,    ciilClt  liaśa^mcil,    ł^il    treffetlD 


nadjmac&cii.  Małpy  kochają  się  w  człowieku,  i  iszczą 
rade  ludzie.  Haur.  Sk.  523.  cf.  wyiścić ,  {disł.  iskać , 
iszczą),  i.  IŚCIE  adv.  adj.  isty,  Boh.  giste;  Slov.  iśte;  Bosn. 
istinom ,  istinito,  za  isto  ;  Dal.  gysztino ;  Bag.  istinito, 
istinom,  yistinu ;  Carn.  basliti,  arzi  ;  Sorab.  i.  westże , 
zaweslżo ;  Boss.  efi;  a)  zaiste,  pewnie,  niewątpliwie, 
furn'al)r,  griinp,  ficfterli(|,  ftd)er.  Gdyby  pan  mój"  był  u 
tego  proroka  ,  iścieby  go  uzdrowił.  Leop.  4  Reg.  3,  5. 
(pewnieby  go  uzdrowił.  Bibl.  Gd.).  Nic  iście  nie  jest 
poczciwie,  jeśli  nie  sprawiedliwie.  Budn.  Apopht.  117.  Rzekł 
Jezus:  wierzycie,  iż  wam  to  mogę  uczynić?  Odpowie- 
dzieli: iście  Panie!  W.  Malth.  9,  28.  (owszem  Panie. 
Bibl.  Gd.).  Godzien  ten  iście,  bóstwa  w  niebie.  Olxv. 
Ow.  o8G.  O  chciałabym  iście  ,  By  go  tenże ,  co  mnie, 
żegł  ogień  rzeczywiście,  ib.  407.  Cyrus  państwo  loń- 
skie,  tedy  iście  szczęśliwe,  zniszczył.  Kurc.  ^Xarg. 
praef.  b)  Iście  ^  wprawdzie  ,  guidem,  jroar,  frc^lt^.  Go- 
dyć  iście  są  zgolow  ane ,  ale  którzy  byli  proszeni ,  nie 
godni.  Leop.  Malik.  22 ,  8.  (weseleć  wprawdzie  jest 
gotowe.  Bibl.  Gd.).  Każeć  iście  Pan  Jezus  ojca  prosić, 
ale  nie  wyłączając  sam  siebie,  ani  ducha  świętego.  W. 
Post.  Mn.  252.  Przjjaciele  iście  wierni;  ale  niepo- 
trzebnie pilni,  strwożyli  cię.  Warg.  Kurc.  22.  (2.  IŚCIE, 
ia,  n.,  (Sorab.  i.  hitźo ;  Sorab.  2.  liische ;  Eccl.  lUbci- 
BIII6 .  subst.  verbi  Iść  qu.  v.].  IŚCIEC,  G.  iśca  albo  'istca, 
in.,  §.  1.  isty,  to  jest,  prawdziwy  właściciel,  ber  rc^tC, 
iiml)vc  6 icjcntbiimcr ;  (Boh.  gistec,  gistce  rękojmia,  dłu- 
żnik; Bag.  istaz  filius  legitimus;  Hoss.  iicieub,  uiiiiih"B 
powód ,  skarżyciel).  Gdy  kto  rzecz  znalezioną  u  kogo 
kupi,  a  iściec  się  o  tym  dowie,  tedy  mają  wrócone  być 
pieniądze ,  a  iścizna  oddana.  Haur.  Sk.  252.  Gdy  zaś 
kto  co  znajdzie,  a  iśca  nie  słychać....  ib. —  §.2.  Istny, 
prawdziwy  wierzyciel ,  kredytor.  Sa.i.  Porz.  70.  ber  (rooŁrc) 
@lmilnijcr= .  Lepiej  być  iścem,  niżli  dłużnikiem.  Pelr.  Et. 
2,  6.  Są  iścowie,  tym  mamy  oddawać  powinno  długi. 
Żarn.  Post.  2,  454.  Za  poratowaniem  przyjaciół,  mógł 
dług  zapłacić,  iścowi  dosyć  uczynić.  Petr.  Pol.  70.  Mia- 
sto obowiazało  się  iścom  lichwę  płacić,  ażby  długi  po- 
płaciło. Petr.  Ek.  55.  g.  5.  Istny  dłużnik,  ber  luirfli^e 
iid)iilbiicr ;  Boh.  gistec  gest  dlużnjk  ten,  genź  rukogem- 
slwjm  platenj  gisij.  Iściec  znaczy  w  dawnym  prawniczym 
Polskim  języku  dłużnika.  Czack.  Pr.  2,  152.  Iściec  za- 
przał  sie  długu.  Tam.  Ust.  88.  Pożyczający  nazywa  się 
wierzyciel;  ten  zaś,  który  z  pożyczki  korzysta,  dłużnikiem 
albo  istcem  nazywa  się.  Ostr.  Pr.  Cyw.  1 ,  243.  Każdemu 
stanowi  długów  swych  na  istcu  i  na  potomkach  jego  do- 
chodzić wolno.  Stal.  Lit.  261.  Ktoby  na  imieniu  dług 
miał  pierwej  urzedownie  zapisany,  póki  jeszcze  było  nie 
przedano,  a  milczałby  po  przedaży  trzy  lata,  takowy  nie 
ma  na  tym  imieniu  długu  patrzyć,  ale  na  istcu  swych 
pieniędzy  szukać.  Wszakże  jeśliby  wierzyciel  dawności 
takowej  n^e  omieszkał,  tedy  ten,  co  będzie  w  dziei-że- 
niu,  zapłacić  ma,  a  sam  tych  pieniędzy  doiskiwać  się  na 
istcu.  Stal.  LU.  260.  Rękojmia  powinien  temu  zadosyć 
czynić,  co  sam  iściec  uczynić  miał.  Sa.r.  Art.  25.  g.  4  a). 
Iściec ,  pryncypał,  od  którego  co  istnie  albo  rzeczywiście 
pochodzi,  prawdziwy  zastawca,  przedawca,  ber  tpa^rc  3lu= 


1  S  C  1  z  N  A  -  1  S  K  A  C. 


ISKRA  -  1  S  K  II  O  D  M  Y, 


217 


tov,  wu  Pcm  ctnmś  bcrrii^rt,  ber  waha  3ilcvfmifcv,  SBerfe^er. 
Iściec  albo  obrońca  nie  ten  jest,  który  dowodzi,  iz  rzecz 
ona  pierwćj  jego  byJa ,  a  teraz  jest  moja;  ale  ten  jest 
prawdziwym  iścem,  do  którego  się  ciągnę  o  rzeczy  prze- 
dane  albo  darowane,  których  u  mnie  kto  inny  dochodzi. 
Szczerb.  Sax.  277.  Jeśliby  kto,  mając  od  kogo  zastawę, 
w  większej  summie  komu  inszemu  zastawij,  a  dziedzic' 
summe  przed  prawem  położył',  rzecz  swoje  ma  wziąć; 
a  ten ,  kióry  nad  cudza  rzecz  większą  summę  daJ ,  na 
istcu  sobie  tego  niech  patrzy,  coby  nad  wspomniona  sum- 
mę daJ.  Słat.  Lit.  268.  Ktoby  komu  iniienie  przedal',  a 
potym  toz  komu  inszemu  przedaf,  tedy  ten  co  pierwej 
kupił  ma  to  odzierżeć,  a  ten,  który  pośledniej  kupił,  ma 
pieniędzy  swych  na  istcu  patrzyć.  Stal.  Lit.  257.  Zapro- 
wadził wskrzeszonego  Piotra,  ś.  Stanisław  do  króla,  mó- 
wiąc: oto  masz  samego^  istca ,  któremu  tę  wieś  zapłaci- 
łem. Sk.  Zyw.  i,  287.  Żyd  gdzieby  kościelne  rzeczy  ku- 
pił albo  w  zastawę  wziął,  a  nie  mógł  istca  mieć,  tedy 
ma  być  osądzon  jako  złodziej.  Sax.  Porz.  55.  Ktoby  zaś 
dowiódł,  ze  kradzioną  rzecz  kupił,  jeśli  nie  istcem,  tedy 
litkupniki Sax.  Art.  29.  Pojmany  na  świeżym  uczyn- 
ku z  rzeczą  kradzioną,  do  iśca  się  brać  nie  może,  t.  j. 
żadnego  człowieka  obwinić  nie  może ,  aby  one  rzecz  od. 
niego  miał  mieć.  Szczerb.  Sax.  171.  —  b)  Iściec,  Boh. 
gistec,  warownik,  zastępca,  ewiktor.  Cn.  Th.  i)cr  ®cn)df)rś= 
mann.  Jeśliby  się  kto  brał  o  jaką  rzecz  na  żyda ,  biorąc 
go  sobie  za  iśca,  tedy  go  żyd  inaczej  zastąpić  nie  może, 
ażby  prawo  odmienił.  Szczerb.  Sax.  555.  Rzecz  sprawo- 
wał przez  istca.  Tam.  Ust.  56.  Zamiast  istca  zastaw  dał. 
Gal.  Cyw.  2,  109.  g.  5.  Iściec  testamentu  =  wykonywa  /, 
exekutor,  ber  3;cftamentŚBoII}icI)cr.  Kazimierz  W.  istcą  abo 
opiekunem  testamentu  Jana  Strzeleckiego  przełożył.  Krom. 
566.  [executionem  commisit).  Jadwiga  namieniła  w  testa- 
mencie istcmi  woli  swej  ostatecznej  Jana  Tęczyńskicgo  i 
Piotra  biskupa,  ib.  450.  exectitores.  §.  0.  Iściec  --  świadek, 
ber  3cuge.  Księżyc  iściec  na  niebie  niepłonny.  /  Kchan. 
Ps.  152.  Oto  niewinność  spraw  mych  iściec  znakomity 
Bierze  puklerz  z  wiernego  dyamentu  bity.  Zab.  5,  •400. 
Nar.  not.  świadek  u  Kochan.  IŚCIZNA ,  y,  i,  ista  pra- 
wda, rzetelność,  btc  3Birf(id)feit ,  Dicnlitćit,  3fi?a^r()eit;  hoss. 
HcrnHa,  iiCTiiHiia.  Fałszywe  miewasz  omamienia.  Gdy 
ślepo    nie  iścizny,    lecz    się    imasz  cienia.    Toi.  Saiit.  14. 

—  ^.  Własność,  tai  ©igentljum.  Każdy  swojej  iścizny 
jest  własnym  panem.  Huur.  Sk.  252.  Gdy  kto  rzecz  zna- 
lezioną u  kogo  kupi,  a  iściec  się  o  tym  dowie,  tedy  mają 
wrócone  być  pieniądze,  a  iścizna  oddana.  Haur.  Sk.  252' 

—  g.  Summa  główna.  Cn.  Th.  bnci  C.apital,  baói  ,1jauntt|Clb, 
ber  |»anptftll()l ;  {Boh.  gistina;  Vind.  glauni  imetik,  kapitał). 
Iścizny  ledwie  zapłaci  połowicę.  \  Leop.  Syr.  29,  8.  Iści- 
zna ,  ani  zakład ,  nie  był  odpuszczony.  Papr.  Kol.  T.  5. 
ISCOWY,  a,  e,  od  iśca,  ob.  Iściec,  (Ross.  hctuobuB 
powodowy,  skarżycielowy). 

ISIORA  herb ;  tarcza  wzdłuż,  przedzielona ;  po  lewej  stronie 
krzyż:  nad  nim  gwiazda;  po  prawej  sępie  skrzydło.  Nad 
hełmem  sępie  skrzydło.  Kurop.  5,  22.  ctn  3Bappen. 

ISKA(i ,  ał,  iska  et  iszczę  cz.  niedok.  *§.  Szukać,  fucf)en; 
(Vind.  jiskati,  jishat,  jiszhem;  Carn.  iskati,  ishcm,  yfkati, 

Siownik  linitgt  wyi.  i.  Tom  II. 


yshem;  Rag.  iskatti,  iziskivati,  (iskatti,  isctem  postiilare); 
Croat.  izkati,  ischem,  zizkavati;  Rosn.  iskati;  Ross.  iicKaiB, 
111113',  {Ross.  iiCKB  indagacya,  posucH^B  inkwizycya);   Pers. 

.  giiisten,  cf.  etymologice  szukać).  Szedł  zgubionego  pier- 
ścienia 'hiskać.  Papr.  Gn,  1191.  — §.  W  szczególn.  Szu- 
kać vvszy,  wszy  wybierać,  wszy  bić,  Imifen;  {Boh.  wiskati; 
Corn.  ushujera).  Zimie  przy  piecu  drzymie ,  a  lecie  na 
słoniu  Przeciąga  się ,  poziewa ,  iszczę  wszy  na  błoniu. 
Klon.  Wor.  55.  Kontent,  jakby  go  bocian  nosem  iskał. 
Jabł.  Ez.  15.  (krzywi  sięj.  Iszcząc  stara  żona  letniego 
męża,  czarne  włosy  mu  z  głowy  wybierała.  Ezop.  77. 
ISKAC  SIĘ  recipr.,  fi^  Iniifcii;  {Rag.  iskat  se,  pughjatise). 
Gdy  baby  się  na  słońcu  iszczą ,  mnisi  włóczą ,  Panny 
całują,  pewnie  deszcze  świat  opłóczą.  Pot.  Jow.  206. 
Pochodź,  doiskać ,  doiskiwac  ,  przetskać ,   luyiskad. 

ISKRA,  •SKRAj.y,  £,  ISKIERKA,  i,  2.,  demin.,  Boh.  gi- 
skra ,  giskrieka ;  Slov.  giskra,  iskra,  giskfićka;  Sorab.  1. 
schkra  ,  schkrieczka,  zkreczka  ,  żkrecżżicżka  ;  Sorab.  2. 
schkriza ,  schkrizka;  Hitny.  szikra,  szikratska;  Croat.  iz- 
kra ,  iszkra ,  iszkricza,  izkricza ,  kreszauka,  kresznicza, 
kreszalka;  Carn.  iskra,  iskreza;  Yiiid.  jiskra,  iskra,  sher- 
jau ;  Rag.  iskra,  izkriza;  Bosii.  iskra,  iskrrica;  Ross.  iicKpa, 
HCKopKa;  Eccl.  iiCHopica.  iicupima;  1.  najmniejsza  część 
ognia ,  lub  jego  początkiem  lub  też  cząstką  oddzieloną, 
wypryskująca,  propr.  et  fig.  ber  gunfcn ,  tai  %ixnti)tn.  Iskra 
rzecz  jest  mała ,  ale  gdy  na  suchą  rzecz  trafi ,  miasta 
wielkie  gubi.  A  tak  iskrę,  wnetże  skoro  się  ukaże,  ga- 
sić potrzeba  ,  aby  dom  wszystek  nie  zginał.  Sk.  Żyw.  2, 
224.  Iskra  elektryczna.  Sciieidt.  10.  ber  clectri)'(Se  Junfen. 
Szablą  na  dowód  ognistej  miłości,  iskry  pod  próg  ko- 
chanki mojej  sypać  będę.  Teat.  52.  b,  65.,  {06.  Krzesać). 
Teraz  moje  i  twoje  zgubę  widzisz  jaśnie.  Zła  iskra  i  dom 
spali  i  sama  zagaśnie.  Karp.  1,  188.  Siarki  dotknione 
małą  'skrą  prędko  wymiatują  mury.  P.  Kchan.  Orl.  1, 
271.  Ztąd  się  'skry  wypieizchnione  miecą,  Ztąd  kule  i 
kamienie  porywane  lecą.  Tward.  WŁ  126.  Z  małej  iskierki 
czasem  wielki  płomień.  Hipp.  27.  Mała  iskierka  wielkie 
pożogi  wznieca.  Cn.  Ad.  467.,  {Slov.  Z  maleg  iskri  mno- 
hokrat  welki  oheń  sa  strhol  albo  z  maleg  iskri  ćastokrśt 
welki  oheń  powstał;  cf.  z  małej  chmury  wielki  deszcz). 
W  żagwi  "skrę  chować.  Oczk.  Przym.  8.  (cf.  węża  w  za- 
nadrzu chować).  Namacał  go  po  'skrach.  Rys.  Ad.  44. 
(doszedł  kłębka  po  nicij.  W  które  serce  raz  iskierka 
miłości  wpadnie,  już  tam  sprośna  myśl  i  nikczemność 
nie  może  popasać.  Goni.  Dw.  289.  Tylko  iskierki  cnot 
daje  nam  natura,  które  jeśli  się  nie  poddymają,  gasną. 
Sk.  Kaz.  420.  Jeśli  jaka  iskierka  jest  mądrości  w  tobie. 
Birk.  Kant.  Bib.  {ci.  krztyna).  Ten  człowiek  nie  miał 
zupełnej  wiary  w  sobie,  jedno  małą  iskierkę.  Rej.  Post. 
S.  s.  6.  Uwiadomiony  król  o  rcbellii,  postanowił  ją  przy- 
gasić w  samej  iskrze.  Nar.  Hst.  4,  78.  in  herba,  w  sa- 
mych początkach,  in  ber  3Bnr3eI.  2.  botan.  Iskierki,  ja- 
skierki ,  ob.  Gwiazdeczki ,  gawęda ,  dymieniczne  ziele. 
ISKRAWY  ob.  Iskrzaty.  ISKROBITNY,  a,  e,  iskry  wyda- 
jący, fnnfenfd)Iagcnb.  Wrą  ])odków  iskrobitnych  po  bruku 
łoskoty,  A  tu  krętych  na  osi  kół  sztabistych  grzmoty. 
Zab.  9,  565.  Ejsym.     "ISKRODMY,  a,  e,  ogniem  tchną- 

28 


2U 


I  S  K  R  Z  A  T  Y  -  I  S  T. 


ISTLIWY  -  ISTNOŚĆ. 


cy.  Dttdi.  19.  fuiifenipn'i&eiib.  Iskrodme  zwierzę.  Petr.  Hor. 
2,  C  ć>  b.  {.  j.  cliimera,  kiórej  z  gęby  iskry  padają. 
ISKRZATY,  ISKRAWY,  ISKRZĄCY,  ISKRZYSTY,  a,  e, 
—  o  adv.,  iskry  rzucający,  peJen  iskier,  guiifett  luerfeilb, 
fpriibcnb,  fimfclnb;  (Boh.  giskrnaty;  cl'.  Ross.  iicKpi,  iccKpen- 
Hiii ,  szczery,  uprzejmy;  Croat.  iszkcrni,  blisnyi;  Ecd. 
iiCKphiiHH  proxitnns);  lioss.  iiCKpiiCTbiR.  Pięknieć  się  ko- 
ron dyamenty  żarzą.  Drogie  iskrzysto  rozciskając  blaski. 
Mon.  71,  74.  Więcej  oświeci  jedno  sfońce  nieba,  Niż 
kiedy  tysiąc  gwiazd  iskrzysto  wznijdzie.  ib.  71,  548.  W 
kofo  wylewy  dymu  na  owę  i  na  tę  Snując  się,  rozpu- 
szczały płomienie  iskrzate.  Przyb.  Milt.  202.  Iskrzysty. 
Cn.  Th.  Gdy  iskrzaly  ogień  nagle  się  pojawi,  Suche 
strzechy  lepianek  wiejskich  z  trzaskiem  trawi.  Przijb. 
Lu:-.  82.  Oczy  iskrzasle  kotów.  Sak.  Probl.  54.  [ob.  Ja- 
skrawy). Picie  tam  mają  z  muszcza  na  kształt  miodo- 
wego Na  pojrzeniu  iskrawe.  Paszk.  Dz.  125.  ISKRZYĆ, 
'SKRZYĆ  ,  yi ,  y,  cz.  niedok. ,  Boh.  giskfiti ,  giskrjm  ,  gi- 
skfjwam;  S/o!'.  giskrjm  se;  Huiig.  szikrazom;  Carn.  iskrim 
se  ,  skręti ,  miglam,  (cf.  migać);  Vind.  jiskrati,  jiskruvati; 
C;oa/.  kreszim,  izkrimsze,  kreszimszc;  Rag.  sjćzzati;  Ross. 
CBepKHjTb,  cnepKaib;  Ecd.  iicKpiocs,  iicKpoiicnymaio, 
orHecBtTHTii ;  błyszczeć  czym,  mit  ctiiutś  fiinfcln,  WitiCii. 
Stalnej  blaskiem  iskrzyć  broni.  Hul.  Oiu.  223.  Te  oczę- 
ta ogniem  'skrzące.  Teat.  35.  b,  34.  (cf.  jaskrawe).  ISKRZYĆ 
SIĘ  recipr.,  iskry  z  siebie  rzucać,  propr.  et  pij.  fllllfclll, 
Juilfcn  tucrfeil.  Iskrzą  się  im  we  łbie  oczy.  Staś.  Ntim. 
1,  135.  Oczy  im  się  'skrzą ,  gdyby  kotowi.  Teat.  55. 
b,  26.  (cf.  jaskrawy).  Odwaga  i  męztwo  'skrzyło  się  w 
jego  oczach.  Staś.  Num.  2,  50.  Z  radości  prałatowi  oczy 
się  iskrzyły.  Gdy  taką  liczbę  wiernych  przyjaciół  zoczyły. 
Weg.  Org.  5.  W  bolach  oczu  i  w  iskrzeniu  lub  w  mi- 
ganiu się  przed  niemi ,  pijawek  używają.  Perz.  Cyr.  2, 
131.  Dla  nas  się  niebo  iskrzy,  i  ziemia  zieleni.  Weg. 
List.  9.  Przygaszona  na  Szląsku  domowa  wojna  zaczęła 
się  iskrzyć  w  samej  Polszczę.  Nar.  Hsl.  3,  559.  Wino 
Szampańskie  iskrzyło  się  w  kieliszkach.  Wejj.  Mar.  \,  2G2. 
ISKRZYK,  a,  m.,  pyrites,  krzemień  od  ognia  iskrzącego 
się  nazwany,  albowiem  bardzo  wiele  ma  w  sobie  cząstek 
ognistych.  Ład.  H.  N.  60.  bcf  gfiierftcill ,  Sicfciftciii.  -V. 
Pam.  6,  318.,  Croat.  sivecz;  Sorab.  1.  kżcszadnik;  Ross. 
KO.majaiii.  —  g.  Kamień  drogi ,  karbunkuł,  ber  Siaifiiiifcl. 
Sienn.  328.  ale  iskrzyk  też  jest  wrzód  zapalisty.  ib.  Wyki 
pierwszy  go  tłumacz  węglikiem  nazwał,  ib.  Rej. 

Pochodź,  wyiskrzyć,- ziskrzyć,  krzemień,  krzesic;  cf.  kra. 

'ISPAS  ob.  'Spaś. 

JSPINA,  y,  2.,  n.  p.  Upusty  stawowe  chrostem  gibkim, 
ispiną  abo  młodocianą  dębiną  opleść.  Haiir.  Sk.  146.  (Ispa 
w  pojedynczości;  ispina  w  gatunku;  drzewo  z  gatunku 
wierzby,  rosnące  na  namułach  rzecznych.  Wyraz  ten 
używany  jest  dziś  powszechnie  w  krakowskiem  Podgórzu. 
Synonima  ;  łoza,  wikła,  łozina,  wiklina.  ®ic  'Sadf  ■- ,  ghif  =  , 
Ufcr  =  Ober  Safferroeibe ;  franc.  \  osicr.  Siler.  3). 

IST,  ISTY,  a,  c,  —  o  adv.^  1.  pewny,  niewątpliwy,  gctinf, 
nic^t  jrocifel^oft ;  Boh.  gisty;  S\ov.  iśti;  Sorab.  {.  weste, 
wiefcźi;  Sorab.  2.  westi;  Bosn.  isti,  ighjer,  istiniti ;  Rag. 
istin,   islinit;  llung.  ez ,  az,  \ob.  Jest).    Tam  dopiero  mo- 


żesz być  ist  o  wieczerzy,  jeśli  się  na  obiedzie  dobrze 
sprawisz.  W.  Post.  W.  "2,  282.  Jeśli  się  tak  modlisz, 
możesz  być  ist  tego,  że  wysłuchan  będziesz,  ib.  264. 
Bądź  ist  tej  pocieszliwej  nowiny,  jakobyś  ją  w  uszy  swoje 
słyszał.  Rej.  Post.  T  t.  4.  Chocia  mnie  oczyma  widzieć 
nie  będziecie,  jednak  bądźcie  tego  iści,  iż  ja  zawzdy  z 
wami  będę.  ib.  N.  6.,  Rej.  Zw.  3  b.  Cośmy  kolwiek  po- 
stanowili z  wami,  to  pewno  a  isto  bądź.  1  Leop.  i  Macch. 
15,  58.  Myśli  ludzkie  bojaźliwe  i  nieiste  są.  1  Leop.  Sap. 
9,  14.  (niepewne.  3  Leop).  Proś  jakiego  znaku,  abyś 
był  ist  od  pana  o  wysłuchaniu  swoim.  Rej.  Post.  H.  8. 
Stójmy  przy  tym  i  bądźmy  iści,  że  wszystko  tak  będzie. 
Rej.  Apoc.  73.  Przez  zmartwychwstanie  Chrystusowe  sta- 
liśmy się  iści  naszego  zbawienia.  W.  Post.  W.  526.  Je- 
żeli się  tak  sprawujecie,  możecie  być  iste ,  że  wielkićj 
pociechy  od  boga  dostaniecie.  W'.  Post.  W.  320.  Za  istą 
wam  prawdę  powiadam.  Leop.  Matth.  8,  10.  Przysiężcie' 
mi,  że  się  z  nami  łaskawie  będziecie  obchodzić,  i  dajcie 
mi  tego  isty  znak.  Leop.  Joz.  2,  12.  (znak  pewny.  Bibl. 
Cid.).  Już  isty  a  pewny  dowód  tego  mamy.  Sax.  Porz. 
23.  To  ista  jest  (rzecz),  że  im  córek  naszych  nie  mo- 
żemy dać.  Leop.  Judic.  21,  18.  bai  ift  eine  nifogctiiadjte 
2arf;e.  —  2.  Isty,  'istemy,  ten  isty,  on  isty  <  tenże  sam, 
c('Cii  bcrfeltc,  ber  iimnltśc;  (Slov.  ten  isti;  Yitid.  tisti,  te- 
sti ,  teisti ,  letisti,  teloulen  sam;  Croat.  izti,  izta ,  izto, 
iszti ;  Rag.  et  Slav.  isti ;  Bosn.  isti ;  Iłal.  istesso ,  stesso ; 
Hoss.  iicTUfi;  cf.  Lat.  is,  iste,  ipse).  Nie  dobrze  zgoła 
ten  isty  Krancyusz  i  tego  dowodzi.  Krom.  11.  Rzekł  Je- 
zus :  wstań  I  natychmiast  stał  się  zdrowym  on  isty  czło- 
wiek. Leop.  Joan.  5,  9.  Pokazując  rany  i  blizny,  utwier- 
dził Jezus  swoje  zmartwychwstanie  w  tymże  istym  ciele. 
W.  Post.  .Mn.  204.  Przysiągłby  każdy,  że  to  ten  isty. 
Pot.  Arg.  79.  Poręcznicy  swych  szkód  na  imieniu  tego, 
po  kim  ręczyli,  pozyskują;  a  jeśliby  ten  isty  na  gardło 
skazany,  za  póręką  będąc,  powodową  stronę  o  śmierć 
przyprawił,  tedy  poręcznicy  sami  gardłem  będą  karani. 
Stat.  Lit.  368.  Ta  ista  rzecz  Eccl.  HCTOBiiHa,  laKaaate 
BeiUb.  —  §.  To  w  istej  prawdzie  inaczćj  się  ma.  Gorn. 
Dw.  75.  (t.  j.  w  samej  czystej  prawdzie).  Isly  łotr  =  wie- 
rutny. Isty  błazen,  cały  błazen,  (cf.  'czysty).  Gdzie  się 
z  ziemi  o  wschodzie  słońca  mgła  pokazuje,  pewna  rzecz 
jest,  iż  tam  niegłęboko  woda  ista.  Cresc.  27.  pra'wdziwa 
woda.  3.  Isty  =  ten,  bicfcr,  bcr.  Łokietek,  królem  mo- 
żnym i  sławnym  będąc ,  pewna  ista ,  iżby  u  mordercy 
^Vitenesa  ,  córki  swemu  synowi  za  żonę  nie  wziął.  Stryjk. 
341.  (to  pewna).  ISTLIWY,  a,  e,  —  ie  adv.,  istotny, 
rzeczywisty,  tii  bcr  Zhat ,  mirfiitb.  Szukaliście  z  nim  po- 
koju," oto  go  istliwie' macie.  Jabł.  Te!.  132.  ISTNĄĆ,  ął, 
istnie  nijak,  ndk.,  bytność  mieć,  exystować,  enftireit,  wx-- 
^niibeii  fefii,  bo  fejiii;  Ross.  BemeciBOBaTŁ,  cymecTBOBaib. 
Najwyższa  moc  i  władza  istnie  w  narodzie.  Przestr.  II. 
ISTNOŚĆ,  JESTNOŚĆ,  ści,  z..  1.  bytność,  byt,  exysten- 
cya,  bn?  T>afeoii;  (Boh.  bytost,  bytnost,  bytedlnost;  Slov. 
bitnost ;  Croat.  jesztvo ,  bichye ,  bitje ;  Ross.  cymecTBO, 
cyiUHOCTb;  Eccl.  ocymecTBJe;  (cf.  Hung.  istenseg=  bóztwo); 
{Bag.  bivstvo,  succjanstvo).  Nim  istność  wzięły  światów 
miliony  Tyś  je  w  przedwiecznym  umyśle  policzył.   Kniaź. 


ISTOT  A. 


I  S  T  N  O  S  T  X  Y  -  I  S  T  O  T  A  I  E, 


219 


Poei.  238.  Uważał  naród  ten  sejm,  jako  epokę  odro- 
dzenia sie ,  a  na  prawodawców  swoich,  jak  na  twórców 
nowej  istności  Polski  pogladaŁ  Ust.  Konst.  1,  192.  —  2. 
Istność,  ISTOTA,  y,  i., —  §.  1)  natura  czyli  przyrodzenie 
rzeczy  exystującej ,  ba»  'Scfeit,  Dic  3iatuv  ciiic^  SiiiijCŁ^; 
S/oi'.  bilnost,  podstata;  Sorab.  1.  substancźa,  wobstahtź- 
nolcż ;  Yind.  lastnust ,  priprust ;  Croat.  sz6bsztvo  ;  EccI. 
lecThecTBO ,  npiipoaa ,  hcthoctb  ;  Ross.  BemecTBeHHOCTt, 
BcmecTBO.  Żelazo  w  ogień  wJożone  rozpali  się ,  i  cho- 
ciaż nie  traci  istności  swej,  bo  przecie  żelazem  jest,  je- 
dnak zda  sie,  jakoby  ogień  był.  Karnk.  Kat.  97.  Bóg 
jeden  jest  w  istności ;  jednak  w  tym  jednym  bóztwie  są 
trzy  osoby  spóJ  -  istne.  Kat.  Gd.  35.  Aryusz  istestwo  albo 
istnośd  w  bóztwie  dzieliJ.  Sk.  Di.  145.  Essencya  bóztwa, 
to  jest ,  istność.  Hej.  Apoc.  68.  Istność  i  przyrodzenie 
za  jedne  rzecz  kfadzie.  Fani.  03.  Istność  chleba,  abo 
•wina  po  poświeceniu  w  sakramencie ,  nie  zostaje  sie. 
Karnk.  Kat.  181.  Ciirystus  bóg  jest  z  istności  ojca  zro- 
dzony przed  wiekiem.  Tenże  z  istności  matki  stal  się  też 
człowiekiem.  Groch.  W.  22.  Niechajże  się  ciało  rozsy- 
pie w  proch,  pierwszego  początku  swego  istotę.  Psalmod. 
101.  —  §.  2)  Istota  =  grunt  rzeczy,  sama  rzecz,  ba>5  5l<C= 
fciitlidic  diicr  ^Sadic.  Często  co  złe  z  pozoru ,  dobre  jest 
w  istocie.  Kras.  Baj.  98.  c»  ift  irciciitlicl)  flut,  im  ©niiibc 
unrflicl)  giit.  Czy  tak  myślisz  \y  istocie?  rozumiem,  że 
nie  mówisz  tego  z  serca.  Teat.  20.  b,  210.  W  samej 
istocie  =  w  samej  rzeczy,  iii  bci"  JIJat.  Zostaw  mi  choć 
ten  sen  drogi ,  kiedy  odmawiasz  istoty.  Teat.  34,  89. 
Powiem  ci  istotę  listu  jego  =  treść,  bii-S  Sc)'ciitliii)C.  Wy- 
ciaijnać  z  zioła  istotę  jeąo  =  duch  jego,  ben  ©eift,  Dic  ^\l^r't 
au^Siclicn.  Z  korzenia  tego  może  być  tym  sposobem  istność 
abo  dusza  wyciągniona.  Syr.  280.  Istność  wyciągnioną 
alchymiści  guinfam  essentiam  zowlą.  ib.  552.  'g.  5.  Istota, 
Boh.  gistota ,  cerliludo ,  cauiio  ,  salisdatio ,  btc  ©CiinSIicit, 
Surgfdiaft,  Sidtcrftelliiitcj,  3^ornct>cniiu3.  Rekojemstwo,  kiedy 
kto  ręczy  o  dostanie  prawa ,  to  w  prawie  istota  albo 
gwarem  zowia.  Szczerb.  Snx.  533.  Gwar  albo  istotę  opie- 
kuni za  białegłowy  obiecać  powinni,  ib.  164.  et.  23.  Fant, 
zakład,  zastawa,  istota.  Sax.  Rej.  —  N  B.  we  wszystkich 
innych  dyalektach  certitudo ,  reracitas,  verum,  n.  p.  Hag. 
istinós ,  istinitos ;  Bosn.  et  Slai.  istina ;  Croal.  isztina, 
isztinoszt ;  Dal.  isztmoszt;  ffung.  igazsag ;  Hoss.  iicTiiHa, 
nCTiiHua,  nsatcTiiocTb;  Eccl.  CiaroiiastcTHOCTb :  Sorab.  1. 
westofcż.  Daliście  na  się  cyrografy  i  mocne  istoty.  Hej. 
Post.  Q  q.  4.  (zapisy,  szuldbryfy).  Weź  list  istoty  twojej, 
a  napisz  80.  Rej.  Post.  K  k.  1.,  Leop.' Luc.  16,  7.  Do- 
bra sierocińskie  opiekunowie  powinni  pod  pewna  istotą 
sub  certa  hypolheca  et  satisdatione  sprawować.  Groi.  Obr. 
13.  —  ■§.  Majętność,  majątek,  iai  ^a\>t .  Mi  ^Jcrmógni. 
Dam  wszystkę  istotę  miasta  tego  w  ręce  nieprzyjaciół. 
1  Leop.  Jer.  20,  3.  fraajętność.  5  Leop)  ib.  1  Ezdr.  I, 
6.  —  §.  4.  Istność ,  istota  ■■  rzecz  bytność  mająca  ,  ciii 
3)tng,  ens.  Cn.  Th.  255.  Wszystko  o  czym  ludzie  my- 
śleć mogą,  nazwijmy  istnością.  Kpcz.  Gr.ó,  6.  Istność 
w  swej  mocy  bez  ciała  być  może.  Bo  istność ,  masz 
właśnie  zwać,  co  jest,  choć  nic  widzisz.  Rej.  Wiz.  112. 
Istota   niezłożona   lub   prosta ,   której    pierwiastki   nie    są 


jeszcze  wiadome.  5lier.  Msk.  Żadna  materya  nic  niszcze- 
je; istoty  od  nicości  odległość  jest  nieskończona.  Zab. 
11,  196.  Wszystko  nam  zdać  sie  musi  cieniem  lub  isto- 
tą. Przyb.  Mili.  37.  TSTNOSTNY.  Smotr.  Lam.  93.  et 
99.,  ob.  Jestestwienny.  ISTi\Y,  a,  e,  —  ie  adv.,  §.  1. 
zawierający  coś  rzetelnego,  bytność  mającego,  etlimS  3Bc= 
fciitIidiC'3  cntDaltciib.  Wszystko  o  czym  ludzie  myśleć  i 
mówić  mogą ,  nazwijmy  istnością ,  a  ztad  wszelki  wyraz 
zowie  się  istnym.  Kpcz.  Gr.  5,  G.  Kwas  z  roślin  odłą- 
czony, w  kształcie  kryształowym,  nazywa  sie  sola  istna 
sal  essentialis.  Kriimł.  Chy.  117.  —  g.  2.  Rzetelny,  pra- 
wdziwy, lualir,  iinrflic^,  U'cfeittlic^ ;  Sorab.  1.  wobstahtżno- 
we;  Bosn.  istinit,  seto  ne  pomamkaje;  Croat.  isztinit, 
isztinzki,  szobsztren ;  Slav.  istinit;  Hag.  istin,  istini,  isti- 
nit, istinik ,  istinom,  u  istinu  ;  Cct'.  Hung.  isten  ~  bog; 
isteni  =  bożki);  Hoss.  iicTnuHUil,  ncTiincHt,  (iicTiinciBOBaTb 
prawdę  mówić,  szczerym  być),  BemocTBeiniuii,  lUiBtcTUbnl; 

Eccl.    HCTOKT,.     IlCTOBie,     IICTO,    CMII     ((IGYe    Eon,    K-L    Moii- 

cew:  ^^l,^h  recMh  cliii);    ó.iaroiiSBtcTJiuii,  iictiihho,  cymo, 

Bt4t  .    ll3BtCTH0  ,    nOJ.lIIIlHO,    BOIlCTIlHąy,    nOIICTHHUt,     (cf. 

isty).  Szatan  rzekł ;  i  zmyślony  kształt  za  istny  uda ,  I 
kogóż  nie  oszuka  zdradziecka  obłuda?  Przyb.  Milt.  96. 
Istna  prawdę  bez  larwy  postrzegam.  Teat.  46.  d,  16.  Ho 
co  to!  to  istna  prawda.  Teat.  8.  b,  81.  Pies  Ezopowy 
rzecz  istną  dla  cienia  z  pyska  upuścił.  Mon.  70,  289. 
Najczystsze  dusze,  bez  najmniejszej  skazy,  Mogą  się  sa- 
mych bogów  zwać  istne  obrazy.  Hor.  Sat.  81.  Malarze, 
gdy  obraz  z  obrazu  malują ,  a  żywej  tw  arzy  nie  widzą, 
0(1  samej  rzeczy  istnej  prędko  odstępują.  Sk.  Zyw.  1,15. 
ISTOCZYC,  yf,  y,  cz.  niedok. ,  iiistoczyć  dok.  (cl',  przei- 
stoczyć), tworzyć,  formować,  kształcić,  istotę  dawać, 
f6affcii,  Ci'[d)affcii ,  Mlbcii.  Bóg  pierwszy  materyą  różnym 
kształtem  odział.  Zrobiwszy  \y  istoczeniu  martwych  rze- 
czy podział,  A  rzeczom  żywym  różne  stopnie  życia  nadał. 
Przyb.  Milt.  138.  Bog  wszystkim,  które  chce,  rzeczom 
dać  może  bytność  i  uistoczenie.  Mon.  71,  413.  Mnożą 
się  zwierzęta,  istoczac  w  sobie  jestestwa  z  mniejszemi 
przymioty.  Przestr.  5.  Szabla  kraje  rozpościera,  Ale  pió- 
ro je  istoczy.  Moc  dzierży,  wzmacnia,  zabiera.  Lecz  ro- 
zum otwarza  oczy.  Kras.  List.  2,  48.  (TSTORYA  ob.  Hi- 
storya).  TSTOSC,  ści ,  £.,  pewność,  istota,  rzetelność, 
bic  3«irflid)lcit,  ©ciin^Iictt.  Hrbst.  Odp.  0.  6  b.  ISTOTA  ob. 
Istność.  ISTOTNY,  a,  e,  ISTOTNIE  adv.,  Boh.  gistolny, 
podstatny;  Rnss.  cymeCTBCHHtni ,  eciecTBeuHUil ;  §.  1. 
do  istoty  rzeczy  należący,  nicfeiitlid).  Co  jest  cząstką  wy- 
obrażenia ogólnego,  jest  istotną  cząstką  rzeczy,  bez  któ- 
rej nie  może  się  mieścić  pod  tym  gatunkiem.  Cyan.  Log. 
105.  Siły  duszy  człowieczej  istotnie  się  różniące.  Smotr. 
Lam.  96.  \V  porządku  rzeczy  od  istotnie  potrzebnych 
zaczynać  należy.  Kras.  Pod.  1,  24.  Istotne  imię  =  Tstot- 
imię.  Tr.  rzeczownik.  Kpcz.;  substanłivum ;  istotnik,  imię 
istotne,  rzeczownik.  Mon.  80,  133.  —  g.  2.  W  samej 
istocie  tak  będący,  prawdziwy,  iiiafłr ,  mirtlii^.  Arithm.  Ilo- 
ści istotne,  reales.  Algebr.  Xar.  208.  Wymacał  istotną  przy- 
czynę. Istotna  to  prawda.  Tr.  Przy  pracy  istotnie  szczę- 
śliwy. Teaf.  32,  29.  Gdyby  to  było  istotnie!  Teat.  47. 
c,  4.  S.  Jan  istotnie  prorokiem  był.  Sekl.  Marc.  11.  (krom 

28" 


220 


ISTY  -  IZAJASZ. 


IZBA  -  IZDEBKA. 


pocliyby  not.).  Istotnie  a  pewnie  się  lego  dowiedział.  1 
Leop'.  -2  Macch.  4,  55.  —  '|.  Islolny  list,  list 'istoty,  isto- 
ta, cyrograf,  ciiie  6cI)ulMicr|cl)rcihiiii|.  Brali  cyrografy  a 
istotne  listy.  Hej.  Post.  ft.  r.  2.  ISTY  oh.  Ist.  (ISTYK 
oh.  Styk.  -"ISZ  ob.  Iż).  1.  ISZCZĘ  oh.  Iścić.  2.  ISZCZĘ, 
iskam ,  oh.  Iskać. 

I    W. 

1.  IWA,  V,  2.,  SalLv  caprea  Linii,  drzewo  miernej  wiel- 
kości, kwiat  ma  zupełnie  podobny  do  wierzbowego;  ro- 
śnie na  wilgotnych  gruntach ,  przy  brzegach  rzek.  Kluk. 
Rośl.  2,  52.  Jiindz.  401.  bic  Snl;lli'cibe.  Carn.  iva ;  Bosii. 
iva,  vrriba;  Hoss.  et  EccI.  ima,  iiByuiKa,  UBKa,  nBiiua; 
Graec.  irśu.  2.  IWA ,  IWINKA ,  i ,  i.,  ziele  powietrzne, 
suchotne.  Si/r.  852.  ajiifia  Linn.;  Boh.  ywa;  Germ. 
6cl)laflfrniit,  erbtnini,  isclbcinn-cf^  Iwinka  piżmowa,  Iva  Mo- 
sckata ,  cbci  @aiiianbcrlctii ,  od  wdzięcznego  zapachu  rze- 
czona. $ijr.  855.  IWINA,  y,  r'.,  drzewo  iwowc,  ber  Sal)l= 
nH'ibenIi(tlini.  Pod  którymeś  drzewem  ją  widział?  pod  iwi- 
na.  Radi.  Daii.  58.  (pod  świdwą.  Dihl.  Gd.).  Eccl.  iisiiHa, 
iiBniiK^B  salicełiim;  Ross.  HBHaKŁ,  IWOWY,  a,  e,  od  iwy, 
Saliliretbcii  = .  Ross.  iibobuii  ;  Eccl.  iibhmIi.  (Carn.  yvje, 
alyor  arhorum;  Yind.  jiva,  muzovez  =  palma  ta,  której  się 
gafazki  świeca  w  kwietnia  niedziele). 

IWAN  oh.  Jan.  ' 

I    Z. 

IŻ,  łŻE,  *ESZ  (Era;.  Je:..  A"  h  et  L),  coiij.,  że,  ut ,  baP. 
Powiadał  mi,  że  od  brata  słyszał,  iż  ociec  dziś  przyje- 
dzie. Słyszał,  iż  mówiono,  że  bitwa  przegrana.  Koclia 
syna  tak  dalece ,  iżby  gotów  wszystko  dlań  poświęcić.  Ld. 
Natury  Polskiej  ta  jest  sprawa,  że  acz  nam  nie  dała  le- 
karstw zamorskich ,  iż  nasze  ciała  nie  potrzebowały  ich, 
tylko  nam  dała  te,  które  nam  potrzebne.  Urzed.  IS. 
Iżby «  żeby,  aby.  —  IZA,  IZALl,  IZALIZ  adi'.,  azali,  czy? 
Siov.  zdali,  ciii,  zdaźby?  Hiing.  az-e ,  ctlUil?  Że  bez 
chleba  żyć  nie  można ,  izali  wszyscy  rzucić  się  mają  do 
orania?  Zab.  1,  57.  Alb.  foUen  ctiua  be^'ipcgen  nile  ben  |łflu(j 
erflrcifeil.  Co  mię  od  ciebie  odstraszyć  może ,  izali  ucisk 
jaki  i  nędza?  izali  głód  i  nagość?  izali  jaka  niebezpie- 
czność  ?  izali  jakie  prześladowanie,  izali  miecz  i  śmierć? 
Sk.  Żiiw.  i,  56.  ctiiHt  Srangfnl  iiiib  3Jotli?  ctinn  y?iiitgcv 
imb  iilope?  etc.  Któż  nas  odłączy  od  miłości  Chrystuso- 
wej, izali  utrapienie?  izali  prześladowanie?  izali  głód? 
Radi.  Rom.  8,  55.  (czyli  ?  Dibl.  Gd.).  Izali  człowiekowi 
czas  nie  zamierzony  na  ziemi?  Budn.  Job.  7,  1.  Gdyby 
tam  pobożnych  było  pięćdziesiąt,  izali  dla  nich  wszystkim 
nie  przepuścisz?  Sk.  Żyw.  i,  204.  Izam  też  przez  imię 
twoje  Panie,  czartów  nie  'wypędzał?  Sekt.  Malh.  7.  ^al'C 
id;  bcim  nidjt ... 

IZABELA,  i,  2.,  imię  białogłowskie ,  3f(ll'CIlE-  Izabella,  t.  j. 
Elżbieta  królewna ,  córa  króla  Zygmunta.  Biel.  Sw.  292 
h.  —  b.  kolor  brunatnożółty,  Jfakllfark.  IZABELOWY, 
a  ,  e  ,  masłowaty,  ifabellfdrlng. 

IZAJASZ^    a,    ?n. ,    pierwszy    między     czterema     większemi 


prorokami.  Zaf.  Tesl.  290.  'Ezajasz.  Kucz.  Kat.  166. 
Scfatni'. 
IZBA,  y,  ź..  (Boh.  gizba ,  gistba  ,  gizdba  ,  (w  szczegółu,  ja- 
dalnia,  Eti/m.  jeść;  lecz  cf.  bić,  zbić,  izbico),  swotnice 
ob.  Świetlica;  Sorah.  2.  schpa ;  Sorab.  i.  żtwa ,  stwa, 
drewno;  Yind.  jispa,  staniza,  hisha,  bram,  kasha ;  Carn. 
hislia,  (jispa  prolusoriuni;  cubile,  tecta;  cf.  spać,  sypać, 
sep);  Croal.  hisa,  (ob.  Hyza);  Slav.  et.  Bosn.  sobba;  (cf. 
osobny,  cf.  pokój);  Rag.  izba  ■-  piwnica;  Bosn.  izba,  pi- 
vnica ,  konoba,  sntragn  eella  vinaria,  coenaculutn ;  Ross. 
ii3Óa,  ropmma;  Eccl.  itniiTi,,  (cf.  kletka);  Germ.  bic  Stuk; 
Sax.  luf.  iititye;  .Belg.  stoven;  Gall.  ostuve;  Ital.  stufa; 
Uisp.  estufa  ;  Aiifjl.  stew;  Graec.  ffTÓa:  cf  Hebr.  rS"!} 
schebbeth  habilalio ,  2S"'  jaschab  hahitauit).  Pokoje  po 
staroświecku  izby.  Kras.  Hisl.  2,  147.  Jeżeli  nie  ma 
mieszkania,  to  w  tej  próżnej  izbie  niech  sobie  stoi.  Teat. 
50.  b,  95.  Zamknij  się  tu  na  haczyk  z  izby.  Teat.  14. 
d.  10.  ypii  iniieii,  iit  ber  Stiidc.  Izba  czeladna  =  czeladaica. 
Switk.  Bud.  55.  czeladnia,  btc  ©efiiiPeftlllie.  Izba  dziecin- 
na Ross.  4ljTCKaa.  Izba  jadalna,  jadalnia  Ross.  et  Eccl. 
\A\\iAMM\\i\\ ,  (cl.  witać J.  Izba  wielka  przestronna  Ross. 
xopoMiiHa,  (cf  chronić).  Izba  skazanych  winowajców  Ross. 
nonaniinaa ,  bic  avmc  ©liiibcrftiiOe.  Izba  czarna,  fumarium. 
Ca.  Th.  bic  3iaild;fammei' ;  cf  hrydnia,  jawnia.  Izba  są- 
dowa, bic  ©cricOtiSftube,  Ross.  cv4efici(aa,  która  raz  na 
zawsze  wyznaczona  jest  do  sprawowania  sądów.  Kras. 
Zb.  1,  422.  Sejm  dzieli  się  na  dwie  izby,  na  izbę  po- 
selska, bie  Saubkit^llftliDe ,  i  na  izbę  senatorską,  bte  ®e= 
iiatorciifliilie.  Gaz.  Nar.  1,  158.  i  Komt.  5  M.  Izba  sena- 
torska; w  kiórej  senatorowie  przy  królu  porządkiem  przez 
prawo  wyznaczonym  zasiadają.  Izba  poselska ,  w  której 
posłowie  województw  z  wybranym  od  siebie  marszałkiem 
zasiadają.  Kras.  Zb.  1,  422.  W  izbie  swar  próżny  i  gło- 
sy żarliwe,  Tylkoż  o  wolność,  ach!  w  tym  nieszczęśli- 
we, Ze  przez  nie  giniem.  Tward.  Misc.  167.  IZBICA, 
'IZDBICA,  y,  £.,  skrzynie  trójweglaste  przy  mostach  dla 
utrzymania  pędu  wody  i  lodu.  Wiod.  Boss.  6biK'Ł,  ber 
©iubiHf.  (Carn.  ispizo,  jespiza  1  cubile,  2  ayger  ad  ripas, 
seplum).  Grobli  i  izbic  dla  szkody  aby  pilnowali  i  wcze- 
śnie zaprawiali.  Haur.  Ek.  142.  —  IV'  ogólności  Izbice 
zbite  drzewa ,  wręby,  fugowania ,  siifammciujefiigte  Smtme , 
Salfcn,  ©cMlfe,  Siigen.  Uczyń  sobie  archę,  i  pobuduj 
izdbice  w  niej.  Rndz.  Genes.  6,  14.  (przegródki.  Bibl.  Gd. 
ittnmiucrii.  Sutb.j.  Zamek  był  dosyć  mocny,  zwłaszcza  że 
z  drzewa  dębowego  w  izbice  zrąbiony,  i  przeleż  mu  ku- 
le mało  co  wadziły.  Biel.  Kr.  519.  W  izdbice  zrąbiony. 
Biel.  Sw.  291.  Zamek  Smoleński,  położeniem  miejsca 
i  ścianami,  blankami,  k  temu  izbicami  z  dębu  zrobionemi, 
a  ziemią  nafasowanemi ,  dobrze  opatrzony.  Stryjk.  721. 
Zbudował  naprędce  zamek  Suliniec ,  przywiózłszy  z  sobą 
gotowe  izbice  z  drzewa.  Biel.  Kr.  154.  (IŻBY  ob.  Iż). 
IZDEBKA,  IZDEBECZKA,  i,  ż.,  Boh.  gizbicka ;  Sorab.  2. 
sclipizka  ;  Sorab.  i.  stwiczka ;  {Vind.  jespiza,  jispiza,  hi- 
shiza,  spalniza  ,  kamerza  =  gabinet) ;  Carn.  shtibłcz  ;  Ross. 
iiaóyuiKa,  MtTyiiiKa,  ropeuKa;  mała  izba,  pokoik,  ńn 
Stiilidjetl.  Siedział  nadobny  Dafnis  w  swej  chatce  ubo- 
giej ,  Płomień  suchego  szczepu  wzniesiony  wesoło ,  Roz- 


IZ  DĘBNY  -  JA. 


1  Z  O  P  O  W  Y  -  JA. 


221 


szerzaJ  mile  ciepło  po  izdebce  w  około.  Chód.  Ges.  15. 
Żle  poil  namiotami ,  lepiej  w  izdebce.  Star.  Vot.  C  b. 
W  "izdepce  abo  w  gmaszku.  Glicz.  Wych.  K.  6.  —  §. 
Izdebka  lekarzów ,  smaiownia ,  gdzie  france  leczono ,  lo- 
fus ,  in  quo  lite  Yenerea  correpti  uitfittutur.  Cn.  Th.  1029. 
Wiele  bezżeństwa  rozpustnego  izdebką  przypłacają.  Gil. 
}'oU.  525.  Włoskie  łamanie,  sprośne  bolączki,  izdebkami, 
drzewy,  salsami  wyganiają.  Gd.  Post.  34.  Był  mu  nos 
upadł  w  niemocy  w  izdebce,  jak  pospolicie  mawiać  zwy- 
kli, morbum  gallicuni  lecząc.  Papr.  Bijc.  26 i.  Slinogorz 
głupie  do  izdebki  pędzi ,  a  tam  bywa  gorzej  ,  bo  za- 
bija u  głupiego  lekarza.  Sienn.  519.  —  ■§.  Musaeum , 
miejsce,  gdzie  księgi  rozłożone  sa ,  'zdepka,  komora  abo 
gmaszek  do  uczenia.  Mac:,.  —  §.  Wiezienie,  izdebka, 
ciemnica,  kaźń  etc.  Sax.'Rej.  Mmmii.)a\,  >£tiil)d)Cii ,  CtiiCit 
ciujiiUiClTCil.  IZUEBNY,  a,  e,  od  izby,  ®tuDen>.  Boli. 
swetnicny;  Sorab.  1.  stwjny;  Yind.  jispni;  Garn.  hishne; 
Hoss.  iisÓHuii,  na.iaTHbiM,  ropHii>iHbiri.  Izdebna  klamka. 
Pol.  Jow.  150. — Izdebna,  ej,  z.,  siihst.,  pokojowa.  Min. 
Byt.  4,  236.  iai  2ihibmmat<d)m ,  t>ie  jlammcrjiiiujfcr. 

IZERA,  y,  s'.,  rzeka  w  Niemczech,  Wyrw.  Groijr.  21.  ^cr 
Slup  3)er. 

IZOP,  HYZOP,  u.  W!.,  Graec.  v/t<jW7io^  ;  Hehr.  ;u.S';    hysso- 


pus  Linn:,  Boh.  yzop ;  Sorab.  2.  hisopipa ;  Sorab.  1. 
yeżobka  ;  Yind.  ifop  ,  ishop,  ijfop  ,  ifopna  trava  ;  Garn.  ishop, 
yshop;  Croat.  isop ;  Dal.  szipant;  Bosn.  scipant,  sipant; 
Boss.  liceom,,  SBtpoóoil  ciiHiiI,  ou.itKt;  ber  Sfopp.  ziele 
ogrodowe,  udaje  sie  w  każdej  ziemi,  tylko  nie  w  mo- 
krej. Kluk.  Bo-il.  i,  219.  Lekarski  izop  u  nas  sie  utrzy- 
muje w  ogrodach;  ma  balsamiczny  zapach.  Kluk.  Dykc. 
2,  55.  Hysop  ma  moc  czyszczącą.  Kluk.  Bośl.  2,  222. 
IZOPEK,  pka ,  m.,  wino  izopowe,  hyssopites ,  3U'Pfll'Cin. 
Syr.  460.  Carn.  ysliopin.  IZOPOWY,  a,*e,  od  izopu, 
.z   izopu,    3H'|.H'  =  .   Sorab.   1.   yeźebkowe. 

IZOWKA  ob.  Jeżówka. 

IZR.^EL,  a,  m.,  jfriicl,  nazwisko  dano  Jakubowi  od  anioła; 
potym  naród  żydowski  lym  się  nazwiskiem  zaszczycał , 
osobliwie  zaś  10  pokolenia  od  Judy  oddzielone.  Kras. 
Zb.  1,  425.  —  bj  Biaiesq.  zamiast  żyda,  ciii  3U'ncItt,  cin 
Sebrdcr ,  eiii  9i)?mifd)cl ,  ciii  Jiibc.  Nie  jeden  dłużnik  fanty 
swe  nie  bez  wesela  Wykupuje  z  lichwiarskich  reku  Izrae- 
la. Zab.  15,  405.  Bnss.  Ilapiiii.ibTaiiiiH-Ł.  IZRAELCZYK, 
a  ,  m.,  z  królestwa  Izraelskiego ,  żyd ,  ciii  jfrilflit" .  ftlt 
3llbc.  Niecił  sie  w  twórcy  swyrn  chełpią  Izraelczycy.  / 
Ac/ia;i.  Ps.  21o.  Groch.'  YY.' A  o.  IZRAELSKI,  "a,  ie , 
od    Izraela  ,  3HMflititcb  ;  Boss.  n3pa'H.ieBuil. 


J. 


J.  abreyiatura.  a)  Jego ,  n.  p.  J.  K.  AJ.  ■  Jeyo  królewska 
Mość.  —  /  C.  Mość 'Jego  Cesarska  Mość.  J.\l.  Pan  > 
Jego  Mość  Pan.  —  bj  /.  W.  <  Jaśnie  Wielmożny; 
in  Plur.  /.  J.  W.  W.  ■■  Jaśnie  Wtelmażni ,  n.  p.  Pra- 
cowali kolo  edukacyi  Narodowej  J.  J.  W.  W.  Clire- 
ptowicz.  Potocki,  etc.  Zab.  16,  172. —  J.  0.  >  Jaśnie 
Oświecony;  in  Plur.  /.  J.  0.  0.  ■■  Jaśnie  Oświeceni,  n.  f). 
J.  J.  0.  0.  Kiązeja  Ichmość  Poniatowski ,  Czartoryski 
Generał  etc.  Zab.  16,  121. 

l.JA  pronom.  primae  person.,  {Boh.§,a,  ja;  Slov.  ga;  Sorab. 
1.  ya,  ja;  Sorab.  2.  ja;  Hag.  ja;  Groat.  ja,  mene,  me; 
Slav.  ja  ,  me ;  Bosn.  ja  ;  Hung.  en  ;  Yind.  jest ,  jes  ,  me- 
ne,  meni,  mi;  Cacn.  jest;  Boss.  a,  asi;  Eccl.M^-h,  la^i,, 
a;  Ind.  aham ;  Ital.  io ;  Gall.  je;  Hisp.y;  Dan.  jeg;  Svec. 
jag;  hi.  eg;  Angl.  i;  Anglos.  ik;  Tatur.  ich;  Lnt.  ego; 
Graec.  iyM,  Boeot.  ior/tK,  imyt ;  Lett.  es);  id);  Gen.  mnie, 
mciiicr;  Dat.  mnie  et  mi,  mir;  .Auc.  mnie  et  mię,  iiiid' ; 
Instr.  mną;  Loc  o  mnie.  —  Plur.  My  qu.  Yide.  —  g. 
Ja,  dwie  litery,  składają  wyraz,  którym  oznacza  się  ro- 
zumienie siebie  samego.  Jez.  Wyr.  Któż  tam  jest?  C-. 
Ja!  Co  za  ja'  R-.  Ja!  Zabł.  Amf.  17.  ivcr  ift  ba?  3d)? 
SBaJ  fiir  cin  jd)?  —  Sd?? —  Przyjaciel  dobry  jest  dru^-i 
ja.  Budn.  Apopht.  60.  ciii  nnbcrC'5  3'^-  Tyś  jest  mnie 
drugi  ja,  a  zaś  ja  z  tobą  jednom  jest.  Petr.  Ekon.  71. 
Twarzą  tak  jest  do  mnie  podobny,  że  trudno  wyrazić ; 
ja  a  ja.  Teat.  53,  122.  Cczyste  drugie  ja).  Jak  ty  mnie, 
tak  ja  tobie.  Cn.  Ad  294.  toic  bu  mir,  fo  idj  bir.  Więc 
mi  się  dziś  samego  siebie    zaprzeć    trzeba,    I    dozwalać, 


że  jeden,  kto  wie,  może  złodziej,  Mną  się  mieni,  5 
w  obec  mnie,  za  mnie  uchodzi.  Zabł.  Amf.  25.  I  mnie 
ludzie  znają;  i  na  mnie  król  łaskaw.  Cn.  .Ad.  281.  Ja 
w  tym,  dajże  to  na  mnie.  Hemm.  100.  (moja  w  tym 
głowa).  Co  mi  po  niedrcu ,  co  sam  żyje  sobie '?  Zab. 
15,  57,  {ob.  Po).  —  Przed  Yerbum  ,  ja  kładzie  sie  tylko  , 
gdzie  osobę  tvyraźniej  i  odbitniej  wytykać  wypada ;  ina- 
czej samo  zakończenie  Yerbi  na  -  m  abo  -  ę,  in  Per- 
fecto  na  -  łem ,  -  łam,  -  łom,  o  osobie  znać  daje:  n. 
p.  Ja  robie ,  o  drugi  sie  z  tego  ma  dobrze.  Cn.  Ad. 
284.  Jam  siał,  a  drugi  inie.  ib.  Odpowiedział:  owo 
ja  jest.  1  Leop.  Genes  22,  M.  {oto  jestem.  5  Leop.), 
Znasz  Pana  Boguckiego  ?  R-.  Jabym  go  nie  znał!  Teat.  53. 
c,  16.  —  Opuszcza  się  lei  Yerbum  it.  p.  Ja  o  Pawle,  a 
on  o  Gawle.  Cn.  Ad.  28 1.  t.  j.  mówię,  id)  (rcbe)  i)OU  31cp< 
fclll  uub  er  lion  53inicil.  —  lh-z;/jmuje  też  enclitica  :  -ć,  -ci, 
-ż,  -że.  Niejać  to,  on  ci  to  winien.  Cn.  Ad.  599.  Ijam- 
ci  taki.  ib.  280.  [dodatkowe  m  pochodzi  od  opuszczonego 
jestem).  —  Dativus  mi,  rf.  Lat.  mihi,  contr,  mi,  czę- 
stokroć pleonastice  się  kładzie :  Ach  jak  się  mi  maszl  Zab. 
8,  198.  Mi,  haec  quasi  particula  apud  Polonos  saepe  ad- 
ditur  orationi  plenae  ,  emphaseos  causa ,  cum  aliquid  prae- 
cipimus,  prohibcmus,  vel  nuhis  displicere  significamus,  ut: 
Najdzij  mi  go!  szanujże  mi  go!  —  Rusz  mi  się  jedno  ! — 
Niech  mi  tu  nie  popasa  abo  nie  postoi  !  —  A  będziesz -że 
mi  tu  stał?  In  his  locutionibus  omisso  mi,  idem  sensus 
est  et  plenus ,  sed  vis  Ula  abest.  Cn.  Th.  598.  Tak  do- 
brze mi  wyglądasz.  Teat.  14,  55.  Jakże  ci  się  powodzi, 
i  jakże  mi  sie  miewasz,   ib.  50.  b,  75.     Zginę  ja,    albo 


222 


J  A  J  -  J  A  B  Ł  K  0. 


JABŁKORODNY  -JABŁOŃ. 


ona  nic  będzie  mi  iyh.  Teat.  43,  67.  To  mi  czJowiek 
szczęśliwy ,    co  pańskiej   pewien    olirony.    Ilyh.    Ps.  288. 

2.  JA  ob.  Jehowa. 

JA  JAJ!  Na  zająca  psy  z  niemałym  krzykiem  wydają  gJosy: 
a  ja  J3J  •  '■>  j^>  jaj  a  ja,  jaj.  Haur.  Sk.  559.  ta^  3lllf(I)Ia= 
gen  ber  $mibc  niif  ben  ,s?nfcii  aii'5jiibn'irfcn.    " 

JA  ob.  On. 

JABŁCZANY,  JABŁECZNY,  a,  e,  od  jabłek,  Slcpfch,  3lpfel--, 
£o/i.  gableeny' ,  Yiitd.  jabuken  ;  Ross.  aó.ioiiHbifi ,  aÓJO- 
iiiHUn.  Etrzewo  jabfczane  peJne  owocu.  Olw.  Ow.  254. 
Wina  jabJczano ,  śliwczane.  Krup.  5,  695.  JABŁCZASTY, 
a,  c,  'JABŁCZYSTY,  do  jabfka  podobny,  ciiicm  3(pfcl 
ri^nlid) ;  Sorab.  1.  yabukowale;  {Slov.  gablćnaty  bullatiis). 
Melon  jablczasty,  to  jest  kształtu  jabłka.  Syr.  H84-.  Me- 
lony jabłczYSte,  albo  dynie  okrągłe,  Stiliib^^Iielieil.  ib. 
4186.  —  g.  Jabłczysty,"  pełen  jabłek,  luiU  Slcpfel.  By 
ziemia  z  siebie  nasienie  dawała  i  drzewo  jabf czyste.  I 
Leop.  Gcnes.  1.  (owocne.  5  Leop.}.  JABŁECZNIK,  a,  m., 
likwor  robiony  z  jabłek  rozcieranych  i  poddanych  pra- 
sie. Dykc.  Med.  2,  024.,  Kruml.  Chy.  1548.  ber  ?lcpfcl= 
moft,  3lcpfclit'ciii,  6tbcv;  (7(n7i.  jabuzhnek ;  Ross  aóJOHOBKa; 
{Boh.  gablecnjk ;  Rag.  jabuccjar;  Ross.  aó.iomHiiKŁ  po- 
Diarius).  Jabłecznik,  sok  z  jabłek,  przez  term.entacya 
winna  na  tęgi  napój  przerobiony.  .V.  Pam.  6,  511.  Wina 
nic  piła,  jedno  jabłecznik.  Sk.  Zyw.  2,  100.  Anglicy 
]}ija  jabłecznik ,  jako  krajowa  produkcya.  AVas.  Pod.  I, 
22."  JABŁECZ.NY  ob.  Jabłczany.  JABŁKO,  a,  n.,  (Boh. 
jabłko,  gablko  ;  Sorab.  1.  yabuko,  jabluko;  Sorab.  2.  jabhiko; 
Yind.  jabuku,  jabouka  ,  jabouzbe;  Ciirit.  jabelku,  jabukii ; 
Croat.  jaboku ,  jabuka ,  jablan  ;  Rag.  jabid^a;  Slav.  et 
Bosn.  jabuka  ;  Ross.  aó.iOKO  ;  {Grace.  Ćcttio.;  ,  Chald.  SlC' 
jcbliul  proventus,  2:n  proliilit  fructiis  :  Km  ibba  fructus 
rcccns;  Hcbr.  m  ebb  arbor);  Talar,  apel;  Lith.  obelis , 
Anglos.  ap\,  acepple,  epl ;  Angl.  apple;  HolLappel;  Dan. 
aeble,  abild ;  Svec.  aeple  ;  Sa.v.  luf.  Slppcl;  Irlaiid.  aval) ; 
iCV  31l.'fcl.  Jabłka  są  owocem,  rosnącym  na ,  drzewie , 
które  zowią  jabłonią.  Dykc.  Med.  2 ,  623.  Rozmaite  sa 
gatunki  jabłek,  jako  to:  słodkie,  winne,  winniczki,  win- 
dyczki ,  bursztowki ,  deporty,  szczecinki,  renetki,  bal- 
saraki.  Ład.  H.  N.  30.,  Dykc.  Med.  2,  623.  jesionki,  cy- 
ganki, wanatki,  wierzbówki ,  maryjki,  pierzgnięta.  Ld. 
Rozmaite  gatunki  jabłek  w  Kraińsk. :  zunovke,  mesniki , 
kosmazh,  losarne,  dolunzlieze ,  lielzhezc,  pazkane,  jevzegar; 
Ross.  n.iO/TOBHTKa :  ( \ind.  repla  =  rzepne  jabłko).  Jabłka  rajskie, 
czyli  ś.  jańskie,  że  na  len  czas  dojrzewają,  jedne  sa 
białe ,  drugie  żółte.  Ład.  H.  N.  30.  ^(arabicinipfcl ,  3o("l"= 
lliMpfcI.  Jabłka  pieczone ,  ijclifiltlic  31cpfcl ,  zdrowsze  sa , 
niżeli  surowe.  Dykc.  Med.  2,  023.  Z  jabłek  robią  kom- 
poty, marmelady.  Ład.  11.  N.  50.  Jabłka  duszone  Carn. 
zheshanc.  Jabłka  polne,  .Sjpljapfcl ,  wyśmienite  są  do 
kwaszenia  na  zimę  kapusty,  hhik.  Rośl.  2,  40.  Jabłko 
leśne  kwaśne,  Yind.  lelniza,  lelnika;  Ross.  micjyuiKU. 
Prov.  Stłucze  mię  na  jabłko  leśne.  Teat.  41.  b,  77.  (na 
miazgę).  Wiem  ja,  gdzie  Waści  za  lo  uszyję  boty,  i 
zaproszę  na  kwaśne  jabłka.  Mon.  69,  753.  (poczęstuję 
cif  czźmsiś  niesmacznem).  Czerwiwe  jabłka  z  drzewa  le- 
cą,   Oiw.    Ow.  283.  (złe  nietrwałej.     Jabłko   robaczvwe , 


z  wierzchu  ładniuchne ,  wewnątrz  dyabła  warte.   Teat.  51. 

b,  15.  (nie  wszystko  złoto,  co  się  świeci  z  góry).  Oneć 
to  jabłko ,  klóre  Parys  gładki ,  Mimo  cnolliwsze,  Wene- 
rze  przysądza ;  Dla  jabłka  Adam  rajowe  dostatki  Stracił. 
Zab.  15,  214.  Jaki  szczep,  takie  i  jabłko,  aqua  aquae 
similis.  Mącz.  (rJ.  jaka  matka,  taka  córka).  Nie  daleko 
jabłko  od  jabłoni  pada.  Hipp.  i  5. ,  Rys.  Ad.  42.,  Birk.  Zyg. 
54.,  Glicz.  Wych.  E  4  b.  ber  Jlpfelfallt  iiidjt  meit  uom  Stamme ; 
Slov.  ne  daleko  od  stroniu  gablka  padagu;  zleho  krka- 
wca  zle  wagca;  Sorab.  2.  to  jabluko  daloko  wot  bohma 
ne  padno ;  (Yind.  kar  mazhka  rodi,  radu  mishi  lovi ; 
Croat.  Stomachka  rodi,  Vsze  misse  lovi ;  Kay  kauran 
yali,  Tomu  niercha  fali;  Kakoy  rod,  takov  plod).  Tuż 
przy  ojczystej  dojźrzałe  jabłoni  Popadają  jabłka.  Tiimrd. 
Misc.  65.  —  Wysłani  jesteśmy  na  robotę  koło  dusz;  a 
my  co  inszego  zbieramy ;  posłano  nas  po  jabłka ,  a  my 
liście  niesiemy.  Sk.  Zyw.  2,  340.  —  Pełen  ludzi  dzie- 
dziniec, jabłkobyś  mógł  po  głowach  taczać.  Pot.  Arg, 
589.  fii  luill  Sciitc,  bnP  fciii  3lpfel  jiir  6rbe  fntlcit  fomite. 
Na  rynku  jabłko  po  ludziach  potoczy.  Pot.  Syl.  84.  (t. 
j.  pełniuteńko).  W  tym  tumulcie  taka  wielkość  ludzi 
była ,  żeby  był  mógł  wszędzie  po  ulicach  jabłko  po  lu- 
dziach potoczyć.  Gwagn.  374.  —  1  kwaśne  jabłko  robak 
gryzie.  (Jn.  Ad.  285.  cf.  i  w  kapicy  wełna ,  Sfl:icrt5i'fc 
fiiib  oft  bie  ijrópten  ,v»ciicl)Icr.  —  g.  Jabłko  miłości,  gatu- 
nek psianki,  Solaniim  Lycopersicum.  Kluk.  Dykc.  5,  88. 
ciiic  3(vt  5fad)t|'cl)attCll. —  2.  Jabłko,  kula  złota  z  krzyżem, 
oznaka  najwyższej  zwierzchności ,  ber  SJeic^unpfcI.  Naosta- 
tek  przy  koronacyi  arcybiskup  królowi  jabłko  złote,  okrą- 
głość świata  wyrażające ,  w  lewą  ;  a  w  prawą  rękę  ber- 
ło daje.  (Jwagn.  191.  Król  siedzi  na  majestacie,  dzier- 
żąc w  prawej  ręce  berło ,  a  w  levyej  jabłko  z  krzyżykiem. 
Biel.  170.,  Podw.  Syon.  H.  b.  —  g.  Jabłka  piżmowe  ob. 
Jabłuszka.  —  5.  Jabłko  Adama  ,  pomum  Adami ,  ber  3lbaili^= 
apfcl  an  ber  .^Mle,  ber  Srófiś,  hai  ®vbi^i)ń,  maluczki  pa- 
górek albo  ugryzek  przy  gardle;  bywa  on  większy,  niż 
u  białejgłowy.  Kirch.  Anat.  44.  —  4.  W  złączeniu  uda 
z  kolanem  przymocowana  jest  kość  okragława  rotula , 
jabłkiem  zwana.  Zool.  57.  ber  Siiieapfel ,  bie  Sfniefc^etDe. 
.labłko  nakolenne,  patella.  Perz.  Cyr.  1,  21.  W  wywi- 
chnieniu  wybite  jabłko,  wyskoczywszy  z  swej  solniczki, 
na  jej  brzegu  stanie.  Perz.  Cyr.  99.  —  §.  Jabłko  oka. 
Krup.  4,  9.  źrzenica,    ber  Shiijnpfcl.    JABŁKORODNY,  a, 

c ,  n.  p.  kraj.  A.  Krhan.  Wirg.  207.  Jesień  jabłkorodna. 
Toi.  Saut.  78.  3IcpfeI  crseiujciib.  JABŁKO  WITY,  a,  e, 
n.  p.  koń.  Hipp.  7.  ein  3Ipfel|d;tmmeI,  (mający  na  maści 
plamki  niby  jabłka).  Jabłkowita  sierść,  gatunek  gniadej 
sierści.  Lek.  Koń.  i.,  Boh.  gabkowity,  jabkowity.  JABŁ- 
KOWY, a,  e,  z  jabłek,  {Boh.  gablko  wy  n.  p.  kolać) . 
3lepfel  =  ,  yon  3lepfehl,  Slpfel  < ,  Sorab.  1.  yabukowe.  JA- 
BŁOi>i ,  i ,  ż.,  drzewo  jabłka  rodzące ,  ber  3tpfclt'ailii: ,  Boh. 
gablon ,  jalilon,  gablonka ,  gablunka;  Sorab.  1.  jablon  , 
yabuna;  Sorab.  2.  jablon ,  jabwon,  jabown ;  Croat.  ja- 
blan; Yind.  jabouka,  jabouzheno  drevo,  jabuka,  jabou- 
zhina;  Garn.  jablana;  S/ay.  jabukoyo  deryo,  (jabIJn  '  czar- 
na topola) ;  Bosn.  jabuka  ;  Ross.  aó.iOHt ,  aóiOHbKa.  Ja- 
błonie lubią  czarną  i  wilgotną  ziemię;    nie  dorastają  po- 


JABŁONINA-JAĆ. 


J A  Ć     SIE. 


22ć 


spolicie  wysokości  grusz.  Kluk.  Rośl.  1,14.  JaWoń  le- 
śna, i>n  luilPe  Jlpfcilmiim ,  .CiLiIjapfcUmiim,  jest  drzewo  mier- 
nej wielkości;  pień  jego  rzadko  prosty;  kwiat  pospolicie 
czerwony,  owoc  mięsisty,  okrągły,  ib.  2,  59.  Prov.  Nie 
zbija  goIab'  kaczek,  orzeł  much  nie  goni,  Nie  daleko 
spadają  jabłka  od  jabłoni.  Zab.  2,  265.,  (ob.  Jabłko). 
Głupi  kto  na  niepłodnej  starej  jabłoni  patrzy  jabłek. 
Petr.  EL  li.  JABŁOMNA ,  y,  i,  collect.  jabłka,  3lcpfcl - 
griid)tc.  Przez  szczepienie  niepłodne  jawory  noszą  ja- 
błoninę.  Oiw.  Wirg.  599.  JABŁONKA,  i,  i..  Boli  ga- 
bionka,  1)  mała  jabłoń,  demin.,  eiit  Jlpfdfńumcdcii.  Jabłoń,  ro- 
dzi jabłko,  z  którego  polym  urodzi  się  jabłonka.  Petr. 
Ek.  oi.  2)  Jabłonka  ob.  tJruszczyczka.  5)  Jabłonki  06. 
Szparagi,  cf.  M.  Irzed.  58.  J.\BŁONKOWY,  a,  e,  od 
jabłoni,  %\f]ń' ,  3lpff  11'aiim  = ;  Boh.  gablonowy;  Ross.  a- 
ÓJOHHUH.  Drzewo  jabłonkowe  nie  jest  tak  twarde  jak 
gruszkowe;  ale  przecie  stolarskim  i  tokarskim  robotom 
dogodne.  A7mA-.  Rośl. '  2,  39.  ba«  ^0\\  beś  3(rffl(Mimi'5. 
JABŁUNKA,  JABŁONKA,  i,  s.,  w  górnym  Szląsku  Au- 
stryackim  forteca  nad  granica  Węgierska.  Wync.  Geogr. 
258.  ciiie  rfcltiimj  tti  Cbcrfitlciicii.  "JABŁONNY,  JABŁO- 
NOWY,  a,  e.  od  jabłoni,  SIpfcItHliiin  =  .  Jabłonny  sad, 
Sorab.  i.  yabuntźina;  Slav.  jabucsnjak;  Bosn.  jabuciscte. 
Jabłonny  sadownik  Bosn.  jabucjar.  JABŁUSZKO ,  JA- 
BŁUSZECZKO.  a,  n.,  detnin. ,  i><ii  31crtelcfien,  Boh. 
gablicko,  gablećko ;  Sorab.  2.  jabluschko ;  Sorab.  1. 
jablucżko;  Bosn.  jabucica;  Rag.  jabuciza;  Croał.  jabuchi- 
cza ;  Ross.  hójomko.  Jabłuszkiem  maż  na  zonę,  brat  na 
siostrę  ciska  Z  razu,  potym  czym  twardszym,  aże  do 
kamyka.  Pot.  Joiu.  25.  Dla  jabłuszka  tylko  Adam  grzech 
na  nas  włożył.  Falib.  Dis.  S.  2.  Ty  zaś  trzymasz  dzie- 
cineczko  Złote  w  rączce  jabłuszeczko.  Groch.  W.  546. — 
^.  Odejmie  Pan  córkom  Syońskim  piżma.  Budn.  Jes. 
5,  19.  not.  ninsi  o  jabłuszkach  złotych  dziurawych  rozu- 
mieją, w  których  piżmo  aho  inne  wonności  białegłowy 
noszą «.  (jabłko  piżmowe.  Bibl.  Gd.  Mc  Sifamdpffl-  8utl).). 
JABYM  ob.  Ja. 
i.KC ,  jął,  jęli,  imię,  ime,  c:-.  niedok.,  {Boh.  gat,  gjti,  gal, 
gmu,  gjmati,  zgjmam  ;  Sorab.  1.  jacż,  jimacź,  yimam  , 
yate;  Croat.  jemati,  jemlyem ;  Dal.  yati,  uhititi;  Garn. 
jim  praes.  obs.,  jel  coepit,  jel ,  -a,  -u,  Particip.  coeplus; 
Garn.  jemati,  jemlem  capere;  Yind.  jemati,  jernlen  ,  je- 
mat,  vset,  vsamem  ca/jio,  jemem  incipio;  Bosn.  jamiti , 
Yzeti,  odniti  capere,  jati,  poceti  incipere;  Rag.  jematli 
vindemiam  facerc;  Ross.  et  Eccl  \  htb  ,  »th  ,  a.TB ,  01.110, 
axi>,  (a.\i'a  noii.wa.n, ,  Bsaii;  axoM-L,  mu  noiiHiUii;  arna 
■  Bsa.iii,  noiiMa.iHi;  km.atii,  e.M.łio  =  6epy ,  .iob.iio,  BSiiMaio; 
cnoaTii,  cnocM.iK) s  brać  z  sobą;  cf.  spoić;  Baarie  ,  BiiiiMa- 
iiie  wzięcie  na  uwagę,  uwaga;  eMCTBOBaTH  obejmować 
ob.  Imać;  cf.  Lat.  emo,  emlus ;  Ger.  iicbmeil ,  (jciipmmeii ; 
Mnima,  cf.  Lat.  piUimonium ,  matrimontum,  imienie ;  cf. 
mieć  majątek,  imię;  cf.  Lat.  sumo,  sumtus;  Hebr.  Cir 
sum  posiiit;  cf.  Graec.  nolaiiai).  —  §'.  wziąć,  chwycić, 
iielimen,  (ireifen ,  faiigcn.  Chcieli  go  poimać,  a  nikt  go 
nie  jął.  Sekl.  Joan.  7.  {not.  tnie, wrzucił  nań  reki;  nikt 
się  nań  z  rękoma  nie  targnął»).  Zona  Potyfara  jęła  Józefa 
za  płaszcz.  Biel.  Hsl.  16. —  §.  Zacząć,    począć,    {Croat. 


pricheti ,  prichimlyem,  cf.  Lat.  principium),  anbcbcii,  ait= 
faiuicii.  Głośno  jęła  wołać.  Wfjs.  hut.  449.  Tcf.  wziąć). 
Oskarżony  jął  się  sprawować,  ^yarg.  Cez.  163.  Jęła  lei 
myśleć ,  co  to  widzenie  znaczyło.  Wys.  Kat.  430.  Oszpe- 
cony choroba,  jął  melankoliczeć.  Oczk.  Przym.  12.  Zatyrajał 
mówić  Pan  Kryski.  (Jorn.  Dw.  28.  JĄĆ  sie  czego,  <  1.  chwy- 
cić się  czego,  chwycić  co,  propr.  et pg.  t\\\>ai  (Xi.iXń\t\\  ,  faf: 
fen,  anfalTen,  niipaifcn,  {Sorab.  i.  pżiyimam  szo  nefżoho;  Yind. 
bafati ,  bashem).  Jąć  się  rzeczy  ukradzionej  ,  {ob.  Licować). 
Każda  w  wieńcu  różanym  ,  i  wzajem  klaskały  Rękoma  ,  i 
jąwszy  się  kołem  tańcowały.  Sim.  Siei.  117.  Tak  się 
go  to  imię,  jak  groch  ściany.  Rys.  Ad.  67.  (tak  weii 
się  wrazi,  tak  utkwi,  ciJ  unvb  ciiicn  folt^cn  (JinPnicf  mif 
itui  nmcfieii).  Kogo  się  raz  nieszczęście  imię ,  niełacno 
mu  się  wywinie.  Gn.  .Ad.  532.  Nie  czyń  złych  rzeczy, 
a  nie  ima  się  ciebie.  IV.  Syr.  7,  1.  (nie  potka  cię  złe. 
Bibl.  Gd.).  Mocno  się  łopaty  i  motyki  jąć.  Aiok.  Tiirk. 
243.  Czegóż  się  chwycić,  jakiego  się  jąć  sposobu.  Teat 
17.  b,  19.  Za  Zygmunta  Augusta  ci,  którym  dał  bóg 
więcej  umieć ,  jęli  się  rzeczy  poważnych  pisać  jezykionł 
Polskim.  Gorn.  Dw.  praef.  fie  Ifijtcii  fi(^  baraiif;  fie  Iieet= 
fcrtCll  fic^i.  Ten  chłop  duży  Talarzynaby  sie  jął.  Dwór.  K. 
2.  na  niegoby  się  rzucił,  er  umrbc  ciiiEii  Jahiv  aiipacfcii. 
Nie  lisy,  nie  zające  same  ,  ale  się  jął  chart  ten  też  sa- 
mego wilka.  Pot.  Jaw.  92.  Siekiera  nie  chce  się  jad 
sęku.  Fot.  Pocz.  1 19.  ob.  Brać ,  bic  3(rt  miH  ben  J^nurreit 
nicl)t  fiilTcii.  Mniemali  skoro  poczną  siec  jawory.  Ze  ichże 
samych  imą  się  topory.  Chrośc.  Luk.  85.  Chciała  nau- 
czyć żołnierza  takiego  fortelu,  że  ciała  jego  żadne  orę- 
że  nigdy  jąć  się  nie  miało.  Krum.  529.  2.  Jąć 
się  za  co  ,  ujmować  się  za  co ,  obstawać ,  fid;  ctiier  Siv 
d)e  niincbmcn;  Ross.  BCT^-naibca  sa  Koro.  Rzecz  ta  kró- 
lowi wdzięczna  była,  i  chciwie  się  za  nią  jał.  Gwagn. 
422.  Narymunt  obesłał  bracią  młodszą,  skarżąc  sie  na 
Dowmanta,  prosząc,  aby  sie  jęli  za  krzywdę  jego.  Biel. 
Kr.  128. 

Pochodź,  jecie,  jęty,  jelca,  jeniec,  jeńslwo;  imać, 
imować ,  imanie,  imany,  imaniec,  imańsiwo ;  jama;  doj- 
moiuać ,  dojąć,  dojęty,  doić,  doiwo;  najmować,  najinarz, 
najmicicl ,  nająć,  najęty,  najem,  najemnik,  ^rzenajmować , 
przenajety ,  odnajmować,  odnnjejy ,  przynajmować,  przy- 
najety,  roznajmowuć;  obejmować ,  objąć,  objęty,  objelny, 
ohjąlek,  nieobjelny,  obojętny,  obojętność;  odejmować,  odjąć, 
odjecie,  odjątek ,  odjemny;  pojmować,  pojąć,  pojecie,  po- 
jęty, niepejetność;  spoić  Eccl.  cnoaTii ,  cnocM.iio;  pas 
Eccl.  iiOMCE. ;  podejmować,  podjąć,  podjęty;  przejmoiuać , 
przejąć,  przejęły,  przejemca  ,  przejmacz,  uprzejmy,  uprzej- 
mość; przyjmować,  przyjąć,  przyjęty,  przyjemny,  przyje- 
mność, cf.  przyjaciel;  rozejmować,  rozejm ,  rozejmowy ; 
rozjać ,  rozjęty ,  rozmaity,  rozmaitość;  ujmować,  ujma, 
ujmaez ,  ująć,  ujęcie,  ujajek;  rozum  [cf.  Ross.  yMl),  ro- 
zumieć etc,  umieć,  umiejętny;  sumnienie;  wyjmować,  wy- 
mię, cf  miąć,  wymiąć;  wyjąć,  wyjęty,  wyjątek,  i^yjemny, 
wyjętny;  zejmować ,  ijąć ,  zjęty;  ziemia,  ziemny;  zima, 
zimno,  zimny;  zięć;  sejm,  sejmik,  sejmować,  sejmikować; 
przedsejmowy;  zajmować,  zająć,  zajęty;  szcząt,  szczętu, 
szczęście,    szczęśliwy;  wziąć,    {cf.    brać),  wzięcie,    wzięty. 


224 


J  A  C  E  K  -  J  A  D. 


JADAC-JADŁO. 


ruiiajeli]  imajeni,  u':,ajemność,  luzajemny;  zivzjąć ,  zwzjely; 
zawziąć,  zawziajek ,  zawzięty;  iąr.,  poiąć ,  żne,  żniwo, 
iniiuiarz;  uiąc ,  uiąlek ;  przedsięwziąć,  przedsięwzięcie, 
przedsięwzięły;  uwziąć,  uwzięcie,  uwziejy;  zdejmować, 
zdjąć ,  zdjejy  ;  r^knjemca  ,  rękojemslwo  ,  rękojemski ,  ręko- 
jeść.—  l'  mieć,  viam;  majątek  etc,  imię,  imienie  (Eccl. 
HenjiymecTno  ubóztwo);  cf.  pomnąc,  pominąć,  przypo- 
mnieć, przypominać  etc;  pamięć,  pamiętać;  tfzmianka. 

JACEK,  cka,  m.,  Hpuynt  qu.  w. "  JACHAĆ ,  JACHANIE  ob. 
Jechać. 

JACHNA,  y,  i..  Jaga,  Jagnieszka,  Agnieszka,  Jagusia, 
Agncczka,  Agnes ,  imię  biaJogłowskie.  Jabf.  Her.  —  Carn. 
Neslia  ;   Vind.  Neslia  ;  ftoss.^  Araeia. 

JACflTEL  ub.  Aehlcl.  JACWIŻE  ob.  Jazygowie. 

*JACY,  aduerb.  obsol.,  tylko;  jedno,  nur;  (Sorab.  i.  yacż 
demum).  Pierwej  przysięgał ,  ze  jacy  pięć ,  a  teraz  sześć. 
Bies.  A.  i.  Po/.ytck  koz  jacy  w  skórze,  w  mleku,  a 
■w  kozlelacli.  Cr-esc.  564.  Wysięki  wszystkie  obywatele 
miasta  ,  nic  zaniechał  w  nim  jacy  co  drobniejsze  ostatki. 
Leop.  Joz.  i  O,  28.  Niech  jedno  przystąpi  pilność,  niech 
jacy  będzie  rozum  powodem.  Modrz.  Baz.  51.  Od  dwu 
koni  trzy  groszy,  a  gdzieby  chciał  mieć  posłaniec  jedne- 
go jacy  konia  do  wozu,  tedy....  Vol.  Leg.  2,  675., 
Farnow.  74. 

JACYNA  herb;  na  tarczy  w  polu  czerwonym  podkowa,  w 
której  śrzodku  półtora  krzyża.    Kurop.  3,  21.  cilt  2Bappcn. 

JAGYNT  ob.  Hyacynt. 

JAD,  u,  m.,  i  Boh.  ged ;  Sorab.  i.  jed,  yed ;  Sorab.  2.  gad; 
Bosn.  i\d  ,  otrov,  cemer;  Croat.  i&d,  chemer,  otrov,  stu- 
pa; Da/.  olrov,  jid ;  (Hag.  ijed  >  gniew,  żółć,  furor,  jad- 
diti  misere  vivere ;  Yind.  jesa  ira) ;  Yind.  giefft ,  strup , 
otrova;  Carn.  gift,  strup,  (yht  <  gniew) ;  Ross.  orpaBa, 
aAh,  (cf.  a3Ba;  Eccl.  ra:^ia  rana)  ;  Eccl.  kai,  {Eccl.  nuk 
jadło,  jedzą),  (cf.  jeść,  cf.  Graec.  ióg;  cf  Ross.  tjOKŁ, 
■fc^KiB  kąsający);  Etytn.  jeść;  cf  Anglos.  geof,  gife ;  Dan. 
et  Svec.  giftj ;  baś  ®ift  bcv  iMerc ,  l^flaitscii  u.  f.  tv.  a)  Jad 
jest ,  który  gadzina ,  drzewa  ,  zioła  ,  zwierzęta  mają ,  {di- 
sting.  trucizna);  ślina  niektórych  zwierząt,  zranione  od 
nich  na  śmierć  zabijająca ,  n.  p.  Węże  jad  swój  zęba- 
mi wypuszczają.  Ład.  H.  N.  181.  Tatarowie  serca  ludz- 
kie wybrawszy  z  nich ,  w  'jadziech  (w  jadach)  wielkich 
moczyli ,  i  do  wody  kładli ;  a  którzy  tę  wodę  pili ,  zara- 
zili się.  Gwagn.  57.  Tam  z  czarnem  samobójstwem  sza- 
leństwo się  łączy,  Ostry  sztylet,  trucizny  jad  śmiertelny 
sączy.  A'.  Pam.  2,  214.  {jadowitość  zabijająca  trucizny). 
Hannibal,  iż  nie  mógł  ujść  ręku  Rzymian,  zadał  sobie 
*jad.  Biel.  Siv.  34.  (truciznę ;  struł  się).  Botan.  Strzali 
jad,  ziele  ob.  Strzali.  Fig.  Rzecz  szkodliwa,  zaraźliwa, 
ttwai  <B(i}Mi6}ei,  @cfal;rlicl;ctł,  cin  ®ift.  Romanse  takowe 
zawierają  jad,  nieznacznie  zarażający  umysł,  trujący  oby- 
czajność. Kras.  Pod.  2,  247.  S!ov.  Frov.  Wic  gedu ,  neź 
medu.  Pychą  świata  tego  nadęty,  i  jadu  okrutności  na- 
pełniony. Wys.  Kat.  306.  b)  'Furya,  zajadłość,  jadłość, 
wściekłość,  iRoss.  t4y<iecTb ,  3orit",  5fiutl),  ©ift.  Srogi 
był  jad  onej  macochy  bezbożnej ,  jako  drugiej  Fedry. 
Sk.  Dz.  576.  I  jad  i  wstyd  ją  piecze.  Tward.  Wi.  256. 
Wychodzi,  groźną  postać  na  się  bierze,  Oczy  mu  jadem 


pałają.  Kras.  Oss.  D.  2  b.  Jad  mu  się  iskrzy  w  oczach 
rozżarzonych,  Jęczy  nad  mnóstwem  rycerzów  straconych. 
(6.  G.  2.  Nieprzyjaciel  nań  jad  ma  nieugaszony.  Sk. 
Kaz.  74.  Car  rozgniewał  się ,  i  z  jadem  okrutnym 
do  niego  rzecze.  ...  Gwagn.  521.  JADAĆ,  ał,  a,  czyn. 
czestoll.  słowa  jeść,  jii  eiTcii  pflcgcii ;  Slov.  ged.iwaf.  Chleb 
twój  z  potrzebnym  i  łaknącym  jadaj.  Prot.  Jai.  5.  Je- 
den sera  nie  jada,  drugi  marchwi,  trzeci  wszystko  jada. 
Petr.  Et.  189.  JADANIE,  ia,  n. ,  subsl.  verb.'',  iai  i^tn , 
iii  Wa^lldt.  Po  wieczerzy  już  inszego  jadania  nie  by- 
wa. W.  Post.  W.  2,  75.  JADACZ,  a,  m.,  który  jada, 
lub  je,  jedzący,  bcr  Gffei',  Boh.  gjdce,  gedljk ;  Yind. 
jedez,  jednik  ,  shpishar,  pojedush  ;  Croat.  ieduclii  ,  je- 
lecz;  Dal.  blagovalacz ;  Boss.  ■t40K'B ,  'tjyHŁ;  Eccl.  "bma. 
W  rodź.  zeńsk.  JADACZKA ,  Boh.  gedlice  ;  Boss.  t4yHŁS, 
Jadacze  trze  w  ludzkich,  a  pożerce  krwi.  1  Leop.  Sap.  12, 
5.  JADALNIA ,  i ,  2.,  izba  od  jedzenia ,  jadalny  pokój . 
iai  ©pci)C5immef ,  Boh.  gjdelnice,  gjdtaa ,  gistba;  Slov. 
gedatelna,  gedarna,  gedśren ;  SoraA.  1.  yednencźa;  Carn. 
jestnishe,  jędishe,  gostnishe;  Yind.  jedishe,  jestnishe , 
gostouniza ,  preddurje;  Croat.  jednalicza,  kussalnicza  , 
palacha ;  Hung.  ebedlo ;  Ross.  CTOJiosaa,  BniaJbHHua,  ob. 
Wieczernik,  refektarz.  JADALNY,  a,  e,  od  jadania, 
©peife  = .  Sala  jadalna  w  zamku  Warszawskim  wspaniale 
ozdobiona  malowidłami,  rzeźbami.  Kniaź.  Poez.  2,  244. 
ber  ©pcifcfaal.  Pokój  jadalny  był  pięknie  ustawiony  do 
obiadu.  Xiadz.  22.  Jadalna  izba ,  w  którćjśmy  jadali. 
Warg.  Radl  148.  Sala  jadalna.  Pilch.  Sen.  list.  4,  98.  — 
g.  Do  jedzenia,  mogący  być  jedzonym,  (^bax,  (ob.  Snie- 
dny),  Boh.  gedly  ;  Yind.  jedliu  ,  k'  jedi ;  Rag.  jediv,  je- 
stiv;  Ross.HAKhm,  ajOHŁiiI,  citcTHun  ;  Eccl.  a4HUM,  hto 
•tcTb  MOHJHO ,  ópauiHLiH.  "Gidny.  1  Leop.  Exod.  50,  9. 
('jednv.  5  Leop.). 

'JADAM  'ob.  Adam.  JADĘ  ob.  Jechać.  JĄDERKO  demin.  nom. 
Jadro  qu.  v.     "JADKI  ob.  Jatki. 

JADŁO,  JEDŁO,  a,  n.,  Boh.  gjdlo;  Slov.  gedlo ,  gjdlo; 
Morav.  gezywo ;  Sorab.  \ .  yćAi. ,  jydź;  5orai.  2.jeź;  Carn. 
jęd  ,  jędba,  jestnina;  V'inrf.  jied,  jedba,  jestvina  ,  koshta, 
shivetje,  spisha;  Croat.  jedilo,  jelis  ,  brasno ,  pizha  ,  je- 
sztvina,  jegyek;  Dal.  jedivo  ;  Slav.  jillo;  Bosn.  jestojska, 
pichja  ,  jezbina  ;  Hung.  ele\ ,  eledel;  Ross.  tcTBa,  xapm  ; 
Eccl.  acTBa,  mctiik,  e^a,  niiijrł,  r,\i.,  fŁHi;i\b ;  Graec.  sdeafta; 
Lal.  esca,  cf  jeść.  jedzą;  (Rag.  jescja,  jestivo ,  jestvina); 
jedzenie,  t.  j.  sam  czyn  jedzenia,  i  co  się  je,  pokarm, 
strawa,  żywność,  'pica,  spiża,  baś  6ffen,  M  @pct|en ; 
bic  ©pctfe ,  i)ai  (E|Tcn ,  tk  SJalirung ,  Sckn^mittel.  Agita- 
cya  ma  być ,  abo  przed  jedłem ,  abo  nierychło  po  je- 
dle ,  aby  gdy  ciało  jest  napełnione ,  jedło  za  zbytnią 
praca  niestrawione  nie  zepsowało  się.  Modrz.  Baz.  41. 
Kładźcie  sierpy,  kupami  do  jadła  siadajcie.  Simon.  Sitl. 
115.  Gdy  się  jadło  z  wetami  pierwszemi  kończyło,  drugie 
wety  niesiono.  Gaw.  Siei.  371.  Mógłci  bóg  takiego  czło- 
wieka stworzyć,  żeby  bez  jedła  i  picia  mógł  być  żywy, 
ale  chciał  żeby  jedła  i  picia  do  pożywienia  potrzebo- 
wał.   Modrz.  Baz.  208.     Ktoby    się    takim    jedłem    splu- 

gawił YV.  Levit.  7,  18.     Moje,'  powiada  Jezus,  jedło 

jest,  czynić  wolą  ojca  mego.    W.  Post.  Y\'.  59.    Nabywaj- 


JADŁOŚĆ-JADOWITY. 


JADOWŁADNY  -  JADWICHNA. 


225 


cie  sobie ,  nie  tego  jedJa ,  które  ginie ;  ale  które  trwa 
wiecznie;  lecz  co  to  za  chleb?  Sk.  Kaz.  132.  PosM  mu 
40  wozów  z  jadłem  rozmaitym.  Sk.  Dz.  607.  Starowni 
o  dostatki,  zbiór  jadła,  napojów,  Więcej  piwnic,  spichle- 
rzów mają,  nii  pokojów.  Kias.  List.  2,  147.  JADŁOSC, 
ści,  i,  zajadłość,  bcr  ©rimm,  bie  58utb.  Oszczerca  jest 
chytry,  pod  pozorem  najprzyjaźniejszej  twarzy,  tai  się  naj- 
większa jadłość  jego.  Mon.  63,  590. ,  Hoss.  'b4y>iecTb. 
'JADOMY,  a,  e,  Cebuli  jadomej  beczka  dwadzieścia  gro- 
szy. Stat.  Lit.  595.  jadalny,  śniednr,  Ross.  a40.Mbii1,  cCDar. 
JADOWIĆ  się,  ił,  i,  zaimk.  niedok.,  zawziąć  się,  zasro- 
iyć  się,  mim  ciiien  ijiftig  iwerbcn,  Gccjcn  iiiit  crgrimmeii ; 
(Yind.  v'deujat;  Dosn.  jadovitise,  razgljutivatise,  izjiditise, 
izjadatise,  cf.  zajadły,  {Bosn.  jadatise  ■  gryźć  się,  frasować 
się ;  Carn.  yhtem  se  ■■  gniewam  się).  Jadowią  się  na 
zwierzę  gęby  krwią  polane.  Myśl.  B  'Ł  b.  Gdy  mu  Try- 
bun broni  skarbu  szczerze,  Okrutnićj  jadowi  się,  i  za 
szablę  bierze.  Bardz.  Luk.  38.  Żołnierzu,  coś  się  na 
mnie  dopiero  jadowił,  Nie  widząc  mnie,  masz  nagie  pier- 
si, do  ran  skłonne!  Bardz.  Luk.  79.  "JADOWIG  e:.  nie- 
dok., Ujadowić  dok.,  jadowitym  uczynić,  jadem  zaprawiać, 
fltftig  mac^eit,  ocrgiftcn,  mit  @ift  anmacŁen.  Żołądek  ludzki 
z  kłów  sinvch  zebrana  Lwa  sierdzistego  ujadowił  pianą. 
Hor.  1,  90;  Nar.,  Boh.  zgjzwiti.  JADONOSY,  a,  e,  jad 
mający,  ©ift  tragcnb.  Tak  wiele  teraz  staj  przytłacza 
swym  jadonosym  brzuchem  Piton.  Otw.  Ow.  27.  JADO- 
WICIE adv.  adj.  jadowity,  gtftiij,  fliftiflCt  SEcifc.  Nieprzy- 
jaciele prawie  jadowicie  jej  szukali.  Warg.  Wal.  87. 
Opuść  mię,  czemu  mię  jadowicie  depcesz?  Zygr.  Pap. 
149.  (zajadle).  "JADOWICIEĆ  nijak,  niedok.,  zjadowicieć 
dok.,  stawać  się  jadowitym,  giftig  iiicrbcii.  Ziele  Pępawa 
od  zagnicia  przyrodzonych  wilgotności,  i  od  zjadowicenia 
ich  jest  lekarstwo.  Syr.  510.  Wino  dzieglowe  france 
zjadowiczoną  leczy.  ib.  96.  Darcie  w  kiszkach  z  picia 
rzeczy  surowych,  albo  zostrzałych,  i  zjadowiczonych  wil- 
gotności w  nich  zgromadzonych,  ib.  143.  .J.\D0W1T0SC, 
ści,  ź. ,  1.  zarażenie  jadem,  bie  @i''tigfeit.  2.  Zajadłość, 
©timm,  Sut^,  ©ift,  ©alle;  Boh.  gedowatost;  Hag.  jedo- 
vitos:  Bosn.  jadovitóst;  Yitul.  jesa ,  ferditnost;  Hoss. 
fl3BHTe.lbH0CTb,  flJOBHTOCTb.  JADOWITY,  3,  c,  Boh.  ge- 
dowaly,  gjzliwy;  Sorab.  1.  yedoyite,  yedwate ;  Croat.  ja- 
dovit ,  chemeren ,  jadoven  ;  Dal.  jadan  ,  {Croat.  jadoven ; 
Dal.  jadan  aerumnosus):  Bosn.  cemcran,  (jadovitti,  sarditti 
rabiosus,  jadan,  jadovan,  sgjalostan  =  żałosny);  Hag.  otró- 
vni,  fjcdovit  rabidus ,  gadni  nauseosus);  Slav.  otrovan; 
Yind.  strupen,  otroun ,  strupovit,  gitl"ten ,  (jesan  atrod); 
Carn.  zhmern,  strupęn;  Ross.  ajOBHTbiii,  OTpaBHbiii,  asBii- 
TCJbHbiM;  Eccl.  nj^ORHTi,  a40BepH;Hbift ,  a40ncnymaTe.ib- 
HbiH;  j;<d  mający,  jadem  napuszczony,  giftiij.  Śmiertelna 
wina  moja  jadowitsza  nad  Hydry  i  Bufonów  jady.  Kulig. 
Her.  621.  Jadowitą  truciznę  piłem,  skutki  czuje.  Zab. 
5,  344.  Kossak.  Groty  w  jadowitej  zmaczali  truciznie. 
Przyb.  Luz.  25.  Jadowitego  co  Boh.  gedowatina.  —  g. 
Szczypiący,  kąsający  fig.,  beificnb,  Idjłernb.  Język  jego  ja- 
dowity nikomu  nie  przepuszcza.  Nie  zapomnę  nigdy  sło- 
wa tego  jadowitego.  Jadowity  szyderca  Hoss.  asBiiTC.ib. 
—  g.  Zajadły,  ergrimmt ,  giftig.     Porwali  się  na  niego  ja- 

iltwHik  UtuUfO  wyi.  i.  Tan  U. 


ko  psi  jadowici.  W.  Post.  W.  2G8.  Ma  pies  głos  jado- 
wity, kiedy  nie  rozkładając  głos  wydawa,  jakobv  naszcze- 
kiw"ał.  Ostror.  Myśl.  69.  JAD0WŁ.\DNY,  a,  e,  nad  jadami 
moc  mający,  ©ift  klicrrfc^cnb ,  mit  ©ift  fd)altciiD.  Coć  ja- 
dowładne  baby  pomogło  nająć'.'  Pelr.  Hor.  2,  H. 

J.\DRO,  a,  fl.,  J.\DRKO',  J.\DERK.O ,  a,  n.,  demin.,  {Bok. 
gadro,  gadyrko  ;  Sorab.  1.  yadro,  jadro;  Sorab.  2.  jedro; 
Slot',  gódro;  Carn.  jederze,  jedru ;  Yind.  sdernu,  derzhe, 
jedre,  jederze;  Rag.  jezgra  od  oraha ;  Croat.  jederko 
nucleus,  izjederchim  enucleo ,  {Croat.  jadro  =  żagiel);  Bosn. 
jezgra ;  Ross.  ajpo ,  ajpumno  (2.  kula  armatna  3.  treść ; 
ajpn.io  ładunek  okrętowy,  maszt;  Ecd.  [«jpo  =  zatoka, 
żagiel;  A;^po  =  mado.  2]  narzędzia  okrętowe  i  wojenne); 
ber  Serii.  Jądro ,  jąderko  orzechowe ,  migdałowe ,  pod 
łupiną,  które  jedzą,  ber  e^nre  Rem,  5.  S.  eincr  3?iig, 
fPiaiibcI.  Chcesz  uznać  dobre  jądro ,  erzech  przegryź ; 
przez  skorupę  nie  ujrzysz.  Pelr.  Pol.  2.  fin.  Dopiero  po- 
znasz ,  co  ma  jadro ,  co  robaczy,  Zgryzłszy  orzech ,  nie 
w  każdym  jest  na  wierzchu  dziura.  Pot.  Pocz.  549.  — 
Transl.  To  są  konie  jak  jadro.  R-.  W  samej  rzeczy  bar- 
dzo dobre  konie.  Teat.  30,  34.  jak  orzech,  jędrne ,  dziel- 
ne, tęgie,  frifd),  ivntfcr,  tiid^tiij.  —  bj  Jądrko  jabłek,  gru- 
szek, winnej  jagody,  wiśni,  śliwki  =  pestka,  ber  Stein, 
ber  iiiit  cflmre  i^lcrn  ber  Seiiikcreit ,  SirfcŁeii  11.  f.  m.  Z 
wnętrza  jabłka  dobywszy  skórek  zbledniałych ,  Zeżwała 
usty  swemi  siedm  jąderek  małych.  Otw.  Ow.  206.  Ochę- 
doż  pigwy  z  wierzchu  z  łupin  ,  a  wewnętrz  z  jądrek  i 
z  fachów.  Sienn.  532.  Jakie  jaderka  siać  trzeba.  Zaw. 
Gosp.,  Boh.  zrna;  Dal.  grozd;  Hung.  gerezd;  Rag.  pizza; 
Bosn.  paica,  picca.  —  §.  Jądra  męzkie,  lub  świadki  na- 
tury mezkiej,  testiculi,  leżą  w  worku  od  ciała  wiszącym, 
między  nogami  będącym,  przez  przegrodę  błonistą  prze- 
grodzone. Krup.  2,  128.  są  one  złożone  z  maluczkich 
i  niezliczonych  pęcherzyków,  które  w  sobie  trzymają  na- 
sienie. Kirch.  Anat.  62.,  Ross.  a4pa,  bie  .C»oben,  bie  ©et* 
len,  ©clnirtyijeilcil.  Kozie  jądra  ob.  Kozie  jajka.  Boby 
abo  jadra  kurów.  Zahk.  Mi.  351.  Rodzenia  władza  ma 
'stolec  swój  w  jądrach ;  bo  gdy  komu  jadra  wyrżną, 
nie  ma  mocy  rodzenia.  Pelr.  Ek.  80.  Ccleus,  padołek, 
jądro  w  mosznach  męzkich.  Mącz.  Zwierzęcia ,  któreby 
miało  wyrznione  jaderka ,  nie  będziecie  ofiarować.  Leop. 
Levit.  22,  24.  (rzezanego.  Bibl.  Gd.),  (cf.  stroje,  jajca). 
Jadra  białogłowskie ,  oraria ,  vel  łestcs  muliebres,  są  dwa, 
które  leżą  w  brzuchu  przy  bokacli  macicy.  Kirch.  Anat. 
68.  ber  G^crftorf.  ob.  Jajeczniki.  —  g.  Sam  wybór  czego, 
fundament,  grunt,  istota,  treść,  ber  Scni ,  bai  Sefte  et« 
ner  ©a^e.  Uczonych  zachęcać ,  aby  szukali  w  rzeczach 
jądra.  Gorn.  Sen.' ó9G.  JĄDROWNIK,  a,  in. ,  moszny 
w-orek,  scrolum.  Dykc.  Med.  2,  663.  ber  ."oebenfatf.  JĄ- 
DROWY, a,  e,  od  jader,  Śeril  • ;  .C>Pbeit  = .  Jądrowy  wo- 
rek. Wej.  .Anat.  89.  (jądrowiiik).  J.\DRZYSTY',  a,  e,  jądr 
pełny,  abo  jądr  wielkicli.  Cn.  Th.  yicIfiJniig ,  upII  J?i>mcr, 
(jro^órnig.     Pochodź,  jedmy,  jedrzny,  jedrnośc. 

•JADWABNIK  ob.  Jedwabnik. 

JADWICHNA,  y,  1.  JADWISZKA,  i,  z.  zdrobn.,  poduszeczka 
od  kobiet  szyjących  do  zatykania  śpilek  używana,  iai 
iSabflfuffen.    Tr.     Suknia    na    krój    w  kawalce   pod   modę 

29 


226 


JADWIGA  -  JAGŁY. 


JAGNIAK-JAGODA. 


idąc,  ledwo  potym  córkom  na  jadwiike  przydać  się  może. 
Mon.  69,  592. 

JADWIGA,  i,  2.,  ^ebting;  Sorab.  2.  Hada.  Jadwiga,  króla 
Ludwika  córka ,  przez  zameźcie  z  JagieWą ,  Polskę  z  Li- 
twą złączyła.  Kras.  Zb.  1,  585.  "Adwiga.  Biel.  Sw.  131. 
—  g.  Jadwiga  ,  statek  pewny  niewielki ,  do  którego  po- 
trzeba liidzi'^4,  G,  8;  fasztów  bierze  10,  16.  Magier.  Mscr. 
m  flctncrcź  gluCfn^rieiig. 

JADŻWINGOWIE  ob.  Jazygowie. 

JAGA,  i,  i;  Jachna,  Agnes.  Jahl.  Her.,  Teal.  54.  c,  a  ii; 
ob.  Jagnieszka  ,  Agnieszka ,  Jagusia. 

JAGIEŁŁO,  StlflicUP'  i"^  do  pierwszej,  juz  do  drugiej  dekli- 
nacyi  należy-  Zmiękczmy  to  imię ,  i  na  kształt  cudzoziem- 
skich,  powiększmy  je  końcoivą  głoską  n,  pisząc  i  mówiąc, 
podług  dobrego  dawniejszych  ksiąg  zwyczaju  Jagiellon, 
Gen.  Jagiellona,  zkad  dobrze  laypłynie  przymiotnik  JA- 
GIELLOŃSKI, a,  ie',  lub  JAGIEŁŁÓW,    a,  e,  Kpez.  Gr. 

2,  p.  110.  SlG^DflW-  WJadyslaw  Jagiełło,  Wielki  ksią- 
żę Litewski ,  przyjąwszy  chrzest,  stał  się  małżonkiem  Ja- 
dwigi, i  Wielkie  Xiestwo  Litewskie  z  korona  Polska  złą- 
czył. Kras.  Zb.  2,  578.  JAGlELLOiŃCZYK ,'  a,  m\  syn 
Jaa;iellona ,  ©pbil  be»  SngcIlP.  Władysław  i  Kazimierz  Ja- 
giellończyk. Kras.  Zb.  1,  386.  JAGIELLONIA,  ii,  i,  z 
domu  Jagiellońskiego  pochodząca ,  ctite  Oltś  bcill  3n9Clloni= 

*  fdjcil  .paiifc.  Annie  Jagelionii,  żonie  Batorego,  rękę  s'. 
Katarzyny  przywieziono.  Bals.  Świet.  2,  572.  JAGIEL- 
LOŃSKI, 'JAGIEŁŁO WSKl,  a,  ie,  SaGellpnifcl;.  Jagielloń- 
ski dom  Polską  rządził  aż  do  Zygmunta  Augusta.  Kras. 
Zb.  1,  386.  Wspaniały  synu  pięknej  Rakuszanki  (Janie 
Kazimierzu),  A  Jagiełłowskiej  krwi  prawie  ostatki.  Kochów. 
263.  Jagielłowska  postać  Kazimierza,  ib.  262.  Serce 
twoje  kocha  się  w  Jagiellońskiej  akademii.  Birk.  Kaz. 
Ob.  G  3  6.  w  Krakowskiej. 

JAGIENKA,  i,  ź.,  Jagnieszka,  Agnieszka,  Slgncśc^cii.  Śpie- 
wając pełniliśmy  duszkiem  miodek  słodki,  Ten  za  zdro- 
wie Jagienki,  tamten  za  Dorotki.  Zab.  1,  187.  Nar.,  Teal. 
24.  c,  38. 

JAGLANY,  a,  e,  od  jagieł,  ypii  niiggefilagneu  .C»irfcufi)nicrii , 
^irfetl  = ;  Boh.  gahelny.  Klejek  jaglany  w  febrach  bardzo 
jest  pożyteczny.  Ład.  H.  N.  137.  ^irfcilfcfilcim.  Jaglana 
kasza  Boh.  gahelna  kaśe,  tłucze  się  z  prosa.  Kluk.  Rosi. 

3,  143.  ^irfct:gvH|c.  Jaglany  placek  Boh.  gahelnjk.  — 
JAGLASTY  kamień,  cenchrites.  PUn.  57,  11.  fin  gcnńffcr 
llirfennbnlidicr  Cbclftcin.  Cn.  Th.  Liszaje  jaglaste  albo  kru- 
piate,  pomykające  się,  ciało  szpecące,  ma^ć  ia  spędza. 
Syr.  244.  do  jagieł  podobne,  ^irfeiinfmlid;.  JAGŁY,  Gen. 
jagieł  plur.  (jagła  źle  zamiast  jagły.  Dudz.  29).,  Boh.  ga- 
hly;  Gen.  gahel;  Sorab.  2.  jagli,  pfchoszo;  Sorab.  1.  jaly, 
yahwa  ■■  proso;  Croat.  jagli,  proszena  kassa ,  kashicza ; 
Vind.  jeglizhi ,  profsa  =  proso ,  jaglizhi  =  kasza ;  Slav.  pro- 
scna  kasha ;  Ross.  sacna.  Prosiane  kaszywa  jagłami  zo- 
wiemy.  Syr.  1006.  Proso,  gdy  będzie  otłuczone  jagła- 
mi mianujem,  drudzy  kaszywem  prosianym,  inni  pszonem. 
Syr.  1003.  Jagły  robią  się  z  prosa,  przez  otłukanie  w 
stępach.  Kluk.  Roił.  3,  265.'  auggefd)Iagne  §irfciiforner,  §it< 
fenflru|C.  Jngty  tłuczone  w  stępach  piękniejsze  będą  ,  ani- 
żeli po  młyńskim  kamieniu. '//aur.  Śk.  13.     Gdy 'będzie 


proso,  będą  i  jagły  smaczno  się  jadły.  ib.  Przyszedł 
czas,  już  twe  proso  na  jagły  się  zmełło.  Pol.  Pocz.  22. 
Rzekłbyś,  że  jój  kto  jagły  na  podołku  praży,  Tak  ją  mi- 
łość zażegła.  Pot.  Arg.  395. 

JAGNIAK,  a,  m. ,  baraneczek,  jagnię  samiec,  iai  Soiflomm. 
Wilkowi  odpowiada  jagniak  szczerze ,  Ja  ssę  jeszcze  u 
macierze.  Jak.  Baj.  22.  Jagniak  jary.  ib. ,  ob.  Jarlik.  JA- 
GNIĘ, ięcia,  71.,  JAGNIĄTKO,  JAGNIĄTECZKO ,  a,  n., 
demin.,  (Boh.  gehne,  gehńalko,  fem.  gehnice;  Slov.  gehńa, 
gehne,  gehnice;  Sorab.  2.  jagne ,  jagnetko;  Sorab.  1. 
jahnio,  yeno ,  jahniatko,  yenicza;  Find.  jagne,  jagnizh, 
agnjize,  jagnizhe,  agnje;  Curn.  jagne,  bizhk,  fem.  jagniza; 
Croaf.  janchez,  agnecz,  jagnye,  janyecz,  janychecz,  janye, 
berko  ;  ZJn/.  jaganacz,  janacz,  janye,  (yayacz  =  baran);  Slav. 
jagnje;  Bosn.  jagagnac,  jagne,  jagancicch;  Rag.  jagnaz, 
jagnich,  jagniza,  jagne;  Ross.  arHa,  arneui ,  arneflOKi, 
/.  arHHua;  £cci.  arwa,  wrHA,  arHmiKt,  ArneHOiieKt ;  (Hung. 
jiih,  juhotska  ovis);  Hung.  baranyka  agnellus;  Lal.  agnus; 
hal.  agnello;  Graec.  ufiróg,  dyviiv;  Chald.  NiiJ  ana);  boS 
Jamm.  Owca,  gdy  się  okoci,  urodzone  młode  zowie  się 
jagnięciem.  Kluk.  Zw.  1,  255.,  Boh.  gehnj  se ,  bahnj  se 
koci  się  owca ;  Ross.  arHiiTbca,  oÓŁarHiiitca.  Kotna  owca 
Ross.  cyarHaa.  Jagnię  dwuletnie  Boh.  zubak.  Owca 
częstokroć  po  parze  jagniąt  razem  rodzi.  Ład.  H.  N.  124. 
Najmłodsze  z  moich  owiec  jagniątko  wybiorę.  Przyb.  Ab. 
122.  Napastował  wilk  srogi  jagniąteczko  młode.  Zab.  9, 
31.  Zabł.  Teraz  ze  lwa  jagniątkiem  się  staje.  Sk.  Dz. 
884.  Wdzięczną  łaskawością  są  podobni  jagniątku.  Brud. 
Ostai.  H.  5.,  Eccl.  AriiHi|ii  tytuł  Bogarodzicy  i  śś.  me  n  - 
niczek.  (cf.  baran,  baranek).  JAGNIĘCY,  a,  e,  od  ja- 
gnięcia, SamilfS',  £dmmcr  =  ;  Boh.  gehnecj;  Sorab.  1.  ye- 
nacźe;  Car7i.  jagnetov,  drobenske ;  Vind.  jagnezhen  ,  ja- 
gneten,  jagnezho;  Bosn.  jagneti;  Cj'oał.  janyechi,  janchev; 
Rag.  jagnetni;  Ross.  arniiiu,  arHaqirf.  Pierwsze  ośm  zę- 
bów, które  się  jagniętom  przez  dziąsła  przerzynają,  na- 
zywają się  mleczne  albo  jagnięce  zęby.  Wolszt.  106.  Ja- 
gnięce mięso  niestrawne.  Sienn.  275.  Sok  mięsa  jagnię- 
cego jest  bardzo  tuczący.  Dykc.  Med.  2,  654.  JAGNIĘ- 
CINA, yr  2. .  Boh.  gehnetina;  Yind.  jagnetina  ,  jagnezho 
mefu;  Croat.  janyetina;  (Bosn.  jagnettina  pellis  agnina); 
mięso  jagnięce,  Jnmmflcifd;,  (cT.  baranina).  W  lecie  zdro- 
wsza jagnięcina,  w  zimie  wołowizna.  Sak.  Probl.  147. — 
JAGNIESZKA,  i,  ż.,  .Agnieszka,  Agneczka,  Jaga,  Jachna, 
Agnes,  Jagusia  dem.,  SlgilCi^.  JAGNIESZCZYNY,  a,  e,  od 
Jagnieszki,  3!giicS  ' .  Jagnieszczyna  reguła  nastała  r.  1112. 
Teof.  Zw.  54.  —  'JAGNIONOSZ,  Eccl.  arHueHOceifB,  Graec. 
(ąaoęócoi.  MAGNIOPASTERZ,  Eccl.  arHcnacTupb.  *JA- 
GNIORZEZACZ,  Eccl.  arnucptaeui ;   Graec.  dfirorócwg. 

JAGODA,  y,  I,  JAGÓDKA,  JAGÓDECZKA,  i,  ź.,  Boh.  et 
Slov.  jalioda  ,  gahoda  ,  gahodka,  gahudka;  Sorab.  2.  ja- 
goda, jagwoda ;  Sorab.  1.  yahodka;  Bosn.  et  Rag.  jago- 
da, jagodiza;  Slav.  jagodę;  Vinrf.  jagoda,  jagodiza,  jagodę, 
bobeka,  sernu;  Garn.  jagoda;  Ross.  aroja,  aro4Ka;  Eccl. 
ii>roAiii|>i.  •  Jagoda,  bacca,  bic  Sccrc,  jest  okrycie  soczyste, 
mające  w  sobie  ziarna  gołe,  bez  innego  okrycia,  jak 
agrest,  porzeczka,  winogrono.  Botan.  Nar.  127.  Bzowe 
jagody  Boh.  kozynka,  gahudky  beżowe,  bezynka,  bzynka; 


JAGODNIK  -  JAGODZISTY. 


J  A  G  U  S  1  A  -  J  A  J  E. 


227 


Sorab.  i.  boźanki;  Sorab.  2.  bafowki.  Nie  każda  jagoda 
malina,  Bywa  czasem  i  smrodynia.  Dwór.  F.  2.  Nie  wiesz, 
ze  z  sJodkich  jagód  rozynki  bywają?  I  róży,  chociaż  u- 
schnie,  przecież  użj^wają.  Simon.  Siei.  47.  I  jagodąby 
się  z  nim  rozdzielił  ■■  i  jaja  bez  niego  nie  zje.  Cn.  Ad. 
280.  auii  ben  Icgten  'Btjfen  tbcilt  er  mit  ibm.  —  Jagody 
czerwone  <  poziomki,  erbbeeren.  —  'g.  Jagody  'śliwne  (śli- 
wki) maJo  tuczą  człowieka.  Cresc.  391.  Jagodom  'brzo- 
skwiniowym jaką  pomoc  dawać,  aby  nie  opadały,  ib.  594. 
(brzoskwinie).  Najmilszego  syna  swego  tak  gorzką  jagodą 
częstujesz.  Bzów.  Roi.  63.  (gorzkim  trunkiem,  kielichem). 

—  Botan.  Wilcze  jagody  ob.  Wilczy,  ob.  Pokrzyk.  —  List- 
na  jagoda  =  języczkowe  ziele ,  bis  lingua ,  iai  ^ap^mhaut. 
Syr.  1437.  'jagoda  babia,  ziele,  laurus  Alexa>tdrina,  bai 
^aiifblatt.  ib.  1460.  —  §.  No  moja  jagodo,  moja  droga 
perełko.  Teat.  43.  c,  85.  rybko,  gołąbku,  Jaii6d)en,  $cr5' 
^fjl.  —  g.  Dała  sobie  zebrać  panieństwa  jagodę.  P.  Kchan. 
Jer.  410.  cf.  wieniec,  kwiat,  boś  Slrdn5d)cn  bet  Sunafctfctaft. 

—  §.  Ślinne  jagody,  lonsillae,  składają  się  z  wielu  gruczoł- 
ków  i  odłączają  wiele  flegmistej  wilgoci.  Wejch.  Anat.  il^. 
Bosn.  zayratak.'—  2.  Jagody  =  policzki,  bie  Sangen,  btc 
Sarfcii.  cf.  Gall.  joue;  IluL  gote;  Boh.  lice,  Ijćko ;  Slov. 
Ijce;  Yind.  liza,  zhelust,  lyze;  Croat.  liczę,  zhelust; 
Rag.  obraz;  Slav.  obrazi;  Ross.  mCKa,  moKa,  cKyja;  Eccl. 
naHHTi;  (fioss.  ar04HUU  póldupki).  Myszka  czworogra- 
niasta i  myszka  trębacz  zwana,  formują  policzki  abo  ja- 
gody. Kirch.  AnaL  119.  Krople  łez  sierotek  z  jagode- 
czek  ich  pochop  wzięły  aż  do  nieba.  Birk.  Kant.  A  3  6. 
Uważam  jagody  jej  skropione  łzami.  Teat.  50.  b,  68.  Ja- 
gódki twe  okrągluchne,  1  usteczka  rumicniuchne.  Groih. 
W.  360.  Jagódki  się  uśmiechają,  i  twarzyczka  się  wy- 
pogadza.  Teat.  10.  b,  49.  Gdzież  ów  alabastr  czoła? 
gdzie  jagód  róże?  Mon.  70,  583.  —  §.  Jagódka,  cocctis, 
Sd/arlat^iDurm ,  Sermeź,  ©^iiblauś,  rodzaj  owadu,  którego 
poczwarki  przy  korzonkach  roślin,  na  kształt  jagódki, 
przyczepione  bywają,  jak  na  przykład  nasz  czerwiec.  Kluk. 
Zw.  4,  78.  JAGODNIK,  a,  m.,  Ross.  arojHHKt,  sok  z 
jagód ,  ©rbbeerfafr.  Po  obiedzie  od  pragnienia  używałem 
gruszowników,  j:ibłeczników,  ijagodników.  Xiądz.  77.,  Bok. 
gahodnjk  zbieracz  jagód.  Trawa  poziomkowa  Slav.  jago- 
dna  trava.  JAGODNY,  a,  e,  do  jagód,  ^tmtl ' ,  Ross. 
Hr04UuS.  Jagodny  owoc  jest  mały,  miękki  i  soczysty, 
mający  w  sobie  drobne  ziarna  lub  pesteczki.  Kluk.  Rośl. 
2,  12.  Tameśmy  sie  przez  jagodne  krzewy  przedzierali. 
Przyb.  Ab.  55.  JAGODORODŃY,  a,  e,  baccifer.  Cn.  Tli. 
Secren  crjeugciib;  Rag.  jagodorodan.  JAGODOWY,  a,  e, 
Jrnubcn  = .  Błonka  jagodowa  w  oku ,  uvea  ,  której  prze- 
dnia cześć  w  śrzodku  dziurawa.  Kirch.  Annt.  83.,  Sak. 
Probl.  26.  Jagodowe  drzewo.  Mon.  74,  763.  —  jJ,.  Li- 
cowy, obliczny,  SBJangen  < ;  Boh.  Ijcnj;  Eed.  .laiiHTiiuB. 
JAGODZIANY,  a,  c,  co  zwłaszcza  z  winnnych  gron  jest, 
uveus.  Macz.  yon  Seercn,  3Betnbeeteii.  'JAGODZIŃA,  y,  z'., 
cum  emphasi,  grono,  bie  ^raube.  Tu  kłosy  zbóż  jak 
wojska ,  wsiały  na  równinie ,  Tam  nizkic  jagodziny  na 
dół  głowy  kina.  Przyb.  Milt.  222. ,  Boh.  gahodina  krzew 
poziomkowy,  borówkowy.  JAGODZISTY,  a,  e,  rzęsisty, 
pełny  jagód,    becrcnrci(|,   tiaubcnreitd ,  ttaubig,    acinosus. 


Cn.  Th.,  (Garn.  et  Rag.  jagodast).  Jagodzisle  a  słodkiego 
owocu  drzewa  staraj  się  mieć ,  gdzie  masz  pszczoły. 
Cresc.  596. 

JAGUSIA ,  JAGUSKA ,  i ,  ź. ,  demin.  nom.  Jaga ,  Jachna,  Ja- 
gnieszka,  Jlgrte^.  Niemasz  tu  tych  przykrych  mizgusiek, 
Młodych  o  siwym  włosie  Jagusiek.  Zab.  9,  347.  Żabi. 
Jagusia  pokojowa.  Teat.  24.  c,  36. ,  ib.  46,  26.  Ciszej 
Jagusiu,  ib.  54.  d,  25. 

JAJ  A  JAJ  ob.  Ja  a  jaj.     JAJCA  ob.  Jaje. 

'JAJAK ,  a ,  tn. ,  —  Enchiridion ,  rękojeść  abo  co  inszego, 
co  się  w  ręku  nosi ,  książeczki  małe  ;  tez  kordzik ,  'jajak, 
de  czka.  Mącz.  cf.  asak. 

JAJE ,  ja  ,  n. ,  in  plur.  jaja  lub  jajca ;  Gen.  jajec.  hpcz.  Gr. 
2,  p.  161.,  Boh.  et  Slov.  wegce ;  Sorab.  2.  jajo;  Sorab. 
1.  yeyo,  jajo;  Yind.  et.  Carn.  jaize,  aize;  Croat.  jajcze ; 
Bosn.  et  Slav.  jaje;  Rag.  jaje;  Ross.  afiuo ;  baś  69; 
{Holi.  ay;  Svec.  egg;  Dan.  aeg,  ag;  Isl.  egg;  Anglos. 
aeg;  Angl.  egg;  Gall.  oeuf;  Ilal.  occo;  Hisp.  hueue ;  Lat. 
ovum ;  Graec.  oiór);  białe  raki  <  jaja.  Teat.  16.  c,  68. 
Jaje  kurze  Ross.  KOKa,  (rf.  kokoszka).  Jaje  składa  się 
z  żółtka  i  białka,  cienką  plewka  powleczonego,  co  wszys- 
tko zamyka  skorupa  wapnista.  Żool.  Nar.  214.  Jaje  czcze, 
cin  JBinbeg,  (Croat.  slapertek,  slepertek;  Dal.  humchyak). 
Jaje  śmierdzące  Boh.  pukawec.  Jaje  pod  kokosz  {Bosn. 
polosgiak,  jaje,  koje  se  drrisgi  na  ghgnizdo).  —  Jaja 
szeroki  koniec  Ross.  nyra.  Jaje  miękkiej  skorupy  abo 
w  piewcę ,  ciit  ifcidilHiuiigeJ  ©sj ,  obtie  bnrtc  Sdialc.  Jaje 
zaległe,  06.  Zapartek.  —  Jaje  miękko  warzone,  w  rozmoczki, 
w  rozmaczki ,  qu.  v. ,  S/01;,  jaja  na  uraak ,  lycic^  gcfoitc  G^er. 
Jaja  twardo  gotowane  dobrego  potrzebują  do  trawienia 
żołądka.  Krup.  5,  86.,  {Slav.  jaja  na  tverdo).  Szkoda 
chłopu  świeżego  jaja,  bo  mu  zdrowsze  twarde.  Sak. 
Probl.  166.  (takiemu  takie;  dobra  Matyaszowi  płotka; 
szkoda  psu  białego  chleba).  Jaja  sadzone,  gcfcCte  (SsJCr. 
ob.  Arumszmalc.  —  Jaja  na  wodę  puszczane,  ob.  Pertuta. 
—  Jaja  smażone,  ob.  Frytala.  —  Jajca  przewarzane.  Syxł. 
Szk.  210.  Pustelnicy  ci  samerai  ptaszemi  jajcy  (jajcami) 
żyją.  Warg.  Gez.  77.'  Dał  mi  jeść  jaja  bez  soli.  Kto  ze 
mną  przy  stole  siedzi  bez  żartu.  Pot.  Jow.  162.  1  jaja 
bez'  niego  nie  zje.  Cn.  Ad.  280.  cf.  i  jagody  bez  niego 
nie  zje,  er  tbeilt  jeben  Siffen  mit  i^m.  Wyprawił  kniaź 
do  Olgierda  posły  buczne,  obiecując  go  w  Wilnie  przy- 
witać szablą  i  ogniem,  abo  krasnym  jajem  na  przyszłego 
roku  wielik  dzieii  albo  Wielke  noc.  Slryjk.  570.  bo  zwy- 
czaj Rossyan ,  w  wielkanoc  darować  jaje  malowane,  u- 
pstrzone,' całując  sie,  mówiąc:  Chrystus  zmartwychwstał, 
06.  Pisanka;  {Yind.' et  Garn.  pirh",  velikonozhnu  jaize, 
erdezhu  jaize).  Olgierd  kniazia  przywitał  w  cerkwi  ja- 
jem wielkonocnym.  Stryjk.  Gon.  Q.  —  Wszystko  mu  sma- 
rownic idzie,  jak  po  jaju.  Opal.  Sat.  29.  cf.  jak  po  my- 
dle, jak  po  stole.  —  Okręt  już  chwieje  się  jak  jaje. 
Chrośc.  Luk.  53.  —  Wojnę  domową  rozbijcie  na  jaju. 
Chrośc.  Luk.  53.  t.  j.  nimby  wybuchła ,  w  kolebce ,  m 
herba ;  erftirft  beti  JBitrflerfrieg  iu  ber  Sicge.  Medrsze  dziś 
jajca,  niż  kokosze.  Rys.  Ad.  50.  kurczątka  niż  kury,  Ross. 
flHua  Kypnay  yMar^,  \>ai  69  ift  6cut  ju  lagc  fliigcr  ol« 
bie  ^enne.    Jużci  dziś  nietylko  kury  mądre,  ale  też  i  sa- 

29' 


JAJECZNICA  -  JAJKO. 


J  A  J  K  O  W  A  T  Y  -  J  A  K. 


me  jajca.  GUcz.  Wych.  P.  i  b.  Cóż  lepsze,  kokosz  czyli 
jaje?  Chrośc.  Luk.  i  65.  Z  niemi  się  z  jednego  jaja  wy- 
lągi.  Kosz.  Lor.  (jednej  menicy).  Stać  za  jaje ,  abo :  nie 
stać  za  jaje  =  za  nic  nie  być  mianym,  nic  nie  wartać,  fiii' 
nic^tś  gea^tet  tnerbcn,  mi/ti  gciteii,  fcincn  9Bert^  \iahen.  Siły 
w  swej  młodości  nie  mają  za  jaje.  Prot.  Kont.  C  4.  Ser- 
ce, meztwo ,  uroda,  dzielność,  obyczaje.  Te  rzeczy  w 
niedostatku  nie  stoją  za  jaje.  Cz-achr.  Tr.  B.  \.  Cnota 
dziś  u  nas ,  widzę ,  nie  stoi  za  jaje.  Błai.  Tl  B.  2  b. 
Tytuf  w  cborobie  nie  stoi  za  jaje.  Bies.  A.  3.  Zwierz- 
chność o  swych  niedbała,  nie  stoi  za  jaje.  Gwagn.  60. 
Musi  zmienić  postawę ,  musi  obyczaje ,  Bowiem  statek  z 
powagą  stoi  tara  za  jaje.  Rej.  Wiz-  27  b.  Praw  i  spra- 
wiedliwości powaga  za  jaje.  Ryb.  Geil.  C  5.  Póki  dość 
wełny  skąpej  Prządce  staje ,  Śmierć  nam  za  jaje.  / 
Kchan.  Dz.  122.  —  Jako  jaje  jaju  podobne,  tak  nauka 
Mahometska  do  Samosetańskiej.  BiaŁ  Post.  82.  cf.  kropla 
kropli;  kubek  w  kubek.  —  2.  Jaje,  miarka  aptekarska. 
Cn.  Th.  t)0«  9)JaaP  ciner  g^erfćbale.  Weź  jaj  sześć  soku 
jabłecznego.  Tr.  —  3.  Jajca,  jądra,  btc  ^obetr,  bie  ©ciicii. 
Wykupiłby  się  jako  bóbr  nawet  jajcami ,  Nie  tylko  ręką, 
nogą,  by  jedno  moina.  Opal.  Sat.  7S.  JAJECZNICA,  y, 
ż. ,  omlet  z  Franc. ,  jaja  smażone,  różnym  sposobem,  cf. 
frytata.  Wiel.  Kuch.  407.  gerii^rtc  6?er;  Bosn.  priganica; 
Croat.  czvertje;  Slav.  jaja  na  tavi;  Yind.  zverlje,  zverzha, 
ozyrietje;  Carn.  zverk;  Ross  mnuHHua.  JAJECZNIK,  a, 
«i. ,  Boh.  wagećnjk;  Yind.  jaizhnjak,  jaizhnik;  Ross.  aH- 
MHHKi,  (2.  przekupień  jajeczny).  U  ptaków  samiec  jest 
jajecznik ,  ovarium,  bev  G^crftorf,  gdzie  na  slupeczku  jaja 
jak  ziarneczka  osadzone  w  czasie  rosną.  Kluk.  Zuk  2,  5. 
Jajeczniki  czyli  jąderka  kobiece,  są  ciałeczka  białawe, 
przyczepione  do  boków  spodu  macicznego.  Dykc.  Med. 
2,  639.  —  §.  Kołacz  z  jajec,  grzybek,  ciii  CijCifiK^cn ; 
Boh.  swjtek;  Carn.  jajnek;  Rag.  jaajnik.  JAJECZNY,  a, 
e,  od  jaj,  Coer',  Boh.  et  Slov.  wagećny;  Ross.  fliiiHUil. 
Jajeczna  czyli  jajkowa  skorupa;  Eccl.  :;iinp'ŁTi>K'&,  CKOpy- 
na  aii'iHafl,  (cf.  zapartek).  Jajecznej  figury.  Boler.  34. 
jajkowalej;  Ross.  aHuecópaSHuB.  Jajeczna  kasza.  Haur. 
Ek.  86.  (jajkiem  zaprawna).  Gniazda  jajeczne,  lub  jaje- 
czniki, jądra  białogłowskie,  ovaria.  Krup.  2,  163,  (Carn. 
jajzhnost  =  obfitość  w  jaja). 

Pochodź,  jcjko ,  jajkowy,  jajkowaly,  jajkorodny,  jajko- 
nośny. 
JAJKO,  a,  n. ,  demin.  nom.  jaje;  ein  Ci)cf)cn,  ciii  flcliic^  6«; 
Boh.  wagećko;  Sorab.  2.  jajko;  Croa/.  jajcze;  Rag.  jCi\ie; 
Ross.  nniKO.  Nie  zawsze  złote  jajka  kokosz  niesie.  Żegl. 
Ad.  178.  Lepiej  było  po  jajku  codziennie  jeść,  niż  zjadł- 
szy kokosz  głodem  mrzeć.  Pot.  Jaw.  95.  Slov.  Prov. 
Dawa  wagce,  abi  wola  dostał;  ne  sluśi  za  wrabcom 
■wagce  h.ldzat;  zleho  krkawca  zlć  wagca;  (daje  jajko,  że- 
by wołu  dostał;  nie  należy  za  wróblami  jajkami  ciskać; 
złego  kruka  złe  jajko).  Croat.  Prov.  Jajcze  od  jedne  vu- 
re,  kruh  od  jednoga  dneva,  priatel  od  trideszet  let,  je- 
szu  tri  dobra  dugovanya,  (t.  j  jajko  od  jednej  godziny, 
chleb  od  jednego  dnia,  przyjaciel  od  trzydziestu  łat,  są 
trzy  dobre  rzeczy).  Są  i  tacy,  żeby  się  drugi  odrzekł 
datku,  Wymawiając,  dałem  ci,  dałem  jajko  dziadku!  Fot. 


Pocz.  221.  (cf.  babko,  dałem  ci  szeląg).  Święconego 
jajka!  (winszując  koinu  świąt  wielkonocnych,  szczęśliwego 
Halleluja).  —  §.  Jajka  abo  pęcherzyki,  z  których  jądra  bia- 
łogłowskie złożone  napełnione  są  humorem  białkowi  jajka 
podobnym.  Krup.  2,  172.,  Kirch.  Anat.  68.  bie  Sffiarjcn 
beś  e^erftoif^.  —  Botan.  Mysze  jajka  ob.  Myszy,  (cf.  lisie  jaj- 
ca). Kozie  jajka  ob.  Kozi ;  jelenie  jajko  ob.  jeleni  grzyb. 
JAJKOWATY,  a,  e,  na  kształt  jajka,  oynl,  cijfiirmig.  Je- 
dwabnik ,  mając  się  stad  poczwarą ,  zasklep  sobie  przę- 
dzie jajkowaty  jedwabny.  Zool.  Nar.  144.  Kształt  jajko- 
waty  ogniska  pieców  chymicznych  najwygodniejszy,  figura 
elliptoidea ,  paraboUca.  Krumł.  Chy.  20. ,  Sorab.  2.  na 
yeyo  podorane;  Rag.  naoboli;  Carn.  jajzhne;  Yind.  ja- 
izast,  jaizu.  podoben ;  Ross.  aHuecópasHuB,  Kpyrjonpo- 
jCirOBaibiii  JAJOWY,  a,  e,  od  jaja,  Ci);.  Jajowa  figura, 
owata ,  ciii  Ciml ,  citie  Cijfprmujc  gigur.  Tr. ,  ob.  Jajkowaty. 
JAJUSZKO,  a,  II.,  demin. ,  n.  p.  Małe  jajuszka.  Wej.  Anat. 
103.  (Ei)(f)eii. 
JAK ,  JAKO  aduerb. ;  cf.  adj.  jaki,  (od  dawnych  i  teraźniej- 
szych ,  nawet  i  w  dyalektach  ,  jak  i  jako ,  bez  różnicy 
używane,  wyjąwszy  chyba  jedno  znaczenie  przysłówka 
jako,  qua ,  prout,  o  czym  niżej.  Atoli  teraz  zwyczajniej 
piszą  i  mówią:  jak).  (Boh.  jak,  gak ,  gako  ,  kterak;  Slov. 
gak,  gako,  gakożto,  gakźto,  gakobi,  kterak;  Sorab.  2. 
ak ,  ako,  kak,  ka ,  kakź,  kadga ;  Sorab.  1.  jak,  jako, 
yako ,  ako,  hako,  kak,  kah,  kaź,  kasch,  kaisch,  na  kaykei 
waschno;  V)nrf.  kaku,  kaker,  koku,  kader,  (Vm</.  jak  =  wy- 
borny); Carn.  koku,  ked ,  koker,  lihkoker;  Croat.  kak, 
(jak  fortis),  jako;  Dal.  kako ,  kakko ;  Slai'.  ako,  kako, 
(jak' mocny);  Rag.  jaknó ,  kakko,  kakkono,  koo,  na  na- 
cin  ,  (jak  validus);  Bosn.  jako,  kako,  kakono;  Ross.  Ka- 
KOBO,  kakł;  Eccl.  kjko,  k\ko,  anoiKe;  cf.  Graec.  x«0ó; 
Hebr.  3  ka ,  ke,  rc^H,  ~'i<  ech  quomodo).  §.  proste  za- 
pytanie: jak?  =  jakimże  sposobem?  na  jaki  sposób?  do 
którego  stopnia?  dokąd?  uńe?  Jak  to?  C-.  Oto  tak? 
Teat.  29,  6.  Jak  się  masz?  jakoć  się  powodzi?  guomodo 
tibi  res  se  habet  ?  iiJącz.  Pytali  go  :  jako  się  wyspał  tej 
nocy?  Sk.  Żyw.  193.  Jakby  sie  miał?  pyta  się  chorego 
lekarz.  Zab.  16,  561.  Jak  wiele?  ile,  siła?  {Yind.  kuli- 
ku, kolkain?  Croat.  kuliko).  Jak  daleko?  (Yind.  koku 
delezh?)  Jak  wielki?  (ob.  Iii,  ilki).  Ale  jak  to  teraz  bę- 
dzie? Teat.  54.  c,  d  ii.  Cum  enclit:  No!  jakże  mi  się 
masz?  Teat.  68.  mai  niac^ft  bu  bcilil?  To  macie  tam  dwór 
osobny?  El-.  A  jakże?  ib.  19,  40.  jak  inaczej?  nie  ina- 
czej! U'ic  nnbcrC'?  frcwlic^!  —  Indirecte:  Nie  jak  wiele  patrz, 
ale  jak  dobrych.  Cn.  .\d.  599.  Nie  na  tym  zależy,  co 
mówisz,  raczej  na  tym,  jako  mówisz.  Zab.  12,  262. 
Dudz.  Jako  to  wielkie  dygnitarstwo,  jako  wysokie  dosto- 
jeństwo ,  jakiego  człeka  potrzebuje  ,  cudnie  pokazował. 
YYarg.  YYal.  112.  Co  szczęśliwy,  to  szczęśliwy,  tylko 
nie  wiem ,  na  jak  długo.  Teat.  22.  h,  5.  W  każdej  spra- 
wie siła  na  tym  należy,  jako  się  co  albo  mówi,  albo  czy- 
ni. Gorn'  Sen.  59.  Ma  chęć  ukraść ;  ale  nie  wie  jako ; 
wszystko  pobrałby  ludziom ,  by  jako  mógł.  Karnk.  Kat. 
352.  —  Ńarrando:  Doniesiono  hetmanom,  jako  bardzie 
Aryowist  mówił,  jako  nam  z  Franoyi  wyjeżdżać  kazał, 
jako    ją  sobie    przywłaszczał ,   jako    jego    konni    na    nas 


J  A  K. 


J  A  K. 


229 


natarli.  Warg.  Cez.  31.  —  Admir.  Oto  jako  wielki  ogień! 
3  Leop.  Jae.  o,  5.  (oto  ilić  ogień.  1  Leop.).  Jakoż  się 
tu  dziwować!  Gorn.  Sen.  562.  —  Jak,  nie?  =  czy  spo- 
sób, nie?  n.  p.  Owoz  to  Hanulka  moja;  jak  to  jej  nie 
kochać?  Teat.  54.  c.  d  ii.  czyż  można  jej  nie  kochać, 
mii  i\ti  moglic^?  iftź  wot)l  mógli^?  faun  man  aiibcrź?  alź  — 
O  dobry  narodzie!  jak  ciebie  nie  kochać!  Dyar.  Gr.  294. 
Stan.  Aug.  —  Affirm.  I  jak  =  jak  najmocniej,  imb  Ittie !  >  nuf^ 
ftdrffte!  Czy  ją  kocha  jeszcze?  C-.  Oj !  i  jak  kocha!  Teut.  22, 
c,  29.  Dobrze  to  powiedziano.  I  jak  dobrze!  odpowiedział. 
Kras.  Pod.  2,  •140.  (arcydobrze,  nie  można  lepiej).  Wszak  go 
We  Pan  znasz?  C-.  1  jak  jeszcze!  Teat.  47,  20.  Ma-ż 
on  służącego  ?  J^.  I  jak  jeszcze  żywego  chłopca ,  nie 
mazgaja !  Teat.  46.  b,  64.  —  Cum  encl.  A  jakie  ?  « jak 
inaczej?,  jużci!  wk  aninil  frei^lt^l  A  jakże?  to  jest 
najistotniejsza  potrzeba.  Teat.  17.  b,  48.  —  §.  Compa- 
rando:  Jak,  jako,  takim  sposoben),  jakim-,  tak -jak,  na 
kształt ,  rok ,  (x\i ,  fo  IDte.  Jak  świnia  się  w  prochu  wa- 
lał, iabl.  Ez.  144.  Za  rozrywkami,  jak  dziecię  za  mo- 
tylem uganiają  się.  Teat.  19.  c,  21.  (Jak  piorun,  jak 
ptak  poleciał,  wyi^aia  sie  (ez  per  Instrumenłalem :  pole- 
ciał piorunem ,  ptakiem.  Ld.  n.  p.  Przysłany  Młocki  goń- 
cem z  tą  nowiną.  Tward.  W.  D.  2,  116.  a\i  5?ouriev. 
Wieczerzał  on  gos'ciem  na  pewnym  miejscu ,  z  drugiemi 
proszony.  Gorn.  Sen.  191.  (jako  gos'ć ,  ali  ®aft).  Mó- 
wisz to ,  jako  człowiek  poczciwy ,  niech  cię  ucałuję. 
Teat.  50,  26.  Jakoby  na  łotra  wyszliście  z  mieczmi  poj- 
mać mię.  Sekl.  Marc.  14.,  Ross.  anii,  aKiióu.  Dobrześ  to 
rzekł,  że  jakoby,  bo  nicwłaśnie  tak  było.  Pim.  Kam. 
562.  Jak  na  urząd  ob.  Urząd.  Jak  na  wybór,  {ob.  Wy- 
bór;. Oczki  gwiazdom  podobne,  Usta  jako  koralowe. 
Groch.  W.  545.  Jak  swe  jedyne  dobro  cię  miłuje.  Past. 
Fid.  139.  Wszyscy  Jana  jako  proroka  mają.  Sekl.  Malh. 
21.  za  proroka,  fie  ^altcn  Urn  cincm  ^łroplictcii  gletd),  obcr 
fur  eitlClt  'Jirop^Cten.  Jeden  jako  drugi ;  na  jedno  kopyto 
wszyscy.  Cn.  Ad.  507.  Chłop  chłopa  pobił,  pan  wziął 
do  kalety.  Chłopom  przykazał :  milcz  ty,  jako  i  ty.  Bratk. 
J.  2  b.  Bali  się  przedlym  Turcy,  jako  żadnego  na  świe- 
cie potentata  bardziej,  króla  Perskiego.  Ktok.  Turk.  118. 
Ludwik  kochał  Węgrów,  jako  dziedziczny  ich  król,  Po- 
lacy mu  byli  jak  obcemi.  Nar.  Hsl.  7,  2.  (na  kształt  ob- 
cych, quasi).  —  Mathem.:  Kropka  oddzielająca  dwa  wy- 
razy każdego  stosunku,  znaczy:  ma  się  do;  a  dwie  kro- 
pki (;),  oddzielające  dwa  stosunki,  znaczą  jak  n.  p.,  7. 
9:  12.14  siedm  ma  sie  do  dziewięciu,  jak  12  do  14, 
albo  7  jest  do  9,  jak  12  do  14.  Jak.  Math.  i,  158.  — 
Cum.  conjunct.  Jakby,  jakoby  =  tak  jak ,  prawic  jak ,  niby 
lak  jak ,  iils  luic ,  ali  ob ,  ali  lycmi ,  io  ijiit  n\i  ob.  Żubr 
kształtem  jakoby  byk  wielki.  Warg.  Cez.  142.  Hej  kto 
nie  był  na  tej  skale,  jakby  nigdzie  nic  był.  Karp.  7,  45. 
Jakby  go  na  Tureckiego  konia  wsadził.  Gemm.  110.  (tak 
wesoły).  On  czynił,  jakoby  nie  słyszał.  Bibl.  Gd.  1.  Sam. 
10,  27.  Nierychło  chcieć,  jest  to  jakoby  nic  clicieć. 
Gorn.  Sen.  59.  Jakby  trzech  zliczyć  nie  umiał.  Gemm. 
111.  Każdy  rzewnie  narzeka,  jakby  już  zginął.  ./<iW,  Tel. 
144.  Jestem,  jakbym  nie  była.  Teut.  25.  b,  6,,  Ross. 
6y4bTO,  —  Cum  indical. ,    Xiądz   żegna  się ,  i  puści  cugle  z 


reku ,  Koń  wierzgnie ,  a  xiądz  jak  nie  był  na  łęku.  Pot. 
Jow.  152.  (tak  szybko  zleciał,  jak  gdyby  wcale  na  ko- 
niu nie  był  siedział).  NB.  W  poprzedniczych  przykładach 
wszędzie  dorozumieica  się  tak ;  w  następujących  przykła- 
dach wyrażone  znajdujemy  tak ,  ha^dż  przed  jak ,  bądź  po 
nim:  Jak  cię  widza,  tak  cię  piszą,  jeśliś  w  aksamicie, 
toś  Miłościwy,  jeśli  masz  pieniędzy  wiele,  to  już  prawie 
Jaśnie  Wielmożny.  Papr.  Ryc.  2,  Jako  cię  widzą,  tako 
cię  piszą,  Gorn.  Dw.  114.  Niedarmo  rzeczono :  jako  kto 
z  kim,  wzajem  mu  tak  będzie  płacono.  Gaw.  Siei.  591. 
Jako  się  rzemieślnicy  około  naczynia  swego  obierają;  tak 
też  gospodarz  obiera  się  około  naczynia  gospodarskie- 
go. Petr.  Pol.  57.  Niemasz  w  śmierci  wierz  mi,  tak 
strasznego  Nic ,  jak  myśl  sama  zgoiui  ostatniego.  Past. 
Fid.  219. —  §.  Jak  .podług  tego  jak;  według  tego  jak, 
mk ,  je  iiac()bcm  nnc,  je  imd)bcm.  Wolno  u  nas,  jak  kto 
chce ,  niech  każdy  żyje  podług  swego  widzi  rai  się.  Teat. 
29.  c,  16.  Miesiąc  bierze  od  słońca  światłość,  podług 
tego,  jako  blizko  od  niego  abo  daleko  chodzi.  Gorn.  Dw. 
410.  Czy  ja  go  kocham?  jak  czasem!  Teat.  25,  118. 
Nieść  każdemu  z  niewolników  każe  ciężary,  Jak  kto  był 
mocny,  jak  młody  i  stary.  JabL  Ez.  A  4.  Jak  kto  mo- 
że, według  przemożenia,  Cn.  Th.  Jako  możemy,  nie  ja- 
ko chemy.  Cn.  Ad.  502,  Jako  cię  mogę,  jeśli  nie  siłą, 
tedy  przez  nogę.  Cn.  Ad.  299.  (cf.  lisia  skóra).  Jako  ko- 
go staje,  jako  kto  przcmoże.  ib.  501.  Jak  powiadają. 
Teat.  26,  75.  Będzież  tu  sto  snopów?  Ę-.  Jako  do  snopa, 
według  tego  jaki  snopek,  je  iiad)bcm  bie  ©arbę  tft.  —  §. 
Caussale:  n.  p.  Bolesław  Krzywousty,  jako  był  miłosier- 
ny, rozkazał  swoim,  aby  przestali  czynić  okrucieństwa. 
Biel.  Kr.  72.  ju  golge  feiiic^  mitleibigen  .'pcrsciiil  Gnój  go- 
łębi ,  jako  ze  wszystkich  najtlustszy,  pod  rok  suchy  zbyt 
ziemię  wysusza.  Przędz.  6.  Jako  człowiek  mądry,  baczny. 
Cn.  Th.,  (pro  lua  prudenlia).  Jako  to  ja,  kióry  sobie 
nic  lekce  nie  ważę,  ulpote  qui.  ib.  Ludwik  kochał  Wę- 
grów, jako  dziedziczny  ich  król.  Nar.  Hsl.  7,  2.  —  §. 
Jak  -  tak  =  zarówno- jak,  ebcil  fo  ąut  -  ali.  Gwałtem 
wszystkich  śmierć  bierze,  tak  z  konia,  jak  z  wozu.  Tak 
z  łóżka,  jako  z  krzesła.  Pol.  Poez.  477.  —  §.  Jak  - 
tak ,  przy  powtórzonym  nerbum ,  wyraża  jednostajny  ciąg 
czynu,  bnicft  bie  cjIcicJ)md^ii,ie  Aortbaitcr  ber  łjaiiblimfl  ani. 
Osieł  wlazłszy  w  zboże,  jak  je,  tak  je.  Jabl  Ez.  144. 
er  frafi  niib  fraC,  iii  ehiem  fort.  Poszła  gdzieś,  a  te  kro- 
sienka, jak  stoją,  tak  stoją.  Kniaź.  Poez.  5,  210.  Pół- 
mędrków  rodzaj  zjadły  z  biizka  i  z  daleka  ,  Gdy  nie  może 
ukąsić,  jak  szczeka,  tak  szczeka.  Kras.  W.  15.  Pioruny,  jak 
biją,  tak  bija.  Teat.  26,  4.  Jak  nie  widać,  lak  nie  widać. 
Zul).  i  6,  1 50.  er  lunr  iiid)t  51:  fcbeii  imb  iimr  iiid;t  511  febcn. 
Żółw'  jako  może,  jak  idzie,  lak  idzie;  a  zając  śpi.  Jabł. 
Ez.  52.  —  Z  opuszczonym  Yerbnm :  Nowy  rok  po  sta- 
rym idzie.  Wszyscy  jak  w  biedzie,  tak  w  biedzie.  Żabi. 
Z.  S.  34.  fie  ftecfcii  nad;  inie  nr  iii  3fotti  uiib  ©leiib.  Jak 
dobrze,  tak  dobrze.  Gn.  Ad.  289,  Jak  źle,  tak  źle.  ib. 
295.  (t.  j,  wciąż  się  dobrze  lub  źle  powodzi).  —  aliter  Jak 
się  kto  urodził,  tak  się  urodził,  dosyć,  że  żyje.  Teat.  54, 
6,  (wszystko  jedno,  jak  się  urodził,  glcidjoiel  H)ie).  — 
§.  Jak  -  tak  =  jako-  tako  <  jakkolwiek,   jakimkolwiek  spo- 


230 


J  A  K. 


JAK. 


sobcin  ,  choć  nic  najlepiej,  atoli;  Slav.  tako  tako;  Yind. 
laku  taku ,  cno  fricdmo  dobo,  per  friedi,  iriednu,  fo 
)p;  iiid^t  jiim  iBcftCii.  Musiałem  jako  lako  wywinąć  się. 
Teat.  55.  d,  58.  Domy  jako  tako  mieszkalne.  N.  Pam. 
9,  207.  U  mnie  trochę  ciasno,  jeszcze  jak  dla  mnie 
jako  tako,  ale  dla  niego!  Teal.  26,  72.  ib.  22.  c.  ii.  Aby 
granice  b\iy  jako  tako  opatrzone,  tysiąc  żołnierzy  do 
Rusi  wyprawiono.  Biel.  Kr.  555.  CTdy  dzieci  już  jako 
tako  to  będą  umiaJy,  tedy  —  Kpr.z.  Gr.  5,  p.  249.  Okręt 
miotany  wiatrami  ,  Szedł  jako  tako  w  pośrzód  nawalno- 
ści.  Nieme.  Dum.  128.  Nowy  rok  przyszłości  dziwne 
maluje  obrazy,  niepewne  nadal  klcjąc  jak  tak  losy.  Zab. 
16,  411. —  §.  Licząc:  Jak,  jako,  jakby,  jakoby  =  około , 
na,  z,  iqm  ^abkn:  GCflC"'  ""f'  «it,  Slov.  gakoby.  Zbito 
w  onym  potkaniu  jako  cztery  tysiące  mężów.  Leop.  1  Reg. 
4,  2.  (około  czterecli  tysięcy.  Bibl.  Gd.).  Było  tych, 
którzy  jedli ,  jakoby  cztery  tysiące.  Leop.  Marc.  8,  9. 
Niosąc  przyprawy  mirry  i  aloes,  jako  sto  funtów.  Groch. 
W.  216.  Jakoby  dziesięć,  jakoby  mila  =  bez  mała.  Cn. 
Th.  Godzina  była  jakoby  szósta.  Sekl.  Joan.  4.  jakoby 
dziesiąta,  ib.  1 .  I  stało  się  jakoby  w  miesiąc  potym , 
że....  Leop.  1  Reg.  11,  1.  —  §.  Jakoby,  niejako,  pra- 
wie, ledwie  nie,  i]cn'itTcrma^cn ,  faft,  ksjiiak.  Jego  dzie- 
je takie  są,  że  jakoby  i  nad  wiarę  wychodzą.  Warg. 
Wal.  85.  —  §.  Wyraża  cały  wymiar  czasu ,  miejsca , 
stopnia  wielkości,  &ai<  inHligc  Sikap  ber  ^ńi,  bcś  JKamtii^, 
bcJ  @rabc«  ber  ®róp;e  aii^siibrucfcn :  Jako  Polska  jest  Pol- 
ską, nigdy  większych  zbytków  nie  było.  W.  Vost.  W.  2, 
61.  fo  iaiiGC  ^Uilcii  ^d\in  ift,  fo  laitijc  a\i  nur  'J.iolen  ftcŁt, 
luarcil Jako  od  wieku  Polska  tu  osiadła.  Na  nię  ta- 
kowa obelga  nie  padła.  Kochów.  6.  Jak  żyje ,  nie  miał 
podobno  muzyki  u  siebie.  Teat.  55.  d,  81.  Jako  mie 
matka  porodziła ,  nigdym  lepszej  nocy  nie  miał.  Sk.  Ztjw. 
i,  195.  Będąc  bardzo  wesoły,  pił  tak  wiele  wina,  iż 
jak  żyw  nigdy  go  więcej  nie  pił.  Sk.  Zyw.  2,  557.  iii 
fciiicii!  ijiiiijcn  ScDcii  Imttc  er  noi^  niitt  fo  incl  getrimfeti. 
Jako  żywo,  vel  zawsze  lak  było,  post  hominum  memo- 
riału. Cn.  Th.  Polacy  żadnego  trybutu  cesarzom  nie  da- 
wali,  jako  żywi.  Biel.  Kr.  47.  iit  ilircin  piijcn  Vclieii;  nic= 
malś.  Jakom  żyw,  jako  pamiętam.  Cn.  Th.  Bohdan  hufce 
swe  rozłożył,  Jak  tylko  oko  zamierza.  Nieme.  Dum.  154. 
tak  daleko  jak  tylko,  fo  tucit  iiiir  immcr  ia^i  3lit(je  rei^t. 
A  w  tym  cieuma  noc,  pod  płaszcz  rozciagnionv ,  Świat 
jako  wielki  wszystek  zasłoniła.  /•".  Kchan.  .Jer.  215.  bie 
3BeU,  fo  ijtop  fie  nur  immcr  ift;  bic  gaujc  gropc  lueitc  2Belt, 
Pełno  twej  sławy,  jak  jest  kraj  szeroki,  Słyniesz  z  wiel- 
kiego rozumu  i  cnoty.  Zab.  15,  15.  Zabl.  Bezsenny,  jak 
długa  noc  strawiłem  całą.  Hul.  Ow.  9.  Cały  stół,  jak 
długi  i  szeroki ,  liczbą  zapisał.  Ossol.  Str.  5.  —  §.  Cum 
supei-lativis :  Jestem  jak  najniższy  sługa  We  Pana ,  ber 
(Oar)  nltcruntcrttianiijftc.  Opiszę  ,  jak  najkrócej  będę  mógł, 
aufs  allcrfiirjefie.  Niech  ci  to  bóg  nadgrodzi  jak  najob- 
ficiej. Ld.  Jak  --  tak  prawdziwie  jak  ,  gatunek  przysięgi , 
fo  lua^r  a\i. —  Nie  byłem  tam,  jak  jestem  żywy,  jakem 
poczciwy.  K7uai.  Poez.  5,  129.  fo  m\;t  al«  tdi  m  SeDcn 
l^alJe,  fo  wa^x  ii)  e^rltd)  6tn.  Jakom  szlachcic,  daje  ci 
słowo  na  to.    Teat.   29.  c,   13.     Jak    mię    kochasz ,' nie 


psuj  mi  mego  przedsięwzięcia.  ZaM.  Zbb.  87.  fo  toa^t  bu 
mid)  liel)  ^aft;  mmi  bu  midi  auberS  lieB  I;afł.|  Jakeś  offi- 
cyer,  powiedzże  szczerze,  ib.  52.  d,  26.  Jakom  dobry 
żołnierz ,  że  cię  na  sztuki  rozsiekam ,  jeśli  nie  oddasz. 
Cn.  Th.  Często  słyszałem  to  słowo :  jakom  poczciwy, 
i  rozumiałem,  że  ludzie  w  Warszawie  poczciwsi,  niż  in- 
dziej być  muszą.  Mon.  a.  65,  452.  Mówże  mi  teraz  ja- 
keś poczciwy  i  mądry,  prawdę.  Boh.  Kom.  1,  594.  (Carn. 
permejyiri).  Jak  boga  kocham ,  jak  sobie  dusznego  ży- 
czę zbaw-ienia,  niech  mi  tak  bóg  miłościw  będzie.  Mon. 
75,  547.  Jak  bóg  w  niebie.  Teal.  8,  67.  Jak  ci  bóg 
i  zbawienie  twoje  jest  miłe.  Smotr.  Apol.  90.  Jakeś  grze- 
czna, nie  wspominaj  nic.  Teal.  13.  c,  18.  Próżno  sie 
broni  młodzian  nieszczęśliwy.  Zginie  jak  żywy.  Karp.  I, 
122.  (pewnie).  Jako  żywo,  przeciwnie  wszystko.  Boh. 
Kom.  1,  593.  [ob.  Zywoj.  Każdy  ma  nadzieję  co  usły- 
szeć od  niego ;  jako  żywo  nic.  Zab.  5,  237.  wcale  nic, 
audj  nicJ)t  baś  gcriiigftc.  —  §.  Między  powtórzonym  słowem 
=  mniejsza  o  to,  5n.nfc^cu  bcm  roieber()o^It{n  3?amm  briiift  eg 
©Icid^ijiiltigfcit  (lUJ.  Jeszcze  moja  jak  moja,  ale  pomyśl- 
cie o  swoich.  Teat.  32,  9.  Uroda  jak  uroda,  ale  rozura 
w  głowie.  Bies.  D.  3.  mniejsza  to  uroda ,    ale ... .    6(6on= 

(icit  unc  Sc^on^cit,   abcr  ber  ^Scrftanb son  ber  St^óu^ctt 

ntill  id;  gnr  nid;t«  ciiimal  fagcu,  nber Słowa  jako  sło- 
wa ,  verba  dum  sint.  Mącz.  ■ —  |.  Adverb.  temporis :  Jak , 
jak  tylko,  jako  skoro  =  gdy,  kiedy,  skoro,  tuentt,  fobalb  , 
t>n,  ali,  fo&nlb  ali.  Jak  jej  maż  umrze,  zaraz  się  wy- 
prowadzić powinna.  Star.  Dw.  50.  Niemasz  nad  trzy  dni, 
jak  przyjechał.  Teal.  32,  15.  Trzy  miesiące  odtąd  mi- 
nęły, jak  go  oczy  moje  nie  widziały.  Teat.  9.  c,  10.  Bę- 
dziesz z  nim  mówił,  jak  ja  odejdę,  ib.  20,  105.  Jak 
pójdę  za  mąż,    czyż  nie  będę  panią  swojej  woli?  ib.   14, 

38.     Jak    prędko  tak  się  rzeczy  mają ib.  34.  c,   18. 

Jak  tylko  jeden  Romulus  zaczął  szukać  chwały;  miliony 
ludzi  straciły  szczęśliwość  i  pokój.  Staś.  Num.  i ,  55. 
Wejdowut,  jako  skoro  od  pospólstwa  majestatem  królew- 
skim był  odłaczon  ,  wodza  pszczół  naśladował.  Slryjk.  45. 
Szermierz  jako  rychło  broń  w  rękę  weźmie ,  tak  wnet 
poznać,  jeśli  eo  umie.  Gorn.  Dw.  42.  Cumemphasi:  Pod- 
nosząc nogę  ogier ,  ochotnie  Z  całej  siły ,  jak  wilka 
grzmotnie,  Z  paszczy  narobił  bigosu.  Zah.  13,  277.  Tręb. 
(skoro  jeno).  '§.  Takich  w  wojsku  wiele,  Co  'jakże 
gdy  ich  chrzczono  ,  nie  byli  w  kościele.  Alb.  z  Woj.  21. 
aż  od  tego  czasu  ,  gdy ....  bii  oou  ber  3f't  "i-  "§•  Js- 
kos  jeśli,  luenii ,  ipofcrn.  Przegrażał  Grekom  tyraństwem, 
jako  nie  namówią  Rusi ,  aby  się  od  nas  odstrzelili.  Birk. 
E.iorb.  C  '2  b.  —  §.  Adverb.  loci:  Jak  =  gdzie,  którędy,  nJO. 
Bramy  Stambulskie  są  na  kształt  Rzymskich ,  osobliwie 
owej,  jako  jeżdżają  do  kościoła  ś.  Sebastyana.  Star.  Dw. 
10.—  Not.  Zle  teraz  piszą:  "ja  nie  mam  o  nim,  jak 
tylko  wysokie  zdanie ».  Czemu  nie:  mam  o  nim  wysokie 
zdanie;  na  co  to:  jak  tylko?  Francuzczi/zna!  Gol.  Wym. 
209.  Ona  nie  ma  jok  lat  25.  Teal.  58,  74.  Zapewne 
nie  czynił  to ,  jak  tylko  przez  swój  charakter,  ib.  35.  b,  120. 
Pochodź,  jaki,  jakikolwiek,  jakiś,  jakmiarz,  jako,  ja- 
koż, jakoś ,  jakie,  jakość;  jakowy,  jakować ,  jakokotwiek  , 
niejaki,    nijak;   kak ,  ki;  jakowośc;    jednakowy,    jednaki. 


JĄKAĆ  -  J  A  K  L 


JAKI. 


231 


jednakośd ,  dwojak,  trojaki,  czworaki,  piecioraki,  etc;  je- 
dynak,  jedynaczek  .jedynaczka ;  półtorak,  trojak,  cziuoraczka. 

JĄKAĆ  się,  'JĘKAĆ  się,  al ,  a ,  zaimk.  niedok.,  JĄKAĆ  cz. 
%ńedok.,  Jąknąć  jednotl.,  momotać,  blekotać,  ^ammcln , 
ftottcrn.  (cf.  jęk ,  jęknąć) ,  (Zająkać  się ,  zająknąć  się  dok., 
qv.  V.).  Sorab.  1.  yakotacź;  Boh.  koktdm,  zagjkani  se; 
Slov.  zagachlawśm  se ;  Yind.  seslati ,  jezati,  ezlati ,  tha- 
klati,  keklati ;  Garn.  jezati,  ezlati,  ezlim  ,  berbolam,  ber- 
bózhem;  Dal.  jeszkati,  barboriti  ;  Hag.  jezkati ,  zajezki- 
vati ;  Bosn.  zajeckivati,  tepati;  Croat.  berbotati,  bleileszti, 
tepeszti ,  tlapiti;  Ross.  saiiKHjTŁCH,  sanKaitca,  .icneraib, 
ryrHHBtTB ,  ójeKOtaib ,  aaajaKaib ;  Eccl.  ryrHUBCTByio. 
Była  jedna  kraina,  gdzie  każdy  się  jakal.  Zab.  i5,  20d. 
Któryż  z  nas  i  jednym  słowem  clioć  jąknął ,  oznajmując 
o  tym  narodowi!  Smolr.  Nap.  11.  (cf.  ani  pisnal).  Jąka- 
nie, iai  ©tammclii,  Stpttern,  ©cftammle,  ©cfłPttrc.  Sorab. 
i.  yakotano;  Carn.  ezlanje ;  Croat.  jezkanye;  Boss.  ko- 
CHoasuwie.  Powiedz  tvlko  bez  jąkania.  Teat.  46,  41. 
JĄKACZ,  JĘKACZ,  a,'m.,  JĄKAŁA,  ły,  m.,  jękot,  ble- 
kot, momot,  ber  Stottcrcr,  ©tmnmlcr;  (Sorab.  1.  yako- 
tawcź;  Bosn  zajeckivac ,  tepac  ;  Bag.  jezkalo  ,  Z3jezkiva- 
laz;  Da/,  jezkalo ,  jezkavacz,  tepav,  tepalo ,  kuszavacz, 
barbora;  Croa/.  berbotlyivecz ,  berblyivecz,  bledecz;  Carn. 
ezlavz,  jezave~z;  Yind.  keklazli,  zhaklauz ,  ezlauz;  Ross. 
sanKa,  jenei^ni ;  w  rodź.  ieńsk.  jenerynba ;  Carn.  ezlavka  ; 
\ind.  keklauka,  ezlauka).  Często  się  zaciął,  jakoby  jąka- 
ła ,  Cbociaż  3,0  myśl   szczęśliwa    właśnie    w   jeżyk    żgała. 

-  Zab.  U,  m.  JĄKALSTWO,  a,  n.,  jąkanie,  JĄKLI- 
WOŚĆ,  ści,  z.,  tai  Stottmi,  (stmiimclii,  ©eftammle,  ®e= 
ftottcrc.  Croat.  berbotIyivoszt;  Bossi.  rjTHiiBOCTb.  W  krai- 
nie tej  to  jakalstwa  miano  ,  za  obyczajność  uchodzi  i  za 
prawo  mody.  Zab.  15,  201.  J.\KAWY,  JĄKLIWY ,  a,  e, 
jąkający  się  ,  ftammchib,  ftottcnit).  fio/i.  zagjkawy,  koktawy; 
Boss.  6.ieK0T.iiiBuri ,  aaiiK.iiiBbifi ;  Eccl.  KOCHoa3bi<iHUH , 
ri%rHiiBi>.  Jakże  ci  podziękują  śmiertelni  jakawi?  Przyb. 
Ab.    112. 

JAKI,  a,  ie,  Boh.  gaky;  S/oii.  gaki ;  Sorab.  2.  kaki ,  Sorab. 
i.  kaiki ,  kayki ;  Carn.  kak ,  kajsen,  kakershn;  Yind. 
kakershni;  Slav.  kakvi;  Dal.  kakovi ;  Croat.  kakov;  Bag. 
ikakav ,  ikakva ,  ikakvo  ,  kakav ,  kakva ,  kakvo  ,  kva  ,  kvo  ; 
Bosn.  kakau ,  kakui,  kakov;  Boss.  Kaniu,  ahitt ,  ajaKoii , 
KoB;  Eccl.  KhH ,  cf.  ki;  cf.  Lat.  qui ,  quaiis ,  [disting. 
Bug.  jak,  jiiki;  Caru.  et  Croat.  jak;  Bosn.  et  Slav.  j;iki 
fortis  ,  strenuus  ,  robustus).  —  1)  pytając  directe  et  in- 
directe:  jakiż,  jakowyż?  co  zacz?  nin»  fiir  ciii  ?  mai  fiir 
Ctncr?  Jaką  ci  mam  dać  książkę!  O  jakimżc  to  mi  mó- 
wiłeś malarzu?  Jeżeli  to  zrobię,  jaką  wezmę  nagrodę? 
Jaki,  jak  wielki  ob,  liki?  (Bosn.  kolicjak).  Nie  chciał  mi 
powiedzieć,  jaką  o  tćj  bitwie  miał  wiadomość.  Jaki  kto 
jest,  to  w  jego  mocy;  jak  o  nim  rozumieją,  w  cudzej. 
Cn.  Ad.  296.  Wiesz,  jaki  to  lud  w  naszym  kr.nju.  Teat. 
47.  c,  A.  2  b.  Po  jakiemu  ubrany,  ib.  19.  c,  26.  (ja- 
kim sposobem  ,  krojem).  Śpiewa ,  dyabli  wiedzą  po  ja- 
kiemu, ib.  30.  b,  16.  Ross.  noKanoncKH.  —  Admir.  ex- 
clam.  Cóż  to  za  oczki,  jakaż  twarz,  cóż  to  za  lice. 
Jakże  gładkiego  toku  ciało  tej  ryhai:zki !  Zab.  15,  189. 
Wczora  w  jakim  tumulcie  zostawałem,    Co  za  burze   we 


mnie  passye  wzniecały!  Teat.  9,  86.  §.  Jaki  porówny- 
wajac ,  bądź  to  z  wyrażonym  ,  bądź  opuszczonym  taki ,  tt)ie 
eiiter,  fo  eincr;  ein  foldjcr,  bcrcjlcid;cn ;  tine  -  fp.  Jaki  pan, 
taki  kram.  Gorn.  Du'.  107.  trie  bcr  $en  (kfdinjfeii  ift),  fo 
ift  auń}  ber  Sicner  (beftfiaffcn).  Dowcip  taki,  jakiego  tru- 
dno znaleźć.  Teat.  17.  b,  21.  Jaka  praca,  taka  płaca. 
Cn.  Ad.  286.  Jaka  rola,  takie  i  nasienie,  jakie  kwiatki, 
takie  i  barwy,  jaki  robotnik,  taka  i  robota,  jaki  oracz, 
takie  i  oranie.  1  Leop.  i  Ezdr.  9,  17.  Jaki  jest  drzewa 
korzeń,  taki  owoc  na  nim  roście.  Sk.  Kaz.  269.  Jakim 
kto  jest ,  i  jakim  być  chce ,  do  takich  woli ,  i  w  takich 
się  kocha.  ib.  506.  Jaki  pan ,  taki  sługa.  Boh.  Kom.  4, 
18.  Pilch.  Sali.  179.  Jaki  pan,  laki  kram,  jaki  ociec, 
taki  syn.  Giicz.  Y\ych.  E.  1  b.  Jaki  pan,  budynku  trze- 
ba mu  takiego.  Gaw.  Siei.  563.  Jaka  matka,  takie  bę- 
dą dziatki,  Knlig.  Her.  li.  Jaka  matka  jest,  taka  też 
jest  i  dziewka.  Badz.  Ezech.  16,  44.  (Sloi.  gak;i  matka, 
taks  kątka ,  cf.  jabłoń).  Dzieci  są  takiemi ,  jakierai  ich 
mieć  chcą  rodzice.  Zab.  13,298.  {Yind.  kar  mazhka  rodi , 
radu  mishi  lovi).  Takim  sam  się  stawa ,  z  jakim  kto 
przestawa.  Zab.  14,  65.  Slov.  taki  chlap,  gaki  kamarńt. 
Z  jakim  kto  żył,  zawsze  był  micwan  za  takiego.  Simon. 
Siei.  62.  Jaki  kto  sam ,  za  takie  ma  i  drugie.  Modrz. 
Baz.  262.  (kto  sam  w  piecu  lega,  drugiego  ożogiem 
maca).  Z  jaką  niechęcią  niemasz  nikogo  ku  sobie,  taką 
przyczytasz  bratu  swemu.  Ossol.  Sen.  53.  quem  nemo  adver- 
sus  te  animum  gerit ,  eum  esse  tu  credis  fratris  tui.  Szczę- 
śliwość ,  o  jakiej  podobnej  ani  ucho  słyszało ,  ani  takiej 
oko  widziało.  Lach.  Kaz.  1  ,  39.  Jakie  uczucie  ta  de- 
klaracya  w  nas  królu  i  stanach  sejmujących  sprawiła , 
dzielicie  je  zapewne  wszyscy  obywatele.  Gaz.  Nar.  2, 
259.  —  §.  Nie  wiedzieć  jaki  =  niech  będzie  jaki  chce  , 
(i  fe^  a\ii)  md)  fo  ijrop,  ftnrf,  fiirdjterlirf)  etc.  Zęby  też 
nie  wiem  jakie  wojsko  było,  możemy  się  obronić.  YYarg. 
Cez.  109.  Wielkie  te  prace,  któreby  nie  wiem  jakiego 
olbrzyma  zmordować  niogly.  Wys.  Ign.  64.  —  §.  Jaki  = , 
który,  jeden,  inrfe/ermnm/c,  cf.  jakiś  ,  cf.  "drugi,  etil.  Po- 
rwał lwa  Sarason,  i  rozdrapał  go,  jako  jakie  koźlę.  Sk. 
Żyw.  2,  1.  ipte  ein  SćcfcllCli.  Nic  bojażni  nie  miała,  tak 
jakby  jaki  anioł  w  ciele  onym  była.  Sk.  Zyw.  2,  50. 
Wszyscy  jako  lwi  jacy  do  szturmu  pośpieszyli.  Uslrz. 
Kruc.  5,  135  lilie  imm  (jleicllfam.  Zamyka  mie,  jak  nie- 
wolnicę jaką.  Teat.  50.  o ,  26.  Jak  się  tylko  wyruszy 
z  wojskiem,  ucieka  od  niego  jaka  14  lub  13  część. 
I>am.  83,  1,  125.  (prawie,  około,  ledwie  nic)_  Wyspa 
Cypr  na  jakie  sto  mil  od  Syryi.  Ustrz.  Kr.  2,  536.  oko- 
ło' sto  mil,  o^iificfalir ,  etivn  100  5!)(Cilcn.  —  §.  Jaki  taki  = 
jakikolwiek,  injciib  eiiicr ,  mywt  lueldicr,  fo  fo,  ivie  nuc^ 
immcr  tcfdmjfeii;  Sorab.  1.  kaykiżlem;  Yind.  kakerboden  ; 
Boss.  lahOBCKiri ;  Eccl.  OHhciii|.i,  (cf.  ono).  Jaka  laka  roz- 
gadawszy się  mocno,  trzepie,  bluzga.  Mon.  74,  141. 
Ź  drogi,  z  drogi  jaki  taki,  bo  idzie  Jaśnie  Oświecony. 
Teat.  55,  b,  14.  ktokolwiek  z  gminu.  (cf.  taki  owaki). 
Za  Witenesa  Nowogrodzanie ,  acz  Litwie  poddani,  jednak 
jakich  takich  wolności  używali.  Slryjk.  540.  fic  geiloPeil 
bod;  eiiiiijer  Jrefl^eiteii.  Nie  zejdzie  wam  nie  na  jego 
ludzkości,  1  opatrzy  was  jakim  takim  wczasem.  P.Kclian. 


232 


JAKIKOLWIEK  -  JĄKLIWY. 


JAKMIARZ-JAKOWOŚĆ. 


Jer.  365.  mit  ciuigcr  33cqucmItĄfcit.  To  czynili  bogowie 
ich  jacy  tacy,  atoli  czynili.  Birk.  Kaw.  Malt.  Bib. 
Oblężeni  umyślili  ,  póki  sify  jakie  takie ,  wycieczką  się 
bronić.  Warg.  Gez.  201.  fo  langc  fic  nocf)  eintge  Mfte 
tlfittcii.  Scypio  starał  sie,  aby  za  wiersze  Enniusza  ja- 
kim takim  "do  wiadomości  potomności  przyszedł.  Warg. 
Gez.  praef.  irgcnb  tric.  Zniewoleni  cierpieć  tego  papieża, 
woleli  jaka  taką  głowę  jedne,  niżli  dwie  z  rozerwaniem. 
Sk.  Dz.  875.  fić  tnoUtcii  bo^'fc^pn  lictcr  cin  cinigeź  Oiiet-- 
boiipt,  irńrc  k>  and]  glci*  fp  fo  (icfe^affcn.  Nie  czując  się 
mocna  do  zrobienia  gwałtu,  umyśliła  fakcya  Moskiewska 
wszcząć  w  izbie  jaki  taki  tumult,  któryby  był  niby  śla- 
dem przemocy.  Ust.  Konst.  i,  146.  irgciib  eitien  5;umult. 
Jaka  taka  pomoc,  ej.  lżej  iść  przy  koniu.  Gn.  Ad.  287. 
eintge  Si'»^iilfe,  irgcnb  ciiiigc  Ciicidjtcning.  Najlepiej  na 
swym  jakim  takim  przestawać.  Sk.^  Kaz.  22.  O  wodę  tam 
trudno,  a  wino  jakie  takie.  Sk.  Zyw.  2,  584.  ledajakie, 
bci"  3Scin  ift  fo  fo.  —  §•  Jak"  taki  <  jeden  i  drugi ,  einer 
imb  bet  aitbcrc,  tiiefcv  uiibjciicr.  Jaki  taki  łamał  sobie  głowę 
nad  domysłem ;  len  ucho ,  ten  oko  do  drzwi  przykładał. 
Ossol.  Str".  5.  Jaki  taki  się  koło  damy  kręci.  Tr.  JAKIKOL- 
WIEK, Jakakolwiek,  Jakiekolwiek  ;  JAKIŚKOLWIEK,  Jakaś- 
kolwiek,  Jakicśkolwiek  ;  Boh.  gakykoli  ;  Slov.  wolagaki; 
Sorab.  1 .  niekaikiżkuli ,  kaykiżlem ;  bądź  jaki  chce  ,  roie 
immcf  Dc|d)afFeii ,  irgcnb  cincr ,  iim?  nur  immer  fiir  einer. 
JAKOKOLWIEK ,  JAKKOLWIEK,  adi:  nnc  and)  nur  tm= 
mer ,  ti  l'c>^ ,  nnc  ci  wolk  ,  irgcnb ,  m\\  irgcnb  eine  9lrt.  [Boh. 
gakkoli ,  gakkoliwek  ;  Croat.  kakgód ,  kak  tak ;  Slov.  kte- 
rakkoh;  Sorab.  1.  każlem;  Rag.  kakkomudrAgo;  Bosn. 
kakogod).  Czyńcie  dobrze  wszystkim  ludziom  jakiejkol- 
wiek są  religii.  Sias.  Num.  2,*  118.  pon  nicld)cr  3f{cligion 
fic  (mi)  immcr  finb.  Komuż  jakkolwiek  ojczyzna  nie  raiła? 
Tward.  Wł.  18.  Nie  cliciej  ukrywać  tajemnego  udrę- 
czenia swego ,  a  może  jakażkolwiek  dam  ci  uciechę.  Teat. 
55.  d,  52.  'Jakiekoli.  Gresr..  565.  (z  Czeska  zamiast 
jakiekolwiek).  Jakiejżkolwiek  nam  bóg  władzy  udziela , 
niech  ludzkie  dobro  pierwszy  nasz  cel  będzie.  Zab.  15, 
522.  t^.om ,  prawi ,  raz  rzekł ,  jakie  to  kolwiek  jest ,  już 
tak  niechaj  będzie,  a  nie  inaczej.  Garn.  Sen.  519.  Ja- 
kimkolwiek sposobem,  mif  irgenb  cine  3(rt.  To  samo,  że 
rai  moich  ziomków  chwalić  miło  .  Głos  mój  w  piersiach 
jakkolwiek  słabych  ożywiło.  Przyb.  fAiz.  170.  Jakożkol- 
wiek  bądź,  ja  mego  stroju  nie  porzucę.  Teal.  27.  b,  14. 
Guzmaii,  jakożkolwiek  jest  srogi,  jakożkolwiek  jest  okru- 
tny, jakożkolwiek  nieubłagany,  powinien  być  wspaniały. 
Teat.  50,  78.  (chociaż  nie  wiedzieć  jak).  JAKIŚ,  aś,  ieś, 
•lAKlSlŚ  ,  Jakasiś,  Jakiesiś,  (tf  o/i.  gakys  ;  iS/oi).  gakisi ;  Sa- 
rah. 1.  kaykiż;  Ross.  utKift) ;,  niejaki,  pewny,  cin  gcmiffer, 
cin.  Jakiś  Turczynek  zaprosił  nas  do  swojej  galery.  Boh. 
Kom.  1,  157.  O  moim  ojcu  słyszałem,  że  to  miał  być 
jakiś  garbarz.  Teat.  27.  b,  48.  Serce  twoje  skrytym  ja- 
kimś przerażone  jest  żalem,  ib  9.  c,  6.  Listy  jakieś  mam 
do  pana.  ib.  27.  c,  55.  Sricfc ,  (des  lettrcs;.  Ona  pła- 
cze, patrzy  na  miesiąc,  gada  do  obłoków,  Wzywa  ja- 
kichsić  cieniów,  jakichś ić  wyroków.  Nieme.  P.  F.  5.  §. 
Jaki  taki,  irgcnb  fiu.  Dajmy  rolnikom  jakąś  ojczyznę,  a 
bić  się  za  nie  będą  wraz  z  nami. /far/).  7,  104.    (JĄKLIWY 


ob.  Jąkać  ,  Jąkawy).  'JAKMIARZ  aduerb.  obsol.,  (cf.  nadmiarz 
adv.},  bez  mała,  prawie,  ledwie  nie,  foft,  tecna^e ,  O^n-- 
gefń^r.  Za  sławą  jakmiarz  zawzdy  człowiek  zdanie  swe 
pędzi.  Gorn.  Dw.  22  et  60.  Szli  za  Dawidem  jakmiarz 
cztery  sta  mężów  ,  a  dwieście  zostało  przy  rzeczach.  W. 
i  Reg.  25,  13.,  W.  Post.  W.  2.  557.  (około  czterech 
set.  Bibl.  Gd.).  Fere,  'malem ;  niektórzy  mówią  'jakmiers. 
Mącz.  Jakmiarz  ustawicznie  obfite  łzy  z  oczu  jego  pły- 
nęły. Wys.  Aloj.  61.,  Gii.  Kat.  314  e/ 502.,  Żarn.  Post.  Z, 
787.  b.  —  §.  Jakmiarz  :  tylko.  Kucz.  Kał.  145. 'natych- 
miast, ib.  5,  157.  (Boh.  gakomef  tak  rzekąc,  tak  mó- 
wiąc, niby).  JĄKNĄĆ  ob.  Jąkać.  JAKO  adverb.,  oprócz 
znaczeń  pod  Jak  wytkniętych,  ma  szczególne,  wyrażające 
Łac.  qua,  prout,  t.  j.  w  pewnym  względzie,  aU,  bt' 
traditct  a\i,  angcfc^en  ali.  J^iko  twój  komendant  przeba- 
czam ci;  zaś  jako  twój  szwagier  przyciskam  cię  do  me- 
go serca.  Teat.  47,  96.  Atoli  nawet  i  w  tyra  znaczeniu 
jak  i  jako  często  zarówno  się  kładą;  ob.  wyżej  Jak.  — 
JAKOŚ,  adverb.,  niejako,  nie  wiedzieć  jak,  zkąd,  jakimsiś 
sposobem,  jufńBigcr  5Bcifc,  o^nc  p  roiffcn  mo^er,  roie.  Ja- 
koś koło  apteczki  przeszedłem  nie  chcący,  Hanyżek  mnie 
zaleciał;  trochę  nie  zawadzi.  Kras.  Sat.  55.  Butelka  nie- 
znacznie jakoś  się  wysusza,  ib.  57.  Po  ich  śmierci  prędko 
sie  jakoś  popsowało.  P.  Kchan.  Orl.  1,  417.  Żeńmy  się, 
choćby  na  to  tylko,  żeby  nam  czas  jakoś  zszedł.  Teat. 
3,  115.  (jako  tako).  Czytałem  jakoś  wolnego  dnia  ko- 
medyą  jedne Zab.  12,  260.  Naturalnie  jakoś  nie- 
wiasty nie  kochają  jedne  drugich.  Zab.  16,  287.  —  §. 
Dla  wielkiego  zatrudnienia  nie  przyszło  im  aż  o  szóstej 
jakoś  zejść  się  z  sobą.  Lub.  Roz.  54.  tak  koło  szóstśj, 
o^ngefabr  urn  fci^ś  U^r.  §.  Jakoś < jako  jesteś,  ob.  Jak. 
JAKOŚĆ,  ści,  2.,  jakowość,  Boh.  gakost,  jakost,  gako- 
wost ;  Slov.  gakotnost;  Sorab.  1.  kaykofcź;  Yind.  ka- 
keshnost,  bitnost,  sadershnost,  sadershanje ;  Garn.  ka- 
kershnost,  ushafanie ,  pant;  Rag.  virsta,  ruka,  bitje; 
Ross.  KaMecTBO;  {dist.  Garn.,  Bosn.,  Rag.,  Croat.  jakóst, 
jakozt  robur,  vis,  vigor)  •  'obyczaj,  forma,  kształt,  spo- 
sób rzeczy  jakiej ,  qualitas  Mącz.  bie  6igcnf:^aft  imi  Sin- 
ge§.  Przypadek  jakiej  rzeczy  którejkolwiek ,  od  którego 
ją  taką  abo  owaką  zowiemy,  białą,  czarną,  gorzką,  lek- 
ką, ostrą,  słabą,  ciężką,  prędką  etc.  Jakość  jest  sło- 
wo własne,  acz  nieutarte.  Gn.  Th.  Białość,  żółtość ,  i 
t.  d.  jakości  zmysłowe.  Gyank.  Log.  12.  Jakości  pier- 
wiastkowe ciał  są  grubość,  figura,  liczba,  ułożenie  i  ruch. 
ib.  52.  Spór  o  dawność  powinności  bywa  miarkowan 
z  rozmaitości  uczynków,  z  jakości  osób,  i  z  inszych  po- 
dobieństw. Szczerb.  Sax.  66.  Powściągliwość  nie  należy 
w  jakości  pokarmów,  ale  jeśli  ich  w  mierze  używasz. 
Żarn.  Post.  103.  Jakość  duszy.  Baz.  Hst.  29.  JAKOTA- 
KO  ob.  Jak  tak.  JAKOWAĆ,  ał,  uje  cz.  niedok. ,  nada- 
wać rzeczy  którą  jakość.  Tr.  einer  Snc^e  ciuc  gcnńfe  (Ei' 
gcnf^aft  geben.  JAKOWOŚĆ,  ści,  i,  zbiór  przymiotów, 
bie  Scft^affcn^cit,  bie  (Sigcnfc^aften ,  jakość,  bie  (Eigenf^oft, 
(Boh.  gakowost;  Yind.  kakeshnost,  sadershnost,  sader- 
shanje). Uwaźywszy  jakowość  gruntów,  jeszcze  uważać 
należy  ich  położenie.  Kluk.  Rośl.  5,  74.  Qualitales  Pol- 
skim językiem   jakowości ,    pierwsze :    primariae ,    wilgo- 


JAKOWY  -  JAŁMUŻNA. 


JAŁMUZNICA-  JAŁOWCOWY.       253 


tnośd,  suchość,  gorąco  i  zimno;  drugie  secundariae  cięż- 
kość, lekiiość,  miękkość,  twardość,  ślizkość,  chropo- 
watość. Sak.  Pro6/.'89-90.  Nie  jakowość  położył,  lecz 
istotę,  nie  rzekł  grzesznym,  lecz  grzechem.  Zygr.  Gon. 
405.  (cf.  przymiotnik,  rzeczownik).  Sak.  Prohl.  86  ei  259. 
Syxt.  Szk.  101  et  216.,  Syr.  1236.  Wielkość,  jakowość 
i  poruszania  morza.  Boler.  1.  JAKOWY,  a,  e,  jakich 
przymiotów ,  jaki ,  opu  trel^en  Cicjcnft^aftcn ,  mie  kfdinffeii ; 
Ross.  aKOBMii,  KaKOBt,  KaKOBbiH.  Jakowykolwiek ,  jaki- 
kolwiek ,  niech  sobie  będzie  jaki  chce ,  tuic  (WÓ)  iiltincr 
tcf^affcil.  Śmierć  jakowakolwiek  każdemu  niemiła.  P. 
Kchan.  Oli.  1,  403.  JAKOŻ  adverb.,  {Boh.  gakoź;  Slov. 
gakśto;  Slav.  takojer;  Yind.  kakor,  koker,  lihtaku) ;  w 
samej  rzeczy  też,  imb  ttt  ber  %^at  mtc^,  imb  nllcrbiitg^, 
rotę  niic^  mirtltc^.  Z  ciekawości  Król  chciał  mię  widzieć; 
jakoż  mię  w  dziwnej  łaskawości  przyjmuje.  Jabi.  Tel.  20. 
Spodziewał  się ,  że  ściśnione  mrozami  bagniska  ułacnią 
mu  przystęp  do  fortecy.  Jakoż,  skoro  tylko  ukazały  się 
lody,  pomknął  się  bliżej  ku  miastu.  Nar.  Hst.  3,  43. 
Obiecał,  iż  wkrótce  nazad  przyjdzie  ;  jakoż  niedługo  ba- 
wiąc powrócił.  Kras.  Pod.  2,  258.  Już  dalej  niż  od  60 
lat  Czechowie  nie  mieli  króla  koronowanego ,  jakoż  od 
Wratysława.  Biel.  Kr.  96.  scilicet,  namlt(^.  Demokrytu- 
sowi  się  zda,  że  słońce  jest  wielkie,  jakoż  to  człowie- 
kowi uczonemu ,  quippe  homini  erudito.  Mąez.  JAKOZ- 
KOLWIEK  ob.  Jakikolwiek,  Jakokolwiek.  JAKŻE  adv., 
j)yt3jac  direcłe  et  indirect,  roki  ob.  Jak.  Dorozumiewa  się 
najczęściej:  inaczej,  ańe  onberS?  Pisałżeś  do  brata?  a 
jakże?  (nie  miałem  pisać),  tuic  Iićitte  id)  bcnn  ni(^t  fcfireiDcn 
foUcn.  Czy  będzie  jaka  uroczystość  w  rocznicę  imienin 
Cesarskich?  a  jakże!  tai  Bcrjłctit  fi(^;  frcilt^!   cf.  jużci. 

JAKUB,  JAKÓB,  a,  m.,  imię  męzkie,  "^ahi.  {de7nin.  Kuba); 
Boh.  Jakub;  Bag.  Jakob,  Jako,  w  rodź.  żeńsk.  Jaka,  Ja- 
kovizD,  Jakuscja ;  Ross.  Hkobi.  Jakub  patryarcha.  S.  Ja- 
kub, którego  mniejszym  zowiemy,  brat  'powinny  Pana 
Jezusa.  Sk.  I)z.  47.  Jakub,  nazwany  większy,  syn  Zebe- 
deusza. Kras.  Zb.  1,  586.  — Asłron.:  Gwiazda  i.  Jakuba, 
Jakubowa  paliczka,  orion,  jugula.  Mącz.  (cf.  kosa  ,  kosy) ; 
Yind.  palize  na  nebi,  ber  3afo&źftab,  ber  ©iirtel  beź  Orion, 
laskomir,  promieńmir.  —  Ś.  Jakuba  droga,  lacteus  orbis. 
Mącz.  bte  5WiIc^fłra?c.  JAKUBIEC,  iał,  ieli ,  ieje  nijak, 
niedok.,  zjakubieć  dok.,  głupieć,  bumm  tuerbeit.  Tak  zgłu- 
piał, tak  zjakiibiał  przy  onej  swej  damie,  Że  dwa  razy 
niedźwiedzie  użytsze  są  w  jamie.  Pol.  Pocz.  182.  JAKU- 
BÓWKI,  gatunek  gruszek.  Ład.  H.  N.  46.  3flC0l)ŹI)trne.  Boh. 
Jakubinska.  §.  Wezbranie  wody  na  Wiśle  zwyczajne  na  ś. 
Jakób,  baS  3nfi't'in'nffer.  JAKUBINY  licz.  mn.,  uroczystość 
imienin  Jakubowyeh,  baś  JdfoIJ^feft,  Yind.  shentjakopelza; 
(Croal.  Jakopovchak  =  miesiąc  lipiec;  Hung.  szent  Jakob  hava). 

JAŁMUŻNA,  y,  i.,  {Boh.  et  Slov.  almuźna;  Boh.  obs.  chu- 
dodar;  Sorab.  \.  yamoźna;  Hung.  alamisna;  6'orn.  alrao- 
shna ,  wugejmę ;  Yind.  boshi  dar ,  almoshna ,  almoshtvu ; 
Croal.  almustvo,  almostro,  zadustvo;  Dal.  zadubina,  za- 
dustvo;  Rag.  zaduxbina,  barb.  almiistvo,  limozina,  zadu- 
sobina,  dobro  djcllo  ucigneno  za  duscja ;  Ross.  n04aHHie, 
MHiocTSiiia,  MHjocTHHKa;  Svec.  alraosa;  Dan.  almisse;  Angl. 
aelmes;  Ital.  limosina;  Gall.  aumone;  z   Greckoiac.  elee- 

Slownik  Lindego  wyd.  ?.  Tom  II. 


mosyna) ;  baś  Sllmofeii.  Jałmużna,  poratowanie  człowieka, 
datek  niemającemu  zwłaszcza  sposobu  do  życia.  Pilch. 
Sen.  99.  'Miłosierdzie  dziś  wolą  zwać  jałmużna.  Budn. 
Bibl.  praef.  Kiedy  czynisz  miłosierdzie.  Budn.  Matth.  6, 
2.,  not.  t  teraz  to  po  Niemiecku  jałmużną  przezwano. »  (gdy 
czynisz  jałmużnę.  Bibl.  Gd.).  Owym  biegunom  nie  mają 
być  dane  żadne  jałmużny.  Star.  Yot.  E  2.  Chodząc  do 
meczetu  Sułtan  rzuca  po  ziemi  pieniądze,  aby  kto  znaj- 
dzie, miał  to  od  niego  za  jałmużnę;  a  w  piątki  posyła 
znaczną  jałmużnę  ubogim  na  wspomożenie.  Siar.  Dw.  49. 
Jałmużna  nędzę  człowieczą  ratuje.  Hrbst.  Odp.  Rr  b.  Da- 
wać jałmużnę  (Yind.  boga  jime  dati;  Croal.  blagodaru- 
vati).  Ten  daruje,  ów  bierze,  ten  prosi  jałmużny.  Zab. 
14,  68.  Żyć  z  jałmużny,  jest  to  nosić  barwę  opatrzno- 
ści. Zab.  b,  42.  (cf.  prze  bóg  prosić,  prze  bóg  dać,  brać). 
On  to  był,  co  na  jałmużnie  siadał  u  drzwi  kościelnych. 
1  Leop.^  Act.  3,  9.  (żebrał  tam).  JAŁMUŻNICA ,  y, '  i. , 
JAŁMUŻNICZKA,  i,  i.,  dem.,  kobieta,  co  wielkie  jałmużny 
daje,  eillC  2lImpfenget'Criiin.  Bardzo  była  nabożna,  i  jałmużnica 
wielka.  Sk.  Żytu.  1,  185.  Wdowa  ta  była  jałmużniczką 
wielka.  YV.  Post.  W.  5,  465.  Bądź  mezka,  bądź  żeńska 
płeć ,  wespół  łzy  swe  znoście ,  A  sobie  jałmużnice  swej 
płakać  pomóżcie.  Groch.  W.  526.  (cf.  dobrodziejka).  JAŁ- 
MUŻNICTWO ,  a  ,  n. ,  urząd  jałmużnika  ,  baś  Sllmofenpfle- 
geramt.  Zawakowało  wielkie  jałmużnictwo  we  Francyi. 
Zab.  11,  361.  JAŁMUŻNICZY,  a,  e,  jałmużnę  dający, 
Sllmofen  ge&etlb.  Już  ubyło  ubogim  jałmużniczej  ręki.  Kmit. 
Tr.  C.;  Yind.  boshjodarski ,  almoshtni.  JAŁMUZNIK,  a, 
m.,  Boh.  almuźnik;  Rag.  zaduxbenik,  barb.  almustnik; 
Croat.  almustnik,  almusnik;  Hung.  alamisna  adó ;  Dal. 
zadusbenik;  Eccl.  mmocthhhiik-b  ;  §.  1.  który  jałmużny  daje. 
Dambr.  548.  ber  Sllmofengcticr.  Piast  był  człowiek  prosty, 
sprawiedliwy,  ludzki ,  jałmużnik.  Krom.  48.  beiiejicus  in 
egenos.  Jezus  z  Zacheusza  łakomego  wielkiego  uczynił 
jałmużnika,  iż  mówił:  oto  połowicę  dóbr  moich  daję 
ubogim.  Sk.  Kaz.  592.  Jan  Aleksandryjski  patryarcha  dla 
wielkiego  jałmużny  czynienia  jałmużnikiem  nazwany.  Sk. 
Źyw.  65.  —  §.  Urzędnik ,  jałmużnik ,  n.  p.  we  Francyi, 
duchowny,  szafujący  jałmużnami,  ber  9(Impfcilter,  3lImofcn= 
pfleger.  Jałmużnik  będzie  powinien  chodzić  do  panów 
starszych ,  aby  się  dowiedział  o  braci  chorej  podubożałej. 
Bzów.  Roz.  127. — §.2.  'Jałmużnik,  jałmużnę  biorący,  ber 
cilt  Slltnofen  er^dlt.  Krzyżacy  zapomnieli  dobrodziejstw,  któ- 
re zawzdy  znali  od  królów  Polskich,  których  właśni  jał- 
mużnicy  byli  zawzdy  i  są.  Biel.  Kr.  175. 

JAŁOSZKA  ob.  Jałowica. 

'JAŁOWATY,  a,  e,  [porówn.  rusk.  jały  .  przystojny,  ozdo- 
bny. 2]  n.  p.  Nie  po  kontusie  jałowatym  ma  się  dać  po- 
znać szlachcic ,  ale  po  cnocie.  Star.  Ref.  52.  może  żół- 
tawy. JAŁOWCOWY,  a,  e,  od  jałowca,  Boh.  galowcowy; 
Slov.  borowićkowi ;  Garn.  brinove ;  Croat.  borov,  boro- 
vichni;  Dal.  szmrekov;  Ross.  MoatatCBejOBUH,  MO>K»ceBeM- 
hhh;  Eccl.  CMepiifi;  {Croat.  jalov  abigenus);  SSat^boIber  > . 
Drzewo  jałowcowe  delikatne,  lekkie  ,  przyjemnie  czerwo- 
ne i  pachnące.  Rzeczy  z  niego  zrobione  tak  są  nieśmier- 
telne, jak  cedrowe;  ztąd  go  niektórzy  karłowym  cedrem 
zowią.  Kluk.  Rosi.  2,  40.     Jałowcowe  jagody,  3Baci;^Plber' 

30 


234 


J  A  Ł  O  W I  C  A  -  J  A  Ł  O  W  Y. 


JAMA. 


Bceren.  i'ad.  H.  N.  51.  Yind.  branzhur,  brinavo  serno ; 
Ross.  MOWweBejiiHa ,  MO)KweBe.iHHKa ,  MOH<H(yxa,  MoaoKy- 
uiHHK-Ł.  Jałowcowa  wódka  {Carn.  brinovz).  Żywicę  ja- 
łowcowa Sandarakiem  zowia.  Siefin.  559.  JAŁOWICA, 
y,  5.,  JAŁÓWKA,  JAŁOWICZKA,  JAŁOSZKA,  i,  i,  de- 
min.,  Boh.  et  Slov.  galowice,  galowićka,  galuwka ,  jało- 
wice, jalowicka;  Sorab.  2.  jalojza,  jalojzka;  Sorah.  1. 
yawoycźa,  yawoycżka;  Yitid.  jalovina,  jeniza;  Carn.  ja- 
loYza,  jalovina;  Rag.  jaloviza,  junizza;  Croat.  junicza,  te- 
licza  ,'  jalovicza  ,  jalova  krava ;  Bosn.  jalovica ,  junica  ,  ja- 
louicica;  Ross.  a.iOBima,  remm,  Heie.ib;  bie  Mbi,  ciit 
gćii-fenfalb  im  5mci}tcn  3llter,  cłnc  jimge  SiiB,  meldje  noi)  niijt 
gcfalDt  \)at,  ciiic  (sc^all'C,  eine  %ax\(.  U  wołów,  samica  je- 
szcze nie  rodząca,  krowa.  Kluk.  Zw.  1,  202.  {ofipos.  pło- 
ducha).  Przed  dwoma  laty  nie  godzi  się  ku  jałówkom 
juńca  przypuszczać.  Cresc.  549.  W  pola  zielone  woli 
twoja  chodzić  Jałówka,  gdzie  jej  przykry  upał  chłodzić 
To  w  rzekach  miło,  to  igrać  z  ciołkami.  Hot.  1,  209. 
Min.  Jałoszka ,  młoda  krówka ,  junix.  Mącz.  Szuka  swe- 
go ciołka  jałoszka  troskliwa.  Zab.  10,  59.  Koss.;  Hor.  Sat. 
198.  JAŁOWICZY,  a,  e,  od  jałowicy,  M6eit=,  ^n^  ■■ . 
Ross.  aaOBogHuB.  Nie  będą  ze  psiej  skóry  jałowicze  boty. 
Rys.  Ad.  A9.  Mięso  jałowicze.  Petr.Ek-  94.  JAŁOWIĘ,  ięcia, 
n. ,  demin.,  Lat  skotskich  wtóry  stopień  jest  juńcó w  albo 
jałowiąt.  Cresc.  686.  młodych  jałowiczek,  juiiflC  Ś!al6eil; 
Yind.  jalouje,  ©olboic^.  JAŁOWIEĆ,  iał,  ieje  nijak,  ndk., 
jałowym  być,  nierodzącym,  imfntc^tDar  fe^ii,  gclt  gc^eil.  Boh. 
galoweti,  zgaloweti.  Po  dobrym  byku  rzadko  która  krowa 
jałowieje.  Kluk.  Zw.  1,206.  Śywa,  ze  i  najlepsze  pszczo- 
ły jałowieją,  ib.  4,  264.  t.  j.  nie  roją  się.  JAŁOWIEC, 
owca,  m.,  Boh.  et  Slov.  galowec,  jalowec;  Sorab.  1. 
jachlowz ,  yaworcź ,  lablonz,  lechibiern;  Hung.  gyalog 
fenyo;  Yind.  brinje,  shmolje,  fmolni  germ,  prinje , 
serne  prinjasto ,  fraoloYez;  Croat.  bor,  borovichno  dre- 
\'o,  czmrek ;  Dal.  szrarek;  Slav.  smrika;  Rag.  snirjek, 
smrekka;  Dosn.  smricka,  smrjek ;  /Joss.  sepecKŁ,  mojk- 
aceBe.ibHHKi ,  MO)K)KeBe.ibHii<ieKł ;  Eccl.  CMptvHi€,  mojk4C- 
Be.iŁHHK-B,  bcr5BO(^^olber;  1.  drzewo  niewielkie,  którego  chro- 
ścikowate  niedorosłki  często  widzimy.  Rodzi  jagodę  czar- 
ną, która  służy  na  lekarstwo,  na  kadzenie.  Kluk.  Rośl. 
2,  40.  —  2.  Ś.  Jałowiec  =  Juniperus.  Birk.  Chmiel.  B  '2  b. 
imię,  ettl  DJamc.  JAŁÓWKA  ob.  Jałowica.  JAŁOWNIK, 
a,  m.,  JAŁOWIZNĄ,  y,  z.,  bydło  młode  jeszcze  pożytku 
nie  przynoszące,  jałowice,  cielęta,  ^unpkf).  X.  Kam. 
(Yind.  jalovar  =  pasterz  jałowiczny).  JAŁOWOSC,  ści,  z., 
niepłodność,  bie  Uilfnit^tbnrfcit.  Yind.  et  Carn.  jalost,  ja- 
lounost;  {Croat.  jalnost  negligentia,  simułatio).  Uważać 
naprzód  trzeba  żyzność  albo  jałowość  gruntu.  Wyrio.  Geogr. 
1.  Wielkość  roślin  różna  podług  bujności  albo  jałowości 
ziemi.  Syr.  258.  —  §.  Jałowość  śmiechu,  udawanie  ,  3?cr= 
fteUung.  ob.  jałowy  śmiech.  JAŁOWY,  a,  e,  JAŁOWO 
adv.;  (Boh.  galowy;  Yiiid.  jal,  jalou,  jelou;  Carn.  jal,  ja- 
lov,  (jalovy  se  abortire;  Croat.  jalovitisze;  Bosn.  jalovitise, 
izialovitise);  Germ.  gelt;  Svec.  gali;  Dan.  gold);  niepło- 
dny, imfruĄtbar.  Gdzie  pastwy  mało,  krowa  ma  wtórego 
roku  być  cielna,  zęby  w  przód  jeden  rok  była  jałowa. 
Cresc.   549.    Croat,  jalova   krava,  jalovicza;   Bosn.  jalova 


krava;  Ross.  a.iOBaa;   Yind.  krava  jelova  hodi,  {opp.  cielna). 
(Prov.  Slov.  I  galoweg  krawe  tela  bi  podstrćil,  etiam  ex  In- 
nocentę faceret  nocentissimum).     Wina  we  Włoszech  nie- 
które przez  wiele  lat  bywają  płonne  a  jałowe.  Cresc.  296. 
Nie    rodziło    się    żadnej    tara   jeziornej    trzciny.   Jałowych 
pokrzyw    i  ostrej    sitowiny.    Otw.    Ow.    155.  niezdatnych, 
nieużytecznych,  uiinii^.    Slov.  galowe  wagca  jałowe  jajka, 
ova  irrita.     Na    sery    nie    zbyt    podbierać    śmietany,    aby 
twaróg  nie  był  jałowy;    bo  gdy    ser  tłusty,    każdemu  do 
smaku  przypadnie.  Haur.  Ek.  129.    (chudy,  suchy,  macjer, 
troctcil).     Obietnice  w  nadzieje  brzemienne,  a  w  sam  sku- 
tek jałowe.  Kulig.  Her.  184.  czcze,  próżne,  leer.    Zamiast 
liczb,   jałowe  cyfry.    Nar.  Di,.  1,  195.     Będzieli   greczny 
na    ciele ,    to    w  głowie   jałowy.    Pot.  Arg.    524.     Teś  z 
krzywdą  puszczał  od  siebie ,    a  owych    Precz    odganiałeś 
w  prośbie    swej    jałowych.    Chrośc.   Job.  80.    (bez  skutku 
próśb    ich).     Tara   jakowe  cnoty  rycerskie  bywają ,    kędy 
chciwość  złota  panuje.    Star.  Ref.  111.     Ludzi   było  siła 
tych,    których    obietnica  jałową  karmiła  nadzieją,    bo  na 
potym  w  samym  oszukała  skutku.  Kulig.  Her.  184.    Nie 
ruszył  się  Aga  z  miejsca  przeciwko  Wezyrowi ;  ale  tylko 
wysłał  oficyera  z  dosyć  jałową  ceremonią.  Kiok,  Turk.  1 7. 
Mowa  Turecka ,    będąc   przez  się  bardzo  jałowa ,    Perską 
i  Arabską    nadstawia   się  i  zdobi.    ib.  55.     Maniery   jego 
były  jałowe ,  choć  skromności  i  poszanowania  pełne.   Tr. 
Tel.  265.     Królom  pochlebstwem  skażonym ,  swobodne  i 
poczciwe  postępki ,   jałowe  i  surowe    się   zdają.    ib.  265. 
Masz  jednak  śliczna  muszko  (utonąwszy)  choć  nieco  jało- 
wą  Pociechę    ztąd ,    że  zchodzisz    śmiercią  Ikarową.  Zab. 
10,  195. — Jałowo,  próżno,  czczo,  daremnie,  lecr,  eitel, 
oergcIiliĄ.     Jałowo    tam    cnoty    rycerskiej ,    kędy    mieszka 
łakomstwo.    Birk.  Kaw.  Malt.  B.  5.     Zwierzył  mu  się  ze 
wszystkiem ,  tak  nie  trzymał  jałowo  o  nim.   Chrośc.  Fars. 
467.  (błaho ,    licho).     §.  Płacz  jałowy,    zmyślony.    Płacze 
choć  mu  się  nie  chce ,  płacze ,  gdy  kto  patrzy.    Cn.  Ad. 
855.  crocodyli  lacrymae,  ocrftellteś  rtjfcctirteś  SBeiiten.  (Croat. 
jalitisze   simulare ,   jalnik    Simulator,   jalnoszt    negligentia, 
simtdatio  ,    jalen  invidus  ,  negligens  ,    jal  invidia).     Jałowy 
śmiech,  Sardonius  risus.  Cn.  Th.  ciit  ucrftctttcś  Srtdicn.   Po- 
wiedział on  to  z  śmiechem ,  lecz  śmiech  był  jałowy.  Pot. 
Arg.  170.  szalony  gorzki  śmiech.  Mącz.   cin  tutterc?  ^eim« 
liicfif^CŚ  8dd;clll.     Uważasz   jak    on  chodzi ,   oglądając    się 
to  na  tę,    to  na  owę   stronę,    a  jakimsi   jałowym  śmie- 
chem powabiając  ,  aby  kto  przed  nim  zdjął  czapkę !   Gorn. 
Dw.  116. — §.  Bez  zaprawy,  surowy,  imdcrcitct,  rP^.    Ja- 
łową jada  kapustę  lub  kaszę.   Tr. 
JAMA ,  y,  ź. ,  Boh.  et  Slov.  gśma ,  jama ,  garnka  ;    Sorab.  2. 
jamma ,  jamka;  Sorab.  1.  yama,  yamka,  proznencźa,  że- 
rne proznencźa;    Yind.  jama,  jamiza  =  gruba,  grób,  jami- 
na,  jamovina  =  rów,  skalna  jamina  >  jaskinia,  berlog=jama, 
(cf.  barlog);  Carn.  jama,    jameza,   jamenza  fossa,  dupla, 
duplina  =  jama,  (cf.  dup');  Croat.  jama,  jamicza  foramen, 
specus,  jamichati;  (Dal.  jamam  fodto,  scrobes  facio;  szpe- 
ram speculor;    Croat.  berlog  antrum) ;    Dal.  gyama ;  Slav. 
jama,  jamma  <  dziura;    Bosn.  jamma,   jammica  ,    spiglia, 
spilla;  Rag.  jamma,  jammina,  spilla;  Ross.  aJia,  aJiiiHKa, 
aMiia ,  aMO>iKa   dół,  dołek,  (am  stacya,  poczta,  stójka), 


JAMNIK  -  JAMUŁKA. 


JAMURŁACH-JANAĆ. 


139 


Bepreni ,  Kanypa  {ob.  Nora),  nemepa ,  neiepa  {ob.  Pie- 
czara); Eccl.  RUJ,  Aosi,  n^EHiLi,  BpiTini,  ko.ahh,  6y- 

epaKi ;  (cf.  Graec.  ^r^uri;  cf.  imać,  jąć) ;  nora ,  loch  zwie- 
rzęcia w  ziemi ,  n.  p.  lisów,  królików,  raków,  gadzin ;  ło- 
żysko ich ;  bn^  8p(^  ,  bie  §ii^Ie  ciiieś  J^iereś  in  ber  Grbe. 
Jamniki  faza  w  borsukowe  jamy.  Kluk.  Zw.  \,  592.  Ka- 
zaZ  pokopać  wilcze  jamy,  lisie  nory,  Drzewo  zwalać  umyśl- 
nie  Zabl.  Firc.  77.    Radabym  tam  siadła  jak  liszka  w 

jamie.  Pot.  Syl.  299.  Już  mają  w  jamie  lisa.  ib.  502. 
—  g.  Wilcza  jama  =  wilczy  dóf,  eiiie  S5>oIfŚgni6c.  Jamy 
wilcze  cembrują  się  dylami  sosnowemi.  Kluk.  Rośl.  2, 159. 
Wilczek  wpadł  w  jamę.  Boh.  Kom.  2,  491.  §.  Anatom. 
Jamy  oczowe,  w  których  oczy  lezą.  Krup.  1,  72.  ob. 
Jamka,  bie  SluijciiŁó^Icn.  Jama  piersi,  bie  SriifłliiiŁIe,  składa 
się    z  tyłu  z  pacierzów    grzbietowych ,    z  przodu    z  kości 

piersistej ,  z  dołu  z  myszki  przegrodowej Krup.  2,  258. 

Serce  dzieli  się  na  dwie  jamy  (komory)  ^erjfantlticrn,  żo- 
łądkami serca ,  ventrieuli  cordis,  nazwane,  to  jest  na  jamę 
przednia  abo  prawa,  i  na  jamę  tylna  albo  lewa.  Krup.  2, 
240.  JAMNIK,  a,'  m.,  JAMNICZEK,  czka,  m.,  zdrobn., 
rodzaj  psów,  które  zowią  taxami|,  są  nizkie,  cienkie,  dłu- 
gie ,  z  krzywemi  nogami ;  z  któremi  polują  na  borsuki, 
wlazłszy  bowiem  w  jamę,  dają  znać,  gdzie  się  borsuk 
znajduje.  Można  ich  użyć  i  na  kuny.  Ład.  H.  N.  SI.  bet 
Sa^ś^unb.  Niedźwiedzie  jamniczkami  zaszczuł.  Mon.  66, 
386.  JAMKA,  i,  i.,  demin.,  Boh.  gamka,  einc  ficitie  .Cio^Ie, 
cin  fleiiieś  ioi).  Węgle  w  doły,  czyli  jak  dawniej  nazy- 
wano, w  jamki  kładziono.  Czack.  Pr.  2,  179.  Myszy  polne 
kryją  się  w  jamkach  po  rolach.  Ład.  H.  N.  113.  Kot 
długo  koło  myszej  jamki  chodził.  Czach.  Tr.  6  i.  —  Anatom. 
Jamki  oczne,  są  to  dwie  wklęsłości  koniczne,  w  kształ- 
cie lejka ,  obejmujące  okrąg  oczny.  Dijkc.  Med.  2,  645. 
bie  3(iigenC51)Icn.  oh.  Jama.  'jAMlSTY,  a ,  e ,  lochowaty, 
OOU  fió^er  iinb  $i)^Ien,  Yind.  jamast,  jamoviten;  Ross.  ne- 
mepHbiH,  BepTenncTuii,  hjuictub.  —  Anatom.  Jamiste  ciałka, 
corpora  cavernosa.  Dykc.  Med.  2,  646.  Substancya  ja- 
mista kości  sitowatej,  lub  labirynt  nozdrzy.  Krup.  1,  76. 
(JAM  -  LI  ob.  Ja).  JAMNY,  a,  e,  od  jam,  w  jamach  mie- 
szkający, ^bbkn  ■■ ,  in  Sublcn  imb  86d)ern  tDo^iicnb.  Taksy 
rdą  w  nory  na  zwierze  jamne  ,  jako  to :  na  lisy,  borsuki 
etc.  Zool.  506.  JAMALNY,  JAMOWY.  Tr.  "JAMOSŁAW. 
a ,  m.,  mysz ,  rcwylodirrfi.  Przijb.  Batr.  eitie  SWait^  in  ber 
Satrat^.  cf.  Ross.  BepTenHHKi. 

JAMROZ  oh.  Ambroży. 

JAMUŁKA ,  JARMUŁKA ,  i ,  z. ,  czapeczka ,  zwłaszcza  ludzi 
kościelnych,  mycka.  Włod.  tudzież  doktorów,  ludzi  sta- 
rych ,  chorych ,  cin  iKii^dicn ,  kfimberS  fiir  '{.(aticntcn ,  nite 
Ccutc;  fiir  Scftorcn;  6c^  ben  ©ciftliĄen  boś  ^rieftcrfappf^en, 
bie  SnlottC,  (cf.  piuska).  Chustę  w  troje  zwinąwszy,  do- 
piero na  to  włożyć  jamułkę,  w  którdj  zioła  będą  prze- 
szyte. Syxt.  Szk.  297.  Czepce  albo  jamułki.  ib.  405. 
Porząc  oracz  ziemię  pługiem  Wyorywa  sajdaki ,  strzały, 
■włócznie  rdzawe,  Najduje  i  szczałbatki  i  jarmufki  krwawe. 
Stryjk.  717,  Prałat  jeden,  gdy  mu  duchowny  przyjaciel 
jego  mawiał,  czemu  jamułki  nie  nosi,  rzekł:  nosiłbym, 
gdyby  jamułki  były  z  swojej  natury  poświęcające.  Mon. 
65,  40.    Szyszak  wdział,  miasto  doktorskiej  jamułki.  Pot. 


Pocz.  671.  Sposóbcie  się  w  peruki  proszę  i  w  jamułki. 
Pot.  Jow.  65.  Jaraułką  odział  swoje  łysinę,  ib.  186.  Ja- 
mułki ,  w  których  starzy  ludzie  chodzą.  Łączw.  Zw.  23. 
Lubo  jedna  jamułka  na  wszystkie  trafia  się  głowy,  prze- 
cież każdy  twierdzi,  iż  nie  jest  uszyta,  tylko  na  sąsiada. 
Teat.  49.  d,  44.  (kaptur  błazeński ,  bie  SJarrenfnppe).  Le- 
pid  dwadzieścia  i  dwa  mając  pułki  I  walną  jazdę,  nasu- 
nął jamułki.  Chrośc.  Fars.  454.  (cf.  czapkę  na  stole  po- 
łożyć,  bardzie  kazać,  imponować). 

'JAMURŁACH,  u,  m.,  Towary  Tureckie,  kołdry,  jamurłachy. 
Yol.  Leg.  4,  82.  z  Tur.  jagmurłyk  <  oddeszcznik ;  burka, 
opończa.  A.  Czart.  Mscr.  cin  Jtccjcnmantel,  cf.  jarmułuk. 

JAN,  a,  m.,  imię  męzkie,  Jp^ann.  Boh.  Jan,  Janek,  fem. 
Janka;  Slov.  Gan,  Ganićek;  Hung.  iinos,\  Sorab.  2.  Jahn, 
Hanfo,  Hanfko,  Hanfcho;  Sorab.  1.  Jan,  Hanulch;  Carn. 
Anshe;  Yind.  Janshe,  Janshek;  Slav.  Ivan,  loan,  Jovicza; 
Croał.  Ivan,  Ive,  Ivicza ;  {Croat.  Ivanschak;  Hung.  szent 
han  hava  >  miesiąc  czerwiec) ;  Bosn.  Ivan ;  Rag.  Ivan,  Ivo ; 
Ross.  llsum,  loaHH^B.  Jan,  wykłada  się  wdzięcznym. 
Rej.  Post.  ddd  5.  Jan  ś.  chrzciciel ,  syn  Zacharyasza. 
Kras.  Zb.  1,  387.  {Yind.  kriefs ,  fvetega  kerstnika  gud, 
krefni  fvetik;  Carn.  kres  solstilium).  W  dzień  ś.  Jana 
bylicą  się  opasywać,  całą  noc  około  ognia  skakać  zwy- 
kli. Rej.  Post.  pp  5.  Ktoby  komu  sanki  posłał  o  ś.  Ja- 
nie ,  mianoby  go  za  niemądrego.  Gorn.  Sen.  58.  Patrzaj 
jak  wiele  imion  masz  z  jednego  Jana :  Janusza  i  Hanusa, 
Iwana,  Isztwana,  Jonka,  Jaśka,  Jasinka,  Jacha  i  Jasiątko; 
Jeden  ród  wołek,  ciołek,  krówka  i  cielątko.  Kochów.  Fr. 
67.  Deminutiva  tak  idą:  Janek,  Janus,  Janusiek,  Jaś, 
Jasiek,  Jasieczek,  Jachncczek,  Jasinek,  Jasineczek.  — 
§.  Xiądz  Jan  abo  pop  Jan  w  Abyssynii.  Kiok.  Turk.  69.  ber 
|*rtcfter  So^nnneś.  Boter.  224.  W  kącie  Afryki  na  połu- 
dnie dzierży  królestw  na  60  pop  Jan,  zowią  go  Gyan, 
t.  j.  mocny,  a  nasi  obrócili  z  Gyana  Jana.  Biel.  Św.  C 
ob.  —  §.  Botan.  Jana  ś.  szarańcza  abo  ś.  Jana  chleb, 
Ceratonia ,  rodzaj  z  pomieszanemi  płciami;  tylko  jeden 
gatunek  nam  znajomy  z  owocu,  t.  j.  z  strąków,  które 
kupujemy  na  stół  od  Ormian.  Kluk.  Bykc.  1,  115.  3"= 
Canntśbrot  ob.  słodki  strąk;  Ross.  OBeMŁii  poatKii.  Jana  ś. 
pas,  Babi  mur.  Lwia  abo  Niedźwiedzia  łapa,  ziele,  by 
strony  abo  stryczki  jakie  kosmate  po  ziemi  się  wzdłuż 
pnące.  5^r.  Ziel.  841.  ber  SobaiiniśGitrtel ,  ber  SnrIapp. 
Jana  ś.  ziele.  Panny  Maryi  Dzwonki,  Dzwonek  Matki  Bo- 
żej ,  Dzwonek  czerwony.  Dziurawiec ,  Hypericum  perfora- 
tum.  ib.  827.  3o^anntźfraiit ,  ©rnnbDcil.  Urzed.  171.  (cf. 
dzwoniec).  Janas,  kwiat,  gatunek  Wołowego  Oka,  bu- 
phthalmum  Linn.  SUtnbśange,  Cd^fenaugc.  Si/r.  780.  {Sorab, 
1.  S.  Yana  kwetk.  cf.  Świętojański/.  S.  Jana  głowa  ob. 
Dyablik.  —  §.  Robaczki  ś.  Jana  ,  co  w  czerwcu  latając, 
w  nocy  świecą.  Syr.  1544.  Yind.  krefniza  (Ti.  Złotnik, 
3o^anniŹn.ninncr.  —  §.  Pieniądz  albo  grosz  ś.  Jana ,  Świę- 
tojański grosz ,  zadatek.  Cn.  Th.  689.  baś  .Cinnbgelb.  ib. 
1363.  Pieniążki  ś.  Jana,  denarii  Romani.  Summ.  A  4. 
JANAĆ  komu,  burl. ,  Janem  go  nazywać,  cinen  5ł'?''T"i 
rnfen.  Nie  tak  ci  mnie  zowią;  nie  Janajżc  mi;  nie  Pio- 
traj  mi ,  bom  ja  —  ski  abo  ...  oki ,  Jego  Mość ,  Pan 
Starosta.  Cn.  Ad.  664. 

30  = 


236 


JANCZAR  -JANOWIEC. 


JANOWINY-JARCZAK. 


JANCZAR,  a,  m.,  JANCZARYN,  a,  m. ,  Slryjk.  Tur.  C  5. 
Infanteryą  Turecką  Jeniczery,  Janiczarami,  to  jest,  nowym 
żołnierzem  zowią.  Mik.  Obs.  104.  Po  Spahach  najmocniej- 
sza podpora  państwa  Ottomańskiego  są  Janczarowie;  zo- 
wią ich  nowym  wojskiem,  lubo  początek  swój  wiodą  od 
Ottomana  I;  ale  że  im  Amurat  III.  nadaJ  wielkie  przy- 
wileje; sfuzą  pieszą.  Kłok.  Turk.  225.  Hag.  jagnicjar; 
{Eccl.  HHUqapŁ  pieszy  dodany  huzarowi).  tcv  3iTiitfd;ar. 
JANCZARKA,  i,  i,  ruśnica  janczarska,  cine  3ntiiWnrcn= 
fliiitc.  Nietylko  z  janczarek  nośnych  gęsto  szyją,  ale  w 
sieki  się  rąbią.  Lesz-cz.  76.  Para  janczarek.  Instr.  cel. 
Lit.  Leży  na  wylot  z  janczarki  przeszyty.  Susz.  Pieśń.  3. 
/.  5.  JANCZARSKI,  a,  ie,  Snnitfcliarcn  = .  Janczarska  mu- 
zyka. JANCZARSTWO,  a,  n.,  stan  janczarski,  Janczaro- 
wie, ticr  Srtiiitfdinrctiftanb ;  Simiifttlflrcn.  Dzieci  chrześciań- 
skie  na  janczarstwo  hiora.  Paszk.  Dz.  50.  Stryjk.  Tur.  C 
3.  JANCZARYCHA,  y,  /,  JANCZARYCZKA,  i,  i.,  nie- 
wola na  ksztaJt  Tureckiej  u  Janczarów,  tyrania,  ©flauerci), 
Jiiranncii.  Patrzeć  nie  mogę  na  tych  płaczliwych  ludzi, 
co  tu  uciekać  będą  z  tej  janczarychy.  Teał.  55,  15.  Są- 
siedzie, do  wszystkich  ci,  jako  widzę,  krzywo,  Jeślić 
mieszkać  z  sąsiadem  o  miedzę  jest  ckliwo ,  Radzęć  na 
Janczaryczkę  albo  na  Drzypole.  Pot.  Joiu.  173.  (cf.  beściad). 
'JANCZYK ,  a,  m. ,  n.  p.  Horda  ta  umie  ubrać  konie  od 
fozy  gdzieś  starej  W  kozubalskie  dywdyki,  janczyki,  czof- 
dary.  Tward.  Wł.  201.  może  gatunek  czapraków,  citlC 
SIrt  (»d)a('rafcn. 

JANEK  ob.  Jan. 

JANINA  herb. ;  brunatna  tarcza  w  polu  czerwonym,  na  heł- 
mie pawie  pióra.  Kurop.  5,  21.  ciit  Siippcil.  JANISKO, 
a,  m. ,  niezgrabny  Jan,  liapitĄcr  $ane!.  Soi-ab.  1.  Janisko. 

'JANITOR,  a,  m.,  z  Łac,  Wys.  Aloj.  196.  wrotny,  odźwier- 
ny, ber  J^iir^utcr. 

JANKIELNIA ,  i ,  ź. ,  w  hutach  śklannych ,  łopata  żelazna, 
podobna  do  tych ,  co  przy  kominach  do  brania  żaru  za- 
żywają; lecz  daleko  większa,  bo  można  w  nię  kwart  trzy 
surowej  nabrać  materyi,  i  w  tygiel  wsypać.  Torz.  Szk. 
54.  ib.  171.  bie  ©c^iipffcUc,  tii  ber  ©laś^iittc. 

JANÓW,  a ,  e ,  od  Jana ,  Jolianniś  ■■ ;  Ross.  IlBaHOB^B.  Pan 
rzekł  Piotrowi :  Szymonie  Janów,  miłujesz  mię  ?  Biai. 
Post.  HO.  (t.  j.  synu  Jana,  SoŁrtiinŹ  <  Sp6n,  Janowic). 
Niedowiarstwo  uczniów  Janowych,  ib.  44.  ber  ©Ąiiler  3o= 
Itamii^.  JANÓW,  a,  m.,  znaczne  miasto  w  cyrkule  Lwo- 
wskim. —  Tegoż  imienia  miasto  w  Brzeskim  Litewskim. 
Także  w  Wojew.  Trockim ;  i  inne  jeszcze  tegoż  imienia 
w  Województwie  Podolskim.  Dykc.  Geogr.  1,  293.  SJantC 
iicrf^icbener  ^*oIni)'c^eii  Stdbte.  Boh.  Janów  Genua,  Janowsky 
knez  Maltańczyk.  —  JANOWCOWY,  a,  e,  z  janowca, 
(Sciiifteii'.  JANOWIC,  a,  wi.,  Iwanowic,  z  Ruska,  syn 
Jana,  3o^ami6fo^n.  JANOWIEC,  wca,  m.,  Boh.  janowec; 
Sorab.  1.  zówte  kochczate  dźecźel;  Rag.  xukka,  xukko- 
vina;  Bosn.  sgjukka,  sgiukovina,  bernestra;  Carn.  hans- 
hoft;  1.  Genista  Linn.  bie  ©entftc,  krzew  niewielki,  kwiat 
ma  grochowy,  potym  strączki.  Chodząc  koło  niego  ,  jak 
koło  lnu ,  prząść  się  daje.  Kluk.  Rosi  2,  65.  Janowiec 
albo  kręezynka.  Sienn.  72.  Janowiec  strzałkowy,  sagitta- 
Its,  bie  tutlbc  ©enifte;  farbierski,  tinctoria,  bic  Sdr&egentfłe, 


gdrkfricme.  Jundz.  567.  Ross.  4poK'Ł.  Janowiec  kolący, 
spinosa,  Germanica,  ^łfriemeiifraut,  zdatny  do  obsiania  sa- 
morodnych płotów.  Kluk.  Rośl.  2,  65.  —  2.  Janowiec, 
wca,  m. ,  miasto  w  Gnieźnieńskim,  nad  Wisła.  Dykc. 
Geogr.  1,  295.  eiiie  ©tobt  in  ber  SBojm.  ©ncfeii.  "  JANO- 
WINY,  in  plur.  imieniny  Janowe,  bai  3fl^nnm»tinmcn^feft. 
Slav.  Ivanje;  Bosn.  Ivagndan ;  Croat.  Ivanye;  Ross.  Hea- 
HOB-B  4eHb.     JANSKI  =  ś.  Jański.  ob.  Świętojański. 

JANUS,  u  Rzym.  bóg  czasu;  Carn.  Prosenz.  [Carn.  prosenz 
=  2.  styczeń  Ja7iuarius;  proseniza  =  ,  1.  święto  Janusowe;  2. 
prosiana   słoma). 

JAPOŃCZYK,  a ,  m.,  rodem  z  Japonii ,  Ross.  flnOHeiii ;  eitt 
3aponcr.  Japończykowi  są  mali ,  ogorzali ,  zwięźli  i  bar- 
dzo szpetni.  Dykc.  Geogr.  1,  295.  JAPONIA,  ii,  z.,  3fl' 
pail.  Ross.  flnoHia ;  ostatnia  kraina  wschodnich  królestw 
przy  Azyi ;  wszystka  jest  na  wyspach.  Sk.  Żyw.  2,  585. 
JAPOŃSKI,  a,  ie,  od  Japonii,  3«P0iiifiS,   Ross.  HnOHCKiii. 

'JAPRAŁ,  a,  TO.,  n.  p.  Towary,  Tureckie,  kobierce,  'japra- 
hły.   Yol.  Leg.  4,  82. 

JAPURT,  PURT,  a,  to.,  jabłoń  leśna,  rodząca  wielkie  jabł- 
ka niesmaczne.  Wiod.  e  On.  Th. ,  ilicem  aligui  reddunt 
inepte;  eittc  3lrt  ooit  tinlbcii  SlpfcIDniimcii.  —  Mącz.  tłuma- 
czy pltttnnus  japurt,  jawor;  plataninus  japurtowy,  jaworo- 
wy, 9lDorii  = 

1.  "JAR,  u,  m.,  "JARZ,  a,  m. ,  J.4R0,  a,  «.,  Boh.  garo; 
Slov.  gar,  podleti;  Carn.  jarn  (jarz  =  iarlik) ;  cf.  Graec.sug; 
Lat.  ver ;  Germ.  %ii)x ;  3J  i  e  b  c  r  f.  jarał  latosi ;  cf.  ciar. 
Czack.  Pr.  1,  86.  wiosna,  ber  grii^IlHG-  ^^  ^™?  trzeba 
gęściej,  a  na  jar  rzedzej  siać.  Haur.  Sk.  10.  Pola  na 
jarz  abo  na  wiosnę  osiewane.  Cresc.  76.  Pan  inwentarz 
ma  dojzrzeć,  jako  zasieją  na  jarz.  Haur.Ek.  100.  — |.  Jare 
zboże ,  ©Piiimergetreibe ,  Sommerfaat.  Boh.  gaf ,  gafj ,  gef, 
gerice ,  gare  obilj ;  Yind.  letnu  shitu ,  jariza,  jarina ,  jare 
shitu;  Ross.  flpoBoB  x.it6s,  spima;  Eccl.  apt,  HfBTO  Bca- 
Koe  BCCHOK)  ctanoe.  Na  rzepisku  nie  siać  żyta  ozimego; 
takie  pole  na  jar  lepsze,  na  jęczmień,  na  pszenicę,  na 
groch,  na  konopie.  Haur.  Sk.  10. 

Pochodź,  jarka ,  jarlik  ,  jarkisz  ,   jarmuż,  jary,  jarzyna ; 
orkisz,  cf.  jarmark,  cf  ugór  Slov.  rolj  z  gara  orana. 

2.  "JAR,  u,  TO.,  jaruga,  dół,  wądół,  eiiic  ®nibe,  etii  @ra6en. 
{Croat.  jarek  vallis:  Ross,  apł  1.  brzeg  przykry,  skalisty; 
2.  głębia).  W  okolicy  fortecy  są  znaczne  rowy,  jary, 
wzgórki,  i  inne  tym  podobne  miejsca.  Jak.  Art.  2,  561. 
W  kałużach  glejowatych  i  w  jarach  głębokich  grąznął. 
Birk.  Kant.  C. 

JARCZAK,  a,  to.,  z  Tutarsk.,  letki  gatunek  kulbaki.  A.  Czart. 
Mser.  m  Ieid)tcr  Jatarift^cr  ©attcl.  {Ross.  ap^an^,  ayna 
łęk  siodłowy).  Moskale  uzdeczki  małe  i  siodła  na  to 
sposobne,  jarczaki  lekkuchne  mają,  aby  się  w  nich  i 
lam  i  sam  obracając  na  każdą  stronę  uwijać  mogli.  W 
jarczakach  tych,  jako  i  Tatarowie,  króciuchno  siedzą,  aby 
się  z  razu  kopii  i  drzewca  zemknąć  na  bok  mogli.  Gwagn. 
518.  Stanąwszy  na  jarczakach  swoich,  krzepko  się  obra- 
cali ,  strzelali  z  łuków.  Birk.  Chmiel.  B  4.  Przed  Ca- 
rzem  Tatarskim  wodzą  kilkanaście  koni  podwodnych  w 
jarczaki  pięknie  osiodłanych.  Biel.  Kr.  576.  Swiętosław 
książę    na  gołej    ziemi  siadał ;    także    siodło    lub   jarczak 


JARKI  -  JARMARCZNE. 


JARMARCZYG-  JARMUŻ. 


237 


pod  głowę  włożywszy  legał.  Stryjk.  iSO.  Na  ławie  się 
położywszy,  jarczak  poci  głowę  włożywszy.  Bies.  B.  2. 
Przodkowie  dalekie  drogi  konno ,  na  twardych  siedząc 
jarczakach,  odprawowali.  Mon.  71,  6. 

JARKI,  a,  ie,  jary,  wiosienny,  tejże  wiosny,  %xu^a^xi'.  fru^= 
ji^rig,  oon  Mefcm  (Criibjobr.  Na  jarkim  słońcu  ziele  to 
suszyć.  Syr.  549.  (cf.  jare  słońce,  cf.  jarzęcy).  Jarko 
adverb. ,  gorąco ,  krzepko,  Iicip,  Łiftig,  frifd),  muilter.  Uchwy- 
cili się  obadwa ,  jarko  w  pasy.  Stryjk.  426.  {ob.  Jaro). 
g.  Żelazo  jarkie  =  kruche.  Ós.  Żel.  36.  mmbii  ©ifeil,  baŚ 
kiijt  tri(i)t.  —  W  rodź.  zeńsk.  JARKA ,  i ,  subsl. ,  cokol- 
wiek jeszcze  z  tejże  wiosny,  jeszcze  młode,  alleS  8rii^= 
jaCrtge ,  no^  Slingc.  Jarka  krówka ,  tegoroczna ,  ob.  Ja- 
łówka. Jarka  pszczółka  ob.  Jara,  bte  SiinGfctnWene.  Jarka 
owieczka,  Jarlaczka,  Sorab.  1.  yericźa ;  Slov.  garka,  dwou- 
letś  owce  bidens;  Ross.  flpna,  spoiKa.  Sposób  jako  mło- 
de poznać  owce;  sitowki,  jadaczki  znać,  kiedy  dwa  zęby 
naprzód  u  spodu  mają.  Haur.  Ek.  126.  Jara  kokoszka, 
Carn.  jarzeza;  (Carn.  jaricza,  kokos  jednoga  liita).  Mar- 
chew, którą  sieją  w  wilią  ś.  Jana ,  nazywają  jarką.  Haur. 
Sk.  73.  ©ommergelOeriiicii.  W  szczególności  zaś  jarka, 
jarkisz,  jara  pszenica,  krochmalna  'pszeńca,  samopsza. 
Syr.  956.  Cn.  Th.  233.  ber  (Sommermeifecii.  Boh.  garka, 
gafina ,  (cf.  jarzyna);  Croat.  jarecz ,  jaracz,  jari  jachman; 
Dal.  jarich;  Yind.  jariza,  jarina,  jare  shitu;  Ross.  apnua, 
spOBott  xjt6i ;  Eccl.  npb ,  wiito  bchkoc  BecHOio  ctaHoe. 
—  W  rodź.  męzk.  JARLIK ,  a ,  m. ,  JARLICZEK ,  czka, 
m.,  demin.,  wyraz  owczarski,  oznaczający  jagnię  tegoro- 
czne. Nag.  Wirg.  492. ,  Dudz.  40.  (cf.  latoś ,  łońszczak, 
roczniak ;  cf.  nazimek);  ciit  3'i^rIinG  -  ci"  3«^rlini3'Mamm,  ein 
3a^rlmij»b0(f.  Boh.  gamjk ;  {Ross.  apeu^  bóbr  roczniak). 
Zacznijmy  już  wesołe  na  przemiany  pienia.  Dość  dla  na- 
szych jarliczków,  dla  krówek  spocznienia.  Zah.  9,  249. 
Ejssym.  —  Niemasz  nigdzie  tak  miękkiej  na  jarlikach  wełny. 
Zab.  6,  332.  Czekają  nim  ich  spuszczą  koziołek  z  jar- 
likiem.  Drżącym  do  matki  każde  odzywa  się  krzykiem. 
Zab.  10,  58.  Koss.;  (Carn.  jarz  ■■  kozieł,  jarzham  foecun- 
dare;  cf.  jary,  cf.  jurny);  Bosn.  jarac,  jarcich,  jarre ;  Croaf. 
et  Dal.  Jaracz ,  oven  mas  ovium  ad  foetum  relicłus ;  Slav. 
jarać;  Rag.  jaraz,  jare,  jarcich. 

■JARMAK ,  u,  m.,  gatunek  ubioru,  [  =  giermak,  qu.  v.  1] 
n.  p.  Pierwej  chodził  chędogo,  a  dziś  już  w  jarmaku.  Rej. 
Wiz.  93.  Pani  z  krawcem  na  wiotchy  dawno  jarmak 
chodzi.  Już  tam  wierę  w  zupicy  musisz  nieboraku  Prze- 
chodzić sie  do  czasu,  zleć  było  w  jarmaku?  ib.  92  b. 

JARM.\RCZNY,  JARMACZNY,  JARMARKOWY,  a,  e,  od 
jarmarku,  Jo^rmarftź  < .  {Boh.  jarmarećnj;  Sorab.  1.  wi- 
kowne ;  Croal.  szejemszki).  Przywilćj  jarmarczny.  Kras. 
Pod.  2,  166.  Jarmarkowego  miasteczka,  ani  wsi  osadzać 
żaden  nie  może,  bez  pozwolenia  sędziego.  Szczerb.  Sax. 
168.  Jarmarkowy  dzień  {Carn.  smajne  dan).  Żydek  jar- 
markowy.  Teat.  24.  h,  21.  Odpustowa,  kiermaszowa, 
jarmarczna  publika.  Mon.  69,  500.  Wstydź  się ,  tak  jar- 
markowa  tylko  robi  tłuszcza.  Żabi.  Amj.  23.  —  g.  lurid: 
Jarmarcznym  prawem  nazywają  ono  przywłaszczenie  są- 
dzenia ludzi  z  pod  innćj  juryzdykcyi-  Saxon.  Art.  52. 
JARMARCZNE,  JAHMAflKOWE,  ego,  n.,  suhst.  płaca  od 


jarmarku,  JarmarMjelb ,  Stnnbgcib  fiir  bte  3a^vniorftśjcit, 
podarunek  jarmarczny,  m 'i([\)m«ńtiąii\i^ml ,  eiii  Sa^rmarft. 
I  tyś  stary,  i  dar  twój  starej  będzie  mody.  Lepsze  mi 
jarmarkowe  kupi  Mirtyl  młody.  Zab.  236.  Zabl.  JARMAR- 
CZYĆ ,  ył ,  y ,  cz.  niedok.,  kupczyć  zwłaszcza  na  jarmar- 
ku,  potym  ogólnie  frymarczyć ,  handlować,  szachrować, 
jaCjrmarftcn ,  6anbeln,  einett  |)anbel  ma^en.  {Bosn.  pazariti; 
Croat.  szejmujem).  Nie  raz  pragnęli,  abym  z  onemi  jar- 
marczył,  A  szczęście  moje  za  nic  z  niemi  przefrvmarczył. 
Kulig.  Her.  237.  JARMARK,  u,  w.,  JARMAREK,  rku, 
m.  zdrbn.,  z  Niem.  ber  Sc^rmarft ,  roczny  targ,  nundinae. 
Mącz.  zjazd  przedawających  i  kupujących.  Kras.  Pod.  2, 
366.  Boh.  jarmark,  weyroćnj  trh;  Sorab.  i.  wulke  wiki; 
Carn.  sejmn  (cf  seym),  semejn,  smejn;  Yind.  jarmark, 
seim ,  tergoyina ,  lietnu  tershishtvu ,  (cf.  targowisko) ; 
Bosn.  sajam,  trrig,  pazar  {ob.  Razar),  panajur,  scjokodol, 
trrigh;  Rag.  pazar,  pazariscte ;  Slav.  pazAr,  yńshar;  Dal. 
szajam,  pazar;  Croat.  szenyem,  szejeni,  szajam;  Ross.  ap- 
MOHKa;  Eccl.  apMaHKa,  apiiaHKŁ,  TpiT.bCTBO,  TpiasHiiie. 
Na  jarmarku,  albo  na  targu  pospolitym,  kto  co  kupi, 
ten  zarazem  ma  zapłacić.  Szczerb.  Sax.  168.  Kupiec 
twój  jedwab'  wykładał  na  jarmarku  twoim.  1  Leop.  Ezech. 
27,  16.  (na  targu  twoim.  3  Leop.).  Każdy  jarmark  zły 
skąpemu,  równie  jako  ubogiemu.  Cn.  Ad.  17.  W  ten 
czas  zly  jarmark ,  kiedy  na  jarmarku  Pijanemu  często 
nadcinają  karku.  Bratk.  K.  2.  Na  pijaństwie  zawsze  koń- 
czy się  jarmark.  Zab.  9,  143.  Po  jarmarku  zły  targ. 
Rys.  Ad.  57.  mi)  bem  3a^niinrfte  folgt  ein  fd)led;ter  SfBD= 
ieiimarft.  Żywot  ludzki  poczytali  sobie  za  jarmark  po- 
żyteczny, iż  zkąd  mogą  zysk  sobie  czynią.  Budn.  Sap. 
15,  12.  Zkąd  się  wziął  kupiec  bez  jarmarku?  Pot.  Zac. 
9.  Różnemi  językami  gadają,  gdyby  na  jarmarku.  Teat. 
33,  73.  —  Jarmark,  wrzawa,  zgiełk,  hałas,  gwar,  @e= 
Ićirme,  ©etófe,  Prov.  Slov.  Dwe,  tri  żeni  garmak  robś.  — 
§.  Ociec  obiecał  jarmark  ci  kupić,  obiecował  Gdy  się 
do  miasta  rano  wyprawował.  J.  Kchan.  Fr.  21.  jarmar- 
kowe, podarunek  jarmarczny,  ein  3aB"n(ilftv^gff'^f"fC/  "t 
3a^rmarft.  Glicz.  Wych.  ił/ 5  6.  1.  JARMARKOWY,  a,  e, 
ob.  Jarmarczny.  2.  JARMARKOWY,  ego,  m.,  suhst.,  sc.  ku- 
piec; nam  jarmarcznik  (Boh.  jarmarećnik)  durutn  esł. 
Cn.  Th.  ein  3aBrmnrf tśfaufmann ,  ber  ben  3aDrmarft  befn^t. 
Sorab.  i.  wikownik;  Bosn.  panajurlia ,  trigovac  od  pa- 
najura. 

•JARMOŁKA,  ob.  Jamułka. 

JARMUŁUK,  a,  m.,  podwójny  barkan.  Tr.  bpppciter  Sarcan. 
cf.  jamurłach. 

JARMUŻ ,  u ,  OT.,  quodvis  germen  tenerum  oleris.  Cn.  Th. 
SoM,  ^rmit  iikr^aupt.  {Etym.  jar).  Nasienie  gorczyczne 
mniejsze  jest  ze  wszego  nasienia,  lecz  wsiane  w  ziemię, 
stawa  się  wszech  jarmużów  większe.  Sekl.  Math.  13  et 
Marc.  4.  not.  »rzeczy  ogrodnych».  —  2)  Jarmuż  abo 
czarna  kapusta.  Haur.  Sk.  460.  Jarmuż  rozmaity  odmianą 
jest  kapusty  ogrodowej  ,  brasica  oleracea.  Jundz.  340. 
ber  eigentlic^e  itoM.  {Sorab.  1.  kal ,  kaw;  Croat.  kel,  vu- 
kret;  Yind.  okrat,  vukret,  saferlanu  sele ;  Slav.  verza). 
Pospolity  jarmuż  jest  kędzierzawy ,  zielony  i  granatowy. 
Im  lepiej  przemarznie  ,  tym  słodszym  staje    się.    Ład.  H, 


258 


JAR  MU  Z  OWY  -  JARY. 


JARZ  -  JARZERIĆ. 


N.  51.  Sabaudzki  zólly  jarmuż,  tomtiiatfo^I,  zimowy 
SBinlcrfotil  etc.  Kluk.  Rośl.  1,  216.  Jarmuż  drobno  po- 
siekany, Ross.  KpouiCBO.  W  starym  zakonie  nie  jeden 
jarmuż  jadał,  co  cięższego  cierpiał,  przecie  jednak  wiel- 
kie ofiary  Panu  bito.  Sekl.  124.  (leguminy,  prosty  pokarm). 
•lARMUŻOWY,  a,  e,  od  jarmużu,  S?o|)I  =  ,  Ross.  maHUfi. 
Jarmuiowe  serce,  czyli  listki,  ze  śrzodka  puszczające 
się,  uszczyknąć  trzeba,  żeby  jarmuż  nie  wyrastał  w  wiel- 
kie liście.  Ład.  H.  N.  51.  Jarmużowy  podczos,  głąb' 
iarmużowy ,  qu.  v.  —  Jarmużowa  polewka  Ross.  mii , 
luefi;  cf.  szczaw.  JARO  adv.  adj.  jary.  JAROSŁAW,  a, 
m.,  1.  imię  męzkie,  niby  jary  sławą,  czerstwy.  Chmiel. 
1,  60.  cin'!KniinŚimmc.  2)  Jarosław,  miasto  w  woj.  Ru- 
skim. Dykc.  Geogr.  1,  294.  finc  ©tabt  iit  ©altcten. 

JAROSZ ,  a ,  m.,  imię  staropolskie  męzkie  Hieronymus.  Nieś. 
1,  103.  Kochów.  225.  Jabi.  Her.,^  Herbst.  Odp.  yy  2  b. 
Jeronym.  Kucz.  Kat.  o,  241.  Rag.  lerolim,  lero. 

'JARUGA ,  i ,  ź.,  (Croat.  jaruga  fosr.a  profunda  hians ;  Bosn. 
jarugar ,  loqua ,  barra  palus ,  słagnum ;  Ross.  flpyra , 
osparB  wądół,  jar).  Pobili  nieprzyjaciół,  że  muszą  w 
błota  [z  jarugi.  Tward.  W.  D.  2 ,  1 46.  Ślizkie  uboczy , 
jarugi  i  duże  Brzeg  opasały  tej  góry  kałuże.  Morszt.  50. 
Dolinę,  między  temi  co  leży  górami.  Błotniste  przedtym 
kryły  błota  jarugami.  Bardz.  Luk.  99.  ciii  tiefcr  ©umpf. 

JARY,  a,  e,  JARO  adv.,  (Boh.  gari,    garnj;  Carn.  jar;  {So- 
rab.    \.    yere    ostry,  srogi,   jara,    jaru    wielce,    bardzo; 
Eccl.  apuii,  liipi  żarliwy,  porywczy;    Ross.  npKiii,    apOK'B 
płomienisty ,  jasny,  żywy  ,  brzmiący,    głośny  ;    api    przy- 
kry skalisty  brzeg,    apyra  jaruga,    npinpKiii  trochę  przy- 
kry, zawiesisty,  spyCŁ  piętro,  warsta);    od  jaru,    to   jest 
wiosny,  wiosienny,  letni,  grii^liiig^s  (Sommcr--.  Jary,  la- 
tosi.  Dasyp.  B  b,  3.     Jare  zboża    sieją   się  na  wiosnę ,  i 
zbierają  się    tegoż    lata.  Syr.    913.    Kluk.    Rośl.    5,  128. 
©Ollllttcrgetttibe.    Boh.  garni  obilj ,    gar ,    gafz ,    gafina  ob. 
Jarzyna;  Sorab.  2.  jariza ;   Yiiid.  jariza ,  jarina,  jare  shitu, 
shitu,  letnu  shitu;    Ross.  apuua,    apoBoii   Mtói;    Eccl. 
apt ,    5KHT0  BcaKOe  BCCHOK)  ctanoe.  W  marcowych  dniach 
sieją  żyta  albo  zboże  jare ,  jako  owies ,  jęczmień ,  groch, 
pszenicę,  też    i  rei    jarą.    Cresc.    691.     (Croat.    jarecz, 
Jaracz ,    jari     jachmen ;    Rag.     jarich ;     Bal.    jaricz ,    ya- 
racz    yecsmen  hordeum  exasticutp).     Pszenica    jara,    zea , 
mniej  pożywia ,  niż  zimowa.  Krup.  5,  54.  (ob.  Jarka ,  jar- 
kisz,  saraopsza).    Marchew'   siana    koło    ś.    Jana,    gotowa 
na  jesień,  zwana  jara  marchew'.    Cresc.   258.  (ob.  Jarka). 
W  ciepłych  stronach  w  wrześniu  sieją    len,   który    zowią 
jary.  Cresc.  698.  (Rag.    grah   jaricii ,  jarich ;  Bosn.    grah 
jari ,  jarik  cicercula).     Deszcze  oziminę  urodzajną  znosiły, 
a  niesienia  jarego  w  ziemię  rzucać    broniły.    Krom.   222. 
Tam  naprzód  widzieć  ranych    kwiatków    pierwociny.   Ła- 
kocie jare,  fruktów  'skoroźrych  nowiny.  Zimor.  Siei.  ^'5G. 
Jara  rola    Boh.  mekota ;    Yind.  letna  gniva ,    gniva  sa  ja- 
rino ;   Ross.  apOBaa  namaa.     Jara  wełna ,    którą    w   lecie 
strzyżono ,   bie   ©omincriupllc.    c/.   Ross.    noapoKt ;    (Eccl. 
MpHHA  wełna  biała).     Jara    pszczoła,    jarka,    bie  ŚltnflfEtil' 
bicnc ,  młodka ;    Eccl.    spua  n<icau.     Jary  woski,   jarzęcy, 
pierwszy  młodego  roju,    baćs  3imgfcnmiaci)ź ,  Eccl.    apuk 
BOCK^D.  Jary  miód,  jarzęcy,  lipiec,  ber  3uii0fcnitiPiiig ,  któ- 


ry pszczoły  na  wiosnę  robią ,    biały,   jasny,  klarowny.  — 
§.  Jary,  jasny,  czysty,  reili,    licll.      Woda  jara.  Spicz.  26. 
Najprzedniejsza  sól  kopalna  jest  jara  albo  oczkowata,  biała, 
w  pół  przeźroczysta ;    ale  jej    nie    wielka    obfitość.    Kluk. 
Kop.  1,  168.   ba§   rocipe    reiiie    burc^fiĄtige    ©tcinfalj.    — 
Słońce  jare  >  nie  zachmurne,    bie    Cclle    imkroiiiftc    ©omic. 
Im  dzień  z  rana  piękniejszy,  im  jest  słońce  jarsze ,  Tym 
się  potym  zachmurzy  bardziej.  Pot.  Arg.  35.     Gile,  sko- 
wronki ,    słowiki    i  dzwońce ,    Jarsze    witają    przy    swym 
wschodzie  słońce.    Zab.    10,  17.     Tak  Brutusowćj  cnoty 
promień  jary ,  Kwitnie    w  potomność ,    choć    go    śmierć 
obala.  Chrośc.  Fars.  314.  —  Jaro  adv.,  jasno,  CcU.  Lam- 
py te  goreją  tak  jaro ,  Jak   niebo    świat    gwiaździstą   ja- 
śniące  kotarą.  Priyb.  Milt.  50.  —    §.  Krzepki,    czerstwy, 
frif(|,  rnfć^.    Stary,  ale  jary.  Rys.  Ad.  64.  Slov.  stan',  ale 
gari,  senex  sed  recens.    (Ross.  apnra  skóra  twarda).  Lubię 
patrzeć,  kiedy  stary  Skacze    jako    młodzik    jary.    Anakr. 
65.     Jestem  siwy,  jestem  stary,  Alem  czerstwy,  alem  ja- 
ry. Zabl.   Bal.    17.    (cf.    jurny,   jędrny).    §.    Botan.     Jary 
mlecz ,    ziółko    niewielkie ,    peplus    esula    rotunda ,    rimbc 
SSolfŹlliild).  Syr.  1496.  Jary  mlecz  poziemny,    Chamaesyce, 
fricdKiibe  fleiiic  ^unbtold).  ib.  1497.  JARZ,  JAR,  u,  m., 
JARO,  (Boh.  gaf,  garo,  ver;  Grace.  suq;   d.  Germ.  SoCt); 
ber  Srii^lillfl-  Budź.  40.  wiosna  ob.  *Jar.  1. 
JARZĄB,  ębu,  ?«.,  Boh.  gefab,   sorbus  Linn.  drzewo  mier- 
nej wielkości ,  kwitnie  biało ,  i  rodzi  jagody  okragJe  czer- 
wone. Ład.  H.  N.  52.   Kluk.  Bykc.  3,   92.    ber  ©perfiet' 
Danin.  —  §.  Jarząb  ,  JARZĄBEK ,  bka ,  m.,  Boh.  gefabek ; 
Slov.  garśbek,  garśbka,  gerabka;    Sorab.  2.  jerop;   Yind. 
jereb,  polski  jereb,  lieshni  jercb;  Carn.  leshnekar,    ho- 
ropka ,  katórna  ,  fultran  ;  Ross.  paóinKt. —  fem.  Croat.  jere- 
bicza,  terchka;  Slav.  jarebica ;  (cf.  Boh.  gefab;  Slov.  ga- 
rab,    gerab,    rerab  grus  żóraw');    Slov.    garabica ;    Carn. 
jeręb,  jcrćbiza ;   Yind.  jereb,  jerebiza  ,  jerebizh ;  Rag.  ja- 
reb  ,•  Bosn.  jarebica  ;  Croat.  jerebicza  ;    Bal.    jareb ,   jare- 
bicza ;  Eccl.  pAEhKci,  KyponaiKa  =  kuropatwa  ;  (cf.  Ger.  Śepp); 
lagopus  attagen  Linn.  iai  §afel^n^n ,    ptak   nieco    większy 
od  kuropatwy,  do  jedzenia    nad   inne    zachwalony,    gdyż 
mięso  ma  białawe,   kruchsze    i  zdrowsze    od    kuropatwy. 
Tuczy  się  jagodami  jarzębiny.  Kluk.  Zw.  2,  291.,  Ład.  H. 
N.  52.,  Zool.  Nar.  240.  tetrao  bonasia.  —  Prov.  Jarząbka 
może   jednego  dać  panu ,    a  kuropatw  trzeba    parę.  Rys. 
Ad.    20.    Jarząbek  pański  ptak,    a   chłopska  potrawa,    ib. 

20.  W  dzień  wielkonocny ,  kto  święconego  nie  je  ,  a 
kiełbasy  dla  węża,  chrzanu  dla  płech,  'jarząka  dla  wię- 
zienia ,  już  zły  chrześcianin.  Rej.  Post.  Pp.  5.  JARZĘ- 
BATY,  a,  e,  pićrza  pstrokatego,  gcfperdcrt,  hunt  gefiebert. 
Przy  kokoszce  jarzębatej ,  Podryguje  kur  włochaty.    Teat. 

21,  49.  Ah  kokoszka  jarzębata,  kokoszka  moja  włocha- 
ta. Kniai.  3,  207.  Litwini  bożkowi,  który  deszcz  spu- 
szcza ,  rozmaitej  barwy  kurzyce ,  białe ,  czarne  ,  jarzębate 
ofiarowali.  Stryjk.  144.  JARZĘBl,  ia,  ie ,  od  jarzębu , 
©pcrDerBanm  = .  jarzębie  śliwki  abo  jagody,  Spcr&ccrcn ,  ob. 
Jarzębina.  JARZĘBIC,  ił,  i,  cz.niedok.,  pstrzyć,  fprcnfcilt. 
—  fig.  Łódka  ta'  zdatna,  kiedy  morza  nie  jarzebią  wia- 
try. Pot.  Arg.  265.  t.  j.  nie  kłócą,  brożdżą,  romm  bie 
2Binbe   bo«  SWeer   ni^t   ummiiMen,   ni*t   \M\mm  ma*cn. 


JARZĘBINA  -  JARZMO. 

JARZĘBINA,  y,  ź. ,  BoA.  gerabina ,  rerabina,  ośkeruśe, 
wośkeruśe;  Slov.  bfekyne ;  Hung.  berekenye;  Sorab.  i. 
yerebina;  Sorab.  2.  jerebina ,  herebina;  Vind.  jerebika, 
ribika,  kneblovez;  Croa/.  cskorus ;  Bosii.  jarebina,  osku- 
ruscja ;  Ross.  paóiiHa,  pa6iiHHiiK'B  ;  drzewo  jarzębinowe, 
sorbus;  ©pcrkrliaum ,  Spcr&crbplj ,  drzewo  twarde,  i  ztąd 
do  różnych  mocnych  robot  zdatne.  Kluk.  Rośl.  2,  41. 
Jarzębina  leśna ,  Judaszowe  drzewo.  Cn.  Th.  Jarzębina 
dzika ,  sorbus  sihestris  ,  aucvparia ,  jarzębina  ptaszników, 
ber  Ślfetcerkum.  Dykc.  Med.  2 ,  647.  —  §.  Jarzębina , 
(Boh.  gefabina;  Sorab.  i.  yerebinowe  pwod,  yerebinka; 
Yind.  jerebitzhie  ,  ribikje ,  zvibje  ,  zvibovje  ,  kneblovje)  ; 
owoc  jarzębi ,  jagody,  któremi  ptaki  łowią ,  które  na  kon- 
fekt  smaza,  których  w  lekarstwach  używają.  Dykc.  Med. 
%  646.  Ład.  H.  N.  52.,  Kluk.  Rośl.  2,  4I.'bie  ©perbcere, 
Sperterkete ,  Spcijerltnt].  JARZĘBINOWY,  a,  e,  jarzębi, 
6pcr('Cr  = .  Boh.  gef abowy ,  wośkeruśowy  ;  Ross.  pflÓH- 
HOBUfi.  Ptasznicy  jagód  jarzębinowych  na  łowienie  roz- 
maitego ptastwa  w  jesieni  i  w  zimie  zażywają.  Jundz. 
266,     Likwor  jarzębinowy    Ross.  paóiiHOBKa. 

JARZĘCY,  a,  e,  (cf.  jary),  wiosienny,  w  wiośnie  abo  le- 
cie zrobiony,  grii^Iing'3  =  ,  6oinmcr  =  .  Ranę  tę  leczyć  trze- 
ba olejem ,  z  jarzęcym  woskiem  rozpuszczonym.  Hipp. 
106.  Wosk  jarzęcy  zowią  ińrginea  cera.  Urzed.  437., 
Eccl.  apuil  BOCKŁ ,  Simijfcriinmc^s.  Jarzęcy  ■■  lipowy  miód. 
Wlod.  Suitcjfcrn^ontg.  Sienn.  291. —  g.  Jarzęca  świeca  =  z 
jarego  lub  jarzęcego  wosku  ulana ,  czysta ,  jasna ,  cttlE 
ScrjC  yon  SmiaffrtiiutT^i^  -  cine  reine,  flarc,  ^cUe  SSaĄśfcrjc. 
[Ross.  apKui,  apoCT  płomienisty,  jasny;  Eccl.  aptul,  upi 
żarliwy;  npHin  wełna  biała).  Tam  na  cześć  boga  jarzę- 
ce  świece  Czystym  goreją  zapałem.  Kniaź.  Poez.  \,  142. 
Już  nie  głównie  smolne,  lecz  świece  gotują  do  łożnicy 
jarzece.  Ustrz.  Klaud.  41. 

JARZMIANKA,  JARZMIONKA,  i,  i,  ziele  kruszcze,  Helle- 
borine  Epipactis.  Cn.  Th.  serapias  Linn.  bie  tinlbc  3Jic= 
fetBUrj.  Jarzmionka  długoiiścia,  longifolia;  szerokoliścia , 
latifolia;  wielokwiatowa,  lancifolia;  czerwona,  rubra.  Jundz. 
441.  JARZMO  a,n.,(Boh.  gho;  S/oy.  gho,  garmo;  Morav. 
garrao;  Hung.  yArom,  iga  ;  Sorab.  i.  jabr;  Sorab.  1.  pżah ; 
Carn.  jarm,  jug;  Yind.  jarem,  jarm,  jigo  ,  jigu;  Croat. 
jarem;  Rag.  jaram;  Busn.  jaram;  Dal.  yaram;  Ross.  ap- 
MO ,  nro ;  Eccl.  tjphui ,  ciiipmn ;  cf.  Germ.  §orm) ;  baś 
3c(^  fiir  btc  P(^fen  jiim  jicbcit.  Jarzma  do  sprzężania  wo- 
łów bywają  lipowe  ,  jesionowe ;  wici  zaś  dębowe ,  cze- 
remchowe. Kluk.  Rośl.  2,  159.  Wół  w  jarzmie  chodzi. 
Zool.  Nar.  358.  g.  fig.  Ciężar,  niewola,  Saft,  3i-"^- 
!£iciiftbavfeit,  iliiedjtfc^aft.  Kto  w  jarzmie  z  młodych  lat 
chodzi ,  Dobrze  mu  się  to  z  czasem  nadgrodzi.  Chrośc. 
Job.  191.  Wielkie  jest  jarzmo  wielkie  szczęście.  Ossol. 
Sen.  37.  seruitus.  On  wypustoszy  przeciwniki  twoje. 
Którzy  nie  przyjmą  jarzma ,  porzuciwszy  zbroje.  Groch. 
W.  468.  Wybić  się  z  pod  jarzma ,  zrzucić  jarzmo ;  bnś 
^oi)  abrocrfen,  obfdjiittclii.  —  Próżno  karkiem  miotać,  raz 
go  w  jarzmo  włożywszy.  Pot.  Arg.  222.  Dźwigał  jarzmo 
nieszczęścia.  Teal.  47.  c,  12.  —  §.  Spojenie  cieśli,  kształt 
jarzma  mające.  Tr.  ciit  Sinimfrbaiib  iii  ®eftalt  eiiieź  3i>*'^- 
—  g.  Samnitowie    wojsko  Rzymskie    pogromili ,    i  przez 


JARZMOWATY-JARZYNOWY. 


259 


jarzmo  sromotnie  przepędzili.  Warg.  Wal.  155.  (jugum, 
cf.  socha).  —  g.  Jarzmo  wołów  =  para  wołów ,  cin  3"!^ 
rdtfcn ,  cm  ^aax  OĄfen.  Pięć  jarzm  wołów  kupiłem. 
Budn.  Luc.  14,  19.  JARZMO  WATY,  a,  e,  na  kształt 
jarzma ,  jodinrtig.  —  Anatom.  Pociąg  kości  jarzmowatej , 
processus  seu  apophysis  jugalis.  Perz.  Cyr.  3,  67.  'JA- 
RZMIĆ  ob.  Podjarzmić.  JARZMOWY,  a,  e,  Sorab.  1. 
pżaźne;  Ross.  apeaiHufi ;  od  jarzma,  3''d)  =  ,  jum  30^6 
iic^órig.  Łoże  jarzmowe  ,  echebreum.  Cn.  Th.  iai  3Pd)ge= 
[tell.  Jarzmowe  w  ici ,  coum.  ib.  bic  3P'^li'icbc.  Jarzmowy  rze- 
mień ,  (y'»i(/.  hosh,  gosh  ;  oi.  Gążwy).- — yl»a(om.  Kość  ja- 
rzmowa lub  jądra ,  leży  w  boku  twarzy ,  os  jugale.  Krup. 
i,  66.  §.  Jarzmowy  =  podjarzmy,  podjarzmowy,  sprzę- 
żajny,  który  w  jarzmie  rabia,  subjugalis.  Mącz.,  Ross.  Hfe- 
MOHOCHBjfi,  n04iapeMHŁii1 ,  SPd;^,  im  ^C'ó)t  arbcitcnb.  Ja- 
rzmowy woł,  etn  3i'$pĄ^- 
'JARZYĆ  cz.  niedok.,  (Eccl.  apio) ,  żarzyć,  jątrzyć,  gniewać.. 
('Jarzyć  się ,  Ross.  apHTbca ,  apiocb  wściekać  się  z  gnie- 
wu), cf.  jurzyć  się.  JARZYCA,  y,  z.,  (Etym.  jar).  Sorab 
2.  jariza  ;  Yind.  jariza ,  jarina  ;  Ross.  apima.  Zyto  jare 
na  Rusi  pospolicie  zowią  jarzycą.  Gwagn.  354.  Sominer* 
rpggen.  Owsa  po  cztery  kopy ;  jarzycy  po  trzy  kopy  mórg 
w  wiązania.  Stat.  Lit.  217.  JARZYNA,  y,  i  ,  tym  wy- 
razem pospolicie  oznaczają  rośliny  ogrodowe ,  kuchenne  = 
ogrodna  strawa,  ©emiifc ,  ©nrtcngcnnicfjfc ,  Md^eiigciDcicft^, 
iiliid)cnfraiit;  niekiedy  także  nadają  to  nazwisko  nasionom 
roślin  zwanych  roślinami  jarzynnemi.  Dykc.  Med.  2,  648. 
tVO(fnc§  ©eniufc,  Sitlfcngcmiifc.  Jarzyna  ziarnista,  warzywo 
polne,  nasiona  jarzynne,  których  najbardziej  używają,  są 
bób  bagnisty,  bób  mały,  groch,  słonecznik  strączysty, 
wyka.  ib.  Roślinom  abo  ziołom  ogrodowym  kuchennym, 
dosyć  często  dają  nazwisko  legumin.  Dykc.  Med.  2,  648. 
Jarzyny  ogrodne  zowiemy  te,  co  w  ogrodach  sieją,  jako 
są  pietruszka,  rzepa,  kapusta,  po  Łac.  olera.  Jarzyny 
polne,  ale  słuszniej  zbożnemi  zowiemy  legumina,  jako 
groch,  krupy  i  innych  wiele,  co  z  ziarna  przyprawują; 
Niemcy  zowią  3ugeiniife;  ale  nierozdzielnie,  bo  tak  ogro- 
dne, jako  zbożne  jednako  zowią;  acz  się  ta  nierostro- 
pność  i  niektórych  Polaków  trzyma.  Sienn.  Wykf.  Legu- 
miny  lub  jarzyny  zowiemy,  które  można  bez  sierpa  zbie- 
rać ręką,  lub  bez  kosy,  n.  p.  bob,  groch,  soczewica. 
A>i/p.' 5',  154.  Groch 'jest  jarzyna  biała  a  okrągła.  Cresc. 
167.  Tatarka  i  ryż  więcej  między  jarzyny  krupiaste , 
aniżeli  zboża  poczytane.  Syr.  1004.  O  polnych  jarzy- 
nach, albo  radniej  o  kaszywie.  Syr.  999.  Ćwikła,  ja- 
rzyna ubogich.  Syr.  1120.  Filozof  ten  samemi  żyje  ja- 
rzynami. Weg.  Mar.  1,  243.  —  Sorab.  1.  wareno,  kaw, 
zelo  ;  Yind.  strozhjc  ,  kasha  ,  mozhnik  ;  Croal.  zelye  ,  szo- 
chivo  ;  Bosn.  socivo ,  kakukti :  grab ,  bob  etc.  (cf  so- 
czewica) ;  Eccl.  nupo,  asHTO ,  jowiikii  ,  BcaKoii  obouib  oro- 
po4HoB,  MU  MTO  jymiiTb  MOJKiio,  n.  p.  ropo-M,  6o0u. 
O^ród  na  jarzynę  warzywna.  Haur.  Sk.  42.  ciii  Siidjcit' 
gartcn.  §.  Jarzyna ,  zboże  jare.  Dudz.  40.  gpmmcrgctrcibe. 
Co/l.  garinfl,  garka,  gaf,  garj ;  Sorab.  2.  jariza;  Vi;i(/.  ja- 
rina ,  jariza ,  jare  shitu ,  lelnu  shitu ;  Croat.  letma ;  Ross. 
anima ;  Eccl.  apb ,  żkiito  BcaKOC  bcchoh)  ctaHOc.  Jarzyny, 
oziminy.  Kluk   Rośl.  3,  209.    JARZYNNY,  JARZYNOWY, 


240 


JAŚ-  JASKINIA. 


JASKINIA!  Y  -JASKÓŁKA. 


a,e,  a),  od  ogrodowin,  ®mu\e  ■- ■  Sorab.  1.  kawowe, 
żelowe;  Croaf.  szochhaszt;  floss.  scieHi ,  oropOAHbift.  Ja- 
rzynny  rynek,  ©emiifemarft.  Jarzynny  ogród,  Croat.  zeli- 
sche;  Ross.  oropoA^B.  Jarzynny  ogrodnik  Boh.  zelenaf, 
zelinar,  zelnjk;  fem.  zelenarka,  zelinarka;  Sorab.  i.  kalnik: 
Ross.  orop04HnKt.  b).  Zboże  jarzynne.  Osłr.  Pr.  C.  2, 
-     452.  t.  j.  jare,  ©omiucrgctrcibc. 

JAŚ.  ia,  m.,  JASIEK,  śka,  w.,  JASIO,  JASIUNIO,  ia,  m., 
JASINEK,  nka,  m. .  JASIĄTKO  a,  m.,  JASICZEK,  JA- 
SINECZEK,  czka,  m. ,  JASIEŃKO,  a,  m. ,  demin.  nom. 
Jan,  Sobniiiic^cn,  Cćiiifcl.  Boh.  Jonjcek;  Sorab.  2.  Han- 
fcho,  Hanfchko,  Hanfciiizko.  Rej.  Wiz.  57.  Kochów.  Fr. 
67.  Gdzie  się  obracasz  mój  Jasiuniu  mify?  Zab.  14,  266. 
Jasieńko  mój  kochany.  Teat.  53,  26.  Ustawicznie  gada 
o  Jasiu  swoim.  Kras.  Pod.  2,  61.  Jasio  najdowcipnicj- 
sze  ze  wszystkich  dzieci.  Kras.  Pod.  2,  61.  Obaczysz  Ja- 
siu, żeś  sobie    kJopot  kupiJ.    Teat.  24,  168. 

JASEŁKA  ob.  JasJka. 

JASIEK,  śka,  ob.  hi.  —  §.  Gatunek  poduszki,  eine  3lrt  BOlt 
śluffcil.  Jasiek  puchem  wytkany.  Tr. 

JASIEŃGZYK  herb;  w  polu  błękitnym  klucz  zToty  do  góry  stoją- 
cy;  na  hełmie  pięć  piór  strusich.  Kurop.  5,  21.  cm  JBappcil. 

JASIENIEC,  ńca,  m.,  botan.  Centaurium  minus,  iaufenbgiil' 
bcnfraut,  tak  zwań,  że  ma  liście  jak  na  jasionowym  (je- 
sienowym)  drzewie.  Syr.  655.  (Rag.  jassenak);  centurzya, 
ziele  rosnące  na  miejscach  piaszczystych ,  ziółko  niewy- 
sokie. Jasieniec  wielki,  Centaureum  majus ,  @voftaufenb= 
giilbcnfraut ,  rośnie  po  pagórkach.  Kluk.  Rośl.  2 ,  222. ; 
Di]kc.  Med.  2,  649.  JASION  ob.  Jesion.  JASIONEK ,  nka, 
m.,  lasone  Linn.  rodzaj  rośliny;  owcom  i  pszczołom 
przyjemny,  rośnie  na  piaskach.  Kluk  ,Dykc.  2,  54.,  Jundz. 
249. 

JASKIER,  u,  m.,  źabinek  kwiat,  (Bosn.  sgjabokrek  trava ; 
Rag.  xabokrek;  Sorab.  2.  lokafchina ,  hokafchina  ;  Sorab. 
i .  royownik ;  Carn.  slatiza ;  Croat.  vratich ;  Ross.  3Bt- 
340iHHKX ,  cf.  Lał.  aster);  ranunculus  Linn.  rodzaj  do- 
syć liczny,  zwany  od  jaskrawości  kwiatków  swych  Iśną- 
cych,  a  pryszczenicą  od  skutków.  Syr.  Ziel.  876.  ei  874. 
Ross.  tipumenem.  Asiaticus  Ogrodniczy,  dla  kwiatów 
swoich  jeden  z  ulubionych  w  ogrodach  zabawnych.  Kluk. 
Dykc.  3,  1  -8.  in  SJanuilfcI,  ber  §a^iicilfup.  Jaskier  wo- 
dny, aquatilis;  mały,  (lammula;  włóczący  się,  reptans; 
wielki,  lingua  (leśny  Opich.  Syr.  874.);  trędowy,  fica- 
ria;  Kaszubski,  Cassubicus ;  złoty,  auricomus ;  jadowity 
sceleratus;  główkowy,  bulbosus  Ross.  HjaóiiHeu-B;  rozesła- 
ny, repens;  wielokwiatowy,  polyanthemos;  ostry,  acris. 
Ross.  ;iK)TiiKi ,  «ieuiiHa  ,  Kyna.ibHHna ;  kosmaty,  lanugino- 
sus;  polny,  aruensis.  Jundz.  299.  JASKIERKI,  ów,  plur., 
Iskierki,  gwiazdeczki,  ziele  dymienicznc ,  gawęda;  kwia- 
ty jego  ciemnej  nocy  lśnią  sie  jak  iskierki.  Syr.  1444. 
neincź  ©tenifrnut.  JASKIEROWY,  a.  e,  od  jaskieru, 
3Janun!cl=.  Jaskierowe  liście.  Syr.  875. 
JASKINIA,  1 ,  2.,  Boh.  geskyne  :  Slov.  geskina ,  geskyne ;  Bosn. 
jazuina ,  ruppa  od  zvjera;  Rag.  jazvina,  jamma,  spilla, 
ruppa;  Croat.  skulya,  spilya;  Yind.  skalna  jamina,  vo- 
łIovina,  votlovishe;  Eccl.  ci^bhici,  (cf,  jaźwiec),  sepiBŁ, 
BpiTinŁ,  neiiiefij;  {Ross.  asBiiHa,  asea;  Eccl.  a^s  rana); 


wielka  jama,  cine  (tjrope)  $6^Ie.  Niemaszli  jakiej  jaskini, 
gdziebym  się  schowała  przed  pogonią?  Teat.  52.  c,  43. 
Z  pod  ziemi  wychodzi  jaskinia  zarosła  krzaczkami,  ib.  56. 
c,  88.  Wiem  sekretną  w  ziemi  jaskinią,  przez  którą  do 
wieży  wnijść  można.  ib.  56.  c,  89.  Jaskinia  łotrów,  ettie 
gjiorbcrijruk.  Teat.  20.  6,  14.  JASKINIATY,  a,  e,  caver- 
7I0SUS.  Mącz.  Iiolilig,  iioU  $o^Ieii. 
JASKÓŁCZE ,  J.\SKOLĘ  ,  ęcia  ,  n.,  demin.  nom.  jaskółka  , 
ctii  jiiitije^  Sc^tuńlli^cn.  Młode  jaskółczęta.  Haur.  Sk.  58. 
Jaskólęta.  Cn.  Th.  Jaskolęciu  oczy  wyjęto.  Spicz.  151. 
JASKÓŁCZY,  a,  e,  od  jaskółki,  Boh.  laśtoci;  Sorab.  i. 
wastoyeźżi;  Croo/.  lasztovichni;  fioss.  jacioiKUHi;  ©c()l»al= 
Iteil'.  Jaskółcze  gniazdo,  Boh.  laśtowći  hnjzdo,  na  któ- 
rym młode  juz  odchowały  się  jaskółczęta,  kadzone ,  służy 
bydłu  do  zdrowia.  Haur.  Sk.  58.  —  Jaskółcze  ziele ,  Boh. 
laśtowićnik  ,  laśtownjk  ,  celidon  ;  Sorab.  \.  krawnik;  Yind. 
lastouka ,  ermena  drasniza ,  faroneka ;  Carn.  slatish ,  nishta- 
misl;  Bosn.  rosopast;  Ross.  incroitM,  jhictakł.  Cheli- 
donium ,  Celidonia  L  i  n  n. ,  znajome  w  sztuce  lekarskiej 
jest  wielkie  (złotnik)  i  małe ,  (mysze  jajka ,  pszonka.  Syr. 
889.)  albo  wielka  i  mała  roztopaść.  Dykc.  Med.  2,  652. 
iai  (3d;cIIfraut ;  btc  grope  imb  flctiie  S^iualbcniuuri ,  moyoit 
bie  flctiie  au6)  %ńiimax>t(nwmi  ^cipt.  Jaskółcza  mać,  mó- 
wią, tym  zielem  leczy  oczy  swym  dzieciom.  M.  Urzęd. 
90.  dla  wielkiej  tej  jego  mocy  na  uleczenie  oczu,  zowią 
też  boży  dar.  ib.  91.,  Syr.  896.  Jaskółczy  kamień,  Che- 
lidonius  lapis.  Plin.  2,  37.  ber  Sdjmalfccnfteiii,  ma  się  naj- 
dować  w  żywocie  młodych  jaskółcząt.  Sienn.  328.  Ross. 
KOcariiKŁ.  JASKÓŁECZKA,  i,  z.,  demin.;  [Boh.  lasto- 
wićka);  bai  ©^iDĆilbc^eii.  Jaskółeczko,  jużeś  się  na  świat 
ukazała,  Jużeś  ożyła!  jużeś  z  wody  wyleciała?  Simon. 
Siei.  103.  A  ty  cyganeczko,  wiedź  białoszyje  siostry 
jaskółeczko.  Zab.  16,  318.  JASKÓŁKA,  i,  i,  Boh.  la- 
śtowka,  laśtowice ,  laśtowićka,  wlaśtowka;  Slov.  lastowi- 
ca,  laśtowićka;  Sorab.  1.  wastoycźa ,  wastaiza;  Sorab.  2. 
jaskoliza ,  waskoliza;  Carn.  glastovza,  lastovza,  lastovka, 
lastoviza;  Yind.  lastouza,  glastouza ,  lastoviza;  Croat.  la- 
sztovicza,  laztovicza;  Bosn.  lastovica;  Rag.  lastova,  dem. 
Iastoviza ;  Slav.  lastavica;  Ross.  aacKa,  aacTOTKa,  (cf.  m- 
ca ,  JiacoMKa  plama  obdłużna ,  aacTOBima ,  JiacTOBKa  cwy- 
kiel  koszuli  pod  pachą);  Eccl.  ;iacTO>ma,  AiCTOSHif.! ,  (cf. 
aacTOiKa ,  jacima  łasica) ;  bie  ©c^iuolk.  Jaskółka  domo- 
wa, bie  §au^fc[;malbc ,  Boh.  girićka,  ma  ogon  znacznie 
widlasty,  żywi  się  owadem ,  gnieździ  przy  domach.  Zooł. 
Nar.  231.  Jaskółka  dymówka,  bie  9?0U^  > ,  ober  Sii^en= 
f(|tvaIDc,  hirundo  rustica,  gnieździ  się  w  kominach,  cza- 
sem przy  krokwiach  pod  dachem.  Kluk.  Zw.  2,  227.  Ko- 
rainna  jaskółka.  Banial.  J.  3.  —  Jaskółka  grzechołka ,  hi- 
rundo apus,  bie  Senfierfc^molbe ,  gnieździ  się  w  kątach  okien, 
w  zabudowaniach  murowanych,  ib.  murowa,  jerzyk,  łazi 
po  murach ,  gniazdo  zawiesza  po  murach  i  skałach.  Ład. 
H.  N.  52  et  57.  bie  Kauerfc^troIIie ;  Boh.  roreyc;  Slav. 
brigunica;  /f oss.  KOcaiKa,  KOcaiOiKa.  brzegówka  abo  grze- 
bielucha,  bie  Uferf^roalDe ,  Ross.  CTpn)KŁ ,  (cf.  strzyż).  Ja- 
skółka morska,  Sterna,  bie  SOfecrfi^tiialbe ,  (Yind.  hudovur- 
niza;  Ross.  KayapKa,  MapiuiuKa,  "jarpaBa;  Slov.  wodna 
lastowica,  ćagka,  vanellus;    cf.  czajka).  Zgodnie  z  kosem 


JASKRAWOŚĆ  -JAŚNI  A. 


JAŚNIACH-JAŚNIEĆ. 


241 


jaskółka  piskoce.  Banial.  J.i.  Boh.  śweholiti.  Jedna  jaskółka 
nie  czyni  lata;  nie  czyni  miasta  jedna  chata.  Rys.  Ad.  20. 
Pot.  Arg.  605.  Birk.  Kaz.  Ob.  56.  cine  ®(^n)aI6e  ma(^t  fet' 
nm  (aommer;  Slov.  gedna  lastowicka  gar  ne  robi;  geden 
stroni  ne  robi  hiig;  Croat.  lastowicza  jedna  ne  chini  pro- 
tuletje.  g.  Jaskółka,  ryba  morska,  Ckelidon  Plin.,  piscis 
marinus  guatuor  alis  instricctus  membranaceis,  guibus  supra 
aquas  facile  evolat.  Cn.   Th.  etn  flicgenbcr  ©CCftfĄ. 

JASKRAWOŚĆ,  ści,  i.,  (Etym.  iskra),  barwa  rażąca,  kolor 
rażący,  f(|rccenbe  garkn.  Te  farby,  które  skromnie,  i 
z  cieniowaniem  użyte,  wydałyby  piękne  malowanie;  ja- 
skrawością i  gęstością  swoją  rażą.  Pir.  Wym.  559.  §. 
Oko  jej  nie  bujało  na  wszystkie  strony;  ani  zbyt  pierz- 
chliwą jaskrawością  uprzedzało  cudze  spojrzenia.  Kras. 
Doś.  57.  rażące  spojrzenie.  floRcndugigfeit ,  Sa$enblt(f.  JA- 
SKRAWY, JASKRY,  a,  e,  oczy  rażący  blaskiem  swoim, 
Henbenb ,  fc^immcrnb ,  bo?  9tiigc  beleibigenb.  Oczy  mu  ogniem 
jaskrawym  pałają.  Kras.  W.  Ch.  70.  Piorun  słuch  gro- 
mem, jaskrym  razi  blaskiem  oko.  Zab.  14,  162.  Oczy 
ma  strasznie  jaskrawe.  Teat.  24.  c,  72.  kocie,  glaMugig, 
faCenaugig,  cf.  iskrzasty.  Jaskrawy  koń  •  mający  białe 
oczy.  Uudi.  40.  cm  glaMugigcŹ  15fcrb.  albo  też :  glauco- 
mate  seu  leucomate  laborans.  Cn.  Th.  i>ai  ctneit  gledcn 
auf  bem  Slugc  \)at.  —  §.  Morał.  Ostrowidzu  zbyt  jaskra- 
wię Przypatrujesz  się  każdej  cudzej  sprawie.  Mon.  74, 
467.  (zbyt  surowo  ,  nienawistnie). 

1.  JASŁA,  JASŁY,  Gen.  jaseł  plur. ,  nosidło  podróżnych, 
aerumnulae.  Cn.  Th.  iai  Jragmff,  2BanbcIrcff,  narzędzie 
do  noszenia  ciężarów  w  podróży.  Wiod.  —  2.  JASŁA, 
JASŁKA,  słek.' JASEŁKA,  sełek ,  J.\SŁECZKA,  eczek 
demin,;  Boh.  gesle ,  geslićky;  5/ov.  gesle,  geslicki ;  Hung. 
yazlo,  jśszol;  Dał.  yasrlo;  Hag.  jisli,  j^sie ;  Słav.  iasle; 
Bosn.  jaśle  ,  jasli ;  Croat.  jaszlo  ,  jaszle ,  jaszelcze ;  Yind. 
jafle ,  jaflu,  jafli,  jafelze ;  Garn.  jaśle,  jasleze ;  Ross. 
aciH,  {Ross.  obs.  acejbHHHeB  koniuszy  nadworny/;  z  desek 
zbite  na  kształt  ryny,  naczynie,  w  którym  jeść  dają  bydłu, 
bk  Stippe,  bn§  Sripplctii.  Izalić  będzie  chciał  jednorożec  słu- 
żyć, albo  będzie  nocował  u  jasli  twoich?  Bibł.  Gd.  Job.  59, 
12.  Gdzie  niemasz  wołów,  nie  ma  nic  w  Jasłach.  Budn.  Prov. 
14,  4.  (żłób  jest  próżny.  Bibł.  Gd.).  Nie  w  miękkiej  kolebce, 
ale  w  Jasłach  Jezus  leżał.  Bial.  Post.  77.  Widzieli  Pana  w 
jasłkach  leżącego ,  i  w  pieluszki  uwinionego.  W.  Post. 
Mn.  34.  Pieśń.  Kat.  23.  Włożyła  go  do  'jasliszek.  Gil. 
Kaz.  C.  c.  Do  twych  się  jasłek  dziecinnych  ciśniemy. 
Groch.  W.  339.  Trzej  królowie  się  temu  ciału  w  ja- 
słeczkach  leżącemu  pokłonili.  Sk.  Kaz.  286.  —  §.  Jaseł- 
ka, figurki  wyobrażające  narodzenie  Chrystusa  w  stajence. 
X.  Kam.  (E^rtfłfripplein ,  Slrippcnfpiel.  —  g.  Kolebka,  bic 
2Bicge.  W  miękkie  pieluchy  powiwszy  dziecię ,  Włoży 
w  ciepłe  do  ja"sełek  puchy.  Pot.  Arg.  552.  JASŁOWY, 
JASELNY,  a,  c,  od  jaseł,  Srippcn  <  .  Ross.  HceJbHHft. 

JAŚMIN  ob.  Dzielsimin. 

'JASNIA,  i,  2.,  jasność,  jasne  miejsce,  jasnota,  jaw';  Croat. 
jSsz,  jasznoszt;  Rosn.  j.-is,  svjetlóst,  bie  Cetlc,  ^(M  iiijt, 
Jageźli(ilt,  8icl;te.  Prawda  każdemu  jawna  i  jasna  była, 
jako  ta,  która  nie  kąty  miłuje,  ale  jaśnią.  Żarn.  Post.  A 
5  b.    Na  goli  i  na  jaśni  go  postawił.  Budn.  Cyc.  66.  (na 

Shwnik  Lini4jo  wyi.  i.  Tom  IL 


widoku).  Przyrodzenie  twarze  nasze  na  goli  i  na  jaśni 
postanowiło.  Kosz.  Cyc.  82.  Nic  nie  jest  tak.  skryte,  aby 
się  na  jaśnią  nie  okazało ,  gdy  potrzeba.  Radź.  Marc.  4, 
22.  (coby  na  jawią  nie  wyszło.  Bibł.  Gd.),  baź  nti^t  Otł 
ben  Jog  tamę.  Za  czasem  na  jaśnią  to  pokażę  ludziom. 
Czach.  Tr.  A  5.  Ja  rzeczy  te  wedle  możności  mojej 
umyśliłem  odkryć,  a  na  jaśnią  pokazać.  Modrz.  Baz.  23. 
Księgi  światu  na  jaśnią  wydać.  Rej.  Wiz.  praef.  Te  książki 
na  jaśnią  wszystkiemu  światu ,  nie  litując  pracy,  podali  i 
okazali.  Baz.  Sk.  (publikowali,  publicznie  wydali).  Riblii 
kilka  razy  na  język  Polski  przełożona  i  na  jaśnią  wydana 
jest.  Radź.  praef.  t.  j.  na  świat  wydana ,  cf.  na  jawią, 
ani  Ctt^t  gcftcllt,  beroiii°gegcbcn ,  in  ben  Srud  gcgcben.  JA- 
ŚNIACH,  JASNACH,  JASNOCH,  a,  m.,  imię  męzkie,  Lu- 
cidus.  Nieś.  1,  14.  Kras.  Zb.  1,  54.  Jabi.  Her.  Jaśniach, 
pierwszy  biskup  Kujawski.  JAŚNlC  ,  ił,  i,  cz.  niedok. , 
jasnym  czynić ,  ^D  ""^  glaiijeitb  lltai^en.  (Boh.  gasniti; 
Bosn.  jasniti,  vedritti;  Croat.  jasznim).  Olejek,  który  ja- 
śni i  żółci  włosy.  Śleszk.  Ped.  4.  Niebo  świat  gwiaździ- 
stą jaśniejące  kotarą.  Przyb.  Miłt.  30.  JAŚNIE"  JASNO, 
adv.  adj.  jasny;  Boh.  gasnę;  Sorab.  1.  jasno;  Sorab.  2. 
bitschne;  Słav.  vedro;  Eccł.  naacHt,  Hapyatt ,  OTKpuTO, 
Ha  HBH,  HcnOB-fc4yeMO ,  IicE,  lic^t,  flar,  beutlid),  propr.  et 
fig.  (oppos.  ciemno).  Świeca  jasno  się  pali.  Włożył  ręce 
na  oczy  jego,  i  począł  widzieć,  i  przywróceń  jest  ku 
zdrowiu ,  tak  iż  jaśnie  widział  wszystko.  1  Leop.  Marc.  8, 
25.  Widziałam  to  jaśnie,  iż  dobrze  pojęła  moje  myśl, 
Teat.  58,  266.  Jaśniej  nad  dzień  pokazuje  się  tu.  ib. 
9.  b,  81.  Pszczoły  mają  króla  innego  rodzaju,  tak  iż  go 
jaśnie  znać  między  drugiomi.  Gorn.  Dw.  335.  Niejaśnie, 
niewyraźnie  Ross.  ntMO.  Kiedy  przyjdzie  przed  sę- 
dziego ,  niechaj  jaśnie  powie  przyczynę  długu.  Chełm. 
Pr.  137.  Niektóre  dobrodziejstwa  mają  być  dawane 
jaśnie  w  tłumie  ludzi ,  a  niektóre  tajemnie.  Gorn.  Sen. 
63.  t.  j.  jawnie,  publicznie,  ijffentlii^ ,  fii^tbarli^.  Jasno, 
pogodnie,  nie  pochmurno,  ^ell,  flar,  imktDÓlft.  Po  smętku 
wesele,  a  po  wielkim  zaburzeniu,  rado  jasno  bywa.  Rej. 
Post.  S  G.  —  Przy  tytułach :  Jaśnie  Wielmożny  u  nas, 
to  co  gdzie  indziej  zowią  Wasza  wyborność.  Kraj. 
Pod.  113.  gro.  grcellenj,  ^e^geto^rcn ,  etii  grćiflit^er  Jitel; 
Croat.  vassa  presztelloszt;  Ross.  Bame  npeB0CX04nTeJb- 
CTBo;  adj.  npeB0CX04HTeJibHUH.  Jaśnie  Wielmożna  Pani 
Dobrodziejko.  Teat.  54,  20.  Co  u  nas  Jaśnie  Oświecony, 
to  gdzieindziej  zowią  Wasza  Wysokość.  Kraj.  Pod.  113. 
en),  ipp^ett,  drlauditei:  Jurjł.  Yind.  fvetlust,  fveth ,  fvietel, 
prefvietel;  Ross.  CDtiatHuiiil ,  npecBtTjtiimiB ,  Bcenpe- 
CBtTitflmiH,  cbiTeibHUfi,  ciHTCibHtHiniu ,  (ciaTCibCTBO 
Wasza  Xca  Mość);  Metropolitom:  BUCOKonpeocBHmuHHbiił, 
BbicoKonpeocBflmeHCTBO.  Bolesne  patrzeć  na  jaśnie  oświe- 
conych, jaśnie  wielmożnych  żebraków.  Kras.  Pod.  2,  237. 
JAŚNIEĆ,  iał,  ieli,  ieje,  nijak,  niedok.,  jasnym  być,  bły- 
szczeć, lśnić  się,  propr.  et  fig.,  ^D  ff?"'  leudjten,  glanjcn. 
(Sorab.  1.  yasznuszo;  5o/i.  gasniti  se;  Bosn.  jasniti,  sjatti, 
svitlitise;  Carn.  jasne  sc;  Croa^  jasznisze,  vedritisze;  Jiag. 
jasnitise;  Ross.  acHtib,  noaciitTb,  CBiiatib,  noCBti.itib; 
Arab.  n2D ,  '*2D  łuxit;  cf.  Germ.  Sc^ein).  Po  zmartwych- 
wstaniu jasnością  ciała  świętycii,  jak  słońce  jaśnieć  będą. 

51 


-242 


J  A  ŚN  I  U  C  H  N  Y  -  J  A  S  N  O  Ś  Ć. 


J  A  S  N  O  S  I  W  I  E  C  -  J  A  S  N  Y. 


Kucz.  Kat.  I,  257.    W  mfodości  swojej  jaśniała  tysiącem 
wdzięków.   Teat.  56.  /);  42.    JaśniaJern  niegdyś,  jak  świa- 
tłość'promienia,    Zniknąłem    jak  wiatr  "....  Ares.  Oss.  F. 
2.     Jaśniała  skóra   na  twarzy  Mojżeszowej    z  cnych  roz- 
mów   z  bogiem.    Radź.   Exod.    34,    55.    (lśniła  się.    Bibl. 
Gd.).     Synu,  w  którym  widzę,  że  pełnie  jaśnieje  Chwała 
moja.  Przijb.  Milt.  106.    Zawsześ  wolał  własnemi  ozdoby 
jaśnieć,  niż  cudzą  szatą  być  odzianym.  Zab.  12,  5.    Ten 
jaśnieje    urodą,   a  tanilen  rozumem,  fhl.  Ow.   124.     W 
kompanii  jaśniał  podług  zwyczaju  swoim  dowcipem.  Nieme. 
Król.  1,  176.    Już  minęły  te  czasy,  świat  otworzył  oczy, 
Mało  jaśnieć  poczyna,  kto  w  krwi  tylko  broczy.    Zab.  5, 
587.     Na  młodym  Janie  zaraz  znać  było ,    że    wielką  na 
świecie    miał   jaśnieć    świątobliwością.     Zał.    H.    T.   157. 
JAŚNIUCHNY, '  a ,    e,   J.\ŚN1UŚK1 ,   JAŚNIUSIENKI,    JA- 
ŚNIUSIEMECZKI,  a,  ie,  intens.  adj.  jasny,    rccfjt  fc^r  ^cU 
imb  flar,  foillicnflar,  candidulus.  Mącz.  Hodzaj  macicy,  która 
tylko    po   jednym   jądiku    miewa  w  jagodzie,    jaśniuezka 
bywa  jagoda.   Ci'esc.  293.  Ross.  acHeHbKiiI.      Wino  prze- 
toczone   podstoi  się,    iż    będzie  jaśniuczkie.    Cresc.  544. 
Powiedział  te  jaśniuchne  słowa.    W.  Post.  W.  275.    Olirał 
sobie    Dawid    pięć    jaśniusienieczkich    kamieni    z   potoku. 
W.  1  Beg.  17,  40.' (gładkich.  Bibl.  Gd.)    JASNO  ob.  Ja- 
śnie.   JASNOBAUWY,  a,  e,  farby  jasnej,  |icIlfavl)iG.  Ross. 
CBtT.iouBtTHuii.      JASN0B1.\ŁY,    a ,    e ,    lśniącej    białości, 
^eUllłdp.     Anioł  jasnobiałemi   szatami  odziany.   Odym.    6iv. 
%  L  I  Z  b.     JASiNOBRCNATNY,  a,    e,  liciltirauti;    Yind. 
fyietloerjau ;    Ross.    cBtT.wCn-puii.     JASNOBBWl,    ia,   ie, 
wypogodzonego    czoła ,    fviM)Iirf)C!l    ^lidi.     Cnotliwi    starcy 
w  mlckopłynne  rzeki  jasnobrwi  wglądali.  Byb.  Gejl.  C  '2,  b. 
JASNOCISAWY,  a,  e,  ^cllln-nim.    Jasnocisawa  sie'rść,  pra- 
wie   nie    czerwona ,    rzadko    dobrego    konia    znamionuje. 
Lek.  Kon.  4.    JASNOCUDNY,  a,  e,  pięknie  się  świecący, 
fd)on    glnnjcnb.      Jasnocudna    gwiazd    rota.     Hor.  2,  110. 
Nar.      JASNOCZERWONY,    a,    e,    ricllnnl) ,     Ross.   a.mfi. 
JASNOGNIADY,  a,  e,  /ioss    CBtT.ioriit.ibiii,  CicIlfaW.     JA- 
SNOGOBĄCY,    a ,    e  ,  htiiiiciiMiclI ,    fidiiimfiifc ,  płomienisty 
n.  p.  Blask  jasnogorący  słońca.  Ri/b.   Oęśl.  B  b.    Zbierać 
to  ziele  czasu   jasnogorącego ,    niecbmurhego ,    niewilgo- 
tnego.    Syr.  555.     Nasuwień    szarłalowy    rumienił  się  na 
nim   jasnogoracym  złotem.    Olw.   Ow.   327.     JASNOKLA- 
ROWNY,    a,  V,  l;cll,  biircltfiditig.     JASNOKBUSZ,   u,  m., 
Łruszec    jasnosiwy,    obfily   w   żidazo.    Kluk.    Kop.   2,   214. 
^rllaraiicr  eifciiftciii.    JASiNOMODBOŚC ,   ści,  i,   bnś  ^ńl- 
hlan;   bic   ktllilaiie  ?mhc,   błękit.     JASNOMODRY,   a,'  e, 
błękitny,  ŁcUblaii.    'JASNttRdST,  u,  m.,  jasnotka.   Cn.  Th. 
(cf.  jasnotka)    iiglaophol/s.   Pliii.  H.  N   24,  17.  herba  por- 
tentosa  odmirnbili   rnioris  splendore ,    ciii  glńlljCtlbc^  3<l"I'''l'= 
!rmit.    JAS^0BL'M1A^Y,  a,  e,  wysoko  czerwony,  l)pd]rotb. 
Na   to  się  on   zapłonął ,    jako  gdy  kio  białem  Szarłat  ja- 
snorumiany  pokropi  nabiałem.  Zimor.  Siei.  167.    JASNO- 
RUSY.  a ,  e,  lisowaty,  Ijellbloiib ;  Ross.  oBtijopycufi.  JA- 
SNOŚĆ,   ści,  z.,  {Rok.  gasnost,    gasno,    patrnost;    Slov. 
gasnost;    Cioał.  jasz,  jasznoszt;    Rag.  jasnós;    Yind.  ja- 
fnost,    yedrina ,     yedrust,    ozliilnost,    sastopliyost ;    Ross. 

BH4H0CTt,    BeApOHOCTb,    Be4pHH0CTb;    Ercl.    Be^pOCTb ,    86- 

4poTa;  oppos.  ciemność);  bic  ipcllc,  ipettcrfcit,  iM<XX^(Xt propr. 


et  fig.  Do  jasności  słońca  nic  się  nie  przyrówna.  Ja- 
sność pokoju,  dnia,  nieba.  Fd. — Jasność  =  sława ,  śvyie- 
tność,  bCV  Siiilim,  ber  ©liiitj.  Jasność  imienia  domu  tego 
jest  wielka.  —  Przysięgam  królowi  panu  memu  być  wier- 
nym, i  starać  się  o  jego  jasność,  cześć Herb.  Siat.  501. 

ztąd   Jasność  =  dawny    tytuł ,    pierwej   monarszy  ,  później 
książęcy,    właśnie    tak    jak    w    Niemieckim ,    pierwej    nim 
"Plirdilaiicijtij]  i  5)lird)bilid't  wprowadzono,  mawiano  flar,  Iau= 
ter,  slitrlicit,  gautcrfcit,  Cw.  Sllarbeit ,  Cm.  Sniitcrfcit,  Sere- 
nus ,  Serenitus.  —  Za  tak  uprzejmą    życzliwość  Jego  Ja- 
sności   Cesarskiej    (Sułtana)    wielce    dziękujemy.    Giuayn. 
150.  (zamiast:  Jego  Cesarskiej  Mości).     Zygmunt  August 
król  do  Xcia  Pruskiego  tak  przemawia :  My  Z.  A.  podda- 
jemy Jasności  twojej  w  hołdowne  używanie  ziemie  Pru- 
skie ;  i  Jasność  Twą  przez  podanie  tej  chorągwi  wwięzu- 
jemy.  Gwagn.  593.  —  Jasność  pisma,  mowy  ■■  zrozumiałość, 
bic  Scittlidjfeit,  Sllar^cit,  3>crftdnblid)fcit.     Jasność  pierwszy 
(pisania)  przymiot;  już  to  źle  oznacza,    Kiedy  dla  zrozu- 
mienia potrzeba  tłumacza.   Dmoch.  Szt.  R.  16.  —  *g.  Na 
jasność  księgi  wydawać,  ob.  na  jaśnią,  na  jaw',  publiko- 
wać, n.  p.  Grekowie  pisali  mądre  rzeczy,  na  jasność  lu- 
dziom dawając,    aby    się  uczyli.  Biel.  Hst.    23.    mi  ?id)t 
ftcllcit,   fteraii^  gekn.    JASNOSIWIEC,  wca ,    m.,.Antilope 
Capensis,  bic  Slntilopc;  koziorożec  jeleniowi  najpodobnicjszy. 
Kluk.  Zw.  1,'89.     JASNOSIWY  koń,   Ross.  CB-feuoc-fepaa 
jioniaAb,  ciit  8id)tfd)iinmel.    JASNOŚLICZNY,  a,  e,  pięknie 
śv\'iecący,  fdjińi  Iciiditcilb,  ijldiijcnb,  fdliiii.    Słońce,  twe  świa- 
tło   jasnośliczne ,  Ni  u  kogo   niepożyczne.  Groch.  W.  540. 
JASNOSWIETNY,  a,  e,  światła  jasnego,  ^elllcildjtcilb ,  ^cll« 
glnttjCiib,  ftmitlciib;    Ross.  cBtToaB.icHHun ,    cBtTospawHbiił, 
CBtTo.iyiiHUu.   Jasnośvyietne  gwiazdy.   Olw.  Ow.  238.  Bzów. 
Roz.  60.     Jasnoś\yietna  jutrzenka  powstawszy   z  noclegu. 
Hul.  Ow.    132.     Kłos    jasnoświetnym    złotem    żółciejący. 
Olw.   Ow.    581.     W  nocy  za  jasnoświetnym    ogniów  po- 
wodem   ciągnęli.    Bardz.    Luk.  praef.     JASNOTA,    y,    i., 
jasność,  jaśnia,  istność  jasna,    MM  SScfcn,   bic  JxUiflfcit, 
ŚllarDcit,  ber  ©iniij.    Ukryta  pod  cieniem  człowieczeństwa 
bożka  jasnota.  Przyb.  Milt.  44.    JASNOTKA,  i,  ź. ,  botan. 
lamium  Linn,  pospólstwu  pod  imieniem  pokrzywy  głu- 
chej czyli  martwej  znana.  Jundz.  507.  bic  tiUik  9Jej[eI.  {ob. 
Świetliczka).  Ross.  BO.imeónaa  Kponiisa,  fojiobkh  ntrymbH. 
'JASNOTKANY,  a,  e,  n.  p.  Głowę  swoje  jasnotkaną  ko- 
rona oświeciła.  Bzów.  Roi.  pr.  z  samego  światła  złożoną, 
•lictit  qnvńń,  m  mt  flcii>cl't.    JASNOWATOŚĆ,  ści,  ź., 
pochodzenie  na  jasność,  ciiic  gcriiiijcre  .ffHc;  Ross.  hcho- 
BarocTb,  adj.  HCHOBaTuB.    JASNOWŁOSY,  a,  e,  włosów 
jasnych,  blond,  lisowaty,  ^ictlWpllb.    Ustawicznie  się  prze- 
nosi   od    czarnobrewej  do  jasnowłosej.    Teat.  o,  6.     JA- 
SNOZAB,  eba.  m.,  Otw.  Ow.  111.  miano  psa  gończego, 
3?amc  ciiic«"6tiiiil'ert)iinbci^,  SBcifenSit.    JASNOZIELONY,  a, 
6 ,  (icHgriiit ;  ■   Ross.    CB-tTioacieHEift.      JASNOZ.ŁOCISTY , 
a,  e,  świetnie  ozłocony,  ^cHucrgoIbct,  gplbglcinsciib.    Wieku 
w  jasnozłociste  nędze  okazały!    Zab.   11,  503.     JASNO- 
ZŁOTY, a,  e,  ^leUgiilbClt.    Jasnozłote  palce  Kalliopy.  Hor. 
2,  40.  Nar.     Jasnozłoty    okrąg    słońca.    Dudz.   19.     JA- 
SNOŻÓŁTY,  a,  e,  bcllgclfc;  Ross.  cB*Tao>Ke.iTbiu.    JASNY, 
a,  e,  {Boh.  gasny,  jasny,  patrny;  Slov.  gasny;  Sorab.  i. 


J  A  S  N  Y. 


JASPID  -  JASTRZĄB. 


245 


\asne;  Rag-  jaśni;  Croat.  jaszon;  Bosn.  iasni,  svitli,  ve-  Mars  surowy  W  polu  jasnym.    Tward.  Wf.   181.  (w  polu 

dri;    Dal.    yassan    {sonorus],    vedriv ;    Carn.   jasn ,    vedru;  otwartym,  cf.  jawny,  szczerny,  cf.  jaśnia). 

Vind.  jafen ,  veder,   jafnu;    Ross.  apniii,   apOK-B ,   Be4pe-  Pochodź,  dojasnic,  objaśniać,  objaśnić,  przejaśnieć,  roz- 

Hhul,  BejpflHUil;    Eccl.  npoBiijHUn,    uchiit,    6.iemamiilca,  jaśniać ,   rozjaśnić,    rozjaśnieć ,    wyjaśniać,    wyjaśnić,  za- 

BejpuK;    oppos.    ciemny);    świetny,     I)cH,    gldiijciiti,    flar,  jaśnieć. 

propr.    el   fig.     Jasne    słoneczne    promienie    Itwa    nocne  JASPID,  JASPIS,  u,  m.,  Ross.  acniicii,  acTiici,  aiiiMa;  Hchr. 

mroki  i  cienie.  Groch.   W.  40.     Jasny,  żywy  szarJat.    Cn.  "'~^;    Pers.   jasep;     Graec.    iaiT:ru ;    htt    %\i0 ,  kamień 


Th.  Jasne  farby,  I)cllc  garticit.  Jasna  mąka  =  biała,  bie 
lutka,  ^edcu  mń^d  9?iebl.  W  jasny  dzień ,  za  białego  dnia, 
tC!^  ^cllcm  Jiiijc.  W  burzliwej  kupie  wszyscy  w  jasny 
dzień  uciekają.  Tward.  łV/.  90.  Jasny  dzień  >  pogodny, 
citi  bcitcrcr  bcUcr  'Jaij.  Jedne  dni  były  jasne,  a  drugie 
ciemne,  w  których  słońca  widać  nie  było.  Sk.  Dz.  895. 
Nocy  były  tak  jasne ,  groszby  był  znalazł.    Fulib.  Dis.  U. 


kwarcowaty,  mocny,  o  stal  uderzony  ognia  dający,  polor 
przedni  przyjmujący,  zielony  przeźroczysty.  Na  zielonym 
tle  często  bywają  kropki  żółte,  błękitne,  białe  i  czerwone. 
Kl.uk.  Kop.  '2,  61.  Ład.  H.  A'.  35.  Prov.  Eccl.  ito  .ij^^nne 
s.iaia?  acnnci;  mto  acnuca?  ^oópoaticjb:-  qTO  joópo- 
4tTe.in?  Eon;  uto  OoiKeciBa?  hiiwto.  JASPIDOWAG,  ał, 
uje,  CS.  niedok. ,  pstrzyć  kropkami  zielonenii,  czerwonemi 


2.  (widne).     Zęby    was    jasne  pioruny  biłv.    Teat.  24.  c,       etc.  giiiit,  rot^  :i.  f.  tli.  fureilfclil.     JASPISOWY,  a,  e,  od 

45.    ib.    50,   104    et  24.  c,    66.  (rażące,    zabijające).   —       jaspisu,  3<l-'Piś '•  Ross.  auiMOBun. 

Medic.  Jasna  ślepota,   gulta  serena,    kiedy  oczy  są  jasne,  JASSYR,  u,  łn.,  i'm/^.  Tat.  ps\r  captiius ;  i4raŁ.  esir;   Turę.  isar 


żadnej  najmniejszej  zasłony  na  nich  nie  będzie  a  przecie 
nie  widzą.  Syr.  582.,  Ross.  leimaa  BOja,  ber  fdnfar^c  *£taar. 
—  g.  Dzień  jasny  >  świetny,  uroczysty,  citl  fciicvlid)cr  iiiij. 
Dzień ,  który  króla  uwieńczył  korona ,  Był  zawsze  u  nas 
jasnym ,  uroczystym.  Zab.  4,  584.  —  §.  Jasny  =  sławny, 
świetny,  Iicrii^mt,  glansciib.  Jeszcze  przed  narodzeniem 
Chrystusa  w  kilku  set  lat  Roksolanów  imię  jasne  było. 
Stryjk.  109.  Jasna  Góra,  Clanis  Mons,  Gzestochowa, 
miasto  w  Krakowskim  wsławione  cudami  Panny  Maryi, 
której  tu  kościół  i  obraz  bardzo  bogaty.  Dykc.  Geogr.  1, 
153.  —  g.  Tytuł  królewski  i  RzplteJ;  Najjaśniejszy,  3mcr« 
burd)lail({)tiijftcr.  Posłowie  zagraniczni  w  mowach  i  listach 
swoich    dawać    powinni  Rzeczypospolitej  tytuł  Najjaśniej 


captiralio,  esr,  esir  caplivare;  {Ross.  Syber.  acaKS  poda- 
tek ,  dań ,  acamoKi  poborca ;  oÓŁacamiiB  nałożyć  poda- 
tek). Jassyr,  plon ,  jeńcc ,  lud  zabrany  na  wojennej  ex- 
pedycyi  czyli  przy  wpadnieniu  w  kraj  jaki,  3?CiitC,  ©cfniignc. 
Jassyr  mno^i  zabierać.  .1.  Czart.  Mskr.  —  Branie  w  nie- 
wola,  jeńctwo,  niewola,  Sclaycrc».  Wpaść  w  jassyr,  wpaść 
w  niewola  nieprzyjacielska.  .4.  Czart.  Mskr.  Tatarskie  mro- 
wiska rozpierzchneły  się  na  zwyczajne  morderstwa  i  jas- 
syry.  Aar.  Chód.  2,  592.  Han  wysyłał  swoje  hordy  na 
jassyr  i  pożogi  w  kraje  Polskie,  ib.  405.  Wstydby  był 
Andromasze,  wyznam  sercem  szczerym,  Gdyby  się  dostać 
miała  Pyrrhowi  jassyrem.  Min.  Ryt.  1,  37.  Sto  serc 
wiózł  jassyrem  łdalskiej  macierzy.  Mon.  76,  4. 


szej.    Skrzet.  Pr.  Pol.  1,  94.    (cf.  przezacny).     Do  Najja-  JASTER,    u,    m.,    botan.   rodzaj    rośliny,    aster  Linn.,    bie 

śniejszcgo  Stanisława  Augusta,    Króla  Polskiego,    W.  X.  StcrnMltmc;  u  nas  znajome  są  te  dwa  gatunki,  jaster  so- 

Lit.  etc.  Najjaśniejszy  Panie Zabór.   Grom.  dedyk.  ®ci»  czysty,  tripolium;    i  jaster   gawęda,  amellus.    Kluk.   Dykc. 

jicr  SDfajcftdt,  St.  31.  S.  i\  %\...  5lllcrbiird)laiid)tiaitcr  i;crr.  1,  60.  Jundz.  421. 

Dawniej:    Przywilej    Jasnego    książęcia  i  Pana  Kazimierza  JASTRYCH  ob.  Astrych. 

króla  Polskiego.    Herb.  Stat.  295."  "Gniewu  boskiego  wi-  JASTRZĄB'    ębia,    »«. ,    {Boh.    gastfab,  gestrab ,    gestrabek; 

chor  w  momencie  Jasne  Wielmożności   pogasi.    Psalmod.  Slov.  gastrab,  (gestrab  milims,  kaniaj;  Sorab.  2.  jatscheb, 


59.  Chociaż  ich  i  wielmożncmi  nie  można  sprawiedliwie 
nazwać,  dopominają  się  jednak  Jasnej  Wielmożności.  Mon. 
66,  461.  —  g.  W  oczy  wpadający,  łatwy  do  spostrze- 
żenia, pojęcia,  zrozumiały,  fliir,  bcutlid),  pcrftniiblicb ,  ciit- 
leiiditenb,  tn  bie  Sliujcu  fiiUcnb.  Jest  to  prawda  tak  jasna, 
jak  słońce  bez  plamy.  Jak  to,  że  tu  stojemy,  jak  to,  że 
dzień  mamy.  Żabi.  Amf.  45.  To  są  rzeczy  tak  jasne, 
jako  śrzód  biała  dnia  słońce.  Jan.  Lig.  Bib.  Rzecz 
ta  od  słońca  jaśniejsza.  W.  Post.  Mn.  268.  Jasna  rzecz! 
i  ślepyby  ujrzał,    rozsądził.    Cn.  Ad.  505.     Jasnej    rzeczy 


jaschcżeb;  Yind.  jastran,  jastreh,  habih ,  fekolizh  (=  ka- 
nia, sokół,  sęp,  gryf,  krogulec);  Carn.  jastrab,  sekólz; 
Croa/.  jasztreb ;  Z)a/.  yaztreb,  kragulyacz;  .S/ci'.  jastreb  ; 
Rag.  jastreb;  Bosn.  jastrćb  ;  Ross.  acrpeót,  aCTpeóoK^ ; 
Eccl.  ncTpeEi;  cf.  Lat.  asterias;  Ilal.  astore);  1.  ptak, 
accipiler,  Der  .'oaMdit,  wielkości  kury,  śmiały,  gniewliwy, 
drapieżny.  Z  młodu  można  go  unosić  do  pola  na  kuro- 
patwy i  przepiórki.  Zool.  Nar.  275.  Ład.  H.  N.  35.  Ga- 
tunek jastrzębi  Carn.  piuluk ;  Ross.  racBHnKi ;  Eccl.  eu- 
aenana..    Gniewliwe  jastrząby.  Banial.  J  i  b.    Na  co  stary 


dowodzić ,  soli  lumen  inferre.  Cn.  Ad.  504.     Jasnej  rze-       jastrząb'    godzi ,    Tym  się  łowcm    bawią    młodzi.    Zab.  2, 


czy  przeć,  przeczyć,  nie  wierzyć,  nie  rozumieć,  ib.  — 
Podobnież  o  giosie:  Ton  głosu  Pani  Mara  jest  bardzo 
jasny,    wyraźny  i  wskroś  przejmujący.    Pam.  85,  2,  187. 

—  Wyobrażenie  jasne  jest ,  którego  rozum  ma  zupełne 
i  oczywiste  pojęcie.    Cyank.  Log.  77.  ciiie  flarę  iiorftcUiiiiij. 

—  §.  Kozacy  nas  w  dzień  i  noc  ustawicznie  trapili ,  a 
zawsze  jasnej  potyczki  się  chronili.  Pelr.  Pol.  2,  593. 
t.  j.  jawnej ,  walnej ;  ein  ojfciibarcś ,  aUflcmciiieź  ircifcn. 
Więcej  im  szkodziły    ślepe  rowy  1  przysute  reduty,    niżli 


266.  A'ar.  Miasto  pomocy  i  miasto  obrony.  Skubie  cny 
nędzniki,  jako  jastrząb'  wrony.  Rej.  Wiz.  125.  Tru- 
dno bez  krwi,  gdzie  sie  dwaj  jastrzębi  Głodni  do  jednej 
posuną  przepiórki.  Pot.  Syl.  407.  Pies  ten  bardzo  dobry 
pod  'jastrząba.  Pot.  Jow.  158.  —  Jastrząb'  wielki  przedni, 
asterias.  Pfin.  10,  60.  ciiic  3lrt  D\cibcr.  In.  Th.  —  g.  Fig. 
Miłość,  żal  ,  gniew,  wstyd,  serc  ludzkich  jastrzębie.  Pot. 
Arg.  747.  2.  Jastrząb'  albo  falkoneta,  gatunek  dawnej 
strzelby,  ósma  część  koluwryny,  wyrzuca  2yj   funta.  Ar- 

51* 


2U 


JASTRZABEK  -  JASZCZUR. 


JASZCZURA  -  JASZCZURKA. 


chel.  10.  ba«  galfonctt,  cine  fletne  golfoune.  JASTRZABEK, 
bka,  m.,  Boh.  gestrabek;  Boss.  acTpeóoKt,  falco  palum- 
barius  Klein,  tez  goJębnikiem  zwany;  mniejszy  od  ja- 
strzębia, największym  jest  nieprzyjacielem  dzikich  goJębi. 
Kluli.  Zw.  2,  305.  'Ład.  H.  N.  53.  ber  laubaihaiOjt ,  Zan- 
Benfolf.  Bezpieczne  jastrząbki.  Banial.  J.  3.  JASTRZĘBI, 
ia,  ie,  'JASTRZĘBOWY,  a,  e,  od  jastrzębiów,  ^paH^t^.. 
Boh.  gaslfabj;  Boss.  acTpeóoBi,  acTpeÓHHHtiH.  Szósty  i 
ostatni  rzęd  ptaków  jest  jastrzębi.  Zool.  Nar.  217.  Ja- 
strząbowe  okrucieństwo.  Ezop.  10.  Jastrzębi,  orli  nos; 
(Yind.  saferlan  nufs).  Jastrzębi  kamień,  hieraciłes.  Plin. 
37,  10  et  11.  lapis  pretiosus  dicłus  a  colore  simili.  Cn. 
Th.  bet  $alii(^t8ftein.  JASTRZĘBIATY,  a,  e,  na  kształt 
jastrząbi  pazurowaty,  iine  cin  $abtĄt,  $nbi(^t5  <,  kbi^t' 
artig.  Palce  zaostrzone,  jaslrzębiate,  z  pazurami  ostremi. 
Boh.Dyab.  136.  JASTRZĘBIEC,  bca,  ?».,  1.  cf.  Kudbrzyn, 
Boleszycz,  Kaniowa,  herb;  w  polu  bJękitnym  podkowa 
zfota,  w  śrzodku  jej  krzyż;  nad  koroną  jastrząb',  na  no- 
gach dwie  pęciny  mający.  Kurop.  5,  21.  ein  25appcn.  — 
2.  botan.  Jastrzębiec,  Hteraciitm  Linn.  baś  §abi(^t^fraut, 
rodzaj  rośliny,  którego  gatunki  są:  górny,  alpinum;  bro- 
dawnikowy,  taraxaci;  kosmaczek,  pilosella;  wątpliwy  du- 
bium;  Mysze  uszko,  auricula;  podokolkowy,  cymosum; 
kłosowy,  praemorsum;  murowy,  murorum;  bJolny  paludo- 
sum;  wielokwiatowy  softoMf/f/m;  baldaszkowaty  umbellatum. 
Kluk.  Di/kc.  2,  40.  Jundz.  595.  Boh.  gestrabina  galega. 
JASTRZĘBIEC,  iaJ,  ieje  nijak,  niedok.,  zjastrzębieć  dok.,  ja- 
strzębią naturę  przyjmować,  jum  ,C»abi4t  lucrbcii,  fciiic  3?a' 
ilir  ntiiie^mEn.  Kiedy  sowa  zjastrzębieje  (albo  zkobuzieje), 
wyżej  lata  niż  sokol.  Fredr.  Ad.  55.  t.  j.  pan  z  nędznika 
ciężki,  cf.  Croat.  Chuvaj  od  nosa  ostroga ,  los  boly  od 
musa  chasztnoga ;  aliter.  Goszpon  od  pługa,  ostraje  kuga. 
—  "JASTRZĘBNIK,  a,  m.,  myśliwiec  jastrzębiami  polujący, 

Ross.    flCipeĆHHK-B. 

1.  JASZCZ,  a,  m. ,  ryba  ob.  Jażdż. 

2.  JASZCZ,  u,  m. ,  (JASZCZEK,  szczka,  m.,  demin.  ob.  Ja- 
szczyk), naczynie  na  masło,  na  bryndzę,  powidła,  Ctne 
Suttcrbiic^fe. 

JASZCZUR,  a,  m.,  (Boh.  geśter;  Slov.  gaścer  vipera;  Ross. 
amypi  mus  avellanarius ,  ef.  szczur;  Bag.  jSstog  locusta 
marina,  gijscter,  zelembaak  lacerłus  viridis;  Bosn.  skuscja, 
vrrinut).  Rodzaj  jaszczurów,  Manis ,  wcale  zębów  nie 
mają,  nI3  @ef(|Ic^tśitame ,  ©d)uppcnt^icrc,  fd)uppige  gibcĄfcn, 
gormofanifc^e  teufel^cn.  Jaszczur  pięćpalczysty,  którego 
długość  do  trzech  łokci  dochodzi ,  w  kłąb  cały  zwinąć 
się  może,  od  powierzchniego  do  jaszczurki  podobieństwa 
tak  nazwany.  Zool.  Nar.  298.  ber  Cangplin,  iai  fur3f(^tfdn< 
Sigc  ©i^uppctlt^ter.  —  §.  Dawni  jaszczura  kładą  za  gad 
srogi,  jadowity,  zarówno  ze  żmijami,  in  ben  altcn  ©Ąriftcii: 
tin  f(^eiipii(^cg ,  giftigc§  ©emiirm,  fc  f^retfltd;  aU  bie.Ottcr. 
On  tak  grzeczny  kawaler,  stał  się  nam  jaszczurem,  Śmier- 
telne dawszy  sercom  naszym  rany.  Pot.  Syl.  63.  Jaszczur 
śmiertelnym  żądłem  jadowity.  Kochów.  91.  Taka  w  tobie 
srogość,  żeś  już  nad  samego  Nieprzystępniejsza  jaszczura 
głuchego.  Past.  Fid.  15.  —  §.  Jaszczur  ryba  morska, 
łbem  jaszczurce  podobna,  lacertus.  Plin.  52,  2.  Boss. 
K&Kbejib,  ein  ber  eibedjfc  d^nltdjer  ©eeftf(^.  Cn.  Th.;  cf.  ja- 


szczurka jeziorna.  JASZCZURA  ob.  Jaszczurka.  JASZCZUR- 
CZĘ,  ęcia,  n. ,  demin.,  młoda  jaszczurka,  ba§  ^un^e  ber 
eibec^fc,  cine  jnnge  6ibe(^fe.  Dawne  mniemanie  iż  ja- 
szczurczęta,  gdy  się  mają  wylęgnąć,  wygryzają  się  z  ży- 
wota matki,  tak  że  ona  zdechnie.  Dlatego  rodzicobójcy 
zaszytemu  w  wór,  przydawano  prócz  psa,  kura  i  jaszczurkę. 
Sax.  Porz.  149.  Pot.  Zac.  101.  JASZCZURCZY,  JA- 
SZCZORCZY,  a,  e,  od  jaszczurki;  żmijowy;  Boss.  ame- 
pHUUHi,  gibedlfcn',  £)tteni'.  Jaszczurczy  kamień,  sauri- 
tes.  Plin.  57,  10.  gemma  in  ventre  lacerlae  viridis.  Cn. 
Th.  Jad  jaszczurczy.  Sk.  Kaz.  545.  Tatarzy  strzały  swe 
jaszczurczym  jadem  napuszczają;  vipereo  felle.  Paszk.  Dz. 
15.  Serce  nieużyte,  jaszczórcze ,  wężami  obwiedzione. 
Teał.  11.  b,  92.  Chleb  jego  w  żołądku  obróci  się  w  żółć 
jaszczórczą.  1.  Leop.  Job.  20,  14.  (w  żółć  żmijową.  3 
Leop).  Ojca  ci  boga  zowią ,  jaszczurczym  się  płodem  Z 
wnętrzności  miłosierdzia  wygryzują  wrzodem.  Pot.  Pocz. 
232.  Ztąd  moraln.  jaszczurczy  >  niewdzięczny,  złośliwy, 
unbanfbor,  Iwi^ait.  Rodzaju  jaszezurczy.  W.  Math.  AZ,  i2, 
not.  „narodzie  źmijów."  Cttenigcjlid^tc.  8ut^.  Jaszczurcze 
plemię.  Leop.  Luc.  5,  7.,  Bibl.  Gd.  —  Z  miłością  umknie 
zgoda ,  a  jaszczurcze  plemię  Własnąż  matkę  z  ojczystej 
precz  wypędza  ziemie.  Zab.  6,  180.  Min.  Konstantyn 
Kopronim ,  syn  Leona,  rodzaj  jaszczurczy,  który  złością  i 
niewiernością  abo  z  ojcem  zrównał,  abo  ojca  przechodził. 
Sk.  Dz.  708.  Bardziej  niż  jaszczurczej  krwi  się  tego 
chroni.  Lib.  Sen.  17.  —  Botan.  Jaszczurcze  ziele  ob.  Wę- 
żownik.  —  Jaszczurczy  mech  ob.  Smoczy  mech.  JA- 
SZCZURKA, i,  ?',  (Boh.  gesterka,  gesterica;  Slov.  gasce- 
rica,  gascerka ,  gaśterka;  Sorab.  2.  jaschcżer;  Sorab.  1. 
jeźcżerza ;  Croat.  guscher ,  kuscher ,  zelembak  ,  guscheri- 
cza,  kuscherinecz;  Yind.  kushar,  kusharizh ;  Carn.  mar- 
tinz,  mertinz ,  mazharól;  Dal.  guschyericza;  Bosn.  guste- 
rica ;  Slav.  gushter;  Bag.  guscteriza,  gusctericiza,  krjes, 
barb.  cjarcjak;  Boss.  amapima;  Eccl.  amepKa,  ini|i6pHi|3; 
cf.  Graec.  (TavQa);  rodzaj  rozmaite  gatunki  zajmujący, 
jako  krokodyle ,  bazyliszki  etc.  Zool.  Nar.  207.  (Sibci^fe, 
olŚ  ®ef(^lc(^tśnamc.  Jaszczurka  pospolita ,  bic  gemo^nlit^e 
©ibei^fe,  jest  niewielka,  ma  4  nogi  krótkie,  ogon  długi 
z  kołeczków  złożony,  ostremi  łuskami  okryty.  Są  zie- 
lone ,  siwe.  Ład.  H.  N.  55.  (cf  skrzeczek),  (Boh. 
wfjtenice ;  Ross.  BapereHHua;  Rag.  giJscter,  zelembSk; 
Bosn.  zelenbak,  guscter  zeleni) ;  jaszczurka  ziemna, 
tarantula.  Śleszk.  Ped.  412.  Jaszczurka  ogniowa,  kro- 
stawa  «  salamandra.  Cn.  Th.  Jaszczurka  mieniąca  bar- 
wę, wiatrożyła,  abo  wiatrożył,  Chamaeleon.  Cn.  Th.;  (Rag. 
Prov.  Tkoga  zmia  uie,  i  guscterize  se  boji;  cf.  kto  się 
na  gorącem  sparzył).  —  §.  Jaszczurka,  jaszczura,  jako 
zwierz  najjadowitszy,  najniewdzięczniejszy,  najzłośliwszy, 
tyle  co  i  żmija;  Boss.  SKe.iTonysi ,  weJTonysHKŁ,  nlź  ba3 
giftigfłe,  bpś^aftejłe,  nnbanfbarjłe  J^ter.  Dawne  mniemanie, 
jaszczurka  samiec,  gdy  się  z  samicą  zchodzi,  głowę  swoje 
w  jej  usta  włoży,  którą  potym  samica  w  sobie  ugryzie. 
Sax.  Porz.  149.  cf.  jaszczurcze.  —  Jedna  tylko  jaszczurka, 
niewdzięczne  stworzenie.  Dlatego  szarpie  żywot  matki  ja- 
dowicie. Że  jej  cząstki  udziela,  że  jej  daje  życie.  Zab. 
8,  224.     Zostałoby    się   jaszczurek    plemię,    Co    własnej 


JASZCZURNIK-JATA. 


J  A  T  C  Z  Y  -  J  A  T  R  E  W. 


Uo 


matki  toczą  wnętrzności.  Zab.  15,  165.  Sekl.  10.  Nie 
jest  to  rzecz  bezpieczna,  gdy  przy  twoim  dworze  Cho- 
wasz jaszczurkę,  która  bokiem  się  wyporze.  Morszt.  283. 
Słodka  ona  jako  chrzan,  dobra  jak  jaszczura.  Żegl.  Ad. 
95.  —  §.  Żmija,  bie  3?attcr,  3>ipcr.  (cf.  Boh.  gester  vipe- 
ra).  Kleopatra  jaszczurki  przysądziła  sobie  przeciwko 
sercu,  aby  od  napuszczonego  jadu  tycli  bestyj  umarła. 
Petr.  Hor.  F.  4  b.  Fig.  Między  świętemi  jaszczurki  i  węże 
znalazł.  Sk.  Dz.  315.  §.  Jaszczurka  jeziorna,  salino  sau- 
rus ,  ryba  na  stopę  długa  ,  okrągła ,  jaszczurce  podobna, 
tylko  ze  nóg  nie  ma.  Kluk.  Zw.  5,  185.  2.  Jaszczurka, 
małe  działko,  wyrzucające  5  uncyi  żelaza.  Archel.  10.  cin 
(jan5  flcinC'3  galf^iiictt.  Zewsząd  na  wałach  kule  nas  raziły 
z  dział  nieprzyjacielskich  i  nośnych  jaszczurek.  Tward.  W. 
D.  58.  JASŻCZURNIK,  a,  m.,'  Botan.  ob.  Wołowy  język 
biały.  JASZCZURZYSKO ,  a,  n.,  szpetne  jaszczurzysko. 
Rej.  Wiz.  110.  ciiic  ba^Mji  abfcfieulitlie  gik^fc. 

JASZCZY,  a,  e,  1.  od  jaszcza  czyli  jażdza  ryby,  SmilMrfeii'. 
2.  Od  jaszczu  do  masła,  33iittcrlu'td)feit  = .  JASZCZYK,  a, 
m.,  {Ross.  HUinKi,  amimeKB  =  skrzynia,  szuflada);  puszka 
czyli  naczynko ,  w  którym  się  masło  na  stół  daje ,  bic 
Surterbcie. ' 

JASZCZYĆ  się  zaimk.  niedok.,  cieszyć  się,  z  ukontentowa- 
nia podskakiwać,  i'or  gmibeii  biipfen.  Wąz  ten  od  nie- 
których podróżnych  ucieka :  naprzeciwko  innym  wybiega, 
jaszczy  się,  raduje,  i  z  radości  około  ciała  ich  okręca 
sie.  Boh.  Dyab.  2,  516. 

JATA,  CHATA,  y,  ź.,  JATKA,  CH.\TKA,  i,  i,  demin.,  chać, 
kuczka,  eine  ^flttc.  {Bag.  pojatta ,  kuchjarizza,  p]jevniza; 
Sorab.  1 .  yeta ,  kheźa ,  kheźka  ,  cheiża  ,  keiźa ;  Croat. 
hutta,  shottor,  koliba,  (dist.  Croat.  jata,  chreda ;  Rag. 
jatto  «  stado,  grex);  Carn.  wajta,  kajsha ,  butla,  kózha, 
kozhur;  Yind.  huta,  hutiza,  hishiza,  kozha,  kozhiza;  Hung. 
hśz,  hazatska;  Ross.  xaTx;  Eccl.  KSilf^\  cf.  Pol.  huta; 
Germ.  M  MoĄ,  bie  S^at^e;  Lał.  casa';  cf.  Pol.  hyza;  Germ. 
$auś;  cf.  Pol.  kucza,  kuczka;  Svec.  hydda;  Dan.  hytta; 
Graec.  Kti^ftr);  jakiekolwiek  schronienie  od  powietrza, 
budka ,  n.  p.  Spustoszeje  Syon  ,  jako  jatka  przy  winnicy, 
i  kuczka  przy  ogrodzie.  Sk.  Kaz.  5-10.  Jatkę  sobie  ro- 
goią  pokrytą  uczyniwszy,  w  niej  się  ode  dżdżu  i  upale- 
nia bronił.  Sk.  Żyw.  2,  280.  —  Jata,  namiot,  nakryty 
plac  albo  stanowisko,  scena.  Mącz.  cin  ^ńt,  ciil  kbcJtcr 
©tanboit.  Boss.  KOJHÓa,  K0.in6ima.  Warsztat  ciesielski, 
jata  pod  którą  robi ,  materiaria  fabrica.  Mącz.  bic  3iniiticr< 
inann^buttC.  —  Górnicy,  gdy  rudę  na  wierzch  wywindują, 
składają  ją  w  szopy  nakryte,  zwane  jaty,  a  za  drogi  do- 
brej z  jat  przewożą  ją  do  pieców  wielkich.  Os.  Rud.  7. 
bie  Staue,  bic  grjl^utic,  mo  bic  $DfctaUcrbc  sufammcn  gcfa^rcn 
tpitb.  Ptasznicy  czynią  sobie  z  zielonego  gałęzią  jatkę 
małą ,  tak  iżby  ją  z  miejsca  na  miejsce  mogli  na  sobie 
nosić.  Cresc.  035.  (cf.  gać,  gaik,  gajewisko).  —  g.  Jatki, 
kramy  przekupniów,  gdzie  mięso ,  ryby,  jajca  i  insze 
żywioły  przcdają ,  macellum.  Mącz.  ^ppcfcrbubfii.  (Eccl. 
aasKa  roproBaa,  tasza).  Jatki  rozmaite,  chlebne,  gar- 
barskie ,  rzeźnicze.  iSa.c.  Tyl.  83.  Cokolwiek  w  'jadkach 
przedawają,  jedzcie.  Zygr.  Gon.  360.  Mamy  doma  ten 
dostatek ,   Ze  się  obejdzie  bez  jatek.    /.  Kchan.  Dz.  270. 


Wadzą  się  jak  w  jatkach  <  jak  baby  na  trecie ,  fie  janfcrt 
fic^  tcic  bie  .C»i'tfeTOeilier  (bie  grotfi^Iemicikr,  £*cft.)  Wy- 
dał się  na  jatki,  misit  se  in  ora  populi.  Cn.  Ad.  1277. 
na  ludzkie  języki,  er  Łnt  fi(^  inś  ©crebc  geIirod)t.  Wstyd 
wydała  na  jatki.  Hor.  i,  207.  Min.  cf.  psu  oczy  przedać, 
^'rci^  gckn.  Mięsne  jatki  .  rzeźnicze,  bic  glcifc^t^inf ; 
Boh.  galky,  gatka;  Sorab.  1.  mjaszne  yelki;  Sorab.  2.  fharne; 
Yind.  mefniza,  mefarniza;  Carn.  mesniza;  6'roo/.  mesznicza, 
meszarnicza;  Hung.  mesziłrszek;  Slav.  mesarnica;  Bosn.  ko- 
marda;  Eccl.  Maconpo^a.inme ,  mhchhii  pa^i.  Jatki,  w 
których  za  miastem  bydło  biją.  Star.  Dw.  14,  (szlachtuz, 
^ai  Sdilać^t^miy).  Jak  psi  się  od  jatki  do  jatki  włóczą, 
kości  gniotąc.  Falib.  Dis.  X.  2,  On  tam  wszystko  jako 
pies  pod  jatkami  leży,  A  gdy  mu  kość  wyrzucą,  por- 
yyawszy  precz  bieży.  Rej.  Wiz.  28  b.  Wieczerza  bez  ja- 
tek =  wieczerza  z  jarzyn.  Cn.  Th.  1245.  —  Wydać  się 
na  mięsne  jatki  =  'wprawić  się  w  niebezpieczność ,  seciiri 
cervices  subjicere.  Mącz.  narażać  się ,  [ic^  iii  Sct'cn'3cjcfaBr 
prscii,  auf  bic  £d)latf)tl'atlf  licfcrn.  Gryfowie  z  bitwy  z  Pru- 
sakami uciekli  i  drugie  na  mięsne  jatki  wydali.  Biel.  Kr. 
120.  Wszystko  radniej  cierpieć,  a  niżeli  Rzpltą  na  jatki 
wykładać  wolimy.  Krom.  172.  (Yind.  ubijalishe,  umorja- 
lishe).  Krwawe  łzy  wylewały  matki,  patrząc  na  dziatki. 
Które  gwałtem  dać  musiały  na  mięsne  jatki.  Piesn.  Kat. 
59.  Hetman  od  posiłków  opuszczony,  prawie  na  mięsne 
jatki  wydany  był.  Biel.  Kr.  447.  Rej.  Zw.  57  b.  —  g.  Cha- 
ta, jata,  chatka  =  chałupa  chłopska,  ctllC  Smicrtutte,  Ctlt 
Cletlbc?  SaiicrtilJauś.  Boh.  katrćc ,  katrć ,  (cf  kotara) ;  So- 
rab. 1.  pas;  Sorab.  2.  waza;  Croat.  hutta,  kohba;  Dal. 
cherga;  Bosn.  sceyarica ;  Ross.  ja^yTa,  .ia'iy/KKa,  OJaqy- 
ra,  6yJ4upb.  Stachowi  z  Basią  chata  już  jest  yyyzna- 
czona  Z  gruntem  i  z  całym  dobytkiem  Na  nowe  gospo- 
darstwo. Kniaź.  Poez.  5,  226.  Niech  on  siedzi  pyszno 
w  pałacu ,  a  ja  w  małej  chacie.  Bardz.  Trag.  429.  Chaty 
z  słomy  i  ziemi  uklepane.  Pam.  83,  655.  Mogę  biedę 
przyrównać  mą  do  onej  chaty.  Którą  sklecił  na  piasku 
kmiotek  niebogaty  Z  błota  i  z  piany  abo  z  słomy,  a  ple- 
wami Pokrył.  Kulig.  Her.  79.  Jedna  jaskółka  nie  czyni 
lata,  nie  czyni  miasta  jedna  chata.  Cn.  Ad.  509.  Chatki 
na  wsiach.  Lib.  Hor.  52.  Straszna  śmierć ,  którą  nogą 
w  nizkie  chatki  wchodzi,  Tąż  w  wyniosłe  królewskie  pa- 
łace ugodzi.  Lib.  Sen.  14.  Tatarzy  chatki  stawiają  na 
wozach ,  Które  z  sobą  wszędzie  przeciągają.  Lib.  Hor.  82. 
(Papr.  Herb.  107.  pi'sze  chadki,  cf.  'chodzić).  JATCZY, 
JATKOWY,  a ,  e ,  od  jatek ,  Smmlnbcit  ■ ,  Subcii  < ,  S^ó^n-- 
bmifC'.  Slov.  gaikowy.  Rynek  jatczy.  Mon.  71,  796.  ber 
.C)orfennarft,  Slcifśmartt ,  SSrotmarft.  "JATMK,  a,  »».,  to- 
fiarius ,  który  umie  jaty  i  letnio  siedzenie  w  ogrodach 
przyprawiać.  Mącz.  Scenofaclor,  namiotnik,  który  namioty 
robi.  ib.  ber  §iittcn  = ,  CmiDeii',  obcr  SfldtKii^cr.  g.  W  'ja- 
cie czyli  chacie  mieszkający ,  bcr  .Cłiitłciibctro^ner.  Eccl. 
KymHHKŁ. 
'J.\TREW,  trwi,  z.,  J.\TREWKA,  i,  z.  zdrbn.,  bratowa,  bie 
Sniber?fim: ,  bie  SĄtiid^jcrinn ;  {Bosn:  jettriua,  sgena  di- 
verova;  C^oa^  jeterya ;  flaj.  jetarva,  xena  djeverova;  Eccl. 
lATpiKb.  CHi^-i,  4CBcpnfla  wena;  cf.  snocha,  cf.  żelw';  cf. 
Ross.  ejnHoyrpoCiHbifi  jednowątrobny,    t.  j.  jednej  matki. 


246 


JĄTRZ  NIC  A  -  JAW. 


JAWA-JAWIĆ. 


arpo  wątroba,  nerka).  Saxon.  Porz.  152,,  Mącz.  fratria. 
Uczyni}  umowę  z  swoja  jatrwa,  izby  on,  jako  brat  jej 
męża,  opiekał  się  jej  syny.  Baz.  Ust.  557.  WszedJ  do 
jątrwi ,  aby  wskrzesił  nasienie  braterskie,  ib.  Dowmunt 
widząc  jątrew  i  bratową  swoje,  księżnę  Narymuntową, 
wziął'  ją  sobie  gwałtem  za  zonę.  Slryjk.  310.  Jeśliby 
dziewierz  nie  chciał  pojąć  jątrwi  swej  —  Budn.  Deut. 
25,  7.  (bratowy.  Bibl.  (jd.).  Łona  jątrewki  twej  nie  od- 
kryjesz, bo  sromota  brata  twogo  jest.  Leo^p.  Levit.  18, 
16.  liadz.  ib.  (żona  brata  twego.  nibl.  Gd.).  JATRZNICA, 
y ,  i. ,  JĄTRZiNICZKA ,  i ,  ź. ,  dem.  {Boh.  gitrinice,  gitrnicka  , 
gatrnice;  Sorab.  1.  yaternicźa,  yatrowa  kówbas ;  Sorab. 'i. 
jetfcbniza  ,  jetfcliinza ;  Garn.  jeterneza;  Yind.  jeterniza, 
jeterna  klobafa;  Cioat.  jeternicza,  devenicza;  cf.  Boh.  et 
Slov.  gatra ;  Croat.  et  Bosn.  jetra;  Sorab.  l.'jatra,  yatra; 
Ytnd.  jetre ;  Carn.  jętra  ■■  wątroba  ;  Ec.d.  aipo  nerka  ;  So- 
rab. 1.  yatro  ropa;  cf.  Gerin.  6itcr;  Graec.  Jjwcćri);  kiszka 
nadziewana  krwią  i  tłuszczem.  Wiod.,  farcimen.  Mąci. 
Cine  Mcnuurfł,  SllttlUlirft ;  Boh.  dudjk;  Slav.  divenica; 
Sorab.  1.  krawa  kowbas. —  *§.  Kiszka  w  ciele  ludzkim, 
fin  Sarm.  Z  ślazu  klistera  w  stolcowej  jatrznicy  bole 
uśmierza.  Syr.  1102.  JATRZNY ,  a,  e,  ropisty,  citcrnb, 
Wzdryga  się  jątrzny  ból  dotknięcia  ręki.  Zub.  13,  562. 
cf.  Boh.  gatrnj ;  Sorab.  1.  yatrowe  wątrobny;  Sorab.  1. 
yedmoyite ;  Yind.  gnoinoranast.  JĄTRZYĆ,  ył,  y,  cz. 
niedok.,  zjątrzyć  dok.,  (Boh.  gitriti,  zgitrim,  zgitrowati ; 
Slov.  zgetrjm;  Sorab.  2.  jetfchifch;  Sorab.  1.  woyero- 
fcźam ;  Bosn.  oranaviti;  Dal.  izranivam;  Croat.  izprischu- 
jcrn,  izprisrliiti);  ropić,  gnoić,  n.  p.  ranę,  citcni  lliad^en, 
fdliunreii  madjcii.  Wzdryga  się  serce  jątrzyć  rany  podgojo- 
ne.  Ossol.  Str.  8.  Jątrzący  albo  ropiący,  n.  p.  plastr, 
Ross.  HapUBHbiH.  Krosty  białe,  jątrzące,  niesztowicami 
przodkowie  mianowali.  Syr.  1119.  Fig.  Jątrzyć  kogo  =  ża- 
rzyć go.  Cli.  Th.  ciiicit  crlńttcrit,  rciCcit,  aiifbriiigeit ;  Bosn. 
vrighiati,  ozlediti;  Viłi(/.  sjesiti ,  pohuskati ,  drashiti ,  pod- 
bodati ;  Ross.  cep^HTt,  cepjKy,  sa^opnib,  ropa^HTt, 
oropmnt;  Eccl.  apio,  npeoropiesafo.  Zbyt  sprawiedli- 
wym gniewem  pała  moje  wnątrze ,  Wiem  że  ciebie  sa- 
mego, gdy  wysłuchasz,  zjątrzę.  Przyb.  Luz.  177.  Ją- 
trzący, bolesny  Ross.  oropmiTejLUbiii.  JĄTRZYĆ  się  re- 
cipr.;  ropić  się,  Boh.  gitriti  se,  gltrjm  se  ;  Yind.  gnojiti 
fe,  otiekuvati,  heitrati,  otezhi ,  otvuriti;  Sorab.  2.  sze 
taluźifch;  Sorab.  1.  podyetżu  szo,  noyu  szo ,  zaczekam, 
yedmu  szo  ;  Ross.  napeaib ,  HapUBarb  ;  fc^liirtrcit ,  Ctteni. 
—  fig.  Srożeć,  żarzyć  się,  Cfltittcrt  lucrDeti,  fic^  erjurncii. 
JĄTRZENIE,  ia ,  n.,  subst.  verb.,  ropienie,  Sorab.  1.  ye- 
tzeno ;  Bosn.  ni(,'ina  ,  bte  Gitcriltig ,  iiai  (Sitem.  Jątrzenie 
się  czyli  otoku  zbieranie.  Perz.  Lek.  220.  —  Fig.  i)o3 
Grliitterii,  erjiiriicn.  JĄTRZYCIEL,  a,  »i. ,  jątrzący  dru- 
giego, gryzący,  ber  (SrMttcrcr,  Slufbringcr;  Yind.  drashnik, 
pohuskavez,  podbodnik;  iioss.  oropiHieJb ,  fem.  oropmi- 
TctoHHua;  Eccl.  nporHtcaTC.ib. 

Pochodź,    dojątrzyć ,   najątrzyć ,   pojąlrzyd,   przejątrzyć , 

rozjątrzyć,  zajątrzyd ,  zjątrzyć. 

JAW  ■■  tylko    w  tych     sposobach    mówienia:    na    juw' ;    na 

jawią;  na  jawiu;  na  jawie ,  na  jawi;  Boh.    zgewne,    ge- 

wo ,  na  gewo ;    Ross.  abł  ,   bł  hbł  ,    aet ,    na   asy ,    Bi 


asi;  otwarcie,  publicznie,  widocznie,  jaśnie,  Pffcil,  offcn« 
Imr,  offciitlit^ ,  fidjtkrlid;.  Nic  niemasz  tajemnego,  coby 
nie  miało  być  objawiono  ;  ani  się  stało  co  skrytego,  aby 
na  jawią  nie  wyszło.  Bibl.  Gd.  Marc.  4,  22.  (aby  się  na 
jaśnią  nie  ukazało.  Radź.).  baP  CŹ  iitcljt  ojfeilDnr  linlrbc ,  nidjt 
ait  bCll  2:ag  Obcr  mi  Sid)t  fmne.  Wszystkie  przywai^y  przez 
pewne  znaki  na  jaw  wychodzą.  Pilch.  Sen.  list.  404.  Nie 
trzeba  świadectwa  wiele.  Same  rany  świetne  w  ciele 
Zmartwychwstanie  Pańskie  sławią  I  podawają  na  jawią. 
Groch  W.  111.  Lud  nań,  gdy  na  jaw  wyszedł  z  pała- 
cu, wołał  sarkając.  Sk.  Dz.  293.  t.  j.  gdy  na  świat  pu- 
blicznie wyszedł,  ali  tt  aui  fcinem  ^allnftc  uittcr  b/e  $,tuk 
giciig.  Nie  mówię  tobie ,  żebyś  się  stawił  na  jawią  ,  ut 
te  prodas  in  publiciim.  Zygr.  Gon.  298.  Staraniem  moim 
było,  żeby  się  dla  pospolitego  dobra  sprawy  ś.  Alojzego 
wydały  na  jawią.  YYys.  Aloj.  2.  na  świat,  w  druku,  baP 
ftc  ani  2id}t  Gcftcilt,  ojfcntlid;  ^Cfauśgcgclicii  iimrbcii.  Już  te- 
raz cała  jogo  zdrada  na  jawiu  ,  fic  ift  ojfciifinr.  §.  Na  ja- 
wie =  pod  niebem  ,  n.  p.  Naczynie  to  zakopują  nie  pod 
dachem ,  ale  na  jawie.  Cresc.  388.  itntcf  frci)Ciit  ^immel , 
(Ross.  aBHii,  aBJCuie  1)  objawienie,  2j  scena  w  komedyi ; 
HeaBKa  niewidok).  —  JAWA,  y,  z.,  (oppos.  sen);  na 
jawi,  na  jawie,  {oppos.  przez  sen),  iai  ŚBadjCii,  im  ®e 
geiifaCc  bcź  Jnimiieiii^ ,  ©djlafciiś;  adverbialiter  luai^ciib,  op- 
pos. trńiimcilb,  fcl;lafeilb.  Dziwi  się,  patrzy  i  oczy  prze- 
ciera. Nie  wie  czy  jawa,  czy  też  mu  się  marzy.  Zab.  14, 
242.  Szym.  n  iwcip  iiitftt,  ift  (cś  2Bac^en)  er  twncfjciib,  obcr 
trailllit  C^  i^m.  Sen  to  czy  jawa?  w  krainę  podziemną 
Szedłem  był  drogą  i  głuchą  i  ciemną.  Kniaź.  Poez.  1, 
232.  wat  Eś  Jraiirn  obcr  Sffiacficn?  Zapewne  się  to  We 
Panu  śniło ,  i  zdaje  ci  się ,  że  to  rzecz  na  jawie.  Teat. 
13,  38.  Co  na  jawie,  to  we  śnie;  utajona  cnota  I  przez 
zamknione  zmysły  ma  otwarte  wrota.  Zab.  1,  102.  Nar. 
luomit  limit  ftd)  loiidicnb  Iicfc^dftiijt ,  bnś  fommt  ciitcm  im 
łraumc  oor.  Czego  kto  pragnie  na  jawi,  To  mu  sen 
przed  oczy  stawi.  Rys.  Ad.  8.  Com  tylko  w  myśli  ukła- 
dał na  jawie.  To  śpiąc  jakby  w  istotnej  widziałem  po- 
stawie. Szym.  S.  W.  36.  Z  radości  we  śnie,  na  jawie 
smutek.  Kniaź.  Poez.  3,  173.  Ledwom  mógł  z  początku 
wierzyć ,  że  to ,  co  widziałem  i  czułem ,  było  na  jawie. 
Kras.  Doś.  249.  id)  foniitc  faum  glauDcii,  bnp  mir  ba3 
tua^Cllb  rcibcrfii^re.  Poetom  śni  się  czasem  i  na  jawie. 
Kras.  Aniim.  62.  bic  3)id)tcr  traiimcii  oft  ioa(^ettb.  On  ci- 
cho szepce  i  pod  nosem  prawi,  Słuchacze  drzymią;  a  on 
sam  na  jawi  Czy  przez  sen  mówi,  nie  wie;  lecz  strwo- 
żony Recytuje  pens  doma  nauczony.  Opal.  Poet.  6.  ('JA- 
WIĄ, i,  z'.,  n.  p.  Ruś  biała  zaraz  z  pola  znosi  wszela- 
kie zboże  do  izb  czarnych,  które  oni  jawiami  zowią,  i 
tam  je  suszą.  Gwagn.  333.  cf.  hrydnia,  etiie  DJaud)fflmmcr , 
baS  ©etreibe  ju  trotfiicn).  JAWIĆ,  ił,  i,  cz.  niedok,  zja- 
wić, ujawić,  dok.,  Bo/l.  gewjm,  zgewiti ,  zgewowati ;  Rag. 
zjiiviti ,  jaygljati,  objaviti;  Croat.  javlyam ,  objavlyam ; 
Sorab.  1.  fjawicź ;  Sorab.  2.  Ijawisch;  Ross.  aBHTb ,  fl- 
BiHTb ,  łi3saBHTb;  zjawiać ,  jawnym  czynić,  ojfcubarcn,  ii' 
fanilt  mad;cil.  Im  więcej  jawisz  grunt  serca  twojego ,  ty- 
meś  szanowniejszy.  Teat.  33.  d,  76.  Gdy  każdy  z  nich 
z  tej  sobie  nienależnej  szaty  rozsebrany   bywa,    'jawią  się 


J  A  w  I  S  K  o  -  J  A  W  N  O  G  R  Z  E  S  Z  X  Y. 


JAWNOŚĆ  -  JA  W  N  Y. 


247 


na  nim  piętno,  po  którym  łacno  poznany  bywa.  Smotr. 
Ex.  I.  Bóg  swych  i  w  mroku  jawi.  Cliodk.  Kost.  89. 
Te  rady  dotąd  taić  należało,  Które  wam  teraz",  cne  ry- 
cerstwo, jawię.  Chiośc.  Fars.  96.  JAWIĆ  się  recipr., 
zjawiać  się,  passw.  ficf;  pffcnkrcn,  fi^  jciocit,  cvf*cttten ; 
ftflj.  javitise ,  obj;lvitise;  Sorab.  i.  wozyewam  szo  ;  [Carn. 
javla  se  colUgilur  wnosi  się ,  wywiezuje  się ;  Bosn.  ja- 
vitse  ,  zuatti,  dalii  glas  =  odzywać  się ;  javilise  komu  a(/i>e 
aliąuem).  Otóż  jawi  się  gJupstwo.  Teat.  18.  b,  26.  (wy- 
nurza się,  przebija  się,  pokazuje  się,  wydaje  się).  Jawią 
sie  świeczki  w  nocy,  odzywają  echa.  Pot.  Arg.  4-29.  Nie 
żartuj  ze  ranie  proszę ,  ze  ci  chcę  sny  prawić  ,  Wiele 
się  ich  jawiło  i  rnoże  ujawić.  Zab.  '16,  298.  ziściły  się, 
finb  ciiujctrojfcn.  JAWISKO ,  a,  n.,  co  się  zjawiło,  wido- 
wisko, widzenie,  ciitc  Gi"ic['Ctiliuifl.  Widziałem  tejawiska, 
co  zwykli  za  cuda  mieć  lekkowierni.  Przyb.  Luz.  149. 
Zstępowały  cheruby  glejtami  świetnemi,  Ślizgając  się, 
jak  polne  jawiska  po  ziemi.  Przyb.  Mllt.  402.  JAWNIE, 
JAWNO  ,  adrerb.,  niekryjomo  ,  publicznie ,  ffcillmr  ,  ófcilt' 
lii);  Boh.  nagewo,  zgewne;  S/oi'.  zgewne ;  5ora6.  1.  zya- 
wne ,  wozyawne;  Sorab.  2.  (jawne;  Yind.  ozhitnu  ;  Dal. 
ocsito ;  Boss.  HBHO ,  aBCTBCiiiio  ,  aBCTBeimt ,  napy*}';  Eccl. 
nenOBt jyejio ,  Haacut,  Hapojnt.  Jawnie  odmówiwszy, 
w  osobności  pozwolić;  przy  drugich  obraziwszy,  cicho 
przejednać.  Cn.  Ad.  504.  Juz  dalej  nie  przez  przypo- 
wieści mówić  wam  bede;  lecz  jawnie  o  ojcu  moim  oznaj- 
mię wam.  Bibl.  Gd.  Joan.  16,  23.  Chrystus  opowiadał 
słowo  boże  niepokątnie,  ale  jawnie.  Dambr.  437.  Mniej 
szkodzi  ten,  co  jawnie  szkodzi.  Min.  Aiiz.  121.,  Boter. 
4,  89.  Wojewoda  Wołoski  królowi  jawnie  pokłon  wy- 
rządziwszy, chorągiew'  pod  nogi  jego  rzucił.  Krom.  478. 
publice.  Kromer  z  przywilejów  koronnych,  z  pisarzów 
k  temu  jawnie  przez  ręce  idących  ,  wiadomości  dochodził. 
Btai.  Kr.  480.  Gdzie  ludzie  jawnie  chodzą  abo  jeżdżą, 
tam  nikomu  nie  ma  być  wolno  ciskać  kamieniami,  ani 
strzelać.  Cheim.  Pr.  193.  Jawnie  zgrzeszył,  jawnie  też 
pokutował.  Karnk.  Kat.  543.  Jawno  to  wszystkim  czy- 
niemy=  wiadomo,  fimb  Jinb  5lt  nńffcil.  Jawno  to  =  wiado- 
mo ,  e»  ift  ii'cltfunbti],  Dcfaniit.  [opp.  Ross.  óesLaBOMBO). 
'JAWN0(]UZE8ZENIE ,  ia,  n.,  publicznych  występków 
pełnienie ,  iifeiitlidK  f iiftcrliaitiijfcit ;  Eccl.  aBHOrptiiiie.  Ewa- 
nielista  tak  zacny  nie  byłby  był  Mateusz,  który  przeło- 
żonym nad  jawnogrzeszniki  był,  kiedyby  z  jawnogrze- 
szenia  jego  był  zaraz  skaran.  Dialob.  Post.  234.  'JA- 
WNOGRZESZNIK ,  a ,  m.,  publicznie  grzeszący,  ctil  iijfcnt^ 
lic^cr  Siinber;  Boh.  zgewny  hi-jśnjk,  wercgnjk;  guidam 
sic  reddunl  Lat.  publicanum  inepte.  Cn.  Th. —  n.  p.  Zaś 
tego  i  jawnogrzesznicy  nie  czynią?  Leop.  Math.  5,  46. 
(celnicy.  Czechow,  Bibl.  Gd.),  bic  3i'(liicr  unb  (Biinber.  8utl). 
Gdy  Pan  siedział  w  domu,  wielu  grzeszników  i  jawno- 
grzeszników przychodząc,  siedli  z  nim.  Leop.  tiałth.  9, 
10.  Cgrzeszników  i  celników.  Bibl.  Gd.,  Czechow.).  Za- 
cheusz  jawnogrzesznik.  Sk.  Żyw.  1,  120.  -  2,  237.  Li- 
cemiernik  i  jawnogrzesznik  W.  Posl.  Mn.  251.,  Pociej. 
14.  —  W  rodź.  żeńsk.  JAWNOGRZESZNICIA .  n.  p.  Marya 
Magdalena.  Rej.  Post.  T.  u.  o.  'JAWNOGRZESZNY,  a,  e, 
publicznie  grzeszący,    offctttfi*  [iillbigcnb.     Niewiasta   jedna 


jawnogrzeszna.  W.  Post.  W.  5 ,  295.  Mędrcy  zakonni 
rozumieli  o  Chrystusie ,  że  był  przyjacielem  jawnogrze- 
sznych.  Biaiob.  Post.  9.  J.AWNOSĆ,  ści ,  ź.,  {oppos. 
skrytość,  ukrytość),  bie  rjfculmrkit  bic  iijfctitlic^e  Scfnnnt« 
kit;  Boss.  aBHOCTt,  aBCTBenHOCTb.  Księgi,  które  popisał, 
a  na  świat  albo  jawność  wydał.  Mącz.  bic  etjtriftcil ,  bie 
er  nil*  ?id)t  ijcftcUt  l)at ,  I)craii'5ijCije[icu  iat.  —  g.  Trzeba 
uważać ,  które  ziele  na  jawności  się  kocha ,  a  które  w 
w  cieniu  roście.  Cresc.  306.  pod  otwarte'm  niebem ,  mu 
ter  frci?ent  .^immel.  JAWNY,  'JAWIEŃ,  a,  e,  Bok.  et 
Slov.  zgewny;  Sorab.  1.  zyawne,  zromadnicżki;  Sorab.  2. 
fjawni;  Yind.  oberlih ,  ozhitnu,  vieden ,  resdenjen,  re- 
sopcrt,  bielodański;  Slav.  ocsit;  Bag.occll;  /?oss.  aBHbiif, 
HBCTBCHHbiil ,  BceiiapojHbiii ;  nieskryty,  publicznie  w  iado- 
my,  nietajemny,  iiffciitlidł,  bcfantit.  Tak  przyrodzenie  na- 
sze sprawiło ,  abyśmy  z  jawnych  i  wiadomych  nam  rze- 
czy, postępowali  ku  rzeczom  tajemnym  i  niewiadomym. 
Orzech.  Qii.  65.  Gdy  ten  sędzia  zasiędzie.  Wszelka  skry- 
tość jawna  będzie.  Pieśń.  Kat.  172.  Wiele  jawnych  i 
tajnych  grzeszników  siedziało  z  nim.  1  Leop.  Marc.  2,15. 
(ob.  Jawnogrzesznik).  Jawny  uczynek  trojaki  jest:  na- 
przód, iż  zaprzeć  uczynku  nie  może,  bo  jest  tak  jasny, 
jakoby  się  go  ręką  dotykał;  powtóre,  kiedy  kogo  w  ucie- 
kaniu pojmają;  potrzccie,  kiedy  u  kogo  kradzioną  rzecz 
najdą.  Szczerb.  Sax.  169.  Jawny,  albo  świeży  uczynek, 
jest  to,  kiedy  sie  co  świeżo  stanie.  169.  (cf.  gorący;  cf. 
Boss.  aB0'iHoi1  doniesiony;  aBOMH.aa  doniesienie).  Jawnym 
być  Boss.  aBCTBOBaib.  Jawna  to  rzecz  <  wiedzą  to  i  ba- 
by na  trecie  abo  w  śpitalu.  Cn.  Ad.  504.  ciiic  nlU'cfailii> 
te ,  nicItfimbi(3C  Sacfie.  —  §.  Pod  otwarłem  niebem ,  iiiitcr 
frc!.iem  .'oimmel.  Rzepa  kocha  się  na  roli  jawnej,  bowiem 
cień  a  niedochodzenie  słońca  jej  szkodzi.  Cresc.  193.  na 
otwartej  przestrzeni ,  na  wolnem  powietrzu.  —  §.  Jawny, 
--  publiczny,  ijjfciitlid).  Po  wszystkich  miejscach  jawnych  i 
osobnych,  zwłaszcza  gdzie  sądy  bywają.  Herb.  Stal.  161. 
Przylepienie  pozwu  na  ratuszu  albo  na  innym  jakim  ja- 
wnym miejscu.  Sa.v.  Parz.  33.  Na  jawnej  drodze,  gdzie 
się  ludzie  tam  i  sam  przechodzą,  człowieka  zabito.  Cheim. 
Pr.  193.  aiif  pffeiitlicfjer  Strofie.  Swoich  pobratymów  spo- 
twarzenia ,  i  w  jawnej  radzie  gęste  i  głośne  złorzeczeń- 
slwa  ,  umysłem  spokojnym  przyjmował.  Pilch.  Sen.  253. 
na  obradach  publicznych,  in  ber  offeiitlidieii  3tnt{"5yerfamm» 
Iiing.  Podał  swe  zdanie  przez  druk  pod  jawny  każdego 
rozsądek.  Gród.  Dis.  2..  (ob.  na  jaw',  na  'jaśnią  wyda- 
wać). W  domu  tym  jawne  bywały  wieczerze.  Op.  Jer. 
20.  (publiczne).  Osoba  jawna  =  urzędnik  publiczny,  eine 
pffentli&c  |*erfpn,  ein  Seamter,  persona  publica.  Pisarz 
miejski  jest  osoba  jawna ,  przysięgą  obowiązana.  Sax. 
Porz.  18.  Testament  czynił  przy  pisarzu  jawnym.  Klon. 
Wor.  70.  Jawne  pisarze  i  prokuratory  Będziesz  bogacił, 
dając  im  pobory.  Klon.  FI.  G.  4.  Jawny  list  jest,  który 
ręką  jawnego  pisarza  pisany  albo  pieczęcią  urzędowną 
zapieczętowany.  Sa.r.  Porz.  84.  oppos.  'osobliwy,  prywa- 
tny. —  §.  Szyja  pełna  okazała ,  Piersi  jawne  ,  ręka  bia- 
ła. J.  Kchan.  Uz.  268.  t.  j.  wydatne ,  ctii  (kriHTftcbenber) 
gciDiilbtet  Siifcil.  §.  Pozwolenie  jawne  i  niejawne  <  wyra- 
źne i  niewyraźne.  Tr.  aiiebriirflid). 


248 


JAWOR  -  JAZ. 


JAŻ  -  JAZGARZ. 


[Pochodź,  objawić,  objawiać,  objawienie,  objawiony; 
fojawić;  rozjawić;  ujawić;  wyjawiać,  wyjawić;  zjawić, 
zjawienie,  zjawiony,  cf.  ziewnąć. 

JAWOR,  u,  m.,  acer.  Linn.  ber  Sl^orn,  drzewo  między  pier- 
wszemi  co  do  wielkości,  rośnie  prosto  i  bez  gafezi  bar- 
dzo wysoko ;  korę  ma  gładką  siwopopielatą.  Wierzch 
jak  najgęścidj  zarasta.  Kluk.  Rośl.  2,  21.  (cf.  klon).  {Slav. 
javór;  Boh.  jawor,  gawor,  gawurek;  Sorab.  1.  yawor; 
Slov.  gawof;  Hung.  juhar-fa;  {Slov.  gawor,  habr  ornus; 
Hung.  gyertyan~fo;  oh.  Jesion);  Croat.  jav6r  acer,  ornus; 
lorber;  javorika,  lorvrika;  Hung.  borostyan  łaurus;  Croat. 
maklyen  acer  montanus;  Dal.  et  Hung.  yayór  laurus;  Rag. 
jŚYor  platanus ;  Bosn.  javor  platanus  umbri:  Carn.  gSbr, 
javor  acer  monlan. ,  bur  acer ,  worovz  acer  pinus ;  Vind. 
javor  (2.  carpinus  betulus) ;  gaber ,  gabrovez  id. ;  javorika, 
Iovrika=  laur,  wawrzyn;  borouz  ,  borou  drevu  ,  besg  ac«r; 
Ross.  aBopt,  penHHa  platanus  orientalis ,  miHapt;  Arab. 
lił"'  platanus  acer;  Hebr.  "ii""'  jaar  silva;  cf.  Hebr.  12J  ro- 
bustus  fuit ;  cf.  Germ.  Sl^orii).  Wysoka  sosna ,  modrzew 
i  dąb  trwały,  Jawor  i  buk  okazafy.  Pasł.  Fid.  8.  Jawor 
chwiejąc  się  wznosi.  Dar.  Lot.  11.  —  Jawor  prawy  cu- 
dzoziemski, platan,  platanus.  Cn.  Th.  ^lataiikum,  $Iata= 
JIU^.  Wodny  jawor,  wodoklon,  platanus,  SBalfi^cr  3l^oriI, 
listera  swojskiemu  podobny.  Sienn.  152.  Jawor  wscho- 
dni, pospolicie  klon  jaworowy,  platanus  orient.  Kluk.  Dyk. 
2,  205.  ber  mprgciilanbi|($c  fiatami'?.  JAWOR,  a,  m., 
miasto  i  księstwo  znaczne  w  Śląsku  niższym.  Dykc.  Ge- 
ogr.  i,  295.  %\uet  iii  ©djlcfieii,  rzeczone  od  jawora  drze- 
wa. Stryjk.  69.  JAWORÓW,  a,  m..  miasto  Polskie  w 
Województwie  Ruskim.  Dykc.  Geogr.  1,  69.  citie  ©tabt 
in  ber  aSoiiu.  3?ciiPeii.  JAWOROWY,  a ,  e ,  od  drzewa 
jaworu,  3I^orii  = ;  Stov.  et  Boh.  gaworowy;  Bosn.  ja- 
vorni;  Vind.  javorn ;  Sorab.  1.  jaworny ;  Croat.  javo- 
richni;  Rag.  javorni,  javorov,  lepenski;  Ross.  aBopoBuS. 
Gałąź  jaworowa  Ross.  asopHHa.  Z  jaworowego  drzewa 
stolarze  robią  różne  sprzęty.  Ład.  H.  N.  54.  Jaworowy 
gaik.  Cn.  Th.  Bosn.  javoriscte  platanetum;  Carn.  worje 
aceretuni. 

JAZ,  u,  m.,  plecienie  przez  rzekę  dla  wstrzymania  i  ło- 
wienia ryb,  ciit  SBc^r,  einc  SlctSte  biirc^  cincn  %lu^,  bie 
gift^c  aiiisiibalten ;  Boh.  gez,  gezek;  Sorab.  2.  fwes  (gat 
staw);  Carn.  jęs ,  jesa  septum  ,  gatshe  sepłutn  in  fluvio 
rapido,  ^&tim  farcire,  ob.  Gacić,  gać;  (Carn.  sajesim  =  jaz 
założyć);  Vind.  jefs  agger,  gas,  pregas  =  bród,  gas,  stc- 
sda  •  ścieża  ;  Croat.  gata  ponticiihis  vimineus  stramine  coo- 
perlus ,  gać,  2)  gata,  zajazenye ,  zagatenye  septum  per 
fluvium ;  z.'ijez  interclusio  aquae ,  zajezujem  intercludo 
aguam,  gatiti,  zajeziti  consepere,  aguam  retinere;  jez , 
sztiszka  septum  ;  gaziti  -.  brodzić  ,  gaz  ,  gazische ,  bród 
radu  ni ,  gazliv  yadabilis;  Hung.  gśzlóhely  =  bród ;  Bosn. 
g^t,  zajazenje  od  vode ;  gatiti,  zajazti  aggero;  gaziti, 
prigaziti  vadere,  gaziscte  vadum;  jaz,  propast  hiatus,  ter- 
rae  discessus;  zajaziti ,  ucinili  poinarklo  o/jusco;  Rag.  jiiz , 
jez  agger  circa  molas,  (jaz  profunditas ,  jaźni,  jazovit  pro- 
fundus ,  gaziti  vadare  ,  gaz  ,  gaziscte  vadum)  ;  Ross.  nepe- 
npy4a,  nepeóoiiKa,  koth,  yiyri,  ropo4b6a.  Rybitwi  plo- 
tą  z    trzciny    i  chrostu    jazy    z  ciasncmi    dziurami,    abo 


wychody  wodnemi ;  tamże  one  więcierze  zastawiają  w 
dziurze,  aby  ryby  za  wodą  idąc,  prosto  wlazły  w  wię- 
cierz.  Cresc.  6-15.  Większą  część  rzek  naszych  zamyka- 
ją jazy  i  płoty;,  więcćj  sobie  uważamy  łowienie  ryb,  aniź 
pospolite  dobro.  Zakazujemy  tedy,  aby  przepływający  nie 
byli  przymuszeni  ku  zapłaceniu  myta  albo  nadgrodzie  szko- 
dy ,  zwłaszcza  dla  rozerwania  jazu ;  gdyż  nie  płoty ,  ale 
sieciami  ma  być  łowiono.  Wszakże  gdy  komu  miły  jest 
pożytek  jazu,  niech  w  nim  uczyni  wrota  szerokie,  któ- 
remi  przejeżdżającym  wolne  pływanie  niech  dadzą.  Herb. 
Stat.  542.  Jaz  abo  siedzą  jesietrza.  Stat.  Lit.  217.  bet 
©tórfang.  Jaz  na  węgorze,  ber  9lalfang.  —  g.  Jaz,  gro- 
bla zwracająca  wodę  na  koła  młyńskie,  n.  p.  bić  jaz, 
bić  tamę,  groblę.  A'.  Kam.  ber  SKii^Ibamm. 

JAZ,  i,  ź.,  JAZICA,  y,  i.,  cyprinus  jeses;  Hung.  jasz-keszek; 
Slov.  gelsawka ;  Carn.  jęs ,  jęsa  ;  Ross.  fl3i ,  uiepeiunept, 
mepest;  Croat.  arbiin  ;  Hi  Jiotkugc,  ciite  3Irt  2BciPftf|c, 
rvba  niewielka ,  cztery  lub  pięć  calów  szeroka.  Kluk. 
Żw.  3,  175. 

JAZ ,  ja  -  z,  o6.  Ja. 

JAZDA,  y,  2.,  'JEZDA.  P.  Kchan.  Jer.  18.  {Ety7n.  jeździć, 
jechać). —  g.  a)  Jeżdżenie,  iai  gnŁren,  iai  SJJciten,  bic  gaCrt, 
bie  SJeife,  ber  JJitt;  Bok.  gjzda,  gjzdba,  getj,  gezd;  Slov. 
gjzda;  Sorab.  1.  yezdźeno;  Yind.  jesd  ,  dirk,  jesda,  pe- 
lanje ,  vosenje;  Carn.  jęsha,  dirk;  Ross.  is/ia,  taji; 
Eccl.  Bca4Hii<iecTB0.  Z  Krakowa  do  Wieliczki  dwie  go- 
dziny jazdy,  mai:  ^at  i\vq  Stiiiiben  jit  fal;reit,  p  reitett. 
Insza  jest  dar,  a  insza  darowanie;  insza  ten  co  jedzie, 
a  insza  sama  jazda.  Gorn.  Sen.  597.  Takież  serce  do 
jazdy  masz  w  dalekie  strony?  Zebr.  Ow.  281.  Jazdę  so- 
bie do  boga  Klaryjskiego  złożył.  Zebr.  Ow.  280.  (parał 
ir-e).  Z  rennów  jazda ,  z  nich  pokarm  ,  z  nich  odzienie. 
Kluk.  Zw.  1 ,  297.  bic  SHeniitMcre  biciieit  jur  ^a.\ixt  —  §. 
W  szachach  jazda,  ciąg,  ciągnienie  bierką,  ciit  3u9'  ftt 
©aiig  im  ©(^ac^fpiele.  Turczyn  stawia  szachy;  raczyna 
się  gra,  on  ma  pierwszą  jazdę,  bierze  za  szach,  jedzie 
nim,  gdzie  trzeba.  Pam.  85,  i,  93.  Jazda  nawą  =  żeglo- 
wanie. Cn.  Th.  bie  SBalTcrfa^rt.  Jazda  >  pojazd  z  końmi, 
n.  p.  Nie  mając  jazdy,  bieżeli  piechotą.  Auszp.  78.  ekwi- 
paż ,  bie  6quipage.  §.  b)  Jazda  ■■  jezdni  żołnierze  abo  ludzie 
wierzchem  jadący,  konica  ,  kawalerya ;  [Sorab.  1.  kona- 
cźe;  Yind.  jesdazhi,  jisdizhi,  jesdazha  shounirshina ,  je- 
sdarska  drushba,  jesdaria;  Bosn.  jezdici ,  kognici ;  Croat. 
konyanichtvo ;  Hung.  lovashad) ,  bie  iJteitercę ,  bie  SaDoUe* 
rie.  Konna  służba  zawsze  była  u  Polaków  zacniejsza ,  i 
sami  ja  szlachta  czynili;  zkad  w  jeździe  wszystkę  moc 
wojska"  pokładano.  Skrzet.  Pr.  Pol.  1,  590.  "JAZDO W, 
a,  ffi. ,  (dziś  Ujazdów).  Jazdów  nad  Warszawą,  gdzie  na 
teatrze  grano  "odprawę  Posłów  Greckich •.  /  Kchan.  Dz. 
60.  JAZDOWY.  a,  e,  od  jazdy,  jezdny,  go^rt  >,  mtt', 
Scife  = ,  SJeiterec  < ;  Ross.  't340BHH. 

JAZG.\RZ,  a,  m.,  JAZDŻ ,  JASZCZ,  a,  m.,  Cn.  Th.  kol- 
perz,  bet  łlaulbarź;  Carn,  jeshęvka;J  Boh.  geźdjk;  Bosn. 
orhan,  podlanica;  Ćrooi.  ovrat,  lovrat ;  i?oss.  epuiB.  Jazgarz  , 
perca  cernua,  ryba  rzeczna  mała  z  jedną  płetwą  na  grzbie- 
cie, okoniowi  podobna;  ogon  ma  widlasty ;  głowę  wzglę- 
dem ciała  wielkości   ogromną.    Zool.  Nar.  181.,    Ład.  H. 


J  A  Ż  D  z  I  K  -  JEBAĆ. 


JECHAĆ. 


249 


N.  Si.  JAŹDZIK,  a,  m,  detnin.,  m  ficiiicr  Saiiltmr?.  Ry- 
bitw  nic  nie  ulowiJ,  prócz  drobnych  jaździków.  Tward. 
Pasq.  53.  JAZIEC ,  źca  ,  m.,  capito  fluińatUis  ,  ber  Srat' 
p\ii.  Ryba  rzeczna  i  stawowa ,  fuskę  mająca  szeroką  i 
bia/ą ,  oczy  i  skrzele  czerwone ,  bywa  na  cztery  piędzi 
wielka.  Sienu.  507. 

JAZŁOWIEC,  wca,  wi.,  miasto  w  Wojew.  Podolskim,  zkąd 
dawna  familia  Jazłowieckicli,  Dykc.  0'eogr.  29G.  eillC  Stnbt 
til  |'obiłlicil. 

JAŻlMlN  ob.  Dzielzimin.     JAŹMINOWY  ob.  Dzielziminowy. 

JAZWICA,  y,  ź.,  ryba,  n.  p.  Kleniów  tu  niemasz ,  ale  są 
jąźwice,  UjąJ  ich  kucharz  aż  do  pofowice.  Myśl.  F.  2., 
Hoss.  KO.iH)uiKa ,  gasterosleus  aculeatus ,  ber  (stidtlinij.  JA- 
ZWIEC,  źwca ,  m  ,  (6o/i.  gezwec;  S/ot'.  gazwec  ;  Sorab.  2. 
jahs ;  Sorab.  1.  Iwincź ;  Cani.  jasbez,  (jasbine,  eshbinje  = 
jaskinia);  Yind.  jasbez,  jasbiz  ;  Croat.  jazYticz;  Dal.  jaza- 
vacz;  Hung.  borz ;  Slav.  jazavac;  Rag.  jazavaz;  Bosn.  ja- 
zvac  ,  jazouac  ,  (jazvina  ruppa  od  zujer  =  jaskinia) ;  Ross. 
flSBeu^,  asBnKi;  cf.  żbik;  Eccl.  ia^bmh.t  jaskinia);  borsuk, 
ber  Hańji,  podobny  co  do  ksztaJtu  do  niedźwiedzia  małego. 
Kluk.  Zu>.  1,  5Go!  ob.  Borsuk.  JAŻWCOWY,  a,  e,  od 
jaźwca,  borsukowy,  5)(ld)i5  =  ,  Yind.  jasbizhni  ;  n.  p.  skóra 
jaźwcowa,  Yind.  jasbezhov'nna  (Sorab.  2.  Prov.  Won  łazi 
doma,  ako  jahs  źere;  fazi  do  swego  domu,  jak  jaźwiec 
do  swojej  dziury). 

JAZYG,  JAĆWIŻ,  JADŻWING,  JAŹNYLNG ,  a,  m.,  Jazy- 
ges  po  Grecku ,  po  Sfowiańsku  Jaźwingami  od  zwierza 
jaźwca  zwano,  że  jego  skór  do  okrycia  używali,  i  że  po 
dolach  i  jaskiniach  jak  jaźwee  mieszkali.  Rlec:-.  Zd.  25 
Greccy  autorowie  cześd  Scytów  Jazygami  nazywają ,  że  sie 
około  \yorów  i  uprawy  roli  bawili;  ponieważ  Jazyg  za- 
wiera w  sobie  Greckie  słowo  ^vy(.y ,  znaczące  jarzmo. 
Nar.  Hst.  2,  524-.  Jadźwingowie  abo  Jaćwiże  jednego  z 
Litwa  języka,  jednych  obyczajów  i  wiary  jednej  zażywali; 
a  ku  południu  na  brzegach  lasów  Lilewskich,  z  Polską 
o  granice  mieszkiwali.  Krom.  249.  cf.  Podlasie;  bte  3''' 
jcgcn,  eiiic  Scytliifdjc  fuUim,  JJacfidarn  ber  Sittliaiicr. 


J  E. 

JE  i)  ob.  On;  2)  ob.  Jeść. 

JEB.\Ć  ,  ał,  a,  cz.  kont.,  Jebie  niedok. ,  Boh.  gebali.  —  ob- 
snocn.,  złączać  się  cieleśnie,  obłapiać,  ficb  fleifdjlici)  'XX-- 
niifcficii;  Croat.  mresztimsze;  (Boh.  gebak  członek  wsty- 
dliwy; Sorab.  1.  gebak,  yebacź  oszust,  yebacźne  falsus, 
yebam  fallo;  Cant.  jebat  =  zdarzyć  się,  udać  sie).  Dla 
ułagodzenia  w  potocznej  mowie  mówią  :  jechał  go  pies  , 
jechał  go  sęk,  kat;  coby  miało  być:  jebał  go  pies,  n. 
p.  .\ż  on  starosta:  o  jebał,  redde  quod  debes;  krzywać 
łacina  ,  ale  dekret  sprawiedliwy.  Falib.  Dis.  M.  Jechał 
cię  pies,  wolę  już  tak  umrzeć,  niż  żebyś  mię  miał  do- 
bić swoją  medycyną.  Opal.  Sat.  68.  Jechał  tam  sek  i 
Włociiy  i  wasze  kastraty,  I  basy  i  dyszkanty ,  tańce  i 
arye.  Zubł.  Firc.  74.  Jechał  go  sęk,  Teat.  54.  b,  75. 
Moskale  klną:  jebiona  mat'.  JEBUR,  a,  »i. ,  tęgi  do 
kobiety. 

Słownik  Lindego  uiyd.  2.  Tom  II. 


Pochodź,  najebać  sie,  wyjebać  sie. 
JECHAĆ,  "JACHAĆ,  jechał,  "jachał,  jedzie,  jadę,  jadą,  in- 
trans.  niedok..  Pojechać,  pojechał  F.  pojedzie  dok.,  qu.  v., 
jeździć,  ił,  i,  czesll.  —  (Doh.  gecti,  geti,  gel,  gedu,  pogedu, 
gezdjra,  gezdjwam;  Slov.  gezditi :  Sorab.  2.  jósch,  johl, 
jćihdu,  johźom;  Sorab.  4.  jycź,  jydżem,  yezdźu;  Yind.  je- 
sditi,  jesdariti,  jesduyati,  jesdim  :  Carn.  jesditi,  jęsdariti, 
jahati,  jaham;  Slav.  jashiti;  Rag.  jahati,  jezditi;  Bosn.  ja- 
hati,  jezditi;  Croat.  jahati,  jassem;  Dal.  jezdim;  Boss. 
tsjiiTL,  ts/Ky,  txaTb,  •fe.xa.ii,  -fejy,  taeuib;  Eccl.  asjKy, 
■fesaio,  ijy;  cf.  Turc.  iedek  desullorius  equus);  \.  jechać 
na  \vozie  abo  wozem,  fnOreii;  [Slav.  na  kolib  ichi,  vozi- 
tise;  Croat.  pelatisze;  Yind.  fe  pelati,  yositi  fe);  jechać 
na  koniu ,  konno ,  wierzchem ,  Slav.  na  konju  ichi ;  (cf. 
pishice  ichi  ■  piesza  iść),  rcitcii.  Kio  nie  jedzie  na  koniu, 
z  niego  nie  spadnie.  Fredr.  Ad.  410.  —  Jechać  po 
wodzie ,  w  nawie  ,  łodzi ,  wozić  się ,  płynąć ,  ya  SnJTcr 
fa^rcii,  reifen,  511  Sajfcr  gcOcii.  Jadąc  jednego  czasu  do 
Sycylii  w  maluczkiej  bacie,  pojman  był  od  Murzynów. 
Gorn.  Dw.  233.  Zamyślał  okrętem  jacbać  przez  morze. 
Olw.  Ow.  449.  er  (jebadnc  fid)  5iir  Sec  eiiiiiifdiilrcii.  Jechać 
morzem,  ;iir  Scc  ijclicil,  yir  Sec  rcifeii.  Jechać  lądem,  jit 
fiinPe  retfeii ,  311  Saiibc  sic^eii.  Chory  do  doktora  jedzie, 
skoro  ozdrowieje,  odjeżdża  od  niego.  Birk.  Exorb.  Gib. 
Jechać  pocztą,  mit  ber  fi'ft  reifeii,  mit  ber  ^o\i  ge^en. 
Jechać  furmanem,  mit  bcm  Julrmmine  ije()cn,  reifen.  Je- 
chać dyligencya,  mit  ber  ?eliijeiice  i^clieii.  Jechać  polem, 
lasem,  krajem  jakim «  przez  pole,  las.  kraj,  citl  Jcl^-  Ci= 
iieit  SSnlb,  cit:  Sanb  jmffircti,  biirdifabreii ,  biirdtrcifcu.  Śląz- 
kiem  kilka  poczl  jechałem,  nimem  się  dosl:ii  do  Morawy. 
Kras.  Doi.  94.  Niedługo  bawiąc  w  Metzu ,  jechałem  pro- 
sto szczęśliwym  krajem,  gdzie  sie  wino  Szampańskie  ro- 
dzi, ib.  97.  Jechać  w  drogę,  reifcii ,  ycrrcifcii.  Jechał 
nie  wiem  dokąd  w  drogę.  P.  Khan.  Jer.  121.,  (cf.  Ross. 
■b3>h"a.ihiri  który  wojażował,  jeździł,  kraje  zwiedzał).  Ja  i 
ty  'jachałaśma  (Dual.  ■■  jechaliśmy)  społem.  Budn.  2  Reg. 
9,  25.  aur  reiftcn,  fiiDrcit  cber  ritten  ijemeiiifc^nftlid',  mit  ein= 
(Illbcr,  tli  6ie|'cll)'dHift.  Jechać  dniem  i  nocą,  Jag  iinb  3Ja(|t 
reifen ,  fabreii  ober  reitcil.  Jechałem  nie  wiedząc  gdzie,  je- 
chałem a  jechałem.  Ossol.  Sir.  ii)  fii^r  uiib  fiibi";  obcr:  ii} 
ritt  uiib  ritt,  plnic  C)tbe,  in  eiiiem  mt — Już  jedzie  <  przy- 
jeżdża, zbliża  sie  jadąc,  er  finnmt  gcfiilireii.  Braciszek  je- 
dzie, braciszek  jedzie,  braciszek  jedzie!  Teat.  49,  6.  — 
Kto  smaruje,  ten  jedzie.  Teat.  24.  c,  82.  pojeżdżą  dobrze, 
iver  fdtmicrt,  ber  fabrt.  Jadę  po  woli  Carn.  zisam.  —  2.  Je- 
chać na  co ,  na  kogo  ■■  wybierać  się  nań ,  gegctt  eiilClt  JU 
gclbc  jiefccii.  Jechali  na  Francuza.  —  W  myślistwie :  je- 
chać na  co,  niif  etiiHiff  3ii!3^  "iiidicii,  aihJgcbeii,  gegcn  ciit 
2Bilb  itiiy^ielicit ,  511  J-elbc  gebeit.  Kto  jedzie  na  niedźwie- 
dzia, niech  sobie  łóżko  gi.tuje,  a  kto  na  wieprza,  grób. 
Rys.  Ad.  23.  —  Fig.  Jechać  po  stawkę,  we  grze  =  na 
stawkę  grać,  auf  beii  tfiiifiie  bci?  Stncle»  frielcil.  Tr.  Sta- 
wia szachy,  sam  ma  pierwszą  jazdę,  podnosi  rękę,  bie- 
rze palcami  za  szach,  jedzie  nim  gdzie  trzeba.  Pam.  83, 
1,  93  ciągnie,  stawi,  er  jiclit,  cr  fefit  beii  Sdiadiftcin ,  er 
ffilirt  mit  tbm.  —  Jechać  na  co,  ogólnie  ■■  goÓTAĆ  na  co,  mie- 
rzyć do  czego ,  auf  ttwai  jielcii ,  auf  etitm^  aiiinjebeii ,   biit-- 


250 


JECHAŁO  -  J  E  C  T  W  0. 


JECKI-JEDEN. 


avt'citcn.  Wiem  ja,  co  się  świeci,  widzę  na  co  on  jedzie. 
Tr.  Bodaj  sam  zginął,  kto  na  gardło  jedzie  czjje.  Si- 
mon. Siei.  121.  Z  dobyta  mu  szablą  śmiele  jedzie  w 
oczy.  P.  Kchan.  Oii.  i,  505.  —  Jechać  na  kogo  =  nacie- 
rać nań,  powstawać  nań,  bić  nań,  oilf  ciiicii  Ic^-geŁcii, 
Ifi-fatrcil.  W  sprośnej  swej  nadetos'ci  jedzie  tak  bardzie 
na  mnie.  Htjh.  Ps.  17.  Świadectwem  tym  na  nas  jedzie. 
Zygr.  Pap.  308.  Przecz  tak  świat  na  pana  jedzie,  i 
świętej  prawdzie  jego  nie  sprzyja?  Żarn.  Post.  54  b.  Pan 
bóg  na  roskosz  jedzie,  i  złości  nierad  widzi.  Gliez.  Wych. 
H  ^  b.  Wszyscy  na  mię  jadą ,  kraczą ,  jak  wróble  na 
sowke  na  mię  bija.  Cn.  Ad.  1269.  —  Jechać  na  kogo 
pieniędzmi,  obietnicami  =  kusić  go.  Tr.  nilf  ciiiCll  tliit  ®clb, 
mit  3^cviin'cd)iini3cit  lpvijclicn,  ibn  ycrfudjcii,  511  >.'crlcitcii  fiitŁeii. 
Gdy  namową  nie  wskórali,  jechali  nań  podarunkami  i 
przenajeli  go.  —  §.  Jechać  swoją  głową,  trzymać  się 
swojej  głowy,  md)  fctiicm  ^ofk  iierfa^rcti,  f.  S.  folcjcii.  Ka- 
żdy swoją  jedzie  głową  i  własne  swoje  ma  niezgodności 
i  zazdrości.  Tr.  Tel.  22-1.  —  5.  Jechał  go  sęk,  kat,  pies 
oh.  Jebać.  JECH.4Ł0  się,  JEDZIE  się  <  Jechali,  jada,  innu 
fuh' ,  iililll  ftiljrt.  Którędy  tu  jedzie  się  do  Warszawy  ? 
dawniej  jechało  sie  od  siebie;  ale  teraz  dla  lepszej  drogi 
jedzie  się  k  sobie.  Ld.  I\iedy  mróz  tęgi,  dobrze  się  je- 
dzie wszędzie.  JECH.4N1E,  ia,  n.,  subst.  verb.,  bnś  gaŁ= 
ren,  DJcitcn,  D?cifeii;  Boh.  getj;  Ross.  ■ksTneme;  Eccl. 
»»:;^eiiHi€. 

Pochodź,  jazda,  jezda,  jezdny,  jeździe,  jeidz<:tć,  jeździec; 
dojeżdżać,  dojechać;  najeżdżać,  najechać,  najazd,  najeźdź- 
ca, nadjeżdżać,  nadjechać;  objeżdżać,  objechać,  objeżdżacz; 
odjeżdżać,  odjechać,  odjazd;  pojeżdżać ,  pojechać,  pojazd, 
pojazdowy,  pojezdiiy;  podjeżdżać,  podjechać,  podjazd,  pod- 
jezdek;  przejeżdżać,  przejechać,  przejażdżka,  przejazd,  prze- 
jeźdżacz;  przyjeżdżać ,  przyjechać,  przyjazd;  rozjeżdżać, 
rozjechać,  rozjazd;  ujeżdżać,  ujechać,  ujazd,  ujeżdżony, 
nieujeżdżony ;  ujeżdżać,  wjechać,  wjazd,  ujezdny;  wyjeż- 
dżać, wyjechać,  ivyjezdne,  wyjazd;  zajeżdżać,  zajechać, 
zajazd,  zajezdny;  zjeżdżać,  zjechać,  zjazd;  (cf.  iść). 
JECIE,  ia,  H.,  subst.  verbi  jąć,  Boh.  getj,  cf.  imanie,  iai 
SJeŁtneii,  ©efangcniicDmcii.  Nie  miał  Jezus  odpoczynania, 
Od  jęcia  aż  do  skonania.  Pieśń.  Kat.  61.  Jezus  na  to 
się  urodził;  By  nas  przez  śmierć  wyswobodził  Od  pie- 
kielnego jęcia.  Kochów.  Eoż.  14.  (t.  j.  niewoli).  Jęcie  się 
wedv,  zakąszenie  rvbv,  Ross.  k.icbi  ,  bai^  5Iii('Cipcn ,  bci" 
3lii[n'p.  JĘCTWO,  a"  n..  JEŃCTWO,  JEŃSTWO,  1.  poj- 
manie, niewola,  Sclaiicrci),  Snc(i)t|'d)aft,  ©cfaiiijcitfiSaft;  Boh. 
zagetj;  Soraft.  1.  jastwo,  yastwo,  więzienie,  yimano;  Yind. 
jezha,  Yjetnost,  preseluvanje;  Croat.  szus;Snsztvo ;  Rag. 
suxanstvo  ;  Ross.  uaiie ,  njtnHnqecTBO.  Opow  iadał  Mes- 
syasz  niewolnikom  wybawienie  z  jeńctwa.  Biał.  Post.  8. 
Wyprowadził  bóg  z  jęstwa  i  niewoli  Faraońskiej  swój 
lud.  Sk.  Dz.  179.  Juześ  jęctwo  wyzwolił  ludu  Jakubo- 
wego.  Wróbl.  202.  {captivitas).  W  samym  jęctwie  jeszcze 
wściekłość  swoje  okazowali.  Faliss.  FI.' 1ZZ.  Lata  tutej- 
szego naszego  jęctwa  zwiezienia.  W.  Post.  W.  186.  Gdy 
byli  w  onym  jęctwie.  ...  Leop.  Genes.  40,  5.  (w  domu  wię- 
zienia. BM.  Gd.}.  2.  collect.  Jeńcy,  pojmańcy,  niewolniki, 
t>ic  ©cfatigcnen.     Poraziwszy    nieprzyjaciół,    wiódł   z    sobą 


jęctwo  pojmane.  W.  Post.  Mn.  245.,  Smotr.  Ex.  56. 
JĘCKI  ob.  Jeński.  cf.  jeniec. 

'JĘCY,  a,  e,  do  jedzenia  przyjemny,  anjjenc()tn  311  cffcti.  Sia- 
no zbyt  uschłe  będzie  nie  jęce  i  brzydkie  bywa.  Cresc. 
485.  (cf.  jednv,  śniedny,  jadalny,  cf.  jedzący). 

JĘCZEĆ  06.  Jęknąć. 

JĘCZiMIEiŚ,  ia,  m. ,  Boh.  gećmen,  geemynck;  Slov.  gaćmen, 
gećmen;  Sorah.  2.  jazmen  (jazmeniski  miesiąc  sierpień); 
Sorab.  1 .  jacźmen ,  yecźmen  ;  Yind.  jezhmen  ;  Garn.  je- 
zhmen,  jęshpren;  Bosn.  jecian ,  ozimac ,  jecjam;  Slav. 
jecsam;  Croat.  jachraen;  Dal.  jechyam,  yecsmen,  yaracz, 
{ob.  Jary,  jarka);  Rag.  jecjam;  Ross.  mneuh,  Kino;  {Ger. 
Lus.  et  Misn.  ©CfiCtl);  bie  ©crfłe,  zboże,  mające  źdźbło 
niższe  od  pszenicznego  i  żytnego,  gęsto  kolankowate; 
kłos  ostro  ościsty;  ziarna  z  obudwu  końców  ostre.  Kluk. 
Rośl.  5,  154.  w  swoim  rodzaju  ma  trojaki  gatunek:  pla- 
skur,  bic  jmciłjCiliyjC  ®cr|lc,  hordeum  distichum  Linn.,  czwar- 
tak, bie  yicrjciliijc,  sześciorak,  bic  fcitiiJiciliijc.  Haur.  Sk. 
15.  Jęczmień  Francuzki,  chędogim  zowią.  Syr.  965.  Te- 
raz kedyśmy  bujne  posiali  jęczmiony  (jęczmienie ,  plur.), 
Kakol  brzydki  panuje,  abo  owsik  płony.  Simon.  Siei.  115. 
Jęczmień  otłukany  oh.  Pęcak,  ©crftcngraitpc ,  cf  krupki. 
—  §.  Jęczmień  myszy,  abo  wyczyniec,  hordeum  murinum 
L  i  n  n.  btc  ftdiifcijcrfte ,  M  Wlanicfern ,  tauMorn ,  3unijfcr> 
Ipaar.  Jundz.  127.  Syr.  1556.  —  §.  Jęczmień  nagi  abo 
pszeniczny,  zeopyrum,  hordeum  nudum,  SBcifeciiIpclj,  ziarna 
jest  jęczmiennego,  w  szupinkach  nietwardo  siedzącego, 
nagiego  jak  pszenica.  Syr.  983.  cf  orkisz. — g.  Jęczmień 
ob.  Jęczmyk.  —  §.  Jęczmień  drobny,  Sorab.  2.  drobnik, 
abo  proszek  kapucyński,  eedaiilla  s.  hordeolum ,  należy 
do  ziół  wszawyeb.  Dykc.  Med.  2,  675.  bn§  Snpujiiicrtnihier, 
Cin  Sdiifcfrnilt.  JĘCZi\lIEN'ISKO ,  a,  n.,  pole  abo  rżysko 
jęczmienne,  bii^  ©crftciifclb,  bcr  ©crftciiiicfcr;  Boh.  gećniśte. 
Na  grochowisku,  na  rzepnisku,  na  jeczmienisku  siewają 
ozimia  pszenice.  Haur.  Ek.  52.  Na  jeczmienisku  co  siać. 
Haw\  Sk.  9.  ''JĘCZMIENNIK,  a,  m".,  n.  p.  Dawni  pa- 
sownicy,  szermierze  ,  mieli  jęczmień  w  ustawicznym  uży- 
waniu ;  dla  czego,  jak  Plin.  18.  pisze,  zwano  ich  {hor- 
dearii  gladiatores)  jeczmiennikami ,  to  jest,  jeczmiennemi 
żarłokami.  Syr.  966.  ©crftciifrcffcr.  JĘCZMIENNY,  a,  e, 
od  jęczmienia,  z  jęczmienia,  ©crftcii',  iipii  ©crftc;  Boh. 
gećny,  geemenny,  gećni;  Slov.  gaćmenni,  gećmenny, 
gećny;  Sorab.  1.  yecżne,  yecźmenowe,  jacźny;  Carn. 
jezhmenoY;  Vin(/.  jezhmenou;  Cron/.  jachmeni ;  Slav.  jccs- 
movi ;  Rag.  jecmen ;  Bosn.  jecmeni ,  ozincjani ;  Ross. 
aiMeHHUH,  amitul,  HiunuH,  jkiithłiiI.  Jęczmienny  chleb 
Ross.  JKHTHiiUT).  Piwo  Z  jęczmiennego  i  owsianego  słodu. 
Syr.  946.  Jęczmienna  braha,  curtni,  ciit  ©crftciitranf.  ib. 
JĘCZMIONKA,  i,  i.,  słoma  jęczmienna,  ©crftcnftiol).  Pam. 
84,  578.,  Yind.  jezhmeniza,  jezhenza.  JĘCZMYK,  a,  m., 
jęczmień  na  oku,  wrzodek  na  powłoce,  bnś  ©crftcnfont 
nuf  bon  Slllijeilbeifcl ;  (Boh.  gećmynek;  Sorab.  yecżne  zor- 
no  nad  wokom;  Carn.  jezhmęnz;  Croat.  jachmenecz;  Dal. 
jechmicz;  Rag.  jecmtz;  Bosn.  jacmegnak,  jecmegnak, 
frricjugh).  Comp.  Med.  60.  Jęczmyk ,  abo  wrzedzienicę 
oczną,  jak  leczyć.  Sienn.  357. 

JEDEN,'  dna,    dno,    (Boh.  et  Slov.  geden ,  gedna,    gedno; 


JEDEN. 


JEDEN. 


231 


Sorab.  i.  jeden,  jena,  jene,  yeden,  yena ,  yene;  Sorab. 
2.  jaden ,  jadna,  jadno ;  Ybid.  eden,  edna ,  ednu;  edn, 
ena,  enu ;  en;  Carn.  eden,  edn,  en,  ena ,  enu;  Croat. 
jeden,  jeden,  jedan ,  jedna,  jedno,  jednu;  Slav.  jedan, 
jedna ,  jedno ;  Rag.  jedan ;  łiosn.  jadan ;  Ross.  04IIhi, 
OAua,  04H0 ;  C4Hhi,  e4iiHbiH;  Anglos.  aene ;  Angl.  one; 
Holi. ,  Dan. ,  Sax.  Inf.  een  ;  Svec.  en ;  IsL  eirn ;  Graec. 
iig,  ev;  Lał.  unus;  Gall.  un) ;  eilier,  Ctne,  Ctll.  1.  licząc, 
jako  numer,  cardinalis ,  uprzedza  dwa ,  znacząc  to  co 
raz,  im  Sfiblcii:  ci"^-  Stuci)-  itC!^  2C-  Liczba  jeden  miana 
byJa  za  początek  wszystkich  rzeczy.  Uoh.  Dyab.  2,  236., 
Boh.  gednicka;  Hoss.  et  Eccl.  i€Ahiiiii|^i.  NB.  mówiemy 
dwójka,  trójka  i  t.  d.  czemuż  nie  za  wzorem  Czechów  i 
Rossyan ,  jedenka ,  bic  Giii»?  (of.  jednostka,  oko).  Nie 
naliczywszy  jednego  ,  nie  będziesz  miał  dwojga  abo  dzie- 
sięciu. Fredr.  Ad.  59.  erft  iiiup  inan  mi  linlictt,  c^ic  tiiaii 
jiir  3"-'f9  fotiimt.     Praczka    liczyła    chustki:    jedna,    dwie, 

trzy Przeliczył  swoje  talary:  jeden,  dwa,  trzy (raz, 

dwa ,  trzy).  Jeden  krod ,  jeden  raz ;  Hoss.  et  Eccl.  I€Aii- 
iio<ł;;i^ii ,  ie,viHHi|£iiK ,  e^nHOKpaiHO,  04Ha>K4bi,  lc;^HllOliR, 
04HirB  past;  Yind.  enkrat,  enobart.  Jeden  z  dwóch; 
Yitid.  et  Carn.  obedn  uter ,  alteruter  ,  ctncr  BOtt  &ci}ben. 
Jestem  filutem,  albo  poczciwym  człowiekiem,  jednym  z 
dwojga  być  muszę.  Teat.  36.  b,  76.  ctiiś  ».  &.  (oppos. 
iaden  z  dwóch.  Yind.  et  Carn.  nobedu  neuter).  —  §.  Je- 
den, nie  więcej,  eiiiei",  itiir  ciiicr,  mir  cin  eiiijiflcr.  Tenże 
Krystus  jednym  będąc,  nigdy  się  nic  dwoi,  aby  miał  tak 
uczyć,  to  czynię  ile  człowiek,  a  owo  ile  bóg.  VV7sn.  586. 
Izrael  nie  może  być  rozumiany  samotną  tylko  jedną  oso- 
bą; bo  to  imię,  chociajie  jest  singulare,  znaczy  jednak 
muUitudinis  collectionem.  Salin.  2,  522.  (cf.  liczba  poje- 
dyncza, liczba  mnoga),  (cf.  Eccl.  iiiiokt.  1)  pustelnik,  mnich, 
samotnik,  2)  odyniec;  cf.  (jrnec.  fiorióg;  Eccl.  HiiOKUim 
samotnica).  Jeszcze  nie  jeden  dzień  ciepły  czyni  wiosnę 
po  zimie.  Rej.  Wiz.  53.  Jedna  jaskółka  wiosny  nie  uro- 
dzi, tak  ani  jeden  rok  nauki.  Birk.  Kaz.  06."  36.  Jedna 
jaskółka  nie  czyni  lata,  nie  czyni  miasta  jedna  chata. 
Cn.  Ad.  509,  {Croat.  lastovicza  jedna  ne  cbini  protulelje; 
Slot',  gedna  lastowieka  gar  ne  robi,  geden  stroni  ne  robi 
bóg,  jedno  drzewo  nie  las).  Jeden  nie  wiele  może,  nie 
wszystkiego  baczy;  Jeden  jako  nic.  ib.  508.  Jednym  nie 
wiele  przybędzie  abo  ubędzie.  Cn.  Ad.  313.  Jeden  dzień 
■wiele  odmieni;  jedna  godzina  siła  sprawi.  Cn.  Ad.  506. 
Jedna  mała  wada  piękną  rzecz  oszpeci.  Cn.  Ad.  310. 
Lepsze  jedno  dziś,  niż  dwoje  jutro.  liej.  Zw.  37  b.  {bis 
dat,  (jui  cito  dat,  nihil  dal,  qui  miinera  tardal).  Jeden 
ale  dobry,  jeden  dobry  stoi  za  wielu  złych;  Jeden  mądry 
stoi  za  dziesięć  głupich.  Cn.  Ad.  508.  (cf  lwica  rodzi  je- 
dno ,  ale  lwa).  Jeden  stary  wół  więcej  zdoła ,  niż  dzie- 
sięć młodych  kozłów,  ib.  508.  Jeden  za  dwa  stoi,  dru- 
gi ani  za  pół  jednego,  ii.  509.  (cf.  półgłówek).  Jedna 
owca  parszywa  wszystko  stado  zarazi ;  j(;den  zły  wielu 
dobrycii  zepsuje,  ib.  Jedno  słońce  do^ć  na  niebie.  Pa- 
nowanie towarzysza  nie  lubi.  Cn.  Ad.  516.  Jednej  maści, 
farby 'jedną  farbą  farbowany.  Cn.  Th.  eiiifarbifl,  nid;t  Duilt. 
Oppos.  pstry.  Jednego  patrzeć  trzeba,  jednego  się  trzy- 
maj, na  jednym  przestań.  Cn.  Ad.  512.    Prawa  rzetelnie 


bronią,  aby  nikt  'jeden  więcej  krom  jednego  urzędu  nie 
trzymał.  Krom.  729.  Obalił  się  dom  i  wielką  liczbę  he- 
retyków przytłukł,  a  katolicka  jedna  najmniejsza  osoba 
w  tym  trzęsieniu  ziemi  nie  zginęła.  Sk.  Zyw.  1,  59  (ża- 
dna). Co  ludzi  na  pogrzebie  jej  było ,  nie  był  ten  jeden, 
któryby  z  suchemi  oczyma  wyszedł.  Gorn.  Dw.  284.  (ani 
jeden  taki).  —  Jedna  nędza  nie  dokuczy.  Rys.  Ad.  17. 
nulla  calamitas  sola.  Jedna  bieda  człeku  nigdy  nie  do- 
bodzie ,  Zal  się  zawsze  do  żalu,  szkoda  ma  ku  szkodzie. 
Pot.  Arg.  563.  Zwyczajnie  złe  jedno  złym  jednym  się 
nie  kończy.  Zab.  6,  152.  Min.  ctii  UeficI  fommt  liic  nllciii, 
(i  (iriiiijt  iipd;  melircrc  mit  firl'.  Snadniej  dojść  sprawy  z 
jednym ,  niżeli  z  dwoma.  K-tok.  Tiirk.  55.  Siła  złego, 
dwóch  na  jednego.  Teat.  19.  h,  76.  Dość  złego  jeden. 
Jabi.  Ez:  33.  —  Lepiej,  iż  cię  jeden  dobry  chwali,  niż 
wielu  złych.  Budn.  Apopht.  61.  Jednym  pociskiem  kilka 
wróblo  w  zabić.  Cn.  Ad.  219.  jednym  machem  dwu  ściąć; 


dwie  "robocie    razem  zrobii 


Dobrze  o  jednym    ogniu 


dwie  pieczenie  upiec.  Ossol.  Str.  3.  Jednym  dobrodziej- 
stwem dwu  sobie  zniewolić;  jednym  bankietem  dwoje 
wesele  odprawić  ;  jednym  kłopotem  dwu  odbyć.  Cn.  Ad. 
313.  Za  jedną  nogę  dwie  wrony  ułapić.  Pot.  Arg.  714. 
mit  ciiieiit  Scijlage  smcn  gHfflfi  trejfon.  Jednym  strzelaniem 
dwa  ptaki  ubić.  Teat.' M,  92.  et  45.  b,  22.,  {Slov.  Z  ge- 
dnu  sesiru  dwóch  śwagrow  dostaf,  una  pdelia  duos  in- 
albare  parietes ,  cf.  bańka).  Maszli  jednym  koniem  do 
piekła  "jachać,  wolisz  dwiema.  Sak.  Kai.  E  o  b.  (ma  -  li 
być  kwaśno,  niech  będzie  ocet;  gorzko -żółć;  kiedy  wi- 
sieć, to  za  obie  nogi).  Na  jednej  nodze,  igrając,  żar- 
tując ,  n.  p.  Panowie ,  mogąc  i  na  jednej  nodze ,  jak 
mówią,  rzecz  jaką  odprawić,  przecie  dzień  na  dzień  od- 
kładają. Budn.  Apopht.  135.  Kończcież  już  teraz  resztę, 
a  na  jednej  nodze.  Teat.  45,  157.  Wyb.  Nie  jednemu 
pan  bóg  wszystko  dał,  ale  wszystkim  wszystko.  Bys.  Ad. 
45.  Nie  za  jeden  dzień  Kraków  zbudowano,  ib.  42.  @iit 
®itig  luill  SBeilc  Ijalicii.  Jednym  słowem  =  krótko  mówiąc, 
mit  ciiicm  3Bortc.  (cf.  trzema  słowy).  Jedną  rażą  padnie  = 
od  razu,  mit  ciiicm  małe.  Jednym  razem,  razem,  duszkiem 
wypić.  Cn.  Th.  jednym  ciągiem;  Croat.  na  jenput;  Eecl. 
3ae4niio,  koviii>ho.  —  Do  jednego  =  wszyscy  bez  wyjątku, 
nllc  mit  ciiiaiibcr,  pIuic  Sliitfiiahme  nile,  hii  nuf  tcit  Icętctt 
SOfailll.  Bóg  dobry,  ale  my  są  nic  dobrego,  Zgniewaliśmy 
go  wszyscy  do  jednego.  Groch.  W.  370.  Pomorzanie, 
co  na  zasadzce  byli,  zaskoczyli  naszych,  i  pobili  do  je- 
dnego. Biel.  Kr.  148.  Płak.di  wszyscy  do  jednego.  Zab. 
15,  270.^  Przeciwników  swoich  do  jednego  słowa  od- 
prawił. Żarn.  Bosi.  3,  683  /;.  Po  jednemu  ,  po  jednej  = 
nie  więcej  na  raz  jak  jeden  ,  jedna ,  iii(i)t  iltc^r  ciU  (mx, 
eitie,  eilia  Oiif  ciiimaL  Skoro  ,sobie  czoła  kęs  potarli,  a 
drudzy,  jako  powiadają,  |)0  jednej  do  siebie  wypili, 
potym  znowu  się  bili.  Biel.  Kr.  203.  —  §.  Niejeden  -■ 
więcej  niż  jeden,  kilka,  mciu'  iili5  ciiier,  ciiic,  ciiiź  -■  inti' 
wre.  Niejeden  ilziś  Polakom  wymawia,  że  się  podu- 
szczcniom  zbyt  lekko  uwieść  dali.  Ust.  Konst.  i.iiS.  Nie 
pierwszy  rok  już  siedzieć  tutaj  mi  się  zdarza  ,  Nie  u  je- 
dnego ja  mszą  miewałem  ołtarza  ,  Nie  jednego  pogrze- 
błem  na  cmentarzu  trupa ,   Nie  jednego  widziałem  z  wi- 


02" 


252 


JEDEN. 


JEDEN. 


zytą  biskupa.  Weg.  Org.  19.  —  §.  Jeden  <  jedyny,  resztę 
wyfączajacy,  sam  jeden ,  ber  ciiisigc ,  bic  ciiijioc ,  oUeitiig, 
cinsig  imb  allciil.  W  liczb.  mn.  jedni  <  sami,  ()'ic)  aKciii. 
Ja  człowiek  jeden  tylko  jestem  do  rady;  kto  do  mnie  się 
uda},  zawsze  mu  na  dobre  wyszło.  Teat.  54.  b.  46.  (nie- 
równy, nieporównany,  wyborny).  Oni  jedni  są  rozumni 
i  oświeceni ,  jak  mniemają.  Ust.  Konst.  2,  52.  (monopo- 
liści rozumu).  Wszystko  było  w  głębokim  uśpione  mil- 
czeniu. Słowik  jeden  miłosną  nucił  swą  tęsknotę.  Nieme. 
Król.  4,  119.  Tylko  mi  cię  jednego  ial.  JabŁ  Tel.  58. 
Miłośó  tylko  jedną  ucieczką  się  zwycięża,  ib.  96.  Jednych 
kościołów  trzysta  było  w  Kijowie.  Biel.  Stv.  168.  (samych 
kościołów).  Żyj  mój  Szymonie!  o  ty  jeden  z  wielu  Szcze- 
ry, poczciwy,  dawny  przyjacielu.  Kniaź.  Poez.  2,  234. 
Na  niczym  mu  nie  schodziło,  tylko  mu  jednych  nie  do- 
stawało dzieci.  ZaŁ  H.  T.  28.  Tatarowie  jednych  'sa- 
mych dziewek  na  dwadzieścia  tysięcy  narachowali ,  gdy 
się  zdobyczą  dzielili.  Biel.  Kr.  165.  —  §.  Jeden  <  tenże,  ten 
sam,  jednaki,  ber  namlid^c,  bcrfcibe,  titicr  mit  jcitctn,  ei= 
ncricc.  Przodkowie  nasi  prawowali  się,  na  jednym  wózku 
siedząc,  i  z  jednej  miski  jedząc,  i  z  dzbanka  jednego  pi- 
jąc. Sckl.  22.  Na  jednym  'koczczym  do  sądu  na  roki  je- 
ździli. F'elr.  Pol.  99.  Nie  jeden  wiatr  zawsze  wieje.  Gn. 
Ad.  600.  (nie  jednakie  zawsze  szczęście).  Nie  jedną 
■wszystkim  jest  natura  matką,  Tym  sie  bid  dała,  innym 
pisać  gładko.  Zab.  11,  500.  Nar.  Jedną  śmierć  nogą 
bije  w  chłopskie  chaty,  i  królów  pałace.  Hor.  1,  24.  (ae- 
quo  pulsat  pede).  Myśmy  wszyscy  jednej  natury,  z  je- 
dnego ojca ,  jeden  i  jednaki  na  sobie  obraz  boży  nosim. 
Sk.  Kaz.  565.  Nie  jednejeśmy  matki  i  nie  jednej  żądze.  Ty 
wolisz  przyjaciela,  a  drugi  pieniądze.  Simon.  Siei.  52.  {Eccl. 
KAiiHOMiiTepiiin.;  jednego  ojca  leAiiiiooTCYhrii ,  BKjnooTe- 
MHuii ;  jednego  stołu  e4nH0niimcHi ,  spółstołownik).  Je- 
dnej ,  tejże  maści ,  farby  z  drugim.  Cn.  Th.  won  ber  iiam= 
li^en  '3ar[)C.  Jednej  miary  [ob.  "Jednylki).  Jednego  wieku, 
rówiennik  Ross.  04H0r04KH.  Nie  wszyscy  z  jednym  szczę- 
ściem na  ten  świat  się  rodzą,  Szerzej  jedni  niż  drudzy 
swoje  płoty  grodzą.  Nor.  2,  2.  Nie  zawsze  się  jedna 
sztuka  powodzi ;  nie  zawsze  jedno  służy.  Cn.  Ad.  752. 
Zawsze  świat  pewnie  jeden ,  jedni  ludzie  żyli.  Teat.  45. 
c,  51.  Wyb.  Zawsze  jedno;  ustawicznie  toż  powtarzać. 
Cn.  Ad.  1506.  Zawsze  jedno  prawisz.  Teat.  22,  118. 
(cf.  taż  baba  na  tychże  kołach).  Jedno  wszystko  na  świe- 
cie, idem  per  diuersa.  Pot.  Jaw.  55.  Jedna  =  sci/.  rzecz  < 
jedno,  równo,  jednako. — Wszystko  to  jedna.  To  jedna. 
Jedno  rozmaicie  udać  może.  Cn.  Ad.  316.  —  Walczyli 
przeciwko  Jozuemu  pospołu  jedną  myślą  i  jedną  wolą. 
Leop.  Joz.  9,  2.  (jednomyślnie.  Bibl.  Gd.).  Na  jedno  scil. 
wychodzi,  (i  fomtnt  niif  ciiu^  luiiaii^.  Na  jedno  to  dla 
człowieka ,  Czy  w  śrzculku  swojego  wieka ,  Czyli  pełen 
lal  umiera  ,  Obom  śmierć  wszystko  zabiera.  Karp.  7,  5. 
Pięciuset  talerów  od  niego  żądano;  było  to  jedno,  gdyby 
mu  w  sercu  500  sztyletów  utkwiono.  Teat.  56.  b,"^  \iO. 
--  Przyjaźń  wszystko  czyni  między  nami  spólne ;  niemasz 
między  nami  ani  powodzenia ,  ani  nieszczęścia  pojedyn- 
kowego;  żyjemy  za  jedno.  Pilch.  Sen.  list.  562.  (jak  "je- 
dna osoba  w  dwóch  ciałach).     Za  jedno  =  scil.  stoi;  ró- 


wno, jednako,  citicrlci^,  glcid)  incl.  Tobie  to  wszystko  za 
jedno.  Cn.  Ad.  475.,  (Groat.  zajedno  >  wciąż;  Eccl.  aae- 
4IIH0,  KOynbHO  ■■  razem).  Głupiemu  służyć,  w  nocy  jeździć, 
w  karczmie  gospodarować,  wszystko  niemal  za  jedno. 
Rys.  Ad.  16.  —  Jeden,  jedenże,  jednaż ,  jednoż,  jeden 
i  tenże ,  jedna  i  taż ,  jedno  i  toż :  ciit  iinb  ctctt  berfelbe, 
ciiie  unb  ckit  bicfellic,  eiit  imb  ctcii  baffcibe.  Jedncgoż, 
abo  tegoż  stanu,  kondycyi;  kompan.  Cn.  Tli.  opii  glcid;era 
Stnnbe,  ein  unb  ckn  beffclbcn  ©tniibcu.  W  jednym  i  tymże 
grzechu  może  być  grzeszącego  złość  jednego  większa  niż 
drugiego.  SA.  Zyw.  i,  54.  Gdyż  pod  jednym  książęciem 
i  jedną  głową  jedenże  lud  różnych  praw  nie  miałby  mieć, 
aby  nie  był  jakim  dziwem,  mając  różne  głowy;  jest  to 
tedy  pożyteczne  Rzeczypospolitej,  aby  jednym  i  jednakim 
prawem  wszyscy  używali ,  gdyż  jest  jedno  książę  wszys- 
tkich i  jeden  pan.  Herb.  Siat.  458.  Jednaż  droga  z  Kra- 
kowa do  Warszawy,  która  z  Warszawy  do  Krakowa.  Birk. 
Kaz.  Ob.  C.  Z  tobą  upadła ,  ostatni  dzień  miała  Ten 
jeden,  Troja,  który  był  i  tobie.  Bardz.  Trag.  188.  (im- 
piissimus).  —  Tegoż  to  abo  jednegoż  to  płotu  koł;  jedna 
to  bursa;  jednej  kuźni  mince.  Gn.  Ad.  510.  et  515.  yoit 
gicidiem  6cI)Iage.  (cf.  jednej  faryny).  Jeden  jako  drugi. 
Gn.  Ad.  507.  (na  jedno  kopyto).  Jedna  to  dusza,  jednym 
duchem  tchną.  Cn.  Ad.  511.  Jakiego  kto  sobie  przyja- 
ciela obrał,  z  kim  za  jednego  żjje,  taki  i  sam  być  musi. 
Pilch.  Sen.  294.  t.  j.  jak  jedna  dusza,  mit  bcilt  cr  mii  ein 
§cr5  iitib  eiiic  Scelc  kit,  in  ber  enaften  8'rc"iit'f'I)itft  IcWe.  — 
§.  Jeden  -  drugi  <  ten -tamten,  ber  eiiie-ber  anbcre;  biefer- 
jeiicr.  Wojska  Rzymskie  stanęły,  z  jedne  stronę  Okta- 
wiego  Cezara  i  Antoniego;  z  drugą  Brutusowe  i  Kassy- 
uszowe.  Warg.  Wal.  19.  Jeden  sasa,  drugi  do  lasaa  Je- 
den to  lubi,  drugi  to.  Gemm.  115.  Jednemu  się  to.  po- 
doba, drugiemu  nie.  ib.  Jednemu  szydła  golą;  drugiemu 
brzytwy  nie  chcą.  ib.  115.  Dziś  jednego,  jutro  drugiego.  Birk. 
Kaz.  Ob.  E  h.  (wietrznik,  motyl,  niestateczny).  Jedna, 
gdy  jej  unikasz,  w  drugą  wiedzie  wada,  Z  jednego  nie- 
rostropny  błędu ,  w  drugi  wpada.  Kor.  Hor.  4.  (incidit 
in  Scyllam  etc).  Jeden  na  drugiego  patrzy,  a  żaden  nic 
nie  robi.  Cn.  Ad.  507.  Jeden  drugiego  broni.  ib.  306. 
(cf.  kruk  krukowi  oka  nie  wykluje).  To  co  do  cnoty 
nas  budzi,  jednym  uchem  do  głowy  nam  wpada,  A  dru- 
gim, jak  drzwiami,  wypada.  Jabl.  Ez.  80.  Jednemu  go- 
dy, drugiemu  głody.  Cn.  Ad.  514.  Jednemu  się  zmiele, 
drugiemu  się  skrupi,  ib.  Jedną  ręką  głaszcze ,  drugą 
policzkuje,  ib.  510.  Jeden  szyje,  drugi  porze;  jeden  bu- 
duje, drugi  psuje;  jeden  tak,  drugi  owak;  jeden  robi, 
drugi  trawi.  Gn.  Ad.  508.  Ty  jedno  wiesz,  a  ja  drugie. 
liys.  Ad.  67.  {non  omnia  posstimus  omnes).  Jedno  porzuci, 
drugie  weźmie.  Gemm.  116.  Jednoś  upuścił,  drugiegoś 
nie  dostał.  Cn.  Ad.  516.  Jedno  wschodzi,  drugie  scho- 
dzi, ib.  517.  Jeden  bez  drugiego,  nie  jedno  do  drugiego. 
Gemm.  116.  Jedno  ku  drugiemu,  jedno  drugiemu  po- 
maga. Gn.  Ad.  515.  —  Jedno  za  drugim,  eilie^  nad)  bcm 
nnberii.  —  Jeden  w  drugiego.  Gemm.  114.  cf.  chłop  w 
chłop,  eitier  fo  luic  ber  aiibere,  eiiimiber  gleid).  W  jedno, 
łącznie,  spoinie;  Boss.  cocjiiHnTC.ibHO.  Jedno  w  drugie 
rachując  <  hurtem ,  iini  ini  anbcre  {jered;net ,  in  "SaiifĄ  unb 


JEDNA  JAGODA  -  JEDENASTOLETNI. 


JEDENASTOŁOKCIOWY  -  JEDNANIE.     253 


Spgctl.  —  Zabijali  sami  siebie  ,  dla  'jeden  drugiego  mi- 
Zości.  Petr.  Ek.  64.  (dla  wzajemnej  miłości  jednego  ku 
drugiemu).  Plur.  Jedni  -  drudzy  =  ci  -  tamci ,  bie  ciilCll  -  bic 
Olibcrti;  ciiUflC  -  aiibre ;  (V(>ir/.  eni,  enkatiri)^  —  §.  Co  za 
jeden ?=  co  zacz,  mai  fiir  eincr?  Cóź  ty  za  jeden  jesteś? 
powiedzie  mi  przecie.  Tręb.  S.  M.  67.  Cóż  to  ja  za  je- 
den jestem,  którego  uszy  sJowem  jakim  obrazić  wielką 
niegodziwością  jest!  Pilch.  Sen.  541.  —  '§.  Jeden  =  jaki, 
który,  'drugi,  ciii,  articiil.  indefin.,  in  plur.  o^ne  a  Hen 
Sccfa|.  Popiel  II.  jako  jeden  Sardanapalus,  w  rozko- 
szach iyi.  Giuagn.  23.  luic  cin  Sarbniiiuial.  Na  ostatek 
bojaźń  i  tysiąc  innych  rzeczy,  które  pod  czas  i  jedne  świę- 
cicę  ze  stateczności  zwiodą.  Gorn.  Dw.  413.  Niemasz 
tego  jednego  dnia,  tej  jedynej  godziny,  kiedyby  mężczy- 
zna, zamiłowawszy,  nie  był  pilen,  jako  jeden  pies,  drzwi 
tych,  które  polubił,  ib.  284.  Prosiła  Kunegunda,  _aby 
tak,  jako  jedna  mniszka  uboga  pogrzebiona  była.  Sk.  Zyw. 

1,  153.  (cf.  jako  drugi  zakonnik],  nne  em  ormc  -Ronne. 
Nie  zażywał  Mojżesz  dworzan  do  posługi,  na  wszystkim, 
jako  jeden  pospolity  człowiek  przestawał,  ib.  352.  Bał- 
wany twoje  mam  sobie  za  jeden  gnój.  ib.  409.  Niepo- 
trzebne baśnie ,  Tak  wiele  ważą ,  jak  jeden  sen  właśnie. 
Bardz.  Trag.  201.  Wstyd  jeden,  że  słońce  to  widzi. 
Birk.  Chmiel.  A  a  b.  Stałem  się  teraz  za  moim  niezdro- 
wiem  Jedną  im  piosnką  i  jednym  przysłowiem.  Chrośc. 
Job.  HO.  Puściła  się  między  nieprzyjaciół,  bijąc  ich, 
jak  jeden  żołnierz  najlepszy.  Peli:  Et.  65.  (jak  który  naj- 
lepszy żołnierz).  Dochodami  kościelnemi  powinnych  swo- 
ich bogacić,  za  jedno  świętokradztwo  sobie  miał.  Sk.  Zyw. 
i,  286.  (za  rodzaj  świętokradztwa).  Twoi  ludzie  naszym 
poddanym  szkody  działali,  jako  jedni  nieprzyjaciele.  Stryjk. 
675.  iDie  Scłiibc. — §.  Jakiś,  pewny,  cin  gemiffcr,  cin.  Był 
jeden  człowiek  bogaty,  który  się  obłóczył  w  bisior.  1 
Leop.  Luc.  16,  20.  (człowiek  niektóry.  5  Leop.).  Powiem 
ci  jedne  rzecz.  Teat.  15,  71.  (coś).  —  '§.  Jeden  każdy, 
Boh.  gedenkaźdy;  Slov.  gedenkażdi;  Sorab.  1.  yedenkażde; 
każdy  z  osobna ,  wszelki ,  unusguisgue.  Mąa.  cin  jcbcr, 
jebtfCbcr.  Jeden  każdy  bój  sie  ojca  i  matki  swej.  Leop. 
Levit.  16,  3.  (każdy.  Bibl.  Gd):  JEDNA  JAGODA,  herba 
Paris ,  wronie  oko,  Ginbccr,  rośnie  w  lasach  ciemnych  i 
chłodnych  w  maju;  nosi  jeden  kwiat,  a  z  niego  potyin 
jedne  jagodę  brunatną.  Kluk.  Rośl.  2,  223.  JEDENAŚCIE, 
stu,  71.,  Jedennaście,  numer,  card.,  Boh.  gedenńct;  Slov. 
gedenścte,  gedenast;  Sorab.  2.  jadnafczo ,  janafchcźo; 
Sorab.  1.  jydnacźe,  ijdnacżo;  Carn.  cnajst;  Yiiid.  ednaist; 
Slav.  jcdaneest;  Croal.  jedennayszt ,  jedenajzt;  Bosn.  je- 
danaeste ,  jedanaest,  jednaes;  Ro.s.«.  ojiiHajuaib;  jeden 
nad  dziesięć.  Elem.  1Ó7.  ctlf.  JEDENAŚCIORO,  rga ,  n., 
eilf  Stiict.  Ojciec  z  jedynaściorgiem  dzieci  (t.  j.  różnej 
płci).    JEUENAŚCIORAKI,  a,  ie,  Boh.  gedenactery;   Sorab. 

2.  jadnafcźeraki  ;  jedynaslu  różnych  gatunków ,  cilfcrlci'. 
JEDENNASTEK,  stka,  w.,  liczba  jedenaście  zamykająca. 
Wtod.  cinc  ^abl  yon  cilf  Stiitt;  Itag.  jcdanaestcrizza.  JE- 
DENNASTK.\,  i,  z.,  Bnh.  gedenactka;  liczba  jedenaście 
wyrażająca,  bic  Cilf.  JEDENASTOK.ĄT,  a,  >«.,  ennecangulum, 
figura  o  jedenastu  katach  i  ścianach  równych.  Solsk.  Geom. 
5.  Ui  eilfcrf.  JEDENASTOGBAN   id.     JEDENASTOLETNI, 


ia,  ie,  Boh.  gedenactilety,  lat  jedenaście  mający,  cilfja^rtg 
JEDENASTOŁOKCIOWY,  a,  e,  łokci  jedenastu,  cilfcDig! 
Dzida  jedenastołokciowa.  Dmoch.  U.  \,  214.  'JEDEN- 
KAŻDY  ob.  Jeden.  JEDENASTNY,  a,  e,  jedenaście 
razy  tyłki,  ciljfńltig.  Ziarno  wydaje  jedenasty  owoc.  JE- 
DENASTY, a ,  e ,  num.  ordinal. ,  w  porządku  liczby  mie- 
dzy dziesiątym  a  dwunastym  będący,  bcrcilfte;  Boh.  gede- 
nacty ;  Slov.  gedenśsti ;  Sorab.  2.  jadnasti ;  Sorab.  1 .  yednate, 
jydnaty;  V'i/irf.  ednaisti ,  enajsti;  Carii.  enajste  ;^ron^  jeden- 
nayszti,]edennajeszti;  S/ai'.  jedanaesti;  i?os;i.  jedanaesti;  Rag. 
jedanaesti;  Ross.  04iiHHa4UaT0H,  nepBUHHajecaTb,  nepsa- 
aHajecHTb,  ncpBOCHajecHTb.  Jedenasta  biła,  scilk.  godzina, 
(i  Ht  Cilf  (Ulir)  flcfcfclagcn.  JEDENŻE,  JEDNAŻ  ob.  Jeden. 
Dalszy  ciąg  pochodź,  pod  słów :    Jednać. 

JEDLCA  ob.  Jelca. 

JEDLA  ob.  Jodła.  JEDLINA,  y,  =.,  {Boh.  gedle;  Yind.  je- 
dlovina ,  jeuni  liefs,  jedlou  liefs,  jev'shje;  Bos/i.  jelovina; 
Rag.  jelovina  ,  cesvina  ,  cesviniscte  ;  Croo/.  jeljc,  jelische, 
jeIovische);  drzewo  jodłowe.  Kluk.  Rośl.  2,  24.  Tonnen» 
^olj,  Janncn ,  Sjciptanncn.  JEDLINKA,  i.  ź. ,  demin., 
iai  Jamicnf'dnin(()cn ;  (Yind.  jeuka,  hoika;  Croat.  jehicza, 
jalyicza).  Miła  jedlinko  ,  wszak  się  me  oko  nie  zwiodło 
Znalazłem  cię  ,  ach  rośnij ,  kiedyś  będziesz  jodłą.  Zab.  9, 
579.  Ejsym.  2)  Jedlinka  abo  Kamfora,  ziele  do  jodły 
podobne,  zapach  Kamfory  mające,  Selago  Camphorata  , 
©ampbcrfraiit.  Syr.  612.  abo  ziele  kamforne.  ib.  JEDLI- 
NOWY, a,  e,  jodłowy,  od  jodły,  jedliny,  Zannen--,  Yind. 
jedlou,  jcnui,  jeushen ,  jelou ;  Groat.  jal6v;  Ecci.  ene- 
Buii ;   Graec.   iluTiroi. 

JEDŁO  oh.  Jadło. 

JEDNA  ob.  Jeden.  JEDNAĆ,  ał, 
dok.,  (Boh.  gednati,  zgednati ; 
Yind.  ediniti,  sediniti,  enakiti ,  enakuvati,  vdinjati;  Ross. 
y406paTb,  y4oOpnBaTb ;  Eccl.  e4nHio;  Graec.  ivóco;  Lat. 
unio);  1)  pogadzać  niezgodne ,  auśgicidjcn ,  ucrglci(i;cn.  Le- 
piej złe  pany  wadzić,  niźli  jednać  Ezop.  152.  Gdy  się 
wadzili,  jednał  je  w  pokoju,  mówiąc;  jesteście  bracia, 
czemu  jeden  drugiemu  bezprawie  czyni?  1  Leop.  Act. 
Ap.  7,  26.  2)  Jednać  czeladnika--  najmować,  umawiać, 
przyjmować  do  służby;  Yind.  pogoduvati,  vunvseti,  vdi- 
njati ,  povdinjati,  vjetuvati,  savdinjati;  ©cfinbc  in  Sicnfte 
nc^mcn,  miet^cn,  firf)  mit  i^ncn  urn  ben  Sobn  iicrtragcn.  Go- 
spodarz wyszedł  rano  jednać  a  zamawiać  robotników  do 
winnicy  swojej.  1  Leop.  Maik.  20,  1.  Mamke  jednała. 
GHcz.  Wych.  D  3  b.  —  g.  Ujmować  sobie,  fiir  fit^ 
cinnc^mcn,  gcminncn.  Ile  słabość  ludzka  zdoła.  Jednaj 
sobie  wszy.iitkich  zgoła.  Juk.  Baj.  63.  Jednać  sobie  co= 
wyrabiać  sobie,  fid)  ['ciucrticn ,  fiir  fi*  jn  licmirfcn  fuĄcn, 
fic^  511  t'erfrf)afFcn  fnńicn ,  licmirfcn ,  iicrfdinffcn.  U  Jana  Lu- 
bomirskiego ,  oprócz  piibdżuości ,  inszo  rzeczy  nie  zwy- 
kły nikomu  chęci  i  miłości  jednać.  Boler.  A.  4.  JEDNAĆ 
się  recipr.,  pogadzać  się;  umawiać  się;  Ross.  npiniiipiiTbCa  ; 
yronopiiBarhca,  fid)  licrglcicbcn.  Kto  z  kim  miał  nienawiść  jaką, 
jednali  się  i  przepraszali.  SUtr.  Ryc.  46.  Jedn.ijmy  się,  a 
pokój  wieczny  między  sobą  ułóżmy.  Biet.  Iht.  13.  Tak  trzeba 
sługom  służyć,  jako  się  jednają.  Siar.  Ref.  136.  JED.\ANIE, 
ia ,     n.,    subst.      verb. ,     pogadzanie ,      ugoda,     umowa, 


a ,    e:-.    niedok. ,    zjednać 
Bosn.     stecchi ,    dobitti ; 


254 


JEDNANY  -  JEDNAK. 


JEDNAKI  -  JEDNAKO. 


Boss.  npiiMtpeuic,  3toboi)t,;  Mc  Jlih^alcitininfl  -  JliiiJfoljmiiig, 
tai  5Scrglcicł;cii ,  ter  Scrflicid).  Trudne  z  gfupim  a  chci- 
wym jednanie.  Biaioh.  Udm.  9.  Bez  wina  wesele,  chrzci- 
ny, jednanie  hyć  nic  może.  Star.  Ref.  40.  JEDNANY,  a, 
e,  port.  per[.,  pogodzony,  nuciflcfi^lint,  mcJńCijIidlCii.  Jako 
zyd  chrzczony,  jaivO  wilk  chowany,  Tak  jest  niepewny 
przyjaciel  jednany.  Pot.  Arrj.  26.  Jednane ,  n.  subsł. , 
zapłata  za  pogodzenie.  2>cr|iil)ligclb ,  SlitUflClb.  Strony 
mogą  się  z  sobą  godzić,  wszelako  strona,  która  zasłuży 
na  karę,  powinna  do  skarbu  zapłacić  należność,  pod 
imieniem  jednane.  Czack.  Pr.  2,  71.  Pochodź,  słowa  Je- 
dnać; iiajediiuć ,  pojednać,  przejednać,  prz-ejednany,  nie- 
jinejednuiuj,  yjednywać,  tijednać ,  wyjednać,  zajednać ,  zje- 
dnać. 'JEDNĄG  adverb.,  jedną  rażą,  raz,  jeden  raz,  cin> 
mai;  Croal.  jednóch ,  jedenkrat;  Sorab.  1.  yónu,  junu; 
Ross.  e^HHnueio,  e4HH0)K4U.  Będzie  się  modlił  nad  ro- 
gami ołtarza  jednać  w  rok.  1  Leop.  Exod.  50.  1  to  lylko 
jednać  w  rok.  1  Leop.  5  Maech.  i.  Gdy  jednąc  zatrą- 
bisz, zejdą  się  do  ciebie  hetmani,  ib.  Niim.  10,  4.  (raz. 
o  Leop.).  ib.  o  Maech.  6.,  ib.  Act.  Ap.  26,  i.,  ib.  Malh. 
19,  8.  JEDNACKl ,  a,  ie,  od  jednacza,  rozjemczy, 
ft^icbćridjtcrlii^.  Skazanie  jednackie.  Sax.  Fon.  113. 
(cf.  polubowny).  Od  dekretu  jednackiego  appellacya  się 
nie  godzi.  Szczerb.  Sax.  07.  Dekreta  jednackie  z  pil- 
nością mają  być  strzeżone,  ib.  171.  JEDNACZ  ,  a,  m., 
pogodziciel,  rozjemca,  ber  SĄiicbi^mniiii ,  ber  3>crfii^iier,  ber 
bic  Streitenbcn  nuśfuliiit ;  Buk.  gednald;  /?oss.  iipiiMiipuTe.ib. 
Jednacz  stion  sądowny,  urzedowny,  kompromissarz.  Cn. 
Th.  ber  ®d;icbiH"id[)ter.  Apellacya  nie  idzie  od  sentencyi 
jednaczów  ,  które  sobie  strony  z  spólnego  zezwolenia  bio- 
rą. Sax.  Porz.  112.  Jednacz,  którego,  ani  prawo,  ani 
przysięga  wiąże,  gdzie  chce  obrócić  wolą  swa  może, 
komu  chce  przyda,  komu  chce  ujmie,  i  skaźń  swoje, 
nic  tara,  gdzie  prawo  albo  sprawiedliwość  każe,  ale  tam, 
gdzie  go  ludzkość  albo  miłosierdzie  pędzi,  nakieruje. 
Horn.  Sen,  148.  Pośrzednik  a  jednacz  boga  i  ludzi  Chry- 
stus Jezus.  W.  Post.  W.  209.  Jednacz  między  bogiem 
a  człowiekiem.  Biel.  Hst.  19.  ber  $Oiittler  iinb  3>erfi)jntcr. 
§.  Jednacz  kupca,  kupi,  rostrucharz,  stręczyciel.  Cn.  Th. 
Tam.  Ust.  90.,  {Boh.  gednatel;  Yind.  savdinjavez,  vdinjavez; 
Sorab.  1.  dowikwar;  Bosn.  opravilac;  Eccl.  CBOAHTCMb,  no- 
cpe4CTBeHHHKfc  BI.  ToproBJit ;  ber  Uuterliiiiibler  negocyator). 
Jednacz,  machlerz.  Yulck.  IGĄ.  JEDNACZKA ,  i,  ż. ,  roz- 
jemczyni,  pogodzicielka,  pośrzedniczka ,  (Boli.  gedaatel- 
kyne);  btc  31ii^f6l)iicriiin ,  SJcrfólłiicriiiii ,  isermittlerinii ,  Uii= 
łer^dllbleriim.  N  Panna ,  pośredniczka  i  jednaczka  świa- 
ta. W.  Post.  W.  5,  556.  Zdrowa  bądź  pośrzedniczko 
przenajchwalebniejsza ,  i  wszystkiego  świata  jednaczko. 
Sk.  Zyw.  1,  79.  'JEDNACZYĆ ,  es.  nicdok.,  jednakim  lub 
jednakowym  czynić,  równać,  fllcid)  mad;eii ,  glci^eii;  Croat. 
jednacliiti;  ZJosji.  ujednaciti ,  sjednaciti,  sravniti,'  Dal.  szyc- 
dnacsiti;  /,'a</.  jodnaciti.  JEDNAK,  JEDNAKŻE  adverb., 
(Boh.  gednak  ,  partim,  ex  parte;  fere ,  fermę);  Sorab.  1. 
tohlapak;  Slov.  nićmeneg,  ni.slmćneg ;  Croat.  nistarmenye, 
pod|)unoma  ;  Ross.  oahuko  ,  OAHaKOwe  ;  atoli ,  wszelako  , 
przecie,  jednakowo,  gletc^iiiol)! ,  bcmiocf).  Jednakże  języki 
ludzkie  wiele  mogą.  Boh.  Kom.  4,  81.,  Kucz.  Kat.  ó,  557. 


Jednak  to  dobrze  Jowiszem  zostać,  Choć  rządzić  światem 
mozoła.  Kniaź.  Poez.  1,  91.  JEDNAKI,  a,  'ie,  JEDNA- 
KOWY, a,  e,  jednegoż  rodzaju,  gatunku,  równy,  nie- 
odmienny, eiiierle^,  fllcid) ;  Boh.  gednaki;  Slov.  gednakf, 
gednori,  gednasobni;  Sorab.  2.  jadnaki;  Sorab.  i.  jenaki , 
yenaki ,  yenużki;  Yind.  enakeslien ,  cndk,  enakushen, 
enakomeren;  Carn.  enak  ;  Croat.  jednak;  iS/ay.  jednak  -  a, 
-o,  jcdnostruk;  Oa/.  ycdnak;  Cosn.  jednak  ,  jednostrukki , 
ugnuh;  ftoj.  jednaak  ,  jednomjerni;  /?oss.  o^UHaKifi,  eyin- 
HaKiB;  §.  1)  od  siebie  samego  nieodmienny,  jednostajny, 
sobie  równy,  tenże  sam,  fid;  gleic^  Mci&ciib,  glełc^,  im= 
yerrtlibfrt.  Niejednakie  zawsze  Szczęście.  Cn.  Ad.  600. 
Jednaki  pomnij  umysł  mieć  na  pieczy,  Czyć  dobrze  pój- 
dą ,  czy  opacznie  rzeczy.  Hur.  1  ,  1 94.  aequam  mentem. 
Te  słodkie  rozmowy,  chociaż  zawsze  były  jednakie  ,  prze- 
cież nam  się  zdawały  odmienne.  Staś.  Num.  2,  60.  Je- 
dnym a  jednakim  głosem  prawo  ma  do  wszystkich  mó- 
wić. liJodrz.  Baz.  288.  —  g.  2)  Z  drugim  jednaki,  je- 
dnakowy, tegoż  z  nim  gatunku,  jemu  równy,  od  niego 
nie  różniący  się,  ciiieiii  fliibcrii  (ilcid; ,  iiiit  i^m  einerlec. 
Zycie  różne,  grób  jednaki.  Zab.  15,  170.  Panowie  i  że- 
bracy Po  śmierci  jednacy.  Bratk.  P.  Myśmy  wszyscy 
jednej  natury  z  jednego  ojca ,  jeden  i  jednaki  na  sobie 
obraz  boży  nosim ,  jednakośmy  krwią  Jezusową  odkupie- 
ni. Sk.  Kaz.  563.  Biegi  jednakowego  kierunku,  czyli 
jednostronne.  Hub.  Mech.  2.  Oba  bliźnięta,  a  tak  je- 
dnakowi ,  Ze  się  rodzice  sami  omylali.  /-".  Kchan.  Jer. 
251.  Iw  jednym  ptak  się  gniaździe  niejednaki  lągnie. 
Pot.  Jow.  76.  Na  jednakowe  występki  jednakowe  kary 
wymierzane  być  powinny ,  bez  osób  różnicy.  Gaz.  Nar. 
i,  278.  —  §.  5)  Jednaki,  jednakowy  komu  =  obojętny 
dla  niego,  fur  eiiteil  fllcic^fliiltii) ,  ilim  ctiterlei).  Sprawiedli- 
wemu każda  śmierć  jednakowa.  Sk.  Żyw.  2 ,  296.  Małym 
sie  schyłal;  większym  zaś  jednakowym  sie  stawił.  Sk. 
Żyw.  1,"  58-1.  JEDNAKO,  JEDNAKOWO  adverb.,  równo, 
nie  różniąc  sie,  jednym  i  tymże  sposobem,  nieodmien- 
nie, jednegoż  gatunku,  eiiicrleił  Slrt ,  itiuieraiibcrlid),  o^iic 
Uiiterfd|tcb ,  fllcic^,  niif  gleid/c  3U't;  jBo/i.  gednako ;  Sorab.  "2. 
jadnak,  janak  ;  Sorab.  I .  yenak,  pźezyedne;  Bosn.  jedna- 
ko;  Slav.  jednako;  Ross.  e4niia>ie,  ojiiHauoBo;  Eccl. 
I6,VIIMK0 ,  C4iiHaK0B0.  Niejednako  się  zawsze  powiedzie. 
Cn.  Ad.  600.  Jednako  wszystkich  leczyć;  jedną  receptą 
na  wszystkie  choroby,  ib.  512.  Niejednako  Bóg  daje, 
jednemu  gęś,  drugiemu  jaje.  Rys.  Ad.  43.  Wszyscy 
i  najmożniejszy  królowie  jednako  jako  i  kmiecie  się  rodzą. 
Sk.  Kaz.  615.  Jednaki  na  sobie  obraz  boży  nosira  ,  je- 
dnakośmy krwią  Jezusową  odkupieni.  Sk.  Kaz.  365.  Nie- 
zbędna śmierć  jednako  bez  wyboru  skacze ,  Tak  do 
chałup  ubogich  ,  jak  w  pańskie  pałace.  Petr.  Hor.  A  4. 
Równo  się  sądźmy  i  pospólstwo  i  wy ,  Jednako  niechaj 
cierpi,  kto  jest  krzywy.  Zab.  15,  275.  Jednako  karać, 
kto  jednako  broi.  Bratk.  S  3  6.  Jednako  to  obiema  abo 
wszystkim  dokucza,  wszystkich  boli.  Cn.  y4rf.  511.  Nie  wszys- 
tko wszystkim  jednako  się  widzi.  Rys.  Ad.  48.  I  wiel- 
cy i  mali  Wszyscy  jednako  niech  prawa  słuchają.  P. 
Kchan.  Jer.  113.  Nie  wszystko  jest  jednako  wszędzie, 
każde    kraje    Mają  swoje    ustawy,    swoje    obyczaje.    Min. 


JEDNA  KOŚĆ  -  JEDNO. 


JEDNOBARWY  -  JEDNO  CHOD  NICZ  EK.     255 


7?^/.  3,  oH.  (co  kraj,  to  obyczaj).  —  g.  Jednakowo  ob. 
Jednak,  atoli,  wszelako.  JEDNAKOSĆ  ,  JEDNAKOWOŚĆ, 
ści,  z.,  równość,  nierozróznienie  ,  jednostajność,  nieod- 
mienność,  bic  (Siitcrlecktt ,  bic  ©Icic^fieit;  (Z?o/i.  gednakost; 
Sorab.  i.  yenakost;  Carn.  enakost,  enakomernost ;  Croat. 
ednachtvo ,  jednakoszt ;  Dal.  yednastvo ;  Eag.  jednaakos, 
ednśkos,  jednov;\rstnos,  jedonaravnos;  Bosn.  jednacnóst, 
ednacenstuo ;  fioss.  e4iiHOo6pa3ie ,  e4iiHOo6pa3HOCTt, 
e4Hii0Bir4H0CTŁ).  Jednakowość  łacno  tęsknicę  rgdzi.  Birk. 
Dom.  111.  Sprzykrzyła  mi  sie  ta  nieustanna  jednako- 
wość. Teat.  50.  b,  29.  Z  jednakowości  przyczyn  równe 
skutki.  Cznck.  Pr.  199.  'JEDNAKOTRZYMAŁdŚĆ,  JE- 
DNAKOUSTAWICZNOŚĆ,  ści,  I,  jednostajność,  tenor, 
tak  może  być  zwana.  Mącz.  btc  Umicrmibcrlirfłfcit ,  hvi 
@Icid)I'lci['eil.  JEDN.\K0W1C,  cz.  niedok.,  'jodnaczyć,  je- 
dnakim lub  jednakowym  uczynić,  gicid)  lliadicit ,  glcid)eti; 
{Rag.  jednaciti;  Dal.  yednacsiti.)  Jeślibyście  swoje  litur- 
gia   z  Rzymska    chcieli  jednakowić,   tedy Sak.  Persp. 

30.  JEDNAKŻE  ob.  Jednak.  JEDNAM,  JEDNANIE,  JE- 
DNANY ob.  Jednać.  JEDNAŻ ,  ob.  Jeden.  1.  JEDNO, 
JEDNOŻ,  JEDNOŻE  ob.  Jeden,  -  dna,  -  dno.  2.  JEDNO, 
JENO,  adverbial.,  tylko.  Doli.  gednau,  gednom  ,  gedne , 
gcdine,  genom,  gen;  Slov.  gen,  len,  lentoliko,  (cf.  li)  ; 
Sorub.  i.  jeno,  yeno ,  yacź ,  fyónu ,  junu  raz,  semel); 
Sorab.  2.  jadno,  jano ;  Yind.  famuzh  ,  famu,  ko  tu,  ko, 
le,  {Yind.  jenu,  inu;  Carn.  jenu ,  jenoJM,  el);  Bosn.  li- 
stom, istom,  samo;  nuv.  a)  niewięcej  tylko,  eilljtfl,  niir, 
ntd)tś  mebr.  Na  obiedzie  u  Wezyra  zwyczajnie  nie  bywa, 
jeno  dwanaście  mis.  Kiok.  Turk.  61.  Nie  chciał  pogan 
mieć  w  swym  wojsku ,  jedno  same  chrześciany.  Star. 
Hyc.  44.  Jedno  lez  to  umiesz.  Cn.  Ad.  510.  On  się 
zaprzał,  iż  nie  umiał  jedno  tylko  po  Polsku.  Paszk.  Dz. 
25.  Uciechy  inszej  nie  macie,  jedno  jelenie,  jedno  gład- 
kie łanie  z  łuczków  po  górach  strzelacie.  Tward.  Daf.  8. 
Tu  niemasz  ani  miasta ,  ani  wsi ,  ale  jedno  drzewo  a 
kamienie,  jedno  liście  a  trawa.  W.  Post.  W.  2,131.  Sa- 
krament bierzmowania  nie  "jedno  zaniedbany  być  nie  ma, 
ale  z  wielką  pobożnością  przyjmowany.  Kuiz.  Kat.  2 , 
372.  (•nietylko»).  —  g.  Cnotami,  co  ich  jedno  jest, 
wszystkiemi  ozdobiony.  Zbił.  Dróg.  F.  t.  j.  żadnej  niewy- 
jąwszy,  wszystkiemi  a  wszystkiemi,  fo  vńd  C'3  liur  immcr 
bereit  gic&t.  U  niej  wszysiko  w  ład  idzie ,  co  'jen  kol- 
wiek  czyni.  Gaiu.  Siei.  370.  t.  j.  cokolwiek  jedno  abo 
tylko,  allcS  wai  fie  audj  immcr  łliiit.  b)  Jedno  =  zawsze 
a  zawsze  ,  ustawicznie  ,  mńjti  a\i ,  immcr  nur.  Jedno  da- 
waj,  jedno  nalewaj  przez  cały  dzień.  Jedno  robić,  ro- 
bić, c)  Kondycya,  za  którą  co  nastąpi,  nur,  biC  Sc= 
binfluitg  auśjubriicfcn.  Możesz  być  zbawionym,  jedno  miej 
posłuszeństwo,  a  coć  każę,  to  uczyń.  Sk.  Żijw.  2,  566. 
Jedno  Boga  ,  adde  aliguid  żyto  ,  żniwo  etc.  jedno  boga , 
agricolarum  dictum:  Faveat  modo  Deus,  mesais  erit  uber- 
rima.  Cn.  .\d.  303.  cf.  da  -  li  bóg ,  gclicbt  c*  @Dtt ,  mit 
@ołtcś  $ulfc.  Oj  dziewczę,  niechby  ja  jeno  matką  twoja 
była!  Teat.  30.  b,  112.  By  jedno'  to  prawda.  Cn.  Th. 
Nie  maszli  go  tam  jedno.  ib.  By  jedno  tam  nie  był.  ib., 
Sorab.  1.  jeno  niź.  By  się  jedno  nic  wygadał,  iDEiiii  cr 
fiĄ  tuir  nidjt  »erfd;iiappt  iat.     Uczyń  jedno ,    ujżrzysz ,  coć 


się  stanie.   Gorn.  Sen.  182.  łtiie    t$  nur.  Spróbuj    jedno  = 
abo  króciej  :    sprobujno  ,  cf.  enclyticon  -  no.     Słuchaj   je- 
dno ■  stuchajno.     Daj    go  dyabłu,    jak    hardzi,    patrzajcie 
jeno.    Teat.  8,   115. —  d)  Jedno  =  nie  inaczej    tylko,    eS 
ift  iiid)t  niibcr^  (fonbcni).     Któż  ci  pokazał,    żeś  nagi;  je- 
dno żeś  jadł  z  drzewa.    W.   Genes.  3,  11.  (izaliś  nie  jadł? 
Bibl.   Gd.),  ei  ift  nid;t  aiibcrź,   bu   (m|ł  upit   bcm   Saume 
cJTen  miiITcii;"  c»  faun  nid)t  anbcr*   fcint.  —  e)  Jedno,  ad- 
verb.    temporis ,   nur.     Jednom    uszedł,    jednoni    zsiadł  z: 
woza  =  ledwiem  vel  tylko  com  ,  vel  dobrzem   zsiadł  z  wo- 
za,    aliści —  Cn.  Th.  (cf.  źle)  ^  id;  mar  iinr  yom  SSageit 
flcfticgcn;   fanm  \>.  S.  g. ;  nur   crfł    y.   3B.    g.     Jedno   go 
nie  widać  =  tylko  co  go  nie  widać,  cr  mufi  gictd;  fommcn; 
cr  foli  jcbcu  3(ngcnMict  fommcn,    er   fann   nidjt   lange   mcbt 
blciOcn.     Gdyśmy   się    gotowali    w    drogę  ,    i  jedno    było 
wsieść    na    okręt,    boskie    zrządzenie    niejakie    trudności 
przynosiło.    Wa?g.  Radź.  17.     JEDNORARWY,  a,  e,  je- 
dnofarby,  jednej  barwy,  t.  j.  farby,  cinfarbig ;    Yind.  eno- 
farben,  enakesbne  farbę;  Ross.   ojHOUBtTHUn;  £cc/.  e4H- 
HOmapHŁiH.  JEDNOROCZNY,   a,  e,  —  ie  adv. ,  z  jedne- 
go   boku,    oon    cincr   Scitc,    cinfciłig    fcf.  jednostronny). 
Brat    dwuboczny    miał    dwóch    spólnych    przodków,    je- 
dnoboczny   polowe    tylko  liczy.    Czack.    Pr.  2,   17.     *JE- 
DNOBYTNY  ,   a,   e,  /}«(/.  iednobitni ,  iednosuccni,    consub- 
slantialis ,  jednego  bytu.    Rag.  jednobitje,    jednosuccjan- 
stvo,  jednobitnos  consubxlantialitas,  ob.  Spółistny,  spółistność. 
JEDNOCHODA,  L\'OCHODA,  JEDNOCHODZA,  y,  2.,  Boh. 
mimochod ,    dryslak;    Ross.  iiH0X04b;    pewny  chód  koń- 
ski,   prędszy    od  kłusaka,    mollis    glomeralio    crurum  al- 
terno    e.rplicalu.     Cn.    Th.    ber    ^^U,    ber   Bfltfflil"'],     ber 
%k^,  ber  Jlutritt,  ber  T>rc*.łfd)!ag  imi  l^fahi.   Jeden  uro- 
dził się  z  krzwemi,  drugi  z  prostemi  nogami.    Więc  je- 
den inochodą,    drugi  idzie  grędą.    Rej   Wiz.  128.     Mie- 
dzy ptaki  widamy    różne    natury,    jeden    waśniwy,    drugi 
pokorny,  jeden  rychły,  drugi  leniwy,  jeden  gredą,  drugi 
inochodą.    Rej.  Zw.  67   b.     Patrz,    iż  mu  się  nadęła  gę- 
ba, jako  szkapie  Gdy  się  owo  z  bystrości  inochodą   szła- 
pie.  Rej.   Wiz.  173.  lolutim.  Cn.  Syn.  885.,  Sorab.  1.  tu- 
potacżne.      Niechaj     chodzi    kłosem ,    a  nie    jednochodą. 
Papr.  Pr.  Elb.   —    §■  Na  jednochody  =  prędko,  fd^ncll, 
cilcnb^.     Oni  gdy   z  wojskiem  szli  na  jednochody,  Z  nie- 
bezpieczeństw je  dalszych  oswobodzą.    Chrośc.  Luk.    317. 
—  g.   Zbił  go    z  jednochody,    prospcrum  ejus  rerum  suc- 
cessum  impedivił.    Cn.  .Ad.  893.  zbił    z    pochopni;    Hoss. 
CÓHTL  CŁ  na.\BeH,  cf  pomylono    nui    szyki;    pomieszano 
koncepty,    man  Iiat  ibn  nui^  bem  ®(cifc  gcbrad^t,    i^m   bo3 
(Fonccpt  '.'crriicft,  cineu  Strid;  burdigcjpgeu.     Zdrajcę,  przed 
którym  się,    iyć  zacząwszy,    kryjesz,    W  krótkim    czasie 
synu   mój  ,  z  jednochody  zbijesz.   Pol.  Arg.  500.  Zbije  tę 
jego  pychę    z  jednochody.    Pot.  Arg.  136.     Wyrzuć  cu- 
gle igranej  fortunie.     Ufaj,  że  ją  tym  samym  zbijesz    zje- 
dnochodzy.  Pot.  Arg.  35.     Duma  pogańska  ze  swojej  je- 
dnochody strącona.    Leszcz.  Class.    97. ,  Eccl.   vb  ryniiKl 
npHTTH.     Truchleje    w  sercu,  coraz    z  jednochody    spu- 
szcza. Pot.  Syl.  295.,  cf    z  kwinty  spuszczać,  bcil  9Rut^ 
finfen   laffen.     JEDNOCHODNIK,    INOCHODNIK ,    a,   m., 
JEDNOCHODNICZEK,  czka,   m.,  demin. ,  koń  jednochodą 


256      JEDNOCHWILNY  -  JEDNOCZYCIEL. 


JEDNOCZYCIELKA  -  JEDNOJEZ. 


idący,  cf.  stepak,  {Boh.  mimochodnik;  Sorab.  \.  tupotak, 
hustoho  stupa  kon;  Carn.  jahón;  Croat.  pruszecz;  Hag. 
jorga,  prusaz ,  dobronosaz;  Ross.  jiauiTaK^ ,  siauiTaąoKS, 
HH0XO4eui;  Dal.  pruszacz;  Hung.  poroczka;  Yind.  cetter, 
hiter  koin);  i\n  ^ńt^^ay^n ,  ^^aPgaiicjcr ;  e(juns  gradarius. 
Macz.  tolutarins.  id.  Hiszpański  inocliodnik ,  asturco , 
equus  generosus  Hispanus.  id.  Jednochoilnik  latiores  pas- 
sus facit  et  minus  placide  fert  sessorem ,  quam  stępak. 
Cn.  Th.  1066.,  Mon.  75,  589.,  Dasyp.  Z  A  b  A  a.  Nie- 
dbafy  ^Yojevvoda  w  e.\ekueyi  naszego  statutu,  za  winę 
ti'j  niedbalości  inochoilnika  narn  dać  ma ,  tyle ,  ilekroć 
sie  niediialslwa  dopuści.  Herb.  Stat.  177.  J.  Olbracht., 
equum  ambulatorem.  Vol.  Leg.  i,  271.  Za  tę  summę, 
nie  lada  konia,  ale  i  jednochodnika- bym  wziął.  Alb.  na 
\Voj.  16.  Do  dobrego  trudno  o  kłusaka,  a  do  złego 
jednocliodniczck  jak  tu  był.  Ihjs.  Ad.  10.  Najdzie  się 
do  złego  wnet  inocbodniezek,  Ale  gdy  do  dobrego,  musi 
iść  piechota  ,  Bo  i  o  szkapę  trudno ,  gdy  jechać  za  cno- 
ta. Hej.  Wiz.  22.  Na  inochodniczku  sie  przejeździć. 
ib.  164. 

JEDNOCH\YILNY,  a,  e,  jednego  czasu,  511  glcidłcr  3fit. 
Ot  do  dwóch  razem  tleje  ogniem  jednochwilnym.  Nul. 
Ow.  144.  JEDNOCIAŁNY,  'a,  e,  o  jednym  ciele,  cin= 
leibtg.  JEDNOCIENNY,  a,  e,  n.  p.  Jednocienni  mie- 
szkańcy, którzy  rzucają  cień  zawsze  w  jedne  stronę. 
Sniad.  Jeog.  140.  'JEDNOCTWO ,  a,  n.,  zjednoczenie, 
jedność ,  bie  Giiibcit.  Tu  o  wlJlfczę  zwierzchności  i  je- 
dnoetwa  lub  oddziału  idzie.  Smotr.  Lam.  56.  JEDNO- 
CZESNIK,  a,  w.,  rowiennik  co  do  czasu,  wieku,  jedne- 
go z  drugim  czasu,  spółczesnik,  Hoss.  eaiiHonpejiCHHiiKŁ, 
ciii  GMcitI;5citIcr.  JED.NOCZESNY,  a,  e,  jednego  czasu, 
glcitlijCitii) ,  rowienniczy,  conlcmporaneus.  Macz.,  Znosk. 
Kond.  21.,  Sorab.  i.  yenakolio  tiasza  ;^/]aj.  jednodobni ; 
Ross.  e/iiiHOBpeMeHHuii.  "JEDNOCZĘSTNY,  a,  e,  jedne 
część  zamykający;  Eccl.  e4iino>iacTHbiri,  ciiitbeiliij.  *JE- 
DŃOCZŁONNY,  a,  e,  o  jednym  członku,  ctiisilicbcng, 
ciiifiiciii,  ani  mcm  Sn^e;  Ross.  o4H0'i.icnHbii1,  JEDXO- 
CZYC ,  ył,  y,  cz.  niedok.  zjednoczyć,  ujediiorzyć  dok., 
ściśle  połączać  w  jedno,  ycfcinigen,  foriiiibcn;  Roh.  sge- 
dnotiti ,  sgednocowati;  Slov.  sgednocugi;  Sorab.  1.  zye- 
dnofcźu,  pżezyednotcźam  ,  pźezyednolcźeno ;  Yind.  edi- 
nazhiti,  esdinuvati ,  enakuvati,  enakiti;  Carn.  edinem, 
cdiniti ,  edinuvam ,  edinujcm,  edinuvati,  edinuvanje , 
edinazhenje ;  Croal.  jediniti;  Hng.  jednacili,  jcdn.iciyati , 
sjednaciti,  jednaacim,  sjediniti,  Rosri.  jednaciLi,  siednaci- 
ti,  ujedniti ,  sjediniti;  Hoss.  coeaiiHHiiTb ,  coe4iiHaTb. 
npiicoe4iiHHnTb ,  cooómiiTb,  cooómaib.  Te  dwa  mocar- 
stwa, acz  o  ujednoczonej  sił  potędze,  zachować  się  nie 
zdołały.  Zab.  16,  135.  Ociec  niebieski  zjednoczył  nas 
■w  jedno  ciało  pod  synem  swoim  ,  głowa  naszą.  Raz..  Hst. 
154.  (cf.  wcielić).  Pojął  \Yitold  uraarłćj  zony  swojej 
ciotkę;  które  małżeństwo  kiskup  Włocławski  jednoczyć 
ważył  się.  Krom.  481.  {junxit).  Niebiescy  mieszkance 
z  ziemskicrai  się  jednoczą,  i  rzecz  się  jedna  z  wido- 
mych i  niewidomych  staje. 'SA,  Żyw.  1,426.,  Eccl.  eAUH- 
CTBOBainca.  Smoir.  Nap.  52.  Jednoczący  Ross.  e4iiHH- 
TeJbHUH.     .JEDNOCZYCIEL ,    a ,    m.,    łączycie!    w   jedno , 


ber  33ercintger ;  Ross.  coe4iiHHTejb.  W  rodź.  zeńsk.  JE- 
DNOCZYCIELKA Ross.  coe4HHiiTejbHHua.  'JEDNODARNY, 
a,  e,  Ec,'/.  e4iiH04apHbiH,  Graec.  i.ioróSconO'; ,  una  cum  dona- 
tione.  'JEDNODASZY,  a,  e,  Fccl.  KAHiiOKpoBbHi,  C411- 
HOKpOBC.lbHbln ,  (iraec.  ;iovńQoąoi ,  uno  culmine  tectus. 
JEDNODNIOWY  ob.  Jednodzienny.  'JEDNODUSZNY,  a, 
6,  —  ie  adverbial.,  duszy  jednej,  jednomyślny,  ciii  ^jcrj 
iinb  cine  ©cele  klieitb,  cimnitttiij,  cintradjtig ;  Yind.  eno- 
dushei^  enoYolen;  Ross.  C4nH043'uiHbiii ;  Eccl.  kahiio- 
AoyuibHit,  Grace.  (' it/wu^oc  ,  unaniinis;  corjaco4jmHbiii,  y 
KOToparo  43"Uia  11.111  cep4Ue  cb  KtJii  corjacHO.  Yerb. 
neulr.  c4iiH04.VuiCTByio  ,  Grace,  ófioi^if/io).  Subst.  e4iiH0- 
4Jiiiie  ,  Graec.  ó[io\pvxirc ;  F»i(/.  enodusbnost ,  enovolnost; 
Hag.  jednoduscnos  sympathia.  JEDNODWORZEC,  rca  , 
»!.,  Hoss.  04H04Bopem,  ginliiifiicr,  ,C»iifncr.  W  Rossyi  je- 
dnodworców  imię  nosi  klassa  ludzi  podobieństwo  mająca 
do  bojarów  w  Litwie ,  pośrzedniczego  stanu  między  szla- 
chtą a  chłopami.  Czach.  Pr.  1 ,  506.  SOJittcIftaiib  jlinfc^cn 
ebcfiimiiii  iiiib  %\\m.  'JEDNODWOILKA ,  Slov.  gednodwo- 
gilka  hendiadys.  JEDNODZIENNY,  JEDNODNIOWY,  a,  e. 
dzień  jeden  trwający,  Yind.  enodanski ,  enega  dnu  ,  eiliett 
iag  baiicnib ,  cllitngiij.  Cokolwiek  w  sobie  ma  ten  świat 
odmienny,  Wszystko  przemija,  jako  jednodzienny  Kwiat, 
który  pięknie  się  rozwinie  Rano,  a  w  południe  zaginie. 
Zimor.  Siei.  519.  Jednodzienny  robaczek,  hemerobion. 
Cn.  Th.  ciii  3fiitnii,  ber  itur  eincii  Jag  IcM;  Roh.  gepice. 
Gorączka  jednodzienna.  Dykc.  Med.  2,  524,  Jednodnio- 
wy deszcz.  N.  Pam.  9,  272.,  Eccl.  e4nH04eHCTB0  ,  Graec. 
iwryj/isnior,  unius  ^iei  duratio.  JEDNODZIERZ,  a,  m.,  któ- 
ry sam  jeden  państwo  dzierży,  despota,  eiii  Scfpot ;  {Ross. 
et  Eccl.  e4iiH04ep;Keu'b  monarcha;  e4iiH04ep/KaBCTB0BaTb 
monarchą  być).  Dumny  jednodzierii  swojemi  wojnami 
przeszło  milion  ludzi  wytracił ,  Przesir.  289.  cf.  jedno- 
władzca  ,  samowładzea.  JEDNODZIERZTWO  ,  a,  n.  ,  de- 
spotyzm ,  btc  bcfpotiftlic  3?cgieniiig ;  Hoss.  C4nH04epH;aBie , 
e4nH04epjKaBCTB0  monarchia,  c4nH04epa;aBHhiii  monar- 
chiczny.  'JEDNODŹWIERNY.  •JEDNOURZWICZNY,  a, 
e ,  o  jednych  drzwiach  ,  ciiitjtiirig ;  Eccl.  e4nH04Bepnbiii , 
Graec.  jtoróOino^.  'JEDNODZIETNY,  a,  e,  o  jednym 
dziecięciu,  mit  ciiicm  łliiibe;  EccJ.  in.^iriOY.s.^bHŁ ,  Graec. 
Iiorńit^ru.;.  JED.NOEUNTOWY ,  a,  e,  jednego  funta, 
cinpfiinbig;  Yind.  funten,  cnohbrast.  JEDNOGARBY,  a, 
e,  o  jednym  garbie,  eiit6i!(f cltg ;  Hoss.  04Horopóbiri.  JE- 
DNOGJLOŚNOŚC ,  ści,  i,  zgodne  na  jedno  głosy,  bie 
(fiiiftiiiniiigfcit,  ciiiDcUige  Sfimmcii;  Yind.  enoglafnost,  eno- 
Yolnost,  enosastopnost ,  enakoghdnost ;  Hoss.  C4iiH0rja- 
cie ,  corjacic  (  =  harmonia,  akord).  Materya  status  jedno- 
głosnością  może  się  tylko  stanowić.  Dyar.  Grodź.  132. 
(cf.  jednomyślność,  cf.  większość).  JEDNOGŁOSY,  JE- 
DNOGŁOŚ.\Y,  a,  e,  JEDNOGŁOŚNIE  adv.,  równie  brzmią- 
cy, glcidttiniciib,  ciiiftimiiiig ;  Yind.  cnakoglafen ,  enogla- 
fen ;  Snrah.  1.  ycdnowófzne ;  Hag.  jednoglasno  ;  Hoss. 
e4iiHor.iacHbii1,  cor.iacHO.  Trzykroć  te  stada  ptaków  na 
powietrzu  krzyk  jednogłosy  dawszy,  dzieliły  sie  na  dwa 
wojska.  O/M'.  "0«'.  555.  JEDNOGŁOWY,' a,  "c  ,  o  je- 
dnej głowie,  eitifppfig;  Croat.  jednoglay;  Ross.  04H0rja- 
Bbiil;  Eccl.  e4iiuor;iaBbiH.     JEDNOJĘZYCZNY,   a,   e,  n.  p. 


JEDNOIMIENNY  -  JEDNOLIST. 


JEDNOLITNIE  -  JEDNOOB YCZ AJNY.     257 


Słowianie  naród  jednojęzyczny.    Nar.  Ust.  2,  3.  jednego 
między  sobą  języka,  <oon  etilcr  Sprac^c.    JEDNOIMIENNY, 
a,  e,  jednegoź  imienia,  lub  tez  o  jednym  tylko  imieniu, 
cmnomtg;    Ross.   et  Ecd.  i€;^HiioHM£HkN'Ł ,    04H0HMaHHuR, 
Graec.  Ofiówfioc,  iTvv(an>[ioi;  S«6s<.  ejiiHOiiMCHCTBO ,  Graec. 
ójiowftla.  JEDNOISTNOSG ,  ści ,    i.,    tejże  istoty  istność , 
gieii^e^  SBefeti;  Croa/.  jednobilje,  jednobitnoszt;  Z>a/.  jedno- 
szuchansztYo ;    Ross.  ejHHOcymie ,  e^HKOcymnocTb  ;    Eccl. 
e4HH0ecTecTBeHH0CTt.  Wyznania  jednoistności  Chrystusa  z 
ojcem  mocno  bronił'  Hilaryusz.  Sk.  Żyw.  1,  o^.    JEDNO- 
ISTNY,  JEDNOISTY,  JEDNOISTOTNY,  a,  e,  son  Glctd)cm 
SBefeii,  gleit^en  2Befen^;  Sorab.  \.  yedneye  fubstancźe;  Croal. 
jedinoszobsztven,  jednobiten ,  jednobitni;    Dal.  jednoszu- 
chni;  Eccl.  ieAHiioc;Ki|ihH'L,  e4iiH0ecTecTBeHHŁiH,  (oppos.  hho- 
cymHuB).      Syn    boży    z    ojcem    swym    jednoistny.    Hrb. 
Arl.  D.  2.  homousios  (ob.  SpóJistny,  'jednojestestwenny). 
Syn  boży  jednoistny  ojcu.  Sk.  Żyw.    1  ,    40.     Syn    boży 
jednoistotny  ojcu.    Sk.    Dz.    145.     Duch    ojcu    z  synem 
jednoisty.    Groch.    W.  834.    Consubslantionalis   pałri ,    to 
jest,  jednoistotny  z  ojcem;  którego  słowa,   choć    w  pi- 
śmie niemasz,    ale  rzecz  jest.    Sk.  Dz.  194.     Jednoistna 
Trójca.  Hrb.  Arl.  118.  —  JEDNOKŁĄCZNY,    a,  e,  kłą- 
cza   jednego,    mit  cincm  Strunfe.     Ślaz  jednokłączny  abo 
jednoprętny.  S^r.  1103    JEDNOKŁYKTY ,  a,  e.  o  jednym 
kłykciu,    jak    wielki    palec,    etnfniic^elig ,    eitifnfttieltij,    liiii: 
ciitcit  Siióbel  Caknb,   tutc  5.  55.  ber  Smimeit.     'JEDNOKO- 
LENNY,    'JEDNOKOLANKOWATY,  a,  e,    o  jednym  ko- 
lanie lub  kolanku    n.  p.  zdziebło ;    Ross.    04H0K0jTbHHUU , 
cinfnietg,  einfnotig.     'JEDNOKÓŁKA,  i,    i,   cokolwiek  o 
jednym  kole,  dii  *ginrabcr,   ttwai  mit  ctiiem  9iabc;  Ross. 
04H0K0-iKa  cabrioleł,  karyolka.  JEDNOKOLNY,  a,  e,  o  je- 
dnym kole,    cinrńbcrig;    Boss.    04hoko;iuh.     JEDNOKOŃ- 
CZATY,  a  ,  e,  o  jednym   końcu,  jednośpiczasty,  etnciibig; 
Ross.  04H0K0He'JHUH.  JEDNOKONNY,  a,  e,    o  jednym  ko- 
niu, mit  dnem  'liferbe,  dnfpdnnig.    Fury  jednokonne.  Ajg. 
Ceg.  17.    'JEDNOKORYTNY,  a,  e,  {Ross.    04HOKopiiiTHUH 
n.  p.  pies ,    z  jednego    koryta    z  drugim   jadający).     JE- 
DNOKORZENNY,  a,  e,    o  jednym  korzeniu,   ciniflirjclig; 
Ross.  e4iiH0K0peHHbiB.    JEDNOKSZTAŁTNY  ,  a,  e,  tegoż 
kształtu,  tejże  postaci ,  non  dnerlei)  ®cftalt,  gleic^  gcfłaltet; 
Yind.    enovishen ,  enofiirmen ;    Surub.     1.    yedtiożtawtne ; 
Rag.  jednovarstan ,  jednonariivni  ;    Ross.  e4HHOo6pa3Huri ; 
Eccl.  e4iiH0BH4HUH.     Ruch  jednokształtny  ,    unifunne  ,    w 
którym  ciało  rucha  się    w  sposób  statecznie    jednakowy, 
że  zawsze  jednakową    rozległość  miejsca     w  jednakowym 
przeciągu    czasu  przebiega.    Jak.    Mat.    3,  229.  et'.  Sniad. 
Alg.    29.     JEDNOKSZTAŁTNOŚĆ,    ści,    2.,  jednakowość, 
bic  ®lcicl)fDrmigfeit,    giddje  ®eftalt;    Surab    1.    yednoztaw- 
tnoscź ;     Yind.    enovishnosl ,     enofurmnost ;   Rag.    jedno- 
yirstnos  ,  jednonaravnos  ;    Ross.  e4Hnoo6pa3ie.     JEDNO- 
KUPSTWÓ  ob.  Jedynokupstwo,  samokupstwo,  {Rag  jedno- 
kupni  concors).    JEDNOKWIETNY,  a,  e,  o  jednym  kwie- 
cie,    einbliimig ;    Eccl.    e4iiH0UBtTHhiH ,     Graec.    noyar&Ti^. 
JEDNOLETNl,  ia,  ie,   (Croal.  jednnietni ;   Rag.  jednolje- 
tni,  jednogodni  <  jednoroczny,  citijńlirigi,   jednych  lat,  je- 
dnego wieku,  Bon  glctd)cn   3<ilłrcn.     JEDNOLIST,    u,  m. , 
Boh.  gednolistck;   Unifolium,  ziele  tak  rzeczone,  że  tyl- 

Siownik  Lindego  wyd.  2.    Tom  II, 


ko  jeden  list  na  obdłużnej  stopce  obłej  z  korzonka  na- 
przód wyrasta,  Syr.  1310.  einblott.  JEDNOLITNIE  adv., 
z  jednej  sztuki  ulany,  aii^  einem  ©tiirfe  gegoffen.  Uczynisz 
dwa  cherubiny  złote  jednolitnic.  Rttdn.  Ex.'25,  IS.  (z  cią- 
gnionego złota.  Bibl.  Gd.).  JEDNOMIESIĘCZNY,  a,  e,— 
ie  adv.,  jednego  miesiąca,  cinmoiiotlid; ,  fuicś  3)ioiiat8; 
Rag  jednomjessecni.  'JEDNOMLECZNIK ,  a,  m.,  Rag. 
jednomljecnik ,  jednodojen,  jednodoyni  brat,  jednodo- 
jek  collactaneus ,  który  z  drugim  jedne  piersi  ssał ,  bet 
2)?i[(^brilbei; ,  frere  de  lait ,  cf.  spółwychowaniec  tu  rodź. 
źeńsk.  Rag.  jednomljecniza.  JEDNOMOWNOŚĆ ,  ści , 
ź.,  tautologia.  Fredr.  Ad.  praef.  —  §.  Jednogłośne  ze- 
znanie, bie  Ucberdnftimmung ,  @leicf;Iaiitigfcit.  JEDNO- 
MOWNY,  a,  6,  JEDNOMOWNIE  adverb. ,  jednogłośny, 
etiipllig,  dnftimmig.  Za  jednomowna  przeszłych  wieków 
powieścią.  Nieś.  1,103.  JEDNOMYŚLNOŚĆ,  ści ,  z., 
Boh.  gednomyslnost;  Sorab.  i.  yednomosznofcź,  pżezye- 
dnofcż;  Croo/.  jednodussnoszt;  Yuid.  enodushnost,  enoura- 
nost,  enakomienezhnost ,  enakovolnost;  Garn.  enumisle- 
nost,    edinuYoInost ,    edinuvolshena;    Ross.    e4iiH0MbicJiie, 

e4HH0MbICjieHH0CTt ,    Eccl.    l€,!^liriOOVMHI6,    npiłC'fc4aTeJbCTB0, 

npnjtnjCHie  luii  K^iiiioMhiCiAHic,  (lej^HHOMA^j^pHie,  Graec.  ófio- 
cfQoavvri);  powszechna  zdań  zgoda,  bie  Ginmiit^igfdt,  una- 
nimiłas,  równy  zamysł  wszystkich  do  jednego  zamiaru. 
Jez.  Wyr.  Jednomyślnością  lub  większolicznością  stanowio- 
ne prawa.  Goi.  Nar.  12,  132.  Pod  nazwiskiem  praw 
kardynalnych  takowe  mieć  chciano  w  rządzie  ustawy, 
któreby  jednomyślnością  tylko  na  sejmie  zmienionemi  być 
mogły.  Ust.  Konst.  1,  120.  W  materyach  status  jedno- 
myślność była  potrzebna ,  a  pod  większość  głosów  pocią- 
gane być  nie  mogły.  Skrzel.  Pr.  Pol.  1,  70.  Morał.  Je- 
dnomyślność jest  najściślejszym  węzłem  przyjaźni.  Teat. 
48,  25.  cf.  jedna  dusza.  JEDNOMYŚLNY,  a,  e,  JEDNO- 
MYŚLNIE adv.,  Boh.  et  Slov.  gednomyslny;  Sorab.  1.  ye- 
dnomófzne,  pźezyednofcźne;  Sorab.  2.  hobjadno,  hobjano; 
Yind.  ene  mifli,  ene  volje,  enoumen,  enovolen,  enodu- 
shcn ,  enakomienezhen ,  enakovolen ;  Garn.  enumislen, 
enakumislen,  edinuvolne;  Croa/.  jednovolyen,  jednodussen; 
Rag.  jednoduscjan,  jednokupni;  Ross.  e4iiH0Mbic.ieHHbiH ; 
Eccl.  e4HH0yMHUH,  einmiit^ig.  Dusze  wasze  są  jednomy- 
ślne; a  jednomyślność  jest  najściślejszym  węzłem  przyja- 
źni. Teat.  48,  23.  Jednomyślnie  się  zgodzić  na  co,  Eccl. 
coMy4pcTBOBaTb ,  cwacHOCJOBHTiica ,  coaaciiTbca  iiHorHM-B 
BO  e4iiH0 ;  e4HHOyMCTB3'io ,  e4HHOiibiiiij]io ,  Graec.  ó^wyrm- 
fiorico;  e4HHOMy4pcTByio ,  Graec.  6^to(f(>oi't(o.  'JEDNO- 
MYŚLNIK,  a,  ?«.,  jednej  z  drugimi  myśli  będący;  Ross. 
e4iiHUMMiiiJieHiiiiK'b,  assecla;  £'cc/.  CMy4peHHK'b,  04Horo  CB 
KtMT,  MHtHia.  "JEDNONIOS,  a,  m.,  n.  p.  Gdy  głowa  z 
karku  odleci  Pompejusza  ,  Achilles  chce  być  jej  sam  je- 
dnoniosem.  Chrośc.  Luk.  269.  t.  j.  sam  jeden  ją  Ptole- 
meuszowi zanieść  chce,  er  allein  molltc  bai  S)m\)t  be§ 
<l.łompcjii«  iilicrkingen.  JEDNONOGI,  a,  ic,  o  jednćj  no- 
dze; Billi,  gfidnonohy;  Groat.  jednonóg;  Rag.  jednonogi), 
jednoiicixa7. ;  Ross.  L'4HHOiiorii1 ,  04HOHoriri,  ciiibcinig ,  mit 
cincm  53diie.  Jednonogi  stół,  monoj:)0(/(um.  Cn.  Th.,  Chmiel. 
i,  104.  'JEDNOOBYCZAJNY,  a,  e,  tychże  obyczajów, 
oón  glcid;cn   ©ittcn  Pbcr   ©cOrmii^CH;   Ross.  e4nnoHpai)Hbiri. 


ÓO 


258 


JEDNOOKI  -  JEDNOROCZNY. 


JEDNORODNY  -  JEDNORZEDNY. 


JEDNOOKI,  a,  ie,  o  jednym  oku,  Boh.  ei  Slov.  gednooky, 
gednooki,  blikawy;  Sorab.  i.  yednowokatź,  yednohwo- 
kacź ;  Ca7-n.  enaoke ,  ovish ;  Yind.  enueken,  enuozhen; 
Croat.  jednook,  derlyaszt,  sperlyaszt,  choravez;  Rag. 
chjorok ,  chjoraz,  chjoro,  gverok;  Slav.  chorav;  Ross. 
e4iiH00KiS,  oKpiiBtJuii ;  Eccl.  ojnooKin,  ł€;^iiHO0K^,  ctn= 
(iugiij.  Jeśli  cię  oko  twoje  gorszy,  wyfup'  je;  lepiej  tobie 
jednookim  wniść  do  żywota,  niżeli  obie  oczy  mając,  być 
wrzuconym  do  piekfa.  Bibl.  Gd.  Matlh.  18,  9.  Mówią 
tez,  że  człowiek  jest  jednooki,  gdy  tylko  na  jedno  oko 
widzi.  Dijkc.  Med.  2,  GG-i.  Jednookim  się  stawać  Ross. 
KpiiBtTb,  OKpiiBiib.  Jednookim  kogo  czynić  Rag.  ogve- 
riti  tkoga ,  eluscare.  —  Fig.  O  ślepe  losy,  o  gwiazdy  wy- 
sokie, Skrytych  tajemnic  sklepy  jednookie.  Pot.  Arg.  252. 
JEDNOOK,  a,  m.,  subst.,  n.  p.  Polifem  jednook,  Cyklop, 
zbójca ,  który  przejeżdżającym  po  drogach  zastępowaJ. 
Otto.  Ow.  544.  cf.  okrągJook,  cin  gl)flop'  J.  S.  fol^p^m. 
JEDNOOKIENNY,  a,  e,  o  jednym  oknie,  mit  etiicm  genftcr. 
W  hucie  piec  jednookienny.  Torz.  Szk.  42.  (o  jednym 
otworze).  'JEDNOPIENNY,  'JEDNOPNIAKI,  a,  ie,  jednego 
pnia,  eiiifidmmig ;  Yind.  enodeblou,  enodeblast.  JEDNO- 
PLEMlENiMK ,  a ,  m. ,  tegoż  plemienia ;  Ross.  ciBKOMe- 
MeHHiiK^B,  glcic^en  ©tammcś;  adj.  jednoplemienny,  Ross. 
e4nHon.ieMeHHbiri.  'JEDNOPŁODNY,  a,  e,  pfód  jeden  wy- 
dający, Eccl.  C4iiH0njiO4Hu8 ,  Graec.  fiovóxaQ7ioc,  unum  tan- 
tum fiuctum  ferens.  'JEDNOPUŁKOWY,  a,  e,  tegoż  pułku, 
glci^cn  iRcijimcntź ;  Ross.  e/iHHoncmaHHHŁ.  "JEDNOPRA- 
WNY,  a,  e,  —  ie  adv.,  tychże  praw  używający,  glcic^ctt 
3!eĄtź ,  gleidjer  @efc$e ;  Eccl.  e4HHO3aK0HHuB ,  Graec.  <Tvy- 
rofiog.  JEDNOPRĘTNY,  a,  e,  o  jednym  pręcie,  einrut^ig, 
cinc  ®crtc  ^a&cnb.  Ślaz  jednokłaczny  albo  jednopretny. 
Syr.  1103.  'JEDNORADEK,  dka',  m.,  n.  p.  Trzebaby  tę 
sukienkę  kusą  Porzucić,  bo  w  statecznych  szalach  cho- 
dzić muszą.  Co  przy  kościele  służą;  k  temu  masz  wytarte 
Szarawary,  co  gorsza  szpetnie  w  tyle  zdarte.  Trzebaćby 
sobie  sprawić  jednoradek  jaki,  Coby  był  za  kolana,  albo 
giermak  taki,  Jakiś  na  wojnie  zgubił.  ^4/6.  z  Woj.  34. 
surdut,  m  OŁerrod.  JEDNORAKI,  a,  ie,  jednego  ga- 
tunku, cinfn^,  uoit  eincr  ©attuiig,  glctc^fórmig ;  Slov.  ge- 
dnori,  gednasobni;  Yind.  enoversten ,  enoguben ;  o6.  Je- 
dnakowy, jednaki.  JEDNORAMIENNY,  a,  e,  o  jednym 
ramieniu  ,  eiiiarntig.  —  Mechan.  Dźwignia  jednoramienna, 
veclis  homodromus,  gdzie  na  samym  jej  końcu  jest  punkt 
nieruchomy,  a  oba  ciężary  na  jednej  stronie  wiszą.  Hub. 
Mech.  77.  cf.  dwuramienny.  JEDNORĘKI,  a ,  ie ,'  o  je- 
dnej ręce ;  Boh.  et  Slov.  gednoruky,  gednoruki ;  Surab. 
l.yednorucine,  yednorukatź;  Croat.  jednoriik  ;  Rag  kgijast; 
Ross.  et  Eccl.  e4HHopyKiii,  04HopyKifi;  mit  eincr  §anb, 
cintldnbig.  Jeśli  cię  ręka  twoja  gorszy,  odetnij  ją,  lepiej 
tobie  wniść  do  żywota  jednorękim,  niżeli  dwie  ręce  ma- 
jąc, wrzuconym  być  do  piekła.  Sekl.  Math.  18,  8.  (uło- 
mnym. BM.  Gd.).  Broń  jednorękiego.  Radź.  4.  Ezdr. 
2,  21.  (tego,  co  jest  bez  ręki.  Bibl.  Gd.),  ob.  Mańkut. 
JEDNOROCZNY,  a,  e,  o  jednym  roku,  einja^rig-  Slov. 
gednoroći,  gednoroćnj;  Yind.  enulieten,  enega  leta;  Rag. 
jednoljctni,  jednogodni;  Ross.  e4HH0jtTHUM.  Dziatki  je- 
dnoroczne będą    mówić  głosy  swojemi.    i   Leop.  i  Eidr. 


6,  21.  JEDNORODNY,  a,  e,  a)  jednorodzony,  jedynak;  Boh. 
gednorozeny;  Slov.  gednorodzeni;  Sorab.  1.  yednohro- 
dźene;  Yind.  edinorojen ;  Carn.  edinurojen ;  Rosn.  jedi- 
norogheni;  Ross.  e4nHopo4Hbii1 ,  ciiujcluircii.  Wiekuista 
niechaj  będzie  Ojcu  cześć  niezmiernemu  ,  Synowi  równie 
rozliczna  chwała  jednorodnemu.  Groch.  W.  85.  Śpiewajcie 
jednorodnemu  Chrystusowi  synowi  bożemu.  Pieśń.  Kat. 
34.  Widzieliśmy  chwalę  jego ,  jako  jednorodnego  od  oj- 
ca. 1  Leop.  Joan.  1,  14.  (jednorodzonego.  5  Leop.).  b) 
Części  ciała  jednakowe  i  niczym  się  nie  różniące,  nazy- 
wamy jednorodne,  homogeneae.  Rog.Doś.  1,65.  Ciało  skła- 
dane z  części  jednej  materyi ,  zowiemy  ciałem  jednoro- 
dnym. Hub.  \Ysl.^  585.  Cząstki  jednorodne ,  cząstki  po- 
dobnej natury.  Sniad.  Chem.  2.  Atmosfery  jednorodne 
oddalają  się  od  siebie.  Scheidt.  57.  (cf.  różnorodny,  hete- 
rogen).  Zrównanie  jednorodne  aeguatio  homogenea.  bniad. 
Alg.  1,  123.  JEDNORODZCA,  y,  m.,  jednego  z  kim  rodu, 
plemiennik ,  bcf  mit  etiiem  yott  glcid)cm  Stamme  entfproffetł 
ift,  ber  ©tammDnibcr;  Ross.  04Hop04eu3.  Naród  Jaćwin- 
gów,  pobratymów  i  jednorodzców  Litewskich,  przez  Po- 
laków do  wyniszczenia  zbity.  Stryjk.  181.  JEDNORÓG, 
u ,  m. ,  rodzaj  armat  polowych  z  stożkowemi  komorami, 
od  herbu  wynalazcy  ich  Szuwaiowa  tak  zwane.  Jak.  Art. 
3,  294.  ciiie  3(rt  Sclbftiiic.  JEDNOROGI,  a,  ie,  Cn.  Th. 
JEDNOROŻNY,  a,  e,  unicornis.  Mącz.  ciii^ornig,  mit  einetn 
§orne;  Boh.  gednorohy;  Yind.  enorogat,  enorogen;  Croat. 
jednorog;  Rag.  jednoroxni,  jednorogh,  jednoroxaz;  Bosn. 
jednorog,  inoróg;  Ross.  O4H0porifl;  Eccl.  te^HNOpori,  hho- 
pori.  Obroń  mię  bystrym  zwierzom  jednorogim.  Kanc. 
Gd.  86.  JEDNOROŻEC,  żca,  »».,  bo«  eiii^oni;  Boh.  et 
Slov.  gednorożec ;  Sorab.  1.  yednorohatź ,  yednorohacź; 
Yind.  enorogazh  ,  famorogazh ;  Carn.  saraorogazh ,  sarau- 
rogazh,  wyrjot;  Croat.  jednorog,  jednorosich;  Bosn.  je- 
dnorog, inorog;  Slav.  inorok;  Ross.  04HHOporŁ.  Kwestya 
jest  między  autorami,  czy  są  na  świecie  jednorożce.  Da- 
wni opisują  ich ,  że  to  zwierz  do  konia  podobny,  tylko 
kark  do  jeleniowego  podobny  mając ;  na  czele  mu  róg 
jeden  wyrasta  dwa  -  abo  trzyłokciowy.  Nieś.  i,  142.  Je- 
dnorożec bystry.  Banial.  J.  2.  Izali  możesz  zaprządz  je- 
dnorożca w  powróz  swój  do  orania?  Bibl.  Gd.  Job.  39, 
13.  Jednorożec  jeden  tylko  róg  ma;  a  więcej  nim  spra- 
wi, niż  kozieł,  niż  baran,  którzy  po  dwojgu  mają.  Birk. 
Ex.  B.  4.  2.  Ryba  morska ,  munodon  Linn.  ber  JfartoaH, 
ba§  Cin^orn,  długa  na  łokci  jedenaście;  w  wyższej  szczę- 
ce ma  dwa  zęby  wyslawające,  na  pięć  łokci  długie, 
szrubowate,  z  których  sie  często  jeden  tylko  zostaje. 
Zool.  Nar.  395.,  Chmiel.  1,  629.  JEDNOROŻCOWY,  a, 
e,  od  jednorożca,  (Siii^orn^,= .  Jednorożcowe  cielęta.  /. 
Kchan.  Ps.  58.  JEDNOHOŻCZĘ,  ęcia ,  n.,  demin.,  bo« 
3unge  beś  6tnl;oniś.  P.  hihnn  Jer.  428.  Jednorożczęta 
małe.  Birk.  hrz  K.  17.  JEDNORZĄDCA,  y,  m..  jedyno- 
władca ,  ber  SltlciiiberrfĄer ;  Boss.  e4iiH0HaqaibHnKX.  Wo- 
dzem i  jcdnorzadca  żvcia  ludzkiego  jest  rnziim.  l^ilch.  Sali. 
120.  cf  jednodzierż,  jednowładzca.  JEDNORZĄDNY,  a,  e,— 
ie  adverb.,  jednowładny,  nllf inljerrfdjciib ;  l>'oss.  e4HH0Ha<iajib- 
HUH.  Jednnrządnym  być,  Ro.^^s.  e4iiH0HaqajbCTB0BaTb.  JE- 
DNORZEDNY, a,  e,  o  jednym  rzędzie,  lub  tegoż  rzędu, 


JEDNORZEMIEŚLNY  -  JEDN  OSŁOWNY. 


JEDNOSŁUPIE  -  JEDNOSTKA.  259 


eiiirei^ig;  berfd6en  SRei^s,  berfcificn  Orbnimg;  Ecd.  e4HH0- 
1HH0BHUH,  Graec.  óiióray.roi.  "JEDNORZEMIEŚLNY,  a,  e, 
tegoż  rzemiesfa,  mm  ciiiem  .C)niibii'erfc ;  Ross.  e4iiHox3'40- 
atHUft.  JEDNOŚĆ,  ści,  i.,  Boh.  et  Slov.  gednofa,  jednota; 
Sorab.  i.  yednofcź;  Vind.  ednost,  edinost;  Carn.  edinost, 
edinsUu ;  Bosn.  jedinstvo,  sjedignenje;  Rag.  jedinistvo 
(=  pax);  iłoss.  C4HH0CTb ;  Eccl.  CAuneme,  icAHiibCTBO,  ci- 
riiiiciiie;  nieskfadnośó,  bic  Ciiifa^^cit,  Giii^cit.  Podług 
Leibnica  wszystkie  ciała  składają  się  z  proszków,  które 
ani  żadnych  części,  ani  długości,  ani  szerokości,  ani 
głębokości  nie  mają,  i  które  nazywa  Monades,  jedności; 
tak  jako  kaida  liczba,  by  największa,  składa  się  z  je- 
dności. Rog.  Dos.  1,  12.  jedność  liczebna  ob.  Jednostka, 
Ciil  eincr,  łm  Mccfnieit.  Każda  rzecz  z  tych,  które  li- 
czemy,  wzięta  pojedynczo,  nazywa  się  jednością.  Łęsk. 
2,  4.,  Jak.  Matli.  \,  2.  —  g.  Ścisłe  złączenie  w  jedno, 
bie  Gtti^cit,  gciuiitc  "JJcrciiiiijmig.  Organiczna  jedność,  cała 
ożywiona  część  naszego  świata.  Sniad.  Teor.  181.  Syn 
boży  przyjął  w  jedność  swej  postaci  człowieka.  Gil.  Kai. 
C  c.  Litwa  z  Polską  w  jedno  złączona;  a  w  takie  jedno, 
iż  nietylko  w  jedne  myśl,  w  jedne  zgodę,  w  jedne  mi- 
łość ,  w  jedne  spoina  przyjaźń  ,  ale  też  k  temu  w  jedno 
ciało  a  ciało  nierożne ,  nierozdzielne  spojone  są.  A  za- 
tym  w  jedne  Rzeczpospolitą  jednego  ludu,  który  się  przez 
związek  i  spojenie  dwu  narodów  w  jedność  jednostajną  i 
nierozdzielną  spoił;  tak  iż  już  jako  te  państwa  nie  są 
*dvvie  'ciele ,  tak  też  dwie  Rzeczypospolite  być  nie  mogą. 
Zatym  spólne  sejmy  i  rady  mieć  zawzdy  mają  pod  jednym 
królem  i  pod  jedną  głową.  Ale  jako  w  jednym  nieróżnym 
ciele  każda  jednak  część  i  każdy  członek  osobną  powin- 
ność i  sprawę  własną  ma;  tak  toż  w  tej  jednej  Rzeczy- 
pospolitej ma  naród  Polski  i  Litewski  zwyczaje  swoje  nie- 
które, sądowne  prawa  i  przywileje,  które  jednak  tej  je- 
dności abo  tej  unii  nie  wadzą,  ani  wadzić  będą.  Herb.  Stat. 
671.  Witaj  w  Trójcy  jedność  święta.  Brud.  Ost.  F.  9. 
Trojaka  jedność,  żądana  w  sztukach  teatralnych,  jedność 
miejsca,  jedność  czasu,  jedność  rzeczy.  Teat.  54,  b,  D  ii. 
—  g.  ?no7'n/.  Zgoda,  jednomyślność,  eintvnd)t,  (Eiiliijfeit. 
Jedność  nade  wszystko  od  nas  powinna  być  żądana;  ta 
jedność  w  domu  pomyślności  nasze  zagruntuje,  zewnątrz 
nas  zabezpieczy.  Gaz.  Nar:  1,  539.  Niejednośó  i  we- 
wnętrzne rosterki  zawsze  klęsk  były  naszych  przyczyną. 
Gaz.  Nar.  1,  149.  Uiiciiiigfcit.  Zgoda  i  jedność.  Wiśn. 
151.,  Pociej.  239.  JEDiNOŚClENNOŚĆ,  ści,  z.,  Zab.  14, 
60.  spólnictwo  jednej  ściany,  (cf.  ościenność),  bic  ©Cllicill- 
fc^aft  cincf  SBaiib,  cincr  6citc.  'JEDNOŚCIENNY,  a,  c,  je- 
dne ścianę  spoiną  mający,  ctiic  gcmcinfcf)nftli(l)e  Seite  ^a> 
Dciib,  cf.  jednoboczny,  "jednostronny.  "JEDNOSERCY,  a, 
e,  serca  jednego,  ctlKŚ  ^crjClK' ;  Carn.  enuserzhen  con- 
cors.  'JEDNOSIERCJ,  ia,  ie,  pod  jedną  siercią,  nietaran- 
towaty,  nicpstrokaty;  lub  toż  lojżc  z  drugim  maści  czyli 
sierci ,  vuni  ciiinlcą  S^nar ,  ciiifnriiii];  Ross.  o4H0iuepcriibii1. 
JEDNOSKŁADNY ,  a,  e,  —  ie  adverb.,  raz  składany, 
einmal  jiifnmmen  Q(\t^t;  Yind.  enosloshen.  JEDNOSŁO- 
WNY,  a ,  e ,  co  do  słowa  się  zgadzający,  glcicftlautctib, 
citlftimmifl.  Jednosłowne  dworu  Wiedeńskiego,  Peters- 
burskiego i  Berlińskiego  w  r.  1774  deklaracye.   Yol.  Leg. 


8,  2.  Jednosłowne  prawie  narodu  całego  głosy  wielbią 
ton  wybór.  Dyar.  Gr.  104.  — Math.  Ilość  nazywa  się  je- 
dnosłowną,  dwusłowną,  trzysłowną,  monomium,  binoinium, 
kiedy  sie  składa  z  jednego ,  z  dwóch ,  trzech  wyrazów. 
Jak.  Math.  %  7.  "JEDNOSŁUPIE,  ia,  n.,  Ecd.  C4nH0CT0j- 
nie  ■■  stolik  na  jednym  słupie.  JEDNOSOBNY,  a ,  e ,  od 
jednej  osoby,  fiir  eiiic  fcrfmt,  citimaniit|'(^.  Tr.  Jednosobny 
wózek.  —  Jednosobne  łóżko  abo  JEDNOSOBNIK ,  a , 
łrt. ,  cin  eiiifpaiiiiigeś  33ctt.  Tr.,  Slov.  gednasobni  poje- 
dynczy. JEDNOSPRZĘŻNY,  a ,  e ,  —  Ie  aduerb. ,  poje- 
dynczy co  do  zaprzęgu,  eitlfpmiiliij ;  Yind.  enovpreshen, 
enovpreshliu ,  na  enega  konja ,  cf.  jednokonny.  JE- 
DNOSTAJNOŚĆ,  ści,  z.,  Boh.  gednostegnost;  Slov. 
gednostagnost ;  Ross.  paBHOOÓpasic  ,  paBHooópasHOCTb; 
równość  jednego  do  drugiego,  bie  ©Icid^bcit,  6Mcicl;fiiriiug= 
fcit  me(>vcrcv  ©nct)cit.  Zgodna  wszystkich  stanów  jedno- 
stajność.  Tr.  —  g.  Nieodmicnność  tejże  rzeczy,  bic  ®Ici^= 
ftdiibigfcit,  Uiiucvnnbcrli(^fcit  ctncr  <Baijt  Jednostajność  umy- 
słu w  szczęściu  i  nieszczęściu.  JEDNOSTAJNY,  a ,  e, 
JEDNOSTAJNIE  aduerb. ,  Boh.  gednosteyny ;  Slov.  gednoste- 
gni ;  Sorab.  1.  stayne,  yednowaschnowe ;  Ross.  paBHOO- 
SpasHun;  §.  1.  z  drugim  zgodny,  glcidjformig,  glcid)miittug. 
Jednostajnym  wszystkich  głosem  obrany.  Wiara  jedno- 
stajna wiąże  serca  ludzkie,  a  przeciwna  rozrywa.  Tr.  Tak 
obliczni,  jako  niebytni,  jednostajnie  byli  trapieni.  1  Leop. 
Sap.  11,  12.  (równo,  zarówno).  Fatum  nic  innego  nie 
jest,  tylko  porządek  jednostajnych  przyczyn,  które  się  tak 
dzierżą  siebie,  jak  ogniwo  ogniwa  w  łańcuchu.  Gorn.  Sen. 
241.  —  g.  2.  Sobie  równy  zostający,  od  siebie  nieod- 
mienny, zawsze  tenże,  ittuicrdiibcrlid; ,  gicicliftdiibig.  Mądry 
w  sobie  jest  zawsze  jednostajnym ,  zawsze  Sobie  we 
wszem  podobnym,  umysłu  jednego  I  jednejż  stateczności, 
jednakiego  serca.  Opal.  Sat.  124.  Kapłan  ma  być  state- 
czny albo  jednostajny.  Glicz.  Y['ych.  0.  6.  g.  Co  do  ko- 
loru,  jednostajny,  pod  jedną  farbą,  niepstry,  yoil  ciiier 
Smłc,  llidjt  Inmt.  Owca  jednostajnej  wełny,  miała  być 
Labanowa ,  a  która  zaś  pstra,  Jakubowa.  Biel.  Hsl.  15. 
Stado  jednostajnej  barwy,  t.  j.  białej  abo  czarnej  wełny. 
Leop.  Gen.  30,  55.  —  Transl.  Świat  jednostajnym  gościńcem 
chodzi,  Ts'ie  występując  z  koleje.  Co  było  starym,  znowu 
się  młodzi,  A  co  nowego  starzeje.  Zab.  13,  257.,  hov. 
Slov.  Ne  każdemu  sa  gednostagne  zwedlo  pariiim  et  mu- 
tabile  gnid  fortuna.  Wszelka  siła ,  której  się  ani  wielkość 
ani  kierunek  nie  odmienia ,  nazywa  się  jednostajną.  Hub. 
Mech.  65.  Wszystkie  takie  biegi ,  w  których  prędkość 
ustawicznie  się  odmienia,  nazywane  bywają  nicjednostaj- 
nemi  inaeguabiles.  Hub.  Mech.  23.  Jednostajny  bieg,  gdy 
ciało  w  równych  czasach  przebiega  drogi  równe.  Sniad. 
Jeog.  11.  Bieg  jednostajnie  przyśpieszony,  aeguabiliter 
acceleratus.  Hub.  Mech.  22.  jednostajnie  opóźniony,  ib. 
50.  —  *§.  Całkowity,  z  jednej  sztuki ,  nii^  ciiicm  (itiictc. 
Kolumna  jednostajna.  Skorupa  ślimaka  jednostajna.  Tr. 
—  g.  Nauka  o  rzeczach  jednostajnych ,  które  Łac.  sim- 
plicia  zowią,  nie  dla  prostości,  ale  dla  szczególności,  iż 
każde  samo  przez  sie  może  ku  lekarstwu  służyć.  Sienn. 
342.  ciiifadic  Slrsncmiifttcl ,  Simplicia.  JEDNOSTKA,  i,  ź., 
liczba  pojedynczo  tylko  skazująca  tyle,  ile  sama  z  siebie 


260 


JEDNOSTOPNY  -  JEDNOUCHY. 


3EDN0USTNY-JEDNYLKI. 


znaczy,  jedynek,  pojedynek,  ber  (Sincr,  ttn  iRc^ncn.  Jako 
dziesiątki  sHadają  się  z  jednostek ;  tak  sta  składają  się  z 
dziesiątków.  Elem.  409.  Dziesied  jednostek  trzeba  na  jeden 
dziesiątek,  ib.  Ul.  JEDNOSTOPNY,  a,  e,  jedne  stopę  wy- 
noszący, cinen  SiiMcrtaflenb.  JEDNOSTRONNOŚĆ,  ści,  I, 
parcyafność,  n.  p.  sędziego.  Oslr.  Pr.  Cyw.  \,  576.,  Yind. 
enostranost,  enopartiunost,  partiastnost;  i?o^.  jedncstranos, 
fcte  einfcitigfcit,  ^(artticęlidjffit.  JEDNOSTRONNY,  a,  e,  —  ie 
adv.,  na  jedne  stronę  przechylony  fhys.  et  mor.,  etnfcttig, 
parcyalny,  (.lort^coifd) ;  Yind.  enostranen ,  postranen,  eno- 
stranski,  enostranosten ,  (ob.  Stronny).  —  §.  Ku  jednejźe  i 
tdjze  stronie,  nań]  cin  iinb  ckn  bcrfelden  ©cite  ^in.  Biegi 
jednakowego  kierunku,  czyli  jednostronne.  Hub.  Mech.  2. 
—  §.  Jednejźe  spólnej  strony,  t)on  etner  gemcinf^aftliAeil 
©dtf.  Kąty  zewnętrzne  jednostronne,  zewnątrz  po  je- 
dnejźe stronie  siecznej  przypadają.  Jak.  Malh.  \  b.  27.  — 
§.  O  jednej  stronie  czyli  strunie  lub  cięciwie ,  einfaitig, 
Ulit  Etncr  Saite.  Narzędzie  jednostronne,  monochordum, 
na  którym  strona  jednostajnej  grubości,  zawsze  równą 
siłą  natęża  się.  Hub.  Mech.  147.  JEDNOSTRZYŻKA,  i, 
2.,  Owce  się  albo  raz  tylko  na  rok  strzygą,  i  taka  wełna 
zowie  sie  jednostrzyzka;  albo  dwa  razy,  i  to  jest  dwu- 
strzyzka.'  Kluk.  Ziv.  \,  27.  bie  cinf^crige  SSBoIIe.  JEDNO- 
SWORNY,  a,  e,  —  ie  arfoeri. ,  jednej  swory,  jednosprzężny, 
zgodny,  (^Bo/i.  gednosworny),  »on  tiner  Suppel,  dnem  ®c= 
fparnie,  einttćiĄttg.  SubU.  Boh.  gednoswornost.  JEDNO- 
SYLLABNY,  a,  e,  —  ie  adverb.,  cinf^lbig;  Slov.  gednoslow- 
kowite  słowo,  gednoslowka;  Yind.  enofdben ,  enosloshen; 
Ross.  O4H0c;io)KHbiH ;  jednozgłoskowy,  n.  p.  Wyciągasz, 
zęby  jednosyllabnym  słowem:  tak!  nie!  cały  ten  interes 
zakończyć.  Teat.  17.  b,  6.  JEDNOSZATY,  a,  e,  Boss. 
e4iiH0pH3HUH ,  Graec.  fiorómnlog,  una  veste  indulus.  *JE- 
DNOSZYBY,  a ,  e ,  ciągiem  szybujący,  in  cinem  SRutfc  f:^ie- 
Benb.  Orzeł  doń  przepadnie  jednoszybym  lotem.  Zab.  15. 
159.  Kniaź.  "JEDNOSZYĆ  ob.  Jednoczyć.  JEDNOTA,  y, 
2.,  Boh.  et  Slov.  gednota,  jedność,  bie  Gtn^cit.  Stać 
przy  starych  zwyczajach  a  jednocie  kościoła,  łiej.  Ap. 
66.  Zgromadziliśmy  tu  te  rzeczy,  któ.^-e  sobie  w  jednocie 
podobne  były,  jako  lekarstwa  członka  którego.  Sienn.  618. 
Od  jednoty  kościoła  wyłączać  kogo ,  »on  ber  ®cmeinf(^aft 
ber  Siri^e  auśfd^lic^en.  Ludzie  społem  z  sobą  bywając, 
utwierdzali  się  być  jednotą  oną  ludu  bożego ,  jednemi 
członkami  w  jednym  ciele  pod  jedną  głową.  6(7.  Kat.  105. 
Niemasz  doskonalszej  jednoty,  jako  kiedy  kto  z  kim  ró- 
wny jest.  Salin.  77.  JEDNOTLIWY,  a,  e.  Słowa,  verba, 
jednotliwe,  na  przykład  spać,  iść,  jeść;  częstotliwe,  jre- 
quenlativa,  sypiać,  chodzić,  jadać.  Kpcz.  Gr.  2,  p.  197. 
bie  einfac^en  ^eitmótUr,  jum  Untcrfd^icbc  Don  ben  grequcnta= 
łfoen.  JEDNOTNIK,  a,  m.,  mdmduum.  Cyank.  Log.  90. 
JEDNOTNY,  a ,  e ,  jednoczący,  w  jedno  wcielający,  eini= 
flenb ,  uereinigenb.  Przyczyny,  któreby  nas  miały  do  je- 
dnotnej  zgody  przywodzić.  6'!/.  Post.  182  b.  'JEDNO- 
TWARZY,  a,  e,  jednej  twarzy,  jednej  i  tejże  twarzy,  mit 
einem  ®efiĄte,  oon  einem  obcr  eincrlc^  ©eftc^te;  Ecd.' ejiu- 
HOMMHUH,  Graec.  tiovo7Tc6ff<o7zoi.  JEDNOTWÓRCA ,  y, 
m.,  n.  p.  Jednotwórca  najwyższy.  Hipp  2.  ber  einjtg  roa^lt 
^ódlftc  ediópfcr.    JEDNOUCHY,  JEDNOUSZY,  a ,  e ,  o  je- 


dnym uchu;  Boh.  gednouchy;  Eccl.  04H0yuia,  subst.  je- 
dnouch.  JEDNOUSTNY',  a,  e,  —  ie  adv.,  z  jednych  ust, 
ani  einem  9Kunbe,  einlidllig.  Jednomyślnie  i  jednoustnie. 
Zygr.  Gon.  A  3.  JEDNOWIECZNY,  a,  e,  —  ie  adv.,  je- 
dnej wieczności,  glei(^  eroig;  Hag.  jednovjecni.  JEDNO- 
WIEKI,  a,  ie,  równego  wieku,  Boh.  gednoweky  coaevus, 
fllcid;en  3citalterS,  glei^en  8eben«alter«.  JEDNOWIERCA, 
y,  wi. ,  jednej  z  kim  wiary,  Hoss.  e4HH0Bipeux ,  einer  uon 
gleidjem  ©laiibenśbefenntniffe,  ein  ©laubcnźgcnoffe.  Pospólstwo 
obrzędu  Greckiego  z  hospodarem  jednowierca  swoim  go- 
towe' złączyć  się'było.  Nar.  Chodk.  1,  39.  JEDNO WIER- 
STWO ,  a ,  n. ,  jedna  z  drugim  wiara ,  lub  tez  zbiorowo 
wyznawcy  jednej  wiary,  gleid^er  ©lanbe;  ©lauBenśgenoffcn ; 
Ross.  e4HH0Btpie;  adj.  e4iiH0B'tpHUH  'jednowierny,  (oppos. 
róinowierny).  JEDNOWIOSŁOWY,  a,  e,  o  jednym  wio- 
śle ,  einrubcng ;  Hoss.  e4H0BecejbHUH.  JEDNOWŁADZCA, 
JEDNOWŁADZTWO  ob.  Jedynowładzca.  JEDNOWOLCA, 
y,  m. ,  Jednowolcy,  kacerze  siódmego  wieku,  którzy  trzy- 
mali ,  ze  w  Chrystusie  jedna  tylko  wola  była ;  inaczej 
Monotelitowie.  Sk.  Oz.  640.  cin  SKonot^elit;  Eccl.  e4HH0- 
BO.iibHUH ,  Graec.  noro&dTjrrjc ;  cf.  Croat.  jednovolynoszt, 
jednodusznoszt  .  jednomyślność.  JEDNOWROTNY,  a ,  e, 
o  jednych  wrotach,  eintf)orig ,  mit  cinem  J^orroege;  Eccl. 
e4HH0BpaTHUH.  JEDNOZAKONNY,  a,  e,  jednegoi  zakonu, 
»on  cinem  Crben;  Eccl.  e4nH03aK0HHUH ,  Graec.  airroiios; 
pod  ternie  prawem  żyjący.  JEDNOZĘBY,  a,  e,  o  jednym 
tylko  zębie,  einja6nig,  mit  einem  3fl^ne.  Młodziuchnej 
Chloi  smakowne  powaby  Na  jednozebe  nie  przystoia  baby. 
Hor.  2,  111.  Nar..  Eccl.  e4HH03y6uH.  JEDNOZENIEC, 
ńca ,  TO.,  monogamus.  Cn.  Th.  który  się  raz  tylko  ożenił, 
ber  nur  einmal  geŁe^rat^ct  kt.  Dasyp.  L  1.  i.  —  g.  Jednę 
tylko,  żonę  mający,  ber  nur  ciiier  grau  SKomi  ift.  JE- 
DNOŻENSTWO,  a,  n.,  a)  niepowtórzone  małżeństwo;  Ross. 
e4HH0)KeHCTB0 ,  e4HHo6paqie ,  e4HHo6pawHocTŁ ,  bie  ni^t 
mieberljo^lte  ^e,  ba  man  in  feinem  Seben  nur  cinmol  fi^ 
tterc^lic^t  ^at.  b)  Małżeństwo  z  jedną  osobą,  ba§  e^eli(|c 
Seben  mit  einer  einjigen  ^'crfon,  im  ©egenfa^c  ber  f  olęgamic, 
(cf.  wielożeństwo).  Między  pogańskiemi  Rzymiany  przed 
Chrystusem  jeszcze  jednożeństwo  kwitnęło.  Sk.  Kaz.  47. 
JEDNOZNACZNY,  a,  e  ,  n.  p.  Wyraz  jednoznaczny,  który 
więcej  nad  jednę  rzecz  nie  znaczy.  Kpcz.  Gr.  3,  3.  nur 
eine  Sebcutung  ^'obenb.  (cf.  wieloznaczny).  —  §.  Tegoż 
znaczenia,  równoznaczny,  gleid;bebeutenb ,  f^nonsjm.  JE- 
DNOZONATY,  a ,  e ,  jednę  żonę  mający,  lub  który  się 
raz  tylko  ożenił,  ein  SBcib  l^abenb,  einmal  berocibt;  Sorab. 
2.  yednoh  źenite;  Eccl.  e4HH0H(eHHbiH ;  Ross.  e4HH06pa- 
MHUH.  Potrzeba  być  biskupowi  jednożonatym.  Hrbst.  Odp. 
T  f  5  6.  cine«  2Beibeg  SKann.  iut\).  JEDNOŻONY,  ego, 
m.,  subst.,  ob.  Jednożeniec.  JEDNÓZOWNY,  a,  e,  jedne- 
goż  imienia,  gleidi  bcnannt  ober  genonnt,  cine^  3?omcni 
Dom  Fabiuszów  sam  przez  się  jednozownyra  orszakiem 
ojczyźnie  służył.  Dyar.  Gr.  293.  Stan.  Aug.,  Pam.  84. 
1006.  CJEDNY  ob.  Jadalny,  Śniedny).  'JEDNYLKI,  'JE- 
NYLKl,  a,  ie,  równy.  Cn.  Th.  gleiti),  gleii^cr  3Irt.  Wszys- 
tkie opony  jednylkie  były.  1  Leop.  Exod.  36,  9.  (jednćj 
miary.  3  Leop.),  ib.  36,  16.  Kąty  te,  iż  są  równe,  i 
linie,  między  któremi  leżą,  jenylkie  mają,  przeto  i  trzecia 


JEDRNIĆ-JEDURNY. 


JEDWAB'  -  JEDWABNICZEK. 


26ł 


linia   trzeciej    musi    być    równa.    Grzęp.    Geom.    G.    4    h. 
Kliny  dwa  z  jenylkiemi  kątami,  ih.  0.  3. 

Pochodź,  oprócz  wytkniętych  pod  słowem  jednać:  je- 
durny,  jedyny,  jedynak ,  jedynaczka  ,  jedynaczek  ,  jedyniec, 
odyniec,  jednowiadny,  jedynowładztwo ,  jedynorzedzłwo,  je- 
dyność,  jedynostwo;  pojedynek,  pojedynkować.  —  §.  żaden, 

—  §.  cf.  inny. 

JĘDRNIĆ,  JĘDRZYĆ,  \l,  y^  i ,  y,  cz.  niedok. ,  jędrnym 
czynić,  czerstwić,  krzepczyć,  (Etym.  pdro) ,  fcriiig  mnc^eil ; 
crfrtf^Ctt,  fłdrfen.  Wino  cierpnące  jędrni  ciało  z  gorąca 
letniego.  Śleszk.  Ped.  590.  Smacznego  puhar  wina  Słod- 
kotfoczną  jędrzy  rosą.  Kras.  List.  2,  8.  JĘDRNIEĆ,  JĘ- 
DRZNIEC,  ial,  ieli,  ieje,  nijak,  niedok.,  najędrznieć,  zjędr- 
nieć  dok.,  jędrnym,  czerstwym,  krzepkim  zostawać,  krze- 
pczyć się  propr.  et  pg.  fcmig,  frofttg,  frif^  tiierbcii;  Bosn. 
jedritise,  punnitise  matur escere;  Ross.  fl4peHtTb,  fl4pHTbca, 
oa^ptiB,  HaH4p'tTb.  Jędrzeje  masło.  Młódź  jędrznieje.  Tr. 
Rosą  w  rozkwitłych  łąkach  trawa  najędrznieje.  Kchow. 
Fr.  20.  Zboża  po  wielkiej  suszy  potrzebują  deszcza  dla 
najędrznienia.  Haur.  Sk.  16.  Póki  nie  najędrnieje  śmie- 
tana, poty  nie  zrobi  się^  masło.  ib.  65.  Sylcn  w  leciech 
swych  coraz  jędrnieje.  Zebr.  Ow.  367.  (semper  juvenilior). 
Poi.  Arg.  475.  JĘDRNOŚC,  ści,  ź.,  Boh.  gadrnost;  {Slov. 
gadrnost ,  wigadritelnost  emphasis) ;  fioss.  a4peH0CTb ; 
krzepkość,  jarość,  czerstwość,  świeżość,  btc  Sem^oftigfett, 
Sernigfeit,  ŚrifĄ^eit.  Owoce  przez  kunszt  wcześnie  wy- 
dane ,  dojźrzewają  prawda  prędzej ;  nigdy  jednak  tego 
smaku  i  jędrności  mieć  nie  mogą,  jaki  jest  w  tych,  co 
o  właściwej  porze  wychodzą.  Kras.  List.  73.  JĘDRNY, 
JĘDRZNY,  a,  e,  JĘDRNIE  adverb.,  Boh.  gśdrny;  Śorab.  2. 

..  jederne  ;  {Vind.  jedern ,  jadern  velox;  Carn.  jedernu  su- 
bito ,  jedernek  =  biegun  ;  Rag.  jedar  corpulentus  parola 
bassa ;  Bosn.  jedro  ,  punno  pjeno ,  come  ii  grano) ;  Ross. 
fl4epHbiB ,  fl4peHbiB ;  krzepki ,  świeży,  czerstwy,  fcrtiig, 
Irćiftig  propr.  et  fig.  Zboże  jędrne.  Jędrne  mięso,  jabłko. 
Rószczki  te  odcięte  wodą  pokrapiają ,  aby  jędrne  były. 
Birk.  Zyg.  50.  Zdroje  trzeba  zasłaniać  od  słońca ,  aby 
woda  zawsze  jędrna  była.  Kluk.  Kop.  1,  124.  Co  wieczór 
rozmaryn  jędrną  wodą  chłodziłem.  Zimor.  Siei.  175.  Wino 
z  beczki  jędrniejsze ,  niż  z  flaszy.  Fetr.  Wod.  31.,  Glicz. 
Wych.  Gib 

JĘDRZEJ,  ANDRZEJ,  eja,  m. ,  imię  męzkie,  Andreas.  Hung. 
Andrśs ;  Stov.  Ondreg ;  Ross.  AH4peH  (nepBOSBaHHbiii;. 
(Jędruś  zdrobn).  —  Dawano  ,  nie  chciał  —  Panie  Ję- 
drzeju,  Nie  gore  czapka  na  wielkim  złodzieju.  Zab.  14, 
365.  —  Andrzej  Zamojski ,  exkancierz,  wydał  Zbiór  pra- 
wa   Polskiego.  —   Andrzej  Kochanowski  przełożył  Eneide. 

—  §.  Ilcus.io  na  ukos  rozkładam,  albo  na  kształt  gwiazdki , 
albo  kr:vża  świętego    Andrzeja.    Mącz.,    iai  3Inbrca^freu^. 

JĘDRZNY  'ob.  Jędrny?     JĘDRZYSTY  ob.  Jądrzysty. 

'JEDURNY,  a,  e.  sam  jeden,  jedyny,  szczególny,  cinjig,  cin= 
}ig  unb  allcin.  Ubogi  nic  innego  nie  miał,  chyba  jedurną 
owieczkę.  Leop.  2  Reg.  12,  3.  (jedne.  Bibl.  Gd.).  Tyś 
nam  jedurny  został  ze  wszech  ludzi,  jako  port  zachowań 
od  burzy  Leop  4  Ezdr.  12,  42.  (ciebie  samego  jeszcze 
mamy.  Bihl.  Gd).  Sama  jedurna  śmierć  mnie  z  tobą 
rozłączy.   1   Leop.  Rut.  1,    17. 


JEDWAB',  iu ,  e/  ia ,  /«.,  Boh.  obs.  hedwabj ;  hodie  hedba- 
wj ;  Sorab.  2.  źiiźe;  Sorab.  1.  iida  ;  Vind.  shida,  fvila , 
shidovina;  Carn.  shida;  Slav.  svila;  Rag.  svila;  Croat. 
szvila;  Hung.  selyem ;  Bosn.  svjela,  svila ;  fioss.  iucjIkł  ; 
a)  przędza  robaczka  jedwabnika,  którą  snuje  naokoło 
siebie  samego  pyszczkiem,  nakształt  pęcherzyka,  wielko- 
ści gołębich  jaj.  Ład.  H.  N.  S5.  bie  ©cibc ;  {Lat.  med. 
seta;  hal.  seta,  seda;  Gall.  soye;  Hebr.  ')''"i"D).  Sawka 
alias  jedwabią  sztuka.  Inslr.  cel.  Lit.  Panicz  sługom  bar- 
wę od  jedwabiu  daje.  Pelr.  Ek.  97.  Jedenże  jedwab' 
mówią  w  kitajce  więc  bywa  Jako  i  w  aksamicie ;  a  prze- 
cie ten  droższy  Niż  kitajka.  Opal.  Sat.  25.  Jedwab'  krę- 
cony ,  Src^feibc ,  BuJimfcibe.  Jedwab'  darty,  gcf(^Irifenc  ^(U 
be;  (Croat.  kadif,  vellut;  Bosn.  barscjun,  belud,  kadifa 
holosericum  villosum;  Ross.  cupem  jedwab'  surowy, 
cupuOBUH  z  jedwabiu  surowego ,  cf.  czerwiec ,  bękart). 
Jedwab',  jedwabie  in  plur.  =  jedwabne  materye,  (sciben= 
jeugc.  Nie  pomogą  babie.  Ni  farbiczki  zamorskie,  ni 
gładkie  jedwabie.  Nar.  Dz.  3,  52.  W  jedwab'  się  miękki 
nie  ubiera.  Bardz.  Trag.  467.,  {ob.  BławatJ.  Znać  co  jest 
jedwab',  a  co  pajęczyna.  Wad.  Dan.  K  6.  —  Bojąc  się, 
słowa  swe  w  jedwab'  obwija.  Zab.  14,  117.  cf.  w  ba- 
wełnę, er  briitft  fiĄ  rcrbliimt  mi,  cf  jedwabne  słówka, 
oppos.  naga  prawda.  —  b)  Jedwab'  polny ,  kania  przę- 
dza, kanianka,  wyłup'  swojski,  Cuscuia  Zinn.  ziele ,  któ- 
re sie  pnie  po  krzakach  jak  przędzione,  boś  ©etbcnfraut, 
gloi^gfraut,  bie  glae^śfcibc.  Syr.  l'514.  JEDWABIARNIA , 
i ,  i. ,  fabryka  jedwabna  ,  eine  ©eibenfairtc.  Jedwabiarnia 
Lugduńska.  A".  Pam.  21,  324.  JEDWABIĆ,  cz.  niedok., 
ujedwabić  dok.,  w  jedwab'  obwijać,  iu  Scibc  tinpllen, 
fig.  Już  cie  zapewne  zdradziecko  oszwabi ,  Kto  w  mięk- 
kie słowa 'dyalekt  jedwabi.  Mon.  71,  796.  JEDWABIO- 
ROBI,  ia,  ie,  JEDWABIORODNY,  a,  e,  jedwab'  z  sie- 
bie wydający,  ©cJDc  erjeiigenb,  ©etbe  gebcnb.  Tak  subtel- 
nie prząść  nie  potrafią  jedwabiorobie  robaczki.  Fot.  Arg. 
709.  Robacy  jedwabiorodni  w  motyle  się  obracają.  Otw. 
Ow.  622.  JEDWABISTY,  a,  e,  —  o  adv.,  pełen  je- 
dwabiu ,  fetbig ,  coK  Seibe.  Łodyga  jedwabista ,  ccu/is 
sericeus,  bardzo  miękkim  leżącym  włosem  jest  pokryta. 
Jundz.  2,  14.  JEDWABNICA',  y,  i,  1)  bławat,  materya 
jedwabna ,  ©eibctijeiig.  Suknie  z  jedwabnicy  uczynione 
subtelnej.  Boter.  30.  Tam  płótna ,  jedwabnice ,  baweł- 
nice  przedają.  Star.  Dw.  12.  Jedwabnicy  ezarnćj  sztuka. 
Instr.  cel.  Lit.  —  §.  Szata  jedwabna ,  zasłona ,  ein  SIct= 
bungśftiirf  Dott  ©cibe,  ein  feibner  Sd^Ieccr.  Pewniebym, 
mając  na  to  pozwolenie ,  Wolała  zbroję ,  niż  tę  jedwa- 
bnice. P.  Kchan.  Jer.  156.  Miękkie  szaty,  abo  jedwa- 
bnice, mężczyźnie  za  hańbę  poczytują.  Eraz.  Ob.  B.  Roz- 
wija ona  twarz  nadobną  z  cienkiej  jedwabnicy.  Fot.  Arg. 
213.  Panny  cienkie  jedwabnice  łzami  napoiły.  Baniul.  C. 
2.  Potym  ramoty  miękką  jedwabnicą  zawite,  które  przed 
królem  z  miednicą  niósł  Referendarz  Litewski ,  oddano 
stojącej  Moskwie.  Cheich.  Poprz.  A.  A.  2)  Jedwabnicą, 
jedwabniczka  ,  i ,  z. ,  robaczek.  Cn.  Th.  ob.  Jedwabnik  , 
ber  Scibentwirm.  JEDWABNIK,  a,  m.,  JEDWABNICZEK, 
czka,  m.,  zdrbn. ,  phalaena  tnori ,  ber  ©eibenfd)mctterltng, 
ber  ©cibenrciirnt ;   Slov.  hedbawoprad,    hedbawni    ćerwik; 


262 


JEDWABNICZY  -  JEDWABNY. 


JĘDYCZĘ  -JEDYNORZĄDZTWO. 


Sorab.  1.  żidźanski  tźerwik;  V»i(/.  sliidanik,  shidni  zherv; 
Carn.  shidanik;  Slav.  svilna  biiba;  Croaf.  bubba,  szvilo- 
predecz  ;  Bosn.  bubba;  Bag.  bubba,  zarv;  Ross.  uicako- 
BOa  lepBb,  ineJKOBiiMHufi  "lepet;  motyl  nocny,  wylęga 
się  z  jaja  gąsienicy ,  która  mająca  się  stać  poczwarą ,  za- 
sklep sobie  przędzie  jiijkowaty  jedwabny.  Zool.  Nar.  144. 
Jedwabniki ,  albo  w  pospolitym  mówieniu ,  jedwabne  ro- 
baki. Kluk.  Zw.  4,  293.  Wizerunek  jedwabniczka ,  w 
swojej  robocie  zasklepionego,  Tcat.  11.  b,  59.  —  2) 
Jedwabnik,  (5o/(.  bedbawnjk,  /■.  bedbawnice;  \ind.  shido- 
delnik ,  fvilar;  Croat.  szvilar,  szvilotkanecz ,  szviloter- 
seez,  szvilostikar  ;  Hung.  selyemszovo,  selyemtakńts ; 
Bosn.  svilar  ,  koji  tka  svilu ,  koji  prodava  svilu ;  fem.  svila- 
rica ;  Bug.  svionik;  Slav.  svilotkalac);  rzemieślnik  lub 
kupiec,  koJo  jedwabiu  chodzący.  Cn.  Th.  cin  Scibctlipckr , 
(5cibctifl.nimcr ,  Ctn  (sctPcn^miMcr.  ob.  BJawatnik.  —  g.  Jedwa- 
bniki ,  n.ilezące  do  stroju  biafogfowskiego.  Sa.x.  Tyt.  7. , 
ob.  Jcdwabnica. —  §.  "Jadwabnik,  człowiek  miękki,  znie- 
wieściaJy,  niewies'ciueh  ,  cin  SBeicŁltiifl.  Glicz.  Wych.  E.  4 
b.  JEDWABNICZY  ,  a ,  o  ,  od  jedwabnika,  Sctbciiunirmś  = ; 
{Croat.  bubbin).  Susza  się  orzechy  jedwabnicze  w  piecu 
przez  dzień  jeden,  /^/tęrfi.' 75.  JEDWABNORODNY,  a, 
e,  jedwab'  płodzący,  fcibClIcrsciIiJCllD.  Psalmod.  H.  JE- 
DWABMKOWY,  a,  e,  n.  p.  kwas  cheni. ,  znajduje  się 
w  motylach,  acidum  bombicum.  Siiiad.  Chem.  2,  53. 
JEDWABNY,  a,  e,  iJoA.  hedbawny,  hedwabny;  Sorab.  i. 
zidane,  źidźane;  Yind.  shidan,  fviln ,  shidni,  shidan- 
ski;  Croo^  szvilni ,  szvilyen  ,  barssonski ;  //^m)I(;.  barsonyos; 
Rag.  SYioni,  svijlni;  Bosn.  svilni,  svilan  ;  Ross.  lue.iKO- 
Bufi  ,  (mo.iKOBimnUH  morwowy) ;  od  jedwabiu  ,  6cibcu  <  . 
Jajkowate  zasklepy  gąsienicy  jedwabnika  ,  nazywamy  orze- 
chy jedwabne.  Zool.  Nar.  143.  ScibcnCBcr,  Cocons.  Je- 
dwabne robaki  =  jedwabniki.  Jedwabna  nitka  Boss.  nici- 
KOBHHa,  uie;iKOBnHKa.  Jedwabne  pończochy.  Jedwabne 
materye  =  jedwabnice  ,  jedwabie,  bławaty. —  Fig.  tr.  Le- 
pszy iywot  fyczany,  niż  jedwabna  śmierć.  Cn.  Ad.  435. 
przymawia  sposobowi  Tureckiemu  odebrania  wielkim  pa- 
nom życia  jedwabnym  sznurkiem;  Iicffcr  clcilb  lc('Cn,  al$ 
Vrdd)ti(j  ftcrbcu.  Baczej  mamy  cierpieć  wszelakie  męki , 
niźli  zabijać  się  ,  jako  jest  przysłowie  :  Lepszy  jest  ży- 
wot łyczany,  niźli  jedwabna  śmierć.  Pelr.  El.  259.  — 
Jedwabna  n.  p.  postawa  =  delikatna,  pieszczona,  ciii  bcli= 
fateź  8isiivd)Cii.  Owa  jedwabna  postawa ,  słowa  pieszczo- 
ne, zemdlona  mowa,  komuby  się  podobać  mogła?  Gorn. 
Dw.  28.  Twarz  jedwabna.  Bal.  Sen.  16.  Bzeraiosła  je- 
dwabne, a  subtelne.  Glicz.  Wych.  H  1  b.  (pieszczone, 
delikatne).  W  zbytku ,  jakoby  jedwabno  żyć.  Kosz.  Cyc. 
66.  (miękko  ,  zniewieściale ,  delikacko).  Rozkosznie ,  a 
prawie  jakoby  jedwabnie  żyć.  Budn.  Cyc.  49.  Jedwabne 
słówka  =  łagodne,  pieszczące,  pochlebnicze ,  słodkie, 
fu^C  SBortC.  Szkodliwsza  laka  zdrada,  która  jadowity 
Umysł  pod  jedwabnerai  słówki  ma  zakryty.  Simon.  Siei. 
97.  Czyni  wymówki.  Zdobiąc  swoje  łakomstwo  jedwa- 
bnemi  słówki.  Prot.  Jal  9.'  Miodowe  albo  jedwabne 
słówka  tworzyć,  a  co  najgorszego  być  może,  myślić. 
hasz.  Lor.  49  6.  Występków  obrońcy  jedwabna  wymo- 
wa odbieży.    Psalmod.    oi.  Prosił    o  córkę,   jedwabnem! 


słowy  chęć  matki  do  siebie  garnąc.  Gorn.  Dz.  68.  Słó- 
wki temi  jedwabnemi  swoje  psie  sztuki  pokrywa.  Pasł. 
Fid.  115.  Kto  chce  u  kogo  mieć  łaskę,  musi  jedwa- 
bnych słów  używać ,  a  coraz  mu  pożytków  przybawiać. 
Budn.  Apopht.  127.  Dyspensa,  by  nie  wiem  jak  miękko 
w  jedwabne  płaty  uwiniona,  zawsze  rana  praw.  Birk. 
E.torb.  22.  —  §.  Śliwki  jedwabne  czerwone  albo  czarne. 
Syr.  978.  Seibciipflaumcn. —  §.  Jedwabny  ogon,  ptaszek, 
jemiołuszka,  turdus  crislalus  Klein,  mniejszy  od  kwi- 
czoła. Kluk.  Zw.  2,  531.  ber  ©cibcitf*ivan3  (3ufcrk),  Boh. 
chocholaus  ;  Ross.  CBHpncTe.ib. 

Pochodź,  półjedwabie,  półjedwabny,  ujedwabic. 

•JĘDYCZĘ,  -JĘDYK  ob.  Indyczę,  Indyk. 

■JEDYKUŁA,  y,  z'.,  [więzienie,  z  Tureck.  jede  i  kiul  =  siedm  wieź; 
tak  zwany  zamek  w  Carogrodzie,  przeznaczony  na  więzienie 
stanu.  5]  n.  p.  Chociaż  uporny  Herod  klucze  ściska  czule, 
Nie  doczekał  Piotr  jutra  w  jego  jedykule.  Pot.  Pocz.  IIS. 
Cesarza  ku  wieżastej  prowadzą  jedykule.   Tward.  Leg.   29. 

JEDYNACZKA,  i,  z.,  Boh.  gedenśctka,  jednorodna  córka, 
bte  Ctnjtge  Joc^tcr.  Ofiaruje  mu  wielkie  dobra  z  córką 
swoją  jedynaczką.  Mon.  66,239.,  Psalmod.  21.  Ross.  04H- 
iiaiiKa  pojedyncza  sztuka  czegokolwiek.  JEDYNAK,  a,  m., 
JEDYN.4CZEK,  czka,  m.,  demin.,  jednorodny  syn,  ber  ciitjige 
Solm.  {Boh.  gedinaćek;  Bosn.  jedinac;  Rag.  jedinaz; 
Eccl.  i€;^iiiiOYA;^hiii ;  {Garn.  edinzhezh  <  sierota);  Croat.  ^e- 
dinek;  Dal.  jedinacz).  Byłem  synaczkiem  młodziucbnym 
u  ojca  mego,  i  jedynaczkiem  u  matki  mojej.  Sk.  Kaz. 
511.  Jestem  nauczycielem  młodego  panięcia;  uczeń  mój 
jedynak ,  a  tym  samym  pieszczony  Mon.  63 ,  90-  Nie 
byłby  jedynak.  Bys.  Ad.  48.  —  §.  Transl.  YYieczysty 
Fenix,  jedynak  w  swym  rodzie.  Hul.  Ow.  129.  jedyny, 
ber  ciiiyjje  feiiicr  Slrt.  —  Theol.  Bóg  nie  jest  "jedynak,  albo 
tak  samotny,  ale  jest  trojaki  w'  personach.  Gil.  Kat.  196. 
JEDYNASTOKAT,  a,  «.,  endecagon,  jedynas'cie  boków 
mająca  figura,  'jak.  Math.  1 ,  23.  ctii  eilfctf.  JEDYNASTY 
ob.  Jedenasty.  JEDYNEK  o4.  Pojedynek  liczba.  JEDYNIE 
adverb.,  a)  tylko,  więcej  nic,  tylko  tyle,  ciltjijj  lUlb  oUcill, 
Boh.  gcdine  ,  gedne,  gedno  ,  gednora,  genom,  gen,  {ob. 
Jedno,  jeno);  Slov.  gedine;  Sorab.  1.  yednuzcże;  Rosn. 
jedino;  Eccl.  Tl>Yll^&.  O  tyra  jedynie  myśli,  żeby  siebie 
bogacić,  b)  Jak  najmocniej ,  najwyśmieniciej ,  iiiiiijj ,  aiifS 
ftćirffte.  Jedynie  on  go  kocha.  Jedynie  to  powiedział, 
niemożna  było  lepiej.  'JEDYiMEG  ,  yńca ,  m. ,  odyniec, 
ber  $aiier,  ber  Seilcr.  Bozkopał  tę  latorośl,  dziki  wieprz 
z  łasa,  ajedyniec  spasł  ja.  W.  Ps.  80,  14.  (zwierz  pol- 
ny. Bibl.  Gd.).  Ross.  04iiHeui  pojedynczy  człowiek,  sa- 
motny bez  familii.  'JEDYNOJESTESTWENNY,  a,  e,  je- 
dnoistny,  jednego  jestestwa ,  jednej  i  tejże  istoty,  Eccl. 
e4HiioecTecTBeHHHH ,  ieAHiioc£i|ihHi>  homousios ,  consub- 
stantialis ,  tjleid/eil  SBcfcitŹ.  Jezusa  Chrystusa  'jednosu- 
szcznym  i  jedynojestestwennym  bogu  ojcu  wyznawamy. 
Smoti:  El.  23.  JEDYNOKUPCTWO,  a,  n.,  jednokupctwo, 
monopolium.  Sk.  Dz.  10.  JEDYNOKUPIEC,  JEDNOKU- 
PIEC,  pca ,  ffi.,  mający  monopol,  ber  ciit  9)fPilo|tol  ^at. 
JEDNORZĄDZCA,  y,' m.,  jedynowładzca,  monarcha,  cin 
Sllleiiilicrrfi^er ,  SWonar^,  Yind.  famokraluyauz ,  famobla- 
stnik.    JEDYNORZADZTWO,  JEDYNORZEDZTWO ,  a,  n.. 


JEDYNORZĄDNY  -  JEDYNY. 


JEDZĄ  -  JEGO. 


265 


jedynowJadztwo ,  samopaństwo ,  monarchia ,  bie  ?lfld!l< 
^errfi^aft.  bie  a}?onard)ie.  Yind.  famokralstvu ,  famoblastvu, 
famogospodstvu;  £cc/.  e4HH0Ha'iajiie.  Monarchia  abo  jndy- 
norzedztwo  jest ,  gdzie  jeden  nad  wszystkiemi  zwierzch- 
ność'nia.  Sk.  Kaz.  212.  Rzplta  Rzymska  byfa  w  jedy- 
norządztwo  przemieniona.  Zab.  2,  3.  Alb.  JEDYNORZĄ- 
DNY, a,  6,  —  ie  aduerb.,  monarchiczny,  samowładny, 
fllletn^enf^enb ,  inotiardjifĄ;  Yind.  famokralski ,  famoblasten, 
famogospodezhen;  Eccl.  i6ji^HH0iiiiYAiti>H'E.  JEDYNOSĆ, 
ści,  ź.,  JEDYNOSTWO,  a,  n.,  ścisły  w  jedno  związek, 
bie  (Etn^eit ,  geitaiie  SSerctniguiig ,  Yind.  edinost ,  enakost ; 
Croat.  jedinoszt,  jedinsztvo ;  Ross.  o^HuaMecTBo;  EccL 
i€;^Hii;łYhCTBO.  Jan  wysławia  boga  Ojca ,  Syna  i  Ducha 
ś.,  a  przedsię  jednością  te  świętą  trojakość  niejako  zwią- 
zał, powiadając:  jemu  samemu  niech  będzie  cześć.  Hej. 
Apoc.  7.  Gil.  Kaz.  B  6  4  6.  W  małżeństwie  trzeba  uwa- 
żać jedynośó  dwóch  osób;  która  jedyność  nie  dopuszcza 
rozdzielenia.  Petr.  Ek.  87.  Pilnujcie  zachowywać  jedy- 
nostwo  ducha  w  związaniu  pokoju.  Btidn.  Ephes.  4 ,  3. 
(jedność.  Bibl.  Gd.).  'JEDYNOSPADKOWY,  a,  e,  Eccl. 
e4HHona4ea(HUH ,  Graec  fiorómanog ,  unum  tanlum  habens 
casicm,  indeclinabilis ,  ob.  Nieforemny.  'JEDYNOSUSZCZ- 
NY  ob.  Jedynojestestwenny,  jednoistny,  spółistny.  JEDY- 
NOURODZONY,  Salin.  30.  ob.  Jednorodny.  JEDYNO- 
WŁADCA, JEDNOWŁAJCA ,  JEDYNOWŁADZCA,  JE- 
DNOW-ŁADCA,  y,  m.,  JEDYNOWŁADEG ,  dca ,  m.,  sa- 
mowładca,  monarcha,  ber  31flein^ervf(J)cr ,  6clbft^errfd|er , 
5Wonar(|l ;  Yind.  famokraluvauz ,  famoblastnik  ;  Ross.  cau- 
uoBaacTHieJb ,  e4HH0BjaCTHHKb ,  CAHHOHawajbHHKt.  Jedy- 
nowładec  Ruski.  Psalmod.  14.  Po  śmierci  Mścisława, 
począł  się  Jarosław  jedynowładzcą ,  albo  monarchą  i  Ga- 
rzem  wszystkiej  Rusi  pisać.  Slryjk.  160.  Oktawiusz  Au- 
gust, pierwszy  monarcha  abo  jedynowładca  państwa 
Rzymskiego.  Sk.  Dz.  67.  Bożki  jednowłajca ,  divum  rex. 
Zebr.  Ow.  311.  "Inowładzca.  Otw.  Oiv.  571.  W  rodź. 
źeńsk.  JEDYNOWŁADCZYNA  n.  p.  serca  mojego.  Teat. 
33.  d,  54.  ©elbft^errfdierinn.  JEDYNOWŁADNY,'jEDNO- 
WŁADNY,  a,  e,  —  ie,  adverb. ,  monarchiczny,  monar< 
Ćji^ćj,  (eigeniDitlig ,  tabelt  9(blg.),  rząd  jedynowładny,  gdy 
władza  najwyższa  zamyka  się  w  samćj  jednej  osobie, 
ale  umiarkowana  prawami.  YYyrw.  Geogr.  112;  Yind.  (a- 
mokralski,  famogospodezhen,  famoblasten;  Ross.  e4H- 
HOBjacTUUH,  e4HH0HaMa;ikHbiH.  Jedynowładnym  bvć  Ross. 
e4HH0Ha>iajbCTB0BaTb.  JEDYNOWŁADZTWO,  JEDNO- 
WŁADZTWO,  a,  n.,  JEDYNOWŁADNOŚĆ,  ści,  z.,  samo- 
państwo, bie  2Jfonar(^tc,  ("gtgcnroille).  Yind.  famokralstyu , 
famoblastvu,  famogospodstvu;  Ross.  e4HH0BjacTie ;  Eccl. 
e4HH0Ha<iaaie.  Najlepszy  rząd  jest  jedynowładztwo;  je- 
den jest  bóg ,  wszystkiego  świata  rządca ,  jeden  ar- 
chanioł, wszystkich  niebieskich  wojsk  sprawca.  Smolr. 
Ex.  56.  Po  śmierci  Henryka  poczęli  Polacy  radzić,  ja- 
koby z  wielu  księstw  Polskich  jedno  królestwo  i  mo- 
narchią, albo  jedynowładztwo  uczynili.  Slryjk.  326.  Wło- 
dimierz  księstwa  Ruskie  rozszarpane,  w  monarchią  albo  je- 
dynowładztwo poslaremu  znowu  przywiódł,  ih.  184.  Mon. 
75,  589.  Jedynowładność.  ib.  73,  447.  JEDYNY,  a,  e,  Boh. 
gediny,  gedinky;   5/01'.    gedinki ,    gedini;    Sorab.  1.  ye- 


dnuźki ;  Carn.  edin;  Yind.  edin ,  enak ,  enfam;  Croat. 
jedini;  Slav.  jedini ;  Bosn.  jedin ;  Rag.  iedijni;  Ross. 
e4HH'b,  e4iiHUH,  e4BncTBeHHbiii ;  jeden  w  swoim  gatun- 
ku, eiitstg.  U  niej  humor  jedyny,  serce  szczere.  Teat.  17. 
c,  16.  Dobre  serce  i  rozsądek  są  to  jedyne  zalety.  Teat. 
19.  c,  86.  (największe,  najlepsze).  Jedyna  zono.  Zbił. 
Lam.  B.  i.  —  Mea  lu  miła  rodzona,  miła  jedyna.il/qcz. 
(nieoszacowana).  *§.  Pomyśl  człecze ,  żeś  jest  "jedyna 
nikczemność,  cień  przemijający,  ziemia  i  popiół.  Pocif/.  8. 
(isLa,  szczćra,  ciii  piircś  ^iiiti). 

JĘDZA,  y,  i,  btc  giirie,  ^óllifdjc  Siiric.  *Jądz  ,  piekielnych 
bogiń,  Eumenid  ,  które  dręczą  potępieńców,  trzy,  Mege- 
ra,  Tyzyfona ,  Alekto.  Olw.  Oiv.  161.  Kras.  Zb.  1,  305, 
{Boh.  Ostuda,  Dracice,  Ljtjce,  Sanje,  Sanietj;  Sorab.  i. 
te  hślske  zwóbotnicźe;  Garn.  Drashena ,  Drashnize ,  Stra- 
shnize  ;  {Carn.  jęsa;  Yind.  jesa  ira ;  Carn.  jęsn;  Yind. 
jesan ,  jesn  atrox) ;  Rag.  Sarda).  Warkoczowęże  jędze. 
Oliv.  Ow.  247.  Jako  jędza  do  nas  przybieżała.  Simon. 
Siei.  110.  zła  baba,  dyablica,  jędza,  eiil  ,C»6Ileiitt)eib ,  eiiie 
tiifc  Siebett.  Gzegoż  chcesz  jędzo  nieubłagana  ?  Teat.  94. 
b,  97.  Gicho,  ty  jaszczurcza  gębo,  dyablico,  jędzo  z  sa- 
mego piekła.  Teat.  27,  132.  Tak  bardzo  to  cieszy  mę- 
ża,  iż  o  swoj(5j  jędzy  zapomina.    Wys.  Kat.  210. 

JEDZĄ,  y,  i.,  JEDZENIE,  ia,  n.,"l)  co  się  je,  jadło,  po- 
karm, bie  3Ja|'riiitg,  Hi  effetl.  Boh.  ęedenj;  Sorab.  ±  jeź  ; 
Yind.  jed  ,  jedba ,  iestvina ;  Rag.  iezba ,  iedivo ,  jestivo ; 
Slav.  jistje,  ruesak;  Croat.  jesztvina  ,  jedenye;  Dal.  jez- 
ba,  jezbina ,  blaguvanye ,  gyilis,  gydenye  ,  pichya;  Hung. 
etek;  Ross.  -k^a,  t)Ka,  tcTBa,  •fc4eHie;  Eccl.  kiacnhic, 
acTBa,  liicTuie,  uiAh,  eata,  nHąis.  Jedzenie  oznaczają 
wyrazem  darów  bożych.  N.  Pam.  16,  39.  Jedzenie  już 
jest  na  stole.  Teat.  6.  c,  29.  Augustyn  ś.  mówi,  na 
tamtym  świecie  będą  mogli  jeść;  ale  jędzy  nie  będą  po- 
trzebować. Dambr.  234.  Nie  zabawili  dłużej ,  tylko  ile 
trzeba,  do  złożenia  jędzy.  Pam.  83,  2,  159.  Pilno  do- 
glądać trzeba ,  jeśli  też  bydło  w  jedzenie  dobrze  opa- 
trzono. Cresc.  37.  Bydlęta ,  które  przeżuwają  jędzę. 
Budn.  Deut.  14,  7.  Nie  'trwam  (dbam)  o  jędzę,  kiedy 
dobrze  siedzę.  Rys.  Ad.  49.  —  2)  Jedzenie,  czyn  jedze- 
nia, ba«  (SfFert,  ©enie^en  ber  Speife.  Gebula  wzrok  mdli, 
nie  tylko  jedzą,  ale  i  zapachem.  Syr.  1224.  Człowiek  bez 
jędzy  i  picia  być  nie  może.  YV.  Post.  Mn.  52.  Podałeś 
nas  jako  owce  na  jędzę.  YV.  Ps.  40,  12.  (na  żer.  Bibl. 
Gd.).  Jagnięce  mięso  nie  jest  ku  jędzy  słuszne,  bo  nie- 
strawne. Sienn.  270.  Macieli  co  ku  jedzeniu?  Sekl.  Joan. 
21.  not.  •'zniadłegot.  iob.  Śniedny).  Gdy  komu  powie- 
dzą, że  jutro  ma  umrzeć,  odejdzie  chęć  do  jędzy.  Gorn. 
YYl  G  b.  Nie  gęba  twoja,  ani  jedzą  twoja,  ale  słowo 
boże  czyni  ten  prosty  chleb  ciałem  bożym,  W.  Post.  Mn. 
273.  JEDZĄCY,  a,  e,  (Part.  Act.  Yerbi.  Jeść  qu.  v.} 
'2)  Edilts,\o  co  dobre  jest  ku  jedzeniu,  co  się  jeść 
godzi.  Macz.  cgbar ,  ob.  Śniedny,  jadalny.  JEDZONY, 
a,  e,  (Part.  Fu^s.  verbi  Jeść),  "g.  Żadnych  podkanclerzy 
nie  wziął  upominków,  okrom  'jedzonych  rzeczy  i  pitych. 
Gorn.   Dz.  48.  do  jedzenia,  śniednych  ,  jadalnych. 

JEGO  Genit.  et  Accus.  Masc.  Sing.  Pronom.  on:  cf.  Lat. 
ejus,  feincr;  {Boh.  geho;  Eccl.  eroet,  erosa,  erOBO,oi. 


264 


JEGOJSKI  -  JEGOMOSCINY. 


JEHOWA-JEKOTANIE. 


Jegojski).  Zna  bóg,  którzy  są  jego.  Bial.  Post.  120.  któ- 
rzy należą  do  niego ,  bie  fctn  finb ,  btc  i&m  ange^óreit. 
Bóg  prędko  zdrajcę  skarał;  bo  jeden  'jegoż  z  tych,  co 
o  wszystkim  wiedzieli,  głowę  mu  uciął.  Warg.  Kurc.  35. 
unus  e  consciis  ejus.  cf.  on,  ona,  ono.  'JEGOJSKI, 
a,  ie,  do  niego  należący,  i^m  gc^órig,  fcin.  Cn.  Th.  244. 
Ecd.  eroBi,  eroea ,  eroBO.  JEGOMOŚĆ,  ści,  (dawniej 
Jego  Miłość,  cf.  Miłość,  et  Mość.)  Boh.  geranost,  1) 
pan  swojej  woli,  niepodległy,  sobie  pan,  feiii  eigiicr  Serr; 
ztąd  tytuł  ludzi  wolnych,  alś  Ittcl :  gndbigcr  §err,  ioij-- 
gecŁrter  $crr,  §err.  Na  strasznym  sądzie  niewiem  mo- 
cny Panie ,  Czyli  jegomość  przed  poddanym  wstanie. 
Brack.  X  b.  ob  im  gnćibige  Scrr  anij  e^cr  ali  ber  Sauer 
»on  ben  Jobtcn  auferftelm  roirb.  Teraz  każdy  Jegomość 
wysoko  uczony.  Teat.  45,  5.  Jaki  Jegomość!  ib.  22. 
c,  64.  Zły  humor  i  ta  słabość  Jegomości  Kochankę 
żalem  przejęła.  Kniai.  Poez.  3,  103.  Jużci  ten  siedzi, 
widzę,  spokojnie,  przykładnie,  Coż  to  jest  za  Jegomość? 
to  sławny  jurysta.  Kras.  W.  41.  \Mi  ift  ba»  fiir  etii  boi}-- 
gelebrter  .'perr?  —  Per  ezellentiam  Pan  domu,  gospodarz, 
u  ludzi  śrzedniego  stanu,  ber  $err,  ber  $err  Bom  .f>aufe, 
ber  gtiiibige  $crr,  kc  ?cutcn  yom  Śiittelftanbe.  Mnie  się 
zdało  ,  służąca  mówi ,  że  mój  Jegomość  wchodzi.  Teat. 
45.  c,  128.  Ross.  xo3aiiHŁ.  Jegomość!  in  \ocańvo.  (cf. 
mości ! ).  Hoss.  cy4apnKi ,  c^-Aapynra ,  cy/iapt.  W  War- 
szawie Jejmość  modną  żonką,  a  Jegomość  modnym  mę- 
żem zostają  ,  i  jak  Jejmość  koadjutora ,  tak  Jegomość  ko- 
adjutorkę  dobiera.  Teat.  22,  115.  Jegomość  nadto  do- 
bry. Jejmość  zbyt  rozjadła,  A  kiedy  Jejmość  dobra, 
Jegomość  jak  jędza.  Kras.  W.  55.  —  NB.  Przed  słowem 
Ksiądz  nie  kładzie  sie  Pan,  lecz  Jegomość,  n.  p.  Jego- 
mość Ksiądz  Biskup  —  Złącznie  z  słoivem  Pan :  Jego- 
mość Pan,  Boh.  Gemnostpdn,  (Gemnostjcek  dein. ,  ob. 
Jespan ,  cf.  Wasz  Mość  Pan ,  Wac  Pan).  Jestem  w  do- 
mu nieboszczyka  Dobrzeckiego ,  i  służę  u  syna  jego , 
Jegomość  Pana  Hrabiego.  Teat.  22,  29.  —  §.  W  mowie 
dzieci  lub  z  dziećmi  o  ojcu,  Jegomość  =  ojciec ,  ber  .C»err 
^'apa.  Nieboszczyk  Jegomość  nie  żałował  na  nasze  edu- 
kacyą;  a  opiekun  wcale  nas  zaniedbuje.  —  §.  Złącznie 
z  słowem  Dobrodziej,  dla  większej  luagi :  ©itcibiger ,  i)pĄ= 
geebrtcr  Serr.  Paniątko  ledwie  wie,  że  żyje,  już  wie- 
dzieć zaczyna,  ze  Pan,  że  Jegomość  Dobrodziej.  Mo7i. 
65,  87.  A  to  co  za  Jegomość?  Jegomość  Dobrodziej; 
On  nie  tak,  jak  to  drudzy  i  gada  i  chodzi.  Kras.  W. 
49.  —  g.  Jego  Królewska  Mość  (dawniej :  Miłość)  abo : 
Król  Jegomość ,  ©r.  9)?ajeftdt  ber  ilińiig.  Doniósł  stanom 
Marszałek :  że  król  Jegomość  mówić  będzie.  Dyar.  Gr. 
291.  Przed  Jego  Królewską  miłość  (Mość)  taki  ma  być 
pozwan.  \ol.  Leg.  2,  606.  Jego  Książęca  Mość  =  Xiążę 
Jegomość,  Sr.  !J)iir(^Iauc^t  ber  giirft.  —  2)  Do  drugiej 
osoby  \erbi  dodaje  się  Jegomość ,  Jegomość  Dobrodziej ; 
znacząc  toż  co :  Pan ,  Pan  Dobrodziej ,  mit  ber  juie^teii 
^*erfon  bc«  3eitn)ortś:  3^ro  ©nobeii.  Czy  Jegomość  Do- 
brodziej tak  każesz?  Czy  Jegomość  tak  chcesz,  żeby  by- 
^o' — '  tu  takie  używa  się  trzecia  osoba,  Yerbi :  Czy  Je- 
gomość Dóbr.  tak  każe ''^  Pluralis:  Ichmość.  —  Femin. 
Jejmość.     JEGOMOŚCINT,  a,  e,  należący  do  Jegomości, 


bem  (gnabigcit)  ^mn  ge^orig,  od  Jegomości,  be«  (giiabi= 
gen)  §)Crrn.  Komisarz  dobra  Jegomościne  objeżdżać  powi- 
nien. Kras.  Pod.  2,  23.  Baliki  już  nie  od  woli  Jego- 
mościnej,  ale  od  Jejmościnej  zależeć  będą.  Teat.  22,  57. 
Nie  miałem  szczęścia  otrzymać  aprobacyi  Jegomościnej,  a 
to  dlatego,  że  ta  sztuka  nie  jest  Jegomościną.  ib.  34.  b, 
64  ii.    Ótożto   taka  przyjaźń  Jegomościną.  ii.  22.  b,  102. 

JEHOWA  ,  y ,  m.,  Jehowa  ,  a  skrócone  Ja,  jedno  z  rozmaitych 
imion  bożych  w  starym  testamencie  ;  znaczy  tego,  który  za- 
wzdyjest.  Budn.  Ps.  68,  4.  Je^osa.  JEHOWIN,  a,  e,  boży, 
beS  3el)0»n,  ®otte§.  Rzekł  Mojżesz:  kto  Jehowin,  do 
mnie !  Budn.  Exod.  32 ,  26.  (kto  Pański.  Bibl.  Gd.).  Aza 
tu  już  niemasz  proroka  Jehowinego.  Budn.  Reg.  2 ,  6. 

*JEK,  a,  m..  Pani  siostra  z  swojej  życzliwości  Jeka  ślepe- 
go narai  Waszmości.  Bratk.  P.  2  b.  cf.   Germ.  @ctf,  fircyk. 

JĘK,  u,  /».,  jękanie,  stękanie,  bflś  Seilfjen.  Boh.  gekot 
strepitus ,  fremitus,  echo;  Hung.  jajgatas  ejulalio;  Yind. 
jok,  jokanie,  jeka,  jek ,  sdih ;  Garn.  jók  ■  płacz;  Croat. 
jauk;  iJos?j.  jaukanje,  tusgba ,  vaj ;  Rag.  jauk ,  jauci,  jek, 
jekka ,  jektjenje  ;  Ross.  bhsfł,  BHsaoHie,  (iiKOia  szczka- 
wka).  Jęk  po  jęku  z  piersi  gwałtem  się  wyrywa.  Dmoch. 
U.  251.  Były  słyszane  gwałtownych  razów  trzaski,  i 
częste,  nie  wiedzieć  od  kogo,  jęki,  pęki,  steki.  Stryjk. 
501.  JEKAĆ  ob.  Jeknać.  JEKAG  SIE  ob.  Jąkać  sie.  — 
JĘKACŹ,  JĘKOT,' JĘKAŁA'o6.  Jąkacz.  JĘKLIWY,  a, 
e,  JĘKLIWIE  adverb. ,  płaczliwy,  narzekający,  stękający, 
Ilttgciib,  fcufjenb,  (Yind.  jezhast;  Ross.  Biisr.iHBMfl;  subsł. 
BiisryHt ,  fem.  Bii3r3'Hba  ;  Bosn.  jaukarae).  Na  wpół  z  li- 
ścia wierzbach  obnażonych  Jękliwe  swoje  cytry  zawiesi- 
ły. Karp.  2,  87.  Ona  jękliwie  uczonym  swoim  palcem 
wzrusza  strony.  Hul.  Ow.  123.  JĘKNĄĆ,  ął,  ie,  cz. 
jednolL,  Jęczeć  niedok.,  Jękać  kontyn ,  stękać,  narzekać, 
ftoDnen  ,  ćidljen  ,  feufjcn  ;  {Boh.  gećeti ,  gećjm  fremere) ; 
Sorab.  1.  jachlicź;  Yind.  jezhati,  jezhim,  jokat,  (jokatife, 
plakatiie  <  płakać) ;  Carn.  jezhati ,  jezhimi,  (jokati<  płakać); 
Croat.  jechati,  szkuchim ,  jaukati,  jauchem,  guchem, 
gukam ;  Dal.  yaukati ,  rikati;  Hung.  yaygatni,  jajgatok; 
/?a^.  jezzati ,  jecjati,  jaukati,  jektitti ;  Bosn.  jecjati,  jecca- 
ti ,  jaukati,  tusgitise ;  Ross.  axHyTt ,  axaTb,  3aaxaTB, 
yxH3Tb,  H<3-KHyTb,  0XHyTb,  oxaTb,  oxaio,  xHUKHyTb, 
XHhiKaio,  XHUiy,  iuoxTaTb,  BiiaHtaib.  Nędznego  rato- 
wać, gdy  jęczy.  Teat.  44,  31.  Zawsze  na  nowo  trzeba 
płakać,  jęczeć,  wzdychać,  ib.  44.  c,  29.  Jęczał,  wzdy- 
chał i  chlipał.  Jabł.  Tel.  518.  Często  jęczała  nad  jego 
zapalczywością.  Teat.  47  ,  79.  Jęczeć  zdaje  się  jawor 
okropny  i  stary,  Gdy  nań  natrze  moc  wiatrów,  chwieją- 
ca konary.  Kras.  Oss.  H  o  b.  Tur  jęczał,  zając  wrze- 
szczał. Banial.  J.  2  b.  Których  na  mękę  skazywał,  za- 
sadzonym kneblem  usta  im  zawierano ,  iżby  ani  jęknąć 
nie  mogli.  Pilch.  Sen.  328.  Poznała  puklerz  miłego , 
Wzięła  w  rękę  i  zbladła ,  Nie  rzekła  słowa  żadnego ,  Ję- 
knęła ,  i  martwa ,  padła.  Kras.  Oss.  Bob.  Słuchajcie 
rycerze  młodzi ,  Żałosnej  lutni  jęczenie.  Nieme.  Dum. 
132.  Niewolno  im  uskarżać  się  przed  nikim,  tylko  w 
cichym  jęczeniu  przed  samym  bogiem.  Mon.  66,  210. 
■JĘKORYMY,  a,  e,  elegiczny,  elegifi^.  Jękoryma  wena. 
Nar.  Dz.  i,   96.     JĘKOTANIE,  ia,    n.,    zajękiwanie    się, 


JEKOTLIWY-JELENI. 


JELENICA-JELITA. 


265 


rukobran ,    ru- 

"ka .  fer- 
BrzuciiL. 


blekotanie,  bai  ©tammcin.     JĘKOTLIWY,  a,  e,  blekotli- 
wy ,  momotliwy,  ftammcInS). 

'  Pochodź,  jąkać  siq,  jąkała,  jakacz  ,    wyjekiwać ,    wyję- 
knąc,  wyjąkać,  zajejimać  sie,  zająkać  sie. 

JEŁ  06.  U.    ' 

JELĄTKO ,  a ,  n.,  zdrb7i.  rzeczwn.  jeleń,  bai  §irf(^(^eu.  Śnie- 
żna fani  na  kwiecistej  bfoni,  muska  piękne  jelątko.  Zab. 
15,   16.  Kniaź. 

JELCA,  JEDLCA  ,  G.  jelec  plur.,  to  wszystko,  co  do  obro- 
ny ręki  należy  przy  rękojeści  kordą  ,  szpady,  szabli  etc. 
krzyż,  kratka,  blacha' albo  obfąk.  Cn.  Tli.  bai  Stt#Iatt 
11.  f.  m.  (lit  etnem  Scijcngcfdpe.  Bob.  gilce;  Slov.  rućka, 
rukowet,  porisko  ,  (cf.  rękojeść);  Sorab.  2.  griff,  raetźo- 
wa  kwótka  ;  {Sorab.  1.  jela,  jewa  sworzeń);  Vind.  selze, 
helze,  jelze ,  jegla,  pcrrozi ,  rozhnik,  primik  ,  balanga, 
eYze''  liluii^®'  Garn.  helze,  elze  »  nożowy  trzonek);  Croat. 
cizza;  sSalcsak';  "-R''oss.'''ife?J.  .^"f  ..._. 
ro  che  arma  ii  manico  delia  spada).  Utopii  w 
sztylet  krzywy  po  jelca.  Dardz.  Luk.  52.  Święty  kij  ,  by 
miał  jelca.  Rys.  Ad.  63.  (cl',  furdyment).  JELEC,  Ica, 
m. ,  ryba  ,  Cyprinus  dobula ,  rzadko  większa  nad  wielkie- 
go śledzia,  któremu  bardzo  podobna.   Kluk.  Zw.  3,  180. 

ELEN ,  ia ,  m.,  Boh.  gelen;  Slov.  gelcn;  Sorab.  1.  jeleń, 
yćlen;  Soroi.  2.  jolen,  holen;  F;«(/.  jeleń  ,  rogazh  ;  Carn. 
jOlen  ;  Groał.  jeleń ;  Dal.  yelin  ;  Bag.  jelin ,  jeljen ;  Slav. 
jelin ;  Dosn.  jegljen,  jelin,  jeglin;  Ross.  oieHb ;  Eccl. 
ie.i6Hh;  (cf.  Hfbr.  b'X  aijal;  Graec.  śXa(foc;  Germ.  6Ienb, 
Glciit)tf)tcr ;  Garn.  elen  ,  elzen  ;  Lat.  alce;  cf.  Ross.  jaiib 
daniel;  cf.  fani).  Zwierz  znajomy  w  naszym  kraju,  któ- 
rego rogi  dzielą  się  na  gafezie ,  co  rok  liczniejsze ;  sro- 
gości  nie  ma  żadnej ,  wyjąwszy  czas  parzenia  się ,  czyli 
bekowiska.  Zool.  Nar.  569.  bn  ^irfd;.  Samica  zowie  się 
lani.  Kluk.  Zw.  1,  341.  Mfndy  jeleń,  Yind.  mlad  jeleń, 
lietiijak ;  Croat.  silorog  jeleń  subulo.  Kaukazki  jeleń 
Ross.  Mapa.ii.  {Garn.  ltMovz  Acteon).  Jeleń  i  sarna  pi- 
szczały. Banial.  J  2.  Jeleń  skrzydłonogi.  Hor.  2  ,  102. 
Nar.  Groźniejsze  jest  wojsko  jeleni  przy  lwie  hetmanie, 
niż  wojsko  lwów  przy  hetmanie  jeleniu.  Kosz.  Lor.  155. 
Stryjk.  Gon.  T  o.  (z  Plutarcha).  (hetmanem  wojsko 
stoi;  cf.  jaki  pan,  taki  kram).  Jeleń  psy  łowi,  cervus 
canes  trąbit;  guando  praepo.sterutn  aliquid  signilica7nus. 
Mącz.  iłCl'fc{ivte  2BeIt.  Ja  tego  jak  jeleń  źrzódfa  pragnę. 
Teut.  24.  6,  48.  fjak  kania  dżdżu).  —  Jeleń  brodaty, 
tragelaphus.  Cn.  TIt.  b(V  Sraiibl)irfd;.  Jeleń  zamorski  pół- 
nocnych krajów,  rangifer.  Gn.  Th.  bai  3tcitnt^iev ,  Ross. 
OJCHb  cliBopHoB;  cf.  renifer.  —  Jeleń  kosmaty,  mienią- 
cy farbę,  tarandiis.  ib.  bcx  3liicrpc^6.  cf.  tur.  JELENEK,  nka, 
m.,  demin. ,  ciit  i)tr|'cl)d)Clt.  Podobny  jest  miły  mój  sarnie 
abo  jelenkowi.  Rudn.  Gant.  2,  9.  ob.  Jelonek.  JELENI , 
ia,  ie,  Roh.  gelenj  ;  Slov.  geleni,  gclenj ;  Sorab.  1.  ye- 
lenacźe;  Groat.  jelenszki,  kossutni;  Rug.  jeligni,  jelin- 
ski ;  Bosn.  jcgijegni ,  jelinov;  Yind.  jelenou ,  jelenski; 
Carn.  jelcnov,  jelęnovske,  jelęnske;  Hoss.  deiiifi  ;  Eccl. 
iCAtiiT.;  i;irfd)=  .  Mięso  jelenie  kto  jo,  niełatwo  febry 
miewa.  Urz^d.  459.  {ob.  Jelenina).     Uodzaj  jeleni  ma  ro- 

Stownik  Undeno  wyd.  f.  Tom  Ii. 


gi  pełne ,  gałęzisle ,  corok  na  nowo  odrastające.  Zool. 
Nar.  568.  bai  $ir)d)gefcl)led)t.  Rogi  jelenie  ,  $ir)d)cjcn)ei^ , 
dają  znać  lata  jelenia.  Dawnych  czasów  je  po  ścianach 
wieszano ,  na  znak ,  wiele  kto  jeleni  ubił.  Ład.  H.  N. 
144.  Choćby  przetrwała  trzystoletne  dziady,  I  wiek  je- 
leni ,  i  lata  Pallady.  Kmit.  Tr.  B  Z  b.  cf.  kruk.  —  g.  Bo- 
tan.  Grzyb  jeleni,  jelenie  jajka,  jelenia  bedłka  ,  jelenia 
gebka ,  faniż ,  Boh.  gelenj  hub;  Sorab.  1.  porchawa, 
porchaycźa ,  phallus  impudicus  Linn. ,  ber  $trf^)'d)iiHimm , 
$trfdllmg,  bte  $u-fd){inmft.  Rośnie  po  lasach,  gdzie  jest 
wiele  jeleni.  W  tym  miejscu,  gdzie  jest  ukryty  w  zie- 
mi, jelenie  przedniemi  nogami  kopią,  bo  go  węchem 
czują,  dla  zapachu  przeraźliwego.  Ład.  H.  N.  49.,  Syr.  1255 
et  911.  ob.  Smardz  śmierdzący.  Jundz.  566.  — Jeleni  ję- 
zyk,  Phyllitis,  §ir|'d)3UiiijC ,  ziele  bez  łodygi  i  kwiatu,  ma 
tylko  liście  długie  ,  jak  jeżyki ,  a  w  nich  nasienie.  Kluk. 
Żw.  2,  224.  ilrzed.  40.  Syr.  694.  Sorab.  1.  yelenacźe 
yazek.  Jeleni  korzeń  czarny,  jelenie  oko,  serdecznik, 
-  >- — „  Uorzcń.  Si/r.  155.  cardiaca  ,  §irfd)ac)>mm , 
$trfd)nnirj.  __  Jeleni  og^x.  .„..  Uorzeń  biały ,  aBci^lnr|^= 
lUlirj.  ib.  152.  Tordylium;  (cf.  gorzysz).  Jeleni  ogon  Kre- 
teński,  5lrctt[d;cr  oDcr  ffniibifdier  ©efcl,  seseli  Greticum.  ib. 
142.  Jeleni  szczaw,  Hcmionitis.  ib.  111.  eiiiE  3lrt  SMj' 
frmit,  §irfd;jimgf.  Jeleni  trank,  ob.  Sierpik.  —  Jeleni  trut 
albo  truć,  ob.  Wilcza  knieć. — Jelenie  oko,  ob.  Łania  broń. 
Syr.  152.  JELENICA,  y,  i,  M  )  łani,  bie  Sirfc^fiil).  Sy- 
na Gargorala  jelenioa  wychowała  piersiami  swemi.  Stryjk. 
555.  Ghodk.  KosL  20.  Kosi.  Lor.  86.  —  §.  Lycoperdon 
Gervinum,  gatunek  bedlki  kulkowej,  najdującej  się  w  la- 
sach w  ziemi.  Kluk.  Dykc.  2,  102.  bic  .f)ir|c()tn'iffcl/(ef.  je- 
leni grzyb).  —  'g.  Jelenica,  Boh.  gelenice,  pellis  cervina, 
skóra  jelenia  lub  łania,  bie  ^trfdj^rtiit,  Yind.  jellennov'nna, 
Carn.  jelenovna.  JELENIE,  iecia  ,  w.,  JELENIATKO ,  a. 
n.,  demin.,  młode  jelenia,  bai  Simge  bc^i  $ir|'d;cź,  (cf.  je- 
lonek). Teat.  55.  c,  15.  Carn.  jelękę ,  jelęnzhek.  JELE- 
NINA, y,  i,  jelenie  mięso,  .Ciirfc^llUlbprdt.  5o/(.  gelenina; 
Slov.  gelenina;  Fi«rf.  jellenina,  jelenina,  erdezha  divjina, 
sverenina ,  sverinsku  mefu;  Garn.  jelenina;  Croat.  jele- 
nina ;  Ross.  ojeHHHa  ( =  skóra  jelenia).  Na  każdy  dzień 
ukusiły  nieco  jclcniny ,  a  za  długi  czas  febry  nie  miały. 
Urzed.'  ió9.  {ob.  jelenie  mięso).  •JELE.MOŁOWIEC,  wca. 
m.,  łowiący  jelenie,  bcr  ,S)tr[d)idi]ev,  Eccl.  eiCHOHOBineib; 
Graec.  ilMjo^ólo^. 

•JELISTY  ob.  Ilisty. 

JELITO ,  a ,  n. ,  {Rnh.  et  Slov.  gelito ;  Bosn.  jelito  farcimen 
botulus;  Sorab.  2.  jelito  brzuch;  cf.  Lat.  ile,  ileum,  ilium, 
ilia) ;  kiszka ,  bct  3)ai'm.  Jelita  w^  człowieku ,  ilia ,  po 
Polsku  kiełbaśnicc.  Urzed.  56.  Gdy  komu  jelita  wycho- 
dzą, przykładaj  tego  ziela  na  'stolec,  tedy  jelito  dalej 
nie  będzie  wychodziło.  Spicz.  11.  9)!aftbanu;  (Gam.  ritn, 
cf.  rzyć).  Jelita  zadkowego  wychodzenie  jak  leczyć.  Sleszk. 
Ped.  215.  —  Jelita  ■  wnętrza,  trzcwa,  bai  Ćiiigemcibe; 
(Sorab.  1.  cźrówo;  Yind.  drób,  zhrevu,  zhreuje,  drueb ; 
Croat.  chreva  ,  drobecz ,  votroba  ,  vtroba).  Krzyżacy  do- 
stawszy starszego  Prusaków,  przywiązali  go  do  drzewa,  i 
wytoczyli  z  niego  jelita.  Biel.  Kr.  120.  —  Fig.  Kufer 
czczony  dla  złotych  jelit.    Zab.    10,    139.  Żabi.     JELITA 

34 


266  JELITKO-JEMIOŁUSZKA.  JEN-JERYCHO. 

herb ;    trzy  kopie    złote ,    ułożone  na  kształt    gwiazdy,    w  *JEN  ob.  Jenż.    JENCTWO  ob.  Jectwo.    JENERAŁ  ob.  General 

polu  czerwonym;  w  hełmie  z  korony  pół  kozła  wyskaku-  JENIEC,  ńca,  m.,  jetca ,  pojmaniec,  który  jest  jętym  (Eti/m 

jącego.    Kurop.    5,    21.    cin    SSrtppcn.  —  Kurze   jelito    ob.  jąć),  cilt  ©efaitgner;    (cf.  jętka).  Boh.  ^atf;    Ćarn    ietnik  • 

Kurzy.     JELITKO,    a,    «.,  demin.,  (Boh.  gelitko).     Jelitko  Yind.  ietnik,  vjet,  sushen {  Croat.  szuśeny  Sorab    i    po- 

małe,  kila.  Macz.  m  flciiicr  I^arm.     JELITNY,    a,    e,  od  padnecz,  z  wóynu  habo  z  rubenstwom  popadnene;  Ro&s. 

jeht,    ghujeircibe  < ,    ®arin  =  .     Jelitne  kłócie   kolikę  zowią.  njtHHiiKŁ ,  nMCHeimKi, ,  BoeHHonjtmiBKi    kojojhiikł 

,J''I^lr^'J\  r,     .,.      n,        ,•     ,      ^  JENM,  y,  i,  imif  białogłowskie,  ^»ma.  /oW.  /^er.    ' 

JELONEK,  nka,  ?».,  młody  jelen;    BoL  geljnek;  Eag.  jęli-  JENO  ob.  Jedno. 

nak;  Carn.  koshutnek;  cin  jiiiii3C«3  §M(^(^cn.  Mięso  łani  JEŃSKI,  a,  ie,  od  jeńców;  Sorab.  i.  yastwówski-  Yind  yje- 
1  jelonkóvv  bardzo  jest  smaczne.  Zool.  Nor.  569.  Sienr).  tliu;  Ross.  n.itHHiwecKifi,  BoeHHOMtHi.biH,  KO-io^HmecKifi • 
284.  ^.  Jelonek,  Lucanus  cervus.  ber  ^trf^fćifcr,  $onifa»  Ecd.  nonMHuil;  @cfatiflcn  =  ,  im  ©cfanGiicn  yijtdiibiit  Jeń- 
fcr,  największy  gatunek  chrząszcza,  mający  szczęki  gałę-  skiemi  pety  skrępowany.  Zab.  IS,  13  Kniai  JENSTWO 
ziste,  na  podobieństwo  rogów  jelenich.  Zool.  Nar.  163.  a,  «.,  ob.  Jectwo,  pojmanie,  niewola 
borab.  2.  palwaka;    Yind.  klieshar;    Boss.    o.ient  .leTytiifi  'JENYLKl  ob.  Jednvlki. 

eJCHem,  poraMi;  Eccl.  cjeneus.  §.  Jelonek,  Agaricus  *JENŹ,  'JENSZ,  'JENŻE,  "JEN;  {Boh  o-enź  senźto  •  Slov 
esculentus,  gatunek  bedlki,  rośnie  w  lasach,  jest  mięsisty  kteri;  Sorab.  2,  kenź,  kotari:  Eccl  iiaif  ' -•••ij  --W^^' 
1  bywa  używany.  Kluk.  Dykc.  1,  14.  fcr  .f)ivf^fd;n'amm,  cf.  e*-e,  KOTopoe :  cf  r.'.  .^-  --  -/'.'•.""■/'  li'cW;cr.  (Pron. 
jelenia  bedlka,  jelenica.  x--^'-  j<»"  •'-"fnie  odpowiada  rronomini  demonstratwo  len, 

'JEŁOWIZNA  oi.  Ił,  Iłowizna.  tenże).    Fundamentu  innego  nikt  nie  może  założyć,  mimo 

JEM  ob.  Jes'ć.     'JEJII  zamiast  i\'iemi  ob.  On,  ona.  leżący,    jensz  jest  Chrystus.    Budn.  1   Cor.  5,  11.    (który 

JEMIEL ,  a  ,  OT. ,  JEMIOŁA ,  y,  z. ,  JEMIOŁKA ,  i ,  2. ,  dem.  jest.  Bihl.  Gd).  Jenże  wywodzi  wiatry,  jenże  pobił  pier- 
'JE.MIOŁO,  a,  n.,  Boh.  miilj ,  gmelj ;  Bosn.  imela ,  omela,  worodności  Egipskie.  Wróbl.  510.  (qui).  Tyś  jest,  jen- 
vesak;  Croat.  omela,  imela;  y»i(/.  ohmetje ;  Ross.  ojie.ia ;  żeś  mię  wywiódł  z  żywota.  YYróbl.  47.  Ojcze  nasz,  jen- 
bie  SPiiftcI ,  viscum  Linn.  roślina  pasorzytna,  która  się  w  żeś  jest  w  niebiesiech.  1  Leop.  Malh.  6,  9.  (któryś  jest. 
korze  różnego  gatunku  drzew,  jako  to  gruszek,  jabłoni,  3  Leop.).  Bóg  pokoju,  jensz  znowu  przywiódł  z  mar- 
leszczyny,  kasztanu,  śliwki,  orzecha  Włoskiego,  pigwy,  twych  pasterza  wielkiego.  Budn.  Hebr.  13,  20.  (który, 
oliwy,  lipy  etc.  krzewi ;  nade  wszystko  zaś  na  dębach  roz-  Bibl.  Gd.).  1  rzekł  słuchacz  powieści  bożych ,  jenż  wi- 
maitego  gatunku.  Dykc.  Med.  2,  6G6-.  Jemioło  rośnie  na  dzenie  wszechmocnego  widzi.  Budn.  Numer.  24,  4.  (któ- 
drzewie  dębowym;  dębowe  jemioło  jest  najlepsze.  Spicz.  ry.  Bibl.  Cd).  Urodził  się  dla  nas  syn  boży,  Jenże  trudy 
116.  (Croat.  omelujem  visco).  Jemioła  pospolita,  album  cierpiał  bezmierne.  Biel.  Kr.  19.  2  Bugarodz.  —  Usłysz 
Linn.,  bie  U'cipc  SOiiftcl ,  rośnie  na  brzozach  i  dębach,  głosy,  napełnij  myśli  człowiecze ,  słysz  modlitwę ,  jenże 
jagody  jej  kwiczołom  ulubiony  pokarm,  a  ziarna  niestra-  cię  prosimy,  ib.  —  Ci  jensz  mieli  strzały.  1  Leop.  Genes. 
wione  z  gnojem  ich  w  najodleglejsze  strony  roznoszone  49,  23.  (którzy  mieli.  3  Leop.).  Jen.  Spicz.  247. 
i  rozsiewane  bywają.  Ptasznicy  używają  jagód  do  robie-  JEOMETRA  ob.  Geometra, 
nia  lepu.  Jundz.  494.  Druidowie  osobliwszym  sposobem  JER,  a,  wi. ,  ob.  Ir.  JERCHA  ob.  Ircha. 
czcili  dęby,  obciążone  jemiołkami,  jako  poświęcone;  jako  JEREMIASZ,  a,  m.,  prorok.  Zaf.  Test.  292.  ber  ^*rpp^et  Jerciniaź. 
lekarstwo  drogie  przeciwko  truciźnie  i  na  powiększenie  "JEREJ,  eja,  m ,  Graec.  itQivi,  kapłan,  ber  ^h'icftcr.  (Hoss.  apxie- 
płodności  zwierząt.  Dykc.  Med.  2,  668.  'JEMIELNICA,  pefi  arcybiskup).  "JEHEJSKl ,  a,  ie,  kapłański,  księży, 
y,  2'.,  gatunek  krosty,  eitie  3lrt  3(ii§f(i)In(J.  Proszek  ten  pricfterlid:).  Odzienie  jerejskie.  Smolr.  Ex.  15  et  14.  JE- 
ospicę  i  Jemielnicę  dzieciom  pokazujące  się  w^ymiatuje  REJSTWO,  a,  «. ,  kapłaństwo,  baś  |*rieftcrt^iint.  Cerkiew' 
prędko  z  wnętrzności  na  wierzch.  Syr.  1044.  JEMIO-  jerejstwo  mi  podała,  i  pasterzem  mieć  zezwoliła.  Smotr. 
ŁOWY,  a,  e,  od  jemioły,  Croat.  omelen ,  2)?iftel=.  W  Ex.  14.  Poświecenie  na  jerejstwo.  ib.  15. 
wielkim  głodzie  r.  1440,'  w  Polszczę  ludzie  z  liścia,  i  JEROZOLIMA,  HIEROZOLIMA,  y,  2.,  JERUZALEM,  stolica 
korzenia  ledajakiego  i  lepu  jemiołowego ,  który  Miecho-  Palestyny.  Wyrw.  Geogr.  261.  • —  Jeruzalem.  Bial  Post. 
wiusz  wscjm  zowie,  chleb  działali.  Stryjk.  561.  2)iiftctlcilU,  14  ei' 48.  Ross.  lepyca.iiiMi.  JEROZOLIMSKI,  HIERO- 
?.!pflcllcim.  JEMIOŁUCHA,  y,  i.,  turdus  risciiorus,  !Ki[tcl=  ZOLIMSKI,  abbreu.  SOLIMSKI,  a,  ie,  3cni|'alcmt|d).  Po- 
brojfcl,  SBJifłeljicnicr ,  3)fiftler,  Sd^narre,  £^n(trrbroffcI ,  ^nid,  mnożył  Rzymu  władzę  chwalebnym  zaszczytem  Solimskich 
Boh.  truskawce;  Bosn.  priskavic;  Carn.  zarar;  Ross.  pa-  wież  pogromca,  z  nieodrodnym  Tytem.  Zab.  10,  321. 
ÓHHa;  drozd  większy  od  drozda  wędrowca,  nazywa  się  Kniaź.  JEROZOLIMIANIN ,  JEROZOLIMITANIN,  a,  m.. 
od  jemioły,  którą  lubi;  najwięcej  jednak  żyje  jałowcem  i  mieszkaniec  Jerozolimitański ,  bcr  Scrufaletner.  Rozkazano 
dlatego  mięso  jego  wydaje  zapach  jałowcu.  Kluk.  Zw.  2,  to  Jerozolimitanom.  1  Leop.  Jez.  36,  7.  Wychodzili  do 
-o4.  Ład.  H.N.51.  Jemiołuchy  łakome.  Banial.  Jemio-  niego  wszyscy  Jerozolimianie.  ib.  Marc.  1,  5. 
łuchy  skwierczą,    ib.  J.  3  6.     JEMIOŁUSZKA ,    i ,  2. ,  je-  JERSZANY  ob.  Irszany. 

dwabny  ogon,  turdus  cristatus  Klein.,  ber  ©eibcnfi^tDanj,  JERYCHO,  dawne  i  znakomito  miasto  Azyatyckie  w  Pale- 
btc  S^iiilTiibroffel,  ptak  mniejszy  od  kwiczoła,  na  głowie  stynie.  Dykc.  Geogr.  1,  299.  bie  6tabt  '^eńijO.  JERY- 
ma  czubek.  U  nas  pokazują  się  wielkiemi  gromadami  w  CHOŃSKA  róża ,  anastatica  Linn.  przewoźna  roślina  od 
jesieni.  Kluk.  Zw.  2,  351.  Ład.^ H.  N.  57.  brzegów  morza  czerwonego,   bie  SRofc   iion  3crt(|f-     Róża 


JERZY  -  JEŚĆ. 


JESIEŃ. 


267 


z  Jerycha  niewiastom  dla  Jacniejszego  porodzenia  poży- 
teczna. Warg.  Hadz.  127,  b.  Jerycliońska  róża,  Lonicera 
caprifolium  Linn.,  brt^  ©cipWntt,  bic  Spcrfitlie ,  bic  unei' 
gcntlidic  SJofc  i'On  3cvici;i',  tutejsza  i  w  lasach  się  najduje; 
cudzoziemska ,  której  chmielina  zdaje  się  być  przez  lis'cie 
przewleczona.  Kluk.  Rośl.  \,  267. 

JERZY,  ego,  m.,  imię  mezkie,  Georgius.  Sk.  Żyw.  i,  254'.  Boh. 
Gifj,  Hchor  [ ;  Grzegorz  2] ;  Slov.  Ciur;  Hung.  Gyorgy;  Croat. 
Juraj ;  Yind.  Juri ;  Sorab.  1 .  Juri ;  Sorab.  2.  Juro,  Jurroi.  Dwóch 
ma  Ruś  śś.  Jerzych;  jednego  święto  na  jesień,  drugie 
w  przednówek  na  wiosnę  przypada,  ztąd  u  nich  przysło- 
wie: dwóch  Jerzych  mamy,  jeden  nie  dobry,  a  drugi 
nie  lepszy,  jeden  'chofodzien  ,  (chfodny)  a  drugi  'gofo- 
dzien  (głodny).  Dwór.  E  2.  JERZYK,  "GIERZYK,  a,  m., 
demin.  nom.  Jerzy,  cf.  Grześ,  Juras,  @COrt]cl)cn;  Boh.  Girjk, 
Girka ,  Girjćck  ;  Sorab.  2.  Jurko  ;  (Prov.  Slov.  Co  Gurko 
ne  pochopi ,  temu  sa  Guro  ne  naući,  o  leneris  assvescere 
debemtis).-  Bartosz  na  Gierzyka ,  a  Gierzyk  na  Bartosza 
każe.  Herbst.  Nauk.  Ib.  et  m  S  b.  —  §.  Jerzyk,  hirundo 
apus ,  jaskółka  koloru  czarniawego ,  gnieździ  się  w  sta- 
rych murach.  Zool.  Nar.  251.  bie  SOiailcrfcfjlUttltc ;  (Boh.  gi- 
fićka,  rohijk,  rohljćek,  roreyc,  roreyk;  (Slov.  gifice, 
cwrcala  pcedula);  Carn.  bręgule  (cf.  brzegówka);  Croat. 
bregula,  roray;  (Croat.  jurichicza;  Boh.  gifice,  girjeek, 
linaria  konopnik);  Bonn.  argicch ,  ciopa ,  roraj,  roreis; 
Ross.  lopoKŁ  zięba).  Powietrzne  jerzyki.  Banial.  J.  3.  JE- 
RZYNA,  y,  i,  [właściwie  JEŻYNA;  Etym.  jeżyć.  W  Dykc. 
Med.  błąd  pisowni,  por.  Kluk.  Dykc.  Rośl.  3,29.  Na  tym 
błędzie  opierając  się  Mrongowius  i  Trojański,  podają  Je- 
rzynę  i  Jeżynę  jakoby  wyrazy  różnych  pierwiastków.  \  ] 
Eubus  vulgaris,  roślina,  której  owoc  sa  morwy  lisie.  Dykc. 
Med.  2,  668.  bic  Scif^cerc ,  3itd;«iecfc.  JERZYSKO,  a, 
n.,  niezgrabny  Jerzy ,  :nu3C|'d;icftcr  3ih"i3C ;  Slov.  Gurisko ; 
Sorab.    i   et  2.  Jurisko. 

JEŚĆ,  "JEŚDZ,  jadł,  jedli,  je,  jem,  jedzą,  cz.  niedok.,  (Zjeść, 
F.  zjem  dok..  Jadać  ciestl. ,  qu.  v);  Boh.  gezti,  gisti,  gedl, 
gjm ,  gjdam,  gidawam ;  Slov.  gest,  gem,  gjra;  Hung. 
eszem;  Sorab.  2.  jefcż ,  jedl,  jem,  je;  Sorab.  1.  yelcź, 
jyfcź,  jydl,  yem,  jydem;  n«d.  jesti,  jeisti,  jedil ,  jem, 
jiem,  jedbati ,  jeduvati ;  Carn.  jęsti.  jędl,  ję,  jem;  Rag. 
jesti ,  iem ,  ijem;  Croat.  jezti,  jószti ,  jel,  jem,  jedem, 
obrokujem,  hranirasze;  Dal.  gyszti ,  blagovati;  Slav.  jisti; 
fiosn.  jesti,  jisti,  biagovati,  mumniali;  Ross.  icTb,  'k.'n>,'km>, 
Kyiuaib;  Eccl.  rcth  ,  tcTb ,  t.iŁ,  tni,,  nn;  Kero  ezzan, 
Isidor  ezssan,  Otljried  ezen ;  hi.  gęsta;  Sax.  Inf.  eten ; 
Goth.  itan;  Anglos.  etan;  Svec.  aeta;  Dan.  adc;  Angl.  eat; 
Lat.  edere,  cf.  esca;  Graec.  idttr,  i&tTv\  Ind.  admi;  Turc. 
yemek;  Germ.  cffeii,  fpcifcii;  zażywać  pokarmu  za  pomocą 
żucia.  Chleb  i  mięso  jedzono.  Sk.  Kaz.  191.  Jeść  chcą 
chleb,  nie  pić  krew  nieprzyjacielską.  Chmiel.  1,  427.  3 
Leop.  Genes.  43,  25.  Wstydź  się  kraść,  a  nie  jeść.  Cn. 
Ad.  560.  Jedz  chleb,  nie  spluskasz  się.  Cn.  Ad.  317. 
Nie  dlatego  żyj,  abyś  jadł;  ale  dlatego  jedz,  abyś  żył. 
Modrz.  Baz.  38.  Poszczą  w  ten  dzień ,  nie  jedząc  aż  w 
wieczór.  Star.  Dw.  68.  Będzie  dziś  z  mięsem  jadł.  Teat. 
19,  25.  (similitcr  z  masłem,  z  olejem,  z  postem  jeść  >, 
mięsne,    maślne,    olejne,    postne    potrawy).     Jeść    i   pić. 


Cn.  Ad.  317.  (Charadrii  vita).  Nikt  jeść  za  drugiego  nie 
może.  Sk.  Kaz.  191.  Gdzie  jedzą,  jedz;  gdzie  robią,  nie 
zawadzaj.  Rys.  Ad.  257.  in  inertem,  mensae,  non  operis 
socium.  Cn.  Ad.  16.  Jedz  coć  dają,  rób  coć  każą.  Wolsk. 
Gdyby  kto  listy  od  woźnego  odjął  i  zdrapał,  albo  woź- 
nego listy  te  jeść  przymusił ,  pozwany  o  to  będzie.  Stat. 
Lit.  128.  Będzie-sz  jadł  z  starą  panią,  satur  eris  fabulis, 
cantu,  saltu,  spectaculis.  Cn.  Ad.  15.  (cf.  kto  nie  rychło 
chodzi,  ten  sobie  szkodzi).  —  Jeść  powoli,  (Yind.  mer- 
lisgati).  Jeść,  stołować,  obiadować,  Eccl.  ipanesoBaiH. 
Za  ojców  naszych  król  sam  jadł  na  srebrze;  wszyscy 
insi  na  cynie.  Opal.  Sat.  52.  niif  ©tlbcr,  mif  3"'"  fpcifctl. 
W  ten  czas  najlepszy  czas  do  jedzenia ,  kiedy  się  chce. 
Boh.  Kom.  2,  57.  (cf.  łaknąć,  głodnym  być).  Ciężka  bo- 
leść, gdy  się  chce  jeść,  lucnii  mnn  cpliiftig  ifł,  nmmt  man 
tliiiujrti!  ift,  jeszcze  cięższa,  kiedy  jedzą,  a  nie  dadzą. 
Rys.  Ad.  5.  (Prov.  Slov.  Ked'  sa  gest  chce,  nebiwagu 
weseli;  cf.  głodnemu  śpiewać).  W  pracy  nie  mieć  co 
jeść,  niesłuszna  rzecz.  Petr.  Ek.  9.  iiitfit^  JU  eJTcit  ^at'Cn. 
1  koń  na  konia  patrząc,  kiedy  nie  je,  schnie.  Rys.  Ad. 
76.  (cf.  oczy  paść).  —  §.  Subst.  Jeść,  jadło,  jedzenie, 
to  co  się  je,  potrawy,  bau  (Sffen,  btc  Spcife;  bic  ©peifen; 
(Yind.  jestu,  jedje ,  jed).  Mało  jeść  jej  dają,  by  nie  za- 
tyła.  Rej.  Wiz.  191.  fic  gcDcit  i^V  lltcilig  3U  effcil.  Już  jeść 
na  stole.  Teat.  36,  72.  Jeść  gotować.  Switk.  Bud.  304. 
6|Ten  focijeti.  —  §.  Je  się  > jedzą,  nmn  ipt.  W  lecie  da- 
leko mniej  się  je,  niż  w  zimie.  Rog.  Dos.  1,  109.  —  §. 
Jeść,  kąsać,  tcipcil,  ftC(I)Cii.  Bydło  trzeba  w  lecie  w  chło- 
dnej oborze  zamykać,  by  go  robacy  nie  jedli.  Cresc.  548. 
—  §.  (ig.  Jeść  kogo,  albo  sieb'e  ■■  niszczyć,  gubić,  vuiuv- 
rcii,  inź  3}crbcrl'eii  tiringcn,  niifreikni.  Ruskie  państwa  w 
przeklętej  niezgodzie  same  się  jadły,  i  psowały.  Stryjk. 
228.  Książęta  po  śmierci  Włodzimierza  sami  się  między 
sobą  wnętrznemi  wojnami  jedli  i  wybijali.  Stryjk.  578. 
Fund.  35.  Ross.  ■fecitca  cb  kŁms  gryźć  się,  kłócić  się. 

Pochodź,  jedzenie  ,  jedzony,  jadło  ,  jedło  ,  jedzą  ,  jadać; 
jad,  jadowity,  jadowie  sie;  gad,  gadzina;  jedzą;  biesiada, 
chlebojedzca ,  darmojad,  dzieciojad ,  figojadka,  ludojad;  do- 
jadać, dojeść,  niedojadki;  najadać,  najeść  się;  objadać, 
objeść;  obiad,  obiedny,  przedobiedny,  poobicdny,  obiata, 
obiadować;  pojeść;  podjadać;  podjeść,  podjadek;  przejadać, 
przejeść;  przyj adać ,  przyjeść;  rozjadać ,  rozjeść,  rozjadły ; 
śniadać,  śniadanie,  śniadny,  śniedzy,  śniednik;  samojedż; 
ujadać,  ujeść;  ujadać  się,  wjeśćsię;  wyjadać,  wyjeść;  za- 
jadać, zajadły,  znjeść;  zjadać,  zjeść,  zjadiy.  §.  zaja_c.  g.  izba. 
JESIEŃ,  i,  z.,  Boh.  podzym,  podzymek,  oseń,  osenj,  (osenj 
seges);  Slov.  geseń,  podzimek ;  Sorab.  2.  nafimma  (na- 
fimski  =  wrzesień);  Sorab.  1.  nazehmski  tźas;  Ymd.  jefsen, 
jefsen,  prcdsima;  Carn.  jesęn;  S/ac.  jesen;  Croo<.  jeszen, 
podzimek;  Dal.  yessen ,  podzimak ;  Rag.  jessen,  podzi- 
mak;  £fosn.  jesen  ,  jessen ,  podzimak;  Hung.  ósz;  Ross. 
OceHb;  Eccl.  Kceiib;  (cf.  osiany,  osiać ;  cf.  wiosna,  wsia- 
ny, wsiać).  Część  roku  pośrzednia  między  latem  a  zimą. 
Kluk.  Rośl.  3,  82.  ber  i)crl)|"t.  W  jesieni  przechodzi  słoń- 
ce wagę,  niedźwiadka  i  strzelca.  Sienn.  436.  Na  święty 
Bartłomiej,  pospolity  człowiek  liczy  pierwszy  dzień  jesieni. 
Zaw.  Gosp.  (cf.  wiosna).    Jesień  pomiarkowana,  Tak  wielą 

34* 


268 


J  E  S  1  E  N  1 N  A  -  J  E  S  P  A  N. 


JESPANNA  -  JESZCZE. 


fruktów  przybrana.  Dar.  Lot.  19.  —Fig.  łr.  Trzecie  dwa- 
dzieścia lat  wieku  jest  jesienią  życia.  Mon.  66,  253.  JE- 
SIENINA ,  y,  z.,  drzewo  jesionowe ;  Rag.  jassenovina, 
efc^cn^plj.  Dragi  pod  karyolki  najlepsze  są  z  jesieniny. 
Kluk.  Bośl.  2,  22.  Torz.  Szk.  5.  JESIENNY,  a,  e,  $ertft=. 
Boh.  et  Slov.  podzymnj;  Yind.  jefenski,  przedsimski;  Carn. 
jesęnske;  Hung.  iiszi ;  Bag.  jessenski,  jessegni;  Croal. 
jeszenszki;  Bosn.  jessenski;  B«ss.  oceHHUfi;  Ecd.  leceHhHŁ. 
Deszcz  jesienny,  który  bywa  w  jesieni.  Budn.  Jer.  5,  24. 
(cf.  wiesienny).  Drzewa  jesienne,  które  na  ostatku  je- 
sieni kwiaty  wypuszczają.  Birk.  Exorb.  E  4.  Febry  je- 
sienne są,  które  panują  od  miesiąca  lipca  albo  sierpnia 
aż  do  stycznia.  Krup.  5,  555.  Przykrzyla  się  wojsku  je- 
sienna bieda.  Jabi.  Buk.  B.  —  Croat.  jeszenstvo  autumni- 
ias;  Yind.  jeleniti ,  jefenjati;  Croat.  jeszeniem ;  Hung. 
oszolok  autumno.  (JESIETRZY  ob.  Jesiotrzy).  JESION, 
u,  in.,  Boh.  gesen,  jesen,  gasan;  Slov.  geseń;  Sorab.  2. 
jaszen,  waszen;  Soi-ab.  i.  yaszen;  Carn.  jesen,  dob,  zer; 
Ytnd.  jafen;  Z?osn.  jasen;  Bag.  iassen;  Stav.  'ps'\n;  Croat. 
jeszen  ,  jeszenovo  drevo ;  Boss.  nccHb ,  na4y6'B ;  Eccl. 
ipecMima,  e.ib,  hcchł,  cf.  Lat.  esculus;  Anglos.  aesc; 
Hall.  esch ;  (cf.  Graec.  iff^ig;  cf  Hebr.  b7!H;  cf  Lat. 
esca);  fraxinus,  bte  Slefc^e,  drzewo  pierwszej  wielkości; 
pień  ma  zawsze  prosty,  korę  gJadka ,  popielata.  Kluk. 
Bośl.  2,  22.  JESIENIEC,  ńca,' m.,  JESIONKA,  \,X  fra- 
ainella,  mi^n  S^ptnn;  Carn.  jesenak;  Croat.  jeszenyak; 
Bosn.  jasenak;  Boss.  aceHCUi.  Dyptan  bia^y,  liście  do 
jasienowego  drzewa  podobne  ma ,  ztąd  jesieńcem  abo  je- 
sionką, i  małym  jesieniem  mianowany.  Syr.  106.  JE- 
SIONOWY, a,  e,  Sleft^ieil'.  Boh.  et  Slov.  gesenowy;  Croat. 
jeszenoy;  Bag.  jassenov;  Boss.  accHHuB.  Drzewo  jesio- 
nowe bardzo  od  stalmacbów  używane  bywa.  Kluk.  Bośl. 
2,22.    Jesionowy  lasek, /? OJ.  jasseniscte;  Boss.  aceumiKT,. 

•JESIORY,  ów,  plur.,  rybie  kości,  gtft^graten.  Tr. 

JESIOTR,  a,  m. ,  [Boh.  gesetr;  Slov.  ostriź,  gesetf ;  Carn. 
kczha;  Yind.  kezha,  kezhiga,  shter;  Slav.  bucika;  Croat. 
kiichiga  riba,  tók;  Dal.  tuk;  Bosn.  sturium,  nosvica;  Boss. 
oceipt,  lunni ,  "ja-ióuiut ;  Gall.  estourgeon;  Hisp.  estu- 
rion;  Angl.  sturgeon;  hal.  storione,  sturiome;  Svec.  Sty- 
ria, stor;  Holi.  steur);  ber  ©tor,  ryba  morska;  accipenser 
sturio,  znacznej  wielkości,  niekiedy  do  kilku  łokci  długa. 
Wychodzi  czasami  z  morza  do  rzek  wielkich;  a  u  nas 
do  Wisły,  Dniepru,  dla  wody  słodkiej.  Zool.  Nar.  192. 
styr.  Tr.  JESIOTROWY,  JESIOTRZY,  JESIETRZY,  a,  c, 
®tór«.  Boss.  oceipifi,  ocerpoBuH.  Mięso  jesiotrze  jest 
białe,  smaczne  i  posilne.  Zool.  192.  Z  ikry  jesiotrowej 
robią  kawiar.  Ład.  H.  H.  58.  Siedzą  jesietrza.  Siat.  Lit. 
217.  JESIOTROWINA,  JESiOTRZYNA,  y.  I,  mięso  je- 
siotra, ©tiirfletfi^ ,  iai  3Ieif(^  oon  ©torcn;  Ross.  ocerpnua. 
Od  beczki  jesiotrzyny  po  gr.  10.   Yol.  Leg.  2,  989. 

JEŚLI  ob.  Jeżeli. 

'JESNY,  a,  e,  jedzący,  pożerny,  gefrdfig.  Wszystko  jesny 
czas  trawi,  choćby  co  w  żelezie  Rznięto;  to  przecie  po- 
trwa, co  na  papier  wlezie.  Pot.  Arg.  281. 

JESPAN,  a,  m. ,  n.  p.  Kto?  ja,  ja?  C-.  Waszeć  Jespan! 
Treb.  S.  M.  114.  t.  j.  Jegomość  Pan,  ^loĄgCflirter  $err. 
Jespan  Jowisz  mógłby  się  zdać  na  aptekarza.    ZaW.  Amf. 


102.  Nie  troszcz  się,  moje  dziecię,  Jespan  medyk  mówi. 
Zab.  13,  277.  Treb.  Jespan  brat.  Chmiel,  i,  369.  (cf. 
supan,  zupan).  {Hung.  ispan  villicus;  Croat.  goszpan,  goz- 
pan  dominus;  Yind.  k'spsn  socius).  Jespani  żona  <  Jejmość 
Pani  żona,  btc  ^pc^gcc^rte  %xau  ©emn^Iiiin.  {Yind.  K'spani- 
nja  socia).  JESPANNA  córka.  Zabł.  Z.  S.  bie  ^odigcc^rtc 
3imgfcr  Jo^tcr. 

'JESSA,  y,  m.,  Chwaliły  narody  Słowiańskie  między  innemi 
za  boga  Jowisza,  nazywając  go  Jessą.  Krom.  55.  Biel. 
Kr.  54.  Mazurowie  Jowisza,  którego  oni  zwali  Jessa, 
chwalili  za  wszechmocnego  i  za  dawcę  wszech  dóbr.  Stryjk. 
136.  Jesze.  W.  Post.  W.  3,  185.  Jupiter  teij  ben  61a»en. 

1.  JEST,  u,  ob.  Giest.  2.  JEST,  JESTEM  ob.  Być. 

JESTESTWO,  JESTEŃSTWO,  JESTWO,  a,  ».,  JESTNOŚĆ, 
ści ,  2. ,  bytność ,  bnś  Sttfe^ti ,  bie  6riften3.  Rag.  bivstvo ; 
Croat.  jesztyo ,  bichye ,  szobsztvo  ;  Ross.  cymecTBOBaHie, 
cymHOCTfc,  (ecTCCTBO  przyrodzenie,  przymiot;  Eccl.  cy- 
mecTBie,  cymnocTB,  ocj^meciBie,  (recihCTEO,  npBpo4a 
2)  CAiphCTBo).  Początek  czasu  uprzedziłeś  bytnością  two- 
ją; a  niepojęte  jestestwo  twoje  jest  pomiarem  wieczności. 
Fsahnod.  a.  b.  Jestestwo  mieć ,  exystować  Boss.  Beme- 
CTBOBaiB ,  C3'mccTB0BaTb.  Jestestwo  daję,  Eccl.  ocyme- 
CTBMK),  cymecTBO  ^aio;  Graec.  omióca.  Duch  święty  ma 
od  syna  bytność,  albo  jak  starzy  Słowacy  przełożyli,  je- 
stestwo. Sk.  Żyw.  1,  8.  Dowody  jawne  od  jestności  boga. 
Zab.  6,  100.  Min.  Nasz  rozum,  nasze  zmysły  przekony- 
wają nas  o  jestności  tej  istoty,  której  wszystkie  inne  swą 
jestność  są  winne.  Zab.  5,  63.  Wynajdować  chce  ślady 
rzeczy,  już  jestestwa  pozbawionych.  Zab.  8,  149.  Jestwo 
mieszczaństwa  dlatego  jest  uformowane ,  aby  w  narodzie 
handel,  rzemiosła  i  kunszta  kwitły.  A  Zamoj.  78.  —  §. 
Istność ,  bo§  SBefeil.  Aryanie  wiarę  o  jestestwie  abo  sub- 
stancyi  ojca  z  synem  równej,  na  on  czas  tak  wyznali,  iż 
od  katolików  nie  odstępowała,  to  jest,  że  substancyą 
abo  jestestwo  wspólne  ma  syn  z  ojcem.  Sk.  Dz.  238. 
Aryusz  jestestwo  abo  jestność  w  bóztwie  dzielił.  Sk.  Dz. 
143.  Jesteństwo  abo  substantia.  Peir.  Et.  14.  ens.  Sci- 
gajmyż  te  piękności,  i  doświadczmyż  sami,  Czy  one  je- 
stestwami są,  czy  obłudami.  Przyb.  Luz.  282.  "JESTE- 
STWIENNY,  a,  e,  od  jestestwa,  do  jestestwa  należący, 
istotny  (cf.  istny),  ircfcntlid).  Te  własności  nigdy  jeste- 
stwienne ,  ale  zawsze  personalne  nazywają  się.  Smotr. 
Lam.  99.  JESTNY,  a,  e,  jestestwo  mający,  bytny,  bę- 
dący, exystujący  (cf  istny);  Eccl.  ocymecTBOBaHHbiB,  boc- 
npHHBUiiii  cymecTBo.  Płakać  szczęśliwego,  zazdrość;  pła- 
kać niejestnego  szaleństwo.  Ossol.  Sen.  59.  (nullus). 

JESTONKA,  i,' I,  gatunek  jabłek,  eiiie  SIrt  SipfcI.  Wy- 
marzły  rajskie  jabłka,  japurty,  jestonki.  Zimor.  Siei.  148. 

JESTWO  ob.  Jęctwo. 

JESZCZE  adv.,\Boh.  geite,  eśte;  Slov.  geśfe,  elce;  Sorab. 
2.  hifchcźi.  hifchcźer,  hifchcźen;  Sorab.  1.  hyfchcźe, 
heifchcźe ,  hiefchcźe,  yiźcźe,  tuh ,  ktomu ;  Yind.  she; 
Carn.  shesdej ,  she;  Croat.  izdi,  ische ,  josceh,  josh  (cf. 
już);  Dal.  jos,  josche,  jostere,  yoschye;  Slav.  josh;  Bosn. 
josc,  joscter;  Bag.  joscte ,  josc ,  josctera;  Hung.  eddig; 
Boss.  et  Eccl.  iei|i6 ;  Graec.  ki ;  cf  Lat.  etiam ;  cf.  Angl. 
yet;  Anglos.  get,  geta;  cf  Germ.  jcjt);  wyraża,    1)  trwa- 


JESZCZE. 


JETCA  -  JE  Z. 


269 


jacv  ciąg  czasu  lub  czynu  jakiego,  jeszcze,  dotąd  jeszcze, 
np(^,  Ui  jcW  no(^,  biś  ba^in.    Matka  moja  jeszcze  żyje. — 
Tak  długo  już  robi ,  a  jeszcze  nie  skończyJ.   Jeszcze  nie 
Sorab.    i.    hieschcźe    niz;    Eccl.    nej.     Jeszcze    się  ten 
nie    urodził ,    któryby    wszystkim  dogodził.    Boh.  Kom.  A, 
80.     Co  do  beczki  złota ,    wszak  jej  jeszcze    nie   macie ! 
C-.  Oh  jakbyśmy  ją  juz  mieli.   Teat.  22,   35.    Jeszcześ  ty 
nie    szczwany.    Gemm.   117.     Jeszcze  nie  począł.  Cn.  Ad. 
519.     Jeszcze  się  nie  urodziło,    a  juz  się  ochrzciło,    ib. 
Jeszcze  się  był  nie  urodził  Eduard,  a  juz  za  króla  obra- 
ny był ,  jeszcze  na  ziemię  nie  wyszedł ,    a  już  ziemskim 
panem  został.  Sk.  Żyw.  1,  29.     Jeszczeć  broda  nie  uro- 
sła ;    Nie  wylatuj ,    jeszczeć  skrzydła  nie  urosły.    Cn.  Ad. 
19.    Jeszcze  przed  sprawą,  a  już  tryumfujesz,  Zboże  nie- 
zęte,  ty  wory  gotujesz.  Bratk.  N.  4  b.  (cf.  nie  mów  hop, 
aż  nie    przeskoczysz).     Jeszczeć  to  nic,    dopiero    to  po- 
czątki. Cn.  Ad.  520.    Jeszcze  to  nie  amen.    ib.  116.  (cf. 
daleko  do  końca ,  poczekaj ,  daleko  ztąd  do  owad).     Je- 
szcze nie  do  krwi.  Cn.  Ad.  520.     Nie  pojmuję,  jak  mo- 
gą żyć  na  wsi ;  jeszcze  lato ,    daruję ;    ale  zima ,    oszaleć 
trzeba.   Teat.  19.  c,  10.  (mniejsza  o  to  w  lecie,  cela  passe, 
ujdzie,  comme  ca).    Jeszcze  moja,  jak  moja;  ale  pomyśl- 
cie   o  swojej.  Teat.    52,  9.  —  §.  Jeszcze    <  jeszcze    nie, 
no6)  niijt.   A  co?  przyszedł?   fy.  jeszcze,  mij  nidjt.  Skoń- 
czyłżeś?    §•.    jeszcze.  —   g.  Jeszcze,    o  dawności  jeszcze 
'  już ,  f(^oit  (lioc^).  ,Jakób  jeszcze  w  żywocie  matki  od  boga 
umiłowany.    Sk.  Żyw.  1,  244.     Jam  mu  jeszcze  w  dzie- 
ciństwie była  przeznaczoną,    On  mnie  miał  być  małżon- 
kiem a  ja  jemu  żoną.    Teat.    44.  d,  ió.     W  dziecinnym 
jeszcze    sercu    jego    obywatelstwo  wszczepiono.    Karp.  4, 
57.     Świętą  Katarzynę  bóg  do  statku  jeszcze  z  młodości 
prowadził.  Sk.  Zyw.  i,  184.    Trudno  wymówić,  jak  ocho- 
tną ś.  Małgorzata ,  i  jak  z  młodu  jeszcze  gorącą  była  do 
modlitwy,  ib.   112.    'Drzewiej  niźli  stanęły  granice  świata, 
pierwej    niźli  wiały  zebrania   wiatrów,    przedtym    niż  hu- 
czały   głosy    gromów,   jeszcze    niż  się  oświecały  jasności 
łyskawic ,    tedym  ja  myślił.  1   Leop.  4  Ezdr.  6,  1.  —  g. 
Jeszcze  =  jeszcze  dalej,    jeszcze  więcej,  iiod)  iBeiter,  nod; 
mef)X,  fertier  nO(|.    Jeszcze  się,  jeszcze  'ściskajta  miluchno. 
Groch.   W.   542.     Bóg  zapłać ,    daj    jeszcze.    Cn.  Ad.  29. 
(cf.    kto    wziąwszy    pilno  dziękuje ,    ten    się  znowu  wziąć 
gotuje).    W  Psalmach  często  one  słowa  brzmią;   «rano  o 
tobie  rozmyślam »  ;  i  jeszcze:    •  uprzedziły  oczy  moje  po- 
ranek«,  i  jeszcze  :   "wspomnę  od  początku  dziwy  twoje. » 
Sk.  Kaz.    32.     Mówię  wam ,    ie  jest  starostą ,    i  starostą, 
i  jeszcze  starostą.   Teat.  53.  c,  46.  (i  jeszcze  raz,  i  dru- 
gi raz,  i  po  trzecie  jeszcze,  unb  nod;  etnmal).  A  ja  mó- 
wię wam  ,  że  jest  podstolim,  i  podstolim,  i  jeszcze  pod- 
stolim.  ib.  —  §.  Jeszcze,  nad  to,  do  tego  jeszcze,  unb  nod) 
baju;  oben  cin;  ja  mai  noćs  me^r  iji,  ja!     Ma-ż  on  słu- 
żącego ?  C-.  1  jak  jeszcze  żywego  chłopca !   Teat.  46,  64. 
Wszak  go  We  Pan  znasz?  C-.  I  jak  jeszcze!  ib.  47,  20. 
A  jestźe  bogata  ?  §•.  1  jak  jeszcze !  ib.  43,  b,  5.  Nieprzy- 
jaciołom idącym  w  odwroty,  Pobuduj  most  jeszcze  złoty. 
Jabi.  Buk.  P.  3.  —  g.  Ironice:  Jeszczeby  jej  też  tego  nie 
dostawało.   Teat.  30,  b,  65.    Jeszczeż  tego  do  moich  kło- 
potów nie  dostawało,  ib.  21.  87,  —  g.  Jeszczeż,  dopie- 


roż,  cóż  dopiero,  nm  a^l  nnb  nun  crft!  unb  mic  no(^ 
baju!  Kościół,  gdy  budował  Zorobabel ,  w  jednej  ręce 
trzymali  kielnią,  w  drugiej  szablę.  To  kościół,  który  "na 
pokój  raczej,  niż  na  wojnę  poszedł;  jeszczeż  na  wojnie 
z  Turkiem,  bvło  bez  broni  po  trawę  dla  szkap  jeździć' 
Birk.  Podz.  12. 

'JETCA,  y,  m.,  jeniec,  pojmaniec,  {Ettjm.pć),  ber  ©efangcne. 
Boss.  nitHHHKB,  nojOHCHnKS,  ko.io4hiik'B.  Pożenię  król 
Assyryjski  jętce  Egiptskie.  Leop.  Esai.  20,  4.  Cwięźnie. 
BM.  Gd.).  Jętce  bóg  rozwiezuje  związane.  Wróbl.  530. 
Kucz.  Kat.  141.  'JĘT,  JĘTY,  a.  e,"  Partie.  verb.  jąć. 
pojmany,  wzięty,  gcfangcn,  ujęty,  eingcnommcn,  Łinijcriffen. 
Nieprzyjaciele  podeptał;  nad  jetemi  się  zmiłował.  Pteśn. 
Kat.  82.  Jęte  więźnie  w  łańcuch  włożyć ,  catenas  capti- 
vis  indere.  Mącz.  Judit ,  gdy  przyszła  przedeń ,  natych- 
miast był  jęt  w  swych  oczu  Holofernes.  Leop.  Judit.  10, 
17.  Jęt  w  ogrojcu  jako  podejrzany.  Pieśń.  Kat.  64.  JĘ- 
TO Gerund.  verbi  jąć.  —  JĘTKA,  i,  i.,  W  stodołach 
nad  klepiskami  wysoko  mają  być  zasłane  jętki  na  zboże, 
niedosyć  sucho  zwiezione.  Kluk.  Bośl.  5,  226.  in  ben 
£d;euncn,  (stangen,  bic  iibcr  ber  icnne  eincn  Soben  fprmt= 
ren,  bic  fendjten  ©arbcn  baranf  ju  trocfnen.  —  g.  Jętka, 
libellula  ephemera  Linn.,  ber  §aft,  baś  Uferanś ,  bie  "gin= 
tag?f[tege,  owad  mający  cztery  skrzydełka,  z  których  tylne 
bardzo  są  małe.  Po  przeobrażeniu  się  z  gąsienicy  ledwo 
dzień  żyje.  Zool.  Nar.  154.  Rybacy  na  jętkę  ryby  łowią 
wędką.  Ład.  H.  N.  58.  Jętką  oblókłszy  walkę',  to  płocica^ 
Kiełb',  okuń  ,  porwie  ,   gdy  cienka  dżdżewnica.  Myśl.  J.  4. 

JEWA,  JEWKA,  JEWIN  ob.  Ewa. 

JEJ  Genit.  Sing.  Femin.  pronom.  on,  ona,  ono,  i^r,  »on 
ber  britten  roeiblii^cn  ^ierfon;  Boh.  gęgi.  Włożył  koronę 
^^  'jej<^j  (i*"])  gl'owę.  Auszp.  45  (cf.  jego).  JEJ.MOŚĆ," 
ści,  i.,  (cf.  Jegomość,  Mość,  Miłość),  pani  znaczniejszego 
stanu,  bic  Iio(Sgeebrte  ober  gnnbigc  gran  (mim  JJfittelftanbe). 
Jejmość  odbiera  pieniądze ;  a  Jegomość  na  nie  pracuje. 
Teat.  22.  c,  28.  Jegomość  nadto  dobry,  Jejmość  zbyt 
rozjadła ,  A  kiedy  Jejmość  dobra.  Jegomość  jak  jędza. 
Kras.  W.  55.  —  Względem  dzieci  znaczy;  matkę;  bte 
%xan  !Oiama;  względem  domowych;  panią  domu,  bic  grau 
wm  $oufe ;  Boss.  x03aHKa ,  xo3aiouiKa.  Dobrzeby  się 
działo  i  po  pańskich  domach ,  gdyby  Jaśnie  Oświecone, 
Jaśnie  Wielmożne  Jejmości  nie  wstydziły  się  spiżami. 
Kras.  Pod.  2,  70.  In  Yocat:  Jejmości  cf.  Pani!  Boss. 
cjMapuHH;  cf.  Mościa  Dobrodziejko.  W  rozmowie  dodaje 
się;  Jejmość,  Jejmość  Pani,  Jejmość  Panna,  (cf  Jespanna), 
Jejmość  Dobrodziejka .  do  trzeciej  lub  też  do  drugiej  osoby 
verbi.  Czy  Jejmość  już  o  tym  słyszała  ?  —  Jak  Jejmość 
Dobrodziejka  każesz.  Boh.  Gemnostpanj ,  Geranoststećna. 
JEJMOSCLNY,  a,  e,  od  Jejmości,  'paniny;  ber  (gndbigcn) 
gran  ge^ortg.  Rzeczy  Jejmościne.  Kras.  Pod.  2,  116.  Ka- 
rety i  baliki  już  nie  od  woli  Jegomościnej ,  ale  od  Jej- 
mośrinej  zależeć  będą.  Teat.  22,  57.  pon  bcm  ffiiUcn  ber 
(gnfibigcn)  grau.  Idź  We  Panna  za  radą  Jejraościną.  ib.  22, 
57.  Jejmości ,  matki  swojej ,  ber  grau  Wamo. 
JEŻ,  a,  m.,  Boh.  et  Slov.  gez,  geżek;  Morav.  gehlak;  Sorab. 
2.  jeż;  Sorab.  1.  jeż,  yeź;  Garn.  jęsh,  (cf.  Garn.  jesa 
ira);    Yind.  jesh,    iesh;    Croat.  jes;  Dal.  jex;   Slav.  jex; 


270 


JEZDA-JEŻDZIWAG. 


JEŻDŻENIE  -JEŻELI. 


Bosn.  jesg;  Rag.  jex,  jeex,  jexina;  Ross.  et  Eccł.  leajh; 
Graec.  i^irog;  cf.  Germ.  Cgc ,  Stbig.);  erinaceus  Europae- 
ns,  ber  Sgel,  zwierzę  wielkości  miernego  królika,  pokryte 
kolcami  koloru  siwego  ;  straszony  jez  w  kfąb  sif  zwija, 
naostrzając  kolce.  Żool.  Xar.  534.  Miły  jeżu,  nie  kol. 
Nie  do  kordą  Panie  Horda  ,  Nie  tak  bardzie  abo  srogo. 
Rys.  Ad.  40.  bona  verba  quaeso ,  id;  tittc  gclinbcrc  ©aitcil 
aiifjujic^cn.  Alkesander  nie  chciał  Wasila  drażnić,  i  owszem 
bystrze  zapalczywy  gniew  swój ,  jako  ono  mówią :  miJy 
jeżu  nie  kol,  us'mierzyl.  Slryjk.  678.  (cf.  serdyt  a  nie 
(luż).  —  Jeża  po  drożdże  posłać  =  po  śmierć  go  posiano. 
Cn.  Ad.  520.  erinaceus  tardus  in  motu,  et  sola  poma  in 
spinis  portare  połest,  liijuidum  nihil:  mmi  fiat  t^ll  lindl  bcill 
Job  (jefcl)i(f et ,  er  blcibt  laiige  auS.  —  g.  Jeż  cudzoziemski, 
hystrix.  Cn.  Th.  jeżowiec ,  tai  (Stad)clfd)rocin.  Bosn.  puka, 
morska  svigna ;  Ross.  AHKOÓpasŁ.  —  §.  Jeż  morski,  echi- 
nus  marinus.  Sienn.  317.  albo  jeżokrab,  ber  5)icerigcl,  ©ec= 
igel.  Boh.  geżdjk;  Garn.  wodizijes;  Yind.  pobodliva  fvi- 
na ,  morsku  fvine,  ainja  jeshoveh  shetin;  Slav.  buljcsn; 
C7-oat.  jes  morszki;  Dal.  jexina,  jesicza,  jeseuka  ;  Ross. 
ewi  MopcKOH.  Jeż ,  ryba ,  kolcami  jako  ziemski  jeż  , 
uzbrojona.  Chmiel.  1,  623.  g.  Jeż  herb;  w  polu  czer- 
wonym jeż  w  kłębek  zwiniony.  Kurop.  5.  22.  eiii  SBappeil. 
Pochodź,  jeżę,- ^eia;  jeżyć,  najeżyć,  wzjeźyć;  jeżyna, 
jeżowiec,  jeżówka,  jeżysty. 
JEZDA  ob.  Jazda.  JEZDECKl,  a,  ie,  JEZDECZNY,  a,  e, 
Boh.  et  Slov.  gezdecky ;  Ross.  Bca^HHKOnt,  BcajHiiiiift, 
Bca4HimecKiri ,  (cf.  wsiadać),  od  jeźdźca;  Sieitcrź  = ,  Serci' 
ter'5  • ,  3iCtt ' .  Sławny  mistrz  w  nauce  jezdeckiej.  Hipp.  9. 
iii  ber  Scitfimft.  Przemysły  jezdeczne  służą  sztuce  żoł- 
nierskiej. Petr.  Et.  2.  JEZDNY,  JEZNY,  a,  c,  JEZDNO 
adverbial.,  od  jazdy,  do  jazdy  należący,  sposobny;  kon- 
ny; wozowy;  Boh.  et  Slov.  gjzdny,  Sorab.  i.  yezdne ; 
Rag.  jezdiv,  jasuv,  jaliav,  jasciv ;  Ross.  ■fea^OButt ,  jiim 
3ieiteii  Ober  galiren  ge^iin-ig ,  gefditctt,  krittcit,  Łctalircii,  n.  p. 
Kraj  jezdny.  Oppos.  niejezdny,  inequitabilis ,  do  jeżdżenia 
abo  jazdy  niesposobny.  Cn.  Th.  503.  Co  lżejsze  ludzie 
jezne  wyprawował  przed  wojskiem.  P.  Kchan.  Jer.  22. 
Jezdny,  konny  posłaniec  Ross.  ■li340B0H.  Hunowie  je- 
zdni tylko ,  a  do  pieszej  bitwy  niesposobni.  Sk.  Dz.  422. 
Przez  pośrzodek  roli  droga  ma  być  słuszna ,  którąby 
piechotą  albo  jezdno  mogli  ku  każdej  stronic  przystęp 
mieć,  z  wozem  albo  wołmi  robotncmi.  Cresc.  502.  t.  j. 
wozem,  lub  wierzchem,  jii  gabrcii  imb  511  SJciteii.  Już 
niepieszo,  jak  przedtym ,  ale  jezno  przybywa.  Dainbr.  5. 
JEZDNY,  ego,  m.,  subst.  (Yind.  jesdazh  ,  koyianik;  Rag. 
kognik);  kawalerzysta ,  konny,  eilt  (Jaoadcrtft.  Dobry  koń 
jest  połowicą  zdrowia  jezdnego.  Cresc.  519.  Jezdny, 
drugiego  konia  próżnego  wiodący,  powodnik.  Cn.  Th. 
804. —  g.  W  szachach  jezdny  albo  rycerz.  J.  Kehan.  Dz. 
86.  ber  Springer  im  ©d;ad)f^)iele.  JEŹDZIĆ,  ił,  i,  cz. 
czeslotl.  et  niedok.  "JEŻDŻĄC ,  JEŻDZIWAĆ  obsol.  fregu., 
często  jechać,  pft  uiib  an(inlteiib  falircit,  obcr  rcitcn.  Boh. 
gjżditi ,  gezdjwam  ;  Yind.  jesditi ,  jesdariti ,  jcsduvati ;  Ross. 
t34HTb,  -fesaty,  tsJKeiiie;  Eccl.  t)K4K),  447,  asajy,  sca- 
4HH'iecTByK) ,  taxA6iiHie.  Jeździć  karetą,  wozem,  an^alteilb 
fa^rcn.  Teat.  22,  26.  Jeździć  wierzchem,  konno,  na    ko- 


niu, jit  rettcn  pficgeit,  on|nIteiib  rcitcn.  Z  ciałem  Świato- 
roga  i  konia  żywotnego,  na  którym  sam  jeździwał,  spa- 
lono. Stryjk.  297.  By  kto  nie  rozumiał,  że  jeżdżę  na 
trzcinie.  Kmit.  Spit.  bog  ti1j  auf  eincm  Stcdentifcrbe  rcitc. 
Chłopy  na  kiju  jeżdżący.  Mon.  72  ,  352.  Czarownice  je- 
żdżą na  łysą  górę.  Teat.  28.  b,  151.  (na  ożogach ,  mio- 
tłach).—  Wmieście  widziałem  cuda,  skarby,  jeżdżące 
pałace.  Zab.  9,  304.  Ejssym.  karety,  pojazdy,  fa^renbe  f*a< 
iaftc.  Jeździć  wodą,  na  łodzi,  morzem  =  płynąć,  jit 'Soffer 
fn^ren,  jn  3Baffer  geŁen,  jur  ©ee  geben.  Rzćki  te,  tak 
bystre,  że  jeździć  po  nich  nie  można.  YYarg.  Radź.  59. 
W  krzywonosej  łodzi  jeździ,  i  pogania  onę  wiosłami 
długiemi.  Oliu.  Ow.  19. —  §.  Jeździć  na  kim,  na  grzbie- 
cie czyim,  kołki  na  jego  głowie  ciosać,  niif  cincm  fccnim= 
rcitcn,  iltn  tpnrnicrcn  nńc  mnn  iińtt,  naĄ  33cltcl'cn  mit  iCiin 
fd)alten  uni  roalten.  Ludzie  na  tym  dzikim  świecie,  aby 
byli  powolni,  trzeba  na  ich  grzbiecie  jeździć.  Teat.  44, 
9.  —  §.  'Jeżdżony,  ujeżdżony,  jugeritten.  Niejeżdżona 
szkapa  Łeb  kryje,  zadem  ciska,  wspina  sie,  krzyczy, 
chrapa.  Pot.  Arg.  296.  —  Gynaecratamenos ,  który  da  po 
sobie  niewieście  jeździć,  t.  j.  którym  żona  rządzi.  Mącz. 
ciner,  ber  untcr  bcm  'fantoffd  fte^t.  —  §.  Jeździć  n.  p.  za 
granicę  =  zwiedzać  kraje,  wojażować,  rctfcn.  Pan  nasz 
teraźniejszy  jeździ  po  cudzych  krajach.  Kras.  Pod.  2,  50. 
Boh.  gezdzily,  który  wojażował,  gercift ,  n.  p.  gezdili  lide. 
Tatarscy  posłowie  corok  do  Moskwy  po  trybut  jeżdżali. 
Tward.  Wl  9.  udają  się  tam,  fte  Iicgcticn  fid;  bn^in,  rctfcn 
babin.  JEŻDŻENIE,  ia,  n.,  subst.  verb.  (animitcnbcź)  ga^= 
ren,  3!eitcn,  3?ei|'cn.  Jeżdżenie  na  koniu,  ba^IReiten,  mo- 
że być  bardzo  pożyteczne  zachowaniu  lub  odzyskaniu 
zdrowia.  Poruszenie ,  które  jazda  konna  robi ,  sprawu- 
je, że  krew  może  wolniej  krążyć.  Dykc.  Med.  2,  670. 
Jeżdżenie  szłapią,  ©dirittreiten ,  służy  ludziom  słabym,  ib. 
670.  Jeżdżenie  truchtem,  iai  Jratiprcttcn ,  służy  hypo- 
chondryakom.  (i.  671.  JEŹDZIEC,  zca,  ?».,  Boh.  et  Slov. 
gezdec;  Garn.  jęsdezh ;  Yind.  jesdar,  jesdazh,  jesdnik, 
jesdez,  koinik,  konjanik  ;  Sorab.  1.  drab;  Bosn.  kognik; 
Groat.  konyanik;  Dal.  konynik  ;  Hung.  \o\a  §os,  lowagh; 
Ross.  et  Eccl.  ■b340KB,  Biciij^hiiHK'^  ,  który  jeździ,  lub  na 
wozie,  vector  Cn.  Th.  ber  ga^rcr,  ber  ^ernmfd()rt,  lub  na 
wodzie,  wodny  jeździec,  żeglarz,  ber  §ernntfcglcr ,  lub  na 
koniu,  ber  3!eitcr.  Żeglarza  na  suchym,  jeźdźca  nie  po- 
znasz bez  konia.  Fredr.  Ad.  56.  Sławny  powietrzny  je- 
ździec Pan  Blanchard.  Gaz.  Nar.  1,  201.  ber  Suftfcglcr , 
8nft)d)ij!er. 

JEŻĘ,  ęcia,  n.,  młode  jeża,  ba^  Slinge  cincS  3gcl^-  Tara 
miał  jamę  jeż,  i  wychował  jeżęta.  Leop.  Jes.  54,  15. 
JEŻE,  ysz,  y,  vid.  Jeżyć. 

JEŻELI,  .JEŻLI,  JEŚLI,  JESTLl.  (Gresc.  607.)  conj.;  Boh. 
et  Slov.  gestii,  gestliźe ;  {Etym.  jest,  et  -  li);  Sorab.  1. 
jęli ,  yohli ,  fehli ,  (yiżli  quam) ;  Sorab.  2.  leź ;  Croat.  jęli, 
jeszili ,  ako ;  Yind.  et  Carn.  zhe  ,  aku ,  kader  ;  Slav.  ako , 
da  samo  ;  Bosn.  ako  ;  Rag.  isctom,  akko  ;  Ross.  eate.m,  aiue, 
ecTb;iii,  eaceJHÓu,  ko.ih6u,  6y4e;  (cf.  Hebr.  -b^  illi  si , 
Hcbr.  'h  lu  si;  cf.  -  li);  wyraża  warunek,  kondycyą, 
menn,  tiipfcrn.  W  obietnicy  jest  warunek  zawzdy,  cho- 
ciaż się  słowy  nie  wyraża ,    to  jest :  jeśli  będę  mógł.  Gorn. 


JEZIERNA  -  JEZIORKO. 

Sen.  522-  Mądry  nie  uda  się  do  żadnej  rzeczy  bez  pe- 
wnego warunku,  tenii  sfowy:  jeśli  co  z  strony  nie  przyj- 
dzie, coby  przeszkodziło,  ib.  309.  Bodajby  to  twoje  ale 
i  jeieli  dyabli  porwali.  Teat.  7.  c,  38.  (to  wahanie,  tę 
wątpliwość).  Jeżeli  zostanę  żywą,'  twym  się  dobrodziej- 
stwem stanie;  jeśli  zginę,  ty  za  to  Bogu  odpowiadać 
będziesz.  Sk.  Żijxv.  2,  167.  DaJbym  sobie  oko  wylupić, 
jeśli  nie  tak.  Cn.  Ad.  140.,  [Sorab.  1.  nicżhli,  niezdi; 
Sorah.  2.  neliź,  neźli,  (cf.  niż,  niżeli);  Tml.  famuzh; 
Croat.  neli;  Rag.  jęli,  njeli).  Jeżeli  macie,  do  czegóż 
ta  bojaźń?  jeżeli  nie,  na  cóż  ta  zazdrość?  Teat.  19-  '■. 
105.     Jeśli  Bię^k^ie  pow;iedz,e^^wie^,-j^-.    .-- ■  -e 

?.?.'-,»  uiłufi'^."  jeśliś  pan ,  siadaj  na  kobiercu,  ib.  Je- 
śliś 'szwiec ,  patrz  swego  kopyta,  ib.  (ne  sutor  ultra  cre- 
pidam).  Jeśli  kiedy  ,  to  teraz  się  popisz,  ib.  Mądry  on, 
jeśli  który,  abo  jeśli  kto  =  jako  kto  może  być.  €n.  Th. 
mnn  jciiiaiib  gc[cf)ciit  i|ł,  fo  ift  erś;  ev  ift  fo  fliig,  aU  (i 
nur  ciit  ?Jicii)'cI)  fci)n  fanit.  —  §.  Wyraża  zapytanie  indirecte 
z  niejaką  niepewnością:  czy?  ob.  Zobaczę  ,  jeśli  już  przy- 
szedł. Pytaj,  jeśli  tam  nie  masz  jakich  do  mnie  listów. 
—  '§.  Co  za  skutki  tej  komety  będą  ,  'jeśli  w  ludziach  , 
cz\li  inszej  materyi.  Lat.  Kom.  C.  3.  bądź  w  ludziach, 
bądź....  cś  fei}-obcr. 
JEZIEBNA,  JEZIOBNA,  y,  i,  miejsce  w  Mazowieckim, 
niedaleko  Warszawy ,  sfawne  swoja  papiernia.  Dijkc.  Geogr. 
i,  300.  cine  bcrii^mte  ^^aincrmiililc  p^iiircit  JBnrfctaii.  Sła- 
wne "także  pojedynkami,  które  się  tu  zwykły  odprawo- 
wać,  ber  Trt  ift  nud^)  biirt^  bie  inclcii  TiicUc  kriilmit.  Apel- 
lacya  pod  Jeziernę.  Teat.  12,  72.  (wyzywanie  na  poje- 
dynek). —  §.  Miasto  w  cyrkule  Złoczovyskim.  Dylic.  Geogr. 
i",  300.  cinc  etnbt  im  3Ioc5Piucr  Srcifc.  JEZIERNY.  ob. 
Jeziorny.  JEZ1ERZ.\  herb ;  w  polu  czerwonym  krzyż 
kawalerski ;  na  nim  jastrząb'  w  pysku  pierścień  trzyma. 
Na  hełmie  trzy  pióra  strusie.  Kitrop.  3 ,  22.  ciit  2B(iprf>'- 
JEZIERZYSKO  ,  a  ,  n. ,  z  przyganą  jezioro  szpetne  ,  ciii 
flimpfiijer  baplicljcr  Srttlbfcc.  Zdrajcę  zawiedli  naszych,  na 
błota  i  jezierzyska  Igniące.  Biel.  Kr.  98.  Tu  śniegi  gór 
Ryfcjskich,  kałuże,  bagniska,  I  które  w  świecie  leżą, 
sprovyadź  jezierzyska.  Bardz.  Luk.  35.,  Boler.  52.  JE- 
ZIORNY, JEZIERNY,  a,  e.  od  jeziora,  Smibfec  = ,  Sce  =  ; 
Bo/j.  gezerny  ;  Garn.  jeserske;  V(/irf.  jeserski ;  \fioss.  03ep- 
Hun;  Eccl.  i€^e(ii.iiT..  Woda  jeziorna,  lacustris ,  w  jezio- 
rach po  części  stoi,  po  części  płynie.  Kluk.  Kop.  1,  90. 
Jeziernę  brzeg.i.  Otw.  Ow.  232.  Przybrzeża  jeziernycli 
zielsk  pełne.  558.,  Sij.rt.  Szk.  18.  'JEZIORO,  a,  »., 
JEZIORKO,  a,  n.,  zdrobn.,  Boh.  gezero;  Slov.  gezero , 
pleso;  Sorab.  1.  jefor,  yezor,  yezorcźk ;  Sorab.  2.  jafor; 
Carn.  jęs^ru  ,  jisćru  ,  jescrishe ;  Yind.  jeseru  ,  jesera  ,  isa- 
ra  ,  jesiera ,  jezerishe  ,  jeserinna  ;  Slav.  jezero;  Bag.  je- 
zcro /(icj/.c,  jezer,  jezero  gurges;  Croat.  jezero,  jezerische ; 
Hung.  godiii-  (2.  jezero  =  tysiąc;  ;  Dal.  yczero  aby.isus; 
jBosn.  jezero  1  uelika  barra,  2  brój  od  deset  tissuchja , 
5  propast  =  1  wielkie  błoto,  2  10,000',  3  przepaść; 
Boss.  osepo ,  osepKo;  Eccl.  ic^epo;  ber  Sanbfce,  jest  to 
wielkie  miejsce  zalane  ^vodą  stojąca,  i  nigdy  nie  wysy- 
chającą. Kluk.  Zw.  3,  235.,  Dykc.  Geogr.  1,  300.    Jezio- 


JEZIOROŹCE  -  JEZUICKI. 


27f 


ro  jedno,  ani  przyjmuje,  ani  wylewa  rzeki,  drugie  wy- 
lewa rzeki,  a  nie  przyjmuje;  trzecie  przyjmuje,  ale  nie 
wylewa ;  czwarte  jedną  stroną  przyjmuje ,  a  drugą  wy- 
puszcza rzekę.  Ład.  H.  N.  59.  (cf.  Jezioro  święte;  Je- 
zioro Lubikowskie;  Jezioro  Żarnowieckie;  Gopło).  Mo- 
rze śrzodziemne,  mimo  łączenia  się  z  Oceanem,  tylko 
jeziorem  nazywać  sie  powinno.  Staś.  Bujf.  231.  Małe  je- 
ziorko. P.  kchan.  Órl.  1,  183.  JEZIOROZCE,  a,  n. , 
miasto  w  Wojew.  Wileńskim.  Dykc.  Geogr.  1  .  300.  eilie 
©tabt  iii  Sit^niicn.  "JEZIORYARĆH,  a,  m.,  żaba,  Graec. 
hfin](jio.;.  Przyb.  Bairach.  ber  Sfaiite  eiiicS  (yri))'cl)c^  iit  ber 
55  a  t  V n  (!^ o  )ii.  JEZIORZYSTY,  a,  e,  pełen  jezior,  ka- 
łużysty,  Ross.  tiihhłih  ,  TonKifi,  rpasHun,  óciOTUCTbitt,. 
fitmi.ifiig.  Dół  jeziorzysty.  Leop.  Jer.  38,  6.  Błota  jezio- 
rzyste.  Vol.  Leg.  2,  1273.  fiim|.ifi(jc  *^*fiiftctt.  Woda  czysta, 
niekalna ,  niejeziorzysta.  Syr.  937.  Miejsca  wilgotne  *je- 
zierzyste  w  lesie.  ib.  1326.  JEZIORZYSZCZE ,  a,  w., 
miasto  w  Wojew.  Płockim  z  starostwem.  Dykc.  Geogr. 
1,  500.  cinc  etabt  im  ^*olo5tifd;cii. 

JEZNY,  JEZNO  ob.  Jezdny. 

'JEZOKRAB  ob.  Jeż  morski ;  ztąd  adj.  Jeżokrabowy,  n.  p. 
Skorupy  jeżokrabowe.    Sien.  377.  SliCCriijcI  ■■  . 

JĘZOR  ,  a  ,  m. ,  (ozór) ,  język  ,  ;  pogardą  i  przyganą  ,  bic 
3iiiige,  (ycraditlid)).  Pochlebnym  Cerber  powijał  ogonem, 
A  z  trąby  jęzor  wywlokszy  potrójny ,  Sięgając  stopy  po- 
lizał dostojnej.  Hor.  1,  308.  Trójny  Cerbera  jęzor  to- 
czy z  krwawej  trąby  Pieniste  kłąby.  ib.  2,  98.  Nar: 
Smok  czubem  i  trzema  strojny  jęzorami.  Zebr.  Ow.  163. 
Z  pokrzykiem  sporym  Straszliwie  dwójranistym  szermo- 
wał jęzorem,  ib.  219.  Pysk  jego  szalbierstwem  samym 
nadziewany.  Ukrywa  płytką  w  jęzorze  szablice.  Zab.  10, 
158.  Zabł.  Świstaki  te  jęzorem  tną  za  okopy  I  wyśle- 
dzają  zajęcze  tropy.  Zab.  9,  346.  Zabl 

JEŻOWIEC,  wca  ,  m.,  hyslńx  cristata,  Ross.  ^iiKoSpass, 
długość  dochodzi  łokcia.  Rozgniewany  wydaje  głos  po- 
dobny świniemu,  straszony  zwija  się  w  kłęb,  jak  jeż. 
Zool.  Nar.  336.  tai  <BU\A}<:\\d)mm.  —  g.  Botan.  Jeżowiec, 
echinops  Linn.,  rośhna  ,  mająca  pręt  białowełnisty ,  liście 
białokosmate.  Jundz.  i29. ,  /i'o.';.'!.  uiapor.iaBi ,  nepecrpt.iŁ, 
A4a.M0Ba  roJOBa ,  bic  Siiijclbiftcl.  JEŻÓWKA ,  i ,  ź. , 
Diodon,  rodzaj  gadu  pływającego,  kolcami  ruchomemi 
cały  na  kształt  jeża  okryły.  Zool.  Nar.  196.  Kluk.  Zw. 
5,  30.  Ross.  ^Baayueui,  ber  6tadiclfjfd;.  —  §.  Jeżówka 
Włoska,  drzewo,  przeskolnica ,  Arbutus  nnedo ,  Sien. 
Wykł.  {Garn.  ^^shize  calix  glandis);  {Grant,  sipek,  mogran  ; 
Bosn.  maghigne,  megliigne,  planika,  stablo,  koje  raglija  meg- 
higno),  Ross.  sasjópeHHaa  To.ioKiianKa ,  ber  6rbl'ccrlmiim. 
Jeżóvyki,  "iżuwki,  owoc  tego  drzewa,  23ccrcii  bcf'  6rbbecr> 
taiim^.  Śmiało  szukają  izuwek  po  lesie,  jilą  bezpieczne, 
bez  mężów  swych  kozy.  ffor.  1,  94.  JEŻO\V1\0\VY,  a, 
e,  od  jeżówki  drz(nva,  CTb(icerl)niint3  =  .  Jeżówko\yy  owoc. 
Krup.  5,  151.  JEŻOWY,  a,  c,  od  jeża,  3gc' =  ;  Boh. 
geźkowy ;  Carn.  jęshov;  Boss.  cx<OBuri.  Jeżowa  skóra 
Ross.  OKOBiiwa. 

JEZUICKI,  a,  ie,  od  Jezuitów,  jcfiiitifc^,  3ff»'tci^=;  Ro^s. 
EsyiiTCKiii.  Jezuicki  zakon  od  Ignacego  Lojoli  ustano- 
yyiony.  Kras.  Zb.  1,597.  ber  Scfuitcrorbcii.  (cf.  pojezuicki). 


272 


JEZUITA  -  JEŻYĆ. 


Dobra  niegdy  jezuickie,  przeszlojezuickie,  pojezuickie,  po 
zniesieniu  zakonu  jezuickiego  pozostałe ,  na  fundusz  edu- 
kacyi  obrócone.  Śkrzel.  Hr.  Pol.  2,  258.,  Yol.  Leg.  8,  621. 
JEZUITA,  y,  m.,  bcv  3ffi"t;  Ross.  Es^-iit-b.  Ksiądz  Skar- 
ga Jezuita,  sJawny  Stefana  i  Zygmunta  kaznodzieja.  Kras. 
Zb.  1,  498.  JEZUITKA,  i,  i,  bie  3efuitcrnoiiiic.  Jezu- 
itki ,  zgromadzenie  biafychgiów  w  Flandryi  i  we  Wło- 
szech;  od  Urbana  \TII  zniesione.  Kras.  Zb.  i,  597. 
JEZUS ,  a ,  m. ,  3cfii^  i  Slov.  Geziś ;  Hung.  Je'zus  ;  Slav.  Isu- 
kerstje;  Hoss.  et  Ecct.  iHcyc-Ł.  Imię  Jezus  zbawiciela 
znaczy,  i  jest  właśnie  temu  dane,  który  jest  bogiem  i  czło- 
wiekiem ,  a  nie  z  trafunku,  ale  z  woli  bo/kii^j:  mazwicsz 
imię  jego  Jezus."  Wielu  ludzi  tym  imieniem  nazywano, 
syna  Nawe,  syna  Jozodecha ,  syna  Syracha;  jednak  daleko 
słuszniej  zowiemy  tym  imieniem  zbawiciela  ;  dlaczego  to 
imię  Jezus  jest  przednie  i  własne  zbawiciela  naszego. 
Karuk.  Kat.  23.  Kicz.  Kat.  61.,  Hrbst.  Nauk.  C  5  b. 
W  Warszawie  wielki  i  wspaniały  szpital  ,  imieniem  Dzie- 
ciątka Jezus  nazwany.  Mon.  68,  114.  Wierzę  w  'Jezu 
'Chrysta  (zamiast :  w  Jezusa  Chrystusa).  Biai.  Post.  o. 
Yocat.  o  Jezusie  «  o  Jezu.  JEZUSEK,  ska,  m.,  zdrbn. , 
Skoro  dziecię  na  świat  wyjdzie  ,  wnet  mu  krzyżyki  na 
szyję,  wnet  szubeczki  i  koszulki,  jakoby  jakiemu  Jezu- 
skowi ,  pisane  a  zepstrzone.  Glicz.  Wyrh.  F.  5.  —  §. 
Jezusek,  świętoszek,  liziobrazek;  ctll  $ciliiJCllfvcffcv.  JE- 
ZUSOWY, a,  e,  3ff"-' •  Umrzeć  gotów  jestem  dla  imie- 
nia Pana  Jezusowego.  Biai.  Post.  146.  Ignacy  z  Lojoli 
fundator  zebrania  Pana  Jezusowego.  Wgs.  Laj.  5.  t.  j. 
zakonu  Jezuickiego,  ber  ©efcllf^aft  3cfu- 
JEŻYC,  ił,  y,  cz.  niedok.,  najeżyć,  wzjeźyć  dokon. ,  {Elym. 
jez) ,  Desn.  sjesgiti ;  Yind.  sjesiti ,  sjesati  '  jątrzyć  ,  sier- 
dzić; ieshali  <  wzburzać,  fermentować;  jesa  =  gniew;  jesn> 
gniewny;  jesiti  =  tamować  ;  jies^tama,  grobla,  (cf  jaz); 
Rag.  jexiti ,  (Rag.  je.\gna  horror);  Ross.  XMypnTb ,  XMy- 
pm ;  storczyć ,  stroźyć,  jak  jez  swoje  kolce  propr.  et 
figur,  ctiiiaś  fpi|;tijcś,  luie  bic  Stad;cln  bc^  2q(U  fiiib, 
in  bie  S)Mk  ridttcn ,  cmpor[h'aiiticii ,  ftraiikii ,  emporftrci- 
d}en ,  cmporl!Ci>eii.  Włosy  na  głowie  jeżą  dzisiejsze  przy- 
])adki.  Tent.  42.  c,  57.  Darmo  nie  jeżcie  płochej  czu- 
pryny, Bo  z  tćj  jesteście,  co  i  my,  gliny.  Zab.  9,  545. 
Zabl.  Niezliczonemi  promieńmi  rycerze  Jaśnieli  jeżąc 
dzidy,  szyszaki,  puklerze.  Przyb.  Milt.  178.  Ta  mar- 
na ohyda  tak  nas  bardzo  jeży.  Paszk.  Dz.  116.  ,(ją- 
trzy,  gniewa,  sroży,  mifbriiigcii ,  in  .'pnrnifd)  jagcii).  JEŻYĆ 
się  recipr.  Boh.  geżjm  se ;  Ross.  e>KiiTbca,  cieżKUTbca , 
c^ejKiiBaiocb ,  meTHHTbca;  strożyć  się,  powstawać,  o  wło- 
sach ,  fłc^  in  błe  i)i'!)e  fłrniikn,  311  Scrgc  ftclicii,  in  bic 
$6be  ftcI)Cll.  Włosy  się  na  głowie  wszystkim  z  strachu 
jeżą.  Stryik.  201.  Jak  u  jeża  morskiego  na  łbie  się  jej 
jeży  Włos,  albo  jak  szczecina  na  dziku,  gdy  bieży.  Hor. 
2,  529.  Min.  {horreł  capillis  asperis).  Pilch.  Sen.  265 
Z  gniewu  i  z  okropności  drżę,  włos  mi  się  jeży.  Min. 
Ryt.  2,  256.  Plenny  kłos  ku  niebu  się  jeży.  Dar.  Lot.  7. — 
Trans,  afject.  Jeżyć  się^srożyć  się,  sierdzić  się,  fid)  Cnt= 
rfiftcn,  unroiaig  n)erbcii,"m  .tinrnifcb  Knnmeii,  niiigcbrac^t  nicv= 
ben;  Boh.  geżiti  se,  zpauzyti  se;  Yind.  fe  jesiti,  (cf.  vun- 
sjesuvatife  =  do  końca  wydziwiać,  udobruchać  się);  Garn. 


JĘZYCZASTY  -  JĘZYCZKOWY. 

jesim  se;  Rag.  jexitise;  Ross.  BSŁepoiimibca ,  BSiepo- 
miiBaibca.  W  młodzieży  Kreteńskiej  Mars  srogi  się  jeży. 
Jabł.  Tel.  162.  Pan  się  na  sługę  za  żywota  jeży,  Po 
śmierci  równo  z  nim  w  kośnicy  leży.  Rys.  Ad.  57. 
JĘZYCZASTY,  a  ,  e  ,  na  kształt  języka  ,  językowaty ,  jungen- 
fiJrmig.  Ryba  języczasta  morska ,  ma  kształt  jeżyka  abo 
podeszwy,  solla,  ber  Bnngenftfc^.  Krup.  5,  12.,\ob.  Jeżyk 
ryba;.  JĘZYCZEK,  czka,  w,,  dem.  nom.  język,  Boh.\a- 
zeyćek,  gazyoek  ;  Sorab.  1.  yazecźk;  Yind.  jesizhek, 'je- 
sizhik,    jesishiz;   Garn.    jesizhk;     Groal.  jezichecz;     Bosn. 


pan  kawaler  ma  diugi  języci 
aby  tego  sekretu  nie  wydał.  Boh.  Kom.  4,  581.  (gada- 
tliwy ,  świegot ,  nie  trzyma  języka  za  zębami).  —  §.  Ję- 
zyczek podniebionowy ,  uvula,  małe  ciało,  z  myszek  i 
z  gruczołków  zrobione,  figurę  kliniastą  mające,  w  śrzod- 
ku  zasłony  podniebieniowej  wiszące.  Krup.  2  ,  558.  Ję- 
zyczek,  czopek  w  gardle,  w  połyku.  Sieiin.  Rej.,  Sorab. 
1.  schiyne  tżopik;  Rag.  jezicjaz:  Yind.  zhezpizh,  jesi- 
shek,  zapfel;  Carn.  zizphek,  gerzhanik ;  Bosn.  resa,  je- 
zicjac  od  ghrrilla;  Slav.  resa,  boś  3'irft6fit  btntcn  am 
G^anmen.  —  §.  Języczek  w  wadze,  bie  3iiii(jc  a"  fincr 
3Brtge;  Garn.  jekćh,  perhaj ;  Ross.  CTopo)KOKX ,  cipa- 
5K1IKŁ,  CTpt,iKa.  Mgnienie  języczka  u  wagi.  1  Leop.  Jes. 
40,  13.,  ib.  Sap.  11  ,  25.  Dziś  górą  idzie,  jutro  ziemi 
sięga  waga,  I  wieczystą  koleją  kołysząc  się  sobie.  Nigdy 
w  ścisłej  języczka  nie  postawi  klobie.  Zab.  12,  252. 
Języczek  na  kompasie  =  indeks,  skazówka,  ber  3c'l)'''^  'W 
ber  Siiniienntr.  Języczek  w  sprzączce ,  bie  3"nflc  in  einer 
S(f)nallc.  • —  p..  Języczek  u  żałobnego  kornetu  ,  który  z 
pod  kornetu  na  śrzód  czoła  wychodził,  bie  3l"igc ,  baź 
3ńngeld'en  nn  cincni  irniierfopfjcnge.  W  drugim  miesiącu 
wdówka  już  w  żałobie  coś  odmieniać  poczyna  ,  W  bie- 
liznie,  w  głowy  stroju,  języczka  przyrzyna.  Jak.  Baj.  254. 
—  §.  Botan.  Języczki  psie,  Cynoglossum  Linn.  $iinbś= 
jUnge,  nazwane  od  podobieństwa  do  języka  psiego.  Sijr. 
1299.,  (Rag.  tarput);  krajowe  nasze  rosną  przy  pło- 
tach ,  mają  korzeń  bardzo  soczysty,  liście  długie  wełni- 
ste; nasienie  sukna  się  chwyta.  Kluk.  Rośl.  2,  224.  ga- 
tunek ostrzenia.  Jundz.  155 —  Pacierzyczka  ,  psi  języczek, 
Myosolis  Lappula  Linn.  .'onnbi-jnngc ,  eine  Slrt  beś  SEiJanfe> 
pbrdjen.  Jundz.  155.  —  Języczki  ziele,  plantago  lanceo- 
Inta ,  ©dmfiiingcii ,  Segebreit.  Cn.  Th.  babka  lancetowata. 
Jundz.  157.  —  Języczki  siyire ,  Leontopodinm ,  ber  Si'H'en= 
fnp,  Sarlapp-  Syr.  1500.  Smoczo  abo  wężowate  języ- 
czki, Arisarum  tertium,  bie  ficine  ^fajfcnlnnbe ,  iai  britte 
Jlannt.  ib.  656.  Ziele  Szpacze  języczki ,  ma  listeczki  na 
kształt  języczków  szpaczych,  lingua  passerina,  (Spa^en< 
jnnge.  Syr.  597.  Wróble  języczki  >  sporysz.  Sienn.  26.  JĘ- 
ZYCZKOW'ATY ,  a  ,  e  ,  na  kształt  języczka ,  mie  cin  Bin-- 
geldjen  gcflnltet.  Korona  kwiatów  języczkowata,  Ungulata , 
której  bok  jeden  kraju  znacznie  jest  przedłużony  i  do 
języczka  nieco  podobny.  Botan.  Nar.  1Ó5.  JĘZYCZKO- 
WY ,  a  ,  e  ,  od  języczka ,  3'in9l''i"  '  •  Języczkowe  ziele  , 
jagoda  listna,  bis  'lingua,  M  ia\>^(nhaut.  Syr.  1457.  po- 


JEZYCZNOŚĆ  -  JEŻYK. 


JEŻYK. 


273 


mocne  przeciw  spadnieniu  języczka.  Urzed.  316.  *JĘ- 
ZYCZNOŚĆ ,  ści ,  z.,  świegotliwość,  gadatliwość,  bic 
f laiiber^aftigfeit ,  ©cfctmniligfeit ;  Hag.  jezicnos,  govornos; 
Yind.  jesizhnost ,  pladrazhnost,  jcsizhenje,  jesikanje; 
Crofli.  jezichvansztvo,  jezichenye;  Z)«/.  yazlcsanztvo;  Bosn. 
jezicjenje,  tlapa.  JĘZYCZNY ,  a,  e,  JĘZYKOWY,  od 
języka,  SnHGC"')  Sorab.  1.  yazukwate;  Rag.  jezicni; 
Boss.  asbWHtiH.  Język  przez  zyfkę  języczną  związany 
jest  z  kościami  krtani.  Kirch.  Anat.  85.  Języczne  scho- 
wanie albo  zamknienie,  linguarium.  Cn.  Th.  248.  cin 
SOfaitlfort* ,  3"l'9C»31l"l"3  -  (cf.  knebel).  Języczne  księgi , 
jako  partcsy,  Uber  linguae  similis,  iinguatus.  Cn.  Th.  443. 
ob.  Językowaty,  języczasty. —  §•  Co  do  mowy,  języczny 
świegotliwy,  niepowściągliwego  języka,  nie  zatrzymujący 
słowa,  3ii"!jfii''  @pra(I)e  =  .  ZadaJ  mu  kilka  ciosów  ję- 
zycznycb.  Mon.  66,  215.  Grzechy  języczne,  kłamstwo, 
krzywoprzysięstwo  ,  swary,  bluźnienie,  przeklinanie.  Wróbl. 
91.  plaubcilmft ,  fdjliuife^ft ;  Boh.  gazykotepec;  Carn.  je- 
sizbliv ,  jesizimi,  jesizbnek  ,  (2.  Jesizhnek  =  bożek  Ajus) ; 
Yind.  jesizbnik  ,  jesizbuvauz ,  zbienzbavez ,  jesizhen  ,  je- 
sikast,  pladrazben,  ąuantazh ;  Bosn.  jezicjan ,  jezienik; 
Croat.  jezichen,  jezichlyiv;  Rag.  jezicjan,  govorni,  jezi- 
enik, f.  jezicnica;  Eccl.  oarojbCKiB,  w^cuYhHi,  lA^hiYhHiiKi 
[gentdis.  2J.  Języcznego  słowo:  nie  powiadaj  nikomu;  a 
sam  powiada  każdemu.  Języczny  nie  zatrzyma  tajemni- 
cy. Cn.  Ad.  521.  Żarn.  Post.  124  b.  Wino  niewiasty  ję- 
zyczniejsze  i  mowniejsze  uczyni.  Petr.  Ek.  81.  Języcznym, 
gadatliwym  być,  Carn.  jesizhiti,  jesizhem ,  jesizhuvati, 
jesizhujem  ;  yi/irf.  jesizhiti ,  zhienzhati ,  (jesizhuvati  =  od- 
mrukiwać);  Ross.  asuiHimaib  pleść,  plotki  robić.  —  §. 
Osobliwie:  potwarny,  obmowny,  Idftcrnb,  oerldilinbcnfci). 
Człowiek  języczny  nie  będzie  poszczęścion.  VV.  Fs.  159, 
12.  not.  „złomówca ,  potwarca";  Ross.  3iofl3uqHbiH,  asu- 
MHHKł.  Języczni  ludzie  ,  jednegoz  i  chwalą  i  ganią.  Ez.op. 
43.  Kiedy  kto  blizko  mieszka  języcznego  człeka ,  Nie 
trzeba  psa,  lepiej  go  i  z  domem  oszczeka.  Poi.  </ow.  139. 
—  §.  Języczna  wina ,  języczne  pieniądze  =  kara  za  świe- 
gotliwe  obmowy,  wina  pieniężna  lekkomowności ,  8dftcr= 
gelb,  Strafgclb  fiir  lofe  Stcbcii.  Szkodą  ta  skarżę  się  sam, 
abym  drugi  raz  ostrożniej  mówił,  a  będzie  ta  danina  ja- 
kobym też  języczna  zapłacił  winę.  Gorn.  Sen.  515.  — 
g.  żartem:  Języki  posiadający,  jprad^cngclc^rt,  nie^me  @pva= 
djen  licfi^Cilb ;  Ross.  cjOBeCHiiK^B ,  aabuiHiiKi.  Języcznemu 
dobrze  kraje  zwiedzić,  bo  wszędzie  się  rozmówi. 
JĘZYK,  a,  m.,  Boh.  gazyk;  Sorab.  1.  jafyk;  Sorab.  2.  je- 
fik;  Yind.  jesik ;  Carn.  jesik;  Slov.  gazik;  Bosn.  jazik, 
jezik,  jeziek;  Croat.  jazik,  jezik;  Rag.  jezik  ;  Slav.  jezik; 
Ross.  asbiKi;  Eccl.  h^mki.,  op3'4ie  niaro-iaHia,  (cf.  jęzor, 
ozór);  ^.  1.  jest  to  mięsista  część  w  ustach,  do  dolnej 
szczęki  jednym  końcem  umocowana,  która  się  za  pomocą 
różnych  muszkułów  różnie  poruszać  może.  Wszystkim 
zwierzętom  służy  do  uczucia  smaku,  a  ludziom  i  do  ga- 
dania. Kluk.  Zw.  1,  47.  bic  3""Qf-  Język  przerabia  [lo- 
karm  śliną.  Zool.  Nar.  25.  Język  narzędzie  zmysłu  sma- 
kowania, ib.  53.  W  ukuszeniu  naczyniem  jest  język. 
Sak.  Probl.  83.  Ma  dobrego  sługę,  co  w  kuflu  języka 
nie    moczy.    Mon.    76,  770.    (bynajmniej   nie  pije).     Ko- 

Slownik  Lindego  wyi.  i.  Tom  II. 


niec  języka,  bie  Bnngenfpi^C ,  jest  część,  która  przednie 
zęby  dotyka.  Krup.  2,  559.  Język  komu  urżnąć,  wy- 
wlec ,  elinguare.  Cn.  Th.  mm  bie  Smigc  nii^fd;ticibcti, 
^craiiSreificil.  Język  staje  się  przez  swoje  układność  i 
szybkość  sposobnym  do  różnego  działania ,  jako  to  do 
mówienia,  śpiewania,  żucia  i  połykania;  i  jest  najprze- 
dniejszym narzędziem  smaku.  Wej.  Anat.  IS^.  —  a)  W  li- 
cznych sposobach  mówienia  język  osobliwie  uważany  by- 
wa ,  jako  narzędzie  mowy.  5n  fe^r  ja^lreicl;cn  3tcbcn?arten 
tinrb  3iinge  kfonbcrś  nl^  SBcrfjeiig  ber  Spva^c  betradjtet. 
Któż  mówcą  bez  języka  będzie?  Psalmod.  57.  Tłumacz 
rozumu,  język  z  swemi  słowy.  Szusz.  Pieśń.  15  2.  Nie 
jestem  mąż  mowny,  bo  ciężki  język  mam.  Bttdn.  Ex.  4, 
10.  (ciężką  mowę  lub  wymowę).  Ukąsić  się  w  jeżyk, 
wstrzymywać  się  od  gadania,  n.  p.  Lepiejby  mi  się  by- 
ło w  język  ukąsić,  niż  tak  prędko  wygadać.  Teat.  21. 
b,  78.  Postrzegłszy  zdradę,  w  język  się  ukąsiła.  Pot. 
Arg.  10.  t.  j.  zamilkła,  fie  U^  ftć^  in  bie  3iiiigc,  nerftiimnite , 
I'rac^  nb.  —  Co  na  sercu  u  trzeźwego ,  to  na  języku  u 
pijanego.  Rys.  Ad.  5.  pijany  świegotliwy,  23ctninfciiC  l)a-- 
bcit  bnś  §ei'3  niif  ber  3iiiigf-  Jf^^yk  nieostrożny  prawdę 
skrytą  wyjawi.  Cn.  Ad.  322.  Język  ^  bez  pamięci ,  taje- 
mnicy nie  strzyma.  ib.  523. ,  Slov.  Co  kdo  ma  w  komo- 
rę, to  widńwś  do  kuchini3;  co  na  sercu,  to  i  na  języ- 
ku. —  Plecie  ,  co  mu  ślina  na  język  przynosi ,  Slov.  co 
na  gazik  pride.  Plotło  mi  się  w  uściech ,  siedziało  mi 
na  końcu  języka,  yersahalur  mihi  in  labris  prioribus. 
Mącz.  ochapiało  mi  się,  eJ  fc^iBelite  mir  aiif  ber  3ii"gc-  C«. 
Ad.  530.  Slov.  na  gaziku  sa  mi  plete.  —  Na  końcu  ję- 
zyka scil.  mieszka  =  dopytasz  się, -najdziesz,  qvisquis  ha- 
bet  Anguam ,  poterit  perfingere  Romam.  Cn.  Ad.  551.  Na 
końcu  języka  droga.  Bys.  Ad.  49.  Ja  nie  wiem,  gdzie 
go  mam  szukać.  Ę:  Nie  wiesz?  na  końcu  języka!  Boh. 
Kom.  4,  255.,  Ross.  hsukt,  ii  ao  KicBa  ^obcacti;  mit 
grngcn  foinmt  mait  lueitcr.  —  Mićj  język  za  zęby ;  pier- 
wej się  w  palec  ukąś,  niżli  co  masz  rzec,  t.  j.  milcz; 
digito  compesce  labellum.  Mącz.  6alte  beinc  3l'l'g5  im  ^an-- 
llie;  {Slov.  gazik  za  zubami  maf;  Slav.  jezik  za  zube,  sti- 
sni  ziibe).  Dobrze  mieć,  jako  mówią,  język  za  zębami. 
Simon.  Siei.  109.  Język  za  zębami  chowaj,  ujdziesz 
kłopotu.  Opal.  Sał.  121.  Umiała  język  swój  dobrze  za- 
mykać, i  tajemnice  powierzone  sobie  dobrze  taić;  nie, 
jako  krewkość  niewieścia  zwykła,  z  językiem  wylatała, 
ale  mądrze  milczała ,  sama  w  sercu  boga ,  a  w  języku 
miarkowanie  słów  swoich  mając.  Sk.  Żyw.  1,  581.  Gdy- 
by nie  jeden  miał  język  za  zęby,  Pewnieby  nie  miał  wy- 
ciętej gęby.  Jabi.  Ez.  156.  Żadna  kobieta  za  językiem 
sekretu  nie  mieści.  Teat.  46.  b,  68.  (wygaduje  się).  Ma 
długi  język  =  gadatliwy,  n.  p.  Wiera,  iż  tak  długi  masz 
język ,  już  więcej  ci  nic  nie  powiem.  Teat.  55.  b ,  50. 
Ross.  y  Hero  asbiKi  40.ior'b;  Slov.  ma  dobri  gazik.  Plot- 
kaś  ,  masz  język  długi,  usłyszysz  słowo,  przyłożysz  dzie- 
sięć. Mon.  70,  580.  Najniegodziwszy  gatunek  ludzi  z 
długim  językiem.  Teat.  10,  75.  Nie  przepuszczają  naj- 
mniejszej rzeczy  nabożne  dewotek  języki.  Fam.  85 ,  1 , 
603.  Nie  prędzej  chodzi  koło ,  jak  u  niej  język.  Teat. 
28,  108.  Slov.  ide  geg,  gako    koleso  mlinske. —  Zaję- 

35 


274 


JEŻYK. 


JEŻYK. 


zyk  go  ciągnąć  =  wybadywać  z  niego,  wciągać  go,  żeby 
koniecznie  gadał  i  wygadaJ  się  ,  n.  p.  Kiedy  mnie  cią- 
gniesz za  język,  juz  ci  muszę  powiedzieć.  Teat  57,218. 
Źle  gadał  o  panu  przed  domowemi,  aby  ich  za  język 
wyciągał,  a  potym  donosił.  Mon.  66,  5-ł.  Kiedy  kogo, 
co  nic  nie  wie ,  za  język  ciągną ,  żeby  koniecznie  coś 
powiedział,  powie  to,  czego  nie  wie.  Ossol.  Str.  1. 
cincn  (an  ber  Buiigc  sic^eii)  jum  9Jcbcn  sunnflen-  t^n  ani[ox-- 
f^eit,  ilin  a\bi])Oxi]m,  aii^^frageii.  —  Bardziej  boli  od  ję- 
zyka, niż  od  miecza.  Cn.  Ad.  10.,  Slov.  uziwa  gazika 
mesto  meca ;  rana  się  zgoi ,  słowo  się  nie  zgoi ,  tle  3l"I= 
ge  iicninmbct  oft  fcijiiicrsIidKi' ,  ali  cirt  £(l;wcrt.  Nie  mogąc 
tego  dowieść ,  na  co  się  byli  nasadzili ,  mszczą  się  złym 
językiem.  Gorn.  Dw.  272.,  (Ross.  s.ioastmie ;  Eccl.  asa- 
K0Bpe4ie ,  potwarz  ,  obmowa  ;  Yerb.  sjoasuiiecTByio  ob- 
mawiam).  —  Ab  język  ,  najszkodliwsza  sztuka  u  czło- 
wieka. Simon.  Siei.  26.  Język  najgorszy  i  najlepszy ; 
słowem  obrazisz  ,  słowem  zleczysz.  6w.  Ad.  522.  Język 
nasz ,  jest  to  ów  pan  woźny,  co  wszystko  obwoływa  złe 
i  dobre ,  jest  to  członek  nad  wszysikiemi  członki  i  na- 
szkodliwszy  i  napożyteczniejszy.  Bej.  Zw.  140.  b.  Wy- 
mówiwszy swoje  ,  com  miał  na  języku ,  Znowu  jestem 
Wac  Pana  przyjaciel  od  serca.  Zabł.  Zbb.  10.  co  mia- 
łem na  sercu ,  wai  id)  nuf  bcm  Ccrjcit  ^attc.  Serce  mo- 
je we  łzach  tonące,  języka  tamuje  mowę.  iSA-.  Żyw.  1. 
144.  —  Titubo ,  obawiam  się,  zająkam  się,  na  tre- 
pkach rni  język  chodzi ,  źle  wymawiam.  Mącz.  ii}  pam= 
mele,  ftotfc  oor  ©c^rcilcn.  —  Przyjść  na  języki  ludzkie, 
dać  powód  ogadania  siebie,  n.  p.  Przyszliście  ludziom 
na  język  i  na  osławę  u  ludzi.  Badz.  Ezech.  56,  5. 
(not.  t.  j.  ludzie  z  was  szydzą).  Przyszliście  na  jeżyk  i  na 
obmowisko  ludzkie.  Bibl.  Gd.  ib.  iiir  fei)b  ben  Śeiitcii  in§ 
SKnitl  fommen  uiib  ciii  hoi  ©cfdjrec  iiiorbeii.  8iitj».  Wzięli 
was  na  język  i  za  osławiony  lud.  Budn.  ib.  Świat  wiel- 
ki idzie  na  języki,  bo  nań  wieśniacy  kraczą,  gdyby  wro- 
ny. Teat.  42,  c,  16.  Na  języki  padnie,  i  palcem  go 
pokazywać  będą.  Opał.  Sat.  50.  iii^  ©erebc  fommen.  Se- 
nat królewski  na  języki  pospolite  przypadał,  jakoby  od 
Krzyżaków  zfałszowany.  Krom.  442.  (małe  audivit). 
Wzajemnie  sobie  językami  docinały  obie.  Mon.  76,  7. 
przymawiały,  przycinały  (ob.  Przycinek).  —  Językiem 
siecze;  nieleda  żołnierz.  Cn.  Ad.  525.  mit  bem  SBnille 
ift  er  citt  groPer  $elb.  (cf.  kto  wiele  mówi,  mało  uczyni). 
Widzę ,  żeś  tchórz  i  bardziej  językiem ,  niż  żelazem 
umiesz  szermować.  Boh.  Kom.  4,  244.,  Teac.  42.  b,  D. 
Językiem  się  wysiec.  Cn.  Ad.  521.  wygryźć  się,  wy- 
plątać się,  fiiij  iftmuiM^en,  \id)  ^crauśrebcn  aui  cinem 
Bemiprriicn  ipnilbel.  Język  broń  niepoślednia ;  język  jaka 
taka  obrona.  Od  czego  język?  ib.  tDpjii  ^ot  mait  beim 
iai  SDfaiil?  Umieją  śpiewać,  mleć  językiem.  Przyb.  Milt. 
068.  (pleść,  świegotać).  Już  oparty  o  ścianę  młynkuje 
językiem,  oczyma  przewraca.  Mon.  68,  2Ó5.  (język 
mu  jak  w  pantoflach  chodzij.  Nie  zaboh  język  od  do- 
brego słowa,  łaskawe  słowo  znajdzie  łaskawe  ucho; 
Ross.  oTh  yMiMBUi-B  caoBi  asuKŁ  He  0TC0XHeTŁ.  Języ- 
kiem ludzi  odbędziesz,  lecz  sumnienia  nie  pozbędziesz; 
językiem   sumnienia    nie    oczyści.   Cn.   Ad.  525.    baź    ®e= 


niiffeil  Idpt  fi^  nid)t  ('etdii6eit.  Aleć  ów  jest  Mirtyl;  więc 
miłości  Wlej  wszystkie  w  język  mój  teraz  grzeczności. 
Past.  Ful.  161.  w  usta  moje,  w  mowę  moje,  iit  mcineti 
2)imib,  iii  meine  3tcbe.  —  W  woln'ej  Rzpltćj  trzeba 
tego,  aby  był  język  wolny.  Budn.  Apopitt.  88.  głos 
wolny,  by  wolno  było  gadać,  bnC  mail  fre^  fpredien 
biirfe.  Nie  Cesarska  rzecz,  wolne  języki  zabraniać.  Sk. 
Dz.  521.  Nie  ma  język  kości,  ni  gęba  pana.  Pot. 
Arg.  254.  (oppos.  martwy  język;  Slov.  niś  mrtwi  gazik, 
nihil  logtiilur).  —  §.  personif.  Zły  jeżyk  n.  p,  mię  udał 
u  We  Pana.  Teat.  21.  c,  70.  t.  j.  obmówca ,  eine  tiJfC 
3inigc,  ciii  2>Ci"Iciiiiibcr.  Jest  wiele  złych  języków;  a  on 
jest  człowiek  łatwy  do  wierzenia.  Boh.  Kom.  4,  81.  Żyj 
oszczędnie ;    łakomyś ,    zły  język   powiada.    Min.  Auz.  59. 

—  b)  Milit.  Język  =  wiadomość,  doniesienie  n.  p.  o  sta- 
nic nieprzyjaciela,  (cf.  pod  lud  chodzić),  bic  Sllllbfclmft, 
Sfnctiridit,  5.  S.  wn  ber  8nge  bcś  gciiibC'!  Tym  czasem  z 
językiem  ktoś  przybieży,  że  w  kilku  nieprzyjaciel  milach 
już  widziany.  Tward.  W.  D.  85.  Myśmy  języki  świeże 
zawsze  mieli  o  pogańskich  zamysłach.  Tward.  Wi.  65. 
Zasiągnąwszy  języka,  że  wiatry  ojca  mego  w  Sycylijskie 
zapędziły  strony,  postanowiłem  tam  popłynąć.  Tr.  Tel.  9. 

—  Osobliwie  zaś  rozumie  się:  pojmaniec  z  nieprzyjaciel- 
skiej strony,  od  którego  się  wywiadywać  można  ,  citl  ©C- 
faiigeiicf,  burd;  ben  man  Jlnśfiinft  crŁnItcn  faun.  Konne  roty 
wysłał  dla  języka,  aby  o  zamysłach  nieprzyjacielskich  mógł 
wiedzieć.  Warg.  Cez.  216.  Do  hetmana  język  przywie- 
dziony, Skoro  w  namiecie  dla  pytania  stawa,  O  wszys- 
tkim słuszną  relacyą  dawa.  JabŁ  Buk.  N.  2  b.  Te  mi 
nowiny  języcy  powiedzieli ,  że  się  okopują  Turcy.  Jabł. 
Buk.  O  ó  b.  Na  tych  czatach  dostał  czterech  chorągwi 
i  języków  żywych  pięciu,  od  których  wiadomości  zasięże 
o  następującym  nieprzyjacielu.  Tward.  W.  U.  85.  Pie- 
czynigowie,  usłyszawszy  wieść  od  Ruskich  języków,  jakoby 
się  na  nich  Swentosław  przybliżał ,  odciągnęli  od  Kijowa. 
Słryjk.  121.  Chcąc  mieć  jaką  wiadomość  o  nieprzyjacielu, 
kazał  się  starać  rotmistrzowi  o  język.  Dostawszy  więźniów 
rotmistrz ,  wrócił  się.  Papr.  Byc.  540.  —  Fig.  Szli  mędr- 
cy, miasto  języka  Mając  gwiazdę  przewodnika.  Groch.  W. 
60.  t.  j.  miasto  uwiadomiciela,  prowadziciela.  —  g.  2. 
Mowa,  którą  się  naród  od  narodu  różni,  bie  ©pra(^e  ct= 
ner  3?ation;  (Sorab.  2.  rez,  (procha;  Sorab.  1.  yazek, 
riecż,  retź;  Yind.  jesik,  govor,  shpraha,  sreka,  befseda). 
My  Polacy,  jako  i  inne  Słowiańskiego  języka  ludzie,  mo- 
wę swą  z  Greckiego  języka  mamy  wziętą ;  tego  się  do- 
wiecie od  każdego  Polaka ,  który  jeno  Grecki  język  ro- 
zumie. Orzech.  Qu.  112.  Nasz  język  nie  jest  sam  w  sobie 
stary,  ale  urodził  się  niebardzo  dawno  z  Słowiańskiego. 
Albowiem  wszystkie  te  języki:  Polski,  Czeski,  Ruski, 
Charwacki,  Bośnieński,  Serbski,  Racki,  Bułgarski  i  inne, 
były  pierwej  jeden  język,  jako  i  jeden  naród  Słowiański. 
Z  tego  tedy  narodu,  kiedy  jedni  tam,  drudzy  sam  sie- 
dliska swe  przenieśli ,  przyszło  i  to ,  iż  z  jednego  języka 
wiele  się  ich  urodziło  różnych.  Gorn.  Dw.  46.  Nieżywe 
języki,  tobtc  ©prat^cn ,  są,  albo  tylko  nieżywe,  nie  ma- 
jące już  własnego  kraju ,  przecież  z  pism  uczone ,  jak 
Łaciński;    albo    wcale  umarłe,   jak    Gotski.    A7mA-.   Zw.  i, 


JEZYKOBOLENIE  -  JEŻYNA. 


JEZYNKA-JODŁOWY. 


275 


59,     Uznana  teraz  powszechnie  języków,  jak  zowią,  nie- 
żyjących potrzeba.    Mon.    65,  251.     Częstokroć    na    nasz 
jeżyk   pJocho    narzekamy,    Jest    to    skarb    bardzo    wielki; 
ale  go  nie  znamy.  Dmoch.  Szt.  fi.  17. —  Theol.  Dar  języ- 
ków, gdy  kto  z  informacyi    bożej  cudzemi  językami,    nie 
uczywszy  się  ich,   mówi.  Dii'k.  Dom.  46.,    Croat.  jeziko- 
znanstYO  philologia.  —  Fig.  Każda  namiętność  swego  uży- 
wa języka.  Dmoch.  Szt.  R.  5o.  t.  j.  swego  sposobu   mó- 
wienia,  jcbc  Seibenfc^aft  ]^ai  i^re  eicjcne  ©pracze.    Nie  mi- 
łujmy słowem  tylko,  albo  językiem-,  ale  skutkiem  i  pra- 
wdziwie.   1    Leop.  1   Joan.  5,  18.  (mową,   tak    że  się   na 
gadaniu  kończy).  —  *g.  3.  Język  =  naród ,  eiti  ^Bolf ;  {Eccl. 
»:5hiK'Ł,  iiaeHA ,  po^i ;  Graec.  s&roi  geiis ,  natio ;  M^biYb- 
CKŁ   pogański).    Patrzmy  na  królestwa  wschodnie ,  patrz- 
my i  na  języki  one  królestw  Slawiańskich,  w  jakiej  zgubie 
i  niewoli  siedzą!    Sk.  Kaz.  34-5.     Nie  wdawał  się  z  nie- 
wiernemi  i  pogany  i  obcego  języka  ludźmi.  Sk.  Dz.  875. 
Zakon    Maltański    składa    się    z    siedmiu    narodów,    które 
nazywają  językami.    Wyrw.  Geogr.  200.    bic  fielicil   3i»iflf« 
bcś  iIliiiltVfev '  Orbcjfj.  —  §.  4.  Od  podobieństwa  kształtu: 
a)  jeżyk  =  klin  ziemi  w  morze  wychodzący,    bic  ©rbjunge, 
Sailbjuiigc ;    Ross.    nepemeCKi.      Sycylia    trzema   językami 
ku    morzu    wychodzi,    to   jest    trzema    klinami    długiemi. 
Otw.  Ow.  542.  —  b)  Język ,  ryba  w  Dnieprze;  języczasta 
ryba  ,  z  czarnego  morza  przychodnia  ,    podłużna  ,    płaska, 
pleuronectes  linguatida    Linn.    bCf  BnilflCinf^f)  -    ^'^  3""95- 
Kluk.  Zw.  5,  168.,    Boler.  22.  —  d)  Bolan.    Psie   języki 
oh.   Języczki.     Psi    język   oh.   Ostrzeń.  —  Wołowy   język 
oh.   Miodunka.  —  Jeleni  język  oh.  Jeleni.     "JEZYKOBO- 
LENIE ,  ia ,  n. ,  Eccl.   aauKOóo.iie ,  asuKOEpe^ie ,  asuwnaa 
doJitsHb,  Graec.  ylm(!(7a7.yla,  Bmisjciifctimcrjcn.     "JĘZYKO- 
OGNIOKSZTAŁTY,  a,  c,  kształt  ognistego  języka  mający, 
jak  płomyki    na  głowach  apostołów    w  dzień    świąteczny, 
feiicr5un(jciigcftaltct ;  Eccl.  asuKOOrneoSpasHUii,  Graec.  ylma- 
(T07tvnffń/iioncfO';,    Unguitjniformis.     JĘZYKOWATY,    a,    e, 
JĘZYKOWATO  adverh.,  na  kształt  języka,  jittujetiformtg.    Ku 
południowi    każdy  ląd    kończy  się  językowato.    Staś.  Bujf. 
149.,  Ross.  a3UKOo6pa3HUii.     JĘZYKOWY,    a,    e,  języ- 
czny,  od  języka,  3iingflt  =  •    Kość  językowa.  Krup.  2,339. 
Nerwy  językowe,  językiem  ruchające.  Krup.  o,  181.  Duch 
święty     przybył    w    ogniowych     'kształciech    językowych. 
Groch.    \\'.  82.     Obmowisko   językowe.    1   Leop.    Job.   5, 
21.    Śmierć  i  żywot  w  językowej  mocy.  ib.  Prov.  18,  21. 
Pochodź,  dwujęzyczny. 
JEŻYNA,  [OŻYNA.  1]  y,  i,  {Elym.  jeż,  cf.  ostrężyny) ,  Ru- 
bus  frtiticosus  Linn.   gatunek  maliny;  jagodami  tćj  krzewi- 
ny wina  farbują.  Kluk.   Dykc.    5,  29.    btc    Srombccre ,  ber 
Srom&ccrjłraiic^;  Slav.  kupinje;   ywit/.  stroshniza,  stroshen- 
za ,  ostroshenza;  Croat.  rubida ;    Bosn.    kupinna,    draccja; 
Ross.  C/KCBiiKa;  (/?aj.  jezina  =  chudość,  sclinienie).    Chróst, 
ciernie  i  jeżyny  gęste.   Geb.  Hym.  517.    Jeżyną  i  cierniem 
zarosłe  pola.    Tr.   Tel.  244.    Jeżyny,  jagody,  owoc;  Bosn. 
kupignaccja,    Sromdcercil.      Weźmij    jeżyn    jagód    czyście 
uźrzałych,  a  niezgniłych.  Sienn.  482.    Chceszli  mieć  ocet 
bardzo  ostry,    weźmij  ostrężyn  albo  jeżyn,  które  po  polu 
rostą.  Cresc.  362.    Ta  orzechy  przynosi,  ta  słodkie  maliny, 
Ta  doźrzałe  poziomki,  ta  czarne  jeżyny.  Zbił.  Zyiv.  B.  2. 


[Ożyna  czarne  usta  tuląca  do  malin.  Mick.  Pism.  1,  91. —  1] 
—  §.  Drzewna  jeżyna,  morwa.  Sienn.  104.  Ross.  MCpHoe 
TyroBoe  /ipeso,  morus  nigra  Linn.  bic  30Jaitlkcvc.  JE- 
ŻYNKA,  i,  ź. ,  rubus  caesius  Linn.  mniejszy  od  jeżyny 
krzew,  jagody  nosi  błękitne ,  rośnie  w  zaroślach  i  na  trze- 
bieżach. Jundz.  271.  bie  JroiiknOecre ,  friet^cnbe  33voniftcet= 
ftaubc.  JEŻYNOWY,  a,  e.  od  jeżyny,  Sromkrt  = .  Jeży- 
nowe jagody,  mora  rubi.  Śleszk.  Ped.  412.  Z  jeżynowego 
prącia  kosze  pleść.  Otw.  Wirg.  386.  Kierz  jeżynowy. 
Klon.  FI.  D.  i  b.,  Slov.  kupinjak.  JEŻYSTY,  a,  e,  stro- 
żący,  sterczący,  szorstki,  do  góry  stojący;  Ross.  mcTnan- 
cTuft,  iit  bie  ^'i^i  ftraiilienb,  empor  ftc^enb.  Otaczały  go 
w  koło  serafy  ogniste,  Podnosząc  świetne  herby  i  dzidy 
jeżyste.  Przyb.  Milt.  52.  Ów  lew  z  jeżysfą  grzywą.  Przyb. 
Ab.  47.  Włosy  nam  na  głowach  z  wylęknienia  jeżysto 
powstały.  Przyh.  Luz.  155.,  [Ross.  eateBait  szorstki,  « 
krnąbrny). 

J    I. 

*JI  =  i  =  gi;  zamiast  go,  jego,  accus.  pronom.  on;  n.  p.  W- 
Exod.  37,  11.  Sekluc.  wszędzie,  cf.  gi ,  ifcil. 

*J1EM  oh.  Jeść ,  jem. 

JJ.  abbreiuiacya ,  n.  p.  JJ. 00.  =  Jaśnie  Oświeceni.  JJ.WW. 
Jaśnie  Wielmożni,  cf.  J  abbrev. 

J  O. 

J.  0.  abbreiiatura :  J.  0.  Mści  Xżę  =  Jaśnie  Oświecony  Mości 
Książę.  Kpcz.  Gr.  1,  p.  50.  (Srlaiicljtcr  giirft. 

JOACHIMIK  ob.  Taler.  JOASIA,  imię  białogłowskie  [demin. 
Joanna  2].  Teat.  56,  30.  ciii  SBcibcrmimc. 

JOB,  *JOP,  a,  m.,  Ross.  Iobi;  między  wschodniemi  boga- 
czami jeden  z  najmajętniejszych.  Chrośc.  Job.  6.  §iot',  bcr 
rei^e  §toIJ.  Ztąd  w  przysłowiu :  oto  Job  =  (to  wielki  bo- 
gacz). Przykład  cierpliwości  ś.  'Jopa.  1  Leop.  Tob.  2, 
12.  (Joba  3  Leop.).  JOBÓW,  'JOPÓW,  a,  e,  ^iM-. 
Jobowa  cierpliwość.  W.  Jak.  5,  11.  ('Jopowa.  1  Leop). 
Niemcy  mają  przysłowie  :  Jobowy  posłaniec  :  Ctnc  §tobŚ  = 
sfoft,  o  doniesieniu  smutnym,  nieszczęśliwym. 

JODŁA,  y,  z.,  (Boh.  et  Slov.  gedle,  gedlićka;  Sorab.  i. 
yedla,  jedla;  Yind.  jodła,  jedla,  jela,  jeu ,  jeuka,  hoika, 
jódloYO  drevo,  fmreka;  Carn.  jedla,  jela,  jelovka,  jevka, 
jelu,  boja,  bojka;  Dal.  yela ;  Bosn.  jela,  jelovina ;  Slav. 
jela ;  Rag.  jeela ,  cesvina ;  Croat.  jalva ,  jelva  ,  jaKicza, 
jeWicza;  Ross.  ejib,  e.iKa,  ejcina,  niixTa;  Eccl.  re.Miic; 
Graec.  ilatri;  cf.  jedlina);  abies,  bie  iauilC ,  SSci^tamie, 
drzewo  pierwszej  wielkości,  mające  pień  prosty,  korę 
brunatną,  rosnące  na  kształt  piramidy.  Kluk.  Rośl.  2,  24. 
Sa  tam  '  buki ,  'są  sosny,  są  'jedle  (jodły).  Pot.  Jow.  2. 
Miła  jedlinko,  wszak  się  me  oko  nie  zwiodło ,_  Znalazłem, 
cię,  ach  rośnij!  kiedyś  beilziesz  jodłą.  Zań.  9,  579.  Ejsym. 
JODŁOWY,  a,  c,  jedlinowy,  od  jodły,  ImillCliS  (Boh. 
et  Slov.  gedlowy;  Sorab.  1.  yedlane;  Rag.  jelov ;  Garn. 
jeiov,  jedlov;  Yind.  jedlou,  jeuni ,  jeushen,  jelou ,  hoini; 
Croat.  jalóy,  jelov;  Ross.  cionufi ,  ctcbuh  ,  niiXTOBUH; 
Eccl.  cTCBbiil).    Jodłowy  gaj ,  Croat.  jclje  ,  jelische  ,  jelo- 

35* 


276 


JOł-DASZ-JUSIUNIA. 


J  O  Z  E  F  O  W  -  J  U  C  H  A. 


vische;  Yind.  jeuna  gosda ,  jedlou  goisd,  hojishe;  Ross. 
nHMOBHDKŁ.  JodJowa  szyszka,  {Yind.  jeuni  zhurzhel,  je- 
dlou shtarsh,  skorsh,  zliersh).  Z  drzewa  jodłowego  do- 
bre bywają  dyle  i  tarcice  i  maszty.  Kluk.  Bośl.  2,  24. 

JOŁDASZ,  a,"m.,  z  Tiireck.,  kamrat,  towarzysz.  Czart.  Mscr. 
•JOLENTA  ob.  Helena. 

JONAK  oh.  Junak.     JONEK.   Teal.  8,  7.,  oh.  Janek,   Jan. 

JONKWILA,  i,  ź. ,  z  Franc.  jonquille,  gatunek  narcysów. 

JOTA,  y,  i,  ini  Śutt'  o*-  po^  literą  I.  —  Fig.  Najmniej- 
sza kropka  w  piśmie;  Rag.  slóvze ,  &a§  flctiifte  Sotl/  ber 
geriiiflfte  ^hiiift  eincr  śdjrtft.  Do  ostatniej  się  joty  pisma 
peJnić  muszą.  Pot.  Zac.  47.  Co  do  joty  wypełnię  twe 
rozkazy.  Teat.  14,  89.  Prawo  jest  tak  świętą  rzeczą,  że 
i  jedną  jotą  nie  powinno  być  odmienione.  Dyar.  Grodź. 
547.  On  na  twe  skargi,  żale  i  spraw oty,  Nie  odpowia- 
da jednej  nawet  joty.  Chrośc.  Job.  124. 

JOWIAŁ,  a,  m..  JOWIALISTA,  y,  ?«.,  a)  wesołek,  żarto- 
bliwego humoru,  cilt  jpindifc^cr,  Iiiftiijer  93fciifd).  Jowiali- 
stom  rzadko  się  szczęści  po  ich  woli.  Fur.  Uw.  J.  2  b. 
Nie  źle ,  gdy  pora ,  być  jowialistą ,  byle  nie  trefnikiem. 
Mon.  7o,  720.  b)  Jowiała  psa  do  suki  puszczać,  a  me- 
lankolika  chyba  bardzo  dobrego.  Ostror.  Myśl.  10.  ctncil 
mmitcrn,  Iiiftigcii  §iiiit>.  JOWIALIA,  Jovialitates;  na  przy- 
kład Wacława  Potockiego  :  =  żarty,  facecye  ,  burleszki ,  jo= 
siolifdłc  launiije  ®(^riftcn. 

JOWISZ,  a,  m.,  Siipitff;  ^!ov.  Kralomoc;  Boh.  Kralomoc, 
Peraun  ,  Peron ,  Perun ;  Yind.  Kralomozh  ;  Carn.  Bosbak, 
Berón  ,  Kraylomozh  ,  Gromazh ;  Eccl.  Scbcc^  {ob.  Jupin, 
ob.  Jessa).  Jednak  to  dobrze  Jowiszem  zostać ,  choć 
rządzić  światem  raozoła.  Kniaź.  Poez.  1,  91.  Jowisz  gro- 
mobójca.  A7o?!.  Wor.  1.  gromowładzca.  Otw.  Ow.  78. 
ociec  gromowłady.  Zab.  16,  89.  Treh.  Gromowładna  Jo- 
wisza prawica.  Zab.  8,  560.  Koss.  cf.  piorunów  ładny; 
piorunowładzca.  Otw.  Ow.  15.  —  §.  Chytn.  Broda  Jowisza 
ob.  Broda.  KrumŁ  Chy.  405.  —  §.  Jowisz,  gwiazda  na  nie- 
bie ,  ter  3ii))itcr,  ber  ^)*laiict.  Gwiazda  Jowisz  zwana,  jest 
glob  półtora  tysięcy  razv  większy  od  naszej  ziemi.  Lesk. 
2,  52.  JOWISZOWY,  "a,  'e ,  od  Jowisza,  3upitcrś=. 
Orzeł  Jowiszowy. 

JOWITEU ,  a,  m.,  w  hucie  śklanej  robotnik,  co  śkło  na 
kamyki  przerabia,  iii  ber  @lośln'itte,  ter  Stciiifdmcitcr,  ber 
bie  ©laśfremc  niai^t,  (może  z  słowa  jubiler).  Gdy  ta  kom- 
pozycya  ostygnie,  szlufierz  tygielki  od  massy  ma  oszlu- 
fować  piaskiem ,  którą  massę  kamieniarze  czyli  jowitero- 
wie  na  kamyki  porzną.  Torz.  Szk.  507. 

JOZAFAT,  a,  m..  Dolina  Jozafat,  w  Palestynie  dolina  mię- 
dzy Jerozolimą  i  górą  Oliwną.  Iż  zaś  słowo  Jozafat  zna- 
czy sąd  boży,  wnieśli  sobie  niektórzy,  iż  w  tćj  dolinie 
ma  się  odprawić  sąd  ostateczny.  Dykc.  Geogr.  1,  505. 
baś  J^al  3ofnp^nt,  baś  jiingfte  @crid)t.  Zgromadzi  wszys- 
.tkie  narody,  i  sprowadzi  je  na  dolinę  Jozafat.  Pociej.  52. 

JOZEF,  a,  m.,  JÓZEFEK,  fka,  m.,  JUS,  JUSION  zdrohn., 
imię  męzkie  Józef,  3ofep{) ;  Boh.  Jozef,  Jozyfek;  Slov. 
Gozef;  Croal.  Josef;  Ross.  locn-M.  Józef  małżonek  Ma- 
ryi panny.  Kras.  Zb.  1,  414.  Józefek  mały,  Teat.  52, 
6.,  Zab.  15,  152.  JÓZEFKA,  i,  z.,  imię  białogłowskie, 
3ofep^c.  Teat.  1.  c,  14.  demin.     JUSIA,  x\  z. .  JUSIUNIA, 


i,  i.  —  §.  Gatunek  stroju  białogłowskiego.  Sołtany,  jó- 
zefki.  Haur.  Sk.  519.  JÓZEFÓW,  a,  m. ,  miasto  w  Ga- 
licyi.  Dykc.  Geogr.  1,  505.  eiiie  Stabt  tli  ©alicicii.  JÓ- 
ZEFÓW, a ,  e  ,  do  Józefa  należący,  3''ferl'»  = .  Chrystus 
był  mniemań  syn  Józefów.  Biał.  Post.  127. 

J  U. 

JUBILAT,  a,  m.,  prałat,  który  się  dosłużył  emerytury,  ctn 
jubilirter  ^'rćililt.  Godnością  jubilata  srodze  najeżony,  Nie- 
dzielny kaznodzieja  wrzeszczy  jak  szalony.  SYej.  Lisi.  5. 
Po  śmierci  nie  znać,  która  głowa  jubilata,  a  która  pro- 
stego brata.  Comp.  Med.  706.  —  §.  Tyle  pieniędzy  w 
karty  przegrał!  trafił  on  widzę  na  jubilatów.  Teat.  55.  e, 
6.  (na  ćwików,  erfiiliriie  Spicler,  ©aiiiicr).  JUBILEUSZ,  u, 
m. ,  Słowo  Jubileusz  żydowskie  jest;  jobel  w  żydowskim 
wykłada  się  róg  skopowy,  ponieważ  ona  trąba,  którą 
opowiadano  przyszły  rok  miłościwy,  była  z  rogu  skopo- 
wego. Hrbsl.  Odp.  A  a  a  %  b.  Miłościwe  lato ,  abo  jubi- 
leusz,  Bonifacyusz  YHl  r.  1500  ustawił  obchodzić.  Stryjk. 
528.  biTj  Siifciliiiiill.  Jubileusz  jest  odpust  zupełny,  wiel- 
kie przywileje  nadane  sobie  od  papieża  mający.  Teraz 
co  lat  dwadzieścia  pięć  zwykł  się  odprawować.  Kras.  Zb. 
1,  417.  cf  święty  rok,  Rag.  veliko  prosctegne ;  Ross. 
KBii.ieii.  JUBILEUSZOWY,  a,  od  jubileuszu,  3u()el  ■■,  3u« 
hljatr-J  = . 

JUBILER,  a,  m.,  Lat.  med.  jocalarius;  Gall.  jouaillier;  Boh. 
jubiljf;  Yind.  jubelirar,  dragokaraenjar,  koraudar;  Carn. 
fósar ;  Croat.  biszernik,  biszerotersecz,  gyungyar;  Rag. 
biseroznanaz;  Ross.  a.iMasHiiKi;  Eccl.  óiicepHiiKTi ;  ber  3U' 
n'elier,  kamienie  drogie  oprawujący  i  niemi  handlujący; 
n.  p.  Wypadł  kamień  z  swej  folgi,  lecz  temu  poradzi, 
Jeśli  cały,  znowu  go  jubiler  osadzi.  Pot.  Pocz.  544.  — 
Fig.  Znam  się  na  miłości ,  byłem  ja  swego  wieku  w  tej 
sztuce  jubilerem.  Teat.  21,  56.  majstrem,  ćwikiem,  eitt 
SWeifter  woriii,  ein  Grfabriier. 

JUCHA,  JUSZYCA,  y,  i.,  Juszka  zdrohn.,  {Boh.  gicha,  giśka; 
Sorah.  1.  yufchka;  Sorab.  2.  jucha;  Yind.  juha  ,  polivka, 
shupa,  mozhilu,  zborba,  fok,  (cf.  Yind.  jushje  =  odmięcz; 
jug  =  wiatr  południowy);  Carn.  juha,  zhórba ,  plundra; 
Croat.  juha;  Slav.  juha,  csorba;  Hag.  jiiha,  jusciza ;  Bosn. 
juha,  iuscica ;  Ross.  y.\a,  yiiiima,  yiuKa,  !Kii/Ka;  Eccl. 
lojcł ,  yxa ,  żKiiżKa ,  »(nxiiua ,  y/Kiiu,a ;  Lat.  jus ,  jusculum, 
cf.  succus ;  Saa;.  Inf.  3iidie,  Sud^e ;  Germ.  @aiid)e,  3auc^c). 
—  '§.  polewka,  sos,  sok,  giippe ,  SriiŁc,  ©aitce,  Saft. 
Mięsa  w  różnych  juchach  przyprawione.  Oczh.  Przym. 
425.  Polewki  albo  juchy  z  kur  pożyw^ać  z  żółtkiem  ja- 
jecznym. Spicz.  185.  Przyprawne  juchy  zachować  na  in- 
szy czas.  Petr.  \Yod.  45.  Pieczonego  mięsa  juszyca.  Sak. 
Probl.  164.  Gęś  w  czarnej  jusze  uwarzona.  Pot.  Jaw.  129. 
Jucha  albo  sok  z  gruszek.  Cresc.  588.  —  §.  dziś  z  po- 
gardą Krew,  posoka.  otok,  iicra^tltd):  3?Iut,  Giter, 
©aill^e.  Takem  zbił  Bartka ,  że  aż  się  jucha  oblał.  Teat. 
54.  c,  i  i.  Każdy  zaprawić  szablę  w  jusze  pogańskiej 
życzy.  Lesicz.  Class.  79.  Nieprzyjaciel  z  wielką  swoją 
szkodą  porażony,  A  Pontus  juchą  zciekł  zmieniony,  ib.  18. 
Muftego    nie  tracą;    ale    go  włożą   w'  moździerz,    tłuką  i 


JUCHOWATY  -JUDASZ. 


JUDASZOWY  -  JULEPEK. 


277 


■wiercą  tak  długo ,  aż  się  i  kości  i  mięso  w  juclie  obró- 
cą. Kfok.  Turk.  136.  t.  j.  w  miazgę,  'fic  ftnmpfcil  illil  311 
cincm  33i"CC.  —  §.  Yitup.  Psia  jucha  ob.  Psi.  —  §.  Podej- 
rzanych w  karności  i  swojej  'jusze  trzymał.  Warg.  Cez. 
61.  w  ryzie,  w  rygorze,  im  ^anmc  {inltcii ,  iit  giitcr  ^udji. 
—  §.  Rzadko  dobry,  kto  skusi  żołnierskiej  juchy.  Alb. 
n.  Woj.  4.  (żołnierskiego  chleba,  stanu).  JUCHOWATY, 
a,  e,  n.  p.  Juehowata ,  a  nieznośnego  smrodu  surowica, 
zaczęła  się  sączyć  z  części  zaognionej.  Perz.  Cyr.  i,  118. 
ropowata ,  eiterig ;  Boń.  gichowaty  jurulentns  ob.  Juszny. 
Pochodź,  juszyć ,  ro:jusiać ,  zajuszać ,  rozjuszony,  zajii- 
szony. 

JUCHTA,  y,  2.,  Boh.  juchta,  guchta;  Yind.  juhtovina,  juhti- 
na ;  Ross.  lołii ;  skórka  barania  lub  cielęca  czerwono 
farbowana.  Włod.  bev  Sildjtcit  (Suftcil).  Falib.  Dis.  F.  5., 
Pam.  83,  614  et  675.  JUCHTOWAG,  ał,  uje,  cz.  nie- 
dok. ,  wyjuchtować  dok. ,  a)  skórę  na  juchtę  zaprawiać, 
3nrf)tcu  geiiicii.  Tr.  b)  fig.  Skórę  komu  łoić,  garbować, 
ciiicn  biird)gcrbcn ,  biirct)prugcln.  Tr.  JUCHTOWY,  a,  e,  z 
juchty,  3iid)tCIl=.  Włożył  juchtowe  na  nogi  boty.  Zub. 
15,  46.,  Ross.  lOłTAHUil ;  Boh.  guchtowy. 

JUCZNY,  a,  e,  (cf.  juki),  {Boh.  saumarsky;  Yind.  tovoren, 
teshonoshen)  ■■  tłomokowy.  Cn.  Th.  ujuczony.  Dudz.  40. 
(Saiim  = .  Koń  juczny,  eiit  Saiimtliiei",  *|ki(fpfcrb ,  Samn= 
pfcrb;  {Boh.  saumar;  Carn.  musha,  tovorneske  kojn;  Yind. 
tOYorski  konj ,  klufa;  Rag.  sehsSna) ;  Turc.  iuklii  -  at. 
Czarl.  Mscr.,  ob.  Jukowy.  JUCZYC  cz.  niedok. ,  ojuczyć, 
ujuczyć  dok.,  juki  wkładać,  jukami  obładować,  mit  bcm 
Saitmfnttcl  Delcgcii,  fdiimcii,  kpactcii;  Yind.  tovoriti;  Croat. 
toYÓrim ;  Ross.  BbiciiiTb,  Bbio'13'.  Gdy  osła  ciężarem  od 
krzyża  do  grzywy  ujuczą,  spuszcza  uszy....  flor.  Sat.  121. 
Wielka  moc  wielbłądów  zbożem  ujuczonych.  Nar.  Tac.  2, 
305.  JUGZYGIEL,  a,  m.,  ładownik  juków;  Yind.  tovor- 
nik ,  shamar,  tovorni  barantauz,  kobilzhar. 

JUDA,  y,  m.,  imię  patryarchy  starozakonnego ,  syna  Jakó- 
bowego,  zkąd  imię  ziemi  'Judowskiej,  lub  jak  Polacy  na- 
psowawszy  słowa,  mówią,  żydowskiej.  Sekt.  5.  bct  \^a' 
triard)  "^nia.  Prov.  Symona  święto  i  Judy  Nabawi  cię 
pewnej  grudy.  Cn.  Ad.  1123.  (cf.  spyta  cię  luty,  jeśli  masz 
boty).  JUDASZ  ,  a  ,  m. ,  imię  męzkie  ,  Ctll  31ulimc!linlimc, 
3ubaŚ.  Judasz  Iskaryota  Pana  swego  zdradził.  Kras.  Zb. 
1,  417.,  Boh.  Gidaś,  Gidaśek ;  Sorab.  2.  Judafch ;  Ross. 
Iy4a.  Ztąd :  Judasz  =  łakomy  zdrajca,  z  łakomstwa  wszys- 
tkiego się  dopuszczający,  ciii  3ubn§ ,  ciit  ^)a(ifiid)tiijer  i"cr= 
rćit^cr,  ber  aii»  Giclbflcig  aHcs  jit  tbiiu  fdtiig  ift.  1  między 
apostoły  były  Judasze.  Teat.  43.  c,  148.  (i  w  kapicy 
wełna).  Tym  Judaszom  przewodnikiem  była  do  przedaży 
ojczyzny  przeklęta  mamona.  Birk.  Exorb.  B  5.  Był  jeden 
lichwiarz  i  skępieo  tak  straszny.  Żebyś  rozumiał,  że  był 
Judasz  własny.  To  jest ,  żeby  był  przedał  pana  boga, 
Taka  w  nim  była  żądza  złota  sroga.  Jabł.  Ez.  46.  Kto 
dyamonty  darował,  był  pewny  wygranćj.  Sam  Judasz  zo- 
stał kanonizowany.  Zab.  13,  250.  Nar.  Kto  z  ludźmi 
nieszczerze ,  Judaszem  go  witaj.  Klon.  Wor.  praef.  Po- 
całowanie braterskie  częstokroć  jest  pocałowaniem  Juda- 
sza. A'.  1'am.  16,  28.  SruberfiiP,  3iibnźfiip.  —  W  trzyna- 
stdj  liczbie  Judasza  się  boją.    Kras.    Pod.  1 ,  298.     Wy- 


ganianie Judasza.  Smotr.  El.  39.  Ociec  rozkochany,  syna, 
rudego  Judasza,  szafrańcem  zowie.  Zab.  13,  64.  JUDA- 
SZOWY, a,  e,  JUDASZOWSKI,  a,  ie,  3ubn«  =  .  Żydzi  z 
Judaszowskiemi  brodami.  Teat.  53,  81.  (rude).  Czeka  go 
Judaszowskie  myto.  Psalmod.  33.  (zguba).  Jeślibym  to 
złamał,  niechaj  będę  ucześnikiem  Judaszowym.  Szczerb. 
Sax.  557.  (niech  mi  na  dobre  nie  wyjdzie).  Co  za  Ju- 
daszowski  postępek.  Teat.  36,  54._  zdradziecki ,  Bcvrnt^e« 
rifd).  Judaszowskie  pocałowanie.  Żegl.  Ad.  106.  etll  3ll« 
baefup.  —  Judaszowe  drzewo  ob.  Jarzębina  leśna.  —  Ju- 
daszowe ucho,  gatunek  trzesidła,  Ircmella  auricula.  Kluk. 
Bykc.  3,  121.  bnś  3iiba^ii^i\  "JUDOWINA,  y,  m.,  żydo- 
wina,  cf.  żyd,  ci)l  3llbc.  Te  judowiny,  którzy  sie  wró- 
cili z  więzienia.  Budn.  3  Ezdr.  6,  28.  ('JUDYCYE,  yj, 
plur.;  Calendaria,  kalendarz,  minucye,  judycye.  Mącz). — 
JUDZKI,  a,  ie,  1)  od  i>ro\\\nc\\  Judaea,  3iibai)'c^.  Od  Ro- 
boama  zaczął  się  ów  długi  podział  Judzkich  i  Izraelskich 
królów.  Zal  Test.  204.  Siilligc  yoii  Siiba  iiiib  3|rael.  — 
*2)  'Judzki,  'Judowski,  żydowski,  jiibifd).  Ziemia  Judowska ; 
takby  ją  właśnie  przyszło  zwać  od  Judy  patryarchy;  lecz 
Polacy  napsowawszy  słowa,  mówią  żydowski  miasto  'Judo- 
wski,    a  lud  tej  ziemi  zowią  żydami,  co  mieli  zwać  Ju- 

.  dami,  jak  insze  języki.  Seld.  5.  Jan  ś.  na  puszczy  Judz- 
kiej mieszkał.  Biuł.  Post.  34.  Antyochus  wielkie  spu- 
stoszenie uczynił  królestwu  Judzkiemu.  Sk.  Kaz.  5.  Zie- 
mia Judzka.  'Sk.  Żyw.  i,  176.  JUDZTWO ,  a,  n. ,  zy- 
dowstwo,  bnź  Slli^cnt^illll'  państwo  żydowskie,  bn§  3iitiif(^C 
3Jetd).  Jeruzalem,  które  jest  w  Judztwie.  Leop.  Ezdr.  1, 
2.  Już  sie  wali  Jeruzalem  a  Judztwo  upadło,  ib.  Jes.  3, 
8.     (Juda  się  wali.  Bibl.  Gd.). 

JUGO  indecL,  u  majlków,  drzewo  u  kota  o  dwóch  pazurach 
na  końcu  przyprawione.  Magier.  Mskr.  baś  .Colj  aill  SllbC 
bc«  3iDCi)5n(ti(jcii  Jdifcfl 

JUJUBA,  y,  i.  Łac.  jujuba,  krzewik  mierny  tarniowaty,  któ- 
rego jagody  wchodzą  w  lekarstwa.  Dykc.  Med.  2,  707. 
Rhamnus  zizyphus  Linn.  jujubowe  drzewo.  Urzed.  350., 
Boh.  jujuby;  Bosn.  eicimak ,  bcv  33nift[ieei't'aiim.  —  §.  Ju- 
juba, jujubowa  jagoda,  owoc  tego  krzewu,  czerwienieje 
dojrzewając,  i  ma  smak  łagodny.  Dykc.  Med.  2,  707.  btC 
33ntftbeere.     Śliwki,  które  jujubami  zowią.  Syr.  1035. 

JUKI,  ów,  plur.  (cf.  Boh.  gho  =  jarzmo;  Germ.  3cd;;  Lat. 
jugum),  Turc.  juk;  torby  skórzane,  które  się  z  sprzętami 
kładą  na  konia  jucznego.  .4.  Czart.  Mscr.  bev  Saiiiii,  ^^acf' 
fattcl,  ber  Saiimfattcl,  bie  Sniiintafd)cii;  Garn.  tovor,  klę- 
shtra;  Yind.  hoprug ,  tovornu  fedlu,  toyor;  Croat.  lóvor; 
Bosn.  samar;  Ross.  blioki.  Ułożył  w  juki,  co  miał  na 
dorędziu  pieniędzy.  Klok.  Turk.  29.  JUKOWY,  a,  e,  ju- 
czny, od  juków,  Saiim ',  ©nmiifnttcl  =.  Bydło  jukowe  betę 
de  somme.  Jak.  Art.  2,  315.  t.  j.  koń  abo  muł,  na  któ- 
rego pakują  się  obłogi.  ib.  3,  294.  ob.  Juczyć ,  najuczyć, 
ojuczyć,  pojuczyć. 

JULEP,'u,  m.,  JULEPEK,  pka,  u,  m.,  dem.,  'ILOP,  'ULEP, 
'ULEPEK;  Carn.  julćp;  Hag.  et  Dal.  gilep ;  Croaf.  julip ; 
Arab.  giuleb;  Uraec.  iathcnioy ;  Lat.  julepus,  julapiuin; 
hal.  giuleppe;  Gall.  et  Angl.  julep;  ber  3l'Icpp,  kształt 
medykamentu  wewnętrznego  ciekącego ,  bardzo  czystego 
przeźroczystego,  farbą  i  smakiem  przyjemnego.    Krup.  5, 


278 


JULIACKI  -  JUNACZEK. 


JUNAKIERYA. 


239.     Julepy    mieszają  się    z  wódek ,    syropów    i  soków. 

^Kluk.  Rośl.  2,  274.  Julep'  fiołkowy.  Urzed.  31 1.  Kozacy 
często  gorzaJki  miasto  juicpu  biorą.  Hipp.  6.  'Hop.  Pot. 
Zac.  165.  'Julipek  posilający  aptekarski.  Haur.  Sk.  44S. 
Rzecz  tę  można  za  'ulep  abo  konfekt  zażywać.  Haur.  Sk. 
300.  Muchy  do  *ulepu  lgną  na  umor.  Tward.  W.  D.  2, 
208. 

JULIACKI,  JULIACEŃSKI,  a,ie,  n.  p.  Xięstwo  Juliackie  w 
cyrkule  Westfalskim.  Wyrw.  Geogr.  I,  200.  \>ai  ^crjmj^ 
t^iim  3i'l''t?-  JULIAKA ,  i ,  ź. ,  stolica  księstwa  Juliaceń- 
skiego.  Di/kc.  Geogr.  i,  313.  btc  StnM  Jitlld;. 

JULIANA,  JULITA,  J€LICHNA,  y,  i,  imię  kobiece,  ciii 
SScifterimmc ,  3"Ii(iiic.  Co  też  tam  porabia  We  Pana  Ju- 
lichna?  Tcał.  30.  b,  13.  Gdy  się  w  stan  małżeński  za- 
bierasz, Julitę  sobie  obierasz.  Zab.  8,41.  Mar.  JULUSIA 
zdrobn.,  3llItlK"-  Julusia  ode  mnie  piękniejsza.  Teat.  50. 
b,  26.  Moja  kochaneczko ,  moja  Julusiu.  ib.  24,  97. 
JULIUSZ,  a,  m. ,  Włoski  Juliusz,  poczwórny  grosz,  li- 
cząc w  koronat  40  groszy;  licząc  50  będzie  piętakowi 
równy.  Cn.  Th.  eiit  Siilicr,  ciiic  3t«'i'iiiifc6c  fKiiiijc,  ciii 
Sicr  =  obcr  g"nf  =  ®rii|'cl)eilftiicf.  Srebrna  dragma  Rzymska 
bez  mała  jak  teraz  Juliusz.  Suminar.  A  4.  JULIUSZOWY 
rok--  503'/^  dni.  Łejk.  2,  35.  baś  juHilnifiilC  j^l"- 

JUN  ryba  ob.  Wiun. 

JUNACKI  ,  a,  ie,  od  junaka;  *§.  młodociany,  od  mofojca, 
juOClibltct].  Flos  aetatis ,  junackiej  prawej  stałości  wiek. 
Mącz:  —  *g.  Mężny,  bobatyrski,  tapfcr,  ftclbcnmut&ig;  {Yitid. 
junazben,  junazhki,  junaken,  ferzhcn ,  ferzhliu,  velko-. 
lerzhen;  Carn.  junashke;  Croat.  junachki,  yiteski;  Rag. 
junaacki;  Bosn.  junacki,  vitcscki).  Piersiami  swemi  ju- 
naekierai  nieprzyjacielowi  znaczny  wstręt  uczynili.  Smotr. 
EL  10.  —  g.  Fanfaroński,  cifciifrcffcrifd; ,  ['rnnmiimffifd;.  Ju- 
nacka wystawność.  Fred.  Ad.  44.  Wysmukłe  z  junacka 
opasanie,  ib.  Junackich  zażywali  expressyj  w  spokojnym 
osobliwie  posiedzeniu.  Mon.  66,  666.  JU.\.4CZYC,  ył,  v, 
*§.  cz.  nicdok.,  do  męstwa  pobudzać,  aiifcucril ,  ailftionicil 
5um  '?'}M\}  UII&  Jiir  "taptcrfcit;  (Yind.  vjuiiazliiti,  nalerzhiti, 
poferzhiti).  Objeżdżając  swych  na  koło  w  sprawie  Za- 
grzewa Anton  i  w  bitwę  'jónaczy.  Clirośc.  Fars.  493.  JU- 
NACZYG  się  recipr.,  'a)  zaostrzać  w  sobie  męstwo,  fcilicil 
fOJiit^  rcitiCii,  fic^  fclbft  crtiitscii,  aiifeucni ;  Ross.  npiióo4piiTbca. 
Widziałem  twych  kompanów,  wszyscy  nad  nim  płacząc 
Nieszczęściem,  i  odwagą  mężną  się  junacząc.  Min.  Ryt. 
2,  247.  b)  Junaczyć  się,  et  JUNACZYG  neutr. ,  junaka 
stroić,  odgrażać  się,  strasznym  się  okazywać,  śmiałkować, 
buńczuczyć  się,  fanfaronować ,  rcmniimtrcit ,  Itramnrtmfircii, 
bcit  .^clbcit  maścił,  braiicii,  td;iuiiil'cii,  pod;cii,  bcii  eifciifrcf= 
fer  inadicil.  On  szumiał,  junaczył  i  swobodnie  broił.  Zab. 
15,  297.  Żeby  zręczniej  strach  pokryć,  przeto  się  ju- 
naczy.  Zabł.  Amf.  17.  Obadwa  się  junaczą ,  i  myślą  o 
bitwie.  Teat.  35,  23.,  ib.  43.  c,  76.  (odgrażają  się,  od- 
kazują  się).  Ciągnęły  przeciwko  szczurom  krzykliwe  żaby, 
junacząc  się ,  cały  ich  ród  w  pień  wyplenić.  Ossol.  Baj. 
1.  W  pokoju  dobrze  radzą,  na  wojnie  junaczą.  Pot.' Pocz. 
374.  tchórzami  są ,  finb  fic'  ,'oafcii. 

JUNAK,  'JONAK,    w.,  JUNACZEK,  czka,  m.  zdrbn.  {Boh. 
ginoch ,    gonftk ,    gonacek  jmenis ;    antiąui    Romani    Ju- 


nis  pro  juvenis  generosus ;  Pers.  gevon  «  młody ;  cf. 
Germ.  jiilig;  cf.  Pol.  juniec;  Boh.  ginochstwj  jmentus; 
Croat.  junachtYO ,  od  dvadeszet  petoga  do  dvayszet  i 
oszmoga  leta  >  od  25  do  28  roku) ;  a)  mołojec  ,  młody, 
czerstwy  chłop  abo  żołnierz,  ctn  juiigcv  riiftigcr  Scrl,  citt 
jimgcr  Śolbat.  Rzeźwy  jónak.  P.  Kchan.  Jer.  61.  Saul  z 
wojskiem  poszedł  siukać  Dawida  i  junaków  jego.  Budn. 
1  Sam.  24,  2.  (mężów  jego.  Bibl.  Gd.  Sanib  fnmmt  fct= 
iicit  ?3iiiliiicni.  i  II 1 1)).  Posłano  do  księcia  Ostrogskiego  , 
aby  był  pogotowiu  z  swemi  junaki ,  gdzieby  tego  po- 
trzeba była.  Gwagn.  283.  —  b)  Junak  z  Tatarskiego, 
odpowiada  Francuzkiemu  prenx ,  n.  p.  les  sept  preux,  o 
których  w  romansach  rycerskich  częsta  bywa  wzmianka, 
nazwanoby  po  Polsku  siedmią  junakami.  A.  Czart.  Mscr. 
ciii  riiftigcr,  tapfcrcr  9?ittcr.  (Do  Telemaka  Nestor)  o  miły 
synu  wielkiego  junaka.  JabŁ  Tel.  154.  -Ten  nie  junak, 
kto  z  śmiercią  nie  chwyta  się  żwawie.  Bardz.  Luk.  12., 
(Yind.  junak,  jenak  =  bohatyr,  szermierz;  Carn.  junak  = 
bohater;  jeniik <  olbrzym ;  S/au.  junńk  ;  Rag.  junak  heros; 
Croat.  junak  heros ,  miles;  Bosn.  junak,  vitez  strenuus). 
—  §.  nagannie :  ■■  Śmiałek,  śmielec,  stalogryz  ,  językiem 
szermuje,  groźno  się  odkazuje  a  tchórzem  podszyty,  fan- 
faron,  eill  Śifcitfrcffcr ,  9Jeiiommi[t ,  Sramarbn^J.  (Junak)  ostro 
ogromno  ma  sobie  poczynać,  Okiem  orzech  gryźć,  wą- 
sem muchy  ścinać.  Wąs  ową  fozą  nową  Bałabańską , 
Jeśli  chce  brody,  niechaj  ma  katańską.  Kochów.  50.  Szu- 
mny junak  zasadza  sławy  pozyskanie  Na  mocnym  fordy- 
mencie  i  grubym  kaftanie,  Mon.  67,  67.  Junacy,  co  w 
kącie  szablą  wiatry  kroją,  pierzcliliwość  sw-oję ,  powierz- 
chowną zuchwałością  i  hajdamackim  strojem  nadstawia- 
ją. Pilch.  Sen.  list.  2,  287.  Dumną  teraz  opisze  Jona- 
ków postać,  i  przytym  mianuje  Ich  różne  fechty,  które 
wywierają  W  rozmowach,  albo  gdy  się  napijają,  Kiedy 
więc  coraz  swe  krwawe  zasługi  Liczą ,  a  bóg  wie ,  że 
częstokroć  drugi  Wojny  nie  widział.  Opal.  Poet.  7.  Śmiać 
sie  potrzeba  z  trefnej  brawaryi ,  Z  hardych  słów  i  zbyt 
płonnej  fantazyi ,  Kiedy  się  czyni  bohatyrem  w  boju , 
Że  raiąższo  gada ,  a  coś  mieni  w  stroju,  ib.  8.  Jest  to 
jeden  z  tych  junaków  na  urząd ,  z  tych  żwawców  kre- 
sami pokrytych  ,  których  najmilsze  wyrazy  są  :  ściąć  ,  roz- 
siekać, rozpłatać;  którzy  nie  więcej  skrupułu  mają 
do  zabicia  człowieka,  jak  do  wypicia  śklanki  wina. 
Teat.  36.  b,  65.  Niech  zważa  z  kim  ma  sprawę,  kto 
chce  być  junakiem.  Kras.  Baj.  116.  Przywiedźmy  do 
posłuszeństwa  tego  młodego  junaczka.  Teat.  32,  15.  Fał- 
szywi junaczkowie.  Mon.  70,  732.  (ob.  Delia,  delijunak) ; 
Carn.  arga ;  Yind.  lenjazh,  flaboferzhnik,  arga;  Ross. 
HHbKa ,  4pawyii-B ,  4pa>ii.  JUNAKIERYA ,  yi ,  i.,  JUNA- 
CTWO, a,  ».,  fanfaronada,  jest  to  lub  odkazywanie  się 
chełpliwe  uczynienia,  lub  też  możności  czynienia  rzeczy 
jakiej ,  bądź  ta  możność  istotna  ,  bądź  udawana.  A.  Czart. 
Mscr.  gifcnrrefferc^ ,  25ramarliaffcrci) ,  %habUxq  mit  ^clbcn= 
miitb  Iliib  i)clbciit^at;  Śmiałkowanie  qu.  v.  {Carn.  junashtvu 
vis  roboris  czoło  bohatyrów  ;  Yind.  junakost,  junaknost, 
yelkoferzhnost ;  Croat.  junachtvo,  hrabrenoszt  strenuitas  , 
fortitudo;  /Ja^.  junśctvo,  dclinstvo  praec/an/m  facinus). 
Chcąc  okazkę  swojej  uczynić  junakieryi ,  przytłumili  w  so- 


JUNATY-  JURAS. 


JURGA  -  JURYDYKA. 


27& 


tie  cnotę  miłości  bliźniego.  Mon.  70,  699.  W  leb  mi 
strzelić?  rozumiesz,  ze  gadasz  z  dudkiem,  lub  z  takim, 
któryby  sif  twojej  lękał  junakieryi?  Teat.  9,  66.,  Mon. 
75,  373.  (JUNATY,  ów,  plur.,  gatunek  futra,  eine  9lrt 
^ieljiucrf.  Ld.).  JOŃCZYK,  a,  m.,  herb;  dwa  haki  żela- 
zne na  kształt  kotwicy  rozdzielone,  na  nich  dwa  krzyże. 
Kurop.  3,  22.  eiit  Saupcii.  JONIEC,  ńca,  m.,  JOŃCZYK, 
a,  m.,  młody  byk,  etii  juiigcr  (sticr;  (Boh.  et  Slov.  guncc; 
Yind.  junz,  junzhek,  junzhik  ,  f.  jeniza  ,  juniza  ,  kraviza; 
Carn.  junz,  juniz  f.  juniza;  Croat.  juniicz,  telecz,  jun- 
checz ,  f.  junicza,  telicza ;  liag.  jiinaz,  jiine,  f.  junizza 
vitula  lacłe  depidsa  (cf.  jałowica);  Bosn.  june,  junac , 
junciccb,  junica ,  jaiovii;a,  telica;  Eccl.  ioiihi|i> ,  H)iiiii|ii; 
Lat.  junix  juvencus;  Hung.  iino).  Lat  skolskich  drugi 
stopień  jest  juńców  albo  jałowiał.  Cresc.  686.  Chyżo 
skoczy  juniec  wyprzęzony  Z  jarzma  ciężkiego.  Auszp.  74. 
Jarzmo  kładzie  na  juńca  nieugłaskanego.  Groch.  W.  S48., 
Cresc.  548.  Przed  dwoma  latami  nie  godzi  się  jałówkom 
juńca  przypuszczać.  Cresc.  549.  Junczyk.  Zebr.  Oiu.  278., 
Sorab.  i.  wokolcź,  wokolcźk.  JONOSZA  herb;  baran 
biały  w  polu  czerwonym  rogaty.  Kurop.  3 ,  22.  citl  ge- 
l;Liriitci"  <sd;af['pcf  im  rot^cii  gclbc;  {Eccl.  iohouli  ,  ioiiotiA  , 
H)iiOTi>i!ii  młodzian).  Herb  barana  zowią  Junosza,  że  ry- 
cerz owego  herbu,  jadąc  po  swoje  oblubienicę,  natrafi- 
wszy na  nieprzyjaciół,  z  pocztem  swoim  pogromił  ich. 
A  Junosza  po  Mazowiecku  znaczy  po  naszemu  pana  mło- 
dego. Papr.  Gn.  1097.  im  $0!afooifcl)eit  !Dtalcftc  fiebcutct 
Junosza  ben  Srautiijam.  Proi;  Junosza,  ogień  w  dom  wnasza. 
Eys.  Ad.  18.  d.  Boh.  ę;inocli  juvenis ;  Eccl.  mnociL  jiwen- 
tus,  joHOuiCKift  juuenilis ;  loiioiubCTBOB^Tii ,  M.ia4U5i'B  óutb. 

JONO  bogini,   siostra  i  małżonka  Jowisza,  Carn.  Slavina. 

JONY,  gatunek  ryb  ob.  Wiun. 

JUPA,  y,  £,  JOPKA,  JOPECZKA,  i,  z.,  demin.,  bie  3opc; 
(Soroft.  2.  jopa  ;  Sorab.  1.  mayka  ;  Carn.  jópa  ,  jopeza; 
Yind.  joppa,  jopeza,  jopiza  ,  janka,  oplezhek ;  Boh.  zu- 
pice ,  kytle  ,  kytlice ;  Ross.  loÓKa ,  joóogKa  ;  cf.  Germ. 
Slippe,  3epe;  Lat.  med.  jupa,  gipo ,  iappa  etc;  Angl. 
gippo,  jub,  iumb  ;  Gall.  jupe  ,  jupon  ;  llal.  giubba,  giubbbne, 
gabbano  ;  Hisp.  jupone ,  cf.  żupan  ,  cf  szuba) ;  korset , 
kamizelka  białogłowska ,  iai  6ovfst ,  ciasnocha.  Ern.  537. 
Jupeczka  wcięta.  Teat.  36.  c,  34.  Żona  moja  nieodbitą 
miała  potrzebę  jubki.  Mon.  66,  124.  Moja  żona  kupiła 
jupkę  dla  siebie,  ib.  68,  124.  Ze  wszystkim  się  zmie- 
niły w  ludziach  animusze,  Otroki  noszą  jupki,  a  białki 
kontusze.  Nar.  Dz.  3,  164.  JUPCZYNA',  y,  I,  nienaj- 
lepsza jupa,  citie  elenbc  Sopc.  Pani  Maciejowa  w  leciu- 
chnej  jupczynie.  Sunie  krok  spory  na  targ  do  Krakowa. 
Kniaź.  Poez.  3,  116. 

'JOPIN ,  a ,  m.,  rubasznie :  dobry  Jowisz ,  n.  p.  Grzmotaj 
sobie  jak  chcesz  przewładny  Jupinic,  Ja  nie  zbiednieję 
od  strachu  przy  winie.  Zab.  9,  35.  Żabi.  gutct  Snpitcr. 

JUR  oh.  Jurysta. 

JURACHA,  [właściwie  JURAHA  ob.  Kojał.  Nomencl.  ms. 
p.  139.  —  1)  herb;  jedno  co  i  kotwica,  w  polu  czer- 
wonym; nad  którą  krzyż.  W  hełmie  trzy  pióra  strusie. 
Kurop.  3,  22.  cin  iffiappeii. 

JURAS,    ia,    m.,    demin.    nom.    Jerzy,    ©Srgcl,    ®eorgtf;en. 


JURGA,    zgrubiałe  >  icrzy,   n.  p.  Ten  hultaj    Jurga,    za- 
ręczył się    z  jakąś'  Magdą.   Teat.  50.  c,  11, 
JURGIELT,  u,  m.,  z  Niem.  iai  3n^i"gelb,    bie    |*eiifion ,   bet 
3nŁvgcfcalt,  (cf  obrok);    (Hung.  yargalas ;     Yind.   plazhilu , 
obdershba,  sl)ivitek,  mesda);    płaca  roczna.     Wfod.    Miał 
Maciejowski    około  siebie  zacne    i  uczone    ludzie ,    wiel- 
kiemi  jurgiclty  wzywając  je.   Gorn.  Div.   3.     Król  mu  jur- 
gielt  na  każdy  rok  do  swej  s'mierci  naznaczył.   Papr.  Ryc. 
552.    ev   fefete  ilim  eiiie  ^*cnften  <i.\[i.     Kazał  król,    by  da- 
wano płat  i  jurgielt  wszystkim ,  co  miasta  strzegli.  Budn. 
3  Eidr.  4,  56.  (żołd.  Bibl.  G.).    Ławnikom  ma  być  jur- 
gielt dany,  za  ich  prace,  które  podejmują    czytając,    pi- 
sząc i   frasując  się ,  a  tym  czasem    gospodarstwa    swego 
omieszkiwajac.    Chełm.  Pr.  44.     Służący,    za    błahy    jur- 
gielt przedają  wolność  swoje.  Kras.  Pod.  2,  56.    Mój  brat 
służy  na  wsi  za  jurgielt  taki    przez    cały    rok,    co    mnie 
w  mieście  na    miesiąc    ledwo  dostarczy.   Teat.   19.  b,  33. 
Na  jurgielcie    u  kogo  być.  ib.    19,    85.     Postąpić    komu 
jurgielt.  Baz.  Sk.  415.  Fałszywie  mi  jurgielty  albo  najmy 
zadawają  :  wiedźcie,    żem   miał  tak  od  duchownych,  jako 
i  od  świeckich  panów  jurgieltów  nie  mało;     alem  je  po- 
tracił wszystkie.   Orzech.  Qu.   55.    Fig.    Ze  obżercy  żołą- 
dek sobie  psują ,  jurgielt  to  pewny  za  grzech.  Oczk.  Przym. 
31.  nagroda,   zapłata.    JORGIELTNIK ,  a,    m.,  pensyoni- 
sta ,  który  od  kogo  jurgielt  bierze,    obrocznik ,  ber    eiiieit 
3al;rgcl;nlt  1'cfommt ,  ctii  '^łcniuMiift.    Dał  się  przekupić  Eszy- 
nes  w  Macedonii,  i  powrócił  jurgieltnikiem  Fdippa.  Nag. 
Fil.  256.     Przyszedłem    do  Xiędza  Kanclerza  sługą,    już 
królewskim    jurgieltnikiem    bedac.    Gorn.  Dz.  155.    JOR- 
GIELTNY,  JÓRGIELTOWY,   a,'e,  od    jurgieltu,  jurgielt 
biorący,  płatny,  3«?)rfle^'alt  = ,  *^*eiifion  = ,  penfionivt.    Prokura- 
tor jurgieltny.  Ex.  50. 
JURNOSC ,   ści ,    £.,  skłonność  do  nieczystoty,    cielesności, 
wszeteczność.    W-lod.  bie  ©eil^cit ;  5o/i.  wilnost,  chlipnost; 
Sorab.    1.    zcźekwofcź ,    zwoloźtarstwo ,     zwoloztownofcź ; 
Yind.     hotlivost,    sheije  ,    nazhistost ;      Carn.     hotlivost ; 
Ross.  noxoTb,  noxoT.iHBOCTfc ,  cTa^ocipacTie.  Ziele  to  czę- 
sto   jedzone,    czyni    skłonność    ku   jurności.    Sienn.    62. 
Wieprze     dzicy     bardzo    sa     waleczni,      czasu     jurności. 
Sienn.  271.     JURNY,    JORLIWY,    'JURZNY,    a,    e,    (cf. 
jędrny,  Elyrn.  jądro),  JURNIE  arfoeri,,  1)  psotliwy,  wsze- 
teczny,  lubieżny,  do  cielesności  skłonny,    geil;  (Boh.  wil- 
ny,  chlipny ;  Slov.  chlipny,    smilny;    Sorab.  1.    zcźekwe, 
zwoloźtarski,  zwoloźtne;  Carn.  hotliv;    Vinrf.  nazhist ,  ho- 
tliu,  nezhist,    nafladen ;    Ross.    noxoT.iiiBbiri ,    CJa40CTpa- 
cthum;     cf.  Ross.    vulg.    lopiiTt,     saiopiiTb    śpieszyć    się). 
Jurny    kozieł.    Zab.  14,  278.  Cap  jurliwy.  Hor.  2,   103, 
Min.,  Mon.  70,  293.      Stali    się    jako    bujnemi    końmi    a 
jurnemi.  Radź.  Jer.    5,    8.    Lascivus ,  rozpustny,    'jurzny. 
Mącz.    Procaciter ,  wszetecznie ,    'jurznie ,    rozpustnie,    ib. 
Jurnyrn  być,  Boh.  chlipeti ;  (Carn.  hoteli,    hozhem ,    hó- 
tshem,    de  mulis,    coilum    appelere;    subsł.  Carn.    hotnik 
pellicutor ,  f.  holniza);  cf  jurzyć  się.     2)    Mięsiwo  jurne, 
=  dziko  cuchnące  jak  od  kozła ,  byka ,    Dodettb  ,  Dotfciifcilb. 
Jurne  mięso    z  byka  starego  jest  czerwone.   Tr. 
JURYDYKA,  JURYSDYKA,   i^   i,  judicium   nobilitatis,    cui 
praeest  regius  praefectus,  vulgo  Capilaneus    generalis,   vet 


280 


JURYDYCZNY  -  JU  SZYC. 


JUSZYCA-JUTBO. 


alsolule  Gencralis  dictus ,  sed  hoc  in  guibiisdam  locis  tan- 
tum fil ;  alibi  roki  grodzkie  hoc  judicium  yocatur.  Cn  Th.. 
cin  aMuyi  !8iirgof"tl)t'  ""t''>^  ^^''''f'?  ^c^  6tarpftcn.  Jury- 
dyka,  poroczki,  roki.  Ern.  lUO.  Księgi  sadowe  jury- 
zdyk  miejskich.  S.  Grodź.  %  106.  Juryzdyki  świeckie  i 
duchowne  pod  juryzdykcyc  magistralur  miejskich  pod- 
dajemy. Gaz.  Nar.  2,  ió.  2)  Nauka  prawa,  Eccl.  npa- 
Be4HOC,io  Bie ,  bic  DJcd^ti^OflfliiHTiiffit-  JUI^YDYCZNY,  a ,  e  , 
prawniczy,  jimftifd) ;  V'»i(/.  pravduvanski,  praudarski;  Eccl. 
npaBC4Ho"cMBHijr..  JURYSTA,  JURZYSTA  ,  'JURYSPRU- 
DENT,  a,  m.,  —  na  ohydę  JUR,  a,  m.,  prawnik,  Yind. 
prauduvauz,  doktur ,  Ctll  3"l'ift.  Juristowie  (juriści) ,  lu- 
dzie wprawie  biegli.  Pełr.  Fol.  iiO.  O  tym  juryspruden- 
towie  dostatecznie  uczą.  Petr.  Et.  594.  Każdy  z  nich  wy- 
wodzi swój  proces  o  owc  ostrygę.  Myśli  jurzysta ,  po- 
każę wam  figę.  JabŁ  Ez.  4.  Im  kto  klamliwszy,  tym 
lepszym  jurystą.  Zab.  15,  254-.  Do  kogoz  on  to  myśli 
mówić,  ten  jur  przeklęty.  Teat.  17,  127.  Wykrętny  jur. 
Teal.  21,  58.  Połamać  stronie  szyki,  sprawiedliwość 
omamić  ,  zadcn  jur  do  togo  nie  jest  sposobniojszym  na- 
de mnie.  ib.  11,  99.  Jur  sprawę  skręci,  i  jeszcze  się 
śmieje,  ib.  22.  b,  57.  (kauzyperda).  (cf.  patron  ,  mecenas, 
paleslra).  JURYSTOWSKl , '  a ,  ie ,  po  JURYSTOWSKU 
adverb.,  jiiriftifd;.  Styl  jurystowski  bywa  przewlekły  i 
niegladki.  Po  jurystowsku  sie  wywikłał.  JURYSTO- 
WŚTWO  ob.  Prawnictwo.  JURYSDYKCYA ,  yi ,  i,  pra- 
wo na  kogo,  moc  na  sądzenie  i  karanie  kogo.  Cn.  Th. 
bic  ®cri(l)tśl)avfcit;  Sorab.  huszokofcźna  prahwizna;  Ross. 
oó.iacTb ,  st/łOMCTBO.  Jurysdykcya  bierze  się  za  trybu- 
nał lub  zgromadzenie  urzędników  sądzących.  Najpo- 
wszechniejszy podział  jćj  na  duchowną  i  świecką.  Kras. 
Zb.  1,  419.  bic  ijci|"tliri)c  iiiib  mcltlidic  ©cridjt^krfcit. 

JURZYC  sie,  ył ,  y,  zaimk.  niedok.,  indyczyć  się,  komosić 
się,  (Etym.  jurny);  firf)  mifbaljCll,  fid;  ciltniftcil.  Po  tej  kar- 
mi paw'  będzie  się  lepiej  jurzył,  ogonem  trząsal.  Haur. 
Sk.  131.  Ofiaruję  ci  koziełka  ;  próżno  się  tryksa ,  pró- 
żno się  jurzy.  fłor.  2,  103.  Min.  Na  kogóż  Waść  się 
jurzysz?  Zabł.  Zab.  35.  Znowu  proszą,  lecz  bardziej  się 
jurzy.  Min.  Ryt.  4,  40. 

JURZYSTA  ob.  Jurysta. 

JUŚ ,  ia ,  m.,  JUSIUNIO,  ia ,  m.,  demin.  nom.  Józef  qu.  v. 

JUSZ  ob.  Już. 

JUSZKA ,  i ,  z.,  demin.  nom.  Jucha ,  Juszyca  qu.  v.  eillC 
Srii^c,  IicfoiiberJ  wn  Sliit,  ciiic  fd;iimiic  Snlbc.  Jusnigrum, 
czarna  juszka.  Mącz.  JUSZNO  aduerb.,  pełno  juchy,  mit 
rei(^Iid)er  23l'iiliC.  Bardziej  juszno ,  niż  rybno.  Rys.  Ad.  2. 
mc^v  23vii[ic,  ali  (^-ifc^c.  JUSZNOŚĆ,  ści,  i.,  soczystość, 
bic  ©uppiijfcit,  ©afti^fcit.  Rzepę  podtugowatą  wodnicą 
mianują,  dla  zbytniej  juszności  jej.  Syr.  1041.  JUSZNY, 
a,  e,  pełen  juchy,  soczysty,  fiippiij,  faftig;  Boh.  gicho- 
waty;  Sorab.  1.  yufchkoyite  ;  C?'oa^  jussen;  Ross.  yumuil. 
Dynie  wodniste  mięsiwości  bardzo  jusznej.  Syr.  1188. 
Ogórki ,  żeby  zbytnie  juszne  i  wodniste  nie  były,  gdy 
mają  być  sadzone.  S)/r.  1183.  JUSZYC,  ył,  y,  cz.  niedok., 
ujuszyć  dok.,  1  a)  krwią  pomazać ,  zakrwawiać  ,  bllltig  inrt= 
d^cn.  Swoje  pałasze  w  nich  dobrze  juszyli.  Leszcz.  Cluss. 
77.     Paszczęki    w  nim   juszą,    Az    on     żałośnie    ryknie. 


Miask.  Ryt.  2,  110.  Siną  krwią  zjuszony.  Otu'.  Oiv.  S64. 
Z  niego ,  jako  z  wołu  zjuszonego  Krew  ze  wszystkich 
ran  strumieniami  ciecze.  Odym.  Św.  'i.  H  h  1.  b.  Darmo 
ręce  juszysz  swoje.  Bardz.  Trag.  480.  Zabiwszy  wiele 
bydła,  nad  trzodami  stawa.  Krwią  paszczę  ujuszywszy. 
Bardz.  Trag.  527.  Ujuszoną  mając  paszczękę.  Otw.  Ow. 
447.  Ujuszywszy  ręce.  Zebr.  Ow.  268.  Nic  łatwiej  nie 
przyjdzie  wilkom,  niedźwiedziom,  lwom,  jako  juszyć  się 
krwią  naszą,  (]orn.  Sen.  269.  fid;  mit  unfcnit  Sliltc"  bcfu- 
bcin.  b)  fig.  Pierwsza  zaprawa  ta  Przemyśla  do  spraw 
walecznycli  juszyła.  Krom.  279.  t.  j.  zaostrzała ,  fic  fciterte 
ibn  JU  $clbciitl)atcil  ail ;  Boh.  żurjm  se ,  zpauzym  se.  2  a) 
Juszyć  verb.  neutr.,  krew  z  siebie  utrącać,  blutcit.  Za- 
strzelony dzik,  jeśli  się  dalej  ruszy.  Łacno  go  wszędzie 
dojdziemy,  bo  juszy.  Pot.  Syl.  28.  er  f(^n)ei|t ,  fajc^t".  b) 
Kąta  niemasz  pod  słońcem,  tak  się  wszystek  wzruszył, 
Tak  się  zapalił,  żeby  krwią  ludzką  nie  juszył.  Pot.  Pocz. 
458.  żeby  nie  pełnym  był  krwi ,  er  tricft  yom  Slutc.  JU- 
^SZYCA  ob.  Jucha.  JUSZYSTY,  a,  e,  juszny,  pełen  krwi, 
iHiU  Slllt,  Wutig.     Juszysty  ozór.  Zebr.  Ow.  56. 

JUTA,  y,  £.,  imię  biafogłowskie  Judith.  Jabł.  Her. 

JUTERBOK ,  a,  m.,  miasto  Saskie  na  granicach  Luzacyi 
Niższej ,  tak  nazwane  od  Jutroboga ,  czyli  bogini  jutrzen- 
ki ,  która  Serbowie  liczyli  miedzy  swemi  bóstwami.  Nar. 
Hst.  2,  l'31. 

JUTRO,  a,  »).,  subst.  et  Jutro  aduerb.,  dzień  po  dzisiejszym 
następujący,  dnia  następnego  pod  dzisiejszym ,  morgcn , 
ber  morgciibe  Jag.  (Boh.  gjtro  mane,  1  ranek,  2  mórg  ziemi, 
zeytra  cras ,  zeytrak  dies  crastinus ;  Slov.  zitra,  zaitra, 
gutro,  gjtra ,  zeytra,  ziterek;  Sorab.  1.  juzi,  yutże;  So~ 
rab.  2.  (jutscho  mane),  (ajtscha ,  źaitscha,  witsclie  jutro; 
Yind.  jutre  (sjutra  ,  sjuiro,  objutro  =  rano,  saitra  =  jutro 
rano,  jutru,  iuterni  ziiafs  =  poranek) ;  Garn.  saitro  cras, 
saitro,  sgodai ,  objutru  ,  sajutru  7nane;  Croat.  ziitra  cras, 
jutro  mane,  jutrosz  =  dziś  rano;  Rag.  siJtra,  sjutra,  zau- 
tra  cras,  jutro  mane;  Dal.  zaytra;  Slav.  sutra  cras,  jutro 
mane,  u  jutro  =  z  rana,  jutros  =  dziś  rano,  dobro  jutro  « 
dobry  dzień;  Bosn.  zautra ,  sjutra,  sjuttra,  jutro,  izutra 
mane,  jutros,  sega  jutra  =  dziś  rano;  Ross.  aaBipa  ,  aa- 
Bipe  jutro,  yrpo  ranek,  poranek;  Eccl.  saBipa,  sayTpa, 
*0VTpHi€;  Graec.  avQiov ,  Eccl.  OYipo,  yrpennee  Bpena, 
yipeHiiaa  poranek).  Co  mnie  dziś,  tobie  jutro.  Cn.  Ad. 
96.  Dach  zepsuty,  deszcz  przezeń  kapie  na  twe  łoże. 
Jutro  mówisz,  jutro  się  naprawić  to  może.  Zab.  16.  219. 
Nic  odkładaj  do  jutra  do  nauk  ochoty,  Bo  od  jutra  do 
jutra  czas  upływa  złoty.  Min.  Ryt.  4,  189.  Nie  mów 
przyjacielowi ,  idź ,  jutroć  dogodzę ,  kiedy  zaraz  dać  mo- 
żesz. Prot.  Jai.  4.  Lepsze  jedno  dziś,  niż  dwoje  jutro. 
Rej.  Zw.  57  b.  Dziś  to  nasz  czas  własny,  jutro  już  nie 
nasz.  ib.  66  b.  Jutro  nie  nasze.  Teal.  19.  c,  67.  Dziś 
jest  nasze,  a  jutro  tego,  co  wie  komu  się  dostanie. 
KJok.  Turk.  179.  Dziś  nasz  dzień,  a  jutra  się  spodzie- 
wać nie  mamy.  Lib.  Hor.  21.  Jakże  długo  będzie- 
my z  tą  naszą  tęsknicą  Paść  się  twego  przyszłego  ju- 
tra obietnicą. 'Za6.  16,  220.  Coć  dziś  da  fortuna,  ju- 
troć to  wziąć  może.  Pieśń.  163.  Czas  ucieka,  a  żaden 
nie    zgadnie ,    Jakieć    szczęście    o  jutrze    przypadnie.    /. 


JUTRZENKA  -  JUTRZEJSZY. 


J  U  T  R  Z  N  1  A  -  J  U  Z. 


281 


Kchan.  D:..  224.  My  bardzo  krótko  żyjemy,  1  nic  o  ju- 
trze nie  wiemy.  Karp.  1,  192.  Na  coż  rozpaczać,  kie- 
dy nie  zgadniemy.  Co  przychylniejsze  jutro  nam  przynie- 
sie, ib.  4,  47.  Ze  złego  dziś ,  może  być  jutro  dobry. 
Hrbsł.  Nauk.  M.  6.  Co  ma  być  jutro ,  nie  pytaj  się  te- 
go,  Bóg  to  w  nieścigfym  zostawił  zakresie.  Hor.  1,  50. 
Kniaź.  Jutro  niepewne.  Cn.  Ad.  529.  O  jutrze  nie  myśl, 
nie  frasuj  się  o  jutro.  Cn.  Ad.  778.  Tak  od  jutra  do 
jutra  wlecze  sie  rzecz  ona.  Bej.  Wiz.  123.  ode  dnia  do 
dnia,  «JPU  ciiicm  tagc .  jmii  all^cnt,  Lat.  procrastinare. 
Siem.  Cyc.  50,  Od  jutra  do  jutra,  aż  śmierć  zajdzie. 
Cn.  Ad.  763.  (cf.  dojutrek;  cf.  co  dziś  opuścisz,  jutro  nie 
dogonisz).  Przysłowie  karczmarzów :  dziś  za  pieniądze, 
a  jutro  darmo.  Wohk.  Nie  jutro  cie  to  spotka  ;  nie  ju- 
tro z  martwych  wstać.  Rijs.  Ad.  43.  nii^jutro  zaraz,  nie 
tak  prędko,  poczekajno  jeszcze,  iiidjt  ijlcid)  iiuinjcii,  lliupt 
Inngcr  limrtcil.  cf.  należysz  się  w  grobie.  —  §.  Iron.  Daj- 
cie rózeg  na  tego  złośnika!  C?,  Tak  rózeg!  jutro  o  tym 
czasie.  Ter./.  24.  c,  52.  (jutro  rano,  nie  dziś,  nie  docze- 
kacie się  tego),  cf.  pojutrze,  zajutrze,  pozaj\itrze,  naza- 
jutrz JUTRZENKA,  i,  z.,  zwierzynka,  gwiazda  zaranna, 
ter  OTorijeiiftcni,  Boh.  dennice,  \'ind.  sjuterna  sviesda, 
sgadna  deniza,  daniza  ,  juterniza ;  (Carn.  sajtreniza  =  śnia- 
danie), Carn.  juter/jeza  ,  daniza,  (julrina  =  podarunek  we- 
selny); Croat.  zorni  cza  ,  danicza  zvezda  ,  (juternicza  ma- 
tutinum);  Bosn.  zornica,  danifa,  (jutergna,  jutrringa  ^a/Zi- 
cinium);  Bag.  zvjezda  jutargna,  danizza ;  Boss.  4eHHHua; 
Eccl.  CB-i;Toiiochi|h.  Jutrzenka  jasna  wszedłszy  świeci  aż 
do  białego  dnia.  Dambr.  558.  Rano,  skoro  jutrzenkę 
różodłonią  zoczym....  Dmoch.  U.  I,  174.  Dzień,  gdy 
się  przybliża,  jutrzenka  gwiazda  już  się  niedaleki  być 
pokazuje.  Bia/.  Pont.  48.  Jutro  kiedy  jutrzenka  palcy 
różowemi  Wschód  słoneczny  otworzy  drzwiami  złociste- 
mi.  Jahl.  Tel.  41.  —  §.  Jak  się  masz,  moja  jutrzenko? 
Te.at.  29,  11.  gwiazdo,  słońce,  serce,  rybko,  uifiiic 
©omie!  'JUTRZENNY,  a,e,  1)  poranny,  gru^ ,  iffior= 
(icn  =  .  /Jo/i.  gitrnj ;  Bag.  jutargni ,  jutrrigni;  Crat.  juterni; 
Carn.  sajtren  ,  jutren  ;  (Vind.  juterni  =  wschodni ,  wsclio- 
dowy);  Eccl.  OYTfihHiiH.  Gwiazda  jest  każda  jasna  z  przy- 
rodzenia swego;  ale  gwiazda  jutrzenna  (jutrzenka)  już 
co  dalej  ,  to  jaśniejsza ,  aż  do  weścia  słońca.  Hej.  Ap. 
350.  Lucyfer,  abo  gwiazda  jutrzenna.  Birk.  Kai.  Ob. 
F  2  6.  Gwiazda  wschodzi  Śliczna  gwiazda  jutrzenna, 
która  słońce  wodzi.  Pieśn.  Kat.  44.  Jutrzenna  bogini  = 
zorza  poranna.  Otw.  Ow.  554.  Jutrzenna  zorza.  ih.  290. 
btc  SOtorgenri>tl)C.  Wstawał  w  nocy,  aby  na  godzinach 
mógł  bywać  jutrzennych.  Birk.  Dom.  160.  (ob.  Jutrznia). 
Za  światła  jutrzcnncgo,  to  jest  z  zaranku,  1  Leup.  Mich. 
2,  1.  Jutrzenna  światłości.  Oświeć  te  nasze  ciemności. 
Cror.h.  W.  41.  Ilymna  albo  [liosnka  jutrzenna.  /h.  58. 
ciii  iKorgcnlicb.  Boss.  Kaianacia.  2)  "Jutrzcnny  ■  JUTRZEJ- 
SZY, a,  e,  następującego  dnia  po  fizisicjszym ,  Buh. 
zeytfeyśj ;  Stnv.  zgjlreg.sj;  Sorub.  1.  yutżilchi  ;  Vwd.  ju- 
tem, jutershni,  saiterni,  julreshni,  saitreshni;  Croal.  zu- 
triissni;  Bosn.  zautrascgni,  sjulrascgni ,  sjultrascgni ;  /{nr/. 
sjutrascgni ;  fłcis.  saurpeiiiiiiii ;  Ecrl.  oifTpLiiMii ,  yrpiU , 
ber  OTorgeiibc.   Nie  frasuj  się  o  dzień  jutrzejszy.  Birk.    Ci. 

Słownik  Lindtgo  wyd.  ?.   Tom  IL 


A'.  17.  Dzień  jutrzejszy,  Eccl.  Hayrpie,  HayipeS,  cf.  na- 
zajutrz. JUTRZNIA,  i,  i.,  Boh.  gitfnj;  Sorub.  1.  vu- 
tnicża;  Vind.  metina ,  (juterniza  =  pieśń  ranna,  cL  ejnaf); 
Bosn.  jutergna,  jutrringa  gallicinium;  Bug.  jutroniza 
cantio  malutina ,  jutargna  preces  matittinae;  Boss.  yrpe- 
Ha,  sayrpemia ;  preces  ecclesiasiicae  nocturnae,  officium 
matutiniim.  Cn.  Th.  bie  3Kette ,  ber  @ottc»bienft  yor  3Iii= 
Inud]  be'3  Jageź.  Nabożeństwo,  które  odprawuje  kościół 
zaraz  po  pierwszym,  abo  według  czasu  po  wszystkich 
trzech  nokturnach ,  zowiemy  jutrznię.  Groch.  W.  51.  Ka- 
żda jutrznia  poczyna  się  psalmem  94,  w  którym  pobu- 
dza prorok  ludzi  ku  nabożeństwu:  pójdźcie,  radujmy  sie, 
śpiewajmy  P.  Rogu.  Wróbl.  223.  W  nocy  Pan  jest  poj- 
man ,  zlad  nocna  urosła  jutrznia.  Hrbst.  Odp.  Pp  4. 
Wróbl.  293.  Na  jutrznią  nabożny,  na  mszą  pyszny,  na 
nieszpor  pijany  przychodzi.  Bys.  Ad.  49.  — •  g.  Sławna 
w  historyi  okropna  jutrznia  ś.  Bartłomieja.  Xiad::  57. 
rzeź,  bie  23art^olomdiioiia(l)t.  JUTRZYNA,  y,  i,  {Boh.  gi- 
tro  2  jugerum);  Hi  3illicl)crt,  3"tit'irf-  Dwadzieścia  staj 
albo  jutrzyn,  jugera.  Mar:.,  cf.   mórg. 

'JUWANT,  a,  m.,  pomocnik,  ber  ,^elfer«lielfer.  Tak  juwant 
niepoczciwy  tyje  cudzą  szkodą.  Jako  towarem  jakim, 
handluje  urodą.  Klon.    Wor.  62. 

JUZ,  JUSZ  ,  adrerb.  Boh.  giź ;  Slov.  giź ,  uś;  Sorab.  2.  huź, 
buzo,  juz,  juźo;  Sorab.  1.  yuź,  yiźno,  net,  netko  ,  hi- 
źo,  hiżom,  cf.  chyży,  (juz,  junu  kiedy,  raz,  z  czasem); 
Yind.  she,  shie,  shi,  shaizi,  seda ,  li  sdai,  Carn.  shę; 
Croat.  jur,  ure,  vre ,  (cf.  Croat.  josh,  ische ;  Dal.  jos, 
josche  ,  goschye  !  jeszcze) ;  Dal.  jur;  Slav.  jurve,  veche  , 
{Slav.  josh  <  jeszcze) ;  Busn.  jur,  jurue ,  \ecch;  {Bosn. 
josc,  joscter=  jeszcze);  Boss.  yace  (yżKO  potym);  Eccl. 
TaJKi,  o\7Re ;  a)  wyraża  nagłość  następującego,  lub  pręd- 
kość upływającego  czasu,  fdiott.  Już  czas,  czas  uchodzi. 
Cn.  Ad.  529.  Po  małej  chwili  obejrzysz  się,  a  już  go 
nie  obaczysz.  Psalmod.  59.  Jeżeli  wejdzie  w  społeczność 
z  facyendarzami ,  już  po  nim.  Teat.  19.  b,  26.  (zgubiony 
natychmiast,  przepadł!)  Już  po  obiedzie,  po  kazaniu, 
po  lekcyi.  Cn.  Th.  Już  koniec ,  już  po  wszystkim.  Cn. 
Th.  ci  ifł  fdjon  otleś  aui,  alleś  iiorbco.  Już  nie  więcej. 
Boss.  yme  ae.  Już  tego  więcej  nie  będzie  czynił.  Glicz. 
Wych.  G.  4.  Już  ja  was  więcej  nie  oglądam.  Już  czas  mi 
jest  umierać.  Zab.  13,  523.  List  ten  królowa  krótko  już 
przed  śmiercią  swoją  napisała  była.  Nieme.  Król.  2,  107. 
A  jużby  też  temu  czas,  idźże  precz!  Ę^.  Już  idę,  już, 
już.  Teat.  8,  20.  A  juzto  !  jużto  pójdziesz !  Ld.  Już  to 
nierychło  Gemm.  121.  już  to  zapoźno  ,  ii  t(ł  f^PlI  lli^lt 
me^r  '^ń\.  Już  się  straszliwe  poczyna  potkanie  ,  Już  po- 
la nie  znać,  już  się  pomieszali.  Już  się  na  skrzydłach 
bitwa  poczynała ,  Już  się  za  jezdą  piediota  ruszała.  P. 
Khan.  Jer.  353.  Już  trzy  dni  nie  widziałem  go.  Cn.  Th. 
Już  tydzień  deszcz  nie  był.  ib.  —  g.  Już,  jeszcze,  co  do 
upłynionego  czasu ,  n.  p.  w  czwartym  roku  już  umiał  po 
Łacinie,  lub  w  czwart.  r.  jeszcze  umiał  po  Ł.  ob.  Je- 
szcze, b)  Już  już,  już  tuż,  Bag.  jur,  jiir,  sad,  sad  =  juz 
w  tyniżi^  okamgnieniu,  natychmiast,  fdum  \d)On,  fd)pn  irt 
bem  51iiflCii['li(fc,  fllcid; ,  fojlcidi.  Abraham  tak  bozkiej 
obietnicy  uwierzył,  jakoby  ją  już  już  miał,  i  na  nią  pa- 

36 


^82 


JUZ. 


J  U  Z  C  I  -  J  X. 


trzj7.  Sk.  Kaz.  146.  Oto  już  tuź  są  dni  ucisków;  ale 
i  z  tych  wybawię  was.  1  Leop.  4  Ezdr.  16,  75.  Wiele 
mi  nagadał  przy  pienistym  trunku ,  Jak  już  już  wart  po- 
żerał okręt  bez  ratunku.  Hul.  Ow.  152,  cf.  o  włos.  — 
§.  Już  już  ■■  bądź  -  bądź  -■  częs'cią  -  częścią  ,  Imlb  -  t'alb  ;  = 
tbcilei  -  t^cil^.  Utopienie  ś.  Jana  wraz  wydały  niebieskie 
cuda ,  już  pływające  po  wierzchu  ciało ,  już  słyszana  na 
powietrzu  muzyka,  już  zapalone  światło,  i  pięć  gwiazd 
nad  ciałem  sie  unoszące.  Sk.  Źyw.  1 ,  507.  Był  więcej 
trzydziestu  lat  już  rotmistrzem  ,  już  pułkownikiem ,  już 
podhetmanim,  już  hetmanem.  Pilch.  Sali  115.  Ketler 
widząc  rozszarpane  przez  różne  potencye,  już  Moskiew- 
skie, już  Szwedzkie,  już  Duńskie,  Inflanty,  Zygmuntowi 
się  poddał.  Nieś.  1,  198.  —  §.  Nie  już 'jeszcze  nie, 
iipcf}  nid]t.  Nie  już  koniec;  nie  już  to  wszystko.  Cn.  Ad. 
004.  Nie  już  ostatnia  abo  stracona  ih.  Nie  już  to  jeść. 
ib.  —  §.  Nie  już  =  nie  tylko,  nidjt  l'lo&,  iiidit  nlldn,  iitdit 
nur.  Ci  trzej,  jako  pracowitości  około  zbawienia  ludzkie- 
go ,  tak  nie  już  samego  Xawerego  pragnienia  korony 
męczeńskiej,  lecz  otrzymania  onej  uczestnikami.  Sk.  Źyw. 
2,  590.  —  §.  Już  nie  =  ledwie  co  nie,  prawie,  fajł,  l'C^= 
lia^e,  eS  fclilt  nit^t  inel.  Tylko  mu,  że  już  nie  przyjść 
do  rozpaczy.  Zub.  15,  241.  Ale  że  Jejmości  nie  widać! 
C-.  Już  też  tylko  co  jej  nie  widać.  Teal.  56.  c,  28.  — 
§.  Już  nie,  nie  więcej  już,  fd)01I  tlid;t  lltcŁr.  Już  ci  się 
też  kłaniać  nie  będę.  Gemm.  121.  —  Tylko  już,  jeszcze 
tylko ,  imv  notl).  Tylko  już  tę  wypijemy  butelkę ,  a  re- 
sztę z  sobą  weźmiemy.  Teat.  55.  c,  45.  —  g.  Już  jedno 
brój,  już  ty  brój,  age,  perge  porro  insanire.  Cn.  Th. 
fa^rc  nur  fort  Unfiig  jn  trcikn.  —  §.  Wyraża  wielkość  sto- 
pnia, bic  ©lópe  bC'5  ©rabci^  511  ncrftdrfcii.  Za  te  buczki  on 
ci  każe  na  reśeie  Wyliczyć,  już  to  najmniej  kiedy  ba- 
sów dwieście.  Zahl  Amf.  84.  tai  ift  |ci)on  bae!  atkrrocniij^ 
jłe,  5Hici)Inmbcrt;  ob  er:  jum  allcr  = ,  nllmticiiiijftcn  jroci)^. 
Już  króla  takiego  nigdy  Egipt  nie  znajdzie.  Jabi.  Tel. 
24.  Już  tego  żadna  nie  użyczy  sztuka,  Czego  natura 
komu  nie  dozwoli.  Kniaź.  Poez.  3,  132  (t.  j.  już  to  pe- 
wna, że  tego....).  Już  co  to,  to  prawdziwie  zmiękczyć 
by  cię  powmno.  Tent.  56,  b  ,  58,  Dostałem  się  do  pa- 
na, i  już  go  do  śmierci  nie  opuszczę,  ib.  22.  c,  66.  Już 
też  nie  dziś  żyję,  ale  w  podobnej  nigdym  nie  był  awan- 
turze. Tent,  45.  c,  127.  (ob.  Też).  Już  też  co  szczęśliwy, 
to  szczęśliwy,  ib.  22.  b,  5.  Mylić  się  nie  mogę,  ten 
jest  pewnie,  już  ten  jest,  juzem  go  poznała.  P.  Kchan. 
Orl.  1,  25.  Już  co  w  tym,  to  mi  wybacz.  Zabl.  Zbb. 
82  ,  (tylko  w  tym  jednym).  Już  to  nie  przelewki.  Gemm. 
121.  Już  to  źle,  kiedy  wilk  wilka  żrze.  Cn.  Ad.  329. 
bn§  ift  fd)pn  febr  ubcl,  nmnii  cin  3i?plf  ben  niibcrn  friśt.  — 
g.  Minaiiilo  n.  p.  A  już  gadasz,  abo:  a  już  będziesz  ga- 
dał; a  już  będziesz  rząrizil.  Cn.  Th.  2.,  gadajno,  spro- 
bujno.  —  §.  (junnio.:  Już  ja  ci  kupie  kornet,  tylko  mi 
powiedz  to.  Tsnl.  22.  c,  58.  (nie  turbuj  się,  kupię-ć, 
ob.  Jużci).  —  g.  Wyraża  ciąg  myśli  ,  związku  ,  wniosku  = 
dalej,   więc,    tedy,    nun,  fcrner.     Słowa    są  niby    ciałem 


mowy,  a  myśl  jest  niby  duszą  jej.  Jako  już  zupełna 
człowieka  znajomość  na  poznaniu  i  ciała  i  duszy  zawi- 
sła ,  tak  zupełna  znajomość  mowy,  na  poznaniu  wyrazów 
należy.  Kpcz.  Gr.  3 ,  p ,  2.  rotę  mirt  bie  oollftnnbige  Sennt« 
ni^ . . . . —  JUŻCI  adverb.,  g.  aliści  już,  oto  już,  iinb  fie^e 
f^on,  imb  fĄpn,  glet(^  barmtf,  unb  fpglei*.  Krótko  żyję, 
ledwiem  się  zjawił,  jużci  ginę.  Zab.  16,  188.  Choć  się 
w  jednym  zapamiętale  kocha;  byle  drugiego  zobaczyła, 
jużci  tamtego  porzuca.  Teat.  22,  115.  —  §.  Jużci  «  juź 
w  ciąż,  fd)on  tn  einem  fort.  Jużci  świat  opak  pójdzie. 
Cn.  Ad.  528.  bie  SScIt  nnrb  nur  immer  nod;  oerfehter.  — 
§.  Jużci  =  naturalnie ,  natiirlicfe ,  gan;  uatiirlid).  Jużci  kie- 
dy chodzi  po  Niemiecku,  tym  samym  musi  być  mędrszy 
od  drugich.  Teat.  18.  ft,  18.  Jużci  to  żyć  po  pańsku, 
i  jabym  lubiła  ,  I  jabym  się  strojami ,  balem  nie  brzy- 
dziła, ib.  48.  b,  14.  Jużci  to  nas  dosięga,  co  się  in- 
szym stało ,  Któż  w  tym  może  upewnić ,  iże  ujdziem 
cało.  Paszk.  Dz.  117.  Jużci  nic  po  cyrografie,  kiedy 
długi  popłacono.  Biał.  Post.  143.  —  §.  Przynajmniej  n. 
p.  Któż  ojcu  to  powiedział?  C-.  Jużci  nie  ja,  bom  o  tym 
głupstwie  ani  wiedział.  Żabi.  Zbb.  6.  i(^  roenigftcn^  ni^t. — 
§.  Wprawdzie,  jmar,  frcęlt^.  Jużci  on  nałaje,  ale  nie 
uderzy.  Jużci  on  mówi ,  ale  nie  uczyni ,  objurgat  guidem, 
sed  non  ferii....  Cn.  Th.  er  loirb  frcwlid)  fd;elten,  o6et 
bodi  nid)t  fd)Iagen.  (Sr  rcbet  freiilid),  akr  ihni  miM.  —  g, 
alfirmative  Jużci ,  frcijUd; ,  natiirli^.  (Sorab.  1 .  fchakhai , 
wiefcżi;  Carn.  kajpakde,  tsevęde;  Vind.  sariesen ,  tu  je, 
ja,  saterdnu;  Croat.  nekajda).  Czy  rozumiesz,  że  ko- 
biety pięknemi  się  stajemy,  kiedy  się  modnie  ubierzem  ? 
C-.  .\  jużci.  Teal.  30.  b,  26.  ą  freclid;.  Ale  czy  szcze- 
rze, czy  też  nie?  C«.  A  jużci  szczerze,  ib.  22.  c,  58. 
Czy  bywają  oni  na  komedyach?  §•.  Jużci  zapewne  nie 
na  kazaniach!   ib.  19.  c,  112. 

JUZIA,  i,  ź.,  imię  białogłowskie  zdrobn.,  Józefka,  "l;ofcp^tnd;en. 
Zab.  8,  122.  'Moja  Juziu!  Teat.  36,  6.  JUZIO,  ia,  m., 
zdrobn.  imienia  Józef,  3ofcp()d;en.  Jasiu,  ja  ciebie  kocham, 
Juzia,  Kasi,  Marysi  nie  lubię.  Mon.  71,  756. 

JUŻYNA,  y,  2.,  tai  3fli'l'e«  (Cefterr.),  podwieczorek,  baź 
Sefperbrobt.  Oraczowi  dają  obiad,  jużynę,  wieczerzą.  Haur. 
Sk.  48.  Rag.  uxina  ,  u.\iniza,  rucjak,  (uxinati  =  podwieczo- 
rek jeść);  Bosn.  usgina,  (usginati  antecoeno);  Dal.  uxina; 
Hung.  osona,  uzonna,  ozsouna;  Croat.  jusina ,  (jusinati « 
jeść  po  obiedzie);  Ytnd.  jushina,  Yushina,  kosilu  •  obiad; 
mała  yushina,  raaushina  =  podwieczorek;  Carn.  jushena, 
maleza ;  Boss.  yasnuB  wieczerza ,  na3'H<iiHa ,  nayjKnHOKi 
podwieczorek  ,  no.i4HHKB ;  Ecnl.  yatnna  ,  seYepra. 


J  W. 

J.    W.  P.  abbrewiacya  ■■   Jaśnie   Wielmożny  Pan.    Kpcz.  Gr. 
1,  p.  30. 

JX.  abbreviatura  >  Jeeomość  Xiadz. 


K-KABAŁA. 


KABALICKI-KABAT. 


283 


K. 


K  w  Łacińskim  abecadle  nie  znajduje  się ,  zastąpione  przez 
c.  Kras.  Zb.  ł,  423.  §.1.  Ze  my  zaś  c  zawsze  wy- 
mawiamy jednakowo  c,  %mec  nam  wypada  w  przyswo- 
jonych wyrazach ,  gdzie  c  brzmi  jak  k ,  takie  k  pisać, 
n.  p.  Konsul,  nie  Consul.  Kpcz.  Gr.  1,  p.  261.  Mimo 
tego  pokrewieństwo  bardzo  ścisłe  zachodzi  u  nas  między 
c ,  cz ,  o  k ,  tak  ze  iv  deklinacyach ,  iv  stopniowaniu ,  i 
konjugacyach,  jedno  w  drugie  się  przemienia:  n.  p. 
piec,  pieki,  piecze,  piekę;  piakad,  plącze;  ł«ąka,  w  mą- 
ce; gorzki,  gorzczejszy.  —  §.  2.  Po  literze  k  nigdy  a 
nigdy  nastajjić  nie  może  y,  jeno  i;  czym  się  różnimy 
od  Czechów ,  u  których  zaii'sze  y  po  k  następuje.  —  §. 
3.  Po  k  nigdy  nie  moie  nastąpić  e  bez  poprzedzającego 
i ;  ztąd  piszemy :  kiedy,  chociaż  się  pisze  kędy.  Jeżeli 
zaś  e  nastąpi,  to  nie  należy  do  słowa,  ale  jest  odenua- 
ne  od  Yerbum  zakończenie  personae  n.  p.  jakem  poczci- 
wy; zamiast:  jak  jestem  poczciwy;  zaś:  jakiem  ci  po- 
czciwe dawał  rady ;  bo  tu  jakie  jest  spadek  adjectivi. 
K.  abbrewiacya:>  a)  Król;  n.  p.  K.  Jmć  =  Król  Jegomość,    b) 

K.  '  Królewski ;  n.  p.  J.  K.  Mść  <  Jego  Królewska  Mośó. 
K ,  =  skrócone    ku ,    przed  słowami  zaczynającemi   od  spół- 
głoski,  abacfiirst  ftatt  ku,  yor  ciiicm  5Borte,  hai  mit  ctticm 
goiifcnantcii  aiifćingt  (cf.  g.)  n.  p.  k  myśli,  kwoli;    albo  g 
myśli,    gwoli,    lo    jest:    ku  myśli,    ku   woli.     Parezowski 
sejm  nie  k  myśli  był  ludziom;  i  tak  nie  k  myśli,  że  co 
sam    król   akcyj  uczynił ,    cbcieli    izby    w  niwecz    poszły. 
Gorn.  Dz.  105.  ev  wat  nidjt  md)  ibrcm  Siititc.    Ja  żadne- 
mu kwoli  chwalić  tego  nie  będę,  co  mi  się  nie  podoba. 
Gorn.  Dw.  5.  nicmaiibcit  ju  ©cfallen.  cf.  ku.  —  Przyszedł 
k  nim;  przyszedł  k  niemu «  ku  nim;  ku  niemu  =  do  nich; 
do  niego. 
*KA  s  jaka.  Tak  się  mówi  ki  =jaki,  n.  p.  Ki  Dyabeł,  ka  bestya. 
KABACIK,  a,  ni.,  demin.  nom.  kabat;    kaftanik,    kamizelka, 

ciit  %ami,  ciii  3"ti"'^''int'e. 
"KABAK ,  a,  et  u,  m. ,  Boss.  KaóaKt ,  tak  się  w  Moskwie  na- 
zywają karczmy,  w  których  szynk  trunków  na  skarb  pu- 
bliczny idzie.  Kras.  Zb.  \,  423.  Panowie,  dla  powięk- 
szenia intrat  żydów  wprowadzili ,  i  kabaki  założyli.  Papr. 
MV.  2,  89.  Po  kabakach  lada  szewłuch  dziś  się  musztruje 
ze  swemi.  Tward.  W.  D.  2.  Nieczyste  śkła  na  naczynie 
do  kabaków  obrócić  trzeba.  Torz.  Szk.  125. 
KABAŁ.\ ,  y,  £. .  z  Hebr.  cabbala ;  a)  tajemne  kunsztowanie 
liczbami,  znakami,  kartami,  bie  6abalc,  gc^cimiiipDOlIc? 
Sliinftfln  mit  Bfi*"'/  Sarteii.  Nauka  pełna  tajemnic  u  ży- 
dów, której  początki  kładą  od  ustnej  rozmowy  bozkiej  z 
Mojżeszem  na  górze  Synai.  Nazwisko  kabały  przeszło 
teraz  do  wieszczb,  czyli  przez  guślarstwo  z  przyczyn  obo- 
jętnych skutki  koniecznie  formujące ,  czyli  z  kombinacyi 
rachunków  klecące  jakoweś  oil[)nwic(lzi  i  wyroki.  Kras. 
Zb.  i,  423.  Mon.  70,  787.  {YinJ.  kabała,  skriunu  islo- 
shenje).  Kabała ,  z  Hebr.  tradycya ,  podanie ,  teologia  se- 
kretna ,  umiejętność  podnosząca  umysł  do  rozważania 
rzeczy  niebieskich  i  obcowania  z  duchami  przez  poznanie 


natury  bozkiej,  hierarchii  i  urzędów  aniołów,  liczby  nie- 
bios, proporcyi  między  elementami,  dzielności  ziół  i  ka- 
mieni, instynktów  zwierząt  i  myśli  najskrytszych  ludzkich. 
Boh.  Dyab.  2,  227.  Cały  dzień  nic  nie  robi,  jeno  ka- 
bałę ciągnie ,  chcąc  się  dowiedzieć  przyszłego  losu  swe- 
go. Ld.  —  g.  b)  Spisek,  partya,  intryga,  eine  6nklc,  ge« 
^eime  intrianiite  5>crl)iiibiiiuj ,  Sutriijnc.  Idźże  teraz,  wykręć 
się  z  tej  kabały  jak  możesz.  Teat.  29,  94.  Jestem  pe- 
wny, że  jakąś  przeciw  tobie  robią  kabałę.  Teat.  39,  14S. 
Wy  członki  niedołężne ,  ty  gminie  niestały.  Przejdź  w 
stan  obywatelstwa,  i  zrzecz  się  kabały.  Zab.  9,  114.  Zabł. 
(NB.  Ross.  et  Eecl.  Kaóaia,  aaesiHaa  saniicb  cyrograf,  skrypt; 
urzędowne  zaświadczenie  własności ;  EccI.  3aKa6a.iiiTH 
podbić  sobie  kogo,  niewolnikiem  go  robić ;  Ross.  Kaóa.ibHbnl 
cyrografowy,  spisowy,  tabularny;  niewolniczy).  KAB.4L1CKI, 
a,  ie,  KABALNY,  a,  e,  od  kabały,  ca(mlifti|(^ ,  Siaklcn  < . 
Pytasz  się,  ruszywszy  swoje  kabalicką  mądrość,  zkąd  to 
wzięli  taką  tradycya  o  rozdzieleniu  na  syllaby  hostyi  ?  Pim. 
Kam.  74.  Vind.  kabalnou,  sastopen,  skriunega  isloshenja. 
KABALISTA ,  y,  ?n. ,  trudniący  się  kabałą ,  cin  6a('ntlift. 
Wdałem  się  w  rozmowę  z  jednym  wróżkiem  czyli  kaba- 
listą.  Mon.  76,  518.  Kabalistowie  słowa  wywracają.  Boh. 
Dyab.  2,  228.  Pim.  Kam.  60. ,  Yind.  kabalar ,  skriuni 
isloshnik.  W  rodź.  źeńsk.  KshnWslka.  KAB.4Ł0WAĆ,  ał, 
uje  intrans.  nicdok.,  intrygować,  (Falmlcii  fcŁmicbcii.  Mamy 
przeciw  sobie  dwóch  starców  i  syna  ,  Za  którym  kabałuje 
prawnicka  drużyna.   Tręb.  S.  M.   124. 

'KABANINA,  y,  ż.,  (Habanina.  X.  Kam.),  n.  p.  Musiał  kaba- 
ninę  z  Tatary  jadać,  a  on  szkapiny  jak  żyw,  nie  rad  ja- 
dał. Dwór.  K.  zdaje  się  że  tu  kabanina  =  szkapina ,  ^tfet' 
bcflcift^;  atoli  7?oss.  KaóaHima  mięso  dzika,  dziczyzna;  Ka- 
óaHTi  dzik. 

KABAT,  u,  m.,  KABACIK,  a,  m.  zdrobn. ,  (Boh.  kabat  toga; 
Sorab.  i.  kabat  thora.i;  Dal.  kavad  toga;  Bosn.  kaban, 
kabanica  mastruca;  Rag.  kabanizza,  kabaan,  kapcnak  mari- 
tello  da  riaggio;  Slav.  kabanica ,  plashcli  =  płaszcz;  cf. 
Aeth.  n;3  ornatus;  cL  Germ.  Sapot,  Snppc) ;  1.  kaftan,  su- 
knia spodnia,  baŚ  Uiltcrfleib.  Thorax,  tołw  piersi,  kaftan, 
'kabath.  Urs.  Gr.  182.  Bozebrawszy  się  do  koszuli,  go- 
rzćj  skoczył,  niż  póki  skakał  w  kabacie.  Gorn.  Dw.  16. 
(S/or.  Prov.  Dluźśa  sobota  neź  nedcla;  dlużśa  kością,  neź 
kabat,  ordo  inuersus).  Ów  sobie  dał  urobić  kabat  po- 
rzezany.  Ten  pludry  jako  wory,  ten  zaś  przeszywany  te- 
lej.  Zbił.  A.  5  b.  Dla  niego  krawca  szyją  telcty,  krają 
złotogłowy,  a  z  nich  'kabajc  (kabaty),  kontusze.  Opal. 
Sat.  115.  Ażeby  się  kabaty  cudzoziemskie  zdały.  Za  so- 
bą sznurować  je  damy  kazały.  Łąrzw.  Odm.  50.  Książę 
Brunświcki  za  kabatem  się  tjiieć  listy  mienił;  ale  ich  nic 
ukazował.  liiel.  Kr.  557.  Sprawiła  sobie  rubron ,  a  córce 
kabak  (kabat).  Ossol.  Sir.  1.  Kiedyśkolwiek  w  domu,  to 
w  zwyczajnej  szacie,  Bądź  to  w  dołomanie,  bądź  w  Nie- 
mieckim kabacie.  Star.  Vot.  d.  {Boh.  kabńtnjk  rak  w  nową 
skorupę  odziany).    2.  Kabat  złoczyńców,  odzienie  z  smol- 

36* 


284       KABŁAGZASTY  -  KACERMISTRZ. 


KACERSKI-KACERZOWAĆ. 


nych  i  tłustych  rzeczy,  sposobno  do  zapalenia  sie.  Wlod., 
tunica  molesla.  Cn.  Th.  iai  SDfnrtcrbcmbc  fiir  aictffctbatcr. 
5.  Kabat,  więzienie,  ciemnica,  posłuszeństwo.  Sax.  Rej., 
cf.  każń,  tia«"  JlmnmcrdKii ,  ber  liuvgcrltd)e  ©c^prfam,  3(vrc|1= 
jłiilte,  ©cfdmjnitS.  Często  z  nienawis'ci  ubogich  zaraz  da- 
dzą do  więzienia,  mówiąc:  biegaj  w  skok  po  tego  chfopa, 
a  prosto  z  nim  do  kabata.  Sax  Porz.  105.  Z  chfopkiem 
do  kabata ,  albo  do  gąsiora.  Falih.  Dis.  S.  2.  Urzędnik 
powinien  mieć  w  dworze  instrumenta  gotowe,  w  któreby 
na  prędce  więźnia  wsadzić  mógł,  t.  j.  łańcuch,  kabat 
abo  gąsiora,  i  kunę.  Haur.  Ek.  i.  cf.  gąsior,  bic  %ki>Q\. 
Pochodź,  kabacik  ,  przekabacić. 

KABŁAGZASTY,  KABŁĄCZYSTY,  a,  e,  Zool.  Nar.  18.,  ob. 
Kabfakowaty;  skrzywiony  na  kształt  łuku,  tiDcjciifónitig,  ijf-' 
frumilit.  Motyka  kabłaczysta ,  zwana  od  postaci  zakrzy- 
wionego ostrza  w  kabłak.  Juk.  Art.  5,  302.  KABŁĄCZEK, 
czka,  tn. ,  dem.  nom.  kabłąk,  ctil  flcilter  Smjett.  n.  p.  Lunula 
digiti  półmiesiaczkowaty  kabłaczek  u  paznokciów.  Perz. 
Cyr.  \.  158.  KABMK,  "KABŁUK,  a.  m.,  (Elijm.  łuk. 
cf.  łek),  krzywo.ść  miesiączkowała  na  kształt  łuku,  eillC 
hn]ciiiiirmiiic  Snimiiniiiij ,  cin  {inlbcr  fflpiib.  Zool.  Nar.  18. 
(cf  kobłuk);  Uoh.  kbka;  Hoss.  Ąymaa,  (isaó.iyyoKi  kapa 
sokołowa;  abzacek;  KaóayKŁ  abzac).  W  małej  chatce  nie 
■widać  ani  kabłąków  arcus ,  ani  podsłupiów.  Rog.  Bud.  17. 
Oczapiony  'kabłukiem ,  do  monasteru  odwieziony  został. 
Nar.  Cliodk.  1,  404,  kapicą  mniszą,  5)(ihid;5fa|)pf.  {Ross. 
KaÓJyKŁ  kaptur  sokoh,  ob.  Kobłuk,  kłobuk).  Gdy  mielerz 
dogoreje,  grabiami  zwancmi  kabłąk,  węgle  z  niego  wy- 
garniają. Os.  Rud.  582.  nuiiib£(f5nnifle  3Jcd;cn.  cf  obłąk. 
KABŁĄKOWATY,  a,  e,  miesiączkowały,  skrzywiony  na 
kształt  łuku,  lipijciiformig ,  tnuiibśformiij ,  flcfriiiiimt,  fid^dfor= 
niiij;  Boh.  kljkaly,  kijkowaty.  Zebra  będąc  kabłąkowate, 
czynią  wypukłość  boków.  Zool.  Nar.  67.  Bieg  kuli  z 
moździerza  wystrzelony  jest  kabłąkowaty.  Rog.  Dos.  2,  4., 
farabolicHS.  Ptaki  rzędu  sroczego  mają  dziób  kabłąko- 
waty. Zool.  Nar.  217.' 

KABIJON ,  KABLON ,  a  ,  »n. ,  (Holi.  et  Sao:.  Inf.  kabeljau ; 
Gtdl.  cabeliau;  Dan.  kabijau;  Lat.  med.  cabellauwus,  ca- 
belgensis);  bcr  Mnljaii,  ber  SoIĄ;  Ross.  ipeCKa,  gadus 
morhua  Linn.,  ryba  bardzo  mnożna,  żywi  się  muszla- 
mi i  rakami  morskiemi.  Znajduje  się  w  Oceanie,  szcze- 
gólnie przy  Norwegii  i  Irlandyi.  Solony  kablon  jest  zna- 
czną częścią  handlu  krajów  północnych.  Zool.  Nar.  178. 
Sztokfisz  i  kablion  jest  taz  sama  ryba ,  ale  na  różnych 
łowiona  miejscach  i  różnym'  solona  sposobem.  Wyrw. 
Geogr.  425. 

KABRYOL,  KAPRYOL,  u,  m.,  z  Frnnc.  sus,  skok,  pod- 
skok, gahiiilc,  Spniiuj,  |)Utifc".  ®clnu>fe.  Cóż  znaczą  te 
migi,  śmiechy,  i  kapryole,  które  wyskakujesz?  Teat.  55, 
17.  Już  też  z  radości  babinka  tvsiac  kabryolów  nacobi. 
Teat.  10,  52.  KABRYOLET,  gafunek  karyólki,  kolaski, 
ciii  Snbrioict. 

KA(^ERK.\,  i,  s. ,  heretyczka  ,  ctllC  Sc|crimt;  Boh.  kacyrka; 
Ross.  KpiinoBbpi;a ,  3.iOBtpKa,  pacKOJbHima,  pacKO.ibmima. 
Powiadają,  żem  kaccrka ;  aleć  ja  mowie,  żem  nie  jest 
heretyczka.  Ba:..  Hst.  74.  K.4CERA11STRŻ  ,  a,  m. ,  arcy- 
kacerz,     haeresiarcha ,    głowa    kacerzów     czy    kacerstwa. 


Wiod.;  eiti  ©rjtcher,  $aupt  ciner  Scierec.  Rag.  glavopolu- 
yicrnik;  Ross.  CKiiTOHaiajtbHHKB ;  Eccl.  epeceHaiia.ibHHKS. 
Nie  bóg,  ale  dyaboł  kacermistrzów  posłał.  Zygr.  Pap.  224. 
Kacermistrz  niezbożny  Marcyon.  Sk.  Dz.  87.  Powstał  ka- 
cermistrz  nowy  z  Manicheuszowego  gniazda,  ib.  150.  KA- 
CERSKI,  a,  ie,  "KACERNY,  'KAGZERNY,  a,  e ,  od  ka- 
cerzów, fefterifcf),  heretycki.  Boh.  kacyrsky;  Rag.  poluvjer- 
ni,  poluYJerski;  Ross.  3,iOBtpHbiii ,  KpiiBoeipHUii,  pacKOJb- 
iiiniiH,  pacKMnimecitifi;  Eccl.  epeciiufi,  cpeTHMecKifi.  Oxo- 
nia  była  przyjaciółką  Wiklefowi ,  przeto  była  kacerską 
nazwana.  Baz.  Hst.  p.  Kaczerne  grzechy.  Birk.  Ex.  B  2. 
Kacerne  zbrodnie.  Zebr.  Ow.  16.  Jadem  go  kacernym 
nadycha.  ib.  51.  Same  do  pomsty  gniew  budzi  kacerny. 
Pot.  Syl.  58.  niszczący,  zgubny,  szkodliwy,  fc^ablitf),  »er' 
bertiClib.  Kaczerna  ręka.  Zebr.  Ow.  191.  scelerata.  Ka- 
czerna  Erynnis.  ib.  8.  fera.  Plemię  kaczerne.  ib.  6.  vio- 
lens.  KAGEliSTWO,  a,  ?j. ,  herezya,  bic  Se^crc!^.  Boh. 
kacyrstwj.  kacyrstwo ;  Slov.  kaćirstwo ;  Sorab.  1 .  khecźar- 
stwo;  Rag.  poluvierstvo,  poluviernos;  Rosn.  poluvjerstvo; 
Yind.  kózaria ;  Carn.  krivovira,  krivovirstvu;  Croat.  here- 
tachansztvo,  krivoversztvo,  eretinsztvo;  Hung.  eretnekseg; 
Dal.  poluverszlvo;  Ross.  sjoeipcTBO,  ajoatpie,  pasBpari, 
pacKOis,  CKHTb;  Eccl.  pasKo.ieHie,  pacKOsi,  ^i.iocAfiBiiK, 
KfiiiBOB'Epiiie.  Kacerstwo  jest  to ,  co  się  przeciwi  nauce 
bozkiej.  Raz.  Hst.  251.  Filozofia  zdrowa  nie  raz  była 
kacerstwem.  Zab.  16,  79.  Kacerstwa,  mężobójstwa,  nie- 
zgody. Birk.  Zbar.  Bób.  —  g.  Kacerstwo  collect.  ■■  ka- 
cerze ,  Sc^cr.  Niekiedy  kacerstwa  przenosiły  liczbę  wier- 
nych pańskich.  Biai.  Post.  247.  KAGERZ ,  a,  m. ,  {Lat. 
med.  cazerus,  gazarus;  Svec.  kaettare ;  Dan.  kiiitler ;  cf. 
/(o/,  gazuro;  Graec.  xa&an6i);  ber  S?C§er;  Boh.  kacyf;  Slov. 
kacir ;  Sorab.  2.  kiizar ,  kazor ;  Sorab.  1.  khecźar;  Yind. 
kiizar,  Yuter;  Carn.  krivovirnek,  krivovirz;  Croat.  eretnik, 
krivoverecz;  Dal.  pobnernik.  szublaznik;  Hung.  eretnek; 
Rag.  poluvjeraz ,  poluvjernik;  Bosn.  poluvjcrnik;  Ross. 
KpHBOBtpt,  s.iOBtpi.  Kacerzem  ma  być  miany,  nie  ten, 
który  w  wierze  pobłądzi ;  lecz  który  powagą  kościelną 
wzgardziwszy,  bezbożnych  zdań  upornie  broni.  Kucz.  Kat. 
176.  Kacerzem  jest,  kto  fałszywe  zdania  w  wierze  lub 
wynajduje,    lub    się    za    onemi  udaje.    Mon.    76,  Ó13.  — 

2.  Kacerz,  Gazarus  Gelenio  ,  ra^uoirog,  eguus  indomitus. 
Cn.  Th.,  cf   Holi.  ketsmerie,  cin  milbeo  iinlidiibige^  |*ferb. 

3.  Kacerz  (ale  Knapski  pisze  kaszerz),  czerp  do  łowienia 
ryb  (ber  .'ockfdft^er  Lusat.)  Jaucfebdni,  ber  ©enfijamen ,  bie 
2aupel  (Oeft.).  Carn.  kajzha;  Sax.  Inf.  łicffer,  Seft^er; 
Dan.  katse;  Finl.  katiza ;  Boh.  keser.  Kacerze  wielkie 
do  łowienia  ryb  są  jedne  jak  płachta  ;  drugie  na  kształt 
skrzyni.  Małe  tylko  służą  na  wybieranie  ryb  z  sadzów, 
nie  są  właściwie  siatkami  do  łowienia  ryb.  Kluk.  Zw.  3, 
248.  ber  gifdt^ailicii.  Na  wodę  abo  do  'kasyrza  wrzucić 
kilka  tych  ziarn,  zaraz  się  do  tej  paszy  ryby  skupią.  Syr. 
424.  Kacerz  zowią  ów  to  sak ,  co  nim  ryby  łowią ;  Go 
dusze  ludzkie  łowi ,  kacerzem  też  zowia.  Koehow.  Fr.  \'i'ć>. 
KAGEROWAĆ,  KAGERZOWAC,  cz.  niedok.  kacerzem  czy- 
nić, przezywać,  jinii  łTeficr  mad^eit,  uerfe|ierii.  Boh.  kaće- 
fowati ,  kaćefugi.  Takich  kacerzują,  co  kościół  zaklę- 
ty naśladują.  Kanc.  Gd.  181.     Prawdę  zbawienną  wespół 


KACHEL-KACIK. 


KACISKO  -  KACZKA. 


285 


z  jej  opowiadaczami  kaceruja.  Żarn.  Post.  A  b.  (Eccl.  pas- 
Ko;iHHiccTBOBaTU  lieretyczeć). 

KACHEL,  chla,  m.,  źle  mówią  'kafla.  Dudz.  29.  'kafel,  (Bo/i.  ka- 
chel,  kachljk;  Slov.  kacliel  (kaclile  piec);  Huiig.  kalylia;  {So- 
rab.  i.  kachlie  piec,  khachlicźa  cncabus ;  et'.  Hebr.  nnbp  kal- 
hchili  lebes  ,  ahenum. ;  Graec.  ■/cdxfioy  ;  Sorab.  2.  kachle 
piec,  kachlinek  dzban);  Yind.  kahla,  pezlinjazhck,  pezlina 
kahla,  inodouniza  ,  (kahla  turynał);  Cuni.  kahla  ,  shkridla  , 
modeliieza,  moduviieza,  (kaiila  •  urynaj);  Croat.  kahla,  kahli- 
cza,  pechnyak ;  lioss.  iispascifB ,  HspacmiKi).  (cf.  Svec. 
kakel ;  Ital.  coccia ;  Lat.  med.  cugnolius);  Mc  Jlati)Cl,  bte 
Cfcilfatijcl,  glina  w  pewnej  formie  wypalona  do  składania 
pieców,  n.  p.  Kachcl  prostych  pieców-  z  wierzchu  locho- 
waty,  cołumbaria.  Cn.  Th.  $o^lfad;eI.  Piec  z  kachlów  abo 
kachlowy.  Świlk.  Bud.  295.  Yind.  kahlena  pezh,  m  Sa= 
cl;cIofen.  —  §.  Olwór  pieca  kachlami  wyłożony,  bic  SRo^re, 
bte  kaiid  iii  ci)iem  Sadiclofcil.  W  zimie,  gdy  w  kafel  nie- 
ostrożnie co  włożą,  bywa  swąd.  Haur.  Sk.  547.  Ziewa 
tylko,  wąsy  ciągnie;  a  coraz  do  kachla  siagnie.  Pol.  Jow. 
102.  —  '|.  Srebro  wypalone  w  kachlu  glinianym.  Budn. 
Ps.  12,  6.  (w  piecu  glinianym.  DihI.  Gd.).  KACHLANY, 
KACHLOWY,  'KAFLANY,  'KAFLOWY,  a,  e,  Fhss.  Hspa- 
cuoBuii,  iispacMaTbiH ,  z  kachlów,  liincl)el=.  Kachlowy  piec. 
Świtk.  Dud.  295. 

KACIINA,  y,  z'.,  demin.  nom.  Katarzyna,  Boh.  Kaca,  Kaćena. 
Kochów.  Fr.  18.;  /  Kchan.  Fr.  H.  SntKn-indKn ,  Slntl)4cti. 
Była  to  jedna  staruszka  w  Warszawie ,  Miała  dwie  słu- 
żebnice,  Magdeczkę  i  Kachnę.,  Zaft.  15,  278.  Tręb.  Ka- 
chna  siedzi  przy  kądzieli.    Tcat.  8,  o. 

KACHOLONG ,  a,  m. ,  kamień  biały  do  opalu  nieco  podo- 
bny. Gatunek  agatku.  Znajduje  sie  w  rzece  Kach.  Kał- 
mucy  nazywają  kamień  chalong :  ztąd  tedy  imię  jego. 
Kluk.  Kop.  2,  68.  ber  Sarf)olong,  ctne  3Irt  C^palc. 

KAClK,  a,  7n.,  demin.  nom.  kat,  propr.  et  fig.,  ber  $enfevź< 
fncd)t.  Kacikowie  w  Niemczech  dobrze  umieją  psy  leczyć. 
haur.  Sk.  542.  —  §.  Fig.  Dekretem  żadnym  nie  będąc 
zdani,  od  ciebie  młodego  kącika  zginęli.  Warg.  Wal.  194. 
— •  §.  Hist.  nat.  Kącik  ,  ryba ,  po  wielu  jeziorach  w  Pru- 
siech  i  w  W.  Polszczę  znajduje  się,  ma  dwa  kolce  na 
grzbiecie  ,  i  tyleż  po  bokach ;  któremi ,  będąc  od  żarło- 
cznych ryb  pożarta  ,  wnętrzności  ich  katuje  i  rozdziera. 
Tych  ryb  nie  jedzą ,  ale  tłusto.ść  z  nich  na  tran  wywa- 
rzają. Ład.  H.  N.  61. 

KĄCIK,  a,  m,  kątek,  demin.  nom.  kąt;  {Rag.  kutich;  Croat. 
kutecz;  cf  Lal.  can(hus);  \>ai  5Biiife!d)en.  Mając  już  swój 
ką(;ik ,  gdzieby  konia  mógł  rozkulbaczyć ,  uczynił  do  ro- 
dziców swej  panny  odezwę.  Boh.  Ossol.  223.  Życia  spo- 
kojny sposób,  kącik  ubogi.  Bardz.  Luk.  84.  Bestyom 
nawet  mify  Kącik,  w  którym  się  rodziły.  Teat.  46.  c,  80. 
W  cichy  kącik,  gdy  się  skryję.  Wdzięcznej  swobody  za- 
żyję. Baidi.  Tl  ag.  510.  Bez[iiecznie  w  małym  sobie  usię- 
dzicsz  kąciku,  ib.  578.  —  Szczerzeć  powiem ,  co  tylko 
mara  w  serca  kąciku.  Teal.  46,  22.  (cf  tajnik). — Anatom. 
W  złączeniu  niższej  i  wyższej  powieki,  pokazują  się  ką- 
ciki w  oku,  or.uli  cantlii;  z  których  ten  kącik,  co  jest 
podług  nosa,  większy  jest,  niż  drugi,  który  leży  koło 
skroni.  Kirch.  Aual.  82.  bie  Sliiijeniutiifcl ;  Boss.  ayari.   Po 


oku  abo  kącikami  patrzeć  na  kogo.  Erazm.  Ob.  E  iij.  z 
boku,  nazierkiem ,  dumno,  nienawistnie.  KĄGISKO,  a, 
m.,  ubogi  mizerny  kąt,  citt  CiCllber  SBinfcl.  Nowy  strumień 
wyniknie ,  Ten  sława  swoje  stare  zrównowszy  'kęczysko 
(kącisko),  Szerokim  po  koronie  morzem  się  rozleje.  Pot. 
Jow.  45.  KĄCISTY,  a,  e,  KĄCISTO  adverb. ,  kąty  ma- 
jący. Cn.  Th.;  Croat.  kutlyiv,  miiifelig,  »oIl  2BinfeI. 
KACZĘ ,  ecia ,  m. ,  demin.  nom.  kaczka ,  Boh.  kace ;  Boss. 
yia,  yieHOKŁ,  yieHoweK-B,  ein  jiingeź  3lentd;en.  Kaczęta, 
jak  skoro  się  z  jaja  wylęgły,  wnet  biegają.  Sienn.  274. 
Spicz.  147.  Haur.  Ek.  154.  Do  kacząt  żle  zażywać  kwoki. 
Pot.  Sgt.  161.  KACZECZKA,  i,  i.,'  anatinila.  Macz.  ein 
3lentc^cn.  (KACZERNY  ob.  Kacerski).  KACZKA,  i,  /.,  Boh. 
kachna  ,  kachnićka,  kaeka,  kaćcnka ,  kaeena,  lićka  ,  (ka- 
ćeti  se  taczać  się);  Slov.  kaćica;  Hung.  katsa,  retze;  Sorab. 
2.  kaza ,  kazka,  hufche ;  Sorab.  i.  kaczka;  Yind.  raza ; 
(Yind.  kazha'wąż,  kazhinka  <  węgorz);  Carn.  raza;  Croat. 
raczą,  patka,  (kacha  =  waż);  Dal.  plovka ;  Stav.  patka, 
Rag.  patka,  plovka,  utva ,  patciza,  utviza;  Bonn.  utva, 
plovka,  patka,  plovcica,  utvica;  Boss.  yrna,  yioiKa,  ce- 
.ie3HH.\a,  KpaKBa,  KpaHyma,  Sibir.  aKjeft,  (Boss.  KaMKa 
taczanie,  wahanie,  isa«!KiH  wahający  się);  Eecl.  Ka^iKa  iwy- 
jKecita ,  rycbiHa ;  bie  Jlente ;  (iit  ber  ©egeiib  um  Sansicj,  bte 
$atfd)e).  Kaczki  mniejsze  od  gęsi,  kształt  zaś  ledwie  nie 
ze  wszystkim  do  gęsi  podobny.  Kluk.  Zw.  2,  160.  Kaczka 
domowa,  bie  ja^me  9lcnte ,  wielkiego  użytku  w  gospodar- 
stwie; utrzymywanie  łatwe,  bo  się  żywi  owadem,  ko- 
rzonkami. Samiec  się  nazywa  kaczor.  Zool.  255.  Kaczka 
wodna ,  Carn.  piul.  Nurek  kaczka  Yind.  pandirk.  Dzikie 
kaczki,  roilbe  3lenten,  są  wielorakiego  gatunku;  najpospo- 
litsze w  wielkości  domowym  się  równają.  Kluk.  Zw.  2, 
520.  ob.  Cyranka.  —  Na  Polesiu  są  czarne  dzikie  kaczki, 
które  po  rusku  nazywają  ukle.  Ład.  H.  N.  62.  Kaczka 
morska,  bie  Scećiiite,  SOfcerdnte,  Carn.  posavka;  jedne 
czarniawe  z  białym  brzuchem;  inne  białe  czubate,  na  tyle 
czarne ;  przylatują  czasem  od  morza,  i  błąkają  się  między 
naszemi  dzikiemi.  Ład.  H.  N.  62.  Kaczka  czarna ,  Boss. 
TypnaHŁ,  lypiiaHmiKT);  górna  anas  marila  Karcina;  rlan- 
gula  roro.ib;  zimowa,  hiemalis,  glacialis  casKa;  penelope 
CBiimt;  ladorna  KaprajT>;  acula  iiiiuoxBOCT'B ;  piżmowa 
moschata  uinnyHŁ ;  erythropus  KasapKa.  —  Kaczka  szaro- 
piora  na  stawie.  Tward.  Wl  245.  Kaczki  karmią,  w 
kojcach  je  mając.  Lek.  Koń.  2,  14.  Chlewy  na  kaczki 
takie  się  stawiają,  jakie  na  gęsi.  Kluk.  Zw.  2,  165.  Ka- 
czka kwaka.  Dudz.  21.  Tul  Sani.  89.  Croat.  raczą  roga ; 
Carn.  knaka;  Boh.  kachati ,  knakati;  Boss.  HpaKwyib, 
KpaKaTb;  Eccl.  yma  KBaKacTŁ.  —  Prov.  Pijany  krzywo 
chodzi,  kręci  się  jak  chmiel  po  tyce,  tacza  się,  kaczki 
zagania.  Dwór.  D.  4.  er  treibt  bie  3lenteii  ein;  et  tniimelt, 
torfclt.  Trawi  jak  kaczka ,  struthionis  ventriculum  habeł. 
Cn.  Ad.  1172.  (dobrze  trawi,  zawsze  głodny,  obżarty). 
(Croat.  l'rov.  Szreclien,  komu  je  raczą  u  rukah  -■  szczę- 
śliwy, kto  ma  kaczkę  w  ręku).  Witaj  mi  kaczko  nie  bro- 
dząc. Bys.  Ad.  71.  Pol.  Arg.  757.  {ob.  Brodzić).  Jak  się 
złożę,  jak  wytnę  do  nich,  wszyscy  czterzej  z  koni ,  jak 
kaczki.  Teat.  26,  57.  (od  razu).  Jak  z  kaczki  woda  opa- 
dnie, de  eo,  qui  admonitionem  negligil.  Cn.  Ad.  295.  er  fd)iit' 


286 


KACZKOWATY  -KĄD. 


KĄDEL-KADŁUB. 


tclt  bm  Seititcn  ah.  Jako  kaczki  się  pJóczą,  długo  się 
myją  niewiasty.  Cn.  Ad.  696,  —  §.  b)  Kaczka,  deska 
przywiązana  nad  matnią  niewodu,  która  daje  poznać,  czy 
skrzyd/a  jego  równo  idą.  lii/del.  iai  Iccrc  ©cffi^  Dber  Srct 
om  ©riintionriiC/  nmm  bic  Śtfcl;cr  crfeiincii,  nue  bnS  ©oni 
fcftuniiimt.  KACZKOWATY,  a,  e,  na  kształt  kaczki,  ttn= 
łcnn^nlic^.  Juz  ojciec  Przeor  kaczkowatym  głosem.  Wprzód 
odkrzaknąwszy,  perorę  zaczynał.  Kras.  Mon.  53.  KACZ- 
KOWY,  a ,  e ,  od  kaczki,  kaczek,  3lciltcit  = .  Rodzaj  kacz- 
kowy  należy  do  rzędu  gęsiego.  Zool.  Nar.  233.  (KACZ- 
WARZ  ob.  Karczmarz).  KACZNIK ,  a,  «i.,  kociec  kaczy, 
nessotropluum.  Cn.  Tli.,  bcr  3lciitciiftnU.  KACZOŁOWSTWO, 
a,  n.,  bei"  Slciitenfntig ,  łowienie  kaczek  dzikich.  KACZOR, 
a,  m. ,  Boh.  kaćer;  Sorab.  2.  kazor;  Sorab.  i.  kacżżor; 
Ylnd.  razhnik ,  razman ;  Carn.  razman ;  Ross.  cejieacHb, 
(cf.  Ecd.  ce^ieseHb ,  ce.ieacHKa  śledziona) ;  ber  3lciiteri(^. 
Kaczor  jest  samiec;  kaczka  samica;  kaczęta  są  młode. 
Khik.  Zw.  2,  160.  Kaczor  poznaje  się  ztąd,  że  w  ogo- 
nie śrzednie  pióra  ma  do  góry  zakręcone.  Ład.  H.  N.  61. 
—  Slov.  Prov.  Dawa  wagce,  abi  wola  dostał;  daje  jajko, 
żeby  wołu  dostał;  cf.  Pol.  Kto  chce  wygrać  kaczora,  musi 
stracić  gąsiora;  necesse  est  facere  sumptum,  qui  guaerit 
lucrum.  Lek.  D  1  b. ,  Bys.  Ad.  30.  Kto  chce  wygrać 
gąsiora,  trzeba  ważyć  kaczora.  Cn.  Ad.  372.  (cf.  bez  dołu 
grobla  nie  będzie).  Kto  chce  dochodzić  prawem  kaczora, 
zatknij  za  pas  gąsiora.  Falib.  M.,  (cf.  szukając  igły,  świe- 
cę spalił).  —  Ni  to  kaczor,  ni  to  kaczka.  Bys.  Ad.  ■łS.,- 
cf.  ni  w  pięć ,  ni  w  dziewięć ,  cf  barszczyk ,  tiicbet  falt 
:ip(f)  ipnrm,  rocbcr  flcliniicii  itoct;  gcftoc(;eii.  KACZOREK,  rka, 
łn. ,  Boh.  kaćjrek,  demin. ,  citt  flciiici'  Jlcntcrid).  Wskok 
ubili  kaczorków  piąci.  Myśl.  E  5.  KACZOROWY,  a ,  e, 
od  kaczora,  3lcntci'id)Ł^  = .  Kaczorowy  kolor,  couleur  de  pi- 
geon ,  couleur  changeant.  Tr.  cilie  fcliiclcnbc  SarI'C.  Boss. 
ce.ieseHeS,  cejesneBUii  kaczorowy ;  verd  de  cane,  cf  zie- 
lony. KACZUCHNA ,  y,  ź. ,  demin.  malutka  kaczka  ,  ciit 
Ilctiicś  3(eiit(i;eil.  Tr.  KACZY,  a,  e,  od  kaczek,  kaczkowy, 
Boh.  kaciej,  kachnj ;  Sorab.  1,  kacźzi ,  kacźkowe;  Yind. 
razhij,  razhni;  Carn.  razbje;  Croal.  raczji,  raczin;  Huny. 
retzebol;  fia^.  patcin,  patcij.  ulven;  Bosn.  patkino;  Boss. 
yTKMHt,  yruHufi,  yia^iri;  3(cntci:  =  .  Jaja  kacze  są  większe 
od  jaj  kur  pospolitych.  Kluk.  Zw.  2,  163.  Ja  nic  wiem 
pewnie,  co  się  z  jego  stało  nosem,  Nie  gada  jako  czło- 
wiek, ale  kaczym  głosem.  Nar.  Dz.  3,  55.  Kaczy  pa- 
stuch, anatarius.  Cn.  Th.,  Bosn.  patkar,  utvar,  plovkar, 
koji  cjuva  plovke.  KACZYCA ,  y,  z. ,  stara  kaczka.  Tr. 
ciiie  iiltc  3lciitc.  KACZYNIEG,  ńca,  m.,  §.  1.  tara.tacum,  kniat, 
knicć,  podbiał  trzeci,  śmirgiel ,  bci'  ©d)mcroeI ,  bic  33uttcr= 
Wumc,  !DotterbIumc ,  ziele  znajome  dla  kwiatu  swego  żół- 
tego ,  od  którego  majowe  masło  żółtawe  się  staje.  Kluk. 
Rośl.  2,  225.  Gdy  kwitnie ,  zbierają  go  z  zielem  i  su- 
szą, a  parząc,  po  garści  codzień  i  z  paszą  krowie  dając, 
przez  całą  zimę  będzie  majowe  masło.  Ład.  H.  N.  62. 
8-2.  Łotacz  drudzy  kaczyńcem  zowią.  Kąck.  Pas.  15. 
tussil„(jo,  ber  .^uflattid)",  Boh.  kaćinec  (='2.  chlew  kaczy). 
-  KĄlt;  skrócone  od  słowa  kędy;  w  składanych:  dokąd, 
poniekąd ,  pokąd  ,  zkąd.  —  Wyraża  kierunek  miejsco\vy, 
1  może  należy  do  jednego  źrzódła  z  słowem  kat. 


KĄDEL  ob.  Kundel. 

KADENCYA ,  yi,  z.,  —  g.  1.  czas  przypadania  n.  p.  gaje- 
nia  sądu ,  ber  termin ,  ba  bie  ®md}U  i^re  (siCiingen  an|ie= 
bcit.  Kadencye  w  roku  dla  sądów  Assesorskich  tylko 
dwie  naznaczamy  ;  to  jest,  jedne  przez  maj,  czerwiec,  li- 
piec i  sierpień;  a  drugą  przez  listopad,  grudzień,  styczeń  i 
luty.  Yol.  Leg.  7,  4-25.  Role  są  trojakie,  jedne  na  ozi- 
minę, drugie  na  jarzynę,  trzecie  na  ugór,  według  ka- 
dencyi,  jak  na  który  rok  przypadną.  Haur.  Ek.  18.  — 
g.  2.  Kadencya,  skład,  rym,  w  wierszach,  zawierający 
w  sobie  półtorej  jednakiej  zgłoski.  Kpcz.  Gr.  3,  89.  Rag. 
rómon,  pjetnomjerje,  ber  DJeim  mti  ScrfeS.  W  dawnych 
częste  się  znajdują  kadencye  jednosyllabne,  n.  p.  Potym 
on  starzec  mrucząc  poszedł  od  niej  precz.  Bo  mu  się 
nic  po  myśli  nie  zdała  ona  rzecz.  Bej.  Wiz.  29.  Ka- 
dencye Częstochowskie  ob.  Częstochowski.  ■ —  §.  3.  Ka- 
dencya w  muzyce,  w  tańcu,  takt,   bte  ©abcilj  iii  bcr  9SU' 

•  fif,  ber  ZaU.  KADENCYJNY,  a,  e,  podług  kadencyi,  6a= 
beilj  = .  Naród  Grecki  znał  kadencyjna  miarę  kroku.  Lesk. 
2,  212. 

•KADERA  ob.  Katera. 

KADET,  a,  m..  KADECIK ,  a,  m.  zdrohn.,  bet  dabet.  Na- 
zwisko z  Francuzkiego  znaczące  młodszych,  nadane  zgro- 
madzeniu wojskowemu  zebranej  młodzieży  dla  ćwiczenia 
się  w  trybie  wojskowym.  Na  to  ustanowiona  była  w 
Warszawie  szkoła  rycerska  czyli  dom  kadetów  r.  1766. 
—  Kadeci  w  autoramencie  Polskim  i  cudzoziemskim  na- 
zywają się,  którzy  sposobią  się  do  dzieł  wojennych;  ci, 
lubo  noszą  mundur ,  w  rejestr  jednak  płacę  biorących 
nie  wchodzą,  ale  się  expektatywą  miejsca  za  pierwszym 
zawakowaniem  kontentują.  Kras.  Zb.  1,  424.  [Yind.  slah- 
tnizh,  shlahten  mladenzh).  Kadet  morski  Ross.  jiiiWMaH-B. 
KADECKI,  a,  ie,  od  kadetów,  ©obetteil  = .  Koszary  ka- 
deckie. 

KADKA,  'KĄTKA,  i,  i,  demin.  nom.  kadź,  ctlt  fleiner  30= 
ber,  ©tfinber,  ^Sottid;.  Ross.  najKa,  itajOHKa ,  Ka4yiiiKa, 
Ka4yiucMKa.  Cadus  kailka ,  siągicw'.  Macz.  Dla  łacnicj- 
szego  gatunkowania  ryb ,  trzeba  mieć  wanny,  kątki ,  ce- 
bry' Haur.  Sk.  142. 

KADŁUB,  a,  m. ,  (cf  pałub);  1.  naczynie  z  jednej  sztuki 
drzewa  wydłubane  lub  wydj-ożonu.  Włod. ,  citt  nil^  einem 
©tiicte  niu^gfl)i>l)lte^  Ijoljeriie^  ®cfcljirr.  (cf.  DJumpf,  §arj= 
riniipf.  31  b  1  g.)  —  §.  Kadłub ,  kazub  qu.  v. ,  ber  DJumpf, 
Snitmriiibe  511  (Jrbbecrcn,  Hoss  Ky30BX.  —  2.  Milit.  Ka- 
dłub carcasse  w  mostołorlzi ,  nazywa  się  krata  drewniana, 
zrobiona  w  postać  łodzi ,  na  kiórą  pizybija  się  blacha 
miedziana.  Jak.  Art.  3,  291.  nm  '■foiitoit,  bai^  bi^ljcrne  ®itter 
Ober  ©crippe  in  gurm  md  9Jati)cii,  iinn'niif  iai  Sliipferblci^ 
geiingclt  mirb.  Kadłub  z  żidaznyrh  obręczy,  otaczający 
karkassy.  Jak.  Art.  5,  20 i  ^nl»  ©crtppc  nu  ben  ©arcaJTen; 
Bosn.  kalup  <  forma ,  modehisz  ;  '.V./(i/.  borb.  kalup  forma 
fiisoria;  (Sluv.  kaluprsia  ;  ro  modele  robij.  5  Anal.  Ka- 
dłub, trunciis,  ber  Dilimpf,  najznarzniejsza  cześć  zwieizęcia, 
bywa  różnego  kształtu ,  części  jrgo  są  grzbiet ,  piersi, 
boki,  żebra,  brzuch  Znol.  Nor  67  tułub.  — •  §.  Ciało 
ludzkie  się  dzieli  na  kadłub  czyli  tułów  z  głową  ,  in 
truncum  capitalum,    i  na  ręce    i  nogi,    /'erz.  Cyr.   1,  17. 


KADŁUBEK  -KADUK. 


KADUCZEK  -  KADZIĆ. 


287 


ber  3tiiinpf  niif  bcm  Sopfe ,  ber  ^orpcr  o^ne  ^ćiiibe  iinb  giipc. 
Kad^Tub  się  składa  z  głowy  i  z  szyi ,  potym  z  piersi  czyli 
wyższej  części  kadłuba ,  i  z  brzucha  czyli  niższej  części 
kadłuba.  \h.  \.  KADŁUBEK,  bka  ,  m. ,' zdrobn. ;  Jak  to 
dobrze  kochać  ładny  kadłubek.  Nieme.  Król.  2,  162.  ła- 
dną figurkę,  cin  nicDlicŁcś  giijiirdK"-  2.  KADŁUBEK,  nom. 
propr.;  biskup  Krakowski,  umarł  r.  1 225,  pierwszy  hi- 
storyą  narodu  swojego  pisał.  Kras.  Zb.  1,  424.  ber  alte= 
jłe  iU'lnifc^C  ©cfc^idltfdjrei&er.  [Tak  mniemał  Krasicki,  ale 
wiadomo  że  Kadłubek  pisał  dzieje  polskie  w  sto  lat  po 
Galu;  imię  zaś  jego  jest  raczej  patrony m.,  i  znaczy  syn  Kat- 
luba,  czyli  Gotloba,  t.  j.  Bogusława,  i]  KADŁUBIASTY, 
a,  e,  ait'3gcl;ól)lt,  GCrippt.  Kadłubiaste  kule,  karkassy,  bic 
garcnffen,  SRippeiifugcln ,  kule  ogniste,  na  które  robi  się 
kadłub  z  obręczy  żelaznych  ;  ten  obszywa  się  drelichem , 
a  wnetrzna  próżność  wypełnia  się  zaprawa  umyślnie  do 
tego  przygotowana.  Jak.  Art.  o,  294. 

KADR,  u,  m.,  kwadrat  lub  czworogran ,  bai  Gunbrat.  Ty- 
tuł planty  może  być  zamkniętym  czworobocznym  ka- 
drem, z  jednej  cienkiej,  drugiej  grubszej  linii ,  mosiężnym 
piórem  wyciagniętemi.  Lesk.  Mier.  244.  et  114. 

KkDVCM\E  aduerb.  adj.  kaduczny=  opętanie ,  szalenie,  dya- 
belnie  ,  iierjiueifelt,  pertciifclt,  tciifli|df.  Ej  Błażku,  skoczy- 
liście kaducznie  do  głowy  po  rozum.  Ossol.  Sir.  1.  Lę- 
kam się  kaducznie.  Teat.'o.  d,  17.  KADUCZNIK  ,  a,  m., 
kaduk  biorący,  caducarius.  Cn.  Th.  ber  cabiifc  ©iitcr  ail 
fic^  reipt.  Kaducznikowi.  Cudze  dobra  pobrałeś  kadukiem 
bez  sromu ,  Za  to  i  sam  w  cudzym  się  poniewierasz  do- 
mu. Kochotu.  Fr.  77.  KADUCZNY,  a,'e,  1)  chory  na 
kaduk  czyli  wielką  chorobę,  Yind.  opadliu,  padliu ,  epi' 
leptifcf),  mit  ber  Mnfalleiibeii  ©nit  klmftet.  Przestraszony 
na  ziemię  upadł,  i  jakoby  kaduczny,  trzęsienie  członków 
uczuł.  Sk.  Dz.  1127.  Czyni  się  niemym,  ślepym  i  ka- 
ducznym,  Aon  łotrem  wierutnym  i  przecherą  sztucznym. 
Klon.  Wor.  50.  Przykład  kunsztownego  udawania  kadu- 
cznych  konwulsyj.  Piim.  84,  504.  2)  Dyabelny ,  fatalny , 
*)erteiifc!t ,  fatal,  ocrbeitfcrt.  Kaduczny  mi  się  trafił  przy- 
padek. On  ma  kaduczne  szczęście.  Ld.  KADUK  ,  a  ,  m., 
z  Łac.  i)  majętność  opuściała ,  odumarłe  dobra.  Cn.  Th. 
263.  eabiife  ©iitcr,  iitcberfdllioc  Ghltcr.  Wzietoby  kaduka 
po  mojej  śmierci;  bo  jestem  ostatni  z  linii;  wolę  tedy 
zapisać  za  życia.  Teat.  27.  c,  70.  Po  Muftym  nieleda- 
jaki  na  nas  spadnie  kaduk.  ib.  53.  e,  22.  Boh.  odaumrt. 
—  §.  Kaduk,  prawo  kadukowe,  iia^i  ®abiifrerf)t ,  Boh.  au- 
mert.  Kiedy  dziedzictwo  próżno  zostaje,  tak  iż  się  go, 
niż  rok  i  sześć  niedziel  minie,  nikt  nie  upomina,  tody 
na  Króla  przypada  ,  to  jest ,  do  oncgo  sądu  należy,  któ- 
remu podległo  ono  dziedzictwo  ,  i  takowe  prawo  kadu- 
kiem bywa  zwane.  Chełm.  Pr.  96.  lludolf  ziemi  Raku- 
skiej  na  Ottokarze  dochodził,  povviadajac,  że  pomienio- 
ne  ziemicc  prawem  spadkowym  albo,  jako  więc  zowią 
kadukiem,  na  dobra  Cesarskie  przypadły.  Krom.  285.  — 
2)  Kaduk,  choroba  rzucająca,  wielki  niemoc,  boża  każii, 
Gn.  Th.  bic  fdjmerc  Jiraiifbcit,  bic  falieitbc  Siidjt,  wielka 
niemoc,  padacrzka,  świętego  Walentego  niemoc,  morbus 
caducus.  Sienn.  535.  Oczk.  Przym.  200.  (cf.  paduch).  epi- 
lepsia.  Perz.  Lek.  143.,  Sk.   Zyw.    2,    17.;  Bok.    boźec, 


psotnjk;  Sorab.  1.  padawa  khorolcź;  Slav.  goropad ,  ve- 
lika  nevolia;  Rag.  padaviza,  zavratanie;  Carn.  boshja; 
Yind.  padaviza ,  padnost ,  fyetega  Yalentina  boliesen, 
riied,  skernina  ;  Croat.  opadaricza  ;  ^oss., qepnaa  HCMomi, 
3'TiiHi,  npnnajOKi,  nocrpt^i).  Kaduk  dzieci,  gdy  im  sie 
zęby  klują,  /loss.  pOAiiMCU^B ,  pojii-iiMiiKŁ.  Gdy  kaduk  kogo 
rzucił,  zrywano  sejmy;  dla  czego  choroba  ta  nazwana 
sejmowa,  comiłialis.  Boh.  Dyab.  2,  194.,  Wad.  Dan.  189. 
Lekarstwo  przeciw  wielkiej  niemocy,  to  jest,  kadukowi. 
Sleszk.  Ped.  405.  Których  zwykł  kaduk  porwać,  wcze- 
śnie miarkują,  że  się  niemoc  zbliża.  Pilch.  Sen.  505. 
Improp.  Muzo !  ty  to  wypowiesz,  ducha  w  się  zatchnąwszy 
i  kaduków  Febowych.  Tward.  IW.  55.  —  Kaduk  koński 
albo  słonecznik,  binS  ^iiifallcit  ber  'Pfcrbe,  bte  3aUfu(f)t,  bet 
S\oUer,  kiedy  koń  idąc  w  drodze  abo  stojąc  na  miejscu, 
głową  pocznie  trząsać ,  oczy  wytrzeszczać,  nogami  tąpać, 
i  wszystkim  ciałem  tak  drżeć,  że  aż  na  ziemie  upadnie, 
nogi  wszystkie  rozciąga,  wszystek  się  miece,  a  czasem 
mu  i  z  nozdrza  i  z  gęby  piana  płynie.  Lek.  Koń.  20., 
Hipp.  i06. —  5)  Kaduk,  kat,  czart,  bies,  dyacheł,  Ross. 
nocTptii,  ber  ,V)eiifcr,  ber  ©u(fii(f,  ber  ©cutfdifer.  Dali 
bóg  ci,  kaduk  go  tu  przyniósł.  Teat.  55,  19.  Otóż  do 
nas  Regienta  jakiś  kaduk  niesie.  Treb.  S.  M.  108.  Swar- 
gocze,  kaduk  wie  jakim  tam  językiem.  Teal.  50.  b,  16. 
Kiedyż  tam  pojedziemy  u  kaduka!  ib.  33.  6,  50.  Zjedz- 
ie kaduka,  kiedyś  taka.  ib.  U.  b ,  B  ii.  KADUCZEK. 
czka,  m.  zdrbn  ,  Takiego  rodzaju  panicze,  są  nasze  ka- 
duczki.  Teat.  19.  b,  19.  dręczyciele,  dyabełki.  KADU- 
KONYY,  a,  e,  kadukiem  spadkowy,  gnbiif  = ,  nicbcrfallig , 
n.    p.  kadukowe  prawo,  kadukowe  dobra ;  Zyo/i.  odumrtnj. 

KADŹ,  i,  i,  Boh.  kad,  kadećka ;  Slou.  kad';  Hung.  kad, 
kaad,  (Wh/ij.  kAdar,  pinicr  =  bednarz) ;  Sorab.  i  bat;  Yind. 
kad,  shirok  slikaf,  (kaduine  =  koryto)  ;  Carn.  kad,  będn, 
tręzhof;  Cront.  kacza,  kad,  bedeny,  lodricza,  beden , 
brenta;  Dal.  kad,  kacza,  osabar,  kazza,  Bosn.  kad,  cja- 
bar ;  Slav.  kaca  ;  Rag.  xetak  ,  podstayizza  ,  badagn  ;  Ross. 
Ka4b  (2.  miara  zbożowa  czterech  czetwertów),  cnjTTHHKt; 
EccI.  BiiTh ,  K.ijh  ;  Hebr.  ■];  kadh  tasis  nomen  generale; 
Graec.  y.aSo.; ,  y.ccddo.: ;  Lat.  cadus ;  (cf.  Boss.  OKaruTb, 
OKaTdBHTb  oblać) ;  (cf.  Germ.  ®a^e) ;  kadka  dem.,  (cf  pół- 
kadek,  przykadek) ;  fasa,  stągiew,  kufa,  do  cieklizn  na- 
czynie otwarte  ,  cin  3''l'tl^'  cin  Stoitbcr.  Kadzie  bywają 
sosnowe.  Kluk.  Rośl.  2  ,  159.  —  Prov.  Póki  piwo  na 
kadzi.  Pić  go  nie  zawadzi.  Teat.  29.  c,  80.  Icf.  łyka 
drzeć,  kiedy  się  dają).  Fortuna  tamtemu  daje  kadzią, 
a  temu  czarką.  Pot.  Śyl.  51.  Głupi  jak  sadło,  brzucha- 
ty jak  kadź.  .\lon.  70,  177.  Niech  teraz  dozna,  co  w 
sobie  zawiera  .Małżeński  związek,  i  niechaj  z  tej  kadzi 
Trunku  skosztuje.  Morszl.  97.  Deszcz  leje  jak  z  kadzi. 
Pot.  Arg.  42  i.  (cebrami).  —  Transl.  Belowe  wnuczki  bez 
przestania  muszą  wod  odmiennych  Nadaremno  dodawać 
do  kadzi  bezdennych.  Otw.  Ow.  100.  —  §.  W  hucie, 
kadź  ,  dziura  ,  przez  którą  ogień  z  niższego  do  wyższego 
wchodzi  sklepu.  Torz.  S:'k.  54.  im  ,vtiittcnincn ,  biv3  gener' 
lod}  aui  bcm  nntern  tn  ben  bpiiern  istocf,  (cf  kadzić). 

KADZIĆ,  \t,  i,  intrans.  ndk.,  zakadzić  dok.,  Boh.  kaditi , 
ćaditi  {ob.  Czad),  kadjm ,  kadjwam;  Slov.    kadim;    Sorab. 


288 


KADZENIE  -  KADZIDLNY 


KADZIDŁO  -  KĄDZIEL. 


1.  kadzicź,  kadźu  ,  kadzim,  kad  ,  dem  =  dym ;  C7-oat.  ka- 
diti,  dimiti;  Vind.  kaditi,  dimiti;  Carn.  kadyti ,  kadim  = 
dymić,  kurzyć;  (Vind.  fe  kadi »  kurzy  ,  dymi  się);  Bos)i. 
kaditi,  {Dosn.  et  Slav.  kad  -  dyni);  Hag.  kaditi;  Ross.  Ka- 
4HTŁ ,  Ka)K43',  vulg.  naiKy,  (cf.  <ia4HTb  swądzid ,  im^i  swąd 
ob.  Czad;  Eccl.  Ka4K);  cf.  Hebr.  "'pp  kadaeh  atce/is?/); 
wonne  rzeczy  palić  dla  naprawy  zapachu ,  rautem  (Ctlicn 
ffiaitd)  lliadjeil  O  e  ft.)-  Człowiek  w  głupich  zapędach  \y  rząd 
się  z  bogiem  sadzi ,  I  mniema ,  ze  mu  dymem  s'wiat 
ofiarnym  kadzi.  Zah.  9,  HO.  Zabł.  —  p^.  burlesg.  Kadzić - 
smrodzić,  bździć ,  ftdiifcni ,  fiftcn.  Pies  kadzi.  Myśl.  B.  3. 
Królowi  trzeba  alliantów ,  jeśli  mu  kto  w  kaszę  pluć 
chce,  i  pod  nos  kadzić,  żeby  się  stawić.  Fot.  Arg.  633. 
—  Fig.  Kadzić  ■■  pochlebiać  komu.  Rag.  kaditi  tkoga , 
cincm  5lB«)I)raucl)  fireuen.  Pochlebstwo  ziemskim  bogom 
zwykło  kadzić,  gdy  nad  ludzi  Wynosząc  stan  ich  bó- 
stwem mniemanym  ich  łudzi.  Zab.  4,  379.  Minas.  Przez 
pochlebstwa  królom  ustawicznie  kadzą.  Jabf.  Teł.  320. 
Rozalia  jest  dziwaczką,  ale  jej  pochlebiają,  kadzą  i  wy- 
chwalają. Teat.  37,  80.  KADZENIE,  ia,  n.,  siibst.  verb., 
Cioat.  kadenye,  tai  JRdiidjerii.  Kadzenie  suche,  kiedy 
chorzy  dymem,  mokre,  kiedy  parą  się  kadzą.  Kluk.  Roił. 

2,  276.  Mi  33a(;eii,  bic  35n^ung.  —  b)  Kadzenie  =  materya 
kadzenia ,  kadzidło  ,  bnS  JRaiid^iucrf.  Kadzenie  palili ,  ognie 
niecili,  jawnie  biesiadowali.  Sk.  Dz.  571.  KADZICIEL, 
a,  m.,  który  kadzi,  bcr  SJdudjerer;  Boh.  kadina;  (Vind. 
kadiuz,  kadivar,  kadivauz,  dimaspushavez  =  dymiciel).  Fig. 
pochlebca,  bci' 5Bci^raiid)ftrciicr,  ®d;mcid|Icr.  W  rodź.,  źeńsk. 
Kadzicielka  ,  bte  fRduĄcnnii.  KADZIDLARZ ,  a ,  m.,  KA- 
DZIDLNICA,  y,  i,  KADZIDLNIA,  i,  i,  KADZIDLNIK.  a, 
m.,  §.  1)  naczynie  do  ka^dzenia  ,  bai  SŚci6rniid)fap  ,  9inud)fafi; 
Boh.  kadidlnice,  kaditedlnicc ,  kufidlo ;  Slov.  kadidinia, 
kadidłnice  ,  kaditelnica  ;  Sorab. 
kadźenk,  (kadob  yaporarium) ; 
kadiunik,  kadiuniza,  kadilneza 
kadilneza;  Croat.  kadilnicza; 
Bosn.  incensir,  kadilnik ,  kadiovnik ,  kadillo;  Rag.  kadil- 
niza,  kadioniza,  kadionik,  okadillo ,  kadillo;  Slav.  kadio- 
nik;  Ross.  Ka4H;iŁHHK'B ,  KajH.ibniiua  ,  KypnjbHima  .  KypH- 
JCHbKa,  evMiaMHHKi ,  JiajoiiHima.  Kadzilnica,  na  której 
ogień  kładziemy,  i  kadzidło  wkładamy,  i  przed  ołtarzem 
kadząc  bogu  ofiarujemy.  Galat.  Alf.  i2ó.  Kadzidlnik, 
turybularz,  kościelne  naczynie,  którym  kadzą.  Mącz.  Po- 
chwyciwszy kadzidlniki,  nakładli  w  nie  ognia,  i  kadzi- 
dła na  wierzch  włożywszy,  ofiarowali  przed  Panem.  Leop. 
Levit.  10,  1.  (kadzidlnice.  Radź.  ib.  każdy  wziąwszy  ka- 
dzidlnicę  swoje.  Ribl.  Gd.  ib).  Wystawił  kościół  wielki  i 
bogaty  ,  Tamże  wniósł  wszystkie  stoły  i  ołtarze ,  Czołnki, 
kadzidlnie  i  turybularze.  Odym.  Św.  Gib.  Pochlebstwo 
sypie  swe  wonie  w  kadzitilarz  obłudy ,  któremi  mami 
króle  i  książęta.  Zab.  10,  156.  Zabl  —  §.  2)  Kadzidlnik, 
co  kadzidło  zbiera ,  przcdaje ,  Ihurariiis.  Cn.  Th.  ia 
3iaiid)iDcvt)ainmIcv,  aEcibrnudiljdnblcr.  KADZIDI.NICZKA,  i. 
2.,  demin.  nom.  kadzidlnica  ,  cillC  fIcillC  SlJnildjCrpfamiC  l^a- 
lerniczka,  albo  raczej  'kadzilniczka  (kadzidlniczka)  bla- 
"''"""     ^'  każdej  pasiece  ma  być   dla  wykurzania  pszczół 

Aąck.  Pas.  12.     KADZIDLNY,    a,   c,    od    kadzi- 


1.  kadzidło,  kadźedlnica, 

Yind.    kadilnik,  kadilnjak, 

,  rauhfaf;    Carn.  kadilnek, 

Dal.     kadilnik,    kadionik; 


chowa , 
z  ułów. 


dła ,  9?aiid;mcrf^  = ,  SBci^raudig  = ;  Eccl.  4o;iOHHHii ;  Ross. 
Ka4HJibHhii1,  ja^OHHbiH,  KypiubHUH,  KypiiTeJbHhin ;  Sorab. 
i.  kadżidly ,  kadżiwy,  n.  p.  Na  ołtarzu  'kadzilnym  (ka- 
dzidlnym).  Biidn.  i  Chroń.  6 ,  48.  (kadzenia.  Dibl.  Gd.). 
Kadzidlne  otręby,  olibanum  vel  manna  thuris ;  dziś  tyra 
imieniem  kadzidło  białe,  a  niektórzy  pospolicie  wszystko 
tak  zowią,  u  starych  same  otrociny  kadzidlne  tak  zwano 
abo  szczerobiale  kadzidło .  2BciI)rnnd)i^mc^l  pbcr  fd)Icd)tcr 
2Bci[)raiid).  Sienn.  Wyki  KADZIDŁO,  a,'n..  Boli.  kadi- 
dlo,  kuridlo;  Stov.  kadidło ;  Sorab.  1.  każdenstwo ,  wo- 
ruch ,  wiiruch;  Yind.  kadillu,  kadilstvu;  Carn.  kadilu, 
virh;  Croat.  kadilo,  kad,  temjan ;  Dal.  kaad,  kadilo, 
tamyan;  Hung.  temyen ;  Bosn.  tamjan,  miris,  vognic ; 
Rag.  tamjan;  Ross.  Ka4HJio ,  nax.iyHX,  aa40H'B,  :iHBaH'B, 
eYMiaiHt;  Eccl.  4o;iohl,  Asaiii. ,  [dłoń  2],  aa40Hb,  thus ,  ber 
SlBcilłrniid) ,  żywica  wonna,  jest  samiec  i  samica.  Samiec 
naprzód -się  bieli,  potym  czerwienieje  i  żółknieje  ;  samica 
tłuściejsza  jest,  miękka,  prędko  gore.  Sleszk.  Ped.  413. 
Kadzidło  białe,  olibanum.  liriip.  5,  150.  —  fg.  Kadzi- 
dło, pochlebstwo,  Sd)mcid;cIci)Cii ,  SBcifcraud;.  —  g.  2)  Ka- 
dzidło, kadzenie,  bn^  3iniid)cni,  ber  9Bei|)rnud;,  ba?  9!au(^= 
lucrf.  Po  śmierci  kadzidło;  po  obiedzie  łyżka,  post  bel- 
lum  mnchinas  adferre.  Marz.  Nie  pomoże  krukowi  my- 
dło, ani  umarłemu  kadzidło.  Cn.  Ad.  658.,  Rfj  Post.  B  b 
3.  —  §.  5)  Kadzidło ,  ziele,  inelissa  sihestris.  Ursin.  3Balb= 
mclilTc.  KADZIDŁONOŚNY,  a,  e,  niosący,  przynoszący, 
rodzący  kadzidło,  luciljraiidjh-iiiociib ,  iDcilirnudjtracjciib ;  Croat. 
iemjanonoszni  thurifer.  Kadzidłonośne  strony,  genles  odo- 
riferae.  Zebr.  Ow.  83.  KADZIDŁO  WY,  a,  e,  Boh.  et 
Slov.  kadidlowy,  od  kadzidła,  3Bpibraiid)  =  ;  Ross.  aMBano- 
BbiB.  Rozpuściwszy  korzenie  przez  skiby,  zarazem'  Ró- 
zga się  kadzidłowa  z  ziemi  pokazała.  Olw.  Otv.  149.  Ka- 
dzidłowa  latoroślka.  Rndz.  Syr.  50,  8.  (latoroślka  Libań- 
ska. Bibl.  Gd.).  Kadzidłowe  drzewko,  bcr  SBciljraudjftrniid;. 
Kadzidłowe  jądrka,  3Bci()raiid;fonicr.  Teraz  na  głowie  no- 
sić wieniec  kadzidłowy,  z  kwiatów  wypuszczonych  z  zie- 
mi. Lib.  Sen.  14.  ( t.  j.  wonny  j.  Kadzidłowemi  karmi 
się  kroplami.  Olw.  Ów.  624.  {aromalicis  wonnemi).  Ka- 
dzidłowy kamień,  libanochros.  Piin.  37,  10.  ctll  ll'CiI)rau^= 
farbiijcr  (Śbciftcttl.      Kadzidłowe  ziele  ob.  Kadzidło  ziele. 

Pochodź,  dokadzić ,  nakadzic ,  okadzić,  pokndzić  ,  prie- 
kadzid ,  przykadzić ,  rozkadzić ,  ukadzić ,  zakadzić,  zkadzió. 
KĄDZIEL,  i,  i,  KĄDZIOŁKA,  i,  i  zdrbn,  Boh.  kuzel, 
kuźelka  cotius ,  'kaudcl  stupa);  Slov.  kuźel;  Hung.  guza- 
ly;  Sorab.  1.  kudźel;  Sorab.  2.  kuzel,  kuźela,  krużel; 
Carn.  koshel ,  (kodęla  stupa);  Yind.  koshiel,  koshel , 
spuela ,  spuva ,  prcfliza,  prefelza  ob.  Przęślica;  Croat. 
kudela  ,  kudelya,  kudelicza  ,  preseniz,  presel ,  poveszmo  , 
(kudelya  proszta  stupa);  Dal.  szebicza ;  Bosn.  kudigija, 
kusgegl ;  Rag.  kudjegija  ,  kuxpgl ,  kudiegliza;  Ross.  Ky- 
4CJb  ,  KyACMi,  Ky4e.ibKa  ,  npa4CTB0  ,  caMonpa^iKa  ;  Eccl. 
KpoKU,  yioK^B  TKaiiecKOH,  isńiAHi^b ,  nowaTOicŁ ;  cf.  Lat. 
colus,  conus;  Lal.  med.  cnncula;  Wallis.  cogail;  Yetus 
Gall.  connoille,  conoinguole ,  colnigne ,  quelogne  ;  /'r. 
quenouille  ;  llal.  conocchia  ;  bic  Simfd,  bcr  Socfcii,  bcv  Spinm 
rocfni,  ber  SBoden;  Boh.  obóslo;  §  1.  a)  drewno  okrągłe 
podługowate  jak  kręgiel,    z  którego  len  na  około   obwi- 


KADZIELNICZKA  -  KAFAR. 


KAFARNIK  -  KAFTANIK. 


289 


niony,  się  przędzie,  n.  p.  Na  nici  przędzie  się  albo  na 
kądzieli  domowej,  albo  na  kołowrotku.  Kluk.  Hośl.  3, 
528.  Wdowę  chcąc  wygnać  z  imienia ,  postawili  jej  przed 
domem  stofek  z  kądzielą ,  chcąc  ją  gieradą  odprawić. 
Szczerb.  Sax.  465.  —  b)  Len  abo  weJna  obwiniona  ko- 
lo tego  drewna,  ber  gM^  oin  btc  SBoUe  aiif  ber  Sunfcl, 
bie  Siilifcl,  ber  DJottett.  Kądziel  oprzaść  pensum  coii/icere, 
to  jest  tak  wiele  przędzy,  jako  na  jedne  kądziel  czynią. 
JUącz.  ben  3{ptfcn  abfpinnett.  Pallas^  żonom  wymyśliła 
prząść  kądziel,  i  płótno  tkać.  Biel.  Sw.  8  b.  Gniis'ni  w 
kącie  zasiędą ,  I  prząść  kądziel  z  żoną  będą.  Sukz.  Pieśń. 
3  (3.  2.  Z  niewiastami  kądziołki  prządali  albo  wzorki 
szyli.  Rej.  Zw.  23.  W  Indyi  szarlalne  kądziele  przędą 
niewolnice  po  warsztatach  słoniowych.  Tward.  Wt.  220. 
(przędzę,  nici,  włókno).  (Slov.  Prov.  Za  funt  kujlele  ne 
wAźi ,  jloccl  penditur).  Do  kądzieli  twoja  rzecz.  Zegl.  Ad. 
64.  Dobrze  tobie  kądziel  prząść.  Cii.  Ad.  192.  cf.  do- 
brze tobie  pierze  drzeć;  abo  do  śpitaUi  między  baby,  bil 
taiigft  in  bie  Simfclftube ,  jit  ben  alten  SBcitcni.  Narsesowi 
Cesarzowa  Zofia  kądzielą  groziła,  iż  go  między  niewia- 
stami posadzić  miała.  Sk.  Dz.  564.  Proszę,  odpuśćcie 
szlachta ,  jest  niewiast  tak  wiele  Co  się  do  miecza  ro- 
dzą, mężów  do  kądziele.  Pot.  Pocz.  52.  Bajki  to  ką- 
dzieli godne.  Birk.  Dom.  21.  (babskie). —  g.  2)  KądzieU 
linia  białogłowska ;  uppos.  miecz ,  bie  l»cil'li(i)e  Siiiie ,  bie 
Suutfl,  (cf.  Spillmoge);  (cf.  Franc.  quenouille  et  lance). 
Krewni  z  matki,  albo  jak  u  nas  mówią,  po  kądzieli.  Ostr. 
Pr.  Cyw.  i,  176.  Choćby  mężczyzną  był  kto,  a  byłby 
mi  krewnym  po  matce,  siestrze,  albo  którejkolwiek  bia- 
łogłowie ,  tedy  mi  jest  blizkim  po  kądzieli ,  albo  po  wrze- 
cienie.  Szczerb.  Sax.  136.  W  Pawle  biskupie  Wileńskim 
skończyli  się  książęta  Holszańscy  męzkiej  sukcessyi;  ale 
jeszcze  po  kądzieli,  żeńskiej  płci  potomkowie  ich  są  w 
■wielu  domach  panów  Litewskich.  Stryjk.  306.  —  §  3) 
Kądziel,  szafran  płonny,  dziki  krokos,  przęślica.  Syr.  561. 
bie  ©piflenbiftel,  alraclylis.  KADZIELNICZKA,  i.  ż.,  prząd- 
ka ,  bie  ©pinnerinn.  Już  mi  też,  mówił  Leszek  dziesięć 
lat  mając,  'teszno  między  tenii  kądzielniczkami  siedzieć; 
wole  być  miedzy  chłopy  czystemi,  a  uczyć  sie  spraw 
ryceVskich.  B)el.  Kr.  110.  KADZIELNY,  a,  e,  'od  ką- 
dzieh  ,  Sunfel ' ,  SRotfen  =  ;  Ross.  Ky4e.łbHbiB.  Holofernes 
hetman  ręki  dzielnej  W  utarczkach,  zginął  w  łożu  ud  rę- 
ki kadzielnej.  Kulig.  Her.  206.  t.  j.  kobiecćj,  er  fiel  burĄ 
Cine  2Beibcr^nnb.  Odkąd  świat  .świati-m.  Nie  był  takiemu 
nigdy  ni  kadzielnym,  ni  rzemiennym  bratem.  Zah.  14, 
262.  t.  j.  ni  po  kądzieli,  ni  po  mieczu,  roeber  ©piU » , 
not^  ©c^roertmnfle. 

KADZILNY,  KADZILNICZKA  ob    Kadzidlny,  kadzi, llniczka. 

KADZIOWY,  a,  e,  od  kadzi,  3obcr<,  ©tanber-;  S^imb.  \. 
hatowć;    Hoss.  Ka40MHuH,   oh.   Cebrowy. 

KAFAR,  u,  m.,  KAFAHEK  ,  rka  ,  m.,  demin.,  winda  stojąca, 
baran,  w  której  baba  wzgórę  i  na  doł  idąc  pal  wbija, 
ber  SlJammHod,  bie  Sanime.  Barany  czyli  kafary  do  wbi- 
jania palów  na  mosty.  Bog.  Duś.  2,  70.  Balia  przy  ka- 
farze.  Kluk.  Rośl.  2,  157.  Kifar  do  bicia  palów  w  zie- 
mię, bywa  sosnowy.  Kluk.  Ruśl.  2,  160  Sfniiy  kafarem 
w  woda  wpuścił.    \Varg.   Ccz.  81.  Gardzim  ziemią,  ogro- 

StowniK  Linilega  uiyd.  2.  Tom  II. 


mnym  moszcząc  głazem  wody,  A  z  lasów  w  nowe  sia- 
dło kafar  pędzi  kłody.  Hor.  2,  8.  Nar.  Kafar  mularski, 
górniczy,  studzienny.  Solsk.  Arch.  7.  Kafarek  mały.  ib. 
27.  —  'g.  (Skała  rzeczona  od  przylądku  w  Eubei  (Ne- 
groponte) ,  teraz  Capo  del  '  Oro.  2] ,  Skała  w  morzu, 
kafar.  Dardz.  Trag.  437.  eiiie  Sclfeiifpi^e  im  2)ieere.  Miał- 
ki bród  zdradliwy,  Kędy  skały  pod  nurtem  bystrym  ka- 
far kryje.  Bardz.  Trag.  266.  {not.  skala  na  morzu ,  ka- 
far). KAFARNIK,  a,  m.,  który  robi  katarem,  ber  mit 
bem  iHammelblotfc  arteitet;  co  winduje.  Dudz.  40.  KAFA- 
ROWY,  a,  e,  od  katara,  9iamme  = ,  3iommeWi)rfź  ' .  Wa- 
lec kafarowy.  Solsk.  Arch.  32. 
KAFEL  ob.  Kachel.    "KAFFA,    y,  i.,  n.  p.  Od  sztuki  tabinu 

ważkiego,  i  kaffy  złł.  3.    Vol.  Leg.  6,   133.? 
KAFFENHAUZ,  u,    m.,  z  Nicm.    bo^    Saffc|)au3,   kawiarnia, 
gdzie    kawę    gotują    i  przedaja,    Hung.    Kaveshaz;    Ross. 
KO<i>eriHuii  40MB ,  kawodom.    Pum.    84  ,    483.     Porządek 
jaki  ma  być  w  kaffenhauzach ,  garkuchniach ,    austeryach. 
iS.   Grodź.  2,  82.      Rozkazano,    ażeby  Paryzka  gazeta    w 
żadnym  tutejszym  kaulTenhauzic  nie  znajdowała    sie    od- 
tąd. "6'oz.  Nar.' i,  236.,   Tent.  7.    d,    14.     KAFFENHAU- 
ZMK,  a,  m.,  KAFFENHAUZNIGZEK,     czka,    m.,  demin., 
1.  co  przesiaduje  w  kawiarniach,  eiu  Sajfee^ćtu^ler ,  ber  im< 
mer  in  ben  Siaffec^óufern  liegt.    2)    Kaffenhauznik,    co  ka- 
wiarnią trzyma  ,  ber  Sajfee[icber,    ©offetier.     KAFFENHAU- 
ZOWY,  a,  e.  od  kaffenhauzu,  Snffee^anś  =  .  Politycy  ogro- 
dowi i  kaffenliauzowi.   Gai.  Nar.   i,    128. 
'KAFIZMA,  y,   ż.,  v/ Rusk.  cerk.,  jedna    z   dwudziestu  części, 
na  które  psalmy  dzielą.  Ross.  KaeiiCMa.       Wieczernia  by- 
wa   wszystka    niemal    śpiewana,    krom    części    psałterza, 
która  się  kafizmą  nazywa.    Pim.  Kam.  303.    eiuer  oon  bCtt 
20  J^eifen,  luorcin  ber  ^(jalter  flet^cilt  mirb. 
•KAFLA,  'KAFLANY,  'KAFLOWY  ob.  Kachel. 
KAFTAN,  'KAWTAN  (1  Leop.  Sap.  8,   19).,  a  eł  u,  m.,- KA- 
FTANIK, a,   m,  demin.,    {Turc.  kaftan.    A.    Czart.  Mscr. , 
Turc    kaftanlyk  tela  vel  punnus  pro  veste  interiori.  Menin.) 
Kaptan.   Pasżk.  Dz.  134.,  {Carn.    kaftan;    Ital.    caffetano, 
caftano;  cf.  Lat.  med.    cabanus ,  capa;  Suec.  kafta;   Graec. 
xa7T7zctTin);  ber  Saftan,  cin  mprgenlmibifc^er  3Jo(f  o^ne   gal= 
ten.     Turcy  na  koszuli  noszą   suknią   na  kształt   szlafroku 
z  lekkiej   materyi ,  która   od   szyi  spada  aż   do  kostek;   n» 
tćj  rn.iją  drugą  równego   kształtu  ,  ta  zowie  się  kaftanem. 
N.  Pum'    1,  42.     Kaftan    u    Turków,    szuba     albo    delia, 
którą  cesarz  posłom  cudzoziemskim    i  urzędnikom    prze- 
dnim  państwa  swojego  na    znak  dystynkcyi  rozdaje.  Kras. 
Zh.    I,  425.     Po  bankiecie    Ciausz    Baszy    prowadzi    po- 
sła i  kilku  jego  ludzi  do  osobnego  pokoju,  gdzie  na  nich 
kładą   kaflany  złotogłowowe  pstre   z  różnemi   figurami  pta- 
ków  i   iniiCL^o   zwierza  na   znak  łaski.   Kłok.    Turk.    106. — 
2)     U    nas   znaczy  spodnia   suknią,    na  której   noszą   kon- 
lu^^z,  baii  <J.Uihiiid)e  lliiterfIeiD ;  Boi.  kaftan.  kaft;inek,  ka- 
bat. kaliHt.k;  Crout.  podhalicza,  znbun  ,  jecherma,    pod- 
slavlyenicza :     iRo^s.    Ka-MaHB    suknia).      Żołnierz    grosze 
swoje  zbiera  do  kaftana.  Gród.  Dys.  B.  4.  —  Prov.    Do- 
bra    w  chomąto  słoma  ,    a  w  kaftan   bawełna.  Fredr.  Ad. 
21  ,   Prir.  Ek.    107.    cf.   szkoda   psu   białego  chleba,  abo 
nie  miotaj  pereł  przed  świnie ,     abo    dobra    psu    mucha ; 

37 


290 


KAFTYREK-KAHAŁ. 


KAHALNY  -  KAJAG. 


dobra  Matyasowi  płotka,  nmit  mu?  ^'erlcn  nid;t  ben  ©aucn 
aorwerfcii;  o  ber  m$  iiii|cn  ner  Sub  SJiia^faten ,  tpcnii  |tc 
Cnlierftro^  \)at.  Cieplej,  niz  z  bawełną  w  kawtanie,  z 
moneta.  Jag.  Gr.  B  ^  b.  KazaJem  sobie  uszyć  kaftan 
łosi,  któryby  i  najpfylszemu  pałaszowi  dał  odpór.  Mon. 
67,  402.  Kaftan  do  potyczki ,  lorica  linea.  Cn.  Th.,  hai 
^łailjer^emb.  —  O)  Kaftan,  kaftanik,  kamizelka  spodnia, 
n.  p.  nocna,  bn»  guttcriiemb.  Urs.  Gr.  182.,  Garn.  aniosh, 
persneza ;  Sorab.  i.  kholer,  kabat;  Eccl.  Ka<i>TaHX,  Ka- 
BiaHi;  Boss.  4ynierp'fea,  jymerptHKa,  it^iorpta,  itno- 
rptHKa,  Tt.iorpieiiKa ,  tyi-awKa.  Brzydkie  kaftaniki.  Teat. 
54.  b,  2i.  Kaftanik  bagazyowy  na  nim.  Birk.  Ob.  Kaz. 
F.  T  b. 

KAFTYREK,  rka,  m.,  imbryk  od  kawy,  ciiie  Slajfccfoiilie.  Tr., 
Groat.  kaferka  pociłliim  testaceiim. 

KAGANIEC,  ńca ,  m.,  a)  narzędzie  na  kształt  koszyka  że- 
laznego, kładące  się  zuchwałym  bestyom  na  pysk,  aby 
się  kajały  abo' króciły,  b«V  2Snulfovt) ,  Scipforb;  Boh.  kra- 
buśka,  nahubek;  Yind.  koinski  saklep ,  gobzhni  korb, 
Yustni  salik,  volouja  kiadiza;  Sorab.  1.  rezadwo,  zezipa- 
dwo ,  preniza.  Muły,  że  rade  koło  siebie  kąsają,  dają 
im  sie  na  pyski  kagańce.  Kltih.  Zw.  1,  191.  Strzedz  bę- 
dę ust  moich  kagańcem.  Budn.  Ps.  59,  1.  7iol.  «insi  tłu- 
maczą munsztukiem  ;  ty  o  tym  kagańcu  rozumiej ,  jaki 
kładą  na  srogie  konie.  •  —  I  niedźwiedź  musi  w  taniec, 
wziąwszy  na  nos  kaganiec.  Pot.  Pocz.  182.  —  b)  Kaga- 
niec,  kaganek,  nka ,  m.,  [porówn.  śred.  lacińs.  caga< 
puszka.  2|,  koszyk  podobny  żelazny  od  ognia,  na  kształt 
lampy  żelaznej;  a  w  ogólności  lampa,  eine  cifcriic  fampe, 
ein  eiferiie^  Sampeiikdcii ,  gciiertctfcn ,  einc  ^tcd^pfcimie,  ^*cc^= 
lampe,  gcitcrpfnitne ,  Sniiipe;  (Bo/i.  kahanec  gliniana  lampa). 
W  kaganku  tak  długo  się  świeci,  pokąd  ma  dostatek 
oleju  abo  szpiku.  Sij.rl.  Szk.  162.  Jego  urzędem  było, 
chędożyć  i  narządzać  lucerny  abo  kagańce  pospolite  po 
korytarzach.  ^y^JS■  AIoj.  278.  Lampa,  to  jest  kaganiec 
olejowy.  Cresc.  28.  Którzy  kagańce  gotują ,  zwykli  ich 
od  spodu  wodą  napełniać,  a  na  wierzchu  olejem;  woda 
olej  trzyma ,  a  olej  światło  karmi.  Birk.  Ghod.  23.  Ogród 
kagańcami  oświecony.  Teat.  15,  59.  Posępne  i  blade 
światło  kaganka.  Teat.  18,  29.  Wyszedł  z  karczmy  z  ka- 
gankiem w  skorupie  żyd.  Kras.  Pod.  2,  18.  Szczupły 
kaganek  błyszczał  po  namiecie.  Clirośc.  Fars.  222.  Spra- 
wisz też  nożyczki  do  lichtarza ,  i  kaganki ,  gdzie  kłaść 
będą  knoty  zgaszone.  Badz.  Exod.  25,  58.  —  'g.  Fig.  tr. 
W  piersiach  podartej  sukni  Niezgody,  świeci  się  niemi- 
ły krwawy  "kagan,  a  ona  weń  drżącą  ręką  bije.  Bardz. 
Liik.  2,  8.  Między  wojski  obiema  tłucze  się  Bellona 
Bijąc  w  "kagan  śmiertelny,  ib.  2 ,  52.  —  §.  Fig.  Kie- 
dy czarnym  noc  się  gzłem  zamroczy,  Niebo  zaś  jasne 
kagańce  roztoczy,  ZaA.  9,  11.  t.  j.  gwiazdy.  KAGAŃ- 
COWY, a,  e,  od  kagańca,  t.  j.  lampy,  ^łc(i)frtmteii > ,  8ain= 
pen  = .  Gdy  żelazo  pozłocisz ,  okurzże  je  nad  ogniem 
kagańcowym,  abo  nad  siarczanym.  Sienn.  396. 
Pochodź,   okagańczyć. 

KAHAŁ,  u,  m.,  Hebr.  Snp  coelus^,  żydowski  zbór  lub  zgro- 
madzenie, cinc  SnbcnaemciHbe.  Żydzi  parafianie  do  kaha- 
łów  swoich  poglówne  oddawać  maja.   Skrzet.  Pr.  Pol.  2, 


79.  Bodajbyś  summy  miał  na"  kabałach !  Przyb.  Kob. 
91.  KAHALNY,  a,  e,  od  kabału,  zborowy,  uon  ber  3"' 
bcngcincinbe.  Za  pogłówne  do  kabału  oddane  od  dwóch 
starszych  kahalnych,  parafianie  kwity  odbierać  maja.  Skrzet. 
Pr.  Pot.  2,  79.     Starsi  kahalni.   Yol.  Leg.  7,  44 

KAIFASZ,  'KAJAFASZ,  a,  m.,  Sekl.  Joart.  18.  imię  żydow- 
skiego najwyższego  kapłana ,  za  którego  Jezusa  ukrzy- 
żowano, ber  >'C)p|)cpriefter  SaipĘin?.  Odesłał  Jezusa  Annasz 
związanego  do  Kailasza.  1  Leop.  Joan.  18.,  ztąd  przysłowie: 
od  Annasza  do  Kaifasza,  ob.  Annasz.  KAJAFASZOW,  a,  e, 
adj.  possess.  n.  p.  Annasz  był  cieść  Kajafaszow.  Sekl.  Joan.  18. 

KAIK  ob.  Czajka. 

KAIM,  KAIN,  a,  m.,  imię  najpierwszego  bratobójcy,  Snin. 
Kain  bratobójca  życie  wziął  Ablowi.  Przyb.  Ab.  200.  'KA- 
IMCANIN,  a,  m.,  wierutny  łolr,  niby  to  kaimowski  po- 
tomek, arcyzłośnik,  ein  Jlainźfo^n,  ein  Erjtofemic^t.  Na- 
mnożyło się  Kaimcanów,  którym  miło  jest  miłośnice 
mieć,  a  z  niemi  w  swej  woli  i  w  psocie  mieszkać,  niżeli 
swą  własną  oddaną  z  boga  a  ludzi  dzierżeć.  Glicz.  Wych. 
B.^l.  KAIMOWSKI,  a,  ie,  od  Kaima,  Ś?nin«=.  Na 
krew  własnych  braci  kaimowska  konspiracya.  Mon.  69, 
578.  Kaimowskim  sercom  własny  swój  naród  do  ohydy 
przyprawił.    Pim.  Kam.   76.   ib.   13.    cf.  bratobójczy. 

KAIR,  u,  m.,  wielkie  miasto  Afrykańskie,  stolica  Egiptu. 
Dykę.  Geogr.  2,  4.  gntro  tn  gguptcn. 

KAJAĆ  się,  kajał  się,  kaje  się  et  kaja  się  recipr.  niedoŁ, 
ukaić  się  dok.,  Boh.  kati  se,  kagi  se;  kagicnost  poeHiien- 
tia;  Slov.  pokain ;  Sorab.  1.  kacź,  bkayu  fzo ,  kajem, 
Sorab.  2.  nahumefch  ;  Crout.  kajatisze,  kajamsze ,  (kaja- 
nye  ;  Dal.  kayba<żal);  Bosn.  kajatise,  kajanje ;  Pag.  ka- 
jatise,  pokajatise,  pokajanje,  kaiba;  (Slav.  pokajljiy  <  ża- 
łujący;  kajśsi  <  wodze) ;  Yind.  fe  kassati;  Garn.  kajam  se, 
kesilra  se,  kesanje;  Boss.  Kaaitca,  noKaaibca,  BSKaartca, 
KasHiiTŁca,  {act.  i.aarb.  Karo  napominać;  Eccl.  OKaaBaio 
miserum  reddo ,  Itigubriter  deploro ,  OK.imNi  nędzny ;  cf. 
Hebr.  "'ip  kuz  taedere);  §.  1.  a)  żałować  występku,  błędu, 
etnen  SrrtDiim,  ein  Sergetin  kreiien,  SfJeuc  unb  8etD  trogen. 
Żydowic  kilku  chrześcian  na  swą  wiarę  zwiedli ,  i  ażeby 
się  tego  nie  kajali,  do  Węgier  wysyłali.  Gwagn.  293. 
Lukrecya  pierwej  na  grzech  zezwoliła;  którego  się  po- 
tym  kając,  sama  siebie  zabiła.  Si.  Z^w.  1,95.  Po  uczyn- 
ku daremne  bywa  kajanie.  Cresc.  5.  (cf.  po  szkodzie  mą- 
dry). Biskup  Prazki  wziął  z  sobą  do  Czech  Gryfinę,  aby 
się  zasię  rozmyśliwszy  nie  kajała.  Biel.  Kr.  168.  Juź 
fortuny  nie  wini,  już  szczęściu  nie  łaje.  Tego  mu  żal, 
że  milczał,  i  tego  się  kaje.  Pot.  Arg.  312.  Może  się 
jeszcze  ukaje  buntownik  tćj  roboty.  Pot.  Arg.  156.  Ka- 
jał się  Jehowa ,  że  uczynił  człowieka  i  żałował.  Budn. 
Genes.  6,  6.  (żałował  i  bolał  w  swym  sercu.  Dibl.  Gd.). 
Jeśli  się  kajecie  z  powinowactwa  wziętego  ,  piget.  Mącz. 
Nie  chcemy  się  uznać,  nie  chcemy  się  kajać.  Orzech.  Qu. 
180.  mir  roollcn  nid^t  in  ini§  gejien.  Kaje  się  grzechów 
swoich,  żałuje  za  nie,  i  spowiada  się  z  nich.  Galat.  Alf. 
275.  Kto  się  grzechu  swego  kaje ,  Za  karanie  mu  to 
staje.  Cn.  Ad.  503.  (cf.  kto  grzechu  swego  żałuje,  ka- 
żdy się  nad  nim  zlituje).  Będzie  wesele  w  niebie  nad 
grzesznym,  który  się  złości  kaje.  Sekl.  Luc.    13,     Kajcie 


KAJDAN  -  KAKAĆ. 


KAKAO  -KAKOLEĆ. 


291 


sie  grzechów,  upominamy,  kajcie.  /.  Kchn.  Ps.  149.  Ale 
wprzód  wszyscy  gizechóvv  się  swych  kajmy,  Ani  poro- 
żem hardzie  potrząsajmy.  Groch.  W.  S67.  Juz  nam  czas, 
godzina ,  grzechów  się  kajaci ,  Bogu  chwalę  daci ,  ze 
wszystkiemi  siłami  jego  miłowaci.  Biel.  Kr.  19.  z  Boga- 
rodi;  bie  Siinbcn  fccrciicn.  Kajcie  się  za  grzechy  wasze, 
a  na  potym  bądźcie  ostroiniejszemi.  Baz.  Hst.  244.  — 
W  kającym  żywocie  zyć.  Sęki.  58.  (w  pokucie).  —  b) 
Kajać  się,  htować  się  ,  zmiłować  się ,  żałować  kogo  ,  udo- 
bruchać się ,  fid)  erbnrmctt.  Dóg  jest  cierpHwy  i  mno- 
giego miłosierdzia  i  kający  się  nad  złością.  Leop.  Joel.  2, 
3.,  W.  ib.  (żałujący  się  złego.  Bibl.  Gd.).  Bóg  kajał  się 
wedle  mnóstwa  miłosierdzia  swego.  Dudn.  Ps.  106,  45. 
Zima  się  kaje,  rozchodzi  się,  senescil.  Mącz.  ber  3Biiitcr 
Idpt  mii],  liurb  Gf''"^".  —  c)  Kajać  się  <  strzedz  się, 
wystrzegać  się,  chronić  się,  fiĄ  in  Slćfit  iicCmeii,  fitfi  ^U-- 
ten,  DPrfe^en.  Wy,  co  kwiat  szczykacie ,  Kajcie  się  o 
chłopięta ,  wąz  się  zakradł  w  trawie.  Nag.  Wirg.  495.  — 
§.  2)  Kajać  się  czym  =  karać  się  czym  ,  przestrogę  sobie 
brać  z  czego,  bać  się  kary  z  cudzego  przykładu,  fi(^ 
titoraii  fpicgcin,  fi(fi  citi  Sc^fpicI  baran  ne^mcti,  ci  \ii)  jur 
£c^rc  biciien  laffen.  Cudzym  się  przypadkiem  kajać ,  mą- 
drość. Cn.  Ad.  113.,  Źegl.  Ad.  47.  (cf.  sąsiedzka  trwoga, 
twoja  przestroga).  Przypadek  nam  powinien  być  nau- 
ką cudzy,  Co  się  stało  jednemu,  niech  się  kają  drudzy. 
Min.  Ryt.  4,  88.  Mówił  sędzia:  wnet  zabity  będziesz, 
aby  się  inni  tobą  kajah.  Sk.  Zyiu.  2,  85.  Kara  za  zbro- 
dnie jest  dla  drugich  kajanie  się  od  podobnych  czynno- 
ści. Zab.  15,  287.  eiit  roanicnbcź  Seijfptel  yor  bergIcidKn 
^onbluiigcn.  (cf.  jednego  skaranie,  wielu  postrach;  jednego 
przygoda,  wielu  przestroga;  karanie  jednego,  uskromi 
dziesiątego). 

Pochodź,  ukajać  sie,    zkajad    siq,    pokajać    się;    może 
ztąd  :  pokuła  ,  pokutować. 

KAJDAN,  u,  m. ,  KAJDANEK,  nka,  m.  zdrobn.,  kajdany, 
kajdanki  plur. ,  pęta ,_  bte  geffcln,  giiPfc^ellen.  [Ross.  Kaiua- 
xa,  weitsa,  {ob.  Żelaza),  Bepnra ;  Ecd.  KO40.IN,  *:cii, 
n£TO,  n.'\6HHi|:i,  ob.  Więzy,  cf.  plon;  Rag.  gaitan  lagueus; 
Eccl.  raiiTaHS,  CHypoKi,  TOHKaa  Eepsnua  =  sznurek).  — 
W  kajdany  okuć.  Teat.  49,  44.  Jeśli  się  będzie  ociągał, 
każ  go  wziąć  w  kajdany,  ib.  33.  c,  70.  Bierze  w  kajda- 
ny nieprzyjaciół  swojej  ojczyzny.  Mon.  69,  358.  Łańcu- 
chy rozwiązał,  kajdany  rozerwał.  Kucz.  Kat.  3  b,  280. 
(ob.  Odkajdanić).  Niedźwignione  wbił  mi  kajdany.  Chrośc. 
Job.  189.  Zgładzić  jednego  między  tak  wielu  tyrany,  By- 
łoby do  połowy  nadłamać  kajdany.  Min.  Ryt.  2,  244. 
I  w  kajdanach  na  wsparcie  rodziców  pracował.  Tfat.  49, 
85.  Bogusi.,  (choć  więzień).  Bogactwa,  są  to  kajdany 
złote,  co  do  nich  przykuta  dusza  brząka  dla  zabawy,  ib. 
6.  b,  38.  —  §.  Kajdanik,  u  smuklerza  dwojaki,  jeden  do 
odwrocików,  drugi  do  robienia  na  palcach.  Magier.  Mskr. 

*KAK,  'KAKO  Tr.  zamiast  Jak,  toic.  [Owa  kako  dobrze  i  ka- 
ko  wesoło  przebywać  bracia  w  jedno.  Psait.  Malg.  Rt. 
132,  str.  81.   Ij  qu.  v. 

*KAK,  u,  m.,  (słowo  niższdj  Niemczyzny,  Hull.  kakc;  Svec. 
kak;  Dan.  kaog),  pręgierz,  ber  ^ranger.   Tr. 

KAKAĆ,  ał,  a,  inlrans.  niedok.,  srać,  fejdać,  (Boh.  kakati; 


Carn.  kakam;  Yind.  zhenati;  Lat.  cacare  ;  Graec.  aa/.y.ap; 
hal.  cacare;  Angl.  cack;  Dan.  kakke),  facEcti.  Gdzie 
trzeba  papać,  tam  trzeba  i  kakać.  Rys.  Ad.  15.,  Pot.  Jow. 
2,  28,  Tatarzy  takiemi  się  słowami  przeklinają:  O  bo- 
dajeś  na  jednym  miejscu  tu  mieszkając  Dzień  w  dzień, 
jak  chrześcianin,  a  pod  się  kakając,  Do  sytości  się  smro- 
du  nawąchał  swojego.   Faszk.  Dz.   11. 

KAKAO  indecl. ,  owoc  drzewa  Amerykańskiego ,  ber  Eacao 
bie  Sacaotp^iie.  Kakao  jest  najprzedniejsza  część  do  zło- 
żenia czokolaty  wchodząca.  Krup.  5,  112.,  Yind.  kakauni 
oreh. 

KĄKOL,  u,  m.,  Boh.  kaukol  [  =  kąkolnica  Dóbr.,  2],  wo- 
sleyż;  Yind.  kokala,  kokaliza  ,  kokoil;  Carn.  kókal ,  re- 
pelja,  luJeka,  mushz;  Slav.  kukoli;  Croat.  kukoly,  lyulka, 
drach;  Hung.  konkoly;  Dal.  lykuly,  livuly;  Rag.  kukogl, 
grSscjak,  gljugl,  urat ,  vraat;  Bosn.  gljugi ,  vrat,  (kukogl 
vicia);  Ross.  KyKOnb;  Eccl.  n^etieA%,iiyKo:n,;  Angl.  cockle; 
Gall.  coąuiole;  Ilal.  gioglio,  loglio  ;  cf  Graec.  xóxxK).og); 
lolium  Linn.  ber  Sold);  Sorab.  1.  neplck,  pjanka,  rodzaj 
właściwej  trawy,  na  paszę  koniom  tylko  zdatnej ;  kąkol 
roczny,  temulenium ,  bcr  6d)tuitibel^afcr,  baś  Jttiibforn,  bie 
JrcSpe,  rośnie  między  wszelkim  zbożem,  ziarna  jego  lu- 
dziom i  zwierzętom  szkodliwe.  Kluk.  Dykc.  2,  95.  Snietrz. 
Zab.  14,  170.,  Ross.  ro.iOBHa.  Kąkol  trwały,  perenne, 
rośnie  na  łąkach ;  i  ten  to  jest  gatunek  trawy,  którą  za- 
graniczni gospodarze  pod  imieniem  rajgras,  JJictbgraś,  na 
formowanie  kunsztownych  łąk  zalecają.  Jundz.  125.  Fro- 
verb.  et  fig.  Między  pszenicą  znajdziesz  kąkol.  Opal.  Sat. 
161.,  Rys.  Ad.  56.  Na  jednejże  ziemi  pszenica  i  kąkol 
roście.  Cn.  Ad.  165.  (cf  dobre  rzadko  bez  złego;  złe  z 
dobrym  zmieszane  jest;  cf  nic  bez  ale).  Odmieniła  się 
pszenica  w  kąkol.  Birk.  S.  Kor.  B  2  b.  Do  czasu  kąkol 
rośnie  i  z  pszenicą.  Wad.  Dan.  169.  Gdy  pszenicy  nie 
sieją,  nie  będzie  kąkolu.  Poi.  Jow.  2.  Próżna  rzecz  mleć 
mąkę  z  kąkolu.  Min.  Ryt.  3,  553.  (cf  szukać  gruszek 
po  wierzbie ,  abo  fig  na  głogu).  Fig.  Kąkol  =  rzecz  czcza, 
nieużyteczna,  szkodliwa,  ttmai  uiibraui^barc^ ,  untaugli^e3, 
fdidblic^eś;  =  Hiifraut.  Patrzy  z  pilnością  po  świecie  szero- 
kim. Co  godne  chwały,  a  co  się  nie  godzi.  Gdzie  ziar- 
no dobre,  sdzie  sie  kakol  rodzi.  Groch.  W.  431.  Kakol 
ten  przeklęty  miał  od  sędziego  pokój ,  bo  się  był  tak 
wmieszał  w  pszenicę,  że  nie  mógł  bez  wielkiej  szkody 
być  wyplewiony.  Birk.  Exorb.  3.  Tak  się  zagęścili  dar- 
mopyszkowie  i  samochlubcy,  iż  zdaje  się,  że  niema  miej- 
sca, gdzieby  ów  kąkol  bujno  nie  rodził.  Mon.  73,  103. 
Wiele  kąkolu  heretycy  nasiali  ,  podpierając  swoje  błęiy 
i  wymysły.  Sk.  Dz.  28.  Niektórzy,  chociaż  znają  jawnie, 
że  to  dobre  jest,  co  widzą ;  jednak  sadzą  się  gwałtem  na 
to,  aby  w  tym  tam  kąkol  naleźli,  abo  co  podobnego  do 
kąkolu.  Gorn.  Dw.  85  wady,  nagany,  makuły,  ale,  ge^ICT, 
SSmigcI,  SDiafel,  Jabel.  Między  nasze  domy  chciał  nasiać 
kąkolu.  Tręb.  S.  M.  115.  nienawiści,  kłótnie,  zwady,  cf 
kość  rzucić,  ben  Samcn  ber  3ii''if'r''^t-  Chcę  zły  kąkol 
z  twego  wykorzenić  wnętrza.  Friyb.  Ab.  21.  (gniew,  nie- 
nawiść). Widziałem  jedno  książę  tu  pod  zamkiem  w  po- 
lu, Ano  sie  za  nim  włóczy  dziwnego  kąkolu.  Rej.  VV«. 
75.  t.  j.  hałastry,  faryny,  ©eftnbel ,  ®ef(^mcip.    KAKOLEĆ, 

3T 


292 


KAKOLIĆ  -  KALAĆ. 


KALAFIOR  -  KAŁAMARZ. 


a?,  eje,  neutr.  niedok.,  zkakoleć  dok.,  KAKOLIĆ  się,  ską- 
kolić  się  zaimk. ,  w  kąkol  się  obracać.  Cn.  Th.  511  8ol(^ 
roerbcii,  ]id}  bareiit  ycrtraiiljcln;  Ecd.  n.ieBe.iio.  propr.  et  fig. 
Wiarę  Wedami  tak  zaplowili ,  że  juz  niemal  w  'poły  zką- 
kolafa'.  Śmotr.  Apol  60.  Choć  czyste  ziarno  siejesz  na 
najlepszej  roli ,  Jedno  ciernie  zagłuszy,  drugie  się  zkakoli. 
Pot.  Pocz:  339.  K.\K0L1K,  a,  m. ,  Lychnis  Coronaria, 
93{anenrMlcin ,  ^iiiimciyroslciii ,  fidetka;  w  ogrodach  zowią 
kąkolikiem,  dla  kwiatu  kakolowi  podobnego.  Kluk.  Rośl. 
2,  219.  —  §.  KakolJk,  kakolnik ,  człowiek  niedobrego, 
wierutny  grzesznik,  kacerz,  ciii  grolicr  Siinbcr,  ciil  Uiifmut. 
Gdy  przyjdzie  one  wieczne  plewidJo,  wierę  kąkoliku,  do- 
piero się  obaczysz ,  iż  się  było  lepiej  jakim  głąbem  albo 
czarna  kapustą  urodzić.  Rej.  Zw.  i  00.  Dopuść  tym  ką- 
kolnikom  aż  do  żniwa  rość.  Birk.  Ex._18.  Szatan  kłam- 
ca i  mataczem  i  kakolnikieni  jest.  Żarn.  Post.  245  b. 
KĄKOLISTY,  a ,  e ,  pełen  kąkolu ,  yoU  Mii ;  Croat.  ku- 
kolyaszl;  Hung.  konkolyos;  Sorab.  i.  pjaukoyitć.  KĄ- 
KOLNICA,  y,  i,  Agroslema  Linn.,  ber  Śuibcn,  u  nas  jej 
tylko  jeden  gatunek  jest,  czarnucha  żvtna,  dithago  Linn., 
Kluk.  DijKc.\,  16.  KĄKOLO\VATY,"a,  e,  —  o  adv., 
na  kakol  pochodzący,  do  niego  podobny,  Ipjdinrtig,  rok 
Untrailt.  Pszenica  na  mokradłach  kakolowata  bywa.  Cresc. 
154.  KAKOLOSIEWCA,  y,  m.,  wysiewacz  kąkolu,  chwa- 
stu ,  zielska ,  złości ,  kacerstwa ,  bci"  lliifrautfdcr.  Paszą 
złych  kąkolosiewców  owce  Chrystusowe,  pasterstwu  wa- 
szemu powierzone  pasiecie.  Smotr.  Apol.  109.  Lud  za- 
waśniony  przez  podobne  naszym  kakolosiewce.  ib.  118. 
KĄKOLNY,  K.\KOLOWY,  a,  e,  od' kąkolu.  Mń}--,  »oii 
8oI^ ;  Croat.  kukolyni ,  lyulchen ;  Hung.  konkolyi ;  Sorab. 
i.  pjankowe.  Kąkolowe  ziarno  służyć  może  do  gorzałki. 
Haur.  Sk.  36. 
KAŁ,  u,  m.,  błoto,  szlam,  Sotb,  93fi[t,  Sdilanim;  {Boh.  kal, 
drożdj,  drożdże;  kal  winny  lagier);  {Boli.  okalek,  zapla- 
wa;  Slov.  kał,  zmulina;  Bosn.  k&\ ,  kao,  kalusgja;  Croat. 
kal,  kalusina;  Rag.  kal,  halla  sordes;  (Yind.  klat,  klatje  < 
łajno);  Carn.  gojla;  Ross.  Kaji;  Alb.  ggjoll;  Lat.  med. 
golla ,  golena ;  Germ.  vulg.  ®ilk  ;  O  b  b.  ©otlcn ;  cf.  Carn. 
kovn  turbidus  kalny ;  Angl.  gloom  ;  Sax.  Inf.  gliiili ;  £>  6  b. 
©llim  limus  ;  cf.  glina  ;  Turc.  kaliJn  =  gęsty).  Leżą  w  grze- 
chach, by  w  kale  wieprze.  Gil.  Kat.  309.  Deszcz  z  do- 
mów glinianych  spada  z  kałem  i  z  błotem.  Boter.  206. 
Ziemia,  ten  kał,  to  błoto  szpetne,  udziela  z  siebie  te 
wszystkie  dobra ,  których  się  od  niej  dopominamy.  Zab. 
6,  102.  Min.  Kał  od  ognia  się  zsiada,  wosk  się  pławi. 
Nag.  Wirg.  518.  Ponurzony  jest  rozum  nasz  w  kale 
łym  ciała  grubego.  Petr.  Pol.  81.  Jak  dusze  przyszły  do 
tego  kału  ciała  ludzkiego ,  wszystkiego  zapomniały,  co 
przedtym  umiały.  Petr.  Et.  19.  —  §.  Zatwardzenie  kału 
bardzo    dla    konia  niebezpieczne.    Hipp.    117.    t.  j.  łajna, 

bes  m\m,  bcś  Sot^eź. 

KALAĆ,  ał,  a,  a.  konłyn.,  Kalić,  ii,  i  niedok.,  zkalać, 
ukalać,  pokalać  dok.,  błocić,  walać,  brudzić,  mazać,  szpe- 
cić. Boh.  kaleti,  kaliti,  zkaliti ,  ukaliti ;  Carn.  kaliti,  ka- 
lim.  skalim;  Yiud.  kaliti,  skalili ,  obmotiti;  Rag.  kMiti, 
hallaviti,  oliallaviti,  okaiiti;  Sorab.  i.  wopamcźara,  wone- 
fchwarnu;    {Ross.   KajHib  rozpalać,  hartować  żelazo,   su- 


szyć w  piecu) ;  propr.  et  fig.  (lichttlicii),  bcf^miifecii,  kfiibcin, 
bcfictfcii.  Koszulę  częściej  odnowić  potrzeba ,  zwłaszcza 
u  tych  chorych,  którzy  zbytecznie  się  pocą,  lub  uryną  i 
exkrementami  koszulę  kalają.  Krup.  5,  567.  Ugręzłe  i 
ukalane  w^  błocie  leżą.  Pilch.  Sen.  list.  3,  169.  Wisła 
przez  potop  swój  żyzny  złotym  mułem  zkalała  pola.  Tward. 
Wl  273.  nagnoiła,  bmigcit.  Liczne  plamy  skalały  mło- 
dość jego;  ale  te  wymawiać  trzeba  wiekiem.  Gaz.  Nar. 
1,  151.  (splamiły).  Filip  rzadkie  cnoty,  niesłychanemi 
skalał  występkami.  Nag.  Fil.  85.  (poszkaradził).  Nie  chciej 
łoża  małżeńskiego  kalać.  Chrośc.  Ow.  243.  Ztad  macie 
dowód  skalania  się  jego  najszkaradniejszemi  zbrodniami. 
Nag.  Fil.  66.  Jam  swą  zupełnie  wolność  ocalił,  Ani  wy- 
stępkiem żadnym  nie  skalił  (skalał).  Zab.  9,  348.  Zabł. 
Grzech  usierkiem  i  błotem  i  kali  i  wala.  Pot.  Pocz.  262. 
Filozofowie ,  przestańcie  owych  sporów,  które  kala  prze- 
dziwny wszystkich  nauk  zamiar.  Ostr.  Pr.  Kr.  1,  14. 
Czemu  Pompej ,  odległy  i  zawsze  spokojny  Egipt  cudze- 
mi  zabojami  kala?  Chrośc.  Luk.  262.  Świętość  prawo- 
dawstwa nie  ma  być  kalaną  pieniactwem.  A.  Zamoj.  8. 
Występkiem  żadnym  się  nie  skalił.  Zab.  9,  348.  Zabf. 
Dusza  w  grzechach  ukalana ,  voltilata.  Zijgr.  Gon.  300. 
(uwalana).  Jak  wieprze  w  grzechach  się  kalają.  Gil.  Kat. 
267.  Przysiągłem ,  że  pochlebstwem  ust  mych  nie  uka- 
lę.  Przyb.  Luz.  226.  Ćna  jego  ręka  domową  się  krwią 
kalać  nie  chciała.  Warg.  Wal.  72.  Duszę  bardziej  je- 
szcze kalają  i  kopcą,  niżeli  ciało.  Pilch.  Sen.  list.  3,  169. 
Pochodź,  kałuża,  kaluiany,  kałuży sty,  pokalać,  pokala- 
ny,  niepokalany,  niepekalaność ;  kalisko,  kalina,  kalinoicy; 
Kalisz. 

K.\LAF10R,  KAULAFIOR,  u,  m..  Hal.  cavolo  fiore;  Hela. 
kardivol;  Germ.  Sup.  ©arftol;  Ross.  UBtinaa  Kanycia, 
nBtTyxa;  Dal.  czviitni  kapusz;  Vind.  kalfior,  zvietna  sele; 
6'or/i.  karfijola;  ber  Sliimcnfp^I,  należy  do  ogrodowin,  któ- 
rych się  kwiaty  zażywają;  najlepiej  się  udaje  na  nowi- 
nach. Kluk.  Rośl.  1,  219.  —  Wole  zraz  pieczeni  spory, 
Niżeli  kaulafiory.  Pot.  Jow.  117. 

KALAFONIA  ob.  Kolofonia. 

KALAMAJKA,  i,  2.,  (Lat.  med.  calamancus;  CaZ/.  calaman- 
que),  ber  (Salamanf,  materya  wełniana.  KALAMAJKOWY, 
a  ,  e  ,  z  kalamajki ,  cnlatnaiifen ,  injn  Salanianf.  Panowie 
rano  w  kalamajkowych  sukniach  chodzą.   Teal.  36,  4. 

KAŁAMARZ ,  a ,  ui.,  "KAŁAMARZYK  ,  a ,  'to.  zdrobn. ,  {Boh. 
kalamar;  Slov.  kałamaf,  nadoba  k  oernidlu;  Hung.  kala- 
mśris ;  Bosn.  kalamar;  Croat.  kalamńr,  chernilicza,  tinte- 
nicza;  Rag.  tapagn ,  inqvascteniza ,  pisało;  Yind.  kalimar, 
pofodva  h'  tinti ,  tintni  fod ,  roba  sa  zhernilu ,  pofoda 
sa  zhernilu,  pifarda ,  zhernilishe;  Carn.  pisarda;  Sorab. 
1.  tintowa  blefchka;  Ross.  <jepHH.ibHima ;  Ital.  calamajo); 
§.  1.  naczynie  do  atramentu,  baś  SilitenfoP.  Kałamarz  z  ma- 
cice perłowej  sztucznie  zrobiony,  komórki  miał  z  kości 
słoniowej,  a  szufladki  z  rozmaitych  kamieni.  Warg.  Radź. 
161.  Szkoci  z  kałamarzykami  tylko  do  nas  przyszli,  a 
teraz  wielkie  domy  mają.  Gost.  Gar.  116.  Pismo  to  ko- 
piami tylko,  z  błędami  najgrubszemi,  z  kałamarza  do 
kałamarza  przechodziło.  Nar.  Hst.  7,  148.  (z  pióra  do 
pióra,    od    kopisty    do    kopisty).     Komedya   bez    miłości. 


KALANDER  -  KALCYNOWAĆ. 


KALDESZAN  -  KALECZYĆ. 


295 


jest  to  samo ,  co  pióro  bez  kaJamarza.  Teat.  34  b,  i  i. 
—  Melonym.  Blady  kałamarz  =  blady  atrament.  Cn.  Th.  — 
g.  2.  KaJamarz,  kalamarka,  i,  ź.,  czernica,  pław  morski, 
sepia  loiigo  Linn.  ber  Jiiitciiftfd; ,  sępa.  Cn.  Th.  988. , 
Carn.  kalamara,  hebetonza;  Yind.  kalamara;  Croat.  kolo- 
miv,  ligan;  fiosn.  ligugn,  uligugn,  lighna,  olighna,  sippa; 
Ross.  BO.iocaTKa  uepBb.  Kałamarz  ryba  na  kształt  raka, 
postrzegłszy  sieci,  puszcza  z  siebie  jakiś  czarny  likwor, 
żeby  w  zamąconej  wodzie  ocaleć.  Chmiel.  1,  65o. 

'KALANDER,  dra,  ?». ,  ptak  dzierlatka,  Bo.tn.  kalandra;  Itał. 
calandra,  bic  $aiil'cnlci'd)e.  Nie  macie  jeść  kalandra  we- 
dług rodu  jego,  dudka  też  i  niedoperza.  i.  Leop.  Lev. 
H,  18.  sojki.  5  Leop.  [Dobrowski  widzi  w  tej  nazwie 
greckołac.  charadrius  ■-  żółtaczek ,  brr  .^iimmerltiuj.  2] 

KALANDRA,    KALANDROWAĆ  ob.  Kalendra,    Kalendrować. 

'KAŁANTYR,  a,  m.,  [kaftan  bez  rękawów;  por.  lioss.  Ka.iaH- 
Tapi.  4].  n.  p.  Żebrak  wlazłszy  pod  drzewo  do  cienia  od- 
poczywał, zjąwszy  z  siebie  kałantyry  z  mantyką.  Ezop.  35. 

KALARAPA,  y,  ź.,  hal.  cavolo  rapa;  Angl.  rape  cole;  Gall. 
cbou.\  rave,  ber  Sp^Ira&i;  Yind.  kalarabi ;  Carn.  koloraba; 
Slav.  verzinaripa;  Ross.  et  Eccl.  6p'b40Bi;a;  brassica  gan- 
gylodes  Linn.,  należy  do  kapusty  ogrodowej.  Są  kala- 
rapy  z  białemi ,  z  czerwonemi  i  pstremi  głowami.  Kluh. 
Rośl.  \,  214. 

"KAŁARASZ,  a,  m.,  [< żołnierz;  por.  łac.  galearius.  1]  n.  p. 
Z  jego  kałaraszy  Wielu  (dyabcł)  omami,  wielu  od  szturmu 
odstraszy.  Pol.  Pocz.  467.'? 

KALARYFA,  y,  i.,  Haur.  Ek.  170.  U  flisów  kalaryfy  na- 
zywają się  cztery  liny  idące  od  byka ,  za  które  ciągną, 
gdy  żagiel  podnoszą.  Magier.  Mskr.,  (scgcltaiie. 

'KAŁAUZ ,  a,  m. ,  z  Tureckiego:  przewodnik,  oprowadzają- 
cy. A  Czart.  Mskr.  ber  SBegrocifer,  ber  giiljrer;  Croat.  barb. 
kalaiiz,  harambassa ,  voditel;  Bosn.  kalauz,  vodic;  Slav. 
kulauz ,  Yoditelj ;  Hung.  kalauz  praeińus;  Carn.  kashpót; 
(Boh.  kalaus  ,  kalausek  otus  sowa  'leżna).  Kto  złego  ma 
kałauza,  w  drodze  błądzi.  Pot.  Arg.  380.  Kałauz  zdrajca 
zaprowadził  nas  na  tak  przeklęte  werteby.  Tward.  W.  D. 
9.  Rzekł,  a  wszyscy  z  okrutną  poświadczą  ochotą,  I 
jak  za  kałauzem  idą  za  niecnotą.  Pol.  Arg.  79.  I  on  z 
pojedynku  nie  uszedł  bez  guza.  Owszem  do  progów  pie- 
kielnych miał  ze  mnie  kałauza.  ib.  685.  'KAŁAUZOWAĆ, 
ał,  uje,  intrans.  niedok. ,  przewodniczyć;  ben  SBegiweifcr 
abflclJen,  ben  2Beg  n)Ctfen.  A.  Czart.  Mskr.,  (Croat.  barb.  ka- 
lauziti,  kalauzim;  Bosn.  kalauziti ,  voditti).  Tessalczycy 
związali  się  z  Macedoniuszem ,  kałauzując  mu  do  naje- 
chania kraju  Atteńskiego.  Nag.  Fil.  181.  Podniosą  laskę 
do  góry,  aż  ta  marszałkuje ,  Spuszczą  na  dół,  aż  ta  śle- 
pym  kałauzuje.  Kochów.   Fr.  15. 

KALCEDON,  u,  m. ,  ihalredonius ,  kamień  drogi.  Cn.  Th. 
etii  ©belfteiii,  ber  (Sakebonier;  Ross.  xaiKCAOR%. 

KALCYNACYA,  yi ,  z.,  z  Łac,  metalu  jakiego  albo  przez 
ogień  albo  scrwaser  w  popiół,  proch  lub  ziemie  obró- 
cenie. Os.  fiud.  2,  308.  spopielenie ,  bie  Salcinirmig,  58er= 
falfimg.  KALCYiSOWAĆ,  ał,  uje,  ci.  niedok.,  ukalcyno- 
wać,  zkalcynować  dok.,  popielnic,  colcitifren ,  Derfalfen. 
Metale  kaicytiują  się  albo  w  ogniu ,  albo  w  serwaserze, 
albo  innym  jakim  sposobem.  Kluk.  Kop.  1,319.,  Os.  Rud. 


50.  Ziółko  "kalcenować,  to  jest  zaszpuntowawszy  w  garn- 
cu spalić.  Sienn.  234.,  Spicz.  99.  Ukalcynowany.  'Kluk. 
Kop.  1,  314.  Potaż  kalcynowany,  i'zvli  kotłowy.  Patn 
84.  763.  '        "  '  " 

KALDESZAN,  u,  m. ,  drobianka  winna,  z  Niem.  bie  falte 
@d)ale,  SBeiiifnltefc^mle.  Zrobiono  z  wina  pewną  miesza- 
ninke,    którą  pospolicie   kaldeszah  zowią.    Mon.  73,  356. 

KAŁDUN,  a,  in.,  Sorab.  2.  kalduna,  kalduni;  (Boh.  "kalda- 
un ;  cf.  Yeltis  Ilal.  chaldume ;  Lat.  med.  calduna ;  Germ. 
Salbauiieii,  Salinicn,  Mbeii,  Slunen:  Dan.  kaldun;  et'.  Graec. 
Xoi.(w;  cl".  Boh.  hitan,  hiton  nimen,  hllati  chlastać;  cf. 
Carn.  kaldujeni ,  kalduvam  ińclimas  mado ,  kaldovniza, 
kaldovnishe  '  stół  ofiarniczy;  Yind.  kaldovina  =  bita  ofiara, 
kalduvauz,  kalduvaunik,  sakiauz,  sakolorez  s  rzeźnik);  8.1. 
błonka  kiszki  pokrywająca,  omenlum,  epiploon.  Krup.  2, 
13.,  Kirch.  Anat.  25.'  bie  3ie|t)aiit,  (O I' erb.  e*lemm); 
Boh.  br;inica ,  mazdriźka  tućnń  około  żaludka;  Sorab.  1. 
kutwo;  Carn.  męsra,  męsdra ,  mejsdra;  Yind.  mrena; 
Bosn.  opnica,  mrjesgica  od  utrobe;  Rag.  opną,  ópniza; 
Dal.  opną;  Croat.  rechicza;  Ross.  cbmyrŁ. — §.  2.  Trze- 
wa ,  btli^  Ciiigcmcibe.  KaJdun  wołem  ładują.  Brud.  Osi. 
E  10.,  (Yind.  zhrieva,  zhrevu).  Ktoby  ciała  często  prze- 
rabiać a  ćwiczyć  zaniedbywał,  brzuchem  jako  kałdunem 
drogę  sobie  do  wszystkich  spraw  zawali.  Oczk.  Przym. 
59.  (jak  banią,  beczką).  —  g.  5.  Obżarty,  żarłok,  paso- 
brzuch ,  eiii  sitelfrnf,  ein  gefrćiBiger  iDieiifcI;,  brzuchacz,  eiti 
Smift,  ein  ©icflmiicl).  Dudz.  23.  lejba.  KAŁDUMASTY,  a, 
e,  grubych  kałdunów,  brzuchaty,  luaiiftig,  birfbńuiig.  Sta- 
rać sie  do  chowu  o  świnie  długie,  szerokoboczne  i  kał- 
dunias"te.  YYolszt.  150.  KAŁDUNOWY,  a,  e,  od  kałdu- 
na ,  ślalbaiinen  ■- ,  jur  Jfe^bnut  gcliorig ;  ju  ben  ©ebarmcn  gC' 
^orig. 

KALEĆIATY,  a,  e,  kaletę  mający,  etiien  lebcriieit  23ciitcl  mit 
fic^  fii^renb.  Powstanie  na  owych  piecuchów,  na  owych 
flisów  kaleciatych.  Pot.  Arg.  512.  fryorem  do  kalety  gar- 
nących ,  bic  burd;  ben  aBafferljnnbel  ilireii  Seiitcl  fiillen. 

KALECTWO,  a,  ?^. ,  stan  skaleczenia,  niedołężność,  nieca- 
łość,  bie  Sjerfriippdung ,  SSerfłiimmelung,  fiirrerlidieź  ®e&rc» 
d)en.  W  smutne  kalectwo  ślepoty  wpadłem.  Teat.  42, 
d,  B.  KALECZEĆ,  ał,  eje,  nijak,  niedok.,  skaleczcć  dok., 
kaleką  zostawać ,  rannym ,  nadwerężonym  na  zdrowiu, 
niedołężnym,  jiim  Sriippel  werben,  lo(im  merben.  Skaleczał 
na  ręce.  Ld.  W  miedzianym  wole  Falarysa ,  potępiony 
kilka  godzin  'kaleczał.  Pot.  Pecz.  255.  (męczył  sie ,  ko- 
nał). KALECZNY,  KALECZY,  a,  e,  KALEKI,  a,  ie,  nad- 
wątlony, nadwerężony,  niedołężny,  Boh.  mrzacky;  Yind. 
kernjast,  okernjen,  stuzhast,  perstuzhen,  perriesan;  Croat. 
knyaszt,  chuklyaszt,  chuklyav;  Dal.  klyaszt,  szakat;  Rag. 
kgijiłst,  barb.  sakat;  Slav.  kijast  (cf  kłykieć);  Bosn.  kglast, 
uzet,  magagnan;  Ross.  KajeiHuii,  Ky-jbiaBuH ;  Eccl.  K«;^^HX, 
yctMCHt ,  oópyóJCHi ,  yjoMHuii ,  (an  ber  ©efnnb^eit)  gC' 
fd)n)dd)t,  oerleW,  friippelig,  gebrec^Iid).  Kaleczne  zdrowie. 
Pol.  Pocz.  276.  Kaleczę  stworzenie.  Jabł.  Ez.  A.  4.  Do 
wszystkiej  skazy  kalcczego  ciała ,  Fortuna  Ezopowi  rodzić 
sie  kazała.  Jabi.  Ez.  ib.  Kalekie  osoby  bywają  starania 
na'8zego  celem.  Xiądz.  124.  KALECZYĆ",  "KALICZYĆ, 
ył,  y,  cz.  niedok. ,  skaleczyć ,  okaleczyć  dok. ,  kaleka  czy- 


294 


KALEKA-  KALENDARZNIK. 


KALENDARZOWY  -KALIBER. 


nić,  ranili,  na  zdrowiu  nadwerężyć,  jlim  SriipjłCl  maijen, 
Mprcln,  labm  iiindicn,  !.ifvlf|icn,  ycrpmmcln ,  tłcmiunticn ; 
Boh.  rozzizlati;  Sorab.  2.  chrommifeh ;  Carn.  okrulili; 
Vind.  oshluzit,  pcrkratit,  prefekuvali,  okerniti,  prercshu- 
vati,  okerhali,  sakerhati,  okerhiivati;  Bosn.  magagnati; 
Bag.  kgljasliti,  okgljasliti;  Boss.  ha.ieiHTŁ ,  OKaaeqnTb, 
H3}'BtiiiiTi ,  yetiHTb.  Jliż  miecz  ma  tępy,  przecie  siecze 
ani  Przestawa,  choć  już  kaleczy,  nie  rani.  Chrośc.  Luk. 
178.  CheiaJbym  mego  rywala  skaleczyć  przynajmniej, 
ale Teat.  28,  145.  —  Gdzie  cząstki  są  gwałtownie  od- 
cięte, tam  reszta  skaleczona  może  wystawiać  całości.  A'. 
Pani.  15,  94.  Cóż  jeśli  nas  śmierć  na  dzieciach  kaleczy, 
Mdleć  i  włosów  rwać,  nie  będziesz  się  wstydał?  Pot. 
■Si//.  2.  osierocić,  pozbawiać  dzieci,  irciin  iinś  ber  Job 
unfcrcr  Siiiber  Beraubt.  Kaleczyć  sławę  czyje.  Tr. ,  nadwe- 
rężać, naruszać,  jcmanbcś  giitcn  Słamcii  fdimćilcrn.  —  'Ka- 
leczyć się,  męczyć  się,  firi)  iimrtcni.  Lecz  czego  nie- 
szczęśliwa życzę.  Na  co  się  próżno  nadzieja  kalicze.  Chrośc. 
Ow.  20.  KALEK.4,  i,  m.  et  [.,  niedołężny,  chromy,  śle- 
py, któremu  na  wolnym  używaniu  jakiegokolwiek  członka 
schodzi,  kliszawy,  ciit  ślriirpcl,  cin  Sabmcr,  Slinbcr;  fo 
auó)  im  feminuw;  (Bo/i.  mrzak,  /.,  mrzacka ;  Yind.  krulo- 
vez,  trupizh,  amoshen;  Bosn.  et  Rag.  kgljast;  Ross.  Ka- 
aena,  KCiena ;  Ecd.  EtAtUHKi;  Graec.  x'^).ig;  Hebr.  rbn 
debilis  fuil).  Staruszek  jeden  ubogi  kaleka,  prosił  jej  o 
jałmużnę.  Teat.  58,  7.  Kaleka  żołnierz  {ob.  Inwalid).  Lew 
na  trzech  nogach,  czwartą  kalekę  zkrwawioną  nosił.  Jabi. 
Ez.  215.  (skaleczoną,  kaleczą). —  §.  Nędzny,  charłak,  ciii 
GIcnbcr,  31rmer.  Z  kaleki  pan,  z  klechy  pleban.  Rys.  Ad. 
97.  (cf.  sowa,  gdy  zjastrzębieje). 

Pochodź,  nakaleczyd ,  okaleczyć ,  skaleczyć. 
KALENDARZ,  a,  m. ,  rozmiar  czasu  na  miesiące,  tygodnie 
i  dnie,  składające  rok;  nazwisko  wzięte  a  calendis.  Kras. 
Z.b.  1,  423.  ber  Galcnber.  cf.  minucye,  rachunkowe  księ- 
gi, komput,  cyzyojanus.  Boh.  et  Slov.  kalendar;  Hung. 
kalendariom;  Carn.  kalendr,  kolendr,  prateka,  (cf.  prak- 
tyka); Yind.  kolender,  pratika;  Sorab.  1.  protika,  pratika; 
Sorab.  2.  pratija,  kolandar;  Croat.  redodnernik,  redoletne 
knyige,  meszechnik;  Dal.  szvetodanik;  Rag.  sfetodanik; 
Ross.  KajeH4ap'B,  Kajcujapeu-B ,  MtcHUOCJOBi.  Kalendarz, 
od  Łac.  słowa  calendae,  które  znaczy  pierwszy  dzień  mie- 
siąca. Pilch.  Sen.  list.  1,  110.,  {Eccl.  cBameHHOJitcHMie 
calendae;  cf.  kolenda).  Roku  1582  kalendarz  w  Rzymie 
za  Grzegorza  XIII  poprawiono.  Biel.  Kr.  750.  Za  pano- 
wania Stefana  Batorego  kalendarz  odmieniono ,  dziesięć 
dni  wyrzucono ,  co  wszystkie  kościoły  przyjęły,  oprócz 
Greckich.  Gtuagn.  177.  (cf  staroknlendarzanin).  Wychodzą 
kalendarze  gospodarskie,  historyczne,  polityczne;  za  cóż 
nie  mogą  być  i  moralne?  Mon.  68,  5.  —  Prov.  Podług 
swego  kalendarza  żyją.  Alb.  z  Woj.  25.  t.  j.  nicnabożni, 
nie  wiedzą,  kiedy  święto,  fie  Icbcit  iiadi  ibrcm  gnlenbcr, 
in  ben  Jag  binein,  ififfeit  nitbtś  ooii  ©piintng  rber  gcijertng. 
KALENDARZNIK,  a,  m. ,  wydający  kalendarze,  ber  6alen- 
bermadjer.  Jakiejże  większej  żądać  po  kalcndarznikach 
pewności,  kiedy  mówią  to  co  się  stać  ma,  i  kiedy  staje 
się  to,  co  mówili?  Sir.  Quin.'250.  Kalendarznicy  są 
szczęśliwsi   nad    innych   autorów.   Mon.  68,  3.     KALEN- 


DARZOWY, a,  6,  od  kalendarza,  (Jnleiiber-,  Ross.  Ka- 
;ieH4apHŁifi,  MtcHUociOBHhnl.  KALERDARZYK,  a,  m.,  de- 
min.,  almanak,  ciu  ficiiicr  (Jnlciiber,  eiii  ©ntfcalciiber,  311= 
mniUK^.  Kalendarzyk  narodowy  r.  1792  zawiera  ustawę 
rządową  trzeciego  maja.  Gaz.  Aar.  2,  6.  Wybrał  ich  z 
kalendarzyka ,  podkreślając  imiona  ich.  Nieme.  Bibl.  5. , 
Mon.  68,  5. 

KALENDRA,  KALANDRA,  y,  i,  machina  od  gładzenia  ma- 
teryj,  bcr  Saloiiber,  ein  Salicnroerf  jum  ©Idttcii;  Ross.  njo- 
mn.ibna.  O  maglu  i  kalendrze.  Przędz.  94.  Dokładność 
kalondry  zawisła  od  stołu  dolnego,  po  którym  się  walec 
toczy,  od  stołu  górnego,  który  walec  przyciska ,  i  od  sa- 
mego walca.  P;:.ęrf:.. '97.  KALENDROWAĆ  es.  ?i;erfoA., 
kalendrą  gładzić,  falniibem,  glcitten;  Hoss.  Karaib,  Kaiu- 
Baib,  niomiiTb,  njiomiiTb.  Płótna  zbyt  maglowane  i  ka- 
lendrowane  słabe  są.  Przędz.  93.  Zdanie  o  kalendrowa- 
niu    i  maglowaniu  płócien,  ib.  94. 

KALENICA,  y,  z.,  nakrycie  zwyczajne  z  perzu,  wzdłuż  po- 
szycia chałup  na  samym  ostrzu ,  do  lepszego  złączenia 
jednej  i  drugiej  strony  snopków  poszycia.  Ryd.  einc  35e= 
bc(fi:iig  yon  JSiiecfengrnś  Idiig^  ber  5\ante  beś  Stro^iba^S. 
[iMyhiie,  jestto  bowiem  zwyczajne  pokrycie,  tylko  niewią- 
zane  do  łat  lecz  lepione  gliną  czyli   kaleniczone.    2]. 

KALET.\,  y,  ź.,  kaletka,  zdrobn.,  mieszek  rzemienny  na 
pieniądze,  ber  (Sc(fcl,  ein  leberner  ©cibbentcl;  Eccl.  Ka- 
.inia  crumena;  Ross.  Kajinra ,  bHca,  KyjeK^;  Hung.  ka- 
litka  transenna;  Yiiid.  moslina ,  doushak,  harshat;  Rag. 
scpagh ;  barb.  xep .  gep  ;  {Hoss.  Ka.inTKa  fórtka).  Jezus 
zwolenników  swoich  posłał  bez  mieszka  i  bez  kalety. 
W.  Post.  W.  188.  Prywatne  nasze  zamysły  ze  zgubą 
ojczyzny  wykonać  usiłujemy,  jedno  żebyśmy  upatrzony 
pożytek  do  kalety  naszej  przywiedli^.  Star.  Ref.  22.  Te- 
stamentem zostawił  Doktor  Rosz  ,  Że  nasza  matka  kalet- 
ka, ociec  grosz.  Jag.  br.  B.  4.  Kędy  dwaj  za  łby  chodzą, 
do  kalety  trzeci.  Pot  Pocz.  172.  rociin  ftd)  jroen  raufen, 
nimmt  ber  brittc  ben  33eiitel,  (bie  SlDuocaten  fpidcn  ibren  Seu= 
teł).  Mądry  za  kaletę  chwyta.  Jubi  Es.  4.  Srodze  go 
karano,  i  kijmi  i  po  kalecie.  Star.  Dw.  15  (cf.  na  grzy- 
wnach). Ma  w  kalecie  =  ma  dziegi ,  er  \)at  ^fcnnigc.  Wiod. 
Kaleta  mu  moja  wadzi  <  załawia  na  mię,  że  czuje  u  mnie. 
Cn.  Ad.  550  interdum  fortuna  pro  culpn  fuit.  Senec.  Za 
kaletę  koso  wodzić,  wytrząsać  komu  kaletę,  oszukiwać 
go  w  pieniądzach.  Wiod.  cinem  ben  35eutel  fcgen.  cf.  kale- 
ciaty.  KALETKA,  i,  i.,  deimn..  m  ficincr  leberner  ®clb 
bCHtel.  K;iletka  żółciowa ,  cista  fellea.  Kriimł.  Cliy.  538 
bie  (SnUcnbiafe.  -  Batun.  K^detki  ,  tobnłki.  ziele,  gatunek  ta- 
sznika,  bursn  pusinris.  Lmn.,  bie  .^irtentnfĄc ,  hai  Sddel 
frant,  Jaftbcnfraut,  ma  listki  jakoby  kaletki  albo  taszki,  a 
przeto  rzeczona  jest  kaleta  pasterska.  Sienn.  26  slrączk 
jego  m.iją  na  koło  z  szenika  błonkowatą  obwódkę.  Jundz 
354.,  Urzed.  64  KALETNIK,  a,  w.'  co  kalety  robi 
ber  idfdtner,  miesznik,  tasznik,  marsupiurius.  Mącz  Ka- 
letnicy. VoL  Leg  3 ,  592  Kaletnik  abo  miechownik. 
Baz.  'Hsl.  37.,  Hrbst.  Nauk    K   3. 

KALIRER,  bru,  m.,  g  1.  wagomiar.  Jak.  Art.  3.  294.  z 
Franc ,  a  to  z  Łac.  at-guilibnum ,  Menage.  jest  to  wiel- 
kość dziury  strzelbowej  przy  samym  jej  uściu.    PapT.    W. 


KALIBROWAĆ  -  KALKANCISTA. 


KALKOWAĆ  -  KAŁUŻA 


295 


i,  251.  ber  (SdtDcr.  —  §.  2.  Kalibra  zowią  tez  ten  in- 
strument, którym  mierzą  wielkość  wylotu  dziaJa  lub  Urzę- 
dnicy kuli.  lesk.  2,  241.  KALIBROWAĆ,  al,  uje,  cz. 
niedok.,  wagomierzyć.  Jak.  Art.  5,  521.  calikircil.  KALI- 
BROWY, a,  e,  podług  kalibru,  calibcrmripiij.  Strzelba  ^^ka- 
librowa. Archel.  2,  65. 

KALIĆ  ob.  Kalać.  KALICZYĆ ,  KALIKA  ob.  Kaleczyć,  Ka- 
leka. KALIGRAFIA,  ii,  ź.,  z  Greek.,  piękne  pisanie,  bie 
©aligrapliic ;  Slov.  peknopisabnost ;  Eccl.  4o6ponncaHie. 
KALIGR.AF,  a,  TO. ,  Eccl.  AOBponiici>i|h,  pieknopis. 

KALINA,  \,ź.,Viburniim  opulus  Linn.,  6d;lef.  bie  Miitfcn6ee-- 
re;  Boh.  kalina;  Ross.  Ka.iiiHa ,  Ka.iiiHKa ,  ropjt;  (Croat. 
et  Carn.  kalina,  kalinje  ribes ;  Bosn.  kagl,  omela  viscus) ; 
ber  §ir|'d)^oIlUiber ;  krzew  miernej  wielkości,  rodzi  jagody 
czerwone,  soczyste,  kwaśne,  które  takie  skutki  czynią, 
jak  bez.  Kluk.  Hośl.  2,  55.  —  Kalina  Wfoska ,  berberis ; 
Serkriź,  grifcltccrc ;  Boh.  wanź;5ry;  Gerin.  S!BcinfcI)abliitg, 
krzew  mierny ,  kolczysty  i  gęsty,  sok  jego  cytrynowy  za- 
stąpić może.  Kluk.  Rosi.  2,  225.  gatunek  kwaśnicy.  Kluk. 
Dykc.  1,  67.  ciernie  biafe.  —  §.  Len  moczy  się,  pokąd 
wfókno  od  kaliny  albo  kistry  zupełnie  się  nie  oddziela. 
Przędz.  105.  Len  dostatecznie  wymokły,  gdy  kilka  kalin 
uderzone    o  wodę,    oddzielają    się    od    włókna,    ib.    105. 

.  może  łodyga,  kłącze,  (stengd.  KALINOWA,  herb;  strzała 
biała  rozdarta  u  spodu  w  polu  czerwonym,  żelezce  złote; 
przy  końcach  gdzie  rozdarta ,  gwiazdy.  W  hełmie  trzy 
pióra  strusie,  poprzek  strzałą  przeszyte.  Kurop.  5,  22.  cin 
SBappen.  KALINOWY,  a ,  e',  od  kaliny,  33ncI)tioIimber  = ; 
Boss.  Ka;inH06uii ,  rop40BiJH.  Drzewo  kalinowe  nie  bar- 
dzo do  czego  zażywane  bywa.  Kluk.  Rośl.  2,  55.  Kali- 
nowy krzak  Hoss.  KaMHHiiKt.  KALISKO  ,  a  ,  n. ,  kału- 
żysko,  błocko,  brud,  ^ot^,  llnflatl).  Wrócił  się  jako  świ- 
nia do  kaliska  swego.   W.  Post.  Mn.  106.,  Hej.  Post.  R. 

2.  KALISTY,  a,  e, —  o  aduerb.,  pełen  kału ,  błotnisty, 
fumpfig,  fot^ig;  {Rag.  kaluxan,  kalovit).  Rzeka  ta  kalista 
bardzo  szkodliwa  mieszkańcom.  Boter.  57. ,  ob.  Kalny. 
KALISZ,  a,  m.,  miasto  Polskie,  stolica  Wojew.  Kaliskie- 
go, leży  wśrzód  bagien.  Dykc.  Geogr.  2,  7.  Snlif^.  Prov. 
Przyjechawszy  do  Kalisza,  w  piec.  Rys.  Ad.  57.  (suszyć 
się  trzeba). 

KALIWEK ,  wka ,  m. ,  n.  p.  Nawet  z  najtłustszych  drzew 
zdjęty  kaliwek  Nie  tak  przyjemny,  zbiór  bujnych  oliwek. 
Jako  znajome  z  ogrodów  jarzyny.  Hor.  2,  512.,  Zab. 
i,  268.?  [lecta  de  pinguissimis  oliva  ramis  arborum.  por. 
grec.  x6).v^ov  frumentum  coctum,  rusk.  koiyioo.  i] 

KALK,  u,  m.,  wapno,  ber  Mt.  Kalk  taki,  który  gipsem 
zowią.  Cresc.  425. 

KAŁKAN,  u ,  771.,  z  Tureck,  tarcza  okrągła.  A.  Czart.  Mscr., 
pawęża,  eirt  runbcr  S(^ilb.  Wszyscy  kałkanem  zbrojni  i 
paiżą.  Szable  przy  bokach,  na  ręku  pawcże.  Chrośc.  Fars. 
228.  Na  tym  placu  ,  gdzie  wiódł  bój ,  bezpiecznie  pod 
swoim  spoczywa  kałkanem.   Pol.  Pocz.  529.  Susz.  Pieśń. 

3,  T  b.  Długoż  te  kopce ,  mogiły  i  szańce  Nieprzeła- 
manym  będą  im  kałkanem?  Chrośr.  Fars.  280.  On  z  świe- 
tnolitym  kałkanem  ze  spiże  Gromi  Tatary  i  bitne  Jaćwi- 
że.  Kchow.  268. 

KALKANCISTA,  y ,  m.   z  Łac,  który  u  organów  miechowe 


,  z  Niem.  [bie 

ług  wapien- 

0  kałkusie, 

popiół  spali- 


dragi  depce ,  ber  Snlijentreter,  ©alcniit.  KALKOWAĆ,  ał, 
uje,  Cl.  niedok.,  deptać  miechy  u  organów,  bic  Snlgert 
tretcn.  Baba  do  kalkowania.  Weg.  Org.  5. 
KA.ŁKUŁ,  u,  77i.,  KALKULACYA,  yi,  £..  z  Łac.  g.  1.  ra- 
chunek, rachuba., /i'oss.  CMtia ,  CMtTKa,  ooKnocib,  CMt- 
qaHie ,  ber  Salful,  bic  Scrccfiiuiiig-  Kałkuł  obrotu  gwiazd. 
Pam.  85,  564.  Chorował  Hieron  na  kałkuł.  Zab.  6,  578. 
na  mieszek,  er  max  Deiitclfranf.  —  §.  2.  7nedic.  Kałkuł. 
kamień  w  ciele,  ber  Stein,  bic  Srniifpctt.  Dykc  Med.  2, 
755. —  §.  5.  Kreska  głoskowa,  głoska,  kamyczek  wy- 
rok sędziów  oznaczający,  ba$  Sotlim,  ber  Cośftcin,  Tłu^-- 
ftein  ,  Stimmfteiit.  Prezydujacy  trybunału  wrzuci  w  wa- 
zon tyle  kafkułów,  ile  będzie  deputatów.  Gaz.  Nar.  2, 
85.  KALKULATOR,  a,  m.,  rachujący,  rachmistrz  propr.  et 
fig.  ©fllculator,  3?cd)ncr;  Ross.  CM^rmiKŁ;  cf.  liczykrupa, 
liczygrosz ;  w  rodź.  źeńsk.,  kalkulatorka.  KALKULOWAĆ, 
ał,    uje,    cz.  niedok.,    rachować,    porachować,    {iciT^neti; 

Hoss.    CiM-felBTb,    CHtiiaib. 

KAŁKUS,  u,  77!.,  KAŁKUSEK,  ska,  771.  demin., 
Salfafc^e.  5],  bie  Salflniige,  (seifciificbcrlauge, 
ny,  mocny,  ostry,  jako  mydlarzów.  Cn.  Th. 
abo  o  ługu.  Haur.  Sk.  570.  Dzięgiel  na 
wszy,  kałkus  abo  ług  z  niego  uczynić.  Syr.  94.  Weźmij 
wapna  niegaszonego,  wlej  wody,  a  gdy  się  ustoi ,  zlej 
on  kałkusek.  Sienn.  589.  W  kałkusie  moczyć,  tit  bte 
Sei^C  legcit.  Fig.  Z  łez  kałkusu  nacedzić,  przestać  złego 
czynić.  Jąć  się  dobrego,  tak  śnieg  będzie  z  karmezynu. 
Pot.  Pocz.  148.  ilirdncn,  fo  Dcigenb  \m  fiiiigc.  —  g.  b)  Łu- 
żyny,  zoła,  popiół  lub  wapno,  zktóreG;o  już  ostrość  wyługo- 
wano, bie  Saugenafc()c ,  Scuid^af^c,  śetfciificberafctic.  Cn.^Th. 

K.4ŁMUK,  a,  77».,  ber  Salmurf;  Ross.  KajMun^,  KaMbmoKS, 
Ka^iMUiKa.  Kałmuki,  naród  Azyalycki  w  Tartaryi  Wiel- 
kiej między  Mongułem  i  Wołgą.  Podzielony  on  na  ró- 
żne hordy,  które  swych  mają  chanów.  Dykc.  Gengr.  2,  8. 
Jest  ich  prawie  zawsze  na  żołdzie  Moskiewskim  kilka  ty- 
sięcy, ib.  Kałmuccy  Tatarowie  blisko  morza  Kaspijskie- 
go, od  włosów  wielkich,  których  nigdy  nie  strzygą,  Kał- 
mukami  są  nazwani.  Gwagn.  601.  KALMUS  ob.  Tatar- 
skie ziele. 

KALNIK,  a,  771.,  miasto  Polskie  w  Województwie  Bracła- 
wskim.  Dykc.  Geogr.  2,  8.  ciiic  ©tnbt  iii  Sttbaucn. 
KALNY,  a,  e,  Boh.  k;i\ny ;  Slov.  kałny,  drozdawy;  Carn. 
kovn ;  Yind.  kalen  ,  kauen ,  koun,  moten ;  Hag.  kalni, 
kaon,  kaluxni ,  kalovit ,  kaluxan;  Bosn.  kalovit;  Ross. 
Kajbiibiil ;  {Turc.  kaliin  «  gęsty),  {Elym.  kał);  pełen  kału, 
błotny,  fpt^ig ,  fdjlammtg ,  |'d;mufeig.  Nieznośne  cuchy  z  ulic 
kalnych.  Gaw.  Siei.  561.  Wbieżawszy  do  miejsca  kal- 
nego  umazał  się.  Pupr.  Koi.  T.  4.  Woda  czysta ,  chę- 
doga  ,  niekalna.  Syr.  957.,  Boh.  kalokrewny  "kałokrewny, 
melancholicus  ,  kalokrewnost  "kałokrewność  ,  melancholia. 
KALNOSĆ,  ści ,  i.,  mętność,  plugawość,  Yind.  kalnost, 
kounost,  motnost;  Carn.  kovnost ,  (Se^lammigfeit. 

KALOFONIA  ob.  Kolofonia.    " 

KAŁUŻA,  y,  i.,  KAŁUGA  i,  i,  błoto,  dół  błocisty,  eine 
Sndic,  Sott)Ioi^C,  'Piiijc;'  Boh.  kałuże,  kaliste,  kalużina , 
tratiwod ;  Slov.  kałuża,  ralaka ;  Sorab.  1.  luża ;  Rag.  ka- 
Iuxa,  kaluxina,  kalina;    Bosn.  kalusgja,  k;'il,  kao ,    ghlib; 


296 


KAŁU  ZN  Y  -  KALWINIĆ. 


KALWIŃSKI  -  KAMELA. 


Croat.  kaliseho,  szvinye  gdcszc  kale  ,  kalusa,  voda  mutna, 
vino  etc,  młaka;  Slav.  mlakka;  Vind.  kalishe ,  lusha, 
lushjc,  młaka;  Carn.  kalishft  ,  lusha,  liisheza ,  bereg, 
berezhina,  młaka,  mlakiisha ;  Hoss.  Kajy>KiiHa,  JyJKa, 
p-/KaBCU-B,  .lUBa;  ZJcr/.  Ka.ionpiaTe.iiime,  thh^ehiiic;  c(.  Svec. 
hą ;  Lał.  lacus  ;  Ital.  lago  ;  6'n//.  lac ;  (lenn.  ©dud) ;  Scol. 
el hi  lug  ,  log;  Graec.  lu/.^o^;  cf.  fag,  ług,  ługowisko  , 
06.  SiifdK-lt^lG-  Pomyje  tam  do  kaJuży  pfynie.  Star.  Ref. 
49.  W  kałużach,  osobliwie  w  gruncie  gliniastym,  za- 
wsze woda  jest  z  ziemią  pomieszana.  Kluk.  Kop.  1,  90. 
(cf.  trzesawica).  Przy  gnojnikach  dobrze  miewać  moczy- 
dła ,  chociaż  kałuże  z  wody  deszczowej.  Crcsc.  84.  Ro- 
bią też  po  folwarkach ,  gdzie  wody  brak ,  kałuże ,  czyli 
niby  stawki  małe  do  pojenia  bydła.  Switk.  Budn.  356. 
Czynili  kałuże  ku  łowieniu  ryb.  1  Leop.  Jes.  19,  10. 
(sadzawki,  o  Leop.).  Nieskalaną  nogą  przeszła  kaługę. 
Susz.  Pieśń.  "2  B.  b.  —  O  wiatry  proszą,  byleby  się  mo- 
rze wzruszyło  I  nie  stało  kałużą,  ale  morzem  było.  Dard:-. 
Luk.  82.  (nieruchome).  —  g.  Kaługa,  Koługa ,, miasto  w 
Rossyi,  ciitc  6tabt  iii  Siiiglaiib.  B(c/.  AV.  KAŁUŻNY,  KA- 
ŁUZIANY,  KAŁUŻANY,  a,  e,  od  kałuży,  2adm--,  «lł[ut< 
;ctt  = ;  (Bag.  kaluxan  ,  kaluxni).  Kałużna  woda  ,  cisternina 
aqua,  która  nie  ma  żrzodła.  Macz.  Kałużna  głębia.  Oiw. 
Ow.  252.  Woda  kałużna  dawa  drzewu  wilgotność.  Cresc. 
-19.  Miejsca ,_  gdzie  wiszów  kałuzianych  siła,  foeta  palu- 
słribus  ulvis.  Zebr.  Ow.  350.  Kałużany,  co  się  \y  kału- 
ży wala  abo  karmi.  Cn.  Tli.  n.  p.  wieprz.  KAŁUZOWA- 
TY,  a,  e,  mający  kałuże,  fuin|.iji(j.  Ziemia  kałużowata. 
Krom.  458.  ''KAŁUŻYASZ  ,  a,  /».,  żaba,  Uraec.  §oq^o- 
co/.ohrjc.  Przyb.  Balrachom.  tcv  'fju^aĄndn ,  cin  grufd; 
tu  ber  Satrati^  KAŁUZYSKO  ,  a  ,  n.,  paskudna  kałuża  , 
bagnisko,  ciiic  I)nPlid;e  ^Hufec.  Nieprzyjaciół  przez  niezna- 
jome Polakom  lasów  i  błotnych  kałużysk  ścieżki  ucho- 
dzących, nic  śmiał  gonić  hetman.  Stryjh.  515.  KAŁU- 
ŻYSTY,  a,  e,  błoci'sty,  (Vind.  blaten,  blaijast,  mlakast; 
Rag.  kalovit) ;  fumpfig ,  iipll  Sdicii. 

•KALWAKATA,  źle  zamiast  Kawalkata.  Dudz.  29. 

KALWARYA,  yi,  2'.,  1)  góra  niedaleko  Jerozolimy,  na  któ- 
rej Jezus  ukrzyżowany.  Kras.  Zb.  1  ,  455.  Per  ?3crij  ®i'I= 
(jatlia,  ©djcbclftćittc.  \ind.  kalvari.  mestu  mertouskeh  glau; 
Eccl.  joÓHOe  MtcTO ,  KpaHicBO  m^cto.  Wyszedł  Jezus 
na  to  miejsce,  które  zowią  Kalwarya,  a  po  żydowsku 
Golgota.  Groch.  W.  201.  2)  Klasztor  Rernardyński  w 
Wojew.  Krakowsk.  Dykc.  Geogr.  2,  8.  cin  Scmbarbiiicr- 
flofter  r^iimcit  Srafaii.  5)  Miasto  Litewskie  w  Wojew. 
Trockim,  ib.  ciuc  Stabt  iit  Sitt^nucn.  —  g.  W  używaniu 
zwyczajnym  kość  głowy  człowieczej  kalwarya  nazwaną 
bywa.  Kras.  Zb.  1  ,  455.  czaszka ,  czałbatka ,  ber  $irii= 
f(^ebel.  Trzymając  kalwarya  ,  chcieli  umarłego  przymusić 
do  powrócenia  do  życia.  Rob.  Dyab.  5,  56.  —  §•  W  pro- 
cessyacli  stacya ,  wyrażająca  Jezusa  na  krzyżu  na  górze , 
bic  Station  ber  Srcu|ioinig. 

KALWIN,  a,  m.,  g.  1.  Jan  Ivalwin,  gahniillJ,  wódz  sekty 
jego  imię  noszącej.  Kras.  Zb.  1  ,  455.  —  §.  2.  Refor- 
mowany, należący  do  kościoła  ewanielicko-reformowane- 
go  ,  (ein  eabincr ,  6nhniit[t) ,  nieformtrter ,  Slov.  kałwin  ; 
Slav.  kalvin;    Hung.   kńlamista.     KALWINIĆ    się,    ił,    i, 


zaimk.  nicdok.,  zkalwinić  się  dok.,  kalwinem  zostać,  re^ 
formtrt  lyerben ,  jum  reformirteit  ©loiilien  ubercjclłen.  Pewien 
jestem,  że  moi  synowie  w  Anglii  ani  się  zlutrzą,  ani 
zkalwinią;  i  tylko  co  jest  dobrego  u  Anglików  przejmą. 
Mon.  65,  241.  Jeszcze  sie  nieprawie  zkalwinili.  Hrbst. 
Odp.  D.  5.  KALWIŃSKI,  'a,  ie,  ewanielicko  -  reformo- 
wany (cnlDJnifd)) ,  rcfprmh't.  Wiara  kalwińska  panuje  w 
Anglii ,  HoUandyi  i  w^  wielkiej  części  Szwajcaryi ,  etc. 
Wifrw.  Geogr.  158.  Żyje  po  kal wińsku.  Mon.  70,  80. 
KALWINSTWO,  a,  n.,  wiara  kalwińska,  czyli  ewanieli- 
cko-reformowana ,  ber  ©aloini^miiJ,  Slov.  kalwinstwo. 
Fałszywie  nas  kalwiństwem  i  luteraństwem  potwarzają. 
Pim.  Kam.  381. 

'KAM ,  Boh.  kam  quo ,  guorsum  ob.  Nikam  ,  cf.  kędy ,  -  kąd, 
dokąd. 

'KAMAŁDUŁ  ob.  Kameduł. 

'KAMARYNA,  y,  z,  [miasto  nad  jeziorem  tegoż  imienia, 
w  Sycylii.  Mieszkańcy  wysuszeniem  niezdrowego  jezio- 
ra ułatwili  nieprzyjaznym  Syrakuzanora  zdobycie  miasta. 
Ztąd  przysłowie:  nie  ruszaj  Kamaryny  (jeziora).  Moreri 
Grand  Diet.  Iiist.;  Erasin.  Roterod.  Adag.  Chil.  I.  cent.  1. 
Movere  Camarinam  est  sibi  ipsi  malum  accersere.  6]  n.  p. 
Mądrze  to  na  ten  czas  Kazimierz  uczynił,  że  tyra  po- 
czątkom złym  w  czas  zabieżał;  aczci  kamaryny,  jak  ono 
mówią,  ruszył,  i  kłopotu  niepotrzebnego  z  Węgry  sobie 
nabył.  Riel.  Kr.  105.  cf.  dzwonka  ruszyć. 

KAMASZE  ob.  Gzechczery. 

KAMBIERSKI,  a,  ie,  KAMBIALNY,  a,  e,  od  kambierza, 
wexlarski,  2Bed)fel  =  .  Wexelbryf,  to  jest  kartka  kambialna. 
Gród.  Dysc.  C  b.  Handel  kambierski  zamienia  pieniądze, 
dając  one  na  jednym  miejscu  dla  odebrania  na  drugim. 
Wyrw.  Geogr.  457.  KAMBIERSTWO,  a,  ».,  wexlarstwo, 
handel  wexlovvy.  Wyrw.  Geogr.  450.  SB5e(^fe!^ailbcI ,  S!BeĄ> 
felgefd^ńfte.  KAMBIERYA,  yi,  2.,  bank,  kram  wexlarski 
abo  odmieniacza  pieniędzy.  Dudz.  40.  bie  2BeĄfetftulie, 
28ed)fell>aiif.  KAMBIERŹ,  a ,  wi.,  z  Whsk.,  odmieniacz 
pieniędzy,  wexlarz,   ber  'Eeń)ikx ,    @eIbroed|iMer.  Dudz.    40. 

KAMCHA,  y,  ź.,  a)  materya  jedwabna  Turecka,  ettt  ©eibert« 
jeiuj.  (Croat.  kamuka  pannus  dnmascenus)  ;  Ross.  KauKa 
jedwabna  materya  Ghińska.  Władysław  na  wojewodę 
Wołoskiego  podatek  roczny  włożył,  sto  koni  i  tak 
wiele  sztuk  materyi  jedwabnej,  co  pospolicie  kamcbą 
nazywają.  Krom.  541.  cf.  koftyr.  Biel.,  bajborak.  Giuagn. 
—  Niechaj  niewola  w  kamchach,  albo  i  w  złotogłowach 
na  dzianetach  bardzie  jeździ;  zawsze  niewolą  będzie. 
Orzech.  Qit.  128.  Soboli,  kunie,  z  kamchy  szat  i  zło- 
togłowu  Nabrał  się  chudy  drabik,  iż  z  łotra  pan  znowu. 
Stryjk.  750.  —  b)  Suknia  jedwabna  ,  Ctll  fcibene*  łlletb.  Do- 
bywszy listów  z  kamchy.   Pot.  Arg.  812. 

KAiMEDUŁ,  KAMAŁDUŁ,  a,  m,  KAMEDUŁA,  y,  m.,  Ka- 
meduli ,  zakon  pustelniczy  od  świętego  Romualda  fun- 
dowany. Kras.  Zb.  1,  436.  ein  Camalbnlenfcr.  CamaldoH, 
Kameduł,  wieś  w  Toskanii,  gniazdem  jest  mnichów  Ka- 
medulskich Dykc.  Geogr.  1  ,  109.  Kamedulski  zakon, 
ber  (Samalbnlenfcr  Drben.  'Kamalduenski  zakon  nastał  we 
Włoszech,  r.  1030.   Teof.  Zw.  D.  4. 

KAMELA,  i,  i,  KAMELOR,  u,  m.,  włos  z  kamelu,  to  jest 


KAMENA-KAMFORA. 


K  A  M  F  O  R  N  Y  -  K  A  M  I  E  Ń. 


297 


z  kozy  Angolskiej  Azyatyckiej ,  ba»  Samcl^aar.  Krawcy 
kamelorem   dziergają  dziurki  u  sukni.  Magier.  Mskr. 

KAMENA,  y,  2'.,  Muza,  poezya,  bte  SJciifc,  bie  ^'ocfie.  Moje 
Kameny  Nie  będą  miały  u  was  nigdy  takiej  ceny.  Ja- 
kiej są  fraszki  tylko  poety  wielkiego.  Star.   Vot.  A.  3. 

KAMERA,  y,  z.,  magistratura  do  pilnowania  dochodów 
krajowych  (disliiig.  komora),  bic  Smiinicr  5.  35.  2)pmaii:cn  = 
Eninmcr.  KAMERALNY,  a,  e,  od  kamery,  Sanimcr «  . 
Boss.  KaaeHHUfi.  KAMERDYNER,  a,  m.,  KAMERDYNE- 
REK,  rka,  m.,  zdrbii  .pokojowy,  ber  Sammcrbiciicr  {ob.  'Kame- 
rarz).  Sorab.  2.  kammerdienar;  Hu7)g.  kamarśsur;  Croat. 
komornik;  .fia^.  loxnicjar  (oi.  Łożniczy) ;  Vid.  jispni  shri- 
shaunik ;  Boss.  KaMcpjUHCpŁ ,  ('cTpflniieri).  U  nas  jest 
prawie  kamerdyner  najpodlejszą  osobą  między  lokajami; 
w  Niemczech  idzie  on  zaraz  po  marszałku,  i  zastępuje 
często  miejsce  sekretarza.  Pam.  80,  1,  768.  Skoro  pa- 
nicz z  rąk  piastunek  wyszedł,  nadano  mu  kamerdynera 
Francuza.  Kras.  Pod.  2,  46.,  Zab.  7,  159.  Przystał  za 
kamerdynera  do  młodego  pana.  Teat.  2i,  94.  KAMER- 
DYNERKA ,  i ,  ;.,  KAMERDYNEROWA ,  y  ,  I,  sprawu- 
jąca służbę  kamerdynerska ,  lub  tez  żona  kamerdynera, 
bic  Slammerbiftierinn.  Jesień  szczyci  się  być  kamerdyner- 
ką  czyli  szatną  ziemi.  Mon.  71,  205.  (cf.  garderobianka). 
Dobrzeby  bvIo  ,  gdybyś  kamerdynerowa  Pana  Hrabiego 
została.  Teat.  22,^47. "  KAMERDYNERSKI,  a,  ie,  od  ka- 
merdynera, ^ammcrbiener  = .  Boss.  KajiepjiiHepoBi,  Kajiep- 
AiiHepcKift.  KAMERDYNEROWAĆ  intr.  niedok.,  być  ka- 
merdynerem ,  failimcrbicncm.  By  mi  przyszło  kamerdyne- 
rować  albo  lokajować.  Teat.  22."45.  KAMERDYNERSfWO, 
a,  71.,  służba  kamerdynerska.  Teat.  o^.  f,73.  ber  Siaiiiincr= 
bifiicrbicnft.  KAMEP.SŹTUKI,  z  Nlem.  ftnmnierftndc,  ładunko- 
we działa.  Archel.  27,  et  ó,  i.  komorowe  działa,  iak. 
Art.  3,296.  'KAMERYER,  'KAMERARZ,  a,  m.,  z  Wfosk. 
jeden  z  pierwszych  dworzan,  ber  J^animercr.  Tr.  podkomo- 
rzy n.  p.  Padniewski ,  będąc  tylko  kamcrarzem  tajemnym 
pokojowym ,  przecie  w  całym  państwie  papieskim  miał 
tę  wolnos'ć ,  którą  posłowie  miewają,  \yarg.  Wal.  307. 
—  g.  Kamerarz,  pokojowy,  ber  Sdiiimcrlilig.  Kamerarze 
stali  przede  drzwiami ,  aby  go  do  łoża  rozebrali  i  poło- 
żyli. Wys.  Aloj.  84.  Gdy  rano  kamerarz  go  ubierał .... 
ib.  55. 

KAMERYZONYAĆ ,  ał,  uje,  cz.  niedok.,  kamyczkami  dro- 
giemi  wysadzać,  z  Franc;  Bosn  pobiseriti;  Rag.  pobi- 
scrriti;  Boss.  oóiiiiaaTŁ,  oÓHHSUBaTt,  ocbinarb,  ochohuB, 
y-Hiisaib,  yHH3biBaTb,  sbiHHsaTb,  BUHHsuBarb ;  mit  ©bel' 
ftciiien  bcfeCeii.  Wisiały  rzędem  zegarki  kameryzowane. 
Kras.  Dos.  69.  Inni  widzą  w  miesiącu  plamy;  on  widzi 
w  nim  kameryzowaną  buławę.  Nieme.  Bibl.  15.  (ci.  sza- 
merować). Kameryzowanie  Boss.  yHH3Ka,  ynn3biBaHie , 
BUHnana,  BbiiiH3biBaHie. 

KAMFORA,  y,  i.,  1.  Laurus  Camphora  Linn.,  (Boh.  kafr; 
Sorah.  1.  khampor;  Carn.  kafra;  Croat.  kafra ;  Boss. 
Kałi4>opa ;  Hebr.  copher;  Arab.  caphur;  Graec.  xaęovQaj; 
ber  Sampber,  drzewo  Japońskie,  z  którego  mamy  owę 
żywicę  mocnego  zapachu ,  kamforą  zwaną.  Kluk.  Dykc. 
2,  75.  Kamfora  jest  żywica  roślinna  bardzo  lekka,  biała- 
wa ,  przeźroczysta ,  której  dobywają  z  drze\ya ,    rosnące- 

SinmiK  Lini<go  vi/d.  i.  Tob  II. 


go  w  Japonii,  w  Chinach,  i  w  niektórych  okolicach  In- 
dyj  Wschodnich.  Dykc.  Med.  2,  756.  Zniknie  zebrane 
pospólstwo,  kiedy  ma  przyjść  do  bitwy,  nie  inaczej  jak 
kamfora.  Pol.  Arg.  116.  (i  >jcr|'(^aniibet  irne  Jlnmpfcr.  2) 
Kamfora,  ziele,  jedlinka,  ziele  do  jodły  podobne,  za- 
pach kamfory  mające,  camphorata,  JSamiifcrfraiit.  Syr.  612. 
KAMFORNY,  KA.MFOROWY ,  a,  e,  Carn.  kafren  ;  Ross. 
KaM^opHbiH ,  od  kamfory,  6ampJ!Cr=  .  Kamforowy  plastr, 
emplaslrum  camphoratiim.  Perz.  Cyr.  2,  312.  Jedlinka, 
zielem  kamfornym  nazwana  od  zapachu.  S^r  612.  K.\M- 
FOROWANY,  a,  e,  kamforą  napuszczany,  mit  Siimpier 
niiijemac^t.  Dziś  patrzą  cudzych  żonek  muskanych  ,  i  kam- 
forowanych.  Klon.   \Vor.  58. 

KAMIANKA  ob.  Kania.     KAML4NKA    Włoska    ob.    Kanianka. 

KAMIEC ,  iał,  ieje  nijak,  niedok.,  zkamieć  dok.,  ob.  Kamie- 
nieć, \y  kamień  się  obracać,  kamieniem  zostawać, 
iierftetnerii ,  311  (sfciil  ircrbeii.  Wtod.  Musiałbym  równo 
skamieć  jak  Niobe.  Kmit.  Tr.  C  2.  KAMIE.N,  ia,  m., 
{Boh.  kamen,  kamma,  (cf.  kmen  truncus);  Slov.  kamen; 
Sorab.  1.  kamen;  Sorab.  2.  kamen;  Hung.  ko,  keii , 
(kemencze  «  piec,  kemeny  =  tvyardy);  Croat.  kamen,  ki- 
ranik;  Dal.  kaman;  V(«(f.  kamen,  pezh ,  kammen  ,  piezh, 
pezhouje;  Cum.  kamen:  fiag.  kam,  kammen,  stjena, 
kuk;  Slav.  kamen;  Bosn.  kamen,  stina,  (cf.  Germ.  Stein,  cf. 
ściana);  Boss.  KaMCHb;  cf  Lat.  caeraentum,  cf.  gemma, 
cf  Germ.  Samm,  ilamilt;  cf.  komin;  Ital.  camino;  cf  Graec. 
■j^afiai  kurni,  cf.  x«/(»w);  bcr  Stcill.  Kamienie  niczym  nie 
sa,  jedno  stwardniałą  ziemią.  Kluk.  Kop.  1,  257.  Ka- 
mienie rodzą  się  w  ten  czas,  gdy  woda  niosąc  sok  pe- 
tryfikujący, łączy  cząstki  ziemi  ,  a  potyra  gdy  z  iiiassy 
wysącza  się,  albo  przez  wyziewy  gorące  niknie;  massa 
owa  powoli  twardnieje,  i  w  kamień  się  obraca.  Ład.  H. 
N.  64.  Łąki  trzeba  zrównać ,  kamienie  wymutawszy, 
aby  żadna  górka  nie  została.  Cresc.  482.  Kamienie  wy- 
bieram,  elapido.  Cn.  Syn.  520.  Sorab.  1.  wukamenuyu. 
Z  moździerzów  rzucać  się  zwykło  także  kamieniami.  Jak. 
Art.  2,  105.  Kamień  żywy -- opoka ,  eiu  %i\\m.  Tam 
miał  jaskinią  wielką  kamień  żywy ,  Którą  wykował  król 
jeden  bogaty.  P.  Kclian.  Jer.  259.  Kamienie  łamać 
Boss.  óyTHTb,  HaójTBTb.  Kamień  łamany  Ross.  óyit, 
óyTOBbifi  KaMeHb.  —  Kamienie  drogie ,  Cbcljłeinc ,  Hung. 
draga  ko ;  Yind.  shlahten  kamen  ;  Slov.  drahy  kamen  ; 
wielkiego  są  szacunku  dla  swoich  osobliwości  i  piękno- 
ści. Ład.  H.  N.  65.  Kamień  ikrzasty,  gwiazdeczkowy. 
Ormiański,  śklisty ,  Ruski,  Moskiewski,  dziarstwisty,  łu- 
szczasty,  łupny,  ślazowy,  dziurkowaty,  rurkowaty,  orli, 
żydowski ,  ciosany,  nieciosany  abo  orcla ,  przekoczarny, 
przckognisty,  vide  suo  loco.  —  Scypio  już  nie  od  trze- 
ciego kamienia,  ale  w  same  bramy  Kartaginy  tłukąc 
szturmował.  Falis.  FI.  79.  (a  tertio  lapide,  t.  j.  kopiec). 
—  Kamień  młyński,  ber  Wilblficiii.  Ład.  U.  N.  64.  {Boh. 
żernow,  cf.  żarna).  —  Kamień  probierski,  bcr  <l*ro{iter[tcin, 
rodzaj  czarnego  marmuru  ,  na  którym  złotnicy  biorą  pró- 
bę srebra.  Ład.  H.  N.  65.  {Slov.  Prov.  Kamen  zlato  pro- 
buge ,  zlato  ludi,  ob.  Próbować),  fig.  Kamień  probierski 
cnoty,  przyjaźni ,  wiary.  Wol.  —  Nie  został  i  jeden  ka- 
mień na  kamieniu.  Kulig.  75.  cegła  na  cegle  ,  eź  ift  fcilt 

38 


298 


KAMIEŃ. 


KAMIENIARZ  -  KAMIENIASTY. 


Stein  auf  bcm  anbern  gcbliclieit.  Kamień  na  kogo  w7ozyć, 
bustum  alicui  facere.  Mącz.,  t.  j.  grobowy,  cincm  ben  8ei= 
(|enftein  fe^en.  —  ł'rov.  Kamień  często  poruszany,  mchem 
nie  obroście.  Cn.  Ad.  530.  (częsta  miejsca  oilmiana  nie- 
pozyteczna).  Ten  kamień  ,  którego  często  z  miejsca  po- 
ruszą, nierad  mchem  obrasta  rychib.  Glicz.  Wijch.  L.  2 
b.  Vind.  gosta  flushba ,  riedka  fuknja ;  Slov.  kamen , 
kteri  sa  casto  z  niesta  hibe,  ne  obrośte  mochom.  Ka- 
mień za  chleb;  za  moje  żyto,  jeszcze  mię  ubito.  Gemm. 
122.  Hnbanf  ift  ber  SlBcIt  Co^n.  Z  kamienia  prawie  chce 
naczyniii  chleba  sobie.  Rej.  Post.  O  o  \.  Slov.  Tażśko 
z  kamena  oleg  w'itlaći£.  —  Jakby  kamień  w  wodę  wrzu- 
cił -  ani  widać  ani  słychać ,  bez  śladu  ,  lucber  511  fc^cn 
nońj  jn  ^intn ,  aU  mnn  er  inś  SSnffer  gefallcn  iinirc ;  Slov. 
oakobi  kamen  do  wodi  ubodil.  Coś  mi  powiedział,  tak 
dobrze,  jakby  kamień  w  studnią  wrzucił.  Teat.  10.  b.  17. 
(nikt  się  nie  dowie).  Niech  to  będzie,  jak  gdyby  ka- 
mień w  wodę  wpuścił.  Teat.  8.  b ,  85.  (sekret).  —  §. 
Osobliwie  ze  względem  na  twardość;  morał,  i  fiz.,  mit  I»e= 
fonbcrcr  3!iicfl'icl)t  ai\\  bic  S?iixk.  {Hung.  kemeny  =  twardy). 
I  lew  o  twardy  kamień  popsuje  pazury.  Pot.  Arg.  818. 
Onby  i  kamienia  z  głodu  ukąsił.  Falib.  Dis.  S.  2.  Tra- 
fiła kosa  na  kamień;  ja  kamień,  on  kosa.  Zabl.  Zbb.  111. 
^art  nuf  ^art,  bie  ©enfe  auf  eincn  ©tein.  Na  kamień  z  tą 
kosą  trafili.  Wad.  Dan.  22.  cf.  Yind.  Prov.  dva  ognjika 
jiskre  delata;  Slov.  trefiła  kosa  na  kamen,  reperit  patella 
operculum.  Natury  wyrok  dawnym  zwyczajem  Wilka  z 
baranem  nie  zgodzi  Tak  i  raną  między  a  tobą  wzajem 
Kamień  a  kosa  zachodzi.  Hor.  2 ,  528.  Człowiek  nie 
kamień,  a  jako  się  stawi  Fortuna,  takich  myśli  nas  na- 
bawi. /.  Kthan.  Dz.  125.  Człek  nie  kamień,  co  miło, 
choć  szkodzi,  przypuszcza.  Jag.  Wyb.  B  5.  Teraz  lu- 
dzie tak  twardzi  jak  kamień,  niczym  ich  nie  poruszysz. 
Teat.  22,  106.  (nieczuli).  Kamień  byłbym,  żebym  cie- 
bie nie  kochał,  ib.  54.  c,  ii.  (skamieniałym).  Kamieńby 
był ,  coby  go  nie  miłował.  Cn.  Ad.  76.  Praeparciis,  bar- 
dzo skąpy,  twardy  jako  kamień,  rychlejby  kamienia  ru- 
szył. Macz.  Twardy  do  płaczu;  jak  z  kamienia  łza  nie 
kanie.  Cn.  Ad.  857.  Upominał  go,  ale  on  się  stawił 
nieużytym  kamieniem  i  nakowalnią.  Sk.  Dz.  467.  Ma 
się  sprawiedliwie  wrócić,  co  czyjego;  jednak  słowa  ka- 
mieniom. Ticard.  Wl  56.  (głuchym  uszom,  cf.  groch 
na  ścianę).  Na  takie  urazy  kamienie  mówić  muszą. 
Falib.  Dis.  A.  11.  On  twardy  kamień  Astulf  król  Lom- 
bardzki ,  użyć  się  nie  dał.  Sk.  Dz.  617.  —  ^.  Z  szcze- 
gólniejszym łuzgledem  na  ciężkość,  n.  p.  Poczuł,  że  był 
uwolnion  z  żalów  swoich,  jakby  kamień  z  piersi  zdjął. 
Jabi.  Tel.  257.  Ten  interes,  jak  był  przedtym  kamie- 
niem młyńskim  dla  mnie,  tak  teraz  mniej  mnie  zatru- 
dnia. Teat.  15.  c,  96.  —  Z  kamienia  im  wszystko  idzie. 
Jt7o».  69,  515.  z  trudnością,  opoką,  oporem,  jak  po  gru- 
dzie ,  oppos.  jak  po  mydle ,  po  stole ,  fc^mierig ,  fc^tucr. 
Nam  niesporo ,  wszystko  jak  z  kamienia ,  Więcej  kło- 
potu, niż  dobrego  mienia.  Wad.  Dan.  92.  Wiersz  twar- 
dy i  nieskładny,  szedł  mu  jak  z  kamienia.  Hor.  Sat.  141. 
(chropawo).  Polska  często  Kamena  idzie  jak  z  kamienia. 
Mon.  76,  367.  —  Siedzieć  jak  kamień,  kamieniem,  nie- 


ruszającsię,  fi^en ,  p^ne  \\i}  ju  riiJren,  mc  ńn  Stein,  luie 
(Uiflefcttet.  Pięcio-.lub  sześciogodzinne  kamieniem  przy 
stole  siedzenie.  Mon.  71,  92.  Jakeśmy  wczoraj  rano, 
jak  kamień  zasiedli  do  pracy,    tośmy    nie  wstali    az    dziś 


rano. 


Teat. 


C>C) 


00. 


h)  Kamienie  do  grania ,  war- 
caby, bierki.  Kpnz.  Gr.  5,  p.  155.  bic  Saincnfłeiue ,  6piel» 
ftciiu'.  —  §.  c)  Kamienie  w  owocach,  w  śliwkach,  w  wi- 
śniach '  pestki,  bic  Steinc  im  Obfte.  —  §.  d)  Kamienie 
w  niektórych  zwierzętach,  n.  p.  jaskółczy  kamień,  ka- 
płuni,  rakowy,  bezoar,  (wężowy  kamień  ob.  Kobra), 
Steine  bic  in  tnanĄen  J^icren  gcfiinbcn  merbcn.  —  g.  e) 
Kamień  p-ekielny,  lapis  iiifernalis,  ber  i)MIciiftein ,  tak  na- 
zywają sól  zrobioną  połączeniem  kwasu  salctrzanego  z  sre- 
brem. Dykc.  Med.  2,  745.  Sole  istne ,  które  powstają 
z  rozcieków  kiszeniu  winnemu  podległych,  oznaczają  się 
imieniem  winnego  kamienia  ,  ./a?7a/M.<.  Krumł.  Chym.  il9. 
Gdy  dziwę  mięso  na  ranach  się  pokazuje ,  toż  kamieniem 
piekielnym  zcierają.  Krtip.  5,  599.  —  §.  Mniemany  kunszt 
przemienienia  kruszców  w  złoto,  kamieniem  filozoficznym 
nazywają.  Kras.  List.  2 ,  118.  bcr  pt)iUifop^ifrf)e  ©tein ,  ber 
©tein  ber  3Beifen.  Za  pomocą  kamienia  filozoficznego 
chcą  adepci  wszystkie  metale  w  złoto  obrócić.  Kluk.  Kop. 
1,59. —  §  f)  Kamień,  choroba,  kałkuł,  zrośnienie  ka- 
mieniste w  ciele  ludzkim.  Dykc.  Med.  2,  753,  Yind.  ka- 
menzhna  bolesen ,  piefeknina ,  piefekninost;  Croat.  ka- 
menecz;  Rag.  flanak ,  kamen,  bcr  ©tein,  bic  Srnnf^eit. 
Lekarstwo  przeciw  kamieniowi,  tak  nerkowemu,  jako  i 
pęcherzowemu.  Sleszk.  Ped.  191.  Narzędzia  cyrulickie  do 
wyrzynania  kamienia  z  macherzyny.  Czerw.  Narz.  28.  Pie- 
niądze miał,  ale  zdrowia  nie  miał,  kamień  go  męczył  i  ka- 
tował. Sk.  Dz.  874.  Kamień  cierpiący,  na  kamień  chorują- 
cy. Rag.  kamenobolni,  kamcnobolnik,  kamenobolestan.  — 
§.  g)  Kamień,  waga,  pospolicie  52  funty  zawierająca.  Jak. 
Art.  3,  294.  bcr  ©tein,  be^  ®eiincl)t  \wn  aciiuilnilid)  32  ^ifwit' 
ben.  Trzydzieści  i  dwa  funtów  mają  ważyć  kamień  jeden;  a 
pięć  kamieni  mają  ważyć  jeden  centnar.  Herb.  Siat.  178. 
Hirkanus  z  grobu  Dawidowego  wziął  trzy  tysiące  talen- 
tów abo  kamieni  złota.  Sk.  D:.  19.  KAMIENIAHZ ,  a, 
m.,  (Boh.  et  Slov.  kamenaf;  Yind.  kamenar,  kamenjar, 
klepauz  (ob.  Kamiennik);  Garn.  kamenar;  Groat.  kame- 
nar lapicida;  Rag.  kammenAr,  kaminosjccjaz;  {Dal.  ka- 
menar =  mularz);  Bosn.  et  Slav.  kamenar);  robiący  co  z 
kamieni.  Kpcz.  Gr.  5,  p.  156.  bcr  in  ©tein  orbeitct,  ber 
©tcinfitiieiber,  bcr  ©tciii)'rf)Ieifer.  Gdy  ta  kompozycya  osty- 
gnie, szlufierz  tygielki  ma  oszlufować  piaskiem  od  massy, 
która  kamieniarze  czyli  jowiterowie  na  kamienie  lub  ka- 
myki" porzną.  Torz.  Śzk.  507.  KAMIENIARCZYK,  a,  m.. 
uczeń  kamieniarza.  Kpcz.  Gr.  3,  p.  156.  ber  ©teinfdjncie 
berfim-fc^e  ober  (5)efclle.  KAMIENIARKA,  i,  i.,  Boh.  et  Slov. 
kamenarka,  żona  kamieniarza,  ib.  bic  ©teinfc^nciberinrt, 
©tcinfcl)lciferinn.  KAMlENlARNIA ,  i ,  I,  miejsce  roboty 
koto  kamieni,  ib.  bie  ©tcinfĄiieibcrrocrfjłatt.  KAMIENIAR- 
SKI, a,  ie,  Boh.  kamenarsky,  należący  do  kamieniarza 
lub  kamieniarstwa.  ?i.  ©tcitifdjneibcr' .  'KAMIENlARZOVyY, 
a,  e,  (Boh.  kamenaruw),  należący  do  kamieniarza.  KA- 
MIENIARSTWO, a,  m.,  Boh.  kamcnarstwj,  umiejętność 
robienia  z  kamieni,  ib.  bic  Stctnf^neiberef  KAMIENIASTY,  a. 


KAMIENIC  -  KAMIENIEĆ. 


KAMIENIOMIOTNY  -  KAMIENNIK.       299 


e,  kamieniom  podobny.  Kpcz.  Gr.  5,  p.  155.  Yind.  kameni- 
ten,  terd  kaker  kamen.  KAMIENIC  cz.  niedok.,  skamienić 
dok.,  w  kamień  obracać  pr.  et  fig.  (cf.  kamienieć  nijak.),  iii 
©tein  ncnimnbeln,  ycrftetncrii ;  Ross.  oKajicHHTb,  oKaMCHaib. 
Kamieniaoa  Gorgona  swej  twarzy  widokiem.  N.  Pani.  22, 
107.  KAMIENICA,  y,  ź.,  KAMIENICZKA,  i,  I,  demm.,  dom 
z  kamieni.  Kpcz.  0'r.  o,  p.  156.  ctn  flemaiicrtc^  ^ani,  ©tein- 
'^aui,  (obsol.  ber  ©tctii),  ef.  Cerm.  Scmiiatc;  Sa.v.  hf.  Se- 
Uieilflbc ,  (Pul.  komnata);  Lat.  med.  caminata;  Slov.  ka- 
menica;  Croat.  zidanicza ;  (Slov.  kamenićka  laulumiae, 
Yind.  kammenisbe;  Hung.  kemeczne  =  piec;  Croat.  kame- 
nicza  ,  karnenarnicza  lapicidina  ;  Bosn.  kamenica  =  naczy- 
nie kamienne,  koncha,  ostryga;  Rag.  kammeniza  id.; 
Eccł.  KaHeHHHua  Bt  Muant  vaporarium ,  kamionka).  Tar- 
gować się  jak  o  kamienicę ,  roic  lim  ciii  S^imi  biiigeit. 
KAMIENICZNY,  a,  e,  od  kamienicy,  |>nii>3 . ,  (©tciii^a:i«). 
Karnieniczne  bogate  kaczmarki.  Jez.  Ek.  F.  5.  t.  j.  ka- 
mienice mające,  ^ciufcr  bcfi^enb.  'KAMIENICZNY,  ego, 
m.,  subsf.,  ten  który  kamienie  cieszę,  kamienny  cieśla, 
lupicida.  Mącz.  ber  ©tełnnrbcitcr ,  ©tetmneft,  ob.  Kamien- 
nik ,  kamieniarz.  KAMIENIE ,  ia ,  n.,  eollect.,  Boh.  ka- 
menj ,  kamenćj,  kameniśte;  Slov.  kameni;  Yind.  kame- 
nje,  kameniten  kup,  pezhouje ,  kamenishe;  'Ross.  Ka- ■ 
MCHiMiiK-B;  kilka  razem  kamieni;  ©tciite,  iltc^rcrc  ©tciiic, 
©eftcin.  Wzial  kamień  z  onego  kamienia,  które  lam 
leżało.  1  Leop.  Genes.  28.  Na  Orfeusza  gedzienie  rzeki 
stawały,  a  kamienie  skakało.  Biel.  Sw.  10.  Rzecz,  aby 
to  kamienie  chlebem  się  stało.  Leop.  Math.  i,  3.  Przez 
to  kamienie  z  dawna  Wiślny  upór  Przedarł  sobie  tor. 
Klon.  FI.  F.  4.  Ku  sadzeniu  wina  piasczysta  ziemia ,  i 
gdzie  się  kamienie  tacza,  i  może  być  ruszano  po  roli, 
nie  jest  bardzo  zła.  Cresc.  500.  KAMIENIEC ,  ńca ,  m., 
Carn.  Kamenek  Lijlhopołis;  Sorab.  1.  Kamenz;  Germ.  bic 
©łnbt  Snmeiij  iii  ber  D&erlaufih ;  (Boh.  kamenec  ałunj. 
§.  1.  Kamieniec  Podolski,  wielkie  i  jedno  najobronniej- 
sze  miasto  Polskie ,  w  twardym  a  niedobytym  horodzi- 
szczu  położone ,  a  od  kamiennej  skały  nazwane.  Stryjk. 
376.  bte  Mtuiig  Saminicj  iii  f  obolicii.  Kamieniec  do  Pol- 
ski klucz.  Łączw.  Zw.  5.  Kamieniecki  starosta  jest  Gene- 
rałem Podolskim.  Dijkc.  Geogr.  2,  9.  —  §.  2.  Kamieniec 
Brzeski,  w  Wojew.  Brzeskim,  miasto  dosyć  znaczne  ze 
starostwem.  Dykc.  Geogr.  2,  9.  Saminiej  iii  fittbniieit.  §. 
*3.  Miejsce  kamieniste,  ein  fteinicfcter  C^rt.  Tak  Delfin 
Aryona  na  grzbiecie  ,  tak  w  ksieńcu  Proroka  gdzieś  wie- 
loryb stawił  na  kamieńcu.  Pot.  Arg.  508.  ob.  Kamionka. 
KAMIENIEĆ,  contr.  KAMIEG ,  iał,  ieli,  iejesz  nijak,  nie- 
dok., zkamicnieć,  zkamieć  dok,  (Boh.  kamcneti ,  kame- 
njm ,  zkameneti;  Yind.  kamenitile,  okamenitife;  Garn. 
kamenim;  Rag.  okamenitise,  oniramoritise ;  Ross.  KaMC- 
Httb,  OKaMCiitTb;  (Hung.  kemenyedni  durescere ,  rigesce- 
re) ;  obracać  się  w  kamień,  stawać  się  twardym,  nieu- 
żytym. Kpcz.  Gr.  5,  p.  156.  Bcrftciiierii ,  511  ©teiii  roerbeii, 
^art  (imbetDCfliic^)  tnie  cin  ©tein  merbcn  pber  feiiii.  Rzeczy 
właściwie  skamieniałe  sa  te,  które  się  w  prawdziwy  kamień 
obróciły ,  ale  przecież  przeszły  swój  organiczny  skład 
zachowały.  Kluk.  Kop.  2,  106.  Skamienieć  przykładem 
Nioby.   Groch.  W.  352.    Żebym  tu  na  miejscu  skamieniał, 


jeżeli Teat.   33.    b,    90.     Ociec    z  żalu    zbytecznego 

kamienieje.  Jabt.  Tel.  61.  Nałogi  ich  z  zwyczajem  zka- 
mieniały,  i  obróciły  się  w  naturę  drugą.  Birk.  Zyg.  16. 
Na  moje  prośby  co  raz  kamieniejesz ,  Co  raz  uporem  suro- 
wie  srożejesz.  Past.  Fid.  141.  Daruj  panie,  daruj  proszę, 
niechciej  być  tak  skamieniałym.  Teat.  53,  94.  cf.  zaka- 
miały,  zakamiałość.  'KAMIENIOMIOTNY,  'KAMIENIORZU- 
TNY,  a,  e,  rzucający  kamienie,  fteiniuerfenb.  Eccl.  KaMe- 
HOMeTHbift.  KAMIEŃIOTWORNY  ,  a  .  e  ,  tworzący  kamie- 
nie ,  fteiiierjeugenb.  Eccl.  KaMCHOTBopHufi.  Meduzy  łeb  ka- 
mieniotworny ,  sa.tificus  vuUus.  Zebr.  Ow.  111.  ob.  Ka- 
mionoczynny.  KAMIENISTY,  a,  e,  Boh.  kamenity;  Slov. 
kamenili,  kamenati',  kamenowiti ;  Sorab.  1.  kamenane , 
kamenowate;  Carn.  kamenit,  kamenitne;  Yind.  kameni- 
ten, kamenaviten,  kamenjast,  pezhoujast,  poun  kamenja; 
Croat.  et  Slav.  kamenit;  Rag.  karamenit;  Bosn.  kameniui; 
Ross.  KaMCHncTbiil,  KaJiHiiCTbiri ;  pełen  kamieni.  Kpcz.  Gr. 
3,  p.  156.  fteinig,  yotl  ©tcinc.  Miejsce  było  kamieniste 
z  ostrych  kamieni,  z  których  to  jedyne  drzewko  wydarło 
się.  Gorn.  Sen.  390.  Rola  kamienista.  Kluk.  Zw.  2,  245. 
Gruszka  kamienista  =  pełna  pestek.  KAMIENNICZY,  a,  e, 
do  kamienia  służący.  Kjicz.  Gr.  3,  p.  136.  od  kamienni- 
ka, ©teinmeC',  ©tcint>red;er  = ;  Ross.  KameHOcinnun ,  n.  p. 
kamiennicze  narzędzie;  kamienniczy  młotek.  KAMIENNI- 
CZEK,  czka,  m. ,  drozd,  turdiis  saxatilis ,  ptak  wielkości 
wywielgi.  Kluk.  Zw.  2,  286.  bie  ©teinbrpjyel.  Kamienniczek, 
muchołówka ,  błękitnogrzbiet,  muscicapa  cyanaea ,  ptak 
krajowy,  który  przecie  u  nas  podobno  własnego  nie  ma 
imienia.  Na  rolach  kamienistych  ,  gdzie  się  kamienie  na 
kupy  rzucają,  znajduje  się,  Wielkości  dzierlatki.  Kluk. 
Zw.  2,  245.  bic  ©teinfc^ncpfe.  KAMIENNIK,  a,  m.,  łamią- 
cy w  górach  kamienie.  Kpcz.  Gr.  o,p.  156.  §.  l.bcrSłetii" 
Iłrecticr,  ©teiii^auer,  okrzesujący  kamienie,  ber  ©tcinmeg. 
Boh.  kamenjk ;  Sorab.  1.  kameni  rubatż;  Rag.  kamme- 
niir,  kammosjecjaz ;  Yind.  kamenar,  kamnalomez,  kamen- 
jar ,  klepauz,  pezhouni  sdeluvauz,  stamz,  stamiz  ,  kam- 
nashagavez,  kamenski  resresauz;  Croat.  kamenorezecz ; 
Carn.  kamenja  resar;  Ross.  KaMCHOC-bKi ,  KaMeHOctiem, 
KaMeHOiecŁ;  Eccl.  KaMeH04t.iai cjb.  Dali  pieniądze  ka- 
miennikom i  murarzom.  1  Leop.  1  Ezdr.  5,  7.  (tym  co 
kamień  łamali.  3  Leop.);  Ross.  KaMeH04oa'B,  KaMCHOJiOM- 
miiKB.  W.  1.  Ezdr.  5,  7.  (not.  «tym,  którzy  kamienie 
ciosali").  Poczynił  z  nich  kamienniki ,  aby  ciosali  kamie- 
nie, i  gładzili  na  budowanie  domu  bożego.  1  Leop.  1 
Par.  22,  2.  (murarze.  5  Leop.).  Zająca  na  marmurze,  któ- 
ry trawę  skubie  Dłótcm  na  herb  szlachecki  kamiennik 
wydłubie.  Pot.  Pocz.  502.  —  §  Co  kamienie  drogie  rzę- 
żę, śnicerz.  Cn.  Th.  ber  ©teinft^neiber.  — §.  2.  milit.  Ka- 
miennik, moździerz,  z  którego  rzucają  się  kosze  kamieńrai 
wypełnione ,  osobliwie  na  przykopujących  się  do  fortecy 
nieprzyjaciół.  Jak.  Art.  5,  294.  eiu  ©tclnftiirf.  Dawnićj 
zwłaszcza  u  Niemców  nazywano  kamiennikami  albo  kamien- 
nemi  kartanami,  ©teinfartanticn ,  działa  komorowe  krótsze 
i  cieńsze  od  armat,  z  osobncmi  komorami  na  ładunki  ,  z 
których  strzelano  kamieńmi  lub  koszami.  Juk.  Art.  5,  293. 
—  §.  3.  Bolan.  Kamiennik  ziele ,  Acrostichon  marantae 
Linn.  gatunek  paprotnika,  rośnie  w  Krakowskim  na  opo- 

38' 


500 


KAMIENNY  -KAMIONKA. 


KAMIONOCZYNNY  -  KAMPANIA. 


kach.  Kluk.  Dykc.  1,  7.  gatunek  podkolana.  Jundz.  512. 
©tetnfarnfraitt.  §.  i.  Kamiennik  chrząszcz  ,  cerambyz  al- 
pinus,  wJaściwie  się  w  Szwajcarach  znajdujący.  Kluk.  Zw. 
i,  58.  ber  gelfcnfafcr.  KAMIENNY,  a,  e,  a)  z  kamieni 
zJozony.  Kpcz.  Gr.  3,  p.  135.  z  kamienia  uczyniony,  od 
kamieni;  Boh.  kamenny;  Sorab.  1.  kamenty,  kamenane, 
karaenwate,  kamcnowe;  Rag.  kamenski ;  Yind.  kamenen, 
kamenat,  kamnu,  kamenu;  Ross.  KajieHHufi;  ftcincni,  V!>n 
©tein,  ©tcili'.  Kamienny  parkan,  waJ,  kamienna  grobla. 
Cn.  Th.  Góry  kamienne,  śtciiitn-udłC.  Ład.  H.  N.  64.  Gó- 
ry kamienne,  kamienna  'tyszarnia,  lopicidiiia.  Yolck.  459. 
Slov.  kamenicka,  lom ,  łomnica;  Sorab.  1.  kameni  \va- 
mancża;  Yind.  kammenishe,  kamenarje,  kamnalom,  ka- 
merarniza;  Croat.  kamenicza,  kamenarnicza ;  Ross.  Ka.Me- 
HOaOMHH,  adj.  KaMeHe.iOMHUU.  Mlynars^kie  kamienne  góry, 
SOJublftCtnlTiid) ,  Bah.  żernownice,  (ob.  Zarńa).  Książki  ka- 
mienne ob.  Książki ,  labhczki.  Kamienne  działo.  Archel. 
3,  1.  ein  ©tcinftiicf,  {ob.  Kamiennik  2)  to  jest,  do  rzu- 
cania kamieni  służące).  Węgle  kamienne.  Kruml.  Cliym. 
26.  Yiml.  persten  vogel ,  ogiin,  pezhounu  vogle,  ©tcill' 
fx)I)len.  Kamienny  olej  ob.  Olej.  Kamienna  żużel,  pumex. 
Śleszk.  Ped.  413.  ber  Simeftem.  Kamienna  sól  Ross.  co- 
KO.iba  co.ib ,  (ob.  Sól).  Kamienny  orzech  Yind.  koshjak,. 
koshiauz.  —  §.  Między  kamieńmi  się  chowający,  iinter 
ben  (stciiien  \\d}  aiif^nltcnb,  n.  p.  kamienny  drozd  {ob.  Ka- 
mieniczek). Bob  kamienny  ob.  Wyka ,  palnik.  Rząsa 
skalna  abo  kamienna  {ob.  Rzęsa).  Kamienne  ziele ,  Atys- 
sum,  rodzaj  rodzący  strączki;  u  nas  są  te  dwa  gatunki: 
górne  kamienne  ziele  i  pyleniee.  Kluk.  Dykc.  i,  27.  sa- 
dliczka.  Jundz.  352.  3Il\))Tcii.  —  g.  Fig.  Ir.  a)  Kamienny,  zka- 
mienialy,  iicrftcincrt.  {Huiig.  kemeny  =_  twardy).  To  usły- 
szawszy matka  tak  się  zadumiala,  Ze  się  wszystka  ka- 
mienna właściwie  być  zdała.  Olu'.  Ow.  204.  b)  Twardy, 
nieczuły,  surowy,  tnrt,  ftrciig.  Siła  jest  białychgłów  ka- 
miennego serca,  które  gwałtowniej  się  miłości  przeciwiają, 
niż  która  w  morzu  skała  nawalnym  "wełnom.  Gorn.  Dw. 
288.  Eccl.  KJHeHOCfiiAbYi.iiŁ ,  wecTOKOcep^uH.  Błyska- 
wice puszczaj  na  kamienne  umysły  niezbożnych.  Birk. 
Dom.  121.  To  jakaś  kamienna  dusza.  Ti-ał.  8,  69.  Po- 
czytałbym go  za  kamiennego,  gdyby  tego  nie  żałował. 
fiag.  Cyc.  95.  Został  mistrzem  w  lilozufii  po  długim  i 
kamiennym,  jako  zowią ,  eksaminie.  Sk.  Żyw.  2,  76.  — 
c)  Kamienną  niemoc  mający,  faln/lrixiis.  Marz.  ber  bert 
Stein  ^at,  cf.  kaniień  choroba.  KAMIENOWAĆ  ob.  Ka- 
mionować.  KAMIŃSKA  góra  pod  Sandomierzem,  z  wielu 
znaków  pokazuje,  iż  ma  w  sobie  różne  kruszce.  Ład.  H. 
N.  45.  ein  Serij  ben  Sanbmiir.  KAMlONEt.ZKA,  i,  i, 
gatunek  borówki.  Yaicinn^m  viiix  lilma  l.inn.  bie  ^'rcuffeb 
iccre.   Kluk.  Dyk<-.  3.  145    Hass.  KocTHiiiiKa,   adj.  KocTH- 

HU4HUU.  KAMIONKA,  i,  z  .  1  kupa  karmcni.  Kopcz.  (Ir. 
3,  p.  136.  kamienie,  Stcinliaiifcn,  ®cftcin,  Buh.  kameniśte. 
Kamionka  w  łaźni,  pocilnica ,  V'<puriirii,m.  Cn.  Th.  bflS 
©(^miClmb,  Jinmpfbnb-  'Iśamienka  w  łaźni,  lun  153.  Ross. 
KaMCHiia;  E'cl.  KaMeHiiima  bi  MbUHt.  Leje  jak  na  ka- 
mionkę. Cn  Ad.  841.  gęba  u  mego  j:ik  cholewa,  kufel 
mu  tkwi  z  gęby,  er  5cd)t  marfcr.  Ślun.  Pige,  gako  duha 
wodu.     2.  botan.  Kamionka,  arbutus  procumbens,  gatunek 


Chróściny  jagodnej,  rośnie  w  lasach,  zawsze  zielenieje; 
do  garbowania  skór  zdatna.  Kluk.  Dykc.  1,  47.  bie  ®anb= 
teere;  mącznica.  Jundz.  257.  Kamionki,  oxicoccus,  SKooŹ' 
becrc,  w  lasach  nizko  rosnące  jagódki  kwaśne.  A7«A-.  Rośl. 
2,  225.  -KAMIONOCZYNNY,  a,  e,  n.  p.  Kamionoczynna 
twarz  Meduzy.  Olw.  Oiv.  188.  patrzających  na  nią  w  ka- 
mień obracająca ,  ob.  Kamieniotworny.  KAMIONOWAĆ, 
KAMIENOWAĆ,  ał,  uje  cz.  niedok.,  ukamienować  dok.,  Boh. 
kamenowati ,  kamenugi;  Sorab.  1.  kamenuyu ;  Yind.  ka- 
menuvati ,  skamenjam  podpali,  vbijati,  poluti,  okamenu- 
vati ;  Carn.  kanienuvati ,  kamenujem ;  Croat.  kamenuvati, 
kamenujem;  Bosii.  kamenovati;  Rag.  kammenovati;  Eccl. 
KajieHyio;  kamieniami  zabijać,  [teinigen.  W  starym  zako- 
nie bóg  kazał  kamienować  cudzołożniki.  Karnk.  Kat.  347. 
Żydzi  z  miasta  wyrzuciwszy  Szczepana  ukamienowali  go; 
a  kamienowali  go,  wzywającego  boga.  Biai.  Post.  107. 
K.AMIONO WANIĘ,  KAMIENOWANIE,  ia,  i,  subst.  verb., 
Ymd.  kamenuyanje;  Eccl.  KaMenenie,  KaMCHOBaHie,  Kawe- 
HOnoóieHie;  bie  Steinii]iniij.  U  żydów  nie  było  między 
gwałtownemi  śmierciami  pospolitszej  nad  kamienowanie. 
Zach.  Kaz.  35.  KAMIONOWANY,  UKAMIONOWANY,  a, 
e,  'part.  perf.,  gcfteinigt.  KAMIONOWNIK,  a,  m.,  który 
kamionuje ;  Sorab.  kamenwar;  Yind.  kamenuvauz;  Rag. 
kamenovalaz,  f.  kamenovaliza ;  Eccl.  KaMeuHOÓirma;  bet 
©teinigcr.  S.  Szczepan  prosił  boga  za  kamionowniki  swe. 
W.  Post.   W.  508. 

Pochodź,  kamyk,  kamyczek,  okamieć ,  zakamiaiy,  zaka- 
mialoić ,  skamieć ,  skamiafy,  skamiałość. 

KAMIZELA,  KAMIZOLA,  KAMIZELKA,  KAMIZOLKA.  i,  £, 
(cf.  Lat.  med.  camisiale ;  Graec.  Kafticnor;  Ital.  camiciuola; 
Gall.  camisole);  część  ubioru  mezkiego,  ba»  Siimifol,  bic 
2Befte;  Sorab.  1.  et  2.  camfol;  S'lav.  kamizol;  Carn.  kam- 
shóla ;  Bosn.  kamisgjola ,  zabuncicch;  Yind.  jópizli,  pod- 
jopiza;  Ross.  KaM30.ii> ,  Kajisojeui,  KaMso.iiiKt,  KaMSO-ib- 
miKi ;  Eccl.  obs.  oxo6eHŁ.  Kamizole ,  robdeszany,  suknie. 
Comp.  Med.  705.  Jak  gustowną  miał  kamizelkę !  Teat. 
53.  d,  74.  W  axamitnych  kamizelkach.  Falib.  Dis.  M.  3. 
KAMIZOLISKO ,  a,  «.,  szpetna  kamizelka,  Ross.  kbmso- 
jiHiue,  cine  jiapli^e  SBefte. 

KAMLOT,  u,  m.,  Yind.  kamlot;  Ross.  KstiUorT,;  Ital.  came- 
lotto;  Gall.  camelot,  ber  Camelot,  materya  z  włosów  kozy 
Angolskiej ,  albo  też  i  z  wełny.  KAMLOTOWY,  a,  e,  z 
kamlotu,  Ross.  Ka.ii.]OTOBbifi ,  comloten.  Szkotowe  albo 
kamlotowe  woreczki.  Jak.  Art.  1,  561.  Skąpiec  w  kon- 
tuszu  i  żupanie  kamlotowym  i  w  bardzo  przetartej  nie- 
gdyś karmazynowej  bekieszce.  Zab.  15,  198.  ob.  Czamlot. 

•KAMOMILA  ob.  Rumianek. 

KAMPANA,  y.  ź. ,  naczynie  szklane,  na  kształt  dzwona,  n. 
p.  u  machiny  pneumatycznej,  bie  ©ampartC  J.  S.  ber  Sllft" 
pumpe.  KAMPANA,  KAMPANKA ,  'KOMPANKA,  i,  *., 
zdrobn, ,  ob.  Dzwonek.  —  §.  Kampanki ,  kutasiki  dzwon- 
kowate. JriJbeln  me  ©liJddien.  Galony,  kampanki,  do  stro- 
ju należą.  Boh.  Kom.  5,  585.  Otóż  jest  różowe  domino 
z  srebrnemi  kompankami.  Żabi.  Bal.  75. 

KAMPANIA,  ii,  ź.,  czas  każdego  roku,  kiedy  trzymają  woj- 
sko w  polu,  lub  w  kupie  i  stanie  do  odporu,  lub  na- 
stępowania na  nieprzyjaciela.  Papr.   W.  1,  475.  bie  CflOl' 


KAMPAMENT-KANAĆ. 


KANADA  -  KANAŁ. 


301 


paQn(.  KAMPAMENT,  u,  jn. ,  zakładany  obóz,  bie  31uf= 
ftccfuiig  M  8agcr^.  Gdzie  ma  być  karapament  lub  obóz 
zakładany.  S.  Grodź.  2,  145.  Musieliście  kiedy  widzieć 
wojska  na  kampamentach.  Bals.  Niedz.  1,  215. 

'KAMPSON  [porówn. /oc.  canpsare 'powodować,  2],  n.  p.  Je- 
szcze był  młody,  jeszcze  kampson  w  szkole.  Pot.  Syl.  46ł. 

KAMPUST ,  KANPUST ,  u  ,  m. ,  z  Łac.  compositum  ;  Germ. 
5?omft,  gclabtc  3}fil(|,  kanpust,  maślanka,  mleko  kwaśne. 
Dasyp.  R  r  Z.  Nic  to  u  nich,  kiedy  się  rozigrają,  jeden 
drugiemu  oczy  zalać,  kampustem  albo  czym  tłustym  gębę 
zamazać.  Rej.  Zw.  72  b;  Eccl.  KaMÓocia,  3e.iCHaa  Kanycia. 

KAMRAT,  a,  m. ,  z  Franc,  towarzysz,  spólnik ,  Camcrab. 
Boss.  MeEpeił.  Jeden  zły  sługa  może  popsuć  wszystkich 
swoich  kamratów.  Zab.  16,  9.  Dziękuję  ci,  mój  kamra- 
cie, za  to  przywiązanie.   Teal.  54,  79.  ii.  15,  89. 

KAMYK,  a,  m.,  KAMYCZEK,  czka,  m. ,  'KAMUSZEK,  szka, 
m.,  demin.  <  kamień  mały.  Kpcz.  Gr.  5,  p.  157.  bn^  ®tetn= 
d;en;  Boh.  kamynek,  kamenek,  kamenicka;  Slov.  kamen- 
ćek ,  kamenek;  Sorab.  2.  kamufchk;  Sorab.  i.  kamuźk; 
Yind.  kamzhizh,  kammenzhizb,  kamenez,  kamenzhez;  Croat. 
kamenecz ,  kamenchez;  Dal.  kamnak,  kamicsacz;  Dosn. 
kamencjśk,  kamicjak;  Rag.  kammenak,  kamicjak,  stje- 
nizza;  Ross.  KaMemoKi;  Eccl.  KiiMi>iK'b.  Zamiast  brylanta 
Czeski  mi  się  tylko  dostał  kamyk.  Teal.  29.  b,  59.  Grosm. 
Ma  szateczkę  szarłataną ,  w  złoty  wzór  robioną,  Kamyka- 
mi drogiemi ,  perłą  osadzoną.  Groch.  W.  569.  Nieosza- 
cowany  kamuszek  karbunkuł.  Smotr.  Lam.  15.  Kamyki 
morskie.  Z  Leop.  Jes.  48,  19.  (głaziki.  1  Leop).  Smaczno 

.  brzmiące  strumyczki ,  Gdy  o  drobne  kamyczki  Płynąc  się 
odtrącacie.  Słodki  dźwięk  działacie.  Groch.  W.  552.  Dzień 
on  z  wielkim  pragnieniem  oczekiwany,  i  złotym  kamy- 
kiem naznaczony.  Gtuagii.  143.  (arcyszcześliwy). —  Botan. 
kamyczki,  przełomikamień,  kropidło,  tesznik,  ziele,  rot^er 
6teml)re(^.  Syr.  755.  Boh.  tuźebnjk.  KAMYCZKOWATY, 
a ,  e ,  na  kształt  drobnych  kamyków,  dziarstwisty,  groI)= 
lornig,  mit  fleine  ®tcin(^cit.  Sorab.  1.  kamuźkownc^,  ka- 
muźkwatć.  Zdatne  są  do  szkła  piaski  kamyczkowate. 
Kluk.  Kop.  \,  516.  Ziemia  chuda  od  piasku  kamyczko- 
watego.  Cresc.  655.     Glina  kamyezkowata.  Ajgn.  19. 

KAMZANS ,  u,  m. ,  nadedrzwie,  gzems  nade  drzwiami. 
Wlod.  Floresy  wyrzynane.  Dudi.  40.  ba§  ©efimś  iibcr  ber 
JĘjiire.  Kolumny  tara  są  z  krzyształu  rzezanego ,  jako  i 
listwy  w  samym  pokoju  ,  abo  kamżans  na  wierzchu  słu- 
pów marmurowych.  Siar.  Dw.  27.  Przypatrowali  się  bu- 
dowaniu kościelnemu ,  Widzą  kamzansy  i  podwoje  ryte. 
Odym.  Św.  2,  Q.  2  b.  Ganki  Cyterskiej  świątyni  mają  z 
każdej  strony  nad  tramem  i  kamżansem  wysoko  wypu- 
szczone szczyty,  na  których  wpół  wypukła  robota  pięknie 
się  oku  pokazuje.  Tr.  Tel.  68. 

KANĄC ,  ął,  ie,  nijak,  niedok.,  skanąć  dok.,  kapnąć,  kro- 
plami spadać,  triipfelii,  tricfcn,  in  Jropfcn  ^eralłfolicti.  Boh. 
kanauti ;  Carn.  kaniti ,  kanem ;  Ross.  KanyiB,  Kannyib, 
KanaTb,  jKaHjTb,  (KaHyib  nagle  zniknąć).  Ja  łez  stru- 
mieniem zalewam  się  rzewnie.  Jej  ani  kropla  kanie  z 
oczu  pewnie.  Min.  Ryl.  2,  143.  Twardy  do  płaczu;  jak 
z  kamienia  łza  nie  kanie.  Cti.  Ad.  857.  Nie  kanęła  kro- 
pla żadna  krwi  tej  darmo.   Tward.  Pasq.  87.    Lampa  peł- 


na oliwy  przewrócona  była,  z  której  ani  kropla  kaneła. 
Birk.  Dom.  88.  —  g.  activ.  W  kroplach  spuszczać,  tit 
Jropfen  fnllcti  lojfen,  triJpfel"-  oergtepen.  Któżby  łzy  nie 
ukanał,  patrząc  jak  Pen  dziki  Swobodne  cisnął  ręce,  w 
tył  krętemi  łyki !  Hor.  2,  56.  Nar.  Komuż  z  tak  głuchej 
serce  los  wyciął  opoki.  Aby  łzy  nie  ukanał  na  twe  smu- 
tne zwłoki !  Nar.  Dz.  5,  75.  Porzucił  ich  nie  bez  łzy 
ukanienia.  Twurd.  W.  D.  16.  Beh.  kanćjm,  kanjm;  Germ. 
flctfcrn. 

Pochodź,   okanąć  ,  odkanąć ,  przekanąć ,  wykaiiąd. 

KANADA,  Y,  i.,  nowa  Francya ,  wielki  kraj  Ameryki  pół- 
nocnej. Dykc.  Geogr.  2,  10.  gniiaba.  KANADEJCZYK,  a, 
m. ,  mężczyzna  z  Kanady,  bev  Giinobier.  Kanadejczykowie. 
Dykc.  'Geogr.  2,  11.  KANADEJSKl ,  KANADEŃŚKl ,  a, 
ie,  od  Kanady,  ©aiiabifcl).  Królowie  Kanadejscy.  Dykc. 
Geogr.  2,  11.  Terebintyna  Kanadeńska.  ib.  Moraz  albo 
świszcz  Kanadeński.  Zab.   12,  196.  cf.  świszcz,  bobak. 

KANAK  ,  u  ,  m. ,  KANACZEK  ,  czka  ,  m.,  demin. ,  (z  Tureck. 
A.  Czart.  Mscr.),  aklzbant  kobiecy  kosztowny,  eiii  fpfttare? 
2>CtI'CVbalśI)nilb.  Choć  mąż  szeląga  nie  ma ,  żona  konie- 
cznie chce  mieć  kanak  nową  robotą.  Siar.  Ref.  45.  Zo- 
na uboga  ubogiego  męża  Nie  ma  na  szyi  kanaku  dro- 
giego. Bardz.  Trag.  467.  Płacić  mają  od  zausznic,  maneli, 
kanaków.  Yol.  Leg.  4,  80.  Poganie,  gdy  trupa  palili  na 
stosie,  w  ten  czas  na  znak  pamięci,  klejnoty,  kanaki  w 
ogień  rzucali.  Bals.  Sw.  2,  474. 

KANAŁ,  u,  m. ,  KANALIK,  a,  m. ,  zdrobn..  Lat.  canalis; 
Gall.  canal,  chenal;  Ital.  canale ;  Angl.  chanel,  kennel; 
Bob.  kanał;  Yind.  uesh ,  shlieb,  shlebiz,  (cf.  żłób);  Rag. 
Yodotocje;  Dal.  vodotechje ;  Croat,  ślep,  sleb,  sgijeb; 
Bosn.  cjatrrigna,  sgijeb;  Ross.  Kana.n,  KaHa,ieui,  npo- 
puBt,  vulg.  KaHaea ;  Eccl.  KO^OTeYcT ;  ber  (Sttiml ;  rów,  ru- 
ra ,  trąba ,  rynna  dla  jakiej  cieklizny.  Solsk.  Geom.  3. 
Rów  wykopany  dla  złączenia  mórz  albo  rzek.  Tak  kanał 
wielki  Piński  czyli  port  Ogiński  w  Brześciu  Litewskim 
Pine  z  Muchawcem  łączy,  a  przeto  Prypeć  z  Bugiem. 
Dykc.  Geogr.  2,  11.,  Yol.  Leg.  7,  845.  We  Francyi  ka- 
nał Languedocki ,  lub  Królewski ,  łączy  morze  jedno  z 
drugim.  Dykc.  Geogr.  2,  10.  Kanałem  przednie  nazwana 
cieśnina  morska  między  Anglią  a  Francyą,  la  Manche,  bet 
Sanal,  bie  SKecreiige'  jroift^en  (Ingi.  unb  "gr.  Dykc  Geogr. 
2,  118.  [mylne  przytoczenie;  Dykc.  ma:  morze  ściśnione 
miedzy  A.  i  Fr.,  którego  kawał  zowie  się  cieśniną  Kaler 
tańską.  6] — g.  Szczególniej  zaś  u  nas  po  wsiach  kanała- 
mi zowią  rowy,  napełnione  wodą ,  które  mają  szerokości 
nie  więcej  nad  cztery  sążnie,  długości  jak  tylko  oko  za- 
sięga. Te  dają  się  około  dworów,  ogrodów.  Switk.  Bud. 
379.  aiif  bem"8anbe,  cin  SBnffergrabcn ,  ber  iitdit  liDcr  4 
filnfter  Sreite  \)at.  unb  beffeii  Sćinge  itiait  mit  bcm  3luge  o6= 
fc^ien  fann.  cf.  sadzawka.  —  Kanały  w  miastach  =  rynsztoki, 
kloaki,  któremi  plugastwa  do  kałuży  idą,  bie  ©iiffteine, 
bie  ©loafen  iti  ben  ©tabteii.  —  §.  Kanały  w  ciele  zwierzę- 
cym ,  bie  Snnćile  im  tbierifdjeii  Slórper.  Naczynia ,  kanały, 
w  których  części  ciekące  w  ciele  się  ruszają,  pomykają, 
i  z  jednego  miejsca  do  drugiego  przechodzą.  Krnp.  i, 
16.  Dwa  kanały  moczowe,  z  których  od  każdej  nerki 
jeden  urynę  wyprowadza.  Krup.  2,  116.    Kanał  piersisty, 


302 


KANAŁOWY  -  KANARCHAĆ. 


KANAREK  -  KANCLERSKI. 


diiclus  thoracicus,  kanaJ  niateryą  mleczną  w  krew  wpro- 
wadzający, ib.  2,  64.  Kiszki  niczym  innym  nie  sa ,  jak 
dfugim,  różnie  pokrzywionym  kanałem  skórzanym.  Wejch. 
Anat.  69.  Kanaf  powietrzny,  larynjc  ,  należy  do  robienia 
gJosu ,  bic  f  iiftrpbrc.  Pory  są  kanały  pot  wyprowadzające. 
—  g.  Kanał,  wnetrzne  wydroienie  każdego  działa.  Jak. 
Art.  o,  29S.  bic  śccie  ciiicśi  @c|d)ii|C:?.  Kanał  daje  się  w 
armacie  dla  włożenia  weń  pocisku  i  wypędzenia  go  przy 
pomocy  prochu,  ib.  1,  159.  Kanał  ten  odwierci  się,  jak 
wyciąga  proporcya.  ib.  o,  110.  • —  Fig.  Raguza  stalą  sie 
niby  kanałem,  przez  który  wszystkie  towary  Weneckie  i 
całych  Włoch  do  Turek  przechodzą.  Kłok.  Turk.  82.  KA- 
NAŁOWY, a,  e,  od  kanału,  Croat.  slebni  (cf.  żłobny), 
gaiml  = . 

KANALIA,  ii,  z.,  z  Franc.  słowo  gminne  zelżywe,  Caiiatllc; 
Sorab.  2.  kannale,  karnala.  Kanalia  jestem,  ja  im  tego 
nie  daruję  nigdy,  chyba  żyć  nie  będę.   Mon.   71,  512. 

KANAPA,  y,  z.,  KANAPKA,  i,  ź.,  dem.  siedzenie,  niby  stołek 
szerszy  dla  kilku  razem  osób ,  z  Franc. ;  Carn.  vajkshe- 
nishe;  Ross.  naHane,  boź  ©aimpe.  Wygodniej  siedzieć  na 
kanapie.  Teat.  6,  62.  Pańskiemi  wszystkie  szkarłatne 
wzorrai  szyte  kapy  Błyszcząc  się  okrywały  słoniowe  ka- 
napy. Zab.  9,  325.  Małpa  poplamiła  kanapy,  potłukła 
zwierciadła.  Zab.  16,  62.  Po  ogrodach  dają  się  kanapy, 
SJii^cIutlifi' ,  w  altanach,  na  krytych  ulicach;  wysypują  się 
z  ziemi  i  okładają  darniną.  Kluk.  Rośl.  \,  78. 

KANAPARZ ,  a ,  m. ,  szafarz,  śpiżarny,  piwniczny  klasztorny, 
Carn.,  Croat.,  Dal.,  konobar;  Hal.  canovajo  cellarius, 
pincerna;  {Croat.,  Dal.,  i?osn.  konoba  =  piwnica;  Ilal.  ca- 
nova);  Ross.  KCiap^;  Ecd.  TpanesHiiKi.  Rok  będę  czosn- 
kiem śmierdziała ,  piwem  przeszła  ,  jak  habit  laika  kana- 
parza.  Teat.  45.  c,  85.  Wyb.  Kulig.  Ledwo  czytelnych 
książek  foliały  Ojciec  kanaparz  lepiej  dysponował.  Co 
przedtym  próżno  na  pulpitach  stały.  On  tam  ozory,  szyn- 
ki uszykował.  Kras.  Mysz.  15. 

KANAR,  u,  m.,  KANARYA,  yi,  ź. ,  1.  wyspa  na  oceanie 
przy  Afryce  leżąca,  największa  z  Kanaryjskich,  obfituje 
w  trzciny  cukrowe,  w  wino  etc.  Dykc.  Geogr.  2,  H.  bie 
3nfcl  (Janario  bcij  Slfrifa.  Więcej  w  Kanarze  cukru,  niż 
w  Tatarzech  mąki.  Cn.  Ad.  1252.  (cf  więcej  u  niego  ro- 
zumu w  pięcie ,  niż  u  drugiego  w  głowie).  2.  Kanar 
cukier,  Canarienjiidcr.  Słodki  kanar  z  trzcin  zbieram.  Dar. 
Lot.  25.  Korzenie,  haniż,  cukier,  kanar  płacą  tenże 
podatek.  Yol.  Leg.  4,  81.  Nad  Hamburskie  kanary  słod- 
sze twe  słowo.  Zimor.  Siei.  525.  Wolno  Bogu  jako  pa- 
nu ,  Kanar  urobić  z  chrzanu.  Chrośc.  Job.  5.  Nie  dba 
na  żądła  brzmiącej  (pszczół)  chałastry  Chłop  ,  podcinając 
z  kanaru  plastry.  Nar.  Di.  2.  188.,  Zab.  i,  191.  poet. 
zamiast  z  miodu,  $ontg.  3.  Kanar  wino,  kanar  sek,  (Ea= 
nartcnircin,  Ganarienfcct.  Ecd.  Kawap-B  bIho.  Wina,  które 
morzem  przychodzą,  Alikanty,  Madcry,  Kanary.  VW.  Leg. 
2,  1255  el  5,  564.     Bóa;  żeirnaj  muszkatele  i  was  kanar 

1    *  TT  ■  .  . 

seki,  Upewniam,  że  sie  bez  was  nie  sleskne  na  wieki. 
Pot.  Jow.  156.  ('KANARCHAĆ  «.  niedoi,  [z  rusk.  ka- 
narchati:  czytając  śpiewać,  2].  może  śpiewać?  n.  p.  Jak- 
byś przedtym  nigdy  dyakiem  nie  bywał,  i  Tryodv  'ćwitnej 
nigdy  nie  czytał,  i  z  nich  nie  kanarchał.  Pim.  Kam.  225.) 


KANAREK,  rka,  m.,  ("KANARKA,  i,  ś.,  Cn.  Th.  Kana- 
rzyca,  samica);  ptaszek,  przywieziony  z  wysp  Kanaryj- 
skich, należący  do  rzędu  wróblego,  łatwy  do  wyuczenia 
się  wdzięcznego  śpiewania.  Zool.  Nar.  222.  passer  cana~ 
run  Klein.,  bcr  CnitariemiogcI.  BoA.  kanar,  kanarek;  Slov. 
kanalik,  kancirik;  Yind.  kanarska  tiza ;  Croat.  kanalecz; 
Ross.  KaHapcilha,  KanapeiKa;  Ecd.  KanapKa.  Kanarek  w 
uszach  ich  drogi  pisk  zostawia.  Baiiial.  J.  4.  Kanarki 
kosztowne,  ib.  J.  5.  Kanarek  mieszaniec,  ber  Sannricn('a= 
ftiirb.  K.ANARKOWY,  a,  e,  od  kanarka,  gonarieiiDogcI  >, 
Camiricn  = ,  Boss.  KaHapeeiHUn.  Kanarkowa  trawa,  phala- 
ris  Canariensis,  Linn.,  baŚ  6nnavieiigra'3,  gatunek  mysze- 
go  bru ,  którego  nasienie  najulubieńszvm  jest  pożywie- 
niem kanarków.  Kluk.  Dykc.  %  175.  KANARYJSKIE  wy- 
spy, bic  gaimrifdjctt  Snfdn,  przy  Afryce,  tak  zwane  od 
największej   z  nich.   Dykc.   Geogr.  2,   12. 

KANAWAC,  KANAWAS,  KANAFAS,  u,  m.,  [Lat.  med.  ca- 
nabacium ,  od  słowa  canabis  konopie;  Ital.  cannevaccio; 
Gall.  cannevas;  Angl.  canvass);  bcr  CminciiaC,  właściwie 
płótno  konopne,  albo  też  lniane  nieblechowane  tęgie  do 
podkładania  pod  suknie ,  ale  też  znaczy  materyą  baweł- 
nianą lub  jedwabną  z  prążkami,  cf  dyma,  Ross.  KaHH- 
•facB ,  (cf  Kan*a).  Cło  to  płacą  od  kitajek ,  felp ,  ka- 
nawac.   Yol.  Leg.  i,  81. 

KANCELARYA,  yi,  ź. ,  pisarska  izba.  Mącz.  pisarnia,  piso- 
wnia, bie  SaiiceUcB;  miejsce,  na  którym  są  zachowane  ar- 
chiwa i  protokoły  aktów  jurysdykcyi  sądowej,  do  której 
należy.  Kras.  Zb.  1,  457.  Boh.  kancelar,  pisowna;  Sorab. 
2.  kanzlija;  Yind.  canzlia ,  kanzlia,  pifarniza;  Carn.  pi- 
sarna,  spisirna;  Creal.  piszarnicza;  /^oss.  KaHEie.iapis,  npii- 
Kas-B.  cf  kanclerz,  podkanclerzy.  KANCELARYJNY,  a,  e, 
od  kancelaryi,  SaiiccUeu  = .  Kancelaryjny  pisarz  Boh.  kan- 
celarsky :  Ross.  KaHUCiapchifi ,  npiiKasHŁiił.  KANCELA- 
RZYSTA ,  KANCELARYSTA ,  y,  tn. ,  pisarz  kancelaryjny, 
bcr  Saiicellift.  Kacelarysta ,  pisarz.  Dasyp.  A  a  b.  Yind. 
kanzlist,  kanzlistar;  Carn.  pisarnek;  Ross.  KaHueaapHCTi, 
noBHTmiKi,  npHKasHoS,  adj.  noBiiTiecKiB.  Kio  chce  być 
patronem ,  powinien  wprzód  przy  którym  sadzie  przez 
lat  trzy  być  kancelarzystą.  A.  Żamoj.  54.  KANCELOWAĆ, 
ał,  uje,  niedok. ,  wymazać,  wypisać,  'przekresić.  Farr. 
482.  nuoftrcidicn ,  biirc^ftrctc^cti. 

"KANCER,  u,  m. ,  rak,  choroba,  wrzód  ciało  wyjadający, 
ba^  .'ivrcb^iKfd)an'ir ,  bcr  fircR  Carn.  mramor,  shen;  Ecd. 
KaphiHŁ,  6o.it3HB  paKOBaa.  Gdym  się  przypatrzył  choro- 
bie ,  przyszedłem  w  to  mniemanie ,  iż  był  kancer.  Wys. 
Aloj.  428.  KANCEROWAĆ,  ał,  uje,  niedok.,  skancero- 
wać  dok.,  rakiem  lub  kancerem  zarażać,  mit  bcm  Srcbfe 
ttiiftccfcn,  fig.  zarażać,  anfłcilen.  Słowa  ich  prędko  kance- 
rują  i  na  zarazę  sąsiedzką  zachodzą.  Sk.  Kaz.  77.  — 
Kancerować  się  recipr. ,  w  kancer  się  obracać  ,  frcbSortig 
uicrbcn,  ftd)  iii  ben  Srch^  >,icrniaiibcln.  Rady  sie  kanceruja 
zaniedbane  wrzody.  Pot.  Arg.  146.  KANCEROWATY. 
KANKR0W.4TY,  a,  e,  od  kanceru ,  iSrcbś  =,  frcbśartig. 
Bolączki  czarne  kankrowate.  Urzęd.  151.  Kankrowate  kro- 
sty. Urzed.  599.     Wrzód  kancerowaty   ob.  Zkancerowany. 

KANCLERSKI,  a,  ie,  od  kanclerza,  kaniUt-.  Rag.  kan- 
gilljeerski;   Ross.  KaHiucpcKift,   KaniwepoBt.     Kanclerskie 


KANCLERSTWO  -  KAŃCZUGOWY. 


KANDOR-KANIA. 


303 


sądy,  assesorskie ,  zadworne  ,  królewskie ,  sąd  najwyższy 
dla  mieszczan  królewskich ,  królewszczyzn ,  starostw  etc. 
Niegdyś  sami  Kanclerze  wyrok  w  nich  stanowili ;  później 
przydano  im  za  assessorów  Referendarzów,  Regentów  kan- 
cellaryi ,  sekretarzów  wielkich ,  i  pisarza  dekretowego. 
Vol.  Leg.  7,  423.  Skr:.et.  Pr.  Fol.  2,  544.  Kras.  Zb.  1, 
122.  bn«  Srtit3tei--,  obcr  06cvt)iwn^t.  KANCLERSTWO, 
a,  n.,  urząd  i  władza  kanclerza,  Hag.  kangilljerstvo;  Yind. 
kanzelarstYU,  kanzlarsku  slilushilu,  Me  Slnnjlcmnirbc.  W 
Litwie  kanclerstwo  jako  i  podkanclerstwo  przez  samych 
świeckich  było  sprawowane.  Kras.  Zb.  \,  456.  KAN- 
CLERZ, a,  m.,  ber  Saiijlcf;  Boh.  kancljf;  Sorab.  \. 
khencźler;  \ind.  kanzler,  kanzlar ,  kanzelarnik,  sname- 
nilski  varih,  branuvauz  snauiika,  snaminmauz,  snamcni- 
lar;  Bosn.  kancelir,  pisac ;  Ross.  KaHijjepi. ;  Eccl.  óyjia- 
roxpaHiiTe,ib ;  Graec.  yamoąrla^.  Kanclerze  albo  od  pie- 
częci pieczflarzo,  Sicijcl6cmabrcv,  w  Koronie  i  Litwie  są 
ministrami    krajowemi  i  stróżami  praw  Rzpitej.    Kras.  Zb. 

1,  456.  Urząd  ten  w  Koronie  długo  był  piastowany 
przez  samych  duchownych ;  za  Zygmunta  I.  dopiero  sta- 
nęło prawo,  ażeby  jeden  z  kanclerzów  bywał  duchowny, 
a  drugi  świecki;  a  zachowuje  się  między  niemi  alternata 
do  pieczęci  wielkiej.  Skrwt.  Pr.  Pol.  1,  178.  Kanclerz 
Wielki  Koronny,  ber  Jlroiiijrofifaiijlcr.  Podkanclcrzy  Ko- 
ronny, ber  Sroit  ■■  Ullterfairjlcr.  Kanclerz  Wielki  Litewski, 
ber  ?itt^.  ©ro^fanjler.  Podkanclcrzy  Lit.,  ber  Sitttj.  lliiter= 
faiijler.  Kanclerz  kapituły  katedralnej  i  kollegiackiej.  Kras. 
Zb.  1,  457.  ber  Jtaiijlcr  eiiic«5  SumfaptteB.  K.\nCLERZAN- 
KA,  i,  i.,  córka  kanclerza,  W:  Śaiijleru  ied^tcr.  Bukiet 
w  dzień  urodzenia  J.  0.  Księżniczki  Amelii  Sapieżanki, 
Kanclerzauki  W.  X.  L.  Zab.^ ii,  556.  KANCLERZYC, 
a,  m.,  syn  kanclerski,  beś  StliljIerS  So^il.  KANCLERZYNA, 
y,  i. ,  'KANCLERZOWA ,  y,  i. ,  żona  kanclerza ;  Bag. 
kangilljersctina ,  bie  Sniijlcriiiu,  ©emaliliiiii  beś  Slaii3lerś. 
Pani  Kanclerzvna.  N.  Pam.  16,  17. 

KANCYONAŁ,  u,  m.,  K.\NCY0NAL1K,  a,  w.  zdrobn..  książ- 
ka zawierająca  zbiór  pieśni  nabożnych,  cf.  kantyczki,  pifi- 
śnioksiąg,  bai  Hirdieiiijefaiiglmd},  tai  ©cfaiujbiid).  Slov.  spe- 
wna  kniźka;  Yind.  pielemne  bukve  ;  Boss.  hIscchhhkb. 
Sic  ^oleit  nciincn  bie  polnifdjeii  ©cfmigbudicr  kancyonały, 
kancyonaliki,  iiitb  tiieim  (i  3Uimt|'d;  =  fnt^olifc^e  finb  kantyczki, 
mi^  iem  Lat.  cantate.  Sei^trcigc  1,  215.  (iNB.  kantyczki 
bez  względu  na  wyznanie,  ściąga  się  tylko  do  formatu 
mniejszego).  Kancyonał  albo  pieśni  nabożne  według  ob- 
rządków kościoła  ś.  katolickiego  w  Krak.  1794.  Nie 
wolno  bez  pozwolenia  synowców  J.  Kochanowskiego  ni- 
komu tegoż  wiersze  przedrukować;  ani  pod  pretekstem 
kancyonalików  na  mała  trakture  wydawać.  J.  lichan.  Dz. 
31S. 

KAŃCZUG,  a,  m.,  z  Talarsk.,  bicz  z  rzcmion  spleciony,  cf. 
korbacz,  ber  śiant|'d|ii,  eiiie  ani  3?iemcii  gcflod;tciie  '^^eitfdie. 
{Slav.  kanczia,  kangyja ,  hangyia  <  bicz).  Tat^irowie  kań- 
czugami się  w  pojedynku  tną.  Haur.  Sk.  229.  Kańczugi 
osadzają    się  w   śs^idwę,    kalinę,    czeremchę.  Kluk.  Bośl. 

2,  160.  Kto  godzien  tylko  rózgi,  nie  trzeba  żeby  mu 
okrutnym  grzbiet  kańczugiem  był  szarpany.  Zab.  15,  69. 
KAŃCŻUGÓWY,  a,  e,  od  kańczuga,  Slaiitfc^in. 


*KANDOR ,  u ,  ?n. ,  szczerość ,  bie  Sliifriifitigfcit.  U  dworu 
niemasz  kandoru,  ob.  Dwór. 

KANDYA,  yi,  z.,  Crela,  znaczna  wyspa  Europejska  na  mo- 
rzu śrzodziemnym.  Dijkc.  Geogr.  2,  15.  bie  3llfel  ©aiibid 
obcr  (Jreta,  ob.  Kandyjski. 

KANDYDA,  y,  2'.,  imię  kobiece,  zdrobn.  Kandysia ,  n.  p. 
Ty  najukochańsza  Kandysiu.  Teat.  13,  66.  eiii  grauenjim' 
meriiame. 

KANDYDACKI,  a,  ie,  od  kandydata,  (£niibibateit  = .  Tr.,  Ross. 
CTaB.ieHiwecKifi.  KANDYDACTWO,  a,  n.,  KANDYDAGYA, 
yi ,  z.,  stan  kandydacki.  Tr.,  ber  ©atibtbnłetiftmib.  KAN- 
DYDAT, a,  m. ,  który  się  stara  o  jaki  urząd.  Kras.  Zb. 
i,  179.,  ber  ©nnbibat;  Boh.  ćekanec.  Kandydat  dziekań- 
stwa,  probostwa  Boss.  CTaB.iemiKii.  Koronny  kandydat, 
ber  Siroiicaubibat.  W  rodź.  żeiisk.  KANDYDATKA ,  Boh. 
ćekanka ,  ćakanka. 

KANDYJSKI,  a,  ie,  z  Kandyi,  6«iibi|'c^,  firetifc^),  iipii  Caiibid. 
Wina  wnet  przyniesiono  co  najmocniejszego,  Rywuł,  Mał- 
mazyi ,  także  sęku  Kandyjskiego.  Banial.  E.  3. 

KANDY'SBROT ,  u ,  m. ,  chleb  cukrem  polewany,  Bn^crlTOt- 
W  twarz  się  poufałym  Czyni  bratem,  a  z  tyłu  sięga  pu- 
inałem;  Usta  tak  jak  kandysbrot  słodkie,  A  wewnątrz 
na  otrute  arszenik  gotuje,  h^tilig.  239.  KANDYSCUKIER, 
kru  ,  m. ,  [lodowaty  cukier.  5|,  krysztafowany  biały  cukier, 
gniibeljuctcr.  KANDYZOWAĆ,  ał,  uje,  cz.  niedoL,  skan- 
dyzować  dok.,  cukrem  powlekać  lub  glasserować;  liał. 
candiro ,  caiibireii.  Póki  się  owoc  w  cukrze  nie  zasklepi 
i  skandyzuje.   Tr. 

KANFORA  ob.  Kamfora. 

KAM,  ia,  ie,  od  kani,  Sorab.  1.  kanacże ;  Groat.  kanyev , 
§ii&iierijci)er  = .  'Kanie,  iego,  n.,  siibst.,  n.  p.  Ten  tak 
szlachetny  sokół  narodu  ludzkiego  Mogąc  bujać  wysoko, 
wlecze  się  kaniego.  Bej.  Wiz.  63  b.  (sposobem  kanim,  jak 
kania)  ^^.Bot.  Kania  przędza,  Cuscuta  Linn.  '51ad)^|'eibe;  Boh. 
kokotice,  orobanka;  Carn.  ferpolan ,  kokorik,  knkotiza; 
Ross.  noBii.iiiuia ;  kanianka ,  kanka,  wyłup,  luborycz,  je- 
dwab' polny;  nie  ma  własnego  korzenia,  i  należy  do 
roślin  podszewniczych,  które  się  żywią  z  innych;  pnie 
sie  po  lnie,  pokrzywach  etc.  jak  przedziono;  służy  w 
lekarstwach.  Kluk.  Rośl.  2,  223.,  Kluk.  Dijkc.  1,  173., 
Uried.  111.,  Jundz..  140.,  Sienn.  36. —  Kania  noga  ziele, 
ob.  Wronia  noga.  —  Kani  pazur  ziele,  ob.  Miłosna.  KA- 
NIA, i,  i.,  §.  1.  fulco  miluiis ,  ber  ^iibiiergeucr,  plak  dra- 
pieżny z  rodzaju  jastrzębiów;  najbardziej  skrada  się  na_ 
kurczęta  i  gąsięta  po  folwarkach.  Ład.  //.  A^.  60.,  Zool. 
Nar.  273.,  {Sorab.  1.  et  2.  kana.  Boli.  kań,  kńne  sęp, 
lunaL  mi/yus;  Slov.  kańa ;  Hung.  k'inya  vuUur;  {Slov. 
gestrab ,  lunak  miluiis,  Slov.  kanec;  Hung.  kan  verres. 
wieprz);  Croat.  kanya  ,  kanyacz,  pilyuli  7nilvus ,  kanyuh 
vuHur;  (cf.  Ci-oat.  ukanyujem  dccipio,  ukanyliv  deceplio- 
sus ,  kanim  inlendo ,  propono  ;  Bosn.  kaniti ,  nukkati  hor- 
lari,  kanitise,  deliberare);  Dal.  pilyuh;  Bosn.  pigljugli, 
pigijusgina,  gljunna;  Rag.  pigijugh,  pighlixinj;  Yind. 
kajna ,  jastran,  sakolzh  vullur,  pishetnik,  luin  milius; 
Ł,'a/7i.  kajua ,  pilizhen(\k,  lvyn ,  piulek  ;  Ross.  iKTiiiiB,  Kop- 
uiyHi,  uhin.iaTHHHt,  (Ross.  KaHiOKŁ,  miAMKi,  strix  scobs)  ; 
Eccl.  KaiiioK'B ,  iiiii\ioK'b  milvus ;   cf.  Lał.  gavia ;  cf.  Graec. 


KA^'1ANKA  -  KANON. 


KANONADA-KANONIZACYA. 


laha  inliio).  O  karlika  jednym  powiadają  ,  źe  go  raz 
kania  porwaJa  miasto  kurczęcia  :  i  nieprędzej  go  puściJa, 
aż  na  nię  dfugo  woJano.  Goni.  Diu.  183.  Kanie  nieśmiaJe. 
Banial.  J.  3.  Ah!  jak  kania  dzdzu ,  pragnę  ciebie.  Teat. 
29,  20.,  ib.  24.  b,  48.  Joaii.  Tzetzes'  scribit,  mihum 
solas  aguas  plutias  bibere,  ideogiie  expcclarc  dum  pluat. 
Cn.  Ad.  127.,  Eys.  Ad.  8.  Choćbyś  zły  grosz  usrebrzyJ, 
jest  jak  owa  panna,  Co  sama  przez  się  kania,  z  farbi- 
czką  Dyana.  Jag.   Gr.  B.,  szpetna,  bladawa  jak  kania.  — 

V  8.  2.  Kania,  ryba  morska,  mihus.  Plin.  H.  N.  9,  26.  cin 
©eefifc^.  KANIANKA  ob.  Kania  przędza.  KANIASTY,  a, 
e,  na  kształt  kani,  rozczepierzony,  tuie  eiit  Jpii&nergcacr , 
nilśl}cfpvci|t ,  n.  p.  Kaniasla  czapka,  caussia,  która  pro- 
mieni słonecznych  do  twarzy  broni.  Macz.  Kaniasta  cza- 
pka =  kapelusz.  Cn.  Th.  Kaniasty ,  n.  p.  człowiek ,  w  ka- 
peluszu.  Cn.  Th.  (mx  im  Sputc.  pelasatus. 

KANIKUŁA,  y,  z.,  gwiazda  jedna  w  konstellacyi  wielkiego  psa, 
wschodzi  w  lipcu,  a  trwa  przez  sześć  niedziel  czasu  naj- 
gorętszego. Kras.  Zb.  1,  438.  Psianka,  psia  gwiazda,  psia 
głowa,  Carn.  kuslak ;  Croat.  peszozvezo ;  Ross.  KamiKyju. 
Kanikuła,  dni  hanikularne,  czas  wiecie  najgorętszy,  psie 
dni,  psie  czasy,  psia  grań,  Vind.  pefji  dni;  Carn.  pasji 
dnevi ,  bic  fiiimbci^tagc.  Kanikuła  szkoły  zamyka.  Cn.  Ad. 
331.  Hadują  się  niemądrej  kanikuły  szkoły.  Pot.  ^  Pocz. 
m.  Nie  jednego  nikczemna  żądza  tak  otruła.  Że  mu 
przez  cały  żywot  zawsze  kanikuła,  ib.  On  widzę  cierpi 
skutki  kanikuły;  Czy  mu  się  w  głowie  organa  popsuły? 
Teat.  43.  b,  32.  Drozd.,  (cf.'gzik) 

KANIÓW,  a,  m.,  miasto  w  Wojew.  Kijowskim  ze  staro- 
stwem. Dykc.  Geogr.  2,  13.  cinc  Stabt  iii  ber  SBoitt).  iU-- 
ioit).     KANIOWA  herb,  ob.  Kudbrzym. 

KANIUK,  a,  m.,  ptak  drapieżny,  na  skowronki  się  skradający, 
eilt  Cerc^cnfolf.  Tr. ,  Ross.  Kanioh"B  stri.t  scops ,  (KaHMiiiiTb  = 
wymódz,  wymęczyć),  cf.  kania.  —  1.  KANKA  ob.  Kania 
przędza. 

2.  KANKA,  i,  z.,  rureczka  u  sikawki,  i>ai  (apn|enri%(^en , 
J.  33.  bc^  ber  6Iiftirfpri|ic.  Do  dawania  enemy  używa  się 
znajomej  wszystkim  kanki  kościanej,  i  pęcherza.  Perz. 
Cyr.  2,  6.       * 

KANKROWATY  ob.  Kancerowaty. 

KANON,  u,  m.,  z  Greek.,  reguła,  przepis,  ber  (Janoii ,  bic 
Segcl,  3)0rfcf)rift.  —  §.  1)  pisma  święte,  zebrano  w  je- 
den rejestr,  który  zwano  kanon,  dając  znać  w  tym 
przezwisku ,  iż  cokolwiek  się  w  nich  zamyka ,  jest  pe- 
wny zakon ,  którego  się  trzymać  mamy.  Budn.  łiibl. 
Apoer.  ber  ganon  ber  biHifdjcn  Sudier.  —  §■  2 )  Przepis 
prawa  duchownego,  ettt  Ganoii  bc5  geiftlii^en  9?C(^t^.  Kras. 
Zb.  1,  438.  Kanony  apostolskie,  od  ś.  Klemensa  spisane, 
których  jest  50,  przyjmuje  kościół,  że  apostolską  nau- 
ką wonieją ;  drudzy  ich  więcej  przydają.  Sk.  Dz.  70. 
Kanonów  apostolskich  70  rachują.  Kras.  Zb.  i  ,  438. 
bie  3lpoftoIi|'d)Cn  (SmiOlieil.  Prawidło  albo  kanon  aposto- 
łów śś.  tak  mówi....  Phn.  Kam.  277.,  Obr.  5.  Kanony 
pokutne.  Kras.  Zb.  1 .  438.  bic  ^BuPreGflit.  W  zborach 
powszechnych,  tak  w  materyi  wiary,  jako  i  porządku 
hierarchy! ,  kanony  wykładane  są.  ib.  ftr^Ii^e  Sccrete, 
6d|luffe  ber  Conciliett.  —  §.  Kanony  albo  "molebny,  które 


w  cerkwi  według  czasu  i  potrzeby  odprawowane  bywa- 
ją. Pim.  Kam.  309.  gatunek  modlitew  cerkiewnych. 
Hoss.  KunouT,.  —  §.  Przepisany  podatek  gruntowy,  bie  »or« 
ijefdjricbiic  ©rimbabplie.  Emfiteuta  nad  kanon  i  inne  da- 
niny w  kontrakcie  wyrażone,  nic  więcej  nie  płaci.  A. 
Zamoj.  149.  Prowenta  ordynaryjne  Rzpltej ,  kwarta, 
składne,  winne,  1'ordan,  kanon  Pruski.  Yol.  Leg.  4, 
102.  —  ^.  Munsztuk  każdemu  młodemu  koniowi  ma 
być  przybierany,  kanon  albo  dęty  nazwany.  Ilipp.  41. 
einc  Slrt  <i*fcrbeijeluj5.  (KANONADA,  strzelanie  z  dział  czyli 
armat,  dzialobicie,  fcf.  działobilnia) ;  Ross.  ncpenajKa). 
KANONIA,  ii,  z'.,  §.  a)  godność  kanonicza,  beneficyum.  Cn. 
Th.  boś  CaiiPiiicnt;  (Boh.  kanownictwj;  Bosn.  kalonikat; 
Rag.  nadpopovstvo).  —  §.  b)  Mieszkanie  kanonicze.  Cn. 
Th.  bie  6niuinicat£iiiHiDmmg,  ŚBo^mnig  eineś  (Janoniciiś,  bie 
(SajiPllie.  KANONICZKA,  i,  i.,  zakonnica  podług  kanonów 
żyjąca,  bie  ©otioniffiiiil,  Carn.  chorarza.  KANONICZNY,  a,  e, 
KANONICKI,  a,  ie ,  od  kanonów,  cniionifcf;;  (Boh.  kano- 
wnicki ;  Yiud.  kanonski,  redni  ,  porednij;  n.  p.  Prawo 
kanoniczne ,  ifai  ©aiioitift^e  fRcd)t ,  albo  kościelne ,  czerpa 
się  z  pisma,  z  podania,  z  wyroków  zborów  i  dekre- 
tów papieskich.  Ostr.  Pr.  Cyw.  1,  8.  {Ross.  KOpM<iafl 
KHHra  prawo  kanoniczne).  Księgi  "kanonne.  Sak.  Pers. 
7.  —  KANONICZY,  a ,  e ,  od  kanoników ,  Carn.  chorar- 
ske,  PaiiPiiifcii ' ,  Siimbcrreii  = .  Kanonicza  ulice  w  Kra- 
kowie  pospolicie  kanonną  ulicą  zowią.  —  Słabość,  którą 
to ,  albo  najgrzeczniejszej  w  Europie  nacyi  imieniem 
(franca),  albo  kanoniczym  zowią  katarem.  Mon.  05,  217. 
cf.  ospa  dworska,  kwarciana.  (KANONIER  ob.  Działowy). 
KANONIK,  a,  m.,  Boh.  kanownik;  Slov.  kanonik,  kśpi- 
tulski  pan;  Hiing.  kanonok;  Sorab.  1.  kanonik;  Croat. 
et  SlaiK  kanonik;  Yind.  kanonik,  tumski  gospud,  kano- 
nikar ,  Carn.  cborar;  Bosn.  kanonik,  kalonik;  Rag.  nad- 
pop ;  Ross.  KaHOHiiKi,  [distg.  KaHOiiiniKi  kancyonał  ju- 
trzenny  i  nieszporny) ;  ber  (jaiioiiinis ,  SmiŁerr ;  to  na- 
zwisko początek  swój  bierze  a  canone ,  albo  od  reguły, 
jakoby  oznaczało  społeczność  duchowną ,  osobnemi  prze- 
pisami albo  regułą  obowiązaną,  przy  kościele  katedral- 
nym lub  koUegiackim  osadzoną.  Kanonicy  są  radą  bi- 
skupa, obowiązani  rezydować  przy  kościele  i  pilnować 
choru.  Kras.  Zb.  1,  458.  Kanonikami  zwać  należy  tych, 
którzyby  się  w  kanonach,  to  jest  w  naukach  biblii  naj- 
więcej ćwiczyli,  a  z  nich  i  spór  o  wiarę  wykładali,  i 
herelyctwa  hamowali.  Modrz.  Baz  .524.  "KANONIKA,  i,  z., 
księga  kanoniczna ,  etn  caiionif^cS  Siit^.  Jan  ś.  w  kano- 
nice swej  tak  mówi ....  Rej.  Post.  A  a.  b.  KANONI- 
STA ,  y,  m.,  biegły  w  prawic  kanonicznym,  cin  Saiioni|ł, 
ber  iiai  canoiiifdie  3ie^t  ocrftcbt;  Errl.  npiiBiiiiLNHK'B ,  cKa- 
saTCiib  HJiH  H3ao)KHTe.ib  upaBii.i^Ł  ii.epKOBHUxi.  KANONI- 
ZACYA,  yi,  ż.,  KANONIZOWANIE,  ia ,  «.  subst.  verb., 
bie  ©anonijation ,  uroczysty  obrządek ,  którym  papież  po 
uznaniu  cudów  osoby  beatyfikowanej,  onej  tytuł  święte- 
go nadaje.  Kras.  Zb.  i  ,  438.  Kanonizowanie,  poświę- 
cenie ,  gdy  który  człowiek  bywa  powyzszon  ,  albo  w  li- 
czbę świętych  wzięt.  Ulącz.  Kanonizowanie  naszych  świę- 
tych, nie  zaraz  po  śmierci  ich,  za  pilną  examinacyą , 
jest   sprawione.   Hrbst.  Nauk.  L.  6  b.    Ociec  ś.  odprawił 


KANONIZOWAĆ  -  KANTOR. 


KAN  TOROWAĆ  -  KAPA. 


305 


niedawno  trzy  kanonizacye.  Pam.  85,  2,  205.  KANONI- 
ZOWAĆ, al,  uje,  cz.  niedok.,  uroczyście  śvviętym  ogła- 
szać, caiuniiftrcti ;  Yind.  kanonisirati ,  med  fyetnike  po- 
staviti;  Bosn.  kanonicati ;  Ecd.  ynpcnojoócTBiiTH ,  noueib 
CBaTUMB  KOro.  Innoconcyusz  czwarty  kanonizował',  to 
jest ,  opowiedział  być  uwielbionego  od  boga  ś.  Stanisła- 
wa, przez  znaki  dowodne.  Biel.  Kr.  143.,  Biel.  Sw.  dOS. 
Derwiszowie  Egipscy  kanonizowali  konia  ś.  Jerzego,  i 
postawili  go  w  raju  z  osłem ,  na  którym  Chrystus  jechał, 
z  wielbłądem  Mahometowym  i  psem  siedmiu  śpiących. 
KM.  Turk.  175.  KANONIZOWANY,  a,  e,  part.  perf',  ca-- 
lionifńt.     'KANONNY  ob.  Kanoniczny. 

KANPUST  oh.  Kampust. 

KANT ,  u ,  ?n.,  (cf.  Hal.  canto ,  cantone ;  Gall.  coin ;  Svec. 
et  Dan.  kant),  bic  Szantę,  bic  gcfc,  róg,  bok  spiczasty. 
Tr.  Wałkowym  czopom  przydano  w  końcu  wyskok  w 
kanty.  Jak.  Art.  2.  20.  Dwie  deski  na  kant  zbite.  Ma- 
gier. Mskr.  Sam  ostry  kant  w  wypra\yie  na  winklach , 
nazywa  mularz  dratem.  ib. 

KANTAR ,  u,  m.,  z  Titreck.,  n.  p.  Kupowali  Turcy  kantar 
chleba  suchego,  jakby  trzy  kamienie  nasze,  po  os'mdzie- 
siąt  i  cztejy  czerwonych  złotych.  Biel.  Kr.  578.  waga 
trzechkamienna ,  ctn  @Clind|t  wn  bm)  ©tciiieil ;  Bosn.  et 
Croal.  kantar  trutina,  slatera.  2)  Kantar,  gatunek  mim- 
sztuku.  Kluk.  Zw.  1,  18-i.,  Hipp.  80.  citic  ixt  |*fevbc5mim ; 
{Slov.  kantśr;  Hung.,  Croat.  Bosn.  kanlśr  camtis,  capi- 
strum,  frenum).  Rozhukanym  koniom  nietylko  uzda, 
munsztuk ,  ale  i  kantary  ledwo  dadzą  rady.  Haur.  Sk.  30. 
Woźnica  aby  szory,  uzdcczki  i  kantary  naprawił.  Haur. 
Ek.  178.  KANTAREK,  rka,  m.,  demin.  (cf.  Lat.  can- 
tharus). 

KANTARYDA,  y,  z'.,  §.  a)  tneloe  lesicatorius  Liiin.,  Hiszpańska 
mucha,  Bosn.  pop  zlatar,  bic  Spaiiifc^C  gllfflf'  owad  ma- 
jący rożki  paciorkowate ,  grzbiet  okrągławy.  Niektórych 
tylko  lat  rojem  do  nas  przylatuje ,  i  daje  sie  czuć  przez 
Nyonią  przykra  na  kształt  uryny.  Zebrane  suszą  i  trą  na 
proszek,  którego  używają  na  plastry  do  \yezykatoryów. 
Zool.  Nar.  IGO.  —  g.  b)  Plastr  taki,  wezykatoryum, 
©panifd)  glifflcpfJuft"".  Doktor  kazał  choremu  kanlarydy 
przyłożyć.   Gaz.  Nar.  1,  131. 

KANTON,  u,  ?«.,  pe\yna  określona  okolica  kraju,  kraina; 
cin  Emiłoii ,  cin  23c;irf.  Przednie  nazywamy  kantonami 
15  prowincyj,  na  które  się  dzieli  Szwajearya ;  ob.  Dijkc. 
Geogr.  3,  93.  bic  Gantoncii  ber  SdimciC.  —  g.  mdit.  Oko- 
lica ,  w  której  się  daje  spoczynek  wojsku  po  wsiach  od 
siebie  blizkich.  Wojska  poszły  na  kantony,  znaczy,  że 
poszły  na  leże,  czyli  na  kwatery.  Papr.  W.  1,  473.  bie 
JlautPiuriiiliJ^fliinrticrc.  —  g.  Okolica,  która  sobie  ma  rejment 
oznaczoną  do  wybierania  rekrutów,  bcr  Sniltoil,  SBerWC' 
jirf  cinc«"!)(cijimciit«.  KANTONISTA,  y,  m.,  żołnierz  na 
kantonach  lub  le/ach  będący,  ber  CniltPllift,  ber  cniltOlli= 
renbe  Solbat.  Do  kantonu  rejmeniowego  należący  n.  p. 
kantoniści.  Pen.  Lek.  2,  4.  ctn  &liitpnptlii^tiger. 

1.  KANTOR,  a,  m.,  śpiewak  kościelny,  co  intonuje,  bev 
Gantor,  ber  5Sorf5tifler;  Yind.  kantnar,  peuz;  Slav.  pivacs; 
Ross.  ycTaBiuHKi ,  obs.  4ŁaK'B;  kantor  klasztorny  rcioe- 
lilBKX.     Dzwoniarz ,    niezły    kantor ,     przy    kościele     far- 

S{ownik  Lindego  wyd.  S.  Tom  II. 


skim.  Zebr.  Zw.  Kantory  młodzieńce  w  nauce  muzvki 
ćwiczyć  mają.  Modrz.  Baz.  32  3.  Czcij  kantorze  mistrza, 
czcij  klecho  plebana.  liys.  Ad.  9.  t.  j.  starszy  godnicjszy; 
pierwszy  wójt  niż  ławnik ,  (S^rc ,  beiit  bic  c^re  i)cl'u6rt. 
Kantor ,  urząd  duchowny  w  kapitułach ,  którego  obo- 
wiązek mieć  baczność  nad  chóralnym  śpiewaniem  i  cho- 
ralistami.  Kras.  Zb.  1,459.  ber  (Santor  md  Stift>i  KAN- 
TOROWAĆ  inlransit.  niedok.,  intonować,  zaśpiewać,  can< 
tortrcn,  bie  Stimmc  erfieben,  511  fiiiflcn  anfnnoen.  Gdy  kruk 
począł  kantorować ,  ser  mu  wypadł  z  gęby.  Ezop.  6.,  ob. 
Trelo\yać,  przcpiorkować.  KANTORSKI,  a,  ie,  od  kan- 
tora; /?oss.  ycTanmimifl,  gmitor^' .  KANTORSTWO  ,  a, 
n. ,  urząd  kantora,  hai  3lmt  eineS  SiintorS,  bie  6mitpr|Me. 

2.  KANTOR,  KONTOR,  u,  m.,  pisarnia  jakiej  expedycyi , 
osobliwie  kupieckiej,  gazeciarskiej  i  t.  d.  z  Franc.  com- 
toir,  iai  gomtPir,  (Jomtor.  —  g.  Kantor,  kantorek,  rka, 
7n.,  biórko,  schowanie  na  papiery,  stół  do  pisania,  cin 
23iirean,  cin  ©(^reibetnilt  (ob.  Bióro).  Szukaj  pod  kantor- 
kiem. Teat.  20,  101.  KANTOROWY,  KANTOP.KOWY,  a, 
e,  od  kantoru  czyli  kantorka  n.  p.  klucz,    6omtpir=  . 

KANTOWAĆ  się ,  ał,  uje ,  zaimk.  niedok.,  Chwiał  się ,  ki- 
wał się  na  koniu,  kantował  się  na  wszystkie  cztery  wia- 
try. Ossol.  Str.  9.  na  bok  przechylać  sie ,  fid)  nuf  bie 
Scite  liDcrlnCijcn.  KANTÓWKA,  i,  ź.,  strzelba  mająca  ru- 
rę graniastą  abo  w  kanty,  ciiie  glintc  mit  cincm  łantiijen 
fanfe.  Tr. 

KANTYCZKI,  czek,  plur.,  ob.  Kancyonalik ,  ein  ®cfanij(nt' 
^eldjen;  Boss.  n-bcHontnie ,  ntcHOc.iOBie.  Składa  chó- 
rowe piosnki,  jak  do  kantyczek.    Teat.  20.  b,   184. 

'KANUŁA   ob.  Kanikuła. 

'KANZON,  u,  m.,  Franc.  chanson ;  \\Ylosk.  canzone ,  5]; 
pieśń,  śpiewanie,  ber  ®efanij ,  ba^  8icb.  Nie  nowina  mi 
śpiewać  przy  szemrzącym  flecie.  Nie  nowina  kanzony  gry- 
wać na  kornecie.  Zimor.  Siei.  276.  Siedzę  we  krzu  słu- 
chając, co  kvyili  za  tony  (słowik).  Aż  on  niezwykłe  śpie- 
wać poczyna  kanzony.  Kochów.  14. 

1.  KAP  ob.  Przylądek,  przedgórze,  góra  nadmorska,  po- 
morska ,  stert. 

2.  KAP!  odgłos  kapania,  ber  «d)illl  bct^  irppfehi»;  (Yind., 
Garn.  ,  Croat.  kap  ■■  okap).  Hucz  szumnie,  chociaż  bieda 
kwik,  rvk ,  kap  kap  od  oka.  Mon.  70,  190.  (rzęsiste 
łzy). 

KAPA,  y,  ż.,  (Boh.  knpi- relamen ,  cucullus;  Sorab.  i.  kha- 
pa,  kapa  pilei  genus ,  paltium,  abolla;  Yind.  kappa  pi- 
leus ,  auba  !  czepek  ;  Slav.  kappa  =  czapka  ,  czepek;  Croat. 
kapa,  naglayek  capucium,  capitis  tegmen;  (kapa  Slav. 
kalpak  pileus  Illyricus  longior  ex  panno ;  Croat.  kopka  = 
czepek ,  kepernek  =  płaszcz  Kroatski) ;  Bosn.  kapenak , 
plasct,  zaput ;  Hag.  kapenak,  kabanizza  puenula  (Ital. 
gabbane);  Dal.  kapa;  (Ital.  capuzzo);  Lat.  capitium;  Hung, 
kaapan  ;  Dal.  kapenak  ;  Hung.  keiipenek) ;  Boss.  Kanapi, 
(obs.  Kana  =  czapka);  cf.  Lat.cd\to,  capa;  //o/,  cappa;  Angl. 
cap;  Svec.  kappa;  Dan.  kaabe;  Graec.  Kanna;  Lappon. 
capod;  Aeth.  r:p ;  Hehr.  ł>2ip  kobha  tiara;  Arab.  i'2p  te- 
xit  caput;  cf.  Lat.  caput;  cf.  Grace.  Kicfahl);  g.  1.  bie  Stappc, 
zwierzchnie  przykrycie,  bie  augcrfłe  Seberfung  Ober  33eflci= 
bung.    Pańskierai  wszystkie  szarłatne  wzorami  szyte  kapy 

39 


306 


KAPA-     KAPA  C. 


KĄPAĆ-  KAPANIE. 


BJyszcząc  się  okrywały  słoniowe  kanapy.  Zab.  9 ,  325. 
Drugi  nie  słoi  za  bóg  zapiać  szkapa  ,  A  na  nim  'Turska 
zlotem  szyta  kapa.  Bug.  Pob.  B  i  i.  (deka).  —  Sorah.  2. 
kappa  surdut;  Hag.  kabanizza  ,  kabaan  <  vestimento  ,  che 
si  porta  sopra  le  altrc  vesti ,  Hi  !DIlCl■^ci^,  ter  £}(icrvocf, 
£^cftcvr.  dapott.  Król  ubrań  w  ornat,  albo  w  kapę,  z 
złotogłowa  na  kształt  kapłana  Rzymskiego.  Stnjjk.  Henr. 
G.  5.  Zwierzchnią  swoje  suknią,  którą  kapą  zowicmy, 
święty  Dominik  po  wodzie  rozciągnął.  Birk.  Domin.  163. 
Chodziwszy  po  ranu  w  kapie  Włoskiej ,  w  wieczór  cho- 
dzą w  Tureckiej  fałszurze.  Modn.  Baz.  201.  Świeci  na 
kapie  kib  zakonnej  sukni  przeszH  na  drugą  stronę  rzeki. 
Warg.  Wal.  35.,  ob.  Habit;  Bosn.  kapuc  fratarski;  Boh. 
kutna,  planda,  hazuka.  Kapa  kościehia,  kapłańska,  plu- 
wiał.  Cn.  Th.  ber  SJccjcmimiitel ,  bie  Segciifnppc.  Kapa, 
klórą  bractwa  nabożne  w  processyach  noszą  ,  sak  ,  wór. 
ib.  ciit  ^h'iiccffion>?ro(f ,  cine  3Iiibad)tŁ'futte.  Wielkopostne 
kapv.  Teal.  11.  b,  97.,  {ob.  Kapnik).  Kapa  żałobna,  ctit 
Irmtcrrotf,  ciiic  Jrancrfappc.  Umrze  kto,  to  trzeba  zadu- 
szne  msze,  ofiary,  kondukty  czynić,  ubóztwu  kap  dać, 
stypę  uczynić.  Gil.  Post.  212  b.  Świec  i  kap  potrzeba, 
ale  bryzów  i  szkap  nie  trzeba.  Hrbst.  Nauk.  E  7  b.  Ka- 
pa kobieca,  einc  3ScU'Crfappc ;  Slav.  kapa.  —  §.  Kapa, 
sklepienie  wierzchne  szklarskiego  pieca.  Torz.  Szk.  34. 
bic  łliippc  nm  lidjmcljpfcn  iii  ber  ©laźlmtte.  Co  się  tycze 
pieca ,  a  osobliwie  kapy,  ta  że  wierzch  okrywa ,  o  nię 
największa  dzielność  opiera  się  ognia.  Torz.  Szk.  75.,  ib. 
51.  —  §•  *2)  [belka  podparta  steplami  w  kopalniach. 
Siotv.  Leśn..  Kozłowskiego,  sir.  104.  172.  —  6]  Gdy 
widzę,  damę  wiozą  sześć  ogromne  szkapy,  Mniemałem 
bałwan  soli ,    czy  olówne  kapy.  horhnw.  Fr.   08.  ? 

Pochodź,  kapica  ,  kapota  ,  kaptur  ,  kapturek  ,  kapturzyć, 
kapucya,  kapnik. 
KAPAĆ,  kapał,  kapa  et  kapie  verb.  neutr.  niedok..  Kapnąć; 
kapnęło,  kapło,'  F.  kapnie  jerfno/?.,  ukapnać  dok.,  (Boli. 
kapati ,  kapi ,  kapani,  kapAwam;  S/ov.  kwapkati  ,  kwapati, 
kwapkam ,  (kapali  interire,  cf.  skąpać);  Hung.  chepegni, 
tsepegni ;  Sorab.  1.  kapani;  Yind.  kapati,  kapleni,  fou- 
sili ,  kapluvati ,  zhaishali;  Carn.  kapam,  kapleni;  Croat. 
kapati,  kapiyeni ,  czuzeti;  Bag.  et  Bosn.  kappali,  kappi- 
ti ;  /?oss.  Kanyib ,  KanHyib,  Kanaib,  jtanjio  ,  Kanaio,  jna- 
Hyrb;  AeoL  •Aamiat.  decidif);  1)  kroplami  się  s|iuszczać, 
kanąć,  kroplami  spadać,  trppfcln,  tropfen.  Kropla  wody, 
kapajac  ustawicznie,  najtwardszy  kamień  zdziurawi.  Gorn. 
■  Z) a'.  287.  gutta  cavat  lapidem,  non  vi,  std  saepe  cadendo. 
Często  kapiąc  miękka  woda,  najtwardszy  kamień  wygłoda. 
Cn.  Ad.  1217.  (cf.  ustawiczność  wiele  mi'że;  częste  na- 
leganie za  gwałt  stoi).  Kapiący  Boli.  kapalićny.  Letko 
kapiące  krople.  Olw.  Ow.  581.  Gdyby  jaka  kropla  mle- 
ka ukapnęła  na  grzywę  koniowi ,  ledy  miał  lo  zlizać. 
Biel.  425.'  —  Łzy  kapały  z  jej  oizii.  feal.  55  b,  59. — 
Przez  dach  kapie,  zacieka,  ei  rCijnct  cill.  Slov.  wprśeti , 
naprśeli ,  nadstiti  impluere ,  pfepiśeli  perpluere.  Dziu- 
ry w  dachu  nie  zatka ,  ądyby  nie  kapało.  Fot.  Arg.  637. 
Na  ubogiego  wszędy  kapie.  Cn.  Ad.  543.,  Sekl.  18.  (cf. 
chudobie  wszędy  piskorz ;  na  pochvłe  drzewo  i  kozy  ska- 
czą).   Wszędzie  na  błazny  kapie.  Bys.  Ad.  72.    W  dziu- 


rawej karczmie  za  szyje  mu  kapie.  Pol.  Żac.  13.  —  '§. 
Dam  im  malutko  ratunku,  a  nie  będzie  'kapać  gniew 
mój  na  Jeruzalem  przez  rękę  Sesaka.  Leop.  2  Parol.  12, 
7.  (nie  wyleje  się.  Bibl.  Gd.).  *2)  Activ.  Kapać  kroplami, 
kapnąć  kapkę,  krople  spuścić.  Cn.  Th.  cilitropfclll ,  trop« 
fciimcifc  fnllcn  laffcil.  Kapnął  abo  kapł  trzy  krople  tego 
soku  w  kieliszek.    Tr. 

Pochodź,  kapanie,  kapalka ,  kapanina,  Hapalny,  kapany, 
kapią,  kapka,  kapeczka,  okap;  skapac,  kapieć ,  skąpiec, 
iiujkapać ,  zakopać,  skapac,  ukopać  ;  kanąć ,  tikanać;  ukapki; 
cf.  kipieć  cum  derivat. 

K.'\PAĆ,  'KĘPAĆ ,  ał,  ie  et  kapa  ci.  niedok.,  skąpać  dok., 
Boh.  kaupati ,  kaupawam;  Yind.  kopali;  Carn.  kóp^ti, 
kópam ,  kóplem  ;  Slav.  kupati ;  Hag.  kupali ;  Bosn.  ku- 
pati,  okupali  ,  Croat.  kupati;  Ross.  Kynait,  BUBynait, 
óanuTb,  BbióaHiiTb;  w  wodzie  nurzać  dla  obmycia,  babett. . 
Przyszła  się  'kępać  do  rzeki.  Badz.  E.vod.  2,  5.  W  wo- 
dzie się  myć  i  w  niej  'kępać.  Sienn.  352.  W  studni  sie 
trochę  skąpał.  Teat.  55.  e,  37.  Kąp'  sie  jako  chcesz, 
nie  wypłócesz  nigdy  Tej ,  klórą  odniósł  od  ciebie  Pan 
krzywdy.  Groch.  \y.  l99.  —  Fig.  Kąpią  się  pola  we 
krwi.  Bardz.  Luk.  2,  32.  —  Transl.  Kury  się  w  piasku 
kąpią.  Cn.  Th.  bie  ^ii^iier  ftabeii  fid;  im  Saiibc,  grzebią. 

Pochodź,  kapanie,  kapanka,  kapany,  kąpiel,  kąpioieczka , 
dokopać,  nakąpać sie,  odkąpać,  przekopać,  skąpać  luykąpać sie. 

KAPAK,  a,  m.,  naczynie  ogrodowe  do  przykrywania  roślin, 
ciiic  @la«ijliic!e ,  roomit  |*ilaii3eii  bebcdt  tucrbcii.  Kapakl, 
któremi  w  ogrodach  naszych  łlance  nakrywają.  Torz. 
Szk.  177. 

KAPALIN,  a,  m.,  {Boh.  kapalin  galea  cassis) ,  szyszak,  bic 
6tlirmDailI'e.  Puklerzyk,  albo  kapalin,  albo  inne  naczy- 
nie żelazne.  Sicnn.  601.  Żelazny  mu  kapalin  otoczywał 
głowę,  A  pancerzem  okryły  brzuch  kolca  drótowe.  S/rjf/A;. 
503.  Zabiła  go ,  przeciąwszy  na  nim  stalony  kapalin. 
Gwagn.  405.  Biel.  Św.  141.  U  ołtarza  podawano  znaki 
rycerskie  umarłego;  synowiec  jego  niósł  kapalin  świeca- 
mi oblepiony.  Orzech.  Tam.  118.  (cf  szczyt).  Husarze 
mieli  kapaliny  pozłociste  na  głowach ,  a  przy  nich  pie- 
rze w  szkofiach.  Biel.  Hst.  328. 

'KAPALKA,  i,  z.,  serwatka.  Ern.  848.  bie  TMkw;  Sorab. 
2.  kapaliza;  Sorab.  1.  kapalcża.  KAPALNY,  a,  e,  Boh. 
kapalieny,  dający  się  w  krople  obracać,  bilś  fid)  triJpfellt 
Ifigt.  KAPAM  o6.' kapać. 

'KĄPAM  ob.  kąpać. 

KAP.\ME,  ia,  n,  subst.  verb.  kapać,  zcieczenie  kroplami, 
n.  p.  z  dachu,  z  drzewa,  ba'3  3l&trorfeIu,  baś  iraiifeit. 
Kapanie  z  rury  alembikowej.  —  Kapanie  abo  cieczenie 
z  dachu  sąsiedzkiego  na  mój  grunt ,  stilUcidium.  Cn.  Th. 
iiaS  Jrnufredit,  Hi  3)ad)rcd;t,  bic  irniifc;  Croat.  kapanye; 
Hoss.  i;ancjb  ,  Kane.ibuiiKi ,  cf  okap. 

K.\PAN1E,  SK.\PAN1E,  ia  ,  n.,  subst.  terb.  kąpać;  obmywa- 
nie ciała  całego  w  wodzie ,  w  rzece ,  w  łazience,  w  wan- 
nie ,  tai  33abcn.  Nie  pomoże  wronie  kąpanie.  Rys.  Ad. 
49.  Kąpanie  drugiego  n.  p.  dziecięcia,  bii'^  Snbcil ,  Hi 
mcm  nneinetn  aiiberii,  5.  S.  cinem  Sinbe  yerrid)tet.  Kąpanie 
się ,  kiedy  kto  sam  się  kąpie ,  Hi  iSnben  tciner  eicjeiim 
'^erfen.     Kąpanie    się    w   rzekach,    w    stawach,    i  w  ła- 


KAPANINA-  KAPELA. 


KAPELAN  -  KAPELUSZ. 


307 


żniach.  Perz.    Lek.    204.      Przez    siedmioro    skąpanie    w 
Joriianie  uzdrowi}  Elizeusz  Naaniana.  BiaŁ  Post.  215. 

KAPANINA ,  y ,  z. ,  to  co  nakapało ,  5ufammcn  Gfti'""!''!''-' 
gciic^tiijfcit;  Yind.  kapanina,  podzhepnina,  podzhepinzc  = 
wino  odkopane;  {Yind.  kapniza  =  woda  skajiana).  Kapani- 
ną płaci  =  kapkami,  po  troszce,  CV  Idppcrt  fdiic  £d)illbnl), 
ja^lt  iiact)  im&  nad)  tu  flciiicii  ^)łpftcii.  Tr.,  cf.  kapieć.  (KĄ- 
■  PANKA  oh.  Niecka).  KAPANY ,  a ,  e ,  part.  perf.  vcrb. 
kapać;  kapaniem  uczyniony,  slillatitius.  Cn.  Th.  gctropfclt , 
ctiiflCtriH'H'It,  Jiifamilieu  ijctrtipfclt;  Ross.  Kane.ibHHh"B  stalactites. 

KĄPANY,  a ,  e ,  part.  perf.  terb.  kąpaó ;  gctiabct.  Bardzoś 
gorąco  kąpany  w  tćj  mierze.  Pot.  Arg.  1 88.  bardzo-  pręd- 
ki, porywczy,  fłi^fiipfiij ,  ^cip  IW  ber  ©HriiC,  (cf.  gorączka). 
Nie  trzeba  być  gorąco  kąpanym.  liys.  Ad.  SI.  Gorąco 
kąpani  byli,  prędko  wyskoczyli,  ze  dżdżu  pod  rynnę 
trafili.  Birk.  Ka-J  Ob.  k. 

KAPAHEK,  rka,  m.,  krzewik,  którego  owocem  są  kaparki , 
które  niczym  innym  nie  są,  jak  pępuszki  czyli  pączki 
kwiatów  tej  rośliny.  Dijkc.  Med.  5,  9.  ber  Snpcrilftrniicf). 
KAPAROWY,  KAPARKOWY,  a,  e,  od  kaparów,  od 
kaparka ,  ©apcrtl  =  .  Kora  kaparkowa  jest  dobrym  lekar- 
stwem rozwalniającyra.  Dykc.  Med.  3,  9.  Kolor  kaparo- 
wy. Teat.  50.  c,  19.  ciemnozielony,  capcrnfdrbtc.  KAPA- 
RY, K.\PARKI,  ów,  plur.,  capparis  Linn.,  Sorab.  1.  kha- 
perka;  Ytiid.  kapara,  vozhe;  Groat.  kapare;  Slav.  kapare; 
Bosn.  kappara ;  Hung.  kaporna ;  Hoss.  Kanepcu ;  Graec. 
•/.annanii ;  Ital.  cappari ;  Gall.  capres ;  Cnperil.  Rodzaj 
rośliny.  Nam  tylko  znajome  są  te  kapary,  które  kupu- 
jemy do  kuchni.  Kluk.  Dykc.  \,  i 00.  Stanie  za  limonią 
i  za  kapary ,  ona  wdzięczna  przejeżdzka  z  mifym  towa- 
rzystwem. Rej.  Zw.  26. 

KAPCIE,  iów,  plur.,  [kapieć,  cia  sing.  2]  g.  \)  obuwie 
chłopskie  zimowe  ze  skóry  koziej  na  jedne  stronę  wy- 
prawne.  Dudz.  40.  gatfdjcit,  3icflciilntl'd;cii ,  Saiieriijc|lrtrfen 
yoil  3iC9C"ffll.  Kapcie  sunt  quasi  przykopycie ,  sed  se- 
paratim  a  caligis.  Cn.  Tli.  873.  Soccus ,  imum  caligarum 
kapcie,  szkarpelki.  Cn.  Th.  H71.,  Groat.  kopicza ,  me- 
sztva ,  kopitecz;  Hung.  kaptza  soccus,  sculponea;  (Hang. 
kapcza);  Dal.  kopitcza  =  pończocha;  Slav.  kalchina ;  Bosn. 
kaicinc  ,  navlake,  nazuyke  ;  {Slnv.  kapci  >  okienice).  Pan 
mJody  zmylił  skoki,  nie  zczosał  czupryny,  Ani  kapci  nic 
zazuł ,  już  dziś  jako  iny.  Papr.  Pr.  E.  2.  Ktokolwiek 
się  do  zwady  porywa,  ten  najprędzej  na  kapcie  obrywa. 
Dwór  H.  o.  b.  cf.  na  boty,  na  czerwone  boty,  t  j.  pla- 
gi, cięgi  na  nogi,  w  pięły,  bastonada,  StrcidlC  mif  bic 
Śupfoliiett.  —  §.  2)  Wchodząc  Turczyn  do  bożnicy,  zo- 
stawił papucie  przede  drzwiami,  a  szedł  boso  abo  w  kap- 
ciach. Star.  Dwór.  58.  meszty,  spodnie  wnęlrzne  obu- 
wie, bic  tnncre  ©d)u^fo6lc,  iiber  bic  btc  'iurfeit  ben  ^m-. 
łpffcl  jic^cu. 

KAPCON,  KAPCONIEĆ  oh.  Kapson. 

KAPCZUK,  a,  m.,  (Tatar,  kipczuk.  .4.  Czart.  Mscr.),  lorba, 
worek  na  tutuń,  cin  3Jauc6tabacf^kntcI. 

KAPECZKA  ob.  Kapka. 

KAPELA,  i,  i,  (cf.  Lat.  capa,  capella,  Du  Fresue,).  "i)  kaplica, 
bic  6opcUc;  Boh.  kapie.  Rano  w  drogiej  kapeli  mszy  słuchali 
cesarstwo.  Tward.   Wi.  i  48.  —   §-2)    Zbiór   muzyków, 


(ob.  Muzyka  2);  Yind.  godzi,  musikazhi ,  bic  2)hififnntcn , 
bic  ®c|cllf(i)aft  yon  Jonfiiiiftlerii ,  bic  cin  iiroper  .'pcrr  p  )ei< 
nem  5>cnjniigcn  l^alt ,  bic  (Fapellc.  Mam  kapelę  liczną,  z 
dobrych  zebraną  muzyków.  Mon.  75,  761.  U  naszych 
panów  muszą  być  kapele  dobrane ,  liberye  bogate.  Żab. 
13,  210.  Kazał  na  tę  uroczystość  kapelę  sprowadzać. 
Kras.  Pod.  2,  52.  Będzie  grała  domowa  kapela.  Teat. 
24.  c ,  39.  Kapela  rznie ,  uważam ,  kto  z  kim  tańcuje. 
Zab.  13,  212.  Obrady  nasze  można  przyrównać  do  ka- 
peli ,  która  przy  instrumentach  nieslrojnych ,  głuszy  słu- 
chających przykrą  dysharmonią.  Leszcz.  GŁ  67.  Kapela 
brzmi  z  cymbały.  Teat.  43.  c,  38.  Ustały  wdzięczne 
chory  i  kapele.  Które  wiec  brzmiały  w  tym  świętym  ko- 
ściele. Chrośc.  Job.  203.  (muzyki). —  fig.  tr.  Czy  wszys- 
tkie zakończyła  natura  wesela,  Ze  wdzięczna  ptasząt  le- 
śnych ustała  kapela?  Zab.  8,  506.  Nar.  (śpiewanie).  — 
g.  Kapela,  naczynie  gliniane  u  złotników,  dla  próbowa- 
nia złota  lub  srebra.  Mon.  71,  24.  bic  (Sapctic  ber  6^cmi= 
fcr.  Srebro  próbowane  na  kapeli.  Złot.  B.  o  b.  —  KA- 
PELAN, a,  m.,  KAPELANIK,  a,  m.,  zdrbn.  Boh.  et  Slov. 
kapłan;  Hung.  kapiany;  Sorab.  2.  kapłon;  Yind.  kapłan; 
Carn.  koplun ;  Siar.  kapellan  ;  Croat.  kapelan  ,  kapłan  ; 
Lat.  capellanus ,  btf  (Japctlan.  Kapłani  zawiadywanie  ka- 
plicy przy  kościele  mający,  nazywają  się  kapelani.  Tak 
mianują  się  też  kapłani ,  czyli  w  domach  prywatnych  dla 
odprawowania  nabożeństwa  zostający,  .*paui'C(ipcfldnc ,  jako 
też  i  ci,  którzy  przy  wojsku  zostają,  ;Ttcgiincnt'3capcllfine , 
Sclbprebiijcr,  istlbcapclldnc.  Kras.  Zb.  1  ,  459.  Ksiądz  ka- 
pelan pułkowy  mszą  powinien  miewać,  żołnierzy  spo- 
wiadać, chorycli  w  ś.  sakramentu  opatrywać.  Kuwal. 
Nar.  215.  Młody  i  obrotny  kapelanik  prezenty  chwytał. 
Xiądz.  57.  —  '2)  Elektor  iMoguncki  z  tym  się  coraz  od- 
zywał ,  że  jest  najniższym  sługą  i  kapelanem  Waszej 
Królewskiej  Mości.  Boh.  Ossol.  2,  150.  (cf.  bogomódlca). 
KAPEL.\N1A,  ii,  z.,  Boh.  kapłanka,  pomieszkanie  ka- 
płańskie, bic  ©apcHanci),  3Bof)nnng  einc»  (JnpcUmu^.  KAPE- 
LAŃSKl,  a,  ie,  od  kapelana,  Capcflau?  =  .  KAPELAŃ- 
STWO,  a,  «.,  urząd  kapelański,  Hi  5(mt  eincS  (SapcKang, 
bic  ©npclanci) ;  Carn.  koplanya.  KAPELISTA ,  y,  m.,  mu- 
zykant należący  do  kapeli , '  cin  Stnfifant  von  ber  gapeUc. 
Kapelisty  ma  minę  z  temi  włosami.  Teat.  19.  c,  28. 
KAPELMEJSTER,"KAPELMAGISTER,  KAPELMISTRZ,  a, 
m.,  przełożony  nad  kapela  muzyczną,  Yind.  musikni 
predstojnik ;  Ross.  Kane.ibJieriCTcpi ,  ber  Cnpellmcifter.  Ten 
co  jedne  pieśń  śpiewa,  tylko  jest  śpiewakiem,  A  nie 
kapelmagistrem,  co  rządzi  orszakiem  Muzyków  inszych 
wszystkich,  Jabl.  Tel.  512.  Mojej  kapeli  daję  barwy 
z  galonami,  a  kapelmistrzowi  bogatą  suknią.  Mon.  73, 
761.  KAPELLO WANIĘ,  ia,  «.,  próbowanie  metalów  na 
kapeli  chemicznćj,  hai  gapcilircn,  capellatio.  Kruml.  330. 
KAPELUSZ,  a,  m.,  K.\PELUS1K,  a,  7».,  zdrobn.,  Hal  ca- 
pello;  Wall.  kappella;  Gall.  chapeau;  Boh.  klobauk,  klo- 
baueek;  Sorab.  2.  kłobuk;  Sorab.  1.  kłobuk,  kwobek; 
Yind.  kłobuk,  kłobuzhik ,  buzhei ;  Carn.  kłobuk;  Groat. 
kłobuk,  klobuchecz,  kapa,  kapicza,  skerlyak ,  skirlyak ; 
Bosn.  kłobuk  ,  klobucjac  ,  striliac; ;  Rag.  klobiik  ,  klobu- 
cich,  klobiicjaz;  Slav.  sheshir,  (kłobuk  =  Węgierski  kape- 

39' 


308 


K  A  P  E  L  U  S  Z  N  I  K  -  K  Ą  P. 


KAPER-KAPIEL. 


lusz);   lioss.  ui.iana,  uj.ianha;    §.  1.  nakrycie  głowy  pilś- 

niane,  kaniasta  czapka.  Cn.  Th.  ber  .'piit.  Pierwszy,  co 
kapelusza  zjawiJ  używanie,  PJci  mezkićj  okazałe  i  piękne 
ubranie,  Nosił  go  biało,  niajac  opuszczone  kraje.  Zab. 
■12,  60.  ter  erftc,  "ber  mit  fii^ncr  i>anb,  'Je?  21iaiine§  gc^mucf, 
bcit  §ut  crfaiib.  ©cllcrt.  Drugi  dziedzic  przy  swojej 
śmierci  najbliższemu  Trzyrożny  kapelusz  zostawił  krewne- 
mu. Zuh.  12,  Cl.  Skronie  kapelusz  odziewał  bobrowy, 
Który  miał  za  sznur  rząd  świetnoperłowy.  Chełch.  Poprz-. 
A  i  b.  eiii  33il'CrDiit.  Boz  kapelusza  ■-  z  odkryta  gJowa, 
imDebccft,  im  Wp^CII  Soptc.  Bok  kapelusza,  krępa,  Croat. 
perv;iz  kapę ,  bic  Sramrc.  Kapelusz  w  oczy  wcisnąć  Ross. 
luiK.ioóymiTb,  HaK.ioóyiiiiBaTb.  iProv.  Slov.  Trefuge  sa,  ga- 
ko  pancucha  za  kłobuk,  jak  piędź  do  oka).  —  Dotan.  Ka- 
pelusz pileus,  górna  mniej  lub  więcej  talerzowata  cześć 
grzyba,  na  trzonku  osadzona.  Jiindz-.  2,  31.  bCV  ^^itt  cillfy 
^HIjC'!  —  |.  2.  Nagana,  strofowanie,  kapitulum,  strofo- 
wanie w  zakonach  publiczne,  przed  wszystkierai  zgroma- 
dzonemi;  incptc  kapelusz  vocatus.  Cn.  Th.  204-.  Un  żą- 
dał reprebensyj  jawnych  i  kapeluszów  w  refektarzu.  Ze  te- 
dy czasem  nie  uważał,  kiedy  go  drudzy  pozdrawiali,  w 
jednym  tych  kapeluszów  był  w  tym  upomniony.  Wijs. 
AIoj.  545.  ciii  i'iTciUlid)rr  iUn'mct'J  lun'  bcm  it'ii'>fi"  filp|'tcr= 
pcrfmialc;  cf.  Genn.  (Jiipitcl,  ob.  Kapitulum,  kapituła,  łacina, 
kazanie;  Samb.  1.  won  mi  dobra  kapu  dal,  reprehendebat 
me  valde,  cf  bura.  KAPELUSZNIK,  a,  m.,  Boh.  klobau- 
cnjk;  Yind.  klobuziiar;  Carn.  klobzhar;  Croat.  klobuchar; 
Httng.  kalaptsinaló  ;  Slav.  klobucsar;  Hag.  et  Dal.  klo- 
bucjar;  Ross.  ui.ianomiiiiKi ;  §.  1.  co  kapelusza  robi,  fci" 
i)iitmiidicr.  Sierści  królików  potrzebują  kapelusznicy  do 
swoich  fabryk.  Ład.  H.  N.  82.  —  g.  2.  Futerał  do  ka- 
pelusza,  ba»  |)iitfuttcral;  Ross.  lu.wnHiii;^.  KAPELUSZM- 
CZEK ,  czka,  ;n. ,  czeladnik  kapelusznikowy,  bci:  ,'Oiltma' 
dtcrgcfcilc.  K.\PELL'SZMCZK.\,  i,  r'. ,  żona  kapelusznika, 
lub  też  robiąca  kapelusze,  bi(  .ś^iitmiidKriim ;  Boh.  klobau- 
i:nica.  KAPELUSŻ.NIGTWO ,  a,  ;i,  ,  rzemiosło  kapelu- 
szniczc  ,  Boh.  klobaucnictwj ;  \"ind.  klobuzharja ,  bic  §Ut= 
madiercił,  baś  i)iitmad)cvlianbuicrf.  K.^PELUSZMCZY,  a,  e, 
od  kapelusznika  lub  kapelusznictwa,  .V>iitmad)Ci' s  Boh.k\o- 
baucnicky;  Slav.  klobucsarski.  KAPELUSZOWY,  a,  e, 
od  kapelusza,  Sllt  = ;  Yind.  klobukni,  klobuken,  klobu- 
zhen ;  Ross.  lu.ianHbifi ,  ui.ianomnbii1.  KAPELUS1N.\ ,  y, 
z.,  nędzny,  ubogi  kapelusz,  ciii  clciibcr  S)\\t\  Rag.  klo- 
buccina;  {Carn.  klobzbina  >  pilśń  kapeluszowa).  KAPELU- 
SISKO  ,  a,  n. ,  z  przyyana,  brzydki  paskudny  kapelusz, 
ciii  iiiiijcfdilaitcr  Sput;  Cam.  kloferniza,  kloftiza,  klofuta ; 
Yind.  musa,  klamusa. 
Kj\P\  KU.MP',  KO.MP',  ia ,  m. ,  udo  wieprzowe,  szynka,  ciii 
(idniiciiicnicrtcl,  citl  SdHiifcii.  W  powszedne  dni  nie  ja- 
dłem, oprócz  jarzyn  z  kąpiem  ,  albo  z  świeżym  sadłem. 
Hor.  173.  Cena  rzeczom  domowym  strawnym.  Za  kump 
dwa  grosze.  Stal.  Lit.  595.  Pożytki  z  ukarmionych  wie- 
przów, mięso,  słonina,  szynki,  kiełbasy,  kiszki,  kompie, 
schaby.  Ład.  H.  A'.  183.  Spojrzę,  aż  wiszą  na  żerdzi 
dwa  kąpie.  Kniai.  Poez.  2,  182."  Kawaler  on  nieiada; 
gdy  koń  pod  nim  stąpię,  Łytki  mu  sie  kołaca,  jak  na 
żerdzi  kąpie.  Xar.  Dz.  5,   155. 


KAPER    ob.    Rozbójnik    morski ,    Ross.  nanep^b.      KAPI.\  ob. 
Kapka. 

KAPICA,  y,  i.,  §.  i.  kapa  abo  habit  mniszy,  eiiie  5D(i»ii(^Ś> 
futtc,  ?Xiiiid)'^fai.irc ,  Silttc,  ob.  Kapa;  Yind.  kuta,  minihnu 
oblazhilu ;  Carn.  kapeza;  Bosn.  skapuc;  Ross.  KjKy-it, 
K.ioóyKt.  Kłobuki  abo  kapice  takie  nasi  czerńcy  albo 
zakonnicy  noszą.  Pim.  Kam.  281.  (cf.  kaptur).  Chcąc 
miedzy  mnichy  w  habicie  mniskim  żyć,  prosił,  aby  mu 
habit  abo  kapice  papież  przeżegnał.  Sk.  Dz.  U  64.  Aby 
nikt  mniskich  szat  i  kapicy  na  się  nie  brał,  z  nadzieją, 
iż  opatem  być  ma.  ih.  1040.  Wór  abo  kapice  niechę- 
dogą  na  się  wdział,  ib.  584.  Romunt,  który  był  został 
czerńcem,  zrzucił  z  siebie  kapice,  a  zbroję  wdział.  Biel. 
Kr.  128.  Kapice  zrzucić,  aposlatare  a  reguła.  Aląnz.  bctt 
S)cdńt  nlni»crfcii.  Komża  i  kapica  nic  prawdy  podeprzeć 
nie  może.  Rej.  Post  B  b  b  A.  Azaż  ci  wszyscy  świeci, 
co  chodzą  w  kapicy  ?  Rej.  Wiz.  141.  1  w  kapicy  wełna. 
Opal.  Sat.  162.  aiid)  iiiitcr  bcit  .Cłciliijcii  ftiibct  iiiaii  Jabel. 
Najdzie  i  w  kapicy  sukno.  Budn.  Apopht.  6.  skazuje  to  har- 
dych pod  skromnością.  —  §.  2.  Obicie,  które  oś  u  po- 
jazdu z  wierzchu  nakrywa,  aby  się  nie  starła,  zowie  się 
kapicą.  Archel.  5,  02.  bic  Saprc  aii  ber  3ld))'e.  KAPICZNIK. 
a,  ?H. ,  który  w  kapicy  chodzi,  mnich,  cucullalus.  Mącz, 
Cill  SiiittClltracjcr ,  ciii  ?Jiólld|.  Widząc  mnichy,  wołali:  bij- 
my te  kapiczniki.  Sk.  Dz.  1114.,  Eraz.  Jez.  Y.  8  b.,  ib. 
z'.  8. ,  Żarn.  Post.  2,  531    b.  cf  kapnik.  ' 

K.\PICELA ,  i,  i.,  n.  p.  Płaci  się  cło  od  kitajek,  kanawac, 
kapicell.    Yol.  Leg.  A,  81.  materya ,  ciii  SfUd- 

KAPIĘ  o6.  Kapać.     K.\PIĘ  ob.  Kąpać. 

K.\P1EC  nijak,  niedok.,  skąpiec  dok.,  niszczeć,  marnieć;  {Rag. 
kopnitti  paullatim  confici ;  Yind.  kapniti ,  kopnęli ,  sko- 
pniti  =  tajać),  ycrgc^cii,  fd;iBtiibeit,  mdj  ciiimiber  Dcrfdtiuiiibcn, 
initercjclicii;  {Slov.  kapu,  kapali  inlerire;  Aeot.  y.knniti  de~ 
fiiiit).  Kapieje  życie  w  nędzy  i  ohydzie.  Mon.  70,  00. 
Przez  twą  zbytnia  dobroć  kapiejesz  powoli.  Mon.  70,  174. 
[Pochodź,   kapeon.    2]. 

K.^IEL.  i,  i.,  Boh.  et  Slov.  kaupei ;  Sorab.  1.  kupawa; 
Sorab.  2.  kupela;  Yind.  koppela ,  kopeu,  kopel ;  Carn. 
kop,  kopva,  kopuv,  (kopliza  =  wanna);  Croat.  kupel ;  Dal. 
kupely,  kupało,  kupalische;  Rag.  kupało,  kupaliscte;  Bosn. 
kupegl,  bagn  ,  kupallo;  Ross.  Oaaa;  [Ecd.  Kmii-E.ib  =  staw, 
sadzawka,  K|)7.CTii.^hiini|.i  chizcielnica);  g.  1.  w  czym  się 
kąpają,  bilo  5iab,  ber  ^\\[\hy  .Hiorper,  iroriii  nirtii  fid)  bnbct. 
Na  kąpiele  biorą  się  kwiaty,  korzenie  etc.  te  się  gotują 
w  wodzie,  a  w  tej  kąpię  się  chory.  Kluk.  Rośl.  2,  276. 
Kąpiel  sucha,  parna.  Sleszk.  Ped.  415.  sucha  wanna. 
Dykr.  Med.  5,  105.  —  Pismo  zowie  chrzest  kąpielą  od- 
rodzenia i  omyciem  grzechów.  Kat.  Gd.  51.  —  Kąpiel 
dla  koni  =  pływaczka.  Cn.  Th.  £>ic  '^ifcrbefdniicmme.  —  Fig. 
Ten  się  jak  urodził,  że  z  tej  kąpieli  wypuszczony  na 
moment.  Zab.  13,  192.  (z  tej  łaźni,  z  tego  odmętu,  am- 
barassu).  Dziecię  w  kąpieli  jeszcze  to  powiedzieć  może. 
Cilicz.  Wych.  K  8  b.  (i  niemowlęta  to  wiedzą,  rzecz  po- 
wszechnie wiadoma*. —  §.  i.  Chym.  Kąpiel  Maryi,  balneum 
Mariae,  jest  dwojakie  naczynie,  w  którym  cieklizny  grzeją 
albo  parzą  przy  ogniu ;  z  których  większe  pełne  bysva 
wody  gorącej;  a  drugie  lekarstwa,    mającego  być  parzo- 


KAPIOŁECZKA-  KAPITELA. 


KAPITUŁA  -  KAPITULOWAĆ. 


509 


7iym ;  tym  sposobem,  ieby  mniejsze  naczynie  było  w 
większym.  Śleszk.  Ped.  413.  tai  5Dinriciibat) ,  gmuciilmb. 
KAPIOŁECZKA,  i,  ź. ,  demin. ,  Jużli  dla  dzieciąleczka 
Gotowa  kąpioleczka.  Groch.    W.  5G1. 

'KAPIJ ,  n.  p.  Zrzuć  tę  larwę,  niebożę,  lepiej  się  umieści 
Kapij  na  twojej  głowie ,  lub  kornet  niewieści.  Nar.  Dz. 
3,  156.,  ob.  Kapa,  kapica. 

'KAPIONA  na  złocie  od  łokcia  ....  Inslr.  cel.  Lit. 

KAPITAŁ,  u ,  m. ,  KAPITALIK,  a,  jn.  demin. ,  główna  sum- 
ma, od  której  procent  idzie,  fa^  finpitrtl,  bic  .'oaiiptfiimmc; 
Boh.  gistina  ob.  Iścizna ;  \'ind.  glauni  imetik,  kapilal; 
Ross.  Kaniiia.it.  Choć  prowizye  wielkie;  ale  kapitały  nie- 
pewne. Teat.  21.  b,  4.  KAPITALISTA,  y,  m. ,  bogacz 
w  pieniądze,  bcv  ©apitnlift;  Ross.  KaniiTa.iiiCTX.  Kapitali- 
sta nigdzie  pożyteczniej  nie  rozumie  składać  swoje  pie- 
niądze, jak  nu  lichwę.  Kiadi.  168.  Ty  teraz  człowie- 
kiem bogatym  Słyniesz  w  dobra,  i  pierwszym  w^  grosz 
kapitalistą.  Nar.  Dz.  3,  167.  Gdyby  milionowy  kapitali- 
sta zagraniczny  całą  tę  summę  w  naszym  kraju  lokował.... 
Mon.  65,  522.  KAPITALKA,' i,  z.,  u  introligatora,  ob- 
szycie jedwabiem  ,  lub  niciami  nad  brzegiem  grzbietu 
książek.  Magier.  Mskr.  bie  &a).ntalimt^  bqm  35iid[)(itiibcr. 
KAPITALNY,  a,  e,  KAPITALNIE  adi'.,  Hoss.  Kaniiia.ib- 
uuil ;  główny,  S)m\)t  ■- ,  ImiiptfadjliclK  Odebraliśmy  wiado- 
mości, które  kapitalnie  obchodzą  bezpieczeństwo  ojczyzny. 
Gaz.  Nar.  1,  145.  Stan.  Aug.  — ■  Kapitalna  linia  =  prze- 
kątna linia.  ^aA-.  Art.  5 ,  205. 

KAPITAN,  a,  m. ,  oficer,  komenderujący  kompanią.  Papr. 
\Y.  1,  473.  ber  .'paiiptmaim  ;  Boh.  heytman  {ob.  lletrnanj, 
setnik  [ob.  Setnik);  Slov.  liagtman ;  Croat.,  Slaii.  kapitan; 
Yind.  poglayar ,  glavar,  stuinik;  Hiing.  kapil;'iny;  Boss. 
KannTaH'Ł,  cothiikij,  coTenHOi1  rMcea.  (Teodor  Alexie- 
wicz  przemienił  tytuł  setnika  na  kapitana).  KAPITANO- 
WA,  y,  2.,  żona  kapit.ina ,  bic  .s^miptmaniiiii.  KAPITAN- 
KA,  i,  z.,  komenderująca  kompania,  bic  6ai.ntdttiiiii ;  Boh. 
heytmatdia,  setnice;  Slov.  hagtmanka;  Bo.ts.  KitniiTaimia. 
KAPITANÓWNA,  y,  z".,  córka  kapilaństwa,  bie  .Cłauptmann^= 
tot^tcr.  KAPITANOWICZ,  a,  ?«. ,  syn  kapitaństwa ,  ber 
$mi|.ittttttlllli^l'o^li.  KAPITAŃSKI,  a,  ie,  od  kapitana,  ^a\\ft-- 
iiinnii^=;  Boss.  naniiTancidii ,  KaniiTaHOBT>,  coTniiMeil.  K.\- 
PITAŃSTWO,  a,  ».,  ranga  kapitańska,  bic  §nitptmillllt= 
fc^aft;  Slov.  hagtmanstwo,  kapitanstwo;  Yind.  fioglavaria, 
glavaria.  —  ^.  ibiorowo  kapitan  z  kapitanowa,  ber  i>liiptmami 
iiiib  feiiie  ©emn^linii.  KAPITELA,  i,  z.,'  KAPITEL,  u, 
m. ,  g.  \.  najwyższa  z  trzech  częś.ci  słupa,  Ital.  capitello; 
synonym.:  głowica.  Callit.  6.  Kapitel  u  kolumny,  po  Pol- 
sku gfównica,  Ln<.  capitellum.  Chmiel.  I,  77,  Carn.  nad- 
glavje;  Boss.  Kaniire.ib;  Ecd.  oii(i;i.ii;iisHie,  \>ai  Cnpitdl  ober 
(fapital  cilier  Sńlilc;  słupów  śnicerskich  nagłówek,  mako- 
wica.  Cu.  Th.  Kapitelów  na  słupach  śnicerskich,  albo 
na  listwach  drzew ianych,  kamiennych,  gipsowanych,  na 
gzemsach ,  nadprożkaeli,  ługowanie  esowate ,  na  kształt 
litery  S  miałko  skrzywionej  Cijmalion.  ib.  ber  SfBlllft  llilter 
bem  Srniijleiftcn ,  ber  Sropfieifteii.  Pięć  słupów  z  'kapitel- 
liami  ich.  1  Leoj).  Exod.  56.  'Kapitelle  abo  makówki  na 
słupach  były  miedziane,  ib.  Jer.  52,  21.  —  §.  2.  Kapi- 
tela =  czapka  alembikowa.   Comp.  Med.  665.     Nakrywa  się 


macharzyna  miedziana  kapitela  czyli  głowica  dziobem  ob- 
darzoną. Krup.  5,  20.  bie  .'pniibc,  ber  .^cliii  ber  T^iftiKirblnfe. 
Dekokt  ten  w  korbasie  szyi  krzywej ,  nakrywszy  kapite- 
lem albo  hełmem ,  piaskiem  obsypawszy,  warzyć.  Syr. 
152.  —  KAPITUŁA,  y,  z  ,  g.  1.  zgromadzenie  osób  du- 
chownych przy  katedrze  lub  kollegiacie,  którzy  się  ka- 
nonikami nazywają.  Kras.  Zh.  1,  440.,  Slov.  kapituła;  Hung. 
kaptalam,  kaptolom;  Croat.  kaptol,  kaptolom;  Bosn.  ka- 
pituo ;  Dal.  nadpopoYcliina  ;  Bag.  nadpopovsctina  ;  Sorab. 
1.  kapitel;  Yind.  tiunski  kapitel,  sbor  ali  sprayishe  du- 
hounikou  ;  biiś  (> iipitel ,  btc  'ijerfammliiiiij  ber  (faiioiiifeii  et' 
iie^  CollogintiJ.  —  p,.  Miejsce  takowej  schadzki  kanoników. 
Cn.  Th.  bie  Capiieleiftllbe.  Zgromadzenie  osób  jednego 
abo  wielu  klasztorów,  bie  'iNerfamniluitii  ber  Orben'?(;eiftlid)ert. 
Na  kapitule  abo  synodzie  zakonu  swego ,  który  na  ten 
czas  odprawowano  w  Dononii.  Birk.  Domin.  54.  Domi- 
nik złożył  sejm  walny  zakonu  swego,  a  to  była  pierwsza 
kapituła  generalna  Birk.  Domin.  51.  ©cnernlcapitel.  —  §. 
*2.  Kapituła  =  kapitulum  ,  inilecl.  n. ,  rozdział,  bflS  Eapitel 
eiiie^  Śiid;^,  bie  Sllitbciliitig.  Izajasz  w  kapitule  wtórej  w 
wierszu  trzecim.  Biat.  Post.  8.  Początek  tego  kapitulum 
tak  się  poczyna.  /?«</;.  Euler.  15.  W  trzecim  kapitulum 
Danielowym.  ib.  pag.  550.,  W.  Post.  Mn.  275.  etc.  Po- 
kazawszy to  w  pierwszych  kapitułach.  W.  Post.  W.  2, 
277.  Jan  ś.  w  trzecim  kapitulum  ewangelii.  Biai.  Post. 
26.  ,, Krakowski  tłumacz  (Leopolita)  zowie  rozdziały  ka- 
ptttami ;  a  Brzescy  kapitułami ;  lecz  kapituła  sa  księża 
kanonicy,  a  caput  słowo  Łacińskie ;  ja  je  wolałem  zwać 
tedy  rozdziałami ;  moglibyśmy  je  też  z  Łacińskiego  gło- 
wami zwać".  Budn  Bibl.  praef.  Jeremiasz  w  siódmej  ka- 
pitule. Rej.  \YiZ:  184.  (ale  przecie  wiersze  swoje  Bej 
nie  na  kapituły,  lecz  na  rozdziały  podzielił).  Capita  in 
libris  ,  kapituła,  rozdzielenie  ksiąg,  n.  p.  w  szóstym  roz- 
dzieleniu ewangelii  ś.  Jana.  Mącz.  —  §.  5.  Kapituła,  u- 
pominanie,  strofowanie.  Łacina,  kapelusz,  kapitulum,  n. 
p.  Jakże  mu  wyśmienicie  wytarł  kapitułę!  Teat.  52.  d, 
80.  Dobrzeście  uczynili,  żeście  mu  trochę  kapitułę  wy- 
tarli, ib.  8,  101.  er  Iiat  iljiii  baś  gnpitel  Ofl^K";  Slov.  wi- 
.  ćital  mu  kapitelu ;  cf.  Boss.  ncpeTp.'iXHjTL ,  nepeTpaxH- 
Batb,  myHHTL,  4aTb  uOiłiy  utHKy;  cl'.  nonbipi;a,  Hanparaft, 
noTbiMHa ;  Stou.  zaslużil  kii\>\[o\u  rcprehensionem.  —  KA- 
PITULAGYA,  yi,  i.,  rokowanie,  bie  &ipitiiliition ;  Yind. 
spraulenje,  pogodenje,  spraulisbtvu;  Bag.  uvjet,  ugovor. 
^.  1.  Akt  publiczny,  który  cesarz  nowo  obrany  czyni,  na 
kształt  paktów  konwentów.  Kras.  Zb.  1,  440.  bie  S[ea()l= 
capitlllation.  —  §.  2.  Ugoda  ,  którą  czynią  oblężeni  z  nie- 
przyjacielem ,  gdy  mu  miasto  abo  fortecę  poddają,  ib., 
Papr.  W.  i,  473.  bie  (Eapitiitatiini  mit  bem  S^cini^C-  l^^on. 
75,  44.  KAPITULARZ,  a,  m. ,  miejsce  kapituły  zakon- 
nej ,  bie  fiiipitcifftiibe  ber  S)iOiid)e.  Ukazał  mu  kapitularz, 
gdzie  się  bracia  schodzą.  Sk.  Źyw.  2,  91.  KAPITULNY, 
a,  e,  od  kapituły,  Ciipitelś  = ;  (Slov.  kapitułski;  Yind.  tum- 
ski; Cioat.  kaptolomszki;  Hung.  kaptolomi).  Na  obradach 
kapitulnych  najstarszy  w  urzędzie  prezyduje.  Kras.  Zb.  1, 
440.  KAPITULOWAĆ,  ał,  uje,  intrnns.  medok. ,  kapitu- 
lacyą  poddania  się  poczynać,  rokować,  Ciipitiilireil ;  Yind. 
kapitulirati,  sa  mir  spraulatife;    Slav.  pogadjatise.     KAPI- 


310 


K  A  P  1  T  U  L  U  M  -  K  A  P  Ł  A  N. 


KAPŁAN  IGA-  KAPLICA. 


TULUM  oh.  Kapituła  2.  —  g.  2.  Kapituluin  el  aerjue  in- 
epte  kapelusz,  klaszlornu  słowo,  stnifowanic  w  zakonach 
publiczne  przed  wszystkieini  zgroinadzonemi.  Cn.  Th.,  {ob. 
Kapelusz  2);  ciii  a^crmci'^,  ber  cinciii  iijfciitlid;  yor  ben  vn- 
fammcltcii  SŚinidicii  t^ądien  iinrb.  ob.  kapitule  komu  dawać. 
KAPIUSZON,  u,  m.,  z  Franc. ,  kapica  biafogfowska  z 
kapturem ,  ciit  Sapmid;iłli.  Kapiuszony  wasze  widziałem 
na  osobach  staroświeckiej   sztukatervi.   Mon.  75,   56. 

KAPKA,  i,  5.,  "KAPlA,  'KAPLA,  i,  i,  KAPECZKA,  i,  z., 
demin. ,  Boh.  kapka,  kapićka;  Sorab.  i.  kaj)ka ,  kwapka, 
krejika;  Slov.  krupeg;  Slav.  kap;  Yiiid.  kap,  kapią,  fra- 
ga,  kapliza,  kapelza;  Gani.  kapią;  Croat.  kapiya ,  kaplyi- 
eza  ,  (kap  =  deszcz);  Rug.  kapglja  ,  kapgliza  ;  Dal.  kapiya; 
//osH.  kapglja,  kapglica;  fliing.  cliep,  tsepp,  cheLip  ;  Ross. 
Kan.iii,  i;ane.ibKa,  (Elijm.  d.  kipieć);  kropią  kapająca,  ber 
(falleiibc)  tropfen-  ^^  kapce  tylko  spada  =  kapkami ,  ci 
trdiifelt,  fallt  tropfeiiiiieifc;  Yind.  kapiujezbnu,  po  kapli; 
Croał.  kapiyuc.h;  Slov.  kapawe;  Eccl.  Kane.ibHO.  Niebo 
niech  na  was  dżdżu  kapią  nie  kanie.  Geb.  Hijm.  309. 
Na  kapi  mleka  przestaje.  Kaiic.  Gd.  51.  Tak  ssie  kieli- 
szki ,  że  się  i  jedna  kajika  nie  ostoi.  Fot.  Ary.  720.  Ta 
mleka  kapka.  Pot.  Jow.  34.  Upragnieniem  schnące  łaza- 
rze kapki  od  was  nie  wzięli.  BrmI.  Ost.  C.  5.  Żądać 
będziecie  wody  jednej  kapli  z  bogaczem  w  piekle  upra- 
gnionym. Kulig.  Her.  212.  (Bosn.  kapglja  2.  nemocch, 
giiccjuia ;  Ilal.  goccja ;  Lat.  apoplexia ,  cl',  "dna ,  denna 
dioroba). 

KAPŁAN,  a,  m ,  (forlc  a  Gapeilaiio,   cl',   kaplica ,  kapelan,  in- 
si velis  ducen;  a  kapłun,    ut  inńnuetiir  aacerdntalis  absli- 
nentia.  Cn.  Th.),    g.  1.  ksiądz,   ber   'Pricftcr,   a}ie^pviefter; 
Sorab.  1.  kapłon,    rnefchnik;  Sorab.    2.  mclchnik;     Yind. 
meshnik  ,  mashiiik  ,   far,  dubounik,    (kapłan,  podruibnik  , 
odhudaik    diacoiiua);     Cum.     mashnek;      Croat.     kapelan, 
redovnik;     Hanij.    kapłan,  pap;     (/iij     kapłan  leopardus)\ 
Slav.  misnik ;   Boh.  kneż ;   Ross.   CBamcHiiiiKi,   iepeii,  6o- 
roc.iy/Kiire.ib;  Eccl.  YiiCTiiTC.Ah,  ckatiitc.ai. ,  cBameHuoc.iy- 
jKine.ib,  CBameHiionpejCToaTe.ib.     Kapłan,   po  Łac.  sacer- 
dos ,  jakoby  poświęcony,    po  Grecku   presbgter  czyli  star- 
szy, po   Polsku  inaczej  ksiądz ,   osoba  duchowna  ,    mająca 
kapłańskie  świecenie,    uprzywilejowana    do  odprawowania 
inszy  i  sprawowania  sakramentów.   Karuk.  /iV(/.  267.,   Kucz. 
Kat.  2,  624.     Greckie    słowo  (fofi',-    tłumaczę   ja  oliaro- 
wnik;   a  nie  przez  ono  Włoskie  słówko  od  Polaków  ze- 
psowane    a  capella    capellanus  kaptan.    Czech,   praef.     Co 
insi  kapłanem    zowią,    to  ja  ofiarnikiem,    oPiarownikiem ; 
bo  prostak  słysząc  kapłana    n.  p.  Samuela ,    rozumie    ta- 
kiego ,    jakowi  teraz  kapłani   Rzymscy.    Budn.  Bibl.  praef. 
Chrystus  ofiarował  siebie  samego;    przeto  kapłanem  albo 
ofiarownikiem  nazywan  bywa.  Salin.  4,  523.   liłog-osławie- 
nie  przez  kapłana,  a  po  naszemu  (po  Kusku)  przez  świe- 
szczenika.     Sak.    Probl.    153.      Kapłan    męczennik     Ross. 
CBHmeHiiocTpa4a.iem.       Nazywają    kapłana    pomazańcem, 
względem   ześcia    nań    ducha    ś. ,    które    się  w  piśmie  ś. 
pomazaniem  nazywa.  Pim.  Kam.   161.     Kapłanem  zostać  ■■ 
oświecić  się.   Cn.   Th.  m  ^m^n  inerbeil.     Kapłan  pogań- 
ski,   oliarnik    Ross.  Hcpem,     Naczynili  sobie   kapłanów,   i 
postanowili  je  w  kościołach  bałwańskich.  1   Leop.  4  Reg. 


17,52.  Kapłanem  (bałwańskim)  być  fioss.  jKpe'iecTBOBaTb. 
—  §.  2.  Kapłan  w  szachach  =  pop.  /  Kchan.  Dz.  92.  ber  ian-- 
fer  im  6d;atl)fpic!e.  KAPŁ.\N1CA,  y,  z.,  KAPŁANKA,  i, 
2.,  duchowna  niewiasta,  bte  ^*rie[terillli ;  Sorab.  2.  kaplon- 
ka ;  Boh.  kneźina ,  kneźowka ;  Ross.  H<pima.  Niewiasty 
nie  mają  być  kapłanicami.  W.  Post.  W.  2,  274.  Uźrzal 
kapłankę  abo  mniszkę  bogini  Dyany.  Kosz.  Lor:  67  b. 
(Sorab.  2.  kapłanki  ziele,  bronatek,  ostrożki).  'KAPŁA- 
NISZGZE  ,  "KAPŁANCZE ,  a ,  ?»  ,  z  przyganą ,  pop  ,  ein 
^*fajf.  W  Antyociiii  zwano  Juliana  do  wzgardy  słuźacemi 
przezwiskami,  kapłaniszczem  pogańskim,  Grekulusem,  mał- 
pą w  purpurę  obleczoną.  SA.  Dz.  235.  Nowotnym  ka- 
płanczoni  wino  z  popiołem  dawali  pić.  Biel.  Śtv.  102  b. 
'KAPŁANICZEK ,  czka,  m.,  zdrobii.,  n.  p.  Najmniejszy  i 
najprostszy  kapłaniczek  to  potrafi.  Teof.  Zw.  B.  3.  'K.A.- 
PŁANNIK  id. ,  n.  p.  Kapłanniki  z  czworgiem  świecenia. 
Żarn.  Post.  5,  100.  KAPŁANOWY,  a,  e,  od  kapłana, 
^Ih-iefterś  = .  Kapłanowa  córka.  1.  Leop.  Lev.  21,  19.  KA- 
PŁAŃSKI, a,  ie,  od  kapłana  abo  kapłaństwa,  ^ineftets; 
(Sorab.  1.  meselinicźki;  (Ross.  iepeilcKin,  CBamcHHimecKiii, 
cBamcHHHKOBi ,  (jKpeuoB^B ,  <KpeqecKiH) ;  Eccl.  cBamen- 
HOC.i yatiiTC.ibCKiil ,  micTiiTCibCKiii ,  cBaTiiTcibCKift ,  csa- 
meHHwecKiri ;  Slav.  misnicski;  Yind.  meshnikou,  duhouski; 
Croat.  szvetnicliki ,  messnichki;  Hung.  papi,  paphozva- 
lo).  Świecenie  kapłańskie.  Karuk.  Kat.  267.,  Yind.  mehsni 
shegen,  meshnikovu  sliegnuvanje,  bic  ^triefteriiłcil;e,  {ob.  Księ- 
ży). Jest  urząd  kapłański,  Panu  bogu  czynić  ofia- 
ry i  sakramenta  rozdawać.  Kucz.  Kat.  2,  627.  Godziny 
kapłańskie  odprawował.  Warg.  Radź.  295.  Ziemia  ka- 
płańska. 3  Leop.  Gen.  47,  22.  (imienie  ksieie.  1  Leop.). 
Trzecie  księgi  Mojżeszowe,  Leuilicus ,  my  możemy  zwać 
księgi  kapłańskie.  Leop.  Bibl.  KAPŁAŃSTWO,  a,  n. , 
Hi  ^*ric|'tcrtlmm ;  Boh.  et  Slov.  kneżstwj ;  Hung.  papsag; 
Sorab.  1.  melclinicżtwo  ;  Yind.  meshtvu,  farstvu,  duhou- 
stuo ,  meslinishtvu,  nieshnikustvu ;  Carn.  mashtvu;  Croat. 
szvetniclitvo,  messnichtvo,  redovnicbtiio;  Ross.  iepeftcTBO, 
(■<KpeqecTBO ;  Eccl.  <iiiCTHTe.ibCTBO,  CBAi|ieiiiii€,  cii.iii|iciibCTBO, 
CBAipeHiiYhCTKO.  Stopień  duchowieństwa  ,  po  naszemu 
inaczej  "księstwo.  Porządek  święcenia ,  dający  się  przez 
biskupa  dyakonowi,  włożeniem  rąk  i  świętym  namaszcze- 
niem. Karnk.  Kat.  268.,  Kucz.  Kat.  2,  624.  et  610.  bie 
*^*rieftcrmeil)c.  Zwyczaj  jest  oratorski,  kapłaństwo  nazywać 
pomazaniem.  Pim.  Kam.  161.  Do  przyjęcia  kapłaństwa 
abo  sprawowania  go  niegodność ,  niesposobność ,  irregu- 
laritas.  Cn.  Th.  bie  Uitfći^igfeit  jitiit  ^trieftcrtbitme.  Kapłań- 
stwo w  starym  zakonie  >  Ofiarnictwo,  ofiarownictvvo  qu.  vid. 

'KAPLIERZ,  a,  m.,  obojczyk,  humerale.  Mącz.  zdaje  się  pocho- 
dzić z  Łac.  vestis  scapularis,  skąd  szkapler'?,  (cf.  naramiennik). 
'KAPLERZYK  ,  a,  m. ,  muraenula,  kołnierz  albo  obojczyk 
okołoszyjny,  albo  insze  przyochędożenie,  kaplerzyk,  obręcz. 
Mącz.  Uczynił  szatę  naramiennika  z  hiacyntu,  i  kaplerzyk 
na  wierzchu  jej  przeciw  śrzodkowi ,  i  bram  około  kaple- 
rzyka  tkanv.  W.  Exod.  39,  21.  (kolce.  Bibl.  Ud.),  ©paiigc, 
§al«fette. 

KAPLICA,  y,  i,  KAPLICZKA,  i,  2.,  zdrobri. ,  Boh.  kapie, 
kapla,  kaplice,  kaphćka  (2  kapie  sakrystya) ;  Slov.  k^pla, 
kaplice,  poswatnice,  kostelik;    Hung.  kdpolna ;    Sorab.  1. 


KAPLICZNY-  KAPRAL. 

Wiapala,  khapawka;  Carn.  kapela;  Vind.  capela,  capeliza, 
kapela,  kapeliza  ;  Slav.  kappella;  Croat.  kapela,  kapelicza, 
czirkvicza,  Bosn.  kapella,  kapellica,  crriqiiica;  Dal.  olar- 
nicza ;  Boss.  m.icobhh  ,  MacOBeHbKa ,  npiuJj.ib  ,  npecTOBaa 
uepKOB^ ;  Eccl.  i|P'łkeiii|.'\  [ob.  Kapela) ;  kościółek  maTy, 
bic  ©apcllc ;  miejsco  boL,'u  poświecone,  w  którym  obo- 
wiązki kościelne  za  zezwoleniem  zwierzchności  odprawo- 
wać  się  mogą.  hras.  Zb.  1,  4-29.  ZLindowawszv  i  ozdo- 
biwszy kapliczkę  przy  pałacu  ,  tam  położył  obraz  krucy- 
fixa.  Birk.  Gl.  Kun.  72.  Prov.  Przy  kościele  ma  dyaboł 
kaplicę.  Rys.  Ad.  16.  (miedzy  pszenicą  kąkol).  KAPLICZNY, 
a,  e,  od  kaplicy,  (Japcllcit  s  Boss.  npii.it.ibHtin,  qacOBCn- 
HUfi.  Sprzęty  kaplicznc.  Warg.  Wul.  7.  {Boh.  kapelnjk 
sakrvstvan). 

KAPŁON.'  KAP-ŁLIN,  a,  ?»,.,  KAPŁUNEK,  nka  ,  m. ,  demin., 
Boh.  kapaun ,  kapaimek;  Slov.  kapun ,  kopun;  Hung. 
kappan;  Sorab.  2.  kapłan,  kaplank;  Sorab.  1.  khapon, 
wuredzene  bonak;  \iiid.  kapun,  riesan  petelin,  (kapun, 
kopun,  resanik  s  rzezaniec);  Carn.  kopun,  resanz ;  Croat. 
kopun;  Dal.  kapun,  koppun;  Bosn.  kappan,  koppun;  Slav. 
kopun  ;  Ross.  Kan-iynt ;  ItaL  capone  ;  Angl.  capon  ;  Dan. 
kappun ;  Gall.  cliapon;  Lal.  capo;  bcv  Hiipauii  (Śapplmltii). 
Kapłunem  zowią  koguta ,  któremu  członki  rodzajne  wy- 
rzynają  się  dla  większej  tłustości  i  smaku  lepszego.  Kluk. 
Zw.  2,  129.  Kurczęta  młode,  gdy  sprawisz,  będą  z  nich 
kapłuny.  Cresc.  583.  Zkąd  kur  chudszy  niz  kapłon?  bo 
kur,  co  wygrzebie  Tym  swe  karmi  kokoszki,  kapłon  zaś 
sam  siebie.  Kochów.  Fr.  20.  Niedobry  obiad,  gdzie  sztu- 
ki mięsa  i  kapłuna  niemasz.  Teat.  24.  b,  48.  KAPŁUNF, 
ia ,  ie,  od  kapłuna,  Sapauiicn  s  ^''"'-  kapunou;  Boss. 
KanjjHiii.  Mięso  kapłunie.  Kluk.  Ziu.  2,  130.  Kapłuni  ka- 
mień ,  kamień  kokoszy  albo  kurowy,  w  żołądkach  kapłu- 
nich  nalezion  bywa.  Sienn.  325.  ber  Sapaimenftciil.  Ka- 
płunie kioski  Vf)if/.  kapunjak  ,  buzelni.  KAPŁUNIĆ ,  ił, 
i,  c:.  niedok. ,  okaplunić  dok.,  na  kapłuna  oprawiać,  fap' 
pcit,  fniiaunen;  Yind.  resati,  skopiti;  Croat.  kopim;  Sorab. 
2.  kaplanifch.  Kogutki  najzdatniejsze  są  do  kapłunienia 
trzechmiesięczne.  Kluk.  Zw.  2,  129.  Nieumiejętność  ka- 
płonującego,  kury  zabija,  ib.  Gdy  kogut  po  trzech  le- 
ciech  bywa  okapłuniony,  albo  oprawiony,  a  po  okapłu- 
nieniu  przez  sicdm  lat  żyje,  tedy  w  nim  sie  rodzi  kapłuni 
kamień.  Sienn.  525. 

KAPNIK,  a,  m. ,  w  kapę  ubrany,  biczownik,  eiit  mit  cincr 
.Happc  aiicictlmiicr  ©eiflcr^  SlnijcIImif.  W  Krakowie  w'e  wszys- 
tkich siedmiudziesiąt  kościołach  nie  przebierało  się  kapni- 
ków.  Ossol.  Str.  5. 

KAPOTA,  y,  z.,  surdut,  zwierzchnia  suknia,  ber  Cbcrrccf. 
Kawalerki,  kapoty,  westy,  mantolety.  Łaj-ziu.  Zw.  50.,  Gall. 
capot;  /<«/. .capotto;  ber  Ttcrrorf,  6cftcr.  c.a\)ot.  Ubrany 
w  kapocie.  Teat.  9,  59.  —  §.  Kapotka  na  głowę,  gatu- 
nek kapelusza  kobiecego. 

KAPRAL,  a,  m.,  (Slov.  kapral;  Slav.  kapral;  Yind.  korprol, 
defetjak;  Carn.  dcsetak,  desetar,  (cf,  dziesiętnik);  Hung. 
kdpliir;  Bag.  nadbojnik ;  Boss.  Kanpa.Tt;  cf.  Gall.  capo- 
ral ;  Ilal.  cajiorale;  Lał.  med.  corporalis,  caporalis.  Du 
Fresne.),  ber  6orporal;  untcrolicyer  piechoty,  do  którego 
należy  zaprowadzać  i  zmieniać  szylwachy,  odbierać   hasło 


KAPRALKA  -  KAPSZCZYZNA. 


)H 


rontu,  przestrzegać  gemejnów,  co  maja  czynić.   Pnpr 
1,   474.,  Pam.  84,  700.     KAPRALKA",  \,'ż.,  służbę 


W. 

bę  ka- 

pralska  czyniąca,  lub  też  żona  kaprala,  bie  OiiriHUMliiiir 
Slov.  kapralka  ;  {Boh.  kapralka  laska  kapralska);  Boss.  Ka- 
npa.iLiua.  KAPRALSKl,  a,  ie,  od  kaprala,  Corpin'aI=; 
Garn.  desetarske  ;  Boss.  liaiipa.ibci.iil ,  i;anpa.iOBTi.  K.\- 
PHALSTWO,  a,  n.,  miejsce  kapra^skie,  bic  (ForpinMlfrfiiift; 
Boss.  Kanpa.iŁcrno  ,    nSBO^i.     (jdybyrn  liył  umiał  czytać  i 


pisać,   promowałbym   sie   był  na  kapr:ilstwo.   Zab. 


\8t 


Kapral  powinien  wydzielonych  do  jego  kapralstwa  dojrzeć. 
Kaw.  Nar.   17. 

KAPRAHY  ob.  Kapary. 

KAPRAWY,  a,  e,  KAPRAWEŃKI,  a,  ie,  inlensiu. ,  triefćiii' 
flii].  Gdy  łzy  przez  punkciki  łzowe  nic  osiękają  prosto 
do  nosa,  ale  raczej  po  twarzy  spływają,  nazywjija  sie 
takowe  oczy  kaprawcmi ,  oculi  lacnj7nanli's.  Perz.  Cyr.  2, 
167.  baś  "iriefaiiiK,  Tln-ntiomie ,  jRiiiiimiijc.  Kaprawy  pta- 
sznik. Min.  Byt.  4,  73.-  Bielmookiego  synaczka  ociec 
zowie  kapraweńkim.  Zab.  8,  550. 

KAPRYOL  ob.  Kabryol. 

KAPRYS,  u,  m.,  KAPRYSIK,  a,  w.,  (/ew,  chimera,  gryma.^,  myśl 
dziwaczna,  z  Franc,  bic  ©riUc ,  ©iipricc ;  Rag.  sarnovoglja; 
Boss.  npii<iy4U.  Czyń  coć  sie  podoba ;  i  ja  także  podług 
mojego  kaprysu  rządzić  sie  będę.  Teat.  52.  d,  85. ,  Ross. 
Ha  oO}'^!^.  Ma  ona  też  czasem  svvojc  kaprysiki.  Teat.  4. 
b,  152.  KAPFiYSNIK,  a,  m.,  pełen  kaprysów  człowiek, 
grymasnik,  Bag.  sveevog!nik ,  eiii  Ciipricieufer  SiCiifi^.  W 
rod:.,  ień^^k.  KAPRYSNltJA.  KAPRYSiNY,  a,  e,  —  ie 
flf/ycri.,  ilziwaczny,  grymasny,  cnpricicil'?;  {Rag.  samovogljan). 
Co  za  umysł  kapryśny!  bodajby  wyświstali  podobnych 
dziwaków.   Teal.  25,  154. 

KAPSA,  KAPZA,  y,  i.,  KAPSECZKA,  i,  z.,  KAPSUŁKA 
demin.,  Boh.  kapsa,  kapsyeka  snrcuius;  Sorab.  2.  kapsa; 
Sorob.  1.  lodka ;  Bosn.  kopcegli ,  skrigna ,  kopcesgicch, 
skrignica ;  Lat.  capsa,  capsula,  capsclla;  bie  Suipfcl,  okry- 
wka,  kapa  n.  p.  Z  drogich  materyj  dzielają  kapzy,  w  któ- 
rych potrzeby  do  ołtarza  mają.  Alb.  :.  Woj.  20.  Noszą 
za  nami  kapsę  z  księgami.  Hrbst.  Nauk.  A,  5.  Lewitowie 
złożyli  archę  i  kapseczkę,  która  była  przy  niej.  1  I^eop. 
1  Beg.  6,  15.  (skrzyneczkę.  5  Leop.).  Maniica ,  biesagi, 
mantyka ,  kapsa  ,  to  jest  mieszek  takowy,  który  i  na  zad 
i  na  przód  od  szyi  wisi.  Macz.  Biesażki ,  kapseozka, 
mantyczka.  ib.  Pairzaj  jako  jałmużna  włinlzy  bardzo  mo- 
żnej ,  Czemuż  skąpy  nie  włoży  ca  do  kapsy  próżnej  ? 
Prot.  Jal  5.  (do  worka  ,  do  karbony).  Prov.  Slov.  Gestii 
gc  żebrak  sili,  ale  kapsa  neni;  mendicl  pera  insatiabilis. 
K.'\PSARZ  ,  a,  m.,  rzemieślnik  od  kaps,  miesznik  ,  mic- 
chownik,  bev  laactler,  irtfclnier,  Boh.  kapsa!-.  —  ?.  Oni 
są  naszemi  kapsarzami.  bo  noszą  za  nami  kapsę  z  księ- 
gami. Hrbst.  Nauk.  A  5.  kapsonosze,  ^u^p|l'lltrrt^3cr.  KAP- 
SON,  a,  m. ,  podupadły,  zubożały,  s|iuścil  na  kwintę,  cill 
nnn  iicuu'vbciier;  ber  lieraliijefpmmcn  ift  iiiib  bie  (UMiraijc  yer^ 
loreil  bat,  (cl',  kawecan).  \Etym.  kapii'i-  =  ubożeć;  qv.  v.  2] 
K.\PSONłEC  iiijnk.  niedok.,  skapsonieć  dok.,  podupadać, 
ubożeć ,  spusz<v.ać  z  basu  na  kwintę ,  in'raniICll  ,  lienillter 
fomincn,  bon  lim  fiiifeii  laffen,  bie  5'l"Gfl  ('ćingen  lajfeii. 

KAPSZCZYZNA,   y,  i.,  czopowe,    (FJym.  kapać  i,  bie  iwnf' 


312 


K  A  P  T  A  C  Y  A  -  K  A  P  T  U  H. 


K  A  P  T  U  R  A  Ć  -  KAPTURZYĆ. 


ftciicr.  Poddani  dóbr  naszych ,  mający  wolność  pędzenia 
wódeiv  i  piwa,  aby  kapszczyzny  dworom  wypłacali.  Yol. 
Leg  7,  oOi.  Wyswobodzony  śpitalny  dom  Wileński  od 
pJacenia  kapszczyzny  do  skarbu  naszego,  jak  miodowej, 
tak  i  piwnej.   Diih.  121. 

KAPTACYA,  yi ,  s.,  ujmowanie  sobie  ko^co,  pai  33cmubcii  jf= 
iitanfcii  fiiv  "fi*  511  ijcunimcn.  KAPTOWAĆ ,  al,  uje  cz. 
niedok.,  skaptować  dok.,  ujmować  sobie  kogo ,  jcma^^ClI 
511  gciinimcii  fud)cii;  jenIall^cn  (jciiMuiicii,  ctiinc|)mcii.  Cala 
fortunę  straci!  na  skaptowanie  sędziów  na  swoje  stronę. 
Teat.  ii,  137  et  8.  c,  51.  Mniejby  czart  wskórał,  acz- 
bv  rozum  skaptowaf ,  gdvby  pamięć  nie  po  jego  stronie 
h\h.  Dals.  Medi.  1,   145.  ' 

KAPTUR,  a,  m.,  KAPTUREK,  rka,  m.,  demin.,  (cf.  kapa; 
Croat.  kapucz  ,  kapicze  ;  Russ.  KanopB,  Kaniiuioini ;  Lat. 
caputium;  Aiigl.  capuch ;  Gall.  capuce) ;  I,  1  )  przykrycie 
głowy,  od  deszczu,  zimna  etc;  bic  Ciipujc,  ciiic  23ctiC[tmu3 
bcv^  .sjaiipteji  ijcijcii  Mc  ©ittcnmg ,  Mc  Min'pc.  W  czasy  sło- 
tne może  sobie  czeladź  kaptury  zaszywać,  boty  łatać. 
Cresc.  40.  Kaptur  pospobty  pastuciiów,  górników,  po- 
dróżnych, żeglarzów,  cnpitium.  Cn.  Th.  Kaptur,  odzienie 
glowY,  oznaczające  odłączenie  myśli  od  rzeczy  widomych, 
pokazujące  człowieka  osobno  zajętego  rzeczami  nieba; 
i  dla  tego  mnichy  i  pustelniki  używali  najpierwsi  zaka- 
pturzenia  głowy.  Od  tego  użycia  kaptura ,  [irzystapiono 
potvm  przyszywać  go  do  opończ  i  płaszczów,  przeciw 
■wiatrom  i  słotom  chroniąc  głowy  i  uszu.  Płeć  żeńska 
najpóźniej  przystąpiła  u  nas  do  noszenia  kapturów  przy 
swoich  salopach.  Jer.  Wyr.  U  szlachcianek  kornet  tej 
jest  własnoŚL-i ,  co  u  mieszczek  kapturek  cz}li  czapka , 
a  u  wiejskich  kobiet  czepiec.  Teat.  24.  b,  34.  Kaptur 
od  salopy  z  głowy  jej  spada.  Tcal.  21,  119.  CnroiidjC, 
(Fntnififiiill.  Pasiecznik  kolo  pszczół  bez  kaptura  i  sitka 
chodzić  nie  ma.  Kock.  Pas.  23.  Bierzmy  na  się  kaptury 
i  żałobne  stroje,  A  drudzy  po  ramionach  puśćmy  włosy 
swoje.  Groch.  W.  946.  iraucrfappcii  obci"  ©lumjcu,  {ob. 
kapy  żałobne).  Woleli  w  grubym  kapturze  ś.  Benedylka, 
niżeli  w  purpurze  królewskiej  chodzić.  Star.  Ben.  B.  5. 
{oh.  Kapa,  habit).  Kaptur  mniski,  Cn.  Th.  ciiiC  fOJoitifr^ 
fapUjC ,  ait  \>iX  SiittC.  Jabym  sio  radził  nie  wstydać  re- 
werendy,  ani  kaptura  mistrzowskiego;  jeśli  nie  podnie- 
sie, pewnie  nie  poniży  żadnego.  Falib.  Dis.  I'.  2.  (do- 
ktorska ferezya,  Dpctonitaiitcl).  Kapturek  błazeński.  Syr. 
759.  Mc  Strtncnfappc.  —  t'ig.  Kaptur  komuś  szyją;  knują 
coś,  mała  alicui  suiint.  Cn.  Ad.  351.  cf.  boty  szyć,  sidła 
stawiać,  ciiicm  ciiiC  ^{i\le  ftctlcn,  5'i"l'Wffi^  Icgc" ;  aliguid 
monstri  aliint.  Rys.  Ad.  60.  Ulcus  langcre ,  ruszyć  kogo 
■w  sadno ,  t.  j.  przyrżnąć  kapturka,  przymówić  komu, 
wyrzucić  mu  na  oczy,  dać  mu  winę  w  czymkolwiek. 
Mącz.  Przykroić  kapturka ,  przyciąć  komu  głowy.  ib.  — 
Oblec  kogo  w  kapturek.  Cn.  Ad.  748.  ubrać  go  w  ma- 
szkarę ;  ogon  mu  i)rzyszyć,  gębę  podmazać;  szydzić  z 
niego  rzeczą.  Croat.  prissiti  komu  rep ,  mit  cilicilt  fcilt 
®eip5ttc  trcibcn,  cincm  ctmaś!  nnliangcii.  2)  Kaptur,  ka- 
pturek, nakrycie  głowy  lub  oczu  niektórym  zwierzętom, 
Sappc,  ^m\!(,  3Iugcnflnppen,  Mc  ciiiigcn  Jbtcrctt  iiber  \>m 
.^opf  gcjogcn  rccrbcii.     W  młynach  koniom  na  oczy  przy- 


więzuja  kapturki,  które  je  chronią  od  kurzu.  Solsk.  Arch. 
89.  Kaptur  sokołowy  Ross.  Kaó.iyMOKŁ.  Przyzwyczajać 
trzeba  sokoła  do  kaptura  na  głowę.  Kluk.  Zw.  2 ,  207. 
{Ross.  Ko6.TyqeHnTB  do  kaptura  przyuczać).  Kapturek 
wdziać  ptakowi,  ctiicii  3>ogcI  kiibcii  obcr  Miiliclit,  ilim  bic 
,<tnppc  aiiticccn.  Kapturek  mu  zdjąć,  ifiii  cntlnhibclii ,  ibm 
bic  .^appc  iiMicbmcii.  3j  Okrągławe  nakrycie  różnych  na- 
czyń i  narzędzi ,  bic  ruiiMic^c  Scbccfuiig  i)cvfd)icbncr  ©cratDc. 
Kaptur  kominka  .:V.  fam.  11,  2.,  manteau.  Kaptur  nad 
kominem  powinien  być  wyniesiony  i  prosty,  nie  pochy- 
ły i  krzywy.  Świtk.  Bud.  201.  bcr  Cffciibccfel ,  (fifcnmaiitel. 
Wszystkie  kluby  nieruchome  ,  bywają  osadzone  w  je- 
dnym kapturze,  a  znowu  wszystkie  ruchome  w  drugim. 
Jak.  Mat.  4,  243.  ber  glaf^ciijiig ,  bic  Slplicnfciicilic.  Ka- 
ptur u  pompy ,  jest  to  kawał  rury  na  półłokcia  wysoki, 
w  której  się  pompa  wpuszcza.  Switk.  Bud.  546.  bcr  ^Uin> 
pciibccfd.  Na  alembiku  kapturek,  Haur.  Sk.  394.  ber  |)elm 
obcr  Sccfcl ,  bic  i>iiibc  be»  J>cftiIlirfpIDcn?.  Kaptur  u  ol- 
stra ,  bic  .Viplftcrfappc ,  ber  ^rlftcrbcctd.  Kapturek  u  pi- 
stoletów, u  tuzyj:  blachy,  w  które  głowa  osady  opra- 
wna, bic  Siippcn,  Slcśc  nii  ben  *^*iftplcn  =  iinb  gliiitcnfolbcn. 
Kapturek  u  pałasza  ofTicerskiego  =  blacha  pokrywająca  jel- 
ca, bic  JJappe  aii  bcm  ©riffc  eiiicś  OfficicrpallafĄc^.  Kaptur 
u  cepów,  abo  Gążwy,'  qu.  v ,  skóry  łączące  bijak  z  dzier- 
żakiem, bic  >Tappc  ant  JircictiflegcI.  5)  Botan.  Kaptur,  zie- 
le Cucutlata,  Jinppciifraut;  kwiat  jego  ma  kształt  błazeń- 
skiego  kaptura.  Syr.  1433.  II.  Polit.  Spiknienie  stanów 
po  śmierci  królewskiej  na  obronę  królestwa,  rządu  i 
sprawiedliwości.  Cn.  Th.  ba»  aiifcrprbciitlidjc  Siitcrrcgiium^- 
gcridit ,  t^ai  mi}  ciiicś  5ioiiigy  Jrbc  bic  gciiHibnlidicn  ®eńifti-- 
Imrfcitcii  cinftireilcii  aiifbnl'  niib  i'cvtrat.  Konfederacya  po 
śmierci  króla  Ludwika  nazwana  była  kapturem ,  czy  to 
dla  okazania  smutku ,  w  któiym  Rzplta  po  śmierci  pa- 
nującego zostaje ,  czyli  dla  oznaczenia ,  iż  obywatele  pod 
związkiem  i  zasłona  jedności  w  czasie  bezkrólewia  zo- 
stają dla  bezpieczeństwa  własnego.  Skrzeł.  Pr.  Pol.  1, 
511.  Kaptury,  nazwisko  jurysdykcyi  w  Polszczę,  na- 
zwanej a  libera  captura  każdego  mieszającego  spokojność 
publiczna  pod  czas  bezkrólewia.  Kras.  Zb.  \.  440.  Na- 
znaczony dzień  i  miejsce  elekcyi  przyszłej ,  Zaczyni  lauda 
województw  i  surowe  wyszły  Po  (irodach  ich  kaptury. 
Tward.  \\ł.  191.  KAPTURAĆ  ob.  Kapturzyć.  KAPTU- 
ROWY, a,  e,  1)  od  kaptura,  Ś^appCH',  ^mibcit  = ,  J?apil' 
5Cn=.  2|  Dawniej  przed  sejmem  konwokacyi  na  sejmi- 
kach obierano  sędziów  kapturowych,  którzyby  wszelkie 
kryminały  w  przeciągu  bezkrólewia  sądzili ,  na  miejscu 
sądów ,  ustających  śmiercią  królewską.  Ale  konstytucyą 
r.  1768.  sady  kapturowe  są  zniesione,  i  wszelkie  jurys- 
dykcye  utrzymywają  się.  Skrzet.  Pr.  Pol.   1,  270.  bic  6aP' 

tiirgcridirc ,  Sii^ifAfnfi^flfi^it^ii-'-  o*-  Kapti""  H-  KAPTU- 
ROW.\TY,  KAPTURKOWATY,  a,  e,  na  kształt  kaptura 
czyh  kapturka  na  głowie,  gcl)(iii()clt,  glcidifaiii  mit  cincr 
Snnk  aut  t^cm  .<i\opfc.  Sorab.  1.  khapate.  Kawki  kapturo- 
wate.  Banial.  J.  5.,  Pot.  Jow.  184.  Liście  kapturko wa- 
tę ,  f.  cucnllata,  serduszkowate,  których  dwie  dolne  kla- 
py tak  na  siebie  zachodzą  ,  iż  kapturek  formują.  Jundz. 
2,  33.    KAPTURZYĆ,    ył,"  y,    KAPTURAĆ,   cz.    niedok.. 


i 


KAPTYWUS-KAPUSTA. 


KAPUSTNIAK-KARA. 


313 


okapturzyć,  ukapturzyć,  ukaplurować,  zakapturzyć  dok. 
w  kaptur  wdziewać,  yerfoppen,  ^niilicii ,  ^(iubclii ,  cinc  §aii« 
ie ,  dopuje  etc.  auffe^en.  Pfacz ,  iaJuj,  kapluraj  się.  Zebr. 
Ow.  289.  lugubria  indue.  Okaptiirzony,  w  kaptur  ubra- 
ny, palliolutus.  Mącz.  Okapturzony  sokof  niesie  się  na 
ręku.  Kluk.  Zw.  2,  207.  (cf.  odkapturzyć).  Ukapturo- 
wawszy  się,  otworzyJ  ule.  Kack.  34.  Głowę  sobie  w  kraj 
szaty  swojej  ukapturzywszy.   Tr.  Tel.  17S. 

KAPTS'WUS  ,  a,  111.,  i)  gra  dziecinna,  gonitwa  o  więźnia; 
jedni  uciekają,  a  drudzy  gonią,  i  schwytanych  w  niewo- 
lą biorą.  Dtidz.  40.  łapanego,  gonionego,  tai  ^a\d}(n, 
tai  §rtfct)cfptcl  (5)ie(>pac{).  2 )  Złapany  w  tej  grze ,  ber 
©e^afĄte.  Tr. 

KAPUCYN  ,  a  ,  m.,  tn  gapujiner.  Kapucyni ,  zakon  świę- 
tego Franciszka  ,  reformowany  r.  1528.  Kras.  Zb.  1,440. 
Cnot  tyle  ma,  jak  kapucyn.  Teat.  43.  c,  19.  KAPU- 
CYŃSKI, a,  ie  ,  6npu3incr».  General  kapucyński.  Kras. 
Zb.  1,  440.  Kapucyńskie  obuwie.  (Yind.  opanki).  Ka- 
pucyński proszek.   Wolszt.  Byd.  112. 

KAPUŚCIANEK,  nka,  rn.,  noctua  brassicae,  motyl  nocny, 
mnożący  się  na  liściach  kapuścianych.  Kluk.  Zw.  4,  376. 
ber  iSo^lfdimetterling ;  ob.  Kapustnik.  KAPUŚCIANY,  a,  e, 
od  kapusty,  z  kapusty,  Ś?P6I  = .  Krytyk  to  jest  spraw 
ludzkich  i  cenzor  surowy,  On  sam  wszystko,  a  drudzy  ka- 
puściane głowy.  Min.  Byt.  1,  510.  KAPUŚCIG  się  zaimk. 
niedok.,  w  kapustę  się  rozrastać,  iii  ben  So^l  frf;icPen ,  iil 
tai  Stant  fc^icpeit,  SWaiit  kfpmmen.  Rozsadę,  gdv  się  ka- 
puścić  będzie,  okopywać.  Haur.  Ek.  40.  KAPUŚCISKO, 
a,  n.,  bezecna  kapusta,  ^nglii^er  Śfo^I.  Dwie  misy  nalali 
barszczyskiem  ze  śledziami  i  kapuściskiem.  Teal.  19,  29. 
—  §.  Ziemia,  na  której  kapusta  rośnie,  baś  So^Ifelb ,  ber 
So^lacter.  Na  kapuścisku  siewaja  marchew'.  Haur.  Ek.  40. 
KAPUSTA,  y,  i,  KAPUSTKA, 'i,  i,  demin.,  {Boh.  ka- 
pusta, zelj;  Slov.  kapusta;  Hung.  k;'iposzta ;  Sorab.  1. 
kaw;  Carn.  kapuś;  Yind.  kapufs,  sele;  Croat.  kupuszt, 
zelye ,  kapuszta;  Dal.  kapust,  kupuss;  Hag.  kupus;  Slav. 
kupus  zelje;  liosn.  kapusta,  kupus,  vrasct,  brosqua , 
rasct;  Hoss.  Kanycia,  bmoki;  {Eccl.  KOMÓocia ,  se.ieHaa 
Kanj^cia,  cf.  kampust);  Ital.  capuzzo  ;  Aa/,  merf.  gabusia  ; 
Ger.  Eabipfraiit ;  cf.  Lał.  caput);  ber  J?O^I.  Kapusta  wie- 
loraka jest,  biała  głowiasta,  Bosn.  kupus  glauati;  hal. 
caulo  capuzzo ;  Ross.  KOiannaa  Kanycra ,  2Beipfol!l ,  S!opf= 
fo^l;  czerwona  głowiasta,  rot^er  Ii?opffo^I;  Włoska  abo 
Hollenderska  ,  ranna  i  późna.  Kluk.  Rośl.  1,  214.  Kapu- 
sta dzika,  Brassica  campestris  Linn.,  ictlber  So^I,  gelb= 
folii;  kapusta  rzepak,  napus,  So^Inlbeit ;  kapusta  rzepa,  rapa, 
3}ubeilfoI)I ;  kapusta  ogrodowa,  oleracea,  ©artCllfo^I  ;  roz- 
maite jej  odmiany  sztuka  ogrodnicza  tworzy  i  utrzymu- 
je, zielona,  jarmuż  rozmaity,  kalafior,  kalarapa ,  brukiew'. 
Jundz.  340.  Kapusta  czarna  <  brzoskiew'  ogrodna.  Cn.  Th. 
©(^tuarjfo^I.  Jest  rodzaj  czarnej  kapusty,  który  wielkierz 
zowią.  Cresc.  200.  Kapusta  gładka.  Cn.  Th.  Slattfp^I. 
Kapusta  kędzierzawa,  ib.  fraufer  Sobl.  —  Rzepna  kapusta, 
Caulorapum,  kalarapa,  iRiibenfo^I ,  So^Irabi ,  tak  rzeczona, 
ie  liście  ma  kapustne,  a  korzeń  rzepny.  Syr.  1116. 
Szczawik  lub  kapusta  zajęcza,  acetosella.  Krup.  S,  162, 
ber   §afenflee.     Kapusta  się  wiąże  na  głowy    Eccl.  Bberca 

Siownik  Lindego  wyd.  S.  Tom  II. 


Kan3'CTa.  Słodek  z  kapustką,  to  gotowiec  prędki.  Rej. 
Wiz.  62.  Niejednego  bóg  wprowadził  na  papiestwo , 
co  kapustę  sadził.  Jabi.  Ez.  12.  Właśnieś  tu  tak  po- 
trzebny, jak  kozieł  w  kapuście.  Żabi.  Zbb.  88.  (cf.  jak 
Piłat  w  kredzie ;  jak  dyabeł  w  Częstochowie).  O  swawo- 
lą, o  rozpusty,  Podczas  o  głowę  kapusty,  U  Rzymian 
żołnierza  na  życiu  karano.  Groch.  W.  306.  Ross.  KoyaHi, 
KOieu-B.  Dobywszy  pałasza ,  zaraz  go  chlust  w  łeb ,  jak 
w  kapustę.  Boh.  Kom.  i,  360.  Kwaśna  kapusta  ,  ©auer= 
fraitt,  Yind.  kifelu  sele;  Boh.  kysele  zelj.  —  Pomieszać 
co ,  jak  groch  z  kapustą.  Pim.  Kam.  69.  do  góry  no- 
gami, rcie  Jlrmit  uiib  3?ubeii.  KAPUSTNIAK,  a,'m.,  supa 
kapuściana,  emc  Śrautfiippe.  KAPUSTNIK,  a,  tn.,  1)  ka- 
pustowy  ogrodnik.  Tr.  ber  Slobiflnrttier.  2).  Kapustnik ,  pa- 
pilio  brassicae.  Zool.  Nar.  140.  (ob.  Kapuścianek).  Ład. 
H.  N.  110.  ber  So^Iraiipenf^metterliito.  —  g.  Kapuścisko, 
Ś?o^IfeIb ,  Śto^Iftiief.  Jedne  część  najbliższą  od  dworu  obró- 
cić na  trawnik  i  kapustnik.  Pam.  84.  824.  Yind.  kapu- 
fna  gniva.  KAPUSTNICA,  y,  £,  n.  p.  W  głąb  ćwikla- 
ny,  jako  i  kapustny, .może  być  szczepiona  latorośl  drze- 
wa rodzajnego ,  która  przyjąwszy  się  wzrasta;  a  głąb' 
■pod  'czasem  obraca  się  w  korzeń  drzewowy ;  a  ztąd  mnie- 
mam są  w  naszych  stronach  gruszki ,  które  kapustnice 
zowią  albo  rzepnice.  Cresc.  225.  bie  So^Ibirne ,  5?ra:itbirne, 
ffiiibenbtnic.  KAPUSTNY,  a,  e,  od  kapusty,  So^I  =  .  Boh. 
kapustny ;  Ross.  KanycTuuH ,  maHbiii ,  biuomkuh.  Kala- 
rapa liście  ma  kapustne.  Syr.  1116.  Nie  kapustna  u 
mnie  głowa.  Cn.  Ad.  605.  nie  dla  stroju  głowę  noszę , 
ii)  bin  leiii  Srnutfopf- 

KAPZA,  ob.  Kapsa.  KAPZON  ob.  Kapson. 

1.  KARA,  y,  z'.,  *KARZA  Ex.  38.;  karanie,  ukaranie,  Boh. 
karanj ;  obsol.  Germ.  to,  Sarr  =  bic  ©trafe.  Boh.  trest; 
Slov.  trestśnj,  {ob.  'Tresktać);  Sorab.  1.  straffa,  źtrafa,  (ob. 
Sztrof);  Sorab.  2.  fchtrofta;  Slav.  kashtiga;  Bosn.  globa; 
Rag.  podepsa,  {Rag.  k;ir,  karanje  rixa,  jurgium);  Croat. 
kastiga  {ob.  Kaźń);  Dal.  pedepsza,  kara  <  swar;  Hung. 
k;ir;  {Croat.  kvar «  szkoda);  Carn.  shtrafenga,  pena;  Yind. 
shtrafa ,  kashtiga,  pena,  ofoda,  birshag;  Ross.  Kapa, 
OTiiipa*0BaHie ,  pa34't.iKa;  Ecc/.  k-i^hł  ,  r.io6a ,  H:iK3:;jHHie,' 
(Chald.  mp  dolere ,  molestum  esse).  Kara  jest  nieszczę- 
ście, którem  prawodawca  grozi  tym,  którzyby  zamyślali 
gwałcić  prawa  jego.  Mon.  73,  286.  Kara  na  czci  Carn. 
pósa.  Kara  pieniężna  ,  cf.  grzywna,  Croat.  birshag;  Ross. 
uiipatt ,  {ob.  Sztrof).  Kara  publiczna  Ross.  Torpoeaa 
KasHb,  TorpoBoe  HaKasaHie.  Kary  kościelne.  Słeb.  41. 
{ob.  Klątwa).  Kary  godny,  ftrafrourbig ,  Boh.  trestanec; 
Yind.  poshtrafliu,  pofvaritliu  ,  shtrailiu;  Ross.  bhhobhuh. 
Wziąć  karę.  Bardz.  Trag.  215.  być  karanym,  (cf.  wziąć 
chłostę,  plagi,  kije).  {Prov.  Slov.  Kde  neni  kAzne,  tu 
ne  biwA  bazne;  gdzie  kary  niemasz ,  tam  bojaźni  nie- 
masz).  Kara  na  jednego ,  strach  na  wszystkich.  Papr.  P. 
i,  78.  Idź  ztąd,  mówię,  prostaku,  jeśli  nie  chcesz 
Marsyasza  kary.  Boh.  Kom.  4,  151.  (być  z  skóry  zdartym). 
Komu  kara ,  temu  i  wina.  Fred.  9.  Kara  Pana  Boga 
z  tym  półgłówkiem;  (bóg  mię  nim  skarał;  bieda  z  nim). 
—  §.  Kara  <  karność,  groza,  SKaiin^jue^t ,  Diźcipliii.  Inspe- 
ktorowi w  karze  każ  mieć  chłopię.   Opal.  Sai.  5.  Wszys- 

40 


314 


KARA-KARAC. 


KARAĆ. 


iko  to  przyszło  z  swywoli  i  niekary  żołnierskiej.  Tward. 
W.  D.  58.  Tward.  Pasg.  83.  Na  ten  czas  odrzucona 
była  wszelka  kara  i  porządek  żołnierski.  Krom.  715.  dis- 
ciplina.  Chodkiewicz  zdał  się  karę  żołnierską  naprawić, 
która  znacznie  była  z  starożytnych  terminów  wykroczyła. 
Ttvard.   Wl  97.     KARA,  herb.,  ob.  Aksak. 

2.  KARA,  y,  i.,  (Boh.  kara;  Slov.  kary;  Sorab.  1.  kara; 
Sorab.  2.  karra ;  Eag.  karra ;  Vind.  gare ,  zakerl ,  vosizh, 
dyiekoliefni  vus ;  Croat.  taliga ,  (ob.  Telega) ;  Hung.  ta- 
lyiga;  S/av.  taljuge;  iJosn.  teghghe;  fioss.  B03HJI0  ,  pocny- 
CKH,  aoMKa;  [Eccl.  umne^u);  Lat.  carrus;  Ital.  carro ; 
Svec.  kaerra ;  cf.  Lat.  currus;  Gall.  char);  ber  Sarrcn,  ein 
gu^tiuerf  auf  Jiiic^  SUdbcrn.  Kara,  czyli  wóz  o  dwóch  ni- 
zkich  a  mocnych  i  grubych  kołach ,  mający  skrzynkę 
wierzchem.  Śicilk.  Dud.  5 i..  Szczerb.  Sax.  49.  para  koł 
na  jednej  osi ,  albo  też  i  wóz  dostatkowy,  czy  to  drabi- 
niasty, czy  wasągowy,  ale  tylko  na  dwóch  kołach.  Jak. 
Art.  3 ,  295.  Sngaijcfarren.  —  poet.  Murów  tych  Amfiona 
ręka  ludzka  nie  robiła ,  Pod  niemi  się  kara  wożąc  nie 
pociła,  Bardz.  Trag.  428.  Z  głębokiego  morza  W  czer- 
wonej karze  wyjechała  zorza.  0'roc.h.  W.  563.  'K.\RA- 
RŁOTNIK,  a,  m.,  brr  Srcrffdnier.  Tr.  ob.  Karnik. 

KARABELA,  i,  z.,  KARABELKA  ,  i,  i,  demh}.,  szabla  bez 
kabłąka,  ciii  <BaM  o^m  SuflcI,  ein  tatarWm  obcr  ^cfa* 
fenfóbd.  Karabela ,  szabla ,  której  używali  Polacy  do 
ozdobniejszego  stroju ;  rękojeść  jej  bywała  zwyczajnie 
z  kamienia  drogiego,  jaspisowa,  agatowa,  ametystowa, 
złotemi  lub  szmelcowanemi  gwoździkami  spajana  bez  ka- 
błąka. A.  Czart.  Mskr.  Czy  słowo  karabela  od  wscho- 
dnich języków  słownika  brać  mamy,  niewiem.  Erazma 
Ciołka  list  r.  1516  daje  niejakie  wyjaśnienie:  tNicolaus 
de  Paweino  cum  Simia  frameae ,  quam  Karabel  anie  20 
annos  in  aulum  inlrodu.tit ,  defendere  se  conatus. »  Czack. 
Pr.  1,  217.  Musi  mi  oddać  karabelę.  Boh.  Kom.  1,  159. 
Pókiśmy  miecze ,  pałasze  i  kordy  Nosili ,  nie  baliśmy  się 
ordy ;  Aż  gdy  z  karabelkami  nastąpią  czeczugi,  Nie  orzą 
w  Ukrainie  i  w  Podolu  pługi.  Pol.  Pocz.  417.  Karabella 
Min.  Byt.  3,  356.  cf.   ordynka. 

KARABIN,  a,  m. ,  Boh.  karabina;  Ross.  KapaÓHHi;  Yind. 
karabinar,  jesdazhova  risaniza;  Gall.  carabine ;  Ilal.  ca- 
rabino;  Angl.  rarabin ;  ber  ©arabilicr,  zwyczajna  broń  ka- 
waleryi,  krótsza  od  pieehotnej.  Jak.  Art.  3,  295.  KARA- 
BINIER, a,  m.,  jezdny  żołnierz  karabinem  zbrojny,  ber  (lara-- 
Muter,  ^oss.  KapaóiiHepi.  KARABINOWY,  a,  e,  "od  karabi- 
na, /?oss.    KapaÓHHHuH  ;     6arobincr<.  Haczyk  karabinowy. 

KARAĆ,  ał ,  karze,  karzę  cz.  nicdok.,  zkarać,  ukarać,  dok; 
[Boh.  karali,  karńwam  objurgare ,  castigare,  trestati,  ztre- 
stati,  ztrescy  punire  {ob.  Tresktać);  Slov.  kórńm  redarguo, 
trestati  punire;  Sorab.  1.  khastawam,  żtrafuyu;  Yind.  ka- 
rali, ganić,  shtrafati,  kashtigati ;  Carn.  kashtegam,  pó- 
sam ,  shtrafam ,  spremsam ;  Croat.  karam  objurgo ,  ka- 
ramsze,  c/.argamsze  rixor ,  kastigati,  kastigam  ,  kastigu- 
jem ,  pedeszam  punire;  Dal.  karati  arguers ,  karatisse> 
wadzić  się,  pokurati  ,  pedeszali ;  Rag.  karati,  pedepsatti, 
karatisc  )'u,i)! ;  flosii.  karati ,  podepsati,  globiti,  oglobiti; 
S/av.  kar.iti  .  łajać,  kashtigati  <  karać  ;  /Amj.  kiiromkodom^ 
łajać,  karomlanni  =  karać;    /?oss.  Kapaib,    nOKapaib,    Ha- 


nasait,  HaKasuBaib ;  Eecl.  Kaaaib,  noKasaTt,  KajKy,  (cf. 
kaźii) ;  (cf.  Arab.  yip  subegit;  cf.  korzyć,  korcić,  karcić); 
a)  za  naganny  postępek  przypuszczać  na  kogo  kary  lub  ka- 
źni ,  eincn  ftrafcn ,  Deftrafeii.  Kogo  rodzice  nie  karzą  ró- 
zgą ,  tego  kat  mieczem  karze.  Rys.  Ad.  50.  Powi- 
nien król  każdy,  jako  dobrych  miłować,  tak  złych 
karać.  Dirk.  Zyg.  15.  Panie,  nie  racz  mię  karać  w  za- 
palczywości  twojej ,  ani  w  gniewie  twoim  'karzy  (karz) 
mię.  Leop.  Ps.  6,  1.  ftrafe  mi*  ni(^t  in  betiiem  2,m\.  imb 
Siic^tiGe  mic^  iiid)t  in  bcincm  ®rimm.  8nt^.  Srodzeby  go 
karano,  i  kijmi  i  po  kalecie.  Siar.  Dwór.  15.  Kogo  mi- 
łuje pan,  tego  karze.  Radź.  Hebr.  12,  6.  (Prov.  Slov. 
Kolio  Pan  Boh  potrestaf  chce,  nagprw  mu  rozum  wezmę; 
kogo  bóg  ukarać  chce,  rozum  mu  odbiera).  Karać  kogo 
na  zdrowiu,  na  honorze.  Karać  na  mieszku,  na  pienią- 
dzach, o  grzywny  Croat.  birshasiti.  Karać  na  ciele ,  cie- 
leśnie Ross.  BUnopOTb,  BHnapuBaib.  Karze  go  bóg  na 
tym,  na  owym,  n.  p.  na  potomstwie.  Cn.  Th.  Bóg 
cię  skarżę ;  nie  ujdziesz  karania.  Cn.  Ad.  26.  Bo- 
daj go  Bóg  skarał.  Teat.  24.  b,  19.  Czy  mnie  dyabli 
skarali,  ib.  10.  6,  30.  Niech  mię  bóg  skarze ,  jeże- 
li.... ib.  28.  b,  13.  U  tego  narodu  mężowie  mają  moc, 
żony  i  dzieci  na  garle  karać,  abo  nim  darować.  Warg. 
Cez.  138.  bie  Waifl  nm  2c6en  jn  ftrafcn.  Karać  gardłem 
Ross.  Ka3HiiTb.  Karać  kogo  gardłem,  wygnaniem,  szu- 
bienicą. Cn.  Th.  Nie  rozumiej,  iż  naszej  nieukaranie 
zbrodni,  innych  pogorszy.  Zab.  11,113.  (przepuszczanie, 
darowanie),  b)  Karać  słowami,  strofować,  upominać, 
mit  Sorten  ftrnfen,  ueriticifen,  cincn  58crtt)ciś  gcDcn.  Króla 
wszyscy  karali  z  jego  zbytnićj  śmiałości ,  rozwodząc  rau 
rozmaite  przygody.  Biel.  Sw.  178.  Nie  karz  nikogo  z 
grzechu  tego ,  którym  sam  grzeszysz.  Ezop.  35.  Któż 
mię  z  was  o  grzech  przewodzi  abo  karze?  Sekl.  Joan.  8. 
w  grzechu  być  okazać  może  ?  ib.  Obawia  się  każdy 
wolnie  mówić,  a  karać  tak  z  przestępków  pana,  jakoby 
swoje  równią  ,  karał.  Gorn.  Dw.  32.  —  c)  Karać  >  powścią- 
gać, wstrzymywać,  hamować,  krócić,  Mnbigcn,  ^emincn. 
Wędzidło  takie  koniowi  załamuje  kark,  dziąsło  karze,  i 
język  zadzierżywa.  Hipp.  92.  Karzę  ciało  moje  i  znie- 
walam ,  bym  innym  każąc  słowo  boże ,  nie  stał  się  zga- 
nionym. 1  Leop.  1  Kor!  9,  27.  KARAĆ  SIĘ  Zaimk.,  a) 
samemu  na  siebie  karę  przypuszczać,  Ross.  naKasaibca, 
HaKasuBaiŁCfl ,  fi(6  fclb^  ftrafcn.  Ten  się  już  ukarał,  któ- 
ry zgrzeszył.  Pilch.  Sen.  Gn.  249.  b)  Karać  się  kim  = 
bać  się  podobnej  kary  z  cudzego  przykładu ,  kajać  się 
kim ,  przestrogę  sobie  brać  z  niego ,  fid;  an  eincm  ei:t 
Seijftnel  ne^men,  fiĄ  m  fcincr  ©trafc  fpicgcin,  fie  fic^  jur 
Jc^rc  bienen  Inffcn.  Od  nas  nie  ujdziesz  karania  srogiego. 
Niech  się  dziesiąty  karze  z  występku  twojego.  Paszk.  Dz. 
26.  Prov.  Slov.  Tak  Pśn  Boh  śelmow  tresce,  abi  sa  hunc- 
twuti  karhali.  Szczęśliwy ,  kto  się  cudzą  przygodą  ka- 
rze. Rej.  Wiz.  158  b.  Karać  się  masz,  królu,  postron- 
nemi  przykłady.  Gwagn.  115.  —  '§.  Karać  się  z  kim, 
trudzić  się  jego  karaniem ,  karceniem ,  mit  jcmonbc^  Se-- 
fłrafung  nnb  3ii£^t  ju  fd^aften  ^alicn.  Dziecię  było  bardzo 
dobre  ,  tak  że  go  nic  potrzeba  było  nigdy  bić ,  ani  się 
z  nim  karać.   Glicz.   Wych.  F.  6.  b.  —  g.  Upamiętać  się, 


K  A  R  A  C  E  N  A  -  KARAIM, 


KARAIMSKI  -KARAT. 


313 


zaJować  za  co,  in  fic^  ge^eii,  imnen,  iReuc  iiiib  8cib  trn= 
gen.  Wtorą  plagą  karać  się  nieco  począł  Farao ,  i  pro- 
sił, zęby  od  niego  była  oddalona.  Sk.  Zyw.  1,531.  Nie- 
ukarany,  niepoprawny,  ni(f)t  melłr  Jit  kfferil.  Ludzie  nie- 
ukaranych  serc,  w  grzechu  leżące.  Sk.  Dz.  1,  60.  Po- 
mście bożej  cię  oddaję,  jako  nieukaranego.  Bai.  Sk.  184  b. 
Pochodź,  karanie,  karany,  karalny,  karalnik,  karzyciel; 
karny,  karność,  bezkarny,  bezkarność,  niekarność;  skarać, 
skaranie;  ukarać,  ukaranie;  2)  skarżyć,  skarżenie,  skar- 
ga, skarży  ciel;  naskariać  sie;  oskarżyć,  oskarżony,  oskar- 
życiel; uskarżać  sie.     §.  cf.  karcić,  korcić,  krócić. 

KARACENA,  y,  i,  (z  Wiosk.  carraza  =  pancerz.  2],  Ross. 
KapauuH-B;  1)  zbroja  w  łuskę  zrobiona.  Wiod.,  cilie  fi^lip' 
pigc  Kuftimg,  ciit  ^anjet,  mii  gittŁfdjiippen  gcarkitct.  Pau- 
zaniasz  sam  widział  pancerz  Sarmatki ,  z  rogów ,  kopyt 
końskich,  na  kształt  karaceny  albo  łuski  smokowt^j  uczy- 
niony. Stryjk.  106.  Miał  na  głowie  hełm  miedziany,  a 
karacenę  na  sobie  w  łuskę.  liadz.  1  Sam.  17,5.  (w  ka- 
racenę  łuszczastą  ubierał  się.  Bibl.  Gd.  ib.).  Oblókł  Saul 
Dawida  w  szaty  swoje ,  i  dał  hełm  na  głowę  jego ,  i 
oblókł  go  w  karacenę.  Budn.  1  Sam.  17,  38.  (w  pan- 
cerz. Bibl.  Gd.).  Nierycliło  ta  karacena  puści,  Jitórej 
złota  szwajca  nie  przebodła.  Birk.  Kaw.  Malt.  B.  3.  (toż 
samo  temi  samerai  słowami,  w  Siar.  Ref.  111.)  Boha- 
tyrski  synie,  Co  to  chodzisz  w  karacenie.  Czach.  Tr.  L. 
2.  (przedrwiwając).  Tetys  prosiła  Wulkana,  żeby  Achille- 
sowi tarcz,  przyłbicę,  i  karacenę,  i  nakolanki  przystojne 
wykował.  Ottv.  Ow.  516.  Pień  odziewa  się  twardą  skó- 
rą ,  która  jak  karacena  szczep  młodociany  od  krzywd  po- 
wietrza zasłania.  Zab.  6 ,  108.  §.  Karacena  pokutujących, 
cin  SiiP^cmbe  son  2)rat^.  Nie  jest  koniecznie  potrzeba , 
abyś  żelazne  karaceny  nosił.  Bals.  Niedz.  1  ,  404.  Nie 
mniemajcie,  abym  wam  kazał  dręczyć  się  niespaniem , 
Włosienicą,  karacena.  ib.  34.  —  2)  Łuska  twarda,  jak 
u  krokodyla.  Dudz.^  40.  |iorte  ©d^uppen.  KARACENNIK, 
a,  m.,  który  karaceny  i  insze  zbroje  robi,  bcr  SSoffcil' 
f^mib.  Tr.  ^ianjerf^mib.  KARACZAN,  a,,m. ,  blalta , 
owad  krajowy  płaski ,  podługowaty,  czarny,  mający  czte- 
ry skrzydła  błonkowate ,  kryje  się  w  szparach.  Zool.  Nar. 
151.  Kluk.  Zw.  4,  62.  wielkości  chrząszcza  pospolitego, 
podługowaty,  czarny,  latający.  Ład.  H.  N.  67.  bcr  ©djab' 
lafer,  Ocftcr.  Si^roabe. 

KARAFIAŁ ,  u ,  »«.,  [z  Greek.  xaQv6qvX).ov  '  gwoździk,  2] ; 
n.  p.  Właśnie  mi  drogi  karafiał  jego  córka.  Teat.  24.  c, 
84.  specyał,  cf.  kalafior,   eiii  Ccderbtjfen. 

KARAFINA,  y,  z.,  KARAFKA,  KARAFINKA,  KARAFINE- 
CZKA ,  i ,  ź.,  zdrbn.  śklana  flaszka  z  wazką  szyją ,  Slav. 
karatin  ,  Ross.  rpa^HHi ,  KapałHHi,  KapałiiHMHKi,.  {Ilal. 
caralla ,  carafina;  Gall.  caraffe);  bie  ©arafftnc,  citie  gldfcv= 
ite  8lafd;e  mit  finem  engen  Salfc.  Butelki,  karafki.  Teat. 
28.  b,  112.  Karafineczke  z  winem  przed  kim  postawić. 
Mon.  68,  88. 

KARAFIOR  ob.  Kalafior. 

KARAIM,  a,  m.,  (z  Hebr.  Dt<'-,p  vocali ,  electi).  Karaimo- 
wie  abo  Karaitowic,  sekta  żydowska,  odrzucająca  nie- 
tylko  Iradycye,  ale  nawet  księgi  niektóre  starego  testa- 
mentu ,  jedynie  się  ksiąg  Mojżeszowych  trzymając.    Tera- 


źniejsi karainio  wie,  jacy  się  i  w  Polszczę  znajdują,  wiele 
innych  jeszcze  obserwacyj  do  dawnych  przydali ,  i  wcale 
się  różnią  od  żydów  przydatkami  wielu  zabobonów  i  nie- 
jakim zbliżeniem  się  do  mahometanizmu.  Kras.  Zb.  1  , 
141.  Ecci.  KapaHMU,  Kapaniu.  Wszyscy  żydzi  i  karaimy 
obojej  płci ,  po  złł.  2  corocznie  pogłównego  płacą.  Yol.  Leg. 
7,  44.  KARAIMSKI,  a,  ie,  od  karaimów,  n.  p.  Wmie- 
ście Łucku  większa  liczba  dymów  jest  karaimskicJi  i  ży- 
dowskich. Gaz.  Nar.  2,  1.  KARAIMOWE,  ego,  n.,  po- 
datek od  karaimów,  n.  p.  Zygmunt  I.  żydów  Łuckich  od 
płacenia  dwunastu  kop  za  rabinowe  i  karaimowe  uwol- 
nił. Czack.  Pr.  1,  109. 

KARAKTER  ob.  Charakter. 

KARALNIK,  a,  m.,  karzyciel,  karzący,  ber  Seftrafer,  3"^ti= 
gcv.  Tr.;  Rag.  pedepsnik;  Croat.  pedepsznik.  KARALNY, 
a,  e,  mogący  być  ukaranym,  ftrafbar.  —  §.  Od  kara- 
nia, karaniu  służący,  ©traf',  bie  ©trafe  bctrejfenb.  KA- 
RANIE, SKARANIE,  ia,  n.,  subst.  verb.  karać;  obkłada- 
nie karą,  baś  Strafcn,  Seftrflfcn;  kara,  bie  ©trafe.  (Boh. 
karanj  łajanie ,  karanie)  Gdy  o  wszystkim  sprawę  wziął, 
chciał  mu  dać  karanie.  Wys.  Aloj.  56.  Fałeczny  świa- 
dek nie  ujdzie  karania.  1  Leop.  Prov.  19,  5.  (bez  po- 
msty nie  ujdzie.  3  Leop.)  To  właśnie  karaniem  zowią , 
kiedy  kogo  na  ciele ,  albo  na  członku  karzą ;  ale  kiedy 
na  pieniądzach,  winą  zowią.  Szczerb.  Sax.  431.  Karanie 
słuszne  ,  lekarstwo  duszne.  Rys.  Ad.  33.  Karanie  jedne- 
go, uskromi  dziesiątego.  Cn.  Ad.  olZ.  (cf  jednego  przy- 
goda ,  wielu  przestroga).  Karanie  nie  ma  być  pomsta , 
ale  złości  hamulec.  Cn.  Ad.  532.  Ha!  skaranie  boże, 
Teat.  50.  c,  90.  bóg  mię  skarał!  KARANY,  a,  e, 
part.  perf.  niedok.,  ukarany ,  skarany  dok.,  gefłraft ,  bc< 
ftraft.  Stara  przypowieść  prawdziwa ,  Ze  karany  lepszy 
bywa.  Bies.  Roz.  E.  3.  (cf.  nieszczęście  rozumu  nauczy; 
cf.  jeden  bity  za  dwóch  niebitych).  Przez  co  kto  grze- 
szy,  przez  to  też  bywa  karan.  Radź.  Sap.  11,  17. 

KARAŚ,  ia,  m.,  KARASEK,  ska,  m.,  demin.,  (Boh.  karaś, 
karAsek;  Sorab.  2.  karasz;  Carn.  kuresel;  Croat.  karasz; 
Slav.  karaś;  Hung.  kńrńsz;  Ross.  Kapacb;  Lat.  charas, 
carassius  Linn.;  cf.  Graec.  xÓQa^ ;  Dan.  karuse;  Germ. 
Sup.  (SaniJTe,  ©areiP;  Sax. /»/".  Sruuffc);  bie  Sarau)(^c.  Ry- 
ba w  miarę  długości  znacznie  szeroka,  podobna  do  ma- 
łego karpia;  znajduje  się  w  wodach  błotnistych.  Zool. 
Nar.  189.  Karaś  morski,  coracinus  Flin.  cin  ®eefif(^. 
2)  Karasek  wyciąć,  karasek  pokazać  =  zabawka  dziecinna, 
gdy  kamykami  po  wodzie  na  odbitkę  rzucają.  Tr.  bo^ 
IrcDmerfen ,  aSauśdicnrcerfcn,  fo  bag  ber  Stein  mc^rcre  3)?ale 
iion  ber  O&crfłat^e  be^  SBalferi^  obpreHt;  Garn.  fuzhkam. 
KARASKAĆ  się  z  kim  zalmk.  niedok.,  nie  mogąc  się  zbyć 
biedzić  się  z  kim  ,  jemanben  auf  bein  Jpalfe  baben ,  ibn  nic^t 
\oi  iwerben.  Gdyby  Neryna  na  ulice  wybiegła ,  musiałbym 
sie  z  nia  nieco  karaskać.  Teat.  11,  115.  ob.  Odkara- 
skać  się ,  skaraskać  się. 

KARAT ,  u ,  m.,  (Ross.  Kpaia ,  Kapart ;  Hal.  carato  ;  Lat. 
med.  caracta ,  caractis  ,  ceratio ,  chirat;  Arab.  aikcrat;  cf. 
Graec.  y.toanop);  bilśl  Stnmt.  1)  stopień  czystości  złota, 
ber  @rab  ber  ®ńti  beś  ©ulbe^.  Złoto  czyste  dzieli  się  ni- 
by na  24  części,    karatami  zwane.     Czyste  więc  jest  24 

40- 


316 


KARATOWY  -  KARAZYJOWY. 


KARB-KARBACZ. 


próby,  albo  dwudziestoczwartokaratowe  ;  jeżeli  zfola  czę- 
ści jest  23,  a  jedna  srebra  lub  miedzi,  z^oto  będzie  23  pró- 
by ,  albo  dwudziestotrzeciokaratowe.  Khik.  Kop.  2,  i  56. 
Stopień  dobroci  zJota  ceni  się  podfug  karatów.  Karat  z?ota 
jest  24  część  jakiejkolwiek  ilości  złota.  Jak.  Mat.  i,  87. 
Lesk.  2,  85.  2)  Karat,  waga  zfota,  citt  Snrot,  aU  ®olb= 
gcmtdjt.  Karat  jeden  z^ta  zamyka  w  sobie  12  granów. 
Ustrz.  Alg.  161.  —  5)  Należy  rozróżnić  karat  z{ota  od 
tego,  na  który  waza  się  dyamenty  i  insze  klejnoty,  j?a> 
rat,  ali  @ennd)t  fiir  Mc  ^bclftciiic.  Ten  ostatni  wazy  4 
ziarna ,  cokolwiek  lżejsze  od  ziarn  grzywiennych  Fran- 
cuzkicb.  Jak.  Mat.  1,  87.  Karat  wyrównywa  3  %  gra- 
nom. Krumł.  Chym.  65.  Klejnoty  ważą  na  grany  i  ka- 
raty; cztery  grany  czynią  karat  jeden.  Kluk.  Kop.  2,  25. 
KARATOWY,  a,  e,  o"d  karatu,  imat-. 

KARAWAKA,  i,  ź,  [relikwie,  zwane  tak  od  miasteczka  Ca- 
ravaca  w  Hiszpanii,  słynnego  krzyżem  cudownym.  Piel- 
grzymi przynosili  ztamtąd  krzyżyki  i  ludziom  rozdawali. 
Moreri  Gr.  Diet.  hisł.  —  6]  n.  p.  W  sercu  bóg  krzyża 
patrzy;  nasze  karawaki  Jedne  piątna,  jedne  są  u  chrze- 
ścian  znaki.  Pot.  Zac.  141.  Nie  pomogły  paski.  Pacior- 
ki, karawaki,  książki  i  obrazki.  Pot.  Jow.  123.  Karawa- 
ka  na  to  potrzebna,   aby  się  na  niej  modlili.  Haiir.  Ek.  167. 

KARAWANA,  y,  i.,  (Ross.  KapasaHŁ;  Arab.  kairavan;  Turc. 
kervan) ,  bte  Svaraiianc ,  towarzystwo  podróżnych  w  wscho- 
dnych  krajach,  dla  większego  drogi  bezpieczeństwa  ka- 
piących się.  Z  Stambułu  ustawnie  idą  karawany,  to  jest 
kompanie  do  Męki.  Star.  Dłv.  64.  Botcr.  250. 

KARAWARA  ,  y,  2.,  n.  p.  Postaw  na  kominku  karawarę  albo 
bańkę  sklaną  o  długiej  szyi,  wodą  napełnioną ;  włóż  do  niej 
cebulę.  Boh.  Dyab.  90.  karafinę  na  kwiaty,  diie  331umenflnf(ic. 

KARAWUSZ,  a,  m.,  [z  wołosk.  kereuszie  ■  wóz  pakowy,  2]; 
n.  p.  Nocowałem  w  Bałcie  z  chłopem ,  jadącym  z  kara- 
wuszem  dla  najęcia  się  do  Benderu.  Torz.  Szk.  94.  Ro$s. 
KapóacB  gatunek  pojazdów. 

KARAZYA,  yi,  z.,  sukno  proste  grube,  grotciS  gemciiicś  Judj. 
{Garn.  karash  pan7ius  Garisianus  Hiszpańskie  sukno;  Groat. 
karasia  szukno  pannus  Carisanus,  Garsanus,  pannus  Ga- 
risia,  (cf.  karwasz);  Ross.  Kapasea;  Germ.  Scrfci^,  ©^Ctifac, 
Sirfat,  Śtrfc^,  Strfc^e^;  Angl.  kersey;  Svec.  kersing;  Ital. 
carisea ;  Gall.  carisee,  creseau).  Przodkowie  nasi  o  szar- 
łat nie  dbali.  Wojewodowie  więc  w  szarzy  chadzali.  Dzi- 
wna rzecz  karazyi  teraz  już  nie  znają.  Jei.  Ek.  E  1.  Żoł- 
nierze staropolscy  powierzchowne  rzeczy  lekce  ważając, 
w  karazyi  i  w  szarym  suknie  chodzili.  Star.  Ref.  111. 
Na  hejduki  karazyi.  Gost.  Gor.  87.  Sukna  Szląskie  po- 
spolite, szifTtuchy,  karazye,  kiery,  pończochy.  Gost.  Gor. 
106.  Karazyi  Szlązkiej  od  postawu .... /ns/r.  cel.  Lit.  Su- 
kiennicy, co  falendysze  i  karazye  robią.  Yol.  Leg.  3,  592. 
Niemasz  ci  jedno  jako  nasza  karazya.  Pys.  Ad.  50.  Po- 
sag obiecują  jakiś  lam  rzęsisty;  Nie  frasuj,  stąpi  się  to, 
jako  karazya.  Opal.  Sat.  25.  Nie  zna  się  już  do  karazyi. 
Cn.  Ad.  526.  inaczej  już  teraz  stąpa  abo  gebe  nosi;  nie 
zna  się  już  do  kapusty.  KARAZYJOWY,  a',  e,  z  kara- 
zyi, »Pn  grobcit  Jiidjc;  Boss.  Kapasefinufi.  Wnet  będzie 
flis  u  swoich  w  sukmanie  swej  nowej  karazyjowej.  Klon. 
FI.  H  1  b.     Na    ów  czas  jeszcze  żołnierze  "nie    chadzali 


w  bławatach,  jeno  w  karazyjowych  kurtach.  Star.  Ryc.  44. 

KARB,  u,  m. ,  bie  JśJerbe,  {Dan.  karv;  Angl.  kerf;  {Sax.  Inf. 
Sarve);  Boh.  krb  focus  cubicularis);  1.  krt^ska  wrzynana 
w  jaką  rzecz ,  kreska  na.-znięta,  nacięcie ,  n.  p.  Węzełki, 
karby  i  "kreski ,  u  prostactwa  po  dziś  dzień  trwające ,  są 
pewnym  śladem  pierwszego  pisania.  Kpez.  Gr.  5,  p.  26. 
Chcesz,  aby  się  index  wrócił  dziesięcią  karbów  albo  sto- 
pniów?  1  Leop.  4  Beg.  20,  10.  —  §.  Karby  na  ciele; 
na  twarzy  .  zmarszczki,  blizny,  szramy,  Siimjclll,  3JnrBcn, 
Sd^rammcn.  (yinc?.  gerbast,  gerben  =  marszczysty).  Babskie- 
mi  karby  czas  zorał  oblicze  jój  zmarszczone.  Olw.  Ow. 
537.  Jak  spadną  te  bielidła  i  nietrwale  farby.  Znać  po 
gębie  gęste  karby.  Kochów.  176.  W  bronieniu  Amarylli 
ząb  za  ząb  zacięty.  Miał  też  dla  niej  karb  duży  od  ber- 
dysza  wzięty.  Zab.  9,  255.  Ejsym.  Junak  ten  dawny  te- 
raz najwięcej  się  wstydzi  swoich  karbów  i  ciosów  wyha- 
ftowanych po  gębie.  Mon.  65,  560.  Karby  są  tych  wa- 
lecznych żołnierzy,  i  spraw  ich  rejestra.  Gorn.  Sen.  505. 
—  §.  Uderzył  go  kijem  w  szyję,  aż  mu  karby  spadły. 
Siryjk.  757.  aż  mu  się  kark  złamał;  cf  kręgi.  —  2.  fig. 
Ryza,  klóba,  porządek  określony,  okreszenie ,  bie  »orge« 
5eicl;nctc,  luirgcft^ricbenc  Crbiiutig,  iai  @Ici»,  regclmdgige 
@vmi5cn ,  Sd)rmifen.  Bolesław,  chcąc  w  lepszy  karb  i  po- 
rządek te  kraje  wprawić,  urzędników  postanowił.  AHes.  i, 
98.  Nałóg  w  karby  swoje  wraca ,  Ni  strach ,  ni  wstyd 
go  nie  skraca.  Jak.  Baj.  101.  Wzruszenie  umysłu  wy- 
pycha nad  karby  jego.  Mon.  66,  135.  —  *§.  Jak  w  kar- 
bie być  może  doskonałość  bożka  z  jednym  rozumem  ludz- 
kim. Lach.  Kaz.  1,  206.  t.  j.  w  równowadze,  w  balansie, 
im  ©leic^gctińc^tc.  §.  Kusił  się  Katylina,  a  nietylko  o  swe 
rodaki,  ale  jakiegożkolwiek  bądź  karbu  ludzi.  Pilch.  Sali. 
70.  t.  j.  gatunku ,  faryny,  mynicy,  glcic^  »icl  »on  m\i}it 
©attung,  ©ortc,  »on  ird^cm  S^Iagc.  Przybrał  sobie 
wszystkich  najpodlejszego ,  że  tak  rzekę,  karbu  obywate- 
lów.  Nag.  Cyc.  26.  Zbrodniów  jakiegożkolwiek  karbu.  ib.  37. 
Juliusz  Cezar  jednego  prawie  z  Katylina  był  karbu.  Pilch. 
Sali.  6.  —  3.  Karb  >  karbowa  laska,  ber  Serbftod,  ba8 
ficrb(;ol5,  Boh.  wrub,  wraubek,  (cf.  wrąb);  Ross.  ónpKa, 
(cf  bierka).  Talea,  karb,  rozerznione  drzewo,  na  którym 
karbują.  Mącz. ;  ztąd :  rejestr,  rachunek,  inwentarz  czy 
nakarbowany  czy  spisany,  iai  SScrscid^nip ,  bie  SRedinung. 
Pasterzowi  oddać  trzeba  karb  wszelakiego  bydła.  Zaw. 
Gosp.  —  Na  karb  czyj  =  na  jego  rejestr ,  rachunek ,  stra- 
tę lub  zysk,  aitf  jcmailbcś  Scdjinmg.  Nic  o  tym  wiedzieć 
nie  chcieli,  że  co  czynił,  na  swój  karb  czynił.  Biel.  Kr. 
503.  Wielkie  jest  po  mieście  na  twój  karb  szemranie.  Teat. 
50.  b,  45.  Nie  odpuści  im  bóg  tego,  bo  czynią  na  mi- 
łosierdzie jego ,  jako  na  karb.  Glicz.    Wych.  E  7>  b. 

Pochodź,  karbarz,  karbnik,  karbieniec ,  karbować,  kar- 
bownik;  tlokarbować,  nakarbować,  okarboicać,  pokarbować, 
przekarbować,  rozkarbowac,  zkarbować,  wykarboivać,  wkarbo- 
wać,  zakarbotuad. —  NB.  Skarb  derivand.  a  Kryć,  vi  Mosco- 
vitica  vox  cOKpoBiiine  docet.  [Eronee,  v(rfe  Karbona. —  2]. 

KARBACZ,  KORBACZ,  a,  m.,  (Boh.  karabać,  karawać. 
Weleslaiuin ;  Slov.  korbać,  (Boh.  dudky);  Nung.  korbśts; 
Bosi),  kerbac,  krribac;  Sorab.  i.  kharbatźa,  z  bocżźeye 
kozę  paytźa;    Sorab.  2.  carbatfcha;    Yind.  erjemenska  ji- 


KARBACZYK-KARBONA. 


KARBOWAĆ  -  KARBUNKUŁ. 


517 


shla;  Croal.  korbach;  Slav.  kangyia ;  Ross.  óimb  ,  n^eib; 
Dan.  krabask;  Svec.  karbas;  Pers.  kyrbac);  bie  ilarbatfc^c; 
(cf.  Sorailjcn  Slblfl.);  ^-  rzemień  do  bicia.  \Yiod.  bicz  rze- 
mienny, n.  p.  Korbaczem  mu  się  dostano.  Yol.  Leg.  5, 
4.  Mówią  o  Alcydzie ,  ie  się  karbacza  bojąc ,  kochance 
swej  upada  pod  nogi.  Chrośc.  Ow.  H9.  Do  rózgi  ociec 
się  bierze,  abo  do  korbacza  na  dzieci  nieposłuszne.  Pot. 
Syl.  369.  Niecnoty  niepohamowanej  zfości ,  potrzebują 
bicia  i  korbacza ,  jeśh  nie  pomagają  napominania.  Petr. 
Ek.  62.  Gdzie  nie  zechce  dobrowolnie  sfuga  robić,  kor- 
bacz  go  do  roboty  przymusi,  ib.  109.  Korbacza  na  niego 
trzeba.  Żegl.  Ad.  115.  Korbaczem  kogo  budzić.  Alb.  na 
Woj.  5.  Ilekroć  który  od  celu  ustąpi,  Tylekroć  go  tam 
korbacz  surowy  dostąpi.  Paszk.  Dz.  59.  2.  Wołowy  ko- 
rzeń, bykowiec,  bei'  Od^feitjiemer.  Jam  korbacz,  kto  mnie 
nie  zna,  com  cielęta  pJodzif,  A  skoro  mię  z  tej  pracy 
rzeźnik  wyswobodzi?.  Muszę  znowu  te,  które  już  wyrosły 
z  peta,  Ćwiczyć,  źebv  nie  byfy  cielęta  chłopięta.  Pot. 
Joiv^.%  54.  KARBACZYK,  KORBACZYK,  yka,  m.,  demin.. 
(Boh.  karabaeek);  cilt  S?arkt|d)(^Clt.  KARBACZNIK,  a,  m., 
Boh.  karabaćnik,  który  karbaczem  bije,  cilt  Sarbatfd;cr,  bcv 
mit  ber  SJarliatfdie  fd^ldgt;  z  przytykiem:  podstarosta.  KAR- 
BACZOWAĆ,  af,  uje  es.  niedok.,  (Boh.  karabaćowati;  Slov. 
korbaćugi ;  Sorab.  2.  korbatlchowafch ;  Yind.  tepsti ,  te- 
pem);  karbaczem  okładać,  farbatf^en. 

KARBARYA,  yi,  z.,  solna  huta.  Cn.  Th.,  otTicyna,  gdzie 
sól  gotują ;  żupa ,  gdzie  sól  kopią  lub  składają.  Dudz.  40. 
bie  Saljfot^e.  cf.  karbnik. 

KARBARZ,  a,  m. ,  który  karbuje,  bcv  Ser6eilfd)iicibcr.  Po- 
stanowił ich  Jozue  'karbarzmi  drew.  Budn.  Joz.  9,  27. 
(aby  rąbali  drwa.  Bihl.  Gd.).  ■ — •  §.  Karbarze  w  gumnie 
pilnować  mają  młoćby.  Haur.  Ek.  52.  karbowniki,  karbo- 
wi ,  ber  Siiiicrni)0(jt.  KARBIENIEC ,  ńca ,  m. ,  trawa  od 
znacznego  karbowania  liścia  swego  rzeczona;  drudzy  wo- 
dną konopią  zowią  ,  sideritis  prima  Mathiol. ,  marrubium 
aguaticum,  milber  A)a^neitfamm.  Syr.  1516.  KARBNIK,  a, 
m.,  jeden  z  urzędników  zupnych.  Herb.  Stat.  106.  może 
rachmistrz  zupny,  cf.  karbownik,  etncr  wn  bm  Scomteil 
beź  SaljbcrgnJcrK.  cf.  karbarya. 

KARBONA,  y,  z.,  KARBONKA,  i,  z.,  ('KORBONA);  (Boh. 
karbun  faryna  taberna  sortium);  puszka  kościelna  do  zbie- 
rania jałmużny,  bic  Sirdjenbiidlfe,  cf.  skarbunka,  skarbuszka. 
Sorab.  bozi  kaźcź;  Boh.  krabice,  krabićka,  krabuśta; 
Yind.  brańska  pukshiza ,  shparavez,  hranoviza;  Hoss.  et 
Eccł.  KopBaHŁ,  Kopeana,  aenb,  B'Eii:ir:iAHi|ic.  Wystawione 
po  kościołach  karbony  napełniały  się  jałmużnami  na  kru- 
cyaty;  gdy  tym  czasem  sam  kraj  wsparcia  potrzebował. 
Nar.  Hist.  5,  106.  Nie  godzi  się  kłaść  tej  krwi  zapłaty 
do  "karbony.  W.  Mallh.  27,  6.  (do  skarbu.  Bthl.  Ud.  in 
ben  ©otte^fafłcil.  Clit^.)  „not.  do  skarbnicy  abo  do  skrzyni 
kościelnej,  którą  po  żydowsku  karbona  zowią,  że  do  niej 
kładziono  dary  boże ,  bo  karbon  (mp  munus ,  oblatio) 
jest  dar  po  żydowsku".  —  Karbona  wielką  kłótką  zamknię- 
ta,  na  boku  wchodząc  do  kościoła,  \iadz.  52.  Miłosier- 
na karbona  kościoła.  Zab.  16,  161.  Karbony  abo  skar- 
bnice pełne  były  zawsze  gotowych  pieniędzy,  nie  na  że 
braki  publiczne  i  bieguny,    ale  na  ubogie    'strzemięźliwe. 


Sk.  Dz.  29.  —  Fig.  Miano  tę  święcicę  za  ucieczkę  i  kar- 
bonę  dusz  czyścowych.  Boh.  Dyab.  5,  99. 

KARBOWAĆ,  ał,  uje  cz.  niedok,  skarbować  dok.,  Boh. 
karbowati;  Sax.  Inf.  farfCli;  Dan.  karve;  Svec.  karfwa; 
Lett.  kerpa;  Gall.  carve;  Angl.  ceorfan;  cf.  Graec.  xh()(iv; 
Hebr. -'p;  6'erm.  fcrDeii;  1.  karbów  narzynać.  —  Bo^  Liście 
karbowane,  f.  crenala;  gdy  ząbki  liścia  piłkowatego  tępe, 
do  nerwu  środkowego  prostopadle  osadzone.  Jiind:-.  2, 
28.  Ziele  to  listki  ma  skarbowane.  Sienn.  (wycięte).  — 
§.  Na  karbowej  lasce  narzynać,  iiiś  SerMoIs  [(^neibeil,  ein= 
ferlteil.  Urzędnik  nie  powinien  się  na  pamięć  spuszczać; 
lecz  regestra  pisać,  karby  także,  aby  chłopy  rządnie  cho- 
wali i  sprawiedliwie  karbowali.  Haur.  Go.':.  54.  —  8.  Na 
rejestrze  nanotować,  spisywać,  rcijtftrireti ,  aiifmerfen ,  iiott= 
retl.  Ten  dar,  który  karbują,  albo  na  rejestr  piszą,  traci 
wszystką  wdzięczność.  Gorn.  Sen.  82.  Poszło  to  na  spro- 
śną lichwę,  chcieć  to  karbować  albo  kłaść  na  pamiętnik, 
co  się  dla  kogo  uczyniło  dobrego.  Gorn.  Sen.  12.  —  g. 
Karbować  drzewa  <  szczepić,  J^diimc  pfropfeii.  Karbowanie 
także  jest  sposób  rozmnożenia  drzew,  podobny  do  kożu- 
chowania. Kluk.  Rośl.  \,  110.  —  §.  Karbować,  marszczyć, 
broździć  fig.  rillljelll,  fnitcil.  Już  jej  starość  czoło. karbuje. 
2.  Ogólnie.  Rzezać,  siekać,  fd):ieibcn,  ^ucn.  Żołnierze 
wszystkich  bili,  siekli,  i  na  sztuki  karbowali.  Gwagn.  555. 
Natchnięci  duchem  kapłaiji  Cybele  Odpowiadali ,  karbując 
się  śmiele.  Chrośc.  Luk.  25.  KARBOWANIE,  ia ,  n. , 
subst.  verb.,  bo»  Ser&eil.  a)  trans,  słów  karbowanie  czyli  abre- 
wiacya  w  pisaniu.  Pilch.  Sen.  list.  Z,  67.  (ob.  tytlami  pi- 
smo), b)  Pass.  To  co  jest  karbowanem ,  karb ,  bie  (liil= 
fcrbiitig,  Scrbc.  Karbieniec  nazwany  jest  dla  znacznego 
karbowania  liścia  swego.  Syr.  1516.  KARBOWANY,  a, 
e,  part.  perf.  gefcftt,  narzynany.  KARBOWNY  id.  con- 
tracte,  n.  p.  Baba  karbowna  laty.  Hor.  2,  111.  Nar.  t.  j. 
zmarszczona,  zfałdzona,  uoU  3{iilljelti.  KARBOWNIK,  a, 
m. ,  KARBOWY,  ego ,  m ,  subst. ,  który  na  wsi  w  gospo- 
darstwie rolniczym  rejestr  na  karbach  utrzymuje ,  ber  auf 
bem  Canbe  bie  fHed;nuiuj  aiif  bcm  iierliftode  fiibrt,  ber  33au« 
ernupgt.  [Gospodarz  gumienny,  ber  6d)cueriinrt^.  5].  Przysię- 
gły gumienny  czyli  karbownik  w  folwarku.  Torz.  Szk.  121. 
Możesz  wyjść  na  karbowego  w  swoim  czasie.  Teat.  19,  95. 
KARBOWY,  a,  e,  od  karbów,  5lcrb  =  ,  n.  p.  karbowa  laska « 
karby,  M  Ser['(iolj,  ber  Jferliftod ;  Sorab.  1.  karbowcż. 

KARBUNKUfŁ,  a,  m. ,  Lal.  med.  carbunculus;  po  Polsku: 
iskrzyk  kamień.  Sienn.  528.  kamień  drogi  ognisty,  ber 
Earhiiifel,  eiii  (sbciftein,  ciiie  3lrt  3{uDinc.  Boh.  karbunki, 
uhljk,  cf  wąglik;  Garn.  oglink,  kusbnek;  \'ind.  karbunkel, 
dragi,  fvietli  kamen,  rubin;  Bosn.  cir;  Ross.  iiapójHKy.ii. 
Karbunkuły,  gatunek  rubinów,  wydające  się  być,  jak  roz- 
żarzone węgle.  Kluk.  Kop.  2,  50.  Wielka  w  nim  nad 
inne  cnoty  pokora,  jak  karbunkuł  jaki  między  perłami 
jaśniała.  Sk.  Zyw.  2,  124.  Pałac  jakby  promieniem,  Kar- 
bunkułem  ognistym  świecił  się  kamieniem.  Otw.  Ow.  48. 
—  fi.  Karbunkuł,  wrzód  ognisty,  ciii  febr  (jefiilirlidieś  ®e= 
fd)nn'ir,  po  Polsku  iskrzyk,  wrzód  za|^)alisty ;  pierwszy  go 
tłumacz  węglikiem  zwie.  Sienn.  Rej.,  wąglik.  Syr.  541. 
Karbunkuł  wrzód  jest  bardzo  zły  i  niebezpieczny.  Haur. 
Sk.  444.  nadbiegłość  zdradliwa,    zapalająca,    twarda,    na 


518 


KARB  U  Z  -KARCZ. 


KARCZE  -  KARCZ  MARK  A. 


wierzchu  kończasta.  Dykc.  Med.  3,  IG.;  Slav.  niihur  pc- 
kuchi,  mozuli. 

KARBUZ  ob.  Arbuz. 

KARCIANY,  a,  e,  od  kart  do  grania,  kartowy,  totcn=, 
Spiclfarteil  =.  \ind.  kvartni;  Ross.  KaproiiHuM.  Długi  kar- 
ciane. Teat.  27,  8^1,  KARCIARZ,  a,  m. ,  kartownik, 
robiący  karty,  lub  grający  w  karty  szulorz,  bcr  ©piclfar= 
tcnmnd)cv,  Jlnrteiifalirtcniit ;  ber  Savtciifptclcv ;  Croat.  kartar; 
\ind.  koartavez ;  Eccl.  HapiuiiKł.  —  §.  Kartujący  jaką 
rzecz,  intrygant,  wichrzyciel,  eiil  3iltriO"f ntiiadłcr ;  w  rodź. 
ieńsk.  karciarka. 

1.  KARCIĆ,  ii,  karci,  karcę  ci.  niedok..  Skarcić  dok.,  po- 
haniowad ,  zawściągać ,  krocie ,  MiibiiJCll ,  jalimeil.  (Rag. 
karscitti ,  skarscitti  coercere,  frangere;  Arab.  yip  subegit). 
Giętkie  brzozy  rózgi  karcą  dzieciuków  swawolą  A^.  Pam. 
19,  108.  Najmniejsze  w  nim  karci  defekta.  Mon.  69, 
807.  (cf.  karać).  Ciężko  już  sfowy  karcić  dzieci,  wyszle 
z  rózgi.  Zab.  14,  27.  Kaznodzieja  z  ambony  bluźnierców 
'karczyl  i  lajaf.  Haur.  Sk.  56.  Ten  przykład  nowy  skar- 
ci pJeć  nasze.  Teat.  42.  c,  69.  Chcę  ją  karcić  i  nauczyć, 
jak  ma  Jegomości  szanować,  ib.  18.  b,  37.  Karć  go  so- 
bie, przerabiaj  go  zawczasu  na  swoje  kopyto,  ib.  13,  7. 
dressujźe  go ,  wprawiajże  go  sobie.  ob.  Nakarać. 

2.  KARCIĆ,  ukarcić  ob.  Kartować. 

'KARCIE,  ięcia,  «. ,  n.  p.  Często  się  przypatrując,  w  kar- 
cieta  sie  wprawi.  Klon.  Wor.  34.  w  karteczki,  ©pidfdrt^cti. 

KARCIOF,'  KARCZOF,  KARCIOCH,  KARCIOK.  KARCZOCH. 
a ,  m.  ,  Boh.  artyćok ;  Slov.  zaliradnj  kanlus ;  Hung.  arti- 
tsóka;  Corn.  ardezhovka;  ViH(/.  artishoka;  Cf"Ofl^  artichovka, 
sztrichak  pitomi,  sesshiga;  Bosn.  karcjofoa,  kardun  pito- 
mi ;  Slav.  articseke ;  Ross.  apTimiOKt ;  Ilal.  carciocco  et 
articiocco  ;  btc  Slrtif^pfc,  Cynara  Linn.  Karczofie,  kar- 
czoki ,  arcioki.  Syi'.  668. ;  oset  cudzoziemski.  Cn.  Th. , 
roślina  bardzo  smaczna ,  rośnie  w  ogrodach  na  dobrej 
ziemi.  Krakowskie  karczochy  są  sJawne  na  ca?ą  Polskę. 
Ład.  H.  N.  68.,  Kluk.  Rośl.  "l,  210.,  Kluk.  Dykc.  1,  176. 
—  §.  2.  Posągi,  dzbany,  karciochy,  kule.  Solsk.  Geom. 
3,  7.  musza  być  jakieś  ozdoby  architektońskie.  KARCIO- 
CHOWY,  KARCIOFOWY,  KARCZOCHOWY,  a,  e,  od  kar- 
ciofa  ,  ?lrtif(^ofen  = .  Dno  karczochowe  zażywa  się  różnie 
przyprawione  na  pokarm  bardzo  zdrowy.  Kluk.  Dykc.  1, 
176.  ber  Sobeii,  ber  Safe  ber  3trtifd)p(!e. ' 

KARCZ,  u,  m.,  §.  1.  korzeń  i  odziemek  pozostały  drzewa 
ściętego,  baś  ©tammcnbe  neb^  ber  3Biirjel  pon  eiiicm  oefaIl= 
ten  Saumc,  ber  (atrumpf,  ber  Stniiif.  (Boh.  krć;  Sorab. 
1.  kurc,  kużk ,  zdonk  ,  penk;  Croat.  kiirch,  izkerchenyc 
exlirpalio ,  rudelum;  Eccl.  Kapią,  KOnaHb,  Kapuia ,  neab 
Cl  KopeHem  OTctueHi ;  cf.  Hebr.  y^p  incidil ;  cf.  Graec. 
KÓnaior ;  cf.  karpa).  W  szkole  nie  uczą  rąbać  drew, 
albo  karczów  kopać.  Glicz.  Wych.  J.  8  b.  Wysiecz,  wy- 
kopaj  karcz,  popal  korzenie,  nie  będą  bory,  ani  gór  o- 
dzicją  lasy.  Gorn.  Sen.  200.  Pojma'nych  Litwinów  kazał 
W'  pługu  zaprzągać,  i  niemi  orać,  starzyzny,  karcze  na 
nowinach  uprzątać.  Stryjk.  198.  1  karcze  i  drzewa  skó- 
rę z  niej  szarpią.  Morszt.  69.  (Rag.  karsc  ,  karsciro'  raje- 
sto  locus  (erus,  karscitti  .męczyć).  On  bezpiecznie  mo- 
tyką każe  uderzyć,    1  na  szc"rokie  łany    gęste  lasy  zmie- 


rzyć. Papr.  Try.  B.  Usiadła  za  gęstym  karczem.  Nieme. 
Król.  2,  90.  —  §.  Gatunek'  skoków  końskich ,  eine  3(rt 
»on  ^ferbefprmig.  Lekkim  zrywaniem  może  konia  do  szla- 
pi,  korwetów,  pląsania,  do  hasania  i  do  karczów  appli- 
kować.  Haur.  Gos.  149.  —  g.  '2)  Karcz,  ospa  albo  parzą 
dla  psów.   Tr.  [porówn.  ross.  xapqb  >  jadło,  2].  §iiiibefutter. 

KARCZE  ob.  Karcić. 

KARCZEK,  rczka,  m.,  demin.,  słowa  kark,  cin  fleiner  9?aclen, 
etlt  fleilie^  ©enid.  Croat.  vratecz ;  Boh.  krćek.  Gąsięta  chci- 
wie trawę  skubiąc,  by  sobie  nie  nadwerężyły  karczków, 
Haur.  Sk.  124.  Śmierć  za  karczek  założywszy  kosą.  Pod- 
cięła mój  za  trzecią  świeży  kwiatek  rosą.  Miask.  Ryt.  2, 159. 

KARCZEMKA,  i,  ź.,  demin.  nom.,  karczma,  caupomtla.  Mącz. 
eilie  flehlC  ©(^eilfe;  Croat.  kerchmicza,  kerchmarnicza; 
Hung.  kortsomatska.  KARCZEMNIE ,  a ,  m.,  który  po 
karczmach  lega ,  eiii  Si^enfenlnufer ,  33tcrDanfIer ,  ber  immer 
ttt  ber  ©iljeilfe  Itcgt.  Boh.  krćemnjk,  genź  w  kremach  sedj; 

Eccl.    KOpiMHTb,    nHIAIIHI|n,    KTO  HO  KaÓaKaMI   XOAHTŁ.     Kar- 

czeranicĄ',  którzy  po  karczmach  siedzą.  Sienn.  567.  Opilec, 
karczemnik.  Rej.  Wiz.  3  b.  Otóż  wam  biesiadnikom, 
mięsopustnikom,  rozpustnikom,  karczemnikom ,  przyjdzie 
bieda  wiekuista.  Biał.  Post.  176.  Łaje  nas,  jako  kar- 
czemnik jaki.  Ex.  11.  KARCZEMNY,  a,  e,  KARCZEMNIE 
adv.,  od  karczmy,  ©(^cilfeit',  33ierf(^enfcit  < .  Boh.  krćemny; 
Ross.  et  Eccl.  KopMeMHuB,  Ka6awHbiH,  KaćauKifi.  Karcze- 
mny parobek,  karczmarczyk  Ross.  ijyMaKi.  Długi  karcze- 
mne. Teat.  54.  b,  27.  —  g.  meton.  Jak  w  karczmie  by- 
wa, niechlujny,  kłótliwy,  plugawy,  mt  tu  ber  ©llienfe,  lltt' 
pt^iig,  pobeltaft,  wn  ber  Śierbonf.  Skromnie  zażywaj 
szczęścia,  karczemnie  nie  stawiaj  w  kostki.  Morszt.  69. 
Zacnemu  imieniowi  twemu  lada  klecha  karczemne  słowo 
zada.  Smolr.  Nap.  6.  Jeden  drugiemu  ni  z  tego  ni  z 
owego  słów  szkaradnych  nasadzi,  a  miasto  dobry  dzień, 
owo  karczemne  powie.  Goin.  Div.  151.  Słowo  karczemne, 
injuriosum,  inhonestum,  vel  probresum  verbuin;  mendacium 
eliam  sonat.  Cn.  Syn.  Karczemna  gęba  >  wyparzona ,  etlł 
(StŁaitbmaul.  Karczemne,  ego,  n.,  subst.,  płata  od  karczmy, 
ba^  ©c^enfeitgclb.  KARCZMA,  y,  z'.,  {Boh.  et  Slov.  krćma; 
Hung.  kortsoma,  korcsma ;  Sorab.  i.  korcżma ;  Garn. 
kerzhma;  Yind.  kerzhma,  taberna,  goshtarja;  Croat.  ker- 
chma,  karchma;  Dal.  goztilnicza;  Bosn.  kercma,  krricma, 
krrisma ,  karcma ;  Rag.  karcma;  Slav.  kercsma;  Ross.  et 
Eccl.  Kopisia,  Kpy)Ka.io,  KaóaKi,  uihhokł,  nHiefinofi  aomł, 
cramoHi;  (ztąd  Germ.  ber  Srctf^nm,  cf.  korczak,  kora); 
bic  S(^enfe,  i>ai  ^ińHl)ani,  dom  szynkowny.  Star.  Dw.  13. 
Kiedyby  wszyscy  równi  sobie  być  mieli,  byłby  taki  rząd 
jako  w  karczmie,  kiedy  wrzeszczą:  wszyscy  pany;  każdy 
mówi:  wolno  mi  tu  za  mój  grosz.  Falib.  Dis.  T.  2.  W 
karczmie  niemasz  pana.  Rys.  Ad.  72.  Jak  w  karczmie 
taki  trzask,  grzmot.  Cn.  Ad.  294.  (cf.  jak  w  kieracie, 
jak  w  młynie).  Kto  w  karczmie  służy,  temu  w  browarze 
płacą.  Dwór.  E.  5.  Rys.  Ad.  23.  (pij  czegoś  nawarzył; 
jaka  "praca,  taka  płaca).  KARCZMARCZYK,  a,  ?».,  zdrobn. 
rzeczown.  karczmarz ,  eiti  fleiner  ©(^enfmirtj) ;  chłopiec 
karczmarski ,  ber  (Śdicnfenjnngc.  KARCZMARKA ,  KA- 
CZMARKA, i,  2.,  Boh.  krćmarka;  Sorab.  2.  kazmarka; 
Slov.  hostinski;  Carn.  c<  Vinrf.  kerzhmariza ;  CroB^  kerch- 


KARGZMARSKI  -  KARCZYSTY.  KARDBENEDYKT  -  KARESSOWAĆ.   319 

maricza;   Hung.  kortsm;irosne ;    Bosn.  karcmarica,    krric-  KARDBENEDYKT,  u,  m.,  ziele,  chaber  kosmaty,   Centaurea 

tnarica ;    Hag-  karcmariza,    gosteniza ,    gostitegliza ;    Ross.  Benedicta  Linri.,  roślina  początkowo  obca,    w  ogrodach 
et   Eccl.    K|)'ŁYbMHHi)ii;    która    w  karczmie    szynkuje,    bie       często  utrzymywana  pod  imieniem  carduws  6ene(/ic/us.  yunrfz. 

S^ciifunrt^imi ,  5Birt^iint,    (cf.  szynkarka).     Bogate  kamie-  426.  (Jarbobeiiebictcti. 

niczne  kaczmarki.    Jei.  Ek.  F.  5.     KARGZMARSKI,  a,  ie,  KARDA,    y,    z.,    Cynara    Cunliineulus,    gatunek    karczochu, 

od    karczmarza,    Sc^eilf  < ,    3BirłI)§  = .    Croat.    kerchmarov;  Kluk.  Dykc.  \,   176.  ciiic  3lrt  9lrtif(^P(fen. 
Hung.  kortsmahoz;  Ross.  KOpieiiHiiKOBŁ ,  KopieMHHyecKiB.  KARDA.MOiMA,  y,  £ ,  Ainomum  Cardamomum;   Ross.  Kap4a— 

KARCZMARSTWO ,  a ,  n. ,    Boh.  krćmarstwj;     Rag.  kar-  moh^,  roślina  wschodnich  Indyj,  gatunek  Amomku.    Ziarn 

cmarstvo ,    gostionictvo;    Ross.  KOp>ieMCTBO ,    KOpieMHiiie-  owocu   jej    zażywamy    i  do   kuchni   i  do    lekarstw.    Kluk. 

CTBO;  bte  S(^ciifnnrtb)'(^aft ,  ©(^enfercę;  stan  karczmarza. —  Dykc.  1,  50.  bie  Cavbnmpme. 

g.  Karczmarz  z  karczmarką,  bet  ©(^eilfiuirtl;  lilib  fcilic  grmi,  "KARDASZ  [ob.  Kierdasz.  KARDASZTWO,  a,  n.,  ■■  braterstwo, 

bie  SBirt^iŹleute.     KARCZMARZ,  a,  m.,  Boh.  krćmar,  hos-  przyjaźń.     Tatarów  ie    zalecali   się    z  kardasztwem   swym  i 

podsky ;    S/oy.     krćmar,    hoslinski ;    Hung.    kortsomaros;  braterstwem.   1|  Birk.  Chmiel.   C  2  b.? 

Sorab.  1.  korcżmar;    Sorab.  2.  kazmaf;    Carn.  kerzhmar;  'KARDUSZ,  [ob.  Karkusz.   1| 

Croat.  kerchmśr;  Dal.  karcsmar;  Bosn.  krricmar,  karcmAr;  KARDYAKA  ob.  Kordyaka.     KARDYBAN  ob.  Korduan. 

Rag.  karcmar,    gostionik,    barb.  konakcia ;    Ross.  KOp<ie-  KARDYNAŁ  a,  jn. ,  ber  Snrbimil.  Sorab.  1.  khardinal;   Vind. 

MHHKi,  KOpiMapt,  KaóauiHHK^ ;  Eccl.  rocTiiHbiiiiK'L ,   xap-  kardinal,  erdezhjak;  Slav.,   Croat.  kardinal;  Rag.  stoxer- 

MCEHUKii;  gospodarz  karczmy,    ber  ©c^enf linrt^ ,    ber  SBittti.  nik;    Ross.   Kap4nnaj^;    Eccl.    rop4nHajŁ.      Kardynałowie 

Karczmarz    powinien    przestrzegać   bezpieczeństwa    osób  i  ztąd    się  mianują,    że    blisko  przy    papieżu    być    mieli,    i 

rzeczy  gości  popasających  lub  nocujących.  A.  Zamoj.  85.  radą  go  wspierać,  jako  zawiasy  ćardines  drzwi  wspierają. 

Karczmarz  musi  gościa  odrzeć.  Cn.  Ad.  532.  caupo  ,  7usi  Sk.  Di.  729.     Papież  kardynałów  kreuje ,    a  z  ich  zgro- 

spoliet ,    praevaricatur.     KARCZMARZYC,    yl,    y,    intrans.  madzenia    ociec   święty  wybrany  przez    ichże  wota  bywa. 

niedok.,  karczmarzem  być,  einen  Sc^eiiticirt^  ilDgcben.  Boh.  Oni  są  radą  jego  we  wszelkich  interessach.   Kras.  Zb.  \, 

krćraariti;    Slov.  krćmśriti;  .ftuiii/.  kortsmarlani ,  kortsm;5r-  441.,  cf.  szarlatnik.  Baz.  Hst.  20.     KARDYNALNY,  a,  e. 

lok;     Croat.    kerchmariti,    kerchmarim;    Rag.    karcmariti,  —  ie  adv.,  gfówny,  ipillllit ' ,  ©ruilb  = .    Prawa  kardynalne, 

gosteoniti ;  Ross.  KopweMCTBOBaTb ,   Kop>ieMiinqaTb.     KAR-  iReic^^gnmbgefefee,  któie  składając  sposób  rządu  i  panowa- 

CZMISKO ,  a,  m. ,    brzydka  karczma,    ciilC  eletlbe  lliifernHe  nia,    nigdy    odmienione  być    nie  mogły.  (a.  1768.)    Vol. 

©ienfc.  {Carn.  kerzhmarishe  =  grunt,  na  którym  karczma).  Leg.  7,  595.  Skrzet.  Pr.  Pol.  1,  42.    {Vind.  gruntna  po- 

Gościńca  blisko  stało  opustoszałe  i  stare  karczmisko.  Pot.  stava).    Pod  nazwiskiem  praw  kardynalnych,  takowe  mieć 

Arg.  186.     Szydził  ci  z  niego  Likas,  spiwszy  się  w  kar-  chciano  w  rządzie  ustawy,  któreby  jednomyślnością   tylko 

czmisku.  Zab.  11,  385.  Zabł.  na    sejmie    zmienionemi    być  mogły.    Ust.   Konst.  1,  120. 

KARCZOCH  ob.  Karciof.  (a.  1790).     Cnoty  kardynalne  =  zawiasiste.  Bals.  Przyg.  3. 

KARCZOWAĆ,  KORCZOWAĆ,  es.  niedok.,  skarczować,  wy-  Kardynalna    liczba    Slov.   prednopoćetne  meno.     KARDY- 

karczować  dok.,  karczów  dobywać,  robcrt,  mi^robeii;    Vind.  NALSKI,  a,  ie,  od  kardynała  lub  kardynalstwa,  garbinalś  <. 

gorsorati,   vde!ati;    Croat.  kerchim;    Hung.  kiirtom;    Dal.  Rag.  sto.\erski;    Vind.    kardinalski;    Ross.    Kap^HHajbCKiR. 

korepim,  izkorenivam;  Bosn.  krriciti;  Rag.  karscilti,  skar-  Pierwszy    z  Polaków   ozdobiony    był  purpurą  kardynalską 

scitti ,  karcim ,    razkarcitti,  karcenje ,  razkarcenje ;    Sorab.  Zbigniew    Oleśnicki.    Skrzel.    Pr.    Pol.  1,   106.     KARDY- 

1.  roduju,  nowe  polo  tżinu;  (cf.  Hebr.  yi3  incidit);  Ross.  NALSTWO ,  a,  n. ,    godność  kardynalska,    bic    SarbinaI3» 

paapaóoTaTb.    Wykarczują  się  chrosty,  to  jest,  z  korzenia-  rciirbe ,    (Rag.  stoxerstvo).     Królowie    Polscy    mają  prawo, 

rai  wykopią.    Kluk.  Rośl.  3,  287.     Można    poznać    w  la-  równo  jako  i  inni    monarchowie,    mianowania  do  kardy- 

sach  nowo  korczowanych ,    czy    te  pola   były  kiedy  kor-  nalstwa.    Skrzet.    Pr.   Pol.  1,   106.     Na    kardynalstwo    go 

czowane.    A^.  Patn.    13,    72.     Z    nowin,    po    zakończonej  królowa  wyniosła.  N.  Pam.  18,  325. 

swobodzie,  czyli  czasie  zwyczajnym,  w  którym  korczujący  KARECIANY,    a,    e,    §.   1.  od  karety,  5iutfd|eit  = .    Vind.  gu- 

odbiera    nagrodę    swego    trudu ,    należy    sie    dziesięcina.  zhinski ;  Ross.  KapcTHuH.     Kareciany  koń ,    eill  Śilt|[|pferb. 

Czack.  Pr.  1,  320.   N.  Pam.  12,  351.     KARCZOWANIE,  Dykc.  Med.  3.  265.    ob.  Kolebczane  woźniki.  Mącz.  —  §. 

KOIiCZOWANlE,    ia,   n.,  KORCZUNEK,    nka,    m.,  Ross.  2.  W  karecie,  karetą,    pojazdem,    iii  ber  ,Hiltfd)e,  }U  mt-; 

paapaóoTKa,  boź  Siebcit,  9luŹrobcn.     Lasy  do  korczowania.  gett.     Wyszliśmy    ochotni,    Kareciani ,    wózkowi,    konni  i 

Czack.    Pr.    1,  250.     Właściciel    lasu    ma    wolność    kor-  piechotni.    Kras.  Lisi.  192.      KAIIECISKO,    a,    n. ,    hcha 

czunku.    ib.  2,  188.     Gdzie    fundator    o  przyszłych    kor-  paskudna  kareta,  eiiic  cleiibc  Jilitfcfje. 

czunkach  nie  wspomniał,  trzeba  zważyć,  jakie  po  fundu-  KARĘGA /lerfi;  dwa  pola  białe,  dwa  szare|,  kształt  warcabnicy; 

szu  przybyły  grunta,  ib.  1,320.  A^.  Pam.  12,  551.    KAR-  n-a'  hełmie    trzy  pióra  strusie.  Kurop.  3,  25.  ein  Sappcil. 

CZOWATY,"  KARCZOWISTY,  a.  e,  pełen  karczów,  fłrimfig.  KARENCYA,  yi,  ż.,  z  Łac. ,  karanie  kogo  na  obroku,   do- 

KARGZOWISKO,  a,  n.,  miejsce  pełne  karczów,  lub  do  kar-  chodzie.    Cji.    Th.    bie    todimiibleriiiigi^ftrnfe ,    H    mnii    eiiieiu 

czowania,  czyli  już  wykarczowane ,   ein  !)JobepIa$.     KAR-  bcii  Uuter^alt,  bic  eiiifiiiifte  jur  Strafe  |d)mdlilcrt  obcr  eiiijiclJt. 

CZOWNIK,  a,  m. ,    który  karczuje,  eill    Jipbcr ,  3lu«ober.  KARES ,    u,    ?«. ,    z  Franc.  umizg,  (£arc(fe,  tobfofiiiig.     Ach 

KARCZYSTY,  a,  e,   tęgiego  karku,  bi(flKl(fig,  ftiUftiarfig.  Szyja  zapewne  w  tysiącznych  karesach  oświadczył  jej  Ie  miłość. 

karczysta.  Otw.   Wirg.  422.  Teat.  52.  d,  55.     KARESSOWAĆ,   ał,  uje,    cz.   medok.. 


320 


KARESSOWAĆ-KARK. 


KARKAS  -KARLIK. 


pokaressować  dok.,  umizgać,  cnrcffircn,  licMofcn.  Ten  się 
z  nia  karessuje,  Ten  ją  w  nóżkę  całuje,  Ten  trzeci,  kto 
wie,  'co  robi.  Teat.  52.'  d,  99.  Miasto  kary  karessuje  go. 
głaszcze.  Jabł.  Ez.  C.  5.  Innego  czasu  pokaressujesz"  się 
ze  mna,  bo  teraz  spieszno.   Tcat.  34,  a. 

KARETA,' y,  i,  KARETKA,  i,  ;.  zdrobn.,  (cf.  Ital.  earretto; 
Lal.  carreda;  Germ.  gariTtC,  cf.  kara;  Sorab.  1.  khoreta; 
Sorab.  2.  karrejta  ,  fchejfa ;  Yind.  guzhia,  gosposhki  vus; 
Bosn.  kociife  (cf.  kosz);  Croat.  hint5v,  scza  ;  Hung.  hin- 
tó;  Boss.  Kapeia,  KapeiKa;  Eccl.  Koptia;  karoca,  koleb- 
ka ,  pojazd  o  czterech  kofach  z  pudla  i  spodu  osobnego 
zfoiony,  W  Sut[cI)C.  Karetka,  dezobliżantka,  na  jedne 
osobę.  Mon.  74,  367.  Karetą  jadący  Eccl.  KO.iecHiiMHiiKB, 
•fcjyuiift  Ha  KO-iecHimt.  Jejmość  karetą  jeździ,  a  Jego- 
mość piechotą  chodzi.  Teat.  22.  c.  28.  Zbryzgani ,  mu- 
szą mieć  bez" dna  karetę,  ib.  22,  122.  (piechotą  przyszli 
po'  błocie).  Widziemy  często  człowieka  z  pakłaku  do 
bławatu,  z  kozłów  do  karety  przeniesionego.  Zab.  i,  28, 
W  złotej  karecie  jeździłbyś  po  ulicach ,  gdyby  nasz  wiek 
uczynił  zasługom  twym  sprawiedliwość.  Boh.  Kom.  4,  147. 
Po  obiedzie  wsiada  Jejmość  do  karety.  Zab.  4  6,  45.  Mości 
Dobrodzieju,  kareta  zajechała.  Teat.  4,  5.  Jednego  roku  pu- 
dło do  karety,  drugiego  wasąg.  Teat.  19.  b,  48.  (po  ka- 
wałku ,  nie  razem).  A  moja  kareta  gdzie?  tam  gdzie  ją 
konie  zawiozły?  Bys.  Ad.  1.  {Boss.  KapciHiiK^  stelmach; 
Eccl.  KoptTHiiKii  kareciane  konie). 

KARF  ob.  Karw. 

KARK,  u,  ni.,  Karczek  demin.,  Boh.  krk  collum;  Slov.  krk, 
siga  collum;  sige ,  til  cervix;  Sorab.  1.  kerk,  kyrk  gtittur, 
krtań,  gardło;  tyło,  tewo  cervix;  Sorab.  2.  til,  tillo,  kni- 
ka;  Yind.  kragen  ,  gerlu,  vrat,  savratnik ,  satanz,  sato- 
viz;  Carn.  shinjek,  satilnek ,  sativnek;  Croat.  kerk,  vrat 
collum;  vrat,  zavratnyak  ,  satilnik  ,  zatilek  cervix ,  (karika 
circulus);  Dal.  vraath ;  Slav.  vrat;  Bag.  zavra(ak;  Bosn. 
zatilak;  Boss.  saropóoKi,  sarpiiBOKi),  sameeK-b,  sameaKa; 
Eccl.  bur;  (cf.  Germ.  Srageil);  tylna  część  szyi,  kark 
albo  kręgi ,  cervix.  Kirch.  Anat.  3.  Karczyca ;  w  liczb. 
m. ,  karki ,  kręgi.  Yolck.  440.  Hi  ©cnict ,  ber  9Jo(fcii. 
Część  szyi  od  grzbieta.  Zool.  Nar.  67.  Upadł  między  nie 
na  karki.  1  Leop.  2  Macch.  14,  45.  Wziąć  za  kark  tę 
kazał  złośnicę,  I  warcie  rzucić  prędko  w  głębokie  cie- 
mnice. Jabl  Tel.  109.  Kark  komu  strącić.  Cn.  Th.  Bo- 
dajeś  tam  był  kark  skręcił.  Teat.  51.  b,  7.  Kark  złamać 
(Bosn.  vrat  lomiti).  Ja  biedny  ze  skały  na  łeb  zrzucony, 
ledwom  sobie  karku  nie  złamał.  Zab.  4,  17.  Ossol.  Bo- 
dajeś  kark  złamała  na  wschodach.  Teut.  52.  d,  18.  Pró- 
żno karkiem  miotać,  raz  go  w  jarzmo  włożywszy.  Pot. 
Arg.  222.  Człowiek  w  szczęściu  zadarłszy  karku  prze- 
ciw niebu  bryka.  Mon.  71,  546.  Twardego  to  karku 
lud,  niechaj  gniew  mój  obrócę  na  nie.  Badz.  Exod.  52, 
9,  'not.  to  jest  odporni,  krnąbrni;  podobieństwo  od  wo- 
łów,  które  na  się  jarzma  włożyć  nie  dopuszczają*,  t>on 
^axttm  ©cnitfe  obcr  SJarfcii ,  >  ^aK^ftnrritj.  O  ludzie  twarde- 
go karku  ,  wy  się  zawzdy  sprzeciwiacie  duchowi  ś.  Dambr. 
554.  —  Nad  karkiem ,  na  karku,  nad  kręgami ,  na  kark  = 
cf.  nad  głową,  na  gardle,  na  gardło;  'wyraża  blizkość 
docierającej  rzeczy,  ńitr  bcm  ^ahn,    ouf  bem  "Staien,  auf 


bcm  cCftIfc,  iikr  bem  .^aupte.  Jugurcie  zguba  nad  karkiem 
wisi.  Pilch.  Sali.  237.  Chociażby  tez  oczywista  zguba  nad 
karkiem  wisiała,  wolałby  jednak  w  kroku  stanąć,  niżli  swo- 
ich na  rzeź  wydać.  ib.  505.  Chłopy  podwiódł,  aby  siedli 
na  karki  panom  swoim.  Birk.  Exorb.  10.  Mnie  biednemu 
żona,  dzieci,  podatki,  żołnierz  na  karku.  Jak.  Baj.  53. 
Mam  czworo  dzieci  na  karku.  Teat.  18.  b,  6.  Bakałarza 
ci  wsadzę  na  karki.  Morszt.  73.  Tym  grzechom ,  kto  na 
karki  nastąpi ,  a  zwłaszcza  prawem  koronnym  i  exekucyą 
skuteczną,  własny  będzie  tryumfator  u  mnie.  Birk.  Zbar. 
B.  5  b.  Numancya  i  Kartagina  prawie  na  kark  państwu 
naszemu  następują ,  by  z  tego  świata  precz  wypchnąwszy, 
kto  mu  z  gardła  duszę  wydarł.  YYarg.  YYal.  159.  Pło- 
che szczęście  wynosi  często  ludzi  nikczemnych,  i  wsa- 
dza na  karki  tym,  którzy  ich  przed  tym  w  nizkości  dojrzeć 
nie  mogli.  Ktok.  Turk.  59.  Z  radością  czytam,  jak  Zy- 
gmunt jeździł  na  karkach  Szwedom.  Teat.  32,  50. 

Pochodź,  karczek,  karczysty,  karcić,  karkowy,    [karkusz, 
1]   krczyca,    cf.  Croat.  karczom  onero ;  cf.  barczyć,  bark. 

KARKAS,  u,  771.,  (z  ^V'(osk.  carcasso  =  źebrzastość) ,  cin  @C> 
rippe;  Dal.  karkas  =  sajdak;  Croat.  karkas,  tok  Iheca  e.  g. 
pettnaria. —  1)  karkasy  do  kornetów  białogłowskich,  dró- 
ciane  niby  żebra,  na  których  się  kornet  formuje,  btc  6ar= 
caffen  511  bcit  Scifierkubeil.  —  2)  milit.  Karkas  =  kadłubiasta 
kula  qu.  vid.  Jak.  Art.  5,  295.  btc  Sraiibfugel,  bic  (Jarcaffe. 
Z  ust  jej  biją  pioruny ,  a  z  oczu  karkasy.    Jabl.  Tel.  93. 

KARKOŁO.MCA,  y,  771.,  łomiący  kark  drugiemu  pr.  et  fig., 
ein  ©cnicfln-cc^cr ,  $aljlirccl)er.  Ń.  Pam.  259.  Bosn.  vratolo- 
mac  praeceps;  Croat.  vratolom  collifragus ,  f.  yratolo.mka ; 
Bosn.  Yratolomi ,  suvrati  praeceps,  'karkołomny;  Bosn. 
vratolomstvo ,  suvratanstvo ;  Croat.  yratolómnoszt  collifra- 
gitt^n ,  praecipitantia;  Bosn.  yratolomno  praecipiłanter. 
'KARKONOSZY,  a,  e,  cf  Boh.  Krkonośe  >  Montes  Sudeli , 
i>ai  iRiefcnijcInime ,  olbrzymie  góry  na  Szląsku. 

KARKOSZ,  a,  771.,  n.  p.  Gdy  zajrzy  gąsek  flis,  jego  to  żni- 
wo. Wnet  się  ukradnie  rzkomo  po  łuczywo.  Lecz  widzi  mi 
się  flisie.  Zakurzy  się  ta  'karkosz  w  misie.  Klon.  FI.  E.  4  b. 

KARKOWY,  a,  e,  od  karku,  Croat.  vratni ;  Boss.  saifciab- 
huh;  3?atfen  > ,  @eni(f<.  Karkowa  sztuka  bitego  bydlę- 
cia, baś  Apal^ftiitf  eine'3  gefślad^teten  2.sietic§. 

['KARKUSZ,  u,  771.  ,  =  barki,  po  rusAu  karkosz.  1]  On  (Eneasz) 
przy  niezlękłym,  starca,,  animuszu  Na  swoim  własnym 
unosi  karduszu  [błąd  zam.  karkuszu;  parenłem  grandae- 
vum  adtollens  humeris.  1]   Chrośc.  Luk.  2,  63. 

KARLĘ,  ęcia,  fi.,  demin.  nom.  karzeł;  1.  pigmejczyk,  iai 
3n)erglein.  Zawsze  ktoś  musiał  być  przy  tym  karlęciu , 
żeby  go  bronić  od  żorawiów.  Baur.  Sk.  551.  —  2)  Kar- 
lę, drzewko  owocowe,  sztuką  w  nizkości  utrzymywane, 
Boss.  KapaKjMa,  ber  graiij^aum-  K.\RLEĆ,  ał,  eje,  nijak, 
niedok. ,  Boh.  krnjm,  zakrnjm,  zakrneti,  karłem  zosta- 
wać, karłem  się  ukazywać,  sum  S^crge  merben,  mte  cin 
3tl'eiij  erficiiien.  Przed  jego  ręką  sami  karleją  olbrzy- 
mi. Tr.  KARLICA,  y,  z.,  kobieta  karłowatego  wzrostu, 
bie  3tfcrijimi.  Boh.  trpaslice ;  Sorab.  1.  lutkowka;  Boss. 
KapM,  KapjHua,  Kap.iHyKa.  KARLIK,  a,  771.,  demin.  nom. 
karzeł.  Boli.  tfpaslićek;  cf.  karle,  etit  3mfralcin.  Długa 
suknia    na  karlika  się  nie  przyda.    Sk.    Zyiv.    praef     Nie 


KARŁOWATY  -  KARMAZYNOWY. 


KARMEL  -  KARMIĆ. 


321 


trzeba  sie  karlikowi  z  olbrzymem  równać,  ib.  2 ,  254. 
Tak  sie  więc  na  olbrzyma  karliczek  porwie.  Boh.  Zamoj. 
53.  —  2)  botan.  Karlik,  acrostichum  Ilvense,  gatu- 
nek paprotnika ,  rośnie  u  nas  na  opokach.  Kluk.  Dykc. 
\,  7.  Podkolan  karlik.  Jundz.  515.  KARŁOWATY,  a, 
e ,.  maJego  wzrostu  ,  piimilius.  Cn.  Tli.  jtDcrijnrtii] ,  »on  flei< 
netn  2Biid)|'e.  Ecd.  Kap-iOBaTuB.  Na  miejsce  Alwara  wy- 
dano jakieś  krótkie   i  karłowate  gramatyczki.  ił/on.  75,  150. 

KARLSBAD ,  u  ,  m.,  miasto  w  Czechach ,  sławne  cieplica- 
mi. Dykc.  Geogr.  SnrIŚbnt) ;  Boh.  Karlowary,  Karłowy  wa- 
ry. KARLSBADSKI  ,  a,  ie,  garlcibaber  =';  Boh.  Karlo- 
warsky.     Karlsbadzkie  wody.  Krup.  5,  210. 

KARM  ob.  Karmią. 

KARMASYR ,  a,  m.  [z  Niem.  ber  Scrlinieffer.  5]  u  bedna- 
rza nóz  szeroki  krótki ,  na  ksztaft  tasaka  do  zacinania 
karbów ,  lub  przecinania  obręczy.  Magier.  Mskr.  eiii  flirjcś 
irńki  OTciTer  ber  Jonuenbiiibcr. 

KARMAZYN  ,  u  ,  m.,  {Boh.  karmazyn  ,  ćerwec  ;  Garn.  kar- 
mesin ,  grana;  Yind.  karmasina,  karmesin  ,  karmesinska 
farba;  Croat.  karmasin ;  Sorab.  i--  rozintżerwena  barba ; 
Ross.  KapMasHH-b;  cf.  Eecl.  ypiMhHi ,  uepMHuft  czerwo- 
ny; Gall.  cramoisi;  Hisp.  carmesi;  Ital.  chermisi ;  Lat. 
med.  carmesinus;  Arab.  kyrrayzy,  kermes;  Tiirc.  kirmizi , 
cf.  alkermcs,  cf.  czerwiec);  Der  ©armcftil.  Cochenilte  po 
naszemu  karmazyn,  ziarka  czerwone,  które  na  zielu  Ko- 
smaczek  rosną.  Pam.  84-,  138.  Karmazyn,  farba  czer- 
wona bardzo  śliczna  z  ziarnek  czerwcowych  uczyniona. 
Syr.  1343.,  Slav.  karmasinska  boja,  garmcjinfartic.  — 
g.  2)  Karmazyn,  materya  abo  szata  karmazynem  farbo- 
wana. Cn.  Th.  Garmefinjeiig.  Rzeczy  jedwabne ,  które  far- 
bują czerwcem  Polskim  zowią  'kermezyn,  jakoby  po  na- 
szemu czerwcem  farbowany ,  a  w  Wenecyi ,  nie  mogąc 
wymówić  naszego  ciężkiego  języka,  przewrócili  obiecadfo, 
mówiąc  k  miasto  c,  a  miasto  tu,  m,  tak  iż  mówią  ker- 
mes za  czerwiec  abo  szkarłat.  Urzed.  355.  Pas  z  karma- 
zynu.  3  Leop.  Exod.  39,  26.  (z  jedwabiu  różyczkowego 
jasnoczerwonego.  1  Leop.).  Szlachcic  w  karmazynie.  Pot. 
Pocz.  400.,  {ob.  g.  4).  —  §.  3)  Karmazyn ,  chrościnka 
abo  drzewko,  weżożofd  szarłatnych  jagód,  ilex  coccifera, 
ber  ©(^arla#eerbaum.  Syr.  1342.,  Bosn.  crrinika;  Boh. 
swjda.  —  §•  4 )  Prov.  Mówią ,  nic  karmazyn ,  gdy  choć 
w  karmazynie  Niepewny  szlachcic  między  starych  sie  za- 
winie. Pot.  Pocz.  400.  fcin  ai>tn  Gbelmann.  Syn  twój  z 
Wojewodów  familii  pannę  Pojmuje,  a  sam  słyszeć,  nie- 
prawy karmazyn.  Opal.  Sat.  23.  K.\RMAZYNEK ,  nka , 
m.,  chermes ,  rodzaj,  zamykający  drobny  owad,  żywiący 
się  wysysaniem  liści ,  latający  i  skaczący,  hluk.  Zw.  4, 
77'.  bie  rpt^e  Sc^tlblaiiB,  3P^flnni^Mut,  iDilbcSodietiille.  KAR- 
MAZYNOWY, a,  e,  koloru  pięknie  czerwonego,  Boh. 
karmazynowy  ;  Yind.  karmesinou ,  karmesinski;  Groat. 
karmasinszki ;  Ross.  HapMasHiiHuii ,  Ma.iiiHOBUu  ,  carmcftn< 
rotb.  Farba  karmazynowa  bywa  wywarzona  z  czerwco- 
wych ziarnek.  Syr.  1345.  Owad  czerwiec,  przed  wyna- 
lezieniem koszeniii ,  jedyną  był  karmazynowego  koloru 
zasadą.  Jundz.  238.  —  §.  Ziarnka  karmazynowe ,  abo 
czerwiec ,  w  naszych  północnych  krajach  pospolicie  się 
znajdują,  i  niczym  nie  są  różne    od    szarłatnych ,    jedno 

SiowniK  Lindego  u/jd.  3.    Tom  II. 


miejscem  i  sposobem  rośnienia.  Syr.  1544.  bie  ScrmeJ-- 
1'eeren.     Karmazynowy  konfekt  ob.  Alkiermes. 

KARMEL,  u,  m.,  wysoka  góra  w  Palestynie,  sławna  mie- 
szkaniem Eliasza  proroka  i  klasztorem  Karmelitów.  Dykc. 
Geogr.  2,  18.  bcr  35erg  (Sarmel  iit  Scticii.  (KARMELEK, 
Ika ,  m.,  cukierek  w  tabliczkę  ulany  ,  Jlarmcisiicfer).  K.\R- 
MELiTA,y,  m.,  KARMELITAŃIN,  a,  ?».,  ber  Sarmcliter.  Na- 
stał zakon  Karmelitów  w  ziemi  świętej  na  górze  Karmel. 
Sk.  Oz.  1184.  Karmelitowie  w  czarnych  kapicach  na- 
stali r.  1173.  Teof.  Zw.  4.  Karmelici  trzewikowi  abo 
kalceaci,  Iitc  ltefcl;ili'etcn  (Sarmelitcr.  Karmelitanie  bosi,  za- 
kon reformowany  przez  święta  Teresę.  Kras.  Zb.  1,  442. 
bie  [mrfiieigcii  Earmellter.  KABMELITAŃSKI,  a,  ie,  KAR- 
MELICKI, od  Karmelitów,  (£armclitcr=  .  Karmelitański  ko- 
ściół, karmelicki  zakon.  KARMELITKA,  KARMELITAN- 
KA, i,  2.,  bie  (Sarmciitcrnoiliie.  Zakonnice  Karmelitanki 
tymże  sposobem ,  co  i  zakonnicy,  podzielone  sa.  Kras. 
Zb.  1,  442. 

KARMIĄ,  *KARM,  i,  z.,  Boh.  krme,  krm ,  dem.  krmićka ; 
Slov.  krme  edulium ;  Carn.  karma ,  kerma  pabidum ,  futr, 
eshbizlije  ,  reja  ;  Yind.  reja  ,  reditje  ,  rejenje  ,  koj ,  re- 
dishtvu  ,  shiulenje,  kasma  ,  pizha,  (cf  *pica),  spisha,  {ob. 
Spiż;,  jied ;  Groat.  kerma,  hrana ,  hranenye ,  pizha, 
brasshno;  Bosn.  hrana  ;  Da/,  pitchya,  brasno  ;  Ross.  ko^m^, 
ópaiUHO ;  Eccl.  a:iiHonHT.AHHie ;  pokarm  ,  jedło  ,  bie  Spetfe , 
bie  SJa^nmg,  ba«  gittter  propr.  et  fig.  Jedwabników  roba- 
ków morwa  istotna  karm'.  Przędz.  63.  Bez  karmi  swej 
ziebnieje  skóra.  Gaw.  Siei.  366.  Ptaszyna  karmią  w  swo- 
im dziobie  ptaszętom  przynosi.  Sias.  Num.  2,  1 78.  Wię- 
ksza liczba  ubogich  była,  niżli  'karmie,  co  się  im  zro- 
biła. Prot.  Jai.  25.  Wielu  to  materyj  otchłanie  ogniem 
buchające  na  swoje  potrzebują  karmią.  Staś.  Buff.  177. 
Łzy  moja  karmią,  potrawy  płacz  wieczny.  J.  Kchan.  Ps. 
60.  —  g.  Karm ,  u ,  m.,  Karmy,  sztuki  prawdziwie  czy- 
stej rudy,  jakie  są  kamienie.  Os.  Żel.  47.  rcine  Grjfłudc, 
(Stiifcil.  KARMIASTY,  a,  e.  Ruda  karmiasta ,  która  nie 
idzie  ciągło  plaskurami  ,  lecz  bywa  w  kawałach  ,  w  któ- 
rych niemasz  gliny,  ani  ziemi.  Os.  Żel.  82.  9teiner5, 
(śtiicferj.  ib.  Zf.  KARMIĆ ,  ił ,  i ,  es.  niedok.,  zkarmić , 
ukarmić  (foA.,  Bo/i.  krmiti,  krmjm,  krmjwśm  ;  S/ov.  krmjm; 
Sorab.  1.  kormu ,  zkubuyu,  kublacż;  Sorab.  2.  karmisch 
tuczyć,  kublasch  żywić;  Ymd.  rediti,  jesti  dati ,  pizhati , 
shpishat,  shivit,  pitati ,  tiplati,  kojiti  ;  Carn.  redim,  pi- 
łam, sbpisham.  kermili  pabulari ;  Croat.  kermiti  ,  ker- 
mim,  karmim,  hraniti ,  pitati,  goiti;  Dał.  pitati,  hra- 
niti,-  Rag.  goitti ;  Bosn.  goitti ,  toviti,  pittati  ,  hraniti; 
Ross.  KopiHHTb,  KopMJK),  niiiaib ,  j^nniaib;  Eccl.  oyT(\%KU- 
TH ;  dawać  karmią,  jedło,  pokarm,  jeść  i  pić  dawać, 
lldbrcn  ,  fiittcrit,  fpeifeii.  Na  zabicie  bydło  dobrze  karmią, 
ale  dobrej  strawy  śmiercią  przypłacają.  SA.  Kai.  130. 
tuczą,  mćiftcn.  Mając  myśl  karmić  bydlęta,  trzeba  mieć 
obfitą  dla  nich  paszę.  Kluk.  Zw.  1,'250.  Największym 
celem  chowania  wieprzów  ,  jest  ich  w  czasie  ukarmie- 
nie.  Kluk.  Zw.  i ,  287.  baś  TOńfteii.  Zdaje  mi  się  ,  jak- 
bym ja  sam  jadł,  kiedy  konie  karmię.  Teat.  7  ,  63.  bie 
<l.*ferbc  futtcrii.  —  §.  Karmić  piersiami,  dawać  ssać;  u 
dawnych:  "doić  dziecko,  Boh.  kogiti ,  prikogili,  prikage- 

41 


322 


KAR  MIĆSIE-KARM  IGIEŁKA. 


KARMIENIE-KARNAL. 


ti,  cf.  koić,  Sorab.  1.  cźeschu,  cźecź  dahwam,  cf.    cyc; 
Yind.  dojit,  amiti ,  zisei  dati ;  Carn.  dojim,  amem;  Croat. 
doiti;  Bosn.  dojiti,  zadojti,  podojiti;    Rag.   doitti,    zado- 
itti;    Ross.  et  Eccl.  aohth  ,   bo340hth,   rpy4bio   KopMBTt; 
cin  Stnb  ftillen,  fdiigcn,    i(im  bie  Srufł  gebcn.    Mleko  bia- 
łejg/owy  chłopię  karmiącej.    Syr.  892.     O  matko  dobra, 
co  za  dawnym    wiekiem    Idziesz,    choć  jesteś    i  m/oda  i 
ładna,  Żona  poczciwa,    rozumna    i  miła,    Śmiesz    sama 
karmić  to  coś  urodzi/a!  Kras.    List.    160.   Matka    twoja, 
która  karmiła  cię  na  łonie  swoim.   Teat.  40.  e,    i.    Ma- 
ryna karmi  swemi  piersiami  dziecię.  Mon.  68,  372.    Ka- 
mień dzieciom  bywa  z  tego ,  kiedy  plugawa  mamka  złym 
mlekiem    karmi.     Oczk.    Przym.  424.     Piersi    przeczystej 
Panny  ciebie  ukarmiły.   Groch.  573.     Biada  brzemiennym 
i  karmiącym.   W.  Marc.  13,  17.  (piersiami  karmiącym.  Ribl. 
Gd.),  im  ©d^mangcrn  iinb  ©augenben.  —  g.  Fig.  Utrzymy- 
wać, przymnażać,  nasycać,   nći^rett,   unter^alten,    fattigen. 
W  kagańcu  olej  światło  karmi,    co  jeśli  wszystkę    oliwę 
płomień  spasie ,  zaraz  zgaśnie.    Birk.  Chodk.  23.     Dusze 
nasze  ciałem  Chrystusowym  bywają  karmione,    obżywio- 
ne    i  posilone.    Baz.  Hst.  139.     O  złośliwi    dobrodzieje. 
Co  próżno  karmiąc  nadzieje ,    Biednym  wiele  przyrzeka- 
cie,   A  w  ciężkim  razie  zdradzacie.   Zab.  15,  59.     Kar- 
miemy  nadzieją  serca    w   szczęściu    tęskliwe.    Past.    Fid. 
29.  mit  |)offnung    nći^rcn.     Nadzieja    karmi,    ale    nadzieja 
nie  tuczy.  Min.  Ryt.  3,  235.     Dzikie    to    do   nićj    przy- 
wiązanie wstydem  i  żalem  mię  karmi.  Teat.  49,  67.  Gorz- 
kim się  żalem  karmi ,    łzy  lejąc  bez  miary.    Groch.    273. 
Niech    nas    tego  wydzierstwa  pożytek  nie  mami ,    Wszak 
się  nie  godzi  karmić  nieszczęsnego    łzami !     Treb.    S.  M. 
49.     Pismem  świętym  karmić    słuchaczów    potrzeba.    Sk. 
Dz.  328.     On  tylko    syllogizmami    słuchacze    karmił,    ib. 
270.     Jak  się  kto  ukazał ,    z  gospody  kamienowano  ka- 
żdego, i  karmiono  despektami.    Birk.  Zbar.    D.    2.     Po- 
łowczyki    Ruskie  grunta  pustoszyli ,    i  niezmiernym  stra- 
chem   ostatniego     zginienia    wszystkich    prawie    karmili. 
Krom.  96.  implerunt.     O  który  mię  karmiłeś  dawniej  tę- 
sknotą   A  dziś   żalem    napawasz,    troski,    zgryzotą!   Hor. 
1,    74.      KARMlC  się  recipr.,  Boh.  krmit    se ;  propr.    et 
fig.,  fićĘl  llći^rcn,  ft^  fpcifcn.    Nikt,  biedą  się  karmiąc,  nie 
utyje.  Morszt.  33.    Rzecz  ona  okrutna  zastraszyła  wszys- 
tkich, a  rodzice,    trudno  wymówić,  jakim  się  płaczem  i 
smutkiem  karmili.    Sk.    Żyw.  2,  292.     Wszyscy   już    le- 
pszej myśli ,  krom  samej  swawoli  Ta  sie  rozpusta  karmi, 
ta  niepokój    woli.    Groch.   W.  602.  KARMICIEL, '  a,    m., 
który  karmi,  bcr  M^m ,  eriińljrer ,  giittercr,   SDfdftcr;  So- 
rab.  1.  kubelnik,    kubuwar ;    Yind.    pizhar,    futrar;    Dal. 
karmitely  ;  Bosn.  gojitegl,  hranitegl ;  Croa/.  kermitel ;  Rag. 
goitegl ;  Ross.  niiTaiejb ,  (KopjuiJiem  obsol.  piastun  mło- 
dego człowieka  ;  opiekun  ;  vulg.  dobroczyńca ,  KOpMHmiKt, 
Aa4bKa  piastun  chłopięcy) ;  Eccl.  atHBonuTaTCJib ,    KpiMH- 
Tesb,  KopMHjieui ,  (KpxMhHHE'Ł   wychowaniec).     Lubo  mię 
chcesz    mieć    karmicielem    lub    ojcem.    Bardz.  Trag.  64. 
KARMICIELKA,    i,  Ł,  która  karmi,  bie  3?d^rmnn,  erna^= 
rcrinn  Jc;  Croat.  kermitelicza;  Sorab.   1.  kubuwarka  ,  ku- 
belnicżźa  ;  Bosn.  hranileglica ,  gojiteglica ;  Ross.  nHiaieJb- 
HBaa,  (KopMHJHua  mamka,    vulg.  dobrodziejka).     Ziemia, 


stara  ta  nasza  karmicielka.  Węj.  Marm.  101.  Ziemia 
Juby,  lwów  karmicielka.  Hor.  1,  107.  Min.  Gdy  się 
kto  na  ten  świat  rodzi,  karmicielki  i  mistrza  potrzebuje. 
Kucz.  Kat.  2,  326.  Karmicielka  piersiami,  bie  Saiigerinit. 
Sama  była  karmicielka  córki  swojej.  Zab.  14,  330.  KAR- 
MIENIE, ia ,  n.,  subst.  verb.,  Hi  Sfd^reit ,  grnti^rcn ,  gutterit, 
Speifen ;  Yind.  jestidanje ,  pitanie ,  tiplanje ;  Ross.  Kop- 
M.ieHie,  BŁiKopMKa,  (2  KopM;ieHie  ziemia  od  monarchy  za 
zasługi  dana,  cf.  chleb  zasłużony,  cf.  starostwo;  Ross. 
KopjueHie  et  óohpckhmł  cyAOWb  starostwo  grodzkie). 
propr.  et  fig.  Leszek  wtóry  w  karmieniu  i  ponoszeniu 
ciała  osobliwie  był  pomiarkowanym.  Krom.  41.  victu  cul- 
tuque  corporis.  Karmienie  piersiami,  baź  Sditgeii.  Ma- 
mek  nierządnych  aby  rodzice  w  karmienie  nie  przyjmo- 
wali. Glicz.  Wych.  D  5  b.  Karmienie  się ,  tai  Sfa^rcri 
feiticr  felbfł,  bie  3?tt^rung.  (KARMIN,  u,  m..  Mączka  kar- 
mazynowa przezornie  suszona,  stanowi  piękny  gatunek 
farby,  która  się  karminem  zowie.  Kruml.  Chym.  492.  6at» 
min,  (cf.  karmazyn).  KARMIONY,  a,  e,  part.  perf.,  Frant, 
jako  mówią,  karmiony  szpakami.  Jabi.  Ez.  163.  Ta  dzie- 
wczyna szpakami,  jak  widzę,  karmiona.  Teat.  56.  6,  19. 
O  chytrych  mówią,  że  są  karmione  wronami.  Cn.  Ad.  75. 
(cf  wrona ,  szpak).  KARMNIK ,  a ,  m.,  Boh.  et  Slov. 
krmnik,  krmnioek  (2  wieprz  karmny) ;  Sorab.  1.  swi- 
nacże  khóbr;  Yind.  pitounek,  pitounjak ;  Bosn.  brrilog, 
cf.  barłóg;  Ross.  KOpinoBiime  okolica  w  paszę  bogata; 
Carn.  eshhishe  pabulatorium ;  {Eccl.  Kp'ŁMhiiHKi,  nHTOMhijh, 
BCKopMJeHHKt ,  BOcniiTaHHHh"B  wychowaniec) ;  chlew  od 
karmienia,  bcv  SDIaftfttlll.  Świnie,  jeżeli  się  w  domu  kar- 
mią ,  po  rozepchaniu  rozsadzają  się  do  karmnika.  Kluk. 
Zw.  1,  288.  Młotem  wieprze  w  karmniku  tuczono.  Mn. 
Ryt.  3,  284.  —  §.  botan.  Karmnik,  sagina ,  rodzaj  ro- 
ślinki, jednej  z  najmniejszych,  na  nieurodzajnych  bło- 
tnych pastwiskach  rosnącej.  Kluk.  Dykę.  5,  37.  2l(aftfroiit. 
Karmnik  stojący,  erecta,  leżący,  procttmbens.  Jundz.  143. 
baź  aufrcĄte  "iinb  gcftrctfte  Sinftfrout.  KARMiNO  aduerb., 
tuczno,  syto,  niegłodno,  imirŁaft,  maftcnb,  fatt,  ntd;t 
Butigcrig.  Niemało  takich,  co  iść  w  niebo  uczą  Ogło- 
dzonego  ciała  umartwieniem,  Sami  się  karmno  chowają 
i  tuczą.  Mon.  71,  794.  KARMNOŚĆ ,  ści ,  z.,  posilność, 
sytość',  bie  9falirl)aftigfcit ;  ^oss.  nniaTcibKocTb.  KARMNY, 
a,  e,  karmiący,  sycący,  mt^rlinft,  iKiblCiib ;  karmny  pier- 
siami, fćiligeiib;  Boh.  et  Slov.  krmny,  krmeny;  Yind.  pi- 
toun ,  rediten,  tezhni ,  redijozhen,  reditliu;  Carn.  rejen, 
mastne ;  Ross.  KOpMHUfi ,  KopMOBbifi ,  niiTaTe.ibHUii ;  (distg. 
Rag.  karmegliv  lippus ,  karmeglslvo  Uppitudo).  Już  za- 
schły usta  u  pragnących  dziatek ,  Pali  się  mleko  w  pier- 
siach karmnych  matek.  Zab.  12,  409.  Kossak.  —  g.  Kar- 
mny, tuczny,  gcmfiftct,  fcift.  Koń  spasły,  a  wieprz  kar- 
mny. Zab.  lo,  411.  Stąpa  z  partesów  na  kształt  kar- 
mnego  prałata.  Zab.  13,  276.   Treb. 

Pochodź,  dokarmić,  nakarmić,  okarmid  siq,  odkarmid, 
pokarmić,  pokarm,  podkarm,  podkarmid,  przekarmić, 
ukarmić,  wykarmid ,  skarmid. 
'KARNAL,  a,  m.,  [porówn.  średn.  lac.  carnelus  albo  quar- 
nellus ;  franc.  carneau  albo  carnel  =  okienko  w  blankach 
murów  wysokich.  Du  Cange.  —  6]  n.  p.  Godzien  ten  ja- 


KARNAT  -  KARNOŚĆ. 


KARNY  -  KARF. 


323 


strzab',  żeby  w  karnalu  zJołolitym  siedział,  Kiedybym  tei 
o  £;niaździe  jego  i  ja  wiedziaJ.  Pol.  Pocz.  120.? 

KARNAT,  u,  m.,  n.  p.  Karnaty  u  flisów  zowią  się  6  sznu- 
rów ,  po  5  z  każdćj  strony,  któremi  jest  maszt  od  bu- 
dy umocowany ;  pierwszy  z  nich  wiatrowy,  drugi  śrzedni, 
trzeci  masztowy.  Magier.  Mskr.  Maftfcile,  Ślafttauc.  Haur. 
Ek.  170. 

KARNAWAŁ,  u,  m.,  z  Franc,  mięsopust,  zapusty,  6ante= 
»al,  iDcfler.  gafd;tng;  Slav.  pokładę;  Ross.  cuponycib, 
CŁiponyciie ,  cupnaa  }iexkiiii ,  cHponjTTHan  ne^tM.  Twarz 
była  wesoła,  można  było  z  niej  karnawał  malować. 
Teat.  10,  5. 

KARNEOL ,  u  ,  m...  z  Łac,  kamień  drogi ;  Ross.  cap^Hii , 
cep40iHKi,  ber  (Sarneol,  m  Gbclftcin;  Boh.  kamyol. 

KARNIE,  KARNO  adverb.  adj.  karny,  ukrócenie,  skromnie, 
jii^tig,  5Ui|tiglt(^.  Rodajby  wszystkie  rodzice  tak  karno  cho- 
wały swoje  dzieci.  Teat.  8,  101.  KARNIK,  a  ,  m.,  g.  1)  ka- 
rzyciel ,  karzący,  Ross.  KaparcJb ;  Eccl.  KasHurejb ,  ber 
Seftrnfer,  ber  3ui^tiger.  Za  Ludwika  Węgierskiego  uczę- 
szczały łotrostwa ,  ze  nikt  karnikiem  łotrowstwa  nie  obie- 
rał się.  Krom.  583.  —  §2)  Karnik,  od  kary,  furman, 
carrucarius.  Mącz.,  Boh.  et  S!ov.  karnik ;  Vind.  garIovez , 
Yosnik,  ber  Sdrrner. 

KARNIOLA ,  i ,  2.,  znaczna  prowincya  Austryi.  Dykc.  Geogr. 
2,  18,  ^rain ;  Boh.  Kransko;  Slav.  Kranjska;  Carn.  Kra- 
ynsku ,  Kraynska  semla ;  Vind.  Kranja ,  Krainska  deshela, 
Krainsku  (sellu);  Bosn.  Kragnska  zemglja ;  Croat.  Krany- 
szka  zemlya.  KARNIOLSKI ,  a ,  ie  ,  Kraiński ,  z  Karnioli, 
Sratner  = ;  Boh.  Kransky  (cf.  Ukraiński) ;  Vind.  Kraiński , 
po  Krainsku;  Croat.  Kranyszki.  KARNIOLCZYK,  a,  m. 
mężczyzna  rodem  z  Karnioli,  Krainczyk ,  citt  Ś?raiuer; 
Yind.  Krainz  ;  Croat.  Kranyecz.  KARNIOLKA ,  i,  z.,  ko- 
bieta rodem  z  Karnioli,  ciiic  łłrniiieriiin ;  Yind.  Krainjiza; 
Croat.  Kranyicza. 

KARNO  ob.  Karnie. 

KARNÓW,  a,  m.,  Lat.  Carnovia ,  Saflcniborf ,  piękne  mia- 
sto i  zamek  w  Szląsku  ąórnvm  Austrvackim.  Dykc.  Ge- 
ogr. 1,  290.  KARNOWSKI,  "a,  ie ,  od  Karnowa ,  Jagern' 
borf  = .  Księstwo  Karnowskie  ze  stolica  Karnoweni.  Wyrw. 
Geo^f.  258.  "Karnowego  (Karnowskiego)  sukna  postaw  — 
Inslr.  cel.  Lit. 

KARNOŚĆ,  ści,  2.,  rząd  pod  grozą,  bic  3l!tf)t,  SKannŹ5Ucl)t, 
3)iźciplin;  Boh.  cud,  cud;  Sorab.  i.  cżahnidba.  Karność 
żołnierska  srogim  hamowaniem  żyje.  Warg.  Wal.  55. 
Pod  czas  wojny  straszliwa  jest  w  wojsku  karność;  naj- 
mniejsze przestępstwo  karze  śmierci  podpada.  Teat.  21, 
160.  Zawsze  mię  trzyma  w  karności,  nawet  nie  po- 
zwala, ażebym  z  mężczyznami  rozmawiała.  Teał.  7.  d,  24. 
Czart.  Katu.  Szkodliwe  jest  przejrzenie  występku,  kar- 
ność czyni ,  aby  się  ludzie  chronili  złości ,  aby  się  zu- 
chwalstwo nie  mnożyło.  Gost.  Gor.  124.  Niekarność  po- 
budka do  złego.  Gn.  Ad.  606.  Karność  zachować.  N. 
Patn.  24,  291.  (wstrzymywać  się  od  złego).  Karność  za- 
konna, bic  fiir(|en5U(^t ,  Orbcnżjud;t. — g.  Karanie,  kara,  ba«i 
Strafen,  Seftrnfcn,  bic  Strafe.  Najszkodiiwsza  Rzpltćj , 
gdy  niektórzy  możni  nie  podejmują  karności  od  niej  wło- 
żonej. Modrz.  Baz.  586.     Rodziców    i  nauczycielów  kar- 


ność tak  przyjmować  należy,  jak  incyzya  od  lekarza. 
Pilch.  Sen.  240.  KARNY,  a,  e,  od  kary^  Straf. ,  $iir 
Strafe  ge&órtg.  Kamy  ogień  piecze  buntownicze  duchy. 
Przyb.  Mili.  8.  Ofiarami  karnemi  Marsa  błagano,  ile- 
kroć trafiło  się  co  przeciwko  niemu  wykroczyć,  to  jest, 
blizkich,  krewnych,  braci,  synów  własnych  śmiercią, 
abo  zelżeniem.  Warg.  Wal.  52.  Niekarny  grzech,  gdy 
wszyscy  w  jednej  grzeszą  mierze.  Bardz.  Luk.  78.  (gdzie 
■wszyscy  grzeszą,  niemasz  kary).  —  g.  Karny,  karą  po- 
prawny, 5uĄttg,  ber  fid)  sic^en  Id^t,  scrbcjferlid);  Sorab.  1. 
cźahnidbene ,  cźahnidbenite ;  Boh.  cudny.  —  g.  Skro- 
mny, powściągliwy,  iiidfig,  bcfc^cibcn,  jiiiJittg,  c^rBar.  Pod 
karną  jej  piersią.  Hul.  Ow.  26. 

'KAROCA,  y,  ź.,  kareta,  bteSutfĄc,  ©aroffe;  (Ital.  carrozza; 
Gall.  carosse) ;  Ross.  obs.  KOJUsiara.  Jechałem  na  ka- 
rocy cesarskiej  na  audyencyą.  /.  Ossol.  Boh.  1,  421. 
Kto  się  w  karocy  po  mieście  sześcią  końmi  wozi,  a 
processya  sług  przed  nią  idzie ,  złotych  dziesięć  zapłaci. 
Lek.  C.  4.  Wiedeńska  karoca.  Pot.  Jow.  192.  Zatym 
w  karoce  wszyscy  powsiadali,  A  kawalkata  osobno  cho- 
dziła. Auszp.  19.  Zapadł  Kazimierz  w  chorobę,  jednak 
nie  tak  gwałtownie,  jakoby  na  karocy  do  Krakowa  nie 
mógł  był  jechać.  Krom.  566.  Młoda  żonka  staremu  ,  jak 
Włoch  mówi,  karoca  do  nieba.  Opal.  Sat.  14.  Wy- 
siadł z  karocy.   Wys.  Aloj.  516. 

'KAROFIAŁ,  u,  m.,  [^ożdzWi ,  greek.  xccQvóęvV.or ;  czesk.  slow. 
karafilat ;  illir.  karanfil.  2] ;  n.  p.  W  wieńcu  tym  są  ka- 
rofiały  białe,  sa  też  i  czerwone.  Auszp.  5.? 

KAROL,  a,  m.,  KAROLEK,  Ika,  KARLUŚ,  ia,  m.,  demin., 
imię  mezkie,  Sari,  u  dawnych  Karzeł  qu.  v.  Dudz.  17., 
Sorab.  2.  Karlo ,  Karlko ,  Karlzizko.  —  g.  Karolek  botan. 
carum ,  rodzaj  rośliny,  mający  kwiaty  w  okolkach ;  u  nas 
na  łąkach  czyni  paszę  bydłu  bardzo  zdrową.  Kluk.  Dykc. 
1,  111.  Nasienie  jego  zdrową  przyprawą  jest  potraw 
nadymających,  ib.  Kmin  polny,  juiidz.  194.  karuj ,  ber 
Selbtummel,  3Btefenfummel.  KAROLINA,  y.  I,  KAROLIN- 
KA, i ,  ź.,  zdrobn.,  imię  kobiece ,  ©arolinc.  Teat.  55.  b , 
55.  KAROLKOWY,  a,'e,  bolan.  od  karolku  ,  karujowy, 
gclbfummel  <  .  Prości  ludzie  pija  gorzałkę  karolkową. 
Kluk.  Dykc.  1,   111. 

KAROSIWY,  a,  e.  Ross.  cmomeji-ksnm  joma4b,  karosiwy 
koń ,  ein  Gt|'en[d)immcl. 

KAROTA,  y,  2.,  Hal.  carotta,  bic  gorrottc,  Scetc,  aiJangcIb, 
głuchy  pasternak,  marchew'  Włoska.  Syr.  1058.  Pa- 
sternaki wiejskie  karetami  od  Łacinników  mianowane. 
ib.  1054. 

KAROWAĆ  cz.  niedok.,  drzewo  wywozić  na  ląd.  Wolsk.  ttai 
$pl5  ani  bem  2Bafl'er  farrcii.  Karowanie  <  KARÓWKA  ,  i , 
z.,  tai  .C)ol5farrcii.  KAROWNIK  {ob.  Karnik  2).  Tr.  ber 
Sdrrncr.  KAROWY,  a,  e,  od  kar,  Snrrcn<.  Magazyn 
karowy  w  Warszawie. 

KARP',  ia  ,  m.,  Boh.  kapr ,  kaprjk  ,  kapijćek ;  Slov.  kaper ; 
Sorab.  i.  karp,  kharp;  Garn.  karf;  Yind.  karp,  karf; 
Croal.  krap ,  siiran;  Slav.  sharan;  Bosn.  karp,  scjaran, 
06.  Szaranki;  Ross.  Kapnt;  cf  korop' ;  Lal.  med.  carpio; 
Ilal.  carpa;  Gall.  carpe;  .\ngl.  carp;  Dan.  el  Svec.  karpę, 
cf.  Lat.  cyprinus ;   Graec.  xv7ToTvog;  carpa ;  ber  Sarpfcn  ,  ryba 


324- 


KARP-KARPIK. 


KARPINA-KARTA. 


stawowa,  jezierna,  rzeczna,  bardzo  smaczna,  szczęki 
mająca  bez  zębów,  długości  sześciu  ćwierci,  żywi  się 
robakami  i  roślinami  wodnemi.  Zool.  Nar.  188.  Narybek 
karpi,  kroczki,  stopniki,  s/uszne  karpie,  ćwiki.  Haur. 
Sk.  141.  Szarany,  szaranki  qti.  v.  Gatunki  karpia  Ross. 
casaHŁ,  casaHiHh-B,  ciiHeuŁ,  cana,  Bbipeayói  o6.  Karpio- 
łosoś,  wyroząb.  Karp'  karaś,  ber  łiiiraiifc^cnfarpfeti.  Kara- 
sie pewne,  bardzo  podobne  do  karpi,  karp'  karasiami 
nazywamy,  są  to  mieszańce  z  karpi  i  z  karasi.  Kluk.  Zw. 
o,  158.^ —  U  karpia  g^owa  najsmaczniejsza,  u  szczuki 
ogon.  Żegl.  Ad.  260.  carpioncm  a  capite  lauda.  KARP' 
herb ;  trzy  gwiazdy  w  pola  b/ękitnym.  Kurop.  3,  23.  ein 
SlOoppcn. 

Pochodź,    karpik ,  karpie,  karpi,  karpiowy,  karpiówka, 
harpiówkowy ,  karpioiosoś. 

•KARP,  Haur.  Ek.  168.,  ob.  Karb. 

KARPA,  y,  z.,  w  rzece,  w  stawie,  w  sadzawce  k/odzina, 
karcz,  lom ,  o  który  się  sieć,  albo  czoJn,  Zódź  zawadza. 
Cn.  Th.  relae,  virgulta  et  arbores ,  quae  ex  ripis  flumi- 
num  eminent,  aut  in  alveis  eorum  extant,  et  praetere- 
untes  naves  irrctiunt  et  impediunt,  Ross.  Kapuia;  Croat. 
szversje,  penovje,  eiii  Strmif  oicr  SIcfe  tm  5Baffer,  tuoran 
9?i!|e  unb  M\jm  ^ćitigcn  blciDm.  Rysia  trzeba  pilnować , 
aby  się  w  ziemi  nie  zagrzebi,  albo  pod  jaką  karpę,  albo 
pod  korzeń  drzewa  jakiego  nie  skry/.  Haur.  Sk.  340. 
Łuczywo  cala  karpą  zbite  ,  czyli  na  drzazgi  poszczepane, 
zażywa  się  do  podpalenia.  Kluk.  Rośl.  2,  182.  (cf.  kar- 
pić).  KARPĘTNY,  a,  e,  pe/en  karp,  n.  p.  Przebiezai 
góry  ostre  i  karpętne.  Past.  Fid.  81.  ob.  Karpowaty, 
^riinfig,  ftolprig. 

KARPACKIE  góry,  nazywają  się  od  góry  jednej  najwyższej, 
śniegiem  zawsze  okrytej,  Karpak  nazwanej;  niektórzy  je 
zowią  Tatrami,  że  się  ai  ku  Tartaryi  ciągną.  Strona  je- 
dna gór  Karpackich  należy  do  Węgier,  a  pófnocna  na- 
leżała do  Polski ,  która  pod  Nowym  Targiem  Magora , 
pod  Drużbakami  Krepak,  a  pod  Gorlicami  Reszkid  nazy- 
wa się.  Ład.  H.  N.  43.  bic  Jlarpat^eit,  baź  Sarpat^tf(^e 
©cbiirije,  ob.  Krępak. 

KARPI,  ia,  ie,  od  karpia,  karpiowy,  jlarpfcn=. 

KARPIC,  ił,  i,  intrans.  niedok.,  dukwić  nad  czym,  kawę- 
czyć.  Wiod.  siedzieć  nad  czym  ,  leżeć  nad  czym  ,  umie- 
rać nad  czym.  Cn.  Th.  271.  (cf.  karpa;  Rag.  karpiti 
sarcire),  jiber  (twai  licgen  unb  bnitcn,  niit  mm  gletfe 
fommcti.  KARPlć  się  recipr.,  n.  p.  Gdy  ziemia  po  de- 
szczu przy  kapuście  zbyt  mokra,  nie  trzeba  ją  na  ten 
czas  okopywać,  aż  przeschnie,  aby  się  nie  karpifa.  Haur. 
Sk.  57.  żeby  nie  bryJowaciała ,  gruczoJowaciafa. 
/iiiPIĘ,  ięcia,  n.,  młody  karpik,  ein  jungcź  Sarpfi^en.  Na 
wiosnę  szczublęta,  karpięta  i  wszelaki  drób'  łowić,  a 
stawy 'tym  rybić.  Haur.  Ek.  68. 

KARPIEL,  a,  m.,  rodzaj  brukwi,  znajdujący  się  na  Spiżu, 
bardzo  smaczny.  Ład.  H.  N.  69.  cine  3lrt  Solłlriiben ,  im 
3ip[ifcf)cn. 

KARPIK,  a,m.,  demin.  nom.  karp',  ba§  Sarpf*cn ;  Boh.  ka- 
prik ,  kapficek.  Karpik  Chiński,  cyprinus  auratus ,  bet 
©Olbfifc^,  kadłub  ma  złotawego  koloru,  który  podług  lat 
jego  odmienia  się ,  i  bywa.  czerwonawy,  białawy  lub  cie- 


mny. Rybę  tę  dla  osobliwości  przywożą  z  Chin  do  Eu- 
ropy, i  chowają  w  małych  sadzawkach.  Zool.  Nar.  189. 
KARPINA,  V,  i.,  biedny  chudy  karp',  ein  eicnber  Sorpfen. 
Jak.  Baj.  129.  KARPIOLESŻCZ,  a,  m.,  ber  Srajfcnfor. 
pfcn,  trzyma  śrzodek  między  karpiami  i  leszczami,  ma- 
jąc kształt  pierwszych,  a  kolor  drugich.  Kluk.  Zw.  3,  ISO. 
KARPIOŁOSOS ,  ia,  m.,  salmo  Cyprinoides,  ber  iać)ifaX' 
pfen,  ryba  morska  w  rzeki  wchodząca;  w  Dnieprze  się 
znajduje ,  gdzie  ją  wyrozębem  zowią ,  Ross.  Bbipesyći. 
Podobna  jest  do  karpia.  Po  całym  ciele  ma  wiele  bia- 
łych twardych  kropek ,  ztąd  u  Niemców  perłowa  jest  na- 
zwana, ber  fcrlfiii}.  Kluk.  Zw.  3,  168.  KARPIÓWKA, 
i,  i.,  23iDcrfd)nian3 ,  3imge,  gladjjicgel ,  eine  31rt  Sad^jicgel. 
Karpiówki ,  dachówki  płaskie ;  lepsze  są  od  wyginanych, 
nie  obciążają  tvle  dachu  ,  i  prędzej  je  można  wytłoczyć. 
Kluk.  Kop.  1,  "504.  KARPIÓWKOWY.  a,  e,  na  kształt 
karpiówek  ,  Iii!)erfd)l»nn3ig ,  fd)lippi(f;t.  Liście  karpiówkowe, 
imbricala,  kiedy  jeden  liść  zachodzi  na  drugi,  jak  łu- 
szczka na  rybie.  Bot.  Nar.  30.  KARPIOWY,  a,  e,  kar- 
pi, od  karpia,  Yind.  karfou,  karpni  ,  Sarpfen  «  .  Mięso 
karpiowe  łatwe  do  strawienia.  Kluk.  Zw.  5,   150. 

KARPOWATY,  KARPOWY,  a,  e,  karpętny,  pełen  klocków 
zagręźnionych ,  zawadzisty,  n.  p.  Rzeka  karpowata.  Tr., 
cin  gluP  DoU  Saumftiirfc.  Karpowe  gwoździe,  służą  do 
przyciągania  zymbratów  do  wręgów.  Magier.  Mskr.  33al» 
fennogel.  Miejsce  karpowate  Ross.  KapuiOBHiiKŁ.  KAR- 
POWAC,  ał,  uje,  es.  niedok.,  karpą  zawadzać,  zatrzy- 
mywać, n.  p.  Rzeka  ta  często  łodzie  karpuje.  Tr.  mit 
Saumftiirfen  iintcr  bcm  SBajfer  aufDalten. 

KARTA,  y,  i.,  KARTKA,  KARTECZKA,  i,  i.,  demin.,  {Boh. 
kart ,  śkarta ,  śkartieka ;  Sorab.  2.  kohrta ;  Yind.  karta, 
kyarta,  kyartiza;  Carn.  qvarta;  Croat.  hartą,  paperiis,  se- 
da ,  czedula,  sedicza;  Dal.  karta;  Bosn.  hartia,  karta  • 
papier ;  Ross.  Kapra ,  KapioyKa ;  Eccl.  xapTiiHKa ,  {Ross. 
xapTia  papier);  Lat.  charta;  Germ.  Jiarte).  —  ^'-  ^-  Karta 
papieru ,  oprócz  ksiąg  leda  jaka.  Cn.  Th.  cin  Slatt  ^a-- 
pier.  Apostołowie  nie  na  kartach ,  ani  czernidłem ,  ale 
na  tablicach  serc  ludzkich  symbolom  swoje  napisali.  Sk. 
Dz.  27.  Tobie  niechaj  ta  karta  będzie  poświecona.  Za- 
cny Hrabio  z  Tęczyna ,  którego  kwapiona  I  niespodziewa- 
na śmierć  ludzi  zasmuciła.  Papr.  Ryc.  23.  —  §.  2.  Karta 
jedwabiu  szmuklerskiego  płaci  złł.  i,  od  pólkarty  gr.  15. 
Yol.  Leg.  6,  133.  »on  einem  Slatte  Seibc,  fo  siei  3Jabfcibe, 
ali  in  cin  2?Intt  gemicfclt  isirb.  —  g.  Karta  w  księdze,  iai 
35Iott  in  einem  33nc6e.  Wszystkie  karty  książki  kfamstwy 
napełnił.  Sk.  Dz.  273.  W  następujących  kartkach  do 
\vażniejszych  zarzutów  przystąpię.  Mon.  68,  810.  W  księ- 
dze świata  niektóre  czytałem  kartki.  Teat.  9,  84.  Ziemia, 
powietrzna  sala,  niebieskie  okręgi,  Najpierwsze  to  są  u 
mnie,  o  trzech  kartach  księgi.  Zimor.  Siei.  312.  —  NB. 
Karty  w  dawnych  księgach ,  gdzie  nie  obiedwie  strony 
pisane ,  tylko  cała  kartka  się  liczy,  listami  się  zowią ,  n. 
p.  w  Herburcie.  Teraz  zaś ,  przytaczając  pisarza  n.  p. 
Naruszewicza  Dziefa ,  na  karcie  102,  rozumie  się  pagina, 
pojedyncza  stronica  karty  pisanej.  —  §.  Gips  łuszczący 
się,  niby  w  kartki  ułożony.  Torz.  Szk.  199.  w  listeczki, 
in  'Slatter.  —  §.  Forma,   kształt  księgi,  ba«  Sontot  mti 


KARTA. 


KARTACZ  -  KARTOFEL. 


525 


Sudjź,  n.  p.  Jak  wielkiej  karty  kolega?  na  jaki  kształt 
księga,  na  jakie  modum  (ineple)?  Regalowej  karty,  póJ- 
arkuszowej ,  ćwierćarkuszowej.  Cn.  Th.  143. — §.  Karty: 
księgi,  papier,  Mc  Siidtcr,  taś  ^*apier.  Nie  będą,  gdy 
co  dobrze  czynisz ,  milczeć  karty,  Będzie  ten  twój  czyn, 
w  ludzkiej  pamięci  zawarty.  Pelr.  Hor.  2,  L  5.  —  §.  Kar- 
ta krajopisarska  ob.  Mappii.  —  §.  3.  Karta  pisana  oprócz 
ksiąg,  kartelusz,  ceduJa ,  skrypt,  ein  kfd)rte('CliC6  331att, 
eill  3f'tel.  Karty  dfużne,  które  na  siebie  daje  jaki  bogaty 
czfowiek ,  tyle  ważą  u  kredytorów,  jak  pieniądze.  l'am. 
84,  866.  ®il|iilbl)rtcfc.  Do  szeląga,  co  tylko  kartę  ujrzą?, 
zaraz  nam  wypłacił.  Teat.  42.  d,  d.  Zgrał  się ,  musiał 
się  fantować,  i  karty  wydawać.  Teat.  19.  b,  53.  Wiele 
narobił  długów  na  kartę  posagu  mej  córki.  ib.  34,  76. 
(na  zapis  posagowy).  Odebrał  od  niego  srebro,  oddawszy 
kartę  jego  ręczną,  ib.  42.  d,  b.  (skrypt  własnej  ręki,  cy- 
rograf). Kartą  się  obowiązać.  ib.  12,  45.  (na  piśmie). 
Słowo  wiatr,  karta  papier.  Min.  Ryt.  3,  519.  Słowo 
wiatr,  karta  grunt.  Teat.  29.  c,  64.  cf.  czarne  na  białym, 
SBorte  finb  2Bortc ,  SĄrift  ift  ©t^rift ;  [(^riftlic^  ctwai  l>ahn 
i[t  bcffcr,  aU  mitiiMid).  Ja  poczciwemu  na  słowo  wierze, 
a  złemu  i  na  kartę  niegotowem  wierzyć.  Boh.  Kom.  1, 
356.  Trzebaby  żeby  mi  na  to  karteczkę  dano.  Boh.  Kom. 
I,  220.  Za  kartami  użyczał  pieniędzy.  Kras.  Pod.  2,  21. 
za  assygnacyami ,  gegcit  5Rc»crfc,  (2d)ulbfd;etne.  Nie  wiem, 
jakim  sumnieniem  ci  panowie  za  zasługi  kartami  konten- 
tować  mogą.  Teat.  49.  c,  2.  Zawiedzionym  od  tylu  Icli- 
mośei,  którzy  zamiast  pieniędzy  karty  mi  tylko  podawali. 
ib.  ftatt  ®clb  l^apterc,  Sc^ulbid;cinc ,  obce  mtd^  Jlmucifiiiigcn. 
We.Kclbryf,  to  jest  kartka  kambialna.  Gród.  Dys.  Gib. 
Zastawiał  się  kartką  kambialna.  ib.  mit  ciiiem  2Bcd)fcI.  Tru- 
dność przewożenia  pieniędzy,  była  powodem  do  ustano- 
wienia we  wszystkich  prawie  rządnych  narodach,  kart  za- 
niiannych,  leUres  de  change,  czyli  wexlów.  Ustrz.  Alg.  299. 
—  Jakie  szczęście  ,  trzy  razy  na  dzień  słodkie  odbierać 
karteczki !  Teat.  59,  7.  bileciki ,  8ieI)Ci^brtcfd)Cn.  Wybierał 
się  do  odwidzenia  znaczniejszych  w  mieście  osób,  i  licz- 
bę kartek  spisać  kazał  do  oddania ,  gdyby  kogo  nie  za- 
stał. Mon.  65,  505.  3>ii"itciiDiflcte ,  33i|'itciifartcii.  Regestra 
nieprzepisane ,  w  raptularzu  tylko ,  na  karteczkach.  Teat. 
19.  b,  49.  na  świstkach,  auf  lofeii  SIdttcrn,  Bcttciil.  We- 
towanie ma  być ,  albo  gałkami ,  albo  kartkami  dawane. 
Bzów.  Roi.  120.  —  §.  4.  Karty  do  grania,  Yind.  kartę, 
trapule,  kvarta ,  kvartni  list;  Bosn.  kartę  od  igrę,  ©picl= 
larten,  SartcnWdttcr ,  Sartcn.  Zaczynam  karty  rozdawać, 
każdemu  pięć  rozdawszy,  wyrzucę  jedne  kartę,  alić  dzwon- 
ka zaświeciła.  Boh.  Kom.  2,  279.  Co  robić?  trzeba  w 
karteczki  pograć.  Mon.  65,  40. ,  (Boh.  kartjm ,  kartiti ; 
Yind.  kartat ,  quartat;  Garn.  qvartam).  Grajmy  wiec;  ja 
daję  karty.  Teat.  52.  d,  104.  Na  jedne  kartę  więcej  sta- 
wia pieniędzy,  niż  na  cały  rok  ma  intraty.  ib.  8,  33.  Gra 
w  karty  Hoss.  KapieiKii.  Z  tej  sumki  wiele  zmarnotrawił, 
a  resztę  w  karteczki  przegrał.  Zab.  15,  204.  Podłość 
kartuje  karty  każdemu  wielkiemu  panu ,  który  gra  umy- 
słem wygrania.  Zab.  5,  57.  Pamiętają  ludzie,  jakeś  i 
sam  w  karteczki  zacinał.  Boh.  Kom.  1,  114.  Woli  się 
karteczkami  zabawiać,  niż  książką.    Falib.  Dis.  L  2.     Gry 


w  karty :  cliapanka ,  trysetka,  tryszaczek,  tarao,  kwindecz, 
weintin,  onzedmi.  Teat.  24.  6,  7.  dodaj:  kasztelan,  nia- 
ryaź,  cf.  Boss.  epouiKii.  Kart  tasowanie  Ross.  lacoBKa. 
Karty  jednej  maści  Ross.  niirycŁ.  Z  głupim  w  karty,  z 
mądrym  w  żarty.  Bys.  Ad.  81.  Kto  grywa  w  karty,  ma 
grzbiet  i  łeb  odarty.  Żegl.  Ad.  116.  —  Fig.  Dobrze  w 
karty  wejrzeć  im  trzeba.  Gost.  Gor.  28.  pilnować  ich 
kroków,  mait  miip  iDiicii  iii  bic  Juutc  fcŁcn ,  ibticn  luo^l  auf 
bie  ^in^n  fclicii.  —  §.  3.  botan.  Szczotki  niegdzie  karlami 
zowią ,  jest  to  oset,  który  umyślnie  sieją  i  przesadzają, 
aby  tym  twardsze  i  ostrzejsze  były  ku  drapaniu  sukna, 
bowiem  tego  sukiennicy  potrzebują.  Gresc.  284. ,  Lat. 
carduus;  Dipsacus  fuUonum  Linn. ,  bic  Ślarbeitbiftcl ,  bie 
łlarbc ,  fficberf ctfbc. 

Pochodź,  kartoiuać ,  hartownik,  kartowy,  kartelusz,  na- 
kartowac ,  pokartowad ,  przekartować ,  ukartowac  ,  zaharto- 
wać. 

KARTACZ,  KARTECZ,  KARTUSZ,  a,  to.,  [Yind.  kartazha; 
Boss.  Kapieia,  KaproMKa;  Gall.  cartouche ,  Etym.  charta), 
bie  Sartnt)'d;e.  Pociskiem  do  armat  używanym  są  też  kar- 
tecze,  to  jest  pewna  liczba  kul  drobnych  albo  siekanego 
żelaza ,  ułożona  w  worku  jakim  abo  pudełku  tejże  śrze- 
dn  icy  co  kula,  i  na  miejscu  jej  w  kanał  nabita.  Jak.  Art. 
1,  233.  (cf.  gronowe  kartecze).  Kartacze.  Papr.  W.  1,  269. 
KARTACZOWY,  KARTECZOWY,  a ,  e ,  od  kartaczów. 
Boss.  KapTe>iHbiii ,  Sartdtfd^eii  - .  Sztućce  karteczowe,  S,ax-- 
tdtfd)Ciiv5^re ,  gatunek  broni  bardzo  krótkiej,  wagomiaru 
obszerniejszego  nad  zwyczaj,  dla  strzelania  z  nich  karta- 
czami.  Jak.  Art.  2,  597. 

KARTAN,  3,  m.,  KARTANA,  y,  z.,  KARTAUNA,  (Lat.  med. 
cartouwe;  Svec.  kartów,  cf.  cpiartana);  bic  Snrt^aillte ;  {Yind. 
Yoiskna  strelniza  ,  kortauna  ,  shoudnu  strielashtvu).  Kar- 
tan  abo  murołom  nazywała  się  armata  wielka,  niosąca 
kule  48funtową.  Jak.  .Art.  5,  502.  Dupelkartauny  obu- 
dzającemi,  albo  mur  burzącemi,  pospolite  kartauny  śpie- 
wakami, piszczkami,  półkartauny  burzycielami,  małe  ku- 
sicielami zowią.  .Archel.  8.  Działa  i  kartany  ich  nie  huczą, 
ale  wvja.  Psalmod.  67.  Mury  z  kartanów  kruszyli.  Leszcz. 
Class.'  89. 

K.4RTECZKA  ob.  Karla.  KARTEL,  u,  m.,  (Ital.  cartello; 
Gall.  cartel;  Angl.  cartel) ;  tai  6ovteIl,  ugoda  między 
dwoma  mocarstwami  na  wymianę  lub  wykupno  niewolni- 
ków i  zbiegów.  Papr.  W'.  1,  474.  —  "g.  Kartel,  KAR- 
TELUSZ ,  pisana  wyzwą  na  pojedynek,  bie  [diriftlii^C  2lilś' 
furbcniltij  jiim  I^iictl.  Trafiło  mi  się  w  pewnym  domu  wi- 
dzieć kartelusz  drukowany.  Mon.  65,  200.  Kartelusza  po- 
jedynkowego od  nieprzyjaciela  nie  przyjmiesz,  nikczemni- 
kiem będziesz  miany.  Birk.  Gl  Kun.  18.  —  g.  Kartele, 
karty,  pi'sma ,  Slnttcr.  Kartele,  ramoty.  Smotr.  Lam.  175. 
Wiesz,  jakem  wzrastał  przy  książce  i  pism  karteluszach. 
Zab.  12,  326.  Ejsym. 

KARTOFEL,  fla,  m. ,  KARTOFELEK,  Ika,  m.  zdrobn. ,  (z 
Niem.  bic  ftartojfcli,  ber  Crbapfel,  Boh.  brambor,  zemće; 
Boss.  KapTOłc.iL;  jabłka  ziemne  (ziemiaki),  roślina  bardzo 
pożyteczna  i  posilna.  Ład.  H.  N.  69.  Żadnej  zamorskiej 
rośliny  lak  nagle  w  Europie  nie  rozmnożono,  jak  kartofle, 
które  z  Ameryki  pochodzą.  Kluk.  Rośl.  3,  336.  są  czer- 


526 


KARTOFLARZ  -  KARTUSZ. 


KARTUZYA-KARWACKI. 


wone  i  bia/e.  ib.  i.  209.  KARTOFLARZ,  a,  m.,  lubiący 
jadać  kartofle,  ber  Sartoffcleffer ;  w  rodź.  ieńsk.  kartoflanka. 

KARTON,  u,  m.,  Ital.  cartone;  Gall.  carton ;  wielka  karta 
papieru  tęgiego  do  rysowania,  malowania.  Jak.  Mat.  i, 
300.  ter  Ćortcii;  Ross.  napTysHaa  óyiaara.  Łesk.Mier.  132. 

KARTOWAĆ,  aJ,  uje,  ci.  niedok.,  pokartować,  zkartować,  ukar- 
towad,  ukarcić  dok.,  karty  do  gry  mieszać,  bie  Sartcit  mifc^en, 
farten;  Sorab.  2.  kortowasch;  ( Vin(/.  kvartati »  grać  w  kar- 
ty). Podfość  kartuje  karty  wielkiemu  panu ,  który  gra 
umysłem  wygrania.  Zab.  5,  57.  —  Fig.  Knować,  układać, 
rozporządzać,  kierować  co,  ctti'a^  fartcii,  obfarteii,  etnlet< 
im.  W  tym  zamęcie  przez  siebie  ukarconym ,  obłowi} 
sie  znacznie.  Kur.  P.  57.  Ukartowano  mój  maryaż.  Teat. 
49,  54.  Wielka  rzecz  w  polityce ,  wiedzieć ,  czy  rzeczy 
tak  są  skartowane ,  ze  się  czego  dobrego  z  nich  można 
spodziewać.  Lub.  Roz.  108.  Gwardyą  sobie  z  nich  ukar- 
towawszy,  ciągnął  ku  Rzymowi.  Chrośc.  Fars.  102.  (ufor- 
mowawszy). —  §.  Kartować  się  zaimk. ,  układać  się,  iit 
Crbnuiig  fpinmcii.  Skartowały  się  pomieszane  piechoty. 
Leszcz.  Class.  77.  Na  tym  sejmie  senat  się  Polski  z  Li- 
tewskim pokartował.  Nieś.  1,  248.  (porozumiał  się).  KAR- 
TOWIESZCZBIARZ,  a,  m.,  wróżący  z  kart,  ciit  Sarten= 
jratriager.  Stanąłem  przed  tym  kartowieszczbiarzem,  ra- 
dząc sie  go  względem  wypadków  przyszłych.  A^.  Pam.  2, 
167.  KARTOWNICA,  y,  "i,  KARTO WNIĆZKA,  i,  2.,  dem., 
grająca  w  karty,  kartom  oddana,  szulerka,  bic  Sartcnfpie: 
lerinn;  Ross.  Kapie^Hima.  Zalotnice,  karto wnice,  pró- 
żniaczki, strojnisie,  zbytnickie.  Mon.  71,  609.  Znajdują 
sie  w  białej  płci,  nie  śmiem  mówić,  kartowniczki,  gdyż 
to  słowo  jest  bardzo  podłe  dla  nich,  które  zbvt  sa  przy- 
wiązane do  gry.  ii.  68,  164.  KARTOWNIK,  KARCIARZ, 
a,  ni.,  K.\RT0WN1CZEK,  czka,  »i.,  dem.,  który  karty  do  sry 
robi,  Boh.  kartar,  kartarsky  mjstr;  Yind.  kyartodelauz; 
Carn.  qvartavz,  qvart;izh;  Croa/.  kartar;  /)'oss.  KapiOiiHHKŁ; 
Eccl.  KapTHHKi ;  ber  Śarteiimac^cr.  Klajstr  dla  kartowników 
i  introligatorów'.  Syr.  918.  Iglarze,  grzebiennicy,  karto- 
wnicy.  Yol.  Leg.  5,  592.  —  §.  Gracz  karciany,  ciii  .^arten= 
fpteler;  Carn.  qvartopirz,  qvartazh;  Yind.  kvartavez;  Ross. 
Kapie/KHHKi.  Kartownik ,  grając  wszystkie  życia  chwile. 
Mon.  65,  99.  Kostera,  kartownik,  próżniak,  ib.  561. 
Kartownikiem  nie  jestem,  ale  kart  nie  odrzucam.  Kras. 
Pod.  1,  187.  Nieszczęście  do  filozofii  przyprowadza;  a 
kartownik  wszystko  przegrawszy,  wraca  sie  do  pierwszej 
miłości.  Zab.  7,  84.  KARTOWY,  a,  e,  karciany,  od  kart, 
Sarteri';  Boh.  karetnj,  kartarsky;  Yind.  kvartni ;  Ross. 
KapTO>iHUH.  Każdy  dobrze  urodzony  człowiek  żadnych 
innych,  nad  jedne  kartowe,  płacić  nie  powinien  dłua;ów. 
_  Mon.  63,  2J6.  Nieś. 

KARTUN,  u,  771. ,  materyjka  bawełniana,  Gall.  coton ;  Ma- 
labar.  kartum,  ber  Snttun ;  Slav.  kartun;  Ross.  BUÓcfiKa. 
KARTONOWY,  a ,  e ,  z  kartunu ,  Sattuii  • ;  Ross.  buóoiI- 
MaTuii. 

KARTUN.\  ob.  Kartana. 

KARTUSZ,  ;i,  m.,  §.  1.  Kartacz  gu.  vid.  — '^  2.  Nabój,  bie 
Cabimg,  bie  <)5attonc.  Tr.,  {Ross.  KapinsB  pakiet;  kapelusz 
podróżny).  —  g.  5.  Kartusz,  brzegi  ozdobne,  któremi  ry- 
sowanie planty  lub  mappy  otaczają,  bie  gartiifc^c,  jierli^e 


gtnfaffung  eiiier  3cicfłnutig ;  (Go/Z.  cartouche).  Wszelkie  kar- 
tusze należą  do  rzeczy,  bez  których  obejść  się  można 
na  planie,  a  wyciągają,  jeżeli  dobrze  mają  być  zrobione- 
mi,  wiele  czasu.  Łęsk.  Miern.  245.  Wszelkie  przyozdo- 
bione kadry,  rysowane  i  malowane  kartusze,  wcale  są 
niepotrzebnemi  na  plantach,  i  już  nie  w  modzie,  ib,  113. 

KARTUZYA,  yi,  z'.,  §.  1.  Kartuzya  wielka,  Chartreuse  Gran- 
dę, miasto  w  Delfinacie,  zkąd  kartuzyański  zakon  wywód 
swój  ma.  Dykc.  Geogr.  1,  127.  g^artreufc,  eine  ©tabt  im 
I>elp^inate.  —  g.  2.  Kartuzya,  bie  gort^aufe,  klasztor  kar-' 
tuzyański,  eiit  gort^auferflofter ;  Yind.  kartausha,  kartau- 
shtvu;  Boh.  kartauz,  kartauzy.  KARTUZYANIN,  KARTUZ, 
a,  m. ,  zakonnik  kartuzyański,  ber  ©artbaufer,  6artbńufer= 
moiii^ ;  (Yind.  kartaushar ,  kartaisar).  Kartuzowie  nastali 
od  Bruna  Kolońskiego  r.  1095.  Teof.  Zw.  B.  4.  Generai 
Kartuzyanów  w  Kartuzyi  Wielkiej  przemieszkuje.  Dykc. 
Geogr.  1,  127.  List  Ludwika  króla  do  ojców  "Chartuzów 
(Kartuzów).  Sk.  Dz.  1105.  KARTUZYANKA,  i,  i,  za- 
konnica kartuzyańska,  bie  (Snrtbmifertionne.  KARTUZYAŃ- 
SKI, a,  ie,  od  Kartuzyan ,  6art^dufer  =  ;  Boh.  kartauzsky. 
K.\RTUZEK,  zka,  m. ,  kartuzki,  gatunek  goździków,  któ- 
rych liście  jak  haki  się  zakręcają.  Kluk.  Rośl.  1,  262.  dian- 
łhus  Carthusianorum  Linn.,  bie  ©art^auferiielfe.  Jundi.  242. 

KARUJ ,  uja ,  m. ,  z  Łac.  carum ,  kmin  polny,  anyż  polny. 
Syr.  414.  karolek,  ber  gelbfiimmel.  KARUJOWY,  a,  e, 
od  karuja  abo  kminu  polnego,  karolkowy,  Jcibfiimmel  = . 

KARUK,  u,  łn. ,  u  Kozaków  karkul;  Ross.  Kap.iyK-B,  ótjy- 
weB  iŁiefi;  Carn.  alkur;  Yind.  hrostovez ,  bie  i^flufenblafc. 
Karuk,  jest  to  przedni  klej,  z  wywarzonych  błonek  i  tyl- 
nych kości  wyżowych.  Pam.  85,  617.  Z  pęcherza,  skóry 
i  trzewów  gotowanych  wyza,  robią  klej  karukiem,  ichty- 
ocolta  zwanym.  Zool.  Nar.  1 93.  Szkło  gorące  do  żelaza 
rozegrzanego  chwyta  się,  jak  karuk.  Torz.  129.  (mocno 
się  spaja).  Karuk  nie  jest  tak  do  farb  sprawny,  jak  klej 
pergaminowy.  Haur.  Sk.  569.  Co  karuk  robi  Ross.  K-ieB- 
mnK'B.  —  §.  Poel.  Piękna  Semiramis  mury  dziwne  klei 
asfaltyckim  karukiem.   Tward.  Mscr.  119. 

KARUPIEL,  KARUPIEŃ  ob.  Mietka  Grecka.   Ursin. 

KARW,  u ,  m.,  (cf.  krowa),  wół  stary  leniwy.  YYfod.  eilt  al- 
ter  faitler  Oi^i,  (cf.  Ross.  04paHb,  04epi;  cf.  odartus;  cf. 
Rag.  karvnik  carnife.t).  Robi  nim  ustawicznie ,  jako  ja- 
kim karwem ,  albo  grubym  osłem.  Rej.  Zw.  157.  Gnu- 
śny  karw  siodła  sobie ,  źrzebiec  jarzma  życzy.  Zab.  8, 
551.  Mknie  "karf  z  pod  pługa  szyję  zamuloną,  ib.  15, 
556.  Już  oni  twoi  słudzy  teraz  (po  śmierci)  cię  dźwi- 
gają ,  Jako  onego  karwu ,  co  go  łupić  maja.  Rej.  YYiz. 
84.  Brzuch  wywaliwszy,  siedzi  jak  tłusty  karw,  który 
nie  wie,  kiedy  mu  w  róg  dadzą.  Rej.  Zw.  159  b.  Patrz, 
co  potym  te  karwy  (o  krowach,  widzianych  od  Józefa 
przez  sen)  na  Egipt  przywiodły.  Rej.  Wiz.  120.  — Etiam 
de  aliis  animantibus ,  et  de  homine  dicitur.  Cn.  Th.  eiii 
altcr  ^aiilcnjcr.  adj.  Karwi. 

KARWACKI,  a,  ie,  [Boh.  Charwatsky;  Yind.  Hrovashki; 
Croat.  Horvatszki);  Kroacki,  groatifc^.  Ziemia  Karwacka, 
Groatien;  [Boh.  Charwaty;  Yind.  Hrovashku  (sellu);  Croat. 
Corvatia  a  Corvino  Messala;  Slav.  Horyiitska;  Bosn.  Hrri- 
yacia,  Heryarska  zemgija,  Herratia);  część  ziemi  Słowian- 


KARWASER-KARY. 


KARYNTYA  -  KARZEŁ 


527 


skiej,  królestwo  świeżej  pamięci  ojców  albo  dziadów  na- 
szych znamienite  by/o.  Krom.  23.  Wisi  tu  jego  portret 
w  ubiorze  z  Korwacka.  Kras.  Pod.  1,  242.  po  Karwacka, 
gtoatifi^  gctleibct;  ob.  Karwat. 

•KARWASER,  u,  m.,  [KARWASERA,  y,  ź.,  gospoda  ku- 
piecka na  wschodzie;  z  tureck.  kerwan  seraj «  dwór  gościn- 
ny. Men.  Ztąd  pomkniem  się  do  Afsy,  sfawnej  Karwasery, 
Ibrahim  Baszy  spezy,  gdzie  w  cieniu  oliwnym  Meczet  wi- 
dzieć i  łaźnią  z  akweduktem  dziwnym.  W  nim  stajnia 
naprzód,  wielkim  kosztem  murowana,  gdzie  we  środku, 
szeregów  kilką,  konie  stawają.  Przy  ścianach  kominy 
przestronne  dla  wczasu  gości  na  przymurkach  obwyższych. 
Dwa  dni  w  tydzień,  we  Wtorek  i  w  Piątek,  gdy  się  gość 
trafi,  i  od  koni  i  od  siebie  nic  nie  płaci.  Tward.  Leg. 
54.  —  3]  n.  p.  Ankus  Hostyą  zaZozy/ ,  jakoby  wróżąc,  że 
osada  ta,  niejakim  pomorskim  karwaserem  [veluli  mariti- 
mo  urbis  hospitio.  3]  być  miaZa  Rzymowi ,  w  którymby 
wszystkiego  świata  dostatki  przyjmować  się  mia/y.  Faliss. 
FI.  9.  raczej  farwaser,  z  Niem.  ga^rwoffcr  pod  Gdańskiem. 

KAR  WASZ ,  a ,  m. ,  (cf.  Ital.  corazzo  ;  Lat.  coratium  et  co- 
riaceus;  Pol.  kirys;  Germ.  Siira^),  §.  i.  brachiale  inililum 
e  lamina  ferrea.  Cn.  Th.  naramiennik  żelazny.  Wiod.  bie 
etfcrne  Slrmfc^iene  om  Canjer.  Słudzy  jego  karwasze  że- 
lazne na  ręku  mieli.  Star.  Ref.  81.  Jak  płatał  karwasze 
z  naszych  żołnierzy  Hektor.  Min.  Ryt.  i,  81.  Towarzysza 
pancernego  karwasze  demeszkowe.  Chmiel,  i,  82.,  Teal. 
44,  88.  —  g.  *2.  Gatunek  sukna  abo  materyi.  Tr.  einc 
gcrotjfc  3lrt  wxx  %uij  ober  3f«9-  (cf-  karazya).  Co  dawniej 
była  łata,  to  dziś  karwasz.  Dwór.  F.  2.  Myślę  o  karwa- 
szu  na  suknią,  bo  się  łokcie  wkrótce  wyklują.  Tr.;  (cf. 
karwatka).  Tychby  to  powieszać,  co  owo  z  karwaszami 
do  skarbu  przystają,  a  teraz  kilkadziesiąt  tysiącami  liczą. 
Opal.  Sat.  87.  —  §.  *3.  Krótka  szabla ,  eili  fiirjer  ©dbel. 
Tr.     Ciął  go  karwaszem.   Tr.  cf.  karwat ,  "kawat. 

KARWAT,  a,  m. ,  mężczyzna  z  Karwackiej  ziemi  rodem, 
Kroata.  Wiod.  ein  C,xoai.  Croa«.  Horvat ;  Vin(/.  Hrovat;  Dal. 
Harvat;  Hung.  Horvńt;  Slav.  Horvat;  Bosn.  Harvat,  Hrrvat, 
Hrrivat;  Carn.  Hrovat;  Sorab.  1.  Krobota.  —  g.  Karwat, 
miano  charta.  Bielaw.  Myśl.  B.  4  b.  3?amc  tmi  2Sitlb^im= 
iii.  —  §.  Gatunek  szabli,  citte  3lrt  6a6d.  (cf,  *karwasz, 
'kawat).  Złoto  Marsa  rwie  do  siebie  blaty,  Płytkie  bez 
niego  nie  sieką  karwaty.  Mon.  71,  591.  Grozi  mu  kar- 
watem.  Hor.  Sat.  78.  'KARWATKA,  i,  z.,  Kroatka,  einc 
©rootimi,  Croat.  Horvitacza.  —  §.  Karwatka,  karwateczka, 
chlamydula.  Mącz.,  gatunek  sukni,  me  3(rt  Jlleibcr.  Polacy 
chociaż  karwatki  i  insze  stroje  odmienili,  przecie  Polaki  zo- 
stali. Twórz.  Ok.  D.  (cf.  'karwasz).  Ociec  nierad  się  wyda 
synowi  na  ubiory,  sprawiwszy  mu  'sarawary  a  karwatkę. 
Glicz.  Wych.  F.  Z  b.  —  §.  Miarka  pitych  rzeczy,  ein  lrinf= 
ma^.  Większy  jest  kocioł,  niżeli  karwatka.  Mon.  71,  544. 
Gorzałkę  karwatka  pić,  ale  nie  kwartą  oraz.  Haur.  Sk.  512. 

KARWI,  ia,  ie,  od  karwu,  wołowy,  £)d}\(n  ■■ .  Wyście  czary 
karwich  płomieniów  przygasili  snadnie,  taurorum  flammas. 
Zebr.  Ow.  166. 

KARWIA,  i,  z.,  figomorwa,  sykomor,  figa  Egiptska.  Wlod. 
me  689pttfc|e  geige. 

KARY,  a,  e,  sierści  ciemnej,  »on  f^iDarjcm  ^nor,  ww  fd)roar' 


jer  gorbc  (oon  ben  JClicretl).  Wieleby  kto  bobrów  ubił, 
tedy  ma  płacić  za  czarnego  bobra  cztery  kopy  groszy,  a 
za  karego  dwie.  Stał.  Lit.  313.  Kary  koń,  ettt  SRappc. 
Warg.  Radź.  57.,  (Ross.  Kapiii,  KapeB;  Turc.  kara  <  Czar- 
ny (]u.  V.,  (cf.  Hebr.  ins?  schachor  niger,  cf.  szary);  Ross. 
KapaKyja  gniady  koń). 

KARYiNTYA ,  yi ,  i.,  prowincya  Austryacka  z  tytułem  Księ- 
stwa. Dyhc.  Geogr.  2,  19.  Sćitnt^en;  (Carn.  Koroshku, 
Korathan;  Vind.  Koroshka  deshela,  Korantanje,  Koroshku; 
Slav.  Korinthia ;  Croat.  Karintia ,  Koruska  zemlya ,  Koro- 
tan,  Korotanszka;  Hung.  Karintia).  Wyższa  Karyntya  Yind. 
Sverhnokoroshku.  KARYNTSKI,  a,  ie ,  od  Karyntyi, 
Sarnt^iier  = ;  (Carn.  Koroshke;  Yind.  Koroshki;  Croat.  Ko- 
rotanszki).  W  Wiedniu  Karyntska  ulica,  bie  Sanit^ner» 
ftraPe.  KARYNTCZYK,  a,  ?«.,  mężczyzna  z  Karyntyi,  ctit 
J?nnitCinev;  (Boh.  Korytan ;  Carn.  Keroshez,  Korosbz; 
Yind.  Koroshiz ,  Korotanz  ,  Koroshez  ;  Croat.  Korushecz, 
Korossecz ,  Korotanin,  Koretanecz,  Korussecz;  Slav.  Ko- 
rolAnac).  Z  wyższej  Karyntyi  Carn.  Goręnz ;  Yind.  Sgor- 
nokoroshiz,  cin  O&crfariit^ncr ,  (cf.  góral).  KARYNTKA,  i, 
2.,  kobieta  z  Karyntyi,  bie  Sntlit^neriiin ;  (Carn.  Koroshęla, 
Koroshiza).    Z  wyższej  Karyntyi   Yind.  Sgornokoroshiza. 

KARYOLKA,  i,  i,  KARYOLECZKA,  i,  i.  zdrobn.,  gatunek 
lekkich  pojazdów,  z  Franc. ,  bie  ©arrtole,  baS  garriol;  (cf. 
Ross.  ojHOKCiKa).  W  karyolkach  i  na  koniach  Angiel- 
skich przejeżdżali  się.  Teat.  19.  b,  5.  Niechże  karyolkę 
założą,  ib.  19.  b,  67. 

KARYSTYA,  Mon.  71,  214.  brak,  niedostatek. 

'KARZĄ,  Ex.  38.,  ob.  Kara.     KARZĘ  ob.  Karać. 

'KARZEŁ,  C.  Karła,  m..  g.  1.  Karol',  6arl,  (cf.  Serl),  imię 
męzkie,  n.  p.  Ósmy  'Karzeł,  król  Francuzki,  na  końcu 
wieku  piętnastego.  Arom.  432.,  Oczk.  Przym.  7.  Cesarzowa 
Marya,  córka  "Karła  piątego.  Wys.  Aloj.  94.  Leszek  miał 
być  zabit  od  wojska  'Karła  Wielkiego.  To  może  być,  że 
'Karzeł  Wielki  walczył  z  tym  Leszkiem.  Biel.  Kr.  27. 
'Karzeł  Wielki.  Pelr.  Pol.  193.  Cesarz  'Karzeł.  P.  Kchan. 
Orl.  1,  3.  Przysiągł  się  zemścić  na  cesarzu  'Karle.  ib. 
i,  1.  "Karzeł  Cesarz  zebrał  wojsko  przeciwko  Leszkowi 
wielkie.  Giuagn.  24.  —  g.  "2.  Karzeł,  karła,  z  Niem.  bct 
Scrl ,  chłop,  n.  p.  Jejmość  sobie  rosłych  "karłów  chowa, 
pod  pretekstem  usługi.  Opal.  Sat.  45.  —  §.  5.  Karzeł, 
nanus,  mały  krótki  mężyk,  by  pieniek.  Mącz.,  ber  iKiixq, 
cf.  pędrak ,  pigmejczyk ,  pęcherz  ,  Boh.  et  Slov.  padimu- 
zik,  pjdimuźjk,  pjdimuźjćek,  (cf.  piędź),  tfpasijk,  skrćek; 
Carn.  mergolin ,  pagIovz,  paglovzhek;  Sorab.  1.  ludk, 
lutk,  (cf.  hidek);  Yind.  zuergel ,  klop;  Croat.  magasz, 
mag-^is,  fisfirich;  Dal.  patulyak ;  Rag.  patugijak,  magnak, 
zapartak ,  cf  zaparstek ;  Bosn.  clouicjac,  nanicch;  Ross. 
i(ap.!a,  Hap-iiiK^B.  Często  olbrzyma  chcą  przerobić  karłem. 
Pot.  Syl.  78.  Karłowie  u  Turków  wychowują  się  z  po- 
kojowemi.  Kiok.  Turk.  44.  Czyż  na  pniu  karzeł  że  Wy- 
sokim stoi.  Już  jest  olbrzymem?  Zab.  15,  575.  Nie  jest 
karłem ,  kto  jest  od  olbrzyma  niższy.  Klecz.  Zd.  87.  — • 
—  g.  Karły,  nisko  wychowane  drzewa,  z  których  owoce 
wszystkie  stojąc  na  ziemi  oberwane  być  mogą.  Kluk.  Rośl. 
1,  149.  gransbdumc ,  Stferglimimc.  cf.  karlik,  karliczek, 
karle,  karleć  ,   karlica. 


528 


KASAC  -  KASAC. 


KASAKINA-KASECZEK. 


KĄSAĆ,  af,  a,  es.  kont.,  kąsi,  kasze  praes.,  skąsać,  uką- 
sić dok.;  Doli.  kausati ,  kauśi,  kausam ,  kausawam;  Slov. 
kausati,  kusaf,  kusam;  Sorab.^.  kiiszasch,  kuszisch ;  So- 
rab.  d.  kussacz,  kuszncm,  kusznu,  kuszam;  Yind.  kaufati; 
Carii.  kavsam  ,  kavsnem;  Uosn.  husmiti,  (of.  Bosn.  hus  > 
gąsienica);  fioss.  Kycaib,  ynyciirb,  Hycaro,  (cf.  kusić);  Ross. 
KyuiBTB;  Talm.  C"  manducaiil ;  Chald.  ,  Syr.,  Samar., 
Arab.  "'^r  secuit,  discidii):  zębami  gryźć,  kipen.  Nie  ciice 
się  głaskać  lego,  co  kasa.  Fred.  Ad.  112.  Aie  każdy  ka- 
sa ,  co  to  patrzy  srogo.  /  Kchan.  Frag.  i  1.  Nie  każdy 
kąsa,  co  na  drugiego  wąsami  potrząsa.  Jubi.  £:.  125. 
Pies,  co  bardzo  szczeka,  nie  bardzo  kasa.  Cn.  Ad.  402. 
(o  psach  Yind.  popasti).  Z  boki  zeboma  kasze  ziemię. 
Tward.  UV.  235.  Kąsałbym  go  zębami.  Cn.  Ad.  332.  td^ 
móditc  ibii  mit  ben  3''t'"f"  5crrci6eii.  Jako  ty  śmiesz  w 
swej  gębie  świętą  szable  nosić,  A  tyś  skasaJ  zęboma  swych 
ehrześcian  dosyć.  Biel._S-  -W.  A.  4.  (zniszczył  ichi.  — 
Cave  hunc ,  niger  est.  Strzeż  się  przed  tym  ,  rad  kąsa, 
to  jest,  zchytrzy  Lie.  Mac:-. —  |.  O  owadzie:  pszczoły,  mu- 
chy, komory  kąsają,  bic  2}iurfcn  H".  ftcdictt;  (Yind.  pikniti; 
Bosn.  pekniti,  ujestil.  Komor  kąsa.  Jahi.  Buk.  M.  b.  — 
§.  Pieprz,  chrzan  kąsa  =  szczypie,  ber  ^Sfeffcr  U.  f.  lu.  bcipt. 
Ma  to  w  sobie  gorczyca,  że  w  oczy  kąsa  ,  i  łzy  z  nich 
wyciska.  Dnmbr.  111.  Korzenie  to  przyrodzenia  jest  cie- 
płego, która  ciepłość  czyni  kąsanie  jego.  Syr.  187.  Ko- 
rzenia tego  żaden  człowiek,  przez  jego  kąsanie,  jeść  nie 
może.  Sienn.  80.  Kąsający  Boh.  kausawy;  Yind.  vgrishu, 
Yjedhu,  Ygrisezhen  ,  popadezhen ;  Ross.  -feaKifi .  tjOKi, 
"fe4VMiH.  K.ĄSAĆ  się  recipr.  proprie ,  fid)  ticipcn.  Domowe 
sobaki,  dopiero  się  kąsały,  a  zaraz  się  hżą.  Cn.  Ad.  199. 
—  Fig.  Kłócić  się ,  gryźć  sie  wzajemnie ,  fid)  jaiifcii ,  fi4 
mit  ciiiaiibfr  Iicniml'ci6i'n.  Jest  u  nas  przypowieść  dawna: 
€J  clilopiec  to  ndatnv,  móiiłbr  sie  ze  dvabłv  kąsać.  Giungn. 
574. 

Pociiodz.  kąsanie,  kąsany,  kąsek,  kes;  gąsienica;  kęsy, 
kusy;  kusza;  kusie  sie,  kuszenie,  kusiciel;  psikus;  pokusie, 
pokuszenie,  pokusa;  niekuszony.  niepokuszony;  ukusic,  nie- 
ukuszony;  zakusić ,  zakuszony ;  rozkusic:  skusić;  nakęsywać 
się;  odkesywać  się;  okajać,  okesywać:  pukesywac;  przeka- 
sać ,  pnekęsi/wac ,  przekąszenie,  przekesywanie;  prztjkesy- 
wac ,  przykąsac;  rozkąsnć,  rozkęsywać ;  ukasad ;  skąsać; 
wkasac;  zakasać,   zakus. 

KASAC,  ał,  kasa  et  kasze  intrans.  niedok.,  et  Kj\S.\C  sie 
recipr.,  (Boh.  kaśi ,  kąsam,  kąsam  se ,  kasati  se  accin- 
gere  se,  podkasywać  się,  Rag.  izadje\ati,  zadjeevam,  pri- 
ruciti) ;  \idj  auffcbiirjCn ;  (cf.  Ross.  Kacaibca ,  KOCHyibca 
tknąć  się  czego  ;  Croat.  kaszam  ,  kassem  succutio ;  Yind. 
kafsan  >  gnuśny ;  On/.,  kaszan  =  późny).  Wądół  ten  kąsa- 
nej uciecha  Dyany.  Zebr.  Ow.  59.  succinctae,  podkasanej, 
gei3urtet,  gcfdjiirjt,  aiifgefdtiirst.  Szablę  przypasał ,  1  ogro- 
mną postawę,  by  trzech  miał  bić,  "kąsał.  Papr.  Pr.  D. 
junaczyć  się,  odkazywać  sie,  zuchwale  sie  stawić,  fii 
Iccf  flellcii,  lUTOCijcn  troccii , '  ftiMj  morauf  fcuii.  Uporny,  a 
niespokojny  Swidrygajłlo  bardzie  kąsał ,  a  do  przymierza 
z  Polaki  nawieść  się  żadnym  sposobem  nie  dał.  Stryjk. 
oió.  Nie  kasz  zbytnie  w  nadzieje ,  szczęściu  nie  wierz, 
radzę.    Nadzieja    oszukiwa ,    to  w  swej    ni"e    trwa    wadze. 


Gaw.  Siei.  386.  (cf.  "kazać  na  co  bardzie).  —  §.  Kąsać 
się  na  co,  wspinać  się  na  co,  wzbijać  się,  porywać  się 
chciwie  do  czego  wysokiego,  trudnego,  (cf.  Lat.  accin- 
gere  se),  mona^  traditcn,  ffreben,  rtticjen.  Ani  się  na  wiel- 
kie nazbyt  kaszę  rzeczy,  Ani  się  ja  nad  rozum  wysadzam 
człowieczy.  /  Kchan.  Ps.  192.,  Kanc.  Gd.  280.  Ńa  wiel- 
kie rzeczy  się  kąsać.  Pelr.  Pol.  213.  Komu  czego  natura 
nie  dała ,  próżno  się  na  to  ma  kąsać.  Ezop.  7.  Opatrz- 
ność rządzi  sprawy  ludzkie,  chociaż  sie  ludzie  na  co  in- 
szego kaszą.  Baz.  Hst.  276.  Używaj  tego ,  co  zdarzyły 
nieba,  Nie  kasz  się  na  to,  co  twoim  nie  będzie.  Kniaź. 
Poez.  3,  242.  Udawano  wojewodę  Płockiego  do  książe- 
cia  Mazowieckiego,  jakoby  on  się  na  jego  państwo  kąsać 
miał.  Biel.  Kr.  118.  Szkort  plugawy  kasal  się  na  pano- 
szę nad  niemi.  Dirk.  Zyg.  53.  Na  wysokie  się  stolice 
kąsali ,  i  jeden  drugiego  dostojnością  uprzedzać  chcieli. 
Żarn.  Post.  3,  663.  Na  wysokie  stolice  się  kaszeray,  a 
do  wyniosłości  tego  świata  jeden  drugiego  ubiegamy,  ib. 
22.  Przyrodzenie  nieszczęsne  nasze  na  wysokie  się  sto- 
lice zawzdy  kasze.  ib.  2,  309.  Swawolne  niewiasty,  gdy 
się  na  co  kaszą,  miary  nie  mają.  Petr.  Ek.  69.  Ah  stój 
Panie ,  rękaż  twa  sie  kasze ,  Tak  okrutnym  przerazić 
dziełem  oczy  nasze!  Min.  Ryt.  1,  84.  Teraz  niechaj  sie 
durny  buntownik  nie  kasze.  Pot.  Arg.  272. 

Pochodź,  okaska,  okasywać,  podkasywać,  podkasad,  pod- 
kasnny,   zakasywać ,  zakasany. 

KASAKINA  ob.  Kazakina.     KASANAT  ob.  Kaszanat. 

KAS.'\N1E,  ia,  «.,  suhst.  verb.  kąsać;  Yind.  gris;  Croat.  griz 
ob.  Gryzienie,  ba>?  Sfifcn,  ba»  ©tc^cii.  Anatom.  Marszczki 
końców  trąb  macicznych  kasanienł  dvabła  zowia,  morsus 
diaboli,  ImUhilnl  Krup.  2,"  173.  "KĄS-^WOŚĆ',  ści ,  z., 
zwyczaj  kąsania,  Mc  SiflUjfcit;  Boh.  kausawost;  Sorab.  1. 
kuszacżnoscż  mordacitas.  KĄSAWY,  a,  e,  zwyczajny  ką- 
sać, gryźliwy,  Boh.  kausawy;  Yind.  ygrisliu  ,  vjedliu, 
ygrisezhen  ,  popadezhen ;  Ross.  -fejKiS  ,  •fc40K'B  mordax  ; 
biffig.  Ross.  subst.  KycaKa  rad  kąsać.  KĄSEK,  ska,  m.,  KĄ- 
SECZEK  ,  sęczka,  ;«.,  Boh.  kausek,  kaustićek,  kausyćek, 
Slo'.'.  kausek,  kusek ;  Sorab.  2.  kuszk ,  kuszazk,  hokusz, 
hokuszk,  bitscha;  Sorab.  1.  kuszk,  kuszk,  kuszl ;  Rag.  ku- 
sak;  Croat.  kuszich,  falatecz ;  Yind.  kofiz ,  kofez,  vgri- 
slei ,  ygrisek,  gris;  Bosn.  ijkriska,  zalegaj,  zalogajicch; 
Ross.  et  Eccl.  KycoK^B,  KycoMHKi;  dem.  nom.  kęs,  etti  flet' 
licr  Siffcn,  ciii  23ip(^cii;  propr.  et  impr.  Po  smacznym  mó- 
wią kąsku ,  i  \yodę  pić  miło.  Kras.  Sat.  54.  Zawsze 
smaczny  kąsek  drogi.  Simon.  Siei.  123.  (specyał).  Kto 
miłuje  tłuste  kąski,  nie  zbogaci  się.  W.  Prov.  21  ,  17. 
Co  wino  radzi  pijają  ,  A  tłuste  kąski  jadają ,  Nie  zbiorą 
tacy  pieniędzy,  Owszem  zawsze  będą    w  nędzy.  Rys.  Ad. 

7.  Nie  twojej  to  gęby  kąsek.  Cn.  Ad.  685.  (cf.  dobra 
psu  mucha,  Matyaszowi  płotka;  szkoda  psu  białego  chle- 
ba). Ten  smaczny  kąsek  na  czyje  insze  przyszedł  zęby. 
Teat.   13,  22.     Tysiąc  dukatów,  smaczny    to    kąsek.    ib. 

8.  c,  18.  Nieobiecany  kąsek,  i  z  gęby  wypadnie.  Pot. 
Jow.  70.  (cf.  spadło  mu  masło  z  grzanki ;  cf.  często  od 
samej  gęby  łyżka  odpadnie  ;  aut  i  łyżka  często  nie  trafia 
w  zęby;  cf  daleko  gęba  od  potrawy).  —  §.  Kąsek,  ka- 
wałek, cząstka,  ein  Siffen,  ciii  <Btiiddien.    W  sakramencie 


KASIA.  K  A  S I  N  -  K  A  S  Z  A.  329 

pod  każdym    kąskiem  jest  zupełny  Clirystus.  Karuk.  Kai.  za  mąz  Kasieczce.  \b.  6.  h,  G7.   KASIN,  a,  e,  Boh.  Ka- 

181.     Jeżyk  jest  osobny    kąsek    ciała    człowieczego,  \liil.  ćin,    od    Kasi,    Sat^tI)CllŹ.  = .     Ja  jestem    Kasin  kochanek. 

Post.  65' A.   (członek,  cząstka).—  §.  Kąsek,  trocha,  tro-  Teat.  52.  c.   60. 

szeczka ,  ciit  SBcilifl ,  m  ^\Wn ,  CtiBa«  SBcnigCi^ ,  ©criiigc^.  KASKADA,  y,  z.,  z^  Franc,  spadek  wody,  ber  SaffcrfaH.  Fon- 

Tunlillum,  maluczko,  kąseczek ,  n.njmniej.  Macz.     Lepszy  tany,  kaskady.  Siuilk.  Bud.  576.  wodoskok. 

jest  kąsek  z  bojaźnią    Pańską,    niźJi  wielki  skarb    z  kło-  KASKARYLLA,  i.  i.,  roślina  na  dziesięć  łokci  wysoko  wy- 

polcm.  Hudz.  Prov.  13,    16.   (lepsza  jest  trocha.  Cii/.  6'rf.).  rastająca.     Kora    tego    drzewa  jest  ową   sławną    w  apte- 

Drudzy    kiedy  'kąszczek    w  czym  niełaskę    baczą,    to  się  kach  naszych  kaskaryllą.  Kluk.  Dijkc.  i,  139.  Clutia  Elu- 

zaraz  bardzo  gryzą.    Garn.   Div.    102.      Nie    miała    jedno  teria  Linn.  bte  Gaćlcorillc. 

"kąszczek  oleju  w  "bańce  swojej.   W.  Post.   W.  188,,  Rej.  'KĄSKOŁAP,  a,  m.,  mysz    w  Batrachomyomachii    Homera, 

Post.  0.  5.    kąsek  żółci  beczkę  miodu  popsuje.  Burl  A.  Graec.  ipijdonai.    Pnyb.  Sriicfclbicl'.     KĄSKOWY,    a  ,   e  , 

4.  (mahtm  e.v\>unima  causa).  Dziecięciu  nie  godzi  się  od  kąska,  kąskami,  kawałkami,  Stffcil <  .  floss.  KycKOBUft. 
dawać  lekarstw,  jedno  kąsek  abo  nic.  Urzed.  16.  Ką-  KASOWAĆ,  ał,  uje,  cz.  niedok.,  zkasować,  zakasować,  dok., 
sęczek  wytrwać  nie  moie.  Czach.  Tr.  B.  4.  Dyogen  nieważno  czynić,  znosić,  YM.  kafirati,  cafftercn,  a\\\hi- 
Aieksandra  o  nic  więcej  nie  prosił,  jedno  aby  mu  ką-  ben.  Pan  dał  ten  wyrok,  którego  kasować  i  nazad  co- 
sek  z  słońca  ustąpił. '  War^.  Kurc.  7.  Opaczne  to  mnie-  t'ać  nie  będzie.  Wmi.  159.  Kasowanie,  baś  Srtffimn.  KA- 
manie,  *kąszczek 'niżej  zbija  ewanielista.  Żarn.  Post. 'i^.—  SOWANY^  SKASOWANY,  a,  e,  part.  perf.  caffirt.  cf.  za- 
§.    W  kąski ,    w  kawałki ,    w    drobne    części ,    itt    ©tiictc.  kasować ,  pokasować. 

Ociec  łatwie  sie  da  dla  syna  by  więc     w'  kąski  rozebrać.  KASPER,  pra,  m.,  KASPEREK,  rka ,  m.,  zdrobn.,  imię  me- 

Sekl.  28.  —  §."  a)  Po  kąsku  ■■  troch'ę ,  po  trosze  ,   eill  \W--  zkie ,  (Jiiśpar.  Sorab.  2.   Kapo. 

:itg.     Niektórzy  poetowie'  w  wiersza'ch    swych    tykają  po  KASPIJSKIE  morze  ob.  Chwaleńskie  morze. 

kąsku  głębokich  rzeczy;  a  w  głowie  ich  bardzo  tara  te-  KASSA,  y,    i,  z   Franc.     g.  1.  skarbnica,  skład  pieniężny, 

go    nie  wiele  było.    Gorn.    Dw.    133.      Siła    jest    chudej  skrzynia  na  pieniądze,  bic    (Sajfc.  Boh.    peneznice ;    Yind. 

szlachty,  co  po  kąseczku  ziemi  mają.    Gorn.   Wi.  S.  i  b.  kafa ,  denarska  hranva;  Ross.  Ka3na ,  (cf.  kiesa,    kieska, 

po  drobnym  kawałeczku,    eiit    linii5ii!"eś    ©tii(fc()Cll  jcbcr.  —  kassyer).      Nic  nie   potrzebuje    pieniędzy,    i  owszem    ma 

g.  b)  Po  kasku  ■■  po  kawałku,  po  trosze,    po  woli,  nl(iic=  coś  dać  nam  do  kassy.   Teat.  19.  b,  57.     KASSOWY,  a, 

mad),  ftudd/cmuetfe.    Krainy  ich  burzył;  po  kąsku  mu  ustę-  e,  od  kassy,  6affen  =  .  Ross.  KaseHHuH.  4  %  talarów  kas- 

powali,  aż  też  do  ostatnich  pustyń  przyszli."  Wary.   Wal.  sowych  pieniędzy,  czyni  5  talarów  w  złocie,   bo  tak  się 

170.     Do  sprosności  pogańskiej  ludzie  nie  'zarazem,  ale  mają  pieniądze  kassowe  do  pieniędzy  w  złocie,  ffiesi.  2,  94. 

po  maluczku  a  po  kąsku' postępkiem  czasu  przyszli.  Żarn.  KASSYA  ,  yi ,  i,  cassia  Linn.  drzewo  Indyjskie    w  lekar- 

Post.  5,   556.     Rozbi"erali  tam"  sobie  po  kąsku  Wszystkie  niach  bardzo  użyteczne.    Kluk.  Dijkc.  2,  75,    bte    Saffio; 

przeciwne  rzeczy  tego  związku.  Pot.  Syl.  l'66.— §.  M*ą-  Ross.    Kaccia.    Kassya    w  laskach,  fistula  Linn.  Uo^ttai-- 

ska-.  bynajmniej",  bynajmniejszej  cząsteczki,    awdij  ilirfjt  ciii  fien.  Dijkc.  Med.  5,    30.     Kassya  pospohta ,    prosta,  nie- 

53iPf()en ,   niiti)  iiicl)t  b(i«  ©ertiigfte ,    auc^  iitd)t  im  ©criimfteit.  prawdziwa ,  utićidjtc  Sajfieii. 

Tatarzynowi    szkapiny    sztuka    ni  kąska  nie  wadzi,    Ocik.  KASSYER,  a.  m.,  skarbnik,  bcr  gafftrcr.   Yind.  kafirar,  de- 

Przym.  52.    Namci  to  ciężko;  ale  tobie  podobno  ni  kąska  narskohranavar;    Ross.  KasHaweH.     KASSYERSKI  ,  a,    ie, 

ciężko  nie  jest.   Gorn.  Sen.  551.     Urody  dosyć,    rozumu  od  kassyera,  gaffierer -- .    Ross.  KasHaieHCKiS ,  KaSHateBt. 

ni  kąska.    Cn.  Ad.  248.     Wszystko    im    to  ni  kąska    nie  Pokój  kassyerski  Ross.  KasiiaMeHcKaa. 

pomoże.    W.  Post.   W.  46.     Król    swego  zdania    nie  od-  'KASTEL  ob.  Kasztel  ,  twierdza. 

stąpił,   pokazując,  że  go  te  wielkie  nieprzyjacielskie  siły  KASTOR  ob.  Lela.  KASTRAT  ob.  Rzezaniec.    KASTROWAĆ 

ni" kąska  nie  obchodziły.  Biel.  Kr.  495.  —    O  kąsek  -  o  ob.  Rzezać,  trzebić,  kleśnić,  skopić,  wałaszyć,  kapłunić. 

włos",  urn  cin  $aar.     O  kąsek  nie  zginęła.  Zab.  i"3,  284.  KASTROL,  u,  m.,  gatunek  panwi  kuchennej  z  Franc.  cas- 

TręA.  —  Co  AąsAo  =  do  szczę"tu  ,  ze  wszystkim,  gmij  illlb  flor ,  serole,    Ross.  Kacrpo.ia,  KacrpioJbKa,    bie  GflfferoHc,    iai 

DiUlig.     Kabat    się  był  oblepił  do  kąseczka    błotem ,    Siał  ©aftrol. 

mi  za  dobrą   zbroje,  kiedy  usechł  potem.  Mat.  z  Pod.  A.  "KASYRZ  ob.  Kacerz  3. 

5.  (do  nitki)'  Zwiedził  cała  Europę  do  kąska.  Pot.  Jow.  70.  KASZA,  y,  ź.,  Boh.  et  Slov.  kaśe  puls,  communi  nomine  lit- 
KASIA,  KAŚKA,  KASIULA ,"  ( Tea/. '52.  c\  6.)     KASIUNIA,  teralis  linguae  aliarumgue  dialectorum,  ex  Oriente  in  Eu- 

KASIŃKA,  KASIECZKA,  KASINECZKA  ,  i,  i,    KASINIU-  ropam  a  majoribus  nostns  translnta  videtur,  confer  Arab. 

CHNA,  KASIUCHNA,    y,  ż.,  demJn.. nom.  Katarzyna,    ka--  K i s  c  h.  Durich.  i  ,    565,,     Croa<.  kassa  ,    kasha  ;    Hung. 

t^ariiidicn,  (.Mtlidien,  Mt\)( ,  M^ak ,  Zrim ,  %xknń)m  ;  Bo-  kasa;  Bosn.  kascja,  krinica;  Rag.  kascja  ;   Garn.  et  Yind. 

russ.  Snfdje,  Snfd)Cli) ;    cf.  Kachna;  Boh.    Kaea  ,    Kaćenka.  kasha,  mozhnik,  podmet,  mcshta,  poshgana,    tripa ,  ja- 

Kocham  Kasię,  i  jestem  od  niej  kochany.  Żabi.  Bal.  15.  glizhu ,  pshenu ,  ushenu,    {distg.    Yind.    et    Carn.   kasha, 

Ejże  Kasiu,   "nie  gniewaj  mnie,    Teat.    52.  c,   U.     Kasi,  kashta ,  koesht,  kashza  granarium;    kasha,    hram  =  izba)  ; 

Marysi,  nie  lubię.*  3/on.  71,  756,     Kasia  choć    w  sekre-  Ross.  Kama;  cf.  kąsać,  kusić,  Garn.  kosti  ,  ^kósem  prałi- 

cie  Kokietką  jest  przecie.    Teat.    32.    c,    5.     Szczęściem  derę;  Slov.  kausati  ;  Ross.  hycarb,  hyman.  *§.  1)  gąszcz, 

cię  spotykam  Kasińku.  ib.  29.  c,  4.    Może  tam  sam  Ka-  gęsto    uwarzone    jedło,    bet    Sre^;    Sorab.    i.    wuszmuź, 

siuni  pokłonię.   Teat.  43.  i,  16.     Nie  chce  pozwolić    iść  wuszmuzk.     Na  morzysko    warz  żyto    w  wodzie,    aż  po- 

Siownik  Lindego  wyi.  S.  Tom  II.  42 


330 


KASZA. 


K  A  S  Z  A  N  A  T  -  KASZKA. 


cznie  na  kaszę  rozwierać.  Syr.  915.  Ludzie  starego  wie- 
ku, póki  chleba  nie  używali,  grysu  z  jęczmienia  otJu- 
czonego,  samopszy  i  pszenicy  używali;  potyna  za  znajo- 
ir.ością  chleba  opuścili  tę  potrawę,  dla  chorych  ją  leka- 
rzom "zostawiwszy,  którą  petym  kaszywem  i  kaszą  nazy- 
wano. Syr.  954-.  —  §.2)  Kasza,  zboże,  grubiej  lub 
raiaJko,  ale  nie  na  mąkę  zmielone  i  od  plew  oddzielone. 
Kluk.  Rosi.  o,  263.  (ci",  gruca) ,  bic  ©nigc.  Na  kaszę  się 
zdadzą  jęczmień,  tatarka,  owies,  pszenica,  żyto  i  groch. 
ib.  kasza  tatarczana ,  Suć^nici^cngnilC ;  jęczmienna,  @ev= 
jtcngruje,  S/ay.  jecsmova  kasha;  pszeniczna,  SCeitjCiigriile, 
\ind.  pshenizhna  kasha,  pslienizhni  sdrob;  Croat.  kassa 
psenichna,  griez ;  Ross.  ntHHiiKi;  owsiana,  ^nfcrijriięc; 
Żytna ,  3Jfi]iJfngni|C.  Zaw.  (iosp.  Kasza  jaglana ,  tatarcza- 
na ,  pszenna ,  grochówka ,  soczewiczna  i  t.  d.  Cn.  Th., 
Haur.  Ek.  86.  Jaglana  kasza ,  (Slav.  prosena  kasha). 
Nowa  kasza  •  kasza  z  żyta  niedoźrzaZego.  A'.  Kam.  Około 
Radomska  osobliwie  robią  z  gryki  kaszę  pospolitą,  od- 
warzana  i  drobną,  którą  jedni  Radomską,  drudzy  Kra- 
kowską nazywają.  Ład.  H.  N.  47.  Kasza  perłowa  ,  z  ję- 
czmienia ,  tak  nazwana  od  białości  swojej  ,  nie  różni  się 
od  pęcaku  tylko  tym ,  że  dwa  lub  trzy  razy  przechodzi 
przez  stępę.  Dykc.  Med.  2,  675.  CerlgriiCe.  Kasza  goto- 
wana,  Mc  gcfpd)te  ©rii^e,  bie  ani  ©rfice  gcfoc^te  Spetfe, 
jest  pokarmem  ludzi.  Kluk.  Rośl.  3,  263.  Pod  czas  na 
stole  będzie  mleczna  kasza.  Łaczw.  Zw.  27.  Z  kaszy  lej, 
którą  sama  dla  siebie  warzyła  Jęczmiennej ,  jej  polewki 
słodkiej  udzieliła.  Olw.  Ow.  202.  Kasza  dziecinna ,  ka- 
szka drobna,  rzadko  uwarzona,  athora.  Cn.  Th.  buni!  ge= 
fpc^te  @ni|c;  Ross.  pasMasna.  Kasza  tarta,  przecierana 
przez  durszlak ,  kremor ,  gruca  jęczmienna ,  sorbitio.  Cn. 
Th.  klejek;  ber  ®crften)cJ)letm,  ^nferfślcim ,  k.  —  Prov. 
O  jakaż  z  ciebie  gorąca  kasza  !  Boh.  Kom.  3,  47.  ef.  go- 
rączka ,  wai  bii  fiir  ctn  $i|fopf  bi^.  (Slov.  Koho  raz  popali 
kasa,  wiżdicki  gu  fuka ,  kto  się  na  gorącem  sparzył,  i 
i  na  zimne  dmucha).  —  Kasza  wysługa  nasza.  Rys.  Ad. 
25.  (licha  nagroda).  Nasi,  co  potoneli  w  kaszy.  ib.  (ho- 
łota, chudeusze).  Kasza  w  niedziele,  kasza  w  ponie- 
działek; my  do  szkoły,  kasza  za  nami;  my  do  domu, 
kasza  za  nami.  Ossol.  Wyr.  t.  j.  zawsze  jedno.  (cf.  chleb 
a  chleb,  immn'  ctticilcy).  Rodere  famam  alicujus,  przeci- 
wko czyjej  dobrej  jjowieści  mówić,  plwać  w  kaszę,  w 
przypowieści.  Mącz.  ciiieil  ocrlópern.  Maledicus  iii  omnes, 
nie  dzierżą  ni  o  kim  dobrze,  wszystkim  w  kaszę  pluje, 
bywa  też  mówiono,  ib.  Jakby  czucia  nie  mieli ,  Pluń  im 
w  kaszę ,  zmieszaj  z  błotem ,  Jednakowoż  weseli.  Brud. 
Ost.  A.  o.  ferunt  coniicia.  Naplwać  komu  w  kaszę ,  na- 
mówić zelżywie,  sromotnie.  Rys.  Ad.  47.  cincn  ^Ciunter 
rcifcn,  bcrb  auśfc^impfcrt.  Królowi  trzeba  mieć  alliantów, 
jeśli  mu  kto  w  kaszę  plwać  chce  ,  i  pod  nos  kadzić,  że- 
by się  stawić.  Pot.  Arg.  635.  Patrz  jak  mu  gra  na  gę- 
bie ,  jak  mu  w  kaszę  pluje.  Pol.  Arg.  60.  Pozna  Jej- 
mość, ze  nie  dam  sobie  dmuchać  w  kasze.  Zabł.  Fir. 
80.  Nie  zjesz  mnie  We  Pan  w  kaszy.  Mon.  68,  723. 
(nie  dam  się  tak  łatwo,  nie  lękam  sie).  —  §.  Kasza, 
gra  ,  ob.  Kaszka. 

Pochodź,  kaszany,   kaszka. 


KASZAN.\T,  KASSANAT,  u,  m.,  rosół  do  ryb  chowania, 
z  octu  ,  pieprzu  białego  i  ziół  różnych  zaprawiony ;  także 
do  mięsa,  pieczonych  kuropatw,  jarząbków.  Wiel.  Kuch. 
403.  9JcarinierE)')'ig ;  cf.  marynata. 

KASZANY,  a,  e,  od  kaszy,  ©rug  = ;  Croat.  kassni;  Hung. 
kasai;  Ross.  HauiHOfi.  Garniec  kaszany,  od  kaszy  Ross. 
KauiHiiKi,  Kamnn'ieh"B.  Kaszany  kuchta,  (Ross.  KameBap3, 
/.  KameBapKii,  co  kaszę  warzy).  Kaszana  supa  Ros.  na- 
iiinua.  Kaszana  kiszka  Carn.  kashnata  klobasa ,  kashne- 
za.  'KASZARZ,  a,  m.,  kaszę  robiący,  przedajacy ,  itt 
®n'iftciil)(iitblev;  Carn.  kashar  alicarius. 

KASZĘ  się  ob.  Kąsać.  "KASZCZEK  ob.  Kąsek. 

KASZEL,  u,  m ,  {Boh.  kasel;  Sorab.  i.  kaschel,  kaschelk ; 
Carn.  kashl  ;  Yind.  kashel,  kashlanje  ;  Croal.  kashel , 
kashely,  kassely,  kasslyccz,  kasslyek;  Slav.  kashlaj ;  Rosn. 
kascjagl,  kascglic;  //ay.  kasciagl ,  kascglijz;  /loss.  KameJb  ; 
Sa.i.  Inf.  Srtfdicl) ;  ber  §uftetl,  poruszenie  tajemne  ,  brzmien- 
ne,  spokojniejsze  lub  gwałtowniejsze,  które  się  odbywa 
za  pośrzednictwem  narzędzi  oddychania  ,  gdy  się  przytra- 
fi, iż  jaka  rzecz  utrudzą  płuca,  a  natura  chce  się  jej 
pozbawić.  Dykc.  Med.  3,  36.  Kaszlem  stara  się  przyro- 
dzenie ostrą  lub  zbyteczną  klejkowatość  lub  llegmę  z  wia- 
trociągu  ufirzatać.  Perz.  Lek.  219.,  Cziach.  C.  2.  Kaszel 
piersi ,  ber  33ni|'tbiiften ,  żołądka ,  ber  SOkgcn^iiften ,  gardła , 
ber  Seu^^mfteil.  Dykc.  Med.  57.  Kaszel  mokry,  ber  feiK^te, 
suchy,  ber  trutfeitc  |)uftcn,  ber  ©djafbiiften.  ib.  41.  Ka- 
szle spazmowe ,  które  najwięcej  dzieci  napadają ,  długo 
trwają ,  zowiemy  też  kaszlem  zwierzęcym  dla  wielkiego 
gwałtu,  który  sprawują.  Krup.  5,  660.  ber  lSeiid)^ufteii , 
ba''  $ul;neriiie^,  ber  SiiiberBuften ;  koklusz,  Ross.  kok.iioui3. 
Lekarstwo  na  nowy  i  stary  kaszel.  Steszk.  Ped.  81.  Ka- 
szle z  gorącości  albo  z  zaziębienia  pochodzą.  Haur.  Sk. 
596.  —  §.  Prov.  Phras.  Kaszlem  zaciera ,  co  niefore- 
mnie  wyrzekł.  Cn.  Ad.  555.  er  will  fic^  mit  ,C>ii|teii  berauź 
bclfeit.  —  Miał  nas  z  kaszel.  P.  Kchan.  Jer.  79.,  Papr. 
Ryc.  532.  Mam  go  z  kaszel,  mam  z  nim  co  czynić, 
mara  co  od  niego  cierpieć,  silny  mi  jest.  Cn.  Th.  384. 
(daje  mi  się  w  znaki ,  id)  bak  baran  ju  faiieii ,  5U  iiagen). 
Rej.  Post.  L  1.  4.  Ma  Przeko|)skiego  z  kaszel  i  Nahaj- 
skich ,  Szwed  go  też  trapi.  Stryjk.   Gon.   T.  5. 

Pochodź,  kaszlisko ,  kaszliwy ,  kaszlać,  kaszlnąć,  naka- 
szliwać  sie,  odkaszlac ,  pokaszlac,  pokaszHwać,  przeka- 
szlać ,  luykaszlac. 

KASZERZ  ob.  Kacerz,  czerp. 

KASZK.4,  K.\SZECZKA  ,  i,  z.,  demin.  nom.  kasza,  Boh.  et 
Slov.  kaśićka;  Wnd.  kashiza,  mozhizh;  Croat.  kassicza: 
Ross.  KauiKa,  (w  drukarni:  .Inalna  wigneta),  ba»  0ru|Ącil. 
Kasza  dziecinna,  rzadko  uwarzona  drobna,  kaszka.  Cn. 
Th.  ein  biinneg  (Bnlfei^en  fur  Siiiber,  ©d^Ieim.  Wódka  z  sto- 
ziarnu  dzieciom  dychawicznym  do  kaszek  i  papinków  ich 
bywa  przylewana.  Syr.  751.  Ryba  woda,  kaszka  fra- 
szka, chleb  trawa,  mięso  tylko  samo  dobra  potrawa. 
Haur.  Sk.  507.  —  §.  b)  Kaszka  ,  gra  studencka  w  piłkę. 
Ryd.  eine  3Irt  Jiallfpiel.  Owo ,  gdy  inaczej  Bez  kaszki 
tu  nie  wygrać,  ochynąć  się  raczej  O  tego  poganina  i 
ważyć  nań  śmiele.  fiuard.  W/.  127.  t.  j.  bez  utarczki, 
rozprawy,  pbiic  jti  fpicicn,  fann  man  niiii  getpitiiien. 


KASZKIET  -  KASZTANEK. 


KASZTANOWATOŚG  -  KASZTEL.        331 


KASZKIET,  u.  m.,  KASZKIECIK,  a,  m.  dem.,  gatunek  szyszaka 
czyli  hełmu ,  z  Franc.  tai  Q,ai<\uii.  Kaszkiet  na  głowę 
włożył.   Teat.  24-.  c,  96.  ' 

KASZLAĆ ,  ał ,  cli ,  kaszle  intransit.  niedok.,  KASZLNĄĆ 
jedntl. ;  {Boh.  kaślati,  kaśli,  kaślam  ,  kaślśwam  ;  Slov.  ka- 
ślaf;  Sorab.  \.  kaschluyu,  kaschliu,  kaschlim;  Vind.  ka- 
shlati ;  Carn.  kashlam  ,  wręham  ;  Croat.  kashiyati ,  kash- 
lyem  ;  Slav.  kasliliati ;  Bosn.  kascgljati;  Rag.  kascgljatti ; 
Ross.  Kaiu.iflTb,  iKauiJHHyTt;  cf.  Germ.  folftcni,  fiilftertt; 
Rabb.  ^YJ'a  schiul ;  Arab.  '-?1'Ł' ,  't':>D  ;  cf.  Lat.  quasso); 
^uften.  Kaszle  jak  baba,  usiadłszy  w  kącie.  Comp.  Med. 
400.  Juz  dzisiaj  i  wszy  kaszlą.  Rys.  Ad.  18.  {Prov.  Rag. 
Ni  mi  staro  kascglje ,  ni  mi  mlado  placce  <  ani  mi  stary 
kaszle,  ani  mi  młody  płacze  =  samotny  jestem  ,  osierocia- 
ły). Kaszle  ;  nie  darmo  to ,  czegoś  chce.  Cn.  Ad.  535. 
tussis  dtdcia  postulał.  Martial.  —  Kaszle,  zmylił,  ka- 
szlem zaciera.  Cn.  Ad.  335.  er  iBitl  fic|)  mit  $ufteii  f;evau§-- 
^dfcit.  Krwią  kaszlać,  Slut  aiu^merfcii.  Kaszlnąć  na  ko- 
go =  cf.  mrugnąć  nań,  cmcm  jiibuftcii ,  burd;  §iiftcit  etti  3fi= 
^cii  gcbcii.  KASZLANIE ,  ia ,  ».,  subst.  verb.,  ba'3  ipuftcn. 
Dlaczegoby  nas  czyje  kaszlanie  abo  kichanie  w  gniew 
wprawiać  miały?  Pilch.  Sen.  235.  KASZLACZ ,  a,  m., 
tilt  §lifter;  Yind.  kashlavez ,  kashlar ;  Rag.  kascglivaz; 
Croat.  kasslyavecz,  kasslivecz.  KASZLISKO ,  a,  n.,  fatal- 
ny kaszel,  ein  Mpit^cr  $llftcn.  Gdzie  balsam  na  te  ka- 
szliska  nieuśmierzone ,  Z  któremi  lecą  zęby  wprawione ! 
Zab.  9,  548.  Żabi.  KASZLIWY,  a,  e'  kaszlący,  mit  §ii= 
ftcn  serlłimben,  »oii  $u[ten  Segleitet.  Ciężkość  w  połyka- 
niu z  oddechem  kaszliwym  i  szepietliwym  ,  zły  znak  zdro- 
wia. Krup.  5,522.;  {Sorab.  i.  kaschliwy ;  Croat.  kasslyev, 
kassliv  ;  Rag.  kascglir ;  Bosn.  kasgliv),  KASZLOWY,  a  , 
e ,  od  kaszlu ,  §u[ten  -■  ;  Ross.  Kame.ibHbiii. 

KASZOW,  a,  m.,  [Koszyce,  5],  miasto  Węgierskie,  Sci< 
fc^ail ;    Boh.  Kaśow ,  Kośice. 

KASZTA,  y,  i.,  cf.  kast,  skrzynia,  z  Niem.  ber  Snftcn;  So- 
rab. 2.  kaschcz;  {Yind.  et  Carn.  kashta,  kasha,  koesht, 
kashza ,  granarium).  Kaszty  drukarskie ,  skrzynie  z  prze- 
gródkami na  charaktery,  bic  1)rnrferfdftet: ,  ©c^erfćiftcn.  — 
§.  W  górnictwie  kaszty,  podpory  utrzymujące  wydrozone 
doły,  bie  6tii|eti  ber  ScrijftPllen.  Przestronnych  komor  ka- 
szty podpierają ,  Które  z  miąższego  drzewa  układają. 
Kchow.  501. 

KASZTAN ,  u ,  m.,  Boh.  et  Slov.  kaśtan ;  Sorab.  2.  kostana ; 
So7-ab.  1 .  khestćna  ;  Carn.  kóstajn ;  Yind.  kostain ,  kosta- 
nja ;  Croat.  kosztany,  koztanye ;  Hung.  gesztenye ;  Dal. 
kosstany;  Bosn.  kostagna;  Bag.  kostagn;  Stav.  kesten ; 
[Eect.  KOCTt.HT.  2] ;  Ross.  HauiTaut ;  Ital.  castagna  ab  ur- 
be  Thessaliae  Castana ;  Graec.  Kaurara.  §.  1  )  drzewo 
kasztanowe,  ber  Saftanieiibaum.  Tu  palma,  tam  cytryna, 
tu  kasztan  kosmaty.  Pot.  Arg.  210.  Kasztan  dziki,  ber 
3Jo&fa|łanicilbaiim,  lubo  drzewo  nie  jest  Jziko  rosnące, 
dla  owocu  jednak  do  jedzenia  niezdatnego,  tak  nazywa 
się.  Ład.  H.  N.  69.  —  g.  2)  Kasztan,  KASZTANEK, 
nka,  m.,  a)  owoc  drzewa  kasztanowego,  bic  łtafłanie, 
Ocfterr.  M\it.  Kasztany  jedne  są  dzikie  i  gorzkie, 
drugie  słodkie,  na  stołach  używane.  Kluk.  Rosi.  i,  157. 
Przekupień  kasztanów,  {Croat.  koszlanyar ;    Slav.  kesztc- 


nar).  Dzikiego  drzewa  kasztanowego  owoc  jest  mięsisty 
z  kolcami ,  a  w  nim  jeden  lub  dwa  kasztany  znajdują 
się.  Kluk.  Rośl.  2 ,  43.  Z  owocu  abo  kasztanów  tych 
piękny  się  robi  krochmal,  ib.  Z  niedbalstwa  włodarzów, 
bydło  czasem  ma  niby  kasztany,  przyschło  łajno.  Haur. 
Sk.  44.  —  §.  b)  Kasztanek,  pumila,  drzewo  Amerykań- 
skie, do  kasztanów  podobne,  którego  owoc  jeszcze  jest 
przyjemniejszy.  Kluk.  Dijkc.  2,  3.  ber  3Imerifaiii|d>e  SaftO' 
iiienóaiim.  —  §■  c)  Kasztany  ziemne,  ^ieperletn,  korzeń 
mają  smaku  słodkich  kasztanów.  Kluk.  Rośl.  \,  209. 
Kasztanki  ziemne,  gatunek  cybory,  cyperus  esculentus , 
C.upcrtliuurj ;  główki  korzenne  tej  rośliny  są  słodyczy  ka- 
sztanom podobnej ,  a  dobrym  pokarmem  dla  ludzi.  Kluk 
Dykc.  1,  178.  Zowią  to  ziele  ziemnemi  kasztankami  dla 
korzonków  smaku  kasztanowatego.  Syr.  1234.  Migdałki 
lub  kasztanki  ziemne,  grbmniibcln.  N.  Pam.  17,  202. 
Świni  orzech  abo  kasztan,  Dulbocaslanum,  Grbfnftdnicii. 
Z  kształtu  orzecha  naszły  sobie  imię,  jako  świni  orzech 
abo  kasztan  od  świni,  które  osobliwie  tuczy.  Syr.  1235. 
Wodne  kasztany  abo  orzechy,  kotewki ,  SŚafferniiffc.  ib. 
1275.  —  g.  5)  Kasztan,  koń,  pies  kasztanowaty,  ciii  fa= 
ftaiiienfarBetieź  f  ferb ,  (ein  gudjś) ,  obcr  ein  [olc|er  $iinb. 
Póki  gonił  zające,  póki  kaczki  znosił.  Kasztan,  co  chciał, 
u  pana  swojego  wyprosił.  Kras.  Baj.  22.,  Chmiel.  1,  582, 
A".  Pam.  23,  185.  —  g.  Trzcina  Hiszpańska  kasztanowe- 
go koloru,  ein  ©pantfdieś  3?oIir.  Znajdę  co,  to  ten  mój 
kasztan  na  tobie  się  potrzaska.  Teat.  30,  34.  (mciii  SroU' 
ner).  —  g.  Kasztan  poet.  -■  kasztanowy  kolor ,  Śaftantenfar' 
be.  Lekka  mgła  rozlała  się  na  jej  czarne  oczy,  A  bla- 
dość ćmiła  czoło  z  kasztanem  warkoczy.  Przyb.  Ab.  16. 
KASZTANOWATOSĆ ,  ści,  i.,  podobieństwo  koloru  do 
kasztanów,  bic  (Snftaiiicnfarbc.  Ruda  gnieździsta  w  nie- 
których miejscach  kolor  ma  szafraniasty,  w  innych  ma 
kasztanowatość.  Os.  Żel.  41.  KASZTANOWATY,  a,  e, 
KASZTANOWY,  koloru  kasztanom  podobnego,  cisawy, 
!aftanicnfarl)ig ;  {Boh.  hrebjckowy;  Yind.  kostanjast,  ko- 
stanjskoerjau ;  Croat.  kosztanyaszt ,  halataszt;  Ross.  py- 
CUH,  pycOBaTBifi).  Kolor  kasztanowaty,  {Slav.  kesteno- 
va  boja;  Croat.  koztanyeve  farbę).  Klacz  kasztanowata. 
Teat.  24.  c,  55.  Owce  kasztanowate.  Pam.  84,  674. 
Koń  kasztanowaty.  P.  Kchan.  Orl.  1  ,  598.  kasztan ,  ein 
gu^l —  g.  Kasztanowy,  a,  e,  od  kasztanów,  Boh.  ka- 
stanowy;  Carn.  kostajnov;  Croat.  kosztanyev ;  Slav.  ke- 
sztenoY ;  Boos.  KauiraHOBUii ,  ifafiiinicn  <  .  Smak  kasztano- 
wy. Syr.  1254.  W  południowej  Europie  całe  są  lasy 
kasztanowe.  Klukc.  Dyk.  2,  5.  Las  kasztanowy,  {Croat. 
kosztanyevecz  ,  kosztanevje  ;  Stav.  kesztenye ;  Bung.  ge- 
sztenyes ;  Bosn.  kostagniscte).  Kasztanowe  drzewo ,  Yind. 
kastanjoYu  drevu;  Slav.  kestenovo  dt5rvo ,  ber  Jlafłanten' 
banm.  Kasztanowa  łuska  koląca ;  kasztanowa  łuska  gła- 
dka ,  łupinka.  Cn.  Th. 
'KASZTEL ,  'KASTEL ,  u  ,  ni.,  z  Łac.  twierdza ,  Slov.  ka- 
śtil,  kaśtel ,  palota  ;  Bung.  kastely  ;  Ymd.  gradishtvize  , 
Yoiskni  gradizh ;  Bosn.  kasctio ,  kula  ;  Croat.  kastel ;  Dal. 
raetericz;  cine  Sitobellc,  ein  (SaflcU.  Mieczysław, 'gdy  go 
nie  chcieli  puścić  na  zamek  Krakowski,  kastel  zbudował, 
aby  ich  dobywał.  Biel.  Kr.  105.     Wszelkie  okopy,  które 

42" 


352      K  A  S  Z  T  E  L  A  N  -  K  A  S  Z  T  E  L  A  N  K  A. 


KASZTELANOWA  -  KAT. 


szańcami  albo  kasztelami  zowią,  jak  zrysować  na  tablicy. 
SoM.   Geom.  2,   112. 

KASZTELAN,  a,  m.,  ber  HaftcUaii,  SBimjiipiijt ;  {Sorab.  1. 
hrodżanski  predkstoyicżer;  Carn.  grashinar,  grashinovz; 
Bosn.  dizdar;  Croat.  porkulab  gradechki;  Hung.  kastely- 
beli,  varbeli,  porkolab).  Miasta  warowane  murem  i  wa- 
łem, nazwała  Łacińska  starożytność  'castra;  mieszkańcy 
tych  miast  nazywali  się  castellani.  Później  żołnierzy,  po- 
stawionych na  obronę  tych  miast,  nazywano  mililes  ca- 
stellani ,  a  tego  co  miał  najwyższą  straż  zamku  caslella- 
nus.  Aar.  Hst.  2,  253.  Nabudowawszy  pierwsi  książęta 
Polscy  tyle  miast  i  zamków,  oddawali  one  pod  straż  ka- 
sztelanów ,  których  powinność  za  Piastów  prawie  taż  sa- 
ma była ,  co  potym  starostów  grodowych ,  albo  co  w 
Niemczech  burgrabiów.  ib.  255.  Siirgijrnfcii ,  Siirgyoigte. 
Chrabry  każdemu  yyojewództwu  przydał  kasztelanów,  to 
jest  niby  WicewojewodÓNy ;  bo  taż  jest  ich  funkcya  pod 
niebytność  ich ,  która  i  wojewodów.  Z  dawna  zaś  ka- 
sztelanowie jedni  byli  więksi,  albo  krzesłowi,  Saftclldiic 
erftcr  S^rbimiig ;  drudzy  mniejsi,  jmc^^ter  Orbimiuj.  Zowią  się 
zaś  kasztelanami  od  kasztelów  i  ich  ziem ;  nie  żeby  w  nich 
państwo  jakie  albo  jurysdykcyą  mieli,  luboć  ich  tak  po- 
spolicie nazywamy,  na  przykład  Pan  Poznański ,  Pan 
Wojnicki ;  ale  że  pod  czas  expedycyi  generalnej  każdy 
swoje  ziemie  do  boju  przywodzi.  Nieś.  1,  102.  Kaszte- 
lan Krakowski  Nyojewodę  Krako\yskiego  prze\yyższa ,  od 
czasu  zdrady  Skarbimierza  wojewody.  Krom.  145.,  Gwagn. 
195.  —  Kasztelan  tedy  jest  senatorem,  którego  obowią- 
zkiem wraz  z  wojewodami,  prowadzić  rycerstwo  ziemi 
swojej,  na  sejmikach  prezydować,  na  sejmach  miejsce 
w  senacie  zasiadać.  Kras.  Zb.  1,  444.  Więksi  kasztela- 
nowie na  krzesłach  ,  i  ztąd  krzesłowemi  zwani ;  a  mniejsi 
na  ławkach  za  pierwszemi  siedzieli.  Skriet.  Pr.  Pol.  1, 
165.  (cf.  drążkowy).  Prokuratorów  w  wielkiej  'poczci- 
wości mają,  czczą,  raczą,  by  więc  pany  'kastelany.  Glicz. 
Wych.  N.  4.  —  §.  2)  Kasztelan '(frois  woli  kasłalon) , 
pewna  gra  w  karty,  gap',  eiii  Snrtenfpicl ,  ctma  ^a^iircu, 
9)iatfc6.  Jeszcze  miejscami  po  głębokich  prowincyach, 
pikieta  i  kasztelan  utrzymuje  dawne  tuzy  i  parafde,  przy- 
brane w  ferezye  stangreckie.  Kraj.  Pod.  50.  Cieszyli  się 
dawni  Polacy  Po  szelegu  kart  grając  albo  więc  warca- 
bów O  kasztelański  stołek,  którego  tysiąc  kroć  Godniej- 
si  byli,  niz  ci  teraz  kasztelani  yyarcabowi.  Opal.  Sat.  11. ■- 
warcabowa  gra,  dnc  Slrt  Spici  iii  ber  Smnc.  Dwaj  to- 
warzysze wyzywali  się  w  warcaby  o  kasztelania,  jako  gra- 
ją pospolicie ,  aż  jeden  z  nich  o  swojej  doskonałości 
w  tej  mierze  siła  trzymając  ,  pocznie  się  chełpić  i  mó- 
wić drugiemu ,  że  ty  mię  żadną  miarą  nie  uczynisz  ka- 
sztelanem ,  3Hatfc^ ,  5iim  ©(^ncibcr.  On  też  trudno ,  mówi, 
i  z  błazna  Pana  i  z  głupiego  uczynić  kasztelana.  Dwór. 
B.  4.  KASZTELANIA ,  i,  i.,  kasztelaństwo ,  urząd ,  wła- 
dza kasztelańska,  bie  Saftcllanctiifiirbe.  KASZTELANIO , 
a,  m.,  syn  kasztelana,  bc^  SaftellnifS  6o(ui.  Dzień  we- 
selny W.  J.  P.  Felixa  Olędzkiego ,  kasztelanica  Chełm- 
skiego. Zab.  12.  55.  KASZTELANKA,  i,  z.,  córka  ka- 
sztelańska, m  ^aftcllanei  Joitcr.  Szlachcianka  chce  być 
kasztelanką,  wojewodzanką.  M.  Biel.  S.  N.     KASZTELA- 


NOWA, y,  i.,  żona  kasztelana,  bic  Snftcllaiiiiiii.  KA- 
SZTELAŃSKI, a,  ie,  od  kasztelana,  HaftcllaifJ  = .  Ka- 
sztelański stołek.  Opal.  Sat.  72.  krzesło.  KASZTELAŃ- 
STWO, a,  n.,  §.  1)  kasztelania,  godność  kasztelańska ,  bte 
Saftclliiiicimnirbc.  —  §.  2)  Kasztelan  z  kasztelanową  collect., 
ber  Maftctlrtii  iiiib  bic  Jlnftcllaiiiim.  Rezydencya  państwa  ka- 
sztelaństwa.    Gaz.  Nar.  1,  256. 

KASZTY  oh.  Kaszta. 

KASZUBA ,  y ,  *'.,  w  hucie  śklanej  piec ,  w  którym  tafle 
rozprawiają,  aby  były  gładkie,  równe  i  płaskie.  Począ- 
tek tego  słowa  jest  z  Niem.,  bo  się  kończy  na  Ofeii, 
lecz  syllaba  kasz  coby  była  nie  wiem,  bo  taki  piec  zo- 
wie się  po  Niemiecku  Stiidpfcn,  co  się  znaczy  piec  roz- 
prawujący.   Torz.  Szk.  55.,  ib.  32. 

KASZUBY,  ub ,  plur.,  część  województwa  Pomorskiego ,  le- 
żąca przy  księstvyie  VVendeńskim  nad  morzem  Bałtyckim. 
Dijkc.  Geogr.  2,  21.  bic  8anbfd;aft  Safdmlien.  część  Pome- 
ranii z  tej  strony  rzeki  Pcrsanty  i  Kolberga.  Nar.  Hst.  2, 
239.  KASZUB,  a,  m.,  KASZUBITA,  y,  m.,  mężczyzna 
z  Kaszub  rodem ,  eill  jtnfc^iibe.  Z  nazwiska  dawnych  Ki- 
zynów,  narodu  Lutyków,  i  z  Niemieckiego  |)iibc,  pewny 
wymiar  gruntów  znaczącego,  mogło  w  czasie  uróść  na- 
zwisko Kiszubów  czyli  Kaszubów;  lubo  Bogufał  je  od 
fałdowanych  sukien  wyprowadza.  Nar.  Hst.  4,  15.  Ka- 
szubitowie  byli  rodu  Słowiańskiego,  ib.  2 ,  239.  Po- 
morczyki.  Kaszubiły.  Min.  Byt.  2,  11.  'Kaszubianie. 
Stryjk.  Gon.  U.  3.  KASZUBKA,  i,  ź.,  kobieta  z  Kaszub, 
ein  Jlnfitiilunn.    KASZUBSKI ,  a ,  ie  ,  z  Kaszub  ,  Sa)'c^iiDi)'4l. 

KASZYSTY ,  a,  e,  na  kaszę  zdatny,  kaszę  dający,  Grii|ge« 
beiib,  griiBitrtiij.  Tatarka  na  rolach  sprawnych,  jako  inne 
zboże  ,  jarzyny  kaszyste  ,  roście  ,  w  cieplejszych  krajach 
dwakroć  do  roku  może  być  siana.  Syr.  1004.  KASZY- 
WO,  a,  H.,  leguminy,  grit^artige  griiśt,  $iil|'eiifritd;t ,  \V0X' 
ani  ftti;  ©riifie  mat^cn  Ićipt.  O  polnych  ijarzynach ,  albo 
o  kaszywie.  Syr.  999.  Pliniusz  się  myli  o  Niemcach, 
żeby  kaszywa  żadnego  innego  nie  mieli  okrom  z  owsa. 
Syr.  988.  Rozmaitego  kaszywa  dosyć  mają.  ib.  Proso, 
gdzie  będzie  otłuczone,  jagłami  mianujemy,  drudzy  ka- 
szywem  prosianym ,  inni  pszonem.  Syr.  1005.  Galenus 
ryż  między  kaszywa  poczytuje,  ib.  999. 

KAT,  a,  m.,  w  liczb.  mn.  kaciej  kacia;  zdrobn.  Kącik;  Boh. 
kat,  ras;  Slov.  kat;  Sorab.  1.  kat,  drez,  wowbischer, 
cźweluwar ;  Yind.  rabel ,  obieshavez ,  fraiman,  rablin,  ha- 
gar,  trinog,  martrayez,  pefout,  kervaunik;  Carn.  rabel;  Croat. 
hahar,  kerynik,  henkar,  maningolda;  Hiing.  hólier;  Dal.  ka- 
runik,  boja,  uboicza,  manigod,  moracz,  czoczun  ;  Bosn.  kar- 
vnik,  krrynik,  cocan,  manigod  (z  Włosk).;  Slav.  yjshar,  ker^ 
ynik,  henkar;  Ross.  na.iaii ,  ncTHsaTe.it;  Eccl.  wBrOTŁ,' 
sanjciHbiH  Maciepł,  MsiYHie.ih,  cnehy.taTop-B ,  na.iHijHHKi, 
óupiiil,  KpOBOTBopeui,  r.iaBOc-feMeui;  (cf.  Uebr.  ^^ur.  cha- 
taph ,  diripuit) ;  §•  1  )  osoba  nad  złoczyńcą  sprawie- 
dliwość skutkiem  okazująca.  Sa.v.  Porz.  30.  ber  $Ctt= 
fer,  ber  3fad;rid)ter,  ber  i^albmciftcr.  Katowic,  oprawcy, 
ceklarze  w  wielkiej  nienawiści  u  ludzi  bywają.  Sa.v. 
Porz.  30.  Kat,  ostatni  urząd.  Bys.  Ad.  53.  Dwa 
kaci  (kacia)  w  jednym  miasteczku  się  nie  pożywią.  Cn. 
Ad.  217.    Tak  mówi  kat;  a  sędzia  dekretem  nakaże:  Ma- 


KAT. 


K  A  T. 


333 


łodobry,  skarż  go  tam,  jako  prawo  każe.  Klon.  Woi:  40. 
not.  „kata  z  starego  zwyczaju  zowią  małodobrym".  (cf. 
mistrz,  hycel).  Złodzieja  gonić  nie  ehcą,  czyniąc  wy- 
mówkę, że  się  im  nie  godzi  na  kata  gonić.  Siat.  Lit. 
587.  (t.  j.  dla  kata ,  na  pomoc  katu).  Nie  chciało  mu 
sie  wojować  z  rozbójniki ,  WolaJ  między  woj.skowcmi  szy- 
ki, Na  sJawę  robić,  niz  brać  katu  kopy.  Pot.  Syl.  158. 
(pozbawić  kata  zarobku).  Nie  zabił  rozbójnika ,  nie  kata 
dojdzie  obiecana  kopa.  Pot.  Arg.  421.  (cf.  katukopaj.  Su- 
mnienie  gorsze  (od)  kata  ,  gryzie ,  choć  w  skrytości,  Nie 
tylko  ciało  psuje,  wysusza  i  kości.  ŹJies.  A.  2.  Wenus 
zdradliwa,  choć  rozkosz  cukruje.  Wkrótce  nad  kata  ciało 
morduje.  Comp.  Med.  407.  —  §.  2.  Okrutnik,  morderca, 
ber  "^.kinigcr,  Smiler,  i)cnfcr  (ig.  Prawda  doznana,  jak 
pono  świat  światem ,  Duższy  słabszemu  bywa  często  ka- 
tem. Jabł.  Ei.  181.  (cf.  wielkie  ryby  małe  zrą).  Ci  kato- 
wic, którzy  go  męczą,  bogu  za  to  odpowiedzą.  W.  Post. 
W.  265.  —  §.  3.  Proverbialiter  a)  Loco  particulae  co 
Poloni  usurpant  mullas  alias  ul:  dyaskaś  tam  miał  czy- 
nić? kata  ty  wiesz,  i.  e.  co  ty  wiesz,  bcil  §eiifer  tpeipt 
tu ;  kat  mi  po  nim  i.  e.  co  mi  po  nim ,  bfit  .'pciifcr  ift 
miv  baran  gclctjcii ;  katać  nie  wie  i.  e.  coć  nie  wie ,  jiim 
^enfcr,  er  tueip  e5  luo^l.  Sic  u  kata  jest,  pro  gdzie.  La- 
tini  usurpanł  malum.  Cn.  Th.  b)  Loco  Pronominis  kto, 
suppontmt  Poloni  varia  nomina;  ki  kat,  dyasek,  pokusa, 
ut:  ki  kat,  itier  511111  ^eiifcr,  ki  dyasek,  ka  pokusa?  katci 
kazał,  ber  .^ciifcr  I)at  bid)o  ijf^f'Pf"'  7"'"  ^^^^  kazał!  quid 
hoc  sceleris,  ki  to  kat?  Cn.  Th.  552.  A  kat  tobie  po 
tym.  Zab.  11,  525.  iai  gcljt  birf)  ben  i)ciifcr  iimź  aii.  Wie 
go  kat,  komu  wierzyć.  Burl.  A.  3.  ha^  roei^  ber  ^.,  Uicm 
matt  mc^r  traiten  barf.  Piękna  edukacya ,  dzieciom ,  kat 
wie  czym,  głowę  zawrócić.  Teat.  19,  65.  Kat  mi  po 
tym,  dla  niej  w  długi  zachodzić.  Opal.  Sal.  9.  id)  ^abe 
ben  ^.  bODOn.  —  §.  Kat,  zła  rzecz,  kaduk,  dyasek,  licho, 
^enfer,  ®eutfd)fer,  fd)iuerc  3!pt^),  Unflliiif.  Niech  go  kaci 
wezmą.  Teat.  43.  c.  122.  Niecii  go  wszyscy  kaci  wezmą. 
Teat.  18.  c,  4.  Niech  Wac  Pana  trzy  sta  katów  weźmie. 
ib.  43.  c,  57.  Niechaj  kat  mu  wierzy.  Pot.  Syl.  597. 
Czy  go  kaci  na  moje  tu  przynieśli  licho?  Zab.  7,  203. 
(cf.  choroba).  Ale  czy  kaci  nadali  ?  że  teraz  ociec  po- 
wrócił. Boh.  Kom.  4,  45.  Zjedzże  sto  katów.  Teat.  55, 
40.  Mówi,  że  to  samo  czeka  i  We  Pana,  ale  zje  kata. 
Boh.  Kom.  1,  40.,  Zje  kata,  kto  mię  zwiedzie,  mam 
pewne  prawidła ,  Że  mię  żaden  pan  młokos  w  swe  nie 
zwabi  sidła.  Zaht.  Bal.  69.  I  ty  także  pustakiem  chcesz 
być,  daj  go  katu!  Trep.  S.  M.  Al.  Daj  go  katu,  jakież 
duże  kamienie.  Teat.  1,  58.  (cf.  jechał  go  sęk).  Daj  go 
katu,  co  to  ma  znaczyć?  Boh.  Kom.  4,  66.  ba^  bid)  ber 
^enfer.  Daj  go  katu,  chcesz,  żebym  ja  ustawnie  milczał. 
ib.  1,  20.  —  Porwoneś  już  katu.  Past.  Fid.  255.  ba^ 
bi(^  ber  %.  ^o\)U.  Idź  do  kata,  gc^e  jum  $  ...  A  do  stu 
katów !  daj  mi  pokój.  Teat.  36.  b,  72.  Nim  miną  lata, 
to  już  wszystko  pójdzie  do  kata.  Teat.  22,  45.  (przefia- 
dnie,  pójdzie  z  dyrnern).  Tam  do  kata,  to  niegrzeczny 
postępek.  Teul.  18.  c,  15.,  (V'(n(/.  shcrdei!  shmenta!  Carn. 
shirzejte!  shirzkejte!  Sorab.  1.  k'  cżcpuley!).  Prawdziwie, 
do    kata    wolności    w  barłogu  się  tarać.    Dwór.  K.  2.  — 


Na  kataż  przydadzą  się  łakome  twoje  zbiory.  Pot.  Pocz. 
116.  —  A  cóż  to  u  kata?  już  to  i  z  polityki  wyszło! 
Boh.  Kom.  1,  272.  bąm  Center!  A  to  jak  u  kata?  ib. 
4,  12.  Cóż  on  u  kata  robi?  czym  on  jest.  ib.  4,  H. 
Chłop  słysząc ,  mówi ,  co  tara  u  kata ,  Tak  strasznie 
woła:  gwałtu,  gwałtu!  rata!  JabŁ  Ez.  27.  Co  to  u  stu 
katów?  Boh.  Kom.  1,  69.  Cóż  u  kata,  oni  się  widzę 
porwą  za  łby.  Zabl  Zbb.  12.  Potrafię  ja  jemu  usłu- 
żyć, bo  jestem  za  kąty  serca  śmiałego.  Boh.  Kom.  2, 
418.  (t.  j.  dyabelnie,  kaducznie).  Potrzebne  byłyby  du- 
katy, Ociec  ma  ich,  to  prawda,  lecz  skąpiec,  ze  kąty. 
Żabi.  Zbb.  6.  Mocna  ma  ze  kąty  głowę,  wszystkich  prze- 
pija. Teat.  55,  75.  Za  kąty  szybko  pędzi.  ib.  52.  d,  80. 
O  Mulcie  Turcy  rozumieją,  iż  najsprawiedliwiej  nad  wszys- 
tkie sędzię  osądzi,  a  bywa  przecie  po  kacie  często.  Star. 
Dw.  50.  kata  warto,  eź  taiigt  ben  $ciifer.  Dopieroż  bywa 
mówiemy  po  kacie ,  kiedy  pan  jak  bela  umoczony.  Wad. 
Dan.  116.  Kata  ci  da,  pewnie  nic  nie  da,  er  linrb  bit 
ben  ipenfer  imi  ijcben;  gciing  nid)tś  gekn.  Kata  tam  to 
były  żarty.  Teat^  50,  82.  Kala  prawda,  ta  okoliczność 
nie  nadto  nam   posłuży,  ib.  11.  b,   15. 

Pochodź,  kącik,  katowcz-yk,  katowha,  katoivski,  katownia, 
katmoać  ,  pokalować ;  katusz,  katukopa. 
KAT,  a,  m.  demin.,  kątek,  kącik;  (Bok.  kaut,  kautek,  kau- 
tećek;  Slov.  kaut;  Sorab.  1.  kut;  Yind.  kot,  sakotek; 
Carn.  kot;  Croat.  kut,  kulccz,  vugel ;  Rag.  kut,  kutich; 
Bosn.  kut,  nugao;  Dal.  kutii:  Boss.  KyTŁ;  cf.  Germ.  Sot^, 
Sat^e;  cf.  chala;  cf.  Germ.  ślante;  Dan.  et  Svec.  kant;  hal. 
cantone  ;  Gall.  coin;  Graec.  xai'{>óc;  cf  Pol.  kędy  e<  kąd, 
zkąd  ,  dokąd).  Otwartość  między  zbiegającemi  się  z  sobą 
dwiema  liniami,  nazywa  się  kąt,  angulus ,  węgieł.  Jak. 
Mat.  1,  11.  ber  SIBinfel.  Kąt  może  być  prosty,  eiu  red|ter 
3B.  roztwarty  ftunipfer,  albo  ostry,  fpi|i(3er  2B.  Geo/n.  Nar. 
1,  55.  cf  kąt  prostokryślny,  rectilineus,  krzywokryślny, 
curvilineus ,  rużnokryślny,  mixtilineus.  Jak.  Malh.  1,  11. 
Anguł  kąt,  tryanguł  trójkąt,  pentagon  pięciokąt,  poligon 
wielokąt.  Klecz.  Zd.  75.  —  .Arith.  Kąt  spulnej  liczby,  jest 
położenie  albo  miejsce  liczby,  od  którego  idzie  się  tak 
po  kolumnie  liczb  ku  górze  albo  na  dół,  jako  i  wierszem 
na  bok  prawy  albo  lewy.  Solsk.  (ieom.  5,  78.  bcr  i3Cmein= 
fd)aftlid)C  3al)lennnnfel,  in  ber  3icd)entafel.  —  Kat  w  pokoju, 
w  domu  =  gdzie  się  schodzą  ściany,  mury,  bcr  SBillfel  in 
eincm  ©ebaube.  Pustki  doma ,  cztery  kąty,  a  piec  piąty. 
Cn.  Ad.  985.  Niema  juz  czym  z  kąta  myszy  wywabiać. 
Klon.  Wor.  56.  (cf  psa  z  pieca).  Złodziej  bywszy  w 
domu,  kąty  zostawi;  a  ogień  kiedy  przyjdzie  wszystko 
pobierze.  ^Bys.  Ad.  80.  Wszystkie  cztery  kąty  Radby 
obmiótł,  jak  mówią,  nawet  i  piec  piąty.  Zab.  14,  52. 
Zrzędny  gospodarz  z  kąta  w  kąt  chodzi.  Teat.  29.  c,  5. 
Undigue  conguirere,  wszędzie  szukać,  każdy  kąt  zmacać. 
Mącz.  Szukam,  przewracarei  izby  cztery  kąty,  i  nic  zna- 
leźć nie  mogę.  Teat.  45.  c,  3.  W  każdy  kąt  zajrzę,  ib. 
50,  54.  Tak  go  będę  częstował,  że  go  będzie  w  każ- 
dym kącie  dosyć  C;i  .4(7.  555.  (pijany  będzie  bluł  i  t.  d.). 
Martwy  kąt  w  fortyfikacji,  nie  mający  z  nikąd  żadnej 
obrony.  J"k.  Art.  5,  501.  cin  tpbter  SŚinfel ,  ber  ni^t  fle= 
bectt  ift.  —  §.  b)  Kąt,  miejsce  skryte,  ein  serborflncr  Crt, 


334 


KĄT. 


KATAFALK-KATAR. 


cin  SBinfcI.  Nadzieja  się  w  kąt  skryła.  Brud.  Ost.  F.  i. 
Niech  się  przed  nim  wszyscy  w  kąt  schowają.  Ossol.  Str. 
3.  Człowiek  stateczny  w  kąt.  Teat.  14.  c,  41.  fna  bok, 
pod  ławę).  Cnota  się  w  kącie  nie  tai,  lecz  na  widoku 
stawa.  Pilch.  Sali.  265.  Pod  czas  dowcip  wyborny  w  ką- 
cie leży.  Irys.  Ad.  7.  Siedź  w  kącie  bałamucie!  Falib. 
Dis.  0.  2.  Na  oku  sprawiedHwi ,  lecz  po  kącie  zbroją. 
Wad.  Dan.  221.  Kto  z  kąta  mierzy,  pewniej  i  bardziej 
uderzy.  Cn.  Ad.  1546.  cf.  złość  skryta  szkodliwsza.  — 
Ano  cię  sobie  teraz  z  kątów,  śmiejąc  się,  ukazują.  Falib. 
Dis.  R.  o.  W  waszym  to  kącie,  szacowne  wioski,  słodkie 
przepędzam  chwile.  Zab.  14,  4.  W  każdym  świata  ho- 
ryzoncie Są  ciekawi  ci ,  co  w  kącie ,  Iż  się  im  rzadko 
zdarzy  mieć  wiadomości.  Kras.  Lisi.  173.  W  każdym  ką- 
cie świata ,  ma  cnota  swoich  czcicielów.  Kras.  Hst.  45. 
Gdyśmy  w  ten  kąt  wleźli ,  Dzikiśmy  naród  wielce  znale- 
źli. Jabł.  Teł.  137.  Muszą  się  od  kąta  do  kąta  tułać. 
Falib.  Dis.  F. ,  {Boh.  kautkowati ,  okautkowati  delitescere). 
To  sam  to  lam,  z  kąta  w  kąt,  tak  statek  na  świecie. 
Durl.  D.  3.  —  ■§.  Metonym.  Kąt,  ludzie  pokątni ,  ludzie 
z  kala,  3fiiiifcllcutc,  8ciite  im  SBiiifcl,  im  58cr('orgnon.  Kąt 
Donatowej  wiary  oskarżył  Cecyliana.  Hrbst  Art.  142.  {pars 
DonaU).  —  §.  Kąty,  dziecinna  gra ,  astragulus.  Mącz.  ctii 
SinbcrfpicI ,  i^crftctfcit.  —  *g.  W  'kącie  leży  pani,  {Boh.  w  kau- 
te  leżef  -puerperio  cubare),  zległa,  w  połogu  leży,  fic  lifot 
tmSillMiełte;  Boh.  do  kautaprigit,  do  'kąta  przyjść,  parere, 
zlegnąć,  iii§  łlinbkttc  fommcil.  —  §.  c)  Kąt  =  ciasne  miej- 
sce, ciaśnina,  fin  ciigcr  Ort,  cin  SBinfci.  W  ciasny  kąt 
kogo  wegnać ,  przymusić ,  compellere  iii  anguslias.  Mącz. 
fiiicn  in  bic  (Sngc  trcibcn.  AngustUs  teneri,  w  ciasnym  ką- 
cie być.  ib.  Nieprzyjaciela  w  tak  ciasny  kąt  zaparł,  iż 
całą  swą  nadzieję  w  ucieczce  pokładać  musiał.  Pilch.  Sali. 
213.  w  kąt  garnąć  =  na  jedno  ciasne  miejsce,  na  kupę, 
in  cinen  2BinfcI  5ufammcn  pfroyfcn,  sufammcn  ftopfcn,  5ufam= 
men  ^mifen.  Jako  to  jest  rzecz  sprośna,  gdy  kto  traci 
marnie ,  Także  iście  nie  niniejsza ,  gdy  wszystko  w  kąt 
garnie.  Bej.  Wiz.  191.  Choć  wszystko  zniszczy,  i  w  je- 
den kąt  zbije,  Kto  mu  się  oprze,  kto  podniesie  szyję? 
Cbrośc.  Job.  43.  Kąty  kim  pocierać,  nieszanować.  do 
podłycl)  posług  obracać.  Cn.  Th.  333.  (omanben  mic  cincn 
Si^u^łui^er  Dcl;nnbcln,  i^n  ju  ben  nicbrigftcn  5)icnftcn  itau- 
6j(n.  Lepiej  się  ztąd  wyprowadzić,  niż  kąty  pocierać. 
Pot.  Arg.  744.  W  pośrzód  nieznajomego  ludu  cudze  ką- 
ty pocierać  muszę.  Teat.  34.  c,  i  i.  —  g.  Kąt,  za  całe 
pomieszkanie,  osobliwie  z  wyrażeniem  mierności  jego,  abo 
ustronia,  tngc  nbgcicgcnc  3Bol)imng,  5!Binfcl.  Kąta  się  swe- 
go trzyma,  cudzych  nie  nawiedza.  Bach.  Epikt.M.  Wszys- 
tkich pobili,  którzy  się  byli  do  swych  kątów  sprowadzili. 
Warg.  Gez.  76.  Wstydem  się  zalewali  przed  swych  'są- 
siad wroty,  Nie  raz  nędzne ,  gdy  cudze  kąty  pocierały. 
Łącztu.  Zw.  4.  Cztery  kąty  odpowiedzą  mi  za  twoje  po- 
stępki. Teat.  7,  113.  wiezienie,  areszt,  koza.  —  g.  Kąty 
kapelusza,  przeguby,  bie  ^ntfaltcn.  Kapelusz  już  był  stary 
I  wniwecz  znoszony,  Kały  sie  rozpadały  i  psuły  si<i  stro- 
ny. Zab.  12,  68.    "        '■       '  J      1       .       . 

l'ochodz.  cf.  k^dy,  -  kąd,  odkąd,  pokąd,  niekiedy,  zkąd, 
ntzkąd,    dokąd,   poniekąd;    kątek  ,^  kąciki    zakąl,'  zakątek, 


zakącik ,  zakącie,  kącisly,  kątnik,  kątny,  kątnica;  kąto- 
mierz, kąlomiar;  pokątny,  pokątnie;  czterokąt ,  czworokąt, 
cziuorokątny ,  dwunastokąt ,  dwunaściokąt ,  dwunaściopiącio- 
kąt ,  dziesięciokąt ,  krzyźokąt,  prostokąt,  przekątny,  prawo- 
kąt,  równokąl ,  róinokąt ,  trzy  kąt ,  trójkąt,  trójkątny.  NB. 
u  nas  żaden  czasownik  {verbian)  od  rzeczownika  kąt  nie 
pochodzi ;  w  Czeskim  jest  kautkowati ,  okautkowati  deli- 
tescere. 

KATAFALK,  u,  m.,  z  Franc.,  KATALET,  u,  m.,  z  Włosk., 
rosztowanie  ozdobne ,  na  którym  ciało  zmarłego  znako- 
mitego kładą,  boŚ  ficidtfngcriifte.  Skoro  naznaczonego  przy- 
szedł dzień  pogrzebu,  Na  prześwietny  katafalk  ciało  pod- 
niesiono. Tward.  Wi.  96.  Przystępowali  do  onego  ka- 
taletu ,  na  którym  ciało  umarłego  było  położone.  Wys. 
Aloj.  402.  —  Fig.  Wezyr  z  urzędu  swego  katafalku  pompy, 
czasem  powoli  zstępuje  na  mały  urząd.  AYoi.  Tiirk.  57. 

KATALOG,  u,  m. ,  KATALOŻEK,  żka,  m.,  zdrohn.,  rejestr 
spisanych  rzeczy,  zwłaszcza  książek,  cf.  inwentarz,  ber  6a-- 
tnlog;  Carn.  imenik,  yerstopis;  Yind.  sasnamin,  sarifs;  Rag. 
immcnik;  Slav.  yerstopis;  Ross.  pocniiCB;  Ecd.  iipHieiŁ. 

KATAPLAZMA,  atu,  KATAPLAZM,  u,  m.,  z  Greek.,  Chi- 
rurg, pewne  lekarstwo  miejscowe  zewnętrzne ,  złożone  z 
liści,  kwiatów,  owoców,  mąk,  olejków,  tłustości  lub  z 
gum,  rozrobionych  na  papkę.  Dykc.  Med.  3,  49.  ber  Um= 
f^lag ;  Ross.  npiinapKa ,  okładanie. 

'KATAN,  a,  m.,  [porówn.  cerk.  i(i\TOVHi«  =  sługa ;  illir.,  wo- 
los.,  megier,  katona  =  żołnierz.  2];  {Boh.  katan  kątownik, 
męczycie!),  może  starzec,  ćwik,  drab;  n.  p.  Z  Susanny 
niewinnej  kajdany  Zrzuciwszy,  na  potwarne  kładą  ich  'ka- 
tany. Kochptu.  93.  Za  wczasu  opowiadam ,  że  dobrych 
nic  ganię  Żołnierzy,  którzy  wiedzą ,  co  szkoła  rycerska, 
Ani  starych  'katanów  tykam  i  odważnych  Koronnych  bo- 
hatyrów,  dawnych  wojowników.  Opal.  Sat.  96.  KATAN- 
KA, i,  z.,  sukienka  krótka  kusa,  cin  fnrjc^  9U'rfcE)ert.  Gdzie 
suknia  nie  dopędzi  kupra,  jak  katanka  góralska,  tam  nie- 
dostatek niezmierny.  Mon.  69,  601.  Mowa  upstrzona  na 
kształt  arlekińskiej  katanki,  ib.  73,  215.  'KATANSKl,  a, 
ie,  n.  p.  Junak  ogromno  ma  sobie  poczynać,  Okiem 
orzech  gryźć,  wąsem  muchy  ścinać.  Wąs  ową  fozą  no- 
wą Bałłabańską ;  Jeśli  chce  brody,  niechaj  ma  "katańską. 
Kochów.  50.  długą  i  siwą  starych  drabów. 

KATAR,  u,  m.,  'KATARRIJS,  z  Greek.,  ryraa  z  kaszlem, 
sapka,  'nieżyt,  {Boh.  ozrhiwka,  cf.  wozgrza,  wozgrzywość; 
Slov.  natcha;  Hung.  nAtha;  Yind.  katar,  nahad,  nashistje, 
doltok ;  Slav.  hunjayica;  Croat.  hropot;  Bosn.  hropot, 
hropotina,  nastid,  nastida;  Rag.  nazeba);  ber  flot^arr.  Pi- 
gułki z  mirry  są  dobre  naprzeciw  katarowi,  t.  j.  nieży- 
towi albo  sapce.  Sienn.  224.  Naprzeciw  'katarrusowi,  t.  j. 
nieżytowi  albo  sapce.  Spicz.  127.  Przypadają  z  katarów 
kaszle.  Uaur.  Sk.  596.  Nasienie  babki  na  rymy  z  fluksu, 
'katarusy,  które  cieką  z  głowy,  zstępując  w  którykolwiek 
członek,  bardzo  pomocne.  Urzed.  36.  Ma  katar,  i  nic 
ni  złego  ni  dobrego  Węchem  nie  czuje.  Jabi.  Ez.  a.  2. 
Wiatr  mu  każdy  szkodzi ,  I  dla  kataru  z  izby  stopą  nic 
wychodzi.  Pot.  Arg.  184.  Czy  z  choroby,  czy  z  *katar- 
rusu  głowy  niewiem,  obie  oczy  straciła.  Birk.  Dom.  106. 
—  ■§.  Słabość,    którą  to  albo  najgrzeczniejszej  v»  Euro- 


KATARAKTA  -  K  ATECHl  ZO  WAC. 


KATECHUMEN  -  K  A  T  E  U  A. 


535 


pie  nacyi  imieniem  (franca),   albo  kanoniczym  nazywają  ka- 
tarem. 'Mon.  65,  217.  cf.  dworska  ospa,  bic  Sliftfeuc()C. 
Pochodź,  kataralny,  katarowy,    zakatarzyć,    zakatarzony. 

KATARAKTA,  y,  ź. ,  z  Greek.,  spadek  rzeki  bystrej,  której 
bieg  w  korycie  ska/anii  zaprzalniony,  uwolniwszy  się  od 
nich  z  góry  na  dóJ  spada  z  wielkim  szelestem.  Wyrw. 
Geogr.  16.  ber  SBaffcrfall.  U  Rusinów  porohy.  Kluk.  Kop. 
i,  88.,  {ob.  Próg,  Zaporogi).  —  Improp.  Bóg  kazaJ  się 
otworzyć  kataraktom  czyli  upustom  niebieskim.  Mon.  76, 
828.  — Katarakta  w  bramach  =  spust,  krata  żelazna  spa- 
dająca ,  iai  gaBoittcr  in  cincm  i^ore.  Tr.  —  §.  Medic. 
Oka  zaście ,  bielmo,  łuszczka,  ter  graiic  (Staar;  choroba 
oczu ,  w  której  źrzenica  traci  przezroczystość  swoje ,  i 
nabiera  koloru  niekiedy  żóftegp,  niekiedy  popielatego, 
błękitnego  lub  rdzawego.  Dykc.  Med.  3,  74.  u  bydła  za- 
ciąg,  za  włoka. 

KATARALNY,  KATAROWY,  a,  e,  od  kataru,  Sat^arr  = ;  Dosn. 
hropotivi ;  Slav.  nalkowy.  Kaszel  katarowy.  Krup.  5,  659. 
Zkąd  się  humory  katarowe  rodzą ,  różnych  autorów,  ró- 
żne sa  zdania.  Comp.  Med.  45.    'KATARRUS  ob.  Katar. 

KATARZYNA,  y,  i,  KATARZYNKA,  i,  z.  zdrobn.,  imię  bia- 
łogłowskie,  z  Greek.  y.aOdQio^  czysty,  Boh.  Katerina, 
Kitefjnka ,  Kaćenka,  Kaćena ,  Kaca;  Sorab.  i.  Kalema, 
Kata;  Sorab.  2.  Kathrina ,  Kascha;  Yind.  Katra,  Katerin- 
zha;  Croal.  Katta ,  Kata;  Rag.  Kate,  Katta;  Germ.  Satba= 
rina.  Katarzyny  świętej  order,  ber  Snttarinenprbcn ,  od 
Piotra  wielkiego  ustanowiony  dla  dam.  Aros.  Zb.  i,  446. 
—  Deminuliia:  Kachna ,  Kasia,  Kaśka,  Kasiunia ,  Kasin- 
ka, Kasieczka  ,  Kasineczka,  Kasiuchna  ,  Kasinuchna  ,  Ka- 
siula.  —  §.  Katarzynki,  gatunek  pierników  Toruńskich, 
podlejszy  od  Norymberskich ,  cńie  ©ilttutttj  ilioriier  l^t^U' 
fudieil.  {Boh.  kateiinka,  fenik  na  Szląsku  r.  1542.).  — 
■§.  Katarynka,  szarmant  Kutrynkn ,  laterna  magica  jar- 
marczników,  cin  ©ittffaften;  Ross.  pacKi.  Głową,  rękami 
lak  rusza,  jak  szeyne  (fc^iiiie)  Katrvnka  na  sznurkach.  Mon. 
73,  525. 

KATECHISTA,  y,  m.,  uczyciel  katechizmu,  ber  Sotecfcct.  Yind. 
kershanski  vuzhenik  ;  Eecl.  or.iacHTtMb.  KATECHIZM ,  u, 
m. ,  z  Greekolac. ,  znaczy  krótka  przez  pytania  i  odpowie- 
dzi naukę  religii.  Kras.  Zb.  1,  446.  ber  HatedjiamuS;  Sorab. 
2.  katkisraus;  Yind.  katehisem,  kershanski  vuk;  Ross.  na- 
Tiixii3nci.  Katechizm,  summa  wiary  ś.  chrzęść,  dla  ćwi- 
czenia dzieci.  Kat.  Gd.  \.  katechizm,  książka  od  takiej 
nauki,  jako  na  przykład  jest  Karnkowskiego,  ber  Sated)iS' 
mu6 ,  'to.i  9}ii(^.  —  Katechizm  lub  katcchizacya ,  dawanie 
nauki  o  religii ,  pytając  i  słuchając  odpowiedzi,  iai  Snie= 
tfjifircii,  bic  Śntednfatipi: ,  bic  ftinberlcbrc.  Nie  wyciągam, 
aby  miewała  pani  dla  czeladzi  katechizmy  lub  kazania. 
Zab.  16,  5.  Nauczyciel  ma  dzieci  na  katechizm  do  ko- 
ścioła prowadzić.  Pir.  Pow.  125.  Lubo  dobrze  w  nauce 
wiary  są  wyćwiczone  dzieci  nasze,  posyłamy  je  jednak 
co    niedziela    i  święto    na    katechizm.    Kras.    /'od.  1,  64. 

'  KATECHIZMOWY,  a.  e,  KATECHETYCKl,  a,  ie.  od  ka- 
techizmu ,  Satcd)i«mu3  = .  Nauka  katechizmowa.  Pir.  Fow. 
125.  Katechelyckie  kazania.  Pm.  Kam.  2.  KATECHl- 
ZMOWAĆ,  KATECHIZOWAĆ,  ał,  uje,  cz.  niedok..  nauczać 
wiary  przez  pytania    i  odpowiedzi,    fatcdjilircn.     "Katechi- 


zować,  t.  j.  'kathecliismu  nauczać.  Sak.  Persp.  pr.  B.  4. 
Katechizować  komu.  Tr.  W  katechizmowaniaeh  dawano 
tylko  dogmatykę  niezrozumiałą  dla  młodzi.  A'.  Pam.  9, 
299.,  Ross.  or.iameHie.  —  ''^^.  transith.  Kapłani  za  kilka  dni 
pokatechizowali  wszystek  on  W\d.  Boler.  4,175.  katechizmu 
go  nauczyli,  fie  braditen  iliiii  ben  SatedjiBnniS  ky.  KATE- 
CHUMEN, a,  ;». ,  w  pierwszym  kościele  był  chrztu  cze- 
kający, i  do  niego  się  przyprawujący.  Sk.  Zyw.  2,  520., 
Ząbk.  Mi.  403.  ciit  Satcd^imieii,  cf.  nowowiernik,  nowona- 
wrócony,  Eecl.  or.iameHHbiu.  Lubo  'ohłaszennych  albo  ka- 
techumenów niemasz;  a  przecie  ektenią  o  'ohłaszennych 
w  cerkwi  odpraw uja.  Pm.  Kam.  108. 

KATEDRA,  y,  2.,  z  Greek.,  §.  1.  a)  miejsce  nauczycielów,  zkąd 
w  szkołach  swoje  lekcye  dają.  Kras.  Zb.  1,  446.  ber  .^a« 
t^cber,  [bie  Jlat[)eber),  ber  Sc^rftu^I;  {Ymd.  vukna  fedal- 
niza,  Yuzhenisbni  slol,  kanzel;  Bosn.  pirgula;  Croat.  pri- 
sztolje;  Rag.  pripovjedaliscle,  pripovjedAiniza).  Jak  z  ka- 
tedry dyktowała  swoje  wyroki.  Teul.  10,  83.  Przez  kate- 
drę abo  stolec  Mojżeszów,  rozumie  się  miejsce ,  kędy 
pisma  samego  Mojżesza  nauczano,  i  czytano  je  na  każda 
sobotę.  Sekl.  107.  Katedra  kaznodziejska  •  ambona,  ka- 
zalnica. —  Metonym.  Professorstwo ,  nauczycielstwo,  bit 
?ebrftellc,  W  ■'J.^rofcffiir.  Wszyscy,  którzy  o  jaką  katedrę 
zabiegają,  muszą  się  stawić  i  na  pytania  dyrektorom  od- 
powiadać. Pam.  85,  I,  700.  —  §.  'b)  Począł  Jezus  wy- 
miatać przedawce  i  kupce  z  kościoła  i  stoły  bankierskie, 
i  'katedry  tych ,  którzy  przedawali  gołębice  przewracał. 
Leop.  Marc.  11,  13.  (stołki.  Bibl.  Gd),  "bic  etiiblc.  —  g. 
2.  Katedra,  tum,  bie  Satficbralfirt^e,  ber  ®Pin,  baś  JC)0(|« 
ftift;  Ross.  coóopi;  pryncypalny  kościół  dyecezyi,  przy 
którym  biskup  szczególniej  wraz  z  kanonikami  osadzony 
jest.  AVas.  Zb.  1,  446.  Kościół  obchodzi  święto  fundo- 
wania katedry  Antyoclieńskiej  od  Piotra  ś.  Sk.  Di.  23. 
Katedrę  przeciw  katedrze  postawić.  Karnk.  kat.  73.  wła- 
dzę przeciw  władzy.  KATEDRALNY,  a ,  e ,  od  katedry, 
t.  j.  tumu,  Ross.  coóopHuB,  Sat^ebral',  ®om'.  Kościół 
'kaledralski,  (katedralny).  Sk.  Dz.  405. ,  Garn.  slolna  zir- 
kuv;  Ross.  coCopnaa  uepKOBii. 

KATECORYA,  yi,  i.,  jurid.  punkt  pojedynczy,  artykuł;  Yind. 
odstavik,  artikel;  Ross.  ciaib)!,  citl  eiiijeliicr  'Itllllft,  (in 
einjelncr  3lrtifcl  einer  Oicrbaiiblimo ;  część  jedna  sprawy,  któ- 
ra strony  promów ują  w  sadzie  jakowym,  tak  dalece,  iź 
sie  trafiać  może,  że  jedna  strona  jedne  wygra  kategoryą, 
a  drugą  druga  strona.  Kras.  Zb.  1,  446.  Punkta  pozwu 
nazywają  się  kategorye,  abo  różne  powoda  do  strony 
pozwanej  pretensye.  Ostr.  Pr.  Cyw.  2,  41.  Na  sejmach 
zwyczajne  było  decydowanie  projektów  przez  kategorye. 
Ust.  Konst.  i,  54.  nad)  eiiijelncn  »].hiiifleit,  ^Irtifelii,  3U>l(^iiit« 
ten.  Projekta  odtąd  nie  katcgoryami,  ale  całkowicie  przyj- 
mujemy albo  odsuniemy.  Gaz.  Nar.  1,  65.,  Ust.  Konst. 
1,  107.,  Ross.  nociaTeiiHO .  cTaieHiiuS. 

KĄTEK,  tka,  m,  kącik,  zdrobn.  rzeczotun.  kąt;  Rag.  kutich; 
Croat.  kutecz ;  tai  ŚBiiifelcfacit.  Ciiciał  gdzieś  wleźć  w  ką- 
tek; lecz  musiał  w  publicznym  domie  i  na  publicznej  sta- 
nąć ulicy.  Teat.  19.  c,  4.  Kupić  sobie  jaki  spokojny  ką- 
tek. Mon.  72,  773. 

KATERA,  y,  i,  z  Turc.  kjdere,  miecz  długi  prosly,  wzdłuż 


KĄTKA  -  KATOLIK. 


KATOLIKA  -  K  A  T  O  W  S  T  W  0. 


konia  do  kulbaki  przywiązany;  należaJ  do  rynsztunku  to- 
warzysza husarskiego,  który  siadając  na  koń,  miał  katerę 
na  lewym  boku.  A^Czart.  Mscr.  cin  laiiijcś  gcrnbcS  Sc^iucrbt, 
ba»  bic  jiiiiarcii  mit  fid)  fiilirtcii. 

KĄTKA  ob'.  Kadka. 

KATETEFt,  u,  m.,  narzędzie  chirurgiczne,  które' zapuszczają 
w  pęcherz,  końcem  dowiedzenia  się,  jeżeh  zamyka  w 
sobie  kamień.   Dykc.  Med.  5,  84.  ein  (^iniriii)c^er  Aatbctcr. 

KATMCA,  y,  ź. ,  §.  1.  jehto  kątne,  kątna  kiszka,  ber  liliiibe 
2)avni.  Kiszka  prosta  abo  katnica,  intestinum  rectum.  Krup. 
2,  57.,  Dasyp.  G  g  A  b.  Jehto  w  człowieku  monocoloii 
albo  intestinum  coecum,  po  Polsku  katnica.  Urz.ed.  50.  — 
g.  2.  Wielka  kiszka  do  jedzenia.  Tr.  ciiie  gropc  Siirft. 
{Boh.  kautnice,  śestinedelka  położnica).  K.\TMK,  a,  m., 
człowiek  pokątny,  ciiter  nii^  bcm  JSiiifcl,  cin  niibcfaiiiitcr, 
clttie  3ln)'clm.  Świeci  doktorowie ,  którycłi  naukę  katnicy 
ganią ,  z  kos'cioIem  trzymali  powszechnym.  Hrbst.  }iauk. 
L  b.  Wszedłeś  w  dzierżawę,  nie  jako  pan,  lecz  jako 
kątnik.  Pilch.  Sen.  list.  2,  9.  {Yind.  kotnik,  koteshnik  = 
trzonowy  ząb).  —  §.  Kątnik  ob.  Kątomiar.  KĄT.NY,  a, 
e  ,  od  Kąta  ,  2Siiifcl  = ;  Rag.  kuutni ;   Croat.  kutni. 

katolicki',  a,  ie,  od  katolików,  f atMild) ;  Boh.  katolicky; 
Sorab.  2.  katholski;  Sorab.  1.  katholski,  wschichzromad- 
nicźki,  podjanski;  Vind.  katolshki;  Boss.  KaTO.iiiiiecKin ; 
Eccl.  cŁGOfthiii.,  Bxce;\ieiiCK'Ł,  noBCC.MtcTBeHHbiti,  Bceoómift. 
Katohkos  jest  słowo  Greckie ,  i  znaczy  powszechny  albo 
soborny.  F\ind.  71.  Prześladownik  katolicki.  Sk.  Di.  475. 
(t.  j.  katolików).  Katolickich  rodziców  córka.  Groch.  W. 
574.  Wiara  chrześciańska  Rzymskiego  kościoła  wzięła 
sobie  od  najdawniejszych  czasów  tytuł  katolickiej,  t.  j. 
powszechnej.  Kras.  Zb.  1,  447.  Cerkiew  ś.  katolicka,  ze 
wszystkich  narodów  i  języków  zebrana.  Birk.  GL  K.  6. , 
Hoss.  coSopnaa  nepKOst.  Ferdynand  Arragoński  król  Hi- 
szpański od  Juliusza  II.  papieża,  tytuł  króla  katolika  czyli 
katolickiego  otnrymał.  Sk.  Dz.  706.  —  Wujek  postyllę 
swoje  nazywa  "katoliczną.  —  'Katoliczny  (katolicki)  kazno- 
dzieja. W.  Post.  W.  2,  77.  'Katolicko,  po  katolicku  adv., 
n.  p.  Po  katolicku  mówiąc.  Torz.  276.  Niekatolicko  wie- 
rzyć i  uczyć.  Smotr.  ApoL  19.  —  §.  Medic.  Extrakt  ka- 
tolicki, calholicum.  Krup.  5,  56.  K.\T0LICTW0,  a,  n., 
wiara  katolicka,  bn--fat^Dlifd)C  @lniil'C,  Sattolici^mu^;  Sorab. 
i.  podjanstwo.  Książęta  Ruscy,  potłumiwszy  religią  Rzym- 
ską ,  ledwo  ślady  katoliclwa  przy  małych  plebaniach  zo- 
stawili. iCar.  Hst.  7,  49.  Przyodziali  się  katolictwa  szatą. 
Smotr.  E.T.  2.  KATOLICZKA,  i,  i.,  wyznająca  wiarę  ka- 
tolicką, bic  Sat^olifinn;  Boh.  katolicka.  Z  katolickich  ro- 
dziców, katoliczka  sama.  Grocli.  W.  574.  Królowy  Heleny 
nie  chciano  koronować,  bo  nie  była  katoliczką.  Cz-ack. 
Pr.  \,  85.  KATOLIK,  a,  »».,  wyznawca  wiary  katolickiej 
albo  kościoła  Rzymskiego,  bcr  .^atliplif;  Sion.  katolik;  \ind. 
katolshnik;  Slav.  katholik;  Croat.  rinizkokatolichanzki ; 
nung.  papista ;  Sorab.  1.  podjan  quoniam  sacramentum 
coenae  sub  una  specie  accipit;  Ross.  KaiOJiiiK-E.  Ten  jest 
katolikiem,  który  z  kościołem  Rzymskim  trzyma.  Sk.  Żyw. 
2,  404^  Katolików  zwano  też  Rzymianami,  papistami.  Sk. 
Dz.  445.  (cf.  papieżnik).    Imię  mam  chrześcianina,  a  prze- 

katolicy,  którzy  w  ko- 


zwisko  katolik.  Sk.  Dz.  26.    Prawi 


ściele  powszechnym ,  pod  posłuszeństwem  najwyższego 
pasterza  biskupa  Rzymskiego  żyją.  Star.  Ryc.  6.  Z  tego 
że  obcym  kto  mówił  językiem ,  Wątpiono ,  dobrym  by 
bvł  katolikiem.  Zab.  16,  79.  Słuchajcie  wv  'katolikowie 
malowani.  W.  Post.  W.  258.  —  *g.  Phras.  Jakem  katolik, 
tak  prawda.  Teat.  28.  b,  7.  jakem  dobry  chrześcianin, 
jakem  poczciwy,  na  sumnienie,  fo  wahx  ii)  fniboliiis  bili, 
cin  giitcr  Satbolif  bin.  'KATOLIKA,  i ,  z. ,  wiara  katolicka, 
ber  fotlipltfdic  GMnutie.  Mniemane  błędy  w  Rzymskiej  ka- 
tolice.   Gil.  Kat.  6. 

K.\TOMIAR,  u,  KĄTOMIERZ,  a,  m.,  graphomelrum ,  ber 
2Sinfdmc|Tcr ,  pół  koła ,  zrobione  z  mosiądzu ,  podzielone 
na  180  gradusów.  Jak.  Mat.  i,  245.  służy  do  mierzenia 
kątów.  ib.  różni  się  od  przenośnika  wielkością  i  przvda- 
nemi  prawidłami  z  celownikami.  Geom.  Nar.  1,  257.  aslro- 
labium.  Zabór.    Geom.   178.,   Ross.  cpyHOKt. 

KATOPTRYK.\  ,  i ,  ;. ,  z  Greek. ,  część  optyki ,  wiadomość 
daje  o  zwierciadłach  i  obrazach  w  nich.  Huh.  Wsi.  228. 
bic  .HatPlitrif.  Nauka  o  widzeniu  przez  promienie  odbija- 
jące się.  Krup.  2,  515.  cf.  optyka  ,  dyoptryka. 

KATOWAĆ,  ał,  uje,  cz.  niedok.,  ukatować,  skatować  dok., 
skatowywać  częstl. ,  okrutnie  zabijać ,  mordować  pr.  et 
fig.  kiifcrmd^ig,  groitfam  k^anbeln,  martcrn,  iibel  iimifUn; 
(Sorab.  1.  katuyu;  Croat.  hahariti;  Yind.  martrati,  pefu- 
vatij.  Tak  bardzo  ciało  jego  skatowane ,  Jakby  nożami 
było  pokrajane.  Odym.  Sw.  2  F  f  i  b.  Łotrowsko  ukato- 
wać kogo ,  insidiosissime  tractare.  Mącz.  Pięknież  to  tak 
skatować  kobietę;  pewna  śmierć  lub  choroba  na  kilka  ty- 
godni. Teat.  11.  fc,  85.  Rusacy  nasze  jeńce  okrutnie  ska- 
towywali.  Krom.  517.  KĄTOWA,  y,  z..  KATOWKA,  i, 
2.,  bcś  Jpcnfcr«?  3Bcib,  bic  ^cnfcrinn;  Boh.  katowka,  rasowka. 
—  g.  Fig.  Katówka,  katująca  drugich,  eiiie  ©raufamc.  KA- 
TOWANIE,  ia,  n.,  subst.  verb.,  okrutne  mordowanie,  za- 
bijanie. Cn.  Th.  graufamcź  $inrt(^tcn,  ©raufamfcit.  KATO- 
WANY, a,  e,  part.  perf.  męczony,  gcpiagt,  gcmartcrt.  KA- 
TOWCZYK,  a.  m.,  podkaci,  ber  §cnfer^fnecbt.  Dudz.  95. 
(cf.  kącik).  Odym.  Śiv.  1  E  e  b.  KATOWNIA,  i,  i.,  (Boh. 
katowna ,  rasowna ;  Sorab.  1.  katwano;  Carn.  pęsirna; 
Yind.  marterni  stoi;  Croat.  haharnicza,  keryarnicza;  Rag. 
karvarniza) ;  męczarnia  ,  katusz  ,  bic  aKartcrftlibc ,  §cnferź= 
ftilk.  Będąc  już  w  katowni  i  w  raęczenicy  podziemnej, 
do  której  złoczyńcę  tylko  przedtym  na  gardło  osądzone, 
spuszczano.  Birk.  Kun.  45.  —  g.  Męka  okrutna ,  gmufame 
iKarter.  A  kto  kiedy  widział  takową  katownią ,  boleści 
zaraz  i  sznupek  pełną?  Groch.  W.  191.  Ociągasz  się 
uchodzić  przed  katowniami ,  sprawiedliwie  przed  tobą 
wiszącemi.  Nag.  Cyc.  19.  KĄTOWNIK,  a,  m. ,  katujący, 
męczyciel,  ber  SWartcrcr,  $cnfcr;  Boss.  MOTopasTepsaicib . 
KATOWSKI,  a,  ie,  od  kata,  Boh.  rasowsky;  Croat.  ha- 
harszki ;  Dal.  karunichki ;  Boss.  najaieBCKifi ,  na.iaMOBŁ  ; 
.•pcnfcr^  ■ ,  propr.  et  fig.  grnufam.  Za  takie  męstwo  mie- 
czem katowskim  płacą.  Boh.  Kom.  4,  225.  Uczynił  ka- 
towskie dzieło  nad  swoimi  on  przymuszony  braniec.  Birk. 
Obóz.  f.  (I.  j.  pozabijał  ich).  Po'  katowsku ,  'katowsko 
adv. ,  icnfcrźmdfiig.  Katowsko  mu  zadarto  karku.  Ciach. 
Tr.  L.  1.    KATOWSTWO,  a,  n.,  (Sorab.  I    katstwo;  Boh. 


K  A  T  o  w  Y  -  K  A  w  A. 


KAWA, 


337 


rasowstwj ;  Croat.  haharia,  hakarszKo;  Dal.  karunichko 
delo);  katowskie  rzemiesJo,  iai  i)ei:fcr^otibtiłCrf. 

KĄTOWY,  a,  e,  kątny,  od  kąta,  SBinfcI'.  Łóżko  w  kąto- 
wym pokoju  postawili.  Teat.  19,  6.  KĄTOWATY,  a,  e, 
_o  adv.,  w  kąty  ułożony,  nniifclid)t,  iii  SSitifcI  ciiigctlidlt. 
Łodyga  kątowata ,  caulis  angulatus,  wielokątna,  płaszczyzny 
rynienkowate;  od  liczby  katów  zowie  się  trójkątna,  czwo- 
rokątna i  t.  d. ,  a  od  ostrości  lub  tępości  kątów,  ostro- 
kątna  ,  lępokątną.  Jundz,.  2,  16.  cf.  kącisty. 

KATRYNKA  ©^."KaUrzyna. 

KATUKOPA,  y,  m.,  wisielec,  obieś,  hultaj.  Mon.  75,  589. 
©algcilbict'.  Idźże  juz  kiedy  masz  iść  katukopa.  Pot.  Arg. 
500.  cf.  kopa,  cf.  kat.  KATUSZ,  y.  I,  KATUSZA,  y, 
i,  katownia,  męczarnia,  tte  9?fartCvftiit)C ,  fcinftubc;  Ross. 
sacitnoKT,.  Sklepienia  katusz  tyrana  tego ,  były  poda- 
wane tak  sztucznie ,  ze  co  tylko  w  nich  mówiono ,  to 
słyszał.  Fam.  83,  2,  286.  —  §.  Męka,  bic  SWarter.  Dla 
złych  jest  to  największą,  wierzaj  mi  katuszą,  Kiedy  szko- 
dzić nie  mogą,    i  dobrzy  być  muszą.  Zab.  Zbb.   85. 

KAUKAZ,  u,  m.,  wielkie  pasmo  gór  Azyatyckich  rozległych 
od  morza  Czarnego  az  do  Kaspijskiego.  Dykc.  Geogr.  2,  22. 
TurcY  około  góry  Kawy  abo  Kaukazu  mieszkający.  Sk. 
Z>i.   1020.     Kaukazkie  góry,  ber  ©aucafitś. 

KAULEFIOR  ob.  Kalafior.     KAULRAPA  ob.  Kalarepa. 

'KAUSZYK  ,  a ,  m.,  [Hess.  dem.  kobiuiik-b  --  kubek ,  4] ,  czar- 
ka, baź  ®d)ald)Cn.  Prussowie  byka  na  ofiarę  bożkowi,  za- 
rzeza,  a  krew  wypuściwszy  w  uszatek,  czerpają  kauszykiem 
albo  czarka.  Stryjk.  148. 

KAUTERYUM ,  «.,  z  Greek.,  apertura  czyniona,  dziura  w  skó- 
rze przepalona,  na  odbyt  wilgotności.  Cu.  Tli.,  {Rag. 
proxiga ,  proxganizza),  etlt  ^PittAiicU ;  (cf-  apertura ,  fonta- 
nella).  Wszystko  ciało  jego  okryte  było  kauteryami , 
aby  tym  sposobem  ustawicznie  zbywał  wilgotności  owej 
zepsowanej  krwi ,  które  go  prawie  zalewały.  Ustrz.  Kruc. 
2,  518.  —  Nazwisko  kauteryów  dają  bez  różnicy  wrzo- 
dom kunsztownym ,  zrobionym  dla  wypływu  materyi  cho- 
robnej  jakiójkolwiek,  jako  tez  i  materyom ,  które  robią 
takowe  wrzody.  Dykc.  Med.  5,  86.  ba«  SPUtanfD  ""b  nui^ 
gmitanctlpflafter ,  goiitancUcifcii ,  Srcitneifcn.  Kauteryum  te- 
dy zowia  też  żelazo  rozpalone,  którego  używają  do  ule- 
czenia wielu  chorób,  paląc  po  chorym  ciele.  ib.  żegadło. 
Cn.  Th.  Kaulerya  są  też  wszystkie  plastry  i  lekarstwa 
palące ,  które  mogą  zrobić  ranę  lub  strupek.  ib.  Joiita^ 
ncUpflafter.  KATUTKRYZOWAĆ^  ał ,  uje.  cz.  nkdok.,  po 
ciele  kauterya  porabiać,  cniitcrifiren ,  ^PntmifDc  fcCiCn. 

KAUTOR  ob.  Rękojmia,  poręcznik ,  ręczyciel. 

*KAUZA,  y,  2.,  sprawa  sądowa,  eiii  9}cd)t'Jl)anbcI ,  ciiic  Sficd;t§= 
fO(^C,  cilt  'PrPCcP.  Kauzy  przesłuchawszy,  dekret  udziałał. 
Warg.  Gez.  15.  Sprawy  abo  kauzy  rozmaitemi  limita- 
cyami  sadów  bywają  uwikłane.  Mudrz.  Raz.  361.  Wy- 
grał kauzę.  W.  Pos't.  W.  5,  226.,  Retr.  Pol.  396.  Kau- 
zy odprawować,  stawać  w  kauzach,  procticirei: ,  abwocircn. 
•KAUZYPERDA,  y,  m.,  z  Łac.,  jur,  ciit  jRcdjttiBerbrc^cr. 

1  'KAWA,  y,  I,  KAWKA,  i,  i.,  KAWECZKA,  i.  i.,  demin., 
(Boh.  kawka  ,  króka  ;  Slov.  kawka  ,  sogka  ,  (cf.  sojka)  ; 
Sorab.  1.  kawka  ,  kauka,  modra  róna ;  Sorab.  2.  kawka; 
Vind.  kauka,   tola ;    Carn.  kavka,    (cf.  Garn.  gavek;  Lat. 

Sltwnih  Lindego  wyd.  i.  Tom  II- 


gavia  >  czajka) ;  Croat.  kavka  ,  kauka ,  chavka ,  choka  ; 
iS/av.  csavka ;  Hung.  tsoka,  choka,  szayko ;  Dal.  szoyka; 
Dosn.  cjavka,  chjola  ,  kutta,  vranna,  (cf.  wrona);  Ross- 
rajKa,  rajoiKa;  Eccl.  KaBKa,  rajKa,  (cf.  gałka);  Holi 
kaw,  kae:  Norv.  kaa ,  kaye,  kaage;  Dan.  kaae ;  Helv. 
Sllpfadjlc ;  Germ.  Sup.  ®nu^,  ^d(te,  Sae,  Sacfcn;  Angl. 
chauh,  jay,  daw,jackdow;  Gall.  gay,  choucas);  Ijbte  Sotlle, 
corvus  monedula ,  cała  czarna  ,  prócz  tyłu  głowy  i  nieco 
szyi  siwawej.  Zool.  Nar.  261.  Kawka,  ptak  wrzaskliwy. 
Ład.  H.  N.  70.  Kawka  kwacze.  Toł.  Saut.  89.,  Groat. 
kńuka  kauka ;  Carn.  kavkam  crocito ;  Eccl.  rpaio  hko 
BpaH^.  Kawki  kwakanie  Ross.  rpafi.  Plegotały  kawe- 
czki.  Banial.  J.  5  b.  Kawa  mówi  ,  a  przecie  nie  może 
być  zwana  człowiekiem.  Petr.  Et.  130.  Rychlej  wysłu- 
cha kawy  i  papugi ,  niż  przyjaciela.  Pot.  Arg.  450.  (lada 
plotkarki,  świegotki ,  paplarki).  Widzę  cię,  żeś  pijany, 
bredzisz  jak  kawa.  "  Poi.  Pocz.  81.  Wieszczka  przykrej 
słoty,  kawka  okopcona.  Toi.  Saut.  70.  Pewny  gatunek 
kawki  Ross.  Myma,  KjyuiKa.  Riała  kawka,  biały  kruk, 
czarny  łabędź,  coś  rzadkiego  lub  wcale  niepodobnego, 
11.  p.  Snadniej  o  kawkę  białą,  niżli  o  sługę  poczciwego. 
Tr.,  (Sorab.  2.  Zarne  ako  schwon,  bele  ako  ron);  (Slov. 
W  nocy  wśecke  kawi  su  ćerne ,  w  nocy  wszystkie  koty 
bure).  —  §.  Kawy  =  banialuki,  głupstwa,  ni  w  pięć  ni 
w  dziewięć,  ©trobjciiij ,  ii'cbct  gc^aiicn  iiod;  gcftoĄen,  lee- 
rti  @efd)n)n|.  Skoro  co  wydrukują,  choć  plotki,  choć 
kawy.  Zaraz  im  wiarę  dają.  Pot.  Ary.  250.  On  najwyż- 
sze w  młodości  zwiedziwszy  urzędy,  W'idział ,  że  wszys- 
tko próżność,  drwa,  kawy  i  błędy.  ib.  218.  cf.  kawić, 
pokawić,  drwić  głową.  —  g.  Poszło  w  kawy  <  przepa- 
dło ,  c«  mx  iimfoiift ,  iifracl)lt(^ ,  eś  giciig  i"  bie  33il5C.  Ucie- 
kałem od  życia  mojego  poprawy,  Z  krukiem  wołając  : 
cras ,  cras;  a  tak  wszystko  poszło  w  kawy.  Kulig.  176. 
Już  ou  dopiął  tej  wakancyi  u  króla,  a  nasze  głosy  pój- 
dą w  kawy,  '  Opal.  Sat.  78.  W  jednego  gdy  surowość 
pokażesz  osobie,  Wszystkim  jak  dał  po  uchu,  wszyscy 
pójdą  w  kawy ,  Co  się  wiążą  do  buntu  i  niesłusznej 
sprawy.  Pot.  Arg.  154.  "(zwieszą  nosy,  spuszczą  uszy). 
Gdybyśmy  odpowiedzieli,  coby  nie  grzeczy  było,  takby- 
śmy  poszli,  jako  mówią,  w  kawki  albo  we  drwa.  Eraz. 
Dw.  C.  poszlibyśmy  na  kpów,  głupców,  zadrwiliby  z  nas. 
—  §.  Kawka,  pani  duszka,  fryerka,  bic  8uI;lbmiC.  Dru- 
gi ma  piękną  żonę,  a  uda  się  w  kawki.  Biegając  po 
ulicach,  nie  mając  tam  sprawki.  Rej.  Wiz.  41.  —  2) 
Kawa  w  piśmie  '  plama ,  żyd,  Boh.  kawka;  llal.  chiosa ; 
(Croat.  kauka  in  clericis  corona,  prima  lonsura ,  plesz); 
ciii  Slctf,  cilt  Sintcilflccf.  Tablicę  kompasową  pisząc,  ochę- 
dóstwo  zachować  potrzeba,  bo  jako  kawa  pismo  szpeci 
na  papierze,  tak  wrona  nic  ozdobi  tablicy  kompasowej. 
Haur.  Sk.  190.  Boh.  kawćim,  kawćiti,  kawić,  pisząc  ży- 
dów narobić,  flccfcril.  —  §■  Kawka,  narzędzie  jakieś  mu- 
zyczne, cin  miififali|d)Cź  3iiftnimcnt.  Jest  innych  przy  nim 
wiele  puzanów  i  szortów ,  Kawek  i  z  grubym  głosem 
trafiaków,  pomortów.  Ranial.  A  'i  b.  U.  Kawy,  w  nie- 
których krainach  zowią  przykrycie  na  słupach  bez  ścian, 
tak  że  od  spodu  tylko'  po  dwa  lub  trzy  drzewa  na  przy- 
ciosach  położone  bywają;    a  to  służy  na  schowanie  sia- 

43 


358 


KAWA  -  KAWAŁECZEK. 


KAWALER  -  KAWALERKA. 


na ,  zboża ;  różniąc  sie  tym  od  brogu ,  ze  ma  raczej 
•  kształt  stodoJki.  Bydei  ńn  laiigcr  bcbccfter  geim ,  in  @c= 
jialt  eiiier  Si^cunc,  boĄ  p^iie  Seitctiroanbe.  StodoJy  wy- 
przatać  trzeba ,  ile  kto  nie  ma  na  dwuletnią  krescencyą 
stodoJ  albo  kawy.  Huur.  Ek.  59.  (cf.  "podrum).  —  §. 
W  górnictwie  kawy,  wydrozenia.  Czack.  Pr.1,  199.  §5^= 
lungen,  sjoWcii,  cf.  Łac.  cavus. 

2.  KAWA,  y,  i,  KAWKA,  i,  z.  zdrbn.,  bet  Saffcb ;  (Boh. 
kafe;  Yind.  kofe,  turski  bob;  Slav.  arabski  bob,  kava; 
Ross.  KO*eH ,  KO^e;  Turc.  cauhe,  cahuehj.  Ziarno,  któ- 
re w  Europie  znamy  pod  nazwiskiem  kawy,  albo  raczej 
kaffy,  jest  owocem  drzewka  bardzo  pospolitego  w  Ara- 
bii. Dykc.  Med.  5,  91.  Ziarno  to  palą,  trą  na  proszek, 
i  poddają  go  w  tym  stanie  wrzeniu  na  nia?y  kwadrans, 
aby  wyciągnąć    z  niego    tynkture,    także  kawą  zwaną.  ib. 

95.  Kawę  palą  ,  mielą ,  gotują  i  piją  z  cukrem ,  z  mle- 
kiem lub  bez  mleka.  Kluk.  Dykc.  1,  145.  Kawa  z  śmie- 
taną nie  tak  rozgrzewa  ,   jak  kawa  czarna.  Dykc.  Med.  5, 

96.  Z  rana  zażywanie  kawy  z  mlekiem  najlepsze;  po 
południu  lepiej  bez  mleka  filiżankę  czarnej  kawy  się  na- 
pić. Krup.  5,  117.  Kawa,  lub  bob  Turecki  albo  Arabski. 
ih.  114.  Korzeń  cykoryi,  podróżnika,  na  kawę  wielkie 
ma  zalety.  Ład.  H.  A'.  70.  (na  zastąpienie  kawy).  Hej 
stołków,  niech  dadzą  kawę!  Teat.  52.  d,  79.  Achilles, 
Cezar,  wielcy  ludzie  byli.  Jednakże  kawy  z  śmietanką 
nie  pili.  Kras.  List.  2,  l50.  —  §.  Kawa,  miejsce  gdzie 
kawę  pija ,  gdzie  kogo  kawą  częstują ,  posiedzenie  ka- 
wowe, lub  też  kaftenhauz  (cf.  Francuzk.  au  uaffe  )  n.  p. 
Będę  się  znajdował  tu  blizko  na  kawie.  Teat.  52,  9.  Go- 
dzien figurował  po  obiadach ,  kawach,  assamblach.  ib.  24, 
94.  i\affcI)oi)ite ,  ilaffcblmnl  cf.  kawowy,  kawiarnia,  kawiar- 
ka, kaffenhauz,  kaflenhauzowy. 

3.  KAWA,    góra   Kaukaz   qu.  v.;  Sk.  Dz.  120. 

KAWAŁ,  a,  m.,  'KAWALEC,  Ica,  m,,  KAWAŁEK,  łka, 
KAWAŁECZEK,  czka,  m.  zdrbn.,  (cf  Germ.  S?nbcl  31  big.); 
sztuka  czego ,  część  czego ,  bnś  StM  Bon  timai.  Boh. 
kawał,  kawalec;  S/oił.  kausek ,  (cf  kąsek,  kęsj ;  Sorab.^. 
hokusz  ,  hokuszk;  Sorab.  i.  kruch ,  kruschk,  cf.  kruszy- 
na; Yind.  kofs  ,  fałat-,  drób,  shkriz,  kofetel ,  shlukel, 
druft,  drum,  falatez ,  okerhek,  odresek,  krajez ,  krai- 
zhiz;  Carn.  fałat,  kofetel,  (Carn.  kavel  =  hak) ;  Bosn.  fallat, 
figlia ,  landa,  komad;  Slav.  komad,  komadich;  Hiing. 
fałat,  falka,  falalotska  ,  darab  ,  (cf.  drób) ;  Croat.  fałat, 
fałachecz,  falatecz,  komśd,  paradgyjk,  landa,  landiza, 
kuszich ,  {Cront.  chavał  claviis);  fioss.  k.igki  ,  kioiokł,  Hce- 
peóeeKi,  .iomotb,  JOMTiiKt,  Tcf  łom,  ułomek),  .lo- 
CKyri,  aocKyTOKi,  .iocKVTomih"B.  Okręty  jego  wnet  bę- 
dą skruszone  w  kawały.  Przyb.  Luz.  299.  Rozumiałem, 
że  na  nim  w  kawałki  suknią  podrą ,  tak  go  każdy  kre- 
dytor  do  siebie  ciągnął.  Zab.  13,  208.  Od  nas  do  mia- 
sta jest  kawał,  albo  dobry  kawałek  (sc.  drogi),  (i  ijł  cin 
^iibfd^cś  Stiii  »oii  mi  Ui  nać}  ber  Stabt.  Ma  on  kawał 
fortuny;  t  j.  dosyć  wielką  fortunę,  er  \)at  fin  I)u(tfĄ 
©tiittdjcii  'ifienniJacn.  Niech  on  bierze  nasze  siostrę;  jego 
kawałek  fnrtuny  i  jemu  i  nam  wystarczy. '  Boh  Kom.  4, 
184.  Ciężko  pracowałem  na  kawałek  chleba.  Teat.  35, 
6.  i^  ^abe  mir«  faucr  werben  laffeii  urn  cinett   Siffcn   Srot. 


Kto  więcej  mieć  nie  pragnie  ,  jak  kawałek  chleba ,  Temu 
bardzo  niewiele  do  życia  potrzeba.  Pilch.  Sen.  list.  4. 
8.  —  Po  kawałku ,  kawałkami ,  nierazera  ,  tijeillueifc ,  fti'i(fn)ct» 
fe;  {Yind.  po  koH ,  na  drobnu ,  na  falate ,  kofovitnu). 
Nierazem  dom  przybierać,  ale  po  kawałku;  żeby  jednego 
roku  pudło  do  karety,  drugiego  wasąg.  Teat.  19.  b,  48. 
—  g.  Kawałek,  trocha,  cokolwiek,  cf.  kąsek,  eitl  33t8^en, 
eiit  lucnig.  Wszystko  będzie  dobrze ,  tylko  trzeba  kawa- 
łek mieć  cierpliwości.  Boh.  Kom.  5,  276.  Co  za  głu- 
pstwo !  on  podobno  ma  kawałek  manii.  ib.  2,  184.  (za- 
rywa  manii).  Kto  zwątpił  o  wszystkim ,  ma  sobie  za 
wielki  zysk,  gdy  mu  się  kawałek  okroi.  Fred.  Ad.  122. 
Czy  masz  sumnienie  i  kawałek  cnoty?  Teat.  28,  71. 
(choć  bynajmniej).  iViemasz  kawałka  sensu  w  tern.  ib. 
20.  b,  67.  (by  najmniejszego  sensu  niemasz).  —  Iron. 
Byle  tylko  przyszedł,  zadamy  mu  kawałek  roboty,  ib.  15, 
28.  (będzie-ć  miał  co  do  roboty,  t.  j.  dosyć,  dużo).  Ka- 
wałek człeka.  Tr.  karlik ,  pigmejczyk ,  etn  Heine?  2)JcnfĄ< 
djcn,  cin  fleiner  Sidit,  cin  gtiicf^cn  ober  sin  ®cbanfe  oon 
einent  -WenfcŁcn.  —  §.  Kawałek  =  figiel,  sprawka,  wypa- 
dek, ein  ©tiictd)cn,  eiii  (flcincr)  Strcic^,  ein  (ficiner)  \\m-- 
ftanb.  Coż  to  jest  za  nowy  kawałek?  Teat.  50,  54.  Pra- 
wda, że  to  są  grube  kawałki.  Teat.  21,  61.  Oto  śmie- 
szny kawałek,  ib.  55.  c ,  45.  Tak  to  on  zawsze  ma 
swoje  kawałki.  Teat.  21,172.  żarciki,  psikusy,  koncepta, 
er  ift  inimer  doU  ©limdnfe.  Ma  jednak  grzeczne  kawałki. 
ib.  56.  6,117.  Z  togo  ważny  wyniknie  kawałek,  ib.  50,  62. 
KAWALER,  a,  m.,  (Gall.  cavallier,  chevałier;  Ital.  caval- 
łiero  ;  Bisp.  cavallero  ,  z  Łac.  cabałlus)  '1)  żołnierz  kon- 
ny. Cn.  Th.,  jezdny,  kawalerzysta ,  ein  3tentcr,  cin  SaoaUC' 
rift.  Kawaler  z  Wiosk.  rozumie  się  jeździec  na  koniu, 
jako  u  nas  eques  Polonus.  Star.  Ryc.  56.  —  2)  Znako- 
mitego rodu,  szlachcic,  rycerz,  osobliwie  młodszego 
wieku,  panicz;  ein  Gbelmnnn ,  cin  Enimlicr,  cin  jnngct 
§)err ,  Slav.  gavałir ;  fioss.  Kaea.iepi.  Każdy  porywczy  do 
zapalczywości  jedna  sobie  imię  kawalera;  ot  to  łepski, 
to  mi  kawaler!  Mon.  75,  5.  Fraczkowi  kawalerowie,  co 
to  po  ulicach  gwiżdżą.  Teat.  14,  129.  Odebranych  ze 
szkół  kawalerów ,  pospolicie  za  granice  wysyłamy.  Mon. 
63,  217.  Tak  kawaler  bez  serca,  jak  sługa  bez  wiary. 
Morszt.  160.  —  ^.  Nieżonaty,  ein  Unycrijcnratbetcr.  Pyta- 
no się  córki  jego  ,  któremuby  z  kawalerów  serce  s-woje 
oddać' zamyśliła  ?  Zab.  2,  247.  Przestarzały  kawaler,  cirt 
^agciłolj.  —  §.  Rycerz  pasowany,  orderowy,  Yind.  vites , 
cin  r^rbcnJrittcr.  Król  go  rycerzem  albo  kawalerem ,  or- 
der mu  dając,  czynił.  Sk.  Żyw.  2,  207.  Trzeba  gdzie 
indziej  rość  przez  wielkie  zasługi,  aby  został  kawalerem. 
Leszcz.  GŁ  33.  —  §.  Foriijic.  Kawaler,  szaniec  wysoki, 
na  który  po  wielu  wschodach  wstepowć  trzeba.  Jak.  Art. 
5,  293.  ber  Gaimlier  im  geftnngślmne,  einc  Łobe  6Ąanje 
mit  Stufen,  kopiec  dzielny.  Tr.  5,  521  et  655.  KAWA- 
LERKA, i,  i,  dama  orderowa,  etne  Drbenśbame.  —  §• 
Amazonka,  suknia  białogłowska ,  cirt  Slmajonenfleib.  Ka- 
walerki ,  kapoty,  mantolety.  Łacziv.  Zw.  50.  Comp.  Med. 
703.  —  §.  Białegłowy,  które  nierządem  się  bawią,  na- 
zywają kawalerkami,  iż  jeżdżą  na  głowic  amantów,  jak 
na  osie;    bo  to  z  Włosk.  caballo  koń,    z  Łac.  cabałlus; 


KAWALEROWY  -  KAWAŁKOWAĆ. 


KAWAT-KAWIAR. 


339 


jak  tedy  ryczerz  koniem ,  tak  te  nierządnice  kochankami 
swemi  rządzą.  Star.  Ryc.  36.  fryjerka ,  gamratka  ,  pani 
duszka,  ciiie 'gjfaitrelfc ,  58ii^Ibirrte. '  KAWALEROWY,  a,  e, 
do  kawalera  należący,  daBoUterś  ■■  ;  ctiicm  Orbcii»ritter  5U= 
fłdnbig.  KAWALEROWA  ob.  Kawalerka.  KAWALERSKI, 
a,  ie,  od  kawalera,  gasnlicr  > .  —  1)  jezdecki ,  SRcilt  =  . 
Pierwszego  siedzenia  na  koniu  uczą  się  w  kawalerskich 
szkołach.  Kluk.  Zw.  i,  185.  t.  j.  w  rejtszulach.  —  §.  Ka- 
walerski, szlachecki,  rycerski,  od  ludzi  znakomitego  ro- 
du, .floss.  KaBajiepcKifi,  nbclismćipig,  rittcnndpiij ,  Śittcr' . 
Nie  oszczędzali  i  życia ,  pokazali ,  iż  są  ludzie  kawaler- 
skiego serca ,  umiejący  czynić  sobie  sprawiedliwość  za 
krzywdę.  Mon.  75,  3.  Niekawalerskie  dzieJo,  zażyć  ko- 
go zdradą.  Morszt.  337.  Radby  się  pomściJ,  radby  o  to 
zaczaj  zwadę,  Ale  po  kawalersku,  ale  nie  przez  zdradę. 
ib.  352.  Hektor,  drwiąc  z  ciebie,  kawalersko  stawaj. 
Bardz.  Trag.  197.  (mężnie).  Po  kawalersku  wytnę  się 
dziś  z  bratem  Jzabelli.  Teat.  29,  122.  Wszystko  traktu- 
ją letko  po  kawalersku.  Żabi.  Roz.  119.  (z  pańska).  —  g. 
2)  Kawalerski,  nieżonaty,  kbig ,  mibcifCiDt;  stan  kawaler- 
ski ob.  Kawalerstwo.  —  §.  Orderowy,  Crbcilź  =  .  Kawa- 
lerski zakon  i.  Jana  Chrzciciela  z  Jeruzalem.  Birk.  Kaw. 
Malt.  A.  2.  KAWALERSTWO,  a,  m.,  stan  kawalerski: 
—  1)  zaszczyt  orderowy,  rycerstwo,  bie  Orbciiśtuiirbc. 
Pasowanie  na  kawalerstwo  abo  rycerstwo.  Wyrw.  Geogr. 
338.  —  2)  Bezżeństwo,  bie  (J^clofigfeit ,  elielofci"  ©tniib, 
(DOn  SKfliincrn).  PowiedziaJ  mi  Pan  MiJosz,  tydzień  temu 
trzeci ,  Ze  też  nakoniec  przyszJo  zamyśleć  Waszeci  Po 
dJugini  kawalerstwie  o  maJżeńskim  stanie.  Nar.  Dz.  5, 
161.  —  §.  eollect.  Kawalerstwo  '  kawalerowie,  bic  Hiittcr, 
bie  Orbciii^rittcr ,  ffjclofe  SOidimcy.  KAWALERYA,  yi,  z.,  ro- 
ty żołnierzy  konnych.  Kras.  Zb.  1  ,  446.  bic  Caimllcric, 
SRciltcrciJ.  —  §.  Order  kawalerski.  Tr.  bcr  3!ittcvprbcii.  Ross. 
KaBa.iopia.  KAWALERZYSTA ,  y,  m.,  jezdny,  konny,  ber 
Gnyatlcrift.  KAWALKACYA,  yi,  i.,  jezdecka  nauka,  bie 
9JcitflItlft.  Exercycya  w  Paryżu  miafem  te:  kawalkacyą, 
lutnią  etc.  J.  Ossol.  Dyar.  30.  (wydoskonaliJ  się  w  Pa- 
ryżu w  przystojnym  na  koniu  siedzeniu.  Boh.  Ossol.  1, 
37.)  KAW^\LkATA,  y,  ź.,  źle  'KALWAK.^TA.  D,idz..  ja- 
zda, bie  DJfiterctj.  Zatym  w  karoce  jedni  powsiadali  A 
kawalkala  osobno  chodziła.  Auszp.  19.  KAWALKATOR, 
a,  m.,  objeżdżacz  koni,  bcr  Screitcr.  Kawalkator,  co  ko- 
nie dobrze  ćwiczyć  umie,  chyżo  dosieść,  kształtnie  ko- 
niem toczyć.  Kołkiem  is'ć  abo  też  poskoczyć.  Alb.  z  Wuj. 
24.  Jeśli  płacim  drogo  kawalkatorowi ,  co  nam  konie 
ćwiczy,  a  czemuż  nie  mistrzowi,  który  mi  syna  uczy? 
Star.  Vot.  C.  3.  Teraz  syn  szlachecki  musi  się  we  Wło- 
szech u  kawalkatora  uczyć.  Star.  Ref.  172.  fJipp.  33. 
Pot.  Arg.  297.  KAWALKATORSKI ,  a,  ie,  od  kawalka- 
tora, Śerciter^  =  .  Nauka  kawalk^torska.  ////;/).  48.  jezde- 
cka, bic  53crfitfiiiift.  KAWALKATIIRA,  y,  z,  kawalka- 
torska  abo  jezdecka  nauka ,  bie  !)(citfimft.  Trzeba  aby 
szlachta  też  szermierstwem,  kawalkatura,  pikami  bawiła 
się.  Petr.  Ek.  101.  KAWAŁKOWAĆ,  ał'  uje,  cz.  medok., 
Skawalkować  dok.,  jeździć  na  koniu ,  rcitcn.  Szkoła  ka- 
wałkowania ,  i)fcitfd)lilc ,  to  jest,  uczenia  się  jeździć  na 
koniu.    Pelr.  Pol.  2,  190.  -■•    Fig.  Dał    szlachcic  żydko- 


wi  na  rękę  trzymać  jastrzębia ;  ten  go  szczypie ,  a  żydek 
przed  szlachcicem  kawałkuje.  Pot.  Joto.  140.  skacze 
cwaJa ,  krzywi  się ,  er  fpringt  ^erum ,  madjt  Sodśfpriingc. 
—  §.  Kawałkować  konia  =  ujeżdżać,  objeżdżać,  ein  <J3ferb 
Jiireitcn.  —  §.  Zawściągać,  ukracać,  podbijać,  Iidiibigcn, 
iiberilidltigetl.  Rozum  czJowieczy  szalone  nawet  morze 
kawałkuje.  Pot.  Pocz.  87.  On  ubogiego  zniszczył,  zka- 
walkował,  Dom  wydarł,  co  go  nigdy  nie  budował.  Chrośc. 
Job.  72.  Bóg,  który  pyszne  duchy  zkawalkował,  Od  cie- 
bie siJy  bęJzież  [lotrzebowaJ?  ib.  95.  Jezus  piekJo  ska- 
walkowaJ,  śmierć  skruszył.   Pot.  Zac.  57.  et  109. 

'KAWAT,  a,  m.,  szabla  na  kształt  noża.  Tr.l  ein  Sd&el  tlt 
©eftnit  eilicś  Oifeffcrś.  cf.  karwat,    karwasz. 

KAWCZY,  a,  e,   od  kawki,  Jip^Ien  < .  Boh.  kawćj. 

KAWECAN,  KAWECON,  u,  m.,  (/^a/.  cavezzane,  cavezzon- 
ne;  Angl.  cavessan;  cf.  Lat.  med.  capsana);  bcr  Śłappjaiim. 
Kawecan  dla  źrzebców  bywa  z  powroza;  dla  podrosłych 
koni  z  rzemienia.  Przyprawują  różne  do  niego  na  nos 
łańcuszki,  dla  umiarkowania  noszenia  głowy  i  pohamo- 
wania burzliwości  końskiej.  Hipp.  35.  Faeton  rumiany, 
W  lot  dzianetom  wypuścił  złote  kawecany.  Kulig.  Her. 
266.  t.  j.  cugle ,  er  liep  ibiien  bie  Siigel  fcl)icgen.  Fig.  tr. 
Hamulec ,  ber  2>^\ira ,  bcr  3>iflCl.  Człowiek  zawiedzie  w 
kawecan  niedźwiedzie.  Mon.  71,  901.  Ujął  paszczę- 
kę  jej  smoczą  kawecany  dużemi.  Tward.   W.  D.  2,   155. 

KAWECZEĆ,  ył ,  et  ai,  y,  et  e,  7)ied.  niedok.,  skawęczeć 
dok.,  karpie,  dukwić  nad  czym,  siedzieć  nad  czym ,  umie- 
rać nad  czym ,  licftćinbig  liber  etmai  licgcit  obcr  fi^cti.  Cn. 
Th.  271.  Przy  nim  trzy  lata  kawęczy,  różne  przymówki 
cierpiąc  i  niesmaki.  Pot.  Syl.  154.  —  g.  Kapieć,  nikcze- 
mnieć, ocrgctieil,  cicilb  tucrbcti,  aillcBmcit.  Zwiezienia  wy- 
puszczony, już  nie  mógł  więcej  wskórać,  lecz  z  niena- 
gła  zawsze  truchlejąc,  wycliorzały  zkawęczał,  lento  mor- 
bo  consumptus  est.  Krovi.  304.  Gryzieniem  o  mężobój- 
stwo  w  domu  marnie  skawęczeć  miał,  contabuisse  dici- 
tur.  ib.  36.  Na  żałosnym  wygnaniu  mizernie  skawęczeć 
musiał.  Krom.  170.  Niechaj  w  tych  bolach  dłużej  nie 
kawęczy.  Nie  zgrzeszy,  gdy  mu  na  on  świat  pomoże.  Pot. 
Syl.  56.  Jak  to  może  być  dobrze,  kiedy  koń  zawsze 
w  takich  pętach  kawęczyć  musi?  Ilipp.  34.  Stuka;  zam- 
knięto !  u  drzwi  on  pieskiem  kawęczy.  Zab.  5,  333.  Koss. 

KAWECZKA  ob.  Kawa,  Kawka  1. 

KAWEKCYA,  yi,  ź.,  kaucya,  ręczenie,  bic  Siirgfdjaft.  Za 
kawencyą  rekomendujących.   Yol.  Leg.  7,  512. 

'KAWERNA,  y,  ź,  poet.  jama,  bic  S)ó\;k.  Grobowa  kawer- 
na. Kochoiv.  83.  Z  dziećmi ,  z  żonami  w  lochy  i  ka- 
werny Kryć  sie  poczęli ,  o  tym  usłyszawszy.  Chrośc. 
Fhm.' 125.    fz  Łac.  2]. 

KAWIA,  ii,  ż.,  świszcz  Hahamski.  Zab.  12,  196.  o6.  Świszcz, 
eitic  ?lrt  luni  OTurmcltlncr. 

KAWIAR,  KAWIOR,  u,  m.,  (?.  Wiosk.  caviale ,  cayiaro, 
cavlalo;  Busn.  et  Rag.  kayiar;  Croot.  kaviar,  ikrę  szla- 
uch rib;  Ross.  ni(pa ;  Lat.  garum);  bcr  Sauiar.  Kawiar 
z  ikry  jesiotra  sporządza  się  z  octom,  pieprzem  etc.  Jest 
kawiar  Wenecki,  Turecki.  Wiel.  hiidi.  403.  z  ikry  cze- 
czugi,  wyza  Zuol.  Nar.  193.  Pain.  83,  615  et  85,  1, 
210.  (cf.  putarga).  Kluk.  Zw.  3,  60.     Prasowany  kawiar 

43' 


540 


KAWIARKA-KAZAC. 


KAZAĆ. 


Ross.  naiocHaa  iihpa;    z  kawiaru  supa,    i;aJbH;  co  kawiar 
zaprawia  iiKpamiK-B. 

KAWIARKA,  i,  ż.,  KAWIARECZKA,  i,  ź.  zdrbn.,  która  go- 
towaną kawę  trzyma,  lub  też  sfuga  kafenhauzowa ,  bie 
6affcC)ficbcvinn.  (floft.  kafirnice  ;  67ay.  kavecxijnica).  Kawiar- 
ka się  przysięga,  że  to  dyabeł,  nie  człowiek.  Teat.  29 
b,  112.  Kawiareczki  w  salopach,  ib.  14-,  10.  KAWIAR- 
NL\,  i,  i.,  kaffenhauz,  kawodom ,  gdzie  gotowaną  kawę 
trzymają,  iai  łiaffcMmiiŚ ,  Boh.  kafirna.  W  kawiarniach, 
traktyeiniach,  redutach,  gdyby  gospodarz  w  gry  hazar- 
downe  grać  dopuścić. .. .  /I.  Zamnj.  206.  KAWIARZ,  a, 
w.,  kaflenhauznik ,  który  kawiarnią  trzyma,  ber  Śłajfe^jic^ 
ber;  Snjfc^fdjenf ;  Boh.  kafjrnik;  Slav.  kavecxija;  Hoss. 
KOłemcHKi ,  6y't^e■Tn\lK'h.  —  §.  Lubiący  kawę  pić ,  ein 
Cieblindcr  nom  ftoffe^ ,  ein  SaffcDtrinfer.  Wielki  z  niego  ka- 
wiarz ;  czasem  po  cztery  razy  na  dzień  kawę  pije.  KA- 
WIAUSKI,  a,  ie,  od  kawiarza,  SnjfclifĄeiifen  = .  Ross.  ko- 
■teiiieHKOBi ,  KOłemeHCKifl. 

KAWIG  ,  ił,  i,  iiitrans.  niedok.,  pokawić  dok.,  drwić  głową, 
poszkapić  się,  głupstwa  popełnić,  cf.  kawa,  kawy,  drwa, 
biimiiie  alternc  ©treit^e  mnc^en,  235cte  fd)iepeii.  Najlepszy 
rzemieślnik  po  pijanu  kawi.  Pot.  Pocz.  271.  Na  końcu 
kawi ,  choć  co  dobrze  zacznie.  Wad.  Dan.  91.  Prawa 
ich  żadne  nie  sądzą,  choć  kawią  Dotąd,  aż  swoje  fun- 
kcyą  odprawią.  Clwośc.  Fars.  55.  Nie  jednego  nauczysz, 
kto  na  winie  kawi ,  Że  rozumu  na  wodzie ,  lecz  późno 
poprawi.  Pot.  Pocz.  81.  —  §.  Bredzić,  jak  kawka,  pleść, 
ttlbenie§  ^m^  fd;ii'a^eii.  Posłuchajże,  jakie  cuda  ten  nie 
pisorym  ,  ale  pochlebca  kawi.  Pot.  Arg.  596.  Jedna,  co 
najbliżej  stała ,  One  swoje  wymysły  kawić  poczynała,  ib. 
374.  —  §.  Kawić  !  kawami ,  żydami  poszpecać,  czernić, 
paskudzić,  poplamiać,  befledeii ,  anfd)iiHn-jen ,  l>cf!ccfen,  &c= 
fubcin ,  Roh.  kawciti.  Tryumfuj  zemsto  moja,  niech  się 
w  krwi  ich  spławia  Te  obelgi ,  któremi  dostojnos'ć  mą 
kawią.  Min.  Ryt.  2,  215. 

KAWKA  ob.  Kawa.  KAWKOKOS,  a,  m. ,  Kawkokos  grze- 
bieniasty, Ross.  0cTiiH4iDcKiii  roBopoKt.  KAWODOM  ob. 
Kafenhauz. 

KAWON,  u,  m.,  [z  Tureck.  kawun  2].  Arbuz  ,  cucurbita  ciirullus 
Linn.  utrzymuje  się  w  kosztowniejszych  ogrodach,  pospo- 
licie pod  imieniem  kawonu.  Jundz.  467.,  bie  SSajfermclone. 

KAWOWY,  a,  e,  Saffe^  =  ,  Ross.  KO*eiiHiJH.  Kawowy  im- 
bryczek KOłeHHiiKi,  KOłenHimera ;  kawowa  puszka  KO*eH- 
Hima  (2.  kawowieszczbienie).  Po  filiżance  kawowej  roso- 
łu dawać  choremu.  Krup.  5,  369.  cinc  Ś?aj|cŁtaffe.  —  §. 
Kawowy  kolor,  do  kawy  podobny. 

•KAWTAN  ob.  Kaftan. 

KAZAĆ,  ał,  każe  act.  niedok.,  rozkazać  dok,  Kazywać  freq., 
(Boh.  kśzati ,  kazał,  kizi,  kńziwam  rozkazywać;  kazanie 
mieć;  Stov.  kśzat ,  k&zem  mandare ,  kazi  kazanie  prawię; 
t>orab.  i.  kafacź,  pźikafacź,  kazem ;  Sorab.  2.  kafasch 
jubere;  Yind.  kasati,  kashem  ,  pokazati  =  skazywać,  oka- 
zywać; 'Carn.  kasati,  kSshem  monslrare;  Croat.  kazati , 
kasem  ,  izkazati  •  pokazać  ;  Dal.  ukasujem  ,  kasujem  osten- 
ło;  Bosn.  kazati,  kazivati  ostendere,  demonstrare ,  kazatise 
simulare;  Rag.  kazati  demonstrare,  ostendere,  narrare , 
declarare,  expUcare ;  Slav.  kazati  =  pokazywać ,  opowiadać , 


powiedzieć;  Ross.  Kasait ,  Kaacy  mówić,  powiedzieć; 
Eccl.  Ka"/KK),  as.iaK),  CKasj^io  ostendo;  k.a^.ith,  Kasyio, 
H.AK.A^OB.MH ,  noy^aib,  HacTaB.iaiB  ;  cf.  Germ.  bcipen  91  big.); 
rozkazywać,  befcMeil.  Boh.  weleti,  weljm,  cf.  wolić,  wola; 
Croat.  velim,  velevam,  sapovędujem,  sapovedati,  (cf  za- 
powiedzieć);  Yind.  Yskasati,  sapovedeti,  vkashuvati,  sa- 
rozhiti;  iS/ay.  zapoviditi ;  Sorai.  1.  kneźu  (cf  kniaź);  Ross. 
Be.TtTb ,  noBO.itTb ,  BOBeJiiTcibCTBOBaib ,  ssimaib.  Co 
każą  razem  król,  naród,  starszyzna.  To  każe  naród,  to 
mówi  ojczyzna.  Kras.  W.  Ck.  27.  Jedz,  coć  dają, 
rób,  coć  każą.  Wolsk.  Kazał  pan,  a  musiał  sam.  Rys. 
Ad.  28.  follś  ijetl;nn  fe'^it,  miiffft  bit'«  fclbft  tliiin.  —  Kazać 
z  następującym  trybem  bezokolicznyra  c.  infinit.,  licfc^Iett, 
^eipCii,  lilffen.  (cf  'dać).  Kazał  tego  świętego  cesarz  dwom 
senatorom  wziąć  pod  straż,  mówiąc:  każcie  mi  go  scho- 
wać. Sk.  Żyw.  1,  191.  Kazał  im  milczeć,  ib.  218.  Ka- 
załem sobie  granatowy  surdut  robić,  iiiadjcil  Idifeii,  [faire 
faire  Gall.)  Był  tu,  i  kazał  się  We  Panu  kłaniać.  Teat. 
22,  b,  10.  er  Idfit  fid)  Slmen  eiiitifeltlen.  Z  spójnikiem  by, 
aby  n.  p.  Każ  aby  konie  do  karety  zaprzężono.  Teat. 
15.  c,  50.  —  Elliptice.  Kazać  z  opuszczonym  trybem 
bezokolicznym  drugiego  słowa,  n.  p.  Kazać  po  kogo  » 
kazać  przywołać  kogo ,  eiiicn  Łoblcil  laffcil.  Odebrawszy 
tę  wiadomość  zaraz  kazał  król  po  posły,  którzy  gdy  przy- 
szli ,  powiedział  im  wszystko.  Biel.  Kr.  509.  er  licP  fO' 
gldd;  bic  ©efaiibten  ItoWeii.  Wyperswadują  królowi ,  że 
każe  po  wróżka.  Pot.  Arg.  241.  —  Kazać  do  jakiego 
miejsca,  albo  na  jakie  miejsce  =  rozkazywać  by  tam  się 
udać,  iiHi^tii  korbeni,  befcl/leii  fiĄ  babin  ju  Bcrfiigeti,  ha- 
Ym  gc^en  i)ń^!n.  Pisarzom  a  księży  kazał  król  do  obo- 
zu;  a  rycerstwo  sam  jął  upominać,  aby  każdy  śmiele 
czynił  z  nieprzyjacielem.  Uwagn.  74.  Helizeusz  Naamanowi 
do  Jordanu  po  uzdrowienie  trądu  kazał.  Sk.  Kaz.  41. 
Ledwo  się  trochę  zdrzymiesz,  aż  każą  do  koni,  I  tak 
niespana  w  tropy  noc  czujny  dzień  goni.  Kochów.  184. 
Potym  do  spoczynku  żołnierzom  kazał.  Zab.  5,  68.  Czajki 
wprzód  przed  Sułtanem  idą ,  które  każą  na  stronę  wszys- 
tkim statkom  ,  żeby  sie  z  Sułtanem  nie  potykały.  Star.  Dw. 
45.  Każesz  mi  na  wygnanie,  cóżem  krzywa  komu  ?  Bardz. 
Trag.  81.  Na  ustęp  wszystkim  nienależnym  kazawszy. 
Pilch.  Sali.  39.  Przeląkł  się  tak ,  że  zaraz  kazawszy  na 
odwrót,  okopał  się  na  pagórku.  Ustrz.  Kritc.  2,  260.  er 
gd"  Scfciil  jiim  SRiirfjuge.  —  Król  kazał  posłom  przed  się 
{sc.  przyjść).  A.  Kchan.  187.  er  Hcp  fic  »or  fid;  fommeii. — 
Kazać  komu  precz;  kazać  mu  iść  precz,  cf  odejść,  od- 
każać, won,  eiiicit  gebeti  Łeipen.  Jednemu  słudze  kiedy 
pan  precz  kazał,  przyjaciele  powiedzieli:  a  cóż  on  nie- 
borak ojcu  swemu  powie,  dlaczego  mu  precz  kazano? 
Gorn.  Dw.  189.  Mąż  żonie  poczciwość  odejmuje,  gdy 
jej  od  siebie  precz  każe.  Gorn.  Dz.  100.  Kazawszy  te- 
mu precz,  kazał  przyjść  drugiemu.  Leop.  Dan.  15,  55. 
(odwiódłszy  go.  Bibf.  Gd.)  —  §.  Fig.  transl.  Milcz,  tak 
interes  kazał.  Boh.  Kom.  1,  272.  t.  j.  wymagał,  żądał, 
\o  Mmi  bie  Umftdiibc  crforbcrt,  gcbciPcn,  erbeifc^t.  Musia- 
łem^mu  dogadzać,  tak  potrzeba  kazała.  —  §.  Kazać  czym  • 
rząd'zić  czym,  mit  ctitiaź  ft^olten  imb  roaltcn.  Umiem  bia- 
łąpłcią  kazać.    Zab.  11,  81.    not.  rządzić.  —    g.  Kazać, 


KAZAĆ. 


KAZAK  -  KAZANNY. 


541 


liardzie  kazać,  kazać  na  co  =  z  zbytecznego  zaufania  dumą 
sie  unosić,  dumnie  się  odgrażać,  Vind.  klubetuvati ,  ko- 
shiti ,  koshatiti ;  ftolj  gc^eii,  tfo^cii ,  ulieranit^ifl  trofteii.  Jak- 
by już  nas  w  niewoli  miaJ  ,  durno  kazaf.  Jabi.  Te/.  146. 
Ze  nie  każę  zbyt  durno  nad  utrapionemi ,  Pokaza/em  to 
światu  przykłady  mojemi.  Dardz.  Trag.  84.  Poznawszy, 
jak  bardzo  nieprzyjaciele  życzyli  pokoju ,  wyżej  sobie  ka- 
zać począł.  Lub.  Roz.  105.  Francuzi  za  przybyciem 
posiłków,  wysoko  kazali.  Warg.  Cez.  219.  fpradbeii  miś 
etltEtlt  ^O^Ctt  2!onc.  Nie  każ  bardzie  na  szczęście.  Pot. 
Arg.  51.  W  sprawie  zszykowani  stojąc,  a  na  barda  ka- 
żąc, wysłali  swego  zapaśnika.  Słryjk.  126.  Jamci  cbciał 
z  nim  z  początku  postąpić  łaskawie,  Ale  że  dumy  jego 
tak  na  barda  każą.  Weźcie  go  pod  strażą.  Morszt.  154.  Nie 
każ  na  hardą ,  i  nie  śmiej  się  z  mej  głupości.  Sim.  Siei. 
29.  Książę  Smoleński,  za  namową  Rezańskiego,  po- 
czął nowe  rozruchy  wzniecać,  i  bardzie  przeciw  Witoł- 
dowi  kazać.  Stryjk.  474.  Na  same  wiarę  niektórzy  każą,  jak 
na  trzy  tuzy.  VV.  Post.  W.  429.  Juzem  śmiele  kazała, 
jako  na  trzy  tuzy,  Ujrzawszy  pożądane  okiem  Syrakuzy. 
Pot.  Arg.  566.  Odległy  cel  zakłada  na  sto  lat,  jak  na  trzy 
każe  tuzy,  choć  dalej  od  nosa  nie  widzi.  Pot.  Arg.  150.  Wie- 
le już  takich  było,  co  szyję  łamali,  Co  Tureckiemi  końmi 
na  pewne  kazali.  M.  Biel.  S.  N.  50.  (cf.  jakoby  na  Tu- 
reckim koniu  siedział;  cf.  na 'barzego  kogo  wsadzić).  Nie 
trzeba  ubogiemu  konwoju  w  drodze, ,  w  domu  straże.  Na 
swoje  nędzę,  jako  na  trzy  tuzy  każe.  Pot.  Jow.  57.  Ra- 
no kazał  na  tysiąc,  a  w  wieczór  spadł  z  stołu.  Pot. 
Arg.  602.  Co  ma  ten  żywot,  na  coby  bezpiecznie  czło- 
wiek mógł  kazać  ?  J.  Kchan.  Dz.  248.  Niedługi  czas 
temu,  a  każ  na  to  śmiele.  Że  znacznie  porazisz  swe  nie- 
przyjaciele. /.  Kchan.  Ps.  26.  —  Resztą  kazać  =  ostatnim 
gonić,  resztą  gonić.  Tr.  iai  fiujjcrfte  utib  Ic^te  tuaijcii.  — 
g.  Kazać  =  kazanie  prawić,  rzecz  do  ludu  mieć  z  ambony, 
prebtgen,  cine  ^^reDiijt  bnltcii.  {Boh.  kazati;  Sora6.  1.  preduyu, 
pźedzyewam  ;  Sorab,  2.  pratkowasch;  Ymd.  predigati,  predi- 
guvati,  prodigat,  produgvat,  (cf.  predykant);  Croa^  prodeku- 
vali;  Dal.  pripovidati,  pripovedam,  (cf.  przepowiedzieć); 
Hung.  predicalanni ;  Bosn.  predikati,  pripovidati;  Slav.  pri- 
povidati ;  Eccl.  nponoi!'E;^.'\Tii).  Każe  nasz  ksiądz  z  ambony, 
przyznać  mu,  że  ładnie,  Ale  cóż  potym?  kiedy  nie  żyje 
przykładnie.  Pot.  Pocz.  572.  Przed  papieżem  mając  ka- 
zać, spisane  pilnie  miał  kazanie,  którego  się  na  pamięć 
nauczył.  Sk.  Zyw.  2,  253.  Wstępowało  dziecię  na  miej- 
sce jakie  wyższe,  mówiąc:  patrzcie,  jako  ja  będę  kazał! 
I  rozmaicie  rękami,  twarzą,  słowami  kaznodziejskie  spra- 
wy odprawowało.  ib.  218.  Kazał  ksiądz  około  bojaźni, 
słuchali  tego  kazania  różni  Panowie.  Orzecli.  Tarn.  113. 
Biskup  przed  nim  mszą  miał,  i  kazał;  której  mszy  i  ka- 
zania on  na  stołku  siedząc  słuchał,  ib.  106.  Teraz  gdy 
przyjdzie  kto  do  kościoła,  nuż  na  księdza,  że  długo  każe. 
Bial.  Post.  175.  Śmieją  sobie  przywłaszczać  urząd  ka- 
płański; chrzczą,  każą  i  t.  d.  Weresz.  Reg.  19.  Nie  go- 
dzi się  w  domach  kazać  słowa  bożego  zgromadzeniu  ja- 
kiemu. Glicz.  Wycli.  L.  i.  opowiadać,  prawić,  prcbigen, 
DCrfunbigetł.  W  wielu  krainach  Samarytańskich  kazali  ewa- 
nielią.  1  Leop.  Acł.  8,  25.  Gdziekolwiek  tę  ewaniclią  bę- 


dą kazać  a  powiadać,  będzie  powiedziano  i  to,  co  uczy- 
niła. 1  Leop.  Malh.  20, '13.  ("KAZAK  oh.  Kozak.  KA- 
ZAKINA,  KASAKINA,  y,  z.,  KAZAKINI^,  i,  z.,  zdrobn., 
gatunek  sukni,  ein  Safatiit;  {Ross.  KOsaKiiHŁ;  Gall.  casa- 
quin;  Hal.  casachino,  cf.  Graec.  yacroc).  Przekładam  srokę 
w  pstrej  kazakince,  kiedy  umie  gwarzyć,  nad  papugę  w 
płaszczyku,  kiedy  nic  nie  umie  gadać.  Mon.  71,  148.) 
KAZAL.MCA  ,  y,  ź. ,  katedra  kaznodziejska  ,  ambona  ,  bie 
Saitjcl.  Boh.  kazatedlnice,  kazatelna,  kazatelnice;  Slov. 
kazatelnica,  kazatedelnica,  kanceł;  Sorab.  2.  pratkarna; 
Yiiid.  predikalniza  ,  lisber,  kanzel ,  kanziia  ,  predishniza; 
Croat.  pradekdlnlcza;  Hung.  predikallószek;  Slav.  pridika- 
oniza;  Dal.  stolicza;  Ross.  nponoBtja.inme.  Papież  wy- 
daje processa  świętych  kaznodziejom  ,  by  one  z  kazalnic 
swoich  ogłosili.  Bals.  Niedz.  1,  84.  Ksiądz  pleban  z  ka- 
zalnicy głosił.  Pot.  Pocz.  269.  By  nie  postylle ,  nie  po- 
kwapiłbyś  się  krasomówco  na  kazalnicę,  i  gęby  rozdzie- 
wić  nie  umiałbyś.  Smotr.  E-t.  6.  ("K.^ZAN  [z  rossyjsk.  Ka- 
!KaH'B.  2],  źle  zamiast  nietoperz.  Dudz.  51 ;  lecz  Ross. 
Kaaant  kocioł).  KAZ.4NIE ,  ia ,  n. ,  subst.  verbi  Kazać  qu. 
V.,  i>ai  Scfelilcn,  iiai  ^hTbtGCll.  {Yind.  kasanje,  megnenje, 
namiganje  !  migi;  Garn.  kasanje  monstratio;  Bosn.  kazanje 
indicium ,  demonslralio ;  Ross.  Kąsanie  pokazywanie).  Po- 
stanowili poganie  nie_  dopuszczać  kazania  żadnego  ewa- 
nielii.  Birk.  Dom.  40.  W  drugim  roku  Jezus  kazania 
swego  przyszedł  na  drugą  wielką  noc  do  Jeruzalem,  ib. 
15.  uczycielstwa  swego,  feiiicź  Setjrmntś.  —  §.  Kazanie, 
rzecz  o  religii  do  ludu,  bie  |.h'''bii3t.  Boh.  kazanj;  Slov. 
kazeń;  Sorab.  1.  wozyeweno;  Sorab. '2,.  prątkowane,  prat- 
kowansko;  Yind.  prediga;  Carn.  pridega;  Slav.  rics  box- 
ja,  predika;  Croat.  prodestvo,  prodechtvo,  prodeka;  Dał. 
pripovidanye ;  Rag.  pripovjedanje;  Bosn.  pripov"ist,  pre- 
dica;  Ross.  nponoB-tAaHie ,  nponoBtjt,  '"'npejiiKa,  Kąsa- 
nie c:b  IlojbCKaro  asuKa ,  npcnoet^b  ciOBa  óoatia.  Ka- 
zania w  cerkwi  pospolicie  słowy  zowią.  Sinolr.  Ex.  7. 
Młody  ksiądz  wielkich  talentów  wyborne  miał  kazanie  w 
kościele  farskim.  Zab.  15,  89.  Nie  wszystko  to  prawda, 
co  ksiądz  na  kazaniu  powie.  Rys.  Ad.  43.  wai  cr  tlt,  iet 
^h'ebigt  fagt.  Ksiądz  dwa  razy  kazania  nie  mówi.  Źegl. 
Ad.  280.  Pospolicie  takiego,  co  na  kazaniach  bywa,  na- 
zywają nabożnikiem,  liziobrazkiem,  próżniakiem.  Boh.  Kom. 
1,  57.  Jak  na  Niemieckim  kazaniu  tam  siedziałem.  Cn. 
Ad.  290.  nie  zrozumiałem  nic,  ei  roareii  fiir  mit^  33ó[)mi= 
fĄe  3)iJvfer.  On  oczy  wytrzeszczywszy,  jakby  na  kazaniu 
Niemieckim,  w  srogim  tego  słucha  zadumaniu.  Pot.  Arg. 
734.  Gdy  pisarz  Zygmunta  króla  Węgierskiego  naszym 
jego  dekret  Niemieckim  językiem  czytać  zapoczął,  zaraz 
przemawiają,  w  mowie  tej  nieukami  będąc,  na  Niemieckim 
kazaniu  my  siedzieć  nie  powinni.  Krom.  444.  Ona  widzę 
kazanie  zacznie  prawić.  Teat.  22,  57.  (moralnie  a  nudno  się 
rozwodzić).  Kazanie,  łacina,  kapituła,  "kapelusz,  Strafprcbigt, 
Snpitel,  Jcction,  Cc»itc.  Jak  główne  dawałem  mu  nagany, 
jakie  mu  kazania  prawiłem!  Teat.  36.  b,  29.  Do  każdego 
z  nich  swe  osobne  miał  kazanie.  Slebel.  2,  216.  KAZAN- 
NY, a,  e,  od  kazania,  ^Jrebigi  < .  Przepowiadaniem  kazan- 
nćm  mocnił  wiernych.  Ghodk.  Kost.  43.  Ross.  nponOBt4Hbiił. 
Pochodź,  kazywać;  kaznodzieja,  kaznodziejstwo,  kazno- 


342        KAZARNIE-KAZDZIUTENKI. 


KAZĘ-KAZICHLEB. 


dziejski;  dokazywać,  dokazad,  dokaż;  nakazywać,  nakazać, 
nakaz;  okazywać,  okazać,  okaz,  okazały,  okazałość;  od- 
kazywać,  odkażać,  odkaź;  pokazywać,  pokazać,  pokaz; 
przekazywać ,  przekazać,  przekaz;  przykazywać,  przykazać, 
przykaż,  przykazanie;  rozkazywać,  rozkazać,  rozkaz;  ska- 
zywać, skazać,  shażń  cf.  każii,  skazanie;  ukazyiuać ,  uka- 
zać, ukaz;  wskazywać,  wskazać;  wykazywać,  wykazać; 
zakazywać ,  zakazać,  zakaz;  (distg.  kazić  etc). 

KAZARNIE  ob.  Koszary. 

KAŻCA,  y,  ?«.,  który  kogo  kazi,  przyszczuwacz,  podiiszczy- 
ciel,  administer  .ctipiditatum.  Ma_cz.  skazicicl,  bcr  33crber= 
Ber,  tn  (sittcnycitcrbcr,  2>crfutiver.  W  nich  widzę  kaźców 
mojej   sławy.  Przijb.  Luz.   1181.  (uwłaczają  mi). 

KAŻDODiMOWY,  KAŻDODZIENNY,  a,  e,  codzienny,  Boh. 
kaźdodennj;  Yind.  vfakidanski,  vlakdani,  yfedaini ,  vfe- 
dneuni,  td(]li(^,  alltaglid).  Kwotydyana  abo  febra  "kazde- 
godniowa  (kazdodniowa).  Syr.  Bej.  Zimnica  z  gorączką 
'kazdegodniową.  ib.  43.  Febrę  każdodzienną  cierpiał.  Chodk. 
Kost.  86.  Na  każdy  dzień  się  ofiarami  każdodniowerai 
oczyszczał.  Zygr.  (jon.  285.  Me  kazdodzienne  trunki. 
Łzy  zmieszane  z  frasunki.  Byb.  Ps.  198.  Na  rekreacyach 
kazdodniowych  zawsze  były  rozmowy  o  rzeczach  ducho- 
wnych. V>'ys.  Aloj.  500.  Zbytki  kazdodzienne.  Nag.  Fil. 
111.  Bankiet  każdodzienny.  Fot.  Syl.  175.  Umiera  smu- 
tkiem kazdodziennyra.  Chrośc.  Fars.  475.  Wolskowie  byh 
Rzymowi  kaźdodzienni  nieprzyjaciele.  Faliss.  FI.  22.  — 
{Boh.  kaźdodennjcek  diarium,  dziennik).  K.4ZD0R0CZNY, 
a,  e,  coroczny,  Boh.  kaźdoroćnj ;  Eccl.  nOBcajtiKuii,  mo 
eH;ero4HO  6uBaeTi,  oUjabnij.  Hor.  2,  502.  KAZDOTY- 
GODNiOWY,  a,  e,  cotvgodniowv,  alliinicficntlid).  KAŻDY, 
•KOŻDY,  "KUŻDY,  a,  e,"  (Boh.  każdy;  Slov.  każdi;  Sorab. 
2.  kużdi,  kuzde,  wschicżki,  wscho;  Carn.  vsak,  Ysakatir, 
slędn ,  slehern ;  Yind.  vfaki,  vfakoteri,  fledni,  vfaktri, 
v(akeshen,  vezhihern;  Reg.  svakki,  svakkojaki;  Slav.  sva- 
ki;  Bosn.  svakki,  svak ,  svi ;  Croat  vszaki ,  (cf.  wszak, 
cf.  wszelaki,  wszelki);  Hung.  kiki;  Ross.  KajK4Lui,  kIhjkao, 
kgBjkjo,  kojkjo,  KaH/K40,  K0OK40,  BcaKifi;  Eccl.  r^H/Kao, 
Kim^o ;  cf.  ki,  który;  cf  Graec  y.a{>(T^;  cf  7/a/.  ciascbe- 
duno;  cf.  Gall.  chacun,  chaque);  wszelki,  jcber,  {careł 
Plurali ;  a  zastępuje  go  :  wszystek  ,  -stka ,  -ko).  Używał 
na  'kożdy  dzień  okazale.  1  Leop.  Luc.  16,  20.  (na  każdy 
dzień,  o  Leop.  co  dzień).  'Kożde  drzewo,  które  nie  czyni 
dobrego  owocu,  będzie  wycięte,  i  Leop.  Math.  3,  10. 
(każde.  3  Leop.).  Bóg  nie  jest  brakarzem  osób ,  ale  w 
każdym  narodzie  i  stanie,  każdy  taki  bogu  jest  przyjemny, 
który  sprawiedliwość  miłuje.  Żarn.  Post.  5,  620  b.  Co 
potkało  jednego,  może  każdego.  Cn.  Ad.  96.  Każdemu 
po  jednemu.  Gemm.  124,  (singulis).  Nikt  z  każdej  stro- 
ny Błogosławiony.  Lib.  Hor.  53.  (z  wszech  stron).  Ka- 
żda ręka  piękna,  która  daje.  Cn.  Ad.  354.  Każdemu 
swoja  choroba  najcięższa,  ib.  336.  Każda  liszka  swój 
ogon  chwali;  każdemu  się  swoje  podoba,  ib.,  Slov.  każdi 
swogu  hrń.  Każdy  kraj,  ma  swój  obyczaj,  ih.  258.  Ka- 
żdy dudek  ma  swój  czubek,  ib.  KAŻDYKOLWIEK ,  ka- 
zdakolwiek,  każdckolwiek  >  wszelki  bez  różnicy,  Ecd.  Kifl- 
jn6o,  jcbcr,  mx  nur  immcr,  iper  cś  miĄ  fei^,  pfłiic  Itnter'- 
fc^icl).    KAZDZIUTEŃKI,  a,  ie,  id.,  n.  p.  Bóg  upatruje  czule 


Dobra  każdziuteńkiego  stworzenia  w  szczególe.  Przyh.  Ah. 
111^  Każdziuteńkie  ziarnko.  Torz.  Szk.  229.  Z>oA.  kaźdycky. 

1.  KAŻĘ,   e,  zać,  ob.  Kazać.     2.  KAŻĘ,  i,  ić,  ob.  Kazić. 

*KAZEATA,  y,  ź. ,  n.  p.  Chleb,  szperka ,  ser  na  łęku,  do- 
bre dla  przygody,  Kazeatę  uczynisz  z  sera,  chleba,  z 
wody.  M.  Biel.  S.  ^.  31.  t.  j.  drobiankę  serową,  SafC' 
firct),  z  Łac. 

KAZEMATY  ob.  Podwale. 

'KAŻEMIAK,  a,  m.,  [po  rusk.  kożemiak  =  kuśnierz,  2],  Cer- 
dones  vulgo  każemiacy,  garbarze,  białoskórniki.  Dub.  158. 
cf  bołtusznik,  Ross.  KOJKeBHiiKi  garbarz;  cf  kuśnierz. 

KAZERME,  KAZERNY  ob.  Koszary. 

KAZIĆ,  ił,  i,  każe  es.  niedok. ,  skazić  dok.,  Boh.  kazvti, 
kazyl,  kazym ,  (kaz,  skaza  ińtium);  Slov.  kazym ;  Sorab. 
2.  skafisch ;  Sorab.  1.  kafycź ,  skafycż ,  zkaźu,  zkazem ; 
Carn.  kasim ;  Ross.  Kasnib ,  Kaajy;  a)  psować,  niszczyć, 
nadwerężać,  nadwątlać,  iicrbcrkii,  umiiAtcii,  jcrprcn.  Co 
się  stało  prawom  przeciwnego  ,  to  my  psujemy  i  kazimy 
tym  listera  naszym.  Herb.  Siat.  7.  Obrzezanie  skazili 
swym  dekretem  apostołowie.  Sk.  Kaz.  362.  (znieśli).  Ora- 
cze dobrzy  skiby  albo  bryły  wielkie ,  zwykli  kazić  albo 
młoty  rozbijać.  Cresc.  89.  Nieprzyjaciel  postronny  nie 
uczynił  tak  wielu  szkód  królestwu  naszemu,  jak  Zbigniew 
przez  wnętrzne  walki;  i  skaziłby  je  był  do  końca,  by 
się  było  go  z  pośrzodka  nie  wygładziło.  Biel.  Kr.  90. 
Słońce  szkła  nie  kazi ,  gdy  promienie  puszcza.  Żyw.  Jez. 
25.  Ja  skażę  kościół  ten  ręką  uczyniony,  a  po  trzech 
dniach  drugi  zbuduję.  U'.  Post.  W.  273.  (rozwalę  ten 
kościół.  Bibl.  Gd.  Joan.  2).  —  b)  Zarazą  psować,  zarażać, 
niifłcrfcn,  iicri'd;limmcni.  Skażona  potravya.  Papr.  Ryc.  660. 
(trucizną  zaprawna).  Jedna  owca  parszywa  całą  kazi 
trzodę.  Min.  Ryt.  3,  509.  Jabłko  zkażone  drugie  sobą 
kazi.  Kochów.  152.  —  c)  Fig.  Pokalać,  powalać,  Iicflcifcn, 
Ciitliicibcn.  Nie  kaźmy  ust,  którerai  Pan  ma  być  wielbio- 
ny. Przyb.  Ab.  44.  SVeźcie  mi  to  życie,  Co  waszą  zbro- 
dnią sromotnie  kazicie.  Teat.  44.  b,  89.  Cnota  prawdzi- 
wa ,  gdy  ja  kto  raz  zgubi ,  Do  serca  skażonego  wracać 
się  nie  lubi.  Hor.  2,  54.  Min.  K.AZIC  SIĘ  recipr.,  pso- 
wać się,  zarażać  się,  fd;limmcr  iiicrbcii,  ycrbcr&cii,  St^abcn 
ncŁmcn,  fid;  Sd/abcn  t^uii,  fid)  oiiftctfcti.  Gdy  się  korzeń 
skazi,  gałązki  się  psują.  Birk.  Chodk.  22.  Rychlej  da  się 
dobry  skazić,  niżli  zły  naprawić.  Sk.  Żyiu.  l07.  W  Wę- 
grach będąc  skaził  się  Jagiełło  bawolim  serem ,  iż  go 
niemało  jadł,  tak  iż  mu  gorączka  z  tego  przypadła.  Biel. 
Kr.  271.  er  ycrbart)  fid)  ben  "?J?iigcii.  1  rozum  skazić  się 
może.  Pot.  Arg.  95.  uszczerbkowi  podpadać,  fanti  Sć^O« 
ben  nebmeu.  Mieczysławowi  głowa  się  skaziła.  Papr.  Byc. 
fcin  3>crftnnb  litt.  Chłop  ,  co  mu  się  głowa  kaziła ,  wo- 
łał: na  swe  złe  jedziecie.  Biel.  Kr.  456.  Fanalicus,  sza- 
lony, któremu  się  kazi  głowa.  Macz.  Tym ,  którym  się 
głowa  kazi,  i  od  rozumu  odchodzą,  a  zgoła  szaleją,  le- 
karstwo to  bywa  ratunkiem.  Syr.  433.  Kazi  się  głowa, 
widzę,  temu  ministrowi.  Birk.  Exorb.  12.  Oszalałeś,  i 
kazi-ć  się  głowa.  P.  Kchan.  Orl.  1,  401.  Potym,  jak  się 
tego  ważył,  kaził  mu  sie  rozum,  i  z  frasunku  i  żałości 
umarł.  Warg.  Wal.  9.  KAZIENIE,  ia ,  n. ,  siibst.  verb., 
m  ?3erberben,  55crnic^ten,  SBerfc^limmcrit.    'KAZICHLEB,  a. 


KAZICIEL-KAZN. 


KAZNODZIEJA  -  KAZNODZIEJSKI;       345 


m.,  Boh.  kazichleb  paniperda,  cf.  darmojad.  KAZICIEL, 
a,  m.,  lub  skaźca.  Budn.  Zach.  W,  7.  ob.  Kaźca,  skaźca, 
skaziciel,  ber  58erbertier,  SScrf^limmrcr ,  Boh.  kazyc.  Pa- 
trzajze ,  jako  ci  dzisiejsi  kaziciele  nowi,  od  nauki  Chry- 
stusowej daleko  odstąpili.  W.  Post.  W.  3,  249.  W  rodź. 
źeńsk.  Kazicielka,  Boh.  kazyeka  skazicielka.  (Eccl.  Ka>Ke- 
HHK5  trzebieniecj.  KAZIMIERZ,  KAZIMIR ,  a,  m.,  Boh. 
Kazymjr,  imię  mezkie,  Casi7ninis,  Slafimtr.  Inoię  Kazimierza 
zmieniJo  się  vv  używaniu  jedną  literą  i;  po  staremu  bowiem 
z  słowiańska  mianowało  sięKażemir,  to  jest,  rozkazuje  pokój, 
nie  Kazimir,  jakoby  kazić  abo  psować  pokój.  Sk.  Żyw.  \,  159. 
Kazimierz,  niby  kazimir,  albo  psuje  pokój;  lepiejby  zwać 
Kazemir,  t.  j.  rozkazuje  pokój,  jako  Polscy  królowie  Kazi- 
mierze ledwie  nie  wszyscy  czynili.  Chmiel.  1,  60.  KA- 
ZIMIREK,  rka,  m.,  demin.;  ob.  Kaźmirek.  —  §.  Kazimierz, 
miasto  w  Lubelskim;  miasto  w  Kaliskim;  przedmieście 
Krakowa.  Di/kc.  Geogr.  24.  ciii  Slame  sjcrfiiebcncr  Prtfc^af' 
ten.  KAZIMIERZANIN,  a,  m. ,  mężczyzna  z  Kazimierza, 
eilt  Safimirer.  Kazimierzanie  pod  Krakowem.  Stryjk.  Hen. 
B.  3.  KAZIROD,  KAZIRODNIK ,  a,  m.,  KAZIRODZIEC, 
dzca  ,  m. ,  co  kazirodztwo  popełnił,  Rag.  roddozquarnaz, 
cilt  Sllltfdjćinbcr.  Dawida  syn  Ammon ,  niecnotliwy  kazi- 
rod.  Kulig.  214.  Cudzołożnicy,  kazidorowie ,  mężobójcy. 
Sk.  Di.  513.  Kazirodnik  obrzydły  nieczysty.  Bardz,.  Trag. 
410.  _  W  rodź.  źeńsk.  KAZIRODNICA.  Birk.  S.  Kor.  B 
2  b.  btc  SIutf(^anberiiin.  KAZIRODZIĆ  intrans.  niedok.,  ka- 
zirodztwo popełnić,  Sllltfc^anbc  łreibeit.  Sam  dziki  zwierz 
chroni  się  kazirodzić.  Bardz.  Trag.  163.  KAZIRODZKI, 
a ,  ie ,  KAZIRODNY,  a ,  c ,  od  kazirodzców  lub  kazirodz- 
twa ,  kazirodzący,  li|utfd;aiibertf(^.  Kazirodna  matka.  Przyb. 
Mili.  325.  W  kazirodzkim  żywocie  poczyna  Z  tego  ,  co 
go  zrodziła  bezbożność  matczyna.  Bardz.  Trag.  376.  KA- 
ZIRODZTWO, a,  n.,  Rag.  roddozquarnos;  Ross.  et  Ecd. 
KpoBOCJitmeHie ,  KpoBOSitmcTBO ,  grzech  cielesny  z  osobą 
powinowatą.  Wiod.  Z  bratem  swoim  kazirodztwo  popeł- 
niła. Sk.  Dz.  815.  Sliilft^nnbe.  Z  matką  własną  dopuścił 
się  kazirodztwa.  Pociej.  25.  "KAZITELNY  ob.  Skazitelny. 
'KAZIWINO,  a,  n.,  Boh.  kaziwino  viniperda,  psujący  wi- 
no ,  lub  też  niewart  go  pić ,  cilt  SBetiiDcrberier.  KAZl- 
WSTYD ,  a ,  11. ,  cinaedus.  Brud.  Ost.  E  9.  nierządnik, 
cin  imfcufdjcr  SPcenfc^,  ber  fid)  px(ii  (licM. 
1.  KAŹMIREK,  rka,  m. ,  Kazimirek ,  zdrobn.  imienia  Kazi- 
mierz, Slafimtrdicn.  Jednak  mój  Kaźmirek  jest  dobry  chło- 
piec. Teat.  14,  36.  —  2.  KAŹMIREK,  rku,  m.,  materyjka 
wełniana,  Safimir ,  cin  3ci'9-  KAŹMIRKOWY,  a,  e,  z 
kaźmirku ,  Enfimir  = ,  ooii  (Safimir ,  cafimircn.  KAŹŃ ,  i  z., 
(Boh.  et  Sloi'.  kaźeń  disciplinn,  karność;  Sorab.  1.  kazna 
wyrok;  Sorab.  i.  et  2.  kafn ,  kazna  przykazanie,  lex); 
Croul.  kastiga;  Yind.  kashtiga  =  kara;  Boss.  Kasiib  kara 
śmierci;  plaga  bożka;  Kaamiib  gardłem  karać,  KasHHTbCH 
kaić  się;  Eccl.  Kii:;Hi>,  r.iuóa,  HiiKAi^Liiiiiie  kara;  nasHiiTCib 
karacz,  Kaaaib  karać);  1.  kara.  Cn.  Th.,  Wad.  Dun.  157. 
bie  (strnfe.  Z  bólem  rozważa  bezuzdej  na  swawolą  nic- 
kaźni  przykłady.  Zab.  9,  46.  Zabl  nickarności,  StrafIofifl= 
fctr.  (l'rov.  Stov.  Kdc  neni  kózne,  tu  nć  b\wi  blizne).  — 
§.  Boża  kaźń ,  wielka  niemoc,  choroba  rzucająca,  pada- 
czka, kaduk.  Sienn.  353.  bai  bo\t  SBefcii,  bic  foUenbc  k>\ió)t. 


—  §.  Kaźń  sędziego  =  wyrok  ,  skaźń,  skazanie,  brt^  Urtbetf, 
Strafurt^eil.  Tr.  —  g.  Sub  banno  regio  sądzić,  rozumie 
się  sąd  władzą  królewską  zagajony,  co  po  Polsku  snadnićj 
jedno  kaźnią  królewską  nazwano  być  trudno  może.  Szczerb. 
Sa.v.  177.  Pod  kaźnią  królewską  sądzić,  żadnemu  sie 
nie  godzi,  jedno  temu,  kto  tę  władzę  od  króla  przyjmie. 
Szczerb.  Sax.  177.  Ktoby  pod  kaźnią  albo  zagajeniem 
królewskim  sądził ,  a  tej  władzyby  nie  miał ,  język  traci. 
ib.  178.  —  2.  Kaźń,  więzienie,  ciemnica.  Sax.  Rej.  bo3 
©efailijntg ,  ber  9Irrcft.  Wsadzony  do  kaźni,  gdyby  się 
wyłamał.  Sax.  Porz.  156.  Dali  go  wsadzić  do  kaźni.  1 
Leop.  ISum.  15.  Więzień  był  dan  do  kaźni  miejskiej  po- 
spolitej, aby  lam  był  zatrzymań.  Szczerb.  Sax.  406.  Dwaj 
dworzanie  z  strażą  miejską  chodzili,  a  kogo  znaleźli  wy- 
stępnego ,  dworskie  ludzie  dworzanie  do  swej  kaźni ,  a 
straż  miejska  do  swej  turmy  ludzie  miejskie  brali.  Gorn. 
Dz.  47. —  5.  Kaźń  [Ross.  kazna  =  kasa,  skarbiec.  6]  >  se- 
kretne schowanie ,  fle^eimc  SJetlua^niitg.  Kredencerz  słu- 
żbę z  królewskiej  stawia  na  stół  kaźni.  Morszt.  59.  Klej- 
noty z  Carskiej  starożytnej  kaźni  do  Polski  pobrano.  Tward. 
Wi.  18.    Wyrabowawszy  kaźni  Carskiej  ostatek,   ib.  45. 

Pochodź,  skazie,  skaźca,  skaziciel,  skazitelny,  nieskazi- 
telny, skaza;  nakazie,  nakazienie,  nienakaziony,  nieskazio- 
ny;  przekazie,  przekażra ;  praiookaica,  zakonokażca ;  cf. 
kazać,  cf.  kazić. 
KAZNODZIEJA,  iei,  m, ,  'KAZNODZIEJCA,  y,  m.;  Etym. 
kazanie  et  dziać;  [Boh.  et  Slov.  kazatel,  {Slov.  kazatedel- 
nik  gui  audit  concionem);  Sorab.  1.  wozyewenik,  predar; 
Sorab.  2.  pratkar,  pretkaf;  Yind.  predigar,  predishnik, 
duiiouni  belednik;  Carn.  pridegar;  Croat.  prodek;itor; 
Dul.  pripovidalacz ;  Bosn.  pripovidavac,  koji  predicance 
cini,  (Bosn.  kazalaę  demonstrator) ;  Rag.  pripovjedavaz,  pripo- 
YJodalaz ,  {Rag.  kazaz  =  drugi  palec,  indexj;  Sluv.  predikatur, 
cf.  predykant;  Ross.  nponOB'fe4aTCJb,  CBamcHiionponoBt- 
AHHKi ;  Eccl.  Ka3H04tii  ci  Ilo.TbCKaro ;  K.A7,.^T<:.\h ,  oyYii- 
TeAb);  który  kazania  miewa,  ber  ^h"ebigcr.  Kaznodzieja 
prawdę  mówiący,  nie  ma  przygany.  Cn.  .Ad.  545.  Kazno- 
dzieja bardziej  pizykładem  kazać,  niż  słowem  powinien. 
Zab.  5,  54.  Dziwna  świętobliwość  starych  'kaznodziejców. 
Hrbst.  Odp.  K  k  b.  Gdy  osoba  jedna  jest  i  lekarzem  i 
kaznodzieją,  właśnie  mówią:  lekarz  każe  i  kaznodzieja 
leczy.  Sk.  Knz.  556.  Kaznodzieja  nadworny,  ber  ^ofprC' 
biijer.  —  §.  impr.  Jaki  mi  kaznodzieja!  ilon.  68,  197. 
(jaki  moralista)!  KAZNODZIEIC  intrans.  niedok.,  kazania 
prawić,  kaznodzieją  być,  ben  freDiflcr  mad|eii,  prcbigen. 
Zyzani  rozumiał,  że  tak  łacna  jest  rzecz  dobrze  o  wiary 
dogmatach  *wvprawować,  jak  nie  jest  rzecz  trudna  lada- 
jako  "kaznodzi^eić.  Smotr.  Apvl.  96.  KAZNODZIEJKA,  i, 
z.,  kazania  miewająca,  bie  'JSrebigeriun.  Ross.  nponoBt/ia- 
le.ibHima.  Jedna  fałszywa  prorokini  kaznodziejką  się  uczy- 
niła. Sk.  Dz.  799.  Heretycy  sami  się  kaznodziejmi  i  żo- 
ny swe  kaznodziejkami  i  kapłanicami  ku  naszej  zelżywości 
poczynili.  W.  Post.  W.  3,  594.  KAZNODZIEJSKI,"  a,  ie, 
od  kaznodziei,  <})rcbigcr'.  Ross.  nponoBtAHiiioil ,  npono- 
Bb4Fin>ieCKiH.  Dziecię  wstępowało  na  miejsce  jakie  wyż- 
sze, mówiąc:  patrzcie,  jako  ja  będę  kazał;  i  rozmaicie 
rękami,  twarzą,    słowami,    kaznodziejskie  sprawy  odpra- 


344       KAZNODZIEJSTWO  -  KAZYWAC. 


KCIEĆ  -KĘDZIERZAWIĆ. 


wowalo.  Sk.  ŹyiiK  1,  218.  Ś.  Dominik  zakonu  kazno- 
dziejskiego autor.  Birk.  Dom.  1.  (dominikańskiego).  O  ty 
mi  widzę  zaczynasz  prawić  po  kaznodziejsku.  Teat.  52,  d, 
27.  mif  \>vc^iflcv  3lvt,  ituc  ciii  lircbujcr,  im  ^u-cbigcr  Joitc, 
(moralizować,  strofować).  KAZNODZIEJSTWO,  a.  n. , 
sprawa  lub  urząd  kaznodziejski,  taś  ^*rcbi(]tmiit ,  <^h-cbigcr= 
geft^dftc;  {Yind.  predislmu  slusiiilu,  predigarska  slushba). 
On  w  kaznodziejstwie  przodkuje.  Groch.  514.  Pójdźze 
teraz  kaznodziejo,  i  kaznodziejstwo  odprawuj.  Birk.  Dom. 
32.  Ksiądz  Skarga  z  mJodu  gorąco  serce  swe  obrócił 
do  kaznodziejstwa.  Birk.  Sk.  11. 

*KAZUALN1E  adv. ,  przypadkowo ;  sufńtliijcr  3Bcifc.  W  tym 
kazualnie  jeden  za  piec  zajrzawszy,  znajduje  lam  pana 
komissarza.  Zab.  15,  192.;  ob.  Kazus. 

KAZUAR,  a,  m.,  Strtithio  Casuarius  Linn.,  ber  ©iifimr,  ptak 
niniejszy  od  strusia,  niezdatny  do  latania;  z  daleka  zdaje 
się  raczej  wJosami  niż  pierzem  okryty;  znajduje  się  w 
Azyi  i  w  Afryce.  Zool.  Nar.  245. 

KAŻUD,  KOZUB,  a,  m.,  KAŻUBEK,  KOŻUBEK,  bka,  m., 
demin.,  Ross.  uyaoBi,  nysoBOKŁ,  Ky30Benti>a,  KysoBiime, 
kadłubek ,  naczynie  z  łubku ,  z  kory  drzewnej.  Cn.  Th. 
cin  ©cfap  ober  ®c|dnrr,  23iirf;fc,  \>m  Saiimriiibc.  (cf.  kadłub). 
Nieraz-em  i  ja  złotowicrzbym  łubkiem  Nieraz  wybornych 
malin  obsyłal  kożubkiem.  Tward.  Daf.  44.  Lorulameniiim, 
niejaki  kosz  albo  kazub  ku  gnieżdżeniu  ptakom  dobry. 
Mącz.  Każub  ptaszy,  kosz,  zachowanie.  Yolck.  495.  Fig. 
Łacno  doma  dyskursy  na  kozubie  odprawować.  Bys.  Ad. 
54.  na  gnieździe ,  za  piecem ,  mif  bcilt  9fcfte ,  billtcr  bcm 
Ofcil.  Dziś  każdy  w  swą,  do  murów,  kozubów,  albo  gdzie 
kio  może.  Falib.  Dis.  U.  2.  (cf.  a  nasi  w  chrostj.  Bia- 
łogłowy włosy  umyślnie  pokudławszy,  nie  czesząc  i  nie 
plotąc,  samych  się  kozubów  na  głowie,  jako  nietrudno 
się  włosom  kudłać  i  lepić,  nabawiają.  J'etr.  Wod.  21. 
gniazd ,  kołtunów,  ob.  Kożubaty,  kożubieć. 

'KAZUS ,  a ,  7/1. ,  z  Łacińsk. ,  nauka  do  dobrego  rządu ,  su- 
mnienia  i  żywota.  Cn.  Th.  ciii  ©Clui|Tcii5fiiIl,  cilic  @Cll'i)Tcilg= 
froge.  —  §.  Przypadek,  zdarzenie,  ciil  ^nia\[,  iiorfall.  Tra- 
fił się  taki  kazus.  Cn.  Th.  Kazusy  chociaż  śmieszne, 
cale  jednak  są  osobliwe.  Xiądz.  220.  cf.  kazualnie.  —  §. 
Grammat.  Spadek.  Włod.,  przypadek.  Kopcz.  Gr.  KAZU- 
ISTA,  y,  m. ,  biegły  w  nauce  kazusów  sumiennych  czyli 
skrupułów,  ciit  ©nfiiift.     Kazuiści.  Pam.  85,  2,   199. 

'KAZYA,  yi,  z.,  [Kassya ,  co  ob.  2J,  n.  p.  Tam  fiołki,  tam 
kazye  w  kwiaty  się  ozdobne  przesadzają.   Tward.  Pasq.  11. 

KAZYATKA,  i,  s. ,  kaftanik,  chemisctte.   fr.  baź  Silttcricmbc. 

•KAZYTELNOŚĆ ,  "kazitelność  ob.  Skazitelność. 

KAZYWAC,  ał,  a,  cz.  czstl.  verb.  kazać,  (Boh.  kazawati; 
Rag.  kazovatti,  kaxuvatti  declarare,  narrare);  kazania  lub 
rzecz  o  religii  do  ludu  miewać,  }ii  prcbigcii  pficgcii,  prc» 
bigcn.  Przez  lat  19  kazywał  Dominik  ś.  Birk.  Dom.  9. 
Wolno  dyssydentom  sakramentami  administrować ,  w  ja- 
kimkolwiek języku  kazywać.  Vol.  Leg.  7,  575.  Zakonnicy 
Mahometańscy  nie  mają  powinności,  jedno  kazywać  ka- 
zanie na  każdy  piątek.  Star.  Dw.  18.  Święty  ten  na 
obrok  duszom  często  kazywał.  Groch.  W.  550t  Tam  po- 
czął   Chrystus  publicznie  kazywać,    I  do  pokuty,  jak  Jan 


wszystkich  wzywać.  Leszcz.  H.  S.  562.  Ezechiel  kazywał 
w  ziemi  Babilońskiej  żydom.  Zai.  Test.  296.  Mon.  74,  354. 

KCIEĆ,  kciał,  kcieli,  kcie,  kste ,  kcę  inlrans.  niedok. ,  za- 
kcieć  dok. ,  *ktać  kontyn. ,  (Croat.  kliczati) ;  pączki  czyli 
kiełek  puszczać,  Sorab.  i.  kcźecź,  kcżu,  kźem,  chcźu, 
chcżem;  Hebr.  y;  ziz  effloruU;  fcimcit ,  ^cruorfproffctt.  Tr. 
In  diebus  Eliae  kiedy  zakstą  kije.  liys.  Ad.  17.  (na  ś. 
Nigdy,  na  ś.  Adam). 

'KCIUK ,  a  ,  m.,  wielki  palec.  Syr.  875.  bcc  SauntClt. 

'KCZE.MU  ,  k  -  czemu  ,  ku  czemu  ,  ob.  Ku. 

E   Ę. 

'KĘBŁAĆ,  ał,  a,  cz.  niedok.,  n.  p.  Gdy  już  będą  od  matek 
odsądzone  jagnięta,  trzeba  je  kębłać  i  z  niemi  się  pieścić, 
aby  tak  za  matkami  nie  'tażyły.  Cresc.  562. 

•KĘCZYSKO  ob.  Kacisko. 

KEDER  (Kieder),  dra,  m. ,  [KIEDRA,  y,  i,  2],  rodzaj  mo- 
drzewia na  Pokuciu.  Kluk.  Rośl.  2,  28.  ciiic  Slrt  Scrdjcit' 
ItniimJ.  (tak  Ruś  pod  Karpatami  nazywa  limbę,  3ici'bclfie= 
fcr,  pinus  cembra,  2]. 

KĘDY  adu.  loci ,  Boh.  kudy,  kady,  kde,  kdeź,  (cf.  gdzie, 
gdzież),  kam;  Slov.  kam,  kade;  Yind.  kei,  kai,  kam,  kier; 
Carn.  kje ,  kam,  kod,  koder;  Croat.  kadii,  kam,  kiid, 
kuda,  kamo;  Dal.  kamo;  Slav.  kuda;  liag.  kiirao,  kiida, 
kud,  kammo;  Dosn.  karamo ;  Ross.  Ky4a,  Ky/iu;  Eccl. 
Ky4'Ł,  limjoy,  li.iiio,  jmo;  c(.  Graec.  Jon.  xov;  {Etym.~  kad, 
cf.  kąt),  a)  interrog.  in  loco;  niO ?  =  gdzież?  n.  p.  Janie! 
kędy  cię  bies!  niemaszże  żadnej  bestyi?  Mon.  65,  541. 
—  bj  Ad  locum  ■■  dokąd,  lurliin?  Kiedy  myśl  błądzi,  naj- 
lepiej iść  kędy  traf  wiedzie.  Bardz.  Trag.  247.  Lecz  co 
inszego  kędy,  co  inszego  dokąd.  A^.  Pam.  22,  104.  — 
c)  Sine  interrog.  nip.  .Kędy  płaczą,  tam  cieszyć;  kędy 
smutno ,  tam  bawić.  Dzwon.  Stat.  A  4.  Co  jest  chwa- 
lebną kędy  indzie  cnotą.  Tam  jest  występkiem.  Past.  Fid. 
262.  —  Kędy  niekiedy,  miejscami,  tu  i  owdzie,  liicr  linb 
bort,  ftcUcmucife ,  Boh.  onde  y  onde;  Rag.  kadgodi.  KĘ- 
DYKOLWIEK  adv.  loci,  Boh.  kudykoli,  kadykoli,  kamkoli; 
Slov.  kadekolwek ;  Carn.  koderkoli,  kjerbodi ;  Yind.  ka- 
merbodi,  kamerkoli,  kamdergam ,  kambodi;  Croat.  kud- 
god,  kudagoder,  kamgoder,  kamgod;  Dal.  kadigoder;  Rag. 
kudgodir,  kudgodi,  kamogódir;  Ross.  Ky4a  Hii6y4b,  Ky4a 
Hii  ecrt,  Ky4a  jiióo;  Eccl.  ajioJKe,  aijie;  gdziekolwiek, 
a)  in  loco,  mo  nur  iinmcr.  Kedykolwiek  jest,  znajdę  ja 
go.  /S)  ad  locum,  dokądkolwiek,  tDO^ilt  tiur  tllimer.  Ke- 
dykolwiek idziesz,  pójdę  ja  z  tobą. 

KĘDZIERZAWIĆ,  ił,  i,  KĘDZIERZYĆ,  ył,  y,  cz.  niedok., 
ukędzierzawić  dok.,  Boh.  kaderawiti,  kaderiti;  Slov.  ku- 
ćerawim;  Sorab.  1.  krużu;  Carn.  krishpam,  kodram,  fer- 
kózam ;  Yind.  kraushati ,  porudati,  narugati ,  naferkati ; 
Croat.  rugati ,  rugam;  Bosn.  ruditi,  naruditi;  Rag.  riiditi, 
naruditi,  zariiditi ;  Slav.  nacifrati,  nakovercsiti ;  Ross.  vy- 
4pflBiiTb,  KypiaBiiTb;  kędzierzawo  czynić,  Wiifcln ,  frailś 
liiadjCii.  Nie  wstyd  Bacha,  ze  z  młodu  włosy  kędzierza- 
wił. Bardz.  Trag.  25.  (cf.  fryzować).  Włos  jej  z  przy- 
rodzenia ukędzierzawiony.  Puszczony  na  wiatr,  w  pier- 
ścienie się  wije.  P.  Kchan.  Jer.  85.    Włosy  nosił  w  pier- 


KĘDZIERZAWIEG  -KĘDZIORNY. 


KENTOPORY  -  KES. 


545 


ścienie  ukędzierzawione.  P.  Kchan.  Orl.  i,  185.  GJowa 
ukędzierzawiona.  Past.  Fid.  44.  Woda  w  wysokie  góry 
uZoźona  Spadla  i  tylko  grzbiet  kędzierzawiła.  P.  Kchan. 
Jer.  379.  KĘDZIERZAWIĆ  SIĘ  recipr.,  ft^  frćtufcln.  Patrz, 
jak  mu  sie  wJosy  kędzierzawią.  —  Woda  na  prądzie  sie 
kędzierzawi  Klon.  FI.  E  o  b.  KĘDZIERZAWIEG,  ia?, 
ieje,  nijak,  niedok.,  zkędzierzawieć  dok.,  Boh.  kadefaweti; 
Ross.  Ky4paBiTfc,  0Ky4pHBtTB,  KypyaBtit,  OKypyaBtib, 
cyTiHTbca ;  kędzierzawym  się  stawać,  fraufc  tvcrt)cn.  KĘ- 
DZIERZAWIEG ,  wea ,'  m.,  Ślaz ,  który  ma  liście  szerokie 
kędzierzawe.  M.  Urzed.  :22.  rnnha  crispa  Linn.  btc  fraufe 
róimfi^e  %^amU  ober  SKaba.  KĘDZIERZAWINKA,  i,  ź.. 
chmielinka  kędzierzawa  jakiej  rośliny,  tic  froufe  ^a\tX  ń-- 
ner  'J.łfianje.  Wodna  lilia  we  śrzodku  ma  piórka  drobne 
abo  kędzierzawinki.  Syr.  770.  I^ĘDZIERZAWIUCHNY,  a, 
e,  inUns.,  crisptdus.  Mącz.  ganj  traiife.  KĘDZIERZAWO 
adv.,  kręcąc  się,  frnu«.  KĘDZIERZAWOŚĆ,  ści,  z.,  Boh. 
kaderawost;  Ross.  Ky4peBaT0CTb,  Ky4pflB0CTb,  KypMBBOCTb, 
kręcenie  się  wJosów,  bte  iSraufe,  iai  Sraufcln.  KĘDZIE- 
RZAWY, a,  e,  Boh.  et  Slov.  kadefawy,  kucerawy;  Sorab. 
i.  kudźerawe;  Yind.  kodrast,  kraushast;  Carn.  kushtr; 
Slav.  kudrav,  kovercsit;  Croat.  kukurjav,  rudiiszt;  Rng. 
rud,  rudokossan,  rudan;  Bosn.  riid,  kukurav,  najesgen; 
Ross.  Ky4peBaThiji ,  by/ipaBUii ,  KypqaBuii ,  KypiiaBaTuii ; 
kręcący  się ,  wijący  się ,  frailfc.  Krainy  ciepJe  czernią  i 
kędzierzawe  mnoią  włosy.  Cresc.  14.  Nad  kędzierzawe 
główki  rączki  łamią  małe ,  beczące  jego  dzieci.  Przijb. 
Ab.  228.  Kędzierzawe  włosy,  wichrowate  myśli.  Rys. 
Ad.  Zo.  Kędzierzawe  liście,  folia  crispa,  gdy  są  w  pro- 
porcyą  śrzodka  nazbyt  obszerne,  tak  iż  w  nieforemne 
gęste  fałdy  składać  się  raus-ą.  Jiindz.  2,  33.  KĘDZIE- 
RZE,  y,  abo  ów  plur. ,  Boh.  kaderc;  Sorab.  1.  kudźeran- 
cze,  kruźencźc;  Croat.  rudessi;  Dal.  rudetine;  Bosn.  ru- 
desgi,  rudine,  rude  kosse;  Ross.  Ky4pii;  loki  naturalne, 
włosy  w  loki  się  wijące,  cf.  kosa,  iiaturltdjc  Corfcii ,  iii 
Sotten  1'iĄ  frdiifeinbc  $aavf.  Kędzierze  jego  kępiaste ,  a 
czarne  jako  kruk.  Budn.  Cant.  5,  11.  (włosy  jego  kędzie- 
rzawe. Bibl.  Gd.).  KĘDZIERZYĆ  ob.  Kędzierzawić.  '  KĘ- 
DZIOR, u,  m.,  Boh.  kadef,  kucera;  Slov.  kaderina;  So- 
rab. 2.  kuźcra;  Carn.  kódr,  kodresh,  kravsliel,  kita,  fer- 
kózel ;  Croat.  kika,  perchin ;  Yind.  kodra,  krausha,  ku- 
kurjavi  lafi,  narugani  lafi ,  ferkani  lafi ;  Ross.  Ky4eph  ;  1. 
kędzierzawość  włosów,  kędzierzenie  się  włosów,  gcfrciufcltco 
§aar,  S)iaarfraii|e.  Włosy  ciepłym  żelazem  przypiekane, 
utrzymują  kędzior;  lecz  włos  kędzior  porzuca,  gdy  świe- 
żego soku  naciągnie.  Perz.  Lek.  15.  —  2.  Kędzior,  *ke- 
dzierz,  KĘDZIOREK,  rka ,  m.,  demin.  ■■  lok,  włosy  w 
pierścień  skręcone,  cf.  kosa,  cine  $narIocfc,  luoriii  fid)  bao 
§Ofir  frcillfclt.  Cn.  Th.  Włosy  jej  kręcone  wdzieczncnii 
kryją  skronie  kędziorami.  Fast.  Fid.  68.  —  §.  Kędziorek, 
(Ruh.  kadefawek;  Sorab.  1.  kudźerawcżk;  Yind.  krauslinik, 
kodroYcz);  człowiek  mający  włosy  kędzierzawe ,  citl  SraiiŁ^= 
hpi  KEDZlOlłNIK,  a.  m. ,  barbierz,  co  włosy  Irali.  Cn. 
Th.  pcrukarz ,  niepolskie.  Włod.  ber  iOiiarfrdiielcr ,  Iryzer, 
Carn.  lerkózar,  (ef.  warkocz);  w  rodź.  zeńsk.  1'erkozarza. 
KĘDZIORNY,  a ,  e ,  od  kędziorów  lub  kędzierzenia ,  jiim 
^aarfrnufcii   gcbiJrig.     Kedziorny  drot,  calamisler.    Cn.  Th. 

Słownik  Lindego  wyd.  i.   Tom  II. 


ctii  ^rdufdeifen,  Srenneifcii,  SirfcIcifcn;  Croat.  rugalcze  se- 
lescze;    Yind.  rugalze. 

'KENTOPORY    ąuatuor    tempera  ob.  Suchedni,    kwatembra 

KĘPA,  y,  i,  KĘPINA,  y,  i.,  KĘPINKA,  KĘPKA,  i,  £.  de- 
min., kupka  razem  zrośniętych  roślin,  włosów,  sierści, 
ein  ju|ammcn  geamiŁfene^  Siift^cl  ^miiie ,  .'paare  u.  f.  ro.  Ross. 
rpo340K'L;  (£cc/.  KSHHHJ,  KyCTi,  KyciapHHKŁ  kierz  ,  krzak; 
Yind.  kępa ,  dern  '  gruda  ;  Carn.  kępa  •  pigułka  śnieżna ; 
kępara  .  ciskam  pigułkami).  Orzechy  laskowe  rosną  zwy- 
czajnie z  korzenia  całą  kępą ;  trzeba  je  więc  poobcinać. 
Kluk.  Rośl.  1,  152.  Maliny  rozszerzają  się  w  ziemi  w 
kępki.  Kluk.  Rośl.  1,  152.  Pagórki  na  trzęsawicach  wy- 
stawające ,  kępiny.  Kluk.  Kup.  1 ,  89.  Łąki  zrównać 
trzeba,  kamienie  wymiotać,  aby  żadna  górka  ani  kępa 
nie  została.  Cresc.  482.  Liczba  kwiatów  w  kępki  różnym 
strojem  pstrzona.  Przyb.  Ab.  58.  Do  góry  tej  włosiste 
boki  zamknęły  dostępy  Borowało  i  dziko  krzewistemi 
kępy.  Przyb.  Mili.  106.  Kozieł  ma  pod  dolną  szczęką 
kępkę  włosów ,  brodą  zwanych.  Zool.  Nar.  365.  —  g. 
Wyspę  na  Wiśle  (na  rzekach)  kępą  'rzekają  taką,  gdzie 
chrost  abo  piasek,  I  drobny  lasek.  Klon.  FI.  E  o  b.  ^'k 
©Ąiitt,  ber  SSerber,  ctiie  ghipinfel,  »oit  ©trńitc^erii  utib 
Siifc^en  bciDadtfen.  cf.  Germ.  Samp.  31  big.  Wyspa  na  Wi- 
śle ,  gdzie  dębowe  drzewo  z  topolowym  z  dawna  poro- 
sło ,  zowią  ostrowem.  Klon.  FI.  E  ó  b.  Kępa  zowie  się 
ląd  na  około  wodą  oblany.  Magier.  Mscr.  Kępa  Bazar 
naprzeciwko  Torunia.  Yul.  Leg.  8,  918.  Nie  z  atomów 
się  poformowało  co  jest  na  świecie ;  tyle  tysięcy  lat  świat 
stoi,  i  kepinka  z  nich  nie  urosła.  Chmiel.  1,1146.  (KE- 
PAĆ  się'oi.  Kąpać  się).  KĘPIASTY,  a,  e,  KĘPIASTO 
aduerb.,  kępkami  abo  kupkami  zrosły,  iufc^ig ,  iii  Siif^icln, 
(Yind.  kepast,  kofen  ,  grudast=  grudzisty).  Mieszkający 
na  miejscach  opoczystych  włosy  miąższe  miewają  a  kę- 
piaste. Cresc.  655.  Stopy  mu  krzak  pa[irociny  uwikła 
kępiasty.  Co  go  kolące  ciernie  przerosły  i  chwasty.  Przyb. 
Mili.  107.  Jemiel  na  jedlinie  kępiasto  wyrasta.  Haur. 
Sk.  286.  Kędzierze  jego  kępiaste  a  czarne  jako  kruk. 
Budn.  Cant.  5,  11.  Kępiastej  głowy,  pansa.  Cn.  Th. 
1 94.  ber  eincn  flacljeii ,  platten  ^\ov\  hat.  —  'i-  Rzeka  kępia- 
sta  •  pełna  wysep ,  ypU  AliiflMifcln ,  i'0ll  iScrbcr.  Tr.  KĘ- 
PINA, KĘPKA  ob.  Kępa. 

'KERMES,  ''KER.MEZYN  ob.  Karmazyn ,  Gzerwiec.  KER- 
SZTRANK  ob.  Kiersztraiik. 

KĘS,  a,  ?».,  Boh.  kus ,  zausto,  sausto,  skywa ;  Slov.  kus ; 
Sorab.  1.  kusz;  Sorab.  2.  kusz,  hokusz ,  bitscha ;  Carn. 
kos,  kusz,  kavsel,  giishlej;  Yind.  kos,  kof,  shtukel , 
grislei,  sagrislai,  saUizhai;  Croat.  kusz,  gritz,  zalogay, 
zalosaj,  fałat,  snita ;  Dal.  kuuss,  landa,  zalog.ay ;  Hung. 
kończ,  fałat;  Bosn.  kus;  Rag.  ktis,  komad,  paragik, 
peccja;  Slav.  ujidac ;  Ross.  kjcb,  r.iOTOK3 ;  cf.  kąsek 
dem.,  ukąszenie,  tyle  ile  się  da  na  raz  ukąsić,  ein  Stjfcit. 
Przynieś  mi  kęs  chleba  przekąsić.  Sk.  Zyw.  2,  194.  (cf. 
gleń  ,  glonek).  Tak  smaczny  kęs,  nie  chce  się  go  stra- 
cić. Bej.  Wiz.  102.  Lepszy  kęs  chleba  z  weselem,  ni- 
żli  dom  pełen  z  swarem.  \V.  Prov.  17,  1.  Klasztor  nie 
miał  jedno  troje  chleba,  kazał  opat  dać  braci  po  kęsu. 
Sk.  Żyw.  2,  126.  jebem  ciiicn  Sijfcn.  ztad  ogólnie:  trocha, 

44 


346 


KĘSKA-KĘTNAR. 


KETNAROWAĆ  -  KIRITNY. 


mafo,  cin  Scrtig,  eiit  Sipdjcii.  Wydzierasz  sąsiadom  ubo- 
gi kęs  lichej  substancyi.  Opal.  Sat.  6.  Trzeba  mieć  pil- 
ność ,  aby  między  zagony  żaden  kęs  ziemi  cafy  nie  zo- 
stał. Cresc.  657.  Kęs  do  kęsa  dodając ,  silą  się  robi. 
Fred.  Ad.  20.  Polak,  by  jedno  kęs  z  domu  wyjechaJ, 
wnet  nie  chce  inaczej  mówić,  tylko  tym  językiem ,  gdzie 
troszkę  zmieszkaf.  Goni.  Dw.  42.  —  O  kęs ,  kęs  ■-  o  tro- 
chę,  o  włos,  lim  ttwai  aBciiigcii,  iim  etn  §aar.  Z  chęci 
małżeństwa  O  kęs  co  tylko  nie  zarwał  szaleństwa.  Zab. 
10,  357.  Stękam  od  holu,  czując  jad  smoczy.  Serce  rni 
z  piersi  kęs  nie  wyskoczy.  Anakr.  59.  Mię  pień  fatal- 
nym na  głowę  wywrotem  Kęs  nie  osadził  za  piekielnym 
błotem.  Hor.  1  ,  292.  Nar.  Aleksander  nie  rozumiał  się 
być  kęs  jeden  Achilla  podlejszym.  Garn.  Dw.  66  et  258.  — 
Ni  kęsa  =  ni  krty,  bynajmniej.  Włod.  niid;  tiic^t  ciil  33ipc()en , 
nid)t  Mi  ®EVingfte.  Z  tego  wszystkiego  nie  rozumiem 
kęsa.  Treb.  S.  M.  110. —  Po  kęsu>po  trosze,  in  ficincn 
J^tcilcn ,  t^cildjcmufife.  Postronni  kupcy  pod  czas  jarmar- 
ku przedawają  po  kęsu  na  funty,  kamienie,  łokcie.  Herb. 
Siat.  512.  Jeśli  po  kęsu  naprawować  monetę,  jako  się 
po  kęsu  psowała;  czy  oraz  ją  na  stare  pieniądze  refor- 
mować? Summar.  C.  5.  stopniami,  ottgemacl;,  ftufcnmeife , 
n[lmńl)It(^.  Po  kęsu  się  nieprzyjaciel  z  lasu  ukazywał. 
Warg.  Cez.  103.  Po  mału  się  psować  zaczął,  i  ukra- 
dając  po  kęsu ,  przyszedł  do  takiej  roztropności ,  iż  się 
towarzyszył  z  rozbojniki.  Sk.  Zijw.  2 ,  428.  —  W  kęsy, 
na  kęsy  ■■  w  drobne  kawałki ,  in  fleiiic  6tuctcf;cit.  Prze- 
czytawszy wyrok  sądu,  plunął  nań  i  zdrapał  go  w  kęsy. 
Sk.  Żyw.  1  ,  23.  Rozrąbał  w  kęsy  Samuel  króla  Agag. 
Bad:..  1  Sam.  15,  35.  (rozsiekał  go  w  kęsy.  Bibl.  Gd.) 
'KĘSKA,  i,  m.,  succindus,  wskasany,  krótki,  kęska  nie- 
którzy mówią.  Mąi'z.  Cvrlus,  krótki,  podkasaniec,  kęska. 
ib.  ciii  Surjroef,  ober  etn  Jliifiiefc^iirjtcr ,  ob.  Kusy.  *KĘSY, 
a,  e,  (Boh.  kusy  kusy);  KĘSO  aduerb.,  bez  ogona,  od- 
cięty, p^iie  Sd;n)cif,  ijcftu^t,  afcge^iiCt;  Sorab.  1.  kuschi 
mutilus.  Liszka  urwała  sobie  ogon,  a  iżby  nie  sama  tyl- 
ko była  kęsa ,  radziła  inszym ,  aby  sobie  także  ogony 
'pokęsiły.  Ezop.  61.  Kęsego  psa  pojmali,  a  szarka  za- 
bili. Rej.  Wiz.  7  b.  Na  ów  czas  nie  było  łbów  tak 
sprośnie  wygolonych ,  I  szat  kęso  wymyślonych.  Groch. 
W.  489.  Daleko  kęsy  zająca.  Rys.  Ad.  9.  Podali  mu 
pstrą  sukienkę  kęsa.  Rej.  Wiz.  53.  —  §.  Ogólniej:  Kró- 
tki ,  fiirj ,  abijcfiifjt.  Pytasz  się ,  czem  te  wiersze  tak  są 
kęse  drugie?  Dobre -li;  dosyć  długie!  złe -li;  nazbyt 
długie.  Kchow.  Fr.  61.  —  Niedostateczny,  niezupełny, 
nieodważny,  umtoUftdnbfg .  mijiircidtciib ,  ninngcl^aft.  Ryły  i 
złote  mniejsze,  po  groszy  28,  które  kęsemi  zwano;  po- 
dobieństwo od  kęsych  czerwonych  złotych  ,  jakie  są  Fran- 
cuzkie  koronaty,  pistolety  Hiszpańskie,  dukaty  Włoskie, 
które  dwoma  granami  mniej  nad  Węgierskie  ważą.  Sum- 
mar. B.  Wiadomość  rzeczy  uczciwych  kęsa  jest ,  jeśli 
do  niej  staranie  ku  wykonaniu  tych  rzeczy  nie  przystąpi. 
Modrz.  Baz.  30.  Mądrość  ta  byłaby  kęsa  a  niedostate- 
czna ,  która  nie  jest  pożyteczna  ludziom.  Kosz.  Cye.  98. 
KĘTNAR,  u,  m.,  KĘTNAREK,  rka,  m.  zdrbn.,  iv  liczb.  mn. 
KĘINARY,  ów  =  tragary,  legary,  'pce  w  piwnicach  pod 
beczki.  Cn.  Th.,  Dudz.  40.,  Boh.  kantnyr;   Carn.  kantnar, 


gantnar;  Croaf.  gantar  ,  gantari,  zkladnyi ;  ffosn.' kantiri ; 
Lat.  cantherius  ;  Vind.  podlog ,  podstava  ;  Ross.  n04Ka4H- 
Ha;  OD  erb.  ber  ©antcr;  ber^ŚleDerbnimt,  Satjertmiim.  Kę- 
tnary,  koryto  pod  beczki,  kiedy  piwo  lub  wino  wyrabia. 
Ryd.  iai  Sicrlnocr,  SBeinlager.  KETNAROWAĆ,  al,  uje, 
CI.  niedok.,  beczki  pokładać  na  kętnarach  ,  bic  '^ii^n  ttllf 
bte  gagcrlmume  lefleii.  Tr.;  O  6  e  r  b. 'flantcrn.  Kęlnarowany, 
na  kętnarach  położony,  aiif  iai  Scllerlager  gebrnc^t  (ge« 
gantert).  Tr.  KĘTNAROWY,  a,  e,  od  kętnarów,  8ager  = , 
jiim  S?ellcrlnger  gc^ortg.  cf.  legary. 

K  I. 

'KI,  ka  ,  kie,  c.  encl.  kiż,  vulgare  pro  jaki,  jakiż,  który, 
któryż?  wai  fiir  eiii?  (Boh.  ky;  Slov.  ki,  kteri ;  Sorab.  1. 
kiż,  kotryż;  Croat.  koj,  ki,  koteri ;  Hung.  ki,  kitsoda; 
Ross.  et  Eccl.  kih,  koh,  Koero,  Kaa,  Koe;  cf.  Lat.  qui; 
Gall.  qui ,  que ,  quel).  Cóż  to  jest ,  czy  ki  dyabeł  na- 
gle mię  zaślepił?  Treb.  S.  M.  109.  Kiż  dyabeł  za  bóg 
znowu  w  żywe  niesie  gmachy  Tantala  !  Bard.  Trag.l^i. 
A  kiż  wszyscy  dyabli,  cóż  to  jest!  Teat.  30.  c,  42.  Kiż 
kaduk,  żeby  dla  kobiety  nie  miał  względu  ?  ib.  11.  h,  77. 
A  to  kiż  dyabeł  tak  do  nas  kołacze?  ib.  1.  b,  55. 

KIREL,  bla,  m.,  (Hung.  kobol  modius;  Carn.  kibi,  kibov, 
kibla;  Angl.  kive ;  Lat.  cubella);  kubeł  górniczy,  ettt 
Sergfiiltel ,  Siibcl,  lupriti  baś  (Srj  ani  beit  Sergmerfen 
gcjogeit  nnrb.  Rudę  zwiezioną  do  dziury  ,  w  kubłach  albo 
kiblach  na  wierzch  windują.  Os.  Rud.  7.  U  nas  mierzą 
rudę  kubłami  zwanemi  kible ,  których  półjedynasta  ra- 
chują na  wóz  rudy.  ib.  63.  Wóz  rudy  bierze  7  kiblów, 
kibel  zawiera  garey  teraźniejszych  12.   Os.  Żel.  48. 

KIRIĆ,  i,  z.,  'CHYBIĆ,  (cf.  chybić,  chybać),  stan  wzrostu, 
talia,  bic  Jnilte,  ber  SBut^il  (Carn.,  Vind.,  Croat.,  Bosn., 
Rag.  kip,  kipa  statua,  statura ,  persona,  figura,  simula- 
crttm ,  idolum,  kipocjastje  idololatria;  Hung.  kep  effigies). 
Koń  odlewanej  chybici.  Pot.  Jow.  91.  Suknia  w  miarę 
hożej  zrobiona  kibici.  Szy7n.  S.  W.  29.  Kibić  jej  była  ho- 
ża.  ib.  2.  Posirzega  Junonę,  Pogodne  czoło,  kibić 
jej  wspaniała.  Kniaź.  Poez.  3,  100.  —  §.  Kibić,  kibi- 
tność,  gibkość,  bie  ©efd)iiieibigf cit ,  ©eleiif^eit.  (Carn.  hi- 
bun  ,  kibun  =  wahanie  ,  chybanie).  Człowiek  ,  którego  skład 
członków  ma  szykowność,  pełny  jest  przyjemności,  ki- 
bić i  ruszenie  jego  miłe  i  powabne.  Pir.  Wym.  556.  — 
§.  Kibić  w  wadze,  vectis,  rodzaj  drąga  żelaznego,  na 
którego  ramionach  wiszą  szale.  Jak.  Art.  2,  296.  ber  SS5a« 
gcbalfcil.  —  §.  Kibić,  trzęsidło  do  stroju  głowy,  gibkie, 
ruchliwe,  3itterpiif; ,  3ittcninbelii.  Tr.  KIRITKA,  i,  i.,  ga- 
tunek powozu  Moskiewskiego  letkiego,  //o.si  KHÓnTKa ;  Carn. 
hibla  pilentum  ,  ciii  Icic^ter  9{iiffid|cr  Jieifeirogcit.  KIBITKO- 
WY,  a,  e,  od  kibitki;  Ross.  kiióhto-ihuiI  KIBITNOŚĆ, 
ści ,  ź.,  smukłość  stanu ,  gibkość  wzrostu  ,  bte  ©efdllllCt' 
bigfeit  bc^  Sitdjfcś ,  ©d)Iaiif^ćit ,  ©elcuf^eit ;  Boh.  heybawost 
mobilitas.  KIRITNY,  a,  e,  —  ie  adverb.,  smukły,  wysmu- 
kły co  do  stanu,  gibki,  fdilmtf,  gefdiiiieibig.  (Boh.  hey- 
bawy  mobilis;  Croat.  kipen  pukher ,  ynagnus  statura; 
Bosn.  kipan).  Wąż  kibitny.  Pot.  Arg.  668.  Niczego 
mu  ;  chłop  wysoki ,  zwięzły,  kibitny.  Boh.  Kom.  4 ,  202. 
Siewacz    powinien    mieć    rękę    pomiarkowanie    'chybitną 


KIG-KICIASTY. 


KICZ-KIEGZA. 


347 


do  rzucania    nasienia    rzadzej  lub  gęściej.  Kluk.  Rośl.  3, 
193.  gięŁką,  porzutną. 

KIĆ,  i,  ź;  koluś,  dem.  nom.,  kotka.  Boss.  KHca,  KHCKa, 
cf.  maciek,  bie  Śi|e  im  gem.  8c&eii,  bie  ^ai^e.  Kici,  kici! 
na  koty  wołają,  fifi,  fig!  Ross.  khcb  ,  khci!  Ki  ci  ci! 
ki  ci  ci!  iiej  maciek  ki  ci  ci!   Teat.  14.  d,  4. 

KICHAĆ,  'CZYCHAĆ,  af,  a,  inlrans.  kontyn.,  k\chn!ii,  jednali, 
(Boh.  keychati ,  keychnauti ,  keycham ,  kychum ;  Slov. 
keychśm ;  Sorab.  1.  khicham ,  porskacź,  (cf.  parskać); 
Yind.  kihat,  zhihati ;  Cant.  kihniti,  kihnem,  kiham ; 
Croa^  kihati,  kiham,  kissem;  /?«^.  kihnuti ,  kihati ;  Bosn. 
kiiinuli,  kihati,  kahnuti;  Slai:  kihati;  Boss.  qxHyTb,  mii- 
XHyTb  ,  <iiixaTb  ,  iinxaio ,  ^\aK^ ;  Eccl.  Mnuiy ;  cf.  Germ. 
Icidim;  cf.  Svec.  kiikna);  iiicfeii.  Kichamy,  ile  razy  co 
ostrego  i  nerwy  drażniącego  w  nos  nam  wpadnie;  ki- 
chamy w  katarze  dla  wyrzucenia  ostrej  klejkowatości, 
w  nosie  się  zgromadzającej.  Perz.  Lek.  219.  Biedny  ka- 
taru dosta?,  i  co  moment  kicha.  Żabi.  Z.  S.  16.  Kicha 
abo  czycha.  Sak.  Probl.  56.  Pod  czas  czytania  psalmów,  aby 
żaden  ani  czchnąl  ('czychną?  =  kichnaJ) ,  ani  kaszlną?,  firn. 
Kam.  357.  Raz  po  raz  ,  jak  kicha  tak  kicha.  Kras.  Mys:-. 
68.  Pocznie  go  nos  świerzbić,  który  ucierając  kichnął. 
Sk.  Żyw.  1,  367.  Kiedy  kichnę,  on  mówi,  de  przty- 
kara  na  niego.  Pilch.  Sen.  234.  Roku  590  takie  było 
powietrze,  iz  skoro  kto  w  nim  kichną?,  zaraz  umar?; 
i  dlatego  kichające  pozdrawiamy:  bożeć  daj  zdrowie,  jitr 
(Scncftmg !  ale  dawniejszy  to  obyczaj,  o  którym  jeszcze 
Pliniusz  napisa?.  Sk.  Dz.  587.  (cf.  na  zdrowie ,  wiwat). 
Gdy  kto  w  chorobie  kicha  abo  'czicha,  w^szyscy  pospo- 
licie mówią,  że  mu  na  zdrowie  pójdzie.  Sak.  Probl.  55. 
—  Prov.  Będziesz  kicha?  w  niedziele.  Teat.  20,  47.  (po- 
czujesz,  da' ci  się  w  znaki).  KICIMNIE ,  KICHMENIE,  ia, 
n.,  subst.  verb.,  Slav.  kilianje ;  Eccl.  Yi,.x.iiiHie ,  ti[v  SJiefcii ; 
jest  to  konwuisyjne  poruszenie  muskułów ,  które  s?użą 
do  wydechu.  Dykc.  Med.  5,  109.  Dymy  w  mózgu  ki- 
chania abo  parskania  czynią.  Sak.  Probl.  56.  KICHACZ, 
a,  »n. ,  KICHAŁA,  y,  m.,  często  a  mocno  kichają- 
cy, ber  iRiefer,  ber  oft  uiib  ftaff  nicfet.  KICHAWIEĆ, 
wca ,  m.,  ziele  smaku  i  zapachu  tak  ostrego,  że  kicha- 
nie swą  wonią  pobudza,  achillea  ptarmica  Linn.  nniber 
Sertram.  Syr.  619.  zowią  go  też  Pierzeń  qu.  v. —  gatu- 
nek złotnia.  Kluk.  Dykc.  1,  4.  Croat.  tarkun  ;  Ross.  qa- 
xOTiiaa  ipaBa.  KICHAWKA,  i,  ź.,  Boh.  kychawka ,  key- 
chawka;  Croal.  kihavicza ;  Rag.  kihaviza;  Slav.  kihavica  , 
kihanje;  Bosn.  hikauioa;  Eccl.  mixoMa ,  vh,x.iNHie ,  mox3; 
kichanie  czeslotliwe,  i>ai  oftcre  SJiefcii.  Cn.  Th. —  §•  Le- 
karstwo kichające,  lub  na  kichania  poruszenie.  Cn.  Th. 
tin  3Jic)'cpiihicr  ;  Yind.  kihaviza,  kihauni  prah  ,  kdiiia  sblupa; 
Boh.  keychawka  helleborus ;  Boss.  iuixoTKa,  wcMcpima. 

Pochodź,   dokichać  się,  nakichad  się,    odkichnać,  poki- 
chać ,  przekichać,  rozkichać  się,  wykichad. 

KICHLARZ  ,  a ,  m.,  z  Niem.  ber  S\iid)ler ,  ^*rcifcrfiii(?Icr ,  pier- 
nikarz.  Od  beczki  miodu  nierozsyconego ,  którego  ki- 
chiarze  abo  miodow-nicy  na  miodowniki  wyrabiają  ,  po 
z?otemu.   Vol.  Leg.  2,  1649. 

KICIASTY,  a,  e,  na  kształt  kity  lub  pióropusza ,  ruic  eiii  5c= 
bcrbiifd)    geftaltet.      Ogon    wiewiórki    kiciasty.    Zool.    Nar. 


352.  KICZ,  y,  i,  KICZKA ,  i.  i,  demin.  {Boh.  kytka, 
(cf.  kitka),  fascieulus  florum;  Croat.  kechka  coma ,  cirrus; 
Dal.  kich  łudes);  §.  1)  węże?,  witek.  Wfod.  węzeł  zwią- 
zanych z  sobą  rokicin  gibkich.  Dudz.  40.  JilnPteii  yptt  ge= 
f^mcibigen  Scifern ;  snopek  podwójny  krótki  do  strzechy. 
A'.  Kam.,  ein  (§ar[icnt>iiiibcl  jiim  2)nd)bctfcn.  Waty,  kiczki, 
kulki,  gwoździe  maja  parobcy  robić,  kiedy  największa 
noc.  Zaiv.  Gosp.  Z  zabobonu  wija  kiczki  z  brzeziny. 
Klon.  Wor.  48.  Iż  we  wtorek  wielki  kiczką  w  łeb ,  aź 
oko  wylezie,  nie  weźmie,  to  już  nie  uczyni?  dosyć  po- 
winności swojej.  Bej.  Post.  P  p.  5.  —  §.  2)  Cląca,  bu- 
ława ,  maczuga ,  też  kiczka  abo  piłatyk  i  kijec.  Alącz. 
(Boh.  keyta  femur  posterius),  ein  fiirser  Sollicnftotf.  —  g. 
3)  Kotki  na  trzcinie,  na  leszczynie,  ber  Jlolbeii  Oit  bcm 
©d|ilfe,  an  ben  cafeliłaiibeit.  Tr. 

'KID.AĆ,  ał,  a,  cz.  niedok.,  (Boh.  kydati ,  kydawara,  hnug 
kydat  pi/rjare  slercore;  Sorab.  2  chiltasch  rzucać,  ki- 
dasch  ,  kidnusch  wsypać  ,  wrzucać ;  Carn.  kidam  defluo  , 
ejcłraho;  Croat.  kidam  stercora  ejicio;  Bosn.  kidati  ghnoj 
purgare  stabulum ;  Boss.  Kii.iaTb ,  KnHyib  rzucać ,  cf.  ki- 
nąć,  cf.  Graec.  xiSrriii ,  y.idco,  -.iiddia})  ;  miotać,  rzucać, 
wyrzucać ,  mianowicie  gnój ,  tticrfcn ,  Łctau^lferfen  ,  U)m\- 
bcrś  ben  SDN|'t;  miftcn.  Wykidam  ostanki  domu  tego,  ja- 
ko kidają  gnój.  Buda.  1  Beg.  14,  10.  (jak  wymiatają 
gnój.  Bibl.  Gd.).  Panu  samemu  nie  przystoi  zamiatać 
domu,  kidać  gnoju.  Fetr.  Ek.  103.  Na  wieś  do  chłopa, 
pomóż  gnoju  kidać.  Dzwon.  Stat.  A.  2.  Wolałbym  by? 
świnie  paść,  albo  gnój  gdzie  kidać.  Mat.  z  Pod.  A.  2. 
Ty  gnój  od  krów  kidasz,  szlachcicem  będąc.  Pot.  Pocz. 
558.  Brzuch  mu  się  sadłem  przez  pas  kida  ,  Skóra  le- 
dwie nie  pęknie.  Pol  Pocz.  256.  (cf.  kinąć). 

*KIDE  u  dawnych  Słowian  znaczyło  chróst ,  zarosłe.  Nar. 
Hst.  2,  120.  ein  (^clnif*.  [Jest  to  właściwie  tylko  do- 
mysł Dobnera,  który  powiada  (Ad  Hag.  2,318)  iii/e  raa- 
joribus  nostris  frutetura,  arbustaqe  significabat,  Dalma- 
taeque  kita  hodiedum  frondem  nuncupant.  Loderek.  Yocab. 
septil.  —  1]. 

KIEBEL  ob.  Kibel. 

'KIEBY  viitg..  ■■  g.  a)  kiedyby,  gdyby  condition.,  mmi ,  11'pfcrn. 
Srodzebym  przeciwnikom  swoim  wygodziła,  Kiebym  ztąd 
odjechawszy  dopiero  się  mściła.  Morszt.  536.  —  §.  b) 
comparat.  Jakoby,  właśnie  jak,  a\i  irie,  glcic^  n'ie.  Wła- 
śnie trafiła ,  kiebv  kula  w  płot.  Teat.  52.  c,  56. 

KIECA,  y,  i,  KIECKA,  KIETKA,  i,  i,  §.  1.  suknia  płó- 
cienna wiejska  białych  głów.  Wfod.,  Dudz.  40.,  Cn.  Th. 
ein  leinener  Sittel  ber  ■Baiicnreiber.  Cóż  to,  ja  twoja  żo- 
na, chodzić  mam  o  dwu  fałdach  w  staroświeckiej  kietce? 
Papr.  Przyk.  C  b.  Boskiej  chwały  nie  pytaj ,  nabożeń- 
stwu oczy  Łupią;  słowna  też  wiara  w  zdartej  kiecce  kro- 
czy. Ryb.  Gęil.  C.  3.  Znamci  ja,  że  nie  bardzo  rad  się 
brzydzisz  kiecką.  Zab.  9,  557.  Żabi  (cf.  podwika).  Teraz 
służby  srebrne,  teraz  kiece  sobole,  tabinami  złotemi  pod- 
szyte.' Star.  Byc.  41.  . —  g.  2)  Kieca  =  koc,  gunia,  cinc 
Sofcc,  {Lat.  med.  cotzia),  eine  jPttigc  Sccfc.  Służący  jego, 
noc  strawiwszy  w  karty,  Jeszcze  się  rozciągają  po  kiecy 
wytartej.  Pol.  Ary.  84. '  Przykrywszy  kiecą  trawy  albo 
kocem ,    Już    nocleg   będzie.   Pol.  Syl.  27.     KIEGZA ,    y, 

44" 


348 


KIEDAJSZY-KIEDY. 


KIEDYŚ. 


i.,  (cf.  hal.  cotta;  Gall.  cotte) ,  suknia  sukienna  na  zbro- 
ję. Wiod.,  Dudz.  40.,  Cn.  Th.  cin  Ziidjtod  liber  ben  ^*aii= 
jCr  5U  jiebcn.  Towary  Tureckie,  [kobierce,  kilimy,  kie- 
cze.   Yol.  Leg.  4,  82. 

'KEDAJSZY,  a,  e,  interrog.,  jak  dawny,  jak  wiele  czasu 
temu?  Wtod.  fcit  roit  laiige ,  fcit  wami  nne  alt?  —  Sine  inlerr. 
Nie  wiem  kiedajszy.  Cn.  Th.  iij  meig  nicfct,  mie  alt;  fcit  mann. 

KIEDY  adverb.,  {Boh.  kdy,  et',  gdy;  Slov.  ked";  Sorafc.  1.  dy, 
gdy,  kdy,  hdeż,  hde ,  hdeteź;  Sorab.  2.  di,  diga ,  ga , 
gadga;  Vind.  kdei ,  obkai,  kdai ,  keder,  kadai,  kadar, 
ker,  ke,  keda;  Carri.  kedaj ,  kadaj  ,  kadar;  Croal.  kad  , 
kada,  gda;  Slav.  kada,  ako ;  Bosn.  kad,  kada ;  Rag.  k-ai, 
"ikada,  ighdar,  docjćm ;  Boss.  hor^a,  BHer^a,  kom;  Hebr. 
•■;;  kedi,  kdi  quum,  :  ka ,  ke  situl;  cf.  hal.  che;  Lat. 
cum,  quando).  I.  §.  \.  temporis  interrogat.  rvann ,  któregoź 
czasu?  —  To  kiedyś  widziaJ,  i  kiedy  słyszało  Człowie- 
cze ucho ,  co  mnie  dziś  potkaJo  ?  Past.  Fid.  30.  Em- 
phatice  cum  enclitico:  kiedyż?  kiedyżże  ?=  kiedy  przecie? 
irann>  cinmal?  Kiedyżze  ja  to  zrobię?  Kiedyż  to  mieć 
będę?  Zab.  15,  187.  AagŁ  —  Indirecta  interr.  Będzie, 
będzie,  a  nie  wiedzieć  kiedy.  Cn.  Ad.  12.  Nie  pamię- 
tam ,  na  kiedy  się  obiecał.  Ld.  —  g.  2.  Sine  inlerrogat. 
a)  lemporis  definiti  ■■  Na  ów  czas,  gdy,  al^baiiii  n'aini; 
gcrabc  bami,  roann;  ba.  Kiedy  trwoga,  to  do  boga.  Gemm. 
152.  Kiedy  najpilniej ,  odszedł.  Cn.  Ad.  545.  Pamięta- 
my, kiedyś  pieszo  chodził.  Cn.  Ad.  570.  Kiedy  pieska 
biją,  lewek  się  boi.  Gemm.  129.  Kiedy  robić,  to  robić. 
Teat.  15.  e,  51.  Wszemu  czas  ma  być  słusznie  upatro- 
wan  ,  kiedy  orać,  więc  orać,  kiedy  plęsać,  więc  plęsać, 
kiedy  się  bić,  więc  się  bić.  Rej.  Zw.  115  6. —  Cum  Fu- 
turo ezacto  idem  significat,  quod  Gerundium  verbi:  kiedy 
przyjdziesz  między  wrony,  tak  kracz  jak  i  ony  =  przyszedł- 
szy między  wr  . . . .  Kiedy  się  chłop  przepości,  nie  szu- 
ka w  chlebie  ości.  Gemm.  150.  <  chłop  się  przepości- 
wszy....  —  b)  temporis  indefinili  Kiedy  =  n)  kiedyś: ja- 
kiegokolwiek czasu  przyszłego  ,  w  czasie ,  cinmal ,  irgcnb 
cinmal;  (Sorab.  1.  junu  ,  już,  nehde  yacź,  todź  yacż  ;  Croat. 
drugda,  drugi  put).  Co  ma  być  kiedy,  niech  będzie  dzisiaj. 
Teat.Zo.  (/,  15.  Będzie  też  kiedy  lepiej.  Cn.  Ad.  io.  Będzie 
też  kiedy  słońce  przed  naszemi  wroly.  ib.  Dobre  są 
płótna,  sukna  i  kożuchy  Polskie,  Jako  kiedy  Kolońskie , 
Moskiewskie  i  Włoskie.  M.  Biel.  S.  N.  23.  fo  luic  nur 
tmmcr.  Ledwie  kiedy  słówko  do  siebie  przemawiają. 
Teat.  34  b,  E.  ledwie  czasem.  /?)  jakiegokolwiek  cza- 
su przeszłego,  kiedyż  tedyź ,  je,  jemalś.  Nie  przypomi- 
nam sobie,  abym  go  kiedy  znać  miała.  Teat.  29.  6,  28. 
Terazby,  jeśli  kiedy,  płakać  na  nieszczęście.  Groch.  W. 
532.  Żal  mi ,  żem  cię  o  co  kiedy  prosił.  /.  Kchan.  Di. 
64.  —  §.  3.  Tempus  ,  condilionem  et  causam  ezprimens, 
jeśli,  ponieważ,  gdy,  nicnu,  ba,  \m\.  Kiedy  ma  być  kwa- 
śno, niechże  będzie  jak  ocet.  Gemm.  128.  Kiedy  masz 
pokój,  dajże  pokój.  ib.  129.  Cóż  nam  po  tym,  kiedy  to 
już  nie  dziś?  Stryjk.  514.  Kiedy  nie  może  być  jak  chce- 
my; jako  być  może,  chciejmy.'  Cn.  Ad.  546.  —  §.  Kiedy 
też  Błażej  ani  zapłakał,  że  mnie  postradał.  Teat.  55.  c, 
49.  bodaj  to !  —  Kiedyby  condilional.  bv,  gdyby,  roenn. 
Dałbym,  kiedybym  miał.'  Cn.  Th.;  Boh.  kyż;  ^Slov.  kdiźbi , 


kedbi ,  o  kebi ,  ked  <  oby!  gdyby!  —  11.  Kiedy  tedy, 
Kiedyż  tedyż  g.  a)  po  długim  oczekiwaniu  przecież,  landem, 
enbiti,  cnblii^,  cinmal.  O  już  też  chwała  bogu,  moja 
stara  'maci ,  Zeć  kiedy  tedy  przyszło  w  grobie  'spoczy- 
waci.  Gaw.  Siei.  400.  O  tę  rzecz,  której  skutek  jest 
niepewny,  często  się  kusić  potrzeba ,  aby  się  kiedyż  te- 
dyż powiodła.  Pilch.  Sen.  list.  2,  514.  Bym  kiedyż  te- 
dyż po  mej  długiej  trosce  ,  W  twej  sobie  lubą  miał  go- 
ścinę wiosce.  Znb.  15,  591.  Przecie  kiedyż  tedyż  już 
jest  wolny.  Ossol.  Sen.  40.  (tandem).  Bogowieć  skłonili, 
abyś  kiedyż  tedyż  pokój  sobie  raczej ,  niźli  wojnę  obie- 
rał. Pilch.  Sen.  298.  Doczekałem  przecie  kiedyż  tedyż 
tego  momentu,  którego  wyjdę  z  tuj  niewoli.  Teat.  35.  c, 
54.  • —  §.  b)  Jakiegokolwiek  przyszłego  czasu ,  irgenb 
cinmal.  Kiedy  tedy  przyjdzie  nam  z  Turki  za  łeb  cho- 
dzić. Paszk.  Dz.  122.  Przez  nierząd  Polska  kiedyż 
tedyż  zginie.  Rak.  Pob.  B  iii.  Lepiej  to  zaraz  odpra- 
wić, co  kiedyś  tedyś  ma  być.  Cn.  Ad.  445.  Złościwego 
pewnie  nie  minie,  kiedy  tedy,  co  złemu  obiecano;  a  dobre- 
mu pan  troski  jego  kiedy  tedy  sowitemi  pociechami  nad- 
grodzi.  Rej,  Ap.  5.  Bóg  nie  zarazem ,  ale  przecie  kie- 
dyż tedyż  zemści  się  tej  krwi  niewinnej.  Biel.  Kr.  184. 
—  111.  Kiedy  niekiedy  --  od  czasu  do  czasu,  czasami ,  BOn 
3cit  3U  3fit;  Slov.  lecikedi;  Sorab.  2.  gażlim,  wottargi, 
wotterga  ,  wottergi ,  zaszi ;  Yind.  kai  keda ,  she  zhafi  ,  ki- 
robart,  kirikrat,  kiredobe;  Rag.  drughda  (cf.  'drugdy) , 
kad  i  kad ,  kadgod ,  gnjeghda  i  ghnjeghda  ;  Croat.  ne- 
gda,  kadkad,  kad  y  kad,  gda  y  gda  ;  Slav.  kadkada  ;  Bosn. 
ghjaghja,  kad  i  kad,  nighda  i  nighda,  jaja;  Eccl.  OKorii,^. 
Starałem  się  kiedy  niekiedy  odezwać  z  raojem  zdaniem. 
Mon.  68,  35.  Już  nie  tak  wciąż  strzelano ,  tylko  kiedy 
niekiedy  huk  słychać  było.  Ld.  —  iV.  Ellipt.  Kiedy  <  czas 
wolny,  (Boh.  kdy  otium),  3cit ,  iOiUpC.  Kupcy  nie  mieli 
kiedy  składać  towarów.  Warg.  Cez.  149.  Była  taka  cza- 
su krótkość ,  że  przyłbic  wdziewać ,  nie  było  kiedy.  ib. 
48.  —  g.  Kiedykolwiek ,  kiedyżkolwiek  aduerb.  temp. , 
Boh.  kdykoli;  Bosn.  kadgod,  kadgodir;  Rag.  kadgodi , 
kadgod;  V'i«rf.  kaderbodi ,  kaderkoli ;  Croat.  gdagod,  ka- 
dagod,  gdagoder;  Dal.  kadagoder;  Ross.  Kor4aHii6y4b , 
Kor4a  Hii  ecTfc ,  Korja  ;ih6o.  Dałby  to  bóg ,  żebyśmy  się 
postrzegli  kiedykolwiek  Xi(idz.  181.  =  któregolwiek  bądź 
czasu,  ju  irflcnb  cincr  Z^ii,  jjlcic^DicI  mann.  Do  niego  mo- 
żesz pójść  kiedykolwiek.  —  g.  a)  Jakiegokolwiek  bądź 
czasu  przyszłego ,  irijcub  cinmal.  Każdy  wie ,  że  mu  kie- 
dyżkolwiek umrzeć  przyjdzie.  Pilch.  Sen.  list.  2,  266. 
Nieszczęście  to  spotka  go  kiedykolwiek.  Ld.  —  §.  'b)  Cza- 
sami Tr.,  lii>^niciicn.  Kiedykolwiek  on  dobry.  ib.  KIEDYŚ 
adverb.  temp.  indefin.,  Boh.  kdys,-  kdysy,  gednau;  Sorab. 
2.  kuli,  negdi ,  nega ;  Slav.  ikada;  Rag.  ikadar,  ikada, 
gnekada ,  ighda ,  ighdare  ;  Croat.  igda,  ikad,  ikada,  jen- 
put;  Carn.  kednej;  Yind.  keda,  tanekeda  ,  nekeda,  en- 
krat ,  enobart ;  Ross.  OAnawju ,  ojHOBa.  §.  a)  Jakiego- 
kolwiek przeszłego  czasu,  niegdyś,  ciiimal,  cinft  (voit 
ber  l^crganflcn^icit) ;  Sorab.  1.  zastara,  zastarofcźe,  nehde 
dawno.  Byłeś  też  kiedyś,  jako  i  my.  Cn.  Ad.  570.  Byli 
nasi  Turkom  groźni  kiedyś ,  A  cóż  potym  ,  kiedy  lo  już 
nie  dziś?  Strgjk.  514.  —  g.  b)  Jakiegokolwiek  przyszłe- 


KIEDYZ-KIEŁ. 


KIEŁB'-KIELEC. 


549 


go  czasu,  cinmal  in  ber  Sufunft-  Będziecie  wy  kiedyś 
żaJowad  tego.  Teat.  17.  c,  59.  Majtek  ufa  w  bogu,  źe 
mu  przecie  pomyślny  kiedyś  wiatr  zawieje.  Zab.  13,  260. 
Szosl.  boc^  etnmol ,  bO(^  enbltc^  einmal.  —  Kiedyś  niekie- 
dyś  <  podczas ,  czasami,  iipit  ^ńt  511  ^ńt,  biimtikn,  bmm 
iinb  ttiaitti.  KIEDYŻ  ob.  Kiedy. 
KIEŁ,  kia,  ?«.,  plur.  k/y,  {Elym.  kłóć).  §.1  a)  u  człowieka  kły, 
dentes  canini ,  pośrzednie  między  śrzedniemi  zębami  i 
trzonowemi;  dłuższe  od  innych,  z  okrągła  kończaste , 
służą  do  szarpania.  Zool.  Nar.  24.  bte  ©pi|jń|)nc,  28iit= 
Idja^iie.  W  niższej  czeluści  zowią  się  kły  psie ,  .^uilbź= 
jd^ne,  w  wyższej  kły  oczne,  Slugenjn^itc.  Krup.  1 ,  103.  — 
b)  Kły,  które  mają  wilcy,  psi,  wieprze.  Petr.  EL  48, 
Garn.  ryfel ;  Hoss.  K;ibiK'B,  kjukh,  kjniokb,  (cf.  kłykieć); 
bie  ^aujći^iic,  bic  §auer.  Dzik  ma  4  kły,  któremi  tnie 
w  górę.  Ład.  H.  N.  34.  Porodziła  syna ,  który  miał 
kły  wieprzowe.  Ząbk.  Ml.  416.  —  Fig.  On  co  najświę- 
tszego ma  Polska  w  korzyści,  Podłą  uwłaczał  duszą, 
kłem  ciął  nienawiści.  Teat.  45.  d,  65.  —  c)  U  konia 
denles  columelares,  kłami  nazywamy.  Hipp.  25.  (abo  kiel- 
cami), bic  ^afenja^nc  ober  $afen  ber  *).iferbc ;  Croat.  kalyak ; 
Bosn.  kagljak ,  zub  od  kogna;  Ilal.  scaglione  deus  cani- 
nus  equi ,  guinlo  anno  nascens;  Ross.  KO.n ,  (cf.  koł). 
Najcięższa,  kiedy  koń  na  kieł  bierze.  Hipp.5i.  scil.  wę- 
dzidło, bo  na  ów  czas  niepohamowanie  srożeje  i  wy- 
dziwia, rocnn  iai  %^nii  (baś  @cMP)  auf  bic  f»arfcn  iiimnit 
llllb  nilśreipt.  Koń  próżno  spienionym  cofany  wędzidłem. 
Wziąwszy  na  kieł,  w  okropną  przepaść  z  panem  godzi. 
JJul.  Ow.  146.  Biorą  na  kieł,  woźnice  sweso  nic  słu- 
chają  ,  Wespną  się  ,  aż  na  koniec  ciężaru  zbywają.  Bardz-. 
Trag.  171.  Dziecię  ze  zbytniego  pieszczenia  w  swą  się 
wolą  uda  ,  i  będzie  brał  na  nię  ,  jako  kiedy  koń  na  kły, 
gdy  mu  się  na  nie  uzda  zawadzi.  Glicz.  Wycli.  E  A  b. 
Ztąd  ogólniej:  głowę  podnosić,  nieposłusznym  być,  wy- 
dziwiać, upierai';  się,  nieuhamowanie  srożeć,  n)ibcrfp(ill> 
ftig  rocrbcn ,  auffcipiij  lucrben ,  ben  Sopf  auffc^eii ,  fi^  roibcr' 
fc^eil.  Łacno  na  kieł  weźmie  chłop,  gdy  mu  raz  po- 
folgujesz. Petr.  Ek.  111.  Rokoszanów  jak  nie  pokarzesz, 
porwą  na  kieł,  i  jako  szkapy  szalone  ,  i  siebie  ,  i  ciebie 
królu,  w  niwecz  obrócą.  Uirk.  Zyg.  20.,  Zab.  15,  270., 
Cn.  Ad.  530.,  Bys.  Ad.  72.  Czemużeś  swojej  żenić  dał 
tak  na  kieł  {scil.  w  ziać)  .^  B.  Papr.  Przyk.  C.  3.  (pozwo- 
hł  tak  wygórować?).  —  §.  2)  Kły  cotiti-mlim  zęby,  bie 
3Ći^ne.  Na  Smoleńsk  Moskwa  już  nie  dopiero  kły  ostrzy- 
ła. Kur.  Pet.  24.  11.  Botan.  Kieł,  Kiełek,  łka,  w.  de- 
min.,  ta  część  ziarna  ,  która  całą  w  sobie  jak  najściślej 
zwinięta  zamyka  przyszłą  roślinę.  But.  Nar.  133.fcf.  Germ. 
Slifl).  Bdli.  klieka,  ztąd  kljeiti  se  germinare;  Morai'.  kJj , 
klcg;  kli'ti  ,  kifl ,  kli'!,'i  germinare;  Sornb.  2.  kel ,  kmen, 
sze  klescli;  (Woal.  kficza;  kliczati  germinare;  Bosn.  klica; 
klicali  ,  proklicati,  uciniti  klicu  ;  Bag.  klizza  ,  mladizza  , 
vrjćx;  klizzati;  Garn.  kal,  kalbrin,  zima;  zimim  germina- 
sco;  Vind.  zima,  zimeije ,  kliza,  zviet;  zimeli,  nikniti, 
zimę,  klize  spushati ;  Boss.  pocTOKi,  nynumi;  ber  Seim 
eine^  Samenforiiś.  Ziarna  gmjąo  w  ziemi ,  puszczają  z  siebie 
kiełki  Zub.  6,  107.  Ulin.  Siemię,  co  tylko  kły  puszczać 
zacznie,    razem    z  kłem    na  wierzch  wychodzi.  Przędz.  37. 


Pochodź,  kły  Sty,  kiehnu ,  chehno  ,  chehnad ,  kiehnad , 
chehnąć ,  kiełznąd ,  okiełznać,  ochetinać ,  odchełinąć, 
pochełznać. 

KIEŁB',  ia,  m.,  KIEŁBIK,  a,  w.,  demin.,  cyprinus  gobio  Linn. 
ber  ©riiiibling,  Cbb.  bic  Slreffe,  mała  ryba,  trzyma  się  na 
dnie  rzek.  Zool.  Nar.  188.,  Boh.  hriz,  cf.  grząznąć ;  Slov. 
hruz ,  hruzik  ,  plź ;  Sorab.  2.  driisk ;  Garn.  kapel,  fri- 
gelz ,  grundei;  Yind.  greslenk,  globozhek ;  Groat.  oblis, 
pesziik;  S/ar.  mrcnica ;  /loss.  K0.i6a ,  CHarOKi.  Kiełb  mor- 
ski, gobio.  Plin.  9,  57.  —  Prov.  Ma  kiefbie  we  łbie, 
foenutn  habet  in  cornu.  Bys.  Ad.  58.  O  chytrym  mówią: 
ma  we  łbie,  addtinl  aligui  kielbie ,  oh  solum  rylhmum 
pulo ,  nam  in  re  nulla  esl  convenienlia.  Cn.  Ad.  25.  cf. 
wronami  abo  szpakami  karmiony,  cr  ift  iiidit  aiif  ben  Sopf 
flcfalleii,    er  ^at  ®riifte  im  Slotife.  cf.  ma  olej   w  głowie. 

KIEŁBASA,  y,  i,  KIEŁBASKA,  i,  i,  demin.,  {Boh.  klobńsa, 
klobńska  ;  Slov.  klobasa;  Sorab.  2.  kalbasz,  kawbasz ;  So- 
rab. 1.  kówbas;  Yind.  klobalsa,  mefsiena ;  Garn.  klobasa, 
klobasiza,  (basam  farcio);  Croo/.  klobaszicza ,  klobaszichi- 
cza  ;  Hung.  kolb;isz ,  kolbaszotska ;  Dal.  kobassicza  ;  Slav. 
kobasica ;  Bosn.  kobasica,  jelito,  divenica;  Bag.  kobassa, 
kobassizza ;  Ross.  na.ióaca ,  cocHCKa ,  cociicoMKa ;  już 
to  w  ogólności  kiszka  nadziewana ,  już  w  szczegól- 
ności nasze  kiełbasę  po  dyalektach  oznacza;  (cf.  SlIoppŚ 
31  big.);  bie  33rntamrft.  Kiszki  wieprzowe  napełniają  ró- 
żnemi  wynalazkami  ,  i  tak  węższe  obracają  na  kiełbasy; 
do  Włoskich  zaś  kiełbasek  biorą  kiszki  baranie.  Kluk.  Zw. 
1,  290.  Nie  dla  psa  kiełbasa.  Teat.  24.  b,  44.  (cf.  szko- 
da psu  białego  chleba;  dobra  psu  mucha).  One  złote 
abo  tłuste  lala ,  kiedy  z  kiełbas  płoty  pleciono  ,  a  poł- 
ciami i  gomółkami  domy  pobijano.  PodtiK  Wroź.  24.  (cf. 
postronki).  Gdzież  się  one  czasy  podziały,  Kiedy  kiełbasy 
po  świecie  latały?  Cn.  Ad.  545.  Tak  to  prawda,  jako 
kiedy  żywe  kiełbasy  po  świecie  latały.  Rys.  Ad.  67.  cf. 
gołębie  pieczone.  Firn.  Kam.  559.  Prov.  Slov.  Wic  dnow, 
neź  klobas,  non  omnia  hodie,  (schowaj  na  jutro).  Kratka 
modlilba,  dluha  klobaska,  brevilas  delcclat.  {Yind.  kloba- 
fanje  =  plugawe  mowy).  —  §.  Fig.  tr.  Te  wielkie  peruki, 
te  kiełbasy  z  włosów  poskręcane.  Teat.  51.  b,  73.  loki 
wiszące  u  peruki.  KIEŁBAŚNICA,  y,  ź.,  §.  a)  kiszka  od 
kiełbasy.  Tr.  ber  Darm  511  eiiier  5Bratitnirft.  —  g.  b)  Jelito 
w  człowieku  ilitim,  po  Polsku  kiełbaśnica.  Urzed.  50.  ber 
fnimmc  Sarni.  KIEŁBAŚNIK,  a,  m.,  Boh.  klobasnik;  Yind. 
klobafsar,  ke  klobafse  nareja ;  Garn.  klobasar;  Rag.  ko- 
bassicjńr;  Croal.  klobaszichar ,  deyenichir;  Hung.  kolba- 
sztsinalo  ,  kolbasz  -  kesziló  ;  Bosn.  kobasicjar ;  Boss.  Kas- 
CaCHiiKT,.  g.  a)  kt^'iry  kiełbasy  robi,  przedaje.  Cn  Th.,  W'łod. 
ber  SKurftmacf)cr,  Sratmiirfłmadjcr.  Wrzask  kicłbasników  i 
garkucbmisirzów,  towar  swój  stosownym  do  kupli  tonem 
zalecających.  Pilch.  Sen.  list.  2,  4.  —  g.  b)  Narzędzie  od 
robienia  kiełbasek.  Tr.  bnś  3Burftcifen,  ber  aBurfttridjter. 
KIEŁBASNY,  KIEŁBASOWY,  a,  e,  nd  kiełbas,  SrntnMuf  =; 
Boss.  Ka.ióacHUil. 

KIEŁBIK  demin.  nom.  Kiełb',   (ju.  v. 

KIELEC,  Ica,  w.,  g.  a)  kieł  koński,  bcr  .^nfcnsabn  ber  ^\(X' 
be.  Wyjąć  koniowi  dwa  zęby  z  odspodniej  czeluści,  które 
kielcami  abo  wilczemi  zębami  zowią,  gdyż  te  bardzo  wc- 


350 


KIELCE  -  KIELISZEK. 


KIELISZKOWA  TY  -  KIEŁZNAĆ. 


dzidfoin  zawadzają.  Cresc.  523.  —  g.  b)  contetnliin  Ząb, 
kiei ,  ber  iaijn.  Smoczym  on  mię  ukąsił  kielcem.  Pot. 
Syl.  404.  Złamawszy  mu  kielce.  Pol.  Jow.  70.  KIELCE, 
lec,  miasto  w  Sandomii-.  z  paJaccm  biskupim.  Dijkc.  Ge- 
ogr.  2,  27.  ciiic  ©to.M  im  Sniibomir :  KIELECKI,  a,  ic,  od 
Kieiec,  iipii  Siclcj.  Biskupstwo  Tarnowskie,  leraz  (r.  1808) 
Kieleckie.  KIEŁCZAK,  a,  m.,  prosię,  które  przy  cycu  bę- 
dąc, kiefczęta  już  ma.  Rydel,  cili  ©pailfcrfcl,  bn^  fc^Pit 
^OUjdljnc  kfomiiit.  KIELCZĘ,  ęcia,  n. ,  demin.  nom.  kieł, 
cin  fleiiicr  Spaiąa^n.  Kielczęta,  gdy  się  u  prosiąt  znajdą, 
co  prędzej  potrzeba  te  zęby  nożyczkami  do  szczętu  wy- 
strzydz ,  boby  cnych  maciorka  dla  gryzienia  niemi ,  od- 
chować nie  mogła.  Naur.  Sk.  60.  KIEŁEK  demin.  nom. 
kieł  II. — §.  Kiełki  morskie  wonne,  Ursin.  ungues  odorali, 
testae  odorałae  conchylii  Iiidici.  Gn.  Th.  n'pblriccl;cilbc  3"- 
btanifdłC  Scemiifcl)dn.  Kiełki  morskie,  kiełki  wonne,  nc= 
d)Ciib  6(I)iiC(flciil.  Sienn.   Wijkl. 

'KIELEJNY,  a,  e,  Ross.  kcjchuuh  ,  od  celi,  {Ross.  Ke;iba), 
©ellen  = ,  bie  ©ellc  ktreffciib.  Czcrńcy  po  modlitwach  cer- 
kiewnych i  'kielejnych,  czytają  księgi  śś.  Ojców.  Pim. 
Kam.  89. 

KIELICH,  a,  w.,  Boh.  kalich;  Slov.  kalich;  Sorab.  2.  keluch, 
kheluch;  Yind.  kolib,  kelih ,  pahar;  Gan).  kęlli ;  Huiig. 
kehely,  kely,  pobiir;  Groat.  kelih,  smiily;  Slav.  kalex,  ka- 
less ;  Dosn.  kalesg ,  sgmul ;  Ross.  cocy4'b,  nOTiip^B;  Lat. 
calix;  Graec.  y.v).i^;  Germ.  bci"  Scld;;  naczynie  do  picia,  cf. 
Hebr.  n^3  gillah  lecythus.  —  g.  1.  a)  kościelny  kielich,  bCV 
S\tr(I)CllfcI(^ ,  bci"  SiCiri).  Choć  księża  wszyscy  jednym  kieli- 
chem ofiary  bogu  czynią  winem ,  a  wżdy  nad  prostym  jest 
gwardyan  nmicliem.  Zab.  15,  275.  —  Melonym.  Kielich  ' 
wino  święcone  w  sakramencie,  bcr  Scirf)  im  5lt'Ciibmalc, 
bet  gefcgiictc  2Bciii.  W  katolickim  kościele  laikom  nie  da- 
ją kielicha.  —  b)  Spory  kieliszek,  śklenica,  puhar,  ciit 
gropeź  Jriitffllnś,  cin  ilcldiglaS.  Zaczęły  się  zdrowia,  kie- 
lich za  kielichem  lata.  Zab.  15,  215.  ztąd  :  kielichy  =  ko- 
lejne picie,  pijatyka,  bn^  BfdK"-  .'pcnniijcd^cii.  Niebawiąc 
zaczęły  się  kielichy;  po  wszystkich  kątach  piją  zdrowie 
gościa.  Zab.  15,  198.,  oh.  Kieliszek.  —  g.  2.  Bolan.  Kie- 
lich, krużliczek.  Syv.  1484.,  Carn.  korzhck;  Ecd.  naio- 
CKa;  Ross.  UBtioyHaa  BauiewKa,  ta  część  kwiatu,  która 
go  przed  rozwinieniem  ze  wszystkim  okrywa ,  a  po  roz- 
winieniu  stoi  pod  samą  koroną.  Doi.  Nar.  93.  bci"  Stel^ 
ciiicr  Sliimc.  KIELICHEWICZ,' a,  m. ,  irńd.  kielisznik, 
łupikufel,  wytrzęsikufel,  moczywąs,  moczymorda,  eiit  3^^)- 
Iiniber.  Pan  Kiolichewicz  rad  gościom  u  siebie.  Mon.  66, 
79.  KIELICHOWATY,  a,  e,  -  o  adv.,  do  kielicha  po- 
dobny, tcld^tirtig,  fcidjfiiimiij.  Porost  kielichowaty  alga  py- 
xidaia,  kształt  ma  kieliszków.  Jiind:..  2,  40.  KIELICHO- 
WY, a,  e,  od  kielicha,  Śeldf  = ;  Sorab.  i.  kheluchowe. 

KIELIMKA,  i,  z.,  tygielek  gliniany  lub  żelazny  z  rączką, 
w  którym  jaja  i  inne  potrawy  smażą  lub  pieką.  Wici. 
Kuch.  405.  cin  .^iiid)enticiicl ,  cin  Diain. 

KIELISZEK,  szka,  m.,  KIELISZECZEK,  czka,  m. ,  demin. 
nom.  kielich;  Boh.  kaliśek;  Sorab.  1.  khiMuschk ;  Yittd. 
kelih  ,  kelhiz ;  Slav.  kupiza  ;  Ross.  piOMKa  ,  piOMOTKa  ;  cin 
®pt$gla«,  Obb.  ©tńngclgla*.  Ze  śkła  czystego  białego 
trzeba  kazać  robić  kieliszki  stołowe.   Torz.  Szk.  125.     Że 


śkła  glancownegó  robią  lampeczki,  kieliszki  wyciągane  i 
t.  d.  łb.  125.  Kieliszek  jest  tylko  trzecią  częścią  śklenicy, 
równej  wysokości  i  szerokości  u  wierzchu.  Solsk.  Geom. 
284.  Gdy  gorzałkę,  kieliszki,  gdy  szynkował  marce,  Obłu- 
dno kwarty  miewał,  zfałszowane  garce.  Pot.  Jow.  67. 
Przynieś  wina,  i  pomyj  kieliszki.  Teat.  52.  c,  16.  Pić  z 
kieliszeczka  jego  Będę  się  ważył  u  niego.  Groch.  W.  370. 
Niech  nam  przy  kieliszku  dobrej  wódki  to  pismo  prze- 
czyta. Teat.  30,  6.  Zwyczaj ,  po  skończonym  pojedynku 
w  kieliszki  uderzyć.  \Teat.  28,  119.  albo  w  kieliszki  bić, 
bie  ©Ićifer  anfhigen.  —  §.  b)  Tyle,  ile  obejmuje  kieliszek, 
cin  SpiCglnŹ  iłoll.  Wina  dobrego  kieliszeczek  maleńki  wy- 
pić, doktor  pozwala.  Krup.  5,  653.  Kieliszka  wina  nie 
zabrania,  ib.  545.  Wódki  kieliszek  wypiwszy.  Mon.  66, 
94.  Po  pierwszych  przywitaniaeh  ,  co  prędzej  z  apteczki 
Po  kieliszku  cukrowej  wniesiono  wódeczki.  Weg.  Org.  29. 
Od  kieliszka  do  kieliszka  tak  się  popili,  iż  się  poswarzyli. 
Teat.  7.  rf,  42.  Gzart.  Raz  się  filozof  z  przyjaciołami 
Począł  rozrywać  gęsto  kieliszkami.  Jabł.  E:-.  B  4.  (t.  j. 
piciem ,  cf.  lampeczka ,  kielich).  —  §.  Zwyczaj  nadał  cza- 
sem częściom  pola  śmieszne  nazwiska,  n.  p.  kieliszek 
pola,  t.'j.  128  część  łanu.  Gzack.  Pr.  1,  225.  KIELI- 
SZKOWATY,  a,  e,  —  o  adv.,  na  kształt  kieliszka,  Mij-- 
nrtig,  mic  cin  Scldigla^,  (Epifiijine.  Kształt  kwiatu  tego  jest 
kiehszkowaty.  N.Pam.  15,63.  KIELISZKOWY, 'a ,  e, 
od  kieliszka  ,  Spi|gIaS  = ;  Ross.  proMcrnuii.  KIELISZNIK, 
a,  ?n. ,  §.  1.  kielichewicz  ,  łupikufel,  cin  3cd;[iruber.  — 
g.  2.  theol.  Kielisznik ,  sektarz  kielich  w  sakramencie  u- 
Irzymujący,  cin  ©aliftincr,  cin  .Cinffiłe;  Boh.  kalisnjk;  Germ. 
Scld)ncr.  Kielisznicy  poczęli  swą  sektę  z  rozlaniem  krwi, 
jako  Zyszka  w  Czechach ,  o  osoba  wina.  W.  Post.  Mn. 
149.,  Hrbst.  Odp.  Ee  8  b.  KIELISZYSKO,  a,  n.,  srogi 
kielich,  cin  fiird)terlid)cr  ^*rfal.  Kazawszy  sobie  podać  ja- 
kieś straszne  kieliszYsko ,  wlewa  doń  cała  butelkę.  Mon. 
66,  84. 

'KIEŁKA  ob.  Kilka. 

•KIELLA,  KIELNIA,  i,  z'.,  Sorab.  1.  khela;  Yind.  kela,  zhe- 
bla,  lopatiza;  Rag.  et  Bosn.  kaccja,  kacica,  kaccica;  Ross. 
.lonaiKa,  ciiipna;  §.  1.  mularskie  narzędzie,  bie  ilellc,  '^li 
SOfancrfeUc.  Kielnia  służy  mularzowi  do  brania  nią  wapna, 
lub  do  narzucania  nią  wapna  na  ścianę  do  wyprawy.  Ma- 
gier. Mskr.  Stoi  na  murze  potynkowanym .  a  w  ręce 
jego  kiella  'murarska.  Leop.  Amos.  7,  7.  Kto  gmachy 
stawia ,  tego  dzieje  mularze  kielnia  piszą.  Zab.  5,  92. 
Stalszej  pamiątki  trzeba  na  tym  grobie,  Niż  twe  są  dzie- 
ła, kielnio,  pędzlu,  dłóto !  Zab.  9,  198.  —  §.  2.  Ku- 
chenna czerpaczka.  \Vtod.  bic  Siid^enfclle,  ©djiipffelle.  Ur- 
ceus ,  wodne  naczynie  'killa,  wiaderko.  Mącz.  —  g.  3. 
Kielnia  wozowa  =  skrzynia  na  wozie,  bcv  3B(igcnfaften,  bic 
.Sidle.  Nic  wszyscy  na  wóz,  drudzy  w  kielnia.  Rys.  Ad. 
42.  Na  zadniej  kielni  wózka  ,  imię  i  przezwisko  żółtemi 
ćwiekami  wybite  było.  Teat.  22.  b,  79.  —  g.  Chłop  rąbał 
drwa  na  kielni.  Do  pieców  i  do  cegielni.  Jak.  Baj.  124. 
na  drewutni ,  kolni ,  natoniu  ,  ^oljftaH. 

KIELO  ob.  Kilka. 

KIEŁZNĄC,  CHEŁZNĄĆ  cz.  jedntl.,  Kiełznać,  Chełznać  nie- 
dok.  (cf.  kiełj;  g.  1.  munsztuk  wkładać,  hamować,   kró- 


KIEŁZNO-KIEPKOWAĆ. 


KIEPSTWO  -  KIERDA. 


o5i 


cić;  jaumcn,  Jfinbtgen,  ^cmmen.  Koń  nieche^znany.  Banial. 
J.  2.  KieJznaj  gniew  najściślej.  Min.  Aiiz.  45. ,  {oh.  w 
kleszcze  wziąć).  Chociaż  mJodość  wzburzy,  rozum  kiel- 
zna  żądze.  Teal.  43.  h,  100.  Drozd.  Od  tego  czasu  po- 
częto kiehnać  sektę  Mahometańską.  Boier.  5,  195.  Sa- 
raęć  fortunę  cheJzna  serce  śmiaJe.  Poi.  Arg.  150.  (znie- 
wala). —  §.  2.  Kiefzać,  Kiełznąć  się,  kieJzać  się,  skieZ- 
zać  się,  pokiełznąć  się,  skiefznąć  się,  suwać  się,  ślizgać 
sie,  pośliznąć  się,  połykać  się,  utykać,  powinąć  się,  upa- 
dać, ftraud)clii,  ftolpeni,  nnftoPcn,  fallcn  pz.  et  mor.,  (Boh. 
poklesnauti ;  Croat.  zklizamsze ,  cf.  ślizgać  się).  Jeliowa 
nie  daje  się  kieJzać  nogom  moim.  Budn.  Ps.  66,  9.  (po- 
winąć. Bibl.  Gd.).  Mnie  kie/znęJy  się  były  nogi  moje. 
Budn.  Ps.  73,  2.  (potknęły  się.  ^Bibl.  ^Gd).  Na  oa?e  ży- 
cie człowieka  trzeba  mieć  wzgląd ,  a  nie  już ,  jeśli  się 
język  w  czym  skieJznie,  karać.  Baz.  Modrz.  526.  Obró- 
con  będzie  nieprzyjaciel  mój  nazad,  pokiełzną  się  i  po- 
giną  przed  tobą.  Budn.  Ps.  9,  5.  Nawróć  się  do  boga, 
boś  się  pokiefznął  na  nieprawości  twej.  Budn.  Hos.  14, 
2.  Z  napojów  rozkosznych  niemierność  rośnie ,  która 
snadno  skiełza  się  do  pieszczoty.  Modrz.  Baz.  452.  (prze- 
wraca się,  przechyla  sie).  KIEŁZNO,  a,  «. ,  munsztuk, 
hamulec,  kawecan,  fig.  Pcr  2>^\\m,  io.i  ©C&ifi.  Więcej  do- 
kazał,  kto  wziął  w  kiełzno  mowę.  Niż  gdyby  z  karku 
zmiótł  Jleduzie  słowe.  Mon.  71,  901.  Świat  w  kiełzno 
wzięli  dla  mężnej  dzielności,  ib.  71,  551.  (w  kleszcze; 
opanowali  go). 

*KiEN,  ia,  m.,  kłodziny  sztuka,  kloc;  hinc  knować.  Cn.  Th., 
Dudz.  43.  ctit  HloJ,  cin  Slocf;  Boh.  kmen. 

KIEP,  G.  kpa,  m.,  (cf.  Germ.  Śe(i^  ■■ ,  ^tV]i\  Boh.  kubena 
nałożnica;  cf.  Svec.  kot'sa  =  nier-ądnica;  cf  Sorab.  1.  skcp- 
szuyu,  ztżinu  neżto  braschne  vilio,  psuję;  cf  Graec.  ztor/o,-, 
cf  Turc.  kabin,  kebin ,  kubin).  —  "^,.  1.  obscoen.  czło- 
nek wstydliwy  kobiecy,  &ie  wciblidjf  (id)aam ;  {Boh.  funek; 
Sorab.  1.  kurriza,  cf  kurwa;  Carn.  zifa ;  Ymd.  shienski 
frani  ,  kuna ,  pisda).  Między  kolany  u  niewiasty  kiep. 
Pot.  Jow.  2,  48.  We  Włoszech  żelaznym  blachem  Maż 
pięknej  żony  kiep  kryje  przed  gachem.  Pot.  Jow.  2,  52. 
—  g.  2.  Żelżywe  słowo,  ^lm^l'fplt  (baś  iiicbriijftc  t£ci)tmpf> 
IPPrt);  Yind.  loter,  pefja  luknja ,  sanikarnik,  pefji  tat,  (cf 
psubrat);  Carn.  zifa;  Sorab.  2.  kurriza.  Jak  to  może  kiep 
(kobieta)  we  kpa  odmienić  człowieka!  Pot.  Jow.  40.  Ja 
was  Jaśnie  Wielmożni  w  tej  przestrzegam  mierze,  Niech 
kiep  kasztelanii  Krakowskiej  nic  bierze.  Pot.  Jow.  50.  Na 
kpa  go  wystrychnął,  cf  cztery  litery  k.  i.  e.  p.  fcf  Lat. 
trium  literarura).  n.  p.  Za  cztery  litery  czy  mię  We  Pan 
masz?  Teat.  45.  c,  47.  (za  kpa).  Nos  i  uszy  obciąć  go- 
tów, gdyby  mu  kto  jakieś  słowo,  ze  czterech  liter  skła- 
dające się ,  powiedział.  Mon.  65,  456.  Zaklina  go  na 
przyjaźń,  miłość,  na  boga,  .na  cztery  litery,  ib.  73,  141. 
Pod  kpem  mu  przyrzekł,  (t.  j.  że  będzie  kpem,  jeżeli 
nie  dotrzyma).  Wypadnie  co  komu  z  rąk,  aż  ona  i  przy 
stole  wykrzyknie :  kie-eś.  Mon.  74,  562.  (kiepeś).  KIE- 
PEK ,  pka ,  tn.,  demin. ,  cf  półgłówek ,  cf  barszczyk,  za- 
jęcze łajno.  KIEPSKI,  a,  ie,  lichy,  fmnbv<fćttifd| ,  f*Itd)f. 
Kiepsko  adv.,  Yind.  pefoviten,  sanikaru,  kuflarski.  'KIEP- 
KOWAC,  ał,  uje,  czyn.  niedsk.  kogo  •  kpić  z  kogo,  prze- 


kpiwać  kogo.  Tr.  eiiieii  jum  3Jarrcit  (mbeii.  (cf  kpać  kogo). 
KIEPSTWO ,  a  ,  n. ,  kiepska  rzecz ,  ,v>unb>Jfiitterey ,  nlDernc^ 
3eili3;  y>nd.  pefizaria ,  kuflaria  ,  sanikarnost;  Boh.  pestwj, 
pestsYo.  Gdy  teraz  nic  nie  schowam ,  kiepstwo  będzie 
ze  mną  polyrn.  Mat.  z  Pod.  C.  1.  Tym  mnie  nie  rozgnie- 
wasz sobie ,  Że  się  me  wiersze  kiepstwem  zdadzą  tobie. 
J.  Kchan.  Fr.  12.  Twego  kiepstwa  już  dalej  słuchać  nie 
mogę.  ib.  29. 

Pochodź,  {cf.  kobyla,  kobza,  kohiel ,  kobcznik ,  kobieta, 
kobuz);  kpać,  nakpać ,  przekpać ,  wijkjiac  ,  zekpać ;  kpić, 
kpica  ,  kpiwać ;  nakpiwać  sie;  okpiwać ,  okpić ;  odkpiwać, 
odekpić;  przekpiwać ,  przekpić ;  zakpiwać,  zakpić. 

1.  'KIER;  n.  p.  Kiedyśmy  na  rozdroże  abo  wpadli  na  kier. 
I'ot.  Pocz.  94.,  cf"kierz.  2.  KIER  ob.  Kir.  5.  KIER  ob. 
Kra. 

KIERAT,  u,  m.,  (cf.  Lat.  ergala  cf  Germ.  SMrraM,  g.  1.  winda, 
którą  co  z  dołu  wyciągają.  Dudz.  25.  ba'3  Iretrrtb,  Jntt« 
vab,  SralMirab,  bacf  ©atiijrab  (^cbrab),  irpbiirci)  ['aftoii  iit  bie 
^óŁc  gciuimbcu  aicrPCii;  kolo  wielkie  poziome  z  cewami, 
na  wale  leżącym ,  który  liną  wielkie  ciężary  z  głębizny 
wyprowadza.  Solsk.  Areh.  156.  wał  kołem  obłożony,  jako 
w  młynach  do  ciągnienia  i  ruszenia  ciężarów.  Chmiel.  1. 
225.  W  koło  to  wchodzą  chłopy,  a  depcac  wewnątrz 
po  jego  cewacli  lub  szczeblach  ,  obracają  je.  —  g.  Prov. 
Sprawami  świeckiemi  tak  się  upletli,  iż  zawsze,  by  w 
kieracie  chodzą.  W.  Post.  W.  2,  569.  głowa  sie  im  za- 
wraca, ber  Slppf  gelit  mit  ilmcit  iii  bie  'Siinbc,  jle  ijebcn  rotę 
im  Jaiimel.  Cóż  po  tryumfie  nad  nieprzyjacielem ,  jes'Ii 
kto  w  własnym  domu  pod  kieratem?  Pot.  Syl.  274.  Dla 
Xantyppy  żył  Sokrates  zawsze  by  w  kieracie.  Petr.  Ek. 
55.  Jak  w  kieracie  abo  młynie  tam  grzmot,  trzask.  Cn. 
Th.  294.,  Chrośc.  Fars.  1.  eiit  .'ói.^lleiilarm ,  cin  fd)rccflit6e5 
®eti.i)e.  Tym  czasem  w  mieście,  jakoby  w  kieracie.  Wszys- 
cy się  na  dom  Dauletów  obrócą.  Pot.  Syl.  64.  &mit  burĄ 
einnnber,  briintcr  iiiib  briiber.  Furye  mściwe  łupią  go  po  boku, 
Sumnicnie  rozruch  czyni  jak  w  kieracie.  Chrośc.  Luk. 
256.  —  §.  2.  Kierat,  gdzie  więźniowie  robią,  albo  w  gó- 
rach kamiennych,  kruszcowych.  Cn.  Th.  ergastulum ,  eitt 
3iidit  =  iiiib  3lv('eit'Mmii'j,  ciii  ©efdiiijiiig.  uun-in  ijearbcitct  \v(x-- 
bcit  milp.  Obciążony  ustawicznemi  pracami ,  jakoby  byl 
na  galerach  albo  w  kieracie,  albo  w  Babilonii,  albo  w 
Egipcie.  Gil.  Kat.  506.  Kara  dzieci ,  aby  nie  była  kie- 
ratem, to  jest  ustawiczną,  ib.  115.  —  Fig.  Ereb  głęboki 
otwiera  kieraty,  Z  piekielnym  światłem  Parki  wybiegają. 
Bardz.    Trag.  555. 

KIERCA,  y,  z.,  z  Mem.  bie  Serje  (cf  Jlblfl.);  (Hung.  gy- 
ertya;  Bosn.  krilal);  świeczniki  wielkie,  które  się  noszą 
w  obchodach  kościelnych.  Wiod.  lichtarze  duże  drewnia- 
ne. Dudz.  41.  poslawnik,   ijrogc  5i?ad)i<feric.  Cn.   Th.  790. 

KlERCHtJW,  KHICHÓW,  a,  ni.,  z  Aiem.  ber  Sirdlliof,  cmen- 
tarz ,  osobliwie  dyssydenlski ,  grobowisko ,  Boh.  krchow, 
hrbitow;  Sorub.  1.  kcrchow.  Pomieszkanie  niech  będzie 
dalekie  od  kii-rchowów.  Sienn.  478.  Dusze  grzeszne  przy 
smutnych  grobach  siedzą,  na  sprośnym  kierchowie.  Bardz. 
Luk  2,  41.  (czarownica  ta  przy  grobach  mieszkała  na 
kierchowach.   ib.   1,   103.  ob.  Kierkot. 

KIERDA,   y,  m. ,  kiernoz,  knur,    ber  $nucr,    ber  (Sbcr,    ber 


352 


KIERDASZ  -  KIERNOZ. 


KIERNOZI-KIEROWANIE. 


Sculcr.  Przy  sośnie  co  rok  z  kościstą  czeczugą  Kierda 
ci  ołtarz  krasną  zbroczy  strugą.  Hor.  2,  145.  Nar.  kier- 
nos.  ib.  Min. 

'KIERDASZ ,  a,  w.,  [KARDASZ  .  brat,  z  Tureck.  ob.  Men.  % 
3665.  Tatarowie  zalecali  się  z  kardasztwem  swym  i  bra- 
terstwem. Kardasz  twoja  będzie  brat ,  pobratym.  Birk. 
Chmiel.  C  2  6.  -  1]  n.  p.  Brześcia,  Mielnika,  Drohiczyna 
dostaZ,  Kierdasza  Zawolskiego  z  hordą  schwostał.  St7-yjk. 
Gon.  0.  5.  Z  małego  wielkie  państwo  męstwem  rozszerzyli, 
A  kierdaszów  Tatarskich  często  fby  krwawili,  ib.  N.  2. 

KIERDELA  herb;  tarcza  wzdłuż  podzielona,  ku  prawej  stro- 
nie trzy  lilie,  jedna  nad  drugą  w  prost,  w  polu  błękitnym; 
na  drugiej  pole  czerwone  próżne.  Kurop.  5,  25.  cilt  S?ap= 
pen. 

KIEREJA,  ei ,  z.,  KIEREJKA,  i,  2'.,  demin.,  surdut  futrem 
podszyty,  eiii  mit  ^*clj  gcfiittertcr  Okrrocf.  Kiereja  z  srogich 
niedźwiedzi ,  W  której  Pan  Podczaszy  siedzi.  Nieme.  P. 
F.  127.  Chodź  zdrów  wkierejce,  gdyś  zabił  Turczyna. 
Bratk.  C.  4  5.  (zażywaj  łupów).  Ale  to  bieda,  na  drugim 
kierejka;  W  boju  nie  widział  Turczyna  od  wieka.  ib.  D. 
Kierejkę  Turczyn,  Tatar  burkę  nosi.  Jabł.  Buk.  K  A  et  S  '2  b. 

''KIERESZO^YAL  cz.  niedok.,  [porąbać,  pociąć,  porówn.  łac. 
chara.\are.  2],  n.  p.  Poznał,  czy  w  piątek,  czy  w  sobo- 
tę ,    czy  w  niedzielę   go  kiereszowano.    Sak.    Kai.  D  i   b. 

'KIERKOT ,  u ,  m. ,  cmentarz  żydowski ,  cin  juticnfirdltof. 
Bagno  za  kuźnią  i  cekauz  mógł  czytać,  Trzcinę  za  cmen- 
tarz,    groby  i  kierkoty.    Chrośc.  Fars.   127.    cf.   kicrchow. 

KIERMASZ ,  KIERCHIM.4SZ ,  u  ,  m.,  z  Niem.  bic  Sird)mc|Tc 
(Sirinfe),  boś  Sirdnueibicft;  Bok.  poswjcenj;  Sorab.  1.  kcr- 
muscha;  Croa/.  szvetilischo  czirkyeno,  poszvetilisclie;  Baij. 
prikarsctenje;  Carn.  shegnanje;  Yind.  ziikouni  obhod,  fe- 
liod ,  fem  ,  femeni ,  fenjem  ,  (cf.  sejm);  Ross.  xpaMOBKiri 
npa34HiiKi,  rocznica  poświęcenia  kościoła.  Wiod.  Praźnik 
jest  prawdziwe  Słowiańskie  słowo  ,  ale  tylko  samej  Rusi 
właściwe;  więc  lepiej  już  słowa  kiermasz,  niżeli  tego 
używać.  Klecz.  Zd.  76.  Kiermasz  albn  odpust.  Czack.  Pr. 
2,  227.  Czymże  cię  na  tym  kierclmiaszu ,  albo  na  tym 
praźniku  częstować  będę?  Orzech.  Qu.  91.  Z  dzwonicy 
chorągiew'  wywieszają,  będzie  kiermasz,  Gdzie  na  go- 
rzałkę z  kościoła  i  piwo  Po  skończeniu  mszy  świętej,  za- 
ciąga co  żywo.  Pot.  Pocz.  391.  Na  wesela,  na  kierma- 
szy  i  zjazdy  wielkie,  pospolicie  stroją  się  z  wielkim  ko- 
sztem białogłowy.  Petr.  Ek.  18,  —  §.  ogólniej:  Uczta, 
biesiada,  eiii  £(imaik',  cin  Jraftamciit.  Uczy  nas  Arysto- 
teles czasem  dla  sług  kiermaszv  czynić,  abv  byli  w  pra- 
cach ochotniejsi.  Peir.  Ek.  108.  K1ERMASZ(3WY,  a,  e, 
od  kiermaszu  ,  ŚirdllDEtl)  = .  Odpustowa,  kiermaszowa,  al- 
bo jarmarczna  publika.  Mon.  69,  590.  Kiermaszowy  chleb 
Carn.  potiza. 

KIERMES  ob.  Karmazyn ,  alkiermes,  czerw',  czerwiec. 

'KIERNOWY,  a,  e,  n.  p.  Kiernowe  sukno.  Tr.;  z  Niem. 
Scriitucb,  (jędrne,  dychtowne,  gruntowne  sukno).  Nazbyt 
drogo  postaw  sukna  kiernowego  zacenił.  Ern.  125. 
KIERNOZ.  KIERNOS,  a.  m.,  KIERNOZEK,  zka,  m.,  demin., 
Boh.  kanec,  kanćik;  Slov.  kanec;  Hung.  kan;  Sorab.  2. 
kandros;  Sorab.  1.  kondroz,  kundros;  Garn.  merjasz;  Yind. 
neresiz,  neriesan  prafez,  prashizh;   Croat.  nerosztecz,  bicz- 


ko,  (cf.  byk) ;  (cf.  Croat.  kermak  sus,  (cf.  karmią),  kerny- 
ak,  praszecz  zkoplyen  majalis ;  Bal.  karraak  sus;  Bosn. 
krrimak ;  Slav.  kermak ,  f.  kermacca) ;  Rag.  nehras  ;  [Eccl. 
KipHO^^k,  2];  Ross.  nopos-B,  óopOBj,  óopOBOKi,  (cf.  Ross. 
KOpHOCUH,  KypHOCtiH  krótkonosy) ;  wieprz  cały  czyli  sa- 
miec. Ład.  H.  N.  70.  knur ,  kierda ,  bcr  6&cr.  Gdy  pro- 
sięta trzebią  imiona  też  mienią,  i  z  kiernozów  wieprzami 
je  zowią.  Cr-esc.  567.  Świnia,  samica;  kiernoz,  samiec 
cały;  wieprz  pokładany.  Kluk.  Zw.  1,  284.  Kiernosy,  aby 
się  stały  zdatne  do  karmienia,  wałaszą  się.  Zool.  Nar. 
582.  Od  grudnia  począwszy,  przypuścić  kiernosa  do  świ- 
ni. Zaw.  Gosp.  Kiernoz,  gdy  już  podstarzeje,  trzeba  sie 
o  młodego  postarać  bachura.  Haur.  Sk.  61.  Kiernoz 
krzaka.  Dudz.  21. —  Prov.  Dla  wełny  kazał  strzydz  kier- 
noza. Pot.  Jow.  %  8.  (cf.  z  kozła  wełny  patrzyć).  KIER- 
NOZI, ia,  ie.  Cn.  Th.  od  kiernoza,  66cr<;  Sorab.  1.  kon- 
drozęwe;  Boh.  kancowy.  KIERNOZiC  albo  KIERNOZO- 
WAC  intrans.  niedok.,  ślinić  się,  krzekać,  subare,  est 
porcorum  ,  cum  libidinem  appetunt.  Macz.  hukać  się  ,  rotl' 
sen ,  fird^nen ,  lirmiftig  fcsn ,  yoii  ben  GScrn ;  Boh.  baukara 
se;  Yind.  kernohati,  kerlonkati,  kermati. 
KIEROWAĆ,  ał,  uje,  czyn.  niedok.,  skierować  dok.,  z  Niem. 
fcbrcn,  menbcn,  Icnfen,  leiten,  dyrygować,  powodować,  pro- 
stować ,  sterować ,  obracać ,  nawracać ,  pr.  et  fig. ,  Boh. 
uhnauti ;  Sorab.  1.  regeruyu ,  nawodźuyu,  poraernofcżu; 
Carn.  visham;  Yind.  nagniti,  (cf.  naginać);  Bosn.  uputiti, 
upraviti ,  ispraviti,  (cf.  *put ,  *putny,  wprawić);  Rag.  vpu- 
titi,  \svjestiti;  Eccl.  OKopiusK) ,  ynpaB.iHio.  Hetman  ma 
hufy  tak  sprawić,  aby  żadnym  hufem  nie  kierował,  ale 
by  się  każdy,  gdyby  rozkazano,  na  miejscu  obrócił.  Tam. 
Ust.  230.  ::mfc^rcn,  nmiucnbcn.  Kierować  wozem,  okrę- 
tem ,  ircnbcn.  Szyper  z  strachem  woła ,  Ze  więcej  nie 
poradzi,  ni  kierować  zdoła.  Jabl  Tel.  80.  sterować,  ste- 
rem obracać ,  iai  ©teuer  Icnfen ,  ftcncni.  Pozwól  mi  ło- 
dzią kierować,  obaczysz  ,  że  cię  do  dobrego  przywiodę 
lądu.  Teat.  12.  b,  59.  Poważną  swoją  mową  i  pełną 
mądrości  Kierował  rzeczy  wszystkie  do  sprawiedliwości. 
Groch.  W.  126.  Godność  i  władza  Józefa  do  pożyteczne- 
go końca  skierowana  była.  Bals.  Niedz.  1,  152  et  517. 
Mądrość  sędziego  ma  kierować  prawo  ku  zdrowiu  tych, 
którzy  do  sądu  przychodzą.  Gm-n.  Wi.  J.  Widząc  pię- 
kne córki  We  Pana  przymioty,  do  niej  mój  afiekt  skie- 
rowałem. Boh.  Kom.  4,  176.  Strach  na  mnie  bije,  nie 
wiem,  gdzie  fata  kierują?  Bardz.  Tray.  555.  Kierujcie 
interessa  wasze,  jak  wam  się  będzie  zdawało.  Teat.  17. 
b,  3.  Proszę ,  żebyś  interessa  me  swoim  rozumem  kie- 
rował, ib.  56.  b,  20.  Interessiki  nasze  skierował  nie  naj- 
gorzej. Teat.  45.  e,  157.  Kieruje  nim,  jak  chce  =  ma  go 
do  woli ,  obraca  go  jak  chce.  Cn.  Th.  er  Icnft  ilin  nad) 
Sclickn.  —  §.  Kierować  kogo  zkąd  >  rugować ,  wymiatać, 
wypędzać,  wyganiać,  wykurzać,  cincn  ycrbrangeii ,  i'cvtret= 
ben.  Szwedów  z  Polski  kierowano.  Tr.  KIEROWAĆ  się 
recipr.,  obracać  się.  fid)  luenbcn  nnb  brepcn.  O  wy  chłop- 
cy, dyabelnie  się  teraz  kierować  umiecie ;  nie  uderzy  ża- 
den tam,  gdzie  mały  posag  zwącha.  Teat.  56,  68.  KIE- 
ROWANIE, ia,  n.,  subst.  verb.,  obracanie,  obrót,  dyrek- 
cya,   Yind.  nagnenje,  nagnitje;  Ross.  CMOHCnie,  bn«  Scb' 


KIEROWNICA  -KIER  z. 


KIERZE  -  KIESZEŃ. 


353 


ren,  ffienbcii,  fctc  SBenbmuj ,  Jtl^tiing.  Kierowanie  wiatru, 
czyli  w  którą  stronę  wiatr  wieje ,  z  ciągnienia  obłoków 
etc.  poznają.  Hub.  Wst.  148.  Ciało  na  powierzchni  krzy- 
wej biegące,  ustawicznie  odmienia  kierowanie.  Hub.  Mech. 
113.  KIEROWNICA,  y,  ź. ,  linia  kierowna,  oś,  direc- 
trix.  Śniad.  Alg.  2,  8.  bie  iRid)tuiifl«linte.  KIEROWNIK,  a, 
m.,  kierujący  czym,  dyrygujący,  dyrektor,  bcr  Sc^rer,  8en= 
fer,  2Bcnbcr;  Sorab.  1.  pomernofcźer;  Carn.  vishar;  Bosn. 
ispravitegl;  Rag.  yputitegl,  vsvjeestnik,  ispravnik;  Eecl. 
OKopMHTeat;  IV  rodź.  ieńsk.  Kierownica,  bie  Senferinn;  So- 
rab. 1.  nawodźwarka;  Rag.  ypuutitegliza.  KIEROWNOSĆ, 
ści,  2.,  dyrekcya  (ob.  Kierunek),  bic  Sidltitlig.  Dwie  siły 
równe,  a  w  zupełnie  przeciwnej  sobie  kierowności  dzia- 
łające ,  byłyby  w  równoważności.  Hub.  Mech.  68.  cf.  55. 
KIEROWNY,  a,  e,  od  kierowania,  dyrekcyjny,  SKicIltmiiJŚ  = . 
Nazywamy  drogę  kierowna,  lineam  direclionis,  kresę  pro- 
stą, którą  sobie  stawiamy  w  myśli,  prowadzoną  od  zbio- 
ru ciężkości  jakiej  bryły,  aż  do  śrzodka  ziemi.  Rag.  Dos. 
2,  28.  —  §.  Dający  sobą  kierować,  leiif&nr.  KIERUNEK, 
nku,  m.,  direclio  lineae.  Jak.  Mat.  1,  83.  (kierowność). 
Stolik  mierniczy  tak  w  kierunku  ustawić,  aby  punkt  na 
nim  wyznaczony  zgadzał  się  z  punktem  odpowiadającym 
na  ziemi.  Zabór.  96. 

Pochodź,  dokierować,  nakierować ,  odkierować ,  pokiero- 
wać, przekierować ,  ukierować,  lukierować,  ■wijkierować, 
zakierować,  zkicrotuać. 

KIERSZTAK,  u,  m.,  kotwiczna  lina.  Tr.  bai  Ś?akltnit,  3(iiter= 
tau. 

•KIERSZTRANK ,  'KIESTRZANK,  KIERSTRANK ,  u,  m. ,  z 
Niełii.  Sirfdjtraiif,  i(firfd)iuetn,  wiśniak.  Wiśnie  czarne  mają 
blizkość  z  winem  czerwonym;  przeto  niezłe  picie  ker- 
sztrang,  które  wymyślili  w  Polszczę.  Urzed.  532.  Raryła 
kierstrangu.  Yol.  Leg.  2,  666.  Kiestrzank  i  malinnik.  Yol. 
Leg.  5,  58. 

KIERZ,  G.  krza,  ?».,  {Boh.  ker,  kre,  kefe;  Slov.  ker;  Hung. 
koro;  Sorab.  2.  ker;  Sorab.  1.  kerk;  Yind.  gerra,  arazlije, 
(cf.  Yind.  nakerkniti  «  narosnąć,  nakrzewić  się) ;  Carn.  germ, 
germoje,  germuje ;  Dal.  popona;  Slav.  shusbnjak;  Ross. 
epHHKi ,  KjCT^ ,  KycTapHiiKi ,  Kj^niiHa ,  cf.  Scrlit^  91  b  I  g. 
cf.  krzew,  krzewie,  krza).  KIERZEK,  rzka ,  ?«. ,  demin., 
krzak,  krzaczek,  ber  23iifd) ,  iai  ©cluifd),  ©cftraiid).  We 
krzu  się  ptak  leże.  Cn.  Th.  Jagody  głogowe  na  ostrych 
krzach  zbierali.  Otw.  Ow.  8.  Sowa  ze  krza ,  a  dwie  w 
kierz.  Rys.  Ad.  64.,  Tward.  Daf.  13.  Kierz  ognisty  Moj- 
żeszów. Gorn.  Dwór.  425.  Ukazał  się  Pan  Mojżeszowi  w 
płomieniu  ze  śrzodka  krza;  kierz  pałał,  a  przedsię  nie 
zgorzał.  Leop.  Ex.  3,  2.,  Gil.  Kat.  40.,  Bzów.  Roz.  71., 
Kucz.  Kat.  1,  86.  Gałęzie  gęste  rozpuściwszy,  w  pośrzo- 
dku  krze  i  ciernie  rozłożywszy,  by  mur  jaki  uczynili.  Warg. 
Cez.  45.  Kuropatwa,  co  się  tai  w  kierzku.  IV.  Post.^YY. 
2,  170.  W  każdym  boginią  być  kierzku  wierzy.  Zebr. 
Ow.  229.  Kierz  różany.  Dambr.  437.  —  Ze  krza  na  po- 
tyczkę patrzeć'  z  miejsca  bezpiecznego,  z  zapieca,  z  cliro- 
stu,  ani  bem  ®traiid;e,  Ginter  ber  SDIaiier  Iicnior,  ber  Sd)Ind;t 
jufe^en.  Polak  nie  zwykł  się  ze  krza  bić,  lecz  w  pulu 
jawnie.  Stryjk.  Gon.  L  2.  W  kierz  pójść  <  w  clirost,  ucie- 
kać, w  nogi;  cf.  w  kawy  pójść,  Dieipau^  iiebiiicti,  nic^t 

Słownik  Lindego  viyd.  2.  Tom  II. 


©tt^    lialteit.     Wloką  elekcyą ;    ale    i  oni  w  kierz   pójdą, 

gdy    górne    uderza   wiatry,  które    ich    koncepty  rozniosą. 

Opal.  Sat.  79.       ' 

Pochodź,  krzaczek ,    krzaczysty,    krzak ;    krzew,    krzewie, 

krzewina,  krzeiuić,  rozkrzeiuić ,  zakrzewić. 
"KIERZE   ziele    Tr.,    ob.  Kurze  ziele.     KIERZEK    ob.   Kierz. 

2.  Grzegorz.  A'.  Kam. 
KIERZNIA ,  i ,  2. ,  KIERZANKA,  maślnica.   Tr. ,  baś  Sutterfa?, 

jum  SBiittern.  KIERZOWATY,  a,  e,  —  o  adverb. ,  krzako- 

waty,    na  kształt   krzaku,    bufi^tg;    Boh.   kefowaty ;    Ross. 

KyCTOBbiii. 

KIES,  i,  2.,  Windę  (Windawę.  Dykc.  Geogr.  3,  192.),  za- 
mek i  miasto  w  Kurlandyi,  po  Polsku  Kiesią  nazywają. 
Gwagn.  41 1 .  SfBlitbau  iii  Siirlonb. 

KIEŚCIEŃ,  KIŚCIEŃ,  ia ,  m. ,  [Turc.  kieszkin  =  broń.  Paszk. 
Dz.  139.),  Ross.  et  Eccl.  khct6iii>;  (cf.  Graec.  Jtsffroor;  Lat. 
cestrum);  broń  Tatarska;  sztuka  ołowiu,  albo  kości,  na 
rzemieniu  przy  toporzysku  uwiązana.  Otw.  Ow.  183.  scul- 
poneae.  Cn.  Th.,  caestus  plumbo  ligati.  Fidgenł.  ciii  Streit' 
foltcii  mit  eiiiem  bnrnii  Iiniigeiiben  Stiitfe  23Iei^;  cf.  Slov. 
furka.  Pospolita  broń  Moskwy  łuk ,  bardysz ,  szabla  i 
kieścień,  który  Polacy  basałykiem  nazywają.  Giuagn.  518. 
Te  łubie  i  kieścień  do  tego  Darujęć  z  łupu  Tatarskiego. 
Alb.  z  YVoj.  16.  Kozak  mię  do  naga  Obłupiwszy,  kiś- 
cieniem  jak  smaga  tak  smaga.  Zimor.  Siei.  240.  Moskale 
kieścieńmi  albo  'knuczem  biją.  Biel.  Ust.  430.  Poczęli 
go  kieścieniami  przykładać,  aż  mu  broń  z  ręki  wypadła. 
Papr.  Hyc.  145.  Rito  nas  kieścieniami  za  szyje,  gnano 
nas  jako  bydło.  Birk.  Kant.  C  4.  Kieścieniami  męże  nie- 
przezwyciężone. Otw.  Ow.  183. 

KIESA,  y,  2'.,  KIESKA,  i,  2'.,  demin.,  Slav.  kęsa;  Croal. 
\iesza;  Rag.  chjessa,  chjessiza ,  cf.  kassa,  (Saffe  91  big.); 
worek  od  pieniędzy ,  ber  ©elbbeutcl ,  ber  Śeiitel.  Opano- 
wawszy Sobieski  obóz  Turecki ,  wziął  2000  kies  goto- 
wych pieniędzy,  licząc  każdą  kiesę  po  500  talerów.  Papr. 
W.  2,  136.  [Kiesa  turecka,  sposób  liczenia  pieniędzy, 
znaczyj  tyle  co  33373  franków.  Conv.  Lex.  ber  ©egenn). 
1,  78.  —  4].  Weź  tym  czasem  te  kieskę  z  30  czer- 
wonych złotych.  Boh.  Kom.  1  ,  36.  (KIESTRZANK  ob. 
Kiersztrank). 

KIESZEŃ,  i,  z.,  KIESZONKA,  i,  z'.,  dem.,  'Kieszynia, 
mieszek ,  wacek.  Yolck.  493.,  {Boh.  kapsa ,  kapsyćka ; 
Croat.  sep  ;  Slav.  cxep  ,  (cf.  sep ,  sypać) ;  Yind.  deushak , 
harshat,  arsliak,  laushak,  deushizh;  Eccl.  et  Ross.  ku- 
mcHb,  KiiiiieHa,  inari,  HapjiaH^,  Kopean^,  Kosnua,  Kap- 
MaHCUTi ,  KapMaHMiiKi ,  cy.łiKa ,  cyjioyha ,  aeni ;  Elym.  cf. 
kiszka);  worek  do  sukni  przyszyty,  bic  %a\d}e ,  ber  Sad, 
©diiiltfncf.  Nać  bracie ,  włóż  to  do  kieszeni.  Teat.  8, 
109.  schowaj,  in  bie  Jafd)e  ftecfcii ,  eiiiftecfeii ;  {Yind.  vhar- 
shatuvati).  Jejmość  odwięzuje  kieszenie,  przywiązane  pod 
robroncm,  i  dobywszy  kładzie  na  stoliku,  ii.  24.  b,  18. 
Zamyka  drzwi,  i  chowa  klucz  do  kieszeni,  ib.  14.  d,  3. 
Kieszeń  oporządził  pod  czas  wojny  dobrze  złotem.  Teat. 
4.  b,  87.  er  ^at  fid)  tefncft.  Kigę  w  kieszeni  pokazywać 
Gemm.  80.  secreto  irasci ,  9Ja  feiiftiilier  iii  ber  JafAc  fdjlageti 
Rączka  go  świerzbiała ,  gdy  jej  w  cudzej  kieszeni  nie 
grzał.  Dwór.  K.  (gdy  nie  kradł).     Z  mojej  kieszeni  =  mo- 

45 


354 


KIESZENNY  -  KIJ. 


K  1  J. 


im  groszem,  kosztem,  nakładem,  aiii  mciitcin  ?3ciitel. — 
Kieszeń  kareciana  Hoss.  cyMKa  Kaperaaa.  —  Anat.  Kie- 
szonka Glissona ,  capsula  Gliss.  pokrywa  wszystkie  na- 
czynia w  wątrobę  idące.  Krup.  2,  74.  HESZENNY,  KIE- 
SZONKOWY, a,'e,  od  kieszeni  lub  kieszonki,  Jaf(^cn  = 
©acf  = ;  Boh.  kapsecy ;  iS7ov.  waćkowi;  Ross.  napMaHHuS, 
cyMOMHui).  Kalendarzyk  kieszonkowy,  ciit  Jaf(i;cncalcnbcv. 
Kieszenny  zegarek.  Khik.  Zw.  4,  355.,  [Yind.  perlebino- 
shna  vura,  harshatna ,  deushakna  viira).  Kieszonkowe  kro- 
cice.  Teat.  W.  b,  21.  Nóż  kieszonkowy  (Yind.  sjemnje- 
nik ,  sklepomnik,  siikerbez,  sgenjonik,  britelza ,  popkar- 
za).  Złowiony  kieszonkowcmi  pryncypafki  wdzięki.  Teat. 
42.  c,  7.  (dzięgi ,  pieniążki,  grosze). — Anat.  Ścięgna  kie- 
szonkowe ,  iigamcnta  capsularia ,  od  jednej  kości  zaczy- 
nając się  końcem  się  swoim  na  drugiej  kości  przypinają. 
Krup.  4,  154. 

w  KIETCE  =  w  kiecce  ob.  Kiecka. 

KIETER ,  tra ,  m.,  KIETEREK ,  rka ,  m.,  z  Niem.  Sax.  Inf. 
ber  Sot^er,  eiu  SaucrBiiiib ,    gatunek  psów  chłopskich.  Tr. 

KU,  ija,  m.,  (Morav.  kyg ;  Boh.  keg,  kyge ,  kygik ,  hul, 
halka;  Slov.  kyg,  druk,  hul;  Sorab.  i.  kiy,  kij,  prencżel ; 
Sorab.  2.  kij;  Garn.  \v\avz  ,  porajkel,  rajkel  ,  bavta ,  po- 
virk ,  podvirk,  (cf.  Garn.  kij  ti«c/is  drąg) ;  Yind.  kol.kou, 
(cf.  kol),  paliza,  (oi.  Palica),  pazel,  podvirk  ,  zepez,  hlod, 
hlodez,  koloYCz  ;  (cf.  Yind.  ky,  kyz,  kladiuo  =  szlagą) ;  Croat. 
bota,  bólta,  schap,  terlicza  ,  palicza,  cliuszkia  ;  Dal.  slip  ; 
Ross.  4y6HHa,  oc;ion'B,  ocioniiHa;  Ecd.  nAUHijA,  AptKO- 
i\Hi€ ;  Lat.  cala;  Graec.  Ka>.ov ,  cf.  Graec.  y.io)  findo ;  cf. 
Gall.  queue  =  kij  bilardowy);  drewno  od  palicy  mniejsze, 
od  laski  grubsze,  ber  Stocf.  Nie  kij,  ale  drewno,  eadem 
per  diversa.  Gn.  Ad.  609.  Nie  kijem ,  ale  pałką.  Gemm. 
186.  Mon.  73,  353.  nie  biały  chleb,  ale  zemla,  nt(I)t 
mcip  Srot,  fonberi:  ©emincl  (Odb.  tnie  ge^iipft,  fo  Gcfpritn= 
gen).  (Slov.  Trefd  sem  s  kiga  na  palicu,  poprawił  się  z 
pieca  na  łeb;  z  deszczu  pod  rynę).  Kij  w  kacie,  na 
deszcz,  stoi.  Pot.  Arg.  251.  (gdy  się  co  w  rozumowaniu 
nie  klei,  jedno  za  drugim  nie  idzie,  wniosek  do  założe- 
nia jak  pięść  do  oka  ,  jak  owo  Niemieckie :  mil  ber  85iue 
ciii  grimmtgcS  J^icr  ift,  fo  foflcit  lutr  tu  cinem  neueit  gebeit 
tBOllbcIll).  Poczekaj ,  przesadzę  ja  cię  przez  kij.  ZahŁ  Bal. 
29.  cf.  nogę  komu  podbić,  cinem  eiu  33ciu  nntcrfc^Iagen. 
Chciał  go  zbyć  co  prędzej  i  przez  kij  przesadzić.  Pot. 
Arg.  524.  Na  kiju  jeździć ,  Stecfenpfcrb  reiten.  Uczeni 
muszą  naukę  swą  niejako  zniżać,  i  na  kiju  po  dziecin- 
nemu jeździć  z  Sokratesem,  stosując  się  do  pojęcia 
ucznia.  Pilch.  Sen.  list.  271.  Chłopcy  na  kiju  jeżdżące. 
Mon.  72,  352.  Tańcował,  wyciągnąwszy  szyję,  nie  zgi- 
nając się  nigdzie ,  jakoby  kij  połknął.  Gor?i.  Dw.  39. 
sztyfny,  cf.  koł,  gonj  ftctf.  Jak  gdyby  w  kij  trąbił.  Cn. 
Ad.  851.  (de  ingrato  cantu  vel  sermone).  In  diebus  Eliae, 
kiedy  'zakstą  kije.  fiys.  Ad.  17.  (na  i.  nigdy).  —  U  (li- 
sów kij ,  drzewo  na  wodzie  sterczące.  Magier.  Mskr.  etu 
Smim,  ber  tnt  glnjfc  ^croorragt.  —  g.  Kij,  którym  się 
podpierają,  ber  ©totf,  ber  ©tedeu,  ber  6taD,  auf  ben  man 
fllę  liujt.  Kiju  mój .  ty  starości  mej  wierna  podporo,  Pro- 
wadź mię,  już  w  tym  wieku  bez  ciebie  nie  sporo.  Zab. 
i,  Nar.     Chwiejący  się    o  kiju  staruszek.    Zab.   8,    396. 


Koryt,  eiu  mn  ©tnk  roanfenber  ®xńi.  O  kiju ,  jak  ślepy 
dziad,  gdzie  iść  macający.  Bardz.  Trag.  377.  (cf.  okuli). 
O  kiju  chodzę  (Garn.  shtoklam).  Jakób  o  jednym  kiju 
z  domu  wyszedł,  a  powrócił  z  trzodami.  Lach.  Kaz.  i, 
337.  er  ^atte  nidjtS  nl^  einen  ©tocf.  —  O  kiju  chodzić . 
od  domu  do  domu  chodzić,  jałmużny  prosić,  żebrać, 
w  dziady  pójść,  fiettcin  ge^ctt.  Wielu  o  kiju  poszło, 
straciwszy  dostaki ,  Wyrzekłszy  się  ojczyzny,  braci  ,  ojca, 
matki.  Zab.  5,  351.  Koss.  Bóg  zapłać  za  opiekę.  Mości 
Panie  stryju,  Kiedy  muszę  psy  drażnić,  chodzący  o  ki- 
ju. Pot.  Jow.  203.  Szlachcic  u  dworu  służy,  a  doma 
mu  kij  roście.  Bys.  Ad.  64.  gospodarstwo  upada ,  tak 
że  przyjdzie  o  kiju  chodzić,  t.  j.  żebrać.  —  §.  Kij  do  bi- 
cia,  ein  ©totf,  eiu  'Jiriigel  jum  ©Ąlngeu.  Nietrudno  o  kij, 
kto  chce  psa  uderzyć.  Hys.  Ad.  34.  Pot.  Syl.  449.  Jabl. 
Ez.  112.  (łacno  wilk  na  barana  najdzie  przyczynę).  Kij 
na  chłopy,  żelazo  na  szlachtę.  Rys.  Ad.  33.  Będzie  kij 
w  robocie.  Cn.  Ad.  13.  ber  ©tP(f  tutrb  tt)o§  ju  t^nn  frie= 
gen,  d  mirb  mai  fe^en.  Nie  leź  pod  kij  =  nie  nawijaj  się. 
Zegl.  Ad.  IGI.  Wywodzi  hetman  wojsko,  gdzie  z  swoją 
imprezą  Turcy  pod  szable  Polskie ,  świnie  pod  kij  lezą. 
Pot.  Pocz.  682.  Kręcą  się,  i  szukają  sami  na  się  kija. 
Pot.  Zac.  205.  Kijem  grozi  ojcu  synek,  którego  ociec 
krajką  bijał.  Divor.  K.  Ej  kija !  Zab.  ii,  154.  Nie  żałuj  kija 
na  swojego  syna.  Boh.  Kom.  1  ,  264.  Próżno  się  na 
wrzeszczących  za  tobą  żaków  do  kija  porywasz.  Zab.  13, 
70.  Chłop  nasz  pracuje  ustawicznie  pod  kijem.  Leszcz. 
GŁ  102.  (pod  grozą).  Kijem  w  nogi;  leniwemu  mówią. 
Cn.  Ad.  347.  Chociaż  wziął  kijem,  nie  dbał  nic  na  pla- 
gi. Jabi.  Ez.  49.  Wziąłby  kijem ,  gdyby  tego  nie  uczynił. 
Paszk.  Dz.  50.  Kijem  wziął  rozgrzeszenie.  Zygr.  Pap. 
321.  (skórą  odpokutował).  Tylko  co  ujrzy  kij  pies,  już 
raz  bity,  zamruczywszy  nań  ,  na  stronę  ucieka.  Jabi.  Buk. 
N  b.  Już  pies  czuje  o  kiju,  skoro  ruszy  sadła.  Pot.  Arg. 
290.  (cf.  zjadł  pies  sadło).  Uraża  się  na  przyjaciół ,  że 
ich  odpowiedź  jako  kijem  w  błoto,  że  przyzwoicie  z 
nim  się  nie  zwierali ,  Lecz  tylko  w  swych  go  mowach 
potępiali.  Ghrośc.  Job.  119.  —  §.  Metonym.  Kij,  kije  < 
plagi  kijowe,  bicie,  basy,  batogi;  Yind.  spalizo  tepenje, 
palizhkanje,  palizhuvanje ;  Ecd.  naanieCTBO ,  óienie  naa- 
KaMii,  ©tO(ffcl)ldge ,  StLUfpriigel.  Pierwszy  był  niewinnym 
uznany,  drugi  skazany  na  kije.  Pam.  84,  431.  Brali  na 
cmentarzu  każdy  z  nich  po  kilka  kijów.  Pam.  85,  4, 
1045.  Ani  cię  chybi,  sto  kijów  od  niego.  Teat.  24.  c, 
81.  Bić  kijem  (Yind.  palizhkati).  Sto  kijów,  dwieście 
batogów,  poszło  w  przysłowie.  Mon.  65,  199.  Gadajże, 
bo  sto  kijów!  Teal.  43.  c,  42.  Wszelkie  pogróżki,  kije 
nawet,  które  pozwolił  sobie  dać  żydowi  ,  nie  poruszyły 
żyda.  Gaz.  Nar.  \,  47.  Kto  chleba  nie  chce,  kija  go- 
dzien. Cn.  Ad.  372.  Ustaną  słowa,  gdy  przyjdzie  do  ki- 
ja. Sk.  Zyw.  2,  410.  To  kijem  pachnie.  Pot.  Jow.  106. 
—  §.  Żelazo  na  szyję,  abo  pęta  na  nogi,'  kij,  w  który 
wsadzają,  neruus.  Mącz.  ob.  Kłoda;  ber  ©torf,  irt  bcit 
bie  ©efangenen  gelegt  roerbeu.  —  §.  Kij  «  gatunek  kielichów 
do  picia ,  n.  p.  Kogożby  nie  zmogły  te  przeklęte  kije ; 
Bo  już  szklanki ,  kielichy,  herbowne  kufelki ,  Choć  z  nich 
każdy    nie  ledwo   garniec    miary    wielki,    Ale   jednak    do 


KIJAK  -  KIJE  C. 


KIJEK  -  KIKUTA  Ć. 


355 


do  picia  łatwiejsze  mym  zdaniem ;  Lecz  pijąc  z  tych  ki- 
jasów,  za  każdym  łykaniem  Sztuki  nowej  potrzeba ,  a 
ostrożnie  z  nosem.  Teat.  43.  c,  78.  Wyb.  Kij,  który 
roi  Jan  zdJabił ,  byl  pięć  Jokci  długi ;  Coź  to  tam  za 
rznięcia,  To  floresy,  to  rodzaj  wszelkiego  zwierzęcia, 
A  na  spodzie,  jak  wisi  ta  bańka  kończata.  ib.  ein 
langer  fc^maler  gldfenicr  ^*ocaI. 

Pochodź,  kijaczek ,  [kijak.  i]  kijania  ,  kijanka  .  kijec,  kijek, 
Kijów  ,  Kijowski ,  Kijowszczyzna  ,  Kijowianin  ;  kijowy  ,  kikut. 
[KIJAK ,  a ,  m..  Tak  nazywano  niegdyś  przedmieszczan 
krakowskich,  którzy  trudnili  się  skupnem  bydfa  na  rzeź, 
a  znani  byli  z  osobliwszej  rzetelności.  Kijaki ,  bez  pie- 
niędzy, z  kijem  w  ręku,  rozchodzili  się  we  dwóch  po 
województwie  krakow-skiem  i  sandomirskiem  ,  zakupowali 
u  obywateli  wo!y  na  kredyt ,  dając  im  w  zastaw  swe 
kije;  pędzili  woły  do  Krakowa  lub  indziej,  sprzedawali 
je  rzeżnikom,  i  wróciwszy  oddawali  co  do  grosza  dług, 
a  kije  swoje  z  zastawu  oswobadzali.  Posiadali  oni  zu- 
pełne zaufanie  szlachty,  i  nie  było  przykładu,  aby  kijak 
nie  dotrzymał  słowa.  Był  osobny  obrzęd  przyjmowa- 
nia w  domach  obywatelskich  kijaka ;  u  stołu  pańskiego 
miał  on  zawsze  miejsce  poczesne.  4]. 
KIJACZEK,  KIJASZEK,  a  m.,  zdrbn.  rz.  kijak. 
•KIJANIA,  i,  i.,  KIJANKA,  i,  z.  demin.,  (Etym.  kij),g.  1.  krótki 
gruby  kijek  do  otłukania ,  ein  SlaucI,  ńn  furjer  btcfcr 
Snuttel.  Boh.  kyganka  ;  Sloi'.  kyganice ;  Sorab.  1.  kiyen- 
cźa,  wocźepacźk;  Carn.  trepArnek ,  (cf.  trzepaczka),  fal- 
kel ,  perfda ,  perivnek,  peralyka,  (cf.  pralnik) ,  perilnek; 
Eccl.  ót.iii.iLHoe  4peB0,  necit  h.ih  Ba.iiOKi.  Len  umoczony, 
gdy  już  dobrze  uschnie,  ma  być  otluczon  'kijaniami. 
Cresc.  189.  Kijankami.  Lek.  Kon.  2,  55.  Crese.  188.  Len 
wymłacają  z  nasienia  kijanką.  Przędz.  10.  W  Polszczę 
rudę  przepaloną  tłuką  młotami  ręcznemi ,  zwanemi  per- 
lik  albo  kijania.  Os.  Rud.  51.  Uderzył  jawnym  machnie- 
niem  'kijania  w  głowę  cielęcia.  Otw.  Ow.  87.  a)  Kijanka 
praczek  =  pracz,  praczyk,  pralnik,  ber  3Bafd;l'IdllcI.  Żaba 
rodzi  się  na  kształt  kijanki  czyli  praczyka  ,  a  ta  kijanka 
dopiero  przeobraża  się  w  żabę.  Zool.  Nar.  80.  Z  jaja 
żabiego  robi  się  naprzód  kijanka,  gyrinus ,  bet  Srpfdjliuum 
(3?iebcr).  Siillppijge) ;  to  jest  bez  nóg  i  ma  podobień- 
stwo do  ryby ;  trj  kijance  potym  wyrastają  nogi ,  ogon 
odpada,  i  zupełną  bierze  postać  żaby,  Zool.  iSar.  204. — 
b)  Kijanka,  collus  gobio ;  rybki  na  4  cale  długie,  z  bar- 
dzo wielką  głową.  Kluk.  Zw.  a,  183.  Ład.  H.  N.  70. 
oier  3pI1  ijroge  gift^t^cn,  mit  ciiicm  grogen  bicfcit  STopfc.  — 
§.  '2.  Kijania  =  klin  ,  bcr  Śteil.  Z  gałęzi  migdałkowych  by- 
wają palice  abo  maczugi ,  a  z  odziemków  kule  albo  'ki- 
jani  (kijanie)  ku  szczepaniu  i  rozbijaniu  wszelkiego  twar- 
dego drzewa.  Cresc.  400.  Z  wiezu  mogą  być  'kijani  ku 
szczepaniu  drzewa,  ib.  458.  KIJAS,  a,  m.,  kij  gruby  mo- 
cny niezgrabny,  ein  Sniittel.  KIJEC,  kijca,  m.,  (cf.  Boh. 
keyta;  Croal.  kihacha;  Vind.  kiz,  kizhiz,  zhiz;  Dal.  to- 
lyga)  ;  bułnwka  żelazna  z  krótką  rękojeścią.  Włnd.,  Cn. 
Th.  ciii  ciknici"  licbldgel  m  ciiicm  fiirjen  ©tiele.  Mazurów 
broń  przedtym  była  pociski  i  kowane  kijce.  Tward.  VVV. 
i 08.  Pójdzieć  i  Mazur  wasz  mężny  brat  miły,  Z  szar- 
szunera ,   z  kijcem  skosztuje  swćj  siły.  Stryjk.  Gon.  U.  5. 


Śmierć  go,  by  kijcem,  ni  sam  '*wzwie ,  ugodzi.  Rej. 
Wiz.  131.  Kmit.  Spit.  A.  4.  Zacną  majętność  stracił; 
dano  mu  było,  jako  mówią,  kijec  za  siekierkę.  Falib. 
Dis.  G  3.  Kijcami  olowianemi  kazał  go  bić.  Sk.  Zyiu. 
1,  357.  cf.  kieścień,  basałyk.  —  *§.  Nie  umie  inaczej 
mówić ,  jakoby  mu  rogate  "kijcze  z  gęby  'pirzchały.  Rej. 
Zw.  139  b.  (chropowato,  niezgrabnie,  cf.  drwa,  cf.  kij). 
KIJEK,  kijka,  m.,  (Sorab.  1.  kiyezk;  Boh.  hulka) ;  demin. 
nom.  kij,  eiit  ficiiier  Stod,  ciii  Stecfeii.  Nie  miałem  jak 
tylko  kijek;  ale  i  ten  mi  z  garści  wydarto,  Teat.  54. 
c,  B  i  i.  'KIJOCHA ,  y,  z.,  rubasznie:  kijaszek,  pręt, 
cin  (Stccfen  ,  Stotfdjeii,  eiitc  ©crłc.  Osieł  ciężko  dźwiga, 
A  nadto  go  jeszcze  chłop  'kijochą  uśmiga.  Prot.  Jai.  29. 
KIJÓW,  a,  m.,  wielkie  i  znaczne  miasto  pod  panowaniem 
Rossyjskim.  Dykc.  Geogr.  2,  28.  bic  Stabt  Sijom.  Nie- 
gdyś głową  całej  monarchii  Ruskićj ,  założone  od  ksią- 
źęcia  Kija.  Stryjk.  552.  Biel.  36.  —  Prov.  Ross.  Hsukb 
H  40  Kiesa  40Be4eTB ,  cf.  język  do  Rzymu  doprowadzi. 
KIJOWANIE,  ia,  n.,  wezbranie  kogo,  fusluarium.  Macz.  • 
kije,  \!<xi  Sdilagcn  obcr  'Priigciit  mit  śtótfeit,  gtpcfidildgc. 
Sorab.  1.  kiyuwano,  z  kiyami  bitźo.  *K1J0W.\N  bywam, 
bit  bywam,  vapulo.  Mącz.  iii)  bcfpmme  (Stocfpnigel.  KIJO- 
WIANIN, a,  m.,  mężczyzna  z  Kijowa,  etll  ŚiiotDet,  ś!tio> 
iinancr.  KIJOWSKI,  a,  ie,  od  Kijowa,  Momer,  wn  St= 
iont.  Księstwo  Kijowskie  ;  województwo  Kijowskie  ;  po- 
wiat Kijowski.  Dykc.  Geogr.  2,  28.  KIJOWSZCZYZNA, 
y,  £.,  kraina  Kijow.ska,  boź  SiiPllłCr  ©cbict,  iai  SiiplinfdiC. 
Stebel.  1  ,  63.  KIJOWY,  a ,  e  ,  cd  kija  ,  etPtf  =  .  Boh. 
hulkowy;  Ross.  na.iOMHuB.  Krom  pieniężnej  winy,  60 
plag  kijowych.  Paszk.  Dz.  88.  (iipctfc^ldgc.  Kijowe  go 
przywitanie  potka,  że  się  opóźnił.  Kiok.  Turk.  58.  2Bt[l< 
fpmm  mit  bcm  Stpcfe.  Kto  chodzi  po  nocy,  szuka  kijowej 
niemocy.  Rys.  Ad.  'ió.  ciiie  ^^(riigclfiippc;  Slov.  kto  chodi  po 


noci,  hledd  kiaroweg  nemoci 


Dobrzy 


bvt 


prze- 


stawają  z  cnoty,  Żli  zasię  czasem  z  kijowej  roboty.  Rej. 
Zw.  221  b.  ten  interes  może  ściągnąć  na  mnie  jaki 
kijowy  piorun.  Teat.  25.  c,  81.  (cf.  grzmoty,  grzmotnąć). 
Karania  kijowe  i  pieniężne  na  występnych  zakładał.  SA". 
Dz.  188.  gcibc^ftrftfcii  (mit  bcm  ©tprfc)  imb  ©elbftr.  Kijo- 
wy kołacz ,  rodzaj  chleba ,  pieczonego  na  rożnie.  Wiod., 
ohelia.  Cn.  Th.  ciii  niiibcr  !iliid)cii,  ber  nuf  eiiiem  £tptf  am 
gcucr  gctmcfciinnirbe,  ciii  3apiciifiid)cii ,  gtaiigciifudieii,  Saum= 
fiii^eii.  Od  kijowego  kołacza  niech  płacą  złotych  dwa, 
gdyż  nadzienie  jego  niestrawne.  Lek.  C.  2. 
KIKUT,  a,  w.,  g.  1.  reszta  pozostała  odciętej  ręki,  lub  palca 
odciętego,  ber  Stiimpf,  ber  gtiimmcl  ppii  eiiier  pcrlorncn  $aiib, 
pbcr  PPit  ciiicm  pcrlpriicii  A-iiigcr.  Cn.  Th.  Ross.  h-jmlih  (cf. 
mańkut).  Przysięgający  rękę  ma  położyć  na  świątości ;  a 
jeśliby  ręki-  nie  miał,  aby  to  kikutem  uczynił.  Sax.  Tyt. 
59.  Będzieli  tępanie  pulsu  chybkie ,  jakoby  "kikutem 
'palca  dotykał,  koicrę  znamionuje.  Sienn.  599.?  —  §.2. 
Będący  bez  ręki  lub 'bez  palca,  kaleka,  cttl  Serfłummel' 
ter,  mit  eiiicr  ucrftiimmclteti  .Ciaiib  pber  giiiger,  cf.  kliszawy; 
także  w  rodź.  żeńsk.  n.  p.  Królową  Elżbietę,  której  szla- 
chcic jeden  rękę  uciął,  nazywali  nasi  kikuta,  to  jest 
bez  ręki.  Nar.  Hst.  5,  457.  manu  manca.  Dtugos.  1, 1005. 
KIKUTAĆ    intrans.    niedok.,    z  kalectwa    kuleć,    chromym 

45* 


356 


KILA  -  KILKA. 


KILKADWADZIESCIA  -  KILKANAŚCIE. 


być,  chramać,   ^infeit ,    la^m  fcijn.     Pies  kikuta  na  trzech 
nogach.  Bndlk. 

•KILA  ob.  Kilka. 

KIŁA,  y,  i.,  (Boh.  keyla,  prutrź;  Slov.  kyfy,  protrź  luna; 
Croat.  killa ;  Bosn.  killa;  Slav.  kille;  Rag.  killa ,  priilor; 
Z)a/.  pridor,  (cf.  przedarcie);  Carn.  kila,  reswytje,  cf.  i-oz- 
wicie);  \ind.  pok,  loni,  respok,  reslom ,  vIomek  ;  Sorab. 
i.  pźekluszneno ,  pźepuklina,  pźepukneno ,  pźepukne- 
nofeź;  Ross.  et  Ec.cl.  kii.^j,  KiUKa;  Graec.  xrilrj ;  cf. 
Hebr.  zbn  debilis  fuit);  a)  puchlina  macharzyny  abo  ją- 
drek,  wypuklina,  hernia.  Cn.  Th.  bev  $obcilbrilĄ,  ruptura 
łonowa.  Krup.  4,  75.  PrzepukHna  w  mosznach,  czyli 
kifa,  gdy  wnętrzności  za  zbytecznym  zwolnieniem  i  ob- 
wiśnieniem  bJony  otaczającej  w  moszna  opadają.  Perz. 
Cyr.  2,  227.  Dymienica  kształtem  swojej  podługowato- 
ści  różni  się  od  kiły,  czyli  ruptury.  Pers  Lek.  2,  15.  — 
b)  Ogólniej  Kifa  czyli  usunienie ,  wypadnienie  z  miej- 
sca swego  części  ciafa  miękkiej  ;  prócz  kif  ingwinalnych 
w  słabiznie  krokowej ,  są  tedy  kijty  biedrzne  w  fałdzie 
ud ,  ber  SciibClltnic^ ;  pępkowe ,  Vind.  popekna  kila ,  po- 
pezhen  pok,  ber  3i;al'ellinid| ,  brzuchowe,  Vind.  zhreunu 
preterganje,  ber  Sarmbritc^ ;  etc.  Dykc.  Med.  3,  H4.  Nóż 
krzywy  do  rznięcia  kiły.  Czerw.  Narz.  24.  —  *2)  Kro- 
sty złe  na  wstydliwych  członkach  obojej  płci  kiłą  zowią. 
Syr.  Ziel.  1053.  cf.  figi,  fiszki,  geigiuarsen.  —  Kiła  jest 
wrzód  łon  zobopolnych  z  nieczystego  złączenia  ludzi  spro- 
śnych. Sieiin.  555.  SutiDiieii.  iileszk.  Ped.  204.  Krosty 
kiłowe  pospolicie  prostacy  zwykli  zwać  zwierzchnią  kiłą. 
Śleszk.  Ped.  209.  Wnętrzna  kiła,  gotiorrhaea  foetida.  ib. 
trypa ,  rzeżączka ,  ber  Jrippcr.     KIŁAWY  ob.  Kiłowaty. 

'KILCZYBORU' n.  p.  funt.  Instr.  cel.  LU.  Od  kamienia  kil- 
czyboru.  ib.,  Vol.  Leg.  4,  560.  et  6,  155.? 

•KIL!,  'KILKI,  a,  ie?,  jak  wielki,  jak  mały?  On.  Th.  WM., 
nne  kfijajfeu?  in  9liifctmnfl  ber  ©rópc,  iinc  grop?  obcr  nnc 
flcin?  (cf.  tyłki).  Sorab.  1.  kelki  quolus. 

•KILIATA ,  y,  ź.,  n.  p.  W  obozie  Tureckim  kupowano  ki- 
liatę  mąki  za  20  czerw.  złł. ;  a  kiliata  jest  jako  półkor- 
ca  Krakowskie.  Gwagn.  610.  Biel.  Kr.  578.  eilt  Ijnlier 
(£ti)effel  iUnfaiier  gjkpc^.  Slav.  kila  =120  oka  po  2  '/^ 
funta. 

KILIM,  KILIN,  a,  m.,  KILIMEK,  mka,  m.  zdrbn.,  Eccl. 
Kii.iHMt ,  KOBCp^,  insiratiim  eqni  densiim '>x  filis.  Cn.  Th.; 
Turc.  Slav.  chilim  =  obicie ,  ciiic  Ijdnie  ^Hcrbcberfe,  kobie- 
rzec, cin  Jcppid;.  Co  za  ojców  naszych  była  gunia,  to 
teraz  kilim ,  derha.  Dwór.  F.  2.  Towary-  Tureckie ,  ko- 
bierce ,  kilimy.  Vol.  Leg.  4,  82.  Kilim  Gurski  >  podlej- 
szy kilim.  Tr.  ctiic  fdile^te  Sctfc  upii  bicfcr  9lrt. 

KILIMKA  ob.  Kielimka. 

KILKA,  G.  -u,  D.  -om,  A.  kilku  et  kilka,  7.  kilka,  L.  w 
kilku,  *K1LA,  'KILAŚ,  "KILO,  'KIELKO ,  (^oA.'  kolik , 
nekolik  ;  Sorab.  1.  nekelko  ;  Dal.  nikoliko  ;  Slav.  nikoi , 
nikoja,  nikoje,  (cf.  nieco,  •niekilka)  ;  5osn.  nikoliko;  Hag. 
gmkoliki,  (koli  guoties ,  koliko  quot);  Croat.  nekaliko; 
\ind.  enkatiri;  Carn.  dostir ;  Ross.  ntKOTOpue;  cf  Gall. 
quclque);  numerus  inde/initus  od  trzech  do  dziesięciu,  cilligc, 
mebrere  (H«  oiif  jc^n);  a)  więcćj  niż  dwa,  m\\)xm,  eUi> 
dic.     Kilka  'oczy  (oczu)  więcej  obaczą,    niż   jedno.  Hipp. 


38.     Mahometanie    po    kilka  żon    mają.    Haur.    Sk.    240. 
Miał    z  sobą    'kilaś    (kilku)    młodzieńców.    Sk.     Żyw.    2, 
584.     O    mil    kilka    ztąd    mieszka.    Kras.    Pod.    2 ,    252. 
Kilkicm  ran  przekłóty,  umarł,  (kilką  ranami).  Stryjk.  183. 
Z  nim   miluchno  rozmawiasz  godzin    w  noc    kila.    Zimor. 
Siei.    518.     Kila  cudów.    W.  Post.   W.  59.     Kielko  ziar- 
nek nasienia  tego  w  ziemię  społem  wsadzić.   Cresc.  509. 
Sekt  było  kilaś    bardzo    znacznych.    Sk.   Dz.  2.     Daj    mu 
się  napić  tego  lekarstwa  "kielo  razów.    Spicz.    47.    (kilka 
razy,  kilkakrotnie).    Wypiwszy  po  kilku  ,    nizko  się  skło- 
nili. P.  Kchan.  Orl.  1,  175.    (sc.  kielichów).  —    b)  Nie- 
wiele, nieznacznie,  kilka  tylko,   nur  eiiiigc,  ctlt(I)e ,   eintgc 
tnciiige.      Dla  kilku  nie  potępiajmy  wszystkich.  Koli.  List. 
1,    155.     Niedługo    tego    czekać,    lat    kilka    to    pokaże. 
Warg.   Cez.  21.  Tc  kilka  już  może  lat  życia  mego,  prze- 
pędzać będę    w  słodkiej  spokojności.  Gaz.  Nar.     1,  187. 
St.  Aug.     Niewiele  ten  wygra ,  kto  kilkiem  lat  (kilką  la- 
tami) dłużej  żyw.   Gorn.  Dz.  87.     Zraniony,    w  kilku  dni 
potym  umarł.  Stryjk.  185.    Prawa  nie  jednemu,  nie  ki- 
lom (kilku),  ale  całój  Rzpitej   maja  służyć.  Peir.  Pol.  255. 
Szkoda  wiciom,  pożytek  kilkom.   Gost.   Gar.  64.    Przecię- 
tą kiszkę  niech  stara  się  przyhaftować  kilkoma  (kilką)  ści- 
gami iglanemi.  Perz.  Cyr.   2,  27.     Palemon  przyjechał    z 
żoną,  z  dziećmi  i  kilkiem  osób  przyjaciół.  Biel.  Kr.  123. 
Jedno  sam  z  kilkiem  osób  został,  miedzy  wicia  tysiacmi 
ludzi  zginęłyeh.  Rej.  Post  S.  5  6.  —  'KILKADWADZIESCIA  = 
dwadzieścia  kilka  =  między  dwudziestą  a  trzydziestą ,  jiuatt' 
5ig  iiiib  ciiiigc ,  ciiiige  5it'aii3ig.     Jeszcze  był  żyw  kilkadwa- 
dzieścia  lat  potym.  Birk.  Zyg.  20.     Przed    lat    kilkunastą 
albo  kilku  dwadzieścia.  Zlot.   A.    2    h.     Okazało   się  ,    że 
ledwie    kilkadwadzicścia    metropolitów    było.    Sowit.     10. 
KILKADZIESIĄT,  'KILADZIESIĄT,   G.  kilkudziesiąt;  ■■  mię- 
dzy dziesięcią    i  stem,   jc^ii  uiib  cinigc;    eiiiigc   itder   5e|n 
ti'?  ^liiibert.     Po  wsiach  bywa  najmujących    się  po  kilka- 
dziesiąt kosarzów ,  żeńców.  Mon.  66,  202.     Ja   najniższy 
służebnik  Waszej  Królewskiej  Mości  od  kilku  dziesiąt  lat 
i  kilku.   Gwagn.  405.     Kilka  dziesięć  kroć,  aliquoties  de- 
cies,  etlid}(  jc^n,  Jinaiisig,    bre^gig  u.  f.  li'.  timl;  adj.    Kil- 
kadziesiąt krotny.   —  Kilkadziesiąt   tysięcy  =  między  dzie- 
sięcią   a  krociom  tysięcy,  n.  p.  W'irydarz,   który  kosztuje 
kilkadziesiąt   tysięcy.   Falih.   Dis.  N.   2.   je^lt  llllb   Ctlicl/e  tnU' 
feiib ,  {iii  ^'iiiibert  taufcnb).    KILKA  KROĆ ,  'Kila  kroć  =  dwa, 
trzy,    cztery    razy    i  t.  d.  aż  do  dziesięciu,    lllC^rcre    mai, 
niebrmal^,  Slov.  nckolkokrdt,  nckolkorazi;    Vind.  enebarti, 
enkatirobart ,     kirebarti,     enkatirikrat;    Eccl.     ko.iiikoh<4U. 
Kilka  kroć  ziewnąwszy,    ducha    bogu    oddał.    Dirk.    Zbar. 
Dób.'  kilka  razy.  ib.     Cymbrowie  posłali  do    Maryusza 
•kilo  razów,  aby  się    z  niemi  potykał.  Stryjk.  55.     Kilka 
kroć  sto  tysięcy  •  kilka  razy  wzięte  sto  tysięcy,  aż   do  mi- 
liona ,  inel)rcrc  ^iiiibert  tniifenb ,  biś  SOfillioii.     Dla  ludzi  kil- 
ku,   kilka  kroć  sto  tysięcy  nie  powinni    szkody    ponosić. 
Gost.    Gor.   24.     Pałac  kosztowny,    który    kosztuje    kilka 
kroć  sto  tysięcy.  Faltb.  Dis.  H.  2.     KILKANAŚCIE,  'Ki- 
lanaścio,    "Kilonaście,   G.  kilkunastu,    nitmerus    indefinitus 
od  dziesięciu  do  dwudziestu,  jc^ii  iiiib  ctlidje,    CtltcĘiC  li&cr 
je^n    \ńi  'siPansig.      Wieku    lat    kilkanaście,    niecnoty    za 
trzydzieści.  Fred.  Ad.  12.     Kilonaście  dni  nie  wychodzić. 


KILKANASTOLETNI  -  KILOWATY. 


KIŁOWY  -  K  I  N  I  E  N  1  E. 


357 


Sienn.  355.  Tę  książkę  trzeba  byfo  wydać  przed  lat  kil- 
kunastą.  Zfot.  A  2  b.  Przez  kilkanaście  mil.  Fapr.  Gn. 
1186.  Kilkanaście  kroć  =  powtórnie  od  dziesięciu  do 
dwudziestu,  etltrf^e  mai  iibcr  jctii  Iń^  Jtuanjtg.  Kilkanaście 
krotny,  a,  e,  adj.,  me^rmaliij  (Ui  jmanjiij,  bcmt  bmm 
)^ii^ii  kilka  dwudziestokrotny).  Cyrus  kilkanaściekrotne- 
mi  przekopami  podzielił  rzekę.  Bals.  Niech.  2,  537.  KIL- 
KANASTOLETNI, ia ,  ie ,  nieco  lat  nad  dziesięć  az  do 
dwudziestu  przechodzący,  mń)X  aU  ]d}niaMii,  gcgcii  5n'ail= 
Sigjći^nij.  Po  kilkanastoletniej  niebytności ,  chciała  znowu 
majętność  swoje  odwiedzić.  Kras.  Pod.  2,  214.  Kilka- 
naście tysięcy !  między  dziesięcią  a  dwudziestą  tysięcy, 
jeDii  uiib  mcWcre  Jaiifcnb,  jnnfdien  jc^n  imb  jiimtijiij  tan-- 
fenb.  KILKANASGIORAKI,  a,  ie ,  dziesięcioraki  sposób 
przechodzący  do  kilkadwudzieściorakiego  ,  jelin  =  imb  mcl)r= 
fad; ,  l)t«  gcijcit  siiintijigcr  =  lą  91rt  ncrfct^icbcii.  KILKASĄ- 
ŻNIOWY,  a,  e,  o  sążniach  kilku,  i'cu  ctlici)Cn  itlafteni. 
Dóf  kilkasażniowy.  forz.  10.  KILKODNIOWY,  a,  e, 
przez  więcej  niż  dwa,  trzy  etc.  dni  do  dziesięciu,  burd; 
metr  aU  IWK,  brei)  etc.  Ińi  jc^n  ?agc.  Pieniądze  kilko- 
dniowa pracą  zarobione.  Teat.  46.  b,  11.  Podobnież 
liilkonaslodniowy,  kilkodwudzieslodnioity,  kilkosetnodniowy. 
KILKOGODZINNY,  a,  e,  przez  nieco  godzin  aż  do  dzie- 
sięciu ,  iiicŁrftunbtg.  Kilkogodzinnym  z  rana  zabaw  ifem  się 
nabożeństwem.  Zab.  11,  161.  Podobnież  kilkonaslogo- 
dzinny,  kilkodwudz-iestogodzinny.  KILKORO  ,  rga  ,  n.,  wie- 
lorako do  dziesięciu,  indfdltig,  mcbrfdltig.  Chustka  w  kil- 
koro złożona.  Perz.  Cyr.  1,  118.  KILKORAKI ,  a,  ie, 
wieloraki  do  dziesięciu,  etlidifdltig ,  niif  iicrfdjiebiic ,  llinn= 
djcrlci)  9h't.  Kilkorako  adverb.  —  Podobnież  kilkonasto- 
raki ,  kilkodwudziestoraki,  kiikotrzydziestoraki  etc,  kilko- 
setnoraki ,  kilkotysięcoraki.  KlLKOROLETNl ,  ia  ,  ie,  kil- 
ka lat  mający,  iiiEtjme  Ja&re  ^benb.  K1LK0R0N.\ŚC1E, 
stu  <  miedzy  trzynasta  a  dwudziesta  sztuk,  etlid)e  (stiitf 
5it)tfd)cn^"l3"l't'J  20.  K1LK0WYR.\Z0WY,  a,  e,  polyno- 
mios.  óniad.  Alg.  1,  55.  mebniainig. 

'KILLA  ob.  Kiella ,  Kielnia. 

'KILOBY  adverb.  tylkoby,  jednoby,  byleby,  nicnii  niir ,  W0= 
fcrti  nill'.  Nic  wam  na  tym ,  kiloby  wam  wełna  została. 
Rej.  Post.  F.  f  2.  Nic  się  me  lękają  boga  ,  kiloby  taił 
się   przed   ludźmi,   ib.   E  e  6.,  ib.  J  5. 

KILOF,  a,  u,  m.,  1)  rodzaj  obucha,  nadziadka.  Wiod. 
czekan,  ciit  5a»ftI''Ti"iifr ,  ©trcitlmmmcr.  Sorab.  khilop, 
khilopk,  żpitżita  molika.  Wętcrowie  dziurę  niemałą  do 
zamku  uczyniwszy,  nawet  kdufami  mur  kowali.  Biel.  Kr. 
724.  Jedni  tłukli  ciężkiemi  fortę  taranami,  Niektórzy 
dziurawili  ściany  kilofami.  Zimor.  Siei.  236.  Aby  żaden 
nie  ważył  się  z  ruśnicami,  z  czekanami,  z  kilofami,  z 
broniami  niezwyczajncmi  chodzić.  YoL  Leg.  5 ,  640.  Ten 
obrotnym  w  kółeczku  kieruje  wałachem ,  Ten  kilofem 
wyciska.  Banial.  C  7)  b.  —  2)  Kilof  abo  koniec  cieńszy 
młotka.  Os.  lltid.  bie  $nmmcrfpif;c ,  '!>ai  fpiftigc  6nbc  M 
$ammer^.  —  '3j  Dziob  żurawi ,  bociani.  Tr.  bcr  SdjnaDcI 
ctneź  <Btoxi}i,  łlranidi^. 

KILOWATY,  KIŁAWY,  a,  e,  kiłę  cierpiący,  ^obcnliriidiig , 
ben  Srud;  ^abcnb.  Cn.  Th.  Slov.  kyłowaty,  protrźny;  Boh. 
prutrżny;  Rag.   killav,   killavaz,    (okillaviti    rumpi);  Bosn. 


killauac  ,  killavi  ;  Croat.  killay  ,  killavecz  ;  Dal.  hillav  ,  pri- 
dart,  hillavecz,  (killavem ,  okillujem,  okilavam  rumpor); 
Carn.  kilov ,  kilovz;  Vind.  lomliu ,  pokliu,  pokjeu,  slo- 
men  ;  Ross.  KiuaTuH  ,  KiuOBaTuii ,  kmhkł  ;  Eccl.  e4HH0- 
aipHUtt ,  jednojaj;  cf.  Graec.  ^rjlrjtrii.  KIŁOWY,  a,  e, 
od  kiły,  33rud)  =  .  — ■  g.  Dymieniczny,  Suton  -- .  Uleczenie 
wrzodu  kiłowego  na  członku  raęzkim.  bleszk.  Ped.  204. 
Krosty  kiłowe  pospolicie  prostacy  zwykli  zwać  zwierz- 
chnia kiła.  ib.  209. 

KIM  ob".  Kto'.  KINA  ob.  China. 

KINĄC,  ął,  F.  kinie  intr.  et  trans,  niedok.,  skinąć  dok., 
Graec.  xiviTv;  1)  obracać,  skłaniać,  tiicilbeil,  [iClliegcit ,  iict= 
gen.  —  fi)  Iiitrans.  Kinąć  =  obracać  się,  skłaniać  się,  fi^ 
nui^in  fd)H)cnfcn,  uicnbcn,  nuiŁiii  nctgen.  (cf.  Bok.  kynauti, 
zkynauti  fermentari ,  effervescere).  W  jakową  tedy  sar- 
neczko  masz  stronę  kinąć!  Zab.  15,  209.  Kniaź.  Jak 
fortuna  minie ,  I  przyjaciel  i  sługa  każdy  w  stronę  kinie. 
Gałv.  Stel.  561.  —  /?)  Kinąć  się  recipr.,  id.;  n.  p.  Nie 
wie  czego  się  trzymać,  nie  wie  gdzie  się  kinąć.  Pot.  Arg. 
259.  Święto  wielkie  było;  za  czym  się  z  okolicznych  wsi 
co  żywo  kinie  do  miasta,  ib.  77.  t.  j.  kipi,  sypie  się, 
iai  Śolt  ftrómt  nad)  b.  et.  —  2)  Transit.  Kinąć  co ,  rzu- 
cić,  miotać,  nierfcn.  Zagon  otwarł,  i  ludzkie^  nasienie 
zęby,  sobie  kazane ,  w  ziemskie  kinął  spary.  Zebr.  Ow. 
57.  —  §.  Kinąć  dokąd,  spiesznie  wyprawiać,  pchnąć 
dokąd ,  etligft  nl'|'cnbcn.  Kinął  Szach  kilkanaście  Kozaków 
na  straż.  Biel.  Kr.  095.  wyprawił ,  wysyłał ,  detaszował 
ich ,  er  fd)icftc  fic  babin  ab.  Chceszli  delikacika  na  wojnę 
kinąć?  ani  pytaj.  Opal.  Sat.  55.  jmn  ś\viegc  emploiren.  — 
«)  Kinąć  czym  =  obracać  czym  ,  kiwać  czym  ,  etaia^J  I)en»e« 
gen ,  neigcn ,  roenbcn.  Gdzie  koń  obraca ,  i  gdzie  mieczem 
kinie.  Leżą  na  pował  i  piesi  ikonie.  P.  Kchan.  Jer.  557. 
wo  er  fctn  ©t^merbt  Binmcnbct.  Ma  w  sobie  wszelką  go- 
dność, kto  tysiącem  kuiie.  Papr.  Gn.  1201.  niem  Janfen> 
bc  5U  @ct'Pte  ftcbcn.  —  (3)  Kinąć  <  kiwnąć,  kiwając  znak 
dawać,  minfen.  (Boh.  kynauti,  kynauti;  Ross.  MamiTb ,  cf. 
machnąć).  Skinęli  na  towarzysze  w  inszej  łodzi ,  aby  im 
przyszli  na  pomoc.  W.  Post.  W.  2,  106.  Głowami  wa- 
szemi  skińcie ,  a  przyzwoicie.  Sk.  Dz.  94.  Mądremu  dość 
skinąć,  ostatka  się  domyśli.  Cn.  Ad.  461.  Kineła  nań 
ręką  pani,  aby  do  niej  przyszedł.  Zygr.  Pap.  145.  1 
Leop.  Act.  15,  16.  Kinął  na  sługę.  Eraz.  Jez.  M  8  b. 
Jeśli  sie  Sułtanowi  która  sprawa  nie  podoba  ,  kinie  ręką, 
dając  znać  ,  iż  ją  trzeba  inaczej  odprawić.  Star.  Dw.  25. 
Gram  ci,  że  każesz;  jak  klniesz,  przestanę.  Zab.  14, 
158.  Tylko  czas  ogonem  kinie.  Sława  ich  zarazem  mi- 
nie. Lib.  Sen.  10.  y)  Kinąć  co  na  stronę  <  odrzucać,  od- 
suwać, porzucać,  n'egiiicrfen ,  faljren  laffen.  Choć  wołam 
i  we  łzach  tonę.  Modlitwę  moje  kinął  na  stronę.  Chrośc. 
Job.  190.  Kinawszy  rzeczy  swoje,  bieżał  ze  mną.  Pot. 
Arg.  3.  Wy ,  których  cnota  grzeje ,  kińcie  łzy  niewie- 
ście ,  A  przez  nurt  się  Hetrurski  ztąd  co  żywo  nieście. 
Hor.  2 ,  356.  Min.  Kińcie  nadęte  i  wyniosłe  twarze. 
Bardz.  Trag.  320.  Porzuć  marne  nadzieje,  kiń  liche  bo- 
jaźni.  Bardz.  Boet.  10.  KLMENIE ,  ia,  n.,  subsl.  verb., 
obracanie,  iai  Scigcn,  S^enfen,  SBcnbcn,  Senfen,  SBerftn. 
—  §.  Skinienie.  Cn.  Th.  skin,  bo«3Binfcn,  ber  3«inf.  Go- 


358 


KINAL  -  KIPIEĆ. 


KIPIENIE-KISAĆ. 


tów  peinić  najmniejsze  jego  skinienie;  a  gdyby  można 
i  same  myśli.  KM.  Turk.  10.  Na  skinienie  oka  od 
wszystkich  słuchany.  Jabi.  Tel.  490.  —  g.  Pusula,  kinie- 
nie  chleba ,  gdy  już  na  bochny  "szczynią,  albo  przylepka. 
Mącz.  tai  ®d6rcn,  Slufoeficn  rtcr  Cmpprfteigcn  beś  ieigc^, 
(Boh.  kynutj  fermentatio).  Zyme,  kwas,  kwaśne,  'kinione 
albo  kwaszone  ciasto.  Mącz.  Saucrtcig. 
KINAL,  a,  m.,  niżnik  czerwienny  lub  żołędziowy,  ber  Ct^ 
djeluntcr.  (cf.  (Jall.  quinola).  Kiedy  trwała  chapanka  mie- 
dzy kartowniki,  Bi}  kinal  z  pancerolą  tuze  i  wyzniki.  Zab. 
i  4,  364.  Słusznie  niżnik  czerwienny  a  kinal  z  nazwiska 
Uczczony  matedorstwem.  Kras.  Sat.  103.  Na  miejsce 
panfilów,  kinalów,  kralek,  nastały  asy,  damy,  walety.  Kraj. 
Pod.  SO.  —  §.  Kinal  człowiek,  nieokrzesaniec,  eitt  uitgc< 
fd)t(tter  Jolpel,  ^pljerner  f  eter.  Dostane  męża  według  swe- 
go gustu,  nie  takiego  kinala  albo  dryblasa.  Mon.  70,  14. 
cf.  Hung.  kinalo  propinator. 

Pochodź,  cf.  chynąć;    kiwiiać ,  kiiuac ;  odkiiiąc ,    przeki- 
nąć ,  perekińczyk ,  pokinąć,  skinąć. 

'KINDIAK,  u,  m.,  [na  Ukrainie  wierzchnia  suknia  białychgłów. 
2],  n.  p.  Dery,  guńki,  kindiaki,  siermięgi.  Tward.  W.  D. 
26. 

KINDYBAłi,  a,  m.,  grundychwał,  gbur,  kinal,  eill  )?1d8,  cili 
Ungefe^liffener.     Kindybał  nieforemny.  Mon.  70,   172. 

KINETU  sztuka.  Instr.  cel.  Lit.,  gatunek  kamlotu,  etiic  3lrt 
Snmiot. 

KINGA  ,  i ,  i. ,  imię  białogłowskie ,  Kunegunda.  Jabi.  Her. , 
Dudz.  17. 

*KIMA,  i,  z.,  kot.   Tr.  mt^,  Sofee.  cf.  kić,  kici. 

KINIENIE  ob.  Kinać. 

KINKINA,  KINAKINA.  Krup.  5,  402.  Dykc.  Med.  o.  kora 
drzewa  Amerykańskiego,  China,  bic  gieberriiibc ,  C^tna. 

KIOSK,  u,?».,  zTiireck;  altanka  ogrodowa,  dachem  na  słu- 
pach pokryta,  po  bokach  otwarta,  eiii  JlioJf,  ein  liirfifdłc^ 
Śuft^au?.  Weszli  do  ogrodu ,  a  przyszli  do  bardzo  pię- 
knego kiosku  ,  z  którego  widok  był  na  jezioro  pod  sam 
ogród  podstępujące.  Kras.  List.  2,  19.  Kras.  Sat.  80.  W 
zwierzyńcu  dwie  altany,  kioski  czyli  kościółki.  Teat.  20. 
b,  187. 

KiFiEC ,  iał,  ie  et  kipi,  kipie  intrans.  niedok.;  skipieć,  wy- 
kipieć dok.,  (cf.  Germ.  ftrpen).  a)  Warząc  się  wzburzać 
i  przelewać,  nufftcbcii,  ficbciib  ivaUeii,  likriiiallcn ,  libcrlaufcn 
im  Steben.  Boh.  kypeti;  Stov.  kypeti,  kypjm ;  Hung.  ki- 
budjami;  Croat.  kipeti,  kipim,  urem,  izkipujem;  Dal.  urim; 
Bosn.  kipiti ;  Rag.  kipiti ;  Yind.  kipim,  zhipim,  vreti,  svi- 
rati;  Carn.  kipim,  kepim,  kupim,  kepęti,  skepim,  kupim, 
kupęti;  Boss.  Kiintib ,  KiinainTb,  BCKiinsTiiTL ,  jKiintib. 
Warząc  tę  potrawę  pilnie  strzedz,  aby  nie  kipiało.  Haur. 
Sk.  571.  Wrzało  lekarstwo,  i  kipicjac  w  kotle  sie  bie- 
lało. Olłij.  Ow.  265.  Z  kotła  tłustość'kipi.  Bardi.^  Trag. 
328.  Już  ukrop  kipi.  ib.  294.  Nakładź  ogień  pod  on 
garniec,  niechaj  wre  kipiąc.  Badz.  Ezech.  24,  5.  (aby  to 
wrzało  i  kipiało.  Bihl.  Gd.  łap  ii  gctrpft  ficbett.  C  u  t  ^.). 
Kipieć  nie  dopuszczam,  mieszam,  wykipieć  nie  daję,  za- 
lewam. Cn.  Th.  Aby  kucharzom  za  odejściem  z  garków 
me  skipiało.  Haur.  Sk.  343.  Simililer  szedwaszer  od  gli- 
ny kipi.    Torz.  76.  wzburza  się,    (i  brauft.  —  b)  \Jig.  de 


non  fluidis.  Wysypać  się,  sypać  się,  beri^pr  trimmeln,  ber^ 
nor  brubelii.  Ross.  KKuitit,  saKiiiiitTB,  KanuuiiiTtca ,  ko- 
numHTtca.  Kipi  z  niego  robactwo.  Cn.  Th.  scatet  vermi~ 
bus.  Mrowisko  kipiało ,  sypały  się  mrówki,  ib.  Kipi  się 
z  miasta  lud.  Dudz.  22.  —  '§.  Duch  ś.  mówił  w  aposto- 
łach ,  duch  ś.  'kipiał  w  'prorocech.  W.  Post.  W.  3,  69. 
(przemówił  przez  nich).  KIPIENIE,  ia ,  n. ,  subst.  verb., 
t^ai  2BflIIcn,  Uebcrnmlleii,  ncbcriaiifen,  Ucberfieben.  Yind.  kip, 
kipanje  vode;  (Boss.  KHneH:B  ukrop,  wody  ciepliczne).  Ki- 
pienie robaków,  sypanie  się ,  Yind.  miglanje ,  vervretje  ; 
Boss.  KiimeHie. 

Pochodź,  okipieć ,  odkipiec  ,  przekipied ,  tvykipieć ,  odki- 
pki ,  wykipki ;  (Yind.  kipnianki  'kioski  na  drożdżach);  cf. 
kapka  ,  kapnąć. 

KIR,  KIER,  u,  m.,  sukno  liche,  leindensia.  Cn.  Th.,  YYiod.; 
fc^le^tcś,  Icicbtel  luó}.  (oppos.  kiernowe).  Sukna  Ślązkie 
pospolite,  szifftuchy,  karazye,  kiery.  Gost.  Gor.  106.  — 
§.  Czarna  żałosna  gaza,  Jraiierflpr.  Biała  łabędzi  gromado 
poczernij  z  żalu.  Wszak  kir  jest  przyz\Yoitą  żałobie  para- 
da.  Toi.  Saiit.  56. 

KIRĆHOW  ob.  Kierchow. 

KIRSĆ,  ści,  ź.,  łopatka  dolna  w  ciele  ludzkim.  Wlod.  ścię- 
gno. Cn.  Th.;  Boft.  kycla,  kyćel;  5/oy.  kicia,  klubo;  Yind. 
kolp,  Stegno;  Bosn.  steghno;  coxa,  eoxendix,  lędźwie  abo 
kirść,  za  którą  ubranie  zachodzić  ma.  Mącz.  \>0.i  |)uftbcitt. 
(Boh.  kycelnice  malum   ischiadicum ,  kulszowy  ból). 

KIRYK,  a,  m.,  [imię  męskie,  Cyriacus,  2],  Cyrillus.  Jabł.  Her. 

KIRYS,  ia,  m.,  Boh.  kyryś;  Gall.  cuirace;  Ital.  corazzo;  Lał. 
med.  coratium ,  curassia ;  Yind.  shelesni  perfnik;  Ross. 
Knpacx;  ber  Siirap,  zbroja  na  całego  człowieka.  Włod., 
(bechter).  Gatunek  dawnych  kirysiów  Boss.  MepeKjaHue  kh- 
pacu.  'KIRYŚMCZEK,  czka,  )/i.,  burl.  dukat,  czerwony 
złoty,  ein  J^nfałcii.  Tr.  KIRYŚNICZY,  a,  e,  KIRYSIERSKI, 
a,  ie,  kiryśnikom  należący.  Cn.  Th.  Siirafficr--,  Boss.  kh- 
paciipcKiil  KIRYŚN1K,"K1RASYER,  KIRYSIER,  m.,  Boh. 
kyrysar;  Carn.  kyrasirar;  Yind.  oklopnik,  shelesnjak,  jes- 
dazh  se  shelesnem  pcrfnikara;  Slav.  oklopnik;  Croat.  se- 
leznyak ,  oklopnik  ;  Ross.  Knpaciip-Ł.  1 )  rajtar ,  jezdny 
odziany  zbroją.  Papr.  W.  1,  474.  bcr  .^tiirofftcr ;  teraz  hu- 
sarz, lubo  to  słowo  przedtym  znaczyło  kopijnika  i  żoł- 
nierza przedniego.  YYlod.  Obiecuje  bóg  zwycięztwo,  nie 
przez  konie,  nie  przez  kiryśniki.  Birk.  Pod:-.  14.  —  2) 
Kiryśnik  ryba  morska,   cornula.  Plin.  32,  11.  eill  SWeerflfi^. 

KISAĆ ,  ał ,  a,  nijak,  kont.,  Kisnieć  niedok..  Kisnąć  jednołl. 
ukisnieć,  ukisnać  dok.,  Ukisić  się  recipr.,  Boh.  kysaty,  zky- 
sati;  Sorab.  2.  kiszasch,  kiszam,  kischam;  Sorab.  1.  kiszam, 
zakisciiuyu;  Yind.  kvafitife,  kvafuvatife,  ykifelitife;  Croat. 
kissem,  kiszam;  Rag.  kissetise,  uskisnuti,  okisnuti,  ki- 
snem ,  fkisnuti,  okisnuti  =  zmoknąć  od  deszczu);  Bosn. 
ukisnuti ;  Ross.  Kiidtib  ,  noKiic.:tTb ,  KHCHj-Tb  ,  Kneny, 
j-KHCHjTb ,  yKncaib,  CKiiCHyibca,  CKiicarbca;  kwaśnieć, 
(cf.  Germ.  ®ifĄ) ;  fermentować,  wzburzać  się,  fnuern,  ga^= 
ren,  burzyć  się,  przewracać  się,  robić,  o  napojach.  W/od. 
Jako  on  ma  być  zdrów?  a  w  nim  piwo  kisa.  Bej.  Wiz. 
66.  W  pijaka  brzuchu  zawsze  jak  w  beczce  kisa.  W. 
Post.  W.  2,  256.  Wódkom  różnym  żeby  dać  ukisieć, 
trzeba    im  dać  w  gnoju  stać,    iżby   ukisiały.    Spicz.  105. 


KISANIE-KIŚĆ. 


KISCIASTY  -  KISZKA. 


359 


Nie  ukisi  chleb  taki  w  żadnej  się  dzieży.  Pot.  Zac.  155. 
Placki  chleba  ukislego.  Budn.  Levit.  7,  13,  (au^gego^reil, 
gcfdiiert).  Glina  kisnąca  ,  fermentans  ,  czerwona  ,  w  słotę 
się  podnosi  nad  wilgotnym  gruntem ;  twardą  skorupą 
okryta;  chodzący  po  niej  przebiwszy  tę  skorupę,  utonąć 
muszą.  Kluk.  Kop.  \,  252.  —  fig.  Gnić,  faulcn,  oerfaiierii. 
Ziemia  nasza  od  lat  tysiąca  nie  pomnaża  się;  ale  tylko 
kiśnie  na  niej  kilka  milionów  ludzi.  Przestr.  186.  Nie 
chcę  próżnując  darmo  w  domu  kisać.  Pot.  Syl.  154.  — 
g.  transit.  Kisić,  kisać  .  zakwaszać,  gdbren  madjen,  eiiifdi!= 
ern ,  Z?o/i.  kyseliti ;  ^oss.  kiicutl.  KISANIE,  KISZENIE,  KI- 
SIENIE,  KIŚNIENIE,  ia,  «.,  subst.  verb.,  fermentacya ,  ruch 
wewnętrzny  w  ciałach  wzniecony,  przez  który  rozkładają 
się  ich  początki.  Krumł.  Chy.  539.  ba§  ©a^rcii ,  fcie  ®d^- 
ntttg.  Kiszenie  winne,  kiszenie  octowe,  kiszenie  topne. 
Dykc.  Med.  3,  148.  Krumi.  540.  — activ.  Kisanie,  kisze- 
nie =  kwasienie ,  baś  Sdiieni ,  giilfdiierii.  Sposób  kiszenia 
koniczyny  w  beczkach,  na  kształt  kapusty.  Pam.  84,  1173. 
Pochodź,  nakisnąć,  odkisnąc,  odkisać,  okisły,  kisiel,  ki- 
sły, niekisiaiość ,  tuykisnąć,  zakisić ,  zakisae ,  zakisnąc;  cf. 
kwas.  (Ross.  KHCJHita  berberys ;  Vind.  kiseliza ,  kisleza  ■ 
szczaw;  Bosn.  iisse/ffo  '  drożdże ;  Croat.  kiszati  ■■  kwasić; 
Sorab.  1.  kiszalo;  Yind.  kiselz;  Eccl.  KHOinna  =  ocet). 
KIŚĆ,  ści ,  ź. ,  (Boh.  kytka  sertum;  Sorab.  1.  kiszcź,  kitź, 
kitka  grono,  winogrono;  Ross.  khctb,  KHCTKa,  KHCTOiKa 
szypułka  winogronowa  ,  winogrono  ;  kutas  ;  pędzel ;  ręka 
po  przegub;  cf.  kutas,  cf.  Germ.  lQiiaft  3lblg.);  1  a)  kiść 
pomywalna  kuchenna,  ceiilo,  fasciculus  ex  panno  aut  lin- 
teo  viii,  ad  vasa  tergenda  compactus.  Cn.  Th.  narzędzie 
w  kuchni  do  umywania,  kij  z  nawiązaną  szmatką.  Włod. 
3Hebcrf.  ber  )5uoft,  ein  flciitcr  Scfeit  »on  ^dbcfraiit  (ciii 
6^ciicnuifrf)  bai  Mi]iuqmt])c  bnmit  jit  rcinigeii.  91  big.  (ber 
$eibcqiinft).  —  b)  Kiść  mularska  ■■  pęzel  mularski ,  Cn.  Th. 
po  rusku  kwacz.  Whd.,  Dudz.  41.  ber  'J.Unfel  ber  Jiiitdjer, 
i:t  3?tebcrf.  ber  !5i:oft  31  big.  Kiść  do  smarowania  wozów. 
Wol.  iliecrpinfe!.  —  2.  Botan.  Kiść,  kistka,  i,  £ ,  demin., 
pierzysko.  Cn.  Th.  bie  SHifpe,  ber  6traiiź,  (iUaSpe);  {Ross. 
KOatóa;  Sorab.  2.  losch ;  Rag.  kittiza ,  kitiza).  Kistka, 
wierzchołek  prosa  lub  trzciny.  Wfod.  Kwiat  jest  ułożony 
w  kiść,  panicula  Linn.,  kiedy  kwiatki  są  rozrzucone  na 
szypufkach,  różnie  się  dzielących.  Bot.  Nar.  121.  Manny 
same  kiści  abo  pałki  obrzynają  ku  młóceniu.  Cresc.  186. 
Rutewka  w  wierzchu  gałązek,  nie  okołki  abo  kiści,  jako 
wielosił,  ale  strączki  wydaje.  Syr.  304.  W  gęstych  sy- 
pie się  kiściach  ciągle  szron  obfity,  Bielą  się  nim  doliny, 
i  gór  wielkich  szczyty.  Dmoch.  11.  1,  324.  Winnica  wy- 
dawała nie  powój  i  liście  Jałowe,  ale  grena  gęste  jako 
kiście.  Zimor.  Siei.  259.  Nie  tykaj  chciwie  zielonej  jagódki. 
Przyjdzie  czas,  kiedy  sok  w  nią  wleje  słodki  Dowrzała 
jesień ,  a  pomiędzy  liście  Wytknie  szkarłatem  ukraszone 
kiście.  Hor.  i,  211.  (grona).  Z  lepszym  się  widzę  to 
pożytkiem  wróci ,  Kiedy  niesytej  zapęd  wściągnę  chuci, 
Niż  gdybym  Kreza  i  Cyrusa  trony  W  jedne  kiść  ujął  z 
żyznemi  Migdony.  Hor.  2,  123.  Kniai.  w  jedne  równian- 
kę,  w  jedne  pakę,  w  jedne  garść,  tn  Ctit  Siifc^el.  —  §. 
Kiść  ogona,  włosy  na  samym  końcu  ogona,  n.  p.  byko- 
■wego,  urosła,   boS  Ouerbitfi^cl  am  <S(^tt)onj5ipfel  j.  S.  beS 


Octifen.  Jeleń  przeciw  bąkom  kiść  ogona  wodzi.  Mon.  71, 
550.  KlŚCIASTY,  a,  e,  KIŚCIASTO  adverb.,  na  kształt 
kiści,  Croat.  ulaten,  (giiaftig)  bufdlig.  Bobownik  na  ob- 
dłużnych  stopkach  kwitnie  kiściasto.  Syr.  1134.  Ross. 
KHCTHCTWH   gronisty. 

Pochodź,  kutas,  kutasek,  kutasowy;  kwacz,  cf.  kita.  cf. 
kinać. 

KIŚCIEŃ  ob.  Kieścień. 

KISIEL,  u,  m.,  (Boh.  kyselo;  Croat.  kisselicza,  juha  Ciger- 
szka  jusculum  fermentatum;  Ross.  KHceab,  KHcejCKi;  cf. 
kwas,  cf.  chołodziec,  boćwina);  [żur.  4],  farina  mellica 
fermentata.  Cn.  Th. ,  potrawa  z  mąki  rzadka.  Wiod.  eitie 
SMc^lfiippe  uoit  ©nitcrteig  imb  $onig.  Z  reszty  żywności 
kazano  dwie  kadzi  kisielu  rozczynić.  Stryjk.  125.  W  pysk 
im  leją  zamiast  wina  dziekciowego  kisielu.  Brud.  Ost.  E 
3.  Zgłodniałych  obleżeńców  pod  nieprzyjacielem  Naszym, 
żurem  a  Ruskim  obżywił  kisielem.  Pot.  Pocz.  465.  Ross. 
KHce.ibHiiKt  trudniący  się  robieniem  kisielu.  KISIEL  herb; 
namiot  biały  otwarty,  na  wierzchu  kapa  biała ,  na  gałce 
krzyż  złoty;  na  hełmie  trzy  wieże.  Kurop.  3,  23.  eitt 
SBappcil.  KISŁY,  a ,  e ,  kwaszony,  gefnuert.  Carn.  kissel ; 
Yind.  kileu;  Slav.  kiseo;  Bosn.  kiszelo,  uskisnuto;  Croat. 
kiszel ;  Dal.  ukisznut;  Ross.  Kiicjuii ,  khccji.  Mieli  Li- 
twini boga  kwaśnych  i  kisłych  potraw  Ruguczys.  Stryjk. 
144.  {Boh.  kyseljcky  ■- acidulus ;  Ross.  KHCJOBaTuB  *kisło- 
waty  --  k  wąsko  waty;  subst.  Kiic.iOBaTOCTb  kwaskowatość  , 
KBC-iocTB ,  Kncioia  kwaśność ;  Croat.  kiszelocha ,  Ross. 
Kiic.iaTHHa  kwas;  Croat.  kiszelyak  oxigalacteus  caseus). 
KISNĄC  ob.  Kisać. 

KISTKA 'o6.  Kiść. 

KISTRA ,  y,  ź. ,  łodyga  lnu ,  konopi ,  ber  gladjśftcitgcl ,  $anf« 
fteiigel.  Len  niedłużćj  moczy  się,  tylko  pokąd  włókno  od 
kaliny  albo  kistry  zupełnie  nie  oddziela  się.  Przędz.  103. 

KISZKA ,  i ,  i.,  Ross.  KHuiKa ,  Knuie<iKa ,  (cf  3J i e b e r f.  Siiit, 
Ślilttel),  ber  Sarni.  Kiszki,  {Carn.  rajshelz;  Yind.  drób, 
zhrevu ,  zhreuje ;  Croat.  chreva) ,  intestina ,  baS  ©cbćirm, 
jest  to  błonkowaty  długi  kanał,  do  krysek  po  części 
przyrosły,  tu  i  owdzie  w  brzuchu  snujący  się ,  poczyna- 
jący od  żołądka,  a  w  miejscu  odchodu  kończący  się.  Zool. 
Nar.  27.  Kluk.  Zw.  1,  41.  Perz.  Cyr.  1,  47.  Wejch.  Anat. 
69.  Kirch.  Anat.  J20.  (cf  jelita,  trzewa ,  kałduny,  flaki). 
Dzielą  się  na  kiszki  cienkie ,  Croat.  naraszlicza ,  bitniieS 
©ebdrm,  i  grube,  bicfeź  ©ebdim.  Krup.  2,  37.  Kiszka  pró- 
żna, wietrzna  albo  czcza,  jejwnum,  ber  leere  Sarill,  potra- 
wy w  sobie  nie  zatrzymując,  prędko  dalej  prowadzi.  YYejch. 
Anat.  72.  Kiszka  ślepa,  coecum,  której  dno  zamknięte. 
ib.  73.  ber  blinbe  ®arm.  Kątnica,  abo  kiszka  kątna.  UrzeJ. 
50.  Kiszka  kolkowa ,  gdzie  kolka  choroba  bywa,  kobie- 
lasta ,  miąższa  ,  tłusta ,  colon.  Cn.  Th.  Kiszka  kołkowata. 
Krup.  2,  37.  Kireh.  Anat.  23.  morzyskowa.  Perz.  Cyr.  48. 
ber  ©rimmbarill.  Kreta  kiszka  czyli  kosa,  ileon.  Perz.  Cyr. 
1,  157.  Kiszka  ostatnia  dolna,  odbytowa,  intestimtm  rectutn. 
Boh.  konećnjk;  Yind.  ritniza,  tousta  zhrieva,  velika  zhrieva. — 
2)  Kiszka  nadziewana,  bte  3Burft;  Boh.  geljto ,  gelitko, 
(cf  jelito);  Sorab.  2.  jetschinza,  jetschniźa  ;  Slov.  strewo, 
(cf.  trzewa),  klobasa,  (cf  kiełbasa);  Hung.  kolbisz;  Slav. 
kobasica;    Carn.  klob3sa;    Rag.  djevenizza,    nadjevenizza, 


360 


K  1  S  Z  K  O  W  Y  -  K  I  T  A. 


KITAJ-KIWAĆ. 


(cf.  nadziewać);  Bosn.  nadivenica,  divenica,-  Croał.  deve- 
nicza;  Ross.  Ko;i6aca,  cociiCKa.  Kiszki  wieprzowe  mniej- 
sze obracają  się  na  kiełbasy,  Srattuiirfte,  większe  zaś  na 
właściwe  kiszki ,  które  są  prócz  pospolitych  kaszanych, 
©rii^timrfte,  mózgowe,  Jpinm»ur[te ,  dcniclntc,  wątrobne,  8e= 
fccmnuftc,  krwawe,  Slutoijrftc ,  Boh.  dudjk.  Kluk.  Zw.  I, 
291.  (cf.  podgarlane,  jątrznica,  maciek,  dorotka).  Kiszka 
wielka  gruba  Boh.  bachor,  (cf.  bachur).  Pewny  gatunek 
kiszek  (Carn.  shubel).  Mięsopustna  kiszka.  Rej.  Zw.  157. 
Lis  nie  mogąc  kiszki  dosiądź,  rzekf  odchodząc,  powróz - 
ci  też  był.  Bys.  Ad.  38.  —  3.  Kiszka  skórzana  przy  si- 
kawkach ogniowych.  A'.  Kam.  6prn|cnf^laud).  Arlyl.  Ki- 
szka zapalnicza,  Mc  3"iii'ti'"l^ft'  woreczek  długi  wazki,  na- 
pełniony strzeleckim  prochem,  który  się  prowadzi  od  ko- 
mory zasadzonej  w  podkopach ,  az  na  to  miejsce  ,  gdzie 
ją  podkopnik  bezpiecznie  zapalić  może.  Jak.  Art.  3,  293. 
—  g.  Kiszka,  gatunek  pojazdów,  ciit  SSuiftlDaflCn ,  einc 
SBurft,  Ross.  jiiiHCfl,  JHHaiiKa.  KISZKOWY,  a,  e,  od  ki- 
szek, Ross.  et  Eccl.  KiimeijHbiłi,  (cf.  Eccl.  KiimCHb  kieszeń); 
®ai'm  = .  Żyła  kiszkowa  lub  dwunastopalcowa ,  vena  du- 
odenalis  s.  intestinalis.  Krup.  3,  85.  bcv  3ll'i'lffl>lO<'l'^i''™- 
Kość  kiszkowa  lub  strzewna,  tai  ®arm('cin.  ib.  1,  117. — 
g.  Od  nadziewanej  kiszki ,  2Blirft  = . 

1.  KIT,  u,  m.,  KITA,  y,  ś.,  z  Niem.  ber  Ś?itt ;  klej  mular- 
ski, kamienniczy,  maść  śklarska,  Sorab.  1.  kit;  Yind.  kel- 
je,  vot,  YOtilu;  Ross.  o.iii<i>a,  uemeHra.  Szyby  w  drzewo 
na  kit  osadzone.  Kluk.  Rośl.  2,  104. 

Pochodź,  kitować,  przykitowad ,  skiłować ,  zakitować. 

2.  KITA,  y,  ź.,  KITKA,  KITECZKA,  i,  i,  zdrohn.,  (cf.  Boh. 
kylka;  Slov.  kilka,  kitećka,  kitićka  bukiet;  Sorab.  1.  kitż, 
kitka  grono ;  Carn.  kita  cirrus ;  cf.  Graec.  ^anri ;  Hehr. 
wn ;  Yind.  kita ,  zhita  =  warkocz ,  kitiza  --  wiązanka ;  Dal. 
kita  =  gałązka ;  Croat.  kita,  kitta  frons;  capilli  compti;  ra- 
mus  uitis ,  palmes ;  Bosn.  kitta  fasciculus  florum ,  kittica 
lemnisci,  nakittiti  orno,  insignio:,  Rag.  kitta  floccidus,  na- 
kittiti  flocculis  ornare,  kiije  =  gałęzie  ,  kittiza,  kiticiza  =  kiść, 
kistka  rośliny,  kitta  gljudij  corona  populi ;  Slav.  kitte  = 
pendent;  Eccl.  Kimnibca,  Ha4biMaTbca  nadymać  się;  [Etym. 
kinąć,  kiwnąć);  federpusz,  pióropusz;  czub  przy  szysza- 
ku ,  kapeluszu ,  czapce ,  Slav.  perje ,  ber  )5et't'r6iif(^  J.  23. 
auf  bem  Spilme.  Kita  szyszaku  za  dęciem  lekkich  wiatrów 
pióra  roztaczała.  Min.  Ryt.  3,  299.  Wiśniowiecki  pod 
kosztowną  znakomitszy  kitą.  Ogromnie  klawą  trzęsie  zło- 
tolitą.  Tward.  Misc.  69.  Przed  lat  czterdziestą  kit  czaplich 
nasi  Polacy  używali.  Star.  Ref.  45.  Za  kapeluszem  cudna 
kita  była,  Przy  niej  zapona  jasno  się  nieciła.  Cheich.  Poprz. 
A  2  b.  Kity  z  zaponami,  a  serce  zajęcze.  Star.  Ryc.  42. 
Wół  rozdrażniony  ku  górze  toczy  ogon,  kicie  podobny. 
Tward.  Wi.  70.  —  §.  Kita  herb;  w  polu  czerwonym  ręka 
zbrojna  kitę  czarną  trzymająca.  W  hełmie  takaż  ręka. 
Kurop.  3,  28.  etn  2Jappen.  —  g.  Kita,  wiązanka,  snopek, 
{Rag.  kitta,  ein  Siinbel ,  cf.  Boh.  kytka  sertum;  cf  Germ. 
Saiite,  cf.  kiść).  Wziąć  kitkę  jedne  grochowin,  i  na  zie- 
mi zostawić,  świerki  do  grochowin  przyjdą.  Haur.  Ek. 
116.  —  g.  W  szczególności  kita  lnu,  konopi,  i  t.  d. , 
•wiązanie  lnu,  konopi,  ein  Suiib  giad)«,  "piinf  mx  12  @ar« 
6en,  etn  Slobcn  %U\i)i  mm  12  STanten  ober  iReiftcii.  Eccl. 


Kima  JbHa  mu  nepób.  Len  dojrzały,  powybierawszy  w 
snopki ,  wiązać  na  zagonie ,  rzędem  jako  płotem  rozsta- 
wić i  porachować,  wiele  będzie  kit,  który  ma  być  w  dwu- 
nastu wiązkach  abo  snopkach  związany.  Haur.  Sk.  81. 
Kita  konopi.  Ob.  Post.  A  2.;  ob.  Kiteczka. 

KITAJ,  aju,  m.,  bawełnica,  płótno  bawełniane  cienkie  glan- 
sowne  Chińskie,  (J^inef.  ŚaumiBplIciiseiig.  (cf.  Ross.  Knraft  = 
China  kraj ;  KiiiailKa  Chinka,  Kmaeui)  Chińczyk ;  KiiTafiKa, 
Kinaemo  nankin,  KiiTan>ieTbiB  nankinowy;  KuTafiCKiii  Chiń- 
ski). Kitajka,  i,  i.,  tafta,  materya  jedwabna,  ber  Joffct. 
Boh.  tykyta;  Sorab.  2.  taffent;  Croał.  tafuta,  tafet;  Yind. 
tafant,  tofat,  kamuka;  Carn.  kamuka ;  Rag.  svilenizza; 
Ross.  Ta*Ta.  Atłas  w  sklepie  z  kitaju  żartował  do  woli, 
Kupił  atłas  Pan  Sędzic ,  kitaj  Pan  Podstoli;  A  że  trzeba 
pieniędzy  dać  było  kupcowi ,  Kłaniał  się  bardzo  nizko 
atłas  kitajowi.  Kras.  Baj.  104.  Kitajki  dupie  łokieć  po 
2  złote,  prostej  po  gr.  10.  Yol.  Leg.  5,570.  —  g.  Kitajka 
ob.  Nasiekaniec.  KITAJCZANY,  KlTAJKOWY,  a,  e,  z 
kitajki,  Jnffeten  = .  Boh.  tykytowy;  Ross.  Ta<i>TaHUU.  Kitaj- 
czana  wstęga,  ctii  Jaffetbaiib.  'KITAJCZYK ,  a,  m. ,  Ross. 
Kmaeui  Chińczyk,  ber  ©Mnefcr.  N.  Pam.  20,  229. 

KITECZKA,  i,  ź. ,  demin.  nom.  kita;  n.  p.  Do  zapalniczka 
przy  pomocy  zawleczonych  nitek ,  przywiązać  na  krzyż 
cztery  kiteczki  zapalniczego  przędziwa.  Jak.  Art.  1,  433. 
kupki ,  związki ,  Siiiibeldjeii ,  Giiaftdjen. 

KITEL,  tla,  »«.,  KITLIK,  a,  ni.,  KITLICZEK,  czka,  ?re.,  de- 
min.; (Boh.  kytle ,  kytlice ,  kytlićka ;  Yind.  kitla,  janka, 
interfat;  Carn.  kitlya ;  Hung.  kitlin;  (cf.  Hung.  kitol  =  cwe- 
lich) ;  Ross.  CBiriKa,  óa.ioxoHi,  6a.ioxoHeui,  5a.iaxoHiHK5) ; 
z  Niem.  ber  Śittel;  płócienna  suknia,  na  przykład  żołnier- 
ska, stajenna.  Dudz.  ber  Seiniimnbfittcl.  Sagum,  opończany 
sajan  albo  kitlik  u  Rzymian.  Mącz.;  Sagulum,  kitliczek.  ib. 
cin  Stlbfittcl  Mcifcfittcl.  Ubiory  są  rozmaite,  delia,  płaszcz, 
letnik,  kitlik.  Petr.  Pol.  337.  Potrzeba  dzieciątku  pięknej 
sukienki,  kitliczka,  szubeczki.  Hrbst.  Nauk.  0.  3.  Kobie- 
cy kitel,  ein  25eikrfittcl.  U  cór  Syońskich  na  miejscu 
kitliczka  będzie  wór.  Radź.  Jes.  5,  24.  (miasto  szerokiej 
szaty,  opasanie  worem.  Bill.  Gd.  fiir  einen  tveiteii  50JanteI 
cin  eitger  ©ni.  8ut^.).  Znać  było  służale  ich  białogłowy, 
od  kitlika ,  ścięgaczki  i  płci  rańtuclia  przyzwoitdj.  Mon. 
69,  597.  Kitlik  =  kształcili,  obojczyk,  mammilare.  Cn.  Th. 
cin  a]?ieber,  ein  Set&el. 

KITOWAĆ,  ał,  uje,  cz.  niedoŁ,  skitować  dok.,  kitem  spa- 
jać, zlepiać,  fittcn,  jufmninen  fittcn,  Yind.  keliti,  votati, 
sYotati;  Ross.  o.iii<ł>iiTb.  KITOWANIE,  ia,  n.,  subst.  verb., 
bag  Sitten.    KITOWANY,  a,  e,  getittet. 

KIWAC,  ał,  a,  cz.  niedok.,  K\vinać  jednotl. ,  Boh.  keywńti, 
keywnauti ;  Carn.  kimam,  (kimovz  =  wrzesień) ;  Ross.  kii- 
BH3'Tb,  KABaTŁ,  noKHBaib ;  (cf  Graec.  x6//(«w  dormire  fa- 
cio); Eccl.  KiiBaio ;  cf.  kinąć,  Graec.  >iniiv);  a)  ruszać 
czym  i  tam  i  sam,  mit  (\\vai  iva(!cln,  niebeln,  ft^lenfcrn. 
Uważaj,  żeby  koń  głową  nie  kiwał,  ale  ją  trzymał  spo- 
kojnie. Koń.  Lek.  76.  Pies  zbliżał  się  ,  radość  kiwaniem 
ogona  okazując.  Teat.  4.  b,  27.  mardaniem,  machaniem, 
\>ai  SSebeln  mit  bem  6ii;man3C.  Hej  fortuno  matko.  Przy- 
najmniej teraz  kiwnij  ogonem,  a  gładko!  Zahl  Fir.  26. 
Mon.  75,  64.  (bądź  łagodną,  sprzyjaj).    Kiwam  ręką  cho- 


K  I  w  A  C  -  K  I  z. 


K  I  Z  I  N  E  K  -  KŁĄB. 


361 


dzac,  cholebię  rękoma  idąc,  abo  nogami  siedząc.  Cn.  Th. 
mit"  bcii  Jpćinben  ober  giiCen  jd^lcnfern ,  fd)Ienbern.  Zwierzęta 
ruszają  i  kiwają  uszyma  ,  a  człowiek  nie.  Sax.  Porz.  67. 
fcf.  strzydz  uszyma).  Śmierć  nieuchronnym  grotem  kiwa. 
Brud.  Ust.  A  4.,  torguet  spiculum,  fdjmtiift  ben  ©ptefi.  — 
§.  Kiwać  na  znak  komu,  ntcfcii,  liniifcit.  (Sorab.  1.  kiwam, 
kiwam  szo ;  Slov.  kJutjm  se  ;  Croul.  kimim ,  nakimavam, 
namigavam,  kimam  glavum ;  Dal.  klimam ,  kimati;  Bosn. 
kimmati ,  kliramati  glavom  ,  kinufi;  liag.  klimati,  kimati; 
Ross.  Kayaib ,  KauHj^Tb ,  Ka'iiiBaTb ;  cf.  Hebr.  nin  chiwali 
indicaińl).  Przyszedłem  do  w.szech  niemal  ludzi  w  ohy- 
dę, GJową  widzę,  kiwają,  gdziekolwiek  idę.  J.  Kilian.  Ps. 
167.  fte  nicfen,  fdjiitłcln  mit  bcm  ślppfc,  fd;utłcltt  baź  ^oupt. 

Bluźnili  go,   kiwając  głowami  swojemi,  rzeknąc Sekl. 

Malh.  27.  (ruszając  głowy,  rb.)  Zdziwi  się  bardzo,  i  bę- 
dzie pokiwał  głową  swoją.  \  Leop.  Jer.  18,  16.  (będzie 
kiwał  gł.  s.  3  Leop.).  Kiwnęła  głową,  ze  przyjdzie  na 
obiad.   Teat.  53.  b,  53.  Palcem  nań  kiwa,  by  za  nią  po- 

'  szedł.  Mon.  71,  118.  Oczyma  kiwam  (Sorab.  1.  z  wocź- 
zima  kiwam,  mikam ;  Yind.  megniti,  namegniti,  cf.  migi), 
Głową  kiwał  na  drugie,  palcem  groził,  i  ustawicznie  splu- 
wał. Mon.  66,  207.  Pozwolił  mi  kiwnieniem  ,  gdym  nań 
okiem  rzucił.  Jabl  Tel.  65.  ev  criaiibtc  cf  mir  burd)  diicit 
9?tct,  burd)  ??tcfcn.  —  b)  Kiwać  ręką,  laską  =  grozić,  ciucm 
mit  ber  i)anb,  mit  bcm  Stottc  brobeu.  Cn.  Th.  KIWAĆ 
się  recipr. ,  Boh.  keywat  se;  Sorab.  i.  kiwkam  szo;  EccI. 
cooópamaTiica ;  wahać  się,  maufen,  f(|ronnfeu,  madeln.  Ciało 
niekrzepkie ,  tvlko  sie  kiwa ,  A  zęby  ledwo  zdolne  do 
mUws.  Anakr.'n.  KIWANIE,  KIWMENIE,  ia,  «.,  s«6s/. 
verb.,  Sorab.  1.  kiwneno.  —  Deriuala   pod  słowem  Kinnć. 

KIWIOR,  u,  m.,  KIWKIREK,  rka ,  m. ,  zdrobn. ,  pelasiis, 
wysoka  a  szeroka  czapka,  kf.niasta  czapka,  leż  kołpak 
albo  kiwior  może  być  zwana.  Mącz. ;  Hoss.  Kiisep^B.  Tu- 
recki zawój,  etn  tiirfifi^er  Suub.  Yolckm.  1008.  Papr. 
Koł.  C.  b.  Slnjjk.  Tur.  h.  2.  Hetman  ubrał  kilkanaście 
w  kiwiory,  chcąc  Turki  oszukać;  straż,  gdy  ich  obaczyła 
w  kiwiorach ,  dali  znać,  że  idą  coś  za  ludzie,  wszakoż 
znać,  że  nasi.  Pfl;)r.  fiijc.  254.  Kobiety  Inflantskie  cza- 
sem płaszczem  onym  fałdownym,  na  kształt  kaptura  abo 
kiwiora ,  i  głowę  i  czoło  zasłaniają,  (iwagn.  415.  —  2. 
Botan.  Kiwior,  ziele,  gatunek  paproci,  polipodium  Lon- 
rhilis.  L  i  n  n.  ga^rcnfrautlDCiMciu.  Kluk.  Dykc.  2,  1 6.  Jundz. 
513;  ziele  grot,  abo  włócznia,  na  wierzchu  rózg  ma 
kwiecie  ciomnoczarne  ziejące , ,  na  kształt  czapek  błazeń- 
skich,  jakich  w  komedyach  starzy  używali ,  abo  Tureckich 
kiwiorów.  Syr.  817.  —  3.  Ki  wiórkami  zowią  chochoły 
do  przykrywania  brogów.  Byd.  ber  bmifcfiige  $ut^  ouf  Ct= 
nem  3ei'"f- 

KIŻ.  ob.  Ki,  jaki. 

KIZ,  a;i</»u,  m.,  KIZEŁ ,  zła,  m.,  z  Nlem.  Md,  Siefel,  Sie= 
felftciil.  Kizy,  pyriles,  kamienie  abo  kamyczki  różnego 
koloru,  mające  ciężar  większy  od  innych  kamieni;  o  stal 
uderzone  ognia  dają.  Kluk.  Ilośl.  1,  190.  Mineralistowie 
te  wszystkie  kamienie  różnego  gatunku  nazywają  kizłami, 
które  ostrza  swoje  utraciwszy,  stały  się  okrążonemi.  My 
kizłami  zowiemy  owe  bardzo  znajome  kamienie ,  które 
pospólstwo  nazywa  zanokcicami,  kamienie  pośrzednie  mię- 

Stownik  Lindego  wfd.  2.    Tom  II. 


dzy  ciemnemi  a  przezroczystemi;  mieksze  od  krzemienia. 
Kluk.  Kop.  2,  36. 

KIZINEK  1.  herb;  trąba  myśliwska  czarna,  po  jej  grzbiecie 
trzy  lilie ;  nad  hełmem  dwie  trąby  krzywe  prosto  z  ko- 
rony wychodzące;  na  każdej  boku  takież  trzy  lilie.  Kitrop. 
5,  24.  etn  SBappeii.  —  2.  Kizinek  herb;  szachownica  z 
żółtemi  i  czerwonemi  szachami,  ib. 

KIZOWY,  a  ,  e ,  od  kizu ,  ^iii  < .  Ruda  siarczana  kizowata, 
pyritosa.  Krumi.   Chy.  384. 

K  L. 

KŁĄB,  ębu/u6ęba,  m. ,  Kłębek  demin.;  (SoA.  klubko,  (klub 
discus;  klaub ,  klaubek  artus ,  articulus  członek);  Sorab. 
2.  klub,  klubk ,  klump  ;  Sorab.  1.  klubaźk ;  Carn.  klov- 
zhizh  ;  Vind.  klonzhiz  ,  kvonzhizh,  kvonzh ,  klupka  ,  kępa; 
Croal.  klupko  ,  namotay,  klupchecze  ;  Dal.  klupasce  ,  na- 
voj;tk,  namotiik;  Bosn.  klupko,  (klup  =  ława);  Ross.  k.ij^ói, 
K.iyóoKTi,  KjTyóomiKt,  (K.iyÓHiiKa  poziomka  truskawka);  Eccl. 
K.iyói,  mapii;  Htinij.  gombolyak;  cf.  Lat.  glomus,  globus; 
Germ.  Slumpen;  cf.  !D('b.  Sleuel,  SHcbcrf.  floiimcH;  An- 
glos.  elowc,  elywe;  .ingl.  elew);  1.  nici  w  kulkę  zwinię- 
te. Cn.  Th.,  ber  Sltmiel.  Transl.  paczka,  zwitka,  eiti  \^ad' 
d)en,  etn  Siiilbel.  Kłąb  płótna.  Miask.  Ryt.  102.  W  je- 
dnym kłębie  ciągnie  cała  wyprawa  artylleryczna.  Jak.  Art. 
2,  510.  (w  kupiej.  — •  Klomb  słowo  Angielskie,  grono 
drzew  sadzonych  czyli  rosnących  razem;  literalnie  tłuma- 
cząc ,  możnaby  niemal  powiedzieć ,  że  po  Polsku  jest  to 
kłąb  dr'zew,  i  to  słowo  najlepiej  wyobrazi  ten  sposób  sa- 
dzenia. J.  Czart.  Myśl.  ogród.  15.  —  W  kłęby,  czyli  w 
kłąb  zwijać  =  do  kupy  zwijać,  jujammcu  fndueiu,  5U|'ammcit 
iinnbeu,  in  eiiteu  Slumpeti  sufamiticn  Inubcn.  propr.  et  fig. 
Kiedy  na  swój  kłąb  każdy  zwijać  będzie ,  Nie  przestrze- 
gając pasma  społecznego.  Tak  na  postawę  nie  dostanie 
■przędze.  Wad.  Dan.  62.  (cf  na  swoje  koła  ciągnąć).  W 
ślizkie  kłęby  zwija  wąż  szmelcowną  pierś  smocza.  Przyb. 
Milt.  227.  Wąż  rychlej  ukąsi,  gdy  się  w  kłąb  zwinie. 
Stryjk.  207.  Trzy  kroć  głowa  zatrzęsła  w  gęste  witą 
kłęby  Hul.  Ou).  186.  Ckrośc.  Job.  75.  Ktoś  mu,  nim 
uchylił  gęby.  Straszny  wyciął  policzek,  aż  się  zwinął  w 
kłęby.  Pot.  Jow.   118.  (aż  się  skurczył,  skrzywił,  zgarbił). 

—  §.  Niechaj  nurt  Adryacki  szumne  rzuca  kłęby.  Hor. 
1,  135.  Ania;,  wały,  fale,  'SpiJClI.  Trojny  Gerbera  jęzor 
toczy  z  krwawej  trąby  Pieniste  'kłąby.  Hor.  2,  98.  Nar. 
Kuchnia  kłęby  dymów  wyrzucała.    Pilch.  Sen.  list.  2,  65. 

—  2.  Kłąb  u  konia,  grzywa  powstająca  na  karku.  Wiod., 
Cn.  Th. ,  włosy  między  uszyma  nad  czołem.  Tr.  bet  St= 
bcrrtft,  9?ift,  28iber^i'rft  beó  f*fcrbeei.  Kłąb,  wszelka  wypu- 
kłość kości  większych;  szczegółu.,  kość  przy  karku  by- 
dląt, od  której  sic  kark  i  -grzywa  zaczyna.  A'.  Kum  Koń 
ma  być  karku  wyniosłego,  kłębu  dużego,  uszu  maluczkich. 
Hipp.  12.  Maść  ta  bydłu  na  starcie  kłębu,  i  inne  cho- 
roby ratunkiem.  Syr.  249.  Przydawa  się  koniom  odci- 
śnienie  na  piersiach  przy  kłąbie ,  z  którego  twardnieje 
mięso,  podniósłszy  się  równo  z  kłąbem.  Cresc.  541.  Kłąb 
się  nad  szyję  byka  wydał  z  łopatek.  Olw.  Ow.  99.    KŁĄ- 

46 


362 


KŁABOWY  -  KŁA  CZYSTY. 


KŁAD  -KŁAK. 


BOWY,  a,  e,  od  kłębu,  Simuel  > .     Kość  kfabowa,  os  co- 
xarum.   Wejch.  Anat.  23.  cf.  Slov.  klubo,  kicia  coxa. 

'KLĄĆ,  KLNĄC,  klął,  "klnąJ,  klęli,  klnie,  klnę,  act.  niedok.; 
Boh.  kljli,  kijl,  iilegi ,  kljwśm ,  klnauti,  kinu;  Slov.  k\&t, 
klageni ;  Sorab.  2.  klesch;  Sorab.  i.  klu,  zaklu;  Vind. 
kleti,  klet,  klevem,  kovuncm,  kouneni,  kliem,  preklinjat; 
Carn.  obs.  klevem,  klinam;  Croat.  kleti,  klei,  kuni,  ku- 
nem,  preklinyam;  Rag.  kleti,  kunem,  kleosam;  Bosn.  kle- 
ti, kunem,  kunesc,  proklinati ;  Hoss.  MacTb,  Meny,  km- 
Hy;  przeklinać,  złorzeczyć,  fliicf)cn.  Krzyczał,  klął,  aż  się 
na  reszcie  udobruchał.  Teat.  29.  61.  Kiedy  nie  klnę  i  nie 
liałasuję,  nic  się  dobrego  nie  dzieje.  Teat.  50,  40.  — 
Kląć  kogo  abo  komu,  dnem  fliidjcil.  Tyran  ten  złego  ro- 
bił ludziom  siła,  A  że  źle  robił,  ludzie  go  też  klęli.  Jabf. 
Ei.  119.  Klnie  rolnik  woły,  ziemię,  i  stan  swój  nieszczę- 
śliwy. Zab.  14,  253.  Kto  kogo  niesłusznie  klnie,  sam 
siebie  klnie.  Szczerb.  Sa.x.  179.  —  §.  Klnąc  kogo,  klątwą 
go  obłożyć,  ben  23a:m  niif  eiiicn  mcrfcii,  jcmonticit  fit  ben 
33(iun  t^un.  O  każdy  grzech  mógł  papież  Cesarza  i  ka- 
żdego innego  kląć.  Szczerb.  Sax.  44.  Żaden  biskup  bez 
pewnej  przyczyny  grzechu,  kląć  nikogo  nie  ma.  ib.  128. 
—  g.  Kląć  się  recipr. ,  Boh.  klit  se ;  Bag.  kletise;  Bosn. 
klelise ,  rotitise;  Vind.  sadushilife;  Boss.  hMflCTbCH ,  bu- 
óajKiiTbCfl ;  Ecd.  kmmh  cm,  KA-husi  ca,  óoJKiiTnca,  (iothth 
c«,  poMyca;  [klnąc  przysięgać  się,  fid;  nerfcljnnircn  (obcr 
iicrfiudien),  fd)niórcn.  Kląłem  się  na  wszystkie  roty  dyabel- 
skie.  Teal.  57.  d,  37.  Na  honor,  na  życie  klął  się,  że 
mię  kocha.  ib.  45.  d,  43.  Drozd.  Pijacy  często  klną  się; 
żeby  mię  dyabli  porwali,  jeżeli  wrócę  więcej  do  szynko- 
wni.  Teat.  52.  c,  26.  Często  się  klniesz,  bodaj  mię  za- 
bito! Pol.  Jow.  2,  58.  Najwięcej  w  ten  czas  szalbierstw, 
gdy  się  klniecie  wiele.  Teat.  42.  c,  42.  Jeśliby  się  kto 
klął  kościołem ,  nic  nie  jest ;  ale  ktoby  się  klął  złotem 
kościelnym,  winien.  Biidii.  Mallh.  25,  IG.  (ktoby  przysiągł 
na  kościół. . .  .  Btbl.  Gd). 

Pochodź,  klecić,  klelij  ,  klątwa;  naklinać ,  naklać;  okli- 
nać ,  oklnąc  ;  odklinać  ,  odkląc  ;  przeklinać,  przeklętg,  prze- 
klęcie, przeklectwo  ;  wyklinać,  wijkląć  ,  luijkiejij  ,  lutjklecie  , 
wyklinacz  ;  zaklinać,  zakląć,  zaklinanie,  zaklęcie,  zaklęty _ 

na  KŁACH   ob.  Kieł. 

KLACZ,  -KLACZĄ  (Cn.  Th.,  Hipp.  26),  y,  z.,  KLACZKA, 
i  z.  zdrbn.,  (Boh.  et  Slov.  klisna,  kobila,  Sorab.  2.  kob- 
bula ,  grawa  ;  Hung.  kantza ;  Eccl.  Kjaya ;  {Hoss.  Kjima, 
KjiaijKa,  K.<a<iO]iKa  marcha,  szkapa);  cf.  Vind.  klufse,  ko- 
in<koń);  kobyła,  'świerzopa,  bic  Stuttc  Klacz  rodzi  je- 
dno źrzebię  na  rok.  Zool.  Nar.  578.  W  wojsku  Xer.\eso- 
wym  "klaczą  urodziła  zająca.  Warg.  Wal.  18.  Na  kla- 
czy jeździ ,  a  klaczy  szuka.  Cn.  Ad.  62.  KLACZE , 
ęeia ,  n.,  młoda  klacz,  cin  jnngc^  6tuttd)cn.  Dwanaście 
młodych  klacząt  spłodził.    Umnch.  II.  2,  219. 

KŁ.\CZE  ,  a,  n,  łodyga,  pręt  zinł,  na  którym  rosną,  bci" 
6ttcl  Ober  Stengcl  dnti  "Srauteś.  Brzost.  Duch.  5  eł  3. 
Anyż  tak  kłączem  abo  rózga  .  jako  liściem ,  opichowi  po- 
dobny Syr.  403.  Leży  róża  niestetyż,  z  swego  spadł- 
szy kłącza.  l'oi.  Porz.  397.  Wiednie  "uszczkniony  z  swe- 
go każdy  kwiatek  kłącza,  ib.  405.      KŁĄCZYSTY,  a,  e, 


kłącze  mający,  ftengelig,  Stctigel  pber  (stiele  ^abenb.  Kłą- 
czystych  maków  kwiaty.  Zab.  9,  351.  ZabŁ 

'KŁAD,  u,  m,  Boh.  klada  trabs;  Carn.  klada;  Graec.  >tX«- 
dnc;  a)  drewno,  drzewo,  klocek,  kłoda,  cin  ©tu(f  $oIj, 
{ob.  Kładka).  Ogień  bez  kładu  zagaśnie  w  popiele.  Chrośc. 
Luk.  80.  Ule  w  pasiekach  mają  stać  na  kładziech  ,  nad 
ziemia  cokolwiek  podniesione.  Kąck.  Ps.  17. —  b)  'Kład, 
pokład,  depozyt,  n.  p.  Ktoby  się  ku  takiemu  najdzieniu 
kładu    znać  nie  chciał;    a  ten    ktoby    tego    szukał,    brał 

się  do  przysięgi Stal.  Lii.  505.     KŁADĘ    ob.    Kłaść. 

KŁADEK,  dka,  m.  {Tr.)  KŁADKA,  i,  ź.,^ Boh.  kiśda, 
kładka,  kladba,  kletba  =  belka  jakakolwiek;  So7-ab.  1.  pźez- 
wohdnawawa,  {ob.  Ława,  ławka);  Croat.  berv,  mostizh, 
werou;  Carn.  veruv;  Boss.  kabąl,  moctkh,  (K;ia4Ka  kła- 
dzienie;  stos  czego);  belka  abo  ławka  nad  rzeczką  po- 
łożona, ber  StCG  iibcr  cin  SBnffer.  Na  strumieniu' była 
położona  kładka.  Dla  pieszych  tylko,  i  wazka  i  gładka. 
Jabi.  Ez.  125.  Teat.  16.  c,  44.  Jest  to  bohatyr  po  uli- 
cach rzadki.  Co  każe  w  błoto  ustępować  z  kładki.  Kniaź. 
Poez.  5,  116.  Kto  po  kładkach  mądrze  stąpa.  Ten  się 
rzadko  w  błocie  kapa.  Bys.  Ad.  30.  non  de  ponte  cadit, 
qui  eum  sapientia  vadil.  KŁADZIENIE,  ia ,  n.,  subst.  vsrb. 
kłaść.  Tam.  Ust.  294.,  Boss.  K.iaAKa,  K.iaaca.  KŁADZIO- 
NY, a,  6,  part.  perf.  verbi  kłaść. 

KLAGIENFURT,  a,  rn.,  [Celowiec.  5]  miasto  stołecznej  Ka- 
ryntyi.  Dykc.  Geogr.  2,  30.  Vind.  Zelovez.  KLAGENFURT- 
CZYK ,  a ,  m.,   Yind.  Zelouzhan. 

KLAJSTR,  KLAJSTER,  stru,  m.,  z  Ntem.  ber  SIcifłer,  cf. 
klej,  kleić;  Carn.  póp ;  Yind.  popje,  kelje,  slilibta  cf. 
ślichta,  spopad,  shidak,  lipniza ,  zaza ;  Eccl.  KjeciepB, 
KJCH  usi,  jiyKH  cocTaB.ieHbiri.j.  Lepie,  za  pomocą  których 
spajamy  naczynie  jedno  z  drugim  ,  najpospoliciej  nazy- 
wamy klajstrami.  KrumŁ  Chy.  68.  Klajstr  z  mąki  rżanej 
bywa  czyniony  od  introligatorów  do  wiązania  ksiąg.  Syr. 
918.  Mole  psują  okładki  klejone  klajstrem;  najlepiej 
tedy,  gdy  sie  kleją  klejem  a  nie  klajstrem.  Ład.  H.  N. 
22.  — ""§.  bj 'Klajstr  burl.  gówno.  Tr.  KLAJSTROWAĆ, 
al,  uje,  cz.  niedok.,  kleić,  klajstrem  spajać,  pomazać, 
fleiftcrn  ;  Yind.  popali ,  keljati ,  perlipiti ,  seshiihtati ,  szu- 
zati ,  spopaduvati ,  lipiti ,  zazati ,  s'  limastnem  mortam 
masati ,  obzazati ;  Boss.  K-icBcTcpojii  K;ienTb.  Ztąd  :  naklaj- 
strować,  oklajstrować,  poklajstrować,  zaklajstrować.  KLAJ- 
STROWKA,  i,  ż.,  vibrio  anguillula,  robaczek  w  klajstrze 
starym  z  mąki  uczynionym  się  pokazujący.  Kluk.  Zw.  4, 
417.  bic  łllciftcrniabc , '  cf.  chlebojad  chrząszcz. 

KŁAK,  u,  m.,  KŁAKI,  ów,  plur.,  odchodki  ode  lnu,  ko- 
nopi lub  wełny  czesanej,  zgrzebne  abo  paczesne;  Slov. 
kłky;  Boh.  kluky,  klucjćek,  kaudel;  Carn.  kodęla ;  (cf. 
kądziel);  Slau.  sukia ;  {Bosn.  klak,  japno  =  wapno) ;  bct 
SfBerg.  Jeśli  ciecze  Woda  w  okręt,  kłakami  utykają  szpa- 
ry. Pot.  Arg.  61.  Kłak  z  wełny,  którym  miejsca  te  za- 
tykają. Os.  Bud.  175. —  fig.  Kłaki  =  kudły  na  głowie,  ^aar- 
jotcn,  jnfnmmen  gcmorrene  ,t)aavc,  cf.  Germ.  bic  ŚIntte 
91  big.  Mucha  paf!  lwu  w  szyję  między  kłaki.  On  się 
rzuca  jak  szaleniec  jaki.  Zab.  15,'  282'.  Tręb.  Jam  ją  za 
kłaki  trzymał  sromotne.    Past.    Fid.    184.  —    Pójdzie    to 


KŁAM  -KLAMKA. 


KŁAMLIWY  -  KLAMER. 


563 


w  Waki ,  w  grzyby,  w  lachy,  baś  fommt  tnś  altc  Gifen , 
ini  ©criitle. 

KŁAM,  u,  r«.,  hi.,  kłamstwo,  łgarstwo,  bic  ?ugc;  BoA.  kłam, 
leź;  Slov.  kłam.  Nie  wierz  mu,  bo  kJam  w  uściech  nosi. 
Kulig.  Her.  241.  Ukarany  był  Ananiasz  za  kłam  powie- 
dziany, ib.  52.  Języka  kłam  wszeteczny.  Brud.  Ost.  0.  7. 
Człowiek  płonny  kłam  urodzi.  J.  Kckan.  Ps.  8.  Potwarz 
w  kłam  wymowna.  Nar.  Dz.  2,  21.  Gruby  to  kłam,  ale 
rymów  nie  złożony.  Goni.  Div.  152.  Urąga  kłam  bezczel- 
ny na  cnotliwego  szkody.  Zab.  15,  255.  Nar.  'Oszuka- 
wają ,  a  tracą  ludzi  swym  klamera.  Eraz.  Jez.  N.  8.  Za 
fałsz,  za  kłam,  za  matactwo  pismo  s'.  mieli.  Żarn.  Post. 
3,  625.  fKLAMA  ob.  Klamra).  KŁAMAĆ,  al,  kłamie 
CS.  niedok.,  kłaroa ,  kłamam  praes.  kantyn.,  skłamać  dok., 
Boh.  klamati  ,  klamam,  zklamati ,  Ihati ;  Slov.  kłamam; 
Carn.  klamiti,  klamem  fallere,  decipere;  Ross.  cxBacTaTb; 
Eccl.  ja(ecJOBCTBOBaTii ;  łgać  ,  malać ,  nieprawdę  powie- 
dzieć wiedząc ,  liigen.  Szlachcicowi  kłamać  nie  przystoi. 
Birk.  Chmiel.  A  ć>  h.  Rzemieślnicy  kłamać  bardzo  radzi, 
Lecz  szewc  swojemi  kłamstwy  ich  wszystkich  przesadzi. 
Zab.  16,  566.  Kłamca  wielki;  na  jednej  nodze  stojąc, 
dziesięć  razy  skłama.  Cn.  Ad.  547.  Jeżeli  kłamię,  bo- 
dajem  się  udawił ,  bodajem  skonał.  Teat.  50,  55.  Ka- 
płanami się  być  kłaniają.  Sk.  Kaz.  298.  Wolno  bez 
świadka  kłamać  o  umarłym.  Pol.  Syl.  78.  Nieprzyjacie- 
le boży  kłamali  'sa  jemu.  Wrób.  197.  (cf.  być).  Kiedy 
widzą,  tedy  kłam;  kiedy  nie  widzą,  tedy  k  nam.  Rys. 
Ad.  25.  —  §.  Kłamać  kim ,  oszukać  kogo  ,  n.  p.  Trzy- 
kroć mną  skłamał,  a  nie  chciał  prawdy  powiedzieć.  W. 
Judic.  16,  15.,  Budn.  1  Beg.  15,  16.  Zygmunta  Cesa- 
rza do  tego  przywiedziono ,  iż  skłamał  Janem  Husem. 
Zygr.  Pap.  514.  Jeszczeż  ze  mnie  szydzisz,  a  kłamasz 
mną?  Badz.  Jud.  16,  15.  Nie  skłamałem  Dawidem,  iż 
plemię  jego  będzie  trwało  na  wieki.  Wrobi.  215.  —  g. 
Kłamać  kogo  =  kłamliwie  udawać  się  zań,  jemanbcś  ^*ei:< 
fon  fpiclcii,  fi^  fiir  jemanbcn  aii^gcbcii.  Towarzysz  nasz, 
prawdziw  ego  Rusina  kłaniając ,  szczęśliwie  dobrał  sie  do 
króla.  Tward.  W.  D.  77.  KŁAMACŻ ,  a,  m.,  KŁAMCA, 
y,  m. .  łgarz ,  malacz,  bcv  Siiijncr;  Boh.  klamar;  Carn. 
ieshnik,  lashnik  ,  (klama  =  bałamut) ;  lioss.  Bp^H^  ;  Eccl. 
A'LHi6c:\oi!6CfaiiHK'Ł.  Kłamcy,  i  prawdę  mówiącemu ,  nie 
wierzą.  Zegl.  Ad.  110.  Kłamca,  magazyn  wiatru.  Zab. 
5,  32.  Kłamcy  dobrej  pamięci  potrzeba.  Cn.  Ad.  547. 
KŁAMCZYNA,  y,  i.,  fioss.  epyHbfl  ,  łgarka,  kobieta  kła- 
mliwa, bic  ?ru]iicnMii.  Mc  wierz  ji''j ,  to  wielka  kłamczy- 
na.  Mon.  74,  452. 

Pochodź,  kłamliwy,  kłamstwo,   nakłamać,   okłamać. 

KLAMERKA,  i,  £.,  dem.  nom.  klamra,  §.  a)  ciitc  flcine  Hlammcr; 
klamerkami  spięto  deszczułki.  —  g.  b)  Drukowe  klamer- 
ki'nawiasy,  Rlommcrn,  ,C>afcii,  >].tarciitbci'cn.  Słowa  dwie- 
ma klamerkami  ujęte.  Tr.  KL.\MEIU\0\VATY,  a,  e,  na 
kształt  klamerki,  n'ic  ciiie  ficitic  .Hlamiiier  flcftnltct.  Tr., 
Hoss.  cKOóiiaibiii. 

KLAMKA,  i,  2.,  KLAMECZKA,  i,  ;'.,  zdrbn.,  Boh.  klika, 
klićka ,  pętlice ;  Sorab.  2.  klinka  ;  Carn.  kluka ;  Viud. 
kluka,  saletauka ,  sapirniza,  karjizc;  Cront.  kvaka ,  za- 
padavlcza ;  Ross.  ormejKa ,  oinHpKa ,  saA-iecTKa ,  mcKOJ- 


4a,  mcKOwoiKa;  bie  Slinfc,  etn  fallctiber  JSiecjcI,  ber  iit 
ben  iSlinfbnfen  grcift;  bic  (st^nalle,  iburft^nalle ;  aui)  ber 
Sriicfer.  Części ,  z  których  się  zamek  składa  są ,  rygiel, 
klamka,  zasuwka,  deka  ,  sprężyna.  Teal.  6.  c,b8.  W  rur- 
musie  klamka  służy  do  otworzenia  i  zamknięcia  na  prze- 
mian przechodu  dla  wody.  Jak.  Mat.  5,  407.  Spuścić 
klamkę  Ross.  3ame.ibKHyTb.  —  Prov.  Zapadła  nędznym 
klamka.  Bardz.  Luk.  157.  .-już  za  późno,  już  się  skoń- 
czyło ,  już  się  stało ,  ci^  ift  fc^on  etiimal  gefc^c^cn ,  ei  tfl 
iłor&c^.  Zapadła  klamka ,  musisz  pójść  na  szubienicę. 
Boh.  hom.  2,  126.  Uprzedzić  trzeba,  nim  klamka  za- 
padnie. Pol.  Syl.  504.  ebc  bic  Jbiirc  ji^nniipt ;  fo  laiigc 
e'5  itPi})  ^ńt  ift.  Zapadnie  klamka,  trudno  się  nawracać. 
ib.  Trudno,  gdy  klamka  zapadnie,  By  wstecz  iść  miały 
niebieskie  wyroki.  Koclioiv.  156.  Klamka  miłosierdzia 
bozkiego  jeszcze  nie  zapadnie.  Pot.  Zac.  42.  —  oppos. 
Jak  śmierć  pięścią  traci  w  domy,  Wnet  i  klamka  odpa- 
dnie. Brud.  Ost.  A.  9.^  drzwi  się  otworzą ,  Pic  Jbiire 
ipriiiijt  niif.  —  Melon.  Żem  u  drzwi  moich  nie  opatrzył 
klamki.  Wykradły  mi  córkę  niecnotliwe  mamki.  Zab.  15, 
254.  (żem  się  nie  pilnował  lepjej).  Zawsze  nam  powin- 
ność marę  wystawia  honoru,  Żeby  się  u  wielkiego  klamki 
trzymać  dw-oru.  Zabł.  Amj.  12.  Szlachcic  ledwo  odsądził 
synala  od  mamki,  Już  go  uczył,  jak  pańskiej  miał  się 
trzymać  klamki.  Teat.  45.  c,  142.  (jak  załawiać  faworów 
pańskich). 

KŁAMLIWY,  'KŁAMNY,  a,  e,  KŁAMLIWIE  adverb..  łżywy, 
zmyślony,  liiijen^aft ;  Boh.  klamawy ,  Iźiwy ;  Slov.  skłamii- 
wagjcy;  Slav.  laxljiv;  Carn.  Iashniv,  (  klamast  bliteus) ; 
Ross.  jiżKHBbifi,  .iJKer-iiiro-iiiBun.  Jeśli  mi  powiesz  je- 
szcze co  kłamliwie ,  Zapłacisz  mi  to  swa  szyją  prawdzi- 
wie. Past.  Fid.  295.  Otwierasz  usta;  słowa  są  kłamli- 
we. Past.  Fid.  55.,  Ryb.  Ps.  22.  Do  cesarza  kłamliwą 
sprawę  o  tym ,  co  się  działo ,  wypisał.  Sk.  Dz.  405. 
Twarz  kłamna  zwodnicza.  Teat.  10.  b,  49.  Kłamna  pro- 
rokini. Bardz.  Trag.  274.,  Zebr.  Ow.  276.  Nieprzyjacio- 
ły  moje  języki  swenii  kłandiwie  czynili.  5  Leop.  Ps.  5, 
11.  (łżywie  i  zdradliwie.  1  Leop.).  Im  kto  kłamliwszy, 
tym  lepszym  jurysta.  Zab.  15,  254.  Co  serce  czuje,  toż 
twierdzą  niekłamliwe  usta.  Zab.  12,  106.  (niezwodnicze, 
prawdomówne).  Nadzieja  zawsze  bywa  kłamliwa.  Teat. 
51.  c,  49.  (zwodnicza).  Kłamliwy  strój  niewieści,  gdy 
się  farbują ,  malują ,  brwi  czernią.  Pelr.  Ek.  68.  Sleza- 
cy,  kłamliwą  monetę  kując,  o  niemała  ztąd  szkodę  Po- 
laki przywodzili.  Krom  545.  (zfałszowana).  KŁ.4MLI- 
WOSĆ  ,  ści ,  ź.,  łżywość ,  nałóg  kłamstwa,  fałszywość, 
bic  fiiijciibiiftigfcit;  Ross.  .i/KiiBOCTb. 

KL\MER,  mru,  m.,  KLAMRA,  "KLAMA.  y,  z,  KLAMER- 
KA, i,  2.  zdrbn.,  Boh.  klamr;  Slov.  klambra  ;  Sorab.  2. 
klam."a;  Carn.  klamfa,  klaka;  Yind.  kvanfa,  narba ,  kva- 
ka  ;  Croal.  zpona  ,  (cf  szpona);  Bosn.  asgjula  ,  asgjulica, 
ombretta ,  kovce;  fioss.  npcOoM,  npoóoem ,  npoóOHmiKi, 
yKptna,  cuptna,  Kptiib,  ci;a6a,  ckoOkii,  (cf  skobel); 
z  Niem.  bic  >tlamilicr ,  żelazo  do  spajania  drzewa,  zacię- 
cie w  drzewie  do  budowy  ;  n.  p.  Przybijał  klamry  drze- 
wo, żeby  w  prawą  abo  w  lewą  Nie  uchodząc  leżało  pod 
toporem  drzewo.    Pot.    Pocz.    248.    (cf    ankra).    Klamra, 

46' 


304 


KLAMRY  -  KŁANIAĆ. 


KŁANIACZ  -  KLAPA. 


sprzączka  u  pasów ,  pendentów.  A'.  Kam.  Ducliowni  mo- 
cniej jak  klamrem  niezgiętym ,  wiara  tron  umacniają. 
Teat.  45.  d,  \.  —  g.  Klama  =  kleszcze,  cilie  3lligc.  Zło- 
tnikowi trzeba  też  mieć^  'kiamę  ku  wyjmowaniu  węgla 
z  tyglów.  Sienn.  602.,  Sleszk.  Ped.  343.  —  g.  Kawałek 
belki  abo  tarcicy ,  przybitej  od  jednej  ramy  do  drugiej, 
zęby  cyrabrowanie  trzymało  się  tym  mocniej ,  tak  w  ga- 
leryacb,  jak  w  studniacli.  Jak.  Ail.  2,  220.  ber  Sllammcr' 
Imlfcn,  bnź  łUammcrbrct.  KLAMRY,  herb;  klamry  dwie 
na  krzyż  złożone.  Kiirop.  5 ,  24.  ciii  Sffinppcii.  Różne  są 
tego  herbu  odmiany  i  nazwiska,  (c(.  cbolewa).  KLAMRO- 
WAĆ, ał,  uje,  cz.  niedok.,  zklamrować  dok.,  klamrami 
spajać,  jiifammeu  flammcni,  (cf.  ankrowaćj;  Sorab.  1.  zklam- 
ruyu  ,  zkiulźu  ;  V'tnd.  kvanfati ,  snarbati,  skvakati.  KLA- 
MROWY, a,  e,  od  klamry,  Slmiimcr  =  ;  Ross.  npoóonHuri, 
CKOÓOMHUH ,  CKOóaHhiH,  KLAMIIZYSKO ,  a,  ».,  niezgra- 
bna klamra,  ciiiC  iiiigcfdjicftc,  iiiifórmlidK  Ślaimiicr.  Na  piersi 
nosi  szerokie  klamrzysko.  Zab.  9,  83.  liyck.,  not.  orderzysko. 

KŁAMSTWO  ,  a ,  n.,  kłam  ,  łez  ,  łgarstwo ,  bie  fiiiijc. '  Już 
przyuczyli  język  swój  mówić  kłamstwa.  3  Leop.  Jer.  9, 
S.  (mówić  łeż.  \  Leop ).  Kłamstwo  z  prawdy  nie  jest. 
1  Leop.  \  Joan.  2,  21.  Starzy  Polacy  zawsze  byli  mi- 
łośnikami prawdy,  przetoż  i  samo  imię  kłamstwa  u  nich 
w  nienawiści  było,  i  mieli  je  sobie  za  godne  na  reke 
wyzwania.  Weresz.  Heg.  119.  Kłamstwo,  jak  szydło  w 
worze ,  niedługo  się  zatai.  Gii.  Ad.  348.  A  już  też  ży- 
we kłamstwo.  Boh.  Kom.  4,  248.  Zawsze  się  kłamca 
swym  kłamstwem  pobije.  Zab.  12,  301. 

KŁANIAĆ,  KŁANIAĆ  się,  iał,  ia ,  zaimk.  niedok.,  ukłonić 
się,  pokłonić  się  dok.  {Etijm.  kłonić  się),  Boh.  klaneti 
se,  khinjwam  se  corpiis  indinare ,  adorare ,  klanenj  ve- 
neratio;  Sorab.  2.  sze  klannsch  upaść;  Sorab.  1.  kwonu 
szo  ingeniculor ;  Garn.  klajnam  se ;  Croat.  klanyatisze, 
klanyanye=  pokłon;  Dal.  klanyatysse;  Dosn.  klagnatise  , 
poklonittise  colere ,  venerari;  Rag.  klagnatise  vereri ,  po- 
klonitti,  klagnam  munerare ,  pokłon  donum ;  Ross.  mn- 
HiiTbCfl,  noK.iOHiiTbca ,  (  2.  vulg.  w  podarunku  ofiarować, 
darować);  1)  schylać  się  ciałem  na  znak  uszanowania, 
fid)  iicrkuflcn,  fid;  neigcii,  ciup  3Jcrl)c:igiiiii]  mnd)cii.  Na- 
chylali się  i  kłaniali  się  Jehowie  twarzami  do  ziemi.  Budn. 
Nehem.  8,  6.  Kłanianie  jest  zwierzchna  postawa  uczci- 
wości i  poddaności.  Gil.  Post.  67  b.  Na  imię  Jezus  ma 
się  kłaniać  każde  kolano,  ffrbst.  Nauk.  N  ^  b.  —  g.  a) 
Kłaniać  się  bogu,  przed  bogiem  =  czcić  boga,  adorować 
go  ,  nntietcil.  Panu  Bogu  kłaniać  się  i  służyć  jemu  bę- 
dziesz. S/f.  Aaz.  286.  Dając  chwałę  Chrystusowi ,  albo 
kłaniając  się  przed  nim,  wołali.  Salin.  2,  10.  Bałwo- 
chwalcy czartom  się  kłaniają.  Star.  Ryc.  4S.  Musiał  się 
kłaniać  w  kościele  Remnon ,  gdy  i  on  się  kłaniał  a  mo- 
dłę dawał  na  tym  miejscu.  1  Leop.  4  Reg.  5,  18.  — 
g.  b)  Kłaniać  się  =  ukłon  swój  robić,  chylić  się  dla  kom- 
plmientu,  ciiic  ^Jcrbeiifluiig ,  eiti  }?omplimcnt  mad)cii.  A  pi'e! 
We  {*anna  się  kł.miasz  nogą,  jak  parafianka;  damy  wiel- 
kiego świata  kłaniają  się  biodrami.  Żabi.  Bal.  31.  Kła- 
nia się  z  szastaniem'.  Teat.  19,  8.  —  g.  c)  Kłaniać  się 
słownie,  ustnie  lub  listownie  =  służby  swe  zalecać,  po- 
zdrawiać słownie,  polecać  sie,  miinblic^  oiit  fdjriftltd/  feiii 


Spiiiplimeiit  mncĘicit.  Wchodząc  mówi:  kłaniam  się  Wa- 
szeć  Mościwemu  Panu  Dobrodziejowi.  Teat.  7.  d,  21.  ić^ 
niadjc  S^ncii  mciii  Somplimciit ,  rbcr  ctma:  imtcrt|mntgftcr 
®ieiicr  (mciiii  man  511  jcmniibcii  fommt).  —  Odchodiac:  Pani 
mojej  kłaniam  jak  najniżej.  Teat.  21,80.  (Uniżeniej:  upa- 
dam do  nóg ,  ściskam  nóżki),  im  SOcggcIjCii :  id)  cmpfe^Ie 
mid)  iiiitci-t^niiigft ;  id;  Mn  3(ir  gel/orfrtmfter  Siciicr.  Ale 
darmo!  czasu  nie  mam,  kłaniam.  We  Panu.  Boh.  Kom. 
4,  79.  Kiedy  tak!  kłaniam,  ib.  1,  391.  mciiiiś  fo  ift,- 
gc^orf.  Tticiicr.  Podnóżek  Pański!  Ę..  Kłaniam,  kłaniam, 
szczęśliwej  drogi  życzę  We  Panu.  Teat.  52.  d,  37.  Nie 
naprzykrzam  się,  1  kłaniam.  Boh.  Kom.  1,  392.  List  lub 
bilet  kończąc:  Kłaniam  =  polecam  się,  am  (Snbc  cind  SriC' 
fCłS  ober  Sillctś:  icb  cmpfcl;Ie  mid).  Kłaniać  się  przez  kogo, 
fciiicii  gmpfc^I  ncrmclbcn  Inffcii ,  fciii  Somplimcnt  madicii  Inffen. 
Odebrałem  list  od  niego;  kłania  We  Panu.  Kazał  mi 
się  kłaniać  We  Pani ,  cv  Ińpt  fid)  J^iicn  (burd)  mid))  em> 
pfc^lcil.  Kłaniać  się  od  kogo ,  jcmniibcś  ilomplimciit  ani-- 
rid;tcii,  fcincii  6mpfc()I  Bcrmclbcii.  Kłaniajze  się  Panu  swe- 
mu ode  mnie ,  oświadcz  mu  clięć  moje  widzenia  się  z  nim. 
Teat.  22.  b,  7.  W  polu,  gdy  kłosy  głowy  swe  schy- 
lają. Zda  się,  że  mi  się  od  ciebie  kłaniają  Zab.  14, 
263.  —  2)  Kłaniać,  wizytę  oddawać,  fciiie  Slllfllinrtuiig 
lliad)Cll.  Ponieważ  We  Pan  Dóbr.  tak  każesz,  skoro  się 
ułatwię  ,  zaraz  będę  kłaniał.  Teat.  30,  60.  —  3)  ogólnie 
Kłaniać  się  komu:  dobre  słowo  dawać,  pokorzyć  się  przed 
nim,  nadskakiwać,  zabiegać  mu,  przypochlebiać,  czap- 
kować, bcii  imtcrt^niiigftcii  Siciicr  ooii  jcmaiibcii  iiiad/en, 
ibm  aiiffpriiigcii ,  aiifmnrtcii ,  aiifpnffcii.  Ty  im  się  będziesz 
kłaniał?  nie  są  warci  tego.  Teat.  44,  90.  Już  teraz,  że- 
byś ini  się  i  kłaniała,  to  cię  nie  wezmę.  ib.  54.  c,  B  ii. 
Kłaniać  się  niegodnemu  ,  ciężko  uczciwemu.  Gn.  Ad.  348. 
Chce ,  aby  mu  się  kłaniano  ib.  56.  Niech  w  każdą  nie- 
dzielę chodzą  do  posła ,  i  niech  go  proszą  o  urzędy  i 
promocye,  i  kłaniają  mu  się.  Nieme.  Bibl.  T.  5.  Kto 
nad  zwyczaj  się  kłania  i  przyjaźni  ściślej ,  Jeśli  już  nas 
nie  odrwił ,  pewnie  odrwić  myśli.  Żabi.  Zbb.  3.  KŁA- 
NIACZ, a  ,  ?«.,  czapkownik,  pochlebniś,  nadskakujący  ko- 
mu ,  ciii  ©c^mcidilcr,  iftomplimciitciimadjcr ;  {Rug.  klagnalaz; 
Croat.  klanyavecz;  Dal.  klanyalacz  adorator').  Staracie  się, 
aby  jak  najwięcej  klaniaczów  mieliście.  Bals.  Niedz.  \,  3. 
Pochodź,  pod  słowem  :  kłonić. 
KLAP!  KLAl*,  odgłos  uderzenia,  cf.  klask,  plask!  flapp! 
flnppj !  (cf  klepać).  Ja  go  za  piersi  chap ;  a  on  o  ziemię 
klap!  Mon.  67,  723. 

KLAPA,  y,  i.,  KLAPKA,  i,  i.,  dem.,  Boh.  klapka,  klop, 
poklop ,  klopec,  poklopec;  Vind.  zhesgernilu ,  sertje ; 
Ross.  laanaHi,  K.iananiiiK,  saMbriKa;  z  Niem.  btc  .^lappc. 
g.  1)  bie  35eiitilflappc,  bic  łtlappe  iii  ber  |*iimpe.  Pompa 
składa  się  z  rury,  z  klapy,  z  stępia.  Os.  Fiz.  325.  Wia- 
dro w  studni  musi  mieć  na  dnie  dziurę  ,  która  wewnątrz 
się  zamyka  pewną  klapką,  powleczoną  spodem  skórą 
lub  suknem.  Świtk.  Bud.  543.  —  g.  2)  Klapy,  klapki, 
'kłapcie  u  rękawów,  bic  9liiffd)Inge  auf  ben  SIcrmcIn,  bie 
Sloppcn;  Ross.  otbodot^.  Suknia  zrobiona  po  Angielsku, 
2  klapami  i  bulionami.  Teat.  38,  297.  Ten  z  opiętym 
kołnierzem  ,   ów  z  podwójną  klapką.  Zab.  9,  364.  Ejsym. 


KLAPAĆ  -  KŁAPOUCHY. 


KLAPSNAĆ  -  KLAROWNY. 


363 


Pikowany  żupan  ,  i  klapcie  u  rękawów ,  oznaczały  czło- 
wieka ,  który  się  dawnych  zwyczajów  trzyma}.  Kras.  Pod. 
i,  1-42.  —  §.  3)  Klapka  usz,  tai  Obrldppdicn.  Zewnę- 
trzne części  ucha  sa ,  muszhł  i  wiszące  klapki,  lobiili. 
Kluk.  Zw.  i,  44.  KLAPAĆ,  KŁAPAĆ,  al,  a  et  ie  in- 
trans.  niedok.,  klapnąć  jc(//!o(/.,  (Boh.  klapati,  klapnauti, 
klapl ,  klapnu;  Sorab.  2.  klapasch;  Sorub.  i.  klapu ,  kla- 
pera,  klapotam ,  kwapu  ,  kwapem  ,  kwapam;  Dal.  klapati; 
Sosn.  klappati ,  kuccati ,  klapitati ,  gloraotali ;  Ross.  x.io- 
naib,  .\J0UH3'Tb;  et'.  Gi-aec.  y.olarrrb);  Arab.  ?]-;  ,  2""'p; 
6V.  Lat.  colaphizo ;  cf.  Pol.  klepać,  kłopotać,  kołatać); 
uderzając  odgłos  klap  wydawać ,  flapiicn  ,  flaiipcrii ,  tlarfen. 
Klaska,  plaska,  kłapa  nogami,  dhplodit.  Cn.  Th.  279.  mit 
ben  %u^(n  flappen;  {Croat.  kl.ipati,  klapam  gradior  ad 
passus  singulos  dedinando  caput).  Bocian  klapa ,  kleko- 
ta,  klaska,  ber,  (itord)  flappert.  Bocian  kłapajacy  nosem 
klekotliwym.  Zebr.  Ow.  159.,  {Sorab.  1.  klapotam  każ 
bacźen).  Sęp  pazurowaty  miaższyni  klapał  głosem.  Banial, 
Jo.  b.  —  Kłapać  zębami;  szczekać  zębami,  mit  ben 
3alineit  flappeni;  (Boh.  gektati;  Rag.  zokotatti  zubima  ; 
Carti.  klepetam).  Ukąsiła  się  w  rękę,  i  tak  mocno  kła- 
pała zębami,  iż  ją  było  słychać  za  drzwiami.  Pam.  83, 
i,  183.  Ścinało  się  w  mróz  powietrze,  dygotałem  i 
kłapałem  zębami.  Ossol.  Sir.  3.  Pies  zębami  kłapie.  Pot. 
Arg.  Gt3.  Pies  próżno  kłapa  zębem  na  muchy.  H.  Kchan. 
Orl.  1,  293.  W  tym  na  burego  wilka  wpadają;  Rwie 
go  chart  morąg;  on  zębem  klapie.  Zab.  9,  540.  ZabŁ 
Zębami  klapaja.  Jabl.  Ez.  1 1 .  Usiłuje  przemówić ,  lecz 
kłapiące  wargi  Nie  zdoła  słów  wvderzvć;  naostatek  sze- 
pluni.  Przyb.  Ab.  159.  "W  rękę  kla|,n"ąć  Henr.  Sk.  284. 
zamiast  klasnąć,  in  bie  ,'ófinbc  fiatfdicn  (flnprcii  3(blg.). — 
g.  Sklapać ,  poklapać  ,  klapiąc  zwalać ,  lic)'d)!iimpcni.  n.  p. 
Niechhija,  co  się  błotem  sklapie  po  kolana,  pięknością 
zowią  zaniedbaną.  Zab.  9,  33.  Zabl.  KLAPANIE  ,"  ia ,  ii., 
subst.  verb.,  \>ai  Ślappen ,  Slappcrn.  KLAPACZKA,  i,  ż. 
choroba  owcza,  eitie  Jtranfbcit  ber  (id)afe,  ber  Dre^iiiiii, 
SRingcl.  Na  klapaczke  owcom  co  dawać.  łJaur.  Sic.  468. 
—  §.  Klapaczka  cf.  klepaczka  ,  Ross.  x.iony  uina  ]iukawka 
dziecinna.  KLAPIERNIA,  i,  i.,  ciii  Mitiiiiid)Ciiflelidijc.  Mający 
w  królikacii  upodobanie,  robią  im  klapiernie,  czyli  umyślne 
mieszkania  w  ziemi,  gdzie  na  wolności  rozmnażają  się, 
będąc  płotem  ogrodzone  od  zwierza  drapieżnego.  Ład. 
H.  iV.  82.  KL.APKA  ob.  Klapa.  KLAPKOWATY,  a,  e,— 
o  adverh.,  podobny  do  klapki,  flarpciwrtiij.  Liście  klap- 
kowatc,  f.  lohatum ,  od  okragławego  obwodu,  aż  do 
połowy  na  rozwarte  klapy  podzielone;  sa  listy  dwukla- 
powe  ,"  trzyklapowe.  Jundz.  '2  .  27.  =  KL.VPKO\VV  ,  a  ,  e  , 
n.  p.  Liście  klapkowe,  lohatum  /'.,  kiedy  liść  rozdziela  się 
na  kilka  części  okrąijławych.  Bot.  Nar.  36.  23ldttcr  luic 
filappcn  geftaitct.  KLAPONOGI,  a,  ie,  tet  nogami  czyniący. 
Dudz.  4L  sonipes.  Cn.  Th.,  Urs.  Gr.  IGI.  Kłaponogi 
koń.  Dasyp.  L  11  3.,  Sorab.  1.  tupotak  ,  z  nohami  lu- 
potawć  kón ;  Germ.  fiappi^fiigiij ,  mit  bciu  Jiific  tiiiiciib , 
fdinllctib  niiftretciib.  KLAI'(JUC1IY,  a,  e,  obwisłycii  uszu. 
Ilappi'fari(j ,  który  zawiesiste  uszy  ma ,  /laccidus.  Macz., 
Boh.  klepouchy ;  Slov.  kłopouchy;  Yind.  klopovushen ; 
Croat.  Yuiioklapaszt,    vuhoklafs;    Ross.    BHCJoy.\ifi.    Osieł 


kłapouchy.  Pot.  Pocz.  233.  Kniaź.  3,  73.  Świnia  kfapo- 
ucha.  Pot.  Pocz.  134.  Ogarzy  kłapousi.  Pot.  Syl.  22.  — 
Fig.  Przy  minie  kłapouchej  nam  dobra  siermięga.  Teał. 
43.  b,  12.  Drozd.,  et',  mina  cienka,  cf.  spuścić  na  kwin- 
tę; {Boh.  klepjm  uśi,  chijpiti,  ochlipiti  zwiesić  uszy); 
Car.  klopouh  giii  dissitnulans  audil).  KL.APSN.ĄĆ ,  ał , 
ie  nijak.  dok. ,  upaść  z  trzaskiem ,  flappfeii ,  biitfliippfcii , 
Łiiiftiirscii.  KLAPSTRA,  y,  i.,  twarzysko,  eiii  rfriiCeiiGe^ 
fidit,  {vulg.  Cbb.  @cfrdC,  @efrij5).  Łeb  dziwacki  u  dru- 
giego,  klapstra  na  bok  jak  fasa.  Rrud.  Osi.  B  b.  rultus 
tortuosus.  —  §.  Klapstra  =  rozlazła  nieochludna  kobieta, 
dziewczyna ,  ciiie  Sdilninpampe. 
KLAR,  u,  ni.,  (cf.  Genn.  flar;  Gall.  clair;  Angl.  elear; 
Lat.  clarus;  Graec.  jhifooij ;  jasność  propr.  et  fig.,  bie 
Slfire,  SInrŁeit,  Sclle.  Trunek  robiący,  gdy  sie  uspokoi, 
klar  odbiera.  Os.  Rud.  239.  Po  niepogodzie  klar  nasta- 
wa. Chekh.  Poprz.  A  2.,  Rag.  bistros ,  bistrina  cf  by- 
strość; Bosn.  bistrost;  Croat.  bisztroclia  ,  bisztrina  ,  bisz- 
troszt;  Can.  bistrust,  bistrina;  \ind.  bislrust,  fvetlust , 
fyietloba ,  uternost ;  Ross.  CBtT.iocTb ,  MiiCTOia.  —  §. 
W  klar  =  jasno,  widocznie,  bciitlid) ,  bcIl,  offenbnr,  fiditlmr^ 
lid),  (oppos.  skrycie).  Ze  kocham  Kleopatrę  Nie  taje  się 
z  tym,  owszem  w  klar  sie  pokazuje.  Min.  Ryt.  1,  118. 
Krótko  powiem ,  a  w  klar.  Opal.  Sat.  46.  Umysł  szcze- 
ry, albo  w  klar  czyniący.  Fred.  Ad.  93.  Z  nim  nikt  nie 
mógł,  chyba  w  klar  traktować,  bo  go  zaraz  wytropił. 
Lub.  Roz.  119.  1.  KLARET,  u,  ;«.,  klarowny  trunek,  (z 
Franc.  clairet,  (SInret) ,  eiii  flare^,  iiidit  tnibeo ,  ®ctrdiif. 
§.  1)  klaret  wino,  heluolum.  Cn.  Th.  eiii  blofer  fKirer 
3Ecili.  —  §.  2)  Wino  przypiawne;  n.  p.  Jak  robić  wino 
tak  oczyścione,  że  i;o  dla  jego  jiisności  klaretcin  zowia. 
Sienn.  626.  ein  flcniiiv5tcr  Chirctifciii,  Cflarct;  [Lat.  med.  cla- 
retum).  Natłukłszy  nasienia  skoczkowego ,  uwarzyć  w 
miedzie ,  potym  zmieszać  z  winem;  a  rna  się  ustać,  aż 
będzie  klaret.  Cresc.  281.  O  winiech  lekarskich,  klare- 
tami  zwanych,  dla  ich  jasności.  Sleszk.  Ped.  397.  Ma- 
rina, korzenne  wino,  korzeniem  przyprawione,  klaret. 
Macz.  (cf  bipokras).  Melicratan,  piły  miód,  lipiec,  klaret. 
ib.  2.  'KLARET !  klarynet.  n.  p.  Zatrąbcie  w  trąbę  w  Ca- 
ban, a  na  klarecie  w  Rama.  Hadz.  Oseas  3,  8.  (w  trąbę. 
Bibl.  Gd).  KLAROWAĆ,  ał,  uje,  cz.  niedok.,  czyścić, 
jaśnić,  flar  mac^Clt;  [Bosn.  bistritti;  V(;i(/.  bistruvati,  obi- 
slriti,  sbistriti,  iszhistiti  od  droshja;  ^fl(/.  zbistriti.  razbi- 
striti,  bistrini).  Wino  w  Włoskiej  ziemi  tak  klarują:  we- 
zmą trześnie  i  w  wino  wieją  i  t.  d.  Haur.  Ek.  97.  Od- 
ceilzcnic  rozcieku  z  piany,  która  wiele  plugastwa  z  nie- 
go odłącza ,  zowią  klarowaniem ,  clnrifiialio.  Krumi.  Chy. 
117.  — Klarować  się  recipr.  niedok.,  uklarować  się  dok., 
ustawać  się ,  czystym  ,  jasnym  sie  stawać ,  Croat.  biztri- 
tise;  Carn.  bistry  se  ,  flar  luerbeii.  Usklnić  sie  i  uklaro- 
wać. Mon.  69,  387.  Po  6  niedzielach  miód  klarować 
się  pocznie.  Haur.  Eh.  141.  KLAIUIWNY,  a,  e,  KL.\- 
1U)\VNIE  n(/ir;  i,  jasny,  czysty,  flar,  llcU  ;  Sorab. 'i.  klor- 
ni;  Boh.  cisty;  Carn.  bistr;  Yind.  bister ,  fvetl,  fyietel , 
utcrn,  ozhiten  ;  Slav.  histar;  Rag.  bistar,  zklen;  Bosn. 
bistar;  Croat.  biszler,  bisztro;  Ross.  CBtT.ihiri,  flciiuri. 
Piwo  lekkie  i  klarowne.    Kras.  Pod.  2,    109.     Klarowna 


366 


KLARYFIKOWANY  -  KŁAŚĆ. 


K  Ł  A  S  C. 


woda  (Carn.  bistreza ;  Yind.  (\e\h  voda).  Klarowne  nie- 
bo. Tr.  Klarowny  glos,  który  pies  wydaje  bez  zadziera- 
nia ;  chrapliwy,  którym  zadziera.  Ostr.  Myśl.  44.  t.  j.  gład- 
ki,  tm  rcinc",  flare  <2timmo.  KLARYFIKOWANY,  a,  e, 
przeczyszczony,  przejaśniony,  (jcldlltcrt,  finr  iJCtna(^t.  Sok 
przewarzony  i  klaryfikowany.  Syr.  280. 
KŁAŚĆ,  "KŁAŚDŹ,  kładł,  kładzie,  kładę  ci.  niedok.,  kła- 
dnać  jednotl.,  (cf.  złożyć  niedok.,  położyć  dok.),  (Boh.  kla- 
sti,  kladl ,  kładu;  Sorab.  2.  klafcź;  Sorab.  i.  klafcź , 
kładu,  kwadu ;  Yind.  kladati ,  loshiti ,  poloshiti ,  kla- 
divati'kuć,  kladilu ,  kladvu=mlot,  klat=bil;  CarH.  klatiti  = 
zbić,  wałęsać  się;  kiasti,  kładem  pabulari ;  Croai.  kładem 
ludiculo ,  kladivo  =  młot;  Dosu.  kiasti,  kladiti  tudiculo, 
vrrichi  =  kłaść);  Ross.  K.iaCTb,  KJian%,  K.ia4y,  nOKJiaJi, 
noKiia4y ,  noK.iacTb,  no.iOKiiTb;  cf.  Arab.  ■■'3  accumula- 
vit;  cf.  Oerm.  labcii,  Snbe);  Icgcn.  §.  1)  pokładać,  po- 
stawić, położyć,  IcflCii,  l)ii:Icijcii,  |)tiifc|cn,  ^iitftcflcn.  Jak 
ten,  co  kładzie  kamień  na  gromadę  Merkuryuszową;  tak 
ten ,  co  wyrządza  poczciwość  niemądremu.  3  Leop.  Prov. 
26,  8.  (przykłada.  1  Leop.).  Nie  kładź  słomy  blizko 
ognia.  Sk.  Zyw.  109.  Czyta,  okulary  kładąc  na  nos. 
Teat.  30,  12.  er  fc|;t  bic  Srillc  niif  Mc  3Jafc.  Lekarz  pla- 
stra na  ranę  kłaść  nie  może ,  aż  pierwej  głębokość 
jej  obaczy.  Baz.  Hst.  72.  ^*flaftcr  niiflCflcn.  Hrabina  siada 
przy  gotowalni,  i  kładzie  sobie  ruż.  Teat.  57,  312.  Od 
południa  do  wieczora  ,  ciągle  kładłem  i  zdejmowałem 
suknie.  N.  Pam.  11,  144.  (cf  oblec,  zewlec,  ubierać, 
rozbierać).  Święcić  kogo ,  czyli  ręce  nań  kłaść.  Sk.  D:.. 
446.  od  obrządku  kościelnego  kładzenia  rąk  przez  po- 
święcającego na  poświęcanych ,  bic  .Cirinbc  niif  jcmaiibcii 
Icjcn ,  i{)rt  ctnilici^cti.  Kładli  koronę  na  głowę  jego.  fic 
fcętcn  il;m  bic  Slroiie  niif.  Kłaść  co  w  co ,  wkładać ,  ein= 
lC(JCil.  Jak  kładziesz  cukier?  czy  przed  nalaniem,  czy 
po  nalaniu  kawy?  Teat.  56.  c,  20.  Doktory  niemało 
kosztują;  za  każdą  ich  poradi? ,  trzeba  im  dyabelnie 
kłaść  dukaty  w  rękę.  Teat.  54.  c ,  62.  (cf.  smarować 
ręcej.  Kłaść  do  kieszeni,  iti  bic  iafdic  (eiii)  ftccfcil. 
Ivładę  potrawy  na    stół  >  stawiam ,     daje  na    stół.   Cii.    Th. 

—  Obóz  kłaść,  stawiać,  cin  ?iicjcr  nOftccfcn.  Oboźnik 
ma  doglądać ,  gdy  obóz  kładą ,  aby  z  kolei  woźnice 
nie  występowali.  Tam.  Usl.  298.  Sposób  kładzienia 
obozu.  ib.  294.  —  Kłaść  kogo  spać  abo  leżeć ,  ciltcii 
Jii  23cttc  liriiiflcit,  cincn  iiu^  93ctt  Iccjcii.  Kładę  kogo  leżeć; 
każę  spać.  Cn.  Th.  —  Kłaść  co  w  mowie ,  w  piśmie , 
na  obrazie  =  umieścić  na  którym  ich  miejscu ,  cilicil 
Ort  miiueifcn,  placircii,  ftcilcit,  fc|cii.  Mówca  mocniejsze 
dowody  na  początku  i  ku  końcowi  kładzie;  słabsze  mię- 
dzy nie  w  śrzodku.  Malarz  wie,  gdzie  która  farbę 
kłaść.  —  Kładę  co  wprzód.  Cn.  Th.  praepono.  Kładę 
00    na  widoku  =  wystawiam,    ib.     Kłaść    co    na    rejestrze. 

—  Kładę  kogo  między  =  policzam ,  wkładam.  Cn.  Th. 
łBOju  rc(i)iicn.  Między  tym  gruchotem ,  który  myśli  mej 
przerwy  Nie  czyni  ,  kładne  kołat  przebiegających  wo- 
zów. Pilch.  Sen.  list.  2,5.,  Zygr.  Pap.  258.  —  Sidła 
kłaść,  sidła  stawić,  Sd;liiiflCit  IcflOl,  JallCll  ftcUcil.  Temum 
ptakowi  Nic  kładł  sidła,  a  widzę,  że  sie  wnet  ułowi. 
P.  Kchan.  0,1.  1,  569.  —  §.  2.  lig.  a)  Powiadać,  poda- 


wać do  wiadomości,  BorBringcn,  bcn(|tcn,  fagen,  mcibett. 
Mnie  się  tak  zda ;  jeśli  kto  co  zdrowszego  kładzie ,  Ja 
przy  swojej  upornie  nie  będę  stał  radzie.  Pol.  Arg.  155. 
Kładą  dziejopisowie,  iż  kościół  ten  dziewięć  kroć  sto  ty- 
sięcy złotych  czerwonych  kosztuje.  Gwagn.  450.  Kładę 
za  pewną  '  supponuję.  Cn.  Th.  —  b)  Kłaść  skargi  =  'żało- 
bę swoje  podawać,  zanosić  skargę,  tlogtiiU  cinlommcn, 
fcinc  Slagc  cinrcidieii.  Trojacy  ludzie,  którzy  prawem  czy- 
nić i  skargę  kłaść  'potrzebnie  powinni.  Szczerb.  Sax.  2. 
Dla  odprawowania  skargi  kładących  ,  ustawiamy,  aby .... 
Herb.  Stat.  51.  Gdy  na  Jezusa  kładli  skargi  swe,  nic 
nie  odpowiadał.  W.  Post.  W.  286.  —  §.  5  "a)  Kłaść  na 
kogo  ■  zwalać  nań,  zadawać  mu,  zarzucać  mu  winę,  cilicnt 
bic  ©djiilb  3ufd;rcil)Cii ,,  i(mi  ctiuaś  jum  SSortDurf  ma^cri,  auf 
i^il  Ctlimo  fdlicbcn.  Śmieli  to  nań  kłaść,  o  czym  nigdy 
nie  myślał.  Sk.  Dz.  1095.  —  b)  oppos.  W  dobrym  zna- 
czeniu, przypisywać,  przywłaszczać  komu,  ciiicm  beijmefcn, 
3itfd;rci('cn.  Cudzą  na  Cesarza  sławę  kładli  pochlebcy.  Sk. 
Dz.  55.  —  c)  Zdawać  na  kogo,  ciitcm  ^cimftcUcti,  eś  i^m 
iibcrlaflCll.  Do  zwady  nie  bądź  prędki,  możnali  rzecz,  ni- 
gdy ;  Na  Boga  i  na  prawo  raczej  kładź  twe  krzywdy. 
Groch.  W.  555.  —  d)  Dzwony  biskupy  żegnają ,  i  imię 
na  nie  którego  świętego  kładą.  Sk.  Dz.  879.  imię  im  dają, 
fic  Icgcit  i^iiCll  ben  3{amcn  lici).  Rzymianie  oczyszczali  chło- 
pięta dziewiątego  dnia,  którym  imiona  tamże  kładli.  Tarn. 
jir.  —  e)  Żeby  która  strona  nie  przysięgła  krzywo,  kła- 
dąc pomstę  bożą  za  krzywoprzysięstwo  na  całe  wojsko. 
Goni.  \VŁ  L.  b.  ściągając,  przynosząc,  bic  SJodK  iibcf  bic 
gatijc  5lvmcc  briiigcn,  bcv  gaiijcn  3lrmcc  bic  ©tvafc  iei  Spim-- 
mclij  jUjic^ctl.  —  §.  4.  Kłaść  komu  na  oczy,  przekładać, 
wystawiać ,  yorffcllctl ,  Borlcgcn.  Stanisław  Bolesława  od 
grzechu  odwodząc,  kładł  mu  na  oczy  pana  boga  i  gniew 
jogo ,  utratę  zbawienia ,  zgorszenie  poddanych.  Sk.  Żyw, 
1,  286.  —  ().  5.  Kłaść  liczbę  z  kim  ■■  rachować  się  z  nim. 
słuchać  rachunków,  mit  jemciiibcn  i)fcd)iiimg  ^altcn,  jfcdinimg 
iipii  iljm  fllnicljincii,  fid)  mit  il)m  krcdjucii,  (oppos.  dać  licz- 
bę). Król  chciał  kłaść  liczbę  z  sługami  swemi ;  a  gdy 
począł  liczbę  kłaść,  jeden  był  winien  dziesięć  tysięcy  la- 
lentó"w.  Sk.  ]<az.  425.,  1  Leop.  Malh.  18,  25.— §.  6  a)  Kłaść 
■■  cenić,  ważyć,  fd^d^cn,  ndltcn.  Chociaż  was  garść  widzę, 
tak  was  sobie  kładę,  jakobyście  w  dwunastu  tysięcy  koni 
przybyli.  Gwagn.  150.  Kładę  kogo  równo  z  kim  =  równam. 
Cn.  Th.  Widzę ,  że  mię  podło  kładziesz.  Gorn.  VV7.  N. 
5.  Ono  dobrodziejstwo  lekko  sobie  kładąc,  jęli  prze- 
myśliwać ,  jakoby  miasto  pod  swoje  władzę  wziąć.  Warg. 
Wal.  157.  Powiedział  król  Czeski  konsyliarzowi ,  który 
l^olaki  lekce  zawzdy  kładł  przed  nim,  że  abo  ich  dobrze 
nic  był  świadom  ,  abo  to  z  waśni  na  nie  mówił.  Biel. 
578.  —  b)  Rozumieć,  sądzić,  mieć  za  co,  mniemać,  dzie- 
rżyć ,  trzymać  o  czym,  zdania  jakiego  być,  botiil"  Ijnltcn, 
crad;tcn ,  iitci^iicit.  Gdy  żaden  dziejopis  o  tej  wyprawie 
wzmianki  nie  czyni ,  tak  kładę ,  że  mi  opuszczenie  jćj 
za  złe  poczytane  nie  będzie.  Ustrz.  Kruc.  \,  402.  Wsa- 
dził go  do  wieży,  kładąc,  że  go  ociec  drogo  okupi.  Jabł. 
Tcl.  51. —  g.  Kłaść  co  czym,  kłaść  za  co,  poczytywać  za 
co,  bafiir  Olifcl>Cil,  ^laltcil.  Czynił  bez  równi  zbytki  i  wy- 
datki, i  szczęściem  to  kładł,    gdy  trwonił  dostatki.   Min. 


K  Ł  A  S  C. 


KLASK  -  KLASKAĆ. 


36T 


liyt.  5,  283.  Przed  lat  czterdziesta  liczne  plagi  za  isto- 
tną część  edukacyi  kładziono.  A',  ['am.  4,  74-.,  ib.  4,  06. 
Kłaść  ciało  ramieniem  swoim  ,  t.  j.  pokładać  nadzieje  w 
samych  ludzkich  siłach  swoich.  Salin.  2,  334-.  Używanie 
miernego  majątku  za  lepszą  rzecz  kładę  ,  niżeli  być  osa- 
dzonym we  złoto  instrumentem  pychy  despoty.  Kiok.  Turk. 
9.  —  §.  W  nogach  juz  tylko  kładli  wszystkie  swe  obro- 
ny. P.  Kchan.  Orl.  \,  571.  (nadzieje  w  ucieczce  położyli, 
fctne  §pjfiumij  luorauf  fcgcii,  zasadzać).  —  §.  7.  Kłaść;  ło- 
żyć na  co,  odważać,  odżałować,  poświęcać,  Jraii  fc^en, 
babin  gekn ,  aiifppfcnt ,  tu  bit  Sctai^c  fdiiaijcn.  Kłaść  na 
niepewne  pewne ,  rzekę  śmiele  ,  Głupstwo  jest  wielkie,  i 
na  trochę  wiele.  P.  Kchan.  Jer.  46.  Zdrowie  za  bliźniego 
kłaść  mamy.  Sk.  Kaz.  399.  Chrystus  dał  za  nas  zdrowie 
swoje ;  i  my  leż  je  dla  braci  kłaść  mamy.  ib.  500.  Ze 
on  duszę  swą  za  nas  położył;  my  takież  mamy  kłaść  du- 
szę swą  za  bracią.  4  Leop.  1  Joan.  5,  16.  Dusze  moje 
kładę  za  owce  moje.  ib.  Joan.  10,  43.  hai  ?eben  laffcii. 
Cnota  uwieńcza  pożądane  bliznv  Tych,  którzy  życie  kła- 
dą dla  ojczyzny.  Kras.  Woj.  Choć.  43.  Dla  przymówki 
lub  flaszki  Kładą  życie  za  fraszki ,  Częstokroć  i  nie  kła- 
dą ,  a  natychmiast  rozlanie  krwi  wino  zastępuje.  Kras. 
List.  13.  Zdrowie  nawet  na  szanc  kładli,  aby  cnoty 
ochronili.  Birk.  Exorb.  G.  b.  KŁASC  sie  recipr. ,  §.  1. 
pokładać  się,  fic^  Icgcit,  fidj  Mnlcijeii,  nicberlc^en;  Yind. 
obleshati ,  doulezhi;  EccI.  Hn3K30HiiTnc3.  Wół  miał  oby- 
czaj kłaść  się  na  roli.  Cresc.  331.  Dziwuje  się  nieszczę- 
sny oracz,  że  wpół  roli  Woły  się  jego  kładą  bez  wszel- 
kiej niewoli.  Olw.  Ow.  281.  Od  deszczu  zboże  się  kła- 
dzie. Tr.  Kłaść  się  -■  o  człowieku,  położyć  sie  na  ziemi, 
na  trawie,  na  ławie,  na  łożu,  fid)  binlciicil,  biiiftrectcii. 
Zmordowany  kładzie  się  na  trawie.  —  Kto  się  zaraz  w 
początkach  choroby  kładzie  i  szanuje ,  ten  prędko  przy- 
chodzi do  siebie.  Perz.  Lek.  541.  Widziałem  Henryelkę, 
jak  się  kładła  od  śmiechu.  Teat.  41.  b,  214.  Per  eicell. 
Kłaść  się,  kłaść  się  spać,  ficfi  fdtlnfcii  IfijCll.  O  swoich 
godzinach  kładziemy  sie  i  wstajemy.  Mon.  G9,  443.  Już 
do  łóżka  szedł,  a  kłaść  sie  miał.  Kosz.  Lor.  123  b.  Po- 
wróciwszy z  balu ,  kładzie  się  ukontentowana  z  przepę- 
dzonego dnia.  Zab.  16,  44.  Gdy  się  najedli,  gdy  się  już 
kłaść  maja.  Zbójcy  dom  ich  otaczają.  Leszcz.  H.  T.  219. 
Gospodarzowi  trzeba  rano  wstać ,  a  pośledz  się  kłaść. 
Pelr.  Ek.  13.  Gospodarz  pierwej  niechaj  w  stawa,  a  naj- 
późnićj  się  niechaj  kładzie ,  priimis  cubitu  siirgat,  poslre- 
mus  cubitum  eal.  Marz.  Gdy  sie  spać  kładę  na  łi)że,  bez- 
piecznie odpoczywam,  fhjb.  Ps.  4.  —  ^.  2.  Fi;/,  a)  Kłaść 
sic  komu  =  pokorzyć  mu  się ,  jid)  iipv  jcinnnbcii  bciniitbiijcii. 
Nabożny  list  do  papieża  pisze ,  i  nizko  mu  sie  kładzie. 
Sk.  Dz.  321.  —  b)  Kłaść  się  czym  =  wydawać  sie,  chcieć 
być  mianym  za  co  ,  fid;  fiir  ctn'a'3  Łaltcii ,  fid)  bafiir  nu^iic= 
ben.  Job  nieszczęśliwym  jednak  się  nie  kładzie,  Choć 
nieprzyjaciel  tyle  na  nim  wydziwia.  Clirośc.  Job.  13.  Kła- 
dzie się  ich  starszym  bratem.  Tr.  —  Kłaść  sic  passiiK, 
gdfijt,  gcfc^t,  flcftcUt  wcrbcii.  Słowo  to  kładzie  się  tu  w 
przenośnym  znaczeniu,  ti  ift  pbcr  ifirb  bicr  fiijiirlitfc  gclirniiAt. 
Pochodź,  (cf.  iożyć),  kład,  kiadka;  dokfndac,  dukład,  do- 
kładny, podokiudać;  nakładać,  nakład,  nakładny,  ponakła- 


dad ;  okładać,  pookiadać;  obkładać,  poobkładac ;  odkładać, 
poodkładać ,  odkład;  pokładać,  pokład;  podkładać,  podkład, 
popodkiadać;  przekładać,  poprzekładać,  przekładanie,  prze- 
kład; przykładać,  poprzykładać,  przykład,  przykładny,  przy- 
kładność;  rozkładać,  porozkładać,  rozkład,  rozkładacz;  skła- 
dać, składacz,  skład,  składowy,  składny,  składany,  nieskła- 
dany,  poskładać,  'poskłada;  układać,  poukładać,  układ, 
układny,  nieukładny,  układacz;  wkładać,  wkład,  powkładać; 
wykładać,  powykładać,  wykład,  wykładacz,  dwuwykladny;  za- 
kładać,  zakład,  zakładnik,  pozakładać. 
KL.\SK  ,  u  ,  m.  ,  klaskanie  ,  kleszczenie  ,  kleskanie  ,  klaśnie- 
nie,  bat^  Slatfdien;  Sorab.  1.  kliszkot,  kleszk;  Boh.  llesk, 
tleskot.  Kogutów  pieniem  i  skrzydeł  poruszone  klaskiem 
Słońce  wschodzi.  Za6.  10,  75.  Koss.  Gałuszą  lud  wrzaskiem, 
powrozy  tarkotem ,  woda  klaskiem.  Zebr.  Ow.  285.  Kla- 
skanie rękoma  od  radości  =  oklask ,  baś  .Hliitfd;ien  i:i  bic 
Sanbc  >.'pr  iJcrjiiiiijen,  hai  Snnallflntfdien.  —  Klask!  interj. 
plask!  trzask!  Cn.  Th.  flatfd) !  flitfd) !  Sorab.  2.  klatsch; 
Sorab.  1.  klęsk;  Boh.  tlesk.  KLASKAĆ,  KLESKAĆ,  'KLĘ- 
SK.\Ć,  KL.ĄSKAĆ,  ał,  a,  cz.  koni.,  Uasnaó  jedntl.,  skla- 
snąć  dok.,  kleszczę  niedok.,  fet'.  Graec.  x).a^iii');  §.  1.  głośno 
w  plask  uderzyć,  ciiicit  flntfd)cnbcit  Sdinll  nmdicii,  flatfdicn; 
Boh.  tleskati,  tleskiiu,  pleskati;  Sorab.  1.  kleszkacż,  zkle- 
skuYU ;  Sorab.  1.  kleskotam;  Carn.  łuskam;  Yind.  luskati, 
sYokami  pleskati ;  Croat.  pleszkam  ,  plószkam  ,  plosznuti, 
klikujem;  Uag.  klikkovati;  Bosn.  pleskati;  Ross.  cn.iecHyTb, 
cn.iecKiiBaTb,  ui.ienHy  tl,  iii.ienaTŁ.  Wody  klaskają  w  mor- 
skie brzegi.  Zebr.  Ow.  2.  Poczet  ptaków  wzlatuje,  I  skrzy- 
dly  kleszcząc  wiosła  oblatuje.  Zebr.  Ow.  365.  (plausis 
alis).  Kogut  klaszcząc  skrzydły,  '■óżowej  jutrzni  przyzy- 
wa. Zab.  10,  40.  Koss.  (trzaskaj.  Bocian  klaska,  klapa, 
klekoce.  Cn.  Th.  Bocian  klekocym  sobie  nosem  klaskał. 
Olw.  Ow.  218.  Cl"  flnppcrtc.  Nogami  klapa,  trzaska,  kla- 
ska. Cn.  Th.  Trzasnąć,  klasnąć  biczem,  ib.  I  rozgniewał 
się  Balak  i  sklasnał  rekami  swemi.  Budn.  Num.  24,  10. 
Sklasneli  nad  loba  dłonianii,  świstali  i  chwiali  głową.  Budn. 
Tren.  2,  13.  Głową  będzie  chwiał,  a  ręką  klaskał.  3 
Leop.  Syr.  12,  19.  (pląsał.  1  Leop.).  Klasnąć  włożywszy 
lisi  z  ziela,  z  drzewa,  na  lewa  rękę,  a  prawą  uderzyć, 
że  klasnie.  Cn.  Th.  —  §.  per  excell.  W  ręce  bić  z  ukon- 
tentowania ,  Boss.  pyKon.iecKarb ,  yor  Sjcrjjnilgcii  in  bic 
S>anbc  flntfdicit.  Wszyscy  narodowie  klaskajcie  rękoma, 
wykrzykajcie  bogu  głosem  wesela.  Bibl.  (id.  Ps.  47,  2. 
Lud  temu  klaszcze  w  wieczór,  komu  gwizdał  rano.  Weg. 
Lifl.  3.  Zwycięzcy  rekami  z  radości  klaskają.  Bardz.  Luk. 
96.  W  okrzykach  i  klaszczącym  tłumie,  Bohatyr  się 
chlubił.  Ze  ludzi  zgubił.  Kniaź.  Poez.  1,  85.  Dziecięciu 
wdzięcznie  sie  śmiejącemu  i  rączkami  kleszczącemu.  Groch. 
W.  357.  Kleszczę  w  ręce.  Zabł  lioz.  86.  Głupi  ręko- 
ma kleszczą  dla  oznaczenia  swoich  applauzów,  a  mądrzy 
szydząc  gwiżdżą.  Mon.  70,  850.  Za  nim  sie  lud  weso- 
łym rąk  kleskaniciM  porwał.  Warg.  Wal.  68.  Wyszło 
przeciw  niemu  pospólstwo,  w  ręce  kleszcząc,  okazując 
radość.  Slryjk.  582.  Kleszczmy  rękoma  wszyscy  zgodli- 
wie ,  Wszyscy  spiew.-ijmy,  l'anu  clietliwie.  /  Kchan.  Ps. 
08.  —  g.  2.  Klaskać  gębą,  klask  gębą  wydawać,  ciiictt 
Sd^iinljet  mit  bcm  ITiiiibc  madicn.     Klaskać,    kląskać  gębą 


368 


KLASKANIE  -  KLATCZANY. 


KLATEWNIK  -KLĄTWA. 


jedząc ,  jako  prosięta ,  świnie.  Cn.  Th.  mlaskać,  fc^iito|iCtt, 
linc  bic  Sfilic,  im  (^ffcil.  Jedząc,  jakoby  wiejirz  kląskać. 
Eraz.  Oh.  E  i  i  i.  Koń  melankolik  kląska.  l/aur.  Ek.  159. 
—  g.  Kląskać  na  co,  mruczeć,  miirrcil.  Wojna  la,  iż  jest 
daleka,  Każdy  z  was  kląska  na  nią  i  narzeka.  Chrośc.  Fars. 
166.,  ob.  Klęska.  — §  o.  Verb.  neiilr.  Klasnąć,  gfośno  się 
rozlegać,  crfd;nllcti,  flntfc(;cii.  Tak  w  reke  uderzyć,  że  klaśnie. 
Cn.  Th.  Kichnął',  że  w  izbie  klasło.'  Tr.  KLASKANIE, 
KLAŚNIENIE,  "KLĘSKANIE,  KLESZCZENIE,  ia,  n.,  subst. 
verb.,  klask,  bnś  !iUatfd;cn ;  (Sorab.  i.  kleskani;  Yind.  u- 
skanje,  klopotanje),  n.  p.  Daj  mi  przez  okno  znak  klaśnie- 
niem  w  rękę.  Teat.  53.  b,  29.  KLASKACZ,  a,  m.,  który 
klaska,  kleszcze,  ber  Hlatfd^cr;  Yind.  luskavcz,  p!eskavez; 
Hag.  klikkovalaz;  fioss.  et  Eccl.  njechaTc.ib,  pyi<on.iecKaTe.ib. 
Pochodź,  klęsk  ,  kleskaez ,  kleszcze ,  kleszczki ,  kleszczyki, 
kleszczowiny;  oklaskać ,  oklask;  poklaskać,  poklask-,  wykla- 
skać;  kieska. 

KLASSA  ,  y,  ź. ,  rzęd  ,  porząd ,  bic  6Iaffc ;  Boh.  trjda  ;  Yind. 
resdielstvu  ,  redstvu  ,  shula  ;  fioss.  KJiacci ,  crarba.  Kró- 
lestwa natury  starali  się  umiejętni  na  jakoweś  porządne 
oddziały  lub  klassy  podzielić.  Eliik.  Ziu.   \,   23.  (cC.  ąro- 

-  mada).  Klassa  szkolna,  oddziaf  w  postępku  nauk,  do 
której  uczeń  należy.  Transl.  Pokój,  gdzie  sie  lekc.ya  daje, 
sluchalnia,  bic  ed;iildnffe ,  bic  filaffc.  KLAŚSYFIKACYA, 
yi,  i,  rozgatunkowanie,  ba§  (Siiit^eildi  ilt  ©laffcn.  W 
klassyfikacyi  zwierząt  uważa  się  na  serce,  krew  i  oddy- 
chanie powietrzem.  A/uic.  Zuk  \,  24.  KLASSYFIKOWAG 
:  rozgatunkować.  KLASSYCZNY,  a,  e,  KLASSYCZNIE 
adv.,  Hoss.  K.iaccimecKiii ;  inszych  celujący,  clnffifc^.  Klas- 
syczncmi  autorami  zowią  się  ci ,  którzy  w  jakiej  materyi 
pisali  księgi  wyborne.  Kras.  Zb.  \,  158.  KLASSYJNY, 
KLASSOWY,  a,  e,  od  klass,    6!affeii=;    Ross.  K.iaccHhiH. 

-KLATER  ob.  Łatr. 

KLASZTOR,  u,  m.,  KLASZTOREK,  rka,  m.  zdrobn.,  {Holi. 
klaster;  Sorab.  \.  klóźter;  Yind.  kloshterz,  kloshter,  me- 
nashtvu ,  duliovnishe;  Garn.  klóshtr,  (luhovnishe,  mcni- 
hoYshe;  Croat.  klostcr ,  zapor  redovnichki ;  Dal.  klostar; 
Hang.  kalastrom;  Bosn.  klostar,  kolusctar,  opatia,  mana- 
stir;  Bag.  manastijr ;  Hoss.  jioHacTbipb ,  ;iaBpa,  ciaBpo- 
naria,  MOHacTUpcK-E ;  z  Łac.  clanstrum  cf.  klauzura);  po- 
mieszkanie zakonnicze,  iai  Sloftcr.  Kto  nie  byl  dobry  w 
klasztorze.  Nie  będzie  lepszy  przy  dworze.  Cn.  Ad.  1552. 
Klasztor  panieński,  dti  3vaucufh)ftcr.  Dziś  jeszcze  pójdziesz 
do  klasztoru;  niema  innego  śrzodka ,  dziś  przy  ołtarzu, 
albo  za  kratę.  Teat.  28,  37.  —  Był  tam  niewielki  kla- 
sztorek  zakonu  ś.  Augustyna.  Warg.  Wal.  299.  KLA- 
SZTORNICA,  y,  z.,  zakonnica,  ciiic  Slofłcrfrnil ;  Boh.  kla- 
śternice;  Hoss.  MOHacTbipha.  KLASZTORNIK,  a,  m.,  za- 
konnik, cin  .ślloftcrbrubcr,  ciii  Wlmd) ;  Boh.  klaśternjk.  Kla- 
szlornicy,  mniszy.  Bnz.  Hst.  5  b.  KLASZTORNY,  a,  e, 
KLASZTORSKl,  a,  ie.  od  klasztoru,  .<itIoftcr  = ;  Yind.  klo- 
shterski,  minishki;  Garn.  menishke  ;  Hoss.  MOHacTbipcKJii, 
JiaBpcKJH.  Prosiła  o  odzienie  klasztorne.  Teat.  46,  4-.  o 
habit.  Klasztorne  towarzystwo.  —  Po  klasztorsku,  po  kla- 
sztornemu. naĄ  Slofter  Ś5ctfc.  Tr. 

KLATCZANY,  a,  e,  od  klatki,  Safid)=,  Sogcltmiicr  ^ ,  58aiicr  =  ; 
/ioss.  KJtro>iiibiB.  Klatczane  więzienie.  ToLSaut.M.  Nieklat- 


czany  ptak,  pod worny,  podwórzowy.  Cn.  Th.  750.  powietrzny. 
'KLĄTEWNIK,  a,  w.,   wyklinający,  klątew'   rzucający,  wykli- 
nacz,   ber  Santicr,   ber  iii  ben  Sann  t^ut.     Mało  niestetyż 
pasterzów  mamy;    ale  wiele    klatewników.    Żarn.   Post.  i, 
261   b.     KLĄTEWNY,  a ,  e ,  od  klątwy,  Sann  = ;  Ross.  et 
Eccl.  KJaTBeHHbiil  przysiężny. 
KLATKA,  i,  i,  KLATEĆZKA,  i,  i.,  demin.,  Boh.  klec,  klecę; 
Sion.  kletka ;  Sorab.   1 .  ptacżźa  klctka  ;    Yind.  kletka ,   fa- 
hush ,    fobvash,    ferboush;    Carn.   foglovsli,    besgovneza; 
Hung.   kalyitha;   Croat.  kerletka,  gayba,  kobacha;   Dal.  ko- 
sicz,    kaypa,    hayba;    Rag.  kaipa  ,    hajba,    kajpiza;    Bosn. 
gajba,  kajba;  Slav.  pastulja;   Boss.  K.itTKa,  K,itTO>iKa,  ca- 
40KI.,  ca40'iiiK'b,   (cf.  kleć,  klecić,  kletka).    §.  1   a)  klatka 
ptasza,    ber  Sćifiid),   ber  Sancr,  SoticKmuer.     Klatki  na  ka- 
narki najlepsze  są  owe  dróciane  okrągławe.  Kluk.  Zw.  2, 
216.     Pierwej    potrzeba    się    postarać    o  klatkę,    dopiero 
łowić  ptaszynę.    Mon.  73,  649.     Przyleci  ptaszek  i  wpa- 
dnie do  siatki ,    Złapany  poszedł   do  klatki.    Kniaź.  Poez. 
3,  87.     Ptak  w  klatce,    nie  tak  wesoło  śpiewa.  Cn.  Ad. 
985.    Wielka  klatka,  a  ptaków  mało.  ib.  1240.  (cf.  wiel- 
ka stodoła,  a  zboża  pusto;    cf.    miasta  ludźmi  stoją,    nie 
murami,   czyli  domami).      Kapłuny  w  klatkach.  Naur.  Ek. 
17.  (w  kojcach).     Trzyma  ją.  jak  ptaszka  w  klatce.   Teat. 
17,   142.  (pilnuje).     Jak  Turcy  w  seraju  ja  żonę  trzymać 
będę,  jak  ptaszka  z  klatki  nie  wypuszczę  nigdy.  ib.  32.  d, 
8.    Owo  i   ptaszkowie  W  klateczkach  krzyczą  swe  pieśni. 
Groch.    W.  337.    Jakbyś  moczonego  w  klatce  widział  śle- 
dzia.   Pot.  Jow.    71.    (tak  dziwno,  tak    nadzwyczajnie,  cf. 
ogórek  w  latarni).     Tainerlan  Bajazetta  w  żelaznej  'kliczy 
(!)  zamknąwszy,  woził  po  świecie  na  dziwy.  Birk.  E.rorb. 
H  3  b.  —  b)    ogólniej    Więzienie,    koza,    tai   ©efćinijnig, 
ber  Safid),  pmpr.  et  fig.    Klatka  żelazna  w  rynku  Warsza- 
wskim. Mon.  68,  222.     Pijanego  trzeba  karać  winą ,  Ka- 
rać ignominią,  jako  w  Niemczech  klatką.   Opal.  Sat.   145. 
Sri[l^duŚd)Cii.  3(blg.    Choć  wiersz  piszesz  gładki.  Za  tako- 
wą swawole  musisz  pójść  do  klatki.    Dmoch.  Szt.   H.   37. 
Już  na  cię  z  Eolskiej  wypuszczone  klatki   gniewliwe  wia- 
try. Zab.  12,  242.    Klatka  na  zwierza,  catabulum.  Cn.   Th. 
cin  JMcrfafid).     I  zając    w  ten  czas  śmiały,    kiedy    lew  w 
klatce.  Bob.  Kom.  4,  262.  —  Klatka,  niewola,  n.  p.  By- 
łem wolny,  dziś  w  klatce,    i  dlatego  płaczę.    Kras.    Baj. 
Klatka ,  w  której  uporne  konie  kują.   Tr.    ber  9fot{lftall  fiir 
bic  *Pferbe.  ob.  Lisica.   —  §.  Klatka  =  łapka,   propr.  et  fig. 
cine  '^aUt.     Sztuczną  klatkę  narządził  w  mowy  syllogizmie. 
Zab.  14,  61.    Upewniam,  Turczyn  wpadnie  nam  do  klatki. 
Jabi.  Buk.   W.  2.  —  §.  2.  Nugae,  klatki,  baśnie,  nikcze- 
mne świegotanie  ,  wymysły.  Ma_cz.  plotki,    ^offcn ,  ?llt>ern' 
^citen,    @cfd)n)a^c,    .ftlatjdjcrei).     By  o  niej  klatek  nie  ple- 
ciono.   Clicz    Wych.  Bi    b. ,  Sekl.  56. 

"KŁATOWSKl,  a,  ie,  [z  Klatowa ;  Klatów  miasto  w  Czechach, 
.tlatan.  2)  n.  p.  Pardubickie  rucznice ,  Kłatowskie  sery. 
Hys.  Ad.  56. 

KLĄTWA,  y,  ż.,    {Boh.  kladba  cf.  Durich.  i,  549.,  (Elym. 


kląć 


Sorab.  2.  klesche;  Sorab.   1.   kletźo  ,  zakletźo,  ta- 


nianstwo;  Yind.  kletva,  preklinenje,  preklinja,  k!etvina 
(2  łajanie);  Carn.  klętva,  kletvina,  preklętje,  prcklclstvu; 
Hag.  kleetTa,  zakleet'va;  Croat.  kletva ,  kunenye ,    prekli- 


KLAUSTRALNY  -  KLAWICYMBAŁ. 


KLAWICYMBALNY  -  KLEĆ. 


569 


nanye;  Bosn.  kletua  maledictum ,  juramenłum;  Ross.  v.m- 
TBa;  Eccl.  óosća,  ćoJKenie,  cf.  bozyd) ;  §.  a)  przekli- 
nanie, przeklęctwo,  przysięga,  ber  gliit^,  ber  (sd)irur.  Po- 
piel zwyczaj  klątwy  miał:  niecli  mię  myszy  zjedzą.  Min. 
Byt.  2,  10.  Pod  klątwą  sobie  przyrzekli,  ani  jeść,  ani 
pić,  azby  go  zamordowali.  liath.  Act.  23,  2i.  (klątwą  sie 
zawiązali.  Dibl.  Gd.  ib.  Zaślubili  to  sobie  pod  klątwą.  1 
Leop.  Act.  25,  12.  sprzysięgli  się.  o  Leop.).  — §.  b)  Klątwa 
kościelna,  wyklinanie,  ber  59aimflu(i,  ber  Sann;  Vind.  zir- 
kounu  prekletje,  preklestvu,  spreklinstvu,  sprekletje;  Carn. 
pana;  Croat.  proklinyanye ,  prokletztvo;  Rag.  et  Bosn. 
prokleslYo ;  Ross.  ii3BepH<eHie ,  OT.i^-iteHie.  Klątwa  jest 
dekret  sędziego  duchownego ,  który  skazuje  przeciwko 
duszy  tego,  którego  występek  jest  dowiedziony.  Szczerb. 
Sax.  179.  Kto  w  klątwę  wpadnie,  jest  wyłączony  od 
społeczności  chrześciańskiej.  ib.  179.,  Sekl.  Joan.  9.  Pa- 
pież na  Aryany  klątwę  puścił.  Sk.  Dz.  242.  (rzuci}).  Ar- 
cybiskup Władysława  od  kościoła  i  od  obcowania  z  lu- 
dźmi cnotliwemi  odcina,  i  głowę  jego  i  towarzyszów  jego 
srogą  klątwa  zakłada.  Krom.  168.  Gdyby  kto  stawił  świadki 
zaklęte,  a  naganiono  je  tym,  że  są  w  klątwie ;  tedy,  jeśliby 
nie  mógł  inszych  świadków  mieć,  ten  co  je  klnie,  ma 
im  klątwy  podnieść.  Tam.  Ust.  90.  Proszono  papieża, 
aby  w  Polszczę  przestał  interdykt,  I.  j.  wielka  klątwa  na 
kościół.  Biel  Siv.  174  b.  Klątwę  z  kogo  znieść,  abo  z 
klątwy  kogo  wypuścić.  Cn.  Th.,  (ob.  Odklinaćj.  Nie  ty- 
ka się  tego,  jak  rzeczy  zakazanej  klątwą  srogą.  Hor.  Sat. 
188.  (daleko  stroni  od  tego). 

KLAUSTRALNY,  a,  e,  klasztorny,  Slanftmh,  flpfterlicŁ,  iAlo-- 
fter  = .  Konstytucya  o  opatach  klausiralnych  i  plebanach 
ordynaryjnych.  Dyar.  Cir.  111.  KL.AUZULA ,  i,  ź. ,  ter- 
min prawny,  zawarcie  pewnego  warunku  w  jakim  akcie. 
Kras.  Zb.  1,  450.  cf.  paragraf,  bie  (EInufcI,  bie  Sebinpng. 
Abyś  nic  bez  klauzuli  nie  stanowił.  Teat.  53.  b,  25.  KLAU- 
ZURA, y,  2,  §.  a)  zamkniecie  domów  zakonnych,  za 
które  wychodzić  nie  wolno.  Kras.  Zb.  1,451.  btc  Ś^loflcr  > 
Elaufiir;  \'ind.  sapir ,  sapirstvu,  sapira;  {Boh  klauza  cie- 
śnina n.  p.  morska).  Nawet  z  za  klauzury  panienki  wy- 
kradają. Teal.  21.  6,  61.  (z  klasztorów).  —  g.  b)  Klau- 
zura u  ksiąg.  Cn.  Th.  bie  ginufnr,  Per  23c|d)lat)  nn  ben  Su= 
^crit.  Klauzury  do  ksiąg  robił  w  wolnych  godzinach. 
BiTk.  Sk.  51.   ■ 

'KLAWA ,  y,  ż.,  z  Łac,  maczuga ,  bie  ilenU.  Herkules  po- 
naszpilawszy  bodnych  w  klawe  głogów,  Nemejskie  z  stra- 
chu uwalnia  koszary.  Mon.  71,  154.  —  §.  Buława,  bcv 
Sommanboftal' ,  Sdbberniftnl',  Mi  gelbDerrnfoinmanbo.  Jemu 
tylko  tryumfy  a  hetmańskie  klawy  w  myśli  były.  Tward. 
Misc.  44.  cf  47.  (ob.  Buławnik;.  On  piastował  polną 
klawe.  Chrośc.  Fars.  156.  Tyle  narodów  chce  mieć  pod 
swą  klawą.  Chrośc.  Luk.  206. 

KLAWIATURA,  y,  ź. ,  u  organów,  u  regała,  tanienty.  Cn. 
Th.  bie  Jafłntur,  bie  ©laoci  Klawiatura  u  instrumentów 
muzycznych  bywa  dębowa  ....  A7«A-.  Ilośl.  2,  160.  KL.\- 
WICY.MR.^Ł,  KLAWICKMRAŁ ,  u,  m.,  (Ital.  claviccmbalo ; 
Bosn.  klayocimbaoj ;  instrument  muzyczny,  Mi  Glaoecin ; 
Ross.  K.iaBticnH'Ł.  Metr  klawicembału  dopiero  co  z  nią 
zaczął    godzinę.    Teat.    14,  49.     Manualna    muzyka,    t.   j. 

SiotuniK  Lindego  wyd.  S.  Tom  II- 


pandora,  lutnia,  teorba ,  arfa,  cytara ,  przy  nich  klawi- 
eymbał.  Warg.  Wal.  506.  Klawicymbały,  szpinety 
Fetr.  Pol.  2,  "523.  KLAWICYMBALNY,  a,  e,  (Fla-.rccin --'. 
gliiijcl  = ;  Ross.  K.iaBiicnHHuft.  KLAWIKORD,  KLAWIKORT, 
u,  m. ,  mniejszy  od  klawicymhału  instrument  muzyczny, 
Mi  Glasier;  Yind.  klavir,  orgie  na  zhepizhe,  zhepizhne 
orgelze;  Ross.  RiaBiiKopai.  Wyżej  brał  na  oktawę  kla- 
wikordu.  Mon.  63,  321.  Granie  klawikordów.  Spicz.  187. 
Gdybym  ją  uczył  grać  na  klawikorcie,  byłoby  dla  mnie 
ukontentowaniem ,  prowadzić  palce  jej  subtelne  po  kla- 
wiszach. Teat.  9.  b,  38.  KLAWIKORDOWY,  a,  e,  Ross. 
KjaBiiKopjHuft,  gininer'.  KLAWISZ,  a,  m.,  tanient  kla- 
wikordu ,  klawicymhału ,  organów  etc. ,  ber  (^UvAi  ńnci 
©liT.iicrś  u.  [.  IP.  Zaraz  siadł  przy  organach,  i  rusza  kla- 
wisze.   Węg.   Org.  5. 

KŁĘBEK,  bka,  m.,  KŁĘBECZEK ,  czka,  m. ,  demin.  nom. 
kłąb;  {Boh.  klaubek  articulus),  klubko  ,  klubićko;  Sorab. 
2.  klubaschk,  klubk ;  Yind.  klupka ,  kvonzli ,  kvonzhizh; 
Croat.  klupko,  klubchecze;  Dal.  klubko,  klupasce,  navo- 
jak;  Bung.  gombalyag;  Rag.  klupko,  namótak,  klupascze, 
nayójak;  Ross.  K.iyóoK-B,  K.iyóomiK^,  K.iyóqHme);  cin  Snau= 
el;  nici  w  kulkę  zwinięte.  Hipp.  2.  Przyjdzie  wić  po 
nici  kłębki.  Fot.  Syl.  265.  Po  nici  kłębka  dojdziesz.  Cn. 
Ad.  894.  bic  Spnr  ycrfolijcn,  bcm  gnfcn  naśijclicn.  Lub. 
Roz.  100.  A  już  też  po  długiej  nici  kłębka  będziemy 
dochodzić.  Siryjk.  72. ,  Slov.  po  nili  klubka  dogdeś.  Po 
nici  zdradnej  Doszedł  kłębka  Tezeusz  pięknej  Aryadny. 
Tward.  Wi.  26.  Wszystko  snuje  się  jak  z  kłębka.  Teal. 
28.  b,  18.  (idzie  smarownie,  udaje  się,  zdarza  się  \yy- 
śmienicie,  nie  urywa  się,  gładko;  cf  mydło).  Ostatni 
sposób  Jowisza  deszcz  złoty;  Szło  mu  jak  z  kłębka;  pę- 
kały straże.  Kniaź.  Poez.  1,  91.  Choć  się  bez  związku 
co,  bez  kłębka  snuje.  Przecież  gmin  pewne  rzeczy  pro- 
rokuje. Zab.  14,  158.  Wszystko  jak  z  kłębka  wywinę, 
i  całą  historyą  powiem.  Teat.  28,  52.  (ciągłym  pasmem 
wyłuszczę).  Zbierz  to  na  kłębek.  Past.  Fid.  128.  (do  ku- 
py razem).  'KŁĘBIĆ  cz.  niedok.,  w  kłąb  zbierać,  fnaucitt, 
in  eincu  Sindnel  iinnben;  Yind.  kvonzhiti,  nakvonzhili;  Eccl. 
Kjyó.iK),  RiyÓK),  K.iyóo.MB  Miiiiio.  Kłębić  sie  Ross.  K.iyóiiTbca, 
Kjyóaiocb;  kłębiący  się  K.iyóamiilca.  KŁĘBOW.ATY,  a, 
e,  —  o  adverb.,  na  kształt  kłeba.  fnmidartiij ;  Boss.  K.iy- 
ćOBaruii  sferyczny ;  Eccl.  nii.iooKpyr.iUH ,  Ha  umii  iiih 
KJyÓŁ  no.\02<iii  Kpyr.iocTiio.  KŁĘBUSZEK,  szka,  m.,  kłę- 
beczek,  ein  Sndneldjen.  Tr.  kiełek,  eiii  flcincr  Mm.  Naj- 
słabsze ziółko,  najmniejsze  warzywko,  zawiera  w  swym 
kłębuszku  ziarno ,  a  w  nim  płód  tego  wszystkiego ,  co 
potym  wybuja  w  najwyższe  szczepy.  Zab.  6,  109.  .Minas. 
KŁĘBNY,  e ,  e ,  w  kłąb  się  zwijający,  \ii)  rinjcinb,  )61dn= 
gclnb;  {Boh.  klaubnj  arliculalus).  Ziemie  swym  jadem  kłe- 
bne  slroszą  żmije.  Hor.  2,  537.  Min.  cf.  wężykowaty. 

KLEĆ,  i,  z'.,  (kletka  demin.)  —  (Boh.  klec  klatka,  stiva; 
Yind.  kliet,  hram ;  Croal.  klet  >  piwnica;  Eccl.  KAUTh ;  cf. 
Graec.  xa).cói ;  cf  klecić,  cf.  kleić,  cf  klatka);  klejone  z 
gliny  budowanie,  lepianka,  ein  l'cimbaui^  »on  Mogem  fcime 
Jilfannneu  flcflebt.  (cf  lamus).  Kleć,  budowanie  wystawio- 
ne na  czas.  Whd.,  Cn.  Th.  Z  pustej  kleci,  sowa  wyleci. 
Pot.  Jov.'.  26.     Jeśliby    kto  u  kogo  złożył  w  kleci ,    albo 

47 


570 


KLECHA  -  KLECIĆ. 


KLECIBAJA  -  KLĘCZENIE. 


w  jakim  schowaniu ,  rzeczy  swe  ....  Stal.  Lit.  272.  Nie 
dopuścił  w  domu  swym  kradzieży  szukać,  kleci  i  inszego 
domowego  schowania  nie  otworzyj.  ib.  405.  (cf.  kleta). 
Fig.  Ir.  Rzeczy  źle  z  sobą  się  wiążące,  mowy  nie  klejące 
sie,  gdzie  jedno  drugiego  się  nie  trzyma,  Stiiiniicreil,  CIen> 
bijfcitcil,  CrlHiniilidtfcittii,  @cfrfuii(ic.  To  on  tu  na  podpar- 
cie swojej  kleci  przywiódł.  /'/?«.  Kam.  254.     Czemuż  go 


straszne     mary    tak    napastuje 


Przyjdźcie    rozkoszne 


'klęcie  1  abyście  mu  snuJy  Watek  domowych  swobód  i 
przyjaźni  czuJej.  Przyb.  Ab.  140.  t.  j.  sny,  Jrdimic. 
KLECH.\,  y,  m.,  klecha,  mazgaj.  Ern.  1155.  partacz.  Tr. 
ciii  viublcr,  cin  ^*fliW)Cl^-  cin  Stiiiiipcr.  —  g.  Szczegółu,  con- 
tcnlim  mistrz  szkolny  na  wsi,  bakalarz  na  wsi.  Dudz.  41. 
cin  ?orf)'dnilinei[tcr,  (cf.  @li'cfiicr,  Siiftcrl.  Klecha  scholasti- 
Cus.  Zygr.  Pap.  199.  Nie  byfo  tam  komu  godziny  od- 
prawować,  gdzie  przy  jednym  księdzu  jeden  tylko  klecha 
bywa.  Pim.  Kam.  503.  Kiedy  słowik  zaśpiewał  czysto, 
Zgasł  jak  klecha  przed  organistą ,  Gil  w  swym  krasnym 
odzieniu.  Nar.  Dz.  5,  204.  Kilkadziesiąt  ubogiej  lat  był 
sługą  tary.  Tu  umarł,  tu  pogrzebion  klecha  leży  stary. 
Pot.  Jow.  93.  Czasem  i  klecha  Salomonem  bywa  miedzy 
ratajami.  Zab.  12,  84.  Klecha  najmędrszy  między  rata- 
jami. Mon.  71,  349.  —  Prov.  Ciężki  z  kaleki  pan,  z  kle- 
chy pleban.  Fred.  Ad.  26.  (cf.  sowa,  gdy  zjastrzębieje). 
KLECHD.\,  y,  i.,  'Chlechda  znaczy  tradycyą;  słowo  to 
nietylko  w-  północnych  pisarzach  dostrzedz  można,  ale 
Macpherson  w  wydaniu,  Denis  w  tłumaczeniu  Ossyana  uży- 
wa. Kiedy  jak  wiadomo,  eh  brano  za  A-,  chlechda  brano 
za  klechda.  Klektanie  starych  bab,  jeszcze  do  tvch  czas 
jest  znane  za  tradycyą.  W  tragedyi  pierwszej  w  Polszczę 
Pamela  za  Zygm.  1.  wydrukowanej,  mówi  Pamela:  „klech- 
dy starych  bab  nauczyły,  jak  lubowników  przez  powietrze 
sprowadzać",  dack.  Pr.  1,  12.  (cf.  Carn.  klęk  .  schadzka 
czarownic),  citic  (allicmc)  Irabitioii,  cf.  klatka  <  plotka,  ctiimź 
(Jibidjtetcś ,  gompiiiiirteź ,  ciiic  galul.  Klechdy  czyli  poda- 
nia albo  tradvcve  przenosiły  sławę ,  obyczaje  i  rozkazy 
przodków.  N.' Pam.  6,  500.  KLEĆHOWSKl,  a,  ie,  od 
klechy,  f^uilmeiftcrifi^ ;  szkolny,  kwartałowy.  Cn.  J li.  cf.  h- 
kowski. 

KLECIĆ,  ił,  i,  cz.  niedok.,  uklecić,  sklecić  dok.,  sklecać, 
§.  a)  jako  tako  polepić  z  gliny,  jako  tako  budować,  (cf.  klej, 
kletka,  klećj,  gcbiiiŁiittcii  (miien,  fcljlcdit,  clciiD  baucn;  Hoss. 
aóoTait.  Wiele  tylko  z  piany  a  słomy  kleci ,  a  bardzo 
mało  z  trwałej  a  twardej  materyi  budynki  stawia.  Kiok. 
Turk.  145.  Kto  muruje,  buduje;  kto  z  drzewa  kleci, 
ogień  nieci.  Cn.  Ad.,  liys.  Ad.  29.  —  g.  b)  ogólnie: 
Kleić,  partolić,  robić,  składać  mizernie,  ftiimpcrn,  pfii)(i)cn, 
jiifamincn  liaftclii,  mit  Siiiltc  itiiB  Jfinli  jufaiiuncn  1'riiiflcn,  ,ui= 
fammcit  ficcfcii.  Klecić,  mazgać,  fiibcln.  Ern.  1155.  Pra- 
cuj ,  kleć  w  dzień  i  w  nocy,  człecze  niespokojny,  Kry- 
śląo  w  głowie  z  twych  trudów  zyski  coraz  nowe.  Nar. 
Dz.  1,  195.  z  komora  prędko  sobie  słonia  ukleci.  Birk. 
Ani.  Ob.  h  1  b.  Ministrowie  wasi  tę  wiarę  wam  uklecili. 
^l"''^-  Ex-  7.  Sny  kleci  Kassyan,  a  nie  demonstracyą. 
Pim.  Kam.  2.  (baje,  plecie,  bzdurzy),  ob.  Kleć.  Jest  to 
na  jawie  marzyć ,  co  sie  frasować  snami ,  które  sie  w 
nocy    kleciły.   Zab.  3,  143.     Sądziłem,    ze    mi    sen  "coś 


kleci.  Teat.  45.  6,  Gi.  Drozd.  Pokój,  kiedy  się  jakkol- 
\yiek  skleci,  nie  trwa  więcej,  tylko  ile  trzeba  do  ode- 
tchnienia.  Ustrz.  Kr.  1,  165.  Co  ta  baba  kleci?  Kniaź. 
Poez.  2,  255.  baje,  plecie,  icaś  f^ma^t  fic ?  I  to,  co  te- 
raz ode  mnie  czytasz ,  przyznam  ci  się  szczerze ,  Ledwo 
myśl  g\yartem  skleci  na  papierze.  Zab.  13,  533.  Czy- 
tał sklecone  od  siebie  wiersze  ,  które  chciały  być  miło- 
sne. lIJon.  63,  325.  Uklecil  kilka  dziesiąt  wie"rszyków. 
Xiąik:  56.  Wierszyki  klecić  staroświeckim  gustem.' J/o«. 
70,  2.  Jak  to  ciężko  dyskursa  klecić,  kiedy  kto  nie- 
szczerze gada?  Teat.  10,  52.  Słowacy  na  miejsca  Wan- 
dalów nastąpiwszy,  tak  dalece  języki  pomieszali ,  że  z 
onych  dvyu  trzeci  sklecili.  Arom.  11.  Z  małych  sie  rze- 
czy wielkie  sklecają  i  wznoszą.  Kras.  Sat.  47.  —  Grunt 
kładzie  \y  słowach,  w  rzeczy  kleci.  Mon.  71,  796.  (bzdu- 
rzy, bałamuci)  — ■  g".  Klecić /k.^  płodzić,  enciijcn ,  5011= 
gcit.  Po  płodzie  baran  może  być  poznań ,  jeśli  cudne 
baranki  kleci.  Cresc.  559.  ICLECIBAJA,  KLECIBAJKA, 
i,  m.  et  2.,  bajarz,  bajarka  ,  co  baje,  baśnie  rozsiewa, 
fin  gaDcllHliI'f< ,  masc.  et  fem.  Pospólstwo  nazyvya  tego 
Jmści  klecibajka.   Teat.  28.  b,  65. 

Pocliodz.  kleć,  kletu ,  kiełka,  klecha,  naklecid ,  pokle- 
cić;  klatka.  Mateczka,  cf.  kleić,  klćj  ;  cf.  pleść,  plole. 
KLECZ.\LN1K ,  a,  m.,  miejsce  do  klęczenia,  ławka,  gdzie 
się  klęczy,  bcv  SiiieftuW,  bic  Siiicbmif,  Sctlibanf ;  (fifl^f.kle- 
cionih,  klecjalo ;  Yind.  klezhalu,  pruka ;  Croat.  klęczało; 
Slav.  klecaloi.  W  kościele  znalazła  dla  siebie  osobny 
kleczalnik.  N.  Pam.  9 ,  269. ,  Boh.  klekadlo  ,  klekadko  , 
KLECZEN,  cznia,  m.,  g.  a)  człowiek  klęczący,  cin  )ftnte= 
enbcr.  Widziano  męża  jednego  sędziwego  nad  obozem 
klęczącego ,  widziany  był  ten  święty  kleczeń  od  pięciu 
godnych  wiary  mężów.  Birk.  Podz.  9.  Widział  Kraków 
posły  Tatarskie;  a  oni  klęczniowie  przed  królem  naszym 
pokoju  żebrzą.  Birk.  Zam.  55.  —  g.  bj  Astron.  Pewne 
gwiazdy  na  niebie  w  figurę  Herkulesa  klęczącego  ułożo- 
ne. Dudz.  41.  ^ai  (itenibirb,  bcv  fiiiccnbc  wcrfiilc^.  Kle- 
czeń i  wężownik  są  gromady  pewne  gwiazd  na  niebie. 
Olio.oOl.,  Zebr.  Ow.  194.  Nie  daleko  od  głowy  okrutnego 
węża  ,  Widać  żałosny  wyraz  poklękłego  męża.  J.  Kchan. 
Dz.  5.  Przy  lewym  kolanu  klecznia  lutnia  zawieszona. 
J.  Kchan.  Phaen.'il.  KLĘCZKIE.M  =  na  KLĘCZKACH, 
na  "klęku  =  klęcząc,  na  kolanach,  fniccnb ,  niif  bcit  Sniccii. 
Wiod.  Ledwie  nie  na  klęczkach  cię  o  tę  łaskę  prosi. 
Teat.  7.  b,  42.  Na  klęczkach  proszę  o  moment  rozmo- 
wy, ib.  58,  125.  Poważny  starzec  suwał  się  na  klęku. 
Przijb.  Luz.  219.  Na  klęczki  =  na  kolana,  nuf  bic  Snicc. 
Do  nóg  Wenery  na  klęczki  przypada.  Morszt.  95.  Ro- 
zum przed  miłością  na  klęczki  upada.  ib.  152.  Kłeczkiem 
go  położywszy :  na  kolana  go  postawiwszy.  Cn.  Th.  KLĘ- 
CZEĆ, ał,  y,  med.  niedok.  (Klękać,  klęki wać  freg.,  klę- 
knąć jei///.;  gu.  V.),  Boh.  kleeiti,  klećeti ,  kleC^jm  ,  klei^j- 
wam;  Sorab.  1.  klacżecż;  Carn.  klezhini;  Yind.  klezhet, 
klezhim;  ftag.  kleciati ,  kleknuti;  Croal.  klechati,  kle- 
chim ;  lioss.  m  KO.itHii  craHOBHTLCfl ,  craib ;  na  kolanach 
leżeć,  mtf  ben  Slniccn  lirgcn ,  fniccn.  "Kleczwa  (klęczmy) 
przed  dziecięciem  tym.  Groch.  W.  553.  KLĘCZENIE , 
ia ,  n.,  subst.\'erb.,  Croat.  klechanye  ,  baS  Sniccit.    'KLE- 


KLECZ  YĆ  -  KLEJ. 


K  L  E  J  E  K  -  KLEJOWY. 


571 


CZYĆ  cz.  niedok.,  sklęczyć  dok.,  (cf.  łąk) ,  w  kabłąk  po- 
krzywić,  zgiąd,  friiinmcn,  fnimm  (icuijen.  Sklęczyć  galaź 
jak  luk,  a  drugi  jej  koniec  tak  ziemią  przysypać.  Cresc. 
309.  Koń  mając  grzbiet  na  tiul  skięczony  ku  ziemi ,  w 
piersiacii  ma  urazę.  Cresc.  685.  Skleczy  się  jak  Juk 
■wypięty.  Cresc.  510.    NB.  Pochodź,  pod  słowem:  klękać. 

KLEIĆ,  KLIlC,  ii,  i,  cz.  niedok.,  skleić,  ukleić ,  pokleić 
dok.  [d.Germ.  fleku,  flciDcii ;  Boh.  kliźiti ,  kliźjm;  Morav. 
klegjm;  Slov.  sklegugi ;  Sorab.  1.  kliyu ;  Yind.  keliti,  li- 
mati,  popati,  keljati,  lipiti  ob.  Lepić;  Carn.  kliniti,  kli- 
nem, liniam  ;  Croat.  keliti,  kelim ,  papam;  Dal.  lipim; 
Ross.  K.iciiib ,  K.ieio,  ciaenTb,  cMeiiBaib ,  3K.ieuTb ,  jiue- 
HBaib;  Eccl.  Kjeio,  CK.ieaio;  cf.  Gall.  coUer  ,  gluer;  Lat. 
gluten;  Graec.  y.oD.uM ,  y.oU.rj)  ;  §.  1)  sklejać,  klejem 
spajać,  IctUICll.  Jak  naczynie  stłuczone  sklane  kleić.  Śleszk. 
Ped.  557.  Fig.  Rzucił  gniew  pusty,  1  z  swemi  usty  Skleił 
pasterki  usta  pieszczone.  Zab.  11,  268.  Zabł.  (połączył 
je  ściśle).  Dwóch  myśli  skleić  z  sobą  nie  mógł.  Teat. 
20.6,108. —  g.  2)  Transl.  Spajać,  knować,  snować,  aii= 
fniipfcn,  niiscttclu,  f^miebcii.  Kto  wie,  co  fortuna  klei. 
Pot.  Ary.  82.  —  a)  Kleić  się  pr.  et  fig.  spajać  się  ,  51:= 
fammenbnrfeii ,  fid)  jufamincnflclicn.  Nasiona  w  ziemi  obu- 
mierające i  klijące  sie  widzimy.  Żarn.  Post.  3 ,  748  b. 
Klejąć  się  [•■'już  powieki  na  sen.  Ossol.  Str.  7.  Mgła  mi  ja- 
kowaś  ciężyła  nad  czołem,  Oczy  się  razem  skleiły,  za- 
snąłem. Kniaź.  Poez.  2 ,  80.  Rzeki  te  mile  szemrząc , 
me  na  sen  sklejają  powieki.  Zab.  9,  201.  Koss.  —  bj 
Zgodnie  się  wiązać,  snować,  5u|ammcn  Ijdiigeu,  jitfammeii 
paffen,  fciinbiij  fcijll.  Bajka  to  jest,  ani  się  może  kleić 
lądem.  Pot.  Poez.  565.  Ftozmowa  ich  nie  bardzo  się 
kleiła.  Nieme.  Król.  4,  135.  Cokolwiek  nie  klejącego  się 
Ross.  HCCBaaima ,  HecK.ia^ima.  Nie  sklei  się  to.  Cn.  Ad. 
25.  (z  piasku  bicz  nie  będzie), 
gle  ,  aiilmiteiib  gliicfcn ,  gcbci^n. 
szczęścia  kliją.  Sk.  Kaz.  150. 
myślnie  dzieje.  Pasł.  Fid.  92. 
zginąłem.  Teat.  27,  144.  Jak  się  tam  klii  to  wesele  córki 
Pańskiej  ?  Teat.  6.  b,  42.  KLEICIEL,  a,  m.,  lepiciel,  klejący 
co,  ber  f cpicr ;  Croa^  kciitel;  Om/,  lipitel,  szklialacz;  fioss. 
Meii.ibiuiiKi.   W  rodź.  zeńsk.  KLEICJELKA ,  i,  propr.  et  fig. 

KLEJ,  *KL1J,  eju,  'iju  ,  ?».,  Boh.  klili ,  kleg,  kij;  Surab. 
i.  kliy;  Ca7')i.  klęg,  klęgje ,  lim,  glcjk;  Yind.  kelje  , 
kley,  klegje,  vot,  votilu,  lim;  Croat.  kelje,  papa;  Dal. 
klia,  lip,  lipnieza ,  szarokssa;  Dosn.,  Hag.  klia;  Slav. 
maz  ;  Hoss.  et  Eccl.  k.^^łh  ;  cf.  Germ.  śllei) ;  luf  Sax.  fleijij. 
f/oll.  kley;  Gall.  colle ;  Graec.  KÓłhi,  yoklrj ,  cf.  ylin , 
*Glej.  Drzost.  [Duch.  103.  §.  1)  lep  do  spajania  czyli 
klejenia  służący,  ber  Ccim.  Z  chrząstek  i  żył  bydlęcych 
gotują  klej  stolarzom  ()otrzebny.  Kluk.  Zw.  1,  259.  Ko- 
szyczek wziąwszy,  obmazała  go  klijem  a  smołą,  o  Leop. 
E.cod.  2,  5.  ('okligyła  'gi  i  zasmoliła.  1  Leop.).  Ustowy 
klej.  Łęsk.  116.  3)ii;iiblcim.  Kl('j  ziemny,  smolny,  żydo- 
wski. Syr.  541.  Crbpcc^,  3iit>C"If im .  3iibciipe4.  Klej  ogni- 
sty, mokry,  rzadki.  Cn.  Th.  3?ap!)ta,  Scrgól,  {Sorab.  1. 
wiszelna  lina;  Carn.  ogrilza ,  pilpóh).  KIćj  złotniczy,  za- 
żywany do  malarstwa  i  lekarstw.  Ład.  H.  N.  71.  szcfcr- 


—  §.  Powodzić    się  cią- 

Niedobrym  świeckie  się 

Wszystko   się  klei  i  po- 

Ach !     nie    klei    mi  sie, 


gryn,  ber  8cim  ber  ffla^Ier,  ©olbleim,  Carn.  skokóvnek, 
shokovt;  Eccl.  sjiaiOK.iett.  Klej  albo  liposok ,  gummi. 
Sienn.  222.  Saiim^arj,  ®i:mmt.  Comp.  Med.  552"  Klej 
roślinny,  mucillaye.  N.  Pum.  6,  516  et  520.  Klej,  cześć 
roślinna,  z  wodorodu ,  kwasorodu  i  węglika  złożona. 
Śniad.  Chem.  551.  Klej  rybi  =  karuk ,  8i)'d;leim,  .'paiifeii= 
blafe.  Klej  ryb ,  gdy  się  trą.  Cn.  Th.  gifcliliiirf).  Klej  żabi  = 
krzek,  grofclllatc^.  Fig.  Kliju ,  dla  boga  ,  kliju  do  tego  ka- 
zania,  Zwiąż  kto  tę  miotłę  witką.  Opal.  Sat.  166.  cf.  nie 
klei  się  ;  cf.  cegła  bez  wapna.  —  §.  2.  Czasem  się  ko- 
niom na  wierzchu  u  samego  kleju  kopyto  rozpada  wzdłuż 
ku  połowicy  kopyta.  Hipp.  122.?  —  KLEJEK,  KLIEK , 
ejka ,  m.,  dem.  nom.  klej ,  ber  Sdjleim.  Niektóre  rośliny, 
gdy  sie  wodą  polewają,  albo  z  nią  gotują,  znaczną  jej 
ilość  lipkawą  czynią,  bez  znacznego  jednak  jej  zafarbo- 
wania, albo  nadania  onej  smaku;  taka  woda  staje  się 
potym  istotą  półpłynną ,  półprzeźroczysta ,  trzęsącą  sie , 
nazwaną  klejkiem,  mucilago.  KnimŁ  Chy.  167.  Klejki  z 
krupek  jęczmiennych,  G^crfteiifd)lcim ,  z  grucy  owsianej, 
.Ciaficrfdjieiin ,  dają  się  chorym  do  picia  Krup.  5,  _706. 
{Bosn.  inkascj.  Kleik  z  prosa,  <oir|'e|'d;Ieim.  ib.  53.  Żołą- 
dek,  co  staremu  strusi  służył  zdawna.  Teraz  mu  klejek, 
rosół ,  ptyzana  niestrawna.  Zab.  8,  590.  Koss.  KLEJENIE, 
ia  ,  n.,  subst.  verb.  kleić  ,  iai  ?eimeii ,  Sllefiett.  KLEJK! , 
a,  ie  ,  —  o  aduerb.,  /?o.';s.  K-ienKifi ,  lipki,  flefteriij,  Ictmiij. 
Trzyma  ptaszynę  lep  klejki,  silniejszy  od  niej.  Toi.  Saut. 
65.  KLEJKOŚC,  ści,  2,  Ross.  K.iefiKOCTb.  Sok  w  nie- 
których roślinach  ma  cokolwiek  więcej  klejkości,  muci- 
lago. Bot.  Nar.  24.  geimiflfett,  lipkość.  KLEJKOWATOŚĆ, 
ści,  z.,  flegma,  smarki.  Perz.  Cyr.  1,  159.  Perz.  Lek. 
188.  Sdjleim.  KLEJONY,  a,  e,  part.  pass.,  sklejony  dok., 
geletmt.  —  §.  Klejem  napuszczany,  klejowy  n.  p.  papier  < 
pisarski,  na  którym  pisać  można,  pIniiicrtC'3 ,  gelcimtcy  ober 
Sd)rcil)pni.ncr,  oppos.  wodny  czyli  drukowy,  3)ru(fi)apicr. 
KLEJOWATOŚG,  KLEISTOŚG,  ści,  z.,  Boh.  klihowatina; 
Ross.  lacHKOCTb ;  Eccl.  JcnKocTb,  r.iieBaiocTb ,  saaKOCTb  ; 
lipkość,  flcln-iijcś  Sefeit,  bie  Ślcbriijfcit ,  ber  S^Idm.  cf 
klejkowatość.  W  roślinach  kleistość  viscositas,  sok  gę- 
sty kleisty.  Jundz.  2,  46.  Wyciąganie  kleistości  ze  zwie- 
rząt, gelatinarum  ejitr.  Kruml  Chi/.  170.  Klejowatość 
maczki.  N.  Patn.  6,  508.  KLEJOWATY,  KLEISTY,  a,  e, 
KLEJOWATO,  KLEISTO  adverb.,  Boh.  klihowaty;  Slov. 
klegowaty;  Sorab.  1.  kliyite ;  Ross.  lueiluift,  K.ieCK'b, 
hMeilHbiil,  KJCiicTbiH:  Eccl.  K.icenaTuri ,  luceinjil,  no.iSKifi, 
Basitiii,  .iiinb-in;  od  kleju  ledajakicgo.  Cn.  Th.  Ieimid;t,  fle= 
Iiriij.  Klijowate  gliny.  Otw.  Ow.  621.  Brzost.  Duch.  120. 
—  g.  Od  kleju  drzewnego,  ib.  ^arjiij,  @iinimt  =  ,  żywi- 
czny. —  §.  Klejowaty  impr.,  gęsly,  bicf.  KIcjowatc  piwo. 
rr.Klejowate  mięso,  klejowata  pieczenia  <  żyłowata,  nie- 
krucha.  Tr.  jrl^^ 'gleifd;.  —  g.  Kleisty,  do  klejenia,  leiĄt 
511  Icimeti.  Niekleisty,  nie  do  klejenia.  Cu.  Th.  503.  KLE- 
JOWY, a,  c,  z  kleju,  feiili  =  .  Doter.  51.  Ross.  KJeiUb- 
iihiii.  Klejowy  papier  -■  klejony ,  (jelcimteiJ  ').*apier.  Z  kleju 
drzewnego,  "żywiczny,  ^larjig ,  giimmi().  "Klijowny.  Sak. 
Pr  obi.  53. 

Pochodź,  kleid,  klejek,  klejowatość,    kleistość,    klejowy, 
kleisty;  niekleisty;  dokleić,  nakleić,  nadkleić ,  okleić,    do- 

47- 


372 


KLEJNOT  -  KLĘKAĆ. 


KLEKOTAĆ  -  KLEKTAĆ. 


kleić,   pokleid,  przekleid,   przykleić ,   skleić,    wkleić,   wy- 
kleić ,  zakleić;  (Ross.  KJCCHKa  cerata). 

KLEJNOT,  u,  m,  KLEJNOCIK,  a,  u,  m.  dem.,  Boh.  kle- 
not,  kljnot;  Croał.  kincli,  blago,  smuk  ,  gyungy;  Hung. 
gyóngy;  Yind.  dragiistvu,  dragotinstvu ,  blagotina  ,  bla- 
gust  ,^  kinzh,  dragi  kameni ,  koraule;  Eccl.  ysopoMie ; 
Ross.  4parou-bHHaa  Bouib;  z  Nietn.  iai  SIctnob;  1  a) 
ochedoslwo  kosztowne  bądź  z  drogich  kamieni;  bądź  z 
kruszców  drogich.  Przez  klejnoty,  kamienie  drogie  i 
prawdziwe  perły  rozumieją  się  czasem  też  i  granaty, 
korale  i  inne  do  stroju  przeznaczone  kosztowności.  Gal. 
Cyw.  2 ,  209.  Klejnoty  do  nadzwyczajnej  ceny  wynie- 
sione ,  są  to  kamienie  różnego  koloru ,  bardzo  wielkiej 
twardości,  umiejętnie  szlifowane,  jasne  od  siebie  rzuca- 
jące promienie.  Kluk.  Kop.  2,  21.  fpftliarc  GbclfteiltC.  Do 
klejnotów  też  należą  łańcuch  zfoty,  manele ,  nausznica , 
pierścień ,  zaponka ,  naramiennik  etc.  Cn.  Th.  Dam  jej 
sreberka ,  dam  jej  klejnociki ,  Wraz  do  szkatułki  mieć 
będzie  kluczyki.  Teat.  10.  c,  58.  Bym  miał,  nie  wiem 
jaki  drogi  klejnot,  i  ten  bym  darował.  Groch.  W.  372. 
Klejnot  z  Niemieckiego  (flciii  mały)  mała  potrzeba ,  że 
mało  potrzebne  te  skarby.  Dwór.  J.  o.  —  Fig.  Rzecz 
bardzo  kosztowna ,  ciiic  ijropc  Softkrfcit ,  ełil  Sllcinob.  Naj- 
droższy Klejnot  białej  płci,  wstyd.  Budii.  Ap.  142.  Mo- 
narcha nie  powinien  powierzać  drogiego  klejnotu  powa- 
gi swojej  tylko  tym,  coby  go  na  jego  sławę  zażywali. 
Kiok.  Turk.  52.  Akademia  Krakowska,  zacny  klejnot  ko- 
rony Polskiej.  Falib.  Dis.  L.  3.  Rola  klejnot  drogi,  Kto 
jej  umie  pilnować,  nie  będzie  ubogi.  Jeż.  Ek.  D.  4.  Do- 
branoc, mój  klejnociku.  Teał.  33.  d,  18.  (moja  perełko, 
rybko).  —  b)  Kamień  drogi  z  herbem  rzniętym,  sygnet, 
pieczątka,  ber  f ctfd)ien-tni] ,  ciii  ebclftcin  mit  bcm  barniif 
citigcgratnicn  Siippcii.  Padniewski  Akademii  Rzymskiej 
zostawił  klejnot  swój ,  którym  listy  pieczętował.  Warg. 
Wal.  7.  —  ej  Herb,  bai  2Bappcn.  Jagiełło  nadał  Li- 
twie klejnoty  Polskie,  co  zowiciny  herby.  Biel.  Kr.  271. 
Balduin  używał  klejnotu,  który  zowią  liamult;  ma  ten 
herb  pięć  róży  białych,  ib.  84.  —  2)  U  armaty  pierwszy 
na  przedzie  kraniec  zowie  się  klejnotem.  Archel.  5,  60. 
ber  erfte  3fcif  uont  nu  ciiicr  Smioiie.  KLEJNOCIĆ  się,  re- 
cipr.,  pieczętować  się,  herbu  jakiego  w  pieczęci  używać, 
im  (©iejcl)  SBnppcii  fii[;rcil.  Polska  orłem  się  klejnoci. 
Nieś.  1,  5.  KLEJNOTNY,  i.  q.  herbowny.  Nieś.  1,  69. 
SEBappciilnnibcr,  ber  jii  eiiiem  JCappeii  ge^órt.  KLEJNOTO- 
WY,  a,  e,  od  klejnotu,    łUciliobicn  =  .    Eccl.    ysopoyHuii. 

KLĘK,  u,  m.,  kozica.  Cn.  Syn.  155.  bura,  buris,  di-zewo 
u  radła  krzywe;  samorodne  albo  uczynione,  we  śrzodek 
jego  wprawione  bywa  ciężadło  t.  j.  dyszel,  a  w  końcu 
radliea.  Urs.  Gr.  589.  bie  '}llu(jftcrje.  Boh.  kleć  sliva.  — 
g.  Gatunek  ptaków,  eiii  gcunffcr  SJJogcl.  Trzcinne  klęki, 
z  szkodnemi  nikomu  dzierzbami.  Banial.  J.  3  b. 
na  KLĘKU,  na  klęczkach  ob.  Klęczeć,  klęczki. 
KLĘKAĆ  inlrans.  conL;  Klękiwać  czestotL;  Klęknąć  je- 
dnotl.  uklęknąć  dok.,  uklękać  kontyn.,  cf.  klęczeć  ;'(Bo/i. 
klećiwati,  klećeti;  Sorab.  1.  klaknucź ;  Yind.  klezhet , 
pokleknit,  dolpnklokniti;  Croat.  kleknuti,  poklękam;  Bag. 
kleknuti,   klćciati ;   Dosu.  kleknuti;    ^oss.  naCTb  lia  KOJtHH  , 


KO.itHa  npHKJOHHTB,  cf.  kolano) ;  padać  na  kolana,  ouf 
bic  Jliiiee  fallen,  Ińiifiiicen ,  niebcr  fiiieeii.  Turczyn  klęka  na 
modlitwę,  choć  też  na  miejscu  nie  bardzo  cbędogim.  Kiok. 
Turk.  192.  Na  kolana  przed  nim  klękiwał,  gorąco  bo- 
ga błagając.  Birk.  Dom.  87.  Klękiwał,  a  modły  spra- 
wował. Chodk.  Kost.  59.  Uklęknij  na  kolana.  Teat.  53. 
b,  92.  Do  twoich  nóg  uklekam.  Birk.  Dom.  129.  'Ukle- 
kawając  przed  nim  na  kolana,  najgrawali  go.  1  Leop. 
Math.  27,  29.  fuklękając.  5  Leop).  Klękam  na  swe  ko- 
lana do  ojca  Pana  naszego  J.  C.  1  Leop.  Efez.  3,  14. 
(modlę  się  klęcząc).  Uklękły,  poklękły  partie.  =  klęczący, 
n.  p.  Żałosny  wyraz  poklękłego  męża.  J.  Kchan.  Dz.  3. 
Wół  uklękły,  gwiazdozbiór,   ib.  20. 

Pochodź,  klęczeć,  kleczkiem,    na  klęczki,    na  klęczkach, 
naklekać  się,   oklęknać ,  przyklękać,  poklękać,  uklękać. 
KLEKOTAĆ,  ał,  a,  et  klekoce  intrans.  niedok.,  brząkać,  gle- 
gotać  ,  ci^.  blekotać  ,    bełkotać ;  fliuiperii.    {Boh.    klekotati , 
kleptati,   klepali,  (kiok  klask  językiem);   Slov.  klekocem; 
Yind.   klokotati,  klokozhem ;  {Ba§.  klikovati  dieere,    glo- 
gotatti  >  o  indykach    glegotać ;    Ross.    K.iHKaib    krzyczeć , 
Eccl.  MOKOiiy,    X;io.\omy;    Graec.  -Ao/f.aCio  bullio).     Bo- 
ciany   nosem  klekotały.  Banial.  J.  3  b.     Bocian    'kleko- 
cym  sobie  nosem  klaskał.   Otw.   Ow.  218.  (klekotającym). 
Pszczółki  poty  klekocecie,    Aż    snem    od    was    związany 
Spi  człek ,    jak  zarzezany.    Groch.   W.  335  t.  j.  brzęczy- 
cie, fiimfcit.     Klekotać,   (cf.  klektać) ,  świegotać,  paplać, 
plappcni ,    )d)nattcrii.    Yind.    keklat;    Carn.    keklam ;    Ross. 
KajiflhaTb,  TopoTopiiTŁ;   Croal.  eheplyuszkati.  KLEKOTKA, 
i,  2.,   brzękadło,  grzegotka,    biC  SUippcr.     W  wielki  pią- 
tek nic    u  nas  nie  słychać,  okrom  niewdzięcznego  gło- 
su   rzegotek    i  klekotck.     YV.    Post.     YY.    234.     Klekotki 
wołom    przy więzują ,    sosnowe  ,    dębowe ,  olszowe.    Kluk. 
Rośl.  2,  160.  Ptaki  zapłaszaj  klekotkami  albo   kołatkami. 
Cresc.    600.      Płaczącym    dzieciom    dajemy   jakbłka    abo 
klekotki,    aby  się  bawiąc  niemi  umilkły.    Pelr.  Pol.  451. 
J^iilberflappcr-      Wielomowny,     świegotliwy,    jak    klekotka. 
Cn.  Ad.iWĘ).  —  ziąd  Fig.  KLEKOT,   KLEKOTACZ,  a,  m., 
blalero ,  wielomowny,  klekot,  niektórzy  mówią.  Mącz.  ettt 
©(^tiid^cr,  eiit  .^Inrpcrmniil ,  eiii  '^llappcr^m^.   W  rodź.  ieńsk. 
KLEKOTKA,  i,  baba  świegotliwa,  eiiic  6d)tii(i|criitn.  Dudz. 
22  et  41.     Klekotacz  uporny,    i  sobie  wzgardzenie    i  lu- 
dziom zatrudnienie  rychlej  zjedna,    niż  co  dobrego.  Rej. 
Zw.  159  b.     Klekot  nadęty.    Sinolr.  Lam.  23.    Slov.  kle- 
wetny  dica.r;     Yind.  keklazb;    Carn.    klepetavz ,    jezavez; 
Croat.  czakolini ,    klafurim  :    Ross.  óyecnoeewh  ,    OojTyH'B 
f.  6o.iTynba.      §.  bolan.  Klekotka,    klekoczka,    ziele  n.  p. 
klekoezkowe    paciorki.     Teat.    32.  6,  11.    ob.    Kłokoczka. 
KLEKOTANIE,  ia,  n.,    subst.   verb.,    brząkanie,    iai  Ślap' 
pcni,  ^tapelii,  ^*lnpperii,  Hi  ©epiappcr.   {Uoh.  gekot,  kle- 
kotem    woda    wie,  glegoce);    Ross.    Ka;iaKH,    ToporopKa. 
Niech   dyabli  wezmą    to    klekotanie ;    czyż  już    i   czterech 
wierszy  spokojnie  napisać    nie    można?    Teat.    7.  d,    S. 
Czart.    KLEKÓTLIWY,    a,    e,  -  ie,  adverb. ,  klekocący, 
flapperiib,    ft^iiattcnib.     Bocian  kłapający  nosem     klekotli- 
wym.  Żehr.  Ow.   159.    1.  KLEKTAĆ,  ał,  klekce  cz.  niedok.; 
contracte    zamiast    Klekotać  =    g.   1)    brzękać,    świegotać. 
flappeni,  plappcrii,  fd;ira^cii.    {Boh.  et  Slov.  kloktati  garga- 


KLEŃ  -  KLEPAĆ. 


KLEPACZ  -  KLE  PAR  Z. 


oio 


ryzmować,  kloktaćka  gargaryzm;  Rag.   kliknuti  ■■  przemó- 
wić; Ross.  K-ienaib,  K.ierMy    o  orJach,  krzyczeć).     Kle- 
kce  jak  bocian.    Rej.  Zw.  62.     Pijany    raz    zamruczy ,    a 
drugi  raz  szepce,    A  czasem  jako    bocian    zjadJszy    żabę 
klekce.  Rej.   Wiz.  oO  b.    .Mniszka  sama  nie  wie,  co  jako 
kaczka    klekce.    ib.    59.     Godny,    aby    klektal    w  śpitalu 
między  swarliwemi  baby.    Nar.  Dz.  3,  ^i&.    Klektaf  ple- 
ban modlitwy    strzeliste.     Węg.    Org.    3.    Fabulor,    baje , 
klekce    o  kim.  Macz.     Drwię    z  bajek,    co  je  klekca  od 
powicia  świata.   Zab.  11.    588.    ZiM.     Klektanie    starych 
bab  jeszcze  do  tych  czas  jest  znane    za  tradycya,    Czack. 
Pr.  i,  12.  (ob.  Klechda;    ef.    oklektać,    oklektany).     Kto 
milczeć  nie  chce ,    ten    próżno  klekce.    Rys.  Ad.  50.  — 
'2)    Niech    rękoma  spoJem  "klekca.   Wrób.  250.    plaudent 
manu,  klasną,  kleszcza,  tit  bie  S)anb(  flatfdicn. 
2.  KLEKTAĆ,  al,  a,  cz.  niedok.,  z  Nietn.  flcto;  1)  poma- 
zać ,    powalać.    Tr.    Iiefllbclll ;    uklektać    się  =  powalać    się. 
Tr.    2)    Klecić ,    ladajako  budować,    ib.    Ictt^t    iiiib    f^lccltt 
bauen. 
KLEŃ,  ia,  m.,  KLENIEC,  ńca,  m.,  (Etym.  klin);  ryba  bia- 
ła, klinowata,    długości  ćwierci  Jokcia.  Kluk.  Zw.  o,  [80. 
cyprinus  ałburnus ,  eiit  5EeiPfi|d;,  ber  ©aiicjfifd),    bie    Slirfc. 
Ład.  H.  N.  71.      Kleniów   tu    niemasz,    ale    są   jaźwice. 
Myśl.  F.  2.     Kontent ,  gdy  ma  płocice,  kleńca,  szczukę, 
lina.  Klon.  FI.  A  3.   Croal.  kleń  riba  =  capito. 
KLEMNA,  y,  z.,  klonowe  drzewo,    lOia^tolber^Pl?.    Torz.  3. 
KLĘPA,  y,    ź.,    zelżywe    słowo:    kobieta    flejtuch,    świnia, 
niechlujna ,   nieochędożna ,    einc   Sdilampe ,    Scftlampampe , 
Sc^Iumpc.    (Boh.   Klepną   garulla).     Oboje    beszta ;    tamte 
klepą  zowie,    Tego  też  także  jakoś,    co  zła  ślina  powie. 
Zub.  9,  CG.  liyck.  —    Klępa ,    krowa    gnuśna ,    ociężała , 
cme  faule  tnije  Siib.  —    g".  Niech    będę    klępa,    mańkut, 
byle  tylko  głowa  zdrowa  była.    Jak.  Baj.  52. 
KLEPAĆ,  ał ,  a ,  cz.  kont.,  klepie  niedok.,   naklepić,   uklepić 
dok.,     g.   1.  a)    płaskać,    czym  płaskim  uderzać,    [Germ. 
flappen) ;  mit  etiim-J  flarfiem  auffAIaiicii,  flopfen.  [Boh.  klapa- 
li,  klapnauti,  klapl  ob.  Klapać,  klapati,   klepaw;im,    kle- 
ptati ,  bauchati ,    bauchnauti   cf.  buchnąć  ;    Slov.    kłop;ira  ; 
Sorab.   i.     klappacź ,    klapacź ,    klapu  ,     klapem  ,    kwapu , 
kwapem  ;     Yind.    klepati ,     oklepali    (  oklopiti  --  w  pancerz 
uzbrajać);   Carn.   klepsti ,  klęplem ,   klepezhera,   skleplem, 
sklepujem ,    (klępam  ,    klenkam  per  iclus  campanam  pul- 
sare) ;  Rag.  klappati ,  klepetatti ;     Bosn.    klepetati ;    Croal. 
klepetati  ,     klepechem,    klopam;     (Hiing.    kalapats  =  młot) ; 
Ross.  x.ionHyTb ,    A.ionaib  bić,    trzaskać  cf.  chłop;    Eccl. 
K.\€n.\TH,   luenaio,  K.ieii.Tio  ,   sbohio  dzwonie,  w  deskę  bić, 
zlad  K.iena.io,  EH.ło  [dzwonek  2]  przed  wynalezieniem  dzwo- 
nów dawano  znak  do  kościoła  biciem  w  deskę.  Sk.  Dz.  626). 
(c{.    Graec.    -/.olćnitbt ;    Arab.   r^rp ;    cf.  Lal.  colaphus;    cf. 
kłopotać).     Chceć    się  widzę  żartowania ,    Wiec  cie  za  to 
ręka    klepie.    Past.   Fid.   129.     Kle[)ie  go    w  ramię.   Teal. 
56.  c,  51.     Klepie  mu  paluszkami    po    napuchłych    war- 
gach.  Zab.    13.    194.   Sayi.     Klepie   lubieżnie   krasne   twa- 
rzy jego  wdzięki  I  głaszcze  je  ceckaniem  pożądliwej  reki. 
Zab.  1 2 ,  520.    Nar.     Za   głowę  się  chwytał ,    i  w  czoło 
klepał.  Mon.  71,  45.     Kosę    klepać,    szurgać ,    bie  Sciife 
betiijelii,  burd)  ba»  .Ctdmmerit  mit  bem  Deiirtclbammer  fdidrfeii. 


Widzę ,  jak  on  tam  na  mnie  kosę  klepie.  Pot.  Arg.  598. 
Ziemię  klepać  =  ubijać  ziemie  na  klepisko.  Dudz.  41.  bie 
Crbc  pber  ben  Soben  fllcidi  "ftamrfeii.  Chaty  ze  słomy  i 
ziemi  uklepane.  Pam.  85,  655.  (uklecone).  Srebro  cie- 
niuchno  uklepane.  Sienn.  603.  Naklepali  blaszek  złotych, 
i  nastrzygli  z  nich  nici.  Bibl.  Gd.  Exod.  59.  (nabrejtowali. 
Radź.)  —  b)  Klepać  (Boh.  klepati  garrire),  klektać,  świe- 
gotać,  plnppern,  f(^iim|cn;  (Carn.  klafam;  Dan.  klalTe;  Germ. 
flaffen ,  ©cfldjfe ;  np.  Notker.  chlaflot  --  wrzawa  ;  Slov.  kle- 
wetny  świegotliwy;  Hoss.  BSK.ienaTL  mto  na  KOro  potwa- 
rzać ,  obmawiać).  Aż  do  uprzykrzenia  będzie  mi  klepał. 
Tr.  Klepał  głowę  swemu  panu,  i  mózg  mu  suszył. 
Teat.  24.  b.  40.  męczył  go,  suszył  mu  głowę,  er  motśtc 
ibm  ben  iSopf  niarm.  Chciał  mię  o  to  klepać;  ja  mu  nie 
odpowiedziałem.  Szczerb.  Saj\  217.  głowę  mi  szuszyć, 
przykrzyć  mi  się.  (cf.  kłopotać).  Klepie  nowiny.  Tr.  — - 
c)  Fig.  Klepać  biedę  etc,  ciągnąć  biedne  życie,  ciii  elen« 
bC'?  8el'cn  fiibrcn,  3tinl)  leiben.  Kto  nic  nie  umie,  czasu 
przygody  musi  biedę  klepać.  Budn.  Ap.  24.  Nędze  bę- 
dzie klepał.  Leop.  Prov.  22,  16..  (zubożeje.  Bibl.  Gd.). 
Mogąc  się  mieć  dobrze,  nędzę  klepie.  Cn.  Ad.  iod.  (ma, 
a  nie  zażyje).  Cierpliwie  biedę  klepię ,  bom  zaraz  od 
młodu  Przywykł  do  niedostatku ,  niewczasu  i  głodu. 
Treb.  S.  M.  61.  Niech  nędze  klepie  ,  niech  usvcha  w 
głodzie.  Pot.  Syl.  22.  IV.  'Post.  W.  5 ,  57.  Żyjąc  tak 
tedy  długo  hultajke  klepałem.  Teal.  50.  b,  57.  —  g.  2) 
Zęby  klepie  zmyśliwszy  zimnieę.  Zab.  2,  232.  Nar.  kla- 
pie, er  flappert  mit  ben  3d^ncii.  KLEPACZ,  KLEPAK,  a, 
m.,  zła  moneta  miedziana,  ciiic  fd)ledjtc  Supfermiinjc.  Gdy- 
by kto  sztukę  wynalazł,  żeby  klepacze  i  szeleżyska  na 
lepszą  przemienić  monetę.  Haiir.  Sk.  90.  KLEP.\DŁO , 
a,  n.,  czym  się  klepa  ,  kloc,  kula  do  ubijania  ziemi, 
brogów,  sąsieków,  ciii  Stampfcr,  Slopfcr;  bie  »l*ai)d)e,  ber 
^*mifd)cl,  ber  iciinciifdildijcl.  Boh.  klepadlo,  klepać,  kle- 
paćka ,  klapec  ;  Sorab.  1.  klepak,  klapaz,  klapa,  placźa- 
wa  ;  (Sorab.  2.  khipaz  młoti;  Carn.  klepetCila  ,  klepavnek; 
Yind.  klepetula,  klepi  ,  klepansku  orudje;  Bosn.  klepe- 
tallo,  klepesallo ,  frricjagika;  Croat.  klepetalo ,  klopotecz; 
Ross.  yónBa.iKa;  (Eccl.  K.iena.io ,  eh.io  ,  w  szczegółu. 
Ka.MnaHi ,  KO.iOKO.Tb  dzwon,  deska  w  którą  przed  używa- 
niem dzwonów  bito,  na  znak  do  kościoła j.  Klepisko 
gliniane  jak  najrówniej  uklepić  trzeba  klepadłem.  Kluk. 
Rosi.  3,  223.  Slov.  kyganice,  kterauź  podlahu  neb  hu- 
mno  nabjgegi.  —  g.  Klepadło,  osełka  lub  młotek  od 
klepania  kosy,  bcr  '?diujcll"tciit ,  Jiiiu^clbammer.  Do  żniwa 
potrzebne  sa  sier|)v,  kosy,  klepadło  do  kosy.  Hnur.  Gos. 
22.  • —  g  Cokolwiek  klapa,  grzegotka,  ctiniiś  .Hlappcni  = 
beś,  einc  Slappcr.  Waż  ten  w  ogonie  nosi  dzwonek  czy- 
li klepadło,  albo  kołatkę.  Chmiel.  1,  600.  Klepadło, 
dzwon  zły.  Dudz.  41.  eiiie  ftiledite  elciibc  ©iDcfe.  KLE- 
PARZ ,  a,  m.,  1)  przedmieście  Krakowa,  sławne  targa- 
mi. Dykc.  Gcogr.  2,  31.  i  błotem,  einc  'Jjorftabt  i'on  >tra= 
faii.  Słudzy  jego  swawolnie  na  Kleparzu  żyh,  i  pienią- 
dze i  barwy  z  siebie  potyrali.  Petr.  Ek.  109.  Chudzino 
z  Kleparza ,  Niech  ci  bóg  przysparza.  Rys.  .Ad.  6.  allu- 
zya  ad  phrasin:  nędzę  klepać.  —  2)  Będziecie  się  cheł- 
pić  z  śkiełkicm  swoim ,    z  kleparzem    swoim ,    z  iskierką 


574 


K  L  E  P  A  R  Z  A  N  I  N  -  KLERYK. 


KLERY  CZEK  -  KLEŚCIĆ. 


swoją.  Bals.  Niedz.  iOi.?  KLEPARZANIN,  a,  m.,  mie- 
szkaniec Kleparza ,  ciii  Ciitiiiobncr  nom  łUcparj  &c>)  Rrafaii. 
Stryjk.  Henr.  D.  5.  KLEPARSKI ,  a ,  ie ,  z  Kleparza , 
5llcimr  -  .  KLEPISJvO  ,  a,  n.,  ziemia  uklepana  ,  miejsce 
uklepane,  bojcwisko;  na  Rusi  tok.  Wtod.  W  Sc^cuneil' 
ICliitC,  TrcidUcnilC.  Klepiska,  na  których  się  młóci,  w  po- 
spolitych stodołach  dają  się  prosto  wrót.  Kluk.  Roił.  5, 
225.  Klepisko  jak  najtwardsze  i  najrówniejsze  być  ma , 
daje  się  abo  z  gliny,  abo  z  drzewa,  ib.,  buAl.  Bud.  22. 
Klepisko  wysłane  tarcicami.  iV.  Pam.  17,  217.  KLEPIEiś', 
pnia,  m.,  Ryba,  którą  zowią  'Las,  podobna  jest  'ku  ło- 
sosiowi; ale  ma  czeluść  odspodnią  zakrzywiona  jako  orzeł, 
a  ma  dziurę  w  niej,  którą  ciągnie  pokarm  w  żywot. 
Mięso  jej  czerwone ,  i  nie  tak  dobre  jak  w  łososiu ;  po 
naszemu  zowią  klepień.  Slenn.  504-.  ber  iC»a(fciila(6>S ,  ob. 
Klepniarz.  KLEPKA  ,  i ,  i.,  KLEPKI ,  ek  ,  plur.,  deski , 
które  wybijają  z  mniejszych  sztuk  dębu,  z  których  ro- 
bią beczki  i  inne  naczynia  drewniane.  Ład.  H.  N.  70. 
iiiinppliol; ,  gaetnubeii,  ^jfiucnpbc,  ^^łfetjfDoIi;  (Cani.  dólga; 
Slav.  duggal.  Klepki  dębowe  są  jedne  OKeftowc ,  dru- 
gie półoxeftowe;  pławią  je  na  belkach,  balach  etc.  za 
granicę.  Kluk.  Rośl.  2,  178.  (cf.  wanczos).  fi(j.  Pusta 
głowa,  piątej  mu  klepki  nie  dostaje.  Teal.  21,  166.  nie 
wszyscy  doma  ,  cś  ift  iii  feinem  Sopfe  iiid;t  riditig ,  er  l^at 
liidit  alie  uiiif  SiiniCli.  Znać  po  mowie  twej  nierozsądnej, 
iż  ci  piątej  klepki  w  głowie  nie  dostaje.  Teal.  1.  b,  57. 
Zgadłem,  chaos  w  głowie,  Za  najlepszeby  stała  krople 
i  ulepki  Szlaga  bednarska,  bo  mu  brakuje  piatei  klepki. 
Zabt.  Zbb.  99.  Przydałyby  się  dla  nich  i  klepki.  Teat. 
53.  d,  20.  —  §.  Klepka,  kobieta  świegot,  plotka,  ciiie 
Sc^iućileriiin.  GiL  Kat.  221.  KLEPKOWY,  a,  e,  od  klepek, 
.Hlnrpbol5  =  .  klepkowy  popiół,  ob.  Potasz.  Torz.  218. 
'KLEPMARZ  ,  a,  m.,  piscanus  ichlhy opola ,  ber  gif^DCr" 
faiifcr.  Dasyp.  rybak,  ob.  Klepień. 

Pochodź,  doklepać ,  naklepad,  oklepać,  oklep,  Mepiec, 
poklepać,  przeklepać,  przyklepać,  rozklepać,  uklepać ;  pa- 
klepie. 

KLEPSYDRA ,  y.  i.,  zegar  wodny  abo  piaseczny,  ctiic  3Eaf= 
[er -Ober  SntibuŁr.  Wszystko  z  czasem  niewrotnym  upły- 
nie, przepada.  Jako  w  znikomej  piasek  klepsydrze.  Zab. 
15,  416. 

KLERYCKI,  a,  ie,  od  kleryków,  duchowny,  ijctftiłci).  Po 
klerycka  adverh.,  na*  3lrt  ber  ©eiftlit^eil ,  po  duchowne- 
mu, po  księżemu,  n.  p.  Głowa  po  klerycku  golona.  Tr. 
Klerycki  stan  albo  KLERYCTWO,  a,  n.,  a)  duchowny 
stan,  ber  gciftHcbe  Staiib.  —  b)  coUect.  Klerykowie,  bic 
©ciftlic^eii,  bic  ©eifłlidjfcit ,  bie  .^Icnfesi,  "kler,  Hoss.  K.nipi ; 
Gall.  elergó;  Eccl.  KJinpiniccTBO ,  (dist.  Ross.  K.iiipocB, 
Kpu.ioe^  chor  kościelny).  Módlmy  sie  panu  za  wszystek 
'kler  i  lud.  Pm.  Kam.  106.  KLERYK,  a,  m.,  (z  Greek.; 
oppos.  laik)  nazwisko  w  powszechności  duchownego ,  ber 
©ciftlidie;  w  szczególności  zaś  tych  osób  z  duchowień- 
stwa, któro  jeszcze  wyższych  świeceń  nie  dostąpiły.  Kras. 
Zb.  1  ,  452.  ciit  ®ei|tlid)cr  ber  crfteii  3Beibc.  Slov.  'klerik , 
mladi  knaz;  Ross.  KJHpuKi  niższy  sługa  kościelny,  (kjh- 
pocHiiKT,,  h-pHJiouwHiiKi  chorowy  żak,  choralista;  Encl. 
Aimi,    uepKOBHbiH,    cl',    pierwsze"    strzyżenie    kapłańskie). 


Duchowni,  kiedy  przez  ostrzyżenie  włosów  Bogu  poślu- 
bieni bywają,  więc  jakoby  się  im  przyjście  do  sakramentu 
kapłańskiego  otwiera;  bo  to  imię  kleryk  clericus ,  które 
na  ten  czas  mu  dają,  ztąd  jest  wzięte,  iż  Boga  dzie- 
dzictwem swoim  mieć  poczyna;  (Graec.  xAJi()Os-  sors;  tte- 
reditas) ,  strzygą  więc  włosy  na  podobieństwo  korony. 
Kucz.  Kat.  2,  614.  Kleryk,  z  Greckiego  na  Polskie, 
rozumie  się ,  jakoby  trafunkiem  a  losmi  wybrany ,  bo 
kapłani  z  woli  i  przykazania  bozkiego  wybrani.  Kosz. 
Lor.  116  b. —  §.  Na  kleryki  go  postrzygł  =  na  dudka  go 
wystrychnął.  A'.  Kam.  KLERYCZEK,  czka ,  m.,  demin.,  ein 
(luiijcr  ©ciftlidicr.  Trafiło  się  jednemu  młodemu  kleryczko- 
wi ,  który  z  ciekawości  wstąpił  do  kaplicy  exorcyzmów.... 
Mon.  65,  556. 

KLESClC  ob.  Kleśnić. 

KLESK,  a,  m.,  (Etym.  klaskać)  ;  Lo.xia,  rodzaj  ptaków  rzę- 
du wróblego ,  mający  dziób  kabłąkowato  okrągły.  Zool. 
Nar.  218.,  Ross.  K.iecTb,  K.iecTOBKa;  ber  Sernbeiger,  cf.  gru- 
bodziób ,  krzywonos,  grabołusk,  gil,  dz\yoniec;  po  Ru- 
sku kostohryz,  ossifrayus.  Wiod.;  Boh.  kostilomka,  dlask; 
MoraiK  dlesk. 

KLĘSKA,  i,  z.,  'KLĘSTA,  y,  ź.,  porażka,  pogrom,  niszcze- 
nie, zguba,  plaga,  cios,  raz,  eiiie  grogc  3ftcberlage,  cin 
gropcr  3>erlllft.  Boh.  et  Slov.  nefest;  Sorab.  1.  horo,  hu- 
benstvyo;  Carn.  pomorstvu;  Eccl.  ctYh.  Wziął  wielką  kie- 
skę a  porażkę  na  wojsku  swoim.  1.  Leop.  2  Macch.  8, 
55.  Zwyciężony  cesarz  wziął  wielką  klęskę  i  był  pora- 
żony. P.  Kchan.  Orl.  i,  17.  Największą  Polska  odniosła 
klęskę  od  Tatarów  za  Bolesława.  Mon.  70,  589.  Duń- 
czyk! wielką  klęską  pobił,  i  ono  ich  wojsko  srogie  skru- 
szył. Sk.  Dz.  858.  Król  Francuzki  papieża  zbił  wielką 
klęską.  P.  Kchan.  Orl.  1,  75.  Żaden  lud  nie  wziął  taką 
'klęstę ,  taki  upadek  od  Jehowy,  jak  Izraelski.  Fam.  50. 
Nie  mógł  tego  przeniknąć,  że  przez  krwawe  boje.  Miał 
klęskami  przywalić  i  Greki  i  Troję.  Dmoch.  II.  1,  50.  Zgi- 
nęłam !  widzę  jakby  przed  sobą  klęskę.  Teal.  42.  d,  B  5. 
W  ostatniej  klęsce,  gdy  grad  wszystkiego  nas  pozbaw-ił 
żniwa.  ib.  54.  d,  27.  (ob.  Klęsnąć,  kleszczeć,  klaskać).  KLĘ- 
SKACZ ,  a,  m.,  klaskacz,  co  na  widokach  plaska  rękoma 
na  znak  wesołości.  Włod.,  ber  SIntfJ;cr,  3iiflflt)'c^cr.  KLĘ- 
SKANIE  ob.  Klaskanie ,  bail  Sliltfc^ett. 

KLĘSNĄĆ,  klęsnął,  klęsnie  neutr.  niedok.,  sklęsnąć,  skląsł, 
dok.,  {Boh.  klesnauti  ,  klesati  se  demitlere,  klesly  eolla- 
pstis ,  klesnauti  potykać  się,  utykać,  klesawy  utykający; 
Slov.  klesnu  succido,  klesńm  labasco';  Croat.  odduvamsze, 
izduyamsze,  oplahnujem  delumeo;  Bosn.  zdimatise,  izdut- 
tisc,  isphinuti);  puszczać  z  nadętości ,  tęchnąć,  juffitltnifn 
fallcii,  ciiifaUeii,  eiiiftiifcii ,  nnc  5.  S.  cine  mit  8uft  gefiiDte 
Slafc,  fobalb  fic  biirc^floĄcn  iinrb.  Klesną  bez  wiatru  mie- 
chy, bez  tchu  dudy.  Min.  Ryt.  5,  552.  Wór  rzemienny 
nadęty  wiatrem,  skoro  w  nim  lada  dziurkę  uczynisz,  sklę- 
śnie.  Sk.  Zyw.  2,  556.  —  §.  łransl.  Mieszek  mu  skląsł 
abo  sklęsnął.  Pot.  Arg.  459. ,  jein  Sciitcl  ift  lecr.  Skląsł 
księżyc' Tr.,  spełzł,  bat  bcn  ©loilj  iierlurcn.  (ob.  Klęska; 
wklęsły,  wklęsłość;  Sorab.  1.  pźekluzneno  kiła,  ruptura). 
KLEŚNIĆ,  ił,  i,  cz.  niedok.,  KLEŚCiC,  kontyn.'.  Okleśnić 
dokon.,     a)  trzebić,    pokładać,    czyścić    zwierzęta,    a    to 


KLEŚNIEC  -  KLESZCZE. 


KLESZCZE  -  KLETY. 


575 


i 


przekręcając  im  mada  rozszczepionym  drewnem,  vi(l.  Le- 
szczotka,  Yiird)  3>crt>rcl!inig  M  SfiifliniGi^fll'''^''^  timlladjcii. 
(Boh.  klestiti ,  oklestiti  putare,  resecare ,  castrare;  Sorab. 
2.  chroschisch ,  kschoschiscli;  Carn.  kleshtara  Iruncare, 
Vind.  klestiti;  Ross.  amoctiitl,  oxojocTHTb,  xojomy, 
(cf.  chłostać),  K,ia4eHie,  K.ia^eHufi,  K.iajKa  ob.  Pokładany; 
Eccl.  xjaiiiy,  xo.iomy;  Hng.  kljesctiti  forcipe  lorąuere;. 
Baranki  najlepiej  kleśnić ,  albo  trzebić  na  schodzie  mie- 
siąca. Sienn.  269.  Z  frasunku  okleśnif  samego  siebie. 
O/w.  Ow.  594.  Ze  był  kleśnionym,  nie  mógł  mieć  dzie- 
ci. Biel.  Hst.  16.  Kleśnienie  albo  czyścienie  cielców  nie 
ma  być  przed  dwoma  lalami.  Crese.  550.  Baran  niekle- 
śniony,  nieczyszczony,  arus.  Marz.  Co  jest  kle^nione,  te- 
go nie  ofiarujcie.  Budn.  Leińl.  22,  2-1.  (rzezane.  BM.  Gd.). 
Cielcowi  kleszczonemu  nie   dać  zbytnie  ]eii.    Cresc.  550. 

—  b)  Transl.  Fig.  Okleśniwszy  pańską  z  pieniędzy  kozicę, 
Uszedł  bez  opowiedz!  zdrajca  za  granicę.  Nar.  Dz.  o,  122. 
Rzezimieszek  między  ludźmi  w  cieśni.  Kaletę  rewiduje, 
kieszenią  okleśni.  Klon.  Wo7:  56.  (wypróżni,  wyplundruje). 
KLEŚMEC,  ńca,  ?n. ,  ziele,  Boss.  MCmiiHCUi ,  Arisarum, 
ficiil  ^Irotl ,  korzeń  jego  plastrowany  wstydliwy  członek 
zwierzętom  zepsuje ,  i  nikczemne  je  do  rodzenia  czyni. 
Syr.  Ziel.  656.  |>ptcn5Cbrev.  Sienn.  Wijkl  KLESZCZ,  a, 
m. ,  —  '1)  ryba  leszcz,  bcr  Jh"affcil.  Pisces,  qui  Germa- 
nice  25vaffcn,  Folonlce  kleszcz  vocantnr.   Yol.  Leg.  1,  5i4. 

—  2.  Kleszcz,  leptura  rodzaj  chrząszczów,  mający  wązkie 
ogonki ,  i  pokrywy  na  skrzydłach  miękkie.  Kluk.  Zw.  4, 
58.  Ross.  KjeiuaK'B,  ber  3(ftcrl'p(ffdtcv ;  [Yind.  kleshar,  ro- 
gazlij.  Kleszcz,  ar  arus ,  najdrobniejszy  z  owadu,  wpija 
się  w  skórę  zwierząt,  podobnie  jak  wesz.  Zool.  Nar.  i  10., 
Kluk.  Zw.  4,  566.  Kleszczyk ,  hippohonca  ,  bardzo  podo- 
bny do  wszy,  dokucza  bydłu.  Kluk.  Zw.  4,  565.  bie  Sfctf- 
bic  3«rfS'  Me  $iinbi^Iniiś ;  Z/o/;.  klj.st;  Slov.  klest,  klist,  w.si 
owej;  Hung.  kollants;  Sorab. ^.  klcschcź;  Carn.  klush;  \ind. 
klosh ,  ouzbja  vush ;  Bosn.  karpuscja ,  krripuscja;  Rag. 
karpuscja,  karpegl;  Dul.  karpel ,  karpussa,  chepela;  Cro- 
at.  klop;  Hoss.  K.iemx,  K.iemin>t  (ci.iiiinu  wszoły).  Kle- 
szcza robaczka  inni  ślepiem  zowią;  jest  to  mucha,  która 
lecie  koniom,  krowom,  psom,  tak  sic  przypija  ,  aż  się 
krwią  ich  nasyci,  źe  sie  rozpuknie.  Syr.  1487.  Ład.  H. 
N.  70.  KLESZCZE,  ów'  phr.,  (Boh.  klcśte,  kljśte;  Slov. 
kiesie,  kljśte;  Soinb.  2.  klefcźe,  kleżcże;  Vind.  klci- 
she,  klieshe  sa  ogenj;  Slav.  kljishte;  Bosn.  kliscto ,  kli- 
scti,  kgliscte;  CVoa/.  klesclie;  i^a/.  klćschya ;  /łncf.  kljescla, 
kgljescta  ;  Ross.  K.iemii,  miinubi ;  Eccl.  K^r.l\u  ,  i|ihiii.i|ii  , 
KycKii,  cf.  Icszczolka);  §.  1.  gatunek  obcęgów,  bic  3iTHlf- 
Kleszcze  kowalskie.  Jak.  Art.  o,  295.  bte  Sctimicbcsniujc. 
Kowal  na  to  ma  kleszcze,  aby  go  nie  iigarzało.  Rys.  Ad. 
9.  Na  to  kowal  chowa  kleszcze,  żeby  rąk  nie  sparzył. 
Niajlz.  257.  Slov.  na  to  drźi  kować  kiesie,  abi  sa  sam 
ue  palił.  Gdy  kleszcze  osłabieją,  musi  kowal  zmylić.  By 
się  też  swym  misterstwem  chciał  najbardziej  silić.  Rej. 
Wiz.  119.  O  kowalać  mi  tylko  idzie .  nie  o  kleszcze. 
Cn.  Ad.  562.  ("nie  tyś  mi  straszny).  Kleszczów  różnego 
gatunku  używamy  do  wyjmowania  z  pieców  większych 
tyglów.  Kruml.  Gliy.  58.  Kleszcze  zagięte  w  obłak,  dziu- 
bowemi    nazywają,    ib.    59,     Kleszcze    do    rwania    zębów. 


Czeni'.  Narz.  52.  bie  3<i?"'5<"lOf'  "^^  Kleszczyki.  —  Są  tez 
kleszcze  długie  płaskie,  któremi  zwykli  kowale  ściskać 
wargę  koniowi ,  także  i  uszy  w  kowaniu,  llipp.  57.  Kle- 
szcze na  wyprężoną  ścianę,  spona.  Cn.  Th.  bic  Slftiifll'- 
Na  szkutach  kleszcze  ,  dwie  belki  szerokie  i  łckate,  kióre 
maszt  przy  zamku  utrzymują.  Magier.  Mskr.  fnilltmc  Sill-- 
fcit,  bic  ben  9??nft('niim  imtcii  feft  ^nltcit.  —  Fig.  W  kleszcze 
ująć.  Ryb.  Ps.  80.  <w  kluby,  iii  bie  &tcje  treitcit,  jii  fna= 
ren  trciDcii.  Może  i  do  tego  przyjść,  że  na  morzu  będą 
Polskie  okręty;  a  zatym  miasta  nad  morzem  w  kleszczeby 
ujęte  były.  Gorn.  Dz.  152.  —  g.  2.  Forlif.  Wał  z  przcd- 
piersieniem,  wysypany  w  rowie  fortecznym  przed  zasłoną, 
załamany  nibv  w  postać  kleszczów  otworzonycli.  Jak.  Art. 
5,  295.  Hi  3mujcim'cvf,  bie  3ange.  KLESZCZE  ob.  Kle- 
śnić. —  2.  o/'.  Klaskać.  KLESZCZEMEC,  ńca^  m..  Boh. 
kicśtenec ,  rezanec;  rzezaniec.  Cn.  Th.  cin  iscrfdiiiittiicr. 
Włod. ,  Dudz.  41.  (Ross.  xo.iocTLiii  bezżenny,  subsl.  \o- 
.lOCTflKT, ;  Eccl.  xo.iocTCU'B,  CKonM|i>  trzebieniec).  KLE- 
SZCZKI ,  KLESZCZYKI,  ów,  plur. ,  demin.  nom.  kleszcze, 
Boh.  kljślky ;  Sorafc.  klezcźiki ;  Bosn.  klisctice,  skarice, 
nosgice  ;  Rag.  kijesctichi ;  Eccl.  K.icmuKii ,  K.ieinimu;  cirt 
3dli(jcld)cn ,  3iiit(llcii' .  cinc  nciuc  ^(m(^(.  Kleszczyków  ro- 
bionych w  kształcie  obcęgów  zakrzywionych  dentyści  uży- 
wają do  wyrywania  zębów.  Dykc.  Med.  5,  149.  Eccl.  ay- 
60B041UO,  syóo.iOBii.io.  Kleszczyki  barwierskie,  włosów  ki. 
Cn.  Syn.  956.  Sorab.  1.  skubate  kleżcźiki.  Przytyka  sta- 
lowe do  twarzy  kleszczyki ,  aby  z  miekkuchnych  jagód 
wzrastający  mech  wyskubać.  Mon.  70,  584.  Kleszczki  do 
orzechów  =  orzechołomicc.  Cn.  Th.,  bcr  3iiij?t'imcfcr.  KLE- 
SZCZOWINA  ,  y,  i,  ziele,  Boh.  skoecowy  stroin  ;  Croat. 
pocbiszt;  Ross.  i;.ic'inCBiina,  konop'  Włoska,  słonecznik 
gronisty;  skoczek  więtszy,  słupie,  Ricinus  Linn.  od  kle- 
szcza robaka  zwana,  bcr  5i»imbcv('aiim ,  Srciit^Kiiim.  Sijt. 
1487  el  225.  KLESZCZOWINNY,  KLESZCZÓWINOWY, 
a ,  e ,  Srciijjlmiiin  =  ib. 

KLESZEK,  sźka,  m. ,  demin.  nnm.  klecha,  ciii  Tiorf  =  <£d)iil= 
mciftcricill.  Chudzi  kleszkowie  opuszczają  pod  czas  ko- 
ściół swój  stary.  Przenoszą  się  na  odpust  do  łasa  od  fary. 
Klon.   Wor.  47. 

KLETA,  KLITA,  y,  ź.,  a)  kleć,  sklecone  budowisko  ,  fd)led)= 
tci'  SBaiiwerf.  (Slor.,  Sornb.  1.  kletka;  Yind.  kiełka;  Hung. 
kalilka;  Ross.  lutiKa  =  klalka  ,  cf  kleć;  fiag.  klit  cubicu- 
hm;  Yind.  kliet;  Croal.  klei  <  piwnica  ;  Eccl.  K.'\tTh  izba, 
komora ;  Curland.  bic  SIctc).  Pompejusz  przez  wał  rznie 
sie  i  sztakiety.  Aby  pokazał ,  że  się  oswobodzi ,  Wszys- 
tkie złamawszy  Cezarowe  klcty.  Chroic.  Luk.  175.  —  b) 
Klila  -.  świeyot,  klekot,  n.  p.  Na  poczciwość  żenię  się! 
^•.  Idź  klito,  dziwarzysz.  Znbł.  Fir.  45.  ob.  Klepka,  plot- 
ka, ^*liiinicrlmii>5.  KLETKA,  KLITKA,  i,  ź.,  demin.,  skle- 
cony podły  domeczek,  ctlt  CiCilbCiS  Vcim[nili|'c(.  (Ross.  i;.it- 
TyiiiKa  komórka).  Słowacy  i  .\ntowie  w  kliMkach  niebu- 
dowanych  daleko  od  siebie  mieszkiwali.  Krom.  10.  — 
lig.  transl.  W  ułomnej  kletce  żeglarz  łakomy  Nic  dba  na 
Hagi  zatopnc.  Hor.  2,  160.  Nar.;  ( =  nawa). 

'KLĘTY,  "KLĘT,  a,  e,  {Elym.  kląć),  wyklęty,  mit  bcm  5Snime 
bcicijt.  Klei  żaden  być  niema,  tylko  o  śmiertelny  grzech. 
Szczerb.  Sa.v.  178.     Klęły  w  jednym  kościele,    jest   kle- 


376 


KLEZARZ  -  KLIN. 


KLIN. 


tym  we  wszystkich,  ib.  Cesarz  od  papieża  mógJ  być  klęt 
o  kacerstwo.  ib.  44.  Kie  żyje  z  ducha  Chrystusowego 
schysmatyk ,  nie  żyje  klety.  Hibst.  Art.  26.  Klęty,  abo  z 
kościoła  wyfaczony.  Zabk.  Ml  3.  Od  sądu  klęte  odga- 
niają. Szczerb.  Sax.  178.  O  niedopuszczeniu  kletego  do 
prawa.   \ol.  Leg.  2,  625. 

KLEZ.\RZ ,  a,  vi.,  górnik,  który  ziemię  od  kruszców  dzieh. 
fr.  ber  Scrijarbcitcr,  iex  bic  (irt)C  yom  Grsc  Qrabet.  (cf.  Boh. 
klizenj  expurgatio ;  cf.  Germ.  Slinfc).  KLEZOWAĆ ,  ał, 
uje,  cz.  niedok. ,  ziemie  dzielić  od  kruszcu,  bie  (Srbc  upm 
er?  I^cibcii. 

•KLICZA  ob.  Klatka.  'KLIDT  ob.  Glevt.  KLIENT  ob.  Opie- 
kalnik.  KLllĆ  ob.  Kleić.  KLlJO^YAtY  ob.  Klejowaty.  KLIJ 
ob.  Klej. 

KL1KL1N.\,  y,  z.,  imię  biafoglowskie  u  Długosza.  Jabł.  Her. 
cin  SScikriiame. 

KLLMA,  atu,  m. ,  z  Greek,  znaczna  odmiana  powietrza  sto- 
sowna do  położenia  różnego  miejsc,  baś  Slltma.  Yind.  kli- 
ma,  podnebje;  Cum.  nanebje,  podnebje;  Hag.  et  Croat. 
podnebje;  Hoss.  KJii.tiaTt.  Względem  roślin  ośm  się  wy- 
znacza klimatów:  Indyjskie,  Egipskie  z  Arabskim,  połu- 
dniowe, śrzodziemne ,  północne,  wschodnie,  zachodnie 
i  gór  Alpes.  Kluk.  Rośl.  5,  78.  —  Kraj  świata,  abo  dział 
ziemi  od  południa  na  północy  takiej  szerokości ,  która 
półgodziny  odmiany  we  dniu  abo  w  nocy  uczyni.  Cn.  Tb. 
515.  Yind.  semlishe,  shtriem  semle. 
KLLMAKTERYCZNY,  a,  e,  n.  p.  rok  =  podejrzany  dla  zabo- 
bonów. UYorf.;  Croat.  premeneletni,  ciit  Stufcnjabr.  Astro- 
lodzy liczą  siódmy  a  siódmy  rok  po  narodzeniu  aż  do 
dziewiątego  razu,  a  ostatnia  siódma  liczba,  czyniąca  65 
lat,  ma  być  najniebezpieczniejsza,  bo  w  ten  czas  ludzie 
abo  umierają ,  albo  w  wielki  upadek  przychodzą.  Mącz. 
Ten  co  zdrowo  przeżyje  siódmy  klimakteryk ,  Może  sie 
nie  zarzekać  dwunastego  dożyć.  Pot.  Juw.  56.  Climacte- 
res  tytuł  historyi  Kochowskiego,  niby  to  znakomite  Epo- 
chy  dziejów  ojczystych. 

KLIMEK,  mka,  m.,  demin.  nom.  Klimunt,  fleincr  61cmcn§. 
Ten  wianeczek  piękna  Grota  wiła.  Aby  weń  nadobnego 
Klimka  przystroiła.  J.  Kclian.  Fr.  27.  —  Prov.  A  toż  to- 
bie Klimku  ,  guzy  w  upominku.  Bies.  Hosz.  A  i.  (takie- 
mu takie).  KLIMKOWAĆ,  "KLINKOWAĆ,  ał,  uje,  cz. 
niedok.,  zklimkować  dok.,  zmyślić  wykrętnie,  crfituicil,  cr^ 
bil^ten,  Srcbcrc^CU  ma^lCll.  Powiadać,  prawić,  zmyślić  co, 
żartować,  stroić  postawę,  obiecać,  sklimkować.  Kchow. 
287.  Jakeś  się  ty  bezwstydnie  na  inszych  miejscach  wy- 
żej ważył  klinkować  ,  tak  i  tu  niezbożnie  Wileński  trebnik 
potwarzasz.  Pim.  Kam.  515.  Złote  góry  obiecują,  Oło- 
wianych nie  sklimkują.  Bies.  B.  3.  KLIMUNT,  a,  m., 
imię  staropolskie,  Clemens.  Jabl.  Her,  Pisał  do  Klimunta 
VIII.  Birk.  Ex.  €  4  b.  Za  żywota  ojca  ś.  Klimunta.  ib. 
KLIMUNTOW,  a,  m.,  miasto  w  Sandom.  Dykc.  Geogr.  2, 
_  32.  citie  (Jtabt  in  Sanbcmir. 

KLIN,  a,  m.,  {Boh.  kijn  gremitim,  sinus,  cuneus;  Slov.  klin, 
tromf;  Sorab.  1  et  2.  klin;  Garn.  klin,  sagojsda;  Yind. 
klin,  zhcla  ,  ziepilu,  sagoisda  (klun  =  dziób);  Croat.  za- 
goozda,  (klin  =  gwoźdź  drewniany,  ob.  Klinice;  klyun  = 
dzióbj;    Bosn.  klin,  zaglavak,  civia  ,    (kgljun  =  hak;  'Slav. 


kljun  =  dziób);  fiaj.  klin,  zaglavak,  zagvozdje;  Hoss.  kjhhi; 
cf.  Germ.  Mnte,  Slinge  Slblg.);  1.  ber  Scil,  (cf.  kijan);  jest 
to  drewno  lub  żelazo  trójkątne,  spiczaste  z  jednego  koń- 
ca, które  zasadza  się  w  szparę,  dla  pomnożenia  rozszcze- 
pu,  albo  dla  zastanowienia  go  w  pewnej  otwartości.  Jak. 
Mat.  4,  354.  Arg.  3,  295.  Rog.  Boś.  2,  564.  Kliny  do 
szczepania  kloców  bywają  dębowe.  Kluk.  Bosi.  2,  160. 
Klin  w  drzewo  wciśniony,  części  jego  tak  daleko  rozpy- 
cha,  ile  sam  jest  gruby.  Os.  Fiz.  155.  Klamry  drzewo 
ściskają,  klin  płata  na  poły.  Pot.  Pocz.  655.  Klinami 
zabijać,  nerfcileii;  {Yind.  kliniti,  klinjati ;  Carn.  gojsdem ; 
Bosn.  zaghniti,  zabilti  klin;  Croat.  guozditi;  Eccl.  saMH- 
iiaio;  floss.  K.iiiHHTb  klinem  rozszczepać). — Prov.  Klin  kli- 
nem wybić.  Cn.  Ad.  o-iS.  złym  złego  zbyć,  eilien  Seil  mit 
tm  nnbern  siertrcibett ;  ©ciDalt  mit  ©emalt  sertreibeii.  Croat. 
klin  z  klinem  zbiti;  Ross.  hMtiui  kuihcmi  BbióiiBaib.  Klin 
klinem  wybić;  upiłeś  się  wczora,  jeślić  głowa  faluje;  pij 
znowu,  będziesz  zdrów.  Bies.  C  2.  Klinem  mu  tego  z 
głowy  nie  wybijesz.  Gemm.  155.  (nie  wyperswadujesz 
mu).  Wolno  strugać  każdemu  kliny  na  twej  głowie.  Mon. 
70,  172.  (koły  ciosać,  kłopotać  go).  Chociażby  kliny  na 
głowie  ciosała,  słówka  pisnąć  nie  trzeba.  Teat.  16.  b,  8. 
Klin  w  głowie  =  frasunek ,  mól ,  trudna  rzecz  do  myślenia. 
A'o;ic;.  Gr.  5,  p.  91.  sęk,  cin  2Burin  im  .^opfe,  Summer, 
@prgcn ,  bie  im  Sopfc  iBiirmcn.  Klin  mu  w  głowę  wbił. 
Rys.  Ad.  24.  Wasza  Podstolina,  Kaducznego  mu  w  głowę 
zasadziła  klina.  Zabł.  Fir.  16.  Żydzi  chcąc  Piłatowi  klin 
wbić,  udawali,  że  trybutu  nie  każe  Jezus  płacić.  Pot.  Zac. 
78.  Zona  tą  prośbą  mężowi  w  głowę  przyczyniła  klinu. 
ib.  125.  Trudną  kwestyą  zabił  im  klin  w  głowę.  Wad. 
Dan.  59.  Klin  ostry  utknął  mocno  im  w  głowie,  Gdy 
ich  tak  młodzi  laicy  w  księgach  przeszli,  ib.  26.  Temu 
znowu  jakiś  klin  w  głowę  zaszedł.  Teat.  48,  12.  Otóż 
znowu  klinem  zagwoździłeś  mię,  nie  wiem,  jak  się  tu 
będzie  wymykać,  ib.  27,  87.  O  żebym  z  serca  zbyć 
mógł  tego  klinu ,  który  w  płacz  obraca  wszystkie  moje 
pociechy.  Put.  Jow.  29.  Swoje  przehulawszy  mówią,  żo- 
ną ten  klin  wybijem.  Falib.  Bis.  P.  poprawimy  los.  —  2. 
Rzecz  klinowata,  feilforiitigc  Ślórper,  giflurcu.  Każda  figura 
z  klinów  się  składa ,  i  na  kliny  się  dzieli.  Grzęp.  Geom. 
J.  5.  —  Matem.  Klin  cyrkułu,  sector,  wycinek,  część,  którą 
dwa  półdyametry  vvespół  z  luneta  zawierają.  Solsk.  Geom. 
216  et  280.  ber  3ai«fd)nitt  be^  6irfel«.  Klin  w  sukni,  w 
koszuli ,  w  pończochach ,  Ross.  ciptjKa ,  bcr  S^Ji^ffl  - 
?tiebcrf.  ber  Seil.  Posyła  Jejmość  do  kramu  po  przy- 
datek do  szlaku,  na  kliny  albo  falbany.  Mon.  68,  588. 
Sorab.  1  ('(  2.  klin  nadro,  źiwotne  klin  łono;  Ross.  KjinH'Ł. 
—  Klin  ziemi  =  język ,  przesmyk,  eiiie  feilformigc  6rb3Uiigc. 
Leży  Stambuł  jakoby  na  jednym  klinie  ziemi ,  morzem  z 
obu  stron  oblanym.  Star.  Dw.  1.  Grunt  klinem  między 
morze  wsunięty.  Mik.  Obs.  41.  nne  ciii  łleil,  feilformig.  To 
grabstwo  idzie  między  dwa  kliny  gór  Pirenejskich.  Boter. 
7.  —  Klin ,  gromada  piechoty,  mająca  szyk  na  przodzie 
węższy,  potym  szerszy.  Papr.  W.  1,  110.  eiiie  feilfihmige 
Scfjloi^ttirbnung.  Dwanaście  tysięcy  zbrojnych ,  hutcami  i 
klinami  szli  po  równinę.  W.  Jo;.  4,  15.  —  '5.  Klin,  cho- 
roba dzieci,  gdy  w  ich  raoszenka  jaka  materya  gruba  fie- 


I 


KLINBURTA  -  KLISZAWY. 


KLITA  -  KLOC. 


577 


gmista  wpatla ,  zwłaszcza  na  te  zyFy,  na  których  jąderka 
wiszą.  St/r.  Ziel.119.  ciiic  Sfinbcrfranfitcit,  bic  ^obEiigefcI^nnilft. 
KLINBURTA,  y,  z.,  na  szkutach,  bal  na  burcie,  po  któ- 
rym się  chodzi.  Magier.  Mskr.  ber  93orbl)iilfcn  aiif  ben  @e= 
fa^cn.  KLINIEC,  ńca.  m.,  drewniany  gwóźdź,  kołek;  eiit 
.^dlpflDcf,  ^łflotffcil,  ^oljcntcr  3?agcl;  (Croat.  khn  clavus  U- 
gneiis,  quo  Ugną  connectinitur ;  /Ing.  klinaz  ;  Slav.  khnao, 
csavao  =  gwoźdź).  Na  szkutach  szphnty  albo  khńce  są  na 
ksztaJt  khników  żelaznych,  któremi  dunale  i  sworznie  w 
stępki  bywają  zabijane.  Uagier.  Mskr.  Klińce  do  pokry- 
wania dachów  bywają  osowe.  Kluk.  Rośl.  2,  159.  KLI- 
NIK, a,  m.,  demin.,  Boh.  kljnek,  (2.  kljnek,  prutrz  kila); 
Sorab.  1.  klincźk;  Rag.  klinich;  Croat.  zagvozdieza;  Ross. 
MimmiKi;  Eccl.  MiinnuieKi,  (Rosf:.  KjiiHOKt  głownia  szpa- 
dy); dli  ficilier  Scil.  Żeby  się  glina  ścian  mocniej  czepia- 
ła, zabijają  pierwej  w  ściany  kliniki.  Kluk.  Kop.  i,  506. 
Oczko  w  ulu  bywa  klinikiem  przedzielone  takim ,  coby 
ledwie  do  połowicy  oczka  abo  dziury  doszedł,  z  dwora 
zaostrzony,  w  oczku  szerszy.  Kąck.  Pas.  7.  —  §.  Klinik 
bywa  u  trzewika  damskiego  pod  piętą;  robi  się  z  drzewa 
lipowego.  Mayier.  Mskr.  abzac,  bcr  Slbfnt?  am  i5vaueii5iin= 
incrfdmf.  KLIŃIASTO,  KLINOWATO  udv.,  na  kształt  kli- 
na, w  klin,  tcilfiirmig.  Kliniasto  czynię  ■■  klinem  puszczam. 
Cn.  Th.  Nerw  kliniasto  -  podniebieniowy.  Krup.  5,  156. 
Klinowato  tam  się  schodzą  ku  wierzchowi  dachy.  Paszk. 
Dl.  122.  Klinowato  ściosane  łaty.  Switk.  Bud.  59.  KLI- 
NIASTOŚĆ,  KLINOWATOŚĆ ,  ści,  i,  kształt  klina,  bie 
Seilformiijfcit.  Tr.  KLINIASTY,  KLINOWATY,  a,  e,  Ross. 
et  Eccl.  K.iiiHOBaTbiH,  i;,iiiH'iaTbiii,  K.iiiiincTbifi;  mający  kształt 
klina,  fctlformi(j.  Są  ptaki,  których  pióra  ogonowe  wszys- 
tkie równo  niby  w  klin  się  kończą,  i  takowe  ogony  zo- 
wią  się  klinowatemi.  Kluk.  Zw.  2,  11.  Klin  jest  sztuka 
drzewa  kliniastej  postaci.  Jak.  Art.  5,  295.  Liście  klino- 
wate folia  cunei  formia ,  gdy  wierzch  liści  jest  ucięty, 
rozszerzony,  a  nasada  zwężona.  Jundi.  2,  25.  Kość  grun- 
towa luh  kliniasta,  os  sphoeroides,  bn§  Scil&ciil.  Krup.  i, 
58.  ©ninbbciti.  KLINISKO,  a,  «.,  gruby  nietoremny  klin, 
citt  uiif5rmlid)cr  Scil.  Ross.  KJiiiniime. 
Pochodź,  zakliniać,  zaklinid. 

KLINKOWAĆ  ob.  Klirakować. 

KLISTERA,  KRYSTERA,  y,  i,  (Cam.  kershtira;  Yind.  kri- 
stir,  kristira ,  sadivshverkanje,  odpir  telefnega  sapertja ; 
Hung.  krislely;  Croat.  klister,  krister;  Bosn.  krristir,  krri- 
ster,  zrritali(;a;  Ross.  K.iiiCTiip-B,  npOMbiBaie.iLHOe);  a)  na- 
czynie lekarskie,  macharzyna  z  rurką;  sikawka  cynowa, 
miedziana.  Wiod.  btc  6lifticrfpru|e.  —  b)  Lekarstwo,  które 
tłoczą  przez  taką  rurę.  Cn.  Th.  baś  (Sitfttcr.  Krysterę  jak 
sprawić.  Haur.  Sk.  447.  cf.  enema.  Olejek  ten  robaki 
morzy,  dając  go  krystera,  abo  w  krysterze.  Syr.  557. 
Comp.  Med.^  AŚl.  KLISTEROWAĆ,  ał,  uje,  cz.  niedok., 
klisterę  komu  dawać.  Syr.  875.  Yind.  kristirati ,  sadiv- 
shverkati ,  telu  odpirati ,  clifticrcii ,  ©lifticr  fcjcii.  KLISTE- 
ROWY,  a ,  e ,  od  klistery,  ©lifticr  = .  Ross.  HJiiCTHpiiuii. 
'KRYSTERARZ,  a,  m.,  z  przytykiem:  imię  cyrulika.  Teat. 
55,   115. 

KLISZAWY,  a,  e,  [z  czesA.  klesawy  <  utykający,  porówn.  cerA. 
KnochNi.  2]  n.  p.  Jeśli  ręka  twa  przywodzi  cię  ku  grze- 

Siownik  Lindego  wyd.  i.  Tom  II. 


chowi,  odetnij  ją;  bo  lepiej  jest  tobie  wnijść  do  żywota 
kliszawym,  niż  mając  obie  ręce  być  wrzuconym  do  pie- 
kła. Radź.  Marc.  9,  45.;  Budn.;  (ułomny.  Bibl.  Gd.)  oh. 
Kikut ,  cf.  mańkut. 

KLITA,  KLITKA  ob.  Kleta,  Kletka. 

KLIWIA ,  ii,  i-,  miasto  i  księstwo  w  Westfalii.  Wyni).  Ge- 
ogr.  209.  gleoc.  KLIWEŃSKl,  a,  ie,  od  Kliwii,  GlcyifĄ. 
Dykc.   Geogr.  2,  52. 

KLIZAC,  ał,  a,  ez.  niedok.,  jeść  po  mału,  jako  chorzy.  Dudz. 
41.  fiiaiipeln,  Irtiiijfnm  mit  fleincit  Siffcii  cffcn,  fldiiddii,  fIo= 
Dclit,  tldlicnt,  tlcltciffdn.  KLIZAGZ,  a,  w.,  który  kliza,  ber 
§iUmbn. 

KLNĘ  ob.  Kląć. 

KLOAKA,  i,  ź.,  zŁac,  prewet,  dół  prewetny,  odciek,  ściek, 
bie  (Sloaf,  ©djIciiCe,  C^efter.  5Wc^ning;  Bosn.  kloka;  Eccl. 
rnoii.iiime ,  llAiiK;^l,llHK■Ł ,  rHoenpiarcMiime.  Ztamtąd  jak 
z  kloaki  rozszerzyła  się  za  krótki  czas  zaraza.  Boler.  4, 
6.  Drogi  klejnot  do  rzeki  wrzucił,  lub  szpetnej  kloaki. 
Hor.  Sat.  205.  Pieniądze  drugim  tak  w  ręce  wpadają, 
jak  grosz  do  kloaki.  Pilch.  Sen.  list.  2,  451. 

KLOBA  ob.  Kluba. 

KŁOBUK,  a,  m.,  KŁOBUCZEK,  czka,  ?«.,  zdrobn.,  kapelusz, 
Boh.  klobauk ;  Sorab.  1.  kłobuk,  kwobek ;  Garn.  klóbuk; 
Croat.  kłobuk,  klobuchecz,  globussecz;  Hung.  golyobisot- 
ska;  Slav.  kłobuk;  Rag.  kłobuk,  klobucjaz;  Bosn.  kłobuk, 
klobucjac;  (Ross.  mgójk^b  kapica  zakonna,  cf.  ro.iOBKa, 
ro-iOByiuKa  główka,  cf.  kołpak;  Dal.  klobuchacz,  pechu- 
rak  =  pieczarka).  Jak  brzdęknął  junak  w  kałużę,  kłobuk 
gdzieś  o  staje  odleciał.  Ossol.  Sir.  2.,  Syr.  1427.  Z  ich 
kłobukami  zdejmuj  łby  Moskiewskie.  Paszk.  Bell.  B.  2  b. 
—  §.  Kłobuki  albo  kapice  czerńców.  Pim.  Kam.  281. 
$OIi)iid)§fnppcn.  —  §.  Paczek  róży  nierozkwitłej.  Wiod.  bie 
Siiofpe,  ber  Snopf,  j.  S.  ber  iRofe;  Yind.  neresvita  rosha, 
roshni  popek;  Sorab.  1.  knópk.  Pączek  róży,  póki  się 
jeszcze  nie  rozwinie  kwiat,  gdy  wyrwiesz,  będzie  kłobu- 
czek.  Urzed.  267.  Kwiat  sam  róży,  gdy  się  rozkwitnie, 
od  słońca  nabywa  inszej  mocy  od  kłobuka  albo  pąkowia. 
ib.  Kłobuczki  z  pod  róży  polnej  koralami  zowią.  Comp. 
Med.  440.  KŁOBUCK,  a'  ?«.,  miasto  w  Krakowsk.  Dykc. 
Geogr.  2,  52.  cine  6tabt  im  SlrntauifĄcii.  KŁOBUCZNIK, 
a ,  nt. ,  ziele  Lępieżnik,  liścia  wielkiego  jak  kłobuk  naj- 
szerszy, galerus,  pelasites,  ^(cftilciijtinirs.  S^r.  1427.  {Bosn. 
klobuciac  trava  umbilicus   Yeneiis,   rzęsa). 

KLOC,  a,  m.  ,  Klocek  demin.,  Boh.  klacek  ,  .spalek,  (kloc, 
klocek,  klucek  łata,  gałgan ,  szmata,  łachmanina) ;  Cam. 
zhok,  teslu;  Yind.  shtor,  terzhek,  penj ,  {ob.  Pień),  plok, 
natan,  naten,  {ob.  Natonie) ;  Ross.  n.ia.\a,  oópyóoKi,  oipy- 
óoKi,  MypGaiiŁ,  'lypna,  cry.ib ;  kawał  drzewa  przygrubszc- 
go,  pniak,  sztuka  klodziny,  ber  lslli>g  (31  big.)  Kloce  prze- 
rzynają na  sztuki  do  szczepania  w  mierze  długości  do 
pieców,  kominów.  Kluk.  Rośl.  2,  149.  Kloc  uważają  ja- 
ko równoległościan,  mający  2  sążni  wysokości,  i  56  ca- 
lów  kwadratowych  w  podstawie.  Jak.  Mai.  i,  209.  Kloc 
u  postumentu.  Chmiel.  1,  78.  {ob.  Podstawa).  Kloc  ku- 
listy, truncus  sphaericus.  Geom.  Nar.  2,  215.  Izaż  się 
mam  kłaniać  klocowi  drzewa?  Radź.  Jes.  44,  19.  (bałwa- 
nowi)?   Insza  dzielność  korzenia,  insza  gałęzi,  insza  klo- 

48 


378 


KLOC  -  KLOC. 


KLOCEK  -  KŁÓCIĆ. 


ca  samego.  Sak.  Dusz.  6.  (ob.  Pień).  Kloc  na  kiórym  rą- 
bią. Cn.  Th.  ber  .Ctacfcftocf.  Kloo ,  który  przywiązują  bydlę- 
ciu zucbwafeinu  lub  więźniowi,  ib.  ber  23lPC{,  bcr  bcil  &(■■ 
faiiiionfii  nn  bntf  liciii  flcliniujt  luirb.  (cf.  kłoda ,  kłodzina). 
—  §.  Kloc  zwierzęcy,  człowieczy,  tołub,  tulow,  bcr  Silllllpf. 
Gdy  najdą  jaki  kloc  bez  głowy  we  krwi  swej  okalany, 
przypadnie  na  nie  bojnźń.  1  Leop.  Jud.  14,  4.  ('pień.  5 
Leop.)  ■ —  ^.  Co  do  nieruchawości ,  niezgrabności ,  SIp§, 
(Uii[)cl;iilflic(;fctt,  Hiojiofcit).  Jak  kloc  jaki  siadłszy  do  stołu, 
apetytowi  dogadza.  Teat.  50.  b,  96.  Tyle  pracy  sobie 
daję ,  abym  z  ciebie ,  jak  z  kloca  jakiego  co  wyciosać 
mogła.  ib.  50.  b,  55.  —  Kloc ,  gi-undycbwał,  gbur,  nie- 
okrzesaniec, plszowy  Marcin,  ciii  UiigcIiLituItcr,  niigcfrl)l:ffc= 
nor,  ciit  33niicr,  ?iiiiimcl;  Buk.  klacek;  Yind.  oshicb,  sate- 
pilu ;  Boss.  ii3p5aini,  MjpKa.  Jakiż  to  kloc  nieociosany, 
do  tych  czas  jeszcze  się  kłaniać  nie  umie.  Teat.  6,  Id. 
Jej  matka  taki  kloc,  jak  i  ona.  ib.  22,  56. 

KLOC,  i,  £.,  gardlina,  słoma  kiociasla,  prosta,  wymłoeona. 
Cn.  Th.,  snopek  słomy  prostej,  równej,  równianka.  ^Yłod. 
gcrabcJ  £tri>!),  511  ćtrobfcilcii;  auA)  cin  Strpl))'cil.  Boh.  kloc 
gałgan ,  szmata. 

KŁÓĆ,  kłół ,  kole,  kole,  cz.  niedok. ,  ko\m&,  jendll.,  skłóć, 
ukłóć  dok. ,  (Boh.  klati ,  klal ,  koli ,  kułeś  ;  Slov.  picham  ; 
Sorab.  2.  klojscb,  kalasch  (2  szczepać);  Sorab.  i.  klocź, 
kalacz,  kawam ,  zkawam ,  kału,  kołu,  kawacź,  kwocz, 
kwoczcźu  ,  kwocźczim  ,  klocżu  ,  klocźim  ;  Vind.  klati,  klal, 
kójlem  mactare,  scindere;  Carn.  klati,  kólera  id.  (kłóć, 
kolnąć  Vind.  pikniti ,  pehniti ,  pikati ,  bosti) ;  Croat.  koly- 
em,  klati,  klal,  kołem  mactare,  kalati  scindere;  Bag.  klat- 
ti,  kogljem  Ji/^w/are;  Ross.  KO;ibHyTŁ ,  ko.iots,  Ka.iUBaiŁ, 
KOjIIO  kłóć,  bić  rzeź,  szczepać;  (cf.  kołnia) ;  (Eccl.  KO.iii- 
TBa  rzeź;  cf.  Celt.  kłaa  scindere;  cf.  Germ.  flic('Clt,  Sllcłicii, 
Sctl;  cf  Graec.  ylmo;  cf.  Hebr.  bbn  clialal  confodi);  ostrym 
czymsiś  bóść,  ftedjcil.  Kłóli  go  źełaznemi  rylcami.  Pilch. 
Sen.  51.  Głowa  cierniem  ukłóta ,  twarz  krwią  ściekła. 
Sk.  Kaz.  175.  Jakby  mię  raz  kolnął  szpadą  w  brzuch, 
odjąłby  mi  życie.  Teat.  54.  c,  100.  Gdy  już  trupem  pra- 
wie leży,  nad  sobą  przecie  Turków  kole.  Susz-.  Pieśń.  5 
G.  4.  Ptak  kłół  rękę  moje  rozdrażniony.  Toł.  Saut.  82. 
{ob.  I\luć ,  kiwać).  Tego  co  robić  nie  clice,  mąka  w  rę- 
ce kole.  Rys.  Ad.  65.  —  Kole  mię  w  boku  Boss.  cipt- 
aaeiŁ.  Kolący  (Carn.  skłyvn).  Kłóć  płótno  =  dziurawić, 
dziurki  sztuczne  wykałać ,  niti^ftCC^Clt ,  blircf;Uicl?cril.  Krawcy, 
którzyby  jedwabne  rzeczy  kłóli,  rzezali,  mają  dawać  zło- 
tycli  50.  Lek.  C.  2.  —  Fi(j.  Dać  się  boleśnie  uczuć,  lUcCiC 
tl)lin,  fdimcrjCll ,  ftcdfcil.  Wątpliwość,  jak  jeż,  kole  i  uci- 
ska. Wad.  Dan.  57.  Słówko  to,  widzę,  kole  cię  i  gnie- 
cie. Jabl  Teł.  158.  (korci,  piknie).  Kole  prawda  naga. 
Treb.  S.  M.  12.  Jeśli  czyja  mowa  nie  kole,  ale  słucha- 
cze łechce  i  cieszy,  ta  mowa  nie  jest  mądra.  Birk.  Obóz. 
J.  Zkol  bojaźnią  ciało  moje.  1  Leop.  Ps.  118,  120.  (prze- 
bodź.  5  Leop.)  Czemuż  człeka  skąpego  chudy  w  oczy 
kole?  Prot.  Jut.  29.  (razi  oczy  jego).  Idź,  a  nie  kol  w 
oczy  książąt  Filistyńskich.  1  Leop.  1  Beg.  29,  7.  (nie 
świeć  się  przed  niemi).  Prawda  w  oczy  kole.  Falib.  Dis. 
X  2.  Mo7i.  75,  612.  Slov.  prawda  oći  kole;  powec  pra- 
wda,   prebigu    ti    hlawu.     Nie    w  oczy,    źle    to    mówią, 


w  serce  prawda  kole.  Pot.  Pocz.  575.  Wiłyś  mi ,  jak  sól 
w  oku ;  kolesz  mię  w  oczy.  Cn.  Ad.  499.  Lepiej  sie 
ztąd  wyprowadzić,  niźli  kogo  kłóć  w  oczy.  Pol.  Arg.  Hi. 
Dłużnik  cię  pono  w  oczy  kole.  Zabl  Fir.  29.  —  §.  Kłóć 
drzewo,  szczepać,  łupać,  rozszczepywać,  (ob.  Kołnia,  ob. 
kloc);  >)ol5  fpilltcil.  Jasienina,  choć  zmarzła,  jednak  do- 
brze się  kole.  Torz.  20.  IdjSt  fid;  giit  fpaltcit.  Drzewo  wil- 
gotne w  piecu  trzaska  się  i  kole.  ib.  157.  —  §.  Becipr. 
n.  p.  Zboże  z  pod  śniegu  się  kole.  Chód.  Ges.  15.  doby- 
wa się,  (i  ftkbt  I;mior,  ftid)t  fid;  burd),  (ob.  Kłuć,  kiwać). 
Pochodź,  hiocie,  kłótij;  kolec;  kloc,  klocek;  dokiód, 
nahlód  ,  pokłóć,  przehtóó ,  przy  kłód ,  sknlad  ,  sktód ,  w 
sktoś,  wykalać,  wykłóć,  zakał  ad ,  zakłóć;  cf  kłuć,  khvać ; 
cf  koi,  klin,  kołnia,  kielnia;  cf  kieł,  Ideiek ,  kłos;  cf. 
skała;  cf  Carn.,  Yind.  klun;  Croat.  klyiin;  Ross.  k.iigb^  < 
dziób  ;  KOJHDUiKa ,  jaiwiec  ryba. 

KLOCEK,  cka,  m. ,  deinin.  nom.,  kloc,  Boh.  klacek,  śpa- 
Ijk,  śpaljeek;  Yind.  hlodez ,  kolei,  kolizh  ;  Boss.  o6py- 
(5oiici."B,  OTpyóoMCKt ;  biv3  Sl0hd)Clt.  Dęby  w  zimie  wycięte 
porznięto  na  klocki.  Jak.  Art.  5,  166.  Jabłko  rajskie  mo- 
że być  mnożone  zakopaniem  klocka,  albo  też  sztuki  szcze- 
pnej.  Cresc.  414.  —  §.  Napiętek,  korek  u  trzewika.  Tr. 
bcr  3([i|aft  ain  ©dni^.  —  §•  Klocek  do  robienia  koronek. 
Tr.  2.  cin  Spigciifloppcl.  Boss.  Kon.iioxa ,  KOK.iioiiiKa ,  ko- 
K.iiomewKa.  Klocki  u  smuklerza,  do  nawijania  nici,  je- 
dwabiu i  t.  d,,  do  robienia  sznurków  i  plecionek.  Magier. 
Msicr. 
KŁÓCIĆ,  ił,  i,  cz.  niedok.,  skłócić  dok.,  (Boh.  kłatiti  qua- 
tere;  Yind.  kłotiti;  Ross.  kojothtb,  ko.iomj;  Eccł.  kojo- 
nm  kołatać,  Ross.  laomiTt  kudlić) ;  mieszać,  ruszać,  wzru- 
szać, wstrzęsać,  nmriilircii ,  biirdtriilircii,  fd;icrcit,  nmfdnittcltt. 
Gotują  czokołade  w  wodzie  lub  mleku,  kłócąc  ustawicznie, 
ażeby  się  rozpłynęła.  Krup.  5,  1 1 2.  Śmietana ,  aby  od- 
dzieliła część  swoje  maślaną ,  przymusza  się  przez  zna- 
czne kłócenie.  Kluk.  Zw.  1,  225.  Skłócony  napój.  Bach. 
Epikt.  64.  Wino  z  gruntu  skłócone,  nie  zaraz  sie  ustoi. 
Tward.  W.  D.  1,  160.  Tyś  zdrój,  wilk  rzekł,  'skłócił 
w  stoku.  Jak.  Daj.  22.  —  Fig.  Mieszać,  niepokoju  naba- 
wiać, mącić,  smecić,  itmriilireii,  niirritlircit ,  iiitrul;iij  madjcii, 
ticriiurrt  iitad;cii,  iiciinnitjii]cii.  Boss.  Kyraib,  Ky<iy.  Kłócą 
powietrze  ptaszkowie  leśni.  Karp.  1,  7.  Któż  znów  nad- 
chodzi osobność  mą  kłócić  ?  Nieme.  P.  P.  44.  Nie  bój 
się,  złe  cie  myśli  kłócą.  Jabł.  Tel.  174.  Miłość  raz  ucie- 
szy, a  częstym  kłóci  niepokojem.  Zab.  14,  151.  Co  mi 
tam  zawsze  głowę  kłócić?  Teat.  22.  b,  62.  bcii  Sopf 
lltarm  nind^CII.  Jeżeli  mu  będziesz  kłócił  głowę  temi  in- 
tercssami ,  zabijesz  go.  Teat.  50.  c ,  49.  Żądzą  wojo- 
wania kłócony.  Staś.  Num.  1  ,  58.  Buntownikowi  do 
skłócenia  Rzpłtej  niedostatek  powodem  był.  Pilch.  Sali. 
55.  Sprzysięgli  się  ojczyznę  skłócić.  Pilch.  Sali.  100. 
Kłócić  kogo  z  kim  =  poduszczać  ich  wzajemnie  na  siebie, 
ciiicii  (JCGCII  bcit  nnbcril  aiifCictiCll.  Carn.  sabavłam;  Boss. 
ccopiiTb,  ccopK),  cMyTHTb ,  CMyMaio ,  aaóimiiiTb,  kmctu- 
piiTb,  KO.iOTbipiiimaTb.  Będę  go  kłócił  poty  z  siestrzcń- 
cem  ,  aż  sobie  dzidzictwo  wykłócę.  Boh.  Kom.  2,  188. — 
KŁÓCIĆ  się  Recipr.,  Kłóci  się  piwo  w  niepełnym  sta- 
tku =  chełba  sie,  tłucze  się,    wietrzeje.  Cn.   Th.   mąci  się, 


i 


KLOCIE  -  KŁODA. 


KŁODA. 


579 


fic^  aufnitrcn,  triite  lycrijcn.  {Ymd.  klotiti  f e ,  plaTiti  =  Muc 
sie,  wJóczyć  się).  —  W  hucie,  żeby  pod  czas  roboty 
dym  sie  nie  kłócił.  Torz.  ii.  —  |.  Fig.  Uniespokajać 
się,  \ii}  tcmmiMijcn ,  imniluij  fcmi.  W  myślach  sie  swo- 
ich nieco  zaczaf  kłócić.  Hor.  Sat.  iH.  JNie  może  zna- 
leźć pokoju,  biedzi,  kłóci  się  sam  z  sobą.  Staś.  Niim. 
i,  223.  Od  samego  ranka  Klóce  się,  zwarzyla  sie  dwa 
razy  śmietanka.  Nieme.  P.  P.  1.  To  tupnie,  to  mruknie 
pod  nosem  ,  kłóci  się  sam,  tak  i  nie  tak.  Mon.  73,  723. 
—  g.  Ivłócić  się  z  kim  =  wadzić  się,  sw'arzyć  się,  sprze- 
czać się,  przemawiać  sie,  koty  drzeć,  \id)  mit  jcmaiibcit 
jnilfcn.  Zio/f.  hrncowati  (cf.  garniec) ;  S/oi'.  źelirem ;  Sorab. 
l.zadźeram  szo,  źtretuyu  ,  zawoźam  szo  ,  wuretżuyu  szo ; 
Yind.  fe  sprekarjal ,  spicbarkuvat,  fe  ardrati ,  kregat , 
prepirati  f e  ,  pipat,  fe  hudvat;  Carn.  besędćm  se  ,  ar- 
dram  ,  ravsam,  prepirara  se  ,  kręgam;  Croat.  trikratira- 
sze,  karamsze,  czargamsze,  radimszo;  Dal.  prigovaramsze, 
inadimsze,  karatisse  ;  i>os».  natioatise,  pricjatise,  karatise, 
skaratise,  srjecitise,  prirecchise,  gorabalise;  Slav.  hinalitise; 
ftoss.  (KO.iOTnTbca  biedę  klepać),  pasMO.iBnTLca,  nocin- 
Taibca,  ccopiiTLca,  ccoprocb,  cj^ia/KUTb,  cyiawy,  co- 
CTaaaTbca ,  ciasaibca,  Esjopnib,  BSjopHiiMaib,  ópannibca, 
Opannsaibca  ,  noóaHiiTbca ,  Koropaibca ,  pasKoiopaibca , 
CyaaiiTb ,  a;n.iiiTb.  Gryzą  sie  codzień  ,  kłócą  ustawicznie, 
rzadko  się  przepraszają.  Teat.  ii,  64.  Mają  zwyczaj  kil- 
ka razy  na  dzień  kłócić  się  i  godzić  sie.  ib.  21.  b,  51. 
Umyślnie  na  końcu  roku  kłóci  się  z  ludźmi ,  aby  ich  od 
siebie  bez  zasług  wypędzić.  Teai.  7,  64.  O  coź  wy  sie 
kłócicie,  o  co  idzie?  ib.  17,  85.  Tak  sie  z  sobą  skłó- 
cili ,  że  się  wyzwali  na  pojedynek.  Teat.  57,  208.  Nie 
kłóć  się  nigdy  jak  wiec  czynią  żaki ,  Ale  spokojnie  swe 
wyrażaj  zdanie.  Zab.   13,  408. 

Pocliodz.  kłótnia,  Uótnik ,  kłótliwy;    nakiócić    się,    po- 
kiócić,  przekłócid ,  wykłócić. 

KŁÓClE ,  ia ,  n.,  subsl.  verb.  kłóć ,  g.  1  )  kolenie  czym 
ostrym,  Sorab.  1.  kwótźo;  V/;irf.  peh,  vbod  ,  pobod,  sa- 
bod ,  buz ,  Wi  gtcd)en ,  ber  Slitf;.  Sztych  est  aclus  tran- 
siens,  kłócie  durans.  Cit.  Th.  1125.  Kłócie  w  ciele, 
ból ,  ba-J  Stcdtcn  iii  cincm  XMU  bii  ińk^i.  Jelitne  kłó- 
cie =  kolika.  Sienn.  Rej.  bic  Coltf.  Kłócie  w  boku  {Slav. 
sancxie).  —  g.  2j  Kłócie  ob.  Kłucie. 
KLOCOWY,  a,  e,  od  kloca,  MM-- ,  ^M-- .  Moździerze, 
osadzone  na  pełnym  drewnianym  klocu,  nazywają  sie 
moździerzami   klocowerai.  Jak.  Art.  2,  25. 

KŁODA,  y,  ż.,  1.  KŁÓDKA,  i,  i.  :.drobn.,  (Boh.  klada , 
kładek,  kładka;  Carn.  klada,  hlód;  Yind.  klada,  penj, 
kol,  hlod  ;  Croat.  klilda ,  kladina;  Hung.  kaloda;  Boss. 
K0.i04a,  K0.i04Ka;  Eccl.  KS^!i,^,  Kjajb;  cf.  Graec.  y/.aSo.; ; 
Gerni.  8nbe ,  Sllp|; ;  Angl.  hladan ;  cf.  Eccl.  K,ia4b  inn 
coKpoBiime  CKpuToe  b^b  3CM.iiO,  cf.  kłaść;  cf.  Lat.  med. 
gloa  =  kloc) ;  §.  1.  pień,  pniak  odciętego  drzewa,  odzio- 
mek ,  tai  Stammcnbc  ciiicś  ntjcbiiuciicn  Samncei  (ber  n(e= 
mci).  Sękate  i  króle  drzewa  na  kłódki  krążyć.  Ton.  19. 
Olchowe  kłódki,  w  których  dołki  wyrobione,  w  hucie 
tafelnikom  potrzebne,  ib.  52.  Łacno  przy  kłodzie  ogień 
niecić.  Rys.  Ad.  54.  Zawsze  łatwiejszy  ogień  przy  go- 
towej   kłodzie,    Są  pieniądze,    i  żołnierz    będzie    w  tym 


narodzie. ,  Po/.  Arg.  515.,  Źegl.  Ad.  15.  Nie  godzi  sie 
kłody  przez_  pień  walić.  Rys.  Ad.  48.  (cf.  nie  drewno, 
lecz  kijl.  Ścinaj  w  mym  dziele,  coć  się  zda,  nie  uczy- 
iii.sz  szkody,  Jednak  cię  w  tym  przestrzegani,  nie  wal 
przez  pień  kłody.  Pot.  Jow.  2.  Dzieci  nie  mają  na  miej- 
scu jako  kłoda  leżeć;  ale  potrzeba  ich  kołysać,  i  ru- 
szaniu przyuczać.  Petr.  Ek.  94.  Stary  pijak  spuchły  jak 
kłoda.  Zab.  8,  90.  Treh.  (jak  bela).  —  Kłoda  u  petardy, 
tai  '^*etarPeii('ret.  Tr.  —  aj  'Kłoda  zwierzęca,  kloc,  tu- 
łów ,  ber  3iumi'f.  Kłodę  baranią  oraz  z  potężnymi  soki , 
\y  kocieł  wiedma  wwaliła.  Zebr.  Ow.  170.  —  b)  Kłoda, 
walec  do  równania  ziemi,  bie  2Sa(l('rcd)e,  53alje,  bilo  Grb= 
reid)  jii  cinien.  —  §.2  a)  Pień  wydrożony,  ein  aii'^ijc= 
iiiMtcr  Slcę.  W  stajni  dla  krów  powinna  być  kłoda  do 
parzenia  mieszaniny  na  paszę  dla  nich.  Kluk,  Zw.  1,220. 
—  b)  Kłoda  =  fasa  na  chowanie  tak  suchych  jako  i  mo- 
krych rzeczy.  Cn.  Th.  eiit  g'ip-  Scfilrtijcfap.  Faski ,  wiadra, 
kłody  i  inne  statki  bednarskie,  bywają  dębowe,  sosnowe, 
bukowe.  A7wA-.  Bośl.  2,  139.  Kmieć  do  młyna,  nabi- 
wszy kłodę ,  jedzie.  Haur.  Gosp.  25.  Wsypał  wszystką 
make  w  klode.  Ern.  194.  Tomirys  głowę  Cyrusową  w 
kłodzie,  napełniwszy  pełno  krwią  człowieczą,  pogrężać 
rozkazowafa.  67ic:..  Wych.  D.  4.  —  g.  3  a)  Kłoda ,  pe- 
wna miara  mokrych  rzeczy,  statek ,  beczka  ,  cin  beftimui' 
Ui  9?iaś  fliipiijer  Siitije,  cine  Jpiiiie.  Od  każdćj  kłody 
albo  beczki  piwa  po  cztery  grosze.  Vol.  Leg.  2,  606.  — 
b)  Miara  suchych  rzeczy,  jako  zboża,  macą  ,w  Rusi  zo- 
wią ,  ma  cztery  korce  abo  ćwierci  w  sobie ,  półmiarków 
8,  macek  16,  półmacków  52;  ale  rozmaita  jest,  mała 
i  większa;  półmiarki  także,  macki  etc.  Jarosławska  ma 
garcy  160,  a  półmiarek  jej  abo  półkorca  garcy  20; 
Przemyska  garcy  150,  a  półmiarek  jej  garcy  16  "4.  Cn. 
Th.  [Lwowska  kłoda  żyta  ważyła  332  funtów  polskich, 
i  zawierała  w  sobie  pięć  mac  austryackich.  Zubrz.  kran. 
miasta  Lw.  str.  133,  221  i  452  —  4)  eiii  ['eltimmtcs , 
oKiIeid)  tiad)  bc:t  pcrfdncbiien  ©eijeiibcu  yeridnebncS  6^etreibe» 
maf,  ctiim  cine  grrpc  9}ief;e ,  cin  9}rap  i'pn  incr  Gdufcln. 
Kłoda,  jaka  była  miara  nie  wiem;  w  nadaniu  kościołowi 
Przeworskierau  r.  1594  czytamy:  duos  truncos ,  viilga~ 
ritcr  Uoda  fnnnenti.  Cr-acA."  Pr."  1,  292.  cf.  Boss.  obs. 
K0.T04a  100  mdionów.  —  §.  4.  Kłoda,  pniak  drzewa,  w 
który  poddanych  we  wsiach  na  karę  za  nogi  wsadzają, 
ber  Stpcf ,  ber"  SIpc!  ,  cin  nn'?gcl)pblter  Sio* ,  tuprcin  ber  5>er< 
('reduT  mit  ben  %ii^u\  gefect  unrb;  Boh.  klada;  Sorab.  1. 
kwóda;  Sorab.  2.  kłoda;  Yind.  klada,  jezha,  terliza, 
płoch;  Carn.  .shtok  ;  Croat.  klada,  kladda;  Bosn.  et  Bag. 
kładde;  Eccl.  K^^^^,  K.iajb,  npccio  kojcw  HO-*Haa; 
Boss.  Kwoja,  K0J04Ka.  Wsadzono  ich  do  kłody,  nogę 
od  nogi  rozkraczoną  do  czwartej  dziury  kładąc.  Sk.  Zyw. 
114.  Wieść  go  do  ciemnicy  i  mocno  mu  w  kłodzie 
nogi  cisnąć  kazał.  ib.  557.  Chłopa  kłodą  i  znaczną  wi- 
ną"ukarali".  Zebr.  Zw.  179.  Do  wiezienia  byli  posądzani; 
w  kłodę  nogi  ich  były  pozamykane.  Gil.  Post.  296  b. — 
■g.  Cippos ,  gałęzie  z  "kor  odarte,  mające  \yierzchy  przy- 
cięte ,  a  z  grubsza  zaostrzane ,  których  Rzymianie  dla 
warowania  miejsc  obronnych  używali,  kłody,  koziołkami 
abo    drewnianenii    niedźwiadki  zwać  możem.    Warg.  tez. 

48* 


380 


KŁODA  W  A  -  KŁONIĆ. 


KŁONICA  -  KŁOPOTAĆ. 


196-8.  (cf.  pallisady,  izbice,  czosnki).  KŁODAWA,  y, 
i,  miasto  w  Łęczyck.  Dykc.  Geogr.  2,  32.  eiiic  Stnbt  im 
gciicjiKildjcn.  KŁODAWSKl ,  a,  ie,  od  Kłodawy,  Slobnucr  = . 
Starostwo   KJodawskie.   ib. 

2.  KŁÓDKA  ob.  Któtka.  KŁODNY,  a,  e,  od  kłody,  od 
więzienia,  {Boh.  kladnj),  i\\o%',  (itOtf=  (£t0(fl)au»  =  ,  ®c= 
faii'i)iii^=.  Stróż  kfodny.  Gd.  l'ost.  2G9  b.  (cf.  Ross.  ko- 
J104HIIKI  niewolnik,  jeniec;  cf.  Boh.  kladnice  siekiera). 
KŁODZINA,  y,  i-,  kłoda,  pniak  po  odciętym  drzewie 
pozostały.  VWo(/.,  odziemek,  ber  6ti'ir3el ,  ©trKiiipf,  Stiimpf, 
basS  Stanimciibc  ciitci^  gcfafltcn  Saiinici^.  Kfodziny,  i  rze- 
czy duszy  nie  mające.  Olw.  Ow.  -160.  —  Kłodzina  w  rze- 
ce, {ob.  Karpa).  Kfodziny  urząd,  do  klodzin  należący, 
caiidicalis  proińncia.  Cn.  Tii.  tai  gprftnmt.  KŁODZINO- 
\VY,  a,  e,  z  Uodziny,  caudkarius.  Cn.  Th.  ooii  SUufcit 
gcmad)t. 

KLOFTA,  y.  I,  z  Niem.  bie  S(i:ft,  cin  grrPcr  ©d)cit  >)ol3; 
Boh.  kluffta;  szczepa,  drzewo  szrzepane  abo  do  szcze- 
pania.  Włod.  Discuneata  ligna  ,  szczepy,  klinem  rozdar- 
te drwa  ,  klofly.  Macz.  Nie  zagasi  tego  ognia ,  cliocia 
nań  uderzy  klofta  z  wierzcbu  dosyć  gruba.  M.  Biel.  S. 
N.  55. 

KŁOKOCINA,  y,  i.  KŁOKOCZKA,  i,  i.,  KLEKOCZK.\,  Co/i. 
klokoc.  Kfokoczka ,  drzewo  cienkie,  twarde  i  giętkie, 
kory  brunatnej,  rodzi  owoc  w  strąkach,  z  którego  robią 
paciorki.  Rośnie  na  Ukrainie.  Łud.  H.  N-  72.  stuphylea , 
unI^C  '^Uftcicicil ,  ^*iilipcviiiiC ,  drzewo  jesionowi  bardzo  po- 
dobne. Cresc.  4t39.  Kłokocina  les'na.  Sienn.  \Yi/hi.  — 
Kłokocina  ogrodna.  pseudosycomorus ,  ber  iiiićic^tc  Sliaill' 
iecrfcigcnbaiim.  ib.  Kłokocina  Włoska  =  KŁOKOTKA ,  i , 
I,  pistacea.  Ursin.  f iftacicii.  KŁOKOCZKOWY,  KLEKO- 
CZKOWY,  a,  e,  n.  p.  Klekoczkowe  paciorki.  Tcat.  52. 
h,  11.  wii  '■^^impcnuip. 

KŁOMIA,  KLOMLA,  i,  I,  KŁOMELKA  ,  i.  I,  demin.,  ro- 
dzaj sieci  na  kabłąku  do  łowienia  ryb.  ^Yłod.  ciiie  3(rt 
gifdjcnic^  an  dnem  Sogcn,  ber  JniicŁbarii,  (cf.  kacerz).  Kłom- 
la ,  gatunek  sieci  pomniejszych  na  ryby;  jest  podwójna, 
jest  i  pojedyncza.  Klid.  Zw.  5,  247.  Kłomelka,  poje- 
dyncza mała  kłomla.  ib. 

KLON,  a,  m.,  {Boh.  klenicc,  klenka  ,  kleń,  gawor  weliko- 
listny  acer  platanosiis  ;  Yind.  kleń,  briloYU  drevu ,  bo- 
rouz,  boroYu  drevu  ,  besg,  meklen  ;  Garn.  bór,  mcklen 
shpinzel;  Sorab.2.  lom  ;  Slav.  klinovina ;  Rag.  makgljen; 
Hoss.  Kjeni,  acer  płatanoides ;  {Geim.  8eiiie,  ?eimc;  na- 
KJieHi,  HeK.ieHŁ  acer  Talar.,  >iepHKO.ieHi  klon  krzewowy); 
cf.  Graec.  x).(ói>  ramus;  Sorab.  1.  klon  orniis;  Croul.  ma- 
klyen  acer  monlanus) ;  klon  acer  milgi ,  ber  ijcmciiie  Slboni , 
fOiilS^plPer  ;  Boh.  brek  ,  babika;  drzewo  dwoiste  jest ;  je- 
dno pierwszej  wielkości ,  ma  liście  z  wierzchu  jasno  zie- 
lone ,  od  spodu  białe;  drugie  śrzodniej  wysokości,  z  li- 
ściem po  gałązkach  parami  wiszącym.  Kluk.  Rośl.  2,  25. 
—  §.  Jawor  wschodni  ,  pospolicie  klon  jaworowy,  plata- 
nus  orienlalis.  Kluk.  Dykc.  2,  205.,  Ross.  iiinapi,  aBopi. 
Pochodź,  klonowy. 

"KŁONIC -.  nakłaniać.  Włod.,  schylać,  chylić,  iicigcil ;  (Boh. 
kloniti;  Sorab.  i.  kwonu ,  kilnu,  kilu;  Garn.  klonem; 
Ross.  luOHiiTŁ,  KJOHio;    Graec.  !(Xtra};    Lat.  'clinare  ,    in- 


clinare;  Ilal.  chinare).  Wnidź  do  zamknienia,  do  skry- 
tos'ci,  i  kłoń  się  ku  modlitwie.  Żarn.  Post.  3,  761.  Czo- 
ła smutne  karby,  powabnie  serca  nie  kłonią.  Teat.  44.  c, 
11.  Wspieraj  mię  synu  dłonią,  Bo  lyty  drżąc  z  rado- 
ści ku  ziemi  się  kłonią.  Frzyb.  Ab.  52. 

Pochodź,  khniać,  kłaniać  sie,  kłaniacz,  dokłaniae,  na- 
kłaniać, nakłonić,  odkianiać,  odklonić ,  pokłaniać,  pokło- 
nić, pokłon;  ukłaniać ,  ukłonić,  ukłon;  skłaniać,  skłonić, 
skłonny,  skłonność,  skłonienie;  kłonica,  lon:  kolano;  klę- 
czeć, klekna/.  {Croat.  klanyecz,  klanychecz;  Dal.  klanaca, 
klancbacz  vallis  dolina). 

KŁONICA,  y,  i,  (Boh.  klanice  ;  Sorab.  2.  kloniza;  Sorab. 
i.  klojnica;  Croat.  klin;  Slav.  chivia) ;  jedno  ze  czte- 
rech drzew  ,  które  półkoszki  lub  drabiny  wozu  utrzymu- 
ją. Włod.,  eineS  i.ion  ben  Sctteiiliiiljern ,  bie  ben  5JBaaf'iifin-(J 
Ober  bie  ?citern  niif  bcm  aBngeit  ciii)d)IiePen.  Kłonice  u 
prostych  wozów  bywają  brzozowe,  dębowe,  grabowe. 
Kluk.  Rośl.  2,  65.  Dobywszy  z  woza  kłonicy.  Klon.  Wor. 
55.  Chłopi  do  karczmy  nie  mają  chodzić  z  maczugami, 
z  kłonicami.  Haur.  Sk.  228.  Kłonice  są  te  drążki  u 
windy,  klóremi  windują.  Magier.  Mskr. 
KLONINA,  y,  z.,  Ross.  K.iCHiiua,  RieHOBiina,  drzewo  klo- 
nowe, 2KoCbolberbPl5.  KLONOWY,  a,  e,  od  klonu,  yon 
gemciuein  Slboni,  93iaf bolber  = ;  Boh.  klonowy;  Garn.  mś- 
klenoY;  Ross.  weHOUbin.  Kora  klonowa  w  occie  eoto- 
wana  ból  zębów  uśmierza.  Ład.  H.  N.   72.    Klonowy    las 

Ross.    K.lCHHIIKt. 

KŁOPOT,  u,  m.,  (cf.  Sorab.  1.  klepot  sonitus  molae  mo- 
lentis ,  klipot  grandinis  fenesłram  guatientis ,  crepitus; 
Yind.  klopozhenje,  klopotanje,  kłopot,  klopotalstvu -- 
brzękanie,  chrobot;  Croat.  kłopot  crepitus,  klopotecz, 
klepetalo  crepitaculum;  Hang  kalapats  =  młot ;  Ross.  x.io- 
noTna  stukanie  ,  klepanie);  niespokojność  ,  frasunek,  tro- 
ska, zgryzota,  Uimi^c,  Siimiitcr,  ©orge;  Boh.  łopota, 
trampota;  Sorab.  2.  hobufa ,  horo;  Yind.  samersa,  sa- 
mers ;  Ross.  xjionOTa,  sjonoTU.  Kłopoty,  albo  właśnie 
tumulty,  gdy  poddani  powstawaja  naprzeciwko  swojej 
zwierzchności.  Gil.  Post.  175  b.  Mam  dosyć  swego  kło- 
potu we  łbie ,  nic  mi  do  cudzego.  Rej.  \Yii.  59.  Co 
tych  kłopotów  na  świecie !  jedna  nędza  drugą  goni. 
Dambr.  691.  Bez  kłopotu  żaden  na  świecie  być  nie 
może,  ale  spokojnym  być  może.  Lub.  Roz.  319.  Ach 
chęć  śmierci  wymusza  pamięć  twej  niecnoty,  O  dzie- 
wczyno,  stworzona  na  moje  kłopoty!  Hut.  Ow.  114. 
Nie  miała  baba  kłopotu,  kupiła  sobie  parszywe  prosię. 
Rys.  Ad.  42.,  Pot.  Jov.  190.,  Pot.  Arg.  159."  (świerzbiał 
cię  pokój).  Kłopot  z  pieniędzmi,  ale  gorszy  bez  nich. 
Jag.  Gr.  A.  4.  Zawsze  żonaty  w  kłopocie.  Bach.  Epiki. 
7.  Siła  ludzi  nie  chcą  brać  żony,  żeby  sobie  tym  kło- 
potem głowy  nic  obciążać.  Kłok.  Turk.  186.  Kłopoty 
czarne  na  twarz  jego  pomarszczoną  występują.  Jabł.  Tel. 
51.  Przyjdzie  za  laty  Kłopot  zębaty.  Zim.  Siei.  513.  — 
g.  Kłopocie  !  irt/cr/.  =  niestetyż!  tVfo(/.  3ld) !  lueD  !  Kłopocie, 
biadaszku,  niestelyż!  Cn.  Th.  529.  KŁOPOTAĆ,  al, 
ota  ,  cz.  kont,  kłopocze,  kłopoczę  Praes.  niedok.,  kłopo- 
cić,  kłopocił,  kłopoci  niedok.,  \Uopolać,  zakłopotać, 
ukłopotać,  dok.,  (cf.  Sorab.  1.  klipocu,  klipocem ;    Germ. 


KŁOPOTAĆ  SIE  -  KŁOS. 


KŁOSARZ  -  KŁOSISTY. 


581 


I 


flipperit  brzękać ;  Rag.  klopotatti  =  stukać ,  klepetatti  =  kle- 
pać;   Croat.  klopachem,    klopatam,    klopam    crepilo;    cf. 
Germ.  flopfcn;   Boh.  klopeytati  o/fendere,  labi;  Hung.  ka- 
lapatsolom    maile  o ;    Ross.    xJonnj'Tb,    X;ionaTt    trzaskać, 
bić,  cf.  chłop  J ;    gryźć  kogo,  frasunku  go  nabawiać,   et' 
nem    Uiiru^c,   Śorgeit,   iliimmcr  madjcn.     Czemu   się   za- 
smucasz   duszo    moja,    czemu    mię    kłopocesz?     Wrób. 
100.  (conturbas  me).     Ciebie  on  nigdy  żadnym  gniewem, 
ani  smętkiem  zakfopoce.   Zyw.  P.  Jez.  B.  b.     To  najgo- 
rzej 'klopie  [contr,  zamiast  kłopoce),  I  najokrutnićj   drę- 
czy ich  i  pali.    Clirośc.  Luk.  H5.    KŁOPOTAĆ  się,  Kło- 
pocić    się  recipr.,    Boh.    lopotugi    se ;    Ross.    ,xjionoTaTb, 
xJonoqy,    ropcearb,    cycTHTbCH,    cj^eiycb;    fid)    Sonjcii 
niadicn,  ftd;  fummcvil.     Kto  che  mieć  sen  spokojny,  niech 
się  nie  klopoci    o    to  ,    co  jutro  nastanie.    Zab.   15,   75. 
Nie  klopoć  się    o  to.    Teat.  11,  145.     Serce    moje   kło- 
potało   się    we  mnie.  Leop.  4  Ezdr.    9,   27.    (zatrwożyło 
sie.    Bibl.  Gd.).    Jak  mnie    ta  jego  sklopotana  mina  bawi. 
Teat.  55.  d,  78.  (ambarassowana,  iicrlcfliie  iOcictic).   Ukłopo- 
conemu  sen   się  przydarzył.    Pilch.  Sali.    258.     Smętna , 
żałosna,    ukłopotana.    P.  Kchan.  Jer.   98.     puch    Pański 
przepowiedział  uklopotanym  odpuszczenie.  Żarn.  Post.  2, 
326  b.    Zmiłuj  sie  mój  Panie ,  w  tym  zfrasowaniu  i  ukło- 
potaniu.  Ryb.  Ps.  54.      Ukłopotani  około  niebezpieczeń- 
stwa nad  sobą     i  Rzpitą.  Nag.  Cyc.  82.    —    g.  Kłopotać 
się    z  kim  =  wzajemnie  się  frasunku    nabawiać ,    gryźć  się 
jeden  drugiego  wzajemnie,  fid;  nicdjfdfcitiij  9fot^  iiiib  łUiim 
mer    mad)en.     Władysław    w  rozerwaniu  kłopocących    się 
z  sobą  papieźów,  wszystkiego  dokazał.  Krom.  472.    Usta- 
wicznie się    z  nim  kłopotali.  Biel.  Kr.  447.     Żonę  czę- 
sto napominać,  rzadko  jej   łajać,     a  nigdy  sie  z  nia  bi- 
ciem nie  kłopotać.   Petr.  Ek.  Gl.     KŁOPOTARSTWtD  ,  a, 
n.,  stan  kłopotny,  suimmcr ,  ^Sorije ,   l^latfcrci) ,   liek  9Jotl). 
Gospodarstwo    kfopotarstwo.    Rys.  Ad.    13.,    Teat.  24.  b, 
63.     KŁOPOTARZ ,   a,   m.,   biedak,  cin   armer   ©diluctcr. 
W  miasteczku,    gdzie  podwoda,    gdzie  burmistrz  furma- 
nem, Juz  będzie  kłopotarzem,  nieborakiem  panem.  hlon. 
Wor.  14.  {Hoss.  x.ionoTHniCL ,    x.ionOTyHi    zljyt  teskliwy), 
KŁOPOTLIWY,  KŁOPOTNY,  a,  e,  —    ie  adverb.,  pełen 
kłopotu,  Boh.  lopotny;    Ross.  .x.ionoT.7nBbiri ,  x.ionOTHUH, 
flimincnioU ,  llttnt^tij.     Pomyślnycii    trudno    zażyć    szczęśli- 
wości Bez  kłopotliwej  pracy    i  trudności.  Past.  Fid.  224. 
Nikt  dobra    kłopotliwego    nie  może    użyć    wesoło.    Pileh. 
Sen.  list.   110.     Śmiało    ponosi    troski    kłopotliwe.    Susz. 
Pieśń.  2   T.  2.     Przodkowie  nasi  raczej   się  w  kłopotnym 
Marsie,   aniż    w  spokojnycli  Muzach  kochali.  Biel.  Kr.   7. 
—  '§.  Do  kogo  rzecz  kłopotna  bywa   podana  ,    zowie   się 
depositarius.  Sax.    Tyt.   126.   t.  j.  sprzeczna,   o  którą  spór 
czyli  sprawa,  bie  ftrittiijc  Sadje. 
KŁOS ,    a  ,  e<  u ,  m.,  {Boh.  klas  ;    Slov.  klas ;  flung.  kalńsz ; 
Sorab.    2.  klosz;    Sorau.     1.     kwosz;    Carn.    klas;    Yind, 
klafs,    lat;  Rag.  et  Bosn.   klas;     Croat.  klasz,    lat,    (kla- 
szen    mesziicz  =  czerwiec,    klasz  =  zdziebło);    Dal.    klass ; 
^00.9.   KOJOCt;  Eccl.   K.^.ici.  ;   cf   Graec.  Mchcjio^;  cf.   kieł, 
kiełek,  cf  kloc);  bie  9lcl)rc.    Kłos  jest  kwiatostan,   w  któ- 
rym wzdłuż  ogólnej  pojedynczej  szypułki ,    wicie  bezszy- 
pułkowych  lub  krótkoszy()ułkowych  kwiatów  jest  osadzo- 


nych.   Jundz.    2,   59.     Bóg    pierwej    daje    trawę ,    potym 
kłos ,  potym  pełną  pszenicę  na  kłosie.  Sk.  Zyw.  2,  578. 
Daleko  ztąd  do  kłosu  ;    pierwej   będą  kwiatki    niż  ziarno. 
Pot.   Jow.  54.     W  szczęściu  on  po  gardło  brodzi ,  Jemu 
siedm  kłosów  jedno  ziarno  rodzi.    Zab.    11,  9.  Koss.  — • 
Prov.  Slov.  Dobre    ge  pri  kopo  khiski    zbirat,    bonutn  est 
penes    capitale  oeconomizare ,    dobrze    przy    kopie    kłoski 
zbierać ;    Rag.  paljetkoyati  klasę  spicas  legere.     Kłos  pu- 
szczać.   Syr.  927.  wypuszczać.    Cn.   Th.    Sorab.   1.   kwósz 
dobewam,  laku  szo ;  Rag.  klasattise,  izklasattise  ,  prokli- 
zati  u  klśs;   Groat.  klaszimsze;     Yuid.  latuvatife ,    latdela- 
ti;    Ross.   Ko.iociiTbCH,    oKo.iociiTbca ,   Slchrcii    geiinimeit, 
fdjoifcil.    Kłosów  zbieranie  ,  pokłosie ,  pograbianie  po  żeń- 
cach.   Cn.    Th.    Yind.     klafobranje,    pobiranje   klafou    od 
sheniz  ostanele,  sadnia  shetva ,    napobiranje ,    drugobra- 
nje  ,  paperkuvanje  ;    Croat.    klaszobranye,    klasznobranye, 
klaszuyanye;  /)a/.  paletkovanye ;   Ross.  sóiipaHie  ko.iocobł, 
bie    Slclircitlcfe.      ćerero    plennym    kłosem    w  koło  głowy 
spięta.  Hul.  Ow.  254.  — *§.   Pewna  waga:  n.  p.  R.  1556 
denar  jeden  był  równy  kłosom  6,    kłos  ziarnom  9.   Ostr. 
Pr.   Cyw.  2,  502,  (cf  strączek).  —  g.  Kłos  Celtycki ,  zie- 
le ,   kwiat  Maryi  Magdaleny,  Spika   Celtycka,  kozłek,   ©el= 
tifdjcr  Spicamn-b.   Syr.    57.   (KŁOS,   KŁÓSAĆ,   KŁÓSAK 
ob.  Kłus,  Kłusać).     KŁ0S.4RZ,    a,  »«.,  zbieracz  kłosów, 
ber    3lcl)rciilcfcr.     Nie    widzieć    tam    wesołych    kłosarzów , 
coby  śpiewając    za    rolnikiem ,    okruszone    kłosy    zbierali. 
Slas.  Num.   1,  57.,    Croat.  klaszober,    fem.    klaszobrachi- 
cza ;  Dal.  paletkoyalacz,  f.  paletkoyalicza ;    Rag.  paljetko- 
valaz;   f.  paljetkovaliza ;  £cc/.    K.iacHCTB3'ioiniri ,  coóiipaio- 
miii    KJiacbi.     1.  KŁOSEK,  ska,  m.,  Boh.  klńsek ;  Sorab. 
2.    kloszk;     Yind.    latiz ;    Ross.    ko.iocokł,    ko.iocotiiki; 
dem.  nom.  kłos  ,  eilie   tlcillC  Jlebre.     Pszenicy  wielkokłosi- 
stej   każdy    kłos  wydaje    z  siebie    kilka    innych    kłosków. 
Syr.  927.  (2.  KLOSEK  ob.  Kluska).  KŁOSIE,  ia,  n.,  col- 
lect.  ■-  kłosy,  bte  3lc^rcn ;  {Yind.   klafje,    klafouje  ,   latouje; 
Carn.  klasoyje,   (klastje,  klastnina  pabulum,    klasti ,   kła- 
dem pabulari) ;    Rag.   klasje).     Nie  zbieraj    na    innej    roli 
kłosia,  tylko  na  mojej.  Biel.  Hst.  55.     KŁOSIANY,  a,   e, 
z  kłosia,  3lc()reii  =  ,  wn  Slclireii;  Sorab.  1.  kwószne;  Croat. 
klaszni ,  latni ;  Ross.  KOJOcaubiM  ;    Eccl.   luacnnhui.     Tobie 
kwoli    w  kłosianym    wieńcu    lato    chodzi.    Kanc.   Gd.   13. 
Stała  Ceres  bogini    w  marmurze    ciosanym ,    Promienistą 
klosiana    skroń  korona    skryje.    Pot.  Arg.  144.     Wieniec 
kłosiany  żyzność  znaczy;    tego   więc  używają  żeńcy,    ze- 
brawszy   z  pola.    Petr.    flor.    2.    łi.  3  b.,    Ólw.   Ow.  49., 
{ob.  Wyżynki,  obżynki,    vyieńczyny,    okrężne).     KŁOSIĆ 
się  rec.  nicdok.,    wyklosić  się  dok.,    sypać   się,     wysypać 
sie,  n.  p.  żyto  sie  kłosi,  już  się  wyklosiło  >  kłosów  do- 
staje, dostało.  X.'Kam.,  almn,   M)X(n  lH'fonimcii.      KŁO- 
SIENNICA,    y,  z.,   ziole,  limosella  Linn.  wodna  aquatica. 
Jundz.  522.     ŚiimpffiMiit.  {Hoss.   KO.ioceiiiiua  komora ,  do 
której  wyiniocone   kłosy  rzucają).  KŁOSIENICZKA  ,  KŁO- 
ŚlNK^ZKA,  y,  ź ,  Serpenlina  zieli;,  którego  prątki  na  wierz- 
chu  kłoski  mają,   w  których  nasienie.  Syr.   1145.  ©dllail' 
flenjUHiiit) ;  Bosn.  schjer,  sctir ,    schjur.     KŁOSISTY,  a,  e, 
pełen  kłosów,  DoU  Slebreii;   Croat.  klaszazt,  klasznaszt;  Rag. 
klasast;    Ross.  Ko.iociicTbiri ;    Eccl.    K.iacaruii ,  luacnCTuB, 


582 


KŁOSORODNY  -  KŁÓTLI\YY. 


KŁÓTNIA-KLOZA. 


raacHUii.  Moillą  się,  aby  się  źylp  gęste,  kfosiste  3  nie- 
wysokie zrodziło.  Slri/jk.  144.  Żeńcy  klosisteini  wieńcy 
.  obwodzą  dziś  sierpy.  Zab.  9,  17.  (ob.  KJosiany).  Psze- 
nica "klosuklosista  abo  wielokłosista,  której  każdy  kłos 
wydaje  z  siebie  kilka  innych  kłosków.  Syr.  927.  lvŁO- 
SORODNY,  a,  c,  —  ie  adverh.,  rodzący  czyli  noszący 
kłosy,  3li'l)rcii  crKiifldib;  Croat.  klaszorodni;  Rag.  klaso- 
rodni.  lvŁ(JSOWAG  es.  niedok.,  przekłosować  doL,  pod- 
miocie; co  większy,  co  suchszy  lub  dojźrzalszy  kłos  obić, 
co  z  większa  omłócić.  X.  Kam.  wn  olicii  abPrcfĄcit.  KŁO- 
SOWATY,  a,  e,  —  o  aduerb.,  na  kształt  kłosów,  3(c{)rcil 
(i^iilid;,  linc  31cl)vcn.  Ostryż  ma  nasienie  kłosowate.  Syr. 
23.  Pszenica  'kłosokłnsowata  abo  kłosokłosista,  wielo- 
kłosista. ib.  927.  KŁOSÓWKA,  i,  z.,  z-iele,  którego 
wiecha  kwiatowa  w  kłos  nieco  ściśniona,  hokus  Linn., 
Juiuh.  502.  KŁOSOWY,  a,  e,  od  kłosów,  3(cl;rcti  =  , 
§nhn=.  Kłosowe  zboża,  których  ziarna  w  kłosach  rosną. 
Kluk.  Rośl.  Z,  128.  Kłosowa  ość  Sarah.  1.  kwoskowe 
kocheż  ;    Vind.  klafna  shpiza ,  naboda. 

KŁÓSZE  ob.  Kłusać. 

KŁÓTKA,  KŁÓDKA,  i,  I,  KŁOTECZKA,  i,  i,  demin.; 
Croat.  lokut ,  lokotecz:  Sl(w.  chiyit,  chilit;  Hoss.  Biica- 
'iiii  saMOKt :  Vind.  lokotez,  kluzheniza  ;  Sorab.  2.  puschzo  ; 
g.  ].  zamek  zawiesisty,  (ef.  Elym.  kłoda),  Sorlifiiiocftblrjj , 
^Isorlcgcfdilpp.  Wszystkie  zamknięte  były  spiżarnie,  kłódki 
wszędzie  i  zapory.  Kmai.  Poez.  2,  185.  Wazon  ten^  bę- 
dzie zamknięty  na  trzy  kłódki.  Vol.  Leg.  8,  85.  Zonę 
swoje  pod  kłótką  zamyka.  Teat.  56.  e,  78.  Zamykasz 
We  Pan  na  kłódkę?  ib.  17.  b,  47.  na  6  kłótek  Moskie- 
wskich. Teat.  31.  b,  59.  Wypije  dziedzic  stem  kłótek 
zamknione.  Nad  cię  godniejszy,  wina  zostawione.  Lib. 
Hor.  52.  Będziesz  miał,  stłuczeszli  kłotkę,  Szubienicę 
pewną  ciotkę.  Hej  Zw.  257  b.  (^hoć  usta  na  kłólki  sa- 
ma uczciwość  mieć  im  zawarte  kazała  ,  Odporna  przyro- 
dzoność  to  prawo  zmazała.  Zab.  14,  56.  Nagi.  Kłólka 
Salomonowa  składa  się  z  kołek  na  drocie  wiszących , 
które  sztucznie  tylko  zdjąć  można.  SoJsk.  Arch.  112.  bdś 
D!inflcltct)lp)5,  Siiitijc  aiif  cńicii  boppcltcn  Dratl)  gcfabdt,  bic 
ficl)  lilt>jj  niif  ciiic  gciuiffc  fmi)'tlid)c  Slrt  nlnicljmcn  (affcit.  — 
§  2)  Lada,  skrzynka,  bic  Siibc,  bic  3?iid)fc,  ber  Śiiftcii.  Tr. 
Kłótka  zegarowa ,  w  której  sprężyna  zamknięta,  ib.  Zbić 
deskę  na  kłótki  do  tłoku.  ib.  Kłótka  lewarowa,  ib.  KŁÓ- 
TKARZ,  a,  m.,  co  robi  kłótki,  bcv  !!3pr^aiii]C|djlpj5iiiad;cr. 
Tr.  oh.  Zamkarz,  szlósarz. 

KŁÓTLIWOŚĆ,  ści,  i.,  zwadliwość,  swarliwość,  skłonność 
do  kłócenia  się,  bic  S^nffudlt ;  Vind.  nemirnost,  prepir- 
nost;  Carn.  sabavlivost ,  prepirnost;  Fioss.  ccopjHBOCTb , 
.aioConptHJe ,  ciiapjiiBocrb,  cyiaHimiiiccTBO,  ppiieasmiBOCTL, 
B340p'B.  Kłótliwość  prawna.  Mon.  Go,  503.  pieniactwo, 
bic  <piorcffirfiid;t.  KŁÓTLIWY,  a,  e,  KŁÓTLIWIE  aduerb., 
zwadliwy,  swarliwy,  sporny,  do  kłótni  skłonny,  ^ailffiidjtig, 
jćinfift^  ;  Sorab.  1.  ztratwarski ,  wuretżwarski ;  Carn.  kre- 
gliv ,  prepirliy,  prepirn  ;  Yind.  nemiren,  prepirn,  prepir- 
ski  ,  prepirliu  ,  praudliu  ,  prauduvatliu  ,  prepirarski ,  pi- 
pa zh  ;  Croat.  karliv;  Rng.  karghy;  Slav.  inadljiv ;  Ross. 
JnoóoiiptTe.ii.Hbiii ,    3a4opjiiBuB ,    npiiBa3'iHBUH ,    nptTe.ib- 

HUH,     OpaH;lHBblli ,    CCOpMBblH,   SBAOpaMBUU  ,    B340pMBUH  , 


C0CTfl3aTe-itHbiii ,  c3'Taa«jiHBbn1 ,  bOTop.inBbiii ,  B34opHHn, 
npn/iiipMiiBbiM ;  Eccl.  KOTop.iHBbiil ,  cBap.iiinhiil.  Croat.  Prov. 
Od  hise  kaplive  y  od  sene  karlive,  oszlobodi  nasz  bose. 
KŁÓTNIA,  i,  2.,  (Etym.  kłócić;  ef.  Slattc  SJblg.),  po- 
swarek,  swar,  zamieszanie,  burda,  rosterk,  zwada, 
spór,  lliiriitic,  ^ant ,  Strcit;  Bok.  tahanice;  Slov.  swada, 
źebranj;  Sorab.  2.  hadra;  Sorab.  1.  żtret,  zawożba,  \vu- 
rclźwano;  Yiiid.  kręg,  kreganje,  sprekarjanje,  krech, 
prepiranie,  prepir  {ob.  *Prza);  Carn.  kręg,  ravs,  ardrya, 
tir,  prepir,  propirenga,  sdrashba;  Croat.  karka ,  czarga- 
nye;  Dal.  karba  ,  kara,  kar,  inada  ,  pretenye  ,  nadgova- 
ranye;  łiag.  k;lr,  kargna ,  karanje;  Dosn.  parba ,  prire- 
cenjc,  karanje;  Boss.  KOTopa,  ccopa,  pacnpa ,  pasHO.iB- 
Ka,  cocTasaHic,  pas/iopi) ,  3a4opT.  (cf.  zadrzeć),  hohjc- 
Bmnaa  ,  CTLiiii.a ,  c.\BaTKa ,  ciiyTiiiniecrBO  ;  Eccl.  KOTOp.i , 
(cf.  koty  drzeć),  peib.  Upiwszy  się,  kłótni  i  zwady  szu- 
ka ,  naprzykrzając  się  największym  swym  przyjaciołom. 
Mon.  66,  686.  Gdzie  najwięcej  kłótni ,  tam  najwięcej 
miłości.  Teat.  22.  b,  74.  mai  fic^  licU,  M  iicrft  ftd). 
KŁÓTiNlARKA,  i,  i,  KŁÓTMCA ,  y,  z.,  baba  kłótliwa, 
ciiiC  3fiiiff i'iitii  i  lioli.  wadilka;  Carn.  prepiravka;  Croat. 
karacbicza,  harlivka;  Bag.  kargliviza ;  Bosn.  karacica; 
Boss.  CMyiiiima.  Klótnica  napełni  goryczą  dni  męża. 
Teat.  55.  b,  22.  Podczaszyna  ,  najzawołańsza  kłótniarka 
całej  okolicy.  Kras.  Pod.  1,  219.  pieniaczka.  KŁÓTNIAR- 
STWO,  a,  )).,  życie  kłótliwe,  ciii  3iiiifi|d)Cś  Sctragcii, 
3nilfflld)t.  Jakież  być  mogą  pobudki  do  ustawicznego  kłó- 
tniarstwa?  Kras.  Pod.  1,  221,  cf.  pieniactwo.  KŁÓ- 
TiMARZ,  KŁÓTNIK ,  a,  m.,  kłótliwy,  zwadzca,  warchoł, 
ciil  3>iiifcv',  nnni&cftiftcr ;  Boh.  wadii;  Sorab.  1.  zadźerak, 
źtretwar ,  wuretźwar;  Yind.  prepiravez ;  Croat.  karlivecz, 
karavecz.,  pregovarjavecz ;  Dal.  et  Bag.  karalacz ;  Bosn. 
karac ,  naticalac ;  Boss.  3a40pmni>'5 ,  ccopmnKi ,  npiuiip- 
uuiitt,  cocTasaTc.ib  ,  ópaHbKO ,  óyaHt ,  cjiara ,  CMyTniiKŁ, 
(cf.  męt,  odmęt,  mąciciel) ;  Eccl.  pas^opoTBopeui).  Kłó- 
tnik  lubi  się  i  sam  kłócić,  i  drugich  kłóci.  Teat.  53.  c, 
63.  Po  wielu  zwycięstwach  natrafiła  na  większego  je- 
szcze kłótniarza.  Kras.  Pod.  1,  219.  Ostrzegam  We  Pa- 
na,  że  on  wielki  kłótnik.  Boh.  Kom.  1,  501.  Krescen- 
cyusza  przemożnego  w  Rzymie  kłótnika,  Otton  obwie- 
sić kazał.  Nar.  Hst.  2,  96.  (cf.  wichrzyciel ,  pieniacz).  — 
§.  Idź  społem  i  z  kłótnikiem  ,  gdzie  trzy  matedory  Nie- 
zawodne do  garści  galą  luidory.  Mon.  76,  727.  może  ja- 
kaś karta  we  grze. 

KŁtJTY,  a,  e,  part.  pass.  verb.  kłóć,  gcftodicil.  W  brzuch 
kłótą  ranę  mu  zadał.  Sk.  Dz.  582.  sztychową ;  (oppos. 
cięty).  1  cięte  mu ,  i  kłóte  razy  zadawaja.  P.  Kchan. 
ok.  1,  531.' 

KLOZA,  KLUZA  (Cn.  Th.),  y,  i,  (z  Łac.  clausus;  cf  Germ. 
Slnufc) ,  więzienie  ,  zamknięcie  ,  osobliwie  szalonych  (cf. 
kłoda),  ciii  ©cfdngnip,  ein  iinilil  ncrmn^rtcś  3iarrciiftiil>dtcii. 
Wieść  kogo  do  klozy.  Sax.  Porz.  151.  (cf  koza).  Przy- 
byłeś ,  i  mnieś  wywiódł  z  tej  klozy  przeklętej.  Kanc.  Ud. 
223.  Szalonych  trzeba  w  pęta  i  do  klozy  dać.  Petr. 
Pol.  56.,  Petr.  .Ek.  49.  Szaleriszy  on  niż  ów,  którego 
w  klozie  chowają.  Gorn.  Dw.  6.  Do  klozy  z  nim ,  co 
prędzej,  szkoda  z  nim  żartować,  jako  to  z  głupim.  Birk. 


i 


KLUB  -  K  L  U  B  N  Y. 


KŁUĆ  -  KLUCHTA. 


E.torb.  12.  Darmo  wściekła  potwarzy  z  twej  klozy  jk)- 
miiej  Grozisz  mi,  trzęsąc  na  łbie  brzydkiemi  jaszczury. 
Zab.  5,  59 i.   'not.  wiezienie,  dóf,  jama.>   koza. 

KLUB ,  u ,  m.,  z  Angiehk.,  towarzystwo ,  ber  CIliH'.  Pam. 
84,   159.     Klubista  Boh.  scbiulce. 

KLUBA,  KLÓBA,  y,  i,  KLUBKA  demin. ,  z  Mem.  ber  filo= 
(iCii ;  Sorab.  2.  kloba;  Sorab.  1.  kżipa,  kźtpa;  Yind.  pre- 
zicp  ;  Croal.  kluba,  vilel,  chiga;  Rag.  kluba,  vitlo ;  Boss. 
oóofiHima,  oóiiiiMa.iLHima,  Jioiopa,  CKOÓa.  g.  1,  a)  klu- 
ba, krążek  w  silniaeh  windujących,  mający  na  oko}'  okrę- 
gu rowek  wydrozony  na  linę,  i  sworzeń  żelazny  przecho- 
dzący przez  śrzodek.  Jak.  Art.  o,  295.  ciiie  33lotfri'lle ,  cilt 
Sloten,  5.  33.  im  slafdiensiiijc.  Kluba  abo  klubami  ciągnąc. 
Cn.  Th.,  Chmiel.  1,  225.  Kluby,  klubki,  pytki,  na  sta- 
tkach. Haur.  Ek.  171.  Kluba  ruchoma,  kluba  nierucho- 
ma. Jak.  Mat.  4,  258.  —  b)  Kluba  =  puzdro  klubne,  ber 
^•In)'ciieiijiU3,  ber  Ślobeii.  Kluby  bywają  abo  o  jednym  kół- 
ku, alLio  najwięcej  o  trzech.  Solsk.  Arch.  9.  —  c)  Klóba 
do  ciągnienia  złoczyńców.  Cn.  Th.  284.  ber  golierfliiku, 
etn  Jortiirinftnimeiit.  Próba,  naczynie  rozmaite  do  ciągnie- 
nia złoczyńców,  kluba,  kołowrót,  drabina,  skrzypiec.  Cn. 
Th.  821.  —  §.  2.  Kluba  u  wagi,  u  szal,  gdzie  języczek 
stanąć  ma  w  mierze.  Cn.  Th.  biiy  IGaijCijeriit,  t>k  ed)cere, 
ber  Slobeit  an  eincr  'Eaq<:.  Libelta,  mała  ważka ,  też  olo- 
wna  ważka  albo  klobka  ciesielska.  Mpcz.  bie  Sdirotniaijc, 
Slcnmiije.  —  §.  Fiy.  Kluba,  kres,  karb,  okres,  porządek, 
szranki,  granice,  miara,  pomiar,  (Łd)rai:feii,  ©rciiijen,  Crb^ 
niing,  ilinp  unb  ^id.  Dobre  to  postanowienie,  kiedyby  w 
swojej  klubie  stało.  Petr.  Pol.  41.  W  tej  klóbie  stoję, 
Ze  się  odmiany  nie  boje.  łiyb.  Ps.  51.,  Bej.  Zw.  18. 
Prawie  żadna  rzecz  w  swej  klubie  nie  została.  Kucz.  Kat. 
3,  37.  („w  swym  porządku").  Wszystko  już  prawie  szwan- 
kuje ,  Nic  niemasz  całego,  z  kluby  wszystko  występuje. 
Kanc.  Cd.  207.  Wszystko  w  swojej  klóbie  i  w'  swym 
porządku  zatrzymano  być  ma.  Falib.  Dis.  A  2.  Ormianie 
już  się  od  Unii  rwać  poczęli;  aż  za  praca  biskupa  znowu 
w  prawowierną  klubę  wpadli.  Nieś.  1,  95.  Moc  posłów 
wzmagała  się ,  aż  za  Zygmuntów  w  te  klubę  wpadła ,  że 
bez  konsensu  ich  żadne  nrawo  stanowione  być  nie  może. 
Mes.  i,  278.  Weź  ję.zyk' w  kluby.  Teat.  45."  c,  157.  Co 
z  kluby  wyjdzie ,  nawróć  do  porządku.  Fred.  Ad.  4-44. 
Karność  obozowa,  w  swawolą  obróconą,  do  własnej  kló- 
by  trochę  surowiej  przywodził.  Warg.  Wal.  329.  Wkrótce 
wojsko  w  klóbę  przywióiił.  Pilch.  Sali.  197.  Za  czasów 
moich  wszystko  już  z  kluby  wychodziło.  Zah.  6,  554.  W 
ścisłe  \\ziąć  kogo  kluby  ■  w  kleszcze.  Tr.  etlicii  eilitrci('Cll, 
cillfdjróillfen.  Ująć  się  z  kim  w  kluby,  tirer  ati  court  baton 
avec  qaelqu'un.  Tr.  mit  ciiiem  iiberj  Snic  flcfpaiitit  fcp.  — 
§.  3.  Kluba  =  staw  w  ciele.  Cn.  Th.  (Slov.  klubo,  kic[a 
coxa;  Boh.  klaub  artits;  Lat.  med.  globa),  bn>^  ©eleilf.  Be- 
ka z  kluby  wypadła.  Tr.  wywichnęła  się.  —  Jź.  4.  Pek 
lnu  lub  konopi  pewnej  miary,  cilt  JUi'1'eii  rflild)v<,  ,S)aiif.  Lnu 
i  konopi  kluba  albo  kopa  gar.sci.  frzed:.  It)9.  KLUBNY, 
a,  e,  od  kluby,  łtloDcn  = .  Puzdro  klubne,  gla)'d)eii5ii3,  pe- 
wna liczba  klub  w  puzdrze  w  sztuce  drcwniantj  lub  me- 
talowej. Jak.  Art.  3,  13.,  Jak.  Mat.  i,  258.  Ciałowjun- 
kturach  niby  w  klubną  szrubę  sprostował.    Wad.  Uan.  185. 


KŁUĆ,  kłuł,  kluje  et  KLWAĆ,  kiwał  cz.  nieJok. ,  ukłuć, 
uklwać  dok.,  kłóć,  kolnąć,  Boh.  klubati ,  klubam  ;  Carn. 
khnati,  kluval ,  klujem ;  Yind.  klunjati ,  klukati ,  (klun, 
klunizh  !  dziób  ,   dziobek);   Croa/.  klyujem  ,   klyuvali,   (klyun 

-  dziób);  Bag.  kgljuzatti  jkgljiin  =  dziób);  Bosn.  kgljuvali, 
(kgljua  rostiiim);  Boss.  KJioiiyib ,  jK.iioiiyTb ,  K.iioio,  Kie- 
Baib ,  (cK.ieBaib  'zzobać,  K.ieBi  zakąszenie,  jęcie  się  wę- 
dy, K.iiOBŁ  dziób);  Sorab.  1.  kwocżcżu,  kwocżcżim ;  §.  a) 
dziobem  bóść,  dziobać,  (litfeii ,  mit  bcm  SdmalHl  bacfe:!. 
Ptaszę,  gdy  sie  już  dostoi  w  jaju,  tedy  pokarmu  szuka- 
jąc, w  skorupę  kolące,  i  kluje  noskiem.  Sak.  Probl.  179. 
Same  kurczęta  klują  i  wydziohują  sie  z  jaja;  kura  tylko 
rozłupane  wyrzuca  skorupy  z  gniazda.  Kluk.  Zw.  2,  109. 
Pożrą  je  ptacy  kiwaniem  jadowitym.  L^eop.  Deiil.  52,  24., 
Wujek.  Prometeus  uklwany  żąda  pokoju.  Petr.  Hor.  2, 
B  b.  Krucy  po  śmierci  ścierwu  dojadają;  aie  pocldebcy 
jeszcze  za  żywota  bardzo  klują ,  a  oczy  łupią  każdemu. 
Bej.  Zw.  49.  —  g.  b)  Wylęgać;  dok.,  ukłuć,  niI>M'riitCn 
propr.  Kury  klują  też  jaja  inszego  rodzaju,  na  przykład, 
gęsie,  kacze.  Bog.  [)oś.  I,  125.  Zepsuła  już  ukłuty  w 
sobie  ciężar  brzemienia.  Bul.  Ow.  158.  —  §.  c)  Fig.  Kłuć, 
kłóć ,  bóść ,  ftedjcii ,  mie  tlinn.  Ciężka  im  to  rzecz ,  i 
oczy  im  kłuje.  Morsz-I.  157.  KLUC  sie  recipr.,  §.  1.  wza- 
jemnie się  dziobać,  fid)  benim  t'icfcn.  Kury  się  same  mię- 
dzy sobą  klwiiJy.  Ezop.  54.  Kiwali  sie  dwaj  koguci,  któ- 
ryby z  nich  miał  być  wodzem  kokoszom,  ib.  70.  —  §.  2. 
Z  jaja  się  dobywać  dziobiąc,  wylęgać  się,  fidt  ani  bcm 
6v)  Iieriior  ('icfeii,  Ccrypr  friedjeit,  hiitcii  (neulr.).  Same  kur- 
częta sie  kłują  i  wydziobuja  z  jaja.  Kluk.  Zw.  2,  109. 
Teraz  powyzdychały  świnie  i  prosięta,  Ani  się  gęsi,  ani 
się  kłuły  kurczęta.  Simon.  Siei.  111.  Strusie  jaja  czy 
wysiadywaniem,  czy  ciepłem  słońca  się  kłują,  nie  wia- 
domo. Zool.  Aar.  245.  —  §.  3.  transl.  O  zębach  =  kłuć 
się,  dobywać  sie,  puszczać  się,  rzezać  się,  yoit  bcil  ^ab-- 
ttcn,  biirdjŁredjeii ,  ŁcryorhTdjen ;  (EtcL  376*10,  sjóaTtio, 
ob.  Zębacieć).  Suchy  lukreeyowy  korzeń  dawać  dzieciom 
do  gryzienia,  gdy  im  się  zęby  kłuć  nie  cłicą.  Pen.  Cyr. 
2,  192.  W  ciężkim  kłuciu  się  zębów  dzieciom  za  usza- 
mi pijawki  stawiać.  Perz.  Cyr.  2,  152.  niemi  Siiiber  fd)ii'ev 
jalmeii;  Eccl.  sj-óoiicnyTKaiiie,  syóoTpcHie,  3y5opo<K4eHie. 

—  §.  4.  Fig.  Na  Olimp,  gdy  się  zapatruję  Z  uwagą,  nie 
zła  rada  coś  się  w  myśli  kluje.  Min.  Bijt.  1,  279.  knuje 
się,  kuje  się,  roi  się,  snuje  się,  cś  Driitet  ili  mciiiem  Sp= 
tn'c  fciii  imclnier  Gkbaiife.  Kłuje  sie  rzecz.  Teat.  2().  c,  15. 
(jest  w  robocie).     Bunty  kłujące  się.  Nag.  Cyc.  27. 

Pochodź,  dokluwać,  dokltić,  nakłuć  sie,  pokłuć,  przekłuć, 
przekluivać ,  tcykluwać ,  wykluć;  klnkas. 
KLUCH,  a,  m.,   KLUCHA,  y,  i.,  wielka  i  niezgrabna  kluska, 
cin  umjcfdiladłter  J.:!;!'!)!!!!'?.  Bndtk.  —  g.  Flejtuch,  niechluj, 
m. ,  et  i.,  cin  Unreinlidjcr ,  eiiic  llnrcinlidtc.  ib. 

KLUCHTA,  y,  i.,  z  Niem.  bie  łUnft,  eine  Spaltc  in  ben  %ń-- 
fen,  'J^erocn ;  rozpadlina,  skadłubina  w  górach,  skałacli, 
n.  p.  Góry  puste  mają  w  sobie  kluchty  i  też  jamy  wiel- 
kie, pełne  pary  i  "wilgoly.  Cresc.  155.  Przy  kamieniu 
czerwonym  obfita  woda  bywa;  a  wszakoż  trzeba  obaczyć, 
aby    ta  nie    wchodziła    w  skały    abo    w  lochy,    albo  jako 


384 


KŁUCiC  -  KLUCZ. 


KLUCZEM  -  KLUCZNIK. 


górnicy  zowią  w  kluchty  niejakie.  Cresc.  27. —  NB.  Troiz 
tłumaczy  kluchty  =  kleszcze  ogniowe. 

KŁUCiC  ob.  Kfócić. 

KLUCZ,  a,  m.,  kluczyk  zdrobn.,  {Boh.  kije,  kljcek,  (2.  kie- 
łek); Slov.  kluc,  kljć;  Sorab.  \.  klucz,  klutź ,  klutźik; 
Sorab.  2.  kluz;  Yind.  kkizh ,  (kluzlianza  =  zamek,  kluzhe- 
nizhar=  szlósarz);  Coni.  kluzh;  C^ofl^  klyuch,  kluch;  Hung. 
kuch,  kiilts,  kólts;  Slav.  kijucs;  Bosn.  kgijuc;  Rag.  kgijuc; 
Boss.  MK)MŁ,  MiOMHKt;  Dal.  klyvo(; ;  Lat.  clavis ;  Ital. 
chiave;  Hebr.  Sjb:  kah  ■- clausit;  Dor.  x).ń^;  (Jraec.  -Adę, 
■Aficó,  cf.  ft^Iic^cn  Slbig.);  §.  4.  narzędzie,  którym  zamek 
i  kłótkę  otwier.iją.  Petr.  Et.  530.  ber  Sd)IiiffeI.  Giówny 
klucz,  ber  .'finiiptfdjliiffcl,  {Croat.  odpirach).  Dziurka  od  klu- 
cza. Teat.  28.  b,  7.  bni  Sc^liiffclloc^.  Wielki  dziw,  ze 
mnie  mąż  dziś  na  klucz  nie  zamknął,  ib.  27.  b,  16.  eitt= 
fl^ltCpCjl.  Cukier  i  kawę  pod  kluczem  trzyma,  ib.  24,  134. 
Jintcr  bem  ©diloffc,  uiitcr  bcm  33eftl)Iuffe,  5Bev|'ct)hijfc ;  {Yind. 
sklenishe,  sklep,  sklenik).  Wychodzi  drzwiami,  które  ma 
za  swoim  kluczem.  Teat.  53,  41.  Kazała  drusa  taka  ku- 
pić  kłótkę,  aby  lym  łatwiej  klucza  dobrać,  ib.  52.  d,  29. 
Cnotliwej  szafarce  wzięto  z  reku  klucze.  Falib.  Dis.  X. 
2.  (t.  j.  szafarstwo).  Zony  rzecz  jest  w  domu  nabytemi 
rzeczami  szafować,  pod  kluczem  chować.  Petr.  Ek.  6.  — 
Ptov.  Mały  klucz  przestronne  otwiera  gmachy.  Fred.  Ad. 
103.  Przed  kim  było  klucze  kryć,  temu  w  ręce  dano. 
Rys.  Ad.  56.  (cf.  kozła  ogrodnikiem  robić).  Klucze  do 
rąk,  drabkę  na  szubienicę.  Hgs.  Ad.Zi.  (okazya  robi  zło- 
dzieja). —  Kluczem  wróżenie  Ross.  K.iK)>iCBO.i.\BOBaHie.  — 
§.  Klucz  do  strojenia  muzycznych  instrumentów,  strojnik. 
Tr.  \,  62.,  Ross.  cipoenacima.  Aliter  Klucz  muzyczny, 
pewny  znak  w  notach  muzycznych ;  ten  jest  inny  skrzyp- 
cowy, inny  klawikordowy,  inny  dyszkantowy,  inny  baso- 
wy i  t.  d.  Magier.  Mskr.  bcv "  Sc[t|iiffel ,  aihififfd)liiffcl,  ber 
bm  2Bcrt^  ber  3Jotcii  kftimiiit.  —  g.  Klucz  w  sklepieniu, 
zwornik,  zamykający  sam  śrzodek  sklepienia.  Jak.  Art.  5, 
296.  ber  8d)h#eiii,  ber  6d)Iu^  ciitcii  ©croolticź.  —  §.  Klucz 
zębowy,  śrzoba  ,  którą  się  zęby  zacięte  otwierać  zwykły. 
Perz.  Cyr.  2,  189.  bic  SoŁnfi^rauIie.  Klucz  Angielski  do  zębów 
wyrywania.  Czertu.  Nurz.  51.  ber  C.iiGlifd^c  Sd)liiffcl,  3dl)iie 
au^Surei^en.  —  g.  2.  Fig.  Cokolwiek  wstęp  do  czego  uła- 
twia, ber  Sd^IiiffcI,  bet  Snomifl-  Kamieniec  do  Polski  klucz. 
Łofizw.  Zw.  5.  Wiara  nasza  jest  kluczem  królestwa  nie- 
bieskiego. Zygr.  Gon.  527.  Klucza  od  serca  nie  dawaj 
im  twego.  Jabl  Tel.  329.  Prędko  znaleźli  klucz  do  serca 
jego.  ib.  222.  Otworzył  Pan  apostołom  zmysł,  i  dał  im 
klucz  umiejętności.  Dambr.  234.  Próżne  ich  były  usiło- 
wania w  znalezieniu  klucza  do  tej  allegoryi.  A'.  Pam.  4, 
72.  et  13,  102. — §.  Klucze  Ihelog.,  rnoc.  apostołom  da- 
na rozgrzeszenia.  Zygr.  Gon.  524.  bic  ©(^liiffcl  bc^  *pimniel= 
rci(^Ś.  —  §.  Klucz  =  kluczka,  sidło,  łapka  na  kogo.  Fig. 
cine  gatlc,  einc  St^Iiuge.  Ona  chce  jej  szkodzić,  "lecz  tak 
klucze  składa.  Ze  w  cnotę  i  w  życzliwość  obraca  się  zdra- 
da. Pot^  Arg.  149.,  \'tnd.  klupa  ,  klank  ,  progla ,  mresha. 
§.  3.  Klucz  zająca,  Ross.  cMCTKa,  bcr  Slbfpriing  beś  §0= 
fcnź.  Zając  klucz  dwojaki  czyni ,  albo  w  zad .  a  dopiero 
ztamtąd  w  bok.  albo  zaraz  w  bok.  Ostror.  Myśl.  9.  — 
§.  4.  Pewna  gruntu  i  majętności  miara,  na  przykład,  klucz 


Siewierski ,  klucz  Bożęcki ,  klucz  Iłżecki.  Petr.  Et.  330. 
włość,  ciąg  dóbr  (cf.  kluczem);  Bosn.  sgjupa,  sgjupania, 
(cf.  żupan),  eiiie  $errfc^aft,  eiiie  DJet^  non  Saiibijiiterii.  Klucz 
droższy  niż  kamień;  kamień  młyński  czasem  kilka  tysięcy 
czyni;  zaś  klucz,  który  go  zawiera,  musi  być  droższy. 
Dwór.  J.  5.  —  §.  5.  Pewna  kość  pod  gardłem  poprzek 
do  ramion  końcami  położona.  Petr.  Et.  350.,  ob.  Kluczyk, 
kluczka,  kość  kluczowa,  hai  Sd)liiffcl()ciii.  KLUCZEM  adv., 
ciągiem  ,  stadem  ,  Jiigmeife ,  ^erbeiirocife.  Baby  wiodą  się 
na  stypę,  by  dzikie  gęsi  kluczem,  jedna  za  druga.  Mat. 
z  Pod.  C.  1.  KLUCZKA,  i,  i,  (Boh.  klićka;  Carn.  klu- 
ka; Bosn.  kgljukka,  kgljun,  kukka;  Lat.  med.  cliąuetus; 
Gall.  cliąuet;  cf.  Graec.  lvxoe);  g.  1.  żelazko  we  drzwiach, 
za  którym  klamka  zapada.  Dudz.  41.  po  teraźniejszemu 
skobel.  "  Wiod.  ber  >xliiif|)afcii.  —  §.  2.  Uszka  z  węzłów 
związane,  do  chwytania  czego,  ctllC  6(^liniJC.  Kluczka 
Angielska  tak  się  robi ,  że  jednym  końcem  zadzierga  się 
kluczka ;  potym  przeciąga  się  dalsza  część  tegoż  końca, 
tak  iż  w  drugim  przeciągu  koniec  przechodzi  po  nad  klu- 
czkę; naostatek  robi  się  druga  kluczka.  Jak.  Art.  5,  46. 
(cf.  węzeł).  Pasiecznik  ma  mieć  drabin  dwie,  żeby  rojów 
nie  trząsł  kluczkami,  ale  po  nie  łaził  na  drzewo.  Kąck. 
Pas.  12.,  {ob.  Leziwo,  leży).  Kluczki  z  swoichże  włosów 
porobiwszy,  na  drzewach  się  powieszały  Cymbryjskie  żo- 
ny. Faliss.  FI.  124.  Wić  zakłada  się  na  kluczkę.  Jak. 
Art.  1,  572.  —  §.  Kluczka  =  narzędzie  do  wyciągania  sia- 
na z  szopy.  Włod.  —  Kluczka,  rószczka  o  dwóch  samo- 
rodnych ramionach  do  ręcznego  kręcenia  powrozów;  item 
żerdź  długa  z  nosem  do  zrywania  owoców.  X.  Kam.  eiit 
©paltftocf,  ciiie  ©pnltftaiuje.  —  §.  Fig.  Kluczka  » sidło,  la- 
paczka,  sztuczka  na  kogo,  fortel,  cin  gallftritf,  CMlC  S^lttt= 
gc,  cin  Slimftgriff,  ciiie  gaUc;  Boh.  Ijćka.  Sam  pryncypał 
dostał  mu  sie  w  kluczki.  Jabł.  Buk.  F  4.     Kluczkę    jaka 

*■  .  .  .  Lii. 

umyślnie  nań  najdą,  aby  się  z  nim  pogniewać.  Gorn.  Dw. 
51 0.  Suspectum  est  mihi  koc,  obawiam  się  jakiej  kluczki 
w  tym.  Mącz.  Iniminere  rebus  alicujus,  czyhać,  godzić,  przy- 
czyn szukać,  kluczki  zakładać  na  kogo.  ib.  —  §.  3.  Klu- 
czka, klucz,  kość  kluczowa,  kluczyk,  rozsoszka,  ba§  ®^U'i5= 
fclbetit.  Kość  umieszczona  poprzecznie  w  wyższej  części 
piersi  z  obudwóch  stron,  podobna  do  klucza  starożytnych. 
Dykc.  Med.  5,  151.  in  avibus  dicitur:  sanki,  ostróżki. 
KLUCZKOWAĆ,  ał,  uje,  intrans.  niedok.  ,  kluczyć,  różne 
skoki  poczynić,  żeby  się  wywikłać,  wywinąć,  fi(^  ^ernitź 
ju  bre^icn  fud)cn,  9Iui^fliid)tc  fuc^en.  Ze  ten  go  spotkał  nie- 
spodziany, Trudno  było  kluczkować,  powiada  mu  tedy.  Że 
do  króla  był  posłań.  Rot.  Arg.  227.  —  §.  Skluczkować 
kogo.  Pot.  Syl.  76.;  transit,  dok.,  osidhć,  eineil  beftritfeit. 
KLUCZNICA,  y,  z,  szafarka  klucze  pod  sobą  mająca,  biC 
23efd;IicPerimi,  Sliiśgebcrinn,  2Birt^fd;aftcnim,  ©Ądffiicriim;  Boh. 
kljćnice;  Sorab.  2.  zastojniza,  ausgabarniza ;  Carn.  klu- 
zhariza;  Yind.  kluzharza,  shiiefarza,  sapirarza;  Ross.  kak- 
miima ;  Croat.  klyucharicza ,  (cf.  klyuchenicza ,  Yind.  klu- 
zheniza;  Carn.  kluzhanza  =  zamek).  Zony  nie  powinny  pła- 
tnej klucznicy  lub  wielkorządczyni,  rządu  domowego  po- 
wierzać. Zab.  16,  5.  Maluśka  u  księżny  Holliy  była  w 
fraucymerze  klucznica ,  z  która  miał  Swentosław  syna. 
Stryjk.  121.  KLUCZNIK,  a,  m.,  KLUCZNY,  ego,  m.,  §.  1. 


KLUCZOWY  -  KLUCZYK. 


KLUKA  -  KŁUSAK. 


385 


f 


co  klucze  trzyma,  ber  gdilicPcr,  bcm  tie  Sd^IujfcI  aiiycr' 
traut  fillb;  Boh.  kljcnjk;  Slov.  kijcnik,  klucar;  Sorab.  klii- 
tźownik;  Hung.  kultsar,  koitsiir;  Carn.  kluzhar,  (kluzharem 
=  gospodaruję  ,  kluzhanzar  =  szlósarz) ;  \ind.  sapervez,  sa- 
pirevez,  saklenovez;  Rag.  kgljucjar;  Croat.  klyucliar,  klu- 
char,  kluchonosz ,  (2.  kluchar  =  szlósarz);  Dal.  konobar 
ob.  Kanaparz ;  Ross.  et  Eccl.  hwiOY.tpb ,'  K.iK)iiHiiKt.  Klu- 
cznicy miasta ,  odmykają  i  zamykają  miasto  wedfug  po- 
trzeby, mają  oko  na  opatrzenie  murów.  Petr.  Pol.  2,  196. 
bic  Jtprfdilicpcr.  Odźwiernych  abo  kluczników  od  rozma- 
itych komor.  Star.  Dw.  54.  Klucznik  ma  klucze  mieć  w 
kilku  węzłach ,  osobno  od  domów  gos'cinnycłi ,  osobno 
od  piwnicy.  Haur.  Gosp.  21.  Wchodzi  do  refektarza  klu- 
cznik ,  i  rozdaje  braci  po  bochenku  chleba.  Pim.  Kam. 
342.,  Eccl.  xpaHiiTe.ibHiiKB.  Klucznika  urząd  Ross.  K.iio- 
lapcTBO.  Kluczny  nieba ,  claiiger.  Brud.  Ost.  F  6.  fan 
nie  mówi,  mam  klucznika,  powierzyłem  ten  klucz  komu; 
ale  mam  klucz  od  piekła  i  od  nieba.  Rej.  Apoc.  16. 
Piotra  Pan  klucznikiem  kościoła  swego  uczynił.  Sk.  Kaz. 
304.  Moskale  kniazia  wielkiego  klucznikiem  pokojowym 
i  exekutorem  woli  bożej  być  wierzą.  Gwagn.  524.  —  §. 
2.  Klucznik,  przełożony  nad  włością,  kluczem  dóbr,  ber 
3>orgefc|te  einer  ^jcrrfc^aft.  Głowszczyzny  ciwunom,  klu- 
cznikom, wójtom,  starcom,  ławnikom  miejskim  :  =  Jeśliby 
czeladnik  ojczysty  w  którym  z  tych  urzędów  był,  tedy 
tylko  połowę  tej  głowszczyzny;  a  jeśliby  w  kluczach  abo 
wójtostwie  szlachcic  był,  takiemu  głowszczyzna  według 
stanu  szlacheckiego.  Siat.  Lit.  372.  KLUCZOWY,  a ,  e, 
od  klucza ,  (ic^luifcl  = ;  \ind.  kluzhen ;  Ross.  RiMieBufi. 
Przez  dziurkę  we  drzwiach  kluczowa  widział  ja.  Teat.  54, 

i.  i.  J  i.  ' 

51.  —  Anatom.  Kość  kluczowa,  ctanicula.  Krup.  i,  14.  et 
173._bn§  Sd)IiilTdl'Ciii,  cl",  kluczka,  klucz,  rozsoszka.  KLU- 
CZYĆ, ył,  y,  iiitrans.  niedok.,  odskoki  lub  klucze  robić, 
SlDfl-iriiiiije  mnrficii.  Już  idą  'pada ,  bor  od  głosów  huczy, 
Tu  sarna  myli,  tam  zajączek  kluczy.  Kochów.  524.  Za- 
jąc z  miejsca  na  miejsce  przed  myśliwcem  klucząc,  mie- 
sza swoje  tropy.  Lub.  Roz.  5G.  —  §.  transit.  Kluczyć, 
krzywić,  Mmmcil,  bciicjcil.  Niewiasta  zgarbiona,  skluczo- 
na  abo  skrzywiona,  nie  mogła  sie  podnieść.  SekL  Luc. 
15.  KLUGZYK,  a,  m.,  KLUGZYCZEK,  czka,  m.,  de- 
viin.,  baś  i5d)li(lTcIdicn,  eiii  flciiicr  ed)lii)TcI;  Sorab.  2.  kluzk; 
Sorab.  1.  klulzik;  Rag.  kgljucich;  Croat.  kluchecz ,  klu- 
chichek;  Hung.  kóllsotska;  Ross.  k.iiomiik3.  Kluczyczek 
mały  zameczki  one  otwierał.  Pot.  Arg.  812.  —  g.  Klu- 
czyk do  wyjmowania  świderka  z  korony  trepanu.  Czertu. 
Narz,  16.  —  §.  Kluczykiem  zegarek  nakręcić.  Haur.  Sk. 
184.  UI)rfd;(ulTcI.  —  §.  2.  Anatom.  Kluczyk,"  ob.  kość  klu- 
czowa, kluczka,  klucz,  bai  £di|ii|TiiI'ciii.  —  fJolan.  Klu- 
czyki, ów,  plur.,  paraliżowe  ziele,  ,^)imincl|'d)liif|'cl ,  primu- 
la,  ma  liście  podługowate,  kędzierzawiące  się  i  na  prątku 
w  początek  wiosny  kilka  kwiatków  żółtych  wiszących,  nie- 
co pachnących.  A7hA.  RośL  2,  226. 

Dalszych  pochodzących  siowa  klucz  niemasz  tu  Polsk., 
w  innych  dyalektach  są:  n.  p.  Eccl.  OTK.iioiaK) ,  OT.MbiHaK) 
odmykam,  ci.MioMiiTir ,  ciuiOMaTb  iąciyć  ,  ziuiazać  ,  ciK.łio- 
V6HHI€  wiązanie ,  cembrowina ,  KJH)4aeTbCH  przygadza  sie, 
przypada ,  khioyiimi;  przypadający,  stosowny,  K.iioiiiiAiCTByio 

Stownik  Lindego  wyd.  2.  Tom  U. 


przystosotouje;  Ross.  BK.iioqiiTb  przyłączyć,  zamknąć  w 
czym,  zauTzeć,  BUK.iiomiTb ,  BUhMiciaTb  wyłączyć,  iryklu- 
czyć ,  BbiK.noiaH  wyłączenie;  Bosn.  kgtjukkati ,  ukgljukali 
intrudo  ;  Boh.  ktjrjm  se  germino;  cf.  kiełek. 

KLUKA,  i,  z.,  hak,  ein  Spahn;  Carn.  kluka;  Bosn.  kgljuk- 
ka;  Ross.  K.iiOKa.  Kluka  ciągnie  i  szarpie  drzewo  na  dół 
żelazną.   Chmiel.   1,   1100. 

KLUKAĆ ,  ał,  a,  intrans.  niedok.,  (Boh.  kloktati  charkać, 
gargaryzmować;  Yind.  klukati  =  Gertn.  florfcil ,  1.  tokować,  2. 
=  kiwać ;  Rag.  kgijucciati ,  klokugnatti ,  glogoghjatti ;  ItaL 
bollire  gorgoliando  ob.  Głogotać;  Carn.  klókam  clocito, 
Ban.  klukke;  Graec.  y.ld^ai;  Croat.  klukam  =  kołatam). — 
W  brzuchu  kluka,  kruczy,  warczy.  Dudz.  20.  c»  follcrt  int 
JSiiiidic ;  Iioss.  ypyaib ,  npoyp<mTb  ,  sarpiiaib. 

KŁUKAS ,  a ,  m.,  (Elym.  klućj,  dziób  długi ,  jak  n.  p.  bo- 
ciani, ciii  Iniigcr  ®d)iia('cl,  nnc  ber  be'3  ©torc^'^.  Tr.  (cf.  Carn. 
etc.  klun  =  dziób).  —  g.  Kłukasy,  bazgranina,  bazgrota, 
mazanina,  f(|)lcd)tc  (id)rtft,  @c)'Ąniiere,  Ślrćibciifii^e ;  Yind. 
krazanje  ,   burnu  pifanje. 

KLUNIACKIE  gruszki  ob.  Koniakowka. 

KŁUS,  'KŁOS,  a,  m. ,  Boh.  kłus;  trocht,  ryść,  rześcia, 
gręda,  bcr  Jriltt,  brt'5  Jialicii  bci^  'lH'crbe»;  Yind.  dirja,  dir- 
janje,  konjski  friedni  hod,  lohkokorak;  Ross.  rpynb,  ciynb, 
pasBa.iB,  pasBa.Teu.^.  Ujrzał  przed  sobą  rycerza  'kłosem 
wielkim  pojeżdżającego.  P.  Kchan.  Orl.  1,  527.  Sporym 
kłosem  uciekł.  Teat.  24,  152.  Do  kłusa,  jako  z  przyro- 
dzenia trudniejszego,  naprzód  źrzebce  wprawować  trzeba. 
Hipp.  40.  Do  kościoła  trzeba  kłusem,  a  z  kościoła  je- 
dnochodą.  Rys.  Ad.  11.  iSiechaj  chodzi  kłosem,  a  nie 
jednochodą.  Papr.  Pr.  E.  2  b.,  {ob.  Jednochoda).  Bardzoś 
prędki;  mój  rozum  kłosem  nie  biega.  Boh.  Kom.  1,  192. 
Koń  dziki  będzie  w  początkach  skakał  i  rzucał  się;  ale 
zmordowawszy  się  cokolwiek  w  kłus  wpadnie.  Katu.  Nar. 
585.  KŁUSAG,  KŁOSAĆ,  ał,  a,  kłuszy  et  kłusze;  Kłu- 
sać  się  recipr.,  Boh.  klusati,  klusawam  ;  Sorab.  1.  kow- 
fam ;  Bosn.  kassati ,  drussati ,  prussati,  jako  hoditi;  Yind. 
lohkokorazhi,  lokokoraknu  jesditi,  dirjati;  Ross.  pucKaib, 
pumy,  pbici;aKi  (cf.  ryść),  rpyHUOK)  ■fexaTb.  §.  1.  kłusem 
chodzić,  ben  Irat)  UC^C"-  tral'cn.  Konie  pod  orlemi  ogro- 
mne forgami  W  szorach  kłoszą  złoconych,  szumno  prze- 
pryskujac.  Tward.  Misc.  162.  — •  §.  2.  Kłusem  jeździć, 
trntieii ,  bcit  iral»  rcitcn.  Na  koniu  kłósał.  Lek.  Koń.  75. 
Ku  obozowi  niemieszkanie  kłuszą.  Jabi.  Buk.  C.  3.  Za 
Ocean  albo  Niepr  uciekaćby  musiał,  I  gdzieś  z  Polski 
daleko  się  za  Tatry  kłusał."  M.  Biel.  S.  M.  B  2  b.  — 
Fig.  Tyraństwo ,  które  teraz  kłusze.  Wnet  zostanie  na 
placu  bez  dusze.  Paszk.  Bell.  Bi.  —  (i.  5.  transl.  Tru- 
pać  się,  tłuc  się,  liinteii  brciii  trottclii,  naditrnteii ,  biiitra^ 
ten,  iiadłlniifen.  Ubogi  kłosajac  się  często  za  dworem, 
nałoży  na  prokuratora  cały  majątek.  Sax.  Porz.  116.  Do- 
bry on  człowiek  oskarżony,  na  trybunał  kłósać  się  musi. 
Gorn.  \Ył.  M.  4.  Dzisiaj  o  najmniejszą  rzecz  każdy  na 
sejm  ruszy,  A  ty  za  nim  ubogi  ziemianinie  kłuszy.  /. 
Kchan.  Dz.  55.  Duszy  istnośe  jedna ,  lubo  w  różne  po- 
staci się  kłusze.  Zebr.  Ow.  580.  (migral).  KŁUSAK,  a, 
»!.,  koń  ciężko  noszący.  Cn.  Th.  m  irabcr,  .^lodjtralier ; 
(Bo/l.  kłusak;    Sorab.    \.    tupotak,  kowfak,    (cf.  Kozak); 

49 


386 


KŁUS  -  K  Ł  Y  S  T  Y. 


KMENT-KMIEGTWO. 


Carn.  kłusa  clitellarius  mannus;  Vivd.  klufe ,  klife,  klu- 
fina,  klufa,  koin,  konj  =  koń  (dirjavez,  dirjar  =  kłusak); 
Croat.  klyusze  ,  jorga  mannus,  klussina  =  kobyła;  Hag. 
kgljuse,  kgijusina  eqiius  ignai'us;  kogn  kgljusayaz  caespi- 
tałor;  Bosn.  kgljusc,  kognic  mannus;  drussac,  kogn  kns- 
savac,  prusac  kogn,  koji  jako  hodili  =  kłusak ;  Eccl.  kaio- 
CA ,  iia.iaa  jomajt ,  iimaKi  konik ;  Hoss.  pucaKs ,  puca- 
HCKT,  kłusak;  cf.  Arab.  pŁ;'r  celeriler  incessit).  Na  kłu- 
saku pancernym  liarcuje  Mykita.  Zab.  16,  1^5.  Nar.  — 
g.  liłus,  ber  Jva{),  kłusaka  uderzyć.  KŁCŚ ,  IvŁOŚ ,  ia, 
m.,  KŁUSIE,  iecia,  ?;,,  demin.,  szkapsko  ciężkie,  ciiic  ^ocŁs 
trakiibc  fcltic(t)tc  J^tialirc.  Bodajby  mię  bóg  był  od  tego 
kłosia  uchował.  Ossol.  Str.  7.  Sknery,  miasto  jednego 
pięknego  konia,  parę  ze  szkodą  maciorki  kłusiat  nikcze- 
rnnycli  mieć  wolą.  Hipp.  22.  Kto  komu  kłusie  zabije, 
ma  dać  za  nie  4  grzvwnv,  a  za  żrzobka  o.  Tam.  Ust. 
142. 

KLUSKA,  i,  2.,  KLÓSEK,  slia ,  m.,  Cn.  Th.,  KLUSECZEK, 
czka,  m.  zdrobn.,  z  Niem.  ber  Slop,  baś  jllófidjcii  311111  G>r 
fcrt  (Obb.  SiiobcI;  Boh.  knedlik,  knedljćek,  ob.  Knysz; 
Morav.  śiśka  (cf.  szyszka);  (Slov.  bhuka  glandulu);  Hoss- 
ra.73'iiiKa,  K.ieuKa);  gałka  z  maki  zrobiona  do  jedzenia,  n- 
p.  Niecił  mi  zgotuje  z  dwa  kioski ,  że  jeść  bede  z  reki 
jej.  Budn.  2  Sam.  13,  6.  („not.  insi  tłumaczą  placki;  ale 
placki  pieką, '3  te  tu  warzyła  Tamar,  i  potym  je  nalała, 
a  placków  ci  nie  nalewają").  Chłopi  z  pośladami  krup 
lub  grubych  klusków  zażywają.  Haur.  Sk.  507.  Ser,  któ- 
ry w  winie  i  w  kioskach  warzą.  Urzed.  455.  Z  maki 
hreczanej  gotują  dla  czeladzi  kluski,  i  placki  pieką,  na- 
zywane hreczaniki.  Ład.  H.  N.  47.  Pacyenci  mają  się 
wystrzegać  jadania  lemieszki  czyli  klusek  prażonych.  Perz. 
Lek.  149.  Kasza  i  kluseczkami  dorobiliśmy  sie  chleba. 
Teat.  26.  b,  4.  Kioski  mięsne,  Carn.  polpęte;  Hoss. 
K.ilOUKn.  Klosck ,  którym  nadziewają  gęsi ,  kaczki.  Cn. 
Th.  (stopfiiiibciit,  Stopffli'Pf'  ®ńiiK  "•  f-  11'-  3"  fti'PK»i  R<Jss. 
mtcHTKa. 

'KLUTKA,  i,  ź. ,  Institas  mercimoniales  circa  praetorium  iti 
medio  fori  silas,  diclas  vulgarilcr  klutki.  Dub.  29.  kramy, 
budki ,  cf.  kletka. 

KLUZA  ob.  Kloza.  KLWAĆ,  KLWANIE  ob.  Kłuć.  KŁY  ob. 
Kieł. 

KŁYKCIASTY,  a,  e,  mający  kłykcie,  Cn.  Th.  mit  Siiódid" 
1'erfcfccn',  cf.  jednokłykty  pałce.  (Boh.  klikaty  nduncus;  Sluu. 
kijast  =  kulawy).  KŁYKCIOWY,  a  ,  e  ,  od  kłykciów,  giii> 
Qntnod]il  ■■ .  IvŁYIvlEĆ,  kcia,  m.,  condilus,  trzpień,  oścień, 
guzik  palca.  Perz.  Cyr.  149.  bcr  J!niid)Cl  aili  3i"flfr;  Carn. 
zlink;  Croat.  schepczi;  Boh.  elan.  —  [Boh.  klika  klamka; 
Hoss.  K.iUh-B,  K,1MKH,  RihiwOKt  =  kieł).  —  'i.  2.  Kłykieć  = 
guz  kłykciowy,  einc  ł?opf'iiiP'  fi"  6d)Infl  mit  ber  gauft.  Wie- 
lem  kłykciów  od  niego  odniósł.   Cn.   Th. 

*KŁYŚ,  ia,  m.,  chłystek,  @c()lu(fcr,  ®clf>f^nal)cl.  Prszto  Kły- 
siu,   oto  pień.  Hys.  Ad.  58.? 

KŁ^STY,  a^  e,  w  kły  opatrzony,  mit  §aiicrn  iicrfcbeit;  Hoss. 
iUUKacTuii.  W  kłystego  odyńca  oszczepem  ugodzić.  Zab. 
5,  545.  Koss. 


Bisior 

Apoc. 
siorow'y,    z 


K  M. 

KMENT,    u,    m.,    [batyst,  o],   Boh.    et  Slov.    kment. 
płótno   cienkie  białe  ,  teraz  kmentera  zowia.   Budn 
18,    12.    cf.    gwent.      KMENTOWY,    a,    e ",    bi 
kmentu,  Boh.  et  Slov.  kmenlowy. 

KMICIC  albo  Radzie  herb;  w  polu  czerwonym  kotwica,  uchem 
do  góry;  przy  uchu  po  obu  stronacli  gwiazdy  dwie.  Ku- 
rop.  5,  24.  ciii  3Sappcii. 

KMIEĆ,  ia,  m. ,  (Boh.  kmet  senecio,  zgrzybialec),  Boh.  celo- 
lanjk;  Sorab.  1.  bur;  Vind.  kmet,  polski  zhlovek,  pauer, 
purizh,  arazh,  hubar;  Carn.  kmet,  kmeth,  kraetizh,  grun- 
tar;  Croat.  kmet,  podlosnik ,  delopolecz ,  szelnik;  Hag. 
kmet ; /?o.s;(.  kmet,  segijanin;  [starorus.  KiJiCTb.  2];  Graec. 
y.oinjri.  Poddanych  gruntu,  siedzących  na  pańskiej  roli, 
a  z  niej  do  czynszu  i  innych  powinności  ręcznych  obo- 
wiązanych, nazywała  najdawniejsza  starożytność,  jak  i  te- 
raz zowiemy  kmieć,  cmflho.  Nur.  Hst.  6,  555,,  Yol.  Leg. 
1,9.  ber  $)iiiicr,  ber  ciiic  .^^aiiiitinife  kfifit,  §niuit^iifiier ,  $iif< 
ner,  ber  @aii;lo[iiier ,  ber  tUTbełmiicr,  ©aiiiliiifiier,  3>o[l)'pait= 
ner,  3lnfpainier,  '^iferbncr,  'iu>llmcier.  Kmiecie,  rolnicy  sie- 
dzący na  gruncie  pańskim.  Nar.  Hst.  2,  292.  Rolnicy 
nasi,  jedni  maja  znaczne  gospodarstwo,  jako  to  szołtysi, 
okupnicy,  kmiecie;  drudzy  połową  mniejsze,  jako  to  pół- 
rolnicy,  ^ipalblłiifner,  ^alliniesjer,  zagrodnicy;  inni  ledwo  ma- 
ją jakie,  jako  to  chałupnicy,  komornicy,  Ś?Ot^fapen,  ^tn« 
terfnpen.  Switk.  Bud.  441.  Jak  kmiecia  całego  osadzić. 
Haur.  Sk.  42.  —  §.  Ogólniej:  Chłop,  siodlak,  rolnik,  wło- 
ścianin, ber  iSiiiieriimann.  Gdy  o  zysk  idzie,  często  kmieć 
od  roli  Lepiej  wymyśli  niż  mędrek  uczony.  Zab.  14,  245. 
Siym.  Jednych  losów  ugodą  i  zbrojny  oprawca  W  tym- 
że grobie  polęże,  i  kmieć  chlebodawca.  Zab.  13,  238. 
Użyteczniej  jest  mieć  więcej  kmieci ,  niźli  pachołków. 
Petr.  Ek.  14.  Szlachectwo  bez  bogactwa  w  kmiecie  idzie. 
Sk.  Kaz.  489.  To  cały  kmieć  widzę,  tysiąc  razybym  go 
w  pole  wywiodła.  Teat.  15,  c,  94.  (gbur,  nieokrzesaniec, 
głupi ,  tępy).  —  §.  Kmieć  =  poddany,  eiil  lllltcrtlian.  Fig. 
Każdy  człowiek  kmieć  jest  i  poddany  boga  swego.  Na 
robotę  Pańską  posłań  jest ,  na  pana  robić  kazano.  Sk. 
Kaz.  469.  Adamie,  ty  boży  kmieciu.  Ty  siedzisz  u  boga 
w  wiecu  (Bngarodz ).  Biel.  1 9„  Nar.  Hst.  6,  555.  KMIE- 
CY, a,  e,  {Boh.  kmetcy  emphiteulicus ;  Carn.  kmctushke; 
\'ind.  kmetizbki,  kmetesliki,  kmeten,  kmetinski,  purouski; 
Hiig.  kmelski);  od  kmiecia,  Sanerś  = ,  Sancr  = .  Eolwark 
kmiecy  czyli  okupny.  Świtk.  Bud.  442.  Kmiecy  potomek 
barki  w  złoto  stroi,  A  możnych  książąt  krew  u  cepa  stoi. 
Zab.  12,  121.  Nar.  Łan  kmiecy  większy,  z  którego  kmie- 
cie dzień  w  tydzień  podług  prawa  robić  maja,  liczy  łokci 
kwadratowych  502.880;  mniejszy  115,200.  ^ Zabór.  297- 
8.  bie  SBaiieriiluife.  Kmieca  tam  miłość,  gdzie  przy  ludziach 
sobie  łaja,  bez  ludzi  się  obłapiają.  Hys.  Ad.  29.  Kolu- 
mella  osobliwy  mistrz  w  sprawach  kmiecych.  Orzech.  Qu. 
62.  t.  j,  w  rolnictwie,  Sanbnnrtb|d;iaft,  gelbkn.  Po  KMIE- 
CKU  adv.,  po  kmiecemu,  jak  kmieć,  bmirifd;,  IńnblitC.  Z 
prostoty  i  po  swemu,  jakoby  po  kmiecku,  raówim  do 
boga,  zbudowaliśmy  tobie  domeczek.  Sk.  kaz.  454.  KMIE- 
CTWO ,  a,  n.,     %.  1.  rolnictwo,    \ind.  kmetnia,   polsku 


K  M  I  N  -  K  M  I  o  T  Ó  w  N  A. 


KMITA  -  KMOTROWSKI. 


587 


obdelanjc,  kmetinstvu,  kmetezlinia,  kmetshu;  Carn.  kmet- 
ztvu  ;  Scv  3(cfcr(tail.  Obire  opus  rusticum ,  kmiectwem  sio 
obcliodzić.  iMącz. —  §.  2.  Folwark  kmiecy,  kmiectwo.  Switk. 
Bud.  444.  cin  53aiicrijiit ;  Carn.  kmetjo;   Croat.  kmelchina. 

Pochodź,  kmiolaszek,  kmiotek,  kmiotoiuic ,  kmwtuwka, 
kmiotowiia;  Croat.  kmclbn;  Carn.  kmelarem ,'  kmetujem 
agros  colo. 
KMIN  ,  u  ,  m.,  KMINEK  ,  nku  ,  m. ,  Doh.  kmjn ,  (2.  kmjn 
;  oszust;  kmjnjm  oszukuję);  Slov.  kmjn,  rasca ;  Hun(j. 
komeny;  Sorab.  1.  khimewka,  khimelcźa,  kumeliza;  Sorab. 
2.  kostrowka,  (ob.  Kostrzew);  Vind.  komin,  kumina,  zhi- 
mina;  Cam.  kumma,  kimel;  Croat.  komin,  ozimin;  Bosn. 
cimin,  kominiccii;  Hag.  kumin;  Slnv.  khim;  Ross.  nmmi,, 
TJiiiHX,  TiiMOHi;  Ecd.  KiiMiiHt,  Kponi ;  Graec.  y.viiivov; 
Lat.  cuminum;  Hebr.  'jmD  kammon;  ber  Siumtlicl.  Kmin 
kramny,  ogrodny  abo  siany,  t>cr  Slrnmcrfiimmcl,  0avtciifum= 
mel.  Syr.  450.  Kmin  strączysty,  sykestre  allerum,  2Ball)= 
luminel,  trzeci  leśny.  ib.  442.  (cf.  kręciszek).  Kmin  le- 
śny, świniak,  chlupaczki,  polny  kminek  albo  hanyz,  ?0iO[i= 
rciifiimmci,  Siircmcntf^d.  ih.  438.,  [Sorab.  1.  baby  dusehka); 
kmin  Tebajski.  id.  ib.  459.  Aminek ,  kmin  polski ,  biały 
kmin,  nasienia  bielszego  od  kramnego,  llKipcr  Mumincl.  ib. 
448.  cf.  Urzed.  22.  Kmin  koński ,  gatunek  wieprzyńca, 
Peucedanum  Silavs,  rośnie  na  miejscach  wilgotnych.  Kluk. 
Dykc.  2,  174.  Dioi$fuiiimd ,  Silmi,  SBdmnirj.  Kmin  polny 
ob.  Karuj.  KMINKOWY,  a,  c,  z  kminu  abo  kminku, 
ShimmcI  = ;  Boh.  kmjnowy;  Yind.  kumenou;  Ross.  iumiih- 
iiufi,  luiiMOHHUil ;  EccL  KponoBuR.     Kminkowa  wódka. 

KMIOTASZEK,  szka,  m.,  żałując. :  biedny  kmiotek,  cilt  gil' 
ter  nrmcr  23aucr.  Kmiotaszck  ubogi.  Klon.  Wor.  77. 
KMIOTEK,  tka,  OT.,  KMIOTECZEK,  czka,  ot.,  zdrbn. 
rzeczw.  kmieć  =  chłopek,  cin  (flciiicr)  33aucr,  ciit  nrmer 
SflUCr;  [Carn.  kmętezh,  Yind.  kmetizh,  arazhizh;  troat. 
kmetich  ;  Bosn.  kmeticeh).  Wielka  kupa  kmiotków  ubo- 
gich na  przewóz  oczekiwała.  Birk.  GŁ  K.  10.  Ubodzy 
kmiotkowie.  Lib.  Hor.  51.,  Haur.  Ek.  72.  Patrz  kmio- 
teczka  nędznego,  choć  każdy  dzień  robi.  Jak  mu  bóg 
ubożuchny  kącik  jego  zdobi ,  Ma  pełno  i  w  gumienku , 
w  oborze  i  w  skrzyni.  To  wszystko  miła  cnota  z  uprzej- 
mości czyni.  Papr.  Pr.  E  b.  KMIOTKA,  i,  i,  Cn.  Th., 
kmieca  żona,  bic  93aucr?ifraii;  Carn.  kmeteza ;  Har;.  kmet- 
tiza;  Croat.  kmcticha;  Bosn.  kmetica'.  KMIOTKOWAĆ 
intr.  kont.,  kmieciem  być ,  łSnucr  fe>)ii.  Ty  będąc  wol- 
nym szlachcicem ,  już  kmiotkować  musisz.  Smotr.  Lam. 
77. ,  Croat.  kmetim  colonicale  obsequium,  exhibeo;  Carn. 
kmetujem,  kmetarem  agros  colo.  KMIOTOWIC,  a,  w., 
chłopowic,  kmiecy  syn,  ein  93n:icrśfo^ii.  Żaden  kmioto- 
wic  tak  sie  nie  urodził,  aby  go  matka  w  żłobie  poło- 
żyć miała.  ^Sk.  Kaz.  489.  KMIOTOWKA,  i,  £.,  kmiotka, 
kmieca  żona,  bic  Snucrfraii.  Wiele  tysięcy  szlachty, 
kmieciów ,  szlachcianek  i  kmiotowek  i  dziatoczek  prowa- 
dzono do  hordy.  Birk.  Kant.  C.  4.  KMIOTÓWNA,  y,  i, 
córka  kmieca  ,  bic  33niicrt0c()tcr.  Jeśliby  ławnik  kmioto- 
wnę  albo  chłopkę  pojął  ,  dzieci  z  niej  ojcu  w  wargielcie 
równi  będą.  Szczerb.  Sax.  3G7.  Z  róży  czerwonej  na 
wsiach  kmiotowny    wieńce    wiją.    Spicz.    165.,    Hej.    Zw. 


148  h.  Przydało  się  kmiotownie  jednej,  ze  jednym  po- 
rodzeniem trzech  synaczków  miała.  Papr.   Cn.  1055. 

KMITA ,  albo  chorągwie  Kmitów ,  herb  ;  dwie  chorągwie  zło- 
te   w  polu  czerwonym.  Kurop.    5,  24.  ciii  5IBappcii. 

KMOCHA,  KMOCIINA.  KMOTllA,  y,  i.,  KMOSIA,  KMO- 
SZKA,  i,  2.  zdrbn.,  (z  śred.  łac.  commater,  5J ,  Boh. 
kmotra,  kmotrieka ;  Sorab.  1.  kmotra;  Slou.  iunotra ; 
Hłing.  koma  aszszony;  Yind.  kotra,  kotrinja,  koterza, 
gota  ,  gotiza ,  botra ;  Croat-  kuma ;  Ross.  K3'MymKa ;  Ecd. 
\KQyn\ipi  JKht.  c.  Me#.  10.  —  2],  KOyt.M  ;  kuma,  któ- 
ra dziecię  do  chrztu  trzymała,  matka  chrzesna,  biC  @Cs 
imttcrtnn,  bic  ^*ntlie.  Na  krzcie  dosyć  jeden  kmotr,  a 
jedna  kmotra,  Biel.  Św.  51  b.  Ledwie  którą  babę,  w 
kmoszki  sobie  uprosić  może.  Żarn.  Post.  2,  458  b.  Ża- 
den kmoszki  swojej  pojąć  nie  może ,  zwłaszcza  gdyby 
się  już  w  małżeństwie  swoim  kmoszką  stała.  Szczerb. 
Sa.x.  224.  Z  kmoszką  i  duchowną  powinnością  złączo- 
ną,  mieszkać  nie  godziło  się.  Karnk.  Kat.  576.  —  §.  In 
pcjor.  part.  Kmoszką,  plotka,  gadulska ,  wścibska,  ciltC 
').*laiibcrta)'ct)c ,  Hlatfcl^e,  .Siliiticl)crinit.  Wdowa  zaraz  kmo- 
szek  porządnych  z  gębami  dostanie.  Jci.  Ek.  G.  1.  Wszę- 
dywścibskie  kmochy.  \Yeg.  List.  18.  Kmochy  wiaroło- 
mne. Hor.  1,  158.  ISar.  Prawiem  już  widział  one  cie- 
mne lochy,  Sprośne  potwory,  wężokręte  kmochy.  ib.  1, 
2G0.  KiMOS,  ia,  m. ,  demin.  ,  pochlebiając,  6cimttcrc(;cn ; 
Z^o/i.  kmotrieek,  kmośek;  il/orai'.  kmochaćek ,  krnośek.  On 
powinien  kmoszke  nadobnie  przeprosić.  Aż  rzecze  kmo- 
siu ,  już  dosyć.  Dzwon.  Stat.  B  4.  KMOTERSKI  ob.  Kmo- 
trowski.  KMOTERSTWO,  KMOTROWSTWO,  a,  n.,  {Boh. 
kmotrowstwj;  Slov.  kinoterstwo;  Sorab.  2.  kmotschoj- 
stwo ;  Vi«(/.  koirina ,  botrina;  Car;!,  botrina ;  £cc/.  KJiOTp- 
CTBO  ,  K3'M0BecTB0  ;  Croat.  kumztvo) ;  chrzesne  powino- 
wactwo ,  bic  @C'.Hlttcr)'c()aft.  Trzecia  krewność  jest  kmo- 
trostwo,  które  za  krztem  przychodzi;  a  jest  blizkością  du- 
chowną, która  pochodzi  z  oddawania  sakramentu,  także 
z  świadectwa  i  trzymania  przy  nim.  Szczerb.  Sax.  184. 
Co  do  świadków  uważać  trzeba  i  kmoterstwa.  Haur.  Sk. 
227.,  Sk.  Dz.  576.  KMOTR,  a,  m.,  kum,  chrzesny 
ociec  lub  chrzesny  powinowaty,  (Boh.  kniotr,  obs.  Boh. 
kmoch;  Slov.  kmoter;  Hung.  koma;  Sorab.  1.  kmotr; 
Sorab.  2.  krnolsuh;  Yind.  koter ,  kotrei,  koterz,  gotei, 
boter,  katrei ;  Carn.  bólr;  Croat.  kuni;  Eccl.  KiMOTpi 
[A'o/ji^  Glag.  3  —  2],  iiovKii>,  BOcnpiie.iiiiiiKi ;  cf.  hal.  com- 
patre,  comadre ,  comare;  Lat.  compatcr,  commater),  ber 
©cyattcr,  ber  ^*nt[ie.  Kmotry  niedarmo  zowiecie  ojcami 
krzesnymi  dziatek  waszych;  wielka  ma  być  miłość  tak 
od  was  ,  jako  od  dzieci  waszych  przeciw  kmotrom  i  krze- 
snym  ojcom  i  maikom.  Hrbst.  Nauk.  T.  Z  b.  W  tym  mjej- 
scu  wspomina  kmotrów  czyli  chrzesnych  ojców.  Sk.  Zyw. 
2,  241.  Był  kmotrem  Ci'sarskim,  bo  mu  dwu  synów 
chrzcił.  Sk.  Dz.  728.  Miedzy  kmotrami  do  bierzmowa- 
nia, tak  jak  między  kmotrarni ,  którzy  na  chrzcie  bywa- 
ją, nie  może  być  porządne  małżeństwo.  Karnk.  Kat.  156. 
O  mój  panie  kmotrze.  Ten/.  55.  e,  51.  W  kmotry  lub 
w  kmoszki  zaprosić.  Żarn.  Post.  2,  458  b.  (w  kumy). 
KMOTROWSKI,  KMOTERSKI,  a,  ie,  chrzesny,  ©cyattcfs 
(Boh.    kmotrowsky ,    kmotrin,  kmotriiw ;    Yind.    kotrinzi, 

49* 


388 


K  MYŚLI  -  KNAP. 


KNAPSKl  -  KNEPOWAG. 


botrinzi,  koterni).  'Ustawiono,  aby  się  kraotrowskie  dzie- 
ci nie  pojmowały.  Biel.  bw.  70.  Kmofrowska  osoba.  Karnk. 
Kat.  158.  Kmoterska  powinność  z  sobą  mieli,  bo  jeden 
drugiemu  syna  ze  chrztu  podniósł.  Sk.  Dz.  588. 
'KMYŚLI  =  ku  myśli  =  gmyśli  =  wedle  myśli ,  wedle  upodoba- 
nia ,  pomyślnie ,  nacf^  jcmanbcś  (sinn  iinb  ©efallcn.  Sejm 
ten  nie  kmyśli  był  ludziom,  i  tak  nie  kmyśli,  że  co  tam 
król  akcyj  osądził,  chcieli,  żeby  w  niwecz  poszły.  Gorn. 
Di.  103.  Chciej  to  Panie  duszy  naszej  kmyśli  uczynić. 
J.  Kchan.  Ps.  ii.  (cf.  kwoli ,  gwoli,  grzeczy).  "KMYSLNY, 
a,  e,  —  ie  aduerb.,  stosowny  do  myśli  czyjej ,  do  życze- 
nia,  pomyślny,  pożądany,  criDiiiift^t,  iiac^  3Bunfd;.  Człowiek 
to  tylko,  co  jest  podobnego,  kmyślnego,  krzecznego , 
lubego,  to  pozwala  i  pochwala.   Gil.  Post.  Ho. 

K  N. 

•KNABRNY  ob.  Krnąbrny. 

KNAFEL,  fla,  m., 'KNAFLIK,  KNEFLIK,  a,  m.,  KNAFLI- 
CZEK,  KNEFLICZEK,  czka,  ;n.  zdrbn.,  Boh.  knoflik, 
knoflicek;  Yiiid.  knof,  gump ,  vosel,  knofizh ,  gumpizh; 
zNiem.  ber  Siiopf  3lim  SiifiiiH^ff"'  guzik  u  sukni.  Dudz.Ai. 
Kneflik,  ofjendix,  ligaturae  nodus,  quo  ape.t  retinetur. 
Mącz.  —  Infibtdo,  zapinam  kneflikaini  kogo.  ii.  (cf.  pę- 
tlica). Hajduk,  kiedy  na  się  sukienkę  ze  srebrnemi  kna- 
flami  wdzieje,  już  go  więcej  do  roli  nie  przybijesz.  Fa- 
lib.  Dis.  E.  3.  Dyamentowe  u  koletów  nie  knafliki,  ale 
knafle  noszą.  Gorn.  Sen.  519.  Kraj  tak  zapyszniały,  że 
w  nim  wszystko  miłościwi  panowie  ,  by  jeno  kęs  bobru 
do  zawojka  przyszył,  a  knafel  u  szyi  powiesił.  Bej.  Zw. 
17.  (spaiitJC ,  .Ciak^fpaiiije.  Nie  'wieżysz  synowi  nazbyt  z 
młodu  knefliczków ,  bryżyczków,  pstrych  sukienek.  Rej. 
Zw.  7.  Klejnoty  złote  poczynimy  sobie  i  z  knaflami  sre- 
brnemi. Rad.  Cant.  1,10.  (z  nakrapianiem  srebrnym.  Bibl. 
Gd.).  Nie  czyń  z  łyżki  knaflika ,  byś  nie  przyszedł  na 
łyka.  Rej.  Zw.  239.  (nie  strój  się  zbytecznie  w  srebrne 
pętlice,  byś  nie  zubożał).  Odejmie  Pan  córkom  Syoń- 
skim  ozdoby  trzewików,  i  knalTiki  i  łańcuchy  i  manele. 
W.  Jes.  3,  19.  —  Fig.  Wstaje  pijanica ,  knafle  mu  wi- 
szą na  brodzie,  co  z  nosa  płynęły.  Rej.  Wiz.  31.  (niby 
to  sople).  KNAFLAK,  a,  m.  g.  a)  abzac  u  trzew^ika. 
Ern.  2"2.  bci"  3ll>fa|  am  Srf)ube;  B»h.  kramfflik,  śpaljóek; 
Yind.  nastavik;  Garn.  obsez ;  Ross.  Kaó.iynt,  koó.ijkł, 
Kaó.iyycKi.  —  g.  b)  Wędzidło  z  knaflakami  śpiczasterai. 
Hipp.  95.  (z  guzami ,  kuleczkami).  —  *g.  Macając  go ,  i 
obracając  wszystkie  mu  'knaflaki  powywracali.  Warg.  Radź. 
539.  (manatki,  sprzęty,  rzeczy  jego).  KNAFLAKOWY, 
a,  e,  od  knaflaka ,  abzacowy,  Slbfa^  -  ;  Ross.  Kaó.iyyHUtt. 
'KNAFLAKNIK,  a,  m.,  Ross.  Kaó.iyuiHiiKi,  abzacnik,  co  kna- 
flaki robi,  ber  SlbfaeenuK^cr.  KNAFLICZKA ,  i,  i.,  botan. 
ziele,  mszyca,  blatlaria  ,  na  rózgach  swoich  ma  główe- 
ezki,  jak  na  lnie.  S^r.  1422.  !Oiottenfraut ,  ©Ąattciitraut. — 
NB.  Dalsze  pochodź.  Boh.  knofllkar  guzikarz,  f.  knoflj- 
karka,   adj.  knoflikśrsky ;  knofljkarstwj  guzikarstwo. 

KNAP,  a,  m.,  z  Niem.  ber  ^mippe,  JiiAftiarpe ,  Ju^matfcer, 
sukiennik,  lanarius;  rzemieślnik,  który  wełną  robi.  Mącz. 


Boh.  knap ;  Yind.  knap ,  (2.  knap,  rudokopauz  =  rudnik, 
kopalnik,  górnik,  Scrijfnappe).  Pająk  uczy  prząść,  ro- 
dząc z  siebie  włókno;  Z  niego  pojął  knap  osnowę  na 
sukno.  Klon.  FI.  D.  4.,  Pelr.  Hor.  2,  G  3.  Knapi  nau- 
czyli się  już  sukno  wyciągać.  Gród.  Dis.  E  3.,  Eraz.  Ob. 
B.  —  §.  Ogóln.  Tkacz,  ber  SBeder.  Płótna ,  gdy  knap  na 
swoirn  robi  warsztacie,  to  je,  aby  gładkie  było,  ślichtu- 
je.  Haur.  Ek.  178.  KNAPSKl,  a,  ie,  sukienniczy,  Ju^s 
macior  =  .  Mydło  farbierskie ,  blecharskie ,  knapskie.  Radź. 
Mai.  3,  2.  Knapskiej  nauki  koniec  jest  sukno.  Petr.  Et. 
46.  KNAPSTWO ,  a,  n.,  sukiennictwo,  'Jucf^iimĄcrcii.  — 
§.  coli.  Knapi,  Jiid^fiiappcil ,  Boh.  knapstwj. 

*KNAST,  a,  m.,  n.  p.  Drudzy,  to  trefno ,  się  poubierali 
W  pludry,  a  na  to  żeby  zaciągali  Knastów,  albo  tych, 
którzy  dra  a  gonią.   Opal.   Poet.  ? 

KNEBEL,  KNYBEL,  bla,  m.,  KNEBLIK,  a,  m.,  dem.  z  Niem. 
ber  Snetcl,  knutel,  krótki  gruby  kij;  Sorab.  2.  knebel, 
kniża ;  Garn.  kembel;  Boh.  raubjk,  raubjćek;  Yind.  ze- 
pez ,  Yustni  zapir;  Ross.  et  Eccl.  Mani,  K.ianem,  km- 
niiKŁ.  Wić  ta  ma  być  kręcona  na  kluczkę,  albo  w  rę- 
ku,  albo  knyblem ,  jeżeli  jest  przygrubsza.  Jak.  Art.  1, 
372.  Których  na  mękę  skazywał,  zasadzonym  kneblem 
usta  im  zawierano ,  iżby  ani  jęknąć  nie  mogli.  Pilch.  Sen. 
528.,  (ob.  Knutel).  Na  dorędziu  nie  miano  knebla;  kazał 
nędznych  krajać  szaty,  i  suknem  usta  zapychać.  Pilch. 
Sen.  529.  Knyble  cyrulickie ,  szróby  do  krwi  hamowa- 
nia. Perz.  Cyr.  2,  6.  e«  122.  KNEBLOWAĆ,  ał,  uje, 
cz.  niedok.,  kneblem  zatykać,  fiicDelit,  mit  bem  Siiekl  Ber= 
[topfcn  ;  Sorab.  2.  knoblowasch.  Kneblowaniem  można  do 
czasu  krew  powściągnąć.  Perz.  Cyr.  2,  155.  KNEBLO- 
WY',  a ,  e ,  od  knebla  ,  Sneltel  ■-  .  Żęte  zboża  wiążą  się 
w  snopy  albo  znaczne,  jak  nazywają  kneblowe ,  albo 
mniejsze  zwyczajne  gospodarskie;  pierwsze  wiążą  się  nie 
powiasłami,  ale  wiciami.  Kluk.  Roił.  5,  217. 

•KNECHT,  a,  m.,  z  Niem.  ber  Siiedjt,  J^ricgi^fiiedit,  ©olbnt; 
Sorab.  2.  kniicht;  żołnierz  wojska  Niemieckiego,  osobli- 
wie Pruskiego,  Krzyżackiego,  n.  p.  Dragany  i  knechty 
wodzimy,  żebyśmy  na  nich  zarabiali ,  po  Szostaku  chło- 
pu na  miesiąc  dając ,  a  po  złotych  jedynastu  ze  skarbu 
na  niego  biorąc.  Star.  Ref.  18.  W  tym  do  mieczów 
żwawo,  rwą  się  knechci  królewscy.  Bardz.  Luk.  144., 
Bej.  Zw.  86  6.,  U'e;fsj.  Reg.  57.  Pióro  zatknie  za 
czapkę  tu  prawie  na  czubie ,  Powiada,  iż  knechtowie  taką 
barwę  maja.  Rej.  Wiz.  90.,  Smotr.  Ex.  16.  Mam  znajo- 
mość z  tvm  starym  knechta  syndykiem  Skąpskim.  Teat. 
55,  69.  'KNECllTOWSKI,  'a,"ie,  od  knechtów,  Sncg«' 
fiicd)ti^  = .  Co  w  wojskach  Niemieckich  sługiwali,  niezbo- 
żną  owę  dumę  knechtowską  śpiewają :  jam  rycerz  prawy, 
nie  chce  umierać  na  łożu.  Star.  Ryc.  47. 

KNEFLIK  ^ob.  Knaflik. 

KNEPLERKA,  i,  ż.,  co  koronki  knepluje.  Tr.  btc  Spifictt' 
fninilcriiin.  KNEPLOWAG,  ał,  uje,  cz.  niedok.,  (z  Niem. 
fnnpfen);  fUnipcIii,  koronki  wiązać.  Tr.  KNEPOWAĆ,  ał, 
uje,  (•;.  niedok.,  (Boh.  kneyp  scalprum;  Germ.  fiieipeit, 
fncifen);  zabijać,  wbijać,  karbować,  einlimieti ,  cmf^nciben. 
Zwykli  cieśle  siekierą  ulżywać  drzewa ;  ale  że  mu  przez 
to  szpetne  rany  zadają,    nie    trzeba  im  tego  knepowania 


I 


KNESAĆ-KNIAZIK. 


KNIAZKI  -  KNOT. 


589 


pozwalać,  ażeby  przywiązali  do  spodu  belki  jaką  starą 
deskę ,  w  ten  czas  niech  knopują  zdrowi  siekierą.  Solsk. 
Arch.50. 

'KNESAĆ  CS.  kont.,  kołysać ,  wzruszać ,  wzburzać  ,  fd^aiifclii , 
Bemcgcn.  Austrami  Charybdys  knesana.  Zebr.  Ow.  192. 
agitata. 

KNEŻ  ob.  Kniaź. 

KNIAT,  u,  m.,  KNIEC,  i,  ź.  ziele,  kaczyniec,  podbiaJ  trze- 
ci,  smirgiel,  callha  pnlustris.  Syr.  710.,  Jundz.  291.  bic 
SotterWiime ,  55iittcrliliimc ,  9)iaplteDcn;  {Sorab.  1.  wuknasch. 
cf.  wielki  kwiat).  Knieć  wilcza,  Fseudoaconilum ,  ®xop 
fcignmrjeiifraiit.  Sienn.  Wyki  Knieć  błotna ,  callha  palu- 
stris,  Ross.  Ka.iy)KHima. 

*KNIATYRA  ,  y,  z.,  lecha  albo  kilka  grządek,  na  których 
ziofa  w  ogrodzie.  Tr.  eiti  Sitartter  im  ®orteit,  ein  Ślu= 
tncnftiirf,  kwatera. 

KNIAŹ,  ia ,  m.,  KNEZ ,  [z  got.  kuniggs,  porówn.  lit.  ku- 
nigas  2];  (Boh.  kneź  sacerdos;  Boh.  obs.  princeps ,  knjźe 
książę;  Sorab.  1.  knez,  knes  herus,  dominus ,  duchowne 
knez  clerieus ;  vocabulo  knez  Bohemi  et  Lusati  inferiores 
sacerdotem  nolant,  sed  dominum  Sorabi  Lusatiae  sttperio- 
ris ;  Sorab.  2.  knes  pan  ;  Vind.  knes  ,  grof  =  hrabia,  co- 
mes;  Carn.  knish ,  alias  Slauis  quemvis  virum  nobilem  ab 
eguile  usgue  ad  principem  incbtsive  denolanit;  Croat.  knez; 
szada  vszaki  goszpodichich  imenujesze  dominus,  k  u  szta- 
ro  nedgdasnye  vreme,  szamo  grofl"i  piszaliszusze  y  zvali 
knezi;  Dal.  knez  =  hrabia;  Rag.  knez  comes ,  praelor; 
Bosn.  knez  comes;  Ross.  naaKi,  książę  (Knasb  nadprożnik); 
Hebr.  N''i!i  nasi  princeps ;  cf.  Hebr.  yo 
cf.  Germ.  Siicdlt);  §.  a)  tym  na- 
kaplana,  księdza,  mianują.  Krom. 
(m\^i\i)i  Siirft)  iitib  aud;  ber 
knieź ,  w  różnym  Słowiańskim 
dyalekcie  znaczyło  książęcia ,  czyli  jedne  z  pierwszych 
osób.  Czack.  Pr.  "ii.  Od  czasów  Ruryka  wszyscy  nie- 
mal książęta  Ruscy  nie  innego  tytułu,  jeno  Wielkich 
Kniaziów  Włodzimirskiego ,  abo  Nowogrodzkiego ,  abo 
Moskiewskiego  używali ,  aż  do  Wasila.  Gwagn.  522.  Wa- 
sil ,  chociaż  już  przyjęty  był  tytuł  cara  abo  króla  ,  prze- 
cie do  króla  Polskiego  pisząc,  zawsze  się  Wielkim  Knia- 
ziem mianował.  Iwan ,  i  do  króla  Polskiego  pisząc ,  ca- 
rem się  mianuje ;  ale  go  król  Polski  przecie  po  staremu 
Kniaziem  Wielkim  zowie.  ib.  523.  Litwa ,  przejąwszy 
tytuł  ten  od  Rusi ,  Giedymina  Kniaziem  Wielkim  Lite- 
wskim nazywali.  Krom.  528.  —  §  b)  j  pogarda  Kniaź , 
różniąc  go  od  książęcia,  eiit  3tciipifd)cr  Jiirfł,  lucnigcr  abJ 
Cin  8itt^nuifd;cr.  [sołtys  lub  wójt  we  wsiach  osiedlonych 
na  prawie  wołoskiem.  Ob.  A.  Stadnickiego  O  wsiach 
wołosk.  7  —  5].  Dziś  książęta  na  kniazie,  a  ci  w  szla- 
chtę prostą  Pójdą ,  i  podobno  już  pióra  nie  odrosta. 
Pot.  Pocz.  24.  Jeśli  nad  nami  górę  wezmą  Perekopy, 
Jako  w  kniazie  książęta,  szlachta  pójdzie  w  chłopy,  ib. 
Szoftysi  ,  vvójlowic  ,  kniaziowie,  bojarowie,  lak  nasi  kró- 
lewscy, jako  duchownych  i  świeckicli ,  każdy  jiłaci  z  włoki 
po  złotemu.  \ol.  Leg.  2,  1301  Zyg.  111.  (cf.  bojar).  KNIA- 
ZIK,  a,  ?«.,  dem.,  carzyk,  małe  książę.  Wlod.  ciii  flciiicr 
SReupifc^cr  giirfi.    Syn  kniazi ,  ber  ©oI;n  ciiie^  StiiiaS ;  Ecd. 


cf.  Graec.  yrrjatog 
kohen  sacerdos,  dominus 
zwiskiem  Słowacy  ksiaże 
739.,  Jahl  Her.  ber  '  ' 
^^rieftcr.     Kniaź,    knees 


KHHSHifc ;  Ross.  KHHseKł ,  KHH^Hyb ,  SIC  vocabis  ducem 
Scylharum  seu  Tartarorum.  Cn.  Th.  —  g.  2)  Ryba  mor- 
ska bardzo  piękna ,  Julis ;  Plin.  32 ,  9.  dn  flennffcr  fc^r 
fd)i)iicr  ©ccflfd;.  Cn.  Th.  KNIAZKI,  a,  ie,  od  kniazia,  ci> 
nem  śiiiiaś  jiiftanbig;  (Slov.  kneźsky  księży,  kapłański; 
Yind.  kneshen  ;  Cain.  knishke  =  hrabięcy  ;  Sorofc.  1.  kneźi , 
kneźacźe  pański  ;  Eccl.  KiiA<nh  książęcy).  Poddani  kniazcy, 
pańscy,  szlacheccy.  Stat.  Lit.  87.'  (KNIEĆ  ob.  KNIAT). 
•KNIECHYNIA ,  'KNIEHYNIA.  {Petr.  Ek.  65.),  i ,  i.,  księ- 
żna, bie  giirftimt;  (Boh.  kneźina,  kneźowka  kapłanka; 
Sorab.  \.  knenipani;  y/7irf.  kneshiza ,  kneshinja,  kneshia  = 
hrabina;  Bag.  kneghigna;  Croat.  knegina,  groffiza;  Dal. 
knegina  ;  Bosn.  kneghigna,  knezoua  =  hrabina  ;  Boss.  Kiia- 
riiHa  księżna).  Godzicneś ,  aby  cię  leśne  Oready  I  Na- 
pejskie  kniehynie  brały  do  biesiady.  Zimor.  Siei.  167. 
(cf.  książę ,  ksiądzj. 

KNIEJA,  iei ,  i,  g.  1)  pewna  określona  cześć  lasu,  ber 
gorft,  ba>3  gorftreuier ;  Boh.  leć;  Carn.  worslit;  Yind.  me- 
ja,  borjo,  borsht,  liefs ;  Boss.  .itcHaa  A<na,  sactha.  Las 
na  knieje  podzieliwszy,  każda  knieja  w  około  otoczy  się 
zoraną  i  zawleczoną  granicą  dla  poznania  śladu.  Kluk.  Zw. 
1,  584.  Zwierza  szukasz  w  kniei.  Pot.  Arg.  289.  Osadź- 
cie wszędy  po  lasach  knieje.  Nag.  Wirg.  508.  (claudite 
nemorum  saltt/s).  W  'kniechiniach.  Susz.  Pieśń.  5,  R  2. 
—  §.  2j  Na  wielkim  jeziorze  łowią  ryby  niewodem  albo 
knieją.  Cresc.  643.  tai  iiu]qaxn  ,  ein  Jifdjernel 

KNIEMU  =  ku  niemu  ob.  Ku. 

KNOD,  u,  m.,  KNODYSZEK,  yszka,  m.,  demin,  kolanko 
wchroście,  drzewie,  trzcinie,  w  zielu.  Dudz.  41.  zNiem. 
ber  Snoteit  an  bcii  fflaii^eit,  ,f:tnlmcn,  ber  runblidie  ?ni)'a|, 
ber  bie  Sdiiiffe  non  ciimnber  difiinbcrt.  Kondyszki,  kolan- 
ka, które  są  we  źdźble,  genicuti.  Mąoz.  Po  kondyszkach, 
geniculatim.  ib.  fnotenmeife.  KNODOWATY,  a,  e,  —  o 
adverb.,  pełen  knodów,  gcniculatus.  Marz.  fnotig.  Pałki, 
ziele,  korzeń  mają  niemały  knodowaty.  Syr.  753.  Prątek 
twardy,  do  przełomienia  trudny,  knodowaty.  ib.  5. 
KNOT,  a,  m.,  KNOTEK,  tka".  ?«.,  demin.,  (Boh.  knot, 
knutek ;  Sorab.  1.  wozer,  fuźow ;  Sorab.  2.  schulźog, 
szwużog ,  srhurźog;  Carn.  fushil;  Yind.  fusiiel ,  taht, 
stenj ,  tusha  ,  svezhilu ,  sviezhni  nitiiik,  luzhna  dusha; 
Croat.  fushel ,  szteny  vu  szvechi;  Bosn.  stign ;  Ross.  et 
Eccl.  KHOTt  y  CBimii,  CBtmiUHa);  §.  1)  skręcone  nici 
do  świecy,  lampy,  ber  !?od)t.  Świeca  jarzęca  ,  chociaż  ma 
knot  zdrowy.  Płomieniem  zżarła,  perz  z  niej  popiołowy. 
Burl.  A  2.  Poty  knot,  póki  łój  gorący,  maczać.  Bo 
skoro  skrzeprńe,  daremna  robota.  Zepsujesz,  złomiesz,  a 
nie  wetkniesz  knota.  Pot.  Syl.  385.  (cf  łyka  drzeć;  cf. 
żelazo  kuć,  póki  rozpalone).  W  czas  kurzący  się  kno- 
tek zalać  i  zadmuchać.  Pot.  Arg.  316.  Knoty  świecom 
ucierają.  Mon.  70,  829.  Knotek  w  lampie.  Birk.  Chodk. 
24.  —  Arlyll.  Knotki  zapalnicze ,  pasma  zrobione  z  ni- 
tek zwyczajnie  bawełnianych,  wygotowane  w'  saletrze, 
obsypane  mączką  prochową  i  wysuszone  ,  służące  do  po- 
dania prędkiego  ognia  matcryom  zapalnym.  Jak.  Art.  3, 
296.  et  1,  429.,  Archel.  3,  47.  3unbcr,  Srmibe ,  Simteit. 
(Boh.  knot;  cf  kiszka  zapalnicza  ,  lunl).  —  §.  2)  Chirur. 
Flejtuch  zkręcony,    cin  Siifdjcl  g^arpic,   eine  ffiicfc;    Eccl. 


390 


K  N  O  T  E  L  -  K  N  U  T  E  L. 


KNUTOWAĆ-KOBIEL. 


KHOTi  KB  a3Bt  ro4HUH.  Barwierz  wpuścił  knot  między 
zalatwy ,  przyłożył  plastr  i  zawinął.  Gorn.  Dw.  208.  — 
'^.  Wzial  srebro  i  złoty  knot.  Leop.  Jot.  7,  24.  (pręt 
zloty.  BM.  Gd.  giilDcne  Bimae.  8ut^.).  (KNOTEL  oi.  Knu- 
tel).  KNOTNICA,  y,  i.,  ztele,  gatunek  dziewany,  gorzyknot, 
Yerbascum  Tkapsus  Linn.,  SónicjsfcrjC,  Sicr^ciifraiit ,  używa- 
na do  kagańców  miasto  knotów.  Syr.  1420.  (cf.  firletka). 
KNOTiMK ,  a,  m.,  ziele,  należy  do  klassy  skrytopłciowej, 
Brytan  Linn.,  SitPtcmitiiś.  Jundz.  356,  wylicza  18  jego 
gatunków. 

KNOWAĆ,  al,  uje,  cz.  niedok.,  Uknować,  Uknąć  dok.,  {Elym. 
kień) ,  g.  1)  drzewo  obrąbać ,  ciitcii  33mtm  kfiaucn ,  con- 
truncare.  Cn.  Th.  —  §-2)  transl.  ■■  Kować,  kuć.  Fig. 
prząść,  gotować,  układać,  roić,  stroić,  fdimicbcii ,  bid)teii, 
fiimeii  ailf  ctmao,  crfimicil,  cvi>id)tcn.  Co  umie  zdradę  kno- 
wać, umie  się  bać  zdrady.  Min.  Ryt.  4,  151.  Gama  sie 
nie  domyśla,  że  sternik  knuł  szkody.  Przyb.  Luz.  50. 
Ci  szkodę  maja,  którzy  drugim  knują.  JabŁ  Ez.  WiŁ.,  (cf. 
dołki  kopać).  Nie  zawzdy  tak  bywa,  jak  kto  sobie  w 
głowie  uknuje.  Żolk.  Mscr.  55.  (ubrda,  uroi).  Uknuty 
przez  pycbe  projekt.  Teat.  47.  c,  57.  Uknute  przeciwko 
ojczyźnie  zdrady.  A.  Zamoj.  185.  Spisek  na  zgubę  ojczy- 
zny uknuty.  Zab.  16,  167.  Któżby  to  sobie  uknował. 
By  lew  szczura  potrzebował?  Jak.  Boj.  05.  (któżby  ima- 
ginował,  roer  Łattc  firi)>3  \vM  ciiigcliilPct).  Jak  sobie  kto 
w  głowie  uknuje,  tak  mu  wszystko  smakuje.  Cn.  Ad. 
311.  Zysk  sobie  w  głowie  uknował.  (jrod.  Dis.  C  1  b. 
(uprządł,  ułożył).  Ustaw  siła  knują  podług  głów  różnych 
mózgów.  Uost.  Gor.  66.  Knowali  i  łamali  prawa  jako 
chcieli.  Dardz.  Luk.  6.  Lada  na  co  knujem  konstytu- 
cye,  a  do  skutku  nie  przychodzą.  Falib.  Dis.  F.  5.  Cię- 
żko on  pracuje.  Gdy  wiersze  knuje.  Lib.  Hor.  95.  Tru- 
dna rzecz  wprawdzie  knuję ;  wszakże  idę  kędy  Unoszą 
mię  wyższego  natchnienia  zapędy.  Zab.  S,  436.  Bogu 
przypisujecie  w^szystkie  zbrodnie  wasze,  autorem  go  knu- 
jąc wszystkich  pożądliwości.  Dirk.  Exorb.  13.  cf.  Ross. 
K.iaysnTb  ,  K.iaysuiitaTb  ,  KSBepaiiTL  ,  Hai;aBep3iiTŁ  ,  3.103— 
Mbim.iaTŁ ;  Eccl.  3J03'xiimpaio  ,  3.ioxiiTpcTByio ,  3.ioko3h- 
CTByio ,  ciyKasHOBaTii ,  a.ioKOBapcTBjio,  (i-occTByro  dissi- 
deo,  Koiit  rozruch).  'KNOWACZ,  a,  m.,  knujący  co, 
ter  cttvrtt>  fdnnicbct,  im  Siiiiie  fiih-t;  Ross.  yjibim.icHHiih-B. 
KNOWANIE,  ia,  n.,  czyn,  i  to  ,  co  się  knuje,  podstęp, 
intryga,  baś  Siimeii,  ecf):inebcii,  bic  8ift,  galie,  ©dilinlje, 
SSadjiliattOll.  Knowania  twoje  już  są  odkryte.  Nag.  Cyc. 
2.,  Ross.  KOB-b.  KNOWIE,  ia,  n.,  zdziebłko  suche.  Cn. 
Th.  1414.  citi  trocfiicr  .^nlm.  —  g.  plur.  collecl.  Sztuki 
^  źdźbła.  Cn.  Th.  284.  Strobiplitter.  ' 

KNUR,  a,  m.,  kierda  ,  kiernoz.  J.  Kras.,  Pieczynk.  ber  C{'er, 
ber  .C>auer.  —  KNUBY,  ów,  plur.  z  Niem.  !>\imin ,  w  gór- 
nictwie, siwe  i  białe  kamienie,  sarnę  jałową  ziemię  bez 
kruszców  zawierające.  Tr.  grailC  Ulib  lueipe  StCtlie ,  bic 
Woge  erbc  o^iie  gr?"  enSalteii ,  tniibe  gteine. 

KNUT,  a,  m.,  'KNUCZE,  a,  n.,  kańczug  Moskiewski ;  Ross. 
KHyTt,  KHyTiime.  ob.  Coxe  Yoy.  2,  286.  bic  jRuffiidłe  Snute. 
Moskale  "knuezem  bija,  leda  ocz,  bez  wszelakiej  litości. 
Biel.  S.  N.  32.,  Biet.  Hst.  450.  KNUTEL,  KNOTEL, 
KROTEL,  tla,  ?».,  z  Niem.  ber  Smittel ,    kijek.  Dudz.  41. 


kołek  drewniany.  Wlod.  paxillus.  Cn.  Th.  Niedobry  zwy- 
czaj owoc  obijać  z  drzew  żerdziami  abo  knotlami.  Cresc. 
579.  żerdziami  abo  krollami.  ib.  402.  et  599.  Orzech 
Włoski,  im  więcej  krotlami  ciskając  obijają,  tym  lepiej 
zawsze  obradza.  Ezop.  120.  Wziąwszy  chłop  knotla,  jął 
się  krzywdy  swej  mścić.  Ezop.  4.  Knutcl  mu  w  Efebe 
włożył.  "Biow.  Roz.  pr.,  ob.  Knebel.  KNUTOWAĆ ,"  ał", 
uje,  cz.  kont.,  knutem  bić,  tęgo  okładać,  mit  ber  Snute 
fdilngeii,  ftarf  )'d)lageu.  Chartom  często  przebacza,  a  kun- 
dla knutują.  Bralk.  S.  3  b. 
KNYSZ ,  a ,  m. ,  [chleb  lub  bucht  zawierający  w  sobie  ser 
roak  i  t.  p.,  rodzaj  pasztetu.  2],  klusek,  kluska.  Stobie- 
cki, etu  SlfcWfog.  Tylko  jeszcze  prosiemy  o  wety.  M.  To 
podobno  o  knysze  abo  o  pasztety?  C..  Nie  nasza  rzecz 
przewoźne  jadać  parmezany.  Zimor.  Siei.  211.  Gospo- 
darz kazał  na  żarnach  mąki  na  knysze,  na  kołacze  i  na 
chleb  namleć.  Perz.  Lek.  259.  KNYSZYN,  a,  m.,  mia- 
sto w  Podlaskim,  cine  etnbt  iu  ^^^obladneu.  KNYSZYŃ- 
SKI, a,  ie,  n.  p.  starostwo  Knyszyńskie.  Dykc.  Geogr.  2,  35. 

K    O. 

KOADJUT,  a,  m. ,  z  Łac,  wsparty  pomocą  koadjutorską, 
ber  eiucn  Slbjuuct  Itnt,  burd;  bie  S«iliulfe  eiucś  niibeni  un= 
terftiiM  iinrb.  Kras.  Zb.  i,  454.  KOAD.JUTOR,  a,  m..  po- 
mocnik, ber  GieDiilfc.  Jestem  zdrów  jak  koń;  dlatego  nie 
chcę  mieć  koadjutora  do  mojej  żony.  Teat.  52.  (/,  80. — 
§.  W  szczególności  Koadjutor ,  którego  osoba  duchowna 
dla  podeszłości  wieku,  lub  dla  słabości  przybiera,  wy- 
znaczając po  śmierci  swojej  następcę  na  urzędzie.  Kras. 
Zb.  I,  454.  ber  31bjiiuct  eiiiey  ©eiftiidicu.  Koadjutor  bi- 
skupi ,  ber  Gonbjutpr  cine'5  33ifd)pf«.  Mogą  mieć  biskupi 
koadjutorów;  ale  ci  nie  są  senatorami ,  aż  skoro  na  miej- 
sce swoich  koadjutów  nastąpią.  Cel  obrania  koadjutora, 
i  sam  wyraz,  oznacza  potrzebę  pomocnika  do  spraw 
duchownych,  podeszłemu  w-  lata  biskupowi.  Skrzet.  Pr. 
Pol.  i,  149.  Koadjutor  w  zakonach,  konwirs ,  rei  do- 
mesticae  in  monusterio  curator.  Cn.  Th.  cln  SaV)CnI'ruber, 
ber  bie  fi|p[ternnrtl')d)nft  kforgt.  KO.\DJUTORKA,  i,  i, 
pomocnica  ,  bie  ©pabjutorinii.  Teraz  jak  Jejmość  koadju- 
tora ,  tak  Jegomość  koadjutorkę  sobie  dobiera.  Teat.  22, 
113.  KO.\DJUTORSKI ,  a,  ie,  od  koadjutorstwa,  bie 
3lmtinie«jt)iilte  tetreifenb.  KOADJUTORSTWO,  a,  n.,  miej- 
sce   lub  godność  koadjutora,    bic  Stelle    ciiieś    Sprtbjutprź. 

*KOBEL,  a,  m.,  Ross.  Koóeji,  pies  samiec,  ein  !iidnulid'er 
SSiinb.   Wyżeł  sie  w  kobele  na  łące  zasłonił.  Myśl.  B  3  i.? 

KOBELICA"oft.  Kobylice. 

KOBEŻNIK,  a,  m.,  co  grywa  na  kobzie,  lutnista,  ber  ?au= 
teiiift.  Zdobądźmy  sie  na  rymy,  zwłaszcza  przy  Danielu 
Kobeżniku  Podolskim ,  który  dobrze  wiersze  rozumie. 
Zimor.  Siei.  147.  cf  127.  et  128.,  ob.  Kobza. 
KOBI.\ł,KA,  i,  2.,  dem.  rzeczwn.  KOBIEL,  i,  2'.,  (d.Boh. 
koblicha  pnstillus  in  sartagine  fri.vus;  Carn.  kobei  sessio 
furcata;  Gcrm.  ^obń  Slblg.)^  niby  to  koszyk,  z  łyka 
abo  wici  zrobiony,  ciii  Spfcer ;  (Sorab.  2.  kobela ;  Sorab. 
1.    kobei;     Yind.    kotez,    tupash).     Straciliśmy    tyle,    a 


^ 


KOBIELE  -  KOBIECISKO. 


KOBIECY  -  KOBIETKA. 


39f 


przecie  to  nas  nie  boli ;  jakby  to  rak  z  kobieli  wypaill. 
Siar.  Ref.  5.  Co  bóg  tlał,  do  kobiałki.  Jabl  Ez.  U3., 
Żegl.  Ad.  58.,  Cn.  Ad.  8G.,  Rijs.  Ad.  4.  (cf.  bierz  Micba- 
le,  coć  bóg  daje).  Trudno  wyjętój  z  wody  pływać  ry- 
bie, I  ty  w  kobieli  nie  urośniesz  grzybie.  Bratk.  0.  4.  Owo 
jabłuszka  w  koszałce ,  Sinogarlice  w  kobiałce.  Groch.  W. 
357.  Umizga  się  jak  czapla  w  kobieli.  Mat.  z  Pod.^  C. 
3.,  Rej.  Zw.  19  6.  (miłosiernie  wygląda).  —  Fig.  Ir.  Ży- 
wot ludzki  trafunkuw  rozlicznycb  'kobiela.  Pot.  Arg.  732. 
(zbiór,  kupa,  ściek).  Srogie  przykrości  morze  ma  ko- 
biela. Pot.  Syl.  33.  (kupą,  licznie,  co  niemiara). —  §. 
Kobiel  =  zewnętrzna  wypukłość  okręgu,  bic  nilfilltCllbige 
Snuiimung  ciiic^  ?3pi3CnŚ.  (cf.  kabłąk).  Księżyca  kobiel  < 
księżyca  nowego  abo  ustającego  okrąg.  Wiod.  bic  friimmc 
©cftnit  bcź  crftcii  iiiib  k^tcit  SJitniboiertcIo.  Wiszą  żagle; 
Zkąd  tylko  Zelir  kołowrotem  kinie,  Czyniąc  antrakty, 
odmie  i  kobiele.  Pot.  Arg.  469.  Kobiela  co  leży  =  stro- 
ną wypukłą  ku  górze.  Dudz.  41.  mit  bcv  Snijciifriimmiiiiij 
mdj  obcii.  KOBIELE ,  a ,  n. ,  miasto  Lit.  w  wojew.  Tro- 
ckim. Dykc.  Geogr.  2,  53.  eiiie  Stnbt  iit  Silb.  KOBIELIĆ, 
ił,  i,  cZ:  niedok.,  wypukło  robić,  Ijalb  nillb  UtadjCll.  Tr. 
Kobielić  się,  wypukłym  się  robić,  fici)  (uiilfd^Clt  (luni  Slci= 
bcni).  Kobieli  się  szata,  zasłona,  fałdy  się  robią  na  nieb, 
garbi  sie.  Włod.,  Cn.  Th.  marszczy  sie.  Uudz.  4l.  KO- 
BIELISTY,  K0B1EL.\STY,  a,  e,  —  o\dverb..  wypukły, 
łonisty.  Wiod.,  Dudz.  41.,  Croat.  zav"iat,  in  (initic  SoijClt 
gcMmmt,  ImiifdjiG.  (cf.  buchasty).  Kiszka  kobielasla,  ki- 
szka kolkowa.  Cn.  Th.  ber  ©ruiimbanii.  KOBIELITOŚG , 
KOBIELISTOSĆ,  s'ci,  ź.,  wypukłość,  bte  Śriiiiimiiiuj,  bic 
33iit(;t,  crbatmc  SJimbmuj.  Kobielitości  czołowe,  sinus  fron- 
łales.  Krup.  i,  21.  Uszka  sercowe  i  kobielitości.  ib.  2, 
241.  KOBIELNE,  ego,  n.,  Fentablement  d'un  ordre  de 
colonne,  .Cłaittłttjcfiiii-S  citicr  Sdiilciun-bmmg.  Tr. 

KOBIEC,  bca,  m.,  kobus,  ber  Scrd)cnfalf.  Rej.  Wiz.  171., 
Kmit.  Spit.  C  5  b. 

KOBIECIARZ,  a,  ?«.,  człowiek  za  kobietami  szalejący,  ciii 
SBeilicrfcrl,  5Bei('Crfrc:mb ;  Dosn.  sgenbar,  bludnik;  Rag. 
xenhar;  Croat.  senolyub;  Ross.  óaóiiKi ,  aJCHO-noóiiBUn ; 
Eccl.  .iroóoHCHCTBeHHbiil,  a<eH0HeHCT0BLii1.  Zasłużył  na 
imię  grzecznego ,  który  niewart  jak  imienia  kobiecia- 
rza. Mon.  7G,  422.  Trzeba,  aby  sługa  był  nie  opoj , 
nie  gracz,  nic  kobiecarz.  ib.  70,  790.  Kobieciarzem 
jestem  Er.d.  )KeHOHeHciOBCTB3'io ,  Graec.  ywauGi/aiico. 
KOBIECIARSTWO,  a,  n.,  szalenie  za  kobietami,  2Bci= 
krtolljłcit ;  Eccl.  HceHOneHCTOBCTBO ;  Croat.  senolyubnoszt. 
KOBIECINA,  y,  ź. ,  zaiujo^c,  lub  pieszcząc  się:  §. 
a)  biedna  kobieta,  citi  ormc^  bebaiicrtu^roiirMijcei  SScib^ 
(i)in.  Biedna  kobiecina  bidwie  nie  na  klęczkacli  cię 
prosi.  Teat.  7.  b,  42.  cf.  17.  b,  13.—  ji.  b)  Kobietka,  ciit 
SBcibdieii,  eiit  2Beil)cI,  eiii  giite?  liebcś  SBciD.  Jest  to  mi- 
lucbria  kobiecina,  wielbicielka  węgrzyna,  a  miłośnica  mio- 
du. Zabf.  Dal.  CO.  Matka  We  Panny  tak  dobra  była  ko- 
biecina ,  źem  jej  nic  odmówić  nie  mogła.  Teat.  29,  42. 
Stoi  tu  przed  drzwiami  Pańskieini  lailna  kobiecina.  Teat. 
36.  c,  13.  Los  do  wszech  wygód  śliczne  nam  przydał 
kobieciny.  Teat.  43.  b,  56.  Drozd.  KOBIECISKO,  a,  n., 
Doh.    robisko ;    niezgrabna    szpetna    kobieta ,    ciit    ppiidjCŚ 


3I!ci6jłlirf.  KOBIECY,  a,  e,  bialogłowski,  niewieści,  SSei. 
ter ' ,  a'Ci(ilid);  Sorab.  1.  źonkowne,  zonske ,  źonacźć ; 
Croat.  scnszki ;  Rag.  xenski ;  Dosn  sgenski ;  Ross.  Hien- 
CKiil,  (cf.  żeński).  Sekreta  kobiece.  Teat.  46,  29.  W  tych 
tygodniach  dni  kobiecych  do  grabienia  4 ,  a  dni  kobie- 
cych do  sierpa  8.  Mon.  66,  206.  Kobiece  przyrodzenie 
Sorab.  1.  żonacżnofcź,  źonanolcź.  Kobiecej  twarzy  Ross. 
aJeiiODÓpasiiun ;  rząd  kobiecy  jKeHO/jepjKaBCTBO. 

KOBIEL  etc.  ob.  Kobiałka. 

KOBIERCZYK,  a,  ?». ,  demin.  nom.  kobierzec,  ein  fleilicr 
Icppid).  Cn.  Th.  KOBIEUNICKI,  a,  ie ,  KOBIEHNICZY, 
a,  e,  od  kobiernika,  Jcppid)niad;cr  = .  Kobiernicza  robota. 
Tr.  KOBIERNIK,  a,  ?«.,  co  kobierce  robi ,  Doh.  kobere- 
ćnjk;  Ross.  KOBcpHiiKi,,  ber  Je).łpid)it)irfcr.  Niewolnik  ten 
od  złotnika  przedan  był  do  kobiernika.  Paszk.  Dz.  27. , 
Czaek.  Pr.  2,  212.  KOBIERZEC,  rca,  m.,  Doh.  et  Slov. 
koberec;  Dal.  koberecz;  Hang.  karpit;  Carn.  karpót;  Cro- 
at. smk,  sz;'ig,  (koher  slraguhun  Uneiim);  Dosn.  saa,[i;  Slav. 
sag;  Vi»d.  popetna,  tebih,  nagernilu ;  Sorab.  1.  tebioh; 
Ross.  KOBcpt ,  KOBpiiKi ,  KOBpiiiue  ,  no.iaBOiuHHUi ;  deka 
kosztowna  do  nakrycia  stołów,  ścian,  posadzki,  ber  Jcp= 
pid).  Jeśliś  Pan,  siadaj  na  kobiercu.  Rys.  Ad.  18.  Z 
nieba  na  ten  padol  wygnani ,  izaliż  nie  zstąpili  na  rogoż 
z  kobierca?  Zab.  14,  6S.  Nagł.  Kobierce  Adziamskie  mo- 
żecie doma  zostawić.  Dirk.  Zyg.  26.  ^IłcrilfdlC  Jcppid)C.  cf. 
Adziamski.  —  §.  Szczegóhiićj  Kobierzec  od  ślubu ,  Ross. 
no4i(0!KKii ,  ber  ieppid),  niif  bcin  bi?  511  fojnilircnbcit  ki)  ber 
JrnimiiG  ftc^n,  (cf.  mit  eiiicr  %kxim  niif  bcm  breitcit  Jcppi' 
ri)C  ftctcil.  31  b  1  i\.).  Około  trzydzieści  lat  na  kobierzec 
wstąpił,  (ilicz.  Wgch.  P.  3  b.  Dziś  gdyście  przysięgli  so- 
bie na  kobiercu,  Drugie  ociec,  żona  ma  pierwsze  miejsce 
w  sercu.  Zabł.  Zbb.  90.  Wstępuje  na  kobierzec  w  ko- 
sztownym ubierze.  Polecając  sie  Bogu,  z  młodzieńcem 
ślub  bierze.  Groch.  W.  274.  Ztąd  wszystkie  człecze  for- 
tuny zawisły,  Z  złąli  czy  dobrą  na  kobiercu  stanie.  Pot. 
Syl.  468.  t.  j.  ślub  weźmie,  fid)  trniicil  IcijSi.  Już  dziś  po 
chęciach  i  dobrym  sercu ,  Skoro  na  świętym  przysiągnie 
kobiercu.  Zab.  14,  575.  Często  się  przy  ślubnych  kon- 
traktach rozchodzą  z  kobierca.  Teat.  6.  b,  56.  Miasto  ko- 
bierca pono  na  rogoży  przyjdzie  Brać  ślub,  a  posag  mia- 
sto tysięcy  grzywnami.  Opal.  Sat.  26.  Pójdź  ze  mną  na 
kobierzec,  z  kobierca  na  łoże.  Pot.  Pocz.  217.  KOBIER- 
COWY, a,  e,  z  kobierca,  Jeppi(I;=;  Ross.  Koecpnuil. 

KOBIETA,  y,  ź.,  [porówn.  niem.  bnś  Slch^iucili ,  2];  (słowo 
w  dawnych  pismach  rzadkie ,  od  Knapskicgo  opuszczone, 
w  Słowiańskich  słownikach  się  nie  znajdujące;  pierwia- 
stkowe wzgardliwe),  białogłowa,  niewiasta;  {Sorab.  1.  żon- 
ska ,  żonka;  V'(/i(/.  zhloveckina  ,  sbeniza,  shenslYo;  Croat. 
sena  ;  Dosn.  sgena  ,  sgcnska  glava ;  Rag.  et  Slav.  xena  ; 
Ross.  JKCiimiiHa,  cf  żona,  żeński);  bnś  3Bci('.  Mogąc  mę- 
że  przezywać  żony  kobietami,  Aleć  też  nie  do  końca  mają 
rozum  sami.  M.  Diel.  S.  N.  4.  Męże  nas  zowią  białogło- 
wy, prządki ,  Ku  większemu  zelżeniu  kobietami  zowia.  ib. 
5."  KOBIETKA,  i,  "ź.,  f/mi». ,  KOBIETECZKA.  Tr.',  ciit 
jiiilcie*  SJciDd^Cii ;  {Croat.  senchicza ;  Dosn.  sgenica).  Lubię 
kobietek    niewinne    pieszczoty.    Zab.    12,  52.  Nar.     Mam 


392 


KOBLON  -  KOBYŁA. 


KOBYLARZ-KOBYŁKA. 


przy  sobie  portret  bardzo  ładnej  kobietki.  Teat.  52.  </, 
91.     Mniej  sprzyjają  kobietki  milczeniu.  Mon.  63,  84. 

KOBLON  ob.  Kablion. ' 

'KOBŁUK ,  a,  m. ,  ob.  Kabłuk ,  kabfąk,  kłobuk,  (Ross.  Ka- 
ó.iyiiOKŁ  kaptur  sokoli);  kapica  zakonna,  bic  SDUindjŚfappe. 
Śmierć  ojcowska  tego  czerńca  tak  przeraziła  ,  ze  zamie- 
niwszy kobłuk  na  przyłbice ,  chciał  bvć  jej  mścicielem. 
Nar.  Hsl.  5,  182. 

KOBOLT,  u,  m.,  ber  Solmit,  (może  z  Czesk.  kow  =  kruszec 
31  b  I  ij.),  pospolicie  za  półmetal,  od  niektórych  za  ziemię 
metalowa  poczytany,  koloru  jest  bladego.  Kluk.  Kop.  2, 
247.,  Pam.  85,  408.  KOBOLTOKRUSŻ,  u,  m.,  ^oialt-- 
glonj,  kruszec  koboltowy.  Kluk.  Kop.  2,  248. 

KOBRA  (Coluber  Naia)  kamień  wężowy,  przyłożony  na  ra- 
nę wszelki  jad  wyciąga ,  i  jest  pewnym  lekarstwem  od 
ukąszenia  węża  lub  żmii.  Ład.  H.  N.  72.  ber  ®d;laiigcitftciii; 
wężownik.  KOBRYN,  ia,  m.,  miasto  w  Woj.  Brzeskolit. 
Dykc.  Geogr.  2,  52.  ctiie  Stabt  tli  gitlinuen. 

KOBUS,  KOBUZ,  a,  m.,  KOBIEG,  boa,  m.,  {Slav.  kobac;  (cf. 
Sorab.  2.  kibut;  Germ.  łli[n|  czajka;  Sorab.  1.  kabiya  pi- 
cus;  Sorab.  2.  hobufa  kłopot);  Garn.  skópz;  Ross.  KonynKi, 
KOÓMiiKB,  KOÓem,  JKaóopoHHHKŁ;  cf.  Gall.  soubouse;  cf. 
Graec.  hÓttto)  scindo ,  lacero) ;  falco  leury,  z  drapieżnych 
ptaków  najmniejszy.  Kluk.  Zw.  2,  506.  Dziób  ma  krótki, 
i  od  głowy  zaraz  zakrzywiony,  a  na  końcu  bardzo  ostry. 
Ład.  H.  N.  72.  ber  Scrd/ciifalf ,  3Bcij$kcf.  Rącze  kobuzy. 
Banial.  J.  5  b.  Kobuz  na  wróble  =  cyt !  Pan  idzie !  Cn. 
Ad.  852.  —  §.  Wszyscy  przed  sąd  swe  poniesieni  karby, 
Każdy  sam  na  się  będzie  miał  "kobuza.  Zab.  15,  220. 
oskarżyciela,  prześladowcę.  KOBUSEK,  ska,  m.,  falco 
vespertinus,  jeszcze  mniejszy  od  kobuza ;  przed  wieczorem 
dopiero,  gdy  drobniejsze  ptastvvo  o  noclegu  myśli,  wpa- 
da między  skupione.  Ład.  H.  N.  72. ,  Kluk.  Zw.  2,  506. 
KOBUZI ,  ia ,  ie  ,  od  kobuza ,  gerdicnfnlfen  = .  Nie  postań 
nigdy  w  mej  chacie,  Z  kobuzim  nosem  głodny  panie  li- 
teracie. Nar.  Di.  5,  45.  (cf.  orli  nos).  'KOBUZIA,  i,  z., 
n.  p.  Zdumią  się  zakonnicy,  że  w  kraju  tak  odległym,  w 
pół  tamtej  'kobuzi  słyszą  swój  jeżyk.  Pot.  Arg.  774.  mo- 
że: półsferze,  cf.  kobiel,' §nUifilflcI.  KOBUZIEĆ,  iał,  ieje, 
neutr.  niedok. ,  skobuzieć  dok. ,  przewierzgnąć  się  w  ko- 
buza, fict;  iii  eiiicii  8er4)ctifnlf  neriiiniibclii,  feiiie  Sfatiir  niiiic^= 
men.  Kiedy  sowa  skobuzieje ,  wyżej  lata  niż  jastrząb'. 
Gemm.  151.  (cf  zjastrzębieć ,  cf.  Rag.  sokolittise  =  hal. 
paoneggiarsi ;  cf  ciężki  z  sługi  pan  ,  z  klechy  pleban).  — 
Skobuzieć,  osowieć,  posępnym  się  stać,  fiiiftcr  iiiib  biiftcr 
llicrbcil,  nicbcrgcftfjIrttJClt  fei-)ll.  Wszyscy  chodzą,  jak  pomar- 
szczeni, skobuziali  jak  sowy,  mało  co  mówią,  ustawnie 
płaczą.  Teat.  55,  15.  Śliczne  We  Pana  oczęta  skobuziały. 
Teat.  55.  d,  41.  Od  ciebie  każdy  ucieka,  boś  skobuział, 
i  zdanie  dziwne  cię  uwiodło,  Ze  o  twych  ziomkach  wszys- 
tkich  trzymasz  nazbyt  podło.  Mon.   70,  156. 

KOBYŁA,  y,  2.,  {Boh.  kobyla,  klisna  ;  Slov.  kobyla,  kobila, 
klisna;  Sorab.  1,  kobola,  kobwa  ;  Sorab.  2.  kobbula,  gra- 
wa;  Garn.  kobila;  Yind.  kobila,  shrebizhna  zifa,  plafa, 
mora;  Croat.  kobila,  bcdovia,  klussina;  Dal.  kobila;  Hung. 
kobola,  kabała;  Rag.  kobilla,  bedevia,  (ob.  'Bedew ;  Rag. 
kopiło,  kopilni  sijn  ■■  bękart);  Dosn.  kobila;  Slav.  kobila; 


Ross.  Koóma,  KOÓuiHua;  Ecd.  v.nm&\  cf.  Lal.  caballa, 
caballus;  Ital.  caualla;  Graec.  xa^allrji;  Germ.  obs.  Slotd, 
Germ.  hod.  ©aiil;  cf.  Ross.  Koóe.ib  pies  samiec);  §.  i. 
klacz,  bic  Otiittc.  Na  kobyle  jeździ,  a  kobyły  szuka.  Rys. 
Ad.  46.  Umieli  z  kobył  strzelać.  Zimor.  Siei.  259.  Wy- 
rwał się,  jak  z  łysą  kobyłą  na  targ.  Kozik.  Hajduk,  drab, 
szuja,  lepszy  gdzieś  kobyły  łupi.  Pot.  Zac.  51.  (t.  j.  hy- 
cel lepszy  od  nich).  — g.  Łając:  marcha,  babsko  głupie, 
niezgrabne.  Tr.  eiii  bummci^  itiigefcl^icftcś  3Bciliftiicf.  —  §. 
2.  Gatunek  śliw,  n.  p.  Prócz  cudzoziemskich  mamy  śliwki 
węgierki,  kobyły,  lubaszki  etc.  Ład.  H.  N.  157.  ctlic  ?lrt 
^ijlaiimcii ,  śllpppfiniimcii.  'KOBYLARZ,  a,  m.,  Boh.  koby- 
lak,  kobylkar;  Garn.  kobilzhar  cUtellarius  homo;  Yind. 
kobilar,  kobilni  moister,  kiri  pastuha  k'  kobili  pusha  =  do- 
zorca kobył  lub  stada;  StllttClimciftcr ;  Bosn.  kobilar,  koji 
kobile  cjuva ;  Groat.  kobil;'ir  pastor  eguariim.  Kobylarzom 
pastuchom  dobytek  pasiecie,  a  Jejmość  krowy  doi.  Falib. 
Dis.  a  1.  KOBYLENIE,  ia,  n.,  KOBYLICA,  KOBELICA, 
KOBYLINA ,  y,  z. ,  drzewo  pełne  kołów  ostrych  w  bra- 
mach dla  przeszkodzenia  wjazdu.  Dudz.  41.  rogatki,  bet 
Sc(;!ng(»niim ;  Rag.  kobillina;  Yind.  kobilize;  Slav.  terkije; 
Eccl.  Koóbi.ia  4peBaHaa,  no4K.ia4Haa.  Poczynił  kobylenia 
i  płoty  z  surowej  sośniny  i  z  dębiny  około  zamków,  iż 
nieprzyjaciel  do  nich  przystępu  nie  mógł  mieć  z  żadnej 
s(rony.  Stryjk.  457.  Z  trzaskiem  przełomili  kobyliny,  i 
zaskoczyli  straż.  Papr.  Gn.  1255.  Uciekać  nie  będę,  tu 
przy  kobyleniu  z  kosą  stać  będę.  Falib.  Dis.  U.  2.  Ko- 
bylenie  osękowate.  Gn.  Th.  Spnilifdjcr  iRcitcr.  —  §.  Koby- 
lica  --  kozły,  podpory  drewniane ,  Yind.  druvni  kosel,  $oIj5 
boctc.  Zęby  drzewo  wygodniej  z  wozu  spuścić,  podstawić 
podporę  jakąś,  którą  kobelicą  rzemieślnicy  nazywają.  Rog. 
Doś.  5,  52.  Mosty  stawiane  na  kobylicach ,  do  przeby- 
cia wielkich  kanałów  i  rzek.  Jak.  Art.  2,  500.  KOBY- 
LI, a,  6,  od  kobyły,  StllttClt;  Sorab.  1.  kóblacże;  Ross. 
Koóu.iett,  Koóu.iifi,  KOóujiaiiiB.  Kobyle  mleko  Tatarom 
jest  najwdzięczniejsze  picie.  Stryjk.  655.  Milszy  tobie  syn 
kobyli,  aniżeli  bożki.  Sk.  Di.  635.  (milszy  koń,  niż  czło- 
wiek). Nie  żArt  Panic  Poznański,  o  jednego  kobylego 
syna,  dwanaście  cyganów  wisi.  Rys.  Ad.  47.  Gnój  ko- 
byli Slov.  kobilinec.  —  §.  Botan.  Kobyli  kopr ,  kobyla 
miętka,  kobyli  szczaw,  oh.  Kopr,  miętka,  szczaw.  KOBY- 
LA GÓRA,  miasto  w  Kalisk.  Dykc.  Geogr.  2,  55.  eine  ©tnbt 
im  .sinli|'d)fr(|Clt.  KOBYLIN ,  a ,  m. ,  miasto  w  woj.  Kalisk. 
Dykc.  Geogr.  2,  55.  ciiic  śtabt  tm  łlaIifd)fd)Cii.  'KOBYLI- 
NA, y,  £.,  §.  1.  mięso  kobyle,  końskie,  ©tilttciiflcifc^, 
^Hcr^ffllcifd) ;  Ross.  Ko6u.7aTHHa.  Odzienie  Tatarów  kożu- 
chy, żywność  kobylina;  Wilk,  lis  w  polu  zabity,  to  u 
nich  zwierzyna.  Paszk.  Dz.d.  —  §.  2.  ob.  Kobylenie.  KO- 
BYŁKA, i,  2.,  Boh.  kobyłka;  Slov.  kobiłenka ;  Sorab.  1. 
1.  koblicźa;  Garn.  kobileza;  Groat.  kobilicza;  Rag.  ko- 
billiza,  ohmizza;  Bosn.  kobilica;  Ross.  Koóu.mua,  koóuj- 
i;a  ;  deniin.  nom.  kobyła  =  klaczka,  ciliC  jmigc  Stiitte ,  cirt 
®tuttd)en.  Wzajemnie  się  kobyłki  czeszą.  Rej.  Zw.  59. 
(ręka  rękę  myje).  —  §.  Koniczek  trawny,  robaczek  czwo- 
roskrzydły,  boS  $ciipfcrb ;  Boh.  kobyłka  locusta;  Slov.  ko- 
bilka;\Slflv.  kobileca,  skakavac;  Yind.  kobiliza;  Garn.  ko- 
bileza; Croat.  kobilicza;  Dal.  prug,  kriez;  Ross.  KOÓUJha. 


K  o  B  Y  L  N  A  -  KOC. 


KOCANKI  -  KOCHAĆ. 


395 


Cantharis,  robak  na  drzewie  rosnący,  wszystek  zielony, 
'miekce  się  po  nim  ,  jakoby  zJoto ,  a  w  nocy  się  świeci, 
kobyłkami  niektórzy  zowia.  Majz.  Kobyłki  polne,  locuslae 
sine  pennis ,  astracos  vel  oiios ,  IlitllfcII^e  5?CU)'cfcrC(fcil.  Ko- 
bylinami też  niektórzy  szarańcze  zowia,  locuslae  volatiles. 
Sienn.  Wyki  flicijciifc  .V)Cli|d)rcttcii.  Drzewo  to  zakwitnie  i 
kobyłka  mu  będzie  ciężka.  Rud:-.  Eccles.  1:2,  5.  (szarań- 
cza. Bibl.  Gd.).  Rozbiezenie  kobyłek  po  zbożu.  Budn. 
Jes.  53,  4.  („not.  abo  szarańczy").  Pozywać  moiecie  ka- 
żdego rodzaju  kobyłek  i  koniczków.  Hadz.  Leiil.  11,  22., 
1  Leop.  Leińt.  11,  22.  (koniczek.  5  Leop.  skoczki.  Bibl. 
Gd.).  Człowiek  świegotliwszy  nad  kobyłkę,  która  świer- 
koce  ustawicznie.  Eraz.  Jez.  D  6  h.  Pawietom  dawaja 
szarańcze  abp  kobyłki,  oberwawszy  im  nogi.  Cresc.  577. 

—  §.  3."  Kobyłka  u  pętlic,  haftek.  Cn.  Th.  Hi  C^c^r  5um 
$afcn  nn  ben  Slcibcrn.  —  §.  4.  Kobyłka,  węzeł  do  roz- 
yviązania  łacny,  opp.  zadzierzg.  Cn.  Th.  ctne  c^liiicje ,  citt 
ilnotcn,  ten  man  Icidjt  mifsieticn  fann,  cf.  kluczka.  —  g. 
5.  Kobyłka,  Boh.  kobyłka  poniiciilus ;  Yind.  kobiliza;  Boss. 
KOóhi.iKa;  mostek  na  skrzypcacb  ,  nad  którym  strony  się 
rozpinają  ,  bev  £tei)  mif  ber  Sioline.  —  g.  Kobyłka ,  wieś 
w  ziemi  Warszawskiej.  Dykc.  Oeogr.  2,  55.  ein  Sori^  tie^ 
Savld)on.  KOBYLNA,  y,  z.,  Koleina,  miasto  w  woj.  Ki- 
jowsk.  Dykc.  Geogr.  2,  55.  ctnc  ^tabt  im  yujiMiń[d)cn. 

KOBZA,  y,  ź.,  pandura.  Cn.  Th.  cf.  bandurka ;  Boh.  kobzę, 
kobzycka ;  Boss.  et  Eccl.  Koósa,  niiua  oprana  ipoecipyK- 
HUU,  staroświecka  lutnia  czyli  lira,  cin  alte§  bei"  Sailtc  pbcr 
Seflcr  dbnltdjca  3"ftl'lllltcnt ,  narzędzie  do  grania  o  trzech 
stronach.  Włod.  Ja  ona  kobza  sławna,  z  dereniu  zrobio- 
na, Z  cnoty  nad  cytry  s\yemu  panu  ulubiona;  Dziś  dla 
lutni  yy rzucona  w  kąt,  brzęczę  z  Świerczami.  Gaw.  Stel. 
595.  Kozacy  z  wielkiej  radości  niewymowne  sztuki  po- 
kazywali, Strzelając,  śpiewając,  na  kobzach  grając.  Fapr. 
Ryc.  107.  Zagrawszy  skoczno  \y  kobzę  Ukraińska,  Ucie- 
szysz się  z  paniami,  jak  cytrą  Hiszpańską.  Jeź.  EL  D.  5. 
Skoro  rano,  to  \y  kobzę  dumy  sobie  grają.  Mat.  z  Pod. 
B  2.  Zda  mi  sie,  ze  Amyntas  kochanej  Testyli  Dumy 
tysiącoletnie  na  mej  kobzie  kwili.  Zimor.  Siei.  129.  Ła- 
twiej na  kobzie  dwie  stronie  nastroić ,  niż  trzy,  żeby  się 
z  sobą  zgadzały.  Gorn.  Dw.  119.   (cf  kobeżnik). 

KOC,  a,  m.,  {Lat.  med.  cotzia),  bic  łlP|e,  cf.  S(bl(J.  Sorab. 
1.  khocźa,  koszmacź,  koszmate  yyodżewk  ;  Fńirf.  koz,  koza, 
deka,  zhoka;  Garn.  kóz;  Bosn.  kostret,  (cf.  Genn.  Sotl) ; 
Hebr.  ner  przykryć] ;  Dal.  biły,  bilyacz;  Boh.  liaune ,  cf 
gunia;  Ross.  obs.  no.iCTb,  no.iCTKa,  no.icTHJiua,  (cf.  pilśń), 
g.  1.  sukno  grube  kosmate  na  obie  strony,  (jausape.  Macz. 
5PttiijC'3  ^n^.  Miekkićj  pościeli  nigdy  nie  używała ,  na 
ziemi  na  kocach  odpoczywała.  Sk.  Zyw.  1,  99.  Naczy- 
nisz  koców  z  sierści  koziej  dla  przykrycia  yvierzchu  przy- 
bytku.  Leop.    E.vod.  26,  7.  (opony.  Bibl.  Gd.),  cf  gunia. 

—  §.  2.  Koc  na  sadach,  pieniężna  kara  o  niesłuszne  zapo- 
zwanie;  przedlym  zaś  futra  sędziom  dawano.  Dudz.  41., 
Cn.  Th.  ońijinem  vocis  suspicor ,  quia  olitn  Poloni,  qui 
inigiie  proiocabanl,  pendebant  jiidicibus  peiles.  Cn.  TA.  280. 
(n.  p.  Kto  nagani  skazanie  kasztelana,  dać  mu  ma  kożuch 
gronostajowy.  Herb.  Stul.  174.,  Yol.  Leg.  1,  56.);  bic  CVIb= 
bupc  fur  cinc  unredjtmafiijc  (Eitntion  wx  ®end)t,    bic  ehebem 

Słownik  Lindego  wyd.  ?.  Tom  II. 


in  Diaudjn'crf  alujcfiifirt  murbe.  NB.  Czy  teź  słowo  koc,  "kocz, 
nie  zepsute  zamiast  katicya,  i.  j.  złożone  w  sądzie  pie- 
niądze, które  przegrający  stracił,  n.  p.  Pars  appellans 
ponendo  vadium  alias  kocz  apud  judicium,  non  tenebitur 
in  coiniliis  uliud  vadium  reponere.  Yol.  Leg.  1,  575.  ^Vi- 
ny,  które  kocami  pospolicie  zowiemy,  wolno  sędziom  za- 
raz przy  odprawie  akcyi  odbierać.  Yol.  Leg.  3,  195.  Kau- 
zy  te ,  któreby  były  za  kocmi ,  nie  mają  być  praktyko- 
yyane ,  aż  pierwej  pisarz  koce,  które  były  ad  depositum 
ejus  dane,  przed  sądem  położy;  a  jeśli  kauza  będzie  ap- 
probowana ,  tedy  koc  judici  praesidenti  aequaliter  cedet. 
A  jeśli  będzie  retraktowana,  tedy  stronie  zaś  ma  być  in- 
tegre  yyrócon.  Yol.  Leg.  2,  650.  cf.  1406.  (cf.  peresud). 
Grodzki  koc  taler,  a  ziemski  trzy  grzywny.  Yol.  Leg.  2, 
151 1.  Postanawiamy,  aby  koce  sędziom  yyojewodzym  na- 
leżały, a  trybunał,  żeby  ich  nie  odbierał,  ib.  1520.  (ob. 
Kocówy). 

KOCANKI,  KOCENKl,  ów;  plur.,  Dotan.  (Gam.  koczen;  Boss. 
KOMant,  KoyeHB  caulis).  1.  swojskie,  gnaphalium ,  DJu£ir= 
frant,  Boh.  auplawićnjk,  plesniwec;  rosną  w  lasach,  \yzro- 
stu  małego,  kwiatki  na  prątkach  skupione  na  kształt  gu- 
ziczków; skuteczne  na  biegunkę  czerwona.  Kluk.  Rośl.  2, 
226.,  Krup.  5,  152.,  Ład.  H.  N.  72.  '  Szarota  błotna, 
gnaphalium  uliginosum  Linii.,  rodzaj  ten  u  yyielu  Polskich 
roślinopisarzów  kocankami  nazwany,  pospólstwu  na  nie- 
których miejscach  pod  nazwiskiem:  suche  ziele,  jest  zna- 
jomy. Jttndz.  410.  2.  Kocanki  zamorskie  ob.  Ukwap.  Syr. 
718.  Kocanki  Arabskie,  lawenda  szyszkowa,  lauendula 
Stoęchas  Linn.  Sti'd)cn'5frnut,  Stiic^)cMilnrae,  lawendzie  bar- 
dzo podobne.  Sijr.  468.  Kocanki  żółte,  clichnisum,  9Jaiu= 
Mnnic.  liluk.  Rośl.  2,  226.,  Syr.  1554.  KOC.\NKO^VA- 
TY,  a,  e,  —  o  adrerh.,  knodowaly,  fnotitJ.  Wilżyna  gałąz- 
ki swe  gęsto  kocankowate  abo  sekowate  puszcza.  Syr. 
674. 

KOCHAĆ,  ał,  a,  transit,  niedok.,  ukochać  dok.,  (w  dawnych 
pismach  zwyczajniejsze  słowo:  mifoyyać,  Knapski  położyj 
tylko  następujące  recipr.,  tak  jak  jest  w  Czeskim),  lieben; 
(Boh.  et  Slov.  milowaf;  Sorab.  1.  lubuyu,  cf  lubić,  (ko- 
schu ,  koschara  osculor;  cf.  Graec.  zrcu ,  y.iaai ;  Germ. 
fiijyen);  Sorab.  2.  lubowasch;  Carn.  shtemam ;  Yind.  lu- 
bim,  lubit,  sa  lubo  met;  Croot.  lyubiti;  Bosn.  gljubiti; 
Rag.  gljubiti;  Slav.  Ijiibili;  Boss.  ;iio6iiTb ,  .iioó.iio ;  Eccl. 
paijy,  pa<iiiTC.iCTByio ;  cf.  rad,  raczyć).  ^Vierz  mi,  jak 
cię  kocham  z  duszy.  Zab.  15,  181.  Jak  boga  kocham. 
Mon.  75,  547.  Niech  mie  bóg  tak  kocha.  Teat.  42.  d, 
a.  Uczyńże  mi  tę  łaskę,  jak  mię  kochasz,  ib.  22.  b,  96. 
Toś  mi  człek  poczciwy;  kochani  cię  za  to.  Teat.  7.  c,  80. 
Moja  najukochańsza  matulcńka.  Teat.  30.  b,  55.  Kochać 
uprzejmie  Ross.  BOS.iioóiiTb,  BD3.Tio6.iaTb.  —  §.  per  e.rcel- 
Icntiam  Miłośnie  kochać,  vicrlic['t  fci^n ,  lickn.  Czyja  go 
lubić?  ja  go  kocham  z  całego  serca.  Teal.  50,  50.  Ze  cie 
kocha,  rozumiem  przez  to,  iż  się  w  tobie  zakochał,  mó- 
yyiąc  po  Polsku,  że  wzdycha  do  ciebie,  że  ty  jesteś  ce- 
lem sekretnym  jego  miłości.  Teat.  17,  151.  Kocham  cię, 
kocham,  rzekła,  Milenie.  Chód.  Gesn.  8.  Kocham,  to  sło- 
\yo  w  ustach  kobiety  bardzo  ważne,  i  żadne  inne,  choć- 
by i  tyle  znaczące,  zastąpić  go  nie  zdoła.   Teat.  27.  c,  15. 

50 


394 


KOCHAĆ    SIE. 


KOCHAN-   KOCHANIE. 


Juz  cię  kochać  przyrzeka,  lecz  pragnie  w  zamiany  Być 
kochaną,  wszak  kochać  powinien  kochany.  Zab.  ii,  37. 
(jau'dz.  Nie  bądź  tyranką,  pamiętaj  tego,  Klóry  cię  ko- 
clia ,  kochajie  jego.  Tward.  Daf.  83.  (A'6.  ten  tu  jenł 
najdaicni^jsi-y,  klóry  mi  sie  wyśledzić  zdarzyło,  pnykhd 
tiżywania  sioica  kochać  aclwe,  w  miłosnym  z-nac:-eniii).  Juz 
nikt  nie  kociia,  jak  kochano  wprzódy.  Sama  amantów  dziś 
odmiana  bawi.  Wcale  stateczna  miłość  wyszła  z  mody. 
Zab.  14,  382.  KOCHAĆ  SIĘ  recipr.  (Boh.  kochali  se  dc- 
lectari,  (cf.  koićj ;  upodobanie  mieć,  upodobać  sobie.  §. 
a)'  kochać  się  z  czego  niedoli.,  skochać  sie,  ukochać  się 
dok.,  ucieszyć  się,  3SoDlijcfaIIen  mi  tt\va$  Men,  fid)  baran 
crijóccil.  Człowiek  mądry  niewszetecznie  się  kochał  z 
szczęścia;  ale  łaskę  fortuny  w  podejrzeniu  miał.  Kosz.. 
Lor.  149  b.  Ujrzawszy  rycerstwo,  ze  w  przyłbicach  piłę 
grało,  kochał  się  z  tego,  dziwując  się.  ib.  118  b.  Na- 
zajutrz kochając  się  z  lego  swego  zwycięztwa ,  co  insze- 
go przedsięwziął.  Baz.  Sk.  90.  Jeśli  z  głupstwa  z  tego 
sie  kochają,  iż  wysoko  nad  inne  siedzą,  pytajmy  ich,  co 
im  z  tego  przybyło.  Sk.  Kaz.  592.  Kochał  się  nie  po- 
mału z  sługi  takiego ,  patrząc  na  dzielność  jego  wielką. 
Sk.  Zyw.  1,  321.  Bóg  się  kocha  z  powściągliwości  i 
dobrych  uczynkó\y.  ih.  2,  346.  Dał  mi  bóg  syna,  tedy 
kochałam  sie  z  tego  bardzo,  i  ja  sama  i  mąż  mój.  Leop. 
4  £■:■(/;•.  9,  4o.  (byłam  mu  bardzo  rada.  Bibl.  Gd.).  Pro- 
siłem boga,  aby  się  nigdy  nic  kochali  ze  mnie  nieprzyja- 
ciele moi.  i  Leop.  Ps.  57,  17.  Którzy  sie  kochali  z  u- 
padku  twego,  będą  skarani.  Leop.  Bariich.  4,  31.  (którzy 
się  weselili  z  u.  t.  Bibl.  Gd.).  Messalina  matrony  uczci- 
we w^  oczach  mężów  do  cudzołoztwa  przymuszała,  i  z 
tego  sie  kochała.  Petr.  Ek.  69.  E\amniovvał  go  przez 
dwie  godziny,  z  czego  wielce  się  ukochał.  Wijs.  Aloj.  116. 
Z  jego  grzeczności  wszyscy  ukochali  się.  Siar.  Zad.  C.  b.  — 
§.  Active:  W  piśmie  ś.  zawsze  znajdziesz  co  nowego,  coby 
cię  ukochało.  Źar?i.  Post.  20.  (ucieszyło ,  ukontentowało, 
udelektowało),  ergoleit,  crfrcucii.  —  §.  b)  Kochać  się  w 
czym  idem,  n.  p.  Będę  sio  kochać  w  przykazaniach  two- 
ich ,  którychem  się  rozmiłował.  Budn.  Ps.  119,  47.  Tiik 
się  to  książę  w  uczonych  ludziach  kochało,  że  i  jurgielty 
od  niego  miewali.  Warg.  ]Yal.  234.  Przodkowie  nasi  w 
Hiszpańskiej  sukni  się  kochali;  my  teraz  Francuzką  bar- 
dziej szacujemy.  Mon.  66,  44.  Srebrnik  ziele  gęsie  zo- 
wią,  iż  gęsi  je  rade  jedzą  i  w  tym  się  kochają.  Unejl. 
255.  —  §.  c)  ahso!ute  Kocha  się  |)ani  matka,  kiedy  kna- 
flików  nawiesza  u  panięcia.  Brj.  Wi:-.  88.  I.  j.  cieszy  się, 
fic  crijóct  fid)  baran,  fic  frfitt  fifli.  Będzie  się  kochało  dzie- 
ciątko od  piersi  nad  dziurą  żmijową.  1  Leop.  Jes.  11,  8. 
(igrało.  3  Lenp.).  Bardzo  się  kochał  klęczeć  na  ziemi. 
Wys.  Aloj.  32.  t.  j.  lubił,  upodobanie  miał,  rad  to  czy- 
nił, er  (latfc  feincii  SnIiIijcfaKcii  baran.  —  §.  d)  Kochać  się, 
o  roślinacii,  polubiwszy  sobie  grunt  jaki  dobrze  sie  przyj- 
mować, iHin  bcu  ^'jlanjcn,  auf  cineni  Jitibcn  ijiii  fm-tfommcn, 
teflciDcn.  (cf.  wykochać  się).  Przy  rzekach  bystrych  bar- 
dzo rzadko  kocha  się  drzewo  płodne.  Cresc.  84.  Ję- 
czmień więcej  kocha  się  na  błoniu,  niźli  w  cieniu,  ib.  161. 
Gdzie  słońce  nie  dochodzi ,  na  takowej  roli  trudno  się 
ma  zboże  kdchać  abo  szczepie  domowe,  ib.  92.    Drzewa, 


które  nasienie  wielkie  dawają,  lepiej  się  z  niego  kochają, 
niźli  z  gałązek  sadzonych,  ib.  664.  Na  dnie  rowu  zbytnie 
się  skochały  gibkie  wikła.  Zebr.  Ow.  199.  (rozmnożyły 
się).  —  §.  Kochać  się  miłośnie,  Ross.  MiuoBaiŁca,  iicrliebt 
fcijn,  lic['Cn.  Dafne  lubo  piękna  była,  atoli  jeszcze  sie 
nie  kochała.  Zab.  11,  88.  Nikt  się  bardziej  nie  kochał 
nad  tego  pasterza ,  Coż  gdy  pasterka  sroższa  była  od 
zwierza?  Zab.  12,  581.  Szosl.  Postanowił  już  więcej  nie 
kochać  się.  Weg.  Marm.  i,  34.  Musiałaś  sie  z  nim  ko- 
chać moja  panno,  że  go  tak  bardzo  żałujesz.  Teat.  21, 
162.  Trzeba  się  kochać,  słodka  Rozyno ,  Na  to  ci  ser- 
ce i  piękność  dana ,  Żebyś  kochała  i  była  kochana.  Karp. 
4,  9.  Miałbyś  litość  nade  mną ,  gdybyś  się  w  której  tak 
kochał,  jak  ja  kocham  Marysie.  Teat.  54.  c,  D  ii.  Zdaje 
nam  się,  że  kogo  kochamy;  siebieć  to,  nie  kogo,  ko- 
chamy w  tej  osobie.  iMon.  70,  183.  Ponieważ  z  serca 
idzie  miłość  i  zakochanie ,  otóż  rzecz  każdą  ukochana  i 
umiłowaną,  do  kochającej  i  miłującej  przyłączamy,  i  ztąd 
owo  mówią:  z  serca  się  w  nim  kocha.  Sak.  Probl.  117. 
Ciężko  czekać  na  tesro,  kosro  sie  kocha.  Teat.  22.  c,  44. 
Kocha  się  w  tym,  jak  ubogi  w  prosięciu.  Cn.  Ad.  349. 
W  czym  się  kochamy,  to  nam  często  szkodzi.  Rys.  Ad. 
72.  (co  kto  lubi,  to  go  gubi).  Kochać  się  w  sobie,  pla- 
cere  sibi.  Cn.  Th.  iit  )'id)  fcldft  ucrliclit  fci)n.  KOCHAN,  a, 
m.,  imię  staropolskie,  Amadeus.  Jabt.  Her.  'K0CH.4N,  a, 
?/!.,  (Cn.  Th.)  KOCHANEK  ,  nka,  ?n ,  [porówn.  czenk.  hoch 
2];  Sorab.  1.  iubcż;  \ind.  luhlenik,  lubesnik ,  perjasnik, 
perjatel,  lubi;  Garn.  lube,  lubez,  lubizhk,  lubzhek;  Croat. 
snubazh,  dragi  (cf.  drogi);  Rag.  gijuboynik,  gljubi;  Bosn. 
gljuboYoik;  Slav.  ljupovnik,   dragi;  Ross.  jk)6obhiii;i,  .iio- 

ÓIIMCUT)  ,     .lIOÓIl.MIIin)  ,     nO.lIOÓOBHIIKl  ,    BOa.llOÓ.ieHHlIKŁ  ,    JIII- 

.locTiuiKt,  HirnepcHiiKt,  Bpe.Menuiiii;T) ;  g.  a)  ukochany,  ko- 
chanie czyje,  luby,  ber  SicHinij.  Stanisław  Ueszka  dla  na- 
uki głębokiej  był  kochankiem  Stefana  króla.  Petr.  Et.  507. 
—  §.  b)  Miłosny  kochanek,  amant,  bet  Siebbakr.  Ona  ma 
tyle  kochanków,  ile  dni  w  roku.  leat.  50.  b,  124.  —  §. 
c)  Pieszczotliwie:  mój  kochanku,  bądź  tak  grzeczny  i  t. 
d.  mcin  giedcr,  mcin  i)n\,  mein  ^ń,)(i%.  'Kochan,  proszę 
cie.  Cn.  Th.  454.  mój  ty,  mój  miły,  mój  duszko ,  mój 
drogi.  ib.  455.  cf.  rybko,  gołąbku.  KOCHANECZEK,  czka, 
KOĆHANIEC,  ńca,'KOCHAś',  sia,  ?n.,  demin.,  Sietifter, 
?ie('d)cn.  O  dziecię  źrzódło  wdzięczności,  O  dusz  naszych 
kochaneczku.  Gorn.  \Y.  533.  Sen  zamrużyć  oczy  mło- 
dego kochańca  nie  może.  Slas.  Xtim.  1,  88.  My  kochań- 
ciu ,  jeżeli  się  kiedy  z  sobą  pokłócimy,  to  tylko  żartem. 
Teat.  22.  b,  64.  Przedam  wszystko ,  a  pieniądze  tobie 
oddam  kochasiu.  ib.  25  ,  49.  et  "l  1  ,  52.  KOCHANIE  ,  ia. 
n.,  subsl.  verbi  niedok. ,  ukochanie  dok.,  Boh.  kochanj  de- 
ledatio;  Ross.  Awtucmc;  iicc/.  paiienie .  paiiiiTCicToo.  §.  1 
*a)  upodobanie ,  uciecha  ,  Hi  SBoMiJcfallcn ,  ^.'erijnilijen,  gt' 
flOKen.  Jakie  wesele  i  kochanie  oni  mieli  z  towarzystwa 
Pana  Jezusovyego !  W.  Post.  W.  190.  Staraliśmy  się  o 
to,  aby  ci,  którzyby  chcieli  czytać,  mieli  niejakie  bez  tę- 
skności  kochanie'.  1  Leop.  2  Maceh.  2,  26.  Mam  uciechę 
abo  kochanie  z  listu  jego.  Cn.  Th.  Z  tym  opuścił  Wi- 
enne ,  nie  bez  żądzy  jakiej  Dłuższego  z  nią  kochania. 
Tward.  Misę.  48.   '  Wodzów  ich  walecznych  miał  w  oso- 


KOCHANIGA-  KOCHANY. 


KOCHLINA  -  KOCIE. 


o9S 


bliwym  kochaniu  u  siebie.  Star.  Hyc.  7.  W  wielkim  a 
rozkosznym  'koelianiu  byJ  u  rodziców  swoich.  Glicz.  Wych. 
E  5  b.  (bardzo  się  w  nim  kochali).  —  Bez  poznania  do- 
bra, do  riaJogów  ukochanie  mieli.  Xiądz.  274.  (skłonność). 
—  Chlćb  z  nieba  miał  w  sobie  wszelkie  'kochałiie,  i  chuć 
a  smak  wszelakiej  wdzięczności,  i  Leop.  Sap.  16,  20. 
(przyjemność,  delikatność).  —  §.  b)  O  roślinach  -  dobre 
przyjmowanie  się,  t>ai  giitc  gortfoiiimcn,  35cflei('cu  (yon  ben 
^^flanjCli).  Gnoje  końskie  bardzo  śluza  ku  żywności  i  ko- 
chaniu drzew.  Cresc.  76.  Wiatr  z  południa  dawa  bujność 
i  kochanie  jagodom  winnym.  Cresc.  609.  —  §.  c)  Miłosne 
kochanie,  miłość,  Hi  Sicbcit,  bic  ?ic(ic.  Juz  wyszły  z  mo- 
dy dawne  kochania,  1  na  cóż  w  jednej  mam  stękać  nie- 
woli? Zab.  4-4,  266.  Ślubny  związek  zjednoczył  kochania. 
■  Past.  Ful.  253.  Ten  co  zdolny  czuć  w  sobie  porządne 
kochanie,  Albo  już  jest  uczciwy,  albo  się  nim  stanie.  Treb. 
S.  M.  22.  Ty  mnie  w  to  kochanie  plątałeś!  Teal.  14, 
74.  (w  te  miłość,  tu  bicfc  Sicbftlinft).  kochania  godny, 
IteliCUCMliiirfiij ;  Sorab.  i.  lubozne;  Yind.  kibesni  vrieden  ; 
Slav.  ljuhezljiv;  Hoss.  .iioóesHhiil,  ;iio6e3eH'B.  Godność  ko- 
chania,  bie  ?iekiiśiinirbi(]fcit ;  Sor«Ł.  I .  lubeznofcź. —  §.2. 
Przedmiot  kochania,  upodobana,  ukochana  rzecz  lub  oso- 
ba,  bcv  GłCijcnftnnb  M  9Bpi'Iijcfn(leng ,  bie  Sicbc,  ?iift,  3Scr= 
gmujcil.  Porzuciła  drogie  ubiory  i  inne  świeckie  kocha- 
nia. Sk.  Zyiv.  lOO.  6rgtit4icl)fcitni.  Zginie  tobie  wszystko 
zebranie  i  wszystko  kochanie  twoje.  Hej.  Apoc.  57.  Ko- 
chanie Symona  i  pociechy,  których  czekał,  nie  były  ża- 
dne prywatne ,  jedno  pospolite.  Kochanie  jego  było  sła- 
wa boża  i  szczęście  ludu  sweso.  Sk.  Kaz.  526.  —  Ko- 
chanie  =  kochana  osoba,  kochanek,  kochanka,  btc  gcItctUc 
^erfptl,  SicŁIiiKj,  ©clicfctcr,  ©clicMc.  Idźcie  me  kochania 
(Mentorze  z  Telemakiem),  A  odpuśćcie  tak  słuszne  po  so- 
bie wzdychania.  Jabl.  Tel.  524.  Tu  leży  Filuś  swej  pani 
kochanie.  Ten  co  w  przymiotach  przeszedł  wszystkie  koty. 
Kras.  Mysz.  59.  Dobry  dzień,  me  kochanie,  szafirku,  tu- 
lipanku.  Teat.  W,  10.  'KOCHANIGA,  y,  i,  KOCHANKA, 
i,  z.,  KOCHANECZKA,  i,  i.,  de.min.,  amantka,  osoba,  w 
której  się  kto  kocha,  btC  ©Clicbtc;  Sorab.  1.  łubka;  Slav. 
Ijuba,  millosinica,  draga;  Yiiid.  lubleniza,  lublenka,  iuba, 
lubiza,  perjasniza,  perjatelza  (cf.  przyjaciółka);  Carii.  luba, 
lubeza;  Hag.  gljubovniza ,  gjiiba;  Hosn.  gljubovnica ,  gli- 
ubiteglica;  Hoss.  ;iK)OoBHima ,  ;iioóiiMima,  no.iioóoiiiiima, 
B03,iio6.ieHHHua ,  Mii.iocTuima.  Jędzą  straszną  i  oczy  i  myśl 
zastrzeliła  Argolskiej  'koclianice ,  pellicis.  Zebr.  Ow.  24. 
fcf.  gamratka,  fryjerka  ,  dusza,  duszka).  Gach  ślepy  na 
przywary  swojej  'kochanicy,  Ra  czasem  jej  nie  hydzi,  choć 
świadczą  źrzenice.  Znb.  8,  529.  Hyck.  —  Fig.  Sława  i 
cnota  wieków  są  kochanki.  Jabl.  Buk.  T  A  b.  —  g.  Pie- 
szczotliwie wołając  :  kochanko  !  kochaneczko  !  lict'C'5  2Bci= 
bel!  Sicbifion!  iiiciiie  ikbtl  Zaczek.ij  trochę  kochaneczko, 
trzebać  nam  się  rozmówić.  Tent.  2S,  101.'  KOCHANKO- 
WY, a,  e,  0(1  kochanka,  Sic('^n(H'r»  = ;  Hoss.  .iiofioiiiiiiKOBT), 
jiOÓHMueDT..  Korzystanie  z  kochankowego  woika.  Mon. 
74,  125.  KOCHANY,  a,  e,  part.  pass.,  gclicM;  Ross.  nm- 
ÓHMuS,  no;>.iio6.ieHHHM.  Kochać,  a  nie  być  kochanym, 
Najnieszczęśliwszym  jest  stanem.  Zab.  12,  567.  Szost. 
Niemasz  większego  szczęścia  pod  niebem  i  w  niebie.  Ja- 


ko czuć  się  kochanym  dla  samego  siebie.  Treb.  Już  cie 
kochać  przyrzeka ,  lecz  pragnie  w  zamiany  Być  kochana'; 
wszak  kochać  powinien  kochany.  Zab.  12,  57.  Gawdz. — 
§.  Ziele  to  u  nas  w  kocbańszych  pańskich  ogrodach  znaj- 
duje się.  Syr.  1014.  w  faworytnyeh,  pielęgnowanych.  KO- 
CHLINA,  y,  2.,  białogłowskie  imię  u  Długosza.  Jabł.  Her. 
CIII  SScilteniaine. 

Pochodź,  nakochać  się,    odkochać,    pokochać,    przeko- 
chać,   rozkochać,  ukochać,  wykochać  się,    zakochać  się. 

KOCHLUSZ,  KOKLUSZ,  a ,  m.,  z  Franc,  gatunek  kaszlu, 
ber  Sicidj^uften ;  Hoss.  kok.iioui-e. 

KOCHMAN ,  a ,  m.,  miano  charcie ,  3?amc  citietf  CjBinbfpicI^. 
Spuść  Kochmana  z  Sokołem,  a  daj  pokój  Locie.  Myśl.  E. 

KOCI,  ia ,  ie ,  'KOTCZY,  a,  e,  od  kotów,  Boh.  kociej; 
Carn.  mazken ,  mazhkov;  Bosn.  mackin;  Hoss.  Koiucieft, 
STn^Cn  -■ .  Rodzaj  koci  należy  do  rzędu  zwierząt  drapie- 
żnych. Zool.  510.  Trudno  naturę  kocią  zwyciężyć.  Jabf. 
Ez.  152.  Wędzidło  z  'kotczą  nogą.  Hipp.  95.  (cf.  pod- 
kówka).  Ptasznik  tam  kładzie  sówkę ,  albo  'kotczy  łeb , 
dla  spłaszania  ptastwa.  Cresc.  655.  —  §.  Kocie  złoto , 
SaCcngelb;  Hoss.  Kometbe  sojioto,  rozciera  się  kolorem 
żółtym,  czerwonawym,  zawsze  jednak  jak  złoto  lśniącym. 
Kocie  srebro,  Siafeenfilticr ,  Ross.  Komeube  cepeópo,  roz- 
ciera się  kolorem  srebrnym;  ale  ani  złota  ani  srebra 
w  sobie  nie  mają.  Kluk.  Kop.  2,  96.  Opale,  kocim 
okiem  zwane,  ku  światłu  obrócone,  świecą  się  jak  oko 
u  kota.  Kluk.  Kop.  2,  44.,  Hoss.  KOiueiieii  r.tasi,  ivn^ci;= 
auge,  eiiie  3Irt  lioil  Tpal.  Koci  ogon,  phalaris  phteoides, 
gatunek  mysiego  bru.  Kluk.  Dykc.  2,  176.,  ostrzyca  brzan- 
kowa.  Jundz.  109.  ŚfnSfiifdjnmii).  Kocie  ziele,  Teucrium 
Marum,  Sa^eilfrnilt ,  gatunek  ozanki,  ma  zapach  mocny ,  za 
którym  koty  się  gwałtownie  ubiegają.  Kluk.  Dykc.  5,  109. 
Kocia  miętka,  nepeta,  rodzaj  rośliny,  ib.  157.  Krzęcina, 
kocia  rnięta.  Jundz.  511.  koty  się  rade  po  niej  walają. 
Syr.  499.  Saficiimmije ,  Boh.  kocurnik ;  Hoss.  KomcMta 
Mara.  Koci  pysk,  galeopsis  Linn.,  ba§  Sn^eiigcficltt ,  bic 
.C>aiif:icffcl,  rodzaj  rośliny,  rośnie  u  nas  dziko,  ib  2, 18.  badyl. 
Jundz.  508.  Kani  abo  kotczy  pazur  ob.  Miłosna.  Kocia 
stopa  ob.  Owieczki  ziele.  Kotcza  szanta  ob.  Serdecznik. 
Kocie  łapki  ob.  Szarota.  KOCIANKI ,  ów  plur.  Boh.  ko- 
cićky,  włosiste  kosmate  kistki  niektórych  drzew  n.  p. 
wierzby,  bie  Slćiftcheii,  ?ainiitevd)cii,  j.  S.  an  ben  Seibcit. 
Tr.  ob.  Kotki.  KOCIĆ  SIE  recipr.  niedok.,  okocić  się 
dok.,  Boh.  kotiti  se ;  Rag.  kotitti ,  nakotitli ,  skotittise, 
okolittise,  izkotittise,  rozkotittise  ;  Hoss.  kothtbch  ,  oko- 
TiiThCH  {/lag.  inilg.  kocitise  scse  oslenlare);  o  niektórych 
zwierzętach:  płód  rodzić,  merfetl ,  3i"lOC  6cfLniimcii  (blo^ 
Wn  eiitigeil  JljterCll).  Kotka,  gdy  się  koci,  wydaje  ra- 
zem kilkoro  kociąt.  Kluk.  Zw.  1,  503.  Kotka  w  śrzodku 
dębu  Znalazłszy  loch ,  okociła  się.  Min.  Hyt.  4 ,  25. 
Kozy  się  kocą.  Chrośc.  Job.  155.  jicfciti ,  Boh.  kozliti  se. 
Owce  się  kocą.  Cresc.  559.,  Boh.  gchnj  se  ,  {ob.  Jagnie), 
bahnj  se;  Hoss.  uninTbca ,  oótaniiiTŁca.  Owca,  kotka, 
niedźwiedzica,  zajęczyca  kocą  się.  Dudz.  21.  Niedźwie- 
dzica, zajęczyca  okociła  się.  Dudz.  21.  bie  $in)iiin  fcęt. 
Świszczę  raz  do  roku  kocą  się.  Zab.  12,  194.  (cf.  oszcze- 
nić  sic,  ocielić  się).     Żaba    okocona    ob.    Żaha.    KOCIE  , 

50- 


396  KOCIĄTKO  -  KOCIEŁ.  K  O  CIELNIK  -  KO  CZKO  D  AN. 

ęcia,  n.,  KOCIATKO,  a,  n.,  Boh.  kocicka ,  koto,  kotiśtko  z  dymem.   Wad.  Dan.  15.     Gdy  człowiek    miody,    niebo 

Sorab.    2.    kosclie,    koschetko ;    Yind.    mazhle ,    muniza;  się  kotłem  widzi.    Gorn.  Dw.    74.  —    §.   Wytrzeć    komu 

Croat.  macze  ,  machiclii ;  I\os&.  koth  ;    miody  kotek,    ba5  kociołek  =  zmyć    kogo.    Cn.    Ad.   1559.     Wyszorował  mu 

Suitijc  ber  SaCcn,  Ctii  juiiflCś  ilń|,rf;cn.     Małe  myszątko^gdy  kociełki.  Bijs.  Ad.  71.  cf.  wytarł  mu  kapitułę,  eiiicm  ben 

się  przechodziło ,  Kocięta  za  nim  skoczą.   Groch.  W.  554.  Śloff  mafiljCii.  —  §.  Kocieł  studzienny,    w  który    sie    ze- 

Pierwsze  kocięta  za  płot.  Haur.  Sk.  517.,    P.ys.  Ad.  58.,  wsząd  woda  sączy,    powinien    być  jak  najgłębszy.    Świlk. 

Teat.  55.  b,  55.,  {Yind.   ta    perva  obriest    (zysk)    gre    za  Bud.  554.  ber  Srmnieiifeffel.  —  §.  2)  Kotły ,' w  które  bi- 

duri  siest).     Kocię    zajęcze ,    myśUw.    m  juiigeS  >C)(iM)CJi ,  ją ,  btc  f  ailfcil ,    ileffelpaiifeil.    Boh.    wlasky    bubny ;    Carn. 

cf.  kot  polny.  pauke  ,    bobnize;     Yind.  kotelna  pauka;  Sorab.  2.  pauka  ; 

KOCIEC,  KOJEC,  kojca,  m.,  sadz,    klatka  karmna  na  ku-  Boss.  .iiiTaBpa;   Ecd.  TUJinaHTi.     Bijący  w  kotły,    ber  ^a\U 

ry,  5o/i.  kotec,  kukane;  Slov.  kufenec;    Find.  kotez  ,  ko-  feilfd)lrt(]er;   C'«)7i.  bobnizhar ;  flo^s.  .iiiTaBpmiiKi ;  £'cc/.  tiim- 

tiz,  kurnjak;  Bosn.  kotac,  kokoscignak;  jRoss.  KypaTHiiKŁ,  naiimma.     Tubalne  kotły  już  ucichły.  Pol.  Jow.  51.  'KO- 

{ob.  Kurnik);  (cf.  3Jteberf.  Sott ,   Germ.  9ioi\)() ,  ciiie  i)u^>  CIELNIK,  a,  m.,  Faber  ahenariiis.  Mącz.,  kotlarz,   ber  Sefiler. 

jierfteige,  ©teige,  eiii  Śidfict),  geberine^  barin  jit  mriftcn.  Ta-  Pochodź,    kotlarz,     kotlarczijk,    kotlarski,    kotlarstwo , 

tarowie,  kiedy  jedno  chcą,  po  was  chodzą,  jako  po  ku-  kotlina. 

ry    do  kojca.    Gorn.   \Ył.  S  4  6.     Śmierć    nie    zna    złota  KOCIERPKA  ziele;    apud  Ursin.,    melius    pocierpka ,    bo    po 

i  drogiej   purpury,  Mknie  po  jednemu    jak    z  kojca  kury.  niej   cierpko,  ob.  Smrodynia.   Gn.    Th. 

J.  Kciian.  Fr.  14.     Nie    trzeba    było  wypuszczać    kury  z  KOCIK  ob.  Kucik. 

kojca.    Chrośc.   Ow.  580.     Sieci  kazał   na    ptaki    nagoto-  KOCIMÓZG,  u,  ?n ,  Mon.  75,  589.  półgłówek,  fin  ©ć^aafśfopf. 

wać ,  I  kociec,  gdzieby  ich  miał  zchwytawszy  pochować.  'KOCIOŁ,  źle  zamiast  kocieł.  Dudz.  29.  1.  KOCISKO,  KO- 

Papr.  Kol.  P.  Uciekłszy  się  do  kościoła ,  nie  śmieli  wyj-  COWISKO  ob.  Koczowisko. 

rżeć,  jako  kury    z  kojca.  Chrośc.  Fars.  69.    Modne  pan-  2.  KOCISKO,    a,    n.,  kot  szpetny    niezgrabny,    eirtC   |)(ipiid)C 

ny  wiedza  co  gotowalnia ,    a  nie  znają,    co  kojec.    Kras.  Stn^ie ;  Boss.  KOTiime.     Otóż    przyszło  to  biedne    kocisko , 

Pod.  2,  146.     Jak    w  jednym  kojcu  dwaj  sokoli,    tak  w  darmom  go  tak  daleko  szukała.    Teat.  14.  d,  50.  raczej: 

jego  sercu  nie  postoi  żadna  pospołu  z  Meropą.  Pot.  Syl.  biedna  kocina,  nrmc  Sn^c. 

270.  Kociec  kaczy  =  kacznik  ,  ber  3lciiteitftatl ;    kociec    gęsi  KOCIUBA,  y,  2.,  KOCIUBKA ,  i,  i,  zdrbn.,    w  hucie    śkla- 

bcr  ®ailfeftall.     W  świat  nas  wyrzuca  ,    jak  cielęta  z  koj-  nej  narzędzie  do  mieszania    massy    śklanej  ,    tlt  ber  ®laS-- 

ca.   Chrośc.  Ow.  196.  cf.  chlewik.  —  Dicteric.  Wmawiali  ^iittc,  ber  Suerl,    9!u()rl6ffel.     Przysadę  sypią    w  oszów,  i 

w  niego,  iż  zjadł  kotek  kociec.   Gorn.  Dw.  148.  tam    ją    często    przewracają,    i    kociubą    przemieszywają. 

KOCIECY,  a,   e,  od  kociąt,  Sat<d]en  <  .  Ross.  KOTaMJii.  Torz.  155.     Kociubka  dobrze  polerowana    do    wygładze- 

KOCIEŁ,  "KOCIOŁ,   G.  kotła,  m.,  KOCIEŁEK,  KOCIOŁEK,  nia  tafel.  ib.  48. 

łka,  m.,  demin.,  Boh.  (kotel,  kachljk ;  S/ov.  kotel;  Sorab.  KOCIUB  ob.  Koczur. 

1.  kotów,  kachlenk  ;  Sorab.  2.  kotl;    Yind.  kotel,  koteu,  KOCK,  a,  7n.,  miasto  w  Lubelskim.  Dykc.  Geogr.  2,  54.  cine 

kotlizh  ;  Carn.  kótl ,  kotlizh  ,  fozhan  ,  ibrek ;    Slav.  kotao,  ©tnbt  im  Culiliiiifdjeil. 

kotliich;  Croat.  kotel,  kotlic ;    Dul.  kotal,    lopis,    kotov,  KOCÓWY,  a,    e,    z  koca.   Cn.   Th.  £of,cii  =  .  Ross.  nojCTH- 

bakrach,  bakrachich ,  tengericza  ;  Bosn.  koto,    kotal,  ko-  Hbiii ,    no^iCTeBbiii.    —     §.    Kocowe,    ego,    w.,    (cf.    koce 

tao,  bakrac ;  Rag.  kotoo  ,    G.   kotła;    kotlich ,    kotleniza ,  sądowe),  pieniądze  złożone  od  ruszającego    do  wyższego 

tengera,  bakrac ;  Boss.  KOte.n>,  KOTjiiKt,  kotc.iokTi  ;  Germ.  sądu ,    ©rtUtioiK^ijelb.      Jakoż    ten    wżdy    zachowa    zdrowe 

ber  Seffel ;    Angl.  kettle;    Dan.  kedel;    Svec.  kettil;    Finl.  Prawo,  który  ledwie  wio,  co  to  jest  kocowe?    Btaź.   Tl. 

katda;  Lat.  med.  cedellus ,  catillus ;  Graec.  xotvIi]}\  §.  1)  C.    KOCYK,  a,  m.,  dem.  nom.  koc,  guńka,  ein  flcilier  So§, 

naczynie  wypukłe  wysklepione  do  warzenia;  n.  p.  W  ko-  eiiic    fleilie    JOttiije    Sc(fe.     Miasto    pościeli  kocyka    używał, 

tle  wodę  grzeją.    Haur.  Sk.  215.     Kocieł  gorzelny  Ross.  Sk.  Żyw.  2,  17.  —  1.  'KOCZ  ob.  Koc  sądowy. 

KasauŁ,  Kasaneui.  Niektórzy  hultaje  ,  u  żyda  kotłem  ro-  2.  KOCZ  ob.  Kotcz. 

biąc,  pod  ławą  w  gałganach  i  pijani  umierają.  Perz.  Lek.  KOCZABGA ,  i,  i.,  pogrzebaczka,  szurulec,    pociask,    ruta- 

260.,    (gorzałkę    w  kotle  paląc).     Kocieł,  żeleżnik,     pa-  bulum,  quo  ignis  proruitiir    in    pane    coguendo.    Cn.    Th.; 

new'.  Śleszk.  Ped.  414.     Nie    wozili  srebra    do    obozów,  Ross.  KOwcpra;   Yind.  podgrinjalu ,   pezhna  grebelza,  kre- 

dość    było    mieć    kociołek    miedziany,    a    rożen    żelazny.  ula ,  krieula ;  {Ross.  Koqepbira  głąb  kapustny) ;  bic  Sacfofeil' 

Star.  Byc.  41.     Kociołek  miedziany.    Stryjk.  106.    (Carn  M(fe;  cf.  ożog. ,  kosior. 

bakrazh ;  Slav.  bakracs).    Nie  trzyj   się  o  stary  kocieł,  bo  'KOCZE  się  ob.  Koczyć  się. 

,  się    usmolisz.    Rys.  Ad.    45.     Kocieł    garcowi    przygania ,  'KOCZKA  ,  i,  ź.,  [z  czesk.  koczka  =  kotka.  5],  n.  p.  Fanatyk, 

a    oba  smolą.  ib.  21.    etit  Gfel  \)ń^\t    ben    niiberit   Saugolir;  któremu  koczki  dra  we  łbie,  albo  mu  się  muchy  roją  w 

Slov.  kotel  hrncu  zawidi ;    pes    psu  blchi  wibira.      Co  za  głowie,  niektórzy  mówią,  yl/ąrs.  06.  Kotek  mu  we  łbie  kreśli, 

towarzystwo  ma  kocieł    z  garncem  ,  kiedy  w  się  uderzą,  ei    m^ifclt    in  fctnem  ilopfc.    Ross.  KO'iKa  mogiłka  kretowa. 

stłucze  się.     W.  Syr.  13,  3.     W  sercu  ludzkim' dziwnie  KOCZKODAN  ,  a,  m.,  gatunek  małp,  kot  morski.  Syr.  Ziel. 

zawsze    miesza    się,    by    w  kotle.    Rej.   Wiz.  71.    Padw.  542.  Sieerfa^e.   Fi«(/. \opeza,  morska  mazhka  ;  fioss.  Jiap- 

Wr.  39.  (cf.  jak    w  kieracie).     Nie  człek,    lecz  kocieł  z  uimita;  (cf  Slov.  kodkodaći  kwokać;   Fi«rf.  kokkodakani  = 

mięsem ,  kufa  z  winem  Tu  leży,  poszła  dusza  w  otchłań  gdakać).    Wiele  małp  i  koczkodanów  na  tej  wyspie.  Otw. 


KOCZOT-  KOCZOWAĆ. 


KOCZOWANIE  -  K  O  F  T  Y  R. 


397 


Ow.  06 1.  Ludzie  tak  jak  małpy  i  koczkodanowie  swo- 
ich prvrodzonycli  rzeczy  zapomniawszy,  cudze  na  się  bio- 
rą ,  i  tak  oszukani  bywają.  Syr.  12G6.  Pieknyś  jak  ko- 
czkodan.  Cn.  Ad.  855.  t.  j.  bardzoś  szpetny,  fd)on  IIMC  ciiic 
IWcrfnfeC  =  oI'f(f)Ciilid;.  Koczkodan  =  szpetny  do  ostatniego 
stopnia,  ciit  gvii?cni3Cfid)t ,  cittc  nl#culid)e  gi'J"i'.  Coż  mi 
to  wadzi,  ze  koczkodan  stary,  Alboż  ja  biorę?  broń  bo- 
że! talary!  Zabl.  Bal.  70.  Dzisiaj  tylu  koczkodanów, 
przenoszą  nad  ładnych  paniczów.  Teat.  52.  c,  51.  Ko- 
biety piękne  maja  mężów  wierutne  straszydła;  mężowie 
piękni  maja  znowu  koczkodany.  ib.  24.  c,  42.  Jaka  mi 
Jejmość,  iladra,  koczkodan.  ib.  21,  14.  Przedwieczne 
koczkodany.   Weg.  List.   118. 

KOCZOT,  a,  m.,  nianmus  ininimtis,  pieniądz.  Cn.  Th.  eii: 
Sd^crf,  etlt  WcUcr.  Obolus,  pieniądz  drobny,  koczot,  ha- 
lerz. Urs.  Gr.  558.  {Boss.  KOieJi,  -■  kogut).  —  §.  Rufian, 
rajfura,  Gin  Slipplcr,  Ctn  3liti''ill1<'l"-  Panicz,  gdy  mu  się 
zachciało,  po  dziewkę  posyłał  koczota.  Pot.  Jow.  2,  49. 
Uwiódł  się  miłości  łakotą ,  Więc  z  nią  przez  swoje  tra- 
ktuje koczoty.  Zab.  15,  239.  I  składem  swoim  i  swo- 
im obrotem.  Zaraz  się  wydał,  że  bywał  koczotem.  Pot. 
Syl.  15.  Jaż  mam  za  drużbę  być,  czy  za  koczota?  Pol. 
Syl.  296.  Tak  jednemu  z  swych  koczotów  rzecze ,  Wi- 
dzisz, ach  widzisz,  co  mię  w  sercu  piecze.  Zab.  15, 
241.  Odźwierny  odźwiernym,  koczot  koczotem,  żołnierz 
żołnierzem  niech  będzie.  Opal.  Sał.  83.  Pot  im  z  czoła 
ciecze ,  Obiegając  odźwiernych  ,  koczotów  królewskich,  ib. 
65.  Leżał  przy  Hesperyjskicii  niwach  strzegąc  złota 
Smok  bezsenny,  nie  mrużąc  wzrok  nakształt  koczota. 
Min.  Byt.  5,  25.  KOCZOTKA,  i,  z.,  rufianka,  rajfurka, 
bie  ŚuiHilfrimi.  Urząd  bardzo  uczciwy  i  luby  i  słodki,  A 
pfe!  jabyra  się   miała  zniżyć  do  koczotki?    Żabi.  Amf.   7. 

1.  KOCZOWAĆ,  ał,  uje,  intrans.  niedok.,  obozem  stawać, 
(cf.  kosz  Tatarski),  caiiipircii ,  ijElni^rt  fcini,  fid)  latjcni,  fciii 
Sagcr  aiiffdjlngcn.  Ross.  KoiicBaib,  Kciyio,  lUMnabifircii.  Ko- 
czowah  Kozacy  nie  w  domacii ,  lecz  pod  kotarami.  Zim. 
Siei.  251.  Badamy,  coby  o  pogańskiego  wojska  wielko- 
ści, I  gdzieby  koczowało,  miał  za  wiadomości.  Tward. 
Wl.  76.  Mąż  mój  kędyś  w  Trojańskim  okopie  w  lichej 
kotarze  koczuje.  Chrośc.  Ow.  175.  W'ysoka  w  wodzu 
cnota,  który  sam  koczuje  na  piasku.  Bardz.  Luk.  171. 
Czuj  przed  wrotami,  koczuj  noc  niespana.  Min.  Auz.  19. 
cf.  (Jall.  biovouaqucr.  —  g.  Transl.  Przemieszkiwać ,  fid) 
niiffcnltoii ,  iiui^iicii.  Koczują  na  twych  skroniach  węże, 
sroki ,  wrony,  Jabobyś  siostra  była  strasznej  Persefony. 
Łaciw.  Zw.  25.  Owieczki  mleko  słodkie  wydając  szczo- 
drze, pokazują  Pożytkiem,  iże  w  dobrych  pastwiskach 
koczują.  Bach.  Epikt.  02.  Kiedy  śnieg,  znać  zaraz  po 
tropie  ,  gdzie  zając  koczował.  Haur  Sk.  298.  t.  j.  noco- 
wał, m  cv  ii['Cr  katbt  dclCijcit  i|l  KOCZOWANIE,  ia,  n., 
subst.  veib.,  obozowanie,  kampowanie ,  Pa»  (Eiimi.nrcn ,  ia-- 
gem ;  Boss  KOMOBKa  ,  KoqeBaiiŁe ,  i>ai  3?oiTiabijircii.  —  2. 
KOCZOWA(v ,  ał,  uje,  cz.  niedok ,  wykoczować  dok.,  (ko- 
czołować ;  bo  mówiemy  wykoczołowanie),  obcego  podda- 
nego do  cudzej  służby  wyprowadzać  ,  CitlClI  UlltortbailCIt 
iit  ciiieii  frcnibcii  ?iciift  iiicgfiibrcn.  Gdyby  chłop  ludzego 
poddanego  wykoczował,    i  w    nocy    wywiózł.    Haur.    Sk. 


255.  Dyabeł  czyha,  aby  duszę  wykoczował,  ku  potę- 
pieniu wiecznemu.  Orzech.  Qu.  190.  Juliuszowie  do  ob- 
cego wojska  rekrutów  koczujący.  Kur.  Pet.  502.  P>ył  kraj 
nasz  dotąd  otwarty  dla  Juliuszów ,  do  obcego  wojska 
rekrutów"  koczujących.  Gaz.  Nar.  1,  147.  KOCZOWANIE, 
WYKOCZOWANiE,  WYKOCZOŁOWANIE,  ia,  n.,  koczowa- 
nie termin  prawny,  odmówienie  poddanych  z  cudzej  wsi. 
Kras.  Zb.  1,  455.  ba»  3(('rcbcu  iinb  TiJcgiiiDrcn  ciiic>3  leikigticu 
Untcrtliancn.  Za  wykoczowanie  jest  akcya  prawna  ukrzy- 
wdzonemu ,  na  krzywdzącego  zaś  oprócz  restytucyi  kara 
wyznaczona  ib.  E.rplejatio  ,  termin  prawa  Polskiego  ,  po- 
spolicie mianowany  wykoczołowanie ,  to  jest  odmówie- 
nie poddanego  z  cudzej  włości,  ib.  1,  282.  —  KOCZO- 
WISKO,  KOCOWISKO,  'KOCISKO ,  a,  n.,  obozowisko, 
(cf  kosz  Tatarski);  bit-J  ?agcr ,  bcr  fagciTlafe ;  Boss.  Koqe- 
Biime,  KoiicBbe,  bci"  Trt,  H'o  cin  3fpmabcniuilf  bcrimiiicbt. 
Tatarowie  z  wielkim  łupem  do  dzikich  koczowisk  swo- 
ich za  Dniepr  powrócili.  \ar.  Hst.  5,  256.  Wiele  ukra- 
dał  przejeżdżających  Turków  i  Tatarów  do  zwyczajnych 
koczowisk.  Tward.  Wl.  64.  Choćby  nam  Tatarskich  ko- 
czowisk zażywać,  Choćby  nawet  i  piaski  Libijskie  prze- 
chodzić, Pójdziem  z  ciiecia.  Bardz.  Luk.  10.  Na  kociska 
i  ieżyska  Połowców  uderzyli,  i  ich  pogromili.  Stryjk.Mo. 
Połowcy  około  Wołgi  kociska  swe  mieli.  ib.  167.  —  g. 
Koczowisko  zwierząt  =  leżysko  ,  ba>3  8agcr  ciiieś  Jbierś ,  baź 
3Jad)tIagcv.  Tam  się  bestye  dla  koczowisk  kładą.  Chrośc. 
Luk.  2 ,  58.  Bóg  dał  ich  zamki  na  kocowiska ,  abo  na 
legowiska  niedźwiedziom.    U'eres;..  Kij.  6. 

■KOCZPERG.\Ł,  n.  p.  Gdyby  nad  k-ipą  pierza  ten  kocz- 
pergał  Owoż  szturmował,  rozpierzchłoby  się  od  owego 
gromu.  Klon.  FI.  N.  1   6.?? 

KOCZUR,  a,  OT.,  Bo/i.,  kocaur,  kot  samiec,  ber  Juitci".  Wielki 
koczur  bury.  Pot.  Jow.  179.  Kotki  i  koczurowie.  Syr.  499. 

KOCZY  06.  Kotczy. 

KOCZYC  sie,  ył,  y,  recipr.  niedok.,  przewracać  się.  Tr.  [KA- 
CZAC  i  KAĆZAĆ  się,  ał,  a,  czestotl.  6.]  fid;  'fierumbrcben, 
6cniimvcrfci!. 

'KOCZYDŁO,  a,  n.,  n.  p.  Nadgrobek  furmanowi:  Uwiązłem, 
ej  uwiązłem  w  głębokim  koczydle.  Pot.  Jow.  65.  może 
to  Cocytus.  'KÓCYTOWY,  a,"e,  1  Leop.  Job.  21,  52. 
piekielny.   5  Leop. 

KOCZYK  ob.  Kotcz. 

KODŁUCIl ,  a,  m..  Pierze  z  gęsi  na  poście!  dobre;  ko- 
dłuchy  twarde  na  pióra  pisarzom,  a  co  z  nich  oberwiesz, 
do  strzał  się  przygodzi.  Cresc.  579.  pieńki  piór,  bic  Spil» 
Icit ,  bie  *|*pfcn ,  bic  Sicie  ber  gcbern. 

■K0F1.\ ,  ii,  r".,  |z  średn.  lac.  cofia  <  czepiec ,  kapiszon,  2]; 
n.-  p.  Sztuczkę  płótna  z  'kufli  albo  czepka  na  bok  cho- 
rej  przyłożył.    \V(/s.   Iqn.   150.   cf   szkolia. 

KOFLIK,'a,  m.,  KÓFLICZEK ,  czka,  m.  dem..  (Boh.  koflik. 
koflicek,  cf  kufel);  kubek,  bcr  Sec^cr.  Koflik  srebrny 
nadobny  przed  niemi  postawił.  Rej.  Wiz.  151.  Kofliczek. 
ib.  152.  kuilik. 

KOFTYR,  KOFTER,  a  et  u,  m.,  ?naterya  kosztowna  jedwabna 
Turecka ,  eiii  ft'ftt'avcr  iiirfifdicr  Scibciijcug.  Dawał  Wo- 
łoski Wojewoda  królowi  na  każdy  rok  dwieście  sztuk 
koftyra  na  szaty.  BieL  Kr.  310.  karacha.  Krom.  bajborak. 


598 


KOGO  -  KOJARZYĆ. 


KOJARZONY  -  KOKORZYK. 


Gwagn.     Tu  bisior,  tu  koftery,    tu  Włoskie  zaponki ,    tu 
pólatfasie.  J.  Kchan.  Fr.  70. 

KOGO,  KOGÓŻ  ob.  Kto. 

KOGUT,  a,  m.,  i\OKOT  {Syr.  587);  KOGUTEK,  tka,  »«., 
zdrbn.,  KOGUCIK ,  a,  ;».,  zdrbn.,  pietuch ,  kur,  samiec 
kokoszy;  (Boh.  koliaut ,  kokeś,  koliautek ;  Slov.  kohut, 
kohaut;  llung.  kakas,  Sorab.  i.  kokot,  honak,  honacz ; 
Sorab.i.  kokot;  Yiiid.  kokot,  petelin,  peteln;  Carn.  pe- 
telin ,  petelinzhek;  Croat.  petch  ,  peveez,  kokot,  peleo, 
kokotich,  kokotchek,  peuehich;  Slav.  oroz;  Rag.  kokot, 
pjeteo  ,  pjevaz ;  Bosn.  kokot,  piteo,  pitteo ,  pivac,  ko- 
koticch  ,  pivcicch  ;  Hoss.  komctł ,  ntseBb  ,  11^13x3,  nt- 
TjmoK^B;  i'ec/.  ntiesh,  ncTCW,  neTy.Yi;  cf.  kokosz,  kwo- 
kać; cl'.  Gall.  coq).  Kluk.  Zw.  2,  95.  Kur  albo  kogut 
ma  mieć  grzebień  na  głowic  czerwony,  liaur.  Sk.  118. 
Grzebieniasty  kogut.  Przyb.  Mili.  226.  ptak  grzebienisty. 
Olw.  Ow.  457.  Kogut,  gdy  ma  śpiewać,  skrzydłami 
się  bije,  aby  byl  ku  śpiewaniu  ocliotniejszy.  Sieiiii.  290. 
Koguty  pieniem  swoim  pory  nocy,  tudzież  odmiany  po- 
wietrza oznaczają.  Zool.  25-i-.  Kogut  zegar  wiejski.  Ład. 
H.  N.  75.  Gatunek  kogutów  walczących  Hoss.  syil , 
33'eKi.  Matki  Bożej  \v.loski ,  ziele ,  czyni  koguty  śmiale- 
mi  do  boju  ;  co  żaczkowie  wiedząc ,  dają  im  tego  w  dzień 
ś.  Gawfa,  gdy  je  spuszczają,  używać.  Sy)-.  587.  (Slov.  ko- 
hut na  swem  smetiisku  smlsi;  cf.  na  swych  śmieciach). 
Znalazł  kogut  perłę.  Hys.  Ad.  50.  (cf.  szkoda  psu  białe- 
go chleba).  Jak  dwaj  koguci  tu  się  rozeprzeć  chcą.  Pot. 
Syl.  407.  Krzywo  na  się ,  jako  dwaj  patrzają  koguci. 
Pot.  Arg.  550.  Slov.  Dwa  kohiiti  na  gednom  smetiisku 
nezrownawagu  sa.  Zle,  kędy  kogut  na  grzędzie  milczy, 
pieje  kura.  Fot.  Jow.  26.  (Slow.  nesćastni  ge  ton  dom , 
kde  kohut  mlći ,  a  ślepka  spiwa ;  cf.  kędy  krowa  dobo- 
dzie  wołowi;  cf.  stokłosa;  cf.  donica).  Ow  co  inszego 
robiąc,  szóstak  tvlko  rzuci.  Aż  mu  biali  na  wieży  za- 
pieją koguci.  Pol.  Joiv.  171.?  [Sorab.  2.  zerwonego  ko- 
kota na  kschische  stawisch  =  dom  podpalić).  KOGUCI , 
ia,  ie,  od  koguta,  ^ahntn  ■■  .  Yind.  pelelmou  ,  petelinski, 
peteliii;  Croat.  kokotni ;  Hos^i.  ntiymiii,  ntTyxoBMii. 
Prov.  Sorab.  2.  Tli  szii  kokotu  nogu  jedl;  milczeć  nie 
umiesz ,  kogucią  nogę  jadłeś. 

KOlC,  ił,  i,  Cl.  niedok.,  skoić,  ukoić  dnk.,  (Boh.  et  Slav. 
i.  kogiti  =  piersiami  dziecię  karmić,  dać  ssać;  ztad  ko- 
gna  mamka  ,  nutrix;  —  2. -kogitis  chlacholiti ,  głaskać, 
udobruchać;  kogit  se  deleclare,  cf.  kochać;  Croat.  koyti 
nutrire ;  Carn.  kojim  alo,  erudio,  koj  alimenlum ;  Ytnd. 
kojiti,  skiveti  =  żywić;  cf.  Gall.  coi  =  spokojny);  błagać, 
łagodzić,  dobruchać;  /^oss.  yrOMOunrb,  jTOMOnaib :  fttlleil, 
BEfdiiftiijCn.  Otrze-ć  łzy  z  oczu  naszych,  skoi-ć  żal  głę- 
boki.  Przyb.  Ab.  21.    ' 

Pochodź,  pokój,  ■pokojowy;  przedpokój;  spokojny,  nie- 
spokojny, spokojnośd;  uspokajać,  uspokoić,  zaspokoić,  za- 
spokajać; cf.  kajać,  ukajać  sie. 

KOJAN  ofc.  Kujan. 

KOJARZĄC,  ył,  y,  'mtrans.  niedok.,  sprzyjać  komu,  cinem 
giinftig  fcaii.  Tr.  Fortuna  mu  kojarzy,  ib.  —  Transit,  ko- 
jarzyć ,  skojarzać  niedok.,  skojarzyć "rfot,  łączyć,  związy- 
wać, nereiiiigtii,  ycrbiiibcn,  iniimi.     Zysk  małżeństwa  "ko- 


jarzy, żartem  jest  przysięga,  Lubieżność  spaja  węzły, 
niestatek  rozprzęga.  hras.  Sal.  15.  Nieba  mi  dały' ta- 
lent osobliwy  do  kojarzenia  maryażów.  Teat.  8.  c,  16. 
Dwa  nowo  skojarzone  stadła.  Teat.  56.  c,  129.  Tak  do- 
brze skojarzony  związek,  ib.  5.  b,  87.  Gdzie  przymus 
lub  interes  kojarzy  małżeństwa,  rzadko  pomyślne  skutki. 
Teat.  6.  b,  59.  Dobrych  tylko,  i  sobie  podobnych ,  pra- 
wdziwa przyjaźń  skojarzą.  Pilch.  Sen.  list.  277.  —  Ko- 
jarzyć co  z  kim  =  kleić,  klecić  co  z  nim  n.  p.  Niewolą 
Polaków  z  ministrami  cudzoziemskiemi  kojarzył.  Przestr. 
100. —  g.  Kojarzyć  się,  kleić  się,  zdarzyć  sie,  gcliiljjcii, 
gcbcilicil.  Co  poczniem ,  to  nam  sie  nic  nie  kojarzy. 
Wan.  Dan.  92.  KOJARZONY,  niedok.,  SKOJARZONY, 
a,  e,  dok.,  part.  psrf. ,  złączony,  związany,  ycrftiiipft,  Ber= 
hmbcii ,  nercint.  Gdy  tak  będzie  wzajemna  pomoc  sko- 
jarzona ,  Łacniej  i  pewniej  ciężkie  dźwigniemy  brze- 
miona. Przyb.  Ab.  45.  Skojarzony  pokój  =  zawarty.  Tr. 
atuiefdilpffcn,  (jcfdjIojTcii. 

KOJEC  ob.  Kociec.  KOJE.\,  herb:  pas  przez  śrzodek  tarczy 
na  ukos  od  prawej  ku  lewej  idący;  we  śrzodku  na  pa- 
sie pieniek ,  z  obu  stron  trąby  myśliwe.  Kurop.  5 ,  24. 
ciii  SBappeii. 

KOKAC,  ał,  intrans.  niedok.,  KOKCIELEC,  kwokać,  toko- 
wać, ghiifcit,  gllltffen.  Grali  cietrzewie,  a  ich  cieciorki 
kokały.   Banial.  J.  5  b.     Pardwa  kokciele.  Banial.  J.  5  b. 

KOKCYNELLA,  i,  ź.,  gocfccnille,  czerwiec  Amerykański.  Zoo/. 
161.  Kokcynclla,  czyli  czerwiec  Francuzki  znajduje  się 
w  Prowancyi.   ib.   162. 

KOKIETKA,  i,  z.,  umizgalska ,  przylepka,  n.  p.  Nasze  pra- 
babki były  umizgalskie,  a  ich  prawnuczki  są  kokietkami. 
Mon.  66,  29.  Kasia  choć  w  sekrecie  Kokietka  jest  prze- 
cie. Teat.  52.  c,  5.  Gładka  kokietka.  Zab'.  15,  249. 
Kokietki  sa  to  zalotne  kobietki  ,  czyli  umizgalskie.  .Mon. 
76,417.  KOKIETERYA  Teat.  55.  i,"  45.  ob.  Zalolnietwo. 
KOKIETOWAĆ  ob.  Umizgać  się ,  zalecać  się. 

KOKLUSZ  ob.  Kochlusz. 

KOKORYKAĆ,  KOKOREKAĆ,  ał,  a,  intrans.  niedok.,  (Boh. 
kokrhali,  kokrhawam;  Slov.  kokrhati ,  kodkodakati ,  gak 
kohaut  zpjwati;  Hitng.  kukonkolni ;  Sorab.  1.  kkikam, 
kiukotam ,  każ  pata;  Cronl.  kukunchem  ,  kukurikam,  ku- 
liunk.mye;  Hag.  kukurjekati,  (2.  waryować) ;  Bosn.  ku- 
kunkati ;  Boss.  KyKopcKaio ;  Eccl.  neTyx'B  KjKoptKacTŁ  , 
a;opaB.ib  ryp.ibiKaeiij ;  cucurire,  frd^cn.  Kur  kokoreka 
abo  pieje.  Mącz.,  Cn.  Th.  Kokoryku !  cucurientis  galli  vox. 
ib.    Gn.   Th.  Germ.  fifirifi!    Rag.  kukurjek ;  06.  Kukuriku. 

KOKORYC.\  ob.  Kukurcyca,    Kukurudza ,    Turecka  pszenica. 

KOKORNAK ,  u,  m.,  ziele,  .irislolochia ,  Linn.,  §p{)lnnir3, 
CftrrliliCU ,  dwojaki  jest ,  jeden  ma  liście  okrąglawe  pa- 
chnące ,  kwiat  biały ;  drugi  ma  korzeń  długi.  Kluk.  Bosi. 
2,  227.  Sienn.  12.  Urzed.  54.  Kokornak  okrągły,  rotun- 
da; długi,  longa;  powojowy,  clematitis.  Jundz.  444.  Boh. 
podrażec;  Boss.  liiipKasoHb ,  nxiiKOBHiiKi.  KOKORNAKO- 
WY,  a,  e,  od  kokoriiaku ,  opit  Oftcrliijn).  KOKORYCZ , 
a,  ;n.,  KOKORZYK,  fmnaria  Linn.,  grbraud).  Hoss.  scm- 
.laHon  4hiM-b,  4biMHHKa;  Sorab.  1.  kokulinda ;  ziele  sku- 
teczne w  lekarstwach.  Kluk.  Bośl.  2,  6.  Kokorycz  głów- 
kowy,   bulbosa  ;    górny,    capnoides  ;     lekarski ,    o/ficinalis  ; 


1 


\ 


KOKO  riY  CZKA  -  KOKOSZNIK. 


KOKOSZOWY  -  KOKTAN. 


399 


czepiaoy  sie,  capreolata;  kłosowy,  spicaia.  Jund:-.  537.  *Ko- 
korzek.  Yolck.  849.  KOKORYCZKA ,  i,  ż.,  ziele,  kró- 
wka, babikrówka  ,  liczydło,  sigillum  Salomonis,  roi^nic  w 
lasach,  skuteczno  w  lekarstwie.  Kluk.  'Rośl.  2,  228. 
SBciPanirj,  SalomoiiS  ©icgcl,  commllańa  folygotmtum  Linn.; 
Jundz.  20G.  Aliik.  Dykc.  1,  150.  Boh.  kokoi-jk,  lieidlo ; 
Bosn.  et  Rag.  pardegl ;  Rosa.  Kynena ,  Kynima. 

KOKORYKAĆ  oh.  Kokorckać.  KOKORZYK  ob.  Kokorycz. 

KOKORZYKA ,  i ,  ź ,  'kurzyka ,  miody  kurek ,   'sabolck ,  ful- 
laster.  Mącz.  ctii  jiiiigcr  §nC)ii. 

KOKOSZ  i  y,  z,  [Boh.  slepice;  Sorab.  2  el  \.  kokosch ; 
iS7ay.  kokósh ;  Hung.  kakas  ;  Carn.  kokush ;  yiiid.  kokiisli, 
kura,  puliza ;  Croat.  kokosił ;  Bos't.  koknsc;  Rag.  ko- 
kósc;  Ross.  itypima;  Eccl.  kokoihi.;  ef.  "kokot,  kogut); 
btc  ijcillic.  Kura,  kwoka,  kwoczka,  samica  kogulowa , 
jajca  niesie  przez  wszystek  rok ,  wyjąwszy  dwa  'księżyce, 
gdy  słońce  stawa.  Slenn.  290.  Kokosz  kwoka,  gdacze, 
krzekocze,  wabi,  gdy  kurczęta  wodzi.  Dudi.  21.  Croat. 
kokoss  krakori  grańlat ,  kokodache  cncalissat;  Carn. 
kokadasbkam  ;  Yind.  kokotati ,  kokoikishkati ;  Eccl.  KO- 
KOinb  KBOruert,  ii.iii  KOTbmeTŁ.  Kokosz  krekorze ,  żóraw' 
krera.  Tol  Saut.  89.  Kurczęta  rodzą  się  bez  nasadze- 
nia kokoszy,  w  piecach  pomiernie  zagrzanych.  Boter.  218. 
Kokosze  danne,  które  chłopi  do  folwarku  oddają.  Haur. 
Gosp.  72.  Sokrates  cierpiał  żonę  zrzędną,  a  ty  nie  cier- 
pisz w  domu  kokoszy  gdaczącej.  Budn.  Apopht.  4.  Bia- 
da tej  kokoszy,  na  której  łowią  jasirzębia.  Czach.  Tr.  J. 
2.,  Cn.  Ad.  23.  Wplątał  się,  jak  kokosz  w  zgrzebie, 
która  im  się  więcej  graboii  z  nich ,  tym  się  bardziej 
pląta.  Sowit.  16.  Swiatum  poświęcił  kokosz,  bogu  zgni- 
łe jaja.  Kulig.  Her.  175.  [deteriora  Deo).  Tam  w  polu  i 
ptaka  ujrzy  kokosz  goniąc.  Pasz-k.  Di.  17.  Umarła  ko- 
kosz ,  która  mu  złote  jajca  niosła.  Budn.  Apopht.  98.  I 
czarna  kokosz  białe  jajca  niesie.  Cn.  Ad.  804.  (ociec  zły 
dobrego  syna  pod  czas  urodzi).  Z  tratunku  ślepa  ko- 
kosz na  ziarno  napadnie.  Sijxt.  Szic.  200.  Szpetnie  gdy 
za  łeb  kokosz  kura  wodzi.  Źegl.  Ad.  Ib.  Niewiesk.  Mędr- 
sza  kokosz  niźli  jaje.  Pot.  Syl.  244.  Widać  z  twarzy 
tych  rabusiów  ochotę  spotkania  sie  z  wiejskiemi  koko- 
szami. Mon.  65,  425.  (cf.  kokoszą  wojna).  Na  szaleństwo 
czarną  kokosz  na  dwoje  rozdarłszy  co  prędzej  na  gło- 
wę przyłożyć.  Haur.  Sk.  o\>9.  ztąd  przysłowie:  wart  czar- 
nej kury  --  to  jest  oszalał.  —  Na  duszną  chorobę  jedno 
co  rychlej  łapać  trzeba  czarnej  kokoszy.  Rrj.  Wiz  79. — 
(cf.  kurzyca .  nasiadka ,  kwoczka.)  —  Prov.  Dal ,  Rag. 
Zna  gde  kokoss  jaje  noszi ;  ob.  gdzie  kozy  gnano;  Ko- 
kosc  vodu  pije,  a  na  boga  gleda  =  zwierze(a  wdzięczniej- 
sze stwórcy  niż  ludzie  ;  Bolye  je  danasz  jaje ,  nego  zu- 
tra  kokoss  =  lepsze  dziś  jajko,  niż  jutro  kokosz.  KO- 
KOSZKA, i,  ź. ,  demin.,  iai  ^ClliiĄeu.  Sorab.  2.  koko- 
schka  ;  Sorab.  I .  kokoschka  ,  raodzicżka;  Croat.  kokoska; 
Carn.  jarzheza  ;  Rag.  p"ij)liza  ;  Eccl.  KOKOiucu^.  Koko- 
szka wodna,  (błotna.  Cn.  Th.)  Ful/ca  Klein,  gnieździ  się 
na  wodzie  miedzy  trzciną.  Zool.  246.  bn»  JSaffcr^ii^ii ,  ob. 
Łyska.  KOKOSZMK,  a,  »«.,  curator  gaUinannn.  Mącz. 
bev  ^cnncnumrtCf ,  cf.  'kurzytata,  Carn.  kokusbar;  Bosn. 
kokosciar;  Rag.  kokosejar,  f.  kokoscjarizza  ;  Dal.,  Croat., 


kokossar ,  f.  kokossaricza  ;  {Boss.  kokouihiik^b  ,  kokouihii- 
HCKT,  strój  chłopek  na  głowę).  ''KOKOSZOWY,  KOKO- 
SZY, a,  e,  od  kokosz,  Sorab.  i.  kokolhacze ;  Bosn. 
kokoscgni ;  Carn.  kokosharske;  Croat.  kokossin;  Rag. 
kokoscgni;  Eccl.  KOKomeBuri ;  ^CtitiCii  = .  Iż  r.  1557,  wy- 
prawa na  Wołoszyna  na  pośmiech  wyszła,  tę  wojnę  'ko- 
koszową  nazwano.  Biel.  Kr.  522.  Niedawnych  czasów 
była  kokoszą  wojna ,  ,S)iiI)iicrfvicij  (3iiic|'rf;tH'iifriC|i ,  Si'artof(cl= 
frici] ,  StlllUmoI) ;  ale  iż  karność  jeszcze  była  nie  zginęła, 
nie  brano  gwałtem  ludziom  tylko  kokoszy,  i  ztąd  prze- 
zwisko kokoszej  wojny  urosło.  Corn.  WŁ  S.  4.  ztąd  ko- 
koszą wojna  ogólniej  de  exped'Uione  militari  irrita,  irt 
qua  nil  amplius  cuedis  fit,  quam  quod  gallinae  [adde  bo- 
ves ,  sues ,  oves)  ruslicanis  licentia  miiitan  mactenlar.  Cn. 
Ad.  332.  Widzę,  że  to  wojna  nie  kokoszą.  Jabł.  Bak. 
P.  2  b.  Weszła  liszka  do  kokoszowego  chlewa.  Ezop. 
74.  do  kurnika,  Rag.  kokoscignńk;  Croat.  kokossinyak ; 
Bosn.  kokoseignak ,  kótac  {ob.  Kojec).  —  §.  Kamień  ko- 
koszy, albo  kurowy,  knpłuni  kamień,  gu.  v.,  S(e/i».  525. 
bcv  Slapniiiienftciii.  KOKOSZYĆ  się.  ył,  y,  recipr.  niedok., 
pawic  się,  stupurczyć  się,  podpierać  boki,  brać  się  pod 
boki,  uprząść  postawę,  nadymać  się,  nadrabiać  mina, 
fanfaronować,  gogorlić  się,  Carn.  koshalim  se ;  Yind. 
napihuvati  fe ,  gornapersuvati  fe ,  \\A}  briiftcii ,  ftplfeirci:. 
{Grace.  7TTeQvyli^uv  de  pullis  adhuc  implumlbus  alias  mo- 
titantibus.  Cn.  Ad.  553.).  Kokoszy  się  z  tego,  jak  nie 
wiem  z  czego.  Cn.  Ad.  552.  Będąc  prostemi  żakami , 
kokoszą  się ,  by  kokosz  sama  nad  swemi  jajcy.  Glicz. 
Wgch.  L.  6.  Tak  się  ty  bardzo  ze  swemi  knntradykcy- 
ami  kokoszysz,  jakoby  ich  nikt  nie  rozumiał,  tylko  ty 
sam.  Twór.  Wie.  110.  Król  Assyryjski  się  kochał  a  ko- 
koszył  w  niepoliczonych  zastępach.  1.  Leop.  3  Macch.  0. 
Krezus  się  był  wielce  wieliczył  a  kokoszył.  Glicz.  Wych. 
F.  1  b.  Bezwstydnice  kokoszyły  się  nie  raz,  ze  stu  fa- 
milij  żywność  w  jednej  biesiadzie  schłoneły.  Staś.  Niim. 
2,  123.  {faisoient  gloire).  Darmo  się  kokoszysz  przeciw 
niebu.  Pot.  Arg.  109.  Kokoszył  się  z  wiarą  heretycką, 
powiadając ,  że  prawdziwa.  Birk.  Exorb.  C.  Sięgasz  do 
worka,  a  nie  masz  ni  grosza,  kokoszysz  się  przed  lu- 
dźmi panie  bracie.  Bies.  B.  1 .  Które  kęs  krasy  na  swdj 
twarzy  widzą,  zwykły  się  kokoszyć.  C«f/H. /1/)o/j/(^  51.  Tak 
bardzo  się  na  szlachectwo  wasze  kokoszycie.  Petr.  Et. 
302.  Cóż  rai  potym  (mówi  Wenus)  być  Jowiszową  có- 
ra, Na  co  sie  synem  wszechmocnym  kokoszę!  Morszt. 
1.  'KOKOTO  a,  m.,  kogut,  kur.' Syr.  587. 'bcv  S)a\m. 
Ross.  KOKOTt  głos  koguta  zalęknionego;  KOKOraib,  ko- 
i;(i'iy,'  Bag.  kokochjatti,  kvozzali,  cf  kwokaćj.  K(.)KO- 
TLIWY,  a,  c,  o  kogucie,  ('o  rad  się  z  drugimi  bije. 
Wiud.  fampffudKifl ,  ooit  ben  S)al)nm;  —  ogólniej  gniewliwy, 
sierdzisty,  swarliwy.  6'«. /Irf.  260.  jaiiffiic^tifl,  jńlisoniia ;  cf. 
jak  osa  jadowity;  rozgniewa  się,  by  mu  palec  zakrzy- 
wił; by  mu   na  nos  mucha  padła. 

KOKOWE  DRZKWO,  rośnie  we  wschodniej  Indyi ;  drzewo 
jedno  z  najpożyteczniejszych;  osobliwie  zaś  owoc.  hluk. 
Dykc.  i,  142.  ber  (foeoiłlniiim. 

"KOKTAN,  u,  ffi..  Lal.  coloneum,  coctanum.  Pigwy,  które  wy- 
dają owoc  większy,  a  liście  mają  mniejsze,  zowią  koklany; 


400 


KOKTURA  -  KOLĄCY  A. 


KOLAGYONOWAĆ  -  KOŁACZOWY. 


drugie  zaś  właściwiej  pigwami.   Cresc.Aii.  bic  Jtcpfcltiiiittf. 

KOKTURA,  y,  z'.,  z  Łac,  miejsce  gdzie  sól  warzą,  Sie  £al}= 
|icbcvCV).  Sól  Ruska,  po  kokturach  wszystkich,  kędykol- 
wiek  ją  przedają  , . . .    Yol.  Leg.  5,  607. 

KÓŁ,  u,  m. ,  (Boh.  kiil,  IjuI  ,  kolj,  koljk,  kolisko ;  Sorab. 
2.  kol;  Sorab.  1.  kow;  Yind.  koi,  koli,  kolje,  kou,  hlod, 
zliok ,  steber,  kau,  pianka,  ranta,  dilla,  ploli ;  Carn.  kol, 
hlód,  ivęr,  iveręja,  zliok;  Croat.  kol,  kolecz ,  prosztcćz, 
peny;  Ifosn.  kołat;  Slov.  kolac;  Rag.  kolaż;  Ross.  ko.tb, 
KO.iiiKT.;  Eccl.  KO.iOKi,  ;\p7.K0i\iiie ;  (2.  /?oss.  ko.i^  kieł  koń- 
ski; cf.  kieJ';  ci.  kłóć  >  szczepać;  cf.  Germ.  Sciilc  Jlblit-); 
pal,  żerdź,  w  ziemi  utkwiona,-  ciii  ^*fal)!,  ciii  ^łflocf.  Ko- 
j'y  do  grodzenia  płotów  bywają  dębowe,  sosnowe,  oso- 
we  ,  szakłakowe.  Kluk.  łiośl.  2,  160.  Wbiwszy  kół  w 
ziemię,  uwiązała  osła  u  niego.  Leop.  Jud.  16,  15.  Koły 
bió  (Yind.  kole  sabijati ,  sasajati,  koliti,  koljati,  nakoijati, 
stebrati,  stebre  staviti).  Kół  ostry,  zaciosany,  żelazem  na- 
sadzony. Cn.  Th.  Kół  żelazny,  naczynie  podkopnicze,  drąg 
żelazny  kończaty  do  wybijania  dziur  w  skałach  i  w  ziemi. 
Jak.  Art.  5,  296.  —  Przeniósł  nad  swoje  dzieci  kół 
cudzego  płota.  [nato  suo  praeferre  pottiit  sanguine  alieno 
Saturn.  6]  Bardz.  Trag.  540.  ( cudzy  wydarty  majątek ). 
Prov.  Tegoż  to  płotu  kół.  Cn.  Ad.  1158.  jedna  to  bursa, 
jednćj  faryny,  Doii  cillCllt  StfilttflC,  cilic^  ©elidltcnl  Koły 
komu  na  głowie  ciosać.  Cn.  Ad.  272.  cf.  kliny  na  gło- 
wie ciosać;  grać  komu  na  gębie;  S^ol]  aitf  cillClIt  ^acfcil. 
Jeśli  mu  z  przodku  swej  woli  dopuścisz,  już  go  potym 
nie  uhamujesz,  byś  mu  dobrze  na  głowie  jego  i  koły 
ostrzył.  Orzech.  Tam.  49.  —  g.  Parcie  wielkie  w  boku, 
jako  mówią  pospolicie,  że  jako  kół  utknął.  Comp.  Med. 
276.  (dokuczliwy,  nieprzezwyciężony).  Przydało  -  liby  się 
też  upaść  z  apostołem.  Niech  nie  czekam  koguta  (jak  ś. 
Piotr),  niech  nie  stoję  kołem.  Pol.  Zac.  57.  (t.  j.  jak  kół, 
jak  drąg  nieruchomy).  Co  widzę!  pobladł,  oczy  stanęły 
mu  kołem,  Coż  ci  jest?  Zabł.  Z.  S.  47.  (w  słup).  Język 
mu  kołem  stanął.  Ossol.  Str.  9.  (zdrętwiał).  {Ross.  KO^itib 
z  zimna  drętwieć).  Jak  w  kół:  zgadłeś,  zgadzają  sie  summy, 
rachunki  dobre.  Cn.  Ad.  295.  bic  Dicdjiiuiio  triflt  iiiif  ciii  S^aai: 
Pochodź,  kołek  ,  kołeczek  ,  kolina. 

KOŁACE  ob.  Kołatać.  —  1.  KOLĄCY  ob.  Kłóć.  2.  KOLĄ- 
CY ob.  Kohć. 

KOLACYA ,  yi ,  z.,  z  Łac.  "g.  i.  składka,  bnś  3"f'i"""fiilc= 
OCn,  3"l'niniiinifil)icj5cii.  Każdy  według  swego  ku  ojczyźnie 
affektu  z  szkatuły  swojej  ofiary  uczynił,  a  przedni  pano- 
wie od  siebie  poczynali  tę  kollacyą.  Tward.  W.  D.  39. 
—  ^.  Za  składkowe  pieniądze  sprawiona  uczta ,  piknik, 
ciit  ^i(fiiict,  ciii  ©d;mniip,  m^u  jcbcr  lunt  bcii  ®dftcii  fciiicit 
33ci)ti:ag  gicbt.  Nie  bywaj  na  biesiadach  pijanie,  ani  na 
kolacyach  tych,  którzy  mięso  na  jedzenie  znaszają,  bo  ci, 
którzy  się  składają,  niszczeją.  W.  Prov.  23,  21.  —  §. 
ogólnie:  Koiacya ,  bankiet,  biesiada,  uczta,  ciit  JractnillCllt, 
cill  Saiifct,  cin  Sct)ilin:i^.  {Sorab.  2.  kollazeja  uczta  clirzcin- 
na).  Poganie,  gdy  ofiarowali  bogom  swoim,  kolacye  albo 
bankiety  czynili  na  sługi  swoje  z  tych  ofiar.  l'elr.  Ek.  11. 
Tara  pod  cieniem  siadać ,  1  ranne  kolacye  zwyczaj  bywa 
jadać.  Tward.  Misc.  110.  Tegoż  dnia  sprawowali  kolacye, 
i  weselili  się.    Radź.    Ester.  9,  17.    (uczty  i  wesela.  Bibl. 


Gd.).  Ten  dzień  obchodzą  zawsze  z  weselem  i  z  kola- 
cyami.  Radź.  Ester.  9,  19.  (z  ucztami  i  z  dobrą  myślą. 
Bibl.  Gd.),  z  biesiadami,  ii.  22.  —  '§.  Koiacya,  per  ex- 
cell.  wieczorna  koiacya,  niepolskie,  ani  łacińskie,  lecz  z 
Włoska  =  składana  wieczerza ,  pośnik.  Cn.  Th.  786.  etit 
3fnd)tfd;iiiaiip ,  mojit  jcbcv  fciiicii  25ci)trnfl  gtcbt,  cin  9?ad)t).ii(f» 
Ilitf.  —  g.  Dziś  koiacya,  kolacyjka  zdrobn. ,  ogólnie  toż 
co  wieczerza,  iia$  3U'Ciibc|Tcii ,  3tad)tmal,  {oppos.  obiad).  Mi- 
łują pierwsze  miejsce  na  kolacyach.  Sekl.  Malik.  23.  „na 
wieczerzach  not".  Wieczerze  abo  kolacye.  W.  Post.  W. 
231.  Zdrowiu  szkodzi  czytanie  dłuższe  po  wieczerzy 
czyli  kolacyi.  Krup.  5,  644.  Zaprosił  mię  na  kolacyą  ko- 
ło ósmej  godziny.  Xiądz.  78.  Dajmy  mu  kolacyjkę  dziś 
u  siebie.  Teat.  19.  c,  3.  Nie  raz  nam  ładne  kolac3'jki 
dawał  w  tej  sali.  ib.  A,  SI.  W  wieczór  wprzód  przed 
zażyciem  lekarstwa  nazajutrz,  bardzo  mało  na  kolacyą  jeść 
potrzeba.  Krup.  5,  191.  —  g.  2.  Koiacya,  w  prawie  du- 
chownym '  przywilej  prezentowania  zwierzchności  osoby 
do  osiągnienia  wakującego  beneticium.  Kras.  Zb.  1,  456. 
podawanie.  Cn.  Th.  baś  9fcd;t  3itr  iscnjclniiuj  ciiicr  |lfniiibc. 
KOL.ACYONOWAC,  cz.  kont.,  składając,  porównywając,  zno- 
sząc jedno  z  drugiem,  weryfikować,  cpllotioiiircil.  Yind.  kola- 
zionirati,  sprutuvati,  poprutuvati;  Ross.  CBtpaib,  CBtpiiTb, 
c.iiiyiiTb,  c.iii>iaTŁ;  kolacyonowanie  CBtpcHie,  CBipna,  cboj^b. 
KOŁACZ,  a,  m.,  {Boh.  kolać;  Slov.  kołae,  pogaćik;  Hung. 
kalats,  pogatsa ;  Sorab.  1.  kołacz,  kowacz  panis  rotundus, 
sphaerita;  Sorab.  2.  kolazk  bochenek;  Slav.  kolacs  •  tort; 
Croat.  kolóch,  koh;  Carn.  kolazh  =  wielkonocne  ciasto, 
pogazha;  Yind.  pogazha,  potiza,  krapniza,  gibaniza;  Bosn. 
kolaf  (2.  praeinium,  3.  palmarium),  pogaccja,  pitta,  oblia, 
(cf.  obły);  Rag.  kolac  strena ,  kolacich  =  kołacz  ;  Ross.  Ka- 
;iaqb;  Eccl.  KOjawb);  {Etym.  koło);  ciasto  okrągła wo  upie- 
czone ,  cin  rmibei"  !iiiid;C!i.  Kołacz  twarożny  Ross.  eaipy- 
uiKa.  Pisma  jego  były  fundamentem  wielkanocnych  ko- 
łaczy. Mon.  72,  319.  (poszły  na  placki).  Kto  chleba  nie 
chce,  nie  godzien  kołacza.  Cn.  Ad. 'ól'^.  Kto  ze  mną  jeść 
nie  chce  chleba ,  ja  z  nim  nie  będę  kołacza,  ib.  404. 
Zjadłszy  kołacz  do  chleba,  ib.  1349.  Dobry  chleb,  gdy 
kołacza  nie  masz.  ib.  185.  Bez  prace,  nie  będą  kołacze. 
Rgs.  Ad.  2. ;  Slov.  bez  prace  ne  biwagu  kolące ;  żaden 
bez  prńce ,  ne  ge  kolące ;  nagprw  w  lata ,  potom  piata. 
Bez  prace  on  ma  kołacze ;  p.cus  cadiint  in  os  comedentis. 
Mącz.  Kołacz  kijowy,  {ob.  Kijowy).  KOŁACZEK,  czka, 
m.  demin.,  (Boh.  kolaćek;  Rag.  kolacich;  Bosn.  kolacicch; 
Croat.  sganczi) ;  placuszek  ,  ciii  flcillCl'  Sli^Cll.  Przeciwko 
rzezakowi  trociczki,  to  jest,  kołaczki.  Sienn.  377.  Koła- 
czek aptekarski.  Cn.  Th.  ciit  91pot^cfcrfiid)Cl ,  ciit  3cI*Ifin,  5. 
S.  Sriift5cltlciii.  KOŁACZNIK,  a,  m.,  Roh.  kolaćnik;  Slov. 
kołaenjk;  Riing.  kalats- sijtó;  Rag.  kolacjar;  Croat.  kola- 
char,  pogachar;  Ross.  Ka.iayHmit ;  Eccl.  KO.iaMHiiK^;  łako- 
tnych  rzeczy  piekarz.  Mącz.  kołaczowy  piekarz.  Cn.  Th. , 
ciaściarz,  bćr  łliidiciibacfcr.  W  rodź.  źeńsk.  KOŁACZNICA, 
{Boh.  kolaćnice);  bic  Śiid;cii(mctcriiiii.  KOŁACZNIKOWY,  a, 
e ,  do  kołacznika  należacv.  Tr.  ,  bciii  Sliid)Clit)d(fCi:  flEtoniJ. 
KOŁACZOWY,  a,  e,  od  "kołaczów,  łM)Cll=.  Kołaczowa 
podeszwa.  Cn.  Th.,  (dno  kołaczowe).  Kołaczowe  listki. 
ib.     Kołaczowy  kraniec  zagięty,  wyniosły,  ib. 


KOLANKO  -  KOLANO. 


KOLANO  WY-KOŁAT. 


401 


KOLANKO,  a,  n.,  demin.  nom.  kolano;  Boh.  koijnko;  Bosn. 
koljenac;  Rag.  koijenze  ,  kogljenak,  koljenaz  ;  Croat.  ko- 
lencze;  Dal.  kolinacz;  Ross.  KO-itnuo,  KoatHKo;  cin  fictncr 
Snic.  Ładniuchne  kolanka.  —  |.  Kolanka ,  knody  we 
źdźble,  w  chroście ,  w  róz£;ach,  drzewie,  w  korzeniach 
ziemnych.  Cn.  Th.  bie  niriMic^cn  3lIi)nCe  ober  Snoten  ber 
^(flariaCii.  Boh.  ćlanek;  Slou.  uzliky,  stawky  na  obili;  Sa- 
rah, i.  fwómacźe  stahwcżk ;  Rag.  kogljenak.  koljenaz, 
zjev;  Ross.  KoatHO.  —  §.  Kolanko  kaptuna  dafom  chło- 
pięciu. Pot.  Jow.  15L  udko,  bic  Sciilc  ooin  Snpmm  u.  f. 
to.  —  §■  U  szewca  kolanko  ,  drewienko  ,  które  podkłada 
na  kolanie  do  przeszywania  trzewików.  Magier.  Mskr.,  i>ai 
Snic^ols  ber  edjiiftcr.  "KOLANKOWACIEĆ,  ial,  icje,  nijak, 
niedok.,  zkolankowacieć  dok.,  w  kolanka  rosnąć.  Cn.  Th., 
geniculare,  StiPten  fdite^eii,  iii  riinbcii  3U')'dfecii  iimdłfcii.  KO- 
LANKOWATY, a,  e,  KOLANKOWATO  arfi;.,  knodowaty, 
fiiotig,  in  runbli(^en  3U'fńfeen  gciuadifen,  nne  bie  palnie.  Slov. 
uziowaty ;  liag.  koljenast;  Boss.  KO.TtHMaTuii.  Korzeń  ko- 
lankowaty, articulatus,  niby  z  wielu  członków  złożony. 
Boi.  \ar.  30.  (członkowaty).  Kolankowata  łodyga,  z  for- 
malnych członków  złożona.  Jundz.  2,  17.  KOLANKOWA- 
TOŚĆ,  ści,  2..  Cn.  Th.  knodowatośd,  członkowatość,  bie 
Snptiflfcit,  ber  Snotenifuc^ś ;  Graec  trao&nmffig.  KOLAN- 
KOWAĆ  ,  ał,  uje,  ez.  niedok.,  kolankowatym  lub  knodo- 
watym  czynić,  kolanka  lub  knody  na  czym  porabiać.  Tr. 
9lb)'a|e  ob.  Siiotcn  nii  ttwai  mndjcii.  Kolankować  się  re- 
cipi\,  ob.  Kolankowacieć.   Tr. 

KOLANO,  a,  n. ,  (Boh.  koleno;  (2  pokolenie);  Slnv.  ko- 
leno;  Sorab.  i.  koleno;  Sorab.  2.  koleno;  Croat.  koleno; 
Slav.  kalino  (2.  pokolenie);  Hag.  koljeno;  Bosn.  kogljeno, 
kolino ,  kolieno;  Yind.  kolenu;  Carn.  kolęnu ;  Ross.  ko- 
atHO,  KO.TfeHKO  (2.  kOjtŁho  pokolenie);  cf.  Bibern.  glune ; 
cf.  Graec.  y.Urco;  cf.  kłonić,  kłaniam;  cf.  Bebr.  i':;  ca- 
na  incurvavil;  cf.  Graec.  yfnv;  cf.  Germ.  Sinie  ;  cf.  Pol. 
koło);  baś  Jliiic,  śrzednie  przegięcie  nogi,  z  jednej  stro- 
ny wypukłe  z  kością  ruchawą ,  z  drugiej  strony  wklęsłe. 
Kluk.  Zw.  1,  49.  Wejch.  Anat  52.  Czaszka  na  kolanie. 
Comp.  Med.  58.  bic  Hiiiefdicibe.  Głowę  ogolić,  jak  kolano. 
Teal.  55.  b,  156.  (goluteńko).  Ci,  u  których  głowy  jak 
kolano  bez  włosów,  bardzo  nie  trafni  są.  Sak.  Probl.  A.  Bić 
przed  kim  kolanem.  Bul.  Ow.  143.  (cf.  bić  czołem).  Alnie- 
mał,  że  mu  rano  1  w  wieczór  dwa  kroć  trzeba  uchylić 
kolano.  Zab.  12,  248.  hai  Siiie  yor  ibm  Deiigcii.  Ja  nie- 
podległy nikomu,  przed  możnym  nie  gnę  kolana.  Zab. 
14,  5.  Swietorz.  Dopomóż  mi  w  tym,  na  kolanach  cię 
o  to  proszę.  Tcat.  2.  b,  75.  (na  klęczkach).  Od  kolan 
naszych  Chrystusowi  dania,  wykładam  słowo  kolęda.  Brbst. 
Nauk.  N.  5.  Cerkiew  modlitwy,  jako  zowią ,  kolano  po- 
kłonne,  odprawuje.  firn.  Kam.  2(J0.  Eccl.  KO.itHonpe- 
laouHUfl  M0.1IITBM,  KOTopua  iiniaioTbCfl  bł  uepKBii  CTaBUiii 
aa  KO.Tfeiia.  —  Kolana  go  bolą.  ^'n.  Ad.  353.  (pyszny, 
nicnabożny,  nie  chce  mu  się  giąć  kolana).  Godzien  siedm 
kroć  na  kolana  upaść.  Siar.  [Iw.  59.  Na  obie  'kolenie 
{dualis  ■■  k(dana)  poklęknął.  W.  3  Beg.  8,  54.  i  Leop. 
ib.,  Eraz.  Oh.  K  lij.  Mnie  dusza  wlazła  już  w  kolana. 
Teat.  43.  r,  lOi  (cf.  łylki  drżą).  Smiele  sobie  poczy- 
nać mogli,  aby  iiri   nie  pikało,  jak  mówią  pospolicie,  pod 

Slawnili  Lindego  w\ii.  1.    Toni  II. 


kolany.  Glicz.  Wych.  K  1  b.  (żeby  się  nie  zalękli).  —  Vł_ 
rus  amatorium,  trunek  miłości,  pójdź  za  mną,  zowia  nie- 
którzy, albo  zadanie  z  kolana.  Macz.  —  §.  Transl.  Kształt 
kolana ,  eine  fniea^nlii^e  giijiir.  Morze  w  Persyą  kolanem 
wchodzi.  Tr.  (odnogą).  Prypeć,  mniej  wiadoma  staro- 
żytność, kolanem  albo  odnoga  Dniepru  nazywała.  Czack. 
Pr.  1,  7.  {SlaiK  kolan  =  poprąg).  KOLANOWY,  a,  e,  od 
kolan,  ślnie=,  Sorab.  1.  kolenowe.  Kość  kolanowa,  po- 
tella,  bie  Siiicfiieilie.  Krup.  i,  112. 

Pochodź,  podkolanek  ,  nakolanki,  pokolenie;  klękać. 

KOL.\SA,  y,  z.,  {Boh.  koleś;  Sorab.  1.  kholesza  (koleszo  kół- 
ko) ;  Sorab.  2.  kalesza ;  Yind.  koleś ;  Carn.  kolesel ;  Croat. 
kola,  yoz ;  Dal.  kolessa ;  [Hung.  taliga  ob.  Telejka);  Bosn. 
kola,  kołacie,  kolasice;  Bag.  kolia,  G.  kollaa;  Ross.  et 
Eccl.  Ko.iiiChHHii.t ,  Ko.iiiMor:! ,  ob.  Kolimaga ;  Elym.  koło); 
cf.  Scythe  yehitur  crepitante  kolossa ,  Hoc  yerbum  cur- 
rum  Yocat.  Ovid.  Trist.  [właściwie:  Gens  inculla  nimis 
vehitur  crepitante  kolassa,  Boc  verbo  currum  Scythe  vocare 
soles.  Co  wszakże,  jako  wtręt,  surowsza  krytyka  z  później- 
szych wydań  wyrzuciła.  Dóbr.  —  2] ;  wóz  chłopski  wiej- 
ski. Cn.  Th.  bie  S?ale|d)e.  cf.  Jlblcj.  Kolasa  nazwana  od 
kół  jak  kolebka  i  kołyska  od  kołysania  się  na  pasach. 
Klecz.  Zdań.  56.  Ruska  kolasa  skrzypiąca.  Haur.  Sk.  348. 
U  Zmudzkiej  kolasy  oś  nigdy  mazi  nie  uzna,  dlatego  ko- 
ła dziwnie  wrzeszczą;  takież  i  na  Rusi,  i  ztąd  ona  przy- 
powieść: skrzypi  by  Fłuska  kolasa.  Giuagn.  429.  Tatar 
dom  swój  wędrowny  wozi  na  kolesie.  Bor.  2,  151.,  Groch. 
W.  560.  KOLASKA,  i,  i.,  demin.,  eiii  Mefd/^cn,  eine 
fmtberc  orbcntlidic  Śinicfdte.  Bosn.  kolasice;  Ross.  KO.iacKa, 
KO-iacouKa ,  i.o.iŁiJiaiKKO.  Insza  kolaska ,  insza  ze  złotem 
karoca.  Opal.  Sal.  42.  Kotsze  Wiedeńskie  choć  droższa, 
ale  od  kolasek  modniejsze.  Zab.  13,  210.  Komisarz  nie 
raa  mieć  więcej  ckwipażu  nad  kolaskę  i  wózek,  w  ko- 
lasce cztery,  w  wózku  koni  dwa.  Kras.  Pod.  2,  200.,  Teat. 
5.  c,  6.  ob.  Koleśnia,  koleśnik. 

KOŁAT,  u,  in. ,  odgłos  kołatania,  stuk,  puk,  Yind.  terk, 
poterk,  tliek;  Ross.  ko.iotokł  ;  baci  Sippfcn,  baś  (Seflopfe, 
©epoltcr,  ©cflappcr.  Słyszeli  kołat  wielki  wioseł.  Warg. 
Gez.  189.  Zlękła  się  kołatu  laski  drabanckiej.  Faliss.  FI. 
49.  Trąb  wrzawa,  szczek  broni,  szum,  kołat  wozó  v, 
krzyk  i  rżenie  koni.  Kniaź.  Poez.  2,  19.  Pilch.  Sen.  list. 
2,  5.  Straszny  młotów  i  kowadeł  kołat.  Tr.  Tel.  29.  KO- 
ŁATAĆ, ał,  ata,  et  ace  act.  nied.,  {Roh.  kolotati  se  fluc- 
łuari);  Bag.  klappati,  kuzati ;  Bosn.  kuccati;  Croat.  ku- 
chiti,  bubati,  kuchim ;  Dal.  kuczam ;  Carn.  klukam,  ter- 
kam;  Yind.  kluhat,  klotit ,  kkibetuyati ,  poklukat ,  terkat, 
poterkat;  Ross.  ,\.TonHyTb ,  CTyuaib,  ko.iotiitł,  ko.iomj; 
Eccl.  KO.TO'iio;  1  3)  czym  kołatać,  kołatać  co  ■■  rzucać 
czym  gwałtownie  i  z  trzaskiem,  gciriillfani  lnu  liiib  ter  ft^Ieit' 
berit.  Fala  okrętem  kolące.  Tr.  Wiatr  ich  porwał,  i  trzy 
niedziele  po  morzu  kołatał.  Warg.  Radź.  108.  Kiedy  fałsz 
świata  inszemi  kołacze,  Mędrzec  śmieje  się  gdzie  płaczą, 
gdzie  śmieją  się,  płacze.  Karp.  7,  21.  U  wilka  dowód 
na  owce,  że  zębami  kołace.  Zebr.  Zw.  129.  (ob.  Klapać, 
klepać,  flappcrn).  —  b)  Kołatać  czym  w  co,  abo  co  > 
uderzać  z  trzaskiem,  stukać,  fdłlagen ,  ppdicn,  fli.'p!f"'  tt' 
fdllagcii.     Zaraek  oblężeniem  obwodzić,  i  strzelbą  kołatać 

51 


402 


KOŁATAĆ  -  KOŁATKA. 


KOLATOR  -  KOLCOBRZUCH. 


poczęto.  Arom.  747.  itian  ficim  m  tni  <Bdilo^  mit  ®(\d}i4 
JU  kftiirmcn.  Tak  ja  kołatam  jeszcze  w  starą  moje  lutnią.  Zab. 
15,  536.  tcl;  fd^lagc  wij  Mc  olte  8mitc.  Niegdyś  kołata- 
niem w  deski  lud  do  kościoJa  zwoływano. .  SA.  Dz.  626. 
(ob.  Klepać).  W  Turczech  na  jutrznią  kolaiano  w  tablice, 
bo  dzwony  zakazane.  Warg.  Radź.  121.  Dla  zysku  ko- 
łatamy morza.  Pilch.  Sen.  15.  {scil.  wiosłami,  t.  j.  żeglu- 
jemy). Kołatać  we  drzwi,  do  drzwi  kołatać,  stukać,  ait 
bic  %\}im  flppfcii,  niiflppfcn;  Sorab.  klapacz,  kwapam.  Gdy 
zamkniony  dom  nalazłszy  długo  kołatał,  rzekł  mu  ktoś', 
a  ty  po  co  tak  długo  kołacesz?  Gorn.  Sen.  551.  Słyszę 
kołatanie;  zobacz  kto  tam.  Teat.  24.  c,  14.  Kołaćcie,  a 
będzie  wam  otworzono.  W.  Luc.  11,  9.  Kołacącemu 
otworzą.  Leop.  ib.  —  c)  Fig.  Kołatać  do  kogo  =  zapukać, 
transl.  lici)  jciiiaiibcn  niipoct)Cii,  miflppfcii.  Proroki  kołatali 
jako  młotem  do  uszu  ludu.  Rej.  Apoe.  2.  Mamy  wielu, 
którzy  tylekrotnie  kołatali  do  względów  Rzpltej.  KoiŁ  List. 
1,  79.  —  d)  Kołatać  kogo  >  a)  E5ić,  porazić  go,  ciiicit 
bcvl)  fdjIaflCll.  Kijem  kołatał  kucharza  po  głowie.  Pupr. 
Kol  S.  2.  Witułt  z  Lachy  Prusów  kołatali.  Stryjk.  Gon. 
R.  Rycerzom  tym  nie  nowina  Moskwę  kołatać  po  gło- 
wie. Papi:  Gn.  1075.  —  /3}  fig.  Uniepokoić  kogo,  ciiicm 
fciiic  3fiil;e  laffcn  ,  i(nn  sufe^cit.  Nie  przestawał  go  różnemi  po- 
chlebstwami, podarkami  i  namowami  kołatać,  póki  mu  księ- 
stwa nie  ustąpił.  I\'ar.  Ust.  5,  593.  Przodkowie  nasi  sąsiedz- 
kiemi  niespokojnościami  zawsze  kofatani  byli.  Toi-z.  95.  — 
§.  Kołatać  na  kogo,  następować  na  niego,  zachodzić  na 
niego,  mif  cineil  loi^ijcttcit.  Winują  Judasza,  i  kołacą  na 
niego,  iż  Chrystusa  przedał.  Gil.  Kat.  218.  —  2.  Inlrans. 
Kołatać  =  pukać,  bić,  flopfcn ,  fd)IaiJClI.  Z  tak  wielkiego 
udręczenia  aż  mi  coś  w  głowie  kołace.  Teal.  56.  c,  126. 
Przyłożyłem  mu  do  serca  rękę  ,  i  poczułem  ,  że  jeszcze 
kołace.  Staś.  Num.  2,  75.  '  KOŁATAĆ  się  reeipr.,  a) 
wzajemnie  się  niepokoić,  sobie  dokuczać,  ftd;  nicd))clfciti(5 
I'Cllliril^i()Cn ,  Jllfc^cn.  Książęta  Śląscy  wojną  domową  mię- 
dzy sobą  kołatali  się.  Krom.  699.  inter  se  decerlahant.  — 
b)  Niewygody  wielkie  n.  p.  w  drodze  ,  ponosić ,  fid)  I'CV' 
imiftogcii,  auf  ber  3?cife.  Biedny  kupiec,  jak  się  kołace 
po  drogach.  Prot.  Jal  30.  Schronił  się,  a  po  pustych 
się  górach  i  bardzo  niewczesnych  miejscach  kołatał.  Sk. 
Zyio.  1,  41. 

Pochodź.  (Etym.  cf.  kłócić),  dokotatać,  dokoiatac  sie;  na- 
koialad,  nakoialać  siq ;  okoialać,  odkuhtać ,  pokołatać,  prze- 
kołatad ,  skołatać,  skołatać  sie,  ukołatać ,  tikołalać  się, 
wkolalać  się,  wijkołalać ,  zakołatad. 

KOŁATACZ ,  a ,  m.,  który  kołace ,  bcv  Slopfer.  \'ind.  po- 
terkavez,  naterkavez.  KOŁATANINA ,  y,  ź. ,  ruszanie 
gwałtowne  w  czym,  chybanie,  Croat.  kuchenye,  tai  (Sd)iit= 
telli,  Stiittclll.  Po  długiej  kołalaninie  stanęło  na  tym,  aby 
sąsiada  wezwać.  Krum.  593.  re  diu  agilata.  KOŁATEK, 
tka,  m. ,  drewniak,  termes  piilsaloriiim ,  bardzo  maleńki 
owad,  ukryty  w  ścianach,  wydaje  głos  niby  wiszącego 
zegarka  kieszeunego.  Kluk.  Zw.  4,  355.  ob.  Świdryk',  bcr 
SBaubfdjmib,  ber  §oi5iuiivm,  bic  Jubtemi^r.  KOŁATKA,  i, 
z.,  czym  kolącą,  ber  Slppfcr  = .  Ptaki  szkodzące  pszczo- 
łom zapłaszaj  klekotkami  abo  kołatkami.  Cresc.  600.  Wąż 
Brazylijski    w  ogonie  nosi  dzwonek,    czyli  klepadło  albo 


kołatkę.  Chmiel.  1,  600.  Yind.  nabijazh ,  terkelzh;  Ross. 
KO.iOTjuiKa ,  KOJOTymeiKa. 
KOLATOR ,  a ,  m. ,  podawca  kolacyi  czyli  beneficium ,  bcr 
3>ergcI'Cr  cincr  '^'friiiibc.  Dziesiątek  kolatorów  jednej  było 
fary.  Pot.  Jow.  2,  6.  Była  mi  dana  prezenta  od  moich 
kolatorów.  Xiądz.  87.  KOLATURA ,  y,  i  ,  podawania 
prawo.  Cn.  Th.,  kolacya,  iai  Sed)t  etiie  |Sfn'inbc  511  oerge» 
Iieii. 

'KOLATURA  ,  y,  z. ,  rzecz  pokłóta ,  od  słowa  kłóć ,  kolę. 
Tr.  (UMi  SerftpĄeiieś. 

KOLBA,  y,  z.,  z  Niem.  bic  ^olhc;  (Yind.  et  Carn.  kolba,  kol- 
biza  claim ;  criis  allilium;  Tarć.  kulb  ansa);  wyraża  roz- 
maite rzeczy  grubookrągławo  zakończone  n.  p.  Kolba  u 
fuzyi  :  przykład.  Tr.  bie  glillteilfpltc;  Boh.  stfenek,  (cf. 
trzonek);  Carn.  shóba  ,  bavta  ;  Yind.  butiza,  robatiza,  ^ze- 
pez;  Slav.  tepeluk;  Rag.  kundak;  Ross.  npHKjaji.  Żoł- 
nierze stuknęli  razem  kolbami  w  podłogę.  Teat.  52.  h, 
94.  Sposobem  dragańskim  kolbą  go  uderzył,  ib.  52.  b, 
76.  Na  koronacyi  Zygm.  11  rozmaite  krotofile  sprawiane, 
zwłaszcza  gonitwy,  ^kolby  misternie  przyprawione,  kunszty 
puszkarskie.  Biel.  Sw.  289.  [Boh.  kolba  gonitwa,  turnieje). 
Kolba  siodła.  Nieme.  Król.  1 ,  1 22.  bic  ®attclfpl6c,  ber  ©at= 
tdfllppf.  Grona  albo  się  tłoczą  kolbami  albo  depcą  się 
nogami.  Kluk.  Rośl.  5,  544.  kijami ,  pałkami ,  mit  Splbeii, 
Scilleil.  Hełm  albo  kolbę  z  rurą  na  alembik  włożyć.  Syr. 
270.  33l(ifci:I)iit ,  S?Hm,  §ut  bcr  SeftillirWafe ,  (DcftiflirfplDc). 
Kolba  z  nosem  albo  z  rurą  na  alembiku.  ib.  71.  Ślepa 
kolba  alembikowa.  ib.  270. 'ber  bliiibc  $clin.  KOLBIASTY, 
a,  e,  —  o  aduerb.,  krótko  a  grubo  okrągławy,  folliifl.  Boh. 
palićkowaty.     Kolbiasty  maiż ,  ber.  Kluk.  Rośl.  5,  128. 

1.  'KOLCE,  a,  łi.,  obrączka  z  kruszcu  do  pociągania  słu- 
żąca, (Etym.  kolo),  demin.  Kolczyk;  (distg.  kolec),  ciii  Sting 
UPii  3}iCtaU  sum  3iet)Cit.  Kolce  u  szuflad,  u  drzwi,  do  po- 
ciągania =  antaba.  Cn.  Th.  bcr  Sltiiiij  ail  ciilcm  ©djiibfnitcil, 
nu  eilier  iluire ,  przycięgacz ,  n.  p.  Skrzynia  przymierza 
miała  cztery  kolca  złote  u  czterech  końców.  Dain.br.  785. 
Nie  wyjmowano  drążków  od  kolców  złotych  skrzyni  przy- 
mierza, aby  zawsze  gotowa  była  do  noszenia.  Birk.  Zam. 
6.  Kolce,  które  niedźwiedziowi  w  nozdrze  wprawiają,  i 
za  nie  go  wodzą.  Cn.  Th.  bcr  SJafcuriug  5.  S.  fiir  bic  33d= 
ren.  Wyciągnieszże  wędą  wieloryba  ?  izali  zawleczesz  kol- 
ce przez  nozdrza  jego?  Bibl.  Gd.  Job .  40,  21.  Fig.  Azyi 
tyranom  Aleksander  kolca  owe  zarzucił.  Tward.  \Ył,  104. 
cf.  kawecan ,  pęta ,  kajdany,  er  legtc  iducu  bcu  Bitgel  nu, 
unterjpd;tc  fie.  —  Ciskanie  do  kolców,  bn'3  Diiugmcrfcu,  Ross. 
CBanna,  CBaeMKa.  Kolce  w  łańcuchu  =  ogniwo.  Cn.  Th. 
ber  iKing ,  bnS  ©licb  in  ciuer  Scttc.  Kolca  abo  ogniwka 
w  pancerzu,  ib.  bie9iiugc,  nuś  beiieu  cin  ^*nu3cr  jufnmmem 
gcfd)Iitugcu  ift.  Kolca  u  szaty  =  haftki,  ib.  bic  Oclireu,  nu  bcu 
łllcibcrii  5U  bcu  .Cicifclu.  Kolca  do  opon ,  do  kobiercy.  Cn. 
Th.  SJiugc  nu  bcu  Sectcu,  Je|.Hnd;eu. 

2.  KOLCE,   ów,  plur.  rzeczownika  Kolec  qu.  v. 
KOLCHOWKA,  i,  %.,  z  Kolchów  miasta  rodowita.  Otiu.  Ow. 

267.  bie  Spldjcrinu,  nu^  SoId)i§. 
KOLCOBRZUCH  ,    a ,  ?». ,   rodzaj  gadu  pływającego ,    kolco- 
brzuchy,    u  których  brzuch  kolcami  okryty.    Kluk.  Zw.  3, 


K  o  L  C  o  w  o  J  -  K  o  L  C  z  Y  S  T  Y. 


KOŁDRA  -  KOLEBKA. 


403 


49.  Tetrodon,  Stad^clbaud'.    KOLCOWOJ,  oju,  m.,  smi!ax, 
rodzaj  rośliny.  Kluk.  Dijkc.  5,  84.  £tcd)H)iil»C. 
KOLCOWANY  'ob.  Kolczy. 

'KOLCZA,  y,  z.,  bieganie  do  kolca  czyli  do  pierścienia,  tai 
SJinijrciiiicn.  Dworzaninowi  trafia  się  czasem  w  gończej 
abo  w  kolczej,  abo  w  turnieju  być.  Gorn.  Dw.  88.  (cf. 
kolczv).  Dawaniy  to  iSiemcom ,  iż  w  kolczy  nikt  lepiej 
nad  nie ,  tak  dużym  siedzeniem ,  jako  i  łortelmi.  Goni. 
Dio.  52.  KOLCZAK,  a,  m.,  hydnum  Liiin.  gatunek  ro- 
śliny, którego  głowa  ze  spodu  kolczasta.  Jundz.  565.  jest 
dachówkowaty,  imbricalum ;  wycinany,  repandum;  polów- 
kowaty,  auriscalpium;  pasorzytny,  parasiticum.  ib.  (atad;el> 
fd^nmmm. 

KOŁCZAN,  u,  m.,  z  Tatar.,  pochwa  na  strzały.  A.  Czart.  (cf. 
lubię) ;  ta  część  sajdaka ,  w  której  strzały  bywają.  Otw. 
Ow.  5,  9.  futerał  na  strzały.  Dudz.  ii.  ber  Sodicr  fuv  tie 
^ińk.  cf  taftuj ,  tuł;  Boh.  taul,  taulec;  Garn.  tol,  su- 
muj stra ,  tul;  Yind.  strelni  lulz ,  strelotok,  noshnize  sa 
strele,  kanier,  stoz  strelni;  Croat.  sztrelo-tok;  ling.  tul, 
tiiliza ,  tarkac ;  Bosit.  tulica,  terkesc ;  Ross.  KO.iiaHi ,  Ka.i- 
tuiHi;  EccI.  KOJMaHŁ,  Ty.rB;  Sorab.  \.  kwokowna,  kwo- 
kowna  fobowa.  Kładzie  się  ogólnie  za  sajdak,  n.  p.  Koł- 
czan z  lewego  boku  wisiał  pełnostrzały.  Olw.  Ow.  515. 
Na  łuki  cięciwy  świeże  nawięzują ,  Hartownemi  kołczany 
strzałami  ładują.  Bardz.  Luk.  H5.  Kołczan  pełnostrzały. 
Kras.  Oss.  G  2  b.  Med  kołczanem  różnowzorym  strojny. 
Hor.  1,  280.  Kozak  z  spisą,  z  kołczanem  Murzyn,  Tatar 
z  dzida.  Kras.  W.  61.  KOŁCZAMK ,  a,  m.,  demin., 
Tward.  'Pasq.  95.  'KOŁCZANONOSZ ,  a ,  m. ,  ber  łli)(^cv= 
trdgcr;  EccI.  Tj-joHoceirB. 

KOŁCZEĆ,  ał,  eje ,  neiitr.  niedok. ,  skołczeć  dok.,  drętwieć 
jak  koł,  ftarr  iiicrbcii,  crftarrcit.  Dopiero  będziesz  na  mróz 
narzekał,  kiedy  brwi  i  wąsy  szronem  omarzną,  nogi  skoł- 
czeją  na  mrozie.   Teat.  8,  6. 

KOLCZUGA,  i,  i.,  pancerz  kolcowy,  cin  Siiigelpanjer.  Ross- 
KO.iL>iyra  pancerna  koszula  z  kolców;  n.  p.  Trzos  nasuty 
złota  pod  stalną  bierze  kolczugę.  Pot.  Syl.  54.  Lemiesz 
na  miecz ,  pługi  Przekował  na  hartowne  kirysy  i  gięte 
kolczugi.  Pot.  Arg.  H7.  Nieprzyjaciel  za  parkanem  swo- 
im i  stalistą  ową  kolczugą  (liczne  oszczepy  ukosem  ku 
naszym  w  ziemi  utkwiwszy),  bezpiecznie  swoje  pociski 
puszczać  mógł.  Nar.  Hst.  5,  doO.  —  §.  Pancerz  najlepszy 
z  kolczugi  Weneckiej.  Chmiel,  i,  82.  z  kolców,  kolco- 
wany, 3JiiiflClarbcit.  KOLCZY,  KOLCOWANY,  a,  e,  kol- 
cowy, z  kolców,  Siingcl  =,  luui  Stinflcii  yifammciujcfcgt.  Były 
na  rynku  gonitwy  w  kolczych  zbrojach.  Gorn.  Oz.  58. 
{cf  kolcza ,  kolczuga).  Bechter  kolcowany.  Chodk.  Kost. 
■15.  —W_  kolczugę  ubrany,  pancernik  Ross.  m.ihiyńiinwii,. 
KOLCZLZNY,  a  ,  e ,  od  kolczugi ,  1*aii5crI)CmDC  •  .  Ross. 
Ko.iL>iywHŁiii.  KOLCZYK,  a,  rn. ,  demin.  nom.  kolce,  ciii 
flciiicś  SlinijcI.  Ross.  KO.imo,  cepra,  ccpe<KKa.  Kolczyki 
0(1  uszu  wiszące  ,  Oljrrtiigc. 

KOŁCZYNA ,  y,  i.,  koł  słaby,  nic  nie  wart.  Tr.,  ciii  cleiibcr 
f(^n.md)cr  ^\<}^\. 

KOLCZYSTY,  a,  e,  —  o  adrerb.,  z  kolcami,  pełen  kolców, 
jłat^licŁ,  »oll  (staiel.  Sorab.  1.  koehcżoyile.     Łodyga  kol- 


czysta, caułis  aculeatus,  kolcami  jest  osadzona,  n.  p.  tar- 
nina. Jundz.  2,  15. 

KOŁDRA,  y,  i  ,  Boh.  koltra  ;  Yind.  kouter,  odeja;  Carn. 
koltr,  koYtr,  gubr;  O  C  fł  C  r.  ©oltcr ;  Stbrfc^f.  Soltc;  Lał. 
med.  cultra,  culcitra;  hal.  coltre,  ber  Mtcr  (31  big.);  ciite 
Scctc.  Croat.  vankussnicza ,  poplun ;  Slav.  pokrivścs,  jor- 
gan;  Bosn.  bigi,  biglica,  velenca,  felsata;  Sorab.  1.  pwach- 
ta.  Do  gierady  należą  przykrycia  łóżne  abo  kołdry.  Szczerb. 
Sax.  155.  Na  noc  przykryć  się  pierzynką  albo  kołdrami. 
Urzęd.  549.  Przykryciu  najlepiej  służy  kołdra  nie  zbyt 
ciężka,  ani  zbyt  cienka.  Krup.  5,  566.  Piernat  mu  jest 
kamieniem ,  a  kołdra  cetnarem  ,  I  najlżejsze  nieznośnym 
odzienie  ciężarem.  Zab.  8,  597.  Koryt.  Nie  maszli  czym 
płacić,  wezmąć  kołdrę  z  łoża  twojego.  Leop.  Prov.  22, 
27.  Łoże  moje  przykryłam  kołdrą.  Radź.  Prov.  7,  16. 
Chroić.  Fars.  174;  Rudn.  Apopht.  85.  Łóżeczko  kołdrą 
Turecką  wzorzystą  pokryte.  Birk.  Zyg.  26.  Towary  Tu- 
reckie kobierce ,  kilimy,  kołdry.  Yol.  Leg.  4,  82.  Uczy- 
nisz i  kołdry  z  sierści  koziej.  1  Leop.  Ex.  26,  7.  (z  ko- 
ców. 3  Leop.).  —  g.  Kupił  mu  płaszcz  abo  kołdrę ;  zdała 
mu  się  ta  na  jego  skromność  kosztowna  ;  nie  chciał  tak 
drogich  szat  używać,  i  posłał  one  kołdrę  abo  płaszcz 
na  targ.  Sk.  Żyw.  1.  05.  cin  J^faiitcl.  KOŁDERI^L^,  i,  i, 
demin. ,  Sarah,  pwachtżicżka ;  Bosn.  yelencica ,  cilie  tlcinc 
nicblidjc  5)C(fe.  Łóżko  stoi  chędogie,  a  kołderka  na  nim. 
Rej.  \Yiz.  65.  Dziecię  nowonarodzone  położyć  na  chu- 
stach miękkich ,  okrywając  je  w  koło  maleńką  kołderką 
wełnianą.  Mon.  69,  907. 

'KOLE,  a,  n. ,  collect.,  ■■  koły,  'Pflocfe.  Grodzą  płotowa  z 
chroolu  a  z  kola.  Crcsf.   145. 

KOLĘ,  kolo,  oh.  Kłóć.  KOLĘ,  i,  oh.  Kohć.  w  KOLE  ob. 
Koło. 

KOLEANDER  ob.  Kolędra. 

KOLEBAĆ,  CHOLEBAĆ,  ał,  a,  cz.  kont.,  kolebie  praes.  nie- 
dok., Boh.  kolibati,  koljbawati;  Sorab.  2.  kolebasch ;  Sa- 
rah. 1.  kolebacż,  kolebani;  Carn.  sibati,  siblem;  Yind.  sibe- 
ti;  Croat.  zibali,  ziblyem ;  Reg.  koljeykati,  zugljati  kolje- 
uvku,  scikati,  zibati;  Bosn.,  Dal.  kolibati;  Ross.  KOieóayib, 
KOJie  6aTb ,  noKOJcfiaib ,  Kamiyib ,  KaHiiBait ,  auójio  uiai- 
HjTb,  maia-rb;  kołysać,  roicgcii,  5.  S.  ciit  iSiiib  iii  ber  2Bic= 
gc.  Mamka  dzieci  koleba.  Haur.  Sk.  58.  Kolebmyż  w 
sercu  to  dzieciątko  dziwne.  Miask.  Ryt.  28.  —  g.  W  ogóln. 
Wahać,  chwiać,  pocbwiewać  czem,  fdiniifcliib  t'ClUC(jCii, 
fdłultclii ,  ^iit  imb  ^er  kiuegcii.  Figowe  drzewo  opuszcza 
swe  figi  nieźrzałe  ,  gdy  je  wielki  wiatr  cholcbie.  1  Leop. 
Apoc.  6,  13.  —  Kolebać  się,  kołysać  się,  wahać  się,  \iij 
^iit  unb  ^cr  ticnicgcii,  fd)aiifelii,  fiiiraiifcii;  EccI.  nosuóaiocH, 
KO.ieó.iioca.  Postanowiono  p.nsterzów,  abyśmy  już  nie  byli 
małemi,  cbolebiąe  sie ,  i  żebyśmy  się  nie  dali  unosić 
wszelakiemu  wiatrowi  nauki.  1  Leop.  Efez.  4,  14.  Niebo 
się  trzęsie,  abo  cholcbie.  Co/er.  5.  15.  KOLEBANIE,  kole- 
banie się,  wahanie,  fd|aufcliibc  Sciiicpiig,  aBicgcii,  ©^n)an= 
ten;  Ross.  KO-iećanie,  HO.ieó.iOMOCTb ,  KataHie,  3u6iemc, 
chawKa  ;  (HenoKO.icóiiMOCTb  niewzruszoność  ,  adi.  nenOKO- 
.leóiiMUft).  Peipendykułów  cholebanic  się  tym  rzeźwiej- 
sze  jest,  im  powietrze  rzadsze;  tym  leniwsze,  im  gęstsze. 
Boh.  Pr.  204.     KOLEBKA,  KOLEBEGZKA ,  i,  2.  zdrobn., 

51* 


404 


KOLEBCZANY  -  KÓŁECZKO. 


KOLĘDA. 


(jakoby  Cholebka.  Cn.  Th.  289).  Boh.  et  Slov.  koljbka,  ko- 
lebka, koliba;  Sorab.  i.  kolebka,  koliepka;  Sorab.  2.  ko- 
lebka, kolebki;  Carn.  kolinka ,  sibel,  sibuvka;  Rag.  kol- 
jevka,  zibka;  {Slov.  koliba,  chałupa;  Hung.  kalyiba,  casa, 
chaJupa) ;  Dal.  kolibka ,  zibka ;  Croat.  zibel  ,  zibka  ;  Slav. 
beshika;  Bosn.  kolibka,  zibka,  kolivka;  (Bosn.  kolibami) 
chaJupa,  2)  kuchnia);  Yind.  sibel,  sibeu,  sibeli;  Ross. 
K0ju6e.ib,  K0.iu6e.ibKa,  Kaqa;iKa,  aio.ibKa,  suóKa,  (KO.móa, 
KO.iHÓima  chata ,  namiot) ;  Eccl.  sbiÓKa ;  (ko.\hb:i  ,  Kmi|i.-i, 
najaiKa,  uuTtpŁ,  HiMeih,  ciHhNHi)i);  g.  1.  kołyska  dzie- 
cinna, bie  3BiecjC,  Ślinbcrroicgc.  Byfem  w  kolebce  dzieckiem, 
teraz  starością  pochylony  chodzę.  Psałmod.  39.  W  ko- 
lebce jeszcze  Herkul  węże  dławi  małemi  ręczynami.  Leszcz. 
Class.  58.  Obstąpcie  w  kolo  kolebeczkę  mafą ,  A  śpie- 
wajcie dziecięciu.  Groch.  W.  556.  Już  się  to  dziecię  w 
żłobie  należało,  Kolebeczkę  swą  trzeba  zęby  miało.  Groch. 
W.  555.  Od  kolebki  jeszcze  do  niej  był  przywiązanym. 
Teat.  11,  84.  (z  dzieciństwa).  Fig.  Aleksander  z  kolebki 
Minerwy  przez  Arystotelesa  wzięty.  Warg.  Gez.  praef.  C. 
2.  Kraków  kolebka  wolności  Polskiej.  Gaz.  Rząd.  — 
Prov.  W  łóżko  mały,  a  w  kolebkę  wielki.  Rys.  Ad.  74. 
(z  chłopca  wyrósł,  męża  nie  dorósł).  —  *§.  2.  Kolebka, 
kołyska,  pojazd  na  pasach,  od  kołysania  się  mający  wła- 
sność kolebki;  a  że  się  na  kołach  toczy,  kolaską  nazwany. 
Klecz.  Zdań.  56.  cin  SBngcti  auf  ©urteti,  ciit  ^nngcroagen, 
CttlC  Salcfc^C.  Garn.  hibla ;  Slov.  kolimaha ;  Hung.  kotsi ; 
ob.  'Kotcz.  Pierwej  proste  wozy  i  rzadkie  kolebki  na 
łańcuszkach  zawiesiste  między  szlachtą  bywały.  Star.  Ref. 
40.  Wiszący  wóz,  pileiitum.  Mącz.  Te  białegłowy  Pol- 
skie końca  swojej  pychy  nie  mają;  jedna  drugiej  nie  ustą- 
pi w  szacie ,  w  kolebkach ,  w  sześci  koniach  i  służe- 
bnicach. Pychę  tę  poniży  bóg  pogańską  niewolą,  w  któ- 
rej was  miasto  złotych  kolebek  na  kolasach  powloką. 
Sk.  Kaz.  580.  Król  na  koń ,  a  królowa  do  kolebki 
wsiadła.  Gorn.  Dz.  57.  —  §.  Kolebka  -■  lektyka.  Yolck. 
467.,  Cn.  Th.  eiiie  ©dnftc,  cin  JragefcffcI.  {Sorab.  1.  no- 
schencźa ;  Groat.  kolibka).  Łóżko  noszące ,  my  zowiemy 
kolebką,  lecłica.  Mącz.  Lecticula,  kolebeczka.  ib.  'KOLEB- 
CZANY, a  ,  e ,  kareciany,  Śiutft^  =  ,  n.  p.  Woźniki  koleb- 
czane.  Mącz.  KOLEBKOWY,  a,  e,  od  kolebki  dzie- 
cinnej, SBiegctt  =  .  Boh.  kolebnj ;  Ross.  KO.iuóejbHuii.  Ko- 
lebkowy anioł  dziecięciu  dobrze  urodzonemu  dawać  bę- 
dzie podszepty.  Mon.  65,  191.  anioł  stróż  kolebki,  ber 
Siegenf^u^cngel.  Obwiązka  kolebkowa ,  Carn.  sibarneza , 
iai  SBiegcnImnb. 

KOLEC ,  Ica,  m,  co  kole  ,  śpica  koląca  [ob.  Kłóć),  ctit  Sta- 
deł,  eine  SpiCe,  ctiuaś  Stcc^cnbe^ ;  {Boh.  kolec  szermierz, 
pugil);  Ross.  nr.ia,  Htajo.  Kolec,  spina,  jest  twarda,  ostra, 
koląca  część  rośliny,  która  z  pnia  wyrasta  ,  i  z  korą  wraz 
zedrzeć  się  nie  daje,  n.  p.  tarnina.  Jundz.  2,  46.  Kolce, 
aculei,  są  części  rośliny  kolące,  z  samego  wyrastające 
drzewa ,  i  przez  korę  się  przebijające.  Bot.  Nar.  83.  (cf. 
ciernie).  Mur  wysoki ,  i  ostremi  kolcami  osadzony. 
Teat.  41,  15. 

KÓŁECZKO,  a,  n.,  dem.  nom.  kółko,  koło,  cin  fIcincS  SRób' 
c^cn,  Sablcin,  cin  ficinct  Srei«;  Sorab.  1.  koleszo ;  Ross. 
KOJŁUO.      Robią    w  aptekach  różne  konfekcye  dla  różnej 


figury  różnie  nazwane ,  jako  kółeczka ,  tabliczki.  Krup. 
5,  285.  Obrotnym  w  kołeczku  kieruje  wałachem.  Ba- 
nial.  C  Z  b. 
KOLĘDA,  y,  z.,  Croat.  kolędo,  dar  koi  sze  na  mlado  letto 
daje ;  kolędo  canlilena  sic  dicta  a  Calendis  Januarii ,  quo 
lempore  canitur ,  et  antiphonae  in  cathedrali  Zagrab:  de- 
cantari  solitae  ułlimis  diebus  adventus;  (cf.  hejnał;  inde 
prov.  Croat.  Kada  sze  kolido  popeva,  Blizu  sze  Bosich 
poveda ;  Bosn.  kolenda ,  koja  se  dava  prrivj  dan  godiscta 
strena;  popiukigna  ,  koja  se  pjeua ,  prid  bosgicch,  al 
prid  mlado  lito  ;  Carn.  kolęda  antiphoiia;  Flora;  cf.  Eccl. 
K0,ia4a,  Ka,ie4a  imię  bożka  Kijowskiego,  który  był  mia- 
nym  za  boga  świata,  jak  Janus  u  Rzymian;  w  Kijowie 
świątkowano  mu  24go  grudnia  z  weselem  i  biesiadowa- 
niem,  czego  jeszcze  ślady  w  igrach,  tańcach,  pieśniach. 
Popów.  194.  (cf  Lat.  calendae  =  £cc/.  CBHmeHHOMtcaMie) ; 
Gruec.  ta  xaXavdixa  calendalia ;  cf  Germ.  btc  Solcnbc 
31  b  I  g.  Lecz  otóż  inszy  wywód :  j  od  kolan  naszych  Pa- 
nu Chrystusowi  dania ,  możemy  snadnie  wykładać  sło- 
wo kolędę. »  Hrbst.  Nauk.  N.  5.  —  Kolendy  od  pogan 
poszły.  Żarn.  Post.  42  b. ;  dar  na  upominek  nowego  lata, 
strena.  Mącz.  koło  bożego  narodzenia  ,  cin  ®cfc|cnf  juni 
ncucn  3a^re,  cin  JJcuja^rBgcfd^enf;  (tfoA.  kolęda,  kolemgda; 
Bosn.  naljesgija  ;  cf  pani  gwiazdka);  beiligc  (Fbriftgcft^cnf. 
Mamy  tyle  czeladzi,  każdy  chce  kolędy.  Trzeba  wszys- 
tkim coś  wetknąć,  taki  zwyczaj  wszędy.  Rok  też  na  to 
czekali ,  raz  w  gody  ta  łaska.  Żabi.  Z.  S.  10.  Kolędy 
w  kościele  na  kazaniach  już  nie  rozdają ,  co  przedtym 
rzecz  arcymiła  była  ,  kiedy  to  dowcipnie  temu  pieluszki , 
temu  żłobek,  temu  stajenkę  za  kolędę  dawano.  Mon.  IZ, 
145.  Już  tu  chodzić  nie  będę,  Ani  po  nowe  lato,  ani 
po  kolędę.  Groch.  W.  428.  Kolęda  ,  nowe  lato  i  szczo- 
dry dzień.  jb.  408.  Za  chęci  twoje  godzienbyś  drogich 
darów  i  złotej  kolędy,  ib.  409.  —  Fig.  Synowie  bojar- 
scy często  od  W.  Kniazia  kijową  kolędę  odnoszą.  Gwagn. 
524.  (poczęstowanie  dębowe).  —  §.  Po  kolędzie  chodzić, 
za  kolędą  chodzić  =  chodząc  z  powinszowaniem  nowego 
roku  zbierać  podarki.  Jfcujabr  munfdicn  unb  3?cuja^r8gc» 
fc^cnfc  Ctnfammeln.  Prov.  Z  wilczęty  albo  z  wilczą  skórą 
po  kolędzie  biega,  ostiatim  circumfert,  stipem  aliguam 
obtinens.  Gn.  Ad.  887.  cincn  nn^gcftppftcn  SBoIf  jur  ©(^ou 
^crumtragcn  m\'i  bofiir  ^leuja^ri^gcfc^cnfe  cinfammcln.  —  TransL 
Po  kolędzie  co  nosić  abo  kogo  nosić,  pokazować  co 
wszystkim  za  nowinę  albo  za  dziw,  divulgare ,  diffama- 
re.  ib.  jur  SĄau  fccrumtragcn ,  untcr  btc  8cutc  lirtngcn;  Boh. 
na  odiw.  Biega  z  nim ,  by  z  wilczą  skórą  po  kolędzie. 
Rys.  Ad.  2.  Z  więźniem  tym  jako  z  wilczą  po  kolędzie 
skórą  włóczą  się.  Fot.  Zac.  78.  Włóczy  się,  jako  z  wilkiem 
chodząc  po  kolędzie.  Rej.  Wiz.  16.  Ludzie  noszą  nas  po 
kolędzie.  Morszt.  150.  (obmawiają ,  brali  na  języki).  Gdy 
kto  zasłużony  zbłądzi,  nie  już  z  tym  po  kolędzie  biegać, 
i  onego  na  sztych  podawać ;  ale  raczej  to  umorzyć  przy- 
stoi. Budn.  Apopht.  114.  Co  większa,  żeś  mię  dał  tym 
po  kolędzie  ,  Z  pod  których  ręki  trudno  powstać  będzie. 
Chrośc.  Job.  180.  Wszystko  zniszczało,  wszystko  w  jednym 
pędzie  Wziął  nieprzyjaciel,  jako  po  kolędzie,  ib.  12.  (po 
kolei,  jedno  po  drugim).  —  §.  Nogi  mu  chodzą  po  ko- 


KOLEDNY-  KOLEGOWAĆ. 


KOLEISTY  -  KOLEJ. 


405 


ledzie ,  a  przedsię  na  drugiego  woła ,  o  Janie ,  zamie- 
szkałeś czystej  biesiady.  Rej.  Ztu.  61.  plączą  mu  się,  ta- 
cza sif  podpiły,  bic  gii^e  fdiroanlen,  Prniitticlti.  KOLEDNY, 
a,  e,  od  kolędy,  noworoczny,  jum  Sfeuja^r^gcfdieiife  ge|)P> 
rig,  3?Citja^rt  ' .  Koledne  wiersze.  Groch.  W.  410.  KO- 
LĘDOWAĆ, ał,  uje,'  cz.  niedok..  Cn.  Th.  §.  a)  kolędę 
zbierać,  SJeujo^rźgefd^cnfc  einfammclti.  Mon.  71,  171.  (Po 
kolędzie  chodzić,  Bosn.  kolendati  canere  catitiuncułam 
antę  nałivitałem  Domini,  vel  Calendis  Januarii;  Crout. 
koledujtn  cantilenam  aduentus  cano ,  koldujera ,  petlyam 
mendico ,  ko\dus  mendicus ,  koldustvo  pauperies;  Car.  ko- 
lęduvam  canlilenain  nati  Domini  canto ,  koleduvavz  an- 
tiphonarius ,  kolędva  chorus  canentium).  —  §.  b)  Kolędo- 
wać komu  ,  kolędować  kogo  czym  =  obdarzać  go  poda- 
runkiem z  okoliczności  nowego  roku,  lub  godów,  eincit 
5utn  neiieit  3a|i'e  fccf^cnfen,  tfim  ^.  filirtft  gebeii.  Ai  do 
samyeli  gromnic  kościół  kolęduje  dzieciątku  nowo  naro- 
dzonemu. Hrbst.  Nauk.  N.  5  b. 

KOLEGA,  KOLLEGA,  i,  m.,  spólnik,  spółurzędnik ,  ber 
6oHcge,  3lmt^gcbulfe ;  fiag.  drugh ,  druxbenik;  Yind.  to- 
varh,  spremnik,  povodnik;    Eccl.    c'ŁA'GHCTBHT6!ib,    clah- 

KOKfallHKl,     TOBapiimX,      Cin;!;Tbllllli'E  ,    KIl6Kp6Th,    e4HHaro 

c:b  KtMi  ;iHKa.  'KOLEJJAT,  a,  ?n.,  Cn.  Th.  290.  id. 
uczestnik  jakiego  towarzystwa ,  spółurzędowy.  KOLEGI- 
UM ,  'KOLLEJJUM ,  indeci,  n.,  kollegia  plur.,  g.  a)  spo- 
łeczeństwo ,  towarzystwo ;  stan  albo  sposób  życia  spoiny, 
spólność  na  urzędzie.  Cn.  Th.  290.,  Buh.  koleg;  Ross. 
KOjjeriyjra;  cin'(£olIegium,  eine  @efcll|'d;oft ,  ©emcmfdifift ; 
zgromadzenie  ludzi  jednaki  cel  pracy  mających.  Kras.  Zb. 
1,  210.  Kollegia  ludzi  uczonych  fundować,  aby  po- 
trzebnych a  poczciwych  nauk  dobrze  i  pilnie  uczono. 
Sekl.  35.  —  §.  b)  Mieszkanie  kolegów.  Cn.  Th.  290. 
miejsca  uprzywilejowane  do  nauk,  mające  sobie  ze  skar- 
bu wydzielone  dochody;  i  dotąd  akademie  na  kolegia 
według  różności  nauk  się  dzielą.  Kras.  Zb.  1  ,  210.  eiii 
gacultdtggcbdubc,  eiii  goliegtiim  pbev  eine  ©tiftutig  fiir  etiie 
gemilfc  gocultdt.  Jadwiga  w  Pradze  dla  Litewskich  pa- 
choląt w  naukach  wyzwolonych  ćwiczenia ,  zbudowała 
kollegium  ,  dwór  wielki ,  i  nadała  ;  bo  jeszcze  w  Krako- 
kowie  kollegium  nie  było.  Stryjk.  481.  (ef.  bursa).  To 
kollegium  pospolicie  królowej  domem  nazwane  było. 
Krom.  450.  Roku  1401  w  Krakowie  kollegium  dwoje 
wystawiono,  jedno  dla  nauk  pospolitych,  drugie  dla  pra- 
wa. Biel.  249.  —  |.  c)  Przez  kollegia  lekarskie  rozu- 
miem schadzki  najuczeńszych  lekarzów.  Mon.  65,  515. 
gele^rte  ©efellfc^oft.  —  %  d)  Akademia,  universitas,  eine 
Uniocrfitdt.  Grzegorz  XIII  i  król  Stefan  kollegium  Wi- 
leńskie prawy  i  wolnościami  takowemi  nadali ,  których 
inne  akademie  używają,  i  aby  w  poczet  akademij  było 
policzone,  przywilejem  opatrzyli.  Gwayn.  295.  KOLLE- 
GIAGKI,  a,  ie,  od  kollegium,  akademicki,  afabemifi^. 
Studnia  kollegiacka  w  Krakowie.  Petr.  Hor.  G.  b.  KO- 
LEGOWAĆ intrans.  niedok.,  kolegą  czyim  być,  Jemanbcś 
GoUege  fe^n.  Znajomy  mi  ten  lokaj ,  bo  u  przeszłego 
pana  kolegował  ze  mną.   Teal.  10,  27. 

Pochodź,  koleiańslwo ,  koleżanka. 


KOLEISTY,  a,  6,  —  o  aduerb.,  pełen  kolei ,  ooH  S[8agengelei< 
fen;  Ross.  KOJeHciuB. 

KOLEJ,  ei,  ź.,  (Boh.  koleg,  poradka ;  Slov.  kolag;  Sorab. 
1.  koliya  ,  kolia;  Sorab.  2.  glejsa;  Yind.  glieshna,  kolo- 
tezhina,  kolefniza,  kolovos,  kolotezha,  versta ,  zhreda ; 
Carn.  kolovos;  Croat.  vśgas;  Rag.  brazda;  Bosn.  vagasc, 
put  od  kola;  Ross.  KOJecOBiiHa,  KOJea;  Eccl.  KOiiHia;  cf. 
koło;  cf.  Germ.  ©leiP);  §.  a)  brózda ,  którą  pojazdy  na 
ziemi  wycierają,  tai  ©eleife,  bai  galirgeleifc ,  baś  2Bagen= 
geleifc.  Gdy  w  lesie  mijając  ubite  koleje  z  drogi  zjeżdża- 
ją ludzie,  ten  w  prawy  bok  jedzie.  Drugiego  w  lewą 
stronę  podobnyż  błąd  wiedzie.  Hor.  Sat.  182.  Masz  do- 
glądać, aby  z  kolei  woźnice  nie  występowali,  jedno  ko- 
leją Szli.  Tam.  Ust.  398.  {Ross.  ko.iotko  chropawo ,  gru- 
dzisto ,  gdy  pozamarzały  koleje).  U  flisów  w  kolei  iść, 
kiedy  kilka  statków  idą  razem,  lub  za  jednym  rotmanera. 
Magier.  Mskr.  Świat  jednostajnym  gościńcem  chodzi ,  Nie 
występując  z  kolei,  Co  było  starym  znowu  się  młodzi, 
A  co  nowego  starzeje.  Zab.  13,  237.  Nar.  —  Fig.  Ko- 
lej =  porządek ,  kres  ,  klóba  ,  szranki ,  ryga ,  btc  geit>i)|inli' 
ijt  Crbnuiig,  bie  ®d;ranfcn,  bo^  ©eleife.  Nawróćcie  się 
do  kolei  dawnej,  exorbitantowie,  proszę.  Birk.  Exorb.  18. 
Nalegać  będę,  aż  wnijdzie  w  kolej,  to  co  z  niej  wypa- 
dło. Zab.  15,  273.  —  g.  b)  Kolej !  obrót  porządnego  na- 
stępstwa, bic  gpigcreibe,  bie  Drbnung,  in  ber  itmai  erfolgt, 
(bie  3cd)e  3.  31  big-),  bie  Stcifje;  Yind.  versta,  zhreda; 
Ross.  0Mepe4b ;  Eccl.  ypt^iJ.  Zważ  krąg  rzeczy  coraz 
do  siebie  powracających,  a  ujrzysz,  że  nic  na  tym  świe- 
cie ostatecznym  nie  ginie  zgonem,  lecz  koleją  zapada  i 
wstaje.  Rilch  Sen.  list.  289.  na  przemiany,  obree^lfelnb; 
Sorab.  1.  poradu ,  fplochi ,  fpochi ,  pofpochi;  Sorab.  2. 
po  redu ;  Yind.  poversti,  poredi,  poredama,  rednu  ;  Ross. 
et  Eccl.  pH40Mi,  pa4K0Mi,  nopa^y,  no'iepe4HO,  noqH- 
Hy.  Po  smutku  radość,  po  tej  ten  idzie  w  kolei,  Zy- 
jem  zawsze  w  niepewnej  bojaźni,  nadziei.  Min.  Ryt.  o, 
202.  Szczęście  z  nieszczęściem  koleją  chodzą,  nie  trzy- 
mając się  żadnego  pewnego  czasu ,  ani  porządku.  Pilch. 
Sen.  list.  4,  173.  (lózują  się).  Po  smutku  ukontentowanie 
wzajemną  przychodzi  koleją.  Teat.  1.  c,  44.  Dzień  po 
nocy,  noc  po  dniu  w  wieczną  chodzi  kolej.  Pot.  Arg. 
55.  Światło  i  ciemnota  w  wieczystej  przemianie  Przy- 
jemne dla  nas  w  chwilach  sprawują  koleje.  Przyb.  Milt. 
175.  Z  kolei  rzeczy  następujących  jedne  po  drugich, 
za  zwyczaj  koniec  jednego  zbytku,  bywa  początkiem 
zbytku  przeciwnego.  Gaz.  Nar.  1,  127.  Wszystko  się 
z  czasu  odmieni  koleją.  Zab.  12,  16.  Szost.  Przerwała 
kongressu  tego  dzieło  niespodziana  wojennych  spraw  ko- 
lej. Ust.  Konst.  2,  185  t.  j.  obrót,  ber  2Bei^feI,  bie  SBen' 
bung  ber  SriegSercigniffe.  Przyszła  kolej  na  nią  grać  swo- 
je role.  Zab.  1  ,  100.  bic  3{ci^e  fnm  mi  fie.  Na  cię  ko- 
lej. Cn.  Ad.  525.  nn  bir  ift  bie  M\)t.  Klucznik  ma  mieć 
na  pieczy  stróże,  kiedy  stróża  kolej  na  kmiecia.  Haur. 
Ek.  59.  Kolej  na  mnie  (Yind.  na  me  zhreda  pride). 
Ten,  na  którego  kolej  Eccl.  qepe4iiuii-  Kiedyż  na  mnie 
kolej  picia  przyjdzie?  Teat.  8,  45.  roann  rcirb  benn  ber 
33ed)cr  ju  mir  fmnmen?  Kielich  szedł  koleją.  Pam.  85, 
874.  er  gieng  in  bie  9ill»bc.  —  §■  Ztąd   per  exeell.  Kolej  • 


406 


KOLEJKA  -  KOŁEK. 


KOLEKTA  -  KOLERYCZNY. 


kolej  picia ,  porządek  pcfnienia  w  okoJo ,  ber  SRimbtrimf , 
tai  iriiifcii,  @c|inib[)cit«riiifcn  md)  ber  Sicibe  runb  Ijerum, 
bie  DJmtbjCC^e.  Zaczęfy  się  koleje  kielichów  z  przysfowia- 
mi,  z  żarcikami,  z  maksymami.  Kras.  Pod.  2,  11.  Kolej 
tak  dobrze  już  była  chodziła',  Iż  już  ku  reszcie  likwor  się 
nachylał.  Kras.  Aniirn.  71.  —  g.  c)  Jamy  oczowe,  czyli 
koleje.  Krup.  2,  282.  bie  Slilfleiitlótilcii.  KOLEJKĄ,  in- 
strum.  adverhiaUler ,  §.  a)  koleją,  w  kolo,  3?eil)  ^entm, 
innjCd).  Czasza ,  którą  jeden  drut;iemu  na  biesiadzie  ko- 
lejką pijać  podawał.  Gorn.  Dw.  566.  —  §.  b)  Odmien- 
nym" porządkiem,  alternatą ,  in  crbcntlid)cm  3Be(^fcl,  in 
lyctbfelnbcr  ^rbiuiiiij.  Na  cudnym  tym  teatrze  tu  wieczną 
koleją  Chodzi  płacz  za  rados'cią ,  rozpacz  za  nadzieją. 
Zab.  '12,  217.  KOLEJ.NOŚĆ,  ści,'2.,  porządny  obrót  na- 
stępstwa, bic  Drbmiiuj  ber  iHeibcfoIge.  Bóg  narodzin  kolej- 
ność przeplatając  zgonem,  Pan  jest  życia  i  śmierci.  Zab. 
15,  9,  Kniai.  KOLEJNY,  a,  e,  od  kolei,  ©clcife  = .  Ko- 
lejny ślad.  —  §.  Po  sobie  następny ,  w  koło  idący , 
9JeiI)  fceriim  fle^eiib;  Ross.  otepe^Hufi;  Ecd.  uepejBuH. 
Kolejne  picie,  ein  3?uiibtrunf.  Z  kolejnego  kubka  pić. 
Erai.  Ob.  F.  ztąd  KOLEJNA ,  y ,  ź. ,  subst.,  U.  n.  p. ,  Lecą 
kolejne  w  obie  strony  strychem.  Pot.  Sijl.  228.  Żaden 
na  zdrowie  kolejny  nie  mija.  Wad.  Dan.  15-1.  Szczę- 
ście, jest  to  jako  kolejna;  pierwsi  poczynają ,  A  ostatnim 
zaś  czasem  lepiej  dolewają.  Bach.  Epiki.  20.  —  §.  Od- 
mienny, al)med)fcliib ,  imbeftanbig.  Za  kolejnym  lecą  ludzie 
światem.  Pot.  Syl.  479.  KOLEJNĄ  adverbial.,  KOLEJNO 
adverb.,  w  około,  koleją,  kolejką,  (umjei^) ,  ciimnbcr  a['= 
lófeiib,  nlimedjfcliib.  Kmieć  musi  podróż,  stróżą,  kolejną 
odprawiać.  Haur.  Sk.  42. 

KOLEJĄ  ob.  Kolej. 

KOŁEK,  łka,  m.,  Boh.  koljk,  kolićek;  Sorab.  1.  kolik,  ku- 
lecźk,-  Carn.  klinz ,  bashnik;  Croat.  kolecz,  prosztecz, 
klin,  trupio,  kladje,  (koloszek  silva  pnlifera) ;  Hag.  et  Bosn. 
kocich;  floss.  ko.iiiki  ,  ko.iokb,  KO.iuuiera ;  cf.  (/er;?!,  ileil; 
dem.  nom.  koł,  etii  flcincr  *))fal)I,  ciit  fflotf,  eiit  ']*fló(tc6en. 
Kołek  do  zawieszania  czego.  Cn.  Th.  Póły  wisi  na  kołku, 
póki  nowe  sitko.  Pot.  .Arg.  147. ,  Zab.  14,  44.  Nagł. ;  Slov. 
Nowi  klobflk  na  klin  zaweśugu  (póki  nowy,  poty  go  sza- 
nują). Suknia  na  nim,  jak  na  kołku  wisi.  Zab.  15,  65, 
(buchasto,  nieopięto).  Gość  na  jedne  noc  w  cudzym  do- 
mu zostawszy,  kołek  w  ścianę  bije.  Rys.  .Ad.  16.  (nie 
będziesz  tu  wiekował).  —  Mitit.  Broń  na  kołki !  Broń 
z  kołków ;  Kat(.i.  Nar.  569.  —  Fig.  Na  kołku  wisieć,  być 
odstawionym,  odwleczonym,  nm  ?faijcl  Iidiiijcii ,  jurii(fije= 
fe^t  Ober  aiifgcfd)o6cii  merbeii.  Prawda  tam  zawsze  w  tej 
sprawie  na  kołku.  Rej.  Wiz.  40.  Gdzie  pan  hardy  a 
chleb  twardy,  k  temu  piwnica  na  kołku.  Biada  tam  chu- 
demu pachołku.  Rys.  Ad.  15.  —  g.  Kołkiem  stawać, 
drętwieć,  crftarreil.  Mospanie,  język  mi  kołkiem  staje. 
Teat.  28,  50.,  (ob.  kołem  stanąć)."  —  §.  Kołki  lub  ko- 
ły  na  głowie  ciosać,  grać  na  gębie,  na  nosie,  ^pIj  auf 
einem  \>adtn.  Gdy  na  głowie  ciosali  spólne  sobie  kołki, 
Jeden  po  drugim  sztucznie  podkopywa  dołki.  Zab.  14, 
37.  Nagł.  Nie  wiemy,  jaki  kołek  fata  strugą.  Jabi.  Ez. 
121.  t.  j.  co  knują,  maź  ba«  ©c^ictfal  f{^mte'bet.  —  g. 
Kloc    dzielą    na    12    części    stopami  zwane,    stopę  zno- 


wu dzielą  na  12  calów,  a  cal  na  trzy  części,  nazwane 
kołkami.  Jak.  Mat.  1,  209.  cin  §oljpf[o'cf,  ber  britte  Jbetl 
eineS  ^clU.  —  Od  kołka  do  kołka  =  a  capite  ad  calcem , 
od  małego  do  wielkiego.  Cn.  Ad.  764.  do  szczętu ,  ze 
wszystkim,  alleś  fnmmtlti^,  ganj  iinb  gar.  1  kołka  na 
świecie  nie  mannie  ma  nic  właściwego,  nie  ma  gdzie 
głowy  skłonić,  er  6at  gar  niditw  eignci  Lubo  mu  rodzi- 
ce zostawili  trzos  dobrze  napakowany,  nie  zostawili  prze- 
cież własnego  kołka.  Ossol.  Str.  5.  cf.  kat.  —  Kołek  gra 
abo  kolki,  cindalismus.  Cn.  Th.  bai\  ^tf[ocfeii|'|.nel ,  baij  2Ber= 
fcii  itat^  eiiicm  %^^od<:.  —  §.  Kołki  u  lutni ,  u  skrzypcowa, 
goździki.  Cn.  Th.  290.,  Ross.  kojok^b  ,  kojikh  "bunty, 
pachołki,  bie  3Slr(ieI  ati  eincr  ?autc,  ati  ciiier  SJioIiiie. 
Podstawek  abo  kołek  u  łapki,  sidła  klatki  ptaszej ,  któ- 
rego ruszywszy  ptak  się  abo  zwierz  ułowi.  Cn.  Th.  747. 
ba3  ^*fl5[fd)cn,  iinn-aiif  ber  3)ccfel  ciiier  gi^Ue  'clmt- 

KOLEKTA ,  y,  ż.,  składanie  jałmużny  na  ubogich.  Sk.  Dz. 
29.  cilie  GoUectC.  Na  każdą  niedzielę  schodząc  się  czy- 
nili kolekty,  to  jest,  składali  się,  co  kto  mógł,  na  po- 
moc ubogiej  braci.  ib.  29. 

KOŁEM  ob.  Koło,  ob.  Koł. 

KOLEŃCZYK   herb,   ob.  Zdań. 

KOLENDRA,  KOLĘDRA,  y.  I,  koryander,  ziele,  ber  io-- 
rianbcr;  Sorab.  1.  khoriyander;  Vind.  koriander,  fladku 
raalu  okrogiu  sernjizhe;  Bosn.  koriandula ;  Ross.  Kopi- 
aHjpi ,  KiiuiHeui ,  KtiuiHeyHoe  ctsia ;  sieje  się  na  wiosnę, 
w  każdym  gruncie  udaje  sie.  Kluk.  Rośl.  1,  226.  Syr.  449. 

1.  KOLEi\'lE  subst.  verb.  kłóć  =  kłócić,  ba»  Stei^eit.  2.  KO- 
LENIE subst.  verb.  kolić  -■  krążenie,  Hi  $cnimbrc^en  im  ^irfel, 
kołowanie.  5.  KOLENIE,  n.  p.  Na  obie  "kolenie.  1  Leop. 
5  Req.  8,  54.,  Eraz..  Ob.  E  iii.;  dualis  rzeczowa,    kolano. 

KOLERA,  y,  z.,  CHOLERA,  z  Greckoiac.  §.  1)  wilgotność 
w  ciele  wszelkim,  jedna  z  czterech.  Cn.  Th.  cf.  żółć, 
bieSalle,  bie  Dittere  3'cn^ttgfeit  im  tbicrif^en  Sorper.  Szko- 
dzi często  żołądkom  słodkość  i  cholerę  rodzi.  Zab.  16, 
266.  Trunek  ten  krew  wychędaża  z  obojej  kolery,  czar- 
nej i  żółtej.  Syr.  1459.  —  g.  2)  Kolera  ,  choroba,  gwał- 
towne humorów  cholerycznych  ostrycii  i  zepsowanych, 
przez  womit ,  oraz  i  przez  stolec  odchodzenie.  Comp. 
Med.  186.  bic  ©allenfitd^t.  Krup.  5,  752.  Cholera  sucha 
i  wilgotna.  Dykc.  Med.  1,  407.  —  g.  3)  transl.  Gniewli- 
wość,  sierdzistość,  Ja^scni,  51ergerlid)feit ,  Bom;  (Boh.hor- 
kokrewnost,  penokrewnost ;  Croat.  jez ,  zlatenicza,  lyu- 
tina,  lyutoszt).  Chodkiewicz,  często  się  wydawał  z  niepo- 
niiarkowana  cholerą ,  nie  umiejąc  powściągać  pierwszych 
gniewu  zapędów.  Nar.  Chód.  2,  452.  Przychodzi  z  roz- 
gniewaną cerą,  Z  większą  niż  Marsa  cholerą.  Aw/i^.  506. 
W  niezmiernej  cholerze.  Rozjuszeni  rycerze.  Dla  przy- 
mówki  lub  flaszki,  Kładą  życie  za  fraszki.  Kras.  List.  15. 
■ — •  §.  Personif.  Cholera  =  koleryk,  gorączka,  sierdzisty,  cill 
^iftfopf.  Jakażeś  cholera!  Teat.  45.  e,  155.  KOLERY- 
CZNY, a,  e,  —  ie  adverb.,  od  kolery,  ©ati  =  ;  (Carn. 
sakernęl ;  Vind.  nagloferden  ,  tegoten  ;  Eccl.  ,\o.iepn<JHUrr, 
Boh.  liorkokrewny  ;  Croat.  zlatenichav  ,  berzolyut ,  szer- 
dit).  Humory  choleryczne.  Comp.  Med.  186.  Człowiek 
koleryczny  ■■  kolery  siła  mający,  abo  kolerę  chorobę  cier- 
piący. Cn.  Th.  ein  goUfii^tiger  fKenfc^.    Człowiek  jest  cho- 


KOLERYK-KOLIC. 


KOLENIE  -  KOLISTY. 


407 


leryczny,  gdy  wszystkie  znaki  powierzchowne  dowodzą , 
iz  w  nim  żófć  obficie  się  odsącza.  Dijkc.  Med.  \  ,  414. 
KOLERYK,  a,  m.,  ein  6I)0lericiiŚ.  Ludzie,  w  których  ko- 
lera  panuje,  to  jest,  kolerycy.  Sienn.  122.  Snadnie  ko- 
leryka  poznasz  i  po  sierści ,  bo  się  urtfdzi  czarno.  Rej. 
Zw.  6  b.  Choierycy  mają  postanowienie  ciała  gorące  a 
suche.  Pelr.  El.  d39;  a  bywają  gniewliwi ,  jadowici.  Petr. 
Pol.  2,  302.  —  §.  Ztąd  moraln.  Jadowity,  gniewliwy, 
gorączka ,  sierdzisty,  osa ,  ein  Saftjpriliijcr.  Kto  koleryk, 
lada  co  takiemu  na  nosie  zawadzi.  Htiiir.  Sk.  179.  Po- 
czciwy człowiek,  lecz  koloryk;  pochlebiać  mu  toż  samo  u 
niego,  co  złorzeczyć.  Pilch.  Sen.  297.  Koleryk  wnet  z  myślą 
swą  wzgórę  wyleci,  wnet  chce  być  hetmanem ;  a  choć  nic 
nie  ma  ,   przeilsię  się  sobie  panem  zda.  Hej.  Zw.  3  b. 

KOLESNIA  ,  i ,  ?'.,  warsztat  koleśniczy  czyli  stelmachski ,  bie 
StcUmndjcruicrfftatt.  Koleśnia ,  kuźnia ,  szopa.  Kluk.  Zw. 
i,  178.  Stelmachy,  kołodzieje  potrzebują  drzewa  rozma- 
itego na  swoje  koleśnia ,  kobylice....  AYmA. /i'os7.  2,  169. 
KOLESNIK,  a,  m.,  który  kolasy  robi,  stelmach,  carpeii- 
tarius  faber.  Mącz.  ber  ©tctlinncI)CV.  kołodziej.  Cn.  Th.  bci" 
iKabemadjer.  Torz.  28.,  Slav.  et  Croal.  kolar ;  Boss.  ko.iu- 
MasKHiih-Ł.  KOLESNICZY,  a,  e,  stelmaszy,  Stcllimiclicr  = ; 
Ei:e.l.  KO-iecHimbiu ,  KO.iUMałKiiuii,  n.  p.  KO.iiLMtiJKuofi  ^Bop-B 
stajnie  i  wozownie  Carskie. 

KOLET,  u,  m.,  z  Włosk.  colletto ,  brtś  godct,  Scitcollet, 
obojczyk,  amiculiim.  Mącz.  (krótka  suknia  jeździecka  skó- 
rzana). Gdy  na  się  wdziejesz  kolet,  kolet  z  skóry  losiój , 
Lub  z  inszej ,  którą  dziki  zwierz  na  sobie  nosi . . .  Ko- 
choiu.  Fr.  18.  Ci  do  zbroi,  owi  do  łosich  koletów.  Jabi. 
Buk.  H  5  b.  Kapoty,  westy  ,  mantolety,  Rejtroki,  man- 
ty i  kolety.  Łac:w.  Zw.  50.  Najdzie  większą  stateczność 
przy  naszych  kobietach,  Niźli  przy  panach  radnych,  co 
chodzą  w  koletach.  Biel.  S.  N.  4.  Wziął  mu  kolet  z  pie- 
niędzmi.   Papr.  Ryc.  56.  czy  nie:  kaletę? 

KOLEŻAŃSTWO ,  a,  n.,  (Eli/m.  kolega),  społeczeństwo, 
osobliwie  urzędu,  bic  3(mt^()n'tbcrfcl;aft,  ®cni)|Tctifd)aft.  Miło 
mi,  żeś  poseł  zo  mną  razem  z  jednego  powiatu,  bo  ztąd 
udziela  się  zaszczytu,  i  powiatowi  z  obrania,  i  mnie  z 
koleżaństwa.  Dyar.  Gr.  li.  Ogólniej :  Towarzyt^lwo  ,  obco- 
wanie, przestawanie;  bte  Samcvabfd)aft ,  ber  lIiiifliiHij.  Jak 
się  tylko  od  koleżaństwa  wiechowego  uchylił ,  a  z  ludźmi 
zacnemi  zaczął  przestawać,  stał^się  między  niemi  równie 
zacnym.  Mon.  65 ,  560.  KOLEŻANKA ,  i ,  2. ,  spółtowa- 
rzyszka ,  bic  (F.oIlC|]ilin.  Kompania  z  kolegami  i  z  kole- 
żankami wyśmienita.   Tent.   19.   c,   67. 

KOLIBRYK,  a,  m,  KOLIBRYCZEK,  czka,  m.,  dem.,  ptaszc- 
czek  bardzo  piękny  Indyański ;  suszonych  używają  Indya- 
nie  na  zausznice.  Zool.  271.  ber  Siolibri,  Irochillus;  Boh. 
medowec. 

'KOLIP.YK,  a,  m.,  Centaur.  Olw.  Ow.  482  et  484.  chłopo- 
koń  ,  chłopoogier.  —  *g.  Kolibyk  ,  rzcźnik.   Mon.  73,  589. 

KOLIC,  ił,  i,  inlrans.  niedok.,  ^.  a)  kołować,  krążyć,  wkoło 
obiegać;  im  Slreife  ^jcnim  laiifeit,  eiiieti  Uiimicii  nc^meii; 
Ross.  OKOjiccnTb ,  OKo;icmy.  -  Cały  gmach  ji'j  Inryi  nie 
znosi,  bieży,  koli,  postawa.  Bardz.  Trag.  448.  —  §.  b) 
Musiałem  kolić,  i  objc^żdżać  dla  niebezpiecznych  przejaz- 
dów. Ossol.  Boh.  2,  47.     Głupi,    kto  mogąc  prosto   do- 


jechać, długo  po  morzu  koli.  Sk.  Kaz.  69.  KOLENIE, 
kołowanie,  nieprosta  droga,  ber  Ummeij.  Boler.  211., 
Ross.  OKO.ieciiiia ,  OKOJecnaK.  'KOLICA,  y,  2.  poel.  za- 
miast okolica ,  bie  ©Cijenb  itmfcer.  Obiegam  wszystkie  le- 
pianki kolioe.  Staś.  Num.  2,   107. 

KOLICZNY,  a,  e,  od  koliki ,  Mii  -■  .  Koliczna  choroba  z 
ciężką  obstrukcyą  go  mordowała.  Tward.  Wl  27.  Koli- 
czne  boleści  cierpiał.  SA'.  Dz.  592. 

KOLIGACIC  się,  ił,  i,  recipr.  niedok.,  połączać  się,  zwie- 
zywać  ,  osobliwie  przez  małżeństwa  ,  pokrewnie  się  ,  po- 
szwagrować  się,  mit  eimiiibcr  iii  SSerlniibiiitcj  trcten,  be-- 
fpliberś  burd)  Jpeiratl;en.  W  przemowie  przed  ślubem  ksiądz 
zamiast  wyprowadzenia  genealogii  koligacących  się  do- 
mów, zamknął  istotne  obowiązki  stanu  małżeńskiego. 
Kras.  Pod.  2 ,  75.  Teczyńscy  się  często  z  książętami 
Szlaskiemi  koligacili.  Wiel.  Her.  l.^igs'.  KOLIGAĆKI ,  a, 
ie  ,  alliantski ,  sprzymierzyński ,  nlliirt ,  Jiiilibcś  =  .  Koliga- 
ckie  wojsko  w  marszu  już  było.  Jabi.  Tel.  215.  KOLLI- 
GACYA ,  yi ,  z.,  w  języku  Polskim  znaczy  spokrewnienie, 
ale  też  przenośnie  sprzymierzenie  ,  n.  p.  przez  sejm  col- 
ligalionis  za  Jana  III,  miała  się  stać  kolligacya  Polski  z 
Austryą.  Jez.  Wyr.  fsnimhmmc, ,  ^Serfdtmmjeniiiij,  przymie- 
rze, alians,  bte  3IIlian»J ,  bcv  5)imb.  Jak  król  reputacyi  u 
sąsiad  nabędzie.  Jego  koligacya  pożądana  będzie.  Jabi. 
fel.  200.  'KOLIGAT  ,  a ,  m. ,  złączony  z  ki^ ,  ein  mit 
jcmaiibett  3>er(niiibiier.  §.  a)  przez  przymierze,  ber  Sunbci'(]e= 
lipp.  Koligaci  Jdmena  ujźrzawtzy  w  osobie ,  Poczęli 
ognie  wzniecać  już  wojenne  w  sobie.  Jabi.  Tel.  154.  — 
§.  b)  Przez  małżeństwo,  szwagrostwo,  spokrewniony,  cilt 
9>crfd)tiłfi(jertcr. 

KOLIKA,  KOLKA,  i,  ź.,  niemoc  ciężka  od  colon,  jelita, 
jątrznicy,  zwana.  Urzed.  óO.  Rag.  zavarta,  zavianje  ;  Croat. 
zavijavicza;  Slav.  n^stup;  Garn.  ezin ,  vodlaj ;  Vind.  trod. 
zhrievogries ;  bie  Solif ,  kłócić ,  bole  w  kiszkach.  Krup. 
5,  676.  darcie  w  kiszkach.  Syr.  545.  Jelitne  kłócić, 
Sienn.  Rej.  parcie  w  żywocie.  Comp.  Med.  14.  el  201. 
Sleszk.  144.  et  179.  Kolika  ,  kłócie  w  boku  gorsze  jest, 
niźli  obrażenie  nogi  o  kamień.  Pelr.  Et.  566.  W  srogą 
i  ostrą  kolikę  wpadła.  Wys.  Ign.  165.,  ob.  Koliczny. 
[Kolka  jestto  właściwie  kłócie ,  jako  pojaw  chorób  zapal- 
nych;  a  kolika  choroba.  5).  KOLIKOWY,  KOLKOWY, 
a,  e,  od  koliki,  Solif  =  .  Lekarstwa  kolikowe  =  przeciw 
kolice  służące,  na  kolkę,  Jlrjcncijett  fiir  bie  Solif.  Kiszka 
kolkowa,  gdzie  kolka  choroba  bywa,  colnn.  Cn.  Th.  bcr 
©rimmbnrm,  kołkowata.  AV;///.,  Kirch. 

K0LIMAG.\,  i,  2'.,  [wóz  pakowny  z  budą,  porówn.  cerk.  ko- 
i\iii.ion,  2| ;  essedam,  niejaka  forma  wozowa,  kara,  kolimaga, 
jako    niektórzy  mówią.  Mącz.,  Ross.  KO.iiiMara  kolaska. 

KOLINA,  y,  z.,  kołezyna  ,  koł  słaby,  ein  fdilimdier  imtaiiijli' 
d^er  %^m.  Tr. 

KOLISTOŚĆ,  ści,  2.,  okrągłość,  cf.  kulistość,  bic  Dflllibllili]. 
Tr.  1.  KOLI.STY,  a,  e,  §.  a)  okolisty,  w  krąg  idący,  5ir= 
feliib,  jirfelfiirmii] ,  ijeriiiibet.  Na  tę  wieżę  wchodzi  się  ko- 
listemi  schodami.  A'.  Pam.  11,  163.  5BeitbcItreppeiI.  Strza- 
ła wystrzelona  w  kolistym  nasuwniu  zawisła ,  in  sinuo- 
sa  veste.  Zebr.  Ow.  106.  (cf  buchasty).  Tyś  z  czarnej 
wywiódł  nocy    świetnych    gwiazd    orszaki.    Bo    kolisteini 


408 


KOLISTY  -  KÓŁKOWATY. 


KOŁKÓW  Y-KOLNIK. 


Milt.  92. 

na  kolach.  Cn. 


Cn. 
na 
33. 


krążąc  świat  wiązaJy  szlaki.  Dmoch.  Sąd.  io.  Niebo  gwia- 
zdy swym  obrotem  Prowadzi,  i  prowadzi  swym  kolistym 
lotem.  Otw.  Ow.  51.  Księżyc  z  słońcem  wiecznemi  toki 
Niech  znaczą  dni  i  nocy  i 'koliste  roki.  Przyb.  Mdl.  222. 
—  §.  b)  Okrągfy,  cf  kulisty,  ruiib,  gcriinbct ,  fugelfórmig. 
Powierzchnia  wód  morskich  jest  kolista.  Hub.  Wst.  4. 
Pod  czarnej  nocy  kolistą  zawJoką.  Przi/b 
2.  KOLISTY,  a,  e,  "koło  mający,  kołkowaty 
Th.  licrćibcrt,  mit  SJĆibcni  ncrfclłcn. 

1.  KOLKA  ob.  Kolika. 

2.  KOLKA,  i ,  i.,  (od  kolenia ,  kfócia)  ;    §.  a)  ość  rybia. 
Th.  einc  gif^^Gf"*^"-  —  §•  ^^  Główka  koląca  na  oście 
łopianie  etc.   Cn.  Th.   ciii  ftodjltd|cź    Sameiif iipf^cii ,   5, 
ber  SIctten.  —  §.  c)  herold.  Topor    w  żółtym  i  błękitnym 
polu  pospolicie  nazywają  Kolkami.  Biel.  Kr.  25.  cin  SBappcn. 

KÓŁKO  ,  a ,  n. ,  KÓŁECZKO,  a,  «.,  demin.  nom.  koło,  Boh. 
kolko,  kolećko ;  Sorab.\.  kolko,  kowko,  koleszko,  kole- 
szo;  yin (f.  kolesze,  kouzhe;  Bom.  kolasece;  /?oss.  kojibuo, 
KO-iewKo;  dn  fleiiicś  Sab,  cin  Snbt^cii.  Nie  czas,  gdyż 
kółka  juz  się  rozbiegały.  Dardz.  Trag.  41 S.  Kółko,  koło 
ząbkowate,  jako  u  zegarów,  w  młynach,  rurmusach.  Cn. 
Th.  'ito.i  3Jttb  ii:  ciiicr  UDr,  ciit  Snliiiriitt.  Kółka  do  kuchni 
wymyślono,  dla  wygodniejszego  pieczenia  mięsa  na  ro- 
żnach. Rog.  Dos.  2,  557.  t.  j.  zogar  kuchenny,  bcr  23ra= 
tClllDCllbcr.  Koła  bez  szpic,  całkowate ,  jako  u  skrzyń,  u 
taczek.  Cn.  Th.  cilt  Sd^cibciirab.  Kółko,  na  którym  cho- 
dzi lina  czyli  sznur  u  windy.  ib. ,  kluba,  ber  )illol'Cn,  baś 
Sliab  tn  ber  SBiiibc.  Kółko  czcze  wewnątrz ,  jako  cyrklem 
napisane,  obręcz,  krążek.  Cn.  Th.  eiii  Śrei'3,  cin  ©irfcl, 
cin  iHcifcn.  Jagiełło ,  niźli  z  domu  wyszedł ,  dla  zabobo- 
nów pierwej  nogą  kółko  zakreślił.  Uiel.  Kr.  503.  Kółko 
abo  obrączka  na  głowę  do  noszenia  ciężarów.  Cn.  Th. 
cin  SJcif  Pb  er  cinc  Sdieific,  nioraiif  finften  niif  bem  Sopfc  ge= 
trngen  roerben;  {Ylnd.  svitek;  Bosn.  kotrrigl,  oglaunik,  na- 
glavnik ,  koji  sgene  stavgljaju  na  glavu  za  nosili  tescku 
stvari ;  Croat.  podvitek,  szvitek,  naglavnik).  —  Kółko,  kol- 
ce, cin  Sieifring,  ein  9?cif,  cin  Diing.  Włożęć  kółko  w 
nozdrza  twoje,  a  kryg  w  usta  twoje.  1  Leop.  Jes.  57,  29., 
Ross.  6e;ibqyrŁ;  BoA.  kotauu,  kotauoek.  Kółko  złote,  mo- 
siężne do  szaty,  kolce.  ib.  cin  SJJingcI  nn  ben  Sleibcrn.  Kół- 
ko w  pancerzu.  Tr.  Kółko  do  stroju  białogłowskiego. 
Tr.  poduszeczka,  którą  kładą  pod  kornety,  ber  3Bnlft  nn= 
ter  bcni  SptifjCnge.  —  Kółka  plur.  (Boh.  koleókoj,  laczki 
górnicze.  Tr.  ber  SśulifiiiTcn  ber  25ergleiite.  —  §.  b)  Kol- 
czyki. Tr.  C^^rringc,  ii^^irgebmige.  —  w  KÓŁKO  adverb.,  w 
koło,  tn  bic  Siunbc,  in  cinen  Srei'i  Oto  po  całym  się 
morzu  ryby  wiją,  w  kółko  płyną.  Bardz.  Trag.  261.  KÓŁKIEM 
adierb.,  kołem,  w  koło,  im  Sreife,  nmb  ^criim,  in  bic  Sliunbe 
Rzymianie  kołkiem  stanąwszy,  [  orbe  facto.  1]  bronili 
się.  Warg.  Cez.  90.  Umie  on  chyżo  dosicśó  konia ,  a 
kształtnie  nim  toczyć,  Kołkiem  iść  albo  też  poskoczyć. 
Alb.  z  Woj.  24.,  Boh.  kołkowali  kołkami  otaczać,  okrą- 
żać, rćinbeln.  KÓŁKOWATY,  a,  e,  —  o  aduerb.,  na  ksztaft 
kółka,  runb.  gcrihibet;  Sorab.  i.  koleskowate;  Boh.  koleć- 
kowaty,  kolećkowany;  Ross.  Ko.ifcueoópasHuii.  Cn.  Th. — 
g.  Kiszka  kołkowata,  colon.  Krup.  2,  57.  bcr  ©rimmbnrm, 
idzie  prosto  do  wątroby,   a  polym  się  nagina  i  przechodzi 


pod  żołądek.  Kirch.  Anat.  25.  KOŁKOWY,  a,  e,  od  ko- 
łek ,  9?dbd)cn  = ;  Ross.  KO-iennuu. 

KOLKOWY  ■  ob.  Kolikowy.  KOLLACYONOWAĆ  ,  KOLLA- 
TOR  ob.  Kolacyonować,  Kolator. 

KOLNĄĆ,  ał,  ie,  es.  jedntl.,  piknąć,  ukłóć,  ftci^cn.  Nie  tak 
mię  kolnie  bodziec ,  nie  tak  pożar  srogi  Dopiecze ,  jak 
te  żalów  wewnętrznych  pożogi.  Zab.  9,  242.  Ejsym. 

KOLNIA,  i,  z,  gdzie  drzewo  kolą,  szczepają,  łupią,  rąbią, 
drewutnia,  natonie ,  bcr  Cpijftall,  (Sorab.  i.  kólna ,  kolni- 
cżka  krużganek).  Lecą  wiotche  domy,  chlewy,  kolnie, 
koszary,  bez  ratunku  spłonie  cała  wieś.   Tiuard.  W.  D.  73. 

KOŁNlEItZ,  a,  m.,  Boh.  kolar;  Sorab.  \.  khornaf,  schiyne 
wobwazk ;  Sorab.  2.  kopka ,  kopki ;  Yind.  kolier ,  koller, 
kolar,  oshfatel,  ogerlazh,  rob,  saroblenje  (cf.  rab,  obrą- 
bić);  Carn.  kreshelz,  pirkelz;  Croal.  goler,  ovratek,  ogcr- 
lin,  vratnyak  ,  kolarin,  kolaina  (goler,  golerecz  =  aisztuk); 
Dal.  kolarin;  Hung.  galler;  Bosn.  kolar,  kolarin,  oghrrilicch, 
oghrrilicch  ;  Hoss.  BopoTŁ ,  oiBOpoTi,  SHaucKi,  uiUBOpo- 
T0K3,  oafepejOKŁ;  Eccl.  ran.inni,  oYenHie,  ouieilHHKi;  Lal. 
med.  golerium ;  bcr  SlpUcr,  ber  5?ragcn,  ,C)alSfrogcn ,  przy- 
szywek  do  sukni ,  z  tyłu  na  plecy  spadający.  Przodko- 
wie nie  przesadzali  się  na  kołnierze  rysie  i  sobole.  Star. 
Ryc.  41.  Knniu  kołnierz  nie  stoi,  Niech  tych  żartów 
nie  slroi.  W  strojnych  dziś  się  kochają.  Dwór.  K.  5.  (koł- 
nierz stojący  był  w  modzie  i  znakiem  modnych).  Koł- 
nierz opięty.  Zab.  9,  564.  Ejsym.  Nie  czynią  zdolnym 
doktorskie  kołnierze.  Zab.  7,  231.  A'ar.  (cf.  biret).  Koł- 
nierze z  przednicami ,  kołnierze  opadłe,  części  stroju 
białogłowskiego.  Sax.  Tyl.  7.  Nie  zbroi  i  tarczy,  lecz 
pieszczocie  kwoli  Kołnierze  od  ferezyj  jużeśmy  odpróli. 
Fot.  Pocz.  528.  Czy  delia  przy  kołnierzu ,  czy  kołnierz 
przy  delii  ma  zoslać  ?  Sak.  Okuł.  13.  Węża  w  zanadrzu, 
wesz  za  kołnierzem,  wilka  mamy  w  oborze.  Pot.  Pocz. 
714.  W  kołnierzu  łowić.  Tr.,  wszy  szukać,  iskać,  8aufe 
fnd;cn.  Ta  rzecz  najbardziej  w  kołnierz  mu  się  wplące. 
Pot.  Arg.  728.  Takli  wszędy  mi  go  wsadzi  nieszczęście 
w  kołnierz?  Pot.  Syl.  456.  (cf.  napięlki  wlać).  Pycha 
drugiemu  siaga  do  kołnierza ,  Wylicza  swoje  odwagi  i 
cnoty.  Jalił.  Buk.  L  4  ó. —  I  Waszeó  za  kołnierz  nie  le- 
jesz. Tcal.  43.  0,-157.,  Żeql.  Ad.  189.  wypije-ć,  er  fc^iit' 
tet  nid)t  ncDcn  Dec,  trinft  feinen  gnten  ©tiefcl  tueg.  KOŁ- 
NIERZYK, a,  m. ,  demin.,  m  fleiner  Sragen;  Boh.  kold- 
rek;  Ross.  BopoTtiiiKi,  BopoTiimeKt,  o>KepejoqeK'B.  Wy- 
ciąga mu  kołnierzyk  z  za  szyi,  i  postawia  wiszący.  Teat. 
7.  d,  20.  Czart.  Przed  napełnieniem  każdą  bombę  wprzód 
opatrzyć,  obłamać  i  wygładzić  kołnierzyki,  gdyby  jakie 
na  niej  pozostały.  Jak.  Art.  5,  518  wąsiki,  chropowatos'ci. 
KOŁMEFiZOWY,  KOŁNlEnZYKOWY,'a,  n,  od  kołnierza 
lub  kołnierzyka,  ."ftragen  ■- . 

KOLNIK,  a,  m.,  Boh.  kolnik,  kolnićek;  Sorab.  1.  robincźel; 
Rzepa  słodka,  którą  kolnikiem  ogrodnym  abo  domacyra, 
nasi  w  powiecie  Krakowskim  bytomką  zowią,  Napiis ,  bic 
eterfriibe.  Syr.  1045.,  ib.  1041.  — "§.  bj "  Płonny  abo 
dziki  kolnik,  płonna  rzepa,  cainpanula  rapunculus  Linn., 
gatunek  dzwonka.  Kluk.  Dykc.  1,  96.,  Syr.  1044.,  Krup. 
5,  58.,  Sienn.  149.  9iarun3cl,  cinc  31rt  ©lotfenblumc;  Yind. 
kusmorka,  motoviuz,  leshnjazhezh. 


KOLNO  -  KOŁO. 


KOŁO. 


409 


KOLNO,  a,  ».,  miasto  nad  Renem  znamienite.  Gwagn.  448. 
bie  Stabt  jUHil.  Tę  nową  kolonia  jeszcze  i  dziś  zowią 
Coloniam  Agrippinam;  a  po  Polsku  Kolno.  Weresz.  Kij. 
52.  Kolno  tak  wielu  świętych  mnóstwem  ozdobione. 
Auszp.  123.  —  §.  Ztąd  Kolończyk ,   Koloński. 

KOŁO,  a,  )).,  demin.  kółko,  kółeczko;  (flo/i.  kolo;  Slov.  ko- 
lo, koleso,  kolećko ;  Sorab.  \.  kolo,  kówo,  koleszo,  ko- 
lesko  ;  Sorab.  2.  kolaszo  ;  Yind.  kołu,  koliefe,  (kula,  kola  ■■ 
wóz);  Croat.  k51o ,  kolcze ,  (kola  =  wóz) ;  Dosn.  kolio,  ko- 
leso od  kocia;  Hag.  kolio;  Slav.  koleso,  (kolah  =  wóz); 
(Hung.  kolya '  kareta);  Roas.  v,o:[cco,  kojcguo;  Kccl.  ko.ao; 
Hehr.  '"."i  galal  rotavit,  Si;;'  agol  roliindinn  esse;  cf.  IJraec. 
Kitlico ,  ■/.(•M.oi ;  cf.  (Jerm.  iilolbc  51  P  I  G-)  i  §•  ^  •  ^)  '^'^ 
szpic  i  dzwon  na  piaście  złożony  obrotny  okrąg  u  wo- 
zów, baś  3taP.  Koła  takowe  były,  jakie  pospolicie  bywają 
u  wozu;  i  osi,  i  śpice,  i  piasty  i  'zwona  wszystko  lane. 
1  Leop.  o  Reg.  7,  55.  Silnie  kołami  skiby  porozjeżdża- 
ne były.  Zebr.  Ow.  145.  (Slav.  na  kolih  ichi  =  na  "kołach 
iść  ujechać  wozem;  cf.  Gall.  aller  en  voiture).  Dzwona 
w  kole  nie  ruszają  się ,  ażby  się  wszystko  koło  ruszało. 
Petr.  Ek.  82.  Wozy  o  czterech  kołach.  W/arg.  VVa/.  28. 
Jeśli  koła  w  czas  nie  zahamujesz ,  z  góry  rozbieżą  się 
wszystkie.  Czach.  Tr.  C  2.  Na  ów  czas  jeszcze  się  były 
koła  tak  bardzo  nie  rozbiegały,  jeszcze  żołnierze  nie  cha- 
dzali w  bławatach.  Siar.  Byc.  44.  Oglądaj  się  na  pośle- 
dnie koła.  Falib.  Dis.  F.,  Slov.  ohledag  sa  na  zadać  ko- 
łesa.  Boga  miej  za  cel  twych  chęci ,  A  ostatnie  koło  w 
pamięci.  Dar.  Lot.  75.  Taż  baba,  też  koła.  Zab.  15,  2G0. 
zawsze  jedno,  toż  samo.  Mc  nitc  ?ci)cr.  Kto  wejźrzy  w 
rzeczy,  podobno  taż  baba  na  tych  "kolech  będzie.  Fodir. 
Sion.  M  4  i.  Iz  nas  samych  niektórzy  na  tychże  kołach 
siedzą.  Sekl.  46.  (w  tymże  się  znajdują  położeniul  —  Jak 
piąte  koło.  Cii.  Ad.  292.,  Sion.  co  patelio  kołesa  k  wozu 
potreba  .5*  cf.  potrzebny  jak  Piłat  w  kredzie,  jak  dyabcł 
w  Częstochowie,  hai  fiiiiftc  SRab  nm  SSiiijcn.  Chodził,  jako 
piąte  koło  miedzy  ludźmi.  Rej.  Zw.  20  b.  —  Co  szpetne- 
go,  to  i  złego ;  im  gorsze  koła  ,  tym  bardziej  skrzypią. 
Glicz.  Wych.  /'.  8  b.  (cf.  im  więcej  krowa  ryczy,  tym 
mnićj  mleka  daje).  —  b)  Koło  ,  na  karczmie  zawieszo- 
ne, znaczy  u  nas  prawo  taksować  przejeżdżających,  pod 
pretekstem  naprawy  dróg,  grobel,  mostów.  Kras.  Pod.  1, 
279.  etti  Dfab,  i>ai  nu  ben  3Birtl)-3l)diifcrii  Iicraii^Jlidiiot ,  wo 
bnś  SjCgeflelb  Clitridilct  iiicrbcii  ntiip.  —  c)  Koło  na  złoczyń- 
cę, bilś  D(ab  yilll  !)!dbcrit.  Itozbójnik,  łupieżca  ma  być  w 
koło  wplecion.  Sax.  Furz.  141.  M\\i  :1tab  flcflodjtfi!.  Gdy- 
by prawo  skazało  kogo  w  koło  pleść ,  a  sędziaby  go 
ściąć  kazał,  niesłusznie  czyni.  Szczerb.  Sax.  174.  Jak 
hajdamaków  ich  łapano  ,  na  kołach  wyciągano.  Obr.  59. 
Którzy  pieniędzy  dawać  nie  chcieli,  ciągnieniem  ich  na 
kole  wymęczono.  Weryf.  Pr.  5.  Więzicie  nas,  na  koła 
rozciągacie.  Smntr.  EL  29.  aiifi'  3uib  fpantifii ,  niif  bic  5ol= 
ter  fpnnnen.  Kołem  bić,  kołem  Iłuc,  rdbcrii ;  \ind.  &  ko- 
lefami  lomiti  ,  treti ;  Roas.  KO.iccoBaib ;  kołem  bicie,  tłu- 
czenie, bas  Sićibcrn;  Crout.  koloterenye;  Ross.  KMecoBa- 
Hie;  kołem  bity  Ku.iccdRaiiiiMH.  Złoczyńca  taki  kołem  zo- 
stanie zabity.  A  Zumoj.  105.  Na  kole  wygładził  swoje  zbro- 
dnia. Zab.  15,  290.    W  obrotne  Koło  wplecion  ixyon  za 

Słownik  Lindego  wyil.  2.  Tom  II. 


zdrady  przewrotne.  Kulig.  517.  Któryby  towarzysz  się  ważył 
pożyczyć  komu  konia ,  siedzeniem  na  kole  ma  być  ka- 
ran.  Vol.  Leg.  2,  1698.  —  d)  Koło,  w  którym  ludzie  abo 
bydło  chodząc  co  obraca.  Cn.  Th.  kierat ,  tai  Jrctrab, 
Jrittrab,  Sratiirab.  —  §.  Koło  w  klasztorach,  jak  n.  p. 
u  dzieciątka  Jezus,  ciit  Srciirab.  Koło  tam  jest  wielkie, 
jakie  pospolicie  bywa  u  panien  klasztornych,  gdzie  się 
codzień  odbierają  rozkazy.  Teal.  41  ,  16.  - —  e)  Koło 
młyńskie,  ciit  SJiii^lrttb ;  hoss.  óaiayiiia,  meciepHa.  Kola 
wodne  u  młynów  bywają  sosnowe.  Kluk.  Rośl.  2,  139. 
Koła  palczaste,  dębowe,  ih.  160.  Młynarze  od  kół  za- 
kupnycli,  tak  walnych  jako  korcowych,  łodziaslych ,  wa- 
żnych, od  każdego  po  groszy  24;  a  od  dorocznych  kół 
po  gr.  12.  Yol.  Leg.  5,  31  et  6,  99.  Każdy  młynarz  na 
swoje  koło  wodę  prowadzi.  Rys.  Ad.  22.,  Mon.  76,  866. 
(cf  na  swój  kłąb  zwijać ,  na  swój  młyn  wodę  obracać, 
na  swoje  zwijać  motowidło).  Na  swe  koło  wodę  ciągnie, 
ogólnie:  o  człowieku  szukającym  swego  pożytku.  Kpcz. 
Ur.  5,  /).  91.,  Cn.  Ad.  545. 'i  "pot.  Arg.  161. 'cv  Iciift  \>ai 
3Baffcr  nuf  fciiic  aiiiililc,  er  ift  auf  fciiicu  3Jiięcii  I'cbad)t.  Ka- 
żdy zwykł  napierać  na  koła  swe  vvody.  Tuiard.  \Vf.  12., 
Chraic.  Fars.  40.  Każdy  z  możniejszych  o  ojczystą  szto- 
dę  Nie  dbając  na  prywatne  koło  ciągnie  wodę.  Pot.  Pocz. 
4.  Podobnych  sobie  na  swe  koło  przeciągnął.  Pilch.  Sali. 
40.  (na  swoje  stronę,  na  swoje  kopyto  przerobił).  —  Rur- 
musowe  koło,  koło  w  rurmusie  z  kubełków  złożone.  Cn. 
Th.  biTJ  Siab  in  ciiicr  SBnffcrleitiinfl.  —  g.  Koło  fortuny  po- 
el.,  bil'?  @liicft^rab.  Nie  chcę  i  myśleć  o  fortuny  kole,  By- 
łem na  górze,  byłem  i  na  dole.  Kras.  W.  66.,  Lib.  Sen. 
58.  Szczęście  w  kole  swoim  niestateczne.  Paszk.  Dz.  2. 
Raz  w  górze,  drugi  raz  na  dole  koła.  Wad.  Dan.  127. 
(cf  dzwono).  —  §.  Nazywa  się  też  kołem  sama  płaszczy- 
zna okręgiem  obwiedziona.  Jak.  Mat.  1,  9.  bic  C.irfclid)et= 
bc,  krae; ,  okras;,  Dosn.  kollobar,  okrugh:  Ran.  okolisc, 
krugh;  Croat.  kolobar;  Ross.  Kp3T0BiiHa ,  hp^rOBCHtKa; 
Eccl.  Kfi.niłiii.AO.  Przecięcie  kuli  od  płaszczyzny,  przecho- 
dzącej przez  jej  śrzodek  ,  nazywa  się  wielkim  kołem  ;  od 
nie  przechodzącej  przez  jej  śrzodek,  małym  kołem.  Geom. 
2,  193.  Koło  do  ciskania  w  igrzysku,  krat;  Cn.  Th.  (bic 
Sd)i?i(iC,  discus).  — •  §.  Koło  ztluńskic  czyli  garncar.skie, 
krąg,  bic  iopfcrfd)cibc.  Drzewo  heblem  kształt  bierze,  ko- 
łem snuśna  elina.  Nar.  Dz.  2,  61.  Anacharsis  wynalazł 
koło  garncarskie,  którego  toczeniem  robią  się  naczynia. 
Pilch.  Sen.  list.  5,  71.,  Yind.  lonzliarsku  kołu,  lonzharjou 
kolorat.  —  Koło  sznurkowe  u  smuklerza ,  o  dwunastu 
hakach  do  różnego  kręcenia  sznurków.  Magier.  Mskr.  tHo 
3)re[)rab  ber  *}*pfmnciitierer.  —  §.  Koło  stołowe,  prawda,  ber 
®djiif)'elfraii5 ,  bic  Sd;iiffclfd;cil>e.  Prawdziccy  ko/o  owe,  co 
na  stół  stawiają ,  za  herb  nosili.  Biel.  Kr.  146.  —  §. 
Koło,  ligura  okrągła  czcza  wewnątrz.  Cn.  Th.,  cyrkuł,  bcr 
Srei^,  ber  Sirfd ;  S"''-  wCikolj ;  Sorab.  1.  kolesko  ;  Bosn. 
et  Dat.  kolo;  Eccl.  KO.łO.  Koło,  linia  krzywa,  zamykają- 
ca sie  w  sobie.  Sniad.  Jeog.  14.  Koło  miesięczne,  kanc. 
Gd.  44.  Koło  jasne  w  koło  księżyca  abo  słońca.  Cn.  Th., 
ber  $of  urn  ben  9)?onb,  urn  bic  ©onnc.  Koła,  gwiazdy,  pla- 
nety, ./.  Krhnn.  Dz.  18.  obroty  niebieskie,  bic  $immel'3fretfc. 
Koło  zwierzęce,  zodyak.  Otw.  Ow.  50.  bcr  Jticrfrcil  Koła 

32 


410 


KOŁO. 


KOŁOBRZEGA  -  KOŁODZIEJ. 


wrębne,  kofa  wielkie,  przez  bieguny  świata  i  przez  piinkta 
lównonocne  i  stanowiska  słońca  przechodzące.  Sniad.  Je- 
og.  103.  Kola  na  niebie  sfonecznego  biegu  w  szerzą; 
kresy,  tropici  circuli.  Cn.  Th.  zwrotniki ,  bic  Scilbcfretff. 
Letnie  nawrotne  kolo,  Iropicus  cancri ,  ozime  nawrotne 
kolo,  capricorni.  Otw.  Ow.  55.  Znamię  arclici  poli,  3iovb= 
pctl,  Kozacy  Słowiańskim  imieniem  żelaznym  kołem  zowią. 
Piisz-k.  D:-.  14.  Tatarów ie  w  ciągnieniu  gwiazdami  się 
rządzą,  a  zwłaszcza  znamieniem  poli  arclici,  które  Sło- 
wiańskim językiem  żelaznym  kołem  nazywają,  fhimgn.  594. 
Kół  albo  obrotów  niebieskieb  konterfekt  rzezany,  malo- 
wany, drukowany.  Cn.  Th.  sphaera,  eiiic  aftrPnpntifd)C  ©vl)d= 
re.  Koło  gwiazdowników,  cyrliis.  Sk.  Di.  195.  btc  flOlPlIC 
3(il)l.  —  Kolo,  w  którym  konia  taczają,  bcr  Strci^,  iBorili 
cir:  ^*fcrb  ^cnmigctmnmclt  iinrb  Koła  wielkie  i  śrzednie  są 
dla  młodycb  koni ;  małe  zaś  należą  samym  koniom  wy- 
praw nym.  Hipp.  41.  Słaby  koń  w  lekkim  kole  biedź  :iie 
zdoła.  Hul.  Ow.  258.  Letki  jego  run)ak  ciasne  koła  To 
na  tę  czyni  to  na  owe  stronę.  A".  Kchan.  Jer.  180.  Ko- 
niowi to  popuszcza,  to  nim  w  koła  kręci.  P.  Kchan.  Orl. 
1,  89.  Wziąwszy  Etolskiego  rumaka  dzielnym  kołem  ło- 
wczy. Hor.  Sut.  149.  —  Koło,  miejsce  do  igrzysk  u  Rzy- 
mian, gonitw  miejsce.  Cn.  Th.  bcv  SKciiiifrcio,  bie  3{eiiiitml)ii. 
Kolo  tańcujących  Biifi.  kolio.  • — ■  Krzywe  koło ,  pewna 
ulica  na  starym  mieście  w  Warszawie ,  baś  fnillilllC  ilfcib, 
ciiic  StrnjjC  iii  ber  3lltftnbt  noii  SBnrfrfjaii.  Patron  mój  mie- 
szka na  krzywym  kole  w  mieście  samym.  Mon.  70,  61. 
(ob.  Krzywy,  może  fo  tu  nie  bez  przytyku).  —  ^.  Transl. 
Koło,  zgromadzenie  ludzi,  gromada,  grono  skupione,  co- 
rona,  ciii  I)Cviimftcl)Ci:bcv  Srcii^  ciiic  3.Ncrfaininliiii(i;  ztąd  ozna- 
cza czasem  zjazd  obywalelów  rycerskiego  stanu,  czyli  to 
na  sejmikach,  w  miejscu  obrad,  czyli  na  sejmie  w  izbie 
poselskiej.  Kras.  Zb.  1,  457.  ciiie  2>crfamiiiliiii(j  bcś  3iittcv= 
ftnnbc§.  Kolo  senatorskie,  ®ciitttv^»crfninmluiuj ,  jest  naj- 
wyższą Rzpltej  radą ,  pospolitego  dobra  stróżem.  Modrz. 
Baz.  98.  Wszyscy  senatorowie  wyższego  koła  jednostaj- 
nie to  przyjęli.  Baz.  Ust.  210.  (wyższej  rangi).  W  woj- 
sku Polskim  towarzysze  mieli  swoje  zjazdy  naradzenia  sie 
o  wewnętrznym  porządku,  które  nazwano  kola.  Czack.  Pr. 
I,  215.  Tak  on  do  koła  Starców  Tyru,  i  rządców  i  ka- 
płanów wola.  Jabf.  Tel.  107.  Baltazar  opasan  kołem  ksią- 
żąt, żon  i  podłożnic.  Kulig.  177.  By  wszyscy  poczciwi 
byli  w  wyższym  kole,  mniejby  się  kołysała  ta  lodź  Rzpltej. 
Garn.  Dw.  518.  Trybunał  koronny  kola  świeckiego.  6\ 
Grodź.  2,  147.  (iipims.  trybunał  duchowny,  ib.  177).  bic 
lueltlidjen  Jljipflbitiunobcpiitirteii.  —  §.  Koło  znaczy  też  ztąd, 
termin  naznaczony  popisu  wojska,  przed  oficyerem  onoż 
lustrującym.  Kras.  Zb.  1,  457.  bcr  ^'crfammliiiujt^tcrmin  jur 
SNuItcriliig.  —  g.  2.  Aduerbialiter :  do  koła  ,  w  koło ,  ko- 
łem ,  na  około,  Ijmim,  nmb  Ijcnim,  im  slrcifc  &enim;  Hoss. 
KpyroMt,  Boi.pyr^,  lipyrouiiHOio.  Cytryny  opadają,  owoce 
do  koła  drzew  \eh.  "Zab.  16,  219.  Zamek  miał  wał  i 
przykop  do  koła.  Tiimrd.  W.  D.  24.  Równinę  wysokie 
góry  otaczają,  jak  wieniec  do  koła.  HJon.  70,  816'  Jak 
pijany  do  koła  się  kręci.  Teat.  12,  119.  Jak  na  ląd  wy- 
.siadl,  z  cnej  żeglugi,  świat  z  nim  chodzi!  do  kola.  Pot. 
Arg.   i.     Wszystko  chodzi  do  kola;    z  człowieka  gnój,  z 


gnoju  trawa  się  zaś  rodzi,  Trawę  wół  je,  człek  wolu,  wszys- 
tko w  kolo  chodzi,  /^ot.  Jow.  149.  Głowę  zmordowaną  na 
ręce  wspartą  ku  ziemi  pochyli ,  W  koło  z  nim  wszystko 
chodzi.  P.  Kchan.  Jer.  496 ,  (Sbv.  Hlawa  mu  kolom  cbo- 
di,  balict  maynas  curas).  Las  czarny  wkoło  i  około  Fran- 
konii  idzie,  by  mur  przyrodzony.  Gwagn.  454. — W  ko- 
lo plota  chodzió  =  nieprosto,  nieszczerze  postępować.  Teat. 
43.  c,  137.  GolTred  był  twarzy  w  koło  pięknej.  Ustrz. 
Kruc.  1,  59.  to  jest,  okrągłej,  ciit  rimbC'3  fci)piu'ji  ©cficfjt. 
W  koło  obracający,  kręcący  Ecrl.  KpyronociiTe.TLHbiii.  Pa- 
dła nań  ciemność,  i  kołem  się  obracając,  szukał,  ktoby 
mu  ręce  podał.  Dirk.  Kaw.  B.  2.  Leciał  z  skały  kołem 
jak  z  procy.  Jubf.  Tel.  204.  Zakwitnie  Polska;  wszak  to 
kołem  chodzi.  Bo  pokój  wojnę,  wojna  pokój  rodzi.  Ko- 
chów. 261.  koleją.  — •  g.  3.  Kolo  praepositio  rey.  Gen., 
około,  Sorub.  1.  kowo;  Slav.  oko,  około,  itllt ,  ^cnittl.  1. 
jiincia  loco  vel  rei,  mti ,  ^cnim,  mil  -  Łemiit.  Pan  siedzi 
w  szlafroku,  a  kamer<lyner  koło  głowy  mu  poprawia.  Teat. 
10,  3.  Już  dalej  nie  depcąc  piórem  koło  [iłota  Pytajmy 
się,  coli  to  laka  za  robota?  Łąciw.  Zw.  6.  w  koło,  unt 
ben  3'Tiit '  iini  beii  Srcij  fccnim  gc^cn.  Nie  wiesz ,  co  się 
koło  ciebie  dzieje.  Teat.  18,  164.  Był  on  łagodny,  kie- 
dy było  ciężko  koło  niego;  okrutny  zaś,  kiedy  się  wi- 
dział w  bezpieczności.  Ustrz.  Kruc.  2,  182.  iDnilll  eś  fd)ICcĘ|t 
mit  ibm  ftaiib.  Źle  koło  mnie.  Cn.  Ad.  1557.  c^  jłe^t 
fcl)lcd)t  mit  mir.  Tak  się  koło  roli  krzątają ,  że  aż  milo 
spojrzeć.  Teat.  54.  c,  ii.  Przyjaciel  ten  kolo  moich  in- 
teressów  ma  staranie,  ib.  15.  c,  81.  Chodzić  kolo  czego, 
=  staranie  mieć  kolo  czego,  trudnić  się  czym,  pracować, 
robić  koło  czego,  krzątać  się,  lim  ttwai  Sorgc  tnigcit,  fic^ 
bnmit  bcfdniftigcu ,  bamit  abgcdcii ,  jutluiii  iiindicii.  Chodził 
ustawnie  koło  Rzeczypospoliiej,  W  pośrzód  obywatelskich 
trawił  czas  swój  trudów.  Nieme.  I'.  P.  49.  Tak  chętnie 
chodziłem  koło  tego,  iż  w  dni  kilka  wszystko  już  było 
po  gotowiu.  Kras.  Doś.  199.  Umiał  gospodarz  ów  koło 
sie  chodzić.  Jnbl  Ei.  103.  —  b)  Pracp.  adjuncta  tempori, 
lim  -  ^crum,  tiliiigcfatir  um  fiu  Sliifctjuiig  bcr  Z^it).  Koło 
Wielkiej  nocy  odebrałem  od  niego  list.  Będzie  teraz  ko- 
ło dziesiątej  godzuiy.  Kolo  świętego  Marcina  ,  nie  wiem 
czy  dobra,  czy  zła  zwierzyna.  Koło  godów  wilcy  stadem 
chodzą.  —  cj  Ahimero :  bez  mała,  [irawie  ,  Boh.  as,  asy; 
Vind.  perpadnu,  perraimnu,  nagodnu ,  o^iigcffi^r,  gcgcn. 
Całego  wojska  było  kolo  dziesięciu  tysięcy;  a  nieprzyja- 
cielskiego kolo  trzydziestu.  KOŁOBRZEGA,  i,  2.,  Sło- 
wiańskie miasto  w  Pomeranii,  Jlollicrg  iil  '^(piiimcrii;  na- 
zwisko oznacza  posadę  około  brzegu  morskiego.  Nar.  Hst. 
3,  101.  KOŁOBRZEŻAMN,  a,  m.,  z  Kołobrzegi  rodem, 
ciii  SliUbcrgcr.  Postanowił  król  ukarać  Kołobrzeżanów.  Nar. 
Hst.  3,  121.  KOŁOCZNE,  ego,  n.,  podarunek  na  piwo 
górnikom.  Tr.  Jriiifgclb  fiir  bic  Sicrgfiinppcu.  KOŁODYN 
herb.;  litera  wielka  A,  na  niej  niby  akcent,  pole  białe; 
w  hełmie  pięć  piór  sirusicb.  Kurop.  5,  25.  cilt  2Snppeit. 
KOŁODZIEJ,"  ieja,  m.,  który  koła  "dzieje,  to  jest  "działa, 
robi,  (cf.  dziać),  Boh.  kolar  {Boh.  kolodeg,  stary  mlade- 
nec  stary  bezżeniec) ;  Sorab.  1.  kówodźi,  kówodżiy;  Vind. 
kolar,  kóllar  ;  fton/.  kolar;  Bosn.  kolar  (=  stelmach);  Boss. 
KoaecHHKŁ  ob.  Koleśnik;  Eccl.  KO-iuMawHBKŁ ;  bcr  9{abciiia= 


KOŁODZIEJKA-  KOLOR. 


KOLORETKA  -  KOŁOWRÓT. 


411 


d)Cr.  Brzoza  osobliwie  potrzebna  kołodziejom  do  kól  wo- 
zowych. Haur.  Ek.  167.  KCŁODZIEJKA ,  i.  ż..  żona 
kołodzieja,  lub  też  ko!odziejstwem  się  trudniąca;  bie  9ia= 
bcnmc^ciiiin ;  Boli.  kohUka.  KOŁODZIEJSKI,  a,  ie,  od 
ko.fodzieja,  SinbcmaĄcr  = ;  Uoh.  kolaisky.  Świdro  kołodziej- 
skie, jnkirn  wiercą  piasty  w  kofaeli.  Solsk.  Arch.  99.  KO- 
ŁODZIEJSTWO,  'a,  n.,  (Boh.  kolurstwj ;  Yind.  kolaria, 
kolarstvu);  rzemiosło  kołodziejskie,  tao  iKabcmod)Cr^aiibH)Crf. 
Mon.  7o,  589. 

Pochodź,  nom.  koło :  kółko ,  kuleczko  (cf.  kół),  kołatać, 
kołacz;  kolano  (cf.  kłaniać,  kłonić);  kolasa;  kolie,  kołować; 
kolce,  kolczyk,  kclnia ;  kolebać,  cholebać,  kolebka;  kołysać, 
kołyska,  ukołysać;  kłus,  kłusak,  kłitsać ;  kolej,  kolejność, 
kolejny,  kulisly,  kolislo.ić;  kołkowały;  kołomai,  kołolok;  ko- 
łowrót, kołoifiotck,  kołowy;  około,  okół,  okolica,  okoliczny, 
okoliczność ;  półkole,  zakołowrócić. 

KOLOFONIA,  ii,  z.,  żywica  z  terpentyny  wywarzona,  od 
wyspy  Coloplione  tak  zwana,  Yind.  kolibn,  fmola  za  lok, 
za  gofle;  Cum.  pęgla ;  Hiing.  kalafonia,  gyanta ;  Croat. 
koloton;  Ross.  KaHiKDO.ii;  biv5  gplophniiiim,  ©ciijciitmrj.  Ży- 
wica topiona,  której  muzycy  używają  do  nacierania  smy- 
czków. Ład.  II.  N.  74.  Puszka  od  kolofonii  Ross.  KaHii- 
<i>0.ibHima.  Skrobanie  z  drzewa  kleju  albo  kolofonii.  Haur. 
Sk.   67.  tu  się  bierze  za  drzewną  żywicę. 

*KOŁOKRĘTiNY,  a ,  e ,  w  około  kręcący  się ,  iii  bic  ilhnibc 
brc^enb.     Wir  kołokrętny.  Jiyb.  Ps.  151. 

KOLOKWINTYDA,  y,  ;' ,  korb  leśny,  ośli  ogórek,  bania  za- 
morska. Cn.  Th.  Colocynthis  Linn.,  Boh.  lykwice;  Sorah. 
1.  kolokwinta  ,  dziwa  korka;  Hoss.  no.iouiihtb  ,  bic  ColP= 
Wintk.  Dykc.  Med.  3,  217. 

KOŁOMAŻ,  i,  i.,  Boh.  kolomaz,  kolomast;  Slov.  kolomaz, 
sadło;  Sorab.  i.  kolmaza ,  kowmaza ,  kowmaz,  [Sorab.  2. 
malis  smoła);  Yind.  kolomast,  mast;  Cum.  kolomast;  Croat. 
kolomaz,  salov;  Boss.  KO.iOMasb ;  smarowanie  kół,  maź. 
\Yłod.  bic  3SnijCii[d)i:ticrc,  (smarowidło,  sadło).  Przedający 
kołomaź  Boh.   kulomaznik. 

KOLONIA ,  ii ,  ź.,  z  Łac. ,  osada ,  bic  (Foloiiie ;  Ross.  KO.io- 
HJa ,  ce.ieHic,  ob.  Sioło.  —  g.  Kolonia ,  Boh.  Reynkoljn, 
Reyna  kolina ,  Kolno  ,  wolne  miasto  nad  Renom.  Wi/rw. 
Geogr.  208.  6ó(n  m  SiDciii.  KOLONCZYK,  a.  m..  z  Kol- 
na rodem,  ciii  (Foliicr.  KtlLOŃSKl,  a,  ie,  od  Kolna,  z 
Kolna,  (Foinifd).  Grzywna  Kolońska.  Jak.  Mul.  1,  90.  Płó- 
tno Kolońskie.  Boh.  Ossol.  12.  .\rcybiskupstwo  Kolońskie. 
\Yyru).  Geogr.  208.  KOLONISTA",  y,  m. ,  osadnik,  cin 
GolPilijł;  Ross.  HOBoacMeu^B  Nawał  wielki  kolonistów.  Pum. 
8ł,  741.    \V  rodź.  zeńsk.  Kolonistka,  bic  ©oloiiiftinii ;  Ross. 

HOBOSCMKa. 

KOLOR,  u,  in.,  barwa,  maść.  Cum.  boja;  Croat.  colur; 
Yind.  farba;  Bosn.  boja,  kolur,  mast;  Slav.  boja;  Ross. 
UB^Tb ;  Eccl.  upacna ,  mapi ,  mapu ;  bic  (5<ivk ,  Cmilciir. 
Skórny  kolor  Yind.  karbina,  fcbcrfiirtc.  Kolor  dawać,  na- 
nosić kolorem,  u  malarzów,  ciągnąć  lub  nawodzić  jednym 
kolerem.  Magier.  Mskr.  Cidy  cię  ujrzę,  zaraz  kolor  mie- 
nię; Albo  blednieję,  albo  zbytnie  się  czerwienię  Znb.  10, 
298.  cerę,  bic  ®cfid)t^farl'C.  Sądzi,  jak  ślepy  o  kolorach. 
Torz.  133.  Nadto  przydawałeś  kolorów  temu  portretowi. 
Teat.  22,   17.     Człowiek  rzecz  częściej  nie  z  istoty,  lecz 


ceni  z  koloru.  Teat.  43.  d,  19.  (z  pozoru,  z  powierzcho- 
wności i.  (KOLORETKA,  i,  z.,  alszbancik,  z  Franc.  collier, 
ciii  $al«l>anbd)Cil.  Kilkunastu  kmiotków  całoroczna  praca 
poszła  na  koloretki  i  fonlazie.  Mon.  72,  506.  Stroiła  sie 
w  czepiec  na  głowę,  i  w  koloretkę.  Weg.  Marm.  o,  117. 
Nagotujże  mi  ten  kornecik  nowv,  i  koloretkę  insza  mi 
dasz.  Teat.  24,  121.).  KOLOROWAĆ,  KOLORYZOWAĆ, 
ał,  uje,  cz.  niedok.,  ukolorować  dok.,  farbować,  kolorem 
napuszczać,  barwić,  Russ.  UBtinib,  UBtuy ;  Eccl.  iiiapo- 
nnmy,  pasuBtMaio,  iiiapio,  \i\xbcn ,  cplorircn ,  bcfdiiiniijcn,  ci= 
iicil  3Inftvid)  gcbctl.  Ukoloruję  sobie  brwi.  Teat.  16.6,  100. 
Części  kolorujące  lnu.  A'.   Fam.  6,  517. 

KOLOS,  u,  m. ,  słup  wysoki  kamienny.  Cn.  Th.  cin  6p1o^, 
einc  colpffalifcfic  (sćiulc,  posąg,  wysokością  przechodzący 
wzrost  przyrodzony.  Krns.  Zb.  1,  457.,  Carn.  sohot;  Rag. 
goroslassa. 

KOŁOTOK ,  u,  m. ,  (Etym.  koło,  toczyćj,  kolistość,  krąg, 
okrąg,  cyrkuł.  Tr.  bcr  Uiiifrci>? ,  5vrciB,  Girfel,  (cf  kolej). 
KOŁOW.\C,  ał,  uje,  intrans.  niedok.,  kolić,  krążyć,  Cro- 
at. kolobarim  ;  Yind.  krishuvati ,  ladjuvati ;  Ross.  OKO.ie- 
cirrb ,  OKCiemy,  hcntiiifrcifcit ,  fid)  im  Śrcifc  Iicriim  ('Circijcn. 
Dożek  lasów  idąc  w  pląsy  Z  gronem  Gracyj  i  Godzin  ko- 
łuje radośnie.  Przyb.  Mtit.  110.  Wojska  Rossyjskie  w 
Polszczę  ustawicznie  kołują  po  kraju.  Kur.Pelr.  129.  Ko- 
łuje daleko,   aby  wyszedł  na  Marsów  granice.  Staś.  Num. 

1,  101.  obchodzi,  objeżdża,  er  nimmt  ciiicn  llmttico.  Bu- 
chtowanie, hałkowanie  albo  kołowanie,  kiedy  flisi  w  trylu 
idąc  na  poboczna  natrafią  rzekę ,  albo  na  jaką  odnogę, 
to  w  koło  idąc  ciągną.  Haur.  Ek.  175.,  ib.  lii.  ■ —  §. 
Kołować,  do  koła,  do  cdjrad  sie  zjeżdżać,  obrady  składać, 
ciiie  Svci'5iicv)ammliing  (jaltcii.  Gkmiel.  1,  83.  —  §.  Koło- 
wanie, objażdżka,  przyczynienie  drogi,  bet  Uinnicg ;  Boh. 
zapolj ;  Ross.  oKo.ieciina ,  OKO.iccHaa. 
KOŁtJWAClEĆ,  iał,  icje,  neutr.  niedok.,  skolowacieć  dok., 
w  kół  rosnąć,  głąbieć.  Cn.  Th.\  (Etym.  kół);  Ifoljiij  Pbcr 
ftriitlfiij  n'CVbCll.  — Medic  Drętwieć,  niegiętym  sie  stawać, 
ftamit,  ftcif  lucrbcii.  Gdy  ciało  w  tył  zgięte  skołowacialo, 
zowie  się  kołowatość  tylna.  Krup.  S,  633.  KOŁOW.\- 
TOŚĆ,  ś"ci,  Ł,  drewniałość,  bic  gtruiitiflfcit,  Hi  bpljiije 
Scfcii  ciilCi^  6VlPad)fC'i  —  Medic.  Kołowatość  jest  ciała  stwar- 
dnienie, telunus.  Krup.  5,  634,  albo  całego  ciała,  albo 
pewnych  tylko  części,  ii.  Sciągnienie  albo  kołowatość 
szyi,  czeluści,  rąk,  nóg  etc.  ib.  5,  143.  —  1.  KOŁO- 
WATY, a,  e,  drewniały,  M^U].  Cn.  Th.  —  Medic.  Zdrę- 
twiały, crftarrt,  ftnrr,  ftcif. 

2.  KOŁOWATY,  a,  c,  (od  koła),  na  kształt  koła,  okrą- 
gły, rabfiirmii] ,  niiib  ;  5«rfl6.  2.  koleszate.  Korona  koło- 
wata, rotula ,  u  kwiatu,  jest  ze  wszystkim  talerzyków  ata, 
ale  rurkę  ma  bardzo  krótką.  Bot.  102  nibfiirmig,  frciiJ= 
fiiriiiig.  "KOŁOWODZ,  a,  m.,  wodzący  koto  tańcujących 
lub  rej,  Bosn.  kollovoghja  choragus,  itr  jRcigciifiilircr.  KO- 
Ł0WIU3T ,  a,  m.,  Boh.  kolowrat;  Yind.  kolovral,  kolo- 
rat,  koretinu;  Carn.  korcteno;  Slav.  koloyrat;  Croat.  ko- 
Knrat;  (Ross.  Ko.iOBopOTi ,  KO.iOBpaTi).  §.  1.  wir  w  rze- 
ce, na  którym  się  co  obraca,  jako  młyn  wietrzny,  koby- 
Icnie  krzyżowe.  Cn.  Th.  bic  SpinbcI ,  bic  aScUc,  um  mclt^e 
bcnini  ftd)  cttua^  bcrccgt.    Kołowrota  części  są  walec  i  koło 


412     KOŁOWROTEK  -  KOŁO  WRÓT  NY. 


KOŁOWROTNOŚĆ  -  KOŁPACZEK. 


na  nim  osadzone.  Os.  Fiz.  122.  Kołowroty  przy  sfudniach 
do  czerpania  wody.  ftog.  Dos.  2,  259.  Kofowrot  ku- 
chenny. Solsk.  Arch.  52.  zegar,  kolo,  ber  Srntcniuciilicr. 
Abv  dla  pieczystego  ludzie  się  nie  piekli,  wynalezione  sa 
kołowroty  kuchenne  na  obracanie  rożnów.  Solsk.  Arch. 
122.  Kołowrót,  kluba  do  ciągnienia  złoczyńców  dla  wy- 
ciśnienia  prawdy.  Cn.  Tli.  821.  Kołowrót  do  ciężarów  = 
winda  stojąca.  Ćn.  Th.  ciii  2BeiibdlHiiim ,  ciiic  ftelłciibc  3Bm= 
be.  Kołowrót  szalny,  od  którego  szale  wiszą.  Tr. ,  ber 
SSnijebalfcii ;  Slov.  równy  wy  wazek.  —  Kołowrót,  koło- 
wrotek od  przędzy,  tai  ©piniirnb ;  Carn.  presilza ,  kolo- 
vrat;  Sorab.  i.  pzaszlen ;  Vind.  koshiel,  spuela ,  spuva; 
Croat.  preseniz,  presil :  Bosn.  prescjagl,  prescgljen;  Boss. 
caMonpflJKa.  Frov.  Język  mu  jak  na  kołowrocie  biega. 
Cn.  Ad.  116.  ś\viegotli«y,  bnś  SJniil  gcltt  bc^  il;m  ivie  eiiic 
Srcc^c,  mic  ciii  SJJii^lmb ;  5/31'.  jde  geg  gazik  gako  kołeso 
mlinske.  Gęba  jej  lata  jako  kołowrót.  Opal.  Sat.  40., 
Teat.  5.  h,  24.  Trzepie  paciorki  starzec  kołowrotem.  Boi. 
Syl.  216.  U  nich  gęba  jak  kołowrót,  a  słowa  sypią  się 
jak  z  pytla.  Pilch.  Sen.  list.  1,  304.  Z  przyrodzenia 
trzpiolern,  Na  czas  jakby  wietrznym  kołowrotem.  Zab.  14, 
50.  Ndyl.  —  §.  2,  Kołowrót,  pan  de  roue ,  rękoczyn  do 
wydobycia  zaciętego  koła  od  jakiej  mocnej  zawady,  za 
pomocą  linki  tak  do  koła  przyinocnionej,  żeby  je  z  tym 
większą  siłą  obracać.  Jak.  Art.  5,  51.  ;1!abfel)rcii ,  11'Cim 
brtś  'Mi  lUO  ftccfcit  (icblicbril  ift.  —  §.  5)  Transl.  Kołowrót 
rerolutio.  Juk.  Mat.  o.  obrót  znaczny  gwałtowny,  bic  Ullt= 
uniljiiiicj.  Przez  vóh\c  musim  przejść  kołowroty.  Niż  raz 
zostanie  człowiek  szczęśliwym.  Zab.  16,  58.  Ricgłym 
wyśledzaj  okiem  słońca  kołowroty,  I  następne  porządkiem 
chybkich  gwiazd  obroty.  Pilch.  Sen.  list.  211.  Człowiek 
obwinia  górne  kołowroty,  A  sam  z  powinnych  obrębów 
wylata.  Zab.  11,  51.  Aar.  —  g.  4j  Botnn.  Ziele  Roma- 
nek ,  że  główki  jego  nasienne  ze  słońcem  sie  obracają, 
u  nas  kołowrót  zwane.  Si/r.  1^'i89.  enphorbia  helioscopia 
Linn.,  3Bplfi«miltf) ,  Gfrli^liiild;;  iSo/i.  kolowratec;  cf.  sosnka 
ziele.  KOŁOWROTEK,  tka,  m.,  demin..  (Boh.  kolowra- 
tek;  Sorab.  i.  pżaszlencżk ;  Yind.  koloraiizb) ;  kołowro- 
tek od  przędzy.  Solsk.  Arch.  52.,  etlt  6pimtrrtb,  Spiimrdb= 
c()Clt.  Przędzie  nici  na  kołowrotku.  Tco/.  5  I . //,  5.  Na  koło- 
wrotku sporniejsza  robota,  niż  na  kądzieli.  Kluk.  liośl.  3, 
328.  Kołowrotek  do  nici  ■■  wijadlo.  Cn.  Th.  bic  ©armttiiibc. 
Kołowrotek  w  ludwisarni,  korbeczka  krzyżowa,  dana  w  gło- 
wie wrzeciona  wzorowego,  przy  pomocy  której  obraca  się 
wrzeciono  na  kozłach  ,  pod  czas  roboty  wzoru  armatnego. 
Jak.  Art.  o,  290.  ciitc  Srcil|ifiivl'C.  Kołowrotek  u  bednarza, 
korba  do  wiercenia  dziur  w  statkach.  Magier.  Mskr.  Garncarz 
obraca  kołowrotek  swój  nogami.  Bad:>.  Sijr.  58,  51.  (ko- 
ło. Bibl.  Gd.),  bic  JitpfcrfcfKitC'  {ob.  koło  garncarskie).  KO- 
ŁOWROTNIK ,  a,  m.,  rzemieślnik  od  kołowrotków,  bcr 
©riimrabmac^cr ;  Carn.  et  \'iiid.  kolovratar.  KOŁOWRO- 
TNY,  a,  e,  —  ie,  adcerb.,  kołujący,  krążący,  im  Srcifc  Iicnim 
bcrocijt;  Boss.  KOJioepaTiiuil  (2  niestały);  Eccl.  KOJiOBpa- 
THO  orbiculatim.  Drąg  przyjmuje  ruch  kołowrotny ,  to 
jest,  ruch  sposobny  do  obracania  sie  około  punktu  pod- 
pory. Jak.  Mat.  4,  250.  Bryły  kołowrotne  ,  które  jakby 
powstały  z  ruchu  linii  krzyżowej,    obracającej  się  woko- 


ło linii  prostej.  Jak.  Mat.  5,  114.  —  Fiij.  ir.  Los  koło- 
wrotny wyniósłszy  w  górę  ,  potym  na  dół  spuści.  Wad. 
Dan.  165.  Nic  przystojnej  z  ludźmi  społeczności  nie 
sprzeciwia  się  bardziej  nad  język  kołowrotny.  Mon.  70, 
588.,  (7*.  75,  595,  obrotny,  chytry,  świegotliwy.  KOŁO- 
WROTiNOSC,  ści ,  ź.,  Ross.  KCioopaTHOCTb  ;  wahanie  się, 
obrotność,  niestateczność ;  bic  Sjciucgliclifcit  iii  bic  :'1iimbe ; 
bic  Uiiltcftdiibitlfcit.  Eccl.  Yerb.  KO-iODpamaiii  w  koło  obra- 
cać. KOŁOWY,  a,  e,  od  koła,  D?abc=,  3{(ib  =  ,  6ivfcl=; 
Sorah.  1.  koleszne;  Eccl.  itOjiecHufi,  KO.TecoBbiii ;  Boss. 
KpyrOBhiii;  (Croat.  kolni  >  wozowy).  Kołowa  [liasta  ,  ko- 
łowe dzwono,  (ub.  Piasta,  dzwono).  Rzeka  kołowa,  którą 
woda  obracająca  koło  odpływa.  Os.  Żel.  59.  Kołowy  cyr- 
kiel, narzędzie  artyleryczne ,  ma  nogi  w  pół  koła,  lub 
w  inny  łuk  zakrzywione.  Jak.  Art.  5,  296.  bcr  SoflCitcir= 
fcl ,  mit  fnimm  gcbcgcncn  ©djcnfclii.  Linia  kołowa  po- 
wstaje ,  gdy  linia  prosta  obraca  się  koło  niezwruszone- 
go  punktu,  który  się  nazywa  śrzodkiem  koła.  Lesk.  6. 
Ruch  kołowy,  inotiis  rotaiionis.  Hub.  Mech.  14.  Bieg  ko- 
łowy. Hub.  Mech.  415.  Kołowe  salty.  Wad.  Dan.  pr. 
(skoki,  tańce  w  około).  Kołowa  siostra  u  zakonnic  Wi- 
zytek. Tr.  pilnująca  koła  klasztornego ,  8ni)Cli)'d)aicftcr  tcp 
ben  3)i|'itcmiPinicn.  KOŁOWE  ,  ego ,  n.,  substantire ,  §.  1 . 
podatek  od  kół  młyńskich.  Tr.  bic  Stciici"  umt  bcii  ?0?ii()lc= 
rdbcni,  ba*  ?liitWrnbci3clD.  —  §.  2.  Kołowy,  od  kołu,  od 
kołów,  ^*flocf  =  .  Boss.  KClOBŁul.  Kołowy  płot,  z  kołów, 
Boss.  iiacTOKO.ii,  iiacTOKO.iiiKt,  •iacTOKo.ieu'B ,  cf.  często- 
kół. KOŁOZAR,  ęba  ,  m.,  który  krzywe  zęby  ma,. /'a/co. 
Mac:.,  mit  fnimmcil  Sfifliicu  ohcr  ,S)aiicni,  n.  p.  Kierda  ko- 
łozab. 
KOŁPAK,  a,  m.,  [y.  lurcck.  kalpak  Men.  lOGO,  2);  f/ung.  ka- 
lap  ,  kalapos  -  sineg  [kalpag  s  wysoka  czapka  futrzana  5]; 
Bosn.  kalpak;  Slav.  kalpak;  {Hoss.  KO.inaKt ,  Ka.inaKS, 
KO.iiumeKt  nocna  czapka;  hełm  alembikowy;  koperta  ze- 
g.irkowa);  Boss.  Kiieepi;  (ob.  Kłobuk,  Boh.  klobauk  ka- 
pelusz). KOŁP.\CZEK,  czka,  ?n.  demin,  czapka  wysoka 
ku  górze  kończata  ,  n.  p.  husarska,  eiiiC  Iiolic  5Dfii|ic,  etne 
i^llfnrcumiigC  etc.  Mieszczanin  bez  sobolej  czapki  już  się 
na  ulice  nie  ukaże;  już  za  lisi  kołpak  wstydając  się,  iS^ac. 
Bef.  40.  Dali  Tatarom  suknie  z  grzbietów  a  z  głów  swych 
kołpaki.  Zimor.  Siei.  250.  Czy  kto  w  mitrze  ,  czy  w  pro- 
stym kołpaku  ,  Kupid  nań  w  swoim  nosi  grot  sajdaku. 
Zab.  16,  550.  Zdrowa  głowa  kołpaka  nabędzie.  Jag.  Gr. 
A.  2.  Jak  jirędko  zbędzie  kołpaka  twa  głowa  ,  Takeś 
udatny,  jako  łężna  sowa.  Bies.  Hoz.  C  4  i.  Był  Szaeh- 
mat  tej  nadziei,  że  Tatarowie,  skoroby.  kołpak  jego  uj- 
rzeli, mieli  sie  krzywdy  jego  nad  Carem  zemścić.  Gwagn. 
270.  —  §.  Kwiat  tego  ziela  ma  kształt  czapki  albo  koł- 
paczka.  Syr.  047.  Przyszła  Saseczka  młoda  w  kołpaczku 
sutym.  Teat.  56.  c,  14.  w  czepcu,  iii  cilicr  rcicficn  ipailk. 
—  Dziecię,  zaczynające  chodzić,  powinno  mieć  kołpa- 
czek  na  głowie,  który  mocno  obciśnięty  na  przodzie, 
wypuszczony  ma  być  dalej  jak  nos  dziecięcia.  Mon.  69, 
1O05.  czapeczka  dziecinnna,  burlecik,  axamitka  ,  cili  Siu= 
bcrmiificljcn ,  (5-alliniiCct;cii.  —  §.  Chirur.  Załupek  czyli  kra- 
sny kołpak ,  paraphimosis  ,  gdy  obrzezek  czyli  przedsko- 
rck  korzenia    aż  pod  żołędzia  czyli    główką    zesznurowa- 


KOŁPACZiMK  -  w  KOLUCHNO. 


KOLUMNA  -  KOŁYSAĆ. 


415 


nvm  i  obciśnionym  zostaje.  Pen.  Cyr.  2,  242.  cf.  stulej- 
k"a ,  eiiie  31rt  Straiiipt  ber  2>prtHiut.  —  'i.  Bolan.  Kołpaki 
brunatne,  ziele,  medium.  Ursin.  ■ —  §.  Kufpak  ,  pól-kof- 
paka,  półtora  kofpaka -.  ebeac  zatrudnić  kogo  w  pręcikiem 
wymawianiu.  —  "KOŁPAt^ZMK .  a ,  m.,  rzemieślnik  od 
kołpaków,  ber  bic  Spl^mfc  madtt,  cin  ,C»iitmad)er ,  cf.  kape- 
lusznik.  fioss.  KO.inauiHiiKi ,  KO.inaiiHiiKB  =  czapnik.  KOŁ- 
PAKOWY, a,  e,  od  kofpaka ,  Sclpnf^  -■  .  Ross.  KO.inauiHbiil, 
KO.iniiMiibnl  czapkowy. 

'KOLPERZ,  a,  m.,  ryba  jazgarz,  jażdż,  jaszcz;  Hoss.  epoii) ; 
ber  Saiil[ińV'?. 

'KOŁSTKA,  i,  z.,  kolczyk,  eiii  Cbrriiig,  eine  ©pniujc.  Dal 
jej  on  maz  kołsike  złota.  Budn.  (Senes.  24,  22.  (nau- 
sznice.  Bibl.  Gd.,  Budn.  'Hos.  2,  12.,  1  Leop.  Exod.  32,  4. 
nauszki.  o  Leop).  W  nowym  świecie  niewiasty  noszą  u 
uszu  takie  rzeczy,  jako  u  nas  kołstki.  Bu!.  Hst.  445. 

•KOŁTAN  ob.  Kołtun. 

'KOŁTRYNA  ,  y,  £.,  korlyna,  zasłona,  ber  Siirbiltuj.  Kmit. 
Spit.  C  2  6.  Kołtryny ,  oponki ,  kobierce  i  t.  il.  Szczerb. 
Sax.  135. 

'KOŁTRYS ,  ia,  ;«.,  [z  ivlosk.  coltre  =  opona  ,  ob.  Kołdra, 
2];  n.  p.  Dziś,  gdy  na  kim  kołtryś  ,  barchan  na  kabacie, 
Popclina  go  iście  nazad ,  odstąp'  Panie  bracie.  Rfj. 
Zu:  26.' 

KOŁTUN,  'KOŁTAN,  KOŁTON,  a,  m.,  1)  wywijanie  się  goźdźca, 
ber  '®eicf)fel50i.H',  Jllpjopf ;  [Ross.  cf.  K0.i4yH'B  czarownik),  [cf. 
«er6.  kołlek  =  duch  domowy ,  ber  Sp('Plb  ,  2);  węzeł  włosów 
dobrowolnie  uwity  i  sklejony  na  głowie  i  inszych  miejscach 
wlosislych.  Di/kc'  I\Ied.  5,  222.  Perz.  Lek.^ii.  et  545. 
Comp.  Med.  588.  'Krzczyce ,  teraźniejszych  czasów  koł- 
tunami, drudzy  'kołtkami  zowia.  Sijr.  194.  Dwie  wiel- 
kie a  nieznane  choroby,  które  nieulutowane  okrucień- 
stwo nad  narodem  ludzkim  tych  wieków  wykonywają : 
jedna  jest  przymiot  albo  franca ,  a  druga  on  nieszczęsny 
gościec  abo  kołtun.  S}jxt.  Szk.  300.  Phca  Polonica,  /'a/n. 
87,  878.  Z  wód  niezdrowych  nabywają  kidzie  kołtonów, 
ile  przy  nieochędostwie.  Uanr.  Sk.  09.  Wieszczyce  abo 
Ruski  kołtun.  Syr.  674.  —  2j  Kołtuny  >  kudły,  kłaki, 
i^ifliirjPteil.  Chciał  hultajowi  ze  łba  ręką  swa  pokrywać 
kołtuny.  Weg.  Org.  27.  Głowa  nicczesana  i  zrosła  w 
spleśniałe  kołtuny.  Hor.  Sat.  190.  U  ludzi  gozdcowa- 
tych  włosy  i  'kołtany  pokręcone  wyrastają.  6ak.  Probl. 
112.  —  p_.  Transl.  Na  morze  poszli  po  rano  z  kołtany 
złotemi.  Zebr.  Ow.  139.  nilido  radiniis  villo.  KOŁTU- 
NOWATY,  a,  e,  —  o  adverb.  Ross.  Ko.iTyuoBaTuri ,  koł- 
tunów pełen,  mający  kołtun,  ifeidifeljppfii] .  3i'cid)fel5Ppf«  = . 
Chorobie  kołtunowatej  bardziej  pod[iada  lud  idjogi  i  ży- 
dowstwo  ,  niźli  bogaci.  Perz.  Lek.  20.  Trafią  sie  tez  u 
koni  grzywy  kołtunowate ,  niekiedy  aż  do  ziemi  wiszące 
postronki.  Dykc.  Med.  o,  225.  —  Trunal.  Kołlunowaly 
birlet.  Tr.  nicrozczesany,  niegładki ,  eiii  unjlciriier,  fupti' 
ijcr  5''5-  Kołtunowaty,  ego,  m ,  subst.,  mający  kołtun, 
eincr  mit  bem  2?eid)|'el;prf.  Kołtunowata ,  i^j ,  s. ,  suhsi., 
mająca  kołtun ,  bic  ben  ?i$eld)fcl5Prf  \)at.  KOŁTUNOWY, 
a,  e,  od  kołtuna,  3Bcid)fcIjppf^  =  .  Kołtunowe  kędziory. 
Dykc.  Med.  3,  226. 

w  'KOLUCHNO  adverb.,  na  około  ,  tiinb  ^criim.  W  koluchno 


gzymsów.    Mon.    75,    56.    w  okoluteńko.      K(!)ŁUJE    ob. 
Kołować. 

KOLUMNA,  y,  ;.,  słup,  posag.  Cullil.  O,;  Ross.  CTO.ineui, 
CTO.ióeui,  etlie  iSdltle.  Kto  chce  być  ojcem  ojczyzny  na- 
zwany, I  na  kolumnach  tymże  napisany,  Zostafi  przy 
cnocie.  Grnch.  W.  368.  Kolumna  w  książce  =  złamana 
karta,  bic  £cite  eiiicy  cjcbnirfteii  331attC'5,  bie  (jpliimne.  Ory- 
gcnes  do  czterech  przekładów  Greckich  biblii  dwa  texty 
żydowskie  przydawszy,  sześć  kolumn  albo  rzędów  na  je- 
dne kartę  przvłożvł,  hcrapla,  a  potyrn  ośm  rzędów, 
octapla.  Sk.  Dz.  LIG.  Kolumna  liczby,  rząd  albo  linia 
liczb  nad  sobą  stojących.  Solsk.  Geom.  5,  78.  bic  Splum= 
lic,  iii  ber  bie  ^Mcn  ftebcii.  Kolumna  yyojska  =  huf.  Jak. 
Alt.  5,  296.  bic  CpIpiuic  ciiicr  3(riiice.  Kolumna  jest  kor- 
pus piechoty  ściśnioncj  i  uszykovyanej  w  kwadrat  podłu- 
gowaty,  którego  czoło  jest  daleko  krótsze  niż  boki.  Popr. 
W.  1,  142.  .Marsz  rejmciitu  kolumną,  która  sie  formu- 
je ,  gdy  rejmcnt  zajdzie  cugami  \y  prawą  lub  w  lewą. 
Lesk.  2,  215.  złamanie  frontu  do  odmaszerowania,  bądź 
cugami,  bądź  dywizyami,  bądź  pólbatalionami ,  bądź  też 
rotami.  Kaw.  Nar.  501.  KOLUMNACYA ,  yi ,  ż.',  kolu- 
mnada ,  cńic  cpliitniiabe.  Callii.  6. 

KOLUWRYN.\  ,  y,  ;..  działo  wyrzucające  kule  o  20  funtach-. 
Archel.  10.  (cf  smok,  dupidkoluwryna ,  waż,  półkolu- 
wryna);  bic  Stlpfdłlaiujc ;  Croat.  taraszka. 

—  KOLWIEK  accessiuiini  indeterminutum  hodie  enclilicum 
Ktokolwiek,  cokolwiek,  gdziekolwiek,  kędykolwick,  kie- 
dykolwiek, dokądkolwiek,  zkadkolwiek,  jakikolwiek,  któ- 
rykfdwiek,  każdykolwiek ,  aczkolwiek;  ivcr,  Wdi ,  tlip  etc. 
nur  immer,  (cf.  Lal.  qualis;  Gall.  quel;  Hebr.  H"  cliul 
cominune  ;  cf  Lal.  -cunque  ;  Gall.  -conque) ;  Slov.  wo- 
la =  n.  p.,  jakikolwiek  wolagaki ;  Buh.  -koli,  n.  p.  ilekroć- 
kolwiek  kolikrńtkoli ;  Sorab.  i.  -źkuli,  -skuli,  -kuli; 
Carii.  -god  n.  p.  gdziekolwiek,  Caj».  gdegod  (cf.  godzić), 
gody;  Dal.  -godar,  n.  p.  kiedykolwiek  Ual.  kadagodar; 
Rag.  -god,  -godjer,  -  godi ,  drago,  n.  p.  jakkolwiek  Rag. 
koigod,  kakkogótijer,  kakkomudrago  ;  [Rag.  kolik  =  ilki  ?j  ; 
Slav.  -godir,  et  drago  (cf  drogo),  n.  p.  ktokolwiek  Slav. 
koigodir,  kojagodir  vel  koi  mu  drago,  koja  mu  drago, 
koje  mu  drago,  cf.  Lat.  quilibet  ;  Bosn.  -god,  -godi,  -go- 
dir .  et  drago  n.  p.  gdziekolkwiek  Bosn.  ghdjegod  ,  gdje 
mu  drago,  ghilje  ti  drago;  h'oss.  nnóyAb  n.  p.  jakkol- 
wiek KaKT)  liiióyjb.  Kolwiek,  'kolwie  obs.  rozdzielnie, 
n.  p.  Będę  mówił,  co  mi  kolwie  myśl  poda.  Leop.  Job. 
15,  15.  Kto  sie  kolwie  w  pijaństwie  kocha,  mądrym 
nie  będzie.  Leop.  Prov.  20,  1.  Zawzdym  to  czyniła,  Kie- 
dym   sie  od  królewny    kolwiek    ułacniła.    P.  Kchan.  Orl. 

C  110." 

KOŁYSAĆ ,  'KOŁYCHAĆ ,  ał,  ysze,  cz.  niedok.,  ilkolysać 
dok.,  Kolebać,  chybać,  huśtać,  fdifllifdii,  iriciictl.  Boli. 
haupati,  haupawam;  Rug.  zibali,  scikati ,  zugijati  koijeeyku  , 
koljeykati ;  Bosn.  zibati  ,  kolibati  djete ;  Croat.  zibati, 
ziblyem,  nilialkam  ,  niham;  Carn.  gugam  ,  guglem ;  Yind. 
huizhati,  gor  inu  doi  (loganjati ;  Ross.  et  Eccl.  KO.iux}i\Tb, 

K0.1bIXaTL,    KUMaib,    KaMHNTb,     KaillBaTb ,      3U6.1K)  ,      3bi6aio. 

Przez  półgodziny    to    naczynie    z  likworcm    kłócić    przez 
'kołychanie.    Torz.  524.    (trząsanie).     Kołyszę    w  kolebce 


414 


KOŁYSANIE  -  KOMA  R. 


K  O  M  E  D  Y  A  -  K  O  M  E  N  D  A. 


dziecię.  Cn.  Th.  Kołysząc  śpiewam  krótkie  Pieśni  dzic- 
ciateczku  słodkie.  Groch.  W.  568.  Komu  o  jego  skórę 
cliodzi  właśnie  Chociażbyś  go  kołysał,  rozumiem  nie  za- 
śnie. Pot.  Zac.  33.  Kogo  nazbyt  kołysze  szczęście,  głu- 
pim czyni.  Min.  But.  4,  156.  (nazbyt  mu  pochlebia).  Ko- 
łysać kogo  =  uspokajać  ko£;o .  usypiać  kogo,  eiiicil  JU  ht- 
niliicjcn  fiid)ci! ,  ciiimicijen  ,  I'ofaiiftiijcii.  Kołysać  czym  ■■  ki- 
wać, ruszać  czym,  mit  iWmi  luacfdil.  Ivołysze  sobie  gło- 
wą i  tam  i  sam,  siedzao.  [lej.  Wh.  167.  Choć  rozu- 
mem swoim  to  tam  to  sam,  szwanku  uchodząc ,  kołysze, 
wszędzie  jednak  o  błąd  przyprawiony  jest.  Salin.  2,  484. 
KOŁYSAĆ  się  recipr.,  cholebać  się,  fid)  fd)aiifclii,  iincflcii. 
Wieśniacy,  króle,  książęta.  Acz  się  dziećmi  kofysah,  Och 
tobą  nadziejo  święta,  Kołysać  się  nie  przestah.  N.  Fam. 
3,  52,  1 25.  Fiq.  Próżna  sie  kołysze  nadzieja  ■-  pochlebia 
sobie,  Cl'  fd)mcid)clt  fidi  mit  kr  .yłojfimiiij.  Chwal  ile  mo- 
żesz, niech  się  pociilebstwem  kołysze.  Hor.  Sat.  229. — 
§.  Kołysać  się  neutr.,  chwiać  się,  wahać  się,  kiwać  się, 
fi(^  fdmiifchi ,  ipiiiifcii ,  iiHicfcIii ,  fdmmufcit.  Głowa  się  star- 
cowi kołysze ,  jakoby  dziwując,  /'rot.  Kont.  A  3.  Dźwięk 
wydaje  dzwon  się  kołyszący.  Auszp.  26.  By  tacy  wszy- 
scy byli,  mniejby  się  kołysała  ta  lodź  Rzpltej ,  niżeli  ko- 
łysze. Ciorn.  Dw.  518.  Lekkim  tknięte  wiatrem  kwiaty 
się  kołyszą.  Karp.  1,  89.  Ludzie  sie  kołyszą  jako  trzci- 
na od  wiatru.  Rej.  Apoc.  66.  W  ciągu  traktowania  nie- 
przyjaciele o  blizkim  posiłku  posłyszawszy,  zaraz  koły- 
sząc się,  co  inszego  myśliii.  Tward.  W.  D.  2,  129.  KO- 
ŁYSANIE, ia,  H. ,  siibst.  vćrb.,  ^a3  edłmifclii ,  ©icijcn , 
Sailfcn.  Ross.  sHÓ.icnie,  uaMaHie ,  Ka<iKa  (cl',  kaczka i. 
CKayKa.  Morskie  kołysania  sprawiły  we  mnie  znaczna 
słabość.  Kras.  Dos.  109.  KOŁYSAĆZ,  a,  w;,,  który  ko- 
łysze, citi  SdjaiiFIcr ,  Sicijcr.  Kołysacz  dzieci,  ber  bic  i)lin= 
ber  luiegt.  Hoss.  KaTa.ii.uiiiKi. ,  i;a4n.ibmiiK3 .  Kaqe.ibmiii;ii. 
KOŁYSKA,  i,  i,  KOŁYSECZKA  zJibn.,  a^  narzędzie  do 
kołysania.  Cn.  Th.  huśtaczka,  bic  £d)ililfcl ,  kołyska  dzie- 
cinna, kolebka  bic  Sioijc.  Slov.  kołyska,  kolebka;  Roh. 
haupaćka;  Yind.  Iiuizhaliza;  Carn.  guganza,  gugovza ; 
Crout.  nihalka,  iiihalnicza;  Hoss.  K0.ibiCKa ,  Kaqe.ib  Niech 
tam  grób  mój  będzie,  gdziem  wyszedł  z  kołyski.  Teat. 
46.  c,  119.  Od  kołyski  zacząwszy  wychowaniec  iść  bę- 
dzie przez  stopnie  do  zamierzonego  celu.  Zab.  10,  238. 
'Kołyska  od  kołysania  na  pasach ,  kolaska  lub  kolebka. 
Klecz.  Zdań.  56.  ciiic  Sallcfd)c,  ciii  niif  3ficmcn  Łmiiicnbcr 
SDageil.  —  b)  Kołyska  =  kołysanie,  bily  lidiailfclll.  Cho- 
ciaż oJ<.ręly  kotwią  zastanawiał.  Tłukły  się  jednak  ko- 
łyską w  szeregu.  Ckroić.  Fars.  414.  Tak  na  przeciwne 
wiatry  w  swej  kołysce  nie  dba  łódź.  Chrość.  Luk.  161. 
KOŁYSNY,  a,  e,  mogący  się  kołysać,  kołyszący  się; 
fc^aiifrlnb.  Nie  słychać  jeszcze  kwilącego  ptaka  z  koły- 
snych  czupryn  drzewa.  Prz-yb.  Ab.  11. 
KOMAG.\  ob.  Komicga.  "KOMAŃSTWO ,  a,  w.,  kompania, 
towarzystwo,  komitywa;  bic  ®C|cll)d;aft ,  ba«3  ©ffolflC.  Kró- 
lowa Saba  przyjechała  do  Jeruzalem  z  komaństwem  a 
towarzystwem  wielkim,  i  Leop.  5  Reg.  10,  2.  'KOMAR 
(Boh.  komar)  źle  zamiast  komor.  Dudz.  29.  KOMAR  herb; 
biała  lilia  wierzchem  na  dół  obrócona ;  krzyż  na  niej 
prosto  stoi.  Kurop.  3,  23.  ciit  JGnppcii. 


KOMEDYA ,  yi,  ź,  z  Greckotac,  Boh.  wesclohra;  Yind.  ko- 
media, goderska  jigra,  vc(elezhna  jigra,  ozhitnu  ijgranje, 
goderska  skasa ,  skasnutje  ,  nagledalu,  presiia  ;  Rag.  pri- 
kaza;  Croat.  komedia,  prikaza,  zkazanye,  gliima;  Hoss. 
spe.iiiine;  akcya  dyalogiczna,  wyobrażająca  obyczaje  ludz- 
kie ,  śmiechem  i  żartem  je  naprawiając.  Kras.  1  ,  457. 
Budn.  Apopht.  80.  wymyślona  rzecz,  wzięta  z  obyczajów  a 
jiospolitego  zachowania  ludzkiego ;  zwierciadło  żywota 
ludzkiego,  które  bywa  przez  wywiedzienie  gry,  a  spra- 
wę person  miedzy  sobą  mówiących.  Macz.  bie  SomobtC ,  ba? 
SuftfpicL  Bohomolec  początek  uczynił  Polskiej  komedyi. 
Gol.  Wgm.  425.  Ustawiono  za  starego  wieku,  abv  te 
'igry,  które  komedye  zowią ,  czynione  nie  były,  gdyż  igra 
już  się  była  obróciła  w  gniew.  Eraz.  Jez.  J  A  b.  Glicz. 
Wijch.  C  5.  —  Mówił  do  swego  stangreta  ;  na  kome- 
dyą!  Teat.  22,  22.  do  komcdyalni,  in  bic  Cmniibic!  — 
Komedye  stroić,  kooiedye  grać,  Comobicii  fpiclcn.  Nero 
komedye  stroił,  i  między  woźnicami  jeździł.  Sk.  Z);.  48. 
—  §.  Conlemtim  Krotochwile ,  błazeństwa ,  żarty,  sceny, 
^Ułffcn,  Siirjmcil,  EomoPicii.  Błazen  ten  z  ceremonij  chrze- 
ściańskich  żarty  i  komedye  czynił.  Sk.  Dz.  162.  Ważył 
się  z  ceremonij  naśmiewać,  i  one  na  błazeństwa  i  ko- 
medye obracać,  ib.  805.  Czyniły  sobie  z  niego  wielką 
komcdyą.  0'orn.  Dw.  400.  Nie  chcę  ja  tu  z  siebie  ko- 
medyi robić.  Boh.  Kom.  4,  98.  Wielką  komedya  mie- 
liśmy z  nmi.  Teat.  19.  c,  78.  wielką  uciechę.  KOME- 
DY.ALNl.A,  i,  ri.,  miejsce  komedyi,  widowisko,  baś  So= 
mobiciibiiiii' ,  Sd;aii)>icll)aii'i  Boh.  hema.  Kościół  w  ko- 
uJciKalnia  zamienił,  /'rzestr.  358.  KOMEDYANT ,  a,  m., 
'KO.MEDYARZ,  KO.MEDYJNIK  (Cn.  Th.),  Boh.  diwostrog; 
Yind.  komediantar,  goderski  jigrazh;  Crout.  komedias, 
prikaznik,  glumitch  ;  Dal.  glumacz,  hlumacz,  prikazalacz  ; 
Rag.  prikaznik,  prikazalaz;  Eccl.  K03nonacHHKŁ ,  ( KO^iih 
podstęp,  intrygai;  co  koraedyą  gra,  aktor,  bcr  (SomiJbiailt. 
Błaznom  tylko  i  komedyarzom  przystoi  zbytni  strój.  Petr. 
Eli.  75.  Kuglarz  i  'komedysta.  Sil  Dz.  45.  KOMEDY- 
ANTKA,  i,  i,  aktorka,  bic  Gomobiaiitiiiii ,  Ei:cl.  nosopii- 
iia ,  KO.Me,tiaiii;a ,  anipiicca.  KOMEDYA.NTSKl,  a,  le ,  — 
o  =  [>o  komcdyantsku  aduerb.,  od  komedyanta,  ©omiibiail- 
tciP.  Yind.  komediantarski.  KOMEDYJNY,  a,  e,  od  ko- 
medyi ,  Comóbicn  > ,  n.  p.  Aparat  komedyjny.  Cn.  Th.  KO- 
MEDYOPIS,  a,  m.,  piszący  komedye,  ber  6omi)bicnfd)rci= 
Iicr.  Plautus  stary  komedyopis  Łaciński.  Mm.  71,  161., 
ib    74,  355  et  73,  389. 

KO.MEND.\ ,  y,  i.,  1  a)  termin  wojskowy,  oznaczający  moc 
nad  częścią  wojska  daną  officyerowi.  Kras.  Zb.  1  ,  458. 
Yind.  komanda  ,  komandstvu ,  oblastvu  ;  Ross.  K0MaH4a , 
Haija.ibCTBO ,  Bocnaqa.iie ;  Eccl.  YHiioii.iYA.Miie ;  ba?  Gom^ 
llianbo  im  HricijCi<ii'C|'cii.  Król  ofiarował  mu  najwyższa  ko- 
mendę. Pam.  84,  745.  —  b)  Komenda  =  podjazd ,  część 
wojska  wykomenderowana ,  Ross.  OTpa.ii;  bcr  ^^omman= 
birte  lWi[  iuni  ciiicr  3lnncc ,  ba?  aii?ijcfd)iitc  Sommoiibo.  Ko- 
mendka  zdrbn.,  Eccl.  Haua.ibue.  —  2)  Komenda  ■■  doczesna 
administracya  duchownego  beneficyum,  bic  jeitiflc  25cr< 
iiialtiiiiii  cincr  ^Hninbe.  Poznańska  komenda ,  przez  Bo- 
lesława szczodrobli\yie  fundowana  ,  świadczy  o  życzlivyości 
jego  przeci\y  kawalerskiemu  zakonowi   ś.  Jana.  Birk.  Kaw. 


K  o  M  E  N  D  A  N  T  -  K  o  M  E  T  A. 


KOMICZNY  -  KOMIN. 


-i  15 


Nalt.  A.  2.  —  §•  W  koinendę  do  niej  przyjechał  =  w  za- 
lety. Tr.  niif  Me  gvn)e,  '5re«.)ivcrlimnj.  KOMENDANT,  a,  m., 
komenderujący,  ber  (Joilimaiiliant.  Roas.  KOMaHjHpii ,  iia- 
■laJibHHKt ,  rpa404ep>KaTeib ,  nocajmiKi.  W  roil:,.  zeńsk. 
KOMENDANTKA,  bie  gommeiiPaiitiiiii.  §.  Kommendantka , 
gatunek  wódki ,  etiic  3(rt  abiicjinjucii  35ra!itmciii'i  KOMEN- 
DARZ,  KOMENDATAIiYUSZ,  a,  m.,  majaoy  duchowną 
komendę,  ber  ciiie  Coiiimeube  ^nt,  eiii  (Someiibariii-?.  .\iądz 
kanonik  księdzu  komandarzowi  zaarendował  śluby,  chrzty 
i  pogrzeby.  Kiadz.  47.  Posvla  pleban  po  komendarza  i 
po  altarzy.stę.  Węg.  Org.  5.'  KOMENDEROWAĆ,  af,  ujo 
act.  niedok.,  sprawować  wojsko,  rządzić  wojskiem,  fom= 
maiibtreii.  Ross.  KOMaii40BaTb ,  npe4B04iiTcaLCTB0BaTb , 
rpa404epH<aTe,ibCTB0BaTb.  KO.MENDEUY.\  ,  yi,  ;.,  nazwi- 
sko dóbr  pewnych  lennych  applikowanych  zakonowi  Mal- 
tańskich kawalerów.  Kras.  Zh.  \,  438.  bie  ©OllimciltDlirei). 
KOMENDOR,  KOMENDATOR ,  a,  m.,  KONTOH,  mający 
komenderyą,  ber  ©pmmeiitliur ,  (Fomt|mr,  Somter;  obroń- 
ca praw  i  dóbr  kościelnych.  Włod.,  Cn.  Th.  Komandor 
abo  kontor  u  Krzyżaków,  byt  jako  wojewoda  przeło- 
żony nad  powiatem.  Siti/jk.  274.  KOMEŃDORSTWO ,  a, 
n.,  komenderyą  ,  bie  ©Ollimeilt^urei). 

KOMENICA  ob.  Komonica. 

'KOMENT ,  u,  m.,  [z  iac.  commentum,  5|;  wymysł,  łgar- 
stwo ,  n.  p.  Lada  babskie  komenly,  lecz  ze  rzeczy  nowe. 
Musiały  im  dać  miejsce  zbawienne  i  zdrowe,  fol.  Ziic. 
To  są  komenty  dziccęce.  (6.  15.  T^irlttlinoeii ,  Grbtdltliiigcii. 
'KOMENTARZ,  a,  m.,  bcv  Komincittar,  pismo  tłumacząci; 
i  objaśniające  trudne  wyrazy  drugiego  pisma.  Kras.  Zh. 
\,  211.  Sorah.  1.   wopiszowna  kniha. 

"KOMES,  a,  ?n.,  z  Łar.  n.  p.  W  Rnlesławowym  przywileju 
wspominają  wielu  komesów  Polskich ,  a  wojewody  ani 
kasztelana  żadnego;  zkail  się  znaczy,  iż  komesowie  miasto 
wojewodów  na  ten  czas  w  Polszczę  byli.  1  nie  co  in- 
nego był  w  Polszczę  pierwej  komes,  jedno  to,  co  dziś 
palatvn  albo  kasztelan.  Orzei-h.  Tani.  38.  cf.  hrabia.  — 
w  'KOMESZ  ob.  Komysz. 

KOMETA,  y,  m.  et  z.,  ber  6omet,  ber  (sdjiuanjftcrii.  Boh. 
kometa,  hweźda  oćasal.l;  Slov.  kometa,  chsvó.śtnata  hwe- 
zda;  Sorab.  1.  khómeta;  Yiiid.  komet,  repasta  sviesda  , 
lafsata  svi;sda  ,  repazha  ,  slilricunia  sviesda -,  Croat.  repa- 
cha  zvezda  (rep  =  ogon),  Irakicha  zvczda ;  Bosn.  repati- 
ca  ;  Slav.  repata  zvizda  ;  Rag.  kobna  zyjezda  ,  repatiza  , 
zyjezda  ropalla;  Ross.  itOMCTa.  (Słowo  to,  że  się  koń- 
czy na  a,  jest  rodzaju  żeńskiego;  pr/.ez  cudzoziemczyznę, 
to  jest  przez  zwyczaj  Grecki,  bywa  rodzaju  niezkiego. 
Jipci.  0'r.  2,24.);  miotła  na  luebie.  Cn.  Th.  rodzaj  gwia- 
zdy, na  kształt  planety,  pokazującej  sie  na  czas,  i  ni- 
knącej znowu  niespodzianie.  Kras.  Zh.  1  ,  458.  pozo- 
rzysta  ogonista  gwiazda.  Mafz.  Komety  na  wejrzenie  są 
gwiazdy  z  nagła  ukazujące  się,  leniwy  bieg  mające,  nie 
tak  żywo  jak  inne  gwiazdy  świecące  ,  a  czasem  światło 
na  kształt  warkocza,  ogona  lub  miotły  z  siebie  wyrzu- 
cać, i  za  sobą  ciągnąć  zdająi;e  się.  Boh.  Prz. ,  Sniad. 
Jeog.  3.  Ogon  komety,  ciąg  rozwlekły  światła  za  kometą. 
Snind.  Jeog.  9.  Roku  1680,  był  straszny  a  niezwyczajny  na 
powietrzu  kometa.  Uaur.  Sk.  \\0.  Świecący  kometa.   Psal- 


mod.  GO.  Kometa  na  niebie  wystąpiła ,  ośmnaście  dni 
gos'eira.  Krom.  218.  Każda  kometa.  Hub.  Wst.  350.  Była  ko- 
meta, która  zastępowała  trzecią  część  nieba.  Lai.  Kom.  Dób. 

KOMICZNY,  a,  e,  —  o  adcerb.,  śmiesznozabawny,  coiltifd),  (ef. 
komedya).  Śpiewała  w  operach  komicznych.  Pam.  83,  2, 
185.  W  komedyach  ,  aby  rzecz  szła  przeplatano,  po  kraso- 
mowsku,   komicznie   i  żartobliwie.   i'i/ih.SeH.  list.  o,   292. 

KOMIEGA,  KOMIĘGA,  KOMIENGA,  KOM.\GA.  i.  I,  ko- 
miega  ,  ratis,  (iraecis  fere  srhedia  ;  naińs  temerc  subiloque 
compacła ,  pons  i'imnltuarius.  Klon.  FI.  C.  4.  caudicaria 
navis.  Cn.  Tli.;  ciii  iilLKt|'c()iff,  ciiiC  ^ló^H.  Ross.  KOMara,  cf. 
KOjiOMCHbKa.  Komiega ,  statek  czworograniasto  budowany; 
do  niego  potrzeba  ludzi  8  aż  do  12;  łasztów  bierze  29 
-30.  Magier.  Mskr.  ;  (Croiil.  vodnplavka).  Pobrali  Ja- 
gielle Krzyżacy  szkuty  abo  komięgi  na  Wiśle.  Biel.  248. 
Kędy  po  lodzie  wóz  przejechał  brzegi  Naładowane  pły- 
wają komiegi.  Zimor.  559.  Po  Wiśle  trafty  płyną  i  z 
zbożem  komiegi.  Zbił.  Źijw.  D  2.  Ładownemi  rzeki  uci- 
skał komiegami.  Psulmod.  58.  Leniwe  komiegi.  Zbił. 
Dróg.  A  4.  —  §.  Komaga,  kufa,  etllC  ^*ipe ,  etii  grofeś 
gap.  Od  komagi  albo  pir)V  win  składnego  po  ził.  8. 
\'ol.  Leg.  5,  504.'  KOMlĘtiARSKI ,  a,  ie,  od  komięgi, 
2iUH!fcI)iffś  = ,  3'oi5=-  Rzemiesła  komiegarskiego  koniec 
jest  uczynić  komiege.   Petr.  Et.   1. 

KOMIN,  a.' »n.,  KOMINEK,  nka,  m.  dem..  {Boh.  komjn,  ko- 
mjnck ,  dymnik,  (cf.  kamna  pice);  Slov.  komin;  Hiing. 
kćmeny,  kementze  ;  Sornb.  2.  diimniza ;  Sorab.  i.  szwie- 
cżenk,  wuhen;  Yind.  kaniin  ,  dimnik  ,  dimnjak,  sushek, 
rauhfang  ;  Carn.  dininek  ;  Croal.  dimnyak  ,  ror  ,  dimnicza 
(cf.  'Croat.  komen,  ognyische  =  ognisko) ;  Slav.  komin, 
dimjak  ,  ocxak  ,  hogyak;  Dal.  dymnya ,  pech;  Rag.  dim- 
gljak  ;  Dosn.  komin,  dimgijak;  Ross.  ipyóa ,  (cf  trąba); 
z  llreckołnc.  caminus,  (cf  Pol.  kamień).  —  'i-  ^]  Owa  część 
pieca,  którędy  dym  i  powietize  wychodzi.  KrinnŁ  Chy. 
22, ;  dymrńk ,  wywiedziony  dla  dymu.  Cn.  Th.,  bcr  ©d'Or= 
fteiii ,  bie  g""'f "'""ci" -  ^fi'  Simictifaiifl ,  (Saiiiiii  CDb.)  Komi- 
ny murowane,  wywiedzione  znacznie  na  dach,  i  dymowi 
nie  dają  się  rozpościerać,  i  od  niebezpieczeństwa  ognia 
bronią.  Kras.  Pod.  1  ,  93.  Każdy  komin  swój  tak  ma 
opatrzyć,  aby  iskry  lecące,  domowi  sąsiedzkiemu  nie 
szkodziły.  Sax.  .irt.  41.  Wzdychiił  Ulisses:  o  któraż  go- 
dzina Da  z  ojczystego  dym  ujrzeć  komina!  ISar.  Dz.  1, 
t)4.  Tęsknił  do  greckich  kominów.  Zab.  15,  343.  Na 
cudze  kominy  pogląda ,  nie  mając  co  u  siebie  jeść.  Rok. 
Kom.  4,  277.  O  niczym  nie  myśli,  tylko  gdzie  się  gę- 
sio z  komina  kurzy.  Tcal.  22.  /),  40.  (szuka ,  gdzie  naj- 
lepszy obiad  cudzy). —  Tro.nsl.  Zwoź  zboża  suche,  aby 
się  komin  w  stodole  nie  pokazał.  Hanr.  Sk.  17.  (aby 
się  nic  kurzyło  ,  gdy  sie  zboże  rozpalij.  Komin  kowal- 
ski,  bie  Sdimiebceffe ,  bie  ©ffc.  Kowal  w  goracości  komi- 
na pracuje.  1  Leop.  Si/r.  58,  30.  —  Prov.  Dyabeł  się 
pośmiewając,  na  kominitł  pi-;zo.  Rej.  Wiz.  159.  er  fdjreibt 
Ci  iil  ben  rlfaiidifrtiU].  —  Kig.  Im  wyżej  komin  fortuna  wy- 
bije,  tym   głębsza    przepaść    pod    nogami    jego.     Z'ib.   13, 

2G4.  t.  j.  podnosi  kogo ,  je  Ijol^er  eiiictt  M  ©liicf  erlicbt. 
Myśli  tylko  jakby  wzbić  swą  władze  do  góry  kominem. 
Pot.  S'jl.  239.  tak  jak   komin   wysoko  wywiedziony,  gmbc 


416 


Iv  O  M  1  M  A  R  Z  -  KOMISARZ. 


KOMISSYA-KOMNATA. 


tH  iii  Syóbt  Niech  rliait  mój  koiiiinka  wybija,  uszarpnie 
zaraz  zajara.  Jak.  Baj.  "230.  niech  iylko  podskoczy,  nur 
ciiicn  ®vrunij  iii  bic  S)ilK. —  Tmnsl.  Oni  jeden  kominek, 
a  ja  wybił  drugi.  Teal.  45.  c ,  8.  oni  wykrętu  użyli  a 
ja  także;  fet'  trafił  frant  na  franta);  CIII  SlbfpnilUJ ,  cillC 
Srcbcreo ,  cin  Siiiiftijriif.  Panicz  napnżyezawszy  i  naro- 
biwszy długów,  kominka  prawnego  wywinaf.  Tcat.  22, 
37.  Tym  trochę  się  zmieszał;  wywinął  natychmiast  ko- 
minka, i  skoczył  do  prejudykatów.  Ossol.  Sir.  o.  cf.  klu- 
czka zajęcza,  kluczkować,  kluczyć.  —  §.  2.  Komin,  a 
zwyczajniej  kominek  ,  w  izbie  ,  w  sieni ,  w  komorze  dla 
palenia  ognia  bez  pieca.  Cii.  Th. ,  bcv  Siimiii  iii  cinciit  3iili'- 
:nci",  Cani.  leva  ;  Hoss.  KaMiiHŁ,  Kajie.iCK-b ,  komimb,  ko- 
JieJCKi.  Kiedy  zimno  albo  mglisto,  komin  najmilszy  to- 
warzysz; a  przy  nim  marzy  się.  Kras  Lisi.  2,  28.  Kartę 
tę  niech  spali  kominek,  liardz-.  Tiag.  180.  —  g.  5.  Ko- 
minek, którym  swąd  a  zaducli  wychodzi,  abo  gdzie 
gaszą  świecę,  pnigeus.  Cn.  Th.  ciiic  8iiftri.'[)rc ,  Dampf= 
riibrc;  nudi  eiii  fiiiitlnit,  bao  ?tcl)t  bnmit  rtii>^5iiI5)'c^cii.  KO- 
MINIARZ, a,  m.,  •KO.MINNIK,  a,  m.,  Boh.  komjnik,  ko- 
mjnjćek;  Morav.  kominar;  Yind  dimnikar,  sanizhar ,  sa- 
jatrebnik ,  kazhmar,  dimnizlini  omotovez ,  omietavez; 
Garn.  kazlimar,  krazhmar,  dimnekar;  Croal.  szapztru- 
szecz;  /?n(/.  ciaghjavaz  ,  ciaghjar;  Slav.  dimnjakxja;  Ross. 
TpyóoyiiCTi ;  kopciuch,  co  eliędoży  kominy.  Whd.  bcr 
(FiTonf i'^va" ,  Sct^orftciiucijcr.  Świszcz  będąc  wyuczony,  za 
kominiarza  stanie.  Zab.  12,  187.  Nie  możeszli  hyci  zło- 
tnikiem, nie  bądź  kominnikiem.  Cn.  Ad.  624.  KO.Ml- 
NIARCZYK,  a,  w.,  demin.,  czeladnik  kominiarski;  bcv  (5|Tcii= 
icl)vmjc)cllc  Ober  5liiir|'d)e.  KOMLM.MIKA,  i,  i,  żona  ko- 
miniarza, lub  też  trudniąca  się  czyszczeniem  kominów, 
btc  SĄorfteiiifCijcrtiiii;  Boh.  kominice.  KOMl.MAlSSKl ,  a, 
ie,  od  kominiarza,  Oc()in')'tcilIfCi]cr  ■■  .  Boh.  konijnicky  ;  Hoss. 
TpyóomicTHbiH  ,  TpyóoiiucTOBi).  K(  t.Ml.M.MiSTWO  ,  a  ,  »., 
rzemiesło  kominiarskie,  bas  ^d)in'l'tciiifCijci'I)aiibiiH'rf ;  Boh. 
kominictwj.  KO.MINNY,  a  ,  e  ,  od  komina,  Hamtit  =  .Ross. 
KaMnaiibiu ,  TpyÓHun  Przy  ciepłym  piecu  abo  kominnym 
ogniu.  Syr.  60o.  Kominne  jaskółki.  ^\iH(a/.  •/.  5.  =  dymó- 
wki ,  bie  3tiiiicl)|d)Hiall'Cii ,  Sudjciiid.mnillicii.  Kominne  wróble. 
Falib.  Dis.  F.,  rady  bawiące  koło  kominów. 
KO.MIS,  u,  771.,  zlecenie  od  drugiego;  Carn.  porozhilu;  Raf;. 
naredba,  ber  3hiftrai3,  bic  GiMitmifluMi.  Tent.  52.  c,  49. 
KOMISSANT,  KOMISSYONARZ,  a,  m.,  kupiecki  sprawca. 
Slav.  nastojnik,  bcv  6omini|Tatr  ctiicd  Haiifmaiiii'1  Faktoro- 
wie i  komissyonarze  w  liaiullu  toż  samo  znaczą,  co  po- 
słowie w  materyach  politycznycii.  Mon.  72,  35.  Komi- 
sanci do  handlów  używani ,  powinni  rzecz,  w  komis  sobie 
powierzoną,  podług  zlecenia  danego  sprawić.  A.  Zumoj.  84. 
Częstokroć  słudzy  posłów  zagranicznych  staja  sie  komis- 
santami  i  kupcami.  Pam.  8-5,  1,  684.  KOMISARZ,  a,  m., 
a)  osoba  wyznaczona  mocą  prawną  do  sprawowania  urzę- 
du swego  w  komissyi.  Kras.  Zb.  i,  465.  Yind.  komefa"r, 
naporozhnik;  Rag.  naredbenik,  pomnik;  Croal.  naruclinik, 
odregyenik,  komissar;  Dal.  pomnik,  naredbenik;  eill  (gC' 
rii^tlidicr)  gomniilTariihl  1<omisarz  wojskowy,  skarbowy,  edu- 
kacyjny ;  komisarz  królewski;  powiatowy.  —  b)  per  excell. 
Zawiadowca  dóbr  czyich,  ber  ©literycrmnltcr,  ber  bie  rber= 


auf|'id;t  lilicr  bie  Sanbgiitcr  eiiicś  grppeii  .V)crrn  fiilirt,  ber  6i'm= 
miJTnir.  Weszło  w  modę.  że  panowie  do  swoich  interes- 
sów  trzymają  komisarzów,  a  damy  wielkorządczyny,  któ- 
reby  się  zatrudniły  gospodarstwem.  Zab.  16,  4.  Pilna 
baczność  na  niższych  urzędników  do  gospodarstwa  uży- 
tych, istotnym  jest  obowiązkiem  komisarza.  Kras.  Pod.  2, 
199.  Komisarz  i  jakiegokolwiek  nazwiska  rządca  dóbr. 
A.  Zn  maj.  82.  Jakiejkolwiek  kondycyi  komisarz,  ekonom, 
administrator,  podstarości.  ib.  85.  Na  kontrakty  jako  ko- 
misarz nigdy  się  nie  stawił,  ale  tylko  jak  specyalny  ple- 
nipotent tam  summ  na  blankiety  nabrał.  Zab.  15,  194. 
KOMISSYA,  yi,  £.,  termin  prawny,  wyrażający  wyznacze- 
nie od  juryzdykcyi  w  liczbie  pewnej  osób  do  rozeznania 
jakiej  sprawy.  Kras.  ib.  1,  439.  ciiie  (eniaiiiitc  pber  iiiebcr= 
flcff^te)  (Jpinmifiuni.  Bywają  czasem  komissye  od  juryzdy- 
kcyj  sądowych  wyznaczone  do  rozpoznania  sprawy  jakiej; 
ale  te  są  raczej  kondescensyami ;  gdy  zaś  od  stanów  sej- 
mujących są  nakazane,  mają  nazwisko  komissyj.  Skrzeł.  Pr. 
Pol.  2,  424.  Komissya  edukacyjna  narodowa.  Żai.  14,  191. 
bie  3!atiinialer^!c[)UUi]t'coinmi|Tioii.  Komissya  wojskowa.  Yol. 
Leg.  7,  531.  Komissya'skarbowa.  ib.  522. Komissya  boni  or- 
dinis  abo  porządkowa.  A>as.  Zb.  1,  439.  bic  *].U'licc9Coinmiffipn. 
—  §.  W  komissya  dawać.  Pam,  82,  2,  90.   ob.  Komis. 

KOMITYWA,  y,  ż. ,  z  Łac.  comitatus,  commeatus ,  comes; 
Ross.  npoB04U,  noc.it4ie,  noc.TŁ4b,  nol334'B;  idące  z  kim 
lub  za  kim  towarzystwo,  świta,  bie  5ieijlcitiing ,  bie  @cfell= 
fd^aft,  ba>j  ©cfiilije.  Prosił  mnie  na  zamek,  prowadząc 
mie  z  miasta  z  swoją  komitywą.  Warg.  Radź.  551.  Zo- 
stało dziecię  Jezus  w  Jeruzalem,  a  rodzice  rozumieli,  że- 
by był  w  komitywie.  Sekl.  Iaic.  11.  (,, między  inszym  po- 
dróżnym towarzystvvem ").  Strzedz  się  grzechu  i  złej  ko- 
mitywy To  jest  roztropność  i  rozum  prawdziwy.  Chrośc. 
Job.  104.  Mam  i  ja  serce  i  rozum  jak  i  wy,  Anim  po- 
dlejszy waszćj   komitywy,  ib.  45. 

"KOMIZ,  a,  771.,  napojem  Tatarów  jest  mleko  końskie,  któ- 
re oni  swym  językiem  komiz  nazywają.  Gwagn.  598.  Ko- 
miz  Tatarom  kobyle  mleko.  Paszk.  Dz.  5.  ©tlltteiimildł,  H^ 
GH'trdiif  ber  Jntnrii. 

KOMMA   ob.   Przecinek. 

■KOMME\SAŁ,  a,  77).,  z  Łac,  Yolck.  1097.  ob.  Spófjadają- 
cv,   spófżyjacy. 

KO.MNATA,  KOWNATA,  y,  ;'.,  Komnatka  demiii.,  {Boh.  ko- 
mnata, komora;  Carn.  kamnata,  zhunata ;  Ross.  KOMHaia, 
Ko.iiHaTi;a.  M_v.iaH-B ,  'ly.raHinKi ,  iiy.iaHCU^ ;  Germ.  Slamnate 
31  big.;  cf.  Lal.  carainata);  komora,  eiiie  l\\ammer,  gabinet, 
cilt  ©illiiliet.  Kanclerz  dla  odprawy  listów  sale  porzucić, 
i  do  komnaty  iść  musiał.  Gorn.  Du<.  9.  (do  gabineciku). 
Szaty  potrzebują  komnaty  suchej,  niewilgotnej.  Pelr.  Ek. 
14.  Utaiła  się,  z  komnatki  svpej  nigdzie  nie  wychodząc. 
Groch.  YV.  257.  Niezawsze  rycerski  człowiek  w  kowna- 
tach  i  w  domach  siedzieć  ma  Modrz.  Baz.  456.  Z  mę- 
żem zarażonym  żona  mieszkać  nie  może ,  ni  obcować  z 
nim  w  kownacie.  Pelr.  Ek.  83.  (sypialny  pokoik,  Sd)Iaffa= 
1'ilict).  Bela  król  kownatą  był  zabity,  gdy  nań  upadła. 
Slry/k.  163.  —  §.  W  herbie  suche  komnaty  masz,  wiel- 
ka nowina.  Bo  zwykle  do  nich  chodzą  wypróżnić  brzuch 
z  wina  Wszyscy  pijacy.  Pol.  Poci.  560.  t.  j.  do  prewetu, 


KO  MNATNY-KO  MONIK. 


KOMONNY  -  KOMORA. 


417 


retyradv,  sekretu ,  transetu ,  a  razem  alluzya  do  herbu. 
KOWNATNY,  KOMNATNY,  a ,  e ,  od  komnaty,  Sainmcr  = , 
tricliniaris.  Macz.  Ross.  KomaTHufi. 

KOMONIAKA  herb;  strzaŁi  na  dwoje  rozdarta,  części  jej  na 
tarczy  ułożone  jak  litera  X,  a  trzecia  część  przez  śrzo- 
dek  od  doJu  poprzek  pofożona.  Kurop.  5,  25;  ciit  3Bappen. 

KOMONICA,  y,  ź.,  1.  ziele,  lotus  Li nn.,  Jundz.olA.  ber  Stctti= 
tlce.  Boh.  komonice ;  (Dosn.  komonika,  roraonika  =  rumia- 
nek). Komonicą  zowią  też  czartowe  żebro,  ś.  Piotra  zie- 
le ,  1'ysinę ,  morsus  diaboU.  Sijr.  885.  JcufeK^illibi^.  Ko- 
monica spoina  abo  swojska,  drudzy  Nostrzkiem,  Nostrzy- 
kiem,  przytulią,  otylią,  kozą,  inni  lipką  mianują,  Melilo- 
tus  noslras  communis.  Syr.  516.  gcmdncr  (stetnflcc.  hliik. 
Rośl.  2,  228.  Komonica  Wioska ,  sertula  camijana ,  eblcr 
(steintlec.  Syr.  514.  Komonica  pachnąca,  konicz;  jeden 
gatunek  też  narduszkiem  ogrodnym  mianują,  @roC'Śtein= 
flee.  ib.  700.  Komonica,  drzewo,  ulisaria,  ia  3il'3Cll"lil>ti. 
Tr.  —  2.  Komonica,  krowa,  klacz,  niepłodna,  eiiic  im= 
fniittarc  Su^,  ©łiitte  K.  Komonica,  samica  każdego  zwie- 
rza ,  a  mianowicie  klacz ,  co  płodem  nigdy  nie  zachodzi. 
Czart.  Mskr.  KOMONICZNY,  a,  e,  od  komonicy,  <Btm-- 
flce=.  KOMONIK,  KOMMOMK.  KOMONNIK,  KOMUNIK, 
a,  m.,  [porówn.  starorusk.  kornoń  =  koń,  5];  (Uoli.  komon- 
stwo  comitaliis,  aulici,  poczet).  —  §.  1.  Komonikiem,  jezdno, 
konno ,  z  jazdą ,  mit  (Saimllcric ,  jii  ^HcrJc.  (Ross.  komomł 
w  kupę,  na  kupę).  W  ciągnieniu  wstępnym  bojem,  kom- 
munikiem  iść,  alias  bez  wozów.  Chmiel,  i,  82.  —  §.  Po- 
czet jazdy  uszykowanej ,  ctiie  Kcitcrei^cabron.  Król  ruszy 
nocą  z  obozu  wojsko  kommunikiem.  Pot.  Poa.  501.  Czar- 
nieckiemu kazano,  żeby  ztad  przebrany  komonnikiem  woj- 
skowym w  Polskę  szedł  głęboko,  i  pilnował,  żeby  nieprzy- 
jacielowi posiłki  nie  doszły.  Tward.  W.  D.  2,  178.  Pod 
słońce  nachylone  wojsko  uszykuje ,  Pokazawszy  ogromne 
czoło  samo  z  góry,  A  sam  się  komonnikiem  godziny  w 
noc  wtórej  Ku  Włoszczewie  obróci.  Tward.  W.  D.  2,  147. 
Król  najgłówniejszą  armatę  obróci  ku  Wolborzowi,  A  sam 
tu  komonnikiem  nieprzyjacielowi  Pójdzie  w  oczy.  ib.  145. 
W  Kappadocyą  pchnie  Kassyusz  sam  kommunikiem.  Chrośc. 
Fars.  199.  Wiedząc  o  gotowym  już  nieprzyjacielu,  Wiel- 
kim sercem  hetmani  przeciw  się  ważyli  Z  niemi  iść  ko- 
monnikiem. Tioard.  W.  D.  2,  150.  —  §.  2.  Komonnik  . 
jezdny,  rycerz,  kawalerzysta,  ber  Sanallerift,  ber  3fcitcr,  3!it= 
tcrśmaiin.  (cf.  eher;.  Najpierwćj  kommunik  się  pławi,  a 
potym  pieszy  łacniej  przejdzie  w  tropy.  Chrośc.  Luk.  11. 
Ludzi  Kurlirsztowych  pięć  set  kommonika  przebranej  raj- 
taryi.  Tward.  W.  D.  2,  209.  Kozacy  z  pomiędzy  siebie 
przebrawszy  komonika,    pod  Trubeckim  kniaziem    na  nas 

-  przyszli.  Tward.  W.  D.  2,  270.  Nie  zdało  się  z  nim  bić, 
aż  posiłek  przyjdzie,  Kommunik  tylko  harcami  się  bawił. 
Chrośc.  Fars.  122.  Z  Tessalów,  z  Traków,  z  llliryka  Kil- 
ka tysięcy  stanie  kommunika.  ib.  229.  Nazajutrz  piesze, 
oraz  kommuniki  wywodzi,  ib.  2G2.  Po  kilku  pieszych 
rot  przy  kommuniku  porozstawiał,  ib.  277.  Od  swego 
wsparty  kommunika.  ib.  294.  equilibus  eum  adjiwantibus. 
Czarniecki  partya  zbiegł  Wittenbergową  z  s/eściu  set  kom- 
munika. Tward.' W.  D.  2,  im..' Lub.  Roz.  555.  Już  z 
tych  kommunika  dwunastu  tysięcy.  Którzy  się  tu  zawarli, 

SJownili  Lindego  wyd.  2.  Toin  II. 


trzech  nie  było  więcej.  Tward.  W.  D.  99.  Chmielnicki 
przyszedł  z  Tatarskim  spół  i  z  swoim  wszystkim  kommu- 
nikiem. Tward.  W.  D.  83.  Zaraz  w  te  tropy,  zkad  Ko- 
zacki komonnik  ,  zląd  uderzy  liorda  w  czoło  swoim  na- 
wałem, ib.  65.  Nie  już  sam  komonnik  przebrańszym  wy- 
borem Ale  i  czeladź,  jakiej  kto  dopadł  broni,  biją  nie- 
przyjaciela, ib.  60.  Hetman  swoich,  także  więcej  przy- 
brawszy komonnika,  do  trzech  mógł  tysięcy  liczyć  wszys- 
tkich, ib.  16.  Poda  (poganin),  da  Bóg,  tył  sromotny  Skoro 
nań  skoczy  komunnik  ochotny.  Jabt.  Buk.  J  1.  Bój  harde 
pogany  pogromił,  wstecz  Murzy  i  kommuniki  obrócił.  Birk. 
Kant.  A.  4.  KOMONNY,  KOMUNNY,  a,  e,  KOMONNIE  adv., 
jezdny,  SHeitCr  = ,  derittoi,  Jii  |H'crbc.  Chorąży  czoło  wziął  ze 
swemi  1  tu  teraz,  i  potym  ludźmi  kommonemi  Pierwszy 
zawsze.  Tward.  W.  D.  57.  Komonni  bojarowie  najmniej 
się  nie  wstydzili  handlować.  Zimor.  Siei.  252.  Król  czo- 
ło wszystko  wojskowe  komunne  przebrawszy,  Tamże  sie 
sam  wyprawi.  Tward.  W.  D.  2,  146.  Kupido  rycerz  kom- 
munny  i  pojedynkowy.  Tward.  Daf.  22.  Sara  tylko  Czar- 
niecki komonnie  przebrany  Był  w  Opocznie  ze  dwiema 
tysięcy  swojemi.  Tward.  W.  D.  2,  228.  Król  sam  jako 
najprędszemi  Mógł  noclegi ,  owę  swą  komonnie  prze- 
brawszy Wszytkę  kawaleryą,  nawet  pozostawszy  Co  wa- 
żniejsze armaty,  pobiegł  ku  Warszawie,  ii.  2,  171.  (letko, 
bez  bagażów). 

KOMOR,  KOMAR,  a.  m.,  KOMAREK,  rka,  m.,  demin.,  Boh. 
et  Slov.  komar,  komarek ;  Sorab.  1.  kuntwora;  Sorab.  2. 
pschizza,  rauka;  Vind.  komar,  komarizh ,  muhiza ;  Carn. 
komar;  Croat.  komar,  mushicza;  Rag  komar;  Slav.  ko- 
mar; Bosn.  komar,  cilinkuscja ;  Ross.  et  Eccl.  iiOMXp'E, 
KOMapiiKi,  CKHiini. ;  (Graec.  -/iduorna  termes)  ;  culex ,  bic 
50iucfc,  owad  latający  mały,  mający  pysk  długi  z  żądłem, 
którym  krew  z  ciała  wysysa,  liluk.  Zw.  4,  351.  Komor 
śpiewa  (brzęczy)  kiedy  leci.  Sienn.  505.  Komory  brzę- 
kiem i  kłóciem  uprzykrzone.  Zool.  117.  Komor  ugryzł 
mię  w  gębę.  Teal.  56.  c,  22.  Brzękliwy  komarku.  Zab. 
9,  581.  Komor  kąsa.  Jabt.  Buk.  M  b.  Dosyć  komora  na 
to,  aby  się  wół  rozhukał.  Zab.  5,  154.  Nie  groź,  lwa 
oślepiają  maluścy  komorzy.  Pot.  Arg.  617.  Tryumfuje, 
jako  komor,  Iwiem  ciałem  okarraiony.  Zebr.  Zw.  104. 
Właśnie  jak  w  komorze  sadła.  Rys.  Ad.  74.  Croat.  Mało 
je  szala  vu  komaru.  Mało  hvale  v  malom  dóru;  Slov.  o 
sadło  komarowe  n.  p.  kłócić  się,  de  lana  caprina.  Swar- 
liwy  z  komora  słonia  czyni.  Birk.  E.rorb.  15.,  Farm.  Uw. 
G  O  b.  Komora  cedzą,  a  wielbłąda  połykają.  W.  Post. 
W.  282.,  Eadz.  Malth."  25,  24.  cf.  komorzyca. 

KOMORA,  y,  z.,  Boh.  et  Slov.  komora,  komnata,  ob.  Ko- 
mnata; fjung.  kamara,  bolth;  Sorab.  2.  kommorra;  Sorab. 
i.  komora;  Yirid.  kamra,  h'ranva ,  kasha,  hram ,  jispa; 
Carn.  kamra,  jespiza;  Croat.  komora;  Dal.  komora,  bulla, 
losnicza ,  sztanicza ,  krńm;  Slav.  komora;  Bosn.  kamara, 
losgnica,  izhod ;  Ross.  et  Eccl.  KaMcpa ,  Kamapa,  KS-ETh, 
no^isiiónua,  AopoMiiua;  cl'.  Aeth.  "i:;p;  ci.  Graec.  xfciińr>a; 
Lat.  Ital.  camera ;  Gall.  chambre ;  Angl.  chambcr ;  Germ. 
bie  Snmmcr;  pokój  bez  pieca,  na  mieszkanie  abo  scho- 
wanie, sekretniejszy  gabinecik,  n.  p.  Skryta  i  od  domo- 
wych robót  oddzielona  komora,  do  której  się  schodziła  z 


00 


418 


KOMORCZANY  -  KOMORKA. 


K  O  M  O  R  K  O  W  A  T  Y  -    KOMORNIK. 


czeladnicami  na  moHlitwę.  Bhk.  Zyg.  45.  Zbudowała 
sobie  tajemną  komorę,  w'której  ze  służebnicami  zamkną- 
wszy się  mieszkała,  ii.  45.  Uciekłszy,  przyszedł  do  mia- 
sta, i  skrył  się  do  najskrytszej  komory.  Bibl.  Gd.  1  Reg. 
20,  50.  Pod  czas  większa  komora ,  niż  stodoła.  Cn.  Ad. 
954.  (cf.  droższy  węzeł  niż  powróz;  cf.  lepsze  wety  niż 
obiad).  (Prov.  Slov.' Co  kdo  ma  w^  komorę,  to  wid^wa 
do  kuchine;  cf.  spiżarnia;  os  ex  ubundanlia  cordis  loquitur). 
Komora  sypialna  =  łożnica.  Cn.  Th.  bic  Sdjlaflammcr.  Wi- 
ten  był  komornikiem  na  dworze  Troidena  w  łożnicy  i 
w  komorze  ,  a  wszelką  rzecz  książęcą  porządnie  i  chędo- 
go  chował  i  sprawował.  Stryjk.  517.,  Biel  129.  Rlacha- 
rai  srebrnemi  komorę  ś.  Piotra,  to  jest,  miejsce,  gdzie 
ciało  jego  leży,  obił.  Sk.  Di.  586.  Wprowadził  go  w 
najskrytsze  komory  świetycii  skarbów  swoicb.  Wys.  Aloj. 
60.  —  g.  2.  Komora,  najemne  mieszkanie.  Cn.  Th.  3Bo^= 
ming  jur  50fiet^c ,  gcmicttictc  Sobmitiij.  Komora  =  komorni- 
czy stan  ,  żywot.  ib.  Komorą  u  kogo  mieszkać  =  najmem, 
Jltr  SDiictbe  iiiobncn ,  (cf,  komornikj.  Kto  własność  swoje 
ma,  temu  nie  trzeba  komorą  mieszkać.  Em.  190.  —  §. 
5.  Milit.  Komory  toczące  się  na  walcarli ,  pod  których 
zasłoną  warowni  żołnierze  na  mur  podstepowuli.  iYnc.  Hst. 
160.  Yineae,  komory  drewniane  u  dawnycli,  pod  które- 
mi  żołnierz  miasta  dobywał.   Warg.  Gez.  1 65.  śturnibncbcr. 

—  a)  Komora  w  działach  ,  nazywa  się  to  miejsce  kanału 
działowego ,  które  zabiera  nabój.  Juk.  Ait.  5,  296.  bic 
Smiimcr  cincś  @cfdiu|c?,  cincv  Sanonc,  ciner  <paubi|c.  U 
spodu  kanału  w  armacie  jest  komora  ,  to  jest  miejsce, 
które  zajmuje  proch ,  którym  się  nabija  armata.  Lesk.  2, 
240.  ob.  Komorowy,  komorny.  —  b)  Komora  w  podko- 
pach, bte  ^hiliicrfaimiict  in  cincr  ?i}iine,  skrzynia  drewniana 
z  mocnych  dylów,  prochem  napeJniona.  .luk.  .Art.  5,  296. 

—  §.  4.  Komora,  miejsce  wyznaczone  od  komissyi  skar- 
bowej do  wybierania  cła  Rzpltej  od  towarów  przechodzą- 
cych. Kras.  Zb.  1,  464.  celniclwo,  fnj  3i'lbiuit ,  Me  Śniii< 
mer,  SPUtomiW,  bic  9?iautt;  Yind.  mutaria,  ausidakaria; 
Ros$.  Tajio>Kna,  KasHaMCiicTBO,  KyMepKapia  npuKas^B.  Pro- 
sto z  furmanami  na  komorę  pojechał,  gdzie  przy  rewizyi 
towarów  przywiezionych  będzie.  Teot.  1.  c,  54.  —  §.  5. 
Komora  miłosiernych  abo  potrzebnych,  ib.  góra  miłosier- 
dzia.—  §.  6.  Koniora,  przegroda  ob.  Komórka,  przegró- 
dka. 'KOMORCZANY,  a,  e,  od  komórki  skarbowej  miej- 
skiej ,  "kamlaryjny,  gniltmcrCi)  ■■ .  Jeden  szafarz  magistrato- 
wy, a  drugi  z  pospólstwa  prowenta  komorczane  będą  od- 
bierali. Do  szafy  komorczanej  nie  będą  mogli  przecho- 
dzić, aż  wszyscy  szafarze  razem.  Diib.  205.  cf.  komórka 
miejska.  KOMORCZASTY,  KOMORCZYSTY,  a,  e,  Sorab. 
1.  raoschnate ,  komórek  abo  przegródek  wiele  mający. 
Wlod.,  Cn.  Th.  »pI1  Śamiiicrii,  ooll  §ad)ev.  {vid.  Komorko- 
waty).  Komorczasty,  dołkowaty,  londatus.  Cn.  St/n.  540. 
Komorczysty.  Dasyp.  G  g  o.  KOMORKA,  KOMOItECZKA, 
1,  z.,  demin.  nom.  komora,  Boh.  komurka  ,  komurćićka; 
Croał.  komoricza;  Yind.  kamerza,  jispiza;  (Slav.  komorica, 
dispcnza  =  spiżarnia);  Ross.  K.itijmKa ;  a)  kownatka  ,  ciiie 
Ilciiie  Sammer,  ciit  Sdmmcrc()cit ,  Sldmmcrleiii.  Do  komórek 
ich  osobnych  zamykał,  naukę  i  pokutę  im  dawał.  Sk.  Di. 
1065.    Białe  głowy  nasze  ustawicznie  jedzą,  i  ustawicznie 


też  chodzą  dla  chłodu  na  komórkę.  Gorn.  Dw.  183.  na 
retyrade.  —  b)  Komórka  prochowa  u  armaty.  Archel.  1, 
7.  Komórka  w  działu,  gdzie  się  nabój  kładzie.  Archel.  3, 
60.  (ob.  Komora  milit).  W  Sammer  in  ctiiem  (Sefd;:i|!e,  ^hil= 
serfaiiimcr.  —  c)  Komórka  =  przegródka.  Cn.  Th.  cine  916= 
t^eilmig,  cin  "^0.0.),  etiie  Slammer.  Komora,  komórka  w  ka- 
lecie. Mail:  pasreolus.  Komórki  w  szkatule,  w  szafie,  n. 
p.  Kałamarz  komórki  miał  z  kości  słoniowej ,  a  szufladki 
z  rozmaitych  kamieni  osobliwie  uczynione.  YYarg.  Radź. 
161.  Komórki  w  plastrach  miodowych,  Mc  3eUen  tnt  §0= 
ttiflflabcn.  Komórki  serdeczne.  Kluk.  Zw.  1,  24.,  Kirch. 
Anat.  29.  bie  ijcv3familieril.  Dziury,  w  których  zęby  osa- 
dzonemi  siedzą,  nazywają  się  ulikami  lub  komórkami.  Perz. 
Cyr.  1,  50  Sklepiki  abo  komórki  mózgowe.  Syr.  1086. 
^iriifainmcrii.  W  dzieciństwie  wszystkie  komórki  pojęcia 
i  pamięci,  będąc  próżnemi,  można  w  nich  do  upodoba- 
nia osadzić  myśli.  YYej.  il/ar.  5,  201.  Komórki  abo  śrzo- 
dek  jabłka  etc.  Cn.  Th.  iai  Scnigc^ićiiife ,  bev  ©rieN  j.  S. 
beź  Slpfel^.  - —  d)  W  Wilnie  dwaj  szafarze  są  do  komórki 
miejskiej,  jeden  magistralowy,  a  drugi  z  pospólstwa.  Dub. 
210.  szkatuły  miejskiej,  'kamlarvi,  Strtbtfnmmercił.  KO- 
MÓRKO WATY,  a,  e,  celliilosus.  Perz.  Cyr.  1,  148.  pełen 
przegródek  ob.  Komorczasty,  jelliij ,  IU'II  Sellen  llllb  g«t^cr. 
Korzeń  komorkowaly,  radix  loculosa,  przegrodami  poprze- 
cznie na  komórki  podzielony.  Jiindz-.  2.  6.  Tkanina  ko- 
morkowata.  Dykr.  Med.  3,  245.  Tkankowata ,  komorko- 
wata  substancya.  Knip.  5,  769.  KO.MORNICA,  y,  i.,  KO- 
MORMCZKA ,  i,  ź. ,  demin.,  {Boh.  komornice,  komorni; 
V»/(/.  jispniza  tixor  famiili  cuhicularii);  a)  kamerdynerowa, 
abo  też  pokojowa,  bte  ilammcrbioiicriim,  bie  Ślammcrjitngfer. 
—  b)  Komorą  lub  najmem  u  kogo  mieszkająca ,  etiie  3111" 
i^ict^e  SEolmciibc.  Bok.  podruhyne;  Sorab.  1.  podroźnića; 
Cum.  nokata;  Yind.  stanouniza,  ofrava ;  Bosn.  et  Croat. 
nukala  ;  Hnss.  5Kii.iima.  Komornicy  i  komorniczki  w  mie- 
ściech  większych  płacić  mają  poboru  po  12  gr.  Yol.  Leg. 
2,  984.  Stefan.  —  fig.  Woda  zaraz  po  powietrzu  jest  ja- 
koby jaka  komornica,  w  ziemi  się  wszystka  stanowi  i 
zachowuje.  Siixl.  Szk.  32.  ingiiilinn.  —  c)  Komornica  na 
wsi,  u  kmiecia  komorę  mająca,  einc  ScBfngimi,  Snfepinit, 
eiiiliccicrimi,  .'ointcrfaCiiiii.  Slblcj.  KOMOU.MCZY,  a,  e,  od 
knmornika,  bcii  iiammcrjuiifcr,  Sammcrbiciier,  SBictMmmiii, 
35c«fa^ClI  betrcffCIlb  Unh.  podiużsky,  holersky;  Croal.  ko- 
morni ;  Hung.  kamaróhozv;dó;  Ross.  jKii.ieiiKiii,  JKii.iimUHB. 
Lipnicki  komorniczą  u  króla  Zygmunta  służył.  Gorn.  Dw. 
215.  srit.  służbę,  t.  j.  był  komornym  czyli  komornikiem, 
szambelanem ,  er  !vnr  Snmiiierjiiiifer.  Pamiętne ,  podsedko- 
we  albo  komornicze.  Tiirn.  Usl.  20.  (zapłata  komornikom). 
KOMOMMK,  a,  m.,  KOMORNICZEK,  czka,  m. ,  zdrobn., 
Buh.  komornik  famuliis  cubirularius;  Sorab.  1.  komornik; 
Garn.,  Bosn.  komornik;  Hung.  kamarasur;  Dal.  tarnik, 
losnichyar;  Boss.  cna.ibHiiK-b;  Eccl.  KajiapnHKi,  iiepiWKHiiK^B, 
nocTe.ibHHKt ,  nocTe.ibHimefl,  (cf.  pościel).  1.  sługa,  któ- 
ry w  komorze  posługuje.  Maji.  ber  .^amiiierbiener.  Ko- 
morników Sułtan  ma  2000.  Siar.  Dw.  55.  —  Przełożony 
nad  komorą  Książęcą,  Królewską,  ber  .śinmmerjiinfcr,  ©bant' 
liclilll.  (ob.  "Kamerarz  ,  kameryer).  Komornicy  królewscy, 
teraz  szambelani.  Nar.  Hst.  4,  57.     Witen  był  komorni- 


KOMORNY-  KOMORSTWO. 


KOMOROWY-  KOMPANIA. 


419 


kiem  starszym  na  dworze  Wielkiego  Księcia  Trojdena  w 
łożnicy  i  w  komorze;  a  wszelką  rzecz  książęca  porządnie 
i  ehedogo  chował  i  sprawował;  potym  był  marszałkiem 
najwyższym.  Sliyjk.  517.  Komornik  z  listy  od  króla  do 
biskupa  przyjechał.  Gorn.  Dw.  9.  —  2.  Komornicy  gra- 
niczni, są  namiestnikami  i  do  pomocy  podkomorzych  po 
województwach.  Kras.  Zb.  i,  464-,  Caiitcammcrbcrrabjunct. 
W  każdym  powiecie  podkomorzy  ku  pomocy  swojej  ma 
obrać  jednego  abo  też  i  dwóch  komorników.  Stat.  Lit. 
290.  Podkomorzowie,  jako  sędziowie  spraw  granicznych, 
mają  mieć  swoich  komorników  tyle ,  ile  powiatów  pod 
sobą  mają.  A.  Zamoj.  26.  Na  sądzenie  spraw  granicznych 
król  wysyłał  swoich  dworzan  ,  którzy,  będąc  przy  komo- 
rze t.  j.  dworze  króla ,  byli  komornemi ,  komornikami. 
Czack.  Pr.  2,  205.  gaiibrainmcrlicrr.  Komornik  państwa. 
ib.  archicamerarius. — 5.  Komornik,  komora  lub  najmem 
u  kogo  mieszkający,  ber  33iicil)maiiii ,  ter  iiauScimiuibiicr. 
Boh.  podruh  ,  hofer;  Slov.  komornjk,  podruh ;  Sarab.  1. 
podróżnik;  Croat.  ztanovnik;  Yind.  stanounik,  otar;  Cai'n. 
gostazh ;  Ross.  CToa-ieu^ ,  cToa.ibmuKŁ ,  nocToa.ieui,  no- 
CToa.ibuiiiK-B.  Gospodarz  tego,  któremu  imienie  albo  dom 
najmuje  ,  zowie  komornikiem  ,  albo  czynszownikiem,  albo 
najemnikiem.  Sax\  TU.  215.  Komornicy  i  komorniczki 
w  niieściech  większych  płacą  po  12  gr.  poboru.  Yol.  Leg. 
2,  984.  Stefan.  Riedny  ten  mój  komorniczek.  Teat.  13. 
c,  9.  —  §.  Komornik  na  wsi ,  etii  Scnfag ,  Ciiilicijcr,  Siifii^- 
Rolnicy  nasi  jedni  mają  znaczne  gospodarstwo ,  drudzy 
połową  mniejsze;  trzeci  ledwie  mają  jakie,  jako  to  cha- 
łupnicy, komornicy.  Swilk.  Bud.  441.  Komornicy  przy 
kmieciach  i  zagrodnikach  osiadłych  mieszkają.  Haur.  S!i. 
44.  Komornicy,  co  bydła  nnją  po  gr.  8,  a  co  bydła  nie 
maja  po  groszy  2  płacą.  Yol.  Leg.  5,  51.  —  §.  Transl. 
fig.  Komornicy  Tureccy,  Tatarowie.  Birk.  Zam.  5.  Niech 
mówią,  że  i  po  śmierci  jako  komornik  w  jego  grobie 
lezę.  SA.  Di.  145.  KOMORNY,  a,  e,  od  komory,  Boh. 
komornj;  Ymd.  kamerski ;  Sailimcr  = .  Jacynt,  komorny 
sługa  Trajana.  Sk.  Dz.  72.  Komorna  refa  armaty,  zadnia, 
która  ulana  bywa  za  komórką  armalną.  Archel.  3,  60.  ber 
Śammcrreif  mi  cincr  Juinone.  KOMORNY,  ego,  ni.,  subst., 
komornik,  bcr  Samincrjmif er ,  Smnmerberr ;  Slov.  komorni. 
Podkomorzy  Koronny  był  u  dworu  pierwszym  komornym, 
który  wprowadzał  posłów  do  króla.  Zwyczaj  zaś  każdego 
szambelana  czyli  komornego  nazywał  podkomorzym.  Czack. 
Pr.  2,  205.  Witen  był  u  Trojdena  starszym  komornym, 
to  jest  podkomorzym  czy  szambelanem.  iYar.  Hsl.  5,  182. 
KOMORNE,  ego,  h.  ,  'KOMORNA,  y,  i,  subst.,  płaca 
najmu  od  pomieszkania  Cii.  Th.  ber  OTiet^jinŚ ,  \><ii  9JJict^= 
gclb,  bic  2)?icti)e.  Ta  komorna,  na  którą  się  ludzie  jeszcze 
i  z  dawnych  czasów  bardzo  skarżą,  królowi  każdemu  na- 
szemu omierzła.  Ueresi.  Reg.  50.  (płata  komornikom). 
KO.MOHtJWE  działo,  rodzaj  strzelby,  który  ma  komorę 
osobną  na  nabój ,  mniejszej  śrzednicy,  niżeli  jćj  kanał. 
Jak.  Art.  5,  291.  eiti  Sainmerijefc^iift,  .Hammcrftiicf ;  ob.  Ka- 
mersztuki.  'K(3M0IISTW0,  a,  «. ,  mieszkanie  komorą, 
pomieszkanie  najęte ,  bic  2IJietbiiHiI)niiii().  Boh.  holerstwj, 
podrużstwj ,  podrużj;  Sorab.  1.  podrożnistwo. — g.  Urząd 
komornego ,  6lov.  komorstwo  ;    Yind.  kamraria ,    bic  Sam- 


merberrenjłetle. 

Pochodź,  podkomorzy,  podkomorzyna,  podkomorzyc,  podko- 
morzanka;  przykomorek;  rf.  kaineryer,  aiilykamera;  czamara 

KOMOROWY,  KOMAROWY,  a,  e,  od  komara,  ?Jiiitfen  < ! 
Carn.  komarjov;  Ross.  KOMapeft ,  KOMapOBi. 

'KO.MORZYCA,  y,  z.,  samica  komara,  bte  SDiude  fem..  Mucha 
cały  dzień,  w  nocy  przykra  komorzyca.  Simon.  Siei.  104. 

KOMÓSlć,  ił,  i,  cz.  niedok. ,  skomosić  dok.,  (Elym.  może 
kmoszka) ;  komośliwym  robić,  rozbestwiać,  njilb,  fdjcu  ina= 
cJicn.  Zrzebca  dzikiego  nie  zrywaj,  czym  go  bardziej  sko- 
mosisz.  Tr.  Skomoszona  szkapa.  Nar.  Tac.  2,  501.  Zko- 
moszone  konie.  Hor.  2,  182.  Nar.  KOMOSlĆ  się  recipr., 
srożyć  się,  gniewać,  rozhukanym  i  komośliwym  być,  to» 
ben,  n.n'it6en,  fciinaiifieil.  Cierpliwiem  wszystko  znosił,  Choć 
się  nade  mną  srogi  wróg  komosił.  Chrośc.  Job.  19.  On 
się  na  kredytora  swojego  komosi,  Ze  go  albo  o  procent, 
lub  o  summe  prosi.  Nar.  Dz.  5,  124.  Porzuć  łzy  toczyć, 
porzuć  się  komosić.  Hor.  2,  181.  Kitiaż.  Przestań  sie 
gniewać  i  komosić.  Hor.  2,  177.  KO.MOŚLIWY,  a,  e, 
o  koniach,  dziki,  rozhukany,  rozbestwiony,  ll'ilb,  fdieit,  yoil 
ben  ^Hcrben.  Komośliwy  koń.  Kchow.  59.  Komośliwego 
rumaka  się  boi  munsztukiem  krócić.  Nar.  Dz.  4,  168. 
Nie  jest  on  cierpliwy  Na  gniew,  lecz  jak  koń  srodze  ko- 
mośliwy. Baidz.  Trag.  575.  —  Transl.  Komośliwego  kor- 
dyaka  pochlebnisie  zwawcem  zowią.  Zab.  15,  65.  Ko- 
mośliwe  złości  cnotą  zowią.  Bardz.  Trag.  456.  Myśli  ko- 
mośliwe  burzy  żądza.  ib.  145. 

"KOMPAKTOR,  a,  m.,  introligator.  Sulsk  Geom.  3,  204.  ber 
23ud)(nnbcr ,  ksiażnik,  wiązacz.  ob.  Kompatura. 

KOMPAN,  a,  m. ,  (Svec.  et  Isl.  kompan;  Guli.  comp.ngnon, 
'compain ;  Angl.  chum;  cf.  Pol.  kum);  Yind.  tovarshtnik; 
Hung.  paydas;  Dal.  ortak ;  Ross.  nciOBiiHiunKi ,  coTOBa- 
piimi,  co6ect4HHK'B,  co6ect,iOBaTe.7b;  towarzysz,  spólnik, 
jednego  stanu,  ber  Śamernb,  Campaijnon.  Miło  smutnemu 
mieć  żalu  kompany.  Miło  gdy  płaczem  brzmią  sąsiedzkie 
ściany.  Bardz.  Trag.  251.  Chcą  go  mieć  kompanem  tych 
zabójstw,  i  sprawy  uczestnikiem.  Bardz.  Luk.  2,  63.  {'KOM- 
PANA, 'KOMPANKA  ob.  Kampana).  KOMPANEK ,  nka, 
m. ,  demin. ,  towarzyszek  ,  ba'S  łtnmerabdten.  Wzgardzone 
przedtym  od  ciebie  kompanki  urągliwie  z  twojego  szydzić 
beda  poniżenia.  Mon.  65,  535.  Owi  kompanikowie,  utra- 
tniczkowie.  Birk.  Zi/g.  23.  Tośmy  kompanika  dostali,  co- 
mitem.  Zebr.  Ow.  72.  KOMPANIA,  ii,  i,  KOMPAMJKA, 
i,  ź.,  demin.,  a)  schadzka  gości,  Sorab.  2.  podrużstwo; 
Slav.  druslitYO ;  Rag.  zadruxba ;  Carn.  drushba,  drushena, 
ommisje;  Ross.  coTOBapiimecTBO,  cooómecTBO,  @C)'ctl|'d)aft, 
(Jpinpnijnte ,  ©ćifte.  Literaci  więcej  osobnością  ,  niż  kom- 
panią bawią  się.  Zab.  12,  265.  Człowiek  do  kompanii 
nieoszacowany,  zwłaszcza  jak  sobie  podweseli.  Mon.  66, 
76.  W  tak  słodkiej  kompanii  nie  może  mi  być  czas 
długi.  ib.  14.  Trzeba  od  kompanii  stronić,  abo  sobie 
podobną  dobrać.  Pilch.  Sen.  list.  262.  Synom  swoim 
kompanijek  rozpustnych  pozwalają.  Bals.  Niedz.  i,  586. 
Kompanijek  się  strzegłem.  Kras.  Pod.  2,  145.  Dobry 
sposób  postępowania  zachowujemy  w  obcowaniu  ,  nazwa- 
nym dobra  kompania.  Zabł.  Roz.  80.  —  b)  Towarzystwo, 
spólnictwo,  spółka,  bic  ©cfeDfdfaft,  ©emcinfduift.  Popełniają 

53* 


420 


KOMPANIO  -  KOMPAS. 


KOMPASOWY  -  KOMPLEMENT. 


w  kompanii  defekta,  do  którycbby  na  osobności  wielki 
wstręt  mieli.  Zab.  16,  15.  Z  kimże  to  i  kędy  kompanią 
chcecie  czynić?  Birk.  Exorb.  H  5.  Dla  kompanii  daf  się 
Niemiec  obwiesić.  Gemm.  62.  jur  (ftefcllfd)(ift.  Powiedzą, 
iz  sie  wolno  dla  kompanii  dać  obwiesić,  dla  kompanii  i 
We  Panna  za  mai  pójść  możesz.  Teat.  7,  25.  Czy  to 
prawda ,  czyli  też  przypowieść ,  ze  gdziesi  Ktoś  się  dla 
kompanii  z  towarzystwem  wiesi.  Pot.  Zac.  l-i3.  MiJość 
i  panowanie  nie  chcą  kompanii.  Pot.  Zac.  84.  We  Pa- 
nów wszystkich  proszę  na  kompanią.  Tent.  12,  166.  Idź 
do  pokoju  kompanii,  ih.  57,  205.  (§efcfl)d)afti^5immev.  Naj- 
pierwszy  na  kompanią  przyjechał,  ib.  7.  c,  28.  Będzie 
mojem  największem  ukontentowaniem  dopomódz  We  Pa- 
nu kompanii.  (6.  22.  b,  15.  Ross.  coTOBapHmeCTBOBaib. 
Jak  cię  kocham,  niepodobna  mi  teraz  dotrzymać  ci  kom- 
panii. Zab.  2,  55.  Nadszedł  ksiądz  pleban  ,  i  ten  dopo- 
mógł kompanii.  Kras.  Pod.  1,  18.  ©cfcilfdjnft  Iciftcn.  Kom- 
pania kupiecka,  handlowa,  ciiic  ^("'HiiUfli^cilUHiguic;  Hoss. 
KOMnaHJa ,  tKOMnaiicumiiKi  arendarz  gorzałczany) ;  EccL 
rocTiiHaa.  Niektóre  ważne  kompanie  handlowne,  wielkie 
przynoszą  krajowi  pożytki,  /^am.  85,  214.  Kompania  Ber- 
lińska od  drzewa  budowlego  i  palnego,  kupuje  i  [irzedaje 
drzewo,  ib.  Kompania  robotników  Ross.  apie^ib.  —  c) 
milit.  Mały  korpus  wojska  pieszego ,  którego  liczba  już 
mniejsza,  już  większa  podług  okoliczności.  Papr.  W.  i, 
474.  {Yind.  stutina  shounirjou;  Ross.  poia,  cf.  rota),  cot- 
Ha,  cnHpa).  Kompania  Cesarska  składa  się  z  184  głów. 
Pnm.  84,  706.  Kompania  uszykowana  na  roty  i  szeregi. 
Lesk.  2,  210.  citie  ©omtniijiuc  Solbntcu.  Kompaniami  Ross. 
nouiaeiiHO  KOMPANiC  się,  ił,  i,  recipr.  niedok.,  skom- 
panić  się  dok.,  towarzyszyć  się.  mit  jcmnitbcti  ©cmcinfd^nfl 
iliad)en.  W  Niemczech  nam  hetmanił  Car;  tu  gdy  nas 
złość  równa,  z  nami  się  skompanił.  Bardi.  Luk.  79.  KOM- 
PANKA,  i,  z.,  towarzyszka,  tk  @cfcllfd)nfterinn.  Vind.  to- 
varshlniza;  Ross.  no.iOBHHimma,  coóect4Hima.  Wac  Pani 
i  jej  towarzyszlii  wygnane  będą.  Teat.  47,  5.  —  *^.  Kom- 
panka   oh.   Kampanka. 

KOMPABACYA,  yi,  ź.,  przyrównanie.  Mo7i.  66,  9.  porówna- 
nie, ba§  3)Cri)leid)cn ,  ber  Scnjlcic^,  bez  komparacyi;  nie- 
masz  równego.  —  §.  Komparacyi  stopień  w  Cramm.,  wyż- 
szy stopień  Eccl.  pa3cv4iiTe.ibuuH  cieneHi. 

'KO.MPABS,  a,  m.,  [osoba  niemo  występująca  w  teatrze.  6|; 
Lokaj  wchodzi  z  komparsami  muzyki.   Teat.  56,   74.  ? 

'KOMPARTYMENT,  u,  m.,  na  herbie;  boki  różnie  w  sztuki 
wyrzynane ;  te  dają  się,  kiedy  ze  stanu  miejskiego  do 
szlacheckiego  kto  przechodzi.  \Yiel.  Her.  1,  3.  Ctlic  5Bap= 
tjc.iiicr^icrimg  fiir  ^innlicii  -  ^ic  mi  bcm  SiirGcrftanbc  tii  bcit 
Slbclfłanb  ci-iioDcii  unirbcii. 

KOMPAFtYCYA,  yi,  2'.,  stawanie  stron  przed  sądem  i  zapi- 
sanie sprawy  w  sądzie  z  porządku  przychodzącej  do  roz- 
sądzenia. Kras.  Zb.  1,  464.  bic  Grfdjciiuiiiii  wx  ®crid;tf. 

KO.MPAS,  u,  OT.,  a)  morski  kompas,  ber  ©oiiipa^,  6cecpm> 
pnP,  (Yind.  ladjousku  kasilu  ,  barkouski  kompofs ,  ladjar- 
ska  shkatelza).  Kompas  magnesowy,  busola,  puszka  mają- 
ca na  dnie  zawieszoną  igłę  magnesowa,  wskazująca  pół- 
noc. Jak.  Art.  3,  297.'  Źabor.  Geom.  87.  Papr.  W.  1,579. 
Sternik ,  nie  mogąc   się  oprzeć  nawałności ,  puści  się  na 


fortunę,  nie  używając  więcej  ani  styru,  ani  kompasu. 
Gorn.  Dw.  346.  —  b)  Zegar  słoneczny,  albo  tablica  z 
rozmiarem  godzin,  które  się  poznają  od  cienia  słone- 
cznego. Kras.  Zb.  464,  bte  Sinineinilir,  Yind.  fonzhna 
vura ,  kompafs,  lonzhni  rink;  Croat.  kompos;  Dal.  kom- 
paszt;  Ross.  co.iHeiHue  lacu.  słonecznik.  Naur.  Sk.  i^8. 
Już  słońce  z  kompasu.  Pot.  Zac.  15.  —  c)  Kompasem 
zowią  też  miarę,  której  używają  Niemieccy  szewcy  na 
obuwie.  Teat.  56.  c,  42  et  98.  ber  Sdiiiftcrcpmpag,  ii'Dmtt 
fle  }u  ben  Sd)ul)eii  !0?a&  iieltmcn.  KOMPASOWY,  a,  e,  od 
kompasu  ,  Spllipap  =  .  Kompasowy  biegunek  ,  żelazko  ma- 
gnetowane ,  według  którego  ustawiają  kompsffe,  patrząc 
godziny,  wiatru  etc.  Cn.  Th.  bic  50iiiiinetnabcl.  Tablica 
kompasowa.  Haiir.  Sk.  190.  ®pmiemilirfd;eil'C.  Index  kom- 
passowy  Cum.  stenidlu. 

KOMPASÓWAĆ,  n.  p.  Przecież  choć  bajki  swe  kompasuje 
1  zdrowy  rozum  i  słuch  krzyżuje.  Zab.  9,  547.  Żabi. 
KOMPASYA ,  yi ,  i.,  litość,  politowanie,  miłosierdzie, 
użalenie  się  ,_  ba3  2)?itleibetl.  Wzruszony  miłosierną  kom- 
passyą.  Sk.  Żyw.  2,  44. 

KO.MPATURA,  y,  2.,  (cf.  kompaktor),  kopertura,  pargamin 
do  wszywania  abo  obwijania  ksiąg.  Cn.  Th.  ber  Umfd)lag, 
ben  ninn  lider  cincn  33ad)cr(mnb  madjt. 

KOMPAZEL ,  a ,  m.,  u  smuklerza  sznurek  czw^orograniasty 
Węgierski ,  robiony  na  klockach.  Magier.  Mskr.  cin  iiier» 
fantiijei^  Uni]nnfd;cź  ®c^nurd)en  be?  bcm  ^*p)'amentirer. 

KOMPETYTOR,  a,  m,  spółstarannik,  ber  5)iitlH'nierlier.  Acz 
królestwo  Czeskie  już  był  osiadł  Władysław,  było  innych 
kompetytorów  dosyć.  Btel.  Kr.  77. 

KOMPIE  ob.  Kapie. 

KOMPILACYA  ob.  Spis. 

KOMPLANACYA,  yi ,  2'.,  akt  prawny,  zawierający  umowę 
zgodną,  między  strony  sprawę  prowadzącemi.  Kras.  Zb. 
1,  464.  .4.  Zamoj.  165.  bic  JhKnjlcid^unij  ctne'5  ^^h-pscffeS. 

KOMPLEKSYA,  yi,  2,  postanowienie  ciała,  temperament, 
(ciałotwor.  Tr.)  Kompleksya,  ciała  przyrodzone  poslano- 
wienie.  Oczk.  Prz-ym.  2.  bic  Compleripn ,  ba5  Jemperament, 
Carn.  pant ;  Yind.  pant,  telefnu  naprauliou ,  sliivolnu 
Yshatanje;  Ross.  it.iocioJKeHie ;  Eccl.  iiuctbo,  mitHOTBO. 
Kompleksya  krewna,  koleryczna ,  flegrnista  ,  melankoli- 
czna.  Urz-ęd.  400.  Był  on  bez  silnej  kompleksyi  i  do- 
brze postanowionego  ciała.  Sk.  Zyw.  2 ,  44.  Cielesne 
utrudzenia  łacniejsze  były  w  onych  stronach  ciepłych  ,  i 
i  kompleksyaeh  onej  strony  na  to  sposobniejszych.  Lecz 
mamy  przykład  ś.  Jędrzeja,  że  Polska  kompleksya  toż 
wytrwała,  ib.  1,  282.  Kolerycy  mają  postanowienie  cia- 
ła gorące  i  suche;  flegmatycy  zimne  i  wilgotne,  a  to 
zowiemy  kompleksya.   Pelr.  Et.   1 59. 

KOMPLEMENT,  u,  ik]  KOMPLEMENCIE,  a,  m.,  dem.  §.  1) 
kłanianie,  ukłon,  oświadczenie  grzeczne,  cin  Cpinpliment; 
Ross.  noKmmu.T>;  Eccl.  lecTHOCJiOBie.  Niektórzy  grze- 
czność rozumieją  być  częstym  powtórzeniem  nizkich  ukło- 
nów, abo  przeciągłych  komplementów  zbiorem.  l\Jon.  65, 
145.  (cf  czapkowanie).  Jak  to  teraz  pogodzić  szczerość 
z  grzecznemi  oświadczeniami,  które  pospolicie  komple- 
mentami ezyli  ceremoniami  zowią.  Mon.  74,  1.  Powie- 
działem   do  niej  komplement    tak    piękny,    że    się    zaraz 


KOMPLEMENCISTA  -  KOMPROMIS. 


KOMPROMISSARSKI  -  KOMUNIKOWAĆ. 


42 1 


uśmiechnęła.  Boh.  Kom.  A ,  329.  Do  ciebie  malka  ten 
komplcmencik  stroi.  Bardz.  Trag.  423.  —  Przez  komple- 
ment prosiłem  go  siedzieć.  Mun.  "I,  533.  (przez  grze- 
czność). —  ^-  2  )  Komplement  malhem.,  ob.  Dopełnienie. 
KOMPLEMENCISTA  ,  y,  wk,  przesadzający  w  komplemen- 
tach ,  eiii  (JplnpIimClltcll|'(l)IIci^er.  Nasze  dwory  pełne  są 
źartowników  i  komplemencistów.  Mon.  75,  651.  KOM- 
PLEMENTOWAĆ, ał,  uje,  cz.  niedok,  n.  p.  kogo=  kom- 
plement do  niego  uczynić.  Tr.  cincti  bcfomplimciitircn. 
Komplementować  się  komu  =  kłaniać  się  komu,  eiltCllt  bic 
(Sinil"  iliad)Cn.  Przez  kij  nas  przesadzono,  gdyśmy  się  Jej- 
mość Pannie  Starościance  komplementowali.  Teal.  29.  f, 
28.  Komplementować,  komplementa  stroić,  Ross.  mmiiTbca. 

KOMPLET,  u,  m.,  zupełność  oznaczonej  liczby,  bie  lioHc  Iie= 
ftimnite  3"^!  -  {oppos.  defekt).  Człek  jest  służebnym  żoł- 
nierzem w  komplecie  I  najemnicze  dni  jego  na  świecie. 
Chrośc.  Job.  29.  Komisya  edukacyjna  do  liczby  osób 
dwunaslu  powiększona ,  do  sądzenia  najmniej  osób  pię- 
ciu do  kompletu  potrzebowała.  Kras.  Zb.  i,  460.  Wła- 
śnie będzie  potrzebna  do  kompletu  ,  już  ich  499  mam  za- 
pisanych ;  ona  będzie  pięćsetna.  Teat.  53.  b,  23.  KOM- 
PLETA  ,  y,  3.,  ostatnia  wieczorna  modlitwa,  bic  ©ompicte , 
bttu  6d)Iii"pi3Cliet.  Groch.  W.  20. ,  Hag.  povecergna ;  Er.d. 
nOBeiiepie ,  completorium ,  post  coenam  preces.  Siódme 
dzienne  modlitwy,  kompleta,  bo  pogrzeb  Jezusowy  był 
przed  samym  zachodem  słońca  sprawiony.  Hrbst.  Nauk. 
P.  3  A. ,  Wrób.  Zoh.  295.  W  wieczór  odprawiwszy 
kompletę,  milczenie  nakazował.  Birk.  Dom.  84. 

KOMPONISTA ,  y,  m.,  muzyczny  składacz ,  Ross.  mysHKOCO- 
MiiHiiTcib,  ber  gompiniift.  —  (Włodek  tłumaczy:  muzyk; 
a  różni  komponistę  od  kompozytora).  Paisiello ,  jeden 
z  najprzedniejszych  komponislów ,  którvcli  kiedy  wydały 
Włochy.  Pam.  84,  427.  KOMPONOWAĆ,  ał,  uje,  czyn. 
niedok.,  skomponować,  pokomponować  dok.,  składać, 
utwarzać,  compiMiircn.  Nagrodźmy  rymopisa,  który  skom- 
ponował tę  pieśń  ku  chwale  bogów.  Zab.  11,  255.  Cy- 
cero  listy  swoje  pisał,  Pliniusz  komponował.  Kras.  l'od. 
2,  112.  (cf.  zmyślać).  List  fałszywy,  skomponowany.  Sk. 
Źnw.  2,  453.  zmyślony.  KOMPÓZYCYA ,  vi  ,  i,  KOM- 
POZYTORA, y,  i,  g.  a)  składanie,  składanego  co,  skład, 
składanina,  Ross.  coctćibł  ,  bic  Sminnincifc^uiii] ,  Sompo|'t= 
tioti,  n.  p.  pisanie  szkolne  dla  ćwiczenia.  Cn.  Th.  ein 
©cl)lilcrci"citilim.  Muzyczna  kompozycya  =  składanie  noty, 
ciiic  miificalifclK  ©yiiipofitioii.  Złapawszy  mizeraka  (Marsya- 
sza)  odziera  (Apollo)  ze  skóry,  I  jeszcze  każe  słuchać 
złej  kompozytury.  Hor.  Sat.  58.  Kompozycya  aptekarska  > 
recepta ,  przepisanie  lekarza  na  lekarstwo ,  opisanie  le- 
karstwa. Cn.  Th.,  t)ai  Sicccpt.  —  Kompozycya ,  zmyślanie, 
tai  Grbiditcn,  3lii^bciifcii. —  §.  b)  Kompozycya  <  rozprawa, 
ugoda.  Ml.  TIt.  bic  Słorlmiiblumj ,  Scijlcijiimj  ciiic^  (strcitcs, 
ber  ^scrglcid) ,  cf.  komplanaeya;  KOMPOZYTA,  n.  p.  dzie- 
sięciny, ber  "Dccemnertrai].  Kompozyta  o  dziesięcinę  sno- 
pową gruntuje  się  na  bulli  Urbana,  przez  Jerzego  Osso- 
lińskiego otrzymanej.  Ostr.  Pr.  Cyw.  1,  204.  KOMPO- 
ZYTOR, a,  m.,  ob.  Komponista.  —  §.  Zmyślacz,  ein  (Er= 
bidUfr.    W  rodź.  icńsk.  Kompozytorka. 

KOMPROMIS,    u,    m.,  sąd  polubowny,    który    sobie   strony 


spór  prawny  prowadząc,  same  stanowią.  Kras.  Zh.  1, 
464.,  Vol.  Leg.  6,  490.  baś  (Sditeb^gcrirfjt,  bic  9Jicberfct= 
jung  fcKłft  ermd^lter  ©d)ieb^rid)tcr.  KOMPHOMISSAUSKl  , 
a,  ie,  od  kompromisarzów  czyli  polubownych  sędziów, 
fd)iebvrid)tcrlid^  @d)icbi^rid)tcrź  = .  Dekret  kompromissarski 
tej  jest  mocy,  co  trybunalski ,  że  nie  podpada  appelacyi. 
kras.  Zb.  1,  465.  KOMPROMISARZ,  a,  m.,  polubowny 
sędzia,  superarbiter ,  arbiter,  ber  Sd|tcbdric^ter. 
KOMPUT,  u,  m.,  §.  1)  porachowany  poi-zet,  lub  liczba, 
obrachunek,  bic  33cre4imiti3 ,  ()ercd)iictc  M^)i ,  3{ciI)C  folgę; 
Boh.  saućet.  Kładę  tu  komput  wszystkich  królów  Pol- 
skich według  komputu  lat.  Nies.  1  ,  3.  Komput  i  płaca 
wojska  koronnego.  VoL  Leg.  8,  867.  Komput  kościel- 
ny, sposób  rozłożenia  świąt  wedle  biegu  słońca  i  księ- 
życa. Wlod.  —  g.  2)  Komput,  duszone  jabłka,  gruszki, 
obrane  ze  skóry,  przekrojone  na  części,  cukrem,  cyna- 
monem zaprawione.  Wici.  Kuch.  403.  eiiigcjiicfcrtc  33iriieit, 
Jlepfel.  KOMPUTOWY,  a,  c,  od  komputu,  rejestrowy, 
jur  33cred)iimui  gcltoriij.  Komputowy  żołnierz,  ein  eiiiroIlir= 
ter  ©olbat. 
KOMU  d(itiv.  pron.   Kto. 

KOMUNIA ,  ii ,  i.,  z  Łac.,  społeczność ;  wyraża  światość 
ciała  i  krwi  Pańskiej ,  że  ta  chrżeścian  jednoczy  z  Cliry- 
stusem.  Karuk.  Kai.  165,,  Boh.  pi'igjmanj  ;  Garn.  obhaji- 
lu ;  \'ii\d.  obhajanje  ,  komuniziranje ,  bóshje  mile  yshi- 
yanje;  C/ou/.  prichcschenye ;  Ross.  npioómeHJc ,  cooóme- 
HJe,  npnqacTie,  bic  Cominimioti.  Sakrament  ciała  bożego 
zwany  jest  komunią ,  t.  j.  wspólnością ,  z  miejsca  apo- 
stolskiego, gdzie  mówi:  Kielich  błogosławieństwa,  czyliź 
nie  jest  wspołeczne  używanie  krwi  Chrystusa,  i  chleb 
wspołeczne  ciała  Pańskiego  używanie?  Kucz.  Afi/.  2,  402. 
Odfirawiwszy^  konjunią ,  abo  pożywanie  przenajświętszej 
hostyi.  Sk.  Zgw.  1,  115.  Pieśń  przed  komtmia,  po  Sło- 
wiańsko 'przyczasten.  Pim.  Kam.  115.,  Ross.  npimacTeHi. 
(KOMUNIK  nb.  Komonik).  KOMUMKACYA,  yi,  i,  udzie- 
lenie, bie  SUitt^eibiiig.  Komunikacya  w  prawie,  gdy  sąd 
nakazuje,  aby  na  pierwszym  wstępie  wszelkie  dokumen- 
ta  stronie  przeciwnej  były  komunikowane.  Kras.  Zh.  1, 
211.  —  g.  I^ligs.  et  mnral.  Związek,  ber  3"fii>"iH'nl;niig , 
bie  3>erl'iiiMiiig ,  Eommiiiiicatipit.  Klasztor  ten  miał  z  mia- 
stem komunikacya  przez  podziemne  przeehody.  Tr.  Skry- 
ta ma  z  nieprzyjacielem  komunikacya.  ib.  fcf  kunszafty). 
KOMUNIKANT,  a,  m.,  przysrepnjący  do  komunii  czyli  do 
świątości  ciała  i  krwi  pańskn-j ,  ber  ffoitllllllllifailt  ;  Boss. 
npimacTHMKT).  W  kościele  Rzymskim  w  usta  dają  komu- 
nikantom sakrament,  a  nie  łyżka.  Sak.  Persp.  2L  Nau- 
czać 'przyczasiników  albo  komunikantów,  jak  mają  do 
sakramentu  przystępować,  ib.  22.,  ih.  16.,  Pcm.  Kum.  59. 
—  §.  Komunikant,  hostya,  jaką  komunikujący  z  rąk  ka- 
płana pożywa  ;  jak  gilyliy  rzecz  komunikująca  sie.  .  Wol. 
bie  ,C)i)ftie.  KOMUNIKANTKA .  i,  i,  bie  gummunicaiitiim  ,■ 
Riiss.  npiiiiacTHiiua  KOMUi\lK0W.4Ć,  ał,  uje,  es  niedok., 
g.  a)  udzielać,  mittl;ci!eil.  Królewic  nic  tak  sekretnego 
nie  miał,  czegoby  ze  mną  nie  komunikował.  /  Ossol. 
Dgar.  18.  mnie  komunikował  —  §  b)  neulr..  Przystę- 
pować do  komunii  czyb  świątości  ciała  i  krwi  Pańskiej  > 
Car«.  obhajam,    Vż«rf.  obhajatile  ,  komunizirati ,    k'  boshjei 


422 


KOMUNISTA  -  KOŃ. 


KOŃ. 


mifi  jiti;  Croat.  pricbeschatisze ;  Boss.  npH4acTHTbCa , 
npimamaTbca ,  npioómaTbca ,  commuiiicircit ,  ba?  I>.  3l6en!)= 
ninl  gciiicpcii.  Nie  mógf  już  służyć  mszy  ś.  jako  kapłan; 
przecie  na  każdy  dzień  przy  mszy  ś.  komunikował.  Birk. 
Sk.  E.  2.  —  g.  actw.  Iransl.,  (Vind.  obhajati ,  spishati , 
koramunizirati;  Ross.  npiiwacTiiTb,  npimamaib,  npioómuTb, 
npioómarb) ;  komunikować  kogo  ,  dawać  mu  komunia  , 
eiticm  bic  (Jommimioii  vci(i;cii.  Nie  każe  ich  ciałem  bożym 
komunikować,  ale  niejakaś  wodą  święconą.  Sak.  Persp. 
23.  Pop  prostego  chleba  wsypy wa  w  kielich,  i  tym  lu- 
dzi, miasto  sakramentu  komunikuje,  ib.  16.  KOMUNISTA, 
y,  w.,  plur.  Komuniści,  Barlholomitae,  Bartoszkowie,  ka- 
płani świeccy,  żyjący  w  zgromadzeniu,  autorem  ich  Bar- 
tłomiej Holzhauzen.  Kras.  Zh.  i,  147.,  ob.  Bartoszek, 
gommuniftcii ,  Sart[>oIomitcn ,  Fiałkowie. 

KOMYSZ,  u,  m.,  [z  turer.  kamysz  ■  trzcina  Men.  79 —  2];  chrost, 
gęstwina,  Sirftij ,  ©etutfcl).  Zwierz  w  swoje  zabiegł  ko- 
Kiysze.  Karp.  i  ,  146.  Zwierz  wylękły  zabiega  w  ko- 
mysz.  Kniaź.  Poez.  5,  124.  Tak  cienki  drobny  komysz, 
jako  i  kwitnące  Zioła  grubego  była  w  pień  ścina  na  łą- 
ce. Pot.  Pocz.  152.  —  §.  W  komysz,  w  'komesz,  Fig. 
na  ustęp,  na  bok,  cf.  w  chróst,  ail  bic  Scite.  Kiedy 
jest  rozum  pierwszym  gospodarzem  zdrowy  W  komesz 
idą  chciwości  i  dzikie  narowy.  Pot.  Arg.  786.  Jak  ja 
zaśpiewam,  w  komysz  i  Hermogenowi.  Zab.  10,  549. 
Izi/ck.  pod  ławę ,  er  mug  fid)  iłcrfricd^m ,  uerftecfen. 

KOMŻA,  y,  i,  KOMESZkA,  KOMŻYCZKA,  i.  I,  zdrbn., 
Boh.  komże,  komźićka;  półkoszula  biała  wierzchnia ,  któ- 
rą księża  przy  nabożeństwie  wdziewają ,  et',  alba ,  baś 
S^orlicmbc;  Yind.  korski  kikel,  korska  fraiza,  korrekcl ; 
Ross.  CTiixapb ,  CTHxapift,  <i>e.iOHX;  [Croat.  kamsa ;  Dal. 
kamcza  superpelliceum,  epitogium).  Poder ,  u  kapłanów 
starego  zakonu  z  płótna  białego  sprawiona ;  podobno  na 
kształt  tego  dziś  komżą  to  jakoś  przezywają.  Rej.  Apoc. 
15.  Księża  wyszli  przeciw  niemu  w  komżach  i  z  krzyża- 
mi. Sk.  Dz.  858.  Achor  w  białej  komży  siedział.  Bardi. 
Luk.  181.  Księża  w  różnym  ubiorze  i  w  dziwnym  bi- 
recie W  koszkach ,  w  komżach,  w  płaszczykach.  Rej. 
Wiz.  161.  Postrzegłem  x.  plebana  przybranego  w  kom- 
żę i  stółę.  Xiądz,  55.  Komże  lniane.  Baz.  Hsl.  62. 
Komża  i  kapica  nic  prawdy  podeprzeć  nie  może.  Bej. 
Post.  B  b  b  A.  Chłopiątko  obleczone  w  komżyezkę  lnia- 
ną. Leop.  1  Reg.  2,  18.  (ellod).  Bzekł  cnemu,  który  nad 
szatami  był,  przynieś  komżę  każdemu;  i  przyniesiono  po 
komży.  Budn.  2  Reg.  10,  22.  Jaromir,  książę  Czeski, 
zrzuciwszy  komże  z  siebie,  zbieżał  do  Bolesława.  Biel. 
Kr.  55.  (porzuciwszy  kapłaństwo).  "KOMŹOSTBOJNY, 
a ,  6  ,  w-  komżę  strojny,  iit  ctii  G|pi'l,)Ciiibe  flcficibct.  Sła- 
wna bogini  kupą  kornżostrojna.  Zebr.  Ow.  25.  linigera 
turba. 

KON,  ia,  m.,  (Boh.  kfiń ;  Slov.  kóu,  kun;  Sorab.  2.  koń; 
Sorab.  1.  koń,  koliń;  Carn.  kojn;  Ymd.  koin ,  konj, 
klufe,  klife,  klufina,  klufa,  (of.  kłus,  kłusak);  Croat. 
kóyny,  parip  ,  {ob.  Parepa; ;  Dal.  kony;  Hiing.  ló  ,  loo  ; 
Bosn.  kogn,  parip;  Slav.  konj;  Rag.  kogn  (kgljusavaz 
equus  cespitalor ,  kgljusina  ignavus  ,  bedev  generosus,  ob. 
Bedew);    Ecd.  KOHk;  Ross.  KOHb ,    ;iouia4b    ob.    Łoszak, 


(Ross.  KOH-b  =  rzęd,  granica,  kopiec,  cf.  zgon,  zagon  ;  cf.  go- 
nić; cf  Grace.  xovtm  festino);  §.a)  bai  ^^nit ,  ze  wszystkich 
zwierząt  przy  wielkim  wzroście  ma  doskonałość  kształtu 
największą.  Zool.  577.  Izali  możesz  dać  koniowi  moc? 
izali  rżaniem  ozdobisz  szyję  jego?  Chrapanie  nozdrzy  je- 
go (cf  sapanie)  jest  straszne.  Kopie  dół ,  a  weseli  się 
w  mocy  swej ,  i  bieży  przeciwko  zbrojnym.  Śmieje  sie 
z  postrachu  ,  ani  nazad  ustępuje  przed  ostrzem  miecza. 
Choć  na  nim  chrzęści  sajdak  i  błyszczy  się  oszczep  ,  z 
grzmotem  i  gniewem  kopie  ziemię,  a  nie  stoi  spokojnie 
na  głos  trąby.  Między  trąbami  poryża,  a  z  daleka  czu- 
je bitwie,  krzyk  książąt  i  wołanie.  Bibl.  Gd.  Job.  59,  24. 
Koń  ma  być  czuły,  nóg  pewnych ,  i  gęby  wolnej.  Rys. 
Ad.  52.  Koń  rzeźwy,  pyszny,  niespokojny,  Zwierze  na- 
tarczywe i  lubiące  wojny.  Karp.  5,  18.  Te  konie  siwe 
nie  oszpeciłyby  pańskiej  karety;  głowa  jak  u  panny,  pierś' 
jak  u  wdowy,  nóżka  jak  u  dziecięcia.  Teat.  15.  c,  75. 
Koń  cały,  ogier  (drygant) ;  pokładany,  wałach;  samica 
klacz,  świerzopa;  młode  od  urodzenia  zowie  się  źrzebię, 
źrzebiec,  świerzopka.  Kluk.  Zw.  I,  156.  Koń  gospo- 
darski czyli  roboczy ;  koń  stadny;  koń  kareciany,  woźnik; 
ciągowy,  wierzchowy  koń  ;  koń  ciężarowy,  juczny  abo  ja- 
kowy.  (Yind.  tovorni,  toYorski  konj,  klufa,  klufe,  ba- 
shni  konj  ,  noshnu  klufej.  Koń  pocztarski ,  podwodny. 
Cn.  Th. ;  (cf  biegun).  Rozsadzone  konie ,  n.  p.  Biedź  tam 
muszę  w  konie  rozsadzone.  Teat.  45.  c,  17.  mit  iintcrge= 
Icgtcit  *^Hcvbcii.  Koń  oj)pos.  klacz  =  samiec.  Hipp.  15.  bn3 
^tfffb,  im  ©efleiifaCc  ber  Stuttc.  Koń  Oy07;os.  wałacha  ogier, 
drygant,  bcr  ^ciigft.  Koń  Arabski,  Turecki,  Angielski, 
Duński;  Fryz.  Di/kc.  Med.  5,  260.  (cf  sekiel).  Ukraiński, 
Podolski.  Ład.  H.  N.  75.  Konie  Polskie,  mówi  Kromer, 
dla  swojej  szybkości,  mocy,  pracowitości  i  gładkiego 
stąpania,  w  dalszych  nawet  krajach  są  szacowane.  Skrzeł. 
Pr.  Pol.  2,  204.  Koń  dzielny,  rumak,  dzianet,  bedew. 
Koń  Zmudzki,  Zmudzinek,  hester  ,  mierzyn ,  koś  >  mały 
konik  ,  Ross.  <i>ypciiKŁ.  Nikczemny  koń  =  szkapa ,  szka- 
psko,  marcha,  hetka,  parepa,  (cf.  heciepecie).  Konie 
przerosłe,  dryblasy,  drabiny,  bucefały.  —  Co  do  maści 
lub  sierści:  koń  bułany,  kary,  mrozowaty,  murzynek,  ka- 
sztanowaty czyli  kasztan,  tarantowaty,  jabłkowity,  biały 
lub  siwy,  siwosz,  gniady,  wroni.  —  Co  do  chodu:  jedno- 
chodnik,  jednochodniczek ,  szłapak ,  kłusak;  koń  potkli- 
wy,  niepewny  na  nogi;  koń  na  poślednie  upadający, 
włogawy.  —  Koń  komośliwy,  rozhukany,  rozbestwiony,  wy- 
uzdany; koń  wziął  na  kieł  </«.  v.  —  Dziki  koń  Ross. 
TapnaHB.  —  Na  koniu  jechać,  jeździć,  rcitcn,  Stav.  na 
konju  ichi  (cf.  iść,  cf.  dali.  aller  k  cheval).  Konia  cu- 
dzić  <  zgrzebłem  czesać;  kulbaczyć,  rozkulbaczyć  ;  osio- 
dłać, odsiodłać;  zaprzęgać,  odprzęgać;  pławić;  ouzdać, 
objeżdżać;  krócić;  podkować.  —  In  accusatiuo  często 
zamiast  konia  =  koń  ;  osobliwie  u  dawnych  :  n.  p.  Posłali 
mu  koń  dobry,  siodło  pozłocone.  Biel.  Sw.  123.  (konia 
dobrego).  P.  Kchan.  Orl.  1,  77.  Koń  miał  pod  sobą, 
podobny  do  śniegu.  P.  Kchan.  Jer.  245.  (konia,  podo- 
bnego). Koń  miał  tak  rączy.  t6.  464.  Gdyby  się  tylko 
dowiedzieć  mogli ,  gdzie  dziś  koń  swój  (konia  swego) 
rozsiodłać  ma.     Gorri.  Dz.  87.    (gdzie    nocować    będzie). 


KOŃ. 


KONAĆ. 


423 


Dotąd  mówimy:  wsiadać  na  koń  (konia),  311  fferbe  jłct' 
gen ,  fid;  aiiffe|en.  WsiadJ  na  koń  i  ostroga  zbodfszy 
w  przepaść  wskoczył.  Wai-g.  Wal.  173.  Wsiadłszy  na 
koń ,  jedzie  na  polowanie.  Siar.  Dw.  S3.  Hetman  do- 
piero na  koń,  biega  między  roty.  Leszcz.  Class.  73.  {sril. 
wsiada).  Za  Zamojskiego  hetmana  do  Inflant  po  złotych 
15  na  koń  dawano.  Siar.  Eyc.  20.  auf  Etn  je^cś  SJo^ 
rourbcn  15  ©Ulben  g^S^l^I'-  Konie  wyprawne,  koń  w  koń 
okazałe ,  Niosą  na  sobie  chłop  w  chłop  jeźdźce  śmiałe. 
Groch.  W.  446.  eiti  Jlipp  fo  \im\,  wk  kjs  anbcre;  aHe 
gleid;  fd)Ón.  Komenderując :  Na  konie !  lub  na  konia ! 
{scil.  wsiadajcie,  aiifijcfc^t !).  Z  koni!  lub  z  konia!  (sril. 
zsiadajcie  ,  ntnjcfticgcn ! ).  Kaw.  Nar.  599.  —  Dwa  'konia. 
Kosz.  Lor.  66  b.  (duatis).  Na  koniu  =  konno,  wierzchem 
jadąc ,  jn  f  fcrbe  (fiftcnb ,  reitcnb).  Szukać  na  koniu  żoł- 
nierskiego chleba.  Lib.  Hor.  93.  Prouerb.  Na  tym  koniu 
wszyscy  dziś  siedzicie,  z  któregom  ja  wczoraj  spadł. 
Czach.  Tr.  G.  2.  (wczoraj  ranie ,  dziś  wam  ;  kajcie  się  z 
mego  przykładu).  Kto  bywa  na  koniu  ,  bywa  i  pod  ko- 
niem. Rys.  Ad.  24.,  Rej.  Zw.  144.  (cf  bywa  pod  wo- 
zem). Koniec  wojny  niepewny,  nie  wiedzieć,  kto  na 
koniu  albo  pod  koniem  zostanie,  kto  wygra  abo  utraci, 
communis  belli  Mars.  Marz.  Kiedy  kto  mniema,  by  był 
na  koniu,  to  nań  kluczkę  jaką  najdą.  (jorn.  Dw.  510. 
Na  koniu  jedzie,  a  konia  szuka  =  o  człowieku  zapomina- 
jącym się.  hpcz.  Gr.  5,  p.  91.,  Slov.  kona  biedek,  a  na 
nom  sedi.  Konia  rączego  chlustać  nie  trzeba  =  Koniowi 
bystremu  munsztuka,  nie  ostróg  trzeba.  Cn.  Ad.  557. 
Nie  zawadzi  pod  czas  konia  rączego  zabość.  Glicz.  Wych. 
A.  4.  Konia  duższego ,  częściej  zacinają.  Cn.  Ad.  537. 
Konie  rządzimy  wodzami,  ludzie  mądremi  mowawi.  ih. 
Zbytek,  pompa,  rozpusta,  wyuzdały  konie.  Fdlib.  Dis.  X. 
2.  Tak  właśnie  był  jak  koń  młody  bez  wędzidła,  ib.  J. 
2.  Pańskie  oko  konia  tuczy.  Ossol.  Sir.  3.,  Rag.  gospaa- 
revo  okko  kogna  pasę;  (cf.  najlepszy  gnój  na  rolą,  pań- 
skich stop  ślady).  Koń  młody  w  pieniądze  idzie ,  stary 
z  pieniędzy  wychodzi.  Cti.  Ad.  557.  Stary  koń  do  gnoju, 
Choć  przedtym  służył  w  boju.  Cn.  Ad.  1088.  Kto  nie 
ma  konia  ,  niech  piechotą  chodzi.  Rys.  Ad.  23.  —  {Slov. 
Wóz  fahne  kone,  ordo  inversus).  Koń  nie  muła ,  ale  ko- 
nia płodzi.  Fred.  Ad.  32.  Jakby  go  na  koń  Turecki 
wsadził,  tak  wesol.  Cn.  Ad.  287.  Wyznała,  że  mnie  ko- 
cha, o!  gdyby  mnie  kto  na  sto  koni  wsadził!  Teat.  22. 
b,  28.  Koniowi  nogę  kują,  a  żaba  też  swojei  nadstawia. 
Rys.  Ad.  26,  opłat  efihippia  bos  piger.  Cn.  Ad.  231.  na 
człowieka  nikczemnego ,  a  dopominającego  się  zaszczytów, 
albo  na  puszącego  się  na  wzór  panów.  Kopcz.  Ur.  3, 
p.  92.  I  koń  mówią  nad  siłę  nie  skoczy.  Chrośc.  Fars. 
359.  Koń  cztery  nogi  ma ,  a  przecie  szwankuje  (abo 
potknie  się).  Gemm.  133.,  (Slov.  nekdi  i  kóń  dobri  na  śti- 
roch  nohńch  sa  potknę ,  i  ukonani  koń ,  pred  oćasom 
ide ;  Croat.  y  konyusze  prigodi  na  chetireh  nogach  po- 
piknuti  =  i  najmędrszy  błądzi).  Wziąłeś  konia,  weźmij 
i  bicz.  Cn.  Ad.  1229  Kto  kupił  konia,  bierze  go  i 
z  uzdeczką.  Tr.  Będzie  się  o  to  targował,  by  o  konia. 
Glicz.  Wych.  M  3.  (by  o  dotn).  (Pruv.  Cruat.  Konya  za 
sveglyu  dati,  plumbum  auro  commutare;    cf.    siekierkę  za 


kijek).  Z  cudzego  konia  i  wśrzód  błota  zsiadaj.  Cn.  Ad. 
1314. —  (Slov.  S  kona  na  osia  presednut;  poprawił  so- 
bie z  pieca  na  łeb).  Darowanemu  koniowi  nie  patrzą 
w  zęby.  Cn.  Ad.  147.,  Zygr.  Gon.  274.,  Sloi'.  darowane- 
mu koniowi  ne  treba  do  zub  liledef;  Ross.  ^apoBO.My  ko- 
HH)  B-h  ayóu  He  CMOipaib.  Konie  go  zjadły  =  psi  go 
zjedli,  ib.  557.  Te  go  konie  zjedzą,  bo  siano  drogie. 
Teat.  10,  92.  Na!  koniowi  owsa,  kiedy  idzie  do  psa. 
Rys.  Ad.  48.  łyżka  po  obiedzie ;  kadzidło  po  śmierci.  — 
{Slov.  Kone  za  owsom  beżń,  a  ośli  ho  dostówagu ;  impe- 
riti  eruditis  fortunas  praeripiunt).  Koń  naniósł.  Rys.  Ad. 
28.  (nagnoiłj.  By  koń  o  swej  sile  wiedział,  Zadenby 
na  nim  nie  siedział.  Rys.  Ad.  4.  Zdrów  jak  koń.  Teat. 
30.  c,  40.  jak  byk,  jak  ryba. —  §.  bj  Koń  drewniany; 
osieł  żołnierski.  Tr.,  ba^'  Łoljcnie  ^łfcvb ,  niprmif  bte  i3oI= 
baten  jur  Strafe  reitcn  muffcn.  —  §.  c)  Koń  na  niebie. 
J.  Kchnn.  Dz.  8.  eiu  ©cftini.  —  §.  d)  Koń  w  szachach , 
rycerz.  /.  Kchan.  Dz.  98.  ber  Springer  im  ®d)ad)fpiclc.  — 
^.  e)  Koń  morski,  Irichecus  rosmarus ,  zwierz  wielki, 
dochodzi  niekiedy  szesnastu  stóp  długości,  a  ośm  obwo- 
du. Wydaje  głos  świniemu  podobny,  mieszka  w  morzu 
północnym.  Zuol.  Nar.  293.  baś  Seepfcrb,  SSallroj? ,  ??iecr= 
pterb.  —  §.  f)  Koń  rzeczny,  hippopotamus ,  iai  3?ilpfcrb, 
ginppfcrb,  podobny  do  słonia,  w  rzekach  Afrykańskich. 
Zool.  Nar.  538. 

Pochodź,  'koni,  koniarz,  konik,  koniczek;  koński,  kon- 
ny, koniuszy;  koniczyna;  koniczewie,  konikowie,  konowat, 
podkoniiiszy ,  parokonny ,  dwukonny,  czterokonmj,  konienka, 
koniopłoch ,  koniuch;  (Boh.  koniti  se  eguos  traclare;  Slov. 
koństwo  chouianie  koni). 
KONAĆ;  ał,  a,  es.  nicdok.,  skonać  dok.,  (Boh.  konat  age- 
re,  facere ,  skonali,  skonawńm  finire,  mori;  Slov.  ko- 
nńm  fungor;  cf  Hebr.  ]::  perfecit,  'p  chon  terminus, 
rup  kanah  acguiescit);  g.  1)  dokonywać  co,  do  końca 
doprowadzać,  enbcn,  kcnbigcn,  ju  (Snbe  fiiDren,  inUlbrin' 
gen,  sollfiilircn.  Żem  się  już  na  to  udał;  tedy  muszę  to 
konać,  com  wziął  przedsie.  Biel.  Kr.  419.  Ty  boży 
człowiecze ,  konaj  dobre  szermierstwo  wiary,  a  otrzymasz 
żywot  wieczny.  Gil.  Rost.  58.  Zegna  się  z  ojcem,  i 
biegnie  konać  urzędu  powinność.  Staś.  Niim.  1,  109.  — 
§.  Konać  kogo  =  zupełnie  go  znieść,  zniszczyć,  zgładzić, 
einem  ben  ©arauS  inad)cn,  ilin  toUtiM  nnfrcitcn;  Ross. 
KOHaib,  40KaHaTb.  Wolał  Wacław  Władysława  konać, 
niżeli  nad  Rusią  mścić  się.  Arom.  510.  Skarży  Oktaw, 
że  go  Antoni  krzywdzi ,  tłumi ,  kona.  Chrośc.  Fars.  97. 
Uradzono,  aby  zdrajca  wojną  był  konany.  Falliss.  FI.  i\&. 
Lepiej  na  cudzym ,  niż  swoim  grzbiecie  drapieżnego  ko- 
nać niedźwiedzia.  Psalmod.  87.  Sieciecha  synowie  Wła- 
dysława, choć  nad  wolą  ojcowską,  konać  deklarują  się. 
Arom.  121.  — §.  2)  verb.neutr.,  Życia  dokonywać,  umie- 
rać; (Slav.  zaslupiti  za  smert,  zanimiti ;  Garn.  rinam  is 
smertjo);  cf  Lat.  agonizo,  mit  bem  Jobc  ringcn,  tn  Icfiten 
3iigen  licgen ,  ba>3  ?eiien  l'cfd)liegcn.  Którzy  letko  konają , 
nie  inaczej  schodzą,  jak  gdyby  usnął.  Budn.  Apopht.  73.  Je- 
den na  drugim  obadwa  konają ,  Oba  krew  i  duch  osta- 
tni mieszają.  /-".  Kcitan.  Jer.  25 i.  Doszła  go  wiadomość, 
że  książę,  juz  konać  abo  skonać  miał.  Arom.  501.  (ani- 


424 


"K  O  N  A  Ł  O  S  Ć  -  KONCEPT. 


KONCEPCISTA-KOŃCZASTO. 


mam  agere ,  sive  adeo  jam  morluum  esse).  Konanie  prae- 
ceilit  et  diutius  diirał ,  t>ai  SRingcn  mit  bcm  lobe,  ber  %o- 
be-^fampf;  skonanie,  cst  ipse  pnis  tillimus  litae.  Cn.  Th.  1006. 
ba'5  lU'r)'d)ciC>cn ;  (ob.  Skon,  zgon;  Carn.  dushepust).  Wo- 
lę raz  umrzeć,  niźli  co  moment  konać.  Teal.  6.  h ,  72. 
Mam  więcej  śmiałości  umrzeć,  jak  w  ustawicznej  konać 
wzgardzie.  Teat.  49.  b,  8\.  Jeżeli  kłamię,  bodajem  się 
udawil,  bodajem  skonał.  Teat.  50,  33.  {Eccl.  npe4CK0H- 
laBaioca ,  Graec.  nQor(lfvTau} ,  prius  mortem  obeo).  "KO- 
NAŁOŚĆ.  Chodk.  Kost.  86  et  42.,  ob.  Doskonałość. 
Pochodź,  pod  słowem  koniec. 

KONAR ,  u  ,  m.,  gruba  gałąź  drzewa ,  Slov.  konar  rajnus ; 
Sorab.  i.  knorr;  (cf.  Ger.  Snprrcn  31  big.);  Yind.  glieshnjak, 
Lotnik  ,  sversh  ,  sverg  ;  Hoss.  mnujKa  ,  eti:  bicfcr  3lft.  Wil- 
goć w  drzewie  przez  zawiązki  Ze  pnia  w  konary,  z  ko- 
narów przesącza  w  gałązki.  Kras.  Sat.  91.  W  konary 
gałęzie  urosło.  AVas.  W.  51.  Upadł  dąb  stary,  Połamał 
małe  drzewka  swojemi  konary.  Kras.  Baj.  70.  Patrz  na 
ten  konar  zielony.  Tara  samica  wdzięcznie  jęczy.  Zab. 
14,  251.  Szost.  Łanie  mają  rogi  trochę  mniejsze  od  je- 
lenich ,  i  w  konarach  płaskie.  Chmiel.  1  ,  578.  KONA- 
RZYSTY,  a,  e,  —  o  adverb. ,  pełen  konarów  ,  fnorriij ; 
rtoss.  mnuiKOBaTuH.  < 

KOŃCEM  ob.  Koniec. 

*KO.NCE.\T,  u,  m.,  z  Łac,  harmonia,  zgodność  tonów,  ber 
6 iiifhiiuj ,  bic  ^armontc.  Kto  nieba  do  zgodnych  koncen- 
tów  nastroi?  Chrośc.  Job.  152.  Łącząc  górne  tony  z  ni- 
zkiemi ,  rozmaite  wydaje  koncenty.  Zab.  2,  25.  W  płacz 
mi  się  zmienił  lutni  dźwięk  radosny,  A  głos  organów  w 
koncent  dość  żałosny.  Chrośc.  Jub.   113. 

KONCEPT,  u,  m.,  KONCEPCIK ,  a,  m.  demin.,  §.  a;  wy- 
mysł ,  myśl  przypadająca ,  bcr  Ginftlli ,  ein  jufalliflcr  @C= 
baiife,  ciii  ©dtiuniit.  Kiedy  myślą  robię,  wpadł  mi  ten 
koncept  nienajgorszy  w  głowę.  /'as/.  Fid.  105.  W  gło- 
wę się  skrobie ,  konceptów  dobywa.  Jabf.  Ez.  C  5.  Kon- 
cept taki  w  głowę  mu  przyszedł,  ib.  88.  Otóż  burza 
nowa ,  Jam  tylko  dla  konceptu  powiedział  dwa  słowa. 
Żabi.  Zabb.  14.  Gdy  z  młodu  bawiłem  się  rzemiosłem 
autora.  Pomnę,  że  noc  najlepsza  do  konceptów  pora. 
Zabt.  Z.  S.  24.  Dawniej  nie  było  tych  subtelnych  i  wy- 
krętnych konceptów.  Haur.  Sk.  55.  Kazanie  miewał, 
konceptów  subtelnością  i  w  bistoryach  biegłością  wielce 
ozdobne.  Sk.  Żyw.  1,  393.  Darmo  to  ludzie,  koncepty 
(koncepta)  wywierać  ,  Bóg  nie  da  w  swoich  ordynansach 
szperać.  Kchow.  260.  Źle  się  myśli  o  głodzie  i  snują 
i  marzą,  Koncepta  się  nie  roją,  słowa  nie  kojarzą.  Aras. 
W.  25.  Po  winie  gładko  koncept  idzie.  Pot.  Arg.  99. 
Zdrowia  wymyślać,  koncepcikami  pluskać.  Teat.  10,  44. 
Wolą  narażać  damę,  jak  się  nie  popisać  z  koncepcikiem. 
ib.  27.  c,  51.  —  §•  b )  Ułożony  ciąg  myśli,  zamiar, 
planta,  ber  ^laii,  Ciitiimrf,  baś  Soiiccpt;  Ross.  yMOHa^ep- 
Tauie.  Pomieszano  mu  koncepty.  Cn.  Ad.  895.  (cf.  zbi- 
to go  z  jednochody;  pomieszano  mu  szyki).  Pysznemu 
skoio  odejmiesz  bogactwa ,  wnet  nieborak  zmieni  kon- 
cepty i  nos  zwiesi.  Weresz.  Reg.  84.  —  g.  c)  Snowa- 
nie  myśli,  zdolność  miewania  konceptów,  fantazva,  btc 
gó^igfett  GinfaUc   ju  lioben,  bie  SenRraft,  (Sinbilbungśtraft, 


^fcantofic,  Się.  Konceptem  ruszyć.  Zab.  12,  84.  fetneil 
^irnfnften  anftrengen.  Ruszali  konceptem ,  jak  martwe 
cielę  ogonem.  Mon.  71,  521.  Do  tvch  fraszek  konce- 
ptu'ci  nie  stało.  Teat.  36.  b.  26.  KÓNCEPCISTA,  y,  m., 
sadzący  się  na  koncepta,  eiii  SBi^ling.  Takich  koncepci- 
stów  i  trefnisiów  dawniejsi  panowie  za  pieniądze  na  dwo- 
rach swoich  chowali.  Teat.  19.  c,  60.,  ob.  błazen  nadwor- 
ny. KONCEPTOWAĆ  intras.  kont.,  konceptem  nadrabiać, 
konceptem  ruszać,  na  koncepta  się  sadzić,  plany  sztu- 
czne układać  ,  e^tsmifc  fudicit ,  auf  liftigc ,  un|iije '  ginfnile 
finncii;  Ross.  B34.yMaTb,  y.MirpiiTŁca;  Eccl.  y.YnipaTb, 
y.\nTpaK) ,  y.\J5mpaio.  Pan  plenipotent  z  panem  Wydrwi- 
groszem konceptują.  Teat.  19.  b,  44.,  ob.  Koncypować, 
wykoncypować. 

KONCERT,  u,  m. ,  KONCERCIK ,  a,  m.,  demin.,  gatunek 
większej  muzyki,  ba^  ©oncert.  Chciałbym  dziś  w  wieczór 
u  siebie  dać  koncercik.  Teat.  56,  9.  Daje  dziś  baliczek 
czyli  koncercik  z  tańcem,  ib.  5.  d,  7. 

KONCERZ,  KONCYRZ,  a,  m.,  (Boh.  koncif  rudis,  clava, 
ba^  SJappier).  Contus  ferreus;  telum  totitm  ferreum.  Cn. 
Th.,  Ross.  KOEia^h  gatunek  dawnych  mieczów;  z  Tureck. 
abo  ,z  Greckołac.  contus.  Koncerz  albo  kopia  długa,  dzi- 
da, którą  wręcz  z  bliska  na  wojnie  bito  się.  Chmiel.  1, 
459.  Koncerz  abo  dzida,  to  jest  włócznia  Turecka.  Dirk. 
Podz.  15.  cin  Jiirfifc^cr  aBiirffpie^.  —  §.  b)  Gatunek  sza- 
bli ,  miecz  prosty  i  szeroki ,  do  kulbaki  przywiązany,  na 
wsiadanej  stronie  pod  lewym  udem  leżący  usarskiego  to- 
warzysza. Czart.  Mscr.,  cinc  3lrt  <BaM.  Kaddere  ,  pewna 
broń  u  Turków  przywiązana  podle  siodła,  jest  to  właśnie 
koncerz  po  naszemu ;  głownia  szeroka  a  prosta.  Kiok. 
Turk.  219.  Szlachcic  powinien  mieć  rynsztunek  wszystek, 
kopią,  zbroje,  rodelę ,  szablę,  koncerz  abo  pałasz.  Petr. 
Pol.  454.  Chybią  się  kopiami;  zaczyni  nasz  jedną  ręką 
koncerz  wyrwie,  a  drugą  Turka  za  barki  pochwyci,  tak 
że  go  w  czoło  prosto  koncerzem  ugodzi.  Biel.  Kr.  589. 
Jeśliby  wam  z  Niemiec  i  Węgier  nic  nie  wożono,  gdzie- 
byście  wzięli  koncyrze,  szable,  zbroje,  rusznice  etc? 
Gorn.    WŁ  S.  2.    Koncerzem  go  przebił.   Papr.  Rijc.   145. 

KONCH.\,  y,  z.,  g.  a)  muszla,  małż,  cinc  9}iii|\tcl;  [Rag.  ka- 
meniza ;  Bosn.  kamenica,  cf  kamienica).  Dusza  ludzka  w 
ciele  swoim  zamyka  się,  gdyby  to  w  konsze.  Bals.  Swiet. 
2,  67.  Koncha  osobliwsza  na  tabakierkę.  Teat.  8.  d,  149. 
Konchy  grzebieniaste,  uszaste,  ślimacze;  konchy  morskie; 
konchy  ziemne.  Ład.  H.  N.  76.  —  §.  b)  Ueom.  Koncha, 
konchoida  =  linia  ślimacza.   Tr. ,  bie  2}?ufc^e[Iiiiic. 

KOŃCOWY,  a,  e,  od  końca,  konieczny,  tai  6nbe  I'Ctrcffenb; 

Eccl.   KOHeMHUll ,    KOHmiTCieH^B ,    OKOHMaie.lbHUft  ,   40    Kouua 

npiiHaj.ieżKaiuiH. 

KONCYLIUM  ob.  Zbór,  sobór,  obrada,  schadzka. 

KONCYPOWAĆ,  ał,  uje,  cz.  niedok.,  wykoncypować  dok., 
wymyślać ,  w  myśli  układać ,  cf.  koncept ,  cntlDerfeii ,  ani' 
bcnfett.    Koncypujemy  teraz  nową  facyendę.  Zabł.  Amf.  5. 

KOŃCZAŚCIEĆ,  iał,  ieje,  neutr.  niedok.,  kończastym  się  sta- 
wać, fpiCiiJ  irerbeit.  U  brzemiennej,  gdy  się  jeden  tylko 
płód  w  macicy  najduje,  pępek  więcej  sie  wynosi,  koń- 
czaścieje.  Krup.  2,  218.  '  KOŃCŻASTO',  KOŃCZYSTO, 
KOŃCZATO ,  adverb.,  w  koniec  wychodząc,  spiczasto,  jugC' 


KOŃCZACZASTOKRAG  -  KOŃCZYĆ. 


KOŃCZYC  -KONDOLENCY  A. 


425 


fpi^t.  Smok  kończatokrzywemi  zębami  straszny.  Ołw.  Ow. 
260.  Kończatokręty,  iutortus  muricatim.  Cn.  Th.,  fpiCig 
ju  gcroiinben.  Kończatookrągły,  turbinatus.  ib.,  fcgelformig. 
KOiNCZASTOKRAG,  egu,  m.,  conus  truncatus.  Rog.  Bud. 
20.  KOŃGZASTOŚC,  KOŃCZATOŚĆ,  KOŃCZYSTOŚĆ, 
ści ,  ź. ,  ostrość  kończata ,  bic  ®pi|C ,  bie  6pi|igfcit.  Koń- 
czatość  nosa.  Teat.  29.  6,  127.  Kończystość,  cuspis. 
Śniad.  Alg.  2,  11.,  Torz.  220.  Nie  ten  miecz  dobry,  któ- 
rego pochwę  drogie  kraszą  kamienie;  lecz  ów,  który  i 
ostrzem  pfata,  i  kończatościa  tarcze  przeszywa.  Pilch.  Sen. 
list.  2,  246.  KONCZASTY,  KOŃCZATY.  KOŃCZYSTY.  a, 
e,  w  koniec  wychodzący,  spiczasty,  fpi|ig,  tit  Ctne  ©pi^e 
fi^  enbigcnb;  Bok.  konćity;  Slov.  koneiti;  Sorab.  1.  kon- 
czźite,  źpitźite;  Yind.  oister,  bodezh,  oboistren;  Croat. 
szlukay;  Dal.  zakucsasst;  Ross.  0CTp0K0He<JHUH.  Woły 
ugór  i  przeciągle  smugi  W  zagon  krajały  kończystemi 
pJugi.  Chrośc.  Job.  9.  (ostremi).  Nóżka  mała,  śhczna, 
kończasta.  Teat.  56.  c,  52.  Ostro  kończata  piramida.  Psal- 
mod.  93.  Kąt  prosty,  kończaty  i  tępy.  Grzep.  Geom.  C 
3  b.  (t.  j.  ostry).  Kończata  rzecz  abo  figura  ku  górze, 
jako  brog,  stóg,  kołpak.  On.  Th.,  Kończata  rzecz  abo 
figura  ku  dołowi,  jako  cyga.  ib.  Kończata  okrągłość,  łur- 
binalio.  ib.  KOŃCZYĆ,  ył,  y,  cz.  niedok.,  skończyć,  ukoń- 
czyć dok.,  skończywać  czestl.  et  kontijn.,  (Boh.  konćiti,  skon- 
ćiti,  skoncowati;  Slov.  dokonśwśm;  {Sorab.  1.  zkoncźuyu, 
skonzowacź  inierfirere  ,  enccare ;  koncine  kończąc);  Yind. 
konzhat,  dokonzhat,  konzhati,  sklenit  finire,  2.  wytępić, 
wygładzić ;  Carn.  konzham ;  Bosn.  skoncjatti ,  svarsciti, 
dospiti,  (cf.  Bosn.  skuciti,  nakriviti  a^Hncare);  Croa(.  zkon- 
chati ,  zkoncham  =  zabić);  Ross.  KOHiHTb,  KOHiaio,  okou- 

IHTb  ,    OKOimaib  ,    OKaililllBaiO  ;    Eccl.    CKOHhYilTH  ,    CltOlIhYJK^l- 

TH ,  HBKOHMaTii ,  HaKOHMaBBK) ,  KOHMy ;  cf.  w  Kierze  kian- 
ton,  keentan,  w  Tacyame  gienton,  w  Otfrydzie  enton ,  w 
Izydorze  endon;  Anglos.  endian;  Holi.  enden;  Svec.  aen- 
da;  Dan.  ende ;  Germ.  cnbeii);  koniec  czemu  czynić,  ko- 
nać, dokonywać,  enbtgen,  kcnbigen.  Jeszcze  swoje  toaletę 
kończy,  ale  wraz  będzie  gotową.  Teat.  19.  c,  14.  Gdy 
pogroziło  niebo  niepogoda,  przyszło  mu  kończyć  drogę. 
Tward.  Wi.  161.  Jan  ś.  już  żywot  swój  skończywał,  gdy 
Chrystus  ewanielią  swą  zaczynał.  Bioi.  Post.  35.  (już  do- 
gorywał, dokonywał  życia).  Na  blizkim  skończeniu  wieku 
swego  będąc,  do  syna  tak  mówił.  Falib.  R.  2.  (konając). 
Na  skończeniu  świata  Nie  tylko  przyjaciela ,  nienalazłbyś 
brata.  Pot.  Pocz.  574.  —  Nieskończony,  nieograniczony, 
bez  końca,  bez  granic,  iiiicnblicf;,  im('cgrdii5t ;  ob.  Skończo- 
ny. —  §.  'Skończyć,  pokonać,  zniszczyć,  wyniszczyć,  ci= 
nem  iai  giibc  tiiad^cn,  ben  ©orniiś  nmdjcii,  t^n  ycrmd)łeii. 
Z  poranku  do  wieczora  skończysz  mię  o  Panie.  Groch. 
W.  8.  —  §.  Neutr.  Skończyć ,  umrzeć ,  życie  skończyć, 
enbtgen ,  fłcrbcn.  Matka  najwięcej  ztąd  się  utrapiła  ,  Która 
od  żalu,  że  tam  nie  skończyła,  Męztwem  w  tym  wszys- 
tkich mężów  przewyższyła.  Odym.  Słv.  2  G  g.  Ludwik 
II  skończył  r.  857.  Sk.  Dz.  857.  Jak  żył,  tak  skończył. 
Cn.  Ad.  296.  Kończyć  się  recipr.  et  pass. ,  fid;  cnbtgcil. 
Zycie  kończy  się  przez  śmierć.  Teat.  23.  b,  91.  Miłość 
w  małżeństwie  bardzo  prędko  się  kończy.  Teat  52.  d,  78. 
Nigdy  się  żaden  występek  tam  nie  kończył,  kędy  począ- 

Stownik  Lindego  wyd.  2.  Tom  II. 


tek  wziął,  ani  na  tym  ustawa,  od  którego  wprzód  wy- 
szedł. Warg.  Wal.  312.  Sprawy  jego  pewnemi  się  koń- 
czyły granicami.  Jan.  Oksi.  M  3  b.  (zawierały  się  w  pe- 
wnych granicach).  Kończy  się  co  okrągło,  spiczasto  =  wy- 
chodzi w  okrągłość,  w  śpiczastość.  —  §.  Ty  mnie  chcesz, 
ja  też  ciebie  chcę  wzajemnie  ,  i  skończyło  się.  Teat.  29, 
20.  (i  cała  rzecz,  i  po  wszystkim).  KOŃCZYC,  Aert;  siedm 
piór  strusich  w  polu  czerwonym,  i  siedm  takichże  na  heł- 
mie. 7V. ,  elit  SBappen.  Strusią  forgą  z  siedmiu  piór,  herb 
Kończyc  się  puszy.  Pot.  Pocz.  454-.  KOŃCZYK  ob.  Ko- 
niuszek. 'KOŃCZYNA,  y,  z'.,  Boh.  konćina;  Slov.  kon- 
ćiny;  Carn.  konzhize;  Ross.  KOH<iHHa ;  koniec  jakiej  kra- 
iny, granica,  którą  się  kończy,  bai  6nbe  ńiiei  ianbei,  fei« 
ne  ©rdttje.  Głos  ten  brzmi  aż  na  wszystkie  kończyny 
świata.  Rej.  Apoc.  6.  Chwała  twoja  na  kończyny  ziemi. 
Leop.  P.S.  47,  11.,  Rej.  Post.  G  g  g  5.,  Ryb.  Ps.  192. 
Wysłuchaj  nas  nadziejo  wszystkich  kończyn  ziemi ,  i  na 
morzu  daleko.  Leop.  Ps.  64,  6.  Bóg  patrzy  na  kończyny 
ziemi,  a  wszystko,  co  jest  pod  niebem,  widzi.  Radź.  Job. 
28,  24.  Królowie  przyszli  od  kończyn  ziemi.  Pot.  Zac. 
181.  "KOŃCZYSTO WICIE  aduerb. ,  empidutim.  Mącz.  ob. 
Kończasto  ,  fpigig ,  jugcfpi^t.  KOŃCZYSTY  ob.  Kończasty. 
'KOŃCZYTO  adv. ,  kończasto,  fpifitg.  Kół  kończyło  zacio- 
sany  do  wtykania  w  ziemię.  Strój.  Staw.  B.  3. 

"KONDAK ,  a  ,  u  ,  7n. ,  Eccl.  K0H4aK'B ,  z  Greek. ,  [xovTiii<ioVf 
krótki  himn,  zwany  tak  od  słowa  yorróg  krótki  lub  mały, 
dlatego  bo  w  krótkości  obejmuje  pochwały  uroczystości 
pewnej  Uib  którego  ze  świętych.  Du  Cange  706.  —  2] 
krótka  pieśń  na  pochwałę  tego  świętego ,  którego  dzień 
obchodzą,  ciii  Im^ti  Sicb  aiif  ciiicii  .Cciligcn.  Nietylko  tro- 
pary,  kondaki,  ale  i  insze  bywają  hymny.  Ptm.  Kam.  112., 
ib.  225.,  ib.  115.  KONDEK,  dka,  m,  KONDUŚ,  ia,  m., 
vulg.  plebej.,  odrobina  czego,  kąsek,  eiii  33iCd)Cii,  ciu  6tU(f' 
d)eu,  cin  SróM;en.     Konduś  chleba,  sera  etc.  Ryd. 

KONDEL  ob.  Kundel.     KONDYŚ  ob.  Knndyś. 

'KONDELOWATE  sukno;  pewny  gatunek  sukna.  Tr.,  ciiie 
geiińffe  3lrt  %\\i) ,  może  kundelowate,  kosmate,  jottig. 

KONDEMNATA,  y,  ź.,  termin  prawny,  to,  co  w  innych  pra- 
wach kontumacya,  nieposłuszeństwo  w  stawieniu  się  są- 
dowi; ta,  gdy  jest  na  kim  otrzymana,  czyni  go  niespo- 
sobnym  do  wszelkich  funkcyj ,  póki  nie  zaspokoi  kary 
pieniężnej  in  constitutionem  loci  standi.  Kras.  Zb.  1,  465. 
W  Litwie  były  niestanne  wyroki,  w  Polszczę  kondemna- 
ty;  nieposłuszeństwo  sądom  każdy  poczytał  za  winę;  na- 
leżało yiięc  przestępstwo  ukarać.  Czack.  Pr.  2,  81.  Kon- 
demnata  jest  wyrok  sądowy,  nic  prócz  winy  stronie  po- 
wodowej na  pozwanćj  nie  wskazujący.  Ostr.  Pr.  Cyw.  2, 
48.  bic  ^:!3cnitt^ctliing  ber  iitd)t  erfd)icncncii  ^^orl^ec  ju  ciner 
®elbbui5c. 

KONDESCENSYA ,  yi,  z.,  zjazd  sądu  na  grunt  dóbr  jakich, 
gdzie  kontrowersya  zaszła.  Kras.  Zb.  1,  466.  bic  .^inDCr^ 
fiiguiig  ber  @ertd;te(perfoneii  niif  ben  ftrittigcn  ©runb.  (cf.  na 
pień  wyjechać).     KONDESCENSOIIYALNY    ob.    Zjazdowy. 

KONDOLENCYA,  yi,  z.,  oświadczenie  dzielenia  cudzego  ża- 
lu, baei  Seijleib,  bie  gotibolenj.  Niech  mi  się  godzi  złożyć 
kondolencyą  moje;  z  wielkim  albowiem  żalem  dowiedzia- 
łem   się  o  tym  nieszczęściu.    Teat.  12.   c,  15.     Trzebaby 

54 


426 


KONDUITA-KONESSER. 


pisać  do  nie£;o  list  pocieszalny,  zarywający  na  to,  co  zo- 
wiemy  kondólencyą.  Kras.  List.  2,  72.  cf.   pocieszalny  list. 

KONDUITA,  y,  i,  sprawowanie  się,  zachowanie  się,  bie 
Shiffiibniiig,  ba«  Sctrngcn. 

KONDUKT,  u,  m.,  pogrzebna  pompa,  ter  Scidłcnjiig,  \>ai  Sc= 
ftatten  jut  Crbc;  Boh.  pruwod;  Ctirn.  kandidil;  Sl(iv.  pra- 
tnja;  fiogs.  buhoci.  Po  kazaniu  był  kondukt,  po  kon- 
dukcie cia/o  do  grobu  schowano.  Orierh.  Inrn  H6.  Zsjro- 
madzenie  narodowe  towarzyszyło  żafobnemu  konduktowi 
Miraba.  Gaz.  Nar.  1,  130.  —  g.  Kondukt  nad  konającym 
mówić.  Baz.  Hst.  20.  modlitwę  śmiertelna,  ?cid)cngel'Ct, 
£tcrl'CgcI)Ct.  KONDUKTOR  ,  a ,  m  ,  narzędzie  elektryczne 
na  ocalenie  budowli  od  razów  piorunowych  Scheidl.  Hayp. 
Przewodnik.  0&.  Fh.\  qu.  v. .  ber  SliCnHciter;  Boh.  hro- 
mowod  ,   odwadedlo  ;  Boits.  otbo41. 

KONDYCYA,  yi ,  i.,  §.  1.  warunek  w  umowach,  w  kon- 
traktach ,  jako  to  ,  gdy  się  pod  kondycyą  wyrażoną ,  kto 
do  czego  obowiezuje.  Kras.  Zb.  \,  466.,  ymd.  vjetik, 
pogodba,  bie  ScPillfllilig.  Pożyczę  ci,  ale  z  tą  kondycyą, 
abo  pod  ta  kondycyą,  że  mi  julro  oddasz.  —  §  2.  Stan, 
los,  położenie,  ber  €taiib,  3i>fl(i"l''  ^'^  8agc;  Hoss.  cia- 
Tta.  Kondycyi  szlacheckiej,  miejskiej,  wiejskiej.  Kras. 
Zb.  \,  466.  Różność  fortun  czyni  różnicę  kondycyi.  ZaU. 
Roz.  64.  Kraj  nasz  obfity  w  produkla,  klóre  i  najniższej 
kondycyi  ludziom,  są  istotnie  poirzebne.  l'ain.  85,  589. 
Dzieci  u  Turków  są  dwojakiej,  jedne  wolnej,  a  drugie 
niewolnej  kondycyi.  Klok.  Turk.  186.  Chrystus,  kiedy 
umarłym  był,  w  tejże  kondycyi  był,  w  której  wszyscy 
insi  umarli  są.  Smak.  104.  Kondycyą  ludzką  Łazarz  zno- 
sił. Lach.  Knz.  1,  544.  Wielka  była  po  śmierci  Włady- 
sława cierpliwość  Polaków,  i  niejaka  mizerna  kondycyą,  iż 
ich  tak  Litwa  za  nos  wodziła.  liiel  359.,  Krom  573. 
Nieboszczyk  ociec  skromnie  żył,  a  was  teraz  trzech  bra- 
ci na  tej  kondycyi  siedzi.  Stor.  Hef.  46.  na  lej  majętno- 
ści,  baś  ©ut,  ^rbfliit,  S^ermogen.  —  §.  5.  Funkcya  poży- 
tek przynosząca.  A>c.s.  Zb.  1,  466.  bie  gimctioii,  Conbitipti, 
ber  Staiib.  Tymar  u  Turków  może  swej  kondycyi  syno- 
wi ustąpić.  Kiok.  Turk.  216.  Któż  jesteś?  jak  się  zo- 
wiesz?  jakiej  kondycyi?   Tent.  41,   125. 

KONDYKT,  u,  m.,  zmowa  dwóch  lub  więcej  osób  na  uszczer- 
bek trzeciego  w  postępku  jakim  prawnym  Skrzel.  Pr.  /'oL 
2,  425.  bn'ź  SerflanbiiiP  i\vmx  pbcr  mcbrcrer  jur  Ue['er!ipr= 
tbeilmuj  be«  britteii  iii  fciiiem  3ied)t»l)aiibel.  KONDYKTOWE 
dekreta,  albo  raczej  zgodne,  polubowe,  umówione,  klóre 
strony  spór  prowadzące  po  zaszłej  miedzy  sobą  ugodzie, 
przypuszczają  w  sadzie.  Skrzrl.  I'r.  l'ol.  2,  425.,  A  mis. 
Zb.  466.  Urti)eil«fi'rud'e  Iniit  gctrpfencr  Ucberciiifunft  ber  ftret= 
tenben  |*arlbeĄcn ,  burd)  riditcrlidtcii  Jluefrrud)  befrńftigte  3liiź= 
gleidtung.  Dekreta  zgodnie  miedzy  sironami  umówione, 
alias  koiidyklowe.  S.  Grodź. '2.,  154.  Dekreta  kondyklowe 
nd  plariliim  między  stronami  ferowane.  Vol.  Leg.  7,  406. 
KOiNDYiMENT,  u,  m. ,  z  Łac,  sos  do  pieczystego  lub  po- 
trawy, jako  to,  kondyment  cebulny  z  mlekiem  i  mąką 
albo  solą,  białym  pieprzem,  oliwą,  octem.  Wiel.  Kuch. 
403,  etiic  Sauce,  23rateiibrube. 
KONDYŚ,  KONDYSl  ob.  Kundyś.  'KONESSER,  z  Fraiic, 
ob.  Znawca. 


KONEW  -  KONFEDEROWAC. 

KONEW,  'KONWIĄ  (Tr.),  Gen.  konwi,  i.  Konewka,  i, 
i.  zdrobn.  Boh.  konew,  konwice,  konwićka,  konywka; 
SloiK  konew,  kanew,  kanwice,  kanewka ,  kańiwka;  Hung. 
kanna;  Sorab.  1.  kana,  khana,  khanka;  Sorab.  2.  kanna; 
\ind.  kandla,  kandva,  blesha ;  Croat.,  Dal.  kanta;  Bos7i. 
kondir;  łiois.  KaH^efiKa;  (Eccl.  KOiioch  kocieł,  miednica; 
cf.  Lal.  canlharus,-  Graec.  -/.yy^ini;  Uerm.  Śaniic;  vet.  GaU. 
channee;  Lat.  med.  cana ,  canada);  bic  Jlanne.  §.  a)  na- 
czynie od  cieklizn,  drewniane,  lub  leż  z  jakiego  kruszcu, 
cine  2Bajyerfnmte ,  Jrintfamic.  Przy  ogniu  jeden  będzie  z 
konwią,  a  dziesiątek  z  worem,  jeden  gasi,  dwaj  kradną. 
Ful.  Arg.  450.  Z  konwi  szpetnej ,  kio  pragnie ,  dobre 
wino  pić  może;  konew'  mu  go  nie  obrzydzi.  Sk.  Kaz.  216. 
Pijanica  wielki,  w  konew'  czyście  trąbi.  Cn.  Ad.  841,  er 
fami  irader  jedieii,  (cf.  kufelj.  Jak  z  konwi  się  deszcz 
leje  =  jak  z  cebru,  eś  regnet,  a\i  lucnii  ti  mit  (Eimcrit  gijpe. 
—  g.  Do  robienia  wódki  różanej  niektórzy  miewają  ko- 
new' ołów  na  albo  'cenową,  która  zowią  alembik.  Cresc. 
498.  Scftillirfrlbeii.  —  §.  b)  Konew',  jako  pewna  nazna- 
czona niiaia,  ma  5  garcy  Skrzet.  Pr.  Pol.  2,  196.,  Yol. 
Leg.  7,  551.  ein  SDinP  fliijTigcr  Singc,  iion  5  Jiipfcu-  —  *§• 
Rura  wodna,  cine  3Baffcrrobre.  Tr.  Konew'  jest  rura,  cewa, 
z  światłem,  ib.  KONEWKA,  KONEWECZKA,  i,  i.,  de- 
min.,  eine  fleine Sannę,  Jrinffanne.  Konewki  blaszane,  potrze- 
bne ogrodnikom  do  polewania.  Kluk.  Iiośl.  1 ,  8 1 .  bicdierne 
@iep!annen.  U  Prussów  poganów  ofiarnik  konewkę  postawi, 
weźmie  ją  zębami,  a  wypiwszy  piwo,  rzuca  konewkę  bez 
dotykania  ręku  przez  głowę.  Stryjk.  iii.  Puhary  na  kształt 
konewek  z  nakryciem  srebrne,  złote  lub  pozłacane.  Dwór. 
J.  4.  Pan  pijał  z  koneweczki  złocistej.  Dwór.  J.  4. 
Pochodź,  konwisarz. 

KONEEUERACKl,  a,  ie  ,  od  konfederacyi ,  donfiibcration^  > . 
Marszałek  konfederacki.  Kras.  Zb.  1,  467.  Na  sejmach 
konfederackieh  większość  głosów  stanowi.  Skrzet.  Pr.  Pol. 
1,  253.  [ojipos.  wolny  sejm).  Konfederackim  szedł  spo- 
sobem, podług  przypowieści,  jeśli  nie  chcesz  dać  dobro- 
wolnie, to  ci  wydrę.  Tent  32.  c,  45.  (cf.  de  bejda).  KON- 
FEDERACIEC,  iał,  ie,  neutr.  niedok.  skonfederacieć  dok., 
w  konfederacyą  się  obracać,  fid|  fonfoberiren,  in  eine  6on= 
fiibcration  iieriimnbcln.  Co  żywo  u  nas  skonfederaciałOj 
Tylko  dlatego ,  by  się  dobrze  miało.  Bies.  D.  4.  KON- 
FEDERACYA  ,  yi ,  i. ,  w  Polszczę  znaczy  ściślejszy  do- 
czasu  trwać  mający  związek,  bądź  między  wszystkiemi 
obywatelami,  bądź  tylko  w  części  jakiej  onegoż  skojarzo- 
ny, czyli  na  obronę  własną,  czyli  na  utrzymanie  w  kraju 
bezpieczeństwa,  czyli  na  zachowanie  praw  narodowych, 
czyli  w  innych  jakich  krvlvcznvcli  dla  narodu  okoliczno- 
ściach. Skrzet.  Pr.  Pol.  l','5IO.,  Kras.  Zh.  1,  466.,  Biel 
194.  eine  Gonfi.'beratii.in  in  folen.  Konfederacya  za  legalną 
nie  uznana  ■■  spisek,  rokosz  —  §.  Ustawy  sejmu  konwo- 
kacyjnego  zowia  sie  generalna  konfederacya  stanów.  Skrzet. 
I'r.' I'ui'.  1,  270.  'KONFEDERAT,  a,  m. !  związkowy,  ein- 
Cintfóberirter ,  n.  p.  Barski  konfederat.  KONFEDERATKA, 
i,  5.,  gatunek  czapek,  eine  3lrt  OTiiften.  Konfederatka  z 
kitą.  Trat.  28  6,  162.  KONFEDEROWAC  się,  ał,  uje, 
recipr.  niedok.,  skonfederować  się  dok.,  w  konfederacya 
się  wiązać,  ftcb  confL'berircn,  in  cine  gonfobcratimi  iierbinben. 


KONFEKT  -  KONFISKACYA. 


KONFISKOWAĆ  -  KONIAKOWKA.        427 


Państwa  skonfederowane  nie  tylko  łączą  siły  swoje  na 
■wojnie;  lecz  rady  i  rządy  mają  spólne.  Wyrw.  Geogr.  123. 
[ci.  sprzymierzone). 

KONFEKT,  u  ,  m. ,  §•  1-  konfekta,  przyprawy  aptekarskie, 
mające  stężałości  nieco  większą  od  stężałości  miodu  pra- 
lnego gotowanego.  Dykc.  Med  3,  268.  elekluarz.  hrwp. 
5,  281.  Jlrjciie^cpufect,  Slpot^cfcrcoiifcct.  Bywa  z  jęczmienia 
konfekt  albo  elektuarz  ku  ochłodzeniu  żołądka.  Cresc.  163. 
—  §.  2.  Konfekt  cukierniczy,  konfitury,  Boh.  konfekt, 
pamisek,  pochautky;  V'in(i.  kraik  jedi ,  (ladkoba,  fladkovina, 
fadjovina;  C/oo/.  konfekt,  ©Piifcct ,  Goiifiturett.  W  konfckcie 
nasiona,  skórki,  korzenie  i  listki  pokrajane,  gorącym  cu- 
krem się  powlekają,  hluk.  Rośl.  2,  275.  Konfekt  jabł- 
kowy, gruszkowy,  śliwkowy,  tsleszk.  Ped.  114.  Konfekta 
różne ,  jako  to  wiśnie  w  cukrze  smażone ,  cytryny  etc. 
Comp.  Med.  268.  cf.  wety. 

KONFERENCYA  ob.  Znoszenie  się,  'namowa;  obrada. 

KONFESSATY,  sat,  plur.,  sposób  prawny  dochodzenia  uczyn- 
ku kryminalnego  z  własnego  winowajcy  wyznania ;  dla- 
czego nazywane  są  libera  confessata.  Dawniej  odsyłano 
winowajcę  nie  wyznawającego  ad  confessata  lorturata.  Kras. 
Zb.  i,  468.  i}ai  Sriminal>)cvl)iir,  Srimiimlcramcn.  —  Transl. 
Wziął  mię  na  takie  konfessaty,  że  rad  nierad  musiałem 
wszystko  powiedzieć.  Tent.  29,  61.  cr  ^at  mid}  fo  fc()arf 
Cjnmtiiirt.  Trzeba  go  tu  na  konfessaty  wziąć.  Teat.  24, 
97.  Ciart.  (cf.  pytki).  KONP^ESSYA ,  yi,z'.,  wyznanie 
religijne,  wiara,  eiiic  fionfcffion,  ctli  ©laiibciii^bcfemittup.  Wia- 
ra dyssydentska  nie  sektą,  nie  herezyą,  ale  wiarą,  reli- 
gia czyli  konfessya  odtąd  nazwana  bvć  ma.  Vol.  Leg.  7, 
574.  KONFESSYONAŁ,  a.  m,  spowiedniczy  stołek.  S!:. 
Żyw.  1,  595.,  spowiednica.  Birk.  Gi.  K.  9.,  Boh.  zpowe- 
dnice;  67oi'.  spowcdelnica;  Car/i.  spovdniza ;  Yind.  spove- 
dniza ,  spovediii  stoi,  spoveidnizza;  Slav.  ispovidalnica; 
Croat.  zpovedalnicza,  ber  23cid)tftiil;l.  Xiądz  Pleban  siadł 
do  konfessyon:iłu ,  słuchać  spowiedzi.  Kiądz.  35.  K(3N- 
FESSYONISTA ,  y,  m. ,  do  konfessyi  należący,  cf.  dyssy- 
dent,  cin  6oiifcffiii:i^i'crnmnbtcr.  Już  większa  część  tych  kon- 
fessyonistów  dzisiejszych,  nie  wierzą,  żeby  co  było  w  tym 
sakramencie,  jedno  prosty  chleb  a  wino.    VV.  Post.  W.  233. 

KONFETLIRY  s6.  Konfitury. 

KOISFIDENGYA ,  yi,  ;'. ,  poufałość,  'bezpieczność,  'bezpie- 
czeństwo, bic  3łCVti'aiilict;fcit.  Zbv!eczna  konfidencya  grzbie- 
towi szkodzi.  Zab.  12,  270.  Dudz:  KONFIDENT,  a,  m, 
KONFIDENGIK,  a,  w.,  demiii.,  poufalec,  wierniś;  bCi:  'Hn-- 
traute.  1'oufały  jego  konfident,  spytał  sie  go  ....  Sk. 
Żyw.  590.,  Węy.  Alarm,  i,  171.  KONFIDEŃTKA,  i,  z., 
poufała  ,  wiernisia ,  bic  ScitrautC.  Bez  konfidentki  obejść 
się  nie  może.   Teat.  50.  b,  8. 

KONFIRMAGYA  ob.  Umocnienie,  poprawienie,  potwierdzenie, 
stwierdzenie. 

KONFISKACYA,  yi,  i.,  KONFISKATA,  y,  z.,  eksekucya 
wyroku  prawem  naznaczonego ,  gdyby  osoba  w  przewi- 
nienie wpadła,  wszystkie  lub  część  dobra  utracą,  i  te 
abo  stronie  dowodzącćj ,  lub  tez  na  skarb  publiczny  za- 
brane bywają.  Kras.  Zb.  1,  468.,  (ob.  Fiskus).  Konfis- 
kowanie, zabranie,  pograbicnie,  grabież.  Cn.  Th.,  bic  6oil= 
pźcatioil ;    Ymd.    savjetje    blaga ;    Hoss.  OTniici ,    oinHCKa, 


onncame  ,  oniicuBaHie,  onaiia.  —   g.  Konfiskata,  majątek 
skonfiszkowany,    confiiScirtcś  Scrniógcn.     KONFISZKOWAĆ, 
ał,  uje,  czyn.  niedok.,  skonfiszkować  dok.,  zabrać  do  skar- 
bu abo  na   pana.   6h.   Th.,    Yind.    savjeti    blagu   sa  krala; 
Ross.  oiniicaib,  OTniicuBarb,  (cf.  grabić,  'dzieckować,  cią- 
żyć, zabrać),  C0iifiŚcivciI.     Skonfiszkowany,    Boh.  propade- 
ny;  Ross.  OTniiCHbiH,  oniiCHuii,  ona.ibHbiŁii.     Skonfiszko- 
wane  rzeczy  --  grabież  ,  CPllfiScirtEŚ  ©lit. 
KONFITURY,    Gen.,  konfitur,   plur.,    czyli    konserwy,    robią 
się  z  ziółek,  z  kwiatów  świeżych  z  cukrem  zmieszanych. 
Krup.  5,  61.  gpiifittiircii ;    Garn.  slastje;    Ross.  cmcth  (cf. 
słodyczy),  3at4Kii ,  oboiuh. 
KONFLAGRATA,    y,    z'.,     §.  a)  wspomożenie    pogorzelców; 
Srnnbftcucr,  33ci)trag  fiir  Pie  9(6ijeliramitcii ,  33ranbfaffe.  Bie- 
dnej choć  nie  miałem  chaty.    Wziąłem    dukatów  tysiąc  z 
konflagraty.   Teat.  43.  c,  145.  — §.  b)  Konilagraty,  dobra 
pogorzałe.  Tr.,  abgcbraiitite  ©iitcr. 
KONFORTATYWA,  y,  z'.,  rzecz  wzmacniająca  ,  ciii  ©mifortiltiiK 
Bob    dla  pawia  wielką  jest  konfortatywą.    Haur.  Sk.   151. 
KONFRATER,  tra  ,  »)?. , 'spólnik  bractwa  , 'zakonu  ,    bcr  Mt-- 
briibcr   cincr  Snibcrfdjnft,    cinc^   Orbenź  :c.     Xiądz   pleban 
się    przyznaje  ,    iż  pomiędzy    swemi    konfratrami    nie  ma 
zachowania  w  sposobie  jego  myślenia  i  życia.  Xiadz.  195. 
KONFRATERNIA,  ii,  i.,  towarzystwo,  bractwo,  bie  Sru= 
bctfdjaft.    Konfraternie    kupieckie.    5.    Grodź.    2,    112.    cf. 
giełda.    KONFRATERSTWO,  a,  n.,    g.  a)  konfraternia,  bie 
Sntbcrf^aft.   —  §.  b)  coU.   Konfratrowie,   9}titijliebcr  eiitcr 
S3nibcrfd)nft.     KONFRATERSKI,  a,  ie,  od  konfratrów  lub 
konfraternii;   23ruber  s  55n'ibcrf(I)(ift  = . 
Kt^NFRtJNTACYA ,  yi,  ż. ,  konfrontowanie,  słuchanie  strony 
lub  świadka    w  przytomności  drugiego,  i  wzajemnie;    bie 
ginifroiitatiPi: ;  Ross.  cbo4'b.     KONFRONTOWAĆ  «.  kont., 
przytomne  strony  lub  świadków  razem  słuchać  i  powieść 
ich  znosić,  coitfroiitircil ;   Yind.  konfrontirati,  spruti  posta- 
ulati ;  Croat.  zochini  (cf.  zoczyć);  Ross.  c-inmiib,  CJimaTb. 
KONFUNDOWAĆ,  ał,  uje,  cz.  niedok.,  skonfundować  dok., 
zawstydzać  kogo  czym;  eincil  womit  bcfdnimeti.    Jeden  mło- 
dzieniec   słowami    a  to    sprosnemi    go    konfundował.    Sk. 
Zyiu.    1,  284.     Chrześciańskie    panny    swoja    go    odwagą 
skonfundowały.    Sk.  Żyw.   2,  390.     KONFUZYA ,    yi ,  i., 
§.  a)  zamieszanie,  odmęt;  3>criinvrmig.    W  huku  i  konfuzyi 
jeden  pcha  drugiego  1  krzyczy,  i  boi  się,  chociaż  nie  ma 
czego.  Jabl.  Tel.  12.  Co  za  nierząd,  koiduzya,   pomieszanie. 
W.  Post.  \Y.  229.  —  g.  b)  Zawstydzenie,  srom;  Scfi^niiiimiJ, 
Sd)ailbc.  W  Japonii  jednego  niecnoty  niewstyd,  konfuzyą 
zakonowi  chrześciańskiemu  sprawił.    Sk.  Żyw.  2,  390. 
KONGREGACYA ,  yi ,  s.,  powszechnie  znaczy    zgromadzenie. 
Kongregacyc    duchowne    są  toż,    co  bractwa    duchowne. 
Kras.  Zb.  1,  468.  ciiie  Goiiijrcijntion ,  gciftlid)e  ®cfcllfd)aft. 
'KONI,    ia,    ie,  koński,  ^^Hcibc  = ,  n.    \>.    Koni  ogon.    Urzed. 
78.     KONIAKOWKA,     i,    z.,     Ross.    KoiiHUOBim ,     ziele, 
coronilla    securidaca     Linn,     Scilfmiit ,    groPc    ^Icltfdjctt, 
mniemają,    iż  gdy    kowany    koń    na    nię   nastąpi,     wnet 
ona  podkowa  odpadnie.  Sienn.    Wykf.  —  [§.  2.  M  ąż  od- 
ważny, junak.     A  za  ich  obyczajmi ,    a  za    ich    sprawami 
Mógłby    je    właśnie  każdy  zwać  Koniakowkami.  Rej.  Zw. 
k.  74.  odwr.  —  1  )     §.5.  Rodzaj  gruszek ,  które    Klu- 


428 


KONIARZ-KONIEC. 


KONIEC. 


niackiemi  także  zowią.   Wfod.,  cine  9Irt  Sirneii.    KONIARZ 
ob.  Konniarz.     KONIĄTKO ,  a,  n. ,    młode  końskie,  źrze- 
biatko ,  cin  juiigc^  'jHfrtcben.     ^Wode  koniaiko.  Hipp.  25., 
JWącz.   KONICA  ub.  Konnica.  KOMCZEK,  czka,  m.,  zdrobn. 
neczown.    konik,    koń,    cin    flciiicź    'J.łfcrbdicn.      Koniczek, 
źrzebię,  eguulus.  Marz.    Koniczka  nadolinie  cudzirny,  kar- 
mimy,   wycieramy;    ale  też  koniczek    musi    za  to    skakać, 
kiedy   mu   każą.    Rej.  Zw-  95.,    ii.  28.  —  '§    Koniczek, 
kobyłka,  owad.  3  Leop    Lemt.   H,  22.   cf.   \   Leop.    KO- 
NICZYNA,  y,  ź..    KONICZEWIE,    KONIKOWIE,    ia,  n., 
KONICZ,  KUNICZ,  y,  i,  1.  KONIK,  a,  m.,  Boh.  detel,  ge- 
tel ,  getylek;  Sorab.  i.  dżcczel;  Sorob.  2.   klej,  buzkowi- 
na;   Carn.  detela ;   Yind.  detela,  detelza,  detelnik,   nokata; 
Croat.  detelina  ,  detely;    Uosn    djetelina,  triprristac;  Slnv. 
ditelina,  (cf.  dzięcielina);  Hoss.  4aTJiiHa,  jflT.ioBiiHa,  6yp- 
KjHt,  40HHHKt,  4aTe.ibHiiK'B,  ryHbóa,  aaaibii  .lanhii,  npo- 
nn.io;  ziele,  trifolium,  ber  Slce,  tak  pożyteczna  trawa,  jak 
koziorożec ,  sieje  się  na  Jakach  sztucznych ;  Hiszpańska   i 
Hollenderska    są    najprzedniejsze    gatunki.    Kluk    Hosl    5, 
306.      Koniczyna    ląkowata ,    pralense ,     53iefciiflcc.    Jiindz. 
571.,  Kluk.  Rośl.  %  228.     Mała  konicz  polna,  owieczki, 
koteczki ,  kocia  stopa  ,  zajęcza  noga.    Dykc.  Med.  5,  272, 
ber  ^afcnflee,  (cf.  nostrzyk,    komonica,    melilot).     Śmierć 
siecze  bez  respektu  z  kuniczem  wiszary.   Hot.  Pocz.  521. 
KONICZOWY,  KONICZYNNY,  a,  e,  od  koniczyny,  .^Icc=; 
Boh.  getelnj,  getelny,  getelowy;  getelisle  pole  koniczynne. 
KONIEC,  ńca,  m.,  [Boh.  konee,  zawerek,  poslez,  posledek, 
(cf.  posiedź);    Slov.  konec,  konćina  ,  konćowina ,    posle- 
dnost,   (konća  ad,  penes);  Sorab.   i.  kóncź,   konz ;  Sorab. 
2.    konz;    Yijid.,    Carn.  konz,    konzhnost,    dokonzhnost: 
Croat.  konecz    i)  fHuin,  2)  finis,  ternunus;    Bonn.  konac 
pluin,  finis;  okoń,  siiarha,  surriha,  svrriha.   dnspilak  finis, 
critiis,  cf.  wierzch;  {Slor.  koncie  nici);  Rag.  iijn-.n;   Himg. 
kymenes;    Ross.  kohcii-b  ,    nocit^OHi,    CKOHMauie,    Kpafi; 
Hebr.  pn  chon  termmus,  "ijp  finis,  y;p  per/e<il);     i.  w 
co  rzecz  jaka  wychodzi,  abo  na  czym  ustaje,  oppos.  po- 
czątek, loci  vel  materiac ,  temporis  vel  arlionis,  ba«3  6nbc. 
Każdy  kij  ma  dwa  'końca  [dualis    zamiast :  końce)     Petr. 
Et.   122.    U  kija  dwa  'końca,  nie  wiesz  którym   bić;  sam 
kij    nie    bije.    Cn.  Ad.   120.     Uciekać    na    koniec    świata. 
Teat.  56.  b,  68.,  ib.  54,  40.    Koniec  spiczasty,  bic  Sinftc; 
Sorab.    i.   źpilza,    wotre    konczk;    Buss.  lunii.ib      Koniec 
pióra.  i\ag.   Cyc.  pr.  bie  gc^f^fpilf-     W  drugim   roku   wy- 
rastają jeleniom  rogi  z  duoma   końcami  na  kształt   wideł, 
3infen ;    w  czwartym  każdy  róg  bywa    o  trzech   końcach ; 
w  piątym  oba  rogi   po  8  lub    10  końców  maja     Ład.   H. 
N.  144.  w  szóstyn)  jest  końców  16.  ib.  —  Koniec  jeży- 
ka ,   bic  £tii|c  ber  SiiUflC-     ^^    końcu  języka  droga     Boh. 
Kom.  4,  255.    (pytając    trafisz;    cf  język).     \Vzg;irdę  ze- 
wsząd   odnosim,    szyderstwa    cierpimy    Prawie  wszystkim 
na  końcu  języka  siedzimy.    </.  Kchnn.   Ps.   65     (na  jeżyki, 
na  zęby  nas  wzięlii.  —  Od  cienkiego  końca  co  zacząć  {ub. 
Cienki).  —  §.    Temporis   vel  aehonis.   Koniec,   baś   6nbC,   bcr 
3lU'3ijaiig;    Hoss.  ikwoji.     Miłe    złego  początki,    lecz  ko- 
niec żałosny.  Kras.  Baj   116.     Dobrego  końca   nie  miewa 
swywola.    Wad.  Dnu.   1.    Nigdy  nie  ma  grzech  końca  do- 
brego, ib.  97.     Złości  końca  nie  mają  dobrego,  ib.  180. 


Nigdy  tobie  to  ku  dobremu  końcowi  przyjść  nie  może. 
Rej.  Post.  II.  5.  Trudno  aby  to  do  końca  dobrego  przy- 
szło ,  co  ze  złego  początku  wyszło,  tirod.  Dis.  S.  4  b. 
Widząc,  iż  ta  ustawa  na  gorszy  się  koniec  obraca,  uchy- 
lił jej.  Rej.  Post.  K  2.  (na  złe  się  używa).  Koniec  dobry 
ledajaką  sprawę  zaleca.  Cn.  Ad.  558.  Koniec  sprośny 
piękne  rzeczy  szpeci,  ib.  Koniec  to  pokaże,  ib.  Lepszy 
koniec,  niż  początek,  ib.  452.  Tym  smutniejszy  jest  ko- 
niec, im  milsze  początki.  Zab.  14,  564.  Koniec  początku 
gorszy.  Otw.  Ow.  589.  Daj  boże,  abyśmy  więcej  na  laki 
nie  przyszli  koniec.  Teat.  22.  b,  15.  Jeszcze  nie  koniec. 
Sk.  Dz.  54.  (cf.  jeszcze  to  nie  amen;  Slov.  eśće  ge  da- 
leko welki  oltśr;  cf  daleko  ztąd  do  owad).  Podobno  l6] 
mowie  jeszcze  nie  koniec.  Gorn.  Dw.  572.  Jeszcze  kło- 
potom onym  nie  koniec,  a  jeden  po  drugim  większy 
nadchodzi.  Sk.  Zyw.  2,  196.  Na  niesprawiedliwej  wojnie, 
tiiidno  się  spodziewać  końca  szczęśliwego.  Psalmod.  97. 
W  każdej  rzeczy  patrz  końca.  Rys.  Ad  75.  Czekaj  koń- 
ca. Cn.  Ad.  128.  (cf  nie  chwal  przed  śmiercią;  cf.  nie 
mów  hop,  aż  przeskoczysz).  Końca  nie  czynił  niecno- 
tliwej  powieści.  Birk.  Dom.  91.  Przywiedź  do  portu  rze- 
czy opłakane.  Niech  koniec  wezmą  szkody  nieoszacowa- 
ne.  Groch.  W.  593.  Na  tym  koniec.  Teat.  2.  b,  15.  (na 
tyra  się  skończyło,  stanęło).  Już  koniec,  już  po  wszys- 
tkim, już  klamka  zapadła ,  Yind.  je  vun ,  ii  ift  511  (Stlbc, 
C»  ift  ani.  Szruba  bez  końca  czyli  ustawiczna,  bez  koń- 
ca może  być  obracana.  Rog.  Dos.  2,  401.  bic  <Bi)xaubz 
obnc  Ctibc.  —  Szary  koniec,  ostatki,  braki,  etn  fc^lcdjtcr 
D?cft,  2lu«fd)i:^,  Slut^iinirf ,  23rnf,  (cf.  Ross.  xa3t  1  koniec 
materyi ,  2  bezczelnik,  zuchwalec).  Zginął  nam  wy- 
bór i  przywódzca  stary,  A  został  jako  mówią  koniec 
szary.  Jnbl  Buk.  A'  2  b.,  Xiądz.  215.  Ku  końcu,  ku 
końcowi ,  gci]cn  bc^  6nbc.  Miał  odpowiedzieć  kanclerz, 
ale  że  mu  aż  ku  końcu  mówić  przychodziło,  wszystek 
ten  CZ35  wetowania,  zamyśliwszy  się  cicho  siedział.  Gorn. 
Dz.  105.  Na  końcu,  na  koniec,  5iilc|;t,  cnblic^ ;  Boh. 
et  Slnv  naposledy,  (cf.  pośledz);  Sorab.  2.  naszletku,  na 
poszletku ;  Carn.  sadnezh  ,  cf  zad;  Yind.  na  konzi,  k 
konzu  ,  k  fleni(no  ,  k  poflednimo  ;  Croat.  zadnyich ;  Dal. 
et  Ra<i.  niipnkon;  Buf^n  na  kon ,  poslie ,  nasvrrissi,  naj- 
poshe ;  Hoss.  na  KOHeut  Na  końcu  ustajesz.  Cn.  Ad. 
551  Kto  na  końcu  siada,  ten  polewkę  jada.  Rys.  Ad. 
25.  ostateczny,  najpóźniej,  jiilcCit.  Kuryer  tak  długo 
oczekiwany,  przyjechał  na  koniec  Gaz.  Nar.  1,  208.  — 
g,  a)  (liiininendn  N;i  koniec,  na  ostatek,  w  reszcie,  ani 
Ciibc ,  iibriijcn'3;  Sorab  1.  nehde  yacź,  todź  yacź.  Ko- 
niec knńcem  ■■  koniec  końców  =  ostatecznie,  finalnie,  je- 
dnym słowem;  \>ai  (Jnbc  upm  ficbc,  bn'3  lc|tc  (^\\'it\  mit 
cinfm  SOJorte;  fiirj  ju  fnijcn;  {Bosn.  na  kon  konca;  Croat. 
na  konecz  konczai.  Koniec  końców,  dół  w  ziemi.  Kniaź. 
Poez.  5,  79.  Zawsze  tam  zamieszanie,  wrzawa,  kłó- 
tnia, sprzeczki,  A  koniec  końcem  o  coż?  oto  o  wór 
sieczki.  Zahi  Zhb.  11.,  Teat  16.  c,  92  Koniec  końców, 
żem  miał  z  możniejszemi  sprawę.  Teat.  45.  b,  95.  Ko- 
niec końcem  We  Pan  Elizy  nie  dostaniesz.  Teat.  55, 
19.  —  Od  końca  do  końca.  Cn.  Ad.  764.  od  przodku 
do  ostatka,    od  koła    do   koła,    od  deszczki  do  deszczki, 


KONIECZNIE. 


KONIECZNIĆ-KONIK. 


429 


oon  Slnfang  iii  ju  Gnbe.  Juz  ja  widzę ,  źe  z  tobą  nie 
trafie  do  końca.  Zabł.  Zbh.  W.  nie  dokończę  z  tobą, 
nie  uloźę  sporu  z  tobą,  ii)  fann  mit  bit  nidjt  fcrtig  rocr= 
ben,  feiti  6nbe  fiiiiben.  Do  końca,  exprimit  etiam  abso- 
lutom perfectionem  status  rei  ■■  ze  wszystkim ,  zupełnie, 
do  szczętu,  t)6tlifl,  gtiujlic^ ,  uullfommcn ;  (Boh.  dokonce ; 
Yind.  dokonzhnu ;  et',  doskonalej.  W  tym  nie  do  końca 
z  Katonem  trzymać  trzeba.  Petr.  Ek.  19.  W  winnicy 
twej  nie  do  końca  będziesz  obrzynał  gron,  ale  ich  zo- 
stawisz nieco  dla  ubogich.  Rudz.  Levit.  19,  10.  (do  szczę- 
tu. BM.  Gd.).  Ćwiczenie  w  zawód  biegania  za  Zygmun- 
ta Augusta  u  dworu  nie  do  końca  jeszcze  zagasło.  Gorn. 
Dw.  32.  Bojąc  się  król  Czeski  o  Krzyżaki ,  aby  ich  Ło- 
kietek do  końca  nie  zniszczył,  wtargnął  mu  do  Polski. 
Biel.  186.  Kazanie  po  Łacinie  uczynił  Maciejowski,  któ- 
rym tak  wzruszył  ludzi  ,  iż  i  ci ,  którzy  nie  do  końca 
rozumieli  języka  Łacińskiego,  musieli  płakać.  Gorji.  Dz. 
14.  Nie  do  końca  się  świat  zepsował,  są  jeszcze  i  lu- 
dzie cnotliwi.  Falib.  Dis.  O  3.  Mowy  takie  miejsce  mają 
tylko  u  ludzi  lekkomyślnych  i  nie  do  końca  pobożnych. 
Smak.  97.  —  ^.  b)  Koniec  per  excell.  koniec  życia, 
zgon,  śmierć,  baś  Ścbeitścnbe,  baś  6tibe.  Koniec  wziął 
taki,  że  się  obiesił.  Sk.  Dz.  170.,  Groch.  W.  593.,  (^Yind. 
konz  jemat,  konz  vseti,  skonzhati  fe,  poginiti  ,  pokon- 
zbat,  skonzhan  biti  perire;  konz,  pokonzhanje,  konz  je- 
manje  pernicies;  Sorab.  1.  koncźwzatźo ,  zakoncźwano 
zguba,  zakonrźuyne  zgubny;  EccL  npi:CTi]Bi\6Hiii€  śmierć). 
Koniec  Maksymiana.  Sk.  Dz.  170.  Tego  roku  Oktawia- 
nus  koniec  śmiercią  miał.  Sk.  Dz.  10.  Gdy  się  na  okru- 
cieństwo udał,  opuszczony  jest,  i  zły  koniec  miał.  Sk. 
Dz.  877.  Nie  badaj  się,  co  groza  wiedzieć,  jaki  czyli 
Mnie  czy  tobie  bogowie  koniec  naznaczyli.  Hor.  1,  S4. 
Min.  Zgubny  koniec,  ostateczna  zguba ,  itai  dliPcrfłc  9?CV« 
bcrtcn.  Przez  różne  nieszczęśliwe  przypadki ,  na  zgubny 
■wyszli  koniec.  Bals.  Śto.  2,  567.  —  2)  Koniec,  do  któ- 
rego dążą,  mierzą,  cel,  zamiar,  zamysł;  bcr  (Ellbjtlicd, 
bic  2lbfi[}|t,  ber  ^m(d;  Yind.  zil,  konz,  nakonz,  nagled, 
navidenje ,  navidba,  (nakonzhati  <  zamierzać  sobie);  Ross. 
npeAtJił.  Między  inszemi  i  ten  jest  cyl  i  koniec  śmier- 
ci Pańskiej  ,  abyśmy  byli  wykupieni  od  nieprawości.  Sa- 
lin. 4,  329  Wszystkie  sprawy  ludzkie  pewny  cel  i  ko- 
niec mają.  Petr.  El.  4.  Człowiecze  rzeczy  te  trzy  koń- 
ce ,  abo  jeden  z  nich  ,  jako  na  cel  przed  sobą  mają ,  to 
jest ,  potrzebę ,  pożytek  i  pociechę.  Gorn.  YYł.  G  Z  b. 
Każdy,  który  co  uczynić  chce ,  ma  pewny  koniec  przed 
sobą,  do  którego  zmierza.  Gorn.  Dz.  117.  —  Końcem 
ablatw,  w  zamiarze,  dla,  nilśS  3(t)fid)t,  megeil,  um.  Jato 
cierpię  tym  końcem  ,  aby  niecierpliwością  rzeczy  nie  po- 
garszać jeszcze.  On  to  czyni  końcem  jednania  sobie  nie- 
śmiertelnej chwały.  KONIECZNIE  aduerb  .,  {Boh.  et  Slov. 
konećne  tandem ,  postremo ;  Ross.  3aK.JiioiiHTe;ibHo).  — 
§.  "i)  do  końca,  ze  wszystkim,  ze  szczętem,  zupełnie, 
zgoła,  luiliig,  biirdjaiiS,  flntij  imb  gar.  Polibiusz,  konie- 
cznie dobry  historyk.  Kosz.  Cyc.  252.  Onemi  podkopa- 
mi odjął  im  koniecznie  wodę.  Warg.  Gez.  236.  NB.  dziś 
więcćj  używamy  nerjalive  niekoniecznie,  nie  ze  wszys- 
Ikiem.  —  g.  2  Nieuchybnie,    *owszeki,    Boh.    naprosto ; 


Yind.  bres  odgovora ,  sploh ,  pezh;  Ross.  kohmb;  (kobs- 
MHO  ,  Eccl.  KoneiiHi  zaiście,  rzeczywiście);  Eccl.  BceBca- 
"lecKH,  BCCKOHeflHO,  noHy)K4ie;  notl^roenbig ,  burc^nuś,  o^iu 
fc^Ibar,  fd)lcci)terbiiigś.  Koniecznie  mi  dziś  potrzeba  pie- 
niędzy, żeby  dyabeł  na  dyable ,  ja  je  muszę  mieć.  Teat. 
22,40.  Juzem  powiedział,  że  niekoniecznie  ,  ale  podług 
jej  woli.  ib.  22.  b,  34.  "KOMECZNIĆ ,  ił,  i,  ci.  niedok., 
przymusić,  jiuiiigcii,  tu  bic  3fi)tl)roenbi(ifeit  t)crfe|ien.  Ostro- 
żność żale  te  w  zakatach  serca  ukrywać  konieczniła. 
Zab.  10,  265.  KONIECZNOŚĆ,  ści,  i,  przymus,  mus,, 
nieuchronność,  cf.  ciasnota;  bic  9?otl;roenbiflfeit.  Yind.  mu- 
rebitnost,  potrebota,  perfdnost ;  (cf.  V'(«(/.  konzhnost ,  do- 
konzhnost=  dokończenie) ;  £fic/.  KOHe^HOCTb ;  Ross.  nenpe- 
;io}KHOCTb.  Polska  była  w  konieczności  wzięcia  się  do 
ułożenia  nowej  konstytucyi.  Ust.  Konst.i  ,9.  KONIECZNY, 
a,  e,  Boh.  konećny  finilus ,  Slov.  koneckowiti;  Yind~ 
konzhen,  dokonzhen ;  Ross.  et  Eccl.  KOiibYhiiiiii,  OKOHwaTejit. 
Huii,  KOHMHTCieHb ,  Ao  KOHua  npiiHa4iie!KamiH ;  {Sorab.  1. 
koncźwarski  śmiertelny,  zawity j;  od  końca,  końcowy, 
kończący,  finalny,  giib=,  cnbigcnb ,  le^ter,  diiPcrfter.  Po 
całej  ziemi  Egiptskićj  od  ostatnich  granic ,  aż  do  "konie- 
cznych granic  jej.  W.  Genes.  47  ,  22.  (aż  do  końca  jej, 
Bibl.  Gd).  Dekret  na  przedanie  dóbr  pozwanego,  nie 
jest  dekret  konieczny,  ale  pośrzedni,  non  depnitiva,  sed 
interloeiitoria  senlentia  ,  przeto  może  być  wsteczon.  Szczerb. 
Sax.  67.  (cf.  zawity).  —  §.  Nieuchybny,  iiot^rBCnbig  ,  n. 
p.  Konieczna  potrzeba  t  niezbędna  ;  Boh.  newyhnutedlny ;, 
Yind.  pofilen  ;  Ross.  Henpe-ioatHufi ;  Eccl.  ny)KHbiii. 

Pochodź,  keńczyk,  koniuszek,  kończyna,  kończasty , 
kończaly ,  kończysly,  kończyć,  dokończyć,  dokonywać,  po- 
kończyć, pokonywać,  skończyć,  zakończyć,  ' zakony wać , 
skończenie,  nieskończenie,  nieskończoność;  2)- konać,  do- 
konać, dokonywać ;  pokonać,  pokonywać;  przekonać,  prze- 
koi\ywać ,  przekonanie-.,  skonać,  skonanie,  'skon,  zgon, 
dozgonny,  dozgonnie,  dozgonność ,  doskonały,  doskonałość, 
doskonalić,  udoskonalić,  luydoskonalić ;  irykonać ,  xvyko- 
nywać ,  wykonany,  wykonatoczy ;  §.  cf.  gonić,  goniec;  cf. 
koń;   g.  zakon,  zakonnik,  zakonny,  starozakonny. 

KONJEKTURA  ob.  Wniosek,  Rag.   rasumgna. 

KONIENKA,  i,  i.,  ziele,  epilhymum,  (stoljfraiił.   Tr. 

KONIK,  a,  m.,  (koniezck,  koniątko,  koś,  Boh.  et.  Slov.. 
konik,  konicek  ,  końitko ;  Sorab.  1.  konik;  Yind.  konjei, 
konjizb,  kojnizhik,  koinnizhek;  Croa/.  konyicz,  paripchecz; 
Bo«n.  kognic;  Rag.  kogniz;  Slav.  konjic;  Hung.  lovatska ; 
Ross.  jioiiia4Ka ,  .iioma4oiiKa ,  J0iiia4yiuKa  ,  (KoneKŁ  2  ły-. 
żwa);  Ticc/.  KOHeKt,  KSioca,  .ioma4Ka,  iiuiaKTjj ;  §.  l.dem. 
nom.  koń ,  cin  '^^ferbd^cil.  Trzeba  mi  konika  pod  wózek. 
Boh.  Kom.  1,  143.  Myśl  i  żądzą  swoje,  gdy  go  na  konika 
miedzianego  włożono,  wyznał  podpalacz  kościoła  Dyany. 
YYarg.  Wa/.  301.  {Trolz  koniki  =  gatunek  tortury).  Konik 
dziecinny ,  laska  ,  trzcina  ,  eiil  ©terfciipfcrb.  Więcej  dzie- 
cięciu myśl  o  koniku ,  na  którymby,  uczyniwszy  go  so- 
bie z  laski,  objeżdżał  a  toczył,  niż  o  łacinie.  Glicz. 
YYych.  J.  5  /;.  —  ^.  2.  Konik,  cicada ,  owad  polny,  brzę- 
czący, ma  skrzydełka  na  krzyż  ułożone.  Zool.  155.  bflś 
^cupfcrb ,  ©rni^pfcrb,  skoczek,  kobyłka,  świerczyk  polny; 
Slov.  konik,  konicek,    kobilka;    Hvng.    sńska;    Sorab.  1. 


430 


KONINA  -  KONIU  CZEK. 


KONJUGACYA  -  KONKLUZYA. 


skotżk:  Croał.  kobilicza  ,  szkakav'irza  ,  clierchek  ,  schyu- 
ricz;  Dal.  prug,  ^kriez ;  Bosn.  kries,  cjarcjak,  crrcjak; 
Boss.  KOHCKŁ.  Ma"  podobieństwo  do  świrczów,  abo  sza- 
rańczyków,  ale  mieszka  na  drzewie,  a  osobliwie  na  je- 
sionie. Ład.  H.  N.  "6.  Koniki  albo  kobyłki  na  polu 
śpiewają  bez  przestanku ,  póki  sJońoe  świeci.  W.  Post. 
M.  559."  Pszczoła  rani,  z/a  mrówka,  szarańcza  poraża, 
Konik  uszy  wrzaskliwym  ćwierkaniem  obraza.  Toi.  Saut. 
4.  Nie  biją  tych  koników,  choć  głosem  wrzaskliwym 
Ustawicznie  się  przykrzą  uszom  niecierpliwym,  ib.  27. 
Lotne  koniki.  Paszk.  Dz.  27.  —  g.  3.  Konik  ptak,  abo 
źrzóbek,  anthus.  Plin.  10,  42.  Catn.  reshgotinz,  ein  SSo= 
gd,  ber  ba^  2Bictevn  ber  'Pferbe  iiadnnadjen  foU.  —  §.  4. 
Konik  morski,  ryba  abo  robak,  sijngnatiis  hippocampus 
Linn.,  biiei  Secpferbd)cn ,  etiie  Secrnupe.  Sienn.  Wyki.  — 
g.  5.  Konik,  koników ie,  ia ,  ?».,  i.  q.  konicz ,  koniczyna, 
ber  ilkt,  SBicfcuflee.  Konikow^e  siać.  Cresc.  578.  —  g.  6. 
Koniki  ,  stolce ,  slupy  dwa  ,  na  których  trepy  przy  bu- 
dzie szkulnej  prowadza  do  rudia.  Mnqier.  Makr.  bie  k^beit 
Snlfen  ober  |łfi'ftcii  ber  Jreppe  bcź  ©teuermamu^  ani  ben 
(5-Ii#t)iffcii.  KONINA ,  y,  i. ,  mięso  końskie  ,  <).iferbf[eif{^. 
Boss.  KOHiina,  KOHeeiiHa.  Zachciało  się  Iwowi  koniny. 
Ezpp.  15.  KONIOBIEG,  u,  m ,  hippodromos,  miejsce 
gonitw  końskich,  hlec:-.  Zdań.  76.,  tai  ^Pferbcreiincil ,  ber 
keniipla^  fiir  bie  l^fcrbc.  KONI  OGON,  u,  m.,  ziele,  equi- 
selum  Linn.,  3ioP|'d)lliail3 ,  prząsłka ,  wielką  ma  podobę 
z  włosy  koniego  ogona.  Urz-ed.  78.  {Eccl.  KOHeromiTe.ib 
stangret,  woźnica).'  "KONIGMANIA ,  ii,  z'.,  KONIOSZA- 
LENSTWO,  a,  n.,  przesadne  lubienie  koni,  passya  do 
koni ,  bie  Cfcrbetptllieit ;  Eccl.  KOHOHencTOBCTBO ,  Graec. 
innofiafla;  orfj.  KOHeneilCTOB^,  innoiiariji;  !'erA.  KOHenen- 
CTBOBCTByK),  Graec.  innonaruo.  KONIOPŁOCH  abo  KO- 
NISTRAĆH  ziele,  hippophobas ,  ncliocmenis.  Plin.  2i,  17. 
'J5fcrbe)cl)eue,  eiii  Sfraut  mim  fid;  bie  *l*ierbe  fdjeiieii  folleii. 
Cn.  Th.  "KONIORYŚ,  ia ,  m.,  hippardium.  Chmiel.  1, 
591.  KONIOWY,  a,  e,  od  konia,  koński.  %\\n\)i  ■■ ,  M 
f  ferbcś.  Maść  koniowa.  Cresc.  683.  KONISKO  ,  a ,  n. , 
koń  duży  niezgrabny,  drabina,  bucefał,  koń  szpetny, 
szkapsko,  eiii  I)dpiid)eś  *].H'erb ;  Boh.  konisko;  Sorab.  {.ko- 
nisko;  Sorab.  2.  konisko,  konischczo;  Bag.  kognina; 
Ross.  ;ioiiiiUima.  KO.MTRUD,  u,  m.,  ziele,  gratiola,  ®iia= 
beitfraut;  gdy  go  konie  chciwie  pozywają,  bardzo  się  tru- 
dzą i  spracują.  Syr.  468.  O  zielu  tym  rozumieją,  że 
przy  nim  konie  stanąwszy,  tak  się  pocą,  jakby  na  nich 
kto  biegał ;  ale  raczej  ztąd  konitrudem  nazwane ,  źe  go 
konie  tak  chciwie  jedzą,  że  się  aż  utrudzą.  Chmiel.  1, 
645.  konie  od  niego  chudną.  Kluk.  Dyka.  2,  33.  KO- 
MUCH ,  a ,  m.,  stadny,  stadowy  parobok.  Cn.  Th.  bcr 
6taflfned)t,  'Pferbefiicdit.  Boh.  konar,  (konif  rostrucharz); 
Slov.  konjr,  konar;  Uiing.  lovósz;  Sorab.  1.  konicźer ; 
Yind.  konjar ,  koinski  hlapez ,  koinik ;  Croat.  konyśr ; 
Dal.  konar,  konuh  ;  Bag.  kognar,  kognuhar ,  kognuh; 
Bosn.  kognar  ,  kobiiar;  ^^ay.  konjar;  /?«,<.';.  kohfoxi ;  (ko- 
H0B041,  K0H0B04eu'b  1.  amator  koni,  'koniarz,  2.  Złodziej 
koński ;  K0H0B04CTB0  kochanie  się  w  koniach) ;  Eccl. 
KOHeniiTaTejib ,  oxothhk'b  MuiajHHOJi'. 
KONIUCZEK  ob.  Koniuszek. 


KONJUGACYA  <  czasowanie,  Slov.  skonawatelka,  spogitelka, 
spogugienost,  spogenost;  Yind.  prehodishe ;  Boss.  cnpH- 
/KeHie.  KONJUGOWaC  ob.  Czasować.  Boss.  cnpaib  ,  cnpa- 
raib.  KONJUNKCYA,  yi,  i,  złączenie,  zjednoczenie,  con- 
junctio  grammatica,  spójnik.  Kpcz.  Gr.  1.  p.  65.  tai  Sin« 
bcmort.  Slov.  spogka,  spogowka.  KONJUNKTURA,  y,  i., 
okoliczność  przypadająca ,  btr  Umftniib ,  Scituinftaiib-  Kon- 
junktury  u  polityków,  szyki  rzeczy  politycznych,  zdarze- 
nia. Lub.  Boz.  462.  KONJUNKTYW ,  w  gramm.  tryb 
łączący.  Boss.  coc.iaraieJibHoe  HaK.iOHeaie. 

KOŃIUSŹANKA,  i,  i.,  córka  koniuszego,  bc«  StollmeiflcrS 
Jp^ter.  Tr.  KONIUSZEK,  szka ,  m.,  dem.  nom.  koniec; 
kończyk,  ein  6nb(^en,  Snijc^cti.  Boh.  konećek;  Sorab.  2. 
konazk ,  hokusz,  hokuszk;  Boss.  koh4HKŁ.  /«  angulos 
exire  dicuntur  folia,  w  "koniuczki  rość.  Maj:z.  Koniu- 
szki gałęzi  obłamał.  Leop.  Ezcch.  17,  4.  Prosił  tylko, 
żeby  'koniuszczek  palca  w  wodzie  omoczył.  W.  Post.  Mn. 
279.  iai  SIcuPerfte  feiiie^  gingcrź.  iut\).,  bie  ciuPerfte  gin= 
gcrfpi^e.  'Koniuszczki.  Bog.  Doi.  1,16.  Ucha  niższa  część, 
co  wisi  na  dole,  koniuszek  uszny.  Kirch.  Anat.  84.  Mi 
Cbrldppdjeii.  Widzisz  ten  koniuszek  nóżki,  niby  trafun- 
kowo,  w  rzeczy  zaś  samej  umyślnie  z  pod  sukni  wy- 
mykający się?  Zabł.  Bal.  25.  Koniuszki  u  jeleniego  ro- 
gu, oh.  Koniec,  końce,  tie  ^infen ,  3(icfeii  om  .'pirfc^geifei^ie. 
KONIUSZA  góra,  ber  SoPbenj,  pod  Proszowicami  w  Kra- 
kowskim; Srzeniawczyk,  który  mieszkał  na  tej  górze, 
prziulał  konia  do  Węgier;  i  tenże  koń  w  trzy  lata  zasię 
przyszedł  do  niego ,  i  stado  wielkie  koni  mu  przywiódł. 
Biel.  62.  KO.MUSZKA,  i,  i.,  miara  dwóch  garców. 
Czack.  Pr.  1,  295.  ein  OTaP  yon  2  ©arnice.  KONIUSZO- 
STWO,  a,  n.,  urząd  koniuszego,  ba>3  ©tnllmcifteramt.  Ko- 
niuszostwo  i  horodniczostwo  Nowogrodzkie.  Czach.  Pr. 
212.  cf.  brejterstwo.  KONIUSZY,  eeo ,  m.  snbst.,  nad 
końmi  i  stajniami  przełożony,  ber  ©tiilluicifter.  (Yind.  ko- 
inski Yuzhenik ,  shtalni  moister ,  konjarski  predstoinik; 
Croat  et  Hang.  loYŹszmester;  Rag.  koijniejar  ,  kognusc- 
nijk;  Bosn.  kognicjar;  Boss.  KOHiouiiri ,  CTaJiMeiicTepŁ, 
obs.  ace.ibHimeri ,  ob.  Jasła).  Z  strzelczyków  i  masztale- 
rzów na  łowczych  i  koniuszych  awansowali.  Teat.  19.  b, 
6.  O  koniuszym  i  podkoniuszym.  H>pp.  37.  Koniuszy 
Koronny;  koniuszy  Litewski.  KONIUSZOWSKI ,  a,  ie , 
od  koniuszego,  ©talliiiciftcr  = .  Boss.  et  Eccl.  kohiouilcki. 
KONIUSZYC".  a,  m,  syn  koniuszego,  be«  Stallmciftcr'^  toobn. 
K0.\1L'SZYNA,  y,  c, 'żona  koniuszego,  bie  Stnllmciftcrinn. 

'KONKL.WYE  ,  pokój  na  schadzkę  Kardynałów  ,  obraily  Kar- 
dynalskie .   bill'   Ciinclape;   Bag.   zatvor  kardinaalski. 

KONKLUDOWAĆ,  ał,  uje,  act.  niednk.,  wnosić  co  zkąd, 
eincn  i5d)lnp  niad)cn,  fdilicpen.  KONKLUZYA,  yi,  z.,  wnio- 
sek zkąd,  ber  (Sd)lnP,  bie  @d)hiBfiiIijenmt] ;  {Boss.  c.it4- 
CTBie,  3aK-iE0ie.iHOCTb  ,  BbiB04'b ,  ob.  Wywód).  Konkluzya, 
termin  prawny.  Po  wyprowadzonej  indukcyi  sprawy,  po- 
daje patron  konkluzya  jej,  w  formie  dekretu  tego  wszys- 
tkiego, co  z  iniormacyi  wywiódł  na  pożytek  strony  swo- 
jej. To  samo  czyni  patron  z  przeciwnej  strony,  hras. 
Zb.  1  ,  469.  Konkluzya  przypisana  z  pompatyczną  do 
herbownego  klejnotu  alluzyą,  mile  przyjęta.  Mon.  65, 
302.    zamknięcie    mowy,  ber  Sef*IuP  ber "Sfebe,   peroratio. 


a 


KONKORDOWAĆ-  KONNY. 


KONOP'  -  KONOPIASTY. 


431 


'KONKORDOWAĆ,  al,  uje,  ad.  niedok.,  porównywać,  zno- 
sić z  sobą,  mit  ciimiibcr  nerfllcii^cn.  Trzynaście  lalopiszców 
zgadzafem ,  konkordowafem ,  i  w  jedno  miejsce  dla  wy- 
badania  prawdy   znosifem.    Stryjk.  58. 

KONKUIlENCYA  ,'  yi ,  i,  \)  zbieganie  się  ludzi,  ber  3ulaiif, 
^ai  3"fin™C"''T'ff"  ^'■'^  CciitC.  Liczna  by/a  obojej  płci 
konkurencya.  Tr.  —  1)  Ubieganie  się  o  co ,  o  urząd,  o 
pannę  w  małżeństwo,  bnź  ScmcrOcn  urn  ftma^,  bat^  3(n= 
flldjcn.  W  konkurencya  się  o  ten  urząd  odezwa/.  Tr. 
Kawaler  zacnego  urodzenia  oświadcz\7  mi  sie  z  konkuren- 
cya do  naszej  córki.  Teal.  26,  88.  KONKURENT,  a,m., 
ubiegający  się  za  czym,  starający  się  o  co;  ber  3)?itb£tucr= 
ber,  ber  9lnfiid)er.  Odzywają  się  różni  konkurenci.  Jaki 
taki  się  kolo  damy  kreci.  Jabi.  Ez..  6.  gtc^llierbcr , 
Sreccr.  Nauczę  ja  Waści  Panie  konkurencie,  co  to  jest, 
ze  mną  do  jednej  się  uinizgać  panny.  Teat.  28,  HO. 
KONKURENTKA,  i,  i.,  wspófubiegająca  się,  rywalka, 
bic  SDiitbcaierberinii,  ©oiicurentiiin.  Pójdę,  niechaj  niezbo- 
zny  Jowisz  błąkająca  widzi ,  I  Juno  niech  z  wypchniętej 
konkurentki  szydzi'.  'Uslr.  Troi.  W.  KONKUROWAĆ , 'ał, 
uje  act.  niedok.,  współ  ubiegać  się  za  czym ,  starać  się 
o  co  spoinie ,  fid)  urn  ctiua^  mit  bciuerben.  Nie  jestże  to 
rzecz  dzisviaca ,  że  syn  razem  z  ojcem  konkuruje.  Teat. 
7,  91.  KONKURS,  u,  m.,  ^.  i.  zbieg  ludzi,  ber  3ufam= 
meiilaiif  ber  8cutc,  ber  Sliiflauf.  Przy  pogrzebie  taki  był 
konkurs  ludzi  cisnących  się,  aby  cokolwiek  z  rehkwij 
świętego  mieli  ,  iż  kościół  zamknąć  musiano.  Sk.  Zyw. 
1,  419.  Nie  widzieli  mnie,  ani  z  kim  gadającego,  ani 
konkurs  hidu  czyniącego.  W.  Act.  24,  d2.,  (buntującego 
lud.  Bibl.  Od.).  —  jj.  2.  jurid.  Konkurs  wierzycielów, 
ber  Soiiciirś  ber  ®Idiilnfler.  Przeładowane  nad  wartość 
długami  dobra  ,  podpadają  pod  konkurs  albo  potioritatem 
hastae.  Ostr.  Pr.  (]yw.  {  ,  250.  Kupcy  długów  narobi- 
wszy konkurs  podnoszą,  i  w  nogi  za  granicę.  Teal.  21. 
b,  4.  cf.  bankrut.  —  ^.  Konkurs,  konkurowanie,  kon- 
kurencya, współubieganie  się,  baź  Sonciiriren,  ber  (Joh= 
curź,  ba«  aSitbciuciben;  burlesq.  KONKURY  =  współzaloty, 
n.  p.  Na  wsi,  niedługa  ceremonia,  przyjdzie  w  konkury, 
pokłoni  się  raz  matce  i.  ojcu;  dadzą  córkę,  dobrze;  a 
nie,  to  jedzie,  zkąd  przyjechał.  Teat.  22,  113.  Będę 
musiał  wdzi;ić  frak  z  guzami ,  i  en  chevalier  zacząć  kon- 
kury, ib.  54,  21.   ob.  Zaloty,   umizgi. 

'KONNESER   ob.  Znawca,  poznawacz. 

KONNICA ,  y,  i,  jazda ,  kawalerya  ,  bie  SReiiterei).  {Boh.  ko- 
nice  stajnia  końska);  Sorub.  i.  konacże  ;  Yiiid.  konjnazhi, 
jesdazhi  ,  koniniki,  jisdiz.hi;  Croat.  kognadia,  konyani- 
chtvo;  Hang.  lovashad;  Slav.  konjici,  kavaleria ;  Bosn. 
kognici ,  cetta  kognika ,  jezdici;  Bag.  kognizi  ;  Ross. 
HOHHiiua  KONNO  udicrb.,  wierzchem  ,  na  koniu  ,  jii  *pfer' 
be.  Żaden  na  wozie  nie  siedział,  ale  wszyscy  jechali 
konno.  Warg.  Wal.  251.  Eccl.  koiiho,  kohcmi,  Ha  KOHt. 
KONNOLOTNY  n.  p.  żołnierz.  Gwagn.  591.  szybki  na  ko- 
niu, rppbcfiiigcit.  KONNY,  a,  e,  na  koniu  jczdżąi^y,  rci= 
tCllb.  (Woal.  konyaiiihki  ;  Hiing.  lovagosi  ;  5/ni'.  konjnicski ; 
hoss.  et  Eccl.  KOHHuti ,  i(oiinqeci<iii  Książę  ten ,  dwór 
tylko  chował  konny,  gdy  przypadała  dokąd  droga,  żaden 
na  wozie  nie  siedział,  ale  wszyscy  jechali  konno.    Warg. 


Wal.  251.  Poczta  konna  i  wozowa.  S.  Grodź.  2,  78^ 
bic  reitcnbe  iinb  fabreiibe  ^'oft.  Konna  bitwa,  ciiie  Scfilac^t 
ju  ^Herbe,  mit  ber  ©lUiallcrie.  Konny  żołnierz  =  jezdny. 
Konne  wojsko  =  konnica  ,  jazda  ,  kawalerya.  KONNY  ,  ego, 
OT,  subst.  jezdny,  jeździec,  bcr  Seiter,  Vind.  koinnazh, 
koninazh,  koinik  ,  shitnik  ,  konjanik,  jesdazh;  (jam.  koj- 
n^k ;  tiVoa^  konyanik,  katan;  /./a/,  konik,  konynik  ;  Hung. 
lovas,  lowagh ,  lovagos  ;  Slav.  konjanik;  Bosn.  et  Bag. 
kognik  ;  Boss.  et  Eccl.  kohliiiikt. ,  BLCAAbiiHKi.  Konnych 
było  sześciu,  \ii)i  3{eitcr  ober  fecf;^  aSanii  ju  '])ferbc.  Kon- 
ny, posłaniec  konny,  kursor,  goniec  Ross.  t340B0ti , 
BepxoBofi. 
KONOP',  i,  i,  KONOPIE,  \,phr.,  (Boh.  konope ,  semenec, 
{ob.  Siemię);  Sorab.  2.  konope;  Sorab.  1.  konepa,  ko- 
nepe,  konepy;  Yiiid.  konopla,  konopie,  (cf.  Yind.  konop  « 
powróz,  konoplar  •  powroznik) ;  Croat.  konoplya  ,  (ko- 
nop-- powróz) ;  Garn.  konopie;  Dal.  konoplye;  Rag.  ko- 
nopglje,  (koniip  funis);  Bosn.  konopgije,  konopina,  ka- 
navaf,  kudiglja ;  Slav.  konopja;  Ross.  KOHoneJb,  koho- 
n.ifi ,  KOHoncjLKa ,  KOHon.in,  ncHbKa ,  ob.  Pieńka;  Grae- 
colal.  cannabis,  canapa;  llal.  cannapa ;  Pers.  cannab; 
Lat.  med.  canvnm,  chamoeruui  ;  Gall.  chanvre  ;  Angl. 
hemp;  Scec.  hampa  ;  Holi.  hamp,  hennep;  Ger.  ber  $anf , 
cf.  (jaiiiiepnź  3lblg.|;  roślina  przędzodajna;  płótna  z  niej 
nie  tak  przednie  jak  ze  lnu  ,  ale  wielorako  przecie  zda- 
tne. Prócz  tego  z  konopi  robią  liny,  powrozy,  sznury, 
sieci ,  żagle.  Kluk.  Rośl.  5 ,  350.  Konopie  samica  ma 
rózgi  cieńsze  bez  gałęzi  i  nasienia  ,  a  te  zowią  szuszki 
abo  płoskonki;  Boh.  poskonna  konope;  Ross.  n.ioCKOHb, 
Simmcl,  33aftling  ;  samca  zaś,  który  nie  kwitnąc  daje  na- 
sienie, zowia  głowaczkami,  maciorami.  (Boh.  hlawata 
konope),  Sy/.  822.  Ład.  H.  N.  7G.  ber  Saat^jmif.  [Błąd. 
ber  ginimel  zowie  się  konopia  samiec ,  a  Saat!;aiif  samica. 
Dóbr.  Zgodnie  z  tem  mówi  Ładowski  w  powołanem  miej- 
scu :  Konopie  są  dwojakie ,  które  dochodzą  wcześnie  zo- 
wią się  ploskonią ;  drugie  nie  kwitnąc ,  dają  nasienie  i 
są  maciorami  abo  głowatkami  —  2].  Właściwemi  kono- 
piami zowią  głowaczki.  Kluk.  Rośl.  3,  350.  Lnu  i  ko- 
nopi kłuba  albo  kopa  garści.  Przędi.  109.  Z  nasienia 
wybijają  olej  na  różne  potrzeby.  Ład.  //.  N.  76.  ztąd 
konopie  wiejską  oliwa  chłopi  zowią.  Ob.  Post.  A.  2.  Już 
nie  pomoże  rózga,  ani  konopie  (postronek  z  konopi). 
Burl.  B  3.  Sporo  jak  konop'  roście.  Cn.  Ad.  1081.  cf. 
jak  grzyby  na  wiosnę;  er  njćic^ft  ft)  f^tiell  mie  ber  §anf, 
tuic  bic  SiljC.  Szczupły,  szczury,  cienki,  glista,  konop'. 
Cn.  Ad.  1138.  [o  biiiiit  uiib  biirr,  \m  eitt  ^-laiiffteiujcl, 
(Boh.  konopaty  wysnuikły,  smagły).  —  Ni  ztąd  ni  zowąd, 
wyrwał  się  jak  Filip  z  konopi.  Teat.  33.  d,  37.,  ib.  18. 
b,  10.,  Mon.  75,  51.  (ef.  Eilip);  er  rourbe  iiorlaiit.  —  (S/ov. 
ProiK  Ne  wi,  kade  s  konopi,  non  reperit  rimam,  nie 
trafił).  Oganiać  konopie.  Rej.  Zw.  237.  (niepotrzebna 
robola).  Junacy,  są  to  straszydła  w  konopiach ,  które 
wewnątrz  nie  mają  serca.  Pilch.  Sen.  list.  2,  287.  (wię- 
cej huku  niż  puku).  —  §.  2.  Konop'  wodna  ob.  Korbie- 
niec ;  Konop'  Włoska  ob.  Kleszczowina.  KONOPIATKA , 
i,  z.,  gatunek  gruszek,  bie  ,f;atifbirne.  Tr.  KONOPIATY, 
KONOPIASTY,  a,  e,  konopiasty    koń,    alezan    roux ,    cill 


432 


KONOPKA  -KONSENS. 


KONSERWA-KONSTELLACYA. 


3Jot^fu$«.  Tr.  KONOPKA,  i,  i.  KONOPNIK,  a,  m.,  KO- 
NOPNICZEK,  czka,  m.,  dem.,  (tfo/i.  konopka ,  konopasek, 
girice,  girjćek ;  Slov.  konopka  ;  Hiing.  kenderitze;  Sorab. 
2.  konnopaz;  Sorab.  \.  konepacżk ;  \ind.  konoplienka. 
lietenza  ;  Carn.  repnek;  6Voa<.  jurichicza  ,  (ob.  Jerzyk)  ; 
Ross.  KOHOnMHKa) ;  makolągwa,  fringUla  cannabina ,  ma?y 
ptak  na  grzbiecie  rudawy,  żywi  się  ziarnem  konopnym, 
lnianym  i  makowym.  Zool.  222.  Kluk.  Zw.  2,  256,  ber 
.^anfling,  cf.  dzwoniec.  —  2)  Konopka,  ziele,  Melica; 
Linn.,  kosmata,  ciiiala;  gfadka  ,  nulans;  błękitna  cae- 
rulea.  Jundz.  115.  ^łcrlgra^.  Konopka  ziele,  alisma.  Cn. 
Th.  grofrfjfrailt ;  angielski  trank.  Syr.  827.  SBnlbOliimc;  źa- 
Łieniec.  Jundz.  217.  —  Ross.  KOHoneiibHHK-B ,  rpiiea  koh- 
CKaa  eupatorium  cannabinum ,  2Ba[fcrboftcil,  ob.  Sadziec 
konopnica.  —  3)  Konopnik ,  Croat.,  Rag.,  Vind.,  Bosn. 
konop  =  powróz  konopny,  ctn  $niifftricf.  Lecą  pociski, 
głazy,  i  uwita  Przyprawa  ogniów  w  smolnym  konopniku. 
Chrośc.  Fars.  450.  KONOPNICA ,  y,  ź.,  Eupalorium  can- 
nabinum Linn,  Sadziec  konopnica.  Jundz.  405.  gatunek 
upatrku.  Kluk.  Dykc.  1,211.  3Ba)Ter^anf,  5;irjt^flcc  /  2Baffcr= 
boft.  Ross.  KOHoneabHiiKt,  rpusa  KOHCKaa.  KONOPNIANY, 
KONOPNY,  a,  e,  od  konopi,  $anf  =  .  omt  ^janf ;  Bok.  ko- 
nopny; Sorb.  1.  konepacże;  Yind.  konoplen ;  Ross.  et 
£cc/.  KOH0n;iaHuił ,  KOHOne;ibHUH.  Płótno  konopniane,  ko- 
nopne płótno.  Przędz,.  28. ,  Carn.  konopnina.  Nasienie 
konopne.  Zoo).  222.  {ob.  Siemię).  Pole  konopniane  Boh. 
konopiśte  ;  Ross.  KOHon.iSHnKt.  "KONOPACZYĆ  ci.  niedok., 
konopiami ,  kłakami  konopnemi  pozatykać,  n.  p.  skadłu- 
biny  w  okrętach  ,  calfflterii ;  Ross.  KOHonaTHTb  ,  KOHonaqy , 
OKOHonaiiiTb ,  OKOHonaMiiBaib ,  BbiKOHonaruTb ,  BUhOHona- 
MHBaib,  nepcKOHonaTHTb,  40KOHonaTiiTb,  40Koiionaii(iBaTb. 

KONOTATKA,  i.  z.,  nanotowana  rzecz,  tai  Jdigcmcrftc ,  bie 
3(nmcrfuiig,  9?otc.  Chcę  przysięgą  stwierdzić  konotatki. 
Teat.  45.  c,  48. 

KONOWAŁ,  a,  w.,  ber  3feit)[f)mib ,  J^atincnlcfemib ,  iRppiarst; 
Boh.  konjf;  Bosn.  kognuk;  Rag.  kognuh:  Ross.  koho- 
Ba^iŁ.  Konował  sztabowy  ma  razem  i  kowalstwo  umieć  ; 
powinien  znać  lekarstwa  i  wszystkie  defekla  końskie,  in- 
strumenta  konowalskie  i  kowalskie  mieć.  Kaw.  Nar.  197. 
Konia  łykawego  zadenby  z  Włoch  i  z  Hiszpanii  kono- 
wał nie  wyleczył.  Hiiur.  Ek.  149.  KONOWALSKl ,  a,  ie, 
od  konowała,  jjo^arjtź  ■■  ,  Ross.  KOHOBaaoei,  KOHOBajbHbiH. 
W  szkole  konowalskiej  wszystkie  konowały  bieg  nauki 
swojej  odbyć  sa  obowiązane.  N.  Pam.  15,  510.  Instru- 
menta  konowalskie.  Kaw.  Nar.  197.  KONOWALSTWO . 
a,  n.,  sztuka  i  nauka  konowalska,  bie  SloPinrjcneijfiinft. 
•KONOWALIĆ  bydlęta.   Wolszł.  26.  leczyć,    J^tcre  Łeilcn; 

KONRAD  ziele,  Kurdwan  ,  Kunrad,  poziemny  bluszcz,  @uii= 
belreben.  Syr.  615.,   Sienn.  59. 

KONSEKRACYA ,  yi,  z.,  obrządek  duchowny,  przez  który 
pewna  osoba  bierze  władzę  pełnić  obowiązki  stanu'  swe- 
go. Kras.  Zb.  1,  469.  bie  eiiimcibiiiio ,  'bie  SBeiije;  ob. 
Benedykcya. 

KONSEKWENGYA,  yi,  z.,  co  za  czym  idzie,  wniosek, 
skutek;  bie  ^olge ,  bie  golgcrung. 

KONSENS,  u,  ?ft. ,  termin  prawny,  instrument  od  zwierz- 
chności dany,  zezwolenia  na  to,  co  podpada  jej  szafunkowi. 


Kras.  Zb.  1 ,  469.  bie  SetDiDiguttg ,  ©nmitligurtg ,  griaubnip. 

KONSERWA,  y,  z'.,  konfitury  suche,  robione  z  kwiatów, 
liściów  i  korzonków  roślin ,  końcem  zachowania  ich  od 
zepsucia.  Dykc.  Med.  5,  277.,  Wiel.  Kuch.  405  twint 
goiifttur.  KONSERWACYA,  yi,  z'.,  zachowanie,  utrzymywa- 
nie, bie  erMtut'9-  KONSERWOWAĆ,  ał,  uje  ad.  niedok., 
skonserwować, zakonserwować,  (/oA.,cr^aIten,  bcroa^ren.  hzecz 
na  swoim  miejscu  każda  położona,  konserwuje  sie  dłużej. 
Zab.  16, 19.  KONSERWATOR,  a,  m.,  zachowywaez;  w  szcze- 
gólności: osoba  duchowna,  wyznaczona  na  obronę  praw 
i  przywilejów  zakonnych  według  prawa  duchownego. 
Kras.  Zb.  1,  469.  ber  £)rbenźyerfc(iter ,  ber  bie  3?cd)te  eincg 
Drbenś  ju  nert^eibigcn  (jat. 

KOŃSKIE,  ich,  n.  subst.,  miasto  w  Sandomirskim.  Dykc. 
Geogr.  2,  40.  eittc  6tobt  iit  ber  SSoira.  Snnbomir. 
KOŃSKI,  a,  ie,  od  koni,  |iferbc  =  ,  3{oP=.  Boh.  końsky; 
Slov.  konsky,  koński;  Bosn.  et  Rag.  kognski;  Yind.  ko- 
inski ,  konjski ;  Carn.  kojnske ;  Sorab.  1.  konacźe,  ko- 
niazy;  Croa^  konyszki ;  Ross.  KOHbCKiH,  KOnesiB,  ;iouia4H- 
Huii.  Mięso  końskie  Tatarom  smaczne.  Kluk.  Zw.  1 , 
189.  (ob.  Konina).  W  czwartym  roku  dopiero  źrzebcowi 
wyrastają  wszystkie  zęby  końskie.  Końskie  zęby  są  długie, 
szerokie,  brudne,  mające  dołki,  bób  koński  zwane  Zrze- 
bięce  są  krótkie,  białe,  gładkie.  Kluk.  Zw.  1,  157.  Koń- 
ski kupiec  =  rostrucharz,  ber  3Jopt(iufcI)er.  KOŃSKIE  sta- 
do =  stado  koni ,  Ross.  TaóyH-B ,  raójneui ,  cinc  ©tutłercc. 
Koński  targ,  końskie  targowisko  Ross.  KOUHaa.  Koń- 
ski targ,  czyli  Królewska  ulica  w  Warszawie.  —  Mu- 
cha końska ,  (ob.  Bąk).  Stajnia  końska ,  koniarnia ,  Yind. 
konjarniza,  shtala,  konjarnishe;  Rag.  kognuscniza;  Ross. 
KOHioiiiHa.  Koński  ogon  ziele,  ob.  Koniogon.  Koński 
kopr,  phellandrium ,  rodzaj  i  gatunek  rośliny,  nasienie 
lekarstwem  dla  koni.  Kluk.  Dykc.  2,  179.  ^iferbffninen , 
?BafferfencI)CI.  Końskie,  po  końsku  aduerb.,  nac^  31rt  ber 
^(fcrbe.  KOŃSKONOGI,  a,  ie,  nogę  końską  mający  pfer» 
bcfiifiig.    Ludzie  końskonodzy,  hippopodes.  Chmiel,  j,  104. 

KONSOLACYA,  yi,  i,  pocieszanie,  ber  %XO\t.  Sk  Żytv.  2, 
146.  Konsolacya ,  uciecha,  rozkosz.  Mon.  67,  511.  — 
§.  per  exi'ell.  Dzieci,  dziatwa,  cf.  błogosłavvieństwo  boże, 
Siitber.  Jejmość  Dobrodziejka  jak  się  ma?  a  godna  kon- 
solacya w  jakim  zdrowiu  zostaje?  Zab.  15,  198. 

KONSONANS  ob.  Spółgłoska  ;  oppos.  yocalis,  samogłoska. 

KONSPIRACYA  ob.  Sprzysiężenie,  spisek;  cf  rokosz. 

KONSTANTY,  ego,  m.,  imię  męzkie,  n.  p.  Konstanty  Wol- 
ski, Consluntius.  KONSTANTYN,  a,  m.,  imię  mezkie,  Con- 
stanlinus.  KONSTANTYNOPOL,  a,  m..  Cams^rod ,  Stam- 
buł, stolica  Turecka.  Dykc.  Geogr. 'i,  iO.  &.(■/.  KoHCTaHUiHU 
rpa4'B ;  Tw/c.  Istambol ,  Istanbol,  'Islambol,  Konstantanije; 
SlonftantiiiDpel.  W  dawnych  pismach  :  'Konstantynopole  , 
n.  p.  Stryjk.  702.  Rirk.'  Gi.  Kun.  KONSTANTYNOPOLA- 
NIN,  a,  m.,  Stambulczyk,  rodem  z  Carogrodu  ,  Carogro- 
dzanin  ;  eiii  JSpiiftantinppplitnner.  Krom.  478.  Ecrl.  Uapo- 
rpa4eut  KONSTANTYNOPOLSKI,  a,  ie,  KONSTANTY- 
NOPOLITAŃSKI ,  Sonfłantint'pplitaiii[cf).  Konstantynopolski. 
Stryjk.,   Krom.,   Biel.,    l'im.   Kum.  29. 

KONŚTELLACYA,  yi,  z.,  Konstellaoya  jest  pewna  liczba 
gwiazd  przyległych  sobie,  i  od  figury,  którą  ich  czyni  uło- 


KONSTRUKCYA  -  KONSYLIARZ. 


KONSYLIARSKI-KONTENT.        435 


zenie,  albo  dla  innych  okolicznośni ,  róznemi  imionami 
nazwana.  Boh.  Próg.  8  p.  gwiazdozbiór,  bic  SctiiftPUation, 
Slóv.  hwezdnatost;  Surah.  \.  zwezdżeno;  Ross.  c03Bt34ie. 
Cafe  niebo  dzieli  się  na  gromady  gwiazd,  czyli  konstel- 
lacye.  A^.  Pam.  19,  66.  —  §.  Gwiazd  na  niebie  rozłoże- 
nie, czasu  narodzenia  czyjego,  aspekt,  pod  którym  się 
kto   rodzi .   Cii.   Th. 

KONSTRUKCYA,  yi,  z'.,  termin  gramatyczny,  znaczący  uło- 
żenie słów  w  mowie.  Kras.  Zb.  1,  473.  bie  grammati[(^e 
©onftrnction.  ih.  szyk,  składnia;  Vtnd.  befedeslosbnost. 
KONSTRUOWAĆ,  składać,  szykować;  Hoss.  comiHiiTbca. 

KONSTUPACYA,  yi,  z.,  zMtwardzenie  stolca.  Krup.  5,  40. 
Comp.  Med.  215  et  496.  8ctbci5ocrl)drtiimj. 

KONSTYTUCYA,  yi,  i,  aj  polit.  ,  ustawa  rządowa,  Vind. 
postava ,  sarozhenje;  Ross.  y.ioJKeHie ,  eirt  3Jfid;?i]cfe|,  ciiic 
(Jonftitution ,  2>erortmung.  Za  dawnych  królów  prawa,  z  ra- 
dą tylko  stanowione,  nazywały  się  statutami;  skoro  zaś 
stany  weszły  w  społeczność  prawodawstwa,  uchwalone 
prawa  nazwane  są  konstytucyami.  Kras.  Zb.  1,  473.  Od 
Zygmunta  Augusta  prawa  konstytucyami  przezwano,  to 
jest,  uchwałami  senatu  i  stanu  rycerskiego  przy  boku 
królewskim.  Z-ih.  5,  418.  OssoL;  te  już  od  lego  czasu 
Polskim  językiem  pisane  były.  Skrzet.  Pr.  Pol.  i,  6.  Kon- 
slytucya  5go  Maja  r.  1791,  pamiętna  pod  tytułem  Usta- 
wy Rządowej.  Ust.  Konst.  1.  — •  §.  ogólniej  Prawo,  prze- 
pis, ®cfe|i,  ^orfdjrift.  Znak  pierwszy,  a  powiem  to  śmie- 
le  Zguby  naszej,  konstytucyj  wiele.  Tward.  Misc.  113. 
Podał  fundator  zakonowi  regułę  albo  konstytucye  ,  a  w 
nich  sposób  życia  świątobliwego.  Sk.  Żyw.  2,  452.  —  b) 
phys.  Konstytucya  ciała  =  kompleksya,  btc  SctbeśCOtlftitutiuit. 
V>nd.  telefnu  napraulivu ,  sbivotnu  vshafanje ;  Boss.  it- 
jiocjoaceHie  ;  Ecd.  hmctbo  ,  iisitHCTBO.  Wiek .  konstytu- 
cya, choroba  pacyenta ,  przepisują  lekarzowi  gatunek  i 
miarę  i  porządek  lekarstw.  Pilch.  Sen.  57.  KONSTYTU- 
CYJNY, a,  e,  od  konstytucyi,  ©onftitlltioil^  ' .  Sejm  kon- 
stytucyjny roku  1791. 

KONSUL,  a,  m.,  (Boh.  koftiel  radzca) ;  u  Rzymian  miał 
najwyższą  władzę  do  roku,  a  dwóch  ich  corocznie  obie- 
rano ,  ein  9{5mifc^cr  ©onfitl.  Teraz  konsul,  nazwisko  ludzi 
autoryzowanych  od  monarchy,  rezydujących  w  miastach 
obcych,  dla  dozoru  handlu  kraju  swego.  Kras.  Zb.  1, 
474.  ein  gonful  tn  etiier  §niii)cl3|tat)t.  KONSULAT,  u,  m., 
KONSULOSTWO,  a,  n.,  urząd  konsula,  Ross.  4yMH0Ha- 
la-ibCTBO.  Konsulustwo  we  Francyi.  N.  Pam.  17,  262  et 
18,  592. 

KONSYDERATKA ,  i,  ź.,  kieszeń  u  sukien  kobiecych  rogo- 
wych, ciiie  lafc^e  an  ben  25iiijclr5ctcii.  Zaczęto  mię  ubie- 
rać; włożono  mi  sznurówkę,  du  lego  przywiązano  kon- 
syderalki.  Teat.  58,  52.  Będziesz  się  śmiał,  gdy  ją  oba- 
czysz  w  brylantach ,  z  różem  i  konsyderatkami.   ib.  4l,59. 

KONSYLIARZ,  a,  m.,  radzca,  bet  3iatl} ,  $ofrat^.  'Konsul- 
tor,  sowietnik.  Steb.  pr.;  Boh.  kon.sel,  koncel;  Slov.  rd- 
dec;  Vind.  fvilnik;  Carn.  svjetuvavz,  posvjetuvavz;  Slav. 
vichnik ;  Croat.  szvelnik,  tolnachnik,  vechnik;  Ross.  co- 
BtTHHKi.  Najpierwszy,  najstarszy,  prezydujący  konsyliarz 
Ross.  nepBOCOBtTHHK^B.  Dla  nienawiści  między  konsylia- 
rzami,    zdrowa    rada    nie    może  być  na  placu.    Lub.  Roz. 

Siownik  Lindego  wyd.  2.  Tom  II. 


455.  Konsyliarz  nadworny,  appellacyjny  i  t.  d.  KON- 
SYLIARSKl,  a,  ie,  Sat^g  »,  ^v\xa\\ji ■- .'  Boh.  konśelsky; 
Croal.  tolnachnichki ,  szvetnikov  ;  Hoss.  coBtTHlwefi  ,  co- 
BtTHimifi,  coB-tTHimecKiH.  KONSYLIAHZOWA ,  y,  z'.,  żo- 
na konsyliarza,  bte  $ofrdtl)tUIt ,  3!dt  billtl.  Crnat.  tdlnachni- 
cza ,  szvetnicza ;  Ross.  coetTHima  KONSYLIARSTWO, 
a,  n. ,  godność  konsyliarska ,  bie  i)ofrat^^|'telIe.  —  §.  coli. 
Ichmość  Państwo  Konsyliarstwo.  Teat.  55.  d,  65.  konsy- 
liarz z  żoną,  ber  $crr  s)ofrat^  mit  feincr  ©emablinii.  KON- 
SYLIARZOWNA  ,  y,  z'.,  córka  konsyliarska,  bie  §ofrat{;3s 
tod^tei'.  Jejmość  Panna  konsyliarzówna  ,  wysokiej  eduka- 
cyi  dama.   Teat.  8.  c,  42. 

KONSYSTENCYA,  yi,  z.,  gęstość,  miąższość,  spójność  mie- 
dzy częściami  rzeczy,  bie  ©mififtciij ,  iiatiiritdje  8efd;ajfen^ctt 
ber  J^eilc  eincź  Slorperź.  Ziemia  urodzajna  powinna  mieć 
dobrą  konsystencyą;  nie  powinna  być  tęga,  twarda,  lecz 
ani  zbytnie  rzadka.  Kluk.  Kop.  1,  267.  —  g.  Konsysten- 
cyą nazywają  się  miejsca  wyznaczone  lokacyi  wojska.  Kras. 
Zb.  1,474.  ©taitbqimrticrc  ber  ©olbatcn.  W  miastach,  gdzie 
żołnierze  mają  konsystencyą ,  rzadko  który  mąż  jest  pa- 
nem żonv  swojej.   Teat.  15,  46. 

KONSYStORZ,  a,  m.,  (KONSYSTARZ.  Cn.  Th.);  sąd  du- 
chowny, trybunał  biskupi  i  każdej  duchownej  jurysdykcyi. 
Kras.  Zb.  1,  474.  i>ai  Sonfiftorium ;  Boh.  konsystor;  EccL 
TiyncKaa  iisóa,  TlyMCKOil  npiiKasB,  (cf.  ciwun).  Wolność 
zupełną  mają  dyssydenci  ustanowić  konsystorze.  Yol.  Leg. 
7,  576.  Będziesz  przyczyną,  że  się  po  konsystorzach 
włóczyć  będę  za  rozwodem.  Teat.  21.  b,  10.  Konsystorz 
najwyższy  Ross.  nepBonpecTOjie.  KONSYSTORSKI,  a, 
ie,  KONSYSTORYALNY,  a,  e,  conriftorinh .  Boh.  konsy- 
stofsky. 

KONSZACHTY,  KONSZAFTY,  KUNSZAFTY,  ów,  phr. ,  (cf. 
Germ.  j!ii!ibfd;aft  31  big.);  Ross.  mauiHii,  (cf.  szachry;  cf. 
szachrajstwo;  cf.  Sorab.  1.  fchaft  interes,  fchafźik  interes- 
sik);  tajemne  z  kim  porozumienie  i  układy,  Ross.  n04- 
BOAT>,  geticimeź  2>crftdiibnip  mit  jemaiibeit.  Na  co  on  się 
tak  często  do  ciebie  nawija,  co  za  konszachty  twe  z  nim 
do  kata?  Min.  Ryt.  1,  144.  Czy  i  ty  nie  wchodzisz  z 
nim  w  konszachty?  Teat.  30.  e,  12.  Twoja  kmoszka  kon- 
szachtami swemi  z  tych  labiryntów  cię  nie  wyprowadzi. 
Mon.  73,671.  Jej  to  konszachty.  TeatAi.  b.Ho.  KON- 
SZAFT(3WAG  się  z  kim  recipr. ,  Ross.  uiaiiiHimaTb ,  w 
poufałe  porozumienie  zachodzić,  im  oertraiitcii  'Jjerftdiibniffe 
mit  jcmanben  leben.  Z  panem  się  nie  konszaftuj,  ani  żar- 
tuj z  panią.  Boć  takowe  żarty  kiedyś  zgania.  Kochów.  Fr. 
53.  (cf.  "bezpieczny). 

KONTEKST,  u,  m  ,  a)  rzecz  w  piśmie  zawarta,  bcr  Sn^nlt, 
SnbCflriff.   Tr.  —  b)  Związek  pisma.  ib.  bcr  3"f'i""«">l"ing. 

KONTEMPLACYA,  yi .  i,  Śk.  Żyw.  i,  418.  rozważanie,  bie 
Sctrac^tiliig,  n.  p.  Uważanie  natury  bozkiej,  koniemplacya. 
Ktok.  Tiu-k.  166,  ob.  Bogomyślność,  bie  Sefi^aiilic^fcit,  ba3 
DcfĄiiiilii^e  iiben. 

•KONTEMPT,  u,  w.,  Star.  Ref.  22.,  Kulig.  19.  wzgarda, 
niecześć,  hańba,   pohańbienie. 

KONTENT,  a,  o,  (Kopcz.  Gr.  2,  p.  169.);  konlentniejszy 
Compar.;  kontciit  z  czego  <  przestający  na  czym,  yertJtliigt, 
jufricbeti  mit  etroa^;  Garn.  sadovoln ;  _  V'(/i(/.  diivojlen,  sado- 

85 


iU 


KONTENTA  -  KONTENTO  WAĆ. 


KONTERFEKT  -  KONTRAKT. 


volen  ,  sadoYoljan,  sailostjen  ,  sadoslliu  ;  Slap.  zadovoljni; 
Croat.  zadoYÓlyen;  Hoss.  40B0.ibHbiH ;  Ecrl.  camoaoboai.iit.. 
Z  tych  zwyczajnie  ludzi  najbardziej  jesteśmy  konienci,  lo 
się  z  nas  najlepiej  konterui  być  zdawają.  Zab.  13,  72. 
Nigdy  człek  nędzny  nie  jest  konient  z  swojej  doli,  Za- 
wsze pragnie,  a  co  ma  w  ręku,  to  go  boli.  Nar.  Dz.  5, 
49.  Kto  kontent  z  siebie,  ten  mędrzec  prawdziwy.  Zah. 
15,  570.  Być  kontent  sam  z  siebie,  jest  to  znak  pewny 
zle^o  gustu.  Zub.  S,  71.  Gdzież  są  ci  ludzie,  co  z  swo- 
jej własności  tyle  kontenci,  że  już  więcej  pragnąć  nie 
myślą?  Zab.  8,  270.  Nigdy  nie  kontent  człowiek  z  swego 
stanu.  Jahf.  Ez.  174.  Błogosławiony,  który  z  swego  kon- 
tent. Sk.  Kaz.  4C8.  Nie  zawsześmy  szcześliwemi ,  ale 
kontenci  zawsze  być  możemy.  Zub.  15,  74  Kio  konient 
z  mała,  żyje  bez  mozołu.  Hor.  1,  279.  (cf.  to  pan  zda- 
niem mojem,  kto  przestał  na  swojemi. — -  ^.  emu  luslnnn. 
1  groszem  konienci,  gdy  z  poczciwej  pracy.  Użyjmy  do- 
brej chwili.  Kras.  Lisi.  2,  100.  —  §.  Kontent  =  wesoły, 
dobrego  humoru,  nieposepny,  wypogodzony,  Vind.  gme- 
ten,  verel,  friiWiĄ,  Bcrgiiiiflt.  Kontent,  jakby  go  bocian 
nosem  iskał.  Jubi.  Ez.  15.  (cf.  bocian).  KONTENTA,  ów, 
plur.,  rzecz  w  czym  zawarta,  ber  ^iibnlt,  treść,  suma.  Tr. 
KONTEiNTA,  y,  ź. ,  KONTENTACYA,  yi ,  i.,  uspokajanie 
żądań,  zadosyć  uczynienie,  przestawanie,  baS  33ffricbioiClt/ 
bie  Sjcfrtcbigmiij ;  (Yind.  sadoslnost;  Croat.  zadov(Mnoszt, 
zadoYolscbma).  Miasto  bratu  przywraca;  tylko  co  skarb  dla 
kontenty  żołnierskiej  (in  donaliva  militum)  a  dla  kosztu  wo- 
jennego wybiera.  Krom.  70.  By  kto  na  ziemi  wszystko 
miał:  nasycenia,  kontentacyi  i  uspokojenia  w  lvm  nicmasz. 
Sk.  Żyw.  2,  298.  Łaska  J,  Kr.  Mości  każdemu  z  was  przy- 
stojne konientacye  obmyśli,  liir'!.  Cliodk.  10.  (nadarody, 
SliolMtlinijeilJ.  Arab  dla  bezpieczeństwa  miał  nas  przez  tę 
drogę,  za  słuszną  kontenlacyą  prowadzić.  Wnifi  /hk/:. 
117.  —  §.  Kontenlacyą,  ł.isztowe,  w  Gdańsku,  płaca  od 
każdego  łasztu  zboża  [irzez  kupca  zakupionego,  szyprowi. 
List.  159.  ciii  ®clbi]ffd)0tif  «umi  jcbcr  Snft  6H'trcibc.  KONTEiV- 
TECA,  y,  i.,  [z  ^^/»^/|■.  (i|  ukonl<M)lo«anie  v\iclkie,  uciecha, 
rozkosz  ,  (]VOfci'  3>fri]lu'uiCll.  hn  mniej  czasu  bywa  do  ucie- 
chy, Tym  w  konteiilecy  większe  są  pośpiechy.  Illiraśi-. 
Ow.  285.  Przyjemną  to  im  będzie  knntentecą.  Znh.  12, 
28.  hniai.  Twój  to  jest  żywioł,  twój  domowe  \\rza«v, 
W  nich  kontentecy  i  swej  szukasz  sławy  l'o/.  Aii/  255. 
Serce  mu  się  rozsiada,  widząc  tak  dalece  Okriilnyrh  nie- 
przyjaciół swoii  h  kontentece.  /'ot.  Zur.  155.  Ludziom  po- 
płaciwszy z  ich  kontentccą  ,  odpr.iwiłeni  irh.  VV'i//y.  Hudz. 
550.  (tyle.  że  byli  kontencu  KONTENTOWAG,  ał,'MJe  oH. 
nieduk. ,  ukontentować  dok.,  a)  zadosyć  czyniąc  rozwese- 
lać, betnebiijen ,  ©ciutge  t^im,  iimjniigcii ,  Ymd.  sadoyoliti, 
sadoYoljati ,  sadostiti,  safititi,  smueluvati,  dopokojati,  po- 
tolashiti ,  ytashiti,  pomirnali ;  Croat.  zadoyólyujein  ;  Hoss. 
40Bo.ibCTB0BaTb ,  y^oBo.ibCTBonaib ;  ErrI.  joBo.iiiTb.  Nie 
myślał  tylko  żądze  swuje  kontentować.  Jnhf.  T"!  25.  f'o- 
ely  kunleiilują  lub  ćwiczą  umysły.  Kor.  tloi.  17.  Jak  to 
człowieka  koiitentuje,  kiedy  się  co  dobrze  drugiemu  czy- 
ni. Teal.  54.  c,  i  i.  We  Panią  widzę  cudza  bieda  kon- 
tentuje.  ib.  5.  c,  28.  Kontentować  się  czym  =  przestawać 
na  czym,  ftc^  mit  ctrcn^  kgiiiiacii ,  bamit  jiifricben  iiiib  »cr= 


giiiigt  fcmi.  Hoss.  ei  Eccl.  ovaobi\iitii  c«,  3'40BO.ibCTBOBaTb- 
cfl ,  40B.TbK)ca  Często  opuszczał  obiady  swoje,  konlen- 
tujac  się  kawałkiem  chleba  i  wodą.  Sk.  Zyw.  2.  145.  Sta- 
tut Edwarda  nakazuje,  aby  każdy  najwięcej  dwiema  po- 
trawami konlentował  się.  Ostr.  Pr.  Kr.  1,  219.  Wielbłą- 
dy małą  rzeczą  się  kontentiiją.  Haur.  Sk.  524.  —  b) 
Ucieszać  się  czym,  fid)  an  etmai  iicrijiiiiijcii.  baran  crgoicn. 
Beczką  piwa  dłużej  się  może  kontentować  samodziesiąt, 
niźli   garncem   piwa   samotrzeć.   Lek.   C.   2. 

•KONTERFEKT,  'KONTEHFET,  u,  m.,  z  Franc,  odrysowa- 
nie  ,  odmalowanie ,  wyrażenie  czego  z  wizerunku ,  obraz 
przemalowany  abo  w^yrysowany  z  drugiego,  t^ai  Coiltrcfdt, 
boi^  ©cmćilbc.  Pła(MĆ  mają  od  galonów,  rzeczy  haftowa- 
nych, konterfektów,  szkatuł.  VoL  Leg.  4,  80.  Ten  słaby 
a  niedokładny  na  drobnej  tablicy  wyrażony  konterfekt  tych 
dzieł.  Zub.  4,  115. —  Trunsl.  Wzór,  wizerunek,  bai  ?JiU= 
fłcr.  Straciliście  nie  panią,  lecz  konterfet  żywy  wszys- 
tkich cnót.  Groch.  W.  526.  Kuryusz,  on  skromności 
Rzymskiego  stołu  przednie  doskonały  konterfet.  Warg. 
Wal.  122.  KONTERFETOWAG,  al,  uje  act.  niedok.,  od- 
rysować ,  odmalo\yać  ,  cciltcrfciictl ,  aiiiinleit ,  propr.  et  fig. 
Patrz,  jako  właśnie  te  twarz  nam  konterfetują.  Groch.  W. 
585.  Ghrystus  ono  straszliwe  przygody  Jerozolimie  tak 
konterfetował,  jak  niekiedy  prorocy,  gdy  przygody  mia- 
stom konterfetowali  i  opowiadali.  Bial  Post.  25.  Go  lu- 
dzie w  kim  przednie  chwalą,  tego  naśladuj,  i  kształt 
czynienia  konterfetuj.   Gorn.  Dw.  58. 

'KONTEST,  u,  m.,  przyś\yiadczenie,  ba^  Scjciigcit,  ia$  ^(nQ-- 
liip.  Tu  było  trzeba  jawnym  podeprzeć  kontestem  pra- 
wdę.  Pot.  Zic.  61. 

•K0^■f  O ,  z  Wiosk. ,  n.  p.  Na  moje  konto.  Teal.  24,  98.  ob. 
Racliiinck,   rejestr. 

KdNTDR  oh.  Komendor. 

w  KOiNTR  auduerbiul.  ,  w  brew,  prosto  przeciw,  gcrabc  eilt' 
gcgcii.  Lecz  coż  czynić,  gdy  bogów  przeciwne  ustawy 
Nieboć  lo  w  kontr  nam,  rzucać  chce  grom  niełaskawy? 
Min  Ihjl.  1,  98.  Nie  idę  w  kontr  twym  żalom,  ni  o- 
nych  potępiam,  ih.  148.  Niebo  ci  sie  sprzeciwia,  w 
konir  ci  wszystko  czyni.  Teal.  44,  56.  KONTRADYKGYA 
o/l    Sprzeczność ;   Russ.   paSHOptMie. 

KONTIlAKCYA  ob.  Skrócenie,  ściagnienie;  Slov.  sużugićnost, 
siiżowalclka  ,  slahatelka. 

K(*NThAKT,  u,  m.,  Umovya  jakaś,  gdy  ma  pewne  prze- 
zwisko, na  przykład  przedaży,  kupna  etc.  nazywa  się  kon- 
traklem,  (inaczej  ugodą).  Ostr.  Pr.  Cijw.  1,  251.  \ind. 
poLjdilha,  spraulenje,  sglilia,  sprava  ,  bcr  6oiltract.  Kon- 
tr.ikt  słovyny,  kontrakt  pisany.  Kras.  Zb.  1,  475.  Słowo 
jigo  lyle  waży  jak  kontrakt.  Boh.  Kom.  4,  78.  Powin- 
ności ludzi  wiejskich  w  kontrakty  z  dziedzicami  zamie- 
niać. Uft.  Konsi.  1,  116.  Kontrakt  porozumiany,  wyde- 
rek.  Cli.  Th.  Parta  conventa  czyli  kontrakt  króla  z  na- 
rodem. Guz.  Nar.  4,  8.  Małżeński  kontrakt.  Boh.  Kom. 
4.  75  Tego  wieczora  mają  czynić  kontrakt  ślubny,  ib. 
168  KO>TRAKTY,  ów.  plur.,  zjazd  pewnego  naznaczo- 
nego czasu  do  pewnego  miejsca  na  czynienie  wszelakich 
kontraktów,  bcr  giiiitniftciiiimldilag  j.  33.  'in  Ccmtcrg,  Siiluio 
etc.  n'o  mmi  jii  ciiicr  bcftimiiitcn  3"^/  n'''  ''"f  ^■'^  ^.^i^f^  '^^'^^ 


KONTRAKTNIK  -  KONTRY  FAŁ. 


KONTUMACYA-  KON  WALIA. 


435 


beti  Sabrmarft  ^inrcifet,  urn  ©ontrncte  Berfcl)tebeticr  9(rt  nSjU' 

fd)licpctl.  Przypadki  ,  jskie  mi  sie  zdnrzyJy  na  Lwowskich 
kontraktach,  kiótko  opiszę.  Zab.W,  158  Kontrakty  Lwow- 
skie tego  roku  mizerne  były.  Zub.  5,  204.  Jak  Dubno 
Dubnem,  tak  jeszcze  takich  nie  byfo  kontraktów;  zjecha- 
ła się  moc  straszna  państwa  pożyczać  pieniędzy  u  chu- 
dych pachołków.  Zab.  15,  187.  Wysiani  na  kontrakty 
juz  plenipotenci;  Ten  przedaje  wpój  darmo;  a  wdzięczen 
ochocie  Dał  ułomek  kradzieży  kupiec  w  dożywocie  ;  Ten 
zastawia  za  bezcen;  ów  fałszuje  akty;  Tak  to  robią  szczę- 
śliwych zyskowne  kontrakty.  Kras.  Sat.  i'2.  KONTRAKT- 
NIK, a,  711.,  Cn.  Th.,  kontraktujący,  ber  6mitra6cnt>.  KON- 
TRAKTOWY, a,  6,  od  kontraktu',  goiitmctś  = .  Kontrakto- 
wa forma  ,  kontraktowa  zmowa.  Cn.  Th.  —  Kontraktowe, 
ego,  n.  subsl.,  co  się  od  wygotowania  kontraktu  płaci, 
©Olltwcti^gcbiilircn.  Kwitowe  i  kontraktowe  po  wielkicli 
dobrach  komissarzowi  czynią  znaczny  kapitał.  Kras.  Pod. 
2,  52.  Aby  odtąd  komisarz  kwitowego ,  kontraktowego, 
zgoła  żadnego  daru  od  urzędników  i  poddanych  nic  wy- 
ciągał, ib.  201.  —  g.  Od  kontraktów,  bfii  6piitmctciiiim= 
frijiaiT  bctrcjfcilb.  Informował  mię,  skórom  tyiko  przyjeciiał, 
o  zabawach  kontraktowych.  Znb.  11,  160.  Liciiwiarz  kon- 
traktowa. Teat.  24,  67.  KONTRAKTOWAĆ,  ał,  uje,  ui- 
łratis.  niedok.,  kontrakt  czynić,  ctiieii  goiitract  mac!;c:i  n.  p. 
z  kim  o  co.  Różność  kontraktowania  wyraża  wierszyk : 
do,  ut  des;  do,  ul  facias;  furio  ul  des;  furio  ul  facias. 
Kras.  Zb.  1,  475.  Kontraktować  o  liwrunek ,  o  pracą 
Boss.  no4pajiiTb ,  no4paa;aTb. 

KONTRASKARPA,  y.  z.,  ob.  Przeeiwskarpa.  Jnk.  Art.  5,  297. 
wybieżka.  Tr.,  bic  Cpiitrcffarłie.  KONTliAST,  u,  m.,  oil- 
bijanie  się;  /?oss.  npoTiiBoo6pa3nocTb.  KONTRASTOWAĆ; 
Boss.  npoTiiiiOOÓpaHtETb,  npoTiiBOOÓpasHTb ;  ob.  Odbijać. 
KONTRAWALLACYA  ob.  Przeciwkołokopy.  Jak.  Arl.  5,  297. 
KONTRAWENCYA ,  yi,  i.,  nieposłuszeństwo  w  zadosyć 
czynieniu  dekretom  już  zapadłym.  Kras.  Zh.  1,  475.  lllt= 
0c()ovfain  0Oi]cn  hm\ii  gefdfltc  j)ccrctc.  KONTREFAKCYA, 
yi ,  z.,  zfałszowanie  n.  p.  pieniędzy,  lub  też  przedruko- 
wanie książek  nieprawe,  bnś  3?n4mniii5Cii ,  9?ad;bnicfcn,  ber 
3Ja(ł)brucf.  Kontrefakcye  robić  Boss.  nojjt.iaib ,  no44'fe- 
jibiBaTb ;  co  kontrefakcye  robi,  fałszerz  n04J'fe.ibmiiK'B. 
KONTROLLA ,  i,  z.,  sposób  sprawdzenia  rachunków,  ra- 
portów, Pie  Goiltrolle;  Yind.  prutipifmu,  prutirazhun.  KON- 
TROLLER  ,  a,  m.,  trzymający  kontrolle;  Yind.  prutipifar, 
razhunavishar,  raitingpelauz.  KONTftOLLOWAC,  ci.  nie- 
dok., konfrollę  trzymać,  controlliren.  Yind.  prutipifati.  KON- 
TROWAC  nijak,  niedok.,  w  kontr  iść,  sprzeczać  się.  prze- 
ciwić  się,  fid)  iinbcrfcheii,  iinbcrfprcdieii.  W  dyskursach,  któ- 
ro nie  raz  kontrując  mi  wzniecił.  Jnht.  Tcl.  189.  KON- 
TROWERSYA,  yi,  z.,  wątpliwości  o  wierze  roztrząsanie. 
Cn.  Th.,  gpiitroucrfcii,  ©InukiiiSftrcitigfcttcn.  KONTROWER- 
TOWAĆ  z  kim  przed  sądem  =  spór  wieść.  l'r.  Chełm.  44. 
ciiteit  3ied)t^ftreit  fii^rcn. 

KONTRYFAL,  u,  m.,  Zynck ,  u  złotników  szpianter  albo 
kontryiał,  półmctal.  Konwisarze  zamieszują  go  do  cyny, 
przez  co  się  ma  stać  doskonalszą.  Kluk.  Kop.  2,  286.  ber 
3in{,  ber  ©piaiitcr;  cyna  przednia,  jak  Angielska,  eiidlifc^ 
3inn.     W  kącie  siedząc  fałszywe  z  miedzi,    z  kontryfału 


kuje  talery.  Gorn.  Wł.  E  i  b.  Część  z  żelaza,  część  z 
kontryfału.  A.  Krhan.  225.  —  '§.  Kontryfal.  1  Leop.  Exod. 
8,   2.   (bursztyn.   5  Leop.) 

KONTUMACYA ,  yi ,  2. ,  niestawanie  u  prawa  ,  ba^  3fid;ter= 
fdieiiieii  oor  ®ertd)t.  Pozwany  jeśli  na  pierwszym  roku 
nie  stanie,  będzie  zdań  w  kontumacyi,  to  jest,  w  winie 
niestania.  Herb.  Siat.  468.  —  ^.  Kontumacya,  kwaranta- 
na,  przytrzymywanie  podróżnych  dla  doświadczenia  co  do 
chorób  zaraźliwych,  bie  ©tnitiiitiaj,  Quarantatiie.  Dom  kon- 
tumacyi. Aiw.  "85,  2,  195.  KONTU.MACYALNY,  KON- 
TUMACYJNY,  a,  e,  od  kontumacyi,  6mitiimace«.  Zaoczne 
czyli  kontumacyjne  dekreta  te  są,  które  w  niestawianiu 
się  jednej,  druga  strona  zyskuje.  Ki  as.  Zb.  1.  250.  Za- 
oczne kontumacyjne  dekreta.  S.   Grodź.  2,   159. 

KONTUSZ,  a,  m.',  KONTUSIK,  a,  m.,  demin.  (nom.  Turc. 
et  Tatar,  cf  Medoi'um  xńrdvg ;  ale  Turecki  kontusz,  ma 
inny  krój  jak  Tatarski  i  Polski.  A.  dart.  Mscr}.  —  {Croat. 
kontuss,  kabanicza,  zranszka  halya  =  szlafrok ;  Hung.  felsó - 
kontos;  (cf  Croat.  kuntosc  =  kożuch;  Hung.  kóntos  ■■  rękaw); 
Bosn.  kuntuscja,  haglina  gorgna;  Carn.  kandiish;  cf.  Hoss. 
KyHTbiuiTb  długa  suknia  kobieca,  KOłia  kontusz  kobiecy; 
derm.  Slailtiifd) ;  cf  Lat.  contunculus  | ;  zwierzchnia  szata 
Polska,  także  ubiór  bialogłowski ,  baś  potllifd)e  Clierflcib ; 
fiild)  cinc  SBcibcr  =  ©OiltilfdjC.  \Slav.  haljinai.  Koniusze,  żuki 
i  czuhaje ,  wschodowe  ubiory.  Tward.  Wi.  201.  Równie 
pod  kontuszem,  jak  pod  frakiem,  znajdują  się  serca  wspa- 
niałe. Teat.  29,  25.  (w  stroju  Polskim,  jak  we  Francu- 
zkim).  W  kontuszu  już  tego  wicKU  człowiekowi  trudno 
żyć.  ib.  15.  c,  19.  (po  staropolsko).  Widzieliśmy  ordery, 
całujące  i  ściskające  wytarte  koniuszc  ,  żi'by  mogły  pie- 
niędzy dostać,  ib.  28,  92.  (ubranych  v^  dawnych  kontu- 
szach  staropolaków).  —  ^.  Z  wylotami  kontusiki,  strój 
niewieści.   Cotnp.  Med.   705. 

KONTUZ  [Cn.  Th.),  KONTL'ZA ,  y,  2'.,  teraz  abucht,  salse- 
san,  mortadella.  Wlod.  (z  Łac.  contusus);  wyciśniony  sok 
z  mięsa  w  moździerzu  tłuczonego.  Wici.  Kuch.  403.  einc 
fraftigc  glcifdibriiDc  luni  fleftnmpftcii  '^Ui\A)<:.  KONTUZYA, 
nagniecenie,  eilie  Duct)'d)imiJ ;  Cuni.  bunka,  perhnak;  Boss. 
naJiHHKa. 

KONTYNGENS ,  u ,  m. ,  część ,  którą  kto  z  repartycyi  do 
składki  przyłożyć  się  winien  ,  iiai  "gplltiligcilt.  Yind.  per- 
nosbba  ,  donofek. 

KONTYNUACYA,  yi,  2'.,  dalszy  ciąg,  bic  gortfetog.  Sorab. 
1.  wobstaynofcźeno;  Yind.  napreipelanje.  KONTYNUO- 
WAĆ, ał,  uje  act.  niedok.,  dalej  prowadzić,  dalej  postę- 
pować, dalej  ciągnąć,  fprttii^rcii,  fprtfc|eti.  Sorab.  1.  wob- 
staunofciam  ;  Yind.  na|ireistaviti ,  napreipelati ,  napreipo- 
stavlati;  Eccl.  ii|)OGtiBHTii,  ii()ur.aR.\i.Mii.  Trzeba  nam  kon- 
tynuować i  skończyć  to  miłości  oświadczenie.  Lach.  Kaz. 
i.  249. 

KONWALIA,  ii,  2'.,  Co/i.  konwalinka;  CarH.  shmarn"iza;  Yind. 
mainikna  rosha,  rukalza;  Croat.  gumbelium,  gumbelia;  Dal. 
dragolyub;  Oosn.  carev  cvjel,  bokaricch;  Hoss.  .iaH4i>iinB; 
conrallaria  Linn.,  ziele  znajome  z  kwiatków  białych,  ro- 
śnie po  lasach  wdgotnych.  Ład.  H.  N.  27.  bie  SDJnsblume, 
kororyczka ,    liczydło ,    lanuszka    są    gatunki.    Jundz.  206. 


lilijka,  lanka  ,  padolna  lilia. 


53* 


436 


KONWAS  -  KONWISARSTWO. 


KONWÓJ  -  KOPA. 


'KONWAS,  u,  m.,  antwas,  ber  §anbfflP.   Tr. 

KONWENCYA,  yi,  2.,  1.  wyraża  kontrakt  albo  zaszJą  umowę, 
nie  tylko  co  do  prywatnych  aktów,  ale  tez  do  publicznych 
między  narodami."  Aras.  Zb.  i,  475.  Mc  gctroffcne  Uciet* 
cinfuiift,  ber  S^crtrag.  —  2.  Konwencya  Francuzka  naro- 
dowa --  zjazd  pełnomocny  narodowy,  ber  Sfatioiinlcplllieilt. 
KONWEiŃCYJNY,  a,  e,  —  ie  adv.,  od  kanwencyi ,  po- 
dfug  konwencyi,  (Sonneiitionś  = .  Moneta  konwencyjna. 
KONWENT,  u,  m. ,  nazwisko  domów  zakonnyih;  Fran- 
ciszkań-(ki  zakon  ma  w  szczególności  tytuł  Coiwentualium. 
hras.  Zb.  475.  eiii  £)rben»conoent ,  cin  Sloftcr. 

KONWERS,  KONWIRS,  a,  m. ,  §.  \.  nawrócony  do  wia- 
ry, eiii  3?cii[icfcl)rter,  eiii  Coiiycrfiiś.  Dudz.  23.  —  g.  2.  Ko- 
adjutor  w  zakonach.  Cn.  Th.  laik  zakonny.  Dud:-.  25.  eilt 
8ai3Cnl'niber,  eiii  Sloftcrlai^e.  Laik  klasztorny,  zkąd  się  na- 
zywa konwirszem?  Od  PawJa ;  mówiąc,  ze  to  on  miał 
być  najpierwszyra.  Kchow.  Fr.  15.  {conversio  Pauli).  Kon- 
wirszów  abo  laików  wiele  przyjmował,  aby  posługi  świe- 
ckie zastępując,  pokój  większy  braci  czynili,  a  z  klaszto- 
ra  się  bracia  nie  ukazowali.  Sk.  Zjiw.  2,  25.  Był  w  kla- 
sztorze tvlko  konwersem,  nie  uczyniwszy  professvi  zakon- 
nej. Nak  Hst.  7,  37.  KONWERSKA,  KONWIERSZKA, 
i,  £ ,  §.1.  nawrócona,  einc  3Jeiilicfcln'te.  —  §.  2.  Zakonna 
konwierszka ,  ciiie  Jaucnfdjrreftcr.  Osobliwą  chęcią  z  kon- 
wierszkami  rozmawiała,  podłe  za  nich  posługi  ochotnie 
podejmując.  Sk.  Zyiv.  \.  356. 

'KONWERSACYA ,  yi,  2'.,  obcowanie,  przestawanie  z  kim, 
rozmowa ,  Ecd.  ctciłOBecHie ,  npiiaTHaa  óecija  ;  ber  Um= 
gaiuj  mit  jcmanben.  Nie  mogli  się  nasycić  patrząc  nań, 
gadać  i  zażywać  z  nim  konwersacyi  świątobliwej.  Wys. 
Aloj.  553.  'KONWERSOWAĆ  z  kim  med.'  niedoL,  prze- 
stawać, obcować  z  kim,  mit  jcinniibeit  Umgnnęj  pffegcn,  iim= 
gcŁeil.  Wstawszy  z  martwych  Pan  konwersowaj  z  swemi  w-y- 
branemi  apostoły.  Kochów,  fioi.  00.  Wiele  mówiących  wy- 
strzegał się,  i  z  niemi  mało  konwersował.  Sk.  Zyw.  2,  46. 

KONWIKCYA,  yi,  2.,  KONWIKTA,  y,  2.,  sądowne  przekonanie, 
bic  gcrid)tIiciK  UcDcrfiiljriing ,  Uelicrjeiujmijj.  Do  konwikcyi 
prawnej    potrzeba   trzech   kondcmnat.   Kras.  Zb.   1,  475. 

KONWIKT,  u,  m.,  instytut  edukacyjny,  eiii  Crjie^migjiiiftitiit. 
Wszystkie  akademie,  szkoły,  konwikty  do  zwierzchności 
komissyi  edukacyjnej  należą.  5.  Grodź  2,  65.  W  piątym 
roku   oddano   go   do   konwiktu.    Teat.   30,   16. 

KONWIRSZ  ob    Konwers. 

KOiNWISARZ ,  a  ,  TO. ,  Boh.  konwaf,  cynar;  Vind.  kandvar, 
kandvovljiar  ,  kofitrar  ;  Croat.  koszitritel ,  czingessar,  ko- 
szitrozlevecz;  Slav.  kalayszar,  kositerckia;  Hag.  kosite- 
ritegl ,  kalais;  Boss.  0J0BflHHmHiih"B;  który  konwie  cy- 
nowe leje,  cynlejnik,  bcr  3'ii"fl'eper,  Jtatineiigicpcr.  Kon- 
wisarze  z  cyny  różne  rzeczy  leją.  Kluk.  Kop.  2,  198.  Ae- 
rarius  fuber ,  puszkarz,  konwisarz,  ten  kióry  dzwony,  ru- 
śnice  abo  działa  leje.  Mącz.  KONWISARKA,  i,  2  ,  żona 
konwisarza,  Bok.  konwarka  ;  derm.  bie  3illllO'''P''''''"I-  KON- 
WISARCZYK,  a,  m. ,  czeladnik  knnwisarski ,  bcr  3it'tigie= 
CergcicUc  rber  Siirfdio.  KONWISARSKI ,  a,  ie,  od  kon- 
wisarza, Hoss.  o.ioBHHiimHiiK0B3  ,  SinuflifPtT  ' .  KONWI- 
SARSTWO, a,  n.,  rzemiesło  konwisarskie ,  bte  3'""6'£= 
^aq,  iai  SiintgiePcr^mibroerf. 


KONWÓJ,  oju,  m.,  odprowadz.ijacy  żołnierze,  ber  (JottBDC, 
bte  23eglcitung  mit  ©uibatcii ;  Ślov  prainje ;  Boh.  pruwod. 
Konwój  do  przeprowadzenia  złoczyńcy.  Tent.  53  h,  22. 
KONWOJOWAĆ,  ał,  uje  arl.  niedok.,  pod  załogą  żołnierską 
odprowadzać,  cotiBoiren,  efcortiren. 

KONWOKACYA ,  yi,  2'.,  sejm  najbliższy  po  zaszłej  śmierci 
króla ,  za  uniwersałem  prymasa  z  rady  nieustającej  zło- 
żony. Kras.  Zb.  1.  475.  W  bezkrólewiu  prymas  wyihije 
uniwersały  na  sejm  konwokai-yjny,  na  którym  o  przyszłym 
obraniu  króla  radzą.  Sk'zel.  I'r.  Vi,\.  1.  209.  bie  3l'|tim= 
mciilicnifiiiig ,  ber  3i'fnii"iieiil'erufuiig>jrrid)otag. 

KONWULSYA,  yi ,  2'.,  a;  mrdic ,  c|ioroba  mi!szkiiłów  i 
nerwów,  zależy  na  ściagnieniu  nagłym  i  miinowolnyMi,  któ- 
re przykraca  części  ciała  ,  pociaya  muszkuły  i  nerwy  ku 
ich  początkowi.  Di/kc.  Med.  3,  285.  Hnss.  ^parora ,  bic 
(Joiimilfion,  Sjcrjucfiiiig  Cowp.  Med.  126  i\la  konwulsyą,  czyli 
wielką  cluu-ube.  Teol.  18.  b,  66.  Konwulsye  mieć  /less. 
KOÓeHilTb,  KOÓeHK). —  b)  jwid.  Konwulsyą  dekretów,  wra- 
canie się  przeciw  zapadłym  już  dekrettmi  do  tegoż  sądu 
bez  nowo  wynalezionych  dokumentów  albo  otrzymywanie 
podejściem  sentencyi  przeciwnej  dekretowi.  Kras.  Zb.  1, 
475.  ciite  3fed)t>?coiiiiiiirtiiti,  gniciimiiig  beś  ^^rpceffc^  mit  58er= 
nd)tiiiig  bcsJ  fdttMi  gcfallteii  Sccrcti'. 

KOOPERACYA  ob.  Współdziałanie,  spólnictwo;  Ross.  004^11- 
CTBO.     KOOPERTA  ob.  Koperta. 

KOPA,  y,  2'.,  (Bo/i.  kopa,  1  =  60 ;  (2.  kopa,  kupa  kupa); 
Sorab.  2.  kopa,  koppa;  Sorab.  1.  kopen  acervus,  (ob.  Ko- 
piec); Vind.  shop,  shok,  {cf.  Vind.  kopa;  snop,  kopa,  ko- 
piza  ■■  brog,  kop  =  czub,  wierzch,  knpast  ■  czubaty);  Carn. 
kopa,  kopizaskupa;  Dosu.  knpjia,  stói;h  od  slamine;  Boss. 
Kona,  Konna,  KoneHbKa  =  kupa  qu.  cf.) ;  licztia  szcśiimlzie- 
siąt  sztuk ,  Hoss.  iiiecTbjecHTii ,  eilt  Sdn>(f ,  eiiic  3'il*l  son 
©edjjig.  Kopa  w  sposobie  r^icbciw^mi.i  zn:(C/y  lnziię  60; 
jest  jeden  z  wyrazów  wielośc-i ,  na  kióre  sie  w  dawnych 
wiekach  summy  groszy  srebrnych  lac-bowały,  i  t.(k  kupa 
znaczyła  60;  grzywna  48  złoty  30.  iirlo  abo  wnirdunek 
12.  W  prowuicyi  Litewskiej  jest  dolad  w  używaniu  ra- 
chunek pieniędzy  na  kopy.  hrus.  /b.  1,  476.  W  jeżyku 
Słoyyiańskim  kopa  znaczyła  liczbę  sześćdziesiąt.  Gdy  Wacław 
grzywny  czystego  srebra  podzielił  na  sztuk  sze.śćdziesial,  po- 
częła powoli  ustawać  pamięć  grzywny  liczaluej,  a  naslepi'wal 
rachunek  przez  kopy.  A  lubo  [lolyin  n.isiepni  króbiwie 
bili  z  grzywny  po  sześćdziesiąt  cztery,  siediudziesiąt,  ośm- 
dziesiąt  groszy,  został  jednak  zawsze  r:icliiinik  wprowa- 
dzony przez  kopy.  Wszakże  kupujący  lii:di  zawsze  za 
regułę  ceny,  wartość  wewnętrzną,  a  kio  za  jedne  kopę 
przedawał,  nie  patrzał  wiele  było  sztuk  iiKinely  w  kopie; 
lecz  wiele  w  nich  było  czystego  srebra,  lyle  wyrówny- 
wającego ,    ile     go    było    w    kupie    W.icławnwej.     A"      Hst. 

5,  295.  cin  6d)0(f  £il[ifrgrpfd)rii,  \o  incl  a\i  eiiie  Warf  Si(> 
bcrś ;  fpńter  liiii  uuirbcn  mcbr  aU  fcdisig  au>3  eiiicr  ;Warf  gC' 
prdgt ,  iiitb  bnmi  Ijicp  ©diecf  fo  uiel ,  nlś  niis  bcr  a)iarf  gC' 
miilt^t  IDOrben  mar.  Liczba  groszy  sześćdziesiąt  grzywnę 
liczalną  składająca  ,  d.iła  okazyą  racliow:inia  na  kopy  i 
półkopki.  0^/r  "  Pr.  Ci/w.  2,  301.  —  W  hucie  śkbnej 
rachują  w  kopę  butelek,  sztuk  20.   Torz.    124.    Kopa  śkła 


KOPA. 


KOPAĆ. 


437 


u  hutnika  różnie  się  rachuje,  podług  zysku,  jaki  ma  z 
roboty.  Magier.  Mskr.  —  §.  per  excellent.  Kofia  =  kopa  gro- 
szy srebrnych  ,  cin  ®(f)OCf  Sildcrgrofcfjcn.  W  kanccilaryi 
od  za|>isów  pospobtych  brane  być  mają  dwie  'kopie  {du- 
alis  zamiast:  kopy);  od  bstów  wiecznych  na  partj;aminie 
pięć  kop.  Herb.  Siat.  195.  Dziś  wóz  drew  za  kopę.  co 
był  pierwej  za  ęiroszy  4.  Falib.  Dis.  K.  Nie  prostak,  kto 
kopą  chce  wygrać  sto  złotych;  wielki  zaś  głupiec,  kto 
sto  złotych  na  kopę  waży.  Gorn.  Dw.  HO.  Kopa  kopę 
rodzi  Jag.  Gr.  Ii.  U  kogo  kopa  leży,  druga  do  niego 
bieży.  ib.  B.  Gdy  począł  handlować,  nie  miał  majętno- 
ści za  kopę  ,  odumarł  na  sto  tysięcy  złotych.  Gosi.  Gar 
116.  Święty  to  grosz,  co  kopy  strzeże.  liys.  Ad.  62. 
(bo  jak  go  ubędzie,  już  kopy  nie  będzie);  similiier 
Święta  to  kopa,  co  dziesięciu  strzeże,  ib.  62  Torz.  268. 
—  a)  Kopy,  albo  winy  pieniężne,  na  strony,  prawo  prze- 
stępujące.  Voi.  Leg.  7,  511.  grzywny,  gfvid)tI(cf)C  @clbftva= 
fen,  bie  nnfaiiglii^  nad)  6d;ocfcn,  6ilberflrofcl)cn  pPcr  ffliiufcn 
otijcfiiltrt  tiuirbcil.  Dawniej  lucra  alias  kopy  lilygantom 
sędziowie  trybunalscy    podług    upodobania    nakładali,    ib. 


*g.   Kopa  =  zapłata    katu ,    za     wykonany    wyrok 


403. 

sądowy,  bie  Scjalilung  bc6  3Jad)riti)tcrś  fiir  citie  ©rccution, 
Nie  zabił  go ,  nie  dojdzie  kata  obiecana  kopa.  fot.  Arg. 
421.  Nie  chciało  mu  się  wojować  z  rozbójniki  ,  Wolał 
między  wojskowemi  szyki  Na  sławę  robić ,  niż  brać  katu 
kopy.  Pot.  Syl.  158.  (ztąd:  katukopa  =  wisielocj.  Dzierż, 
goń ,  w  ostatku  na  mą  kopę  zabij ,  Co  gardła  wrzeszczy 
Appi  rozjedziony.  Zab.  15,260.  (na  moje  rzecz,  na  mo- 
je odpowiedzialność).  —  §.  Iranslate  Kopa  =  pieniądze, 
majątek,  @clb ,  Iscriiuigcrt.  Niemal  wszyscy  kopy  szukają, 
którzy  z  młodu  nauczyli  się  żyć  rozrzutnie.  Sini.  Zad  D 
2.  Chcąc  się  równać  dostatkami  drugim ,  wszelkich  się 
niecnot  ważą,  aby  jeno  kopy  dostać  mogli.  Star.  Hef. 
58  et  57.  Chciał,  żeby  zawsze  większa  część  dochodów 
szła  do  szkatuły,  i  była  kopa  po  gotowiu ,  kiedy  przypa- 
dnie gwałt  jaki  na  ojczyznę,  ib.  46.  Żaden  z  przyja- 
cielem szczerze  się  nie  obchodzi;  żaden  kopą  drugiego 
nie  ratuje,  ib.  82.  Lepsza  cnota  niż  kopa.  Dwór.  (1. 
Lichwiarz  mieszkać  między  myśli  chłopy,  Z  lichwiarskiej 
swćj  nie  żyjąc  więcej  kopy.  Tward.  Mise.  110.  Kopy 
goni  językiem,  ib.  108.  —  b)  Prócz  pieniędzy,  kopa 
wszelakich  rzeczy,  kopa  ksiąg,  kopa  owiec,  kofia  jajec, 
sześćdziesiąt  sztuk  tego,  eiii  ®c{)of  obcr  fcdijii]  ©tiitf,  im6 
ti  immci"  feij.  Nie  żalby  być  kopę  lat  uczącym  się  ża- 
kiem Aby  się  stać,  jakim  był  Zdrojowicz  (la  Foutaine) 
prostakiem.  Zab.  8,  92.  Treb.  Już  kopa  lat  temu.  Teat. 
27,  139.  (dużo  lat,  dawne  lata).  Kopę  dyabłów.  ib.  16, 
18.  {ob.  Dyabeł).  Kopami,  po  kopie,  kopą  Vind.  po 
shopu,  fdiotftDCife ,  p  śc^pd'cii.  Kopa  ma  w  sobie  cztery 
mandle.  So/sk.  Geom.  3,  136.  Kopa  zboża  =  sno[iów,  cirt 
©Ąott  ©nrbcil.  Snopy,  aby  doskonalej  wysyrbały,  aż  do 
czasu  zwożenia  ,  składają  się  na  roli  w  kupy,  mędle,  ko- 
py. Kluk.  liośl.  3,  218.  Składać  w  kopy  \'uid.  kopuva- 
ti ,  v' kopę  dievati  ,  spraviti ,  deniti,  vkopuvati  oh.  Kupo- 
wać. Kopa  zboża,  sześćdziesiąt  snopków.  Haiir.  Sk.  29. 
O  kradzeniu  zboża  w  kopach  na  polu.  Stal.  Lit.  414. — 
Proy.  Slov.  Dobre  ge  pri  kopę  kiśski  zbiraf;    bonum  est, 


jienes  capitale  oeronomisare.  —  Kopa  siana  ■■  meta  foeni. 
Cii.  Tb.,  bróg  z  60  wiązek  złożony,  cin  ©djokr  §eit  »on 
60  33ufd;cl  {Bnh.  kopa  ,  kupa  acervus  foeni;  Yind.  kopa  , 
kopiza  ;  Surab.  1.  kopen;  Siar.  plóst;  Hoss.  KOnna  ctna. 
—  %  •  Kopa  (kupa  I  zgromadzenie,  gromada  ludzi  zwo- 
łana, bie  jiifaimiiciibcnifctie  ©tmcinbc.  Liczba  60,  czyli 
kopy,  była  liczlią  zgromadzenia  w  Litwie,  które  o  wszys- 
tkim stanowiło,  co  do  osady  należało.  Ta  liczba  kopy 
tak  w  Litwie,  jak  w  niektórych  częściach  Polski  używa- 
na była  nawet  na  zgromadzeniach  obrad;  dla  rozwagi 
wybrano  v\vdział,  ten  nazywał  się  kopą.  Czack.  Pr.  2, 
157  'cf  /lo^s.  ito.ł04a).  Skoro  trup  człowieka  *przy- 
jeżdżego  będzie  znalezion ,  urząd  ma  obesłać  wszystkich 
mieszczan,  ludzi  siel.skich,  a  opyt  uczynić  po  razy  dwa. 
A  gdzieby  się  na  tych  dwóch  kopach  o  tym  zabiciu  do- 
wiedzieć nie  mogli ,  tedy  trzecią  kopę  przysiężną  ma 
urząd  zebrać,  na  której  powinni  będą  stanąć  wszyscy  ci, 
klóizy  sie  na  tej  kopie  powinni  stanowić.  A  jeśliby  któ- 
rzy z  tych  kopników  na  przysiężnej  kopie  nie  stali,  albo 
przysregą  odwieść  się  nie  chcieli ,  tedy  takowi  główszczy- 
zne  zafiłaeą.  A  ta  kopa  ma  być  czyniona  w  około  po 
dwie  irnlc,  ludzi  na  nię  wzywając  przez  woźnego,  ogła- 
szając na  targaeli.  Shii  Lii.  537.  (cf.  okopowaćj.  Jeśliby 
\.'krzywdzony  złodziejstwem  chciał  szkody  swej  dochodzić 
kopa;  tedy  wszysy  w  lej  okolicy  w  około  na  milę  ze 
wszYsikiidi  cziereeh  stron,  mają  kazać  poddanym  swym 
na  kopę  schodzić  się;  a  to  się  ma  rozumieć  wprzód  na 
te  miejsca ,  gdzie  ('(i  tych  czas  kopy  nie  bywały,  które 
kiipowiska  podkomorzy  w  powiecie  naznaczy,  i  wsi  te, 
które  się  tam  stanowić  będą  opisze.  A  na  Rusi  i  in- 
dziej, gdzie  z  dawna  kopy  bywały,  tam  mają  być  i  teraz 
k(ipv,  odpraw owane  na  starych  kopowiskach  ,  jako  pier- 
wej. A  gdzie  (In  tych  czas  kopy  nie  bywały,  takowym- 
że  poslępkiein  ko[iy  zbierane  i  oilpraw owane  być  mają,  ja- 
ko się  na  Rusi  zaehowuje.  Sial.  Lii.  407.  Ktoby  komu 
z  ula  pszczoły  wydarł,  a  doszliby  go  kopą,  albo  jaką 
osoką,   tedy   zapłaci   trzy   ruble   groszy,   ih    514. 

Pochodź,  kojtić  ,  kiiiiiZ!/:na  ,  knpi.iry,  kopówka  ,  półkopki 
(i-j  kojiiec)  ;  Doli.  kopulely  swściliiesiąllelni. 
KOPA(X  al,  a,  et  kopie,  .i.  niedok.,  et  kont.,  {Boh  kopati, 
kopani,  zkopiUn  ;  Sl(iv.  kn(i.im  ;  Somb.  1.  kopacz,  ko- 
pani; Siirab.  2.  kopasch  ;  Viiid.  kopati,  koplem  ;  Carn. 
kópilti ,  kóp<1m ,  kóplem  ;  Cioat-  kopati,  kopam  ;  Dosn. 
kopalli  ,  Irappili  .  Shio.  kopali;  Hng.  kopatti;  huiig.  ka- 
pahii  .  kapahik  ,  (kapa  <  inolyka  ,  ;  Hus.'.  KOOHJTb  ,  KOnait, 
KanUBaib  ;  cf.  Gmc.  x6nitiv ,  HÓma  sciiido,  ainputo , 
ciirda;  cf  Ger.  fappfll;  cf.  druec.  xciTatTxd7TTb}  siiffodiendo 
everln;  cf.  (,Vo(i/.  kopiin  c«.s//o;  cf.  skop  ;  cf  Ger  Sdiópś); 
§.  1)  dół  wykopywać,  ziemi  dobywać,  grabcil.  Z  rydlem 
w  ręku  pójdzie  kop.ić  na  rze[ię.  Teat.  51.  b 
na   gruszkę,    kopał  rzepę,     icf     miotła    w 


71.     Wlazł 
kacie  ,    będzie 


deszcz;  nie  klei  sie,  nie  idzie  to  za  tein).  Byliśmy 
w  sztołaeh,  g  Izie  złoto  kopają.  Biel.  Kr.  ^w.  443.  Dzikiem! 
chwasty  zarosłe  grunta  kopiesz  Z'ib.  14,  185.  i  cf.  kar- 
czować). Kio  pod  klin  dołek  kopa  (kopie),  sam  weń 
wpadnie,  llys.  Ad.  23.,  6'fl/n.  Ihv.  366.  Doły  zdradliwe 
kopają.    J.    Kchan.    I's.    46.       Kopałam     grób     twój    wraz 


438 


KOPACZ  -  KOPALNIA. 


KOPALNIANY  -  KOPCIĆ. 


z  moim  ;  wnet  pójdę  za  tobą.  Teat.  37,  53.  Sam  szukasz 
swój  zs;uby,  przepaść  kopiesz  dla  siebie.  Teat.  53.  b,  54. 
Ow  to  poseł  Porseny  chytremi  sztukami  Kopał  przepaść 
pod  Rzymu  obywatelami,  ih.  4o ,  54.  — ■  §.  2)  Kopać  , 
kopnąć  jednnti,  nogami.  Boh.  et  Slov.  kopati ,  kopam 
calcitrare ;  Rag  kopitovati,  o6.  Kopyto;  Yind.  Irupaii  {distg. 
Vind.  kopniti ,  kopneti,  skopniti  =  tajać  ,  kapieć,  skąpiec; 
Rag.    kopnitti  pniilinlim    cotipci)  ;    nogami     bić,    uderzać, 

szturkać,  deptać,  mit  bcii  giipcit  ft^Iaijcii ,  trctcti ,  nu^|'(^la= 
Q(n.  Konie  icii  dzielne  W  miejscu  nie  stoją ,  nogami 
kopaja.  P.  Kchan.  Jer.  534.  Szkapa,  gdy  długo  na  sta- 
niu sta  wszy,  rozbieży  się,  kopa,  hasa.  Petr.  Ek.  112. 
Oracz,  chcąc  aby  go  wół  nogami  nie  kopał,  szedł  za 
pługiem.  Ei.op.  42.  Osieł  wspinając  się  na  pana  swego, 
i  nogami  go  kopiąc  ,  rozumiał,  że  to  z  dwornością  uczy- 
nił, tb.  7.  Nogami  go  kopnąwszy,  wyrwał  grot  miedzia- 
ny. Dmoch  II.  2,  128.  Poczęli  znowu  nogami  w  ziemie 
kopać,  pięściami  stół  tłuc.  Baz.  Hst.  39.  Śmieje  się  na 
to  patrząc  człek  w  rozum  dojrzały.  Kopnie  nogą ,  wszys- 
tkie się  mury  (domków  karcianych)  rozsypały.  Toł.  Saut. 
97.  Bakałarz  kopiąc  nielitościwie  ucznia  swego  nogami, 
na  miejscu  go  zamordował.  0.s/r  /';■.  Ar.  1,  264.  Padł 
bez  zmysłów  pod  nogi  jego;  ten  jeszcze  go  parę  razy 
kopnął,  potym  poszedł.  Ossol.  Str.  3.  Slov.  Prov.  Bodag 
fa  hus  kopia  zadnu  nobli  =  bodaj  cię  gęś  kopnęła  zadnią 
nogą,  imprecatio  nugatoria  ,  (cf.  jechał  go  pies).  KOPAĆ 
się  recipr.,  g,  a)  kopać  ziemię,  żeby  się  gdzi-e  dostać, 
fid;  ciitijrnticil.  Kret  kopie  się  w  ziemi.  Twaid.  Wl  178. 
Nietylko  żeglowaniem  nabywali  bogactw,  .-ile  też  i  kopa- 
niem się  w  ziemie  dla  najdowania  kruszców.  Olw.  Ow.  II. 
—  §.  bj  Okopywać  się,  fid;  ycrgrnbcn,  yerfd^aiisen.  Od 
języków  dowiedzieliśmy  się ,  iż  nieprzyjaciel  się  kopie. 
Ld.  —  §.  Kopnąć  się  dokąd,  co  żywo  biegnąć,  lecieć, 
śpieszyć,  mobili  cilcii.  Kopnę  się  żywo.  Teat.  22.  b,  8. 
Kopnął  się  za  marą,  sadził  się  piać  po  murze.  Ossol.  Str.  2. 
KOPACZ,  a,  7«,,  który  ziemię,  rudy,  kopa,  Boh.  et  Slov. 
kopać;  Sorab.  i.  kopar;  Hiing  kap;is;  Yiiid.  kopauz,  ru- 
dokopazli,  (ub.  Rudnik);  Carn.  kopazh ,  mejuik;  Croat. 
kopach,  rudar;  Dal.  kopacs;  Hag.  kopać;  Bosn.  kopac, 
(kopac,  rataj,  tesgjak M-olnik);  ftoss.  Kona.TLmiiKi ,  Kona- 
TCib,  .lonarmiKi ,  ber  ©rdbcr.  Kopacze  dobywają  kamie- 
ni drogich,  złota  i  srebra  Ktok.  Turk.  127.  Zapytaj  ko- 
paczów  tych,  którzy  u  nas  albo  kruszce  w  Olkuszu,  al- 
bo sól  w  Bochni  kopią.  Sijxt.  SzJt.  28.  Kopacze  i  inni , 
którzy  grabarkę  robią.  ib.  11.  O  budarzach  albo  kopa- 
czach, 'dack.  ^Pr.  %  199.,  //aur.  Ek.  148.  Kopacz  gro- 
bowy, JoMenardbfr.  KOPACZKA,  i,  i,  g.  a)  która  "ko- 
pa, bic  @rdl'criiiii ;  Boh.  kopaćka. —  §.  b)  Rydel.  UVorf., 
baś  G)ralifd)cit;  Hung.  kapa  =  motyka.  (KOPAL,  u,  m., 
ber  Sopnl,  ciit  (Srb^arj ;  ziemna  żywica  żółtego  koloru,  bar- 
dzo podobna  do  bursztynu.  Kliik^  Kop.  1,  216.).  KO- 
PALNIA, i,  2.,  miejsce,  gdzie  się  jakowe  rzeczy  kopal- 
ne z  ziemi  dobywają.  Kluk.  Kop."  \  ,  64,  ein  Sergiuerf, 
Cin  Sru^;  Slov.  bAne,  śachta,  gdma;  f/ung.  banya,  (ob. 
Bania);  Sorab.  i.  koparska  yama;  Carn.  rudetina,  bron- 
zhya,  (cf.  ruda,  bronc) ;  Yind.  rudna  roba,  rudstvu,  ru- 
dishe,  rudna  jama;  Croat.  nida;   Bosn.  riado,  ruda,  mje- 


sto  ghdi  se  dube  srebro ,  zlato  al  inne  mjedo ;  Rag. 
gvozdena  ruda;  Ross.  Konb,  3aB04'B ,  py4OK0nHa,  py4- 
HHKX.  Jedna  kopalnia  węgli  ma  więi-ej  dn  npjiłu  ma- 
teryi ,  niżli  wszystkie  obszernej  okolicy  lasy.  Sias.  Bu/f. 
143.  Kopalnia,  kopalnictwo,  górnictwo,  23i'Vi)linii ,  5^erg< 
lltefen;  Ymd.  rudovanje,  rudstvu ,  rudishe.  KOPALNIANY, 
a,  e,  od  kopalni,  ScrijrocrK  =;  ^a^.  kopaacki ;  Ross.  ro- 
pOKonubiil ,  n.  p.  W  kopalnianych  czyli  górniczych  spra- 
wach Frejberskie  ustawy  zachowywano.  Czack.  l'r.  1,  286. 
KOPALNOPIS.MO  ,  a,  ?n.,  mineralogia,  uczy  poznawania 
rzeczy  kopalnych.  Bot.  3,  bie  9.])?iilcraIoi)ie.  KOPALNY  ,  a, 
e,  co  się  wykopuje,  do  kopania,  gegrnBcti,  brtś  nu^gc< 
grntcii  luirb ;  Croat.  rudarszki ;  Ross.  KonajbHuil ,  iicko- 
nac.Mbiii,  p3'40KonHbiii ,  3aB04L'Kiii.  Co  Łacinnicy  nazy- 
wają mineralia ,  fossilia ,  to  my  zowiemy  rzeczami  ko- 
palnerni,  że  pospolicie  z  ziemi  kopane  bywają.  Kluk.  Kop. 
1,  2.  Boh.  preyśtenina  mmerai  '  kopalnina.  Mgier.  Mskr. 
Sól  kopalna,  ©tcilifdlj ,  już  nie  z  wody  się  wywarza,  ale 
w  suchym  kształcie  dobywa  się  z  ziemi.  Kluk.  Kop.  1  , 
166.  (KOPAŃ,  a,  m.,  imię  staropolskie,  Cupanus.  JabŁ 
Her.).  KOPANICA,  KOPANINA,  y.  I,  robota  kopania, 
Boh.  kopaćka;  /ioss.  Konita,  tuli  ©radcit ,  bic  licfdmfttijinig 
mit  ©rabcit.  Do  złączenia  tych  dwóch  rzek  nad  mil  trzy 
nie  trzeba  kopanicy  czynić.  Pnpr.  W.  2,  282.  Kopani- 
na ,  drew  rąbanie  etc.  Zaw.  Gosp.  —  g.  To  co  się  ko- 
pało ,  wykopało,  okopało,  odkopało,  miejsce  kopania, 
{Boh.  kopanina,  kopaninka),  ctwai  ©CijrnliClIC^.  Plumbago, 
szyba ,  kopanina ,  gdzie  ołów  wespołek  ze  srebrem  ko- 
paja. Marz.  Bywa  ber  na  nowinach  i  kopaninach  siany. 
Sgr.  1010.  Kopalnica,  rów,  kanał,  clii  Śnibfii,  cin  6a-- 
iml;  Eccl.  Honi ,  pOKi;  {(Jroat.  kopanya=  koryto).  Z  Alc- 
ksandryi  do  Kanobu  przez  kopanicę  batami  się  przewo- 
zili. Pflrh.  Sen.  list.  588.  KOPANIE',  ia  ,  n.,  siih.^t.  verh., 
brtfi  ®ValH'II ;  V7;i(/.  kopanje  ,  kop;  Rag.  koop;  Croat.  kóp; 
Roon.  itonita.  KOPANK.A  ,  i,  £.,  niecka.  Wind.,  kapanka, 
cllic  51iiilbc.  Niecki,  l<opanki.  Kluk.  Bośl.  2,  35.,  Cn.  Th. 
494.  K(3PANY,  a,  e,  part.  perf.,  gegrnltcii.  Nieorana 
pługiem  ni  rydlem  kopana  rola.  Kulig.  Her.  150.  Kwa- 
dratowy pręt ,  jest  sztuka  placu  półosma  łokcia  mająca 
na  dłużą  i  na  szerzą.  Te  sztukę  miernicy  w  Mazowszu 
zowią  pręt  kopany,  iż  ludzie  po.spolicie  na  takowe  pręty 
zwykli  się  najmować,  kiedy  co  kopać  dawaja.  Grząp. 
Geom.  /(.  5  b.  (cf.  polko),  bic  ©rnlunTiitbe  \ipii  nd)tcbalb 
filiabrntclloil.  KOPASINA  herb;  dwie  rzeki  białe  z  góry 
na  dół  płynące ,  a  we  śrzodku  krzyż.  Kurop.  3,  25,  ein 
3i>apDcii. 

Pochodź,  kopiec;  dokopywac,  dnkopać;  nakopywać ,  na- 
kopać; okop,  okopywać,  okopać;  odkop,  odkupywać,  od- 
kopać; pokopywae;  podkop,  podkopywać,  podkopać;  prze- 
kop, przekopywać,  przekopać;  przykop,  przykopa,  przy- 
kopywać,  przykopać;  rozkopacz ,  rozkopywać,  rozkopać; 
ukopać;  wkopywać,  wkopać:  luskop ,  wskopec  ,  wskopywać, 
wskopać;  wykop,  wykopywać ,  wykopać;  zakopywać,  za- 
kopać; [Ross.  KOnKifl  łulwy  do  kopania,  subsl  KonKOCTb). 
KOPCIANY,  a,  e,  pełen  kopcia,  ni^ig ,  rńiid)crig,  beruftet. 
Garnce  kopciane  Brud  Osi.  I).  II.  KOPCIĆ,  ił,  ili,  i, 
cz.  niedok.,  okopcić  dok.,  dymem  powleka<5,    dymić,     sa- 


KOPCENIE  -  KOPERCZAK. 


KOPERSZTYCH  -  KOPIA. 


43» 


(Izami  obrudzać,  mit'  iRiiP  kbccfcn ,  licrdiiĄcni ,  k)'d)mait= 
d)Cii,  bcniftcn  ;  Boh.  knptlti;  Huss.  KoniHTb,  Konqy;  Eccl. 
KonoTK),  Kon'!io ;  Gruec.  xn7zriC(o.  Ztad  ogień  wzgórę  na 
40  fukoi  Ijuchał,  pali  się,  nie  kopci.  Wud.  Dun.  82. 
Znam  się  na  lisach  farbowanych ,  na  kopconych  sobo- 
lach. Mon.  70,  64.  Wieszczka  przykrej  słoty,  kawka 
okopcona.  Tui.  Sniit.  70.  KOPCENIE,  ia ,  n.,  subit.  verb.. 
W>  Siaiidłcni,  'irodiicn  im  Sniidic.  cf.  wędzenie.  KOPCI- 
DYM ,  a,  m.,  burt.,  'i.  1)  paskudny  kucharz,  partacz, 
ploilzidym  ,  parzykasza  ,  ciii  Siibcifocft  ;  Boh.  koptie ,  ku- 
chtlc.  —  ^.  2)  Co  ustawicznie  tutuń  kurzy.  Tr.  ciii  "ia" 
l)acfy|'dniiaiid)cv.  KOPCIEĆ  mjak.  niedok.,  okopcieć  dok., 
kopciem  zachodzić,  rćiiidKrig  im&  riiftiij  mcrbcii ;  Ross.  von- 
TtTb.  KOPCIUCH.  a,  m.,  zawsze  w  kopciu  bawiący, 
brudny,  eiit  ?(fd)Cii('r5PcI. 
KOl^COWATY,  KOPCZYSTY,  a,  e,  skalisty,  scopidosiis. 
i)lwz.  pełen  kopców,  uoIl  §mjcl,  ŁitiJClifl.  Wsadzę  te  la- 
torośle na  górze  wysokiej  i  kopcowatćj.  Budn.  Ezeeh.  17, 
22.  (wyniosłej.  Bibl.  Gd.). 

KOPC/.YZ.NA  ,  y,  ź.,  szes'ćdziesiata  cześć  urodzajów ,  w  na- 
gri.de  uprawy,  bcr  |'cdł'?itijflc  tbdl  %cliińM}t(  a\i  ?olm  fiir 
bic  Jclt^firbeit.  Z  włoki  każdej  pustej ,  którą  dziedzic  dal 
z  kopczyzny  abo  z  trzecizny  orać,  po  groszy  dziesięciu. 
Rataje,  którzy  z  lvopczvznv  orzą,  z  pługa  po  złotemu. 
Yol    Leg.  %  996.  el  o,' 221. 

KOPEC  ,  pcia ,  ł«. ,  Boh.  kopt ,  kopet ,  koptu;  Sorab.  2. 
kojisch  ;  {Slav.  katl  =  Dym  qu.  v.) ;  Yind.  gost  dini ,  toushi 
dim,  faizniza;  Curn  shushek;  Hoss.  et  Eccł.  KonoTB ;  cf. 
Grnec.  y.aTtrńg;  {,'ioss.  KonTii.itHa  dymnica,  KonTiubmiiKB 
wędzarz  rniesa  ,  KonOTb  smolny  dół);  co  u  lamp,  u  świec 
na  kmicu  knota  bywa,  gdy  długo  sie  palą.  Diidi.  41,  biC 
Jadufdii:iii>iH',  sadze,  ber  3Jiip,  ber  Jimiipt,  3{rtud);  medium 
(jiihl  iiihr  jiimiim  et  futi/jinem,  vel  certe  fitmus  crassior. 
Cli.  Th.  Tu  komin  i  łuczywa ,  tu  ogień  nie  mały,  1  od 
częstego  kopcia  tu  podwój  zczerniały.  Nng.  Wirg.  512. 
Ciepłym  dymem  zewsząd  był  otoczony.  Czarny  go  kopeć 
w  około  okrywa.  Olw.  Oiu  64.  Kto  siedzi  za  oponami, 
nigdy  sie  lak  ubrukać  nie  może,  jak  kto  siedzi  w  dy- 
mit?,  w  kopciu.  R-j.  A.poi:.  23  .\iii  bogowie  światła  nie 
potrzebują,  ani  też  ludziom  kopeć  podoba  się.  Pilch.  Sen. 
list.  5,  212.  {Ross.  K.iacTb  b^  Koni ,  zawiesić  w  kominie 
do   wędzenia). 

Pochodź,  kojicieć ,  kopi-iany  ,  kopiiilijm  ,  kopciurh,  oko- 
pcieć, okopi  luij/,  piikiipcied ,  pokopciałij,  przekoprieć,  prze- 
knjiruihj. 

KOI'EI\.\  ,   nh    Kopijka. 

KOPKU   al'.   Ko|ir. 

K0PE1U:Z.\K,  a,  m.,  KOPERCZAKl  plnr.,  ceregiele,  koro- 
wody, ceremonie,  kotnpli'nH:'nla  ,  gumplimciltc ,  SlrahfiifiC  , 
JlraCrr,  Gfremoiiieii,  Uiiiftdiibe.  Niech  F'an  żywego  ko[>er- 
cz.ika  zac/'.nie.  Tfat  4.'i.  h,  32.  Nosi  od  nich  do  niego, 
od  niego  do  nich  koperczaki  miłosne.  Teat.  11,46.  Ca- 
ły w  koperczakach  tb.  15,  29.  Sute  koperczaki  stroił 
z  dziew. zetami.  Tent.  36.  6,  31.  Do  mojej  Jagny  ko- 
peri-zaki  stroił.  xb.  8,  58.  Gorące  do  mnie  stroił  koper- 
czaki.  Teat.  51,  26.  (umizgi).     Koperczaki  pali.  ii.  25.  d, 


56.,  (cf  cholewy  smalić).  Nie  tracąc  czasu  na  płonnych 
koperczakach  ,  upominał  się  zaraz  o  swoje  sumkę.  Ossol. 
Sir.  4.  Dosyć  tych  komplementów,  sztuka  mięsa  sty- 
gnie, Podjadłszy  i  wypiwszy,  dobre  koperczaki.  Zabl. 
Amf.  95. 

KOPERSZTYCH ,  u  ,  m. ,  z  Mem.  ber  Siirfcrfttdi ,  miedzio- 
rzeźba.  A.  Pam.  5,  517.  r\cina;  Boli.  rytina  ,  rvtba ; 
V'»irf.  kufrospebnizhe ,  kufrostirnjcn  obras,  kotlovinska  ta- 
belza  ;  Ross.  rpaiiii])OBaHHiifi  liapriina,  rpaBiipOBKa ;  wyo- 
brażenie rzeczy  jakiej,  wyryte  na  blasze  miedzianej,  a 
potym  farbą  umyślnie  do  tego  służąca ,  odbite  na  papie- 
rze. Jak.  Art.  o,  514.  KOPERSZTYĆHER,  era,  m.,  ar- 
tysta od  kopersztychów,  ber  Supfcrftcdjer;  Boh.  rytec, 
wyrywać ,  rypak  na  medi ;  Yidd.  kulVodlulavez ,  nakotlo- 
vinski  spehniuz;  Ro^s.  rpaBcp-B ,  rpaBiipoBa.ibuiiiKi.  Za- 
żywają miedzi  koperszlychcrowie ,  wyrzynając  na  niej  te 
rzeczy,  które  czarnym  pokostem  wybite  być  maja  ,  i  któ- 
re kopersztychami  nazywają.  Kluk.  Kop.  2,  188.  KOPEK- 
SZLAK,  KUPERSZLAK,  u,  hi.,  odłupki  od  miedzi,  kie- 
dy ją  młotem  biją,  z  Niem.  5lii|.ifer)d)Iai] ,■  §ammcrfd)laij  oom 
S^lipfcr.  Wziąć  kupcrszlaku  czerwonego,  to  jest  zyudry, 
miedzianej ;  ta  bywa  między  szalami ,  kiedy  ich  razem 
kilka  bije.   Torz.  175. 

KOPERTA,  KOOPERTA,  y,  £.,  z  Włosk.,  przykrycie,  na- 
krycie, zawinięcie,  bie  Secfc,  Sebctfumj,  S^Mk;  Ross.  oó- 
Bcpib  ,  oÓBepTKa,  koperta  łóżkowa  ;  kołdra  ,  Yind.  plahu- 
ta,  postelnu  nakriyalu,  erjuha;  Croat.  poplun,  bic  23cttbcc!c. 
Byśmy  się  dobrze  w-yspali  pod  takim  kocem  i  koopertą. 
Siimm.  Um.  C.  Koperta  listu  ,  i<xi  ©DiiDcrt  eiiicś  ŚrtefS. 
Byle  kopertę  cudzoziemskim  językiem  zapisał,  jużci  zaraz 
tytuł  grafa  przyjmuje.  Mon.  63 ,  505.  Koperta  zegarko- 
wa ,  Ross.  KopnycB ,  Ko.inaKTi ,  Ko.inaiieK-B ,  ba'3  Ulirge^ 
Iiditfc.  Koperta  z  ciasta  na  pasztecie,  bcr  f aftctciibcctcl. 
Tr.  'KOPERTNA ,  y,  2.,  n.  p.  Spódnice  z  ogonami,  rej- 
teraki  z  koperlnami.  Comp.  Med.  705 ,  coś  ze  stroju  ko- 
biecego. KOPERTOWY,  a,  e,  od  koperty,  gouycrt,  « 
®ccfcit»;  Ross.  oÓBepTOMHbiii.  KOPERTURA,  y,  ź.,  kom- 
patura,  pargamin  do  wszywania  abo  obwijania  ksiąg.  Cn. 
Th.  294.  cii:  birfcr  Umidiliiij,  5.  33.  iiiii  ciii  iBiidi.  KOPER- 
TY.MENT ,  u ,  f/i ,  11.  p.  Sciaiie  tam  każdą  w  kopertyment 
kwiaty  Ozdobią,    i  zbiór  portretów  bogaty.    Zab.   9,  144. 

KOPERW^\S,  u,  m.,  KOPERWASER  Urs.  Gr.  189.,  Cresc. 
169;  V'(Hrf.  kotlovinska  voda  ;  Ecc/.  KonepoacŁ,  KynopocB. 
Słowo  Niemieckie  źle  wymówione,  miasto  Slliifcriim|Tcr ; 
sok  abo  woda  z  miedzi,  barwy  papużani'j;  najlepszy  ku 
pisaniu  bywa.  Sienn.  Wijkl.  Koperwas  jest  minerał  z  siar- 
czystej exhalacyi ,  i  soku  z  miedzi  lub  żelaza  Sifciuntrii'! , 
miedzi  .^Siitifcniitriol ,  cynku  33ici)'.ntriol.  AV(//).  5,  132.  KO- 
PERW.ASOWY,  a,  e,  iHHi  MiiprcriualTer ,  a>itviiil  =  .  Wody 
koperwasowe,  aijuae  nitrolicae ,  raają  zawsze  smak  ściąga- 
jący. Woda  kopcrwasowa  miedzi,  6ciiU'ittiim|Tcr ;  woda 
koperwasowa  żelaza;  woda  koperwasowa  zynku.  Kluk. 
Kop.  1,  95. 

1.  KOPIA,  ii,  KOPIJK.\  ,  i,  z.,  zdrbn.,  przepis  oryginału, 
(cf.  'potrafianie),  bic  31(ifdn'ift,  bic  (Toric;  Garn.  spisk, 
prepisk,     prepisaniza,    posnętk,    niasha ;     Yind.    prepifs. 


440 


KOPIASTY-  KOPIEC. 


KOPIENIAK  -  KOPIJKA. 


prepifmu  ,  kopia;  Croat.  prepisz,  m^sa,  par;  Ross.  cnn- 
COKI,  BuniiCb,  CHHMOKi,  npoTHneiib  prupr.  et  trand.  Ko- 
pia obrazu  Yind.  poobras ,  poibili:i,  n.ipodiiba.  Mówią, 
że  aikoran  od  Mahonu-ta  rlany ,  jest  lylko  kopia  tego, 
co  bóg  napisał  swoją  wftsną  ręką  Milimnet,  gdy  mó- 
wi, ze  aikoran  nie  stworzony,  rozumie  o  oryginale,  nie 
o  kopii.  Kiok.  Tiirk.  lo4.  Derwisze  są  na  wzór  naszyoh 
zakonników,  złe  kopie  przedriioh  oryginałów,  ib.  169. 
Złe  kopie  dobrych  oryginałów ,  zbytnią  wytwornością 
przesadzają.  Mon.  65,  147.  Głos  jest  kopią  wyobrażeń 
naszych.  A/icj.  G.  3,  p.  39. 

Pochodź,  kopiować,    przekopiować  ■■  przepisać,    przepi- 
sywać;   kopiować  obraz  Vind.  poobrasiti,  popodiibati. 

2.  KOPIA,  ii,  i.,  Kopijka  rfemJn.,  Boh.etSloo.  kopj ;  Hunfj. 
kopja,  kopjfitśka;  Sorab.  2.  kopę;  Sarah.  1.  kawatz; 
Carn.  kopka,  kopje;  Yiiid.  kopje ,  darda,  fuliza,  {ob.  Dar- 
da, sulica);  Croat.  kopje,  kopji?,he;  B)sn.  kopje,  sulii- 
ca;  Rag.  kopje.  koppje ,  koppjaccja  ,  sulbza .  kopijze  , 
harba,  kopjaccja;  Ro^s.  et  E<xl.  KoabS,  Konnie,  Konbeno, 
KOneHuo ,  Konirtue;  (Graer..  xo7iig  r.nlter ,  gladius);  drze- 
wce, pika,  Der  SpieP ,  bie  Satije ,  bic  *)Siqiie.  Kopie,  broń 
jezdnych  na  północy  używana,  do  nas  weszła;  całe  ko- 
pie maja  łokci  8  '/^  iJlu^ości;  a  połowiczne  kopie  m.ija 
łokci  d'V,.  Cza,-k.  Pr.  1,  216.  Szabla  Perska  długa' 
pałasz  i  kopia,  jest  broń  Sp:ifiów  Tureckich.  Mik.  Tur. 
93.  Kopią  w  pierścień  ugod^lł.  J  Krkaa.  Fr.  73.  Cza- 
sem umieó  z  kopią.  Stoi  za  akademią,  Jako  do  pier- 
ścienia gonić,  Jako  się  bić,  jako  bronić.  Groch.  W. 
488.  (na  brzegu:  agroty»).  Uderzył  on  'kopiem  (sic)! 
swym.  Duda.  I  Chroń.  M,  20.  (włócznią,  bib!.  Gd).  — 
Szturmowa  kopia,  rodzaj  ognistej  pilki,  osadzonej  na 
długim  drzewcu  do  ręcznego  użycia  Jak.  Art.  3  519  e< 
2,  109.  ber  SturmfpieP,  ^^■"'"■fP'''^-  —  '§•  Pop  chleb  świę- 
cony, czyh  hostyą  'kopiem  rzeże.  Suk.  Persp.   12.  (nożem). 

'KOPIASTY,  a,  e,  n.  p.  Mocz  kopiasty,  co  w  nim  jako 
'kopka  stoi.  Sienn.   Rej. 

KOPlC,  ił,  i,  cz.  niedok ,  skopie  dnk  ,  w  kopy  składać  zbo- 
ża, siana.  Dudz.  23.  fd)Ocfcii,  fd)Obcni ,  iii  <Sd)oiie  uiiB  6:^0= 
ber  Icgeii;  Uok.  kopiti  .  kopcili  r.umulare.  Hoss.  KOnnTb, 
KonJH).  Zboża  pożęte  kopić.  Haur.  Sk  17.  Śniegi  Bo- 
reas  na  wierzchu  gór  skopi.  Bardz.  Trag.  297.  cf.  kupić. 
KOPICA ,  y,  i.,  (stożek  n  p.  siana  2],  składana  zboża 
kopa,  etn  (St})prf  ©iirhni.  Grochy  skoszone,  ususzone,  do 
zabierania   w  kopice  sie   składają.   Kluk.   Hośl.  3,  220. 

KOPIĘ  ob.  \)  Kopić,  2) 'Kopać. 

KOPIEC,  pca ,  m.,  (D'ih.  kopeć,  chlumek  collis ,  tumulus; 
Morav.  kopeć  wion'.-;  Sorub.  \.  kopen  ari'rvus\  Carn. 
kopa,  kupiza  »  kupa);  wskopana  kupa  ziemi,  eiii  aitfgC' 
roorftter  ©rbbugci.  Kupiec  około  miasta,  zamku  <  wał  Gn. 
Th.,  dli  5Ball  urn  Cincil  Ort.  —  per  excell.  Wskopany  pa- 
górek graniczny,  ciii  ©ranjbiiflfl -  ctn  SOTnrfjcid^cii ,  Tla])i- 
baufcn,  ©rdnjbaiifeii ;  BdIi.  meznjk ,  (cf.  miedz,i),  hrani- 
ćnjk;  Sorah.  1.  kopicżka  zeme ,  mjeznik  ,  mjezne  kamen, 
miofnik,  mjozna  kupa;  Yind.  snaminjak,  menik  krainik; 
Carn.  meinik;  Croat  kol^r ,  medja;  Ross.  ohs.  koh^B  ,  KO- 
HOKX.  Kopce ,  choiiażby  po  rozkopywaniu  żadnych  w  so- 
bie znaków  metalicznych    nie    miały,    i jakie    są:    kawały 


śkfa  lub  żelaza ,  naczyń  polewanych  sztuki ,  żużel  ko- 
walski lub  śklany,  węgle,  cegły,  kamienie  w  pewną 
ułożone  formej;  jednakże  bez  trudności  rozpoznane  być 
mogą  po  okrągłości  i  wypukłości  ziemi,  ile  że  [lospoli- 
cie  na  płaszczyźnie  na  sześć  '  lub  mniej  łokci  dyametru 
sypane,  i  rowem  około  obwiedzione  bywały.  Ostr.  Pr. 
Cyw.  2,  114.  Kopce  narożne  czyli  węgielne  większe  być 
mają  od  kopców  ściennych.  Zabór.  338.,  A.  Zuinoj.  2,  83. 
(cf.  naciosj.  W  piętnastym  wieku  zaczęto  kopce  sypać. 
Czack.  Pr.  2,  179.  —  Melonym.  Przeda'ł  wieś,  jako  w 
swych  kopcach  stoi.  Groch.  W.  256.  (t.  j.  w  granicach, 
obrębach  ,  w  całym  swoim  obwodzie).  Kopców  od  oj- 
ców położonych  nie  kazimy.  Herb.  Art.  38.  —  Fig.  Od 
boga  kres  założony  wodom ,  by  pewne  swe  kopce  znały. 
Grorh.  W.  47.  granice,  t^re  ®r(injcn ,  6^raiifen.  —  Transl. 
Kopce  z  samego  złota  obrączkowego  sypane.  Teat.  2 , 
93.  kupy,  gromady,  §ailfetl,  $ugd.  Mrówki  sypią  kopce. 
Tr.  ,  (3linci|'ciibniifcii ,  mrowiska).  Kopce  kretów,  TlauU 
mivii\)i^ń,  (krctowiny,  kretowki).  I  przy  kwiatach  kopce 
rosną.  Kras.  List.  166.  —  Miiit.  Kopiec  dzielny.  Tr.,  ob. 
Kawaler. 

KOPIE.'VI.\K,  a,  m.,  opończa  od  deszczu  bez  rękawów.  Ir. 
ciit  bicfer  Stcgciiinantd.  Kopieniak  ,  Turc.  kepenech.  Paszk. 
Dz.  134.,  Croat.  kepenek;  Dal.  kabanioza  ;  Carn.  keper- 
nek  paenula.  Pan  siedział  na  'kotczym ,  któremu  zwi- 
snąwszy skrzydło  kopieniaka,  tarło  się  o  koło.  Dopiero 
aż  do  domu  zajechawszy,  postrzegł  delią  uraazaną.  Uwor. 
K.  2  b.  Chodzą  w  kopieniakach,  magierkach ,  ba  i 
w  karwatkach.  Twórz.  Ok.  D.  {.,  ib.  E.  4.  Strzałą  by^ 
przestrzelon  w  ramię  prawe,  wszakoż  tylko  w  kopieniak. 
Pupr.  /?(/(■.  246.  Dał  mu  swego  kopieniaka.   Star.  Ref.  173. 

KOPIENNICZY,  a,  e,  kopijny,  od  kopii,  kopią  noszący, 
SpicP',  SpieP  tragcilb.  Przypadło  dziesięć  junaków  ko- 
pienniczych  Joabowych,  i  dobili  go.  Leop.  2  Reg.  18, 
15.  (którzy  nosili  broń  Joabową.  Bibl.  Gd.;  więc  gierm- 
kowie, ©pifptrćigcr).  Drzewce  zwano  guiris ,  curis ,  a  że 
walecznym  był  Romulus,  przezwano  go  Quirinus,  po 
Polsku  podobno  'Kopienniczy.  Kosz.  Cgr.  189.  Jeden 
na  'kopieniczym  harciije ,  a  drugi  na  szwabie.  Rej  Wiz. 
139.  z  kopią,  z  piką,  z  drzewcem.  'KOPIENNICZYĆ , 
ył,  y,  cz.  niedok.,  kopią  wojować,  mit  bem  SpiePe  fct^tCtł. 
Tam  wszystkiej  niezgody  gniazdo,  gdzie  o  wiarę  kopien- 
niczą.  Sk.  Kaz.  74.     KOPIENIK   ob.  Kopijnik. 

KOPIJKA,  i,  2.,  demin.  nom.  kopia  2;  Boh.  kopićka 
hnstulu,  m\  fleiner  6ptcp.  —  §.  Kopijka,  kopeka,  pie- 
niądz Rossyjski,  waży  dwa  grosze  nasze.  Pam.  85,  1, 
533 ,  Ross.  KoneHKa ,  KoneewKa ,  diie  Sopete  in  3Jupinnb. 
Kohler  w  dziele  pod  tytułem:  Siiinjbchiftiguiigeil,  utrzymu- 
je, że  kopijka  pochodzi  od  podobnego  w  Greckim  języ- 
ku słowa  ,  które  znaczy  ucinać  {xł7irnv).  To  mniemanie 
upada  przed  oczywistością,  że  skoro  na  tych  kopijkach 
jest  kopijnik  ,  od  tego  wybicia  imię  zostało  tym  drobnym 
pieniądzom.  Czack.  Pr.  1  ,  171.  (NB  szkoda  że  uczony 
Czarki  wyżej  nie  dosiągł,  że  i  kopijnik  i  kopia  z  Greek. 
Konli  miler,  gladius,  zkąd  x('nr(a  ucinam,  i  źe  przeto  i 
on  i  Kohler  każdy  ma  racyą;  przez  co  więc  bardzo  się 
wspiera    zdanie  pierwszego    w  dziejach  Rublów,    qu.   v.). 


K  o  P  u  N  I  K  -  K  O  P  O  W  Y. 


K  O  P  R  -  K  O  P  Y  T  M  K. 


441 


KOPIJNIK',  KOPIEMK,  a,  m.,  Boh.  kopinnik ,  kopidnik; 
Stav.  kopjar,  cxi(Jash ;  Croat.  kopjanik;  Hiing.  kopjas; 
Rag.  kopjanik,  koppjanik;  Ross.  KOneiimiiKi ,  KoneriHiiKi, 
KonicHOcem -,  Sorab.  1.  pikownik;  §.  1)  kopia  uzbro- 
jony, kopienniczy,  abo  kopijny,  bcr  Spif^tragcr ,  Saii= 
5Clifncci)t.  Pobok  dwa  kasztel.mi  gęstym  kopijnikiem  lud 
ten  osłaniają.  Tward.  Wt.  115.  Rozproszy!  zebranie  ko- 
pijników.  Budn.  Ps.  68,  50. ,  Bibl.  Gd.  Rzeki  do  mło- 
dzieńca, kopiennika  swego ,  wyjdźmy  do  wojska  Filistyń- 
skiego. Leop.  I  Reg.  14,  1.  (do  sfugi ,  który  nosił'  broń 
jego.  Bibl.  Gd);  do  giermka,  Siiffciitrdiicr.  —  §.  -)  Ko- 
pijnik ,  co  kopije  robi.  Cn.  Tli.,  t>n  i^iiiijCiimadłcr ;  Ei'cl. 
Konie  4t.TaTe.Tb,  KoneiiuiiK^.  KOPIJ.NY,  a,  e,  kopia  zbroj- 
ny, Ross.  KoncrlHbiii ,  KoniriHhiri ,  mit  Spiepcn  beiiHajfnct. 
Tłum  wojsk  kopijnycii.  Przijb.  Mili.  6 i.  Do  kopii  nale- 
żący, n.  p.  Gra  kopijna  albo  uganiania  sie.   Whd. 

KOPISKO,  a,  n.,  kopiec  paskudny,  ciii  garjtiijcr,  Iiaflici;cr 
drDbiiilcI ;  (dislg.  Slov.  kopistę ,  rukowet  na  kopi  hasiile , 
'kopisko ;  Croat.  kopjeniczaj.  Bory  te  ponure  soiela  z 
samego  próchna  i  duszącej  zgnilizny  kopisko ,  w  którym 
roją  się  gady  jadowite.  Pnesti:  128. 

KOPKA,  i,  2.,  zdrbn.  rzecz,  kopa,  ciit  flfiilC'3  (3d'otf;  Sorab. 
2.   kopka  ,  kopzizka  wiązanka  ,  ob.  Kupa ,   kupka. 

KOPKI,  ek,  plur.,  para  kijców  związanycji  niby  kozły,  na 
których  drzewo  piłują,  ciii  %\ux  \m  ciii  .Sppljborf  5ll|ammcit 
gcbiiiihie  1*tli'ic.  >OcH  bnraiif  511  fdijcii.  Tr. 

KOPNĄĆ  ob.  Kopać. 

KOPNICZY,  a,  e,  §.  1 )  od  kopania ,  511111  (?raticn  Gt'n'i-'i3- 
Naczynia  kopnicze,  podko]inicze,  których  użvwaja  kopni- 
cy.  podkopnicy.  Jak.  Art.  5 ,  505  et  2 ,  292.  KOPMK , 
a,  »«.,  g.  i.  kopacz,  który  kopa,  ^cr  0ra('Cr.  Jak.  Art.  5, 
505.  (cf.  podkopnik).  —  §.  2)  'Kopnik,  który  na  przysiężnej 
kopie  stanąć  powinien.  Stat.  Lit.  557.,  ob.  Kopa  2  ,  bcv 
jur  gefd)mrnicii  ©cmcinbc.icrfainmliiiiij  ijcl'in't.  (Croat.,  Bosn., 
Rag.   kopno  conlinens ,  lad  stały). 

KOPNY,  a,  e,  —  o  adv.,  dobrze  kopiący,  wiele  kop  czy- 
niący, fliit  f*pcfciib,  nil  Sduicfcit  crjicMij,  yicl  Sdiprfc  iiia> 
d;ctlb.  Kiedy  koło  ś.  Jana  nocy  ciepłe,  bywają  kopne 
siana.  Haur.  Sk.  78.  —  g.  Droga  kopna  =  śniegiem  głę- 
bokim a  nieutarlym  zawalona.  Źle  jeciinć,  bo  bardzo  ko- 
pno adv.  X.  ham.  fdMiccIuiijcIiij.  KOPOWAĆ  iutrans.  nic- 
dok.,  w  kopy  obfitować,  mnogie  kopy  wydawać,  ijnt  fdipcfcii. 
Zboże  takie  więcej  kopuje  ,  jak  korcuje.  Ld.  K0P0\V1EC, 
wca,  »!. ,  miód  do  picia  tłusty  i  stary.  A'.  Kam.  (cf.  de- 
dak),  altcr,  fctter  ?}łetk 

KOPOWISKO,  a,  «.,  miejsce  kopy,  czyli  zgromadzenia  zwo- 
łanego, ber  Serfamiiihiiujyprt  ber  bcrufncii  ©cmcinc.  Kopie 
nakazanej  podkomorzy  kopowisko  w  powiecie  naznaczy, 
i  \vsi  te,  które  się  ta.m  stanowić  beda ,  opisze.  A  na 
Rusi  i  indziej,  gdzie  zdawna  kopy  bywały,  lam  maja  być 
i  teraz  kopy  odprawowane  na  starych  kopowiskach.  Stat. 
Lit.  407.  cf.  kopa  2;  cf.  kopnik,  okopować. 

KOPÓWKA,  i,  i,  KOPOWY,  ego,  m..  subst.,  złoty  cesar- 
ski. Tr. ,  ryński,  eiii  Jtaiierijiilbcii.  Taler  kopowy,  złotych 
5.  Solsk.  Geom.  5,  154.  KOPOWY,  a,  e,  od  kopy,  (5d|p(f  =, 
jum  6d)ptfc  gcbiJrig.    ^V  hucie  śklanej  bywa  odbyt  na  ko- 

Stowmk  Lindego  wyd.  2.  Tom  II. 


powe  tafle ,  rachując  tafle  po  ził.  6.    Torz.  208.    Wyszy- 
nek  miodów  kępowych  i  ordynaryjnych.    Yol.  Leg.  7,  628. 

KOPR,  KOPER,  pru,  m.,  Boh.  ko\n-\  Sorab.  \.  kóprik;  Yind. 
koper;  Carn.  kóperz,  kuperz;  Croat.  koper,  kopar,  koromach, 
szlatki  jamess  (koper,  anis  =  anyż);  Hung.  k:\^ov ;  5/ui'.  ko- 
par; Bosn.  kopar,  koppar ;  Ross.  jKponb;  {dislg.  Pol.  u- 
krop);  Eccl.  Koni^i,  (Kpont  kmin);  anelhum  Linn.,  ogro- 
dny  abo  swojski.  Sgr.  420;  ber  I^itl,  hai  'Pillfritiit,  rośli- 
na ogrodowa.  Kluk.  Rośl.  1,  226.  Kopr  NYłoski ,  \Yala- 
ski ,  foeniculum ,  ber  gcild^el.  Kluk.  Rośl.  2,  229. ;  Slov. 
Wlasky  kopr,  fenykl;  Sorab.  ].  benchel ;  Slav.  sladki  Ja- 
nus; Yind.  koperz ;  Bosn.  morac  ,  koromac  ;  Ross.  BoJO- 
CKifi  jKpon^B.  świni  kopr,  wszywy  kopr,  wieprzyniec,  go- 
rzysz,  gorycznik ,  foeniculum  porcinum,  (iaiifciidicl.  Syr. 
193.  Kobyli  kopr,  sihestre  equimim,  [Rpfifciidicl.  ib.  401. 
Morski,  abo  babia  sól,  Stfecrf ciidtcl.  ib.  1159.  cf  rownia- 
tki.  Górny  abo  skalny,  Secniuir,.  ib.  401.  \Yodny  abo 
Orle  pióro,  5inilTcrfetićfic[,  iaufeiibMatt.  ib.  1551.  Leśny, 
czarny,  Ross.  Koneps  4iiKori  ,  ob.  Oleśnik.  —  Sagepeński 
ob.  Zapaliczka.  KOPHONYY,  a,  e,  z  kopru,  5)ill=,  %in-- 
dicl  = .  Koprowa  wódka  ,  nasienie  koprowe.  Dijkc.  Med. 
5,  506.  KOPKONYMK,  a,  m.,  seseli  Linn.,  gefcl ;  ro- 
dzaj rośliny.  A7«A-.  Dykc.  5,  76.  zebrzyca.  Jiindz.  d92. 

'KOPROWINA ,  y,  ź. ,  z  Niem.  Siipferijelb ,  miedziaki ;  n.  p. 
Znam  sie  dobrze  na  miedzi ,  znam  na  koprowinie.  Min. 
Ryt.  \.   286. 

KOPRZYWY  ziele  ob.  Olszownik.     KOPULA  ob.  Kupula. 

KOPYCIASTY,  a,  8,  —  o  adi'.,  Ros':.  KonbiTncTbiil ;  kopy- 
tem opatrzony,  mit  ciiicilt  .^iife  pcrfelicii.  Trawa  i  ziarno 
pożywieniem  jest  zwieizat  kopyciastych.  Zool.  578.  KO- 
PYCI.4RZ ,  a,  m.,  co  kopyta  szewskie  z  drzew-a  wyrzyna, 
ber  Scifteiifduteiber,  ber  bie  Sdiiifierlcifteii  madit.  KOPYCI- 
SKO,  a,  ».,  niezgrabne  kopyto,  ciii  lidfiliticr  i)iif;  ciii  ^ag= 
lid)cr  £dnifterlci|'tcii ;  Ross.  KonuTiiuie. 

KOPYŚĆ,  ści,  ż.,  KOPYSTKA,  KOPYSTECZKA,  i,  z.,  de- 
7nin.,  cf.  łopyść ,  lopystka,  łopysteczka.  .)laiz. ,  Boh.  ko- 
pist ;  narzędzie  do  mieszania,  gniecenia,  łopatka,  którą 
sie  co  miesza  w  naczyniu.  HA)//.;  Carn.  stergula,  ciii  £pa= 
teł,  ciil  !Hiiln'|dHnt ,  Siictfdicit.  Kopyścią  wrzące  zioła  mie- 
szała. Olw.  Ow.  204. ,  Brud.  Ust.  C  8.  Gdy  tę  materya 
na  ogniu  stawiają ,  kopystką  żelazną  zawsze  ją  mieszają. 
Os.  Rud.  450.  Ciasto  dobrze  ugnieść  kopystką  dziurko- 
waną a  ustawnie  mieszać  \varzac,  by  się  nie  guzowacilo. 
Sienn.  552.  Do  niaźnicy  trzeba  kopyści.  Pot.  Jow.  2,  64. 
pędzla  od  smoły,  ber  ibcertniifcl.  Lingula,  żelazna  kopyst- 
ką ,  której  aptekarze  i  barwierze  używają  ,  instrument  od 
jednego  końca  szeroki  a  plaski,  szpatel.  Macz.,  ber  <Spa= 
teł  ber  Sluptbcfcr ,  Siiiibćirjtc.  Kopystką  barwierska  srebr- 
na. Ern.  91.  Na  pijaną  te  głowę  trzeba  osobnej  kopyści. 
Pot.  Pocz.  360.  (osobnej  maści,  smarowidła,  lekarstwa). 
—  §.  Zawiodła  kopyść,  eetus  slipes.  Zebr.  Ow.  169.  (Cro- 
at.  kopische,  stanga  perlica,  żerdź,  drąg).  KOPYŚClO- 
WY,  a  ,  e .  od  kopyści ,  Spntcl  > . 

KOPYTNIK ,  a,  vi.,  ziele,  asarum,  ipflfcInMirj ;  Boh.  kopytnik; 
Vind.  kopilnik ;  Carn.  virh;  Croat.  kopitnyak ,  odolyen, 
podbel,  (ob.  Podbiał);  Slav.  kopitnjak;  Bosn.  kopilgnak; 
/?oj.  kopitgnśk;  £cc/.  KonUTUiiKt ;  /i oss.  nOArtcHiiKi.;  dru- 

56 


442 


KOPYTNY  -KOPYTO. 


KOPYTOWATY  -  KORAB'. 


dzy  leśnym  abo  wiejskim  nardusem  zowią,  |)afclit)lirj,  ro- 
śnie w  ciemnych  lasach  miedzy  leszczyna  Syr.  44.,  Urzed. 
39.,  Kluk.  liośl.  2,  2-29.'  KOPYTNY,  "a,  e,  od  kopyta, 
Ross.  KonuTHbiH,  jiim  .C»ufc  flclłoria,  jutn  getj^cn  ge^orifl. 
Stopa  kopytna.  Cn.  Th.  W  kopytny  róg  paznokci  pięć 
a  pięć  się  zniosJy.  Zebr.  Ow.  48.  Kopytny  pies,  który 
kopytem,  to  jest  tropem,  nie  wiatrem  goni,  tcr  Split' 
:^unt),  ber  ber  gartlje  iiadilćiiift.  Pies  sfabszy  czuch  mający, 
uzvwa  go  tropem ,  a  ztąd  go  zowią  kopytnym.  Oslror. 
Myśl.  8.   cf.  wietrzny. 

KOPYTO,  a,  w.,  KOPYTKO  demin.,  Boh.  kopyto,  kopey- 
tko;  Sorub.  1.  kopeto,  kopyto;  Hung.  kapta ;  Slav.  ko- 
pita;  Croat.  kopiło;  Hag.  kopitto ,  papak ;  Dosn.  kopiło, 
paiigja;  Dal.  papak;  Cant.  [larkl ;  Yind.  koinski  rug,  ko- 
bli  rug;  Hoss.  KonuTO .  Konumo ;  §.  1.  Stopę  u  zwie- 
rząt, gdzie  rogowa  jest  niepodzielona ,  jak  u  konia,  ko- 
pytem zowią.  Zocl.  57.  ber  .Spuf.  Kopyto  czyh  róg,  część 
twarda,  gruba  na  jedno  poprzecze  palca,  otacza  stopę 
nogi  końskiej.  Dykc.  Med.  5,  314.  Zwierzęta  kopyt  ca- 
łych, okrągłych,  nierozdwojonych,  solidipes.  Cn.  Th.,  cirt' 
Ipiifige,  ganjljufiije  ^^ierc.  Kopyt  rozdwojonych  bydlę,  bi- 
stdciis.  ib  ,  jiiiei^liiifiij.  (cf.  racice).  Kopytko  sfabo  zasa- 
dzone. Rej.  Zw.  156.  Kopyto  wóf  psuje  =  róg  stracif,  wy- 
robił. Cn.  Th.  —  Fig.  Podbiorę  mu  kopyto  ■■  obetnę  mu 
skrzydła.  Tr. — |.  Sądzi  osiel,  że  go  pan  lepiej  (od  psa) 
przywita,  Jako  zwierzęcia  inszego  kopyta.  Mon.  75,  6G4. 
(inszego  rodzaju).  —  Fhrns-  Z  kcipyta  =  nagle ,  z  bicza,  z 
rękawa,  jak  wysirzehf,  fpprnftreid)'^ ,  aiif  ben  'Jilo^.  Skoczy 
mysz  tedy,  jak  rumak  z  kopyta,  Ani  się  drogi,  ni  gościń- 
ca pyta.  Jubi.  El.  23.  Nadto  się  byli  żywo  z  kopyta  zer- 
wali;  teraz  leżą  jak  zbici  na  ziemi.  O^sol.  Str.  4.  Bie- 
gnę ku  niej !  §-.  Nie  trzaby  tak  zaraz  z  kopyta.  Teat. 
43.  b,  44.  Pali  jak  z  wiatrówki ;  każda  jego  odpowiedź 
właśnie  jak  z  kopyta.  Ziib.  14,  54.  Nagi  Wiersze  na- 
pisane z  kopyta.  Mon.  76,  366,  ib.  201.  Z  kopyta  wszys- 
tkich przedsię  puszcza  w  tym  zawodzie;  potym  wszystkich 
uprzedził.  Jahi.  Tel.  66,  z  początku,  jak  ruszano,  anfilltgś. 
—  g.  Kopyto  wyrażone  na  ziemi,  stopa  kopytna.  Cn.  Th., 
ber  §ufid;lni3,  bic  g-ćirt^ie,  giiptnpfcii  ciiic^  gel^iifteii  %\)ini. 
Pies  jeden  w  iatrem  goni ,  drugi  tropem  albo  kopytem. 
Oslror.  Myśl.  8.  —  §.  Kopytka  w  hucie  śklanej ,  gatunek 
butelek  niskich,  u  spodu  płaskich,  jakich  do  araku  uży- 
wają. Magier.  Mskr.  —  §  2.  Kopyto  u  szewca ,  forma 
drewniana,  na  której  obuwie  robi,  ber  ©d^iibmnt^erlcifteii; 
Sorub.  1.  kopyto,  kopot,  kopotk,  schewcżke  kópeto;  Carn. 
kopitn,  pavsha;  Yind.  kopitu;  Hag.  kopitto;  Ross.  k0j104- 
Ka;  {Dat.  kopitcza;  Hiinij.  kapcza  =  pończocha ;  Croał.  ko- 
pileoz  =  k;ipcie).  Kopyta  u  szewców  bywają  lipowe,  wierz- 
bowe, olszowe,  hluk.  Bośl.  2,  160.  Coby  to  był  za 
szwiec,  któryby  na  jednym  kopycie  wszystkim  ludziom 
czynił  boty?  Uried.  398.  Szewcze,  kiedybyś  przymawiał 
trzewikom  I  malowanym  niedobrze  rzemykom,  Tobym  cię 
słuchał;  ale  nad  kopyto  nie  noś  się.  Jabi.  Ez.  192.  (cf. 
szewcu  po  napiętku  dosyć).  Jeśliś  szewc,  patrz  swego 
kopyta.  Cn.  Ad  '123.  (Vind.  ne  spushai  fe  v' tu ,  kar  ne 
snash).  {Pn,v.  Stao.  Kopiła  witrćd,  mnrluus  esl.)  —  §.  Ko- 
pyto  :  forma,  model,  foza,    bai  WoitU,    i(X  Sc^Iag,   M 


SKltfłcr.  Jak  młodzi,  tak  starzj',  na  jedno  kopyto.  Alb.  z 
Woj.  15.  (ci  źli,  tamci  niedobrzy).  Na  jedno  kopyto 
wszyscy.  Cn.  Ad.  307.,  Slov.  na  gedno  kopyto  nabiti;  je- 
dnej kuźni;  jednej  faryny;  aUe  DPii  cinem  6d)lage;  ubit 
eiiicii  Seifteii  gefcfelagen ;  gleic^cn  ®cHd)terś.  Prostaków  na 
swe  przywdziali  kopyto.  Chrośc.  Job.  87.  Na  swe  kopyto 
co  przerobić.  Cn.  Ad.  541.  (przekabacić).  Najtrudniejsze 
rzemiesło ,  umysły  ludzkie  na  swoje  kopyto  przerabiać. 
Lub.  Roz.  129,,  Pot.  Arg.  527.  Boję  się,  aby  ciebie  na 
*swój  'kopyt  nie  przerobili.  Pilch.  Sen.  list.  263.  ib.  2, 
378.  Wszystkich  na  swoje  kopyto  wyćwiczył.  Pot.  Syl, 
258.  Trudno  wieprzowe  kopyto  wdziewać  koniowi.  Pot. 
Syl.  3j.  Niechaj  to  wszystkim  będzie  w  pamięci  wyry- 
łem. Ze  się  każdemu  trzeba  mierzyć  swem  kopytem.  iV. 
Pam.  20,  254.  (cf.  piędzią). — §.  Nim  żelaza  z  pieca  wy- 
puszczą ,  robią  na  nie  miejsce,  zwane  u  nas  kopyto,  któ- 
re to  miejsce  podobne  bywa  do  brózdy.  Os.  Rud.  106. 
btc  giird)C  Ober  iRintic,  tDoreiii  bie  ®aiig  mii  bem  Sc^mel}= 
ofen  geleitet  mub.  (cf.  gęś).  'KOPYTO WATY,  a,  e,  na 
kształt  kopyta ,  ^iifartig  ;  Hoss.  HOubimaTUH. 

Pochodź,  kopyciasly,  kopyciarz,  nadkopycie,  przykopycie, 
skopycenie ;  cf.  kopnąć. 

KOR  ob.  Chor. 

KOrtA,  y,  ź.,  (Boh.  korab  et  kura,  demin.  kfircićka,  (cf  Boh. 
korawy  rigidus);  Slov.  kura;  Sorab.  1.  zkora,  (cf  skóra); 
Yind.  skorja,  skorjiza,  s'kurja  (okoren  =  zdrewniały,  okor- 
niti  =  odrętwić ;  kora  =  kra) ;  Carn.  skorija ;  Croat.  ko- 
ra,  (okorujem  incrusto,  induro;  okornoszt  duritas  ,  perti- 
nacia,  cf  przekora;  okoren  durus ,  morosus);  Dal.  kora; 
Slav.  korra,  korica,  (korre  >  pochwa) ;  Dosu.  korra,  kori- 
ca,  (nakoriti  incrustare);  Rag.  korra,  koriza,  korriza,  łiru- 
staliza,  (okorritti  incrustare);  Ross.  Kopa,  jyót ,  lyóbH 
{ob.  Łubie;  Ross.  Kopnua  cynamon);  Ital.  scorza  ;  Graec. 
(Tkania ;  Cali.  ecorce;  Lat.  scoria,  corium,  crustura,  cor- 
tex;  cf.  Germ.  ślnifte,  et  Siirftfeiier  31  big.);  tunica  arboris, 
skóra  abo  jak  niektórzy  zowią  kora.  Mącz.  Cortex  asper 
et  crassus,  kora;  tenuior  skóra.  Cn.  Th.  1007.  bic  Saiim= 
rtiibc,  3Jinbc.  (cf  łub).  Każde  drzewo  odziane  jest  ota- 
czającą go  korą.  Kluk.  Rośl.  2,  7.  Kora  zawiera  w  so- 
bie powierzchnią  skóreczkę  roślinną,  a  pod  nią  miazgę. 
Boi.  13.  Na  twardej  drzewa  korze  ostrym  raz  krzemie- 
niem Związałem  własne  imię  z  Temiry  imieniem.  Szym. 
Ś.   W.  65.' 

KOBAB',  ia,  m.,  (Boh.  korab  a)  cortex,  b)  lodj ,  navis 
<  łódź,  cf.  n.  p.  Biała  wierzbina  daje  łub  (t.  j.  korę),  zmo- 
czony na  niewielkie  czołniki  (korabie).  Bardz.  Luk.  56)  Bosn, 
et  Rag.  korabgija  ,  korabgiiza  =  nawa;  Ross.  et  Eccl.  ko- 
pjEiłh  okręt,  Kopaó.ieu^E,  Kopaó.iiiKB  okręcik ;  K0pa6.ieMa- 
BaHJe  żegluga;  {Sorab.  2.  korabć  =  kościoskład,  skelet,  że- 
bra); cf.  Graec.  xaQa^iov;  cf  Lat.  corbita;  Gall.  corvette). 
Nawę  morską  po  staropolsku  korabiem  zowiemy.  Star. 
Zad.' B.  2.  ciii  fleiitcś  ©eefd)ijf,  ci:t  SJaiŁeii.  Łodzią  abo 
korab'  na  morzu  bez  żeglarza  tam  i  sam  się  tułając  za- 
tonie. Cresc.  370.  Posłał  Chiram  onym  korabiem  sługi 
swe ,  męże  na  korabiach  bywałe ,  morza  świadomych. 
Budn.  1  'Reg.  9,  27.  (na  tychże  okrętach  żeglarze.  Ribl. 
Gd).  —  Slov.  Prov.  Na  korśb  iśt,  pessum  ire;  Uź  odisel 


KORABIOWY-KORB. 


KORBA-KORCIĆ. 


443 


na  korśb,  disperiii).  —  §.  per  ercell.  Arka  Noego,  bic  31^ 
^e  9?i)C;  Boh.  archa;  Carn.  arclia ,  arka;  Boss.  KOBMert, 
KOBieJKeui.  KazaJ  bog  Noemu  budować  korab'  abo  okręt, 
w  którymby  mógł  ujść  potopu.  Sk.  Zyiv.  1,187.  Im  wię- 
ksza powódź,  tym  się  wyżej  korab'  Noego  podnosi.  Sk. 
Dz.  900.  Wielkie  to  dobrodziejstwo  każdy  przyzna,  gdy- 
by Nie  korab'  same  tylko  zostałyby  ryby.  Pot.  Focz.  151. 
—  g.  Korab,  herb;  zófly  w  polu  czerwonym  z  masztem 
szarym ;  toż  w  hełmie.  Kurop.  5,  23,  eiii  SBnppeil.  —  §. 
Podły  gatunek  karety,  kołyska,  kolebka,  staroświecka  ka- 
reta,  podobna  do  łodzi,  Boss.  KOJiusiara,  KO.iUHaatKa,  ci' 
JIC  fi^le^te  3ht  IłPtt  Sutfdieii.  Przekładają  jeździć  korabiem 
i  starym  i  brzydkim,  sześcią  helknmi,  niżeli  ładną  kare- 
tą, a  parą  końmi  dobremi.  Mon.  Co,  420.  KORABIOWY, 
KORABNY,  a,  e,  od  korabia,  {Boh.  korabowy  corticeus), 
<Bi}i^i--,  'SldijCU'.  Rlęże  korabne,  umiejące  morze,  na  ko- 
rabiach bywałe.  Budn.  1  Beg.  9,  27.  (żeglarze.  Bibl.  Gd.), 
©(^iplcutc. 

Pochodź,  nom.  kora:  korzany,  korczak;  korzec.    2)  skó- 
ra,   skótka,  skóreczka ,   skórzany,  doskórzyd;    bialoskórnik, 
przyskórka  ,  skórnie  ,  skórnik  ,  skorupa  ,    skorupiany,  skoru- 
piasly,  skorupieć ,  skurłat ,  zaskórnica;     3.   korb. 
KORAL  ob.  Chorał. 

KORAL,  u,  m.,  KORALIK,  a,  m.  zdrobn.,  {Boh.  koral;  Slov. 
koral;  Sorab.  1.  khóraf;  Htmg.  kalaris;  Carn.  koravda ; 
Croo/.  klńriss;  Bag.koias};  fios/i.  koraglja;  .fioss.  KOpa.ut; 
z  Greckolac);  §.  a)  bic  Soralle,  krzewik  morski  kamie- 
niasty,  z  którego  gałązek  toczą  gałki,  także  koralami  zwa- 
ne. Dykc.  Med.  3,  316.  Korale  bywają  białe,  czarne; 
najozdobniejsze  czerwone;  rosną  gałęzisto  w  morzu  przy 
skalach.  Zool.  88.  Na  ten  sam  sposób  robią  też  korale 
bursztynowe  etc.  —  g.  assimil.  Gdzież  ów  alabaster  czo- 
ła? gdzie  jagód  róże?  gdzie  wargi,  jak  koral  rumiane? 
Mon.  70,  383.  Usta  w  przyrodzone  ubrane  korale.  P. 
Kchan.  Orl.  1,  171.  (czerwone).  —  §.  b)  Korale  zowią 
owe  mięsiste  czerwone  gruczołki,  wiszące  na  szyi  indyka. 
Jiluk.  Zw.  2,  146.  bic  rot^cn  Dcratitaiiflcnbcn  Sriifcn  nm 
^alfe  bcś  Jnitba^nś.  —  §.  c)  Kłobuczki  z  pod  róży  polnej 
koralami  zowia.  Camp.  Med.  440.  ^agcblittcii ,  bic  grildit 
ber  ^nflcrofc.  KORALINKA,  KORALISIA,  n.  p.  Kochana 
Koralisiu!  Teat.  21,  105;  (czy  nie  Karolisiu?).  Koralinka, 
moja  Koralisiu!  ib.  HO.  {ob.  Karolina).  KOR.\LO\VY,  a, 
e  ,  od  koralu  ,  Bag.  koraglni  ,  Sorallcu  -■ .  Rózgi  koralo- 
we rosną  w  morzu,  klóre  z  wody  wywleczone,  skoro 
je  powietrze  obejdzie,  kamienieją.  Olw.  Ow.  175.  Mech 
koralowy,  gniazdo  koralowe,  glisnik,  baś  Spraflciiliipr^. 
Syr.  1417.  Koralowe  drzewko,  gatunek  psianki,  solnnum 
pseudocapsiciim ,  krzewina  Indyjska ,  u  nas  w  ogrodach 
chowana,  nosi  jagody  koloru  koralowego.  Kluk.  Dykc.  5, 
85.  Koralowy  korzeń,  gatunek  dwulistniku,  ophris  co- 
rallorhiza.  hluk.  Dykc.  2,  150.  bic  SoraUcnnJurj.  Owoc 
koralowy  z  pod  róży  polrej.  Conip.  Med.  22.  t.  j.  do  czer- 
wonego koialu  podobny,  ^agclmttc.  Wargi  koralowe.  Ausz. 
88.  czerwone  jak  koral ,  Somllciilippeil. 
Pochodź,  ukoralid. 
i  'KORB,  u,  m.,  (Lat.  corbis;  Ital.  corba ;  Gall.  corbeille; 
cf.  Boh.    korba    półkoszki    wozowe;    Slov.  korba,    kosina 


crates);  Sorab.  i.  korb,  korbik;  Carn.  korba;  Yind.  korp, 
korbiza;  Boss.  KopoÓŁ,  KOpoóoKŁ  koszyk  z  lipowej  kory; 
Eccl.  Kp.tEHiA,  lipAEiiin  skrzynka;  Aeth.  y)^  sporta  vi7ninea); 
kosz ,  ber  Ślorb.  Gołębie  przez  rok  uczynią  jeden  korb, 
to  jest  kosz  snoju.  Cresc.  588. 
2.  KORB.  KORBS,  a,  m.,  KORBAS,  KURBAS,  a,  m.,  ba- 
nia, dynia.  Dykc.  Med.  o,  olS.  cucurbita,  iitx  ^Ulhii.  Korbs. 
Mącz.  Korbasy  albo  banie.  Cresc.  201.  Kurbasy  abo 
banie  bywają  pospolicie,  tak  swojskie  jak  cudzoziemskie, 
w  ogrodacb  flancowane  przy  płotach  abo  łykach ,  chło- 
dniki z  nich  czyniąc.  Syr.  1178,  Slav.  tikva;  Yind.  titkva, 
buzha;  {Carn.  korobele  <  gatunek  gruszek),  cf.  tykwia.  — 
^.  Łagiewka  czyli  flasza  korbasowa.  Tr.,  einc  Siirtiśflaft^c. 
\V  ogólności  dzban,  bania,  cinc  ^Iifii^C'  Snfc  cin  ©efdjirr; 
Boh.  korbel,  korbeljk,  korbeljćek,  (cf.  korczak;  Boss.  Ka^- 
óacb  gatunek  barki ,  nawy).  W  glinianym  korbasie  co 
warzyć.  Syr.  121.  Wszystko  w  occie  moczyć,  potym  w 
korbasie  szyi  krzywej,  nakrywszy  kapitelem  albo  hełmem, 
piaskiem  obsypać.  Syr.  152.  —  g.  Korb  leśny  ob,  Kolo- 
kwintyda;  Sorab.  1.  kolokwinta ,   dziwa  korka. 

Pochodź,  korbasowaly,  korbasowy,  korbsounj,  korbowy. 
KORBA,  y,  z.,  [Gall.  courbe;  Lat.  curva),  g.  a)  bic  5vurt)C, 
bic  S?iirbel;  Boh.  khka;  rękojeść,  którą  koła  obracamy. 
Solsk.  Arch.  49.  _,U  kafara  są  rękojeści ,  które  korbami 
zowiemy.  ib.  7.  Ciaenac  wiadro  ze  studni,  korba  sie 
obraca.  Teat.  55.  c,  56.  —  U  bednarza  ,  korba  do  wier- 
cenia dziur  w  statkach,  kołowrotek.  Magier.  Mskr.  —  §. 
b)  Korba ,  nazywa  się  rękoczyn ,  służący  do  obrócenia 
armaty  na  drugą  stronę.  Koniec  jednego  drąga  zakłada 
sie  w  ucho  armatne ,  do  drugiego  zaś  końca  bierze  się 
dwóch  ludzi ,  gdy  tym  czasem  trzeci  podsuwa  inny  drąg 
pod  denną  sztukę,  i  tym  sposobem  ją  obracają.  Jak.  Art. 
5,  50.  bie  Scnbuiig  cincr  Śniioiic  oiif  cinc  aiibere  ©citc. 
KORBACZ  ob.  Karbacz. 

KORBAS  ob.  2.  Korb.     KORBASOWATY,  a,  e,  —  o  adv., 
korbasowi  podobny.   Cn.   Th.,  Mxlńi  ńbiilic&.     KORBASO- 
WY, a  ,  e  ,  korbsowy,  korbowy,  »pn  Siiirl'i^. 
KORBECZKA  ,    i  ,  z. ,   deinin.  nom.  korba ,    ciiie  fleine  Surbc. 

Jak.  Art.  3,  296. 
KORBETY  ob.  Korwety.  KORBLIK,  a,  m.,  n.  p.  Lilia  mię- 
dzy liściem  kwiecia,  ze  śrzodku  korblika,  wypuszcza  cien- 
kie języczki,  czyli  serduszka.  Syr.  577.  kłobuczek,  pą- 
czek; ob.  1.  Korb.  —  KORBONA  ob.  Karbona.  KORBO- 
WY, KORBSOWY,  a,  e,  korbasowy,  n.  p.  Kształt  kor- 
bsowy. Mącz.  cucurbitanus.  (cf  baniasty).  —  Rośliny  kor- 
bowe,  cucurbitaceae.  Dykc.  Med.  5,  318. 
KORCE  plur.  nom.  korzec,  korca. 

KORCIĆ,  ił,  i,  czyn.  niedok. ,  tylko  figur,  razić  kogo,  wier- 
cić go,  gryźć,  frasować,  rupić ,  cmpfinbli*  fdimcrscii,  bci> 
f CU  ,* liagcn ,'  roiirmcn.  {Bag.  korilti  =  obmawiać,  polwarzyć; 
Boss.  et  Eccl.  Kop'inTb,  KOp'iK)  =  kurczę/,  Lat.  coerceo; 
Eccl.  KpoTK) ,  Kpoiuy  krócić ,  kruszyć).  'Że  w  przyjaźń  z 
królem  zaszedł  poufałą  Daniel,  korciło  to  niektórych  pa- 
nów. Wad.  Dan.^  255.  Nic  nikomu  nie  powie  ,  lecz  ka- 
żdy postrzeże ,  Że  go  coś  korci,  że  go  na  umyśle  rzeże. 
Pot.  Arg.  064.  Tyle  stracił,  ano  w  samej  rzeczy  było, 
co  go  korciło.  Tward.  W/.  131.    Niebieska  władzo,  niech 

56* 


444 


KORCOWY  -  KORD. 


KORDA-KORDYAŁ. 


cię  me  sJowa  nie  korcą,  Nie  urażaj  się,  o  mój  dobro- 
czynny twórco.  Przyb.  'MiU.  248.  Korci  go  to  niezmier- 
nie ,  ze  na  te  potwarzy  Ani  się  sprawia ,  ani  Chrystus  z 
niemi  swarzy.  Pol.  Zac.  60.  Korciła  go  ta  myśl,  i  wy- 
rzekali ojcowskich  bojaźń.  Slas.  Num.  i,  189.  Nieobe- 
cność Ludwika  i  panowanie  bialogfowskie,  Polaków  kor- 
ciło. Arom.  577.  (poeiiilei).  Skryta  go  w  sercu  korci  ra- 
na. Pot.  Stjl.  86.  et  554.  —  §.  Korcić  kogo  dokąd,  do 
czego,  napędzać  wewnętiznym  niepokojem,  niedoczeka- 
niem  ,  inncrlid)  niitrciticn ,  aiircijcn.  Tobie  coś  bardzo  pil- 
no ;  cóż  cię  to  korci?  Teat.  18,  'i6;2.  Nie  wyszło  cza- 
sem godziiiY,  juz  mie  coś  znowu  do  tychże  zabaw  kor- 
ciło. )b.  50!  b,  29. 

KORCOWY,  a,  e,  od  korca,  Sdjefel  =  ;  Sorab.  1.  korcżowski. 
Miara  korcowa.   Cn.    Th. 

KORCZAK,  a,  m.,  KORCZACZEK,  czka,  ;».,  (cf.  Boh.  kor- 
bę! ,  korbeljk ,  korbelicek  vas  potoriiim  liyneum),  Elym. 
kora,  korzeń,  {Slov.  korćak  ;  Carfi.  kórz  hatislrwi,  kór- 
zhek  caliciihis  flnrim;  EccI.  KpiiYJfL  czasza,  kubek;  Floss. 
Kopiiara ,  KopiiasKa  gliniany  garniec  do  parzenia  'chust; 
cf.  Hoss.  Kopw.Mapb.  Kopiie.MHiiHi  karczmarz;  cl'.  Eccl.  Ko- 
pem, KopaKi  kurzecj;  naczynie  wydrożone.  Wioil.,  czym 
wodę  z  wiadra  czerpają.  Diidz.  42;  czasza  drewniana,  ciiic 
Łoljcnie  Sdjttle.  Z  korzenia  brzozowego  czynią  korczaki 
ku  piciu.  Cresc.  471.  Korczakiem  wodę  pił.  Budn.  Apoplit. 
42.  Wiski,  korczaki  i  też  insze  naczynie  z  drzewa  ja- 
worowego, pod  pokostem  bardzo  cudnie  stoją.  Cresc.  460. 
Korczak  do  sypania  zboża  etc.  Cn.  Th.,  (cf.  koruszek), 
cinc  iDllll^c ,  cin  ©cfdjirr  jit  trpcfiicn  Sndicii.  —  §.  Korczak, 
herb;  trzy  rzeki  poprzek,  najwyższa  dłuższa,  niższe  co- 
raz krótsze;  na  hełmie  czasza,  z  której  pół  psa  widać. 
Kurop.  5,  25,  ciii  2B(itH'CIl.  —  §.  Korczak  abo  korzecznik, 
młyn,  którego  kołn  zewnętrzne  skrzyńczaste.  Os.  Fr-.  558, 
ciiic  3i>n)Tcrmul)lc  mit  ciiicm  ediopfrnfc.  cf.  wałecznik.  KOR- 
CZAKO\YY,  a,  e,  od  korczaka,  (id)(llcn=;  od  herbu  kur- 
czak, baś  fo  tniniiiite  3Bnii).icn  l'ctvcffciib. 

KORCZOWAC,    KOHCZYNEK   ob.  Karczować,   Karczowanie. 

KORCZYK,  a,  m.,  demin.  nom.  korzec,  (Boh.  korećek),  ein 
flcincr  ®d)ejfcl.  Z  ustawy  r.  1764.  korzec  ^Varszawski  ma 
korczyków  Gdańskich  2.  Ostr.  Pr.  Cyti'.  2,  515.  Kon- 
stytucya  r.  1764.  ostrzegła,  ażeby  wybierane  w  Gdańsku 
korczyki  od  zboża,  i  inne  podobne  ekstorsye,  więcej  czy- 
nione" nie  były.  Skrzet.  Pr.  Pol.  2,  204. 

KORD,  a,  m.,  [Boh.  kord  gladius;  Huny.  kard;  Garn.  kor- 
dezh;  Yind.  kordezh ,  mezh,  fabla;  Bosn.  kordą,  kordaz- 
za,  kordiza;  Croal.  kóida,  orusje  kot  szabiya,  pallós,  kor- 
decz ,  (kordą,  kordas  gladiator);  Ross.  Kopja ;  ob.  demin. 
Kordek;  cf.  kordelas);  rodzaj  miecza.  Wiod.  pałasz.  Dudz. 
42.  Kord,  jezdecki  miecz,  parazonium.  Macz.,  cin  flciiicJ 
@d)rocrbt,  cin  I»oId;.  Kord  broń,  szabla  strój.  Rys.  Ad. 
26.  Przepadła  dzisiaj  sprawiedliwość  wszędzie ,  Jeśli  za 
sobą  kordą  mieć  nie  będzie.  Pot.  Syl.  451.  On  z  przy- 
rodzenia zuchwały,  do  kordą  skory.  Pilch.  Sali.  75.  Nie 
tak  bardzie;  nie  do  kordą,  panie  horda.  Cn.  Ad.  663. 
(cf.  miły  jeżu  nie  kói).  Gdy  inszych  z  więzienia  na  męki 
wydawano,  chciano  go  na  kordy  posłać. 'fusjL  Dz.  41? 
może  na  miecze,  na  rozsiekanie. 


KORDA ,  y,  ź. ,  chorda ,  Gall.  cordon ,  pas  z  powrózków  u 
niektórych  nabożnych  ,  z  Greek.  y.inda.  Cn.  Th.,  ciit  @iir= 
tcl  '.HMi  £tvicfcit,  bcv  ani  Sliibat^t  gctrasjcii  roirb.  ob.  Kordy- 
zant.  —  g.  Miara  ,  n.  p.  Sznur  albo  kordą  ma  w  sobie 
lasek  5,  pertyk  6,  łokci  45.  Haur.  Eh.  25. 

KORDASZ  a,  m.,  \ob.  Kardusz.  2];  n.  p.  Monomachia,  Hans 
z  Kordaszem  ,  Rajtar  z  Tatarem.  Pot.  Jow.  51.  cf.  junak, 
horda. 

KORD.\T,  a,  m.,  (z  Łac.  cor),  śmiały,  czupurny,  gorąca  ka- 
sza, do  kordą  się  zaraz  porywający,  cin  §ififopf,  ein  3tau» 
fcr.  Kto  się  czuje  dużym  być  na  siłach,  i  biegłym  w 
dziełach  rycerskich ,  a  kordalem  przy  tym ,  takowy  po- 
spolicie nierad   słuciia  wodza  swego.  Star.  Ryc.  58. 

KOHIJEGARDA  ob.  Kordygarda. 

KOR[)EK,  dka ,  m.,  demin.  nom.  kord,  cin  fleincr  SoIcĘl. 
Uczynił  sobie  kordek,  po  obu  stron  ostry,  wzdłuż  na  ło- 
kciu, i  przypasał  go  pod  szatami  swemi  do  prawej  bio- 
dry.  Radi.  Judic.  5,  16.  (miecz.  Bibl.  Gd.). 

'KORDEL,  u,  m. ,  [z  Franc.  la  cordeiie  =  sznurek.  5],  po- 
wróz ,  ber  etrirf.  Maszt  od  hardych  wiatrów  cierpi ,  I 
reje  z  pracy  jecza,  rwa  się  kordele.  Zab.  4,  400.? 

KORDELAS,  a,  m,,  kord  do  łasa,  cf.  Gall.  coutelas;  Ross. 
KO[iTiiKi;  Yind.  louski  mezh,  cin  i)ir)'d)frtnijcv.  Nie  mało 
odwagi  trzeba  ,  aby  dzika  kłóć  kordelasem.  Kluk.  Ziv.  i, 
548.  KORDELAŚiŃlK,  a,  m.,  miecznik,  co  robi  koło  kor- 
delasów, cin  @d)nicrbtfci3cv.  Tr. 

KORDELAT.  u,  m.,  KORDELOWATE  sukno  =  grube  sukno 
kapucyńskie.    Tr. ,  grcbco  Ciunijincrtnd;. 

KORDON,  u,  m.,  z  Franc. .^  granica  żołnierstwem  zajęta,  ber 
©orbon,  SOiilitćircorbon.  Ze  na  Wołoszczyznie  zjawiło  się 
powietrze ,  wyszły  natychmiast  ordynanse ,  ażeby  kordon 
rozciągnąć  od  granicy.  Teat.  24.  c,  96.  Szaleństwo  przy- 
wodziło Turków  na  pograniczu  stojących ,  do  wpadania 
\T  nasze  kordony.  Pum.  85,  211.  Drapnie  za  kordon  i 
przepadnie,  ib.  52.  b,  88.  Pruski ,  Cesarski ,  Rossyjski 
kordon ,  części  Polskie  przez  te  trzy  mocarstwa  zajęte ; 
ob.  Zakordonować. 

KORDUAN,  KORDWAN  oh.  Kordyban. 

KORDY.\CZNY,  a,  e,  §.  a)  cierpiący  kordyakę,  cardiacus. 
Cn.  Th.,  frnnf  nm  .Cłcrsijcfimnn.  —  g.  b)  swarliwy,  śmiały, 
czupurny,  sierdzisly,  liiciij  luu"  bcr  Stirn,  fc(f,  Bcrmcgcn. 
Kordyaczny,  co  się  prędko  wadzi.  Dzwon.  Slut.  A.  2.  Wi- 
no gniewliwYch,  zapalczywych,  śmiałych  i  kordyacznych 
czyni.  Pelr.'Et.  406.  KORDYAK ,  a,  m. ,  KORDYAŁA, 
y,  ?«.,  kordat,  śmiałek,  cin  ycrifCcjncr  Ślcrl.  Pochlebca  ko- 
mośiiwego  kordyaka  żwawcem  nazywa.  Zab.  13,  65.  Ten 
człek  niema  zepsutej  śledziony,  nie  jest  kordyała.  Hor. 
Sat.  195.  KORDY.\KA,  i,  £. ,  cardtaca,  niemoc,  kiedy 
człowiek  cierpi  wielkie  uciążenie  na  sercu  i  inszych  \ynę- 
trznościach  pod  piersiami.  Mącz. ,  bnś  .ccrjijcfpnnn ;  serca 
ckliwość.  Sienn.  566.  Lekarstwa  na  serdeczną  chorobę 
•kardyaką  zwaną.  Śleszk.  Ped.  594.  KORDYAŁ ,  u,  m., 
wzmacniająca,  orzeźwiająca  rzecz,  cine  if)cr3ftnrfun9.  Czło- 
yyiek  spracowany,  wypiwszy  kieliszek  wina  dobrego,  rze- 
źwiejszym  się  stanie  ;  więc  to  dla  niego  jest  kordyałem 
Krup.  5,  117.  Kieliszek  wina,  któregom  od  lat  kilku 
nie  skosztował,  taki  we  mnie  skutek  sprawił,  jakbym  za- 


KORDYALNY-KOREK.  KORKA-KORNET.                    445 

iyi  kordyału.  Kras.  Doś.  208.     KORDYALNY,  a,  e,  ^er5=  ie    ma  podobieństwo  do  korka,    którym    się  flasze  zaty- 

ftćirfenb.     Lekarstwa  kordyalne  ,  które  sercu  większą  moc  kają.  Najlżej.szy  ze  wszystkich  kamieni.  Kluk.  Kop.  2,  100. 

sprawują.  Krup.  5,  H7.     KORDYANKA ,  i,  ź.,    czupurna  KORKA,  i,  i.   zdrbn.  rzecz,    kora  =  skóra,    skóreczka,    eine 

dziewczyna,  ein  mltti  WltiMjm.l  Do  kordyanki:  Jak  Ta-  fletne  fcine  Siinbe;  Boh.  kurka,  kiircićka ;  /foss.  KopKa,  ko- 

tarzyn  najbardziej  strzela,  gdy  w  pogoni,  Tak  mnie  An-  ppqKa.     Za    ta    małą    korka  wiele  się  kryje  nietoperzów. 

ka  zabija,  gdy  ode  mnie  stroni.  Kochów.  Fr.    U 6.  Zehr.  Zw.   110. 

KORDYBAN,    KORDUAN,    KORDWAN,    KURDWAN.    iCn.  KORESPONDENCYA,    cyi,    ź,    Boss.    oniicKa,   ncpcniicha; 

Th.),   a,  m.,  {Croat.  et  Bosn.  kordovan,  szartian  pellis  Car-  listów  zmiana,    listowne    społeczeństwo,    bci"    33ricfn)Ccl)fd. 

dubensis;    Lat.  med.    cordevan,    corduanus,    cordoversus,  KORESPOKDENT,  a,  wi.,  listów  spólnik,  ber  Smrcfponbciit. 

kordobisus;  Ital.  cordouno);  kozia  skóra  pewnym  sposo-  KORESPONDENTKA,  i,  3Ś.;  bic  Corrcfpoiibeiitiini.  Moja  grze- 

bem  wyprawna,  ber  ©orbimit.  Boler.  2,   95.     Trzewiczki  z  czna  korespondentka,    w-arta  jest  takiego  meźa  ,    jakiega 

kordybanów    robione.     Groch.    W.    569.      KORDYBANIK,  w  liście    opisała.    i\Jon.    68,    976.     Kt^RESl-ONDOWAĆ, 

KURDYBANIK,  a,  m,  co  kordyban  robi,  ber  (Iiivbiiamitnd)cr.  al,  uje,  cz.  niedok.,    z  kim;  listy  zmieniać    z  kim,  wza- 

Kurdyhanicy,  białoskórnicy  etc.  Vol.  Leg.  5,  592.    KORDY-  jemne  listowne  odezwy  iilrzyinywać ,    mit  jonmiibeil  Sriefc 

BANOWY,   a,  e,  z  kordybanu  ,  (Jorbiinil  = .  n.fed)feln ;  Boss.  nepeniicaibca,  nepeniicbiBarbca. 

KORDYGARDA,  y,  i,  z  Franc,  izby  żołnierskie  na  obwacb-  KOREKTA,    y,  ź.,  poprawa,    poprawienie,    osobliwie    pism 

cie ,  Sorab.  2.  kordegarda,    kurdigarda;    Ross.  KapayjbHa,  nim    sie    wybiją,    z    błędów    drukarskich,     bic    (Jorrcctlir. 

baś  2Bacl)t()aii^ ,  bie  2Saclitftiil)C.     Kordygarda  ,  miejsce  zol-  Boh.  Kom.  A,  -153.     Korekty    rewizya    Boss.  CB04Ka.  — 

nierzy,    z  którego  się    oni  lozują    na  warly.    fapr.    W.   i,  g.  Jiirid.   Obrządek  kancellaryi ,    stanowiony  z  prawa,    ze 

475.     Na  kordygardę    miasto    miejsce  wyznaczyć  ma.    A.  na    każdym    wypisie    z    protokułów ,     oflicyalista    kładzie 

Zamoj.  2,  54.     Kamienica  jego,  jak  kordegarda,  odarta  z  korektę,  jako  czytał  tenże  vvypis ,  i  jako  zgodny    z  ory- 

nicblów.   Teat.  7.  r,  21.  ginąłem  podpisuje.    Kas.  Zb.   I,  478,    bte  Uitterfrfirift  beś 

KORDYZANT,  a,  m. ,  (rf.  Lal.  cordax ,  ob.  Korda),  powro-  Cancelle»i[ienmtni   aiif  eiiier  inbimirtcn  3ll#rift  mi  bem  '^ro-- 

zobiegLin.   Tr. ,  ciit  ©eiltćitijer.     KORDYZANTKA,  i,  i.,  bie  tocoUe.     KOREKTOR  ob.  Poprawca,  poprawiacz.     KORE- 

Sciltniiierimt.  KTURA,    y,  i,  naprawianie,    bie    Jlih^tcffcrmiij ,    bng    3liiś» 

KORECZEK,  czka,  m. ,  demin.  nom.  korek,  g.  a)  koreczek  bcffcni.  Skażonemu  z  gruntu  serca  i  koreklura  nie  po- 
od  butelki,  zatyczka  korkowa.  Boss.  npoóoMKa,  eill  Stop=  może.  Mon.  65,  66.  tt.  j.  strofowanie).—  ./ur/rf.  Termin  pra- 
felcf)eil.  —  ^.  b)  Koreczek  od  trzewika,  abzaczek,  ber  3lb=  wa  publicznego.  Polskiego,  używany  w  konstylucyach, 
f(l|  (im  ©d)il^e.  Koreczki  u  trzewiczków  nosi  ta  panien-  wyznaczających  poprawę  praw.  Mamy  także  pod  tytu- 
ka,  a  ona  nie  ma  jeszcze  tyle  lat,  wiele  ja  mam.  Teat.  łem  «korektura  Pruska»  prawa  Pruikie.  A>as.  Ż6.  1,  478. 
7.  b,  31.  ®efet(yerlirffenjng.  cf.  Chełmińskie  prawo. 
KOREK,  rka,  m.,  (cf.  Lat.  cortcx ;  Gall.  ecorce  ;  ffisp.  KORKOCIĄG.  A'.  Biel.  ob.  Grajcarek.  KORKODĄB,  ębu , 
corcho;  Da«.  korke;  Holi.  korek;  Ancjl.  cork;  Germ.  Sorf,  m.,  ob.  Korek  1,  więzożołd  samica.  KORKOWY,  a,  e, 
©ort).  §.  a)  drzewo  korkodąb  (więzożołd  samica.  Cn.  Th.);  §.  a)  od  korka,  ®dxt  ■- .  n.  p.  Korkowe  drzewo.  Kluk. 
(jiiercus  suber  Linn.,  Dykc.  Med.  5,  528.  ber  GHirUmiim,  Bośl.  2,  160.  Sorflmum,  ^tantojfclbe^luiiim.  Kora  korko- 
|*aiitof|eII)Dl56aiim ;  Cam.  lubje,  (ob.  Łubie);  Yind.  panto-  wa.  Dykc.  Med.  5,  428.  —  g.  b)  Korkowy  abo  korzany, 
felnou  liefs,  rahel  inu  puhel  liefs ;  Croat.  rablo,  pluto;  z  kory  drzewa  ledajakiego.  Cu.  Th.,  W/orf.  Diiiibcn  =  , 
Bag.  pluut;  Bosn.  pluto;  Boss.  Kopna ,  KOpKOBoe  4epe-  Snumriiibeii  = .  Botan.  Łodyga  korkowa,  suberos.,  korę  ma 
bo;  gatunek  zawsze  zieleniejącego  się  dębu;  korę  ma  grubą,  miękką,  gęhozaslą.  Jundi.  Bot.  2,  15.  —  Kor- 
grubą  pulchną,  lekką,  siwożółlą.  Kluk.  Bośl.  '2,  67.  Choć  kowy,  zatyczkowy,  Sti^pfeN;  Ross.  npoOouiHbiii. 
on  nad  gwiazdę  świelniejszej  urody,  Ty  lekszy  korka,  i  KORMAN,  u,  m.,  siermięga,  sukmana,  eill  (jroDer  33aiier» 
sroższy  nad  wody.  Mon.  69,  502.  —  §.  b)  Zrobiona  z  fittel  von  Jud;.  Na  grzbiecie  ma  kusy  korman ,  i  to  po- 
kory tego  drzewa  zatyczka  do  flasz,  ber  (Sorfftiipfel;  Ross.  źyczony.  A'ar.  Dz.  5,  55.  ob.  Gurmana.  KORMNIK,  a,  m., 
npofiKa.  Korki  do  zatykania  flasz  są  z  drzewa  korkowe-  n.  p.  Sternicy,  kormniry  i  mofojcy  mają  spław  wodny 
go.  Kluk.  Rośl.  2,160. —  §.  c)  Korek  u  trzewika,  ber  316=  zapłacić.  Yol.  Leg.  i.  M.  /^o.^s.  Kopniiifi,  KopMiuiih-B  sternik. 
fa||  nm  £d)lit)e.  Trzewiki  nosi  z  korkami  nizkiemi  i  pfa-  KORNECIARKA,  i,  i.,  co  kornety  robi,  bie  ,SU'pf)nHlfif*^ 
skiemi.  Mon.  69,  641.  Korki  do  trzewików  spiczaste,  rilin,  .Ciniibeiiitmdicriiiii ,  <ltiitimndierimt.  Oto  konieciarka  za 
wysokie.  Pajn.  25,  1,  14.  Na  to  słowo  komenderujące-  kornety  sie  upcuruna.  Tcai.  29.  c,  64.  Szachrajki,  kor- 
go ,  prawa  noga  w  tył  się  cofa,  tak  aby  korek  za  ko-  neciarki,  krawcowe,  ib.  15,  48. 
rek  w  odległości  na  dłoń  przyszedł.  Kaw.  Nar.  243.  Nic  KORNECISTA  ob.  Kornelysta. 

nie  umie  smukłe  tylko  korki  stawiać.  Pot.  Arg.  79.  Nad-  K0RNE8Y,  ów,  plur.  (Iiol.  cornice).  Archit.  kornesy,  gzem- 

stawia  się  korkami.  Mon.   70,  382.   (podwyższa  sie).  Wi-  sy.   Cn.    Th    220.    wierzchnia    wężykownta  część  gzemsu. 

dzc,    że  kogo  tylko  za  męża  zapragniesz   Mieć  będziesz;  Tr.  bnś  SarilifP ;  Boss.   KapHiia-b,   hapiinaeiit. 

najhardziejszych    pod   twe  korki  nagnicsz.   Tręi.  S.M.7>1.  KORNET,  a,  m.,  z  Franc,    §.   1  j   podchorąży,    ber  Coriiett. 

pod   pantofle,  pod  panowanie.  —  §.  d)   Korek  górny  al-  Nieprzyjaciele    pójdą    młyńcem     z  kornelami     i  z  rolami 

bo  ziemny,    suber  montanum,    33er(Ji10rf ,    kamień    z  dro-  swojemi.   Birk.   Chodk    Alb.      Objeżdża  hetman     cliorą- 

bnych  giętkich  niby  nitek  złożony,  tak  lekko  skupionych,  gwie    i  kornety    ze  wszech    miar  slrajiione.    Bardz.    Luk. 


446 


KORNECIK-KORONA. 


KORONKA-KORONACYA. 


125.  —  g.  2)  Kornet  {Ital.  cornetto),  piszczałka  z  rogu. 
W/orf.  róg  do  trąbienia.  Dudi.  42,  bie  ^ink ,  cilt  Slafe:!' 
tnftriiment.  Z  trąbami  i  z  kornety,  //urf/i.  2  C/jron.  15, 
14.  B(6/.  Gd.  ib.  Inslrumenta  dęte:  pomort,  puzan , 
kornet.  Warg.  Wal.  506.  W  Atenach  tak  się  były  kor- 
nety zagęściły,  źe  i  ludzie  przedni  na  nich  grah.  Petr. 
Pol.  2,  525.  Krzyczy  głośno  soweczka ,  i  'kornet  pod- 
zary,  Brat  i[siostra  tak  z  sobą  rady  chodzą  w  pary.  łia- 
nial.  A  2  b.  —  §•  o)  Kornet  białogłowski  {Gall.  la  cor- 
netto); KORNECIK  zr/ri/i.  (/?oss.  yenem,  ijeniiiiKi  cf.  eze- 
piecj,  iai  łlppfjcug  (bie  ©onictto).  Wieżę  Babilońską,  któ- 
rą modnym  kornetem  zowią  ,  ze  wstążek  i  koronek  mi- 
sternie svystawiaja  sobie  na  głowie.  Mon.  71,  125.  Ma  pię- 
kny dziś  kornet  na  głowie.  Teat.  54.  b ,  E  ii.  Kornety 
muszlinowe,  jakie  ś.  p.  matka  Jejmościna  nosiła,  ib.  24. 
b,  8.  Kornecik  z  szeroką  wstęgą,  ib.  20.  b,  18.  Koron 
kobiety  używają  na  kornety,  na  półkornecie,  i  na  cały 
puzan,  na  bonety,  na  maloty.  Haur.  Sk.  354.  Kobiety 
dumne  animuszem  Umieją  mądrze  kornet  czynić  kapelu- 
szem. Kras.  W.  57.  (opanować  mężów).  On  był  gotów 
krew  swoje  za  leda  kornet  rozlewać.  Teat.  21  ,  48.  za 
leda  kobiecinę,  ob.  Podwika,  fiiv  jcbc  SdjiirjC,  fiir  ciil  je= 
M  3Bcil)ś[nlb.  'KORNETYSTA  ,  KOUNECISTA  ,  y,  m.,  gra- 
jący na  kornecie ,  bcr  3''>ff"^Ilf'''-  Z'y  g^jda  dobrym 
kornetystą  nie  będzie.   Cn.  Ad.   1552. 

'KORNUT,  a,  m.,  z  Łac.  rogal,  ber  ^'(almreił,  $iinicrtrngcr. 
Samiście  gomoli ,  a  złudzi  robicie  kornuty.  Pol.  Jow.  194. 

"KORNY,  a,  e,  —  ie  advcrb.,  pokorny,  korzący  się,  be' 
mut^ig.  Kornie  łaski  żebrał  u  tego  tyrana.  N.  Pam.  12, 
565.  Pod  srogiem  jarzmem  korne  chylmy  głowy.  Dmoch. 
II.  2,  67.  Pod  zamkiem  korne  wały  krążą.  N.  Pam.  24, 
570.  nizkie ,  niższe  od  murów. 

KORONA,  y,  £,  §.  1  a)  znak  najwyższej  dostojności,  któ- 
ry cesarze  i  królowie  w  dzień  inauguracyi  swojej ,  i  w  in- 
szych celniejszych  okolicznościach,  na  głowie  noszą. 
Kras.  Zb.  1,  477.  bie  Srpuc ;  Dok.  et  Slov.  koruna;  Huitg. 
korona;  Sorab.  2.  kronna,  cronna;  Sorab.  1.  króna  ; 
Garn.  krona,  koruna;  Yind.  krona;  Croat.  koruna,  kru- 
na ;  Dal.  kruna ;  Slav.  kruna;  Bosn.  et  Rag.  krunna ; 
Ross.  KOpOHa ;  Graec.  y.ondfri ;  [Arab.  pp  junxit).  Znak 
królewskiego  stanu  w  naszym  wieku  korona ,  u  onych 
starych  dyadema  ,  to  jest  binda  z  purpury,  którą  królom 
głowę  zwięzywano.  Warg.  Wal.  193.  Zdobi  korona  gło- 
wę, ale  na  tysiąc  niebezpieczeństwa  wystawia,  który  ją 
nosi.  Birk.  Kr:-.  Kaw.  6.  Złote  korony  królów  ciernie 
w  sobie  mają.  Groch.  W.  i  65.  Korona  cierniowa  Jezu- 
sowa. Pot.  Zac.  106,  bie  1)ornciifroiie.  Korona  papiezka. 
Ld.  Korona  albo  infuła  biskupia.  Sk.  Dz.  289,  bie  33i= 
f(|pf^mii^C. —  Na  herbach:  korona  książęca,  margrabska, 
grabska ,  szlachecka  ,  bic  Slrone  auf  eiiiem  2Bappeii.  —  Te- 
go co  chcą  wyroki,  czemu  nie  wieńczymy  koroną?  Jabł. 
Tel.  73,  {ob.  Koronować).  —  Korona  >  wieniec ,  cin!Srail5; 
{Vind.  krienz,  vienez).  Włożyła  mu  na  głowę  mirtu  ko- 
ronę. Pam.  85,  412.  Jakież  proszę  korony  na  weselach 
bywają?  jakie  mają  być  inne,  jedno  z  kwiecia  wonnego. 
Btrk.  Zyg.  9.  —  Fig.  Czeka  go  korona  sławy  nieśmier- 


telnej. Boh.  Kom.  4,  108.  —  b)  Korona  duchownyh  na 
głowie  wystrzyżona ;  Yind.  duhounska  krona,  glavesbri- 
tva;  Croa/.  koruna  ,  vćnecz,  kruna,  kolobar,  brienye  re- 
dovnichko  na  glavi,  pless;  Hiing.  korona,  koszoru;  Ross. 
rjMeHUO.  Klerycy  strzygą  włosy  na  kształt  i  podobień- 
stwo korony  na  głowie.  Karnk.  Kał.  265,  picsz ,  bie  ^Untte 
ber  <).lrieftcr.  Korona  duchownych,  znak  na  śrzodku  gło- 
wy między  zapuszczonemi  włosami  wygolony,  czyli  wy- 
strzyżony.  Cerem.  1,  108.,  Kucz.  Kat.  2,  614.  Co  księża 
golą  piesze ,  dziś  poszły  w  korony ,  jak  księża  w  ksią- 
żęta. Pot.  Jow.  104.  Po  koronie  znać  księdza  na  gło- 
wie. Pot.  Pocz.  471.  —  c)  Botan.  Korona  jest  ta  część 
kwiatu  najdelikatniejsza ,  która  rozmaitością  kolorów  zdo- 
biąc rośimę,  najpierwej  wzrok  powabia ,  corolla.  Bot. 
100,  bie  Sliime  ciiier  *}SfIanje. —  ^.  botan.  Korona,  friuilla- 
ria  Linn.,  bie  i?ornbhime,  rodzaj  rośliny;  u  nas  w  ogro- 
dach miewają  koronę  cesarską,  bie  SaiferMiime ,  i  szacho- 
wnicę, bie  ©dind^Wiimc.  Kluk.  Dyka.  2,  14.  —  d)  Anat. 
Korona  zęba,  jest  cześć  nad  dziąsła  wywyższona,  żadnej 
błony  powierzchownej  nie  mająca.  Krup.  1  ,  78.  Ząb 
dzielimy  na  koronę  i  korzeń.  Wej.  Anat.  55.  —  e)  Ko- 
rona na  niebie,  gwiazdozbiór  pewny,  bic  firoiie  bcr  9Iria> 
blie ,  cin  ©tcriibilb,  między  wężownikiem  a  klęczniem.  0/iy. 
Ow.  507.  —  f)  Korona.  KORONKA  białogłowska ,  na 
obszywanie  szat ,  bic  Spitie  }iim  Sefdiimcn.  Szaty  srebrne- 
mi.  i  złotcmi  koronami  obramowane.  Haur.  Sk.  555.  — 
g)  Korona  =  koronka >  różaniec,  bcr  3f!ofciifranj.  Korona 
abo  pacierze  u  pasa  wiszące.  Warg.  Hadz.  541.  Róża- 
niec zowie  się  korona  abo  wianek.  Bzów.  Roi.  7.  —  h) 
Lichtarz  z  rozmaitemi  na  około  gałęziami,  lustr,  pająk, 
ber  toiileiii^ter,  3lrmleud)tcr.  Tr.  —  i)  Korona  =  grono  , 
zgromadzenie,  bcr  Srciś  bcv  ^n^d)au(x ,  ©cfcUfd^aft ,  Ser' 
fammluiig.  Liczna  obojej  płci  korona.  Tr.  —  k)  Korona » 
koronat  szkut  Włoski,  eine  Srone,  einc  31rt  ®blb=unb  Sil= 
tcrniiilljeil.  Cn.  Th.  Odpuszczam  wam  wszelkie  podatki, 
i  popłatki  od  soli,  od  koron.  Radź.  i  Mac.ch.  10,  29. 
Bibl.  Gd.,  Sroiifteiier  8  u  t  ^.  —  1)  Korona  w  fortyfikacyi 
nazywa  się  od  postaci  swojej  twierdza  zewnętrzna  ,  zło- 
żona z  jednego  całego  narożnika  ,  i  z  dwóch  półnaro- 
żników  złączonych  w  jedno  dwiema  zasłonami.  Jak.  Art. 
3,  296.  im  gcftiiiiijźbaue,  baś  tonrocrf,  cin  3liipenmerf  iii 
©cftalt  eincr  łinnic.  —  §.  2  a)  Korona  <  królewska  godność, 
królestwo,  bic  finiiijIiĄe  SBiirbe,  hai  Jtiiiiigreic^.  Gdy  Zy- 
gmunt August  pokazał  światu  ,  że  kocha  koronę  tę ;  jęli 
się  uczeni  Polacy  rzeczy  poważnych  pisać  językiem  swo- 
im. Gorn.  Dw.  praef.  Koronę  mu  stany  ofiarowały;  ko- 
ronę stracił;  dobijał  się  korony;  cf.  berło  —  b)  Koro- 
rona  per  eicelL,  Polska  korona  >  Mała  i  Wielka  Polska, 
opp.  Wielkie  Księstwo  Litewskie,  Sron  =  ^loIcn,  im  ®cgcn« 
faic  be^  ®ro&ticr3.  Sitt^.  W  Koronie,  jako  i  w  Wielkim 
Księstwie  Litewskim  ,  nigdy  takie  dziwy  nie  były  widzia- 
ne. Mon.  66,  60.  Z  tryumfem  Bolesław  do  Korony  przy- 
jechawszy, bogu  ofiary  za  zwycięstwo  oddał.  Krom.  71. 
in  regnum  sutttn.  KORONAGYA,  yi ,  z.,  Boh.  korunowacy, 
korunowanj ;  Yind.  kronanje ;  Croat.  korunyenye;  Hung. 
koronazśs,  bie  5?ri)nung,  uroczysty  obrządek,  przez  który 
osoba    na  dostojność  królewską  lub  cesarską  wyniesioną, 


KORONALNY-  KORONNY. 


KORONONOSZY  -  KOROWÓD. 


447 


namaszczoną,  koronowaną  jest.  Kras.  Zb.  i,  Ul.  W  cza- 
sie przez  sejm  elekcyi  wyznaczonym,  obrany  król  i  sta- 
ny zjeżdżają  na  koronaeyą  do  Krakowa.  Skrz.el  Pr.  Pol. 
i,  96.  KORONALNY,  a',  e,  n.  p.  Kość  czofowa  zfącza 
sie  w  górze  przez  spojenie  koronalne ,  suluram  corona- 
lem,  bie  Jtronnnt^ ,  Siraitjimt^i ,  z  kościami  ciemienia.  Kirch. 
Anat.  97.  KORONAT,  a,  m.,  §.  i)  ukoronowany,  mo- 
narcha, citt  ®efr5ntcr,  eiii  Moiinrd;.  Koronat  szablą  gro- 
źny, który  jako  mądrze  berłem ,  tak  mężnie  w  boju  wła- 
dnie żelazem.  Psalmod.  70.  —  §.  2)  Koronat,  korona, 
szkut  Włoski.  Cn.  Th.,  ciiic  Srone,  cine  ©olb  =  obcr  ©ilbcr^ 
ntiiiije.  Snmm.  B.  KORONATOR ,  a,  m.,  ber  Slróiicr,  ber 
ben  3}Joiinrc^en  frińit;  (Bosn.  krunicjar;  Rng.  krunnicjar;  Dd. 
kruniehar).  Koronator  jego,  klórv  nań  koronę  kładł, 
zdradził  go.  Sk.  Di.  811.  KORONCZYK ,  a,  m.\  laura- 
co  Klein,  gatunek  ptaków  Afrykańskicb  bardzo  pięknych, 
noszący  na  głowie  takowe  pióra  ,  jakich  Afrykańscy  kró- 
lowie zażywają.  Kluk.  Ziu.  2,  25,  ber  SrottuPijcI.  —  §.  2) 
Korończyk,  KORONIK,  cf.  syn  koronny  =  z  korony  Pol- 
skiej rodem,  Polak,  nie  Litwin;  ber  Slroil  =  ^.Sole.  Ko- 
rończyk chce  być  urzędnikiem  w  Wilnie,  a  Litwin  rzą- 
dy chce  czynić  w  Warszawie.  Mon.  65,  190.  KORONIA- 
STY,  a,  e,  §.  a)  na  kształt  korony,  froiicnformiij ;  n.  p.  Cza- 
pka koroniasta.  Tr.  —  §.  b)  Zaszanc  koroniasty.  Tr.,  ob. 
Korona  forli/f.,  boś  Sroitcntucrf.  KOHONKA,  i,  z.,  dem. 
nom.  korona,  eiiic  fleiiie  Srime,  eiit  Srdnjcl ;  (Boh.  el  Slov. 
korunka;  Hiing.  koron;Uska;  Croat.  korunicza ,  krunicza; 
Kag.  krunniciza ;  Bosn.  krunica);  §.  1)  ziele  wieżyczki, 
koronki  drobne  ma  włosienkowate.  Sijr.  584.  —  §.  2) 
Paciorki,  różaniec,  wianek,  Carn.  kroneza ;  Bosn.  kru- 
nica, kralisc,  brojanice ,  occe  nasce,  cislo ;  Croat.  chi- 
szlo  ,  koruniciza,  otecz  nassi ;  Dal.  patricze,  krunicza, 
oche  nassi,  brojenicze,  ber  Spfeiifrans  (O  &  b.  Srone).  w  ko- 
ronce tej  ustawca  pierwszy  położył  modlitw  sześćdzie- 
siąt i  trzy,  bo  tyle  lat  Panna  miała ,  Póki  na  tym  świe- 
cie z  ludźmi  mieszkała.  Piesn.  Kat.  111.  Weź  koronkę, 
i  mów  pacierz.  Boh.  Kom.  3,  252.  Każdy  z  nich  nosi 
koronkę  długą  w  ręka  ,  jakoby  to  pacierze  ,  mrucząc  na 
niej.  Star.  Dw.  49.  —  ^-3)  Koronki  u  szat  białych, 
wyszywanych  =  forboty  ,  6pi^en  ,  Jlim  ScfcCeil ;  fioft.  kragky; 
Vind.  sobizhi,  sobzi,  slipizehii,  sobizbje;  Croat.  spicze; 
Slav.  shiret,  csipka  ;  Bom.  pervaz ;  //oss.  KpyjKCBO ,  Kpy- 
jKeBUO ;  Ercl.  Kfim^ii.io.  Okręt  był  płótnem  Brabańtskiem 
i  koronkami  wyładowany.  Pam.  85,  2,  114.  Koronki  się 
piorą,  a  blondynki  nie.  Zab.  13,  210.  "KORONKARKA, 
i,  z.,  koronki  robiąca,,  koło  koronek  się  trudniąca,  ko- 
ronkami handlująca,  bte  Si,n|eiimad;eriiin ,  Spi^enmdfd^ertnii , 
©in^cnljdiiblerittn ;  Boh.  kragkai-ka ;  Ross.  KpyweBHHua, 
n.iCTca;  iv  rodź.  mezk.  'koronkarz ,  Croat.  spiczar;  Slav. 
csipkar;  Boh.  kragkar.  —  Bok.  kragkafstwj  "koronkarstwo, 
robienie  koronek ,  handel  koronkami.  KORONKOWY,  a, 
e,  z  koronek,  ©pijeil  = ;  Vind.  sobzhast  (cf.  ząbczasty) ; 
Ross.  KpyżKOBKUii.  Obiecał  mi  piękne  stroje  koronkowe. 
Teat.  53.  d,  25.  Koronkowa  kołdra.  Mon.  72,  423.  Ko- 
ronkowe mankiety.  Teat.  49.  d,  33.  Manufaktury  ko- 
ronkowe wsławiły  Brabancyą.  Dykr.  Geogr.  1,  93.  KO- 
RONNY, a,  e,   §.  aj  od  korony,  Sron>.  Złoto  ośmnasto- 


karatowe  zowią  koronne,  gdzie  przymieszane  sa  sześć 
części  srebra  abo  miedzi.  Kluk.  Kop.  2,  157.  Sroiiciigolb. 
Zfot.  B  b.  —  §■  b )  per  excell.  Od  korony  Polskiej ,  Sroit' 
^kilcii=,  511  Sroil  <  "Polen  ge^oriij.  U  nas  do  koronnćj  Rzpitej 
szlachta  tylko,  których  koronnemi  synami  zowiemi,  przy- 
należą. Peir.  Pol.  200,  SS^iie  Srou  =  ^oIeuS,  ton  <  ^oliii-- 
fd)er  Slbel.  Koronicy  abo  koronni  synowie,  ih.  195.  Po- 
czciwemu synowi  koronnemu  nigdy  praca  za  ojczyznę 
nie  ma  być  ciężka.  Star.  Ref.  21.  Akademia  Krakowska, 
szkoła  koronna.  Groch.  W.  269.  (szkoła  główna  koron- 
na). Hetman  Wielki  Koronny,  Hetman  polny  koronny; 
Marszałek  Koronny;  oppos.  Lilewski.  '"KORONONOSZY, 
a,  e,  noszący  koronę ,  froiientriiijeiib.  Korononosze  męczen- 
niki.  Fund.  53.  KORONOW.^^Ć ,  ał,  uje,  cz.  niedoL, 
ukoronować  dok.,  koronę  na  głowę  kłaść,  wieńczyć,  fr5» 
lien ;  Bi)h.  koronowati;  Slov.  koronugi;  Wm«^.  koronńzom, 
koronazni  ;  Sorab.  2.  kronnowasch;  Sorab.  1.  kronuyu  ; 
Yind.  kronati ,  yienzhati.  okronati,  pokronati;  Carn.  kro- 
nam;  Bosn.  krunniti ,  okrunniti,  ukrunniti;  /?a^.  krtinni- 
ti ,  okrugnivati,  okrimniti ;  Croat.  koruniti,  korunim,  oko- 
runujem ;  Dal.  krunim ;  Ro^s.  KopoHOBaib.  U  nas  nie 
mógł  koronować  króla  ani  królowy,  jedno  arcybiskup 
Gnieźnieński.  Biel.  275.,  Birk.  Zijg.  9.  Przez  głowy  uko- 
ronowane ,  samych  tylko  cesarzów  i  królów  rozumieją. 
Wynu.  Geogr.  123,  gefronte  i)diipter  ;  Yind.  kronan,  kronast 
—  Fig.  Wieńczyć,  fróncn,  bcfrdiijcil.  Dusze  wybawione, 
że  już  są  ukoronowane,  a  ukoronowane  koronami  do- 
skonałemi,  zażywają  radości  królestwa  niebieskiego.  Smotr. 
Ex.  34.  Lud  często  golów  chytrze  czy  z  prostoty  Obrzy- 
dłe zbrodnie  wieńcem  koronować  cnoty.  Zah.  9,  4.  Swiq- 
torz.  Nie  zaniechał  sposobów  ku  zawarciu  pokoju  ,  któ- 
ry koronuje  wojny  wszystkie.  Tward.  W.  132.  Pismo 
P.  Schuberta,  ukoronowane  przez  akademia  Berlińską. 
Pam.  84,  903.  KORONOWANIE,  ia,  n. .  sWt.  verb., 
Croat.  korunenye,  hdi  Sriiiietl,  bie  Srpilimg ,  ob.  Korona- 
eyą. —  ^.  b)  Archit.  cornice  Ital.  —  część  balkowania. 
Callit.  7,  baś  SroHleitt  in  ber  Saufmift,  ber's?raii3. 

KOROP',  ia ,  m.,  Na  Ukrainie  w  t)nieprze  poławia  się  ryba, 
nazwana  korop',  grubsza  od  karpia  ,  i  łuskę  ma  szerszą, 
długości  na  3  lub  4  łokcie  ,  smaczna  do  jedzenia.  Ład. 
H.  N.  77,  eiiie  ?(rt  Sinrpfcn  iii  ber  Ufraine.  [po  rusk.  to 
samo  ,  co  karp',  2]. 

KOROWATY,  a,  e,  cortioalis ,  do  kory  podobny.  Perz.  Cyr. 
1,  150.  riiibcnartt(j. 

KOROWAJ,  aju,  m. ,  [chleb  wielki  weselny  na  Rusi,  3]; 
z  Ross.,  gatunek  ciasta,  topffudietl.  Przypominam  też 
Państwu  córki  ich  wesele.  Niechaj  ja,  nie  kio  inny, 
piekę  korowaje.  Zalii.  Z.   S.   21. 

KOROWÓD,  u,  m.,  KOllOWODY,  ów,  plur.,  nudne  roz- 
wlekłości, ceremonie,  ceregiele,  zawady,  cf  odesłać  od 
Annasza  do  Kaifasza,  SBeitlaiiftiijfdteii ,  28cit|d)iiH'ifti3fcitcn. 
(cf.  Ross.  xopOB04'B,  KOpoBO.ll  wiedzienie  ohoiu  t.  j. 
tańca,  cf  rej).  Pan  nasz  dla  samego  króla  więcćj  nie 
czynił  korowodów.  Teal.  IS,  39.  Zycie  nie  wystarczy 
wytwornej  pannic  na  wypełnienie  wszystkich  grymasów, 
wykwintów  i  korowodów.  Mon.  72,  65.  Już  nie  czas 
teraz  ze  mną  stroić  korowody,  Weź  mu  rękę,  niech  pisze. 


448 


KOROZYWA  -  KORTEZYA. 


KORTEZYOWAĆ  -  KORWET. 


Tręb.  S.  M.  59.  Gdybyć  to  tak  i  teraz;  próżne  koro- 
wodów Byłyby  nasze  stadia ,  i  ztąd  mniej  rozwodów. 
Kras.  W.  54.,  Jak.  Baj.  40.  Między  sąsiedztwem  są  pra- 
wne korowody.  Zah.   13,   379.   (zatargi). 

KOROZYWA,  y,  i.,  lekarstwo  gryzące,  n.  p.  Chorzy  lekar- 
stwa gorzkie,  korozywy,  palenie,  rzezanie  cierpią  dla 
zdrowia.  Pelr.  FA.  196.  Rej.  Wiz.  191.,  Rej.  Post.  N  n  3, 
ciiic  ńticntic  6al('C ,  z  Łac. 

'KORPAŁ,  a,  m.,  burlesg.,  zając,  Ctlt  §nfe.  Tr.  KORPAL, 
a  ,  m.,  człowiek  z  twarzy  do  zająca  podobny.  Tr.  bci"  iim 
@cfi(f;tc  cincm  .s)tifcti  nliiilid)  fic^t. 

K0RP0R.4Ł,  u,  m.,  chusta  pod  hostyą,  ia$  OPluci^cte  Jild) 
Uiitcr  ber  i)oftie.  Krew'  z  hostyl  tak  pfynąd  poczęła,  iż 
korporał  po  wielkiej  części  skropiła.  W.  Post.  W.  2,  45. 
Z  korporałów  niewiasty  ich  podwiczki  sobie  czyniły.  Sk. 
Dz.  1185.  Liton  albo  korporał.  Pim.  Kam.  98.,  ib.  124., 
Ząhk.  279.  KORPORALNIK,  a,  m.,  deka.  w  której  kor- 
porał chowają.  Tr.  Me  Decte,  luprin  iai  §oftieiitiir^  ocr^ 
\mM  iinrb. 

KORPUS ,  u  ,  ?«.,  dzielnica  wojska ,    ctlt   Sorpź  Jnippcil.   Tr. 

KORSAK,  a,  m. ,  Ross.  Kopcan-b;  gatunek  lisów  pomniej- 
szych siwawych ,  cill  ©teppcilfuĄS.  Zwierza  rozmaitego 
Tatarzy  mają,  a  zwłaszcza  korsaków,  i  w  biegu  prędko- 
lotnych  sudaków.  Pasz-k.  Dz.  4. 

KORSARZ,  a,  m.,  (lial.  corsaro),  ber  gurfar,  grc^ficitter, 
rozbójnik  morski,  który  w  okręcie  wojennym  biega  po 
morzu  dla  schwytania  okrętów.  Papr.  W.  1  ,  475.  cl', 
frejbyter.  KORSARSKI,  a,  ie,  od  korsarza,  gorfarcit  =  . 
Do  rzemiosła  przywykł  korsarskiego.  Przyb.  Luz.  256. 
KORSARSTWO  ,  a,  n.,  rzemiosło  korsarskie,  rozbójni- 
ctwo  morskie,  biT^  gorfarcit^aitbiuerf.  Korsarstwein  żvją. 
Przyb.  Luz.  249. 

KORSET,  GORSET,  u,  m.,  z  Franc,  kobiecy  ubiór,  ciit  3Bei= 
lier  =  (Sorfct ;  Boh.  kordula,  kordulka. 

KORTEZAN,  KORTEZYAN,  a,  m.,  w  konstytucyach  Pol- 
skich ten  ,  który  mając  beneficyum  w  Polszczę,  przemie- 
szkiwa  w  Rzymie.  Dudz.  42,  ber  tli  *).ioleii  Ctitc  ^^fniiibe  luit, 
nilb  fn  9{pilt  lebt.  (Cam.  kartesan  Indio ,  mlmus).  Niektó- 
rzy z  poddanych  naszych  od  wielu  lat  w  Rzymie  mie- 
szkając, w  królestwie  naszym  duchowne  urzędy  dzierżą; 
a  te  zaniedbywając,  inszych  tu  mieszkających  pozwy  do 
Rzymskiego  dworu  trapią.  Wszyscy  tacy  kortezani  z  Rzy- 
mu do  beneficyów  wrócić  się  mają.  Herb.  Siat.  136. 
Zyg.  I.  1558.  —  §.  Kortezani,  którzy  mimo  ustaw  na- 
rodowych ubiegali  się  do  Rzymu  (al la  c.orte  di  Rnma),  i 
tam  podstępnie  benelicya  otrzymywali.  Kras.  Zb.  \,  215. 
bie  am  iJtomifdieit  $ofe  '^H'rii"i'fit  er)d)lid)eii.  Kortezanowie 
i  biegunowie  do  Rzymu,  duchowne  opatrzenia  upraszają. 
Herb.  Siat.  \c>%. —  g.  Tran,d.  ogóln:  Nadskakiwacz,  szcze- 
ry, lub  obłudny.  Dudz.  42,  cill  Speid)elletfer,  eiii  $i'fltiiG, 
dworak.  [Boh.  kolyzaun  błazen  nadworny).  KORTEZANK.\, 
i,  ź,  (Gall.  courtisane),  fryerka,  etiic  ?ii'itmad)eriiiii.  K()R- 
TEZAŃSKl ,  a  ,  ie  ,  o  kortyzanach  ,  bic  ^*iruiibeiierfd)Ieid)Cr 
am  9{5mtfd)eii  §nfe  tietrcffenb.  Jeśliby  kto  przeciwko  po- 
stanowieniu statutowemu  co  prawem  kortezańskim  otrzy- 
mał, niech  będzie  wywołań.  Herb.  Stał.  155.  KORTE- 
ZYA, KORTYZACYA,  yi,   ź.,  dworactwo,   zbyteczne  nad- 


skakiwanie komu,  $ofIt(^feit,  ©d)meid)elci).  Miłość  czyni 
pełnym  kortezyi  i  uszanowania  dla  kobiet.  Nieme.  Król. 
1.  praef.  Któż  We  Pan  jesteś  z  temi  swojemi  ukłona- 
mi i  kortezyami?  Teat.  24.  c,  67.  Wszystkie  dworstwa, 
wszystkie  żartowania,  wszystkie  spaczkowania ,  wszystkie 
kortyzacye  gotów  jest  wycierpieć  Polak.  Weresz.  Reg. 
118.  Przez  częste  uściski  Rzewne  kortezy  stroi  koło 
Julii.  Zab.  16,  328.  Ja  pierwszy  wesół  lubię  kortezye, 
Gdy  pije  dobre  darmo  wino  czyje.  Bratk.  D  2  b.  KOR- 
TEZYOWaG,  KURTYZANOWAĆ,  ał,  uje,  inlrans.  niedok., 
nadskakiwać,  jii  J)iciifteii  fte^cit,  nufjpriiigcit ,  nufpaffcii,  fd)met= 
d)ellt.  Trzeba  się  rozpuknąć  od  śmiechu  na  dworze  pań- 
skim ,  jak  tara  'kortedziują ,  jak  prowadzą  na  zamek, 
rozumie  że  królem.  Opal.  Sal.  120.  Musimy  się  sami 
kręcić  ,  kurtyzanować ,  zabiegi  czynić  ,  i  jeden  pod  dru- 
gim dołki   kopać,  wyścigajac  do   mety.  Xiądz.  57. 

KORTYNA,  KOŁTRYNA,  kurtyna,  y,  ź.,  z  Wiosk.,  zasło- 
na, n.  p.  teatralna,  eiiie  ©ortiiic,  ciit  5SorI)aiifl;  Boh.  et 
Slov.  zśstera ;  Sorab.  i.  wobwesebk;  Croat.  zasztor;  Garn. 
predpart;  Rag.  zastori ,  zastorniza;  Bosn.  oponna,  zastór; 
(Ross.  KapiHHa  obraz);  Ross.  saHaetcB,  saHaetcKa ,  sa- 
HantcowKa ,  santca.  Obstawiają  popa  Jana  kortynami  abo 
ścianami  czerwonemi ,  wysokiemi  i  długicmi.  Boter.  3,  146. 
Widziałem  kortynę  malowaną  dobywania  Lublina  przez 
Tatarów.  Slryjk.  585.  —  §.  Milit.  Zasłona,  ściana  mię- 
dzy dwoma  narożnikami,  bte  Gourtiiie,  ber  Slfittcltimll  jnn= 
fd)cn  JIIH'^  Soliiucrfeit.  Indzienierowie  mają  długość  i  miąż- 
szość murów  i  ich  kortyn  wymierzyć.  Archel.  2  ,  43. 
Kortyny  alias  mur  między  bastyonami.  Chmiel.  1,  234. 
Zamek  ten  składa  się  z  czterech  bastyonów,  i  tyleż  kur- 
tyn, które  sa  głębokim  rowem  opatrzone.  Pam.  82,  94. 
KORTYNKA  zdrbn. 

KORUMPOWAĆ,  ał,  uje,  cz.  niedok.,  skorumpować  dok., 
przenajmować ,  przekupować,  l)eftcd;eit.  Go  to  jest  ko- 
rumpować sędziów  ?  jest  to  psować  !  Prawda ,  że  komu 
psować ,  sobie  naprawować.  Kchow.  Fr.  48.  KORUP(^A'A, 
yi,  ź.,  przenajem ,  przekupienie,  bfc  33eftcd)Uiig ,  wyraz 
oskarżenia  tego ,  który  dopomagając  sprawie  swej ,  ujął 
sobie  sędziego  opłatą.  Kras.  Zb.  1  ,  478.  Korupeye , 
szpetnyż  to  tytuł  podarkom  dany,  który  zawstydzeniem 
oczom  cnotliwym  przegraża.  Birk.  Zam.  9.  et  Birk. 
Exorh.   H.  h. 

"KORUSZEK  ,  szka  ,  m.,  korczyk  ,  ciii  (sdtcjfeld)eil ,  n.  p.  A 
co  dziś  panie  za  mliwo  ?  Bo  skurczyłoć  się  co  żywo , 
Ledwa  czasem  do  niedziele  Jeden  się  koruszek  zmiele. 
Rej.  Ziv.  254  b.  cf.  korczak ,  pewna  miara  młynarska, 
cill  (jemiffcS  Wiillermap.  Ledwie  będzie  koruszka  do  dru- 
giej  niedzieli.   Rej.   Zw.   12   i. 

KORWET,  KORBET,  u,  m.,  (z  Franc.  courbette),  g.  a) 
podskok  koński ,  bic  Knpriolc  eiiieź  ^fcrbeS.  Dzianety  ich 
pięknie  korbely  i  szusy  wyprawować  umieją.  Birk.  hr. 
Kaw.  54.  Lekkim  zrywaniem  konia  do  szłapi ,  korwe- 
tów,  pląsania,  hasania  wprawują.  Haur.  Ek.  149.  —  §. 
b)  transi.  Zbytnie  ukłony,  33Mliiige ,  gaprioleii,  uielfńltige 
SJerbcUflimgcn.  Ciebie  do  niej  zażyję  ,  więc  na  korbety  go- 
tuj się  i  dygi.  Pot.  Sijl.  24.  Młodzian  raźny,  wysmukły, 
pełen  korwetów.  Boh.  Kom.  1 ,  50.     Gały    w  korwetach, 


KORWETOWAĆ  -  KORYTO. 


KORYTKOWY  -  KORZECZNMK. 


449 


śpiewa,  gwiżdże,  tańcuje.  Teal.  29,  21.  KORWETO- 
WAĆ, a!,  uje,  inłransit.  niedole,  korwety  stroić,  (Saprio= 
len  mndictt.  Dzianet  pod  nim  nad  śniegi  korwetuje  biel- 
szy. Pot.  Arg.  508.  KORWETA,  y,  ź. ,  gatunek  barki 
długiej  o  jednym  maszcie.  1'apr.  \V.  1,  556,  cine  6or= 
ycite,  diic  Iniiije  33arque  mit  cincm  SKafłe. 

KORWIN,  Iterb;  kruk  na  pniu  ocielym,  u  którego  dwa  u 
góry  sęki ,  dwa  u  doJu ,  a  kruk  w  pysku  trzyma  pier- 
ścień złoty.  Kurop.  5,  26,  cin  SBappen. 

KORY.\NDER   ob.  Kolendra. 

KORYCIASTY,  a,  e,  o  głębokim  korycie,  n.  p.  Korycia- 
sta  rzeka.  Btinh.  Luk.  28,  ciit  ticf  ijcbcttctcr  StrPili,  ber 
cin  t:eic>j  33cttc  Łat,  {ob.  Koryto);    Cam.  korytast  alucatitn. 

KORYiNT ,  u ,  m.,  dawne  miasto  Greckie  w  iMorei.  Dykę. 
Ceogr.  2,  48.  gmintb.  Prov.  Do  Koryntu  przyjść  nie  ka- 
żdemu wolno.  Rys.  Ad.  9.  non  cithis  contingit  adire  Co- 
rinlhum,  ob.  Dwumorze,  dwumorski.  KORYNTYJSKI,  KO- 
RYiNTCKl,  a,  ie,  od  Koryntu,  6orintl)iid).  Przesmyk  Ko- 
ryntyjski.  Dykc.  Geogr.  2,  48.  Miedzią  Koryntyjska  nazy- 
wali kruszec  złożony  z  miedzi,  srebra  i  złota.  KrumL 
Chy.  193.     'KORY.NTKA;  Ross.  KOpiiHua,  ob.  Rozynka. 

KORYTO,  a,  n.,  KORYTKO,  a,  n.,  dem.,  {Boh.  koryto,  ko- 
reytko,  hrant ,  truki ;  {Slov.  korytnećka  chelys) ;  Sorab.  1. 
korto ;  Sorab. 'i.  korito,  korilko,  nazki,  (oi.  Niecka);  Yind. 
koritu  ,  koritize,  nishke,  mela,  kaduine ;  Cam.  koritu, 
kadujne  ;  Croat.  korito,  kopanya,  sztruganya,  (o/i.  Kopan- 
ka],  cf.  strugać);  5/av.  kopanj ;  Dal.  korito,  naclive;  Rag. 
koritto  ;   Dosn.  korito,  koritto  ,  krritó,    kroscgno  ,    vaIov; 

Ross.     KOpUTO  ,    KOpUTUO,      KOpHieyKO  ;     Ecd.     K0(>MTbl|6; 

cf.  Graec.  !<ócvg,  cf.  xoQi(Txo);  cf.  kora);  §.  1)  wydrożonc 
z  drzewa  naczynie,  ber  Jrog.  Koryta  gospodarskie  by- 
wają topolowe , 'lipowe.  Kluk.  Rośl.  2,  160.  Koryto  pie- 
karskie, dzieża,  fer  33i'icftrpii ;  yind.  miefnu  koritu,  mie- 
shize ;  Ross.  KBauiHH ,  KBauieHŁKa.  Koryto  wodne,  cin 
SBttlTcrtrCij ,  Ross.  Boaonori.io.  Wylali  z  wiaderka  wodę 
do  koryt.  1  Leop.  (Jen.  24.  Koryto  dębowe  Ross.  4y- 
óacB,  (cf.  dubas).  Stare  koryta  Boh.  starice.  Stało  w  izbie 
przy  ścienie  na  połcie  koryto,  Bnm  już  wchodził  do  sieni 
ze  wieprza  zabito.  Pot.  Jow.  130,  ber  ScIiiucinctrPij.  Ko- 
ryto, korytko,  w  którym  bydłu,  ptakom  jeść  i  pić  dają, 
ber  5uttfrtl'i'9-  Dobry  myśliwiec  wie ,  które  psy  rychlej 
puszczać  do  koryta,  które  później.  Ostror.ó5.  {Hoss.  ko- 
piiTHniicii  myśliwiec  mający  dozór  nad  korytem).  —  Ująć 
komu  obroku  ,  podnieść  komu  korytko ,  tibum  deducere. 
Mącz.,  cineni  ben  Srotforb  Iiobcr  linngcn.  Wiarki  w  kory- 
tach dziurawych  puszczają  się  na  morze  i  toną  szkara- 
dnie :  a  kościół  nas  przewozi  bezpiecznie  ,  jak  w  okrę- 
cie jakim.  Star.  Zad.  D  A  b.  Korytko,  przez  które  do- 
wiadujemy się,  jako  przypadnie  głębokość  zalewku  wsta- 
wię. Strój.  B  2  b,  cinc  Slrt  2Bai[erniage  mit  cincm  Jriifllcin 
obcr  Cincr  SJilinc.  —  g.  2)  Koryto  rzeki  =  łożysko  ,  łoże , 
rzeczysko,  bai  23ctt  cincS  Jlujfc^ ;  (Uoh.  reciśte ,  fecisko ; 
Slov.  garek;  Sorab.  1.  recżne  zbcw,  ręczne  zpad;  Yind. 
tezhishe ,  struga ;  Rag.  loogli ;  Bosn.  potok  od  rjeke ,  po 
komu  rieka  tece).  Gdy  przypadkiem  rzeka  graniczna 
bieg  swój  odmienia,  stare  koryto  będzie  granicą;  nowe 
zaś    jej    łożysko    do    wspólnego  użytku  należy.    Ostr.  Fr. 

Słownik  Lindego  wyU.  i.  Toiu  II. 


Cyw.  1,  107.  Nil  wlewa  się  w  morze  siedmią  korytami. 
Mik.  Turk.  155.  W  jednym  korycie  biedź "  nie  "może 
zgodny  Topolorodnv  Padus  i  Eurotas  chłodny.  Bul.  Ow 
168.  '  KORYTKOWY,  a,  e,  od  korytka,  Jrmj  = .  Kory- 
tkowy instrument.  Strój.  Bib,  ob.  Korytko,  bic  2Saffer= 
n^nfie  mit  einem  ficinem  Jroijc.  KORYTNY.  Solsk.  Arch. 
165.  KORYTOWY,  a,  e,  od  koryta,  Jrog  =  ;  Ross.  ko- 
puTpHUu.  Korytny  potaż.  Torz.  168.  Korytowy  potaż.  Fam. 
84,  765.  cf.  iioryciasty.  KORYTNIK ,  a,  m.,  który  ko- 
ryta robi,  ber  Jrogmnc^er;  Ross.  KopUTHiiKt;  {Yind.  ko- 
ritnjak  =  cienkuszj. 

KORZ.^NY,  a,  e,  z  kory  drzewowej.  \Yiod. ,  yon  5Sai:mrin= 
ben;  Slov.  kurowy,  kurnaty;  Ymd.  skorjast.  'KORZA- 
WTEC  nijak,  niedok. ,  w  korę  się  obracać,  rinbig  tperbcn; 
Ross.  Kop*-aB-brB ,  saKopjKaBtTt. 

KORZBOK,  herb;  trzy  karpie  złote  jeden  nad  drugim  niby 
płynące.  Kurop.  5,  26,  cin  2Sappen. 

KORZĘ  ob.  Korzyć. 

KORZEC,  rca  ,  j«.,  demin.  korczyk,  koruszek,  {Boh.  korec; 
Sorab.  1.  korcź,  korcżk ;  Sorab.  2.  kórz,  kourz,  kurz; 
Ross.  KopflKi,  obs.  Kopeui;  Eccl.  KopaKX,  Kopem,  kobiui, 
cf.  korczak  ;  cf.  Graec.  y.óooc;  Hebr.  ~;  kor;  Lat.  corus; 
cf.  kora);  miara  do  zboża,  bcrSdicffcI;  Cam.  kibov;  Yind. 
skaff,  shkafez,  zhetert,  piskerzh,  piskrizh,  fcf.  skopiec); 
Croat.  dreyenka,  dreyenyak;  Rag.  spud,  ubórak  (cf.  wę- 
borek),  polóvgnak;  Bosn.  star,  staricch,  scinik,  mierra  za 
sgitto,  osmak;  Ross.  me*e.ib,  poai  x.Tt6Hori  Jitpu.  — Z 
ustavyy  r.  1764  korzec  Warszawski  ma  mieć  garcy  52; 
dzieli  się  dalej  na  4  ĆNyierci ,  z  których  każda  zawiera 
garcy  8.  Osir.  Pr.  Cyw.  2,  515.,  Yol.  Leg.  7,  551.,  Skrzet. 
Pr.  Pol  2,  196.  Łejk.  2,  26.  Za  korce  swe  {scil.  zboża)  nie 
wiele  liczyli.  Groch.  \Y.  558.  Korcami  stare  tynfy  mie- 
rzy. Teał.' io.  c,  18.  ei55,  24.,  Bardz.  Trag.  251.  Sza- 
fują tysiącami  korców  przeklęctwa.  i]Jnn.  65,  68.  {ob.  Dya- 
bel).  Chłopa  w  korzec  nie  mierzą.  Dwór.  A  4.,  Kchow. 
Fr.  47.,  Fot.  Arg.  591.  pozór  zdradza,  ber  ©c^cin  triigt; 
man  mipt  ben  Scrl  nii^t  mć)  ber  Gile.  A  jeżeli  kto  z  korca 
wyżej  głowę  dźwiga ,  Niemasz  dziwu,  że  mu  jej  strychu- 
lec  przystrzyga.  Pot.  Pocz.  402.  (nie  wynoś  się  nad  swój 
stan).  Na  coż  o  pysznodumni  z  korca  wyglądacie ,  Dar- 
mo się  z  śmiertelnego  jarzma  \yykradacie.  Bardz.  Boet. 
56.  —  Pod  korzec  ukryć,  cf.  pod  ławą,  ukrywać  się  z 
czym,  n.  p.  Nie  chciałem  dzieła  pod  korcem  ukryć.  Mon. 
69,  520.  Chcę  ja  ciebie  o  świeco  nad  insze  jaśniejsza, 
nie  pod  korzec,  ale  na  lichtarz  najwyższy  do  świątnicy 
mojej.  Bzów.  Roi.  100.  Korzec  zjeść  trzeba  z  przyjacie- 
lem soli.  Fot.  Arg.  275.  Zjadłem  z  nim  więcej  niż  je- 
den korzec  soli.  Birk.  Exorb.  D  Ty  b.  cf.  Croat.  adag. 
Jaycze  od  jedne  vure,  kruh  od  jednoga  dneva ,  priatel 
od  trideszet  let,  jeszu  tri  dobra  dugoyanya,  t.  j.  jajko  od 
jednćj  godziny,  chleb  od  jednego  dnia,  przyjaciel  od  trzy- 
dziestu lat,  są  trzy  dobre  rzeczy,  ob.  Korcowy.  KORZE- 
CZNIK,  KORCZAK,  a,  m. ,  młyn  wodny,  którego  koło 
zewnętrzne  skrzyniaste.  Os.  Ftz.  558.,  Solsk.  Arch.  78,  ci' 
ne  aSaffcrmii^Ic  mit  cincm  ©(^ópfrabc.  Nie  może  być  szcze- 
bietliwy.  By  zawzdy  miał  być  prawdziwy.  Co  jako  korze- 
cznik  miele,    Nie    przestanie  do  niedziele.    Rej.  Zw.   234 

57 


4b0 


KORZEŃ. 


KORZENIE  -  KORZENIOCZEPNY. 


b,  Boh.  korećnjk ,  mlynarj ,  ktefj  swe  korećniky  na  po- 
tocech  magj. 
KORZEŃ,  ia"m..  Korzonek  zdrohn.,  radix,  bic  SBurjel;  (Boh. 
koren ;  Sorab. '2.  koren,  korosclik;  Sorab.i.  koren;  Vind. 
koren ,  korenina;  Carn.  koręn  ;  Crout.  koren,  sila,  kore- 
necz ;  Dal.  korenchich ,  silicza;  Slav.  koren,  korecsak ; 
Rag.  korjen,  korjenak,  korjencicch;  Bosn.  koren,  korjen, 
sgilla,  korjenak,  sgillica;  Hung.  gyeiikeer;  Ross.  KopcHb); 
(cf.  Graec.  yiÓQaiov  radix  loli;  Rabb.  ipy  ikkar  radix);  §. 
i.  ta  część  rośliny,  przez  która  w  ziemi  utkwiona  się  ży- 
wi. Kluk.  Rośl.  \,  6.  Korzeniem  stoi  roślina.  Bot.  28.  Gdzie 
zdrowy  korzeń,  drzewo  kwitnie  i  rodzi.  Sk.  Żyw.  I,  12. 
Szczere  to  wino  ,  jak  się  z  korzenia  dostaje.  Tr.  (z  ma- 
cicy winnej ,  niesfafszowane).  Korzenia  najgrubsza  część 
Ross.  KopHCBiime.  Jaki  by^F  korzeń,  takie  rószczki;  jaka 
matka,  takie  córki.  Sk.  Zytv.  2,  155.  —  §  Czarny  ko- 
rzeń, rżysko,  ściernisko,  bnś  Stoppclfelb.  Wilk  bieżąc 
kolo  bfonia,  Ujrzał  na  czarny  korzeń  puszczonego  konia. 
Zab.  15,  276.  Treb.  —  Pryska  na  czarnym  mój  źrzebiec 
korzeniu.  Jabi.  Ei.  59.  —  §.  Gdzieby  chłopi  z  surowego 
korzenia  folwark  nowo  budowali,  pan  tej  wsi  może  im 
czynszowe  prawo  dziedzicznie  dać.  Szczerb.  Sax.  48.  z 
karczunku  ,  z  gruntu  wykarczowanego,  auf  llClt  auŚiJcrobC' 
tern  iSobcn,  3ieulinidj.  Ńie  tylko  stare  puste  role  osiedli 
i  naprawili,  ale  i  wsi  na  surowym  korzeniu  wyrobili. 
Slryjk,  562.  —  §.  Ziele  wieprzyniec ,  gorysz,  goryeznik, 
świni  kopr,  wszywy  kopr,  zowią  niektórzy  siarkowym  al- 
bo siarczystym  korzeniem,  drudzy  jelenim  abo  sarnim 
korzeniem,  feniculum  porcinum,  @aufend)el.  Syr.  195.  Ko- 
rzeń womitowy.  Lonicera  Ipecacuarilia  Linn.,  Srcdmnir;, 
gatunek  wiciokrzewu,  którego  korzeń  wzbudza  womity. 
Aluk.  Dykc.  2,  97.  Korzeń  archanielski,  arcbanielika,  ar- 
cydzięgiel ,  ^Honimcrifdjc  Jlngclica.  Sijr.  98.  et  85.  Korzeń 
biafy,  jeleni  ogon,  ceruaria  alba,  mi^i  $ir)dmniV5.  ib.  152. 
Korzeń  fiołkowy,  kosaciec  Słowiański,  Iris  lllyrica  ,  J)al= 
matifcl  SBcilmiirj.  ib.  3.  Korzeń  liliowy,  gladiolus.  Cn.  Th., 
Sdjttiertcl,  6d)!iieitltlie.  Słodki  korzeń,  eiigbplj.  Korzeń 
ostromleczny,  ob.  Szczeć  morska.  —  §.  Korzeń  okrągły 
liścisty,  abo  z  bfonek  jak  z  liścia  składzisty,  zwijany,  bul- 
bus.  Cn.  Th. ,  eiiie  Slumcnjiincbcl ,  3ii'ifl'clii'iirjcl ,  cebulasty. 
—  g.  translate  Korzeń  zęba  ,  bie  SSlirjcI  be>3  S"?"'^-  Zęby 
dzielą  się  na  korzeń ,  lub  część  w  dołku  szczeki  zacho- 
waną, na  ciało  i  na  koronę.  Krup.  Ost.  78.  Góra  ta  od 
Tatrów  korzeń  swój  prowadzi.  Banial.  P.  —  Fig.  Począ- 
tek, wszczątek,  fundament,  grunt,  3lnfaiiij,  Urfpnntg,  @run"b= 
lage.  U  nauk  korzenie  gorzkie,  ale  owoce  słodkie.  Budn. 
Apopht.  24.  Błędu  korzeń  podcięty.  Sk.  Dz.  645.  Ko- 
rzeń tego  dwojga  złego  inny  nie  jest,  jedno  kłam  po- 
chlebców. Gorn.  Diu.  225.  Korzeń  dobrej  sławy  jest  cno- 
ta lub  dobroć  ona ,  dla  które'j  chwałę  od  ludzi  odnosi. 
Birk.  Chodk.  21.  Nie  jest  trwała  pożyczana,  i  nie  mają- 
ca własnego  korzenia ,  potęga.  Kłok.  Turk.  57.  Rzym 
mamy  za  korzeń  i  macicę  katolickiego  kościoła.  Sk.  Dz. 
104.  Z  korzenia,  z  korzeniem,  radicitus,  z  gruntu;  n.  p. 
Z  korzenia  wyrąbać,  z  korzeniem  wyrywać,  Carn.  stika- 
ma;  Eccl.  nsKopeHeHHO ,  hs^b  KopcHe,  mit  ber  SBurjel,  oon 
©runb  ani.    Póki  drzewa  z  korzeniem  nie  wykopamy,   po- 


ty będzie  rosło ;  póki  wodza  nie  dostaniemy,  poty  pokoju 
nie  będzie.  Biel.  84.  —  §.  aliter.  Z  korzenia  =  początko- 
wo, wszcząlkowo,  iirfprfinglid) ,  non  Slnfaiid,  3lnfang,^.  To 
szczęście  wszystkie  miasta,  wszystkie  zamki  maja,  Ze  pię- 
kniejsze z  ruiny,  niź  z  korzenia  wstają.  Pot.  Arg.  456. 
Abyś  mógł  wszystko  dostatecznie  wiedzieć,  Chcę-ć  przy- 
czynę mej  nędzy  z  korzenia  powiedzieć.  P.  Kchan.  Orl. 
1,  560.  —  8.  2.  Korzeń,  obozowisko,  kosz  Kozacki,  {Trotz 
tłumaczy:  rejment  Kozacki),  tai  %t\ihii,n  ber  5iP|afen.  Ko- 
zacy Niżowi  na  zimę  do  miast  się  rozchodzą,  łódki  swe 
przy  Dnieprze  pochowawszy,  i  kilka  set  człowieka  tam 
zo.^tawiwszy.  na  korzeniu,  jako  oni  mówią,  przy  strzelbie. 
Gwagn.  558.,  Biel.  659.  W  wojsku  Zaporozkim  chorą- 
żowie po  złł.  6,  attamanowie  w  korzeniach  po  złł.  5.  Yol. 
Leg.  5,  175.  —  §.  5.  Korzeń,  członek  naturalny  mezki. 
Krup.  2,  159.  bai  iiifiniilit^e  ©lieb,  bie  mnimiitie  ńutlii,  bie 
Sut^e.  Nóż  do  urżnięcia  korzenia  zarażonego.  Czerw.  Narz. 
26.  Nie  wnijdzie  w  kościół  Pański  trzebieniec,  ani  zgnie- 
cionego abo  rzezanego  łona,  ani  wyrznionego  korzenia. 
Leop.  Deut.  25,  1.,  Wujek.  Stadnik  korzeń  wypuściwszy, 
klacz  przykryć  chciał.  Hipp.  14.  —  g.  Po  korzeniu,  po 
mieczu ,  po  linii  męzkiej ,  oon  ber  iliaiitilic^eu  Sinie.  Bliż- 
szy krewny  po  korzeniu,  albo  jako  mówią  po  mieczu,  to 
jost,  po  ojcu.  Groi.  Obr.  64.  1.  KORZENIE,  ia,  ;i.,  col- 
lect.,  Boh.  korenj  herhae,  SurjCln.  Korzenie  drzewa  sta- 
rego już  bywa  zapiekłe  i  twarde,  przeto  nie  puszcza  z 
siebie  odrośli.  Cresc.  64.  Wysiecz,  wykopaj  karcz,  po- 
pal korzenie ,  nie  będą  bory.  Gorn.  Sen.  200.  Większe 
obrazki ,  ziele ,  zowią  dyablik ,  bo  ma  korzenie  kąsające. 
Sicnn.  80.  Rha  Litewskie  abo  Moskiewskie  korzenie. 
Urzed.  265.  imćicOte  SHiatmrlier.  —  2.  KORZENIE,  ia,  n., 
et  KORZENIE,  i,  plur.,  Boh.  korenj  aromata;  Sluv.  ko- 
renj; Sorab.  1.  droha  zćlo,  drohi  koren;  Sorab.  2.  war- 
zą; Yind.  kramenia ,  shiahtnu  korenje,  sazhimba;  Carn. 
qvirz;  Croat.  korenye;  Slav.  zścsin.  .xulj,  zilje;  Bosn.  mi- 
rodia ,  specie,  kakoti  papar  etc;  Ross.  KopcHbe ,  apOMa- 
Tbi,  CHa4o6be;  aptekarskie  wonne  korzenie,  ©cnnirj.  Ry- 
by przyprawiać  z  korzeniem,  to  jest,  z  pieprzem,  z  im- 
bierem ,  z  muszkatem  etc.  Sienn.  525.  Bez  soli  ryba, 
bez  korzenia  zwierzyna  ,  nic  nie  jest.  Cn.  Ad.  760.  (cf. 
samo  to  nie  pachnie,  nie  smakuje;  przyprawić  to  trze- 
ba; ocukrować;  złemu  zalecenia  potrzeba;  cf.  dobry  chrzan 
z  miodem,  ale  miód  sam;  cf.  cnota  sama  sie  chwali;  cf. 
dobremu  piwu  nic  potrzeba  wiechy).  KORZENIĆ,  ił,  i, 
cz.  niedok. ,  korzeniami  przyprawiać,  unirseil ;  {Bnh.  kore- 
nili;  Slov.  korenjm;  Sorab.  \.  zclu,  zalzinam;  \'ind.  kra- 
menili,  oshtupati;  Croat.  korenimj.  Gwoździkami  potra- 
wy korzenimy.  Urzed.  52.  Korzenienie  subst.  verb. ,  iai 
SfBiirjCn;  Sorah.  1.  koroneni.  Korzeniony,  a,  e,  part.  pass., 
geraiirjt.  KORZENIĆ  się  recipr.,  Ross.  Kopennitca,  w  ko- 
rzenie się  rozrastać,  korzenie  puszczać,  propr.  et  fig. 
wzmacniać  się,  3Bur5CI  faJTeii.  Widząc,  iż  się  nieprzyja- 
ciel z  lekka  wzbija  a  korzeni. .  .  .  Leop.  2  Macch.  8,  8. 
KORZENIOCZEPNY.  a,  e,  czepiący  się  korzeni,  lub  ko- 
rzeniami, tinirjelbatig.  Łodyga  korzenioczepna,  caulis  ra- 
dicans,  pnie  się  prosto  na  przyległe  podpory,  wypuszoza 
w  nie  korzenie,  i  niemi  sie  trzyma.  Jiindz.  2,   13.    *K0- 


I 


KORZENIOJADACZ  -  KORZENNY. 


KORZONEK-  KORZYŚĆ. 


451 


RZEMOJADACZ,  a,  m.,  jadający  korzenie,  ber  SBurjeleffcr, 
EccI.  KopcHOflAcm.  'KORZENlOSlECZiNY,  a ,  e ,  siekący 
korzenie,  murjel^acteiib.  Korzeniosiek  stibst.,  Eccl.  Kope- 
Hect<jeu'B ,  Graec.  (ii^oTÓfiog;  Eccl.  KopeHecbieiue ,  (n^o- 
TOfiia.  KORZENIÓWKA  ,  i,  i.,  rotizaj  rośliny,  monolropa 
Linn.,  O^nblatt.  Kluk.  Dijkc.  2,  127.  Korzehiówka  wie- 
lokwiatowa ,  hijpopithys.  jiindi.  2.54,  b(i§  gid^tcnoŁiifclatt. 
KORZENIOWY,  a,  e,  od  korzenia,  SJBurjd  = ;  Ross.  Kop- 
HeBbiH,  KopeHCBuH.  Liście  korzeniowe,  folia  radicalia, 
które  prosto  z  korzeni  wyrastają.  Jundz.  Ź,  20.  "KORZE- 
NIOZBIERACZ  ,  a  ,  m. ,  ziiieracz  korzeni ,  bel'  S55i!r5el|'nmm= 
ler;  Eccl.  KopeHeco6npaTe.ib.  KORZENISTOŚG,  ści ,  z., 
mnogość  korzeni ,  9Jeid)t^iim  nn  SBiirjcIii.  KORZENISTY, 
a,  e,  —  o  adv.,  mnogi  w  korzenie,  pełen  korzeni ,  iinir= 
Jflrei^ ;  Boh.  kofenaty;  Sorab.  1.  korenwate  ;  Croat.  ko- 
renit,  silav;  Ross.  KopeHHCTLiii,  KopeneBaTUH;  (Carn.  ko- 
renAk  robustus).  Korzeniste  sosny.  Pot.  Arg.  577.  —  §. 
Z  korzeni,  SBurjel  < ,  ooit  2Bur5cI,  iinirselig.  Konikom  ma 
się  wrzucić  co  na  drogę  kamienistego,  pniewistego  i  ko- 
rzenistego ,  izby  przez  to  idąc  pilnie  patrzyć  musiały, 
gdzie  nogę  stawić.  (Jorn.  Sen.  336.  KORZENNICZKA,  i, 
i.,  g.  a)  żona  korzennika,  lub  handlująca  korzeńnii,  {Boh. 
korenarka ,  korinkafka  ziołami  przekupująca)  ;  Ross.  apo- 
MaTHnua ,  bie  ©ettnirspiiblcrinn.  —  g.  b)  Puszka  od  korze- 
ni, ciiic  ©ClDUrjbiidtfe.  KORZENNIK,  a,  m. ,  §.  a)  kupiec 
drogie  korzenie  przedawający.  Cii.  Th.,  ber  ©eiinirsliaiibler, 
©ClDUrjfrnmcr ;  ilioh.  kofeniar  herbarius  ,  kofinkar  zielnik, 
ziołozbieracz) ;  Roh.  Wlach,  Wlasky  kupec  cf.  Włoszczy- 
zna; Yind.  kramenjar,  materlist,  sazbimbar;  Slav.  zAcsi- 
nijar ;  Bosn.  kramar,  spicjńr,  koji  prodava  siatka  koren- 
ja  ;  Ross.  KopcHimiKi ,  apoiwpinHKt.  Korzennik,  kupczą- 
cy korzeniem,  hłok.  Turk.  1 05.  Kupił  od  korzennika 
kilka  funtów  rozcnków.  Ruiir.  Sk.  215.  —  §.  b)  Korze- 
nik ,  ul  z  kory,  korzysty,  eiii  Siciicnftotf  uoil  25ainiiriiibc. 
X.  Kam.  Ktoby  komu  na  drzewie  z  ula  abo  z  korzenika 
postawionego  pszczoły  wydarł.  .  .  .  Siat.  Lit.  314.  KO- 
RZENNO  adv. ,  korzeniami  przyprawnie  ,  gcanirjt.  Starzy 
korzenne  przyprawiali  potrawy.  Kras.  Hst.  150.  Nie  ja- 
dali korzenno.  S/ar.  Ryc.  4l'.  KORZEMNOŚĆ ,  ści,  i, 
własność  korzenna,  bie  SBiirjIiaftigfett,  bie  Sffiiirse.  Karda- 
mom  ma  moc  posilającą  dla  swojej  korzenności.  Sienn. 
198.  Domowy  jest  lepszy,  bowiem  ma  w  sobie  większą 
korzenność  i  rumianość.  ib.  Lawenda  jest  niejako  korzen- 
na ,  a  dla  tej  korzenności  swej  żyły  suche  potwierdza. 
Spicz.  49.  KORZENNY,  a,  e,  —  ie  adv.,  Boh.  koronny; 
Boss.  KopPHHhiH,  Kopcmaibiii ,  KopaHuH,  apoMaTiiiecKifi; 
od  korzenia,  ©ClDlir;  =.  Kramnica  korzenna.  Cn.  Th.,  (Bosn. 
spirjaria ,  slacjun  od  spicjara).  Teraz  mamy  sklep  cały 
korzenny,  przedajcmy  ])icprz,  imbier,  gałgan ,  goździki. 
Teat.  9.  c,  97.  ber  ©Ciuiirjlaben.  —  g.  Korzenność  w  so- 
bie mający,  geiDiirjł,  iDiirj^aft.  Potrawa  korzenna  krew 
zapala.  Boh.  Kom.  5,  286.  Przyprawne  albo  korzenne 
potrawy.  Zijfjr.  Rap.  283.  Wino  korzenne  Boh.  koro- 
nata wjno.  —  §.  Korzenny,  korzeniowy,  z  korzenia  zro- 
biony, Surjch,  DOn  2Blir(cIn.  Korzenny  kosz,  z  korzeni 
upleciony,  Boss.  KopiiuBainKT. ,  KopuCBaTHa.  Są  i'ci ,  któ- 
rym   na    bankietach    ochota    korzenne  w  sądach    formuje 


sentencye.  Psalmod.  30.  (t.  j.  plagi,  chłostę  bykowcem, 
pieprzne ,  opieprzone).  KORZONEK ,  nka  ,  demin. ,  Boh. 
korjnek;  Sorab.  1.  korużk ;  Sorab.  2.  koroschk;  Carn. 
korenika,  korenina;  Ymd.  korenina;  Croat.  korenecz;  Dal. 
korenchich;  Slav.  korecsak ;  Rag.  korjenak ,  korjencich; 
Bosn.  korjenak;  Ross.  KOpemeKŁ ;  fleilie  SBlirjel,  SBurjeli^en. 
Nie  takie  nasze  posty,  jak  owe  niegdyś  pustelnicze ,  o 
korzonkach ,  ziołach  i  wodzie.  Kras.  Pod.  2,  260.  Pod 
czas  zywie  korzonkami,  Tak  ciało  martwię  z  członkami. 
Groch.  W.  592.  Korzonki  drobne ,  włochate.  Cn.  Th. 
Drobne  korzonki  kosmkami  zowiemy.  Kluk.  Rosi.  1,  21. 
{ob.  Włochaciny,  kosmaciny).  Korzonki  ziarna  pszeniczne- 
go ,  które  nieco  w  ziemi  jest  zakopane  ,  wydają  kolanka, 
które  przykrywa  ziemia.  Brzost.  26.  —  §.  Od  nazbieranych 
wisien  oberwij  korzonki.  Kluk.  Rośl.  1,  172.  t.  j.  szypuł- 
ki ,  bie  ©tćiiigcl  Jer  SSeirfjfelii. 

Pochodź,  okorzeniać ,  pnykorzeniać,  rozkorzeniać ;  wkn- 
rzeniać  sie;  wykorzeniać,  niewykorzeniony,  niewykorzenny ; 
zakorzeniać. 

KORZYĆ,  ył,  y,  ukarzać  cz.  niedok. ,  ukorzyć  dok.,  (Boh. 
korjti ;  Croat.,  Rag.,  Bosn.  koritti,  pokoritti,  kórim  e.rpro- 
bro ,  {Croat.  kór,  sztid  =  wstyd;  Bosn:  koritti,  okoritti  in- 
crusłare,  ob.  Kora);  Ross.  KopHib,  Kopro,  yKOpnit,  yKO- 
part  naganiać,  zarzucać,  (cf.  krócić;  ynopa ,  yKop^  na- 
gana, cf  przekora);  KopHi  krótki ;  i4ro6.  :Jip  subegit);  upo- 
karzać kogo,  jemniibcn  beniiitDigen.  Korzyłem  postem  du- 
szę moje.  Wróbl.  Ps.  79.  (humiliabam).  Korzyć  się,  uka- 
rzać się  recipr.  niedok.,  ukorzyć  się  dok.,  upadać  przed 
kim,  upokarzać  się,  Ross.  et  Eccl.  Kopnibca ,  KopiiTHca, 
nOKOpaibca,  f;;I)  bemiitbiijeil.  Takcm  się  ukorzył  przed  nim, 
jako  się  korzy  płaczliwy  i  zasmucony.  Wróbl.  Ps.  79.  Lepiej 
korzyć  się  z  cichemi ,  niźli  dzielić  korzyści  z  pysznerai. 
W.  Proii.  16,  19.  (lepiej  być  uniżonego  ducha.  Bibl.  Gd.). 
Bóg  odpuszczawa  chętliwie  tym ,  którzy  się  jemu  korzą. 
Gil.  Kat.  314.  Gdy  się  tak  modlił,  a  z  płaczem  korzył, 
i  wzywał,  i  leżał  przed  kościołem,  zebrało  się  niemało 
ludzi.  1  Leop.  1  Ezdr.  10,  1.  (prosił.  5  Leop).  Korzy  się 
przed  tobą,  jęczy  u  nóg  twoich.   Teat.  3.  b,  69. 

Pochodź,  ukarzać,  ukorzyć;  pokora,  pokorny,  pokorzyć, 
upokorzyć,  upokarzać,  przekora,  przykora;  cf.  korcić,  krócić. 

KORZYŚĆ ,  ści ,  ź. ,  Boh.  kofist  praeda  ;  Rag.  kóris  adju- 
tnentum ,  commodum  ;  dobit,  dobitak  =  zysk,  ob.  Zdobycz; 
Bosn.  korist,  har  utilitas,  dobit,  dobitak  =  zysk;  Croat. 
korizt,  koriszt,  haszen<zysk,  pożytek,  (dobichek  >  zysk) ; 
Dal.  koriszt  tucrum;  Yind.  korist,  prid,  nuz ,  perdelek, 
dobizhck;  Carn.  nuz,  dobizhk  =  zysk ;  Sorab.  2.  dobusche; 
Sorab.  1.  dobetk,  dobelzik;  Ross.  KopucTb  łupy,  zdobycz, 
pożytek;  xa6ap^,  npiióuTOKT>,  no.ibsa,  óapumi,  nyri;  Eccl. 
KOfihicTii,  KopucTHua  lucrum,  npiióbi.ma,  npiioópama;  {Eccl. 
406KITie,  KOpMCTh  =  zdobycz  ,  łujiy);  ci".  Graec.  yenSoc.  — 
'g.  a)  plon,  łupież,  zdobycz,  bitunek  ;  Yind.  obrop,  isrop, 
bie  Seutc.  Lupowa  korzyść.  Sak.  Dusz.  140.  Rusacy 
wciągnęli  wielką  mocą  do  Sandomirskiej  ziemi  dla  ko- 
rzyści ;  ale  szlachta  porazili  ich ,  i  plon  im  odbili.  Biel. 
152.  Po  wygranej  bitwie  wielkie  korzyści  z  Pruss  wy- 
gnali, ib.  140.  Cieszmy  się,  jako  zwycięzcy,  którzy  do- 
stawszy korzyści ,    dzielą  się  łupy.    Biai.  Post.  67.  —  §. 

57* 


452 


KORZYSTAĆ  -  KORZYSTNY. 


K  O  R  Z  Y  S  T  Y  -  KOSA. 


b)  Pożytek,  zysk.  bcr  Scrtbcil,  bcr  SJuCcn.  Takie  korzyści 
ma  rycerska  'sztuka.  Ów  syna  pfacze,  a  ta  ojca  szuka. 
Kras.  Mysz.  54.  ChciaJ  więcej,  przeto  stara  powieść  iści. 
Przynosi  stratę ,  chęć  zbytnia  korzyści,  ib.  62.  KORZY- 
STAĆ, af,  a,"  *§.  tranail.  konlyn.,  'korzystować ,  korzy- 
stYwać  częsll. ,  korzyścić,  if,  niedok  ,  skorzyścić  dok.,  (Boh. 
koiistowati  praedaii ;  Hoss.  KOpucTOBaibCH ,  nOKOpucTO- 
Baibca  przywłaszczać  sobie  cudze) ;  =  łupić ,  zdobycz  ro- 
bić, plundrować,  kraść,  zmykać,  pliiiibcni,  rniikn  ,  cnt' 
irciibcii.  Ten  złodziej  cudze  braf,  korzyścił,  umykał.  Klon. 
^yor.  59.  Jeślim  co  komu  skorzyścił,  oddaje  czworako. 
W.  P.  Mn.  G18.  Skorzyściłeś  niesłusznie,  zagryzłeś,  za- 
biłeś. Opal.  Sat.  30.  Gdyby  rzeczy  zastawne  zginęły,  te- 
dy wierzyciel  przysięze,  iż  onych  rzeczy  nie  skorzyścił,  i 
ku  pożytkowi  swemu  nie  obrócił.  Stat.  Lit.  272.  Było 
nie  brać  ani  korzyścić  cudzego.  Hrbst.  Nauk.  t.  b.  Sługi 
aby  nie  korzyścili.  1  Leop.  Tyt.  2,  9?  Dzieci  mają  zwy- 
czaj,  nieco  rodzicom  skorzyścić,  a  mówić,  ze  to  nie 
grzech.  Eraz.  Ob.  h  iii,  iimilfcu.  —  '§.  b)  Korzystać  w 
czym,  ważyć  co  sobie,  cenić,  wysoko  cenić,  za  zysk  so- 
bie poczytywać ,  interessować  się  o  co  ,  ficf)  incl  iiuuMiiu 
inadunt ,  ci  |c(!a|cn ,  ciiion  ^oficii  SBcrt^  barniif  i'c|cit.  Nie 
płacz!  a  korzystaszli  tak  w  małżonku  zbytnie,,  pójdź  za  mną 
w  las ,  si  tibi  cura  yidendi  conjugis  est.  Zebr.  Ow.  574. 
W  małżeństwie  mym  tak  korzystuje,  łanłi  putal  eonntibia 
ttostru.  ib.  265.  Korzystam  w  czym,  duco  aliguid  Inudi, 
(jloriae,  honori,  duco  aliąuid  in  bonis ,  in  lucro  aUqutd 
pono.  Cn.  Th.  Mało  o  to  stoję ;  nie  korzystam  w  tym. 
Cn.  Ad.  575.  W  ich  przyjaźni  korzystali.  Warg.  Cez.  77. 
Korzystał  w  przyjaźni  tej  białejgłowy,  jako  i  pięknej  i 
młodej,  niesprosny  młodzieniec  jeden.  Gorn.  Div.  214. — 
§.  c)  Nic  fortunniej  ci  nad  to  Bóg  nie  mógł  skorzyścić, 
Lecz  co  za  moc  twej  myśli,  coć  to  mo^'ło  ziścić.  Zab. 
•10,  576.  Kniaź,  zdarzyć,  iicrlcibcil.  —  §.  Korzystać  z  cze- 
go, pożytek  ciągnąć,  zysk  mieć,  5iiiCcn  ikbtn ,  3)in1t'Cil 
batcn ;  liag.  koristiti ,  pruditi,  napriiditi,  koristitise;  Garn. 
dobuvati,  dobujem,  nuzam ;  Yind.  dobit,  perkupzhorat ; 
Sorab.  1.  dobewam ;  Bosn.  dobitti;  Ross.  no.ibSOBaTbCfl, 
nonojbsOBaTbca,  BOsncibsoBaibca ,  npnóuTOMecTBOBaTb, 
HaaiiiBaTb  ;  {Eccl.  Kopuciyioca  s.it,  miucik)  lichwie).  Z 
rud  znajdujących  się  w  ich  stronach,  korzystywah.  Os. 
Zel.  18.  KORZYSTACZ  ,  a,  m. ,  korzystający  z  czego, 
ter  Stii^ciijic^r,  ber  ctiima  ticmi|t;  Eccl.  kopucthhkł  lucri- 
factor.  Nie  szalbierzu,  lecz  dzielny  umysłów  badaczu,  Nie 
zdrajco,  ale  z  dobrej  pory  korzystaczu.  Kras.  Sat.  115. 
KORZ^STNOSĆ,  ści,  z.,  zysków ność,  pożyteczność,  bic 
9Ju|li(l)fcit ,  2>prtI)ciIDafti(jfcit ;  Yind.  pridnost,  nuznost,  do- 
bizhlivost,  pridadajezhnost.  KORZYSTNY,  KORZYSTO- 
WNY,  a,  e,  —  ie  aduerb.,  pożyteczny,  zyskowny;  Bosn. 
korisni,  koristan,  haznovit;  Bag.  koristan ;  Groat.  haszno- 
vit ;  Dal.  korisztni;  Yind.  priden ,  nuzen,  slushliu,  dobi- 
zhliu ,  noternofezhen ;  Sorab.  1.  naramny,  dobewacżne, 
dobewate;  Boss.  KopucTHuft,  HaJKnTOWHUfl,  HajKiiBHbifi,  xa- 
6apHuii,  nojosHuB,  npnóu.ibHuii,  npii6hiToqecTBeHHbi8,  npii- 
fiuToiiHUH ,  6apbuuHbii1 ,  x.it6Hbii1 ,  aBaHiajKHbiH ,  cnopuB, 
sort^eU^aft,  nuglii^.  Niekorzystna  po  czasie  porada.  Fredr. 
Ad.  79.     Zamiast  moralnego  pożytku    lub  korzystnej    za- 


bawy, te  widowiska  psują  tylko  młodzież.  Mon.  65,  102. 
Żadna  nauka  w  smak  mi  nie  idzie  ,  by  ona  nie  wiem 
jak  była  wyborna  i  korzystowna ,  jeżeli  ona  mojej  tylko 
ma  służyć  wiadomości.  l'ileh.  Sen.  list.  1,  54.  Wszystko 
korzystnie  i  prędko  zakończył.  Teut.  52.  c,  25.  [Boss. 
HeKopbiCTHUH  błahy,  lichy,  nietrwały).  Korzystnym  być, 
korzyść  przynosić,  Yind.  perpriduvati,  k'  pridu  biti;  Ross. 
no.ibSOBaib,  yno.TbsOBaTb ;  Groat.  haszneti,  pruditi;  Dal. 
korisztiti.  —  '§.  Zdobyczowy,  Scilte  =.  Chęć  po  'korzy- 
snej  (sic!)  łupieży  o  podał  naszych  uniosła.  Krom.  G41. 
praedae  cupidilas.  —  g.  'Korzystny,  'korzystolubny,  lubiący 
'korzyść ,  t.  j.  zdobycz,  łupy,  rauKjicriij ,  (iciitcfiicfctiij.  He- 
tman obiera  rotmistrze,  w  walecznym  biegu  uniiałe,  ćwi- 
czone ,  niekorzystne,  sprawne,  któreby  się  w  swym  re- 
gimencie dobrze  sprawować  umiały.  Tarii.  Ust.  268.  w 
ogóln.  Korzystolubny  Boss.  KOpbiCTO.iioóiiBbiu  interessowa- 
ny,  ciijcmiiiCig ,  subst.  KophiCTO.TK)6euŁ  człowiek  interesso- 
wany;  KophiCTO.iio5ie  interessowność,  prywata,  Cigcnuu^, 
©ciiniiitfiuW. 

KORZYSTY,  a,  e,  korą  obrosły,  kory  grubej.  Cn.  Th.,  mit 
Stitibc  bcnmcl))'ni,  bictrinPiij ;  Eccl.  KopiicTuil,  KopoBaiuil. 

KOS,  a,  )/!.,  [Boh.  kos;  Slov.  drosd  kos;  Sorab.  2.  kosz; 
Sorab.  i.  kosz,  koszak;  Slav.  kos;  Bag. koos,  kossovich; 
Bosn.  kós,  kosovicch;  Croat.  koss,  kosz,  kossovich;  Yind. 
kufs;  Garn.  kues,  kus,  kos;  {Ross.  kocb,  CKBOpeui  szpak); 
Eccl.  KOC"E  ,  niima  luii  cKBopeat  merula ;  Graec.  y.6aav- 
qocj;  g.  a)  turdus  .Ąlricapilla,  merula,  ptak  wielkości 
drozda  ;  może  się  różnych  pieśni  gwizdać  nauczyć.  Kluk. 
Zw.  2,  285.  bic  3Imfcl.  Żóllonose  kosy.  Banial.  J.  5. — 
§.  b)  Kto  dobrze  przewacha,  o  tym  mówi  przypowieść, 
że  kos.  Pot.  Pocz.  555,  ciii  fdilniier  ©aft,  ciii  yerfd^Irtijiicr 
Sopf.  (cf.  ćwik,  szczwany,  wronami  abo  szpakami  karmio- 
ny). Mądry, -dowcipny,  szpak,  kos.  Cn.  Ad.  464.  Kiedy 
trafi  kos  na  kosa ,  tedy  jeden  z  nich  umyka  nosa.  Bys. 
Ad.  24.  cf.  trafiła  kosa  na  kamień;  frant  na  franta.  —  KOS, 
herb;  trzy  rzeki  na  ukos;  w  hełmie  strusie  pióra.  Kurop. 
5,  26,  ciii  'Sappcii;  Boss.  koci,  Kococib  krzywizna,  krzy- 
wość;  ob.  Ukos,  na  ukos;  ob.  Kosić,  kosa. 

KOŚ,  KOŚ!  głos,  którym  pastusi  świnie  wabili.  Cn.  Th.  te- 
raz na  Rusi  mówią:  kuć,  kuć;  a  na  konie:  koś,  koś. 
^Yłod.,  fpiift  nnirbcii  bic  Sd[)mciiic,  jcCt  nlier  bie  ^Herbc  mit 
btcfcii  SBortcii  ijcriifcii.  —  Ja  krzyczę  bola!  hola!  koś,  koś! 
tpru!  tpru!  a  koś  słucha  mnie  właśnie.  Teat.  51,  28,  koś, 
konik,  iai  ^tfcrbdicii. 

KOSA,  y,  £. ,  Boh.  et  Slov.  kosa;  Hung.  kasza;  Sorab.  i. 
kosza,  kosza;  Sorab.  2.  kosza;  Garn.  kosa;  Yind.  kofa, 
kofsa;  Croat.  kosza,  koszicza;  Dal.  kossa ;  Bosn.  kosa, 
kosiricch;  Bag.  kossa;  Boss.  KOca  (hocs,  kocuB  krzywy; 
cf.  ukos,  ukośny);  bic  <£ciifc.  Kosy  do  koszenia  osadzają 
się  w  brzezinę.  Kluk.  Rośl.  2,  160.  Kosy  jedne  do  ko- 
szenia trawy,  drugie  do  zboża.  Ostatnie  mają  nad  żela- 
zem osadzone  grabie,  ciii  SRcff,  o  czterech  długich  zębach, 
któreby  koszone  zboże  od  stojącego  oddzielały.  Kluk.  Bośl. 
5,  121.  Kosa  murowa  u  Rzymian,  falx  muraliSj  bit  SD?aii= 
erfeiifc  pbcr  (słd)cl  ber  iRómcr,  belka  żelazem  kuta,  na  kształt 
kosy,  •  do  wywalania  kamieni  z  muru.  Warg.  Cez.  9  et 
65.  —  Prov.  Trafiła  kosa  na  kamień.   Wad.  Dan.  22.,  Cn. 


KOSACIEC  -  K  O  S  A  T  Y. 


KOŚBA-  KOŚĆ. 


455 


Ad.  H72.  trafił  swój  na  swego,  trafił  na  prask,  er  ift 
an  ben  Uiired;tcii  gcfommen ,  ber  tlim  bie  ©pigc  bietet;  Slov. 
trelila  kosa  na  kamen  ;  (rf.  Yind.  Dva  ognijka  jiskre  de- 
lata).  —  g.  KOSY,  herb;  dwie  kosy  zwyczajne  na  dół  koń- 
cami spuszczone ,  i  w  samych  końcach  na  krzyż  złożone. 
Kurop.  5,  26,  eill  ?Gappcn.  —  Astrun.  Gwiazdę  Oryona 
Polacy  zowią  kosą,  dlatego,  że  niektóre  gwiazdy  na  nim 
są  ułożone  na  kształt  kosy  trawnej  chłopskiej.  Olw.  Ow. 
510,  Prioii,  eill  ©cftirn  tnit  eiiiem  ©iirtcl  iiiib  brci)  ©d)iiier> 
tern  ((Seilfen).  Oryona  kosami  zowia.  J.  hchan.  Dz.  ió., 
Haur.  Sk.  185.  cf^.  gwiazda  ś.  Jakuba.  —  ^.  Flisy  zowią 
kosy  końce  u  banderki.  Magier.  Mskr.,  bie  gilbcil  ber  ©d)ip= 
PaijiJC ;  końce  balów,  któremi  statek  od  spodu  obity,  przy 
sztabie,  ib.,  bie  (Siibeii  ber  iiiitern  ©djtpbalfcn  am  isDrber= 
t^eile.  II.  Kosa  włosów  =  g.  a)  pierścień  czyli  warkocz 
włosów,  warkocz  rozpuszczony,  rozczosany,  .fjaarjppf,  $aar= 
riiitjcl,  fraufedibe  $aare;  Slov.  kśtice  cae.'iaries;  Slav.  kos- 
se  ,  vlasi ;  d out.  kosze,  laszi,  kechka ;  Dul.  kossa ;  Bosn. 
kosse  ,  vlasi ;  Carn.  kita  ,  (cf.  kita) ;  Ross.  KOca ,  KOC.ua, 
Kocnua,  (kocu,  kochuu  krzywe  długie  pióra  w  ogonie 
kogucim).  Umiem  potrefić  włosy.  Warkocz  zapleść  w 
kosy.  Zimor.  297.  Pięknie  z  wiatrem  się  wiła  kosa  roz- 
postarta, ib.  277.  O  tym  zejściu  nieszczęsnym  skoro  Ore- 
ady  usłyszały,  Śliczne  kosy  żelazem  ostrym  ucinały,  ib. 
210.  Co  za  tłuczenia  piersi  i  reku  łamania.^  Ani  ubio- 
ry, ani  szata  żadna  cała ,  Ani  na  głowie  kosa  w  swój 
mierze  została.  Simon.  Siei.  08.  —  §.  bj  Ilyena  grzywę 
abo  kosę  ma  na  szyi.  Otw.  Ow.  G"25,  bie  2}fd^iie  ber  Spi}-- 
ćiiie.  Kosa  lwa,  bk  86tt)eil.  Tr.  KOSACIEC,  ćca ,  m., 
Doli.  kosatec ;  Bosn.  cmin ,  tuict,  macic,  macin;  Boss. 
KOcaiHiiKt ,  caócibHiiKT. ;  liliowy  korzeń ,  bie  Sd)lliertli!ie, 
(cf.  mieczyk);  Iris  Linn.,  dzielą  je  na  Ani^ielskie  i  Hi- 
szpańskie ;  kwiat  w  maju  kwitnie  biały,  czerwony,  błęki- 
tny, nakrapiany.  Kluk.  Rośl.  1,  255.  e/2,229..  Krup.  5,  201. 
—  błękitny,  coelesle  lilium,  33Iaiii'd)iiiertcI ,  i)imntel'3fd)n>ertel. 
Syr.  1.;  żółtego  kwiatu,  @elD\)ili3Cii.  ib.  2.;  białego  kwia- 
tu ,  SBeipfdjluertel.  ib.  Kosaciec  Słowiański,  korzeń  fioł- 
kowy, 5)almati|'d)c  2BciIiinir5.  ib.  5  ;  leśny,  polny,  dziki,  jest 
więtszy ,  sihestris  major,  @rppfd)H>crtel,  i  mniejszy  wonny, 
minor  odora,  Sleiii  gclb  =  S)imniekMd)liicrtcI.  ib.  15.;  pozic- 
mny  abo  najniższy  dziki,  sibesiris  pumilla,  jUeill  23lau= 
aBafferfdjtuertel.  ib.  14;  dziki  żółtego  kwiatu,  siluestris  lii- 
tea,  ©elb  SSBaffcrgilcjeil.  ib.  15;  wodny  abo  płonny,  smro- 
dliwy, spatula  frentida,  ffljnilbldilfrfraiit.  Ul  17.  Kosaciec 
pospolity  Uermanica  Linn.;  żółty  pfeudoaiorus;  łąkowy 
Sybirica.  Jundi.  105.  KOSAĆCÓWY,  KOSACOWY,  a, 
e,  od  kosaćca,  Sdjiuertcl  = ,  n.  p.  Olejek  kosaćcowy.  Syr. 
10.     Sok  kosaćcowy,  vers  d'  Iris,   Sttftflriill. 

Pochodź,  kasaty,  koseczka,  kosiarz,  kosić,  pokosić,  sko- 
sić, ukosić:  kośnik,  kosierka,  kosior ;  pokos,  nkos,  na  ukos, 
ukosem ,   ukośny  ;  ob.  Kos  kerb. 

KOSARA  ob.  Koszara. 

KOSARZ  ob.  Kosiarz.  KOSATKI ,  ek,  plur.,  wielkie  i  małe, 
Bhalangium,  Anlhericum  Linn.,  ^rbfpiiiitenfraiit ,  kwiat 
lilii  czerwonej  podobny,  główki  nasienne  mają  kształt  pa- 
jęczego gonu.  Syr.  696.  pajęcznica  liliowa.  Jundi.  297. 
KOSATY,  a,  e,  kosę  włosową  mający,  grzyw iasty,   Croat. 


kechkaszt ,  laszaszt;  Dal.  koszaszt ,  ylaszaszt;  Bosn.  kos- 
sast,  s'  yelikimi  kosami,  majmifl,  mit  eiiicr  3)i(i[)ne.  Bił  le- 
wą ręką  dzierżąc  czuprynę  kosalą.  Otw.  Ow.  485,  Boss. 
KOcaTbifl  mający  krzywe  ogonowe  pióra,  jak  n.  p.  kogut. 
KOŚBA  ,  KOŻBA  ,  y,  i. ,  koszenie  ,  sieczenie  kosą  ,  H^ 
SOinI)Cn.  Poglądamy  na  łąki ,  jakoby  prócz  kośby  innej 
nie  potrzebujące  pracy.  Khik.  Bośl.  5,  289.;  Ross.  koci.- 
6a;  Slov.  kośba;  Croat.  koszitva,  koszitba  ;  Ilung.  k^sza- 
las ;  Bosn.  kosidba ;  Carn.  kositva,  kóshna ;  Yind.  koshja, 
kofitje,  kofenje  ,  fezha,  ficzha;  Boh.  aużinek. 
KOŚĆ,  ści ,  ź. ,  Boh.  kost;  Slov.  kosf;  Sorab.  \.  kofcź; 
Sorab.  2.  kofcź,  knok;  Yind.  kust,  kost,  kuest,  kosta- 
zha  ;  Cant.  kost,  berkla ;  Slav.  kost;  Croat.  kozt,  koszt; 
Bosn.  kóst;  Bag.  koost;  I.'oss.  KOCTb ;  (cf.  Lat.  coxa;  Ital. 
coscia ;  Ind.  asti ;  cf  Lat.  os;  Graec.  Ó(jieov\  (cf.  kot, 
kut,  bie  Sot^e  31  big.);  §•  I.  ber  Ślnod)en,baź  33eiit.  Kości  są 
twarde  białe  nieczujące  części  ciała  ,  wewnątrz  pospolicie 
czerwonawe,  służące  dla  mocy  zwierzęcia,  i  dające  kształt 
częściom  jego.  A'/rt7i.  Anal.  88.,  Krup.  1,  i.,  Perz.  Cyr. 
I,'l2.,  Wejk.  Anat.  19.,  Kluk.  Zw.  1,  50.,  Zonl.  64.  Ciało 
bez  kości,  co  dusza  bez  ciała.  Zab.  15,  279.  Nauka  o 
kościach,  osleologia.  bie  Sillod)enIet;vc ,  część  anatomii.  Perz. 
Cyr.  i,  25.  Ko.ści  (Yind.  collect.  kostouje,  kostje).  Nie- 
które z  kości  własne  swoje  imiona  mają:  czaszka,  żebro, 
pacierze,  obojczyk,  kluczyk,  kluczka,  a  u  ptaków  sanki, 
ostroszki;  radło;  goleń,  piszczel,  piszczałka;  łokieć,  spry- 
cha;  szczeki;  guzica  lub  kość  ogonowa;  kość  kuprzasta  ; 
kość  sitna  czyli  rzeszotna  ;  etc.  —  Kość  ciała  stercząca 
Boss.  MOK.iOKi.  Kości  połamać ,  zdruzgotać.  —  Kości 
zmarłych  ludzi ,  zwłoki ,  bie  ©ebeiitc  ber  a>eri'tor[)lieil.  Ko- 
ści świętych  =  relikwie,  Boss.  MOmii ,  3ielii1llieil.  Trumna 
świętych  kości  Ross.  paKa.  Kości  z  mięsa  obrane  ca- 
łego zwierzęcia  nicrozjete,  abo  znowu  spięte,  jako  ana- 
tomicy  i  medycy  czynią,  ob.  Kościoti'up  ,  btt^  Stelet.  Chu- 
dy, że  skóra' tylko  i  kości.  Jabl  Ez.  29.  Czaeh.  Tr.  L.  5, 
Boss.  Momii,  uiflijer,  Wng  Saiit  iiiib  )il'iipd)cti.  Blade  ciel- 
sko w  chropawej  uwięzło  chudości,  Powiedziałbyś,  że 
z  samych  jest  złożone  kości.  Zab.  6,  159.  Tak  wyschli 
są ,  że  jedno  skóra  a  kości.  Syxt.  Szk.  255.  Slov.  niśt 
neni  na  nom,  len  koza  a  kosti.  Wysechł,  same  kości 
i  skóra,  i  ledwie  co  żyje.  Teat.  29.  c,  8.  cf  przejrzeć 
go  na  wszystkie  strony;  szczepa ,  śledź,  gont;  glista; 
konop'.  —  Już  konia  wyzwolono  z  wojennych  trudności, 
Aby  sobie  wytchnąwszy  znowu  nabrał  kości.  Alb.  na  Woj. 
15.  zamiast:  ciała  t.  j.  żeby  tył,  żeby  kości  lak  nie  ster- 
czały, bamit  e«  iincber  glcifcl)  ober  8iiber  aiif  bie  Miiodjen 
befoiiie. —  jJ.  Kości  metonym.  ciało,  ber  8ci(',  ber  Jlórper. 
Tu  już  kości  zostawuję ,  umrzeć  wolę.  Groch.  \V.  229. 
zwłoki,  bie  65el)ciiie;  Slov.  Zlożil  kosti,  mortuus  est.  So- 
rab. 2.  Ja  zu  f  jogo  kofcźarni  kschuschkl  klapasch;  Slov. 
Eśfe  budem  s  twoigimi  koslmi  orechi  obigat ,  adhuc  te 
supervivam.  Slov.  Ne  urobi  staru  kost ,  non  diu  vivet.  — 
g.  Stare  kości  contemtim  staruszki ,  alte  8cułc.  Któż  to 
obierać  zechce  stare  kości?  Bast.  Fid.  155.  Bogdajś 
szczęśliwie  zażył,  bogdajś  i  pochował  Tę  kość  starą,  a 
drugi  ślub  prędko  gotował.  Ćaw.  Siei  575.  Żegnam  cię, 
wieku  młody,    złota  ma  wolności.    Już  ja  nie  on,    swój 


454 


KOŚĆ. 


KOŚCIAN  -  KOŚCIELNY. 


nie  swój,  w  starejm  uwiązł  kości.  ib.  572.  - —  Rozu- 
miaJby  nie  jeden,  że  z  kościami  święta,  W  świętej  je- 
dnak jej  minie  bywa  złość  przeklęta.  Mon.  74-,  471. 
wskroś  ,  timń)  miS  bind).  —  §.  Kości ,  mimo  ciała  uwa- 
zans,  (cf.  gnatyj,  iilnod)en ,  Sciiie.  Kości  obierać,  glodaó, 
5?nod)eit  bclcfen,  bciingcn.  Psy  które  kość  pod  stołem 
głodzą.  Pot.  Arg.  221.  Nie  pójdą  w  połę  kundlowie, 
wolą  w  kuchni  głodać  kości.  Kochów.  58.  Ledwo  kość 
obliźnie  ,  ledwo  ją  winem  spfócze  ,  a  już  gotów  na  wszel- 
kie usługi.  Pot.  Arg.  119.  Wszystko  pojadł  i  z  kościa- 
mi. Rys.  Ad.  73.  Slov.  Ne  widicki  dobri  pes ,  dobru 
kost  dostawa;  niezawsze  się  dobremu  psu  dobra  kość 
dostaje.  Slov.  Uhodit  psowi  kost;  os  alicui  suhlinerc.  .lak 
psów  kość  powadzi  najprędzej  Tak  równe  towarzystwo 
iły  podział  pieniędzy,  fol.  Arg.  202.  Nie  mieć  kości 
pod  stół.  niech  się  psy  nie  wadzą.  Rys.  Ad.  45.  ztąd 
figur.  Kość  rzucić  między  drugich.  Cn.  Ad.  358.  disaidii 
pomum  in  medimn  prujicere ,  ben  3lllf'ipff'  lH'tfl^  btc  ScutC 
IWCrfPlI.  Kiejstut  Jagiełłę  bardzo  miłował;  lecz  czart  pręd- 
ko kość  między  nie  wrzucił.  Biel.  219  et  292.  Książę 
Wojdyła,  że  między  braci  tę  kość  nienawiści  wrzucił, 
kazał  obiesić.  Giuagn.  258.  [ob.  Kostka).  Wrzuca  się  kość 
między  uczonych ,  gdzie  jeden  drugiego  o  co  trudnego 
pyta  ,  a  zatym  do  sporu  przychodzi.  Gorn.  Sen.  596.  Slov. 
DaC  nekoniu  kosf,  abi  gu  lirizol ;  d'imovere  aUquem  a  suo 
consilio.  —  §.  Kość  słoniowa,  kły  wielkie,  wychodzące 
z  pysku  słoniego.  Zool.  295.  61fciitH'iii.  —  §.  Kości ,  ko- 
steczki rybie ,  'Jifd)(]r(itcil ;  Slay.  ribje  kosti ;  Vind.  kostizh, 
kostiza,  shpiza  v'  ribach,  ribni  tern;  Rag.  koost,  ob. 
Ość;  (cf.  Ross.  Kociepa,  KOcrpiiKa  paździorek  konopi). 
Fig.  Kością  w  gardle  być  (cf.  solą  w  oku  j,  doskwierać 
komu,  dusić  go,  jcmniibcii  cmpfiiiMtd;  3iifc|cn,  i^ii  luiirijcu, 
t^m  lonrm  inad;cii,  an\i  8cbcu  gelicn.  Przypłacisz  ty  tego, 
stanieć  to  kością  w  gardle.  Cn.  Ad.  976.  ('przesiądzie-ć 
tego).  Za  taką  zdradę  nie  umrę,  aż  jej  kiedy  kością 
w  gardle  stanę.  Pot.  Arg.  407.  (wytchnęć  jej  tego).  Nie 
raz  im  kością  w  gardle  to  jabłko  stanęło.  Paszk.  Di.  36. 
Rycerze  ci  męstwem  swym  pochańcom  wszystkim  stoją 
w  gardle  kością.  Paszk.  Bell.  B.  Niemały  czas  mu  się 
kością  w  gardle  opierał.  Leszcz.  Class.  54.  Poznasz  że 
ci ,  którzy  cię  pokojem  wsławili ,  Staną  zaś  kością  w  gar- 
dle w  potrzebach  po  chwili.  Bardz.  Luk.  51.  Żeś  białe 
głowy  z  kości  stworzył  Panie,  Nie  jednemu  też  kością 
w  gardle  stanie.  Bratk.  B  'i.  h.  Słowacy  samym  Hun- 
nom,  po  śmierci  Attyli  ,  kością  w  gardle  stanęli.  Krom. 
21.  Wejrzał  w  oczy  okrutnemu  tyranowi,  i  kością  mu 
■w  gardle  stanął.  Birk.  Zyg.  26.  Dobrodziejstwo  takie 
kością  mi  w  gardle  stanęło.  Gorn.  Sen.  404.  —  aliler 
Niechajże  język  kością  w  gardle  stanie.  Past.  Fid.  294. 
(niechaj  kościeje  ,  zdrętwieje).  —  §.0  kość  czego ,  =  na- 
wet ani  tyle  jak  na  kości  ogryzków;  ile  sadła  na  wró- 
blowej  goleni ,  mic^  iiidjt  ciii  i8ipd;eil.  Gdzie  o  kość  cnoty, 
jako  w  owych,  którzy  przewodzą  nad  ubogiemi,  wydzie- 
rają majętność,  tacy  nie  są  "szlachcicy.  Petr.  Ek.  115. 
Heretycy  są  ludzie  źli ,  desperaci ,  cnoty  w  nich  o  kość. 
Birk.  Exorb.  E  4.,  Alb.  na  Woj.  4.  O  cnocie  siła  mówią, 
siła  pokazują,  A  cnoty  w  sobie  o  kość  nie  mają  i  wiary. 


Opal.  Siit.  48.  Słów  wiele,  a  rzeczy  o  kość.  ib.  116. 
cf.  o  włos,  pasz  cnoty.  —  |.  2.  Kość,  kostka,  kut  do 
grania,  eill  ŚBurfel  jum  ©piclen.  Pewien  się  cesarz  czy- 
nić lękając  wyboru ,  Losem  kości  urzędy  dawał  swego 
dworu.  Węg.  List.  4.  Wprzód  niźli  kość  na  plac  fata 
rzucą,  Ozwą  się  kotły,  surmy  trvvogę  nucą.  Jabł.  Buk. 
J.  2  6.  t.  j.  nim  przyjdzie  do  rozprawy,  nim  się  bój  za- 
cznie, c^e  ber  Jlampf  niigc^t.  —  Patrzam  na  dziś;  bo  któż 
zgadnie ,  Jaka  mi  kość  jutro  padnie.  Anakr.  20.  (t.  j. 
jaki  mnie  los  czekaj.  Po  przegranej,  lepsza  wam  kość 
padnie.  Susz.  Pieśń.  2  ,  A  ó.  ob.  Kostka.  KOŚCIAN  ob. 
Koścień.  KOŚCIANY,  a,  e,  Boh.  kostennj;  Sorab.  i.  ko- 
fcźane;  Garn.  koshęn,  kostęn;  V^»i(/.  kosten  ;  fia^.  kostni ; 
Croat.  koszten ,  koschen ;  Ross.  kocthhuh  ;  z  kości ,  h\b-- 
d;crn,  kincrii.  Człowiek  stary,  podły  na  cerze,  kościany 
dziadek.  Wad.  Dan.  229.  (cf.  skóra  i  kości ,  skościały). 
Śkło  białe  kościane ,  porcelanowe.  Torz.  269.  (jak  kość 
białe).  Gra  kościana.  Lib.  flor.  83.  t.  j.  w  kostki ,  2Bur= 
fcl-,  Pbcr  STnod)d)'piel.  'KOŚClC,  ił,  ści,  koszczę  act. 
niedok.,  (pokoście  dok.),  pokostem  powlekać  ,  fintiffetl  fig. 
Żonki  dziś  muskane,  koszczone,  malowane.  Klon.  Wor. 
58.  KOŚCIEC,  KOŚNIEĆ,  jał,  ieje  neutr.  niedok.,  sko- 
ścieć  dok,  kością  się  stawać,  cf.  zkamienieć,  jii  Siiośeit 
Uicrbcti ,  propr.  et  ftg. ;  Croat.  kosztimsze  ,  okoschujera  ; 
Buss.  OKOCTCHtib.  Korale  są  tego  przyrodzenia  ,  by  naj- 
mniej wiatr  ich  dojdzie,  natychmiast  kamieją,  Bywszy 
pod  wodą  prąciem ,  nad  wodą  kościeją ,  fiunt  super  ae- 
quora  saxum.  Zebr.  Ow.  102.  Skościały,  (Vind.  premerl, 
okoren,  ostreken,  log).  To  ciało  cale  białe  i  niesko- 
ściałe  w  grobie  spoczywa.  Stebel.  2,  502.  Bodajem  zko- 
ściał,  jeżeli  to  prawda.  Teat.  16,  114.  (cf.  słupiec).  Od 
zimna  kościec.  Bals.  Niedz.  2,  259.  drętwieć,  ftorrcil. 
Przeszłej  zimy  o  małom  nie  skościał,  i  rękoma  od  nuo- 
zu  zmartwiałemi ,  już  wladnąć  nie  mogłem.  Mon.  68,  291. 
Skośeiałe  członki.  Bardz.  Luk.  152.  Skośnienie  czyli  skur- 
czenie się  szyi.  Perz.  Cyr.  2,  205.  Stanął  i  z  przestra- 
chu skościał.  Pot.  Arg.  740.  Serce  mi  skościało.  Slonk. 
Pers.  14.  —  Pochodź,  pod  si.  kościsty.  —  'KOŚCIEL- 
NIK,  a,  m.,  kościołowi  służący,  ksiądz,  bev  ^riefter.  Ar- 
cykapłan ,  najwyższy  dozorca  kościołów  i  obrońca  innych 
kościelników,  abo  ofiarowników.  Olw.  Ow.  655.  (o  księ- 
ży pogańskich);  Slov.  kostelnik,  kostolnik;  Eccl.  i|(tiKO- 
KhiiHKi.  KOŚCIELNY,  a,  e,  (Boh.  kostelnj ;  Eccl.  KOCTCib- 
HbiB);  od  kościoła,  Sird;en  = .  Ross.  uepKOBHiiiift  ,  uepKO- 
BiiimecKiii ,  {ob.  Cerkiewny).     Nie  o  kościół  im  idzie ,  lecz 

0  kościelne  intraty.  Pot.  Zac.  7.  cf.  /io/i.  zAduśnj  ( za- 
duśj  dobro  kościelne;  cf.  zaduszny).    Naczynia  kościelne. 

1  Lcop.  Nuin.  5,  50.  (naczynia  świątnicy.  5  Leop)  Wa- 
ga kościelna,  ib.  7,  19.  Cświąlnicza.  5  Leop).  Wpadł  u 
zakonników  w  podejźrzenie ,  że  nie  jest  synem  kościel- 
nym. Warg.  Radź.  15.  Wieś  kościelna,  czyli  jak  u  nas 
nazywają  miasteczko.  Xiądz.  17.  ctit  ^(farrborf.  Państwo 
kościelne  we  Włoszech ,  które  papież  posiada.  Wyrw. 
Geogr.  182;  bcr  Mrd;ciifiaat.  Prawo  kościelne  abo  kano- 
niczne. Ostr.  Pr.  Cyw.  1,  8.  baei  gaiipittft^c  3tec^t,  ba«  Sir= 
^cnre^t.  Znaki  liczebne  u  Rzymian  używane,  kościelną 
liczba  teraz  mianowano.    Lesk.  2  ,    5.  bie    SRiimift^e    S"^!  - 


\ 


KOŚCIEŃ-KOŚCIOŁ. 


KOŚCIÓŁEK  -  KOŚCIOSKÓR. 


455 


Sirt^eilja^I.  Litery  liczby  kościelnej  używają  się  do  zna- 
czenia rozdziałów,  ido  wyliczenia  lat  starych  budynków, 
nagrobków,  proporców.  Solsh.  (ieom.  5,  81.  Kościelne 
ziele  ob.  Trójkwiat.  Cera  abo  barwa  kościelna  ,  zła ,  bla- 
da. Cn.  Th.,  Cin  bkiijei  ©cfitllt.  Kawalerowie  kościelni  < 
templarze.  Wyrw.  Geugr.  575.  bic  Tcmpel^errcil.  KOŚCIEL- 
NY, ego,  m,  subst.,  Boh.  kostelnik;  Sloi<.  kostelnik,  ko- 
stolnik  ,  zwonik ;  Sorab.  i.  khebelaf,  cźerkwine  zastoyi- 
cźer;  Yind.  zirkouni  varih  ,  ineshnar,  zirkoiinik ,  shagra- 
dnik;  Croat.  sikutor  ,  czemester;  /loss.  uepKOBHiiKi),  uep- 
KOBHOC.ij'}KiiTe.ib ,  hyrenHiiK-B;  ErcI.  nOHasiapi,  cstme- 
BHiBraTB.ib.  Zakrystyan  ,  ber  ŚiriŁncr,  2?fepncr.  Mieszkanie 
organisty  i  kościelnego  blizko  musi  być  kościoła,  bwilk. 
Bud.  485.  {Eci.l.  uepKOBHima  kościelna,    sługa  kościelna). 

I.KOŚCIEŃ,  ia,  KOŚCIAN,  a,  »..,  kościana  laska ,  z  kości 
słoniowej,  kostur;  KOŚCIENEK,  nka,  ?«.,  dem.,  kosturek, 
cin  cltciiltciiicnicr  8tab.  Słoniowy  kościcń  komu  w  łeb 
wlepić  abo  kościanem  przez  łeb  uderzyć,  innlere  sci- 
pionem  ehurneum.  Macz.  [Ross.  kocthhkr  owoc  pestkowy). 
2.  KOŚCIEŃ,  ia,  m.,  KOŚCIENIEC,  ńca,  m.,  silowiec,  si- 
towa trawa,  holosteum;  inni  to  ziele  kościeniem  abo  ko- 
ścieńcem  zowia;  korzenie  ma  twardo  zdrewniałe.  Syr. 
1261.  ecblaiujciiimamj.  KOŚCIESZA,  herb;  strzała  biała 
w  pół  prawie  rozdarta,  żelezcem  haczvstym  do  góry; 
nad  rozdarciem  krzyż.  Ktirop.  o,  26,  cin  SSappcil. 

KOŚCIÓŁ,  a,  m.,  (Boh.  kostel;  (cf.  Lut.  castelium  Dobroicsk. 
Lex.  praef.;  Boh.  chram  cf.  chronię) ;  Slov.  kostel,  kostol, 
chrom  bozski ;  Yind.  zirkou  ,  zirkva  ,  boshja  hisha ;  Garn. 
zerkou  ;  Croat.  czirkva  ;  Dal.  czarkva  ,  zarkva  ,  czrikva  ; 
Slav.  cerkva ;  Rag.  zarqva;  Sorab.  i.  czerkwa;  Sorab.  2. 
tempel;  fi  o  ss.  ne]>KOB%  cerkiew',  Kocie.ib  katolicki  kościół; 
Apa.MŁ,  xpaM[iKi  ;  Ecd.  iipiirŁBh,  Kociesi  [-  zamek  2|,  Kiipna  ; 
cf.  Oerm.  Śirdjc;  cf.  zbór);  i)  bie  i\ixd](.  Ztąd  "kościoły 
rzeczono,  ze  na  'kościach  stoją.  Pot.  Pocz.  616.  Słowo 
kościół  tylko  katolikom  służyć  może  ,  bo  oni  w  kościo- 
łach wiele  umarłych  ludzi  kości  chowają;  ale  że  sie  już 
tak  wkradło  w  ludzi ,  zgoła  go  odrzucić  nie  mogłem  , 
chociaż  ecclesiam  lepiej  wyraża  zbór,  od  zebrania  na  je- 
dno miejsce  luilzi.  Czechow.  Praef.  cf.  zbór,  cerkiew', 
bożnica,  bałwochwalnia,  bożyszcze. —  2)  Kościół  materyal- 
ny,  dom  boży,  baś  ©ofte^'^nii^ ,  bic  ^irc^c,  ber  JcmpcI. 
Miejsce ,  na  które  się  ludzie  albo  dla  kazania ,  albo  dla 
sprawy  jakiej  świątobliwej  schodzą,  kościołem  nazywają. 
hiici.  hal.  I,  186.  miejsce,  na  kióre  się  ludzie  schodzą  na 
nabożeństwa.  Karnk.  Kat.  68.  Kościoły  na  to  budują, 
aby  w  inch  bóg  był  uczczon  ,  i  chwałę  i  pokłon  swój 
powinny  tam  miał.  Sk.  Kaz.  344.  Kościoły  od  tego  są, 
aby  w  nich  kazano  ,  słowo  boże  brzmiało.  Clicz.  \Vych. 
L.  i.,  (Slov.  l'rov.  Kostel  krasi  ollar,  a  ćloweka  milosrden- 
stwo).  Mieczy.sław  kościołów  dziewięć  na  różnych  miej- 
scach wystawił  i  opatrzył.  Krom.  59.  U  nas  i  ci ,  co 
pod  kościołem  mieszkają,  ku  słuchaniu  słów  Iwańskich 
się  lenią.  Diaf.  Post.  289.  Kto  blizki  kościoła  ,  ten  osta- 
tni do  kościoła,  fiys.  Ad.  55.  Żołnierz  nie  idzie  do  ko- 
ścioła, bo  musi  przed  kościołem  dardy  pilnować.  Dwór. 
DA.  W  wojsku  wielu  takich,  co  jakże  gdy  ich  chrzczo- 
no, nie  byli  w  kościele.  Alb.    z   Woj.  21.     Pójdęć  ja  do 


kościoła,  ale  pacierza  nie  będę  mówił.  Rys.  Ad.  57.  Ja- 
ki pies  do  kościoła ,  taki  z  kościoła.  Cn.  Ad.  297.  (cf. 
nie  pomoże  krukowi  mydło;  namaż  ty  go  masłem,  prze- 
cież on  śmierdzi  dziegciem).  Przy  kościele  ma  dyaboł 
kaplice,  fiys.  Ad.  16.;  [Croat.  Vu  kora  bógh  czirkvu  ,  vu 
onom  szelu  Imat  hoche  vraag  kapelu).  Kościół  odarłszy, 
plebanią  abo  dzwoniec  pobiją.  Rys.  Ad.,  26.  Gród.  Dis.  E 
4  b.  nudalo  Pełro  Paulum  legii;  Stifeś  t[;iltl,  bamit  ©iiteś 
bornii§  crfpdjc.  Kościół  pobijasz ,  a  kaplicę  obdzierasz.  Cn. 
Ad  559.  tłusty  połeć  mazać;  ubogiemu  brać,  bogatemu 
dawać ,  bciii  3lrmcn  ncDmcn  uiib  cu  bcm  9feidicii  gcl'cn.  Nie 
o  kościół  gra  idzie,  o  jego  intratę.  Pot.  Zuc.  92.  (nie  o 
owce,  lecz  o  wełnę).  Kto  z  kościoła  żyje,  ten  kościo- 
łowi służy.  Teat.  22,143.  (darmo  nic). —  Pokażę  ja  mu 
wkrótce  dudka  na  kościele.  Zabł.  Zbb.  55.  (zażartuję  z  nie- 
go). Spodziewałeś  sie  już  słońca  przed  swemi  wrotami, 
a  usiądziesz  na  koszu ,  jak  ci  dudka  na  kościele  pokażę. 
Mon.  66,  725.  Byłoć  wieszczów  wiele ,  Co  sobie  wy- 
wróżyli  dudka  na  kościele.  Zab.  12,  168.  Zabł.  —  Na- 
uczę ja  cię  gwizdać  po  kos'ciele  ,  ob.  Gwizdać.  —  §.  Zgro- 
madzenie do  kościoła ,  n.  p.  Takie  w  swoich  "kościclech 
(kościołach)  gdy  słyszę  różnice,  Nie  mogę  być  bez  smu- 
tku i  wielkiej  tęsknice.'  M.  Biel.  S.  M.  B'  2  b.  —  §.  Ko- 
ściołem też  zowieiny  przełożone  w  kościele  bożym  i  pa- 
sterze. Karnk.  Kat.  bS.,  Kucz.  Kat.  1,  186,  bic  ©eiftli^lfcit , 
bic  Jltrdie.  Kościół  święty  jest  matką,  nie  macochą.  Boh. 
Kom.  i,  155.  —  5)  Wszystkich  ludzi  chrześciańskich  po 
całym  świecie  zgromadzenie.  Kam.  Kat.  68.  Kucz.  Kat., 
i,  178.  bie  diriftlidic  jlirtfte,  bic  ©cmcii#aft  ber  ©Idiibigcn. 
Kościół  święty  jest  wierny  naród  chrześciański ,  gdzież- 
kolwiek  jest  po  "światu  rozproszony,  fiej.  Post.  J.  3. 
Święty  Piotr  już  był  w  Rzymie  kościół,  to  jest,  wier- 
nych chrześcian  wielu  ufundował.  Sk.  Dz.  42.  Kościół 
wojujący,  ecclesia  militans ,  tu  na  ziemi ,  że  zawsze  ze 
światem  wojuje ,  btf  ftreitciibc  Sirt^C ;  weselący  się  kościół, 
triumphans,  bie  triiltlirŁireiibe ,  w  niebie  zgromadzenie  du- 
chów niebieskich  i  świętych ;  cierpiący,  przeznaczonych 
do  nieba  ,  lecz  oczyszczających  się  w  czyscu.  Karnk.  Kat. 
68.,  Kucz.  Kat.  1  ,  181.  —  §.  Ogólniej  fig.  Iransl.  Ko- 
ściół, świątynia,  światnica,  Jeiltrcl ,  |»ciligtl)um.  Kościoły 
Tcmizy  nie  są  wspaniałe.  Pam.  85,  565.  KOŚCIÓŁEK, 
łka,  m.,  dem.,  [Boh.  kostelik  ,  kostylek,  kostelićek  ;  Slov. 
kostcijk;  V'(«</.  zirkouza  ,  zirkviza ;  Rag.  zarquizaj;  eitic 
fleiiic  Sird^tc.  Bogini  tej  kościółek  postanowił.  Warg.  Wal. 
197.  W  jednym  kościółku  ukazał  mu  sie  święty.  Wys. 
Ign.  107.  -KÓŚCIOŁOSPALCA  Efeskiej  'l)yany.  Cliodk. 
Kiift.  25.  podpalacz  kościoła ,  ber  icmpelryerbrciiiier.  KO- 
ŚCiOŁOWY,  a,  e,  do  kościoła  należący,  kościelny ,  Sir= 
d)Cil  = ;  —  do  kościoła  materyalncgo  należący.  Cn.  Th. 
KOŚCIOŁOM,  u,  m.,  łamanie  kości,  bcr  SłttP(^ciibru$ ; 
RosK.  KOCTo;iOM3  łamanie  w  kościach,  w  stawach,  Scitt- 
lueb ,  adj.  KOCTO.iOMHhiH.  (KOŚCIOR  ob.  Kosior,  kostur). 
KOŚCIOŚKŁAD,  u,  m.,  budowla  kości  ciała,  ber  Snpi^eii' 
Itaii.  Nietoperz  ma  kościoskład  małpom  podobny.  Zool. 
291.  KOŚCIOSKOK,  a,  m.,  periostium,  ba«  Snpc^cn^aiit> 
d)e!t.  Kości  powleczone  są  bardzo  dotkliwą  skóreczką 
kościoskórem  zwaną.  Perz.  Cyr.  1,   25.    er    152.  et    176. 


456 


KOŚCIOTRUP  -  KOSIĆ. 


KOSICIARZ  -  KOŚLAWY. 


•KOŚCIOTRUP,  a,  m.,  kości  z  mięsa  obrane  całego 
zwierzęcia  nierozjęte,  abo  znowu  spięte,  sceleton,  Boh. 
koslli\vec;  Carn.  rebernek  ,  rebrenek  ,  rebreneza  (cf.  że- 
bro); Vind.  Iirod,  brodje,  robrouje;  Ross.  ociaBi,  KO- 
ciaKŁ;  ba«  Stelctt,  'tai  ©crippc  Kościotrup  jest  to  wy- 
stawienie na  widok  wszystkich  kości  w  zwierzęciu  bę- 
dących, swoich  się  miejsc  trzymających.  Perz.  Cyr.  1,26. 
et  MO.  'KOŚCIOWATY,  a,  e,  —  o  aJwe)'*.,  podobny  do 
kości,  fiitidKiiabnlid).  Ross.  KOCTOBaruH.  'KOŚCIOWPRA- 
WCA,  y,  m..  Hoss.  KOCTOnpaBi;  wprawiacz  kości  wywichnię- 
tych ,  ber  }łnpc()cnetnvcnfcr;  adj.  KOCTonpa8nbn1.  KOŚCI- 
SKO, a,  «.,  kość  wielka  szpetna,  ciii  liapltdKr  Snorfjcii ; 
.fioss.  KOCTiime.  KOŚCISTY,  a,  e,  —  o  aduerb.,  a)  mno- 
gi w  kości,  fiioĄig,  Boh.  kostlawy,  subsl.  kosteuec; 
Ytiid.  kostoben ,  ko3toviten ;  Rag.  kostast  ;  Croat.  kos- 
chy.lszt,  kosohaszl,  koszlav;  Ross.  koctiictuh,  koct.iiibuH, 
MHOroKOCTHUH.  Stoją  kościste  nierzadko  mogiJy.  Susz.. 
Piesii.  %  G.  b.  (peJne  kości).  Przyszła  śmierć,  ow^a  ko- 
ścista prosi  w  taniec  dama.  Jabł.  Ez.  147.  —  b)  Na 
kształt  kości,  fnoijidjt,  mi  ein  łTiinĄcn. 

Dalszy     ciąg     pochodź,    od    kość:      kostka,     kosteczka, 
kośnica,   kostera,  kosterslwn,  kosterowac,   kostkowy,  kostrze- 
iva,  kostur,  bezkost ,  bczkostiiy,  łomikost;  pokost,   pokoście, 
pokoszczoiiy. 
KOSECZKA,   i,  i.,  dem.  nom.  kosa,   Croat.  koszicza ;   Hiing. 
kaszńtska ;  EccI.  Kocima ,  KOCoiKa ;  eiiic  flciiie  Sciifc.  KO- 
SIARZ, KOSARZ,  KOŚ.NTK,  a,  m.,  który  kosi  [Boh.  ko- 
sar  faber  falcarius,    Slov.   kosce;    Sorab.   i.    lecżk ,    fena 
fecźk;    Carn.   kosz;     Yind.   kofez,    fiezhnik,  fenofek  (ko- 
(ar,  kofni,    kovazh  =  kowal  kosowy,  kofnik;  kofir  =  obrą- 
czka   koJo  kosy);    Croat.    koszecz;    Hiiiig.    koszas ;  Dosn. 
kosac  ;  Rag.  kossaz;  Slai:  kosac;  Ross.  Koceut ,  Kocapb 
noż  wielki  do  szczepienia  drzewek);  bcv  DJJiiIicr ,  Slfiibbcr. 
Kosiarze,    którzy  trawę  koszą.   Jabi.  Ez.   100.     Z  pol  się 
wracają  kosarze,    żeńcy  pomdleni    na  poJy.     Tward.  Daf. 
82.     Szyk  kosiarzów    podczas    koszenia    raa    być  podług 
dostarczenia  osób.  Huur.  Sk.  78.      Jako  robotny  kosiarz, 
który  pośrzód  lata  Ostrym  żelazem  trawę    zarosłą    umia- 
ła. Źimor.   171.  —  §.  Aslron.    Oryon  ,  kióry  ma  w  sobie 
wiele  gwiazd,  kosarzem  od  gospodarzów  nazwany.  Chmiel. 
1,  175.     KOSIĆ,    ił,    i,  koszę  ad.  niedok.,    skosić  dok., 
a)  kosą  siec,  ina^en ,   Ijaucii  mit  ber  Seiiic;   Slav.   kositi; 
Bosn.  kositti;   /loj.  kossitti ;   Croat.  koszati,  koshem  ,  ko- 
sziti,  koszim,  kóssem  ,  ((//s/?.  koszati  =  kąsać ,  żuć,  zwać); 
Carn.   ko.siti,   kósim ;    V'i;i(/.  kofiti  ,  nezlii,  fezhi,   fiezhem; 
Ross.  KOCHTb,  Kouiy,    CKOCHTb    na  ukos    przecinać;    ko- 
sić ob.  Kos,  ukos;    Eccl.  Kouiy    a)  mo;iii6o  koco  ihhio, 
euwo,  obliguo,  b)  KOUiy  ipasy  koszę.  —  Kosiarze  trawę 
koszą.    Jabi.  Ez.  100.     Kiedy  człowiek    łąkę    kosi,    leda 
baba  deszcz  uprosi.  Rys.  Ad.  31.    Padł  bohatyr ,  jak  ów 
kwiat  skoszony.    Staś.  Num.    1,  153.     Śmierć    kosi,    fig. 
n.  p.  Tak  niegdyś  pod  Uium  w  one  dawne  wieki  Śmierć 
kosiła  waleczne  Trojany  i  Greki.  Zab.  5,  227.  Min.  Wiel- 
kich   prałatów ,    taż  co  podłych  kmiotków  Libytyna  kosi. 
Psalmod.   100    —   Transl.  Osieł    wpadłszy  między  zboże, 
zaczął  za  dwóch  kosić.  Zab.   13,  274.   Treb.  (zboże  żreć). 
Kosić    się,   passiv.     Samorodne  łąki  pospolicie  dwa  razy 


się  koszą.  Kluk.  Rośl.  3,  288.  —  b)  Recipr.  Aby  się 
tarcica  nie  padała  i  nie  kosiła.  A7hA-.  Zw.  4,  203.  spa- 
czała  ,  Ross.  KOciiTbca  krzywieć ,  bamit  ftc^  bai  Srct  nit^t 
iiierfe,  friimm  luerbc. 

KOSICIARZ,  KOSITARZ,  a,  m.,  W  hutach  żelaznych,  gdy 
szynę  wyciągnioną  równać  i  gładzić  potrzeba,  chłopiec 
po  naszemu  kosiciarz  kijem  bije  w  wodę  około  kowadła 
będącą.  Os.  Rud.  353.  Kosiciarza  tego  powinnością  jest, 
aby  szynę,  którą  pod  młotem  wyciągają,  wodą  skraplał, 
cechował,  hakiem  podpierał,  żeby  pod  młotem  dobrze 
leżała,  ib.  556.  iii  bcii  Cifetilnittcii ,  ein  Suiigc  ber  bie  (jlii= 
bciibc  6iieii)'d)icnc  mit  38n)Tcr  ('cfprijt,  iiidbreiib  fic  (jebammcrt 
tsirb.  Kositarz  leje  wodę  na  młot ,  ta  z  młota  spływa- 
jąc oblewa  szynę.  ib.  505. 

KOŚIERKA.  Tr.,  ob.  Koszyczko.  KOSINA,  y,  i,  kosa  nę- 
dzna niewiele  warta,  ciiie  clcribe  ormfeelige  (Senfc.  KO- 
SIOR ,  a ,  ?«.,  koczarga.  Dudz.  42.  pogrzebaczka.  UYurf. 
pociask  ,  szorulec ,  piekarski  ożog,  bic  Siidpfcnfrucfe ,  bie 
Sc^iirfdiailfel.  Boh.  hreblo  ,  wrtidlo,  (kosyr  falenia,  kosy- 
rjk  scalprum  vinitorium);  Sorab.  2.  groblo;  Sorab.  1. 
pccżne  rjebw^o ;  Carn.  burkle ,  kręvla ;  Yind.  grebelza, 
popezhnjak,  pogernivalu  ,  podgrinalu  ,  rushilu ;  (Croat. 
koszir;  Hung.  katzor  falenia;  Bosn.  kosor  ;  Rag.  kossor, 
kossjer) ;  Bosn.  grebbo  ;  Ross.  K04epra,  KoyepeatKB ,  y- 
XBaTX,  K.iwKa,  K.iK)MKa;  (cf.  Hebr.  "iir*D  kiscbor,  vertidllum). 
Ona  w  nogi ,  a  baba  z  czarnym  ściga  jej  kosiorem.  Zab. 
14,  276.  flifiti. —  §.  W  hutach:  kosiorem  żelaznym,  ma- 
jącym dziur  8 ,  poty  w  płuczce  rudę  poruszają ,  póki 
drobny  piasek  nie  zostanie  się.  Os.  Rud.  48.  ber  Siii^ir^ 
ftocf  tu  ben  gifeii^iitteii ,  tai  Srec^eifcn.  ( ob.  Kostur  2  j. 
W  piecu  te  materyą  żelaznemi  'kościorami  ustawicznie 
mieszać  mają.  Haur.  Ek.  178.  KOSISKO,  a,  «.,  kosa 
niezgrabna,  brzydka,  einc  I)aglid)e  inigcfdjlndjtc  6en|'e.  — 
§.  Trzonek  kosy,  bcr  ©eiifeiifttcl ;  17/;^.  kosishe.  KOSISTY, 
a,  e,  —  o  aduerb.,  Slov.  kosokriwy,  a)  jak  kosa  krzy- 
wy. C/l.  Th.,  kosy,  fenfenformiij.  b)  Kosą  osadzony,  mit  ci= 
ner  Senfe  ucrfe^cii.  Miał  nieprzyjaciel  dziewięćset  kosi- 
stych  abo  z  kosami  wozów.  Sk.  Żyw.,  1  ,  403.  1  Leop. 
Jud.  4.  Sidieliinigen. 

KOSITARZ  ob.  Kosiciarz. 

KOŚKAĆ  ,  ał,  a,  inlrans.  niedok.,  baraszkować,  paplać  żar- 
tobliwie, fufcii,  ftfiiDa^en;  {Gall.  causer ;  Lat.  caussari). 
Kmoszki  jadły,  piły,  kośkały,  aż  niemasz  niczego.  Bies.  A. 
o.  Chłopek  mózg  podchmieliwszy  jedzie  krzycząc  z  mia- 
sta ,  A  jego  też  w  swa  z  dziećmi  kośkając  niewiasta. 
Hyb.    GeU.  B  2. 

KOSKI,  ów,  plur.,  epomides  pelliceae  sacerdotum.  Cn.  Th. 
mucel  z  futra.  \Ytod.  ctii  toijen  ber  ©eiftlt^cn ,  ucit  *))el3» 
iBCrf.  Księża  w  różnym  ubiorze  a  w  dziwnym  birecie 
W  'koszkach ,  w  komżach ,  w  płaszczykach.  Rej.  Wiz. 
161    b. 

KOŚLA ,  i ,  w  ,  <  KOŚLAWY,  ego  ,  m..  subst.,  KOŚLAWY. 
KUSZLAWY,  a,  e,  krzywe  nogi  mający,  vatius.  Marz., 
krzywonogi,  szpotawy,  ctii  tommbeinifler ,  triimmlicinig. 
{Boh.  kostlawy  osseus);  Sorb.  1.  kolenawcż ,  zmottawy; 
5/oy.  rozlezlonohi,  śmithawy  ;  Carn.  będrast,  (cf.  biodro); 
Ross.  Kocoaanuft  (cf.  KOCBeHutifi ,  ukośny) ;  Eccl.  kocbch- 


KOŚLAWIĆ  -  KOSMAĆ  Z. 


KOSMACZEK-KOSMATY. 


457 


CTEJIOmifi  ,  KOTOpUH  HC  npflMO ,  ÓOKOJre ,  pe6poM3  xo- 
^htł;  KOCOHOriH,  KpHBOHOriH.  Koślawy,  stąpa  jak  przez 
rowy.  Zab.  8,  550.  Na  koślawego  pochlebca  powie ,  że 
konia  dobrze  dosiada.  Zab.  15,  64.  Nogi  chude  i  ku- 
szlawe.  Weg.  Org.  9.  —  §.  fig.  morału.  Obraz  koszla- 
wo  stąpających  a  najwięcej  dokazujących :  Wyrzec ,  za- 
przeć sie ,  ksztafty  różne  na  się  brać,  nie  wstydać  się. 
Fred.  Ad.  409.  KOŚLAWIĆ  a.^  niedok.,  koślawo,  krzy- 
wo postawić,  fritmm  iiitb  fd)icf  ftctlcn,  fcfeeii.  I  stąpić 
uczciwie  nie  możesz,  jak  żywo,  Lecz  koślawisz  kulasy, 
i  nosisz  sie  krzy,wo.  Mon.  70,  172.  (^Yind.  koflat  vume- 
re).  KOŚLE,  ów,  plur.,  narty,  lyże  ,  Sd]Ittt|'d)ii6e ;  na- 
rzędzie na  nogi  do  ślizgania  sie  i  biegania  po  lodzie. 
mad. 

•KOSŁEK.   Tr.,  ob.  Kozłek. 

KOSM ,  u,  m.,  (Kosmek  dem.);  kupka  włosów  spojonych 
wiszących,  strzępek,  ciiic  2^Hi  von  ,V)anrcii ;  Sorub.  i.  ko- 
szmik,  źmot ,  źwak,  źwacżk;  Sorab.  2.  gślmot;  Boh. 
chomać  ,  chomaćek  ;  Yind.  potreshula  ,  potresbilu  ,  ruiija, 
dvakokita  ;  Bosn.  dlakka  ,  pahagl ;  Rag.  dlakka  ;  Croał. 
diaka,  kustra ,  pahuly,  pahaly,  pazder,  pavulya  ,  fafulyek, 
pahulyek  ,  pazderek;  Hung.  pih  ,  pihetske;  Iios.s.  KOCJia , 
KOOiaTiiHa ,  K.iOKŁ,  K.ioijOKi;  Lat.  cotzia ,  cottum;  cf. 
koc,  'koza,  koza ;  cf.  Graec.  xo(JVfijirj  crinium  nodus).  De- 
\\\'a  włosy  Samsona  ,  które  się  na  siedm  kosmów  dzieli- 
ły, splotłagdy  był  zasnął,  i  gwoździem  do  ziemi  przy- 
biła. Sk.  Zyw.  2,  5.  Pluto  z  kośmy  ożgłemi.  Eyb.  Gejl. 
B  2.  Podgardłek,  kozia  broda,  to  jest,  kośmy,  które 
.  pod  gardłem  wiszą,  arnncus.  Macz.  Yellmt,  kosm,  oslrzy- 
żona  wełna.  Mac:,,  cilt  gk''tCII  2SPllf-  Garn.  kósm  ;  Ros:;. 
x.ionoKi ,  o.\JonoK-b.  Kosm  śnieżny,  etit  £d)itccfii'ctcn ; 
Yind.  fneshna  muha,  fneshni  plaslunez;  Hoss.  ciiiJKiiHKa. 
KOSMACIĆ,  es.  niedok,  iikosmacić ,  pokosmacić  dok., 
czynić  co  kosmatym ,  eiważ  jotti]  Dt»cr  rnud)  madjcn.  KO- 
SMACIEĆ,  iał,  ieje  neiit.  niedok.,  skosmacieć  dok.,  ko- 
smatym się  stawać,  jotiii  tiicrbcii,  rniid)  lucrbcii ;  Boh. 
chlupateti ;  Bosn.  okosmaliti,  zarugnavili;  Hag.  okosma- 
titi,  gugnaviti,  zagugnasliti ;  Hoss.  HOCwaTtTb ,  OKOCsia- 
TtTb,  MOXHaTtTb,  oÓMOSHartib.  KOSiMAClNA,  KOSMA- 
CIZNA,  y,  i.,  coli.  kośmy,  cokolwiek  jest  kosmatego, 
3Ptcn,  ^Oti(i,Mt,  SRnuct^ett ;  {Sornb.  \.  koszmicżki;  Carn. 
kosmatina).  Oczy  które  sie  pod  wieńcem  rwały  do  ko- 
chania. Teraz  je  kosmacizna  szpetnych  brwi  zasłania. 
Zab.  8,  589.  horyt.  Maż  mój  prawda  kosmaty,  To  go 
nie  szpeci,  owszem  każdy  mi  to  przyzna,  1'rzymiot  to 
mezki,  mężów  zdobi  kosmacizna.  Min.  Hyt.  1,  519.  Ka- 
hslo  pokorne  ręce  podnosi  z  prośbami ,  Aliści  się  czar- 
nemi  wnet  kosmaeinami  Barki  jeżyć  poczęły,  i  stała  się 
niedźwiedzica.  Olw.  Ow.  78.  Kosmaciny  =  włochaciny  ko- 
rzeni. Cn.  Tli.  t)ie  rfafcrdirit  tcv  21>lir,5Cln.  {ob.  Korzonki  , 
kosmkii.  Kosmaciny,  włochalość  na  korzeniu ,  jako  na 
pietruszce  małe  się  odnożki  okazują,  capillninenta  radi- 
cum.  Macz.,  Eccl.  KOCMaiHiibi.  Kosmacizna  >  kosmate  weł- 
niane towary:  kosmate  futra,  UH'llcilC  51'tiflC  3Bnttrcil ,  %k{\-- 
.  lunarcn,  Diaiid)iucrf.  K(IS.M.\CZ  ,  a,  m.,  kosmaty,  włocha- 
ty człowiek,  cii:  3"''!^^ '  ciii  3!niid)cr;  V(;i(/.  kofmazh  ;  Cum. 
kosinazh ;    Hoss.  KOCMaMb.     Ezau  kosmacz.    Dirk.  Syn.  K. 

Słownik  Lindeijo  wyd.  i.  Toin  II. 


i?  2  6.  Z  hardego  pokornym ,  z  słabego    i  pieszczonego 
kosmaczem  surowym  obaczy.  Birk.  Ob.  Kaz.  H  2.     Mie- 
szkać będą  w  tych  pustkach  strusiowie ,     a  kosmaczowie 
tam    skakać    będą.     W.  Jes.   15,  21.    not.   •satyrowie  abo 
czarci. t    (Bibl.  Gd.    straszne  potwory,  latawcy).    6Qtijreii, 
SSnlbtcufel.  ib.  34,  14.,    Budn.  Jer.  54,    5.  not.    •Hebraj- 
skie chatudim  nie  jedno  kozły,  ale  i  barany  znaczy,  więc 
kosmacze  lepiej  parkaczami  przekładać.*   SBoIIciircid;.  {Carn. 
kosmazh  'gatunek  jabłek).     KOSMACZEK,  czka,  m.,  ko- 
smek,   CIII    glocfcn.    —    g.  botan.    Jastrzębiec    kosmaczek , 
hieracium  pilosella ,  3Jaijcltraiit,  ?3cdiifcoI)rletit ,  nosi  główe- 
czki  kosmate  z  kwiatkiem  brunatnym.  Kluk.  Hośl.  2,  250. 
Sienn.  139.  Jundz.  594;  niedośpiałek.  KOSMATA  WY,  a, 
e,  — o  amierb.,  nieco  kosmaty,  ctiua'3  jOtii) ,  ctirn'3  rnucfi. 
Pszczoły  kosmatawe.    Haur.  Ek.  159.     KOSMATKI,    atek 
pliir. ,  rodzaj  jagód  kosmatych,  jakie  są  truskawki.    \Yiod. 
3{iiitd;()ccrcii.    Trotz.    agrest.     Kosmatki ,    gliriftDccren ,    t.  j. 
agrest.  Ern.   118.;  {Sorab.  2.  koszmarki,  koszmatki  lina- 
groslis). —  Kosmatki,    spodki    karciochowe.     Wiel.  hiich. 
402.  ber  3h'tifd)pdcii[iiibeii.  —  §.  Kosmatka,   i,  z.,  pszeni- 
nica  z  kłosy  ośeistemi,  wasatka.  Kluk.   Hośl.  5,  129.  Syr. 
927.  ber  3{mid)H)Ct|tcii.  (cf.  gołka).     KOSMATO  adverb.,    50= 
tiii,  rmid).  —  fig.  Iransl.    W  tym  matula  wchodzi    z  tatą. 
Witają  Kasię  kosmato,  Jużeś    jagódko    dojrzała.     Chcesz 
Jasia,    będziesz    go    miała.  ZaW.  Z.   S.  6.     Nazajutrz    po 
ślubie,  miałem  go  witać  kosmato.   Tcat.  51.   68.  (sposób 
winszowania  nowego  małżeństwa).    KOS.MATONOGl,  KO- 
SMONOGl ,    a ,    ie  ,    kudły  kofo  nóg    mający,    włochato- 
nogi.  Hoss.  M0XH0H0rii1 ,  jotfiipii!.    Na  kosmatonogim  fry- 
zie.  Kehow.  2^.1.     Dwaj   posłowie  od  misti-za  przyjechali. 
Na  frezarh  kosmonogich,  kusych,  hasających.  Stryjk.  A9a. 
Kosmatonoga  kura  Hoss.  MOXHOHOH;Ka.  KOSM.\TOSC ,  ści , 
z.,   hirsutia  Cn.   Th.  btc  3Pti'jfcit'  3!iiudiiijfcit.  /yo/(.  chlupa- 
tost;   Yind.  kofmatnost,  kofmazlia,  kofmatia  ,  kundrastost  ; 
Ross.  KOCMarocTb.    KOSMATY,  a,  e,  pełen  kosmów,  dłu- 
gowłosy,   jPtię!,    raiidj.    Boh.  kosmaty,    kostrbaty,  kostrba, 
chlupaty,  haunaty,  (cf.  gunia);  Slov.  chłupaty,  (ob.  Chłu- 
patyi;  Śorah.  1.  koszmate ,  koszmatź,  lodoyite;    Yind.  ko- 
fmat,  lafat,  kushtrast,   kundrast,  dvakast;  Garn.  kosmat, 
kozast,    kozinast,  (cf.  koc,    koza);    Grout.  koszmat,    ku- 
straszt,  dlakaszt,    pahulyaszt,    fafalyaszt,    pazderliy;    Dal. 
dlakav,  dlakaszt,  runav,  (cf.  runo);  5/at'.  kosmati ;  Bosn. 
kosmas,  kosmat,   rugnavac.,  rugnav .   dlakav,   Irum;  Hag. 
kosmat,    kosmuriit ,    kostren  ,    kostretni,   dlakkast ,  zagu- 
gnast;   Hass.  KOCJiaThiil.     Jana  ś.  kosmatym  mężem  zwa- 
no ,  bo    w  grubym    i   kosmatym    odzieniu    chodził.    Biaf. 
Post.  42.     Człowieczek  gruby  i  pękaty.  Zarosły  znacznie, 
i  w  brwiach    przykosmaly.    Past.  Ind.  292.     Łodyga  ko- 
smata,   caulis    yillosus ,    niiekkiemi,    krótkicmi ,    prostemi 
włosami  osadzona.  Junaz.  2,  14.    Mchem  kosmate  kamie- 
nie. Zab.  9,  515.   liyrk.  (omszałe).    Kosmate  owcze  skó- 
ry,  Ross.  cani\vpKii;   (cf.  runo).     Chmiel  gdy  będzie  kła- 
dzion  między  szaty  kosmate,  nie  dopuszcza  molów.   Cresc. 
240.     Ko"smate  towary.   Oost.  Gor.   18.  kosmacizna,  futra, 
Sliaiidiiiicrf,    <JtcIinicrf.     Państwo  Nowogrodzkie    w  kosmate 
towary  wszelkie  jest  hanlzo  hojne.  Slryjk.  515.    Kupców 
wielu  jechało    do  Moskwy    dla  towarów    kosmatych.  Biel. 

58 


458 


K0SMEK-KOSNIK. 


KOSONOGI-  KOSTEROWAĆ. 


462.  Kosmate  korzonki  =  włochate,  safcrigc,  fafcrigc  aBiir< 
jdn.  —  Kosmaty,  ego,  «i. ,  subst.,  kosmacz,  ein  3Pttgcr, 
cin  Saut^cr.  —  Kosmate,  ego,  n.;  subst.,  translale:  Niż  ty 
onych  tłuczeiiców  z  kosmatym  odprawisz.  Wierz  mi,  iż 
próżna  folgę  pod  mieszek  podprawisz.  Rej.  Wiz.  57.  cf. 
kosmato  Iransl.  —  KOSMEK ,  mka,  m. ,  KOSMYK,  ka, 
w.,  demin.,  nia^  kosm ,  Carn.  adrób,  ciii  3^'t(l'Cn,  ciitc 
%\cde ,  cinc  3'ifcr-  Nadzieja  złośliwego  jest  jako  kosmek, 
który  wiair  unosi.  W.  Post.  W.  5,  504.  Kosniki  śnieżne. 
Tr.  Sdjliccfloifctl ;  \'iJid.  fneshna  muha,  fneshni  plashrnez; 
Boss.  CHtatiiHKfl.  Po  bokach  pióra  mają  kosmyki.  Zool. 
70.  (chorągiesvki).  Suczka  biaJa  z  kosmykiem  różową 
wstążką  obwiniętym.  Gaz.  Nor.  -1,  16.  Drobne  korzonki 
kosmkami  zowią  hluk.  Bośl.  1,21.  (3afmtnir5cln,  włocha- 
ciny,  kosmaciny).  Mon.  74,  "07.  Kosmek,  iilliis,  są  kró- 
tkie, proste,  miękkie  wfosy.  Jundz.  2,  45.  —  (J.  Nie  znaj- 
dziesz bez  trudności  sobola  i  marmurka,  lada  potoczny 
kosmek  w  cenę  poszedJ.  Mon.  69,  600.  fleda  futrzyna). 
—  §.  Kosmyk  zajęczy,  ogon  zajęczy,  ter  (sdjiimtij  bcś  A;a= 
fen.  SAfljŁ.  ■  KOSMOBRODY,  a,' e'  kosmatoLrody,  50tcn= 
Mrtig.  Kosmobrody  Faun.  Zmor.  Siei.  205.  (KOSMO- 
GRAFIA ob.  Światopistwo ,  'miropistwo).  KOSMOiNOGI 
ob.  Kosmatonogi.  KOSMONYY,  a,  e,  kosmaty.  Tr.,  z 
kosmów,  ypii  3i'tcil ,  jotiiT,  rniiĄ,  n.  p.  Kosmowa  baja; 
kosmowe  pfótno.  Tr.  KOS.MYK  ob.  Kosmek. 
ROSNĄĆ,  KOSTNĄĆ,  ą^  ęfy,  ie  neutr.  jednotl.,  kośnieć 
niedok. ,  skosnać,  skośnieć  dok.,  kościec,  kością  się  sta- 
wać,   drętwieć,    drewnieć,    kamienieć;    Slav.    ukocsenit ; 

Boss.    KOCTCHtlŁ  ,  OKOCTCHtTL  ,  KOMeHtTb  ,  OKOieHtlb  ;  Jlt 

Sncdicn  n'crtcn,  ftcif  ircrbcn,  crftamn.  Już  w  tych  słupi- 
stych  oczach,  co  na  wieki  kośna,  Ah  niepodobna  ujrzeć 
powódź  fez  radosną.  Przyb.  Ab.  171.  KośniaJy,  skośnia- 
iy,  part.  perf. ,  zdrętwiały,  crftiirrt.  Tyrca  jakby  w  kona- 
nia godzinie  skośniafa,  Na  latających  rekach  swej  siostry 
leżała.  Przyb.  Ab.  \m.  KOŚNIEME  ,' KOSTNIENIE ,  ia, 
71.,  physiolog.,  ossipcatio ,  formowanie  się  kości;  bo  kości 
stopniami  dopiero  nabierają  tej  tęgości  i  twardości,  jako  i 
tego  rozmiaru,  który  widzieniy  w  dorosłych  ludziach.  Dykc. 
Med.  5,  377.  ba^  Scrfiiodicn ,  bie  Slnoc^cnlnlbiinij ;  Ross. 
0CTeHt.i0CTb.  KOŚNICA,  "KOSTNICA,  y,  i.,  [Boh.  kost- 
nice; Sorab.  1.  kofcźencża;  Carn.  karnar;  6Voa<.  mertvil- 
nieza);  gdzie  umarłych  kości  kładą,  ossuaria.  Macz.  baź 
Sciiiliaii'^,  Snocfceiibaiiż.  Idź  do  kośnice,  patrzaj  na  kości. 
Bej.  Post.  R  2.  Śmierć  zamaszysta  snując  się  po  ziemi, 
Liczne  napełnia  gnatami  kośnice.  Zub.  11,  23.  hoss.  Pan 
się  na  sługę  za  żyvyota  jeży.  Po  śmierci  równo  z  nim  w 
kośnicy  leży.  Rys.  .4d.  87.  Białogłowa  stara  i  zgrzybiała. 
Kostnica  swoich  piękności  spróchniała.  Past.  Fid.  155. 
Żywa  kośnica,  wpółżywy,  wpółmartwy  szkurłat.  5Jon.  70, 
o81.  Kośnica  mu  z  oczu  patrzy.  Tr.  wygląda  jak  trup; 
Pioirowin,  bcr  Xob  ficbt  ibm  niiu  ben  31ugcn. 
KOSNIK,  a,  m.,  kosiarz,  bcr  SRabbcr.  Kośnik,  kosiarz,  foe- 
niseca.  Yolck.  324.  (Sorab.  1.  fena  fecźk ;  Croat.  koszecz). 
Ludzie  padli,  jak  w  polu  trawa,  gdy  ją  barczysty  wiec 
kośnik  pokosi.  Wad.  Dan.  47.  Kośnik  kosą  coraz  wzdłuż 
postępując,  koszona  trawę  na  porządnych  zostawia  poko- 
sach, hluk.  Ruśl.  3,  294!  —  §.  Co  kosy  robi,  Boh.  ko- 


sar;  Vind.  kofni  kovazh ,  kofar,  ber  Senfcnf^mib.  Rze- 
mieślnicy, węglarze,  kowale,  kośnicy.  \'ol.  Leg.  5,  222. 
Koźnicy.  ib.  390.  {ob.  Kuźnicy).  {Ross.  kochhki  ,  kochh- 
MOKi  wstążka ,  którą  chłopianki  do  warkocza  czyli  kosy 
na  głowie  na  końcu  przywięzują).  KOSONOGI,  a,  e,  ko- 
ślawy, fruinmBeiuiij.  Szynwaga  ma  być  prawie  w  miarę 
ustosowana,  aby  nie  była  na  żadnym  końcu  i  po  krajach, 
jako  mówią,  kosonoga,  ale  doskonale  prosta.  Slroj.  Staw. 
C.  KOSONOSZEC,  szca,  m.,  kosę  noszący,  kossynier, 
ber  ©cnjcntrdger ;  Croat.  koszonószecz;  Rag.  kossonossaz. 
KOSO  WŁADNY,  a,  e,  —  ie  adv.,  n.  p.  Śmierć  koso- 
władna  królowa.  Brud.  Ost.  B  5.  władnaca  kosa,  fenfcn« 
nmitcnb.  Mon.  75,  595.  ib.  71,  157. 

KOSSOW,  a,  m.,  miasto  Litewskie  w  Nowogrodzkim.  Dykc. 
Geogr.  2,  44.  etiie  Stdbt  in  Sitt^.  Do  Kossowa  z  wąsami, 
stare  to  nowiny,  Teraz  nie  wiem ,  gdzie  wam  to  nawłó- 
cza  czupryny.  Kchow.  Fr.  28.  może  pojedynkami  sławny 
był,  jak  Jezierna. 

KOST,  u,  M. ,  korzenie  aptekarskie,  cudzoziemskie,  costus. 
Plin.  12,  12.  ein  auśldnbifc^eś  roiiMrictfjenbcś  Sraut.  Cn.  Th. 

KOSTECZKA,  i,  *'. ,  demm.  nom.  kostka,  kość;  Boh.  ku- 
sticka;  Bosn.  kosctica;  Ca/n.  kochiza ;  /?a^.  kostizza;  Yind. 
kostazha ,  kostiza,  kostizhiza;  Dal.  kosteniza;  Croat.  ko- 
sztenicza;  Ross.  KOCToyKa;  cin  Jinóc^lein,  cin  Seindjen.  Tu 
Jana  Kazimierza  schowane  kosteczki,  Królewica  Polskie- 
go, małej  dziecineczki.  Groch.  W.  401.  bic  fleincn  (Scbeinc. 
Kosteczki  od  ryby,  ficinc  ©rrttcn.  KOSTECZNY,  a,  e,  od 
kostek  do  gry,  SCBiirfcI  = .  Jeśliby  w  crach  kostecznych 
kto  przegraf  konie.  Tarn.  Ust.  94.  KOSTERA ,  KOSTY- 
RA ,  y,  m. ,  KOSTERNIK,  a,  m,  Kosterka  demin.,  i. 
szuler  w  kostki,  cłn  Spidcr,  2Bur|clfpicler,  Sorteufpicler,  cin 
Soppicr.  Boh.  et  Slov.  kostkaf;  Hung.  kotzkds;  Sorab.  1. 
kostkar;  Croaf.  rozy.issnik,  koczk;iss;  T/Hr/.  kobravuz;  Ross. 
et  Eccl.  KOCTbipŁ,  KOCTupHHKS,  KOCTOHrpaiejb ,  Kocrapb, 
.lOTure ,  sepHimiK-b  [distg.  Ross.  KOCTcpi,  KOCiepOKi  slós 
drzewa,  KOOiepB  stokłosa  żytnia,  Kociepa,  Kociepb  ga- 
tunek jesiotra;  KOCiepa,  KOcrpiiKa  paździorek  konopny). 
Ociec  mój  tak  powiadał:  od  gałek  do  bierek.  Od  bierek 
do  pisanych;  a  z  małych  kosterek  Potyra  się  wychowują 
wielcy  kostyrowie.  Simon.  Siei.  95.  Hultaje ,  kosternicy, 
włóczęgowie.  Petr.  Ek.  116.  O  synie  kosterniku.  Tarn. 
Ust.  94.  Kosterów  ś.  Antoni  straszył;  stoły,  karty,  kost- 
ki, pieniądze  poprzewracał,  kosterów  porozganiał.  Sk. 
Żyw.  284.  Kostyrowie  i  kartownicy  od  przyjaciół  nawet 
zysku  patrzą.  Petr.  Ek.  254.  Kostera  'szawia  warcabami 
po  stole.  Klon.  FI.  D.  3.  Nie  to  kostera ,  co  gra ,  to 
kostera,  co  kosterom  przyświeca.  Rys.  Ad.  51.  —  2. 
Natural.  Rodzaj  ósmy  gadu  pływającego  ,  kostera ,  ostra- 
cion ,  jest  skóra  kościana,  jak  pancerzem  okryty,  hluk. 
Zuk  3,49.  ba>3  3."liii[d)cl.jc)d)lcd)t.  KOSTEROWAĆ,"  KOSTY- 
ROWAĆ,  ał,  uje,  intrans.  niedok.,  szulerować;  Yind.  ko- 
brati;  Eccl.  KOCTbipcTByio ;  2?urfcl,  Snrtcn  u.  f.  nj-  fpiclen, 
buppcln,  bcit  Spicicr  mad)en.  Ludit  assidus  alam,  ustawi- 
cznie kostyruje.  .)]arz.  Nauczy  on  się  tam  pić  i  kosty- 
rować ,  Warcabami  kołatać ,  kart  grać  do  umoru.  Opal_ 
Snt.  4.  Zygr.  Pap.  560.  Wolą  biesiadować,  kosterować 
niż    pracować.    Ostror.  praef.     Całą  noc    pije  i  kosteruje 


K  o  ST  ER  S  KI  -  KOSTKA. 


KOSTKA. 


4S9 


Birk.  Exorb.  30.  SA.  Dz.  H89.    KOSTERSKI,  a,  ie,  Eccl. 
KOCTupHuii  ,    szulerski ,    ©picler  ■■ .     Schadzka    ko&lerska. 
KOSTERSTWO,  KOSTYRSTWO,  a,  n.,  szulerstwo,  szu- 
lerva ,    Eccl.  KOCTupcTBO ,    KOCTOHrpanie ,    btc  6ptelerprpfe= 
pion,  tai  ©piclcr^anbiucrf ,   iinniif()Lirlid)eś  Spidcn  mit  3Biir= 
fdit,    Satten  etc.     Jakby   jakim  rzemieslem,    kosterstwem 
się  bawi.  Klon.   Wor.  72.  Petr.  Pol.  56.    Zbyteczne  ban- 
kiety, kostyrstwa  i  krotolile  stroili.  Krom.  d68.    Dziś  za- 
wziętość   kosterstwa    za  zabawę    osób  godnego  urodzenia 
poczytana.  Zab.  7,  57.    Pożądliwość  daje  obżarstwo,  cu- 
dzołoztwo,  nieczystość,  niewstyd  i  kosterstwo.  Bacli.  Epikt. 
1.,  Nag.  Cyc.  39.,   Teat.  14,  131. 
KOSTKA,  i,  i.,  demin.  nom.  kość,  eiii  ficiiicr  Sno^eit,  ein 
SSctn^flt ,    Scinlcin.    Boh.  kustka;    Slov.   kostka;    Sorab.  1. 
kostka;   Croat.  koczka,  róvas;   Dal.  kosztka ;  Eccl.  KOCTKa. 
Kostek  palcowych  jest  trzydzieści;  w  każdej  ręce  po  pię- 
tnaście; bo  każdy  palec  ma  trzy  kostki.  Kirch.   Ost.  llO. 
Na    me  kostki  nie  patrząc,    do  grobu  je  wfóżcie.    Groch. 
W.  400.  (na  moje  zwłoki).     Kostkami,  po  kostce,  ossi- 
citlatim.   Cn.   Th.     Kostki  z  obu  stron  szyi  nad  piersiami, 
(ob.  Kluczki,  cf.  obojczyk).  —  Tu  twarda  kostka.   Tr.  tu 
to  sęk,   ba  ftctft^,  ba  licgt  ber  ,f>iinb  ncrgrabcn.  —  Kostki 
rybie  >  ości,  gifi^grditen ;    Yind.  shpiza  v'ribah,   ribni  tern, 
ribja  kostiza  ,  kostizh ,  koslizhiza  - —  §.  per  ezcell.  Kostka, 
nogi  część,  u  bydląt  kut,  kot,  bcr  SniJd)cl  nm  ^uPc  Svnor= 
ren,  Snoten ;  Sorab.  i .  kostka ;  Slov.  kotnjk,  kutek ;  Hunq. 
kolzka;    Yitid.  kostiz,    kotnik,  kolienz ,  zhlenk,    gleshanj ; 
Bosn.  gljescjan,  kóst  od  noghe;  Iio»s.  oesna,  aoAWUiKa. 
Zy?y    w  obu    nogach  nad  'glozny  albo  kostkami    od  nóg. 
Spicz.  195.     Po  kostki  w  biocie.  Bej.   Wii.  72.    Suknio 
rękawami  dfugiemi    No;].  Cyc.  51.  Sorab.   1. 
Kostek    krzywych,    wypaczonych    człowiek, 
Th.   bcm  bic  Slnorrcn  Łcrriurficlicn.  —  §.  Mar- 
zaskórna,    kra,    scirrhus.    Cn.  Th.    einc  bartc 
SDriifengefdjroulft,  ganglium.  Perz.  Cyr.  2,  282.     Nerwy  po 
różnych    miejscach    ciała    małe    gruczołki ,    niby    guziczki 
jakoweś  sprawiają,  które  martwemi   kostkami  nerwowemi, 
gaiiglia  nervuriim,  zowią.   Perz.  Cyr.  1,  54.  Uclterlieine,  3?er= 
ucnfnoten.    Na  rekach  lub  na  nogach  pecherzykowata  na- 
brzmiałość martwą  kostka,  ganglium,  zowią.  Perz.   Cyr.   1, 
126.     Kostka   martwa  u  konia,    zwykła  się  z  wilgotności 
i  raateryi  grubej  pochodząca,  zgromadzać  na  jakie  miej- 
sce w  ciele ,  zwłaszcza  przy  kości ,  i  spiekać  jako  wapno 
na  kształt  kosteczki  twardej,   najczęściej  około  nóg.   Hipp. 
419.    einc  ©cfĄiDuIft ,   uornamlirf)   nn  ber  Jliit^c   beś  ffcrbc>5, 
ber   Spati).      Wól   abo   kostka   martwa   pod   gardłem.   Sienn. 
564.  ber  J!ropf.    Wole  na  gardle    i  indzie    martwemi  gu- 
zmi  abo  kostkami  zowią.  ib.  519. —  ^.  Kostka,  pestka  w 
owocu,   Vind.  koshiza,  pizhik;  Croat.  koschicza;  Dal.  ko- 
sticza;  {Boss.  KOcranKa  pestkowy  owoc);  ber  Stein  im  f^tifte. 
Kostki    śliw    mogą    być    siane    w  listopadzie.    Crenc.  589. 
Ludzie  łakomi  połykają  trześnio,  wiśnie,  śliwki,  brzoskwi- 
nie,    z  pestkami    abo    z  kostkami.    Krup.    5,    680.  —  2. 
Kostki   do  grania,    kuty,  bo  starzy  kutami  grywali.   Mącz. 
SCBiirfelii,  ®picln)iirfeln.  Boh.elShw.  kostka;  Hung.  kotzka; 
Sorab.    1.    kostka;     \ind.     burft.d;    Carn.    kobr,    kobrezh, 
koshenk;    Croat.  koczka,  rovas;    Dal.  rabbos;  Dosn.  ra- 


do kostek  z 
dokulkowne. 
scaurus.  Cn. 
twa    kostka 


bose,    rovasc,    dćid,  kosctica  od  igrę,    zare;    Bag.   zarri; 

Boss.   KOCTH,     KOCTOKH,    K030Hb ,    K030nOK3  ,     KOSOllOmiKl, 

sepiib.     Aby    szkodliwa   gra  kostek    (abo  w  kostki)    była 
wykorzeniona,  przez  którą  częstokroć  dobrzy  ojcowie  dla 
występków    synowskich  z  dóbr  swych  bywają  wypędzeni, 
ustawiamy ....  Herb.  Stat.  529.  Kaz.   W.  M  SBiirfelfpiel ; 
(cf.  kostera ,  kosterować).     U  kogo  fałszywe  kostki  znaj- 
dą ,    ma    być  karan   jako  złodziej.    Sax.  Art.  55.     Kostki 
prawem  zakazane.  /  Kchan.  Dz.  205.     Podzielili  się  Je- 
zusowemi  szatami ,  O  suknią  jego  miotali  kostkami.  Ryb. 
Ps.  38.     Siędą  do  stołu  i  zbiory  swe   krwawe   na  kostki 
rzucą,    i  razem  abo    panami  abo  chudzinami  będą.    Birk. 
Kaz.  Ob.  3.     Komu    Pryama    dzieci    w  niewolą    mają    się 
dostać,  kostki  rzucają.  Bardz.   Trag.   184.    Rzucona  kost- 
ka   wszystkim    więźniom    panów  dała.    Bardz.   Trag.  229. 
t.  j.  kostki  miotali  o  nic,  któremu  się  który  więzień  miał 
dostać.  —  Figur.  O  wielki  klejnot  z  fortuną  małą  kostką 
miecesz;    boś  na  szańc  posadził  i  gardło    i  sławę  swoje, 
a  jeszcze    nie    wiedzieć,  jako  wygrasz,    a  jakoć    się  po- 
szczęści. Bej.  Zw.  155.     Inaczej   kostka  padła,  niż  sobie 
obiecał,  i  musiał  łaski  żebrać  u  zwycięzcy.  Birk.  Zyg.  55. 
ber  3Burfel  ift  anber^  gefatten,  cź  ^at  einen  luibrigen  Sln^gang 
genommen.     Znowu    tę  sprawę  rozpoczęli,    ale  taż  kostka 
padła    wtóry  raz,   jako    i  pierwszy.     Wys.  Ign.  59.    tenże 
sam  los  mieli;  fic  Łattcn   jitm  sme^tenmal   baffclbe  Sc^iclfal. 
Jak  kostka  padnie.   Cn.  Ad.  290.  Slov.  gak  kostka  padnć, 
jako  się  uda,  (i  tommt  barauf  an,  ańe  ber  Siirfel  fdUt,  e? 
fommt   aiifa  ®\M  on.     Quidquid  est  futurum ,    cokolwiek 
kostka  przyniesie;  niechaj  'uroście  ztąd  co  chce,  uczynię 
to.    Macz.     A  co    wiedzieć    komu    kostka    padnie?    ilarn. 
Dw.  50.  komu  szczęście  sprzyja,  mem  baei  ©hicf  nml;!  tt)ill. 
Przestawajac  na  tym  ,   co  im  szczęście   i  los ,  alko  kostka 
wojenna  przyniosła,  ugruntowali  się  w  Rusi.  Słryjk.  276. 
bn'3  Striegśgliid'.     Kostka    wojenna    wątpliwa.    Warg.  Badz. 
175.     Wielkiemu  panu  zawsze  kostka  dobrze  pada.   Bys. 
Ad.  74.     Dobrze    kostka    padła.    Cn.   Ad.    192.     Padnieli 
kostka  dobrze,  miłosierdziu  bożemu  przypiszę;  ucliybi-li, 
sprawiedliwości    bożej    przyznawać    będę.    Psalmod.     101. 
Poczęli  o  pokoju  traktować;   nie  chcąc  królestwa  na  szańc 
wątpliwej  kostki  boju  pokładać.   Krom.   747.    Bał  się  ko- 
stki   wątpliwej    w    przedsięwzięciu    swoim.    Leszcz.    Class. 
36.  }n)e'ifell)nfte^ ,    nngei»iffei  iok,   ©diicfial,   ®IM.     Grecy 
sie  na  fortuny  kostkę  rezolwują ,   Współ  z  młodemi  stary 
lud  do  bitwy  armują.  Burdz.  Luk.  47.     Nie  chciał  takiej 
kostki   rzucić,    ani    płonnej   nadziei    nieoszacowanym    ko- 
sztem kupować.  Birk.  Chodk.  12.    Jakiego  losu  państwom 
spodziewać  się,  nikt  nie  zgadnie,  aż  fata  kostkę  urzucą. 
Psalmod.    75.'  Już    kostka    rzucona,   jam  jacta    est    alea, 
Slov.    Uź  ge    źelezo  w  ohńi,   już    żelazo    w  ogniu.  —  §. 
Malhem.  Kostka  abo  sześciokwadrat ,    figura  pełna,    którą 
zawierają  sześć  |)ól  jednakowych   kwadratóvv  doskonałych. 
SoUk.  (/eom.  25.  ein  (inlniiS,  matl;einiiti|'d)cr  ffliirfel.  —  W 
kostki,    nnirfelig,    in    3Biirfcl.     Tatarskiego    ziela    w  kostki 
], okrajać.   Ilanr.  Sk.  435.    Dzielić  w  kostki.    Torz.  79.   Kry- 
ształ w  subtelne  drobno  kostki  rznięty.  Susz.  Pieśń.   1   E. 
4.  W  kostki,  kostkowany  Ross.  K.i-feTiiaruH,  gennirfelt,  pe- 
uieT'iaTUH.   Kostka  na  materyi  jakiej  Russ.  KJ'bTO'iKa,   pe- 

58* 


460 


KOSTKO  KRUSZ  -KOSTUR. 


KOSTURCZYNA  -  KOSZ. 


wych.   kluk.  Kop.  2, 

adv.,  a)  kostkowany, 
fcl  gcftiiltct ,  unirfcliij , 
kotzk;izott ,    kotzkas ; 


uiCTKa,  peraOTKa,  pemoiouKa.  Dom  ma  być  więcej  dfugi  niź 
szeroki;  bo  gdzieby  byJ  w  kostkę,  nie  miafby  cWodu  w 
lecie,  ciepfa\v  ziriiie.  Psir.  Ek. 'io.  t.  j.  w  czworogran, 
in»  ©cińcrłc.  Kosika  w  robocie  sadzonej.  Cn.  Th.  —  (2. 
KOSTKA  ob.  Koslusia).  KOSTKOKRUSZ,  u,  m.,  kruszec 
ołowiany,  Slc^glaiij ,  pokazuje  sie  w  sztuczkach  kostko- 
"■  "  202.  KOSTKOWATY,  a,  e,  —  o 
cynowały,  cynkowały,  nnc  cin  3Bur= 
Sloi'.  et  Boh.  kostkowany;  Hung. 
Ross.  K.TbTMiiTuri ,  pememaTuit.  — 
b)  Kostki  mający  u  nóg,  Siuidicl  baDcnb,  fniidKliij.  KOST- 
KOWY, a,  e,  Boh.  kosteeny,  a)  od  kostek  nożnych, 
Sint)(ficl=.  Kostkowy  przegub.  Cn.  Th.- — b)  Od  kostek  do 
grania,  kosteczny,  Stńelinurfcl  = ,  Siirfcl  < .  Kostkowa,  ku- 
lowa puszka,  do  rzucania  kostek  abo  kutów.  Cn.  Th.  ber 
S!iivfcitrid)tcr.  Kostkowa  tablica,  warcabnica.  ib.  iai  I)pp= 
pdbrct,  J>air.ciiln-et.  —  c)  Na  ksztaft  kostki,  inurfclig.  Gli- 
na kostkowa,  tessulala,  uschfa  rozpada  się  w  kostki;  naj- 
przedniejsza dla  garncarzów.  Kluk.  Kop.  i,  252.  ber  2Biu'> 
felt^on. 

KOSTNĄĆ.,  KOSTNICA  ob.  Kosnąć,  Kośnica. 

KOSTRÓUSZEK ,  szka  ,  m.,  (cf.  kostruchan,  kostruch) ;  goń- 
czy pies  z  mniejszemi  od  zwyczajnych  sterczącemi  uszy- 
nia,  ciiic  51rt  (FiMiriSIiimbc ,  ,C»c*;bimbf.  Az  chart  ugoni,  ko- 
slrouszek  strawi,  hcliow.  61. 

KOSTRUBATY,  a,  e,  (Boh.  kostrbaty  capiUalus);  kosmaty, 
5Pti(j ,  ^anrtg.  Opończa  Kilijska  z  kostrubalych  sierści. 
Zimor.  Siei.  258.  Czyści  winiarz  maciory  winne  z  ko- 
strubalych wilków.  Zimor.  215.  z  włochatych. 

KOSTRUCH,  KOSTRUCHAN,  a,  m.,  (cf.  koslrouszek) ;  goń- 
czy pies,  ciiic  31rt  (Foiir-JIimibC.  Przysiągł,  że  bardzo  do- 
bry pies  ten  pod  jaslrząba.  Chociaż  z  głowy  kostruchan 
i  kondysia  trąba.  Pot.  Jow.  158.  Inszy  wyżeł,  inszy  też 
kondyś  i  z  kostruchem.  Pol.  Jow.  197.  — •  Transl.  Cu- 
dzoziemiec i  lada  kostruch  od  smoczej  jamy  uprzedzi  te- 
raz u  nas  zasłużonych  rodaków.  Pot.  Arg.  400.  Boh. 
kostrhaun  gołota  włóczęga  ;  adj.  kostrhaunsky  gałgański ; 
suhst.  koslrhaunstwo  gałgaństwo  ,  tułactwo. 
KOSTRZEWA,  y,  £.,  festuca  Linn.,  rodzaj  roślin  tra- 
wnych.  Kluk.  Dykc.  2,  S.,  Sorab.  2.  koslrowa;  Carn. 
kostręva ,  kostręvza  ;  Yind.  rizhek  ,  Jrcfpc ,  9?abcn  ;  owcza 
ovina  ,  czerwona  rubra,  twarda  duriuscula  ,  myszy  ogon, 
myuros,  wysoka  elatior,  leżąca  decumbens,  trawa  manniana, 
fluilans.  Jundz.  119.  W  lnie  znajduje  się  kostrzewa,  ło- 
boda  i  inne  chwaściska.  Haur.  Sk.  54  et  487.  Przedawając 
szukaj  sobie  głupca,  coby  kostrzewy  nis  znał,  i  dla  rymy 
Kie  czuł  sięehliny.  Klon.  FI.  G.  4.  Owies  płonny,  jedni 
kostrzewą,  a  drudzy  owsikiem  zowią.  Cresc.  166.  {So- 
rab. 2.  kostrowka  kmin;  Bosn.  kostirka,  glogouina  ■■  głóg; 
Bug.   kostrjec,  cepcegh  sonchus;  Boss.  KOCipcui  krzyże). 

KOSTUR,  KOSZTUR,  a,  ?n.,  KOSTUREK ,  rka,  m.,  demin., 
koścień,  kościana  laska,  z  kości  słoniowej ,  ciii  clfcill)CillCV= 
ner  Stoef.  Cn.  Th. ;  (Boss.  KOCTbi.ib,  koctu.iokb  kula  ,  la- 
ska chromego;  Croat.  kosztura;  Bosn.  kostura,  nosgina  < 
nóż  kieszonkowy).  Kosturkiem  swoim  w  łeb  go  uderzył, 
za  co  się  drugi  nań  do  szabli  porwał  z  jadu.  \Varg.  Wal. 
73.— Ogólnie  kij,  eiit  gtcct.  Podawał  mu  kosturek  abo  kij. 


Birk.  Dom.  52.  Chromotę  czujem,  a  kostura,  którym 
się  wspierać  mamy,  nie  bierzem.  Sk.  Kaz.  499.  Wulkan 
kulawy,  wsparty  długiemi  kostury.  Dmoch.  U.  2,  212. 
Kosturek  głogowy  wspiera  jego  rękę.  Miask.  Byt.  101. 
Nie  zrodziłem  się  kmieciem,  ani  prostym  gburem,  Że- 
bym chodził  za  bydłem  gromadzkim  z  kosturem.^  Zimor. 
Siei.  276.  Przeciw  kosturowi  wierzgać  trudno.  Zegl.  Ad. 
22.  Cn.  Ad.  57.  cf.  oścień ,  kij  żelazem  okuty  do  popę- 
dzenia bydła,  citi  ©toc^elftod.  —  §.  Kostur  <  kosior  w  hu- 
tach żelaznych  ,  biT^  iBredbeifeii  iii  ben  6[Iimel5biittcii.  Tr.  — 
g.  Kosztur  ryba ,  cyprinus  cullratus,  nie  wielka  ,  karasio- 
wi podobna,  w  rzekach  i  strumykach  znajdująca  sie.  Kluk. 
Zw.  5,  174.  Ład.  H.  N.  78,  śticbliiuj,  3ieGC,'3icfe;  Carn. 
kostreyz ;  Grace.  yeaTodg  mugil.  (Bag.  nakostrjecitise 
irasci  alicui).  KOSTURCZYNA,  y,  i,  Zab.  9,  577.  Ej- 
sym.  ■■  KOSTURCZYSKO ,  a,  n.,  kostur  brzydki,  palica,  eiit 
liiipIidKr  śliiiittel. 

KOSTUS ,  ia  ,  m. ,  demin.  nom,.  Konstanty.  Kniai.  Poez.  i, 
186.  Epnftaiitiitciieil.  Katarzyna,  "Kostusa  króla  córka.  Zygr. 
Pap.  51.  (Konstantyna  córka).  KOSTUSIA,  KOSTUiNIA, 
KOSTKA,  i,  ź. ,  demin.  nom.  Konstancya ,  ©eiiftanj^cit. 
Koslusia  musiała  pójść  za  Wawrzka.  Teat.  54.  c,  B  i  i. 
Kuslusiu,  co  nam  po  złocie?  O  naszej  myślmy  pieszczo- 
cie. Zab.  13,  79.  Próżne  Kostuniu  są  twe  wzdychania, 
Już  wyszły  z  mody  dawne  kochania.  Zab.   14,  266. 

KOSTYRA,  kOSTYROWAĆ  ob.  Kostera,  Kosterować. 

KOSY,  a,  e,  kosaty,  na  kształt  kosy,  fiifjelfórmtg ,  gcfrummt; 
Slov.  kosokriwy  falciformis.  Sierpowaty,  kosy.  Perz.  Cyr. 
1,  155.  KOSY  plur.  nom.  kosa.  KOSYNIER  ob.  Koso- 
noszec. 

KOSZ,  a,  ?n.,  Koszyk  demin.;  (Boh.  kiiś,  nuśe,  koś,  kośjk; 
Slov.  kośar,  kośik,  kośjk;  (kośma ,  korba  hurty);  Sorab. 
1.  koż  ,  kosch  .  korb  (ob.  Korb);  (koschcżiżcźo  miotła); 
Sorab.  2.  korb  ,  korbik  ;  Yind.  kosh  ,  koshizh  ,  kosharia, 
korp,  korba,  verbef,  jerbafs,  spleteniza;  Carn.  korba, 
jerbas ,  verbas.  spleteniza,  kósh,  erbas  ;  Bag.  kósc ,  ko- 
sciz ,  koscicich ,  koscjarra ;  Dal.  kos,  krosna,  kratil,  kar- 
til ,  korto ,  korba,  korbicza,  kartilacz,  kortolaez,  procza- 
nicza ;  Croat.  kos,  koss,  koshara,  kossara ,  kossicz,  kos- 
saricza ,  korpicza ,  brenla,  szacher,  (cf.  szaszor);  Hung. 
kosśr,  kśs,  kasiirotska;  Bosn.  kosc,  kroscgna  (ob.  Kro- 
sna), krritó,  krritolicch,  kroscgnica ,  tezghera  ,  nosiła  za 
nosili  zegiju;  Boss.  et  Eccl.  KOiua,  Kouib,  KOiuhiiHif:i,  ko- 
miiua,  Koine.ib  (ob.  Koszałka),  n.icTemma,  n.icTenKa  [ob. 
Plecianka)  ;  cf.  Germ.  iio^e  31  b  I  g ;  cf.  Lat.  cista,  cophi- 
nus;  cf.  hal.  cesta) ;  1.  ber  fiorl',  narzędzie  z  wici  uple- 
cione do  chowania  lub  noszenia,  n.  p.  Za  panem  pacho- 
łek niósł  kosz ,  serwetą  obwiązany,  a  w  nim  parę  flasz 
wina.  Kras.  Pod.  2,  154.  Dwa  'kosza  (dual.  zamiast  ko- 
sze). Budn.  Jer.  24,  1,  et  Wujek.  Orkiszu  dwa  kosze 
abo  korce  trzeba  na  stajanie,  gdyż  pszenicy  dosyć  jeden. 
Cresc.  164.  Kosz  chlebowy  Yind.  flamniza,  krushen  kor- 
pizh,  krushna  pleteniza,  plalizh;  Bosn.  kroscgnica,  sepe- 
ticch,  eiit  Srutforl'.  Kosz  na  plecy  Boh.  oplecko;  Yind. 
kripiza ;  Croat.  rogosar  (cf.  rogoż),  eiii  Jragcford.  Kosz 
na  kury  Boh.  kukane  ob.  Kojec,  brożek,  <piibiierfprl'.  Kosł 
na  pszczoły,  Bosn.  kroscgna  od  pcela,  kosnica;  Slav.  ko- 


KOSZ. 


KOSZAŁKA  -  KOSZERNE. 


461 


shnica,  ob.  Ul,  Sicnenforb.  Kosx  masztowy,  Carn.  vershe- 
lu  ,  ob.  Bocianie  gniazdo,  bcr  SJIaftlorb.  Kosz  wielki  na 
zboże  =  sfomianka  ,  sfomiana  kadź.  Cn.  Th.  1019. — Kosz 
kofo  pionek,  cavea.  Cn.  Th.  508.  ciii  ®e6cge  Htn  cilien  |iin. 
gen  Saiim  ^cnim.  Kosze  w  ogrodzie  dają  się  w  pośrzo- 
dku  pól  kwiatowych,  podJużnookragfe ;  w  nich  rozsadzo- 
ne kwiaty,  w  śrzodku  najwyższe ,  coraz  ku  brzegom  niż- 
sze. Kluk.  Rosi.  1,  77.  Sliimeiifork,  (cf.  kłąb).  Kosz  do 
cedzenia  ob.  Cedziworck ,  oiii  giltrirforD.  —  g.  W  koszu 
siedzieć  «  dawna  kara  żołnierska  czyli  rycerska,  cf.  kota 
.  ciągnąć,  im  S?prbc  fi^en,  ciiic  oernltcte  SKilitatr '  ©trafe.  To- 
warzysz ten  ma  tę  sławę ,  jakoby  pacholęciem  będąc, 
miał  kiedyś  zamiast  chłosty,  być  w  koszu.  Goni.  Dw.  64. 
(cf.  koszowy  rycerz).  Na  wieczną  hańbę  niech  się  w  ko- 
szu rzeżc.  Fapr.  Pr.  E  2  b.  (niech  się  wydobędzie  z  ko- 
sza ,  gdzie  go  dla  kary  wsadzono).  —  Z  koszem  do  wo- 
dy =  kara ,  nieuczciwych  kobiet ,  ciiie  Strafc  fiir  nnsii^ttijc 
SOBeibSbilPcr ,  n.  p.  Gdyby  jedne  i  drugą  wszetecznicę  po- 
słano z  koszem  do  wody,  wnetby  trzecia  zapomniała  tak 
brzydko  na  szrot  puszczać  właściwego  ciała.  Pas:,k.  Di. 
127.  —  Kosz  kokoszy,  gołębi  na  leżenie.  Cn.  Th.  ber 
Srutforb.  —  Fig.  Na  koszu  zostać  =  opuszczonym,  na  sztych 
wystawionym  być ,  fifecn  tilcidcti ,  im  ©ticb  gclnfFcn  nicrbcii. 
Wszystko  dokazać  chciała,  Ale  na  koszu  została.  Lib.  Hur. 
59.  Czasu  szczęścia  przyjaciół  aż  nazbyt  miewamy,  A  vv 
nieszczęściu  na  koszu  sami  zostawamy.  Budn.  Apopht.  153. 
Ci  co  nań  instygowali ,  na  koszu  zostali.  Budn.  Apopht. 
11-4.  Zostałam  już  na  koszu,  zepchniona  z  wielkiego 
Szczęścia,  do  żalu,  ach  mnie,  wpadłam  głębokiego.  Jurow. 
Pog.  A  4.  Zabraliście  koronie  wolność ,  którą  z  dawna 
miała,  A  ona  jako  mówią,  na  koszu  została.  /  Kchan. 
Dz.  155.  Rozbieżali  się  żołnierze,  rozumiejąc,  iż  braci 
przyjdzie  do  zgody,  a  oni  spodziewali  się  zostać  na  ko- 
szu. Biel.  429.  Kobiety,  gdy  przebierają ,  najczęściej  z 
panieństwem  na  koszu  osiędą.  Teat.  2.  b,  81.  Lub  też 
nasze  zamysły  na  koszu  osiędą,  Odważne  przedsięwzięcia 
sławne  zawsze  będą.  Zab.  7,  547.  Aoss.  Spodziewałeś 
się  słońca  przed  swemi  wrotami ,  a  usiądziesz  na  koszu, 
jak  ci  dudka  na  kościele  pokażę.  Mon.  66,  723.  Zosta- 
wił go  na  koszu.  Bys.  Ad.  72.  (  reUquit  illutn  sub  cultro). 
Weresz.  Reg.  96.  —  Commillerc  se  periculo  inortis,  wa- 
żyć swój  żywot  jako  na  kosz.  Mącz.  cf.  na  szańc  ;  Cum. 
pod  kosh  pojdem,  moriar.  —  §.  Milit.  Kosz  szańcowy, 
plecionka  napełniona  ziemią,  dla  zasłonienia  sie  od  po- 
strzałów nieprzyjacielskich.  Fapr.  W.  1,  475.,  Vind.  bra- 
nishni  kosh;  Hoss.  lypu ;  ber  £cl;aii',forl'.  Takie  kosze 
ustawione,  jak  potrzeba,  i  wypełnione  ziemia,  czynią 
przndpiersień.  Jak.  Art.  5,  297.  et  1,  375.  —  Kosz  młyń- 
ski nad  kainieiiifin ,  infundibulum.  Cu.  Th.  bcr  Siorl' ,  bcr 
Sfiimpf  ii('cr  bcm  21iiil;lftciiic.  —  Kosz  sklepów  w  filarze, 
abo  w  murze ,  abo  koszu  grunt ,  frambugi  wspora ,  in- 
cumba.  Cn.  Th.  bi'!"  Slampfcr,  an  bcm  SJcknpfeilcr ,  bcr  ben 
Sogen  Citie>3  ©cnnillieiS  trdgt.  Krużganek  na  kształt  mostu 
kamiennego ,  częstemi  był  koszami  albo  łukami  ozdo- 
biony. Opis.  Jer.  55.  Kosz  przed  ryną  u  stawów,  przez 
który  za  otwarciem  stawidła  woda  bieży  na  koło  młyń- 
skie. Tr.  bo<S  ©ittcr,  bcr  ^aun  am  Jcid)lpd)e,  bnmit  btc  5i= 


fd)c  nic^t  mit  bcm  2Ba(fer  burd)ijc&cn.  —  Kosz  <  otwory  w 
murach,  przez  które  strzelba  idzie,  bic  6(i)icp|d)rtrtcn  in 
ciiier  SOJaucr.  Tr.  —  §.  Kosz  =  gatunek  pojazdu,  ob.  Kotcz. 
—  2.  Kosz  Tatarski,  Kozacki  etc.  obóz,  bai'  gclMfiflcr  bcr 
Jartnrn,  Sofafen  u.  f.  m.  Yerba  mulliplicia  in  re  bellica 
apiid  jiostrates  reperiunlur ,  melaphorice  mincupata  ,  quale 
est  kosz:  quae  vo.v  corbem  sive  sedem  belli  atque  exerc.i- 
tus  Tatarici  significat.  J.  Zamoj.  apud  Orzelsk.  Hist.  In- 
terr.  Stanowisko  Tatarów  koszem  zowią.  Czack.  Pr.  i, 
216.  cf.  korzeń;  cf.  koczowisko,  cf.  koczować';  cf.  koszo- 
wy subst.;  {Ross.  KOUiŁ,  oóoai,  obłogi ,  bagaże).  Książe 
uderzył  z  wielkim  okrzykiem  na  kosz  Tatarski,  gdzie  sam 
carz  głową  leżał.  Stryjk.  250.  Książę  Połowców  położył 
koszem  wojsko  swoje  niedaleko  od  Przemyśla.  Stryjk. 
176.  W  Słonimskich  polach  Litwa  koszem  stała.  Stryjk. 
210.  Część  wojska  Krzyżackiego  na  koszu  pod  chorą- 
gwią stała.  ib.  267.  Zagon  pierwej,  a  potym  kosz  Ta- 
tarów poraził.  Biel.  Sw.  246.  Rozszykowały  się  oboje 
wojska  swoim  koszem  po  morzu.  Bzów.  Roi.  37.  Każdy 
przyzna,  że  ordzio  umiesz  dać  od  kosza.  Jabl.  Buk.  A  4 
b.  —  KOSZAŁKA,  i,  z.,  koszyk  podługowaty  płaski  z 
wici  spleciony  z  uchami ,  ciii  flndicr  Sinfciiforb  mit  Jtuci; 
£:>^rcii,  ben  9lrm  bnrdijuftccfen.  (cf  koszela,  cf.  kobiałka). 
(Carn.  vehtra ;  Croat.  rogosśr ;  Eccl.  KOme.ieKi  plecta; 
Boss.  Kouie.ib  puszka  korowa,  KomeJCKi,  KOuie.icmiKŁ 
worek).  Owo  jabłuszka  w  koszałce.  Groch.  W.  357.  Z 
koszałka  zboża ,  Idzie  do  drobiu  folwarczna  posługaczka 
hoża.  Tom.  Roln.  100.  Zyd  nową  miał  koszafke,  ta  miała 
dwa  ucha.  Pnt.  Jow.  122.  —  Transl.  Jak  mi  będziesz  pleść 
takie  koszałki  opałki ,  Jak  nie  wyznasz ,  po  jakiej  przy- 
chodzisz tu  sprawie ,  Widzisz  kij !  Żabi.  Am/.  20.  Bob. 
tfesky  pleskv,  trety,  cać;  wybiegi,  ®rcl)creucn,  31neifliid)tc, 
cf.  kręcić  wici.  1.  KOSZARA,  KOSARA,  y,'  £.,  KOSZAR, 
u,  m. ,  n.  p.  Pasterze  na  inszy  koszar  się  przenieśli.  Tr. 
hurty,  bic  ^Hcrdjc ,  bic  ^iirbc  aiif  bcm  gelbe.  Łakomi  z 
głodu  wilcy  wiedząc  swe  przebiegi  gdzieś  do  owiec,  choć 
w  dobrze  zapartej  kosarze,  dra  sie  do  nich  na  oślep. 
Tward.  m.  254.  —  2.  KOSZARY, 'G.  koszar  plur. ,  do- 
mostwa dla  żołnierzy  osobne,  aby  slancyą  nie  naprzy- 
krzali się  obywatelom.  Pcipr.  W.  1,  475.  Cafcriicn  fiir  bic 
Solbaten ;  Yind.  shovnirsliarna;  Ross.  KaaapMa.  Wyzna- 
czona komissya  do  zniesienia  inkwaterunków  w  Warsza- 
wie, i  stawiania  koszar.  Dyar.  (Jr.  65.  Król  na  koszary 
Ujazdowskiego  pałacu  ustąpił,  ib.  64.  KOSZARZ  ob.  Ko- 
siarz, Kośnik  ,  ob.  Koszownik ,  koszykarz. 

Pochodź,   nom.    kosz:    koKzyk ,    koszyczek,    koszoii<y,  ko- 
szotrnik ,  koszownic:y,  kns:-i/kou<i/,  koszyszczko ;  póikoszek. 

KOSZCZĘ   ob.  Kośoić.    KOSZĘ,  KOSZENIE  ob.  Kosić. 

KOSZEL.A,  i,  i.,  wielka  duża  Koszałka  qu.v.;  Pot.  Jow.  122. 

KOSZENILLA  ob.  Czerwiec.  Kluk.  Dykc.  1,  92. 

KOSZERNY,  a  ,  e ,  z  llebr^.  T^D,  należyty,  bez  nagany,  o^nc 
Rcbler,  Pbiic  SKdngel.  Żydzi  trzymający  rzeź  mięsa  ko- 
szernego. Gaz.  Nar.  2,  67.  t.  j.  należytym  według  nich 
sposobem  bitego;  ,rfofd)crflci|d) ,  bn^  nad)  bcm  OVl'rmid)c  bcr 
3nbcn  olmc  jt^Ilcr  niib  Wiiimcl  iff.  KOSZERNE,  ego,  n., 
subst.,  praw'0  bicia  czjli  i/r/i  koszeinćj,  bil'?  Śofc^crrcc^t. 
Licytacya  na  koszerne.   Ld. 


4«i 


KOSZLAWO  -  KOSZT. 


KOSZTOWAĆ. 


KOSZLAWO  ob.  Koślawo.     KOSZMACZ  ob.  Kosmacz. 

KOSZODRZEWINA,  y,  i.  pewne  ziele  na  Krepaku,  z  któ- 
rego przedni  balsam  robią.  Tr.  ba?  Srniit  aiif  bcm  topa< 
t^if*en  ©cbirflc,  nmmi  fiu  treflid^cr  35nlfam  ^mndjt  roirb. 
'Kosodrzewina  ,  cedrus  Licya ;  Slcill  rot^  iRc^^oltcr.  Sienn. 
Wyki. 

KOSZOKOP  u,  m.,  przykop  blizko  pod  fortecę  podsunięty, 
który  robotnicy  dla  zasJonienia  się  sypią  przy  pomocy 
koszów  szańcowych.  Jak.  Art.  3,  297.  Gall.  sappe,  eitt 
nttt  ©djnnjfiirlicn  gcbedtcr  gaufgrnDcn.  Łejsk.  278.,  Jak.  Art. 
2,  540.  KOSZOKOPOWY,  a,  e.  ©t^anjfiirbe  = .  Koszo- 
kopowe  wiązki,  fagois  de  sappe,  do  zasłonienia  się  w 
przebyciu  miejsca  jakiego  w  oczu  nieprzyjacielskich.  Jak. 
Art.  i,  571.  KOSZOŃOSZ,  a,  m.,  noszący  kosz,  ber 
SorDtrager;  Croat.  kossonoszecz;  Dal.  krosnonosya;  Eccl. 
KOmeHOCcm.  KOSZOWNICZY ,  a  ,  e  ,  od  koszowników , 
fiorlniiiK^cr  = .  Koszownicza  robota.  KOSZOWNIK,  a,  m, 
co  kosze  robi  ,  bcr  5?orlmiac^er.  Tr.,  Boh.  kośatinar ;  Croat. 
kossichyar,  kossoplet,  kossopletecz;  Dal.  kortolar;  Bosn. 
koscicjar;  Slav.  kosharcxia  ,  sepetar ;  Rag.  koscjar,  ko- 
scicjar;  Ross.  KOpsiiHmHKB.  Gałązki  małe  pożytek  przy- 
noszą koszownikom.  Briosl.  Duch.  54.  Koszykarz.  Kluk. 
KOSZOWY,  a,  e,  od  kosza,  Sprb  =  .  Hoss.  Kopcóo^Hufl, 
KopoóeHHHH.  Ucho  koszowe ,  anse  de  panter.  Jak.  Art. 
2,  46.  • —  Rycerz  koszowy  szydzif  z  tego ,  który  ciągnął 
kota.  Gorn.  Dw.  105.  który  w  koszu  na  karę  siedział, 
«tn  SorDrittcr,  ber  jur  Strafe  im  Sorbc  Jwtte  fr^cn  niiilTcit. 
cf.  w  koszu  siedzieć.  KOSZOWY,  ego ,  m.,  przełożony 
nad  koszem  Tatarskim,  Kozackim  etc.  ber  £)bcrfelMagcr< 
iiieiftcr  hą  ben  Satarit,  Sofafeii  etc.  Ross.  KomeBoB.  Sie- 
czowi  Kozacy  obierali  sobie  starszego,  pod  nazwiskiem 
koszowego,  i  jemu  buławę  oddawali,  hras.  Zb,  i,  480. 
Lepiej  niż  tu,  z  Kozaki  żyd  na  dzikiej  siczy;  bo  co  los 
w  korzyści  zdarzył  komu  ,  nie  weźmie  mu  sotnik  ni  ko- 
szowy.  Zab.   16,   123.   Nar.;  cf.   kosz  Tatarski. 

KOSZT,  u,  m.,  bie  5?c[teii,  Uiifofteii,  ber  Sliifiunub;  (Lat. 
med.  costa ,  costus;  Hal.  costo ;  Gall.  coust,  cout ;  fjisp. 
costa ;  Angl.  cost ;  Svec.  et  Dan.  kost;  {Boh.  kosi;  Sorab. 
i.  koźt  strawa,  Germ  bie  .^oft) ;  Boh.  autrata ,  auplat, 
auplatek;  Sorab.  1.  wudahwk ,  nawożk ;  Sorab.  2.  hun- 
kosti ;  Hung.  keiitsegh;  Dal.  tratnya;  Viud.  shpenda, 
stroshik,  gorhod,  gorjitje,  vtrata,  gorgreja,  istroshik; 
Slav.  troshak;  Croat.  zpravnozt ,  ziroshek;  Bosn.  potru- 
scjak,  tratgna,  harac;  Ross.  koiut^b  ,  nH<4iiBeHie ,  iicropa, 
Tpaia,  3a4ep'/KKa;  Eccl.  npotciii ,  npoTopn;  wydatek, 
€.\pens,  nakład  na  co,  n.  p.  Dasz  ubogiemu  kęs  chleba, 
albo  pieniądz,  po  prawdzie  mały  koszt;  ale  owo  słówko  : 
bóg  miły  zapłać,  wielka  to  nagroda.  Rej.  Zw.  95.  Większy 
koszt,  niż  zysk.  Cn.  Ad.  ■1255.  igły  szukając,  świecę 
spalił.  —  Często  monarchawie  siłę  potężną  i  koszt  bo- 
gaty na  te  rzeczy  sadzili.  Zebr.  Zw.  1  koszt  i  pracy  w 
niwecz.  Rys.  Ad.  76.  (oleum  et  opcram  perdidi).  Był 
w  Paryżu,  a  nic  nie  umie,  pożal  się  się  boże  kosztu. 
Boh.  Kom.  5,  15.  Niepotrzebny  koszt ,  marnotractwo  wła- 
sne. Faiib.  Dis.  L  2.  Gdzie  koszt  i  sposoby  na  skoń- 
czenie tćj  wojny?  Tawd.  W/.  46.  (gdzie  fundusz?)  Do 
jakiego    czasem    niepomiarkowania     przychodzimy    w  ko- 


sztach naszych?  Lach.  Kaz.  i,  390.  Ów  nieborak,  co 
pozywał,  co  koszt  wiódł,  to  wszystko  wniwecz.  Gorn. 
Wł.  L  'i  b.  Nie  według  mieszka  koszt  wiedzie.  Cn.  Ad. 
77.  (większy  rozchód,  niźli  dochód).  Dwory  wielkim  ko- 
sztem budowne.  Falih.  Dis.  U.  Swoim  własnym  kosztem 
dom  ten  wystawił,  (cf.  swoim  groszem).  Ja  go  biorę  na 
mój  koszt.  Teat.  55.  c,  16.  (ja  będę  na  niego  łożył). 
Siedzę  tu  na  jego  koszcie ,  żeby  mu  o  wszystkim  dono- 
sić. Zab.  11,  404.  (cf.  unkoszty).  Koszta  ponosić  Ross. 
ncnpoTOpnibca.  O  koszta  i  szkodę  przyprawić  Ross. 
HsyóuTiiHTb,  HsyóuTiiHBaTb.  KOSZTOWAĆ,  ał,  uje,  §.1) 
neutr.  niedok.,  kosztu  wyciągać ,  [Lat.  med.  costare  ;  Ilal. 
costare;  Gall.  "couster,  couter  ;  Sorab.  2.  koschtowasch ; 
Sorab.  i .  pwatźu ,  (cf.  płacić) ;  Yind.  velati ,  koshtati) ; 
fuften,  ju  ftc^eii  fummen,  Softeit  nenirfac^en.  Co  więcej 
kogo  kosztuje,  tego  też  bardziej  szanuje.  Cn.  Ad.  106. 
Mniój  kosztuje  żołądek  głodny,  więcej  syty.  Min.  Ryt.  4, 
154.  Jużes'cie  doświadczyli,  co  to  kosztuje  opieka  są- 
siedzka. Gaz.  Nar.  2,  260.  Dla  mnie  wielką  łaskę  uczy- 
nisz, a  ciebie  to  nic  kosztować  nie  będzie.  Teat.  24.  b, 
58.  Nie  masz  narodu;  którem^by  (dałiv.)  utrzymanie 
wojska  drożej  kosztowało  ,  jak  Hiszpanom  (datiu.),  ani  ta- 
niej jak  Mosk-Jtlom.  Wyrw.  Geogr.  567.  To  doświadcze- 
nie może  wiele  kosztować  We  Pana.  Boh.  Kom.  4,  191. 
Winnica,  niźli  się  sposobi ,  siła  kosztuje ,  siła  czasu,  pra- 
cy i  nakładu  bierze.  Dąhr.  115.  —  §.  2)  Kosztować  co 
CI.  niedok.,  skosztować  dok.,  ukuszeniem,  smakiem  do- 
świadczać, foftcii,  fdłmcrfeti,  mit  bem  ©efc^mncf  luiterfii^en. 
(cf  Lat.  gustare) ;  Z?o/i.  okusyti;  5/ov.  okośluwam ,  kośtu- 
gi ,  okauśjm;  Sorab.  i.  kożtuwacź,  wopytacź,  zawoptam; 
Sorab.  2.  hoputasch ,  fputtowasch ,  fpiittowasch  ,  tcf.  py- 
tać, opytać);  Slnv.  koshtati,  ogledati ;  V'in(/.  koshtat ,  po- 
koshtali,  pokostuvat,  pokufit,  {ob.  Kusić,  pokusić,  ku- 
sząc), pokufuvati  ;  Croat.  kussam,-  kushati ,  okussavam  , 
ukuszivam,  peregr.  kóstam  ;  Hung.  megkóstolom,  kostol- 
ni ;  Dal.  okussili ;  //ac.  kusnuti ,  kusrjati ;  Ross.  Bityciiib, 
BhymaTb,  OTKymiiBaTb,  npuKymarb,  npiiKyuiiiBaTb,  (npii- 
x.ic6uBaTb  łyżką  kosztować).  Niektórzy  wina  kosztują, 
gdv  wiatry  północne  wieją ;  bowiem  w  tenczas  żaden  się 
smak  wina  nie  mieni;  drudzy,  wiecuj  doświadczeni,  ko- 
sztują wina  ,  gdy  z  południa  pochodzą  wiatry  ,  gdyż  w  ten 
czas  więcej  sie  porusza  wino ,  a  swój  własny  smak  ob- 
jawia. Cresc.  346.  Lepiej  kosztować  pierwej,  niż  się 
napić.  Opal.  Sut.  45.  Panny  w  zmowie  ,  piwa  na  kadzi, 
pod  czas  skosztować  nie  wadzi.  Rys.  Ad.  57.  —  Koszto- 
wać wprzód  (ob.  Krcdencować  komu).  Kosztujący  wprzód, 
podczaszy  /?ce/.  npe4Bi;yt'iiTe.ib. —  §.  5)  Kosztować,  za- 
żywać trochę ,  przez  krótki  czas  ,  po  trosze ,  cill  Ifeilig 
ijeiiicPcit ,  fpfteii ,  HnP  fdjmecfeii.  propr.  et  fig.  Patrzcie ,  ja- 
ko są  oświecone  oczy  moje,  iżem  skosztował  trochę  mio- 
du tego.  Bibl.  Gd.  1  Sam.  14,  29.  Przed  zajściem  słoń- 
ca, nie  skosztuje  chleba  albo  czego  innego,  ib.  2  Sam.  4, 
55.  Kosztował  raczej  snu,  a  niż  go  zażywał.  Rirk.  Dom. 
64.  Głodu  tego  nie  czuje,  co  tego  i  owego  tylko  ko- 
sztuje. Cn.  Ad.  247.  Szukałem  takiego  kawalera,  któ- 
ryby był  godny  kosztować  mego  pałasza.  Boh.  Kom.  4, 
201.  Kosztujemy  na  koniec  spokojności.   Gaz.  Nar.  i,  414. 


KOSZTOWAĆ  SIE  -  KOSZTOWANIE. 


KOSZTOWNICZEK  -  KOSZULA. 


465 


Nie  znasz  niedostatku    tego    dobra ,    któregoś    nigdy    nie 
kosztować   Teat.  55.  c,  13.     Kiedy    się    do  mnie  uśmie- 
chnąf,  ja  wiem,    jakiej  na  ten  czas  kosztowałem  rozko- 
szy. Karp.  2,  59.  —  g.  4).  Kosztować  >  doświadczać,  pró- 
bować ,  Boss.  OTBi^aib ,   0TB't4biBaK) ,  ncrfiK^cn ,  probireti ; 
skosztować  =  doświadczyć,  spróbować,  crfn^rcii,  fciirt^  ^*ro< 
btrcn  fctincn  lerncn ,   crprobcn.     Pomyślne  losy  ostrzejszym 
bodźcem  kosztują  umysłów.    A'ar.    Tac.    5 ,    26.     Kosztuj 
mię,  boże,  a  doznawaj  myśli  moich.  Budn.  Ps.   159,  23. 
(wyśpieguj  mię  boże.  bibl.  Gd.).  Skosztuj  nas,  sfug  twoich, 
przez  dziesięć  dni ;   a  on,  usłyszawszy  takową  rzecz,  ko- 
sztował ich   przez  dziesięć  dni.  1   Leop.  Dan.  1,12-14. 
Skosztowałeś    nas    boże,    wypławiłeś    nas,    jako    pławią 
srebro.    Budn.    Fs.    66,    10.    (doświadczyłeś.   BUd.   Gd). 
Odmiany  owoców  bardzo  dziwnej  często  doznawaja,  któ- 
rzy kosztują  uprzejmie  szczepienia  rozmaitego.  Cresc.  64., 
Baur.  Ek.  75.    Włosiennego  pasa ,  którym  się  była  zwią- 
zała,  jeśli  się  rozwiązał ,  kosztowała.   W.  Post.   W.  3,83. 
Kosztowali  polym  miasto  mocą    i  szturmem  gwałtownym. 
Krom.    526.     Moskwa    małemi    bitwy    kosztując    fortuny, 
dwa  razy  przegrała.    Biel.    473.    Bolesław    przez    spólne 
sekretarze  z  synowcami  pogodzenia    kosztuje.  Krom.  181. 
Przypasawszy    miecz  jego  ,  jął  kosztować ,  jeśliby  zbrojno 
mógł  chodzić.  1   Leop.  1   Reg.  17,  39.  —  Kto  nie  sko- 
sztował złego ,  nie  godzien  dobrego.    Cn.  Ad.  589.     Nie 
sądź,   aż  skosztujesz.  Cn.  Ad.  209.  (doznasz,    gdy  spró- 
bujesz).    Kupiłem    pięć    jarzm  wołów,    i  ide  skosztować 
ich.    W.  Post.  Mn.  281.  —    KOSZTOWAĆ  "SIĘ    z  kim, 
recipr ,  doświadczać  się  wzajemnie  ,  kto  lepszy,  mocniej- 
szy, jakokolwiek,  zapaski,  bieganiem  ,    pisaniem  ,  prawem, 
mit    lemiiuticu   aiibinbcii,    fid;    ciimiibcr   iicrfiidieii.     Nietylko 
się  z  sobą  oba   przed  tym  znali ,    Ale  sie    i  w  potrzebie 
z  sobą  kosztowali.    P.   Kchan.   Orl.  1  ,  6.  Z  pohańcy  mie- 
czem się  kosztował.    Wurg.    Wal.     Gracyan     i  Teodozyan 
kilka     kroć    z  Golami  się  kosztowali,    lecz    zasię  do  po- 
koju się  z  niemi  udali.  Biel.   17.     On  mu  idąc    w  oczy, 
mieczem  się    z  nim  kosztuje.  Bal.  Sen.  22.     Postanowił 
jawnie  wojną  się  skosztować  i  rozprawić,  by  też  mu   do 
ostatniego  przyszło.  Pilch.  Sali.   50.     Konnym  tylko   har- 
ce [zwodzić    i  kosztować  się  dopuścił.     V\'ar(/.    Cez.     32. 
Widząc  go,  szyszak   na  głowę  włożyła,    1  koniecznie  się 
z  nim   kosztować  chciała.   P.   Krhun.  Jer.  15.     1  ja  królu, 
chcę,  'choć  białogłowa    O  ojczyznę    się    i  wiarę  koszto- 
wać,  ib.  451.     Chcesz  tedy,  skosztujmy  się,   ktoli  z  nas 
co  może.  Nag.    Wirg.  493.    Jam  jest  mocniejszy  niźli   ty, 
rzekł  komor  Iwowi ,  'skosztujwa  się,   kiedy  chcesz.  Eiop. 
94.   (dualis).   Kosztować  się   z    kim   prawem:   czynić  z  nim 
prawem,  prawować  się.     KOSZKJWANIE,    ia  ,    7i.,   siihst. 
verb.   art.,    §.  a)    smakowanie,    doświadczanie    smakiem, 
iai  St^mcrfcn,  Softeil.     Który  ma  być  czas  i  obyczaj  ko- 
sztowania wina.     Cresc.  343.  —    g.  h)    Jeden     z  pięciu 
zmysłów,  smak,  smakowanie,    Mi    Sdimecfcii ,    ciiifr    non 
ben  fiinf  Siniicii.   Tr. ;  Hung.  kostohis ;    Dal.  okussenye. — 
^.   Kosztowanie,    pokuszenie  sie,    |iróba ,    Pccl.    OKuycTi, 
iiCKoyiiiciiiiic  ,  iicKoycT. ,  (iTiiurhiiiaHie ,  OTBt.iMRiuiie.     Ko- 
sztowanie się,    siili.tl.  verb.  recipr.,    doświadczanie    siebie 
wzajemne;   bfl^  2lii['iiibe:t  mit  eiiiaitbcr,   mcmi   mnn   c^   mit 


tiiianbcr  ticrfućbt,  mt  ftarfcr,  &effcr  ffij.  Kosztowanie  się 
z  kim  przed  potyczka  walna ,  przegrażka  ,  harc ,  bilS  $01' 
fpici,  ec^annii^el.  KOSZTOWNICZEK,  czka,  m.,  prze- 
bierający w  jedzeniu  i  piciu,  cin  jorteS  9)?aiilclien,  cin 
gccfcraiciil.  KOSZTOWNY,  a,  e,  KOSZTOWNIE  '  adycrJ... 
a)  wiele  kosztujący,  fpft&nr,  t^cucr,  md  Tofteiib ;  Boh.  au- 
tratny;  Sion.  nakładny,  skwostny;  Sorab.  1.  khoźtowne^ 
wulcże  draliotne,  nawoźitkowne;  Yind.  yelajozhcn,  dra- 
gozhen ,  drągu ;  Carn.  shlahtne ;  Hag.  dragozjeegnen  ; 
Hoss.  et  Ecct.  npoTopnŁift ,  MCCTHyii,  YhCThiii ,  4parou'feH- 
HuS,  MHoroiiEłibiii,  n5K4iiBHTe.ibHUH.  Spodziwny  a  bar- 
dzo kosztowny  nakład  na  groby.  Kosz.  Lor.  186.  Gdy  się 
potkali  u  Warny,  to  jest,  na  kosztownym  polu  w  Bul- 
garyi ,  tam  Władysław  porażon  i  zabit  (Jwagn.  667.  Zgi- 
nał Władysław  u  Warny  na  kosztownym  polu.  Gwagn. 
82.  (bo  to  pole  króla  nas  kosztowało).  —  §■  b)  Wiele 
wartający,  szacowny,  wyborny,  znakomity,  oiel  mtt^ , 
fd^djDar,  foft('ar.  Jako  dusza  nad  ciało  jest  szlachetniej- 
sza ,  tak  wyborna  biblioteka ,  co  do  szacunku  wewnę- 
trzego,  kosztowniejsza  jest,  nad  wszystkie  inne  skarby. 
Moti.  65,  575.  Wódka  ta  na  piegi  bardzo  kosztowna, 
gdy  nią  po  ranu  się  omywasz.  Sienn.  550.  —  §.  c)  Ko- 
sztowny, smaczny,  fóftiid;,  liiol)'d)mcd'c:ib.  Jabłek  cytryno- 
wych, jeśli  nieporządnie  warzą,  łatwie  przysmargną  ;  ale 
gdy  porządnie  uwarzą,  jest  rzecz  kosztowna  i  żołądkowi 
przyjemna.  Sienn.  553.  KOSZTOWNOŚĆ,  ści,  ź,  wiel- 
kiego szacunku  wartość,  bic  Slpft['arf cit ;  Sorab.  1.  drohót- 
nofcź;  Slov.  skwostnost;  Yind.  dragost,  velkovriednost , 
shtimanost,  velajozhnost ,  zenitlivost;  Ross.  et  Eccl.  jpi- 
rocTh ,  4parou'fennocTb ,  t.iiioroi|t.iiHie ,  wecTHOCTb.  Koszto- 
wność, jaka  się  pokazuje  w  pałacach  i  budynkach.  Mon. 
74,  251.  Zbytek  w  kosztowności  meblów  tak  daleko 
posuniely,  iż  meble  gubią  czasem  dom  cały.  Zab.  16, 
280.  TvOSZTUNEK,'nku',  m.,  koszt,  nakład,  bie  So» 
ftcil ,  Uiifoftcil.  Impendium  rcddere,  kosztunek  zapłacić. 
Macz. —  Facere  sumpliis,  utrącać,  kosztunek  nie  mały  wieść. 
ib.  Dla  zdrowia  cielesnego  żadnych  kosztunków  ludzie 
nie  żałują.  W.  Post.  Mn.  582.  Prokuratorowie  ,  jeśli  gdzie 
odjeżdżają ,  tedy  za  kosztunkiem  tego ,  który  ich  w  tym 
używa  ,  mają  jechać.  Chełm.  Pr.  35.  Kosztunki  powró- 
cić, ib.  134.,  Kosz.  Lor.  108  b. 

KOSZTUR  ob.  Kostur.  KOSZTYWAŁ,  ziele.  Sienn.  47,  ob. 
Zywokost. 

KOSZULA,  i,  i,  KOSZULKA,  KOSZULEECZKA,  i,  z.  de- 
min.,  Boh.  kośile,  kośilka  ,  {Boh.  rubaś,  oblećka  koszula 
spodnia);  Surab.  1.  koschula  ,  koschla,  (ob.  Tioża) ;  Sorab. 
2.  Tglo ,  fgelko  ,  {ob.  Gzło,  giezło;  Sorab.  2.  koschula 
suknia  kobieca  płócienna) ;  5/(i!'.  koshulja ;  Bosn.  koscju- 
glja,  (2.  koscjugija  od  zmie  e.tuiiae  angiiis;  cf.  llal.  sco- 
glia  ,  cf.  'koza);  Hag.  koscjugija,  (2.  koscjugija  od  żmije 
pellis  anguinea  ,  koxa  od  zmice,  3  koscjugliza  ,  kucchiza 
secundae,  łożysko,  czepiec ;  (7roa^  kossulya ,  rubaelia;  fia/. 
kossulya;  {Cum.  kosliiila  <  wełniana  koszula,  cf.  'koza); 
Carn.  srajza  ,  srajheza  ,  roliazha  =  gruba  koszula  ;  Yind. 
fraiza,  zhikcl ,  kikel ,  robazha  ;  (Ross.  KOniy.ia  krótki  ko- 
żuch, który  dawniej  pod  suknią  noszono,  cf  *koża,  ko- 
żuch); Ross.  fy6axd ,  pyóaiuKa,  py6auie4Ka,  pyOamoHb- 


464 


KOSZULNIK  -  KOSZYK. 


KOSZYKARZ-KOT. 


Ka ,  copoMKa ;  Eccl.  cp^•iH\]^ ,  nOHbKa ,  roiikiba  ,  (cf.  Lat. 
casula;  d.  Aelh.  ^cr,  cha»e\  cassus);  boiMpembc,  odzianie 
płócienne  na  samym  ciele  pod  sukniami  noszone;  n.  p. 
Wszystko  im  zabrawszy,  i  do  koszuli  ich  obnażywszy, 
powrócić  im  do  kraju  gołym  pozwolił.  Kur.  Pet.  22. 
Z  ubogiego  i  koszule  zdzierają.  Pot.  Arg.  078.  Yous  en 
faites  trop,  dit  a  Repnin  Martian  Potocki;  nous  avons 
un  ancien  proverbe,  qui  dit:  i  on  óle  aisemenl  d  vn  Po- 
łonois  son  habit,  et  meme  sa  veste;  mais  des  qu'on  vcul 
Ud  óler  sa  cheinise ,  ii  leprend  tout.>  La  Rulhiere  2,  482. 
Oziminę  w  koszuli  (na  ś.  Urban) ,  a  jarzynę  siać  potrze- 
ba w  kożuchu  (na  ś.  Łukasz).  Haur.  Sk.  l\.  Wyniszcze- 
my  się  prawie  aż  do  koszuli.  Siar.  Pob.  C  2.  Choćby 
mi  przyszło  ostatnia  koszulę  stracić,  nagrodzę  jej.  Teat. 
22.  t,  28.  Niecliajby  ludziom  oddał  co  winien  ,  i  ko- 
szuliby  mu  niestało.  Falib.  Dis.  F.  Ubiorą  trupa  w  ko- 
szulę ,  pokazując  ,  że  więcej  na  tamten  świat  z  sobą  bie- 
rze,  aniżeli  na  ten  przyniósł  z  sobą.  Psalmod.  51.  Zgo- 
łoceni  umieramy,  a  nic  z  sobą ,  okrom  jednej  'koszule 
z  tego  świata  nie  wynosimy.  Żarn.  Post.  5,  746.  Chrze- 
sna  koszulka,  chrzesnak  Boss.  piisKii.  Koszula  kobieca 
Carn.  oshpękei.  Pólkoszulki  zwierzchnej  bez  rękawów, 
Ross.  luannma,  BiaHiiuiKa.  Chodzę  jako  nędznica  w  pro- 
stej koszuleczce.  Papr.  Pnij.  C.  2.  Koszuleczka  baweł- 
niana. (Jroch.  W.  568.  —  Prov.  Slov.  Kośela  ze  saku, 
a  gafę  ze  siti ;  misere  reslitns. —  Slov.  Prov.  Dlużśa  ko- 
śela, neź  kabat;  diuz.sa  sobota  ,  neż  nedela  ;  ordo  inversus. 
Na  cztoneczki  tak  młodziuchne  Nie  godzi  się  koszulki  z 
pospolitej  przędzy  wdziewać.  Groch.  W.  368.  Już  ja 
miałem  na  sobie  mundur,  kiedyś  We  Pan  jeszcze  ko- 
szulkę w  zębach  nosił.  Teat.  47,  25.  Bliższa  koszula, 
niźli  suknia  ciału.  Pot.  Arg.  134.,  Cn.  Ad.  26.,  ftijs.  Ad. 
5.  Bliższa  koszula  ciału,  niż  rodzona  ciotka.  Mon.  71, 
709,  (Cront.  blise  je  rubachą  neg  halya).  By  moja  ko- 
szula o  tym  wiedziała ,  spaliłbym  ją  Cn.  Ad.  52.,  Warg. 
Wal.  247.  (dziś  i  ściany  się  strzedz  trzeba  i  własnego 
cienia).  Koszulka  na  śmierć.  Hys.  .Ad.  24.  Koszula  śmier- 
telna. Mon.  75,  627.  bo'3  6tcr('cC)cmbc ;  Sorab.  1.  fmer- 
tniza  ,  botkapa ;  Hoss.  et  Eccl.  caoairB.  —  §.  fig.  Prusaka 
w  najczarniejszą  przyodziewa  koszulkę ,  a  Moskwę  wy- 
nosi pod  niebo.  Aur.  Pet.  10.  —  §.  anatom.  Koszulki, 
błonki  otaczające  żyły.  Kluk.  Zw.  1,  33,  3l£)cr^niitd;cn.  — 
'§.  Koszulka  ob.  Czepiec  dziecinny,  łożysko.  —  §.  bolan. 
Koszulka,  spatha,  kielich  niektórych  roślin  suchy,  w  po- 
dłuż  na  boku  się  otwierający ,  i  kwiat  wypuszczający. 
Kluk.  Dijkc.  i  ,  36 ,  fcr  Md)  ciiiiijcr  Sliimcii ,  ber  iit  We 
8atii]c  aufbcrftct,  bic  581umciifd)cibc.  KOSZULMK,  a,  m., 
koszulę  szyjący,  indusinrius.  Cn.  Th.  ber  ,VicnibentltacI;er ; 
Sora6.'l.  lioschlicżer.  KOSZULNICZKA  ,  i ,  i.,  szwaczka, 
bie  ^cmbeiimiMeriim.  KOSZULNY,  a,  e,  od  koszuli,  fłem= 
bC';  Boss.  pyOauioiiiibiri. 
KOSZYK,  a,  m.,  KOSZYCZEK,  czka,  ?» ,  dcmin.  nom.  kosz, 
Boh.  et  Sli)v.  kośjk,  ko.śjćck  ;  ling.  koscich ,  koscicijch ; 
y?osn.  koscicicch ,  koscic. ,  krritoliech ;  Croat.  kossicz , 
kossaricza,  korpicza  ;  Dul.  korbicza,  kartilacz,  kortolacz  , 
proczanicza  ;  Hang.  kos.^irka  ,  kos<'u'otska  ;  Vind.  korpizh  , 
korbiza,  spletcuzhiza ;  Eccl.  koiuiiki,,   Kopsima,  kjsobokł, 


J3-K0iiiiio ,  KyjGh-B,  KyaeiHKi;  /?oss.  KopoóoKi,  Kop3HHKa; 
bnś  Sórbd)eit,  Sorbel.  Koszyki,  na  przykład  do  bielizny, 
plecione  bywają  z  złotowierzbu.  Kluk.  /foj.'/.  2,  160.  Ko- 
szyk do  zbierania  fruklów,  Carn.  berovniza ;  Yind.  be- 
rouniza,  nabirauniza;  ftoss.  Haónpna.  Koszyk  łyczany 
Ross.  naTiBa  ,  z  brzozowego  łubia  ncciepa,  rynsi,,  TyasoKi. 
Chloe  rzekła  te  słowa,  i  rozrzewniona,  Przycisnęła  ko- 
szyczek do  swojego  łona.  Chód.  Ges.  83.  KOSZYKARZ, 
a,  w.,  koszownik,  co  kosze,  koszyki  robi,  ber  5?pr.bma< 
Ąer;  Roh.  kośatinar;  Slav.  koshaic.\ia ,  sepetar;  Bosn. 
koscicjar;  Croat.  kossichyar,  kossoplet,  kossopletecz; 
Dal.  kortolar;  Boss.  KOpo6oqHiiKX,  KOpsiiHiuiiK-E.  Rózgi 
ligustowe  młode  są  bardzo  giętkie  ;  zażywają  ich  koszy- 
karze do  swoich  robot.  Kluk.  Rośl.  2,  56,  KOSZYKOWY, 
a,  e,  od  koszyka,  SiuM;cii  =  .  Koszykowe  ziele,  ob.  Ostrzyż. 
KOSZYNA,  y,  2.,  koszyk  biedny  lub  miły,  ciit  nrme^  pbcr 
mid;  ciii  liekś  5liirlic()eii.  {Slov.  kośina  crates).  Ten  ko- 
szyk mały,  na  mojej  ręce  noszę  dzień  cały.  I  ta  koszy- 
na  jest  mi  bardzo  miła.  Chód.  Ges.  KOSZYSKO  ,  a  ,  n., 
g.  a)  kosz  paskudny,  niezgrabny,  ciil  clciibcr  Pber  ^ćipli' 
d)cr,  iiiujefcl;itfter  Sorl'.  —  §.  b)  Popiela  drugiego  prze- 
zwano koszysko  od  włochów  nadętych.  Gwugn.  25.  Mie- 
czysława, książęcia  Kujawskiego,  koszyskiem  dla  szaleń- 
stwa nazwano.  Nar.  Hst.  4,  267,  ob.  Cboszysko,  chost, 
chustek,  chosztek;  nierządnik,  ciii  licberlidicr  £erl.  KO- 
SZYSZCZKO,  a,  n.,  ziele,  verbena ,  Gifcnfrmit,  na  Rusi 
żeleznik ,  a  że  go  gołębie  bardzo  lubią,  gołębim  zielem 
zwane.  Urzed.  308.,  Lek.  Koń.  2,  17.,  Utw.  Ow.  265.  Ko- 
szysko. KbiJi.  Rośl.  2 ,  350.  Jundz.  96.  Carn.  sporisch ; 
Bosn.  sporisc;     Croat.  sporis ;    Rag.  sporisc,   cf.  sporysz; 

Ross.    >Kejt3HlIKX ,    MllMUmmiK^B. 

K(3T ,  a,  m.,  (detnin.  kotek,  kotka,  kocię,  kociątko,  koluś; 
cf.  kie,  ki  ci  ci,  maciek;  Boh.  kocka,  kocaur,  kocau- 
rek.  kocićka,  kote,  kotiatko;  ,S/o!'.  kocur ,  kocaur;  Sorab. 
2.  kot,  kozor ;  Carn.  mazhk;  Yind.  raazhik;  Croat.  ma- 
chek;  //ma^.  matska  ;  Bosn.  et  Rag.  matka;  Slav.  macska  ; 
Gall.  inatoii;  /^oss.  KOiiiKa ;  Eccl  kotl;  Lapp.gato;  Wal- 
lach, katussa  ;  Turc.  kady;  Armen.  citto ;  Lat.  med.  catta, 
catus  ;  Ilal.  gatta ;  Gall.  chat;  Gasc.  cat ;  cf  Arab.  T3 
dolum  struiit;  cf,  chytry);  bic  HatiC,  ber  Slnter.  Kot  sa- 
miec, ber  Soter,  ob.  Koczur;  Rok.  kocaur;  kolka  samica, 
bic  Sn|!C,  młode,  kocie.  A7i/A-.  Zw.  1,  302.  —  Yulgnris 
nsus  sine  discrimine  generis,  im]  gcilicilicil  Scbcil,  oljlic  3iiicf= 
ficl)t  aiif  iia^i  @e|'cf)Ied)t,  bie  Sa|iC.  Chowają  koty  w  domach 
dla  wytępienia  myszy  i  szczurów.  Zool.  311.  Gdy  kota 
myszy  nie  czują  ,  bezpiecznie  sobie  harciija.  Cn.  Ad.  GiO. 
(cf.  niemasz  pana  doina).  Gdy  niemasz  państwa ,  nikt 
nie  rzecze  ciszej !  Gdzie  nie  masz  kota,  tam  biegają  my- 
szy. Bralk.  F  4  b,  Slov.  magu  misi  hodi ,  kod'  kocki  do- 
ma  neni.  Kot  długo  koło  jamki  myszy  chodził.  Czach. 
Tr.  6.  4.  Kota  na  myszy,  na  zające  charta.  Mon.  65, 
195.  Tak  frant  śpi,  jak  kot.  kiedy  się  uciszy,  Śpi  kot, 
spróbujcież  jeno  w  tcnczas  biegać  myszy.  Bralk.  G  5,  b. 
Kuty  się  pogani.ija  ,  pobiegają  Yind.  shtramlati.  Kot 
niełowny,  chłop  niemowny ,  często  głodny.  Cn.  Th.  560. 
Kot  głodny  ,  gdy  niełowny,  chłop  gdy  niedomowny.  Zab. 
14,  70.     Egipcyanie  koty  za  bogi  chwalili;  w  Arabii  do- 


KOT. 


KOT. 


465 


tąd  wielkie  klatki  kotów  chowają ,  zostawując  na  to  przy 
śmierci  intraty,    jako  na  uczynek  miłosierny,    aby    za  nie 
koty  chowano.  Star.  Dwór.  B.,   (Bosn.  macicch ,    hudoba, 
koja  nochjom  plasci    spiritus    improbus).     Miana    kotów: 
filuś ,  pstruś,  maciek,  matuś ;  /i«ss.  KHca,  Kncna  ob.  Kici. 
Rozumiecie,  ze  to  był  prawdziwy  kot?     C-.  A  juzci  nasz 
maciek.   Teat.  14.  d,  45.     Kot  miauczy.  Kras.  Mysz.  26., 
[Vind.  maukati ,  mermraukati ,    kernjaukati) ;    ztąd  alluzya 
do  sJowa :    miara ,    n.  p.  Modus  est  in  rebus  optima  vir- 
tus,    jako  kot  mówi,    raiarą.    Lek.  C.     Trzymaj    miarę  w 
wydatkach,    miarą    kotek    mówi.    Opal.    Sat.    31.     Kota 
masz    w  herbie ,    który    przypowieścią    starą  Malowany  w 
kominie,  miarą,  wola,  miarą!  Pot.  Pocz.  524.    Miarą  ko- 
cie, idzie  o  cię.    Jabl.  Ez.  19.,  Min.  Ryt.  3,  360.,  Zegl. 
Ad.    139.     Nie  ma  kota     w    domu,    coby  nań  woIaJ    w 
miarę !    Rys.    Ad.    46.    —     Kot    wrzeszczy    przeraźliwie : 
ztądl/ij.    Wierz  mi,  tu  kot  za  uchem  niejednemu  wrza- 
śnie. Rej.    Wi:..    82.    fpsy    za    uchem    wyją,    piszczy  mu 
w  uszach ,  t.  j.  nie  jednego  nad  tym  głowa  zaboli).    Ja- 
kie niebezpieczeństwa    i  jakie  kłopoty  Miewa,    komu  już 
we    łbie    grzebią   więc   te    koty  (amory) !    Rej.    Wiz.  42. 
Kot  czyha  ,   czatuje ,  n.  p.  Czatowałem   na  niego  właśnie, 
jak  kot  na  przypiórkę.  Teat.  17,  5.  On  jako  kot  na  mysz,  na 
każdego  godzi.  Rej.  Wiz.  136. — Kot  na  ledzie^ślizki,  niebez- 
pieczny stan,  n.  p.  Dworzanin  w  łasce  pańskiej  kotem  na 
Jedzie,  a  jeszcze  w  orzechowych  trzewiczkach.  Birk.  Kaz.  Ob. 
L  2.  Az  dotąd  dawał  odpór  żydowskiej  gawiedzi.  Trzymał  się 
Piłat,  jako  kot  na  gołoledzi.  Pot.  Zac.  122.  —  Gdzie  nie 
masz  kota,  nie  masz  krotofdi.  Groch.  W.  554.  —  Gdy  kota 
głaszczą,  marmoce.  Kluk.  Zw.  1,  305.     Im  kota  bardzlćj 
głaszczesz ,    tym    bardziej    ogon    wznosi.    Cn.    Ad.   524. 
Głaszcz  ty  kotowi  skórę ,     a  on  ogon    w  górę.  Rys.  Ad. 
16.  (hardzieje,  pysznieje  twoją  dobrocią).  Im  kot  starszy, 
tym  ogon  twardszy;  {Sorab.  2.  starschi  kofol,  twarźeischi 
rog;    młoda  gałąź  gibka).      Wstyd    kota     w    ogon.    Rys. 
Ad.    75.    (nie  dba  na  strofowanie).     Krajką    go    bił,     a 
onego  bolało ,  jakby  kot  po  ręku  lizał.  Dwór.  K.  (jak  na 
psa  łyko).     Kot  mając  źrzenicę  większą  od  innych  zwie- 
rząt, przy  mniejszym    świetle    dobrze    widzi.    Zool.    510. 
Po  omacku?  albo  ja  to  kot?   Teat.  55.  b,  28.  (czyż  mam 
kocie    oczy?)    Gdzie  żona  ostro  widzem,    a  małżonek  ko- 
tem. Ustawicznie  się  muszą  mordować  kłopotem.  Pot.  Jotu. 
25.    Widzę,  zły  jest,  oczy  mu  się  jak  u  kota  świecą.  Żabi. 
Fir.  75.  (cf.  jaskrawe  oczy).  —  Kol  zły  drapie  i  parska.  Kluk. 
Zw.  1,  116.  Dwaj  być  nie  mogą  w  jednym  worze  koci  Bez 
zwady;  zawsze  na  się  mruczą,   zawsze  sapią.   Pot.  Zac.  84. 
Dwaj   koci  w  jednym  worze.  Cn.  Ad.  755.  J.  Kchan.  Fr.  3. 
trudna  zgoda,  ogień  woda;  póki  świat  światem,  pies  ko- 
towi nie  będzie  bratem ,    Yind.  fo  kaker  pefs  inu  mazhka, 
presourashen ;  Slov.  mi  ho  rśd  gako  pes  kocku;   milugu 
sa,  gako   wlk  a  baran.     Kochać  kogo,  jak  psi  kota.    Wol. 
Każdy  kot  w  nocy  czarny  (bury).  Rys.  Ad.  55,    Yind.  vfe 
mazhke  fo  po  nozhi  zherne;    Slov.  w  nocy    wśecke  kra- 
wi,  kocki  su  ćerne.    Targował  kola  w  worze.   Boh.   Kom. 
i,  243.     Dobrze  mówią    przy    dworze,    Nie  kupuj    kota 
w  worze.  Rys.  Ad.  9.  (otwórz  oczy,  oglądaj  nim  kupisz). 
(Slov.  koeku  w  mechu  kupit;  Rag.  kupili  mdcku  u  mjc- 

Stownik  Lindego  u/yd.  S.  Tom  li. 


hu;    yjnd.  mazhkom  vrezhji  kupili;  Croa/.  kupuvati  machka 
V  mehu).     Kota  za  lisa  przedać.  Gemm.  135.    Kot  za  so- 
bol nie  ujdzie  na  potyra.  Mon.  65,  527.  (cf.  farbowane  lisy). 
Lecz    drugi    pan  Cham    tak   się  chełpą  zdobi  Z  bogactw, 
jak    pstry    kot,    a  zakryty    w  krobi.    Stryjk.    Gon.    E.    2. 
Nie  mieć  się  na  niedźwiedzia  kocie  zagorzały,    Tyś  nie- 
wielkie stworzenie,  a  niedźwiedź  niemały.  Bies.  A.  4.  (cf. 
nie    podejmuj    się  szaszku  legavvego    pola;    cf.    nie  mieć 
się  z  motyką  na  słońce).     On    stroi  sobie  apetyt  na  na- 
sze Jejmość;  ale  ja  go  tak  odsądzę,  jak  kota  od  mleka. 
Teat.   17,  54.     Biega   jak  kot  zagorzały.    Pot.  Arg.   742. 
W  nocy  baba  latała,    jak    kot    zagorzały.    Zab.  13,  279. 
Treb.  (jak  psi  oparzeni).  —  Kot  jeszcze  na  ognisku.  Cn. 
Ad.  559.  (daleko  do  obiadu).  —   Traml.     W  tej  bitwie, 
gdy  Mars  puścił  koty    z  głowy,    Równe    były  żołnierzom 
góry,  równe  rowy.   Stryjk.  219.    (gdy  ich   rozzłościł).    — • 
Gdy  się  za  którym  chłopów    wlecze    rota,    To   już   mają 
w  powadze  największego  kola.  Rej.    Wiz.  97.  (t.  j.   mor- 
skiego kola,   koczkodana).  —    §.  Kola    paść  'kara    żoł- 
nierska ,  ciiic  ©trafe  ber  Solbaten.     Profos  im  grozi :  kota 
paść  będziecie.    Teat.  8,  85.     Do    kozy,    będziesz    kola 
pasł   złodzieju,    ib.  8.  b,  67.     Po  różnych    kozach    are- 
szlanl,    nauczył  się  pięknie  paść   kota.     Mon.    65,    360. 
Musiałeś  już  kiedy  być  w  kozie?    §•.  O !    i  kota  pasłem! 
Teat.  22.  b,  106.  —  §.  Kota  ciągnąć  =  równie  jak  w  ko- 
szu siedzieć,  dawna  kara  żołnierska,    btc  Sa^C  jic^CIt,  ci= 
ne   alte  6trnfe  ber  ©olbaten,  (cf.   3lbl3.  Strebefa|c,   Siel= 
^P^len).     Mikosz  kota  przeciągnął;    Jan  się  rzezał    w  ko- 
szu. Rzecze  len  pośledni,    powiedz  mi  Mikoszu ,    W  oa 
czas,  gdyś  kula  ciągnął,    abo  kot  snadź    ciebie.    Gdzieś 
był    stryczków  tak  prędko   dostał    ku    potrzebie  ?    Mikosz 
na  to:  dadzą  mi  powrozów,  gdy  proszę.  Bo  pięknie  wy- 
suszywszy cało  je  odnoszę ,  Lecz  ty  bracie  inaczej  z  lu- 
dźmi się  sprawujesz ,    Pożyczywszy    porzeżesz  wszystko  i 
popsujesz.  J.  Kchan.  Fr.  57.    Rycerz  koszowy  powiedział 
temu,  który  ciągnął  kota:  wżdy  tak  prędko  tych  powro- 
zów dostaną,    których  wam  było  do  kota  ciągnienia  po- 
trzeba? odpowiedział  ten  :  skoro  się  kot  odprawi,  to  po- 
wrozy wnet  rozwieszać,  wysuszyć  i  chować  na  drugi  raz 
każą.   Gorn.  Dw.  165.     Dobra  to  wżdy  woda  była,  przez 
którąś  kota  ciągnął?  ib.   —    (Przy  sobótce  śpiewa  panna 
jedna : )    Wystąp'     ty,  coś  ciągnął    kota ,    A  puść    się  na 
chwilę  płota.  Uchowa  cię  dziś  bóg  szkody;  Bo  tu  o  po- 
dał do  wody.     Ciągnie  go  drugi  na  suszy,    Jobie  trzeba 
aż  po  uszy,  Niebożę  mój,  kto  cię  zbfażnił.  Żeś  tak  sro- 
gie zwierzę  drażnił.  /  Kchnn.   Dz.  258.     Słyszał  kto,  ja- 
ko ciągną  kota?  Nie  zawzdy  szuka  wody  ta  robota.  Cią- 
gnie go  drugi  nadobnie  na  suszy.  Sukni  nie  zmacza,  ale 
wżdy  mdło  duszy.    /  Kchan.  Fr.  7.     Kota    się    boisz,    a 
kotkę  miłujesz;    Więc  kota  nie  chcesz,  a  chcesz  ciągnąć 
kotkę ,    Wierę  cię  ludzie  będą  mieć  za  plotkę.  /.  Kchan. 
Fr.  28.     Ciągnie  kola,  peculiure    dictum    hoc    Polonorum 
in  eum ,    qui  putat  se  serium  et   egregium  aliquid    agere, 
cum  interim  ab  aliis  ludatur    et    irrideatur.    Cn.    Ad.    77. 
Chociaż    przed  drugim    stoi    służebników    rota,    Wżdyby 
nalazł  takiego ,    coby  ciągnął  kota.  Biel.  S.  N.  4.    Smiaf 
lym    chlebem    na  puszczy  Pana  częstować  niecnota ,    Ale 

59 


466 


KOTARA. 


KOTCOWY-KOTCZY. 


poszedJ  ze  wstydem  przeciągnąwszy  kola.  Pol.  Pocz.  472. 
Harda  Testyli ,  w  co  twoja  ochota ,  Jeśli  niebożę  próżno 
ciągniesz  kota?  Tward.  Daf.  12.  Więc,  gdy  się  owym 
kunszty  nie  darzyły  Czekając  myślą,  zkąd  pociągnąć  kota. 
Clirośc.  Fars.  17.  Tedy  nas  trzech  pospołu,  jakoby  z 
namowy  Jednego  będziem  ciągnąć  o  fortunę  kota  ?  Pot. 
Arg.  270.  Przyjeżdżali  zawołani  dworzanie,  prawda,  iż 
sie  potym  nikczemność  ich  odkryła,  wszakżeśmy  prze- 
cie długi  czas  kota  ciągnęli.  Gon;.  Cif.  21.  Już  było  tru- 
dno dalej  ciągnąć  kota.  Pot.  Sijl.  448.  (bałamucić).  Prze- 
waża wolność  wielmożność  złota.  Któż  kiedy  zdużał  cią- 
gnąć z  panem  kota?  Bralk.  S,  (ob.  infra  koty  drzeć). — 
Mam  kota  =  pieniężny  jestem.  Wiod.,  (może  z  A'(em.^łiagC, 
@clbfa|e,  trzos).  Widząc,  ze  już  nie  przelewki,  Ze  już 
nie  ma  kto  kota  za  nim  nosić,  Zginął  Wikanor,  sam 
wojennej  siewki  Me  chce  próbować.  Pot.  Syl.  91.  Choć 
kot  w  worze,  daj  pieniądze.  Kchow.  228.  Gdy  skonamy, 
pójdzie  Eskulap,  Nie  dba  o  myszy,  bo  kota  ułapi.  .Won. 
71,  716.  (nie  o  owce  idzie,  o  wełnę).  —  §.  Kot  dziki 
Ross.  obs.  iiaiuMb,  ob.  Żbik.  —  §.  Kot  polny  =  zając.  Haur. 
Sk.  298,  bic  j^clbfuCC'  bCl"  $fifc-  Często  inszy  chart  po- 
rwie kota ,  nie  ten  co  dogoni.  Pot.  Potz.  66.  ztąd :  ko- 
ty albo  lisy  z  kim  drzeć  <  kłótnie  z  kim  wieść,  nienawi- 
dzieć  się ,  na  udry  iść ,  mit  jcitiaiibcn  ^anl  im?  Streit  lhv 
I'en;  Ross.  et  Eccl.  KOToparbca,  pasKOTopaibCH,  KOiopio- 
ca  kłócić  się ;  KOTOp:),  ccopa,  p.iciipA  kłótnia ,  KOTOpiiHB'E 
swarliwy;  (Boh.  koćkowati  se ,  koćkugi  se  swawolnie 
się  swarzyć;  lecz  cf.  kut,  kuty  drzeć).  Chociaż  masz 
przyjaciół,  z  drugiemi  kota  drzeć,  abo  jaka  nienawiść 
wieść  musisz.  Modrz.  Baz.  175.  Darliśmy  dotąd  kota,  a 
dyabeł  wie  czego.  Zabl  Zbb.  11.  Jeden  drugiemu,  iż 
się  czuli  być  równych  sił,  nie  ustępując,  koty  z  sobą 
darli.  Pilch.  Sali.  225.  —  g.  Kot,  herb;  kot  morski  na 
zadnich  nogach  siedzący,  pasem  przepasany.  Kurop.  o , 
26,  ciii  SBappcii.  —  |.  Kot,  kotwica,  ob.  Kotwica.  11. 
Kot  koński,  kot  imbieru  etc.  oh.  Kut. 

Pochodź,  koci,  kocić  się,  okocić  sie,  kotny,  koczkodan, 
kocanki,  kocenki;  kotwica. 
KOTARA,  KOTARCHA,  KOTARHA,  y,  I,  z  Talarsk.,  chatka 
piślniana ,  eiiie  5;ntnn)'d)C  .'oiittc  ypii  Silj-  Tatarowie  'kotar- 
chy  abo  domy  czynią  z  pilśni  owczej  abo  z  sierści  wiel- 
blądzej ,  i  pod  temi  mieszkają.  Gwagn.  199.  Biel.  573, 
Tatarzy  kotarhy  swoje  z  pilśni  wielbłądowej  Poczyniwszy, 
pasą  się  gdzie  przy  wodzie  zdrowej.  Paszk.  Dz.  4.  Ksią- 
żę Swentosław  chleb  suchy  z  wszystkiemi  jadał,  namiotu 
i  sam  nie  znał,  okrom  kotarchy  a  opończy.  Strgjk.  120. 
Bywa  między  Tatary,  Iż  przenoszą  swe  kotary.  Lib.  Sen. 
15.  Tatarowie  kupami  w  polach  dzikich  pod  kotarhami 
mieszkają.  Gwagn.  598.  Ryngolt,  nabrawszy  się  łupów 
w  rozgromionych  obozach  i  kotarhach  Ruskich ,  wrócił 
się  do  Nowogródka.  Strijjk.  242.  Chude  woli  kotarhy  i 
w  polu  namioty,  Aniż  Rzymską  wyniosłość  i  Włoskie  ro- 
boty. Tward.  Misc.  50.  Ludzie  poczęli  mieszkać  w  jaski- 
niach i  lochach,  drudzy  wkolarchach,  w  chatach  z  cliru- 
stu  uplecionych.  Otw.  Ow.  9.,  Faiib.  Dis.  J.  Kotarhy, 
Które  słomą,  sianem  przykrywają,  sa  niebezpieczne  dla 
ognia.    Toni.    Ust.    280.     Mąż    mój    kędyś    w  Trojańskim 


obozie    w  lichej  kotarze  koczuje.    Chrośc.    Ow.  175;    (cf. 
Boh.  kotrć,    katrć ,  katrće  chałupa  chłopska;    Slov.  cho- 
tar  terrilorium;  Garn.  shótor,  cf.  szator,    namiot;    Croat. 
kotAr;    Dal.  et  Hung.  hatśr     1)  districtus ,    fines ,    limites, 
2)  jama  pod  zemK«m  scrois,  pro  conserrandis  hortensibus, 
podrum ,  5)  pod  zemlyam  prebivalische  =   podziemne  po- 
mieszkanie; kotarszki  limitaneiis  ;  Rag.  kottar  ager;  Rag. 
barb.  kotar,   dar.\ava,  xupa  terrilorium;  Bosn.  kotar,  hatar 
territorium).  ■ —  ^.  Kotara  ,  gatunek  namiotu  naokoło  łó- 
żka, eiitc  9lrt  'Jłninlloii  uiik^  93ctt.    Pies  skoczył  na  miękkie 
łoże  w  śrzodek  kotary.    Skotop.  88.  —  poet.  Niebo  świat 
nasz  gwiaździstą  jaśniące  kotarą.    Przyb.  AlUt.  50.  ob  wo- 
dną zasłoną  ,  kopertą. 
'KOTGOWY,  a,  e,  n.  p.  Gać  kotcowej  ryby  ruskićj  abo  pole- 
skiej. Stat.  Lit.  217.  cf. /?oss.  K0T3II  gatunek  łapicv  rybiej. 
KOTCZ,  KOCZ,  "KOSZ,    a,  m.,  absoL  KOTCZY,  e'so'  m., 
subst.,    (Boh.  kocar   carpenlum,  koćj  auriga ,    kolej  woz, 
kareta;    Slov.    koc,    kolimaha;    Sorab.  2.    kulscha;    Slav. 
kocsie;   Yind.  kozhia ,  guzhia,  gosposhki  vus;   Croat.  ko- 
chie,   kuchie,  kochije;  Hung.  kotsi ;  Bosn.  kocie,  kocicch, 
kociice;    Rag.  kocia,    kocie,    kocijze;    (Ross.  kohsl,  koił 
wielka    nawa    przykryta    o  jednym    maszcie ,    w  Syberyi)'; 
Ital.  cocchio;   (ialL  coche ;  Gerni.  bic  SiitftJlc);    g.   1.  wóz 
do  wożenia  rzeczy,  person ,  potrzeb  ,    jako  u  nas    kolczy 
pospolity,  we  dwa,  we  cztery  konie,  rheda.  Cn.  Th.  1284. 
ein    9f eifcamgeii ,    tm  Siitf^C.     Teraz    bez  strojnie    obitych 
kolczych,    i  do  obozu  już  jechać  nie  chcemy.  Star.  Ref. 
41.     Wszystkich  liczono  około   dwu  tysięcy,   okrom  tych, 
co    na    kolczych   jechali.    Biel.  476.     Wjechali    posłowie 
nasi  do  Paryża  na  kolczych  bardzo  świetnie,  ib.  644.  Za 
ojców  naszych  ,    jeśli  jakie  różnice  mieli  z  sobą  szlachta, 
na  jednym  'koczczym  do  sądu  na  roki  jeździli.  Petr.  Pol. 
99.  (na  jednym  wózku.  Sekl.  22.).    Siedział  pan  na  kot- 
czym ,    któremu    zwisnąwszy    skrzydło    kopieniaka  ,    tarło 
się  o  koło.   Dwór.  K  2  b.     Bramą  wjeżdżają    z  karetami, 
kotczemi,  'podcztami.  Dwór.  A  4.     Drugich  w  kotczym  i 
karecie  wiezie  duma  szeroka.  Brud.  Ost.  H  1.    Kiedy  owe 
kotcze    swoje    ubieracie    I  drogiemi  kobiercy    tak  je  obi- 
. jacie.  .  .  .  Zbił.  A  o  b.     Mój  miły  groszu.  Przybądź  choć 
w  'koszu,  A  jak  w  karecie  Wdzięczni  będziecie.  Jag.  Gr. 
B.  —  §.  Dziś  koczem,  koszem,  koczykiem  zowią  pojazd 
podróżny  półkryty,  różniący  się  od  bryczki  lepszym  opa- 
trzeniem,   ciii   .CialDocrbctf   aur  bie  SJcifc,    ciii   Icid)tcv  3Jcifc= 
liniijctl.     Kosze  Wiedeńskie  choć  droższe,  ale  od  kolasek 
modniejsze.    Zab.   15,  210.     Nowy    kocz  lakierowany  za- 
przęgli.  Teat.  48.  b,   14.  Ma  pan  koczyk ,  soliterkę  ,  fur- 
mankę,   ib.    19.  b,  8.  —  g.  2.  Kotczy,    ego,   m. ,    subst., 
scilicet  koń  =  kareciany  koń,  woźnik  ,  baS  STlltfc^pfcrb.  Chwa- 
li Wirgiliusz    kotcze  Turnusowe,    które  białością  wygrały 
przed  śniegiem,  A  wiatrom  naprzód  nic  nie  dały  biegiem. 
Gorn.  Sen.   555.    Tracą  swoje  majętność  na  poszosne,  na 
kotcze    strojno    w  kobierce    ubrane.    Petr.    Pol.   164.     1. 
KOTCZY,    a,  e,  adjectiv. ,   wozowy,  kareciany;    Boh.  ko- 
ćowsky,  koćarsky,  koćow ;  Slov.  kocówy ;   Hung.  kotsihoz 
való;    Yind.  guzhinski  ,  Siitfi^  = .  Zniewieścieliśmy :  kotczy, 
to  dziś  najezdny  koń;  a  poczet  nasz  woły.  Paszk.  Dz.  47. 
Carpentarius  eguus,  wozowy  abo  kotczy  koń.  Mącz.    Car- 


KOTCZYNY  -  KOTKA. 


KOTLARKA  -  KOTLINA. 


467 


penłiim ,  kara  ,  kolasa ,  fez  kotczy  wóz,  ib.  2.  'KOTCZY, 
KOTCZYNY,  a ,  e  =  koci ,  od  kotki,  n.  p.  koci  pazur,  ko- 
cia raiętka ,  Sfl^Clt  = .  Członki  ptaszka  w  brzuchu  kotczy- 
nym  swe  zfozenie  wziefy.  Tol.  Satit.  37.  'KOTSZYSZ, 
a,  m. ,  {Boh.  koci;  Slov.  kociś;  Hung.  kotsis  ;  Sorab.  i. 
kotschak;  Yind.  guzhei,  guzhar,  pelauz ,  vosar,  vosnjak ; 
Slav.  kocsiśh;  Croal.  kochish,  kucliisli,  kochias;  Dal.  ko- 
cbiar);  woźnica,  stangret,  ter  iliitfd^cr.  Kotszyszowie  w 
atJasy  kosztownie  ubrani,  W  brożku  kto  proszę  siedzi? 
jedna  tylko  pani.  Zbił.  A  2. 
KOTECZKA  ob.  Kotka.  KOTEK ,  tka ,  m. ,  demin.  nom.  kot, 
ciiie  fleine  Sa^c,  cin  Sln^Ącn;  Ross.  kotiiki,  KOieHOKi, 
KOTCHOieKł.  Nie  mieć  się  kotku  na  niedźwiedzia ,  bo 
kiedy  niedźwiedź  dras'nie ,  tedy  kotek  wrzaśnie.  Rys.  Ad. 
42.,  Haur.  Sk.  139.  Nie  graj  kotku  z  niedźwiedziem. 
Cn.  Ad.  598.  Gdzie  przeskoczyć  nie  możesz,  podleź  pa- 
nie kotku.  Bies.  Roz.  A.  4.  (kotek  w  Polszczyznie  sym- 
bolum  słabości).  Najlepszy,  kto  się  miary  trzyma  zawsze 
z  kotkiem.  Kchow.  Fr.  48.  (ob.  supra :  kot  miauczy).  — 
Transl.  Ładnej  panience  kotki  dziwnie  we  łbie  kreślą.  Rej. 
"Wiz.  60.  (roi  jej  sic).  Fanatyk,  któremu  'koczki  drą  we 
łbie,  abo  mu  się  muchy  roją  w  głowie.  Mącz. ,  (ob.  kot 
mu  za  uchem  wrzeszczy).  —  §.  b)  Kotek  polny  =  zajączek, 
fin  ^ai^ctl.  Kotkam  w  lesie  uchwycił.  Sk.  Oz.  569.  — 
§.  c)  Kotek  =  trzos,  cilic  ©clbfa|e.  Jest  kotek;  nie  źle 
się  powiodło.  Boh.  Kom.  I,  131.  (Hoss.  kotku,  kotiikii 
w  handlu  Chińskim  skóry  młodych  niedźwiedzi  morskich). 
—  'KOTEF,  'KOTEW  ob.  Kotwica.  (KOTELNA  ob.  Ko- 
bylna,  miasto).  KOTEWKA,  KOTWICZKA,  i,  i,  a) 
demin.  nom.  kotwica.  —  b)  Angliczka  ,  żelazo  cztery  kol- 
ce mające,  w  piasku  zagrzebane,  do  ranienia  koni  nie- 
przyjacielskich. VV/o(/.,  ciiic  giipanocl;  Boh.  kotwico;  Slov. 
kotwa.  ■ —  A7iat.  Łopatki  wypuszczają  z  siebie  dwa  pocią- 
gi; z  tych  pierwszy  tokiem  barkowym,  acromion ,  drugi 
kruczodziubym  lub  kotewką,  processus  coracoideus ,  na- 
zwane. Perz.  Cyr.  1.  55,  ber  Siaócnfdjimbcl. —  p,.  Bolan.  Ko- 
tewka, trapa  Linn.,  rodzaj,  do  którego  należy  orzech 
wodny.  Kluk.  Dykc.  5,  120.,  Jiindz.  159.;  Curn.  et  Yind. 
kotliza ;  Ross.  nminn ,  iiopTOBU  opL\ii ,  bie  SSaffcrnu^. 
Wodne  kotewki  abo  orzechy  ziemne  zowią  też  koląeemi 
orzechami.  Syr.  1273.  Orzech  ziemny  nasi  kotewka  rze- 
kają,  jakoby  chciał  rzec  kotwiczki ,  abowiom  jej  podobny 
orzeszek  nosi.  Sienn.  178,  gpijiiiip ,  Stiuliclmifi.  Kotwi- 
czki pospolite  czyli  ziemne,  krzyż  Maltański  abo  kawa- 
lerski ,  tribiilus  terreslris,  kotewki  lądowe ,  2!?»nIPflcill.  Syr. 
1274.,  Dykc.  Med.  5,  580.  KOTFICZ  ob.  Kotwicz.  KO- 
TKA, i,  2.,  KOTECZKA,  i,  z.,  demin.,  (Boh.  kocka,  ko- 
ćićka  ;  Slov.  kocka,  macka;  Hung.  matska;  Sorab.  1.  ko- 
cźka;  Sorab.  2.  koza,  kózka;  Yind.  mazhka,  muna;  Carn. 
mazbka,  muzeka,  mazhćza  ;  Croat.  machka,  machkza  ;  Dal. 
macska;  Ross.  KOiiiKa,  KOUicMKa;  ci'.  (Juli.  chattc  ;  d.  Ross. 
Kiica ,  KBCKa :  cf.  kici);  w  właściwym  znaczeniu  samica 
kota  koczura ,  bic  (luciblidK)  i^a^c.  Kluk.  Zw.  1 ,  302.  n. 
p.  Kolka  kofna;  okociła  się.  Dudz.  21.  Pierwej  niż  ko- 
tka jaje  zniesie.  Ern.  187.  (o  rzeczy  do  uwierzenia  tru- 
dnej); —  lecz  zwyczajnie  kotka  równie  jak  kot,  bez 
względu  na  rodzaj,    bic  Stnfc,  o(mc  Siiicfficljt  bcS  ©ef(l;lcd;tź. 


Wychudł,  zjadłaby  go,  jak  mówią,  kotka  na  obiedzie. 
Kmit.  Spił.  C  A  b.  Nie  ma  czem  i  kotki  z  kąta  wywa- 
bić. Rej.  Zw.  67  b.  (chudeusz,  i  psa  z  pieca  nie  wywabi). 
Grzebie  mu  we  łbie  kotka.  Rej.  Zw.  237  b.  (ob.  kot  mu 
za  uchem  wrzeszczy;  trapi  się,  kłopota  się).  Prov.  Ross. 
KouiKt  HrpyuiKii ,  a  MUiiiKt  cjesKH ;  igrzysko  kotki  ko- 
sztuje łzy  myszy.  Prou.  Slov.  Kocka  misi  ne  necha,  liska 
ślepie,  a  wlk  owec;  kotka  nie  zaniecha  myszy,  lis  ko- 
koszy, a  wilk  owiec.  —  Prou.  Yind.  Kar  mazhka  rodi, 
radu  mishi  lovi;  Croat.  Sto  machka  rodi,  vse  misse  Iovi » 
co  kotka  rodzi ,  to  wszystko  myszy  łapie  ;  cf.  niedaleko 
jabłoni ;  cf.  jaka  matka  i  t.  d.  —  Croat.  Prou.  Hisa  na 
glaszu ,  a  machka  gladne  ■■  dom  sławny,  a  kotka  głodna; 
cf  huczno ,  a  w  pięty  zimno.  [Boh.  koćkowati  se ,  koo- 
kugi  se  swawolnie  się  swarzyć;  cf  koty  drzeć).  —  §.  Za- 
jęczyca ■■  kotka.  Klon.  ^Fl.  E  2.  bie  |)d|niii.  —  ^.  Botan.  Ko- 
tka ,  omentum,  jest  zbiór  wielu  kwiatów,  których  kielich 
składa  się  z  łuszczek  zielnych  dachówkowe  układanych. 
Bot.  96,  iiai  iilii^ciipfiJtĄeit ,  M^Ącii,  j.  33.  nn  bcit  5Bci= 
ben;  Carn.  mazbeza ;  Sorab.  1.  wost;  Ross.  cepea(Ka,  cf 
kocanki.  —  g.  Botan.  Koniczyna  kotki ,  trifolium  aruense. 
Jundz.  572.,  Kluk.  Dykc.  5,  123.  Koteczki.  Tr.,  Dykc.  Med. 
3,  579,  ber  Mafkc,  $n|■fnfu^l,  .s)a|cnpfotd)en,  kngenficc, 
Jrcibcblatt ;  Boss.  3aaqbn  .lanKn. 
KOTLARKA,  i,  ź.,  zona  kotlarza,  bci^  Supfcrfdiinibś  grnu, 
bic  Śnpferfdjtnibinn ;  Boh.  kotlarka.  KOTLARSKI,  a,  ie, 
od  kotlarza,  (Etym.  kociel);  .Slnpfcr[d)mibś  = ,  Scffcl|'d)mib^  =; 
Slav.  kotlarski;  Ross.  KOTCJibHiiKOB-Ł,  i;0Te;ibHii'iii1,  BitjHH- 
KOBt,  Mt4HnqecKiii ,  n.  p.  Kotlarskie  naczynia;  kotlarski 
warsztat,  kuźnia.  KOTLARCZYK  ,  a,  m.  ,  czohulnik  ko- 
tlarski, ber  Siipfcrfd)mibgi3cfcUe  obcr  23urid)c.  KOTLARSTWO, 
a,  n. ,  Boh.  kotlarstwj;  Ross.  Korejbuoe  MacTcpcTBO,  Jit- 
4Hii>iecTB0 ;  rzemiesło  kotlarskie,  iai  £npfcrfd)inibC'l)anblt'Crf. 
KOTLARZ,  a,  m. ,  Boh.  kotlaf;  Yind.  kotlar ,  kollovinar, 
kossiar  ;  Carn.  kotlar;  Croat.  et  Bosn.  kotlar;  Hung.  ko- 
lompar;  Rag.  et  Slau.  kotlar;  Ross.  KOTe-ibniiiii>,  Mt4nK0- 
Bm-h,  Mt4Hnra;  ber  (Ścffcljc^mib)  Śupfcrfd;mib ,  który  kotły 
robi.  Kotlarzem  być  Boss.  KOTe.ibHimaib.  (KOTLETY,  ów, 
plur.,  KOTLETKI,  elek,  plur.,  z  Franc,  żeberka  z  gurki 
cielęcej,  lub  skopowej  abo  wieprzowej  odkrojonc.  Wiel.  Kuch. 
404.  gc['ratcne  SuiKnj  =,  i2d;iipfen  =,  Sd)iueiit'3rippen,  Cnrbonnbcn, 
Cptclctten).  KOTLIK,  a,  ?n.,  KOTLICZEK,  czka,  »».,  demin. 
nom.  kocioł,  Boh.  kotljk,  kotlićek;  Slov.  kotlik;  Sorab. 
1.  kollik;  Slau.  kotlich ,  kotliich ;  Bosn.  kollicch ;  Rag. 
kotlich,  kotleniza ;  Carn.  et  Yind.  kotlizh ;  Croat.  kotlich; 
Dal.  bakrachicb ,  tengericza  ;  Boss.  et  Eccl.  KOT.iincB ,  ko- 
TeMKi;  cin  ficiner  łtcffcl,  cin  Jlcffcidjcn.  Kotlik,  miedziane 
naczynie  Cresc.  000.  KOTLINA,  y,  z.,  KOTLINKA,  i, 
ź. ,  demin.,  (Boh.  kotljna).  "g.  1.  kotlik  od  ognia,  duża 
fejerka,  ognisko,  cin  JioWciifcffci,  gencrfciTfl,  łtofrltciicr.  Stała 
przed  nim  kotlinka  pełna  węgla.  W.  Jerem.  56,  22.  not. 
,, ognisko,  które  mógł  przenosić".  {Bibl.  Gd.  ognisko).  Nie 
lak  się  woda  wznosi  w  garcu  u  kotliny  kipiąca.  Bardz. 
Luk.  109.  —  ^.  2.  a)  Wydrożenie,  w  którym  kocieł  bywa 
wmurowan ,  Croat.  kotlenyak;  Hung.  katlanyoshely,  tai 
.Hcffcllod;,  luorin  ber  .^tcffcl  cinijcmancrt  ift.  Kocieł  osadzo- 
ny w  kutliińe.  Jak.  Art.  1,  52.  —  b;   Transl.    Kotlina  w 

59' 


468 


KOTŁOWY  -  KOTÓW  Y. 


KOTUŚ  -  KOTWICZNY. 


moździerzu,  gniazdo,  sam  spodek  kanaku  przytykającego 
do  komory,  w  którym  się  sadowi  bomba.  Jak.  Arl.  3,  297, 
ber  Sefftl  (mi  geiiermórfcrś.  Kotlina  ■■  bassin.  Świtk.  Bud. 
376,  ber  Scffcl,  tai  SeJcii  eiiier  Sffiaficrfunft.  —  Gruba  wy- 
drozona  w  ziemi ,  lub  też  pod  wodą  ,  cin  ticfcś  8o(I) ,  cin 
Scffellodl.  Wschodzi  słońce,  a  zwierzęta  się  zbierają  i  w 
polesiech  swoich  lezą  Budn.  Ps.  104,  22.  {no'  „w  lego- 
wiskach lub  kotlinach";  w  jamach.  Bibl.  Gd.).  —  W  ką- 
tach abo  kotlinach  po  stawie,  karpie  się  tają,  ze  ich  nie 
złowisz.  Haur.  Sk.  14-3,  gifdjcjrubcii,  gif4lM)cr,  ScffcUod^cr ; 
Boh.  lowiśte ;  Ross.  KoiJOBiiHa ,  ;io)Kc6be ,  OMjTb.  —  §. 
5.  Kotlina  =  zfa  miedziana  moneta,  miedziaki,  klepaki, 
fd)Ied)teS  iSlipfcrgcIb ;  {Carn.  kollenina;  Yind.  kotlovinna  = 
miedziane  statki ;  Yind. ,  Croat.  kollovina  =  miedź).  Wolę 
chować  w  srebrze ,  niżeli  w  kotlinie ,  której  potym  nikt 
nie  będzie  chciaf  wziąć  ode  mnie.  Star.  Mon.  A  4.  Byle 
jeno  jaki  kąsek  kotlmki  był  okrągły  a  pobielany,  a  lada 
co  na  nim  wydrukowano,  juz  pieniądz.  Gosł.  Gar.  5.  Cho- 
ciaż dal  O  złotych  onej  kotlinki  za  jeden  czerwony  złoty, 
to  ona  kotlinka  nie  stoi  20  groszy.  Gont.  Gor.  6.  Ko- 
tliną panowie  pospólstwu  płacą.  Star.  Ref.  169.  KOTŁO- 
WY, a  ,  e  ,  od  kotła  ,  Seffcl  = ;  Boss.  KOTCJbHoH.  Potaż 
kalcynowany  czyli  kotłowy.  Pam.  84,  765.  KOTŁG*vVY, 
ego,  stibsł.,  Kotłowy,  nawarę  preparujący.  Chmiel.  1,  80, 
ber  ^cifclfncdłt  im  Sraulinufe. '  KOTŁOWE ,  ego,  n.,  subst., 
płaca  od  kotła  gorzałki,  J\cffclgclb,  Boh.  warne.  KOTŁY, 
plur.  nom.  kocieł. 

KOTNA ,  ej ,  fem.  adj. ;  o  niektórych  zwierzętach  toż ,  co  o 
drugich  cielna,  szczenna,  źrzebna,  Bag.  skotna,  (cf.  skot); 
trM;tig,  blo^  »on  eiiiigeii  Jliicrcn.  Kotka,  owca,  niedźwie- 
dzica, zajęczyca  kotna.  Dudz.  21.  Owca  kotna  bywa  pół- 
torasla  dni.  Cresc.  539.  Owca  kotna  nosi  aż  do  okoce- 
nia się  5  miesięcy.  Klnk.  Zw.  1,255,  Slov.  skotna  owca; 
Sorab.  1.  noszna,  noschna  ;  Boss.  cyarHaa.  Kotka  kotna  Boss. 
cyKOTHaa ,  cjKOiHa.  Niedźwiedzica  kotna.  Otw.  Ow.  545. 
Sarna  kotna.  Mon.  68,  187.  Kotna  tygrzyca,  Bardz.  Trag. 
447.  Wielbłądów  samice  kotne.  1  Leop.  Genes.  52.  Sa- 
mice psów  przez  trzy  miesiące  'kotne  bywają.  Cresc.  569. 
zamiast,  szczenne.  —  W  małżeństwie  jak  się  pokłócą,  bę- 
dzie tam   abo  psie  złe,  albo  dvabeł  kotny.   Fot.  Arg.  517. 

KOTNEUOWAC  ob.  Kutnerować." 

KOTOMAŁPA,  y,  ż ,  koczkodan,  bie  SDIeerftt^C.  Kotomałpy  ma- 
ja długi  ogon ,  najduja  sie  w  Azvi,  w  Afryce.  Zool.  289. 

KOfONIATA,  KOTONlE,"iów,  plur.]  [porówn.  wlosk.  la  co- 
togna  ■■  pigwa ,  ii  cotognato  =  sok  pigwowy,  5] ;  Wety  ko- 
sztowne, kotoniata,  konfektury.  Haur.  Sk.  313.  Melimeli, 
konfekty  z  jabłek,  kolonie  rzeczone,  uczynione.  Mocz., 
Slcrfclcenffct. 

'KOTOWAĆ  się  zaimk.  niedok. ,  Boh.  koćkowati  se,  koćkugi 
se,  swawolnie  się  swarzyć,  miit^lIDiUig  jailfcil.  Kotują  a 
naśmiewają  sie  z  literatów,  którzy  sie  w  jaki  stan  gospo- 
darny udadzą."  GItcz.  Wych.  G.'l.  '"KOTOWNIA  ,^ ,  z., 
chlewek  na  koty,  ein  Sa^eiiftoII.  W  Turczech  niejeden 
znaczną  intratą  kotownią  opatruje.  Star.  Dw.  75.  KOTO- 
WNY,  a  ,  e ,  kotwiczny,  od  kotwicy,  Slnfcr  = .  Bardzo  się 
lawodzą  ci,  co  wekselbryfu  nie  wezina ,  ale.  na  dvrekcyą 
kotowną  się  spuszczają.    Gród.  Dis.  D. '  KOTOWY",  a ,  e^ 


koci,  od  kota,  Sa|en=;  Ross.  kotobuh.  KOTUŚ,  ia,  m., 
pieszczotliwie:  kotek,  M%i^tn,  $tc^,  2)?ic|e.  ob.  Kić.  Jabl. 
Ez.  42. 
•KOTWIĄ,  -KOTEW,  *KOTEF,  twi,  i,  KOTWICA,  y.  i., 
łodźny  hak,  anchora.  Mącz. ,  bcr  31nfer ;  Boh.  kotwa,  ko- 
tew; Slov.  kotwice,  kotwa;  Sorab.  2.  kokula';  Sorab.  i. 
ankora,  tźowanska  zapera;  Carn.  mazliik,  (ob.  Maciek,  kot); 
Yind.  shidru,  shelezna  mazhka  sa  ladje;  Hung.  mackka, 
vas-matska,  kiilból;  Croat.  et  Dal.  szidro;  Bug.  sidro; 
Bosn.  sidro,  sjedro  ;  Eccl.  kotb.i  ,  KOTBHua ;  Ross.  SKopt, 
HKopeKŁ,  aKopHme;  (KOuiKa  kotwica  o  4  zębach;  Germ. 
Inf.  Satt,  d.  Germ.  bie  M,  fia|e  31  big.).  Kot  czyli  ko- 
twica, hak  żelazny,  bywa  o  2,  3,  4,  5,  i  6  pazurach; 
leży  zawsze  na  sztabie.  Kota  wrzucają  w  wodę  w  nie- 
bezpieczeństwie, aby  pazurami  chwycił  i  statek  zatrzymał. 
Magier.  Kotwice  wyrzucone ,  Gdy  w  morzu  dno  schwy- 
cą w  swe  haczyste  szpony,  Trzymają  okręt  prawie  nie- 
wzruszony. Mon.  73,  269.  Okręt,  tam  i  sam  wiatr  pę- 
dzi, ale  gdy  kotwicą  o  dno  się  oprze,  stoi  niewzruszony. 
Sk.  Żyw.  2,  334.  Okręt,  na  którym  szturm  na  skały 
jedzie  Tym  lepiej ,  im  go  gwiazd  gromada  wiedzie  ,  Gdy 
kotew  haki  trzyma  go  dwojemi ,  Dobrze  mu  z  niemi. 
Tward.  Miso.  177.  Wsiadł  prosto  na  okręt  swój,  tamże 
kotew  krzywą  Żeglarze  i  pobrzeżną  linę  odwiązali.  Papr. 
Ryc.  24.  Podniósł  kotwicę  i  do  Syryi  popłynął.  A^.  Pam. 
23,  144.  Wyciągać  kotwcie  każą.  Jabi.  Tel.  325.,  Bosn. 
salpatti,  dighnuti  sjedro,  bie  3Iiifer  liĄteil.  Dla  wiatru  mu- 
sieliśmy stać  na  kotwicach.  Warg.  Badz.  163,  »or  Sliifcr 
licgcil.  Flotta  nieprzyjacielska  na  kotwicach  stała.  A'.  Pam. 
23,  150.  Około  południa  o  milę  od  Kopenhagi  na  ko- 
twicach stanął,  ib.  4,  126.  Stał  okręt  na  kotwicach.  Arch. 
3,  27.  Klon.  FI.  E.  1.  Im  kto  głębiej  kotew  w  wodę 
poi.  Tym  mocniej  okręt  bezpieczniejszym  stoi.    Pot.  Jow. 

2,  54.  W  zburzliwej  żeglarz  nawałności  Kotew  wyrzuca. 
Past.  Fid.  11.  Zapuść,  zapuść  kotwice,  zrzuć  napięte 
żagle.  Błaz.  Tl  A.  Na  rzece  Pangoun  kotwice  zarzucił. 
N.  Pam.  23,  144.  (Yind.  shidrati ,  shelesno  raazhko  v' 
niorje  vrezhi,  3lnfer  luerfcn;  Bosn.  usjedrattise,  staviti  sje- 
dro). Okazała  się  flota  naprzeciw  Aleksandryi  i  kotwice 
pod  Abukir  rzuciła.  N.  Pam.  2,  254.  Czasu  nie  traw, 
już  flotta  rusza  się  z  ■kotfiami.  Bardz.  Trag.  218.  Kotwią, 
która  w  morze  wyrzucona  wstrętem  ,  Że  nie  ciskają  wi- 
chry szalone  okrętem.  Ze  kiedy  sie  weń  gwałtem  mokra 
śmierć  napiera,  Stanąwszy  jako  wryty  mężnie  ją  odpiera. 
Pot.  Pocz.  478.  Krzywe  kotwy.  Zbtl.  Dr!  C  2.  —  §.  fig. 
Straż  sprawiedliwości  pilna ,  A  chwała  bożka  usilna ,  Te 
kotwie  ich  szczęścia  będą.  Susz.  Pieśń.  3  L  4  6.  Kotwi- 
ca,  znamię  dobrej  nadziei.  YYokk.  KOTWIC,  herb,  na 
tarczy  białej  pole  czerwone  na  kształt  rzeki  w  szerz  tar- 
czy   przeciągnione.     Na    hełmie    ręka  z  mieczem.    Kurop. 

3,  27,  m  SBnppen.  KOTWICZKA,'  i,  i.  demin.,  ob.  Ko- 
tewka. KOTWICZNY,  a ,  e ,  od  kotwicy,  3lnfer  = ;  Boh. 
kotewnj;  Yind.  shidroun;  Ross.  kotbchhuh,  aKOpauft ;  Ecel. 
KOTBaHUH.  Lina  kotwiczna.  Arch.  5,  37.  Kotwiczny  powróz, 
anclioralis  funis.  Mącz. ,  (ob.  Kiersztak).  Kotwiczny  ko- 
wal,  ber  3lnferfd)mib ;  Carn.  mazhkar;  Ross.  et  Eccl.  ko- 
TB04i.ia.  Kotwiczna  kuźnia;  Ross.  flKopaaa,  bie  3lnferf(^mt«' 


KOTWICZNE-  KOWADŁO. 


KOWADŁOWY  -  KOWALSKI. 


469 


be.  Kotwiczny  drąg,  bic  SlnferPnngc ,  Ross.  utsbe  HKop- 
Hoe.  KOTWICZNE,  ego,  n.,  subst.,  zapJata  od  kotwicy, 
Slnfergdb ;  Hoss.  npHBa.ibHoe. 

'KOUSZ,  a,  m.,  [porówn.  ross.  kobuu.  « kubek ,  i\;  n.  p.  Ka- 
zal  biskup  kousz  starego  miodu  przynieść.  Gorn.  Dw.  153. 
cf.  kusz,  puhar. 

KOWAC,  KUĆ,  kowa?,  ku^;  kuje  cz.  niedok. ,  ukuć,  uko- 
wać;  skud ,  skować  dok.,  Boli.  kauti,  kul,  kugi,  kowati; 
Slov.  kowaf,  kugem,  {Boh.  et  Slov.  kow  kruszec);  Sorab. 
i.  kówam ;  Yind.  kovati,  kovai,  kujem,  kovam;  Carn. 
kovSti,  kovam,  kujem;  Croat.  kovatr,  koval,  kujem;  Hung. 
kovńtsolok;  Dal.  mlatiti ,  (ef.  młot,  cf.  niłócid);  Rag.  ko- 
vatti ,  kuujem  ,  ukovśtti ;  Bosn.  kovati ,  skovati ,  (2.  ope- 
rari);  Ross.  KOBaib,  Kyio,  (distg.  kuć,  kukać);  młotem  bić 
kruszce  na  kształt  jaki ,  fc^mtcbcn.  Kowal  kuje  ;  młynarz 
miele.  Zab.  12,  274.  Skowali.śmy  przodków  oręże  na 
pługi.  Paszk.  Dz.  (przekuliśmy).  Kuj  żelazo,  dopokąd  roz- 
grzane. Teat.  43.  c,  160.  cf.  łyka  drzeć;  Slov.  dokud  źe- 
leźo  hori  fge  źerawe)  kug.  Coś  mi  w  głowie  strasznie 
kuje,  jakby  młotek,  ta  ta  to  ta.  Teat.  56.  c,  126.  bije, 
kole,  młóci,  ii  ^dmmert.  Komu  Bóg  rozumu  nie  dał,  ko- 
wal mu  go  nie  ukuje.  Cn.  Ad.  354.  (Slov.  Komu  Pan  Boh 
nć  da,  kować  ne  nakuge;  cf.  kto  z  przyrodzenia  głupi, 
i  w  Paryżu  sobie  rozumu  nie  kupi).  {Slov.  Kaźdi  sebe 
sćesti  kuge ;  każdy  swego  szczęścia  kowalem).  Samaś  to 
sobie  nieszczęście  kowała.  Fast.  Fid.  214.  (samaś  sobie 
winna,  takeś  chciała).  Kuć  pieniądze  =  bić,  ®elb  prńgEll. 
Król  monety  bez  rady  panów  nie  dopuści  kować.  Herb. 
Siat.  79.  'Mynice  albo  pieniędzy  kować ,  któreby  drugim 
podobne  były,  nikomu  nie  godzi  się.  Szczerb.  Sax.  255. 
Kuć  konia  =  podkuwać  go,  eill  %^(xi  Dcfc^Iageil.  Neronowa 
zona  konie  kowała  zfotemi  podkowami,  /'elr.  Ek.  69.  W 
Pacanowie  kozy  kują,  [ob.  Pacanów).  Gdy  konia  kują  ,  i 
żaba  nogę  wznosi.  Cn.  Ad.  231.  —  §.  Transl.  Będą  twarz 
twą  w  miedzi  lać,  i  kować  w  marmurze.  Groch.  W.  532. 
t.  j.  wyryją,  auśgrabcil.  Kto  się  nie  zna  na  wojnie  ,  darmo 
z  nim  mówić,  jak  mur  kować  abo  ziemię.  Jabł.  Tel.  213. 
(cf  groch  na  ścianę).  —  Figur,  transl.  Kować  =  knować, 
układać,  prząść,  snować,  roić,  fd^micbcii ,  niiź^cdcii,  hx\i= 
ten.  Całe  dni  na  biesiadach  trawił,  i  tam  ko  wał  swoje 
kacerstwa.  Birk.  Exorb.  15.  Znosili  dawne,  nowe  prawa 
kuli.  Zab.  13,  4.  Sak.  Rząd  jakikolwiek  sobie  w  głowie 
ukuje.  Gost.  Gor.  118.  Aryanie  najgorszą  sobie  wiarę- 
ukuli.  Sk.  Dz.  246.  Z  tego  słówka  sprawiedliwość,  nowe 
usprawiedliwienie  sobie  ukowali.  Hrbst.  Odp.  G.  4  b.  My- 
^my  zię  spodziewali ,  że  to  coś  nowego  kują  ,  a  nie  bez 
przyczyny  ta  odwłoka.  Baz.  Hst.  351.  KDWAUŁO ,  a,  n., 
KOWADŁKO,  KOWADEŁKO,  a,  n.,  demin. ,  §.  a)  na- 
kowalnia,  ber  3(mbo^;  Boh.  nakowadlo;  Slov.  nśkowa;  So- 
rab. 1.  nakow,  nakówa;  Sorab.  2.  nakowa ;  Carn.  naklu, 
nakvu,  kladuvavnek  ;  Yind.  nakovalu ,  nakovaunik;  Bosn. 
nakovan ;  Croat.  nakov,  nakovalo;  Ross.  iiaKOBa.ii.iiH,  iia- 
KOBajCHbKa,  ii046oHKa,  (itoBajo  młot  kowalski).  Kowadło 
u  kowalów  osadzone  bywa  na  klocu  sosnowym.  Kluk. 
Jlośl.  2,  ICO.  Kiedy  żona  szpetna,  to  jakby  kto  liznął 
kowadła.  I'ot.  Sgl.  25.  Między  młotom  i  kowadłem  być. 
Pot.  Arg.  366.  cf.  ani  mi  tara,  ani  mi  sam ;  cf.  wilka  za 


uszy  trzymać;  Yind.  v'  tefnobi  biti;  Slov.  gako  na  nako- 
wadłe.  —  Slov.  Na  gedno  nakowadlo  tlući;  cf.  na  jedno 
kopyto.  Slov.  Znowu  na  nakowadlo  wza(;  na  nowo  prze- 
robić. —  §.  b)  Anat.  Kowadło  lub  kość  kowadłowa  w 
uchu.  Krup.  1,  93.  incus,  ber  31mbop,  ein  33cind)en  im  O^re. 
Kowadełko  w  uchu  za  bębnem  sie  najduje.  Kluk.  Zw.  1, 
44.  KOWADŁOWY,  a.'e,  od  kowadła,  Jlnibog  = .  Kość 
uszna  kowadłowa.  Kirch.  Ariat.  100.  KOWAL,  a,  m., 
(Boh.  kowar;  Slov.  kowae ,  kowar;  Sorab.  2.  kowal,  ko- 
war, wudżelnik;  Carn.  kovSzh  ;  Yind.  kovazh;  Slav.  ko- 
vdcs;  Croat.  kovśch;  Hung.  kovats  ;  Rag.  kovac,  kóvnik; 
Bosn.  kovac,  kagligo ,  koji  kogne  kuje;  Eccl.  KOBiiYh, 
KOBajb;  Ross.  KysHeut  cf.  kuźnia,  MjaTOÓieut  cf  młot); 
g.  a)  co  żelaza  kuje.  Zab.  12,  274,  ber  Si^mtb.  Kowal 
siedzi  przy  nakowalni ,  a  ogląda  robotę  żelaza ;  gorącość 
od  ognia  pali  ciało,  a  w  gorącości  komina  pracuje;  głos 
od  młota  odnawia  ucho  jego,  a  na  podobieństwo  roboty 
oko  jego.  1  Leop.  Syr.  38,  29.  Kowale  ,  gdy  się  zejdą, 
mówią  więc  o  kleszczach.  Rej.  YViz.  147.  Na  to  ma  ko- 
wal kleszcze,  żeby  się  nie  sparzyć  ob.  Kleszcze,  Slov. 
na  ty  drźi  kować  kiesce,  abi  sa  sśm  ne  palił.  Kto  nie 
może  być  złotnikiem ,  więc  kowalem.  Cn.  Ad.  388.  Wię- 
cćj  kowalów,  niż  złotników,  ib.  1232.  Kowal  zawinił,  a 
ślósarza  obiesiono.  (ob.  Osiek).  Ani  na  obce  zbiory  pa- 
trzę z  żalem.  Woląc  być  mojej  fortuny  kowalem.  Nar. 
Dz.  2,  148.  Slov.  kaźdi  sebe  sćesti  kuge.  —  §.  b)  Ko- 
wal, ryba  morska,  gallus  Linn.,  ber  OTecr^a^n,  ©ce^a^n. 
Rag.  kovac ;  omnia  instrumenta  jabrilia  in  ossibus  ejus 
reperiuntur.  Cn.  Th.  —  §.  c)  Gra  dziecinna,  taniec  z  śpie- 
waniem wedle  taktu  kowania.  Tr. ,  eiii  Sinberfpiel ,  tanj 
mb  ©efang  mi}  bem  Sdjmiebctnct.  —  §.  Miasto  w  Kujawach. 
Dykc.  Geogr.  2,  45,  c.  6t.  fii  giijannen.  KOWALCZYK, 
a,  m. ,  czeladnik  kowalski,  bcr  ©(łimicbcijefell  ober  Siirfc^c, 
Boh.  kowarjk.  KOWALIK,  a,  m.,  kowalik  murowy,  cer- 
thia  muraria ,  ptaszek  nieznacznie  większy  od  w  róbla, 
dziób  ma  długi,  nogi  krótkie,  gnieździ  się  w  dziurach 
murowych.  Kluk.  Zw.  2,  230,  ber  SDiailcrfped)t.  Kowalik 
drzewny,  certhia  familiaris ,  ptaszek  ledwie  większy  od 
królika  "pospolitego,  ib.  2,  278.,  Ład.  H.  N.  79.  KOWAL- 
KA,  i,  2.,  kobieta  kowalstwem  się  trudniąca,  lub  też  żo- 
na kowala,  bie  ©d)micbinii,  Sdjmiebcfrau,  grau  tei  ©d)mib^; 
Slov.  kowAćka ,  kowarka ;  Sorab.  2.  kowalka ;  Carn.  ko- 
vazhiza ;  Yind.  kovazhinja;  Slav.  kovacsica;  Ross.  KySHC- 
mixn.  KOWALNIA,  i,  ź.,  (Boh.  kowarna,  wyhne;  Slov. 
kowafnc ;  Sorab.  1.  kowarna;  Sorab.  2.  kowalna ;  Carn. 
kovazhneza ;  Yind.  kovazhniza  ,  feshiniza  ;  Croat.  kovach- 
nicza ;  Bosn.  kovacina;  Bag.  kovacniza ,  kovaccia;  Ross. 
KOBa;ibHfl ;  adj.  KOBajbHhiH) ;  kuźnia ,  bic  S^micbc.  Coż 
wart  kowal  bez  młotów,  kowalni,  naczynia?  I'etr.  Et.  59. 
—  Fig.  Kowalnie  i  rady  mają.  Warg.  Cez.  167.  (schadz- 
ki, spisek).  KOWALSKI,  a.ie,  od  kowala,  Sc^micbc  »; 
Boh.  et  Slov.  kowarsky;  Hung.  kovótsi;  Sorab.  1.  kowar- 
ski ;  Yind.  kovazliou ,  kovazhen  ;  Carn.  kovashke ,  kova- 
zhov;  CojiH.  kovacki ,  kouacev;  5/aii.  kov4cski ;  Croat.  ko- 
vachki;  Jiag.  kov;lcev;  Eccl.  KOBaYhCKl;  Ross.  KysuCHKiu, 
Ky3iieqecKiH ,  KysHeuOBi.  Jak  może  być  kowalstwo  bez 
naczynia  kowalskiego !  Reir.  Et.  32.     Woda  kowalska,  to 


470 


KOWALSTWO  -  KOZA. 


KOZA, 


jest,  w  której  kowale  żelazo  rozpalone  moczą.  Krup.  S, 
286  et  158,  gófcŁiraffcr  Jer  5ct)mi^C.  Woda  stalowana  abo 
kowalska.  Cziach.  C.  1.  Miechy  kowalskie,  blozbaki.  Eraz. 
Ob.  E  iii.  Robota  kowalska  Ross.  KOBau-B.  KOWALSTWO, 
a,  «.,  Boh.  kowarstwj;  Vind.  kovanstvu,  kovazharia,  ko- 
vazhnu  rokodelstvu;  Carn.  kovazhya;  Hag.  kovacia;  Slav. 
koyacsiluk ;  Eccl.  KOBaiccTBO ;  Ross.  Ky3HeqecTB0 ;  rze-, 
niiesfo  kowalskie,  baś  Sdimicbctailbtiicrf.  Kowalstwo  po- 
trzebuje sil,  miotów,  kowalni ,  bez  których  kowal  nie 
może  nic  sprawić.  Petr.  Et.  32.  Zfotnictwo,  ślósarstwo, 
kowalstwo.  N.  Pam.  -14,  188.  KOWANIE,  la ,  n.,  kucie, 
subst.  verb.,  ba§  Sd)micbeii;  n.  p.  kowanie  konia,  Ross. 
KOBKa,  cf.  oków,  bnel  Scfildijcn  M  |.H'crbcŹ ;  kowanie  pie- 
niędzy, biTJ  ©clbpraijni,  J^iiiiijcn.  Na  kowanie  pieniędzy  li- 
stu dostał.  Szc:,erb.  Sa.t.  2o6.  —  fig.  Kowanie  ,  knowa- 
nie ,  rojenie ,  układanie ,  ba»  Sdjmicbcit  mci  3liifd)lagc§. 
KOWANO  adv.,  podkuto,  z  podkowami,  Ocjd^lrtijcil ,  mit 
^iifcifcn,  n.  p.  Mlodź  do  nauk  z  dostatkami  oddawają, 
bfawatno,  pierno,  kowano,  szabeltaszno.  Falib.  Dis.  O.  o. 
KOWANY,  a,  e,  kuty,  part.  pass.,  gc)(^micbct.  WziaJ  na 
się  z  stali  tarcz  kowaną.  Twurd.  Wl.  H2.  Przy  hucie 
chować  dobrego  stolarza  i  ślusarza ,  zęby  ci  puzdra  ro- 
bili piękne  kowane.  Ton.  123.  (okute).  —  Kowana  mo- 
neta ;  bita,  gcpragtCi^  ©cib.  —  Kowane  wiejskie  trzewiki. 
Sk.  Żyw.  162.  podkute,  z  podkowkami,  1'efc^lageii,  mit 
$iifci|'cii.  Konie  mają  być  na  przód  kowane,  a  nazad  bo- 
se. Szczerb.  Sax.  70.  —  Fig.  Kowany,  kuty  =  szczwany, 
bywalec,  auf  oUeS  cjcfapt,  bcft^lagcii,  yci-fd^lagcn,  fliig.  We- 
dług czasu ,  kto  kowany,  Krzyknie  wiwat  król  lub  stany. 
Jak.  Daj.  33.  Frant  kowany  na  nogi  wierutny.  Jabl  Ez.  B  4. 
Pochodź,  nakowiilnia ,  nakować ,  nakniy,  oków,  okowy, 
okowac,  okuć,  okuty;  podkowa,  podkówka,  podkować,  pod- 
kuć, podkuty;  przekować ,  przekuć;  przijkoiuać ,  przykuć; 
skować ,  skuć,  skuty;  ukować ,  ukuty;  lukuly ;  wykować , 
wykuty;  zakoiuać ,  zakuty.  Ross.  KOBaHeii^B  hak  rybacki 
mocno  skrzywiony;  blacha  srebrna  do  nagłowią  końskiego 
przypięta  ;    Rag.  okvacina  =  żużel. 

KOWŃAtA,  KOWNATNY  ob.  Komnata.  KOWNIA,  herb :  trzy 
gołe  miecze  ostrzami  u  dołu  schodzące  się.  hurop.  5,  27, 
ciit  Siippcii.  KOWNO  a,  n.,  miasto  Lit.  Dykc.  Geogr.  2, 
43.  ciiic  (stabt  in  8itB. ,  adj.  Kowieński ,  a ,  ie.    ib. 

KOZA,  y,  ź. ,  {Boh.  et  Slov.  koza;  Sorab.  1.  koza,  kófa; 
Sorab.  2.  kofa;  Carn.  kosa;  Yind.  kosa;  Croał.,  Dal., 
Bosn.  et  Slav.  koza ;  Rag.  koza ;  Hung.  kechke ,  ketske, 
(cf.  Hung.  kos  aries);    Ross.  K03a,  vulg.  uuóa,   (cf.  cap); 


Eccl.  KOi^.i;  cf 
pra ;  cf.  Germ 


Graec.  ai'^ ;  Syr.  et  Chald.  i<.-\'J  yizza  ■■  ca- 
fiihe,  ®ci?);  1)  bie  Siffle.  Koza  jest  sa- 
mica ,  a  kozioł  samcem.  Koza  nosi  pięć  miesięcy,  par- 
koci  się  (jicfdt)  w  październiku,  rodzi  po  dwoje  lub  troje 
koźląt.  Ład.  H.  N.  79.  Koza  się  parkoci.  ib.  (Boh.  oko- 
zliti  se,  oh.  Koźlić;  cf.  Carn.  kosaperk  =  październik).  Ko- 
za się  koci.  Chrośc.  Job.  135.,  Zool.  363.  —  Prov.  Koza 
za  kozami.  Cn.  Ad.  360.  (cf.  jako  moi  ojcowie,  imitato- 
rum  pecus ;  cf.  ges  za  gęsia).  Gdzież  na  kozie  wełna  ? 
Zab.  14,  68.  Nagi,  (cf.  na^cierniu  figi).  Prov.  Dal.  Od 
zla  dusnika  y  kozę  bez  mlika=  od  złego  dłużnika  i  kozę 
bez  mleka ;  (cf.  plewy).     Dobra    koza    na    wrzesie.    Rys. 


Ad.  10.  Dobra  kozie  brzoza.  Żegl.  Ad.  60.;  (cf.  dobra 
psu  mucha;  dobra  Matyaszowi  płotka).  (Slov.  Prov.  Mla- 
da  koza  sol  lubi ,  a  starś  gu  ze  solnićku  uchicuge ;  cf. 
czego  się  nowa  skorupa  napije ,  tyra  stara  trąci).  Jak 
koza  do  rzeźnika  idzie.  Cn.  Ad.  290.  (t.  j.  nieochotnie). 
Slov.  Neradabi  koza  do  trhu ,  ale  musi=nierada  na  targ, 
lecz  musi.  Slov.  U&  ho  rid,  gako  koza  nóź ;  odium  Va- 
tianianiim.  Być  kozie  na  wozie.  Rys.  Ad.  3.,  Fuliss.  FI. 
238.,  Zegl.  Ad.  23.  {de  inefitabiti  marle).  Beczy  mi ,  be- 
czy, jak  pod  rzezią  koza.  Zabl  Amf.  16.  (Slov.  Prov.  Mi 
o  kozę,  ti  o  woze;  cf.  ja  o  jabłkach,  ty  o  gruszkach).  — 
Rudis  rerum  omniiim,  silny  prostak ,  nie  umie  kozie  ogo- 
na zawiązać,  w  przypowieści.  Mącz.  Pozłocistego,  by 
też  nie  umiał  i  kozie  ogona  zawiązać,  alić  go  na  urzę- 
dy sadzają,  alić  go  już  z  rady  nie  wyganiaj.  Rej.  Zw.  70 
b.  Dobrze  tobie  kozy  paść.  Cn.  .4d.  192.  Niebywalec, 
nieświadom  ,  nie  wie  gdzie  kozy  gnano.  ib.  536,  er  iDCip 
liid)t ,  liHi  3?artel  fKoft  Iiolilt.  Ja  ci  pokaże .  zkąd  kozy 
gnano.  Teat.  31,  54.  nauczę  cię  rozumu.  Ruszył  rozu- 
mem ,  jak  koza  ogonem.  Pim.  Kam.  237.  (cf.  jak  martwe 
cielę  ogonem;  nie  udał  mu  się  koncept;  poskoczyf  do 
głowy  po  rozum).  Zabawiony  światem  ,  biega  jak  zatrwo- 
żona koza  ,  kiedy  ją  wilk  goni ,  a  z  łasa  się  wyrwie.  Rej. 
Zw.  i  43.  W  Pacanowie  kozy  kują ,  ob.  Pacanów.  —  |. 
NB.  Warte  zastanowienia,  osobliwie  przez  wzgląd  na  dzi- 
siejsze szczepienie  krowiej  ospy,  źe  w  kilku  dyalektach  po- 
łudniowych Siowiaiiskich  ospa  imię  ma  od  kozy,  jako  to 
Yind.  kosike ,  pika ,  ofepniza  ;  Carn.  kosę  variolae ;  Croat. 
kozę,  kozicse;  Dal.  kozjache,  oszpice:  Bosn.  kozjaccje, 
ospire  pustulae ;  Slav.  kozjasce.  —  §.  Koza  dzika  ,  antilo- 
pe  rupicapra,  wielkości  kozy  domowej,  ale  na  no£;ach 
wyższych ,  znajduje  się  na  wysokich  górach.  Zool.  366  , 
bic  ©Cinfc,  Boh.  kamsyk;  Sorab.  1.  skalna  koza;  Yind. 
divja  ,  pezhna  koza;  Croat.  divja  koza;  Slav.  divokoza; 
Eccl.  cepHa  (cf.  sarna),  caiira;  (Eccl.  ^^Hh  hm).  Czy  wiesz 
ty  opoki  lub  łozy  Kędy  się  kocić  zwykły  leśne  kozy? 
Chrośc.  Job.  133.  Dzika  koza,  ibe.v  Linn.  (itcillbptf,  ob. 
Wielkoróg. —  §.  Koza,  kobiecisko  brzydkie,  wszeteczne, 
cin  ItapltdłCS  licberlidics  3Sci["Jftiicf,  ciiic  i'cttcl.  Prędzej  dziś 
męża  koza  ma ,  niż  panna  Róża.  Jag.  Gr.  A.  4.  —  §. 
Koza,  kobza,  dudy,  gajdy,  kozioł,  bcr  Subclfad.  — 
§.  Koza  ryba,  clupea  alosa,  bie  3I[ofc,  dlfc,  di^^t ,  3'9' 
ciilC  3lrt  f»aniioc.  słusznie  od  innych  śledziem  rzecznym 
zwana,  bo  bardzo  podobna  do  śledzia,  najduje  się  w  Wi- 
śle. Kluk.  Zw.  3,  169.  —  2)  Koza  na  niebie,  gwiazdy, 
cin  iitcnibilb ,  bie  3if!]f-  Amaltea  abo  koza ,  która  była 
mamka  Jowiszową,  od  Jowisza  na  niebo  wniesiona  i  w 
gwiazdy  obrócona  została  ,  którym  miejsce  niedaleko  wo- 
źnicy. Otw.  Ow.  1 28.  —  3)  Koza  =  gatunek  promu ,  cine 
9Irt  gli'pe,  SIcdfdjiife.  Koza,  dubas.  Chmiel,  i,  79.  Ko- 
za ma  4  do  6  ludzi,  a  łasztów  bierze  od  8  do  10.  Ma- 
gier. .]Jskr.  —  4)  Koza,  cf.  [franc.  cachot  ,  —  5],  kloza , 
kluza,  więzienie,  baś  ©efdligiii^.  Siedział  w  kozie  za 
zmyślony  weksel.  Teat.  29,  91.  Strzeż  się,  żeby  cię  nie 
schwytano ,  i  nie  osadzono  w  kozie.  Bok.  Kom.  2  ,  208. 
Powiedzianoby,  iż  my  to  zbroili,  i  do  kozy  nas  zapaku- 
ją.  Teat.  32,  39.     Do  kozy!   będziesz  kota  paść  złodzie- 


KOZA  -  KOZACTWO. 

ju.  Teat.  8.  h,  67.  Musiałeś  już  kiedy  być  w  kozie;  C-. 
O!  i  kota  pasfem.  Teat.  22.  b,  106.  Najpewniejsza  za 
■to  nadgroda  koza ;  a  ja  jej  cierpieć  nie  mogę ,  bo  brzyd- 
ko śmierdzi,  ih.  22,  liŁ  Wszystko  mu  poszfo  nawia- 
sem, Choć  kozę  widział  przed  nosem.  Zab.  15,  59. 
Gawdz.  —  §.  Bolan.  Kozą  zowią  też  ziele  komonicą  swoj- 
ska zwane.  Syr.  516.  ©teinflec. 

'KOZA,  "KUZA,  y,  2.,  n.  p.  Rysia  kuża.  Klon.  Wor.  65. 
skóra  zwierzęca,  kożuch,  cilt  gcU,  eine  J^icr^ailt;  (Boh. 
kuźe ,  kuzićka  ,  (kozeluch  garbarz) ;  Slov.  et  Morav.  koza  ; 
Sorab.  i.  koza,  koźka  skórka,  koźane  skórzany,  kożnik 
kus'nierz;  Sorab.  2.  koliźa,  kohzka ;  Yind.  kosha,  koshi- 
za  ,  koshubar,  kirsbnar  =  kus'nierz  ;  <7arn.  kusba,  kosbeza  = 
skórka,  bfonka ;  Croat.  kosa,  koslcza,  kosar=  skórnik ; 
kosnati~>  skórzany;  Slav.  koKa,  kox^r=  skórnik ;  Bosii. 
kosgja  ,  kosgica  ,  kosggni  ^  skórzany ;  Hag.  k6xa  ,  kóxiza, 
koxar  !  garbarz  ,  kuśnierz,  koxuh  >  kożuch ;  Boss.  KOJKa  , 
uiKypa,  KOJKiiua ;  Ecd.  KoaiJ ,  oycm  ;  cf.  Lat.  cutis ;  Graec. 
xiog,  Mojag ,  xiaog;  cf.  Hebr.  ,102  casa  texit,  opernit).  Ko- 
za z  bydlęcia  odarta  ,  nie  narasta  bez  blizny  znakomitej. 
Cresc.  54.  Zwierzęce  koże  na  szaty  i  na  insze  rzeczy 
potrzebne  nam  są.  ib.  572. 

KOZACKI,  a,  ie,  od  Kozaków,  Safnfcii  ■■  .  Ross.  KoaauKiii. 
Kozacka  szabla,  czeczuga;  hetman  Kozacki;  kosz,  ko- 
rzeń, attaman ,  *sotnik,  koszowy  Kozacki;  Husarkie  albo 
Kozackie  puJki  Boss.  C.io6o4CKie.  Lekko  uzbrojeni  u 
Krzyżaków  mieli  pałasze  i  łuki,  jak  nasze  dawniej  cho- 
rągwie pancerne  czyli  Kozackie,  bo  to  w  starożytności 
jedno  znaczyło.  Nar.  Hst.  5,  90.  (S>3cnbV0li  Sofnfcii  obcr 
\ńijU  DJcitcrcii.  Ci  którzy  Kozacką  służą,  będą  powinni 
służyć  z  pófhakiem  i  z  krótką  ruśnicą  na  koniach  do- 
brych. Vo/.  Leg.  2,  1064.  Slt>|afciibienfte  t^iin,  itt  ber  Ieid)= 
ten  SRcitereij  btencit.  Krotofile  Kozackie.  Slryjk.  576. 
(harce,  cf.  taniec  Tatarski).  Kozackie  utarczki  =  urywcze 
wypadki,  ©trcifjitijc ;  cf  swywolna  kupa.  Krzyżacy,  pora- 
żeni od  Giedymina,  nie  nacierali  potym  do  Litwy  wal- 
nym wojskiem,  tylko  Kozackiemi  utarczkami.  Slryjk.  558. 
Kozacka  droga ,  manowiec  =  tajemna  droga.  Stryjk.  359. 
cf.  czarny  szlak ,  £d)leid)ll'C(jC  Jll  Streifjmjcn.  Nasyłał  ksią- 
żę Zmudzki  zawzdy  Kozackiemi  drogami  na  plundrowa- 
iiie  krain  Ruskich.  Slryjk.  227.  Witenes  przez  lasy  i 
borowizny  Kozacką  drogą  do  Łęczyckiego  wtargnął.  Slryjk. 
524.  Kozackie  życie  =  hultajskie,  z  łupieży,  rdllDcrifd; , 
ftmPciirduIicrifcl) ,  Mubn  ■■  .  Książę  Mendolf  wiódł  żywot 
Kozacki,  żył  z  łupu  wielkiego.  /'«/)?■.  Gn.  1157.  ob.  Ko- 
zaetwo.  Ze  zbytków  utraty,  za  tym  wydzieranie  cudzego, 
i  Kozackie  desperacye  nastąpiły.  Sk.  ha:.  20.  Strapcil' 
raiib  niiśi  iłcriiiicijlmifl ,  fcf  Niż).  Sycylijskie  plotki,  po  na- 
szemu Kozackie  brednio.  Eraz.  Ob.  d.  Włożył  czapkę  na 
bakier  z  Kozacka.  Teul.  50.  b,  58.  aiif  Qiit  fofafifd).  Je- 
żeli pan  chce,  zaraz  po  Kozacku  wyskoczę,  albo  kozioł- 
ków z  tuzin  wywrócę,  ib.  55.  b,  02.  KÓZAtlTWO ,  a, 
n.,  1)  sposób  życia  i  wojowania  Kozacki,  rabowniczy, 
rabowanie,  rozbójstwo ,  frejbiterstwo ,  SfafafciiIcDcii,  9}nii= 
icrictcn,  aidubcre?,  grcębcutcrci) ,  Sofafetifricfl.  Litwini  z 
niewoli  Ruskiej  się  wyłomiwszy,  kozactwem  żywności  szu- 
kali ,     czyniąc  wjazdy    do    Rusi ,    do  Polski    i  na  morze. 


KOZACZEK  -  KOZAK. 


471 


Stryjk.  55.     Ci  zaś,    których  Łokietek    z  więzienia    wy- 
puścił, poczęli  gospodarstwem    żywności    nabywać,  opu- 
ściwszy kozactwo.  Biel.  180.     Dla  chciwości,  dla  rozpu- 
sty,   w  kozactwo  się  udali ;    u    nich  łup  lepszy  niż  cno- 
ta.  Gorn.  Dz.   70.      Dwa   młodzieńcy    urodziwi ,    odłączy- 
wszy się  od  wojska  ,    szli  w  kozactwo  do  Wołoch.  Biel. 
450.     Zebrali  się  do  niego  ludzie  próżnujący,  i  chadzali 
z  nim    w  kozactwo.  Biidn.  Jiidic.   11,  5.    Kiedy  gwałtem 
przemódz    trudno,    zrobiwszy    co    takiego,    alić    mój    na 
kozactwo.  Falih.  Dis.  M.  5.  (na  Sicz).    Kilka  set  naszych 
z    Lanckorońskim   jechało     w    kozactwo    pod    Białogrod , 
zajęli  dobytek  i  pędzili  do  domu.  Gwagn.  282.  Rotmistrze  z 
towarzyszmi  swemi,  przebrawszy  co  godniejsze  konie  ,  ta- 
kież służebnik!,  jechali    w  kozactwo  pod  Oczaków ;    oni 
to  zowią  w  pola  albo    w  łowy.    Biel.    Św.    288.    (cf.   na 
harc).     In  meliorem   partem:    Harcowanie ,    utarczki,    in 
fleilic  Si-ieg,  gtreifsiuje,  Strciferc^,  ©h-eifpart^ic.    I  cożjest 
nad  Polaka  w  polu  mężniejszego,  A  nad  Litwę  w  koza- 
ctwie  co  jest  bieglejszego?    Stryjk.     Tur.    G.    o.      Szkoły 
albo  kollegia  podobne  są  źołnierstwu  albo  kozactwu,   około 
czego  się  na  Podolu  albo  na   Ukrainie    parają    uczciwi    a 
zawołani  ludzie.  Glicz.   Wych.  K.  7  b.    (cf  taniec    z  Ta- 
tarami, taniec  Tatarski,    tańcować).    Jako  szkół  na  nauki 
potrzeba ,    tak  kozactwa  na  obrona,  ib.  K.  8.     Szkoły  ko- 
zaotwa.  ib.  K.  1  b.  —   2j  Kozactwo  =  kozacy  collect.    Ro' 
fnfcn,    5-rei)6ciiter.     Kozactwa,    hajductwa,    ni    na  co  do- 
brego panowie  trzymają,  jedno  na  skwierk    ludzi.    Falib. 
Dis.     U.     Kozacy    Moawscy    wtargnęli    w  ziemię;    a  gdy 
niektórzy  pogrzebali  człowieka,     a    olo    ujrzeli    kozactwo. 
Budn.  2  Reg.  15,   21.  (swawolna  kupa.  Bibl.   Gd.}.     KO- 
ZACZEK,   czka,    m.,  dem.  nom.  kozak,    eill  fleiner    Sofaf. 
Śmieli  byli  i  ciurowie  i  kozaczkowie  prawie  nadzy,  gdy  za 
buławą  jego  następowali.  Buk.  Chodk.  13.  —    g.  Taniec, 
ein  Sofafifc^eś  Jdiijd/cn,  Jvofafc(;en;  Hoss.  KOsaMOKi.    Przy- 
pomniałem sobie  tańcować  kozaczka.    Teat.    15,    57.    ib. 
24.  c,  15.     KOZACZKA,  i,    i.,  kobieta  kozacka,  bic  So« 
fnfinii,    Boss.  KosanKa,  Ko3amixa.    (2,    KOsaiKa   kozica). 
KOZACZYC  się,  ył,  y,  recipr.  niedok.,   skozaczyć  s\ę  dok., 
w  kozactwo  się  wdawać,   Kozakiem  się  stawać,  frejbite- 
rem,  rabusiem,  cilt  Sofnf,   gm)t>ciitcr,   StraPciirdulier  mn-- 
ben.    Puhrebiszczanie  także  byli  Zbuntowawszy  dopiero  już 
się  skozaczyli.   Tward.    W.  D.   17.       Utracił   wszystko    na 
burku,  bój   się  o  niego,  aby  ojczyzny  Tatarom  lub  Tur- 
kom  nie  przedał,  żeby  sie  nie  zbisurmanił    i  nie  skoza- 
czył.    Birk.    Exorb.  50.     KOZACZYZNA,    y,    i.,    kozacka 
rabież,  kozactwo,    Spfnfciipliiiibcnititj,   Staiil',    Strngciiraiib. 
Ty  nie  wiesz,   co  nas  wszystkich    i  nasze    ojczyznę    Po- 
tkało   w    nieszczęśliwą     teraz    kozaczyznę  ?    Zimor.    228. 
KOZAK,  a,  m.,  (Bhh.   kozak  pastor  caprariiis,  koziarz,  cilt 
3it'GCtil,nvt ;    Sorab.   1.    kosak  1.  Kozak,   2.  grzybów  gatu- 
nek ob.  niżej;  (kowsak  lekojezdny  cf  kłusak,  kowsam  kłu- 
sam ;     Arab.    pa^D    celeriter    incessit);     Ross.     K03aK:B     1. 
Kozak,  2.   wyrobnik).  —   1    a)   cill  fiofaf,    Ctll  Icid)tcr  9tet= 
ter,  cill  ^rcijkiitcr.     Kozacy,  lud  ten  na  pograniczu  teraz 
Polskim  ,  Moskiewskim  i  Tatarskim  osiadły,  zkądby  wziąZ 
nazwisko ,    rzecz  nader    u  historyków  ciemna.     Jedni    go 
od  kozy,  dla  lekkości  i  sprawności,  (Piaseck.  45  eM44.), 


472 


KOZAK. 


KOŹBA  -  KOZI. 


drudzy  'od  słowa  Tureckiego  ehazak,  rabuś,  {Jenichen 
Melet.  Thor.  2,  150.),  Kozakami  zowią.  To  pewna,  ze 
się  w  przeciągu  czasu  z  różnego  gatunku  ludzi  zbie- 
głych i  włóczęgów  w  jedno  kojarząc  ,  w  takie  gromady 
urośli,  źe  potęgą  swoją  wszystkim  sąsiadom  groźni  byli. 
Nar.  Chód.  2,  285.;  Engel  Gesch.  der  Ukrainę  53  etc. ; 
Frenzel  Orig.  ling.  Sor. ;  Schurzfleisch  de  Racino  Cosaco.; 
HeidenU.  11.;  Herbin.  crypi.  Kijov.  1,  7.  Kozacy  na  lą- 
dzie lisice  strzelali  i  kozy,  zkąd  zowią  się  Kozacy.  Tward. 
W.  D.  3.  Nazwisko  Kozaków  od  kozy,  dla  lekkości  w 
bieąu.  N.  Pam.  10,  36.  Kilka  set  Polaków  za  panowa- 
nia króla  Zygmunta ,  z  Przecławem  Lanckorońskim  je- 
chali w  kozactwo  pod  Białogrod,  przemogli  Tatarów  i 
z  korzyścią  wrócili  się.  A  na  ten  czas  się  dopiero  Ko- 
zacy u  nas  wszczęli ,  a  co  naszym  czynili  Tatarowie, 
to  oni  Tatarom  wet  za  wet  oddają.  Gwagn.  558 ,  Diel. 
481.  Kozak  jest  słowo  Tatarskie;  Ruś  Kozakiem  zowie, 
i  wykłada  się  Kozak ,  jakoby  chudy  pachołek ,  zdobyczy 
sobie  szukając,  nikomu  nie  jest  poddany,  a  za  pieniądze 
komu  chce  służy.  Gwagn.  658.  Nazwisko  prawdziwe 
Kapczaków  odmieniło  się  w  uściech  Mogolskich  na  Ko- 
zaki ,  i  poszło  już  w  znamię  łotrostwa ;  kto  tylko  włó- 
częgą, zdzierstwem  był  sławny,  takiego  Tatarzyn  Mogol- 
«ki,  Persyanin  i  Turczyn  Kozakiem  nazwał,  a  Polak  od 
nich  sposób  nazywania  przejął.  N.  Pam.  10,59.  Sarmatów 
Azyatyckich  nazywali  Gazarami ;  my  zowiemy  Kozakami ; 
dawni  Rossyanie  Kozogami  ,  dzisiejsi  Kozakami.  A^.  Pam. 
20,  227.  Kozaków  Włosi  zowią  corsorami,  Niemcy  frej- 
biterami ,  a  Ruś  i  Polacy  Kozakami.  Gwagn.  119.  U  Po- 
laków Kozacy  są  toż  samo,  co  Węgrzy  zowią  hajduka- 
mi, Dalmatowie  uskokami ,  Turcy  i  liliryczykowie  morla- 
kami ,  a  Niemcy  frejbiterami  nazywali.  N.  Pam.  10, 
39.  Jedni  z  Kozaków  Dońskiemi ,  Duńczykami  od  rzeki 
Donu,  drudzy  Zaporozkiemi  lub  Nizowemi  się  zowia. 
Tward.  Wi.  61.,  Nar.  Chód.  2,  285.,  Gwagn.  559.  Kozac- 
cy Siccy,  (ob.  Sicz).  —  §.  In  bonam  partem :  Lekki  jeździec, 
Ctn  lei^ter  Saoallerifł.  Kozaka  nie  ganię ,  ale  Zaporow- 
skiego,  którzy  temi  czasy  dosyć  dobrze  i  cnotliwie,  mę- 
żnie, z  wielką  sławą  narodu  Polskiego  ojczyźnie  służyli. 
Falib.  Dis.  E.  5.  Dotąd  Polska  będzie  kwitnęła,  kiedy 
w  sobie  mieć  nioźe  dobre  Kozaki.  Glia.  Wych.  K.  8.  Re- 
jestrowi Kozacy.  Tward.  W.  D.  55.  Kozaków  regiestro- 
wych  czterdzieści  tysięcy  zostawać  ma  odtąd.  ib.  95.  — 
b)  Kozak  na  dworze  Pana  jakiego  ,  ciii  Sofaf  iii  Sicnfłcn 
ani  Sofę  eincź  §erni.  Gostowskiego  zwano  kozakiem ,  iz 
w  Podolu  sługiwał.  Faltb.  Dis.  U.  2.  Panowie  na  sejm 
jadąc,  aby  nikomu  przez  hajduki  abo  kozaki  cięzkiemi 
nie  byli.  Star.  Zad.  E  "i.  b.  Na  Ukrainie  co  chłopiec,  to 
muzykant;  dość  źe  kozak,  juz  ci  on  czy  mnićj  czy  wię- 
cej, ale  przecie  cożkolwiek  gra  i  tańcuje.  Mon.  65,  238. 
cf.  bandura.  —  §.  Kozak  taniec ,  Ross.  KOsaMOKi ,  {ob. 
Kozaczek).  Kozaka  tańcować,  Ś?ofatif(^  taiijCit.  Teat.  59,4. 
—  2)  Kozak,  hajdamak,  Niź,  łotr,  rabuś,  eiit  SRnilber, 
©traPcnrauber.  Niejaki  Muko  Prussak  z  Warmii ,  mając 
z  sobą  19  łotrzyków  abo  kozaków,  wpadł  do  Litwy. 
Stryjk.  270.  Najął  za  te  pieniądze  pachołków  próżnują- 
cych i  kozaków,  1  chodzih  za  nim,  i  pozabijał  bracią  swoje. 


Budn.  Judic.  9,  4.(  ludzi  lekkomyślnych  i  tułaczów.  Bibl.  G.). 
—  5)  Kozak,  a,  m.,  (Boh.  kozśk,  kluzak;  Sorab.  i.  kofak; 
Ross.  KOsaflKi,  Koa.iaieKi ,  hubka  włoknowata ,  KOsaKi 
chrząszcz  wodny);  rodzaj  grzybów.  JJrzed.  149.  agaricus  pi- 
peratus,  bet  ^*feffcrf(f)Ułamm ,  DJe^Iing.  W  pospolitym  używa- 
niu sa  grzyby,  kozakowie,  biele,  rydze,  posadki.  Syr.  1394. 

'KOŹBA  oi." Kośba.  "KOŻDY,  'KOŻDZIURNY.  1  Leop.  Jes. 
56,   11.  źle  zamiast   każdy. 

1.  KOZERA,  KOZYRA,  y,  z.,  g.  1.  karta  świetna  we  grze,  ber 
Jrumpf  in  bet  Sarte.  Ross.  K03up3,  KOsupeKB  (2.  wierz- 
chna  skóra).  Nie  pamiętam,  jakie  kozery  wyszły,  i  że 
kralka  świetna  jeszcze  u  niego  była  w  ręku ;  niegodzi- 
wie w  tego  maryasza  gram.  Teat.  1,  15.  —  fig.  Iransl. 
Pomoc,  śrzodek,  sposób  dzielny,  wsparcie,  ^iilfe,  Stii^e. 
Wygrała  Wenera  na  Idzie  kozerą,  i  do  niej  jabłko  należy. 
Pot.  Syl.  202.  Znam  z  twojej  cery  Co  pierś  kryje  ,  co 
w  sercu  świecą  za  kozery.  Pot.  Arg.  74.  Co  tu  Poli- 
arch  twojej  przeszkadza  kozerze  ?  ii.  753.  Kiedy  na 
mnie  tą  poszedł  kozerą,  I  ja  z  nim  spólne  rozumienie 
zacznę.  Pot.  Syl.  355.  Już  i  pospólstwo  z  bojaźni  wy- 
kracza,  Mając  takie  przy  sobie  kozery.  Zab.  15,  262.  g. 
Nie  jest  to  tu  bez  kozery.  Teat.  55.  b,  66.  nie  bez  gu- 
za, bez  szwanku,  bez  straty,  nic^t  P^iie  $aarla|[en,  iiii^t 
P^iic  Serliift,  Sopfipaftiieil.  Nie  bez  kozyry  Władysław 
pod  Warną  z  Turkiem  bitwę  toczył.  Leszcz.  Class.  22. 
Wielka  bieda  z  temi  młodymi,  żadnego  dnia  niemasz  u 
nich  bez  kozyry.  Teat.  21,  116.  Już  tu  nie  będzie  pe- 
wnie bez  kozyry.  Zabł.  Zbb.  24.  —  g.  2.  Kozera 
Melon,  karty,  gra  w  karty,  Ś?artciifpiel.  Kozera  sie  nie 
paraj.  Alb.  na  Woj.  21.  2.  KOZERA,  y,  m.,  KÓZERNIK, 
a,  m.,  kostera,  szuler  kartowy,  ber  Jfnrtcnfpteler.  Herb.  Siat. 
528.  Tracą  czas  opilcy,  ożralcy,  kozerowie ,  co  go  po- 
łowicę zaśpi,  a  druga  połowicę  jako  w  błazna  a  po- 
śmiech  obróci.  Rej.  Zw.  103.  Kozernikowi  dasz  karty; 
dziękuje  za  nie,  a  komu  zasię  szkodę  uczyni,  albo  też 
sam  w  koszuli  lezie  spać.  Rej.  Zw.  95  b.  KOZERKA, 
2.,  szulerka ,  bie  Spiclerinn,  ©aimcrimi;  (Ross.  KosupKa 
Taction  de  jouer  a  tout).  KOZERNY,  a,  e,  od  kozery, 
we  grze  świecący,  Jruinpf=  .  Ross.  KOsupHbaS,  (Kosupnue 
canorH ,  gatunek  botów  furmańskicb).  KOZEROWAC  cz. 
niedok.,  kozerami  dokazywać,  triimpfen.  Uoss.  Kosupaib, 
BUiiosupHTb ,  BUKoaupiiBaTb.  KOZERZYSTY,  a,  e,  pełen 
kozer,  Ross.  KosupuciŁ,  »oIl  Jtumpfe. 

KOZI,  ia,  ie,  1)  od  koz  ,  ^\i^m',  Boh.  kozy;  Slov.  kozi, 
kozelćj ;  Sorab.  1.  kofazy,  kozacźe ;  Carn.  koslov,  kosje; 
Yind.  kosij  ;  Croat.  kozij ;  Rag.  kozij;  Ross.  KOdiu;  Hung. 
ketskes.  Kozie  mleko  nad  krowie  jest  zdrowsze.  Kluk. 
Zw.  1,  278.  Kozia  skóra  Boh.  kozyna;  Carn.  kosina, 
koslizhovna ;  Ross.  KOSjiiiHa  ;  Eccl.  ko:;myiih.i.  Kozie  bobki, 
Slov.  kozinec,  ob.  Bobek.  Kozi  bek  Ross.  et  Eccl.  KO^bAO- 
ri\.iciiie,  Ko:;hAoriiACOB«HHie.  Pasterze  zwykli  świniom  dla 
znaku  w  kozi  rog  trąbić.  Haur.  Sk.  61.  Hoc  curasti 
probe .  ej  czyścieś  sprawił,  stoi  za  kozi  rożek  twoja  spra- 
wa. Mącz.  Wsadzono  go  w  kozi  rożek.  Rys.  Ad.  73. 
w  ciasny  kąt  go  wprawił,  er  ))at  i^it  bie  (Snge  getriebcn. 
O  kozią  sierść  się  swarzyć,  próżno,  ni  ocz  ,  co  nie  stoi 
za  pieniądz,  rixari  de  lana  caprina.  Mącz.    Slov.  o  sadło 


KOZIARNIA  -  KOZICA. 


KOZICZNY  -  KOZIEŁ. 


475 


komarowe.  Zarwanie  katu,  co  mi  się  tam  spierać  o  ko- 
zią wełnę?  Teał.  33.  d,  7.  Ocuć  się  przebóg,  czerstwa 
Lecha  młodzi ,  Boć  nie  o  kozią  wefnę  gra  już  chodzi. 
Kchow.  236.  urn  Ślaiferź  33art,  urn  ctroai  ©Icidigiilttijc^.  Ju- 
liana w  Antyocliii  nazywano  kozią  brodą  ,  do  powrózków 
godną.  Sk.  Di.  253.  —  2j  liotan.  Kozia  bródka ,  Sorab. 

1.  kozacźa  habo  koziacźa  broda;  Ross.  K03.iOBa  Bopo4a, 
lepTOBa  Bopo4a,  me.iaMailHiiKi,  tragopogon,  ziele,  sfone- 
czny  mlecz,  wliśnik  ,  gdy  zwiędnieje  kwiat,  i  zawrze  się 
jakoby  w  papie  u  wierzchu,  wydaje  z  siebie  jako  jaką 
sędziwą  bródkę.  Syr.  12-iO.  Socf^lmrt.  Kozibród.  Kluk. 
Dykc.  5,  119. —  Kozia  bródka,  gatunek  bedłki ,  clauaria 
coralloides ,  rośnie  w  lasach,  można  jej  zażywać.  Kluk. 
Dykc.  1,  157.  goździeniec.  Jundi.  568.  ob.  Kozak  grzyb, 
3ieOf«'""^t'  SJcfiliiig,  ciiic  3lrt  cgtnntr  Scfiiuammc.  —  Kozia 
broda,  ulinaria  ,  ilmowa,  ©eiptmrt,  ©eiPMittt.    Kluk.  RoSl. 

2,  250.  Kozi  mlecz  abo  cycek,  chondrilla,  rodzaju  te- 
go jeden  tylko  jest  gatunek  sitowy ,  na  piaskach.  Kluk. 
Dykc.  I,  122.  ŚJarjcnfraiit ,  fictti  SBcgiunrt.  Kozia  rutka 
abo  kokosze  gfówki,  onobrynhis ,  graiiciifpicijcl.  Syr.  827. 
Doh,  gestrabina.  Kozie  jajka,  złotnik,  złotogłów,  ko- 
rzonków ma  mnóstwo  czarnych  ,  cebulowatych  ,  obdlu- 
znycii ,  jako  kozie  jądra,  od  których  nazwiska  dostał. 
Syr.  868.  Jl^p^obillinirj.  Kozi  parsk ,  cepaea  ,  ,C)aviifraiit. 
Syr.  791.  Kozi  groch,  łyszczyca ,  hopyrum  Phaseolum, 
^odiMncn.  ib.  1445.  Kozie  proso  abo  kozia  reż,  HJHi- 
nm  ciiprae,  ©ci^Mlff.  (6.  749.  Rodzaj  jeden  jaskru,  ma- 
jący wiele  korzonków  cienkich ,  długich ,  zowiemy  kozim 
drzystem.  Syr.  874.  einc  21rt  ^a^nenfii^.  Kozia  sałata , 
rodzaj  laktuki ,  samo  rosnącej.  Cresc.  252.  3t'''J<'"f'il'lt- 
Podagrycznik  abo  kozia  stopka,  aegopodium,  ©cipfiijj ,  3'P= 
pcriciilfroiit.  Syr.  112.  Kluk.  Dykc.  1,  9.  Kozilep ,  lada- 
num,  Sobniuim ,  jest  sok  czarnoszary  z  drzewa  jednego,  na 
które  gdy  się  kozy  wspinają  po  latorośli ,  przylepa  im 
wilgość  z  drzewa  do  nóg,  do  piersi  i  do  brody,  którą 
im  doma  zbierają.  Sienn.  H.  223.  Wykł.,  259.  Kozilep  ziele 
abo  chrost,  drzewko,  psia  róża.  Ursin.  Kozilepów  sok 
abo  żywica.  Sorab.  1.  pomedż.  Kozi  korzeń,  doronirum, 
rodzaj  rośliny,  dn  którego  należą  omieg,  babczany.  Kluk. 
Dykc.  1,  195.  ©cmfciiiuiirs. —  5]  Cltirur.  Kozia  stopa,  na- 
rzędzie do  rwania  zębów.  Perz.  Cyr.  2,  191.  ber  Si^Sf"' 
fuP ,  }um  Sfl^nlrei^eii.  —  §.  Astrun.  Kozie  gwiazdy.  Mm. 
Auz.  71.  cnpra ,  capella,  ciii  Steni  im  (Cu^ntiaiiii.  KO- 
ZIARNIA, i,  z.,  stajnia  kozia,  caprile.  Macz.  ber  3'f8f"ftnll- 
Cn.  Syn.  151.  Dasyp.  A  a  o  b.,  Boh.  kozynec ;  Sorab.  i. 
kozowna,  kóźlicźerna;  Rag.  kozarnicza ,  kozostaniscte , 
kozariscte  ;  Croat.  kozarnicza ;  Dal.  kozara  ;  ffung.  ketske 
ól;  Bosn.  kozariscte;  Ectl.  KOsapna.  KOZIARZ,  KO- 
ZLARZ,  a,  m.,  pastuch  koz,  caprartus.  Marz.  ber  3'fOfi'^'rt- 
i?o/(.  kozak ;  Vinrf.  kosar,  kosjipastir;  Carn.  kosar;  Croat. 
kozar ,  kozaricz;  Dal.  Rag.  kozar;  Bosn.,  Slav.  koz^r; 
Eccl.  Kosapt,  K03onac-B  (2.  Talar  Scytyjski).  Sko(o|)aso- 
wie  ,  pasterze  i  koziarze.  Syr.  557.  (KOŻIRLASK  źle, 
zamiast;  Koci  blask  qu.  v.).  KOZIMROD  ob.  Kozia  broda. 
KOZICA,  y,  z'.,  a)  styk,  fuslis  bifurcus  vel  praeferralus 
purgando  vomeri ,  ralla.  Cn.  Th.,  istyk,  bic  SBeutC  ^^fliig- 
reute,   ^flugft^arrc,     cin   laiigcr  Stcdeii  mit    eitiem  brcitett 

Słownik  Lindego  wyi.  X.  Tom  II. 


gifen,  bie  ©rbe  »oii  ber  ^^jlnflfd^aar  arijiiftogeti.  Bok.  kleć, 
wotka ,  bodka ,  botka;  Slov.  płuźina ,  kleće  w  płuhu, 
styk;  źelezo  ,  kterym  płuli  wystruhugi;  Sorab.  1.  wótka, 
pwuzne  klak;  Carn.  otka,  odka,  (cf.  Carn.  kósiza  =  gatunek 
bekasów) ;  Yiiid.  plushna  rozhiza ,  slegazha,  noshiza,  plu- 
shnu  stegnu,  otka;  Croat.  otka,  nosicza  plusną;  Ross. 
KOsaMua,  BoóżKU;  (£cc/.  Koiciujii,  Mnari,  KopoaHi"  kieszeń). 
Slimidus,  kozica,  palica ,  pręt.  Macz.  —  §.  Nasad  pługo- 
wy, bie  l^fliiijftcrje.  Klęk,  kozica.  Ursin.,  Cn.  Syn.  155. — 
b)  Robi  sobie  kozicę  rolnik ,  któraby  nizkich  koł  pługo- 
wych z  tyłu  popierała.  Otiv.  Wirg.  582.  Oracz  opierał 
się  na  kozicy.  Otw.  Ow.  509.  —  §.  fig.  Kozica  mu  pa- 
trzy z  oczu:  gleba,  stiim ,  terrae  filius.  Cn.  Ad.  275.  (nie- 
okrzesany, grundychwał).  Domu  chowaniec  ni  ku  cze- 
mu, jedno  albo  do  "skota,  albo  do  kozicy,  inszemu  się 
nie  godzi.  Glicz.  Wi/ch.  H.  6.  Obleczesz  chłopa  w  gu- 
nię, poznać  przecie  kozice,  chociaż  mu  dostaje  pienię- 
dzy i  klejnotów,  ma  psie  obyczaje.  Bies.  B.  5. —  "g.  Ko- 
zica z  pieniędzmi.  Nar.  Di.  5,  122.  (idiłop  bogaty.)  — 
§.  Jam  tylko  uważał,  czy  on  się  nie  zerwie  do  swojej 
kozicy  na  We  Pana.  Teal.  22.  b,  105.  do  szabli,  Sdbel. 
—  §.  Na  szkutach,  kozice,  widełki,  któremi  liny  lub 
linki,  gdy  się  gdzie  na  chroście  lub  drzewie  zawieszą, 
zrzucają.  Maur.  Ek.  171.  Magier.  Mskr.  KOZICZNY,  a, 
e ,  od  kozicy,  3Jeiitcn  = ,  ^^fliigrciiteii  = .  Stimuhus,  koziczny, 
paliczny.  Macz.  KtJZIDAR  ,  u,  m ,  Tr.,  Ruski  dar,  da- 
wszy upominać  się,  fcljeiifett  iiiib  ipteber  jiiriicfforberii,  cin 
3?cugifd)cś  ©efctKiif.  ' 

KOZIEŁ,  KOZIOŁ,  zła,  m.,  Boh.  kozel;  Slov.  kozeł; 
Sorab.  1.  kozow,  koszów,  kózlik,  (kozlir  gajda,  duda); 
Sorab.  2.  kofol ;  Yind.  kosel  ,  kosou;  Cum.  kósl ,  mer- 
kazh;  Croa<.  kozel,  jaracz,  (oi.  Jary,  jarczak);  Hung.  \i.os, 
ketske  bak;  0«/.  jaracz,  prash,  praaz;  Slav.  jarać;  Bosn. 
jarac,  brav,  (cf.  baran);  Rag.  jaraz ,  jare,  paro,  praż; 
Ross.  KoaejiT,:  1  a)  samiec  kozy,  (cf.  cap),  bcr  3itflt"b'"I< 
@eipi>ocf,  wielkości  barana,  kształtem  podobny  do  niego, 
tylko  że  zamiast  wełny  na  koźle  jest  sierść  krótka ,  twar- 
da, prosta.  Zool.  565.  (cf.  parkacz,  parchotrętny  kozieł). 
O  kozłach,  pobiegać  się,  Yind.  fe  perskati ,  (ob.  Par- 
skać). Kozieł  beczy,  beka,  mccfert.  Dudz.  21.  Jurny  ko- 
zioł. Zab.  14,  27'8.  Kozieł  czyszczony,  eiil  ()C)'(l;iitttiicr 
©eipboct;  nieczyszczony  =  stadnik.  —  U  sarn  samiec  zo- 
wie się  także  kozłem.  Kluk.  Zw.  1,  337.  ber  iRe^fcod. — 
§.  Moralnie:  Kozłv  za  złych  ludzi,  baranki  za  dobrych 
biorą  się.  Brud.  Óst.  B.  10.  bic  Sóde,  bie  ©ottlofeii.  Nie 
bądźcie  nieczyści  jako  kozłowie.  W.  Rost.  Mn.  217.  Z  ko- 
zła stał  się  owcą,  z  turbatora  miłośnikiem  pokoju.  Smolr. 
Ex.  17.  Bóg  cierpi  kozła,  nietylko  barana.  Wad.  Dan. 
165.  Kozieł  wypchnął  barana  od  chleba,  ib.  166.  Doh. 
Prov.  Dela  se  baranem,  a  trka  co  kozel;  baranem  się 
czyni,  a  tryksa  jak  kozieł;  Sorab.  2.  et  1.  Starschi  ko- 
fol, twarżeischi  rog ;  (cf.  im  kot  starszy;  cf.  nałogi  za- 
dawnione ,  zastarzałe).  Slov.  Prov.  Capa  zahradnikom 
sprawit;  comittere  lupo  ovem ,  (kozła  ogrodnikiem  posa- 
dzić). Siedzi  jak  kozioł  z  zawieszoną  brodą,  ani  o  czym 
dobrym  nic  myśli,  jedno  tylko  jako  kozieł  o  kapuście. 
Rej.  Zw.  54.     Toż  a  toź  ,  jak  kozieł,    młota  się  najadł- 

60 


474 


KOZIEŁ. 


KOZIEŁEK-  KOZIK. 


szy  przeżuwając,  powtarzasz.  Pim.  Kam.  101.  Kozieł,  par- 
kacz,  brzydal',  eta  ^nglid)er  5vnl,  ciii  ©eipltoct.  Nazywasz 
mie  wszetecznicą,  ty  koźle,  brzydniku!  Pasł.  Fid.  H4. 
Jak  z  kozfa,  ni  mleka,  ni  wefny.  Hys.  Ad.  20.  (próżny 
ciężar  ziemi,  próżny  chleb;  ni  bogu  świeczki,  ni  dyabfu 
oźoąa).  Niś  ty  orator,  ni  sędzia  zupełny.  Właśnie  jak 
z  kozia,  ni  mleka  ni  wełny.  Żegl.  Ad.  5.  Mewiesk.;  (cf. 
kiernoz).  Próżna  kozła  doić.  Haur.  Sk.  j74.  Eiop.  7. 
Twardy  to  koziel,  nieużyty  jak  kamień.  Źegl.  Ad.  256. 
Wpadliśmy  jak  koziel  w  studnią.  Teat.  53.  d,  5.  (do  gó- 
ry nogami).  — •  Dyabelnie  złe  drogi  ;  najmnej  ze  dwu- 
dziestu kozłów  z  góry  wywróciłem.  Teat.  53.  c.  19.  (ko- 
ziołków ,  23iiV3cU'aumc).  —  b)  traiisl.  Koziel  na  twarzy,  na 
czele «  zmarszczka ,  zasępiona,  zachmurzona  twarz,  znak 
niechęci,  ctii  faiirc^  @c[ic[)t,  bas  maii  jcmanbcn  ir.ac^t.  (Carn. 
koslovna;  Yind.  koslovnna).  Wnet  to  w  niesmak  Jejmo- 
ści, wnet  kozła  postawi.  Łączw.  16.  caperare  frontem. 
sępa  uniarszczyć;  Bosn.  nagruditise ,  napeti  obrrive  [ob. 
Brew',  brwi);  Ross.  ccHiaópeMi  CMOiptib,  (cf.  septembr 
-.  wrzesień^.  Naszemu  staroście ,  nie  patrz  w  oczy  śmie- 
le.  Zawsze  u  niego  chmura  a  kozieł  na  czele.  Simon.  Siei. 
109.  Jak  straszny,  mrukliwy,  mściwy,  sępowaty,  nigdy 
mu  takie  kozły  na  czele  nie  siadły.  Przyb.  Ab.  188.  Bez- 
pieczniej sługom  kozła  ukazować  na  czele ,  niż  drogie 
kamienie.  Petr.  Eh.  106.  To  mówiąc,  oczy  w  chmurze, 
czoło  miała  w  koźle.  l'oi.  Arg.  43.  —  §.  transl.  aliler, 
ul:  Wybić  kozła  =  upór,  krnąbrność,  ociąlność,  zuchwal- 
stwo. Cn.  Th.  ben  Sod  oiiotrcikn,  ben  Starrfinn  tninbi' 
gen.  —  2)  Kozioł  =  gajdy.  Cn.  Th.,  dudy  do  grania.  Wiod. 
bic  23ii(fptcife,  ber  !Dubclfacf.  —  5)  Kozieł  =  kozły  =  pod- 
stawek drewniany,  etn  .'ools^ocf ,  ctn  ©cftcUe  yon  ^oljenicn 
^^flijdcn.  Drewniany  kozieł  z  mocnemi  nogami.  Jak.  Art. 
1,  201.  Kozły  do  robienia  wiązek,  składają  się  z  dwóch 
długich  palów ,  na  krzyż  założonych,  ib.  1,  371.  Ko- 
zły osobliw ie  służą  na  podstawę  przy  piłowaniu  drzewa  , 
kobylice  do  tarcia  drew.  Cn.  Th.  Broń  w  kozły  usta- 
wiona. X.  Kam.  Musieliśmy  czekać  kozłów,  na  których 
most  miał  stanąć.  Birk.  Podz.  16.  palów,  23vu(!cnpjdlile. 
Kozły  w  mosty  się  dają  dla  wstrzymywania  lodów.  Swilk. 
Bud.  32.  izbice,  Ciśbócfc.  —  §.  Kozły  w  dachu,  kro- 
kwy,  bie  Sad)[parrcn.  Przez  wysokość  dachu  rozumie  się 
wyniesienie  kozłów  w  śrzodku  samym  budynku.  Swilk. 
Bud.  109.  Kozieł,  łata,  tram ,  possowa  ,  tignus.  Yolck. 
1009.  ńn  Snlfen.  —  g.  Winda  abo  koziel.  Archel.  5,  18. 
eiiie  Stnbe. — §.  Kozły  rosochate.  T;'.  rogatki,  kobylenie, 
fpanifcfie  iHciter.  —  §.  Kozieł,  kozły  u  karety,  Boh.  ko- 
zlik ;  Yind.  guzhinsku  fedilu  ;  Ross.  kos.iu;  bev  >lut|'d)liOcf , 
ber  23p(f.  Wysokie  kozły  u  karety.  Teat.  22,  121.  Jego 
stangret  tak  siedzi  na  kozłach,  tak  lejce  i  bicz  trzyma, 
jak  do  kontradansu.  Teat.  19.  b,  9.  Kozieł  dźwiga  loka- 
je,  hajduki  łamią  stopień  na  zadzie.  Teat.  43.  c,  55. 
Chciał  pojeżdżać  z  konia ,  ale  niech  on  mię  z  kozła  wozi. 
ib.  59.  Trzech  lokajów  na  koźle  pojazdu  jego  siedziało. 
Gaz.  Nar.  1  ,  230.  Człowiek  ten  nagle  z  pakłaku  do 
bławatu,  z  kozłów  do  karety  przeniesiony.  Zab.  1,  28. 
—  fig.  Jak  się  ma  rządzić,  gdy  we  łbie  spadł  z  kozła 
woźniczka?  Zab.  14,  t,-2.— Herby :  Kozieł;    kozieł    biały 


na  trzech  nogach  stojący,  rogi  po  sobie  zadarte  mający; 
w  hełmie  kozła  takiegoż  pół  niby  wyskakującego.  Kurop. 
3,  27.  ein  SBappen.  Miesiąc  rogami  na  dół  obrócony,  na 
nim  trzy  strzały,  ib.  ein  nnbereś  aBnppcn.  KOZIEŁEK,  KO- 
ZIOŁEK, łka,  m..  Bo/l.  kozlik;  S/ot',  kozia  ;  Sorab.  1.  koz- 
licżk  ;  Carn.  koslizh;  Yind.  koslizh,  koselzh,  koshtrunnzhek; 
Croat.  koźlich,  kozlascze;  Rag.  jarcich ;  Z?os».  jarcicch, 
jarre ;  Ross.  K03.ieH0h"b ;  EccI.  kos.iiiki,  iio^kiiHi|i6,  K03e.iOM; 
1.  a)  iai  Siegendocfdien,  ©eipbodiieu.  Koziełki  po  trzech  mie- 
siącach można  do  trzody  puszczać.  Cresc.  564.  Zarzeze  ci 
koziołka  rocznego.  Lib.  Hor.  78.  Lwy,  jako  koziełki  rę- 
koma rozszarpywał.  Birk.  Zyg.  28.  — b)  Ironice:  Pieszczo- 
tliwe słowo  ;  baranku  ,  rybko,  gołąbku,  ironifd):  S(^(i|rf;en, 
Samm^Cii.  Staiy  rzekł  małżonek:  mój  koziełku  drogi  I 
Pewnieć  mu  przyprawi  ten  koziełek  rogi.  Tr. —  c)  Ko- 
ziołki przewracać ,  padać  na  głowę ,  Siirselbciume ,  23ur= 
5el['5cfe  fc^icpcn.  Boh.  kozelec,  kotriec,  kotrmelec,  kozel- 
cowati;  V(Hrf.  prekuz,  preversliik,  prekuznenje,  fe  preku- 
zniti ;  Carn.  koslez  ; /loss.  KjBbipKaTtca,  nepeKyBupH3"Ti.ca. 
Po  Kozacku  wyskoczę ,  abo  koziołków  z  tuzin  wywrócę. 
Teat.  55.  b ,  02.  Niedźwiedź  nie  tancujeż ,  zaś  kozieł- 
ków  nie  przewraca,  gdy  mu  ten  każe,  kto  go  karmi? 
Gorn.  Sen.  13.  Coż  ztąd  społeczności,  że  kto  prze- 
dziwnie koziołka  skacze?  Zab.  3,  70.  W  koziełki  jak  ku- 
la się  toczył.  Jabł,  Ez.  84.  Proch  z  wieży  tę  chmurę 
rozpędził  chłopską ,  część  jej  wielka  Poszła  w  zad  ,  wy- 
wracając aż  na  dół  koziełka.  Zimor.  239^  —  2)  Kozioł- 
kami możnaby  też  zwać  Łac.  cippos ,  kolca  w  ziemię  sa- 
dzone dla  warunku  jakiego  miejsca.  Warg.  Cez.  198.  ina- 
czej też  niedźwiadki  drewnianerai,  kłody,  ©(lianjpfdMe.  Na 
szkutach  koziołek,  kołek  sękaty  o  kilku  końcach,  na  któ- 
rym sie  podczas  hysu  gary  uwięzują.  Magier.  Mskr.  ein 
nftiijer  'i^flncf  auf  ben  glujjfftiiffen,  urn  ben  bn^^  3"!]feil  ^imm-- 
ben  iinrb.  —  W  kuchni  koziołek,  mątew,  rozsochate  dre- 
wienko do  kłócenia  płynów.  Ld.  ber  !i3uirl.  —  o.  Kozie- 
łek, ptak,  baranek  bekas,  scolopax  gaUiiiago,  ptak  nocny 
śrzedniej  wielkości,  latając  wydaje  głos  drżący  na  kształt 
kozy.  Ład.  H.  N.  80.  bic  ;pimmei'35iei3C ,  (jclbfc^ncpfe.  —  4. 
Bot.  Koziełek,  ziele,  eriphiu.  Cn.  Th.  ciue  3lvt  ."Cta^nenfng. 
Koziołek,  rodzaj  rośliny,  polemonium,  flvic(f).  33albrtaii.  Klak. 
Dykc.  2,  208.  wiołosił.  Jiindz.  162.  Koziełki  ob.  Koźlik. 
KOZIEŁKOWAĆ ,  ał,  uje,  inłrans  niedok.,  koziołki  prze- 
wracać, Boh.  kozelcowati ;  Yind.  fe  prekusniti;  Ross.  Ky- 
BbipKaibCH,  Snrsclbnunic  fcl)ici5cn.  Piesek  z  radości  kozioł- 
kuje. Tr.  —  Transl.  Koziołkować  cyrklem  po  papierze. 
Tr.  K0Z1ELMC.\,  y,  i,  mięso  koźle,  Sieijcnbocfjlcifdi. 
Tr.  KOZIK,  a,  m.,  1.  a)  (cf.  kozica),  ciilter  cxcoriandis 
feris  idoneus ;  hnec  vox  duda  videtur  a  koza  vel  Slavonico 
kuża  pellis.  Cn.  Th.  nóż  do  łupienia  skór  z  bydląt.  \Yiod. 
Kuśpik,  etn  (idjladitmeffcr ,  SKcCcjcrmcffcr.  Krowa  na  kozik 
ostry  sama  się  narazi.  Bardz.  Trag.  361.  Owce  stadami 
pod  kozik  idą.  Piok.  Pob.  B  i  i  i.  Rzeźnik  nad  nami  Stoi 
zawsze  z  kozikiem,  jako  nad  kozami.  Rej.  Wiz.  193. 
Kozik  najostrzejszy  cudze  mieszki  rzeże.  Klon.  Wor.  56. 
—  b)  Cyruliczny  scyzoryk,  scalpellum.  Perz.  Cyr.  1,  180. 
ba«  iWeffer  beś  iffiunbarsti  Zamiast  bistor,  ja  wolę  mówić 
kozik,  bo  to  słowo  w  Polskim  języku  znaczy  nóż  bardzo 


d 


KOZILEK  -KÓZKA. 


KOZIUŁKA-KOZŁOWATY. 


475 


bystry,    bez    najmniejszej    szczerbiny,   jakowych    żydzi  do 
rznięcia    bydJa    używają.    Perz.   Cyr.  2,   321.  —  c)    Yulgo 
łamen  kozik  vt  kuśpik  ,  pro  viii  qttovis  cullello  usurpalur. 
Cn.  Th.  cf.  cygan,  eiil  fd;lc(i)tcv^  9J?cffcr.    Od  kozika  do  no- 
żyka, od  nożyka  do  konika;  od  maJa  do  wiela  ;  nie  za- 
raz się  człek  zepsuje.  Cn.  Ad.  764.;  (od  łyczka  do  rze- 
rayczka) ;  nom  Siciiici:  fćiiujt  mnn  on,  ki)m  ©roCcii  ^ort  man 
ouf.  —  2.  personif.    Mazyaj.     Tr.  ctii  f iimiiicl ,  cii:  ^*flcgcl. 
Wół    się    ociąga,    jakoby    rzeźnika    Mógł   jeść  i  złego  w 
sziachtuzie    kozika.    Kchow.  Fr.  35.     KOZILEK,  Ika,    m., 
kozodzik,  kozodziczyna,   chrościnka ;  kozy  dzikie  postrzały 
w  sobie  leczyć  mają  używaniem  tego  ziela ,  Irayium  pri- 
inum ,  fraxinella  officinarnim.    Syr.  434o.  Slfdjnnirj.     KO- 
ZILEP  ob.  Kozi  lep.     "KOZINA ,  y,  z. ,  mięso  kozie,  3if= 
fleilflcifd).  {Carn.  kosina  =  skóra  kozia,  ob.  Kozi).    Wilk  się 
objadł    koziny.    Ezop.  3.     KOZIOBRODY,  a,  e,  jicgcnlińr= 
tig.     Animon  bożek  koziobrody.   Min.  Iiyt.  2,  508.    KO- 
ZIOGJLOW,  a,  e,  5tcgcnfi'pfifl.  Ecd.  K03er.iaBbiii.    KOZIO- 
GŁOW,    a,  VI.,    capriceps.  IHin.,    avis,  ciii  flcmiffcr  5>PiJcI. 
Cn.   Th.     KOZIOK,  KOZIJOK,  a,  m.,  kamień  drugi,  Ae- 
gophtalmos.  Plin.,   ©ciPilligc,  ciil  6bclftcin,  gemma  caprinum 
oculinn    referens.    Cn.    Th.     KOZIOKI,    KÓZOOKl ,    a,    ie, 
oczu  kozich  ,  sicgciidimig.  Dosn.  higljok ;  Ecd.  kogoomhłih. 
Z    nadętą    miną    kozooki    JP.    Komissarz.    Mon.   74,  400. 
'KOZIOKOPYTNY,    a,  e,    kopyta  koziego,    Eccl.  kosoko- 
nbiTHbiil,  Graec.  (hyów^;  sirgciiliiifig.  KOZIOŁ,  KOZIOŁEK, 
źle     zamiast    kozieł  ,    koziełek.    Diidz..    29.      KOZIOLEP 
ob.  Kozi  lep.     KOZIONOGI,  a,  ie,  jtcgcnfii^tg ,  u.  p.  Ko- 
zionogie   Satyry.    Peir.    Hor.  2,   C  4  6. ,     Cronl.   kozonog; 
Ecd.  K03enorii1.  KOZIOHOŻEK,  żka,  KOZOROŻEC,  żca,  m  , 
a)  antilope,  Boh.  et  Slov.  kozorożec;    Sorab.  1.  kozworo- 
howcz;  Rng.  kozorogh;   Yirid.  divji  kosel ;    Carn.  kamen- 
ski  kosel;   Croat.  kozorog ,  divji  kozeu ;    Hoss.  lioacpora, 
naMeiiHOfl    óapaHi ;    Eccl.  Kosopori);  ber  Stcintoc!,    rodzaj 
szóstego    rzędu    zwierząt    ssących,    trzymających    śrzodek 
między  jeleniami  a  kozami.    Kluk.  Zw.  i,  89.  (cf.  wielo- 
róg).    Są  prędkie  kozorożce,  choć  cienkie  mają  nogi,  prze- 
cie   po    skałach    prędko    biegają.    Paszka  Di.  124.  —  b) 
Koziorożec,    znak    niebieski,    zimowy.    Zebr.    Zw.    25.    /. 
Jichan.  Dz.  11.  capricornus,  fcr  ©tciiibocf,  ńmi  »on  ben  Jtcplf 
^immlifd)en  3c'''I)C"-  "Koziorog.  Dar    Lot.  26.  —  b)  Dotan. 
Koziorożec,  medica,  Siijcrnc,   jedno  z  najpożyteczniejszych 
ziół  na  łąki  siane;  listy  ma  podobne  do  koniczyny,  hluk. 
Bosi.  3,  505.    Koziorożec    zowią  nasi  Bożą  trawką,  fen- 
grekiem,  medyką,  Siirgiiiibilc^  ®rn«.  Syr.    1017  et  1242. 
KOZIOSTOPY,  a,  e,  kozionogi,  jiegciifiipig.    Bieży  za  Nim- 
fami leśnych  S.ityrów  ufiec  koziostopy.  Zab.  1.  183.  Nar. 
Dz.    3,  29.     KOZinOŻEK,    żka,    m.,    koziorogi ,    mający 
rogi  kozie ,  bcr  3i''iJf>ilłiJniigc.    Sylen  kozirożek.  Kor.  hor. 
i 3.     KÓZKA,  i,  z.,  Doh.  kózka,  kozyćka ;    Stav.  kozica, 
Bosn.    kozica;    Bag.  kozizza ;    Croat.  kozicza;    Hung.  kii- 
ketske;  Ross.  K03Ka,  K03oqKa;  demin. ,    1.  mała  koza,  et= 
JlC  flcine  3'f9C-  —  Transl.  Leśne  kózki  --  sarny  małe.  Cresc. 
618  et  023.  flcine  9(cI)C.  —  2.  Kózka,  cerambyx,  bcr  ^oIj= 
lod,  bcr  3in"iicnnann,  53tfanifafer,  rodzaj  chrząszczów,  ma- 
jących pysk  mocny  szczękowaty;  niektóre  z  nich  ruszając 
głową,    przez    tarcie   jej    o  grzbiet,    wydają    skrzypienie; 


najdują  się  w  drzewach ;  u  nas  jeden  gatunek  zowią  cie- 
ślami. Zoot.  169.  —  3)  Kózki  wodne,  łipula,  podobne 
są  do  komora,  łatwo  się  na  wodzie  utrzymują,  mają  py- 
szczek do  brania  pokarmu  bez  kolca.  Zool.  118.  'KO- 
ZIOŁKA, źle  zamiast  kózka,  owad  latający.  Diidi.  31,  bie 
£d)n(lfc.  —  4.  Kózka,  cobilis  laenia,  mała  rybka  mino- 
gom podobna,  w  strumieniach  się  najdująca.  Kluk.  Zw. 
3,  177.  ©tcinbcipcr,  StcinfdimcrI.  KOZLAK,  a,  m.,  bole- 
lus  tiibiilostis,  gatunek  hubki  w  brzozowych  lasach,  można 
go  zażywać.  Kluk.  Dykc.  1,  76.  cine  91rt  £i)d;erfd)ronmm. 
KOŹLĘ,  ęcia,  «. ,  KÓŻLĄTKO,  KOŹLĄTECZKO ,  a,  n., 
demin.,  Boh.  kozie,  kozlatko ,  Slov.  kozia,  kozlatko;  So- 
rab. 2.  kofle ,  koflelko;  Croat.  kozie,  koźlich,  kozlascze; 
Carn.  kosie,  koslęla ;  V(nd.  kosie,  kosleta ,  koslizh,  ko- 
sllzhek;  Rag,  koźlich,  kozlazze,  kozie;  Ross.  K03Jm;  ba3 
3tcflcin,  cin  jmigcś  3ifflfiit'iJcfdKn.  Koza  samica,  kozioł  sa- 
miec, kożlątko  młode.  Kluk.  Zw.  1,  276.  Mięso  koźląt 
równie  smaczne  jak  jagniąt.  Zool.  364.  Młodociane  ko- 
zlatko. Przyb.  Milt.  88.  Biednego  koźląteczka  nie  mam 
z  łaski  twojej.  Falib.  Dis.  D  2.  Głos  Pański  góry  obra- 
ca, że  mu  skaczą  jak  cielęta,  Jak  jednorożców  koźlęta. 
Byb.  Ps.  50.  KOZLĘCINA',  y,  z'.,  mięso  koźląt,  3icflcin= 
flcifc^.  Ern.  1459.  Ross.  KOSjiariiHa.  KOŹLĘCY,'  a,  e,  od 
koźlęcia  lub  koźląt,  3i(flciii=.  Buh.  kozeićj;  Slov.  kozleej; 
Bag.  kozlicij;  Boss.  K03.iaqii1.  Mięso  koźlęce.  Dykc.  Med. 
3,  394.  Skóra  koźlęca  Carn.  et  Ytnd.  kostizhovna.  'KO- 
ZLEC  nijak,  niedok.,  skoźleć  dok.,  kozłem  się  stawać,  na 
kozła  zakrawać,  5iim  3'''0fiit'P(iC  n^crbcil.  Wełna  na  jagnię- 
ciu skoźleje.  Clicz.  Wych.  D  4.  w  sicrć  kozią  się  obraca. 
KOZŁEK,  łka,  m.,  rodzaj  rośliny,  Yuleriana  Linn.  SflI' 
brian.  Kluk.  Dykc.  3,  1 46.  Kozłki ,  ów,  phir.,  Dykc.  Med. 
5,  395.  Boh.  koconaudek;  Boss.  tiiaym, ,  6a;iAbipbaHS, 
3eMH0H  jiaAOKh.  KOŹLI,  a,  e,  kozi  abo  od  kozłów, 
3icgcn  = ,  3'''0f"f""I^  '  •  '^""^-  ^oi\\ ,  koslou ;  Ross.  kosjiii- 
Hbiii ;  Ercl.  K03;iiH.  Rodzaj  koźli  ma  roa^  płaskawe,  w 
górę  podniesione ,  chropowate.  Zool.  363.  bn^  3'''0""'J^' 
fd)lcd)t.  Koźle  ciernie  ob.  Kozłowe  ciernie.  Koźle  ziele  ob. 
Koźlik.  KOŹLIC,  ił,  i,  act.  niedok.,  nakoźlić,  pokoźlić, 
duk.,  kozła  na  czele  postawić,  bic  ©tinic  ninjcln,  cin  fau« 
rcś  (5k|'id)t  m(ld)cn.  (Boh.  kozliti  se',  okozhti  se  parkocić 
sie).  Uczmyż  po  przyjacielsku,  nie  koźliwszy  czoła.  Zab. 
9,  115.  Zubl  Łatwo  serce  odmieni  i  czoło  zkoźli.  Teal. 
46.  c,  55.  Oczy  strasznie  wywraca,  piękne  koźli  skronie. 
Pot  Arg.  137.  "Przecz  się  na  mnie  ostrzysz,  "przecz  ko- 
źlisz  powieki?  ib.  755.  Niebo  się  koźli.  Pot.  Arg.  161. 
zachmurza  się,  bcr  §tmmcl  ['Ojiclit  fid).  KOŹLIK,  a,  m., 
koźle  ziele,  koziełek,  piżnnarya,  hirculus,  35i'ct'C'fraut,  \\\U> 
fcnbcś  ^c^iniini^friut.  KOŹLINA,  y,  i.,  młokicin.i,  wytwi- 
na,  drzewko  małe,  liściem  złotowierzbowi  podobne.  Cresc. 
470.  etne  2lrt  flcincr  aScibcn.  Koźlina,  łoza  gibka  cienka. 
Dudi.  42.  —  §.  "Kozlina  Boh.  kozyna ,  kozlowice;  skóra 
kozia,  eill  3if3CnfcIl.  n.  p.  Koźlina  niewyprawna.  Koźlin 
małych  sto.  Inslr.  cel.  Lit.  KOZŁKI  oi.' Kozłek.  KOZŁ- 
KOWY  ślad,  carpesimn,  9llpcnfraiir,  ziele  kozłkowi  zielu 
podobne,  i  kozłkowego  smaku  i  zapachu.  Sur.  55.  KO- 
ZŁONOGI,  a,  ie  ob.  Kozionogi,  Koziostopy.  "KOZŁOWA- 
TY,   a ,  e ,   na  kształt  kozła ,  tmc^  2lrt  bcr  235(fe ,  SBodiJ  > . 

60* 


476           KOZŁOWIEC-KOZUBIEĆ.  KOZUBATY-KPIĆ. 

Głos  kozfowaty.  Boh.  Kom.  i,  245.    Owieczki  kozlowate  -  trzeba    razem    jednym    wywodzić   w  górę,    krzywią    sie  i 

sztiirkające   jak   kozły.  Tr.    wie  cin  93ocf  ftiiCifl.     KOZŁO-  kozuLieją.   Torz.  Sz-k.   106.    •ROZUBATY,' a,  e,"— o  adv., 

WIEC,    wca,   m.,  koziarz,    n.  p.  Precz  kozłowcze.    Gaw.  krzywowypiikly,    fcl)ief  aiiiSflClTlIt.     Tafle  kozubate,    guziste, 

Sie/.  576.  3icgcii{iiit   KOZŁOWY,  a,  e,  od  kozlow,  ^odi--.  poJrapaiie.   Torz.  Szk.  54. 

Boh.  kozłowy;    Slov.  kozłowy;    Soi-ab.   i.  kózlacze;     Yind.  KOŻUCH,  a,  m.,  Boh.  kozich,  koźeśina  pellis,  futra;  Sorab. 

koslou ;   Croat.  kozlov,  kozelszki,  kozlicbij;   Hung.  ketskes;  1.  kożuch;    Vind.  et  Carn.  koshul),  kersnu,  {Yiud.  koshu- 

lioss.  KOSJOBUii.     Kato  miasto  pościeli  kozłowych   używał  hje,  kosliusbje  ;  Carn.  kosliushovna  =  futra) ;   Croat.  kosijh, 

kożuchów.    Warg.    Wal.  117.    Kozłowy  zamesz.  Instr.  cci.  kedmen,  huntosc,    kerzno,  cbjurak;  Rag.  koxich ,  koxu- 

Lit.  —  §    Botan.    Kozłowe  ciernie,    dragant,    ziele,   tra-  ścina;  Bom^  kosgjuh;  Slav.  churdia;  Ross.  KOJKys-B,  (ko- 

^acflH//i«,  Sotteiboni.  Syr.  677.  Bosn.  kozlac.    KOZŁOWAĆ,  hoh^  skórzany  kitel,  oh.  *Koża ,  skóra);     1   aj  futro  ko- 

ał,  uje,  intrans.  niedok.,  pokozfować  dok.,  jak  kozieł  ska-  zie  ,  owcze,   eili  ©(Jiafpclj,  Sippclpclj-  (cf.  tułub).     Do  sta- 

kać,  ul)enin'itl)i{|  |)cnim  fpringcii,  ?3otfć<fprfMigc  inncdcn.    Dru-  rego  kożucha  nowe  rękawy.  Bys.  Ad.  9.     Chłopu  na  zi- 

ga    ze  swejwuli    i    kozłowania    częslo    poroni.    Opal.    Sat.  mę  potrzeba   kożucha.  Pctr.  Ek.  109.    Kożuch  reniferowy 

4S.    Dzieciuch  nie  myśli,  tylko  o  pile,  o  cydze,  O  graniu,  Kamczadalski  /]os,s.  KyKJSHKa.  —  b)  oiso/.  Futro  ogólnie, 'J.ScIj. 

kozłowaniu    i  próżnych    zabawach.    Opal.    Sat.   75.     'KO-  Królowicowi  Władysławowi,  oddany  był  od  ojca  ś.   przy- 

ZŁOWSKI,  a,  ie,  hircinus.  Mącz.,  son  Socf.     Kozłowski,  wilej,  i  kożuch  nań  włożono  biały.   Tward.   Wl  167.  — 

iego ,  subst.   m.,   nom.  propr.;    Prov.  Starszy  Pan  Kozło-  2;    Transl.  Kożuch  na  mleku  warzonym,    na  kaszy,   cru- 

wski ,    niżeli    Pan    Baranowski,  ob.    Baranowski.     KOZŁY  stula.    Cn.    Th.    ber  "*c!j    niif  bci"  Sliilct).    Bosn.    skorup  od 

plur.,   ob.  Kozieł.    (KOŻNIK  ob.  Kuźnik,   Kośnik).    KOZO-  mljeka;  Ross.  n-fenna,   ntHOiKa.    KOŻUCHÓW,  a,  in.,  mia- 

CHŁOP,  a,  m.,  półczleka  pólkozfa,  \)a\b  SJciifcl)  tinlb  23prf.  sto    w  wielkiej   Polszczę,    po    niemiecku    grcijftabt.    Klecz. 

Bożek    Pan  kozochłop.  Gaw.  Siei.  576.     KOZODOJ,  oja,  Zdań.  27.     KOŻUCHOWAĆ    cz.  niedok.,    szczepić  drzewa 

m.,  {Boh.  kozodog);  a)  koziarz,  ciii  BifflclHrt-    Tych  słów  za  skórę    tylko,    bic  Sniimc  pcIjCii ;    (Carn.  pelzati ;    Yind. 

kozodojowie  oni  nie  pojęli.  Zimor.  Siei.  225.  —  b)  Hist.  peuzhat,  vziepuvati,  prevfaditi,  prevfajati).  KOŻUGHOWA- 

natur.    Ptak,  caprimtilgus ,  w  naszym  kraju  wielkości  ku-  NIE,  ia  ,  n. ,    kożuchowanie  drzew,  hai  £'CUlixtn  bcr  SdU" 

kutki ,  lata  w  nocy;  dawniej  mniemano,  jakoby  ssał  ko-  nif,  bn^  *).icl5Cn,  jest  szczepienie  za  skórę  tylko.  Kluk.  Rośl. 

zy.  Zool.  255.  ber  Bieijciimelfcr ,  ©eiemelfer,  Jindjtrabe.  (d.  i,  102.,  Bot.  89.  KOŻUCHOWIEC,  wca,%n.,  mól,  tiiiea  pel- 

ślepowron).    Sorab.    1.    kozow    doyicżer;    Bosn.    kozodoj ;  liunella,  bie  ^^cljmabc,  ^(cljffljnbc,  motylik  maleńki,  zanocnica, 

Carn.  podhujka  ;   Croat.  kozodoy,  kozodoj,  kozomuz;  Roas.  którego  liszki  wielkie  szkody  czynią  w  futiMch.  Kluk.  Zw. 

KOSOAOtt,  jejeKi,  no.ijnoiiHiiHT),  'lypiiiiKa.     Kozodoj  przy-  4,  532. 

kro  zgrzyta,  kania  skrzypi,  kawka  kwacze.   ToŁ  Saut.  89.  KOZULA,  i,  z.,  KOZULKA,  i,  ź.  zdrobn. ,  motowąz  ,  węda 

Mon.    15,    589.     KOZÓDZICZYNA,    KOZODZIK  ziele    ob.  z  kilką  haczykami,    na  osobnych  sznurach,  do  głównego 

Kozilek.    KOZODRZA,  y,  ź.,  zdzieranie,  zdzierstwo,  6cl)iii=  sznura  przywiązanych.    Włod.   Najlepsze  wędy  są  podwój- 

berei) ,  (Srprcffillig.     Będąc    własnej    ojczyźnie  na  kozodrzy.  ne,    u  nas    kozule    zwane;    takich    trzeba    na    szczupaka. 

Birk.  E.iorb.  li.  Croat.  kozoi]ec  cuprarnm  excoriator.  *K0-  Kluk.  Zw.  5,  134.  eiil  boppeltcr  3(iigd{)nffil,   ciiie  ?lmjel  mit 

ZOJELEN ,    ia ,  ?», ,    Irngotaphus ,    hircocenus.    Chmiel.   1,  jiuci)  SBibcrliafciI.  (Ross.  Kosyja  w  Syheryi  sarna). 

591.    ber  3iC0f"^'■l'|tt^     'KOZOLUB,    a  ,  m. ,  ryba,   sargus,  KOŻUSZEK,  szka ,  m.,  dernin.  nom.  kożuch,  cin  ^^cljdjeii,  cin 

która    postrzegłszy    na  brzegu  kozę,    do  niej    wyskakuje.  flcincr  l^clj.     Małemi    kożuszkami  baraniemi  się  okrywają. 

Chmiel.   1,  655.     'KOZOMOH,   a,  m.,  Croat.   kozomor  ve-  Warg.   Cez.   140.    Młódź  skołorzywa,   za  którą  trzeba  wo- 

ter    Boreas.     KOZOPAS,  a,  m. ,  Gatv.  Siei.  576.  koziarz,  zić    pierzynki    abo    kożuszki  i  puchy  łabędzie,    ażeby  się 

pastuch   kóz,  ber  3'"t!''"l''l"t-     KOZORODNY,  a,  e,  rodzący  tak  wysypiało  dziecię.  Jabł.  Buk.  H  2  b.    Kot  myszy  gro- 

^o'-y>   Siegcncrjengenb.   Croat.  et  Rag.   kozorodni.    KOZORO-  zi :  dostanieszli  mi   się  w  zęby,  zemknęć  kożuszka.   Czach. 

ZEC  ob.  Koziorożec.    KOZOROŻNIK,  a,   ?n.,  ziele  to  i  ko-  Tr.   K  4.  —  g.  Pannę  pchła  ukąsiła  w  słabiznę  pod  brzu- 

zim  parkiem  nazw-ać  możem,   od  przykrego  zapachu.  Syr.  szck,  Wnetże  ją  panna  spłoszy,  pchła  skoczy  w  kożuszek. 

1545.  hipericum  hircinum,  ftinfcnbc^  So^nnniSfrant.  Bies.  6,  5.    (wyraz  rozpustny,    za  obrosłość    części  wsty- 

KOZUB  ob.  Każub.  dliwych). — Botan.  Brytanika,  ziele  Brytańskie,  Panny  Maryi 

KOZUBALEC,  Ica,  m.,  okup,  z  Hebr.,  (cf  kubana,  cf  rem-  kożuszkiem  zowiemy,  nnfer  gfiTlt"  ^^%  Syr.  1255. 

Łochem);  bic  ?i'śfanfuiig,  toi  ioitanUn.    Dziś  lada  żuchwa-  KOZYRA  ob.  Kozera, 
lec,  Lada   ciura  wyciąga  z  żyda  kożubalec.   Pot.   Zac.  85. 

Siła  bogatych  najduje  sie  miedzy  żydy,    a   przecie    kożu-  K    P, 
balec  dają.   Pot.    Sgl.  490.,  Śoimt.  21.     KOŻUBALSKl ,  a, 

•e,  n.  p.  Arzeruniczyk    umie  ubrać  konie  od  fozy  gdzieś  KPAć,  ał,  a,  act.  niedok.,  wykpać,  zekpać  dok.,  kpem  ko- 

starej  W  kożubalskie  dywdyki,  janczyki,  czołdary.    Tward.  go  nazywać,    łajać  mu,  cincn  nuśbnnjcn.     Zobaczysz,  jak 

VV^.  201.?  [od  Kożubalców,  Kojsubulińców,  szczepu  czer-  cię    będzie    kpał.     Kł'IĆ ,    ił,  i,    intrans.    niedok.,    drwić, 

kieskiego,  2).                               ^  szydzić  z  kogo,    Elijm.  kiep',    cincn  fd^rmibcn ,   }um  Seficn 

KOZUBEK  ob.  Każubek.    KOZUBIEĆ  nijak,  niedok.,  kozuba-  \)ahtn ,    nccfen",    \ii)    iibcr    i^n   hiftig  mact)cn ;    Yind.   kujatife, 

tym,    krzywowydętym    się  stawać,    cinc  fmnime  linb  fdjiefe  kiehati,   faikati,  kuditi;  Ross.  rpymiib ,  uuraHiiTb ,  nouu- 

Slu^bc^nung    bcfommen.     Dla    własnego    ciężaru,    że    tygle  ranHit.    Możesz-li  wytrwać,  gdy  będę  kpić  z  ciebie,  Pro- 


KPICA  -  KRACZAC. 


KRAGZOCH  -  KRADZIEZCA. 


477 


szę  cię  do  siebie.  /.  Kchan.  Fr.  41.  Boga  bluźnili,  z  lu- 
dzi kpili  na  urząd.  Oss.  Sir.  8.  Muzyk  muzyka  szanuj, 
dworzanin  dworaka  ,  Nie  kpij  duda  z  balwierza  ,  ni  woźni- 
ca z  żaka.  Dzwon.  Siat.  A  5. ,  Mat.  z  Pod.  A  5.  KPICA, 
y,  ź.  —  fem.  nominis  kiep',  ladaco  kobieta.  KPINA ,  y, 
m.  et  z.,  ob.  Kiepek,  ni  w  pięć  ni  w  dziewięć.  KPISKO, 
a ,  n. ,  intensiv.  nom.  kiep',  kiepstwo ,  ^unfc^fott,  .C»imb'?= 
fiiłtere^.  Pol.  Jow.  2,  32. 
Pochodź,  pod  sfowem  Kiep'. 

K  K. 

KRA ,  y,  z. ,  szyba  lodu  na  rzece  pływająca ,  ciiic  Gi-^fiollc. 
(Boh.  kra;  Sorab.  2.  schrcsch,  szresch,  (ob.  Sreź);  Vind. 
kora  ,  friesh ,  dern ,  frieshen  hod ,  kora  terg ,  korę  łom, 
hod  friesha ;  Slav.  ledenica;  Croat.  szresb ,  kreje;  Ross. 
B3Kpoii ,  .ibjnna  :  Eccl.  Kpa  luii  iiKpa  .Tejanaa  na  B04t ; 
cf.  ikra;  cf.  Lat.  crustaj.  Most  pod  Toruniem  nialo  nie 
na  każdy  rok  kry  psuja.  Gwagn.  564.  —  g.  Gruba  cliniu- 
ra ,  cinc  bicfc  łBoIfc.  Gdy  na  samym  zachodzie  za  grubą 
krę  czarną  i  obszerna,  abo  obfok  słońce  zachodzi,  deszcz 
pewny.  Haur.  Sk.  101.  —  §.  Kra,  kostka  martwa,  ciiie 
Bcv|idrtete  Sriifciitjcfdmnilft ,  ( Yind.  ikra ,  vraten  tvur).  Kra 
jest  puchnienie  śledziony.  Sienn.  Bej.  Ojjuchnienie  śle- 
dziony krą  zowią.  Sienn.  567.  Twardości  nabrzmiałe  w 
bokach,  krami  pospolicie  zowią.  Syr.  124.  Ziele  to  kre 
abo  twardość  z  nabrzmieniem  leczy.  Syr.  43.  Mola ,  nie- 
jaka sztuka  ciała  niekształtowna  ,  która  pod  czas  w  ży- 
wocie niewieścim  w  macierzyznie  krom  plemienia  męzkie- 
go  roście,  kra  zowią  niektórzy.  Macz.  Mola,  kra  albo  w 
macicy  zatwardzenie.  Sienn.  Hej.  Kto  ma  bolenie  w  le- 
wym boku,  w  śledzionie,  abo  krę,  abo  natwardzenie, 
niech  przyłoży....  Sienn.  20o.  Spicz.  117.  Woda  Dru- 
żbacka  krę  i  guzy  twarde  zmiękcza.  Petr.    Wod.   16. 

KRAB,  u,  m.,  brachyurus ,  ik  SraMie  ob.  SIMg.;  gatunek 
raków  rzecznych  i  morskich ,  podobnych  nieco  do  pają- 
ków. Aliik.  Zw.  4,  151.  KRABORAK,  a,  m.,  parasiliais, 
rak  morski,  mający  goły  ogon.  Khik.  Zw.  4,  155.  ber 
Sralidcnit. 

'KRAĆBIERST,  u,  ni.,  z  Niem.  bic  Śrngbiirfte.  Złotnicy  mie- 
wają szczotkę  jedne  z  drolu  mosiądzowego  ,  która  krać- 
bierstcm  zowią.  Sleszk.  Ped.  345.  Rzecz  posrebrzoną 
'kratzbierstcra    wytrzyj  czyście.  Sienn.  604. 

*KRACE  oh.  Krece. 

KRACIASTY,  KItACISTY,  a,  e,  KRACI.ASTO  nrfc.  cnncellalus. 
Macz.,  w  kraty,  kratą  opatrzony,  iJCijittrrt;  Yind.  fpletc- 
nizhen  ;  Soi'ab.  1.  gitterwanć,  zaleszeczwane.  Ptaszek  za- 
warty w  kraciastej  klatce  po  prącikarh  skakał.  Toł.  Saiit. 
52.  Silnia,  wahadłem  kraciastym  zwana,  pendicuUan  cra- 
iiculaliim,  ma  w  sobie  różne  pręciki  żelazne  i  mosiężne. 
Nub.  Mech:  ^ZA.  Drzwi  kraciaste,  eiiic  ©iiltcitliiirf.  KRA- 
CiC ,  ił,  i,  ad.  niedok. ,  zakracić  dok.,  kralą  ogradzać. 
Wiod.,  Cn.  Th.  umgittcni,  mit  eintm  (Sittcr  umijcbcii;  Croat. 
resselku  posztavlyam. 

KRACZAC  się  recipr.  niedok.,  stąpać  rozkraczając  się.  Włod., 
(Elym.  krok) ,  mit  grcPeil  ScŁrittCii  fdircitcn.  Rozkraczając 
się,   kraczająo  się  chodzić,  lenlis  passibus  iucedere.   Cn.  Th, 


945.     KRAGZOCH,    a,  m. ,  brukowiec,    ciii  1*fla(łcrtrcter. 
Włóczęgowie,  łazękowie,  kraczochowie,  ignavi  oscilabundi, 
qui  per  vias  luirici  et  lenlis  passibus  incedunt.   Cn.  Th.  945. 
KRACZĘ  ob.  Krakać. 

KRADAĆ,  KRADNĘ  oh.  Kraść.  'KRADKIEM  adv.,  kradzieżą, 
ukradkiem,  iicrftoljllicr  2Bcife.  Czasem  też  i  heretycy  mię- 
dzy katolikami  kradkiem  ten  sakrament  brali.  Sak.  Persp. 
2l".  KKADMCA,  y,  z.,  ziele,  Tasznik  qu.  v..  Tr.  KRA- 
DNIENIE,  ia,  n.,  subst.  verb.  kraść,  bila  ©te^Icn ;  ob.  Kra- 
dzież. KBADOMY,  a,  e,  KRADOMIE  adr. ,  skryty,  »er. 
ftplilctl ,  bciildicfi;  {Boh.  kradmo;  Croal.  kradom).  Nie  chce 
przyzwoite  go  wstępu  ,  lecz  na  wzgardę  Woli  obrać  przez 
parkan  kradome  przeskoki.  Przyh.  Mili.  107.  Mnie  Bogu 
zjawione  jest  słowo  skryte,  i  jakoby  kradomie  przyjęło 
ucho  moje  szeptanie  jego.  Leop.  Job.  4,  12.  (potajemnie. 
Bibł.  Gd.).  Kradome  jedzenie  Eccl.  Kpa4oa4euie ,  a/ienie 
Bsararo  laiiHO.  KRADYWAĆ  frequ.,  ob.  Kraść.  KRA- 
DZIESKI,  a.  ie,  kradzieżny,  zbójczy,  bicbifd),  ocrftp^len. 
Kradzieskie  nieprzyjacielskie  urywki.  Star.  Pob.  A  2.  'KRA- 
DZIESTWO,  a,  ».".  KRADZIEŻ,  y  i,  Boh.  et  Slov.  kra- 
deź;  Sorab.  2.  kschadnene;  Bosii.  et  Rag.  kraghja;  \ind. 
kradva  ,  kradenje,  okradva  ,  okrastvu  ,  vkradenje  ,  tatnia, 
tatvina,  tatinstvu;  Croat.  krają,  tatbina,  kradenye,  latbin- 
ztvo;  Carn.  tatvina  ;  Dal.  kragya,  lupesina,  lupechtvo,  lu- 
peschina ;  Hung.  lopas,  (cf.  łupież);  Ross.  KpaJKa,  Kpa^b- 
6a  ,  noKpaa;a,  BopoBCiBO,  laiLCTBO,  laitóa,  jhocł,  xii- 
iHHii'iecTBO  ;  Eccl.  Kpa4e6cTBo;  —  a)  kradnienie  ,  bcr  5)tcb- 
ftabl,  \>ai  Stctlcit.  Kradzież  w  ogólności  jest  uniesienie 
pokątne  dobra  cudzego  bez  woli  pana.  Oslr.  Pr.  Cyw.  1, 
362.  gdy  kto  komu  bierze  potajemnie  rzecz  jego  własną 
nad  wolą  jego.  Karuk.  Kat.  551.  Jeżeli  co  własnego  bio- 
rą drugiemu,  to  kradzieżą  zowią;  jeżeli  zaś  co  pospoli- 
tego wezmą,  to  skarbokradztwem  nazywają;  zaprowadze- 
nie wolnego  człowieka  albo  sługi  w  niewolą,  to  ludo- 
kradztwem  mianują,  a  wzięcie  jakiej  rzeczy  świętej  świę- 
tokradztwem zowią.  Kucz.  Kat.  5,  162.  Kradziestwa  ża- 
den nie  zrozumiał  tego.  Otw.  Ow.  91.  Złodzieja  na  kra- 
dziestwie  zastano.  Radź.  E.cod.  22,  2.  (przy  podkopywa- 
niu. Bibl.  Gd).  W.  Post.  Mn.  501.  Nie  wiem,  co  u  dya- 
bła,  tak  się  teraz  kradzieże  zagęściły!  Teat.  7,  100.  Rza- 
dko się  kradzież  nada  kradnącemu.  Kras.  Antym.  41.  Nie 
zawsze  wielka  kradzież  złodzieja  straciła.  Simon.  Nagr.  121. 
Kradzież  mała  Eccl.  larbóima.  —  b)  Kradzież,  rzecz  ukra- 
dziona, Ross  TartóiiHa,  choci;  Eccl.  KpajKa,  Kpajenaa 
Bem^B ,  H<i  GlcftoMnc ,  ber  Sicbfta^I.  U  żydów  szukać  ku- 
pionych kradzieży.  Pot.  Zac.  9.  Co  za  śmiałość  przyznać 
sie  do  kradzieży,  i  chcieć  ją  u  siebie  zatrzymać.  Teat.  7, 
108.  _  Kradzież  świeżo  przy  kim  znaleziona  =  lice.  KRA- 
DZIEŻĄ adv.,  kradzionym  sposobem,  ukradkiem.  Cn.  Th. 
kradomie,  btctiifd;cr  3Sci|'e ,  burd;  SicbftaM;  Boh.  kradmo; 
Sorab.  i.  zkradżu  ,  skradżi,  zkradżne ;  Sorab.  2.  kschajźi, 
kschajżu,  kschażu  ;  Yind.  vkradlivu  ,  skriva,  skriushi ,  ta- 
linsku;  Croat.  kradom,  lupcski,  talbenem;  Eccl.  hpajeÓHO, 
yhpa,iKOio.  •KBADZIEŻGA,  y.  m.,  'KRADZIEŻNIK,  a,  m., 
lioh.  kradce,  zloileg;  Yind.  kradnik ,  kradlivcz,  kradlovez, 
kradluvauz,  okradiiik,  tat;  Croat.  l^l;  £cc/.  Kpa4yii'B,  Bopi, 
Tiiib ,  aiiuiciiHnm ;  złodziej,  bcr  Stel'.     Zbójcom,  kradzie- 


478 


KRADZIEŻNOŚG  -  KRĄG. 


KRĄG. 


znikora,  i  domów  cnolliwych  najozdnikom  nad  nami  wy- 
dziwiać dopuszczasz.  Krom.  623.  Kto  drzwiami  nie  wcho- 
dzi do  owiec,  ale  inędy,  ten  jest  kradzieżnik  i  łotr.  Farn. 
152.  Odym.  Św.  Oo  o.  w  rod:.;  :eńsk.  /{oss.  Kpa4CÓHima  , 
KopoBKa  złodziejka.  KriADZIEŻNOŚC,  ści.ź. ,  skłonność 
do  kradzienia,  furacilas.  Tii.  Cli.;  Yind.  kradlivost ,  kra- 
dloshelnoijt;  Siclicśfiiiii ,  3fcigimt!  511111  StcWcii ,  Sicbcrec. 
KRADZIEŻNY,  a,  e,  Croat.  kradiyiv,  lupeslyiv ;  Yind.  kra- 
dliii,  talinski,  tatoun;  Hoss.  Kpa4.iHBbiH:  EccI.  Kpa4c6HbiH; 
kradzieży  służący,  kradzieski.  Cn.  Th.  Sielieś  ■■ .  n  p.  Kra- 
dzieina  sztuka.  —  §.  Skłonny  do  kradzieży,  ticlnf^',  811111 
Stcblcii  G''"'''flt,  t'Cl'eit,  fcrtiij.  n.  p.  Przed  sługą  kradzie- 
znym  żadna  rzecz  dolna  zawarta  być  nie  może.  J\uc:-. 
Kai.  o,  IG?.  KRADZIONY,  a,  e,  parł.  perf.  verb.  kraść, 
Boh.  kradeny;  Sorab.  1.  zkradżne;  Yind.  sakraden,  vkra- 
den ;  Hoss.  TaTCÓHUfi,  TaTbCTeeHHuM ;  a)  gcfto^Icii.  Mówi 
głupiec :  wody  kradzione  słodsze  są ,  a  chleb  kryjomy 
smaczniejszy.  \V.  Prov.  9,  17.  dulces  aquac  furtivac.  Kra- 
dzione rzeczy  smaczniejsze.  Cn.  Ad.  563.  Smaczny  chleb 
kradziony.  Hys.  Ad.  62.  Smaczne  kradzione.  BurL  A  o. 
(smaczniejsze  cudze,  niż  swoje).  W  mym  ogrodzie  perz 
tylko,  u  mnie  pole  płonę,  Muszę  w  cudze,  wszak  mó- 
wią :  smaczniejsze  kradzione.  Gaiv.  Siei.  372.  Kradzione 
kupić,  pieniądze  zgubić.  Rys.  Ad.  52.  Kradzionym  spo- 
sobem =  kradzieżą ,  ukradkiem.  Cn.  Th.  bicbifc^cr  2Bcifc. — 
b)  Kradziony  =  kradomy,  sekretny,  skryty,  tajemny,  i'CVftl)^ 
Icti.  Rad  się  Jowisz  kradzioną  bawi  miłością.  Bard:..  Trag 
571.  Tajemnym  kradzionym  przyjechaniem  wszystkiemu 
zabiegł.  \Yurg.  \Yal.  I  Al. 
KRĄG,  ęgu,  ("krągu),  m.,  Boh.  et  Slov.  kruh  annulus;  Hung. 
kerengo;  Croat.  krug,  okolische,  oblina ,  kolobńr ;  (cf. 
Yind.,  Carn ,  Rag.  kruh  panis,  chleb) ;  Bosn.  krugh,  okrug, 
kollobar,  okrusgenstvo ;  Rog.  krugh,  okrugh;  Ross.  Kpy- 
rOBHHa,  KpyroseHbKa;  EccI.  Kpi'ńxii.io;  {d.  Lat.  corona,  cf. 
Germ.  JUMiJCll);  1.  obwód  okrągłej  rzeczy,  okrąg,  koło, 
ber  Uiiifrei^,  Ser  ^xńi.  Krąg  koła  wozowego.  Mars  ogni- 
sty krąg  obiegu  swego  prawie  w  dwa  lata  odprawuje. 
Beczkę  kręgiem  nachylić.  7r. ,  (krajem).  Krąg  koło  mie- 
siąca, ber  i)pf  urn  ben  S!hiiib.  Aktorowie  czynią  krąg  na 
teatrze  ze  stron  przeciwnych ,  obracając  się  plecami  je- 
den do  drugiego.  Teat.  32.  c,  56.  fje  ft^licpcii  riidanut^ 
cilien  iVcńi.  Kamieniec  strwożysz  bllzkitn  wojska  ciągiem, 
Obegnawszy  go  w  koło  krągiem.  jahl.  Buk.  A  3.  Co  je- 
dno strzelby  ma,  krąg  królestwa  wszystek,  miał  na  spi- 
sku u  siebie.  Star.  Yot.  D  4.  Krąg  czyli  okrąg  świata 
EccI.  jiipcKiil  Kpyri ,  BLCłc.ieii.AiA  ,  B04H03eMHuii  uiap-b.  — 
§.  W  krąg  adv.,  na  około,  riiiib  ^mim,  iii  bie  3iiiiibe,  im 
ilreifc^  Yind.  okrog,  vokrog;  Ross.  KpyroMi,  BOKpyri.  W 
krąg  obracający  się ,  krążący  EccI.  KpjTOHOCine.ibHori.  W 
nocy  obóz  w  krąg  kopać  poczęto.  Papr.  IV.  2,  95.  Cze- 
kał, dokąd  nie  dobudował  muru  miasta  w  krąg.  Leop. 
3  Reg.  3,  1.  (w  około.  Bibl.  Gd.).  —  Krągiem  =  id.  n.  p. 
Na  świecie  wszystko  krągiem  idzie.  Pelr.  Pol.  2,  227. 
(koleją).  —  Zważ  jeno  krąg  rzeczy  coraz  do  siebie  po- 
wracających, a  ujrzysz,  że  nic  na  tym  świecie  ostatecznym 
nie  ginie  zgonem,  lecz  koleją  zapada  i  wstaje.  Pilch.  Sen. 
list,  289.  krążenie,  kolej,  kołowanie.  —  g.  Kręgi  powro- 


zowe ,  wężowe  <  zatoki,  wężyki,  krańce,  koła,  fcl;liii(jenbe 
Sretfe,  iii  bie  eiii  6cil  gclegt  wirb,  obcr  iii  bie  fid;  ciuc  6Ą!an= 
ge  friimmt.  Człowiek  kłamliwy,  jakoby  śliski  a  zwity  wąż, 
w  rozmaite  się  kręgi  zwija  i  rozwija ,  splata  sie  w  one 
trudne  i  niewysnowane  węzły  Gordyusowe,  i  kręci  się  w 
ogniwa  i  prządziona  rozmaite.  Weresz.  Reg.  115.  Już 
tu,  już  owdzie  krocząc,  różne  wije  kręgi.  To  wprzód,  to 
w  tył  się  cofa,  unikając  cięgi.  Toł.  Saut.  35.  (cf.  kluczki, 
kluczkować).  Wedle  zwyczaju  wąż  spokojnie  się  w  krągi 
zwinął.  Warg.  Wal.  24.  —  §.  Transl.  W  kręgi  ująć  =  w 
krygi ,  w  kleszcze,  hamować,  krócić,  (inmmcii,  bćiiibigetl. 
Ten  sobie  nieprzyjaciel  tęgi  ,  Który  nie  może  żądze  ująć 
w  kręgi.  Groch.  W.  5i0.  W  kręgi  żądzę  ująć.  J.  Kchan. 
Dz.  78.  Statut  każe  żołd  płacić,  skoro  was  za  granice 
wyżową;  gdyby  się  to  tak  rozumiało,  aby  gdy  żołdu  nie 
sianie,  cnota  wasza  miała  się  tym  kręgiem  hamować,  trze- 
baby  prawo  takie  znieść.  Jan.  Oksz.  H  2.  (żeby  się  wstrzy- 
mała w  takim  ograniczeniu).  —  g.  Kręgi ,  warstwy  we- 
wnątrz w  drzewach,  bie  iJfiiigc  ober  5al;rc  im  ^loljc,  im 
Saiuiic.  Ross.  KpH*^  ,  bpa^iiKj ,  i;paa<iiiui-'  warstwa  (Kpa- 
jKeeiina  łupnę,  szczepne  drzewo).  Dab  ten  miał  trzysta 
lat,  i  naliczyłem  od  drzeni  do  brzegu  483  kręgi  czyli 
słoje.  Pam.  53,  1,  411.  —  §.  Kręgi  =  kark,  tai  ®md, 
ber  3?actcn.  Tylna  część  szyi ,  kark  abo  kręgi ,  cervix. 
Kirch.  Anat.  3 ,  (cf.  krzczyca).  Podgardłek ,  karki ,  kręgi 
w  szyi,  jugiilinn.  Yolck.  440.  Z  drabiny,  na  której  na  brog 
lazł,  spadłszy,  kręgi  połamał.  Krom.  587.  Nasi  prawie 
nad  kręgami  nieprzyjaciela  pierzchającego  wieszali  się.  ib. 
716.  (nad  gardłem,  nad  karkiem,  nad  głową).  Sles  ca- 
pite  obsti/jo ,  weź  głowę  na  kręgi ,  jakobyś  miał  jaki  stos 
a  uderzenie  głową  uczynić.  Mącz.  fciiicil  Sppf  niiffc^eil. — 
2.  Krąg  :  koło  pełne,  szyba  okrągła;  EccI.  ui.ipi,  i|EtTT., 
ciiie  Sdjeifte.  Boh.  klub,  frćek;  Rag.  svark;  Bosn.  kotrrigl, 
yrriti^ka,  trok,  trotur;  Yind.  wernza;  Ross.  upyrjbiiui, 
Kpyr.iaiii.  Discus ,  okrągła  szyba  ,  kamienna  ,  miedziana 
abo  żelazna ,  którą  przedtym  grawali  młodzi ,  jako  u  nas 
przed  czasy  chłopstwo  krąg  wpośrzód  wsi  zwykli  grawać, 
kijmi  kręgu  pobijając.  Mącz.  Krąg  drewniany  albo  kru- 
szcowy, którym  się  w  starożytności  w  ciskaniu  ćwiczyli. 
Żabi.  Roz.  84.  Krąg  kamienny  płaski,  klórym  w  Gre- 
ckich i  Rzymskich  igrzyskach  do  mety  rzucano.  Mon.  70. 
76.  (Bosn.  kotrrit;ljatise  ,  koturati  ludere  trocho).  Ci  łuk 
ciągną  lęgi ,  Ci  robią  dzirydami ,  ci  rzucają  kręgi.  Dmoch. 
II.  59.  Kręgiem  kamiennym  od  Apollma  ciśnionym,  był 
raniony  w  głowę.  Olw.  Ow.  522.  Ciało  do  pracy  za- 
prawiamy pasowaniem,  szermowaniem,  krągiem,  piłą. 
Petr.  Pol.  2,  549.  t.  j.  rzucaniem  kręgu  ,  grą  w  kręgi , 
bOy  Sd)ci(iCiiiiierfCii.  Starzałemu  pójść  na  teatrum ,  ob- 
chodzić kręgi  zawodnicze  ,  nie  masz  wstydu  ;  a  jabym 
się  miał  wstydzić  chodzić  do  filozofa?  Pilch.  Sen.  list. 
2,  239.  (igrzyska  zawodnicze).  —  Krąg  .  wosku ,  eiitc 
SBa^źfcftcibc ,  ciit  3fiacI)Ślii)bcn. —  Będzie  on  trwał,  póki  krąg 
wdzięczny  1  rość  i  niknąć  będzie  miesięczny.  J.  Kchan. 
Ps.  103.  bie  ©i^cifce  beź  SKoiibeŹ.  Imię  na  wieki  jego  nie 
zgaśnie,  Dokąd  słoneczny  gore  krąg  jaśnie,  ib.  104.  bie 
Spiiitciif(^ei['e.  Fortunę  na  kręgu  malują.  Jag.  Gr.  Ab.  (cf. 
koło  fortuny).  Garncarz  sprawował  robotę  swoje  na  krą- 


KRAGAŃCOWAG  -  KRAINKA. 


KRAINSKI  -  KRAJ. 


479 


gil  swoim.  Radz:  Jer.  18,  3.  Dudn.  (on  robił  na  krągu. 
3  Leop.  na  okrągu.  1  Leop.).  Tygiel  na  kręgu  ganczar- 
skim  bywa  toczony.  Torz.  Szk.  63.  bie  Jópferfdietbc ,  ob. 
koło  garncarskie.  ("KRAGAŃGOWAć  ,  ał,  uje,  inlr.  nie- 
dok.,  n.  p.  Cliironomus  rękoma  uczy  kragańcowaó  abo 
kuglować.  Macz.  Cbironomia,  nauka  a  misterstwo  kra- 
gańcowania  abo  kuglowania.  ib.  —  g.  Praegusto,  'kragan- 
cuję  t.  j.  pierwej  kosztuję  ib. ;  Praeijintalio,  'kredencowa- 
nie.  ib. ,  ob.  Kredencowad.  'KRAGANIEG  ob.  Kaganiec). 
KRĄGLAK,  a,  m.,  sztuka  drzewa  okrągłego,  9?iiiib^oIj. 
n.  p.  Nie  nastarczy  krąglaków  do  suszenia.  Torz.  S3. 
'KRĄGŁY,  a,  e,  —  o  adoirb.,  okrągły,  rimb.  Krągła  obrą- 
czka. Hul.  Ow.  47.  Drzewo  krągło  wytoczone.  N.  Pam. 
19,  HI.  Krągło  płaska,  krągło  spiczasta  kapa.  Torz. 
74.  KRĄGLIĆ  cz.  niedok.,  okrąglić,  skraglić  dok.,  zao- 
krąglać, okrągłym  uczynić,  ninbeii,  riinb  macl^en.  Sorab.  1. 
kulwatofcżu;  liosii.  krusgiti,  okrusgiti;  Ross.  Kpyr.iiiTb , 
CKpyrjHTb.  Patrz,  jak  alabastrowa  jej  szyja  krągli  się  na 
pięknych  ramionach.  Weg.  Mar.  101.  KRĄGLEC  nijak., 
okrągłym  się  stawać ,  riilib  luerbcil ;  Ross.  Kpyr.iiiTL ,  no- 
KpyrjitTŁ.  KRĄGF^ICA ,  y,  z.,  Kruglica,  cyga,  warlałka, 
bąk.  Cli.  Th.,  Wiod.  Diidz.  42,  be/ Srciifel  ^  33ritmmfrciifel. 
Trochus,  'cya,  kruglica,  wartałka,  wartaczka,  dziecinna  gra. 
Mącz.;    Trochulus ,   krągliczka.    ib. 

Pochodź,  krążek,  krązijć ,  krąienie ,  krejei,  kręgiel, 
kreglarnia;  okrąg,  okrążać,  okrągły,  okrągłość;  półkregu, 
póiokrejju ;  cf.  kręcić  et  pochodź. 
KRAIK ,  a ,  m.,  zdrbn.  rzeczoiun.  kraj ,  §.  a )  mała  ziemica  , 
krainka,  ciii  Snnbdjen;  {Yind.  deshelza).  Wszystkie  kraiki 
wyspy  blizkie  brzegów  piaszczystej  Afryki ,  przyjmą  z  rąk 
jego  to  ustawy.  Przyb.  Luz.  524.  KRAINA,  y,  i,  Boh. 
kragina ,  kraginka,  cuda;  Slov.  kragina;  Sorab.  1.  kray, 
krayownolcź  ;  Yind.  okrai,  opir,  potouz,  deshela ,  semla; 
Carn.  dushela;  Croat.  orszag,  (cf.  orszak),  strana ,  (cf. 
strona;  Croat.  kraina  confiniuin) ;  Dal.  dersava,  (cf.  dzier- 
żawa; Dal.  kraina  =  granica  ;  Rag.  et  Dosn.  kraina  Umi- 
tes,  terminns);  Rag.  kragljevina,  dar.\ava ,  pokraina;  Slav. 
vilayt,  vilact,  russagli;  Ross.  Kpaii  ,  KpaeKt ,  B-iaj^Hie, 
oójacTb  ,  bOjIOCtl  ,  yb34i ,  ypowiimo  ,  {ob.  Uroczysko) ; 
Eccl.  no.Ai. ;  część  pewna  jakiego  kraju,  prowincya,  bic 
IJrouitij,  bic  8aiibfd)nft ,  ciii  SaiibCiSftricf).  Co  kędy  robił  w 
krainie  lub  w  mieście,  Wszystkiego  jednej  zwierza  się 
niewieście.  Chrośc.  Ow.  119.  —  §.  b)  Regiones  coeli , 
cztery  krainy  abo  strony  niebieskie.  Mącz.,  bic  incr  $1111= 
mcl^flcgcilbcil.  —  §.  c)  Krainy,  pasy,  na  kióre  się  ziemia 
podług  gorąca  dzieli,  bie  ©rbflurtel,  3'""'l'-  opięciu  kra- 
in, ta  co  wre  gorącem  zbytecznym  w  pośrzód.  Toż  po 
stroniach  żywotnie  dwa  twórca  usadził  kraje.  Zai.  15,  51. 
Kniaź.  Domowe  śliwki  krainy  żądają  miernej ,  wszakoż 
i  w  zimnej  zetrwają.  Cresc.  389.  —  §.  per  excel.  KRAI- 
NA zowie  się  część  powiatu  Nakiciskiego ,  granicząca 
z  wojew.  F^omorskim.  Di/kc.  Geog.  2 ,  40,  eiii  i^eil  ber 
Cnnbfd^nft  3factcl.  KRAIIŚGZYK  ,  a  ,  m.,  z  Karnioh  rodo- 
wity, ciii  SU'aiiiCi:;  {Croat.  krainschak  coii/iniarius);  Carn. 
Kraynz ;  Yind.  Krajez;  Croat.  Kranyecz;  Hang.  Kranecz ; 
Slav.  Krajniac.  W  rodź.  źeńsk.  KRAINKA,  i,  bie  SrainC' 
rinn;  Carn.  Krayniza.    Z  wyższej  Karnioh  rodowity  Carn. 


et  Yind.  Gorenz,  w  rodź.  źeńsk.  Gorenka ;  z  niższej  Kar- 
nioh Carn.  Dolęnz.  KRAlŃSKl ,  a,  ie,  Srainer  = ;  Yind. 
et  Carn.  Kraynski ;  Boh.  Kransky;  —  od  wyższej  Kar- 
nioh Yind.  Gorenski ;  od  niższej  Carn.  Dolęnske.  Kra- 
ińska  ziemia,  Karniola  ,  Boh.  Kransko;  Croat.  Kranyszka 
zemlya;  Hung.  Kranecz,  Ś?raili;  ob.  Karniola.  "KhAlNlEC, 
ńca,  m.,  na  ukrainie,  to  jest  na  pograniczu  mieszkający, 
cill  ©rditjtienuilnier.  Tu  się  opisuje  sposób  Tatarski  na 
wojnie,  trwoga  kraiticów.  Paszk.  Dz.  12.  KRAINKA,  i, 
ź.,  demin,  mała  kraina,  ziemica,  ciit  flciiicr  Ciiiibftricf;.  Na 
tćj  pięknej  krainki  przejdziemy  się  trawie.  Przgb.  Ab.  163. 
Nie  wielka  krainka  ,  otoczona  ze  wszech  stron  lasami. 
Buter.  95. 
KRAJ,  aju,  m. ,  Boh.  krąg,  okrąg,  okragek,  bfeh;  Slov. 
krąg;  Sorab.  \.  króma  ;  Croal.kt»\ ,  kraj,  konecz;  Carn. 
kraj,  okkraj,  obkraj,  krajz ;  Yind.  krai,  konz,  krajishe, 
okrajek  ,  slranik,  rob,  sare,  (cf  rąb;  Yind.  krajost,  na- 
krajost  =  zakończenie) ;  Hung.  karey,  karima  ;  Dal.  kray; 
Bosn.  kraj,  konar;  Rag.  kraj,  kraina,  pokraj ,  pokraina; 
Ross.  Kpaii ,  KpacKS ,  KpaiiiiieKB ;  Eccl.  Kpaii ;  (cf.  Graec. 
a^fta ;  cf.  Germ.  KriKjeii ;  cf.  SRfliit ,  SRaiib ,  3!ctd; ;  cf.  Isl. 
greina;  Graec.  hqivbiv  odłączyć;  cf.  granica  £)  6  b.  ©raili} ; 
Hotteniot.  kraal:  wieś,  miasteczko;  cf.  król; —  Ross.  Kpafine 
ostatecznie,  nadzwyczajnie);  §.  1)  czegokolwiek  brzeg, 
ostatek,  koniec.  Cn._  Th.,  bcv  (iiiperftc  Sfmib ,  bie  niificrfte 
©rditje,  baiS  Glibc.  Srzodck  od  obu  krajów  równo  dale- 
ko leży.  Petr.  El.  105.  Kraje  ksiąg  jak  pozłacać.  Sienn. 
S86.,  Sleszk.  Ped.  504.  Na  kraju  karty  naznaczyć.  Szczerb. 
Sax.  pr.  (in  margine).  Kraj  szaty  =  brzeg  szaty.  Cn.  Th. 
Rag.  kraj ,  skut ,  ber  ©aiiui  bcći  SWńiti.  Kraj  okrętu , 
brzeg,  krawędź;  {Yind.  kraj,  stran;  Ross.  nopyóeHb). 
Kraj  wyspy,  kępy,  lasu  Ross.  onyuib,  onyuiKa,  onyuie- 
Mi(a.  Pierwszy  co  kapelusz  wynalazł,  nosił  go  biało  , 
mając  kraje  opuszczone.  Zab.  12,  60.  bie  Srdmpcn  be3 
Alltel  Deiehere  in  ultimas  terras,  na  kraj  świata  zawieźć, 
to  jest  daleko  gdzie  zawieźć.  Mącz.,  Cn.  Ad.  551.  Po- 
bił króle,  przyszedł  do  kraju  świata,  złupił  wszystkie 
państwa.  Sk.  Kaz.  19.  Zgromadzą  ich  ze  czterech  wia- 
trów ,  od  krajów  aż  do  krajów  niebieskich.  Sckl.  Math. 
24.  not.  "od  ostatnich  brzegów  niebios,  aż  do  ostatnich 
brzegów  ich,  abo  od  wierzchu  niebios,  aż  do  ostatku 
ich».  Miasta  na  ostatnich  krajach  góry  budowane  były. 
Warg.  Gez.  62.  Panie  boże  bądź  z  nami,  na  ostatnim 
kraju  stoimy.  Orzech.  Qu.  74.  Żadnej  śmierci  strachem 
nie  byli  poruszeni ,  takie  ich  bezpieczeństwo  było  i  na 
kraju  życia.  Zimor.  251.,  {Slav.  nakraj  ■■  na  końcu).  U  ka- 
ta mu  kraj,  u  szubienicy  koniec.  Ugs.  Ad.  69.  —  Kra- 
jem adverb.,  po  brzegu ,  am  3iaiibe.  On  obóz  pod  zie- 
lonym zatoczywszy  gajem  Myśląc  tam  i  sam  po  nim 
chodzi  krajem.,  Pot.  Pocz.  2.  (cf.  Eccl.  Biciip.AH,  nO/i.Tfc,  Ksitąi.  = 
podług,  według,  przy).  —  §.  2.  Kraj  ziemi  >  część  ziemi, 
okolica,  ©cijeiib,  ,C)immeli^tie(jciib ,  fiaitbesgedenb ,  Canbcśfłrid;, 
.CiimmcKiftridi.  Okrąg  świata  ma  swoje  kraje,  cardines, 
i.  j.  wschód,  zachód,  południc,  północ.  Chmiel.  1,  168. 
Kraj  świata ,  abo  dział  ziemi  od  południa  na  północy  ta- 
kiej szerokości  ,  która  półgodziny  odmiany  we  dniu  abo- 
w  nocy  uczyni ,  clima.    Cn.    Th.,    bai    ©lima.     Kraj    abo 


480 


KRAJAĆ. 


KRAJANIE  -  KRAJKA. 


dział  świata  abo  ziemi  od  południa  na  północ  idąc,  od- 
mianę zbytnią  ciepła  t  zimna  jeden  od  drugiego  mający, 
abo  zimą  i  latem  jeden  od  drugiego  różny,  lak  że  jeden 
zimy  nigdy  nie  ma,  drugi  l;)ta  nigdy,  drugi  oboje  mie- 
wa, zona.  Cu.  Tli.,  ciii  Ćrbfliirtcl,  ciiic  (JrbjLnic,  {ob.  Krai- 
na, pas,  pasmo,  strefaj.  Z  pięciu  krain,  la  co  wre  go- 
rącem zbytecznym  wpośrzód ,  toż  po  stronie  żywotnie 
dwa  twórca  usadził  kraje.  Zab.  15,  31.  Kniaź.  Kraj 
świata  ,  który  kto  z  wysokiego  miejsca  okiem  w  około 
obejrzeć  jak  najdalej  może,  horizon.  Cn.  Th.  widokokres, 
■widokokrąg,  bcr  ficl;tDnre  ^orijoiit,  ©cftdjt^freu^.  —  §.3) 
Kraj,  część  ziemi  wielka,  od  narodu  wielkiego  pomie- 
szkana.  \Vyriv.  (Jeogr.  13,  ciii  Cnnb ,  cin  3Jcid) ,  ciii  Stiiat; 
SloiK  krąg  ;  Sorab.  i .  krai ,  kray ;  Sorah.  2.  kraj ,  raj ,  (cf. 
Cer.  9tcic|);  Car7i.  kray;  Vind.  krai,  shlak ,  prestor,  pro- 
star,  (przestwór),  deshela,  semla ;  Croat.  orszag,  (cf. 
orszak).  Jaki  kraj  taki  obyczaj.  Gn.  Ad.  296 ,  ka/dy 
kraj  ma  swój  obyczaj.  Co  kraj  to  obyczaj,  ib.  IćiiiMic^ 
fittli^.  Ruś  mówi:  szto  horod  ,  to  norow.  Pim.  Kam. 
20 ;  Ross.  mo  ropo4'B ,  to  iiopoBi ,  «ito  4epeBHa ,  to 
oóuiiaii,  Siov.  kolko  kragow,  tolko  obićagi;  cf.  kiedy 
przyjdziesz  między  wrony,  także  krakaj  jak  i  ony.  —  h) 
W  kraju  tańsze  życie  =  to  jest,  w  swoim  kraju,  w  ojczy- 
źnie, im  5)ntcrlaiibe.  —  §-4')  Kraj,  ląd,  Hoss.  upaft, 
8anb,  fcftcś  Cailb.  Ojcze  święty  Mikołaju,  Wyrwij  z  toni, 
staw  na  kraju,  ad  porium.  Fieśn.  Kat.  150.  NB.  Pocho- 
dzące obacz  pod  Krajać. 
KRAJ.\Ć; ,  iał,  aje  ,  cz.  nicdok.,  'KROIĆ,  (skroić,  F.  skroi 
dok.),  (6o/i.  krageti;  5ura6.  2.  l;schajascli ;  Sorab.  \.  kraju, 
krajam,  kracź  ;  C/oa<.  krajali ,  krajam,  kroirn;  Bosn.kro- 
itti ,  skrojiti,  iskrisgjatiti ,  siccati ,  nasiccati  ;  Ross.  Kpo- 
HTb,  KpOK),  pyiiiaTb;  Hebr.  n"i3  kmah  fidit,  scidit;  cf 
Graec.  XQiriiv ;  cf  kray;  /s/.  greina  =  odłączyć;  cf  Germ. 
SragciI ,  et  31  big.  s.  v.  fadl);  odrzynając  podzielić,  (cf 
rznąć),  fi^nelbcn.  Coż  to?  boicie  się  tę  łopatkę  baranią 
krajać?  pozwólcie  sobie  jakby  w  własnym  domu.  Teał. 
42.  d,  a.  Z  swobodną  drużyną  chleb  przyjemniej  kroję  ; 
je  każdy  do  sytości.  Hor.  Sat.  240.  Starszy  brat  mięso 
kraje,  a  młodszy  obiera.  Pot.  Arg.  459.  Woły  ugór  i 
przeciągłe  smugi  W  zagon  krajały  kończystemi  pługi. 
Chrośc.  Job.  9  ,  mit  fpi^iflcm  ^^fliujc  ft^iiittcn  fic  bcii  Mn 
tn  23ectc.  Jędrni  mołojce  aż  do  wieczerzy  kroili  twarde 
na  ugorze  skiby.  Hor.  2,  71.  Nar.  Ostremi  dyscyplina- 
mi ciało  swoje  do  krwi  krajał.  Nieś.  1  ,  138,  er  burĄ= 
fiirc^tc  fciiicn  Stiirper  bii  auH  Sliit.  Tak  krawiec  kraje,  jak 
mu  materyi  staje.  Zabl  Z.  S.  50..  Teat.  20,  99.  cf  pię- 
dzią się  mierzyć,  ft^iicibcil ,  Jilfc^ilciDCn.  Kurtę  kroić,  (cf 
kurta).  —  Fig.  Z  jakim  się  tam  potem  konie  uwijają 
Z  żołnierzmi ,  co  żałobę  państwu  twemu  krają.  Lib.  Hor. 
24.  gotują,  przygotowują,  zakrawają  na  nie,  bic  Jrnucr 
}ii[Ąncibcii ,  jiibereitni.  Kiedy  się  Polska  między  książęta 
krajać  poczęła,  każda  prowincya  własnego  miała  pieczę- 
tarza.  Nics.  1,  254-,  dzielić,  t^cilcil ,  serftiicrcii.  Czas  go- 
dzinami się  kroi.  Hor.  1,  52.  Nar.  (przekrawa,  przedzie- 
la). Strzała  wypuszczona  nie  kraje  powietrza  z  taką  szyb- 
kością ,    z  jaką  on A^.  Pam.    1 1  ,    235.    (przekrawa , 

przeszywa ,  przelatuje).    —    §.    Morał.    Krajać  .  przenikać 


boleśnie, ^przeszywać,  przerzynać,  fd)mcrj^nft  burc^briligeil, 
rii^ren.  Żałość  me  serce  zbolałe  krajała.  Kiedym  sie  z 
miłą  ojczyzną  żegnała.  P.  Kclian.  Jer.  92.  Serca  krajał 
jęki  płaczliwemi.  AVaf!.  W.  Ch.  88.  Krajać  się=  mocno 
żałośnie  poczuwać,  ubolewać,  fid;  fd)mcr}ltd)  bctriilien,  fi(| 
Mrmcii,  frditfcn.  Ktoby  to  pilnie  uważał,  nie  wiem,  ja- 
koby się  od  żalu  nie  krajał.  Dzoiu.  Roi.  21.  To  usły- 
szawszy krajali  się  i  myślili  ich  zabić.  W.  Ad.  5,  35. 
(pukali  sie.  Bibl.  (Id.).  Serce  mi  sie  od  żalu  kraje.  Teat. 
8,  32,  ba«  $crj  Blutct  mir.  Groch.^  W.  559.  Nie  było 
żadnego,  któryby  na  takie  widziadło  miał  suchemi  pa- 
trzeć oczyma,  krajały  się  serca  wszystkim.  Birk.  Gl.  K. 
26.,  tlrocli.  W.  40l.  Szlochała,  aż  się  serce  krajało. 
Teat.  58,  227.  Tylu  ludzi  zginęło;  z  czego  się  serce  z 
żalu  kraje.  Fam.  85,  105.  Jak  ci  się  serce  nie  krajało, 
myśląc  co  się  ze  mną  dziać  miało  po  twojej  ucieczce. 
7e'a(.'54.  6?,  17.  KRAJANIE,  ia  ,  n.,  stibst.  verb.,  M 
*3d)iicibcii.  KRAJANKA  ,  i ,  i.,  n.  p.  Kwaśne  mleko  zgrza- 
wszy wlewają  w  płótno  i  prasą  przyciskają;  zkąd  wybra- 
wszy na  części  na  kształt  cegły  krają  i  suszą,  a  takie 
sery  zowią  krajankami.  Kluk.  Zw.  1,  227,  ctlie  3(rt  Sdfe, 
jicijclfoniiiij  gc|'d;iiittcii.  (Boh.  kraganka  ziomka,  z  jednego 
kraju ;  kragan  ziomek ;  (ob.  Krajowiec).  IWrewał  on  od 
kmiotka  to  z  kilka  krajanek  Sera ,  albo  też  inny  kuba- 
nek.  Zab.  15,  56.  Kras.  Sat.  78.  Małdrzyki  abo  krajanki 
wycisłe  po  lesicy  abo  koszu  rozłożyć.   Cresc.  560. 

KRAJCAR,  a,  m.,  Boh.  kreycar ;  Car/i.  krajzer;  Yind.  krai- 
zar,  krishnik;  Groat.  krayczar,  krajczar,  krisachecz  ;  Hung. 
karajlzar;  (Sorab.  i.  polak);  z  Ńiem.  ber  Sreii^cr;  §.  1) 
pieniądz.  —  g.  2)  Krajcar  =  grajcar,  wyrwicz ,  wykręt, 
korkociąg. 

KRAJCZANKA  ,  i,  i,  córka  krajczego ,  bcś  Sin-fd)ilf:bcrś 
2:t>d)ter.  KRAJCZOSTWO,  a,  n.,  godność  krajczego,  baś 
3>Dr|'d)iieibcrnmt. —  g.  collect.  Państwo  krajczostwo  =  pan  kraj- 
czy  z  panią  krajczyną.  KRAJCZY,  ego  ,  m.,  krający  dru- 
gim przy  obiedzie,  rozbierający  mięsiwa,  ber  Jrailt^ircr, 
3crlegcr,  'iStirfdiiieibcr ;  Z?u/i.  krageć;  V'i?i(/.  predresar ,  pred- 
resavez  ;  Hag.  rezalaz ,  razrexitegl;  Ross.  ptsa.ibmiiKi , 
KpoH.ibUiHKŁ.  Nieobyczajna,  kiedy  co  krajczy  okroi  ,  pier- 
wej niż  poda  ,  reke  wyciągać.  Eraz.  Ob.  F.  —  §■  W  Pol- 
szczę i  Litwie  pewny  urzędnik,  ber  33orfą)iictbcr ,  ein  gc« 
luifycr  23camter.  Krajczy  Koronny,  Krajczy  Litewski.  Ross. 
olis.  KpaBijeil ,  KpaiiyeB  Carski  najwyższy  Marszałek  na- 
dworny. KRAJCZYC,  a,  m.,  syn  krajczostwa,  tti  55or= 
fdiiicibcr^  So^ii.  KR.UCZYNA,  y,  i.,  żona  krajczego,  beS 
Sorfdjiicibcś  gran. 

'KRAJEK ,  jeka,  vi.,  n.  p.  Dobra  noc  lube  kraje,  przyjemne 
równiny,  Wszystkie  krajeki  wasze  i  wszystkie  chrościny. 
Wszystkie  mię  znały  dobrze  zapusty  i  bory,  Dobra  noc, 
ja  odchodzę  od  was  do  Fedory.  Zimor.  Siei.  189,  Ross. 
KpaeKT.  brzeżek ,  mały  kraj ,  Stinbi^cii ,  Ufert^eii. 
KRAJKA,  i,  i,  (lioh.  kragky  koronki,  kragkaf,  kragkaf- 
ka ,  co  koronki  robią) ;  brzeg  u  postawu  sukna  z  weł- 
ny odmiennej  od  samej  sztuki  zrobiony,  Sorab.  2.  kschoma; 
Ross.  KpoMa,  KpOMKa ,  fKpaioxa  przylepka  chleba),  no- 
KpoMb,  noKpoMKa,  noKpoMoyKa,  bie  jut^crfe,  bic  Jlnfdirote, 
ber  St^rot,  bie  SllifĄtote,  ber  Seifteii,  ber  Slriinirf.  R.  1565 


KRAJNIK-KRAKAĆ. 


KRAKACICA-  KRAKOWIAK 


.481 


ustanowiono  o  suknach  krajowych,  ieby  dwa  łokcie  w 
szerz  były  bez  krajki.  Skrzet.  Pr.  Pol. 'i,  195.  Krajka  ode- 
rzniona.  Cn.  Th.  —  Krajka  go  sukienną  po  plecach  bil, 
co  go  bolało,  jakoby  go  kot  po  ręku  lizaJ.  Dwór.  K.  ; 
(cf.  jak  na  psa  łyko).  Kijem  grozi  ojcu  synek,  które- 
go ojciec  krajka  bijał.  ib.  (któremu  pobłażał).  Dzieciątko 
pieluchami,  krajkami  ściągają,  Choć  nic  jeszcze  zrobiło, 
a  juz  więźnia  mają.  Hej.  Wiz.  88.  KRAJNIK ,  a ,  m., 
n.  p.  Deputacya  graniczna  samych  nawet  possessorów , 
prefektusów,  krajników  i  innych  w  Węgrzech  mieszka- 
jących sądzić  będzie.  Vol.  Leg.  6  ,  69.  na  pograniczu  mie- 
szkających, graniczników,  ©rdltjCubcmii^ilCt.  KRAJNY  ob. 
Skrajny.  KRAJOMIERNIGZY,  a,  e,  ziemiomierniczy,  geo- 
metryczny, inżynierski,  gclbmeffer  > .  Krajoraierniczy  sznur. 
Kckow.  295.  KRAJOMIERNICTWO,  a,  n.,  ziemiomier- 
nictwo,  bic  gelbmepfiinft,  ©comctrie.  KRAJOPIS,  a,  m., 
cliorograpitus.  Cn.  Tli.,  8anbI)Cl'd)rciber,  ziemiopis ,  geograf, 
ber  erbbefdjrcibei-.  Mon.  75,  589.,  ib.  70,  263;  Rag.  ko- 
pnorazpisalaz.  KRAJOPISARSKl,  a,  ie,  gcograp^tfi^,  Irtilbcrk' 
fĄrdbcnb.  Nauka  krajopisarska,  geographia.  Wynv.  Geogr. 
1.  KRAJOPISARSTWO,  a,  n.,  ziemiopisarslwo.  Hag.  ko- 
pnopisje,  bic  6rbbefd;rcif)iiiui,  gdnbcrbcfdjreibung.  Krajopisar- 
stwo  matematyczne.  Mon.  73,  558.  KRAJOPISOWSKI,  a, 
ie,  geographicus.  Cn.  Th.  ob.  Krajopisarski.  KRAJOWIEC, 
wca,  m.,  rodak,  z  tego  kraju  rodowity,  bCV  ©ingcbome 
cineśSanbcź;  Boh.  et  Slov.  kragan;  Sorab.  \.  krayownik ; 
Yind.  rojak,  deshelni  vleshenik,  deshelnik;  Eccl.  lyse- 
Meu^B.  Co  mu  do  liczby  krajowców  nie  dostawało,  do- 
pełniło sąsiedzkie  barbarzyństwo.  Nar.  Hst.  2,  350.  Je- 
den naród  najeżdżał  drugi  ,  a  zwyciężeni  krajowcy  zwy- 
cięzcom się  poddawali,  ib.  292.  Ń-  Pam.  3,  294.  ib.  13, 
37'.  KR AJO WŁADCA  ,  y,  m.,  rządca  jakiego  kraju,  ber 
Canbkljcrrfd)er.  Pam.  83,  16.  KRAJOWY,  a,  e,  od  kra- 
ju, do  kraju  należący,  SonbeŚ  =  ;  Boh.  kragsky,  zemsky; 
Morav.  kregsky ;  Sorab.  2 ,  krayowne ;  Vind.  deshelen ; 
Eccl.  TyseMHUH.  Krajowe  choroby,  endemiczne,  które  w 
pewnych  zawsze  krajach  panują.  Krup.  5,  9.  —  §.  Domo- 
wy, oppos.  obcy,  zagraniczny,  iiilćinbifcb.  Zwierzęta  mogą 
być  krajowe  abo  cudzoziemskie ;  między  krajowemi  naj- 
pewniejsze są  te  dla  gospodarstwa,  które  są  własnego 
wychowu.  Kluk.  Zw.  1,  146.  Zebrałem  bibliotekę  z  kra- 
jowych pisarzów.  Xiądz.    7. 

Pochodź.  verbi  krajać:  kraj,  krajny,  ukraina,  ukraiń- 
ski; krajka;  krajczy,  krojczy  na,  krajczyr,  krajczanka;  kra- 
wacz;  krawiec,  kraiucowa,  krawczyk,  krawcowy;  kroić, 
krój;  dokrawać,  dokroid;  nakrawać ,  nakroić;  okrawać, 
okroić,  okrawek;  odkrawać;  odkroić;  pokrawać ,  pokroić, 
pokrajać;  yrzekraiuać ,  prz-ekrnjuć ,  przekroić;  przykrawać, 
przykrajać,  przykroić;  rozkrawać ,  rozkrajać ,  rozkroić; 
skrawać,  skroić;  skrowily,  skromny;  cf.  krom,  okrom; 
ukrajać,  ukroić;  wkrawać ,  wkroić;  wykrawać,  wykroić; 
zakrawać,  zakroić,  zakrój.  —  §.  cf.  -  gran,  czworogran; 
trójgrnniasty  Yind.  trikrain. 
KRAKAC,  ał,  a — ei  kracze  intrans.  niedok.,  kraknać  jednotl., 
zakiaknąć,  zakraknie  dok,  (Boh.  krakati ,  krokati .  chro- 
chtati,  chrochtam,  śkrehtam;  Sorab.  2.  sze  grakasch; 
Bosn.  grakati ,    gakati ;    Hag.    grakati ,    graccem ;    Croat. 

Stownili  Lindego  wyd.  3.  Tom  II. 


krakam,  kvakam ,  krompam,  kvarkam;  Slov.  kwdkam- 
Hung.  krńkalok ,  kńkogok ;  Dal.  grachem ;  Carn.  krókam' 
krehtam,  kavkam;  Yind.  krakati,  krakotati,  krakozhem ' 
krokkam,  krezhati;  Sorab.  1.  krakam,  krokam ;  Ross. 
rpaKOTb ,  rpaKaio ,  rparo ,  Kapmyib ,  Kapnaib ,  saKapKaiL  ; 
Eccl.  rpanaio,  KOpKaio  ;  Graec.  xrja>^co  ,  >tQa)xćC<a ;  Lat.  cro- 
cito;  cf.  corax;  Eccl.  rpait  kruk;  Hebr.  Nip  Aaro  =  cro- 
cio ;  Lat.  med.  cracare ,  graccitare ;  Gall.  croasser ;  cf. 
krzyk,  krzyczeć);  frdd)5en.  Kruk  drapieżny  kraka,  kur- 
czę piszczy.  Toi.  Saut.  89.  Wrona,  kruk  kracze ,  kra- 
ka. Dudz.  21,  Eccl.  BOpOHa  rpaeiŁ.  (Ross.  rpaS  krak, 
krzyk  kruczy;  Eccl.  rpsH  rthyl,  no.Teis  nimeil  lot  pta- 
szy)  Krucy,  gawrony,  wrony  krakały.  Banial.  J  Z  b. 
Slepowrony  kraczą.  ib.  Kruk  zakraknął.  Paszk.  Dz.  21. 
Szpetna  wrona  nie  umie  nigdy  jedno  krakać.  Rej.  Wiz. 
49.  Wżdy  musi  wrona  krakać,  gdy  śpiewać  nie  umie. 
Pol.  Joio.  206.  Wrona  kracze,  będzie  deszcz.  Cn.  Ad. 
1259.  Żaba  na  deszcz  rzekce,  kruk  na  krew'  kracze. 
Pot.  Ar-g.  336.  Kiedy  przyjdziesz  między  wrony,  Musisz 
krakać  jak  i  cny.  Cn.  Ad.  345.,  Teat.  6,  102.  ulula  cum 
hipis;  zgadzaj  się  z  ludźmi;  Slov.  podia  obićage;  si  fue- 
ris  Romae  etc.  —  §.  transl.  Krakać  na  kogo  =  wrzeszczeć, 
hałasować  nań,  mif  etiicii  fd)rci;cii,  gcijeit  i^it  etnen  gdrin 
er^ckil.  Zatyra  wszyscy  nań  krakną,  jak  wrony.  Pot. 
Zac.  60.  Boh.  Każdy  na  me  kwaće.  I  wrony  nań  kra- 
czą. Rys.  Ad.  46.,  Cn.  Ad.  1269.  (wszyscy  nań  jadą,  jak 
wróble  na  sówkę  nań  biją).  Głupi  z  samej  zazdrości 
krakać  zwykł  na  ludzi  dobrych ,  i  sprawy  ich  szczypać. 
Opal.  Sat.  127.  Kraeząca  zazdrość  od  dokonania  dzieł 
go  odrazi.  Zab.  1,  105.  Na  skąpych  wszyscy  dyabli  kra- 
czą. Dztvon.  Stat.  A  2.  Ci  szczypią ,  owi  dziubają , 
Wszyscy  krakają.  Past.  Fid.  131.  Na  trybunał  kraczą  i 
zowią  deputaty  królikami.  Gorn.  Wi.  Q  4.  Gdy  powro- 
tem przyjechał  Kallimach ,  znowu  Polacy  nań  kraczeli. 
Biel.  434.  —  '§.  Za  łeb  kogo  krakać  =  czochrać,  ciiictl 
^criim  piifcii.  Teraz  niezgodnych ,  kto  chce  za  łeb  kra- 
cze. Jabi.  Ez.  150.  Często  krakali  sobie  za  czupryny. 
Tr.  KRAKACICA,  y,  z'.,  przeciwprzyrodzona  narośl  w  no- 
zdrzach wyrastająca ,  wielonog  nosowy,  polypus  narium. 
Perz.  Cyr.  2,  183.  ber  SJafeitpoI^p,  cm  ©etudd;^  in  ber  9?afc, 
KRAKÓW,  a,  m.,  Croat.  Krakova;  Rlung.  Karakó ,  bte 
©tabt  Srafau,  sławne  miasto  Polskie,  niegdyś  stolica  kró- 
lestwa. Dykc.  Geogr.  2,  47.  Wywód  od  Krakusa.  Krom. 
35.,  Gwag.  \  94.  Krakus  verlas  augur ;  oritur  enim  ex 
garritu  avium.  Crocus  diuinitatem  ex  diuinałione  augu- 
rioąue  collegerat.  Dubrav.  his'..  Boh.  4,  51.  —  Prov. 
Wiesz  ty  to,  ze  Kraków  większy,  niźli  Rrzeście?  Opal. 
Sat.  51.  Nie  za  jeden  dzień  Kraków  zbudowano.  Rys. 
Ad.  42.  Civitas  Cracovia ,  kup'  sobie  jako  i  ja.  ib.  27., 
Dudz.  28;  Slov.  Krakoria ,  kup  si  teś  tak,  gako  i  gl 
KRAKOWCZYK  ,  KRAKOWIANIN ,  a ,  m.,  rodem  z  Kra- 
kowa, Yind.  et  Carn.  Krakovz ,  citl  SJrafauer.  Dudz.  18. 
Krakowianka ,  i ,  ź.  etiie  Srafnuerimi.  —  §'.  Krakowia- 
nie ,  to  jest  obywatele  Małej  Polski.  Herb.  Stat.  438, 
bic  Sleiiipolcn.  KRAKOWIAK,  a,  m.,  rodem  z  Krako- 
wskiego, ciii  ani  ber  23oiro.  Srafaii  ©efiurtiger.  Krako- 
wiaki <  tytuł  sławnej  opery  Bogusiawskiego.  —  §.  Taniec, 

61 


48-2 


KRAKOWSKI  -  KRAMARSTWO. 


KRAMARZ  -KRANIEC. 


Ctn  Jailj.  Krakowiaka,  byczka,  sarabandy,  drabanta. 
Teat.  24.  c,  74.  KRAKOWSKI,  a,  ie  ,  Srafauer  = ,  opii 
5?rafau,  Slmfaiiifc^.  Krakowskie  województwo,  najpier- 
wsze  w  prowincyi  Małopolskiej.  Dykc.  Geogr.  2,  47.  Pan 
Krakowski ,  Pani  Krakowska ,  {ob.  Kasztelan  et  Pan).  Aka- 
demia Krakowska,  {ob.  Akademia).  Brama  Krakowska 
i  przedmieście  Krakowskie  w  Warszawie.  Teal.  52.  b, 
121.  Piwo  Krakowskie  sławne.  Sijr.  946.  Drobna  ka- 
sza gryczana,  u  nas  Krakowska  zwana.  Kluk.  Rośl.  o, 
159.  (cf.  krupki J.  Krakowskiem  targiem,  na  połowicy 
przestanie.  Bys.  Ad.  29.  Nie  Zmudzką  beczką  furyi  mie- 
rzą, Krakowskim  korcem,  i  to  pod  strych.  Bys.  Ad.  47. 

KRALKA ,  i ,  2.,  dziesiątka  w  kartach ;  bte  ^(\}n(  iii  ber  Sar= 
te.  {Boh.  kralka  królowa;  Yind.  kragula  =  dzwonki  w  kar- 
cie; Ross.  Kpa.ifl  dama  w  karcie).  Nie  obronisz  'kralem 
(kralka),  Jeśli  kto  pierwej  założył  kinaleni.  Pot.  Syl.  477. 
Na  miejsce  panfdów,  kinalów,  kralek,  nastąpiły  asy,  da- 
my, walety.  Kraj.  Pod.  50. 

KRAM,  u,  m.,  Boh.  kram;  Sorab.  2.  kramraa ;  Rag.  kram, 
staccjun,  (nadkramnik  cubiciili  praefectus);  Slav.  botta , 
stakun ;  Croat.  staczun ,  (krśma  merx);  Carn.  krama , 
kram,  shtazuna  (2.  krama  Graec.  ^criftaTu  bona,  opes; 
Yind.  krama  ,  blagu  =  dobra  ,  bogactwa) ;  Yind.  krama  , 
shtazuna,  kupna  roba,  predauzniza,  (kramernishe,  sbpe- 
zariuna  hranva  =  korzenny  sklep);  Ross.  jasKa,  .iaBoqKa; 
z  Niem..  bet  Sram,  Sramlabcn,  bte  Srambiibe ,  kramnica, 
buda  kramarska  ,  n.  p.  Kram  galanteryi.  Teat.  49.  d,  44. 
Od  kramów  jedwabnych ,  bławatnych ,  żelaznych  co  mają 
płacić.  Yol.  Leg.  5,  185.  Tysiąc  się  rodzi  potrzeb,  gdy 
kto  do  kramu  z  pieniędzmi  przychodzi.  Pot.  Arg.  459. 
Pod  szyją,  co  za  'krom  (kram)  moda  założyła,  Co  za  to- 
war w  tę  krupkę  rogową  wtłoczyła?  Łączw.  Zw.  27.  Nie 
zda  się  Tyrus  narodu  jednego.  Lecz  się  kramem  i  mia- 
stem zwać  ^świata  całego ;  Stek  handlów.  JabŁ  Tel.  54. — 
§.  transl.  Ze  nie  jest  z  jego  kramu,  przeto  gani.  Mon. 
65,  526,  z  jego  kuźni;  (Sloy.  Prov.  Wóś  krom  ge  nag- 
peknegśi;  każda  liszka  swój  ogon  chwali).  —  §.  7neton. 
Kram  ,  kramy  =  kupie  w  kramach  ,  uł  drogie  kramy.  Cn. 
Th.,  Mmermaareit ,  SBaaren.  —  Prov.  Jaki  pan,  taki  kram, 
Niech  się  kto  chce  pyta  Wedle  króla  się  zawsze  ma 
Rzplta.  Pot.  Pocz.  29.  Gorn.  Dw.  107.  Cn.  Ad.  297.  Fa- 
lib.  E.  2.  Jaki  pan,  taki  kram,  jaki  ociec  taki  syn,  nie- 
daleko jabłoni  padnie  jabłko.  Glicz.  YYyck.  Elb,  Slov. 
gaki  pan,  taki  krśm;  gaci  pani,  takowi  poddani;  mnich 
tak  odpoweda ,  gako  mu  opat  spiwa;  ad  exemplum  regis 
totus  componitur  orbis;  rotę  ber  5(6t,  fo  bie  iKonc^e.  KRA- 
MARCZYK,  a,  m.,  krobecznik,  który  co  i  tam  i  sam  nosi, 
circuilor.  Mącz.,  ein  Jahllctfrdmer.  Trafiła  nie  na  żołnierza, 
ale  na  kupczyka ,  kraraarczyka.  Birk.  Kaw.  Mai.  B.  5. 
KRAMARKA,  i,  i,  Boh.  kramarka;  n  p.  Kramarka  krob- 
czana  ,  co  w  króbce  swój  kram  nosi,  cistellatrix.  Mącz., 
Yind.  shtazunariza,  kramarza;  Ross.  ToproBUiima ,  bie 
|tńmcttnn.  KRAMARSKI,  a,  ie,  od  kramarza,  irdnter  =  ; 
Boh.  kramafsky;  Sorab.  1.  klamarski;  Yind.  shtazunski, 
shtazunarski ;  Carn.  shtazunske  ;  Croat.  kramarszki ;  Ross. 
weneTMbHfciH.  KRAMARSTWO,  a,  «.,  Boh.  kramarstwj; 
oorab.  1.  klamarstwo;  Vj«d. kramaria ,  shtazunaria,  shta- 


zunanje ;  bie  Srcimcre^.  Kupiectwo  domowe ,  które  prze- 
kupstwem lub  kramarstwem  zowiemy,  nieszlachetne  jest. 
Petr.  Pol.  56.  Kramarstwo ,  gdy  od  wielkich  kupców 
kupi  dostawamy,  a  je  łokciem,  funtem,  kwarta  rozprze- 
dawamy.  Petr.  EL  127.,  Gost.  Gor.  praef.  KRAMARZ, 
*KRAMNIK,  a,  m.,  Boh.  et  Slov.  kramśf;  Sorab.  2.  kra- 
mar,  kschamaf;  Snrab.  1.  klamar;  Bosn.  kramar ,  spi- 
cjar,  tergouac  ,  trrigouac;  (fiaj.  kramar  ca/o) ;  Croaf.  kra- 
mar ,  tergovecz ,  tersecz ;  Hiing.  kalmar ;  Dal.  targovacz  ; 
Carn.  kramar,  shtazunar;  Yind.  kramar,  shtazunar,  kra- 
mer,  kupiz  ,  (kramenjar,  kramernishar  =  korzennik); /?!)««. 
.laBOiuHKi,  jaaouiHUKB,  Toprauib,  ToproBeiCB,  TOproB- 
miiKŁ,  pajOBOTb,  meneiiutHHK-B ;  Ecd.  jaseSmiKŁ,  (cf. 
łaziebnik);  bcr  Srrtiucr.  Chcesz  kramarzem  'ostać,  Masz 
kupcowi  'nadkać.  Przebóg  nic  weźmiesz,  Aż 'piądze  (pie- 
niądze) mieć  będziesz.  Glicz.  Wych.  M.  6  b.  Nie  po- 
trzeba mi  postawu  sukna,  kilka  łokci  mogę  u  kramarza 
kupić.  Petr.  Ek.  128.  Kramarze  wykładali  kupie  swe  na 
tym  jarmarku.  Badz.  Ezech.  27,  19.  Kramarz,  który  nad 
swym  towarem  w  taszu  abo  w  kramnicy  siedzi ,  aby 
przedawał.  Mącz.  tabernarius.  Kramownik.  ib.  nundinator. 
Kramarze  są  jedni  jedwabni ,  drudzy  płócienni ,  'krojo- 
wnicy  sukien,  miechownicy,  rymarze  i  t.  d.  Szcze)'b.  Sax. 
182.  Kramnik  jakiś  go  przestrzegł.  Ex.  45.  (KRAMI  in- 
strum.  plur.  nomin.  kra).  KRAMIK,  a,  m.,  demin.,  (Boh. 
kramek),  citt  tleiiier  Ślramlabcti.  Star.  Div.  12.  ('KRĄMKA 
ob.  Kromka).  KRAMNICA,  y,  z.,  buda  kramarska,  kram, 
ber  .^ramlabcil.  Mącz.  {Carn.  hram;  Croat.  staczun,  tersil- 
nicza ,  duchiin;  Bag.  kalmarok  bóltja).  cf.  tasz.  KRA- 
MNIK ob.  Kramarz.  KRAMNY,  KRAMOWY,  a,  e,  od 
kramu,  Sram  = ,  Srdmcr=  ;  Boft.  kramsky  ;  Boss.  Aawwun, 
jaBOuiHufi;  n.  p.  Kramne  korzenie.  Cresc.  251.  Go  Pol- 
ska rodzi ,  nie  przestajem  na  tym ,  1  jui  nam  kramne  a 
zamorskie  rzeczy  Zawsze  na  pieczy.  Klon.  FI.  B  4.  Pa- 
ciorki i  inne  kramne  wszelakie  drobiazgi.  Yol.  Leg.  6,  154. 
Żyd  krawcem ,  smuklerzem ,  i  gdy  się  kramową  machla- 
niną  zapomoże,  arędarzem.  Gród.  Dis.  F  b.  Mnóstwo 
ludzi  rynkowych  i  kramnych.  Petr.  Pol.  2,  155.  Kra- 
mny  =  w  kramie  przedajny,  kupny,  kupiony,  przedajny, 
faiiftar,  gefauft,  feil.  Równałem  często  jej  płeć  ku  ru- 
mianej zarży,  A  ona  kramną  barwę  nosiła  na  twarzy.  /. 
Kchan.  Fr.  59.  Tak  mu  się  zda ,  iż  wszystko  za  pienią- 
dze znajdzie.  Sławę  i  cnotę  kupić,  co  nie  bywa  w  pra- 
wdzie. A  też  kupna  nie  dobra,  lepsza  przyrodzona,  Bo 
więc  ta  kramna  bywa  fałszem  przesadzona.  Bej.  YYiz.  77 
b.  'KRAMOWAĆ,  al,  uje,  intrans.  7iiedok.,  kupiectwa 
kramarskiego  patrzeć,  negotiari.  Mo^cz.  Srdmercij  treiDen. 
Kramarzyć,  Boh.  et  Slov.  kramariti ,  kramafjm;  Carn.  kra- 
mariti;  Yind.  kramuvati,  shtazunati ,  barantati ,  kupzhu- 
vati ;   Croat.  kramarim. 

KRAMZANSY,  ów ,  plur.,  blanki  na  murze ,  bie  3t'infit  euf 
ciner  fWauer.  YYiod.,  Cn.  Th.  54. 

KRANIEC,  KRANIEC,  KRONIEC,  ńca,  m.,  Boh.  krańce, 
zder;  Sorab.  2.  kschomma;  Sorab.  1.  króma;  Yind.  ferlei, 
saferlik,  savihai;  Boss.  OTÓopKa ,  cóoiafiKa,  (Kpant  iru- 
czek  u  kotła,  faski);  krąg  rzecz  jaką  otaczający,  cf.  kra- 
wędź, bet  ^ron3,  ber  er^obne  OJonb  obcr  <Btm\tn,  ber  timai 


KRAŃCOWY-  KRAŚĆ. 


KRASIĆ. 


485 


UlltfĆbliEpt  n.  p.  Kraniec,  brzeg  misy,  naczynia.  Wlod.,  ber 
tJJaiil)  lim  eiiic  ©c^iiffcl  Łcrum.  Sprawisz  zJoty  kraniec  oko- 
ło stołu ;  na  którym  krańcu  przyprawisz  listwy  złote.  Hadz. 
Exod.  25,  25.  (koronę  złotą  w  około.  Bibl.  Gd.).  Stół 
srebrny  okrągły,  mając  na  koło  kraniec  dwa  palce  miąż- 
szy.  Star.  Dw.  51.  Gwiazdy  skupiły  się  na  głowę  jej  w 
kraniec  bardzo  kwietny.  Bzów.  Roi.  105.  (wieniec).  Kra- 
niec kapeluszowy,  Me  Siifplpc  ®-  ^Hn.  5Brt().  459. 
Smok  coraz  się  w  okrągłe  krańce  zataczywa.  Otu).  Ow. 
104.  (kłęby,  kola,  kręgi,  zatoki,  Sreifej.  Refy,  które  są 
tak  dla  ozdoby,  jako  i  mocy  działa ,  zowią  pospolicie 
krańcami.  Archel.  o,  60.  bie  SŚeifcit  lim  eiiie  Sttiiciic  Łcnmi. 
(cf.  pas,  klejnot).  Kraniec  u  studni,  bie  93niftnieln'  lim 
Ctncn  23niiilicn.  Tr.  —  §.  Transl.  Określenie ,  okres,  ogra- 
niczenie, brzeg,  bie  ©raiijC,  ber  9?aiib.  O  naznaczony  mo- 
rze się  oprze  'kroniec  (kraniec),  Az  będzie  światłu  i  cie- 
mnościom koniec.  Chrośc.  Job.  96.  Z  trąb  okrzykiem 
okręt  ruszy  z  jego  krońca.  Pot.  Arg.  458.  Nie  może  się 
obaczyć,  nie  może  do  końca  Dorachować  Poliarch  tak 
krętego  krońca.  ib.  817.  Ztąd  widzi  oko  snadnie  pól 
odległych  krańce.  Hor.  2,  195.  Kniaź,  (horyzont).  Myśl 
moja  obu  świata  krańców  bystrym  okiem  sięga.  Nar.  Dz. 
2,  15.  Niech  sobie  władną  szczęśliwi  wygnance,  Posiadł- 
szy świata  którekolwiek  krańce.  Hor.  2,  24.  (gualibet  in 
parte).  —  g.  melon.  Krążek,  krąg,  koło  pełne,  bie  Sd^eite. 
Cyclus ,  koło  abo  kraniec.  Otw.  Ow.  510.  Niż  kraniec 
swój  miesiąc  napełni  dwa  razy.  Wrócę  ja  się  do  ciebie. 
ib.  451.  Kraniec  księżyca,  discus.  ib.  281.  Trzy  było 
nocy  wytrwać ,  by  się  postykały  rogi ,  i  'krańcem  zeszły, 
vt  coirent  et  efficerent  orbem.  Zebr.  Ow.  165.  Na  niebie- 
ski kraniec  wstępował.  Bzoiu.  Roi.  90.  Jasne  promienie 
wynikające  z  słonecznego  krańca,  ib.  pr. ,  ©oillieiifdjeibe. 
KRAŃCOWY,  a,  e,  od  krańca,  krawędziowy,  skrajny, 
SRailb',  Sorab.  1.   zkromne,  (cf.  skromny). 

KRAPAK  ob.  Krępak,  Karpackie  góry. 

'KRAPUŁA,  y,  ź. ,  z  Łac. ,  podpiłość,  podchmielenie,  bćr 
Staufd).  Brzydka  krapuła.  Gwagn.  429. ,  Vind.  pianostiza, 
pianstvize  {ob.  Pijaństwo);  Ross.  XMt;ib,  {ob.  Chmiel). 

KRASA,  y,  ź.,  Boh.  et  Sloi'.  kr^isa;  {Sorab.  2.  kschasza, 
kschasznofcż  w  spaniałość)  ;  Ross.  Kpaca ,  Kpacora ;  Eccl. 
Kfiacii,  Kpjcou,  KpacoTCTBO  {Ross.  et  Eccl.  KpacKa  farba, 
kolor,  rumieniec;  Eccl.  KpacOTCTBO,  KpacoBanie  bonowa- 
nie, "labowanie ,  Kpacyioca  bonuję);  piękność,  ozdoba, 
uroda,  bie  @ti;i)ii^cit.  Szkoda  krasy,  gdzie  rozumu  nie- 
masz.  Cii.  Ad.  1158.  Rys.  Ad.  62.  (cf.  główka  jak  ma- 
kówka). Wiosna  nadchodzi,  świat  w  rozliczne  krasy  Stro- 
ją zielone  pola,  łąki,  lasy.  Zab.  16,  519.  (śliczne  kolory). 
Chrystus  wszystki«?j  chwały  i  krasy  swej  dla  nas  obłupion 
był.  W.  Post.  W.  254.  —  *g.  Winobrańce  W  "krasę  po- 
dlawszy mózgów,  idą  w  tańce.  Zimor.  Siei.  217.  —  §. 
'Krasa  =  okrasa ,  tłusta  potraw  zaprawa  ,  bilś  '^(tt  jum  31ll= 
nta^eit  ciner  Speife.     Bez  krasy  potraw  nie  lubię.  Tr. 

Pochodź,  krasny,  krasno ,  krasność,  krasić,  okrasić,  okra- 
ia ,  kraśnieć,  krasomówca,  krasomowiuj,  kraska. 

KRAŚĆ,  kradł;,  kradnie,  kradnę  es.  niedok.,  (ukraść,  skraść 
dok.),  Kradać  kontyn.,  Kradywać  fregu.,  (Boh.  et  Slov. 
krśsti,  kradl,  kradu;  Sorab.  1.  kranucź,  kradnu ;    Sorab. 


2.  kschadnusch,  kschanusch ;  Yiiid.  krasti ,  kradel,  kra- 
dem,  oppipat,  demin.  kradluvati;  Garn.  krasti,  kradem; 
Croat.  krazti,  kradem,  krśdim;  Dal.  k<ipesim ;  Hung,  lo- 
pok,  ob.  Łupieżyć;  Slav.  krasti;  Bosn.  et  Rag.  krasti, 
ukrasti ;  Ross.  KpacTb,  Kpa4i>iBaTb,  BopoBaib,  Bopjio,  xh- 
TiiTb,  xnmHn<iaTb;  Eccl.  coKpajaio,  jKpa/iaio,  TaTcóciByio ; 
cf.  Graec.  XQ"oi<ai,  f^nfia-^m,  ■/^ońo)  (uriose  iiwado);  §.  1. 
fteblcil.  Kradnie  na  zdech,  sztucznie,  w  żywe  oczy  ukra- 
dnie, bierze  gdzie  nie  położył,  przylgnie  mu  wnet  co- 
kolwiek do  rąk;  rzuci  nań  co;  długą  rękę  ma;  trzeba  za 
nim  wyjrzeć  =  złodziej  wierutny,  cygan  szczery.  Ld.  Nie 
zostawało  mi  już  nic  więcej,  tylko  iść  kraść.  Teat.  20.  b, 
194.  Wola  nań:  nie  kradń!  Rej.  Zw.  5  b.  {Yind.  Prov. 
Ne  kradi,  raishi  profi,  kar  sprofish,  f  miram  nofish  śnie 
kradń,  raczćj  proś,  co  uprosisz,  spokojnie  nosisz).  Zło- 
dziej w  nocy  kradnie,  a  we  dnie  go  wiesza.  Rys.  Ad. 
78.  U  kogo  ukradziono,  tego  obiesić.  Smotr.  Nap.  15. 
(cf.  sprawa  jak  w  Osieku;  cf.  za  moje  żyto  jeszcze  mię 
pobito).  Uczyć  kraść  Eccl.  Kpa40B04HTii,  Hayiaib  Kpa^t. 
Będzie  złodziejem ,  jeśli  kraść  będzie.  Sienn.  458.  Kto- 
kolwiek kradnie,  Ten  zawsze  złodziejem.  Pięknie  czy  szpe- 
tnie, pomaga,  czy  szkodzi.  Niech  będzie  jak  chce,  a  kraść 
sie  nie  godzi.  Kras.  Aniim.  Mówią,  że  kto  łże  i  kradnie, 
Ten  sie  pożywi  i  wszędzie  i  snadnie.  Jabi.  Ez.  11.  Kto 
kradał,  niech  już  nie  kradnie.  Budn.  Ephes.  4,  28,.  Kra- 
dał  chłop,  choć  karany,  zawsze  to  powtarzał.  Ze  jako 
żył  złodziejem,  tak  się  nim  i  zstarzał  Pot.  Jow.  28.,  Papr. 
Kol  0.  i.  —  Transl.  Kraść  co  komu ,  honestiori  sensu, 
n.  p.  czas  --  ukradać,  ujmować,  eincm  J.  33.  ^ńt  fte^len, 
railbiii.  Gruba  powstuje  i  dzień  światu  kradnie  chmura. 
Dmoch.  Sąd.  17,  fie  raiibt  ber  5BeIt  iai  Zai^mjt  Wiek 
kradnąc  nam  czas  i  lata,  bieży  prędką  nogą.  Kolak.  W. 
A  4.  '  Już  słabym  członkom  i  mdłemu  wzrokowi  Wczas 
i  sen  kradnę.  Pas/.  Fid.  59.  Białegłowy  zwykły  sobie 
kraść  lata.  Budn.  Apopht.  117.,  Teat.  54.  b,  E  ii.  t.  j.  uj- 
mować, za  młodsze  się  udając,  fie  ferlniifltien  i^rc  Sa^re, 
gcDcn  fit^  fiir  jiiiifler  mi.  —  g.  2.  transitiie  Kraść  kogo  = 
okradać  kogo,  skradać  kogo;  dok.  okraść,  skraść,  I)eftc|= 
len.  Gdy  komisarz  kradnie  swego  pana,  wielkorządczyna 
równie  podskubuje  swoje  panią.  Zab.  16,  4.  Godzi  się 
kraść  ojczyznę ,  łatwą  i  powolną ,  A  mnie  sarkać  na  ta- 
kie bezprawia  nie  wolno?  Kras.  Sat.  12.  On  przedtym 
kradywal  komory.  Źegl.  Ad.  191. 

Pochodź,  kradnienie,  kradziony:  kradomy,  kradomie;  kra- 
dnica,  kradzież,  kradziezlwo,  kradzieski ,  kradzieica,  kra- 
dzieinik;  chlebokradzca ,  ludokradzca;  kradzieiność ,  kra- 
dzieiny ;  nakradać  się,  nakraść  się;  okradać,  okraść;  po- 
kradać,  pokraść;  przekraść  się;  przykradać;  rozkraść;  ukra- 
dać, tikraść,  ukradkiem;  wkradać  się,  tokraść  się;  skradać, 
skraść;  bydiokradzca ,  święlokradzca  ,  święlokradzttuo ;  wy- 
kradać, wykraść;  zakradać,  zakraść. 
KRASIĆ,  ił,  i,  CI.  niedok.,  ukrasić,  okrasić  dok.,  Croat. 
kraszim;  Ross.  Kpacinb ,  Kpauiy,  CKpacBTb,  CKpamiiBaib, 
yKpaciiTb,  yKpauiaib;  piększyć,  krasnym  i  pięknym  ro- 
bić, zdobić;  sicreii,  fc^on  mad)eii,  »erfd|6ncrn,  f^miidcn.  Ko- 
ściół odnowił  i  okrasił.  Sk.  Dz.  557.  W  ukraszonym 
obuwiu,    w  ozdobnym    ubierze.   Hul.  Ow.  170.     Pochwę 

61' 


484        KRASICZYN  -  KRASNOTWARZY. 


KRASNOWŁOSY  -  KRASOMO  WA. 


jego  miecza  drogie  kraszą  kamienie.  Pilch.  Sen.  list.  2, 
246.  Odwaga  ta  nieskończenie  go  krasih.  Hals.  Nied. 
2,  6.  Co  szampańskim,  węgierskim  pyszne  stofy  krasie 
Wiadrem  potym  u  studni  pragnienie  ugasi/.  Kras.  Sat. 
36.  —  g.  Krasić,  farbować,  fdrlicn ;  Hoss.  BUhpaciiTb, 
BUKpamimaTb.  Fokajskiemi  szarJaty  sukna  krasi!,  tingebat. 
Zebr.  Ou'.  127.  Wefna  czerwcem  ukraszona.  Btidn.  Hebr. 
9,  17.  (ubarwiona).  —  §.  W  kuclmi :  krasić  <  okrasą  za- 
prawiać, fctt  aitmaijcn,  fĄmalscn.  Tr.,  [ob.  Okrasić).  Zgo- 
ninami  ukarmi  wofu ,  jako  kraszoną  sieczką.  Haiir.  Ek. 
54.  (fioss.  KpacOERTbca  szczycić  sie;  EccI.  Kpaiuyca,  Kpa- 
cyiocfl  Libuję,  delektuję  się).  —  g.  Byczki  lub  eiolki  kra- 
sić, trzebić,"  kleszczyć,  "pokładać.  Ryd.,  PcrfdniEiticn,  caftri' 
ren.  KRASICZYN,  a,  m.,  w  ziemi  Przemyskiej,  zamek 
hrabiów  Krasickich.  Kras.  List.  53,  ciit  (sd)IfP  bcr  ©rafcn 
Sraiijfi.  KRASKA,  i ,  £. ,  krasnośe,  piękność,  Hc  Sd)6ii< 
^Cit.  Chwalna  mię  kraska  nic  nie  uwodzih,  facies  ni- 
mium  laudata.  Zebr.  Ow.  125.  —  g.  Coracias  garrula 
Linn.,  ber  §al)er,  bie  5lfl[tcr;  podobna  do  sojki,  trochę 
od  niej  większa.  Zoot.  262.,  Kluk.  Zw.  2,  297.  pica  ar- 
gentoratens-is;  {Vind.  kraz).  Kraska  do  strojenia  bardzo 
skora ,  pióra  z  pawia  pozbierała  ,  i  w  one  się  przybrała. 
Jak.  Baj.  239.  Sowy  i  kraski  obmierzłe,  wrzaskliwe.  Ba- 
nial.  J.  5.  Kraski  wrzeszczały,  ib.  KRAŚNIEĆ,  iał,  ieje, 
neutr.  niedok. ,  wykraśnieć  dok.,  gładnieć,  ładnieć,  fcbott 
tljcrbcii;  {Ross.  Kpacntib,  noKpacHtib  rumieniec).  KRA- 
SNO adv. ,  Boh.  et  Slov.  krasno ;  Ross.  bpaciiBO  ,  KpacHO 
(=  1.  czerwono);  g.  a)  pięknie,  gładko,  fd)5il.  —  g.  b) 
Tłusto  zapraw  ne,  fctt  fliiijcmadtt.  R^d  krasno  jada.  Tr. 
*KRASNODL'SZY,  a,  e,  Eccl.  KpacHOĄyuiHbiH ;  cnotliwy,  do- 
brze myślący,  wspaniałomyślny,  bcv  eiiic  (dHńiC  Scclc  bat. 
'KRASNOLICY,  a,  e,  liców  czyli  jagód  pięknych,  piekno- 
twarzy,  fd)5tmmngig ;  Ross.  KpacHciiniHun ,  (KpacnomoKiS 
czerwonych  pięknych  jagód).  KRASNOOKI,  a ,  ie ,  pię- 
knych oczu,  fdióiiaiujiij.  Krasnooki  Ledwo  czub  róża  wy- 
wiła  z  powłoki.  Zab.  4,  142.  KRASNOPIÓRY,  a,  e,  o 
pięknych  piórach,  fi^iin  gcfiebcrt.  Sarmacki  orzeł  krasno- 
pióry.  Zab.  7,  249.  Ejsym.  Krasnopióra,  ryba  koloru 
srebrnego ,  oczy  i  płetwy  ma  bardzo  czerwone  ,  długości 
miernej ,  gruba  na  stopę.  Poławia  się  w  Dnieprze  i  po 
jeziorach  Ruskich.  Ład.'  H.  N.  80,  ciit  3i|(^.  KRASiNO- 
RĘKI,  a,  ie,  rąk  pięknych,  fc^iinbanbii] ;  Boh.  krasnoruky. 
KRASNOŚĆ,  ści,  2.,  gładkość,  piękność,  {Boh.  krasnost; 
(Sorab.  i.  krasznolcż;  rini/.  kresnosl  =  wspaniałomyślność); 
Rag.  krasnos ;  Bosn.  krasnost ;  Ross.  KpaciiBOCTb ,  (Kpa- 
CHOBaiocTb  czerwonawość) ;  Eccl.  Kp.icoTii,  joópocTb  pię- 
kność). Widząc  jej  młodość  i  niewidzianą  nigdy  taką 
krasności,  chce  aby  jego  małżonką  była.  Sk.  Zyw.  401. 
Cudo  krasności,  w  przytomności  której  wszystkie  inne 
ohydliwe.  Mon.  63,  596.  Najwięcej  jest  takich  niewiast, 
które  w  krasności  stopnia  najpierwszego  nie  docliodzą,  i 
które  raczej  miłerai,  niż  krasnemi  nazwać  się  mogą,  ie 
ich  uroda  nie  ze  wszech  miar  jest  doskonała.  Mon.  63, 
608.  KRASNOTWARZY,  a,  e,  pięknego  oblicza,  iHMt 
fd;ónem  (Scftdtte,  fd)i)n  wn  ®c[iĄt.  Ojcze  wesela,  Bache 
krasnotwarzy.  Anakr.  15.  Krasnotwarzy,  zdał  się  naszym 
pisarzom   więcej    znaczyć,   niż    urodziwy.    Kroj.^Pod.  bo. 


KNASNOWŁOSY,  a.  e,  włosów  pięknych,  fc^on^oarig ; 
Boh.  krasnowlasy.  KRASiNY,  a,  e,  gładki,  urodziwy,  Boh. 
krasny;  Slov.  krasny;  (Sorab.  1.  kraszny,  kraszne  wspania- 
ły; Vind.  kresen);  Rag.  kraasni ,  kraasan;  Dal.  krassan; 
Croat.  kraszan;  Bosn.  kraśni,  Ijepi,  ugljudan,  pristalli; 
Ross.  KpaciiBuii ,  KpaciiB^ ,  KpacnBeHbKiH  ,  (KpacHOBaruH, 
KpacHCMbKiii  czerwonawy,  KpacHexOHeK'b  czerwoniuteńki) ; 
Eccl.  KpAChiiŁ,  KpacoBiiTbifi  piękny,  (2  Kp.AChiix,  iiDtiOMi, 
Ypiiiiłeii-Ł  czerwony);  fd)5n.  Usta  krasniejsze  nad  koral. 
Niem.  Król.  4,  164.  (piękno- czerwone).  Jngurta  był  urody 
krasnej  i  udatnej  siły.  Biel.  Hst.  129.  Krasny  człowiek 
Ross.  KpacaBCUi,  KpacaBMiiKi ;  piękna  kobieta  KpacoiKa, 
KpacoTOMKa,  b-pacaBa,  KpacaBima.  {Yind.  Krasniza;  Slov. 
Krasopani  =  Wenera).  Slov.  Rroi:  Krasna  panna,  połowica 
wena ;  krasna  panna,  połowica  posagu  czyli  wiana).  Sło- 
wa niektóre  grube  Łacińskie ,  i  nie  wedle  wymowy  kra- 
snej ś.  Jeronima  w  tłumaczeniu  się  jego  znajdują.  Sk. 
Dz.  118,  ob.  Krasomostwo;  (Ross.  KpacHoe  cjobo  pochleb- 
stwo ,  grzeczność ;  Ross.  Kpacnaa  cipoha  =  1  wiersz  w 
stojączki  pisany,  2  a  capite,  odstęp).  Prussaki  wierzyli, 
iż  pod  drzewem  bzowym  ziemni  jacyś  mieszkają  ducho- 
wie  ,  których  oni  krasnymi  ludźmi  zowią.  Stryjk.  146. 
Krasny  brzeg  jolibord.  Mon.  75,  S89.  Krasny  kołpak 
Chirurg.,  ob.  Kołpak.  —  *§.  Krasny,  czerwony,  xot^.  Kra- 
sna Rossya ,  Krasnorossya,  Czerwona  Ruś,  JRptb  =  DJeit&cn. 
{Ross.  bpacHOÓpoBi,  KpacHoii  rycb,  czerwonak  ptak,  Kpa- 
CHoft  .i-fecŁ  czerwone  drzewo,  śpilkowate,  SKotlilJolj;  Kpa- 
CHoe  4epeB0  zwitek,  drzewo  mahoniowe.  Ross.  KpacHaa 
puóa  jesiotr ,  wyzina  i  t.  d.  KpaciUbHa  farbiernia).  Kra- 
snystaw, miasto  w  ziemi  Chełmskiej.  Dykc.  Geogr.  2,  48. 
Krasnystawek ,  miasto  w  Połockim.  ib.  —  g.  "Krasny  = 
podrosły,  cmiadjfcii,  aiifiJClimdjfcit.  Adullus,  podrosły,  "krasz- 
szy.  Macz:  Cdy  juz  dorósł  Izaak ,  a  był  krasnym  dzie- 
cięciem, miał  go  ociec  zabić.  Sk.  Zyw.  202.  Byłoć 
'kraszszej  czeladzi  niemało,  aleć  się  rozbiegła  po  ro- 
bocie. Rej.  Zw.  59.  (słusznej).  —  g.  Krasny  =  kraszony, 
okraszony,  tłusty.  Cn.  Th.  622.  fctt  angcmadit.  'KRASO- 
LUBOŚC ,  ści,  ź.,  Eccl.  jioóoKpacoTCTBO ,  Graec.  ąiloxa- 
lia,  amor  pulchri;  bic  ficbc  bcź  ©diiiitcii.  KRASOMĘUREK. 
drka ,  ?«. ,  chełpiący  się  z  nauki  i  mądrości,  sophistcs, 
Mącz.,  ber  Sop^ift.  Dziś  jest  wiele  tych  krasomędrków, 
co  inne  mówią,  a  inne  rozumieją,  i  siła  ludzi  temi  za- 
krytościami  na  co  chcą  przywodzą.  Rej.  Zw.  84  b.  KRA- 
SÓMOWA,  y,  ź.,  KRAŚOMÓWNO"ŚC,  ści,  i,  piękna  wy- 
mowa ,  /?o/i.  et  Slov.  krasomluwnost,  dobromluwnost; 
Carn.  besedorezhnost ;  \uid.  govorrjozhnost ;  Croat.  le- 
pogovorlivozt;  Hoss.  KpacoptMie ,  Ojaror.iaro.iaHie ,  Biirie- 
BaiocTb ,  c-iajKoptMie .  ó.iaropiMie ,  ó.iaroc.iOBCcie  ,  6ja- 
roasbmie;  Eccl.  fi.iaror.iaro.ibHOCTb,  bic  SBfWreben^cit.  Dzi- 
wną i  przyrodzoną  jemu  samemu  krasomową,  byłby  i  sa- 
mego Nestora  oczy  i  uszy  do  siebie  obrócił.  Birk.  Sk.  E 
3.  O  jak  wdzięczne  twe  krasomowności !  Ryb.  Ps.  247. 
Niewymownie  bujna  a  nieprzebrana  krasomowność  jego. 
Weresz.  Reg.  53.  Język  Polski  mógłby  się  iście  obfito- 
ścią i  krasomową  z  każdym  innym  porównać.  Eraz.  Jęz. 
U  b.  Nie  te  słowa  mają  być  uważane,  które  rozlicznemi 
przysmaczki ,    albo    onemi  krasomownościami    bywają  za- 


KRASOMOWCA-KRATA. 


KRATKA-KRAWADŻ. 


48S 


farbowane;  ale  one,  co  idą  z  ust,  jako  piorun  trzaskał, 
a  znać  w  nich  wierną  szczeros'ć.  Rej.  Zw.  84-  b.  KRA- 
SOMÓWCA ,  y,  i. ,  wymowca ,  ber  3?ctmer ,  6c()mircbiicr ; 
Boh.  fećiijk,  (oh.  Rzecznik);  Slov.  wimiuwnik,  reenik;  Carn. 
modroręzhnek ;  Yind.  dobrogovorezh ;  Sorab.  \.  retźnik, 
/.  retźnicza;  Croat.  leposzlovecz,  liposzlovacz;  Slav.  go- 
vorljivac;  Ross.  et  Eccl.  KpacHOC.iOBŁ ,  KpacHOÓafi ,  Kpa- 
CHOCIOBCU^B,  peueTcieuB,  B-Eiiin,  eiiTim.  Różnica  między 
mówcą  a  krasomówcą.  Pir.  Wym.  26.  Krasomówcą  być, 
wymownie  mówić ;  Eccl.  et  Hoss.  KpacHOc.iOBCTByK) ,  6-ia- 
roashmecTBjio ,  ciOBecTBOBaiH,  ciOBCTBOBatH ,  BtiiticTBO- 
Taib ,  BiiTiriCTBOBaib ,  KpacHoptMHBy  6uTb ,  pasyjiHO  ro- 
BopiiTb.  KRASOiMOWNY,  a,  e,  KRASOMOWNO  adv., 
Boh.  krasoniluwny ;  Croat.  leposzlovni;  Hoss.  KpacHOrja- 
rojiiBufi  ,  KpacHoptiiiiBufi ,  c.ia4KoptmiBbiii ,  ó.iaroooBC- 
CHutt,  O.iaroasbiiiHbiil ,  4o6por.iaro.iiiubiri,  4o6por.iacHUH, 
ójaronarojiiBun,  ^oópoóecijeHi,  npuBtT.iHBS ,  npiiaTenŁ 
Bt  pa3roBopaxi,  BinieBaTUH,  EHiiflcKiri,  BHTiHcrBeHHbnl, 
ó-iarOBtmaHHbnl ;  pięknie  wymowny,  jtcrlidj  bcrcbt,  TOOliI 
tcrcbt.  Krasomowny  Demosten.  Kulig.  109.  Zjawili  się 
niektórzy  krasomowni.  Nag.  Fit.  150.  Daruj  czytelniku, 
jeślić  w  czym  niekrasomowno  i  prosto  będzie  sie  zdało. 
Zlot.  A.  2.  '  KRASOMOWSKl,  a,  ie,  od  krasomówcy  abo 
krasomowstwa,  3{cbiier  =  ,  3icbefuiijł;  Boh.  rećnicky;  Sorab. 
i.  retźniczki.  Krasomowski  mistrz,  rhelor.  Cn.  Th.  Kraso- 
raowski  uczeń,  ćwiczący  sie  w  krasomowstwic.  ib.  Kraso- 
mowskie  abo  po  krasomowsku  adv.,  krasomownie,  vebnc= 
ri|'ci|.  Chcę,  aby  rzecz  szła  przeplatano,  po  krasomowsku, 
komicznie  i  żartobliwie.  PUrh.  Sen.  list.  3,  292.  KRASO- 
MOWSTWO,  KRASOMOSTWO,  a,  «.,  krasomowska  na- 
uka, bte  ilicbefuiift,  33crebt|'amteit;  5o/».  rećnictwj;  Yind.  go- 
vorna  viednost;  Croat.  liposzlovka;  Bag.  ljeposlóvka;  Ross. 
Kpacopt'iie ,  6.iaroptqie ,  ó.iarocjOBecie  ,  KpacHOCJOBie, 
6,iaroa3biiiie ,  BiniilCTBO ,  MiipociOBCcie.  Krasomowstwo 
czyni  wymownym ,  gdy  ozdobą  powierzchowną  kształci 
wyrazy,  hras.  List.  73.  Prawdziwe  krasomowstwo  po- 
winno być  zwięzłe  i  krótkie.  Zab.  5,  80.  Na  wszystkie 
jeąo  krasomostwa  krótko  powiedział,  ja  tego  nie  uczynię. 
Sk.  Dz.  722.,  N.  Pam.  18,  378.,  Mon.  70,  533.  'KRA- 
SOPANI,  Z?o/i.  Krasopani;  Wenera;  yinrf.  Krasniza.  KRA- 
SORODNY,  a ,  e  ,  piększacy,  Berfdiiincnib ,  ®d)5iil)cit  gclieiib. 
Myślę  z  strachem,  w  co  pójdą  słoiczki,  Co  krasorodne 
przywożą  barwiczki.  Zab.  10,  595.  ZabL  KRASOWRON- 
KA  ob.  Kraska.  KRASZĘ  ob.  Krasić.  'KRASZSZY  ob. 
Krasny. 

'KRASOWOLA,  i,  ź. ,  z  Greek.,  Eccl.  KpacoByjb,  KpacoBy- 
ja ,  czara,  czasza  od  wina  w  Greckich  manasterach,  cilte 
2Beiiifd)aIe ,  ciii  JCcinmag  iii  ben  @ried}tfd)cit  Slóftcni.  Kra- 
sowola  jest  kubek  ,  alljo  jak  Słowianie  nazywają  'mirnaja 
czasza  albo  "poczerpało ,  w  które  się  więcej  nie  wlewa, 
jeno  pół  kwarty  wina.  Pim.  Kam.  341. 

KRATA,  y,  z..  Lal.  crates ,  craticula  ,  cf.  gród;  Ital.  grata; 
Boh.  mrjźe,  mijżka;  Slov.  mijźe,  mreźe;  Dosn.  krata,  gra- 
ta, lissa,  gratikula,  kratikula  ;  Sorab.  1.  leszecza ,  gitter; 
Carn.  gavtr,  ommrcshje;  Yind.  lefa ,  spleteniza,  resiietva, 
omreshje,  predgraja;  6Von<.  galre,  obrovnicze,  obrov,  gra- 
dejy,    ressetnicza  ,  rcssctka ,  (cf.  rzeszoto) ;    Hung.  roste- 


lyok;  Dal.  mrixe,  lissa,  razmresje,  mrixe,  Slav.  reshetka; 
Rag.  Ijessa,  razmrcxje  ;  Ross.  peuiCTKa,  peuiOTKa,  pemo- 
TOWKa ;  bai  (Sittcr.  Okna  żelaznemi  kratami  obwiedzione. 
AVrts.  Pod.  2,  128.  Chciał  oknem  wyleźć,  ale  krata  nie 
dopuściła.  Ba:.  Hst.  59.  Ja  oknem  domu  swego  przez 
kraty  moje  wyglądałem.  Budn.  Prov.  7,  6.  Bibl.  Gd.  Kra- 
ta od  ulicy  do  zamykania  na  kłódkę.  Teat.  52.  d,  29,  citlC 
©ittcrtDiire.  Odpowie  mi  żona  za  wszystko ,  wsadzę  ją 
za  kratę.  ib.  15,  48.  (zamknę  ja).  Wiek  mi  pędzić  po- 
trzeba za  kratą  klauzury.  Teat.  43.  c,  37. '(w  zamknięciu 
klasztornym ,  w  klasztorze).  Dziś  jeszcze  powrócisz  do 
klasztoru;  niemasz  tu  śrzodka;  dziś  przy  ołtarzu  albo  za 
krste.  Teat.  28,  57.  Krata  bonifraterska ,  czubki ,  3rren= 
^aui.  Czy  te  gwałtowności  zwyczajne  są  We  Panu,  czy 
też  potrzebujesz  kraty  bonifraterskiej?  Teat.  15,  103. 
(czyś  zwaryował;  cf.  czarna  kura).  Za  ten  żart  poszedł 
za  kratę.  Jabi.  Ez.  B  4.  (do  kozy,  więzienia).  Rzadko  mi 
się  to  zdarzy  mieć  dokładne  wiadomości,  za  granicą,  jak 
za  kratą.  Kras.  List.  175.  (jak  w  saku).  —  Krata  spustna, 
z  żelaznemi  hakami,  którą  spuszczają,  nie  dopuszczając 
nieprzyjaciela  do  miasta ,  calarrarta.  Mącz. ,  eiii  gaUijitter 
tn  ciiicnt  tDorc.  Krata  mularska  dróciana,  z  lasek;  łasa  do 
przesiewania  wapna,  piasku,  bie  Saiibfcijc,  SailbroIIe.  Kra- 
ta potrzebna  ogrodnikowi  do  przesiewania  ziemi ,  albo 
dróciana,  albo  z  rózg.  Kluk.  Roił.  1,  80.  KRATKA,  i, 
i.,  KRATECZKA,  i,  z.,  demin. ,  ciii  flciiicś  (Sittcr.  Wszędzie 
mi  w  oczach  staje  ta  forta,  te  kratki.  Teat.  46,  36.  Czer- 
wone złote  z  kratkami,  co  je  skonfederowani  Hollendro- 
wie  biją.  Gród.  Dis.  C.  2.  Kratki  czynię,  wyskrobuję,, 
wymazuję,  naznaczam,  canceUo.  Mącz.,  ail^ftrcidjcil,  bm'd]= 
ftvcid;cit  (gittcrforiniij).  Kratki,  które  zwierzętom  a  zwła- 
szcza koniom  zawieszają  na  gębie,  fiscella.  Mącz.,  ein  25iaul= 
forlt.  Piec  co  na  kratkach  =  na  roszcie.  Tr.,  ailf  bcm  DJoftC 
6mtcit.  Robota  w  kratkę,  w  kratki  ■■  kraciasta,  gcijtttcrte 
SUbeit.  KRATKOWY,  a ,'  e  ,  Oittcr  = ,  gcoittcrt.  Kratkowy 
węzeł,  albo  siatkowy.  Jak.  Art.  2,  93.  —  §.  Na  wiecze- 
rzy nie  miałem  appetytu,  tylko  kratkowego  ciasta  zjadłem. 
Mon.  65,  283.  w  kratki  ciasto  ,  androty,  gofry,  gcijittertcS 
Sacfrocrf,  gransófiidtcś  53actiucrf.  KRATKOWAĆ  cz.  niedok., 
w  kratki  co  robić,  cf  kracić,  gittcni,  gcijittcrt  ntadtcii. 

Pochodź,  kraciasty,  kraciasto,  kracie,  zakracić,  przekra- 
cić ,   okracić. 

'KRATZKIERST  ob.  Kracbierst. 

KRAWACZ ,  a,  ?«.,  Boh.  kragecj  noź,  kragak,  krogak  gnyp; 
(Boh.  kragak  garniec  szeroki).  KRAWALNIK,  nóż  szewski 
do  roboty;  bywa  dwojaki,  krzywy  i  prosty.  Magier.  Mskr. 
Krawacz,  nóż,  którym  szewcy  zwykli  krajać  skórę  na  trze- 
wiki. Teat.  36.  c,  85,  ciit  Sliicif,  Sd;iiftcrfiicif.  KRAWA- 
CZKl  ob.  Nożyczki.  KRAWALNICA,  y,  ź.,  Ross.  hpoiub- 
Hima ,  deska  lipowa  lub  olszowa,  na  której  szewc  przy- 
krawa. Magier.  Mskr. ,  Hi  ^\\\inm'^i[mi  bcr  6d)iiftcr. 

KRAWAT,  u,  ffi. ,  z  Franc. ,  aisztuk,  Croat.  vratni  rubecz; 
Slav.  marama  na  vratu,  baiS  §alźtud),  szyjnica.  {distg.  Ross. 
upoBaTŁ ;  Eccl.  Kpasaib,  KpoBaib,  z  Greek.  x(>a^^aTog; 
Lat.  grabbatus  =  łóżko). 

KRAWADŻ,  'KRAWĘDŹ,  i,  z.,  (Etym.  krawać,  krajać),  bok 
abo  brzeg  wzdłuż  idący  ostry,    bic  fd^arfc   ddt  obcf  5?aiite. 


486     KRAWEDZIASTY  -  KRAWIECTWO. 


KRĄZ-KRAZYDŁO. 


Dudz.  42,  Sorab.  i.  króma.  Przy  krawędzi  góry  miaste- 
czko Emaus  siedziaJo.  Warg.  Radi.  155.  Na  krawędziach 
przepaści  nogami  stawali.  Olw.  Ow.  106.  Pojrzyj-no  na 
krawędź  kominka ,  a  przeczytaj  tam  owe  bilety.  Zab.  2, 
56.  Na  krawądź  co  postawić,  na  krawądź  upaśd.  Dudz. 
42.  Linie ,  w  których  dwa  równoległoboki  przylegle 
schodzą  się,  nazywają  się  krawędziami  wielościanii.  Jak. 
Matli.  I,  151,  Gall.  arctcs.  —  Krawądź  fózka  =  letra  łóżko- 
wa. Cn.  Th.  boś  ©citciilirot ,  ber  ©citenrnnb  M  23cttc§. 
Wsparł  sie  na  wygodnej  kanapy  krawędzi  Kras.  List.  \, 
28.  KRAWEDZIASTY,  a,  e,  ostry  wzdłuż.  Cn.  Th.  KRA- 
WĘDZISTY,  co  krawędź  ma ,  labrosus.  Mącz.,  zabrzeźysty, 
warginatus.  ib.,  fc^nrffaiitiij ,  fd)avfccfig. 
KRAWCOWY,  a,  e,  od  krawca,  ©ct^tictbcr  = ;  Boh.  krey- 
(iuw.  —  Anał.  Myszka  krawcowa  abo  długa  udowa  ,  mus- 
culus  sartorius.  Krup.  4,  153.  KRAWCOWA,  y,  z.,  żo- 
na krawca ,  bic  (sc^ncibcrtnn  ;  Boh.  kreycowa ,  kreycjrka ; 
Sorab.  1.  krawcowa,  krawcźźinka;  Yind.  shivarza,  shni- 
darza;  Slav.  sabolica;  Croat.  krajachicza,  svelya,  szaboli- 
cza ;  Hung.  szabóne;  Hag.  scivacizza ,  svittariza;  Ross. 
nopTHaa,  nopTiiii.\a.  Szachrajki,  korneciarki,  krawcowe. 
Teat.  15,  48.  KRAWCZYK,  a,  m,,  czeladnik  krawca,  ber 
©diiicibcnjcfcllc ,  Sd)ncibcrlmrfc()C ,  Boh.  krcycjk.  Szewczyk, 
krawczyk,  kuśnierozyk,  gdy  się  ustroi  w  bławaty,  porzu- 
ciwszy szydło,  igłę,  dratew,  rozumie  że  szlachcic.  Mon. 
73,  578.  KRAWIEC,  wca,  m.,  Boh.  kreycj ;  Sloi'.  krag- 
ci ;  Morav.  krycjr ;  S(rrab.  1.  krawz ,  krawc ;  Sorab.  2. 
schlódaf,  schklódar;  Carn.  krajuzb,  resóvz,  resar,  robazh; 
Yind.  krajazh,  robazh,  rcsovoz,  shivar,  shnidar,  oblazhi- 
lar;  Croat.  krajAch  ,  szabol ,  svelecz  ,  siv;"loh  ,  szuknakra- 
jacb,  szvittar,  sivecz,  sivavecz;  Bosn.  krając,  krojąc,  scja- 
vac,  koji  scije ,  koji  scie  svittu,  sciavac  od  sujette;  Rag. 
svittar ,  sciavaz ,  vutg.  terzia ;  Hung.  szabo  ;  Slav.  krajńos, 
terzia,  sabol;  Ross.  nopinoft,  Eccl.  nopTHuii  Macrepi,  {ob. 
Parć,  portki),  uibcuł,  (cf.  'szvviec,  szewc);  co  szaty  lub 
suknie  robi ,  to  jest  przykrawa  i  zszywa ,  ber  ©d)neiber. 
Krawiec  igłę  bierze,  aby  nią  szył.  Petr.  El.  25.  Krawce, 
gdy  się  zejdą,  mówią  o  nożycach.  Hej.  Wiz.  147.  Le- 
dwie krawiec  w  stół  pięścią,  aż  nożyce  brzęczą.  Pot.  Jow. 
103.  Kiedy  w  stół  uderzy  krawiec,  nożyc  szukając,  ozwą 
się  nożyce.  Opal.  Sał.  Tak  krawiec  kraje,  jak  mu  mate- 
ry'i  staje.  Teat.  20,  99.  Zabl  Z.  S.  50.  (of.  piędzią  się 
mierzyć).  U  krawca  zawsze  zdarta  suknia ,  a  u  szewca 
dziurawy  bót.  Rys.  Ad.  09.  Krawca  za  kowala  obiesić  = 
niewinnego  skarać,  winnego  puścić.  Cn.  Ad.  363.  (cf. 
sprawa  jak  w  Osieku).  KRAWIECKI,  a,  ie,  od  krawie- 
ctwa, ©c^iicibcr ' ,  ©d)iieiberliniibnierf8  = ;  Boh.  kreyćowsky; 
Croat.  krajachki,  sivaczki,  SYelzki,  svelni,  szabólzki;  Rag. 
svittarski;  Slav.  krajacski;  Yind.  shivarski;  Hoss.  nopTHflyiH. 
Towarzysz  rzemiesła  krawieckiego.  Buz.  Hsl.  38.  krawczyk, 
Ciit  (Sd)licibergcfclle.  Człowiek  professyi  krawieckiej.  Teat. 
11,87.  Warsztat  krawiecki  ZJo/t.  kreyćowna ;  Ross.  m^Mh- 
Hfl.  KRAWIECTWO,  a,  n.,  {Boh.  kreyćostwj;  Yind.  shy- 
varia,  shivaria);  rzemiesło  krawieckie,  ba3  6c^iieiberf;anb= 
BJCrf.     Krawiectwo    nie  szuka   więcćj  naczynia  do  uszycia 

sukni,  jedno  igły,  nożyc,  nici,  łokcia Petr.  Ek.   118., 

Hrbsł.  Odp.  Pp.,  Glicz.  Wych.  H  1  b.,  Mon.  71,  162.  Kra- 


wiectwem się  bawić;  Fm(/.  shivati,  shivariti,  shnidaruvati, 
fd;neiberii;  Ross.  nopiHałKHTt. 
*KRĄZ,  ężu  ,  m.,  krąg,  ukrążenie,  bet  §.xńi ,  bie  SciBegung 
tli  bie  SJllllbe ;  zlad:  krężem=  kręgiem,  kołem,  obwodem, 
n.  p.  Mnie  włos  gęsty  na  brodę  swym  otacza  kreżem. 
Tyś  bezbrodny,  niewiastą  jakbyś  był,  nie  mężem.  Gaw. 
Siei.  375.  (•KRĄŻAĆ  Cn.  Th.  ■■  krajać,  drobić.  Wlod. 
Boh.  krauzjti  radere,  secare).  KRĄZEK,  źka,  m.,  demin. 
nom.  krąg,  {Boh.  krauźek;  Hung.  karika;  Ross.  KpyateuŁ, 
KpyJKOicb,  KpjJKCMHKt ;  fcf.  *kruż,  'krużyk;  cf.  Ross.  Kpy- 
w.aAO  karczma;  KpaafB,  KpascuKi  warstwa);  Eccl.  Kpyateiii, 
Kpya;eKi;  §.  1.  mały  okrąg,  obwódek,  kółko  czcze,  cttt 
ficiiier  Sreiś,  Srnnj.  Krążki  smolane,  rodzaj  wojennych 
ogniów,  robione  z  starych  porozplatanych  lontów,  uwinię- 
tych  w  krążek,  umoczonych  w  smole.  Jak.  Art.  3,  297, 
^*ed)frail5e ;  cl',  pęczki  smolane.  —  §.  2.  Kółko  pełne,  ta- 
lerzyk, błażek,  eine  fleiiic  ©d;ei('c,  eiu  ©djeibc^ieii.  Dawno 
sława  głosi ,  Że  często  krążkiem  za  metę  przenosi.  Hor. 
1,45.  dyskiem,  S5iiirfid)eibc.  Podniesienie  ciężarów  w  gó- 
rę przez  krążki,  irochlea ,  to  jest  talerzyki  grube  płaskie, 
wielce  ruchome  w  koło  śrzodka,  przez  który  przechodzi 
oś  osadzona  w  klóbie.  Rng.  Dos.  2,  200,  bie  Siollcn,  gla= 
fd)en,  Ślobcii  in  cincm  glnfd/ctisiige  ober  iit  ciiicr  Slocfroinbe, 
Ross.  naBoHna.  Krążek  nad  kopytem  ■  nadkopycie ,  bie 
Snute  nm  1ifcrbel;ilfe.  Na  krążki  pokrajać  =  na  talarki ,  in 
©djciOeii  fd)nciPen.  KRĄZNY,  a,  e,  krążący,  kołujący,  okrą- 
gły, rmtbciib,  frcifeitb,  Eccl.  KpyroHOCHieJibHOH.  Wąż  krą- 
żnemi  zakręty  zatoki  łuskate  Wijąc,  _rączo  się  zwija  na 
dzwona  garbate.  Otw.  Ow.  105.  KRĄZYC,  ył,  y,  cz.  nie- 
dok. ,  skrążyć,  okrążyć  dok.,  Boh.  et  Stov.  krauzjti,  krau- 
źjm,  krutiti,  (cf.  kręcić);  Sorab.  2.  kruźolisch;  Hung.  ke- 
rengetem,  karikalom ;  Bosn.  krusgiti ,  okrusgiti;  Croat. 
krusim,  kolobarim;  Ross.  vpymnh ,  BCKpyacHTt;  (Eccl. 
Kpyqy,  Kpyiio  kręcę);  kolić,  kołować,  okrążać,  etnett 
33i'geii  ()efd)rei['eti ,  eiiieii  .^rei^  mad;cii ,  ^enim  freu^eit.  Dya- 
beł  jako  lew  ryczący  krąży,  szukając  kogoby  pożarł.  Dambr. 
249,  Hi.  ICi,"  W.  1  Helr.  5,  8. '(obchodzi  was.  Bibl.  Gd., 
er  gekt  iiiit^er  8ltt^.).  Ustrz.  Trój.  34.  Człek  bez  uwagi 
nie  rozciąga  myśli  swojej  dalej  jak  do  tych  miejsc  tylko, 
które  go  z  blizka  krążą.  Znb.  6,  101.  Minas.  Gdzie  przed- 
tym  dolina  poziomym  krążyła  padołem,  bóg  miasta  swego 
stanowi  osadę.  1'salmod  46.  Pieniądze  krążą,  bieżą,  bieg 
czyli  kurs  mają,  \>ai  ®elb  Itiiift  iiiit.  KRĄŻYĆ  się,  w  koło 
obracać,  )'id;  iit  bic  Jfiiiibe  Iieroegeii,  freifcii.  Kiedy  w  hucie 
dym  czarny,  znaczy,  że  po  piecu  tak  słaby  krąży  się  ogień, 
że  nawet  swego  strawić  nie  zdoła  dymu.  Torz.  118.  — 
§.  Wałęsać  się ,  fic^  ^erinntreibeil.  Rez  pozwolenia  star- 
szych na  świecie  się  krążą.  Klon.  Wor.  48.  KRĄŻENIE, 
ia ,  n. ,  subst.  verb. ,  kołowanie ,  ba*?  Ulltlnitfeil  im  Sretfe, 
iai  Girciiltreii ;  Boh.  zńpolj;  Cum.  ovink,  savink,  vink; 
Hung.  korengó  ;  Ross.  KpyateHie ,  KpyrooópameHie ;  Eccl. 
KpyJKa.io ,  Kpyro.\oa!4eHie.  Rzeka  do  nawigacji  trudna  i 
niepospieszna  dla  wielkiego  krążenia  i  nawrotów.  Boler. 
159.  Przez  żyły  dzieje  się  krwi  krążenie  czyli  cyrkula- 
cya.  Zoot.  8.  Krążenie  pieniędzy,  bcr  ©elbuilllaitf,  obieg, 
bieg,  kurs.  'KRĄŻYDŁO ,  a',  n. ,  Boh.  krużidlo;  Slov, 
kraużidlo;  Ross.  K^yTKano ;  Eccl.  Kpi&TKHMt  y  cyrkiel,  instru- 


KRAZYSKO-KRECIĆ. 


KRĘCENIE  -  KRECIDŁO. 


487 


ment.     KRĄŻYSKO ,  a ,  n.,  krąg  szpetny  niezgrabny,  eine 
jinfiirmlt^e  ©c^eibcnninbimij ,  Eoss.  Kpyauime. 
Pochodź,  pod  słowem  Krąg. 

KRCIĆ,  KRCZĘ  ob.  Chrzcić. 

'KRCICA ,  y,  2. ,  czarna  kapusta ,  jarmusz  abo  broskiew', 
krcica  lekarze  zowia ,  brassica.  Marz-. ,  (s^if  orjfoW. 

KRCINY  ob.  Chrzciny."   KRCZYCA  06.  Krzczyca. 

KREACYA,  yi,  ź.,  transL,  robienie  kogo  czym.  mianowa- 
nie, obieranie,  ^ie  Crirabhniij,  grncnmniij.  Wiek  trzyna- 
sty dal  Europie  różnych  królów  krearyi  papiezkiej.  Nar. 
Hst.  4,  5o-2.  KREATURA,  y,  i,  KPiEATURKA,  i,  ż., 
demin.,  utwór,  n.  p.  Osobliwa  jakaś  kreatura.  Teat.  29. 
b,  12.  osobliwsze  stworzenie,  {\'ind.  kreatura,  stvar , 
stvarje).  —  Trdnsl.  Kreatura  czyja  kto.  Cn.  Th,  jcmanbcś 
©reatur.  Kreatury  źle  często  oddają  kreatorom.  Lub.  Ra. 
57.   (ob.  Kreować). 

KRECIAiNY,  KREDZIANY,  a,  e,  z  krety.  Cn.  Th,  ypiiSrcibc; 
Vind.  kridast.  Grunt  czerwonawy  na  osadzie  kredzianej. 
N.  Pam.  16,  90.  Wzgórek  kredżiany.  ib.  21,  516.  KRE- 
aASTY,  KREDZIASTY,  a,  e,  do  kredy  podobny,  freiDcit= 
d^nlt(^,  (cf.  krecisty).  Ziemia  tam  jest  wapienna  albo 
kredziasta.  N.  Pam.  21,  516. 

KRĘCIĆ,  ■KRĄCIĆ,  i?,  i,  cz.  niedok.,  Boh,  krautjti ;  Bng. 
kretati ,  krenuti  movere  ;  Bosn.  krechjati ,  kretali ,  sukati 
(cf.  sukno);  Croat.  szukati ,  sziichem ,  yinuti  (cf.  wić, 
winąć),  vertiti  (cf.  wiercić),  kretati,  krecliem  ,  kretam 
agito;  Ca/,  krechem,  kretati ;  Sorab.2.  kschuiisch;  Sorab. 
i.  zdźimam,  fukara ;  Carn.  sukam;  Vind.  iukati,  verliti; 
Eccl.  KpyTH) ,  Kpyyy ;  Ross.  BepH>"Tt ,  eepitib  ;  f  cf.  Ger. 
frdiijCii) ;  w  krąg  co  obracać,  przeginać  w  kolo,  toczyć, 
brcbeit ,  tu  bie  fUimbe  bcriim  brcbcii ,  trinbcn ,  friimmcn.  §.  a) 
kręcić  co  =  kręcić  nilkę,  witkę,  drot,  sidła.  Ld.  Cala  je- 
go zabawa  pipkę  palić,  wąsy  kręcić.  Mort.  75,154.  Nici 
kręcić,  {Hoss.  cyMnib,  cyqy ;  Eccl.  cyKaTii,  cj-kj%  (cf. 
sukno).  —  Figur.  Mów,  a  nie  kręć  wici.  Chcę  wszyst- 
kiego dochodzić,  jak  klebka  po  nici.  Treb.  S.  M.  126. 
Teat.  51,  29.  ib.  22,  98."  wybiegi,  wykręty  robić;  Ross. 
Bn.iaib ,  Bn.ibH3'Tb ,  CBii.ibHyrb  ,  {ob.  Szaławiła).  Trzeba 
było  szalbierować,  łgać,  urywać,  kręcić.  Teat.  19.  c,  68. 
cf.  pleść  koszałki ,  opałki ,  Srcbereoen  mnc^en.  —  §.  b) 
Kręcić  czym  =  obracać  i  tam  i  sam  w-  koło,  bin  iiiib  ber 
brc^en,  etma^i  brcbcnb  benjcijen.  Człowiek  jest  zdzieblkiem, 
co  im  wicher  kreci ,  drzevyem  z  korzenia  wykręconym. 
Rej.  Post.  E  e  5.  Koniowi  to  popuszcza ,  to  nim  w  ko- 
lo kręci.  P.  hchan.  Orl.  i,  89.  Kręcić  nożem,  kijem, 
szpadą ,  świdrem.  Tr.  (cf.  wiercić).  —  Figur.  Czemuż 
mi  bronisz  umrzeć ,  gdy  los  mną  tak  kreci,  Coż  pocznę! 
ah ,  bogowie  przeciw  mnie  zawzięci.  Min.  Rył.  1,  105. 
Szczęśliwy  Telemaku  ,  choć  fortuna  tobą  kreci.  Jabł.  Tel. 
144.  (nad  tobą  wydziwia,  tak  cię  przerzuca).  Niech  ko- 
misarze kręcą  głowami,  byle  na  pańskie  wystarczyło 
pleuzery.  Zab.  15,  205.  Kręć  Maćku  głową,  by  cię  dya- 
bel  nie  usidlił.  Rys.  Ad.  26.  —  ^.  Kręcić  rury,  wiercić, 
bo^ren.  Tryna  żelazna  z  pod  pilnika  albo  świdra,  gdzie 
rury  kręcą.  Torz.  255.  —  §.  Kark  skręcić  ob.  Skręcić. 
KRĘCIĆ  SIĘ  Recipr.  1  a)  obracać  się  w  krąg,  taczać  się 
yv  kolo,  fi(^  beriimbrebcn ,   fic^  btebcn,    ^mim   roinben,  fitft 


niinbcii.  Człowiek  kłamliwy,  jakoby  śliski  a  zwity  waż , 
w  rozmaite  sie  kręgi  zwija  a  rozwija ,  kręci  sie  w  oąiii- 
wa  rozmaite.  Weresz.  Reg.  115.  Dam  mu  taki  trunek, 
po  któryniby  się  kręcił  jak  wąż.  Mon.  75,  256.  Jak  pi- 
jany do  koła  się  kreci.  Teat.  12,  119.  Kręci  sie  jak 
fryga  na  miejscu.  Mon.  75,  525.  Skaczą,  tańcują,  krę- 
cą się  do  kola.  Zab.  15,  25.  Gawdz.  Czemu  się  Waść 
kręcisz,  niby  na  zawiasie,  szast,  szast,  jaki  mi  Francuz. 
Teat.  45.  c,  5.  Wicher,  gdy  się  krąci ,  Prochem  ziem- 
skim dziwnie  mąci.  Ryb.  Fs.  61.  Ross.  Kyrnib,  hy>jy. 
Powietrze  się  w  tumany  kreci  przez  kurzawę.  Frzyb.  Milt. 
55.  Ze  łzą  kręcącą  się  w  oku,  tuli  ją  do  piersi.  Przyb. 
Ab.  186.  Odwracasz  oczy,  łza  ci  sie  w  nich  kręci.  Teat. 
44,  56.  Łzy  mu  się  z  radości  po  oczach  kręcą.  ib.  10, 
54.  Przebóg,  coż  mi  bez  zdrowia,  choć  na  majestacie. 
Pan  sie  kręci  na  puchu ,  chłop  zasnął  na  macie.  Nar. 
Dz.  2,  66.  wierci  się,  nie  mogąc  zasnąć,  et  uidljt  fic^ 
im  5i0tte  beriim.  —  pg.  Kreci  się  jak  piskorz.  Cn.  Ad. 
564.  jak  mucha  w  ukropie.  Pot.  Syl.  466.  .4ni  mnie 
tam,  ani  sam;  w  takiejem  niewoli  Kręcę  się,  niby  pi- 
skorz lub  pijawka  w  soli.  Żegl.  Ad.  5.  er  brebt  uiib  nnn= 
bet  ficb  iric  ein  3lal,  (mte  etn  ^*crCfer).  Kreci  sie,  jak  ono 
iste  w  przyrębli.  Rys.  Ad.  26.  Kręć  się,  figluj  jak  ra- 
czysz. Abyś  miał  w  sidełka  twoje  Wolne  wprawić  serce 
moje.  Tego  nigdy  nie  obaczysz.  Past.  Fid.  128.  Pytana 
go  się;  on  się  kręcił;  przyciśniony  powiedział.  Sk.  Dz. 
426.  (06.  kręcić  wici;  Rag.  yargljati,  yarljetti).  Kręcę 
sie,  obracam  się  z  frasunku.  Cn.  Th.  (Ross.  KpyHnuA 
frasunek).  W  głowie  się  kręci  =  snuje,  roi,  e'j  jjebt  mtr 
im  Sp|.ifc  bcriim.  A  propo  tego ,  póki  mi  się  w  głowie 
kręci ,  Musze  sobie  w  pulares  wpisać  dla  pamięci.  Zabf. 
Fir.  48.  Toż  się  samo  kręci  w  mojej  myśli,  co  i  w  two- 
jej. Jabi.  Tel.  102.  —  b)  Głowa  sie  kreci  =  w  głowie  sie 
kręci  =  zawraca  się ,  ber  Sopf  tiurb  fdtiutnbeliij ,  brebciib. 
Nad  przerwą  i  przepaścią  głowa  się  kręci.  Pilch.  Sen. 
178.  Pozagrzewali  czupryny  bogowie,  I  w  nieśmiertel- 
nej już  się  kręci  głowie.  Jabi.  Ez.  54.  —  Phys.  et  morał. 
Kreci  mu  się  wino  w  głowie.  Tr.  Urwij  po  drodze  garść 
ciemierzycy,  Bo  mi  się  we  łbie  coś  kręci.  Kniaź.  Poez. 
i,  156.  Psysze  głowę  strach  niezwykły  suszy.  Mózg  jej 
sie  kręci.  Morszt.  57.  Długo  tu  już  spokojna  głowa  nie 
może  być,  Zawzdy  by  młode  piwo  musi  się  w  niej  krę- 
cić. Rej.  Wiz.  90.  (burzyć,  wzburzać  się).  —  2)  Kręcić 
sie  kolo  kogo  abo  czego  =  uwijać  się,  fii^  tiimmcln ,  gc= 
fdidftiij  Ibim.  W"iem ,  że  się  koło  wesela  kręcą ,  to  już 
niedarmo.  Teat.  6.  b,  99.  Uważałem  jakeś  się  wczoraj  ko- 
lo córeczek  jego  kręcił,  ib.  22.  b,  11.  KRĘCENIE,  $ubst. 
verb.,  n.  p.  kręcenie  nici,  Ross.  Kcyncme,  cyMCHie;  Eccl. 
cyKanie,  ba'3  Sreben,  ba'3  Sifimcn ;  (Ross.  Kpymiua  fra- 
sunek). —  8-  Kręcenie  na  wątrobie,  brzydliwość,  nau- 
sea.  Yolck.  596.  Uebelfeit.  Lekarstwo  przeciwko  brzydze- 
niu i  czczeniu  i  kręceniu  na  sercu.  Sienn.  472.  I.  j. 
przeciw  nudności ,  ckliwości.  KRĘCICIEL  ,  a  ,  m.,  krę- 
cący, kręcić  zwyczajny,  cill  I>tcber,  (Rag.  kretalaz ,  kre- 
ni'lcgl  motor).  KRĘCIĆIELKA,  i,  2.,  KRĘCICKA,  bic  Sre= 
berinn.  Jakaż  to  zalotnica,  kręcicka!  Mon.  71,  485. 
KRECiDŁO,  a,   n,  narzędzie  od  kręcenia,   ein  Dre^merN 


488 


KRĘGIEL  -KREDENC. 


KREDENCERZ  -  KREDO. 


jeitfl ;  Boss.  KpyiMO  koło  powroźnikowe.  KRĘGIEL ,  a, 
m.,  (cf.  krętak).  Rodzaj  krecielów,  Cypnnus ,  zawiera  owe 
chrząszcze,  które  pływając  kręcą  się  w  kolo,  i  prze- 
wrócone wykręcają  się  w  górę.  Khik.  Zw.  4 ,  34.  cine 
Slrt  Spiiiujfnfer.  'KRĘCILNIA,  i,  i,  miejsce  gdzie  się 
kręcą  sznury,  powrozy.  Ross.  Kpyiiubna,  bie  ©Ctlerba^ll. 
KRĘCISTY,  a,  e,  KHĘGISTO  adverb.,  zatoczysty ,  kręty, 
kręcący  się.  Cn.  Th.  fid)  brcbctił) ,  flcbrc^t,  gciiniiiben,  \\ij 
fd;lmH!diib,'gcfc[;Imi(3clt,    n.  p.  Kręcista  rzeka.  (KREGISTY, 

a,  e,  Ross.  Mt;iOBaTbiri ,  pełen  krety ,  frcibig ,  nott  Sreibc , 
n.  p.  Kręcista  ziemia.  Cn.  Th.  Kretna.  Cresc).  KRĘCI- 
SZEK ,  szka ,  m.,  i)  czfek  pełen  wybiegów,  krętów, 
Ross.  KpioMCKt ,  KpywoK'B,  ciit  fd;Iniicr  Wcn^ń) ,  ooU  Src= 
l^emjen.  Tr.  —  2)  botan.  Kreciszek ,  ziółko  kminu  kra- 
mnemu  podobne,  strączki  ma,  jako  wilki  kręcone,  cu- 
minnm  sibestre  altentm ,  ^pnifiimilicl,  nńlbcr  Sumilicl.  Syr. 
441.  KRĘGIWĄS,  a,  ra..  Mon.  73,  589.  wąsy  kręcący, 
ctH  ©d^niirrkrtbrcbcr.  KRĘCONY ,  a ,  e  ,  part.  pass.  verb. 
kręcić,  gebrcŁt,  Eccl.  KpyMenun,  njareHuB.  Kręcony  na 
nici,  Rois.  cyqeHUH;  Ecd.  cj^KaHuB.  Kręcony  na  drot 
Ross.  KpyyeHuii.  Włosy  kręcone  wdzięcznemi  kryją  skro- 
nie kędziorami.  Past.  Fid.  68.  Lew  idzie  przed  tych 
bestyj  wojskiem  niezliczonym.  Sprawując  je  jak  hetman 
ogonem  kręconym.  Banial.  J.  2.  Schód  kręcony,  cochlea. 
Cn.  Syn.  191.  cine  Sficnbcltrcppe;  Soi-ab.  1.  wihyite  zkhod. 
—  Fig.  tr.  A  ta  Anielka ,  ten  kręcony  dyabełek.   Teat.  22. 

b,  53.  (szczwana ,  przebiegła).  KRĘCZ  ,  u ,  m..  Zakręce- 
nia abo  załomienia  i  zakrzywienia  głowy,  Graec.  ('ma&o- 
Tovia,  gdy  się  w  tył  abo  w  bok  głowa  twarzą  obraca  , 
kręczem  zowiemy.  Syr.  740.  et  478.  et  351.  et  117,  122. 
SoiifocrbrcMiiig.  (KRECZET  ob.  Krzeczot).  KRĘGZYNKA, 
i,  ź.,  ziele  Janowiec,  genista.  Sienn.  72.  ©Cltifte ,  '^\x[i' 
mciifrttiit. 

Pochodź,  od  słowa  kręcić:  '  kręty ,  kręto,  krętogłow , 
krętorog ,  kończatokręly ;  dokręcać,  dokręcić;  nakręcać,  na- 
kręcić; okręcać,  okreł,  okretowu,  okretnik ,  okręcik;  okru- 
cieństwo ,  okrutny;  odkręcać;  pokręcać;  podkręcać;  prze- 
kręcać; przykręcać;  rozkręcać;  skręcić;  skręt,  krzajać  się, 
skrzętny ,  okrzętny,  skrzętność ,  skrzajać  się  ;  ukręcić;  wy- 
kręt ,  wykretarz ,  wykręcić ;    zakręt ,    zakręcić ,    zakrzątnąć. 

KREDA  ob.  Kreta. 

KREDENC,  KREDENS,  u,  m.,  z  Łac.  —  '§.  1)  Kredencyalny 
list,  świadectwa  na  piśmie,  list  otwarty  z  zaleceniem  ja- 
kiej osoby.  Wiod.,  list  wiarodajny;  Vmd.  verodajezhnu 
pifmu ,  ber  ©rcbcnsttricf ,  baś  SBcglnitbigmtg^fdjrctkn.  Kazał 
król  pisać  instrukcyą  i  kredenc  do  Rarzego.  Gorn.  Dz. 
139.  Pot.  Syl.  390.  Kazał  bóg  Mojżeszowi  do  siebie  na 
górę  przyjść,  i  stawiać  go  urzędnikiem  nad  ludem  swo- 
im ,  uczynił  mu  kredens  u  wszystkich,  puszczając  go  pod 
obłok.  Sk.  Żyw.  1,  332.  t.  j.  kredyt.  Cn.  Th.  Jezus  apo- 
stołów uczy,  jakiby  'kredenc  mieli  mieć  nauki  swojej, 
t.  j.  czymby  mieli  twierdzić  powieść  swoje.  Sekl.  45.  — 
§.  2  a)  Kredenc,  Kredencya,  yi ,  a.,  srebra  stołowe  ,  albo 
szafa  na  srebra  stołowe.  Wiod.,  służba,  kuchenna  tabli- 
ca ,  abacus.  Macz.  {Ital.  credenza) ;  ber  ©rebenjttfd; ,  (s^cnf« 
ttfĄ.  Boh.  kredencnik ,  kredencnj  stul ;  Slov.  poćetny 
stuł;   Yind.  postraniza;  Garn.  postranza ,  oshlópnek;  Rag. 


spremma,  spremmiza;  Bosn.  peharni  stół;  Dal.  peharni 
sztol;  Hung.  poharszuk ,  (cf.  puhar) ;  Ross.  6y«>eTB,  cua- 
lepTHaa ;  Eccl.  cpe6poxpaHHiiime.  Kredens  był  przy 
drzwiach  tacami ,  puharami ,  dzbanami  srebrnemi  i  zło- 
cistemi  ozdobny.  Kras.  Bod.  1,  6.  Potoczył  się  na  kre- 
dens, i  wszystkie  potłukł  śklanki.  Teat.  43.  c,  76.  —  §. 
Kredens ,  izba ,  w  której  kredens ,  baś  firebeiiiJtmmer.  Lo- 
tka charcica  weszła  do  kredensu,  i  natłukła  różnych  rze- 
czy. Teat.  19.  b,  54.  —  g.  Bez  kredensu  =  bez  kreden- 
■  sowania,  że  kredencerz  nie  skosztował  sam  wprzód,  nim 
puhar  podawał,  n.  p.  Prosił  Skirgajła  do  swego  folwar- 
ku Humen  ;  tamże  gdy  sobie  podweselił,  a  bez  kreden- 
su z  dworzany  się  napijał,  zadał  mu  on  Humen  truciznę. 
Stryjk.  468.  pbne  grebenjeit,  o^nc  SJurfofteit,  o^iie  3>orłriit= 
fen.  —  h)  Kredens  n.  p.  złoty,  carhesium.  Cn.  Th.  rodzaj 
naczynia  długiego  z  uchami  do  picia.  Włod.  eill  (Srcbci!J< 
bei^er.  KREDENCERZ,  a,  m.,  któremu  powierzono  słu- 
żbę stołową ;  srebrowy.  Cn.  Th.  ;  Rass.  n04H0mHKŁ ,  CKa- 
TcpTHiiKi,  ber  6rctieit3cr,  bcm  ber  ®cftciif=pbcr  (Jrebenjtift^ 
mit  atlem  Jifc^gerdt^e  imb  Srl[)er3eiige  mmttraut  ift.  Kreden- 
cerze  stołowe  izby  nakrywali.  Banial.  C.  4.  Uchowaj 
boże  tam  po  prostu  co  nazwać,  Gdzieby  stół  nakrył 
chłopiec,  kredencerzem  zowia.  Opal.  Sat.  130.  KREDEŃ- 
GOWAĆ,  KREDENSOWAĆ ,  ał,  uje  act.  niedok,,  co  ko- 
mu =  1)  skosztowawszy  wprzód  napoju  lub  potrawy,  po- 
dawać komu.  Ihidz.  42.  Wtod.  z  Wtosk.  ciiicm  Speife  unb 
Jraiif  erebenjeii,  uor^er  foftcii,  e^e  mati  fie  barretd;t..  —  2) 
Intrans.  translate:  Marszafkować  komu,  przodem  cho- 
dzić przed  kim,  drogę  komu  otwierać,  kałauzować,  OOt 
jeinniiDen  oorbcr  gelieii,  lun-meg  geben,  i^m  ben  2Bcg  eróffnen. 
Marszałkowie  królowi ,  gdy  na  publikę  wychodzi,  laskami 
swemi  kredensują.  Nieś.  1,  230.  Gdy  jednych  Pompe- 
jusz  ,  drugich  Cezar  armuje.  Niech  Brutowi  do  bitwy  Ka- 
to kredensuje.  Bardz.  Luk.  23.  Jutrzenka  w  swoje  przy- 
brana purpury  Na  świat  przed  złotym  kredensuje  słoń- 
cem. Chrośc.  Ow.  285.  Sam  osobą  swą  przeciwko  Os- 
manowi wojskom  swym  kredensowa!.  Birk.  Zyg.  23.  Przy 
podstarościm  trzech  sędziów  kredensować  maja.  Yol.  Leg. 
7,  403.  KREDENCYA  ob.  Kredenc  2.  —  KREDENCY- 
ALNY, KREDENSYALNY,  a,  e,  n.  p.  list,  świadeczny 
list,  wiarodajny,  wierzytejny,  Ross.  BtpHTeJŁHUH ,  BtpFO- 
mitt,  ein  Grebciii  ■■  25rief,  Srebitiu,  Seglaui)igungd)d)reiben ;  ob. 
Kredenc  1.  (KREDKA  oA.  Kretka).  KREDO,  a,  n.,  wy- 
znanie wiary,  'iai  @liiut)en«bcfcniitiiip.  Sk.  Żyw.  261.  Apo- 
stołowie, nim  się  rozeszli,  zmówili  symbolum  abo  kre- 
do, to  jest  12  członków  wiary  ś.  Sk.  Dz.  26.  W  wy- 
znaniu tym  członkiem  to  zowiemy ,  cokolwiek  o  każdćj 
rzeczy  wedle  kreda  osobno  wierzyć  mamy.  Karnk.  Kat. 
10.  (cf.  artykuły  wiary).  Bóstwo  Ghrystusowe  w  kredzie 
wyznawamy,  mówiąc:  wierzę  w  Jez.  Ghr.  jedynego  syna 
bożego,  pana  naszego,  który....  Sk.  Kaz.  333.  Pyta- 
na była  według  kreda  naszego ,  jeśli  wierzy  w  boga  ? 
Gorn.  Dz.  6.  Zjachawszy  się  biskupi  Afrykańscy,  o  wie- 
rze i  o  kredzie  kazanie  Augustynowi  ś.  przed  sobą  czy- 
nić kazali.  SA.  Żyiv.  2,  149.  Którzy  Szymona  Maga  na- 
śladują ,  ci  apostolskiego  i  Niceńskiego  kreda  nie  wy- 
znawają.  Biat.  Post.  5.  —  Prov.     Potrzebny   jesteś,    jak 


KRED  YT  -  KRĘ  GLARNIA.  KRĘGLOWATY  -  KRĘPAK.              489 

Piłat  w  kredo,    (abo    w  kredzie).  Zabł.   Zbb.  86.  cf.  jak  do  grania  w  kręgle,  bic  Segcltmbn,  Segclftdtte;  Carn.  kegli- 

J)ies   w  Częstochowie,  jak  piąte  koło  u  wozu,  fo  nptfłig,  she;   \'ind.  zheglishe;    Croat.  kuglische.     KRĘGLOWATY, 

reic  tnś  fiiiifte  9Jat)  om  aSagen.     KREDYT,  u,   m.,  a)  po-  a,  e,  —  o  adverb.  na  kształt  kręgla,  fcgclarttg;   \ind.  zlje- 

waga  z  wiarogodnos'ci ,  V'»irf.  devernost ,  dovupanjost,  ve-  gloviten  ,  keglofurmast. 

riivanstvu ,  verimanje,  savupanjost;  //ass.  40Btpie,  SrcMt,  KREJCAR  oi.  Grajcar.  KREJDO WATY  oŁ.  Kretowały.  KREJS- 

Sln)cl>cil  mit  ©Initbroiirbiijfctt  ycrbimbcn.    Szuka  czego  wiel-  KAPITAN  ob.  Starosta  cyrkularny ;  Hoss.  KaniiiaHŁ  Hcnpa- 

kiego ,    czymby   kłamstwu    swemu    uczynił   kredyt.    Gorn,  bhuki. 

Sen.  571.    Łatwiej  poradzić  nierostropnej  expensie ,  ani-  KREKORAC ,  rał,    krekorze,  intrans.  niedok.,  gdakać,   kwo- 

zeli  odzyskać  kredyt  stracony  przez  naganną  oszczędność.  kać,  gadem,  luic  ciiic  i)ciine;  Boh.  krakorati ;  Sl(iv.  krako- 

Zab.  16,   50.      Jeżeli    mi    się    dłużej    będziesz    zapierał,  rśm;  Croat.  krakorim ,  knkothem;  (cf.  krerać,;  cf.  koko- 

■wszystek  kredyt  na  zawsze   u  mnie  utracisz.   Teat  8,  104.  rykać.     'Krokoranie  kuropatwy.    Oiw.   Ow.  5H.     Kokosz, 

Kredyt,    wiarę    stracić     Ross.    HSBtpiiTŁca ,    nsBtpaTtCH.  gdy  zniosła  jaje,  to  'krokorała  i  gdakała.  Pafr.   Kot.  L  3. 

Żeby  ten  Jegomość  się  wkradł  w  kredyta  u  Pani  naszej,  Nikczemnik  ten  cały  dzień  jak  kokosz  na  gniazdzie  'kro- 

wszystkichby  nas  starych  powyganiał.   Teat.   17,54.  Zda-  korał.    Bej.  Zw.   143.     Umie    ona    jak    kokosz    lirokorać. 

wna  niewiasty  straciły  kredyt,  i  nie  mogą  być  doktorka-  Papr.   Przyk.  B  3.      Nie    wszystko     to    rozkosz,     Chociaj 

mi.    W.  Fost.    W.  5,  277.      Patrząc  zazdrość  na  twe  za-  drugi  krokorze  chodząc  by  pstra  kokosz.   Hej.  Wiz.  72. — 

sługi,  sławę  i  kredyty,  ryknie.   Zab.   12,    254.     Sieciech  Trans}.    Białogłowa,    kiedy    radzi  na  dobre,    chwalebnie; 

nabył  u  Władysława   wielkiego  kredytu.  Nar.  Hst.  5,  44.  lecz  gdy  przy  uporze  ,  Żeby  swoje  przewiodła,   cały   dzień 

—  b)    W  handlu  kredyt  =  w iarogodność  względem  zapła-  krokorze,    Nie    masz    co  chwalić.  Pot.  Arg.  409.     Komu 

cenią,  b«6rcbit,  ben  mmi  im  SpmM  bat.  Kredyt  w  han-  zła  zona  nad  głową  krokorze,  W  gróbby  się  puścił,  nie 

dlu  pożyteczniejszy  jest,  niz  gotowe  pieniądze.    Zab.  13,  tylko  na  morze    Put.  Syl.  ÓS.  Pot.  Arg.  517.    Tu  żołnierz 

76.     Dobrze  dla  kupca  mieć  kredyt,   kredyt  jest  połową  o    żołd    nad    głową  krokorze.    Chrośc.    Fars.  339.  gdyra. 

bogactw.    Znbl.  Roz.  136  -  7.  ztąd    per  exell.  borg,    ber  KRELE  ob.  Grelę. 

Sorg,    ber    Srcbit,    n.    p.    Dawanie    na    kredyt    towarów.  'KREM,  u,  m,,  [drzewo  przydatne  na  barć,  lecz  jeszcze  nie 

Uslrz.  Alg.  277.     Osobom    niższego  stanu  na  kredyt  nie  wydłubane;    porów.    Ross     KpeMb    część    wrębu    w  lesie, 

dają.   Teat.  54.  b,  Cii.     Rlażej     w  karczmie   na    kredyt  gdzie  rośnie    najlepsze    drzewo    budulcowe.    4]  n.  p.    Za 

pije  po  szyję ,    a  nic  nie  płaci.  ib.  54.  b ,   29.     Panicze  drzewo  bartne ,  kto  popsuł ,    zapłaci  po  dwie  kopy  gro- 

graniem  na  kredyt  znaczne  przemarnowali  fortuny,  ib.  13,  szy;  za  drzewo  na  barć  wyrobione    bez    pszczół,    kopę; 

11.     Szaleństwo  przedających ,  że  dają  w  kredycie  To  za  a  za  krem  bez  barci,    ile    ich   popsował,    za    każdy    po 

co  nic  przez  całe  nie  odbiorą  życie.  Hor.  Sat.  184.    Na  pólkopy  groszy.   Siat.  lAt.  314.     'KREM.NY,  a,  e,  n.  p. 

kredyt  nic  nie  bierze    u  kupców,  ale  za  gotowe  pienią-  Jeśliby  kto  niwę  rozrabiając,     czyje    drzewo    bartne    albo 

dze  wszystko  kupuje.  Mon.  66,  261.    W  garkuchni  flaki  na  barć  uczynione,  kremne  abo  z  pszczołami  albo  i  bez 

jadał,    a  i  to  czasem  na  kredyt.   Teat.  29.  c,  20.     Pra-       pszczół  opalił ib.  509. 

wo  kredytu,  prosił,  aby  mu  było  przysądzone.  Chełm.  Pr.  KREMOR,  u,  m.,  kasza  tarta,    przecierana  przez  durszlak, 

48.     KREDYTOR,  a,  m.,  pożyczalnik,    wierzyciel,  (*dłu-  kremor ,  gruca  jęczmienna.  Cn.  Th.    ©erftcnfdjlcim,  klejek. 

inik),  ber  @lnu('igcr.   Zostawił  wdowę  w  długach  wielkich,  Wiod. 

a  owo  kredytor  abo  pożyczalnik  przychodząc,  gdy  nic  u  'KREOW.^C ,    z  Łac.,    tworzyć;    robić    kogo  czym,    miano- 

niej  nie  znajduje,    synaczków    jej    wział    w  niewola.    Sk.  wać,  crciroii,  enicnncii.   Tr.  ob.  Kreatura,  kreacya. 

Żyw.  %  228.     W  rodź.    żeńsk.    Kredytorka.     KREDYTO-  KREPA,  y,  i,  KREPON,  u.   w,  z  Franc.  lub  Włosk.,    ma- 

WAC  ob.  na  borg  dawać,  borgować  komu.  terya   jedwabna    kędzierzawa,    Sreppc,  8lor;    Ymd.  pinta; 

KREDZIANY    ob.    Kreciany.       KREDZIASTY    ob.    Kreciasty.  Carn.  pazholat ;  Sluv.  pósha  ;  Ross.  KpenŁ,  ^Jcp^B,  jtUBKa ; 

KREDZIĆ,  KRĘCIĆ,   cz.  niedok.,  kretą  powlec,  mit  Sreibe  (Dosn.    kerpa  ,    karpa,    krrippa  =  łala ,    plasir. )    Kreponu 

ailffreit^etl,  Boh.  kfjditi.  sztuka.    Instr.    cel.    Lii.   —   ^.  ]ier  exr.ell.    Czarna    krepa, 

KRĘGI  ob.  Krąg.  KRĘGIEL,  gla ,  m.,   Boh.  kuźelka,  cf.  ką-  żałobna,  fdłicarjer  3U'r ,   iraucrfior.  —  Fig.  Noc  swą  krepę 

dziel;  Slov.  koljćek;    Carn.    kegl;    Yind.    zhegel,    kegel;  czarną  rozwinęła.  Jubt.  Ez.   lOt. 

Sorab.  2.  kegel;    Croat.  kuglin -,    Ross.  Kcr.ia,    (KpeHje.ib,  KRĘP.\,  KREMPA,    y,  i. ,  gatunek    klamry,    narzędzie    od 

KpeHrcJb  obarzanek);  ber  Scgel.    Kręgle  do  grania  bywa-  krępowania,  (iall.  crampe.  crampon;  bie  Srampe.  Zamoj- 

ją  olszowe;    kule  grabowe,  hluk.    Rośl.    2,    160.     Piłki  ski  wziął  Maximihana  z  wojskiem  swoim    w  krępy.  Błai. 

granie,    kręglów  ciskanie.   Petr.  Pol.  2,  330.       Nie  znaj-  ti.  A  1  b.  (w  niew(da).   —    §     Krępa    u  kapelusza,    ka- 

dziesz    u  nas  kręglów,  opilstwa,  ni  dudy.  Bej.    Wiz.  66.  pciusza  bok,   skrzydło,  Sorab.  2.  kriinn|)a  ;    Croat.  perv&z 

Kręglów  nastawiają    w  koło  podle  ściany,    ib.  67.    Gracz  kapę,  bie  Srcimpc  bc^  i^iitCiS ,  bie  .'piitfrńmpc. —  §■  Gra  ja- 

w  kręgle.    Kras.    List.  2,   70.    (Yind.  zheglauz,  kuglavez).  kaś,  cin  Spici      Pojdźmyż  w  krepę.   Pot.  Jow.  190.    Ka- 

Gram  w  kręgle,  (Carn.  kegldm ;    Yind.  zheglati ,    kuglati).  zał  on  na   trynkę,  drugi  ufa  'krempćj ,    a  trzeci    tuzowi. 

Zawój  wzgórę  jakoby  kręgiel  zaostrzają.    Paszk.  Dz.   122.  Pot.  Jow.  117. 

KRĘGIELEK,  Ika  ,    m.,  dem.,  fin  flciner  fiegci.     Kregielek  KRĘPAK,  a,    ni.,  Karpak ,    Krapak ,    abo  Tatry,  pasn>o   gór 

armatny  ob.  Nadstawek.      KRĘ(ilELNY,  a,  c,  od  kręgla,  między  Polską,  Węgrami  i  Siedmiogrodem:   między  Mul- 

Scgel'.  Boss.    KercibnuB.      KRĘGLARNIA,  i,  z.,  miejsce  tanami    i  Siedmiogrodem    zowią  je    Bieszczadami.    Dykc. 

Stownik  LituUji  wyd.  S.  Tom  II.  Q2 


490 


KREPACKI  -  KREPOSC. 


K  R  E  R  A  C  -  KRESKA. 


Geo3r.  2,  -48.,  Ład.  H.  .Y.  43,  44.,  Knym.  \.  Tedy  już 
w  mieście  gorzej  bedziem  żyli.  Niż  na  Krepaku  abo  na 
Bieszczedzie.  Zab.  Ib",  243.  fcf.  zbójcokryty  Krepaki.  KRE- 
PACKI, a,  ie,  Karpacki,  (Earpatći*. 

KREPEL,  pla.  m.,  KREPLE,  ów,  plur.,  {Cn.  Th.],  raoze 
z  Siem.  9rarffn,  Srarffucfcen,  Lai.  med.  craphus;  Wr.d. 
krap  ,  shakrap,  krapi ,  pohanje,  zrerlje  ,  (cf.  linrf.  krepe- 
tali  '  cLruścieć';  Carn.  krófi;  Boh.  kobliba,  kobliżka; 
Bosn.  skrob,  jeriscte ,  lazasne,  Sorah.  1.  manzancz,  te- 
kanoz ;  icf.  Graec.  -/.or^rriS).  Krepie  sa  ciasta  smażone. 
^^'lel.  Kuch.  404.  ^VeŹIDiesz  krepel  jeden.  Budn.  Eiod. 
29,  23.  (placek  jeden.  Bibl.  Gd.).  Krepie  przasne  w  ole- 
ju smażone.  Leop.  Exod.  29,  2.  Radź.,  ib.,  Budn.  ib.;  fpla- 
cki.  Bibl.  Gd).  Masło  do  smażenia  krepli ,  ciast.  Haur. 
Ek.  178.  Mniejsi  stanowię  pieką  krepie,  wietsi  tortv. 
Bej.  Zw.  61. 

KREPlNY,  u  smuklerza  ,  rozmaite  ozdoby  do  frenzli.  Magier. 
jUskr.  bic  manócrlcs  Scrjtcrungcn  ttx  i^rangcn  b.  b.  f  o= 
famcnitcrtr. 

KREPON  ob.  Krepa.  KRĘPOŚĆ  ob.  Krepy.  KREPOTA  ob. 
Cbrapota. 

KREPOWAĆ,  al,  uje  cz.  niedok.,  skrępować  dok.,  mocno  i 
ściśle  zwiezywać,  (cf.  krepa ,  krumper;  cf.  Srampc  91  Mg.), 
ffit  jufammcn  fncbfin ,  jufammcn  binbcn ,  fcjfcln.  jjropr.  et  fig. 
Pioir  wiąże ,  Piotr  krepuje ,  Piotr  rozcina  okowy.  Pociej. 
421.  Węzeł  nas  ten  krepuje.  3Ion.  63,  234.  Miłością 
tylu  palisz  i  krepujesz.  Past.  Fid.  85.  Suszy  na  prze- 
mian wilgoć  ustępuje ,  A  zimno  z  ciepłem  przymierze 
krepuje.  Bardz.  Boet.  144.  —  §.  W  kartach  grając  kre- 
pować, n.  p.  Ten  woJa  pas,  ów  kart,  ten  accorde ,  ów 
krepuje,  ten  filuje,  a  ów  woła  basta.  Mon.  71,  707. 
KRĘPOWANY,  et  dokon.  SKRĘPOWANY,  a,  e,  ściśle 
związany,  gcfefflt.  Ani  ruszyć  się  mogłem,  jakby  skrę- 
powany. Jabi.  Tel.  47.  Szczupłością  tych  kart  skrępo- 
wani dziś  to  przerwać  musimy,  co  w  przyszłej  części  do- 
powiemv.  .\]:.r,.  Go,  227.  żenowani,  określeni,  ogranicze- 
ni). KRĘPLLEC,  KREPLLEC,  Ica.  m.,  kołek,  którym 
się  co  krepuje.  Wiod.,  ber  f  a(fftr(f ,  f  arffnultel ,  f  adbdngfl , 
tai  fjatffśeit,  9Jatte!|'(6ctt.  —  g.  Krepulec  u  rzeźnika,  drze- 
wo, na  którym  się  wół  zawiesza.  Magier.  Mskr.  KREPY, 
a,  e,  cielisty,  tułowity.  tłusty,  corpulentu.%.  Macz.,  zsiadły, 
zwiezfy,  unterffCt,  furjutib  birf,  bcrf,  ftdmmig.  {Rag.  kruu- 
pan;  Bom.  et  Slav.  krupan ;  Croat.  krupen  »  duży,  gruby; 
Ea:cI.  KpjHHHfi  wielki,  gruby,  gruboziarnisty,  cf..  krupy; 
cf.  okropny ;  Pios$.  EpynHbiB .  Kpyneni  gruby.  EprnHOBa- 
Tufi  grubowaty,  EpjnHtiŁ  grubieć ,  Kp_vnqaTUH  gruboziar- 
nislyj.  Człowiek  krepy  i  zwięzły  ma  awanlaż  nad  bardzo 
rosfym  i  ociężałym.  Pam.  83,  1,  1056.  Człowiek  zsia- 
dły, krepy,  marsowaty.  Xiadz.  52.  Bosf.  Kpami,,  Kpaa;iii; 
łinif.  tersat:    (Sorab.  2.    krusche,    ksebushe    tęgi);    Boh. 

!"''t'i  .^/' 

ozily.     Jastrzębie  maja  nogi  krepę,    mocne.  Zool.  272. 

Lappończyk  małego  wzrostu,  krępy.  Zool.  286.  Koń  zwię- 

"y  i  krepy.  hipp.  9.  Przedtym  ajbo  nic,  albo  nie  wiele  cie 

znano,    1  krepą    i  cyganka  czarna  nazywano.     Sim.  Siei. 

i6.  KREPOSC,    ści,    z.,  tułowitość,    tłustość,    corpulen- 

tta.  i/q..;.  zsiadłość ,  bie  Unicrfe^ettj  BoA.  sloźitost;  (flo«. 

upynflociŁ  grubość). 


KRER.4C ,  'KRYR.\C,  ał,  a,  inirans.  niedok.,  wrzesczeć  jak 
gęsi,  łabędzie,  żórawie,  fórcocn  iric  bie  @dnfc,  Sórodne, 
Sraniie.  Gęś  krera  :  zórawie  krerają.  Dud:.  20.  (r.  Stru- 
kaći.  Zora  w'  krera,  gruit.  Urs.  6r.  230.  Tui.  Sauf.  89. 
Boh.  kyhali ;  Bag.  krjekati ;  Boss.  el  Eccl.  acepaBJt  K_vp- 
jUKaert;  {Boss.  KepKHTTb,  KepKaib  o  bekasach  i  kurach, 
gdy  na  pypeć  stękajai;  Garn.  brupeti,  hrupim  ,  (ci  chru- 
pać!; SoTub.  1.  rezkorzu.  Łabędź  krera,  orzeł  kwili.  Tol. 
Saut.  43.  Pies  szczeka,  gęś  kryra  ,  wielbłąd  rże.  E>az. 
Jez.  H  h  b.  KRERANIE,  ia .  n.,  subst.  rerb.,  wrzask  żó- 
rawi,  gęsi.   Whd.  iai  £4rf0fn  ber  Sianit^c,  ©dnfe. 

KRES ,  KRYŚ ,  u ,  m.,  naznaczone  granice  ,  obręby,  okre- 
ślenie ,  naznaczony  koniec,  cel;  Cum.  kris,  ber  befitimni: 
te  .^eil ,  bie  @rdn;c  bcs  Srcifel ,  bie  ©rdnjiinie.  \'iiid.  knefs, 
fonzhnu  oberniiu;  Garn.  kres,  Sonnenroeiibe ,  przesilenie 
słoneczne  ,  {Ross  KpecŁ  życie).  Kres  zawodniczy  od  któ- 
rego wybiegają,  meta.  ib.  Rozmyśl  się,  jaki  kres  bieżysz. 
Bej.  Zw.  129  b.  8aufba6n.  Około  lego  świerkiego  za- 
wodu ,  jako  sie  ludzie  pilnie  starają ,  jako  szkapy  har- 
cuja,  jako  je  po  kresu  wodzą,  dziwnie  stroją.  (6.  129  b. 
Bóg  człowiekowi  pewny  kres,  w  którymby  stał  zamie- 
rzył, i  pewny  cel  do  któregoby  zmierzać  miał.  Żarn.  Port. 
3,  585.  Prawdziwi  pasterze  ci.  którzy  w  kresie,  od 
pryniypała  swego  zamierzonym  stoją.  Żarn.  Post.  o,  341. 
Nie  grzeszymy,  gdy  w  krysie  zamierzonym  pisma  ś.  sto- 
imy, ib.  5 ,  500.  Opisaną  mamy  naukę  Chrystusowa  , 
byśmy  z  krysu  naszego  nie  występowali.  Hrhsl.  Nauk.  A  3 
b.  (cf.  kloba)  ©rdnifn.  Nam  przystoi  potrzeby  nasze 
kresami  abo  granicami  w  ewanielii  zamierzonemi  opi.-y- 
wać.  W.  Post  W.  2,  360.  Na  tym  cnota  zależy,  aby- 
śmy żądzom  pesvny  kres  zamierzyli.  Petr.  Et.  96.  Chci- 
wości kresu  nie  mają.  Gorn.  Di.  119.  Mela,  koniec, 
bas  ^icl,  taś  (fiibc.  Niedaleki  krys  mamy  żywota  nasze- 
go. Żarn.  Post.  5,  781  h.  Poty  kres,  dalej  nie.  Tr.  Kres 
żywota  jego  już  przyszedł.  Wys.  Kat.  283.  Śmierć  ży- 
wota kres  ludzkiego.  Żeglarza  port  tonącego.  Dar.  Lot. 
2.  Ten  mniemany  małżeństwa  nieprzyjaciel  ,  przysięgła- 
bym ,  iż  jest  na  kresie  zrobić  nieszczęśliwą  jaka  niewia- 
stę. Teat.  49.  d,  26.  Kres  ukaże,  kto  dobrą  drogą  bieg 
prowadzi.  Sim.  Sil.  94.  Królestwa  pewny  swój  kres 
maja ,  (fatales  periodos).  Warg.  Kurc.  p'atf.  Żaden  z 
nas  nie  wie  kresu  żywola  swego.  Gorn.  Dz.  118.  Do- 
pinał swego  przez  figle  i  sidła,  Lecz  blizko  kresu  zer- 
wały sie  wędzidła.  Pot.  Arg.  753.  fprzy  brzegu  utonął). 
Zamierzony  krys.  Petr.  Pol.  47.  zamiar,  cel,  3iel ,  ^b» 
fcbcn.  KRESA,  y.  ż. .  długa  linia,  ein  langer  Stridi,  (cf. 
Getm.  fracen,  friccln.  ?lblg.)  Na  kadłubie  lego  zwierzę- 
cia po  obu  stronach  daje  się  widzieć  kresa,  linea  late- 
ralis ,  która  niby  szew  jaki  od  głowy  aż  do  ogona  sie 
ciągnie.  Zool.  173  (ui.  Kresić,  Kreślić).  Kresa  od  ucha 
przez  nos  aż  do  zębów  idąca,  dowodem  jest  jego  dziel- 
ności. Mon.  60,  405.  cieea ,  szmara ,  paragraf.  (KRE- 
SCENCYA  ob.  Urodzaj,  ber  ^ructtirutbśi,  gelbfruAtc).  KRE- 
SIĆ. ob.  Kreślić.  KRESICHLEB,  a,  m.,  gatunek  bochen- 
ków chleba,  po  uwarzeniu"  pieczonego,  w  Prusiech; 
zkad  przezwisko  poety  Arlomiusa  Krzesichleba.  Seotrage 
1,"9.     KRESKA,    KRESKA,    KRYSKA,  i,    i.,  dem.  nom. 


1 


KRESKOWAĆ  -  KREŚLIĆ. 

kresa  >  i)  linijka,  ctnc  fletne  Sinic ,  ein  ©tri(^,  cin  StnĄcI» 
^cn;  lioh.  cara,  ćariia,  ćarcićka;  (cf.  czary);  Slov.  ćarka, 
koma,  sirichla  ;  Sorafc.  schtrich  ,  szmurga;  {Croat.  kriska, 
reseny  seijinen);  Croat.  trśk ,  tróchicz,  cherknya;  Carn. 
polega  ,  polesaj ,  (rf.  pociąg) ;  Yind.  raid  ,  potesaj ,  po- 
tes,  brasdiza,  fmuga ;  Hoss.  wepia,  MepiKa,  MepTOWKa, 
sanfliaH;  Eccl.  leprima.  Łatwiej  jest  niebu  i  ziemi  prze- 
minąć, niż  jednej  kresce  zakonu  upaść.  Sekt.  Luc.  16. 
(not.  •zwierzchnemu  kulasikowi»).  Ani  w  jednej  kresce 
wiary  nie  odmienił.  Sk.  Dz.  652.  (ani  na  ździebfo,  na 
linią)  Na  jedne  kreskę  odwieść  go  od  wiary  nie  mogli. 
ih.  653.  Kreska  w  pisaniu  nad  gJoskami  z  prawej  ku 
lewej ,  abo  z  lewej  ku  prasvej ,  akcent.  —  §.  Pić  na  kre- 
ski, leut.  54.  b,  27  ,  (na  rejestr,  na  borg,  na  kredyt, 
fluf  bie  SRc^mmg,  nuf  (Jrebit).  —  2)  transl.  Kreska=  zda- 
na głoska,  zdanie,  bierka,  bie  6timme ,  ba^  Sotiim;  (So- 
rab.  1.  pźiprostwa,  woldeno  ;  Rug.  odvjet;  Yind.  pervo- 
la ,  befeda,  volepersl3Ja ;  Carn.  vóla;  Z)os;i.  balootta).  Na 
sejmie  Rzeszy  pięciu  elektorów  mieli  w  koliegium  20  kre- 
sek książąt.  Pam.  85,  I,  686.  Trybunały  w  Turczech 
akkomodują  dekreta  do  starszej  kryski,  to  jest  do  Rejsefen- 
dego.  hlok.  Tiirk.  71.  —  §.  melon.  Stopień,  granica,  bie  ©tu= 
fc.  Naśladowca  sprawiedliwości  im  więcej  rośnie ,  więcej 
robi ,  aż  wszystkie  kryski  sprawiedliwości  przebiezy.  Birk. 
Krz.  Kaw.  25.  —  3)  Kreski  między  flakami.  Kreski  u 
koszuli,  ob.  Krezy,  Krezki.  KRESKOWAĆ,  ał,  uje,  in- 
trans.  ińedok.,  1)  gloskować,  kreskę  swoje,  zdanie  czyli 
wotum  zdawać,  /^o^.  vjettovati ,  fciiic  Stimnte,  fcin  3Sotum 
BOH  fi(^  gckn,  ftimmcn.  Kiedy  się  lud  kreskuje,  kreski 
powinny  być  publiczne ,  i  to  jest  gruntownym  demokra- 
cyi  prawem.  Mon.  68,  482.  —  2)  Transit.  Kreską  pisar- 
ską literę  oznaczać,  ncceiitiiiri'11 ,  ciiicii  23ud)|łaben  mit  eiiicm 
Slcccnt  bcjcii^ncn.  My  kreskujemy  samogłoski,  ,4,  e,  ó, 
gdy  są  ściśnione.  hpcz.  Gr.  p.  245.  KREŚLIĆ,  KRE- 
Slć ,  KRYŚLIĆ  ,  ii ,  i ,  cz.  niedok ,  skreślić  dok.  Ross.  et 
Eccl.  McpTHTb,  lepyy,  »iepTio  (2  rysować);  a)  kreski  lub 
linie  robić.  Stricte  Ober  8tiiien  mat^en.  Kryślał  w  ta- 
lerz, bardzo  mu  markotno  wszystko  co  słyszał.  Pot.  Arg. 
118.  Ludzi  takich  zwykli  chłopięta  przy  dworze  kretą  pią- 
tnować  a  kresić.  Glicz.  Wgch.  D  A  b.  oznaczać ,  beftrt= 
C^eln. —  g.  Kreślić,  określać,  opisać,  bcfc^rcibcn ,  jctdliicn. 
Czarownik  przyszedł  i  uczynił  koło  1  skreślił  dziwne  cha- 
raktery w  koło.  P.  Kchan.  Jer.  331.  Nowowierniki  tak 
świętych  rzeczy  tajemnice  zowią  "kryślaniem  albo  czarami. 
Hrbst.  Odp.  X  2.  (cf.  Buh.  ćarowati  liniować,  czarować, 
cf.  Ross  "lepTUTb  kreślić,  rysować;  cf  czart).  Kreślić, 
oiikri-śiać,  odrysować,  określać,  mit  Strit^Clt  akctBciI,  bc> 
jei^iicn,  enłmerfcit.  Sztukmistrz  kryśląc  obraz  chwały,  Rę- 
ce jej  mii'czein  nasrożył,  Zwycięstwa  wieniec  wspaniały, 
Na  groźnym  czele  położył.  N.  Pam.  465.  W  kilku  zwa- 
żonych słowHcIi  łatwiej  rzecz  jest  skreślić,  Niźli  w  roz- 
wlekłej mowie  bez  ładu  i  związku.  Nieme.  J'.  P.  13. 
(ziiinknąć.  objąć).  Xiądz  "kryśla  na  krzyż,  albo  jako  mó- 
wią, żegna  ciało  i  krew'  Chrystusową.  Gil.  Kat.  547. 
przeżegna,  krzyżuje,  krzyżem  oznacza,  bcfrcu^en.  —  Kry- 
ś\i6 .  nieczytelnie  bazgrać,  friftclit ;  Ross.  McpKiiyTb ,  lep- 
JtaTb.  —  g.  Kreślić,  przekreślać,  gładzić,  gluzować,  blirt^' 


KRESLIWY-KRETA. 


491 


fłrii^cln,  burc^flrci^en ,  ou«|łrei(^cn ,  auźIiifĄen.  Co  przypi- 
sze to  zmaże,  to  kryśli,  A  nic  godnego  przecie  nie  wy- 
myśli. Opal.  Poet.  —  b)  Transl.  Zamierzać,  w  myśli  ukła- 
dać, knować,  cntmerfeii,  ((^miebett,  im  Sc^ilbe  fii^rćn.  Przy- 
szło im  na  myśl,  czy  on  nie  co  złego  w  głowie  na  nich 
kreślił!  Pot.  Arg.  184.  U  was  słyszę  po  ten  czas  każdy 
po  swej  myśli,  Nie  bacząc  nic  na  boga,  tak  jako  chce 
kryśli.  Rej.  Wiz.  185.  Gdy  się  z  sobą  tak  waży  i  wą- 
tpliwie kryśli.  Pewny  fortel  na  reszcie  stanie  mu  na  my- 
śli. Zab.  15,  15.  Kniaź.  Gdzie  tylko  zysk  prywatny  każdy 
sobie  kryśli,  Jużże  tam  o  powszechnym  dobru  nie  po- 
myśli. Teat.  44.  d,  61.  (zamierza).  KREŚLIWY,  a,  e,— 
ie  adv.,  kreślący,  krzyżujący,  ftric^clnb,  freifenb.  Grom  pa- 
dem błysknym  świdrzenie  kreśliwie  sprawiwszy,  sam  się 
niszczy.  Chodk.  Kost.  54.  (KRESNAK ,  ob.  Chrzesnak). 
KRESLOWATY,  a,  e,  pełen  kresek,  »oIl  Stnct)cl(|cn,  fri^= 
Itt^.  Tr.  KRESOWAĆ,  ał,  uje,  act.  niedok,  kresy  robić, 
kreślić ,  giiiicn  pber  Stri^e  mat^eii.  KRESOWATY,  a  ,  e, 
pełen  kres,  i>pD  ginicii.  fig.  szramowaty,  }erfe|t,  jcr^aueit, 
n.  p.  Kresowaty  przez  pysk,  przez  łeb.   Tr. 

Pochodź,  nom.  kres:  dokreślić,  nakreślić,  określać,  okre- 
ślić,  okres,  określony,  odkreślić ;  pokreskować ,  pokreślić, 
podkreślić,  przekreślić;  przekreskować ,  przykreślić ,  zakre- 
ślić, zakres. 

"KREST  ob.  Chrzest;  ob.  Krzyż. 

KRET,  a,  m. ,  Boh.  krt,  krtice,  krtek;  Slov.  krt,  krtica, 
krtićek;  Sorab.  1.  knot,  knoht;  Sorab.  2.  kschet,  schkret; 
Croat.  kerl;  Rag.  kart,  kartizza;  Slav.  kertica;  Bosn.  krri- 
tica,  kartica,  sljepi  misc;  Yind.  kert,  kertiza;  Carn.  kart, 
kert,  (cf.  Carn.  kert  ■■  2  pedagra) ;  Ross.  et  Eccl.  KpOTt,  Kpo- 
THK^B,  KpiTopuia;  (of.  kryć;  cf.  Germ.  Sróte);  »  ber  SDJauI' 
IDlirf,  zwierzątko  podziemne,  niewielkie,  krępe,  włos  ma 
czarny  miękki  jak  aksamit,  ryjak  podobny  do  świni,  któ- 
rym kretowiny  wysypuje;  oczy  maleńkie  jak  ziarna  prosa, 
i  to  okryte  włosami,  zkąd  dawni  mniemali,  że  krety  .są 
ślepe.  Ład.  H.  N.  81.  Zool.  532.  Kret  śleporody  kopie 
sie  w  ziemi.  Tward.  VW.  178.  Z  domu  sie  wywali,  ja- 
ko  kret  niejaki,  cienia  się  swego  boi.  Birk.  Ek.  28.  Grze- 
sznik bardziej  nad  krety  ślepy.  Kulig.  54.  Jak  może  kret 
bez  oczu  widzieć  promienie  słoneczne!  Psalmod.  M.  Kre- 
teński  arcybiskup  złotym  kielichem  od  Krzyżaków  podna- 
jęty  i  zamroczony;  wskok  miły  Kreteńczyk,  jako  kret 
własny,  w  sprawiedliwości  zalsnął.  Krom.  671.  Cretensis, 
ut  est  in  proverbio  ,  cretizauit,  —  W  cudzych  ostrowidza- 
mi ,  a  w  swoich  kretami.  Pilch.  Sen.  244.  By  kretowie 
ślepi  na  swe  występy,  a  na  cudze  ostrowidzowie.  Sekl. 
27.  Gatunek  kretów  Naddońskich  Ross.  citneu^B  ,  cjt- 
nyui'B ,  citnbiluoHOKi. 

Pochodź,  kretowy,  krelowina,  kretowisko,  kretowizna. 

KRĘT,  u,  TO. ,  kręcenie,  kręcone,  to  co  się  kręci,  zakręca, 
zakręt,  bai  Drcbcii,  bie  3)re^img,  ©c^ttJingung.  Smocy  dzi- 
wne węzły  i  kręty  i  'powichlania  ciałem  swym  wyprawu- 
ją.  Weresz.  Reg.  115.  (zatoki,  kręgi,  koła).  Zadam  szy- 
prowi tyle  w  głowę  krętu,  że  trakt  zmyli.  Jabf.  Tel.  125. 
zawrót,  ®rel;ung,  ©(^toinbcl,  2BirbcI.  Ross.  Kpyrenb,  Kpytb. 

1.  KRETA,  y,  2'.,  znaczna  wyspa  na  morzu  śrzodziemnyra, 

62* 


492 


KRETA  -  KRETKA. 


KRETKOWAĆ  -KRETGŚĆ. 


dziś  Kandya.  Dijkc.  Geogr.  2,  13.  bk  Snfef  Manińa.  —  2- 
KRETA,  KREDA,  y,  i,  Boh.  krida;  Slov.  kfjda;  Hung- 
kreta;  Sorah.  2.  krida;  Sorab.  i.  kreda;  Garn.  kreda, 
kraida,  fsłiesh;  Vind.  krida,  kroda ;  Groat.  kreda,  kreta. 
lir.iyda,  beli  lapor,  bela  zemlya;  Eoss.  m-Ł.tb;  (Eccl.  jitjT,, 
BatiHO  '  wapno;  cf.  iniafki);  Lat.  creta;  tolbc,  ziemia  bia- 
ła, lekka,  krucha  i  mąrzasta.  Dykc.  Med.  3,  400,  biaJa 
ziemia  wapienna,  spiekła.  Kluk  Kop.  i.  248.  Ten  dzień 
wosofy  kretą  namalujmy.  Lib.  Hor.  38.  (szczęsne  dni  Rzy- 
mianie białą  kreską  znaczyli).  —  Kreta,  kryda  u  cieśli, 
znak  sznurem  zrobiony.  X  Kam.  —  Prov.  Znać  jak  kretę 
na  gipsie,  (m.  Ad.  1361,  (cf.  jak  wagi  na  czeluściach). 
Takie  bajanie ,  chcesz  napisz  kretą  na  ścianie.  Lib.  Sen. 
12.  —  Pod  kretę  co  wziąć  <  w  ścisły  rachunek,  gciiail 
Iicrcdjncil.  fod  kredę  wziąć  prawa  i  prerogatywy  swoje, 
domagać  się  ściśle  pewnej  czci  daniny.  Zah.  7,  277.  Me- 
toiiijm.  Kreta  =  co  się  kretą  napisało,  baś  mit  Jltcibc  ailfgC< 
fctjrtcbeiie ,  bic  Sreibc,  bte  Scdjnung.  Gdy  po  trzecim  kart 
daniu  rachujemy  kretę,  on  miał  sto  ok.  Pot.  Jota.  190. 
(cf  kreski,  na  kreski  brać,  pić,  na  rejestr).  —  'g.  Pod 
'krciię  dobra  wzięte,  do  konkursu  podane;  cf  kredo. 
Pochodź,   kiecianji,  kreasly,  krelka ,   kretinj,  kretowy. 

KRĘTAK,  a,  m.,  {Elym.  kręcić);  gyrimis,  wodny  chrząszcz; 
pływając  w  okamgnieniu  różnie  się  wykręcać  i  zwracać 
może.  Zofl/.  166.  ciiie  3lrt  SBafferfnfer,  (cf.  kreciel).  KRĘ- 
TAKiNA,  y,  z.,  coUeclwe  cokolwiek  jest  krętego,  fhys.  et 
morał  ,  zatoki,  wykręty,  Mmnutngcn ,  Sciibiiiigcti,  !Drc^c= 
rc^fll.  Jednak  ten  łgarz  kręlaniną  swoją  nas  bawi,  plecie 
jakby  na  mękach,  a  coraz  wymowniej.  Zab.  16,  ISl. 
Nu'/t. ;  ob.  Kretpwiny.  KRĘTEM  adv. ,  kręcąc,  kręgiem, 
kołem,  iii  bie  iKiiiibc,  brcl;cnb.  Wiry  na  morzu,  gdzie  woda 
się  krętem  wije.  /^ilrli.  Sali.  153.  Harcownik  toczył  ko- 
niem   krętem.   Juli   Buk.  N.   2. 

KRETEŃCZ.ANKA,  i,  i.,  niewiasta  z  Krety  wyspy,  cillC  Sre= 
tcnfciiiin,  mi  Slanbia.  Olw.  Ow.  381.  KRETEŃCZYK  ,  a, 
m.,  ctii  Srctcr,  grctenfcr,  Saiibicr.  U  dawnych  Kreteńczy- 
kowie  miani  b\li  za  ludzi  bez  czci  i  cnoty.  Dykc.  Geogr. 
2,  i  5.  (Srctcr  "finb  fouk  Bmicijc.  8  u  t|.). 

z  KRETESEM,  z  KRETESZEM  aduerb.,  i  krty  nie  zostawując, 
ze  szczętem,  do  szczętu,  zupełnie,  gntij  iiiib  gar,  gaiijltd!. 
Buntownicze    plemienie    z  kreteszem    gubią.    Boh.  Niedz. 

1,  155.  Całe  ich  miasto  zburzył,  i  państwo  z  kreteszem 
wywrócił.  Zab.  7,  192.  Dawnyrh  autorów  chwałę  z  kre- 
tesem wywracają.  Mon.  66,  806  Dowody  ich  z  krete- 
szem obalono.  Ziib.  7,  12  Niech  się  świat  cały  Nań  z 
kretesem  wali,  Niezlękłe  podeń  swe  nadstawi  plecy.  Hor. 

2,  31.  Knioż.  Przebóg  co  ja  widzę!  wszak  to  mój  pan 
z  kretesem  odarty.  Zubi.  Dziew  96.  Kościół  ten  rozwa- 
lił z  kretesem.  Leszcz.  //.  S.  384.  Po  tej  szarańczy  w 
polach,  co  było  zielono.  Wszystko  z  kretesem  jakby  wy- 
golono, ib.  111.  Potrzeby  Leuklryjska  i  Mantyneńska  z 
kretesem  obaliły,  i  prawie  w  niwecz  obróciły,  potęgę  Spar- 
tanów.  A^a,.  F,i.  135    A^   Cyc.  93. 

KRĘTEWINY,  in,  plur.  wykręty,  mataniny,  (Elym.  kręcić), 
Srcl^ctc^cn.  Na  te  krelewiny  to  łeb  jeden  na  świecie. 
Te.,1.  43    c.  24.  ' 

KRETKA,  KREDKA,  i,  i.,  demin.  mm.  kreta  <  kawałek  kre- 


ty Ao  pisania,  citt  Stiicfdjeit  Ś?rctbe  5iv:n  Sdirfibcii.  Znaczne 
sperandy  kretką  na  stole  doskonale  wypisał,  Zab.  15,  194. 
Łatwiej  o  kredkę,  kto  złota  ma  dostatek.  Ghmiel.  1,  135. 
Ubogi  stoły  wala  kredką,  a  bogaci  złotem,  srebrem,  mie- 
dzią, ib.  Wziąć  pod  kretkę  >obrachować,  bcred^nctt.  Lu- 
dzie nawet  zaćmienia  wzięli  pod  kretkę.  Zab.  2,  256.  Gdy 
się  wezmą  pod  kredkę  uszkodzenia,  którym  się  zapobie- 
ga, pożytki  zaś  wynikłe,  nakłady  te  małe  są.  Kluk.  Rośl. 
3,  315.  Wziąwszy  to  z  tamtym  pod  kredkę,  na  jedno 
wyjdzie.  TeaL  7.  c,  23.  KRETKOWAĆ  się',  KRYTKO- 
WAG  się  =  obrachować  się ,  liczbę  dawać ,  n.  p.  Opieku- 
nowie niechaj  się  wcześnie  według  słuszności  krytkują. 
Haur.  Sk.  243.  ved)iicit,  ScĄming  nMogcii.  KRETNY,  a,  e, 
krety  siła  mający.  Cn.  Th.  frcibig,  upll  Sreibc;  Croat.  kray- 
dan ,  pokraydan;  Sorab.  1.  kredowne,  kredwatć,  kredoy- 
ite.  Kretna  albo  wapienna  ziemia  mało  wody  i  też  nie- 
smacznej w  sobie  miewa.   Cresc.  27. 

KRETNY,  a,  6,  kręcący  się,  skręcony,  pokręcony,  fid)  brc« 
^cnb,  gebrebt,  gciDiiiibcn,  fid;  lutiibcliib,  fdjldiigclnb.  Smok 
krętnemi  pasmami  łuszczysle_  zatoki  Łamiąc,  srogie  stro- 
ił skoki,  voiubilibus  orbibus.  Zebr.  Ow.  55.  KRĘTO  adverb., 
(Elym.  kręcić),  krętem,  gcbrctt,  gcnniitbcn ,  fid)  brcbonb. 
(Ross.  Kpyio,  i?KpyTmt  za  tęgo  skręcone,  okrutnie).  Prze- 
zroczysty nurt  w  cieśni  strumyka  W  tysiąc  stron  kręto 
mruczący  umyka.  MoJi.  70,  723.  Zewsząd  na  nich  za- 
dmuchnie  wiatr  gwałtowny  kręto,  Przyb.  Milt.  89,  Stru- 
myk z  daleka  słabo  mruczy,  i  kręto  ucieka.  Oss.  Kras. 
G.  —  §.  Koło  Waści  kręto.  Teal.  10.  b,  88.  ciasno,  chu- 
do, cf  kręci  się  jak  piskorz,  er  ift  im  (Scbrćinge.  KRĘTO- 
DZIOB,  a,  m.,  rhinrhops ,  ptak,  bcr  Scrfclirtf^linlifl ,  cin 
3Sogcl.  Diidlk.  KRĘTOGŁOW,  a,  m. ,  picus  lorguilla 
Klein.,  ptak  wielkości  skowronka,  głowę  zupełnie  w  tył 
wykręcić  może.  Zool.  265.  bcr  SBcitbe^alŚ ;  Ross.  sepra- 
roBO.ii(a,  BepTomeftKa,  njiicHa.  KRĘTOGŁOWY,  a,  e, 
głowę  zawracający,  upajający,  bcil  Śppf  »crbrcl)cnb,  i^n  bre= 
Iciib  Ober  fc^iuinbcliib  mad;cnb,  beraufd)enb.  Ażeby  miary  Nie 
przebrał,  dorwawszy  się  krętogłowej  czary.  Niech  pomni 
na  Centaurów  z  Lapiiami  boje.  Hor.  1,  96.  Nar.  KRĘ- 
TOLOTNY,  a,  e,  kręcąc  się  ulatujący,  fid)  Ilintticg  Mn-- 
feliib,  iii  sircifcii  cntflicgciib.  Dvm  kretololny.  Otw.  Wirg.. 
405. 

KRETOMYSZ ,  y,  z.,  mysz  polna,  sorex  araneus,  bie  3elb' 
maili,  ©pi{;maiiś,  większa  od  myszy,  kształtu  kreta ;  prze- 
siaduje w  ziemi.  Zool.  553. 

KRĘTOPŁOMIENNY,  a,  e,  wybuchający  w  kręcące  się  pło- 
mienie, flammciifraiifcliib.  Kretopfomienna  Etna.  Hor.  2,  47. 
Kniaź.,  Dudz.  19.  KRĘTÓPŁOTY,  a,  e,  koło  płotów 
sie  kręcący,  3nii]it'cfvniifclilb.  Bluszcz  kręlopłoty.  Hor.  2, 
270.  'KRĘTOPRAWNY,  a,  e,  prawa  przekręcający,  gc 
feftyerbrelieiib,  rcdjtuerbre^cnb.  Krętoprawne  odsądziwszy  zwa- 
dy. Hor.  2,  58.  Nar.,  longa  dijudtcala  lite.  KRĘTORÓG, 
a,  m.,  strepsiceros.  Plin.  8,  53.  zwierz  rogów  zakręconych. 
Cn.  Th.  cin  J^ier  mit  gctiniiibcticii  ^iiriierit.  KRĘTOROGI.  a, 
ie,  reciprocicoriiis,  zawiłych,  zakręconych  rogów,  mit  geiBlllI' 
benen  ^fintern.  Mon.  75,  595.  Cn.  Th.  KRĘTOŚĆ,  ści,  z., 
bie  Sre^ung,  bnś  Sre^cn,  bcr  @vnb  in  bcm  ttmai  j.  39.  cf' 
nc  St^nur  gcbre^t  worbcn  ifł.  Boh.  krautiwost;  (Ross.  Kpy- 


KRĘTO  SKOCZNY  -  KREW. 


K  R  fi  W. 


495 


TOCTfc  spadzistość ,  przykrość,  twardość,  niegięlkość  cha- 
rakteru; okrutność).  Dobroć  i  moc  sznurów  zależy  od 
dobrej  roboty  i  maJej  kretości  nici.  Jak.  Art.  2,  228. 
KRĘTOSKOCZNY,  a,  e,  w  ko^  skaczący,  im  Srcife  W 
pfenft.  Krętoskoczne  tany.  fłor.  i,  250.  KRĘTOSZ,  a, 
m. ,  kręciszek,  człowiek  wykrętny,  cin  1)reI)Cl",  ^crtre^er. 
Krelosz  mówią  polityk;  ja  go  zwe  oszustem.  N.  Pam.  16, 
118. 

KRETOWAĆ,  ai ,  uje  art.  niedok. ,  pokretować  dok.,  Boh. 
kriditi;  Boss.  Mt,iiiTb ;  kreta  bielić,  mit  Srcibc  tiiiidłon,  ii('et= 
frciben.  Kratowany  <  kreta  bielony,  creintiis.  Cn.  Th.;  Slm'. 
krjdowi^iny,  krjdau  zbjlany;  Hunij.  kret^zotl.  KRETOWATY, 
a,  e,  podobny  do  krety,  kreciasty.  frcibitfjt,  frcibcartiij ;  Boh. 
kfidowaty;   Hoss.  jit.iOBiUHUH.    'Krejdowaty.    Torz.  212. 

KRETOWATY,  a ,  e,  krętny,  wykrętny,  morał,  brcficrifd),  9CV< 
brc^ciib  ,  ntd;t  gcrabC.  Boga  prosiłem,  aby  dał  krętowatej 
duszy  jego  uznanie.  Mun.  76,  519. 

KRETOWINA,  KRETOWIZNA,  y,  ź.,  KRETOWISKO,  a,  n., 
ein  5D?aiiIiviirf^biigcI;  Croat.  kertorovina;  Cam.  kerlina;  \'ind. 
kertina,  kertishe;  Ross.  KOTKa,  Ko^enKa.  Krety  wyrzuca- 
jąc ziemie  w  górę  ,  wysypują  owe  pagórki ,  które  kreto- 
winami  nazywamy.  Kluk.  Zw.  \,  357.  W  każdą  kreto- 
wine  zdechłych  raków  nakłaść  ;  bo  kretv  od  smrodu  te- 
go zdychać  muszą.  Haw:  Ek.  178.  —  1.  KRETOWY.  a, 
e,  od  kreta,  5o/i.  krtićny;  Ross.  KpoTOBUil ;  2)?aiiln)urf3  = . 
Kretowa  mogiłka.   Tr. 

2.  KRETOWY,  a,  e,  od  krety,  frcibiij ;  Ross.  iiij-iOBUil.  Kre- 
lowe  zboże  na  ziemi  krecistej,  jako  piaskowe  zboże,  cre- 
tacea  siligo.  Cn.   Th. 

KRĘTOWZŃIOSŁY,  a ,  e ,  kręcący  się  do  góry,  fid)  ^iiimif 
brc^cnb.  Kark  kretowzniosły,  i  śpiczastomała  głowa,  brzuch 
cienki.  Pilch.  Sen.  list.  5,  '226.  KRĘTOZWIEZŁY,  a ,  e, 
Krętozwięzłą  koguta  nogę  kosmacizna  jeży.  Zab.  10,  74. 
Koss.,  krępą  i  okręconą,  ftnmmiij  gcbreŁt.  KRĘTU  WETU 
adv.  et  Dudz.  50.  krzętu  wetu  ,  rerbis  efjtilitiis  adnumerał 
Cn.  Th.  1025.  kręlowiny,  wykręty,  Ross.  npoBOjŁi;  !Drc= 
^erecen.  —  b)  Skrzątać  się  trzeba  ,  haru  baru  ,  tlimmle  biś, 
uwijajże  się.  KRETY,  a,  e,  kręcony,  kręcący  się,  gcbrc^t, 
geiDunbeii,  \id}  frf;I(itiijcliib.  {Croat.  krenut  =  wzruszony,  poru- 
szony; Ross.  Kpyibiil,  KpyTi  zbyt  mocno  skręcony,  przy- 
krospadzisty,  gęsty,  twardy,  srogi ,  okrutny,  KpyreHCKŁ 
trochę  sztywny).  Kręty  sznur  =  bardzo  kręcony,  brali.  Sę- 
kate i  kręte  drzewa.  Torz.  19.  (nieproste).  Bluszcz  krę- 
ty. Mo7t.  76,  201.  (okręcający  się).  Labirynt  kręty.  N. 
Pani.  22,  107.  Lepiej  jest  bitym  i  prostym  iść  gościń- 
cem, niżeli  kręte  sobie  czynić  ścieżki.  Pilch.  Sen.  list.  3,  520., 
Teat.  5.  b,  10.  Szczęścia  na  świecie  drogi  kręte,  ślizkie. 
Kras.  Mysz.  ■12.  (cf.  wężykowały).  Od  ciebie  rada  w  naj- 
krótszym trafunku.  Zab.  10,  9.  Jak.  (w  najzawilszym). 
Kręta  kiszka  czyli  kosa,  ileon.  Perz.  Cyr.  157.  Nadmie 
się  dziwoląg  i  po  cielsku  wijąc  ogon  kręty  w  kółko  zwi- 
nie. Bardz.  Trag.  105.  Murzyna  kręte  włosy.  Tr. ,  kę- 
dzierzawe ,  frdufcltib ,  hani. 

KREUJĘ  ob.  Kreować. 

KREW'  G.  krwi,  z.,  Boh.  krew,  ćerwenii;  Slov.  krew;  So~ 
rab.  i.  krei,  krew;  Sorab.  2.  krej,  kschej,  kschew;  Yind. 
kri,  kryv,  keryje,  kcrv,  G.  kriji  et  kervi;   Carji.  kry;  Crn- 


at.  kerv,  karv,  demin.  kervicza ;  Bosn.  krriy,  karu ;  Slav. 
kery;  Dal.  karv;  Rag.  karv;  Ross.  et  Eccl.  KpiBh,  py4a, 
(cf.  ruda),  cf.  Lat.  cruor;  Syr.  NTC;  1.  hai  331ut;  jest 
to  ów  sok  w  żyłach  żyjącego  zwierzęcia  okrążająiy.  Kluk. 
Zw.  1,  35.  (cf  krążenie).  Krew'  czerwona  i  ciepła  u  wo- 
łu, u  ptaków  etc,  czerwona  ale  zimna  w  rybach,  w  wę- 
żach ;  biała  i  zimna ,  w  owadzie.  Zool.  7.  Sniud.  Chem. 
2,  22.  Lice  świeże,  jakoby  krew'  z  mlekiem.  Kniaź.  Po- 
ez.  2,  110.  jak  róża,  nne  SKildt  imb  231iit.  —  Krew'  pu- 
szczać. Perz.  Lek  216.  Sliit  Inffcn,  3lbcr  Inffcn;  Vind.  na 
shili  pushati,  shilo  odprcti,  kri  pustiti;  Cront.  silu  puzliti; 
SUw.  pustiti  kery,  otyoiiti  xdlu ;  Rosa.  nychart,  Kimaib 
KpoBb.  Nie  raz  krew'  puściłeś  dla  wycicńizenia  ciała, 
ciąć  kazałeś  w  żyłę.  Pilr.h.  Sen.  lisi.  2,  452  Krwi  pu- 
szczenie, n.  p.  Po  krwi  puszczeniu  lepiej  mu  było.  Pers. 
Lek.  214.  3lbcr(np ;  Yind.  slnlniipM.>.hHnje,  keryopushanje ; 
.fios.*.  KpoBynycKaHie,  ópocaHie  upoBii;  &i7.  JKH.ioctieHie. 
Krwi  puściciel,  cyrulik  Boss.  pyjoMeTb,  /cm.  py40MeTKa  ; 
od  puszczania  krwi  pyjOMCTHbiH,  n.  p.  żelazko,  szneper; 
Ecfl.  a;iiJ0ctMiiBO.  Krew'  czyszczący  Boss.  KpOBOMncTH- 
le.ibHbiH.  Krwią  zajść,  krwią  zachodzić,  mit  Sliit  unłcr= 
JailfciI,  1'Iutriillfłit]  nuTbCIt.  Krwią  zajście,  siniec,  siigil/iilio. 
Perz.  Cyr.  1,  182,  Sliitfihiffigfcit.  Krwią  kapać,  orm  23111= 
te  tricfcri ;  [Yind.  kn  tozlnli,  kri  kapali).  Wykapać  się  do 
ostatniej  kropli  krwi:  Ynid  yunskeryayiti,  iskeryayiti,  iskrij- 
tife,  ykrijtile,  fid)  ncrMlitcii  Krwi  z  nosa  płynienie.  Knip.  5, 
459.  iai  3fafciil)liitcii.  Krwią  płynąca  niewiasta.  Sk  Dz.  14. 
Płynienie  'krfie  cierpiąca.  Sekl.  Math.  9.  krwotok  cierpiąca, 
bic  ben  ShitfliiP  ^^at.  Krwią  plucie.  Krvp.  5,  657.  baŚ 
SSIlltfpci}en.  Krwią  się  pocił  na  piersiach  i  rekti ,  zdjęty 
bojażnią.  Boh.  Dyab.  5,  92.  er  bnt  5Blut  gcidiipijt.  Dziś, 
by  krwią  płakał,  żaden  darmo  nic.  Gli/z.  Wych.  M  7  b., 
Slut  tBCineti,  Mutige  Urntini  ircinen;  Slov.  Bi{  bis  krwu  za- 
płakał, nu  wiprosiś.  —  Słusznie  się  gniewasz,  ale  nie 
psuj  krwi  sobie.  Boh.  Kom.  5,  260,  humoru,  nerbirli  bir 
iiidit  ba§  Gktliit,  madic  bir  fein  Inifc^  55Iiit.  Krew'  zsiadła  = 
posoka.  Krew'  czarna  <  mclankolia.  —  Jabym  całą  krew 
wylał  za  niego.  Teat.  49.  b.  84.  życicbyin  położył  zań, 
idj  tciirbc  mein  Sliit,  mciit  ?elicn  fur  iliti  IniTcn.  Dałabym 
funt  krwi,  żebym  tu  nie  była.  Teat.  9,  54.  Ponieważ 
żywot  nasz  na  krwi  zawisł,  lubo  to  krew'  duszą  nie  jest, 
częstokroć  jednak  w  piśmie  duszą  się  zowie.  Birk.  Zyg. 
23.  Sliit,  ?ct'cn,  SccIc.  Tam  krew'  wielką  rozlewa,  wszys- 
tko wałem  pada.  Bardz.  Luk.  2,  23.  er  rió)tct  cin  groCed 
Slutimb  m.  Krwi  pragnący,  krwożcrny;  Slov.  krwożyżni- 
wy.  Dziś  albo  ich  zwojować,  Albo  przeszłe  zwycięstwa 
krwią  zapieczętować.  Tward.  Wf.  60.  (śmiercią).  —  Ciało 
i  krew  Pańska  ,  świętość  odmienionego  chleba  w  ciało  i 
krew'  zbawicielowa.  Karnk.  Kat.  161.  Tajemnica  ciała  i 
krwi  Pańskiej.  ;Ł. ,"  Sk.  Dz.  741.  ber  ?eiti  unb  ^  Shit  M 
$crrn.  —  Przymierze  krwią  czyją  napisać  =  w  iirzyniierzu 
obiecać  kogo  zabić.  Dudz.  54.  ein  3?iinbnig  mit  jemanbeS 
Shite  fdjreiben,  fcincn  Tob  jur  Sebinijun^j  mad)en.  De  vivo 
resecare ,  do  krwi  zarżnąć.  Maj:z.  iii  aufS  23Int ,  iH  (luf 
bic  (scelc.  Jcszczeć  to  nic,  jeszcze  nie  do  krwi  Cn.  Ad. 
320  et  575.  Nie  do  krwi  tam  było  ob.  kokoszą  wojna. 
—  Krew'  nic  woda;    Bag.  karv  nije  v6da;  —  a)  Magn 


494 


KREWA-KREWKOŚĆ. 


KREWNIAK  -  KREWNY. 


aestimandum  vulnus.  Cn.  Ad.  564.  Krew'  nie  woda,  wo- 
jenne lekarstwo.  Rys.  Ad.  29.  ,  /  Kchan.  Di.  69.  —  b) 
Krew'  nie  woda,  krew'{  burzliwa.  Slov.  Mi  krw  za  nech- 
tami;  za  paznokciami  ma  krew';  gorąco  kapany;  (sed  cf. 
krewki),  n.  p.  Widzę  co  krew'  robi ;  nie  zowią  jej  wodą 
s?usznie ;  woda  zimna ,  krew'  gorąca ;  możnaby  ją  zwać  i 
mieczem.  Btrk.  Zyg.  24.  Oppos.  Zimna  krew',  talteź  33Iut, 
Eoss.  x.ia4H0Kp0Bie ;  adj.  xja4H0KpoBHUH.  —  c)  Krew'  ■■ 
pokrewieństwo,  ród,  Slutśnermaiilifd^aft ,  Slut.  Krew'  nie 
woda :  magni  aestimatur  cognatio.  Cn.  Ad.  364.  Każdy 
człowiek  bliźni ,  lecz  przecie  krew'  nie  woda.  Ossol.  Słr. 
3.  Przywiązanie  do  własnej  krwi  dobrze  wyrażamy,  mó- 
wiąc :  krew'  nie  woda.  Uol.  Wym.  194.  Że  się  ociec 
syna  nie  użali!  Przecież  to  krew',  nie  woda.  Żabi.  Zhb. 
7.  —  Transl.  Krew'  =  rod ,  pokrewieństwo ,  Staitim,  231ut, 
Jamtlic,  ©cfdjle^t.  Po  dziś  dzień  krew'  Turecka  tak  zmie- 
szana,  ie  jednego  nie  znajdzie,  który  właśnie  pochodzi 
z  krwi  dawnych  Saracenów.  Kłok.  Turk.  100.  Na  tronie 
Dawidowym  żaden  z  jego  krwi,  ani  męzkiej,  ani  żeńskiej 
już  nie  siedział.  Sk.  Dz.  2.  (ani  po  mieczu,  ani  po  ką- 
dzieli). Na  państwo ,  nie  po  krwi ,  ale  po  cnocie  wstą- 
pił. Sk.  Dz.  555.  Krew,  nas  jednoczy.  Tfot.  46,  4.  Me- 
mnon  możny  krwią  tykał  swą  trony.  Zab.  13,  508.  Znbi. 
Księżna  Ostrogska  przy  krwi  się  W.  K.  M.  wychowała. 
Gorn.  Dz.  65.  Ś.  Wojciecha  na  Prazkię  biskupstwo,  ja- 
ko swoje  krew'  Czechowie  obrali.  Sk.  Żyw.  i ,  249.  (t.  j. 
jako  swego  rodaka).  Słabe  są  krwi  związki ,  gdzie  idzie 
o  interes.  Nar.  Hu.  7,  198.  —  2.  Dotaii.  Smocza  krew', 
sanguis  draconis ,  Srat^Cilblut ,  nie  jest  to  krew',  ale  sok 
pewnego  'Ameryckiego  drzewa  kapiący,  zgęszczony,  słu- 
ży w  krwotokach.  Sienn.  227.  Comp.  Med.  554.  Krup. 
5,  154.  Dykc.  Med.  5,  406.  ob.  Krwawosok.  —  '§.  Krwią 
morwy  jagody  zajuszył  Antyoch  elefanty.  Birk.  Chodk.  5. 
(sokiem  czerwonym  morwy).  (KREWA  w  grze  karłowej  > 
więcej  ok,  niż  gra  wymaga.  X.  Kam.)  KREWCZEJSZY 
o6.'  Krewki.  KREWIENSTWO  ,  a  ,  n. ,  pokrewieństwo, 
Ross.  cpo4CTBO ,  yjKimecTBO ,  bic  SIutŚDcrmanBtfc^aft.  Ży- 
czliwe serce  to  mi  największe  krewieństwo.  Mm.  Byt.  4, 
127.  Jesteś  jej  i  krewieństwem  i  rodzajem  blizki.  Teat. 
42.  d,  B..  ib.  54,  28.  'KREWKA,  i,  i.,  krewna,  bie 
SlutJfrcunbimt.  O  krewce  twojej  nie  zapominaj.  Tr.  KRE- 
WKI, a,  ie,  KREWCZEJSZY  comp.,  ułomny  phys.  et  mo- 
rał., (cf.  krew'  burzliwa),  do  grzeszenia  skłonny,  gcfirc^liii , 
tefpiibcrź  mnralifd),  fe^lcrfiait ,  fiinb^aft,  fima*.  Zdarz  by 
nasze  krewkie  ciało  Sprośną  żądzą  nie  pałało.  Grock.  W. 
30.  O  jako  jest  krewki  a  słaby  i  nietrwały  przyrodzenia 
ludzkiego  stan.  Baz.  Sk.  552.  Zmiłuj  się  nade  mną  Panie, 
bom  ci  ja  krewki,  infirmus.  Wióbl.  11.  tnot.  t.  j.  rychły 
ku  zgrzeszeniu  »  Ja  grzeszny,  ułomny  i  krewki,  bez  da- 
ru bożego  powściągliwie  żyć  nie  mogę.  Sk.  Żyw  2,  207. 
Uczmy  się,  abyśmy  także  przeciw  krewczejszej  braci  na- 
szej cierpliwemi  byli.  W.  Post.  Mn.  507.  KREWKOŚĆ, 
ści ,  i.,  —  a)  fizycznie,  ułomność,  słabość,  n.  p.  Nie- 
wiasty od  Litwy  pojmane  .  zahaczywszy  swojej  krewkości 
niewieściej,  swoich  stróżów,  jako  mogły,  biły.  Stryjk.  264. 
8djuidc^c,  Olfnmac^t,  §iiifńaitifcit.  —  b)" Moralna  ułomność, 
bic  moralif^e  ©cbrcd^liĄfcit,  St^roa^c,  Sunbljaftiflfcit.  Wszys- 


cyśmy ludzie,  i  mamy  nasze  krewkości.  Teat.  33,  31.  (Slov. 
Kaźdi  mń  swu  wlastnu  krehkośt;  cf.  nikt  bez  ale;  wszys- 
cyśmy ludzie  ,  i  xiądz  pleban  człowiek).  Wszyscy  krew- 
kości podlegli  są,  iż  ludźmi  są.  Biel.  Kr.  559.  Grzech 
z  krewkości  i  niedołężności  pochodzi.  Karnk.  Kat.  17. 
KREWNIAK,  a,  m.,  zgrubiałe  ■■  spokrewiony,  krewny,  ciit 
Slutśycrmanbter.  Poszła  za  krewniaka  nieboszczyka  Wawr- 
ka.  O.ss.  Sir.  1.  Krewniacy.  Nar.  Hst.  4,  147.  Krewnia- 
cy dysza  na  sukcessya.  jak  dyabeł  na  dobra  dusze.  Teat. 
52,  59.  ib.  54,  8.  KMEWNIC  SIĘ,  ił,  i,  recipr.  niedok., 
pokrewnić  się  dok.,  małżeństwem  łączyć  się  z  krwią  czyją, 
fiĄ  mit  jfiHanben  DcrfiiBĆigcrn,  mit  ibm  nermanbt  mać^m.  Nie 
chciał  się  krewnie  Abraham  z  córkami  Kananejczyków.  żal. 
H.  T.  40.  Skrewnienie,  pokrewnienie,  krwią  połączenie, 
zbracenie,  Sliitfiiyfrbiiibiing,  3>crbriibening.  Panie  Jezu,  przez 
twoje  z  nami  skrewnienie,  Racz  nam  dać  na  duszach  na- 
szych obżywienie.  Kanc.  Ud.  55.  KREWNIK,  a,  m., 
człowiek  temperamentu  krwistego,  Rag.  karvnik,  bcr  ©OH" 
guinicu^.  Krewnik  wesół,  skacze,  miłuje,  ściska,  dałby 
bardzo  rad  każdemu ,  by  jeno  co  miał.  Rej.  Zw.  5  b. 
Krewnik  się  urodzi  z  biała  rumiano,  ib.  6  6.  —  §.  Ziele 
czarnogłów,  pimpiiii-lla  pratensis  sanguisorba,  z  Łac.  zowią 
krewnik.  dla  potężnego  zastanawiania  toku  krwi  zkądkol- 
wiek.  Urzęd.  274.  Si/r.  8ł.  mniejsza  różyczka  panny  Ma- 
ryi, sowia  strzała ,  ^MmpmcDc,  cine  31rt  53cd)crblume.  KRE- 
W'NOSC.  ści,  z.,  powinowactwo  jednej  osoby  ku  drugiej. 
Sax.  Porz.  125.  powinowactwo  z  jednej  krwi.  Cn.  Th.  con- 
sangiiinilas;  bie  Śliit^neraianbtfi^aft ,  Boh  krewnost;  Yind. 
rodjanost;  Ross.  KpoBHOCTb.  Pravya  krewności  abo  po- 
winowactwa. Chełm.  Pr.  125.  By  pokój  zawarty  potwier- 
dzić krewnością,  wziął  Wratysław  za  małżonkę  siostrę 
Bolesławową.  Biel.  55.  fcf.  szwagrostwo  .  Biel.  Sw.  119 
b.  Na  powinowactwo  w  małżeńslwach  uczynione  są  pra- 
wa,  aby  żaden  nie  śmiał  tych  kresów  przestępować,  tak 
w  krewności,  to  jest  z  linii  ojcowskiej,  jako  też  z  po- 
winności po  zonach  i  mężach.  Sk.  Kaz.  492.  biC  DĆitCrltt^e 
ScriDatibtfifaaft^Iinie ,  (przyrodność).  Poczytuje  ich  za  swą 
bracią,  jnkby  z  nim  złączenie  krewności  mieli.  Odym.  Sw. 
A  a.'  KREWNY,  a,  e,' 1  a)  ode  krwi,  Slut=.  Boh.  kre- 
wnj ;  Rag.  iskargni ;  Ross.  KpoBHbiH ,  pyjaHuił.  Krewna 
żyła.  Cn.  Th.  —  b)  Krwisty,  blutrcid).  Ludziom  młodym, 
zwłaszcza  krewnym  ,  lekarstwo.  Sienri.  479.  Człowiek 
kompleksyi  krewnej  Urzęd  400.  fangiiinii(|.  —  2.  Od 
krewności ,  z  jednej  krwi ,  powinowaty,  jako  brat  bratu. 
Cn.  Th.  Slut^frcitilb  = .  Slov.  et  Boh.  pribużnj ;  Croal.  rod- 
binszki;  Vind  rodjaken,  rodbinstyen ,  kiri  je  v'  shlahti, 
ushiahten  ,  poshiahten,  rodjan  ,  rodjanski ;  Ross.  e4HH0- 
KpoBHuH ,  cpojHHiiB,  p()4CTBeHHUH.  Krewny,  ego,  w., 
subst.,  krewniak,  ber  8Iut^frt'imb ;  Slov.  krwni  pratel;  Yind. 
keryni  shlahtnik,  rodjanik,  rodjak,  poshbditnik ,  vshlah- 
tnik,  on  je  meni  shlahta;  (cf.  szlachta,  (Scfc^le^t,  cf.  ro- 
dak); Cioat.  rodyak,  rodgyak;  Dal.  szvoy  po  kervi;  Bosn. 
rodjak,   svoj,   [nli.  Swój);    Rag.  rodjak,  svooj;   Slav.  rodjak; 

R'ISS.    p04CTBeHHIlKl       Cp04imi  ,    Cp04HliK3,    CBOHCTBeHHIIKl, 

obs.  po4HM'B,  (ob.  Rodzic);  Ecid.  loiKHKi,  ywHKŁ,  (cf.  ju- 
cha j.  Krewna,  ej,  ź. ,  subst.,  Bosn.  rodica ,  rodjakigna, 
SYOja;    Rag.  rodiza ,  svója;   Slav.    rodjacsa;    Ymd.  kervna 


KREZEL-KREZY. 


KREZKOWY  -  KROBIA. 


495 


shlabtniza  ,  rodjaniza,  rodjanka  ;  Croał.  rodyakinys,  rogya- 
kinya;  Ross.  po4CTBCHHHua ,  cpo4HHua,  CBoHcTBCHHnaa; 
Eccl.  K))Knua;  Mc  Slutźfrcimbmn.  Krewni  mają  między  so- 
bą spoiną  krew',  gdy  się  z  jednej  krwi  rodzą,  Sfix.  fon. 
123.  Yind.  blishna  shiahta ,  kervna  sblahta,  rodjanslvii, 
rodjanost,  rud;  Carn.  palta;  C7oat.  rodbina,  (cf.  rodzeń- 
stwo); Bosn.  rodbina,  rocbina,  rodębina,  svoi(a;  Dal.  ro- 
dyaczi;  Hoss.  po4iiH,  cp04CTB0 ;  Eccl.  yadmecTBO.  Je/.e- 
bby  bóg  prędko  do  swojej  chwały  powol;if  sworę  dzia- 
dów, trzech  stryjów,  tuzin  wujów,  półtory  kopy  ciołek, 
babek,  prababek,  i  niezliczoną  kupę  innych,  byfoby  to 
posazna  dama  Teat.  1.  c,  H.  To  krewny,  co  przyjaciel. 
Fredr.  .Ad.  43.  —  Krewny  per  excell.  stryjeczny  brat.  — 
Krewna  =  stryjeczna  siostra. 

Pochodź,  bezkrewny;  krwawić,  krwawnicę,  knraianik, 
krwawny,  krwawo,  krwawy,  krwisly,  krwotok,  kiwolociny, 
bezkrwawy,  nakriuawić,  pokrwawić,  okrwawić,  rozkrwnwić, 
skrwawić,  zakrwawić,  zekrwawić ,  pokrewnie,  skrewnić,  po- 
krewny, pokrewieństwo,  pokrewność,  spokrewniać; —  §  cf. 
krew,  czeriu,  czerwony. 

KRĘŻEL,  żela  et  krężla,  m.,  KRĘŹELEK ,  Ika ,  m. ,  demin. 
(Elym.  krąg) ;  cześć  wyższa  kądzieli ,  gdzie  się  przędziwo 
zawiesza.  Wiod. ,  co  się  wtyka  na  przę.śiicę  z  kądr.iela. 
Dudz.  42.  ber  Siocfetiftotf  ^  ber  SBotfen;  (Sorah.  2.  krużef, 
kuźel  =  kądziel ;  krużol,  kuzol  bańka  wodna)  Naczynia  do 
przędziwa:  miądlice  ,  kądziel,  krężel,  wrzeciono,  pulok. 
Haur.  Ek.  56.  Kądziel  na  krężel  staczała  ,  glumeralial  in 
orbes.  Zebr.  Ow.  127.  Len  na  krężle,  nici  wić  na  cewki. 
Tyś  nauczyła  dziewki.  Pot.  Arg.  127.  Pilnuj  prządek,  że- 
by miasto  kądzieli  do  krężelka ,  w  kieszenie  nie  matafy 
przędziwa.  Haur.  Sk.  81. 

KREZ1.\STY,  KRYZIASTY,  a,  e.  Świder  nazwany  kryziasty, 
(d  fraise),  którego  część  pófkofowa  jest  powvizvnana  ndiy 
w  kryzy.  Jak.  Art.  3,  110.  @rfri'fe=,  fmiife,  fraitfiij.  KRE- 
ZY, KRYZY,  KiaZKl.  KRYSKI,  KREZKI,  KRESKI,  KHU 
SZKI,  ów,  plur. ;  {Boh.  okruzi ;  Sorub.  2.  krufa,  kriifi, 
krofki ;  !^orab.  i.  króz ,  źiwotne  drób;  Vind.  oserzlije; 
Boss.  óptiMJciiKa,  (cf  osierdzie);  Sver.  kras;  Han.  kraase, 
kros);  1.  ba*  ©cfrofc  in  ben  ©cbdrmen;  mesenlerimn.  jest 
to  owa  skórkowata  i  bardzo  szeroka  część,  kióra  kiszki 
skupione  w  ich  zakrzywieniu  utrzymuje;  kszlaft  kryzów 
prawie  okrągły,  po  brzegach  marszczony,  hink.  Zw.  1, 
41.  Kryski.  Zool.  32.,  Perz.  Cyr.  1,  47.  Zamiilenic>  kru- 
szków  czyli  słabizny  brzuchowćj.  Krup.  5.  667.  Z  piersi 
■wyjęte  krezy  i  z  żyłami.  Bordz.  Trng.  364.  Sam  sie  ży- 
łek dotyka ,  fata  upatruje  ,  Sam  krezów  w  cief)łych  Irze- 
wach  rękami  próbuje.  Bardz.  Trag.  528.  —  2)  Krezy  = 
trepele,  kołnierz  płócienny  marszczony,  jak  u  żydów,  lub 
też  gładki  dla  ozdoby.  Dudz.  42.,  Wiod.  collore.  Brud. 
Ost.  D  b. ,  im  ^tak^fmiifc ,  ein  riinber  .C)alśfrngrn .  $al«gc= 
frófc.  Czy  nie  potrzebuje  Jćjmość  Dóbr.  mantylków,  dmi- 
salopek ,  kryzów?  mam  bardzo  piękne.  Teat.  22.  c,  51. 
Uczy  panien,  jako  krezy  i  jako  bierelek  szychtować  Alb. 
z  Woj.  27.  Riałogłowskie  wdziawszy  na  się  krezy,  pod- 
szedłem kobiety.  Hol.  Arg.  822.  Kruszki,  strój  białn- 
głowski.  Sax.   Tyt.   7.    Palagium,   kołnierz,    kruszki,    albo 


wyłogi  u  szat.  Mącz.  —  g.  Crista,  grzebień  koguci,  brzy- 
zv  lub  kryzy.  Perz.  Cyr.  i,  150.  ber  §al)nenfnmm.  KRE- 
ZKOWY, KRUSZKOWY,  a,  6,  n.  p.  Arterya  niższa  kru- 
szkowa  zaczyna  się  pod  arteryanii  nasieniowemi.  Krup.  3, 
38.  ©cfritfc  = . 
KRNĄBRNOŚĆ,  ści,  ź. ,  ocietność.  Mącz.  upartośe,  upór, 
bif  i>(il«?ftarri(jfeit ,  ^artndcftgfeit.  Bob.  swemyslnost,  zar- 
pwlilost;  Slov.  samoswognost ,  swewolnost,  (cf  swowol- 
nośći  ;  Sorab.  i.  nchornofcź ,  samohzmosznofź ;  Carn. 
samoglavnost  ,  svojoglavnost  ;  Yiiid.  lastna  glava  ,  fvojo- 
Yolnost,  lastnovolnost ,  lastnoumnost ;     Bosn.    tvardoglav- 

SlvO,  A/().«S  CTponOTHOCTb,  CipOnOT.lHBOCTb ,  ciponoTCTBO, 
OrypjlIBOCTb ,      OrypCTBO  ,      4ypb  ;      Ercl.     CTp'ŁllhTHIibCTBO , 

(»it^ii|)tii|i£iiHi€ ,  HenOKopnocTb.  .leżeli  przełożenie  krzywdy 
nazywać  będziemy  krnąbrnością,  znać,  iż  chcemy  mieć 
w  stanie  bydlęcym  poddanych.  Kras.  Pod.  2,  227.  Trwali 
w  krnabrnościaoh  swoich.  Hej.  Post.  T.  U.  3.  Krnąbrność, 
przyczyna  płaczu.  Trat.  12,79  KRNĄP.RNY,  a,  e,'KRNĄ- 
BRNTE«rf(erA,  uparty,  ociętny,  bartnćicfiij.  CjA.  swemyslny, 
zarp  tily;  5/'>i'.  twrdosigny ,  ( twardoszyjny)  ;  Sorab.  i. 
neborne,  swoyeye  mósze,  samohzmószne;  Carn.  syojo- 
glavn,  svojovoln,  (rf/s/7.  swowolny) ;  Vi»rf.  terdogiau,  ter- 
douralen,  satert,  lastnoglaven  ,  fvojovolen  ,  lastnovolen  , 
lastnoumen  ;  Croat.  okoten  ,  tverdokoren  ;  Slau.  lverdo- 
glav,  sv()]eŁ;lavan ;  Bosn.  tvardogiav;  Hoss.  CiponiUBblB, 
oryp.iiiBbiiI ,  orypHiiKt ,  oryp^B  ,  eJKCBarb  ,  JKecTOKOBuri- 
HbiH,  6.ia«<Hbiii,  ójaron.  Dziecko  nieutulone  w  gniewie, 
krnąbrne  1  u|iarte.  Hor.  Sat-  205.  Hej  Post.  U.  8.  Prze- 
ciwko panu  krnąbrnym  a  skrzętnym  się  stawił.  1  Leop. 
Nmn  15  Szumne  i  nieutarle  rogi  krnąbrnego  niepo- 
słuszeństwa przeciw  lobie  wznosiła.  Bzoiv.  Roi.  42.  Krną- 
brnie a  spornie  się  opierają,  i  wszystkiego  zbraniają. 
Kosz.  Lor.  33.  K'nnc.  Gd.  215.  Szczerb.  Sa.t.  195.  Krną- 
brną czebidź  odprawiłem ;  oświeceni  dali  sie  przeprzeć. 
Kras.  Pod  2,  40  KRN.\Pd{NlEĆ  nijak,  niedok.,  stawać 
się  krnąbrnym ,  bnl^ftarrij!  lucrbcn. 

KROATA   ob.   Karwat.   KROACYA  ob.  Karwacka  ziemia. 

KROHCZANY,  a,  e,  od  krobki ,  ©djad)tcl  =  ,  Siid)fcn  =  ,  tabn-- 
\(t>.  Kramaika  krnbczana,  co  w  krobce  swój  kram  nosi. 
Marz.  Jntmlrtfrmncniui.  KROBECZMK,  KROBNIK ,  KRU- 
RNIK.  KRUPKARZ.  a,  m.,  §.  a)  kramarczyk  ,  który  w 
skrzyneczce  abo  w  krobce  kramne  rzeczy  nosi.  Mącz., 
krośniarz ,  fin  ^cibiiletfrćinicr.  Kramarzom,  krupkarzom  i 
żydom  rząd  nasz  zapewnia  w-  prawie  obronę  ,  a  o  rolni- 
ku nie  myślimy  1'rzeslr.  216  —  §.  b)  Co  krobki  robi. 
Cn.  Th.,  edHiditclmndicr.  KROBIA,  KRÓBKA ,  KRUBKA.. 
KRUPKA,  li  ;.,  KRiiRECZKA,  KRURECZKA,  i ,  2,,  dem, 
Hoh.  krabice,  krabicka;  naczynie  drewniane  do  wsypania 
czego.  W{od.  pudełko,  puszka,  eine  6d)at^tcl,  eine  Siic^fe, 
capsa  lignea ,  sed  ex  lenui  ligno  ,  et  fere  rotunda ,  neque 
ita  magna.  Cn.  Th.  Krupka ,  w  której  kramarze  igły, 
ś[iilki ,  z  paciorkami  sznury  i  insze  brednie  noszą.  Pot. 
Parz.  406,  Cały  dzień  w  krainie  siedzi,  aż  skoro  się 
mroczy  Znowu  w  kru|ike  ostatki  nieprzedane  kładzie,  ib. 
Baby  i  niatacze  od  miasta  do  miasta  z  sweini  krobkami 
tułający  się,  Syr.  589.  Urząd  miałby  w  to  wejrzeć,  aby 
aptekarskie  słoiki,  krobki,  pudełka  były  przeszperowane. 


496 


KROĆ. 


KROCHA-  KROCI  Ć. 


ib.  1493.  Psyche  krupkę  słoniową  przynosi,  I  o  farbi- 
•czki  utlzieleni«  prosi.  Murszt.  95.  Krobka  albo  słoik  ala- 
bastrowy do  cbowaiiia  drogich  maści.  Marz.  Krobeczka , 
w  której  wiele  było  rebkwij  ,  nad  łóżkiem  wisiała.  Sk. 
Dz.  596.  W  krobce  miał  listy.  Papr.  Ryr.  34.  Dzieje 
Merope  paciorki  1  na  cienką  je  nić  z  krubki  wybiera. 
Pol.  Syl.  315.  W  krobkach  skórzanych  rzeczy  przedajne 
roznoszą.  Grzebienie,  bańki  śklane,  w  których  wódki  no- 
szą, /■'aszk.  Dz.  100.  —  ■§.  Drugi  pan  Cham  się  chełpą 
zdobi  Z  bogactw,  jak  pstry  kot,  a  zakryty  w  krobi. 
Stryjk.  Gon.  E.  2.  Kto  się  swym  zdaniem  przed  inne- 
mi  zdobi,  Jest  jako  pstry  kur,  a  zakryły  w  krobi.  Rej. 
Zi".  219.  Więcej  cię  to  Izy,  niz  zdobi,  Pstry  kocie  w 
ki  obi.  Stryjk.  lion.  4,  2.  (cf.  jak  kania  w  kobieli;  cf.  ko- 
jec, koszałka).  —  g  Krobka,  krupka  żydowska,  spół- 
ka icli  między  sobą,  społeczna  kassa ,  bcij  bctt  Su^cn ,  tic 
©fiiiciiibcfaffe.  Nieniasz  u  nas  miasta,  w  którymby  nie 
było  krupki  żydowskiej.  Przeslr.  317. 
KROC,  KROCIE,  in  singul.  indeclinabile ;  in  plur.  krocie, 
Gen.  krociów  vel  kroci;  Dał.  krociom;  Accus.  ul  Gen.; 
lustr,  krociami  =  kroćmi ;  Loc.  w  krociach,  w  kroci.  (So- 
rab.  i.  krocz,  mol;  Sorab.  2.  krot,  rahs,  rnol ;  Carn. 
krat,  fart,  bart;  Vind.  krat,  bart,  barta;  Croat.  krat, 
put;  Slav.  put;  Rag.  kriSt,  pijt;  Eccl.  KpaTa) ;  >  a)  raz, 
mai;  n.  p.  jeden  kroć <  jeden  raz;  dwa  kroć  =  dwa  razy 
etc,  eiii  tnal,  Jiuci;  llinl;  Slov.  gedenkrót,  dwakrót,  tri- 
krśt ;  Soiab.  1.  junu,  dwoiży,  schtyri  krocz;  Yind.  eno- 
barl,  enkrat;  Croat.  dvaput;  Ross.  e4iiH0ac4hi ,  04naH{4bi; 
fcc/.  teAiiiiiii|efó; ,  KAHiioipii,  i€aniio»;,^ii  ,  e4iiH0i>paTH0  etc. 
Gotowie  Rzym  z  Totylą  trzeci  raz ,  a  po  Genseryku 
czwarty  kroć  wzięli.  Stryjk.  43.  Kazał  go  drugi  raz  siec, 
a  gdy  jeszcze  coś  hardego  powiedział,  trzeci  raz,  i  tak 
czwarty,  piąty  kroć ,  ile  razy  mruczał.  Sk.  Zyiv.  2,  238. 
Nie  daj  się  trzeci  kroć  upominać ,  ale  pocznij  natych- 
miast. Gorn.  Dw.  227.  Na  dzień  dwa  kroć,  i  trzy  kroć, 
i  'czterzi  kroć  odzienie  odmienia.  Kosz.  Lor.  lOł.  Po- 
wtarzała to  po  kilka  kroć  razy.  Karp.  1,  163.  —  Pleo- 
nast. -.  po  kilka  razy;  albo  po  kilka  kroć,  inc^rcre  Mak. 
Kilka  kroć,  ciiiiflC  SKiilc  iiiitcr  ](bn.  Kilkanaście  kroć, 
jcbit  imb  eiiiige  Wlak  bii  jnianjit].  Kdkadziesiąt  kroć,  im-- 
fdjen  5iimn5io  unb  ^tinbcrt  iOfnicn.  Stokroć,  ^mibert  mai. 
Tysiąc  kroć.  Psalmod.  102,  tiliifcilb  mai.  Dwa  kroć  sto 
tysięcy,  jrociimal  Iillilbcrt  tauffiiP.  Kdka  kroć  sto  tysięcy  = 
kilka  razy  sto  tysięcy,  mcŁrcrc  bimPcrt  taiifciii).  Kilkanaście 
kroć  tysięcy,  jcbn  unb  inckcre  mnl  Imiibcrt  taufciib.  —  §. 
b)  Ztąd  krocie  =  krocie  set  tysięcy,  ciitit]C  mai  l;iiiibcrt  tau^ 
feiib,  mclircre  feunbert  taufciib.  Nie 
przed  ślubem  sławi  swe  dochody, 
liczy.  Teot.  47 ,  B.  Corkim  jego 
ieby  z  nią  syn  mój  krocie  liczył, 
nią  szczęśliwym  iyć  będzie.    Niem. 

jąlek  nie  liczy  się  krociami.  Teał.  45,  162.  Wyb.  Przed 
rokiem  musiałeś  się  o  szeląg  turbować ,  Teraz  kroćmi 
(krociami)  rachujesz'  Kras.  Sat.  32.  Polska  krocie  mie- 
szkańców liczy  greckodysunickiej  religii.  Gaz.  Nar.  2 , 
250.  Będziesz  krocie  rywabk  miała.  Tedf.  52.  d,  110. 
Imieniem  swoim  i  imieniem  krociów  obywalelów  wołamy 


każdy,  który  krociami 
tysiącami  je  po  ślubie 
życzył,  Nie  dlatego, 
Ale  żem  sadził,  iż  z 
F.  P.  88  "  Mój  ma- 


do boga.   Ust.  Konst.  2,  139.    On  na  kształt  gęstej  chmury 
wiedzie  z  sobą  krocie.   Przyh.   MUt.   194. 

Pochodź,    krotny,    kilkakrotny,    kilkanaście  krotny    etc; 
stokrotny,  stokroć;  kror.ić ,   stokrocid. 

'KROCHA  ob.  Krucha,    Kruch. 

KROCHMAL,  u,  »«.,  z  Niem.  iai  Sraftmc^I,  Jlmelme^I,  bie 
(Stńrfc.  Jest  to  słowo  od  Niemców  pożyczane  i  wzięte, 
a  nasi  to  zowią  skrobiem  (Roh.  skrob),  od  skrobienia 
pranych  chust  lnianych.  Syr.  937.  jest  to  bardzo  miałka 
i  biała  mąka ,  która  robi  sie  bez  mielenia  z  pszenicy. 
Kluk.  Rośl.  5,  274.  Sien.  268.',  Urzed.  428.,  Śmad.  Chein., 
i,  352.,  N.  Pam.  6,  520  Krochmal  zamienićby  można 
na  wyraz  mączka.  A'.  Pam.  6 ,  320.  Krochmal  mączka. 
Ern.  1102,  Sorab.  1.  źlerka  ;  Sorab.  2  schtarka  ;  Croat. 
sterka;  Carn.  shtirka  :  Yind.  kerlka ,  shiirka ,  togovina, 
togua  moka;  Rag.  inkascja;  Ross  KpaxMajb ,  KpyxMajt, 
TpyxMa;'ib,  CKopóiMO.  KROCHMALIĆ,  ił,  i,  es,  niedok.. 
ukrochmalić,  skrochmalić  dok.,  krochmalem  zaprawić. 
Boh.  śkrobiti;  Yind.  kerfzhati ,  shtirkati ,  togati ;  Ross. 
Kpax,MaiiHTb ,  KpyxMajnTb  ,  CKopóiiTb  ,  HacKopÓHTt.  Kro- 
chmalić ,  mączkować.  Ern.  1102.  fraftmcblcii ,  [tdrfcn,  mit 
SraftmcM  ftdrfcii.  Krochmalą  prane  chusty,  aby  tęgości 
nabrały,  h/iik.  Rośl.  5  ,  279.  Rławaty  ukrochmalone. 
Gród.  Dysk.  F.  3  b.  Rozpuść  krochmal  w  wodzie  i  ukro- 
cbmal  półsetek.  Przędz.  95.  Półsetek  na  zimno  krochma- 
lony być  powinien,  ib.  92.  Skrochmalony  półsetek.  ib. 
92.  KROCHMALIK,  u,  m.,  błękitny  gatunek  krochmalu, 
klóryin  chusty  niebiesko  zaprawiają  do  płókania,  3Baft^> 
Mcm',  33crliiicr"231aii.  KROCHMALNIK ,  a,  m,  który  koło 
knicbmalu  chodzi,  bcr  Srnftmf {ilmadjef ,  .fraftme{)ll)ćiiił>lcr , 
Stdrfcmacbcr,  Starfebaiiblcr ;  Roh.  skrobarka;  Ross.  npa- 
XMa,ibmiiKi,  Kpyx,'>ia.ibir»iKB.  W  rodź.  źeńsk.  KROCHMAL- 
NICA.  —  KROCHMALNY,  a,  e.  krochmalowy,  od  krochma- 
lu ,  Sraftmcl;l  =  ;  Hoss.  KpaxMa.ibnuH  ,  KpyxMa.ibHbiri ,  CKop- 
6H.ibHUii.  —  g.  Skrochmalony,  flcftiuft,  gcfraftmc^It.  Na 
strętwienie  zębów  żuj  chustkę  niekrochmalną.  Comp.  Med. 
71.  Flejliiszki  z  białego  niekrochmalnego  płótna.  Perz. 
Cyr.  1,  69.  —  g.  Słowa  krochmalne.  Teat.  12.  i,  53. 
fryzowane,  strzępione,   affektowane,  gcjicrt,  affcctirt. 

KROCIĆ,  ił,  i,  (•:..  nii-dok.,  skrócić  dok.,  (Zyo/i.  kraljti ;  Slov. 
kiatit,  kratkował,  ukraciigi ;  Hting.  kurtitom ;  Carn.  kra- 
teti ,  kralein  ,  krajsham  ;  Yind.  kratkiti  ,  pokratkiti,  skra- 
titi ,  spizblili ,  okraishati.  pokraishati ;  Croa<.  kratlim,  zkra- 
titi,  zkrachujem ,  kerchim ,  zkerchujem;  Dosn.  kratiti, 
okratili ;  fiw^.  krotilti,  ukmtitti ,  ukrotivati,  skrStiti,  okra- 
titi ,  pokratiti;  Ross.  KopoiiiTb ,  Kopowy,  Koporaib ,  yKO- 
poraib ,  CKopoiarb,  yKopoTiiib,  yKopoiiiBaib ,  cwpa- 
THTb ,  coKpamaib  ;  Er.cl.  Kpaiio ,  Kpamy ,  coKpamaio ;  Lat. 
curto  ;  Uul.  scorlare);  g.  1  a)  skracać,  ukracać,  krótkim 
czynić,  fi'ir3eii ,  Bcrfiirjcii.  Smutek  dni  moje  kroci.  Kulig. 
8.  Dobroci  bozkiej  wszystkokrotny  wiek  nie  kroci.  / 
Kchan.  Ps.  173.  (trwa  na  wieki  miłosierdzie  jego.  Karp. 
6,  150).  Gdyby  się  czas  nie  był  krocił ,  radby  król  te 
zameczki  był  zniósł  'Biel.  719. —  §.  b)  transl.  Hamować, 
krótko  trzymać,  (cf  krotnąć  et  2  krotki);  {Boh.  krotjti  ; 
Slov.  skrocugi,  okrncugi,  skrotili ;  Sorab.  1.  zkludźam; 
Carn.    krotiiii ;     Ymd.   krotit  ,    ykrotiti,    okrotUi ,    utashiti, 


KROCI  CA-  KROCZEK. 


KROCZENIE  -  KROK. 


497 


potolashiti ;  Bosn.  kroliti,  ukrotiti  ;  Crnal.  krotim ,  vkro- 
tili;  /?oss.  KopiiTb,  CMiipiiTb:  Eicl.  KpoTio  ,  Kpouiy,  npey- 
Kpomaio,  n04yKpoiuaH));  Imiibiijeii,  ^lamiiicii.  Bystrość  ję- 
zyka krócif ,  przez  dni  -50  nic  nie  mówił.  Sit.  Di.  5'23. 
Sfowenti  swoim  'dziwy  krócil  1  Leop.  Syr.  45  ,  2.  (dzi- 
kie zwierzęta  uśmierzał.  5  Leop.).  (*2  Krocić  =  po  kilka 
kroć  mnożyć,  Bcroielfćiltigcii.  Slokrocić  bóg  to  dobro- 
dziejstwo będzie.  Tr.  to  jest  po  sto  kroć  nagradzać). 
KRÓCICA,  KRUCICA,  y,  z..  KROCICE,  G.  krocie  plur., 
krociucbne  niby  to  pistoietki .  Yind.  pufar,  mosharizh; 
/?oss.  KapjiiiHHUil  niicTo.icT-B,  ©ncfpiftplcn,  Jorscrulc,  ^^hiffcr. 
Moje  szhIjIo,  moje  pistolety,  moje  krócice;  gwałlu!  Teat. 
30.  c,  50.  Gd/.ie/.  są  kieszonkowe  moje  krocice?  Teat. 
H.  b,  21.  KROCICIEL,  a,  m.,  krócący  co,  t.  j  hamu- 
jący, uśmierzyciel .  łai^odziciel ,  bcr  SaiiJiger,  23i'fniiftt(50v; 
Slov.  krńlil;  Cioiit.  krotitel ,  ukrotilul;  Hosk.  CMiipnrtMb. 
Bądź  krócioielem  żądz  swych.  Chudk.  Kusi.  51.  W  rodź. 
źeiUk.  krocicielka  ,  Croat.  krotitelicza.  (KROCIEŃ,  tnia, 
m.,  crolon,  rodznj  rnśhny;  do  niego  należv  Lakmus. 
Kluk.  Dykr.  i,  160,  3Bctictiitt ,  aScgcgw?.)  KRÓCIUCHNY, 
KRÓCidcZKI ,  KRÓCIUTKI ,  KRÓCIUSIE.ŃKI ,  KRÓCIUSI- 
NECZKI ,  a,  ie,  (jtduerh.  ftiiiinU  in  —  oi,  intensio.  adj. 
krótki,  gav  fo^r  filll ;  Boh.  kralieky,  kralaunky;  S/of.  kra - 
tućki ;  Stirnb  i.  krotuschki ;  Rjss.  KOpoTeHbKifi ,  KOpo- 
TencKh.  W  kióriuchnym  czasie  wrócił  się  do  domu. 
Warg  Wal.  206.  Na  śnie  króciuchnym  przestał  i  czu- 
wał niftznuzenie.  Pdr.h.  Sen.  206.  Króciutka  szpada. 
Teat.  49.  b,  77.  Przypomnę  i  to  jeszcze  króciuczko. 
Czach.  Tr.  B.  i.  W  króciusieńkim  czasie.  Zab.  3 ,  42. 
Króciusieńko  mu  sprawę  daje  o  wszystkim.  Star.  Dw.  55, 
Hadz.  Z.  M.  pr.  W  słowach  króciusieńkich.  Salin.  5,  96. 
KROCZ,  y,  ź.,  {Elym.  krok),  szłap'  drobna  a  bardzo  prę- 
dka, jak  kiedy  czterech  młocków  szybko  cepami  biją,  pata, 
pata,  pala,  pata,  ber  ficiiie  Irapp.  Inszy  wałach  Podol- 
ski, inszy  na  poboczy,  Sekiel,  inszy  co  kłosem,  a  co 
chodzi  z  kroczy.  Pol.  Jow.  197.  KROCZAK ,  a,  m,  koń 
kroczą  idący,  citi  ®d)rittflain)cr ,  ciii  'J.ifcrb ,  baS  ciiicil  grogcit 
Scbritt  gc()t.  Tr.  KROCZYĆ ,  ył ,  y,  intrans.  niedok.,  Slov. 
krśćeti;  Boh.  kroćiti ;  Rag.  krakali,  kraacem ,  krocilti; 
Carn.  korśzam;  Vind.  korazhiti ,  korakati;  Bosn.  koraciti, 
stupiti  (oi.  Stąpać),  gredem  ;  Croat.  korachiti ,  koraciti, 
korśczam;  Hoss.  uiamyjk ,  uiaraib,  nomariiBaib ,  (cf.  się- 
gnąć), rpacTii ,  rpajy)  ;  §.  a)  krok  stawić,  iść  krokami, 
sporo  iść,  szeroko  stąpać,  fdjrcitcn,  ©Ąritte  mat^en ,  mit 
gropcn  ©c^rittcn  gcl/cn.  To  kroczy,  to  postawa ,  a  cicho 
rozpacza.  Przyb.  Ab.  225.  Prosi  go ,  aby  z  dziecięciem 
na  ręku  lekkuchno  i  warownie  kroczył.  Pot.  Arg.  551. 
Siny  mróz  ku  nam  kroczy,  a  życzliwe  lato  Precz  się  bie- 
rze ,  acz  nierad  każdy  słyszy  na  to.  fiyh.  Gejl.  B.  4.  Je- 
dni w  tanieizku  osobliwie  kroczcie.  Drudzy  końmi  swe- 
mi  toczcie.  Prot.  Par.  Bób.  —  g.  'b)  Ze  coś  ojcu  nic- 
wolrńk  gnicwiiwemu  kroczy.  Kazał  go  bić  okrutnie.  Jabf. 
Tel.  317.  t.  j.  wykracza,  występuje,  fcblcii ,  oerfe|Icn, 
iibertretcn ,  ficli  ucrgolicii.  KROCZEK,  czka,  m.,  Boh.  kro- 
ćeg ;  Ross.  maJKOK^b,  (/?m.  nom.,  krok,  ciii  flctiter  ScJ)rttt. 
Krzaczek  jeden  od  drugiego  na  kroczek  powsadzać.  Syr. 
1154.     Kroczkiem,  nogą  za  nogą.   Tr.  6d;ntt  i)or  6c^ritt. 

Siownik  Lindego  w^i.  S.  Tom  II. 


—  §.  Kroczek,  rybka  mała  na  kroczek,  cf.  stopnik ;  n.  p. 
Kroczków  na  staw  wielki  nie  zaraz  wypuszczać,  boby 
wyginęły;  do  małych  raczej  przesadzić  sadzawek  na  od- 
rośl Haur.  Ek.  141.  6cfttti((;,  ©cftfarpfen.  KROCZENIE, 
ia,  n,  subst.  verbi  kroczyć,  bn«  Sd^rciteti.  KROCZYSTY, 
a,  e,  z  wielkiem  krokiem ,  Ross.  uiarHCTbiii ,  gropfd^rittig. 
Kroczysty    koń    ile    przez    dzień    przepędzi.    Zimor.    221. 

KROGULCZY,  a,  e,  od  krogulców,  SpcrDer  = ;  {Sorab.  1.  kra- 
wolczowe  sępi).  W  rodzie  krogulczym  samice  wietsze 
bywają  i  mocniejsze,  niźli  samcy.  Cresc.  614.  KRO- 
GULCZYK,  a,  m. ,  falco  columbarius ,  ze  wszystkim  po- 
dobny krogulcowi,  jedno  mniejszy.  A7i.7i.  Zw.  2,  305, 
(ob.  Gołębnik),  ber  taiih-iifalf.  KROGUEEC ,  Ica,  m.. 
Boli.  krahugec  ,  krahulec;  Slov.  krahułec;  Sorab.  i.  kra- 
wolcz  ;  Rag.  kragugliaz,  zarn5vaz ;  Bosn.  kragugliac ; 
(Croat.  kragol  =  sokołj ;  Croat.  kraguly ;  Hung.  karoly, 
karyoly;  Dal.  kragulyacz ,  czarnovacz;  Carn.  kregul  ( >  2. 
dzwonek;  Carn.  kregulzhar  =  sokolnik),  skópz;  Yind.  kra- 
gul,  kragulzh  ,  skopcz ,  jastreb  (cf.  jastrząb'),  jastran  ;  (cf. 
Yind.  krogula  =  dzwonek) ;  Ross.  et  Eccl.  KptAroyii ,  KpcueTt 
(ob.  Krzeczot) ;  falco  nisus,  bcr  ©pcrbcr,  wielkości  gołę- 
bia, chwyta  gołębie,  wróble,  skowronki.  Zool.  275.  cf. 
gniazdosz,  gałęźnik.  —  Uwabni  krogulcowie.  Banial.  J. 
3.  —  Trudno  przed  charty  ugonić  wyżłowi  ,  Stroni  kro- 
gulec,  jastrzębia  się  chroni,  Krogulec  ruszy,  a  jastrząb' 
ugoni.   Bralk.   C  o  b.  (jeden  sieje,  drugi  żnie). 

KROIĆ  o6.  Krajać,  (Etym.  krój)  KROILNICA  o6.  Krawalnica. 
KRÓJ,  oju,  m.,  (Boh.  krog;  Rag.  krooj ;  Ross.  nOKpoH,  jiii*^; 
ob.  Krajać,  kroić);  §.  1.  krój  sukni,  kształt,  którym  jest  przy^^ 
krojona,  ber  (5(f;nitt  in  eiiiem  illeibc,  3>ifi)nitt-  •"'""ój  sukien, 
niby  to  z  Niemiecka.  Teat.  18.  b,  18.  Ubrane  w  drogie 
szaty,  cudzoziemskim  krojem.  /  Kchan.  Orl.  1,  162.  Ja- 
ki krój,  taki  strój.  Bys.  Ad.  19.  —  fig.  et  trans.  Do  tej 
komedyi  z  historyi  wziąłem  intrygę,  i  w  krój  Polski  Ja- 
pończyków przebrałem.  Teat.  46.  b,  2.  Miał  Job  różną 
czeladź  domowego  kroju.  Chrośc.  Job.  6.  Ciebie  wię- 
kszym będę  śpiewać  krojem.  Petr.  Her.  2,  A'  b.  not. 
okształtem,'  sposobem..  —  §.2)  Krój  pługowy,  Boh. 
krogidlo,  kragidlo,  kragak  ;  Sorab.  2.  zersiawa  ,  zerstalo, 
szroszlo;  Tirto!.  oraunik  ,  raunik,  zhertalu  ;  Ross.  n-i^-JKHHKŁ  ; 
ostrze  pługowe.  Wiod.  bo«s  *].lflugmeifer ,  <J.(fliigetfeii ,  tai- 
©cc^,  ^fliigfcrf).  Krój  u  sochy  do  orania  dębo\yy.  Kluk. 
Rośl.  2,  160.  KROJE,  herb;  trzy  kroje  od  pługa.  Kurop. 
3,  27.  ciii  3Snppcn.  "KROJKA,  i,  r'.,  Tr.  kromka  chleba, 
kawał,  eine  ed)iiittc  9^rott.  KROJOWNIK,  a,  m.,  ku- 
pczący towarami  łokciowemi ,  które  się  krają ,  bcr  6(6nitt» 
I;aiibler,  bcr  eilicil  ©djiiitt^aitbcl  fiibrt.  Kramarze  są  jedni 
jedwabni ,  drudzy  płócienni ,  krojownicy  sukien.  Szczerb. 
Sa.t:.  182.  (ob.  Sukiennik)  Do  miar  przykładają  łokcie, 
klóremi  krojownicy  i  insi  towary  swe  pomiernie  krają. 
ib.  40. 

KROK,  u,  m.,  Kroczek  zdrbn.,  Boh.  krok;  Slov.  krok,  kro- 
ćek;  Yind.  korak,  korazhai ,  stopei ;  Carn.  korSz  ,  kora- 
zaj ;  Slav.  korJlk  ,  korascaj ;  Bosn.  korac ,  koracjaj ,  stu- 
paj,  scesgjan ;  Croat.  korachaj ,  korak;  Dal.  sztupay ; 
Boss.  uian,  noxo.łKa ;  Sorab.  1 .  krocźel,  krolzel ;  1  §.  a) 
kroczenie,    stąpanie,  bcr  ©c^ritt,  bcil  nwii  t^ilt.     Dobrym 

63 


498                                 KROK.  KROKIEWKA-KROKWA. 

krokiem  idzie.  Teat.  9,  59.  Strojna,  gdyby  do  ślubu,  oO,  3.  blizko  się  stykają,  cś  ift  nur  citl  Sc^ritt  jwifc^m 
jak  paw'  kroki  sunie.  ih.  42.  c,  52.  Bezpiecznie  pyszna  Ccbcil  liiib  Jot).  —  2j  meton.  Krok  w  ciele,  rosochy, 
kroki  stąpa  powainemi.  BarJz.  Trag.  575.  Idzie,  i  on  gdzie  się  nogi  dzielą,  Graec.  fxe(TO[iriQiov.  Cn.  Th.,  ber 
też  za  nią  rzeźwe  czyni  kroki.  Pot.  Arg. 'ii'i.  Przecz  kro-  2i)ńl  hi  Scibcź  5iinfd;cii  bcii  ©(^Ciifclti,  ber  S^rttt;  Boh. 
ku  w  krok  nie  stawisz,  byś  na  zamierzony  kres  co  prę-  rozkroky.  Ciasno  mi  zawsze  suknie  robisz,  i  spodnie 
dzej  zabiei;}?  hiilig.  172.  Dokądkolwiek  pójdę,  krok  w  mi  w  kroku  pękają.  Teat.  i,  82.  Tak  go  tnie,  że  mu 
krok  za  mną  stawi.  Toi.  Sattt.  45.  Skoro  nabędziesz  si-  się  miecz  nie  oprze,  aż  w  kroku.  Pot.  Arg.  5.  Umaczany 
Jy,  pójdź  mojemi  kroki,  A  j.i  ciebie  wywiodę  z  tej  kniei  w  tym  olejku  pfat  paniom  przy  porodzeniu  przyłożyć,  po- 
glebokićj.  Chód.  Gesn.  76.  Ani  krokiem  w  twoim  do-  cząwszy  od  krzyżów  przez  krok  aż  do  progu  łona.  Syr. 
mu  nie  postanę.  Teat.  50.  b,  19.  Kiedy  piechota  poste-  77.  — -  '§.  Femorale,  gacie,  fartuch,  krok,  szorc.  Mąci., 
puje  krokiem  przyspieszonym,  to  ubiega  tyle  dwoje,  a  ciii  3?ciiifleib.  KUOKIEWKA,  i,  i.,  §.  \)  demin.  nom.  Kro- 
to  nazywa  się  krok  zdwojony.  Jak.  Art.  2,455.  {jtiis  re-  kwa,  qu.  vid. — §  2j  Krokiewka  >  śrzodwaga ,  (Boh.  kro- 
dinible).  Sprawa  ta  idzie  żółwim  krokiem.  Kras.  Doi.  79.  kwicej.  Cn.  Th.  1058,  bie  ©c^rotiungc,  ©c^mnof,  331ci^iuaijc. 
(zwolna,  po  wolij.  (Slav.  korfdi  =  noga  za  nogą).  Transl.  Pochodź,  nom.  krok:  kroczek,  kroczyć,  krocz,  kro- 
Krok  do  czego,  ein  (Ed,uitt  Jil  ftivni*,  figiirl.  Uwielbia  czak,  krokowy,  krokwa,  okraczać,  okrakiem,  pokraczad, 
świat,  śmiały  i  mądry  krok  Rzpllej  na  dniu  3  maja  uczy-  przekraczać,  przekroczyć ,  rozkraczać,  rozkroczyc,  wkraczać. 
niony.  6'os.  Nar.  I,  163.  liy  go  żółć  czarna  nie  przy-  wkroczyć,  wykraczać,  wykroczyć,  zakraczać ,  zakroczyć. 
prowadziła  do  jakiego  złego  kroku  nad  sobą  samym;  KROKODYL,  a,  «i.,  (tón/t.  krokodyl;  Slov.  krokodil;  Sorab.  \. 
mnie  się  zda  ,  że  on  chce  się  zabić.  Teat.  12.  />,  43.  krokodd;  f/ung.  krokodely;  Yind.  krokalit;  Croal.  et  Slav. 
Czynił  do  żenienia  się  z  nią  kroki.  Teat.  46,  55.  —  §.  krokodil;  Dal.  kukudrio,  kiikudrilo;  Bosn.  kukudrigl;  Hag. 
b)  Krok  <  sto|)a  ,  w  której  noga  krocząca  stoi,  bcr  Scbritt,  kukudrio,  kukudrillo;  /<a/.  coccodrillo);  gatunek  największej 
tli  beill  nmil  [tcfcet.  Kto  innych  wybije  i  wyparuje  z  kro-  jaszczurki,  zwierz  wodoziemny;  znajduje  się  w  Nilu  lin- 
ku, ten  wart  zapewne,  żeby  był  fechmistrzcm.  Pam.  85,  nych  rzekach  blisko  morza.  ZooL  207,  bn^  Srocobil ,  ob. 
i,  700.  Zewsząd  ciasno;  uc*iekać-li  czyli  stać  w  kro-  Płaczobojny.  KROKODYLOWY,  KROKODYLI,  a,  e,  (Jro^ 
ku  bezpieczniejby  było  ,  trudno  zgadnąć.  I'ilch.  Soli.  184,  Cfbili> -- .  Judasz  krokodylem  całowaniem  pana  swego  wy- 
iti  bcmfcIDcn  £cl;rittc  ftctcii  blcikii,  Sfidj  baltcii,  iiicbt  mń--  dał.  Pot.  Zac.  59.  (cl",  jaszczurczy).  Znam  ja  te  łzy  kro- 
d)Cii,  ©taiib  baltcii ,  iii(t)t  baium  Inuffii.  Chociażby  też  oczy-  kodylowe;  krokodyl  mięso  zje,  a  nad  kościami  płacze, 
wista  zguba  nad  karkiem  wisiała,  wolałby  jednak  w  kro-  Teat.  10,  72,  Yind.  skaslive  ali  leshnive  fouse. 
ku    stanąć,    niźli    swoich    na    rzeź    wydawszy,    haniebną  KROKOKAC  ob.  Krekorać. 

ucieczką  życie  unosić.  Pilch.  Sali.  505.  Zawistnej  fortunie  KRt^KOS,  u,  m.,  szafran  polny,  iinlbcr  ©afrail,  zastępuje 
śmiało  w  kroku  stawał.  Pilch.  Sen.  list.  1,  87.  Potrafił  uboższym  miejsce  szafranu,  crocus.  Kluk.  Rośl.  1,  222. 
każdej  przygodzie  stanąć  w  kroku.  ii.  2,  178.  Wyszedł  et  2,  250.,  Spicz.  114.,  Cresc.  225,  Bosn.  cjafranika; 
przeciw  Konradowi  Leszek;  nie  dotrzymał  mu  kroku  Carn.  podlęsk;  Sorab.  1.  dziwa  barba ;  EccI.  KpOKOCt; 
Konrad,  uchodząc  do  Mazowsza.  Nar.  Hsł.  5,  180.  Wie-  Boss.  wejTflHima.  Nie  udawaj  ludziom  za  szafran  kró- 
cej się  chłop  tego  boi,  Co  bezpiecznie  w  kroku  stoi.  kosu.  Klon.  Wor.  67.  —  §.  Krokos  dziki,  oset  miękki, 
Rys.  Ad.  72.  Dobywszy  broni,  którą  miał  u  boku.  Nie-  kądziel,  przęślica,  alraclylis ,  iii  ©piUeiibicjłel.  Syr.  561. 
przyjaciela  czekał,  stojąc  w  kroku.  P.  Kchun.  Jer.  115.  KROKOSOWY,  a,  e,  żółty,  szafranowy,  fafrangclb.  Broda 
Znajdzie  on  kogo,    co  się  odważy  stanąć  z  nim  w  kroku,  krokosowa.  /  Kchan.  Fr.  62. 

i  swego    mu  dać  żelaza    skosztować.    Boh.  Kom.  4,  220.  KROKOWY,  a,  e,  od  kroku,   6cf|ritt  <  .     Dla    oszczędzenia 

Tyś  mię  zaprawiał  na  gromy  i  boje.  Pierzchają  nasi,  ja  trudnego  liczenia  kroków,  wynaleziono  zegarki  krokowe, 

kroku  dustoję    Kras.   Oss.   C  ó.  —    W   tym  kroku  <  na-  pedumelres.     Lesk.    188.     Kość    krokowa  =    łonowa,    baś 

tychmiast,    aiif  bcr  Stelle.     Ja  tej  rozprawy  odkładać  nie  Sdiinigbein. 

mogę,    i  w  tym  kroku  chcę    ją    z.ieząć    z    We    Panem.  KROKSZTYNY,  ów,  plitr.  z  Niem.  bie  fiwg^cint,  53alienfteine, 

Boh.  Kom.  4,  254.   —   §.  c)  Krok,    miara,   tyle  ile  krok  Sniiipfer.     Kroksztyny  drewniane    abo  kamienne    z  ściany 

wynosi,  eiii  8c^ritt,  fo  iijel  a\i  ciii  Sibritt  niiśmai^t.     Za-  wypuszczone  abo  przysądzone  do  balek.    Cn.  Th.     KRO- 

wsze  przy  mnie,  i  na  krok  mnie  nie  odstąpi.     Teat.  55.  KSZTYNKl ,    iiek,     plur. ,    przy    listwach,    przy    słupach 

e,  12.    Dzisiaj  na  krok  z  domu  nie  wyjdę.  ib.  51.  6,52.  rzezanych,  jako  u  drzwi,  esowate  ,  proste.  Cn.  Th.  pod- 

Nigdziem  ani  kroku   z  domu  nie  uczyniła,  ib.  30.  6,  23.  stawki,   podpórki.    Wiod.  cin  grofcś  ©licb  tu  ^fluptgejimfe, 

Krok  geometryczny,  miara,  passus,    liczy  stop  pięć,  albo  iai  ciiieii  Srngftciii  norftcllt. 

łok_ci  3,  calósY  ii.'Solsk.GeDm.  2,   145,  Ostr.  Pr.^Cyw.  2,  KROKWA,  y,  ż.,  KROKIEW,  kwi,  i,  KROKIEWKA    dem., 

297.,  Haur.  Ek.    24,    ber    geometrifdie    Siritt.     Krok    ma  Boh.  krokew;    \'ind.  krokla,  tram ,  dremel ;    Garn.    kró- 

pięć  stop  w  sobie,  to  jest,dvyoje  stąpienie.    Warg.  Kurę.  kia;    [EccI.    KpoKa ;    Graec.    xoóxrj    wątek    tkaczy);    Ross. 

praef.  Kroków  4000  czyni  milę  Polską,  ib. — Aliler:  Krok  ciponiuo ,  crpon-iiiHa  (cf.  strop),  .jerejfc;  EccI.  ciponoBC, 

zwyczajnie,  miara,  gressus,  od  2    '/^   do   2  %  stop,   tak  BopxH  crpoeHifi ,  ciponłaa,  hotomkh;    1)    ber    Śparreii, 

ze  8000  kroków  na  jedne  śrzednią   mile  Polską  raduiją.  Sactiparrcti  Krokwy  na  dach  budowy  bywają  sosnowe.  Kluk. 

Lesk.  3,  ber  gemij^nlidie    SAritt.  — '  §.  Figur.  Tylko  krok  /ios7.  2,  160.     Dla  niedbałości  agnije  krokwa,  a  dla  le- 

jeden  jest  między  żywotem  a  śmiercią.  Bibl.  Gd.  i.  Sam.  niwych  rąk  kapać  będzie  do  domu.  1   Leop.  Ec.  10.  18. 


J 


KRÓL. 


KRÓLESTWO. 


i99 


(wiązanie.  3  Leop).  Na  wielkich  krokwiach  niniejsze 
stawiać  krokiewki.  Torz.  14.  —  §.  Prop.  Jakby  mu  w  gło- 
wie spadJa  krokwa  piąta.  Fot.  Syl.  507.  (cf.  klepka),  er 
^nt  cincn  ©parvcit  (jii  lyciiiij)  ju  Biel.  Piątej  mu  w  rozu- 
mie krokwy  nie  do.staje.  Pot.  Arg.  67.  Gdyby  kto  te- 
raz widział  mego  pana,  rozumiałby,  ze  mu  sie  krokie- 
wka  w  głowie  złamała.  Teat.  29,  5.  Krokiewki  mu  nie 
dostaje.  Zab.  9,  65.  —  2)  Seciiricula,  balezany  bant,  al- 
bo wiązana  krokwa  ,  to  jest  drzewo  niejakie  ,  które  we- 
społek  spaja  dwie  balki.  Mąci.  eiiie  SScrflammcnmg ;  {Boh. 
krokewnice  telamon  ;  Cum.  krokuiza  ,  cf.  tragarz).  — •  §. 
Krokwy,  kozły,  kobylice  do  rznięcia  drzewa.  Cn.  Th.  319 
et  312,  ^oljluirfe.  —  Na  szkucie  krokiewki  idą  od  wilka, 
i  są  wpuszczane  w  naburtę.  Magier.  Hhkr.  —  §.  Szańce, 
mające  postać  półksiężyców ,  z  przyczyny  podobieństwa 
łigury,  moznaby  nazwać  krokiewkami.  Jak.  Art.  2,  502, 
6d)an5cn  iii  (Seftnlt  cincS  klbcit  5)ionPź. 
KRÓL,  a,  OT,  (Boh.  kral;  67t)v.  kr;U ;  Sorab.i.  kra!  ;  Sorab. 
2.  kral';  Cum.  krayl  ;  Yiiid.  kral,  krail  ;  Huiuj.  kiróly; 
Croat.  kraly ;  Dal.  kral;  Slav.  kralj ;  Bosn.  kragl;  Hay. 
kragl ;  Ro&s.  Kopo.ib,  roc_y4apb ;  Ecd.  Kf>imh,  Kopo.ib ;  (an- 
tiquis  Kerl,  Karol,  heros,  animosus ,  fortis ;  Gothis  et 
Islandis  Jarl,  Jerl  hodie  esponitur  comes.  Frenzel.  in 
Weslphal.  inonwn.  2,  2407.  apud  Bijzanlinos  XQaXrig,  ex 
Armenico  karol  poteiis ,  valcns ,  dedudt  Durich.  1,  302); 
§.  a)  bev  Sóniij.  Greckie  słowo  xoi'ciei'og  przystojne  jest 
cnemu  zwierzchniemu,  który  w  panowaniu  swym,  nie 
swego,  ale  poddanych  swych  pożytku  strzeże  ;  z  tego  to 
słowa  urodził  się  u  Węgrów  kiral ,  u  Rusi  korol ,  u  nas 
Lachów  król.  Onech.  Qit.  112.  To  słowo  król  jest  pra- 
wdziwe Słowiańskie ;  w  Serwii  panujący  nazywali  się  w 
Greckim  języku  despota  ,  a  w  swoim  dyalekcie  kral  lub 
cral ;  w  czeskim  znajdujemy  słowo  kral;  u  nas  w  naj- 
dawniejszych pismach  Polskich  nie  widzimy  słowa  kral, 
ale  król ;  i  taż  sama  odmiana  litery  o  za  a ,  jest  jedną 
z  dawnych  różnic  dyalektu  Polskiego  od  Czeskiego.  Czack. 
Pr.  77.  Jedynowładzca,  jeżeli  wedle  pewnych  praw  pań- 
stwo rządzi,  królem  bywa  nazwany.  Modrz.  Baz.  10.  (cf. 
zwierzchni  pan).  Cesarz  Otton  Rolesława  królem  mia- 
nuje, i  koronę  na  głowę  sam  kładzie.  Krom.  05.  Dzieło 
to  nie  mogło  być  dokonane  jak  przez  króla  ojca,  króla 
obywatela,  króla  syna  swej  ojczyzny.  Gaz.  Nar.  i,^  176. 
Slov.  kral  oinittilur  saepe,  e.  g.  Cech  rex  Bohem.,  Swegd 
rex  Sueciae ,  Uher  rex  Hungariae.  —  Prov.  Królowie 
wielkie  oczy,  a  długie  ręce  mają.  Jlijs.  Ad.  31.  Nie  ka- 
żdy króla  zna.  ib.  42.  —  Król  królów,  bóg,  że  jest  naj- 
wyższym nad  wszstkicmi  królmi  i  pany.  Suiin.  2 ,  595, 
Hoss.  Bceuapb.  —  Ciemny  ów  król  i  książę  świata  tego. 
Rej.  Post.  a  s  1.  (czart).  Lew,  król  zwierząt  czworono- 
gich. Zool.  512.  Orła  ptaszym  królem  zowią.  Cresc.  Król, 
raczej  królowa,  matka  pszczół.  Cresc.  598,  ber  2Bcifer, 
bie  Jlóniflititt  (ber  Soiiig)  ber  Sieticii.  {Stov.  Prov.  Medzi 
slepimi  śilhawi  kralom  biwa  ;  między  ślepemi  rozoki  kró- 
lem), —  ^.  bland.  Mój  królu  ■■  mój  kochany,  szacowny, 
jak  cię  kocham ,  szacuję.  Lndw.  Osińsk.  —  §.  Dzień 
trzech  królów;  o6.  Szczodry  dzień;  Slov.  den  troch  swa- 
tich  kriiiow,  zgeweni  pina ;  Slav.  sveta  tri  krilja;  Croat. 


szveti  tri  kralyi,  vodokersztje ,  tri  krńlyi,  zkazanye ,  po- 
kazanye ,  ukazanye  spaszitelovo ;  Hung.  Viz-kereszt; 
Bog.  Yodokaarst ,  yodokarscte,  occitovanje  gospodinovo; 
Boss.  Kpcmenie ,  óoroacieHie.  Wilia  trzech  królów  Ross. 
cOMOJbHHKi.  Zawitanie  do  Jezusa  trzech  mędrców  albo 
trzech  królów,  dnia  po  narodzenia  trzynastego.  Erbst. 
Nauk.  N.  0.  —  §.  W  niektórych  grach,  bcr  Jloniij,  iii  iticl^rerert 
(iptcicil.  Król  (w  szachach)  z  panią  bierze  z  pojśrzodku  dwie-. 
'poli  On  różną  barwę  a  ta  swoje  woli.  /  Kchan.  Dz. 
86.  Księga  czterech  królów.  Mon.  66,  437.  t.  j.  karty,  bttź 
'!Sudl  ber  Otcr  .^óniiie,  STartcii.  Król  miedzy  kręglami.  Tr. 
Przystrojony  Jak  król  żaków  w  dzień  Gawła  upstrzony. 
Paszk.  Dz.  81.  Król,  gra,  basilinda.  Cn.  Th.,  bn^  Soiiijjofpiel. 
—  §.  b)  Król  czerwony :  pławy  niewieście,  miesiączki,  czasy. 
Tr.,  tai  Wionamna  mihn.  KhÓLESTWO,  "a,  ».,  Boh. 
kralowstwj ;  Sluv.  kralowstwj,  kralostwo ,  kralowstwo;  So- 
rab. 2.  kralejstwo;  Sorab  i.  kralestwo ;  Yind.  kralestvu, 
kraluvanstvu  ,  krailestvu  ;  Carn.  kraylęstvu  ,  kraylevshena  ; 
Bug.  kragljevslvo;  Croat.  kralyeztvo,  kralyeszlvo;  Dal. 
kralyevina;  Dosn.  kragljestvo,  rus^g;  Hung.  orszag  (ob. 
Orszak);  Boss.  Kopo-ieBCTBO ,  rocjyiapcTBO ;  Eccl.  Kpa.ies- 
CTBO,  i|.ApcTiim€;  §.  1.  a)  kraj  przez  króla  rządzony,  bo3 
Slonigreic^i.  Jeśli  Polska  królestwem  jest,. tedy  ma  króla; 
bo  inak  królestwem  zwana  być  nie  może.  Orzech.  Qii.  66. 
Wprzód  królestwo,  niżeli  król  bywa.  Susz.  Pieśń.  3  F.  — 
b)  Władza  królewska,  iai  S5iiiijt^iim.  Rząd  najlepszy 
jest,  gdy  się  królestwo  z  kapłaństwem  spaja.  Sk.  Dz. 
1093.  Królestwo  boże  znaczy  nielylko  moc  onę  bozką, 
którą  ma  nad  wszystkiemi  stworzeniami,  ale  też  i  opatrz- 
ność, którą  wszystkie  rzeczy  sprawuje.  Kucz.  Kat.  5,  517. 
Przyjdź  królestwo  twoje ,  rządź  nas  tak  duchem  twoim, 
abyśmy  tobie  im  dalej  tym  więcej  posłuszni  byli.  Kat.  Gd. 
50.  Królestwem  bożym  Seid)  ©Otteji,  zowie  pismo  a)  moc 
wszystkiemi  rzeczami  rządzenia  (jakoby  władzą  królewską); 
/S)  opiekę  same  i  rządzenie  (jakoby  czynność  królewską), 
y)  chwałę  i  błogosławieństwo  wieczne  (jakoby  królestwo 
topograficzne).  Karnk.  410.  —  §.  '2.  obsol.  Królestwo  < 
panowanie  królewskie,  królowanie,  bie  Siegicniiig ,  bai  J15« 
Iligttuim.  Królestwo  Salomona  było  królestwem  pokoju. 
Zal.  //.  T.  195.  Cezara  królestwo  świat  ukochał  cały. 
Chrośc.  Luk.  2,  79.  — •  §.  3.  Transl.  Ciała  przyrodzone 
dzielą  na  trzy  główne  klassy,  albo  jako  zowią  królestwa, 
bie  brci)  SJatiirreidje ,  królestwo  zwierząt  J^ierreid),  króle- 
stwo roślin  ^łflaiijeiireitl;,  i  królestwo  rzeczy  kopalnych, 
Stcinreic^.  Kluk.  Kop.  1,  2.  —  §.  '4.  melon.  Podatki  na- 
sze, które  królestwem  zowią,  na  znak  poddaństwa  i  pra- 
wdziwego państwa,  mają  być  płacone  groszmi  Prazkiemi. 
Herb.  Ślat.  82.  Slnniftciicr.  {ob.  Królewszczyzna).  Promit- 
tinius  exaclionem  fumalium  seu  poradlne,  alias  królestwo, 
ad  sex  annos  non  recipere.  Yol.  Leg.  1,  186.  Kai.  Jag. 
1457  r.  —  g.  5.  collert.  Królestwo  =  król  z  królową,  Si)« 
liig  itiib  SihiiGiim,  bciibe  3}cnjeftateii.  Przystałem  do  króle- 
wica  za  pokojowego,  wziąwszy  od  obojga  królestwa  dłu- 
gie napominanie.  J.  Ossol.  Dyar.  41.  Wyjazd  królestwa 
Sycylijskich  wkrótce  nastąpi.  Gaz.  Nar.  1,  74.  Przybyli 
do  Rzymu  królestwo  Neapolitańscy;  po  obiedzie  król  i 
królowa   poszli   do  Ojca  i.  ib.  162.     Królestwo    Ichmość 

63* 


500 


KRÓLEWIC  -  KRÓLEWSKO. 


KRÓLEWSZCZYZNA  -  KRÓLIK. 


z  cala    familia    byli    na    operze,    ib. 
źle  'KRÓLEWICZ,  a,  m.,  D.  d  .  29 
pervizh  k'  kroni,  peryniojcni   kralovi   (iti 
Ross.   Kopo;ieBimi,    Ser  foiiiiilid)f  *J*riiij. 


2,  56.     KRÓLEWIC, 
svn   królewski,    Viiid. 


;    //l/A.   kralowic; 
Królewiczowie   i 


królewny  Polskie,  dóJjr  ani  kupnem  ;ini  zastawem  naby- 
wać nie  mogły,  hi  as.  Zb.  1,  487.  —  *§.  Rył  niejaki  kró- 
lewic,  któreąo  sługa  chorował.  Sk.  Hm.  416  («net  po- 
tyra:  królik, \m  tóiigif*"-  Siitb.).  KliÓLEWICOWY,  a, 
e,  KRÓLEWICOWSKl,  a,  ie .  od  króleuira  Sm  15iii9!i= 
d;en  1h'in5cii  bctrcffcub,  ^c§  fmiitilicbon  'JH-iiisni ;  liuss.  nopo- 
jieBimCBi.  Obrano  go  na  opiekuna  króN^wicdweao.  Sin/jk. 
7SI.  Wasza  Królewicowska  Mość.  KRÓLEWICOSTWO, 
KRÓLEWICOWSTWO ,    a,    «.,    godność    królevMrnwska, 


fóliiglid^  Kleopatra  królewsko  obrana  przyjmuje  u  siebie 
sprawcę  swego  szi  zęścia.  Dm-dz.  Luk.  2,  18.  Kanclerz 
len  żyje,  ni<'l\lko  po  pańsku,  lecz  prawie  po  królewsku. 
A'.  I'i:m.  16,  15  Kiólrwskd  C.Ti-A\  k;uiilerz.  A'  l'iim  21, 
568,  ber  fiiaiiilid)  Sohmiirtip.  KR()LEW8ZCZYZIVA,  y,  i., 
g.  a)  ciii  iłfvliil)fiiP(<  fiiiiitilidtcS  "Jnffljjut.  Królewszczyzny,  do- 
bra niegdy.ś  siołu  kióleyyskieuu ,  obrócone  na  nadgrode 
zasług,  I  zfąd  [lospolicie  zwane  funis  bene  mereiitium  ;  je- 
dne z  nici)  były  jurysdykcyą  'uh  Slariistvv:i),  drugie  bez 
niej,  {ob.  Tenulyl.  hriii:  Zh.  1,487.  {v(  cbleb  wysłużony). 
Zagrzane  wspaniała  miłuścia  ojczyzny  Kocbały  palryoty 
dawcę  królewszczyzny.  Kras.  Sul.  9  —  §.  'b)  Poradlne 
królewszczyzna  pierwej  zwann.   Biel    207.    io/j.   Królestwo 


bic  'i&urte  id  Stronprilljtn.  —  rollect.   Królewic  z  królewna,        4.   melon),  Slrpilfłciicr.      "KRÓLIC,   ił,   i,    iz-yn.  niediik. ,   n. 


ber  foiiifll.  I^riiis  mit  feincr  ©cmn^Iiiin.  Gdy  królewicowstwo 
przybyli  do  dworu,  przediuejsza  szlacbta  prezentowani  im 
byli.  Gaz.  Nar.  1,  213.  KliÓLEWlCZEK,  czka,  m.,  de- 
min.  nom.  królewic,  eiii  jiiiiflcr  fmiiijl.  ^^.^riiij.  Z  ukocha- 
nym i  miłym  królewiczkiem  młodym.  Birk.  Kr.  Kaw.  21. 
KRÓLEWIEC,  wca,  m.,  Dok.  Kralowec,  nad  Prcglą,  sto- 
lica królestwa  Pruskiego.  Wyrw.  Oeogr.  580,  S^óiiigMicrg. 
Krzyżacy  zamek  u  rzeki  Pregle ,  niedaleko  morza  Ralty- 
ckiego  wystawiony  Kinizberkiem  z  Niemieckiego ,  jakoby 
Królewską  górą  nazwali.  Krom.  265.,  Givng7i.  598.  KRÓ- 
LEWIECKI,  a-,  ie,  od  Królewca,  Jloitig^berger  - ,  S5iiig^= 
Iiergcrif^.  Królewiecka  akademia.  Królewiecki  filozof  Kant. 
KRÓLEWIECZANIN.  a,  wi.,  z  Królewca  rodem,  ein  9.ii-- 
iiigeibergcr.  KRÓLEWIECZANKA,  i,  i,  cinc  Spnigi^licrge= 
rinn.  KRÓLEWNA,  y,  i.,  córka  królewska,  Ross.  Kopo- 
jeana,  bic  fpiiiglic^e  'lirinscffinn.  Kras.  Zb.  I,  487.  KRÓ- 
LEWNICZKA,  i,  z.,  demin.,  n.  p.  Rierze  królestwo,  bę- 
dąc królewniczką.  Daiiial.  B  "2  b.  —  KRÓLEWNIN,  a,  e, 
od  królewny.  Hoss.  Kopo.iCBHHHŁ,  (fihiigl.)  Srotiprinseffimi  =. 
W  królewninym  ubierze  na  ganku  czekała.  F.  Kchan.  Orl. 
I,  125.  Królewnine  pokoje,  ib.  i,  110.  Trudiioby  się  był 
na  nim  kto  dopytał  słowa,  Ry  była  nie  łagodna  królewnina 
mowa.  ib.  1,  23.  KRÓLEWSKI,  a,  ie,  Boh.  kralowsky; 
Slov.  krślowski ,  kralowsky;  Sorab.  i.  kralowski;  Yind. 
kraleuski ,  kralestveni,  kralesten ,  kralou;  Garn.  kraylęve; 
Slav.  króljev,  kraljevski ;  Croat.  kralyevszki ;  flung.  kirji- 
lyi ;  Bosn.  kragljevski ;  Rag.  kragljevski,  kragljev;  Ross. 
KopojescKifl ;  od  króla,  fiiniglic^ ,  SÓiugŹ=.  Kanclerskie 
sądy  mają  nazwisko  królewskich ,  że  namiestniczą  króle- 
wskiej władzy  sądową  są  jurysdykcyą.  Skrzet.  Pr.  Pol.  2, 
344.  Chleb  Pański  abo  królewski  zwany,  z  kwiatu  sa- 
mego mąki,  z  miałko  wyprą wnej  mąki  pszenicznej  i  pra- 
wie chędogiej;  ma  dla  swej  wdzięczności  pierwsze  miejsce, 
bo  jest  najchędozszy,  smaczny,  zdrowy  pokarm  ciału  da- 
jący. Syr.  938  et  936,  JUhiigćibrpt ,  baś  f^ónfte,  tocipcfte 
2Bei^cnbrot.  Królewska  maść,  unguentum  basihcum.  Sieiin. 
344.,  Perz.  Cyr.  2,  329.  Żyła  bazylika  czyli  królewska. 
Krup.  3,  72,  bie  Siiiiigśabcr.  Królewski  śpisglaz ,  ziarka 
jak  srebro  najczystsze  z  śpisglazu,  z  wajnszlynem  i  sali- 
trą  rozpuszczonego.  Sienn.  493,  {ob.  Królik  7.  chym.),  bcr 
SptePglngfmiig.  Woda  królewska,  aqua  regis.  Kriimi.  Chym. 
307,  kwas  saletrorodny.  Śniad.  Chem.  271,  Sonig^mnffcr. 
KRÓLEWSKO,  KRÓLEWSKIE  =  po  KRÓLEWSKU  adverb.. 


p.  Nie  przez  męzkość,  Kainie,  czoło  królisz  sępie.  Znać 
waśń  i  niespokojność  w  twoich  spraw  poslepie.  Przyb. 
Ab.  23.  KRÓLICZE,  ęcia,  «..  młode  królików.  ba«  3un= 
gc  ber  Saiiiiic^cil.  Tr.  KRÓLICZEK,  czka,  m.,  demin.  nom. 
królik,  zwierzę,  eiil  tlcincś  SaiiiiidKii ;  Bnh.  kralieek.  Ba- 
nial.  J.  5.  Króliczek  cisa  wy.  'KRÓLICZYNIEC,  ńca',  m., 
królikarnią,  eiii  }laniiid)Ciigciidge.  Tr.  KRÓLIK,  a,  m.,  de- 
min. nom.,  król ,  Boh.  kraljk  ;  Slov.  kr;Uik  ,  krńljćek  ;  So- 
rab. 1.  krahk ;  Hiiiig.  kirńlyotska;  Cuin.  kraylizhek,  kray- 
lizhk;  Yind.  kralizh  ,  krailizh  ,  krallizhk,  krallizhek  ;  Cro- 
at. kralyich  ,  krńlyicz;  Rug.  kraglich ;  Bosn.  kraglicch; 
§.  1.  cin  ficiiicr  Jlihiig.  Miały  północne  narody  swoich 
osobnych  królików.  Aar.  Ust.  2,  222.  Twoi  sąsiedzi, 
królikowie  drobni ,  nie  będą  cię  mogli  z  mojej  mocy 
wyrwać.  Baz.  Sk.  545.  —  *§.  Rył  niejaki  królik,  (ob. 
Królewic,  ciii  ŚliJiiigifdier.  8utl). ),  którego  syn  był  niemo- 
cen.  Leop.  Joan.  4,  46.  (dworzanin  królewski.  Bibl.  Gd.). 
Pleban  ewanielią  o  króliku  czytał,  co  mu  Pan  syna  wskrze- 
sił, a  polym  prawił  o  zającach,  lisach,  królikach,  (cuni- 
culu.t).  Pol.  Jaw.  210.  —  §  2.  Od  szóstego  dnia  sierpnia 
aż  do  dziesiątego  królik  gwiazda,  którą  też  sercem  Iwiora 
zowią,  poczyna  wschodzić  i  ukazywać  się  pierwej,  niźliby 
słońce  w  znak  niebieskiej  panny  weszło.  Syr.  116.  bOŹ 
^erj  be^  8iJrocii,  ber  Soiiig^fłcrn,  cin  ©tern.  —  §.  3  a)  Kró- 
lik, cuniciitus,  Si  w.  kralik  ;  Boh.  krśljk;  Sorab.  i.  khor- 
nekel;  Yuid.  hishni  fez,  konjel,  kunez  (cf.  kuna);  Croat. 
kunecz,  morzki  zajchecz;  fiosn.  kunica ,  tekunica;  Dal. 
kunacz;  Slim.  morski  zec;  Boss.  Kpo.łHKl,  KOpoJCKl,  ep- 
6oH3i;  Obb.  ber  Sńiiigśliafc;  bn§  Staniiidicn,  zwierzę  z  po- 
staci do  zająca  podobno,  ale  mniejsze;  przebywa  w  norach. 
Zool.  557.  {oh.  Królikarnią,  klapiernia).  Nie  macie  jeść  wiel- 
błąda, zająca,  królika.  5  Leop.  Ueiil.  14,  7.  (gieża  i  Leop.). 
—  b)  melon.  Króliki  ■-  futra  z  królikowy,  Saniii(ŁcnfcDc.  — 
§.  4.  Węże  niektóre  królikami  zowią  od  korony  abo  roż- 
ków na  głowie.  Syr.  176,  bie  ge^órntc  ©i^Iange,  $i)rn= 
fcblaiigc.  —  ?..  5.  Królik  pliszka,  mniacilla  regnlus ,  Boh. 
kralićck;  Slov.  krńlićek,  krńlik;  Sorab.  \.  kralik;  Sorab. 
2.  fcżeź  (cf.  czyż);  Carn.  pavzhezh,  stershek;  \ind.  pau- 
zhizh ;  Cront.  kralyichecz ;  Slav.  carak ;  Bosn.  kraglicch, 
strisc,  orasciac,  icf.  strzyż);  Boss.  KopoJCKi;  ber  2><^\mVi' 
nig ,  z  ptaków  Europejskich  najmniejszy.  Zool.  231.  — 
§.  6.  Botun  Króliki,  książki,  główka  ś.  Jana,  matecznik, 
stokroć  wielka,  ziele,  bellis  major,  ©ónfetlum,  ©rogmaP' 


KRÓLIKARNIĄ  -  KRÓLOWANIE. 


KRÓLUJĄCY  -  KROMKA. 


501 


licbctl.  Sijr.  782.  —  |.  7.  Cliym.  Istota  kruszcowa,  i(t 
nicialllirijtidje  Śiiiiitfl.  S|iizŁ;las  prócz  siarki  ma  także  wh- 
Ścis\ą  isliilę  kniszi'o«ą.  klńra  sie  zowie  królikiem,  regii- 
lus.  hiuml  -1\-1,  ^cr  Spifpijlnefoniij ,  'oi.  Królewski  śpiz- 
glasi.  KUÓLIKAIIMA  .  i,  i,  klapi(>rnia,  umyślnie  dla 
królików  ziobidiie  mieszkania,  ciiI  SiltlilK^OIlflC^ngc ,  cine 
©lUiUlie.  Królikarnią  pod  Warszawą.  Dykc.  Geogr.  2,  180. 
króliczyniec.  Tr.  KRÓLIKOWY,  a,  e,  od  królików,  Sa= 
iiindjcn  = ;  Hoss.  Kpo.iiihOBhiri,  Kpo.iiiKOB-B.  KROLOBÓJCA, 
y,  m. ,  morderca  króla,  ber  SiiMUii^miirbcr.  KRÓLOBÓJ- 
CZYNA,  y,  z.,  Mc  Sóiiiflżmorbcrimi.  KRÓLOBÓJSKI ,  a, 
ie,  KBÓL01'.ÓJCZY',  a,  e,  fiitiuj^mińbfrifcfe.  Drży  na  twoje 
zuchwalstwo  kraina  cała,  Że  ten  płód  królobójski  z  krwi 
swojej  wydala.  Zab.  16,  305.  KRÓLOBÓJSTWO,  a,  n., 
ber  ŚLńiiiji^morb.  KRÓLOSĘf,  a,  m,  sęp  Amerykański, 
wielkości  kury  Kalekuckiej;  dziób  jego  przy  gfowie  otula 
szeroka  pomarszczona  skóra.  Kluk.  Zw.  2,  28,  ber  ©cccr^ 
lóiiig,  ŚEuttcngeijcr.  KRÓLOWA,  y,  z'.,  Boh.  kralgwa,  kra- 
lowna ,  kralka;  Slov.  krźlowna;  Hung.  kiralyntj,  kiralne 
azzony ;  Sorab.  1.  kralowna ;  Sorab.  2.  kralowka  ,  kralo- 
wniza;  Rag.  kraglizza;  Slav.  kraljica;  Bosn.  kraglica;  Vind. 
krailiza,  kraliza  ;  Carn.  krayliza ;  Croat.  kralyicza;  Ross. 
Kopo.ieBa,  napuua ;  bie  Sótiigiiin.  Królowa  Polska  godność 
swoje  winna  królowi,  którego  jest  małżonka.  Skrzet.  Pr. 
Pul.  I,  120.  Slov.  omitlitur  saepe  krńlowna,  e.  gr.  Ce- 
chowna  regina  Bohemiae,  Swegdowna  Sveciue ,  Uhrowna 
Hungariae.  —  Królowa  nieba  i  ziemi,  N.  P.  M.  Ross. 
BceuapHua ,  (cf.  król  królów).  —  §.  Królowa  w  szachach 
Ross.  -tcpsi,  (cf.  ferezya).  Królowa  czyli  dama  w  kar- 
tach Ross.  Kpajia ,  (cf.  kralka).  —  §.  Ty  Eurylko  jesteś 
serca  mego  królowa.  Teat.  5.^,  19.  panujesz  w  sercu  mo- 
im ,  ©c&teterinn  meiiifś  $erjcn^.  Moja  królowo ,  cb.  mój 
królu!  KRÓLOWAĆ,  ał,  uje,  inłrans.  niedok.,  a)  nad 
królestwem  panować,  Boh.  kralowati,  knjzjm;  Yind.  kra- 
luvati,  krailovat;  Carn.  kraylujem;  Bosi}.  kragljevati;  Rag. 
kr3glievatti ,  stolovatti,  (cf.  stolica,  stoJować),  cessarovati; 
Croat.  kralyuvati ,  kralyujem ;  Sorab.  1.  kraluyu;  Eccl. 
uapioio;  ubcr  cin  JTliiiiigrei^  bcrrfdjeii,  a\i  Sónig  rcgicren,  ben 
lóniglic^en  Sccptcr  fuliren,  w  ogólności  panować,  tierrfc^en. 
To  jest  królem  być ,  nie  chcieć  królować ,  mogąc  królo- 
wać. Gorn.  Sen.  221.  Szatana  zdanie:  lepiej  w  piekle 
królować,  niż  się  w  niebie  niżyć.  Przyh.  Mili.  13.  — 
Transl.  Jehowa  króluje,  drżyć  będą  narody.  Budn.  Ps.  99. 
1.  {not.  „właściwiej:  zakrólował ').  Znajdę  sobie  inną  bo- 
ginią, która  królować  będzie  w  sercu  moim.  Teat.  55.  b, 
7.  W  małych  ludziach  grzechy  królują,  w  panach  'arcy- 
królują.  Birk.  Sk.  Bib.  —  b)  Transl.  Królować  komu  « 
panować  nad  nim  królewską  władza,  cinen  aH  fliinig  Iic» 
|errf(f)en  ober  regicren.  Szczęśliwy  ten  król ,  który  króluje 
wolnemu  ludowi.  Gaz.  Nar.  1,  157.  Stan.  Aug.  Królować 
a  służyć  narodowi,  ja  to  jednym  zowie.  Byar.  Gród.  295. 
Slan.  Aug.  —  Cum  Accusat.  Witołd  Czechów  nieposłu- 
sznych kościoła  Rzymskiego  królować  sie  wzbraniał.  Stryjk. 
519.  KRÓLOWANIE,  ia,  n.,  Boh.  kralowanj;  Yind.  kra- 
luvanje;  subsl.  verb. ,  panowanie,  mianowicie  królewskie, 
bie  (fónigli^ie)  IRegterung.  Królowanie  jest  pierwszą  magi- 
slraturą.   Gaz.  Nar.  i,  127.  Stan.  Aug.  — Insza  rzecz  ga- 


dać i  pisać  o  królowaniu  i  powinności  królewskiej,  a  in- 
sza królować.  Boh.  Kom.  2,  522.  KRÓLUJ.ĄCY,  a,  e,  pa- 
nujący jako  król,  Sorab.  1.  kraluwar,  f.  kraluwarka;  Cro- 
at. kralyuyavecz;  Hung.  uralkodo;  Yind.  kraluvauz  regna- 
tor.  'KRÓLOWIN,  a,  e,  do  królowy  należący,  ber  86= 
liigiiin  gefeórig;  Carn.  kraylizhne;  Yind.  kralizhen;  Ross. 
KOpoJCBHu^.  'KRÓLOWY,  a ,  e ,  do  króla  należący,  S8» 
iligśs  {Carn.  krayloY,  ob.  Królewski).  Karanie  "królowe. 
Sak.  Probl.  215.  " 

Pochodź,    bezkrólewie,   bezkrólestwo'     'Królomoc ,    Słov. 
Kralomoc;    Ymd.  Kraloraozh  ■■  Jowisz. 

1.  'KROM  ob.  Kram. 

2.  KROM,  "KROMIA  {Gwagn.  109.  Herb.  Siat.  180.)  — BoA. 
krom,  krome;  Slov.  krome,  krom,  krem,  kreme;  {Sorab. 

1.  króma  margo,  kray);  Ross.  Kpoiat ,  OKpojit ;  Eccl.  Kpo- 

U%,     OCB^Hb,    Onpililb,    n3B0H'B,    Bllt  ;     {Eccl.    KpOM-ElUbHIIII 

skrajniejszy,  zewnętrzny;  cf  krajać);  praepos.  reg.  Gen.  §.  a) 
oprócz,  okrom,  wyjąwszy,  aiipcr,  aii«tgcmimnieu ;  Ymd.  svu- 
na  ;  Croat.  zvun  toga,  zvuna ,  zvan ;  Rag,  pri,  prema; 
Ross.  CBep.\'E,  pasB-fe ;  Eccl.  CBtiie.  Któż  bóg  kromia  pa- 
na? abo  który  bóg  prócz  boga  naszego?  1  Leop.  Ps.  17, 
52.  Krom  mnie  samego.  Nie  ma  nikt,  ani  może  mieć 
boga  inszego.  Groch.  \V.  17.  O  który  siedzisz  na  wyso- 
kim niebie ,  Ja  nie  mam  inszej  nadziei  krom  ciebie.  J. 
Kchan.  Ps.  18.  Świadectwo  o  tym  od  kogo  innego  kro- 
mia jej  samej  dane  być  nie  może.  \Yys.  Kał.  81.  Zgoła 
własnego ,  kromia  szabli  a  żony,  nie  mamy  nic  swego. 
Paszk.  Bz.  12.  Zaprzał  się  Tureckiego  języka,  udając,  że 
nie  umie  nic,  kromia  Polskiego.  Paszk.  Dz.  23.  —  §.  b)  Bez, 
P^ne.  Kto  krom  żony  jest ,  wolniejszy  jest.  \Y.  Pust.  \Y. 
66.  Będę  krom  dzieci,  Józef  zginął,  Szymon  w  ciemnicy, 
a  Benjamina  mi  weźmiecie.  Leop.  Genes.  24,  56.  Krom 
wiary  nikt  zbawion  nie  będzie.  Karnk.  Kat.  25.  Zbroja, 
która  krom  swej  skazy,  Może  wytrwać  wszelkie  razy.  /. 
Kchan.  Ps.  6.  Kto  przyjaźni  krom  przyjaźni  kładzie  sza- 
cunek jaki,  temu  leda  zysk  milszy  będzie,  niżeli  przyjaźń. 
Pilch.  Sen.  list.  59.  Manna  miała  w  sobie  smak  kapłoni, 
krom  kapłuna;  miała  smak  kuropatwy,  krom  kuropatvTy; 
miała  smak  sarni  krom  sarny;  osoby  miała  a  istności  rze- 
czy samych  nie  miała.  Sk.  Kaz.  281.  —  g.  Kromia  woli 
ich.  Papr.  Ryc.  mimo.  —  "g.  Słowacy,  krom  wszelkiej 
pamięci,  krainę  swoje  przy  górach  Sarmackich  trzymali. 
Krom.  20.  od  niepamiętnych  czasów.  —  *g.  Krom  oczu, 
za  oczy,  im  5Ju(ftn,  ^inter  bem  3Jiicfcn,  ni4t  in  bie  Jliigen. 
W  oczy  człowieka  chwalą,  a  krom  oczu  namówią  się  o 
nim,  co  chcą.  Bambr.  Kaz.  i9.  Powinność  sług,  aby  czcili 
pany  swe,  nietylko  na  oczu,  ale  też  i  krom  oczu.  Gil. 
Post.  90.  "KROMBOŻNY,  a,  e,  —  ie  adverb.,  bezbożny, 
gottlo^.  Ci  nowi  dzisiejsi  bożkowie,  abo  raczej  krombożni 
ludzie.  Brbst.  Art.  16. 
KROMKA,  "KR.^MKA,  i,  z'.,  z  Niem.  bie  Srume,  Srotfrume, 
okruszyna  chleba,    zraz  urżnięty,    fin  (Stutf  Srot;   \Sorab. 

2.  kschomiza;  Rost.  cpts-Ł,  cpt30K3,  KpOMa ,  (cf.  gleń 
chleba).  Dla  kromki  chleba.  Pot.  Jow.  37.  Ukroić  chle- 
ba rżanego  kromkę.  Haur.  Sk.  406.  Po  okurzeniu  pszczół, 
na  kramce  chleba  wydłubanej  miodu  im  dawać.  Haur. 
Ek.  140. 


502 


KROM  LIS  -  KROPIĆ. 


KROPICIEL-  KROPKOWATY. 


'KROMLIS ,  u ,  m. ,  n.  p.  Krotnlisu  od  postawu  ....  Inslr. 
cci.  LU.'! 

KROlMOŁOW,  a  ,  m.,  g.  a)  miasto  w  wojów.  Krakowskim.  Dijkc. 
Geofir.  2,  49,  ciiiE  <BtM  iii  ber  Śimu'.  Srafnii.  —  §.  b) 
[Krumlów,  miasto  w  Morawii,  Krumaa,  2].  Przed  trzy- 
dziestą lat  byłem  w  Czeskim  Kromołowie,  Gdy  zdybano 
jednego  na  takowym  łowię.  KInn.    Wor.   IG. 

'KROMRAS,  u,  m.,  z  Niem.  Sroiietirajd) ,  eiifllifcl^cr  Juc^rafĄ. 
Towary  cudzoziemskie ,  mucbairy,  saje ,  kromrasy.  Yol. 
Leg.  4,  81.  Małżonka  ze  aksamit,  lekce  sobie  ważyć  I 
szanować  tę  będzie  kilajkę  lub  kromras,  To  jest  syna 
twojeLjo.  .  .  .  Opul.  Sal.  25. 

KRO^IEC  oh.  Kraniec. 

KRONIKA,  i,  i,  roczne  dzieje,  gjironic,  SlWuHjcr ;  Boh. 
kronyka;  Yind.  kronika,  bukve  lietneE^o  popifanja ;  Ross. 
jtronncb  latopismo ,  BpełieiiHiiK^.  Wincenty  Kadłubek 
najpierwej  kronikę  Polska  opisał.  Arom.  216.  Marcin 
Bielski  kronikę  Polską  własnym  językiem  napisał.  Gwagn. 
106.  Tego  starca  mądrego,  pamięć  wielce  miła  (Bo  lat 
trzysta  żył)  żywą  kroniką  mu  była.  JabŁ  Tel.  205.  —  '§. 
Przyjście  Włochów  Litwa  i  Żmudź  ma  za  pewną  kronikę. 
Slij/jk.  55.  za  pewne  dzieje ,  zdarzenie ,  lub  też  epokę. 
KROiMCZY,  a,  e,  od  kroniki,  S^nniifoii  = .  Świadczą  kro- 
nicze  publiki.  Wad.  Dan.  192.  KBOMKARSKl,  a,  ie, 
od  kronikarza,  Cl;n'iufi'iifd)i'ci(icrź  ' .  KBOMKARZ,  a,  m., 
co  roczne  dzieje  pisze  ,  Uoh.  kronykar;  /ioss.  naMHTonii- 
cem,  ber  Eliroiiitciifct^rcilUT.  Niecliaj  oziębły  kronikarz  ty- 
siąc w  prochu  zagrzebionych  ksiąg  pożera ,  aby  z  nich 
mądra  jaka  fraszkę  wycisnął....  Zab.  8,  176. 

KROPELKA, 'KROPELEĆZKA,' i,  i..  Boh.  krupegicka;  Hoss. 
itpaniiHa ,    KpaniiiiKa,    bnu    Jropflcili;    demln.    nom.    kropla, 
kropka;  n.  p.  Umieram   z  pragnienia ;  choć  kropelkę  wo- 
dy, a   przywrócisz  mi  życie.   Teut.  57,   14. 
KROPIĄ  ob.  Kropla. 

KROPIĆ,  ił,  i,  neulr.  niedok. ,  Kropmi  jcdnotl.,  skropić, 
pokropić  dok.,  Boh.  krapeti;  Sorab.  i.  krepu,  krepiu,  kre- 
pim ;  Sorab.  2.  chropisch ,  kscbopisch ,  kropisch;  liag. 
kropitti ;  Croat.  kropim,  skropim;  Yind.  kropiti,  kroplem; 
Cani.  kropim,  shkropyti ,  kaniti ,  kanem  ,  {ob.  Kapnąć); 
Boss.  KponiiTb ,  noKponiiTb ,  Kpanaib ,  Kpanaio  ;  (cf.  Hebr. 
!]"iiJ  araph,  slillavH);  §.  1.  a)  kapać,  kroplami  padać, 
tropfcn,  trciufchi.  Skoro  kropić  zacznie,  deszcz  niewątpli- 
wie będzie  padał.  Zab.  15,  78.  Przestały  gromy,  i  nie 
kropnął  więcej  deszcz  na  ziemię.  YY.  Exod.  9,  55.  —  b) 
Transl.  Do  boga    'kropi  oko    moje.   W.  Job.  16,  21.    (łzy 


wylewa.  Blbl.   Gd.),  płacze,  t^rdiit. 


a)  Kropić,  kro- 


ple spuszczać,  pokrapiać,  traufciit,  fprciiocii,  bcfjirciigcn,  Boh. 
kropiti.  Spuśćcie  niebiosa  rosę  z  góry;  a  obłoki  niech 
kropią  sprawiedliwość.  Dambr.  Knt.  1.  Świętym  mszy 
najmujemy  abo  świeczki  stawiamy,  obrazom  ich  kurzymy 
albo  je  kropiemy.  Hej.  Ap.  50.  Racz  mię  pokropić 
miły  Panie  izopem.  Wróbl.  119.  not.  „ten  wiersz  zawzdy 
kapłan  przed  processyą  w  niedzielę  zaczyna,  kiedy  kropi". 
—  b)  Transl.  Kijem  kropić  =  kijem  okładać  ,  etllCtt  (fd)mic= 
reit,  abfc^micrcn,  roidiim ,  alnuid)fcn) ,  fdjlagcn.  Kropił  czela- 
dzi boki  bykowcem.  Zab.  8,  94.  Tieb.  Ksiądz  chłopa  nie 
kropidłem ,  ale  kijem  kropił.  Pot.  Jmc.  2,  85.     Kropiłem 


ci  konia  a  kropiłem  batogiem,  pienił  się,  a  iść  nie  chciał. 
Ossol.  Str.  1.  KH01M(]IEL,  a,  m.,  pokropicie!,  nakrapiacz,  ber 
Spriito,  Jliifftn-iijer ;  fioA.  kropie.  KROPIDŁO,  a,  n.,KH0Pl- 
DEŁKO,  a,K.,  demin,Boh.  kropać,  kropaćek,  kropidło;  Sorab. 

1.  krepencza;  Yind.  kropilu,  kropiunik,  kropieunik;  Garn. 
shkropilu,  kropilu,  kropilnek,  shkrofdu,  shkropilnek;  Croat. 
skropiło;  Rng.  kropillo;  Bosn.  sckropillo;  Hoss.  KponiiJO, 
Kponii.ibuo ;  §.  1  a)  narzędzie,  n.  p.  kościelne  do  kropienia 
wodą  święconą,  bfr  (Sprciujiucbcl ,  5Bci(irocbcI.  Kropiilła  w  ko- 
ściołach bywają  trzmielowe.  Kluk.  Hosl.  2,  160.  Kropidło 
na  pokrapianie  zagonów  w  ogrodzie  --  konewka  ogrodnicza. 
Tr.,  eiiie  ©icpfaime;  Boh.  kropicy  konew.  —  b)  Fig. 
Uciekli  szalbierze ,  chłopi  ich  zewsząd  naganiając  kropi- 
dłem ich  kijowym  ze  wsi  swych  wykurzyli.  Gwagn.  107, 
mit  bcm  'IH-iiiid;  (cf.  kijem  kropić).—  §.  2.  Bolan.  Kro- 
pidło, kamyczki,  tesznik  ,  kamyk,  przełomikamień  ,  fili- 
pendiilii,  Mptilftotiitired),  JiUpcubelfraiit.  Syr.  755.,  Kluk.  Hośl. 

2,  251.  (Hoss.  Kponii.io,  40hhiik'b  =  nostrzyk).  Kwiatki  ma 
jakoby  kropidło,  dlatego  leż  zowią  Panny  Maryi  kropidło. 
Urzed.  145  KllOPIDLNY,  a,  e'  od  kropidła,  6prcng= 
iDebcl»;  Ross.  KponwjibHbiri.  KROPIDLNICA,  KROPIEL- 
NICA,  y,  z.,  Boh.  kropenice;  Slov.  swatenica,  swatenićka  ; 
V(/i(/.  kropiuni  kollizh ,  kropilniza ,  kropilni  kotel;  Carii. 
kiferl;  Rag.  kropioniza,  karsiajka;  Bosn.  sckropenica,  ka- 
menica  svete  vode,  romincica  ;  Croat.  skropiln'icza ;  Ross. 
Kponii.ibHima ;  naczynie  do  święconej  wody,  ber  3Bei^fe)fel, 
n.  p.  Kropidlnice  abo  miednice  do  mokrych  ofiar.  \V.  3 
Reg.  7,  40.  Biegli  do  domów  gorajacych  z  kropielnicą.  Boh. 
Dgnb.  2,  56.  KROPIENIE,  ia,  n.,  stib'st.  vcrb.,  ba«  Jraiifciii,  ba« 
Sprciiijeii ,  23i')'preiii3cii ;  Eccl.  Kpon.iH ,  KpoiiAieiiiiic.  KRO- 
PISTY,  a  ,  e,  kroplami  spadający,  kroplisty,  tropfciib,  trdu= 
feliib,  tropfiicj.  Deszcz  kropisty."  W.  Post.  Mn.  412.  KRO- 
PKA, i,  ź. ,  demin.  nom.  kropla,  Buh.  krapka;  Sorab.  i. 
krebka ,  krepka ,  krepcżicżka;  Croat.  kaplya,  ob.  Kapka, 
kapeczka ,  etn  Jriipfd)en.  Ziemia  do  całego  świata ,  nie 
jest,  jedno  jako  kropka  rosy  porannej.  W.  Post.  W.  218. 
Kropka  pisarska,  ciii  '|tuiiftd)eii ,  ciit  %^nntt.  Kropek  nad  i 
nie  daje,  aby  inkaustu  oszczędzać.  Mon.  66,  204.  Kro- 
pkami oznaczać  u  dołu ,  podkropić  Hoss.  OTTOUJiTb.  — 
|.  Kropka  =  plamka,  punkcik  odmiennego  koloru,  citt  Ju« 
PfcId)ClI.  Boki  długie  tego  wołu  czerwone  kropki  prze- 
trząsają. Bardz.  Trag.  169.  —  Grammat.  Punkt,  punkcik, 
ba^  iUmfhtm,  ber  \hmU;  Sorab.  1.  depk,  punkt;  Slov. 
bodec,  bodka  ;  Yind.  pika,  piknja,  nabadek,  pikniza,  pi- 
kez,  ybadek;  Croat.  piknya,  piknylcza ;  Hoss  Tom<a;  Eccl. 
cpoKa,  njHKTb.  Kropka,  periodus ,  znak  przestania  naj- 
większego. Kpr.z.  Gr.  p.  1,  45.  Kropka  kładzie  się  na  koń- 
cu okresu ,  i  jest  znakiem  skończonej  zupełnie  myśli. 
Kpa.  Gr.  3,  p.  155.  Na  kropce,  in  periodo,  przestaje  się 
czytając  najdłużej  z  zupełnym  spuszczeniem  głosu.  ib.  1, 
p.  55.  Dwie  kropki,  dno  puncla  ,  Slov.  dwolupka,  dwu- 
kropek, lipa.  1,  5.  KROPKOWAĆ  es.  niedok.,  kropka- 
mi pstrzyć,  cętkować,  tiipfelii,  piiiictireu,  glcit^fam  bctrii= 
pfeln ;  Hoss.  TCiy,  HaroMHTb.  Liście  kropkowane  punctata 
folia,  gdy  zamiast  żyJek  kropki  wklęsłe  widzieć  się  dają. 
Jundz.  '2.'  52.  KROPKOWATY,  a,  e',  —  o  adv.,  w  kro- 
pki, punctirt,  gctupfelt,  Boh.  kropenaty,  kropeny.   Kropko- 


KROPLA-  KROS  NI  A  RSK  I. 


KROSNKA-  KROSTA  WY. 


SOS 


watę  pole  w  herbie.  Tr.  Skowronek  na  piersiach  krop- 
kowały. Ład.  11.  N.  85.  KROPLA,  •KROPIĄ,  i,  i,  (Boh. 
krapet,  krupe,  krapka;  Slov.  kriipcg,  krupege,  krupcgka; 
Hting.  tzepp ;  Slav.  kap;  Yind.  kap,  kapla,  fraga;  Garn. 
sraga ;  Sorab.  2.  troppa ;  Ross.  Hpon.ia ,  Kpan.ia ;  cf.  kru- 
pki,  ©rniipc  31  Mg.);  1.  kapka,  cin  irppfcn.  Kto  zliczy  mo- 
kro Wisły  krople?  Kulig.  17.  Lelko  kapiące  krople. 
Olii'.  Ow.  581.  Oto  narodowie  jako  kropla  z  wiaderka 
poczytane  są.  Leop.  Jes.  40,  15.  Twardy  kamień,  wżdy 
kroplą  wody  dźdzowej  Gdy  często  spada ,  w  piasek  się 
obraca.  Pot.  Sijl.  272.  Slov.  Castś  krupeg  i  kamen  porazi. 
Kędzierze  moje  peJne  kropi  nocnych.  VV'.  l'ost.  W.  41. 
Te  wszystkie  kropie  krwawego  potu  jego.  W.  Posl.  Mn. 
159.  Krew'  z  nieba  kroplami  padała.  Latoś.  D  A  b.  Nie 
chcę,  aby  się  mowa  powoli  jakby  kroplami  sączyła,  ani 
też  aby  pędem  leciaTa.  Pilch.  Sen.  list.  503.  —  §.  Kro- 
pla wody  abo  czegokolwiek  =  kapka ,  Irocba  ,  mało ,  eitl 
Jropfcn ,  cin  Sip*cn ,  m  3Bciug.  Nie  umiano  tej  iskry 
zalać  wody  kropią ,  Teraz  pożóg  jćj  wielkie  rzeki  nie 
zatopią.  Zimor.  Siei.  250.  —  2  a.  Apothec.  Krople  są  kształt 
medykamentu  mixturze  podobnego ,  lecz  w  mniejszej  do- 
zie cnotę  przyzwoitą  mającego.  Jii'iip.  5,  270.  3!rPt()cffV> 
trppfeii.  Krople  sławne  Hofmana.  Dykc.  Med.  3,  415, — 
b)  Kropla  aptekarska ,  gtitta,  waży  tyle  co  grano.  Krup. 
5,  256,  a\i  ©eiincfit,  cin  trppfcn,  iii  ben  Slpołbcfcn.  —  g. 
3.  melon.  Kropla  sucha  =  plamka  odmiennego  koloru,  cę- 
tka, cin  Jiipfcl,  cin  |*nnft.  Marmur  mający  krople  czarne 
po  sobie  na  kształt  taraniowiny.  Star.  L)w.  G.  KROPLI- 
STY,  a,  e,  —  o  adv.,  kropisly,  krople  puszczający,  kro- 
pel pełny,  kropel  sporych ,  trińifelnb ,  i'p!1  ^ropfcn ,  tropfiij. 
Rosa  kroplista.  Dardz..  Luk.  99.,  Kras.  Mysz.  53.,  Chód. 
Gesn.  21.  Deszcz  kroplisly.  Twnrd.  Pasq.  59.  Boter.  2G6. 
Kroplisty  dyament.  flor.  Sal.  128.  Twarz  zbladła  łzami 
kroplistemi  rosił.  Kras.  Oss.  E  Z.  Gumy  z  drzewa  kapią- 
ce kroplisto.  Przyb.  Milt.  123.,  Przyb.  Luz.  151.  KRO- 
PNĄĆ ob.  Kropić. 

Pochodź,  nnhrapiać,  nakropić;  biaionakrapiany,  czarno- 
nakrapiany  etc;  okrnpiać,  odkrapiać ,  pokrapiać,  pokropić, 
przekrapiać,  przekropić ,  ukrop  ,  zakrapiać. 

KROSNA,  G.  krosien  plur.,  g.  a)  tkaczy  warsztat,  ber  2Bc< 
t»erftll&l;  Slov.  krosna;  Boh.  staw,  stawek,  (cf.  staw);  Gro- 
a/.  krossna,  sztan  tkalechki ;  fiosn.  krosna,  stan;  (cl'.  Bosn. 
kroscgna,  kosc-  kosz;  kroscgna  od  pcela  =  ul);  Dal.  krossnas 
kosz;  (cf.  Dul.  krosnicza  !ulj ;  ftug.  krosna,  rilzboj;  (cf.  Hag. 
kroscgna,  krosrgniza  =  kosz,  koszyk;  Yind.  kroshnja  ;  cf. 
Cefterr.  .%ad)5C;  Lat.  crates  kosz;  Garn.  króshna  onus 
humerale) ;  Lioss.  KpocHU,  ns.io ,  (cf.  piąć) ;  Eccl.  Kpocna ; 
{Rois.  KpouiiiB,  KpomcHbKa  kosz  z  cienkich  pręcików).  Kro- 
sna tkackie  bywają  dębowe.  Kluk.  liośl.  2,  1 60.  —  §.  b) 
Machina  cum  ipsa  lela  in  ea  extei\sa.  Cn.  Th. ,  ber  5!?C< 
bcrfhi^I  unb  maj  bnrauf  ift,  ber  Cintrng,  bic  bnraitf  eingc= 
fponiltc  Seinnmnb.  KROŚNIARZ,  a,  m.,  handlujący  śkłem, 
które  w  krosnach  na  plecach  po  wsiach  nosi.  Magier. 
Mskr.,  krobnik,  fin  Jahilctfrmncr.  KROŚM.\ltSKI,  a,  ie, 
od  krośniarza  ,  lalnilftcfidmcr  = ,  Tiilnilct  = .  Krośniarskie 
śkło    w  hucie,    ordynaryjne    tlaszeczki ,    kieliszki    i    t.  d. 


Magier.  Mskr.  KROSNKA,  KR0SIENK.4,  ek  ,  plur,  rnmy 
do  rozciągania  płócien  elc,  cin  Diabmcn,  SMbrnmcn,  (Stncf= 
rainnen;  Boss.  na-ibuu.  Zastaliśmy  Jejmos'ć  nad  Krosien- 
kami, haftowała  tuwalnią  do  kościoła.  Kras.  Pod.  6.  Trzy- 
mała igłę  złotą  ponad  krosienkami.'  Jabi.  Tel.  315.  Je- 
dne szyja  na  krosienkach,  drugie  rękawiczki  dzieją.  Star. 
Dw.  45.  Stolik  przed  nim  stawiają  na  krosienkach  srebr- 
nych kwadratowych  niziuchnych.  Star.  Dw.  51.  KRO- 
SIENKO, a,  n. ,  miasto  w  wojew.  Krak.  Dykc.  Gcogr.  2. 
50,  cine  ©tnbt  im  Srofiiuifdicn.  KROSNO,  a,  n. ,  —  g. 
1.  księstwo  i  miasto  Szląska  dolnego.  Wyrw.  Geogr.  257, 
Groffcn  in  6d)lcficn;  Sorab.  2.  Krosza,  Kroszna.  —  g.  2. 
Miasto  w  ziemi  Sanockiej.  Dykc.  Geogr.  2,  50,  in  @nli= 
Cien.  KROSNOWSKl,  KROSEŃSKI,  a,  ie,  od  Krosna, 
uon  Cniffcn.  Księstwo  Kroscńskie.  Dykc.  Geogr.  2,  50.  Zie- 
mia Krosnowska.  Nar.  Ust.  6,  154. 
KROSTA,  y,  ź.,  KROSTKA,  KROSTECZKA,  i,  ź.,  plamka 
mała  nabrzmiała  na  ciele.  Rag.  scesce,  (cf.  szyszka);  Gro- 
at.  hruszlayicza ,  dobercz,  yerbanecz;  Sorab.  i.  yetżeżko; 
Garn.  shlem  ;  Yind.  mihier,  meshir,  ciiic  931nttcr.  NB.  w 
niektórych  dyalcklacb  więcej  się  przybliża  słowo  to  do 
znaczenia  słowa  Łacińskiego  crusta;  Gerni.  JTruftc;  Ital. 
crosla ;  n.  p.  Bosn.  et  Hag.  krasta,  krastiza  =  blizna ;  Groat. 
kraszla ,  koricza ;  w  innych  szczególniej  oznacza  trąd, 
świerzb;  n.  p.  Slav.  kraste  =  trąd;  Ymd.  kroza,  krasta, 
frab,  krastovina;  Garn.  hrasta;  Boss.  KOpocra ;  Eccl.  Kpn~ 
CTii  =  świerzb ;  (cf.  Germ.  Srciftc).  Krosta  na  języku  wróż- 
ka ,  pewne  obmówisko.  Pot.  Joiv.  206.  Czarna  krosta 
czyli  żydówka,  fiirunculus.  Perz.  Gyr.  1,  125,  bie  fdjmarje 
Slattcr.  Morówka  czyli  morowa  czarna  krosta,  carJnmru- 
hts.  Perz.  Gyr.  2,  68,  bie  |*eftblattcr.  'Rychlice  abo  kro- 
sty czerwone.  Syr.  532,  ber  rptltc  gricfel.  Krosty  białe 
jątrzące  niesztowicami  przodkowie  nasi  mianowali.  Syr. 
1H9,  meipe  GiterDIattcrn.  —  Per  e.ccell.  Krosta,  ospa, 
(cf.  ospice,  ospiczki ;  cf.  kur,  odra,  pierzchnice,  po- 
żarnice) ;  Bag.  ospize ,  patule,  scesce;  Boin.  ospice, 
scesce,  kozjaccje,  osapnice,  barsce ,  boghigne ;  Groat. 
bobinka,  kozicza  ,  kozę,  (cf  koza);  Garn.  kosę,  bleki ; 
Yind.  ofepinze;  Sorab.  1.  Iżerwene  mozel ;  Sorab.  ^.  pó- 
ki; Ross.  ocna,  bie  2?Iattcrn,  bie  *Jtorfcn.  Wysypanie  się 
krost,  zebranie  się  krost,  wysychanie  ich.  Artip.  5,  528. 
Trojaki  gatunek  krost,  ospy  podobieństwo  mających  :  czer- 
wone Sietnpprfen,  wodniste  białe  SSoffcrpctfen ,  nadęte  bez 
wnętrznego  humoru  Sffiinbppden.  Krup.  5,  555.  Krosta 
świerzbiąca,  ob.  Świerzb.  KROSTA  WIĆ,  ił,  i,  cz.niedok., 
krost  nabawiać,  23lattern  mndjen,  3?Iattcrn  iicrnrfa^en,  mit 
Slattcrn  bcbeden;  {Groat.  kraszlavem ,  flasiram  incruslo). 
Wilgotne  descensa ,  jeżeli  z  głowy  na  piersi  spadają, 
ranią  płuca  i  krostawią.  Bnur.  Sk.  596.  KROSTAWIEĆ, 
iał,  ieli ,  leje,  tieulr.  niedok.,  krostawym  zostawać,  ItfQtte» 
rig  lutrben,  SInttern,  3InJ|'ĄIag  befommen,  auśfdjhigcn , 
aueifa^rcn.  Cn.  Th.  (Boss.  KopocitTb,  OKopocrtib  par- 
szywieć). KROSTA  WY,  a,  e,  —  o  adverb.,  pełen  krost, 
wU  3.^lattern,  blatterig.  (Boh.  chrastawy;  Garn.  hrastov; 
Yind.  krastou ,  krastoviten ,  krozou;  Ross.  KopocTOBuH, 
OKopocTt.iuH ;  Eccl.  KpacTOBaruB ,  KfiSCTAKi.  Gęby  kro- 
stawe.  Bim.  Kam.  C8.     Szramo  watę,    krostawe,  parcho- 


504 


KROSZKA  -  KRÓTKO. 


KROTKOCHWILNY  -KRÓTKOWIEKI. 


watę.    i   Leop.  Letńt.  22.,   Obr.  iG.    Majowa  rosa  krosta- 
wym    pomaga,  gdy    sie    w  niej  walają.  Zaw.   G. 
KROSZKA    ob.  Krócica.   ' KROTEK  ob.  2.  Krótki.    'KROTEL 
ob.  Knutel,  Knotel. 

w  Ki;ÓTCE,  na  KROTCE  ob.  Krótko,  i.  KROTKI,  a,  ie, 
Krótszy  comp.,  niedługi  de  loco  et  de  tempore ,  ftirj ;  [Boh. 
kriitky;  Slov.  kratki:  Sorab.  i.  et  2.  krotki;  Vind.  kra- 
tek, kratkeisbi,  pizoii,  pizhel ;  Carn.  kratek,  kratkę,  krajslie; 
Croat.  krotek,  kratak;  Stav.  kratki,  krńtak  ;  Bnsn.,  Dal., 
Rag.  kratak;  Himg.  kurta;  Boss.  KOpOTiiiB,  Ecd.  Kpai- 
Kifi ,  KopoTOK-B,  KfUTiKi  ;  Hal.  corto;  Lat.  curtus;  cf. 
Graec.  xi''()toc).  W  krótkim  czasie  pojechał  ztamląd.  i 
Leop.  Lnc.  15,  13.  (w  niewiele  dni.  5  Lenp.).  "Wzrok  i 
pamięć  miaf  krótką.  Teat.  i.  b,  44.  Penitentka  krótkiej 
pamięci.  Mon.  76,  278.  Krótki  czJeczek ,  mały,  nizki 
Ross.  KOpoTUiuKa.  Żyły  krótkie.  Krvp.  3,  87.  {hrevcs). 
Królkać  rzecz,  ale  węzłowata.  Rej.  Wiz.  SO  b.  Księdza 
z  krótką  mszą  szukał.  Mo7i.  66,  208.  —  Krótki  bullion 
czyli  polewka  postna  do  ryb,  z  bobkowego  liścia,  ro- 
zmarynu ,  skórek  pomarańczowych  ,  wina  ,  soli  i  pieprzu. 
\['iel.  Kuch.  404. —  Krótki  wzrok,  niedaleki,  fin  flirjcS 
©cfic^t.  —  W  krótką  =  scil.  rzecz,  drogę,  ciiien  furscii 
SBeg.  Te  nowe  ścieżki  zdadząć  się  w  krótką  iść;  ale 
trzeba  się  bać ,  by  w  długą  bardzo  nie  zaszły.  Lrop. 
praef.  W  krótka  idąc ,  (krótko  mówiąc),  oto  ciało  Pana 
Boga  mego  biorę.  Sk.  Dz.  1066.  —  2.  KRÓTKI,  okró- 
cony,  ogłaskany,  laljm ,  gcjći^mt,  gcMiiHcjt;  Boh.  et  Slov. 
krotky,  pitomy ;  Vind.  krotak  ,  krotek;  Croat.  krotek, 
lib,  pitom;  Dal.,  Bosn.,  Rag.  krotak;  /?oss.  KpoTKiii,  Kpo- 

TOCIHUlI  ,    KpOTOKŁ,    KpOTK04yUIHUH,    KpOTKOHpaBHUfi,    CMH- 

peHHbiH,  KopHB.  On  sprzeciwnik  twój  musi  być  'krothek 
przed  tobą,  gdy  ujrzy  onego  mozniejszego  przy  tobie. 
Rej.  Pst.  O.  i.  Będąc  potym  krótsi,  gdy  ujrzą,  ze  wnę- 
trzną  wojną  i  głodem  giną.  Jer.  Zbr.  134.  Ddy  hetman 
naszym  na  posiłek  przyszedł,  był  krótszy  wnet  nieprzy- 
jaciel. Biel.  715. 

KRÓTKO  adverb. ,  Krócej  comp.  Boh.  kratce;  Slov.  kra- 
tko; Sorab.  1.  krotze ;  Sorab.  2.  kroze ,  krotko;  (Carn. 
krotkę  =  łagodnie;  Ross.  KpoiKO ;  Eccl.  KpoTHt);  Ross. 
KopoTKO ,  comp.  Kopo<je ;  Eccl.  KpaTKO ;  niedługo  de  tem- 
pore et  loco ,  furj.  Lepiej  krótko  a  dobrze ,  niż  długo 
a  miernie.  Kras.  Baj.  83.  Krótko ,  ale  węzłowalo.  Pot. 
Syl.  40.  Cn.  Ad.  564,  fiirj  unb  gut.  Krótko  ten  mówi, 
który  co  potrzeba  mówi.  Cn.  Ad.  365.  Krótko  mówił, 
krótko  dziękował;  ale  wiele  wojował.  Birlc.  Krz.  Katu. 
37.  Krótko  =  krótko  mówiąc  =  słowem  ,  furj,  furj  Jii  fngcii, 
futj  urn.  Mon.  75 ,  63.  Awo  krótko ,  wojował  z  na- 
turą Demosten ,  i  otrzymał  plac.  Warg.  Wal.  272.  — 
Krótko  kogo  trzymać,  krócić  abo  okracać  go,  cincil  fiirj 
loltcn.  Trzeba,  jak  widzę,  te  panienkę  krótko  trzymać. 
Teat.  7,  31.  Poczekaj  filutko.  Wezmę  cię  odtąd  w  ry- 
zę ,  będę  trzymał  krótko.  Zabl  Z.  S'  54.  Trzymaj  ją 
krótko,  wymknięć  się  z  pod  ręki.  Mon.  76,  444.  Chu- 
ci twe  krótko  trzymaj.  Pilch.  Sen.  list.  5,  40.  —  Królko 
koło  niego,  ciasno,  er  ijł  im  ©cbrnngc.  Teat.  16.  e,  105. 
—  Na  krotce ,  Slov.  na  krAtko ,  na  kratce ;  Sorab.  2. 
r  krótkim  ,   f  krótkimi ;    krótkiemi  słowami ,    furj  jufammcit 


flcbraiigt.  Dosyć  o  tym  podobno,  jak  na  krotce  teraz. 
Groch.  W.  179.  Powiem  ja  tedy,  a  powiem  na  krotce, 
O  naszej ,  w  której  wszyscy  siedzim  łódce.  ib.  562.  Zebra- 
no te  nauki  na  krotce.  Kurnk.  Kat.  4.  —  W  krotce  =  w  krót- 
kim czasie,  za  niedługi  czas,  Boh.  brzce ;  Yitid.  v'  kra- 
tkcm,  kraiku;  Sorab.  1.  naiskeri ,  zkoro ,  (cf.  skoro); 
SlttP.  u  kratkom;  Croat.  vu  kratkom,  na  kratkom,  v  ma- 
lom;  Ross.  BKpaiHt,  im  SlirjCll.  Wkrótce  stanie  się  za- 
dossć  We  Panu,  bez  żadnej  odwłoki  Boh.  Kom.  3,  431. 
KROTKOCHWILNY,  a,  e,  (cf.  krotochwilny),  krótką  chwi- 
lę trwający,  Im]:  ^ńt  bnucnib,  tmi:  fiiricr  Śaucr.  Króiko- 
chwilna  uciecha.  Mon.  76,  551.  Krótkochwilna  róża. 
Hor.  i.  200,  Knioź.  niminin  hrenes  rnstie.  'KRÓTKO- 
DŁUZKA,  i,  z.,  Slov.  kralkodliiżdka  diaslote,  erintis,  prze- 
dłużenie królkiej  z  siebie  sylliby.  KRÓTKOGRZYWY,  a, 
e,  grzywy  krótkiej,  {lirjmńbllig ;  Boss.  KOpoTKorpHBoft. 
KRÓTKOMOWNOŚĆ,  ści,  i.,  laromsmus,  ber  2Bprtbraiig , 
bic  SBortfiirje ,  Siiiibigfcit,  ®ebrdiigt!)cit;  £«/.  KpaiKocjOBie, 
KpaiKOCJiOBecie.  Królkomuwność,  trudnomowność,  Graec. 
ii  ^(,nyvloyla,  ay.oroloyla.  Cn.  Ai.  565.  KRÓTKOMOWNY, 
a,  e,  —  ie  odverh.,  Eccl.  KpaTKOCJOBeCHUH ,  breviloquus, 
Urs.  Gr.  108.  Croat.  kratkogovorecz,  furj,  tiillbig,  ge= 
braiigt.  KRÓTKONOSY,  a,  e,  nosa  krótkiego,  furjnnfig; 
Ross.  liopiiocbiii,  KypHOCbiH,  (cf.  kiernoz);  Eccl.  KopKO- 
HOChUf.  KRÓTKONOGI ,  a ,  ie ,  nog  królkich ,  furjfiipig ; 
Ross.  nopoTKOiuiriii.  'KRÓTKOOKI,  a,  ie,  oczu  krótkich, 
niedaleko  widzący,  furjfiditig ;  Bosn.  kratkók.  KRÓTKO- 
RĘKI,  a,  ie,  ręki  krótkiej,  furjUnnbig,  Boh.  kriitkoruky. 
1.  KRÓTKOŚĆ,  ści,  z'.,  Boh.  et  Sluv.  kratkost;  Sorab. 
1.  krotkofcż;  Yind.  kratkust,  kratkota ,  pizhiost;  Carn. 
kratkust;  Bosn.  kratkost,  kratcina ;  Rag.  lir&lkoit,  krAtkos, 
kratcina,  kratkocchja ;  //oss.  KopoTKOCib,  KopoTnana;  Eccl. 
KpaTKOCTb;  niedługość ,  de  tempore  et  loco,  bic  Siirje. 
Krótkość  jest  matką  trudności.  Warg.  Wal.preef.  2"  KRÓT- 
KOŚĆ , 'KROTOSC  ,  [są  to  dwa  różne  zupełnie  wyrazy; 
pierwszy  znaczy  KpiT7>Ki>  fiirj,  drui,i  KpuTiKi  faiift.  2] 
Boh.  krotost;  FiH(/.  krolkost;  Carn.  krotkusl;  6Voa^  krot- 
kocha  ,  krotkoszt;  /yosn.  krotkóst,  krotcina;  Bag.  krolkos, 
krotcina  ,  krotkocchja  ;  /?oss.  KpOTOCTb ;  łaskawość,  oppos. 
dzikość,  ob.  2.  Krótki,  n.  p.  Duch  "krolości.  Smotr.  Ap. 
109,  bie3nl>mDnt,  ©nnftŁeit.  KRÓTKOSŁOWNY  o6.  Krót- 
komowny,  KRÓTKOSZYJ,  ja  ji-,  szvi  krótkiej,  furjljnlfig, 
Ross.  HopoTKomeriHuB.  KRÓTKOTRWAŁOŚĆ,  ści,  i., 
niedługie  trwanie,  furjeś  Sanem,  3}}aiigel  ber  Sauerl;aftig= 
fett;    Ross.    Ha.iiOBpeM('iiHOcib.      KRÓTKOTRWAŁY,  a,  e, 

—  ie  adierb.,  niedługo  trwający,  iiid)t  Iiiiige  boueriib,  furj 
biiueriib;  Ros^.  Ma.joBpcMOHHuil,  KpaTKOKoiieiHuii ;  Eccl.  Ma- 
joro4i!biii.  "KRÓTKOWATY,  a,  e,  — -o  adverb.,  trochę 
przykrótki ,  etipa'3  furj ;  Boss.  KopoTKOBaibiS ,  stibst.  ko- 
poTnoBaTOCTb.  KRÓTKOWIDZ ,  KRÓTKOWID,  a.  m.,  myops. 
Cn.  Th.  1016,  eiii  Surjfic^ttger  (cf  ostrowidz),  Boh.krilo- 
wjd ;  Rag.  kratkov'id,  hdjogk  ,  scmirak;  Yind.  zhresgle- 
den,  prekaste  ozlii;  Carn.  woushiuk,  woushilu,  wudAlu; 
Ross.  no4c.TtnoBaTbiH  ,  nocatnuH.  KRÓTKOWIDNOSC  , 
ści,  2.,  wzrok  krótki,  Slurjfii^tigfeit ,  furjcś  ©efi*!;  Yind. 
zhresglednost,    zhresgledaunost.     KRÓTKOWIDNY,  a  ,  e, 

—  o'adverb.,  fursftctitig.     KRÓTKOWIEKI,  a,  ie,  {oppos. 


I 


KROTLE  -  KROTOCHWILENIE. 


KROTOFILNICZKA  -  KROWA. 


505 


długowieczny),  niedługiego  wieku,    królko  źyjąny ,   fiirjlC" 
beiib,  fiinbaiiemb ,   Boh.  kratkowćky  ;  Hoss.    ma^iOBtwHhiH , 
MaaoBtqeH3,  KpaTKOMtiiSHeHHbiu;  subst.  Boh.  kralkowekost; 
Ecrl.  KpaTKOJKinie.    (KROTLE,  krotel,  ob.  Knutel,  knotel). 
'KROTŁO  ,  a,  n.,  skrócenie,    abrewiacwi.   Prz-jb.  Pis.  8"2. 
KROTNĄĆ,  ąl,  ie,  nijak,  jeilntl..  KROTNIEĆ,  ial,    ieje , 
niedolf.,  ukrotnąd,  skrotnąć  dok.,  popuścić  dzikości,   pokor- 
niejszym  być,  mansuejieri.  Mocz.,  Boh.  krolnauti,  skrotnauti, 
zpitomuti ;  Eci-l.  Kportio ,  KpoToui  ecsib,  5a^m  luerbcn,  fic^ 
ja()mcn  laffcn,  ja^mcr  lucrbcn.     Konie  krotną  od  głaskania. 
Mąci.     Król  widząc,  iż    nieprzyjaciel  krolnieć    nie    chce, 
kazaZ   się    ruszyć  wojsku.    Biel.    485.     Gdy    już    ukrotną 
krogulce,    a  unoszą  się,  tedy  tylko  raz  przez  dzień  da- 
wać   iin  jeść.  Cresc.  614.     Niech    ukrotnie    gniew    twój. 
Leop.  Exod.  32,  12.  (niech  się  uśmierzy).  Tak  ukrotnęii 
Filistynowie,  iż  polyrn  nie  przychodzili  w  granice  Izrael- 
skie. Radl.   1    Sam.  7,  15.      Ukrotnęii,    a  uspokoili    się. 
1    Leop.  Jos.  22.      O  jakoby    tu    moc    Turecka    skroiła! 
Weresz.  Pob.   G  o.     §.  Krotiiieć,  krotszeć,  krocicć,   kró- 
tkim czyli  krótszym    się    stawać ,    fiirjcr    iucrticn.     Bojaźń 
boża    przysporzy    dni ;    a  lata  bezbożnych    skrotnieją.     1 
Leop.  Prov.  10,  27.  skrócone  będą.    3    Leop.    i.  KliO- 
TNY,  a,  e,  mogący  być  skróconym,    ugłaskanym,    jabiU' 
Bar,   jlt  jdlinicii;    {Vind.    krolliu,  kroten).     Samsony  nie- 
krotne,    Achaby  potężne.  Chodk.  Kosi.  15.  —    (2.  KRO- 
TiNY,  od  słowa  kroć ,    w  składanych    dwu-krotny,    trzy- 
krotny,  dziesięć-krotny,    sto-krotny,    tysiąc-krotny    etc.  - 
falttg,  smicfiiltiii,  brci^faltig,  (łiinbcrtfaltifl...).    KROTOCHWI- 
LA,    "KltOTOFILA,  KliOTOFFILA,  KRÓTKOCliWILA,  i, 
ź. ,  zabawka   chwilę  czyli  czas  krócaca  ,  Boh.  kralochwilc; 
Slov.  kratochwile,  kratochwilka ;    łŃ/ii.  kratek  zhafs;  Ross. 
6a.iarypcTB0 ,    myiKa ,    CKOsiopouiecTco  ;    Ecd.  r.iyjueHie. 
Krotolila,  niby  krótka  chwila.  Mon.  75,  589.  podług  Nic- 
mieck.    Surjnieil.     Na  każdy    rok    chodzili    do    Jeruzalem, 
nie  dla  krotochwili  jakiej,  albo  żeby  napaśli  oczy....  W. 
Post.  Mn.   05      Z   takiej    kary  nie  mękę  ma,    ale  krnto- 
chwilę.  Żarn.  Post.  3,  711    b.    Na  zamku  królewskim  były 
rozmaite  krotochwile  sprawiane  ,  zwłaszcza  gonitwy,  kun- 
szty piiszkarskie,    tańce,    kolby    misternie    przyprawione. 
Biel.  Św.  289.  KROTCHWILIC ,  KROTOFILIG,"  ił,  i,  in- 
trans.  niedok.,    Boh.    kratochwiiiti;     Yiiid.    zhafs    kratkiti , 
kratek  zhafs  imeti,  kratek  zhafs  delati;  fioss.  óajarypnib, 
iuyTHTb,  uiyijy,     wesoło  się  bawić,    krotochwile    stroić, 
fiirjtvieile:i ,  5ii;rjn)eil  trcibcii.     Dzieciom    tak    krotolilić    do- 
puszczamy, aby  nic  przeciw  poczciwym   sprawom  nie  by- 
ło. Kosz.   Cyr.  64.     Dzieciom  krotofilić  pozwalamy  i  grać. 
Budn.  Cyc.  49.     Ociec,  by  z  córkami  nie  'krotoffilił,  nie 
wdawał  się    z  niemi  w  gładkie   rozmowy,     gdyż    krewka 
rzecz  jest  panieński   stan.  Eraz.  Jez.   C  c  6.  Chciał  z  nim 
'krotoflilić ,  przymawiając,  jakoby  na  to  'zerlem ,  że  jego 
matka    musiała    cesarza    znać.    ib.  E  e  1.     Z  przyjacioły 
posiedzieć,  cieszyć   się  a  'krotoffilić.    ib.  C  c.     Jezus  nie 
na  to  przyszedł,  aby  miał  dworskim    ludziom  dworować, 
a  kuglarslwy  jakowemi  krotofilić.  Żarn.  Post.  3,  777.   Czę- 
sto on  tam  z  niemi  krotochwili.   Rej.   Wiz.  23.  Sio.  Prov. 
Gedni  kratochwiia,    druzi  kwilą;   jednemu  rozkosz,   dru- 
giemu  p/acz.     KROTOCHWILENIE,    la,    n.,  subst.  verb., 

Siownik  Linileco  wyi.  i.  Tom  U. 


Boh.    kratochwilenj ,    mistura    jocorum.    Marz.     Strojenie 
krotochwil ,  żartów,  igranie,  bo^  ŚJurjrocilcn.    KROTOFIL- 
NICZKA,  i,     z.,    kobieta    krotochwilna ,    zabawnisia  ,    {ine 
Siiv5H'ciliije ,    cine  Spapmac^ertnti ,  @d)iJcferiim  ;    Ross.  6a.ia- 
rypi;a,    iii3'Tiixa.     Kocham    się    w  jednej     krotofilniczce , 
która  nie  ma  męża.    Teat.    28.  b,   152.  cf.   fryjerka,    ga- 
mratka,  panna  duszka.    KROTOFILNIK ,  a,  ?» ,  żartownis*, 
zabawniś ,    krolochwilny    człowiek,    trefniczek,     eiil  Słiltj' 
tiieilci",  <©).i(ipmacl)cr ;  Ross.  uiyn.,    óa^arypt,    cKOMopo.Yt ; 
Eccl.  ciiOM|i.iX'Ł  ,   (cf.  skcmoroch).     Krntofdnik,  kuropłosz. 
Mnn.  75,  589.    Wdzięcznym  był  krotofiJnikiem.  Bul.  Sen. 
17.    Kuglarze,  krotolilnicy  ,  figlarze,  służą  do  ochłodze- 
nia umysłów  spracowanych.  !.'etr.  Pol.  2,  86.    KROTKO- 
FiLNOSĆ,  ści,  2.,  zabawność  krótkochwilna,  Siirjniciligfcit; 
Carn.    kratkozhafnosl.     KROTOFILNY,    KROTOCH\VIL^Y, 
a,  e ,  —    ie  adverh.,    Boh.  et  Slov.    kratochwilny ;    Yind. 
kralkozhafen  ,  flelen,  perjasen ;    Ross.  óa.iarypHbiii,  cko- 
MopouiHbiH ,     CKOMopouiecKiil.       Kroiofilny,    niby    królko 
chwilny.    Mon.  75,  595.  (cf.  krótkocliwilny).     Krotofilom 
służący,  lusorius.  Cn.  Th.  jur  Ś^iirjtiicil  biciiciib.    Krotofdne 
ognie ,  ochotne  ognie  ,  fajerwerki ,    zrobione  kunsztownie 
z  różnych  przypraw,  wyrażające  postaci    różnych    rzeczy. 
Juk.  Art.  3,  298.  Ross.  noTiuiiibiH  oroiib,  guftfciicr,  gcucr* 
tucrf.  —  §.  b)  Żartobliwy,  ucieszny,  czas  zabawnie  krócący, 
fiirjrocilig,  ft^crj^aft;  (cf.  żartowny,   przyjemny,  nie  zepsuje 
dobrej  myśli,  śmieszny,  kuglarz).    Wielkich  rzeczy  a   po- 
ważnych niechaj   w  krolochwilną  rozmowę  nie  wtacza,  ani 
w  poważną  rozmowę  żartów.   Gorn.  Dw.  232.    Te  miłe    a 
krotochwijne  zabawy  zginaćby  musiały,  by  nie  białegłowy.  i6. 
290.  Krotochwilna  ąra'  J.Kchan.  ^;..  84."'KiiOTOFiLtJWAĆ, 
al,  uje,  intrans.  niedok.,  pocieszać  sie.  bawić  sie,  ficf)  crgo^ctt, 
fic^  ycroniiGcn.  Tr.  'KKOTOŚĆ  ob.  2.  Krótkość.  'KRÓTSZEG, 
ał,  eje,  neutr.  niedok.,  krocicć,  krolnąć,  krótszym  się  stawać, 
passłvum    verbi    skracać ,    krócić.    Cn.    Th.,    fiirjer  ll'Crbcn. 
Pochodź,    krócić,    skracać,    skrócić;     okracać ,    okrócić, 
okrocieć;  pokraeać;  przykracuć,  przi/krótszy ;  króciea,  kro- 
szka;  krociuchny,  króciusieilki ,  króciuleńki ,  nieukrócony. 
KROWA,    y,  35.,  Boh.  et  Slov.  krawa;  Sorab.  2.  krowa,  (cf. 
grawa ,  kobbula  kobyła);  Sorab.   1.  kruwa;    \'ind.,    Carn., 
Slav.  krava;   Croat.  krava;     Rag.  et  Bosn.  krawa;    Rosi. 
KOpoBa;  Ecrl.  lipaBA,  (cf.  karw);  g.  1.)  samica  byka,  bie  SuJ. 
Krowa  daje  obhtość  nabiałów,  cieli  się  raz  do  roku  po- 
spolicie jednym  cielęciem  ,  a  czasem  i  dwoma.  Zool.  558. 
Krowa  jałowica,  Eccl.  mnni\\  (cf.  juniec),  (cf.  klępa).  o/)pos. 
krowa    dojna;    citte    9)iild;fiili.     W    1'olscze  jest    trojakie 
gniazdo  krów  ,  Hollenderskich  ,  Podolskich    i  pospolitych. 
Ład.   fi.  N.  82.    Krowom  nie  należy  się  dopuszczać  po- 
lować tylko  w  maju ,  aby  się  cielęta  rodziły  w  marcu.  ib. 
Krowa  poluje,  pobiega  się    Carn.  buka  se.     Krowa  ciel- 
na. Dudz.  21.     Krowa   faskowa  ,    albo  całkowa,    od  któ- 
rej  faska  masła  ma    być  |ianu  obory  oddana.    Haur.    Ek. 
120.  Krowy,  woły,  rogacizna,    obora  Ross.  rOBfl40.  Dwie 
'krowie    (dual.  ■■  krowy).    Budn.    1    Sam.    6,7.  —  Sa- 
mica łosia  .  krowa.  Kluk.  Zw.  1,  340,  bic  Glclib^fllC.  — 
Prov.  I  zła  i  głupia  ona ,  jak  krowa.  Pot.  Jow.  92.  Kro- 
wa,   która  siła  ryczy,    mało  mleka  dawa.    Rys.  Ad.  28, 
(Yind.  Velik  ropotiz,  pak  malu  mele).     Biada  temu   do- 

64 


506 


KROWI  -  KRÓWKA. 


KROWNE-KRTAŃ. 


mówi,  gdzie  krowa  dobodzio  woJowi.  Zegl.  Ad.  15.,  Cn. 
Ad.  710.  Żle,  kędy  krowa  wolu  przesiędzie.  Pot.  Jow. 
26.  {ob.  Donica,  stokłosa,  kogut).  Jeden  krowę  za  rogi 
trzyma,  drugi  ją  doi.  litjs.  Ad.  19.  Nawet  się  czarnej 
krowy  boi.  Teaf.  17.  b,  47.  (tchórz).  Czarna  krowa  bia- 
le  mleko  daje,  Yind.  zherna  krava  ima  sai  bielu  mlieku; 
(nie  z  pozoru  sądzić  potrzeba).  Yind.  Krava  per  gobzi 
(gębę)  mouse;  t.  j.  jaka  karmią,  takie  mleko.  Slov.  W  no- 
cy'wśecke  krawi,  kocki  su  ćernu ,  ob.  w  nocy  wszystkie 
koty  bure.  Slov.  Chodi  za  nim  gako  lela  za  krowu;  cho- 
dzi za  nim ,  jak  cielę  za  krową  {ob.  Cielę).  W  ten  czas 
się  drzwi  zamknęfo,  gdy  juz  z  obory  wyszfa  krowa.  Pam. 
84,  G27.  (po  szkodzie  madrv).  —  g.  2)  Krowa  =  dawny 
podatek  ob.  Krowne.  Nar.  fhl.  2.86.,  /'apr.  W.  2,  213. 
KROWI,  ia,  ie  ,  od  krowy,  Sul)=;  Boh.  krawj ,  krawsky, 
krawćj;  Sorab.  1.  kruwiazy;  łiug.  kravij ;  Cioat.  krayji , 
kravszki ;  fiosa.  KopoBcH;  Ecd.  lipimiiii.  Mleko  krowie 
nie  powinno  być  ani  nadto  klarowne,  ani  nadto  gęste. 
Dykc.  Med.  ct,  414.  Krowia  ospa,  Boh.  krawjnki;  Pol. 
'Krowinki  {d.  koza),  STuIipotfcii.  O  ospie  krowiej ,  albo 
raczej  o  ospie  ochraiiiająiej  N.  Pam.  20,  195,  ib.  4,  28 
et  55.  Krowi  chlew,  "krowiarnia,  SornM.  1.  kruwarna; 
Yind.  kravjck;  Ross.  KOpOBHUKi.  Krowia  skóra  Boh.  krawina. 
—  Botan.  Krowi  mlecz  ,  ob.  Mlecz.  Krowia  rei  abo  pszeń- 
ca ,  melttmpyrum,  fiutnrei^cu  ,  rodz.nj  rośliny.  l\luk.  Dykc. 
2,  113,  Boh.  liiibilen,  powazka;  Croat.  repiiiya.  KRO- 
WIARKA ,  i ,  i.,  pastuszka  krów ,  bic  Siil)l)irttiitt ;  Boh. 
krawarka;  Sorab.  i.  kruwiarka  ;  Yind.  kravarizza;  Boss. 
KopoBHima.  KROWIARZ,  a,  m.,  Boh.  krawak;  Siov.kra- 
waf ,  pastyr  welikeho  dobytka;  Sorab.  1.  kruwaf,  kru- 
wiar,  wóhwaf  {ob.  Wolarz);  Yind.  kravar,  krauji  pastir; 
Carn.  zhędnek,  krav;ir;  Hag.  et  Bosn.  kravar;  Croa!.  kra- 
\&r;  Ecd.  KpaBonacb ;  pastuch  krowi,  bet  Sul)|urt.  Ern. 
124.  Teat.  55,  57.  (cf.  Boh.  krawarstwj  "krowiarstwo , 
chowanie  krów;  kravariti  krowy  chować).  KROWIENIEC, 
ńca  ,  m..  gnój  krowi,  bcv  Siibflabcii,  Siiljmift;  {Ymd.  kra- 
vjak;  Carn.  kravjek;  Hag.  baloga,  baloxina}.  Kiedy  koń 
sięnadbije.  pod  ko|iyto  krowieńcem  smarować.  Hipp.  56. 
K.HOWISKO,  a,  n.,  bczecena  krowa,  ciiic  I,'afilid)e ,  (ilifcl)eii< 
lid)e  Slii^;  Sorab.  1.  kruwisko;  Ross  hopoBHme.  Krowi- 
ska  oszemlane.  Gaw.  Siei.  376.  KRÓWKA,  i,  i.,  Boh. 
krawice,  krawićka;  Slov.  krawićka ;  Sorab.  2.  krówka, 
matschka  (cf.  mać);  Sorab.  1.  kruwicźka;  Yind.  kraviza, 
jeniza  ,  juniza  (cf.  juniec) ;  Rag.  krawizza ;  Croat.  kravi- 
cza;  Bosii.  krauica  ;  Ross.  KopOBKa ;  Ei:cl.  KpaBKa;  dem. 
nom.  krowa,  g.  1  ciitc  flcillC  i\W.\j.  Byczka  mfodego  i  krówkę 
zowią  cielęciem,  polym  juńcem  i  jałówką.  Sienn.  274. 
Pasterce  owieczki  zdane,  krówki  i  cały  dobytek  mfody. 
Teat.  52,  5.  Krówkę  pilno  pasiemy,  doma  jej  sieczkę 
rżczemy,  ścielemy,  zapieramy.  Krówka  tez  garniec  masła 
i  kopę  serów  za  one  sieczkę  pewnie  szynkować  musi. 
Bej.  ZiK.  95.  —  g.  2)  Gatunek  chrząszczów.  Zool.  164, 
ber  3){iftfafer ,  śmierdziuch  ,  zuk,  scarahaeus  stercorarins, 
mirjscarni  t;ik  zwany.  Kluk.  Zw.  4,  587,  {Croat.  keber). 
Krówki  w  gnoju  gmerzą.  Birk.  Exorb.  F.  et  D  \  b. 
Krówka  zielona  ob.  Kantaryda.  Cn.  Th.,  W  Spailifc^e  '^\k-- 
ge ;  {Ross.  KopoBaiiKa  tanlalus  viridis).  —  g.  Uolan.  Kró- 


wka,  ziele  =  kokoryczka.  Sienn.  YYykl  —  g.  Krówka,  ry- 
ba morska,  canlharus.  Pitn.  32,  1.  eiii  ©eeftfi^.  Cn.  Th. 
—  §.  Krówki  plur.,  kętnary,  legary ,  bic  Cagerbńume  tm 
Mer.  KROWNE,  ego,  n. ,  subst.,  podatek  w  bydle  ro- 
gatym za  Piastów.  Nar.  Hsl.  2 ,  259.  Krowa ,  rodzaj 
danniczy  w  przywilejach  książąt  naszych,  ib.  86.  Papr, 
YV.  2,  213.  fine"  3Ui(jnIie  t)om'$oriiBie{i.  'KROWODOJ,  oja, 
wi.,  KROWOSYS,  a,  m.,  boa,  wąż  wielki.  Chmiel,  i,  602, 
bie  3iiefenfd;lan(jC.  'KROWODRZA,  y,  2.,  [przedmieście  Kra- 
kowa. 7]  n.  p.  Owę  rzecz,  równą  do  magierki.  Dostanie 
na  Krowodrzy,  byle  chciał,  ugierki.  Pot.  Jow.  2,  50.? 
KROWOPAS  ob.  Krowiarz. 

'KROWOPUSK,  a.  m.,  Ross.  KpoBonycKaicib,  który  komu  krew 
puszcza  ,  brr  Slbcrinffer.  Gdy  książę  Trojden  z  posługaczami 
a   z  krowopuskiem   z  łaźni  wychodził,  zabito  go.  Stryjk.  314. 

'KRÓŻGANEK  06.  Krużganek.    KRÓŻLICZEK 'o4.  Krużliczek. 

*KRSZVC,  [wi  KRZYĆ.  7]  ył,  krszy,  krszę  cz.  niedok.,  kruszyć, 
drobić.  Cn.  Th .  jerbrijrfeln,  iti  Srocfeii  bred;en.  Ziele  to  kamień 
w  nerkach  krszy  i  wywodzi.  Syr.  291.  Nagiego  jęczmie- 
nia ziarna  w  szupinkach  nie  trwardo  siedzą,  a  kiedy  go 
wykruszają  i  młócą ,  nie  jako  jęczmień  ,  ale  jako  psze- 
nica krszy  sie  z  kłosu  swego.  Syr.  985.  kRSZYNA, 
KSZYNA,  KRSZTYNA,  KRTA,  y,  i,  KRSZYNKA,  i.  zdrbn., 
okruszyna,  szcząt,  odrobina,  kęsek,  trocha ,  eiii  58ró(fef, 
(eiii  23nii)C^cii),  ciit  53iffeii,  dii  SiPc^en,  eiii  2Be:iig;  Hoss. 
KpomciKa.  Czasem  z  mlekiem  jaka  krszynę  chleba  poł- 
knęła. Sk.  Zyw.  2,  419.  O  krszynę  prosił  chleba,  i 
krszynyście  nie  dali.  Brud.  Ost.  C.  2.  Krsztyny  nie  dal 
Łazarzowi,  a  psy  dobrze  częstował,  ib.  E.  1.  Dos'ć  mnie 
na  małym  ,  równe  dzięki  śpiewam ,  Czy  krsztynę  z  rąk 
twych,  czy  kęs  wielki  miewam.  Zab.  11,  6.  Koss.  Pod 
każdą  i  najmniejszą  "krchtyną  poświęconego  chleba  Chry- 
stusa pożywamy.  Smolr.  Nup.  41.  Ni  Febow ego  w  pań- 
stwach Prozerpiny  Znać  światła  krszyny.  Achoiu.  298. 
Odstąpić  nie  myślą  i  kszyny.  Chrośc.  Fars.  358.  Dobry 
bóg,  że  nas  nie  stracił  do  kszyny.  Chrośc.  Luk.  315. 
Wszystko  do  najmniejszej  krszyny  przejrzeli.  Chrośc.  Fars. 
169.  Żalą  się  na  senat,  iż  zeń  ani  krty  pomocy  nie 
maja.  Pilch.  Sali.  70.  Ani  krszty  cnoty  nie  ma.  Teat.  8, 
1 7.  bynajmniej ,  zgoła  nic  ,  Ross.  srH.  Wszystko  minie, 
krty  z  tego  nikt  nie  weźmie  z  sobą ,  Gdy  mu  przyjdzie 
umierać.  Min.  Ryt.  i,  294.  I  krty  po  Persku  nie  umie. 
Pot.  Syl.  163.     Ani  gry,  ani  krty  ob.  Grv. 

KRTAŃ,  KRTAŃ,  ia,  m,et't,  Ł,  {Roh.V.H&ń,  chrlan,  cbrtś- 
nek  gardło,  cf  krzloń;  Slov.  chriań ,  paźerak  jugulum, 
gula;  Yind.  gertanz,  gorlanz,  gerlu  gultur ,  cf  gardziel; 
Ross.  et  Eccl.  r(i'LTiiiih) ;  tchawica,  arteria  aspcra,  kanał 
oddechowy,  przechodzący  z  gardła  do  płuc.  Zool.  17., 
Kirch.  Anat.  45.  wiatrociąg.  Perz.  Cyr.  1,  19  et  42.  et 
141  et  2,  204,  bie  fiiiftró^re;  Sorab.  1.  dechacztwo ,  kor- 
kowa truba,  kerk  (cf  kark);  Boh.  dychawice;  Vi;:rf.  ger- 
gutcz,  odihalze;  Carn.  dushnik;  Croat.  gerchinyek ;  Dal. 
garlyan  ,  garklyan  ;  Slav.  gerkijan ;  Rag.  duscnik  ,  odiha- 
viza;  Ross.  BoajyuiiiuH  Kaua.it,  4iJxaJ0,  4uxaju0.  Zło- 
żony jest  z  obrączek  chrząslkowatych.  Krup.  2,  259.  Spadł 
mu  łeb  z  krtaniem  (z  krtanią)  przeciętym  nieżywy,  1 
w  piasku  ze  krwią  pomieszanym    brodzi.    P.  hchan.   Jer, 


KRTANIOWY-KRUCHOŚĆ. 


KRUCHUCHNY-  KRUCZE. 


5Ó7 


242.  —  (ig.  tr.  Krtań  trąby,  n.  p.  Dęcie,  jaśniejsze 
brzmienie  wydaje,  gdy  przez  krtań  trąby  wazką  a  dtugą 
przechodząc ,  wypada  na  koniec  przestronniej-^zym  otwo- 
rem. Pdcli  Sen.  list.  4,  7.  KRTANIOWY,  a,  e,  od  krta- 
ni, Suftro^rciI  =  .  Krtaniowe  naczynia,  odnogi  rury  odde- 
chowej. Krup.  3,  ot.  Di/kc.  Med.  5,  424.  "KRTĘGZYĆ 
Cl.  niedok.,  dusić,  dławić,  roiirgctt.  Gardziel  suchy  krlę- 
czy  pragnienie,  silh  arida  gultur  tirit.  Zebr.  Oiv.  271. 
Hypotades  sihiie  tarasem  krteczy  wiatry,  contincł.  ib. 
281.  KRTUlNlĆ  się,  KRZTUSIĆ  się,  ił,  i,  reeipr.  nie- 
dok., chrachać,  (Ross.  nepuiiiib,  nepxaTb ;  Boh.  śkrtiti), 
jt(^  tDurgcn,  iworgeil.  ,Śmiat  się  w  duchu;  na  resztę  tak 
się  zaczął  krztusić ,  Ze  ledwo  mógł  serwatką  śmiech  gło- 
śny przydusić.  Hor.  Sał.  26,  (ob.  Zakrztusić  się).  U  nas 
powoli  się  krztusi,  A  tam  u  Turka  wszystko  pod  gar- 
dłem zarazem  być  musi.  Paszk.  Di.  106.  Lekarstwo  da- 
remnemu krsztuszeniu.  S^r.  1233,  /?oss.  nepxoTa.  'KRTY- 
CZE,  ów,  pliir.,  krtań,  n.  p.  Ogień  im  po  wnętrznościach 
chodzi,  a  teraz  wraz  wachlując  krtycze  zatykają,  I  ran- 
ne podniebienie  tchnieniem  urażają.   Bardz.  Luk.  GO. 

KRUBKA,  KRUBECZKA,  KRUB.NMK  ob.  Króbka  i  t.  d. 

KRUGH,  u,  m.,  KRUCHA,  y,  I,  Sorab.  i.  kruch  fruslum, 
ef.  crusłum;  Ross.  Kpyx'B,  Kpo.\a;  massa,  bryła,  kawał, 
odłomck,  eitt  <BtM,  eine  SSaffe,  dii  Sni^fłurf.  Gatunek 
soli,  którą  w  ziemi  bałwanami  i  krucharai  kopią,  ffaur. 
Ek.  178,  [Boh.  kruśec  soli,  bałwan  soli,  kruśowa  neb 
karaenna  sul,  bałwaniasta,  kamienna  sól;  Boh.  krusy, 
okruchy  solne).  Kruch  gładzonej  stali.  Przyb.  Luz.  238. 
Kruch  żelazny  z  stosu  wyjęty,  choć  już  zbladł  na  wol- 
nym powietrzu,  przecież  jeszcze  zjadliwą  oczom  wyzii'- 
wa  parę.  Oss.  Sir.  5.  Kruchy  chleb  z  niebezpieczeństwem 
famać  przyszło  bez  rzezania  ,  dla  uronienia  której  'kro- 
chy.  Pim.  Kam.  134.  —  *g.  Chleb  Serbowie  dziś  zowią 
'kruch.  Biel.  Sw.  B.,  ob.  dyalekta  Słowiańskie  pod  słów. 
Chleb.  NB.  Pochodź,  ob.  po  słowie  Kruchy.  KRUCHCZEĆ, 
KRUSZEĆ  nijak,  niedok ,  stawać  się  kruchym,  miirbc  tvcr= 
ben;  (Boh.  zamfiti;  Vind.  kerhkuvati ,  okerhnili;  Bosn. 
ukrrihlise).  Stary  kogut  za  nogi  wisi ,  zęby  skruszał. 
Pot.  Jow.  94.  —  g.  To  rozmyślając  kruszał.  Pot.  Syl. 
322.  skruchą  być  przejętym. 

KRUCHTA ,  y,  i.,  babiniec,  przedkościele,  bic  S)(iUc,  baź 
^\}xi)&niń)m  an  eiiicr  Sirc^C.  Crypta,  kruchta,  zasklepienie 
przy  kościele.  Mącz.  Boh.  kruchta,  grypta  ;  Morav.  krufta; 
(cf.  Ger.  Sruft;  Lal.  crypta;;  Slov.  źebriicnica;  Sorab.  2. 
lukusch;  Ross.  npHTBopi,  npe4xpaMie,  nanepib;  Encl. 
npHnpiTh,  npH4tji.  Kruchta  albo  sień  przed  kościołem. 
1  Leop.  5  Reg.  6,  3.  Ciało  jego  słudzy  kościelni  w  kru- 
chcie  zakopali.  Krom.  87.  {in  aditu  templi).  Dambr.  883. 
1  Leop.  2  Parał.  3,  4.,  Jer.  Zbr.  315.  W  popielnej 
kruchcie  odpoczywa.   Teat.   18.  c,  22. 

KRUCHOŚĆ,  'KRUCHKOŚĆ,  *KRU\VKOŚĆ,  ści,  i,  Boh.  et 
Slov.  kfehkost ;  Rng.  karscgliyost ;  Bosn.  krrihtina;  Carn. 
kerhkust;  Croał.  kerhkoeha ;  Dal.  karslivoszt ;  Vind.  ker- 
hliyost,  kerhkoyitnost,  okerhnost;  Ross.  xpynKOCTŁ,  Kpon- 
KOCTb,  g.  a)  łomność,  krupiastość,  chropatość ,  bic  OTur- 
Wflfeif,  3"l»rfc^!i4fcit ,  ©próbigWt.  Niektórym  się  koniom 
fad  róg  dla  kruchkości  u  kopyt  łamie.  Syr.  455.  'Trzmiel 


jest  drzewko  gładkie  i  tez  kruchkie ,  przeto  ku  'rzazaniu 
subtelnemu  nie  złe;  ale  je  wżdy  trzeba  żelazem  'rzazaó 
dla  kruchkości.  Cresc.  470.  —  §  b)  Kruchość  względem 
jedzenia,  gryzienia,  bie  Wiirbigfcit,  2i?ci(^I)eit  jiim  feffcn. 
Kruchość  sztuki  mięsa.  Ld.  KRUCHUCHNY,  a,  e,  KRU- 
CHUCHNO  Gdv.  iniensip.,  b.irdzo  kruchy,  ttdjt  )c6t  itiiirte. 
Węgorz  do  juchy,  coby  był  kruchuchno  zgotowany.  Myśl. 
F.  '2.  .■  Boh.  kreliaućky.  KRUCHY,  *KRUCHK1,  'KRUWKI, 
3,  ie,  romp.  kruzszy ,  kruchczejszy ,  kruszczejszy,  a,  e, 
KRUCHO  adverb.,  (Boh.  et  Slov.  krehky,  krehćegśj ;  Bosn. 
kersciy ,  krrisciu ,  koi  se  łacno  krrisci,  krrihat,  krrihti, 
krritki,  karhto,  krrihto;  Rag.  karscgliy,  karsciy;  Dal.  kar- 
san.  karsiiy;  Croat.  karhfik,  kerhak;  Vind.  kerhak,  perhak, 
kerhliu  ;  Carn.  kerhke  ,  kerfke  ;  Sorab.  i.  drebale  ;  Ross. 
KponKiil,  xpj'nKiri,  xp3-nOK'B  (cf.  chrupać);  Eccl.  KpyuiHbiR 
rigidas);  g.  Ij  krupiasty,  chrupaty.  Cn.  T/t.  łacno  się  ła- 
miący, oppos.  gibki,  5er&rcd;Iid) ,  murbe,  fprobc.  Kruchy- 
wąź ,  anguis  fragilis ,  jego  lada  rószczka  przeciąć  mo- 
że, jest  bez  tarczy,  samemi  łuszczkami  okryty.  Zoot.  203. 
Sorbowe  drze\vo  jest  twarde ,  wszakoż  bardzo  kruchkie. 
Cresc.  443.  Żelazo  zbyt  twarde  i  kruche.  Os.  Żel.  40. 
Gdyby  się  kruchy  chlub  przytrafił,  łamać  go  nie  można, 
bez  uronienia  której  krochy.  Pim.  Kam.  134.  Łodyga 
krucha ,  caiilis  rigidus ,  taka  ,  źe  ją  bez  złamania  zgiąć 
nie  można.  Jundz.  2,  12.  Spizglas  kruszec  podobny 
ołowiowi ,  jedno  iz  jest  rzecz  bardzo  kruwka.  Sienn.  264. 
Żywica  libowa  jest  wonna,  światła,  kruwka.  Sienn.  142. 
Gąbka  modrzewowa  samica  kiuszczejsza  jest  i  lepsza. 
Syr.  637.  —  §.  2)  Kruchy  do  jedzenia  =  nietwardy  do 
gryzienia ,  n;;'irltc  Jiiui  Cffcn.  Mięso  zwierząt  pasących  się 
po  górach,  jest  lepsze  i  kruwczejsze,  niź  mięso  zwie- 
rząt doma  pasących  się.  Sienn.  480.  Okólnik  twardszy 
jest  w  swym  rodzaju  ,  niźli  rzepa  ,  ale  słodszy  i  tez  kru- 
chczejszy. Cresc.  231.  Agrest,  który  pożółciały,  jest  kru- 
wki,  cierpnący,  kąsający.  Sienn.  182.  Dobra  jest  sztuka 
mięsa  przerastała  a  krucha.  Kras.  Pod.  2,  68.  Kruche- 
go co  Bok.  krehotina ,  kechotinka. 

Pochodź,  kruszyć,  krszyd,  krszyna ,  krszlyna,  krta , 
kra;  dokruszyd,  nakruszyć ,  okruszyć ,  pokruszyć,  prz-ykru- 
szyd ,  skruszyć,  skrucha,  trkruszyd ,  un/kruszyć  ,  kruszec; 
kruszec,  kruszczyna  ,  kruszcowy ;  kruszki  ubo  kruzki;  kru- 
szyna,  okruszyna.  —  §.   cf.  kraj  ad ,  kroić,  krój. 

KRUCYATA  ,  y,  z'.,  krzyżowa  wojna,  wojna  święta  przeci- 
wko Saracenom  na  odzyskanie  Palestyny.  Nar.  Hst.  3, 
290,  Yind.  krishna  yoiska,  shoud  sa  fveto  deshelo;  Ross. 
KpocTOBofi  noxo4'B,  bft  Srcii^5iiij.  Słowo  to  pochodzi  a 
cruce ,  bo  ci,  co  się  pisali  na  te  vyojny,  brali  krzyżyki 
z  rąk  kaznodziejów,  które  albo  na  ramieniu,  albo  na  pier- 
siach do  szat  nosili  przypięte.  Ustrz.  Kruc.  i.  praef.  KRU- 
CYFER  ,  a ,  m..  noszący  krzyż ,  ber  SrciiC;tragCT.  KRUCY- 
FIKS ,  a,  m. ,  obraz  zbawicielowy  na  krzyżu  ,  tai  Sriid^j, 
(cf  boża  męka);  Sorab.  2.  krucifix;  Vind.  boshja  martra, 
britka  mąrtra,  krishanik;  Bosn.  propetje,  raspetje,  ef  roz- 
piąć ;  Rag.  propetje ,  razpetje ;  Dat.  propelo ;  Croat.  rai- 
pelo  ;  Ross.  pacnaiie. 

KRUCZĘ,  cćia,  n.,  pisklę  kruków,  bflS  Jungc  ber  SJatien. 
Bóg   kruczęta    liche  karmi.  Zab.  13,    408.,  Rej.  Zw.  148. 

64* 


508 


KRUCZEK-KRUGOWY. 


KRUK. 


bo  gdy  się  wylęga  mJode  kruczęta  biaJe  są,  a  przeto  ich 
kruk  nie  karmi,  mniemając,  by  nie  jego  dzieci  by?y. 
Wróbl.  531.  KRUCZEK,  czka,  711.,  demin.  nom.  kruk, 
§.  aj  ctn  flcincr  JRaDe;  Ross.  BopoHenoKł.  Oczko  gdyby 
kruczek.  Teal.  43.  c,  19.  czarniuteńkie,  rol)eiifd)n.iQr5.  — 
g.  b)  Kruczki,  gatunek  gołębi.  Haur.  Sk.  127,  cinc  9lvt 
f(^n)ar5cr  Sniilicn.  —  §.  c)  iyiiana  kondlów  czarnych  domo- 
wych. Olw.  Ow.  111.  Czarny  kruczek.  Chmiel.  1,  582 
et  3,  cin  9fnme  bcv  fd/rcarjcit  ^aii^^iinbc.  —  g.  d)  Haczek 
kruczodziuby,  ein  frummer  ficiner  $nfcn ;  JRoss.  KpioKi,  Kpio- 
leKŁ,  KpyiOKi,  KpiOMeyHKŁ;  cf.  Gall.  le  croc.  Żelazko 
subtelne  kończasle  zakrzywione  na  kształt  kruczka.  Hipp. 
105.  Baczność!  broń  na  kruczek!  (słowa  komenderują- 
cego). Haw.  Nur.  253,  Snrabiiiertnfrn.  Kruczek  od  wę- 
dzidła. Teat.  20.  b,  05.  ©cbif&nfcti.  Kruczki  cyrulickie 
podwójne  do  trzymania,  rozczłonkując  trupa.  Cztriv.  Narz. 
58.  Kruczek,  haczek  do  botów,  /lag.  nazuvnik,  ©tieffl" 
tiofen.  {Hoss.  KpwMHjiKŁ  wyrobnik ,  hakiem  n.  p.  bosakiem 
pracujący).  —  *g.  e)  Czemu  urząd  kupujesz,  biedny  darmo- 
clilubie,  Przecz  te  kruczki  od  ciebie  tea  elektor  skubie! 
A/on.  Wor.  12  710/.  „malyaszki  abo  kruczki".  Mozę  to: 
kruczy  dukat,  na  którym  kruk,  jakie  kazał  wybijać  Ma- 
tyasz,  król  Węgierski,  eiii  3t(il)Ciibiifntni.  —  %  Malyasz, 
chłop,  kruczek,  wołoszyn,  zdrajca,  nie  był  godzien  córki 
Kazimierza.  Oiel.  416..  Gwngn.  200.,  lijss.  KpMMCKi)  wy- 
krętarz.  (KliUCZGANEK  ob.  Krużganek).  KRUCZODZIU- 
BY, a,  e,  na  kształt  dziuba  kruczego,  ral)Ciifd)iińl)cli(^t,  tnie 
cin  3}at>cnfd)iiabcl.  Łopatki  wypuszczają  z  siebie  dwa  po- 
ciągi, z  tych  pierwszy  tokiem  barkowym,  acromion ,  drugi 
kruczodziubym  lub  kotewka,  processim  coracoideus,  nazwa- 
ny. l'eri.  Cyr.  1.  53  e<  178.  KBUCZY,  a,  e,  od  kruka, 
Boh.  el  Slov.  krkawćj;  Sorab  i.  rapacźschi ;  Vind.  orlou, 
vranou ,  vranski;  Ross.  BopOHOBuii;  Eecl.  Kik.iiioBL  (cf. 
wroni),  jRnbcil  = .  Piór  kruczych  lotnych  używają  do  ry- 
sowania. Zool.  200.  Przepędź  wiek  kruczy  i  miej  lat 
przydanych  Tyle,  ile  masz  w  liczbie  swych  poddanych. 
Kthow.  505.  bardzo  długi ,  długowieczny,  tin  SKtibciuiItcr, 
fel)r  laiigcź  8cl)Cll.  Krucza  strawa !  tmprnbi  hominis  est 
oppellalio  vel  imprecalio,  praediittove.  malorum,  praeserUm 
post  morlein  sequnlurorum.  Cn.  Ad.  360.  (cf.  za  ten  uczy- 
nek godzien  psy  na[iaść  i  kruki.  Pol.  Arg.  231.),  \lnd. 
merha ,  merhatina ,  orlova  vranska  pasha  (cf.  mercha), 
Slfnbcnnnl  Kruczy  dukat  ob.  Kruczek,  ej.  Kruczy  dziób 
abo  kruczy  nos,  narzędzie  cyrulickie  do  rwania  zębów. 
Perz.  Cyr.%  191,  Czerw.  32,  ber  Stnbcnfdjiiabcl  jum  '3at)n= 
nuśrcipcn.  KRUCZYĆ,  ył,  y,  intrans.  niedok. ,  n.  p.  W 
brzuci)u  kruczy,  kluka ,  warczy.  Dudz.  20.  burczy.  Whd., 
ti  pnt,  fiuirrt,  niiniJdt  im  Saiidjc;  Carn.  kruliti,  plun- 
kam,  pluskam;  Hoss.  ypqaTb,  aaypMBTb,  npoyp'iaTb;  (npio- 
MiiTb,  ciipiomiTb  krzywić,  zakrzywić  na  hak).  Wiatry  po 
brzuchu  kruczą.  Oczk.  Przym.  297.  KRUCZENIE,  ia,  n, 
siibit.  verb.,  tai  ©lirrcil.  Placki  jęczmienne  trudne  do 
trawienia  ,  w  żywocie  zburzenie  i  kruczenie  czynią.  Syr. 
980.  Nnusea,  przykrość,  brzydliwość,  kruczenie  na  wą- 
trobie. jł7oo:.  kRUCZYN,  lierh.  Tr.,  ob.  Kruszyna.  (KRU- 
GLICA  ob.  Krąglica).  'KRUGOWY,  a,  e,'  n.  p.  Kaczka 
dwa  grosie,  kaczka  krugowa  trzy  ruble  groszy.  Stat.  LU. 


594.  (cf.  Ross.  KpyroBbiH  kręgowy,  kołujący). 
KRUK,  a,  m.,  Roli.  krkawec;  Slov.  krkawec,  hawran  (ob. 
Gawron),  f.  krkawćica;  Sorab.  2.  ron  (cf  wrona);  Sorab. 
i.  rapak;  Carn.  krokar,  orl  (cf.  orzeł),  uran,  (cf.  Carn. 
urana  <  wrona);  Viiid.  orau,  orci,  oreu,  vran;  Bosn.  vran, 
grayran,  grauran;  Slav.  gavran ;  Rag.  vrdn,  gayrdn;  Cro- 
at.  gauraii ,  kauran  ,  karyan  ,  krompach  ,  krumpach  ;  Dal. 
vran  ,  gravran ;  Ross.  BOpoHi ,  BpaHt  (KpiOKŁ  liall.  croc  « 
hak);  Eccl.  BpAiii,  (Epain,  Bopona  =  wrona),  rpaiŁ;  (jraec. 
nóija^ ;  Eccl.  rpaitaio,  liruec.  ynay.itai  crocilo,  krakać,  cf  grać 
n.  p.  o  psach  i  t.  d.  (cf.  iJJorfcr  1.  31  big.,  farnf,  rlifc), 
§.  1.  ber  9!obc,  corms,  corax ,  większy  od  wrony,  cały 
czarnoślniący  się,  żyje  najwięcej  ścierwem.  Zool.  200. 
Kruk  kracze,  kraka.  Dudz.  21.,  Bnnial.  J.  3  b.  Kruk  dra- 
pieżny kraka ,  kurczę  piszczy.  Toi.  Saul.  89.  Kruk  swym 
głosikiem  mierzienie  gogolał.  Papr.  Koi.  M.  3  b.  Stare 
przysłowie:  i  kruk  by  milczał,  więcejby  jadł.  Eraz  Jei. 
L  8.  alluzya  do  bajki  o  serze  przez  lisa  krukowi  wyłu- 
dzonym; cf.  si  tacuisses  philosophus  martsisses.  Uciekałem 
od  życia  mojego  poprawy.  Z  krukiem  wołając:  cras  cras, 
a  tak  wszystko  w  kawy  Poszło.  Kulig.  170.  (ob.  Kawa). 
Kruki  wieszcze.  Dnnial.  j.  3.  Kruk  niepogodę  oznacza, 
gdy  kracze  z  wieczora  lub  z  rana,  a  pogodę,  gdy  siedząc 
na  drzewie  ku  słońcu  skrzydła  rozciąga.  Ład.  H.  N.  83. 
O  dobrą  żonę  teraz  trudniej  ,  niż  o  białego  kruka.  Opal. 
Sal.  35.  (cf.  Prov.  Sorab.  2.  Zarne  ako  schwon ,  bćle 
ako  ron,  równo  ako  motele,  kschiwe  ako  reschetio;  czar- 
ny łabędź,  biały  kruk,  proste  motowidło,  krzywe  wrze- 
ciono :  sprzeczność,  niepodobieństwo).  Kruk  z  rodu  zło- 
dziej. Jabi.  Ez.  158.  Slov.  Zleho  krkawca,  zle  wagca;  cf. 
jaka  kokosz,  takie  jajko;  cf.  niedaleko  jabłoni  jabłko  pa- 
da; cf  rod.  —  Croat.  Kay  kauran  vali,  tomu  merha  fali; 
e  sguilla  non  iiascitur  rosa.  —  Wilk  wilka  nie  ujada,  ani 
kruk  krukowi  oka  nie  kluje.  Pilch.  Sen.  193.,  Sax.  Porz. 
147.,  Lub.  Roz.  209.,  Slov.  wrana  wrane  oko  ne  wiklu- 
ge ;  Ssrab.  2.  jedna  karwona  tej  drugei  tej  wozi  ne  hu- 
drapo;  Yind.  keda  yrana  vrano  pipie?  Rag.  et  Dal.  vran 
Yranicchja  okko  neizbija;  Croa/.  kauran  kaurami  ochi  ne- 
izbada;  fciiic  Srcilie  Iiatft  ber  niiberii  bic  Jliujen  mi;  (cf.  znają 
się  oni,  rozumieją  się;  zna  swój  swego;  znają  się,  jak 
złodzieje  w  jarmark).  Gdy  się  kruki  uganiają  za  jakim 
zwierzęciem,  najpicrwej  mu  oczy  yyykalają.  Ład.  H.  N.. 
83.  Będzie  on  wnet  kruki  pasł  swym  ścierwem.  Tward. 
\Vi.  151.  (cf.  krucza  strawa).  Slov.  Id'  kikawcow  past; 
abi  in  malos  corvos.  Uczynią  chłopca  z  młodu  dzięciołem, 
a  potym  albo  yyronie,  albo  krukowi  będzie  smaczny,  gdy 
kruk  bardzo  na  dzięcioły  waży.  Glicz.  Wych.  F.  5  Niech 
sobie  o  śmierć  nikt  głowy  nie  suszy,  Co  ma  być  krukom, 
ryba  ani  ruszy.  Żegl.  Ad.  41.  Łosk.  (c{.  co  ma  wisieć,  nie 
utonie).  Poclilebnicy  zbiegają  się  do  tych,  gdzie  czują 
co  wziąć,  jako  krucy  do  ścierwu.  Kosz.  Lor.  41  b.  Gdy 
krucy  latają,  zła  wróżka.  Pelr.  Hor.  2  //  4.  —  Nie  po- 
może krukowi  mydło.  Cn.  Ad.,  (cf  murzyn;  cf.  cegła;  cf. 
jaki  pies  do  kościoła ,  taki  z  kościoła ;  cf.  namaż  ty  go 
masłem  ,  przecież  on  śmierdzi  dziegciem).  Wronami  go 
karmiono,  a  krucy  go  zjedzą.  Rys.  Ad.  72.  (szalbierz,  obieś). 
—  §.    2   a)    Kruk   nocny,'  ptak    z  rodzaju    sów   leśnych. 


KRUKAĆ-KRUPA. 


KRUPIARZ-KRUPKA. 


509 


Ład.  H.  N.  83,  ber  'Ulaiftrabe,  bte  3?n^tciile ;  cf.  lelek ;  Carn. 
zbuk,  zhoCink,  zhofitel;  Vind.  kavran,  krampazh,  podhuika, 
nozlini  orel  ;  Ross.  KBaKBa.  —  b)  fig.  Włóczęga  nocny, 
ein  SJaĄtfdjtrarmcr ,  ein  SJaĄtrabc.  Gdyby  każdy  pracować 
musiał,  nie  byłoby,  jak  teraz ,  nocnych  kruków,  złodzie- 
jów. Haur.  Sk.  160.  Postrzegłszy,  że  gospodarz  umie 
łowić  kruki,  Myśli,  jakićjby  naprzód  sam  spróbował  sztuki. 
Pot.  Jvw.  164.  —  c)  Jeden  z  straży  marszałkowskiej,  po- 
licyjnej, ein  ^*oIi5eun.idd)tcr,  5?ac[)fit'nd)ter.  Ni  się  króla  boi, 
Ni  kruka  we  zbroi.  hor.  2,  140.  hniaż.  B\łem  potym 
Węgrzynkiem,  Turkiem,  wylykaczcm.  Laufrem,  krukiem, 
od  kruków  uciekłszy  tułaczem.  Treb.  S  M.  65  ,  Teat.  45. 
d,  70. —  d)  Kruk  wodny,  p/ane««  ogwH^cu?.  Klein,  wiel- 
kości kruka,  płvwa  na  wodzie,  w  nory  czvni  wielki  wrzask. 
Kluk.  Zw.  2,  525.,  Łud.  H.  N.  83,  ber  Śfllfcrmóe,  £d)liiiG< 
inbe ,  £ccrilbe. — Kruk  morski,  mergus  meignnser  Linn., 
bic  iaudigciiś ,  na  głowie  ma  czubek  koloru  ciemnozielo- 
nego, grzbiet  czarno  lśniący  się;  znajduje  się  przy  wiel- 
kich stawach  i  jeziorach.  Zool.  257.  —  e)  Kruk  morski, 
ryba,  sciaeva.  l'lin.  32,  11.  dlatego  tak  rzeczon ,  iż  kra- 
cze  jako  kruk.  Sienn.  516,  2)iecrfd)Qttcn ,  ciiie  Slrt  6ccrap< 
J)Cn.  —  §.  3.  Transl.  Kruk ,  źle  się  mówi  za  bak.  Dudz. 
51,  Ross.  KpioifB;  Gall.  croc  ,  ob.  Kruczek,  kruczki,  fiit 
§afcil.  Czeluśniki  powinny  być  opatrzone  krukami  do  za- 
wieszenia drzwiczek.  Ton..  43.  FSosak  jest  drag  długi, 
na  końcu  którego  jest  osadzony  kruk  i  dzidka  żelazna,  i 
tym  chwycić  i  odepchnąć  się  można.  Magier,  tl^kr.  — 
§.  4.  Gwiazdozbiór,  siedmgwiazd.  Tr. ,  bcr  9?ol;c,  ein  ©e= 
ftirn  mit  7  gtcrncn  unter  ber  3Bnge.  KRUKAĆ  Tr.,  ob. 
Krakać,  fradijcn.  KUUKAWKA,  i,  i,  oA.  Trukawka.  Cn.  Th., 
g.  a)  bic  Sfiiifleltnulie. —  g.  b)  Okrukawkaih  abo  sinogarlicach. 
Cresc.  589,  bic  Jiirtcltaiibc.  Turlur,  sinogarlira,  krukawka. 
Ur$.  Gr.  520.  KRUKI,  herb;  między  dwoma  mieczami 
złamanemi  żelaza  na  krzyż  zakrzywione,  w  polu  czerwo- 
nym. Kttrop.  3,  27,  ein 'SBappen.  KRUKOWATY,  a.  e, 
krukom  podobny,  ben  SRabcn  dl;:ili(^.  Kacermislrz  ten  i  habi- 
tem i  obyczajmi  krukowaty,  krukom  brat.  Uiik.  haz.  Ob.  L  b. 

*KRUMl'ER,  a,  m.,  (cf.  (Je.rm.  frcimpcln,  cf.  krępować),  ha- 
ftarz,  wyszywacz,  ber  9IuŹnaDcr.  Był  wybornym  stolarzem, 
krumperem  i  haftarzem  z  hiacyntu.  1  Leop.  Exod.  58. 
"KRUMPERSKl,  a,  ie,  n.  p.  Urobił  humerał  ze  złota, 
robotą  krumperską.  1  Leop.  Exod.  39,  2.  (hafiarską  3  Leop). 

KRUP!  odgłos  cl)rapowaty,  n.  p.  z  skrzypnienia,  ein  rnujer, 
rajfelnber  Jon.  Kołacę  do  drzwi,  aż  tu  krzyp,  krup,  krzyp, 
odm\kają  rygle,  otwierają  zamki.   Teal.  11,  124. 

KRUPA',  y,  i,  KRUPY,  G. 'krup ,  p/ar.,  {Boh  kraupa  (cf. 
krupice  kasza ;  Svec.  griipe  ;  Hutuj.  korpa  fin  jur) ;  Sornh. 
i.  krupy;  Sorab.  2.  krupi,  kschupi;  Yind.  griefs ,  pira, 
obdievan  jezbmen ,  toustomletje,  sdrob  ,  shiintra ;  /{osn. 
Kpyna,  Kpynna  ,  (cf  Gall.  gruau,  cruj;  (Hoss.  KpynHiia, 
KpyniiHKa  ziarnko  krupowe,  odrobinka,  cf.  Hoss.  ApynKJii 
kruchy,  łomny,  xpynHyTb  pęknąć;  cf.  chrupać;  cf.  fJehr. 
•■jn  rw/i/i  contundere) ;  bic  ®raiipc  jnm  6ffcn;  g.  1.  kasza 
abo  potrawa  ze  zboża  skrupionego.  Cu.  Th.  Łacińskie 
far  wykłada  się  wszelkie  zboże  zdrobione,  alDo  kruszone, 
jako  są  krupy,  prażmo,  albo  nowe  krupy.  Cresc.  181. 
Jęczmień  na  krupy,  gdy  do  pieca  piekarskiego  na  susze- 


nie wsypią,  przestrzegaj,  aby  w  wolnym  piecu  przesechł; 
bo  od  gorąca  wolnego  byłyby  czarne  z  niego  krupy,  i 
niesmakowite.  Haur.  Sk.  18,  ©crftengraiipcn.  Krupy  psze- 
niczne. Sienn.  220,  2iJci|(engrniipcn.  Krupy  owsiane  abo 
gruca.  ih.  219.,  Cresc.  166.  .Ctabcrgrii^C.  Tatarczana  kasza 
abo  krupy.  Syr.  1004.,  ffaur.  Sk.  416,  ^cibeforngraupcn. 
Zylne  krupy.  Syr.  914,  3?pggengraupi'n.  Perłowe  krupy, 
^'crlgrnupen.  Krup.  5,  53.  —  l'rov.  Czasby  u  komina  dru- 
giemu ,  a  przecie  stary  po  krupy  do  młyna.  Pot.  Arg. 
404.  —  g.  Krupy  robić,  mąkę  na  ciasto  rozczyniać.  X. 
Kam.,  einteigen.  —  g.  2.  Krupy,  {Boh.  kraupy;  Sorab.  i. 
krupe;  Crout.  krup,  krupe,  grad;  Dosn.  krupe,  gr^d, 
tuccja  (krupan  !  wielki);  flag.  grid,  kru()3,  krupizze,  kru- 
pili grandinare;  Slov.  krupy  ])rs\  graudnial ;  cf.  Boh.  kru- 
pe kropla)  =  grad,  ber  Ghmipeiilingel,  ber  ^aqń.  Boh.  kru- 
pobilj  gradobicie.  KRUPIARZ,  a,  m..  Bok.  krupaf,  g.  i. 
zamarz ,  stepkarz  ,  pisor,  który  jagły  ab6  krupy  czyni,  w 
stepach  oiłuka  i  w  żarnach  miele.  Macz-. ,  ber  ©rniipener, 
©rnupennnitler,  ®raupenmadKr.  —  g.  Który  krupy  przedaje, 
ber  ©rniipcnlifinbler.  —  2.  Kmpiarz,  krupka,  i,  m. ,  co 
krupkami  żvje,  pultiphagus.  Cn.  Th.,  ber  ©raiipencffer.  W 
rodź.  zV;i.vA-."'KRUPIARK'A,  Boh.  kruparka.  KUUPIASTY, 
a,  e,  KRUPl.MY,  g.  a)  na  kształt  krup,  od  krup,  do 
krup  zdalny,  ©raiipen  = ,  ©rniipcn  dbiilid);  (Uoh.  krupićny; 
Hoss.  np3'naHuri ,  KpyniiyaTbiii ,  KpynqaTijH  gruboziarnisty, 
KpynHhiM,  KpyncH^  gruby,  KpynHOBaTuH  grubowaly;  Bosn. 
krupan  mnguus,  (icerosusy  Tatarkę  jako  i  ryż  więcej  mie- 
dzy jarzyny  krupiaste,  aniżii  między  zboża  poczytują.  Syr. 
lOOi.  Sól  krupiasta  =  gradówka,  gefpttcn  Sals,  Siiriierfalj. 
Kru[iiasta  sól  morzem  bywa   przywieziona.   Herb.  Stał.  i  \^. 

—  Liszaje  jagiaste  i  krupiale  i  pomykMJące  się  a  ciało 
szpecące.  Syr.  244,  C)ir)'en  =  nnb  ®rniipcnjled)tc,  c'pir|'engefled)łe. 

—  g.  b)  Krupiasty  =  krurby,  chrupały.  Cn.  Th. ,  jErl)red)li(^, 
fpriibe.  KRUPIĆ,  ił,  i,  cz.  nieduk.,  (Skrupić  dok.,  qu.  v), 
5J.  a)  szrotować,  mleć  grubo  jak  krupy,  fdiroten,  grobmalcn, 
lilie  ©raupcn.  Krupić  się  [ob.  Skrufiić  siei,  w  krupy  się 
obracać,  ścinać,  jak  twaróg,  krochmal,  fi(^  grćiiipeln.  — 
g  b)  Krupi  się  =  giad  krupiasty  abo  krupy  padają,  C^  grfiu« 
pelt,  ingelt  nnc  ©rniipen.  Tr.;  Bug.  krupili;  Slov.  krupy 
prśi.  KRUPKA,  i,  in..  ob  Krupiarz  2;  g.  1 .  co  krupami  ży- 
je. Cn  Th.,  ein  ©raupcneffer. —  g.  2.  Krupka  na  głowie  « 
guzik  na  głowie  rostący,  uihermna.  Cn.  'Ih.  strupik  na 
głowie.  Wiod.,  ob.  krupiaste  liszaje,  baS  .f)ivfcngeflcd)te  auf 
bem  Sppfc.  — g.  3  Krupki,  G.  krupek,  plt^r.,  a)  ma- 
łe,, drobne  krupy,  ©rmipdK",  ©rduplcin;  Z?o/(.  krupka,  kru- 
pice. Perłowe  kru|iki  robią  się  w  młynach  od  umieję- 
tnych młynarzów,  ocierając  tak  końce  ziarnom ,  iż  się 
st.iją  okrągłe  jnk  szrot.  Kluk.  Bnśl  3,  264.  Z  tatarki  ro- 
bią się  krupki  drobne ,  u  nas  Krakowskie  zwane.  Kluk. 
Buśl.  3,  265.  Drobne  krupki  jęczmienne.  Krup.  5,  53. 
Krupki  bardzo  drobne  zowią  mączką  papinkowatą,  Sinbcr' 
brec,  kióra  więcej  niż  połowicą  od  gryzu,  a  mniej  miel- 
sza  od  mąki,  na  chleb  bywa  czyniona.  Dzieciom  ją  dają 
w  |iowiciu  i  st.irym.  Syr.  954.,  {nb.  Papinek,  Boss.  Kpyn- 
Maina  n;ijiiiielsza  mąka  pszeniczna;.  —  l'rov.  Krupki  mu 
na  podołku  smażą.  By^.  Ad.  55.  (doskwarzają.  dopiekają 
mu,  abo  może  też:    raki  piecze;.     Znowu  mu  psi  krupy 


&10 


KRUBKARZ-KRUSZEC. 


KR  U  S  zez  Y  NA  -KRUSZYĆ. 


zjedli.  Pot.  Syl.  282.  (cf.  kto  inszy  do  harapu;  cf.  spa- 
dło mu  z  grzanki).  —  b)  Trarisl.  Mafy  grad,  @raupenba= 
gel,  flciner  ipa^el  Tr.  —  c)  Krupki  cynowe,  3iiirujranpen, 
drobne  ziarna  krzysztaJokruszu ,  w  piaskach  abo  kamie- 
niach się  najdujące ,  skąpiej  dająee  cyny,  niż  sara  krzy- 
sztalokrusz.  Kluk.  Kop.  2,  192.  Krupka  żelazna.  SlBt# 
ra^m,  eifcimi^im ,  eifcnfcfemarjc ,  do  krupy  cynowej  podo- 
bna, mało  ma  w  sobie  żelaza,  ih.  219.  —  §.  4.  Krupka, 
herb;  dwie  lilie  białe,  nad  hełmem  lilia  jedna  między 
dwiema  trąbami.  Kiirop.  5,  28,  eiii  3Biippcn.  —  §.  5.  Kru- 
pka =krubka,  ob.  Krobka,  KRUBKARZ  >Krobkarz  ob.  Kro- 
bnik,  Krobecznik.  KRUPNIK,  a,  m. ,  a)  co  krupy  robi 
abo  przedaje.  Cn.  Th.,  ber  ©rfiupdcr,  Śraiipenma^cr,  ®rau= 
pciiMnMcr,  krupiarz,  Carn.  kashar.  W  rodź.  źfńsk.  Krupni- 
czka.  Syr.  952.  {Boh.  kraupnik,  stupnik;  Boss.  Kpynya- 
TKa  młyn  czyli  stępa  na  krupy).  —  b)  Krupniczek,  kru- 
pnik, supa  z  Ttrup.  Wiod.,  eiiie  ©raupenfiippe.  Dano  kru- 
pnik ryżowy  z  sztuką  mięsa.  Zab.  3,  109.  —  Gorzałka  z 
miodem  i  korzeniami.  A'.  Kam. ,  dli  ©etrnnf.  Ross.  Kpy- 
neHHKi,  KpyneHa  kołacz  z  krup  czyli  kaszy,  citl  ®ru|ifu= 
c^Clt.  —  §■  Krupnik  ob.  Krobnik ,  krobecznik.  KRUPiNY, 
a,  e,  do  krup  należący,  ©raupeil  = .  Wfod.  Kłóci  się  jak 
krupna  baba,  cf.  jak  baba  na  trecie. 
Pochodź,  liczykrupa  ,  skrupić. 

KRUSGANEK  ob.  Krużganek. 

KRUŚWICA,  y,  ź.  ,  miasto  w  wojew.  Brzeskim  Kujawskim, 
nad  Gopłem  jeziorem,  rezydencya  Piasta,  znajoma  baje- 
cznym Popiela  od  myszy  pożarciem.  Nar.  Hst.  3,  51., 
Krom.  45.,  Gwagn.  202.,  Dykc.  Geogr.  2,  50.  cf.  Sorab. 
2.  Kscliu^^chwiza  wieś  SraiiPriitf,  w  Luzacyi. 

*KRUSZCOUODNY,  a,  e,  'KRUSZECZNY,  kruszec  rodzący, 
w  kruszec  płodny,  metatlrcic^ ,  metallcrjeiicjcnb.  Amatunta 
kruszcorodna ,  foecundiis  melalli.  Z''br.  Ow.  250.  Kru- 
szeczua  Amatunta  ,  graoida  melalli.  ib.  260.  KRUSZCO- 
WY, a,  e,  od  kruszców,  mmcraliic^,  l^Jtiieral  = ,  6ij  =,  'Sit- 
łall  =  ;  Slov.  medenni  (cf.  miedziany)  ;  \'ind.  rudoviten,  rud- 
stven,  mcdenen  ;  Garn.  bronzhen;  Rag.  gvozdjen;  Ross. 
py4HbiB ;  Eecl.  py^HHCKift ,  npHHa4Jeacamiił  40  py4^  3e- 
MHUX'Ł  {ob.  RudaJ.  Kruszcowe  żyły  abo  kanały,  miejsca, 
w  które  materya  zgromadza  się  do  uformowania  minerału. 
Ład.  H.  N.  85.  Ziemia  kruszcowa,  ib.  Oprócz  pospo- 
litych wód  mamy  na  wielu  miejscach  w  naszym  kraju 
kruszcowe  wody.  Perz.  Lek.  264.  Wdk  kruszcowy,  ob. 
Wilk.  Szafran  kruszcowy,  ob.  Szafran.  Kruszcowy  gór- 
nik, kopacz;  kruszcowy  rzemeślnik,  co  kruszcem  robi. 
Cn.  Ta.  Komissya  kruszcowa.  Os.  Żel.  28.  KRUSZCZEC 
nijak,  niedok.,  kruszcem  się  stavvać,  Jlt  SWctaU  roerbeit. 
Rżane  dary  kruszcz.ily,  rh/ebunt.  Zebr.  Oiv.  271.  Ccf.  ka- 
mienieć). 'KRUSZCZEJSZY  oh.  Kruchy.  KRUSZGZYSTY. 
a,  e,  pełen  kruszcu,  miitcrolifc^.  Zrzódła  kruszczyste. 
Rog.  Dos.  1,  39.  KRUSZEC,  szcu,  tn.,  §.  a)  każda  rzecz 
kopalna,  która  inne  jakie  rzeczy  w  sobie  ma  ukryte,  tak 
ze  chyba  przez  szUike  od  niej  oddzielone  być  mogą,  tak 
sif  rozumie  kruszec  siarrzauy  .  ałunowy  etc.  W  ścisłym 
zaś  rozumieniu  kruszce  są  tylko  te  rzeczy  kopalne,  które 
w  sobie  ukrywają  metale'  abo  półmetale.  Kluk.  Kop.  2, 
133,  SKincral,  61:5;  Boh.  kow  ;  (cf.  Boh.  krusec  ob.  Kruch); 


Slov.  kow  ,  ruda  (cf.  ruda ;  cf.  kuć) ;  Yind.  bronz ,  ruda, 
medenina  ,  rudstvu  ,  rudovina  ;  Carn.  brom  ,  bron  ;  Croat. 
med  (cf.  miedź);  Rag.  gyozdje  (cf.  gwoźdź);  Slav.  lucs ; 
Ross.  et  Eccl.  Kpoyuikiik,  (lO^Aa.  Kruszec  solny.  Krom. 
261.  (cf  kruch).  Arszenik  jest  ruda  albo  kruszec.  Urzed. 
403. —  §.  b)  Metal,  SDJetafl.  Złota  przyjąć  nie  chce;  fen 
jej  kruszec  bynajmniej  swym  blaskiem  nie  łechce.  Teat. 
46.  b,  45.  Na  zfałszowa  nćj  monecie  choć  cecha  dobra, 
przecież  kruszec  ladajaki.  Mon.  72,  230.  KRUSZGZYNA, 
KRUSZCZYZiMA,  y,  z.,  Z  kruszców  (w  znaczeniu  1.)  wy- 
palają kruszczyny,  które  Łacinniey  metalla  rzekaja.  Sienn. 
256,  SKctnIl.  Słusznie  kruszczynami  zwać  możem ,  co- 
kolwiek z  kruszcu  pochodzi  ,  gdy  osobliwie  nic  mianuje- 
my, jeśli  złoto ,  srebro  abo  żelazo,  ib.  Wyki.  Najzacniej- 
sza kruszczyna ,  złoto.  Sienn.  258.  Miedź ,  kruszczyna, 
pożyteczna  na  rozmaite  naczy.nia.  ib.  351.  Blajwas,  blaj- 
giel ,  minią,  kruszczynami  zowiemy  przetoż ,  iż  od  kru- 
szcu swój  począlek  mają.  ib.  257.  Sposób  na  pozłacanie 
wszelakiej  kruszczyzny.  ib.  586.,  Steszk.  Ped.  304.,  Nar. 
Tac.  2,  389.  KRUSZEĆ  ob.  Kruchczeć.  KRUSZKI,  KRU- 
ZKI,  ek  et  ów,  plur.,  ^.  i.  q.  kryzy,  ob.  Krezy,  mesen- 
terium,  iai  ®cfri)|'e.  —  2.  Kruszki  cielęce,  inteslina  vi- 
tuli  friabitia,  bai  ®ef(^liiige,  bo  są  kruche,  sed  kryski, 
krezki ,  kreski,  krezom  podobne,  niekruche.  Cn.  Th.  Fi- 
brae  jecoris ,  kraje  a  końce  abo  kruszki  osierdzia.  A/acz. 
włókna,  ^ffent-  Policzyłby  kruszki  w  piersiach  się  świe- 
cące, fibras.  Zebr.  Om  149.  —  §.  Kruszki  białogłowskie 
ob.  Krezy  2i.  KRUSZLIWY,  a,  e,  łatwy  do  kruszenia, 
briicflig;  Bosn.  skarscivi,  skrrisciui ,  seto  se  mosge  skrri- 
sciti ;  Ecd.  Kpj^uiH.łihiii ;  Ross.  C0Kp3-miiTe.ibHiJii.  Nard 
świeży  wdzięcznie  woniejący,  wielkokorzenny  a  kruszliwy. 
Uried.  220.  KRUSZWICA  o'i.'Kruświca.  KRUSZYĆ,  "KRZYĆ, 
ył ,  y,  e;.  niedok. ,  skruszyć  dok. ,  kszyć ,  w  krszyny  czyli 
kruszyny,  odrobiny,  obracać,  drobić,  druzgotać,  fleill  ma> 
c&cit,  jcrbróifclii ,  jcrfiiirf^en,  sctmnimcn ;  Boh.  drtiti,  drtjm, 
drtjwam  ;  Carn.  krushiti,  krushem  ,  skruzhem  ,  skruzhiti; 
Croat.  kerham,  kerssera  (krusira  cribro ,  okrusujem  ro- 
tundo ,  cf.  okrążyć ;  kruh  panis)  ;  Bosn.  krrihliti ,  kersciti, 
krriscili ,  skrrisciti,  slomiti ,  karsciti ,  skarscitti,  skersciti; 
(Rag.  krtsati ,  izhvjellati  scindere  panem) ;  Ross.  KpoiiiHTb, 

KpOmy,    HCKpOlUHTb,    KpyuiHTb,  Kp3'ai3^,   COKpyiUHTŁ,  coKpy- 

uiaib  (=  2.  frasować,  gryźć,  smucić),  pyiuHTb.  Chleb  na 
tej  wyspie  robią  z  ryb  suszonych,  które  kruszą  abo  mielą. 
Boter.  2,  86.  Kanclerze  przy  pogrzebnych  zeszłego  króla 
ceremoniach,  pieczęci  swoje  kruszą.  Nieś.  1,  235.  Szczyp- 
ce cyrulickie  do  kruszenia  kamienia  w  macharzynie. 
Czerw.  29.  Lekarstwo  to  kamień  w  nerkach  kruszy.  Syr. 
297.  Saletra  miesza  się  łopatkami,  aż  się  pokaże  obró- 
coną niby  w  piasek ;  a  to  się  nazywa  kruszyć  saletrę ,  i 
kruszona  saletra.  Jak.  Art',  i,  57.  Gdy  kamień  czas  kru- 
szy, i  pług  kuty  z  stali  Czas  zetrze,  samych  rymów  cios 
śmierci  nie  zwali.  Hul.  Ow.  96.  Mury  z  kartanów  kru- 
szyć. Leszcz.  Class.  89.  Męstwem  wszystkie  wschodnie 
państwa ,  aż  do  Hiszpanii  kruszyli.  Sk.  Di.  522.  (zwal- 
czyli). Duńczyki  wielką  klęską  pobił,  i  ono  srogie  ich 
wojsko  skruszył,  ib.  838.  (poraził).  —  g.  Kruszyć  mięso  = 
kruchym  czynić.  7V.,  mflrbc  ma^cn.    KRUSZYĆ  się,  krzyć 


KRUSZYKAMIEŃ  -  KRUŻGANEK. 


KRUZKI  -  KRWAWNICA. 


5H 


się ,  recipr. ,  krupić  się.  Cn.  Th. ,  fid)  trScfcIn ,  jcrfflllcn, 
inbui)er\.  Suche  liście  się  kruszy.  P.  Kchan.  Orl.  I,  12. 
Gdy  w  rudzie, wiele  dziurek,  kawafy  Jatwo  się  kruszą. 
Os.  Zel.  45.  Że  mu  się  zaczai  kamień  z  wielkim  bólem 
kruszyć.  Dlatego  się  z  Józka  nie  może  poruszyć.  Hor. 
Sat.  193.  Krejdą,  gdy  się  przesadzi  śkło ,  lubo  będzie 
czyste,  jednak  pod  nożycami  krzy  sie  i  twarde  będzie. 
Torz.  248.  ih.  171.  KRUSZYKAMIEŃ,  ia,  m.,  ziele,  Phel- 
hndńum.  Syr.  1280,  ob.  Łomikamień,  aBicfenrmitC.  KRU- 
SZYNA, y,  ź. ,  §.1.  krszyna,  okruszyna,  odrobin.i,  Boh. 
krusy;  Sorab.  1.  kruschk;  Croat.  kiirhet,  kerhelek,  mer- 
vina;  Dal.  ukarsak ,  karssina  ;  \'i7id.  droblina;  Bosn.  krri- 
hat ,  iskriscka  ,  ulomak  ;  Bag.  karscina,  ukarscjak,  krixka, 
ukrixka ;  ( A'oss.  KpoiueBO  jarmuż  drobno  posiekany,  Kpo- 
luciHUH  drobniuchny),  fiu  Srodcl.  —  §.  Kruszyna,  Boh. 
kruśina;  Ymd.  Iramsa ,  franishnu  dreyu;  Sorab.  1.  pśowa 
yahodżina  ,  pśowodźina  ;  Ross.  KpyuiHHa  ,  BCibMbii  aroAU; 
fraiigula  ,  ter  ginilbaiini ,  inni  zowią  wilozyną ,  krzew  naj- 
piervyszej  wielkości;  drzewo  ma  biaJe,  lekkie,  kruche,  hluk. 
Bośl.  2,  55. —  g  2.  Kruszyna,  herb  ;  krzyż,  u  klóre^o  w  spo- 
dzie gwiazda,  hurop.  5,  55,  eiii  SBnrpcii.  KRUSZYNOWY, 
a,  e  ,  od  krzewu  kruszyna,  (Cauiliaiim  = ;  Z/o/i.kruśinowy  ; 
Ross.  KpyuiUHUbiH.      Kruszynowy    gaj    hoss.  npyiiiHHHBK3. 

'KRUTYŁEb,  łba,  m. ,  mózgowiec.  Tr.,  ein  Sc^roiiibelfopf, 
©rillcufanacr. 

"KRUWKl,  -KRUWCZEJSZY  ob.  Kruchy. 

'KRUZ ,  u,  m.,  {Boh.  okrauhljk  dzban  mleczny);  Vind.  kru- 
gla  ,  kórz,  yerzli ,  krausha  ,  gerzha  ;  Carn.  krugla  ,  yerzh, 
verzhin,  yerzhóu ;  Hutig.  korsó;  Croat.  korsol,  krugla,  stu- 
cza,  pehar  (<  f.  puhar);  Bosn.  verc,  yrric,  pilar;  Slav.  pe- 
har,  kupa ;  Hoss.  Kpy^Ka,  Kpy)Ke4Ka  (2.  karbona,  5.  mia- 
ra pfyiiów,  ósma  część  \yiadra),  flH40Ba ,  eH40Ba ,  CTona, 
Ky.irau-b,  CKy4ej!bHima ;  (cf.  Eccl.  Kpli,nM^o ,  Kopysia  kar- 
czma), Kpxvar'Ł,  ob.  Korczak);  Gall.  cruche;  Dan.  kruus; 
Svec.  krus;  Fmnl.  kruus;  Angl.  cruse ;  Hool.  kroes);  bcr 
Srug  junt  Jriiifcn.  Kruż  abo  czasza  uchata,  amphora.  Marz. 
(dzban).  Każ  też  starego  w  sporym  krużu  wina  Postawić 
na  stół.  Bor.  1,  50.  Kniaź.  Niósł  on  kruż  pozłocony  i 
kubki  przy  nim.  J.  Kihan.  Dz.  53.  Tytydzie,  ciebie  Gre- 
cy szanują  biesiadą  ,  Kruż  pełny  nalew.nją,  i  lepszą  część 
kładą,  bmoih.  U.  1,  201.  Wysłuchajcie  nas  bogi!  że 
\\ani  prosto  slużem.  Nie  chciejcie  ubogiego  stołu  gardzić 
krużem.  N.  Bum.  18,  585.  W  obie  ręce  porwawszy  kruż 
od  złota  spory,  chrosnął  go,  craleram.  Zebr.  Ow.  107,  ob. 
Krużlik ,  krużyk.  —  ^.  poet.  Ręce  Jezusowe  do  krzyża 
gwoźdź  przyszczepia  i  gwoźdź  \yiezi,  krużem  lejąc  rumia- 
nym   Krhow.  Boi.  81.  rana  krwawa. 

KRUŻGANEK,  KRUSGANEK .'KRUCGANEK,  KRUCZGANEK, 
nka,  ?n.,  z  Niem.  ber  Srcii^gaiiij,  5.  S.  iii  ben  Sllóftern; 
Boh.  oclioz;  Sorab.  1.  kólna,  kolnicżka  (cf.  kolnia).  Bor^ 
tici/s.  'krożganek,  przechodziniec.  Urs.  Gr.  190.  Ambit, 
krużganek  do  koła,  Cluniel.  1,  78.  Kryty  kurytarz  kla- 
sztorny, na  około  dziedzińca  wnelrznego  chodzący.  Ld., 
porticus,  peristgiiiim.  Cn.  Th.,  bcr  SaillcnflnttO.  Krucz- 
ganki  dają  się  dla  chłodu.  Budn.  Cyc.  12.').  Sadzawka 
Betzeda  miała  pięć  krużganków.  Leop.  Joan.  5,  2.  Sekl. 
ib.  (pięć  ganków.  Bibl.  Gd.),  przysionek,  kruchta.  Cn.  Th., 


bic  ^oDe,  M  5>or^miż.  Chodził  w  kościele,  w  krużgan- 
ku Salomonowym.  Leop.  Joan.  10,  22.  (w  przysionku. 
DM.   Gd.).    Po  kruczganku  chodził.  Odym.  Siv.  2,  E.  3  b. 

KRUŻKI  ob.  Kruszki. 

KRUŻLIK,  KROŻLIK,  KRUŻYK,  KRUZEK.  a,  m.,  KRUŻY-^ 
CZEK,  czka,  m,  demin.  nom.  kruż  =  g.  a)  dzbanek,  dzba- 
neczek,  ein  Mflelcfien ,  Mgel  jiim  Jrinfen;  Boh.  okrau- 
hljćek;  Bosn.  karcjagh,  krricjśg,  krricjagicch ,  vrric,  varc, 
verc,  bokarra;  Nung.  korso;  Carn.  kokolula;  Yind.  \er- 
zhik,  yerzhei,  gerzhiza;  Croal.  korsolich,  parenkza,  szra- 
blyiychecz;  Ross.  KpyuiKa ,  KpyHtKa,  (Kpy>KOKi  krążek), 
KyjraHem.  Dają  wierzycielowi  nikczemne  a  sprośne  rze- 
czy, aż  do  garnków  abo  krożlików.  Saj:.  Tyl.  91.  Żyje 
ten  dobrze,  któremu  ojczysty  Na  szczupłym  stole  świeci 
krużek  czysty.  Zub.  8,  219.  Którzy  mają  zepsowaną  śle- 
dzionę, mają  sobie  dawać  czynić  krużliki  zlamarysku,  a 


nich 


pija 


Urzed.    560.     Faryzeuszowie    pilnemi    byli 


koło  umywania  kubków  i  krużyków.  W.  Marc.  7,  4.  (ko- 
newek. Bibl.  Gd.).  Kielichów  i  krużlików.  Leop.  ib.  Kto- 
by  napoił  wns  krużykiem  yvody,  nie  utraci  zapłaty  swojej. 
Sekl.  Marc.  9.  „kubkiem  abo  kielichem".  —  §.  b)  Botun. 
Krużliczek  =  pączek ,  kielich  kwiatu  ,  ber  Mi)  eincr  231ume, 
bic  filnpfpf.  Pączek  narciszku  abo  krożliczek.  Syr.  1484. 
Slalnik  ziele  kwiateczków  drobnych  białych,  z  krużliczków 
wychodzących,  ih.  1277.  CKRIZOWATY,  a,  e,  —  o  adv., 
kędzierzawy,  frnu^.  Niektóre  owce,  zamiast  długiej  kru- 
żowatej  wełny,  włosy  mają.  Wolszt.  97,  ib.  100,  ib.  99.). 
KRUŻOWY,  a,  e,  od  krużu,  Snig  = ;  Boss.  KpyżKciHhifi. 
KRUŻYKOWY,  a,  e,  od  krużyka  ,  Mi^ń  ■■ ,  Ui  Sriigleilt 
betreffenb.  Cn.  Th.  Krużykowe  uszko. 
KRWAWIĆ,  ił,  i,  cz.  niedok.,  skrwawić,  okrwawić,  pokrwa- 
wić dok.  ,  krw ią  oblewać ,  krwawo  czynić.  Cn.  Th.,  blutig 
tnad)en;  Boh.  krwawiti,  krwaceti ,  zkrwawiti;  Sorab.  i. 
krawu;  Sorab.  2.  ks(hawisch;  (Yind.  keryarili ,  erdezhu 
storili  =  czerwienić);  Croat.  keryariti,  keryarim;  Rag.  kar- 
vaviti ;  Bosn.  krriuayiti,  okrrivayiti ;  Ross.  KpOBaBiiTb,  OKpo- 
BaBMTb,  OKpoeeHiiTb.  Szczypać  go  i  krwawić  tak  długo 
kazał,  ażby  się  Chrystusa  zaprzał  abo  umarł.  Sk.  Dz. 
864.  (ob.  Pokrwawić,  zakrwawić).  Po  okrwawionych  dro- 
gach. Przyb.  Mili.  189.  KRWAWNE,  ego,  n.,  stibst., 
Za  złym  zwyczajem  woźnych  było  zaclio\yano,  iż  gdy  do 
którego  na  drodze,  abo  gdzie  indziej  zabitego,  bywali 
wzywani,  onego  złupiali  z  szat,  w  których  był  zabit  pra- 
wem swym,  które  krwaw ne  zwali.  Herb.  S.'ut.2^5.,  Yol. 
Leg.  1,  27.  a.  1547.  Hi  23Iiitrcdit,  ber  Sliitlohi  bcr  ®e= 
rirf)tśfro|)iie.  KRWAWNICA,  y,  i,  g.  1.  Lythrum  Linn., 
rodzaj  rośliny,  rośnie  u  nas  wszędzie  przy  wodach ,  w 
lekarstwach  ściąga,  goi,  i  biegunkę  zastanawia.  Khii!.  Dykc. 
2,  106.,  Jundz."'256.  ber  2l!eiberid{  braune  fficibcrid);  Ross. 
BepóoBHiiKi ,  n.iaKyirb.  —  "(J.  Krwawnica,  jątrznica,  ki- 
szka krwią  nadziewana,  bic  33Iutn)urft;  {Buh.  dudjk  ,  kre- 
wnice;  Yind.  kervayiza,  kervaya  klobala;  Bosn.  krriua- 
yica ,  diuenica ;  Sluv.  kervenica ,  Croat.  kervayicza).  — 
g.  2  a)  Krwayynica  =  żyła  nicbijąca  ,  bic  Sliitnber.  Po 
odart('j  skórze  pokazały  się  krwią  ociekło  żyły,  i  bez 
skóry  krwawnicę  (uenae)  drgały.  Olw.  Ow.  255.  —  b) 
Krwawnicę,    to  jest,    końce   żyłek,    które  są    w  stolcu. 


512 


KRWAWNIK  -  K  R  W  A  W  O  P  O  T. 


KRWAWORURINOWY  -  KRWAWY. 


Sienn.  191,  bic  Slcftc  ber  <).hil'3abcr  am  SOiaftDarm ,  bie  golbnc 
SUbcr,  arteria  huemonhoidulis.  Końce  iyl,  klóre  są  w  stol- 
cu prawie  około  jelita  zowią  krwawnicę,  ib.  54.  broda- 
wki żylne  w  wychoiizie.  ib.  Hej.  —  c)  Metonym.  Krew, 
która  zadem  idzie,  zowią  haemorrhoides  ,  to  jest  krwawni- 
cę. Sienn.  18,  bcr  gliig  "bcr  golbiicn  Slbcr,  bie  golbiic  9lDer, 
aM  ^lrallfb^it;  Sorab.\.  kreiniea  ,  krewecźeni ;  Bosn.  kar- 
vavnice,  krrivavite,  scjguli;  \'ind.  kervavize ,  kervitok; 
Rag.  karvavizze;  Ross.  noMewyii.  Cieczenie  krwawnic  niemo- 
cą żydowską  zowią.  5ie»".  4U1.  Sok  lego  ziela  krew',  która 
stolcem  wychodzi,  to  jest,  krwawnicę,  zastanawia,  ib.  123., 
Gdy  któremu  człowiekowi  krew  idzie  zbytnia  stolcem,  zowią 
krwawnicę,  ib.  16.  ŚlesJi.  Ped.  414.  KRWAWNIK,  a,  m^ 
[Bosn.  krrivnik;  Croat.  ki;rvnik;  Slav.  keryolok,  kervolja  =  kat, 
męczyciel,  tyran,  krwoierca).  |.  1  a)  kruszec  cię/.ki , 
którego  cetnar  daje  80  funtów  żelaza ,  Slutftciit ,  ©laśfopf. 
Kluk.  Kop.  2,  215.  {Uoli.  febrjćek  ;  Ąlorav.  źebrjćek  ;  Sorab. 
1.  krawne  kamen;  Cu/h.  kryvnek  :  floss.  KpoBOBHKiJ. — 
b)  ©aiiiii'!,  klejnot,  abo  zupełnie  abo  przynajmniej  wpół 
przeźroczysty,  lóżnego  cielistego  koloru.  l\liili.  Kop.  2,46, 
(Ross.  KpoDaBiiHŁ  zielony  jaspis  z  czerwunemi  paskami). — §. 
2)  Dolan.  Krwawnik,  millefolium  lerreslre ,  JailfenbMatt , 
©nrbciifraiit ,  @d;afijorbc ,  lok  zbytni  krwi  z  nosa  abo  ust, 
sok  z  liścia  tego  ziela  zawściąga.  Syr.  600.,  Uned.  214., 
Kluk.  Rośl.  2,  251,  Sorab.  i.  krawnik ;  Bosn.  kugni  rep, 
trator;  Ross.  aama,  KaiuKa,  nepcmiaa  Tpasa ,  óapsaiHHKŁ. 
Krwawnik  wodny,  Croat.  sznelyak,  SBaffcrfcildjel ,  Saffcr' 
gnrl) ,  służy  do  gojenia  ran.  Syr.  607.  Krwawnik  cutlzo- 
ziemski,  splywacz  abo  pJywacz,  siraliotes  ai]i/aticus ,  frcill= 
be  SBalfciijarbc ,  3Ba|Tcrfcndjcl,  Sorab.  1.  relwicźka  ;  tok  krwi 
zawściąga."  ii.  609,  bie  SSaffcrfcbcr.  Krwawnik  inakszy , 
co  krwi  rusza.  Cn.  Th.  ijramcn  aculeatum ,  dactylus.  I'lin. 
24,  19,  miU]:ni.  KliWAWNY.  a,  e,  od  krwi,  Sluts 
Ross.  KpOBaHhiii,  KpOBeHutt.  Krwawne  lekarstwo,  quod 
cruento  tulncri  imponitur ,  sistendo  sangidni.  Cu.  Th.,  cilt 
bliitftillcnbca  aSittel.  ob.  Krwawne  stibst.  KR\WX\\0  adverb., 
Boh.  krwawne,  krwią  oblane,  lililti(j.  Nie  tak  sie  krwa- 
wo w  służbie  bozkiej  służy,  jak  czasem  potrzeba  w  słu- 
żbie świata.  Lach.  Kaz.  1.  41.  tran.d.  aż  do  krwi  z  wiel- 
ką trudnością ;  mit  foiicrn  bliitigcii  oc^mcipc ,  bii  au\i  23Iut. 
Musiałem  krwawo  z  niewolnikami  pracować.  Zab.  1,  183. 
Przyszło  mi  się  krwawo  i  pocić  i  nużyć.  Teat.  46.  d,  29. 
Za  swój  krwawo  zapracowany  grosz.  Zab.  13,  195.  Lo- 
tne grzmoty,  przy  błyskawicach  krwawo  wyjaśnionych. 
Wad.  Dan.  50.  jak  krew'  czerwono ,  btutrpt^.  'KRVVA- 
WOBITNY,  a,  e,  aroybitny,  frifijcrif^.  Ktoby  znał  Gre- 
ckich mężów  krwawobitne  dzielności,  by  icli  Homer  wier- 
szem swym  nieśmiertelności  nie  zalecił?  Stryjk.  praef. 
KRWAWOCIEZKI ,  a ,  ie ,  n.  p.  Krwawocieżka  praca  rol- 
nika. Pries/r.' 145.  blutfmicr.  KRWAWOĆZERWONY,  a, 
e,  —  o  adverb.,  krwiobarwnv,  w  czerwoności  do  krwi 
podobny,  blutrot^,  Yind.  kerverdezh.  KRWAWOOKI,  a, 
ie,  oczu  krwawych,  blutaiigig ;  Eccl.  KpoBOomiTUH.  KRWA- 
WOPŁODNY,  a,  e,  krwawy,  blutig,  Ślut  erregenb  Pber  Dcr> 
flicPenb.  Krwawopłodna  praca  w  Isimu  zawodach.  Hor. 
2,  211.  KRWAWOPOT,  u,  m.,  pocenie  się  krwią,  pot 
krwawy,  ber  Slutft^roeip.     Któż    cię  takowym 'ciężarem  do 


ziemi  przycisnął,  że  sie  krwawopotem  myjesz?  Bioti'. 
Raź.  65."  KRWAWORLBINOWY,  a,  e.  uni  filutrot^en 
Subin.  Słupy  smaragdowe,  stojące  na  podwalinach  krwa- 
worubinowych.  Leszr.i.  Cluss.  6.  KRWAWOSOK  ,  u,  m., 
drucaena  draco  Linii.,  einc  Slrt  ®ra(^enbaum ;  gatunek 
smokowego  drzewa,  rośnie  w  Indyach.  Gdy  sie  na  wio- 
snę kory  na  tej  roślinie  ponarzynają,  płynie  z  nich  sok 
czerwony,  który  zgęstwiony  kupujemy  do  pokostów  i  le- 
karstw, pod  imieniem  smoczej  krwi.  Kluk.  Dyk.  1,  195. 
•KRWAWORAN.\Y.  a,  e,  raniony  do  krwi,  Mutriiiiftig , 
Yind.  kervavoranen ,  kervaviten,  pokervaulen.  KRWA- 
WOTOK  ob.  Krwotok.  KRWAWOŻEliCA,  y.  m.,  żarłok 
krwi,  bcr  Slllt&Ulib,  ciii  Sliltfrcjfcr,  Bosn.  krrivnik;  Croat. 
kervnik;  Slav.  kervolok,  kervolja ;  /?oss.  KpoBonpo.inTem ; 
Ercl.  Kp'ŁBonHHi|.i ,  KpiEon;^hi|h.  Polilem  krwawożerca , 
który  ludzie  jadał.  Znnor.  275.  Lew  krwawożerca.  Hor. 
2,  222.  Kniai.  Wilk  krwawożerca.  Nar.  Di.  1,  107.,  Zab. 
i,  181.  Człek  się  na  świat  nie  rodził  dla  rzeźby  swych 
braci ,  Nie  ma  kłów  krwawożercy  lwa  w  srogiej  postaci. 
Zab.  12,  175.  Nagi.  KRWAWÓŻERNY,  a,  e,  Mon.  73. 
595.  chciwy  krwi,  blufbiirftig ;  Slov.  krwożjżniwy;  Yind. 
kervishein  ,  kervisheln  ;  Ross.  KpoBOHOJKAymiB,  KpOBOa;a- 
4Hbił1;  Eccl.  KfiiEOUA''"'''-  Krwawożernym  jestem  Eccl. 
KpoBonincTByEO.  KRWAWOZERNOSC,  ści,  z'.,  chciwość 
krwi ,  SlittDiirftigfcit ,  Sliitbiirft.  Ross.  KpoB0S4eHie  ,  Kpo- 
BoniiiticTBO,  KpoBOnpoJiirie.  KRWAWY,  a,  e,  Boh.  et 
Slov.  krwawy;  Yind.  kervau ,  okervaulen ;  Sorab.  1.  kra- 
\vć;  Croat.  kervau ;  Dal.  karvau;  Bosn.  karvav ,  krrivav; 
Rag.  karvav;  Boss.  KpoBaBufl ,  itpoBaei,  KpOBOHuB,  iipo- 
BHHhiM,  KpOBeiiocHUn,  KpOBOnpo.KiTHuH.  —  a)^ode  krwi, 
krwawny,  331iit«.  Żyły  krwawe.  Krup.  1,  17.  Żyła  krwa- 
wa krew'  rozpruszoną  po  całym  ciele,  znowu  do  kupy 
sprowadza.  Perz.  Cyr.  1,  48.  (oppos.  pulsowa).  Żyły 
krwawej  otwieranie' krwi  puszczanie,  ib.  155.  Zatkanie 
krwawe  czyli  krwawa  kiła,  hernia  laricosa,  przeszkoda 
przechodzeniu  krwi  w  żyłach  krwawych  naczyń  nasien- 
nych uczyniona.  Perz.  Cyr.  2,  258.  bie  Slutiwjłopfung , 
Slutbeulc.  b)  Pokrwawiony,  krwią  pomazany,  ze  krwią , 
bllltig,  mit  Shit  befledt.  Stolce  krwawe  mogą  być  cza- 
sem śmiertelne.  Krup.  5,  496.  Krwawa  biegunka,  czer- 
wonka, {Slav.  kervogriz).  Niewiasta  ta  cierpiała  krwawą 
chorobę.  1  Leop.  Malh.  9,  20.  {ob.  Krwotok,  płynienie 
krwią).  Haftowanie  rany  igłą,  nazywa  się  krwawym. 
Perz.  Cyr.  2,  1 45.  oppos.  suche.  Krwawy  nóż ,  miecz. 
Ld.  Jeśliby  ząb  pchnięciem  był  złamany,  tedy  się  to 
nie  ściąga  do  niepolężności ,  ale  za  krwawą  ranę  bywa 
miano.  Chei.  Pr.  175.  cinc  Shiłroimbe ;  z  rozlaniem  krwi, 
Wutig,  mit  Slutocrgie^eii.  Rzecz  krwawa,  za  co  gardłem 
karzą.    Siat.  Lit.  149.     Gdyby    szło     o  uczynek  krwawy, 

o    zabójstwo ib.  15.     Gwałt  taki,   co  niesie  za  sobą 

winę  krwawą.  Stat.  Lit.  15.  Krwawa  wojna.  Mon.  66, 
147.  Pierwszy  Władysław  pod  Byczyną  o  Polską  ko- 
ronę szaniec  krwawy  stawiwszy,  przeciwnika  zraził.  Tward. 
VVV.  4.  —  g.  moralnie  Krwi  pragnący,  krwawożerny, 
blutbiJrftig.  Mężem  krwawym  i  zdradliwym  brzydzi  się 
pan.  W.  Pi.  5,  8.  Wyście  lud  zrobili  drapieżnym  i 
krwawym.  Gas.  Nar.  1,  233.     Człowiek    krwawy,    który 


KRWIASTY-KRWOTOK. 


KRYBRA-KRYG. 


515 


rozlewa  niewinnie  krew'  ludzką ,  albo  który  prześladuje 
człowieka  niesprawiedliwie,  albo  który  rozekrwawia  czy- 
je serce.  Wrób.  9.  (cf.  krwawozerca).  Pe/no  tam  ętó- 
wników,  nie  usłyszysz  nic,  jedno  słowa  krwawe  albo 
plugawe.  Groch.  W.  565.  Zkądie  im  ta  pyszna  mowa , 
A  przeciw  mnie  krwawe  słowa?  fiyb.  Ps.  26.  groźne 
krwią,  czyli  morderstwem,  mijibcvif(^ ,  bro^cnb.  Wyszedł 
ztąd  krwawą  przez  ciebie  obciążony  obelgą.  Teat.  2,  101. 
(okrutną,  nieznośną,  śmiertelną).  —  g.  Iransl.  Krwawa 
praca,  krwawy  pot  =  rozkrwawiający,  arcycięzki ,  mozolny, 
dokuczający  do  krwi,  liliitfaiier,  bIiitfd)H)cr ,  bittcr ,  fĄmerj' 
li(^.  Za  jego  znaczne  i  krwawe  zasługi.  Vot.  Leg.  2, 
1699.  Zalewają  robotnika  czoło  krwawe  poty.  Zah.  14, 
486.  Krwawy  pot  leje  się  ze  mnie.  Teat.  18.  b,  25  (ob. 
Krwawo[iotj.  Krwawe  łzy  =  gorzkie  ,  bittcrc  Jlirmictt.  Krwa- 
we tam  łzy  wylewały  płaczliwe  maiki.  Patrząc  na  dzia- 
tki, Klóre  gwałtem  dać  musiały  na  mięsne  jatki.  I'ieśn. 
39.  Krwawe  łzy  z  oczu  leją  w  okrutnym  więzieniu. 
Paszk.  Dz.  65.  Ledwo  mi  krwawe  łzy  nie  idą  z  czoła. 
Zub.  15,  269.  Krwawemi  łzami  ich  opłakiwać  potrzeba. 
łiiok.  praef.  —  §.  Krwawy  >  koloru  krwawego  czerwone- 
go ,  krwawoczerwony,  w  czerwoności  do  krwi  podobny, 
Wiltrot^ ,  n.  p.  Krwawe  korale  miedzy  się  błyszczącemi 
wstydzą  szmaragdami  po  cedrowych  połogach.  Tward. 
Wl  148.  —  JJ.  'Krwawa  kompleksya  <  krwista ,  ciii  blilt' 
rctc^e  6.  'KRWI ASTY  ob.  Krwisty.  KRWIOliARWNY, 
a,  e,  llutfdrbij.  Krwiobarwne  skrzele  smoków.  A.  Krhan. 
37.  krwawoczerwone.  KRWIONOŚNY,  a,  e,  liliitfii&rciib. 
Krew'  w  ciele  zwierzęcym  płynie  w  rurkach  ,  które  się 
nazywają  naczyniami  krwionośncmi,  vasa  sunguifera.  Zool. 
7;  Hoss.  KpoBeHOCiihiM.  KRWISCIAG,  u,  m.,  saugtiisor- 
ba  Linn,  33fd;i'rbliime,  rodzaj  rosimy,  bydłu  przyjemna 
paszą.  Kluk.  Uykc.  3,  49.  Jundz.  158.  KRWISTY,  'KRWIA- 
STY,  a,  e,  —  o  adiierh.,  pełen  krwi  ,  obfity  w  krew' , 
tlutrcit^ ,  DOllMiitig.  Boh.  krewnaly,  Yiiid.  kcrvipoun  .  kriji 
poun,  kervoliiLn,  kervalin  ,  kcrvovilen ;  ftag.  karvni ; 
Hoss.  KpoBHCTbiH ,  MHOroKpoBHbiH.  Osoby  krwiste,  ma- 
jące krew'  obdlą ,  geslą,  leniwie  krążącą,  bardziej  po- 
dlegają pokusom,  mż  owe,  które  mają  krew'  rzadką. 
Boh.  Dyiib.  358.  Człowiek  s<inguineus  ,  *krwiasty,  ma 
paznogeie  czerwone.  Sak.  Probl.  114.  Hag.  karvnik,  ob. 
Krewnik.  KRWISTOŚĆ,  ści ,  i,  obfitość  krwi,  ber  Uc^ 
SerfliiP  nn  SBliit,  bie  SScHWiitiijfcit.  Boh.  krewnatost;  Ymd. 
knjipouriost,  keivovitiiost,  keiv;itnost ;  Hoss.  MHOrOKpOBie. 
KRWOTOCZNY,    a,    e,  ic   adrnh..    krwotok    cierpiący, 

ben  Slutfliig,  Sliittiaiig  l>nbciib.  Cu.  n.\  Boh  krwotoky; 
Ross.  KpoBOTomibiii,  KpBOioiiHBhiii.  Krwotoczny  jestem, 
krwotok  cierpię  /i<< /.  KpoBOTomo  Krwotoczna  żyła.  Tr. 
'krwawnicę,  bie  golbiie  JlDcr.  Krwotoczna  xcii.  niewia- 
sta, miesiączki  m;ijaca.  Tr.  bic  ba^  SOJoiintIid)c  ^nt.  KRWO- 
TOK, KRWAWOTOK,  u.  m,  Bob.  el  Shu.  krwotok; 
Sorab.i.  krewoiźecżeni ;  V((i(/.  kervilok,  kervavizi! ;  Croat. 
kervotok,  keryotochie,  kcrvotocliina ;  Hng  karvotocje; 
Bosn.  karvotocje,  krriyotocje ;  Hoks.  KpoBOreieHle  ;  pły- 
nienie,  czyli  tok  krwi.  Diidz.  42.  ber  33hitfiiip ,  Slutgang. 
Niewiasta,  która  krwotok  przez  dwanaście  lat'  cierpiała. 
W.  Mallh.  9,   20.    (płynienie   krwi.   Btbl.  Gd.)  Krwawolok. 

Słownik  Lindego  wyd,  9.  Tom  If. 


W.  Post.  W.  2,  323.  Kane.  Gd.  71.  Dziewięć  miesięcy 
będąc  brzemienną,  wyciekło  z  niej  krwi  dwadzieścia 
funtów;  porzucała  się  temu  świętemu,  zaraz  ustał  on 
krwotok.  Wys.  Ign.  152.  Krwotok  przez  stolec  <  krwa- 
wnicę, złota  żyła,  bie  golblte  3lber,  haemorrhois.  Mon.l^, 
589.  Krwotok  niewieści  miesięczny  ■■  miesiączki ,  czasy, 
kwiaty ,  iai  SKonntlic^e.  Krwotok  z  nosa.  Cn.  Th.  Slut. 
fłurj.  Gdyby  się  zbyteczny  z  nozdrza  stawał  krwotok, 
jak  go  zatamować.  Krup.  5,  460.  ^eftigcś  9?afeiiDIutcil. 

'KRYBRA,  y,  ź.,  n.  p.  Nie  zasłużyłem  na  taką  krybrę  zda- 
nia w  narodzie  wolnym.  Gaz.  Nar.  1 ,  90.  z  Łac.  cri- 
brare;  krytykowanie  zbytnie. 

KRYĆ,  ył,  yje,  act  niedok. ,  skryć,  ukryć  dok.,  (Boh.  kryti; 
Slov.  skrywam  ;  Sorab.  1.  krycź,  krćyu;  Sorab.  2.  kschisch; 
Carn.  kryti,  kryem ,  skryti,  skryem,  skryvam;  Yind.  kri- 
ti  ,  krijem  ,  skrit,  skrivati  ,  okrivati,  sakriti,  sakrivati; 
Crofl^.  skrili ,  zkriti ,  zkrivam  ,  szkriti ,  szkri'vam  ;  fia^.  kritti, 
skritti ;  Bosn.  kritti ,  skritti ,  sakritti ,  (  krileiti  protegere, 
krilo  =  skrzydło  ,  łono) ;  Hoss.  KpuTt ,  KpuK) ;  Grace.  >crjv7it(o; 
Hebr.  ,~i"ip  kerah  coniigtiavU,  texuil);  zasłaniać  od  wido- 
ku, żeby  nie  widziano,  bebetfcii,  oerfłetfeii,  Berbergcii,  Ber< 
^elilen.  ..Czego  się  wstydzimy,  to  radzi  kryjemy.  Cn.  Ad. 
127.  Nie  chciałpm  dzieła  pod  korcem  ukryć.  Mon.  69, 
520.  —  Kryty,  nakryty,  gebecft,  bebedt.  Sam  jeden  tyl- 
ko był  w  kolasce  krytej.  Teat.  37,  209.  KRYĆ  się  re- 
cipr.,  zasłaniać  się  od  widoku  ludzi ,  nie  dać  się  widzieć, 
schować  się,  fid^  tjerbergeti,  »erfteifcn.  W  cichy  kącik, 
gdy  się  skryję ,  Wdzięcznej  swiebody  zażyję.  Bardz.  Trag. 
310.  Kryje  się  przed  nim,  jak  pies  przed  muchami.  Cn. 
Ad.  368.  Kto  się  kiyje ,  ten  się  boi.  Chrośe,  Fars.  280. 
Kryje  się  z  tym  ,  jak  nie  wiem  z  czym.  Cn.  Ad.  567. 
Cbrześcianie  nie  kryją  się,  ani  tają  z  wiarą  i  z  wyzna- 
niem swojem,  ale  jawnie  się  do  słowa  bożego  ożywają. 
Dambr.  557.  Z  uczonemi  swemi  kryją  się  pismami ,  pó- 
ki ich  potomność  nie  odkryje.  Zab.  15,  64.  Jakub.  Wie- 
szają instrumenta  swoje  po  ulicy  ,  Nie  kryją  się  z  robo- 
tą dobrzy  rzemieślnicy.  Pot.  Pocz.  66.  Kryjże  mi  się 
z  nim  do  krzaku  gęstego.  Past.  Fid.  81.  KRYCIE,  KRY- 
CIE się,  subst.  terb.,  bnś  3>crfte(Iett ,  3^crt»ergcii.  Ma  dya- 
bła  w  kryciu ,  a  dwóch  w  nosie.  Hys.  Ad.  39.  (skryty 
złośnik). —  §.  Krycie,  dach,  pokrycie  domowe,  ba^Sfl^J 
Boh.  kryt,  krylba,  krów;  Sorab.  1.  krew,  tżecha  (cf.  strzecha); 
Croat.,  Bosn.  krov;  Ross.  KpoB.ia;  Eccl.  KpOBt ,  noKpoBi 
(cf  pokrowiec).  Budowania  w  tym  kraju,  nie  mają  żadne- 
go krycia  albo  dachu.  Hadz.  Warg.  95. ,  /6.  36.  cf.  szczyt. 
Pochodź,  kryjomo  ,  kryjomką  ,  kryjoiny,  kryjówka  ;  'kry- 
wać;  kret;  dokrywać ,  dokryć ;  nakrywać,  nakryć,  nakry- 
walny,  nakrywka;  okrywać,  okryć,  okrycie;  odkrywać, 
odkryć,  odkrycie,  odkryły;  pokrywa,  pokrywać,  pokryć, 
pokrycie,  pokryły,  pokrowiec ;  przekrywać,  przekryć ;  przy- 
krywać, przykryć,  przykrycie,  przykryty,  przykrywka;  skryć, 
skrycie,  skryły;  skrzydło,  skrzy dlasly  ;  skrzele;  zakrywać, 
zakri/ć ,  zakrycie,  zakryły;  2)  skarb,  cf.  deriv. 

KRYCET  ob.  Świszcz.  KRYCZOT  ob.  Krzeczot. 

•KRYDKA  ob.  Kretka. 

KRYG,  u,  m. ,  KRYGI,  ów  plur.  Krygowa  uzda,  krygo- 
we   wędzidło,    (cf.     kręgi,     krąg),    ber    Srcc^jaum.     Lu- 

65 


514 


KRYGA-KRYJÓWKA. 


KRYŁÓW-KRYNIEC. 


pała  Poloni  rocant  krygi.    Urs.    Gr.    321.    Uzdy  są    roz- 
maite ,  judne  proste ,  drugie  krygowe.  Cresc.  522.    Zrze- 
biec,  by  na  starość  nie  miota/,  w  uździe  krygowej  niech 
chodzi.  Rej.   Wiz.  89.     Wprawię  kolca    w  nozdrze  two- 
je,   a  kryg  w  gebe  twoje,   i  obwiodę  cie.   Hadz.  Jes.  37, 
29.    i  Leop.  ib.\   \V.    Post.   W.  2,  291.  '(wędzid/o.  Bihl. 
Gd).  WJożę  kryg  w  paszczękę  twoje.  1   Leop.  Ezech.  38, 
3.  (munszluk  w  gębę  twoje.    3  Leop.).  Sorb.  1.  rezadwo ; 
F(/!rf.  klema,  oistra  bersda,  shvalu,  oisiro  bersdalu ;  Bosn. 
sgyallo ,  koje  se  stavglja  kognu  u  usta.  —  fig.  et  łransl. 
Zawzdy    potrzebuje ,    aby  byl  dzierźan  na  tym  krygu ,  bo 
bardzo  bujny  ten  osieł,    cinlo  nasze,     gdy  mu  dosypują 
tych  doczesnych  swowolności.   Rej.  Post.  I  i  1.  —  W  kry- 
gi =  w  kręgi,  w  kleszcze,  im  ^aumi  ^alUn,  sniimcn.  Czyje 
Hymen  serca    w  złote  raczy  ujad  krygi,  Lecą  im  sJodkie 
chwile  z  wiatrem  na  wyścigi.  Zab.  4,  60.  Nar.     Tamami 
Wisłę  tam  w  krygi  ujęli.  Klon.  FI.  F.  4  b.     Kto  w  kry- 
gach  ma  żądze,  kto  na  swym  przestawa  ,    Ten  siła  pię- 
knych czasów  zażyje.  Sim.  Siei.  40.     Kto    się    rozumem 
sprawuje,   snadnie  wszystko  jako  krygiem  twardym  w  so- 
bie załomić  może.  Bej.  Zw.  68.     'KRYGA ,    i,    i.,  n.  p. 
Jak  to  bywa,  i  twarda  kryga  na  kie/  bierze,  TLit  i  mięk- 
kie wędzidło,    najlepiej    stać    w   mierze.    Sim.    Siei.    53. 
KRYGOWAĆ  się,  ał,  uje  recipr.  niedok.,  kręcąc  się  przy- 
mizgać ,  fiĄ  breBcn  iiiib  fc^iiicgcln,   urn    311   gcfallcn.'  (Rag. 
krilovatti  blandiń ,    krilovattise  inter  se  blandiri).     Służe- 
bnica w  zwierciedle  się  muskała ,    krygowała,  fiaur.    Sk. 
325.     On  prawi  co  do  smaku  starym  matkom  bywa ,  Ta 
się    kłania,    kryguje  albo    potakiwa.    Pot.    Arg.    Zol.    cf. 
756.     Od  rana  do  wieczora    w  zwierciedle  się  kryguje  i 
do  siebie  się  samego  umizga.  Teat.  7.  d,  28.    Niezliczo- 
ne krygowania    narowy    we  zwyczaj    wprowadzone.    Mon. 
65,  355. 
KRYJĘ    ob.    Kryć.    KRYJOMKA,    KRYJOMKO,    KRYJOMO. 
KRYJOMIE,  KRYJÓWKĄ    adverb.,    ukradkiem,    tajemnie, 
kradomo ,  skrycie,     Yiiid.  skriushnu,    naskriunem,    l^cim= 
Ii(^ ,  t)erftt)^Icn.    Wielu  się  ich  kryjomką  z  Kijowa  wykra- 
dło. Arom.  105.    Janczarowie  kryjomką  podeszli  to  mia- 
sto. Baz.  Sk.  219.     Zasadzili   mu  się  na  gardło  kryjom- 
k«.  1   Leop.    2  Par.  25,    27.    (zasadzili    nań  zasadz'ki.    3 
Leop).     Nieco    sobie    skarbu    kryjomko    zostawiwszy,    do 
innnego    miasta  wyszedł.  Kosz.  Lor.  120.     Dochody  ko- 
ścielne   kryjomko     a  marnie    strawią    ib.   115  6.     Wsze- 
dłem   do    domu  jego  kryjomko.    Leop.    2    Ezdr.    6,    10. 
Kryjomko    a  potajemnie.     W.    Post.    W.    42Q.     Kryjówką 
się  wślizga  cicho.   Przyb.  Ab.  92.     Po  karczmach    i  uli- 
cach   imano    ich    i  topiono  kryj  omie.    Tward.    Wl    143. 
Saturn  od  Jowisza  wypędzony  krył  się  we  Włoskiej  zie- 
mi, to  jest,  kryjomo  m'ieszkał.  Olw.  Ów.  571.     KRYJO- 
MOKUPSTWO ,  a ,  n.,  sekretne  kupowanie  ,  handlowanie, 
handel  ukradkowy,  (sd)Icid)(ianbc!.     Drogość  towarów    dała 
pochóp  do  kryjomokupstwa.    Pam.  83 ,  620.     KRYJOMY, 
a,  e,  tajemny,  skryty,  ijcimlic^.     Leczył    ludzi  przez  gusła 
1    kryjome    szepty.    Pot.  Joiv.  62.      KRYJÓWKA,    i,    2., 
skryte  miejsce,  tajnik,  kąt,   Croat.  szkrovische ;   m  S(i)Iupf< 
iBtiiffl,  ^cimlitljcr  2Biiifd. 'Za  pierwszym  z  swojej  kryjówki 
wejrzeniem,   upatrzył  przeciwnika.    Zab.  15,  572.   'Zwy- 


kłe nieprzyjaciół  po  miejscach  lesistych  i  bagnistych  kry- 
jówki. Nar.  Ust.  4,  81.  Serca  kryjówki.  Lach.  Kaz.  i, 
39.  bic  gnltcn  bcS  $erjcn«.  W  sercu  człowieczem  jest 
tyle  kryjówek.  Nag.  Cyc.  128. 

KRYLÓW,  a,  m.,  miasto  w wojew.  Bełzkim ;  tudzież  w  wo- 
jew.  Kijowskim.  Dykc.  Geogr.  2,  50.  tm  Stabt  in  Seljf. 
U.  Siiomifi^en.  KRYŁOWSKl,  a,  ie,  n.  p.  Pieśni  Kryło- 
wskich  chętnie  zaniechały,  Miasto  muzyki ,  żałośnie  du- 
mały. Zimor.  Stel.  194.  t.  j.  Ruskich. 

KRYM,  u,  m,  półwysep  Tataryi,  u  dawnych  zwany  Cher~ 
ionesus  Tatirica ,  nazwisko  bierze  od  miasta  Krymu.  Dykc. 
Geogr.  2,  51.  bie  £rimm.  Ross.  KpuMi.  KRYMIEG,  mca, 
m..  Krymski  Tatarzyn ,  ciii  Srimmif^cr  tatar.  Przed  tym 
po  dyable  i  okupowano,  i  okupione  Krymcy  głowy  brali. 
Bralk.  M.  b.  KRYMSKI,  a,  ie,  Srimtnifcf);  Ross.  KpuM- 
CKiii.  Krymscy  Tatarzy.  Paszk.  Dz.  7.  KRYMKA,  i,  i., 
kontusz  niewieści  Tatarski.  Tr.,  baS  Tbcrflcib  ber  Srtmmt< 
fi^cn  Jataren  -  SBcibcr.  Nastały  teraz  dziwne  w  strojach 
maniery,  z  cudzoziemskich  alamod,  krymki,  szwedki , 
nocenty,  ankry,  ingierniny.  Ttvard.  W.  D.  2,  151.  Baur. 
Sk.  519.  —  g.  Krymka  żydowska,  jarmułka,  mycka,  ein 
Subenfiippcl. 

KRYMINAŁ,  u,  m.,  gardłowy  występek,  ein  SriminaIoerbrc(^cn ; 
(Ross.  óesrojOBte ,  3TO.iOBmHHa ;  cf.  główny,  główszczy- 
zna).  Czy  to  tak  wielki  kryminał,  kochać  sie  w  pięknej 
osobie?  Teat.  1,  39.  KRYMINALNY,  a,  e,  ob.  Pokarny; 
główny,  gardłowy,  Boh.  utrpny;  Rag.  obadni,  osvadni; 
Ross.  óesro.iOBHbiB,  yro.iOBHufi,  npecTymiiKOB^B ,  npecry- 
nHAMechifi,  posMCKHbiH,  ©riiniiial  - .  Kryminalny  sąd,  któ- 
ry dekreta  śmierci  na  winowajców  ferować  ma  władzę. 
Kras.  Zb.  1,  491.  'Kryminna  infamia.  Bardz.  Boet.  13. 
kryminalna. 

KRYNICA,  y,  2.  (Graec.  xQOvvóg  fons  saliens,  ycowl^ttr  in 
modum  fontis  salientis  effluere).  Boh.  krne  canalis  aqua- 
rius;  1  a)  rząp',  studnia  nieżywej  wody,  ale  dżdżowej 
abo  rurnej.  Cn.  Th.;  (Croat.  chet(5rnya;  5ora6.  1.  wohdni 
kaźcź) ;  bie  Eijłcrnc  Gdzie  studni  mieć  nie  można  na 
folwarku,  znajdować  się  powinna  krynica  czyli  mała  sa- 
dzawka ,  kryta  w  ziemi.  Swilk.  Bud.  353.  Krynice  czyli 
cisterny.  16.  562.  —  b)  Zdrój,  struga,  ber  6rbquell,  biC 
(Jclbflut^.  Zdroje,  krynice  pospolice  najlepszą  wodę  ma- 
ją. Kltik.  Kop.  1,  115.  Czyż  może  strumień  wyrównać 
krynicy  ?  Z  którćj  im  więcej  wodyby  wypili ,  Tym  wię- 
cej z  wnętrznej  przybywa  ziemicy.  \\ad.  Dan.  22.  Wo- 
dy podziemne  z  morza  wychodzą,  które  się  zbierają  i 
krynice  czynią;  z  wielu  krynic  powstaje  rzeka.  Tr,  —  2) 
fig.  Zdrój,  zlew,  zbieg,  bcr  iDucH,  ber  Urfprimg ,  ber  3"' 
famnieiifliifi.  Bóg  'krzynica  wszego  dobrego.  W.  Post.  W. 
45.  Do  Krakowa ,  jako  do  krynicy  nauk  pobożnych 
przybył.  Birk.  Sk.  B  4.  Przednie  wdzięczną  mową  ,  by  z  ja- 
kiej krynicy  krasomowstwa  wypływająca ,  odwiódł  ich  od 
tego.  Warg.  Wal.  46.  KRYNICZNY, 'a,' e,  a)  od  krynicy 
cisterninus.  Cn.  Th.,  ©^eriicn  < .  —  b)  Zdrojowy,  fiucU  > . 
Siedział  w  chłodniku  przy  krynicznej  strudze.  Kras.  List. 
2,  11.  Oj  to!  to!  mieć  kawałek  niewielki  dziedzic^zny. 
Pod  dworem  sad,  żywćj  wody  zdrój  kryniczny.  Zab.  9,  318. 
liyck.  KRYNIEC,  ńca,    m.,  jezioro    w  Bełzkim  niezraier- 


KRYNKI-KRYSTALIZACYA. 


KRYSTALIZOWAĆ  -  KRYTYKA. 


515 


nźj  głębokości.  Ład.  H.  N.  8-i.  cin  Caiibfcc  tn  ber  SBoim. 
5BeIj.  KRYNKI,  ów,  plur.,  miasto,  królewszczyzna  w  po- 
wiecie Grodzieńskim.  Dykc.  Geogr.  2,  51.  ciiie  ©tabt  in 
Cit^auen. 

KRYPA,  y,  i.,  lodź,  czofn ,  bat,  baS  Soot,  bev  JJai^Clt.  le- 
nunculi,  łódki  małe  rybackie ,  krypy ,  czoJny.  Nar.  Tac. 
2,  22.  Krypa  s/uży  do  wywozu  ludzi  ze  statku  w  po- 
trzebie. Magier.  Mskr.  Nieszczęśliwa  krypa  przewoźnika 
piekielnego.  Dmoch.  Sit.  R.  63.  Prędzej  czy  później , 
gotuj  wczesną  stypę,  Już  na  cię  Charon  brudną  pędzi 
krypę.  Hor.  1,  205.  Nar.;  {cymha).  Przewoźnik  z  swo- 
ja krypa  p/ynaf.  Min.  Ryt.  3,  154. 

krypt",  u.  in.,  KRYPTA,  y,  i,  z  Greckohc.  a)  loch  pod- 
ziemny, pieczara ,  cin  untcriubifc^Ci^  ioif.  Pobudował  nie- 
jakie domy  na  kształt  kryptów  czyli  lochów  podziemnych. 
Zał.  Test.  257.  Ciała  maściami  napuszczone  chowali  w 
kryptach,  to  jest  w  dziurach  ziemnych,  abo  w  pieczarach 
na  to  uczynionych.  Sk.  Dz.  115.  Józef  we  śnie  widzi, 
w  ciemnej  choć  okuty  krypcie.  Zab.  14,  157.  —  b)  Na 
hemoroidy  i  ranki  w  kryptach  lekarstwo.  Haur.  Sk.  461. 
Trotz  tłumaczy :    karb  miedzy  półdupkarai. 

KRYSIA  ob.  Krystyna.  KRYSKI  ob.  Krezy,  Krezki.  KRYSKA 
ob.  Kreska.  KRYSOWATY  ob.  Kresowaty. 

KRYSPOWATY,  a,  e,  n.  p.  Łeh  kryspowaty.  Klon.  Wor.  54. 
bodaj  nie  z  Łac.  crispus ,  kiedzierzawy. 

KRYSTERA  ob.  Klistera. 

KRYSTUS  ob.  Chrystus.  KRYSTYNA,  y,  ź. ,  KRYSTYNKA, 
i ,  2.,  zdrbn.,  KRYSIA,  i ,  2 ,  zdrbn.,  imię  białos^rłowskie  , 
cirt  SBeibmmmc.     Krysia.   Teat.  19,  64. 

KRYSZKI,  KRYSKI  ob.  Krezy,  Krezki. 

KRYSZTAŁ,  KRZYSZTAŁ,  u,  m.,  z  Greckołac,  bcr  Jlrijftall; 
Boh.  kfi.slal;  Sorab.  1.  krestall;  Bosn.  kristao,  krislal; 
Yind.  kristal ,  krishtal ,  golot;  Rag.  golót;  Croat.  kristal ; 
Ross.  xpyciaii:B,  KpBCiaaŁ;  §.1  a)  mieści  się  między 
kamieniami  drogiemi,  robi  się  z  najsubtelniejszej  soli  i 
najczystszego  waporu  ziemnego  od  zimna  sklejony.  Ład. 
H.  N.  84.  Sole  mają  tę  własność,  ze  się  ich  pierwia- 
stki nawzajem  zawsze  tak  przyciągają ,  iż  się  zrastają  w 
graniaste  i  przeźroczyste  bryły,  które  się  nazywają  krzy- 
ształami.  Krumł.  Chym.  111.  Kryształ  górny,  ScrijfrijfłaB , 
kamień  miękki ,  przeźroczysty.  Kluk.  Kop.  2,  53 ;  Ross. 
CTpyraHeui.  —  b)  Gatunek  śkła  najprzedniejszego ,  Sr^= 
ftoBijlaź,  Sr^ftatt.  Ze  śkła,  które  nazywamy  krzystałem , 
robią  tafle  do  obrazów  i  okien.  Torz.  Szk.  188.  Przej- 
rzyste śkło  i  krzystał  są  sobie  podobne,  A  ztąd  na  oszu- 
kanie bywa  śkło  sposobne.  Kulig.  257.  —  2)  fig.  Woda 
jak  kryształ,  flarcci  Sffiaffer,  SrcftaU.  Stok  w  skale  wybity 
zimne  lał  kryształy,  Które  się  po  krzemiennym  burku  roz- 
pływały. Poi.  Arg.  211.  Od  mrozu  śliny  mu  gotowerai 
z  ust  lody  obmarzały.  Łzy  w  oczach  kryształami  źywemi 
stawały.  Tward.  \M.  244.  KRYSZTAŁEK,  łka,  m.,  a)  źrze- 
nica,  ber  ©tern  im  Sliige,  ber  9lugapfel,  tak  zwana  z  przy- 
czyny przezroczystości  swojej ,  część  kręgu  oka ,  mająca 
kształt  podobny  do  śkiełka,  na  wzór  soczewicy  szlufo- 
wanego.  Dykc.  Med.  o,  444. —  b)  blandiendo:  Wdzięcznaś 
polna  liiijko,  niw  naszych  kryształku!  Zab.  9,  381.  Ejsytn. 
perełko !  KRYSTALIZACYA,  yi ,  ż.,  Ross.  KpHCTaiM3aflifl, 


KpHCTa^JooópaaoBaHie ,  bie  Srcftallifotion.  Krystalizacya, 
działanie  chemiczne,  za  którego  pomocą  części  jakiego 
ciała  przez  płyn  roztworzone,  łączą  się  wzajem  mocą 
przyciągania.  Mier.  Mskr.  Klejnoty  w  ziemi  się  znajdujące, 
zawsze  są  wieloboczne ,  a  kształt  ten  ich  wieloboczny 
nazywają  krystalizacya.  Kluk.  Kop.  2 ,  22.  KRYSTALIZO- 
WAĆ, ał,  uje  acł.  niedok.,  w  kryształy,  to  jest  w  wie- 
loboczne kształty  przemieniać,  fr^ftollifireii.  Krystalizowany 
Ross.  KpiiCTajjimecKiił,  KpHCTaj.iOBiUHbiR,  KpncTaMOOÓpa- 
SHuH.  KRYSZTAŁOKRUSZ ,  u,  m.,  3iii"8raiipen,  kru- 
szec krystalizowany,  wieloboczny,  zwierający  cynę,  żela- 
zo, arszenik.  Kluk.  Kop.  2,  192.  cf.  krupki  cynowe. 
KRYSZTAŁOWANIE ,  ia,  «.,  Krystalizacya  t.  j.  sposób 
obracania  soli  w  bryły  graniaste  przeźroczyste ,  krzyszta- 
łami  zwane.  Kruml.  Chym.  Ul.  KRYSZTAŁOWY,  a,e, 
§.  1  a)  od  kryształu,  śtn^ftaH  =  .  Boh.  kfiśtalowy;  Sorab. 
1.  krestallowe;  Croat.  kristalszki;  Rag.  golotni;  Ross. 
xpycTa.iLHbiH,  KpiiCTa.iŁHUH.  Kryształowy  gips  ,  albo  talk. 
Torz.  189.  —  b)  Śkło  kryształowe,  Sr^ftaUciiglaś.  g.  2) 
transl.  Przejrzysty,  blirc[|fid;tiij,  flar,  Cjell.  Przy  pięknej 
przeźroczystej  krzystałowej  wodzie,  zamyślony  siedział. 
P.  Kchan.  Orl.  1,  41.  Toż  zrzódło,  w  którym  kryszta-  ■ 
łowe  pije  Wody,  w  tymże  sie  przeziera  i  myje.  Past. 
Fid.  96. 
KRYTKA  ob.  Kretka. 

KKYTOPŁCIOWY',  a,  e,  Botan.  płci  niepewnej ,  nierozezna- 
nej  ,  n.  p,  Bedlki  należą  do  roślin  krytopłciowych.  Kluk. 
Rosi.  2,  119.  ob.  Skrytopłciowy.  'KRYTOPISMO,  a,  n., 
xQV7zroyQaąiin ,  zawisło  na  sposobach  ukrywania  pism  na- 
wet najznajomszych.  Przyb.  Pis.  85.  ©eCicimfdjrciberec. 
KRYTY  ob.  Kryć. 
KRYTYCZNY,  a,  e,  —  ie  aduerb.,  Ross.  KpHTiiiecKift ;  — 
1)  krytykujący,  wartość  cudzą  roztrząsający,  fritijtretlb , 
fritifĄ.  Krytyczne  pismo.  —  Sposób  pisania  'krytyczno- 
żartoblivyy  jest  bardzo  ciężki ,  Lucyan  go  posiadał.  Kras. 
List.  99.  ^-  2)  Niebezpieczny,  nie  wiedzieć  jakich  skut- 
ków ,  ntipiid),  fritifd).  Krytyczne  czasy  na  worek.  Teat. 
17,  52.  W  krytycznych  tych  kraju  naszego  okoliczno- 
ściach. Yol.  Leg.  8,  631.  —  §.  Krytyczne,  podejrzane 
dni  w  chorobach  ludzkich,  dni  sądowe,  w  które  natura 
materyą,  chorobę  czyniącą,  wypędza,  albo  złemu  zbyte- 
cznemu podlega,  jako  są  dni  siódmy,  czternasty  etc. 
Mącz. ,  Krup.  5,  454.  Krytyczne  poty.  Krup.  5  ,  567. 
Ctitf^eibciib ,  ben  Slni^f^Inij  gebenb.  KRYTYCZKA,  i,  i., 
ganicielka ,  bie  Jablerinn.  Mrędzy  krytyczkami  są  też  i 
wielbicielki.  Mon.  72,  425.  Będą  zawsze  krtyczkami,  i 
w  niczym  nie  smakującemi.  Zab.  16,21.  KRY'TYCZNOSG, 
ści ,  z'.,  okoliczność  krytyczna,  niebezpieczna,  ein  critt' 
ft^cr  Umftanb.  Niech  się  Ojcowie  Rzymu ,  niech  Senat 
gromadzi.  Niech  każdy  obywatel  w  krytyczności  radzi. 
Teat.  45,  52.  KRYTYK,  a,  m.,  roztrząsacz  cudzej  war- 
tości, osobliwie  pism  cudzych,  ber  Sritifer;  Boh.  hlau- 
bak ;  Ross.  nepecy4'»iKŁ.  Ostry  krytyka  urząd  nie  ka- 
idego  zdobi,  Niech  ten  sądzi  o  drugich,  który  sam  co 
zrobi.  Dmoch.  Sit.  R.  95.  Krytyk  często  w  inszych  rozumie 
To  nazywa  być  błędem,  czego  sam  nie  umie.  Zab.  12, 
170.  ZoW.  KRYTYKA,  i,  2'.,  z  Greckołac.  powinna  być  uwa- 

65* 


516 


KRYTYKOWAĆ-  KRZAKA  Ć. 


KRZAKANIE  -  KRZCZYCA. 


znym    i  rostropnym  roztrząsaniem  pism    i  dziel  różnych , 
przez    które  rozum  oświecony  sprawiedliwe    o  nich  daje 
zdanie.  AVos.  Zb.  1,  491.  W  Miit     Krytyka  ?atwa  ;  ale 
kunszt  trudny.   Teat.  4S.   e,  6.     Niechaj  zawisnym  kryty- 
ka okiem    Na  mnie  obróci  swą  zrzędę,    Prostym  ja  idąc 
wdzięczności  krokiem ,  Winnym  ci  tonem  piać  będę.  Zab. 
13,  12.  Kniaź:    Ubezpieczona  w  niewinności  swojej  Pra- 
wdziwa   cnota  krytyk  sie  nie  boi.    Kras.  Antym.    11.    cf. 
cenzura.     KRYTYKOWAĆ,  KRYTYZOWAĆ,  al,    uje  ad. 
niedok.,  roztrząsać  wartość  cudza    i  stanowić   o  niej ,  czy 
to  sfusznie  czy  niesłusznie,  fritifireii.  Coż  ci  gfupia  cen- 
zura wierszów    moich    nada,  Ten  słusznie  krytykuje,  kto 
lepszy  wiersz  składa.   Mm.  Byt.  3,  237.     Z  każdego  sie 
śmieje,    a    z  niego  wszyscy,    krytykuje    wszystko,    a  na 
niczym  się  nie  zna.   Teal.  29,  21.    (cf.  wzorki  wybierać). 
Czyny    pychą     srogą     moje    krytyzuje.     Jabł.    Tel.     178. 
Wzorki  zbierając,  krytukując  bez    względu,    nicując  ka- 
żdego, oburz\I  na  siebie  wszystkich.   Teat.  27,  22. 
KRYZEL ,  zla  ,  m. ,  u  śklarza,  żelazko  z  ząbkiem,   do  obłu- 
pywania śkła.  Magier.  Mskr.,  tai  3n^iififf"  bf^  (Slafcr^. 
KRYZIASTY  ob.  Kreziastv.    KRYZMOLIG  ob.  Gryzmolić.  KRY- 
ZOLIT  ob.  Cliryzolil.  'KRYZY  ob.  Krezy.    KRZA  gen.  nom. 
kierz,    cf.    krzew,  krze.     KRZACZEK     7V. ;    ob.   Krzeczek. 
KRZACZEK,  czka,  m.,  demin.  nom.   krzak,  kierz,  [Boh.  kfi- 
cek ;    Sorab.  2.  kerk ;    Yind.   germei ;   Hoss.  hycuiKl ,  kj- 
ctokł;  cf.  gąszcz);  iai  ©traudjlcin,  fleiiie  6taube«.    Słysz- 
cie mnie,  małe  robaczki,  Co  oblatujecie  krzaczki.   Groch, 
W.  345.     KRZACZKOWA,  y,  z.,  imię  szynkarki  Krako- 
wskiej.   Alb.  na    Woj.  17.     KRZACZKOWATY.  a,   e,  — 
o  adv.  ,  na  kształt  krzaczka  ,  tuifi^ig ,  ftraitdid^nlii^.    Porost 
krzaczkowaly    alga   fruticiitosa ,  włóknisty,  twardy.    Jundz. 
2,   40.     KRZACZYSTY,  a,  e,  — •  oadv.,  pełen  roszczek, 
Biifc^ifl,  ftiiiibig.    Im  które  drzewa  wyżej  i  krzaczyściej  ro- 
sną, tym  więcej  trzeba  im   naznaczyć  miejsca,  hluk.  Rośl. 
1,  140.     Gruszki    pospolicie  najwyżej  i  krzaozysto    rosną. 
ib.     Jałowiec  krzew  nizki ,    krzaczysto    zarastający.    Jundz. 
498.     KRZAK,  u,  m.,  Sorab.  1.  e/  2.  kerk;  ^ Slov.  kro- 
wiśte;    Slav.    shushnjśr,  shushnjak;    Yind.  germ,  germuje, 
arazhje,  (cf.   Yind.  nakerkniti,  narastiti  =  narastać);  Carn. 
germ,  germoje,  germuje;  Ross.  kjctł,  KyciapHHKi,  epHHKi, 
(cf.   gąszcz);  EccL  K/iinHtiił,  (cf  kępa).  Kierz,  krzew,  'krze, 
SufĄ,  ®ebuf(^,  6traii(C.    Pasterz  z  krzaków  jagody  zbiera. 
3  Leop.  Hieron.  7.  (ze  krzów.  1  Leop.).    Ach  jak  potężne 
brodzisko,  o  jak  bujny  krzak  włosów.  Bok.  Kom.  2,  478. 
KRZĄKAĆ,    CHRZACHAĆ,    ał,    a  intrans.  kontyn. ,    KRZA- 
KNĄĆ,    CHRZ.ĄGHNĄĆ,  ął,  \ejednotl.,    (Boh.  chrochtati, 
chrochcy,  chrochtam,  ehrochtaw.1ra  ,  (cf.  grochotać) ;  Slov. 
chrochcy  gako  swine;  Hung.  rohogok,   (cf  krzekać);  So- 
rab. 1.  rechtara  kaź  swino,  groniu;    Sorab.  2.  kurzaseh; 
Carn.  grohotati,    grohótshem  ,    króshem  ,  krosheti ,  gren- 
zhim ,    renzhim;    Yind.  hruliti,    hrupiti,    kermati .    kruliti, 
krohotati,    krohozhiti ,    kernohati  (cf.  kiernoz),  zviliti  (cf. 
kwihć,    kwiczeć);    Bosn.  hropati ,    Croat.  kruliti,    krulyim, 
rulyira  (rulyecz  =  ryj),  hrupeti,  hrupim;  (cf.  chrupać);  Dal. 
hrokam,  krupam;  Rag.  hrókati,  hrupati;  Ross.  xpiOKHyTi>, 
zpiOKarb  (xpioKaio  ryj),  (KpHKHyib,    KpHHHTb  kwakać    jak 
kaczka);    cf.    Graec.  co/;[/f oj  ,  cf.  cifim ,  cf.  xQixenr ,  yci- 


^Hv;  Lat.  grunnio  ;  Hebr.  TH  ragan  murmurare) ;  a)  grunjctt. 
Świnia,  mijając  człowieka,  krząknie.  Rys.  Ad.  76.  Ho- 
dyńce  krząkały.  Banial.  J.  2.  Krzaka  jak  kiernoz.  Rej. 
Zw.  62.  Zaliż  ten  śpiewać  może,  któren  ledwo  krzaka? 
Zab.  14,  30.  Nagi. —  b)  De  honune ,  screatu  aliijuid  si- 
gnificare.  Cn.  Th.  chrachać,  {Boh.  krkati,  cbrkati);  ft(^  rau< 
fpcni.  W  meczecie  żaden  nie  krząknie  ,  żaden  nie  plu- 
nie. Star.  Dw.  60.  Natychmiast  chrząchnął.  Nieme.  Król. 
2,  184.  Ledwie  parę  peryodów  powiedziawszy  urwała 
mi  się  osnowa;  kaszlałem,  chrząchałem  ,  spluwałem;  ale 
to  wszystko  nic  nie  pomogło.  Mon.  73,  59.  Krząknął 
Jegomość,  i  nie  tylko  krząknął,  ale  i  nirukruł  coś  pod 
nosem.  Ossol.  Str.  7.  Czas  nócić!  cicho  I  krząknąłem, 
poczynam !  Pulp.  4.  —  §.  Activ.  Ten  się  nad  mową  bie- 
dzi i  zajaka,  Ów  zaś  poważnie  coś  mądrego  krzaka.  Opal. 
Poet.  6. '  KRZAKANIE,  KRZĄKNIENIE,"  ia,  n.,  subst.  verb., 
i>ai  ©riiiijen,  tai  iRaiiźpeni.  (Boh.  et  Slov.  chrochot;  Hung. 
rohiigos;  Croat.  krulcnye,  hrup).  KRZĄKACZ ,  a,  tn., 
KRZĄKAJŁO  .  a  ,  m. ,  często  krząkający,  chrachający,  ctlt 
©runjcr,  cin  SHauśpcrcr;  Ymd.  kermavez,  krulez. 
Pochodź,  odknąknąć. 

KRZAKOWATY,  a,  e,  —  o  adverb.,  na  kształt  krzaku,  flrait* 
d)i(^t,  &uf(^id)t,  ftaiibid)t;  Boh.  krowaty;  Boss.  kjctobuB. 
Jeleni  korzeń  ziele  jest  krzakowate.  Syr.  142.  'KRZA- 
SłiOW.ATY,  a,  e,  może  i.  q.  krzakowaty;  n.  p.  Drzewo 
niewzrosłe,  krzasłowate.  Cresc.  377.  Kolniku  korzenie 
to  bywa  najsmaczniejsze,  które  jest  długie,  proste,  a  nie- 
krzasłowate.  ib.  251.  ob.  Krzesłowaty. 

KRZĄTAĆ  SIĘ,  ał,  a,  recipr.  niedok.,  uwijać  się,  kręcić 
się  koło  czego,  fi*  tiiinmcln,  ftĄ  trc^en,  gef(l;aftig  fep. 
Nie  widziałeś  krzątającej  się  czeladzi,  ztąd  wniosłeś,  źe 
się  ten  akt  bez  uroczystości  okazałej  zakończy.  Kris.  Pod. 
2,  51.  Jejmość  panna  Agatka  niech  się  trochę  krząta. 
Już  to  będzie  podobno  godzina  dziesiąta.  Nieme.  P.  P. 
1.  KRZ.ĄTACZKA,  i,  i,  KRZĄTANINA,  y,  i,  uwijanie 
się,  zatrudnienie,  bai  Jiimmcln  ,'  bie  ©cfĄdftigfctt.  O  jak 
to  miło  będzie,  wśrzód  naszej  krzątaczki,  Gdy  my  pielę- 
gnujemy kwiatki,  drzew'ka ,  krzaczki 1'rzyb.  Ab.   57. 

Pochodź,  krzej,  krzętnie,  okrzejny,  okrzejnośd,  skrzętny, 
skrzelność. 

KRZCIĆ,  KRZCICIEL,  KRZCINY  ob.  Chrzcić. 

•KRZCZYCA,  y,  1 .  1.  Krczyca ,  karki,  kark.  Cn.  Th.  ba? 
©enirf,  ber  DfaJcn.  Zatwardzili  krzczycę  swoje,  według 
krzczycy  ojców  swoich  ,  którzy  nie  chcieli  być  posłuszni 
bogu.  W.  4  Reg.  17,  14.  Leop.  ib.  (kark.  Bibl.  Gd.). 
Wyście  z  przodków  swoich  wzięli  złość  i  uppr,  którzy 
mieli ,  jako  i  wy  macie  krzczycę  twardą.  Sk.  Zyw.  2,  426. 
Krzyżacy  przeciwko  Litwie,  narodowi  onemu  możnemu  i 
bardzo  twardej  "chrzcice,  a  ćwiczonemu  na  wojnach,  woj- 
nę wiedli.  Siryjk.  256  ;  (cf.  Yind.  terdovratnik,  fvoje  glave 
zhioyek  ■■  twardoszyj).  Nie  zatwardzajcie  krzczyc  waszych. 
Leop.  i  Parał.  oÓ,  7.  W.  Post.  W.  418.  —  2.  Krzczycę 
teraźniejszych  czasów  kołtunami,  drudzy  kołtkami  zowią. 
S^r,  194.  ber  5Bet(ł;[eIjopf,  (cf.  wieszezyce).— *Krzcica,  cae- 
taries.  Mącz.  tai  $aar  auf  bcm  fiopfc,  $aupt(łoor.^ —  §. 
Brastica,  czarna  kapusta,  jarmusz,  albo  broskiew,  krcicą 
niektórzy  zowią.  jiącz.  —  3.  Krzczyca,  parch  koński.  Hipp. 


KRZE  -  KRZEKANIE. 


KRZEKLIWY  -  KRZEMlEZlC. 


517 


ł20.  bie  ^ifcrbefrci^e,  bie  <Bi)ab(.  Krzczyce  u  koni  wilkiem 
zowią,  które  bywają  od  kolan  az  do  kopyta.  Końsk.  Lek. 
Al  et  ii. 

KRZE  ob.  Krzew,  Kierz.  KRZĘCINA,  y,  z.,  Nepeta  Linn. 
Krzęcina  kocia  tnięla ,  cataria.  Jundz.  311.  Sfl^cnfrnut, 
Salenmunje.  KRZĘCINKA,  i,  z.,  ziele,  janowiec,  gemUa, 
©iiifter.  pykc.  Med.  3,  441. 

KRZĘCZEC,  ał,  e,  inlrans.  niedok.,  ton  wydawać  skrzypiący, 
fnarrcn.  Słomka  po  cichu  krzęczala.  Banial.  J.  4.  'KRZĘ- 
CZEC ob.  Skrzeczeć. 

KRZECZEK,  czka,  m.,  a)  Yujeco  tarantula.  Cn.  Th.;  Diidz. 
42.  pająk  ziemny  we  Włoszech  s/awny.  Ład.  Dykr.  2,  326. 
Rag.  niazzaklizza,  taranta;  Carn.  mazharól ,  kushar;  Ross. 
MHsrnp-B,  bie  Jarantel;  może  to  jest  to  samo  zwierzątko, 
które  gonem  pajęcznym,  pająkiem  na  długich  nogach  zo- 
wie Syr.  696.  (cf.  niedźwiadek).  W  robaka  Ceres,  jakie- 
go u  nas  niemasz,  chJopię  obróciła,  slellionem  mianują, 
co  Polacy  za  krzeczka  mają;  ale  ten  jest  z  rodzaju  zwie- 
rząt; ten  jednak  z  rodzaju  robaków,  jakie  snadź  Włoska 
ziemia  ma.  Olw.  Oiv.  202.  —  *g.  Krzeczek ,  Boh.  krećek, 
śkfećek;  skrzeczek,  ber  ^amfter.  Czyhają  na  bogacza, 
aby  go  podkopali,  jako  krzeczka  w  jamie.  Rej.  Wiz.  48. 
—  bj  Transl.  Ty  gdy  się  w  ciepłej  piekarni  rozgrzejesz, 
A  'krzeczka  owak  po  swemu  zalejesz ,  Prawie  nowiny, 
praw  flisewskie  dzieje.  Klon.  FI.  H  2  b.;  cf.  krzyca ,  cf. 
gardło.  KRZECZKOWY,  a,  e,  od  krzeczka,  Jarnntel  < . 
Od  ukąszenia  krzeczkowego  człek  szaleje,  i  muzyką  le- 
czony bywa.   Tr. 

'KRZECZNY,  a,  e,  krzeczy,  grzeczy,  to  jest,  ku  rzeczy,  do 
rzeczy  będący,  'grzeczny,  dorzeczny,  q.  v.  jut  6ac^e  gc^5' 
rig ,  taUijlii^,  Futiles  causas  dicis,  nic  krzecznego  nie  po- 
wiadasz. Mącz.  Człowiek  to  tylko,  co  jest  podobnego, 
kmyślnego,  krzecznego,  lubego,  to  pozwala  i  pochwala. 
Gil.  Post.  115. 

KRZECZOT,  KRECZOT,  KRYCZOT ,  a,  m.,  varie  scribitur; 
secundum  Miechovilam,  avis  Moschovilica ,  Gryfalco  seu 
Gierofaleo  ,  vel  similis  ei ,  ex  aguilarum  genere  rapacissi- 
ma ,  białozor.  Cn.  Th.  ber  jRuffifĄe  ©erfalf.  Eccl.  KpeMeiŁ, 
niHua,  (  :  2.  c.!a4KorjarojHBUfl  leiOBtKi).  Krzeczot  jest 
Ruskie  nazwisko,  po  Polsku  nazywa  się  ten  ptak  biało- 
zor, po  Łac.  gyrfalco,  po  Franc.  gerfaut.  Czack.  Pr.  2, 
244.  Cena  ptakom  chowanym  na  myślistwo :  krzeczot 
[kreczot  zawsze  w  wyd.  z  r.  1619.-1]  krasny  sześć  ru- 
bli groszy;  biały  krzeczot  pięć;  szary  trzy.  Stat.  LU.  394. 
Czack.  Pr.  2,  244. 

KRZECZY  <  k  rzeczy,  ku  rzeczy,  ob.  Grzeczy. 

KRZEK,  u,  m. ,  żabi  krzek,  nasiona  żab,  groft^Iotc^  ;  Sorab. 
2.  jerk,  jerknene,  nerk ,  nerknene;  Ross.  kiskt,.  Skrzek 
zaś  skrzeczenie.  Dudz.  72.  lecz  jaja  żabie  też  skrzekiem 
zowią.  Zool.  1^  et  204. 

KRZEK AĆ,  ał,  a,  inlrans.  niedok.  (Graec.  }<cśyetf;  Boh.  chro- 
chtati,  cf  krząkać).  Krzeka  świnia,  kiernoz,  guirritat,  su- 
bal.  Cn.  Th.  Kiernozić,  kiernozować,  ślinić  się,  bestwić 
się,  krzekać,  subare,  eH  porcorum,  cum  Itbidinem  appelunf. 
Mącz.  ronscn,  hiinfłig  fecn,  brójmen,  oon  ben  Siroełncn, 
C6ern;  Boh.  bauk^m  se;  Sorab.  1.  Lrepcu,  kreptam ;  cf 
Graec.  xanqay.    KRZEKANIE,  KRZEKTANIE,  ia,  n.,  tubst. 


verb.,  Boh.  chrochcenj;  bestwienie  się,  ślinienie,  subatia. 
Cn.  Th.  ba«  gjanjcn,  Srći^nen  ber  eAircinc.  KRZEKLIWY 
ob.  Skrzekliwy.  KRZEKOTAĆ,  KRZEKOTANIE  ob.  Grze- 
chotać. Kf^ZEKTAĆ,  tał,  kce,  inlrans.  niedok.,  skrzeko- 
tać,  wrzeszczeć  jak  sroka,  cf.  krakać,  fc^rcijen  iine  eitie 
Slelfter.  Sroczka  krzekce,  będą  goście  nowi.  Simon.  Siei. 
72.;  Boh.  fehotati,  fehotam,  kfehotam ,  krehocy  (o  sro- 
kach i  o  żabach) ;  Carn.  ragotati ,  ragózhem  ,  raglam  (o 
żabach  i  o  srokach) ;  {Bag.  krakechjatti ,  krakochjatti  (o 
żabach);  Yind.  kreketali  ,  karkotati ,  regetati;  Sorab.  2. 
ragotasch ;  Bosn.  graccjati ,  cercjalli,  crrcjatti. 
KRZEMIEŃ,  ia ,  m.,  Boh.  et  Slov.  kfemen,  śkfemen ,  obla- 
tek ;  Carn.  kremęn ;  Yind.  kremen,  terd  kamen,  krefni 
kamen,  shivezh  kamen,  ognijk,  krefmenik;  Sorab.  1.  kźe- 
szadnik;  Bosn,  Dal.  et  Slav.  kremen;  Croal.  kremen,  kre- 
szatni  kamen;  Rag.  kremmen,  kremen,  slilnaz;  Ros$. 
KpcMeiib  (  «  2  skępiec),  óynumanKi,  KO.ma/iaH-B,  rojui-B; 
Eccl.  orHCBHK-B,  (cf  iskra,  skra);  a)  bct  Sliefel ,  Śiefcifteirt. 
Kizy  krzemieniami  nazywają.  Kluk.  Kop.  1,  219.  cf.  za- 
nokcica.  Drogi  lak  sporządzali,  gdzieby  idąc  o  żaden 
nie  obraził  nogi  krzemień  ostry.  Tward.  YV{.  Il2.  Tward- 
szy w  sercu  grzesznik  nad  sam  krzemień  twardy.  Kulig, 
192.  Sam  nieprzyjaciel  męża  tego  krzemieniem  i  dębem 
zwykł  nazywać.  Peir.  Ekon.  Dedyk.  —  b)  Krzemień ,  py- 
romachus,  gcuerftciit,  gliiitcnftcin ,  kamień  jakoby  z  jakiego 
ciemnego  śkła  ulany,  pospolicie  czarny.  Kluk.  Kop.  2,  85. 
Krzemień  •  kamień  skry  wydający.  Kpcz.  Gr.  3,  p,  137. 
(cf  iskrzyk).  Zimny  krzemień ,  lecz  skoro  krzesiwem  go 
trącą,  ogień  sypie.  Pot.  Arg.  453.  —  Yind.  Prov.  Dva 
ognijka  jiskre  delata;  cf.  kosa  na  kamień.  KRZEMIENIC, 
ił ,  i ,  act.  niedok.,  zakrzemienić  dok.,  kamienic,  zatwar- 
dzać ,  oer^ćirten  ,  ^art  nnc  cin  Stefel  mac^en.  Trzeba ,  żeby 
serce  zakrzeraienił,  Ten  coby  sie  na  twe  pojrzenie  nie 
zmienił.  Pot.  Arg.  378.  KRZEMIENICĄ,  y,  ż. ,  grunt 
krzemienisty,  Sicfclboben.  Te  kamyki  chłopi  nazywają  krze- 
mienicą.  Torz.  284  et  274.  KRZEMIENIEC,  iał,  ieje  ne- 
utr.  niedok.,  skrzemienieć  dok.,  kamienieć,  zatwardnieć, 
ftein^ort  icerbcn.  Pierwej  wół  latać  będzie,  woda  skrze- 
mienieje.  Zab.  8,  308.  Nar.  cf.  zlodowaci.  KRZEMIE- 
NIEC, ńca,  rn. ,  droga  kamienista,  ein  fiefiger,  ftciiiiger 
SBeg.  fig.  Niech  mię  święty  duch  uzbroi,  żebym  tu  ostrym 
śmierci  idący  krzemieńcem ,  W  niebie  był  tryumfalnym 
koronowan  wieńcem.  Pol.  Zac.  111.  —  §.  Miasto  na  Wo- 
łyniu. Dykc.  Geogr.  1,  51.  ztąd  KRZEMIENIECKI,  a.  ie, 
n.  p.  Gimnazyum  Krzemienieckie.  KRZEMIENIOWY,  KRZE- 
MIENNY, a,  e,  od  krzemienia,  Stefel«,  Stcfciftcin  = .  Tr. 
Rag.  kremmeni.  KRZEMIENISTY,  a ,  e ,  —  o  adv. ,  a) 
pełen  krzemieni.  Cn.  Th.,  ficftg,  BoH  Siefelfteine.  Boh.  śkre- 
raenily,  kfemenity;  Bosn.  kremeniti;  Rag.  kremmenit; 
Ross.  KpeMHiiCThiS.  —  b)  Transl.  Twardy  jak  krzemień, 
zatwardziały,  skamieniały,  fiefeljiart ,  fteill^art.  Oto  sowity 
ten  płacz  i  łzy  moje ,  Niech  krzemieniste  wzruszą  serce 
twoje.  Kibow.  128.  KRZEMIĘZIĆ  się,  i,  recipr.  niedok., 
krzepić  się,  orzeźwiać  się,  fiĄ  ftćirfen ,  neue  <Bia:U  unb 
Kraft  befommcn.  Choć  słaby,  gwałtem  się  krzemięzi.  Pot. 
Arg.  731.  Komu  w  słodkich  łykach  miłość  serce  więzi. 
Młody  zgore  na  popiół,  stary  się  krzemięzi.  ib.  752.    Już 


518        KRZEMIĘŻNOSC  -  KRZEPCZEĆ. 


KRZEPKI-KRZEPNAĆ. 


drugi  będzie  z  wJosów,  z  zębów  stary,  a  krzemięzi  się 
w  grzechu  i  niecnocie.  Wad.  Dan.  128.  Stare  krzemie- 
zac  sie  kości,  Do  pfonnej  ogniem  pałają  miłości,  ib.  222. 
KRZEMIĘŻNOŚĆ.  ści,  z. ,  krzepkość , 'walność,  tęgośd, 
Jiic^tiijfcit ,  SSatfcrbeit.  Dawna  w  niej  trwa  krzemiężność, 
strenuitas.  Zebr.  Ow.  227.  KRZEMIEZNY,  a,  e,  krzepki, 
tęgi,  jłarf,  frńftig.  U  niego  młodość  rzeźwa,  krzemiezna. 
Pot.  Arg.  591.  Chodk.  host.  59.  KRZEMIONKA,  i,  i., 
krzemienna  ziemia  ,  Sicfelcrbc.  Krzemionka  ,  silica  ,  jest 
częścią  składająca  i  panująca  we  wszystkich  krzemieniach, 
piasku  i  t.  d.  'Śniad.  Chem.' I5i.  N.'Pam.  6,  518.  KRZE- 
MYK,  a,  m.,  KRZEMYCZEK,  czka,  m.,  zdrobn.  mały  krzemień, 
fili  fiieiclftcincbcn;  Boh.  śkremenjćko,  śkremynek;  Ross. 
KpeJiemoKi,  KpeMHHiue,  KpeJiHflKi,  (KpeMb  twierdza,  for- 
teca ,  szczególniej  w  mieście  Moskwie). 
KRZEPCZYĆ,  ył,  y,  KRZEPIC,  ił,  i,  act.  niedok.,  skrzepić, 
skrzepczyć,  pokrzepić,  ukrzepić,  ukrzepczyć  dok.,  ukrzep- 
czać,  ukrzepiać,  kontyn.,  krzepkim  czynić,  pokrzepiać,  te- 
zyć ,  (cf.  Boh.  ei  Slov.  krepcjli  gesticulari}.  Sorab.  i.  zkru- 
tźam  solido ;  Carn.  kripzham ,  kerfzham ;  Croot.  krepiti, 
krepim,  jachim ;  Bosn.  krjepiti,  ukrjepiti;  Rag.  krjepiti, 
ukrjcpiti ,  pokrjepiti ;  Hoss.  KptniiTb  ,  KptniK),  yKptnnrb, 
yKptn.ifiTŁ ,  CKptniiTb,  CKptnjaTb ;  (cf.  6'erw.  Śroftj  ftar^ 
fcii ,  Sraft  ijcbcii ,  fcjł  unb  ftarf  nuic^cti.  Chcąc  Rzpltą  po- 
krzepczyć  i  wzmocnić,  poborami,  sprzymierzeńcami  etc. 
I\'ag.  Fil.  215.  Bardzom  głodny,  anim  jeszcze  mdłych 
kości  skrzepił  moich.  Prot.  Jai.  20.  Trzcinę  dołamaną 
żelazem  mocy  swej  ukrzepczy.  Sk.  Kaz.  14  6.  Ukrzepczał 
słabych,  zmacniał  nieobronnych.  Chrośc.  Job.  20.  Nadzieja 
na  kształt  ożywiającego  ciepła  ,  ukrzepia  i  rozwesela  du- 
sze. Mon.  69,  595.  Mdły  umysł  ukrzepczać.  Zab.  9,  59. 
Żabi.  Mocna  ręka  bożka  ukrzepczała  serce  jego,  iż  nad 
przyrodzenie  mocniejszym  zostawał.  Sk.  Żyw.  2,  197.  Tak 
się  Rzeczpospolita  zgodą  wszystkich  lepi,  I  każdego  przy 
sobie  w  swoim  szczęściu  krzepi.  Bot.  A  i.  Krzepiący,  po- 
krzepny,  posilny  Ross.  KptniiTe.TbHUii.  —  §.  Tęgie  mrozy 
ukrzepiły  lodami  Dug  i  Wisłę.  Nar.  Hst.  A,  505.  poza- 
marzały, zrobiły  że  skrzepły,  stężały,  (tcif  mo6en ,  5.  53. 
ficriiinen  ma^cit,  tjcfnercn  imidKii.  KRZEPCZYĆ  się,  KRZE- 
PIC się  recipr.  niedok. ,  pokrzepić  się  dok.  ,  wzmacniać 
się,  ©tćirfe  iiiib  Siraft  iie^mcn,  fic^  ftdrfcii,  befcjligen.  Skan- 
derbek  coraz  to  lepiej  na  swćj  się  Albanii  krzepi.  Leszcz. 
Class.  18.  Gdy  się  na  państwie  pokrzepił,  i  on  prześla- 
dował. Sk.  Dz.  755.  Gust  dobry,  lubo  jest  skutkiem  na- 
turalnej pojętności,  są  jednak  sposoby,  któremi  się  ukrze- 
pczyć i  wydoskonalić  może.  Mon.  72,  544.  Krzepczę  się, 
ukrzepczara  się,  krzepię  się,  nixurio.  Cn.  Th.  ftcf)  ftcif 
ftiimmen.  Krzepczy  się,  wyciąga  ramiona  nad  głowę,  rzuca 
się  w  górę,  porywa  za  łańcuch.  Staś.  Num.  i,  122.  — 
f  -  1  wierzch  przepaści  za  mroźnym  porostem ,  Rez  ża- 
dnych podpór  ukrzepia  się  mostem.  Chrośc.  Job.  151. 
tężeje,  zamarza,  okrzepnie,  ftcif  roerbcii,  ftcif  friercit,  (jc= 
linncn.  Serwaser  złoto  od  srebra  odgania,  tak  że  sre- 
bro na  wodzie  się  krzepi  jak  łój.  Haur.  Ek.  17.  KRZE- 
PCZEG  ,  ał ,  eje  neulr.  niedok.,  skrzepczeć  dok.,  krzepić 
się,  wzmacniać  się,  ©tarfe  crf/altcn ,  geftdrft  mcrbcii ,  Sraft 
niitgetCicilt    erl;alten.     Krzepczeja     członki    duchem.    Brud. 


Osi.  B  6.  Ross.  KptiLitTb,  yKptnjtib;  (Boh.  kfegi, 
okręgi  ozdrowieć).  KRZEPKI ,  a ,  ie ,  Krzepczejszy,  a, 
e,  comp. ,  (Boh.  et  Slov.  krepky,  hbity  agilis);  tęgi,  mo- 
cny, rzeźwy,  fcft,  ftcif,  ftarf.  {Vind.  kripki,  kripkast,  mo- 
zhen;  Carn.  kripke,  kerpke,  kerfke ;  Croal.  kreposzten, 
krepozten  ,  (  =  dzielny,  cnotliwy;  Hosn.  krjepostan  lirtutis 
compos,  krepak  constans,  /irmus;  cf.  krępy,  cf.  krępak ; 
Rag.  krepak,  krepki  siahilis,  kreposni  eff^ca.r);  Ross.  Kptn- 
Kiii,  KpinoKi;  KptnKaa  BOjKa  serwaser;  KponKiil  kruchy, 
złomny) ;  cf.  Cerm.  frdfiig ;  cf.  Graec.  Kontaiói.  Od  słu- 
chu złego  nie  uboi  się,  krzepkie  serce  jego,  ufające  w 
Jehowie.  Ukrzepione  serce  jego  nie  uboi  sie.  Budn.  Ps. 
112,  7.  (stateczne;  umocnione.  Bibl.  Gd.).  Krzepki  czło- 
wiek Ross.  Kptnhiuib.  Krzepkim  być  Eccl.  Kp-fenocTBOBarH. 
KllZEPKO  adiK,  Krzepczej  comp.;  cf.  Ross.  HaKptnKO  mo- 
cno, najsurowiej.  'KRZEPKOGŁOWY,  Bnss.  KptnKoro- 
JOBUH  ;  twardogłowy,  twardously.  KDZEPKOSĆ,  śri,  i., 
{Boh.  krepkost,  hliitost  agililas);  tęgość,  moc,  bic  Sfftiflffit 
ftrnft,  ©tdrfc.  {Vind.  kripkust;  Carn.  kerfka,  (kripkust  /ir- 
milas ,  virtus;  Rag.  krepkos  constanlia,  krepkos,  krepcina 
firmitas ,  krepcina  firmamentitm  eoeli,  utwierdzenie) ;  Rag. 
krepós  solidilas,  efficacia;  Bosn.  krepkost,  krepcina  fir- 
7niias,  stabilitas;  kriepost ,  kripost,  krepost  virtus);  Slav. 
kripóst  vis,  virtiis;  Croat.  kraflt,  kreposzt,  krepkoszt,  kre- 
pchina  vis,  firmitns ,  virtus;  Ross.  Kptnb  moc,  siła,  for- 
teca, twierdza ;  Kptnb,  CKptna,  yhpiina  klamra,  nit,  twier- 
dzenie, przymocowanie;  hptnocTb  twardość,  moc,  siła; 
KponKOCTb  kruchość,  złomnośćj.  Gdy  przodków  swoich 
męstwa  i  krzepkości  serca  nie  dotrzymywali  ,  wiele  się 
złego  zaczęło.  Sk.  Dz.  840.  KRZEPiSĄ"Ć ,  ął,  (krzepł)' 
ie  neutr.  jednotl.,  skrzepnąć,  skrzepnąć  się,  okrzepnąć, 
dok.,  krzepnięć  niedok.,  {Boh.  et  Slov.  kfehnu,  okrehnu, 
zkrehnauti;  \'ind.  okrenuvatife ,  obterpnit,  oterpnit;  Rag. 
okorjepitise,  ukrepenittise;  Croat.  krepenim;  Dal.  okore- 
vamsze  dureo,  cf  kora;  Bosn.  okorjepnutise,  ukoictise;  Ross. 
KptnHyiŁ ,  OKptnnyTb ,  cneibca,  cneKaibca  spiekać  się); 
przestawać  być  miękkim,  płynnym,  tegości  nabierać, 
drętwieć,  fcft  utib  ftcif  mcrbcii,  gcriiiiicii,  crftnrrcn.  Lep  pta- 
szv  na  mrozy  rozpuścić  olejem  orzechowym  ,  tedy  krze- 
pnąć nie  będzie.  Cresc.  655.  Skrzepła  sie  Iłustość,  po 
lewka  mięsna  ,  potrawa  tłusta 
mnie  krzepnieje.  Teat.  5,  8^ 
krew'  uciekła.  Bul.  Ow.  215. 
krew'  we  mnie.  Staś.  Nmn. 
grodu  strumieniem  Martwym  Niobe  skrzepła  kamieniem. 
Anakr.  24.  (skamieniała).  Skrzepnęłyby  członki  Perseu- 
szowi  od  głowy  Meduzy,  by  nie  Pallas.  Bardz.  Luk.  166. 
Ocknij  się  martwy  leniu,  o  ty  cząstko  świata  Dzielnego, 
na  pół  skrzepła!  Zab.  2,  271.  Nar.  Od  zimna  krzepnąć, 
algere.  Zygr.  Gon.  504.  Kornelii  żal  ducha  zamknął, 
wszystkie  członki  mdleją.  Tracą  moc,  serce  krzepnie, 
wnętrzności  trętwieją.  Bardz.  Luk.  152.  Tym  czasem  Ot- 
ton nie  krzepnął  gnuśnością  i  lubym  bytem.  Nar.  Tac.  3, 
81.  —  §.  act.  Skrzepłym  powiewem  wodę  wiatr  ścina. 
Hul.  Ow.  43.  (wiatr  ten  zamrażający,  przyczyną  jest,  że 
woda  skrzepnie). 

Pochodź,  okrzepnąć,  okrzepły. 


Cn.   Th.  1010.    Krew    we 

Mnie   z  skrzepłej    twarzy 

Na    to    słowo    skrzepneła 

2,  62.     Nad    Trojańskiego 


KRZESAĆ-KRESIWO. 


KRZEŚŁIĆ-  KRZĘTNY. 


519 


KRZESAĆ,    'KRZOSAĆ,    a7,    krzesze    ad.    konlyn. ,   krzesić 
niedok.,  krzesnąć  jednolL,  skrzesać  dok.,  uderzeniem   iskry 
■wywabiać,   o  krzemień  bijąc  ogień  wzniecać,    gciier  fd)Ia: 
gen,  giinlen  ft^lagcn,  fc^lagcn,  h\  guiifcn  fprubcn.  Boh.  kre- 
sa ti ,    kfesewali    ignem  elicere ,    aciiere  lapidem    molarem; 
krjsym,  kfjsyti  sanare ,  a  marle  revocare,  {ob.  Wskrzesić); 
Slov.  kresat,  skresat ,  skreśem;  (cf.  Slov.  krjsym  exato)\ 
Sorab.  1.  kscheszam;   Garn.  kresati,  kręshem  ;    Vind.  krefali, 
ogenj  vdariti,  vd»rjati;  Croat.  kressem,  kreszati,  izkreszati, 
iszkressuiem  (kressem  =  iskrzę  ;  cf.  iskra,  skra;  cf.  krzemień); 
Bosn.  kresati,  iskresati ;  Rag.  kressalti,   ukressatti;  Croat. 
kresz  ignis  festivus,   ad  qiiem    sallus    nocliirni  /ieri  soleni; 
cf.  sobótka  ;    Arab.  iCffiD  accendił  ignem ;  Ross.  oroHb  bu- 
ctKaTb.    Skrzesawszy  z  krzemienia  ogień,  gotowali  obiad. 
1   Leop.    2  Macch.  10,   3.    Z  kości  lwich,    ze  twarde  są, 
jako  z  krzemienia  ogień  krzeszą.  Birk.   Chodk.   13.  (Prov. 
Slov.  Oheń  dawno   uhaseni  krisiś ;   ogień  dawno  ugaszony 
krzesisz,    odnawiasz  spór   dawno  pogodzony).     Po  burku 
(bruku)  krzesać.  Falib.  Dis.   T  2.   [tai  ©tciiipfJaftcr)  rcc^eii, 
mit  bem  Scgcii  giuifcn  fdjlcigcn  mif  tern  f  flaftcr.   ChciaJ  sza- 
bli dobyć,  aby  nią  krzesał  po  kamieniach.   Teat.  32  b,  66. 
Pałaszem  bruki  krzesał.    Jahi.  Ez.   124.     Junak  szablą  po 
bruku   krzesze.    Mon.  65,  119.     Lubi   po  miastach  hulać, 
krzosać ,  wadzić  się.   Opal.  Sal.  4.    Ktoby  na  ulicy  gwał- 
ty wyrządzał,    ktoby    krzesał,    ccgłował.  .  .  .   Vol.  Leg.  5, 
647.  —  ■§.  Krzesić  umarłego,  wskrzeszać,  POti  ben  Job' 
ten  ertrcifen;  Boh.  et  Siov.  krjsyti,  krjsym.    Prorocy  dzia- 
łali znaki  i  ukazowali  dziwy,  krzesili  tez  umarłe.  Rej.  Post. 
B  4.     Widzieli  dziwne  możności  bóztwa  jego ,    gdy  pzed 
ich    oczyma    umarłe    krzesił.    ib.   U  1.  —  §.   Transl.  Bić, 
ciąć,  uderzyć,  okrzesywać,  fttlagcti ,  ^fliicn,    kfjouen.     Ja- 
wory   okopywał,    krzesał  i  oblewał.    FUch.    Sen.  list.   80. 
Tę  młode  płonkę,   którą   szczepili ,  krzesali,  z  nagła  pod- 
rosła ujrzą.  ib.  274.     Występki ,  które  z  nami  wzrosły  i 
rozkrzewiły    się,    trudno    już  krzesać    i  wypleniać.    Pilch. 
Sen.  217.     Gdy  muszkiet  razem   i  armata    krzesze  Nieje- 
den Turczyn  i  Tatar  się  wali.  Jabi.  Buk.   R  3.     Któż    na 
przeszłym    sejmiku    księże  wspomniał  piesze,    A  kanonik 
i  drugi  szlachcic    na  mm   krzesze.  Pol.  Jow.   104.     Ginąć 
mielibyśmy?    lepszy  wszystkich  zdaniem  Pokój,    więc  już 
i  jawnie  jęli  krzesać  za   nim.    Pol.   Arg.  51.   ( kri^skować). 
KRZESAĆ  sie  recipr.,  rąbać  sie ,  siec  sie,  fid)  ^auen,  fuc^» 
tein.  Tr.     KRZESANIE,  KRZOŚAME,  ia',  «. ,  subsi.  terb., 
M  gcucrfd)l(igcn.    Prometeusz  naprzód  wynalazł  krzosanie 
ognia    z  krzemienia.     Olii'.    Ow.    7.     Grzmot    a    krzosanie 
mieczów.  Kosz.  Lor.   142  b.    (KRZEŚCIANSKl  ob.   Chrze- 
ściański.     KrtZESEł>KO  ob.  Krzesło).     KRZESIWO,   a,   n., 
KRZESIWKO,    a,  «.,    KRZESIDEŁKO  zdrobn. ,   Teat.  32. 
b,  30.,     a)   narzędzie  do  krzesania  ognia,  krzos,  ogniwo, 
hai  gcucrjClig;    Roh.   kresadlo,    kfesadko,    kfesywo ;    Slov. 
kfesadlo  ,  kirsacy  żilrzo  ;    Sorub.   i.  ksclieszadlo  ,  ksche- 
szadwo,  zaksrhcszadlo,  zakżeszadwo,  (kźeszadnik  krzemień); 
Carn.    krćsalu;     Viiid.    ogujilu  ;     Croat.    ogr^yilo ,    vukresz, 
krzesziilo;   Co.wi.  kresalo,  nghgnillo;  Rag.  kressallo,  sjezalo; 
Slav.    kresiYo;    Ross.    orHHBHua,    TpyTHHUa,      Puszkarzowi 
trzeba    przy  sobie    mieć  dobre  krzesiwo ,    żeby  niedaleko 
w  czas  potrzeby  po  ogień  biegać.  Arciiel.  5,  64.    Łacno 


w  polu  o  krzemień,  kiedy  krzesiwo  u  pasa.  Rys.  Ad.  34. 
Gdyby  iskierkę  wskrzesać  z  tćj  twardoci  miały,  I  twarde- 
by  się  krzesiwa  padały.  Past.  Fid.  58.  —  b)  Zamek  u 
strzelby,  kurek  z  panewką,  krzos,  tai  gcucrfdjloP  am  ©c 
tpc^r. 

Pochodź,  nakrzesać,  okrzesać,  okrzosany,  nieokrzesany, 
nieokrzesaniec,  f  okrzesywać ,  wskrzesać,  wskroś,  krzos, 
krzoska. 

KRZEŚŁIĆ  ob.  Kreślić.  KRZESŁO,  a,  n.,  KRZESEŁKO,  a, 
fl. ,  dcmin. ,  stołek  porządnie  wysłany,  z  poręczami ,  lub 
bez  poręczy,  dawniej  "stolec,  cin  Ccbnftu^I,  Slrmftu^l.  {\ind. 
fedilu ,  fedalu ,  fedalniza,  stoi  T  nadonara ,  naflonjak,  cf. 
zedel;  Slav.  stolica  za  naslanjanje;  Ross.  KpecJia,  Kpeciu; 
Eccl.  Kptc.ia  sedes,  solwm ,  sella).  Zdrowszym  się  czu- 
jąc ,  kazał  się  zanieść  w  krześle  z  domu  swego.  A'.  Pam. 
9,  273.  Krzesełka  mi  daj.  Teat.  52.  b,  30.  'Stare  krze- 
sło wyzłacaną  wybite  skórą  z  poręczami.  Kras.  Doś.  69. 
eł  Kras.  Pod.  2,  128.  Kto  nie  ma  krzesła,  niech  stoi. 
Cn.  Ad.  387.  Kto  wcześnie  siedzi ,  nie  szukaj  poprawy, 
1  krzesło  cię  omyli ,  i  pozbędziesz  ławy.  Pet.  Arg.  357. 
Przesiadł  się  z  konia  na  krzesło,  Na  leciech  mu  bardzo 
zeszło.  Pieśń.  An?.  169. — §.  Że  na  obradach  publicznych 
senatorowie  na  krzesłach  siadywają,  ztąd  metonym.  krze- 
sło ■-  senatorstwo,  bte  Scn«torfmin"irbc.  Skrzet.  Pr.  Pol.  I, 
165.  Szczęśliwszy  nad  drugich,  bo  go  same  spotykają 
Krzesła  ,  i  urzędy  w  domu  go  szukają.  Teat.  6.  b,  38. 
Cnota  łachmany  wdzieje  wytarte ,  a  zbrodnia  w  krześle 
osiędzie.  Zub.  13,  257.  A'ar. — g.  Leziwa  czyli  krzesełka, 
albo  składane  drabinki ,  do  wyjmowania  pszczół.  Czack. 
Pr.  232.  !J^pppclIcitcrn.  KRZESŁOWY,  a,  e,  od  krzesła, 
Jclinftu^l  = .  Trantl.  Senatorski ,  fetiatortfś.  Więksi  ka- 
sztelanowie na  krzesłach ,  a  ztąd  krzesłowemi  zwani ,  a 
mniejsi  na  ławkach  za  pierwszemi  siedzieli.  Skrzet.  Pr. 
Pol.  1,  165.  (cf.  drążkowy).  Daj  jeść,  kiedyś  mię  królu 
chciał  posadzić  z  sobą,  Inaczej  cię  kwituje  z  krzesłową 
ozdoba.  Pot.  Jow.  208.  W  Rzymie  budowniczy  krzesło- 
wy,  aediUs  curulis.  Min.  Aus.  27  'KRZESŁOWATY,  a, 
e,  na  kształt  krzesła  ;  krzywy,  garbaty,  sękowaty,  knodo- 
waty,  hiJelig,  frunim,  fiiotig,  ćiftig.  Każde  drzewo  jałow- 
cowe jest  krzesłowate,  chropawe  a  jakoby  pchające.  Cresc. 
449.  Wyrosło  tam  niemało  drzew  smagłych  i  gładkich, 
oprócz  jednego  krępego  a  krzesłowatego.  Ezop.  102.  Czło- 
wiek wzrostu  krzesłowatego.  Baz.  Sk.  341.  ob.  Krzasło- 
waty. 

KRZESNAK  oh.  Chrzesnak.  KRZEST,  KRZESNY  ob.  Chrzest. 
•KRZESTOWANY  ob.  Chrześcianin. 

KRZESZĘ  ob.  Krzesać. 

KRZĘT,  u,  m.,  kręcenie,  krąg,  obrót  w  koło,  tai  2)re6en, 
bie  Srcliung ,  SBctibiiiig.  Przez  dziwne  w  podawaniu  z  ręku 
do  rąk  krzęty.  Przyb.  Mdl.  29.  Z  krzetem  żeby  pułki 
śpieszyły  za  tym  wodzem,  ib.  165.  KRZĘTNOSC,  ści,  i., 
zwinność,  szybkość,  6d]iiclligfcit,  ^urtigfcii.  {Croat.  ukre- 
tlyivoszt).  Reginka  ma  doskonałą  pilność,  krzętność,  a 
nade  wszystko  wierność.  Teat.  35,  53.  KRZKTNY,  a,  e, 
KRZĘTME  adv. ,  krzątający  się,  uwijający  się,  gcfdinftig ; 
Rag.  kretav;    Croat.  ukretlyiy,   fit^  tumilicliib.     Tu  rozpacz 


S20 


KRĘTU  WETU  -  KRZOS. 


KRZOSAĆ  -  KRZYK. 


krzetnie  chodzi  od  Joźa  do  loia.  Przyb.  Milt.  563.  *KRZE- 
TU'WETU  ob.  Kretu  wetu. 
KRZEW,  u,  m.,  "KRZEWIE,  ia,  n.,  'KRZE,  a.  n,  (cf.  kierz, 
krzak);  Boh.  krówj;  Slov.  ker;  chrost,  ©eftoute,  ©elmfc^e, 
Sufd)e,  drzewko  drobne  i  nizko  rosnące.  Cn.  Th.  Drzewo 
jeden  tylko  pień,  krzewy  zaś  więcej  ich  pospolicie  z  ko- 
rzenia wydają.  Kluk.  Rośl.  2,  5.  Krzewy,  pośrzednie  mię- 
dzy kwiatami  i  drzewami.  Karp.  3,  50.  arbrisseaux.  Ja- 
łowiec krzew  nizki ,  krzaczysto  zarastający.  Jundz.  498. 
KRZEWIĆ,  ił,  i,  act.  niedok.,  rozkrzewiać,  rozpładzać, 
rozmnażać,  Bosn.  vrjesgiti,  cinit  rasti,  ipcitcr  fortpflaiijen, 
CCrmebrcn.  Krzewić  pfonki.  Wiatr  płomieniste  krzewi  po- 
lary. Tr.  KRZEWIĆ  się  recipr.,  Boh.  krowateti;  Hung. 
kórózom,  korozni ;  Slov.  otawym  se,  wypućugi  se;  Bosn. 
yrjesgitsc,  nicati ,  procjavtiti ;  Dal.  popelitisse  ;  Sorab.  1. 
wotnozki  puźcżam;  rozpJadzać  się,  rozmnażać  się,  fic^  fort= 
pflan3cn,  fi^  aii^brciten ,  fii)  ocrmc|ireii.  Prawdziwe  przy- 
słowie: złe  ziele  najlepiej  się  krzewi.  Kras.  Hst.  197. 
Wszelkie  drzewo  dwojako  się  krzewi,  na  dole  i  na  wierz- 
chu. Cresc.  56.  Chwast  się  i  kąkol  długo  nie  krzewi 
między  wyborem  plonu.  Zab.  11,  126.  Róg  jeleni  krze- 
wi się  wszerz  rozmaicie.  Warg.  Cez.  142.  Nieprawość 
srodze  się  krzewi  i  rozmnaża.  Wiśn.  165.  KRZEWINA, 
y,  2.,  KRZEWINKA,  i,  z.,  demin.,  chrościna  ,  chrośeinka, 
Boh.  kfowina,  krowinka;  Sorab.  1.  kereczźina;  Carn.  et 
Yind.  germoje,  germuje ,  shibje,  protje ,  germizh,  germ- 
zhik;  śtaiibcn,  ikmi  ©clnifd).  Krzewiny  w  chrośeikowa- 
tej  tylko  trzymają  się  grubości ,  z  korzenia  więcej  nad 
jeden  wypuszczają  prętów,  albo  za  zniszczeniem  jedne- 
go inny  wysuwają.  Kluk.  Rośl.  1,  5.  W  lasach  małych 
krzewin  i  chrościn,  jako  to  bzowiny,  kruszyny,  ptaszo- 
iobu    nie    cierpieć.    Mon.  74,  712.  "  KRZEVV1STY,  a,    e, 

—  o  adv.  ,  w  krzewiny  obfity,  obficie  się  krzewiący,  noH 
Stniibctt,  StiJeige,  Iłaubig,  biift^ia,  fpro|fciib;'(V'ind.  germou- 
nast,  germoujast,  robidjast,  germoviten).  Drzewo  jakieś 
wielkie  w  gałęzie  rozmaite,  krzewiste,  cudnego  liścia  peł- 
ne. Birk.  Dom.  G  4.  W  niepogodę  uciekają  pod  krze- 
wiste drzewo ,  skoro  pogoda  to  je  łamią  i  rąbią.  Budn. 
Apopht.  158.  Zimny  len  niekrzewisto  rośnie.  Przędz.  18. 
KRZEWNICZEK,  czka,  m.,  ptaszek  z  rodzaju  pliszek, 
gnieździ  się  w  zaroślach.  Ład.  H.  N.  83.  cine  21rt  noit 
Sad)[tcljen.  KRZEWMY,  a,  e,  od  krzewią,  etaiiben  = ,  33uf(^  = . 
Pień  krzewny,  frulicosus,  kiedy  pniaki  drzewne  z  korze- 
nia wychodzące,  kilka  lat  trwają.  Bot.  58.  Pień  krze- 
wny od  ziemi  zaraz  w  gałęzie  się   rozrasta.  Jundz.   2,  10. 

—  §.  Ku  bożej  chwale  z  kniei  lew  wypadłszy  ryczy  I 
straszliwie  swą  radość  krzewnej  głosi  dziczy.  Przyb.  Ab. 
11.  (w  krzewach  mieszkającej).  KRZE  WODOM  ,  u,  m., 
Pam.  83,  431.  rośliniarnia,    m  %xt\b\ji\ni .  %x\xiii\)a\xi. 

Pochodź,  zakrzewiać ,  rozkrzeiuiać. 

KRZEŻWIĆ,  ił,  i,  cz.  niedok.,  czerstwić,  pokrzepiać.  Cn.  Th., 
ftarfen ,  Rraft  nnb  Stdrfe  gckii.  cf.  rzeźwić ,  krzepić,  krze- 
pczyć.  KRZEŹWIEĆ,  iał,  jeje,  neutr.  niedok,  czerstwieć, 
pokrzepiać  się.  Cn.  U.  Stnrfc  iinb  Sroft  befommcti,  ju 
Sraftcn  fommcn.  KRZEŹWY,  a,  e,  czerstwy,  krzepki.  Cn. 
Th..  Irdftig,  (łarf,  cf.  rzeźwy. 

*KRZOS ,  u ,  m.,  §.  a)  krzesiwo    u  strzelby ,    iai  geuerfi^IoP 


mn  ©eroe^t;  {Croat.  kresz  ignis  festivus ,  ad  guem  sallttt 
nocturni  fieri  sclent;  cf.  sobótka).  W  czternastym  wie- 
ku Niemcy  ruśnice  wymyślać  poczęli;  wszakże  jeszcze 
bez  krzosów,  ja^ko  onych  kilka  na  zamku  Wileńskim  wi- 
dzimy. Stryjk.  568.  Mężne  rycerstwo,  terazże  zapalaj 
Krzosem  pioruny ,  a  Moskwę  pow  alaj.  Paszk.  Bell.  B  Z  b. 
—  §.  b)  transl.     Pierwszymby    był  tej  imprezy   krzosem, 

gdyby Chrośc.  Fars.    25.    żagiew',    pochóp    do    tego , 

bic  erfte  Scroiilaffung  jn  ttnai.  KRZOSAĆ,  KRZOSAŃIE 
ob.  Krzesać.  KRZOSKA,  i,  i.,  rusznica  krzesząca,  abo 
z  zamkiem,  z  krzesiwem.  Cn.  Th.  cin  Jtuergctwf^r  mit 
ciiiem  ®4ili'i[c,  eiiie  glinte.  Strzelba;  ponieważ  krzesi 
ogień.  Dudz.  42.  Nie  przypasuj  kordą  do  boku ,  gdy 
do  kościoła  idziesz ,  nie  zatykaj  za  pas  krzoski  żadnt5j. 
Birk.  Kaz.  Ob.  K.  2. 

KRZTA ,  krzty  ob.  Krta. 

KRZTOŃ,  ia,  m. ,  (cf.  krtań;  Boh.  chftan  guttur),  grdyka, 
ogryzek,  pomum  Adami.  Perz.  Cyr.  1,  19.  et  42  et  141. 
et  2,  204,  ber  3lbom»npfcI  an  ber  incnfcfcliĄni  Sc^Ie ,  bet 
©ról>«,  ber  ©rol»fci;eI ,  ber  Sierfnoteit.  KRZTONIOWY,  a. 
e ,  od  krztonia ,  @TÓbi  ■-  .  Krztoniowa  chrząstka.  Perz. 
Cyr.  2,  204.  KRZTUSIĆ  się  ob.  Krtusić  się.  KRZTY- 
NA  ob.  Krszyna.     KRZYĆ  sie  ob.  Kruszyć  sie. 

KRZYCZEĆ  ,  ał ,  eli ,  y,  cz.  niedok.,  KRZYKNĄĆ',  ął ,  jednłl., 
KRZYKAĆ  kantyn.,  (Boh.  kfićeti,  kficivali,  zkriknauti;  Slov. 
krićjm  ;  Sorab.  1.  kzicżźu,  kschicźu  ,  kschicźim ,  rjschcźu, 
rjschcźim ;  Carn.  krizhim ,  krizhati,  klizati,  kilzhem,  vę- 
kam  ,  vikam,  upyti ;  Yind.  krizhati,  krezhim ,  vpiti,  kli- 
zati, klizhem  ;  Croat.  krizati,  krichati ,  krichim,  vichem, 
yikati  fcf.  wyć) ;  llal.  vapiti,  viokat;  Rag.  krjekafi;  Bosn. 
krricjati ,  kricjati ,  vikati ,  yapitti,  uskriojati ,  uzvikati; 
Slav.  Yihati ,  vikati;  Ross.  KpHKHjTfc ,  Kpniiy,  Kpanaib, 
K;iiiKH3'Tb ,  K-iHKaTŁ,  hMHqy ,  xaH.jHTb,  rapKHjTb ,  rapKaib; 
£cc/.  Kpnyy  ;  Graee.  ^ga^ur,  ngi^tir  ,  xiQVTTiiv ;  Lat.  med. 
cruscire;  Gall.  obs.  croissir;  Gall.  cri ,  crier ;  Svec.  skria, 
skrika  ;  hi.  skraeka  ;  Angl.  schrike,  screak  ;  Irland.  schre- 
acham ;  Ital.  gridare,  scricciolare;  Waltis.  criccied;  cf. 
Germ.  frfi|[l)en ;  Chald.  ]n3  keras  proclamavit;  Nip  kara 
vocavit_)  ;  głośno  wołać,  gadać  etc,  fd)re![)eit.  Krzyczę, 
aż  się  mało  nie  rozedrę.  Ossol.  Str.  1.  Kur,  choć  głośno 
krzyczy ,  nie  zje  on  nikogo.  Jabi.  Ez.  22.  (cf.  nie  każdy 
kąsa,  co  wąsami  trząsa).  Dobywszy  nań  szabel,  krzy- 
kli.  Teat.  43.  d,  65.  Czegóż  tak  krzyczysz?  czy  cię  kto 
zabija?  ib.  14,  166,  Krzyczą  na  nas,  jak  na  wilków. 
Boh.  Kom.  1,  59.  Krzyczę  jako  pijany  <  huczę.  Cn.  Th. 
Jako  jeleń  krzyczy  do  strumienia  wód  ,  tak  dusza  moja 
woła  do  boga.  Bibl.  Gd.  Ps.  42,  1.  Struś  krzyczał.  Ba- 
nial.  J.  5  h.  Słowiczek  we  krzu  krzyczy.  Rej.  Wiz.  54. 
Krzykam  pochwalając  krzyknieniem  ,  krzykiem  pochwalam, 
przykrzykam  komu ,  acclamo.  Cn.  Th.  Krzykam  do  po- 
trzeby, conclamo  ad  arma.  ib.  Krzykam  na  wsiadaną ,  na 
ruszenie,  ib.  —  '^.  Krzyknęła  towarzyszek  swoich.  Kosz. 
Cyc.  B  Z  b.  krzykiem  je  'przywabiła ,  fie  fd)rie  auf  t^re 
©efd^rtinnen.  KRZYCZENIE,  KRZYKNIENIE,  KRZYKA- 
NIE,  ia,  n.,subst.  verb.,'OaS<BńixeXji:n.  iai  ©cfc^rcc.  KRZYK, 
u,  m.,  Boh.  et  Slov.  kfik  ,  powyk ;  Sorab.  i.  kżik  ;  Sorab. 
2.  kschik;   Yi/id.  krizh,    vpitje,    hrizkanje,    sbraj;     Carn. 


KRZYKACZ  -  KRZYP. 


KRZYPIEC-  KRZYW. 


521 


krik  ,  vęk,  upytje  ;  Croał.  krich ,  kriclianye,  krika ,  vika, 
vAp,  vapenye;  Dal.  vapay;  Bos?i.  krikka ,  vikka,  vapaj , 
vapienje ;  Ross.  KpiiH^B,  iuhk^,  (K.iimKa  wołanie  na  psy); 
(Eccl.  KJiiYii  haJas) :  Eccl.  Bom ,  Ki,mh;  krzyczenie,  huk, 
iai  @cfd;irC9 ,  ber  Sdirc^.  Co  tam  za  przeraźliwe  w  całym 
domu  krzyki !  Fraszka  gwar  jarmarkowy,  fraszka  i  sejmi- 
ki. Treb.  S.  M.  124.  Niewieści  krzyk  i  wściekłość  pod- 
sycona winem.  Olw.  Ow.  120.  (krzyk  żałosny,  cf.  skwierk). 
Krzyk  słuchaczów  przyjazny,  krzykhwa  pochwała.  Cn.  Th. 
(ob.  Okrzyki).  Krzyk  słuchaczów  przeciwny,  zgiełk, 
grzmot,  ih.  Krzyk  trąb  <  dźwięk.  Krzvk  źorawi  >  kreranie. 
KRZYKACZ,  a,  m., '  KRZYKAŁA  ,  y,'  m.,  KRZYKAJŁO  , 
a,  m. ,  krzykhwy  człowiek;  Yind.  krizhavez,  krizhar, 
shrajar,  vpiunik ,  vpijauz ,  vpivez;  Ross.  KpiiKjHi ,  my- 
Miiio  (cf.  szumieć],  rop.iaHi  (cf.  gardło) ;  Eccl.  Bonnre-it, 
cin  ®d^rc»^al'3 ,  cin  ©dircuer.  Bachusa  nocnikiem,  krzy- 
kaczem i  wrzeszczem  nazywają.  Olw.  Ow.  137.  W  Tur- 
czecli  krzykacze  pubhczni  zwołują  lud  do  modlitwy.  N. 
Pam.  i,  33.  Z  tego  generała,  wielki  dziwak  i  krzvkała. 
Teat.  13,  40.  Obrzy*dły  krzykała  kogut.  Zab.  13, '285. 
Treb.  —  ^.  Czajka  krzykacz ,  charadrius  vocijerus ,  ptak 
wielkości  gołębia.  Kluk.  Zw.  2,  510,  eine  9lrt  Sibi|e. 
KRZYKLlWOŚć ,  ści,  i.,  Boh.  kriklawost;  Ross.  KpiiK.iii- 
BOCTb;  nałóg  krzyczenia,  6c^OTfialfl;jfcit.  KRZYKLIWY, 
a,  e,  —  ie  adnerb.  hałaśliwy,  wrzeszczący,  wrzaskliwy, 
fd)rci)Ciib ,  fcl)rc\)cnfcf) ,  ln^ttóncIl^ ;  Boh.  et  Slov.  ki-iklawy; 
Yiiid.  krizldiu,  ypijezhen,  ypijezhliu ;  Ross.  KpiiH.iiiBUH , 
rop.iacTUH ;  Eccl.  BoniiTe.ibHUil.  Ryknąwszy  krzykliwie , 
skoczy  na  ogień.  Bardz.  Trag.  515.  W  rog  krzykliwy  za- 
trąbił. Banial.  J.  Trąby  na  prawym  skrzydle  krzykliwe 
zagrają.  Bardz.  Luk.  2,  52.  Krzykliwych  surm  głos  bę- 
dzie słyszany.  Lib.  Bor.  118.  'KRZYKWA,  y,  2.,  zgiełk, 
©CtoŚ,  ©crdufdj.  Tr.  Dokąd  myślisz  w  tak  złą  drogę, 
w   taką  krzykwę    i  zawieruchę?  Opal.  Sat.  8. 

Pochodź.  verbi  krzyczeć  (cf.  ryczeć ;  cf.  krzekad,  skrzek, 
skrzeczeć,  krakać,  krzaknać)  ,  dokrzyczcć,  nakrzyczeć,  Od- 
krzykac ,  okrzyk,  pokrzyk,  przekrzyczeć ,  przykrzykać , 
wykrtyk,  wykrzyknik,  wykrzykać ,  zakrzyknąć.  —  Ł)  cf. 
krzak,  krzaczek,  skrzeczek. 

•KRZYMOLlC.  ob.  Gryzmolić.     'KRZYNICA  ob.  Krynica. 

KRZYNKA  ub.  Kruszynka,  krszynka. 

KRZYNOW,  u,  m.,'KRZYNOWEK,  wka,  m.,  demin.,  Vas 
ligneum  concavum.  Cu.  Th.,  naczynie  drewniane  okrągłe, 
jak  misa.  Wiud.  ciiic  niiibc  lioljcritc  ©(^uffcl,  cirt  SJnpf; 
Boh.  okrjn.  Z  jaworowego  drzewa  talerze ,  krzynowy, 
łyżki  robią.  Haur.  Ek.  106.,  Urs.  Gr.  189.,  Eraz.'Ob.  C. 
Przodkowie  jadali  kasze  na  krzynowie  drewnianym ,  a 
bogaty  na  misie  miedzianćj.  Star.  Byc.  37.  Poziemki  na 
krzynowie  warzechą  utrą ,  i  wszystko  wylewają ,  że  po- 
woli na  misę  przecieka.  Syr.  1353.  Catinum,  krzynów, 
misa.  Mącz.  Disculus,  mały  krzynowek.  ib.  Bydlęce  ofia- 
rujem  kurzące  się  na  wielkich  krzynowach  wnętrzności. 
Otw.  Wiry.  404.  Dano  rzemieślnikom  na  kadzidlnice  i 
na  krzynowy  złoto  pod  waga.  Budii.  I  Chroń.  28,  17. 
(kociełki.  Bibl.  Gd.). 

KRZYPI  odgłos  skrzypiący,  skrzypnienie ,  fitnrr!  Sorab.  1. 
kźipot.     Kołacę  do  drzwi,  aż  tu  krzyp  krap  krzyp !    od- 

S{ownilt  Lindego  ivj/i.  S.  Tom  II. 


mykaja  rygle,  otwierają  zamki.  Teat.  11,  124.  'KRZY- 
PIEC oft.-Skrzypieć.  KRZYSZ  ob.  Krzyż.  KRZYSTAŁ  ob. 
Kryształ.  KRZYSZTOF,  a,  m.,  imię  męzkie,  eiit  2KaiinŚ« 
name,  Gbnftopb;  Sorab.  1.  Kristop,  Kitto. 
KRZYW  ob.  Krzywy.  KRZYWDA,  y,  i,  KRZYWDECZKA, 
i,  z,  zdrbn.,  '^.  1  a)  bezprawie  komu  wyrządzone,  ujma, 
uwłaczanie,  ukrzywdzenie,  ba^  jliijcfuijte  Ulircdlt ,  bie  33ecin< 
trćidjtigiiiuj,  Sfnnfmtg;  Boh.  krjwda;  Sluv.  kriwda,  ne- 
sprawedhiost;  Sorab.  1.  kźiwda;  Sorab.  2.  kschiwda,  lejt; 
Yind.  kriyiza,  krivina,  kriunost ,  kriyizhnost,  samiera, 
pregreslika ;  Carn.  kriyina  ciilpa,  kriviza  injuria;  Croat. 
kriyicza ;  Dal.  kriyina ,  bezakonye ;  ( Croat.  nekrivnozt  = 
niewinność);  Rag.  kriyina;  Slav.  kriyica;  Bosn.  kriyina 
culpa,  crimen;  fle.viis\  (krzywda  Bosri.  bezakonje,  hudob- 
nost,  yragholia,  opacina) ;  Ross.  et  Eccl.  Kpiiaora,  KpiiB4a, 
OBHĄ.T ,  ocoKpó-ieHie.  Między  krzywdą  a  obrazą  u  nas 
niemasz  żadnej  różności ,  jednak  niektórzy  czynią  różność 
taka:  krzywda  do  umysłu,  obraza  do  ciała  należy.  Pelr. 
Et.  343.  Gdy  się  wadzili,  jednał  je,  mó\yiąc:  czemu 
jeden  drugiemu  bezprawie  czyni?  A  ten,  który  krzy- 
wdę uczynił  drugiemu  ,  odpędził  go.  1  Leop.  Act.  7,  26. 
Dziś  leda  dla  sprośnej  a  małej  krzywdeczki,  nic  to  czło- 
wieka zabić.  Rej.  Zw.  70.  Gniewa  się  o  leda  krzywde- 
czkę ,  co  nie  stoi  za  pieniądz,  ib.  78  b.  Krzywda  od 
dobrodzieja  nieciężka;  cf.  od  łaskawej  ręki  nie  boli;  cf. 
niech  łaje,  kiedy  daje.  Cn.  Ad.  508.  Krzywda  a  dobro- 
dziejstwo są  przeciwne  rzeczy.  Gorn.  Sen.  545  et  185. 
Sprawiedliwość  zbytnia ,  krzywdą.  Sk.  Dz.  272.  {siimmum 
jus  summa  injuria).  Nie  czyń  mi  tej  krzy\ydy.  Teat.  29, 
15.  Krzywdę  snadniejsza  zrobić,  aniżeli  ścierpieć.  Min. 
Ryt.  4,  141.  Krzywdę  czynić  gorsza  rzecz,  niż  ją  cier- 
pieć. Cn.  Ad.  568.  Lepiej  jest  ścierpieć  krzywdę,  niż 
ją  drugim  czynić.  A^.  Ram.  4,  101.  Krzywda  grzech. 
teat.  19.  c,  58.  Starzy  dawne  wieki  chwalą  z  krzywdą 
teraźniejszych.  Kras.  Pod.  1  ,  150.  (z  ujmą,  mit  B^xu& 
fc^rntg).  Aczkolwiek  to  wszystko  krzywda,  co  się  prze- 
ciwko prawu  dzieje ,  wszakże  w  prawie  naszem  za  krzy- 
wdę nic  innego  nie  bywa  rozumiano ,  jedno  zelżywość. 
Szczerb.  Sax.  190,  Scfcl)inn'!iliuj.  Nigdy  własna  krzywda 
za  małą  się  nie  widzi.  Pilch.  Sali.  90.  t.  j.  ta,  którą  sam 
cierpisz",  fei&ft  crlittcneS  Unrec^t,  ba3  man  on  fidi  fcibft  cr« 
fa^rcil  ^at.  Krzywda,  ciężka  rzecz.  Cn.  Ad.  568.  Mam 
krzywdę  =  cierpię  krzywdę,  dzieje  mi  się  krzywda,  krzy- 
wdzą abo  krzyw'dzono  mię,  mir  flc|'cl)ic(tt  Uiircdjt ,  ii)  leibe 
S^abCH ,  Unrcd^t ,  23ceiiitrdd)tii5imij.  Całe  ciało  ,  gdy  się 
dobrze  ma ,  tedyć  i  członkom  krzywdy  niemasz ,  a  gdy 
się  ciało  nie  dobrze  ma ,  tedyć  i  członki  jaki  niewczas 
cierpią.  Modrz.  Baz.  9.  Nawet  przeciwko  tym  ,  od  któ- 
rych krzywdę  masz,  mają  być  niejakie  powinności  przy- 
stojnych postępków  zachowane.  Kosz.  Cyc.  19.  1  jam  miał 
krzywdę,  alem  sobie  radzić  Umiał  i  z  swemi  nie  chcia- 
łem się  wadzić.  /'.  A'c/iai>.  Jer.  118.  Krzywdy  nie  ma, 
kto  cierpi ,  co  zasłużył.  Cn.  Ad.  568.  Krzywdyć  nie  uczy- 
niono, gdyć  twoje  złość  oddano.  Cn.  Ad.  568.  Cokol- 
wiek dzieje  się  dobrowolnie ,  w  tym  krzy\ydy  niema. 
Koii.  List.  1  ,  129.  Niemasz  krzywdy  chcącemu.  Pot. 
Arg.     448.  —    Niewinnemu    włosowi    krzyyydę    czyni,    i 

66 


522 


KRZYWDNY  -  KRZYWIC. 


KRZYWIE-KRZYWO. 


rwie  go  garściami.  P.  Kchan.  Orl.  i.  267.  gwałt  wyrzą- 
dza, (Sercalt  antbun.  —  §.  Uszkodzenie,  szkoda,  strata, 
uszczerbek,  9lbhii(^ ,  ediatcii,  5>erluft.  Wynajdę  doeho- 
dną  dla  ciebie  fuiikcyjkę,  nie  będziesz  miat  krzywdy. 
Teat.  50.  b,  100.  (nie  'będziesz  szkodo wa/).  Bogactwa 
nie  nadgrodzą  Swoim  blaskiem  tćj  krzywdy,  kiedy  sławie 
szkodzą.  Teai".  46.  b,  87.  Mniemają  ,  aby  się  jaka  krzy- 
wda abo  uszczerbek  miał  dziać  synodowi.  Ba:,  fht.  169. 
g.  b)  met07K  Krzywda  =  żałoba  o  krzywdę  wyrządzo- 
ną, skarga,  zażalenie,  Sliiije  iit'cr  crlittciici  Unrci^t.  Krzy- 
wdy ziemskie  są  o  granice,  o  kmiecie  zbiegłe,  o  zabi- 
cie, o  rany.  Herb.  Siat.  334.  Kto  do  kogo  majaka  do- 
legliwość albo  krzywdę,  mają  się  do  dworu  udać.  Haur. 
Sk.  228. —  §.  2)  Krzywda,  herb;  podkowa  biała  w  po- 
lu błękitnym,  ocylami  na  dół,  w  śrzodku  jej  cały  kjzyż; 
na  barku  jej  rogu  prawego  niemasz  u  krzyża.  Kurop.  3,28. 
cin  SBnppcn.  KRZYWDiŃY,  a,  e,  krzywdzący,  z  krzywdą 
się  dziejący,  Dcciiitrddłtiijcilb;  Boh.  kriwdiwy,  kriwolaćny  ; 
\hui  kri'vizben;  Hoss.  o5ii4MiiBhin ,  oóiu-iUBUil ,  oropmi- 
Te.iiiHuii;  Carn.  krivizbn;  Croal.  krivicben;  Sorab.  1. 
kżiwdolcźne.  W  kupnie  dziedzictw  trzeba  sprawiedli- 
wych rozmiarów  ,  trzeba  rachuby  niekrzywdnej.  Ustn.  .Mg. 
praef.  KRZYWDZIĆ,  ił,  i,  ukrzywdzać,  «.  niedoL, 
skrzywdzić,  okrzywdzić,  ukrzywdzić,  pokrzywdzić  dok., 
{Boh.  ki-iwditi  =  lhati ,  łgać).  Krzywdzić  kogo  abo  'komu. 
Cn.  Th.  krzywdę,  bezprawie  mu  wyrządzać,  cilicil  ['CCill= 
trnd)tii3Cii ,  tbm  Uiircc^t  siifiujcn ;  Rag.  krivovatti;  Bosn. 
skriviti,  uciniti  zlo;  Ylnd.  shaliti,  oshalili,  nadlugati ; 
Ross.  ocKopóiiTb ;  Eccl.  Nenfi^BbAOBiTH ,  sas.inTn ,  iiso- 
6na;jaio ,  Tmerio,  rmeiy  iBopio.  Kto  się  w  malej  rze- 
czy skrzywdzi ,  skrzywdzi  i  w  wielkiej.  Rys.  Ad.  31.  Po- 
gardzone i  okrzywdzone  małżeństwo.  Warg.  Wal.  oo. 
(zgwałcone).  Krzywdzący  jednego ,  wielom  grozi.  Cn. 
Ad.  569.  KRZYWDZICIEL,  UKRZYWDZICIEL ,  a,  m., 
ujmacz  cudzego ,  ber  SBcciiitraditigor ,  bet  aiibent  Unretljt 
jufiiijt;  5o/f.  ki'iwodoćinec,  ki-iwdar,  kfiwolńk ;  Ca/-«.  kriyz; 
Ross.  oÓHjiiiih-B ,  ocKopóiiTCJb ;  Eccl.  os.ioóiiTc.ib.  Bóg 
zbawi  ubogich ,  a  zetrze  krzywdziciela.  Biidn.  Ps.  72,  4. 
(gwałtownika.  Bibl.  Ud.}.  Jezus  swego  czasu  będzie  są- 
dził krzywdzicielów  waszych,  potłumicielów  waszych. 
Bals.  Niedi.  1,259.  Krzywdziciel  ojczyzny.  Gaz.  Nar.  i, 
405.  Sędzia  przeciwko  jej  ukrzywdzicielom  wielki  gniew 
pokazał.'  Wtis.  Kol.  486.  Peir.  El.  385.  —  W  rodź-,  źeńsk. 
KliZYWDZlCIELKA,  Bof^s.  o6nj,mma.  KRZYWIĆ,  ił.  i, 
cz.  niedok.,  skrzywić,  nakrzywić  dok.,  (Boh.  kriwjti ,  skri- 
witi ,  kriwolaćiti;  Slov.  kriwym ;  Sorab.  2.  kschiwisch; 
Sorab.  1.  kźiwicź,  kżiwu ;  Bosn.  kriviti,  nakriviti,  ukri- 
viti ,  skriyiti  ciirvo,  erro ;  Carn.  kriyim ;  \ind.  kriyiti, 
skriviti ,  okriyiti,  perkriyit,  skruzhiti;  Croat.  kriyeti,  kri- 
yim culpo,  kriyim,  klyuchim  flecto;  Rag.  kriviti  ,  okriyi- 
ti ciilpare;  Ross.  KpiiBHTb ,  KpiiB-iaib  ,  noKpiiBiiTb,     Kopo- 

6HTL  ,  KOpOÓ.lK) ,  CKpiIIiHTb ,  CjailllTb  ,  CiaURTb ,  CKpiO- 
MIITb,    CK[)I0i|HBaTb  ,    lICKpiIBHTb,    TJJIlTb,    npilTJ.lHTb  ;    Eccl. 

B3i;piiB.iRio,  Komy  (cf.  ukos);  cf.  Lał.  curyo ;  Gall.  cour- 
ber);  skrzywiać,  krzywym  czynić,  nakrzywiać,  pr.  et  fig. 
friimnien,  fnimm  bieleli.  Paraliż  mu  gębę  skrzywił.  Mon. 
64,  79.     Trzęsąc  głową,    szyję  nakrzywiła.  Burdz.   Trag. 


109.  Dość  szpetną  mając,  jeszcze  krzywią  mowę.  Wad. 
Dan.  260.  Ucinał,  odmienia?,  mieszał,  krzywił  rozu- 
mienie ojców.  Sk.  Dz.  671.  {ob.  'Szpecić).  Skrzywi  brwi 
Sułtan,  i  namarszczy  czoła.  F.  Kchan.  Jer.  236.  Nos 
krzywić,  bie  JUU  nimpfcn,  Vind.  merdati  ,  ob.  Krzywić 
się.  —  §.  transl.  Krzywić  kogo  na  drugiego  >  rozjątrzać 
go,  einen  iinber  ben  nnbern  oufbringen,  auifiefcn.  Zazdrość 
kredytu  krzywiła  ministrów  wzajemnie  na  siebie.  Nar.  Hst. 
4,  118.  t.  j.  zrobiła,  że  się  jeden  na  drugiego  krzywi^ 
KRZYWIĆ  się  recipr.  et  pass.  niedok.,  skrzywić  się,  nakrzy- 
wić się,  rfoA- ,  fid)  fninimcn ,  fnimm  tiicrbeii;  Carn.  skluzhem, 
skluzhiti  se ;  Jioss.  Koctib,  noKOctra,  KociiiŁca ,  noKO- 
ciiTbca,  ob.  Ukos;  {Boss.  Kpimirb ,  OKpiiBtTb  jednookim 
zostawać,  jedno  oko  utracić).  Co  się  często  krzywi, 
złamać  się  może.  Simon.  Siei.  109.  Do  tej  ofiary  ciel- 
ca takiego  szukają,  Co  mu  się  w  czole  rogi  dwuletnie 
skrzywiają.  Olw.  Wirg.  466.  Juzem  się  skrzywił  od  sta- 
rości, jużem  zgrzybiał.  P.  Kchan.  Jer.  185. —  fig.  Owe  prze- 
czytawszy listy.  Skrzywił  się,  j^ikby  chorował  na  glisty. 
J(ib{.  Ez.  Co.  —  transl.  Krzywić  się  -■  niechęć  po  sobie 
pokazywać,  krzywo  patrzeć,  koziołka  na  czele  postawić, 
czoło  marszczyć.  Rag.  kriyitise .  kriyiti  usta,  beecitise ; 
Bosn.  pecitise,  kriyitise,  fmier  fclicn,  ctii  iicibvugli(^  ©c= 
fid)t  mad)cn,  unu)illi;j  trcrbcn.  Tak  się  skrzy\yił  na  mnie, 
żem  aż  raka  upiekł.  Teat.  28,  42.  Bardzo  się  krzywią, 
na  twoje  zbyteczną  swawolą.  Teat.  55,  8.  Gdzie  chęć 
przychylna,  uprzejmość  wesoła.  Nikt  się  niekrzyyyi,  nikt 
nie  sępi  czoła.  Zab.  16,  187.  Kniaź.  Kocham  Kaśkę; 
Kaśka  się  też  na  mnie  nie  krzywi.  Ossol.  Słr.  1.  Coż  to, 
niemiłe  tobie  przyjacielskie  żarły,  Krzywisz  się,  jakbyś 
wypił  octu  ze  dwie  kwarty?  Nar.  Dz.  3,  262.  ob.  kwa- 
śno patrzeć.  'KRZYWIĘ  'oh.  Krzywo.  KRZYWIGŁOWEK 
ob.  Krzywogłowek.  KRZYWISZYJEK,  yjka,  m.,  i.  q. 
krzywigłowek,  ein  J?ppfbaiuicr.  Nie  ufaj  krzywiszyjkom, 
co  to  nabożnemi  Stówki  boża  sie  na  czas  zmyślonemi. 
Past.  Fid.  156,  ob.  Krzywoszjj.  "  KRZYWIZNA",  y,  i., 
krzywość,  cokolwiek  krzywego,  linia  krzywa  obwodna, 
ber  Umfreiź;  Slov.  klukawy  obchód-;  Sorab.  2.  hoklom; 
Ross.  et  Eccl.  Kpimiisna ,  KpiiBiiii.^ ,  3ai;pioMiiHa ,  iisKpiiBH- 
Ha ,  nsrnói ,  ii3Bii.iiiHa ,  CBii.ib ,  crponoia ,  cvTy.iHHa , 
iis.iymiHa ,  Kocb,  Kocuna,  KOCOCTb,  KociiHa,  jiyKoeaHie. 
Obwód  czyli  krzywizna  koła ,  curimtiira.  Sniad.  Alg.  2, 
118.  Szeroką  krzywizną  oddzielony  Szlak  słońca,  gra- 
nicą trzech  pasów  zewsząd  ogarniony.  Olw.  Ow.  55. 
Dzierży  sie  krzywizn  brzegu  ojcowskiego ,  cuwamina. 
Zebr.  ba:  251  ,  'ib.  56.  KRZYWKA  ob.  Krzywulec.  KRZY- 
WO, 'KRZYWIĘ,  adoerb.  adj.  krzywy  <  g.  a)  nieprosto, 
fnimm.  Co  krzywo  z  natury,  nierado  bywa  prostym. 
Fred.  Ad.  120.  —  §.  b)  Z  krzywa  abo  krzywo  patrzeć  < 
po  oku  patrzeć,  krzywić  się,  sępić  się,  faiicr  febcn ,  fc^eel 
febcii,  eiii  fiiiftcrcś  ®cfid)t  madieii;  (//oss.  ccinaópcM-b  cmo- 
Tpiib;  cf.  wrzesień,  september ;  cf.  posępny).  Z  krzywa 
na  nie  pojrzawszy,  a  niejako  trzęsąc  głovyą ,  rzekł:  o  nę- 
dzni ludzie!  Baz.  Hst.  93.  Gdy  on  to  mówił,  z  krzy- 
wa nań  patrząc,  uśmiechali  się.  ib.  10.  Z  We  Panem 
się  kłóci,  a  na  mnie  coś  krzywo  patrzy.  Teat.  5.  c,  12. 
Ci",  którym    nie  płaciłeś    weJów,    dyabelnie  się  na  We. 


KRZYWOBOKI  -  KRZY WOŁOMSTWO. 


KRZYWOŁUCZNY  -  KRZYWOPRZYS.      523 


Pana  krzywo  patrzą,  ib.  22,  40.  Lepsza  zawiść ,  niż  po- 
litowanie, Niedhaj ,  ze  ci  cnot  zajrzą,  krzywo  patrząc  na 
nie.  Zab.  6,  384.  Nar.  Krzywo  na  się,  jako  dwaj  ko- 
guci ,  'patrzają.  Pot.  Arg.  330.  PojrzaJ  krzywo  ,  i  na  nas 
zajad/  się  śmiertelnie.  Jabł.  Tel.  17.  Nie  zaraz  truchleć, 
nie  zaraz  się  wieszać ,  Jeśli  fortuna  pojrzy  na  cię  krzy- 
wo. Pot.  Si/I.  i.  Szczęście  krzywo  patrzy  na  wysokiego 
stanu  osoby.  Fur.  Uw.  F  3.  Psalmod.  22.  Bardz.  Trag. 
68.  Na  piwo ,  choć  wina  nie  mają ,  poglądają  krzywo. 
Jeż.  Ek.  i.  Krzywo  obejrzał  się  na  wszystko.  Teal.  H, 
46.  (z  kwasem  ,  niesmakiem  ,  z  niechęcią).  —  §.  c)  Przy- 
sięgać "krzywię  ,  krzywo  ■■  krzywoprzysięgać  ,  falf^  ffl)lliorcil. 
Jeśli  niesprawiedliwie  i  'krzywię  przysięgasz.  Sax.  Parz. 
102.  Zwiod/szy  kogo,  nie  bój  się  poJprzysiądz,  choć 
krzywo.  Hiil.  Ow.  59.  Choćbym  przysiągł,  przysiągłbym 
niekrzywo.  Teal.  42.  c,  30.  (prawdziwie,  sprawiedliwie). 
Swięlokradzca  krzywo  przysięga.  Hor.  Sat.  224.  —  §.  d) 
Czy  szalejesz,  czyć  co  do  mnie  krzywo?  Fot.  Zac.  50. 
czy  masz  jaką  ode  mnie  krzywdę,  urazę?  {labc  iii  iić) 
womit  DclciPiijt,  flcMiift,  bcciiitnid)tiijt?  liaft  tu  mai  tuiPer 
luid;?  (cf.  chrapkę  mieć).  Dziwak  ten  dziecinnieje ,  wszys- 
tko mu  się  krzywo  widzi.  Jeat.  19.  b,  53.  (źle,  nie  jak 
powinno  być).  Łaje  błotu,  kiedy  się  upluska ,  a  co 
deszcz  albo  błoto  krzywo,  a  czemuś  sie  nie  podkasał? 
Bej.  Zw.  78  b.  (coć  błoto  uinno?j.  KRZYWOKOKI,  a, 
ie,  boków  krzywych,  fruilinifcitit]  ,  fiosa.  KpHB06oKiu. 
KRZYWOCINA  ,  y  ,  ź.  ,  krzywizna  ,  SrummilUC).  Im  prę- 
dzej kto  spieszy,  tym  mniej  lubi  krzywocin  i  obładzenia. 
Żehr.  Zw.  81.  "KRZYWODENNY,  a,  e,  dna  krzywego, 
fniiiiml'5Mfl ,  Boss.  kpiibo40hhlih.  KRZYWODROŻNY  ,  a , 
e,  n.  p.  Bieg  krzywodrożny ,  curviliiieus.  Hub.  Wst.  393. 
{ob.  Krzywokreślny).  fnimmiticgi!] ,  fnimiiil)nl,)iiiij.  "KRZY- 
WOUUSZE,  a,  n..  Hoss.  KpiiBojj-mie,  bczsumienność, 
niepoezciwość.  "KRZYWODUSZMK,  Ross.  KpiiB04yiiiHiiK-B, 
niepocziwy;  IV  rod  i.  źeńsk.  Boss.  KpiiBOjyuiHima ;  bez- 
sumieniivm  być  KpiiB04ymHH'iaTb ;  bezsumienny,  'KRZY- 
WODUSŻNY,  Boss.  KpiiBo/iyuJiibui.  KBZYWÓDZIÓB  ob. 
Krzywonos.  KBZYWOGEBY,  a,  e,  cf.  krzywousty,  fnnnm' 
niduliii.  KBZYWOGŁÓWEK,  wka,  m. ,  Boh.  kiiwoblawek, 
eill  Jlopf^aiiijcr.  Tych  krzywogłowków  nazbyt,  nazbyt  i 
postawy  Najświętszej ,  rzadko  znajdziesz  święte  obyczaje. 
0/)(i/.  5'//.  1  04,  ni.  KrzYwiszyjek.  W  rod:-,  źeńsk.  krzywo- 
główka.  Mon.  75,  589"  KKZYWOr.ŁOWY,  a,  e,  głowy 
krzywej,  Roh.  kriwohlawf  'KBZYWOGLOZNY,  a',  e, 
viilius,  maiai'V  zakrzywione  golenie,  albo  tez  koślawy. 
Marz.  KfiZYwnC.OLEM,  ia ,  ie ,  Cn.  Tli.,  szpotawy, 
fruimnbciiiitJ.  Usiłując  dziecię  prosto  stać  na  nogach  ,  je- 
dno o  drugie  tipicra  kolano  ,  i  przez  to  powoli  będzie 
krzywo^idenie.  .l/z/i.  69,  1064,  ob.  Krzywonogi.  KRZY- 
WOKARKI,  a,  ie  ,  Boh  kriwokrky,  karku  krzywego, 
frumml)nI|U3 ,  oh.  Krzywoszyj.  KRZYWOKREŚLNY,  a,  e, 
fruiiimltnig.  Kit,nira  jest  abo  krzywokreślna  ,  curvilinea, 
lub  proslokieśliia ,  rectilinea.  Łesit.  15.  cf.  krzywodrożny. 
'KRZYWOhf  I.MGA  .  y,  m.,  przysicgołomca,  przeniewierca, 
Ctit  53iinMiriid)iiior ,  ber  fciiicii  Git)  lirid)t.  Przeniewiernik, 
przysięgi  swej  krzywołoriica ,  z  urzędu  godzien  być  zło- 
żonym'.  h'rom.  599.     *KRZY WOŁOMSTWO ,  a,  n.,  przy- 


sięgołomstwo ,  ber  ©i&brud),  Slinbbru^.  Poseł  Cesarzowi 
przeniewierzenie  i  krzywołomstwo  na  oczy  wyrzucił.  Krom. 
485.  cf.  krzywoprzysięstwo.  KRZYWOŁUCZNY.  a,  e, 
n.  p.  Krzywołuczne  Medy.  Zab.  6,  583.  Nar.,  z  krzywemi 
łukami,  mit  friiiiimcn  3lrinDruftfit,  Soflcn.  {Boh.  kriwolaky 
tortiiosus ,  flrsiiosus;  kriwolakost  curvatura,  flexus. 
KRZYWOMYŚLNY,  a,  e,—  ie  adverb.,  wykrętny,  Yind. 
kriyomileln ,  brcbcrifd;,  rdtifconH.  Ty  Merkury  rządzisz 
krzywomyślny  dowcip.  Klon.  Wor.  i.  KRZYWONOGI,  a. 
ie  ,  (//o/l.  kriwonohy,  podsekfiwonoliy;  Boss.  et  Eccl.  Kpu- 
BOHoriii,  KOCOiioriH ,  KOCOJanuB  ;  {ob.  Koślawy,  krzywo- 
glozny,  krzywogoleni,  szpotawy);  Croat.  krivonog,  szlu- 
konog;  Bag.  kriyonógh ;  Yiiid.  krivonogen ,  shleprast  pod 
nogę;  Coni.  bedrast ,  shvędrast,  sbędran);  nóg  krzywych, 
fruinmliciiiitj.  Ludzie  krzywonogie  nigdy  krzepko  i  mocno 
na  nogach  trzymać  się  nie  mogą.  Mon.  69,  1064.  «i.  75, 
595.  Wulkan  krzywonogi.  Dmoch.  U.  26.,  Zab.  6,  146. 
Min.  —  Siibsl.  krzywonog,  Yind.  kolenokrulez,  krulovez, 
krulokolencz ;  Sorab.  1.  kziwenohawcź;  Boh.  kriwonoska. 
KRZYWONOS ,  a ,  m.,  §.  1  j  mający  nos  zakrzywiony, 
Sorab.  1.  kźiwonoszacź ;  Bag.  kriyonos,  krivonossaz ,  etll 
Srummim|'i(]cr,  3lblEr^iia)ujcr.  Krzywonos ,  przygiętego  nosa. 
Mon.  75,589.  Krzywonos  i  pułk  jego  przedni.  Z/mor  Siei. 
249.  (Krzywonos,  wódz  Kozacki  za  Jana  Kaz.).  Tam 
orzeł  najstraszliwszym  szczekał  krzywonosem.  Banial.  J. 
3  b.  t.  j.  dziobem  krzywym.  —  §.  2)  Krzywonos,  krzy- 
wodziób ,  Boh.  kriwonoska;  Boss.  K^ecTh,  K.iecTOBKa,  4y- 
óoHocha ,  KpiiBOHOcHKTb ,  KpiiBOKt,  KpiiBeui ,  luypi ,  wyp- 
Ka;  lo.ua  curuirostra  Klein.,  bcr  ł\rcii|«ogeI,  Srmninfd^na« 
Dcl;  ziarnojad,  miejscami  gier  lub  gierz  zwany;  końce 
dziobu  ma  zakrzywione,  zwierzchni  na  prawą,  a  dolny 
na  lewą  stronę.  Kluk.  Zw.  2,  281,  gatunek  klęsku,  rzę- 
du wróblego.  Zool.  218.  Krzywonos  wykrzykuje.  Banial. 
J.  3  b.  Krzywonosy  rzadkie,  ib.  KRZYWONOSY,  KRZY- 
WONOSOWY,  a,  e,  fio/i.  klikonosy ;  Sorab.  1.  kźiwohno- 
szalź ;  Yind.  kriyonofen,  orloyega  nofa;  Boss.  KpiiBOHO- 
cuH,  frummiiafig ,  nblcriinfig.  Drugi  raz  niespodzianie, 
aniśmy  postrzegli ,  Kiedy  Krzywonosowi  łotrowie  przybie- 
gli. Zimor.  Siei.  239,  (o  Kozakach).  W  krzywonosej  ło- 
dzi jeździ.  Olw.  Ow.  19.  KBZYWOOKI.  a,  ie.  (Croat. 
kriwogled,  kriyook;  Bosn.  kriyók ,  kriyocjac ,  guerók,  hi- 
gljuk  ;  Eccl.  upiiBOOKiH;  Boh.  kriwooky);  rozoki,  limus.  Mącz. 
fd)iclcilb.  (cf.  Boss.  KpiiBtTb,  OKpiiBtTb  jednookim  zosta- 
wać, jedno  oko  utracić).  KRZYWOPATRZĄCY,  a,  e, 
po  oku  patrzący,  fd)cel  fc^eiib.  Cn.  Th.  (cf.  krzywo  pa- 
trzeć). KRZYWOPRZYSIĘGAĆ,  ał,  a,  cz.  niedok.,  Krzy- 
woprzysiądz,  iągł,  ięgli  dok.,  kłamliwie  przysięgać,  falfl^ 
fd)iiHircn;  Garn.  kriyupersęshem;  Sorab.  1.  balschne  pźi- 
szaham.  Kto  kłamstwo  twierdzi ,  ten  krzywoprzysięga. 
Kucz.  Kał.  3,  70.  Kto  krzywoprzysieźe,  rzadko  rok  prze- 
żyje. Bijs.  Ad.  27.  Nie  będziesz  krzywo  przysięgał;  ale 
będziesz  iścił  przysięgę  twoje  Panu  Bogu.  Kucz.  Kat.  3, 
66.  Nauczał  krzywoprzysięgać ,  a  kłamstwa  sobie  za 
grzech  nie  mieć.  Galat.  Alf.  290.  KRZYWOPRZYSIĘ- 
STWO, a,  n.,  (Sorab.  1.  balschna  pźiszaha ;  Slov.  krivći 
prjsaha ;  Yind.  kriva  perfega  ;  Croat.  kriya  rota,  prisze- 
ga)  ■  kłamstwo  przysięgą  potwierdzone ,  czy  to    w  sądzie , 

66* 


524      KRZYWOPRZYS.  -  KRZYWOTOKI. 


K  R  Z  Y  W  O  U  S  T  Y  -  K  R  Z  Y  W  Y. 


czy  w  ofiarowaniu  usJug,  czy  w  oświadczeniu  przyjaźni 
i  niifości.  Mon.  68,  24-i,  ber  fnlfc^C  Gib,  ter  2)?ciiiciD.  ob. 
krzywa  przysięga.  KRZYWOPRZYSIĘŻGA ,  y,  m.,  Boh. 
et  Slov.  kriwoprjseźnik;  Sorab.  i^  balschne  pżiszaliawcz; 
Yind.  kriuiperlegayez;  Bag.  krivokleetnik ;  Croał.  krivo- 
kletnik  ,  krivorotnik ,  koi  krivo  priszcse,  koi  proti  pri- 
szege  szvoje  chini;  ber  SWeincibiijC ,  bcr  falfd)  flcfd^uuircil 
iat.  Kto  przysięga  o  to  ,  czego  pewnie  nie  wie ,  bar- 
dzo prędko  się  stanie  krzyw oprzysiężcą.  Szczerb.  Sax. 
233.  Potomstwo  krzvwopizvsieżce  zniszczeje.  Psalmod. 
59.  KRZYWOPRZYSIĘŻNY ,"  a  .*  e ,  KRZYWOPRZYSIĘ- 
ZNiE  aduerb.  mctucibig ,  Boh.  kfiwoprjseżny.  Kupiectwo 
Wamliwe,  krzyw  oprzysiężne.  Feir.  Boi.  2,  171.  Po  war- 
cholić bracią  jednego  narodu  krzywoprzysiężnie.  \Yeryf. 
Pr,  KRZYW  OROGI,  a  ,  ie,  fnminiliorini;.  Krzyworoga  ko- 
za. Kmil.  Spił.  B.  2.  WoJy  krzyworogie.  Dmoch.  U.  2, 
295.  KRZYWOS,  a,  m.,  coś  krzywego,  ti\wi  )i!riiinmcź ; 
oud)  etlt  iinimmcr.  ISigdzie  zielonej  murawy,  nigdzie, 
oprócz  kilku  skurczonych  krzywosów  ,  dorodnego  drzewa. 
Ossol.  Sir.  1.  "KliZYWOSAD,  herb;  póf  strzafy  z  szerokie- 
mi  osekanii ,  a  pod  nimi  orli  ogon.  Tr.  eiii  2B(ippcit. 
'KllZYWOSAD ,  u ,  )«.,  sądzenie  fa/szywe ,  ciii  fcl)iffc» 
ITrtbcil;  Ross.  Kpimocyjie.  KRZYWOŚĆ,  ści,  i,  (Boh. 
kfiwost ;  Sorab.  1.  kżiwolcż ;  Yind.  krivust;  Croat.  kri- 
voszt,  gerba  ;  Eccl.  et  Boss.  v])iiBOCjb,  KpiiBOia,  kococtł, 
KOCiiua);  nakrzywienie,  wykrzywienie,  skrzywienie.  Cn.Th., 
bie  iirijmme,  bic  Snnmmiiig.  —  Fig.  morał.  Nasza  krzy- 
wość  ma  hyć  napraszczana  prostą  wola  boża.  Brbsl.  \auk. 
di  b.  (nieprawość).  KRZYWOŚCIENNY,  a",  e,  fnimm= 
fcitiij,  frmnmliniij.  Angul  krzywościenny  z  lunat  cyrkuło- 
wych abo  inszych  krzywych"  linij  złożony.  Sohk.  Geom. 
15.  *KRZY\VOSŁÓ\VC.\  ,  m. ,  Croa^  '  kriyogovorecz  ; 
Boh.  kriwodomluwny;  fałsze  mówiący,  bcr  Uim'(irI)Citeii 
rcbet,  ein  Siiijcnrcbiicr.  Chryslonoścamić"  się  oni,  prawdo- 
lubcami,  bogolubcami  i  prawosfaweami  ponazywali;  ale 
prawdziwie  według  spraw  swych  krzywosłówcami  są,  i 
'Iżelubcami.  5/noir.  Apol.  81.  KRZYWOŚŁUGA,  i,  ?n.,  prze- 
niewiernik  pana  swego,  zmiennik,  obłudnik,  etn  un= 
gctrcucr  Sieiicr.  Miast  wdzięczności  stałem  się  niewdzię- 
cznikiem, i  twym  krzywosługą.  Kulig.  97.  "KRZYWÓ- 
STAWNOSC ,  ści,  i.,  nieprostopadłość,  niepionowośó, 
nieperpendykularność.  Tr.  eitic  nic^t  fciifrc*te  SJidihina. 
KRZ\\\0STA\VNY,  a,  e,  Tr.  niepionowy,  nieprosto- 
padły,  nid)t  fcnfrcc^t.  KRZYWOSZ  ob.  Krzy"wuła.  KRZY- 
WOSZABLATY  ,  a ,  e ,  na  kształt  szabli  zakrzywicny, 
fdbclfrumm ,  friimmfabcliiJ.  Gwoździki  ogrodne  listki  maja 
krzywoszablate.  Syr.  1240.  KRZYWÓSZGZOK,  a.  m'., 
ryba  pospolicie  świnką  albo  \Yencrą  zwana ,  Cyprinus 
aspius,  kleniowi  podobna.  Kluk.  Zuk  3,  181,  cin  gift^, 
bev  Sanpfen.  KRZYWOSZYJ,  yja,  yje,  §.  1.  fruinHibalfit) ; 
Croat.  krivovrat,  krivovratacz;  "^oss.  KpiiBOUiufi.  Mon.  73, 
5o9-  —  g.  2.  botan.  Krzywoszyj ,  lycopsis  Linn. ,  rodzaj 
rośliny,  kluk.  Dykc.  2,  104.  'jundz.  133,  fleiiic  CĄfcn. 
Sunge.  KRZYWOSZYJEK  ob.  Krzywiszyjek.  'KRZYWO- 
TŁOMACZ.  a,  m. ,  fałszywy  tłómacz,  eiit  Ciigcnbplmct< 
fĄcr,  em  falfi^er  Scutcr;  Boss.  kphbotojk-b.  KRZYWO- 
TOKI, a,  ie,  frumm  gcbrcbt,   gciuiiiibcii.     Krzywotoki  róg 


byka.  Hul.  Ow.  17.  KRZYWOUSTY,  a,  e,  krzywogęby, 
frummmaiilig ;  (Boh.  kriwousty;  Bag.  kriyoust;.  Wargi 
Bolesławowi  był  wrzód  z  młodości  nadszpecił,  ztądże  krzy- 
woustym przezwany.  Krom.  160.,  Mon.  75,  593.  KRZY- 
WOUST,  a,  m.,  subst.,  Śriimmmaul,  (ądjiefniaiil.  Po  śmier- 
ci Bolesława  Krzywousta.  Biel.  89.  Śmierć  króla  Krzywo- 
usta, ib.  97.  -KRZYWOWATOŚĆ,  ści,  i.,  nieznaczna 
krzywość,  ©clipgciilłcit,  cHiiidtligc  Śriimme;  Boss.  KpiiBO- 
BaiocTŁ,  KOcoBaiocTb.  'KRZYWOWATY,  a,  e,  nieco 
nakrzywiony,  ctiuaB  frimim;  Ross.  KpneeHeKŁ,  KpiiBOBaTŁiif, 
KOCQBaTbiri.'*KRZYWOWlARA,  y,  i,  •KRZYWOWIERSTWO, 
a,  n.,  Carn.  krivovera,  kriyoyirstyu ;  Yind.  krivovera,  kri- 
Yoyernost,  kriyoyerstyu;  6Vofl/.  kriyoversztyo;  fcc/.  KpiiBO- 
iit.piiie;  kacerslwo,  heretyctwo,  herezya.  'KRZYWOWIER- 
CA,  y,  m.,  KRZYWOWIERMK,  a,  m.,  he'retyk,  kacerz,  Carn. 
kriyoyirnek,  krivovirz;  Yini.  krivoviemik,  krivovierz;  Croat. 
kriyoyerecz;  Hoss.  KpiiBOBipi;  w  rodź.  ieiisk.  KpiiBOBtpKa 
kacerka,  heretyczka.  "KRZYWOWIERNY,  a,  e,  —  ie  adv., 
heretycki,  kacerski;  Yind.  kriyoyeren ;  Boss.  KpHBOBtp- 
HUH,  (cf  inno  wierny,  różnowierny).  KRZYWOZEBY,  a, 
e,  zębów  krzywych,  fniiinitjaliliig ;  Boss.  KpiiBOSjÓŁiil;  subst. 
krzywozab..  KRZYWUŁA,  y,  ź.,  trąba  krzywa.  Włod.  krzy- 
wosz,  instrument  dęty.  Dudi.  42.  cin  Snimmlipni,  ciit  frum« 
flicś  23Ia)'iI)pnt.  Okropnym  wvja  hasłem  vyojenne  krzywuły. 
Hor.  1,  187;  Sorab.  i.  tarakawa.  KRZYWULEC,  ića,  m., 
KRZYWKA,  i.  i,  KRZYWUŁA,  y,  £.,  Boss.  KpiiBy.ia, 
KpiiBy.iiiHa,  drzewo  z  natury  zakrzywione,  służące  za  zio- 
bro  do  okrętów  lub  statków.  Urm.,  ciii  !)Oii  9?ntiir  fnimmc? 
^rlj,  baź  yi  beii  Saudiftiicteit  be3  <Bińi\i  gcbniiiśt  mirb. 
KRZYWY,  "KRZYW,  a,  e,  Boh.  kriwy,  kriw;  Slov.  kriwy, 
neprawy;  Sorab.  1.  kżiwy,  kźiwi,  kźiwe;  Sorab.  2.  kschiwi; 
Yind.  kriu,  na  stran  nagnjcn ;  kriu,  kriv,  kriyez,  krivizhen 
iniguus,  reus,  okriviti  =  obwinie;  Carn.  kriv  reus,  curvus; 
Bosn.  kriv,  krivac  reus,  sons ,  kriyi  obliguus;  Sluv.  kriv  = 
winien;  Bag.  kriv,  kriyaz,  krivnik  curvus,  injustus,  reus-, 
Croat.  kriy,  zkriven,  gerbay;  (Huiig.  gurbe  (cf.  garb)  cur- 
vus ;  Croat.  kriy,  kriyecz  sons,  reus);  Dul.  kriv ;  Boss.  Kpii- 

BUH,    HpjIBi,    KOCUft  ,    KOCI    (cf.    ukos),    IIS.iyiHCTHH ,    CBH- 

JCEaTŁiii;  Eccl.  cipLnbTi.in, ,  ciponoTiuil ,  iiaiuanuH;  (cf. 
Lat.  curyus,  grypus;  Cali.  courbe;  Graec.  y.rnióco;  Hebr. 
J-|~;  karah  incurvayil);  g.  1  a)  nakrzywiony,  skrzywio- 
ny, nieprosty,  fnimiii,  gcfnimnit ,  fnniim  gcbogcn.  Linia 
krzywa,  która  swą  dyrekcyą  ustawicznie  odmienia.  Lesk. 
6.,  Jak.  Mat.  1,  3.,  Grzep.  Geom.  C.  2.  Piszczele  krzywe 
u  małych  dzieci,  w  dalszych  latach  zwykły  im  prosto  wy- 
rastać. Perz.  Cyr.  2,  287.  Sądocz  murowny  rozłożysto 
leży,  Gdzie  krzywy  Dunajec  lotnym  nurtem  bieży.  Faszk. 
Bell.  ^2  6.  ^Vie  świstak  dobrze,  gdzie  W'ielopole,  Gdzie 
jaki  zamtuz  na  Krzywym -kole.  Zab.  9,  545.  Żabi.  Patron 
mój  mieszka  na  Krzywym -kole  w  mieście  samem.  Mon. 
70,  61.  (ulica  na  starym  mieście  w  Warszawie).  Miesiąc 
krzywy.  Durdz.  Luk.  49.  Król  Perski  wody  w  krzywą 
dłoń  nabranej ,  Od  ubogiego  pasterza  podanej ,  Między 
inszemi  nie  pogardził  dary.  Miask.  Byt.  2  b.  (w  skrzy- 
\vioną ,  pokurczoną ,  zebraną  dłoń).  Inlestinum  ileum ,  ki- 
szka krzywa.  Wejch.  Anat.  73.  (cf.  kosa).  —  Transl.  Nie 
taki,  jaki  być  powinien,  n.  p.  Statut  uczynił  tak  krzywy. 


KRZYWY. 

iz  go  trzeba  jako  zły,  koniecznie  'zepsować.  P.  Kchan. 
Orl.  1,  104,  iicrfc^rt,  fdilcd^t.  Krzywać  facina,  ale  dekret 
sprawiedliwy  i  prosty.  Falib.  M.,  fd)icfcś  fntcin.  Bez  cnoty 
najg^adszy  rozum  krzywy,  nieforemny.  Zab.  15,  319.  Ja- 
kiib.  —  g.  b)  Krzywe  oko  =  nieclietne,  nieprzyjazne,  ein 
unfrciinblic^  SluGf-  ci"  unciiiiiftiflcś ,  fniircś  ©cfidit.  Pochlebca 
bardzo  pilnuje ,  jeśli  krzywym  czyli  wdzięcznym  okiem  pan 
pojrzal?  Modn.  Baz.  223.  Jejmość  na  mię  patrzafa  krzy- 
wym okiem.  Mon.  65,  125.  Choć  mi  tam  Argant  krzy- 
wym grozi  okiem ,  Jam  winien  zawzdy  prawdę  mówić 
wszędzie.  P.  Kchan.  Jer.  204.  Krzywemi  oczyma  patrzał 
Saul  na  Dawida.  W.  1  Heg.  18,  9.  (krzywo  patrzaf  nań. 
Bihl.  Gd.).  Krzywe  drewno ,  czJowiek ,  który  się  kwasi 
i  gniewa  o  lada  co.  Wol.  —  §.  2  a)  morał.  -  Skul  pra- 
wy, rectus,  terus,  legiiiimisgiie  inlelligitiir,  ita  opposila  vore 
kriwy,  curvus,  obliquus,  fulsusque  siyni/icatur.  Ditrich.  1, 
208,  nieprawy,  niegodziwy,  imrcd)t,  iiiii^rcdit ,  inu'vlniil't. 
Przysięganie  zf e ,  abo  krzywe.  Wróbl.  91.  Kto  kfamstwa 
i  krzywych  przysiąg  się  warowaf.  .  .  .  J.  Kchan.  Ps.  31 , 
ob.  Krzywoprzysięztwo ,  fal|'d;cr  Gtti,  SPiciiicif.  Wiem,  zem 
bogów  krzywemi  nie  obrazif  słowy.  Dmoch.  U.  2,  198. 
Za  tego  króla  wszyscy  szli  ściezkaiui  krzywemi.  Dibl. 
Gd.  Judic.  5,  6.  Tych,  którzy  się  udawają  krzywemi  dro- 
gami swemi ,  niech  zapędzi  Pan  z  temi ,  którzy  czynią 
nieprawość,  ib.  Ps.  125,  5.  Gdy  wolą  nasze  czynimy, 
serce  krzywe  mamy;  ale  gdy  wolą  swą  woli  bożej  pod- 
dajemy, w  ten  czas  prostego  serca  bywamy.  Hrbst.  Nauk. 
d.  A  b.  Od  kresów  nieuchronnych  nikt  się  nie  wywinie, 
Czy  kto  ma  serce  krzywe,  czyli  cnotą  sfynie.  Zab.  15, 
237.  Nar.  Juz  mnie,  rzecze,  nie  kocha,  Tyrsys  w  sło- 
wie krzywy.  Zab.  12,  591.  zdradliwy,  fcincm  SŁ^crtc  imgctrcii. 
Krzywe  krzywego  nie  naprosluje.  On.  Ad.  5C9.  (zly  złego 
nie  poprawi).  —  b)  Krzywy  {appos.  praw  komu)  =  wi- 
nien, Hag.  biti  kriv,  krivovatti  rciim  esse,  )dillli?iij,  ftrilftnr. 
Nie  mają  winy,  nic  niekrzywi ,  przyznawam ,  i  brat  był 
niekrzywy.  Bardz.  Trag.  115.  Nie  krzyw  ja  nic,  miły 
królu.  Biel.  101.  Ja  tego  nie  baczę,  zęby  przełożeni 
byli  co  krzywi.  Gorn.  Wi.  D  h.  Słuszna ,  odpowie ,  i 
rzecz  sprawiedliwa ,  Niech  sama  cierpię ,  kiedym  sama 
krzywa.  P.  Kchan.  Jer.  33.  Maż  zły,  nie  dba  nic  na  to, 
chociaześ  nic  nie  krzywa.  Bardz.  Trag.  253.  Ty  boże 
swym  krzywego  upatruj  okiem.  J.  Kchan.  /'s.  19.  (win- 
nego. Karp.  5,  37.).  Wstań,  a  rozciągnij  swój  sąd  spra- 
wiedliwy, A  uznaj  kto  z  nas  praw  jest,  a  kto  krzywy. 
J.  Kchan.  Ps.  48.,  Smotr.  Na]i.  11.,  Bej.  /'ust.  li  r  G. 
Niechaj  rozważnie  sądzi  kto  prawy,  a  kio  krzywy.  Gorn. 
Dz.  85.  Nie  krzyw  Telemak ,  samarn  na  to,  co  cierpię, 
zasłużyła.  Tr.  Tel.  123  Nie  wiem,  jeślim  co  krzyw.  Bard:. 
Trag.  412.  —  Krzyw  koniu  być  zwinnym  być  ukrzywdze- 
nia drugiego ,  eine  Uii(icrrcJ)ti(]fcit  flcgcn  ten  niibcrn  auf  fci= 
nem  ©cmiffcii  IjaDcii,  citic  ®cmitjtl;uiiini  idtiilbii]  fcmi.  Czymem 
ci  przewinił?  w  czymem  krzyw  lobie?  Ześ  tak  nieludz- 
ka ku  mej  osobie?  Zab.  9,  99,  mai  \)aht  id;  Sir  tciiit 
gett/an,  tui  2)ii....  Każesz  mi  na  wygnanie,  cóżem  krzy- 
wa komu?  Bardz.  Trag.  81.  Nikomum  nie  krzyw,  nikt 
na  mnie  nie  płacze.  Pot.  Sgl.  27.,  /•'.  Kchan.  Orl.  i,  390. 
Zapomniał  kto  mu  co  krzyw,  pałasza  srogiego    Dobył  na 


KRZYŻ. 


525 


młode  ciało  chłopięcia  nędznego.  Bardz.  Trag.  327.  Krzy- 
wdszy  (comparat.)  mu  był  Cesarz.  Biel.  421.  Fortuna 
krzywa  temu.  Bardz.  Trag.  425.  krzywdzi  go,  nii^tionbelt 
ii)  II. 

Pochodź,  nakriywiad  ,  nakrzywid ,  okrzywiać  ,  okrzgwić, 
nakrzywiaczka  ,  odkrzyimac  ,  odkrzywdzic  ,  pokrzyiciać;  po- 
krzywdzac;  przekrzywiać;  ukrzytińac;  ukrzyiudzać ;  wykrzy- 
wiać ,  zakrzywiać. 
KRZYŻ,  a,  m.,  Boh.  et  Slov.  kriż;  Sorab.  1.  kschiź,  kźiż; 
Sorab.  2.  kschiza  ;  Garn.  et  Ymd.  krish ;  Croat.  kris,  (cf. 
Croat.  kerszt,  karszt  =  chrzesi) ;  Dal.  krijx,  karszt,  kerszt; 
f/iing.  kereszt;  Slav.  krix;  Bag.  kri.\,  karst;  Bosn.  karst, 
krrist,  krrisg,  propetje;  Rass.  KpecTŁ,  (cf.  Boss.  KpecTiiTt 
1  chrzcić,  2.  krzyż  ręką  robić,  krzyżować,  cf  Boss.  Kpe- 
CTbHHiiii^  chłop,  cf  czarny  chrześcianin;  KpiiciiaHiiHt  chrze- 
ścianin;  Lat.  cru.v,  cf  21  Mg.),  bO'3  Srcilti.  g.  1.  figura 
abo  położenie  linii  jednej  poprzek  prawie  przez  drugą. 
Gn.  Th.,  ciite  mi  SrciiC  gclcgte  gigur.  Na  krzyż,  krzyżem, 
ul'cr^  ł1rcii|,  frciiCnicifc ;  Slov.  oprek,  wopfek;  Vind.  kri- 
shama,  poprek,  opak,  (cf  poprzek,  opak);  Croat.  nakris- 
eze,  krisom;  Bung.  keresztiil;  Bosn.  na  sukrristice;  Boss. 
naKpecTb ,  hpccTL  ,  na  KpecTt ;  Eccl.  KpecroaBjieHHO ,  na 
KpecTB ,  KpecTOBiuiib  ,  KpecTooópasHO.  Myśli ,  na  krzyż 
nogi  założywszy.  Teut.  55.  b,  159.  Rzekłbyś,  że  ktoś 
nogę  na  krzyż  założył ,  takie  milczenie  panowało.  Ossol. 
Str.  5.  Czworo  drzwi  wielkie,  przez  które  wchodzą,  ze 
czterech  stron,  na  krzyż  przeciwko  sobie  położone.  Star. 
Dli).  6.  Na  krzyż  rozdzielić,  rozłożyć,  ranić.  Cn.  Th.  — 
(Prov.  Slov.  Ani  sl/imi  kriźom  ne  preloźi;  valde  piger). 
Dałbym  się  na  krzyż  ogolić,  jeśli  to  nie  prawda.  Cn.  Ad. 
140.  (wysławiłbym  się  na  ostatnie  zawstydzenie).  Padł 
krzyżem  na  ziemi,  Panu  Bogu  dziękując.  Star.  Byc.  50. 
(twarzą  na  ziemi ,  rozczepierzywszy  ręce).  Padłem  krzy- 
żem,  prosiłem  nizko.  Zab.  15,  2G9.  Gdy  przybieżał  Je- 
zus do  ogrojca ,  krzyżem  się  położył.  Piein.  Kat.  65.  Ad 
pedes  se  ahjicere ,  padnąć  przed  nogami ,  krzyżem  przed 
kim  padnąć.  Alacz.  Jacere  alleri  ad  pedes,  upaść  przed 
kim  krzyżem,  to  jest,  modlić  się  a  prosić  zmiłowania. 
ib.  Pojedynkując  raz  nań  prosto  tnie,  drugi  raz  krzy- 
żem. Pot.  Arg.  592. ,  {ob.  krzyżowa  sztuką).  Ma  krzyż 
na  gębie  =  krzyżową  kresę,  szramę,  paragraf,  eiii  J?iCll5|)ic&, 
ciiie  6d)lliavrc  iitcriS  Slveii$.  Prawy  krzyż  napisał,  naciął, 
duas  lineas  se  equaliter  ad  pcrpendiculum  secantes  scripsil. 
Cn.  Ad.  —  zlad  różne  narzędzia  tej  figury  lak  zwane, 
ocr|'d)tcbiic  (5icrn'tl)c  fiiiircii  bcii  5camcii  SrciiJ.  Okna  osadzają 
sie  w  ramach ,  te  zaś  opierają  się  na  krzyżach.  Switk. 
Bud.  252,  tni  "^cn^icdrcn^.  Ccdziki  utrzymują  się  za  po- 
mocą drzewek  w  czworogran  ułożonych,  tenacula  ,  a  po 
Polsku  krzyżami  zwanych.  Krurtii.  Ghym.  60,  fircujljoljcr 
flll  bcii  Siltrilbcilttln.  Oba  w  piersiach  mych  utopię  mie- 
cze, te  mam  w  gardło  wrazić  aże  po  krzyż  złoty.  Bardz. 
Trag.  597.  do  jelców,  Scgciifrcu? ,  ^cft,  ©rijf.  Krzyż  u 
pałasza  składa  sie  z  gifesu,  ławki,  wąsów,  rękojeści,  ka- 
pturka na  rękojeści ,  i  palucha.  Magier.  Mskr.  Wieniec 
na  wino,  wiechę  na  piwo,  krzyż  na  miód  wieszają.  Pot. 
Jow.  2,  51,  eiii  Srcii^  a\i  6d)ciif jcidicn ,  \vo  Tł(t\)  ju  lialicit 
ift.     Nicdarmo     na    miód    krzyż    wieszają.    liys.    Ad.   45. 


526 


KRZYŻ. 


KRZYŻACKl-KRZYŻMO. 


Berło  pod  ptaka,  albo  laska  d/uga  z  krzyżem  lub  poprze- 
czką, narzędzie  myśliwskie.  Chmiel.  1,  80.  Krzyż  dębo- 
wy, przy  dzwonku  fórcianym  zwykł  się  uwięzywać.  Sleb. 
2,409.  —  §.  2.  Od  niejakiego  podobieństwa,  grzbiet  bliżej 
kupru  krzyżem  zowią.  Zool.  67,  baS  Srcu^  im  tfjicrifc^ert 
Sorpcr,  im  SRiideit.  Pen.  Cijr.  i,  51.,  Hhw.  kersti;  Ecd. 
KpecTiihi ;  Ross.  Kpecreui ,  noacuima.  Krzyż  przetrącić, 
złamać.  Cn.  Th.  Krzyża  bolenie  =  lędźwi  bolenie,  tb.,  Sreu|= 
fi^mcrjeil.  Ktokolwiek  zna  się  na  zwierzynach,  ręczę,  Ze 
krzyż  i  płodne  nerki  obierze  zajęcze.  Hor.  Sat.  218.  Nie- 
dość  to  dobrze  pisać;  kto  ma  twarde  krzyże,  Kto  się  kła- 
niać nie  umie,  głodny  łapę  liże.  A^.  Pam.  16,  199.  Od 
ukłonów  już  krzyżów  nie  czuję.  Teat.  33.  d,  65.  Krzyże 
ugina .  i  płaczliwym  głosem  Ledwie  swą  prośbę  wymru- 
czył  pod  nosem.  Zab.  14,  243.  Szi/m.  —  §•  W  kokoszy 
ono  miejsce,  w  którym  jajka  gronkiem  bywają,  po  Pol- 
sku krzyże.  Sienn.  543,  ier  ©ij  bcJ  gi^crftocfź  in  ber  |)ciine. 
—  §.  5.  Narzędzie  z  dwóch  drzew  w  poprzek  idących  zło- 
żone, do  którego  u  dawnych,  straceńców  na  śmierć  przy- 
bijano, ba»  aBcrfjCiig  ber  Sreii^igiiiicj,  iai  łfreitg.  Rozkazał 
niewolnika  na  krzyżu  obiesić,  kędy  go  gnijącego,  i  po- 
soką  ociekłego,  długo  zostawiono.  Warg.  Wal.  226.  Niech 
ma  nadzieję ,  póki  i  żywota ,  Nie  wiesz ,  że  czynią  i  na 
krzyżu  wota?  Pot.  Syl.  144.  (o  łotrze  z  Chrystusem  wraz 
ukrzyżowanym).  Krzyż  święty  abo  drzewo ,  na  którym 
Pan  Jezus  umarł,  bądź  dwie  jego  sztuki,  poprzek  na  so- 
bie położone,  bądź  inaczej  leżące,  bądź  też  jedno,  albo 
część  jego  mała ,  jak  gdy  mówiem :  w  tych  relikwiach 
abo  w  tym  kościele  jest  krzyż  święty,  choć  nie  ma  tej 
iigury.  Cn.  Th. ,  ba3  S?rcii|; ,  mprait  ber  Grliifer  ftart) ;  an^ 
eiiijelne  J^eile  »oit  bem  .^rcii^etfliolje  nl^  DJeliiiiiieii.  cf.  zna- 
lezienie krzyża  ś.;  podniesienie  krzyża  ś.  W  kościele  Be- 
nedyktyńskim na  Łysej  górze,  ś.  Emeryk  znaczną  część 
krzyża  ś.  złożył,  zkad  od  teao  czasu  to  miejsce  nazywa 
się  ś.  Krzyżem.  Ład.  H.  N'^  ^%.  Dykc.  Geogr.  2,  105. 
Krzyż  świętego  Jędrzeja ,  na  ukos  rozkładany.  Mącz.,  iai 
2Inbreai<freii|.  Krzyż  ośmkońcowy,  o  ośmiu  końcach,  Eccl. 
OCMOKOHCMie.  —  Transl.  Znak  krzyża  drzewianego ,  na 
którym  Pan  umarł.  Cn.  Th.,  Hi  2)^\i)z\\  beś  Sreujeś  dbri' 
fti.  Chrześcianie  pierwsi  nietylko  krzyż  Chrystusów  w 
sercach  nosili,  ale  krzyż  i  słowy  i  znakami  czynili,  i  krzy- 
że z  drzewa  stawili ,  i  sami  się  krzyżem  żegnali.  Sk.  Dz. 
45.  Krzyż ,  niegdy  rzecz  brzydka  i  znak  złej  śmierci, 
dziś  wsadzony  jest  na  królewskie  korony.  Sk.  Kai.  556. 
Rzadko  który  herb  Polski,  któryby  krzyżem  świętym  nie 
był  ozdobiony.  Dhk.  Kn.  Kaw.  5.  I  w  Koronie  i  w  Li- 
twie za  herby  wiele  używają  krzyża;  jedni  go  mają  na 
kształt  litery  X,  i  na  każdym  rogu  róża;  inni  róg  krzyża 
każdy  rozdarty  noszą;  inni  krzyż  mają  kawalerski,  na  któ- 
rego śrzodku  gwiazda.  Kurop.  3,  28.  §.  4  a)  Krzyż,  krzyżyk, 
zaszczyt  różnych  godności  i  orderów.  Ld. ,  Orbcnśfreuft. 
b)  Krzyż,  hasło  krucyaty,  czyli  krzyżowej  wojny.  Uslrz. 
Kruc.  i,  praef.,  iai  J?rei:ti,  ba«  Cofiiiigśjeid;eit  bet  i^reit^jiige. 
Cesarz  Fryderyk  wziął  krzyż.  Sk.  Di.  1189.  t.  j.  poszedł 
na  kruoyatę,  er  iin^m  Ui  kreu|,  er  iiiitcriialłm  eineii  Sreu^= 
jug.  Papież  kazał  arcybiskupowi  Fulkonowi,  aby  pobu- 
dził wszystkie  Polaki  przeciw  Bolesławowi  Łysemu,  i  krzyż 


podniósł  z  odpusty  na  tego  desperata.  Biel.  149,  er  foUtc 
Hi  Sreu§  prebigeii  laffcn  gegcn Krzyż  uczyniwszy,  pod- 
pisał się  rubryką.  Sk.  Dz.  834.  Krzyż  pisany  w  racho- 
waniu znaczy  dziesięć  wedle  liczby  kościelnej  ,  cf.  krzy- 
żyk. Ld.  —  Krzyż  też  na  powietrzu  ręką  czynim,  i  nim 
się  żegnamy.  Sk.  Kaz.  556,  bn^  Sreii^,  'bo^  mnn  mit  ber 
§anb  ma^t.  Złożywszy  trzy  pierwsze  palce ,  czyniemy 
znamię  krzyża  świętego  od  czoła  na  żywot ,  a  potym  z 
lewego  ramienia  na  prawe.  IV.  Po$t.  W.  2,  9. ,  Hrbst. 
Odp.  X  2. ,  Hrbst.  Nauk.  P.  3  b.  Wszystko,  co  się  u 
chrześcian  pośw;ięca ,  znakiem^  krzyża  świętego  świętym 
się  czyni.  Sk.  Zyw.  2,  135.  Żegnając  ją  krzyżem,  zdro- 
wie jej  przywrócił.  Birk.  Dom.  72.  Krzyże  kładą  na  czoła. 
Jag.  Wyb.  A.  Nie  jeden  złodziej  idąc  kraść ,  krzyż  na 
się  kładzie.  Pot.  Pocz.  515.  (żegna  się).  Nie  jedenże  kraść 
albo  idąc  cudzołożyć.  Nie  wzdryga  się  pańskiego  krzyża 
na  się  łożyć.  Pot.  Zao.  175.  Krzyż  złego  nie  obroni. 
Zegl.  Ad.  113.  —  c)  Melonym.  Krzyż,  wiara  chrześciań- 
ska.  Hi  ©l)nfteiitl)iim ,  ber  0rifi!id)e  ©laube.  My  krzyż  i 
wiarę  świętą  piersiami  bronili  od  bisurmana  hardego.  Mon. 
63,  30.  —  d)  Transl.  Krzyż,  cokolwiek  nas  męczy,  abo 
nam  ciężko  i  przykro  jest.  Mącz.  umartwienie,  utrapienie, 
zła  rzecz;  cf.  mól,  rup',  gwoźdź,  Sreu^  ittib  Seibeit,  3?ot^). 
Bóg  tych,  których  miłuje,  różnemi  doświadcza  ciężkościa- 
mi ,  w  miarę  miłości  większej  kładąc  na  nich  krzyż  wię- 
kszy. Sk.  Zyw.  357.,  Gil.  Kat.  203.  Chciałemci  ja  był 
ten  krzyż  wycierpieć  usilnie.  Oiw.  Ow.  390.  Radabym 
więcej  cierpiała  I  krzyż  cięższy  na  się  brała.  Groch.  W. 
392.  Małżeństwo  krzyże  swoje  miewa.  Groch.  W.  572. 
Z  jedną  żoną  krzyż  długo  żyć.  Tward.  Pasq.  88.  —  Krzyż, 
jak  mówią,  zjadłaby  zą  tobą,  i  nad  własnego  przekłada 
cię  syna.  Pol.  Syl.  32.,  Cn.  Ad.  1529.  (w  ogieńby  zań 
poszła,  ginie  za  nim).  KRZYŻACKI,  a,  ie,  od  Krzyża- 
ków, >lrcii^I)Crni  = ;  Boh.  kfjźacky.  W  Gotskich  albo  Krzy- 
żackich budowlach,  jakowaś  części  one  składających  nie- 
szykowność  razi.  Mon.  72,  471.  KRZYŻAK,  a^  m.,  §.  1. 
ber  Sreufi^err,  2)eiit)'c^c  £^rbcni^ritter ;  {Boh.  kfjźak;  Carn. 
krishank).  Krzyżacy,  zakon  Hospitalaryuszów  abo  braci 
śpitalnych,  za  wezwaniem  Konrada  przeciw  Prusakom  woj- 
nę podnieśli,  i  kraj  Pruski  posiedli.  Suknie  ich  były 
białe  z  czarnenii  krzyżami.  Ustrz.  Kruc.  1,  541.,  Wyrw. 
Geogr.  573.,  Kras.  Zb.  1,  495.  (cf  krzyżowy;  cf.  świe- 
szczeniki  dzikie).  —  |.  2.  W  Litwie  są  lisy  krzyżaki,  któ- 
re przez  grzbiet  aż  do  "ogona  mają  pas  czarny,  a  drugi 
w  poprzek  przez  łopatki  aż  do  przednich  nóg.  Ład.  H. 
N.  94.,  Boss.  KpecTOBaniKi ,  KpecioBKa,  ein  SreiififiK^Ź. 
Siwawe  lisy  czyli  krzyżaki.  Zool.  510.  Pokazały  się  gła- 
dkie popielice ,  krzyżaki ,  kuny,  marmurki.  Niem.  P.  P. 
127.  Farbowane  lisv  chyba  głupi  kupi  za  krzyżaki.  Teal. 
24.  6,  46.  —  §.  5.'  Pająk  krzyżak.  Kluk.  Zw.  4,  560,  bie 
Sreii^lfiimie.  —  §.  Krzyżak ,  kamień  zwierzchni  czeluści, 
wspiera  się  na  bukszlynach,  zasłania  blachę  żelazną,  we- 
wnątrz pieca  w  czeluściach  osadzoną.  Os.  Zel.  46,  ber 
Sreu^fteiii  im  Cfciimunbe  ber  (J.ifeti^iitte.  —  4.  Transl.  Bie- 
dak, który  wiele  krzyża,  t.  j.  umartwienia  znosi.  Tr.,  eilt 
geplagter  ^U\m.  ciii  Sreuftrnger.  KRZYŻASTY,  a,  e,  mo- 
cnych krzyżów  abo  lędźwi,  ftarf  im  Sreujc.  Tr.    (KRZY- 


1 


KRZYZOGRAD-  KRRYZOWNIK. 


KRZYŻOWO  -  KRZYŻYK. 


527 


ZMO  ob.  Chrzyzmo).  'KRZYZOGRAD,  u),  m.,  Boh.  Kfj- 
źohrad ,  miasto  na  Szlazku ,  Jlrcii^I)ur(j.  KRZYZOKĄT,  a, 
m.,  kąt  prosty,  dli  rcd)tcr  Sinfeh  KriZYŻUKĄTNY'a,  e, 
n.  p.  trójkąt,  ortliogonum ,  Iryanguł  nriajaey  jeden  kąt 
krzyżowy.  Solsk.  Geom.  4,  ciii  rct!)tiuiiifligcfii  Sreijcif.  'KRZY- 
ŻONOSZ  ob.  Krzyzownik.  KRZYŻONOŚNY,  a,  e,  noszą- 
cy krzyż ,  propr.  et  Iransl.  frciiCtrngciib ;  Hoss.  et  Eeel.  Kpe- 
CTOHOCHuB.  KRZYŻOWAĆ,  a?,  uje,  cz.  niedok.,  skrzy- 
żować, ukrzyżować  dok.,  Boh.  et  Slov.  kiiżowati,  ukriżo- 
wati,  krjźjm,  kriźugi,  ukrizugi ;  Sorab.  1.  kźiźuyu,  cżwelu- 
yu  ;  Yind.  krisliuvati ,  krishali  ;  Carn.  krisham  ;  Croal. 
krisati,  krisam,  razpinyati,  razpinyam  (ob.  Rozpiąć,  rozpi- 
nać; ztąd  Croat.  razpelo ,  Dal.  propelo  >  krucy(ix);  Dal. 
propinem;  Bo.^n.  propeti,  raspeti  na  krisg;  Boss.  pacnHyiB, 
pacnflTt,  pacniiHaib;  Eccl.  nponHjTH,  nponATH,  npcniiiiiiTii, 
yKpecTBOBaiii,  pacnaib  na  Kpccit;  §.  1.  przybijać  do  krzyża, 
frcil^igeit  ,  nil  baś  iirciiti  fd)lagcil.  Znowu  Jezusa  krzyżuje- 
my, gorzej  niż  owi  krzyżosvniry  jego.  W.  Post.  W.  18. 
Drugi  woli  się  za  szeląg  albo  za  grosz  dać  ukrzyżować, 
a  niieJiby  go  miał  udzielić  na  nauki  synowi  swemu.  Glicz. 
Wych.  M  2  b.  Ukrzyżowany  Yind.  krishanik,  te  krisbani, 
ber  ©cfrciifeijjtc.  Krzyżujący,  krzyzownik,  bcr  .<lrcii|iflcr , 
Eccl.  KpecTByrouuH,  pacniiiiaioiuiii-  Krzyżowanie,  bci^  Srciit= 
Jtgcit,  Yind.  krisbanje;  Croat.  traplenye;  Eccl.  Kf>T>CTUB:iiiiiie, 
npiireosKjeHie  40  Kpecry ,  pasnaiie  iia  Kpecit.  —  fig. 
Krzyżujmy  ciaJo  swe  z  pożądliwości  jego.  W.  Post.  Mn. 
525,  fciil  glfiW^  frciilificil.  Ciało  swoje  ukrzyżowali.  Bej. 
Post.  G  g  g  3. — '^.  Julian  miał  szyje  skrzyżowaną.  Petr. 
Pol.  2,  346.  (skrzywioną).  —  §.  2.  Krążyć,  frcii^cii,  blivc^= 
frcii|Cll.  Skoro  wieczór,  ci  scbodzą,  drudzy  następują, 
Wszystkie  jako  psi  nocni  ulice  kryzują,  Ale  będąc  krzy- 
żować, clileba  upraszając.  /  Kchuii.  Ps.  8-4.  (krążą.  Karp. 
5,  161.).  KRZYŻOWAĆ  się  zaimk.,  wzajemnie  na  krzyż 
się  przedzielać,  n.  p.  tu  drogi  się  krzyżują,  fitl;  fvcu|cit, 
burt^frcilftcil.  —  §.  Krzyżować  się,  żegnać  się,  przeżegnać 
się,  fid)  frcu^Cn  Ullb  fcijlicn;  Yind.  fe  pokrishati;  Bag.  pri- 
karstivatise,  prikrixitise.  KRZYŻOWATY,  a,  e,  —  o  ndv., 
na  ksztaJt  krzyża ,  na  krzyż ,  frciififiJriliii] ,  roic  ńn  Srcii^, 
uberi  Slrciife.  Cn.  Th.,  Boss.  KpecTooópasHUH,  KpccTOBii- 
4Hua.  'KRZYŻOWETKNIĘCIE ,  ia,  n..  Eccl.  KpeciOBO- 
4pya«eHic ,  nocTanoii.ienie  Kpccra  upH  sa.iojKeiiiii  HOBua 
UepKBii.  KRZYŻOWiMCA,  y,  i.,  polggula,  roślina  bydłu 
przyjemna,  i  w  lekarstwie  użyteczna.  Kluk.  Dykc.  2,  210, 
Svcii|blumc,  SDiild;fraiit ;  mlecznica.  Jundz.  557.  — §.  Krzy- 
zownica  ,  drewno  poprzeczne  na  krzyż  z  drugiem  ,  cin 
filiccrlioi},  Ślrcii|;l)ol5.  Kopia  z  krzyżownicą  na  wierzchołku. 
Chmiel.  1,  401.  Kizyżownice  w  ulach.  Kluk.  Zw.  4,  250. 
Krzyżownice  z  żaglami  każe  podnieść  skokiem,  A  w  górę 
ku  masztowi  podnosić  z  powłokiem.  A.  Kchan.  145.  (reje). 
Krzyżownice  w  oknach  •  krzyż  w  oknach,  \>ai  SrcuC  ili  bcit 
Seilftcril.  (Boh.  kijzala,  krjźalka  pomum  in  ]}artes  dicisum  et 
seccalum).  KUZYŻOWNICZKI,  ów,  pliir.,  ziele,  bodące  ma 
bodlaki ,  jak  oset,  trogus  scoipius,  9)(ccrftad;cl.  Syr.  1346. 
KRZYŻOWNICZY,  a,  e,  Boh.  krjżownicky,  od  krzyżo- 
wników,  t.  j.  rycerzów  krzyżowych,  ślrciigiittcr  ',  Sroiihfalncr », 
SrciiCbnibcr  > .  Krzyżownicze  wędrówki.  Czack.  Pr.  2,  47. 
KRZYZOWNIK,    a',  m.,     §.  1.' który    kogo  krzyżuje,    do 


krzyża  przybija,  bet  Sreu^iget;  Carn.  krishar;  Bag.  razpi- 
gnalaz,  propignalaz;  Croat.  razpinyitvecz ;  Eccl.  nponiiHa- 
Te.ib,  (>iicnHHAT6i\b.  Chrystus  na  krzyżu  prosił  ojca  za 
krzyżowniki  swoimi.  Żarn.  Post.  3,  794.  Chrystus  krzy- 
żownikom  swoim  odpuszczenia  prosił.  Sk.  Dz.  319.,  Pieśń. 
Kat.  65.  —  §.  2.  Idący  na  wojnę  krzyżową,  eitt  Srcu{« 
fn^rcr,  Srcu^tnubcr ,  Boh.  kfjżownik,  kfjźonos;  Cam.  kri- 
shank;  Bag.  kri.\uresnik,  krixonoscja;  Croat.  krisnik;  Rosj. 
KpecTOHOceui.  Posłał  Jagiełło  do  papieża,  prosić  o  in- 
dult  na  krzyżowniki  naprzeciw  Tatarom.  Biel.  269.  Krzy- 
żownicy  szli  do  Węgier  przeciwko  Turkom,  ib.  385.  W 
Czechach  wielkie  gwałty  czynili  krzyżownicy.  Nar.  Ust. 
5,  49.  —  g.  5.  Krzyzownik  ziele,  ob.  "Tyrlicz.  KRZYŻO- 
WO adv.,  na  krzyż,  frciljmeiź,  litero  Sreii^.  Gdyby  się 
siniec  rozchodzić  nie  chciał,  tedy  go  lancetem  krzyżowo 
przeciąć.  Perz.  Cyr.  1,  82.  KRZYŻOWY,  a,  e,  od  krzyża, 
Sreiih  = ;  Boh.  kriżowy;  Carn.  krishov;  Yind.  krishni;  Boss. 
KpecTHbili  (  =  2.  chrzesny),  KpecTUOBUii,  KpecTMaTuB.  Po- 
słusznym był  Jezus  ojcu  aż  do  śmierci,  a  to  śmierci 
krzyżowej.  Bibl.  Gd.  Phil.  2,  8.  (na  krzyżu).  Syn  Boży 
na  szubienicy  krzyżowej  był  rozbity.  Hrbst.  Nauk.  D  b  b. 
Formy  prosphor  na  niektórych  miejscach  bywają  okrągłe, 
a  na  inszych  'thrzeszczate,  t.  j.  krzyżowe.  Pim.  Kam.  146. 
Piątą  niedzielę  po  wielkiej  nocy  krzyżową  zowiemy,  5^. 
Ao:..  252,  bie  Slrcii|n'0(l)e.  Boyaliones,  zowiemy  krzyżowe 
dni ,  to  jest,  processye  z  krzyżami  i  modlitwami.  Sk.  Dz. 
456,  bie  SreuCtoge;  (5/ow.  kriźowe  dni;  Sorab.  1.  kźiźo- 
wne  dne,  próstwowne  dne;  Croat.  krisevo;  Slav.  krixi). 
Od  krzyżów  noszenia  dni  krzyżowe  zowiemy.  Hrbst.  Na- 
uk. 0.  b.,  Haur.  Ek.  54.  Ogłoszona  była  od  Urbana  woj- 
na krzyżowa  na  wyzwolenie  Jerozolimy;  kupił  się  gmin, 
przypinając  do  sukien  krzyże  na  znak  żołnierstwa.  Nar. 
Hst.  3,  50.,  Dal.  krisurezna  yoyszka;  Croat.  krisnichia, 
ob.  Krucyata,  bcr  Sreuftjiig.  Krzyżacy  w  pierwiastkach  swo- 
ich nazywali  się  bracia  krzyżowi,  od  krzyżów  czarnych, 
noszonych  na  białych  płaszczach;  z  rozległością  majątków 
przystąpiła  do  nich  ambicya,  że  się  nazwali  panami  krzy- 
żowemi ,  nakoniec  domini  Prussiae.  Nar.  Bst.  5,  515. — 
g.  Gęsto  szablą  macha,  a  na  kształt  coś  krzyżowej  sztuki. 
Teat.  43.  c,  122,  SrciiftMcD.  Żyłę  na  grzbiecie,  gdzie  by- 
wa garb ,  zowią  krzyżową.  Sienn.  420.  Pieczenia  krzy- 
żowa, od  ogona  aż  do  biodra  wołu.  Magier.  Mskr.,  (Boss. 
noaCHHMHbiii  krzyżowy,  grzbietowy,  cf.  pas).  Krzyżowy  lis, 
{ob.  Krzyżak).  Liście  krzyżowe,  /olia  deeussata,  naprzeciw- 
ległe,  lecz  czterma  rzędami  na  łodydze  tak  osadzone,  ii 
z  góry  patrząc ,  kształt  krzyża  widzieć  się  daje.  Jundz. 
2,  21.  Krzyżowy  rubel  Boss.  KpccTOBHKi.  Krzyżowa  dro- 
ga abo  ulica,  gdzie  sie  cztery  drogi  schodzą,  czworodro- 
żne  rostanie ,  quadnvium.  Marz.,  Cn.  Th,  bcr  SrCll^lTCg ; 
Yind.  krislici  pot ,  respoije  ;  Slav.  kerstoputje ;  Boss.  ne- 
pcK[)ecTOKx;  Eccl.  K(>i.i:Tbi|h.  Na  krzyżowej  stanąwszy 
drodze,  puśćmy  się  śrzednią.  Mon.  71,757.  Anguł  krzy- 
żowy, reclus.  Solsk.  Geom.  2.  prosty  kąt,  cin  rcd)tct  2Giil« 
fcl,  ob.  Krzyżokat.  Krzyżowa  linia  <  prostop.idła,  pionowa, 
ciiie  fciifrcd)tc  Sinic.  KRZYŻYK,  a,  m.,  KnZYŻYCZEK,  czka, 
m.,  demin.  nom.  krzyż,  Doh.  ki-iżek  ;  Yind.  krishiz,  kri- 
shik;  /iaj.  krixak,  krixijz ;  Boss.  KpecTiiKŁ,  §.  1.  ein  fieinc? 


528 


K  S  -  K  S  I A  D  Z. 


KSIĄDZ. 


StCU^,  eili  Smi|cDcn.  Idź  ze  mną,  i  dawaj  pieniądze,  je- 
żeli nie,  krzyżyk  ś.  na  drogę.  Tcal.  33  b,  155.  (z  Pa- 
nem Bogiem ,  szczęśliwej  drogi  ,  bądź  zdrów,  idź  sobie 
gdzieć  się  podoba).  Bigotka  krzyżyki  robi  nad  tabaką,  ib. 
24.  b,  49.  (żegna  ją).  Bardzobym  rad,  żeby  mu  krzyżyk 
dano.  Żabi.  Dz.  109.  t.  j.  orderowy,  m  ritCifJfrciiRc^en. 
Krzyżyk ,  gwiazdeczka ,  asterysk  ,  znaczek ,  ciii  6tcriid;cn, 
Sreu^dJCti;  Ross.  KpuHfB,  KpuHdiKt,  OTMtiKa,  OTiutroiKa 
(cf.  odsyłacz).  Diezys ,  krzyżyk  w  muzyce,  przed  notą 
poJożony,  znaczy,  aby  zamiast  tego  tonu ,  przed  którym 
jest  położony,  wziąć  wyżej  półtonem.  Magier.  Mskr.  Krzy- 
żyk w  rachowaniu  ■■  dziesięć,  eiii  Srcii|c^eii  (im  SIcdmcti), 
jeCn.  Z  krzyżyków,  cyfer,  kresek,  na  nadgrobku.  Widzę, 
ie  karczmarz  leży  tu  w  tym  lochu.  Pot.  Jow.  68.  Krzy- 
żyk, jaki  widziemy  po  karczmach  na  s'cienie.  Kędy  chJop 
zapomniawszy  o  dzieciach,  o  zenie,  Na  borg  pije,  dzie- 
siątek w  liczbie  u  nich  znaczy.  Pot.  Pocz.  678.  Juzem 
się  z  szóstym  pożegnał  lat  krzyżykiem ,  a  z  siódmym 
witać  zaczynam.  Mon.  76,  801.  Już  mi  na  siódmy  krzy- 
żyk poszło.  Sak.  Per.<:p.  D  2.  Niedaleko  mu  do  siódme- 
go krzyżyka.  Teat.  24,  108.  Czart.  Czasu  mam  wdzię- 
czność za  krzyżyk  trzeci  (za  trzydziesty  rok).  Bom  z  nim 
dopiero  odebrał  statek.  Zab.  11,  593.  Zabl.  Do  tej  szó- 
stego krzyżyka  siwizny.  Psalmod.  11.  Mać  o  siedmiu  krzy- 
żykach. Uaw.  Siei.  568.  —  Krzyżyki  =  utrapienia,  SrciiC  unb 
Ceibeil ,  ^lot\).  Bóg  go  różnemi  i  przycięższemi  krzyżykami 
nawiedzał,  ale  on  wesoło  frszystkie  złe  stosy  wytrzymał. 
Nieś.  ^,  187.  —  §.  2.  Krzyżyki,  krzyżyczki ,  botan.  boża 
trawka,  fuenum  Graecum.    Urzed.  145,  ©ricdiifd)  $cii. 

Pochodź,  nakrzyiować,  pokrzyżować,  rozkrzyźować,  ukrzy- 
żować. 

E    S. 

Brzmienie  x  i  ks  jest  jednoz ;  krótkość  każe  pisać  raczej  x. 
Knapski ,  temu  sprzeciwiając  sie ,  daje  za  przyczynę,  ze 
X  jest  cudzoziemski.  Kpcz.  Gr.  2,  p.  242.  X  mato  tiźy- 
nmmy,  rychlej  miasto  niego  piszemy  ks.  łVs;ai;e  maio 
nie  lepiej  pisać  xiądz,  .-cieni,  aiamit  przez  \.  i.  Kchan. 
—  Januszowski  zaś  i  Górnicki  są  za  ks.  Nowy  Ch.  Ody 
dziś  ks  tak  w  używaniu  czejte ,  jak  x ,  pójdę  i  ja  za 
Knapskim.  X  nawet  nie  wszędzie  może  zastępować  ks, 
bo  nikt  na  przykład  nie  pisze:  xtałt,  zamiast  kształt.  Ld. 
KS!  głos,  którym  psy  szczują,  f >j !  fi>J!  ciii  Cmit,  luomit  man 

bic  ipuitfc  aitflłcCt.  Ćn.   Th. 
KS.  abbrewiacya,  zwyczajniej    X,    znaczy  Ksiądz.  —  X.  X.  = 
Księża  plur. 

KSIĄDZ,  XIĄDZ,  Genit.  księdza.  Dat.  księdzu,  Yocat.  księ- 
że ,  (cf.  kszej ;  Plural.  księża ,  Genit.  księży.  Dat.  księży 
et  'księżom;  Acc.  księżą  et  księży;  Instr.  księżą  et  *księ- 
zami ,  'ksiedzami ,  Loc.  w  księży,  w  'księżach ,  w  'księ- 
dzach ;  ber  ^hicftcr.  Imię  xiądz  ustąpione  stanowi  ducho- 
wnemu; ale  początkowo  jedno  było  z  słowem  książę;  je- 
szcze Zygmunt  August  pisał  się  Księdzem,  nie  Xiążęciem 
Litewskim  na  czele  konstytucyi  P'iotrkowskiej  r."  1550. 
hpcz.  Gr.  2,  p.  23.  My  Zygmunt  August  z  łaski  bożej 
Król    Polski,    Wielki  Ksiądz  Litewski.  ^Herb.  Stat.   5,  iir= 


fpi-iiiiglid)  ijł  ksiądz  (■Cricficr),  Boh.  kncz ;  Slov.  knaz,  cf 
kniaź,  unb  książę  (giirft),  Boh.  knjźe,  obs.  Boh.  knez;  cin 
2Bi'rt.  Niechaj  się  Litwa  o  unią  stara  u  Księdza  wiel- 
kiego pana  swego  dziedzicznego.  Orzech.  Qu!  114.  By 
Ksiądz  wielki  Litewski  umorzył  prawo  swoje  książęce,  ib. 
115.  Moskwa,  wielkich  Księdzów  stolica.  Slryjk.  351. 
(Książąt).  Ci  są  'księdzowie  (książęta)  synów  Ezawowych. 
Budn.  Genes.  56,  15.  Ksiądz  Elah,  ksiądz  Pinon  ,  ksiądz 
Hiram  etc,  ci  byli  księdzmi  Edomskiemi.  Budn.  1  Chroń. 
1,  55.  (książę  P.,  książę  11,  teć  były  książęta  Ed.  Bibl. 
Gd.),  giirftcii  oom  6^om.  —  Zgadnij,  czy  się  od  książąt, 
czy  od  ksiąg  ksiądz  zowie?  Pot.  Jow.  2,  4.  —  Garn. 
knish' hrabia  ;  Sorah.  1.  knez  herus ,  kneźu  impero,  (cf. 
kazać,  kazanie);  duchowne  knez  clericus ;  (cf.  Hebr.  ko- 
hen  także  i  księdza  kapłana,  i  książęcia  oznacza),  cf. 
Eccl.  liiiiiroYHH ,  iicnpaBHtiKB  moderator ,  HJita  npH  ceói 
na.Thy  ii  peJiCHb,  t.  j.  óini^B,  ii  xo4it  db  ropo4t  iicnpaB- 
ja.iii  3.ihixx,  4a6u  Haó.iroaaejia  óu.ia  npaB4a  bb  Mtpax'B  h 
Btcax'B.  —  jSB.  Jak  w  Polskim  xiadz ,  księga ,  książka 
do  siebie  się  zbliżają,  tak  w  innych  dyalektach ,  n.  p. 
w  Windyjskim  cerkiew  i  zherka  litera,  głoska;  zherkali 
syllabizować  ;  zherkoun,  zherkliu  literalny,  (cf  cerkiewny). 
—  Ksiądz  duchowny,  kapłan,  ber  ^'ricftcr,  powinien  chwa- 
ły bożej  pilnować,  i  ludzi  do  zbawiennej  drogi  prowa- 
dzić. Star.  Ryc.  14,  Slov.  knaz;  Sorab.  1.  duchowne 
knez;  Boh.  knćz ;  Slav.  misnik,  (cf.  msza);  Croat.  mes- 
snik,  pop;  Hung.  pap,  (cf.  pop);  Rag.  misnik,  pop, 
posveechjenik ,  posvetnijk,  redovnik;  Bosn.  dumo  pop, 
(cf.  Lat.  dominus);  Ross.  óoroc.iy^iKHTejib ,  CBameHHiiH^, 
epefi,  pogański  wpeuŁ.  Naczynili  sobie  'księdzów  z  naj- 
wzgardzeńszych  ludzi ,  i  postanowili  je  w  'kościelech 
bałwańskicb.  1  Leop.  i  Reg.  17,  52.  (kapłanów,  a  Leop.). 
Dają  moc  odpuszczania  grzechów  każdemu  'xiędzowi. 
Hrbst.  Odp.  Z  2  b.  (księdzu).  Nie  ten  ksiądz,  co  ma 
plesz  przegolony.  Rej.  Ap.  88.  (Croat.  Nit  chini  popa 
duga  halya.  Nit  voynika  zlata  szablya  =  nie  czyni  księ- 
dza długa  suknia,  ani  żołnierza  złota  szabla).  Ksiądz  to 
tylko  i  piesza,  pijak,  wszetecznik.  Pot.  Jow.  121.  Nie 
z  każdego  żaka  będzie  ksiądz.  Cn.  Ad.  754.  non  ex  omni 
ligno  fit  Mercurius.  Do  brewiarza  księdzu.  Gemm.  63. 
{curet  sua).  Kto  księdzu  służy,  woskiem  pachnie.  Dwór. 
E  5.  Tak  u  księdza ,  jak  u  wdowy,  każdy  chodzi  po 
swej  woli.  Rys.  Ad.  67.  Jak  po  księdzu,  co  kto  por- 
wał, to  jego.  ib.  19.  Usługi  tych  żołnierzy  tylko  ku 
ozdobie  świąt  wraz  z  'waszą  księżą.  Nag.  Fil.  35.  'Miła 
księża,  dziś:  mili  księża.  Włod.  —  observat.  Ksiądz  a 
Pan  opposita ,  e.  gr.  nie  ksiądz  Borowski ,  ale  pan  Boro- 
wski,  t.  j.  nie  ten,  który  się  duchownemu  stanowi  od- 
dał ,  lecz  świecki ;  ztad  i  w  tytułach  ,  chociaż  w  inszych 
językach:  Monsieur  I'  abbe,  bcr^crr  ®ciftli(^c,  ber  gciftlii^e 
$crr,  używa  się,  po  Polsku  nie  mówimy  Pan  Ksiądz,  lecz 
Jegomość  Ksiądz  n.  p.  Stasic;  in  vocativo  Mości  Księże 
Dobrodzieju!  Jegomość  Ksiądz  Stasic  Dobrodziej;  abbrei.  JX. 
St....  —  Druga  osobliwość,  że  przed  inszemi  tytułami  du- 
chownemi  zachowujemy  słowo  ksiądz:  ksiądz  kapelan,  ksiądz 
proboszcz,  ksiądz  pleban,  ksiądz  kanonik,  ksiądz  pre- 
bendarz,  ksiądz  biskup,  ksiądz  arcybiskup  ;  n.  p.  Zgołaśmy 


KSIĄSZKA-KSIAZE. 

wszyscy  ludzie,  i  ksiądz  pleban  człekiem.  Pot.  Poa.  HO. 
ByJ  przy  koronacyi  xiadz  Zebrzydowski  Kujawski  biskup. 
A  iz  osobie  czuł  xiądz  Kujawski,  przez  Wojewodę  Wi- 
leńskiego czyniąc  staranie,  przeto  dano  mu  biskupstwo 
Krakowskie.  Goin.  Di.  38.  (xiądz  biskup  Kujawski).  — 
Książę  biskup ,  Książę  arcybiskup  (na  ów  czas  ,  gdy  są 
książętami)  zastępuje  tytuł  księdza.  —  Dawniej  pisząc  do 
księży,  używano  tytułów :  wielebnego  ,  przewielebnego ; 
dziś  zostawiwszy  te  tytuły  zakonnikom,  piszemy:  Wiel- 
możny Mości  Księże  Proboszczu.  Zab.  46,  164.  Jaśnie 
Wielmożnemu  Jegomość  Księdzu  Kanonikowi.  Jaśnie 
Oświeconemu  Książęciu  Biskupowi ,  abo  Arcybiskupowi. 
—  §.  Ksiądz  Jan  abo  Pop  Jan  w  Afryce.  Klok.  Turk.  69, 
ber  ^iefter  Si^^cniicź  in  31fr.  —  b)  Flisy  bociana  zowią 
księdzem  Wojciechem.  Klon.  FI.  E  4  b.  ber  6tor(^.  — 
c)  Ksiądz,  pop  w  szachach.  /  Kchan.  Dz.  92.  ber  ian> 
fcr  im  6d)a^)piel.  KSIĄSZKA  ob.  Książka.  KSIĄŻĄTKO , 
KIĄŻĄTKO,  a,  n.,  dem.  nom.  książę,  ein  f Iciner  giirft ,  ein 
giirftc^cn,  gurfłlcitt,  Slov.  kniźatko,  kniźatićko;  Ross.  ro- 
cyjiapmi,.  Wiem  ,  że  dla  niego  szczerą  pracujesz  ocho- 
tą ,  Bo  też  dobre  xiążątko,    nieoszacowany.    Teał.  48.    b, 

4.  Skrócę  te  książątka  Ruskie  niespokojne.  Biel.  57. 
KSIĄŻĘ,  X1ĄŻĘ  ,  Gen.  Książęcia  ,  Xiążęcia  ,  contr.  Xięcia, 
abbTev.  Xcia ;  Boh.  kniźe,  G.  kniźete;  Boh.  obs.  knez; 
Slov.  kniźa;  Vuid.  previshnik,  sprednik;  {Yind.  knes , 
grof  comes);  Carn.  firsht;  Croat.  first ,  princz;  (Croat.  et 
Dal.  knez  5  hrabia ,  ob.  Kniaź);  Hag.  ban  (ob.  Bański,  cf. 
iupan,  pan);  (Rag.  knez  comes);  Slav.  princip ;  Sorab. 
i.  fyrsta,  ferźta ;  (cf.  Sorab.  i-,  knez  herus);  Sorab.  2. 
fórschta,  (cf.  kurfirszt),  (knes  pan);  Ross.  Kimmi,,  Kna3b; 
a)  ber  %ux^.  Imię  książę,  którego  używamy  za  imię  ksiądz, 
ustąpione  stanowi  duchownemu,  od  dawnych  używane 
bywało  w  rodzaju  nijakim,  generis  neulrius,  n.  p.  książę 
Ruskie  przyjechało ;  dziś  używane  w  rodzaju  męzkim , 
dla  domyślnego  wyrazu  mąż:  książę  Ruski  przyjechał; 
wszakże  u  prostactwa  słyszemy  jeszcze:  nasze  książę 
przyjechało.  Kpcz.  Gr.  2  p.  23  et  26.  Weźmij  książę 
najjaśniejsze,  któregośmy  cię  za  księdza  i  wodza  sobie 
obrali,  ten  miecz.  Biel.  451.  Pola  trupami  okryje,  "Ksią- 
żę możne  (książęta)  zabije.  /  Kchan.  Fs.  168.  —  Tego, 
który  od  pana  księstwo  jakie  w  lenno  przyjmie,  ksią- 
źęciem  pospolicie  zowią.  Szczerb.  Sux.  233.  Książę- 
ta dwojakie  są;  jedni  są  prostymi  książęty,  drudzy  zaś 
Rzeskicrni.  ib.  196.  SJeic^^fiirften.  Książę,  tytuł  znamie- 
nity, nadany  bywa  domom  udzielnym  abo  zasłużonym  w 
Rz[)ltej  obywatelom;  niekiedy  do  urzędu,  n.  p.  do  bi- 
skupstwa ,  areybiskupstwa,  przywiązany  jest.  Kras.  Zb.  2, 
584.  Arcybiskup  Gnieźnieński  jest  pierwszym  książęciem 
królestwa.  Skrzel.  Pr.  Pol.  1,  151.  Około  edukacyi  krajo- 
wej pracowali  Jaśnie  Oświeceni  Książęta  Ichmość  Poniato- 
wski, Czartoryjski  Generał  i  t.  d.  Zab.  16,  121.  bic  erlaild)- 
tcil  giirftcii Wielki  Książe  ("Ksiądz)  Litewski.  Uerb.  Stat. 

5.  ber  ©roBfiirft  ooti  8ittl).  (cf.  Arcyksiąże).  Książęciem 
być.  Bob.  khjżili,  knjżjrn;  Hoss.  KinDKHTb  ,  KHHHiecTBO- 
Baib  panować,  oh.  "Książętować.  —  b)  Książę,  wedle 
Łac.  jirinceps,  pierwszy,  przełożony,  starszy,  bcr  SlcIteftC 
95oriie[)mftc ,  SJortjefe^tc.     Zebrali    się  książęta    kapłańscy,  i 

Słownik  Undego  wyd.  2.  Tom  II. 


KSIĄŻĘCY-KSIĄŻĘTOWAĆ. 


529 


starsi  nad  ludem,  na  pałac  książęcia  kapłańskiego  Kai- 
fasza.  Leop.  Malth.  26,  3.  Biai.  Post.  62.  $oI)cprie[ler, 
(przedniejsi  kapłani  do  najwyższego  kapłana.  Bibl.  Gd.). 
Książę  apostołów,  Piotr  ś.  Kucz.  Kat.  45.  w  nowszej 
edyc:  fprzedniejszy».  ib.  2,  541.  Piotra  św.  nazywamy 
xiążęcicm  pasterzów.  Smotr.  Ex.  57.  Eccl.  nepsonpono- 
Bt4HHKi ,  KOTopoH  npea4e  4pyrHXŁ  npenoB'b4biBa,i'b.  Bał- 
tasar  książę  nad  wszystkiemi  mędrcami.  Hadz.  Dun.  4,  9. 
(przedniejszy  z  mędrców.  Bibl.  Gd.).  Jeruzalem  miasto, 
prorok  zowie  książęciem  powiatów.  Bial  Post.  48.  (cf. 
czoło).  Zacheusz  arcyzdrajoa,  arcylichwiarz,  książę  nad 
łotry.  W.  Post.  W.  2,  368.  (t.  j.  arcyłotr).  Mocą  ksią- 
żęcia   dyabelskiego    wymiata    dyabelstwa.    Leop.  Marc.  3, 

22   buri  ben  Obcrflcn  ber  Z Obietnice   onego  ;cie- 

ninego  króla  a  książęcia  świata  tego.  Rej.  Post.  S  s  i. 
(dyabła,  czarta)  Książe  bożnicy  żydowskiej.  Leop.  Luc.  8, 
49.  przełożony  jej.  ib.  10. — c)  Książę  poetów  polskich, 
Jan  Kochanowski.  Min.  Ryt.  2,  41.  (ber  SlDltig)  bie  Srone  ber 
poliiifdieit  Sic^ter.  Tak  piękne  wiersze  piszesz,  że  cię  mo- 
żna nazwać  książęciem  poetów.  Boh.  Kom.  4,  146.  Śpie- 
wak monarchów ,  sam  śpiewaków  książę  (Naruszewicz), 
Za  cel  obrawszy  pochwały  Augusta ,  Tak  ton  przyjemny 
w  ścisłe  takty  wiąże.  Iż  mu  potomność  chwały  stawia 
busta.  Zab.  12,  19.  Przył.  —  d)  Książę  akademii,  za- 
szczyt w  nagrodę  dobrego  sprawowania  się  ucznia  ,  n.  p. 
Oda  na  inauguracyą  książęcia  akademii  Warszawskiej,  Flor. 
Roziuadowskiego,  Konwiktora  szkół  XX.  Teatynów :  <  Jeśli 
się  sekret  wyjawiać  nam  godzi ,  Promulgacya  nie  bez  ta- 
jemnice Księstwa  twojego  solenna  przypada  ,  Którym  cię 
czci  twych  kolp^'ów  gromada.  Min.  Ryt.  5,  48.  Na  inau- 
guracyą Książęcia  akademii  WJMP.  Teod.  de  Lascaris , 
konwiktora  szkół  prywatnych  XX.  Teatynów:;  Przyszedł 
czas  pożądany,  który  cię  w  honorze  Nowym  na  widok 
świata,  stawia  Teodorze,  Gdy  cię  akademii  lej  Książę- 
ciem nasza  Zgodnemi  z  sercem  usty  życzliwość  ogłasza. 
ib.  3,  339.  KSIĄŻĘCY,  XIĄŻĘCY,  contr.  XIĘCY,  a,  e,  od 
książęcia,  fiirftlit^.  Boh.  knjżeey;  Sorab.  1.  ferźtźinski, 
(kneżacze,  kneźi  pański);  Yind.  previshtven ,  vaivodarski, 
(cf.  wojewoda;  Yind.  kneshen  =  grafowski) ;  Ross.  et  Eccl. 
KHflseBi,  KiiHJKiii,  KHsath,  KHa>i;eci;iri.  By  Wielki  Książę 
Litewski  umorzył  prawo  swoje  książęce.  Orzech.  Qii.  ii^. 
Jaśnie  Ośw^iecona  Wasza  Księca  Mość,  Giirc  giirftiidje 
Slir^Ioii^t,  Ross.  ciaieiiLCTBO ;  dawniej  Wasza  Pańska 
Mość.  Gwagn.  dedyk.  Po  książęcu  aduerbial.,  sposobem 
książęcym ,  fiirftli^. 

KSIĄŻECZKA,  XIĄZECZKA,  i,  I  dem.,  mała  książka, 
ein  fleiiie^  Siiicl,  ^iid;eld)cn  ;  Sorab.  1.  kniźezicżka;  Ymd. 
bukovizc;  ^>oa<.  knisicza  ;  llung.  kónyvetskie  ;  //(19.  kgni- 
xiza;  Ross.  muiKewa ,  KHiiHłima ,  kiiidkio.  "KSIĄŻEK,  żka, 
m.  Ł'm.  nom.  ksiądz ,  'J.łricfterd^cn.  Chudzi  kleszkowie  i 
książątkowie  prości  Opuszczają  pod  czas  i  kościół  swój 
siary.  Przenoszą  się  na  odpust  do  łasa  od  fary.  Klon. 
\Vor.  47.  Mam  rozum  przenikać  skrytości ;  Wiem  zatym, 
że  ten  xiążek  lej  a  lej  Jejmości  Podobał  się.  Mon.  74, 
471.  "KSIĄŻĘTOWAĆ,  ał,  uje,  act.  niedok.,  panować 
jako  książę,  ali  giirft  retjiercn.  Przez  boga  książęta  pa- 
nują. Budn.ProiK  8,  6.  not.   i właściwiej:  książętują,  gdy- 

67 


530 


KSIĄŻKA-   KSIĘGA. 


KSIĘGA  -  KSIĘGARNIA. 


by  się  nam  tak  mówić  godziJo.i  BoA.  _  knjźiti ,  knjźjm; 
Ross^.  KHHatHTb,  KHJiatecTBOBaTb.  KSIĄŻKA,  KSIĄSZKA, 
XL\ZKA,  i,  2.,  Boh.  et  Slov.  kniźka;  Sorab.  1.  knizka ; 
Sorab.  2.  kniglizka;  Hujig.  koniv,  kbnyvelske;  (V(nrf.  bu- 
kvize;  Carn.  bukveze);  Croat.  knisicza,  knisichka,  knyi- 
s'icze  ;  Dosn.  kgnisgice /iieWf/s,  ]i§n\s^\ca  epislolium ,  sche- 
da; Rag.  kgnixize;  (cf.  Rag.  kgni.\iza  epistolium);  Ross.  et 
Eccl.  KiiH»!Hi|A ,  KHiisKa ;  dem.  nom.,  księga ,  iai  33ilĄ. 
Książkę  czytać.  Perz.  Lek.  560.  Czytać  na  książce.  Kras. 
Doś.  21.  Czytać  w  książce.  Ld.  Trudno  tam  o  książki, 
gdzie  panują  karty.  Mon.  66,  457.  Książka  z^a,  podła, 
pismo  niegodne  czytania ;  w  piec ,  na  pieprz.  Cn.  Ad. 
569.  na  placki,  na  funciki ,  sum  Scifcftc^er  bamtt,  jii  Jfi' 
ten.  (Slov.  Prov.  Bez  knih  do  śkoli ,  bez  penez  do  trbu; 
bez  książek  do  szko/y,  bez  pieniędzy  do  targu).  Książki 
zbieraine  ,  w  których  spisujemy  co  z  rozmaitych  autorów 
krótko  na  trwałość.  Cn.  Th.  529.  cin  EoDcctaiiccnliuĄ ,  (cf. 
świstki,  raptularz).  Książki  pamiętne,  memoryał.  ib.  cilt 
5JotirDu(^.  Książki  kamienne,  eliamsi  alia  materia  conslent, 
pargamin  kretowany.    Cn.   Th.  pullaresy,  ciilC    (sdjrcibtafcl. 

—  g.  Książki  wołowe ,  flak ,  ob.  Księgi  wołowe.  —  §. 
bolan.  Króliki,  książki,  główka  ś.  Jana,  matecznik  ,^  sto- 
kroć wielka,  ©niifcMumc,  $D;aj51tcDcii.  Syr.  782.  KSIĄŻKO- 
WY ob.  Księgowy;  Ross.  khidkhuh.  KSIĘŻNICA ,  X1Ą- 
ZNICA,  y,  2.,  i)  librarya  ,  komora  na  księgi,  biblioteka. 
Cn.  Th.;  Boh.  knihowna ;  Sorab.  i.  knihowna,  knihow 
khówancza  ,  knihownicza  ;  Croat  knisnicza  ,  knisarnicza  , 
knigarnicza;  Dal.  knyigohranna ,  knyigaonicza ,  bic  33il)Iio< 
l|)cf,  ber  Siid)cvfaal.  Książnica  Watykańska  w  Rzymie.  Sk. 
Dl..  566.  Już  odtąd  uczonycli  jaśniało  niewiele.  Do 
książnic  ścieżki  dzikie  zastąpiło  ziele.    Zab.  5,  525.    Pir. 

—  2)  Kramnica  księżna ,  librarya.  Cn.  Th.  księgarnia, 
(Bo/l.,  kniharna);  bcr  Sii^Iabcii.  KSIĄŻMK ,  'NIĄŻNIK, 
KSIĘŻNIK ,  a,  m.,  \)  kramarz  ksiąs;.  Cn.  Th.,  dziś  księ- 
garz, (Boh.  knihkupec,  kniliprodawać),  bcr  Snd|^ńiiblcr.  Ta- 
ka książka  pokupna  czyni  zysk  księżnikom.  Kor.  Hor.  18. 
Dyoklecyan  miał  być  synem  podpiska  jednego ,  drudzy 
piszą  książnika.  Petr.  Et.  506.  —  2)  Książnik ,  kompa- 
ktor.  Cn.  Th.,  dziś  introligator,  (Boh.  knihwazaćj,  ber 
Sud;I)iiibcr,  'wiąznik,  Shw.  knigovez,  knigoscivecz,  knji- 
govezac ;  Hung.  kiinyykuto.  —  §.  'Książnik,  bibliotekarz, 
ber  53it>liotl)efair.  Rag.  kgnigamik,  knigopomnik,  (kgni- 
xnik  =  literat,  cf.  piśmienny)  ;  Dal.  knigaonik ;  Cro'Jt.  kni- 
gochuvar;  (Dosn.  kgiiisgevan ,  kgnisgnik  <  literat);  Ross. 
KHnro.\paniiTe.ib ;  (Eccl.  Kiiiia;hiiHK'b  savant).  KSIĄŻNY,  a, 
e ,  księgom  służący.  Cn.  Th.  33ii(^  =  ,  Siidjer  •  .  Książna 
komora,  kramnica.  Cn.  Syn.  191.  Sorab.  i.  kniżkowne. 
KSIĄZYNA,  y,  ź. ,  książka  biedna,  mizerna,  niewiele 
warta;  lub  też  miła,  ulubiona;  ciit  clciibe^  Siic^cl;  eiit 
Mm  53iid)rld)cii.  Rag.  kgnixine.  KSIĘDZOZBÓJCA ,  X1Ę- 
DZOBOJCA ,  y,  m ,  zabójra  księdza ,  bcr  ^h'icftcrmiJber. 
Xiędzobójca  był  wzięty,  i  miał  być  gubiony.  Przyb.  Luz. 
357.  "KSIĘDZOWY,  V,  e,  od  księdza,  księży,  frk^in-. 
Przemienienie  przez  skuteczną  intencyą  ksiedzową,  za 
wymówieniem  tych  słów:  to  jest  ciało  moje,"  dzieje  sie. 
Zygr.  Gon.  253.  KS1ĘG.\,  XrRGA ,  i,  z.,  (dem.  książka, 
książeczka).    (Boh.  et  Slov.  kniha  ;  Hung.  koniv;  Sorab.  i. 


kniha,  knihi;  Sorab.  2.  knigli,  knigwi;  Slav.  knjiga  (na- 
pisana knjiga  =  list;  Rag.  kgniga  =  list,  karta,  papier); 
Bosn.  kgnighe  liber,  kgnisgice  libellus  (kgniga,  harthia 
za  pisati  =  papier,  list);  Croat.  knyiga ,  kniga;  Carn.  bu- 
kve,  obsol.  kniga;  \ind.  bukve ,  buque;  Ross.  KHHra , 
TBOpCHie;  §.1)  pisane  lub  drukowane  dzieło,  baź  8u(^ , 
befoiiberś  ein  groficS  33u^.  Dorna  siedząc,  od  umarłych 
mistrzów,  t.  j.  z  ksiąg  się  uczył.  Warg.  Radź.  2.  Księ- 
ga za  mistrza  stoi.  Cn.  Ad.  158.  Ksiąg  szukałem  na 
pokarm  i  posiłek  duszy,  I  to  tylko,  żem  nie  miał  ksiąg, 
me  serce  suszy.  Jahf.  Tel.  21.  Żak,  co  się  uczy  bez 
księgi.  Nie  będzie  to  doktor  tęgi.  Cn.  Ad.  1297.  Wo- 
dę czerpa  przetakiem.  Co  bez  ksiąg  chce  być  żakiem. 
Rys.  Ad.  74.  Któż  się  nad  tym  zadziwi,  że  wiek  je- 
szcze głupi?  Rzadko  kto  czyta  księgi,  rzadko  kto  je  ku- 
pi. Nar.  Dz.  3,  iAO.  —  (Slov.  Prov.  Boi  geden  mnich, 
mai  mnoho  knih,  a  newedel  nic  s  nich;  był  jeden 
mnich,  miał  wiele  ksiąg,  a  nie  wiedział  nic  z  nich). 
Trudno  tam  o  książki ;  jedna  tylko  jest  w  modzie ,  którą 
księgą  czterech  królów  nazywają.  Mon.  67,  457.  (karty). 
Czyta  wiele;  utonął  w  księgacb.  Cn.  Ad.  158.  Spytano 
go,  jakieby  księgi  czytał,  z  których  taką  naukę  zebrał? 
a  on  rzekł,  jam  więcej  na  księgach  miłości  czytał,  ni- 
żeli na  innych.  Sk.  Zyw.  2,  91.  Księga  wielka,  rzadko 
bez  wady.  Cn.  Ad.  369.  (cf.  łacna  lam  bywa  omyłka, 
gdzie  się  mówi ,  pisze  siłka).  —  Księgi  do  wpisywania  « 
rejestra,  2Scrjcic^ni(fe,  SRegifter.  'Weźmi  'kxięgi  gołego  pa- 
pieru ,  napiszże  na  nich  wszystkie  słowa ,  którem  mówił 
do  ciebie,  i  Leop.  Jer.  56,  2.  (weźmi  księgi  zwinione. 
5  Leop.).  Czarne  księgi  ob.  Czarny,  (cf.  Eccl.  qepHOKHH- 
jKecTBO  czarnoksięstwo).  Księgi  wielkie ,  regałowe  ,  par- 
gaminowe,  graduały,  Ross.  KHiiHdima.  Księgi  publiczne, 
akta  publiczne,  księgi  spraw  abo  prawne,  cf.  metryka, 
3Ictcn ,  ?IctcnI)iid^er.  O  chowaniu  ksiąg  ziemskich.  Herb. 
Siat.  455.  cf  leżenie  ksiąg.  —  Powiadają  nasi  Polacj', 
iż  w  księgi  słowo  zawlecze  się  jednym  piórkiem,  ale  z 
ksiąg  nie  wyjdzie  dziesięcią  par  wołów  ,  byś  założył.  fi/>A. 
Kaz.  Ob.  K.  3.  —  §.  2)  Księgi ,  na  które  się  dzieło  ja- 
kie dzieli,  bie  SJbttieiliing ,  iai  93u(^  cineż  'EtrU.  W  tym  zna- 
czeniu dawni  używali  tego  słowa  zawsze  in  plurali,  na  wzór 
Greckiego  biblia;  n.  p.  Pierwsze  księgi  Polityki  Ary- 
stotelesowej. Petr.  Pol..;  duś:  pierwsza  księga.  Kpcz.  Gr. 
1,  p.  85.  Przydatek  do  pierwszych  ksiąg  Polityki  Ary- 
stotelesowej. Pelr.  Pol.  50.  —  §•  3 )  Księga  papieru , 
dwudziesta  część  ryzy ;  mówimy  raczej  libra ,  cin  'Suif 
^iapier.  —  4)  Księgi ,  książki  u  zwierząt  odżuwających, 
trzeci  żołądek,  omasus.  Zool.  27.  Kluk.  Zw.  1,  41.  Sak. 
Probl.  71,  Ross.  chiqyrt,  bcr  SInttonnagcn,  baś  33ud),  ber 
Knimi^fnlt,  baśi  laiifcnbfai^ ,  bcr  ©altcr,  bcr  brittc  SJJagcn 
bcr  luicbcrfiiiicnbcn  Jljicre.  cf  ksicniec;  cf  śbz,  łosia  skó- 
ra, żwacz,  czep,  żołądek;  cf  flak.  —  KSIĘGARNIA,  i, 
i.,  Boh.  kniharna  1)  drukarnia,  2)  księgarnia;  Slov.  kni- 
hńrńa,  kniliareii ;  Sjrab.  1.  knihencza,  knihow  pźedah- 
wancza ;  Yind.  bukvena ,  shtaziina,  buąuariza;  Carn.  bu- 
qvalishe,  buklarya;  Croat.  knigstacziin ;  Ross.  KHHWHaa 
iBBKa;  kramnica  książna,  'książnica,  'librarya,  bcr  SuĄ» 
labeit,   bic  Sudj^aiibluiig.  —  §. 'Biblioteka ,  bie  Sitiliotl^ef; 


KSIĘGARSKI  -  KSIENI. 


KSIENIEC-KSIEŻNICZKA. 


531 


Croat.  knigarnicza,  knisnicza;  Sorab.  i.  knihownicza. 
O  królach  Egiptu,  księgami  Alexandrvjskiej  fundato- 
rach. A'.  Pam.  H,  223.  KSIĘGARSKI, 'a ,  ie,  od  księ- 
garza, S3ud)^anblcr  < ,  Sucb  =  .  Boh.  kniharsky  (=  2  introfi- 
gptorski).  Handel  księgarski,  katalog  księgarski.  KSIĘGAR- 
STWO, a,  n.,  handel  księgarski ,  ter  Sucfc()anbcl.  Boh.  kni- 
harstwj  ('introligatorstwo,  drukarstwo);  Slov.  kniharstwo; 
Ymd.  bukvena  kupzhnia,  baranlnia  ;  {Rag.  kgnixenstvo 
kgnixna  mudros  doclrina,  cf.  pisraienność).  KSIĘGARZ, 
a ,  ni.,  co  książki  przedaje ,  'ksiąznik ,  bibliopola ,  ber 
35iid)^anblcr.  Boh.  et  Slov.  iśnihar,  knihwazać  introligator; 
Boli.  knilikupec,  knihprodawać;  {Slov.  knihllaćitel  lypo- 
thela);  Sorub.  i.  knihownik,  knihow  pźedawar;  Carn. 
buklar;  Yind.  bukveni  priedavez;  Slav.  knjigir;  Bosn. 
kgnigar  bibliopola,  chartarius ;  Rag.  kgniluir,  (kgnigarnik, 
knigopomnik  bibliolhecarius,  knyisevnik,  knyisnik  literatus); 
Ross.  i<Hnronpo4aBea'B,  KHnatHHKi;  (Eccl.  KiiH<r.i>>iNK'&  uczony, 
pismicnnik  ,  iiCKHHmhHi  niepiśmienny,  KiiiiroYHH  dozorca). 
Przybył  lu  sJawny  Francuzki  księgarz,  z  piękną  ksiąg  kol- 
lekcyą.  Mon.  69,  40.  MichaJ  6>ó7/,  księgarz  Nadworny 
Jego  Królewskiej  Mos'ci.  Jan  3Jaj  księgarz  Krakowski.  — 
g.  Księgarz  <  introligator,  btr  Suc^binber.  Księgarze  książki 
oprawujący.  Kluk.  Kop.  1,  188.  KSIEGARCZYK,  a,  m., 
czeladnik  księgarski,  ber  Sudi^dnblerbicner ,  Siidi^ćiilblerbur' 
f^t.  KSIĘGARKA,  i,  i.,  trudniąca  się  księgarstwem,  lub 
też  żona  księgarza,  ksiegarzowa ,  bie  Sud!(jdnbleriiin ,  Boh. 
kniharka.  •KSIĘGOGARDZICIEL,  a,  m.,  gardziciel  ksiąg, 
Eirl.  KiinroxyjbuHKŁ,  ber  Siicfterocraditcr.  KSIĘGOKRA- 
DZTWO,  a,  «.,  baś^Magium,  2)icbftn^I  au»  frcmben  S^riftcii. 
Hołd  chwały  pisarzowi  oddawszy,  bez  zaciągnienia  na 
siebie  wady  księgokradztwa ,  cały  ten  rozdział  jego  w 
swoim  dziele  umieściłem.  Kiirop.  14.  'KSIĘGONOŚŃY,  a, 
e,  noszący  księgi,  biidjertragciib ,  Eccl.  mnvoHOcem>,  Giaec. 
^i^ho(fÓQoc.  KSIĘGOFIS,  a,  m .  autor,  pisarz,  ber  Sd)rift= 
[tellcr.  Bezstronny  księgopis.  Dyar.  Gr.  75,  Eccl.  KHiiro- 
nHcaiejb,  KiiHroniiceui,  KHHroTBopeuŁ,  TBopeui,  księgo- 
twórca.  'KSIEGOIMSTWO ,  a,  «.,  autorstwo,  bic  ©d)rift< 
fłeUcrcę,  Ecc/.' KHHronHcanie.  "KSIĘGOSKŁADNIA ,  Eccl. 
KHHroB;iara.jHme  ob.  Biblioteka,  'książnica,  księgarnia. 
KSIIJGOSLISZA  ,  y,  i. ,  zbytnie  wysuszenie  żołądka  zwie- 
rząt przeżuwających,  który  księgami  zowią,  Irotfen^eit 
beś  Slnttcrmacjcnśi  ber  iDicbcrfaiteiibcn  Jbiere.  Spalenie  śle- 
dziony, zepsucie  żółci  i  wątroby,  choroby  pospolicie  na- 
^zywające  się  ksiegosusze,  abo  zarazy  żołądka.  VV'o/s;/.  19., 
ib.  10.  'KSIĘGOWPIS,  a,  m.,  Eccl.  KHnroBB04HTCJb,  pro- 
tokoliista.  KSIĘGOWY,  a,  e,  księżny,  od  ksiąg,  53iii^  = , 
Sfli^cr  >  .  Ymd.  bukveni ;  Ross.  khhjkhuh.  —  §.  Księgo- 
wy, od  ksiąg ,  trzeciego  żołądka  zwierząt  przeżuwających, 
Sldttcrniageii  < .  Żołądek  flakowy,  czyli  księgowy.  Woh-J. 
30.  KSIENI,  XIENI,  i,  z.,  1)  najwyższa  mniszka.  Sk.  Di. 
150,  przeoryssa.  Cn.  Th.;  Boh.  kneźina ,  kneżowka  ka- 
płanka, (knjni,  kneźna  księżna)  ;  S/or.  opatka;  V'irirf.  apa- 
tinja,  (cf.  Ymd.  kncshia;  Carn.  knishena  =  hrabina) ;  Croat. 
abatisha,  opaticza,  dumna,  (cf.  Croat.  knegina  >  łirabina) ; 
^flj.  posYCtclijeniczza,  (cf /faj.  kncghigna  =  księżna) ;  Slav. 
opatica  ;  {Bosn.  kneghigna  comitissa);  fioss.  *a66aTHCca  , 
aryjjciiba;  Sorab.  1.  prelatźina,  abtiźka,  (cf  5ora6.  1.  kne- 


ni;  Sorab.  2.  knini  pani);  bic  f riorinn, JlcbtiiTinn.  Zacho- 
rowała jedna  xieni  abo  abbatissa.  Sk.  Zyw.  1,  183  et  2, 
312.  —  2)  Kapłanka,  bie  ^*riefterinn.  Bachusa  swywolne 
ksienie.  Hor.  1,  305.  Kobl.  —  3j  Iransl.  Niby  księżna, 
pani ,  bie  ©cbieterinn.  Śmierć ,  ksieni  wszystkokrotna. 
Zitnor.  Siei.  281.  —  (O  księżycu):  Kto  coraz  nowe 
stroje  sprawia  nocnej  ksieni ,  Albo  inakszą  fozą  co  noc 
twarz  jej  mieni?  Zimor.  Siei.  213. 

KSIENIEC,  ńca,  m.,  contemtim  a)  żołądek,  cf.  księgi,  ksią- 
żki u  zwierząt,  bcr  SDiagfll.  Skoro  nas  (owce)  wasze 
(wilcze)  oko  krwawe  zoczy,  zaraz  chce  pożreć  ksieniec 
wasz  żarłoczny.  Zab.  15,  415.  Śmierci  leźć  w  ksieniec, 
Nie  zwykł  chyba  szaleniec.  Pot.  Arg.  260.  —  b)  szczególn: 
Ksieniec  et  in  plur.  ksieńce  =  kuchra,  żołądek  niektórych 
ryb,  n.  p.  szczupaka.  Wiel.  Kuch.  421.  Xieńce  czyli  ku- 
chra od  szczupaka,  ib.  434.  ber  iKagen  gcmiffer  gifi^c,  j.  5?. 
bci  $e(^tcś.  Prorok  w  ksieńcu  wielorybim.  Pot.  Arg.  598. 
Jonasz  był  w  ksieńcu  wieloryba  trzy  dni.  Sekl.  Math.  12. 
Luby  Telemak,  ach  pożal  się  boże!  Podobno  w  ksieńcach 
rybich  zaległ  łoże.  Nar.  Dz.  1,  64. 

KSIĘSTWO,  XIĘSTWO,  a,  n.,  Boh.  kniźetstwj ;  Slov.  kni- 
żatstwo;  Sorab.  1.  ferźlżinstwo ,  (kneztwo  ditio,  państwo; 
Sorab.  2.  knestwo,  kneża  panowanie,  państwo);  Yind. 
previshtvu  ,  spredvuishtvu  ;  Carn.  firshtnya  ;  (l'intf.  knesh- 
iiia,  kneshtvu  ;  Carn.  knishya  <  hrabstwo;  Croat.  kneztvo, 
uladansztvo  ,  varmegya  <  hrabstwo  ;  Ran.  knesctvo  ,  po- 
glavstvo  =  hrabstwo;  Bosn.  knesctvo  dominatus  comitis); 
Ross.  KHa»ecTBO ;  (Eccl.  KiiHinhCTBC,  yieiiie  FHn>KHoe  hjb 
yąeaocTb  nauka,  erudycya);  (Ross.  KHajKenie  panowanie); 
g.  1.  M  %ńxitf:nt\)im.  Państwa  pod  udzielną  książąt 
zwierzchnością  zostające ,  nazywają  się  księstwa.  Wyrw. 
Geogr.  121.  Wielkie  księstwo  Litewskie.  Dykc.  Geogr. 
2,  87.  iai  ©rogfiirftciitlmm  gitbaucti.  (cf  arcyksięstwo).  — 
§.  Książe  z  księżną,  collect.,  ber  giirft  mit  ber  giirftinrt. 
Miał  książę  Konrad  kanclerza  w  podejźrzeniu;  nie  lubiła 
go  żona  książęcia.  Oboje  zatym  księstwo  zwaliło  przy- 
czynę nieszczęścia  na  niego.  Aar.  Hst.  4,  291.  Odjazd 
Wielkich  księstw  Toskańskich  z  Wiednia  wkrótce  ma  na- 
stąpić. Gaz.  Nar.  1 ,  85.  bie  3U'Vcii'e  be'5  ©ropDersog^  unb 
ber  ©rogbersogiiin  »pii  Joi^fniia.  —  §•  2.  'Księstwo  ,  od 
księży,  {Buh.  et  Slov.  knezstwj,  knazstwo ;  Hung.  pap- 
sagh ;  Rag.  posvechjenisctvo) ;  kapłaństwo,  stopień  du- 
chowieństwa. Karn.  Kat.  268.  tiai  ^irieftcrtlmm.  KSIĘŻA, 
y,  plur.  nom.  ksiądz,  duchowieństwo,  bie  'Priefłcr,  ^^rie< 
^er[4aft,  (Seifłlit^teit ,  Clcrifeo,  Boh.  kneźstwo.  KSIĘZKI, 
a,  ie,  księży,  od  księdza ,  ^*ricjłer  =  .  Przyszła  do  niej  osoba 
w  długiej  sukni  po  ksiezku.  Teat.  16,  36.  Boh.  knoźsky. 
KSIĘŻNA,  XIĘŹNA,  y,'  z.,  żona  książęcia,  bie  Surflinit. 
Boh'  et  Slov.  kneźna.  knjnj;  [Boh.  kncźowka  kapłanka); 
Sorab.  2.  fcrschcżina.  (knini;  Sorab.  i.  kneni  =  pani); 
Yind.  previshniza,  sprednica:  fcf  \'in(/.  kneshia,  kneshinja  < 
hrabina  ;  Croat.  knegina ;  Bosn.  kneghigna  ,  knezova  co- 
mitissa); Rag.  banizza  ,  (kneghigna  >  hrabina) ;  Slav.  prin- 
cezica ;  Ross.  KHBriiHH.  Mokotów,  Księżny  Marszałkowej 
Lubomirskiej,  a  Powązki  Xżny  (Księżny)  Generałowej 
Czartoryskiej,  należą  do  pierwszych  ozdób  okolicy  War- 
szawskiej. Dykc.  Geogr.  3,  180.  KSIĘŻNICZKA,  i,  z.,  cór- 

6T 


532 


KSIEŻNIK-  KSIĘŻYCOWY. 


KSIĘŻYCOWATY  -  KSZTAŁCIĆ. 


ka  książęca,  bie  furftli^C  Crin}e)f,iitn.  Yind.  vaivodariza , 
prinzerinja ;  Ross.  KHaatHa.  'KSlĘŻNlK  06.  Ksiąinik.  KSIĘ- 
ŻMNY,  a,  e,  Jo  księżny  należący,  ber  giirftimi'.  Pot.  Jow. 
2,  73.  Boh.  kncznin;  Fioss.  KHAruHiiHi,  khhjkhhh-b.  KSIĘŻY, 
XIĘŻY,  a,  e,  do  księdza  należący,  ^tricfteriS  =  ,  Ctiiem  |) ric= 
Per'obet  ^^ricftent  gcljonij.  Iraienie  'k\^ie.  i.  Leop.  Genes. 
47,  ŻS.  (ziemia  kajifańska.  3  Leop.)  Jedno  żołnierz  z 
domu  wyjedzie,  to  zaraz  do  xiężej  wsi.  Star.  Hyc.  47. 
księżyc",  XIĘŻYC,  a,  7n.,  od  ksiąg  abo  księży  abo  ja- 
koby kniążyc ,  i.  e.  rządca  nocny.  Cn.  Th.  406.  ;  Boh. 
mesyc ,  noćena  ,  noclila ;  Sorab.  2.  maszez;  Carn.  luna, 
messez,  mejsz ;  Bag.  luna,  miesez,  mesez;  Slav.  mi- 
sec;  Croat.  meszecz;  Boss.  syua;  ber  2Konb ;  planeta 
mniejsza  ,  okrągła  ,  ciemna  ,  we  wszystkim  ziemi  podo- 
bna ,  udzielonym  sobie  od  sfońca  światłem  oświecona ,  i 
ziemię  oświecająca.  Wyrw.  Geogr.  59.  Xiężyc  na  to  jest 
stworzonym,  By  był  okropnej  nocy  przełożonym.  Susz. 
Pieśń.  3.  P.  W  zmroku  wdzięcznym  rozpościera  księ- 
życ promienie  srebrzyste.  Kras.  List.  2,  10.  (cf.  noco- 
błędny,  nocolśny,  nocoświetny,  srebnoświetny,  srebnosza- 
ty,  srebrnoloki).  Aspekty  księżyca  są :  nów ,  pierwsza 
kwadra ,  pełnia  i  ostatnia  kwadra.  Wyrw.  Geogr.  60. 
Księżyca  kw  adra  =  połowica,  półksiężyca.  Cn.  Th.  eiii  2JJoil= 
bcśinertcl.  Księżyca  zaćmienie,  06.  Zaćmienie,  bic  3Ronb' 
ftiifleriiip.  Nie  dbam  o  gwiazdy,  gdy  księżyc  świeci.  Cn. 
Ad.  575.  Za  księżycem  gwiazdy.  Pot.  Arg.  742.  Turcy 
mierzą  rok  księżycami.  Solsk.  Geom.  3,  19,  t.  j.  we- 
dług obiegu  księżycznego ,  iinĄ  bein  Umlniife  bc3  iPJonbeŹ. 
—  Księżyc  abo  raczej  półksiężyca ,  herb  Turecki ,  i>ai 
2urfif(Łe  "SBarpen  ,  ber  i)al[imoiib ;  zląd  melon.  Skląsł  księ- 
życ bisurmański.  Tr.,  (t.  j.  państwo  Tureckie).  Bledną 
już,  zachodzą  i  znikają  Ottomańskic  księżyce.  Leszcz. 
Class.  75.  —  §.  Planety  drugiego  rzędu ,  towarzysze , 
salełlites,  księżyce,  niektórym  planetom  głównym  doda- 
ne. Sniad.  Jeog.  6.,  Boh.  Prag.  13.  SWonbe.  —  §.  Luna, 
księżyc,  ryba  morska,  płynąc  swemi  oskrzelami  niby 
pół  miesiąca  reprezentuje.  Chmiel.  1,  627.  cin  (£cefif(^. — 
2}  obsoL,  neque  imitandum,  Księżyc  =  Miesiąc,  q.  v.  ber 
SKonat.  Mieszają  niektórzy  te  słowa:  miesiąc  a  księżyc, 
niedobrze ,  jako  z  Łacinników  poznać  możem  ,  którym 
insza  luna,  Sffioiib  księżyc,  insza  mensis,  Tlonai,  także  Gre- 
kom a(h\ryj  insze ,  insza  fi^*.  I  po  Polsku  tak  mówi- 
my:  list  dan  tego  miesiąca;  dwa  miesiące  chorował; 
dwanaście  miesięcy  w  roku ,  a  księżyców  pod  czas  trzy- 
naście; pierwszy  dzień  księżyca  marca  pada  tego  roku 
na  piąty  miesiąca  marea.  Cn.  Th.  406.  Dnia  ósmego 
"księżyca  maja.  Biel.  116.  Szóstego  'księżyca  po  objęciu 
urzędu.  Gwagn.  257.  Dnia  ś.  Marcina  "księżyca  listopa- 
da. Herb.  Siat.  142.  Wys.  Aloj.  151.  Znrn^  Post.  3,  57S 
b.  KSIĘŻYCOWY.  KS1ĘŻYCZNY,  XIĘŻYCZNY,  a,  e,  §. 
1)  do  księżyca  należący,  SDfoiib  =  SKonben  • .  Carn.  mejszoy, 
(cf.  miesięczny) ;  Boss.  MtcflMHUH ,  jyHHuB.  Księiyczny 
promień.  Cn.  Th.  Księżyczna  królowa  Cynlya.  Przyb.  Milt. 
122.  Góry  księżycowe  w  państwie  Abissyńskim.  Mon. 
70,  815.  Księżyczne  odmiany.  Furm.  E.  2.  Miesiąc  ksie- 
zyczny,  OTonbenmonat,  za  który  księżyc  drogę  swą|  odpra- 
cuje dotąd ,  aż  się  znowu  ze  słońcem  zejdzie.  Zebr.  Zw. 


26.  Chmiel.  1,  196.  Kai.  39,  M  4.  Rok  słoneczny  i 
księżycowy.  Hub.  Wst.  281.  Kai.  39,  M  3.  Kamień  księ- 
źyczny,  ber  ©elcnit,  biały,  przeźroczysty,  i  na  blaszki 
dzielący  się.  Ład.  H.  N.  63.  —  g.  2)  Kslężyczny.  KSIĘ- 
ŻYCOWATY, a,  c,  —  o  adierb.,  kształt  księżyczny  ma- 
jący, ntonbenformifl.  Pułk  z  księżycznemi  puklerzmi.  A. 
Kchan.  i9.  Liście  księżycowate ,  f.  lunatum,  ma  przy  osa- 
dzie dwa  wyrżnięcia  ostro  się  kończące,  na  podobień- 
stwo dwóch  ksi'ężyców.  Bot".  55.  "KSIĘŻYCOSŁONE- 
CZNY,  a,  e,  n.  p.  Jakim  sposobem  znaleziono  księżyco- 
słoneczny  bieg  sześciu  set  lat.  Staś.  Bujf.  290.  luniso- 
laire.  KS1ĘŻYCZEK ,  czka ,  wi.,  dem.  nom.  księżyc ,  eflt 
ficiner  SKoilb.  Hippokrates  z  Chio  nieznany  teraz  zkąd 
inąd ,  jak^  tylko  z  księżyczków,  które  się  od  niego  na- 
zywają lunulae  Bippocralis.  Alg.  Nar.  A.  2. 

Pochodź.  Nom.  a)  księga:  czarnoksiężnik,  czarnoksiq- 
zki,  czarnoksiejtwo.  b)  od  księżyca:  bezksiezyczny,  mię- 
dzy księiyczny,  półksiężyca. 
KSIUK,  a,  m.,  pollex,  palec  wielki.  A'!>cft.  Anat.  3.  Carn. 
payz,  (cf.  palec);  Bosn.  palac,  yeliki  prrist,  ber  Saumen. 
Ksiuk  u  nogi,  bie  orppe  3c^f- 
KSOBIE  =  k  sobie  --  ku  sobie  {nominał.  Się  qu.  v.),  ju  fiS). 
Ciągnie  starego  ziemia  k-sobie.  Koiak.  C  1.  Jeśli  nie 
odwoływać  albo  zeznania  swego  ksobie  nie  będą  brać.;.. 
Herb.  Siat.  84.  (t.  j.  nazad  do  siebie  odebrać,  cofać). — 
g.  Osobliwie  u  woźniców  znaczy:  w  lewą  stronę,  be^  bett 
gu^rlcuten:  fdjiuiibe,  511  ber  §anb,  jiir  liiifeii  $an"b,  Sorab. 
2.  k'szebe,  tschwo,  schwoda,  schwude ;  Eccl.  o  luyioio,  CB 
jCBa,  Ha  JCBt,  tmyan  lewica).  Szkodaby  była  konia, 
ksobie,  czy  od  siebie,  wszelako  dobrze  ciągnie.  Teat.  52, 
10.  Ku  zachodowi  od  klasztoru  biorąc  się  naprzód  od 
siebie,  potym  ksobie,  znowu  od  siebie,  znowu  ksobie, 
dalej  ksobie  a  dalej  od  siebie  i  ksobie  i  od  siebie,  prze- 
bywszy rzekę.  . . .  Ossol.  Str.  3. 
KSTYB,  u,  m.,  z  Mcm.  hai  ©cftćiiibe,  (Staiib  von  SoMeii  uiib 
ton,  momit  ber  Soben  beś  S^meljpfenś  belcgt  rairb.  Tr.  dro- 
biazg czyli  kurzawa  z  węgli  i  gliny,  którą  dno  pieca  hu- 
cianego  pokrywają. 
KSYK,  KSYKAĆ  06. 'Kszyk,  Kszykać. 

*KSZE  vocat.  nom.  ksiądz,  zamiast  księże!  [Jestto  inny  wy- 
raz, nom.  kies  lub  kiesz;  jak  to  potwierdza  sanskr.  kszi, 
zend.  ksi  =  władca,  2];  n.  p.  Pójdziem  tam  ksze  plebanie, 
Alb.  na  Woj.  17.  Ksze  prałacie,  ib.  21.  Ksze  miły.  /. 
Kchan.  Fr.  26  et  50.  Opat.  Sal.  48.  Tymże  gorzej  ksze 
opacie.  Bej.  Zw.  234  b. 
KSZENIEG  ob.  Ksieniec. 

KSZTAŁCIĆ,  ił,  i,  act.  niedok.,  ukształcić  dok.,  KSZTAŁ- 
TOWAĆ, ał,  uje  cnniinuat.,  formować,  kształt  pewny  da- 
wać, bilben,  eine  (Scftalt  geben,  phys.  et  morał.;  Sorab.  1. 
źtawtnofciu  ,  wożtawtnofcżam ;  Slov.  pusobim,  (cf.  sposo- 
bić) ;  Garn.  podobujem  ,  (cf.  'podobać ,  'przypodobywać) ; 
Yind.  podobiti,  podobuvati,  furmati,  isfurmati,  isobrasati; 
Boss.  oópasoBaiŁ,  (cf.  obraz);  HaniKOJiBTb ,  (cf.  szkoła), 
niKOJHTb,  BUUiKOJHTŁ.  W  żywocie  matki  byłerio  kształto- 
wan  przez  dziesięć  miesięcy.  Badz.  Sap.  7,  2.  (kształto- 
wany w  ciało,  zsiadając  się  we  krwi  z  nasienia  mczkiego. 
Bibl.    Cd.  ib.).     Bóg   poczty  stworzył  niezliczone  duchów 


KSZTAŁCIC-KSZTAŁT. 


KSZTAŁT. 


b35 


anielskich ,  a  te  ukształtował  śliczną  pięknością ,  zewsząd 
ozdobione.  Odym.  Św.  A  3.    F"idyasz  Jowisza  kształtował. 
Bal.  Sen.  33.    Złotnik,  gdy  złote  obrazy  sprawuje,  z  wiel- 
ką pilnością  je  kształtuje.    W.  Post.   W.  3,  513.    Zwykła 
nikczemny  kształtować  Płód  niedźwiedzica  i  członki  for- 
mować   (lizaniem).  Past.  Fid.  163.    (cf.  nieulizany).     Tak 
każdą  rzecz  styl  dobry  w  swoich  wyrazach  kształtuje ,  iż 
czytającemu  zda  się  czasem,  ze  nie  na  litery,  ale  na  sa- 
me rzecz  oczyma  swemi  pogiąda.    Mon.  T3,  2d5.     Przez 
czytanie  książek  kształtujemy  rozum.  Teal.  50.  b,  65.  Prze- 
trzyj jej  obyczaje  i  serce  jej  chciej  kształcić.   Teat.  30.  b, 
ii.     Czcić  go  będę,  jako  tego,  który  mój  rozum  kształ- 
cił i  oświecał.    Gaz.  Nar.  I,  178.     W  edukacyi  najpier- 
wej    serce    ma    być  kształtowane.    Staś.  Bvff.  11.     Serce 
']€]  juz  doskonale  ukształcone.   Teat.  30.  b,  17.    Edukacya 
kształci  rozum;    ale  go  nie  daje.    Teat.   19.  c,  51.   —  §. 
Kształcić  =  kształt  doskonalszy,  piękniejszy  dawać,  dosko- 
lić,   piększyć,   ocrtJoUf onininem ,    ucrfc^onmi.    Łatwiej  jest 
kształcić  i  doskonalić  rzeczy  już  wynalezione,   niżeli  nowe 
wynaleźć.  Rog.  Doś.  2,  283.  —  §.  Ozdabiać,  jimn,  f^muc= 
feit.    Nie  byłoć  dawniej  tak  kształtnie,  tak  grzecznie,  Ale 
uprzejmo.ść  wszystko    kształciła  i  cnota.  Kras.  Antim.  68. 
Umieją  przed  panami    tak  ukształtować    swoje   zdzierstwa, 
iż  poddani  w  skargach  swoich  nie  znajdą  wiary.  Mon.  67, 
199.     Okazał  się  głośnym  Moskwy  stronnikiem,  kształcąc 
interessem  ojczyzny  ślepe  swe  do  niej  przywiązanie.  Ust. 
Konst.  1,  68.     KSZTAŁCIĆ  się,  KSZTAŁTOWAĆ  się  re- 
cipr. ,  fid;  bilbcn  ;  Hoss.  oópasoBaTtca  ,  BOoópasiiTbCfl.    Na 
obywateiów  kształcić  się  wam  potrzeba.  Ld.    Serce  córki 
mojej  już  jest  doskonale    ukształcone.     C-.  Ale  na  przy- 
kład ,   jak    siit  też  te  kształcić  zwykły?    Teal.  30.  b,  17. 
Już    tu  trzy  dni  bawi,    a  jeszcze    sie    na    wzór    nasz  nie 
ukształtował.    Teat.    2.    c,    20.     KSZTAŁCICIEL,    a,    m., 
kształtownik,  co  kształci,  formuje,   doskonali,  tfr  Silbcr, 
Slu^liilbcr,  burd)  ben  dmai  gcbilbct  ictrb;  Sorab.  1.  woźtaw- 
tnofcźer.     Oddawać     trzeba     winną    cześć    wynaleźcom    i 
kształcicielom    wynalazków.    Kras.  List.  2,  5i.     Mniemani 
kszlajciciele    ludzi,    nic    ludzkiego    w  postępkach    swoich 
nie  mieli.  N.  Pam.  6,  367.     Kształciciel  prawideł  jeżyka. 
Czttck.  Pr.  1,  54.   W^rodz..  źeńsk.    KSZTAŁCICIELKA,  bie 
Silbcrtnil.     KSZTAŁCIK,  a,  m.,  obojczyk,  kitlik.   Cn.   Th.; 
ob.  Kształt  2  a),     strój  na  piersi.    Włod.  napierśnik    bia- 
łogłowski ,    koszula  cienka  lub  chustka  ,    którą  piersi  za- 
krywają. Dudz.  42.  (cf.  kaplerzyk,  sznórowka),  stanik,  iai 
SBeibermicbcr;   Rag.  mahramiza,  ridda;   Croat.  moderz;  So- 
rab. źonski  lacz     Kształcik.  Dasyp.  H  h  4.   załoga,  mam- 
milare.  Wolek.  521.    Miasto  pasa  powróz,  a  miasto  kształ- 
cika    miękkiego    siermięga.     Birk.   Kant.    C   4.     Dejopeja 
płacze,  że  kształcik  pisany  Scięgnąć  nie  może  piersi  już 
tykanej.   Tward.  Dnf.  10.    KSZTAŁT,  u,  m.,  z  Niem.  btc 
©eftalt,  gigiir,  bai  SleuCere,     §.  1   a)  postać,  figura,  po- 
stawa, Sorab.  2.  schlalt;  Sorab.  1.  stalt,  waschme  ;  Boh. 
zpusoba    (cf  sposób);    Carn.  shtavt,    podobstvu    (cf   po- 
dobieństwo);   Vind.  shtalt,  kip    (cf   kibić),   poduba  ,  visha, 
obras    (cf.  obraz),  oblizhje    (cf  oblicze  i,    furm    (ob.  For- 
ma); Croat.  kep;  Hung.  kćp;  Stav.   struk,  staś,  pristal6st; 
Ross.  oópasŁ,  BoapacTi,  craib;  Eccl.  DYno^OBineHiiK.  Kształt 


rzeczy   lawisł  na  ułożeniu  cząstek  materyi.    Rog.  Boś.  \ 
10.     Kształt  daje  bytność  rzeczom.   Zygr.  Ep.  58.     Pro- 
teusz    umiał    wszystkie    na   siebie  brać  kształty  i  postaci. 
Mon.  66,  137.     Jezus    będąc    w  kształcie  bożym,    wyni- 
szczył siebie  samego,  przyjąwszy  kształt  niewolnika,   sta- 
wszy  sie  podobny  ludziom,  i  postawa  znaleziony  jako  czło- 
wiek. Bibl.  Gd.  Fhil.  2,  7.  Gil.  Kat.  56.    Kształt  najskła- 
dniejszy,  biegające  oczy,  żywa  barwa,  oto  jego  przymioty. 
Zab.  13,  167.    Pan  bóg  kształtów  nie  patrzy,  jedno  serce 
prawe.    To  u  niego    na  pieczy,    wierz  mi,    nie    postawy. 
Rej.    Wiz.  182.     Na  jakie  modum  książka?   inepte  dicunt. 
pro:  na  jaki  kształt  księga?  jak  wielkiej  karty?    Cn.   Th, 
443.  —  b)  Kształt,  abrys ,  forma,  wizerunek,  podobień- 
stwo jakiego  kształtu ,  ber  Slbrip,  bie  S^orm,  bie  3le^iiltcl)feifr 
hai  33(lb  BOn  ciiier  ©acbe.     Wtóre  przykazanie  jest,  abyś- 
my boga  w  żadnym  kształcie   nie  wyrażali.    Kat.   Gd.  40. 
Tu    masz  tylko  kształt  i  wizerunek    tej    rzeczy,    a  potym 
się  prawego    gruntu  z  tych  początków  powoli  dopytawaj. 
Rej.    Wiz.    praef.     Patryarchy    bóg    mieć    chciał    niejaką 
figurą  i  kształtem  syna  swego.  Biał.  Post.  63.    Chrystus, 
jako  własny  syn  boży,    niewidomego  ojca  swego  był  ta- 
kim kształtem  i  własnem    podobieństwem ,    iż  ktokolwiek 
widział  syna ,  w  nim  już  mógł  poznać  i  ojca.   Wiśn.  290. 
Od  Bolesława  Śmiałego,  Polska  była  na  kilkanaście  księstw 
rozerwana ;  tylko  przy  Krakowskim  księciu  jakoby  kształt 
monarchii  zostawał,    aczkolwiek    nad    inszemi  władzy  nie 
miał.  Stryjk.  326.  niby  cień,   cin  ©cijatten ,  eitt  @d)ein  bet 
Monarchie.    Kapłany  'k^taltowi  i  cieniowi  rzeczy  niebieskich 
usługują.  1   Leop.  Hebr.  8,  4.  —  c)  Kształt  =  sposób,  bie 
Strt  iinb  2Bei|'c.    Krassus  kształtem  Domicego  sobie  postą- 
pił.   Warg.   Wal.  208.,  Ross.  oópasHO ;  Ecd.  oópasat.  Co 
raz  różne  używanie  kształtów  mówienia.  Nag.  Cyc.  pr.  9» 
Tego  kształtu  bitwy  często  używają,  że  konne  i  wozowe 
przed  sobą  posyłają.    Warg.  Cez.  85.    Szedł  do  królowej, 
i  na  kształt   tego  mówił.   Gorn.  Dz.  116.    er  fprod)  fo!gen« 
bermapen,   aiif  biefe  SIrt.     Tym  kształtem,   tym  sposobem, 
Yind.    na  tako  visho ;    Eccl.  HpaBOMi  chmi.     Do    sławy  i 
do    cnoty,    chce    go  jakim  kształtem    nawieść.    P.  Kchan. 
Ort.    1,  181.  (jakoś).     Decusso,  na  ukos  rozkładam,  abo 
na    kształt    gwiazdki    albo    na  kształt  krzyża  ś.    Andrzeja. 
Mącz.  in  ®eftalt,  iit  gorm  tmi  ©terneź  Icgeii.  —  Nakształt, 
adv.  '  niby,  n.  p.  On  coś  nakształt  pomieszany  ma  rozum. 
Teat.  22.  c,  62.;    zarywa  waryacyi,  etmai,  eitt  iDeiiig,  ge» 
njiifer  moa^eii;  (Yind.  kaker,    taku  kaker,  likaker).     Pra- 
wdęż    on  mówi?     R-.    Coś  tak  na  kształt  Mościa    Dobro- 
dziejko! Teat.  35.  b,  85.  (niby  też  to).  —  d)  Kształt,  ga- 
tunek, species,  3U't,  91bart.     Wiele  kształtów  mięty  ogro- 
dnej  znajduje  się.  Syr.  492  ;   (tak  Krupiński  wszędzie  uczy 
o  różnych  kształtach  maści,  plastrów,  lunatyków).   Namię- 
tności w  ludzkim  sercu  są  jednakowe,   jednakowe   przy- 
wary i  narowy;    lecz    kształty  w  narodzie    każdym    insze. 
Tear.  24,  66.  Czart. — g.  2  a)  Kształt,  kształcik,  że  kształt 
daje  stanowi,    obojczyk,    kitlik,    sznorówka,    baź  SDJiebCT, 
Przywieź    żonie    na  odświętny    kształt  muchajer    ceglasty. 
Klon.  FI.  H  i  b.    Ciężarne  w  przestronnych  szatach  cho- 
dzić powinny,  aby  się  kształtami  nie  spinały.   Cziach.  Frz. 
4.    —  b)    Kształt  >  zkąd    się     ma    wziąć    kształt,    wzór^ 


334 


KSZT4ŁTME  -  KSZTAŁTN  Y. 


KSZTAŁTOWAĆ  -  KSZYKANIE. 


model,  podług  którego  się  ma  co  ksztaftować ;  wizeru- 
nek, boś  Muftcr,  TloM.  Dwornej  pani,  coby  się  wszys- 
tkim w  obec,  bez  ale,  podoba/a,  a  z  którejby  kształt  się 
brać  mógł  wszystkich  cnót  i  obyczajów,  niemasz  ani  było 
żadnej  na  świecie.  Goni.  Dw.  227.  Ulisessa  Homer  kształ- 
tem wszelakiej  rostropności  być  pisze.  Pelr.  Et.  486. 
Wojsko  Pruskie  sprawnością  jest  kształtem  najwyborniej- 
szeąo  żołnierza ,  na  klóry  wszyscy  niemal  Monarchowie 
wojska  swoje  ćwiczą.  Wyru:  Geogr.  587.  —  §.  5.  Kształt 
.  piękny  kształt,  ozdoba,  pompa,  fd)iiiic  ©cffalt,  imit, 
^rnit;  Ross.  ocaHKa,  ójarospaiiie,  ó.iarooópasie.  O  Po- 
lakach powiadają,  iz  żaden  naród  nie  jest  przyskłonniej- 
szym  i  ku  kształtom,  i  ku  każdemu  ćwiczeniu,  flej  Wiz. 
praef.  Jagiełło  sobolich ,  ani  żadnych  kosztownych  szat 
nie  miał,  tak  od  kształtu,  jako  i  od  zimna.  Gwagn.  78. 
Ozdoba  ziemi  Włoskiej ,  kształt  zakonu  Karmelitańskiego, 
kościoła  katolickiego  zaszczyt,  a  między  świelemi  cud  je- 
den,  Marya  do  Pazzys.  Sk.  Zyw.  55S.  Po  cztery  konie 
za  nim  prowadzili,  bardziej  dla  kształtu,  niz  z  potrzeby. 
Kiok.  Turk.  258.  t.  j.  dla  parady,  wystawy,  jiim  ©taat. 
Pewnie  We  Pan  myślisz,  iż  ja  dla  kształtu  głowę  noszę 
na  karku?  Teał.  54.  c,  75.  (cf.  główka  jak  makówka;  et', 
głowa  do  pozłoty).  Pokaże  wam,  że  głowę  nie  dla  kształ- 
tu noszę.  Zahl  Zbb.  80.  Bralk.  U  5.  Pobożność  u  cie- 
bie nie  dla  kształtu.  Leszcz.  CInss.  95.  Ojciec  We  Pana 
jest  tylko  ojcem  jego  dla  kształtu.  Teat.  36.  b.  59.  (ef. 
malowany).  —  "§.  Pan  niekształt  być  rozumiał,  chłopa 
tak  bosratym.  Tward.  W.  D.  5.  nierzecz,  nie  do  rzeczy, 
niedobrze,  niepięknie,  ]iid)t  giit,  iiidlt  lnil'fĄ.  —  g.  Kszałt  = 
polor,  bie  fciiicrc  93ilbiiiig,  Cultiir.  Zbyt  często  rozwiozłość 
i  zepsucie  ,  z  kształtem  wprowadzonym  przez  nauki  ,  je- 
dnym szły  krokiem.  Zab.  i  4,  190.  KSŻTAŁTME,  KSZTAŁ- 
TOWME',  'KSZTAŁTNO,  odv.,  pięknego  kształtu,  szyko- 
wnie, zręcznie,  zwinnie,  pięknie,  rppMgcftaltct,  gefdiitft,  tiftt, 
f^iii:;  Sorab.  i.  żlawtnofcżne.  Bóg  ciało  nasze  tak  kształ- 
townie  uformował.  W.  Post.  W.  2,  225.  Kształtowniej. 
/  Kchan.  Dz.  159.  Niechaj  modni  dziwaczą,  coż  moda 
nie  marzy?  Kształtnie  czynią  dzisiejsi,  lepiej  jednak  sta- 
rzy. Kras.  List.  2,  66.  Nie  byłoć  dawniej  tak  kształtnie, 
tak  grzecznie,  Nie  szklniła  w  kunsztach  wytworna  robota. 
Kras.  Antim.  68.  Pochlebiał  tak  kształtnie ,  że  co  nie 
lubili  Pochwał,  to  ze  słów  jego  kontenci  zaś  byli.  Jabf. 
Tel.  224.  Cześć  dobrodziejstwa ,  prośba  kształtnie  od- 
mówiona. Min.  Ryl.  4,  154.  Najlepiej  kupił,  kto  kształ- 
tnie ukradnie.  Pot.  Syl.  504.  KSZTAŁTNOŚĆ ,  ści ,  i., 
szykowność ,  piękność  ,  kształt  nadobny,  SSoblijeflalt' 
^eit,  ©(^6n6eit.  Sorab.  1.  żtawtnofcź  ,  źtawtnorcźiwofcź ; 
Ross.  ciaTHOCTb.  caHOBHTOCTb ,  6.iar03pa<iic .  cipofinocTB; 
Eccl.  E.\jrooE().'\^Hi€  (opp.  3.ioo6pa3ie,  3.i0Jimie  niekształ- 
tność,  szpetność).  Dawni  nas  w  kształtności  obyczajów 
przewyższali.  Mon.  67,  826.  (ehganlia).  KSZTAŁTNY, 
KSZTAŁTOWNY,  a,  e,  pięknego  kształtu,  nadobny,  szy- 
kowny, zręczny,  njo^Igcftaltct ,  gcfdjirft,  nett,  fĄoii.  Sorab. 
2.  schtaltni;  Sorab.  i.  żtawtne,  ztawtnofcziwć;  Boh.  zte- 
pily,  spaiiily  (cf.  wspaniały);  Yind.  stauten ,  liep  (cf. 
łepski);  Slav.  prilicsan ,  pristao ,  (cf.  przystojny);  Ross. 
ciaTHŁiii,  ójarospaMBŁiB,  KasHciufi,  4o6pojiimHua  (cf.  lice), 


6Mroo6pa3HHB ,  ocaHHCiug,  ctpohhłim;  Eccl.  csnokhti. 
Józef  był  nadobny  i  kształtowny.  Radź.  Genes.  59,  6. 
(wdzięczny  na  wejrzeniu.  Ribl.  Gd.}.  Zapewne  kształtna 
postać  nie  jest  jedną  z  pierwszych  zalet  człowieka;  ale 
połączona  z  innemi  rzeczywistemi  darami.  N.  Pam.  4,  65. 
Postać  papugi  mile  kształtowna.  Tol.  Saut.  42.  Garbatych 
żaden  kształtów nymi  nie  nazowie.  Sak.  Probl.  126.  Jakież 
ty  masz  kształtne  wybiegi !  Teat.  50.  b,  9.  —  Niekształ- 
towny,  cnormis.  Cn.  Th.  Bóg  stworzył  świat  z  niekształ- 
townej  matoryi.  Biidn.  Sap.  11,  18.  Stara,  gruba,  nie- 
kształtowna  strzelba.  Archel.  2.  F.ccl.  sjOjnyHbiH,  3.ioo6pa- 
3HUH.  KSZTAŁTOWAĆ  ob.  Kształcić.  KSZTAŁTOWNIK, 
a ,  m.,  formator.  Mącz.  ber  gormcr,  Silber,  ber  eiiier  ©a^e 
bie  ©eftnit  gicbt.  ob.  Kształciciel. 

Pochodź,  bezksztailny ;  caioksztail ;  niekształt,  niekszłai- 
tny;  przeksztaflowac,  iryksztaltować,  ukształtować,  wszelako- 
kszlałtny. 
'KSZYK,  KSYK,  u,  m,  1.  ksykanie,  kszykanie,  odgłos  pi- 
szczący na  kształt  wężowego,  iai  Z^\ijtn,  ©ejiftle.  Ross. 
et  Eccl.  3Bii3A'B,  (cf.  gwizd,  świst).  Hcrkul  dzieckiem  bę- 
dąc w  powojniku  W  okrutnym  pogniótł  srogie  węże  kszy- 
ku. Chrośc.  Ow.  119.  Zjadły  smok,  który  kości  wszys- 
tkie z  ciałem  niszczy,  I  przed  którego  ksykiem  uciekają 
wszyscy.  Bardz.  Luk.  167.  Kszyk  ludzi  ob.  Kszykanie. — 
2.  Kszyk ,  ptak  z  rodzaju  bekasów  scolopax  totana,  bie 
3fJictf4iierfe.  Kluk.  Zw.  2,  310.  Ład.  R.  N.  85.  'KSZY- 
KAĆ,  KSYKAĆ,  ał,  a,  iiilrans.  niedok.,  ksyknąć,  kszyknąć 
jrdnoll..  ksyk,  odgłos  wężowy  wydawać,  Boh.  syeeti,  sy- 
ćjm,  Sloi:  sypjm  ;  fLung.  siiyóltok,  kisij ;  Carn.  sishhetu- 
jem ;  Yind.  sallim;  Croat.  szichim  ;  Ross.  lUJinHjTb ,  iiiH- 
ntib.  mimnK).  3Bii34aTH,  no3BH34aTn,  contTb,  conjio,  (cu- 
Kiiyib,  cbiKaib  psu  nakazać  s])okojność:  couche!);  świ- 
szczeć ,  syczeć ,  sykać ,  jift^eii.  Wąż  na  w  ęża  ostrym  żą- 
dłem kszyka.  Rat.  Pocz.  452.  Eccl.  3MiH  piOTHTŁ.  Węże  się 
ozwały  trącone ,  a  tych  cześć  po  ramionach ,  część  po 
piersiach  kszyka,  sibila  dani.  Zebr.  Ow.  94.  Wąż  wstają- 
cy długą  *xyka  szyją.  Bardz.  Trag.  42.  Zawarł  paszczekę 
kszykającej  hydrze.  Herb.  Art.  118.  Smok  zgrzytał  zęba- 
mi, i  straszliwie  kszykał.  Tward.  Daj.  17.  Gęsi  ksykają, 
gdy  się  gniewają,  hluk.  Zw.  2,  148.  Drop  ksykał.  Banial. 
J.  ó  b.  —  Transl.  O  ludziach  n.  p.  Na  cię  każdy  kszy- 
ka ,  Ukazując  cię  palcem,  a  szydząc  wykrzyka.  Kulig.  81. 
(cf.  wykszykać  kogo;  cf.  wszyscy  nań  kraczą).  Rynoce- 
ros  w  młodości  miał  zwyczaj  takowy.  Gdy  zajrzał  siwej 
brody,  abo  siw(''j  głowy.  To  kszykał  na  starego,  sprośnie 
go  wzgardzając.  Papr.  Koi.  R  b.  Co  'ozwać  się  ze  skar- 
ga zaniesie  ,  to  kszyknie,  sibilał.  Zebr.  Ow.  97.  'KSZY- 
KACZ,  KSYKACZ,"a,  m.,  sibilator.  Cn.  Th.  eiii  3ifd)er, 
ber  sifdjt.  Straszny  był  ?wizd  ksykaczów  w  Plutonowskiej 
sali.  Rrzyh.  Milt.  '52 1".  (wężów).  'KSZYK ANlbl,  KSYKANIE, 
ia  ,  n.  ,  subst.  verb. ,  kszyk  ,  świszcz  ,  Boh.  syćenj ;  Yind. 
pfizhenje,  pfikanje,  pshimkanje,  baź  Sif"^"''  ©ejifie.  Uka- 
zał z  długiej  jamy  łeb  wielkiej  urody  modry  yvąż,  i  kszy- 
kanie rozpuścił  straszliwe.  Otw.  Ow.  105.  W  Greckim  i 
Łacińskim  języku  kszykania  niemasz ,  albo  bardzo  mało. 
Gorn.  Dw.  50.  Wrzaskiem  wszystkich  okrutnym  i  częstym 
a  gęstym  ksykaniem ,   i  sromotnym    prośby  odmawianiem 


KSZYNA-KTO. 


KTO. 


535 


znacznie  zeHony.  Warg.  Wal.  243.  Z^ozę  to  miasto  na 
podziwienie ,  i  na  *poxykowanie.  i  Leop.  Jer.  19,  7.  (na 
kszykanie.  3  Leop). 

Pochodź,  wykszykuć,  niewykszykany;  inoie  też  tu  nale- 
ży sikora,  et  siknąd ,   sikawka. 
KSZYNA  ob.  Krszyna. 

K  T. 

KTEMU  «  k  temu  =  ku  temu ,  Yind.  h'temu  ,  k'  letemu ;  — 
g.  \.  do  tego,  baju,  ba^tli.  Przy  koronacyi  z  arcybisku- 
pem mają  być  ,  którzy  ktemu  wedle  zwyczaju  należą  bi- 
skupi. Herb.  Sial.  8.  Kucz.  Kat.  3,  252.  —  g.  2.  Prócz  tego, 
nad  to,  itticrbieP,  iioĄ  bnju.  Rozumny,  ktemu  i  uczony. 
—  §.  comparat.  Ktemu  =  w  porównaniu  do  tego ,  n.  p. 
Co  sa  wszystkie  skarby  świata  ktemu ,  co  tu  ewanielia 
obiecuje?    W.  Posl.   W.  205. 

KTO,  Gen.  kogo,  Dat.  komu,  Loc.  et  Inst.  kim;  cum  encli- 
tico  Któż,  kogóż,  komuż,  kimże;  Boh.  kdo ,  kdoź,  koho; 
S!ov.  kdo,  koho,  kdoź,  kdoźe,  kdoźeto ,  kdoźto  ;  Sorab. 
i.  hdo ,  chto ,  hdo  teź;  Sorab.  2.  chto ,  chtoź,  chtoga; 
Yind.  kdu  ,  htu,  kedu ,  gdu,  du,  katsri ;  Garn.  gdu,  ke- 
du  ,  G.  zhegav,  zhegava  ,  zhegavu  ;  Croat.  gdo  ,  koi ,  ki, 
koja,  k3 ,  koje,  kaj,  sto,  koga;  Dal.  tko ;  Hung.  ki,  kit- 
soda ;  Slav.  tko,  koga,  komu;  Bosn.  tko,  ki,  ka ,  ko, 
koji,  koja,  koje;  Baq.  tko  vet.  ko,  ka,  seto,  tkoga,  kee, 
koga,  tkomu,  koj,  komu;  Ro&s.  et  Eccl.  kito,  Koero; 
cf.  co,  coż).  —  interrogat.  §.  \  a)  directae:  Kto?  Któż? 
mx  1  Spytał  nas ,  ktośmy  i  zkąd  ?  Jabi.  Tel.  i  1 .  Szłam 
go  ściskać,  lecz  wrzasnął  na  mnie  z  fukiem  :  kto  to  tu, 
kto  to  tu?  Zab.  43,  280.  Teb.  Szylwachy  w  nocy  na 
mimo  idącego  wołają:  kto  idzie?  Kaic.  Nar.  11.  Któż 
tam  jest?  C-.  Ja!  A'  Co  za  ja?  C..  Ja!  Zabl  Amf.  17. 
Gdy  nóg  łóżka  jego  się  tyka  ,  on  przestraszony,  nie  wie 
co  się  zjawia,  Pyta:  kto  taki?  f.eszcz.  H.  S.  228.  Teat. 
4,  c,  334.  Słyszę  kołatanie;  zobacz  Dorotko,  kto  tam? 
Teat.  24.  c,  14.  'Hola!  jest  tam  kto?  Teat.  52.  d,  46. 
Kim  mię  być  powiadają?  W.  Marc.  8,  29.  Sekl.  Marc.  8. 
Za  kogóż  to  mię  ty  bierzesz?  Teat.  28,  32.  Wolność,  a 
komuż  nie  miła  ?  Birk.  S.  Kor.  C  b.  Odmiany  nie  uczy- 
niły w  obyczajach  jego  honory,  które  a  kngoż  nie  od- 
mienia? Dirk.  Sk.  E.  —  b)  indirectae  Kto,  tBCr.  Niech  mam 
szczęście  wiedzieć,  z  kim  mówię.  Teat.  21.  c,  14.  Idźmy 
jeszcze  w  tę  stronę,  kto  wie,  czy  tu  nie  będzie?  Teat. 
54,  40.  (może).  Spodziewa  się  w  czasie  wielkiej  po  kim 
tam  sukcessyi.  ib,  22.  b,  79.  (po  kirnsiś).  Stare  rzeczy 
na  przedaż  noszą,  obwoływając:  kto  więcej  da!  Star.  Dui. 
12.  Szczery  nie  patrzy  kto  czyni,  lecz  o  co  rzecz  cho- 
dzi. Kras  Sat.  86.  Nie  patrz,  kto  mówi,  ale  co.  Gn.  Ad. 
052.  Dziś  człowiek  nic  wie,  komu  zasiewa  i  młóci.  Lada 
kto  tnu  stodołę  i  lamus  przewróci.  Nar.  Dz.  3,  254.  Zab. 
16,  124.  Nar.  A  któż  to  tam  wiedzieć  może.  Teat.  54,  81. 
A  któż  lak  się  z  ludźmi  obchodzi?  ib.  31.  c,  15.  Ktoś  jest, 
a  kto  ja,  pamiętaj.  Pa^t.  fid.  19.  —  NB.  f,ono  pronomi- 
nis  Kto,  supponunt  Poloni  varia  nomina:  ki,  kat,  dyasek? 
ka  pokusa,  ut  ki  kat?  ki  dyasek?  ka  pokusa?  katci  kazał 
vel   a  katci    kazał?    pro  ktoć  kazał?    Gn.   Tli.  332.  —  §. 


2  a)  absque  interrog.  Kto  ,  cum  demonstrat.  ten,  espresso 
vel  subintelligendo ,  itjer  -  ber.  Kto  mocniejszy,  ten  lepszy. 
Gn.  Ad.  383.  Kto  mówi ,  ten  się  domowi.  Cn.  Ad.  384. 
Kto  kołace ,  temu  otworzą.  Gemm.  139.  Kto  łacny  ku 
dobremu,  ten  łacny  i  ku  złemu.  ib.  385.  Kto  pod  kim 
dołki  kopie ,  ten  sam  w  nie  wpada.  Gemm.  1 10.  Przy- 
mierze postanowili  takie,  iż  ktoby  był  nieprzyjacielem 
Polakom  ,  len  Węgrom  ;  kto  nieprzyjaciel  Węgrom  ,  ten 
Polakom.  Biel.  107.  —  Omisso  demonslratiuo  :  Kto  bywa 
na  koniu,  bywa  pod  koniem.  Cn.  Ad.  571.  Kto  chleba 
nie  chce,  nie  godzien  kołacza,  ib.  372.  Kto  milczy,  ze- 
zwala. Gemm.  139.  Kto  nie  chce,  to  musi.  ib.  140.  — 
b)  Kto  <  ten,  repelilo  verbo  ;  indi/ferentiae  ■-  wszystko  jedno 
kto,  n.  p.  Kto  powiedział,  ten  powiedział;  kiedy  dobrze 
powiedział.  Gn.  Ad.  592.  Kto  dał,  len  dał;  kto  pisał, 
ten  pisał.  Gn.  Th.  —  g.  3.  Kto  =  człowiek  =  drugi  ■-  jaki 
taki,  Gall.  on,  mail,  jemanb ,  eiiier.  Im  więcej  kto  ma, 
tym  więcej  żąda.  Zab.  16,  179.  Weg.  Opodal  jako  gdzie 
kto  mógł  poosiadali.  Zab.  12,  208.  Dudz.  Z  jakini  kto 
przestaje  ,  takim  się  sam  staje.  Gemm.  384.  Śmierć  dla 
poczciwych  nie  ma  nic  strasznego ,.  jak  kto  żyje ,  tak 
umiera.  Slas.  Num.  1,  198.  Niech  kto  chce,  co  chce 
gada,  jeździec  czasem  głupszy  od  klaczy.  Zab.  13,  275. 
Treb.  —  §.  4.  Kto  emphat. ,  osoba  czego  godna ,  warta, 
lub  zdatna  do  czego,  negatiua  signipcalione,  n.  p.  W  ca- 
łem  królestwie  niemasz  wierzyć  komu.  Bardz.  Trag.  303. 
(i  ift  fetii  SDJcnfĄ,  bem  tnan  trouen  toimtc.  Basiu!  ty  ani 
spojrzysz  na  mnie !  Ęr.  Bo  nie  mam  na  kogo.  Kniaź.  Po- 
ez.  3,213.  bu  fic^fł  iniĄ  uiĄt  cinmal  au?  3lntm.  341  tf«' 
Cte  nt^t,  mn  id)  aujufc^eu  ^atU.  Nie  będzie  komu  pła- 
kać za  mną  w  domu  naszym,  bo  matka  stara  już  umarła. 
Karp.  1,  09. — §.  EUipl.  Kto  co  lubi,  ja  zaś  gram  azar- 
downie.  Teat.  l9.  c,  78.  C wolno  jak  się  komu  podoba). 
—  §.  5.  Kto  =  ktokolwiek,  jeden,  jaki,  który,  eincr,  jemanb, 
cin.  Rozkazał  podkanclcrzemu  król,  żeby  kogo  swego 
tam  posłał.  Gorn.  Dz.  59.  Ithak  już  w  cudzych  ręku, 
tam  się  kusić  marno,  Z  twych  kto  się  nieprzyjaciół  z 
twą  matką  ożenił.  Jabi.  Tel.  322.  Niemam  kogo  posłać, 
wszyscy  moi  ludzie  zatrudnieni.  Teat.  27 ,  60.  —  §.  6  a) 
Kto  inszy  =  inszy  jaki ,  roer  aiiberś ,  jemanb  anbcr^.  O  kim 
inszym  mówi,  a  o  sobie  myśli.  Cn.  Ad.  779.  Dobrze 
działanie  nie  rozumie  się  sobie,  ale  komu  inszemu.  Gorn. 
Sen.  351.  Kto  inszy  do  harapu.  Gemm.  138.  —  b)  Kto, 
omisso  Donubuto,  inszy  =  drugi,  nie  ja,  ale  prócz  mnie  jaki 
laki ,  ein  anbcrer ,  jemanb.  Znam  moje  córkę  lepiej ,  jak 
kto.  Teat.  12,  22.  Sobiem  śpiewał,  nie  komu,  swe,  nie 
cudze  rzeczy;  Aby  kto  tego  słuchał,  nic  mając  na  pie- 
czy. Zimor.  Siei.  120.  Kto  w  kościele,  ja  w  polu  tu  leżę 
schowany.  Gaw.  Siei.  394.  Na  sąd  ostatni ,  gdy  wstaną 
diiszyce  ,  Kto  swe  cnoty  poniesie,  pijak ,  dzban,  śklenice. 
Gaw.  Siei.  594_  Litować-ii ,  czyli  też  powinszować  (to- 
pielcu) tobie.  Ze  kto  w  twardym,  ty  w  miękkim  odpo- 
czywasz grobie,  ib.  401.  Ja  się  stroję  dla  siebie,  a  nie 
dla  kogo ;  a  komu  się  nie  podoba ,  to  niech  na  mnie 
nie  patrzy.  Teat.  27.  A,  14.  Jeżeli  będę  bita,  mnie,  nie 
kogo  będzie  bolało,  ib.  18.  b,  10.  Dokądże  zamyślasz 
udać  sie ?     C-.  Mnie,  nie  komu,  wiedzieć  o  tern.  ib.  25,. 


S36 


KTOBIE-KTÓRY. 


KTÓRY. 


112.  Niech  się  i  mylę,  sobie  szkodzę,  nie  komu.  Ossol. 
Słr.  3.  Pamiętaj,  co  w  domu  to  komu,  a  co  gdzie  in- 
dziej ,  to  dla  siebie.  Teat.  22,  95.  Ona  drugiemu  z  ser- 
cem daje  rękę,  Komu  pociechę,  mnie  zadaje  mękę.  Min. 
Byt.  2,  143.  —  §.  7.  Kto,  loco  relatiii  który,  cum  secunda 
persona:  ty  który,  bu,  ber  bu.  Kto  kochasz  szczęście  oj- 
czyzny twojej,  Rzuć  okiem,  oto  zbawca  jej  stoi.  Uaz.  Nar. 
i,  416.  Stolicy  się  Rzymskiej  trzymaj,  kto  pobłądzić 
"W  różnych  kacerstwach  nie  chcesz.  Sk.  Zyw.  2,  439.  — 
Cum  terlia  persona ,  n.  p.  Mierzi  go  każdy  towarzysz, 
ktoby   się  chciaJ  wdawać  w  sprawy    a  urzędy  jego.    Rej. 


Ap.  To. 


Kto  -  ko^o,  komu,  kim 


kto  -  druffie 


giego, 


drugiemu,  drugim,  mt  -  bcn  niibcrn,  bcm  anbern.  etc. 
Zobaczymy  wkrótce,  kto  na  kogo  wsiędzie.  Slryjk.  504. 
Któż  kogo  ma  szukać?  Cn.  Ad.  404.  Kto  kogo  miłuje, 
wad  jego  nie  czuje.  Cn.  Ad.  579.  Kto  pod  kim  doJ- 
ki  kopie,  ten  sam  w  nie  wpada.  Gemm.  140.  Wyjedź, 
owo  ja  czekam,  broń  na  broń  niech  będzie.  Wnet  się 
tu  rozstrzygniemy,  kto  na  kogo  wsiędzie.  Slryjk.  504.  Na 
balu  uważa,  kto  z  kim  tańcuje.  Zab.  13,  212.  (który  z 
którą).  Tu  nic  innego  nie  usłyszysz ,  tylko  kto  się  w 
kim  kocha,  kto  się  z  kim  rozwodzi ,  kto  kogo  ograł,  kto 
się  z  kim  wyzwał.  Teal.  32,  50.  —  g.  9.  Kto  -  kto  -  kto 
€tc.  <  jeden  -  drugi  -  trzeci ,  vel  ten  -  ów,  -  ów,  bcr  cinc  - 
ber  onbrc-ber  britte,  ob  er  ciiicr  -  cincr  -  eincr.  Gruchnęli 
z  drzewa  wszyscy  chłopi  o  ziemię,  kto  szyję,  kto  rękę, 
kto  nogę  złamał.  Gorn.  Dw.  159.  Płacę,  co  miesiąc  bio- 
rą, każdy  według  swojej  kondycyi,  kto  mniej  a  kto  też 
■więcej.  Siar.  Dw.  34.  W\bory  nowe  piszą  wszędy,  kogo 
krew,  a  kogo  sława  budzi,  Ze  trzydzieści  tysięcy  zgroma- 
dzonych ludzi  W  Orszy  stanie.  Tivard.  IW,  24.  (KTOBIE 
-.  ku  tobie  ob.  Ku  et  tv,  ju  bir.  /  Krhan.  Ps.  28.).  KTO- 
KOLWIEK, Gen.  kogokolwiek.  KTÓŻKOLWIEK,  Gen.  Ko- 
gożkolwiek;  {Boh.  kdokoli,  kdożkoliwek;  Slov.  kdokolwek; 
Sorab.  1.  hdozkuli,  niechtożkuli;  Slav.  koigodir,  kojago- 
dir ,  kojegodir;  Bosn.  kogod ,  kojigod,  kigod,  kojagod, 
sctogod;  Carn.  gdurkol,  karkolsen,  siędn ,  slehern ;  Rag. 
koimugod,  koimudrago,  kimugod;  Croat.  kojgod,  kigod, 
koterigod,  gdogod,  gdogode;  Dal.  tkogodar;  Ecd.  KiH;iii- 
6o,  KaH.;iii6o,  kocjbóo;  cf.  cokolwiek);  niech  będzie  kto 
chce,  kto  bądź  to  bądź,  wszelaki,  roer  nur  immcr,  gleic^ 
»tel  roer.  Pytaj  się  kogokolwiek.  Tr.  Kocham  cnotę,  w 
kimkolwiek  ją  widzę.  Tr.  KTÓRĘDY,  adv.,  inlerroyal.  di- 
rectae  el  indireclae:  a)  którą  droga,  gdzie,  w  która  stro- 
nę, którą  stroną,  (Vtnd.  kam,  komoj;  Carn.  kjc  skuś; 
Slav.  kuda;  Sorab.  1.  dźe  wolin?),  nicldicu  SBfij?  auf  IDCI' 
ńim  5!Bege?  wo  ^inau^?  nioMn?  wohcx'l  luo  berein?  Nie 
wie  którędy  wszedł,  muszę  mu  pokazać  drzwi.  Teat.  29. 
c.  55.  Nie  wiem ,  którędy  się  obrócić.  Ld.  Dowiaduje 
się,  którędy  iść  ma,  żeby  nie  wpadł  w  błędy?  P.  Kchan 
Orl.  1,416.  —  b)  Relal.  sine  interr.  Wyszedł  temi  drzwia- 
mi, którędy  ja  pierwej,  burd)  Me  ^biire,  bur^  bie  iś  norlicr 
^iunu3gciiaii(KU  mar.  Którędy  inedy,  niibcr^  IDO  binaui  Ober 
lierciii.  KTÓRĘDYKOLWIEK  adv.,  qualibet.  Cn.  Th.  gleic^ 
ficl  mo  \)imai  obcr  ^crctn.  Bym  sie  tylko  mógł  któredy- 
kolwiek  wkraść  do  nićj.  KTÓRY,  a,  e,  Boh.  ktery,  genź 
(ob.  "Jeni),  geślo,  genżto ,  an ,  ana ,  ano;  Slov.  kteri,  ki 


{ob.  *Ki);  Sorab.  1.  kotryz,  kotry,  kotre,  kotra,  kotre,  kiź; 
Sorab.  2.  kotari ,  koteri ,  kotri ,  kenź  ;  Yind.  kateri ,  kar, 
kateru  ,  gdy,  du  ;  Carn.  katir ,  katira  ,  katiru ,  vulg.  kir, 
-a,  -u;  Crooł.  koteri,  koj,  ki,  koja,  ka ,  koje,  koje,  kó; 
Rag.  kói ,  ki,  koja,  kaa,  koje,  ke;  Slav.  koi,  koja,  koje; 
Bosn.  koji,  ki,  koja,  ka,  koje,  ko;  hung.  ki,  kitsoda;  (cf. 
Gall.  qui ,  que;  Lat.  qui ,  quae,  quod,  cf.  quotus);  Ross. 
KOTOpUM,  KoH ;  Ecd.  kxh,  kahki,  ksm,  Hine,  nate ;  (cf.  Lat. 
is,  ea  ,  id;  cf.  Ecd.  KiH»40  każdy;  cf  Graec.  ya&fTę,  cf. 
Graec.  txćatQoc,  Aeol.  nóiog).  —  1.'  pronom..  relativum,  ml' 
^er  Ober  ber,  rocl^e  ober  bic,  m\6}ti  o  ber  bal  Ten  mię 
wnet  namówi.  Który  czyni,  to  co  mówi.  Cn.  Ad.  1160. 
Biała  lebiotka,  którą  polejem  zowią,  pomocna  żółtej  bie- 
gunce ,  którą  kolerą  zowią.  Urzed.  66.  Już  dzień  nazna- 
czony minął,  którego  odprawić  mię  miano.  P.  Kchan.  Jer. 

124.  ber  Jag,  an  nteli^en Który  się  chrzcić  wzbraniał, 

każdego  ścięto.  Slryjk.  291.  —  Nota:  w  tym  znaczeniu 
miasto  który  mówi  się  też  co;  miasto  którego  =  co  go; 
któremu  «  co  mu;  którą  >  co  ją,  których  =  co  ich;  którym « 
co  im;  któremi^co  niemi  vide  Co.  —  2.  Który?  et  cum 
enclitico  któryż?  interrogationis  direclae  et  indirectae  a) 
Co  za  jeden?  i»aś  fiir  einer?  roclc^er?  Carn.  kajsen,  Sorab. 
2.  kotariź?  Któraż  jest  na  świecie  kobieta,  któraby  nie 
kochała?  Nieme.  Król.  3,  72.  Co  wiedzieć,  którą  dziurą 
wleźli.  Falib.  Dis.  R.  Nie  wiedziałem  na  którym  świecie 
i  czy  żyłem  Teat.  43.  c,  156.  Duchem  prorockim  prze- 
powiedział około  królów,  który  po  którym  i  jak  długo  żyć 
miał.  Sk.  Żyw.  2,  409.  roer  ouf  ben  anbern  folgen  foDtc. 
Którym  okiem  lepiej  widzisz.  Tr.  —  b)  Który  w  rzędzie? 
w  liczbie?  jak  daleki  od  pierwszego?  guotus?  Cn.  Th. 
ber  roić  aiclfte?  roclĄer?  Boh.  kolikaty;  Sorab.  1.  kat  mno- 
holere.  Który  dziś  mamy?  —  Ale,  ale,  któraż  to  godzi- 
na? Teat.  50.  b,  109.  roie  »iel  ifł  bie  Ujłr?  roelc^e  3eit  t|l 
ti  1  O  której  (godzinie)  mam  przyjść  ?  §•.  Jejmość  bę- 
dzie na  komedyi  koło  szóstej.  Teat.  17,  44.  —  3.  Któ- 
ry =  niektóry,  jaki,  jeden,  którykolwiek,  jaki  taki,  einer, 
irgenb  einer.  Czy  ty,  czy  twój  brat,  czy  który  twój  kre- 
wny. Zab.  15,  275.  Tręb.  Idź  tam  który.  Star.  Ref.  134. 
Panowie  Czescy  prosili  Kazimierza  ,  aby  albo  sam  króle- 
stwo ich  przyjął ,  albo  którego  syna  do  Czech  posłał. 
Slryjk.  621.  Litwa  żądała  Kazimierza,  aby  syna  którego 
dał  im  na  księstwo.  Biel.  422.  Jeżeli  z  tych  dwóch  pa- 
nów którego  napotkacie,  niespuszczajcież  ich  z  oczu.  Teat. 
30,  85.  Zawołam  którego.  Teał.  9.  b.  111.  Nad  któ- 
rym dostanie  Który  zwycięztwa,  to  niech  przy  niej  stanie. 
P.  Kchan.  Orl.  1,  8.  Jeżeli  która,  ta  reguła  powinna 
być  ściśle  zachowywana.  Kras.  Pod.  2,  241.  Możeż  być 
mniejsza  która  praca,  jak  trzymać  zapęd  ust  skromnie. 
Hut.  Ow.  106.  Nie  rozumiejcie,  żeby  mię  za  moje  które 
złości  gubiono,  ale  abym  się  P.  Bogu  dostał.  Sk.  Żyw. 
74.  Kaccrze  uwłaczają  Chrystusowi  której  natury  z  tych 
dwóch,  żeby  nie  był  abo  prawy  człowiek,  abo  prawy  bóg. 
ib.  253.  Nie  jeden  grzech  który,  ale  wszystkie  odkryte 
zostaną.  W.  Post.  W.  17.  Coż  się  We  Pani  dzieje?  są- 
dziłem że  gore ,  Albo  że  które  w  domu  zemdlało ,  lub 
chore.  Nieme.  P.  f.  _68.  Nie.  jest  odmienny  bóg,  jako 
który  człowiek.  Sk.  Żyw.  2,  54.  jako  drugi  człowiek;  cf. 


KTÓRYKOLWIEK  -  KU. 


K  U. 


537 


drugi,  cf.  jeden.  —  §.  Niejaki ,  n.  p.  Pani  nasra  juz  się 
ubrana  od  którego  czasu.  Teat.  15.  c,  14.  od  niejakiego 
czasu,  feit  einigcr  3ftt-  —  4)  Niejeden,  więcj  niż  jeden, 
kilka ,  moni^cr.  Będziemy  mieli  dosyć  czasu  którą  butel- 
kę starego  wina  wysuszyć.  Teat.  21,  95.  Dla  niepokoju 
zaskrobiesz  się  który  raz  w  leh.  Sienn.  426.  KTÓRY- 
KOLWIEK ,  którakolwiek  ,  którekolwiek  ,  G.  któregokol- 
wiek, którejkolwiek  =  bądź  który  chce;  wszelaki,  mai  rtur 
tmmer  fiir  citier,  mx  mir  tmmer.  (Boh.  kterykoli;  Sorab.i. 
kotreźkuli,  niekotryzkuli ;  Carn.  katrigdu,  katirkol;  Croat. 
kolerigodcr).  Sroka  zawsze  pstra  zostaje,  w  którekol- 
wiek leci  kraje.  Cn.  Ad.  393.  {coelum  non  animum  mu- 
tant etc).  Któremkolwiek  słyszał  na  cię  skarżące  się , 
te  którymemkolwiek  obyczajem  mógł  uśmierzał.  Mącz. 
(quicunque).  Którzykolwiek  w  wymowie  jesteśmy  albo 
jakokolwiek  wymowni  jesteśmy,  ib.  Od  któregokolwiek 
człowieka ,  gdy  potrzeba ,  dobrodziejstwo  ma  być  żądane. 
i6.  Którykolwiek  w  rzędzie,  w  liczbie,  quotuscunque , 
gleid^inel  ber  tcie  oiclfłe.  Cn.  Th.  KTÓRYŚ,  Gen.  któregoś  . 
niektóryś ,  aliquis  e  certo  genere  vel  numero  ;  ktoś  latius 
palet.  Cn.  Th.,  eincr,  cin,  ein  gcmijfcr  (non  ctner  bcfiimmten 
©ottung) ;  Slov.  kterisi.  Oczywista ,  źe  któryś  niewczesny 
mędrek  potrafił  swoje  reflexye  w  dzieło  Bogufałowe  wtrą- 
cić. Nar.  Ust.  2,  273.  KTÓRYŻ.  Któraż .  Któreż?  ob. 
Który.  KTOŚ,  KTOSIŚ,  Gen.  kogoś.  Dat.  komuś;  sed 
eliam  Gen.  ktosia  ,  Dat.  ktosiu  >  niekto ,  pewny,  cin  Un- 
gcnonntcr,  ein  Guibom,  cin  (Scrciffcr;  {Boh.  kdos,  kdosy; 
Slov.  nekdo  ;  Yind.  kedu,  litu;  Croat.  nekoj ,  nekoja  ,  ne- 
koje;  Hag.  kigodi ,  kśgodi,  tkógodi ,  koigodi,  kojigodi, 
kojegodi;  Bosn.  kogod,  tkogod ,  kojigod ,  gnjeki ,  gneko; 
Slav.  koigod ,  kojagod  ,  kojegod).  Ktoś  latius  patet  quam 
któryś,  et  infinite  aliquem  ex  toto  hominum  genere  et  am- 
plius  significat.  Cn.  Th,  Przyszła  Zosia  do  ktosia,  wnet 
ktoś  skonał  przy  kochance.  Żabi.  Zhb.  A.  Koniecznie  o 
tym  klosiu  muszę  się  dowiedzieć.  Pot.  Joio.  2,  32.  Nie 
chciał  być  na  koronacyi  Zofii  Wilołd,  gniewał  się  na 
kostoś,  snadź  na  królowa.  Biel.  283.  Już  zerwał  mło- 
dzienięc  rozkoszne  kwiateczki  Komuś  na  wieniec.  Zab. 
15,  152.  Kniaź.  Rozumie,  źe  on  tez  ktoś  <  coś.  Cn.  Th. 
cr  ^dlt  fic^  auć}  fiir  mai.  Ktości  gra,  a  mój  Piotr  się 
uczy,  alii  liidunt ,  Ule  legit.  Cn.  Th.  anbcre  fpiclcn,  er 
Icrnt.  KTÓŻ,  Genit.  Kogoź  <  enclitico  roboratum  •  Kto? 
mxi  rocr  bcnn?  unb  n?er?  ob.  Kto. 
Pochodź,  niekto,  który. 

K   U. 

KU  praep.  reg.  Dat.  —  [quae  aliquando  rocalem  u  abjicit, 
sola  consonante  k  idem  significante :  n.  p.  ktobie,  ksobie, 
kwieczoru ;  vel  k  mututo  in  g,  ut  gmyśli  <  kmyśli ;  gwoli  ' 
k  gwoli ;  grzeczy  =  k  rzeczy ;  cf.  kwiernoręcznik).  g.  i) 
Exprimit  directionem,  quoad  locum,  tempus  et  inlentionem 
vel  e/fectum ;  Boh.  k,  ke ,  ku;  Slov.  k,  ku;  Sorab.  1.  et 
2.  k' ,  ku ;  Yind.  et  Carn  k' ,  h' ,  obaol.  he ,  ke ;  Croat. 
k-;  (Croat.  kod  >  przy) ;  Dal.  kd;  Botn.  ka,  k",  ptit; 
Slav.  k',  csinje,  prama;  Ross.  K3,  ko;  JU,  gcgcn ,  nad). 
Klasztor  pod  zamkiem   ku    południu    skłoniony    założył. 

Sitwnik  Linieia  wyd.  !,  Ton  II. 


Krom.  593.  ad  meridiem  vergens.  Na  powietrze  ku  nie- 
bu zawodnik  z  nim  idzie.  P.  Kchan.  Orl.  i,  295,  ^tmmcl> 
an.  Ku  komu  wychodzę  =  wychodzę  przeciwko  komu.  Cn. 
Th.,  ctncm  cntgcgen  ge^cn.  impropr.  Ku  wysokim  stolicom 
i  dostojeństwu  przyszli.  Gor.  Dw.  4.  Tatarowie  Kijów 
splondrowali,  spalili,  iż  od  tego  czasu  ku  pierwszej 
ozdobie  przyjść  nie  może.  Słryjk.  515.  §.  Not.:  Datiu. 
Singul.  primae  declin.  -  o  w  i  corripiunl  in  -u,  mianowicie 
z  przyirakiem  ku,  n.  p.  ku  końcu,  zamiast:  ku  końcowi. 
Kpcz.  Gr.  2,  p.  125.,  ku  Krakowu,  ku  Lwowu.  —  §.  2) 
Temporis.  Ku  wieczoru  się  ma,  advesperascit.  Cn.  Th.,  cŚ 
gclit  f(^on  gcgcn  Sl&enb.  Zostań  z  nami,  boć  się  już  ma 
ku  wieczorowi.  Sekl.  Luc.  24.  Ku  dniowi.  Cn.  Th.,  gc« 
gen  JageŚonku^.  aliud  quid  significat:  do  dnia  ob.  Dzień 
—  §-5)  Intentionis  et  e/feclus  Ku  =  do ,  dla,  JU,  an. 
Przemowa  ku  czytelnikowi  Polskiemu.  Orzech.  Qu.  praef. 
Ku  W.  M.  ja  mówię.  Gorn.  Dw.  4.  Człowiek  ku  pracy 
stworzon  ,  a  ptak  ku  lataniu.  Koiak.  B.  4.  Nowe  burdy 
wzniecał  Brandeburski ,  chcąc  Żmudź  od  Litwy  ku  Prussom 
oderwać.  Stryjk.  756.  Bądź  wszystkim  Panie  ku  powsta- 
niu, i  podaj  rękę  upadającym.  Sk.  Kaz.  57.  Bóg  dopo- 
maga nam  ku  zbawieniu  przez  te  rzeczy,  które  się  nam 
ku  zawadzie  być  zdadzą.  Rej.  Post.  H.  5.  Nie  bądźże 
ty  mnie  ku  strachu  ,  ty  nadzieja  moja  w  dzień  udręcze- 
nia. Leop.  Jer.  17,  17.  (nie  bądźże  mi  na  postrach. 
Bibl.  Gd.).  Miłość  wrodzona  ku  sobie.  Sk.  Kaz.  465. 
Chciałem  jej  się  oświadczyć  z  aflektem  ,  z  którym  ku 
niej  jestem.  Teat.  9.  b,  66.  Wielką  miał  miłość  ku  zba- 
wienia ludzkiego  pozyskaniu.  Sk.  Żyw.  i,  510.  Nie  tę- 
sknił sobie  z  żadną  pracą,  którą  ku  dobremu  Rzpltej 
być  rozumiał.  Gorn.  Dz.  53.  Wojewoda  miał  lud  nie- 
mały z  Rusi,  i  tych  wszystkich,  którzy  z  Kazimierzem 
bywali  ku  potrzebie.  Biel.  109.  Rzeczy  to  są  wielkie, 
a  mym  zdaniem  ku  słuchaniu  nowe.  Orzech.  Qu.  170. 
Tak  wiele  ich  pobili ,  ii  trudna  rzecz  ku  wypisaniu.  Stryjk. 
270.  Powiedzże  twojej  pani ,  żeby  nie  była  tak  dziką 
ku  mnie.  Teat.  21,  107.  (dla  mnie).  —  'g.  Ku  causale ' 
dla,  rocgcn,  k  czemu?  ■■  dlaczego'  =  czemu?  Resp.  k  temu  « 
dlatego,  iDoju?  rcanim?  baju!  barunt!  Ale  k  czemu  to 
mówię?  atoli  ktemu  ,  abyśmy ....  Bar..  Modrz.  25.  Ale 
k  czemu  to  ?  ib.  459.  Ale  rzeczesz :  k  czemu  te  dy- 
gressye?  ktemu,  aby....  Orzech.  Tar.  56.  —  Omisso  k, 
quaerimus  hodie  causam  inierrogatione  czemu?  Na  wa- 
szych biesiadach  smaczno  jeść  nie  mogę.  Czemu  ?  temu, 
ze  tam  zdrowie  na  łyczku.  Star.  Ref.  71  ;  cf.  co.  —  §. 
4)  Ku  comparationis  ,  porównania  =  względem  ,  uergli^ełl 
mit  itmai ,  gcgcn,  gegen  baś  anbcre  gebnlten.  Co  są  wszys- 
tkie skarby  świata  tego  k  temu  ,  co  ewanielia  obiecuje? 
W.  Post.  W.  205.  —  §.  5)  Ku  relationis,  stosunku  =  wedle, 
do,  stosownie  do,  na(^ ,  gcmag,  in  9(nfc|mng,  in  Setrcff. 
Z  początku  zdaje  się ,  iż  coś  krzeczy  mówią.  W.  Post. 
Mn.  559,  (oh.  Grzeczy,  cf.  grzeczny  1).  Niech  duch  świę- 
ty sam  oczyści  i  ozdobi  serca  nasze,  k  woli  bozkiej.  W. 
Post.  W.  222.  (cf.  gwoli ,  kwoli).  Przyzwól  nam ,  a  bądź 
nam  ku  myśli.  1  Leop.  Dan.  15,  20.  (podług  myśli ,  cf.  po- 
myślny). Sejm  ten  nie  k  myśli  był  ludziom.  Gorn.  Dz.  103. 
{ob.  Gmyśli).      Dom  ten  tak  zasłużony  ku  naukom.  Pam. 

68 


558 


KUB  -KUBEK. 


KUBEŁ  -  KUCH. 


85,  2,  H8.  Ojcze,  zgrzeszyJem  ku  niebu  i  przed  tobą. 
Sekl.  Luc.  15.  —  g.  6)  Ku  addilionis:  k  ternu-  prócz  te- 
go, nad  to  jeszcze,  noi^  iifecrbiefi.  Rozumny,  a  k  temu 
uczony,  {ob.  Ktemuj.  Piękna,  a  k  temu  bogata.  Ld. 

KUB,  u,  m.,  chlew  na  świnie  ,  z  Niem.  in^^oitn  ,  ^i^mmi- 
foben.     Chlewik  czyli  kub  na  wieprze.  Switk.  Dud.  92. 

KUBA,  y,  m.,  Kubuś,  Kubulo,  zdrbn.  {Boh.  Kuba,  Kubjk  , 
Kubićek),  vulgar. ■■  iakóh ,  ^aUb ,  ^aM.  Kubo,  bracie  mi- 
/y.  Pieśń.  Kat.  44.  Owoż  Kuba  tu  idzie ,  ja  tego  człeka 
cierpieć  nie  mogę.  Teat.  54.  c,  ii.  O  Kubulu  niebozą- 
tko!  ib.  12.  c,  47.  —  O  Jakubowskim,  tłumaczu  bajek 
la  Fontaina.-  1  ty  z  niemi  pospołu  idziesz  miły  Kubo,  Ty 
rymy  ojczystemi  i  gładko  i  jaśnie  Sekwańskiego  Ezopa 
wdzięczne  nucisz  baśnie,  Acz  ty  w  obojgu  dobry,  rza- 
dkim darem  Feba,  Bo  i  śpiewasz,  i  strzelasz  dobrze, 
kiedy  trzeba.  Nar.  Dz.  5,  58.  {Prov.  Slov.  Nekdi  i  Kubo 
dobre  mluwi ;  i  ślepa  kokosz  czasem  ziarno  znajdzie). 

'KUBAK,  a,  m.,  n.  p.  Szkło  na  naczynie  do  kubaków  nie- 
zdatne. Torz.  Szk.  55. 

KUBANOWIE  =  Tatarzy  Kubańscy  nad  rzeką  Kubań,  która 
łaczv  jezioro  Meotskie  z  morzem  czarnvm.  Dykc.  Geogr.  2, 
52,"bte  ^ubanifdKn  Jatnni.  KUBANA,"  y,  i.,  KUBANEK, 
nka,  m.,  obrywka,  urywczy  zarobek,  ciii  (sc^tfdiijclpfcnnig. 
Ty  masz  jedne  uczynić  rzecz  dla  Jegomości,  Upewniam, 
ze  ci  dobrą  da  za  to  kubanę.  Zabl.  Zbb.  11.  Miał  pa- 
tron od  kmiotka  to  z  kilka  krajanek  sera,  albo  tez  in- 
ny kubanek.  Zab.  15,  56.  Dyabelne  kubanki  płacićby- 
śmy  musieli.  Teat.  45.  c,  48.  Subdelegat  garnie  od  stron 
pieniackich  nielada  kubany.   Teat.  51,   55. 

KUBEBA  ,  y,  z.,  bic  ©iikbc ,  owoc  suszony  pewnego  krze- 
wika  wschodnich  Indyj.  Dykc.  Med.  5,  445,   Yind.  kobeba. 

KUBEK,  bka,  m.,  KUBECZEK,  czka,  m..  demin.,  g.  1)  na- 
czynie do  picia,  mały  kusz,  cm  33cc^cr;  {Boh.  koflik, 
kofljćek,  (cf.  kufel),  ćiśe ,  ćiśka,  (ci',  czasza);  Slov.  kof- 
lik; Sorab.  2.  bńchar,  (cf.  puhar);  Sorab.  i.  konażk 
(cf.  konew'),  napowacżk ,  napowatżk,  napowatźźik,  trun- 
kacźk  ;  Slav.  pehar,  kupa;  Yind.  kupa,  kupiza,  pitni  po- 
har,  pokal ,  bokal ,  pehar,  pahar;  Carn.  kupeza  ,  kosarz; 
(cf.  Cum.  kupcze  ,  kupiza  ;  Yind.  kuffa  =  bańka  balwierska)  ; 
Croat.  kupa;  Dal.  kuppicza;  {Hung.  kupa  =  czasza)  ;  Hag. 
kuppa  ,  kuj5piza  ;  (Slav.  kupica  =  śklanka  ,  n.  p.  kupica 
vina  =  kieliszek);  fios».  kuppa,  kuppica,  sgmul,  sgrnulicch, 
cjascja ;  (Ross.  Ky60Ki  puhar;  kjół  alembik ;  KyBiuiiHi, 
Ky6uiiiH<iłiK:B  bania,  dzban;  Kjóbimna ,  KjóhiuieyKa  id.); 
Hoss.  ciaKaHB ,  craKaHtmiKi ;  £cc/.  wyót  (KyBuuiHb  ła- 
giew')  KpiYarŁ,  i'cf.  korczak) ;  cf.  Ital.  coffa  ;  Gall.  cho- 
pine,  coupe;  Graec.xv^^a\  La^cuppa,  scyphus ;  Germ. 
Inf.  ©c^ppc,  Sufc;  Ger.  Sup.  ©c^oppcn;  Ger.  £cpf,  J{6pf= 
^Cii ;  Svec.  kopp).  Zawsze  trucizna  śmiertelna,  choćbyś 
ją  wypił  i  z  kubka  złotego.  Zab.  7,  221.  Koss.  Dano  mu 
■w  kubeczku  wina,  przeżegnał,  pił  i  podał  towarzystwu. 
Birk.  Dom.  81.  Małe  kubki  winem  nalane.  Budn.  Cyc. 
25.  Każe  król  jej  wprzód  pić,  nim  za  kubek  bierze. 
Jabł.  Tel.  105.  Ktoby  napoił  was  'kupkiem,  abo  kie- 
lichem, abo  kruzykiera  wody Sekl.  Marc.  9. —  Prov. 

Kubek  w  kubek  =  rumel  w  rumel ,  kula  w  kulę ,  jeden 
równiuteńki  drugiemu,  Ross.  j04b    b3   TOib,    fo    0^nU(^, 


iDie  ein  6ij  bem  onbcrn.  Kubek  w  kubek  mój  portret. 
Teat.  54,  16.  Kubek  w  kubek  taki.  Mon.  75,  56.  (ta- 
kuteńki).  Kubek  w  kubek,  gdyby  też  choć  w  punkcie 
odmiana,  ib.  70,  178.  (podobniuteńki,  równiuteńki).  Ku- 
bek w  kubek,  tak  i  mój  ze  mną  czynił.  Teat.  24,  89, 
Czart.  Właśnie  kubek  w  kubek  tatuś.  ib.  25 ,  90.  — 
§.  2)  Kubeczek  abo  kubek,  miara  lekarska >  poculum, 
czyni  kwarty  Krakowskiej  część  dziesiątą,  a  ma  w  sobie 
trzy  łyżki.  Sienn.  Wyki.,  etii  2lpot^efermaP  son  bres^  Cofeln.  — 
§.  5)  Kubek  kwiatu.  Tr.  Kielich  qu.  v.,  ber  i!elt^  cinci: 
Sliime.  Kubek ,  cyphella ,  jest  taczowaty,  podniesionym 
brzegiem  opasany  dołek,  który  na  dolnej  powierzchni 
niektórych  porostów  widzieć  sie  daje.  Juiidz.  2,  55. 

KUBEŁ,  bła,  m,  KUBEŁEK,  łka",  m.,  demin..  z  Niem.  bet 
MM ,  wiadro ,  naczynie  od  wody,  SBafferfiiiel ,  2Bafferei« 
mer;  Cum.  kibla,  kibl,  kibov;  Yind.  diesha,  vedriza , 
lestvizh ,  lestvizhek  (cf  dzieża);  Croat.  kabał,  kebel, 
keblicza,  vedro  (cf.  wiadro),  banya  ( cf.  bania),  herg; 
(Hung.  kubol=  korzec);  (Ross.  kobiuł  ,  kobiurk'B,  Koóai, 
KOÓeji  czerpaczka ;  cf  kobiel;  cf.  Lat.  cubella ;  cf.  kufa). 
Machina  ta  w  kubłach  przenosi  ziemię  na  baszty.  N.  Pam. 
7,  58,  Skórzany  kubeł  do  gaszenia  ognia.  Cn.  Th.;  etlt 
gcucrcimcr.  Kubeł  skórzany  do  wina  ,  wody  w  drogę,  ib., 
ein  (sii^Iaud).  (cf.  'suma).  Kubełki  w  kołach  rurmusowych, 
modioli,  haustra.  Cn.  Th.,  bie  ®d)i)pfeimer  obcr  Ślojłert  oitt 
SĄppfrabc.  U  nas  mierzą  rudę  kubłami ,  zwanemi  kible, 
których  pófjedynasla  na  jeden  wóz  rudy.  Os.  Rud.  65, 
Bergfiibel. 

KUBICZNY,  a,  e,  od  kubusa,  t.  j.  sześcianu  rachunkowego, 
Ross.  KyÓHMecKifi ,  Subic  = .  Wyciąganie  pierwiastku  ku- 
bicznego.   Geom.  2,  60.  gubiciuiirjel. 

"KUBIESZ,  a,  m.,  "Kubieszowie  i  pokundziowie,  po  nasze- 
mu włodarze.  Yol.  Leg.  5,  550.  'Kubieszowie.  ib.  5,  559 
et  456.  Na  inszych  miejscach :  'Rubieszowie  i  pokun- 
dziowie, abo  po  naszemu  włodarze,  ib.  5,  49. 

KUBILISCIOW  ziele,  lapalhum  lalifolium  ■■  o^rodny  szczaw 
koński.  Syr.  1090,  iDiiiiicbrbabarbcr. 

KUBLICZ,  a,  m.,  miasto  w  wojew.  Bracławskim.  Dykc.  Geogr. 
2,  52,  eiiic  <iuM  in  gittbaucii. 

KUBRAK,  a,  m.,  KUBRACZYNA,  y,  i.  zdrbn.  z  poźał.;  n. 
p.  Krymki,  Węgierki,  kubraki,  strój  kobiecy.  Baur.  Sk. 
519.  Przyszedłszy  do  Warszawy  w  kubraku  bez  chło- 
pca ,  jeździ  teraz  karetą.  Kras.  Dos.  55.  Patron  w  kubra- 
ku ponsowym.  ib.  76.  Niedawno  kubraczynę  ledwie  miał 
na  grzbiecie ,  Dzisiaj  uwielmożniony  już  jedzie  w  karecie. 
Zabl  Zbb.  21.  ordynaryjny  prosty  kontusz,  ein  orbiiidter 
'^*olntfd)er  rbcrrocf. 

KUBULO,  KUBUŚ  ob.  Kuba,  Jakób. 

KUBUŚ,  a,  m.,  sześcian  liczebny,  liczba  dwa  razy  przez 
siebie  pomnożona ,  bic  ©ubicjajfl.  O  podniesieniu  liczby 
do  jej  kubusa.  Geom.  2,  60. 

1.  KUĆ  ob.  Kować.  —  2.  KUĆ  ob.  Kukać. 

KUCBAJ  ob.  Kuczbaj. 

KUCH,  a,  m.,  makuch,  makowiny.  Dudz.  42.  odchodziny 
przy  wybiciu  oleju.  Wiod.,  ein  ^iilfenfudien ,  gciiifut^en, 
Cclfuc^en,  OTobnfut^en.  Fer/um,  kuch  niejaki.  A/qcj.  Żołądek 
flakowy    obejmuje     w    sobie    suche     i  spieczone    kuchy. 


KUCHA  -  KUCHCIK. 


KUCHENKA  -  KUCHNIA. 


539 


Wolszt.  30.  KUCHA,  y,  z.,  w  hucie  śklanej,  placek  gli- 
niany, którym  zastawia  się  dziura  piecowa  przy  robocie, 
aby  ogień  nie  palił  robiącego.  Torz.  Szk.  35  et  265 ,  cin 
Scimfudien ,  bag  Ofcnlo(|  in  ber  Sc^melsbiittc  jujuftopfcn. 
KUCHARKA,  i,  z.,  KUCHARECZKA,  i,  i.,  dem.,  Boh. 
kucharka,  warićka ;  Slov.  kucharka;  Sorab.  2.  kucharka; 
Sorab.  1.  kucharka,  khucharka ,  warczowa ,  wohniźcźa 
hladarka,  wohniźcźnicza  ;  Carn.  kuharza  ,  Yind.  kuharza, 
kuhariza ,  kuherza,  kuheriza;  Croat.  kuharicza,  szokachi- 
cza;  Hung.  szakatsne;  Rag.  kuhariza;  Ross.  KyxapKa, 
noBapHXH ,  CTpan3'xa  ;  Ecd.  nOBipbHiiip  ;  hal.  cuciniera  ; 
btc  Śo^iiin.  Uchowaj  boie  tam  co  poprostu  nazwać! 
gdzieby  kucharka  miafa  uwarzyć,  tam  kuchmistrz.  Opal. 
Sat.  150.  Kucharka  naczynia  myje.  Fetr.  Ek.  48.  Woli 
on  sobie  szukać  kuchareczki  jakiej ,  klóraby  ąo  jak  in- 
dyka karmiła  zawsze.  Teat.  52.  d,  75.  KUCHARSKI,  a, 
ie,  Bo/(.  kuchafsky;  6,Voa<.  kuhinszki;  /foss.  noBapcKJH ;  od 
kucharza,  5łoiii=,  Jiim  ^o^e  flcbórig.  Kucharski  nóż.  Ld. 
KUCHARSTWO,  a,  n.,  (fioA.  kucharstwj ;  Hag.  kuhar- 
stvo  ;  Croat.  kuharia ,  szokachia) ;  sztuka  kucharska  ,  bie 
Sodifunft,  bie  Scc^mi?.  KUCHARZ,  a,  »«.,  Boh.  et  S!ov. 
kuchar;  (Boh  kuchati ,  kuchawati  e.renterare) ;  Soi-ab.  \. 
kuchar,  kuchiar  ,  khuchaf,  warcz,  waricźer ,  (cf.  warzy- 
cielj  ;  Sorab.  2.  koch;  Yind.  koh,  kuhar,  kuhavez ;  Cani. 
kuhar ;  Croat.  kuhar,  kuhach ,  peregr.  szokach,  tguan- 
quam.  fortassis  non  mnie  szokach  ab  Illyrica  voce  sz5k, 
sucmm  signipcanle  ,  dedtici  possit«  ;  Hung.  szakiits;  Dal. 
kuhacs ,  kuhar;  Bosn.  kuhac ;  Hag.  kuhac,  kuchacich; 
(kuhati  =  gotować);  Ross.  et  Ecd.  noBapii,  BapiiiiKi,  cat- 
40TB0peui,  KOTopuH  TOTOBHTi  KyuiaHte ;  lial.  cuoco ; 
Lal.  coquus;  Ger.  ber  Sodi.  Pan  lak  jeść  musi,  jak  ku- 
charz gotuje.  Bratk.  U  'i  b.  Kucharz  dobry,  co  pański 
smak  zna.  Cn.  Ad.  405.  Głód  najlepszy  kucharz.  Teat. 
8,  43.  Kucharzów  wielu ,  psuje  potrawy.  Slov.  mnoho 
kucharow  polewku  presoli,  (cf.  wielu  rząd,  nierząd).  Co- 
raz się  w  nowe  zwyczaje  odmienia ,  by  kucharz  w  po- 
trawy. Pim.  Kam.  70.  Żołądek,  kucharz  wszelkich  po- 
karmów. Haur.  Sk.  449.  (trawi ,  przetrawia).  Bywszy  z  oj- 
ca kucharzem,  zachciał  też  być  malarzem.  Rys.  Ad.  4. 
Urodziłeś  się  kucharzem ,  nie  chciej  być  malarzem.  Cn. 
Ad.  948.  (t.  j.  przesłań  na  swem)  Kucharz  głodem  nie 
umrze ;  kucharz  każdy  kosztuje.  Cn.  Ad.  405.  Kucharza, 
który  głodem  umrze,  nie  chowają  na  cmentarzu.  Hijs.  Ad. 
30.  —  Kucharz  'pospolity.  Sk.  Dz.  114.  t.  j.  traktyer, 
garkuchnik ,  cin  ©pcifciDirtb ;  kucharz  miejski,  kuchenny 
miejski,  Cn.  Th.  Na  szkucie  kucharz,  jest  (lis,  który 
flisom  w  kotle  jeść  gotuje.  Magier.  Makr.  KUCHARZO- 
WY,  a,  c,  do  kucharza  należący,  Sprf)Ź  = .  KUCHARZO- 
WA ,  y,  i;  subsl.,  scil.  żona,  bcś  ŚlPcliS  %xan.  KUCHA- 
RZÓWNA,  y,  z'.,  córka  kucharza,  be«  Spd;«S  Iod)tcr.  KU- 
CHARZYĆ, ył,  y,  intrans.  niedok.,  Boh.  kucharjti;  Hag. 
kuhaciti ;  Ross.  noBapiiiiMUTb ;  kucharzem  być.  Wfod., 
bcii  i\od)  innd)rn ,  ciiicn  Sod)  nbflcbcn.  KUCHARZYSKO ,  a, 
n.,  ^.  a)  płodzidym ,  kopcidym ,  parzykasza ,  cin  £llbcl= 
fO(^.  —  §.  b)  Kuchcik,  kucli'ta.  Cn.  Th.,  >lod)iSjiiili]C ,  M' 
(^cnjungc.  KUCHCIK,  a,  w.,  KUCHTA,  y,  m.,  Boh.  et 
Slov.  kuchtjk,  kuchtić;  Croat.  kuhta ,  szokachich,    szko- 


kśchicz,  kukachich,  kuhinszki  dechak;  Hung.  kukta ;  So- 
rab. 1.  kucharski  hóltz ,  holtza  ;  Yind.  kuhta,  kuhinski 
ymasanek ,  vmasounik ,  shudlarski  fant,  raunkuhar;  Rag. 
sudopraghja;  Ross.  noBapeHOh-B ,  OMawHiiKi;  czeladnik, 
abo  chłopiec  kucharski,  ber  Sii^cnjmige;  {Boh.  kuchtjti 
kuchcić  act.,  źle  warzyć,  jak  kuchta,  nie  jak  kucharz 
kucharzyć).  Kuchcikowie  z  rożnami  nań  wypadli.  Kłok. 
Turk.  29.  Zaraz  kuchcikom  z  obozu  precz  rozkazał; 
warzonych  potraw  przedawać  zabronił.  Warg.  Wal.  50. 
KUCHENKA,  i,  i.,  dem.  nom.  kuchnia,  Boh.  kuchynka; 
Yind.  kuhinjiza;  Ross.  noBapeHKa;  cine  flcinc  M6)(.  Ka- 
żda Sułtanka  ma  swoje  kuchenkę ,  kędy  dla  siebie  każe 
kucharkom  swoim  jeść  gotować.  Siar.  Dw.  32.  KUCHEN- 
NY, a,  e,  od  kuchni,  Sii(^Cit=;  Boh.  kuchynsky;  Sorab. 
i.  khuchinski;  Yind.  kuhinski,  kohinski,  kuhoun ;  Carn. 
kuhenske;  Croat.  kuhinszki,  kuhinyszki ;  Slav.  kuhinski; 
Hung.  konyhas ;  Ross.  KyxeHHbiH,  KyxOHHUH,  nOBapcH- 
HUil.  Rośliny  kuchenne ,  ogrodowiny,  z  których  używa- 
nia stołowego  pożytkujemy.  Kluk.  Roił.  1,  182.  Owocne 
i  kuchenne  ogrody.  Pam.  83,  566.  Przyjaciele  kuchen- 
ni ,  albo  garncowi ,  wszystkiego  się  dla  brzuchów  swych 
podejmą.  Kosz.  Lor.  47.  KUCHENNY ,  ego ,  m. ,  subst. 
kucharz,  bcr  Sod).  Kuchenny  miejski,  kucharz  miejski , 
publiczną  kuchnią  trzymający,  przekupień  strawy  warzo- 
nej. Cn.  Th.  garkuchnik,  bcr  Spcifcnnrt^ ,  ©arfo^.  KU- 
CHENNA, y,  ź.,  subst.  Boh.  kuchynska,  służąca  od  ku- 
chni, kucharka,  bic  Siid/cnmagb.  KUCHMISTRZ,  a,  rn,, 
ber  Siid)cnmciftcr,  przełożony  nad  kuchnią,  Co/i.  kuchrajstr; 
Yind.  kuhinski  predstoinik,  kuharski  moister;  Croat.  kuh- 
mester,  kuhomo-ter;  Hun'),  konybamester ;  Rag.  nadku- 
hacnik ;  Ross.  KyxMeHCTep'B.  Głód  stanie  za  kuchmistrza, 
t.  j.  potrawy  mniej  wytwornie  warzone ,  głodnemu  żo- 
łądkowi przypadają  do  gustu.  Pilch.  Sen.  list.  1,  128,  ib. 
4,  141. —  §.  Urzędnik:  Kuchmistrz  Koronny,  Kuchmistrz 
Litewski,  ciii  25eamtcr,  ber  tonfiic^cmncifter ,  bcr  8itt^. 
Stiidjcnmcifter.  KUCHMISTRZOSTWO,  a,  n.,  §.  1)  ku- 
charstwo  ,  bic  STodlfiinft.  Gospodarz  powinien  się  znać  i 
na  kuchmisirzostwie.  Kras.  Pod.  2,  70.  —  §•  2 )  Urząd 
kuchmistrza,  bcr  Siid;ciimeifłcraiitt.  —  §3)  coli.  Urzę- 
dnik Kuchmistrz  z  żoną,  ber  .Hiid;cnmci)'tcr  iinb  beffeit  @e< 
mnlilinil.  Państwo  Kuchmislrzostwo  przyjechali.  KUGHMI- 
STRZOWSKI,  KUCHMISTRSKI,  a,  ie,' od  kuchmistrza, 
Siid)cnmciftcr  = .  Kuchmistrzowski  urząd.  Ld.  Kuchmistr- 
ski  chleb  =  ciasta.  Tr.  ©ebndfd,  ^admxl  KUCHMISTRZO- 
WA, y,  2.,  KUCHMISTRZYNI,  i,  i,  żona  kuchmistrza, 
bic  5liid)Ciimci|tcriini.  KUCIIMISTRZÓWNA,  y,  i,  córka 
kuchmistrza,  be«  S\iid)cnmei|'tcri<  iodjtcr.  KUCHNIA,  i,  ż., 
(Boh.  et  Slov.  kuchyne;  Sorab.  2.  kuchna;  SoraJ.  1.  khu- 
hina ,  warencza;  Yind.  kuliina ,  kuhinja;  Carn.  kuhena; 
Croat.  kuhinya,  szokachnkza  ;  Dal.  kuhinya;  Hung.  ko- 
nyha;  Slav.  kuhinja;  Rag.  kuhigna  ;  Z?osh.  kuhigna ,  kosc- 
gna  kuchja  ,  koliba;  Hoss.  ityxiia  ,  noBapciiHan  ,  aapuima, 
CTpanyiaa,  coKa.łbiinua ;  .ingl.  kitchin;  Svec.  kok;  Dan. 
kiokkcn ;  Gall.  cuisine ;  Ilal.  cucina;  Lat.  tned.  cocina, 
cochia,  chochia;  Elytn.  coipiere);  bic  SiidlC.  Miejskie  ku- 
chnie dzierżeć.  Szczerb.  Sax.  382.  (garkuchnią  utrzymy- 
wać).   Zbiegli  się,  jak  psy  do  kuchni.  Pot.  Zac.  58.    Nie 

68- 


uo 


KUCHRO  -  KUCZA. 


KUCZEK  -  KUCZMERKA. 


patrzy  u  sąsiada ,  co  na  kuchni  warzą.  Bach.  Epikt.  30. 
Pies  z  kuchni  ucieka,  gdy  co  porwie.  Pot.  Arg.  721. 
Dom  Zborowskich  zwano  kuchnią  chudych  pachofków. 
Falib.  G.  ii.  (cf.  chlebodawca).  Slov.  Prov.  Co  kdo  ma 
w'  komorę,  to  widiiwi  do  kuchine;  co  kto  ma  w  spiżar- 
ni, to  wydaje  do  kuchni;  os  ex  abundantia  cordis  logui- 
luT.  Dosyć,  że  wolna  kuchnia,  nie  ciśń  się  do  stoZu. 
Pot.  Arg.  541.  Przyjaciele  kuchni,  jak  pustki  postrzegli, 
W  złym  razie  dobrodzieja  swojego  odbiegli.  Kras.  Sat.  56. 
Z  kuchnią  trzyma;  gdzie  przyjdzie,  na  co  trafi,  to  je. 
Cn.  Ad.  1131.  (pasibrzuchj.  Kuchnia  Łacińska,  vulgo 
apteka.  Mon.  76,  203.  —  transl.  Kuchnia  =  na  szacho- 
wnicy, pole,  do  którego  się  król  chroni,  iai  Jclb  auf 
btm  ©(^ac^brctc,  tuoliin  fid)  ber  Soiiig  retirtrt.  W  szachach 
król,  kiedy  gJodzien ,  do  kuchni  rad  skoczy.  Dokąd  z 
pierwszego  miejsca  nie  wyskoczy.  /.  Kchan.  D:,.  86.  Za- 
tym  król  czarny  przez  jeden  huf  cafy  Do  kuchni  skoczył 
za  ostatnie  walv.  ib.  89. 

KUCHRO  ob.  Chućhro.  KUCHTA  ob.  Kuchcik.  KUCIE  ob. 
Kować ,  Kowanie. 

KUCIK ,  KÓCIK ,  a,  m.,  demin.  nom.  kut  =  kawałek  spiczasto 
okrągły,  ciiic  ^(^  >  ""  fP'?'G  iJ^fP^Itnf^  ®tii(f.  Boras  przy- 
wożą nam  w  kocikach  podługowatych.  Sienn.  595.  Głó- 
wek makowych  natluc ,  a  z  mąką  jęczmienną  przypra- 
wiać w  kociki.  Urzed.  254.  Oman  w  cukrze  smażą ,  a 
krają  go  w  talarki,  abo  kociki  pomierne ,  ani  zbyt  gru- 
be, ani  zbyt  cienkie.  Syr.  60.  Włóż  do  bani  kilka  ku- 
cików  soli  oczkowatej.  Haur.  Sk.  164.  —  §.  Unguem 
ostendere  alicui ,  ni  zacz  kogo  nie  mieć ,  albo  jak  my  mó- 
wiemy,  palec  mu  przez  szpary  ukazać,  naści  koeik.  Mącz. 
cf.  figa.  KUCYK,  a,  m.,  n.  p.  Ja  sobie  aż  pod  sam 
Tarent  kucykiem  mułem  macham  w  drogę.  Zab.  9 ,  88. 
liyck.  cf.  kusy ;  cf.   Vind.  kusei  =  piesek ,    cf  kcziuk. 

KUCMERKA,  KUCMORKA  ob.  Kuczmerka. 

KUCZABA,  KURCABA  ,  KURCZABA,  y,  z.,  KURCAB,  u,  m., 
lon  u  koła  z  nakrywką  od  błota,  bic  fiot^fc^aufcl  nii  ber 
3?nble^nc.  Bndik. 

KUCZBAJA,  i ,  2. ,  KUCZBAJ,  aja ,  m.,  kosmata  wełniana 
materya ,  fo^igc  obcr  joitiije  23oi)C ,  §ricp.  Czerwone  ma- 
terye,  rewersy,  kuczbaje.  Haur.  Sk.  520. 

KUCZA,  y,  2.,  KUCZKA,  i,  2'.,  dem.,  {Boh.  koc,  koce,  ob- 
sol.  kotce  chata;  Sorab.  i.  kheża,  klieźka,  keiźa  chata, 
dom  ;  Carn.  kózha ,  kajsha  ,  hisha  =  chata  ,  chałupa  ;  kai- 
ha  carcer;  Yind.  kozlia ,  kozhishtvu ,  kozhiza,  hutiza, 
hishiza  =  chałupa;  kiha  carcer;  Croat.  kuchja,  hisa,  kuchicza> 
dom;  £>a/.  kuchya  ;  ^mh^.  hśz ,  hazatska;  Bosn.  dom  ,  ku- 
chja, kucchica;  Slav.  dom,  kucha;  Bag.  dom,  kucchja , 
(kucchiza,  kucchiarizza  =  chałupa  ;  kuchnik  pater  familias) ; 
Eccl.  hmi|i.i,  Kjuiima,  koahej,  na.iaiKa,  ui.iTip-Ł,  ii.M.itTh, 
CEiihiiHii.-!,  CT-HL  (cf  sień) ,  (KymHHKŁ  chałupnik ,  chatnik); 
Boss.  cKiiiiia;  cf  Sa.r.  I,if.  Satlje,  Sbfee ;  C'bb.  JiaufĄc; 
Ger.  Sotb ;  Anglosai.  cute  ;  Finl.  cota ;  Pers.  cotth  =  twier- 
dza; Malabar.  kudi  =  pomieszkanie;  Hebr.  rr,'S2  kesuth  te- 
gumentum,  ND3  kasa  texit;  cf  La<.  casa  ;  Ual.  casuccia; 
cf.  chata,  chyża;  cf  Germ.  Stc|e;  cf  Pol.  koc;  Ross.  Ky- 
sa,  KyiKa  kupa  ziemi,  ludzi,  gromada,  KyqaHH  groma- 
dami, cf  Durich.    1,  352 j;  —    szafasz,    chata,    buda  2 


chrostu,  cine  ^iittc  oon  Saub,  einc  imU,  ctnc  |)uttc.  Za- 
ledwie z  swojej  straż  ustąpi  kucze.  Już  ją  lada  kto  odzie- 
ra i  tłucze.  ZimoT.  Siei.  162.  Starych  Litwinów  dom 
był  kuczka  prostym  darniem  nakryta.  Stryjk.  214.  Wy- 
sep  ten  budowania  żadnego  ^nie  ma ;  kuczki  tylko  z  chro- 
stu kupcy  sobie  plotą.  Sk.  Zyw.  2,  389.  Kuczka  pustelni- 
cza. Birk.  Sk.  E.  2.  Bardziej  chwalił  kuczę  z  bezpie- 
czeństwa swego  wesołą,  niżeli  świetny  dla  kłopotów  a 
frasunku  dwór.  Warg.  Wal.  250.  Pastuch  parę  wilczków 
w  lesie  znalazł,  i  zaniósł  je  do  kuczki  swojćj.  Birk. 
Exorb.  12.  Tam  dziś  lasy  rostą,  a  z  kaplicy  miłej  sta- 
nie sie  kucza.  Bardz.  Trag.  442.  Skrzynia  Pańska  i  Ju- 
da mieszkają  w  kuczkach,  a  król  mój  i  słudzy  jego  po 
polu  leżą.  Budii.  2  Sam.  11,  11.  (w  namieciech.  Bibl. 
Gd.,  in  3f'tcn).  Kuczki  sobie  przy  kościele  z  chrostu, 
jako  za  pogaństwa  stawiali.  Sk.  Di.  612.  —  Żydom  ka- 
zano święcić  święto  kuczek,  8au['Crl)itttenfeft,  Śaubbiittem 
fefł,  mieszkając  w  kuczkach  siedm  dni.  Leop.  Levit.  25, 
42.  Bibl.  Gd.  Scenopegia,  święto  żydowskie,  lizawka, 
święto  kuczek  też  zowią.  Mącz-.;  Boh.  koc;  Sorab.  2.  lo- 
bina,  lóbe;  Yind.  prasnik  listneh  but;  Carn.  selenya; 
Eccl.  et  Ross.  Kyrnenomeme,  KO.iHÓonocTaHOB.ieHie ,  ct- 
HonciTCHie,  CKiiHoniiria.  —  §.  Płać,  albo  cię  zamkniem 
do  kuczy.  Teal.  54.  6,  29.  do  kletki,  do  kłody,  kozy, 
iliS  ©efdiigni^.  Może  mi  teraz  zapłacą ,  albo  ich  wsadzę 
do  kuczy.  ib.  54.  b,  26.  —  Kucza.  KUCZEK,  czka,  m., 
kupka  ,  gromadka ,  Boss.  Kyyna ,  cin  .S^fiiiflciii ,  cin  ficinei: 
$)aufen.  Kupki  żyta  abo  owsa  już  grabione ,  ale  jeszcze 
nie  związane ,  kuczkami  niektórzy  zowią ,  merges.  Mącz. 
Gryka  zebrana  i  w  kuczki,  jak  nazywają,  postawiona, 
długiego  potrzebuje  czasu  nim  wyschnie.  Kluk.  Bośl.  3, 
158.  Stawiają  się  konopie  w  kuczki,  tak  aby  je  wiatr 
śrzodkiem  przewiewał.  Przędz.  38.  Smaczniej  się  pije 
przy  kuczku  w  gromadzie;  o  czym  wiersz:  Dobrze  przy 
nabożeństwie  w  kupie,  i  przy  zwadzie,  I  w  karczmie 
smaczniej  w  kuczku  pije  się  w  gromadzie.    Dwór.    F.  A. 

KUCZIUK,  a,  m.,  miano  psa,  Sfame  ctneS  ."piinbeś.  Pan  swej 
trzody,  tuż  przy  nim  wierni  słudzy  stoją  ,  Bryś  i  Kucziuk, 
co  sie  ich  zjadli  wilcy  boją.  Zab.  10,  65.  Koss.  —  Bosn. 
kuciech  ,  kucjak;  Yind.  kusej  =  piesek  ;  Turc.  kucziuk  =  ma- 
ły. Paszk.   Turk.  135. 

KUCZMA,  y,  2.,  gatunek  czapki,  z  Tatar,  eilte  3lrt  9B%n. 
Po  śmierci  nie  znać,  na  której  głowie  bywał  szyszak, 
na  której  misiurka,  kuczma,  czapka  lub  magierka.  Comp. 
Med.  706.  Siedział  podle  niego  Hippolit  ów,  którego 
modra  zdobiła  kuczma.  Zab.  9,  255.  Ejssym.  W  atłaso- 
wej szubie,  w  kuczmie  sobolowej.  Orzech.  Tar.  115. 
Francuzi  dziwują  sie  naszym  kowanym  botom,  kuczmom. 
Słri/jk.  Hen.  .4.  5.  KUCZMAiŃ'SKI  szlak  ob.  Szlak. 

KUCZMERKA,  KUCMERKA,  KUCMORKA,  i,  £.,  ziele,  si- 
ser  album  ,  Bosn.  kucmorka  ;  Bag.  kuzmorka  ;  Croat.  ku- 
czmorka;  Yind.  kusmorka ,  ©ei^crlcili,  Suf^f rnjlirjel ,  jest 
jedna  jarzyna  z  tych  ,  których  do  jedzenia  używamy,  list 
ogrodnemu  pasternikowi  podobny.  Syr.  1059.  Cresc.  238. 
Urzed.  iii.  Zaw.  Gosp.  Kuczmerka  polna ,  dzika ,  siser 
erralicum,  wiliei  ©ccerlein.  Syr.  i06i.  Kuczmerka  wilcza, 
skalna ,  Aconitum ,    ziele  bardzo  jadowite.  Otw.  Ow.    273 


KUCZYĆ  -  KUDŁA. 


KUDŁATTOŚĆ-KUFEL. 


541 


et  276,  SSoIfźfraut,  ©iftfraut;  tojad  mordownik,  Czarno- 
byl, bernadyn.  Jundz.  286. 

i.  KUCZYĆ,  Kuczeć,  aJ,  y,  intrans.  niedok.,  kucznąć  jednotl., 
przyczepnąć,  uczepnąć,  skuliwszy  się  siedzieć,  bynajmniej 
się  nie  ruszając,  (cf.  Gall.  coucher),  ^uifcii,  ^udenb  fiCcn. 
{Croał.  kuchim ;  Dal.  kuczam  pulso ;  Croal.  kuczam,  schu- 
czam;  Dal.  stuczam  singulto).  Sowy  w  nocy  tylko  widzą,  a 
we  dnie  kucza  srdzie  w  kacie.  Haur.  Sk.  277.  PoJoży  sie 
wilk  na  ziemi,  jakoby  to  kuczał,  a  na  brzuchu  się  ku 
bydłu  z  wolna  czołtca.  Haur.  Sk.  512.  Widzi  kucząc  przy 
ziemi.  Zebr.  Ow.  67.  humi  positiis.  Przed  drzwiami  ku- 
cznęfa  na  oJtarzu.  Zebr.  Ow.  226.  subsedil.  Wzgardzona 
w  lesie  kuczy,  latet  sihns.  ib.  66.  We  dnie,  w  nocy,  przy 
ziemi  pod  niebem  kuczjifa,  sedit  humo.  ib.  86.  Woli  na  czas 
krótki  pod  czas  powodzi,  jak  kot,  z  dziećmi  na  dachu  ku- 
czeć ,    a  mieć  potym   przez  rok   pożytek.    Huur.  EL   178. 

2.  KUCZYĆ,  yl ,  y,  ei.  niedok.,  dokuczać,  plagcn ,  }ilfe|;cn. 
Ah  wszystkie  nas  czasy  uczą,  Wielcy  małym  wszędzie  ku- 
czą.  Jak.  Duj.  51.  IDyabli  mu  biedę  kuczyli.  Ossol.  Str. 
7.  —  g.   Bardzo  mu  się  kuczy.  X  Katn.  ckni  mu  się. 

KUCZYSZĆZE,  a,  n.,  osłonienie  liściem,  kuczka  z  gałęzi, 
etne  Sebcctiitig  oon  Śaiib,  eine  Saubfiuttc.  Rzeczy  te  kuczy- 
szczem  ochronić  od   robactwa.    Torz.  Szk.  25. 

KUUAK,  a,  m.,  zamek  w  wojew  Kijowskim,  od  Koniecpol- 
skiego wystawiony,  na  uskromienie  Kozaków;  tu  się  za- 
czynają Zaporohy.  Dykc.  Geogr.  2,  52,  eiii  ©c^lo?  iti  ber 
SBoin).  Sijom.  Gdyby  Kozak  bez  paszportu  ważył  się  chodzić 
na  Zaporoże,  i  byłby  od  gubernatora  na  Kudaku  będące- 
go  pojmany,  ma   być  na  gardle  karany.    Vvl.  Leg.  o,  928. 

KUUBUZYIN,   kerb;  oh.  Jastrzębiec. 

KUDŁA  ,  y,  i  ,  KUDEŁKA .  'i ,  z. ,  demin. ,  —  KUDŁY,  ef, 
KUDŁAĆINY,  G.  cin,  plur.  ,  §1.  kędziory  zczochrane, 
kołtuny,  kłaki.  Dok.  chlup;  Rofs.  K.iOKi,  h.hoioks,  Spaat-- 
jotten,  jottigcś  §nar.  Głowa  Kupidynkowi  w  kudełki  po- 
kędzierzawiona.  l'ot.  Arg.  464.  Niedźwiedzie  kudły.  Tr. 
Kudły  mu  wiszą  w  oczy  jak  zbójcy,  ib. — §.  2.  personif. 
KUDŁA,  y,  m,  kudłaty  człowiek,  rozczochraniec,  kudłaty 
pies,  ciit  3"ttiijfr,  ciii  5)?cnfd),  bem  btc  ^otUn  bmmi  ^ćitigen; 
cm  JOttigcr  i)uiiD,  ^Uibclljimb;  {Vind.  zhodroglavazh,  koshmi- 
der;  Boh.  kudła  =  nóż  podły  do  składania,  cygan;  kudła, 
kudlieka  kurwisko)  Nic  ci  innego  nie  myśli  ten  cbytrek, 
nic  ci  innego  nie  stroi  ten  niecnotliwy  kudła ,  jedno  to, 
aby  chrześciaństwo  wyniszczył.  Bai.  Sk.  559.  Gonił  Tur- 
czyn .Mazura,  bo  się  bał  zawoja,  Gdy  mu  spadł,  rzecze 
Mazur:  o  już  dobra  moja.  Nie  ciebiem  się  ja  'mydłku 
bał,  ale  twego  pudła,  Przypadłszy  utnie  mu  łeb,  pójdźże 
panie  kudła,  (iunif/n.  151.  znajże  co  wosk  kudła  (o  tym- 
że;. Fa.fzk  Dz.  57.  NR.  całe  to  miejsce  wypisane  sło- 
wnie prawie  z  Sirgjkowskiego ,  gdzie  tak  jest:  Nie  cie- 
biem się  'miłku  bał,  ale  tego  pudla,  Pizylarł  kniemu ,  i 
ściął  go,  znajże  co  wosk  kudła.  Stryjk.  Tiirk.  F  2.  na 
inszem  miejscu  zaś  .•  Zavvojem  tylko  wielkim  ogromny  z 
nich  każdy.  Strącę  mu  go,  alić  nasz  kudła,  jak  był  za- 
widy.  ib.  Kudła  z  znaczną  kosmacizną.  Otw.  Ow.  111. 
(o  gończym  psie).  Kudłowie  wierni.  Tward.  W.  D.  70. 
(cf.  kundel).  Kudła  piekielny,  Cerberus.  Bardz.  Trag.  281. 
Widzi  srogiego    kudłę  piekielnego,    ib.  275  ei  42.     KU- 


DŁATOŚĆ,  ści,  ź.,  kosmatość  koło  głowy,  3ottrgfcłt;  Boh. 
chlupatost.  KUDŁATY,  a ,  e ,  —  o  adv. ,  włosów  zczo- 
chranych  wiszących,  jottig;  Boh.  kudłaty,  chlupaty,  kostr- 
baty;  Croat.  karlav,  karlaszt;  Ross.  KJioyKOBaTuft.  Gdy 
kudłatych  rwą  za  włosy  dyabli,  łysych  widłami  bodą.  Bal. 
Sen.  80.  Tak  powiadają  kudłatego  za  łeb,  jako  i  łysego. 
Lib.  Sen.  14.  Wół  stary  kudłaty.  Ezop.  45.  Biegała  bo- 
sa, i  włosy  kudłate  rozpuściwszy.  Hor.  Sat.  110.  Ku- 
dłato. Zebr.  Ow.  191.  Kudłata  łodyga,  e.  hirsut. ,  włos 
ma  twardy,  długi  i  gęsty.  Jundz.  2,  14.  Gunie  bywają 
na  obie  stronie  kudłate  czyli  kosmate.  Macz.  —  Transl. 
Nagie  i  gołe  jest  ciałko  Kupidyna,  ale  myśl  kudłata.  Si- 
mon. Stel.  22.  f pełna  krętowin,  kręta).  KUDLIĆ,  ił,  i, 
skudłać  cz.  niedok.,  skudlić  dok,  kudłato  czynić,  kędzie- 
rzawić, jottig  ma^eii,  fraufen,  bte  ^nare  saiifcii;  Ross.  kjo- 
MiiTb,  CK,iO'inTb,  BOSiepomiiTb.  Od  tego,  co  się  kudlą  z 
francuzka,  niech  płacą  złotych  dziewięć.  Lek.  C.  4.  Cze- 
góż oni  ci  skudłali  tak  te  włosy?  Teat.  51.  b,  70.  Oczy 
upłakała,  i  włosy  szkaradnie  skudliła.  Pot.  Arg.  2.  "KU- 
DŁOGADY,  a,  e,  wężami  kudłaty,  fdjlaiigeii^aarig.  Kudlo- 
gadej  Megiery  warkocze.  Przyb.  Milt.  525.  Jędza  kudło- 
gada.  Zab.  11,  41.  Zabł.  Precz  obrzydłe  zazdrości  od 
naszej  gromady.  Precz  ztąd  poczcie  kudłogady  Ślepych 
podsłuchów,  szeptów,  półgebnych  uśmiechów.  Nar.  Dz.  1, 
122.,  Dudz.  19. 

Pochodź,  pokudlać ,  rozkudłać. 
KUFA,  y,  z.,  Boh.  et  Slov.  kofljk,  kalowec,  (kofljćek  kubek; 
Vind.  kuffa;  Carn.  kupeza,  kupiza  =  bańka  barwierska); 
Vind.  kupa,  kupiza,  pitni  pohar;  Carn,  kupa,  kupeza  = 
kubek ;  Vind.  kufa ,  kragula  >  dzwonki  w  kartach ;  Slav. 
kupa  ,  pehar  ■-  dzban  ;  Croat.  kiipa,  kupało,  kupicza  =  kufa, 
kubek;  Dal.  kuppicza,  chassicza  (cf.  czasza);  Hung.  ku- 
pa ■■  czasza;  Rag.  kuppa,  kuppiza  pocillum;  Bosn.  kuppa, 
cjascja  =  kubek;  Ross.  Ky<i>a,  laHŁ,  laHiiKi,  cnjTTHiiKi ; 
Lat.  med.  cupa ,  ftuva ,  caupus ;  Iłal.  coppo ;  Gall.  cuve  j 
Germ.  bte  iliife,  ein  gro^cś  l;ól5erne«!  ©efćif.  Kufy,  w  któ- 
rych gorzałkę  wożą,  bywają  dębowe.  Kluk.  Rośl.  2,  159. 
Nie  człek,  lecz  kocieł  z  mięsem,  kufa  z  winem  Tu  leży, 
poszła  dusza  w  otchłań  z  dymem.  Wad.  Dan.  15.  Lepsza 
kopa  gotowa,  niż  dukatów  kufa.  Czach.  Tr.  C  ^.  —  §. 
Kufa,  kufel,  pijanica ,  ein  Saufailź ,  3t(l^fittel.  Przeklęta 
gorzałczana  kufo.  Teat.  18.  b,  8.  KUFEL,  ila ,  m.,  KU- 
FLIK,  a,  wi.,  KUFELEK,  elka,  m. ,  KUFLICZEK  ,  czka, 
m. ,  demin. ,  (cf  koflik ,  kofliczek  ,  Boh.  koflik  ,  koflićek  » 
kubek);  konewka  drewniana,  (Boh.  kbel,  kbeljk,  kbeijcek, 
strez,  slfjzek,  wederce,  dćbernice;  Carn.  kibla;  Rag.  ka- 
blich,  kabao;  Bosn.  kabał,  kablica,  vidro,  kojim  se  voda 
vadi;  Germ.  Mbń ,  Sufe,  Siiflem ;  Angl.  kive;  Lat.  med. 
cubella).  Naczynia,  do  których  wylewamy  roztopione  kru- 
szce ,  zowią  kiillami  topielnemi,  coni  fusorii ,  ©icPhtdel. 
Krumł.  Cliym.  48.  Kufel ,  konewka  od  picia ,  ciii  Zrinh 
fiibcl,  SSaiIcr>,  33icrfii6cl.  Trzy  razy  napij  się  z  kutia.  Pim. 
Kam.  55.  Jeżeli  będziesz  miał  sługę,  co  w  kuflu  języka 
nie  moczy;  tedy  na  to  miast  będzie  miał  ręce  magnesem 
natarte.  Mon.  76,  770.  Często  z  kufla  miasto  wina  w 
gardziel  trucizna  włazi.  Bal.  Sen.  96.  Gdzie  w  kufle  dzwo- 
nią, tara  pijanice  radzi  idą.  Dwór.  B.,  roo   bie  ®ldfer  flin^ 


542 


KUFIETA-KUGLARKA. 


KUGLAKSKI  -KUGLOWAĆ. 


gen.  —  §.  metonym.  Kufel  >  pijaństwo ,  pijatyka,  ©auferc^, 
Bcc^erec.  To  mu  przyczytano ,  jakoby  go  nie  miał  kufel 
mierzić.  Goni.  Dw.  326.  W  kuflu  się  kochać.  Star.  Ref. 
ii.  On  z  chartami  jeclial  w  pole  Nie  patrząc  kufla  przy 
stole.  Groch.  W.  488.  Tak  wychowany,  będzie  rad  na 
kufel  patrzał.  Glicz.  Wych.  L  8  6.  Do  kufelka  i  do  kart 
skłonny.  HJon.  69,  314.  Pijanica  wielki,  kufel  mu  patrzy 
2  oczu,  kufel  mu  tkwi  z  gęby.  Cn.  Ad.  841.  Pijaństwo 
szkodliwe ,  w  kuflu  pod  czas  kto  utonie,  ib.  844.  Dla 
pana  kufla,  i  boga  i  zdrowie  i  pieniądze  tracą.  W.  Post. 
W.  3,  236.  Kuflem  się  zasłaniać  =  przy  mokrym  kuflu 
nabroiwszy,  po  trzeźwu  chcą  ujść  suchą  nogą ,  zwalając 
na  pijaństwo.  Dwór.  G.  4.  cf.  pijaństwem  grzech  wyma- 
wiać próżno.  Cn.  Ad.  845.  (cf.  konew',  czop).  —  §.  Per- 
tonif.  Kufel  ■■  dybikufel ,  łupikufel,  pijanica,  sączypiwosz, 
moczymorda,  moczywas,  u  którego  gęba  jak  cholewa,  leje 
jak  na  kamionkę,  \md.  pianz ,  vpianen,  prepian,  poun 
zhep  (cf.  czop),  pianu  vreme,  eiii  Smifaiii  etn  Z^iin,  m 
©ćiiifer.  Zapalczywy  kostero ,  kuflu  nierobotny.  Marno- 
trawco. Klon.  Wor.  40.  Pijanica  sobie  kufla,  łakomy  li- 
chwiarza, hardy  lekkomyślnego  upatrzy.  Falth.  R.  2.  (KU- 
FIETA,  y,  i.,  czepiec ,  ciiic  SBeiŁerfappc.  Kornety,  kufiety, 
bonety.  Haur.  Sk.  519).  KUFLARZ,  a,  m,  pijanica,  ku- 
fel personif.  Cn.  Th. ,  Dndz.  43,  cin  6nufaul  (Hoss.  ny- 
nopi  trudniący  się  koło  toczenia  wina,  ber  SSciiifiifcr). 
KUFLICZEK  ,'  KUFLIK  ob.  Kufel.  KUFLOWY,  a  ,  e ,  od 
kufla ,  triiiffaniien  ■■ ,  ©auffanncn  =,  6aiif  = .  Gdy  mię  gość 
kuflowy  zastał  niespodzianie  ,  Mały  mi  dzień  był  na  jego 
uczęstowanie.  Zab.  8,  385.  Koiyt.  Kuflowy  zaciązek  =  Wo- 
łoszyn, patrzy  zkąd  wiatr.  Gemm.  142.  cf.  kuchni  przyja- 
ciel. KUFNY,  a ,  e ,  od  kufy,  jur  łliifc  flcliórig.  Cn.  Tli. 
Pochodź,  dybikufel,  łupikufel,  póikufuik. 

KUFER,  fra,  m.,  KUFEREK,  rka,  m.  zdrobn.,  sepet,  skrzy- 
nia, ber  5?offcr,  Gall.  coflrc;  Yind.  skrinja  f  kosho ,  ali 
visinjam  obdana;  Croał.  yaJish;  Rag.  kopcegh;  Uons.  CKpiiHi, 
ćayjTB ,  óayjem  ,  óayjiHKt ,  cyH4yKi ,  cyH4y>JeK'B.  Jest 
to  nierozum,  napychać  tym  kufry,  co  zbywa  nad  wszelkie 
potrzeby.  Zab.  5,  78.  Niech  bogaci  wypróżnia  swoje  ku- 
fry, niech  dają  pożywienie  ubogim.  Zab.  6,  186.  Minas. 
Do  kufra  otworzyć.  Teat.  51.  b,  113.  Od  kuferka  sta- 
rego, nie  mógł  zapłacić  ślósarzowi,  który  mu  go  sporzą- 
dził, ib.  28,  31.  Pieniądze  z  kuferkiem  w  koczyk  wrzu- 
ciwszy, hajże  za  granice,  ib.  52.  b,  24.  W  takich  gatun- 
kach umów,  nie  miłos'ć,  lecz  szkatuła  jest  pośrzcdnikiem, 
a  niekiedy  kufer  lepiej  rzeczy  układa,  niż  miło.ść.  N.  Pam. 
3,  306.  (cf.  trzos).  KUFROWY,  KUFERKOWY,  a,  e,  od 
kufra  lub  kuferka,  ^offcr=,  Slofcrc^cn  = ;  Ross.  óaymuii, 
cyH^yMHhiił.  Kufrowy  rzemieślnik,  co  kufry  robi  Ross. 
cyH4y<JHHK'B ,  óayjiuHicE. 

KUGLA,  i,  ź.,  kuglowanie  ,  kuglarstwo ,  ®nufcl ,  ©aufclec, 
(Obb.  @iicl)cl,  ©Ciicftel;  Lal.  med.  jocale,  jocalus;  Svec.  koc- 
kleri),  mamidlo  sztukmistrzowskie ,  n.  p.  Muszą  przecież 
kiedy  zuchwalcy  porzucić  takie  swoje  kugle.  Pot.  Arg. 
323.  (KUGLAKA ,  i,  i.,  z  A'/em.  SuflcDnrf,  czerwienidło 
•w  okrągłych  krecianych  gałkach  ;  n.  p.  Kuglaki  funt.  Instr. 
cel.  Lit.).  KUGLARKA,  i,  ź. ,  kuglarstwem  sie  bawiąca, 
t»tc  ©auflerinn.    Warg.   Wal.  68,    Croal.  kuklericza;    Ross. 


Ky4ecHnua,  uiaMauKa,  uiiyKapKa.     KUGLARSKI,  a,  ie,  od 

kuglarza  lub  kuglarstwa  ,  gauflerif(^,  ®aufcl « ,  ©oufdfpiel  = ; 
{Slov.  keyklowny,  keykijrsky;  Sorab.  1.  keklarski ;  Yind. 
norouski ,  norzben,  telefna  jigrazhen).  Kuglarska  nauka, 
<  kunsztmistrzostwo.  Cn.  Th.  Kuglarski  mistrz  ■■  kunszt- 
mistrz.  ib.,  sztukmajster.  'KUGLARSKOOBYWATELSKI, 
a,  6,  obłudnego  obywatelstwa,  »on  gouflerifi^cm ,  ^eu^Ie< 
rifi^enł  ^^atrtoti^mu^.  Zrobiłeś  kilka  kuglarskoobywatelskich 
czynów;  zaczęto  padać  przed  tobą  na  twarz.  Bibl.  Targ. 
14.  KUGLARSTWO,  a,  n.,  kunsztmistrstwo,  kuglowanie, 
kunsztowanie  ,  bie  ©aiiflerfun|ł ,  baź  ©aufclfpiel ,  ©aufele^, 
Jafd^etifptclcrcę;  Sorab.  1.  keklarstwo;  Yind.  norzhnia,  no- 
rustvu ,  telefnu  jigrashtvu ,  norzhuvanje  ,  kauklaria,  oflie- 
pna  jigra,  shatria ;  Hoss.  tnrjH  (cf.  figle).  KUGLARZ,  a, 
m ,  kunsztmistrz,  sztukmasjter,  figlarz,  komedyjnek,  sko- 
czek, mietelnik,  powrozobiegun,  śmieszek,  błazen,  kroto- 
filnik,  skomoroch,  ber  ©aiifler,  ©niifelfptelcr ,  Jafi^cnfpicler, 
©ciltdlljer  K.  ;  {Boh.  keykljr;  Slov.  keykljr,  gaykijr,  kfepcjr; 
Sorab.  1.  keklar;  Garn.  kavklar,  mamez  (cf.  mamić),  sle- 
pivz ;  Yind.  kaukler,  kauklar,  gaukler,  mamez,  ofliepni  ji- 
grauz,  flepiuz,  shatrenik,  ludoflepnik,  norzhuvanz;  Croat. 
kauklyer,  kaukler,  glumach;  Dal.  glumacz,  hlumacz,  pri- 
kazalacz;  Bosn.  glumac;  Ross.  Ky4ecHiiKX,  uiaiwaHi,  iiiiy- 
Kap^B ;  Lał.  med.  cauculator,  cauclearius  ,  jocularius  ;  łtal. 
giocolicre;  Gall.  jougleur;  Angl.  jugler;  Svec.  gycklare; 
Dan.  gogler).  Patrzyli  jak  kuglarze  skakali  po  linie.  Pot. 
Arg.  141.  U  Rzymian  na  scenie  udawali  aktorowie,;  pro- 
scenium ,  niżej  sceny,  było  dla  błaznowania  kuglarzów. 
Nar.  Tac.  2,  243.  —  morał.  Obłudnik,  oszust,  który  lu- 
dziom tuman  w  oczy  puszcza,  oczy  im  zamydla  i  ich 
okpiewa,  mysze  łajno  za  pieprz  przedaje,  kota  za  zająca, 
cin  (|aiifcl|iafter  Sctriiger,  ber  anbcrii  bie  Slugen  iierWenbet. 
KUGLOWAĆ,  ał,  uje,  intrans.  niedok. ,  gailfeln;  (Sorab. 
2.  koklowascb,  goklowasch;  Yind.  kauklati ,  (kuglat,  ko- 
glat  >  w  kręgle  grać),  norzhuvati ,  noruvati;  {Bosn.  glju- 
gljati,  kretati  agitare);  Ross.  Ky4ecjiTb;  3?ieberf.  god^eltt, 
fiifcln ;  Otb.  fod;eln,  feuctieln;  /Ihj/.  juggle) ;  kuglarstwa 
stroić,  błaznować,  krotofilić,  pięsać  etc,  ©mifciei)  mib  ^offctt 
treiDcn;  Boh.  et  Slov.  krepciti,  krepćim.  Począł  kuglować, 
plęsy  stroić  z  szyderstwy  wespół.  Birk.  Dom.  88.  Kto  się 
rozumem  z  cnotą  nie  sprawuje.  Jest  kotek  na  łańcuszku, 
co  wszystkim  kugluje.  Rej.  Wiz.  47.  Gdy  Kupido  dzieciątko 
swą  strzałką  rozdrażni,  Alić  wszyscy  kuglują,  alić  wszyscy 
błaźni.  Rej.  Wiz.  29  b.  Trudno  w  tym  sądzie  kuglować, 
masz  appcllacyą.  Rys.  Ad.  \'iA.  t.  j.  wykręcać  się,  na  krę- 
towiny  się  puszczać,  Sre^crci^eit  mn(J;eii.  Prokuraci  z  stro- 
nami foremnie  kuglują,  Onemi  wykrętały,  onemi  dekrety, 
Byś  miał  najsprawiedliwszą,  a  nie  miał  kalety,  Przegrasz. 
Paszk.  Dz.  114.  Kuglować  z  kogo  =  przedrwiwać,  szydzić 
z  kogo,  ciiieii  ueriłobiicii,  i^ii  jum  SJarren  ma^eti.  Żarcik 
ten  powiedział,  kuglując  z  Pitagory.  Gorn.  Sen.  551.  Ku- 
glować kim,  z  kim  =  za  błazna  go  mieć,  błaźnić  go,  eiticn 
jtim  23cften  Ijnkn,  Sursnicil  mit  i{mt  treiben.  Patrz  jako  świat 
rozlicznie  wszyslkiemi  kugluje.  Jednym  srogość,  a  dru- 
gim łaskę  okazuje.  Rys.  Ad.  127.  Cożeś  ty  za  kuglarz, 
źe  śmiesz  tak  z  apostolskiemi  osobami  kuglować!  Tioor. 
Wiecz.  52. 


KUJAN  -  KUKŁA  Ć. 


KUKLAS  -  KUKUŁKA. 


543 


Pochodź,  nahugloiuać,  wykuglować,  roikugloiuać. 

KUJAN,  KOJAN,  a,  m.,  [z  franc.  coion ,  coyon  <  leniwiec, 
próżniak ,  2) ;  łajdak ,  hullaj ,  eiii  Soujon ,  licbcrlii^Er  ScrI. 
Juz  to  nie  będzie  z  panów  pan,  I  natura  szlachecka,  ale 
w/asny  kujan.  Klan.  \\'or.  55.  Z  dzieci  wielkich  mędr- 
ców sifa  bywa  kujanów,  miasto  filozofów.  Falib.  Dis.  H. 
Gruby  kojan.  Jei.  Ek.  F  5. 

KUJAWY,  Gen.  Kujaw,  prowincya  Polska ,  zawiera  wojew. 
Brzeskie  Kujawskie  i  Inowrocławskie.  Dykc.  Gecgr.  2,  52, 
bic  |*ro>.nnj  ŚlujaińEn.  KUJAWIANIN,  z  gruba  KUJAWIAK, 
a,  m.[,  z  Kujaw  rodowity,  eiii  jliijaiJtancr.  KUJĄ  WIANKA, 
i,  z.,  bie  SujaDtoiteritin.  KUJ.\WSK1,  a,  ie,  od  Kujaw, 
»on  Slijayien,  ilujasift^.  Biskupstwo  Kujawskie  było  zało- 
żone w  Kruświcy,  ale  potym  do  Wrocławka  przeniesione 
zostało.  Dykc.  Geogr.  2,  52.  Brzeście  Kujawskie,  mówi  się 
dla  różnicy  od  Brzcs'cia  Litewskiego,  ib.  i,  102. —  Prov. 
Po  Kujawsku=łup  cup  po  sobie,  raiifcrifd),  ftrcitfuĄtig.  Nie 
iyj  po  Kujawsku ,  Kędy  trzeba  testament  gotowy  zosta- 
wić W  domu,  cdy  na  ucztę  jedziesz.  Opal.  Sal.  6. 

1.  KUJĘ  ob.  Kować,  Kuć.     2."  KWĘ  ob.  Kukać. 

KUKAĆ,  ał,  a,  intrans.  contin.,  Kuknąć  jednotl. ,  kuć,  kuł, 
kuje  nieduk.,  głos  kukawki  czyli  gżegżołki  wydawać,  Boh. 
kukati,  kukawati;  Sorab.  1.  kukacź;  Yiiid.  kukujem;  Carn. 
kukajnam;  Croat.  kukujem;  Ross.  KOKOBaib,  kok3'K),  Ky- 
Kyio,  (KyKaifc ,  KyKiiyib  pisnąć) ;  Eccl.  K^-Kaio ;  Lat.  cucu- 
bo;  (Boh.  kaukati ,  kauknauti  spectare,  adspicere);  f^rc^eil, 
»te  ber  ©iirfijiicf,  ©utfgucf  rufcii,  cjii(fijiicfcn.  Tu  wdzięcznie 
s'piewają  słowiki ,  A  tam  głośne  po  gibkich  kukają  gże- 
gżołki Gałęziach.  Kulig.  125.  Kukułka  kuka.  Pot.  Syl. 
28.  Już  skowronek  na  górze  pięknie  przepióruje ,  Sło- 
wiczek  we  krzu  krzyczy,  gżepżołeczka  kuje.  Rej.  Wiz. 
34.  —  fig.  Do  czasu  się  stosując  ,  tam  kuknąć  nie  wa- 
dzi, Kędy  do  sławy  dobrej  okazya  radzi.  Pol.  Jow.  27. 
ulała  cum  lupis  ,  kiedv  przyjdziesz  miedzy  wronv,  krakaj. 
KUKAWKA  oh.  Kukułka. 

KUKLA,  i,  i.,  [Boh.  et  Slov.  kukła,  kuklice,  kuklićka ;  Huiig. 
tsaklya;  Rag.  kukuglizza,  kikka;  Bosn.  kikka,  percin ; 
Croal.  kuchka,  kika;  Ross.  KjKy.ib;  Gall.  cucule,  coque- 
luchon;  {Ross.  kokoiiihiik:b  gatunek  ubioru  na  głowie  u 
chłopek);  Lat.  cucullus);  §.  1.  kapica  niniska,  bic  j?pgcl, 
Sogeiljaubc,  S?uijcIDiiulie  ber  Sfihidie.  Kuglarze  owi  święci 
z  powrozy,  z  kukłami.  Rej.  Wiz.  161.  —  §.  2.  Kukla, 
KUKIEŻŁKA  ,  i,  2.,  demin.,  bochenek  chleba  podługowatr, 
gniotka,  ciii  laiiijlidjes  Srot,  ein  SBctfen;  {Ross.  KyK.ia,  v.y- 
KOiKa  lalka;  poczwarka  motylowa i.  Wziął  gomółkę  i  ku- 
kłę w  tobole.  Pieśń.  43.  Kukla  szelągowa.  J.  Kchaii. 
Frag.  21.  Tak  dobra  kukiełka,  jako  i  biały  chleb.  Rys. 
Ad.  67.  Chłopek  nieborak  Kukiełkę  w  garści  kruszy  za 
półtorak,  ['ot.  Jow.  129.  Towary  te  jak  ciepła  kukiełka 
przedawać  się  będą.  Torz.  Szk.  124.  Ola  [uzyjaciela  naj- 
lepiej kukiełkę  kupić  ,  bo  jeśli  się  mu  nie  podoba  ,  tedy 
ją  sam  zjesz.  Hys.  Ad.  12.  Pomnij,  że  w  jednej  łodzi 
pływasz  ze  mną  Jedząc  Hirpinie  kukiełkę  wzajemną.  Pot. 
Syl.  08.,  Pini.  Kam.  14. — Z  gliny  robić  kukiełkę.  Torz. 
Szk.  80.  (bochenek). 

KUKŁAĆ ,  ał ,  a ,  cz.  niedok.,  skukłać  dok.,  fcf.  kudlić,  cf, 
Cer.  fuif,  fujeii);  bić,  rwać  włosy,  wybijać,  drapać,  szarpać. 


męczyć,  propr.  et  fig.  fślageii.  jaiifen,  |ierum  reiCen,  qualeit- 
Nieprzyjaciół  tych  przedtym ,  dosyć  często  kukłali.  Petr. 
El.  182.  Bardzo  przykro  kukłają  u  nas  tych  nędzników. 
Rej.  Wiz.  101.  Boi  się  kto  kogo,  wnet  go  skukle,  aby 
się  go  więcej  nie  bał.  Pelr.  Pol.  109.  Maryusz  Cymbrów 
skukłał,  i  tak  starł  w  niwecz,  że  ledwie  się  znalazł,  kto- 
by  nowinę  klęski  do  domu  zaniósł.  Opal.  Sal.  110.  *De— 
lijunaków  było  z  sędziakiem  sześć  tysiąc ,  Których  nasi 
zkukłali ,  igrając,  nie  licząc.  Weresz.  Pob.  C.  2  b.  Gdy- 
by ich  raz  skukłał ,  trudnoby  wskórali.  Weresz.  Pob.  C. 
3  b.  Co  za  sławę  dostawasz,  leniwki  kukłając?  superan- 
do  inertes?  Zebr.  Ow.  262.  Panowie  takie  konstytucye 
tworzą,  któreby  tylko  kukłały  ubogich,  a  onych  żeby  do- 
tknąć nie  mogły.  Goni.  Wl  .Y  5.  Bolesław  zwojował 
Ruś  i  Węgry  z  Czechy,  z  Morawiany,  Skukłał  i  bunto- 
wniki  Pruskie  z  Pomorzany.  Gwagn.  56.  Ufasz  pono  żoł- 
nierzowi twemu,  A  żeś  to  kilka  skukłał  po  jednemu,  Masz 
zwalczyć  wespół  wszystkich  zjednoczonych.  /-".  Kchan.  Jer. 
48.  Ubiór  pomierny,  nie  skukłany,  dziwnie  wymyślony. 
Rej.  Wiz.  18.  (rozkudłane  włosy,  fryzury).  KUKL.\S,  a, 
m.,  długi  ptaszy  nos,  czyli  dziób,  jak  bociani.  Tr.,  ciit 
langer  SdnuUnl,  ein  Stprdifdmakl,  Seiberfśiiabel.  KUKL.\- 
STY,  a,  e,  podługowaty.  Gii.  Tli.,  Iaiujlid)t.  'Malony  jabł- 
czyste  albo  dynie  okrągłe  malonora  podługowatym  i  ku- 
klastym  są  korzeniem  i  kwiatem  podobne.  Syr.  1186, 
Rag.  kukugijast  cucuUalus.  KUKLIK  ,  a  ,  m. ,  caryophyl— 
lala  ,  Seiiebicteimurj ,  rośnie  w  lasach  ,  na  łąkacłi  ,  przy 
parkanach ,  liście  podobne  poziomkowym.  A7i/A'.  Rośl.  2, 
251.,  Krup.  5,  205,  Crzed.  151;  Croat.  kukuvjek;  Ross. 
rpaBiuaib ,  iiiiciem ,  rpeÓHiiKi. 

KUKNĄC  o6.  Kukać. 

KUKR.-\CHTY,  ów,  plur.,  n.  p.  Kwaszą  kukrachty  z  okoniów, 
i  tyra  psa   parszywego  smarują    Ostror.  25.  cf  kuchro. 

KUKSA,  KUKZA,  y,  i^  KU.X,  u,  "m.,  ber  Sur,  Serijfiir.  Miej- 
sce na  kopalnia  wyznaczone  dzieli  sie  na  128  części,  ku- 
ksami zwane.  Kluk.  Kop.  2,  282.  Cześć,  którą  kto  ma 
w  górach,  zowie  sie  kux.  Gal.  Cyw.  3,  164.  W  Niem- 
czech 4  kuxy  należą  właścicielowi  kopalni;  ku.\a  zaś  jest 
128  część  rzeczy  wykopanych,  ib.  1,  07. 

KUKS.AĆ  kogo  Cl.  niedok.,  skuksać  dok.,  kuklać,  szturkać 
łokciem ,  boksować ,  eiiiem  ©tppc  mit  bem  Clleiiboijcn  tfer« 
feCeil.      Gudzieneś  być  skuksanyin.    Teat.   51,   85. 

KUKU!  głos  kukawki  czyli  gżegżołki.  Cn.   Th.  ®udo,\\d\ 

KUKUBA ,  y,  s. ,  cucubalus,  rodzaj  rośliny;  jest  Tatarska, 
Syberyjska  etc.  Kluk.  Dykc.  1,  165,  wyżpin.  Jundz.  246, 
Se^eii,  Qxo^tt  ;pul)iierbi?. 

KUKUŁCZĘ,  ęcia,  n.,  pisklę  kukułcze,  baS  Sunge  M  ®ud' 
QuSi.  Pokrzywka  podrzucone  kukułczęta  wylęga.  Klon. 
Wor.  61.  KUKUŁCZY,  a.  e,  Ross.  KOhyiiieMiu ,  Kony- 
lUKiiHi,  od  kukułki,  ©iicfijiicfiJ  ' .  Dzielił  się  kukułczy  syn 
gniazdem  i  obłowem  Z  synami  cnego  łoża.  Klon.  Wor. 
65.  (bękart).  KUKUŁKA,  KUKUŁKCZKA  dtmin.,  i,  i., 
ber  ©ilrfijucf,  kukawka,  gżegżołka ,  cf  ożarka;  (Boh.  ku- 
kawka,  kukucka ,  zcżhulka ,  krahulka,  krahulenka;  Slov. 
kukućka,  kukuk;  fluny.  kakuk  ;  Sorab.  2.  kukawa;  Sorab. 
1.  kokula ;  Ymd.  kukouza,  kukoviza,  kukaliza ;  Carn.  ku- 
koYza;  Croat.  kukuvacha,  kukuvicha ;  Dal.  kukavicza,  ku- 


S44 


KUKURBITA-KULA. 


KULA-  KULAĆ. 


kavic;  Rag.  kukaviza,  (cf.  I^ag.  kukuvikka,  ehljuk  =  sowa ; 
Bosn.  kukavica  ulula,  bubo);  Slav.  kukavica ;  Ross.  ny- 
KymKa,  KonyiiiKa;  hal.  ciiculo,  cucco ;  Lat.  cuculus,  coc- 
cyx;  Graec.  xóxxv^ ;  Angl.  gawk  i  t.  d.) ;  ptak  ten  imię 
ma  od  szczególniejszego  głosu  ;  jaja  swe  znosi  w  obce 
gniazda.  Zoo/.  264.,  Sienn.  296.  Dziś  kukuJek  dosyć  się 
najduje  ,  które  jajca  swoje  w  cudzych  gniazdach  pokJa- 
daja.  Stryjk.  229.  Kukułeczka  kuka  nad  zieloną  gruszką. 
Ania;.  Poez.  5,  214.  g.  KukuJka,  narzędzie  do  kukania, 
tinc  ©iitfgutfJbwt^fe.  Ma  pod  stołem  ukrytą  drewnianą  ku- 
kułkę ,  której  niespodziewane  kukanie  do  śmiechu  stało 
się  przyczyną.  A'.  Pam.  10,  117.  —  g.  Osoba  sprzeczna, 
krnąbrna,  ctiie  n.ńberfpenfticjc  *l.*erfon.  Zawszeż  będziesz  ku- 
kułką? chciałżem  kiedy  jaką  rzecz,  abyś  ty  się  w  niej 
mi  sprzeciwić  nie  miała  ?  Teat.  42.  d,  B.  —  §.  Cuculus, 
kukułka  ryba  ,  ztąd  tak  nazwana  ,  ze  skrzelami  trąc  głos 
•wydaje  kukułki.  Chmiel,  i,  624,  cin  M^.  —  §•  Bołan. 
Firietka  kukułka,  lychnis  flos  cuculi  Linii.,  rośnie  dziko. 
Kluk.  Dykc.  2,  100.,  Jundz.  255,  t»te  ©uiijiirf^bliime,  @u(f= 
gurf^iuiijclciii ,  @aii*bliimc. 
KUKURBITA,  y,  z.,  naczynie  chemiczne,  cin  icmifdie^  ®e= 
ft^irr.  Kukurbita ,  t.  j.  alembik  ślepy.  Syr.  284.  Likwor 
ten  wlej  do  bani  śkianej  czyli  do  kukurbity  śklanej.  Krup. 
5,  85.  Wsyp  to  w  kukurbite  śklana,  pokrywą  nakryj, 
wstaw  kukurbite  w  piasek  ciepły.  Os.  Rud.  454. 

KUKURUDZ,  y,  z..  KUKURUCA ,  KUKURYCA,  y,  ź.,  Slav 
kukuruz;  Vinr/.  kukuriza  ;  Croal.  et  Hung.  kukuruza;  Ross- 
KiiKii,  CpamiHCKoe  nmcHO.  Zea,  ber  Jlłn^ś,  iiirfif^  Jlorn' 
rodzaj ,  do  którego  należy  pszenica  Turecka.  Kluk.  Dykc. 
3,  175.,  Krup.  S",  54.,  ^ilk.   Tur!:.  25. 

KUKURYKU  indeclin.  (cf.  kokoryku!)  gatunek  kornetów  czyli 
czepców,  eiiie  9trt  SScibcrbauben,  cf.  Ross.  KOKOuiHnKi.  Ko- 
kosze ieby  były  z  lakowemi  zwyczojnemi  na  głowie  stro- 
jami, które  teraz  damy  kukuryku  zowia.  Haur.  Sk.  119 
et  319. 

KUL,  u,  m.,  snopek  słomiany,  cin  33iinbel,  (strpbhlnbcl.  Za- 
miast wygodnej  pościeli ,  spoczywa  na  kulą  słomy  pod 
dachem.  Kur.  Pet.  113.  —  g.  Snopków  lnu  10  albo  13 
już  omłóconych  związanych  ,  czynią  kul  albo  pęk  jeden. 
Przędz.  10,  ctii  Simb  Jlni^'? ;  Ross.  kyjł  wor ,  sak;  pe- 
wna miara  zboża  ,  czetwert. 

KULA,  i,  ź.,  {Boh.  kaule;  Sloi:  kule,  gula,  gule,  kulka; 
Sorab.  i.  kula,  kulka;  Sorab.  2.  kula;  Yiiid.  kugla,  klon- 
zhiz,  okrogla,  (kula  =  wóz) ;  Cani.  kugla,  obliza,  (cf.  obli); 
Croat.  kuglya  ,  globus,  kruglya,  oblicza,  oblina,  okolische, 
(cf.  okolica,  Croat.  kula,  branische  propugnaculum);  Dal. 
oblicza;  Hung.  golyóbis;  Bosn.  oblica,  okolisc;  {Rag.,  Bosn., 
Slav.  kula  arx,  eastellum,  lurris)  ;  cf.  Lat.  globus ;  Germ. 
vulg.  Saul ;  Sver.  kula) ;  g.  a)  btc  ,^ugcl ;  bryła  kończąca 
się  ze  wszystkich  stron  przez  powierzchnią,  której  wszys- 
tkie punkta  są  od  jednegoż  i  tegoż  punktu  równo  odle- 
głe. Jak.  Mat.  i,  153.  Niech  półkole  obraca  się  w  koło 
śrzednicy,  aż  na  swoje  pierwsze  miejsce  powróci ,  ślad 
po  tym  obrocie  zostawiony,  jest  kula.  Łęsk.  2,  182.  Zie- 
mia ma  kształt  kuli.  Hub.  Wst.  7,  (ob.  Kulisty).  Ziemię 
wyrażamy  przez  kulę  udzialaną.  Hub.  Wst.  31.  \§lobut  ar- 


łificialis).  Anaxymander  pierwszy  ziemię  wyrażał  na  kuli. 
Wyrw.  Geogr.  5.  Kula,  sphaera.  Geom.  2,  41.  globus, 
ib.  194.  Gada,  jak  gdyby  kule  toczył.  Pir.  Wym.  258. 
(smarownic,  gładko).  Nóż  cyrulicki  z  kulą  na  końcu,  ca- 
pitatus.  Czerw.  24.  (t.  j.  z  gałką).  Szczęście  na  okrągłej 
kuli  postawione  jest.  Furm.  H  Z  b.  (t.  j.  na  kole).  — 
Kula  biliardowa.  Boh.  Próg.  124,  cinc  SiUarbfiigd,  cin  SaD. 
Kula  do  grania  w  kręgle  bywa  grabowa,  kręgle  olszowe. 
Kluk.  Rośl.  2,  160,  (Croat.  kuglin  <  kręgiel,  kuglische  • 
kreglarnia).  Miara  swych  uczy  nie  tracić  dóbr  gulą,  Zby- 
tkiem szalonym ,  ani  w  kręgle  kulą.  Stryjk.  Gen.  BI.  — 
Kula  w  kulę  toż  samo  słyszałem  od  niego.  Teat.  16,  6, 
32.  (kubek  w  kubek).  —  g.  Szczególniej  Kula,  pocisk  że- 
lazny albo  ołowiany,  używany  do  strzelby.  Jak.  Art.  5,  298. 
eine  5vUijeI  jum  ©c^icPcn;  Rag.  żarno  topno,  (cf.  ziarno,  cf. 
topić);  Bosn.  żarno,  zrriano  od  puscke ,  purak  od  olova; 
Slav.  tśne,  oloyo,  zerno,  topoysko  zerno;  Ross.  uiap^B,  nyja, 
ny.ibKa,  fl4po,  »4pijmK0  (cf  jądro)  Kule  ołowiane  leją  się 
w  formach  żelaznych  lub  kamiennych.  Kluk.  Zw.  1,  388., 
Jak.  Art.  5,  292.  Świszczą  kule,  brzmią  groty.  Ziemia 
huczy  z  ochoty,  I  powietrza  wyją.  Tward.  Misc.  13.  Bóg 
kule  nosi ,  a  człowiek  je  strzela.  Pot.  Arg.  629.  Chłop 
strzela,  a  bóg,  mówią,  kule  nosi.  Jabl.  Buk.  R  2  b.  Już 
dla  mnie  niemasz  nadziei,  jedno  połknąć  kulę,  lub  się 
utopić.  Zab.  15,  26.  Gawdz.,  (zabić  się).  Oto  piękna  po- 
budka służenia  w  wojsku,  kula  w  łeb  dostać.  Teat.  17, 
157.  Trafił,  by  kulą  w  płot.  Rys.  Ad.  67,  Teat.  52.  c, 
56,  et  55,  33.  Ogniste  kule,  gcu^rfugcln,  wszelkie  kun- 
sztowne kule,  różnemi  przyprawami  napełnione,  które 
rzucają  się  z  moździerzów.  Jak.  Art.  5,  506.  Kule  ogni- 
ste z  dział  burzących  wypuszczane.  Birk.  Sk.  K  5  b.  Papr. 
W.  1,  272.  Kufa  działowa  =  armatna,  cine  Snnmienfugd. 
—  g.  b)  Kula  !  maczuga ,  szlagą ,  klepadlo.  Cn.  Th. ,  ber 
Sdłldijcl,  eiii  łllppfel,  eine  Slcule.  —  §.  Na  wodnych  sta- 
tkach, szkutach,  kula,  zowie  się  kruk  drewniany,  na  któ- 
rym wisi  kocioł,  gdy  się  gotuje.  Magier.  Mskr.,  bcr  ^51= 
jerne  MfclŁafen.  Kule.  zowią  się  kołki  zakrzywione  na 
końcach  trepów,  za  które  sternik  zakłada  oflinę,  gdy  się 
rudel  opiera,  ib.,  fnimmc  ^*ptfe.  —  §.  c)  Kula  podpaszna. 
na  której  kulawy  chodzi,  kostur,  ctne  Sriitfe ;  Sorab.  2. 
kriika ;  Yind.  krukba ,  bergla .  hodalniza;  Rag.  sctakka; 
Ross.  K.iiOKa ,  KJioMKa.  Pośliznąwszy  się ,  goleń  złamał ; 
lecz  na  to  nie  dbając,  o  kuli  dalej  postępował.  Sk.  Żyw. 
1,  593.  Nie  mogła  postąpić,  tylko  z  kulami  pod  ramio- 
ny.  Wys.  .Moj.  430.  Ochromiawszy  podagrą,  musisz  no- 
sić kulę.  Pot.  Pocz.  276.  Kcz  bóg  powolny,  zetrze  je- 
dnak rogi  bezbożnym  zemsta,  co  chodzi  okuli.  Zab.  12, 
89.  Lubo  się  o  kulach  kaźń  powolna  wlecze ,  Przecież 
rzadko  złoczynny  człek  od  niej  uciecze.  Hor.  2,  13.  Nar. 
(cf.  pomsta  i  na  chromym  dojedzie).  —  g.  KULA,  i,  m., 
co  na  kulach  chodzi  podpasznych.  Cn.  Th.,  einer,  ber  fluf 
Srńrfcn  gclit.  —  g.  Kula  =  ryba  morska,  sphyraena,  sudes 
Plinii,  ein  gcmiffer  Scc^fd;.  Cn.  Th.;  Rag.  oblijsc.  KULAĆ 
ał,  a,  cz.  niedok.,  taczać  co  w  kulę,  Boh.  kuliti ,  kuljm, 
kauljm.  kotaleti,  kotńljm  ;  Sorab.  1. "kulam;  Graec.  xvXim, 
Hebr.  hbi  galal,  cf.  gałka,  ettroś  foflern,  rrllen,  roie  cine 
SugcI.     Kulać    co    po    ziemi.    Rog.  Dos.  2,  62.     Dziecko 


KULAG  -KULAWIEĆ. 


KULAWY  -  KULIG. 


545 


kawałek  śniegu  z  góry  na  dół  kulając,  coraz  go  w  zna- 
czniejszą dopełnia  bryłę.  Mon.  67,  390.  Nitid.  kuglanie , 
jigra  ('  okroglami.  KULAĆ  się  recipr.  niedok.,  ukulać  [się 
dok.,  taczać  się  na  kształt  kuli ,  Vind.  yaliti  fe ,  na  okrog 
tezlii,  ficl  Mcm,  fi(^  rolleil.  Kładą  pod  ciężar  walce, 
zęby  się  uciśnione  od  ciężaru  ciągnionego  kulały,  i  cię- 
żar przybliżały.  Rog.  Dos.  I,  240.  Croat.  kuglyamsze  lu- 
do conis.  KUŁACZNIK  ,  a  ,  to.,  pugil ,  pięściarz  ;  n.  p. 
którzy  się  u  Rzymian  pięściami  w  rękawicach  rzemien- 
nych ,  ołowiem  lub  żelazem  dla  wagi  przekładanych  ,  tłu- 
kli. Nar.  Tac.  2,  259,  ber  gauftfnmpfcr.  cf.  Ross.  Ky;iaq- 
Buii  6oB,  bicie  się  na  kułaki.  KUŁAK ,  a,  m.,  Ross.  Ky- 
jaKi,  KyjiaqoK3,  Kyja'inme,  cf.  Graec  KÓlaąiog;  pięść 
niby  to  w  kulę  zawarta ,  btc  (jctalltc  Sduft.  Wsparty  nie- 
zgrabnie drzyma  na  kułaku.  Zab.  16,  531.  Trzeba  mi 
wiedzieć,  kiedy  mnie  wyciął,  czy  miał  rękę  rozwartą, 
czy  w  kułak  śriśnioną.  Teat.  51,  57.  Kułakami  go  i  pię- 
ściami bili.  Sk.  Dz.  1186.  Daje  mu  kułakiem  w  bok, 
obala  go  i  ucieka.  Teat.  53,  76.  Plwali  na  oblicze  jego, 
i  bili  go  kułakami.  W.  Matlh.  26,  67.  (policzkowali  go.  Bibl. 
Gd.).  Russorum:  Pałec  skrywysz,  kryczyt:  kułakom  mor- 
snesz,  mowczyt.  Cn.  Ad.  595.  —  §.  Kułak,  raz  czyli 
uderzenie  pięścią  lub  kułakiem ,  ciit  i)i(b  mit  gcbaHtcr 
gnujt.  Każdy  dla  pani  kułak  nie  boli ,  lecz  łechce.  Teat. 
42-  c,  33.  Kułaki  Brytańczyków ,  pojedynki  naszych  offi- 
cerów ,  są  to  polityczne  nierządy.  Pam.  85,  1,  685.  KU- 
LAN,  a,  TO.,  n.  p.  Owoc  kulan,  ów  chart  stary.  Mijśl.  F. 
3  b.  miano  charta.  (Boh.  Kulhanck  imię  Czeskie).  KULAS, 
a ,  ni.,  KULASIK ,  a ,  m.,  zdrbn.,  krzywe  jakiejsiś  kresy 
zatoczenie ,  eiite  Slrummiiiig ,  ciu  friimmcr  ©tridj ,  fnimmer 
^afeit.  1  stąpić  uczciwie  nie  możesz,  jak  żywo,  Lecz  ko- 
ślawisz kulasy,  i  nosisz  się  krzywo.  Moti.  70,  172.  Na 
pawimentach  podkowkami  zakręcania  czynią  i  kulasy  gry- 
zmolą.  Haur.  Ek.  12.  W  szczególności,  wpisaniu  kulas, 
źle  i  krzywo  pisana  litera.  Tr.,  frumnier  $nfcn  im  Si^rci= 
Ben ;  Ross.  KapaKy;ia.  Kiedy  się  pisać  uczą  trudna  za 
pierwszym  bez  kulasa.  Tr.  Łatwiej  jest  niebu  i  ziemi 
przeminąć,  niż  zwierzchnemu  kulasikowi  zakonu  upaść. 
Sekl.  Luc.  16.  (niż  jednej  kresce  zakonu).  Jeden  zwierz- 
chni kutasik  u  litery,  ib.  Malh.  5.  Kulasy,  plur.  bazgra- 
nina. Tr.,  ©cfc^mtcrc.  Kulasów  tych  czytać  nie  mogę.  Tr. 
—  §.  Ten  co  zamyślił  szkutę  i  do  niej  tak  dziwne  ku- 
lasy     Klon.  FI.   B  5  b.  (haki,    bosaki,    wiosła).  —    §. 

Kulas,  człowiek  kulawy,  eitt  Siijnitcr.  Kpcz.  Gr.  5,  p.  14Ó. 
Ross.  Ko;ma.  Nauczcie  tego  człeka  być  kulasem.  Zab. 
15,  202.  Nagł.  KULASTY,  kulasto  .  ob.  Kulisty;  n.  p. 
Rzepa  kulastookrągła.  Syr.  1041.  KULA  WIĆ,  ił,  i,  cz. 
niedok.,  kulawym  abo  chromym  czynić,  la^m  mad)ClI.  Tr. 
KULAWIEĆ,  conlr.  KULEĆ,  ał,  elcmeutr.  niedok.,  Boh. 
et  Slov.  kulhati;    Sorab.    i.    klaczain ;    Ross.  Ky.iiiuaB-hTB , 

XpOMtTb,  K0.1>lHTb  ,  K0.1MeH0H<HTb,  (cf.  Gmec.  x<x>h'vo};  cf. 
cholewa),  kobujihtl;  chromać,  nachramować,  napadać  na 
nogę ,  utykać  ,  kulawym  być ,  ^iiifcn ,  labm  fccil.  Kuleją- 
cy nierównym  porusza  się  krokiem.  Dmoch.  II.  1,  508. 
Kraj  kulawiejących.  Zab.  15,  201.  \)ai  8otib  ber  ,'c)itifciibcil. 
©cllcrt.  Biedna  szkapa,  coż  z  nią  teraz  zrobię?  kie- 
dy mi  kuleje.    Teat.  52.  c,  42.   {Boh.  dokulhali    sc    do- 

Sltwnik  Liniegt  wyd.  S.  Tom  II. 


chramać  się ,  dochrapać  się ,  claudicando  pervenire).  KU- 
LAWKA, i,  i.,  chromota,  nachramanie,  Eccl.  kjiochocts, 
KJioCHora,  ^poMOTs,  ciyKocit ;  cf.  Gi-aec.  imltla,  \ia.i  .'pinfcn. 
W  owym  kraju  te  jąkalstwa ,  kulawki  obchody.  Miano  za 
obyczajność,  i  za  prawo  mody.  Zab.  15,  201.  Nagi.  KU- 
LAWY, a  ,  e ,  —  o  aduerb.,  {Boh.  kulhawy ;  Slov.  kul- 
hawi;  Sorab.  1.  klaczawe  ;  Vind.  knjast,  shabenz,  shan- 
tavez;  Garn.  shepast ,  shępz ;  Slav.  kljast,  sakat;  {Ross. 
Ky.ibuiaBhiH  chromy,  bez  rąk,  kaleka);  Ross.  KOJbiCHoriS, 
KOJiqa,  KOJiqeHO}KKa ;  £cc/.  KsochifE,  .ypOMt ;  d.  Graec.  x(' log, 
xvkkóc ;  cf.  cholewa) ;  chromy,  ^infeiib ,  la|m.  Wulkan 
kulawy,  wsparty  dlugiemi  kostury.  Dmoch.  II.  2,  212. 

Pochodź,  rzeczwn.  kula:    kulka,    kuleczka,    cf.    gałka, 
galie;  knlny,    kulowy,  kulisty,  kulistośd ;  okulawieć. 

KULBACZYĆ,  ył,  y,  cz.  niedok,  okulbaczyć  dok.,  siodłać, 
fattelii.  Każ  mi  okulbaczyć  skoczka.  Teat.  19.  b,  67.  Jako- 
kolwiek  Wenus  cię  kulbaczy,  Niewinnym  ogniem  serce  twe 
podżega,  Ani  twa  miłość  naganie  podlega.  Hor.  1,  124. 
Nar.  {domat).  cf.  nakulbaczyć,  pokulbaczyć,  rozkulbaczyć. 
KULBAKA ,  i,  2.;  {Elym.  Tatarskie.  A.  (Lzarl.  Mscr.),  sio- 
dło, ber  Snttcl,  owo  narzędzie,  na  którym  siedzi  jeździec. 
Kluk.  Zw.  1,  184.  Clitellae,  siodło  ośle,  niektórzy  zowią 
kulbaki.  Urs.  Gr.  121.  Kulbaka  powinna  leżeć  w  mierze 
na  koniu,  ani  nadto  wprzód,  ani  nadto  wtył.  Kaw.  Nar. 
595.  Jako  kulbaka  do  każdego  konia ,  tak  owe  twarze 
do  każdej  głowy  przypadają.  Mon.  66,  61. 

KULCZANKA ,  i,  ź.,  śpilka  miedziana,  miedzianka,  głowia- 
sta igła.  Cn.  Th.  555  et  1121,  cine  Stetfnobcl,  0  6b. 
©pcimnabel. 

KULCZYBA,  y,  ż.,  sirychnos,  rodzaj  rośliny,  do  którego  na- 
leży wronie  oko.  Kluk.  Dykc.  3,  102,  3?a[I)tfc^attCli ;  Ross. 
KyMc.iaóa,  u't.iii6yxa,  qii-iii6yxa. 

KULGZYĆ  ,  ył,  y,  cz.  niedok.,  n.  p.  Pierwsza  Geres  uczyła 
jak  kulczyć  nasienne  ziarna.  Hul.  Ow.  235.  [turgesc.ere, 
pęcznieć.  2],  sadzić,  siać,  pfiaiiseii,  faen,  cf.  kiełek. 

KULECZKA  ob.  Kulka. 

KULEWRYNA  ob.  Koluwryna;  weżownica,  eine  gclbfi^Iangc. 
Papr.   W.  1,  245. 

KULFAN,  a,  TO.,  staruch,  eitt  altcr  ittiafłerkrt.  Tr.  Dziś  też 
już  kulfan,  dureń,  kto  się  boga  boi.  Pot.  Arg.  787.  Toć 
jest  dawnych  kulfanów  stare  abecadło  ,  Którzy  umieją 
panom  wyjąć  bokiem  sadło.  A7o'i.  Wor.  58.  Starych 
kulfanów  naszych  łacina.  Klon.  FI.  G.  i  b.  —  §.  Kulfan, 
kulfon  ,  dukat  wytarty  i  oberznięty.  A'.  Kam. 

KULIĆ  się,  ił,  i,  recipr.  niedok.,  w  kłąb  się  zwijać,  ft^ 
jitfammcti  roUeit.  Rozciąga  się  w  fortunie,  a  w  przypa- 
dku kuli.  Jabl   Tel.  26.  cf.  kulać  się. 

KULIG,  KULIK,  a,  to.,  ptak,  bie  OTciDc',  eitt  2BaiTeri)0GcL  ma 
podobieństwo  do  jaskółki,  skrzydła  ma  długie ,  żyje  roba- 
ctwem i  rybkami.  Różne  są  gatunki:  piaskowiec,  tringa 
hipoleucos ,  bie  meiPe  SWciDC ,  9)?cerfd;iu(ill'C ;  brudny  dragan, 
tringa  littorea ,  bcr  Siirgermeiftcr ,  bic  grope  grcitfcramie 
WeiDC ;  draganek ,  tringa  pusilla ,  gjo^rfc^iualm  ,  giftl/frleiit. 
Kluk.  Zw.  2,  315.  Długonogie  kuligi.  Banial.  J.  3  b. 
Przcświstują  kuligi,  ib.  3  b.  Boh.  kuliśek  gatunek  sow; 
Carn.  gajez ,  gavek  (' czajka);  Yind.  pogoriuzhizh  ;  Ross. 
KyauKi,  KyaHMOKŁ  scolopaz,   KyjHra  bekas  Kamczadalski. 

69 


546 


KULIGOWY  -KLUSZOWY. 


KUM  -  KUMOSTWO. 


—  g.  Kulig ,  kulik ,  zapustna  krotofiia ,  gafd)iti(jś[llftbarfctt, 
Saf^tiig,  imuMl,  [%(i\tnad}ti\i}maxmmi} ;  (Ross.  Ky^iHKaja 
opój,  Ky.iHKaTb  pić ,  hulać;  zląd  saKy.iHKaib  zapijać,  npo- 
Ky.iHKaTb  przehulać,  pasKy.iiiKaTbCfl  rozhulać  się;  cf.  Boh. 
kulik  ziele  szalej ;  Hoss.  Ky.iHqb  chleb  wielkanocny  biały 
okrągły).  Kulig,  ta  zabawa  jeszcze  od  Popiela,  Ma  za  cel 
by  każdemu  zalała  gardzielą.  Teal.  43.  b,  57.  Pod  czas 
kuligą  wywrócony  z  sanek ,  trochę  sobie  ziobra  nadwe- 
rężył. Kras.  Dos.  23.  Sam  się  ubrał  w  maskę  i  kuligiem 
wyjeżdża,  chcąc  sąsiedztwo  skupić.  Teat.  45.  c,  "163.  Da- 
wniej kuligiem  jeździli,  jh.  62.  Na  kulig  mąż  mój  jedzie. 
ib.  104.  Z  kuligiem  wpadli  postrojeni  w  maski.  ib.  57. 
Arlekin  skacząc  śpiewa:  ej  kulig,  kulig,  kulig!  ib.  61. 
— ^.personif.  Kulig  =  tułacz  zapustny,  kruk  nocny  zapustny, 
ciii  gnftiiacI)t'3fcl)lDdrmer.  Do  córki  kiedy  w  nocy  przyjdą 
Swawolnicy  weselni,  nocni  kulikowie.  Opal.  Sal.  36.  KU- 
LIGOWY, a,  6,  od  kuligą ,  gafd^iiig^  = ,  gnftimdjtś  = .  Arle- 
kin kuligowy  z  trzepaezką.  Teat.  43.  c,  61.  Przygany 
kuligowych  zjazdów.  Mon.  73,  250. 

KULISTOSC ,  ści,  z.,  Boh.  kulatost;  Sorab.  1.  kulwatofcź ; 
kształt  kuli ,  okrągłość .  bie  Sii|]Clnuibc.  Kulistość  ziemi. 
Prztjb.  Mili.  167.'  KULISTY,  a,  e,  KULASTY,  a,  e,  —  o 
adverb.,  Boh.  kulaty,  kulowaty ;  Sorab.  i.  kulwate;  Vind. 
kuglast,  kugloviten  ,  okrogel ,  okrogliten  ,  zielokrogel ; 
Boss.  uiapoBiMKUw ,  uiapooópasHuii ;  kształ  kuli  mający, 
fllGCiniilb.  Ilości  kuliste,  sphaericae.  Ahjeb.  Nar.  A  3.  Po- 
wierzchnia kulista,  sphaerica.  Geom.  2,  i 94.  Korzeń 
kulisty,  globosus.  Bot.  31.  Do  kształtu  kulistego  mniej 
lub  więcej  zbliżony.  Jundz.  2,  6.  Główka  kulista  jest 
zupełnie  okrągła,  ib.  58. '  KULKA ,  i ,  z.,  dem.  nom.  ku- 
la,  Boh.  kulka,  kulićka,  rAz;  Slov.  gulećka;  Sorab.  2. 
kulka;  \ind.  okrogelza;  Ross.  KaioiiiiKTi ,  KaTum^b ,  Ka- 
TŁiuiCKi,  KaóyiUKa,  uiapiiK-B ;  Eccl.  ny.ibKa ;  gałka,  eiiie 
fleinc  Siigd,  ciii  ŚiujcldlCli.  Chłop  nosi  proch,  a  pan  bóg 
kulki.  Rys.  Ad.  6,  {ob.  bóg  kule  nosi ,  a  człowiek  je 
strzela).  Same  kulkę  oka ,  bulbum  oculi ,  składają  błonki 
i  ciecze.  Zool.  47.  9!ugaptcl.  —  §.  Nie  jeden  z  prędszych 
co  biegli  na  przodzic  Kulkę  przewrócił  i  zjechał  po  lo- 
dzie. Kniaź.  Poez.  2,  144.  (koziołka  wywracał).  Czaro- 
wniki  tyłem  szatanowi  kłaniają  się,  albo  kulki  przed  ni-n 
wywracają.  Boh.  Dijab.  136.  —  §.  Młotek  drzewiany.  Cn. 
Tli.,  szlagą,  eiitc  fieitie  tiiiscnie  8cl)Iris]C. —  g.  Kulka,  ptak, 
ein  S^ogel.  Kulka  świegotala.  Banial.  J.  4.  cf.  kulik.-  'KUL- 
NIK.  Tr.  ziele  ob.  Kuklik.  KULNY,  a,  e,  od  kul,  SiujcN, 
9011  Sugclll ;  Sorab.  1.  kulwate.  Trygonometrya  kulna, 
sferyczna.  Geom.  2,  42.  kulista.  KULOWY,  a,  e,  do  kuli 
należący,  Siigcl'.  Formy  kulowe,  w  które  nalewa  się 
stopione  żelazo  lub  ołów.  Juk.  Art.  3,  292.  KULOLEJ , 
eja,  m.,  co  kule  leje,  ber  Siigclijicpcr ,    Find.  kuglovlivauz. 

KULSZE,  ów,  p/ur.  biodrowa  kość,  baS  A)uftl)cin ,  ischia.  Perz. 
Cijr.  1,  157.  Śrzednia  część  brzucha,  regio  umbdicalis, 
z  kulszami  cum  iliis.  ib.  20.  Ciecie  przez  pacierze  i 
kulsze.  ib.  3,  100.  KULSZOWY^  a,  e,  od  kulszów, 
$uft  >  .  Kość  kulszowa ,  ischium  os.  Perz.  Cyr.  1,  157 
et  52,  iai  ^ujtbctn.  Ból  kulszowy  czyli  scyatyka.  ib.  2, 
139.  et  Perz.  Lek.  171.  ischias,  bai  CiuftiDCt;,  Boh.  ky- 
ćelnice,  biodrowa  abo  biedrzna  choroba,  "dna  w  biodrach. 


KUM,  a,  m.,  (cf.  ®nin,  Srdiitignm.  91  big.  et  gompagnoit, 
^ItmiJail.  ib.  Croat.  kum ;  Hung.  koma  ;  (  Dal.  kum  prc- 
7iubiis);  Bosn.  kum,  koji  darsgi  na  krrisctenje,  alli  na 
krrizmanje;  Rag.  kum;  Slav.  kum,  (komshias  sąsiad); 
Vind.  kotcr,  boter,  gotei ,  koterz,  kotrei ,  katrei;  Ross. 
KyMi ,  KyMaHCKi ;  Eccl.  KT.MOTpi ,  KoyMi^ ,  BOcnpiieiiiHHKB  ; 
cf.  Lut.  compater,  commater;  Ital.  commarej;  §.  1  a) 
ber  ©coattcr.  U  Rusinów  kmotrowie  albo  kumowie,  to 
jest  ojcowie  chrzesni.  Gwagn.  503.  Baz.  Hst.  330.  Au- 
gustyn został  kumem  Kiejstutowi,  gdy  córkę  jego  ochrzcił. 
Stryjk.  428.  Po  rusku  kum  kmotr.  Biel.  74.,  Gwagn. 
356.  Na  Rusi  kumów  szanują,  ale  u  nas  kmoterstwo 
już  rzeczą  obojętną.  Haur.  Sk.  227.  Zaproszony  w  ku- 
my. Petr.  Jow.  2,  15,  511  ©cimtteni.  —  b)  latiori  sen- 
su Towarzysz,  kollega ,  przyjaciel,  Slollcge,  (Sesatter,  Ś?a« 
merab ,  93viibcr.  Rusini  Połówców  dla  sąsiedztwa  i  czę- 
stych przymierzów  w  języku  swoim  zwali  kumami  czyli 
kmotrami.  Nar.  Hsl.  3,  83.  Biel.  Hst.  300.  Węgrzy  Po- 
łówców Kumanami  albo  kumy  zwali,  że  z  Rusią  często  się 
kumali,  to  jest  łączyli  się  do  wojny  społem.  Steb.  61. 
Mówił  do  niego  towarzyskiem  obyczajem :  napijmy  sie 
jeszcze  kumie;  bo  się  byli  na  obiedzie  pokumali,  jako- 
by dla  lepszej  przyjaźni.  Slryjk.  294.  —  §.  2j  Ropucha 
kum,  rana  bombina ,  bic  SBilfferfriitc ,  znajduje  się  w  wo- 
dach ,  wydaje  głos  niby  kwokczącej  kury,  a  częstokroć 
niby  uderzenia  w  dzwon.  Kluk.  Zw.  5,  65.  KUiMA,  y, 
ż.,  KUMOSZKA,  i,  i.,  kmoszka,  kmotra,  bic  (Scimttcrinii ; 
Croat.,  Slav.,  Bosn.,  Rag.  kuma;  Hung.  koma;  Yind.  ko- 
terza,  bulra,  gotiza,  gota  ;  Ross.  Kyjia;  Eccl.  lin.niiTpiiiii, 
BOcnpiiOHHiiua.  Żebyś  ty  tylko  był  chciał  naszej  kumy  słu- 
chać! Teat.  50,5.  Podług  nauki  ciotuń  1  kumoszek.  Perz. 
Lek.  26.  Kumusia  zdrbii.,  Teat.  55.  b,  29.  Ross.  Kyiiy- 
uiKa.  KUMAĆ  się  z  kim,  ał,  a,  recipr.  niedok.,  po- 
kumać  się  dok.,  pobratać  się,  stowarzyszyć  się,  kolliga- 
cić  się ,  Ross.  KyMiiTbca ,  noHyHiiTbca ,  ©cnattcrfcfntft  iiia< 
dicit,  gciiaiic  grcunbfcl^aft  mit  ciiicm  iiiiicl)cii,  citgc  23cfaiint= 
\ija\t  crriii)tc!i ,  33riibcr(cl)a|t  iiiacl;eii ,  firfi  ycrln-iibcrii ,  ncrfdnud' 
gcril ;  {Rag.  molliti  i  kumiti  obteslan).  Poczęli  już  Mo- 
skwa z  oblężonego  zaniku  kumać  się  z  naszemi ,  kupo- 
wać i  przeilawać.  Zofk.  Mscr.  7 1 .  Węgrzy  Połówców  na- 
zwali kumy,  iż  sie  z  Rusią  często  kimnali  Biel.  64.  Na 
obiedzie  u  Markolta  pokumali  się,  jakoby  dla  lepszćj 
przyjaźni.  Sinjjk.  294,  fic  traiifcii  58vubcrfd)aft.  Dał  mu 
król  córkę  ,  kumając  się  z  nim  ,  żeby  mu  nie  szkodził 
na  wojnie.  Pelr.  Pol.  2,  52.  Mojżesz  z  obcemi  narody 
kumać  sie  żydom  zakazuje,  żeby  szczerość  narodu  na- 
ruszona obca-krwią  nie  była.  Orzech.  Tar.  10.  Pokiną- 
wszy  rozkaz  boży,  kumali  się  z  niewiastami  pogańskie- 
mi ,  jako  Acliaff,  który  sobie  wziął  za  żonę  córę  króla 
Sydońskiego.  Birk.  Zyg.  44.  —  §.  Jednorożec  na  ów 
czas  tylko  swojszczeje ,  gdy  się  z  samicą  swoją  kuma. 
Birk.  Chmiel.  Ć.  b.  złącza,  miesza,  mcilii  cr  fic  klegt, 
l'Cfd)dlt,  Iiefpriiigt.  ino.'is.  nyMaTO  materya  bawełniana  czer- 
wona Bucharska).  KUMOSKO,  a,  m.,  rubasznie,  n.  p.  No 
nono,  przystańcie  na  to  kumosko.  Teat.  li-,  d,  AG.  KU- 
MOSTWO, a,  łi.,  g.  1)  kmotrostwo,  Slav.  kumóvstyo ; 
Croat.    kumstvo,    kumztvo,    kurnsztyo ;    Hung.    komasag; 


KUMO  WY  -  K  UND  YŚ. 


KUNDYSI  -  KUNSZT. 


547 


Hoss.  et  EccL  K}'MOBCTBO ,  KMOTpcTBO  ;  ®Ciiatcrfcl)aft.  Hatir. 
Sk.  228.  Wilk  ze  psem  wziął  kuniostwo.  Jabi.  Ez.  102. 
towarzystwo,  braterstwo,  fic  maducii  Hnmcrabfdiaft.  —  §. 
2)  coli.  Kum  z  kumą,  abo  kumowie,  bic  ©cimttcni.  KU- 
MOWY,  a,  e,  od  kuma ,  ©einitter  = ;  Ross.  KyMOBi. 

KUMP  ob.  Kąpie. 

KUMUii ,    u  ,   m.,  drąg    u  końców  skrzydeł    sieci    na    ryby. 
Skrb.,  hit  6tnnc]C  an  ben  tflusjciii  bc»  i5if*crne|e3. 

KUNA,  y,  i;  (Boh.  et  Slov.  kuna;  Sorab.  2.  kuna;  Sorab.  i. 
'  mordar;  Croat.  kuna,  (cf.  Cruat.  kunecz  ;  Dal.  kunacz;  Ital. 
cuniglio;  Lat.  cuniculus,  królik);  V7n(/.  kuna,  koina,  koi- 
nina,  keniza,  koinana,  dahur,  (cf.  Vind.  kuna,  shienski 
fram  ;  kunez  ,  konjed  =  królik) ;  Garn.  kuna ;  Slav.  et  Bosn. 
kuna;  (Bosn.  kunica  =  królik;  ftaj.  kiina,  kunizza  vulpis); 
Ross.  Kymma  ,  (Kyna  skórka  kunia,  lub  steplowane  jej  ka- 
wałki, które  jak  pieniądze  szły,  10  ich  na  grzywnę  ,  a  na 
kunę  10  wiewiórek  rachując;  cf.  bielą,  cf  aspergil ;  ob. 
Kunica);  mustela  martes ,  bcr  SDJarbcr,  wielkości  kota,  ma 
ciało  wysmukłe,  gibkie  jak  kot,  wielkie  czyni  szkody  w 
gołębnikach.  Kuna  leśna,  Saiimmarbcr,  Sut^marbcr ,  ma 
włos  lepszy  i  futro  szacowniejszc.  Zool.  520.,  Ross.  ko- 
JOHOK^B,  Ky.iOHOK^B,  mustella  Sibirica.  —  Kuny  p/((r.,  futro 
kunie ,  9?iarbcrfc[lc ,  3?iarbcr.  Ty  dasz  pachołkom  kuny , 
pan  da  rysie.  Groch.  W.  564. —  §.  Kuna  żelazna,  obręcz 
do  więzienia  złoczyńców,  cf.  gąsior,  citl  ^alśdfcil.  Za- 
służył ,  aby  w  kunie  z  dzień  przy  święcie  na  cmentarzu 
odprawił  pokutę.  Haur.  Sk.  250.  Niektóre  z  nich  za 
gardło  w  kunach  do  ławek  w  okręcie  przykowano ;  dru- 
gie w  mocno  pęta  za  nogi  okowano.  1  Leop.  5  Macch. 
4.  Nogi  twoje  podaj  w  okowy  mądrości,  a  szyję  twą  do 
kuny  jej.  Radź.  Sijr.  6,  25.  Bibl.  Gd.  Peta  jej  będą  mo- 
cną olironą  tobie ,  a  kuny  jej  uczciwym  ubiorem,  ib.  50. 
Karność  jest  jak  ręczna  kuna  na  prawej  ręce.  ib.  21,22. 
(naremiennik.  Bibl.  Gd).  Kunę  wielką  im  z  widły  żela- 
znem! w  koło  szyje  ukuli.  Paszk.  Dz.  65.  Wą-  ojcowie 
śpitalni,  ze  złymi  do  kuny,  Hamujcie  pijanice,  karzcie  te 
bieguny.  Klon.  Wor.  51. —  /"///.  Czy  zamek  i  kuna  Brze- 
gami zawarła  morskiego  Neptuna?  Chrośc.  Job.  147.  (kto 
go  skrępował,  określił,  ograniczył?).  —  Iransl.  Trzeba 
mi  tu  siedzieć  i  umrzeć  w  tej  kunie.  Pot.  Jow.  2,  3.  w 
tej  niewoli. 

KUNDEL,  KÓNDEL,  dla,  w.,  C/oa^  kumusz ,  (cf  Cani.  ku- 
sel  =  pies;  cf  Graec.  xiwv),  ber  $an>M'iiiib,  Sdmfcrbunb; 
Boh.  wohar,  (cf.  brzechun).  Kondle  są  psy  najpospo- 
litsze, najprościejsze,  w  gospodarstwie  przecież  najpoży- 
teczniejsze ;  z  nich  najlepsze  stróże,  hliik.  Zw.  1 ,  299 ; 
zdaje  się  być  początkowym  wszystkich  odmian  psów  gnia- 
zdem. Są  śrzedniej  wielkości,  miernie  kosmate  z  uszy- 
ma  sterczącemi,  z  pyskiem  cienkim  podługowatym.  Zool. 
304.  Nie  trzeba  kundlu  tak  się  bardzo  srożyć.  Zdjąć 
z  kundla  obrąż ,  a  na  charta  włożyć.  B>  alk.  O  4  b.  Kru- 
czek,  miano  czarnego  kundla.  Ołw.  Ow.  111.  KUNDLEG, 
ał,  eje,  neiitr.  niedok.,  skundleć  dok,  cnniim  proprie ,  se- 
gnem,  abjeclum  jieri ,  trans/crtur  ad  hominem ,  degenerare 
a  pristina  tirlutc.  Gn.  Th.  wyradzać,  odradzać  się,  fdiled;' 
ter  tcerbeii ,  oiiiSarteii.|  (cf  psieć,  zepsieć).  KUNDYŚ  ,  KÓN- 
DYŚ ,  ia ,  »».,  dem.,  m  fleilicr  ipauśfmnb.    Nie  by/o  żadnej 


nocy,  śmiele  to  rzec  mogę,  Którejby  nie  trąbili  kundysi 
na  trwogę.  Zimor.  Siei.  254.  Kóndyś.  Pot.  Jow.  95.  KUN- 
DYSI,  ia,  ie  ,  od  kundla,  St^nferbltnbź  = .  Pies  z  kón- 
dysią  trąbą.  Pot.  Jow.  158. 
KUNEGUNDA,  'KONDA,  y,  z.,  imię  białogłowskie ,  po  sta- 
ropolsku  [właściwie  po  tregiersku  5]  Kinga.  Dudz.  17, 
Jabi.  Her.  —  Kunusia  ,  Kondeczka  zdrbn. 
KUNI,  ia,  ie ,  Boh.  kunj,  od  kuny,  ?.?Jarbcr  =  .  Skórki  kunie, 
wiewiórcze,  lisie.  Stryjk.  551.  Kunia  skóra,  Yind.  kun- 
nov'nna.  KUNICA,  y,  z.,  Na  Rusi  dziewka,  idąca  za 
mąż  do  innej  wioski  płaci  pieniądze,  nazwane  kunica. 
Ta  denominacya  wzięła  początek  a  jurę  cunnagii.  Nar. 
Hst.  4,  280.  Czack.  Pr.  62 ;  raczej  objaśnić  należy  z  Ross. 
KyHima,  Kyaa  ,  skórka  kunia,  lub  steplowane  jej  kawałki , 
które  jak  pieniądze  szły,  10  ich  na  grzywnę,  a  na  ku- 
nę 10  wiewiórek  rachując.  Ld.  (cf.  bielą,  aspergil);  boS 
@clb,  ba»  iit  StciiScn  etn  2)cabd)cii,  bie  in  ciit  aiiberc-S  Sorf 
6cirat()et,  bcm  §ofc  sablcit  muP;  (cf  panieńskie).  Gdy  pan- 
na miejska  idzie  za  mąż ,  pow'inien  dać  nowożenia  każdy 
horodniczemu  zamku  Kijowskiego ,  kunicy  półzłotego ,  a 
gdy  wdowę  pojmuje ,  był  też  powinien  dać  złoty  Polski, 
z  których  to  kunie  horodniczy  każdy  zamku  Kijowskiego 
ma  mieć  swoje  opatrzenie.  Weresi.  Kijów.  27. 
'KUNIGZ  ob.  Koniczyna. 
KUNILIA,  i,  i.,  [z  skand.  Gonehild ,  2];  imię  białogłowskie, 

Amalia.    Jabl.  Her. 
KUNRAD  ziele  oh.  Konrad. 
KUNSZAFTY  ob.  Konszafty. 

KUNSZT,  u,  ?7i.,  z  Niem.  btc  Simfł,  sztuka,  Boh.  kunst, 
umenj,  kunstyfslwj ;  Slov.  kunśt ;  Sorab.  1.  kuinżt;  SoroŁ.  2. 
kumst,  kumscht;  Yind.  konsht,  kunsht,  viednost,  vmetalnost, 
vuk,  (kunst  astutia);  Carn.  kunsht,  umetalnost,  ume- 
tnost;  Crout.  vmctelnost,  mestria  (cf  misterność),  za- 
nat;  Hung.  mesterseg;  Dal.  zanat,  mestria;  Bosn.  zan5t, 
hitróst  (cf  chytrość) ,  majstoria,  mesctria;  Slav.  zanat; 
Rag.  pomnotvorstvo  ,  hitrina ;  Ross.  xj-;ie*'ecTBO ,  nCKy- 
CTBO ;  Eccl.  3-cTpocHie ,  .tuipocth  ,  x3'40/KecTBO.  §.  a)  sub- 
iective  nadzwyczajna  zręczność,  bic  Slilift,  ilimftfcrtigfcit. 
Twój  jest  kunszt,  cudze  mazać  niepocziwie  łoże.  Bardz. 
Trag.  254.  Gdzie  grzeczność  wymuszona ,  nigdy  się  kunszt 
tak  dobrze  nie  ułoży,  iżby  go  przezorne  oko  nie  dostrze- 
gło. Kras.  Pod.  2,  60.  Gdybyć  na  każdym  włosku  sto 
kunsztów  wisiało,  tedy  bez  szczęścia  nic  ci  nie  pomoże. 
Furm.  F.  2.  Kunszt  to  natury,  w  małych  rzeczach  po- 
kazać mislerstwo.  Psalmod.  57.  Sprawy  i  sławy  królów 
śpiewać,  kunszt  nicłacny.  Jag.  Wyb.  B.  —  §.  b)  Obie- 
ctive  Kunsztowne  rzemiesło ,  sztuka  ,  bie  Sunft.  Jeśliby 
miał  który  gust  do  jakowego  uczciwego  kunsztu ,  jako 
do  muzyki,  rysunku,  nie  zabroni  mu  się  w  tej  mie- 
rze ćwiczenia.  Kras.  Pod.  2,  211.  Słodkoć  każdemu 
swym  się  kunsztem  bawić.  Zab.  15,  557;  (Groat.  Prov. 
Mestriesze  szvoje  nay  dersi ;  in  puhere  suo  ctirrat).  Kun- 
sztów cuda  ,  jakże  wdzięczne,  Hzeźwią  umysł  dzieła  zrę- 
czne. Kras.  Lisi.  2,  148.  —  §.  c)  Robota  kunsztowna, 
sztuczna,  ein  Siiiiftirerf,  .Hiiiiftftiicf.  Płacić  mają  od  ostróg, 
wstąg,  od  workowych  kunsztów.  Yol.  Leg.  4,  80.  — 
igrzysko  zręczne,  sztuczne,    filiiftlit^e    Spicie,    Simfłfliicfe. 

09' 


548      KUNSZTARZ-KUNSZTOWNOŚĆ. 

Po  obiedzie  były  gry  i  kunszty  rozmaite.  Gtvagn.  180. 
Ku  wieczorowi  by?y  kunszty  ogniste,  ib.,  fajerwerki,  Sunft= 
feucr.  Były  na  zamku  rozmaite  krotofile  sprawiane,  zwła- 
szcza gonitwy,  kolby  misternie  przyprawione ,  kunszty 
puszkarskie.  Biel.  Śm.  289.—  g.  Fortel.  SuiiftGnjf  (Snijf). 
Przedtym  miano  za  kunszt  polityki  trzymać  lud  w  gru- 
bych uprzedzeniach,  /'ayn.  83,  15.  —  §.  d)  Żart,  trefnowa- 
wanie  ,  (fimftlidiEr)  ©djcrj.  Faceliae.  kunszty,  śmieszki.  Mącz. 
Serio  dicere,  bez  kunsztu  mówid.  Mącz.  Zda{  się  im, 
jakoby  kunsztem  mówił.  1  Leop.  Genes.  19,  14.  (żartem. 
3  Leop).  Biel.  Hst.  52,  ob.  Kunsztownik.  KUNSZTARZ, 
a,  m.,  krotofilnik,  eiii  ©pafmacljcr ,  |*of[ciirci)5cr.  Kunszta- 
rza  abo  błazna  radzi  wszyscy  słuchają,  lecz  go  za  przyja- 
ciela nie  mają.  Cn.  Ad.  1304.  cf.  żarto wnik,  żartem  przy- 
jaciel. Boh.  kunstyf  kunsztmistrz.  KUNSZTKAMER,  u,  m., 
z  Niem.  bie  Sunftfammcr ,  schowanie  rzeczy  kunsztownych; 
n.  p.  Trzy  tarcze  gdzieś  w  niebieskim  kunsztkamerze 
wiszą,  O  których  najprzedniejsi  poetowie  pisza.  Pol.  Pocz. 
41.  KUNSZTMISTRZ,  KUNSZTMAJSTER ,  a,  m.,  g.  1) 
artysta,  ber  Siiiiftlcr;  Boh.  kunstyf,  umćlec,  fem.  kun- 
styfka ;  Sorab.  1.  kumztnik,  wundźelnik;  Fi/id.  vmetalnik, 
umetalz,  moister;  (cf.  majster,  mistrz,  misterny);  Ross. 
et  Eccl.  xis;AO<Ki>iiiiK'L ,  ^SiAort,  XMTpoKi.  Kunsztmislrzów 
sławniejszych  nad  Greckich  świat  nie  miał.  Zab.  7,  45. 
Księżyca  okrąg  kunsztmistrz  Toskański  zważa  przez  śkło 
optyczne.  Przyb.  Mili.  16.  —  g.  2)  Kunsztmistrz  =  kuglar- 
ski  mistrz.  Ćn.  Th.  ciii  ®mitlcr,  Jniifciibfitnftlcr,  Jnfi^en' 
fpicicr.  Kunsztarz.  Cn.  Th.  948.  Ty  liypokryto,  kunszt- 
mistrzu  chy treści.  Przyb.  Milt.  135.  KUNSZTMISTRZO- 
WSKI,  KUNSZTMIRSKI,  a,  ie,  Siinftlcr  = ,  fiinftlid) ,  fmift= 
Icrtfd);  Slov.  mistrowsky;  Hung.  mesterst^ges ;  Boh.  kun- 
styfsky  ;  Ross.  xy40)KHHK0Bt ,  xy40H{HimiH  ,  xy40H(HHqe- 
ckIh.  Węzeł  kunsztmistrzowski ,  służy  do  wyrwania  koł- 
ków zabitych  w  ziemię.  Jak.  Art.  3,  44.  KUNSZTO- 
WAC,  ał,  uje.  Cl.  niedok.,  fiiitftcln,  kunsztownie  co  ukła- 
dać, n.  p.  Przed  zwierciadłem  niejeden  dzień  kunszto- 
wała  miny.  Zab.  15,196.  Nagi ;  Sorab.  i.  kunstowasch ; 
Yind.  kunshtuvati,  mois(ruvati ,  vmctalnostuvati ;  Eccl. 
XHTpcTBOBaTH ,  xy40iKecTB0BaTH ,  HCKycHO  cipoHTb,  pa- 
syiMHO  npoH3B04HTb  iTO ;  żartować.  Diidz.  42.  fihiftlii^ 
f^crjCll.  Joco  dicere,  kunsztować.  Ma/z.  Żle  z  tym  kun- 
sztować;  niemasz  tu  ani  płochdj  zapalczywości,  ale  sta- 
teczna sierdzitość,  którą  rozum  rządzi.  Gorit.  Dw.  96. 
Z  takiemi  tylko  kunsztować  mamy,  którzy  ani  są  tak  nędzni, 
żeby  ku  ulitowaniu  serce  poruszali ;  ani  tak  bardzo  niecnolli- 
wi,  żeby  powrozu  byli  godni.  Gorn.  Dw.  144.  Użrzał,  że 
'kunsthuje  Izaak  z  Itcbeka  żona  swoja.  1  Leop.  Gen.  26,  8. 
(żartuje.  3  Leop).  KUNSŻTOWANIE  ^  ia ,  ».,  subst.  verb., 
Sorab.  1.  kumżlźeno ;  Boh.  kunstyfstwj;  igranie,  żarto- 
wanie ,  bnś  STiiiiftcIii ,  ©dterjen ,  ©picicii ,  ©d^ćifern.  Fucelis- 
mi  sales,  trafne  a  wesołe  kunsztowanie ,  śmieszki.  Mącz. 
Żartowanie,  igranie,  kunsztowanie  panu  z  sługami  nie 
przystoi.  Pelr.  Ek.  105.  Kunsztowanie  obyezajne  a  wsty- 
dliwe ma  być,  ludos  castos  esse  oporlet.  Mącz.  KUN- 
SZTOWNIK, a ,  m.  dicarulus,  błazenek  ,  śmieszek.  Marz. 
ein  ®pagmnd)er,  żartowniś,  kunsztarz,  kuglarz,  figlarz. 
KUNSZT OWNOSG  ot.  Zręczność,   misterność,  sztuczność, 


KUNSZTOWNY  -  KUPA. 

kunszt.  KUNSZTOWNY,  a,  e,  KUNSZTOWNIE  adverb. , 
g.  1)  kunsztem  zrobiony,  fiinftlid; ;  fioA.  kunstowny;  Slov. 
kunśtowny;  Carn.  kunshtne,  umC-tn  (  cf.  umiejętny); 
Ftnrf.  kunsten ,  vuzhen,  vmetaln,  vmetalnosten,  moistrun ; 
(cf.  Yind.  kunsten,  hudokunshten  aslutus) ;  Croal.  vmetaln; 
Sorab.  1.  kumźtne,  wudźelne;  /ia^i.  pomnotvoren  ,  hitro- 
tvoren ;  Boss.  et  Eccl.  xy40>KecTBeHHbi8 ,  jKAjoasbrii ,  B3- 
KyCTBeHHUil,  jturp-h ,  6jaroxy40)KHbiB.  Kunsztowne  forty- 
fikacye.  Jak.  Art.  2,  500.  Kusztowne  ognie ,  tak  kroto- 
filne ,  jako  i  wojenne,  ib.  3,  298,  Simftfeuer.  (ob.  kunszty 
ogniste).  —  §.  Nienaturalny,  nie  według  natury,  iiit^t  iia« 
tiirlic^,  fiiiiftlit^.  Sparta  kunsztowną  sobie  cnotę  wyje- 
dnała, pozbawiając  się  używania  złota.  Teat.  1  b\  24. 
Człowiek  kunsztowny  ma  tysiąc  potrzeb  na  ustawach  me- 
tafizycznych zasadzonych.  Żab.  7,  77.  Dwóch  ludzi  w  so- 
bie zawieramy,  człowieka  przyrodzonego  i  kunsztownego. 
Zab.  7,  77. —  g.  2)  Żartowny,  krotofilny,  f^crj^łaft,  furj« 
tudlig.  Facetus ,  śmieszny,  kunsztowny,  biesiadny.  Mącz. 
Ironia  bardzo  przystojna  jest  wielkiemu  panu  tak  w  kun- 
sztownych ,  jako  i  w  statecznych  rzeczach.  Gorn.  Dw. 
185.  Żart,  abo  kunsztowna  posługa,  jest  jakieś  oszuka- 
nie przyjacielskie,  w  rzeczy  ani  szkodliwej,  ani  obraźli- 
wej.  ib.  199.,  Kosz.  Lor.  13  6. 

Pochodź.  niekunsUowny,  bezkunszlny. 
KUP,  u,  ?«.,  kupno,  kupowanie,  przedaż,  bcr  Sailf ;  (Croal. 
kup).     Wystawiona    nierządnica  każdemu    do    kupu.  Hul. 
Ow.  68. 

KUPA,  y,  i.,  Boh.  kupa,  kupa,  kopa  {ob.  Kopa),  hro- 
mada  (ob.  Gromada),  obór  (cf.  obora);  Sorab.  1.  ko- 
picza  ,  (kupa  collis ,  pagórek);  Sorab.  2.  hupa  ,  kopiza, 
(kupa  pagórek) ;  Ymd.  kup,  kupez.  kardella  (cf.  Yind.  kop, 
verh  =  wierzch  ;  kopa,  kupizh  merges ,  snop;  distg.  Yind. 
kupa,  kupiza  ,  pitui  pohar' kubek,  cf.  kufa);  Garn.  kup, 
kupz,  kupiza,  kopa,  smet,  (cf.  śmieci;  distg.  Carn.  ku- 
pa sryphus ,  kupeze  =  bańki  barwierskie);  Croat.  kiip, 
gromacha,  gomila,  (distg.  kupa  ,  kupało  =  kufa;  Hung.ku- 
pa=  czasza);  Dal.  kup,  gromilla,  zkupschina  ;  Slav.  var- 
pa,  herpa  ;  Bosn.  kup,  nakup ,  rripa ,  skiip ,  skupsctina, 
koppa,  jatto,  mnosg,  (cf.  mnóstwo;  Bosn.  kuppa  ,  cja- 
scja  cyphus,  cf  kufa,  kubek;  Bosn.  kuppa,  opeka;  Ital. 
coppa  =  dachówka) ;  Pag.  nakup,  arpa ,  nalogh ,  gomilla, 
gromaccja,  (kuppa,  kuppiza  pocillum);  Ross.  Konna ,  ko- 
ncHKa,  Kona,  CKoni,  cKonnme,  Bopox'B,  rypbóa,  Kyia, 
KyilKa,  KOWB,  KOMOHl,  COHMHmC ,  KOHHl ,  cno4'b ;  Eccl. 
Kyna  ,  CK;ia4eiiie  ,  Kocrepi ,  omstl  ;  cf  Lat.  copia  ;  cf. 
kopa,  kępa;  cf  Svec.  hop;  Dan.  hob;  Sas:.  Inf.  $opc , 
.C>lipe;  \\'illeram  et  Nolker  huffo  ;  cf  Germ.  Jpmtfc ,  Slippe; 
mnóztwo  ,  moc  rzeczy,  Jub  ludzi,  razem  będących,  bet 
$aufen.  Najsnadniej  się  występek  w  wielkiej  kupie  kry- 
je. Min.  Byt.  4,  152.  Straszna  kupa  nieprzyjaznych,  któ- 
rych na  siebie  ściągnął.  Nag.  Cyc.  100.  (wielka  liczba). 
Miał  kupę  interessów  na  głowie.  Teat.  1.  c,  23.  (wiele, 
siła). —  g.  Kupy  zbrojne,  zowiemy  podjazdy,  harcowniki. 
Nar.  Hst.  5 ,  4.  fdjiućirmciibc  $niifcii ,  j.  33.  leiditer  UJcitcroj  ; 
Carn.  buhta  ;  Boss.  uiawKa.  Którzyby  z  kupami  zebrane- 
mi  w  dobra  nasze  wjeżdżali,  a  w  nich  gwałty  czynili.... 
Yol.  Leg.  3,  170.    Swawolne  kupy  nad  wiadomość  Rzplitćj 


KUPCOROZBOJNIK  -  KUPER. 


KUPERKOWY  -  KUPOWAĆ. 


549 


ważymy    sie    wtargnąć    w  kraj    J.   Cesarskiej    Mości.     Vol. 
Leg.  5,  564.  (cf.  kozactwo).  —  §.  lustrum.     Kupą ,  ku- 
pami,   Yind.   r  kupom,  f  hauffnum,  kupast,    nakupzlian  ; 
Sorab.  i.  kopiczwane ;    Ross.  KywaMU ,    baufenroeifc.     Ziele 
to  po  skałach  rośnie  drobniuchno    gęsto  kupami.    Urzed. 
310.      Koło  gromnic  wilcy  kupą   chodzą.   Haur.  Sk.  oio. 
stadem  chodzą.   Gorn.  Dw.  158,  ftc  fiiib  lauftij.  —  g.  Har- 
dość  za  kupą    a  złość  za  wolnością  nastąpiła.  liirk.  Dom. 
120.  t.  j.  za  bogactwem.  —  W  kupę=  do  kupy  =  w  jedno, 
razem,  in  einź  jufammcn;  {Yind.  kupei,  skup,   vred,  vku- 
pei' razem,  pospołu,  złącznie;  \kup- -  spół-,  współ-,  n.  p, 
Yind.  ykupdieudizh  =  współdziedzic;   Yind.  okup-,  <  s-,  =  z-, 
n.  p.  ukupsvesati  =  związać) ;    Croat.  zkup  ,  zkupno  ,  zku- 
pa,    (ztąd:    zkups    skąpy;    zkupchina  =   gromada,    gmin); 
Bosn.  skupno;  5/a!'.  skirpa ;  Hoss.  BKynt,  kj^dho,  komcmi, 
BŁ  Kont ,    Eccl.  Koynbiio ,  BsitcTt.     Myśli  jego  rozsypane 
po  całym  świecie  ,  szczęściem,  kiedy  się  do  kupy  w  po- 
trzebie zbiorą.    Teat.  10,    22.     Brwi    do    kupy    zganiać. 
Pilch.  Sen.  list.  365,    (ob.  Brew'j.     Dziecko  się  urodziło 
z  zroslemi  do  kupy  nogami.  Perz.  Cyr.    2,  140.     Niech 
się  do  ciebie  jednego  wszystko  w  kupę  zgarnie,    cokol- 
wiek   liczna    zgraja    bogaczów    posiadała.    Pilch.  Sen.  list. 
124.     Kto  w  kupę  'halli   rzeczy  różne,  ten   dobrze  uczyć 
nie    może.    Hrbst.  Odp.  B  b  b  i.     W  kupę  mi  idą  oczy  = 
drzymie.    Wiod.  zasypiam  ,  Dtc  Sliigcit  fnllcit  mir  JU. 
'KUPCOROZBOJNIK,  a,  m.,  rozbijający  kupców,  ber  Sauf. 
nianiiSrdiibcr ;  Eccl.  Toproóopeui ,  KoiopuB  KynuoBŁ  rpa- 
611TB    n.iii  pasóiiBaeii.     KUPCOWA ,   y,  2. ,   żona  kupca, 
bie  łłaufmaniiśfraii ,  Me  Eaufmanninn ;    (cf.  Boh.  kupowaćka 
emtrix ,    bic  Saufcrtim  ;    Yind.  kupzinja  ;    Rag.  kupitegliza ; 
Ross.    noKjnmima,    Kyn<)iixa;  adj.  Kyniiii.\iiH-B).     KUPCO- 
WNA,  y,  2.,  córka  kupca,  bic  SnufmamiJtoc^ter.    KUPCO- 
WY,  a  ,  e  ,  od  kupca  ,  kupiecki ,  ^lnlIfnIan^Ź  ■ .     W  takim 
razie  szkoda  kupcowa  będzie,  nie  przedawcy.  Szczerb.  Sax. 
351.     KUPCZYĆ,  ył,  y,  cz.  niedok. ,  Boh.  kupeiti;   Yind. 
shtazunati,    kramuvati,    barantati ,    kupzhuvati ;    Sorab.   1. 
kupcźźu ;  Carn.  kopzhujem ,  baranlam ;    Slav.  pazariti    (cf. 
bazar);  Croal.  tersiti  (cf.  targ);  Eccl.  KynjCTBoaaTH,  Koynb- 
YhCTKOKjTH ,  ToproBaib ;  handlować  czym ,  mit  (troai  im-- 
Mn,  ipaiibcl  trcibcn.    Nie  sprosnaż  to  jest  rzecz,  kupczyć 
żywoty  ludzkiemi!  Gorn.    IW.   H.  2.,  Sekł.  Luc.  19.  "KU- 
PCZYK,  a,  m. ,  czeladnik  kupiecki,  (Ross.  cajii^ewh,  cf. 
pisarz;    Yind.   kupzhuvauz  =  tandeciarz),  bcr  Saufmann^biciicr. 
Kupczycy,    gdyby  drożej   nad  taksę  panów    swoich    prze- 
dawali.  .  .  .  >o/.    Leg.    4.    76.     KUPCZYKOWATY,    a,    e, 
KUPCZYKOWATO    aduerb. ,  sknerski  ,  skąpy,  małomiejski, 
Iiiicfcrig,  ficiiiftnbtifcf).     Kupczykowatą   często  panowie  mają 
fantazyą.    Tr.    KUPCZYNA ,  y,  m.,  biedny  mizerny  kupiec, 
cin  elcnber  Snufmann ;  Ross.  KyniiiHa  zakupujący  dla  dru- 
gich.    KUCCZYSKO,   a,  «.,  kramarz  lichy,  cin  elenber  Srd= 
mer;  Ross.  KyniiiiuKa. 

("KUPEL.  Pan.  Kam.  1,  06.  Kąpiel.  KUPELA.  Tr.,  ob.  Ka- 
pela chymiczna). 

(KUPER  ,  pra  ,  m. ,  KUPEREK  ,  rka  ,  m.  zdrobn. ,  guzica, 
huzica,  gustrzyca,  kustrzyca,  rzap',  Carn.  et  Ytnd.  faja  (cf. 
fajdać)  ;  Ross.  XBOCTem,  (cf.  Ross.  Konpi),  Konepi  baba  do 
wbijania  palów);  ber  6teip,  ber  Siirjel,  befonber^  M  geber. 


»ie^^.  Koniec  mięsisty  ptaka  tylny  jest  kuperek ,  owa 
serduszkowata  część ,  z  której  ogonowe  wyrastają  pióra. 
Kluk.  Zw.  2,  10, '(06.  kuprzasta  kość).  —  g.  Transl.  Gdy 
Noe  trochę  \vina  chudzineczka  chłyśnie,  Aż  ci  go  płaszcz 
opadnie ,  iże  kuprem  łyśnie.  Kchow.  Fr.  85.  KUPER- 
KOWY, a,  e,  od  kuperka,  6teiP  » .)  —  (KUPERSZLAK 
KUPERSZTYCH,  ob.  Kopersztych).  KUPIĄ,  KUPLA,  i, 
2'.,  §.  a)  kupczenie,  handel,  kupno,  ber  ^fliibel,  ber  Sauf; 
(Boh.  kaupo;  Yind.  kupzhnia,  barantanje,  barantanstyu ; 
Carn.  kupilu,  kupzhia,  kopzhya ,  kóp;  Sax.  luf.  Soiip; 
Ban.  kiob;  Isl.  kaup;  Germ.  Sauf;  tf.  Lat.  capio).  Rze- 
mieślnicy i  kupcy  po  dziesięciu  latach  mają  poprzestać 
rzemiesła  i  kupi.  Petr.  Pol.  286.  Przed  Wacławem  Po- 
lacy skórkami  zwykli  byli  kupie  swoje  odprawować.  Slryjk. 
551.  Byście  się  jeno  na  tej  kupi  nie  sparzyli!  Simon. 
Siei.  19.  Nic  ja  darmo  nie  dam  sobie  wziąć;  kupi- li 
kto,  na  kupi  utraci.  P.  Kchan.  Orl.  1,  50.  —  §.  b)  To- 
wary kupieckie,  Sorab.  2.  kschami;  Carn.  blagu  (cf  bło- 
go); Croat.  tergoyina;  Bosn.  tergouine,  pratesgi ,  S?oufs 
ttioaren.  Zamek  nad  rzeka  założył,  z  którego  brał  te 
wszystkie,  którzy  po  Wiśle  jeździli  z  kupiami.  Biel.  140. 
Wrzask  kiełbaśników  i  garkuchników,  towar  swój,  stoso- 
wnym do  kupli  tonem ,  zalecających.  Pilch.  Sen.  list.  2, 
4 ,  Jer.  Zb.  95.  Kupiłem  u  niego  dobrze  okulary,  aza 
nam  się  i  na  innej  kupi  poszczęści.  Alb.  na  Woj.  6.  Pra- 
gnę ,  aby  kupie  i  towary  obudwu  nas  wolno  po  naszych 
państwach  wozić,  a  handle  sprawować  możono.  Baz.  Sk. 
529.  Teraz  już  tych  ich  kupi,  nikt  nie  kupi.  Żarn.  Post. 
90  b.  1.  KUPIĆ,  ił,  i,  czyn.  niedok.,  skupić  dok.,  sku- 
pować, skupiać,  w  kupę  zebrać,  (Boh.  kopjm,  klopjm; 
Sorab.  i.  kopowasch;  Sorab.  1.  kopiezuyu,  kopiu,  kopiem; 
Carn.  kupzham;  Yind.  kupzhati ,  nakupzhati,  nakupsprau- 
lati ;  Croat.  kupirn ;  Dal.  kupiti,  arpavam;  Bosn.  kuppiti, 
skuppiti ,  rripati;  Slav.  kuppiti;  Rag.  kufipiti ,  skuppiti, 
pokuppili,  skupgljati ;  Ross.  Koniiib,  KOnaio,  CKOniiTb,  CKO- 
njHTb  (=  2.  skąpić),  coBOKyuiiTb  ,  coBoKyn.iHib  ,  joKoniiTb ; 
cf  Syr.  TiZy  rem  rei  imposuii) ;  |)ćiiiien ,  iri  eiiien  jpaufert 
jiifammen  bringcn,  sufammcn  bdiifcii,  jufammen  roHen.  Zrę- 
cznie się  go  uchronił,  i  sobie  przytomny  Zkupiwszy  człon- 
ki, ukrył  pod  puklerz  ogromny.  Dmoch.  U.  2,  18.  (stu- 
liwszy, skurczywszy).  Kupić  się  --  gromadzić  ,  fid)  bdufen, 
Sufammcn  Iiiufen.  Cesarz  kupiących  się  ludzi  pytał,  coby 
to  znaczyło?  Nieme.  Kroi.  4,  187.  Kupcie  się  do  ko- 
ścioła, nie  dajcie  na  się  dzwonić.  Dambr.  124.  Wszys- 
cy po  zejściu  z  tego  świata,  na  jedno  miejsce  się  kupią. 
Smotr.  Ex.  25.  Kupić  się  do  stada  /?oss.  CTa4HTca;  (Croat. 
kupitisze  =  mnożyć  się).  2.  KUPIĆ,  ił,  i,  cz.  dok.,  kupię 
praes.  et  futur.,  KUPOWAĆ,  ał ,  uje,  niedok.,  g,  a)  za 
ugodzoną  cenę  nabywać,  faufeii ,  (oppos.  przedać),  (Boh. 
kupowali,  kaupili ,  kaupjm  ;  Slov.  kaupili,  kupugi;  Sorab. 
1.  kuppowacz ,  kupuyu  ;  Yind.  kupili,  kupuyali ;  Carn. 
kupiti,  kupem,  kupujem,  kupuyali;  Croat.  kupuvati ,  ku- 
puyal ,  kupujem.  kupiti;  Stav.  kupiti;  Bosn.  kupiti,  ku- 
pouati;  Rag.  kupili,  kupoyatti ;  Ross.  KyniiTb ,  KynoBarb, 
Eccl.  iipHCTAHtATH ;  Svec.  koepa;  Boli.  koopen;  Germ.  tan- 
fen;  cf  ^aufcn  kupa).  Tamo  kupić,  a  drogo  przedać  ka- 
żdy się  stara.  Mon.  66,  290.     Kupujący  przedającego  ,  a 


350 


KUPIDO-KUPIEC. 


KUPIECKI-KUPLEROWAĆ. 


przedający  kupującego  chce  oszukać.  Cn.  Ad.  539.  Złe 
jest,  zle  jest,  mówi  kupujący,  a  kupiwszy  będzie  się 
chwali}.  W.  Prov.  20,  14.  Ganiać  kupić,  a  chwaląc  przę- 
dąc. Hys.  Ad.  15.  Łotrów  aż  nadto  pefno,  kupować  nie 
trzeba.  Opal.  Sat.  57.  Kto  kupuje  urząd,  przedaje  spra- 
wiedliwość. Klon.  Wor.  13.  Proste  przysłowie,  kupisz, 
nie  kupisz,  potargować  nie  zawadzi.  Teat.  47,  B.  Jam 
sobie  samochcący  biedę  kupif.  ib.  55,  160.,  {Rag.  Na 
svoj  pjenez  kCipit  sctettu;  cf.  nie  miała  baba  kłopotu,  ku- 
piła sobie  prosię;  cf.  świerzbiał  go  pokój).  Kupił  ś.  Sta- 
nisław, nic  sobie,  ani  powinowatym  swym,  ale  kościoło- 
wi i  sługom  bożym,  i  potrzebom  pospolitym  wieś  Piotro- 
win.  Sk.  Żyw.  287.  (NB.  Kupić  do  klasztoru  =  mówi  się 
o  rzeczach  mogących  być  wmieszczonemi;  kupić  na  kla- 
sztor--  o  rzeczach  nie  wmieszczających  się;  dla  klasztoru 
«  w  obu  razach  służy).  —  Umieć  kupować  i  przedawać, 
umieć  się  obejść,,  na  wszystko  się  godzić,  foro  uti.  Mącz. 
—  Prov.  Civitas  Cracovia,  kup'  sobie,  jako  i  ja.  flys.  Ad. 
28.,  Diidi.  28.  Mićj  się  dobrze ,  czegoć  nie  dostanie, 
kup'  sobie.  Cn.  Ad.  492.  Kupiłbym  wieś  ,  ale  pieniądze 
gdzieś,  nys.  Ad.  28.  Kup'  sobie,  komubyś  rozkazał;  nie 
rozkazuj  mnie.  Cn.  Ad.  407.  Nie  kupić  u  niego  gniewu. 
Cn.  Ad.  414.  (t.  j.  łacno  mu  o  gniew).  Jakieś  kupił  zwier- 
ciadło, inszego  nie  żądaj.  Pot.  Pocz.  70.  (jakeś  sobie  po- 
słał, tak  się  prześpij;  wypij,  coś  nawarzył).  (Slav.  Prov. 
Kupilbi  ta ,  kdobi  fa  no  znal ;  kupi  cię ,  kto  ciebie  nie 
zna;  nic  wart).  Nadto  drogo  kupuje  ukontentowanie,  kto 
je  zdrowiem  płaci.  Kras.  Pod.  2,  71.  Jakom  kupił,  tak 
przedaje.  Cn.  Ad.  302,  Slov.  tak  predawam ,  gako  sem 
kupił;  audita  ex  fide  narro.  —  g.  b)  Kupować  niedok.,  ■- 
targować,  lim  ttwai  ^anbflii,  Piiiijcii.  Kupowałem  konia, 
ale  że  za  drogi,  nie  kupiłem  go.  Ld.  (KUPIDO,  yna,  m, 
KUPIDYNEK,  nka,  ?».,  denim.,  bożek  miłości,  ber  £icl)C'3' 
(jott;  Carn.  Lubizlik,  Serzhek ;  Boh.  Milek.  Oczki  ostre, 
ogniste,  zła  myśl,  słodkie  słowa,  Insze  na  sercu  nosi, 
insze  mówi  mowa ;  Włoski  ma  kędzierzawe ,  i  pogląda 
śmiele,  Twarzyczka  uporniuchna  i  wstydu  nie  wiele.  Skrzy- 
dełkami jako  ptak,  to  tam,  to  sam  lata.  Do  panien,  do 
otroków;  a  na  sercach  siada,  Łuczek  ma,  a  na  łuczek 
strzałeczkę  przykłada.  Simon.  Siei.  22.). 
KUPIEC,  pca,  m.,  {Boh.  kupec;  Slov.  kupec,  kdo  kupuge  ; 
Sorab.  2.  kupz;  Sorab.l.  kupcz;  Carn.  kupz,  kópz;  Vind. 
kupez,  barantauz,  kupiz,  tershisliar;  Croat.  kupecz;  Dal. 
kupovnik  =  kupujący;  (Croat.  terg6vecz,  tersecz  =  kupiec,  cf. 
targ);  Rag.  kupaż,  kupilegl;  Bosn.  kupac,  tergouac,  trrigo- 
uac;  Slav.  kupioc<  kupujący,  tergouac  >  kupiec;  Ross.  Kjneui, 
TOp>KHHKi  (noKynmnKŁ  kupujący);  Eccl.  ToproBeut;  (cf.  Eccl. 
rocTh,  CoraiuB  Kjneui;  (Iraec  iitytciĄtnoooi ;  Yind.  kup- 
zhni  gospud,  ob.  Gość);  cf.  Lat.  caupo;  (Jraec.  Hanriko:; ; 
cf.  Germ.  Saitf) ;  §.  1  a)  handlem  się  bawiący,  ber  Jtaiif= 
Ittantl.  Tych  kupców  nie  ganię,  którzy  zinąd  towary,  ży- 
wności ludzkiej  i  Rzpitej  potrzebne,  przywożą.  Modrz.  Baz. 
135.  —  b)  Kupujący,  ber  Jldiifcr.  Książki  teraz  nie  mają 
wiele  kupców.  Ld.  —  g.  2.  Pewna  gra  w  karty,  eiil  ge= 
roilTeŚ  Sartenfpicl.  Pan  Pod.stoli  z  x.  Plebanem  i  z  sąsia- 
dem grał  w  kupca.  Kras.  Pod.  1,  182.  Nasz  miły 'ku- 
piec w  dowcipnie  kombinowanych  rachunkach  swoich  mię 


zawzdy  bawi.  ib.  189.  KUPIECKI,  a ,  ie ,  od  kupców, 
Saufmannś  = ,  faufmdiiiiifc^ ;  Boh.  kupecky ;  Sorab.  i .  kup- 
czki ;  Vind.  kupzhen ,  kupzlioun,  kupzhni;  Bosn.  tergo- 
uacki;  Ross.  KyneqecKiH,  KyneuKig.  Słowo  kupieckie  i 
wiara  nie  tak  uczy.  Gród.  Dis.  C  i  b.  Chleb  pszeniczny, 
z  śrzedniej  mąki ,  nie  do  czysta  z  otrąb  wypytlowany  i 
wysiany,  miejskim,  albo  kupieckim  ,  mianujemy.  Syr.  956 
et  958.  Sklep  kupiecki  Eccl.  KyniubHUfi  xpaMŁ ,  jiaBKa, 
BI  Koeii  TOBapu  npojaiOTca.  Kupiecki  dwór,  pakhof 
Ross.  rocTHHHOn  abo\)t>.  Kupiecka  kompania  Eccl.  rocTH- 
Haa  coTHa.  Po  kupiecka  adverb.,  md)  ^aiibcTś  ©cbrau^. 
KUPIECTWO,  a,  n.,  {Boh.  kupectwj ;  Slov.  kupecstwo ;  Carn. 
kupzhya,  kopzhya ,  terguvanje;  Vind.  kupzhnia,  kupzhni- 
shtvu,  tersl)tvu  ,  barantanstvu;  Croat.  tergovina,  terztvo; 
Bosn.  tergouina,  trrigouina;  Ross.  Kyne^ecjBo;  Eccl.  iioifniitii, 
ii;s;noii:i ,  roproB.ia ,  npiiKynoBanie ,  npcMuce-ii ,  cf.  prze- 
mysł); stan  kupiecki,  handel,  bic  Saufmamifd)aft,  ber  ^aif 
bel.  Kupiectwo  prawdziwe  albo  wielkie,  gdy  z  dalekich 
krain  albo  z  zamorza  nabywamy  rzeczy  potrzebnych ,  a 
całkiem  je  zaś  przedawamy.  Petr.  Ek.  127,  ber  @roP^an> 
bel.  Boter.  79.  Kupiectwo  domowe,  przekupstwo  albo  kra- 
marstwo,  gdy  kto  w  domu  siedząc,  kupuje  co,  aby  dro- 
żćj  przedał.  Pelr.  Pol.  56,  j^rdmerei).  Spodem),  (cf.  handlar- 
stwo).  Kupiectwem  się  bawić;  kupiectwo  prowadzić;  ku- 
piectwa  się  uczyć.  Ld.  Dla  mnóstwa  kupiectwa  twego 
zgrzeszyłeś.  W.  Ezech.  28,  16.  Btbl.  Gd.,  non  betner  gro» 
^eii  .'oanbtbieriimj.  8ut^.  t.  j.  dla  szachrów  twoich.  KU- 
PIENIE, ia,  n.,  subst.  verbi  kupić  1),  =  g.  1.  zgromadze- 
nie, zebranie  ,  ba»  §fiitfcii,  Jhiibmifeii.  Kupienie  się,  gro- 
madzenie się,  bai  3iif(5iiimciilaiifeii,  ber  S"!""!'-  —  §•  2.  verbi 
kupić  oppos.  przedać  =  Kupowanie  ,  tai  Sailfeil.  Kupienia 
chęć,  ochota,  bie  Jlaiifliift,  Boh.  kupećnost.  Do  kupienia 
chęć  mający,  faiifliiftiij,  Boh.  kupećny;  Eccl.  KynacTBiiiejb- 
Hbiii ,  o.\OTy  iiMtiomiri  K-B  Topry.  Subst.  Boh.  kupećnjk ; 
Sorab.  1.  pokupnik  ema.v.  KUPIONY,  a,  e,  partie,  perf., 
gcfauft.  ("KUPITNIK.  Tr.  ziele  ob.  Kopytnik).  KUPKA,  i, 
2 ,  demin.  nom.  kupa,  {Boh.  kupka,   kopka,  kobka ;  Sorab. 

1.  kopiczka;  Za^  copiola  ;  17n(/.  kupzizh;  Croa/.  kupchecz; 
Slav.  baglich);  ciit  flciiier  ,'paufen ,  ciii  .Ctćiufleiii,  $ttiif^eii. 
Maleńkich  gwiazdeczek  zbiór  nazywają  kupkami  gwiazd, 
conglobałio.  N.  Pani.  19,  66.  Małą  kupką  ludzi  często- 
kroć Polacy  poganina  bijali.  Falib.  Dis.  Q.  (cf.  garstka). 
Ziele  to  kupkami  rośnie.  Tr.,  in  5)ii)'(^clii ,  liiifd)eIiDeife ,  cf. 
kępka.  —  Kupki  =  gra  w  karty.  Tr. ,  iai  $dlifcln,  cin  Rat- 
tciifpicl.  On  met  les  cartes  en  plusieurs  las ,  et  le  plus 
haiit  de  dessous  gagne  le  jeu.  ib.  (Grać  w  kupki).  KUPLA 
ob.  Kupią.  KUPLER,  a,  m.,  KUPLERCZYK,  a,  m.,  zdrobn., 
rufianin,  kuplerstwem,  niegodziwemi  kimszaflami  bawiący 
się,  ber  hiiipplcr;  Boh.  kupljr;  Yind.  kuppler,  perkupavicz; 
Slav.  korvosvodac ;  Ross.  cbojhiik-b  ;  Eccl.  CBO/jmiKi.  Nie- 
rządnica kuplera  władzę  wini.  Hul.  Ow.  68.  KUPLER- 
KA ,  i ,  ź.,  bic  łtiipplcrimi,  swacha ,  rufianka  ,  Boh.  kupljf- 
ka;  Wind.  kuplarza;  Slav.  kurvosvodica ;  Ross.  CBaxa,  CBO- 
4Hima.  Kuplerka  mu  kochankę  dla  kogo  odmawiała.  Hul. 
Ow.  49.  KUPLEROWAĆ  cz.  niedok.,  kuplerstwem  się  ba- 
wić,  fuppeln,  beit  Siippler  mnd,)cn;  Boh.  kuplowati;   Sorab. 

2.  kupplowasch;  Yind.  kuplati,  neposhtnenu  snanje  delati; 


KUPLERSKI  -  KUPSKO. 

Ross.  CB04HH<iaTb.  KUPLERSKI,  a,  ie,  od  kuplera,  Jlit|ip= 
ler^;  Boh.  kupijrsky.  KUPLERSTWO,  a ,  n. ,  zabieganie 
kuplerskie ,  Supplcrcę ;  Boh.  kupljrstwj ;  Ross.  cB04Hniie- 
CTBO.  KUPLOWAG,  al,  uje,  a.  niedok,,  z  Niem.  foppelti, 
j.  35.  bic  ^ifcrbe,  związywać,  krępować,  n.  p.  Na  słowo 
komenderującego:  kuplujcie  konie!  zdejmują  się  cugle 
raunsztuka  przez  głowę  konia,  i  niemi  się  pod  munsztu- 
kiera  na  prawej  stronie  stojącego  konia  na  kluczkę  za- 
więzuje.  Kaw.  Nar.  424.  'KUPiNMCA,  y,  z'.,  dom  lub  skJad 
kupiecki,  titt  Jlaiifbaiiś ;  Sorab.  2.  kupniza;  Ross.  toctuh- 
HOM  4B0pŁ.  'KUPNIOWSKI ,  lego,  m. ,  subst. ,  burlesque, 
kupujący,  płacący,  ciii  Smifcr,  ctn  Sclłlci";  Boh.  kupować. 
Kupniowskiego  w  tym  użyć  potrzeba,  Darmowskiego  pro- 
szę zaniechać.  Haiir.  Sk.  2.  KUPNO,  a,  n.,  kup,  kupią, 
kupowanie,  rzecz  kupiona,  iai  Śtoiifcit,  baź  ©cfauftc,  ber 
Sauf;  Boh.  kaupe;  Slov.  kupowńnj ;  Sorab.  2.  kup;  Yind. 
kup,  kuplenje;  Carn.  kop,  kopua  ,  kopzhya  ;  'Croat.  ku- 
puvanye ;  Slav.  tergovina ;  EecL  KoyaM\.  Dobrze  że  tej 
kamienicy  syn  mój  nabył,  i  ze  my  z  tak  dobrego  korzy- 
stamy kupna.  Tcat.  7.  c,  66.  Kupnem  czego  dostać.  Tr., 
fouflic^  ait  ftd)  bringcn.  Jeden  drugiemu  w  kupnie  psuje  i 
podkupuje.  Tr.  Kupno  niedoskonałe  -  wyderek.  Cn.  Th., 
ber  SBicberfauf.  Prawo  odkupienia  przedanej  rzeczy,  zo- 
wie się  kupno  z  powrotem.  Uał.  Cytr.  3,  92.  KUPNY, 
a,  e,  §.1.  od  kupowania,  czyli  kupna,  Saiif  =.  Kupny  kon- 
trakt ,  Snufcontrnct.  Tr. ,  Ross.  Kynnaa ,  no.iHaa.  —  g.  2). 
Przedajny,  Yind.  kupliu,  na  kup  dan,  kupzhliu,  tershishliu; 
Rag.  et  Croat.  kupovni,  fćiuflici),  feil.  Dułki  kupne,  co  na 
rynku  przedawają.  Pim.  Kam.  50.  Za  rzecz  niekupną 
darmo  suramę  dajesz.  Bratk.  R.  (nieprzedajną).  Dość  mę- 
ki, gdzie  fałsze  zdobią  A  kupną  wargą  prawdę  jak  elicą 
robią.  Ryb.  Gejl.  C  2.  Kupny  glos.  Nag.  FU.  213.  Szpe- 
tnie, gdy  kupny  jeżyk  za  niewinnym  gada,  Nieładnie, 
gdy  trybunał  wiele  w  skrzynkę  składa,  hul.  Ow.  70.  Le- 
szek kupnego  cudzym  nieszczęściem  a  swoja  obelgą  tronu 
nie  chciał.  Nar.  Ust.  4,  "133.  Uznawca  sporu  był  kupny. 
Sk.  Dz.  578.  t.  j.  przedarowany,  przenajęty,  bcftocl)Cti,  er> 
faiift.  —  J.  3.  Kupny  =  pokupny,  gut  atigcbcnb,  nici  ^ćiiifcr 
fillbcub.  Żadnej  niemasz  książki  kupniejszój  nad  kalen- 
darze, ponieważ  ich  eorok  wychodzi  więcej  niż  dwadzie- 
ścia tysięcy.  Mon.  66,  2.  KUPOWAĆ,  KUPOWANIE, 
KUPUJĘ  'ob.  2)  Kupić. 

Pochodź.  verb.  kupić  et  kupa:  dokupować;  jednokupiec, 
jednokupstwo;  litkiij) ,  litkiipnik;  ludokupicc;  nahupnwać; 
okup,  okupić  sie;  odkup,  odkupić;  pokupować,  pokupić,  po- 
kup,  pokupny,  podkupnik,  podkupownć;  przekup,  pnekupić, 
przekupny,  przekupień,  przekupka;  pnykupić;  rozkupić;  sa- 
mokupiec,  sumokupstwo ;  spóikupczyć;  świetokupiec;  skupić, 
skupny,  skup;  skąpy  {Croat.  zkup),  skąpiec,  skepstwo,  ską- 
pić; wkupić,  wkup,  wkupny;  wykupić;  zakup,  zakupić,  ża- 
ku pni  k. 

i.  'KUPR  ,  u,  m. ,  z  Niem.  tai  STiipfer ,  n.  p.  Kupr  i  miedź 
czynią  z  kamienia  chalcitis.  Harz.  —  2.  KUPR  oh.  Kuper. 
KUPliZASTY,  a,  e,  od  kupra!  Stcift  = .  Kość  kuprzasta. 
Krup.  I,  112.,   Wejch.  Anat.  75,  tai  Steipbciii,  ©cfdgbeiii. 

•KUPRES  ob.  Cyprys. 

KUPSKO  adv.,  [kupsko    Etym.  kupa ;    znaczy  wiele ;    ale  tyl- 


KUPUJE  -  KUR. 


551 


ko  od  Mazurów  używany  przysłówek.  —  7],  chłopski  wy- 
raz =  tęgo,  mocno,  siła,  bardzo.  —  Nabiedowałem  ci  się 
kupsko,  niżlim  się  do  was  dopytał.  Teat.  29.  b,  121, 
tiid)łi(j,  wadn,  redjt  fcŁr.    KUPUJE  ob.  Kupić,  Kupować. 

KUPULA,  KOPULA,  KOPUŁA,  i,  I,  KOPUŁKA ,  i,  i., 
zdrobn.,  Ital.  cupola;  Lal.  med.  cuppula ;  bie  Jhippel,  tai 
Slippelbadl,  ^lippehjemiilbe ;  Croat.  kupula  ;  Rag.  kuba ,  ku- 
bizza ;  Bosn.  kuba;  (Carn.  kopóla  rutabulum).  Kopuła  ko- 
ścioła ś.  Zofii  na  16  kolumnach  marmurowych  wystawio- 
na, daleko  większa  i  wyższa  nad  kopułę  ś.  Piotra  w  Rzy- 
mie ,  pokryta  wszystka  z  wierzchu  ołowiem.  Star.  Dw.  6. 
Nad  wierzchołki  portu  podnoszą  się  niezliczone  kopułki 
pobite  ołowiem ,  ozdobione  gałkami  pozłoconemi.  Parn. 
85,  1,  130. 

KUR,  a,  m. ,  kogut,  pieluch,  (Boh.  kobaut,  kurek;  Croal. 
petuch,  petelinecz ;  Eccl.  KO^pi,  KOiera ;  cf.  Hebr.  "!U 
gur  pullus),  §.  1.  ber  ,?)aCn;  samiec  kury  czyli  kokoszki,  na 
głowie  ma  wyrostek  mięsisty,  zebkowany,  grzebieniem 
zwany,  dwa  wyrostki  wiszące  pod  szczękami,  ogon  ści- 
śniony  do  góry  zadarty.  Zool.  235.  Kluk.  Zw.  2,  95.  Kur 
majestatyczny  Prowadzi  tam  za. sobą  dwór  kokoszy  liczny. 
Chód.  Gesn.  144.  Kur,  stróż  grzebienisty.  Groch.  W.  32. 
Kura  gospodarzem  zowią  wieśniacy,  bo  bywa  to  lepszy 
gospodarz  do  kokoszek,  niż  drugi  chłop  do  żonek.  Dwór. 
G.  Kur,  choć  głośno  krzyczy,  nie  zje  on  nikogo.  JabŁ 
Ez.  22.  Kur  poje  abo  pieje.  Dudz.  21.  Komuż  piać, 
jeśli  nie  kurom?  Rys.  Ad.  33.  Kurzy  co  piali,  zaś  bio- 
rą się  na  grzędę.  Pot.  Syl.  491.  Kur  zapiał.  Rys.  Ad. 
27.  t.j.  czas  minął,  klamka  zapadła,  bcr  S^ialjn  bat  gcfra^t, 
=  bie  Stift  ift  uerfloffcil.  Sam  Piotr  opoka  będący,  Ruszał 
się  kura  słyszący.  Groch.  W.  32.  Pokusy  władzy  nie  ma- 
ja, Gdy  już  'kurowie  śpiewają.  Groch.  W.  31.  Kogut  wiej- 
ski zegar ;  ztąd :  kury  =  kurzyny,  pianie  kurów,  tai  S)a\)' 
liengefcl;reij ;  Bosn.  pivci ,  jutergna,  jutrrigna  (cf,  jutrznia); 
Ross.  et  Eccl.  ii-ET.iorA.Mueiiiiie.  Od  zachodu  słońca ,  aż 
do  kur  dzwonili.  Mon.  71,  171.  Pierwsze  pienie  =  pier- 
wsze kury,  tai  erfte  ^nlniciigcfdjrci).  Gdy  pierwsze  kury 
zapiały,  stanął  na  placu.  1  Leop.  3  Macch.  5.  Już  pier- 
wsze kury  piały,  już  i  wtóre  pieją,  Ja  tu  czekając  na 
cię,  karmię  się  nadzieją.  Simon.  Siei.  36.  Drugie  piały 
kury.  Nie  spałam,  Ciebie  wyglądałam.  Zabł.  Amf.  62.  O 
kurach  =  o  pierwszych  kurach  =  gdy  pierwszy  raz  zapieją, 
do  dnia.  Bor  lagc^aiibrud).  Markotny  prawnik,  gdy  o  ku- 
ra(h  pacyent  we  drzwi  zakołace.  Zub.  8.  317.  liyck.  O 
pierwszyi  li  kurach  wstawać!  Zab.  7,  158.  Nie  wiecie, 
kiedy  jirzyjdzio,  czyli  o  północy,  czyli  o  kurach  albo  ra- 
no. W.  Post.  W.  3,  504.  Jeśli  z  wieczora,  jeśli  w  pół- 
nocy, jeśli  gdy  'kurzy  zapoja.  Radź.  Marc.  13,  35.  — 
Dano  kurowi  grzędę,  a  on  chce  wieży.  Budn.  Apopht.  90. 
(cf.  im  kola  bardzi('j  głaszczesz,  tym  bardziej  ogon  wznosi; 
dasz  mu  poty,  a  on  chce  poty).  Kur  Indyjski  ob.  Indyk. 
—  g.  Kur,  herb  ;  kogut  biały  w  polu  czerwonym.  Kurop. 
3,  29.  ciii  ilsiippcii.  —  §■  2.  Kur  morski,  trigla,  bcr  iScc« 
Itabii,  ryba  morska,  mająca  płetwy  przyskrzelowc  znacznie 
szerokie  i  rozciągłe,  tak  iż  niemi  z  wody  podlatywać  mo- 
że. Zool.  181.,  Chmiel.  1,  626.  —  g.  3.  Kur,  ospica,  mor- 
billi,  bie  iKaferii,  ilUitlicIii,  Siiiiberpiccfcn ,  kształt  gorączki  z 


552 


KURACYA  -  KURATOR 


KURATORKA-  KURCZE. 


wyrzutem  drobnym,  mniejszym  od  ospy.  Krup.  5,  341. 
ospiczki.  ib.  5,  446,  pozarnice ,  odra.  Ern.  684;  Yind. 
lezhize,  lezhe,  snemeze,  maroga,  pika;  Ross.  Kopi.  KU- 
RA, y,  2!.,  §.  a)  kura  albo  kokoszka  jest  samica  koguta. 
Kluk.  Zw.  2,  95,  bic  §cnne ;  Morav.  kura  ;  Slov.  kura  pul- 
lus,  ślepka,  slepica  gallina ;  Boh.  slepice,  slepićka ;  Garn. 
kokusli ,  puta;  Yind.  kura,  kokush ,  putiza;  Sorab.  2. 
kurra;  Hung.  tsirke;  lioss.  KypHiia ;  (cf.  Germ.  fiimn). 
Kura  z  piórami  koło  uszu  Ross.  ymaiKa.  Juzci  dziś' 
nietylko  kury  mądre ,  ale  też  i  same  jajca ,  młodzi 
dziś  ludzie  bardzo  'zwydrzeli.  Glicz.  Wycli.  P  4  b;  Slov. 
Kura  ślepku  ući ,  antę  barbam  doces  senes ;  sus  Miner- 
vam.  I  ślepej  kurze  trafi  się  ziarno.  Teal.  H.  b,  4; 
(Slov.  1  ślepi  kura  nekdi  na  zrnko  trefi ;  więcej  szczę- 
ścia,  niż  rozumu).  Czarna  kura,  czarna  kokosz,  lekar- 
stwo dawne  dla  szalonych ,  którym  rozdartą  czarną  kurę, 
abo  też  goJąbki  żywo  rozdarte  ciepJo  na  głowę  przykła- 
dano. Krup.  5,  423.,  fJaur.  Sk.  399.  ztąd  przysłowie:  A 
już  też  to  warto  czarnej  kury.  Teat.  43.  c,  53.  t.  j.  po 
szalonemu  zrobione.  Zabł.  hir.  69.,  Teat.  32.  b,  41.  — 
§.  b)  Ogólnie  :  kury  =  -koguty,  kokoszki ,  kapłuny,  Garn. 
perutje,  ^li^iicr;  kura,  bo^  $U^n.  Kury  w  kojcu.  Star. 
Dw.  43.  Kury  te ,  które  są  w  kojcu ,  z  kojca  się  doby- 
wają; a  te,  które  nie  są  w  kojcu,  do  kojca  się  wedrzeć 
usiłują.  Żarn.  Post.  3,  542.  Mazowieckie  kury  =  gawrony, 
gawronięta.  Pot.  Jaw.  106  et  108.  Poddani  przy  szczu- 
płej swojej  paszy,  zwykli  się  z  dworem  na  kury  od  sztuki 
swego  bydła  jednaó.  Haur.^Sk.  541,  gulll)u^n,  Sin^b"^"- 
Pochodź,  kurczak,  kurek,  kurczę,  kurczątko,  kurczecina, 
kurnik,  kurzy,   kuropatiua ,  kuropioch ,  kuropoj. 

KURACYA,  yi,  £.,  leczenie,  Ross.  jiineme,  BunitKa,  spayóa; 
Ercl.  ijiiiihEii,  utlenię,  bic  6iir,  bni  (Surircn,  ,<r>cilcn.  Nie 
potrzeba  majowej  kuracyi ,  9)in^cur,  jeżeli  człowiek  zdrów. 
Perz.  Lek.  216.  Kobiety  zawsze  gotowe  poprawiać  ku- 
racye  doktora,  ib.  317.    Powierzać  się  w  kuracyą.  ib.  61. 

*KURATA ,  y,  ź ,  łodyga.  Tr.,  ber  ©ticl  ctiicr  ^flnnjc.  Kuraty 
liliowe.    Tr. 

1.  KURANT,  a,  OT.,  zbieg  pewny  tonów  melodyjnych,  ciil  8au- 
fcr  ii:  ber  OTufif;  (Hoss.  Rypaniu  zegar  grający).  Dla  ucze- 
nia ptaków  są  instrumenciki,  różne  kuranty  wygrywające. 
Kluk.  Zw.  2,  402.  Bije  zegar  kuranty,  a  misterne  flety 
Co  kwadrans  ,  co  godzina  dudla  menuety.  Kras.  Sal.  40. 
Konik  polny  przez  lato  swe  śpiewa  kuranty,  Mrówka  do 
jamki  sobie  znosi  prowianty.  Kchow.  Fr.  123.  —  Transl. 
Wyciął  mi  kuranta.  Mon.  66,  723,  ib.  75,  64.  (dał  mi 
łacinę,  wyłajał  mię).  —  §.  Kurant .  u  malarzy,  kamień, 
którym  się  farby  trą  na  kamieniu  płaskim.  Magier.  Mskr., 
ber  Scibcftciii,  garbciiftcin.  2.  KURANT,  u,  m.,  grube  pie- 
niądze srebrne,  [oppos.  moneta),  (Soiiratlt,  ©iniroiitgclb.  Ku- 
rantem Pruskim  płacić.  Ld. 

KURAŚ,  a,  m. ,  dobry  tęgi  kur,  abo  kapłun,  cin  tfii^tiger 
Snpniin  Bber  ^abn.  Opiekłe  na  tykach  niechude  kurasy. 
Ziib.   9,  375.  Ejsym. 

KURATELA,  i,  i,  KURATORYA.  yi,  z.,  opieka  nad  szalo- 
nemi ,  marnotrawcami  etc.  Ostr.  Pr.  Cyw.  1,  90,  bie  6ll= 
lOtel.  KURATOR,  a,  m. ,  wyznaczony  z  prawa  opiekun 
albo  rządziciel  osobie  nie  mogącćj  się  rządzić,  ib. ,  Kras. 


Zb.  1,  497;  Rag.  pomnik;  Ross.  nonewnieib.  W  rodź. 
ieńsk.     KURATORKA,  Ross.  noneMBieabHHua. 

KURAŻ,  u,  TO.,  z  Franc,  ochota,  odwaga,  śmiałość,  bcr 
SMut^,  bie  M^il^eit.  Kastalska  woda.  Choćby  jej  beczkę 
wypił,  kurażu  nie  doda.  Teal.  43.  b,  32. 

KURBA  ob.  Korba.  KURBAS  ob.  Korb,  Korbas.  KURCABA 
ob.  Kuczaba. 

KURCHAN,  KURAN,  KURHAN,  u,  m.,  [z  tatar,  kurchane  • 
dom  grobowy,  2] ;  słowo  Ruskie ,  Ross.  KypraHt ;  =  mo- 
giła. Otw.  Oiv.  607  et  150,  ber  ipiiflel.  Usypali  kościom 
ojcowskim  kurhan  wyniosły.  Stryjk.  252.  Ciało  spaliwszy, 
kościom  kuran  usypali.  Biel.  124.  Na  Ukrainie  trzebaby 
zamki  pobudować,  z  którychby,  jako  z  kurhanów,  abo  z 
skałek,  przyciagnienie  nieprzyjacielskie  upatrować.  Modrz. 
Baz.  416. 

'KURCIAŃSKI ,  a,  ie,  n.  p.  Paweł  biskup  Krakowski,  ło- 
trowstwa  prawie  'kurciańskie,  zapomniawszy  stanu  ducho- 
wnego, płodził.  Stryjk.  320. 

KURCI.ĄŹKA,  i,  ź. ,  obcążki  krótkie,  furje  S<inQ(lii(n,  fleine 
fur5C  3ingeii.  Kurciążki  cyrulickie ,  zrobione  bywają  po- 
spolicie ze  stali  lub  z  srebra.  Używają  się  do  odejmo- 
wania plastrów  i  flejtuszków,  do  wyciągania  kości  lub  in- 
nej materyi  w  ranie  głęboko  znajdującej  się.  Czerw.  4  et 
13. 

1.  'KURCZ,  a,  m.,  pokurcz,  gatunek  kundlów  myśliwczych, 
eiiie  91rt  genieiiier  ^itnbe,  bie  nuń}  jur  3agb  gehmtc^t  luerben. 
Charci,  ogarowie,  kurczowie,  zwierzęta  leśne  gonią  i  imu- 
ją.  Sienn.  277.  Za  kurczą  i  za  charta  trzy  kopy  groszy. 
Śtat.  Lit.  396. 

2.  KURCZ,  u,  m.,  (Boh.  kręć;  Morav.  krć,  krće;  Slov.  kręć; 
Hung.  giirts ;  YiniL  kerzh ,  vadnu  vkugstegnenje;  Garn. 
kerzh,  skerzhniza,  skerzhuyflnje;  (cf.  Garn.  kurz  =  członek  mę- 
zki);  Groat.  kerch;  Dal.  czeznutje;  Rag.  garc;  Bosn.  ghrric; 
Slav.  gercs;  Ross.  Kopia,  KOput,  obs.  KOpKOia,  cy4opora, 
4eproTa ;  Sorab.  2.  krampa) ;  ber  Srampf ,  kurcz ,  to  jest 
kurczenie,  rozmaity  jest,  albowiem  kurczy  ręce,  nogi, 
głowę,  tak  na  zad,  jak  i  na  przodek.  Sienn.  582.,  Spicz. 
235.,  Comp.  Med.  126.  Kurcz  przypada  zwyczajnie  z  nie- 
ostrożnego położenia  się  albo  rozciągnienia. . . .  Haur.  Sk. 
392.  Psi  kurcz ,  spasmus  cynicus.  Perz.  Cyr.  5,  26.  — 
Kurcz,  herb;  niby  litera  T  wywrócona,  koniec  u  góry  roz- 
darty; tamże  belka  krzyż  wyrażająca,  z  lewej  pod  krzy- 
żem księżyc ,  z  prawej  gwiazda.  Kurop.  3,  29,  ein  SGBap' 
pen.     (KURCZABA  ob.  Kuczaba). 

Pochodź,  kurczoioaty,  kurczyć,  skurczać,  rozkurczać. 
KURCZAK,  a,  m.,  kurek,  pullaster.  Gn.  Th.,  ein  fci)Oit  etmai 
groPcfi  ,S)u6n.  KURCZĄTKO,  a,  n. ,  Boh.  kufatko ;  Sorab. 
2.  kuretko  ,  kurzizko;  Sorab.  1.  kuriatko ;  Slov.  kurńtko, 
kuratećko,  bid;  Yind.  pishe ,  pisheta  (cf.  pisklę);  Groat. 
pischenczi;  Ross.  ubinjia,  uumchoki,  uuiueHoyeKŁ ;  de- 
min.  nom.  kurczę,  ein  5!iicl;lcin,  ganj  jiingcś  §ii^nd|en.  Jako 
z  garści  kurczątka  odrobin  patrzemy,  Cdy  z  bozkiej  hoj- 
nej łaski  wszyscy  tu  żyjemy.  Rej.  YViz.  52  b.  Kurczątko 
dopiero  co  wyklute  Ross.  BiJBe4eHUiii3.  (Slov.  Prov.  Ku- 
rńtka  swu  kwoćku  stratili;  nati  sine  patre.  Slov.  Ani  ku- 
rśtka  rozwśzat  ne  wi;  nic  nie  umie,  niezgrabny).  KUR- 
CZE, ecia,  n. ,  Boh.  kurę,  kauf;   Slov.  kurća;  Sorab.  2. 


1 


KURCZĘCINA  -KURCZYĆ. 


KURCZYNA-KUREK. 


S53 


kurre;  Sorab.  i.  kurio;  Carn.  kuru,  zibeka;  Yind.  pish; 
Croat.  pische,  pischenczi ;  Slav.  pille,  (cf.  piskie);  fiog- 
pipie,  piplescze  ;  fioss.  Kypa ,  KypeHOK^b ;  pisklę  kur,  baś 
^itfmcbcn ,  iiai  §it^it.  A7«A-.  Zw.  2,  93.  Kurczę  piszczy. 
Toł.  Saut.  89.  Człowieka  zabić,  jak  kurczę.  Teat.  lo,  53. 
(bez  skrupuJu).  Kurczęta  {Yind.  kurete,  pisheti,  pifzheta, 
pifzhenci ;  Slav.  pillichi).  Zle  kurcząt  kaczce,  kacząt  wo- 
dzić kurze.  Pot.  Pocz.  474.  Mędrsze  kurczęta,  niż  kury. 
Teat.  55,  87.,  Slov.  Kura  ślepku  ući.  Od  kokoszy  chcą 
często  być  mędrsze  kurczęta.  Zab.  14,  28.  Nagi.  Kurczę 
przed  koŁ^utem  śpiewać  nie  powinno.  Boh.  Kom.  4,  179. 
KURCZĘCINA,  y,  ź..  Boss.  KypaTiiHa,  K\'paTnHKa,  uun.ia- 
Tiina;  mięso  kurczęce,  ^jiitineiflcifd;.  Kurczecine  zaprawić 
korzeniem.  Ern.  54.,  Bies.  D.  1.  KURCZĘĆY,  a,  e,  Boh. 
kufecy;  Sorab.  1.  modohkurine ;  Ross.  RypaniH ;  od  kur- 
cząt, iHiit  ficiiien  |)U^iicrii.  Małego  rodu  sokoły  wychowasz 
mięsem  kurczecym.  Cresc.  620. 
KURCZOW.\TY,  a,  e, —  o  adv ,  na  kształt  kurczu,  frampf' 
artig.  Kurczowate  nerwów  napięcie,  czyli  wielka  choro- 
ba. Perz.  Lek.  143  et  183.  KURCZOWY,  a,  e,  od  kur- 
czu, }1rampf  =  ;  Boh.  krećnj;  Carn.  kerzhne,  kerzhliv;  Yind. 
kerzhen,  kerzhonn;  Boss.  cy^opoacauft.  Choroby  kur- 
czowe, czyli  spasmodyczne.  N.  Pum.  10,  71.  KURCZYĆ, 
yl,  y,  CS.  niedok.,  skurczyć  dok.,  do  kupy  ściągać,  krzy- 
wiąc skracać  propr.  et  imp.  {Boh.  krćiti ;  Carn.  kerzhiti, 
kerzhnem,  kerznem;  Croat.  kerchim;  Bosn.  ghrricciti, 
zgarciti,  zgherciti,  zghrriccili;  Rag.  zgarcit;  Boss.  KopmiTb, 
CKopMnTb,  CKopqnBaTb,  ChpromiTb,  CKpiomiBaib ;  EccI.  Kop- 
qio ;  cf.  Lat.  coerceo) ;  3uf,immeii  jtcbcii,  friimmcn,  ocrfiirjcii, 
BefĄranfcn.  Kurcz,  abo  żył  kurczenie  rozmaite  jest ,  abo- 
wiem  kurczy  ręce,  nogi,  głowę,  tako  nazad  jako  i  na 
przodek.  Sienn.  582.  Uschła  wnet  ręka  królowa,  którą 
byl  wyciągnął  przeciw  prorokowi  ,  ani  jej  mógł  zasię  ku 
sobie  skurczyć.  1  Leop.  5  Beg.  15,  4.  Nie  rozciągaj  rę- 
ki twej  ku  braniu,  ani  kurcz  ręki  twej  ku  dawaniu.  Badz. 
Syr.  4,  34.  Skurczyć  rękę  w  wydatkach.  Xiadz.  52.  Cze- 
mu tak  długo  kurczysz  możną  rękę  swoje?  Kanc.  Gd. 
178.  Skurczonąś  siał,  skurczoną  będziesz  też  żął  ręką. 
Poi.  Pocz.  544,  Eccl.  CMhK-h,  CKopiinBiuiilca,  corayBiuirica. 
Zgrzybiały,  skurczony,  starzec ,  decrepilus.  Mącz.  Słońce 
tę  deszczułkę  skurczyło.  Tr.  (spaczyło).  Frasunek  serde- 
czny skurczy  człowieka ,  ale  z  powieści  wesołych  rozra- 
duje się.  Badz.  Prov.  12,  23.  (poniża  serce.  Bibl.  Gd.), 
nadwątla ,  ^ijwaiit.  Słabego  zdrowia  ten  ,  którego  lekkie 
zawionienie  wiatru  kurczy.  Pilch.  Sen.  254.  Panowie  pod- 
danym czynią  krzywdy,  kurczą  ich,  uciskają.  Petr.  Pol. 
301.  (uwłaczają  im,  fie  t^un  iljticn  3ll'l'rii(^).  Zarazem  ka- 
zał obie  do  ciemnicy  wrzucić.  Powrozy  do  drabiny  mę- 
żnie kazał  skurczyć.  Papr.  hoi.  0.  4.  (skrępować),  KUR- 
CZYĆ się  recipr.,  Boh.  krćit  se ;  Croat.  kerchimsze,  zkra- 
chujemsze ;  Rag.  zgJrcitise ,  garcimse ;  Eccl.  Kopwyca ; 
ściągać  się  do  kupy,  skracać  się,  pokrzywiać  się,  propr. 
et  impr,  fi(f;  5iifnmmcn  jiclicii,  jiifammcii  laiifcn,  fidj  friiiii' 
men,  jufammcn  fiicclieii,  fiirjcr  tticrbcn,  fid;  bcfdjrnnfcn.  Kur- 
czymy się  jak  skóra  od  ognia.  Psalmod.  23.  Skurczyło 
się  sukno  ■■  zbiegło  się ,  stąpiło  się  ,  iai  %ui)  ift  eingclnit' 
fen.     Jeden  się  kurczy,  a  drugi  nadyma.   Jabi.  Buk.  C  4 

Słownik  Liniegt  wyd.  i.  Tom  IL 


b.  Kurczemy  się,  a  dziwnym  sposobem  się  dzieje,  Że 
wzrost  ludzki  w  starości  z  kościami  mniejszeje.  Zab.  8, 
594.  Koryt.;  Boh.  (krećowateti  kurczu  dostać).  W  swo- 
ich mu  się  kurczyć  kazali  siedliskach.  Mon.  71,  203. 
Panowie  hojno  dosyć  dawają,  i  nie  kurczą  się.  Kosz.  Ler. 
40.  Nie  kurcząc  się ,  ani  gnuśniejąc  przed  srogim  zi- 
mnem ,  Liflanty  zwojował.  Stryjk.  358.  (nie  krzywiąc  sie, 
wstrętu  nie  pokazując).  Chude  woły  pojadłszy  one  tłu- 
ste, w  tej  chudości  i  szpetności  kurczyły  sie.  Leop.  Ge- 
iies.  41,  21.  wysychały,  jufiimmen  fcfcntmpfcii.  Tatarom 
nigdy  nie  wierzał,  lubo  to  kurczyli  się.  Birk.  Chmiel.  C 
2  b.  (choć  się  kłaniali,  pokorzyli).  Kurczy  się,  a  kole. 
Cn.  Ad.  408.  erinaceus,  aliguo  urgente ,  conlrahit  se,  et 
tunc  aculeos  magis  intendit.  (cf.  płacze  a  bije).  Inaksze 
zdanie  wszystkich  panów  pana ,  Do  którego  się  kurczą 
ludzkie  rady.  Pot.  Syl.  74.  (przed  nim  nikną,  giną,  ni- 
czem  są).  Przy  takim  gospodarstwie  intrata  sie  kurczy 
i  szczupleje.  Haur.  Sk.  43.  fic  merben  fc^malcr,  (jeriiigcr. 
Mogąc  te  tak  potrzebne  rzeczy  sobTe  kupie;  jednak  kur- 
czą się.  Haur.  Sk.  44.  fie  fdjrdnfcn  iii)  eiii.  Do  Wac  Pana ! 
(pije):  Niech  się  dyabeł  kurczy.  Teat.  43.  c,  92.  niech 
sobie  dyabeł  szczędzi,  żałuje,  niech  schnie. 

KORCZYNA,  y,  ż.,  kura  młoda,  cin  jiingc«3  Su^n.  W  mar- 
cu kurczyna  bardzo  młoda,  nowina.  Bies   D.   1. 

'KUFtDESZ ,  a,  rn. ,  [ob.  Kardusz,  1];  n.  p.  Hej  Kurdesz 
nad  kurdeszami !   Teat.   29,  24. 

1.  KURDWAN,  KURDYBAN  ob.  Kordsban.  2.  KURDWAN, 
KU.NRAD  ob.  Konrad  ziele.  KURDEGARDA  ob.  Kordygar- 
da.     KURDZIEL  ob.  Gurdziel. 

KUREK ,  rka ,  m.,  a)  kogut  młody,  kurczak ,  Ross.  KypOK3, 
m  jmiflcr  S^ain ,  ciii  .'oiibiidtcn.  Kurzyka  ,  kokorzyka ,  sa- 
belek,  młody  kurek,  pullaster.  Mącz.  Rzemieślnicy  w 
Krakowie  kurka  strzelali.  Biel.  Sw.  246.  do  kura,  orła  i 
t.  d.  dla  wprawy  strzeliwali ,  3>0()iclf(iiepen.  Mniemamy, 
żebyśmy  kurka  strzelili,  albo  eksekucyi  dowiedli.  Orzech. 
Qu.  176.  —  b)  Kurek  na  kościele,  chorągiewka,  wia- 
trak, wiatraczek,  ein  SBctterbabn.  {Yind.  strehna  bandera, 
veteriiik).  Czemu  kurka  stawiają  na  kościelnej  bani?  Że- 
by ludzi  do  modlitw  budził  co  najraniej.  Pot.  Pocz.  512. 
Kurka  na  kościele  pokazać  komu,  ob.  dudka  pokazać, 
figę ,  odrwić  kogo.  —  c)  Kurek  u  rusznicy,  ber  S)a^n  atl 
einer  %\inU  etc.  (Slav.  oroz;  Bag.  uiik;  Ross.  co6a>jKa,  ob. 
Sobaka).  Kurek  strzelby  zahaczony  na  sprężynie  ,  w  je- 
dnym mgnieniu  oka  zawadza  kamieniem  o  panewkę,  i 
wskrzesza  ogień.  Bog.  Boś.  1,  240.  Zawsze  z  ruśniczmi 
chodzą,  niemasz  tego  zjazdu,  gdzieby  kurka  nie  krzesa- 
no ,  proch  nie  śmierdział.  Lek.  6  2  6.  Na  słowo  ko- 
menderującego:  kurek  na  miejsce!  odwodzi  się  ku- 
rek na  swoje  miejsce.  Aa  w.  Aur.  237.  Pokazuje  się  je- 
leń; ja  do  sztućca,  odłożę  kurek,  zmierzę....  Boh.  Kom. 
2,  293.  ben  Spalin  fpaiinen.  Na  to  sto  razy  na  odwie- 
dziony kurek  przysięgnę.  Teat.  16.  b,  129.  pod  karą  zgi- 
nienia  od  fuzyi.  —  d)  Kurek  abo  czop  ,  jaki  bywa  u  fas 
winnych ,  dla  toczenia.  Mącz.  epistomium  ,  Bosn.  kantulla 
od  bacve ;  Carn.  pipa;  Ross.  KpaH'b;  kruczek,  ber  $a{in, 
btf  ^ipe.  Uaslos,  rurka  albo  kurek ,  u  rur  i  zdrojów ,  ja- 
koby   odęta  gęba ,    z  której  woda  wycieka.  Sląct.  —    e) 

70 


554 


KURENTNY  -  KURNIK. 


KUROPATWA  -  KUROPOJ. 


Kurki  u  tortury,  bic  J^niirtlCtiftćrfc  kc  ber  Jortlir.  Wsa- 
dzać komu  palce  w  kurki.  Tr.  (S/af.  kurjuk ,  bie  ©ĄlDailJ' 
fdirauDc). 

KURENTNY,  a,  e,  kurs  mający,  n.  p.  tynf=  płatny,    udatny. 

Tr.  m  orokS  ©clbftM. 
KUREWKA,  i,  i,  dem.  nom.  kurwa,  Croat.  kurvicza ,  cin 
Ciiirc^cn,  meretricula,  kurwiczka.  Mącz.  KUREWMK,  a,  m., 
(Moriw.  kurwar ;  BoA.  kurewnik ,  smilnjk;  S/or.  kurwarcz, 
kurewnjk;  Rag.  kurvar ,  senhar;  Bosn.  kurbar;  Carn. 
kurbir;  Sorab.  2.  huraf,  huhraf;  Slav.  kuryńr;  łh^ng. 
kurvśs,  kurvalkodó;  Sorab.  i.  kurwać,  kurwarnik ;  Vind. 
loter,  kurbar,  kurbir,  kurbetat;  Croat  praznik,  kurvish; 
Ross.  KypBHMb,  ósyMim-b,  6^^404*11,  ó.wa.Yhi);  z  kur- 
wami się  bawiący,  citi  Spuxn ,  .C)iircitjdgcr.  KUREWNY,  a, 
e,  KUREWSKl,  a,  ie,  Z?o/i.  kurewsky  ,  smilny,  nawestcin  ; 
Rag.  kurvarski ;  Croat.  kurvinszki  ;  Hung.  kury/iliozYalo ; 
Sorab.  i.  kurwarski ;  ['ind.  kurbinski,  kiirbarski;  Ross. 
KypBHHt,  6ja4Ci<iH,  6ja4HHT),  6.'iy4Huri,  6,'ifl4.iiiBfciri ,  6.iy- 
4.111BŁHI ,  6jiy404'fcfiHbii1 ;  |)iircri)cf; ,  §iircn  -■ .  Kurew  ski  dom  ' 
zamtuz  ,  Yind.  kurbarniza  ,  kurbarisbe  ;  Carn.  kurbishe  ; 
Sorub.  1.  kurwarna;  Eccl.  6av40i(op'ieMinma.  KURE- 
WSTWO, KURESTWO,  a,  n.,  Boh.  smilstwo  ,  kurestwj; 
iS/oi'.  kurewstwo ;  Sorab.  1.  kurweno;  Yind.  kurbaria  ,  lo- 
trovanje;  Carn.  kurbarya;  Croat.  kurvaria ,  kurvinsztvo; 
Hung.  kurvasag,  kurvńlkod'is ;  Rag.  et  Bosn.  kurvarstvo; 
Ross.  et  Eccl.  kamĄT,,  6.1741080016,  BSm^OAtKiUHre  ,  Esajh- 
CTEO ;  kurwiarstwo ,  |)ijrcrei}.  Nic  nie  jest  szaleńszego  , 
jako  młodzieniec,  który  się.  na  kurewstwo  udał,  res  me- 
retricias.  Mącz.  Dokądże  tych  kurewstw  matki  twej  i  cza- 
rów jej  mnogich.  Budn.  2  Reg.  9,  22.  (cudzołóstwa. 
Bibl.  Gd.).  Ustawicznćm  kurestwem  ciało  i  duszę  zagu- 
bisz. Kosz.  Lor.  48  b.  Glicz.  Wych.  F.  2.  cf.  porubstwo, 
frvjerstwo,  gamractwo. 

KURFIRST,  a,  m.,  elektor,  z  Mm.  ber  fiitrfiirfł;  Sorab.  2. 
kurfcrschta  ;  Ross.  KypoHpcTt.  Żyli  sobie  tak  dobrze  i 
może  lepiej  jak  jaki  Niemiecki  kurfirst.  Ossol.  Baj.  2. 
■Kurfierst  Rrandeburski.  Vol.  Leg.  o,  3.  KURFIRSZTO- 
WY,  a,  o,  elektorski,  furfurflltcf; ;  Ross.  KypłiipcTCKiii. 
W  księstwie  kurfirszlowym  wielka  jest  hańba  być  kato- 
likiem. Birk.  Exorb.  16.  t.  j.  w  Brandcburgii.  KURFIR- 
STWO ,  a,  n.,  elektorstwo,  Ross.  KypinipcTBO ,  ba^  Siiir' 
fiirftcnt^iim ,  bic  Slimnlrbc.  Na  'kurfierstwo  nastąpić.  Yol 
Leg.   3,   5.  Boter.   \  14. 

KURHAN  ob.  Kurchan. 

KURKA,  i,  i,  mała  młoda  kura,  cin  §ietnid)eii.  Ross.  Ky- 
pciKa.  KURKOWY,  a,  e,  od  kurka ,  ,C)dl)iid)cn  = ;  2Betfer= 
fa^licn  < ,  ^iipen=.  Kurkowy  król  w  Krakowie,  który  prym 
odniósł  w  strzelaniu  do  kurka ,  bcr  (£ci)ii$eiifoni(j.  Ld.     . 

KURLANDYA ,  yi ,  2'.,  Ross.  K^'p.iHH4ia  ,  księstwo  ,  niegdyś 
Polszczę  hołdowne.  Dykę.  Ceogr.  2,  54.  giirlntib.  KUR- 
LANDCZYK ,  a,  m..  rodem  z  Kurlandyi,  ciii  (Fiirlnnbcr ; 
Ross.  Kyp.jan4eu'B.  W  rodi.  ieńsk.  KUltLANDKA,  bic  6iir= 
lanbcritm.  KURLANDSKI,  a ,  ie ,  od  Kurlandyi,  giirldil- 
bifc^  ;  Ross.  Kypjaii4CKiH.  Sądy  Kurlandskie.  Dykc.  (Seogr. 

KURNIK,  a,  m.,  Boh.  kurnjk ,  kurnicek;  Slov.  kurenec; 
Hung.  ketretz;  Sorab.  1.  kurencza;    Vmrf.  kurniak ,  kotez. 


kurijza;  Carn.  kurnek;  Croat.  kurny^k ;  Slav.  kokoshinjak; 
Ross.  KypaTHHKt,  K3'paTHa,  (KypnuKŁ  pasztet  kurczęcy). 
1  a)  szopa  abo  sadz  szeroki  na  kury.  Cn.  Th.  hai  §i'i^ncr|ouŚ, 
ber  $u()ticrftari.  Kurnikiem  nazywa  się  to  miejsce,  gdzie 
kury  na  noc  siadać  i  nieść  się  mają.  Kluk.  Zw.  2,  i  18. 
Kurnik  ma  być  z  grzędami  i  z  dylowaniem  sporządzony. 
Haur.  Sk.  119.  Koguty  do  kurnika  najlepsze  są  Angiel- 
skie. Kluk.  Zw.  2,  97.  —  g.  Kurnik  miasto  w  Poznań- 
skim. Dgkc.  Geogr.  2,  S-ł.  cinc  6tabt.  —  b)  transl.  Cha- 
ta,  kletka,  cillC  ClCllbc  .'piittc.  [licha  forteca.  7).  Jakie  ta- 
kie kurniki  pokleeili ,  kędyby  się  z  zonami ,  z  poddane- 
mi  i  z  dobytkami,  gdy  gwałt,  chrondi.  Star.  Vut.  Gib. 
—  2)  Kurnik,  sługa,  co  kury  opatruje.  Cn.  Th.  bcr 
§iil)ncril'drter,  (ob.  Kurzytata);  przekupujący  kurami,  pta- 
stwem,  ber  §ii{)iicrmaiin,  ipiiljiicrfrdmer,  Slov.  kurenćjr; 
Ymd.  pishetar;  Ross.  KypaTHiiKi.  Do  miasta  wyjdzie,  i 
będzie  sie  rozmawiał  z  piekarzami,  z  kurnikami.  Teat. 
24.  c,  56'.  KUROPATWA,  y,  2,  Boh.  kuroptwa,  ko- 
roptwa,  korotew;  Slov.  kuroptwa,  kurotwa,  garabica ; 
Sorab.  2.  kurwota ;  Sorab.  i.  kurwota,  pocźpula ;  Stav. 
poijarica,  tercska;  Croat.  terchka  ,  jerebicza;  Dal.  jareb, 
jarebicza  ,  (cf.  jarząbek)  ;  Carn,  jeręb  ,  jerćbiza  ;  Yind.  je- 
reb,  jerebiza  ,  jerebizh;  Rag.  jareb,  jaiebizza;  Bosn.  ku- 
roptva,  jareb,  jarebica ;  Ross.  ityponait,  KyponaiKa , 
paÓKa,  paót;  bclś  DJebJui^m ;  ptak  do  rodzaju  kur  dzikich 
należący;  mniejszy  od  kur  pospolitych,  większy  od  go- 
łębi. Kluk.  Zw.  2,  196.  Zool.  241.  Kuropatwy  Podlaskie 
najprzedniejsze.  Kluk.  Zw.  2,  392.  Rzepa  po  pracy  le- 
piej smakuje,  niż  bez  niej  kuropatwa  Podlaska.  Kras.  Dos. 
148.  Kuropatwy  ciekawe.  Banial.  J.  3.  Kuropatwy  cię- 
gocą.  ib.  Piskliwa  kuropatwa  krokoraniem  wesele  swe 
oświadcza.  Olw.  Ow.  311.  Stara  kuropatwa  =  starka.  — 
Pędza  nas  do  straty  wolności  naszej,  jak  pod  sieć  ku- 
ropatwy. Rej.  Zw.  188  b.  KUROPATWI,  ia,  ie ,  i)Jeb< 
Ciii,mcr-,  Dicbliiililtś .  Yind.  jerebou;  Carn.  jerebizhen ; 
Ross.  KyponaMiii.  Wino  Bonońskie  zowie  się  dla  farby 
oko  kuropatwie,  oeil  de  perdrix.  Krup.  5,  105.  KURO- 
PIEW  ob.  Kuropoj.  KUROPŁOCII,  KUROPŁOSZ  ,  a ,  m. , 
KUROPŁOSZEK ,  szka,  m.,  zdrbn.  junak,  serdyt  a  nie- 
duż  porywa  się  a  pierwszy  potyra  w  nogi ,  eiii  $if;fopf , 
imb  suijleic^  fciflc  3JJemme;  Slov.  kuriplach.  Kuropłochami 
takich  zowią,  którym  gdy  co  nie  wedle  fantazyi,  zaraz 
nicprzyjaźń  gotowa.  Pot.  Arg.  583.  Kuropłosz.  Mon.  73, 
589.  Proteo  mulabdior ,  płochy,  niestateczny  by  wiatr, 
kuropłoch  ,  pędziwiatr  ,  tak  stateczny  jak  masło  na  słoń- 
cu. Mafz.  Patrz  na  owe  kuropłoszki.  Gdzie  niemasz 
statku  ni  troszki ,  Kiedy  na  nie  co  przypadnie.  Ledwie 
drugi  do  drzwi  zgadnie.  Rej.  Zw.  231.  Ludzie  wszete- 
czni,  kuropłochowie ,  pijanice  i  pochlebcy,  niech  przy 
młodych  panięlach  nie  bywają.  Modrz.  Baz.  501.  KURO- 
POJ, oju,  m.,  KUROPIEW ,  czas  którego  "kurzy  pieją* 
kury,  ba^  ipa^iiciigcfiiire^ ;  Sorab.  1.  honacźźe  spewano; 
Ross.  KyporjiauiCHie.  Kuropoj  przyrodzony  zegar.  Petr. 
Ek.  124.  Mon.  75,  580.  —  §.  W  Jerozolimie  miejsce, 
które  zowią  kuropiew ,  gdzie  Piotr  i.,  gdy  kur  zapiał, 
żałością  uwiedziony,  opłakiwał  zaprzenia  się  swego.  Jer. 
Zb.  50.' 


KURÓW  -  K  U  R  S  OR. 


KURSOWAĆ  -  KURTA. 


555 


KURÓW,  a,  m.,  miasto  w  Lubelskim,  imienia  Potockich. 
Dykc.  Geogr.  2,  5.  eiiic  Stabt. 

KUROWAĆ,  af,  uje  act.  niedok.,  leczyć,  fiuircn ,  bcileit. 
TrafiJo  się ,  że  Polak  zachorował  w  Rzymie ,  Zaraz  się 
go  Włoch  doktor  kurowaó  podejmie.  Pot.  Jow.  125.  Kar- 
mią ich  dobrze  zdrowych ,  a  chorych  kuruja.  Jabi.  Tel. 
56.    Kurować  się,    leczyć  się    floss.  nO/ibSOBaibca. 

1.  KUROWY,  a,  e,  od  kura,  koguci,  .Cia^iicit  = .  Pianie  ko- 
rowe. W.  Post.  W.  279.  Głos  kurowy.  Groch.  W.  32. 
Kokoszy  kamień  albo  kurowy  w  żołądkach  kapłunich  na- 
lezion  bywa.  Sienn.  523.  bet  łuiraunciiftciii.  Kurowa  śkleni- 
ca ,  duża  śklenica,  kufel  duży,  wilkom.  Cn.  Th.  Wtod., 
Dudi.  45.  ciii  grofiC'3  ^^afijlau,  ciii  "}*ap.  Jego  biblia  była 
śklenica  kurowa  wielka  ,  na  tej  czytał  pismo  święte.  Birk. 
Exorb.  15.  W^szyscy  Bachusowej  szkoły  zwolennicy,  Ten 
gładkiej,  ów  korowej,  dzierży  się  śklenicy.  Miask.  Ryt. 
2,  184.  Sklenice  kurowe ,  husarskie,  między  innemi 
zdobyczami  z  chrześcian  nędznych  Turczyn  inter  fercula 
łriumphalia  niósł  do  Carogrodu.  Birk.  Zyg.  27.  Rozgar- 
dyas  ledwie  wstawszy,  Duszkiem  idą  kurowe.  Bal.  Sen.  98. 
(t.  j.  sklenice). —  §.  Kurowy  ob.  Kur,  ospa  wietrzna,  SDfafcni'. 

2.  "KUROWY.  Biou:  Roi.  l"l2.  ob.  Chórowy. 

KURP',  ia,  m.,  KURPIE,  iow,  plur.,  "KURPIELE ,  ów ,  plur. 
c{.  Lat.  CTCpida..  Carbolina  ,  kurp' ,  chłopski  bót,  obnożnik. 
Mącz:  Softfdju^e,  SaumfdJiik  iipii  SBniiitiDaft  obcr  Saumrin' 
ben;  Slov.  krpec;  Boh.  krpec,  krpce  ,  (krpciti  tańcosyad); 
Croal.  opanyek ;  Dal.  opanka,  oput,  (cf.  opiąć);  Ross. 
KOTU,  6axn,iu.  Indantczyki  z  skór  drzewa  lipowego,  ja- 
ko Ruś,  obuwie  sobie  plotą,  które  Ruś  kurpiami  nazy- 
wa. Gwagn.  414.  (cf.  łapcie,  chodaki).  Postoły  albo  kur- 
pie  na  nogach ,  a  czaszka  u  pasa.  Wys.  lyn.  9.  Wie- 
śniacy Litewscy  po  wielkidj  części  i  teraz  w  kurpiach 
chodzą.  AVom.  4l5.  {peronibus  titimlur).  Patrz,  niedawno  on 
oracz  w  kurpiech  ledwie  chodził ,  Jako  prędko,  gdyś  ra- 
czył, nędzęś  mu  nagrodził.  Rej.  Wiz.  126.  Slov.  Prov.  W 
krpcoch  musi  ćlowek  na  peńaze  robit ,  a  w  ćiźmach  gich 
trowit.  —  Diak  w  kurpiach ,  a  chuściskiem  prostem  łeb 
obwija.  Paszk.  Dz.  51.  (Pop  w  łapciach,  a  chuśc.  pr. 
1.  obw.  Slryjk.  Tiirk.  h.  2).  Ludzie  wiejskie  nie  potrze- 
bują szewców  ,  używając  kurpielów  ,  chodaków  ,  miasto 
botów.  Pelr.  Pul.  oi9.  —  g.  'Kurpiele,  brukiew,  kwaki, 
rzepa  podługowata.  Łnd.  H.  N.  15.  ob.  Karpiel,  So^lru= 
ben,  Śniifcii. —  KURPIK,  a,  ?«.,  Kurp',  ia,  m.,  W  zie- 
miach Ciechanowskiej  i  Łomżyńskiej  są  osady  pod  na- 
zwiskiem kurpików,  25aftfrf)iiMmiicni ,  bardzo  ćwiczone  w 
strzelaniu.  Gaz.  Nur.  2,  239.  Poskromienie  swawolnych 
i  buntowniczych  kur[>ików ,  w  ziemi  Łomżyńskiej.  Vol. 
Leg.  6 ,  G70.  Aug.  III.  —  ^.  Kurp',  miejski  nikczemny 
żołnierz,  cilt  Clcilbct  Stabtfolbat.  Ach  co  za  zniewaga! 
tacy  kurpie,  co  broni  nabić  nie  umieją,  prawa  mi  prze- 
pisują! Teat.  13,  97.  Nędzni  kurpie,  śmiecie  to  wiązać 
mnie  regimentowego  sierżanta !  ib.  98. 

KURS,  u  ,  m. ,  a)  kurs  pieniędzy  =  bieg  pieniędzy.  Herb. 
Siat.  80.  ber  giir^  M  ©clbcś."  Kurs  wexlów.'  I'am.  84. 
737.  —  b)  Przejście  jakiej  nauki,  bct  CurfilśS,  ben  iiian 
in  cinct  2BilTcn|'t^aft  mad;t.  Kurs  filozofii.  Cn.  Th.  KUR- 
SOR,   a,  m.,    poseł  listowny  pieszy.    Cn.    Th.  cin  SctcU' 


laufer ,  cin  giltote  ju  giip.  Servus  a  pedibus ,  biegun , 
poseł,  kursor.  Mącz.  Kursor,  okurent,  labellarius.  Cn. 
Syn.  867.  Sorab.  1.  listownoscher;  Yind.  poflani  tieka- 
vez  ;  Ross  legeut ,  43408011.  Podróżnym  kursorom ,  i 
tym  coby  radzi  daleko  chodzili,  sposób  do  łatwego  i 
prędkiego  chodu ....  Haur.  Sk.  548.  Do  hetmana  co 
w  skok  posłali  kursora  prędkiego.  Auszp.  H8.  (kuryera). 
Dni  moje  były  prędsze,  a  niźli  kursor  na  poczcie.  W. 
Post.  W.  5,  503.  Dni  i  lat  moich  doskonała  pora  Ubie- 
gła na  kształt  prędkiego  kursora.  Chrośc.  Job.  37.  Przy- 
wędrował do  pana  jednego  biegły  ale  i  przebieglec  ,  jak 
mówią,  kursor,  którego  przy  oddaniu  lislów ,  pan  py- 
tał.. ..  Dwór.  D.  I  b.  —  2)  Koń  do  biegu,  pobieżny,  cin 
fĄiicIl  IaufenbC'3  f  fcrb ,  ju  (jcft^miiibcu  Seifen.  Na  parepki  , 
'kursyry,  albo  "badawie  wędzidła  mają  być  wielkie  wedle 
miary  gęby  ich.  Hipp.  60.  KURSOROVS^AC,  ał,  uje,  in- 
trans  niedok..  kursorem  być,  ciiicu  Sctcnlmifcr  nboelien. 
Tr.  KURSORYA,  yi,  i,  list  okólny,  ciu  J\rciśi|*rcibcn , 
(Jircular.  Alić  straszliwa  przyszła  kursorya ,  Smutna  no- 
winą wszyscy  się  strwożyli.  Auszp.  20.  KURSOWAĆ, 
ał,  uje,  intrans.  niedok,  kurs  mieć,  6ur'3  ^aicn,  im  6ur= 
fe  )c»n.  Na  ów  czas  kursowały  tylko  same  pieniądze 
zagraniczne.  Nar.  Hst.  5,  283.  Kursująca,  krążąca,  bie- 
żąca moneta,  Yind.  ushanzen  denar.  KURSYW,  gatunek 
pisma  ob.  Podręczny. 
KURTA,  y,  z,  KURTKA,  KURTECZKA,  i.  i,  dem.,  g.  1. 
suknia  kusa;  Croat.  szurina ,  pripaszanicza;  cin  furjer 
D!i»(f,  mcbr  3Bcfte  ali  JKotf.  Nastały  w  Polszczę  stroje  tak 
podkasałe ,  iż  się  zdało  ,  jakoby  w  wodzie  miarę  brano, 
i  od  krótkości  te  sukienki  nazwano  kurtami,  (cf.  Lat. 
curtusj.  Dwór.  H.  2.  (Ross.  Kypia,  h-ypiKa ;  Hung.  kur- 
ta chlamys).  Ubiory  są  rozmaite,  delia,  bekieszka,  kur- 
ta. Petr.  Pol.  557.  Dziś  co  kurta,  to  doloman  ,  co  de- 
hjka,  to  nasuwień.  Dwór.  II.  Miał  na  sobie  kurtkę  z  ga- 
lonem. Teat.  21.  c,  53.  Chadzali  w  karazyjowych  kur- 
tach białych  a  czerwonych  delurach.  Star.  liyc.  44.  Zgo- 
ła nic  teraz  nie  ma ,  jak  żupan  i  kurtkę.  Teat.  34.  c,  d 
i  i.  —  g.  Prov.  Kurtę  komu  skroić.  Teat.  45.  c,  7.  psi- 
kus mu  wyrządzić,  cincm  cincu  fatalcn  Strci*  fpiclen.  Nie 
tak  to  łatwo  teraz  komu  kurtę  skroić,  ib.  156.  Dyabel- 
ną  mi  kurtę  skroił.  Teat.  1.  c,  55.  Utnę  ja  ci  kurtę.  ib. 
22.  b,  18.  Golisz.  —  §.  2.  Kurta;  masc.  et  fem.,  kusy, 
kusa,  abjciłnCit,  fłutift^mćinjiij ;  Hung.  kurta;  Croat.  kur- 
taszt  colurus ,  curtus ;  Ital.  corto  ,  cf.  krótki ;  Dal.  kratak. 
Lis  stracił  ogon  w  łapce,  radził  to\yarzyszom ,  żeby 
wszyscy  ten  próżny  ciężar  odrzucili;  na  to:  Ale  obróć 
no  się  zadem  !  Aż  tu  zaraz  pełno  huku.  Wzięli  się  śmiać 
do  rozpuku,  A  pfe  kurta,  a  ple  kusy.  Zab.  15,  281. 
Trqb.  A  nieboraka  kurty  dalej  nie  słuciiano.  Jak.  Baj. 
273.  —  §.  Kurta,  kurteczka,  kurtuś;  pies,  kundel  z 
uciętym  ogonem,  ctn  wnujilmnb,  .Sjofbunb,  mit  geitn^tcm 
SĄwansc  (ein  3}?iit  Slblg.)  (cf  Sorab.  1.  kort=  Chart  qu. 
!'.).  Dlaczego  ty  śpisz  w  izbie,  ja  marznę  na  mrozie? 
Mó\yił  mojisu  tłustemu  kurta  na  powrozie.  Dlaczego?  ja 
ci  zaraz  ten  sekret  wyjawię  ,  Odpowiedział  mops  kurcie  : 
ty  służysz,  ja  basyię.  hras.  Baj.  31.  Chmiel.  1,582.  Bry- 
tan nie  wstanie  na  lada  drobnych  psów  szczekanie  i  kur- 

70' 


556 


KURTYNA  -  KURWISKO. 


KURY  ER  -  KURZEJA. 


tów  bojaźliwych.  Tiuard.  Wi.  129.  Stary  kurta  na  łań- 
cuchu co  zrobi ,  to  jakbyś  nalazJ,  a  co  zje,  to  jakbyś  za 
plot  wyrzucił.  Biirl.  C  2.  Często  mały  kurteczka  do- 
trzymuje wilka,  hchow.  52.  Jeszczem  nie  zajrzał  psu 
nigdy  niczego ,  Lecz  kurtusiowi  muszę  zajrzeć  tego ,  Ze 
z  panią  sypia.  Buii  B.  2.  Ruszyłeś  rozumem ,  jak  kurta 
ogonem.  Pim.  Kam.  65.  (rf.   koncept). 

KURTYNA  ob.  Kortyna.    KURTYZAN  ob.  Kortezan. 

KURWA,  y,  z'.,  Kurewka  zdrbn.,  nierządnica,  Boh.  kurwa, 
smibiice,  newestka  (ci",  niewiastka),  ćubka ;  Slov.  kur- 
wa; Sorab.  1.  kurwa;  Sorab.  2.  huhra ,  kurriza;  Yind. 
kurba,  loterza  ,  preshushtniza  ,  podrepenza  ,  kusla  ,  zifa, 
ponudiga ,  zafieta ;  Carn.  kurba,  lotreza,  kershenza,  zifa; 
Croat.  kurva  ,  kurba,  kurvicza  ;  Hung.  kurva  ,  kwrva  ;  Dal. 
kurba,  bkidnicza,  niechisztnicza ;  Rag.  kurva,  kurviza , 
kurbettina,  hotimiza,  ziizza  ,  zlicina,  prigljubovza ,  bluu- 
dniza  ;  Bosn.  et  Slav.  kurva  ;  Boss.  et  Eccl.  KypBa,  6.ia4- 
Ka ,  6.ia4yHba,  E.imAo;^tHi|.i,  6.'i3-404tHHima ;  bic  S^ura.  Któ- 
ra chce  być  kurwą,  nie  pomoże  warta.  Pot.  Pocz.  79. 
Z  kurwy  syn,  słowo  lżące,  ciit  Sdtinipfmort ,  ^tircnfpbii , 
^iirfinb.  Pójdzie  precz  z  kurwy  synu ,  nie  bywaj  mi 
w  domu.  Mat.  z  Pod.  A  5.  Klątwa  go  nie  minie,  Usły- 
szy z  kurwy  synie.  Dzwon.  B  o.  Dzisiaj  nie  lylko  szla- 
chcic, chłop  z  prostego  gminu.  Gniewa  się,  choć  mu 
prawdę  rzeczesz  'skurwy  synu.  Pol.  Pocz.  568.  Nazywa 
go  i  bękarta  i  'skurwegosyna.  Pot.  Jow.  210.  (ob.  Skur- 
wysyństwo).  —  Łagodząc  słowo  kurwa  Bysiński  pisze : 
murwa.  n.  p.  Co  otrok,  to  otrok ,  a  co  murwa,  to  niur- 
wa.  Rys.  Ad.  7.  Ożenił  się  kołodziej ,  pojął  murwe  sam 
złodziej,  ih.  52.  Poły  murwa  miłuje,  póki  w  mieszku 
czuje.  ib.  56.  Złodziej  mi  nie  brat,  murwa  nie  siostra. 
ib.  78.  Kto  nie  ma  w  swoim  rodzie  siostry  murwy,  a 
brata  złodzieja ,  zmaz  ten  rym.  Bys.  Ad.  50.  —  Kurwa 
ci  mać!  klątwa  pospolita.  Tr.,  ob.  Kurwić,  kurwisko. 
(KURWATURA  y,  2,  laska  biskupia,  pastorał,  ber  St= 
fdjofyftill'.  Żołnierzom  biskupim  przysięgać  sobie  kazał,  i 
już  kurwalure  nosić  biskupia  śmiał.  Sk.  Zyw.  2,  17.  krzy- 
woslop.    Oss.    Wyr). 

KURWIARZ,  a,  m,  oi.  Kurewnik,  bcr $iircr.  KURWIAR- 
SKI,  KUR^V1ARSTW0  ob.  Kurewski,  kurestwo.  KUR- 
WIC cz.  intr.  niedok.,  kurwiarstwem  sie  bawić ,  liureil. 
Po  zamtuzach  kurwi.  Tr.  —  §.  transit.  Na  kurwę  wy- 
strychnąć ,  jur  Slirc  mndicil.  Ten  gach  ją  skurwił.  Tr. 
KURWIC  się,  ił,  i  recipr.  niedok.,  skurwić  sie  dok., 
Boh.  kurwili  se,  smilniti ;  Sorab.  1.  szokurwicź,  kurwu 
szo  ,  kurw.nźu  szo;  Sorab.  2.  huhrisch  szo ;  Hung.  kur- 
YÓlkodok;  Carn.  skurbam  se ;  Yind.  fe  skurbati ,  fe  pre- 
kurbati ,  iskurbati ;  Rag.  kurvovatti ;  Croat.  kurvarimsze, 
kurvaritisze,  lotruvati  (cf.  łotrowaćj;  Boss.  6ja40BaTb , 
63y404tncTB0BaTb ;  "psocić  się,  kurwą  sie  stawać,  ku- 
rewskie  życie  prowadzić,  I)iiren ,  jur  j;nrc  ircrbcii.  KUR- 
WICZKA,  i,  2'.,  kurewka,  inerflririiln.  Macz.  eill  §tirii)Cn, 
cinc  jungc  ,C;ure.  KURWIGOSPODARZ,  a,  'm.,  leno,  rufian 
leż  niektórzy  zowią.  Macz.  ber  ^lirenicirt^.  'Kurwiosco- 
spodarz.  Zygr.  Pap.  288.  Sorab.  \.  kurwanicźef.  KUR- 
WOGOSPODYNI,  i,  i..  Mącz.  bie  5)urcitmivt()inn.  Sorab.  i. 
kurwamcżerka.  KURWISKO,  a,    m.,    KUKWISZCZE,   einc 


^eHer^ure,  gcmcine  fd)Ie^te  $ure.  Slov.  kurwisko;  Ross. 
6ja4Hme.  Tak  kurwiszcze  oszuka  nieboraka  męża.  Klon. 
Wor.  59. 

KURYER,  a,  m.,  z  f;an.  =  goniec,  rączy,  ber  Fourier;  cf. 
kursor,  podwodnik;  Yind.  kurir,  poshten  tiekavez ;  Bosn. 
kurir,  kgnigonoscja;  Ross.  et  Eccl.  rOHem,  norOHiUHKj, 
re^em ,  CKopoTbYhi|h,  CKopo.\04i,  CKopo,vo,\bi|h ,  tajo- 
Boii,  piiCTaTC.ib,  BtCTbiiHKi.  Kuryer  konny,  kuryer  wo- 
zowy. Teat.  26.  c,  15.  Dzień  i  noc  kuryerem  biegnąc, 
mocnom  się  sfatygował.    Teat.   8.  b,  28. 

KURYTARZ,  a,  m,  z  Franc.  corridor  =  ganek,  czyli  sień 
podługowata,  Rag.  scetniza;  ciii  l'cbc(ftcr  Iniigcr  @ang. 
Udałem  się  do  klasztoru,  i  postrzegłem  idącego  kuryta- 
rzem  zakonnika.  Kras.  Pod.  2,  148. 

KURZ,  u,  in.,  KURZAWA,  y,  2'-,  miałki  proch  w  górę  sie 
podnoszący,  po  powietrzu  latający,  pył,  ber  $taufi.  Boh. 
kaur  =  dym  ;  Sorab.  2.  kuf;  fcf.  Sorab.  2.  kurawa  mgła); 
Yind.  prashni  dim,  prasliilu  skurz;  (Carn.  et  Yind.  kurjava  ■■ 
palenie  w  piecu);  Boss.  KypcBO  dym,  (Kjpii.ibHima  ka- 
dzdnica) ,  nu.ib.  Obłok  gęstej  kurzawy  rozpędzonych 
na  koniach  otacza.  Węg.  Marm.  1,  41.  Niechaj  tę  czap- 
kę ochędożę ,  patrz,  pełna  kurzawy.  Boh.  Kom.  2,  254. 
Kurzawa  niączna  w  młynach  =  omieciny,  stochmal ,  £tnu6= 
mcM.  Kurz  węgli,  zowią  węgle  drobniuchne  albo  proch, 
na  który  węgle  są  starte.  Os.  Żel.  78.  Sp^IciiftniiD.  — 
Kurzawa,  zawierucha,  miecielica,  zamieć,  wijadł,  zadym- 
ka. Cn.  Th.  baś  ©eftókr,  (54'""t3fff^'I'cr ,  ©tniibrcgeii.  Boh. 
chumelice ,  prśśenice;  Boss.  Kyiepiia ,  Meiejiima,  iie- 
Te.ib  ,  Bta.iima ,  Bba.inua  ,  BbFora.  Kurzawa  mokra  z  wo- 
dy =  wyziewy,  wapory,  Jiiiufte ,  3ccl'fl  ul'er  bem  2Gii(fcr.  Słońce 
wyciąi:;a  z  morza  kurzawy  wilgotne.  Cresc.  6.  Od  żołądka 
wszystkie  kurzawy  z  niestrawności  się  rodzące ,  prosto  do 
głowy  idąc ,  boleści  jej  przynoszą.  Suk.  Probl.  20.  Dymy  te 
abo  kurzawy  głowę  bólem  zarażają,  ib.  21.  g.  'Kurzowa, 
dym,  kadzenie,  kurzenie,  bap  Staudirrii ,  bcr3?aiit^,  ben  inan 
mad}t,  3?niidimerF.  Ofiarować  będziesz  bogu  wieczną  kurza- 
wę, abo  tymiama  chwały.  Birk.  Cf.  K.  52.  Z  bogomyślno- 
ścią  oddaję  kurzawy  pachnią^e  bogu ,  i  usilne  modły. 
Morszt.  25.  Rogala  kurzawą  wonnego  kadzidła.  Olw.  Ow. 
441.  KUrSZ.ACZ,  a,  m ,  majster  węgle  palący.  Os.  Zcl. 
78,  ber  Sofcler,  SoMcnfireniter.  Że  drzewa  dają  złe  węgle, 
czasem  przyczyną  być  może  nieumiejętność  węglarza  czyli 
kurzacza.  Os.  Rud.  73.  Kurzaczom  płaci  się  od  kosza 
węgli.  Os.  Że/.  49.  (KURZANERA  ziele,  ob.  Skurzonera). 
KURZ.\WISKO  ,  a,  n.,  kurz  przykry  gęsty,  bitfcr  Staiili, 
(tumani.  Ciemne  w-znosi  sie  kurzawisko,  ukazują  sie  jak 
las  gęste  dzirydy.  Staś.  Num.  2,  219.  KURZ.'\WK.\,  i, 
i.,  lyeoperdon  boiista ,  gatunek  bedJki  kulkowej ,  wieśnia- 
cy bzduchą  nazywają.  Kluk.  Dykc.  2,  105.  ber  Softjl, 
iti  33ii«er!t  ber  6ticl'er,  ciiie  3Irt  gtaul'|'diivamme.  KURZA- 
WN1.4,  i ,  2'.,  imporarium,  łaźnia.  Mącz.  ctli  SltiiftDab.  Dy- 
mnica ,   kurzawnia.    Yolck.    1050. 

Pochodź,  kurzować,  kurzyć,  kurzyć  się,  kurzyna,  na- 
kurzyć ,  okurzyć,  pokurzać ,  podkurzyć ,  przekurzyć,  roz- 
kurzyć ,  ukurzyć,  przykurzyć,   wykurzyć,  zakurzyć. 

KURZEJA,  ei,  m.,  (właściwie  KURZEJ,  ja,  m,  kura  pieją- 
ca ,  rodzaj  hermafrodyta ,  4] ;    n.  p.  Nie  bójźe  się  tyrana 


KURZELÓW  -  KURZYĆ. 


KURZYĆ. 


S57 


żaden  kaznodzieja  ,  Chyba  źe  pól  koguta ,  pól  kury  ku- 
rzeja.  Pol.  Jow.  94.  Znać  co  kogut,  co  kapłun  i  kurzeja, 
ib.  2,  40.  cf.  kurzyca. 

KURZELÓW,  a,  m.,  miasto  w  Sierazdkim.  Dykc.  Geogr.  2, 
54.  Eine  ©tabt.    KURZENIE  ob.  Kurzyć. 

KURZEMEC,  ńea,  m.  kurnik,  baź  §ii()ner^aiiś ,  ter  $u^ncr= 
floU.  Przy  kurzeńcu  trzeba  dla  kur  suchego  miejsca. 
Cresc.  581.  {Slov.  kurinec  kurze  ^ajno).  KURZONOGI, 
a,  ie  ,  gallipcs.  Maa.  ^nliiiciifiipig. 

KURZOWAĆ,  al,  uje  c:..  niedok.,  mielerz  kurzem  obsypy- 
pywać,  bcii  WhM  bcftiibdcn.  KURZOWANIE,  ia,  n.,  ob- 
sypowanie  mielarza  piaskiem  drobnym  albo  z  kurzem  wę- 
gh  zmieszanym.  Os.  Żel.  78.  bo*  Seftiibben  bei  ŚlP^Icn< 
meilcrś. 

KURZY,  a,  e,  Boh.  et  Slov.  kurj ,  kurnj ,  slepićj ;  Vind.  ku- 
rji ;  Garn.  kurje  ;  Ros.s.  Kypiil ,  KjpiiutiH  ,  K3'paTHun  ,  Ky- 
pHMift ;  od  kur,  .Ciii^iiifl"  =  .  Drugi  rzed  ptaków,  kurzy. 
Zool.  217.  Kurze  łajno  ,  Yind.  kurjak  ,  kurju  Iśinu;  Slov. 
kuriniec.  Kurze  gniazdo  Vind.  gniesdu ,  svalishe.  Ku- 
rza grzęda  Hoss.  nactcTL,  HactcTKa,  (cf.  nasiadka).  Ku- 
rze serce.  Teat.  1,  56.  bojaźliwe,  tchórze,  cin  feigcś  §ci'5. 
Teat.  16.  c,  36.  —  Kurza  noga,  kurza  stopa,  kura  na 
obiciach  w  pokoju  zamku  Krakowskiego  ,  zkad  przysło- 
wie :  przybyło  dnia  na  kurzą  stopę  ,  to  jest  w  dzień  ś. 
Łucyi ,  gdzie  się  cień  od  promieni  słonecznych  począł 
tam  pokazywać.  Pizyb.  Mskr.  Ztąd  tez  część  zamku  Kra- 
kowskiego nazywają  kurzą  nogą,  n.  p.  Krom.  768.  Póki 
Pan  Róg  króla  pana  mego,  w  Krakowie  na  kurzej  nodze, 
gdzie  ojcowie  nasi  przodkom  jego  kłaniali,  nie  posadzi, 
ja  nigdy  wesół  nie  będę.  Orzech.  Qu.  82.  —  Botan.  Ku- 
rza noga  ,  ziele,  tłiistosz  ,  por^i./afu,  BoA.  kurjnoha;  Yind. 
tusiijak ,  trava  sa  mersiiza ;  Garn.  sher;  Eag.  tuscjack, 
tusct,  ber  |*ovtulaf,  ba«  55iirjclfrniit.  Krup.  5,  56.  Kluk. 
Rośl.  2,  251.  Kurza  stopa,  panicum  crus  galli,  gatunek 
prosa  ,  rośnie  na  łąkach  i  trawnych  miejscach.  Kluk.  Dykc. 
2,  164.  Kurze  ziele,  pepawa,  sidmlist,  JormciitiU ;  Garn. 
urćdnik ;  Boh.  natrżnjk ;  rośnie  po  miejscach  piaszczy- 
stych. Kluk.  Rośl.  2,  232.  Krup.  5,  155.  Kurze  jelita, 
ob.  Kurzyślep  drugi.  —  §.  Wędzidło  z  kurzą  stopką,  otwo- 
rzyste ,  czyli  z  podkówką.  Hipp.  93.  ciiic  3lrt  BOti  jiifam^ 
tnett  gcfc^tcil  ©clnp.  —  ^.  Kurze  dupy.  verrucae ,  narostki 
wedle  otworu  pośladkowego  się  robiące.  Perz.  Lek.  2, 
19  et  11.  gciijWattcrii  im  §intcni;  (cf.  figi,  fiszkij.  —  §. 
Kurza  ślepota  ,  iiyclulupa  ,  to  jest,  że  chorzy  przy  świecy 
nic  nie  widzą.  Gomp.  Mcd.  16.  bic  9lrt  iuni  Śliiiblictt ,  ba 
mail  lici)  8id)t  nit()t  fic^t.  —  *g.  Bnidawki  czyli  ćwieki  na 
nogach,     (nagniotki,    odciski),     po     Staropolska     kurzemi 

okami  zowią.  Syr.  1180  eM 099.  ,s)ulmcraiigcii ,  8eici;bonic ; 
Z/oA.  kunrit;  Yind.  kurju  oku;  Croat.  kurje  oko. 
KURZYĆ,  ył,  y,  acl.  niedok.,  Boh.  et  Slov.  kaurjti,  kau- 
fjm,  kaurjwńm  fumn;  Sorab.%.  kurrisch,  kurisch  ;  Sorab. 
l.kuricż,  kuriii ,  kurim  ,  churiu  ,  cliurim  ;  Yind.  et  Garn. 
kuriti,  kureni  (=  w  piecu  palić);  Groal.  dimiti,  (cf.  dymić); 
Ross.  et  Ec.cl.  KypiiTt ,  itypio  kurzyć;  wódkę  |ialić,  upi- 
jać się ,  (BSKypuTH,  B03i<ypHTH  kadzić) ;  Ross.  nbi.JiHTL  ku- 
rzyć;  (cf.  Hebr.  Ti3  cur  fornax ,  Tin  charar  arsit);  ku- 
rzawę czynić,  proch  wzruszać.  Cn.  Th.  ©taiiD  inac{)en,  ^tan- 


ten.  —  Kurzyć  winnicę,  pyherare  viles.  Gn.  Th.  btc  'ffieitt* 
ftiirfe  mit  ©taiib  Iicftrcucii ,  burd)  Jdifflradcn  ber  (Srbc  —  g. 
Dymić,  kopcić,  podkurzać,  eineit  ^mó)  iiiadjeii,  rdittiern, 
6erdiid)ern.  Kazał  go  przywiązać,  i  nagarnąwszy  pluga- 
wego śmiecia,  kazał  pod  nim  kurzyć,  aż  ledwie  żyw 
został.  Weresz.  Reg.  121.  Nie  będziesz  przed  Panem  kurzył 
żadnym  innym  kadzeniem.  Radź.  Exod.  50,  9.  (t.  j.  kadził). 
Palił  Aaron  na  ołtarzu  kurzenie  wonne.  Budn.  Exod.  40,  27. 
t.  j.  kadzidło.  Bihl.  Gd.  SRaiidjliierf.  Podkadzywanie  albo 
kurzenie  chorego,  dwojakie,  wszystkiego  ciała,  albo  też 
części  której.  Ocz.  Przym.  757.  —  g.  Kurzyć  =  bzdzić 
ftdnfent,  fiften,  rdiid)eni.  Ktoby  psiego  zakrawając,  pod 
nos  kurzył,  takiemu  na  dwór.    Dwór.  A   1,  Eraz.    Ob.  d. 

—  Fig.  Kurzyć  komu  pod  nos^despekt  albo  przykrość  mu 
wyrządzać,  cf.  w  kaszę  komu  pluć,  eilicti  ncrddjtlid)  (iel;an« 
beln ,  il;m  aiif  ber  9fnfc  taiijen.  Brat,  swat  czasem  go- 
spodarzowi pod  nos  kurzą.  Falib.  Dis.  0.  2.  Turczyn 
nieraz    Cesarzowi  zwykł  finfy  kurzyć.    Leszcz.    Glass.    24. 

—  g.  Kurzyć,  meton.,  palić,  Iireimcn,  D?aiid)  mad)e:i.  Wę- 
gle kurzyć ,  to  jest  palić.  Os.  Rud.  75.  Węgla  ,  popiołów 
w  lasach  nie  dopuszcza-  kurzyć.  Haur.  Ek.  161.  Pruską 
ziemię  wyniszczył,  wsi  i  miasta  burzył,  Margrabskie  Bran- 
deburskie  państwa  ogniem  kurzył.  Papr.  Gn.  1146.  My- 
ślał jak  tego  przykrego  nieprzyjaciela  ostrożnie  skurzy- 
wszy  na  głowę  pogromić.  Pelr.  Pol.  2,  395.  (wykurzywszy, 
wypędziwszy,  mit  geiicr  itiib  ©d)niert  ycrtreibeii).  Kozacy 
aże  pod  nos  samemu  Kniaziowi  kurzyli,  na  co  z  okna 
patrzał,  jak  ognie  gorzały.  Biel.  723.  —  g.  Kurzyć  go- 
rzałkę, Ross.  KypiiTb,  Sratltroein  6remicii.  Podatek  od  go- 
rzałek, które  w  miastach  lub  na  wsiach  na  szynk  kurzone 
bywają.  Yol.  Leg.  5,  543.  Przy  trunku  i  kurzonych  li- 
kworach,  traktowali'  z  sobą.  Tward.  W.  D.  19.  —  g.  Ku- 
rzyć tutuń  opalić,  ciągnąć,  Salrnct  raud;en,  (6o/i.  tabak  kau- 
fiti;  Slav.  pushiti  duhan  ;  Yind.  tobak  kadili,  tobakati,  lo- 
bak  piti).  Po  kawie  zaczęto  kurzyć  lulki.  Pam.  85,  \, 
138.  Dym  z  fajek,  które  ustawnie  kurzą,  już  mi  oczy 
wygryzł.  Teat.  5-ó,  13.  Kurzą  mu  pod  nos  tytuniem.  ib. 
15,  93.  Zatwardzenie  ekskrementów  bywa  z  częstego 
kurzenia  tutuniu.  Comp.  Med.  213.  (/iu/i.  kurlawy  tabak  = 
tutuń).  KURZYĆ  się  recipr.,  (Boh.  kauriti  se).  Kurzy  się 
proch.  Gn.  Th.,  Snriib.  kuri  szo;  Garn.  prushy  se,  c*  ftailbt. 

—  Kurzy  się  z  komina.  Teat.  29.  c,  21.  ci  raudit  aiii*  bein 
il{aiid)fan(jc.  Wszystka  góra  Synaj  kurzyła  się ,  przeto  iz 
był  Pan  'zstąpił  na  nię  w  ogniu,  i  kurzył  się  z  mej  dym, 
nie  inaczej  jako  z  pieca.  1.  [jcnp.E.rod.  19.  Kiedy  się  oj- 
czyzna kurzyła,  zbiory  twoje  w  popiół  się  obracały.  Falib. 
U.'  t.  j.  paliła  się,  ba  ba*  ^Naterlaiib  raiid)te,  braiiiite,  iiit 
SrailbC  ftailb.  Ano  się  ojczyzna  kurzy.  Falib.  X.  2.  (gore). 
Kurzy  się  majętność ,  utracą  się ,  marnuje  się.  Git.  Th. 
1208.  Mężny  nie  pada  jak  trawa,  Miecz  jego  krwią  się 
kurzy  i  krwią  się  napawa.  Kras.  Oss.  H.  2.  ba*  Sdjlliert 
raiid)t  wm  Slut.  Gdy  deszcz  ma  być  ,  tedy  góry  przed 
tym  kurzą  się ,  dla  pary  i  wilgoty  z  nich  pochodzącej. 
Cresc.  135.  W  gębie  mu  zasycha,  z  głowy  się  kurzy, 
iż  nie  wypłacają  summy._  Zab.  13,  191.  Teraz  takie  bi- 
gosy, takie  mieszaniny.  Ze  mi  się  od  kłopotu  aż  kurzy  z. 
czupryny,   Teat.  43.  c,   4.  ber  Sopf  raiid)t  mir.     Kurzy  się- 


558 


KURZY  CIEL  -  KUSIĆ. 


KUSIĆ     SIĘ. 


z  tyJu ;  przymówka  zmyślającemu.  KURZYCIEL,  a,  m., 
który  kurzy,  ber  iStaiikr,  SHaudjcr,  DJmic^crcr,  Vind.  kaiiivar, 
kadyyauz ,  {ob.  Dymiciel).  Kurzyciel  tutuniu  Yind.  tobaka 
piuz,  tobakavez,  tubakni  kadiuz;  Ross.  KypHTeJb.  W  rodź. 
żeńsk.  KURZYCIELKA. 

*KURZYCA,  y,  z'.,  kokosz  mfoda.  Cn.  Tli.  ciite  jmijje  §emie. 
Kurzyce  białe,  czarne,  jarzębatc.  Siryjk.  144.  'KURZY- 
KA,  i,  m,  (cf.  kurzeja),  kokorzyka,  sabelek,  mfody  kurek, 
pullasler.  Mącz.  ciii  juiuje^  $nt)nd)Cii.  KURZYŁOWGE ,  a, 
n. ,  miasto  w  Podolskim.    Dykc.   Geogr.  3,  54.  cilic  ©tabt. 

KURZYNA,  V,  ź.,  omieciny,  mączna  kurzawa.   Tr.  iStailbmc^l. 

KURZYMOR',  KURZYŚLEP,  KÓRZYŚLAD,  u,  m.,  ziele,  Boh. 
kurjmor;  Garn.  kurjedór,  kurjeziieveza,  runje;  Bosn.  mi- 
scjakigna;  Dal.  misjakina;  Croat.  cbrevcza  trava;  Ross.  Ky- 
pocatni ,  Kypaqba  citnora;  a)  muszestrze,  miszestrze, 
myszotrzew,  anagallis,  u  nas  jest  kurzyślad  czerwony,  ro- 
ślina roczna ,  rosnąca  na  uprawnycii  rolach.  Kluk.  Di/kc. 
1,  34.  Syr.  882.  Jundz.  155,  @aiid;l,icil ,  .Ciiiljiicrlńjj ,  rotljer 
$ii^nerbarm.  —  b)  Kurzyślep  drugi,  ptasza  miętka,  kurze 
jelita,  muszec,  mokrzec,  Alsine  media  L  i  n  n.,  Boh.  kuri- 
strewce  ,  rośnie  osobliwie  miedzy  kapusta;  gasieta  i  ka- 
narki go  lubią.  Kluk.  Rośl.  2,  252.  Kluk.  ^Dykc.  I,  26. 
Syr.  1400.  rnokrzyca  pospobta.  Jundz.  198.  ipciiiicndip, 
SSogelfrailt ,  ?3faufcbann.  KURZYTATA,  y,  m. ,  który  opa- 
truje kury,  pullarius.  Mącz..  (cf.  kurnik  2.)  ber  ipii^iienuarter. 

KUS,  a,  m.,  Boh.  kus;  Slavis  kus,  Polonis  kęs,  ut  dwa  ku- 
sy -  dwa  kęsy  >  dwoje  ukąszenie.  Cn.  Th.  a)  eiii  23iffcil, 
iDJuiibPoH.  —  b)  Kus,  psikus,  figiel,  sztuczka,  cf.  Gall. 
coup,  ctii  <Btxńd),  ein  ^offcn,  ben  man  jemaiibeii  fpielt.  Gdy 
już  czas  nicmafy  naśmiewał  się  z  starych.  Poprzestawał 
swych  kusów  onych  złych  zuchwałych.  Pujir.  hol.  R  b. 
Przemyślawali  rozmaicie,  jakoby  Moskwie  ten  kus  oddać 
mieli.  Biel.  726.  Komu  pan  uczyni  jaki  kus  i  znak  nie- 
łaski, wnet  u  wszystkich  będzie  nieznajomy.  Gorn.  Dw. 
124.  Czyja  kuźnia,  wejrzawszy  pierwej  w  inne  sztuki, 
Obaczy  każdy  snadnie,  bez  trudnej  nauki,  Które  kusy 
tyra  kształtem  w  jednej  formie  lano,  Co  je  światu  pod  ten 
czas  na  jaśnią  wydano.  Rej.  Wiz.  pracj.  (cf.  gęś  żelazna 
ulanaj.  Sardanapal  uciekł  do  Babilonu  ,  gdzie  tam  naj- 
lepszy kus  w  swym  żywocie  udziałał .  iż  nakładszy  na 
ogień  drew,  kazał  się  zapalić.  Biel.  Św.  5  h.  (najlepsza 
sztuczka,  najlepszy  kawałek,  n.ijlepszy  czyn  jego).  KUSIĆ 
ił,  i,  ad.  niedok.,  ukusić,  skusić  dok.,  (cf.  kąsać,  Boh. 
kausati,  zkusyti  ,  zkuśowati  experiri,  zkauśeni,  zkuśenj 
€xaminatio ,  e.rperimenlum;  (Slov.  kiisaf,  kausati,  kuscm 
kąsać;  Garn.  kosti ,  kosem  prandere;  Yind.  skufiti,  sku- 
shati  e.tperiri ,  tentare  skufs  ,  skusha  =  próba  ,  'zakus  ,  es- 
say;  Croat.  kostam,  kussam  =  experior ,  delibo,  guslo,  ku- 
shati  .  kosztować ;  koszati^żuć,  zwać;  Rag.  kuscjati,  ku- 
snuti,  okussiti  guslare;  kuscjati,  izkuschati,  izkuscjati  ex- 
periri,  cognoscere;  Bosn.  kuscjati  experiri,  lenlare,  guslare; 
Boss.  h-ycaib  kąsać,  Kyrnait  jeść,  Hymaibca  kusić  się; 
Ecd.  iicKoycŁ  essay,  próba  iicKycTBO;  Sorab.  1.  kuszam 
kąsam;  Talm.  Dip  kuhs  manducare).  —  §.1.  smakiem 
kosztować  czyli  doświadczać,  nieco  zażywać,  fiifteil,  ft^llictf' 
fen,  propr.  et  impr.  Skoro  lego  ukusicie,  wnet  pomrze- 
cie.    W.  Post.   W.  3,  179.     Ńie    pragnie    tego    człowiek, 


czego  nie  ukusi ,  Ale  skoro  skosztuje ,  chciwie  się  go 
chwyci.  Pol.  Zac.  6.  Ślubowali,  że  nic  ukusić  nie  mają, 
ażby  go  zabili.  W.  Act.  23,  14.  Skusiwszy  potraw  sma- 
czno przyprawionych ,  Pije  ze  złotych  czar  do  posłów 
onych.  Cheich.  Pop.  .4  4  6.  Kuszenie,  ukuszcnie,  zmysł 
smaku ;  Slov.  chut ;  Germ.  ber  6inn  be^  ©cfĄmnrfź ,  ber 
®cfc(;inrtct.  Utracił  zmysł  i  kuszenie,  albowiem  najmniej 
nie  dbał,  jakie  były  potrawy.  Wys.  Aloj.  520.  Wiek  swój 
na  rozkoszach  z  ukuszenia  i  dotykania  pochodzących,  tra- 
wił. Krom.  83.  —  Fig.  et  transl.  Dyalektykę  tylko  umiał; 
pisma  ś.  ledwo  skusił.  Sk.  Di.  245.  Z  niejakiego  tylko 
słowa  bożego  ukuszenia ,_  tak  dostały  owoc  wiary  swej 
okazał.  Żarn.  Post.  66  b.  Święty  boży  skażenia  nie  skusi. 
Ryb.  Ps.  25.  Nie  ukusi  śmie'rci.  W.  Post.  W.  197.,  Le- 
op.  Marc.  9,  1.  (nie  doświadczy).  —  §.  2.  Morał.  Kusić 
kogo,  abyśmy  prawdy  doznali,  jeśli  tak  jest  abo  nie  tak. 
Karnk.  439.  Kucz.  Kat.  3,  410.  cincn  ucrfu^cn,  aiif  bie 
|H'ol'e  ftellcn,  in  Iścrfndjimg  fiilircn,  ctiimS  ycrfud^en.  Sorab. 
2.  sputtowasch  ,  hopLitasch,  cf.  pytać;  Sorab.  1.  zpytam, 
zpolam,  zpytuju,  zpytujam.  Kusili  'panem  'bogiem,  i  po- 
ruszyli ku  gniewu  pana.  Wróbl.  189.  (tentaverunt  Deum). 
Fortuny  dalej  kusić  nie  chcemy.  Warg.  Cez.  124.  Lud 
wszystek  zebrał,  chcąc  już  ostatniego  szczęścia  swego 
z  nieprzyjacielem  skusić,  i  abo  wygrać,  abo  z  wszystkim 
zginąć.  Biel,  80.  Niekuszony,  niepróbowany ;  którego  się 
żaden  nie  kusił,  nie  ważył,  na  którego  się  nikt  nie  ośmie- 
lił ,  inausus  ,  intenlatus.  Gn.  Th.  Nauka  ta  Awicenny  już 
częstokroć  skuszona.  Sieim.  705.  (doświadczona).  Kusi 
kto  kogo  w  dobry  abo  zły  obyczaj.  W  dobry,  kiedy  kto 
cnoty  jego  doświadcza  ;  tak  kusi  nas  Pan  Bóg,  aby  jawne 
było  jego  miłosierdzie  ;  w  zły,  kiedy  kto  kogo  do  grze- 
chu i  zguby  wiedzie  ;  lak  nas  dyabeł  kusi ,  aby  oszukał. 
Kam.  459.  Kusić,  jest  wzbudzić  albo  upodobanie,  albo 
chęć  do  rzeczy  zakazanej.  Boh.  Dyab.  347.  [Croal.  napa- 
sztujem ,  cf.  napastować).  Patrzno,  co  ją  za  licho  kusi! 
Teat.  34,  74.  Kobietki  kusi,  chłopiec  żwawy  do  zabawy. 
ib.  51,  55.  Każdy  skuszony  bywa,  od  pożądliwości  swo- 
jej pociągniony.  Sk.  Kaz.  405.  (pokuszony).  Okazya  i  naj- 
świętszego skusi.  Kras.  Pod.  1,  156.  Dyabeł  mnie  sku- 
sił. Teat.  15,  36.  Nie  mamy  nic  takiego,  coby  chciwość 
twoje  skusić  mogło.  Staś.  Num.  1,  110.  {exciter ,  pobu- 
dzaćj.  Kasza  smaczniej  skuszą  appetyt ,  jak  Podlaskie 
kuropatwy.  Teat.  25,  15.  KUSIĆ  SIĘ  o  co  ,  o  kogo,  c§ 
mit  jemanb  ober  mit  ctmaS  ncrfn^en,  fid;  barunt  Itemii^ert, 
barnad)  ^rcben ;  Ecd.  Kyrnaiiica ,  noHymaiiica ;  Ross.  nu- 
Taibca.  Zawzdy  się  o  nas  kuszą ,  we  dnie  i  w  nocy. 
Kani\  Gd.  217.  Kędy  dziesięciu  Arabów  z  włóczniami, 
tam  trzydziestu  Turków  z  muszkietami  kusić  się  o  nie 
ledwie  śmieją.  Warg.  Radź.  49.  Jeszcze  żadna  rzecz  do- 
tąd tak  trudna  nie  była,  O  którąby  się  śmiałość  ludzi  nie 
kusiła.  Przyb.  Luz.  141.  Kusić  się  każdy  może,  wyrazić 
rzadki.  Cn.  Ad.  408.  imitati  eum  sunt  mulli,  aequavit  ne- 
mo.  Wiele  ich  się  kusiło ,  żeby  o  tym  pisali  porządną 
historyą.  W.  Luc.  1,  1.  (podjęło  się.  Bibl.  Gd.).  Kto  na 
swym  nie  przestawa ,  a  coraz  się  kusi  O  nierówną,  za- 
wzdy być  niewolnikiem  musi.  Simon.  SJel.  85.  Nigdy  się 
o  to  nie  kuś,  czemu  nie  zdołasz.  Sk.  Zyw.  2,  511.  Wiar- 


KUSICIEL  -  KUSY. 


KUSZ  -  KUSZA. 


5o9 


gnąwszy  do  Litwy  kusiJ  się  o  kilka  zamków;  ale  nic  nie 
uczyniJ.  Biel.  471.  Ludzie  nieżyczliwi  zapalić  się  musza, 
Widząc  na  oko ,  że  się  próżno  o  mię  kuszą.  J.  Kchan, 
Ps.  7.  KUSICIEL,  a,  m. ,  a)  doświadczacz  ,  zamyślacz, 
namawiacz,  ber  S^crfiidicr,  Wnd.  skufnik,  skushavez;  Croat. 
kussavecz ;  Dal.  kussevnik  ;  Hung.  kóstoló;  Eccl.  Kycii- 
TCit,  HCKoycHTesb ;  Sorab.  2.  spiiltowarnik ,  spLiUowalnik; 
Sorab.  i.  zpytar,  zpótwar.  Pismo  ś.  zowie  dynbła  kusi- 
cielem, że  ludzi  kusi,  aby  ich  zgubił.  Karnk.  459.  Sza- 
tan dla  tego,  iż  ku  złemu  wiedzie,  kusicielem  jest  na- 
zwań, Hrbst.  Nauk.  F  'i  b.  Bóg  nie  jest  kusicielem  do 
złego.  ib.  440.  —  b)  Małe  kartauny  kusicielami  zowią. 
Archel.  8.  Chmiel.  1,  238.  cinc  fleine  finilŁamic.  W  rodź. 
ieńsk.  KUSICIELKA,  bte  l^crfiidtcriim.  KUSKA ,  i,  i.,  KU- 
SIECZKA  demin.,  obscoen.,  członek  męzki,  cl',  kuszka. 
Pochodź,  pod  słowem  kąsać. 

KUŚNIERZ  ob.  Kusznierz. 

KUSO  adv.  adj.  kusy,  atgeftii^t,  gcftii^t.  Młody  kawaler,  ku- 
so, modno,  opięto  przybrany.  Kras.  Pod.  2,  24.  Jeden 
z  nich  długą  szata  nosi ,  aż  się  włóczy,  Drugi  kuso ,  że 
trzeba  kryć  wstydliwe  oczy.  Hor.  Sat.  i  4.   (cf.  kurta). 

KUSPIK  ob.  Kozik. 

KUSTOSZ,  a,  m. ,  ber  SermoŁrer ,  Sdiffcter.  Kustoszowie 
skarby  kościelne,  to  jest  rzeczy  na  potrzeby  ubogich  abo 
księży,  abo  i  drugich  osób  kościelnych  naznaczone,  cho- 
wali. Modrz.  Baz.  526.  Kustosz  koronny,  ber  Srpiiiicritia{i= 
rcr,  obowiązek  miał  pilnować  koron  i  skarbów  na  zamku 
Krakowskim  zostających.  Kras.  Zb.  i ,  499.  —  §.  Kustosz, 
prałat  przy  katedrze  biskupiej  ;  w  klasztorach  kustosz, 
przełożony,  miasto  gwardyana.  KUSTODYA,  yi,  z'.,  scho- 
wanie, baś  Sjermabrcn,  bie  S^cnuabrni^.  Królowa  dała  różne 
sprzęty  służące  do  kaplicy,  jako  to  krucyfix,  tackę  do  am- 
pułek.  pacyfikał,  kustodyą  do  n.  sakramentu.  A'.  Pam. 
17,  149.  —  g.  Urząd  kustosza.  —  §.  Medic.  Lekarstwo 
bez  kustodyi,   nie  potrzebujące  zachowania  dyely.  A'.  Ka?n. 

KUSTRAC  się  recipr. ,  Sorub.  sze  kutrisch;  burdać  się,  gu- 
zdrać  się ,  leniwo  się  brać  do  czego ,  jaiibeni ,  latigfam 
moi^en,  (laiifcii).  Cn.  Th.,  (Croat.  kustra  ,  diaka  villus,  pi- 
łus,  nakustravamsze,  najesujemsze  inhorresco  ,  perhorreo). 
"Pełgnie  wstydem  Parraska  ;  wszystkie  się  zewłoczą ,  Ta 
się  kustrze  nic  kustrząc,  aż  odzieżą  zdarto,  una  moras 
quaerH.  Zebr.  Ow.  41.  KUSTRZEhKJ,  ów,  plnr.,  gatunek 
grzybów.  Cii.  Th.  citie  9lrt  erbfditinimmc.  KUSTRZYCA,  y, 
ż.,  gastrzyca,  guzica,  rząp',  ob.  Kuper,  ber  Stetf,  bcr  25iirjcl. 

KUSY,  a,  e,  kęsy,  krótko  obcięty,  Boh.  kusy,  komoly;  Slov. 
kusy;  Sorab.  i.  kuschi;  {cf.  Sorab.  i.  kuik  lrvncus);  Yind. 
kufat;  Croat.  kuszaszt,  kurfaszt,  kuszorep,  kuszorepecz, 
stuczast,  tercziszt;  Bosn.  kusac  ob.  Kucyk;  Buss.  Kypry- 
3bifi,  Kypryst;  geftuCt,  aDgeftiięt,  fur^  (cf.  OTufi.  31  big.);  cf. 
kurta.  Ofiara  nic  rna  być  manka  ,  t.  j.  kusa.  Ptm.  Kam. 
78.  Liszka  nie  mając  ogona ,  radziła  inszym ,  aby  były 
takie  kuse ,  twierdząc  ,  iż  ogon  wzdłuż  wyszedł  z  mody. 
Kraj.  Pod.  108.  Miezcrna  to  wiewiórka,  co  ma  ogon 
kusy.  Pol.  Poc.z.  70G.  Różne  stroje ,  kuse  ,  długie.  Zab. 
9,  364.  Ejsym.  Kusy  fircyk  z  maścią  Paryzką.  Nar.  Dz. 
3,  46.  Ross.  no^jeprafi.  Jakoby  z  musem  Słowy  wpół 
uciętemi  i  akcentem  kusym  Odpowiada.  Pol.  Arg.  13,  Da- 


leko kusy  zająca.  Zygr.  Pap.  565.  Gemm.  59.  t.  j.  daleko 
to  od  tego ;  insze  to ,  insze  owo. 

KUSZ,  a,e/u,  m.,  (oi,  Kousz);  1.  naczynie  do  picia,  kuflik, 
kubek  wielki,  czasza,  einc  Jrintfdialc,  ein  Set^er,  metalowe 
naczynie  do  czerpania  wody,  które  często  wojenni  ludzie 
nasi  u  pasa  nosili  w  pole  wyciągając.  ^4.  Czart.  Mskr. 
Smaczny  zimnej  wody  kusz  słońcem  upalonemu.  Zbil.  Dr. 
C  4.  Obudził  go  anioł:  wstań  a  pożywaj!  i  ocuciwszy 
się  ujrzał  chleb  i  kusz  wody.  Sk.  Zyw.  2,  195.  Z  gło- 
wy nieprzyjaciela  kusz  do  napoju ,  w  srebro  oprawiony, 
uczynił.  Sk.  Dz.  761.  Galat.  Al.  272.  Często  się  z  sobą 
wadzili,  A  potym  się  jednając  kuszem  mleko  pili.  Zimor. 
Biel.  225.  Za  mały  datek,  za  kusz  zimnej  wody,  z  ubo- 
gich przyjaciół  mieć  możecie.  Sk.  Kaz.  559.  Czy  możecie 
pić  kusz  ten,  który  ja  pije?  ib.  592.  Dawid  wziął  oszczep 
śpiącego  Saula  i  kusz  wody  u  głowy  jego.  Sk.  Zyw.  2,  160. 
HoUender  w  długim  kapeluszu ,  W  lewej  pikę,  a  w  pra- 
wej trzyma  wino  w  kuszu  Min.  Byt.  2,  299.  Pozłociste 
z  starym  winem  kusze.  Pot.  Arg.  287.  Zawsze  ma  serce 
wesołe  ubogi.  Trzyma  bukowy  kusz  z  trunkiem  bez  trwo- 
gi. Bardz.  Trag.  467.  —  2.  Skóra  cielęca  abo  kozłowa 
chropawo  wyprawiona  ,  pellis  viluli  aut  hoedi  calido  tor- 
culari  scabra  facia.  Cn.  Tb.  [cf.  "koza.).  Boh.  kuże  pellis, 
gelirmtiitcś  Soiś  =  ober  Mbślcbcr,  cine  Slrt  g^agraiti,  xaud)ti 
fcbcr.  —  Poet.  Kusz  chropawy  około  nóg  łabędzich.  Hor. 
i,  510.  Nar.  asperae  pelles.  —  '§.  [Kusz,  z  hebr.  chus 
=  Aethiops,  właściwie  czarny. —  2].  Izali  odmieni  'kusz  skó- 
rę swoje,  a  pard  pstrociny  swe?  Budn.  Jer.  15,  25.  (mu- 
rzyn, Bibl.  Gd). 
KUSZA,  y,  ź.,  Bok.  et  Slov.  kuse,  kuśićka;  Carn.  totah; 
Dal.  szamostril  (cf.  samostrzał);  Bung.  szamszerigy;  EccL 
CBysu.  Balista ,  naczynie  sporządzone  do  ciskania  gro- 
tów na  sprężynie ,  jakie  się  teraz  używają  dj  strzelania 
w  orły  i  kurki.  Nar.  Hst.  5,  98.  ciiic  grope  Slrmbnift.  {Ross. 
Kyma  ryba  głowacz,  sgualus  zygaena).  Obłak  zwyczajnie 
z  żelaza  lub  z  stali ,  cięciwa  z  kręconego  rzemienia  ,  lub 
ze  sznłira;  cyngiel  na  kształt  tego  u  strzelby.  Strzała 
do  kuszy  krótsza  niż  do  łuku.  A  Czart.  ^Jskr.  Nasz  pułk 
wielki  w  Tatarach  pogrom  sprawił,  postawiwszy  przeciwko 
ich  łukom  z  kusz  strzelce.  Krom.  245.  balistarios  contra 
sagittarios.  —  Wprzód  z  strzelbą  z  daleka,  Polacy  z  kusz, 
a  Rusary    z  łuków  bitwę  zwodzili.     Ale  takim  bojera  le- 

■  piej  się  szańcowało  Rusakom,  którzy  prędszego  nad  ku- 
szę (balista)  oręża,  jako  jest  łuk  (arcus),  umiejętnie  za- 
żywając ,  wielu  Polaków  obrażali.  Arom.  274.  Niż  raz 
Polak  kusze  lewarem  naciągnął ,  tym  Rusin  jeden  pręd- 
kiemi  strzałami  z  łuku  kilkudziesiąl  snadnie  ranił.  Sirgjk. 
292.  Aż  do  panowania  Ludwika  Węgierskiego  nasi  z 
kuszą  tylko  jeździli,  którą  bak  mając  u  pasa,  schyliwszy 
się  na  komu ,  a  kuszę  o  nogę  zawadziwszy,  dopinalL 
Biel.  218,  Czekają  aż  się  sprawią,  i  nośne  rozszykują 
kusze.  Pot.  Arg.  505.  t.  j.  ręczne,  oppos.  Kusza  muro- 
wa, machina  do  ciskania  kamieni  przy  dobywaniu  zamków. 
Diidz.  43.,  Papr.  W.  i,  202.  SBagenormbruftc,  ©teinę  ju 
fdilfubern,  Prov.  Jako  z  kuszy.  Pot.  Jow.  217.  (jako  z 
procy,  jak  z  bicza).  Wyprawił  go  z  kuszą  na  wróble. 
Rys.  Ad.  72.  (więcej  huku,  niż  puku). — ^.  Kusza,  herb;  kusza 


560 


KUSZABA-KUT. 


KUTAS  -KUTNO. 


napięta  bez  strzaJy,  w  hefmie  trzy  strusie  pióra.  Kurop. 
3,  29.  drt  3Bappen."  KUSZABA,  herb;  ob.  Paprzyca.  Ku- 
rop. 3,  29.  KUSZARZ,  a,  ?«.,  (Boh.  kusar  co  kusze  robi). 
KUSZNIK,  kuszny  strzelec,  ber  5lrmtiniftfd)u|e ,  Sogeiifc^iifee, 
(cf.  łucznik).  Na  wieży  stali  strzelcy,  procownicy,  kusza- 
rze  z  pociskami  i  bronią  dla  spędzania  z  murów  mieszczan. 
Warg.  Cez.   9. 

KUSZĘ  ob.  Kusić. 

KUSZKA ,  i ,  ź. ,  demin.  nom.  kusz.  Kuszka  ,  którą  wieszają 
kosiarze  dla  oseJki  u  pasa.  Alb.  na  Woj.  9.  drewno  wy- 
drożone  na  kształt  czopu ,  w  którym  osełka  w  wodzie 
leży,  eiit  ^o^Icr  3«pfcn  mit  2Baffcr,  morin  bie  SWa^cr  bcit 
©eiifciiftcin  am  ©iirtel  ^diiijcn  Ijabcii.  {distg.  kuśka). 

KUSZLAWY  ob.  Koślawy. 

KUSZNIERCZYK,  a,  m  ,  czeladnik  kusznierski,  ber  Sitrf^ncr= 
gcfellc  Dbcv  33iirf(^f.  Szewczyk,  krawczyk,  kuśnierczyk, 
gdy  się  ustroi  w  bławaty,  porzuciwszy  igłę  ,  a  przywiąze 
się  do  szabli ,  rozumie,  że  szlachcic.  Mon.  73,  578.  KU- 
SZNIERSKI, a,  ie,  od  kusznierstwa  lub  kuśnierza,  Boh. 
kożeśnicki;  Slav.  churcsijski;  Ross.  CKopuflqiH;  Jliiifc^itcr  =. 
n.  p.  Zszywanie  kiszek  szwem  kusznierskim.  Perz.  Cyr. 
2,  26.  KUSZNIERSTWO  ,  a,  n.,  rzemiosło  kusznierskie, 
Boh.  koźeśnictwj ;  Slai.  churcsiluk;  Ross.  CKopHaiecTBO, 
boź  iSurft^iicr^anbmcrf.  Bawić  się  kusznierstwem  Ross. 
CKOpHSJKHimaTb,  CKOpnaiHTb.  KUSZNIERZ ,  a ,  m. ,  (Boh. 
kożeśnik,  o6. 'Koza,  kożuch;  Slov.  koźiśnjk,  kuśnir,  grnńr; 
blanar;  Sorab.  i.  koźnik;  Garn.  kersnar  (kersn  ;)f//iciMm); 
Yind.  kersnar,  kosnar,  kirshnar,  koshuhar,  (kersnu,  koshuh 
•  futro);  Croat.  kerznAr,  kosar,  kosnar,  kosuhśr,  (kerzno 
>  futra);  Dal.  kosuhar,  kusnar,  tabak;  Slav.  kerznar, 
churcsia;  Rag.  koxar,  koxuhar;  Bosn.  kosgjuhar,  tabak, 
majstor,  koji  kosge  stroji;  Ross.  CKopnaKB,  iujóhhki,  ny- 
lunapi,  jitxOBmiiK'B ;  1.  rzemieślnik  od  futer,  ob.  Każe- 
miak,  "kwasikot;  ber  Slihjd^iicr.  Skupili  się,  by  liszki  do 
kusznierza.  Rys.  Ad.  63.  Inszy  szwiec,  inszy  kusznierz, 
choć  obadwa  z  skóry,  Tamten  rzemieniom,  a  ten  futry 
łata  dziury.  Pot.  Arg.  307.  —  2.  Chrząszczyk  kusznierz, 
dermcsies  pellis  ,  liszki  jego  w  futrach,  sukniach  i  książ- 
kach wielkie  czynią  szkody.  Kluk.  Zw.  4,  334.  bis  ^Sclj' 
fi^olic. 

KUSZNIK,  a,  m.,  kuszarz,  kuszny  strzelec,  ber  3lrml'riift)'cl)fifee. 
Orszak  trzech  set  kopijników  a  sześciudziesiat  kuszników. 
Krom.  401.  KUSZNY,  a,  e,  od  kuszy,  Slnnbrii^^.  W 
piątym  szeregu  u  Rzymian  stawiano  kusznych  (sc.  strzel- 
ców) i  procarzów.  Papr.    W.   1,  102. 

KUSZONY  ob.  Kusić. 

KUT,  KOT,  u  el  a,  m.,  Boh.  kfitek,  kotnik,  hlezen,  (cf  glo- 
zn);  Sorab.  \.  nohowa  kulka;  Slov.  kotnjk  na  nohe,  ku- 
lek, ćłanek,  cłenok;  Hang.  kotzka;  Carii.  kostnik,  glęshn, 
zlink;  Yind.  glieshnjak ,  kotnik,  kostiz ,  kolienz,  zblenk ; 
Germ.  Sot^e ;  Groat.  glesiny,  (cf  kotrig ,  chlanyek  >  czło- 
nek); Bosn.  gljescjan,  kost  od  nogh;  /Jaj.  gljexno,  ghlje- 
lan ;  Slav.  glixan ;  Ross.  et  Eccl.  rAC^Ha,  ;i04ura,  J04I)I>k- 
Ka,  (cf.  łodyga);  i  a)  kość  pierwsza  najwyższa  wprzyszwie 
lub  przedniej  części  nogi.  Krup.  1,  162.  ber  Smi)ń  (Snor= 
ren)  m  ben  Siipe"ii;  (Boh.  Na  kuty  se  br:iti;  drapaka  dać), 
osobliwie  u  bydląt,  u  koni.  Dudi.  43.  bie  !^it^i  mit  guPe 


beź  ^ferbe^.  Koń  ma  być  piętki  wysokiej,  kotu  nizkiego, 
niekosmatego,  kolana  okrągłego.  Hipp.  12.  Otwórz  ko- 
niowi pod  kolany  albo  podle  kotu  ,  ale  nieblizko  kopyta, 
żyłę.  ib.  122.  Gdyby  koń  w  kucie  abo  w  kolanie  nogę 
wybił.  Syr.  300.  Gdyby  koń  sobie  nogę  z  kotu  wyrwał, 
ib.  918.  Konia  mierzyć  od  kuta  aż  do' kolana.  Haiir.  Sk. 
470.  —  b)  Ze  kości  tych  z  nóg  bydlęcych  zażywano  do 
grania ,  ztąd  mówi  się :  w  kuty  grać!  Dudz.  43.  SBurfel 
lipn  ben  SniiĄeln  ber  l^inc.  'Koty,  \tóremi  starzy  grawali. 
Mącz. ,  Ross.  óaÓKii.  Młodzieniec ,  koty  albo  'wartzaby 
grając,  wymawiał  się,  że  o  "igrę  mało  dba.  Kosz.  Lor. 
121  b.  Młodzieniec  ten  pilno  się  igrą  "kotów  zabawiał. 
ib.  121  b.  Pazucha  jego  pełna  bywała  kutek  i  orzechów; 
rozdarował  je ,  i  grywał  z  gamraty.  Zab.  9,  68.  Hyck. 
Kutów  gra  =  kuty,  oscilla.  Gn.  Th.  —  Kuty  drzeć  z  kim  = 
na  udry.  Cn.  Th.  (czyto  nie  raczej:  koty  drzeć!  ob.  Kot). 
Czemużmy  z  nim  zadzierali  w  kuty?  Błaź.  Ti.  B  4.  Ktoby 
chciał  wypisać  kuty  w  tej  to  sprawie,  Mógłby  ją  nazwać 
pajęczą  sieć  prawie.  Paszk.  Dz.  114.  —  2  a)  botan.  Koty, 
ziele,  koty  ziemne,  orzechy  ziemne,  figi,  Astragalus,  ta- 
tuś, glandula,  SlnpIIenfrnut,  ilnoUcnmurj.  Syr.  1337.  —  b) 
Kut,  demin.  kucik,  kocik  n.  p.  imbieru,  cytwaru  =  kolan- 
ko. Dudz.  43.  cin  fpijigeś  Stiid,  eine  ^tht ,  3.  58.  3naroer« 
jeŁe.     Maść  tęgą  w  kot  stoczyć.  Sijr.  220  el  HO  et  194. 

KUTAS,  a,  m.,  KUTASIK,  a,  m.,  demin.,  fiok,  dzyndzyk  z 
nici  w  kłębek  ułożonych,  kiść,  ber  iSuilft.  Boh.  tfapec; 
Sorab.  2.  quasta;  Sorab.  i.  trodla ;  Yind.  kvasta ,  zhop, 
raushel ,  sbtranzel;  Rag.  kittiza ,  cf.  kita;  Ross.  khctb, 
KiicTKa ,  KHCTOMKa.  Kutas  przypiąć  do  szpady.  Teat.  24, 
93.  Kutasy  u  czterech  rogów  szat  swoich  na  dole  no- 
sili. Sekl.  107.  Goś  brakuje  tćj  liberyi,  trzeba  dodać  ku- 
tasiki i  epolety.  Teat.  19.  b,  36.  Kutas  do  pudrowania, 
(ob.  Łabędzik).  Nam  się  u  ludzi ,  a  ludziom  się  u  nas 
Zda  się  grzeczniejszy  u  giermaka  kutas.  Rys.  Ad.  50. 
[aliena  nobis,  noslra  aliis  plus  placent ;  cf.  cudza  krówka 
dojniejsza).  Ross.  Kyraib  tulić ,  obtulić.  —  *§.  Członek 
wstydliwy  męzki. 

'KUTEL,  tla,  m ,  Płacze  (niewiasta)  ale  o  pomstę,  nie  stra- 
wiwszy złości,  Płaczed,  ale  cię  pląta  do  kutia  miłości. 
Burl.    Tob. 

KUTERNOGA,  i,  m,  chromy,  kulawy.  Mon.  75,  589.  cin  ial)' 
mer.  n.  p.  Kuternoga  dyabeł.  Ossol.  Str.  Kuternoga  szewc. 
Teat.  23.  c,  2.  Croat.  glesnyaszt  (ob.  Glozn).  (Ross.  Kjji, 
Ky4ec'B  czart,    dyabeł). 

KUTLOF,  a  et  u,  in.,  rzeźniczy  warsztat.  Gn.  Th.  szlachtuz. 
Dasyp.  E  e  4  6. ,  z  Niem.  ber  SMel^of,  St^Mt^Df,  rze- 
źnica,  Boh.  kutloff;  (Sorab.  1.  kutwo  abdomen,  ob.  Kutwa); 
Sorab.   1.  schlachtwancza ,   zarezwarna. 

'KUTNARSKI ,  a,  ie,  n.  p.  Juzem  był,  pogardziwszy  'ku- 
tnarskie  piszczele  Począł  przy  Serbskich  gęślach  śpiewać 
jako  wiele  Kantymir  zagnał  w  Tatarskie  dziedziny.  Zimor. 
Siei.  179.  (cf  serby,  narzędzie  muzyczne).  'KUTNARZ, 
a,  m. ,  n.  p.  Darmo  Tokajscy  winiarze,  Darmo  topicie 
grona  na  kutnarze.  Zimor.  Siei.  307.  (Ross.  KyTH«  mate- 
rya  półjedwabna  Bucharska). 

KUTNO,    a,  n. ,    miasto  w  Łęczyckim.    Dykc.  Geogr.  2,  54. 

eine  śtabt. 


1 


KUTNER  -  KUŹNIA. 


KUZNIK  -KWADRANS. 


561 


KUTNER,  u,  m.,  barwa  czyli  kosrn  na  suknie,  tillus  vestis 
arie  crispalus.  Cn.  Th.  froufe  SBoIle  auf  Jiit^crn.  —  Bot.  Ku- 
tner, łomentum,  krótkie,  twarde,  ledwo  widzialrre,  zwalo- 
ne włosy.  Jundi.  2,  4o.  KUTNEROWAĆ,  KOTNERO- 
WAC,  af,  uje  act.  niedok.,  skutnerować  do*.,  barwić,  bar- 
wę podnosić,  pectere  vestes.  Marz.  tni}  niiffra^eii,  auffrau= 
fen,  frau'3pclii,  Mmpelit,  fnicftrciAcn.  Od  sukna  kutnero- 
wanego  i  niekutnerowanego.  Yol.  Leg.  4,  556.  Suknia 
dobrze  skutnerowana,  zbarwiona.  Mącz.  gcfrdmpelt  iinb  lin= 
gcfrdmpdt.  KUTNEROWANIE  ,  ia ,  n. ,  subst.  verb. .  baś 
Rnicftreidicn ,  Srdmpeln ,  Shiffrnfecn  bc«3  iud)«.  KUTNERO- 
WATY,  a,  e,  na  kształt  kutnerów,  gcfrdufdt,  giciifam  ge= 
Irdmpelt.  Łodyga  kutnerowata,  c.  tomentosus,  krótka,  i 
ledwo  widzialną  weJną  pokryta.  Jundz.  2,  14.  KUTNERO- 
WY, a ,  e ,  gefrdmpclt.  Kutnerowego  sukna  postaw.  Instr. 
cel.  Lit. 

KUTOWY,  a,  e,  do  kutów  należący.  Cn.  Th.  bcii  Sii5d)el,  btc 
Sotnie,  Pbcr  tiai  Spici  mit  S?ti5*cln  ktrcjfcnb.  1.  KUTY,  ów, 
plur.  nom.  kut.  [miasto  na  Pokuciu.   7]. 

2.  KUTY,  a ,   e ,  part.  perf.  verbi  kować ,  kuć. 

KUTWA,  y,  m.,  sknera,  skąpiec,  ciii  J?iiicfcr,  ©ci^IjaB;  Rag. 
skutraxnos  illiberalitas ;  {Sorab.  1.  kutwo  abdomen;  Hung. 
kutya ;  Slov.  koluha  pies).  Maź  jej  jest  kutwa  najnie- 
użytszy,  i  nic  jej  prawie  nie  daje.  Teat.  14,  98.  ib.  54. 
c,  75.  Mogąc  żyć  przystojnie  jak  uczciwy  człowiek,  woli 
raczej  być  nędznym  kutwą.  Mon.  71,  401.  Coż  to  za 
żyd,  co  za  kutwa,  wszakże  to  więcej  niż  po  20  od  sta! 
Teat.  7,  56.  Zab.  8,  521.  Z  mfodu  człowiek  rozrzutnik, 
na  starość  kutwa  łakomy.  l\ar.  Dz.  2,  57.  U  nich  pier- 
wszy wzgląd  mają  skłonnos'ci  i  źadze  ;  A  ociec  straszny 
kutwa  patrzy  na  pieniądze.  Zabl  Zbb.  16.  KUTWIAR- 
STWO  ,  a ,  «. ,  sknersiwo  ,  giljigfcit ,  !iviiau)'crc».  Można 
trochę  skarbiec  wypróżnić,  który  kutwiarstwo  wujowskie 
dobrze  napełnić  musiało.  Teat.  1.  b,  59.  KUTWIĆ  tran- 
sit, niedok.,  skąpić,  oszczędzać,  zbijać,  fnaiifcitt,  ftljcn,  5U= 
fammcii  fparen.  Jakże  to  wielki  sknera ,  jak  kutwi  naj- 
mniejszy szeląg.  Mon.  71,  484. 

'KUWIEK,  a,  m.,  n.  p.  Potrzaskiem  imują  się  mali  ptacy,  gdy 
kto  umie  piszczałkę  abo  'kuwiek,  jak  niegdzie  zowią,  na  to 
przyprawić.  C7-esc.687.  eiiic  SSpgcIpfcifc ,  Śotfpfeife,  ob.  Wab'. 

KUX  ob.  Kuks. 

'KUZELNY,  a,  e,  [z  rusk.  kużilnyj  =  paczesny,  cieńsze  płó- 
tne  lniane  lub  płoskonne ,  2| ;  n.  p.  Za  łokieć  płótna 
cienkiego  kużelnego  sześć  groszy.  Stat.  Lit.  595.  Za  ło- 
kieć płótna  kużelnego  prostego   tkania  dwa  grosze,   ib. 

KUZMIN  ,  a,   Cosmas.  Jabt.  Her.,  itnię  męskie. 

KUŹNIA  ,  i ,  i. ,  KUŹNICA  ,  y,  i. ,  kowalnia  ,  bie  Sdmiicbc. 
(Elyin.  kuć,  kować,  Bosn.  kovacina;  tfioss.  Ky3iiiiu.a,  Kysnt 
zrobione  złoto  lub  srebro;  Eccl.  KyauT,,  bciuh  4paroutn- 
Hfcia  ocoó.iHBO  Kt  /KCHCKHM^B  yóopaMŁ  npiiHaj.ie^auiia  ozdo- 
by kobiece).  Kuźnice,  hamernie,  mennice,  potrzebują 
wody.  Kluk.  Kop.  1,  115.  Kuźnice  .sławne  są:  Końskie, 
Przysnskie  ,  Wąchockie  etc.  W  tych  kuźnicach  są  piece 
wielkie ,  w  których  z  rudy  topi  sie  kruszec  ustawicznym 
ogniem  węglanym ,  miechami  od  kół  wodnych  nadyma- 
nym. Ład.  //.  N.  88.  Ich  to  piekielna  kuźnia  takowe  dzi- 
wy na  świat  wydaje.  Za6.  12,  259.  —  Jednej  kuźni.   Gorn. 

Siownih  Lindego  u/\ii.  i.  Tom  II. 


Dw.  164.  Jednej  kuźni  mince.  Cn.  Ad.  515.  Nag.  Fil. 
84.  jednej  faryny;  tegoż  płotu  koł;  na  jedno  kopyto,  je- 
dna to  bursa;  oon  glctdjcm  ©i^Iatje;  glcic^cn  ®cli(^tci\^.  KU- 
ZNIK, a,  m.,  robiący  w  kuźni,  żeleznik ,  ber  Ctfcnarbeiter, 
(EiKiifdimib,  S^mib.  (Ross.  nysneiii  kowal,  Ky3Hemi.\a  ko- 
walka ,  KysHeyecTBO  kowalstwo  ;  cf.  KysHeiiiKi  Świercz). 
Węglarze ,  kowale ,  kuźnicy.  Yol.  Leg.  2,  664  et  5,  52. 
ob.  Koźnik,  kośnik.  Żelaza  twarde  robią  kuźnicy  tamte- 
czni.  Otiv.  Ow.  594. 
KUZYNA  ,  y,  ź. ,  KUZYNKA  ,  KUZYNEĆZKA  ,  i ,  i,  z  Franc. 
stryjenka,  bif  (Joufinc.  Bywaj  zdrowa,  najmilsza  kuzyne- 
czko.  Weg.  Mann.  1,  95.  Witaj  kuzynko  szacowna,  miła! 
Teat.  42."  c,  67. 

K  W. 

Łacińskie  Q  wymawiamy  A' W;  ztąd  też  Łacińskie  słowa 
przerobione  na  Polskie ,  piszemy  przez  kw,  n.  p.  A:«.'arta, 
Awadrans.  Kpcz.  Gr.  i.  p.  58. 

KWACZ  ob.  Kiść.     KWACZĘ  ob.  Kwakać. 

KWADRA ,  y,  z.,  Slov.  śtwrf ,  a)  ćwierć,  baś  Stcrtcl.  Kwa- 
dry księżycowe,  bic  2)?onbe^incrteI ,  Slov.  śtwrti  mesaćne, 
n.  p.  Pierwsza  kwadra,  gdy  księżyc  jest  w  pierwszej  czę- 
ści swego  biegu  od  słońca  oddalony;  ostatnia  kwadra, 
gdy  na  trzeciej  jest  części  okręgu  swego.  Wyrw.  Geogr. 
60.  Sienn.  425.  Slov.  prwna  śtwrt,  posledńd  śtwrt;  Cro- 
at.  pervoga  fertalya,  meszecz  rogat,  drugoga  ;  Dal.  dviz- 
dak ;  Eag.  parvah ,  mjessez  karni;  druga  kwadra  Bag. 
pó  mjesseza,  dvizak;  trzecia  Rag.  tretak;  Ross.  obs.  ne- 
peKpoii  atcflua.  —  Kwadra,  aspekt  księżyca  'czwartny,  gdy 
się  przez  czwartą  część  nieba  oddala.  Spicz.  191.  —  b) 
Kwadra  na  kostce  =  czwórka.  Cn.  Th.  bic  ^Giere  auf  ben 
SiirfcI. —  c)  Kwadra  =  porządek,  stosunek,  ład,  rcdjteś  2>cr' 
Łdltiiig,  gute  iDrbnuiig.  Wszystko  do  proporcyi;  bo  gdzie 
niemasz  kwadry.  Jakby  też  sobie  węża  wsadził  kto  w  za- 
nadry.  Pot.  /ow.  208.  KWADRAGENA,  y,  ź. ,  n.  p. 
Pielgrzymowie  odpust  lat  sicdm  ,  tyleż  kwadragen  mają. 
Warg.' Radź.  101.  KWADRAGEZYMA ,  y,  ż..  Rag.  ce- 
tardesetizza ,  korizma ,  bic  ińcriigtdgtge  gafteii.  Dawni  Ła- 
cinnicy  trzy  mieli  kwadragezymy,  to  jest  posty,  jedne 
przed  wielką  nocą,  drugą  przed  bożym  narodzeniem,  trze- 
cia przed  ś.  Janem  Chrzcicielem.  Nar.  Hst.  2,  281.  Przez 
całą  kwadragezymę  i  wielkanoc  mieszkaliśmy  w  Wene- 
cyi.  Warg.  Hadz.  17.  P.  Skąpożyjski  kilka  kwadragezym 
na  rok  odprawował,  a  pieniądze  zbijał.  Mon.  71,  404. 
KWADUANS,  a,  m.,  KWADRANSIK,  a,  m.,  demin.,  czwar- 
ta cześć  godziny,  z  piętnastu  minut  złożona.  Kras.  Zb.  2, 
452.  ćwierć  godziny,  ciiie  iticrtclftmibe.  Slov.  stwrthodini; 
C/oa(.  ferlalysz ,  fertaly  yure ;  Yind.  shtcrtez ,  zhetert, 
shlertelez,  llrtelz ,  firtel ;  Slav.  fcrtali  jsilta ;  Ross.  >)C- 
TBepib  Maca.  W  kwadrans  zobaczę  skutek  tego  zdarze- 
nia. Teat.  15,  155.  Pozwól  na  moment,  na  kwadransik. 
ib.  26.  b,  27.  (na  chwilkę).  Kwadrans  na  drugą  i  t.  d. ' 
to  jest ,  jeden  kwadrans ,  eiii  'Isiortd  nuf  511'ei).  Trzy  kwa- 
dranse na  drugą ,  brcfl  'iNiertcl  mif  51005.  (Dwa  kwadran- 
se na  drugą  i  t.  d. ;  nie  mówi  się,  ale:  pół  do  drugiej, 
l)a\b    jme^.     Kwadrans    do    drugiej ;    gdyby    się    mówiło , 

71 


562      KWADRASTY  -  KWADROWATOŚC. 


KWADRUPLA-  KWAPIĆ. 


znaczyłoby:  ze  nie  dostaje  kwadransa  jednego  do  dru- 
giej ;  więc  =  trzy  kwadranse  na  drugą ;  cf.  do).  —  §. 
b)  Mathem.  Kwadrans,  czwarta  [część  cyrkułu;  figura; 
i  instrument  geometryczny  i  astronomiczny.  Snlsk.  Geom. 
4,  ber  Guabmiit,  mn  90  (Śrnbni.  'KWADRASTY  ob.  Kwa- 
dratowy. KWADRAT,  u,  m.,  §.  1  a)  Geometr.  figura  o  czte- 
rech ścianach,  przynajmniej  dwóch  przeciwnych  równych. 
Solsk.  Geom.  4 ,  czworogran ,  czworokąt ,  ba»  Gimbrat , 
SSiererf,  eiiie  incrccfige  Sifli"'-  Kwadrat  podłużny,  paralle- 
logrammum.  ib.  cin  IdtiglicŁcś  Sicrect.  Kwadrat  spłaszczo- 
ny czyh  ukośny,  rhombus,  którego  cztery  boki  równe,  a 
z  kątów  tylko  każde  dwa  przeciwległe.  Łejk.  29,  Jak. 
Mat.  \,  99.,  Sohh.  Geom.  \,  bie  SRaiitc ,  bte  Saułcnwicning. 
Kwadrat  podłużny  spłaszczony,  rhomboides ,  bie  ldii()li(^C 
SRaiitC.  Solsk.  Geom.  4.  Grzej).  F  "h  b.  Kwadrat  doskonały, 
którego  wszystkie  kąty  i  ściany  równe.  Solsk.  Geom.  4, 
Jak.  "Mat.  d  ,  99.  Lesk.  29,  bnź  eiacntlic^e  Gunbrnt.  Geom. 
Nar.  1',  36.  —  b)  Arithm.  Kwadrat  hczby,  bic  Citabrat' 
ja^I,  jest  to  ta  sama  liczba  przez  siebie  rozmnożona. 
Geom.  Nar.  1,  79.  Solsk.  Geom.  3,  78.  mnogość  pocho- 
dząca z  rozmnożenia  liczby  przez  siebie  same.    Jak.  Mat. 

1,  104.    Tabliczka  kwadratów  z  cyfer  kwadratowych.  Lesk. 

2,  45,  bie  QiiabrottafcI.  —  g.  *2)  Kwadrat  =  czworogrania- 
sty kamień  ciosany,  bcr  Cuabcrfteitr.  Cegły  upadły,  a  my 
kwadratami  budować  będziemy.  Budn.  Jes.  9,  10.  (ciosa- 
nym kamieniem.  Bibl.^  Gd.).  KWADRATOWY,  'KWA- 
DRASTY, a,  e,  w  kwadrę,  czworograniasty,  oicrccfiij ,  mi 
©coicrte,  Gliabrat  =  .  Czy  w  okrągłej,  czy  w  kwadraslćj 
formie  'prosphor,  byle  był  chleb  pszeniczny.  Pim.  Kam. 
146.  Most  z  okrutnych  kwadratowych  kamieni.  Warg. 
Radi.  24.  Boler.  216.  Stopa  kwadratowa,  cin  Suabrat= 
filP ,  zawiera  w  sobie  144  calów  kwadratowych,  Qiiabrat< 
joUe ,  prostokąt  12  calów  długości  i  12  calów  szeroko- 
ści mający.  Jak.  Mat.  1,  117.  Sążeń  kwadratowy,  ^wa- 
brntfloftcr,  zawierający  w  sobie  36  stop  kwadratowych, 
prostokąt  mający  6  stop  długości  i  6  szerokości,  ib.  li 7. 
Pierwiastek  kwadratowej  liczby,  bic  fiiinbrntiDiirjCl ,  liczba, 
która  sama  przez  siebie  rozmnożona  też  żądaną  liczbę 
nazad  oddać  powinna,  ib.  104.  Cvfry  kwadratowe.  Lesk. 
2.  43,  fiiiabiatsa^lcii.  KWADROWAC,  KWADH.\T0WAC, 
al ,  uje  ,  cj.  flifrfo/f.,  ukwadrować,  skwadrować  dok.,  czwor- 
kować.  Tr.,  kwadruplikować,  łjcnncrfdltiflcn ,  incrfad)  iieb= 
men.  Skwadrować  jaką  liczbę.  Jak.  Mat.  1,  188.  Kazał 
budować  dom  Pański,  ukwadrowany  trzema  rzedoma  ka- 
mieni ciosanych.  W.  3  Eidr.  7  ,  23.  KWADROWAC 
nijak.,  "KWADROWAC  się  recipr.,  stosować  się.  Tr.,  szy- 
kować, przypadać,  paiTcii,  fid;  fc^icten.  Kwadruje  się  to 
przysłowie  na  nich.  Tr.  Tak  to  twoje  tłumaczenie  do 
tych  słów  kwadruje,  jak  ....  Pim.  Aam.  1 78.  KWADRO- 
WANIE,  ia,  n.,  g.  a)  czworkowanie,  baŚ  SjcriMCrfćiltiijcn. — 
§.  b)  Kwadrowanie  czyli  KWADRATURA  cyrkułu  lub  koła, 
bie  fiimbratur  M  ^ixMi ,  zawisła  od  wyprostowania  jego 
okręgu  czyli  wynalezienia  linii  prostej  równej  okręgowi 
koła.  Geom.  Nar.  1,  364  et  354.  Czworogranność  obwo- 
du, czyli  kwadratura  cyrkułu.  Uslrz.  Alg.  77.  KWA- 
DROWATOŚC, ści,  i.,  ber  Oimbrntiimfana.  W  drzewie, 
które  do  artylleryi  przyjmować  się  zwykło,    rozumie    się 


przez  kwadrowatość,  equarissage,  kwadrat  wpisany  w  ko- 
le ,  wziętym  za  podstawę  drzewa  nieobrobionego.  Jak. 
Mat.  1,  209.  Do  wielkich  batów  legary,  mają  mieć  6 
calów  w  kwadrowatości.  Jak.  Art.  2,  301.  KWADRU- 
PLA, i,  ź.,  poczwórna  ilość,  bie  SBierfcc^^eit ,  rodzaj  po- 
datkowania do  skarbu  ze  starostw  i  królewszczyzn ;  dwo- 
ista kwarta ,  która  nowy  possessor  dóbr  królewskich  po- 
winien raz  przed  otrzymaniem  listu  podawczego ,  zapła- 
cić. Kras.  Zb.  1,  499,  bie  boppclte  aSicrtclfteucr ,  bic  »pi 
bcm  9lntritte  ciiicś  yerlicfeencn  fónigliĄicn  Jafcltjiitc^  cinnidl 
gcsa^lt  tinirbc.  KWADRUPLIKOWAĆ,  ał,  uje,  ci.  niedok., 
jedne  miarę  brać  cztery  razy,  czworkować.  Sohk.  Geom. 
4,  incrfnd;  nclimcn,  uenncrfdltiijcn ,  kwadrować. 

KWAKAĆ,  ał,  a  et  kwacze  intrans.  niedok.,  kwaknąć  jedntl., 
[Boh.  et  Stov.  kwakati !  krakać,  o  wronach,  krukach; 
Hung.  kókogok) ;  Boh.  kachdti ,  knakati  tetrinnire,  ka- 
chna  kaczka  ;  Cant.  knakam,  (cf  Carn.  kavkam  crocitare,  de 
moneduUs;  Croat.  kauka  modulatur  monedula);  Ross.  KBa- 
KHjTB,  KsaKaib ,  saKsaKaib ;  Gall.  caqueter;  o  kaczkach 
i  o  żabach ;  Ross.  MBaKHjTb ,  yBaKait  źle  wymawiać , 
KBaKBa  kruk  nocny);  fliiafcn  uon  ben  SIcntcn.  Kaczka  kwa- 
ka. Dudz.  21,  Croat.  raczą  raga;  Eccl.  yiKa  KBaKacTi; 
Ross.  uiaKaTb ,  inaKaio ,  KpaKHyib ,  KpaKaT:& ;  cf.  Graee. 
y.ay.y.a^i^oj;  Lat.  cacah\o ;  (cf  kwik,  kwikać,  kwiczeć;  cf. 
kwokać).  Wróbel  dziw,  dziw,  dziwi.  Tak  tak  kwaczą  kaczo- 
ry, będziem  nieszczęśliwi.  Mon.  70,  190.  Jaskółka  świer- 
goce, papuga  świegoce,  kania  skrzypi,  kawka  kwacze. 
Toi.  Saut.  89.  KWAK,  u,  m.,  kwakanie,  'Cai  Glidifen, 
©Ciiiidfc.  KWAKI,  ów,  plur..  Rzepa  podługowata,  kwa- 
ki, karpiele,  brukiew'.  Krup.  5,  59  et  577.,  Ład.  H.  N. 
15,  Splilriibcn,  im  '^x.  SBriicfcn,  33ni(fcn;  Boh.  kwaćka; 
Germ.  firautrilbe. 

KWAKIER ,  kra,  m.,  należący  do  wyznania  przez  Jerzego 
Foxa  ustanowionego,  eiii  Ciiafcr,  Giidfcr ;  Yind.  kvokar. 
W  rodź.  zeńsk.  KWAKIERK.A ,  bie  Siidferinn ,  n.  p.  Zony 
ich  ubierają  się  jak  kwakierki.  N.  Pam.   17,   165. 

'KWANKW.\M ,  z  Łac,  widzimi  się ,  ubrdanie ,  niby  to  coś, 
n.  p.  Ale  ale  Mości  Panie,  mam  honor  jedno  jeszcze 
swoje  kwankwam  przełożyć  mu  przed  oczy.  Mon.  71  , 
710.  zdanie,  wątpliwość,  opinią. 

KWAP'  iu ,  m.,  cienkie  pierze  ptaszę  ,  abo  puch.  Mącz. 
pluma  ,  bic  glmimfcbcr,  ber  Slamn.  Kwap',  mech,  puch, 
lanugo.   Yokk.  458.  (Ross.  KBanŁ,  Bant  lubrykaj. 

KWAPIĆ  inlr.  niedok.,  KWAPIĆ  się,  ił,  i  recipr.  niedok., 
skwapiać  się,  ciicn ,  ^nftitJ  fep;  Boh.  kwapiti,  chwatiti, 
chwatam,  chwatawam  ob.  Cbwatać,  chwytać;  Sorab.  1. 
kwatam  ;  Yind  hitati ,  liitim;  Slau.  hititi;  Croat.  hiteti ; 
Ross.  ToponiiTbca ;  śpieszyć  się  zbytnie,  skwapiam  się, 
vitiiim  vel  cerle  nimium  quid  sonat;  kwapię  się  similiter, 
licet  minus  et  pro  śpieszę  się  saepe  usurpatur.  Cn.  Th. 
1012.  Kwapiąc  się,  nie  wziął  odzienia,  jeno  opończę, 
i  czapkę  nocną.  Baz.  Hst.  87.  Kto  czeka,  doczeka  się, 
a  kto  nagle  kwapi,  Abo  w  oczy  poszczuje,  abo  nie  uła- 
pi. Sim.  Siei.  50.  Czekajże,  bo  kto  czeka,  z  obłowem 
się  wraca  ,  Kto  kwapi ,  abo  wątpi ,  zwyczajnie  utracą.  Pot. 
Zac.  199.  Nigdy  się  na  urząd  kwapić  nie  chcieli.  Sk. 
Żyw.  137.     Późno  dobrodziejstwo  dał,  chociaż  się  kwa- 


KWAPLIWY-  KWARTA. 


KWARTAŁ  -  KWARTiVIK. 


563 


pił ,  kto  dał  za  prośbą.  Gor.  Sen.  52.  Łaskawy  nie  skwa- 
piał  z  karaniem.  Sk.  Dz.  323  et  43.  Zły  wróg ,  gdy 
wyniść  nie  może  z  pogromu,  tam  się  kwapimy,  zkąd 
uciekać  trzeba.  Morszt.  236.  Kwapi  się,  by  popowna  za 
mąz.  Rys.  Ad.  24.  Kwap'  się  z  wolna.  Fredr.  Ad.  31. 
festina  lente.  Rozmyślaj  się  długo  ,  a  z  lekka  się  kwap'. 
Kosz.  Lor.  93  b.  Racz  moje  te  kwapioną  pracę  za  wdzię- 
czna przYJać.  /.  Kchan.  Dz.  29.  prędka ,  spieszna ,  na 
predce  zrobiona.  KWAPLIWY,  KWAPNY ,  a,  e,  —  ie 
adverb.,  SKWAPLIWY,  SKWAPNY,  Bo/i.  kwapny,  gapny, 
chwatawy  ,  na  kwap  spiesznie  ,  kwapił  śpieszyciel ;  Sorab. 
i.  kwatayne,  kvvatkowne ,  kwat,  f  kwatora,  kwatani; 
Yind.  hiter ,  bersen  ,  jadern ;  Ross.  CKopocuB  (ob.  Skory), 
TOponjHBbiH  (cf.  tropić),  TOponniB;  spieszny,  eilig.  Kwa- 
pliwy  na  zabawkę  śmiałą  idzie.  Past.  Fid.  3.  Rzecz  kwa- 
pliwa  nigdy  nie  dobra.  iMąa.  Biidii.  Apopht.  10.  (co  nagle  to 
po  dyable).  Sąd  skwapliwy,  rzadko  sprawiedliwy.  Zegl. 
Ad.  220.  Na  cudze  zdrowie  i  życie  nie  jestem  skwa- 
pliwy. Boh.  Kom.  4,  229.  Wiele  źle  i  skwapliwie  pisał. 
Sk.  Di.  134.  Stare  wieki  do  złości  jeszcze  nie  tak  by- 
Zy  skwapne.  Warg.  Kurc.  12.  Jest  to  naród  gorzki  i 
skwapny.  Budn.  Hab.  1,6.  Upomina  nas,  abyśmy  ostro- 
znerai  a  nieskwapnemi  byli.  W.  Post.  W.  586.  Abyście 
się  pohamowali ,  a  nic  skwapnie  nie  poczynali.  Budn.  Act. 
19,  36.  Uczyniło  pożytek  Rzymianom,  że  niekwapnie 
czynił  Fabiusz.  Eraz.  Jez.  E  e.  Przykład  innym ,  aby 
kwapnie  rzeczy  nie  radzili,  ib.  N.  7  b.  KWAPLIWOSĆ  , 
ści.  2.,  SKWAPLIWOŚĆ,  Meeiltcrtiflfett,  gile;  Boh.  kwa- 
pnost;  Sorab.  1.  kwataynofcź;  Yind.  hitrust,  bersnost ; 
Ross.  Toponi ,  ToponocTB ,  Topon.iiiBOCib.  Z  kwapliwo- 
ścią  jaka  i  nieuwaga.  Syr.  719.  Nierozmyślna  skwapli- 
wość.  Zab.  14,  193.  Insza  prędkość,  insza  skwapliwość. 
Fredr.  Ad.  16.  Występkowi  się  równa  skwapliwość  w  są- 
dzeniu. Min.  Ryt.  4,  141.  (sad  skwapliwy,  rzadko  spra- 
wiedliwy). Skwapliwość  zawsze  szkodliwa.  Cn.  Ad.  1046. 
(niezawsze  sporo  ,  co  bywa  skoro ;  pomału  dalej  zajdziesz). 
Cierpliwość,  nieskwapliwość,  łagodność.  W.  Post.  W. 
111.  Niekwapność  a  rozmyślenie  w  każdej  rzeczy  miej- 
sce ma.  Eraz.  Jez.  E  e. 

Pochodź,    ukwap,  ukwapić,  uhrapliwośd ,  pokiuapliwość. 

KWARANTANA,  y,  1.  bie  Suaraiitaine,  jur  ikftjcit.  Czas 
czterdziestodniowy  do  zabawienia  się  ludzi  na  granicy, 
z  miejsc  zapowietrzałych  jadących.  Tr.;  Rag.  cetardese- 
tnizza ;  Ross.  Kapaimm^.  KVV.\RC1.4NY ,  a  ,  e ,  n.  p.  Za 
Zyg.  Aug.  1562  na  ustawiczna  straż  granic,  postanowio- 
no żołnierza  kwarcianym  nazwanego,  że  z  kwarty  dóbr 
królewskich  miał  być  płaconym.  Skrzet.  Pr.  Pol.  i  ,  589, 
Oiiartiaiier,  ©raiiifolfaten,  bic  non  ber  SJimrte  ober  'Biertelś' 
fteuer  untcrbalteii  irurbcii.  Ci  żołnierze,  którzy  za  pienią- 
dze kwarciane  służą,  po  miasteczkach  teraz  daleko  od 
granicy  leżą.   Corn.  VVV.  5.   4  b.  Kwarciana  ospa,  ob.  Ospa. 

KWARCOWY  ob.  Kwarzec ,  od  kwarcu,  n.  p.  Żelazo  kwar- 
cowe. A',   /'am.  22,  67. 

KWAREK ,  rka ,  m.,  n.  p.  Kwarki  do  statków  rzecznych 
bywają  dębowe.  Kluk.  Rośl.  2,  139.  Kwarki  znaczy  toż 
co  wręgi.  Magier.   Mskr. 

KWARTA ,  y,  i.,  czwarta  część ,    ćwierć ,    ber    oicrtc  %\)iH , 


etn  Siertel.  §.  i  Kwarta -miara  trunków,  eiii  fiuart ,  2}JaC 
ber  ©etrdiife.  Garniec  zawiera  w  sobie  2  półgarce ,  lub 
4  kwarty  abo  113  kwaterek.  Łęsk.  2,  26.  Cztery  kwarty 
mają  czynić  garniec.  Herb.  Stat.  179.  Gdy  komu  beczki 
wina  nie  trzeba,  dobrze  iż  najdzie  kwartą  kupić.  Pelr. 
Ek.  128.  —  §.  2)  Kwarta,  podatek  w  Polszczę,  przez 
który  czwarta  cześć  dochodu  z  królewszczyzn  do  skarbu 
koronnego  płacić  się  powinna.  Kras.  Zb.  1,  500,  bie 
ł'ierteftcuer,  bie  Slhjabe  bc^  uierten  J^eilź  ber  einfiinfte  oon 
cmcm  yerlietmcit  ilammcrijiite.  cl',  kwarciany  żołnierz;  cf. 
kwadruplika.  KWARTAŁ,  u,  «.,  g.  a)  ćwierć  roku,  etn  iSuor- 
tal,  Sicrtelja^r ;  Slov.  suche  dni,  kautri;  Hung.  kantor; 
Corn.  qvatre;  Slav.  kvatre ;  Yind.  kvatre ,  zhteterstvu; 
Bosn.  kantore ;  Eccl.  TpnMtca'iie ,  Bpcna  TpexMtcaMHOe. 
Kwartał  abo  suche  dni  liczą  trzy  miesiące.  Solsk.  Geom. 
3,  133.  Azaż  nie  każdy  kwartał  w  roku  Boga  roz- 
kazu pilen  i  wyroku?  Chrośc.  Job.  92.  Zjedliśmy  za 
kwartał,  co  na  cały  rok  dostarczać  miało.  Teat.  19.  6, 
43.  —  §.  b)  metan.  Kwartał,  myto  kwartałowe,  suche 
dni.  Cn.  Th.,  SJiiartalgcIb.  Nie  życzą  tego  uczniom  swym, 
abv  sie  czego  dobrego  nauczyli,  jedno  żeby  od  nich  kwarta- 
ły'dobre  a  spełne  brali.  Glicz.  Wych.  L  S  b.  KWAR- 
-fALNY  ,  a,  e,  KWARTALNIE  adverb. ,  KWARTAŁOWY  , 
a,  e,  trzymiesięczny,  Boh.  ćtwrtletnj ;  Yind.  shtertezhno- 
lieten ,  trimiefezhen,  kvatern;  inertcijdbriij.  Rabin  z 
kwartalnym  i  trzecim  szkolnikiem  rewizyą  głów  uczyni. 
Yol.  Leg.  7,  44.  KWARTANA,  y,  Ł,  febra  czwartodnio- 
wa.  Syr.  Rej.  gdy  co  czwarty  dzień  paroxyzm  choremu 
dokucza.  Krup.  3,  531,  baS  inertaflicje  gteber.  KWARTARZ, 
a,  m.,  conlemtu,  szynkarz ,  ben  6diciifiinrt^.  Owi  kwar- 
tarze,  co  tu  wam  szynkują ,  Daleko  nie  dolawszy,  na 
tram  przypisują.  Rej.  'W(;.  "l62.  KWARTEGZKA,  i,  i., 
dem.  norn.  kwarta,  kwaterka,  eiii  Guartierdieii ,  cin  irmf= 
raaf,  ctroa  cin  ©cibel.  Gdy  mię  czasem  jaka  troska  swę- 
dzi ,  Kwatereczka  wina  kłopoty  rozpędzi.  Zab.  9,  37. 
■Zabł.  CKWARTERMAGISTER.  Yol.  Leg',  o,  \1  A,  ob.  Kwa- 
termistrz). KWARTETA,  y,  ź.  czworogłosa  muzyka,  ba3 
Guartct,  Dnabro;  Jioss.  et  Eccl.  weTBeporo.iocHoe,  le- 
ToepontcHCU-B.  KWARTNIK,  a,  m.,  babka,  bielą,  biel- 
ka,  rodzaj  pieniędzy.  Półgroszki  nazywały  się  w  Pol- 
szczę kwartnikanii.  ' Czack.  Pr.  1  ,  129.  Qndrtner,  ^albe 
@rofc^cn.  Do  skarbnicy  wrzuciła  dwa  drobne  pieniążki, 
co  czyni  kwartnik.  Odym.  Św.  2  Q.  2.  Półgrosza  ma 
kwartników  trzy;  szeląg  kwartników  dwa;  kwartnik  trzy 
pieniążki.  Cn.  Th.,  cin"£d)drf,  ber  \iiiiU  IM  eine'3  fth 
nifdjen  ©VP(4en>^.  —  §.  Ogólniej:  Mały  pieniądz,  mała 
rzecz,  szeląg,  halerz,  cin  .Vicller,  SAdrf.  Nie  jednego 
pieniądza,  nie  jednego  kwartnika.  \Y.  Post.  \V.  2,  304. 
Nie  będzie  miał  grosza,  kto  nie  szanuje  kwartnika.  Rys. 
Ad.  44.  Nie  będzie  'lam  za  kwartnik  czasem  krzywda 
stalą,  A  wżdy  przez  mocny  upór  krew'  się  będzie  lała. 
Rej.  \Yiz.  172.  Nic  wyjdziesz  z  ciemnicy,  aż  oddasz 
ostatni  kwartnik.  Radź.  Mallh.  5,  26.  (ostatni  pieniążek. 
Bibl.  Gd.).  Do  ostatniego  wyniszczył  go  kwartnika.  Hor. 
Sat.  110.  Do  najmniejszego  kwartnika  wypłaca.  Hrbst. 
Nauk.  t  8  b.  O  ty  zła  a  fałszywa  niyńco  ,  a  zły  a  fał- 
szywy kwartniku  ,  'złościwy  człowiecze  !  Rej.  Pott.   U  u  2. 

71* 


564 


KWARTOWKA  -  KWASEK. 


KWASIAN  -  KWASIE  C. 


(cf.  znają  go,  jak  zfy  szeląg).  KWARTOWKA,  i,  ź.,  Kwar- 
tówka  piwa  ma  mieć  18  garcy.  Vol.  Leg.  7,  628,  citlC 
Stcrtcltonne  iipnl8®avnc5.  'kWARTOWY,  a,  e,  od  kwar- 
ty. Ouort  =  ,  ii^iiartmnP  ■■ .  Kwartowy  statek,  garniec ;  kwar- 
towa  flasza.  On.  Th.  Płaca  od  trzydziestu  flaszek  kwar- 
towych,  i  od  tyluż  śklanek  póJkwartowych.  Torz.  105. 
Ledwie  póJkwarty  buteleczka  trzyma  ,  a  za  kwartowa  ja 
przedają.   Teat.  22.  b,  106.     KWARTYR  ob.  Kwatera.' 

KWARZEĆ,  rcu,  m.,  bcv  Qimr5 ,  {Carn.  sótan) ;  fałszywy  klej- 
not, kamień  mający  wprawdzie  niejaką  twardość,  ale 
przy  tym  kruchy ;  wydaje  sie  na  kształt  kawałka  jakiej 
soli.  Kluk.  Kop.'l,  57.  (ob.  Kwarcowy).  Pam.  85,  1,  2009. 

KWAS ,  u ,  m.,  kwaśność ,  kwaśny  smak ,  bie  Sciure ,  fnurer 
@cfd)macl ,  Jjcrbi^fcit ;  {Boh.  kwas  fertnentum  ,  kwasnice  , 
drożdj  drożdże;  kwas  convivium.  Biel.  Hsł.  525,  iiodo- 
kwaśan ,  hodownjk  epulalor;  Sloi'.  kwas;  Hung.  kovasz 
massa,  bryła,  ciasto;  fermentum;  Sorab.  1.  kisz,  kiszawofcz 
(cf.  kisnąć),  kwasz,  quas  ciasto,  naciasta ,  zakisz ,  cźe- 
stowe  kwas;  kwasz,  qu;ls  wesele;  Sorab.  2.  kwasz  na- 
ciasta; Carn.  qvas  '  naciasta  ;  Vind.  kwafs  ,  kvafilu;  (kwas, 
kwas'ność  Yind.  kifelina,  kifelnost,  kifelust,  kifelota , 
kifloba ,  Croat.  kiszelocba);  Croat.  kvasz;  Dal.  kvaass ; 
Hung.  kovasss,  kovasz;  Hag.  ąuis,  kvassina;  {Bosn.  quas 
1.  fermentum,  2.  cerevisia);  Ross.  et  Eccl.  kBlICŁ  ,  Ksa- 
COKŁ  ,  KBama ,  saneaca  naciasta;  KBacB  gatunek  napoju, 
KBauieHKa  dzieża,  Kiicioia,  kiiciocts  kwaśność;  Ross.  et 
Eccl.  KBacubi  hałun).  Kwas ,  kwas  doskonały,  ciało ,  któ- 
re jest  doskonale  kwasorodem  nasycone,  bniad.  Chem. 
196.  Kwas  solny,  Saitcrfiilj ,  Saljfmirc,  robi  się  z  soli 
pospolitej ,  jak  kwas  saletrzany  z  saletry ,  Snlpctcrfaiirc. 
Krumi.  Chym.  295.  Kwas  saletrowy,  acidum  nilricum. 
Śniad.  Chem.  259.  Kwas  solny  płynny  ac.  muriaticum. 
ib.  262.  Kwas  węglisty.  N.  Ram.  6,  506-7.  Kwas  pal- 
niku, acid.  carbonicum ,  So^lciifdiire.  Mier.  Mskr.  ■ —  Istotę 
w  ruchu  kisnącym  zostającą ,  która  przydana  do  ciał 
zdatnych  do  kiszenia,  sprawuje,  że  kisieć  poczynają, 
nazywamy  kwasem,  fermentum.  KrumŁ  Chym.  541  ,  ctll 
©d^niiicjijinittcl,  cine  (Sdurc.  Kwas  abo  naciasta,  Boh.  nA- 
testek,  Ger.  ©aiicrtcifl ,  ciasto  z  jakiejkolwiek  mąki  ciepłą 
wodą  zaczynionej ,  zagniłością  zakwaszone.  Syr.  998. 
Kwas,  ciepłem  swem  przyrodzonem  chleb  podnosi  wzgó- 
rę.  Smolr.  Lam.  150.  Przypowieść  ewanieliczna  o  nie- 
wieście zaczyniającej  kwasem  make.  Bals.  Niedz.  i  ,  102. 
Kwas,  albo  ciasto  ukwaszone.  5;)(c;.  125,  kwaśnik ,  {oppos. 
przasnik).  —  §.  Kwas,  picie,  kwasiec,  eiil  fiiurci"  iranf. 
Trunek  do  picia  pospolitego  bywa  z  kwasu  czyniony , 
zwłaszcza  na  Rusi,  w  Litwie,  w  Moskwie,  który  oni 
kwasem  zowią.  Syr,  999.  W  Moskwie  drugich  żołądki 
nie  bolały,  Choć  kwas  pijały.  Falib.  N.,  Coxe  Yoy.  1. 
Kwas  z  żyta  zrobiony,  to  jest  piwo.  Pim.  Kam.  541, 
(Bosn.  quas  =  piwo).  —  fig.  Lepiej  z  niemi  zgodą,  a 
czekać  do  czasu,  Gdy  z  inszemi  dopijem  zaczętego  kwa- 
su. Slryjk.  Turk.  E  5.  (przykrość).  Dni  moje  kończyć  bę- 
dą z  gorzkością  i  kwasem.  Jabł,  Tel.  515.  Obecny  przy- 
jaciel i  kwas  osłodzi ,  bez  niego  i  cukier  gorzkim  się 
stanie.  Ossol.  Baj.  2.  —  Kwas,  nieprzyjaźń  ,  nienawiść, 
chrap,  gciiibfclaft,  S)([^,  evl)ittcniiifl.    KWASEK,  sku,  m. 


dem.,  przykwasek ,  ctne  geltnbc  ©ciurc.  Niektóre  malogra- 
naty  mają  przykwasek.  Cresc.  426.  Sok  rośliny  naprzód 
obraca  się  w  kwasek  roślinny,  acidum  vegetabile.  Bot. 
25.  Oddaliwszy  tę  wodę  od  zrzódła  swego  już  nie  tak 
szczypie  język,  i  jakoby  kwasek  traci.  Petr.  Wod.  31. 
KWASIAN ,  u ,  m.,  ciało  kwaszone ,  nasycone  kwasoczy- 
nem,  o.ryde.  Os.  Fiz.  1,  254,  cm  gefdiierter  Siirper,  etn 
!}^b.  KWASIĆ,  ił,  i,  kwaszę  cj.  nJerfoA-.,  ukwasić,  skwa- 
sić  dok.,  kwaśnem  czynić,  fćiucnt,  citifrtucni,  faucr  ma--; 
d)Cli;  Boh.  et  Slov.  kwasyti ,  kwasym  ,  hodugi  Ij  biesia- 
dować, 2)  fermentować;  kwaśenj ,  hodowńnj  godowanie, 
gody;  zkysati  acescere;  Sorab.  1.  kiszam;  Soi-ab.  2.  ski- 
szasch,  cf.  kisnąć;  Carn.  qvasimj  Yind.  kifeliti,  vki(eli- 
ti  ,  pokifeliti ,  okifeliti,  kifelilje,  kifelenje  --  kwaszenie  ; 
o  chlebie  w  szczególności  Yind.  kvafiti ,  vkvafiti ,  vkva- 
fuvati,  pokvaliti ;  Croat.  kiszati ,  kiszelim,  kvaszim ;  Hung. 
raegokovAszolom  ;  Rag.  kvassiti,  quassiti,  quasiti,  oquassiti, 
usquasiti;  Bosn.  kvassiti,  quassiti ,  (2  quassiti ,  squassiti 
madefacere) ;  Ross.  KBaciiTb,  saKsacHTt,  CKBauiy,  yKBacnTb  , 
yKBauiHBaTb ,  khoutb  ,  kiicjh).  Pierwiastek  kwaszący , 
kwasorod,  któren  jest  przyczyną  kwasów.  Śniad.  Chem. 
190.  Kwaszenie,  proces,  w  którym  ciała  łączą  sie  z 
kwasorodem.  ib.  175.  W  Litwie  białą  ćwikłę  kwaszą 
wespół  z  rzepą.  Syr.  1120.  (cf.  boćwina).  Rzepa  solona 
albo  kwaszona.  Syr.  1045.  Chleb  ukwaszony.  Cresc. 
139.  Ciasto  kwaszone.  Perz.  Lek.  567.  t.  j.  zaczynione 
naciasta ,  gcffiuert.  —  transl.  Kwasić  żelazo.  Tr.  hartować, 
c.ifcii  ^ćirtcn.  Kwasić  skóry.  Tr.,  bejcować,  8cbcv  I)ei|en. 
—  pg.  Na  coż  ten  kwasić  czas  mały?  Nieba  nie  na  to 
go  dały.  Karp.  1,  192.  Obawiam  się,  żeby  mi  nie  kwa- 
sił kompanii.  Teat.  16,  51.  Bial.  Od.  44,  struć,  zepsuć, 
ocrberbeil. —  Kw-asić,  jątrzyć,  nieprzyjaźni  narobić,  eX' 
Ittteni ;  Boh.  zkyseliti.  Tej  prawdy  nie  kwaszę.  Wszys- 
tko chameleonem  jest  dla  was  na  świecie.  Zab.  15,  183. 
nie  duszę  w  sobie,  nie  taje,  id)  untcrbnide  fie  nit^t,  Cal< 
te  fie  iiicl)t  5iiriicf.  KWASIC  się  na  kogo  =  krzywić  się, 
foure  (SefiĄtcr  iiiacl)cii,  unnnllig  luerbcii.  Za  coś  się  tak 
zkwasiła;  może  ci  co  przykrego  powiedziała  matka?  Teat. 
11,  12.  —  §.  Pass.  Kwasić  się,  kwaśnieć,  kisnąć,  sta- 
wać się  kwaśnym,  faucr  lucrbcil ,  fdiicni;  (Yind.  kyafiti  fe, 
kyafuyati  f e ,  '.kifeliti  fe).  —  Transl.  n.  p.  Od  wielkości 
drew ,  ogień  albo  gaśnie ,  albo  tylko  będą  się  kwasić 
one  drwa  i  tleć,  a  nie  będą  gorzeć.  Sy.rt.  Szk.  76.  fu- 
mabunt,  dusić  się,  fdniicleii ,  gliiiimeii.  —  fig.  Jeszcze  się 
darmo  karnawał  nie  skwasi ,  Zaraz  uderzę  jak  w  dym  do 
mej  Kasi.  Zahl  Dul.  91.  Teat.  56.  b,  91.  (jeszcze  nie 
przepadł,  jeszcze  nie  po  nim,  nie  zwietrzeje).  Bosn.  quassiti 
se  =  moknąć.  KW.ASICIEL ,  a,  m.,  kwaszący  co,  phys.  et 
morał.,  kwasu  narabiający,  ber  Sdiircr,  bev  ctn>nś  fdiicrt, 
faucr  mncl)t,  ber  ^scrbittcrer.  (Boh.  kwasytel,  kwasownjk, 
hodokwaśan,  hodownik  godownik,  biesiadnik).  KWA- 
SIEC, śca,  ?».,  napój  kwaśny,  kwas,  6niicrti'aiif ,  cin  fau= 
reś  ©etrdilf.  M.iją  tam  rozmaite  napoje,  jako  kwaśce. 
Boter.  158.  Siało  tam  nie  za  kwasiec,  ale  za  cały  kwas, 
gdy  nieprzyjacielowi  w  jego  tylko  samego  prawicy  ży- 
wot położony  został.  Gor.  Dz.  96  et  78.  Woda  słona 
z  octem  ma  być  pita,  abo    z  kwaścem  jakim.  Cresc.  12. 


KWASIGROCH  -  KWAŚNY. 


KWASNOGNIEWL.  -  KWASOPALNE.      563 


Oxymel,  fto  jest  miodowy  kwasiec.  Jb.  256.  KWASI- 
GROCH, a,  m.,  zminda,  gawęda,  balanda ,  bcr  Sc^erer, 
ftrttrager,  unluftiger  Tl(n'\d}.  *KWASIKOT,  a,  m.,  coniemn. 
kusznierz,  ber  Siirf^ncr.  Mon.  75,  589,  KWASKOWATY, 
KWASKOWITY,  a,  e,  —  o  adverb..  przykwaśniejszy,  fdu= 
erli^;  Boh.  kyselićky,  nakwaśenny,  nśkysly;  Sorab.  1. 
nakiszel ;  Yind.  kifeliten  ,  okifen;  fJosn.  nagijiit;  Hoss. 
KMCJTOBaTufl ,  KBacHUH.  KWASKOWATOŚĆ ,  KWASKO- 
WITOŚĆ ,  ści ,  i,  bie  Sńiicrlidłfcit ;  Hoss.  KuciOBaTOCTb. 
"KWASNIA,  Ross.  KoacHa ,  browar  na  kwasy  lub  kwaśce. 
KWAŚNICA,  y,  ź.,  berberis,  rodzaju  tego  roślinnego  ma- 
my jeden  gatunek,  kalina  Wioska.  Kluk.  Dtjkc.  1,  67. 
Serfceti^;  Croat.  kvasznica  torla  fermentata.  KWAŚNICE, 
G.  kwaśnie  plur.  ;  aquae  acidulares.  Yind.  kilelize,  ki- 
felniza  ;  Boh.  kyselka;  Ger.  (saiicrlirminen ;  mają  w  sobie 
razem  i  parę,  i  grube  cząstki  rzeczy  kopalnych,  najwię- 
cej jednak  pary.  Kluk.  Kop.  i,  94.  KWAŚNIEĆ,  iaJ, 
leje ,  neułr.  niedok.,  ukwaśnieć ,  okwaśnieć ,  skwaśnieć 
dok.,  kwaśnym  się  stawać,  kisnąć,  fniicr  nicrbctl;  Boh. 
zkysati,  kyseleti;  Croat.  vkaszujemsze  ,  zocztujcmsze  (cf. 
ocet);  Dal.  ocztitise;  Hung'.  eczetiilni ,  kov;iszosodok , 
kovaszosidok  ;  Rag.  quassimse  ,  sąiiassitise  ,  uzkvasitise; 
Bosn.  uzoctitise ,  octitise ,  uskisnut,  uzvisctitise  ;  Ross. 
et  Eccl.  Ksacutio ,  KBacHyTb ,  KBCHyit ,  KHcatit ,  noKn- 
caiTb ,  yrpioJitTb,  propr.  et  fig.  Piwo  w  lecie ,  aby  nie 
kwaśniało.  Haur.  Sk.  162.  Jeśli  wino  pocznie  kwaśnieć, 
jak  go  ratować.  Sleszk.  Ped.  578.  Jako  nie  każde  wino, 
tak  też  nie  każdy  człowiek  od  starości  kwaśnieje.  Budn. 
Cyc.  52.  Wino  skwaśniałe,  jak  przywrócić  do  pier- 
wszego smaku.  Sleszk.  Red.  578.  Chleb  smaku  mało  ma, 
jeśli  nie  ukwaśnieje  za  włożeniem  kwasu.  Sekl.  67.  Od 
włożonego  kwasu  wszystka  mąka  okwaśniała.  ib.  Math.  15. 
Ci  ludzie,  iż  z  przyrodzenia  swego  są  kwaśni  i  surowi, 
w  nich  wzajemnie,  cokolwiek  widzą  lub  słyszą  o  innych, 
wszystko  kwaśnieje,  i  surowością  trąci.  Mon.  67,  274. 
KWAŚNIK,  a,  m.,  chleb  kwaśny,  (oppos.  przaśnik),  <Ban-- 
crbrot.  Takim  chlebem  być  nie  może  przaśnik ,  jakim 
chlebem  jest  kwaśnik.  Smotr.  Ex.  44.  KWAŚNINA,  KWA- 
SZENINA  ,  y,  ź.,  cokolwiek  zakwaszonego  ,  Giiigefmierteś , 
©aurc^;  (Boh.  kyselina;  {Croat.  kvaszina  <  ocet) ;  Garn.  ki- 
slina.  kislćna).  Na  kwaśninę  biorą  nietylko  kapuściane  li- 
ście, ale  i  jarmużowe,  kalarapowe  etc.  Kluk.  RosSl.  1,  252. 
Fermentum,  kwas ,  kwaszenina,  żur.  Maez.  W  Litwie  bia- 
łą ćwikłę  kwaszą  wespół  z  rzepą  ,  z  czosnkiem  ,  z  ce- 
bulą, z  kapustą  i  z  bulwami,  warstami  prześcielając ,  i 
zowią  to  kwaszenina.  Sijr.  1120.  KWAŚNOŚC ,  ści,  i., 
oppos.  słodkość,  bie  Sćiiifc;  Boh.  kyselost ;  Slov.  kyse- 
łost ;  Sorab.  2.  rofmoda  ;  Yind.  kifelnost,  kifelina  ,  ki- 
felust,  kifulota  ,  kiTloba  ,  crlhost;  Carn.  ersnost,  kislo- 
ba ;  Croat.  kiszelocba;  liosn.  gljutillo;  Boss.  Kiio.iOTa,  Kii- 
c.iocTL,  lUic.ifiTHna ;  Efcl.  ouuTHOCTb,  KBacnocTb.  Smak 
chleba,  to  jest,  kvvaśność  abo  przasność  przypadłości  są. 
a  nie  istność.  Smotr.  Nap.  58.  —  pg.  tr.  Nickwaśność, 
bezgrzeszność.  Smotr.  Apol.  115.  KWAŚNY,  a,  e,  KWA- 
ŚNO aduerb.,  (Boh.  kysely;  Slov.  kyseły;  Sorab.  2.  ki- 
szali  {ob.  Kisnąć),  żurne  Ccf.  żur);  {Sorab.  1.  kwaszne 
nuptialis);  Carn.  kisi,  kissel,  ersne;    Yind.  kilcl,  zhifeu. 


kifeu ;  Slav.  kiseo ,  kisła,  kisło;  Dal.  kvassan,  bridak 
(cf.  brzydki),  oczten  (cf.  ocet);  Hung.  eczetes;  Bosn. 
octen ,  gljut;  Ross.  KBacCHŁ,  khcjuB  ,  KHceJib,  yrpronibiS. 
{oppos.  słodki);  fmicr.  Kiszenie  kwaśne,  fermentatio  aci- 
da.  Knimł.  Chym.  540.  Kwaśny  smak  jest  zimny  i  szczy- 
piący. Sak.  Prób.  96.  Kwaśne  leśne  jabłka  Ross.  KnC;iy- 
lUKii.  I  kwaśne  jabłko  robak  gryzie.  Cn.  Ad.  285.  (cf.  i 
w  kapicy  wełna).  Kwaśneć  też  były.  ib.  285.  (vulpes 
uvas  pulchras  frustra  assultans ;  tak  na  kiełbasy  mówi, 
ze  powrozy).  —  Kwaśne  wprzód  być  musiało,  co  teraz 
dojrzało.  Min.  Byt.  4,  150.  —  fig.  Zaprosić  kogo  na 
kwaśne  jabłka.  Mon.  69,  125.  (na  kwaśne  piwo  do  Abra- 
amka  ;  poczęstować  go,  że  aż  popamiętaj.  Kwaśny,  na- 
sycony kwasoczynem,  skwaszony,  fnucr,  gcfdiicrt.  Wiele 
jest  ciał,  które  stają  się  kwaśnemi ,  gdy  z  niemi  baza 
powietrza  oddychalnego  złączy  się,  jako  to :  olej  siarkowy, 
blcjwas  i  t.  d.  Os.  Fiz.  1,  254.  Kwaśna  kapusta,  ®au« 
crfrailt;  Boh.  kysele  zelj;  Yind.  kifelu  sele;  Croat.  kisze- 
lo  zeije,  (ob.  Kapusta).  Kwaśny  chleb,  kwaśnik,  Saiicrbrot. 
Rossyanie  w  kwaśnym  chlebie  celebrowali  sakrament  eu- 
cbarystyi,  nie  w  przaśnym.  Fund.  2.  —  Ku  słodkości 
trzeba  niekiedy  kwaśnego.  Glicz.  Wych.  FS  b.  (przeplata- 
ne rzeczy  milsze).  —  łransl.  Niewesoły,  ponury.  Cn.  .Ad. 
691,  posępny,  niepogodny,  fniicrtrórfifcf) ,  faiicr,  iinfreuii> 
biic^.  Kwaśny,  zły,  brutal  ponury,  słowa  się  nie  dojiylać, 
nie  patrz  na  mnie,  zjem  cię.  ZabŁ  Amf.  62.  {Yind.  mer- 
sliuz,  oister  zhlovck).  Nie  chciej  twarzy  kwaśnej  poka- 
zów ać.  Prot.  Jal.  29.  Coż  to?  Pana  w  tak  kwaśnym  za- 
staję humorze!  Teat.  45.  6,  85.  Z  kwaśną  ramą  słuchał 
żebraniny.  Zub.  14,  245.  Szymon.  Nadobna,  a  kwaśna. 
Burl.  B  2.  Jedni  z  przyrodzenia  są  kwaśni,  surowi  i 
niełagodni.  Mon.  67,  274.  Co  mu  się  stało?  jakiegoś 
bardzo  kwaśnego  zjadł  dyabła.  Teat.  24.  c,  21.  (złego  hu- 
moru). Przyjść  do  niej  z  gołą  ręką,  to  kwaśno  patrzy 
i  półgębkiem  gada.  Teat.  15,  85.  Ty  kwaśno  patrzysz, 
a  Wenus  się  Śmiejo.  Burl.  B.  2.  'KWAŚNOGNIEWLIWY, 
a,  e,  n.  p.  Kwaśnogniewliwi ,  którzy  się  w  sobie  potaje- 
mnie długo  gniewają,  a  nie  dadzą  sie  ubłagać.  Petr.  Et. 
27 1 ,_  f cctifd) ,  faiicvtiVfii|ci; ,  drticrlid).'  KWAŚŃOGNIEWLI- 
WOSC  ,  ści,  2.,  n.  p.  Kwaśnogniewliwość  z  mclankolii 
pochodzi  krwi  upalonej,  która  będąc  nazbyt  wywrzałą, 
kwasi  się,  kiśnic ,  i  lak  nie  może  sie  roztworzyć  az 
przez  długi  czas.  Pelr.  Et.  275.^  bie  £aiicrt5t)fiijfcit,  .^cctif, 
cf  "okrutnognicwliwość.  KWASNOJUCHY,  a,  e,  iii  fc^irar" 
jCr  33n'i^e.  Nie  uciekajże  przed  wieprzem  Kwaśnojuchy 
dobry  z  pieprzem.  Mijśl.  A  Z  h.  KWASOCZYN,  u,  m.. 
Os.  Fiz.  1,  256.  KWASOUÓD.  A'.  Pam.  4,  3  et  6,  519. 
KWASOTWOR.  Mier.  Mskr.  Pierwiastek  kwaszący,  prin- 
ripiuni  acidifii  ans  ,  jest  kwasoród  ,  kturcn  jest  przyczyna 
kwasów.  Sniad.  Chtm.  190.  Powietrze  zdrowe  zowie 
się  kwasorodem  dla  tego ,  że  jest  ]iierwiastkiem  wszys- 
tkich kwasów-  iV.  fam.  4,  5.  6niicvftoff,  rviiicii.  KWA- 
SOCZYNNY,  KWASORODINY,  KWASOTWORNY,  a.  e, 
n.  p.  Gas  kwasorodny.  Sniad.  Chem.  84.  Sfliicrftofgnl 
KWASOMLECZ,  laetdie,  mild)faiivej:  enij.  Mier.  Mskr. 
KWASOSIARCZ ,  snlfate .  )d)U'cfclf(iiirei  toni?.  Mier.  Mskr. 
KWASOPALNE  sole ,  carbonatus ,    tolilcufaure  Saljf.  Mier. 


566       KWASOPRUSS  -  K  W  ATERNICZ  Y. 


KWATERNIK  -  KWEREND  OWAĆ. 


Mskr.,  ob.  Węglowy.  KWASOPRUSS,  Prussiate,  ^rfiiPifd) 
Waufnureś  Sals.  ib.  KWASOSOLNY,  muriate,  falsfoiier.  ib. 
KWASOTŁUSZGZ,  sebate ,  fcttfaurci^  gals.  ib.  —  KWA- 
SOWY, a,  e,  od  kwasu ,  ©ćiiicrn  =  ,  n.  p.  Zasada  kwaso- 
wa, basis  acidipcabilis^,  jest  pierwiastek,  którym  się  kwa- 
sy od  siebie  róznia.  Sniad.  Cliem.  190.  KWASZĘ,  KWA- 
SZENIE, KWASZONY  ob.  Kwasić. 

Pochodź,  (cf.  kisnąc),  dokwasić,  nakwasić,  nakwaśniee, 
priyktvasic,  rozkwasić,  skwaśnieć,  skwaśniafy;  zakwas,  za- 
kwasie. 

KWATERA,  y,  z.,  §.  1.  cf.  kwadra,  crwarta  część  czego,  ber 
mxU  2\)ńl  tmi  ©miscil.  Miasto  dzieli  się'  na  kwatery, 
bie  Ouacticrc  ciiicr  Stabt.  Tr.  Ogród  ca/y  p'odzieli  się  na 
kwatery,  a  między  niemi  ulice.  Kluk.  RośL  1,  59,  btc 
Simrticre  iit  cincm  ©arten.  Otworzywszy  kwaterę,  siedzi 
sobie  w  oknie.  Klon.  Wor.  78,  bcr  gciiflcrfliiget.'  W  le- 
cie przynajmniej  jedna  kwatera  w  oknie,  powinna  być 
zawsze  otwarta.  Haui:  Sk.  548.  Kwatera  we  drzwiach 
stolarskiej  roboty,  tympanum.  Cn.  Th.,  bn^  3?icrtcl  ciiicr 
cilUjelcgten  ibiirc.  —  poet.  Umknąwszy  zwierzchnej  porty- 
ery  Serc  ich  i  uszy  odmyka  kwatery.  Chrośc.  Job.  124. 
t.  j.  drzwi,  bie  %\j\m\\  M  ^crjCII^.  —  Kwatera  u  trzewi- 
ka, baś  Qliavtiev  am  ©djuljc,  (Can.  lóshne).  Kwatery  bo- 
czne u  trzewika  idą  od  przyszwy.  Magier.  Mskr.  'Kwa- 
tyra  godziny  =  kwadrans,  ciiie  Sicrtclftililbe.  Za  jedne  kwa- 
tyrę  godziny  udawszy  się  na  modlitwy,  zaś  sie  wrócił. 
Wys.  Ign.  84.  W  kwatyrze  godziny,  ib.  169.  —  g.  2. 
Kwatera,  kwartyr,  kwartyera,  gospoda  żoJnierska,  Slov.  kwar- 
tyr,  leźenj;  Carn.  qvartir;  Vind.  kvartir,  prebivalishe,  sta- 
nujalishe,  (ob.  Przebyt,  stacya);  Ross.  nocToB,  ii04B0pH0e, 
iai  Siiarticr  etiie'3  Solbaten.  Chorągwie  po  kwaterach  roz- 
łożone. Bardz.  Luk.  H.  Gdy  mnie  unterofficerowie  w 
kwaterze  nie  znajda,  zaraz  mię  za  zbiega  meldować  będą. 
Teat.  8,  79.  Porucznik  stanaf  u  mnie  kwaterą.  Teat.  '50, 
31,  na^in  bq  mir  feiii  Suarticr.  Główna  kwatera  ma  być 
dobrze  zasłonięta.  Lesk.  2,  238,  baś  .'pniiptiiiuirHcr.  Pam. 
83,  2,  440.  —  Kwaterę  dać  ■■  żywić  kogo  ,  darować  mu 
życie,  ciiicm  Ciitarticr  gebcii,  hai  icbm  fd^cnfcii.  Tr.  KWA- 
TER.MISTRZ ,  a,  ?«. ,  z  Mem.  ber  Ciiiarticrmciftcr ;  Vind. 
prebivalishni  moister,  shounirski  stanodelnik,  taborski  res- 
deliuz ,  kvartirmashter ;  Ross.  04304111^ ,  do  niego  roz- 
kwaterowanie należy.  Kaw.  Nar.  89,  stanowniczy.  KWA- 
TERKA, KWATERECZKA,  1,  I,  szesnasta  część  garca. 
Jak.  Matth.  1,  S.,    Lesk.  2,  20.     Kwarta  ma  cztery  "kwa - 

,  terki.  Yol.  Leg.  7,  331,  ciii  QiiarticrctKii .  ber  i'ierte  Jbcil 
ctne^  Oiiartieril  uiib  1 6tc  ciiic^  ©ariiiej ;  eiii  ^nltt  Scibel.  No 
po  starej  znajomości  Prosimy  teraz  Waszmości  Na  jedne 
wódki  kwaterkę.  Kniaź.  Poez.  2,  203.  Hej  gospodarzu', 
dajcieżno  kwatereczke  piwa.  Teat.  52,  59.  —  g.  Kwaterka 
aptekarska,  pół  -  libr'y,  ob.  Libra,  KWATERN,  u,  m.,  u 
drukarzów,  cztery  razem  składane  i  taże  na  dolnym  brze- 
gu literą  cechowane  arkusze,  bie  Oiiateriie ,  bei)  bcii  23iii^' 
bruefcrn;  tak  n.  p.  znajdziesz  na  ostatniej  kartce  Mącz.: 
serics  chartarum  A  R  Ć  D  etc. ,  omnes  lerliones  ,  praeter 
ultmas  duas  ąuaterniones,  cf.  duern.  KWATERNICZY, 
a,  e,  od  kwatery,  od  robienia  i  wyznaczenia  kwatery, 
Suartters  (Einiłuartieniiiaś  = .  Komissya  kwaternicza.  KWA- 


TERNIK, a,  m.,  g.  1.  przełożony  nad  kwaterą  miasta,  ber 
SSiertelmeiftcr  iiber  cin  ©tablotertcl.  Kwaternicy,  którzyby  przy 
gaszeniu  ognia  urzędu  swego  nie  byli  pilni....  Sax.  Art. 
61.  —  g.  2.  Kwaternik  =  indeks  'kwaternikowy  =  kwadran- 
sowy. Solsk.  Arch.  123,  ber  Siertelfluiibenroeifer.  KWA- 
TERNI  zowią  się  flisi,  siedzący  między  sztabowemi  i  zaj- 
dowemi.  Magier.  Mskr.,  bie  ?D?ittcIbotśFnec^te,  bie  m  ber 
SWittc  auf  bcm  g^iffe  fitien.  KWATEROLA,  i,  i.,  lista 
kwater  żołnierskich,  bic  Oiiartierrpfle,  Guartierlifte.  Tr.  KWA- 
TEROWAĆ żołnierzy,  kwatery  im  powyznaczać,  Quartier 
madjen,  eiiiiiuartircii ;  Sorab.  2.  qvartirowasch ;  Carn.  qvar- 
tiram.  KWATERUNEK,  INKWATERUNEK,  nku,  m.,  żoł- 
nierze na  kwaterę  dani ,  bie  ©iiuiuortierung  ,  Slav.  nastś- 
njenje. 

KWEF,  KWEW,  u,  ffi. ,  kapica  białogłowska.  Tr.,  me  5Bci< 
berfcippe ;  zasłona  głowy,  twarzy,  ©t^Ieier ,  eiiic  glorf appe, 
Ital.  culfia ;  Boli.  paućnjk,  zastrźmj ,  rauśka  (cf.  rucho); 
Croat.  siar;  Yind.  shensku  pokrivalu ,  tinzhina,  pazhalat, 
panjouzholan,  pezha  ;  Rag.  podieliza;  Ross.  "taia.  Kwefy 
i  bawoletami  niewiasty  głowy  zdobiły.  Comp.  Med.  703. 
Twarz  kwefem  zakryć.  Teat.  56.  c,  116.  (zakwefić  się,  fi^l 
i'Crf(^leieni).  Twarz  pani  młodej  żółty  kwew  okrywa  ,  Co 
znakiem  wstydliwości  pod  taki  akt  (weselny)  bywa.  Bardz. 
Luk.  26.  Subtelnym  na  wierzch  głowy  kwefem  ozdo- 
biona. Bardz.  Trag.  568.  Spuść  kwef  na  uszy.  Teat.  7. 
b,  50.  Precz  stroje ,  wstęgi  ,  kwefy,  jedwabnice.  Morszt. 
219.  Niedosyć  się  ustroić  w  baranki  i  we  *kwy  (kwefy), 
Trzeba  bvło  królewnie  przyjąć  pedysekwy.  Pot.  Jow.  231. 
—  g.  Kwefy  burl.,  -.  gatki."  Tr. ,  UiiterjtelitiPfcii.  KWEFIĆ 
CS.  niedoli.,  ob.  Zakwelić;  fig.  maskować,  udawać  co,  fc^Iei' 
ern ,  ma>?firen.  KWEFOWY,  a ,  e  ,  od  kwefu ,  Sdjleicr  = , 
Siorfappen  = .  Cały  gmin  kwefowych  główek,  i  petitmetro- 
wych  półgłówek.  Żabi.  Zbb.  2  pr.,  Yind.  pazhalaten,  pai- 
zholanast ,  pezhast  =  zakwefiony. 

KWEJFAJFER ,  fra,  m.,  grający  na  piszczałkach.  Chmiel.  1, 
84,  z  Niem.  ber  Siicrpfcifer. 

KWĘKAĆ,  ał,  a,  med.  niedoŁ,  cherlając  stękać;  Ross.  xbo- 
paib,  .Mi.itTŁ,  frdiifeln  iiiib  fto&iieii.  (cf.  kwikać).  Żona  mi 
ustawicznie  kwęka ,  chorą  będąc ,  lub  się  nią  mieniąc. 
Mon.  66,  243.  Ja  dla  pochwały  waszej  muszę  kwękać, 
I  gwoli  cudzej  chętce  nie  raz  stękać.  Chrośc.  Ów. 

KWERELA,  i,  i.,  zażalenie,  żałoba,  skarga,  ciiic  Slage,  Se= 
fdjiiiertiip.  Mruczenia  jego  dopomagał  mu  brat  drugi,  po- 
twierdzając prawdę  onym  jego  kwerelom.  Sk.  Żyw.  2, 
43.  —  §.  Kwereie  plur.  roki  skargowe,  które  kwerelami 
zowią,  podstarości  i  pisarz  grodzki  sadzą.  Yol.  Leg.  5, 
75,  bnś  .Qiiateml'cri]critl)t  ju  fleiiicii  ćtrcitfat^en.  Ciałem  sto- 
isz w  cerkwi,  a  myśl  twoja  biega  po  ratuszach,  grodach, 
kwerelach.  Sak.  Kai.  E  1  b.  KWERENDA,  y,  z.,  docho- 
dzenie, szukanie,  szperanie,  roztrząsanie,  baź  6itdjeil,  llti' 
tcrfudjiett,  bie  Uiiterfiidjuiig.  Nowy  kabalista  zaczyna  kwe- 
rendy. Kras.  Sat.  106.  Przy  tej  ciekawej  w  włosach  kwe- 
rendzie. Jakby  na  szczęście  ktoś  trzeci  przybędzie.  Zab. 
15,  183.  (w  tym  chodzeniu  za  łby,  vv  czubieniu  się). 
KWERENDOWAĆ,  ał,  uje,  ci.  nieduk.,  szukać,  dochodzić, 
szperać,  fiittłett,  na^fiK^Cii,  iiiiterfu^eii.  —  Fig.  Gorszy  się, 
a    sam    w  cudzej    kwerenduje    żonce.    Nar.    Di.    3,  158. 


KWERES  -  KWIAT. 


KWIAT. 


S67 


'KWERES,  n.  p.  Dowiecie  się,  gdy  będzie  koJo  tego 
kweres,  Coście  mieli  w  dzisiejszej  zbrodni  za  interes.  Pot. 
Zac.  70.  indagacya,  inkwizycya ,  Uiitcrfu^uuij.  KWEŚCIK, 
u,  m. ,  z  Łac,  mały  zarobek,  obrywka  ,  cin  flciiicr  ©E' 
roinnft,  eili  'JSrofitc^CU.  Dyabfa  wieszczego  miała  ,  i  z  tego 
wielkie  kweśeiki  panom  swoim  przynosi/a,  że  wieszczyła. 
Birk.  Kaw.  Malt.  B  2.  KWEST,  u,  m.,  zarobek,  zysk, 
©eroiniT,  23crbtcuft.  Panom  pisarzom ,  od  dekretów  co  za 
kwest  płynie,  dobrze  wiemy.  Falih.  Dis.  M-  1.  KWESTA, 
j,  i.,  żebranina  klasztorna,  baś  Sllmofciifammclil  fiir  ein 
5?loftcr,  bic  Cucfte.  KWESTARKA,  i,  z.,  klóra  kwestę  zbie- 
ra, jałmużnica,  tic  Sllmofcnfammlcrinn.  KWESTARSKI,  a, 
ie,  od  kwestarza  ,  lub  od  kwesty,  Jlhliofcnfammlcr  < ,  !i!uc= 
flCH'.  Wolałbym  go  w  kwestarskim  kapturze  widzieć, 
niż  tak  ubranego.  Teat.  16.  c,  49.  KWESTARZ ,  a,  m., 
mnich  za  kwestą  chodzący,  jałmużnik,  bcv  Giteftciifammlcr, 
Slltnofciifammler.  Na  kształt  kwestarza  Jak  może ,  tak  się 
przed  nim  upokarza.  Zab.  14,  245.  Szyman.,  Teat.  42.  c, 
16;  Prov.  Slov.  Kweśtśri,  pletkAri.  KWESTOWAĆ,  ał, 
uje,  inłrant.  niedok.,  za  kwesta  chodzić,  ouf  bic  Gucfłe 
flc^en,  SMImofen  fammelii.  KWESTYA,  yi,  £.,  KWESTYJKA, 
i,  i.,  zdrobn. ,  zadanie,  zapytanie,  eiiic  Slllffltlbe ,  ciiic  auf= 
flEmorfcne  ^rfi^f;  ^o^-  otazka;  Sorab.  1.  potano,  potancź- 
ko  ,  praschencżko  ;  Carn.  popraslik  ;  Yind.  prasbanje,  ba- 
ranje ,  vprashik,  barik  ;  Rost.  BonpocB ;  Eccl.  Bonpoccm. 
Takie  kwestye  czynił,  że  nie  było  na  co  odpowiedzieć. 
Teat.  19.  c,  78.  lizucił  między  nas  kwestyą  o  przymio- 
tach doskonałego  sędziego.  Mon.  06,  54.  Największej 
wagi  kwestye  w  prawodawstwie  i  polityce  wytoczone  na 
sejmie.  Ust.  Konsl.  1,  199.  —  §.  K^estya  =  wątpliwość, 
rzecz  wątpliwa,  cin  3f  fiffl  /  thvai  2^vńi<:lbaikv.  Przyje- 
dzież  on?  §•.  To  jeszcze  kwestya,  czy  przyjedzie. 
'KWIACIARZ ,  a,  m. ,  na  kwiatach  się  znający,  niemi  się 
bawiący,  bet  23Iii:iuft.  Dykc.  Med.  5,  456. 
KWIAT,  u,  m. ,  (Boh.  et  Slov.  kwut;  Sorab.  2.  kwetk ; 
Sorab.  i.  kwietk,  kwietka,  kwetk,  ktźen ,  quitk;  Yind. 
zviet,  zvetiza,  rosha  (cf.  róża);  Carn.  zvęd,  rosha;  Croat. 
czvet;  Dal.  czvit;  Slav.  cvU;  Bosn.  cvjet,  cvit;  Rag.  zvjet; 
Boss.  UBtiŁ,  (cf.  UBtTHTL  koloryzować,  barwić ;  cf.  kwie- 
cić); §.  1.  jakiejkolwiek  ro.śliny  paczki  rozkwitłe,  owoc  po- 
przedzające, kwiecie,  bic  SliilliC.  Kwiat  jest  owa  część  ro- 
śliny, która  zawiera  w  sobie  narzędzia  owocowania.  Dykc. 
Med.  3,  456.  Kwiat  na  drzewie  ,  jeden  czczy  nierodzą- 
cy,  drugi ,  który  owoc  wydaje.  Kluk.  Uośl.  2,  10.  Pię- 
kny kwiat  na  drzewie ,  znakiem  bywa  dobrego  owocu. 
Gorn.  Dw.  409.  Sa  też  kwiaty,  w  kiórych  obie  płci  znaj- 
dują się.  Dykf.  Med.  ó,  456.  Kwiat  lipowy  Eccl.  .lllllKll, 
UBtTHH  ch  .iHnu ,  ii.Tii  jpypuro  po,iy  b^b  Ma.iop.  Kwiaty 
muszkatowe  ,  SJiiiijfntciiMuttiC  ,  skóreczka  błoniasta  ,  żółta, 
bardzo  pachniąca  ,  która  okrywa  owoc  drzewa  muszkato- 
wego.  Dykc.  Med.  3,  464.  —  Fig.  allegor.  Młodzież  jest 
kwiatem  paristwa,  kto  kwiat  pielęgnuje.  Ten  z  owocu 
niechybnie  zawsze  pożytkuje.  Jabi.  Tel.  198,  bic  23Iutl|C 
beś  Staatź  ift  bie  3"9fiib.  Owoc  przed  kwiatom.  Pot.  Jow. 
153.  (rzecz  przedwczesna).  Domagać  się  od  młodego  tej 
doskonałości,  która  późniejszemu  wiekowi  jest  przyzwoita, 
jest   to    w  kwiecie    szukać    owocu    dojrzałegw.    Mun.  07, 


422.  (kto  czeka ,  doczeka  się).  On  w  swojej  młodości 
Uprzedził  kwiat  owocem  cnot  doskonałości.  Pot.  Arg.  216. 
Kwiat  wieku  młodego  zielony.  Past.  Fid.  155.  Kwiat  sana 
życia  mojego,  do  24  lat,  więdnął  i  usychał.  Teat.  19.  b, 
2.  (najlepsza  pora).  W  pięknym  jest  kwiecie  wieku.  Teat. 
52,  29,  iii  ber  Sliit^c  ber  Sa^re,  iii  feincn  tcftcn  3a&vcii. 
Kwiat  wieku  swego  naukom  poświęcić.  Mon.  70,  501. 
młodość  swoje,  fcinc  Suflenb.  Zszedł  on  kwiat  niłodości, 
urodziwy  w  ośmnastu  leeiech  młodzieniec.  Sk.  Zyw.  242. 

—  Transl.  Jeden  drugiego  gładszy,  bo  im  jeszcze  były 
Lata  policzków  pierwszym  kwiatem  nie  okryły,  (iroch. 
W.  510.  pierwszym  puchem,  mchem,  mit  ben  crftcn  Tiilij' 
^noren,  Scbtrbnnren,  Stnnbknren.  —  g.  2.  Kwiat,  plur. 
kwiaty  ■.  kwiatki ,  pięknie  kwitnące  wonne  na  łodygach 
roślinki,  bie  Sliimcn ;  (Boh.  kwetina,  coli.  kwjlj  kwiecie). 
Kwiaty!  natura  w  wasze  stroi  się  kolory.  Sztuka  w  swo- 
ich obrazach  z  kwiatów  bierze  wzory.  Kurp.  3,  70.  Czas 
pożycia  naszego  podobny  kwiatu ,  Który  jak  prędko  za- 
kwitnął światu.  Tak  prędko  potym  uwiądł.  Kulig.  132. 
Kwiaty,  kwietnia  niedziela,  ob.  Kwietni.  Wzmiankę  czy- 
niąc o  Jerozolimie ,  kwiat  rzućmy  na  mogiły  Kochano- 
wskiego.   Teat.  24,  46.  Czart,  (ofiarę  wdzięcznej  pamięci). 

—  Kwiat,  panieństwo,  dziewictwo,  prawictwo ,  wieniec, 
ber  Sran3  ber  ^miflferfdjaft.  Dziwna  to  jest,  być  matką  i 
panną,  mieć  syna,  i  kwiat  nieskażony  panieński.  Biow. 
Poi.  51.  —  §.  3.  Transl.  Kwiat,  czoło,  wybór,  prym,  cel, 
najwyborniejsze ,  Eccl.  ca-MOHaópaiiHUil ,  bie  33Iiime,  bit 
SBliittic,  ber  Sern,  ber  gtaimn,  bau  31ii«erlefenftc.  Przypro- 
wadzam We  Panu  fam  wybór,  sam  kwiat  czarowników. 
Teat.  28.  i,  43.  Cały  prawie  kwiai  wojsk  Niemieckich 
zniszczony  w  tćj  bitwie.  Nar.  Hst.  5,  176.  —  §.  Mąkę 
rżaną  przednią  wyborną,  dla  jej  cuilności  kwiatem  zowią. 
Syr.  920.  Chleb  pszeniczny  z  najbielszej  i  najmielszćj 
mąki,  to  jest,  jako  inni  mówią,  z  kwiatu  samego  mąki. 
ib.  956,  baś  fdjiinfte,  ^ellftc  a)iebl.  —  g.  Soli  oczkowatej 
w  lekarstwach  pierwsze  miejsce  dają,  i  nazywają  ją  perłą 
czyli  kwiatem.  Ład.  H.  N.  161,  mei^ci  Sr!jftaU)al3."—  §. 
Kwiat  u  pieczeni,  u  mięsa  =  przerosła  tłustość,  bic  Slunif, 
Hi  Sctt  an  eincm  Sraten  obcr  Stiirfe  tflcif^,  tai  5?ierenfett. 

—  §.  Kwiat  oleju  flag.  zvjet  ud  ugija ;  Dal.  nocchgnak, 
oleum  liiintm,  oglio  verginc.  —  §.  Skutkiem  ti''j  zarazy 
jest,  że  abo  na  miejsca  wstydliwe  kwiaty  wynikają,  abo 
też  pontałami  głowę  nasadzi.  Sgzt.  Szk.  507.  (krosty).  — 
§.  Kwiat  niewieści  =  upław  miesięczny.  Dykc.  Med.  3,  468, 
bic  nionntlirte  Steini^iing,  bic  Shimcii.  Kwiaty,  abo  choroba 
białoglowska  miesięczna.  S>jr.  690.  Kwiat  biały,  czyli 
upławy  białe,,  //»or  alhus.  Dykc.  Med.  Ct,  468,  ber  ll'eiPe 
siup.  —  *g.  Żupana  zagina  przodki ,  Żeby  kwiat  widać 
było,  który  dziatki  rodzi,  Przeto  ziela  takiego  taić  się  nie 
godzi.  Dzwon.  Stat.  B  i  b.  t.  j.  członek  wstydliwy,  boS 
mcinnlidie  ®Iieb.  —  §.  Chym.  Kwiaty  =  najsubtelniejsze  czę- 
ści ciał,  które  są  pod  kształtem  suchym,  a  za  pomocą 
sublimacyi  zostały  odilzieloncmi  od  części  grubszych.  Dykc. 
Med.  5,  458,  bie  bur6  bic  Ciiblinintirn  abaefonbertcn  fcin^en 
Pitd)tiflftcn  2\)ńk  ber  łti.'rrer,  bic  5!litmen.  Ciało  przez  wy- 
wyższanie, sublimatio,  wypędzone  w  górę,  jeżeli  jest  pro- 
szkowate i   rzadkie  ,  imię  ma  kwiatu.  Krumł.  Chym.  373. 


568 


KWIATAWA  -  KWIATOTRWAŁ. 


KWIATOWY  -KWICZOŁ. 


cf.  189.  "KWIATAWA,  y,  z-,  leclia  kwiatami  zasadzona. 
Tr..  grzęda,  cin  SBlumciilicct ;  Boh.  kwjtnice  =  Aor/us  floralis. 
KWIATEK,  Ika,  m. ,  KWIATECZEK,  czka,  m.,  de7nin., 
bic  Slume,  iai  SlumĄcn;  Boh.  kwitek,  kwccina;  Sorab.  i. 
kwetażk;  Sorab.  2.  kwetaschk;  Vind.  zvetiza ,  rosha  ,  ro- 
shiza  (cf.  róża);  Carn.  roslieza ;  Croał.  czvetek ;  Dal.  czvi- 
tak,  czvatak;  Rag.  zvjetak;  Dosn.  cvjetak;  Ross.  et  Eccl. 
i|B'ET'ŁK'b,  ijKiThiih,  uptiOMiiKŁ ,  UBtioieKi.  Łąki  kwia- 
tami upstrzone.  Zab.  9,  15.  Kwiateczek  upada  ostrą  ko- 
są ścięty,  Lub  ręką,  ledwo  co  się  wzniósł  od  ziemi  wzię- 
ty. Zbił.  Dr.  H.  1.  Kwiatek  vv  ogrodzie  urwany.  Burl. 
B.  Jakie  kwiatki,  takie  leż  i  barwy.  Radź.  4-  Ezdr.  9, 
17.  Śpiesz  sie  do  malej  dziecinki,  Przynieś  wonne  upo- 
minki, Kwiateczki  najwyborniejsze ,  Ziófeczka  najprzyje- 
mniejsze: Tu  nieście  różą,  lilią.  Tu  gwoździki,  tu  szał- 
wią. Tu  fiofeczki  brunatne,  Żółte,  modre  i  szarJatne,  Tu 
kwiatki  różnie  odziane.  Bo  jak  jest  Panem  nad  wami 
Tak  kwiatkiem  nad  kwiateczkami.  Groch.  W.  558.  Mój 
ty  kwiateczku  różany!  Teai.  10.  ft,  41.  (rybko,  perło!). — 
Siwe  włosy  na  głowie,  kwiatki  to  są  cmentarzowe.  Mon. 
76,  449.  {skazówki  śmierci  zbliżającej  się,  starości).  — • 
*§.  Kwiatki  =  zausznice,  O^rijclmilflc.  Lubią  niewiasty  bar- 
wiczki ,  kwiatki  około  ucha,  wieńce,  maści.  Pelr.  Ek.  75, 
—  §.  Transl.  Kwiatek  panieński  =  wieniec ,  panieństwo. 
Łia«  SmigferfrćilijĄen,  bie  3uiii3fcv|tl)nft.  Ciesz  się  Haneczko 
z  takiej  ofiary,  Masz  mu  i  tv  dać  wzajemny  datek ,  Za 
kwiatki  kwiatek.  Zab.  15,  155.  Kniaź.  "KWiATECZNICA, 
y,  2.,  Ross.  UBtioiimma ,  co  kwiaty  robi,  bic  231iimciima= 
Ć^crinit.  'KWIATES,  u,  m.,  flores  pędzlem,  piórem,  ha- 
ftem, rzeźba  wyrażony.  Tr ,  gema({)tc»,  gcftitftcś,  ijcfd)iti|tC':i 
Slumciiroerf. '  KWIATESOWY,  a,  e,  kwiatesami  lub  flo- 
resami ozdobny,  floryzowany,  licttliimt,  mit  gema^tcit ,  ge= 
ftiifteii,  Gcf*ni^"tcn  Sluinen  mmt.  Tr.  KWIATKORODNY, 
a,  e,  95Iiimcit  crjCUijeiib.  Wiatry  kwiatkorodne.  Zimor.  Siei. 
304,  ob.  Kwiatorodny.  i;Wl.VrKOWY,  a,  e,  331umcu», 
Wieniec  kwiatkowy,  równianka  kwiatkowa,  ob.  Kwiatowy. 
KWIATNY  ob.  Kwietny.  KWIATOBIERNY,  a,  e,  zbiera- 
jący kwiaty,  {ob.  Kwiatozbiór),  Sliit&eil  fammcltib.  Pszczoły 
sie  znowu  w  prace  kwiatobierne  wprze^aja.  Bardz.  Luk. 
158.  "KWIAT OKSZTAŁTY,  a,  e,  poifobny  do  kwiatu, 
na  kształt  kwiatu,  liliimcnnlnilid; ,  WiimitŁt;  Eccl.  uBtrocii- 
4Huii.  KWIATOLUBNIK ,  a  ,  m. ,  kwiaciarz  ,  ber  331iimcn= 
imjaia.  -ł^Iiimift.  Tr.  KWIATOLUBNA,  y,  z.,  bie  33Iiimcn= 
liclibaberiiiit,  331umifliiiii.  Tr.  KWIATOŃ,  u,  m.,  Gall.  lleu- 
ron.  Tr.,  mnmn]imati.  KWI.\TONOŚNY,  a,  e,  noszący 
kwiaty,  Sliiiiicit  obcr  23liit^cit  trngcnb ;  Eccl.  iietTonochii-Ł. 
Subst.  kwiatonosz ,  Eccl.  UBtionocem ;  —  Yerb.  uetTO- 
Homy,  UBtru  nomy  flores  ftro.  KWIATOPASZY,  a,  e, 
jid;  niif  331iimcii  lucibcnb.  Kwiatopasze  pszczoły.  Olw.  Ow. 
622.  paszące  się  na  kwiatach.  KWIATORODNY,  a,  e, 
351iit^en  obcr  Slumcii  erjCiigeitb.  Kwiatorodna  wiosna.  Anakr. 
75,  Eccl.  UBtTOpo4HUH ,  ob.  Kwieciorodny,  kwiatkorodny. 
KWIATOSTAN,  u,  m. ,  botan..  Przez  kwiatostan,  inflore- 
icentia,  rozumie  sie  podział  i  osada  kwiatów  na  roślinach. 
Jundz.  2,  57,  ber  Śliitbenftoiib.  KWIATOTRWAŁ,  u,  m., 
rodzaj  rośliny,  Xeranthemum ,  kwiaty  jego  ususzone  bar- 
dzo   długo    trwają   bez    odmiany    koloru.    Kluk.  Dykc.    3, 


172,  glocfcnWumc,  glotfcnfrmtt.  KWIATOWY,  a,  e,  od 
kwiatów,  Sliit^eii ',  25Iumeit=;  Yind.  zvotni,  roshni,  roshna- 
sty;  Ross.  UBtio^HuB ,  UBtTHbiil  (=  barwisty,  kolorowy). 
Liście  kwiatowe,  f.  floralia,  blisko  kwiatów  osadzone. 
Jundz.  2,  21.  Kwiatowy  ogrodnik.  Tr.,  bcr  Sliimctignrtner. 
'KWIATOZBIÓR,  u,  m.,  Eccl.  UBtiocoópanie,  uBtiocjo- 
Bie ,  'kwiatosłów,  'kwiatopismo;  Croal.  czvetnyak  florile- 
gium,  anthologia;  (cf.  zielnik);  — Eccl.  iiBiiocJOBeui,  iiBt- 
TOCOÓHpaTCJb  anthalagus,  florilegus,  'kwiatozbieracz ;  Croat. 
czvetober.  KWIATUSZEK  ,  szka  ,  m. ,  listki  kwiatowe  ,  z 
jednej  powstające  sztuki ,  których  cześć  zwierzchnia  roz- 
ciąga się  w  rozmaite  kształty.  Dykc.  Med.  3,  459,  btc 
Slumenfiiofpe.  Gdy  chce  różany  uszczknąć  kwiatuszek,  Za- 
draśnie  pulchny  cierniem  paluszek.  Zab.  8,  358.  Kniaź. 
Pochodź,  kwiecie,  kwieciorodny,  kwiecień,  kwiecisty,  ktuie- 
tniowy ,  kwietnik,  kwietni;  kwitnąć,  dokwitnąć,  nakwilnąć, 
okwitnać ,  odkwitnąc ,  poktuitnąc;  'okwicie,  obficie,  obfity, 
'okwity,  obfitość,  'okwitość ;  rozkwitać,  rozkwitnąć,  zakwi- 
tać ,  zakwitnąć. 
KWICZEĆ,  ał,'y,  intrans.  contin. ,  KWIKNĄĆ  jednotl. ,  1. 
KWIKAĆ  czestl.,  Boh.  kwićeti ;  Sorab.  1.  kwitźu ;  (kwi- 
kam  kaź  kwikawka  cucubo  ,  cb.  Kukać);  Croat.  czyichati; 
Carn.  zyizhati,  zvizhim;  Yind.  zvizhim  ,  zviliti  (cf.  kwilić); 
Rag.  sqvicjati  gannire,  zicjati,  sąuicjati,  strilar  piangendo; 
Eccl.  KBiiKaK) ,  KBBiiH) ,  KBimeHie  ;  wydawać  głos  podobny 
do  świniego  kwiku,  gdy  świnia  co  dolega,  (jiiicfcn,  (|iiieffeit. 
Świnia  kwiczy,  a  wór  drze.  Zebr.  Zw.  93.,  Cn.  Ad.  1121. 
(queritur  injuriatn  se  pati,  cum  ipse  eam  alteri  inferat;  cf. 
płacze  a  bije).  Wielbłąd  kwiknie.  Jabl.  Ez.  142.  Jedno- 
rożec kwikał.  Banial.  J.  3  b.  Koń,  gdy  się  zapali  ,  bę- 
dzie kwiczał,  ryczał;  wół  będzie  chrapał,  sapał.  YYeresz. 
Reg.  125.  Kwikają  szkapy,  kiedy  się  rozigraja.  Eraz. 
Ob.  h  ii.  Kiedy  szkapę  tego  do  wody  przyprowadzę, 
wcale  nic  nie  pije ,  tylko  kwiczy  sobie  hi  han  dyk  dyk 
dyk.  Teat.  52.  e,  42.  —  Transl.  Stary  kwika  ,  a  młody 
do  dołu  umyka.  Falib.  Dis.  0.,  (ob.  Kwękać,  stękać,  fti)^> 
llCli).  Czemuż  mi  przez  te  styski ,  co  za  uchem  kwiczą, 
Te  kilka  godzin  sennych  zaprawiasz  goryczą?  Przyb.  Ab, 
155.  2.  KWIKAĆ  się  recipr.,  gzić  się,  swawolnie  i  roz- 
pustnie dokazywać ,  fid;  itiiitlmiitlig  iiiib  molliiftig  aii  einan= 
ber  reidcn,  a)!iit()iuillcn  treifceil.  Zwadliwy  koń,  który  się 
kwika,  a  bije  z  drugiemi  na  paszy,  emissarius  eguus.  Mącz. 
Konie  dobrze  przy\yięzywali ,  żeby  jeden  drugiego  nie 
dosięgał,  ani  się  kwikafy.  Biel.  Kr.  576.  —  Prov.  Księże 
Janie,  będę  się  ja  kwikała,  będęli  też  zbawioną.  Rys.  Ad. 
75.  KWICZEK,  czka,  m.,  ryba  morska,  co  kwiczący  głos 
wydaje,  chromis.  Plin.  32,  U,  citi  gcuMffcr  qiiieteiiber  6ec> 
fif^.  Cn.  Th.  KWICZOŁ,  a,  m.,  {Boh.  kwicala,  cwrćala ; 
Slov.  kwicala,  kwićanka  ,  cwrćala,  borowićkowi  ptak;  So~ 
rab.  1.  kwitźel ;  Yind.  fmouniza,  fmolniza,  brinouka,  fmo- 
unza  ;  Carn.  brinovka  ;  Croat.  czyckach  ,  boroynyak  ,  (ob. 
Bor,  borówka);  Bosn.  kvicjela;  Slav.  brayenjak;  Ross.  ct- 
pOH  4p034'b  (cf.  drozd);  guiscula  Sigism.  (Jelenio,  ignotum 
e  qiia  lingua.  Cn.  Th.);  titrdus  pilaris  Linn.,  ber  3if"'f''' 
ber  Srninmct^oogel,  ptak  ten  znajduje  się  najwięcej,  gdzie 
jest  jałowiec,  którego  jagodami  się  żywi.  Zool.  225.  Kwi- 
czoły   Łowickie    są  najprzedniejsze,  bo  samym  jałowcem 


I 


K  w  I  C  z  o  Ł  o  w  Y  -  KWIECIEŃ. 


K  W  I  E  C  1  N  A  -  KWIK. 


509 


żyją.  Khth.  Zw.  2,  392.  'Kwiczafy  i  insze  ptaki.  Cresc. 
654.  Kwiczoł'  piskały.  Bania/.  J.  3  b.  Kwiczoły  obło- 
wne.  ib.  —  §.  *2.  bud.  Świnia,  wieprz,  eiii  Sd)iuciii.  Kwi- 
czoł:),  co  się  w  karmniku  ciiował,  bito  na  śmierć,  a  on 
kwiozaf.  Dwór.  K.  2.  Szczecisty  kwiczoł.  Mon.  09,  000.  cf. 
kwik.    KWICZOŁOWY,  a,  e,  od  kwiczoła,  Srammct^BOOfl  =• 

'KWIDEM  ;  dla  tych,  co  nie  umieją  słowa  Łacińskiego  qui- 
dem  wyłożyć  po  Polsku,  wprawdzie,  juz,  juzci.  Cn.  Th.  3-il. 

KWIDZYiN' ,  a,  m.,  miasto  w  dawnej  fomeranii ,  po  Niem. 
3)?ariciiiupvbcr,  było  miastem  słowiańskim.  Biel.  491.,  Nar. 
Hst.  2,   380.,    Wyrw.    Ceogr.   581. 

KWIECIANY,  a,  e,  z  kwiatów,  kwiatowy,  DPii  231iimcn,  iilil= 
ntcrt'.  Wiosna  w  wieńcu  kwiecianym.  Zebr.  Ow.  28.  Kwie- 
cianemi  okryci  wieńcami.  Nag.  Cyc.  59.  KWIECIĆ ,  ii, 
i,  cz.  niedok. ,  ukwiecić  dok.,  kwiatann'  ozdobić,  bcMitlttCll, 
mit  Siiimcn  f^Minicfcti.  Kwiecone  pobrzeże.  Przyh.  Ab.  157. 
Haflarka  brzegi  rękawka  misternie  kwieciła.  Kniaź.  Poez. 
1,  80,  (/io!<s.  UBtTHTb,  UB-feiiy  barwić,  koloryzować,  far- 
bować). KWIECIE,  ia,  /(.,  colleet ,  (Uoh.  kwjli;  Carn.  zvę- 
tje ;  \ind.  zvietje,  zvctenje  ;  Croat.  czvetje;  Slav.  cv'itjej  ; 
kwiaty,  kwiatki,  Siiitbe,  Sliimcil.  Kwiecia  materya  jest 
wilgotność  bardzo  subtelna.  Cresc.  57.  Szedłem  na  pole, 
i  siedziałem  w  kwieciu.  1  Leop.  4-  Ezdr.  9,  20.  Czemu 
tak  słodki  owocna  kwieciu  psujesz?  Teat.  42.  Wonnym 
i  barwistym  kwieciem  łąka  upstrzona.  Tr.  —  '§.  Oby- 
czajem 'kwiecia  młodego,  które  acz  młodenii  pazurkami 
do  łupieży  jednak  się  bierze.  Krom.  110.?  [myłka  druk. 
zam.  lwięcia,  leonini  catuli.  7j  KWIECIEŃ,  (J.  kwie- 
tnia ,  m.  ,  §.  a)  czwarty  miesiąc,  w  roku  ,  Aprilis.  Haur. 
Sk.  480,  Boh.  et  Slov.  duben,'  ef.  dąb;  Sorab.  2.  pril , 
nalelni,  nalelo  ,  jatscbman  (jatscbi  Wielkanoc);  Sornh.  1. 
haperleya,  haperleyszke  meszacztwo;  Yind.  avrul ,  sliter- 
tnik,  obahtnik,  mali  trauen;  Croał.  mali  traven,  (veliki  tra- 
ven  =  maj),  trdven ,  gyurgyevschak ;  Hung.  Gyorgy  hava 
(cf.  Jerzy);  Dal.  travan;  Rag.  traavan  ;  Bosii.  travan;  Sini: 
travanj ;  /loss.  anpt.ib,  obs.  uetrenb,  rpaBOHŁ ;  (Yind. 
zvettizlinjek  =maj);  ber  Jliiril,  (ber  rftcniiomitD ,  23IiimciimO' 
lintb).  Gdy  wszystkorodym  kwiecień  upstrzy  przyjściem 
Kwiatkami  łąki,  las  zielonym  lis'ciem.  Zab.  9,  13.  Kwie- 
cień pieści  się  barwinkiem.  Min.  Ryt.  4,  191.  Gdy  su- 
chy marzec ,  kwiecień  mokry,  maj  przycbłodny,  W  ten 
czas  wnosi  gospodarz,  nie  będzie  rok  głodny.  Zi'gl.  Ad. 
242,  (suchy  marzec,  ciepły  kwiecień,  inokry  maj,  będzie 
żyto  jako  gaj).  Przyjdzie  kwiecień,  ostatek  z  gumna  wy- 
mięciem; przyjdzie  maj,  przecież  bydłu  daj.  Cn.  Ad.  985, 
=  przyszedł  niestatek  ,  i  wziął  ostatek,  fiys.  Ad.  58.  {par- 
cenduin  pabulo  hiemiili,  ne  antę  novum  de/iciat).  „Pier- 
uiszi-gn  kwietnia  powszi^f.hnie  w  zwycz-njii  jest  sposób  iar- 
lownaia  z  drugich,  prima  Ajirilis,  zwany,  Eccl.  iiepnoe 
Aript.ia  ;  iarl  len  ma  pochodnia  od  zgdów,  p rzeszy d:-aja- 
cyih  tym  spoinbem  zwarlwychwslnnin  uroczystość,  prziipa- 
ddjarą  podhig  kalendarza  na  1.  kwietnia,  bo  Jezus  ukrzy- 
iowan  byl  30/yo  marca;  załym  żydzi  pierioszego  kwietnia 
spolyktijąc  się  pozdrawiają:  Iiicyci  iiocupecE,  na  co  dru- 
gi śmiejąc  się  odpinińada:  iiepBOc  Aiiplun;  przcdrwiwnjąc 
z  prawowiernych,  odjuiunedająrych  na  XpilCTOCT)  uocHpcce; 
BOHCTHHiiy  BOCKpcce."  Cerk.  Słów.  —  g,  b)  Kwiecień  mło- 

Slotunik  Lindego  wyd.  S.  Tom  ii. 


dości  transl.  wiosna.  Tr.,  bic  SBIiit^C  ber  Siiflfnt",  ber  (^rii^ling 
beś  iebini.  KWIECINA,  y,  ź. ,  iatując:  biedny  kwiatek, 
bie  armc  53Iume,  bie  Itc('c  ł^liime.  Niknął  w  oczach  mizer- 
nie, na  kształt  tej  kwiecinv.  Która  z  rana  cudna,  uschnie 
nad  wieczorem.  Jabl  Tei  88.  KWIECIORODNY,  a ,  e, 
kwiatorodny,  Sliinictt  jeiigcnb.  Kwieciorodne  łąki.  Zab. 
5,  541.  Koss.  KWIECISTY,  a,  e,  —  o  adv.,  pełen  kwia- 
tów, upII  Sliimeit,  blimiig:  Sorab.  1.  kwetaźkoyite;  Ymd. 
zYctishen,  zvetoun,  roshast ,  piian ,  fcf  różany,  pisany); 
Hoss.  UBtTHCTuH ,  (ó-iarouBtriihiil  pięknobarwyj,  ipaBwa- 
ThiH.  Owieczki  cieszą  się  na  kwiecistej  murawce.  Teat. 
54.  c,  ii.  —  Fig.  Wszystko  upstrzone  w  kwieciste  słówka. 
ib.  52,  51.  KWIECISTOŚĆ.  ści,  i,  ukwiecenie,  bic  331u= 
miijfcit,  SeUiimt^cit;  Eccl.  uBtiuocTb.  KWIECONY  part. 
verhi  kwiecić. 

'KWIEKAĆ,  ał,  a,  med.  niedok.,  otworem  stać,  rozszcze- 
pionym być,  aiifijehirften  fe^ii,  pffeti  fłc^ien.  Jak  zaradzić, 
cędyby  sie  jabłka  malogranatowe  szczepały,  abo,  jako  mó- 
wią, kwiekały.  Cresc.  425.  hiare. 

'KWIECIĆ  ob.  Kwilić. 

'KWlEnNORĘCZMK,  'KWIERNOPORUCZMK,  tak  może  być 
zwań  seguester,  któremu  k-wiernej  ręce  polecają  rzecz,  o 
która  sie  dwa  sprawują.   Mącz. 

KWIETACYA,  yi,  z..  Odtąd  Vod  r.  1720)  potomkowie  po 
zabitych  osobach  żadnej  kwietacyi  mężobójcom  dawać  nie 
będą  mogli.  Skrzet.  Pr.  Pul.  2,  103.  uspokojenie,  spo- 
kojnnść. 

KWIETNIK,  a,  m  ,  ogród  dla  kwiatów.  Wiod.,  Boh.  kwjtni- 
ce;  Slav.  cvitnjak;  Hoss.  UBtTHiiKi,  HBtTHii>icni,  ber  33IlI= 
meiiGnrtcn.  KWIETNIOWY,  a,  e,  od  kwietnia.  Hoss.  anpt.ib- 
CKifi,  3lprtl  = .  Przypływamy  do  Cypru,  w  same  dni  kwie- 
tniowe Wenerze  poświęcone.  Jabi.  Tel.  48.  Gdy  kwie- 
tniowe dni  przychodzą ,  z  ułów  wszystkie  plugastwa  wy- 
miolać.  Cresc.  ÓOO.  KWIETNY,  'KWIATNY,  a,  e,  kwie- 
cisty, kwieeiany,  Mutllig;  Boh.  kwetny.  Łąki  się  śmiały 
strojne  w  kwialne  wzory.  Posiane  w  koło  od  bogini  Flory. 
Zab.  4,  51.  Na  kwietnych  stołach  złote  bł\ skały  łagodki. 
Przyb.  Ab.  158.  Kwietna  niedziela,  kwiaty.  Cn.  Th.,  Boh. 
kwetna  nedela,  kwetnice ;  Sloi'.  kwetna  nedela  ;  Yind. 
zvetna  nedela,  (zvetje  palma) ;  Croał.  czvetnicza,  czvetna, 
velika  nedelya;  Slav.  cvitna  nedilja;  Bag.  zvjeetna,  zvjee- 
tnizza  (biała);  Ross.  UBtriiafl ,  untroiiocnaa  ncjt.ia,  BaB- 
iiaa  HeAt.ia  tydzień  przed  kwietną  niedzielą;  kwietna 
niedziela  /i'os,s.  oepÓHOe  BOCKpeeoHie,  (cf  wierzba);  Eccl. 
HB-troiiocHaa  HCtt.ia,  Bcpóiiaa  no,it.ia,  Baciiociiaa  iiiMt.ia 
(Baa  palma);  szósta  w  post  Sk.  Knz.  147,  ber  *^*illmcn< 
fpiiiitaf].  Ruś  zowie  werbnoju  albo  werbnicu,  od  wierz- 
by. Sak.  Okuł.  19.  Niedziela  kwietna  ztąd  się  nazywa, 
że  mają  być  w  nie  kwi^aki  ;  Ruś  nie  nazywa  kwietną, 
ale  'werbnoju,  znacząc,  że  wierzbowe  ich  nabożeństwo 
bez   owocu   duchownego.   Sak.   hal.  B  4   b. 

KWIK,  u,  m  ,  kwiczenie.  Hi  Ciiiefeii,  ©Ciiiitefe;  Boh.  kwjk 
swjnnj;  Hag.  skvikka  stridor;  {Surob.  i.  kwicz  nientlik 
panny  młodej  w  Luzacyi) ;  Ecrl.  cBiiHCKiii  bucki  .  KBii'ie- 
łiie.  Kwik  świni  słonie  przestrasza.  Pileh.  Sen.  204.  l'upr. 
W.  1,  174.  Łom,  grom,  uciekanie,  R\k,  kwik  koni,  i 
rannych    pod    niemi    stękanie.    Tward.    \\V.   140.     Ogień, 

72 


570 


KWIKLIWY  -  KWILNY. 


KWINDECZ  -  KWITA. 


huk  i  kurzawa,  krzyk,  kwik  dzielnych  koni.  Pot.  Jow.  15. 
Zkąd  weź,  to  weź,  hucz  szumnie,  hoc,  hoc,  chociaż  bieda, 
Kwik ,  ryk ,  kap ,  kap  od  oka ,  i  grosza  ci  nie  da.  Mon. 
70,  190. —  Piov.  Hag.  Vele  skvikke,  a  mallo  vunnee  < 
więcej  huku,  niż  puku;  z  wielkiej  chmury  mafy  deszcz. 
KWIKLIWY,  a,  e,  —  ie  adverb.  kwiczacv,  piskający,  iiiite< 
feiib.  KWIKNĄĆ,  KWIKAĆ,  ob.  Kwiczeć". 
KWILIĆ.  \)  intr.  niedok.,  KWILIĆ  się,  il,  i,  recipr.  niedok., 
{Boh.  et  Slov.  kwiljti ;  Sorab.  1.  po  dżecźaczsku  zkiwlu, 
(cf.  Sorab.  i.  eźwiela  męka,  dist.  kwilą  chwila);  Carn.  zvi- 
liti,  zvilem ;  (Yind.  zvillim  =  piszczę  jak  mysz,  zvilit  =  kwi- 
czeć ;  Rag.  zviliti  lamentarsi  piangejido ,  zucjati ,  gukati ; 
Croat.  czYiliti ;  Dosn.  cyiliti)  .  płaczliwy  odgłos  wydawać, 
wzdychać,  stękać,  narzekać,  ciiicii  niftncriid;cn  łon  Iiorcil 
laffcii,  iDimmcrn,  fłii^neii,  Grciticn,  flagcn.  Sokół,  rarog, 
białozor  z  jastrząbkiem  kwili,  Krogulce,  drzymlikowie  toź 
ciszej  czynili.  Banial.  J.  3  b.  Ptaszki  mię  bawią  swem 
sfodkiem  kwileniem.  Teat.  51.  b.  Orzeł  kwili.  Tof.  Saut. 
89  et  45.  Zając  kwili.  Dud:-.  21.  Już  gniazdo  kleci,  już 
kwilić  zaczyna.  Nad  swym  nieszczęsna  Itysem  ptaszyna. 
Hor.  2,  272.  Min.,  (Ilyn  flebUUer  gemens).  Sowa  na  da- 
chu kwili,  komuś  umrzeć  po  chwili.  Cn.  Ad.  i015.  Kwi- 
lić na  zawsze  od  tamtego  czasu  Poleciał  słowik  do  lasu. 
Kniai.  Poez.  3,  113.  Tu  ptacy  mężni,  a  tu  ogarowie. 
Kwilą,  w  głębokie  zaciekłszy  się  cienie.  Nie  tak  tubalne 
Erytrejskie  dzwony  Jako  ich  cieszy  krzyk  nieutulony. 
Tiuard.  Daf.  7.  Dziecię  kwili,  kwili  się.  Dudz.  20.  roz- 
rzewnia się,  rozpłakało  się,  c^  tiicint,  grciiit.  Herod  kwi- 
lące ,  od  piersi  macierzyńskich  wyrwane ,  ścina  niemo- 
wlęta. Pociej.  218.  Łączę  mój  głos  z  twojem  niemo- 
wlęcćm  kwileniem.  Teat.  18,  63.  Wolno  zapłakać,  ale 
nie  kwilić  się  i  lamentować.  Pilch.  Sen.  list.  2,  54. 
Płaczcie  ,  a  kwilcie  wszyscy.  3  Leop.  Joel.  1  ,  5.  (rze- 
wnijcie  wszyscy.  1  Leop.).  Prov.  Slov.  Gedni  kratochwila , 
druzi  kwilą.  Jakże  się  kwili  dusza  jego ,  rozpoznając 
miejsce  urodzenia  swojego.  Staś.  Ntim.  i  ,  190.  wzrusza 
się,  rozrzewnia  się,  fie  nnrb  gcriiDrt,  licmcgt.  —  2)  Iran- 
sitive  a)  Kwiląc  wyrazić  ,  feilfjeilt)  OllSftof Cli ,  ^crau^fcitfjeil. 
Siedział  Jeremiasz  płacząc  ,  i  rzewno  kwilił  to  płaczliwe 
narzekanie  nad  miastem.  1  Leop.  Lam.  Jer.  1.  (żałował. 
3  Leop.).  W  Babilonie  cierpieli,  a  nie  godziło  się  im 
ledwie  dumy  'kwielić.  Gil.  Post.  206.  Wszystkie  gaje , 
wszystkie  są  wiadome  dąbrowy,  Jakiemi  ona  lament  roz- 
wodziła słowy,  Jakie  płacze  kwiliła.  Sim.  Siei.  115.  — • 
b)  Kwilić  kogo  =  rozrzewniać  go,  rozkwilać  ąo ,  do  pła- 
czu go  poruszać ,  łzy  mu  wyciskać ,  cincii  jtim  ffictnen 
bringpii,  ilnii  ibrćiiicn  aiii^prcffcii.  Nie  utrzymał  łez  Nestor 
na  tak  miłe  słowa ,  Tclemaka  sameco  taż  kwiliła  mowa. 
Jabł.  Tel.  _148.  Umarł  on  z  żalem  wielu  dobrych;  lecz 
nie  kwili  Zal  tak  bardzo  nikogo,  jak  ciebie  Wirgili.  Hor. 
i,  114.  Min.  {multis  flebilis ,  mdli  flebilior  quam  tibi). 
Duszy  łaknącego  nie  wzgardzaj ,  a  nie  kwil  ubogiego  w 
ubóstwie  jego.  Leop.  Sgr.  4,  2.  (nie  zasmucaj.  Bi^bl.  Gd.). 
Taki  Pan  burmistrz  zawsze  kwili  sasiady.  Klon.  Wor.  14. 
KwlLNY,  a,  e,  kwilący,  płaczliwie  narzekający,  n'Ciner: 
lid),  flngciib.  Kwilna  turkawka.  Zab.  13,  175.' 
Pochodź,  rotkwilac,   rozkwilic. 


KWINDECZ ,  a ,  m ,  et  y,  z.,  KWINDEGZYK ,  a ,  m.,  zdrbn., 
gra  w  karty,  z  Łac.  quindecim  ,  ein  Sartenfpicl.  Chapa- 
neczka,  trysetka,  tryszaczek,  faraonik,  kwindecz,  weintin, 
onzdemi.  Teat.  24.  6,  7.  Pięćdziesiąt  luidorów  wygrał 
na  mnie  w  kwindecza.  ib.  41.  b,  287.  Siądź  do  kwin- 
deczyka ,  a  ja  ci  z  tyłu  figury  i  piątki  podawać  będę. 
ib.  27,  9.  Połowę  pieniędzy  wziął  faraon  z  kwindecza, 
resztę  rzemieślnicy.    Kras.^  Doś.  Qo.     KWINDECZOWY,  a, 

a,  od  kwindecza,  bai  SJiirtciifpiel  Quindecim  Dctrejfcnb; 
ogólnićj,  karciany,  kartowy,  JlartCil  <  .  Pracował  na  po- 
siłek skarbu  rzeczypospolitej  kwindeczowej.  Teat.  14,  103. 
(szulerskiej).  KWINDUPLIKOWAĆ,  ał,  uje,  act.  niedok., 
jedne  miarę  brać  pięć  razy.  Solik.  Geom.  4.  ucrfiillplti' 
gen,  fuiiffod)  iic^utcn.  1.  KWINTA,  y,  z.,  piąty  ton  w  mu- 
zyce; \'ind.  pelirstYU ,  petirnost ,  petnost,  peti  glafs; 
(Carn.  qvinta  gestus ,  gesticulatio),  bie  fiiiintc,  in  ber  2)?u< 
fif,  najcieńsza  strona  na  skrzypcach  ,  bie  Oiitiitc,  bie  ©aite. 
Kwinta  w  pikiecie  grze,  bie  fiiiinte  im  "Sictet. —  transl.  Spu- 
ścić na  kwintę,  abo  z  kwinty  =  stanieć,  ustępować,  gcs 
liiiberc  Saitcu  niifjiebeii.  Tak  na  kwintę  spuściły,  że  tru- 
dno ich  pomieszanie  opisać.  Teat.  1.  b,  63.  Zaczyna  od 
basu,  a  skończy  się  może  na  kwincie,  ib.  29.  c,  45. 
Po  tej  nowinie  zaraz  zpuścił  z  kwinty.  Pot.  Arg.  274. 
Spuszczam  z  basu  na  kwintę,  jak  osielek,  gdy  nań  cięż- 
kie tłómoki  kładą.  Zab.  7,  205.  Widząc,  że  to  już  nie 
żart,  spuścił  na  kwintę.  Jak.  Daj.  254.  Frant  na  franta 
większego  gdy  trafi,  wnet  spuści  Swój  na  kwintę  nos. 
Min.  liijt.  4,  261.  Tak  go  skonfundował,  że  spuścił 
bas  na  kwinty  stronę.  Jak  Ez.  210.  —  2  KWINTA. 
KWINTEL,  lla,  m.,  KWINTLIK,  a,  m.,  ćwierć  łota.  Syr. 
Hej.  bnS  !Qiieiitd;cil.  Boh.  kwentjk;    Vind.  kvintizh,  petizh, 

"KWIRYNOWIEG ,  wca  ,  »«.,  n.  p.  'Kwirynowcy  ■■  Quirites, 
Rzymianie.   Olw.  Ow.  587.  bie  Ćiiiritcil. 

KWIT,  u,  m.,  KWITEK,  tku ,  m..  dem..  KWITAGYA,  yi, 
2.,  ob.  Napisne,  bie  Oiiittung;  Boh.  kwitancy,  kwitunk; 
Sorab. 2.  qvit;  Sorab.  1.  kwitanczia;  Yind.  kvitinga,  pre- 
jemnu  pifmu,  quitunga;  Carn.  qvittenga ;  Dat.  policha ; 
Hoss.  KBUTaHuia ,  no4niicKa ,  orniicB ,  oTniicKa  ,  pyuonH-' 
caiiie,  pocnucha ,  pacniicKa,  pocnacOMKa.  Pieniędzy  nie- 
masz ;  żyd  za  kwitami  już  półtora  roku  arędy  zapłacił. 
Teat.  26.  b,  4.  Więcej  robili ,  niż  wedle  starych  kwi- 
tów robić  powinni  byli.  Stnr.  Hyc.  20.  Wzięłam  kwit 
od  kapłana  Na  wszystkie,  którem  bogu  była  winna  długi. 
Groch.  W.  574.  (rozgrzeszenie).  Pójść  z  kwitkiem  =  z  ni- 
czym,  nic  nie  wskórawszy,  mit  hiiiger  3iafe  nbjie^ien,  nit' 
rcrvid)tcter  £ac^cii.  Inni  dłużnicy  wieś  pierwej  rozbiorą , 
i  możebym  ja  z  kwitkiem  na  cztery  wiatry  poszedł.  Teat. 
24.  b,  76.  Pójdzie  on  z  kwitkiem,  Eliza  zdaje  się  być 
obojętna.  Zub.  Dziew.  109.  Dla  boga  co  to  było  chło- 
pców za  nawała?  Lecz  wszyscy  poszli  z  kwitkiem,  bom 
ciebie  kochała.  ZabŁ  Bal.  67.  Sama  nadzieja  będzie  ra- 
dości użytkiem,  Czasem  słodko  przytuli,  cziisem  puści  z 
kwitkiem.  IIul.  Ow.  143.  Mon.  71,  111.  KWITA  aduerb., 
(lllit!  frci) !  Kwita  z  bankietów  waszych.  Birk.  E.rnrb.  14. 
(koniec!    basta!)  A  ja  sługa  Pański,    i  kwita!    Teat.  26. 

b,  27.     Rozwieść  się,    i  kwita!    ib.  19.  6,  37.     A    więc 
z  nami  będzie  kwita.   ib.  42    c,   15.  (rozbrat).   Pii.v  tecum 


KWITACYJNY  -  KWITOWAĆ. 


KWITÓW  Y-K  W  OL  I. 


571 


i  kwita.  Mon.  76,  371.  Żal  ci  pewnie  Mirtylu!  kwitaź 
więc  z  podarku,  Którym  ci  ongi  kupi/  wmieście  na  jar- 
marku. Zab.  11,  235.  Zali.  Dość,  źe  jest,  i  kwita! 
Teat.  55.  d,  82.  —  Kwita  z  myta  burl.,  już  nic  nie  ma- 
my do  siebie!  tcirb  finb  flcf^tcbne  Seiite.  Tr.  KWITACYJ- 
NY, a,  e,  od  kwitacyi  czyli  kwitu ,  Qiiittling3  <  ,  cf.  kwi- 
towy ;   n.  p.  Skrypt  kwitacyjny.   Tr. 

Pochodź,  kwitować,  zakwitować ,  kwiloivy. 

KWITŁY,  a,  e,  rozkwilJy,  aufijclilubt,  kwitnący,  tlubcnb ;  Slov. 
kwetiy,  kwetny.  Na  kwitfej  murawie.  Kmai.  l'oez.  2,^70. 
Piękne  laury,  kwitfe  maje.  Kochów.  24.  KWITNĄĆ,  kwi- 
tnął ,  (kwitł),  kwitnie,  med.  jednotl.,  zakwitnąć  dok..  Kwi- 
tnięć, iał,  nieje  niedok ,  Boh.  kwesti ,  kwetl,  kwetu , 
kwetnauti,  kwetl,  kwetnu,  zkwetnauti;  Slov.  kwitnauti, 
kwetnu  ;  Sorab.  2.  kwefcź  ,  kwifcź  ,  kwitu  ,  kwischom  , 
kwidi ;  Soi'ab.  i.  kcźecz ,  kcźu,  kzem  ,  chcżu ,  chcźen, 
{ob.  Kcieć,  *kcie,  'kste);  Garn.  zvedeli ;  Yind.  zuetet, 
zvetim;  Croat.  czvezti,  czvetem;  Dal.  czvaszti ,  czvatim ; 
Kag.  ZYJetatti,  zavtitti ,  zvatatti  ,  zlitti;  Bosn.  cvjetati, 
cvasti,  cjorliti;  /ioss.  UB-fecTii ,  UBiry;  1.  kwiat  z  pączków 
wydawać,  1'liilicil.  Częstokroć  drzewo  jakie  kwitnie  wie- 
le, a  mało  rodzi.  Cresc.  60.  Wyglądasz  ci,  jak  róża 
kwitnąca.  Tenl.  8,  55.  Kwitnący,  'cwitny.  Pim.  Kam.  265 
et  225  et  309.  fiag.  zvjeetni,  Ross.  uatTymiS.  {l^rov. 
Slov.  Wtedi  ruźe  trliagu  ,  ked  kwitnu ;  róże  rwać,  kiedy 
kwitną;  łyka  drzeć,  kiedy  się  dają;  żelazo  kuć,  póki 
rozpalone).  Owoce  dotąd  kwitnieją  albo  źrzenieją,  az 
się  ustawają.  Glicz.  Wi/ch.  0  2  6.  Kwitnącym  czynię 
Ecrl.  aetrio ,  Graec.  dv&i^a),  floridum  rcddo.  —  fig.  transl. 
Kwitnąca  twoja  uroda  oczarowała  go.  Teal.  6,  54.  (świe- 
ża ,  młodociana).  Saletra  z  pewnej  ziemi  kwitnie.  Jak. 
Art.  1,  51.  —  2.  fig.  W  dobrym  być  stanie,  dobry  byt 
mieć,  opływać,  słynąć,  Iiliikn,  florircii,  im  glor  fc^n. 
Rzeczpospolita  najwięcej  kwitnie  ,  gdv  godni  w  poważa- 
niu ,  podli  w  wzgardzie.  Budn.  Apopht.  151.  Popa  Jana 
przywiedli  Mahometanie  do  wielkiej  nędzy;  ale  przedtym, 
póki  jeszcze  kwitnął ,  żył  wiebnożnie.  ZJo/er.  229.  Cerkwie 
za  naszych  ojców  kwitneły.  Smotr.  Apol.  109.  —  (Prov. 
Slov.  Swet  mu  kwitnę;  in  florę  fortuiiae  est;  opływa  jak 
paczek  w  maśle,  wiedzie  mu  się).  Na  wieczne  czasy 
kwitną,  którzy  najpicrwej  do  nauk  Polakom  drogę  otwo- 
rzyli. Falib.  Dis.  P  5.  Pokój  nieusl.inny  niech  w  mym 
kwitnie  królestwie.  Boh.  Kum.  2,  482.  'Zajachał  do 
Włoch  naukami  kwitnących.  liirk.  Dom.  43.  Polska  ni- 
gdy piękniej  w  nauki  i  w  ludzi  uczonych  nie  kwitneła, 
jak  pod  panowaniem  Zygmuntów.  Skrzet.  Pr.  Pol.  2,  248. 
Wiara  ma  zawzdy  kwitnąć  sprawami  żywota  dobrego. 
Hej.  .'1/3.  44.  Serce  mi  kwil  nie  z  wesołej  nowiny.  Groch. 
W.  598.  Młodość  wesoła  kwilnieje,  starość  zmarszczo- 
na truchleje.  Gn.  Ad.  508.  Lala  kwitnące.  Warg.  Wal. 
i21.  W  kwitniejącym  jeszcze  wieku  bogu  się  poświecił. 
Birk.  Dom.  128,  (kwiat  wieku  poświęcił). 
Pochodź,  pod  słowem  kwiat. 

KWITOWAĆ,  ał,  uje,  a)  iulrniis.  nirdok. ,  Boh.  kw-itowali; 
Cum.  qvilliram;  Boss.  pocnucaibca,  (cf.  rozpisać  się); 
kwit  dawać,  pisać,  dług  znoszące  zaświadczenie  dawać, 
{ine  Outttuiig  gebcn,   quittircii.  —   b;  act.  Kwitować  kogo 


z  długu  ■■  kwitem  zaświadczać ,  że  już  wolny  dłu<»u ,  cineit 
qiiittiren. —  §.  transl.  Nie  przyjmować  czyjej  ofiary,  Yind. 
kvitirati ,  jemaiibeS  Sliicrbictcn  aii£()'d;Iagert ,  ibm  ti  "crliiffcn  , 
fd^enfen,  c^  iiidit  aiiiicbmcit  tucDcii,  fi(|  bafiir  bcbaiifcn.  Kwi- 
tujemy was  z  takich  szkół  i  nauczycielów ,  bodaj  ich 
zbyć  jako  najprędzej.  Birk.  Ezorb.  9.  Kwitujemy  was 
z  bankietów  waszych,  kacerze.  ib.  15.  Przodkowie  są 
w  niebie ,  a  ci  i  z  nieba  kwitują  boga  ,  i  do  piekła  nie 
chcą.  Birk.  Zbar.  Bib.  —  g.  aliter  Kwitować  kogo 
czym  =  nadgradzać  mu,  odprawiać  go  tym,  cilictl  iPCmił 
abfcrtigcn,  nbfinben,  lo^ncii.  Dobrodziej  często  niewdzię- 
cznością i  zdradą  bywa  kwitowany.  Teal.  52,  51.  KWI- 
TOWY, a,  e,  od  kwitu,  ^luttiitig-i > .  Kwitowa  scU.  kar- 
tka =  kwit,  bie  Oiiittuiig.  Oto  mam  kwitowe  Żem  moje 
szyję  okupił  i  głowę.  Bralk.  S.  4.  KWITOWE,  ego  n., 
Subst.,  płata  od  kwitu ,  S5iitttiimji^ijcl)u6rEii ,  Qiiittiiiit(>3gclb. 
Zapłata  komissarza  jest  znaczna,  a  to  dlatego,  aby  kwi- 
towego, kontraktowego,  zgoła  żadnego  daru  od  urzę- 
dników i  poddanych  nie  wyciągał.  Kras.  Pod.  2,  201. 
Kwitowe  i  kontraktowe  po  wielkich  dobrach  komissarzo- 
wi  czynią  znaczny  kapitał,  fi.  32.  Teat.  16.  c,  107.  ib. 
26.  6,  58. 

KWOCYENT  ob.  Wieloraz. 

KWOKA,  i,  i.,  KWOCZKA,  i,  z.,  zdrhn.  Boh.,  kwoćna ; 
Sorab.  2.  patawa;  Sorab.  1.  pata;  Yind.  et  Garn.  klokva, 
kokla;  ]lal.  chioccia,  (C«r;i.  quakavka  =  krzekająca) ;  Croat. 
kvoclika  ;  Wwh^.  kotló  ,  kodkodatsolo  tyuk;  S/(U'.  kvocska  ; 
/fajr.  kvócka  ,  qvocka  ,  kokosc  nassa  adjena  ;  Bosn.  kvocka, 
quocka,  kokosc  koja  quoca ;  Boss.  HactjKa ,  Kjyma , 
K.iyiuha  ;  kokosz  co  kurczęta  wodzi.  Cn.  Th.,  Sień.  290. 
bie  (SIu(fe,  (Slucf^enne.  Gdyby  kwoka  nie  gdakała,  aniby 
kto  wiedział,  że  jaje  zniosła.  Mon.  70,  199.  Kura  od 
kwokania  nazwana  kwoczka.  Ghmiel.  1,  86.  —  Astron. 
Kwoczka  z  kurczętami.  Ghmiel.  1,  175,  ob.  Baby,  plejades. 
—  *ji.  Kwoka ,  dawny  rodzaj  moździerza ,  mającego  w 
śrzodku  jeden  wielki  kanał  ,  a  kilka  innycb  małych 
na  około  jego,  przytykających  do  jednej  spólnej  ko- 
mory. Jak.  Art.  5,  298.  ciiic  nlte  3lrt  gcucrmiirfer.  KWO- 
KAĆ,  ał,  kwoka  et  kwokeze  inlrans.  niedok.,  (cf.  kokać, 
kwakać).  (Boh.  kwokati ;  Siov.  kwokam  ,  kwoćjm ,  kodko- 
daći  gako  slepice ;  flung.  kolyogok  ;  Croat.  kvoehem , 
kvochka  kvociie,  kokodaczem  ,  kokodachanye  ;  Rag.  ą\io- 
zali ,  qvoccem ,  kvozzati,  kokochjalti;  Bosn.  quov-ati , 
kokochjati;  Yind.  kokkodakam  (cf.  gdakać),  kókotati,  ko- 
kozhem  ,  klokati ,  klokolati,  knkodashkati ,  kokozhenjc  , 
kvokolanje;  Carn.  kokodaskam ,  klokuzhem,  klokam  ; 
Ross.  K.TO.\TaTb ,  3aK.ioxTaTL  ,  K.io.\iiy  ,  KOKOTaib  ,  KOKOMy ; 
Eccl.  KOKOuih  KBoriicTi  11.111  KOTWioTB  gluccidat ,  cf  Lat. 
clocilo ;  Dan.  kliikka ;  Graec.  y./.oKa> ;  hal.  chiocciare) ; 
gliicfcii.  Kokosz  kwoka,  gdacze,  krzekorze,  wabi,  gdy 
kurczęta  wodzi.  Dudz.  21.  Kury,  gdy  się  nieść  przesta- 
ją, kwokczą ,  co  znakiem  jest,  iż  chcą  siedzieć  na  ja- 
jach. Kluk.  Zw.  2,  102.  Wie  zrzędna  gospodyni,  kiedy 
kokosz  jaje  Znosi ,  bo  jej  kwokaniem  nudnym  słyszeć 
daje.  Zab.  10,  75.   Koss.  Kwokający  Boh.  kwoćny,  krećny. 

KWOLl  ■■  gwoli  ■■  ku  woli  <  wedle  woli,  upodobania,  dla, 
z  przyczyny,  z  powodu,    nad)    53clict'Cii,    311    (Scfalkii ,    511 


572 


Ł  A  B  E  D  Z. 


KWOTA-  LABĘ  R. 


gju^en  jcmanbcś,  fiir  jcmanbcil ;  isegen.     Starajmy?,  się ,  aby-  czyzny,  ubóstwo  za  dostatek  frymarczy?.   Warg.   Wal  143. 

śmy  Panu   Bogu    we  wszystkiem    kwoli    byli.    Kucz.    Kat.  Biskupi  msze,  kwoli  obecności  posłów    odszczepieńskich, 

88.   («powolnemi.>).    Ja  ładnemu  kwoli  tego  chwalić  nie  zapowiedzieć  chcieli.  Krom.  694. 

będę,  co  mi  się  nie  podoba.   Gorn.  Dw.  5.    Kwoli  WJo-  KWOTA,  y,  i,  KWOTKA,    i,    i..  _  dcm.,    summa,    sumka, 

dżimierzowi,   a  nie  kwoli  sobie,    zaciąg   ten  podejmował.  cinc  ©ummc ,    cillC  gciutifc  ^a^l     Żaden    nowy    Sułtan    nie 

A7om.   19.0.    (non    suain     rem    egtl).     Człowiek    nie    sam  może  opuścić  wyświadczenia  łask,  przez  datek  kwot,   pie- 

sobie   kwoli  żyć  ma,    ale    kwoli    ojczyźnie    swej,  i  kwoli  nięinych.  Mik.    Turk.  202. 
bliźniemu.    Gosi.  Gor.  praef.     Fabi  kwoli    uczciwości    oj- 


L. 


L  dwunasta  litera  naszego  abecadła ;  po  Grecku  Lamda  ,  po 
Hebrajska  Lamech.  Kras.  Zb.  2,  5.  1  aj  ■J/(/  1  dw.^je 
mamy,  Łacińskie,  n.  p.  un\k,  a  drugie  barbarum  ł, 
klóre  najlepiej  oznaczać  przedłużoną  kreską  poboczną  li- 
tery /. »  J.  Kchan.  Za  zwyczajnym  pisaniem  i  jest  Ja- 
nuszewski ;  Górnicki  zaś  zamiast  i  kładzie  II,  n.  p.  Ha- 
ska. Now.  Char.  Czesi  w  siuojjj  pisoiuni  zarzucili  ł, 
chociaż  z  wymawiania  go  wykorzenić  nie  potrafili;  u 
nas  ta  litera  jest  prawdziwą  cechą  narodowości ,  i  tak 
nam  potrzebna ,  żebyśmy  wcale  różnych  stów  bez  niej 
rozróżnić  nie  potrafili,  n.  p.  laska  et  łaska.  —  b)  Not. 
Jak  przed  i  koniecznie  poprzedzić  musi  I,  nie  ł;  tak 
przeciwnie  przed  y  koniecznie  i,  nie  1.  —  2)  Litera  ta 
jest  cechowym  konsonnnlem  naszych  Perfektów:  biegł, 
szedł,  czytał;  biegli  et  biegły;  szli  et  szły;  czytali  et 
czytały.  —  5)  Gerund.  Perf.  formuje  sie  a  tertia  masc. 
Sign.  Perf.  z  dodatkiem  zakończenia — wszy;  dla  mno- 
giego zbiegu  konsonantótu ,  czasem  ł,  czasem  w  niknie; 
n.  p.  szedł •  szedłszy  ;  pobiegł ■■  pobiegłszy  :  zaś,  czytał' 
czytaiuszy;  ozdobił-,  ozdobiwszy.  —  U  nas  dziś  reguła 
jest,  ze  I  sie  zachowuje,  z  straceniem  w,  gdzie  in  ter- 
tia Perf.  characteristicam  ł  praecedit  consonans ;  da- 
wni tak  przyiviązani  do  w ,  ze  go  i  w  tym  nawet  razie 
zachowują,  le  s/;7i((j  characteristicae  Perfecti,  n.  p.  wy- 
szedłszy [wyszedłszy).  Zbił.  Dr.  B  3.  umarv;szy  (umarł- 
szy). Sk.  Dz.  16.  rzekłszy  (rzekłszy).  Papr.  Tr.  D.  pcie- 
szedwszy  (przeszedłszy),   ib.  Bob. 

L.  abbrevialio  ■■  Litewski.  W.  X.  L.  --  Wielkie  Księstwo  Li- 
tewskie. 

LA  LA  LA  oh.  Lala  la. 

LABA,  y,  i,  Boh.  Labc.  Tr.  Elba  rzeka;  bie  (SI6c ,  ztad 
Polabski  n.  p.  język. 

LABĘ  tndecl.,  LABRUŚ,  LABUŚ ,  ia,  m. ,  zdrbn.  z  Franc. 
Y  abbe,  ber  2lbbe.  Jakiś  labę  chciał  dla  niej  czarną  su- 
knią zrzucić.  Teat.  \'i.  c,  7.  Nasi  labusiowie  kłaniają 
się  oczkowaniem  i  minkowaniem.  Zabł.  Bal.  31.  Słodki 
labuś.   Teat.  33.  b,  57. 

ŁABĘĆ,  ŁABĘDŹ,  ia  ,  m.,  I^Doh.  et  Slov.  labut;  Vind.  la- 
bud,  lobod ;  Garn.  labud;  Croal.  labud ,  kuf;  Dal.  le- 
butli,  labut,  labat,  gijf;  Bosn.  labut,  guf;  Bag.  labut. 
kuf;  Slav.  labiid;  Sorab.  1.  kolp,  klop,  schwon  ;  Sorub. 
2.  szwim,  schwon;  Bnss.  3c6t'Ąh ,  .leóciKa  (cf.  łoboda); 
cf.  Ot)  erb.  (Slbiid),  (SlDfc^) ;  bcrSi^roaii;  największy  z  pta- 


ków łapiastych  ;  szyja  długa,  pierze  białe.  Zoo.'.  250.  Młode 
łabędzie ,  aż  do  roku  są  szarawe,  tb.  Łabędzie  czyste.  IJul. 
Ow.  129.  Srebrnopióry  łabędź.  Zab.  3,  359.  Nar.  Rzadka 
rzecz,  czarny  łabędź.  A'osj.  Lor.  66  b.;  Sorab.  zarne  ako 
schwon,  bele  ako  ron ,  (cf.  biały  kruk).  Łabędź  z  łu- 
czastyrn  karkiem  skrył  pod  skrzydła  białe  1  wiózł  du- 
mnie wiosłatą  nogą  plemię  małe.  Przyb.  Mili.  225.  Ła- 
będź krera.  Toł.  Saut.  43.  Łabędź  skrzeczę,  ib.  89.  Ba- 
jała starożytność,  ze  łabędzie  przed  śmiercią  smutne  nu- 
cą treny.  Bot.  Arg.  100.  —  §.  Łabędź  na  niebie.  /. 
Kchan.  Dz.  H.  ciit  gciinJTcś  ©tcniMIb. —  g.  Łabędź,  herb; 
łabędź  biały  w  polu  czerwonym,  na  hełmie  także  ła- 
będź. Kurop.  3,  31.  cin  S{^i»an  im  rotticit  gclbe.  Krom. 
150.  Ł.\BĘC!,  Ł.\BĘUZI,  ia ,  ie,  Ł.\BĘDZ10WY,  a,  e, 
Boh.  labutj;  Garn.  labudov;  Bag.  labutij,  labutov;  Croat. 
laliudov;  Dal.  labutov ;  Boss.  .ie6e4iiHbifi  ,  jeóflHtiii ;  Ei-cl. 
.leóeAGBUif;  Sorab.  1.  schwonowe  ,  Ger.  ©c^iiiancil  =  .  Gdy- 
by kto  w  cudzej  puszczy  z  łabędziego  gniazda  jajca  po- 
kradł, tedy  za  łabędzie  gniazdo  zapłaci  Irzy  ruble  groszy. 
Stat.  Lit.  312.  Puch  łabędzi  delikatniejszy  jest  od  gę- 
siego. Zool.  256.  Mięso  łabędzie  niestrawne.  Kluk.  Zyw. 
2,  184.  Już  mi  na  skroniach  puch  łabęilzi  siada.  Włos 
siwy  gęsto  miedzy  czarne  wpada.  Zah.  13,  295.  Hurab. 
(siwizna).  Łalięcia  piosneczka.  Baz.  Hst.  28.  tren  przed- 
śmiertny, St^umiiciigcfaiig.  Kazanie  to  jego  ostatnie  było, 
jako  pieśń  łabęciowa.  Birk.  Sk.  E.  2.  Szyję  końską 
długą  pięknie  okrągłą  zowią  łabędziową.  Kluk.  Zw.  1  , 
164.  Sdjiraiicnliak'.  Ogród  łabędziowy  Garn.  labudishe. 
ŁABĘDZIK,  a,  m.,  zdrbn.,  mały  łabędź,  cin  £cl)ivńll*en. 
Bag.  labutich,  kufich;  Cum.  labudizb;  Crout.  labudich; 
Dal.  labutich,  kuftich.  —  §.  Kutas  z  puchu  łabędziego 
do  pudrowania ,  bcr  ©(^maticmiiiaft  3um  |Uiberii.  Z  piór 
łabędzich  robią  się  łabędziki  do  pudru.  Kluk.  Zw.  2,  184. 
'ŁABĘCIOGĘŚ,  i  ź.,  gęś  Chińska,  Boss.  cjxoHOCi,  rycb 
KnTaHcEdH ,  bie  C.l)iiic|'if(|e  ®(iii«. 
LABER,  bru,  m. ,  et  laberu  ,  u  introligatora,  wzorek  wy- 
złacany  winklasty,  jaki  się  daje  na  grzbietach  książek. 
Magier.  I\hkr.  bci)  bcm  53ii(l)[iiiibcr ,  cinc  Scrjicniiig  niif  bcm 
Sliicfctl  ber  Jiiidjcr.  Może  z  Łac.  labrum  bramowanie, 
brzeg.  —  Herald.  Labry  czyli  kwiaty  około  tarczy  her- 
bu. Wiet.  fBr.  1  ,  5.  może  z  Niem.  fiaiib ,  CautiDcrf  iint 
iai  ©djtib  hai  SBappciiŚ.  ob.  Labwerk.  g.  Brzeg,  kraj, 
3!anb.  Piołun  szeroki  listu  jest  szerszego  labrem  wykra- 
wanego.   Syr.    538.      Motyli  powój  liścia  jest  podobnego 


LABIROWAG  -  LAB  UDAĆ. 


LABUJE  -  LAĆ. 


57S 


bluszczowemu,  'labrem  wystrzyżonego.  ib.  520.  ob.  La- 
browy,  Labrzysty. 

LABIRO^YAĆ  czyn.  intrans.  kon.,  krążyć,  kol'o\vać,  Inbirircn, 
frcifcn.  SokoJ  pod  niebem  bezpiecznie  cyrkluje,  1  po 
powietrznych  krajach  śmiaJo  labiruje.  Tot.  Saut.  68.  LA- 
BIRYNT, "u,  m..  LABIRYNCIK.  a,  m.,  błędokręt,  [błędnik 
3],  Hag.  zavod,  zahodgnAk;  Ross.  njT.iHHKa,  to3  Siibcrintb, 
ber  3ir9<tr'cn  ;  gmach,  w  częściach  swoich  tak  kunszto- 
wnie pomieszany,  iż  wyjście  z.  niego  trudne.  Kras.  Zb.  2, 
5.  —  §.  Iransl.  Labiryntem  też  zowią  część  ucha  we- 
wnętrznego,  która  za  jama  bębna  leży.  Krup.  \,  9C.  iai 
CabijrtHtb  iit  rbrc.  —  §.  ftgur.  Zamęt,  odmęt,  zamieszanie, 
korowody,  Sscnińmiiiij ,  f aboriiit^ ,  ilnorbniiiuj.  Jako  się  z 
tego  nieszczęsnego  labiryntu  wyprawić,  nie  wiem.  Falib.  U. 
Nie  pojmuję  ,  jak  się  dalej  z  tego  labiryntu  wykręcę. 
Teat.  7.  c,  68.  Wchodzi  z  rzeczą  swą  w  dziwne  labi- 
rynty; oracyą  wszy.itkę,  od  Adama  ją  począwszy,  roz- 
wlecze. Goni.  Dw.  586.  Ide  w  labirynty  coraz  wietsze. 
Buk.  Zbar.  Di.  b. 

LABORATORYUM  ob.  Robolnia.  Juk.  Art.  o,  313. 

LABOWAG,  a^,  uje,  inlr.  niedoh.,  (cf.  Cier.  Ia('Cn ,  Idmi), 
dogadzać  sobie,  rozkoszować,  lusztykować,  bonować, 
używać,  fctiicś  Mki  pflcęjcn ,  fd)liimmciit)  niobllcbcii ,  ptaffeii, 
gcnicpcn ,  Cani.  lębam  ;  \ind.  lebati  eptdart ,  lobat  recrea^ 
re,  dobru  lebat ,  fe  gostuvati ;  lebunga ,  goslowanje  eon- 
vłvium ;  EccL  ciacTuoBaTiiCH,  yitmaibca,  40B0.ibHy  ółitl, 
caM0yr04CTG0BaTH ,  Kpacyrocs,  Kpamycj;  {Sorab.  2  la- 
bowasch  żyć).  W  życiu  swem  mierności  nie  chowa/, 
Lecz  wielkie  czyniąc  na  zbytki  utraty,  W  rozkosznych  so- 
bie pieszczotach  labowaf.  Odym.  Św.  2.  D.  b.  \Vszys~ 
tkiego  ,  co  jedno  żądajy  moje  oczy,  nie  odmówifem  im  , 
anim  bronił  sercu  mojemu ,  aby  się  nie  miało  kochać 
w  wszelkiej  rozkoszy,  aby  sobie  nie -miało  labować  w 
rzeczach,  którem  nagotował.  1  Leop  Eccl.  2,  10.  Chcesz 
zawsze  losztować ,  labować  i  rozkoszować.  W.  Post.  W. 
3,  454.  Na  trzy  zbyty  labuje,  opojona  winem.  Zab.  6, 
162.  Pomknę  się  za  chętkami  mojeini ,  za  rozkoszą  bez 
skrupułu;  labuj  duszo,  piekło  gore.  liirk.  Exorb.  16, 
(cf.  lubować,  lubić,  lubuj  duszo!).  Żadna  go  troska, 
żadne  go  staranie  Nie  dolegało,  nuedzy  kwieciem  won- 
nym Labował  sobie  po  sadzie  przestronnym.  Odym.  Sw. 
B  b.  (cf.  bujać).  Labujący  Boss.  caMoyro4HHK'b ;  w  rodź. 
źeńsk.  caMOyro4iiima.  Labowanie  Hoss.  caMoyro4ie  -,  Eccl. 
KpacoBanie ,  KpacoTCTBO. 

LABROWY,  a,  e,  bramowany,  brzegiem  ozdobny,  ciiuicfnpt, 
gmiiibcrt,  mit  cinm  iRanbc.  7>,  ob.  Laber.  LABRUSZKl, 
ów,  plur.,  wino  leśne.  Cresc.  562.  itnibcr  'Kciii ,  Jclriuciti. 
Drzewa  na  których  wino  roście,  nie  każde  bywają  ~ob- 
rzazowane,  jako  te,  które  dawają  labruszki,  to  jest  le- 
śne wino.  ii.  318.  L.^BRZYSTY  .  a,  e,  brzegu  wyrzy- 
nancgo,  bramowany,  ob.  Laber,  gcrdiibclt,  mit  eiiicm  aiii^< 
gejaiftcil  DiaiibC.  Hylica  liścia  jest  z  wierzchu  zielonego , 
od  s[iodu  pobielawft-,  z  obu  stron  labrzyste.  Si/r.  720. 
Anyż  liścia  jest  labrzyslcgo  i  wykrawanego  ,  jako  pietru- 
szczane.  ii.   403. 

ł-ARUDAG ,  ał,  a,  acl.  niednk. ,  ułabudać,  nałabudać,  przy- 
łabudać,  dok.,    z  ciężkością    co    zbierać.     HydeL;    ciułać. 


mit  SDiit&c  unb  3iptb  jiifammcn  flaiibcn.  Hoss.  Me4.iuTb,  cf. 
mulić. 

L.\BUJĘ  ob.  Labować.  LABUŚ  ob.  Labę,  Labbuś. 

[•ŁABLZ  ,  Ł.^BLZIE,  zia,  n.,  ob.  Łoboz ;  wysoki,  krzaczy- 
sty  chwast.    Ze  strachu  wlazł  w  łabuzie.  5]. 

"ŁABUZISKO ,  a,  n.,  n.  p.  Lichym  łabuziskkira  i  z  błota 
trzcinami  wsparta  chałupka  chrościana.    Bardz.  Luk.  84. 

LABNYERK,  u,  ?«.,  z  Niem.  Snubroerf,  liściane  ozdoby, 
kwiecie,  floresy,  n.  p.  Nauka  dla  stolarzów  ku  sadzeniu, 
albo  wykładaniu,  rozmaitych  figur,  albo  labwerków ,  na 
skrzyniach  lub  na  stolecli.  Stenn.  587.  Sleszk.  Ped.  508. 
ob.  Laber. 

LAC,  lal,  leje  niedok.,  lewać  kont.,  (Boh.  Ijti,  lii,  lęgu, 
Ijwam;  Slov.  la(,  legi,  legam;  Sorab.  2.  lasch ;  Sorab.  i. 
lacź  ,  hliyu  ;  Vind.  liti  ,  lijem  ,  livati ,  lijenje,  litje,  lija; 
Cum.  lyli,  lyl ,  lycm ,  lyvam ;  Croat.  levati ;  Bosn.  livali; 
Hag.  !JL'vati ,  slitti ,  sljevati;  Hoss.  Jiiib.  jIk),  Jbio ;  Eccl. 
TOYHTII ;  apud  Terlull.  liare  =  lać;  cf.  Graec.  /.ii^co;  cf. 
Germ.  Sadie  lacha;  cf.  vetus  Gcrm.  'im,  8eina  woda; 
Graec.  ).vhv;  ob.  31  big.  s.  v.  Zbau)  —  1)  tieutr.  intransit. 
hojnie  płynąć,  ciec,  giepcil,  ftriJmcn ;  Eccl.  CTpj-iiibCH 
(cf.  strugaj.  Przez  całe  ośm  dni  bez  przestanku  de- 
szcze lały.  Haur.  Sk.  18.  Cies.'.y  rolnika,  choć  z  czoła 
pot  leje.  Plennych  zasiewów^  owoc  okazały.  Zab.  14,97. 
Aar.  Zaraz  pod  miasto  od  wschodu  inorze  lało;  od  za- 
chodu jezioro  było.  Warg  Kiirc.  li.  podlewało,  (i  fpiiltf 
nn  bic  Stabt  ati.  —  2)  aclimm  transit.  Lać  co  =  płyn- 
nego co  wylewać,  wlewać,  rozlewać,  gicf CII ,  au-?gic^cn; 
ciiigic^cn,  iiergic^cn.  Leja  deszcz  chmury  zawsze  bez 
przestania.  Grorli.  W.  556.  Posłowie  Tatarscy  na  sza- 
blo gole  przysięgali,  lejąc,  na  nie  wodę,  pili  ją  mówiąc: 
ktoby  tę  przyjaźń  złamał ,  niechaj  od  szabli  tak  zginie  , 
jako  ta  woda.  Stryjk.  661.  Bici.  4-il.  Na  cześć  bogów 
czynili  ofiary,  lejąc  pierwiastki  trunków.  Kras.  Pod.  2 , 
215.  (wylewając),  (idy  koń  gnój  leje,  nie  trzeba  go 
często  poić.  Kluk.  Zw.  1,  199,  t.  j.  rzadkie  łajno,  niby 
wylewa,  tiicnii  Hi  ^*fcrb  biiiiiicii  Wift  madit.  —  Krew'  lać« 
rozlewać,  wylewać,  231llt  '.icrgicpcil.  Wszystkie  kąty  Rzym- 
skiego państwa  pełne  wojny ,  Gdzie  krew'  leje  domową 
cesarz  niespokojny,  harji.  1,  85.  thiważny  żołnierz  krew' 
lejący.  Psalmod.  78.  Kto  leje  cudzą  krew',  też  wyleją 
jego.  Rej.  Wiz.  188.  —  U  flisów  lać  wodę,  wodę  z  zy- 
zy  szuflą  wylewać.  Magier.  Mskr.  aiK'id)auiclil.  —  Lać  w 
co  '  wlewać,  cingtcpcii,  biiieiiigicfcii.  Impnmis  potatorum. 
Zaraz  po  obiedzie  pije,  leje  w  się,  jak  w  beczkę.  Opal. 
Sat.  72.  Pitcli.  Sfn.  lisi.  4,195.  ztąd:  lej  rozlej  ("lij  *ro- 
zlij  I  "  pijatyka  ,  rozgardyasz  ,  luszlyk  ,  daw.ijże  go.  Gemm. 
147.  iiiiiifcrro,  3fdKrc>^.  ilbllcrcu,  eauo  iiiib  Srcna^.  An- 
ton u  Kleopatry  stroi  bankiety,  pompy,  pijatyki,  Godzien 
lej  rozlej  ustaw  nie  muzyki.  Chrośc.  Fars.  471.  Komu  nie 
smakuje  bankiet  i  lij  rozlij.  OpnI.  Sut.  20.  —  Leje  jak 
na  kamionkę  •  jiijanica  wielki,  kufel.  Gn.  Ad.  841.  —  Fig. 
Po  polopie  Jowisz  zamyśla  odnowić  ludzie  takowe  I  lać 
w  yyykształlowaną  ziemię  dusze  nowe.  Olw.  Ou>.  22.  t.  j. 
wlewać,  wp.ijać,  oiiigicpcii,  ciiijlópcii ,  flppcii ,  (ciiibaiidicii). 
—  §.  Hoztojiionego  co  lać  w  formy  ■  wlewać,  gitPcn, 
ctifatS  GkfAiiuMjciiC^  in  Jonncn  gicfcii.  W  rozlicznym  krusz- 


S74 


LAG   SIĘ-ŁACHANEK. 


LACHAWKA-ŁAGINNIK. 


CU  twarz  twoje  lać  będę.  Groch.  W.  455.  By  mię  z 
ło,  kazaJbym  lać  twarz  twą  w  szczerym  złocie,  ib.  422. 
Będą  twarz  twą  w  miedzi  jać,  i  kować  W  marmurze, 
wodza  zastępów  Polskich  (J.  Zamoj).  ii.  532.  Malować 
się  Aleksander  nikomu  nie  daJ,  jedno  Apellesowi ,  a  lać 
z  materyi  tylko  Lizypowi.  Warg.  Wal.  282.  Świece  la- 
ne. P.  Kchan.  Orl.  1,',  174.  {Slov.  Prov.  Gakobi  ho  ulał; 
ulany,  ulizany;  ci.  lalka).  —  §.  Iransl.  Lać  pisząc,  mó- 
wiąc =  hojnie  wylewać,  xń6)\iii  erflicpcn,  ftriimcn ,  flicPcn 
niad^en.  Gdy  [rymopis  sobie  podleje ,  Na  ten  czas  wier- 
sze najlepsze  leje.  Cn.  Ad.  232.  (cf.  Gdy  się  trunkiem 
zagrzeje  głowa,  W  ten  czas  najlepiej  płyną  słowa).  On 
piórem  leje ,  tak  ze  mu  uczony  Wiersz  snadno  idzie  i 
nieprzymuszony.  Opal.  Poet.  Drży  na  mnie  skóra ,  gdy 
takie  szkaradne  ich  biuźnierstwo  na  te  karty  leję.  Birk. 
Exorb.  D  4.  LAG  SIĘ  recipr.,  Boh.  Ijt  se  >  lać  medium, 
mocno  płynąć,  ciec,  gicpeii,  gccjogcii  merben.  Leje  się 
z  obłoków ,  jak  z  gębki.  Bardt.  Luk.  55.  Deszcz  się 
leje  <  lunie,  ti  rcgnct  ftnrf.  Tr.  Gdzie  się  leje,  tam  się 
dobrze  dzieje.  /?//$.  Ad.  16.  t.  j.  gdzie  sobie  podlewają, 
iBO  bray  eiiigc)'cf)ciift  luirb. 

Pochodź,  lanie,  lany,  (cf.  lunąć,  linąć);  litkup  ;  cukier- 
lan,  działolej  ,  dziallejnik,  diwonkolej ;  lacha;  lalka;  lity; 
ioj ,  łojowy;  dolciuać ,  dolany,  dolewek;  lej,  lejek;  nale- 
wać, nalać,  naleruacz,  nalewka;  oblewać,  oblać;  odlew-ać, 
odlać,  odlew;  polewać,  polać,  polewka,  polewacz;  pod- 
lewać, podlać;  przelewać,  przelać;  przylewać ,  przylać; 
rozleiuać,  rozlać,  rozlewacz;  ulewać,  ulać;  lulewać ,  wlać, 
wlewek;  wylewać,  luylać ,  wylew,  unjlcwek;  zlewać,  zlać, 
zlewacz;  śliwa,  śliwka;  zalewać,  zalać,  zalewek;  wzle- 
wać ,  wzlać. 

*LACH,  a,  TO.,  Lech,  Polak,  chi  |iplc.  \">nd.  Poljar,  Leh  ; 
Bom.  Leh;  Eccl.  .1hxi,  ITo.iaKi.,  JIinoBCUt.  Polaka  Kuś 
Lachem  mianuje.  J.  Kchan.  Di.  191.  Lach,  katolik.  Fund. 
71.  (cf.  Łacinnik).  Prov.  Strachy  na  Lachy.  Rys.  Ad.  63. 
Żeyl.  Ad.  241.  ob.  Lacki,  Lachawka. 

ŁACH,  u,  m. ,  łachmana,  gałgan ,  ctll  fllter  8ltmpcn,  gi'|eii, 
cill  jerllimptcr  SfiOrf.  Boh.  hadra,  kloc,  tapart;  Vind.  ban- 
jusa,  zota  ,  starina  ;  [Croat.  vihdien  =  przes'cieradło) ;  Eccl. 
HiiiiTi.,  ;iocKyT'B,  san.iara ,  (cf.  płat,  lafa,  płachta);  Ross. 
py6nme.  Żyd  w  łatanych  i  uszarpanych  łachach.  Haur. 
Sk.  217.  Bodajby  się  szaty  wasze  w  łachy  żebracze  za- 
mieniły. Bals.  Niedz.  2,  443. 

LACHA,  y,  2'.,  (cf.  Germ.  hie  Sild^c.  JIMfl.  ob.  Lać);  odnoga 
nowa  rzeki  z  potoku  wielkiego ,  ciit  ©icpanii  cnicii  3hiffC'X 
CIII  nciicr  ?(rm,  ber  burd;  gropc  Stcijcmjiipc  ciitftcbt.  Wisła 
dwojaka ,  jedna  samica ,  druga  lacha ,  nowym  co  cieczo 
rowem.  Lacha  nazwano  owa  druea  droae  Wiślna  odno- 
gę.  Klon.  FI.  E  o.  (not.  „Naluraiis  aloeus  samica,  tor- 
rens  lacha  ,  guia  aestale  siccatur ,  vel  certę  non  nauigatur, 
desertus  abeus").  Lacha,  jest  to  wyboezenie  rzeki  ze  swe- 
go koryta,  które  kępę  oblewa.  Magier.  Mskr.  Końmi  tam 
były  wydeptane  pasze,  1  już  wytarte  smugi  w  onej  lasze. 
Chrośe.  Luk.  173.  Tam  rzeka  wielka  w  lachy  się  roz- 
chodzi. Dardz.  Luk.  115. 

'ŁACHANEK  ,  nka,  m.,  n.  p.  Miedzi  w  łachankach  kamień. 
Instr.  cel.  Lit.  ? 


'LACHAWKA,  i,  2.,  Polka,  osobliwie  Łacińskiego  czyli  ka- 
tolickiego wyznania,  ciiic  folinn,  finc  6nt{;oltftmi ,  oon  ber 
8atcini|Ąeii  Sird^e.  Rusin,  gdy  sobie  żonę  pojmie  Lachawkę, 
tedy  sama  niezgoda  w  postach  i  w  świętach,  przymusi 
go   do  wiiiry  katolickiej    Sak.  Persp.  Pr.  C.   i. 

ŁACHMANA,  ŁACHMANINA,  y,  2.,  ŁACHMANKA,  i,  i.,  de- 
min.,  sukmana  zła,  oszarpana,  łatana,  łachy,  ciii  jcrllitnptcr 
3{orf,  %(i.in,  Sunipcii.  Bosn.  karpinę,  krrippine,  razdertinne, 
razdrritinne  ;  Ross.  p3'6Hme.  W  żebracze  łachmany  kur- 
sory swe  przebrawszy,  listy  przez  nich  do  Krzyżaków 
przesłał.  Krom.  491.  Hołota,  co  ledwo  zdjął  łachmanę, 
i  już  chodzi  w  złocie.  Teat.  46  b,  15.  Łachmany  spro- 
śne zrzuca  z  grzbietu  swego.  Birk.  Kr.  Kaw.  30.  Wsty- 
dzi cię  ten  kapelusz ,  te  liche  łachmany,  Ja  takiemi  na 
święto  bywałem  ubrany.  Treb.  S.  M.  61.  W  nędzną  ła- 
chmaninę  ubrany.  Zab.  13,  160.  Nagi.  Łachmany  swej 
ubogiej  trzymać  jej  się  każe ,  1  tak  ją  przez  te  głuche 
cieśnie  przeprowadzi.  Tward.  Fasg.  56.  —  §.  personif. 
Śmieją  się  łachmanki.  Brud.  B  10.  ubodzy,  nędzni ,  btC 
Slrmcii ,  ©Iciibeii. 

ŁACINA,  y,  2'. ,  Łaciński  język,  Łac.  literatura  etc.  boŚ  Snłetit, 
bic  8atciiii|'fŁe  ©pradie,  Citeratiir  etc. ;  Boh.  Latina,  Latinka : 
Slov.  Latinćina,  Latineiżna;  Finrf.  Latinstvu;  Dal.  Latinsztvo; 
Croat.  diśchtvo ;  Bung.  deśkszii  tatinitas,  studium  litera- 
rium ,  (cf.  żak,  żakostwo) ;  Eccl.  Jlaiina ;  Boss.  ,1aTHHb. 
Łaciny  w  autorach  wybornych,  nie  w  gramatyce  szukać. 
Mon.  66,  327.  Z  Łaciny  mądry,  a  po  Polsku  głupi. 
Bralk.  G  4  6.  Zarzuciwszy  Łacinę,  wszystko  rodowitym 
językiem  pisać  chcieli.  Kras.  Pod.  i,  47,  Byle  sobie  gę- 
bę Łaciną  pomazali,  cytują  Tacyta.  Lub.  Roz.  69.  (cf.  Ta- 
cyta liznąć).  W  szkółkach ,  nie  wielkich  ani  trudnych 
Łacin  piszą,  lecz  początków  sie  uczą.  Gticz.  Wych.  J  S  b. 
(pensów  Łacińskich).  Po  Łacinie  adv.  (nie  mówi  się;  po 
Łacińs/c)/),  jak  się  mówi:  po  GrecA-M,  po  Hebrajsiu ,  po 
Francus/i)/  i  t.  d.))  Boss.  no  .laiiiH-fc ,  Satcinifd),  auf  8atei= 
llifd).  Wiem  żeś  ty  głupi  a  mądrym  się  stawisz.  Gdy 
po  Łacinie  przed  głupiemi  prawisz.  Bralk.  K  4.  Po  Ła- 
cinie mówię ,  Łaciny  zarywam  ,  Eccl.  jaTiHCTEjK) ,  Graec. 
).rtTin'^a>.  Po  Łacinie  jedzie  na  koniu,  niewprawnie,  nie- 
zgrabnie. —  §.  Transl.  Dać  komu  łacinę,  łajać,  strofo- 
wać. Cn.  Ad.  140  et  343,  wytrzeć  mu  kapitułę,  natrzeć 
mu  uszy,  ctiiciit  bnS  Sapitfl,  ben  Jcrt,  bcii  i'cintcii  lefeii. 
Ross.  Hauparail,  nonbioKa ,  noTUHKa  strofowanie,  łacina, 
nepcTpaxiiyTb ,  nepeTpa.\iiBaTŁ ,  myHarb,  4aTb  komy  utn- 
Ky.  Tyś  mi  dawał  łacinę,  aż  mi  się  łeb  kurzył.  Rej.  Wiz. 
68.  Mało  było  nie  lepiej,  o  ten  rząd  przeklęty,  Dać  wam 
taką  łacinę  ,  ażby  wam  szło  w  pięty.  J.  Kchan.  Dz.  43. 
(Łacina,  od  łaty,  pobicie  dachu,  SilttCiimcrf.  Sroka  ska- 
cze po  łacinie;  c^iiiuoi/ue).  ŁACINNIK,  a,  ni..  Łaciński 
pisarz,  eiii  latciiiifdjcr  3Jiitor;  BoA.  Latinik ;  {Bosn.  Latinin; 
Croat.  Talian  Italus);  Croat.  diak;  Bung.  deak  (cf.  żak); 
Ross.  JlaTUHHiiKi;  Eccl.  Am eimocT,,  JlaTimmiira,  .laTJHHHiii ; 
umiejący  po  Łacinie,  literat,  chi  frttciiicr,  bcr  Snteiiufd;  fnini; 
Bob.  Latinar.  Jam  nie  wielki  Łacinnik ,  ale  to  jeszcze 
pamiętam  z  Alwara.  Kras.  Pod.  2,  140.  Nie  polityka, 
drwić  z  Łacinnika.  Bratk.  Gib.  —  g.  Łacińskiego  ko- 
ścioła będący,  katolik,  cf.  Lach,   cilicr  DOll  ber  gateiiiifc^cit 


ŁACINNICZKA-  ŁACNO. 


ŁACNO. 


575 


Jlirt^C,  Ein  SRomiftflcr  j?(itliplif.  Roman  groził  wszystkie  imię 
Łacinników,  jako  Ruś  zowie  Rzymskiego  kościofa  naśla- 
dowcę ,  wygładzić.  Strt/jk.  206.  Carogród  wzięły  od  Ła- 
cinników r.  1203.  Nar.  Hst.  4,  i22.  Na  Łacinniki  w  Ca- 
rogrodzie ,  to  jest  na  ludzie  nabożeństwa  Rzymskiego, 
powstał.  Sk.  Di.  1183.  ŁACLNMCZKA,  i,  i,  W  8atei' 
nerinil.  (Bosn.  Latinka  :  Italu).  Dawni  Łacinnicy  i  Łacin- 
niczki.  Mon.  67,  527.  Nie  odpisał  Grzegorz  ś.  żonie  Nar- 
sila,  że  będąc  Łacinniczką  po  Grecku  mu  pisała.  Sk.  Dz. 
S96.  ŁACIŃSKI,  a,  ie,  gateinifd).  Boh.  Latinsky ;  Vind. 
Latinski,  bukouski ;  Cum.  bukovske;  Croat.  Latinszki  (2 
Włoski  j,  vuli/o  diachki;  Hung.  deakul ;  Dni.  Latinszki; 
(Croat.  diachki,  dijacliki  literanus);  Bosn.  diacki  (Laliiiska 
zemgija  =  Italia) ;  Hoss.  .laTiiHChiil ;  Eccl.  .laTiwcKiu.  Listy 
językiem  Perskim  pisane  kazał  na  Łaciński  język  przeło- 
żyć.' Biik.  Dom.  53.  Łacińskiego  pacierza ,  skoro  głód 
dokuczy,  Po  klasztorach,  choć  drugi  nie  rozumie,  uczy. 
Pot.  Pocz.  148.  Kuchnia  Łacińska.  [  =  apteka.  7]  Mon.  76, 
203.  ŁACliNSZCZYZNA,  i,  ;.,  Łacina,  język  Łacuiski,  nau- 
ka Łacińska,  tai  Caieiii.  Sloi'.  Lallnćiżna.  Alwar  całej  Ła- 
cińszczyzny  źrzódlo    i  fundament.   Mon.   73,   129. 

LACKI,  a,  ie,  od  Lachów,  Polski,  ^Uiliii|d).  Yind.  Lehni,  Pol- 
jakni ,  Polski;  Ecct.  .laicKiil ,  .IhiobckIiI  ,  no.ibCKifi.  Mą- 
dry Konarski  ,  rzadki  darze  nieba  ,  Muz  Lackich  wodzu, 
cny  kochanku  Feba.  Zab.  13,  148.  Lacka  młodzi,  W 
której  niezwiędła  laty  krew'  dowodzi.  Susz.  Pieśń.  1,  B 
5.  Rymem  Lackim  opisać  to  usiłuję.  Oilijm.  Sw.  2.  A  b. 
—  §.  Wiara  Lacka,  pospolicie  Ruś  mówi,  zamiast  Rzym- 
skołacińska.  Smolr.  ki.  50.  SuhiiifdjCiitliiilifcl) ,  ?atciiii|'c^  htm 
3JitUŚ  nad).  Kiążę  Litewski  prosił,  aby  był  ochrzczon  na 
Lacką  wiarę.  Biel.  hr.  194.  Rusin  uczony  nie  'nazowie 
katolickim  chyba  "Ladzki   abo   papiezki  kościół.    Fund.   71. 

'ŁACNĄC,  Łacznąć  ob.  Łaknąć, 

'ŁACNIC  cz.  niedok,  ułatwiać,  sprawiać,  »crrid;tcii,  auźrid;tcii. 
Haur.  Gosp.  71.  Dobre  przykłady  wszystkie  trudności  do 
cnoty  łacnia.  Buls.  Niedz:  1,  192. 

ŁACMUCHNY",  ŁACWIUCHNY,  ŁATWlUCHNY,  a,  e,  ŁA- 
CNIUCZKI,  Ł.\C\VlL'SIEiNKI,  Ł.AfWlUSIENKl,  ŁATWIU- 
CHlNY,  a ,  ie,  —  o  adv.  ,  bardzo  nietrudny,  snadniuchny, 
inlens.  adj.  łacny,  gnr  febr  leidjt ,  gaiij  uiiD  fliir  iiid)t  id'iinc= 
rig.  Czasem  maluczkich  i  łacwiuchnych  rzeczy  potrzeba 
uczyć.  Karnk.  hut.  9.  Siła  ludzi  mogą  się  nauczyć  nie- 
podobnych rzeczy,  a  cożby  sie  tak  łacniuczkiej,  od  gnie- 
wu się  powściągnąć,  nauczyć  nic  mieli?  Bardzo  łacniu- 
czkie  lekarstwo  na  gniew,  jedno  maluczki  czas  ścierpieć, 
az  się  złe  kęs  odwlecze.  Rej.  Zw.  78  h.  Łacniuclino, 
byłeś  się  tez  w  to  v\łożył.  Past.  lud.  106.  Łacniusieńko 
mu  to  na  myśli  stanie.  Past.  Fid.  106.  Czego  pragnę, 
łatwiuchno  dowiodę.  Past.  Ftd.  107.  Łatwiusieńko,  kro- 
ciusieńko.  Teat.  26.  c,  18.  Mdły  jako  mucha,  którą  ła- 
cniuczko  rozetrzeć.  Biot.  Post.  232.  Sposób  na  to  mógł- 
by się  łacniusieńko  naleźć.  Falib.  Dis.  F.  3.  Łatwiuchno, 
a  jako  za  dar  im  te  rzeczy  przvszfv.  Gorn.  Sen.  130. 
(bez  pracy).  ŁACNO,  "ŁACME,  ŁATWO,  'ŁATWIE,  'ŁA- 
CWIE  adv.,  a)  nietrudno,  snadno,  p^uic  £d)iincviiifcit,  iiidit 
fd)tiicr.  Slav.  lasno;  Boh.  pogednau;  Hoss.  .ibromo ;  Leci. 
ovAOCb ,  aerKO ;    {Sorab.  2.  liszne   łagodniej.     Łacno   to. 


nie  zawróci  to  głowy,  każdy  w  to  potrafi.  Cn.  Ad.  413. 
Łacno  gadać,  niełacno  dokazać.  ib.  412.  Łacno  w  dół, 
z  dołu  trudno,  ib.  iii.  Ślepym  i  starym  łatwo  o  pa- 
dnienie.  Past.  Fid.  301.  Fdozofowi  lada  co  łatwie  po- 
może. Ocz.  Przym.  207.  Nieprzyjacielowi  upokorzonemu 
łatwo  darować  winę.  Teat.  50.  b,  19.  Ja  temu  wierze, 
bardzo  łatwo.  ib.  58,  48.  Nie  tak  łatwie  się  ich  spo- 
dziewać. W.  Post.  W.  2,  227.  Łacno  u  niego  o  przy- 
sięgę, o  kłamstwo  i  t.  d.  Cn.  Ad.  414.  (skłonny,  prędki  do 
tego).  Co  przyjdzie  łacno,  nie  będzie  smaczno.  Żegl.  Ad. 
41.  Nie  tak  to  miło,  co  łatwo  do  ręki  Idzie,  jako  co 
przez  poty,  przez  sęki.  Pot.  Syl.  7.  Mało  tam  warte  per- 
ły, gdzie  ich  łatwo  łowić.  Teat.  46.  c,  27.  Nie  byłby 
w  tej  dyamcnt ,  ani  rubin  cenie,  Kiedyby  tak  oń  łacno, 
jako  o  krzemienie.  Pot.  Pocz.  523.  Łacwiej  widzę  nauczać, 
niż  samemu  czynić.  Groch.  W.  A  3.  Łacniej  przyganić, 
niż  wyrazić.  Cn.  Ad.  410.  Łatwiej  Tatary,  łatwiej  snadź 
Turki  zhołdować.  Niż  naturę  zwyciężyć  i  żal  pohamować. 
Groch.  W.  325.  Dobrzeć  mówią,  iż  łatwiej  w  te  czasy 
Obaczyć  łąki  bez  trawy,  bez  paszy.  Bez  liścia  drzewa, 
ziół  bez  zieloności ,  Niż  w  pięknej  pannie  serce  bez  mi- 
łości. Past.  Ful.  272.  Łatwiej  nie  łgać  poetom ,  mini- 
strom nie  zwodzić,  Łatwiej  głupiego  pizeprzeó,  wodę  z 
ogniem  zgodzić.  Niż  zrachować  filuty.  Kras.  Sat.  18.  Ła- 
cwie  bez  pożądliwości  żywot  swój  prowadził.  Birk.  Dom. 
64.,  Herb.  Suit.  558.  (spokojnie,  placide).  —  b)  Łacno 
mi  .  łacn-em  =  śpieje,  raco.  Cn.  Th.,  Hoss.  40cy)KaTbca,  iifi 
Iiak  ^ńt,  Oin  3}iii^e  511  Ctanto.  Niełacno  mi  =  zabawiony 
jestem.  Cn.  Th.  Sprawami  inszemi  zatrudnionemu ,  nie 
'łatzno  mu  było  z  nim  sprawy  żadnej  mieć.  Aosz.  Lor. 
98.  Aleć  przyjdzie,  gdy  mu  będzie  łacno.  1  Leop.  i 
Cor.  16,  12.  Przywiodła  mię  do  tego,  iżbym  do  niej 
często  chadzał,  choćby  mi  łacno  nie  było.  Kosz.  Lor.  68. 
Croat.  laszt  otium.  Boss.  40C3Ti.  —  NB.  Składane  z  przy- 
słówkiem łacno,  stosownie  do  dyalektu  Kościelnego:  *Ła- 
cnochodny,  y4o6oxo4HUH.  "Łacnociekły,  y4060TeMHbii1.  'Ła- 
cnoczuły,  y4o6o'jyBCTBeuHUH,  Graec.  itaia&rjTo.;.  'Łacno- 
czułość,  3'4o6oiyBCTBie,  Graec.  n'ca&rjaia.  'Łacnodościgły, 
y4o6onocTii)ł;HiJH,  Graec.  iiy.aró).Tj7TT0c.  'Łacnodzielny,  6.ia- 
ro34aTe,ieHt.  'Łacnojetny  ,  y4o6oaTiiUH ,  y406oe.MHtiH, 
Grner.  fv).r,7Troi.  "Łacnoliczny,  y40óomic.ieHHbii1,  y40Ó0'JH- 
ciiiMbiB.  'Łacnołomny,  oyAOEO.AOiihHi.  'Łacnoiowny,  y40- 
6o.iOBHuri.  'Łacnomowny,  y4060r.1aro.1nBi>,  Graec.  dla- 
).oc.  'Łacnonakłonny,  y40Ó0K.iOHHbiii,  Graec.  ivx).c'rrji.  'Ła- 
cnonamowny,  y4o6oyBtT.iiiBbiii,  c.A.ArooyBti.MiKi,  Graec.  (v- 
nei&nro^.  perscasihiiis.  "Łacnonamowność,  CiarcyBiTHOCTt; 
rerb.  ó.iaroyBtmaBaio,  persiadeo  [anie.  'Łacnonośny,  y40- 
óoHOCiibnl,  nieciężki  do  noszenia.  'Łacnoobjetny,  y4o6o- 
06aTHbii1,  6.iaroo6aTiibiri.  'Łacnoobrotny,  y40ÓooOpama- 
Te.ibHbiH,  y40Óoo6paTHbiri,  OjarooópaTHbiH,  ó.iaroBpamnutt, 
Graec.  łtarnocjo^.  "Łacnoodmienny,  y40Óoiiiia')iiuri.  "Ła- 
cnoodpowiedny,  y40Ó00TBtTiibiri ,  fi.iaroorBtTiiuH ,  Graec. 
liuTTolóytjo^;  fi.iarooTBtTCTBO,  Graec.  fraTTo/.óyi^aic ;  6.ia- 
rooTBtiCTByio  ,  Graec.  fra^iohr/iofKa.  'Łacnoolworny,  y40- 
OooTBopiibiil ,  Grace.  trarrn/.Tog.  'Łacnopamięlny,  y4o5o- 
na.MHTHbin.  "Łacnopełzły,  oyAor.oii.M.^^tKT.,  Graec.  nohaaoi, 
facile  lubricus,  y4oOono.T3iiOBeHHbiri.   'Łacnopojętny,  y40- 


376 


ŁACNOŚĆ  -ŁACNY. 


L  A  C  Z  -  ŁĄCZNIE. 


óonOHHTHbiii  'Łacnopoknzalny,  j'40ÓouoKa3HUH,  Graec.  sv- 
a7ińdtixTni;.  'Łacnoprzeclioilny,  y40f)OnpOX04HhlH.  ''Ła- 
cnoprzochytrzny,  y4o6onpc.iecTHbiri,  Uruec.  (ianairjoi,  Ma- 
cnozwodny.  'Łacnoprzeklonny,  yAOÓonpehMOHHbiH.  *Ła- 
cnoprzemienny,  y^oóonpe.MtHiibiH,  ó.iaroiiSMtHHbifi,  y4o6o- 
npe.ioatHbiH ,  y4o6ooópamaeMbiii ,  3'4o6ooópamaTe.ibHbiri, 
jerKonpeMtHHOMbin.  'Łaciiopizowiedny,  y4oOonpeB04Huri, 
Graec.  ivfUTÓ(3oTOc.  'Łacnoprzewrolny,  y4o6onpeBpaTHbn1. 
'Łacnoprzezicrny,  y4o6oHe0pevKHbiri,  y4o6onpeneOpeH<HbiH. 
'Łacnoprzyjętny,  y4o6onpiaTiibii1.  'Łacnoprzystepny,  y4o6o- 
npHCTynHbiu.  'Łacnorozrzulny,  j^oóopasBpaTHbiil  ,  Graec. 
tva.vaTQintoi;.  'Łacnorozwiezfy,  y4o6opa3p1jiiiHbiH.  'Łacno- 
ruchy,  4o6po4Bii5KiiMbiii ,  y40u04Bii3KHbifi ,  n.isro.^Eiiashiit, 
Graec.  tiy/ujro^ ;  suhst.  6.iaro4iiir<KiiocTb.  —  ŁACNOSĆ, 
'ŁACWOŚĆ,  Ł.4TW0ŚĆ,  ści ,  z.,  nietnidnośd,  snadiiośó, 
bie  Seiiijtiflfcit ,  ffliiiljilofiijfcit.  (Boh.  laoynost,  lacenost  ta- 
niość); Bosn.  lasnost;  Rag.  hsnosl,  lasnocclija,  lakocchja; 
Croat.  lasztnoszt,  (laszt  oliiim,  ob.  facno  mi);  Ross.  yAO- 
6H3Ha,  cnocoÓHOCTb,  3^4o6cTBO,  y406H0CTb,  j'4o6ie.  Peł- 
no u  niego  fantów,  wszystko  to  z  falwo.^cia  przyszło.  Zab. 
13,  194.  —  g.  Łagodność,  Me  Sniiftimit^ ,  GkliiiMafcit. 
Hamowanie  zbytniego  gniewu  lacnośeia  abo  faskawościa_ 
zowią;  ale  ta  jest  różnica  między  lemi,  że  kto  się  prędko 
hamuje  w  gniewie,  łacny  jest,  kto  zaś  karanie  sfuszne 
mimo  się  puszcza,  łaska uy,  Petr.  PJt.  275.  Tę  łacność  i 
miętkość  jego  ganili.  Sk.  Oi.  742.  'Łacnoskazisly,  Eccl. 
y4060T.TbiiHbii1.  'Łacnoskładny,  y4o6on.iiOMiiMbiii ,  Graec.  ev- 
aofionro.:.  'Łacnospalisty,  ó.iaroBOcna.lli.łiblH,  Graef.  niąli- 
XTog.  ŁACNOSTR.WYNY,  a,  c,  Eccl.  4o6poB:ipinc.ibHMri ; 
Giaec.  linintoi,  leicftt  ticrbaillld).  Dzieci  karmią  potrawami 
niiekkiemi  i  lacnostrawnemi.  Petr.  Eli.  94.  —  'Łaenostrze- 
źny,  Eccl.  6.iaro6.ii040Mbiii,  Graec.  frąiO.ay.zn.;.  "Łacnolnpny, 
oyAUBOTiAiftipi.  "Łacnouśmiemy,  y4o6onpiiMiipiibiH,  Graec. 
svy.aja/.).ny.Toc:.  "Łacnouleczny,  ^^oGoBpamjblH  ,  6-iaroBpa- 
<1HUH ,  Grace,  iiaytajo:,  medtcatu  fncHis;  se(/ 6.iaroBpa'ie- 
BHblH,  Graec.  icUnog,  hona  medicamer.ta  habens.  'Łacnou- 
proszny,  y4o6oyMO,ibi!biri.  'Łacnouwarny,  ó.iaroBapHUfi,  y40- 
óoBapHbiil,  y4oOoBapiiJiun,  nmcTno?,  facilis  coctii.  'Łaeno- 
■wchodny,  y40Ó0B.\04Hbiri  titia^oloc,  higresaii  facilis.  'Ła- 
cnowidny,  y4oOoB30pHhiri ,  Graec.  tionroc,  facUis  aspeclii. 
*Łacnowierny  ob.  Łatwowierny.  'Łacnnwioclli\\y,  y4o6o- 
B04HHbIH,  y4O6H0BO4HTlMbnbll1,  Ó.iarOBU4II.Mblil  ,  Graec.  tv- 
aycoyoc,  [accilis  duciu.  "Łacnowybierny,  y4o6oil3GopHbiri, 
Graec.  tiainnog,  facilis  deleclu.  'Łacnowycbodny,  ó.iaro- 
HCX04Hbifi,  eii^odog.  'Łacnowydatny,  y4o6oir*4iiBiibii1,  y40- 
ćonsHypHuii,  tiSananirog.  'Łacnowylćczny,  y4o6oii3UB'b.i- 
HuH,  ó.iaroutjiHJibiii,  iwld-rig.  "Łaenowyliczny,  y4o6oii3<iii- 
ciiaeMhiii,  y4oOoii30MTeHiibii"i,  5.iaroiiciiiiMHMW(i ,  Graec.  fv- 
ani^Ofirjoi;.  "Łacnowymienny,  yACÓoiisjitliawiblli.  "Łacno- 
wywiedny,  y4060B03B04HbIH,  irwrayayoi;,  qtii  facile  eric/itar. 
'Ł.icnozapalny,  .y4o6ocrapaeMbiri  —  ŁACNY,  ŁATWY,  a, 
e,  "ŁACWI,  'ŁATWI,  ia,  ie,  1  a)  nietrudny,  snadny,  niitt 
fdtroicriiJ,  IciAt.  Croat.  laszni;  Dusn.  lasni  ;  Rag.  lasni,  lak, 
(cf.  lekki);  Ross.  et  Eccl.  oyAOEhriT. ,  oy^obbi^iii ,  cnoco- 
6eHX,  aiaBMufi;  (Bob.  lacyny  lani).  Lekarstwo  to  paniom 
służy  ku  łacwicmu  porodzeniu.  Urzed  420.  Łacwiejszy 
przystęp  do  mego  mieli.  Rirk.  Z/ow.' 450.    Służba  łatwia. 


W.  Post.  W.  2,  222.  Toć  jest  łacwia  drogj ,  toć  jest 
nietrudny  przystęp  ku  ubłaganiu  gniewu  bożego.  Wisn. 
275  'Łatwia  jest  na  to ,  i  dwojaka  odpowiedź.  Kucz. 
Kat.  o,  372.  Pieniądze  służą  do  łacniejszej  przemiany 
rzeczy.  Petr.  Pol.  66.  Kto  nazbyt  łacny  ku  dobremu,  ten 
łacny  będzie  i  ku  złemu  Cn.  Ad.  585.  (skłonny,  prędki, 
gotowy).  Wszyscyśmy  do  bitwy  łacni  i  gotowi.  Baz.  Sk. 
202.  Nasienia  te  są  łacne  ku  procbnieniu  i  gniłości. 
Spicz.  22.  fpodlegaja  ,  podpadają  prędko'  procbnieniu). 
NB.  Łacny  do  czyli  ku  >  exprimit  adjectira  klina  ezeimlia 
in  ■-  bilis,  n  p.  łacny  do  cieszenia,  consolabilis,  tfÓftlJar ; 
łacny  do  ocbedożenia,  purgabilis;  łacny  do  liczenia,  nu- 
merabilis,  jal^ltuir ;  łacny  do  myślenia,  cogitabiiis,  gfbeiifhll". 
• —  b)  Łacny,  Sorab.  2.  laszne,  (cf.  łasić)  •  łaskawy,  łago- 
dny, fnnft,  iliilb.  ^Łatwym  i  powolnym  nam  się  stawił. 
Teat.  42.  d,  4.  Żebyśmy  byli  dobrowolnemi ,  a  umysłu 
cichego,  spokojnego  i  łacnego.  Rej  Post.  B  4.  Wiatr  był 
dobry  i  'pospołu  morze  łacne.  Warg.  Cez.  85.  Czy  on 
to  rozkazanie  w  łacne  przyjmie  uszy?  Pot.  Arg.  ISO.  Gdzież 
tak  łacni  bogowie,  żeby  sami  z  siebie,  Krom  zasługi, 
człowieka  mieli  sadzać  w  niebie!  Pot.  .Arg.  4  74.  —  2) 
Łacny  ■■  niezatrudniony,  niezabawny,  mający  czas  wolny, 
Ross.  40C3->Kiibii1 ,  2l?u^e  Ijalienb ,  nic^t  bcf^ćiftigt.  Gdy  się 
trafi ,  że  będziesz  od  nauk  swych  łacny,  przeczytaj  te 
wiersze.  Grocb.  W.  450.  Przełożony  nie  może  tak  *łatz- 
nym  być,  aby  kiedy  próżnował.  Kosz.  Lor.  67.  —  §.  Ła- 
cny od  czego,  wolny,  próżny,  niezajęty,  czysty,  frc^  WC-- 
iion.  Od  wszelakiej  zmazy  nieczystości  wolna  ,  "łatzna  i 
wyzwolona  będzie.  Kosz.  Lor.  07. 

Pochodź,  utacniuć,  ufacnić,  wytacnicć,  ułatwiać,  ułatwić, 
poułalwiać,  cf.  lekki,  lelki,  Hej,  lżejszy,  uliywać,  ulga. 

*L.\CZ,  a,  m  ,  lewacz,  który  leje,  wylewacz,  odlewacz,  pole- 
wacz,  ber  ©iepcr.  Boh.  litec:    Vind.  Ievar,  cf.  lewar. 

ŁĄCZ,  a,  m. ,  Ościste  ziele,  z  którego  pod  czas  koszyki 
plota,  łącz,  rzeżaczka,  jako  niektórzy  zowią,  carex.  Mafz. 
sitowie.  Włod.  23iii)'cii.  Łaczen  baldaszkowy  Ross.  cjTani 
biilnmiis  umbcllalus.  ŁĄCZĘ,  ŁĄCZR^'IE  ob.  Łączyć.  ŁĄ- 
CZEK ,  pałaczek ,   dcm.  od  łek. 

ŁACZEN  ob.  Łączny. 

4.  'ŁĄCZKA,  i,  z.,  u  Trolza,  toż  co  Kopczyński  zowie  spój- 
nikiem, conjunctio  grammatica,  tai  Sinbrivprt. — '§.  Baba 
bezzeba  włożyła  chrząstkę  w  gebe,  a  chcąc  ją  na  one  łą- 
czki naprowadzić....  Pot.  Jow.  135.  t.  j.  na  owe  korzonki 
pozostałych  zębów,  auf  jciic  3!cftc  uiib  6tiftc  ber  abgcbrodjiicit 
3fil'lic.  [myłka   druk.  zam.  sączki,   ob.  Sączek.   7] 

2.  ŁĄCZKA,  i,  z.,  danin.  nom.  łąka,  ciite  flctiic  3Biefe.  Cn. 
Th.  543.  Bob.  laueka;  Sorab.  i.  wucżka ,  Ross.  jiyntora, 
;iva<e'iiii;i.  Znajdzie  i  miedzy  przepaściami  wesołe  łączki. 
Mon.  72,  680. 

ŁACZNAC,  "ŁACNAĆ  nijak,  jcdnotl.,  ŁACZNIEG  niedok,  ob. 
Łaknąć.     ŁACZNĄCY,  łaknący  ob.  ŁĄCZNY. 

ŁĄCZNIA,  i,  :',  spójnia,  atlrakcya.  Me  iJdijtebiiiiijśfraft,  9?cr' 
diiiilimtJiHraft.  Os.  Ftz.  i,  28."  ŁĄCZNIE  adc,  złącznie,  • 
spójnie,  spoinie,  Vind.  vkup,  vkupei  (cf.  w  kupie),  sklo- 
pnu,  sdrushnu;  Ross.  et  Ecd.  coe4nHiiTe.ibno ,  coiosiio, 
coe4iiHPHHO ,  coBOKynHO,  BcecoBOKyn;ieHHO,  coóopHO,  ucr^ 
biinbcn,  gctnctnfd^aftli^l.    Komissye  porządkowe  każdy  z  tych 


ŁĄCZNIK  -  ŁĄCZYĆ. 


ŁĄCZYĆ  -  LAD. 


577 


artykułów  łącznie  z  wojskowemi  uJozyć  maja.  S.  Gród. 
2,  142.  N/Pam.  21,  511.  ŁĄCZNIK,  a,  m.,  znak  łą- 
czenia zgłosek.  Kpci.  Gr.  1,  5.  Ross.  e4iiHiiTiiaa,  (cf.  łą- 
czka, spójnik);  custos,  t>a^  Sjcrlnnbimgi^jcidjcn  in  S^lben  ń-- 
nti  3BorW.  Niepotrzebnie  w  niektórych  książkach,  wyra- 
zy złożone,  i  odłączają  się  od  siebie,  i  jednoczą  znowu 
przez  pośrzedniczy  łącznik  n.  p.  s-prowadzió,  długo-wie- 
czny.  Bo  jeśh  te  części  jeden  wyraz  czynią,  na  co  je 
od  siebie  rozłączać ,  jeżeli  są  od  siebie  rozłączone ,  na 
co  je  łącznikiem  jednoczyć.  Kpcz.  Gr.  2.  j),  270.  Tryb 
łączny,  Conjuncthus ,  Ross.  coc.iaraTeJibHOe  HaKJiOHeHie ; 
tryb  łączący.  Kjicz.  Gr.  1,  68. 
łączny',  ŁACZEN,  a,  e,  Boh.  laćny;  Slov.  łacny;  Garn. 
lazhen  ;  Yind.  lazhen,  lakoten  ,  prelnzhen  ,  gladoun  ,  (cf. 
głodny);  Bosn. lacjan,  gladan;  /laj.  laccjan;  /?oss.  a.iMHuS; 
{Sorab.  1  łacny  sitibundus;  cf.  Genn.  ICilljCii ;  Arab.  nh 
luach  sithńt) ;  łaknący,  łasy,  głodny,  tiiiiijcriit,  Cuiiijcrig. 
Abyśmy  użyczali  potrzeb  ubogim,  dawając  pokarm  łącznym, 
napój  pragnącym.  Kucz.  Kat.  3,  156.  Żywność  dawać 
łącznemu.  Ryb.  Ps.  275.  Łącznym,  pragnącym,  nagim, 
słuszna  rzecz  jest,  dać  ratunek.  Modrz.  Baz.  ISl.  Łą- 
czni i  głodem  zmorzeni.  W.  Post.  W.  2,  129.  W  jednem 
polu  baranek  młodą  trawkę  głaszcze,  I  dziki  tygrys  łączną 
krwią  napawa  paszczę.  Znb.  13,  257.  Nar.  Wilka  brzuch 
na  mięso  łączny.  Hor.  1,  83.  Nar.  {ob.  Łakomy).  — Ła- 
czenem  czego  =  łaknę  czego.  Cn.  Th.,  indigus  alicujus  rei, 
egens,  cf.  łakomy,  pragnący.  "ŁĄCZNOŚĆ,  ści ,  z.,  ob. 
Łakność,  łaknienie;  głód.  Hi  ijiiiigmt ,  bic  ftiingrioifcit. 
Slov.  łaćnost  inedia;  Yind.  lazhnost,  lakota,  glad ,  (cf.  ła- 
koć); Croai.  lachnoszt,  gladuvanve,  glad;  Russ.  a.iqnocTb. 

1.  ŁĄCZNY,  a,  e,  od  łąki,  łąkowy,  51Biefen=.  Bo/i.  laućny.  Ru- 
dy błotniste,  na  łąkach  znajdujące  sie,  nasi  zowią  łączne- 
mi.  Os.  Rud.  45.  Ruda  łączna,  czyli  bagnista,  S[Bicfeilcr5, 
bywa  w  miejscach  mokrych,  błotnistych.  Os.  Żel.  45.  (cf 
łęg).  N  jlepsze  grzyby,  które  na  łącznej  dąbrowie  rosną. 
Hor.  Sat.  216.  —  Prov.  Lepiej  mączno,  niż  łączno.  Rys. 
Ad.  56.  t.  j.  rolą  korcem  mierz,  nie  stajem,  lepiej  mieć 
orne  grunta  ,  niż  pastwiska. 

2.  ŁĄCZNY  ob.  Łącznie,  złączny,  złączony,  Ross.  coe4nHCH- 
HUH ,  coBOKynHUH  ,  ucrbuiiben ,  ncreitit.  ŁĄCZYĆ  ,  ył ,  y, 
ad  niedok.,  złączać  dziś  znaczy,  ocrtniibcn,  ocrcinigen,  quan- 
quam  Janusoiius  złączać  opponił  verbo  łączyć  et  tantum 
idem  quod  rozłączam  vult  signiftcari.  Cn.  Th.  Tak  się 
tłumaczy  Januszoiuski:  t łączyć  pochodzi  od  łekzsy,  ztąd- 
ie  łęczyc,  n.  p.  nie  łęcz  stada,  jakoby  rzekł,  nie  rozłą- 
czaj go.  Na  miejsce,  tedy  łączyć  ma  być  złączać.'  Now. 
Char.-  cf  łększa.  Ze  w  tem  się  nie  myli  Januszewski, 
dowód  tak  z  dyalektów,  jak  z  dawnych  Polskich  pisarzów; 
bo  Boh.  laućiti;  Yind.  lozhiti,  reslozhiti,  resdvojiti,  odlo- 
zhiti;  Carn.  lozhiti,  lózhem ;  Croat.  luchim  =  separare, 
sejungere;  Carn.  lozhitn  separabilis,  lozhitva  separatio; 
{Yind.  fe  lozhiti  =  rozstać  się;  lozhnik  «  rozłączyciel; 
lozh,  lozhik,  lozhenje,  resdclenje  >  dział);  —  (atoli  Bosn.  lu- 
citi  conjungere).  Łączyć  pierwiastkowe  znaczenie  rozłą- 
czenia ,  frciiticii ,  f^eibcn ,  abfonbern ,  ma  w  następujących 
przykładach :  Przyszedłem  łączyć"  córkę  z  matką  swą  i 
niewiastkę  z  świekrą  swą.  Leop.  Malth.  10,  36.  (rozerwa- 

Sitwnik  Lindego  wyi.  ?.  Tom  II. 


nie  czynić  między  niemi.  Bibl.  Gd.).  Że  się  żona  nie  po- 
doba, dlateffo  sie  rozwodzą,  a  z  małżeństwa  łącza.  Glicz. 
Wych.  P  1  b. ,  ib.  N  I  b.  Przyjdzie  on  pański  dzień, 
od  wieków  wybrany.  Gdy  będzie  raczył  'łęczyc  od  kozłów 
barany.  Rej.  Post.  O  o  o  5.  ob.  Łększa,  łęksać.  —  §.  Łą- 
czyć, złączać,  połączać,  nerdiiibett,  ocrctnigctt,  Bosn.  sluciti, 
zdrusgiti,  sadrusgiti,  sjediniti,  ujediniti ;  Ross.  c.iy- 
Mnib ,  c.iyqaTb ,  coeAiiHiiTb ,  coc4iiHaTb,  cn.iOTiiib ,  cn-io- 
tineaib,  coMOiaib,  cOTCTaBaib,  cK.iKmni-B,  cKjiciaTb ;  n.  p. 
Tryb  łączący,  conjunrt.  Kpcz.  Gr.  1,  68.  Łącznik  jest 
znakiem  łączenia  zgłosek.  Kpcz.  Gr.  1,  5.  58crMnbung  bet 
Sijllien.  Łączenie  drzewek  różnie  nazywają  ogrodnicy: 
kopulacyą,  lateryzacyą,  brandeburyzacyą.  Urżniesz  pieniek 
z  ukosa,  dobierzesz  gałęzi  równej  grubości,  urżniesz  także 
z  ukosa  i  połączysz.  Kluk.  Rośl.  1,  108.  Hi  *^łfrppfcit  bci 
53aiime.  Łączenie  bydlęcia  z  bydlęciem,  ptastwa,  zwierza, 
dla  płodzenia,  coitio ,  concubitus.  Cn.  Th.;  Carn.  polega; 
iRoss.  c.i3'iKa;  Ecc/.  co4BOCHie,  cT.BiKoynAiciiiiie ,  cŁnpmiUh- 
CTEO ;  bie  Scgattimg  ber  JI)tcre.  ŁĄCZYĆ  się  recipr.  ("Łę- 
czyc się.  \Y.  Post.  W.  69).  —  (Boh.  laucit  se  rozstawać 
się);  spajać  się,  złączać  się,  jednoczyć  się,  fi(^  lierMllbeit, 
ycrcitien.  Łączymy  się  przy  całos'ci  wiary,  wolności  sta- 
nów i  rządu.  Kołi.  List.  1,  176.  Dobry  tak  się  ze  złym 
łączy,  iż  albo  równemi  sie  stają,  albo  prędko  z  obu  stron 
się  rozstają.  Pociej.  521.  Łączy  się  bydlę  z  bydlęciem, 
ptak,  zwierz,  gadzina  dla  rodzenia,  miscenłur.  Cn.  Th.  fte 
yermtfdien  jtd),  ticgatten  fid),  paareii  fii^- 

Pochodź,  {cf.  łększa,  et  łuk,  łek ,  obłąk,  obłączek),  od- 
łączyć, połączyć,  rozłączyć,  nierozłączny,  wyłączyć.  Tu  mo- 
że też  należeć  :  łańcuch  ,  łańcuszek. 

ŁAD,  u,  w.,  porządek,  układ  porządny,  Crbmiiig,  ®ef(^iif, 
f  laiimdpigfeit.  Boh.  klid ;  (Ross.  aa4^  akord ,  harmonia, 
zgoda;  jia4iiTS,  mTKy  stroić  n.  p.  skrzypce;  zgodnie  żyć; 
npii.iaaciiBaTb  przystosować,  Ha.ia4iiTŁ,  Ha.iasteBaib  nastra- 
jać instrument;  Croat.  szlagati ,  szlasen ;  (cf  składać,  cf. 
kłaść,  kładę),  pa3.ia4iiTbca ,  pas-iaJKiiearbca  rozbijać  się, 
rozchodzić  się ,  no;ia4iiTb  pogodzić ,  cja4HTb  ,  cjaajiiBaTfc 
składać,  układać) ;  (cf.  RaAa,  JIa40  bogini  wesela,  Wenera; 
cf  ładny;  cf  Ladon).  Zycie  rozpustne  i  bez  ładu.  Teat. 
29,  87.  Nie  słucha  i  nie  idzie  pod  ład,  ale  oślep  leci, 
gdzie  go  chuci  pędzą.  Pilch.  Sen.  152.  Do  ustawy  na- 
tury powinien  się  umysł  nasz  sposobić,  i  iść  jej  pod 
ład'.  Pilch.  Sen.  Ust.  5,  549.  (słuchać  jej,  stosować 
się  do  niej).  Niemasz  Rzpltej ,  którejby  rzeczy  lepszym 
ładem  szły,  jak  Wenecka.  Kłok.  Turk.  115.  Kto  rzecz 
jaka  bez  układu  Pocznie,  nie  trafi  do  ładu.  Jak.  Baj. 
98.'  Ni  ładu,  ni  sprawy.  Teat.  55,  21.  fcin  (Sefc^ii  Ulib 
fcin  ©eicnf.  Ani  ładu  ani  składu.  Tr.  Wszystko  jej  nie 
w  ład,  coż  już  było  czynić.  Kochać  go?  toby  było  za- 
cności przewinić.  Zab.  5,  555.  Koss.  (nie  szykuje  jej  się). 
Lisia  mu  w  ład  lub  skopia  ferezya  w  domu.  Gaiv.  Siei. 
558.  (dogodna  mu).  Nieład,  nieporządek  Ross.  HecK.ia4naa. 
Pochodź,  ładny,  ładniuchny,  łudność,  ładnieć,  wyładnieć; 
cf.  kładę ,  kłaść,  skład. 

LĄD  ,  u ,  m. ,  Hi  ?anb  ;  Sorab.  2.  land  ;  Ross.^  Kpau.  Zie- 
mia ląd  z  dawna,  stara  to  Niemczyzna,  Którą  i  nasza 
przyjęła    ojczyzna.     Takie    też  i  brzeg    główny    w  swojej 

73 


S78 


ŁADA  -  LADA. 


[LADA-LADACO. 


mowie  Flis  lądem  zowie.  Klon.  FI.  E  '2  b.  —  Opponilur 
mań,  undae,  Saiib,  fcftc^  giiub ,  im  ®eocnfa|c  bcś  mmi  ohn 
aSaffer^.  Brzegi  morskie  i  wszelai<ie  brzegi  rzeczne  lądem 
żeglarze  nazywają.  Olw.  Ow.  455.  Ufcrlnnb,  Suftcnlaiib.  Prze- 
strzegam, aby  kucharze  drew  na  statku  nie  rąbali,  tylko 
na  lądach.  Haur.  Ek.  175.  Gdy  na  'land  nieprzyjacielski 
przypłynęli.  Petr.  Ek.  32.  Rzecz  próżna  orać  morskie  lądy. 
Mm.  Byt'.  3,  3o5.  Lądy  abo  brzegi  stawu  mają  być  spu- 
szczane ukośnie.  Kluk.  Zw.  3,  199.  Jam  z  tobą  lądem 
byJa  i  na  wodzie.  Bardz.  Luk.  145.  jit  Sniibe  liilb  511  9Baf= 
fer,  Slov.  po  zemi  i  po  wodo.  Lądem  (czyli:  na  lądzie) 
bezpieczniej,  niż  na  ledzie.  Cn.  Ad.  415.,  (Croat.  po  ze- 
m!vi;  Slav.  siihim;  Boss.  ry^CMi.).  Rozumiemy,  żeśmy 
na"  lądzie,  a  my  na  lodzie.  Chmiel.  1,61.  (Slav.  na  suhu). 
Dzięki  bogu,  już  teraz  mam  na  lądzie  nogę,  Posiłek  się 
Tatarskich  wojsk  pod  mury  zbliża.  Min.  Byt.  1,  26.  t.  j. 
wybrnąłem,  jcfet  Inii  id;  im  irLictiicit,  gclTrijcii ,  gcbccft.  — 
cf.  odbić  od  lądu ,  przybić  do  lądu  ,  wysieść  na  ląd.  — 
g-  b)  Ląd,  ziemia  tęga,  iai  fcftc  ?anb,  wielka  rozległość  kraju 
żadnym  morzem  ani  przerwana  ani  rozłączona.  Ziemia 
dzieli  się  na  dwa  wielkie  lądy:  stary,  Azyą,  Afrykę  i  Eu- 
ropę zamykający  ;  a  na  nowy,  dwie  Ameryki  zawierający. 
Wyrw.  Geogr.  11.  Świat  nowy  musiał  być  daleko  później 
od  naszego  lądu  zaludniony.  Staś.  Biiff.  226.,  (Bug.  et 
Croat.  kopno ;  Dosn.  kopno ,  siiho  conlinens ;  (Bosn.  ko- 
pnitise;  Croat.  kopnisze  terra  appareł,  ul  fil  in  ligiiefac- 
tione  nivium  vel  in  aquae  recessu) ;  Boss.  MaiepiiKŁ.  —  §. 
c)  poet.  Ląd  =  ziemia  ,  kraina ,  Saiib ,  grbreidj.  Gdyby  tym 
Faetontom  powierzono  rządu,  Możeby  Polska  była  bez  ka- 
wałka  lądu,   Zab.   15,   269.    Szost. 

Pochodź,  lądowy,  przylądek,  lądować,  icylądoumć. 
ŁADA,  herb;    nad  białą  podkową  krzyż  kawalerski,  z  pra- 
wej strony  strzała,  z  lewej  myśliwy  rosochacz;  na  hełmie 
pói  lwa  w  koronie.  K\irop.  3,  51.  cilt  2Bappcn.  cf.  ład. 

1.  LADA,  y,  i.,  z  Niem.  bie  Sabę,  a)  skrzynia,  (Sorab.  1. 
loda  ,  lodka  ,  (cf.  lodź)  ;  Sorab.  2.  loda  ;  Hang.  lada ,  la- 
dachka;  Vind.  ladiza,  ladclz,  ladelza,  ladizhka;  Carn.  la- 
delz,  (cf.  ladja  =  łodż);  Croat.  ladicza,  skrinya,  ladichicza, 
ladichka,  (ladichar  =  stolarz);  Sli:v.  ladica  =  szub/urfa  ;  Bosn. 
ladja  <  okręt,  ob.  Łódź;  (Z?osn.  lodica,.  skrignica  =  skrzynka* ; 
Boss.  japt,  jiapHKi,  KpoM-B).  —  Lada  u  organów  ■■  skrzy- 
nia organów.  Włod.  bie  SBiiiblabe  tit  ben  Orgelii.  Lady 
n.  p.  do  sieczki,  bywają   sosnowe,  wierzbowe.  Kluk.  Bośl. 

2,  162.  ber  §c,relfaftcii.  "i/u!«-.  Gosp.  22.  W  piłach  rama 
powinna  wolno  chodzić  w  swojej  ladzie  do  góry  i  na 
dół.  Solsk.  Arch.  100.  bcr  Softcii,  tuoiin  tu  ben  ®d)ncibc= 
miiijlcii  ber  £rtt)ora^men  gcljt.  Lada  w  młynie  nad  kamie- 
niem, w  którą  żyto  wsypują,  infundibulum.  Mącz.  bic  Sdjiitt* 
labe.    Lady  do  chędożenia  i  przesiewania  zboża.  Bog.  Doi. 

3,  421.  bic  Sornfci^c,  bic  SBerffe,  bie  gcgc.  Lada  lewaro- 
wa, ba'3  SSiiibegcIeifc,  ber  SBinbefloben.  Lada  z  swoim  drąż- 
kiem działo  i  z  łożem  podnieść  może.  Arch.  5,  19.  — 
b)  Lada  albo  winda  wozowa,  lewar,  bic  SBiiibe,  3"0ti'iiit'l'' 
SBageiitdiiibc ,  n.  p.  do  nakładania  drzewa  na  kozły.  Solsk. 
Arch.  16.  Lada,  silnia  do  podnoszenia  ciężarów.  Jak.  Art. 
3,  298.  et  47  et  48.  Jak.  Mat.  4,   268.' 

2.  LADA  ,  y,  i,  Boh.  lado ,  lada ,  neworane  pole ;    (cf.  Boh. 


Ladon ,  Smrtnoś  Mars ;  cf.  Ladon) ;  Yind.  ladina  (adj.  la- 
dinen  ,  nesaijan  =  niezasiany);  Carn.  ledina  ,  zelina,  pre- 
lóg;  Bosn.  ledina,  zemglja  neorana;  Croat.  ledina  ager; 
Boss.  ja4a,  JH4iiiia,  .ia4HHKa  pole  młodocianem  drzew- 
kiem zarosłe;  Ecct.  aeja,  ;ia4a,  m\jm'A,  no.ie,  ceso , 
EhCh  pole,  wieś;  aaa>*ii>^  ;  no.ie  sapocjie,  zarosi;  M4e- 
Htit,  osa^eii-ETH,  0.iH4eHeBaTH ,  XBopocTOM3  aapocTii  za- 
rosnąć; cf.  Lat.  med.  leda,  lauda ;  Graec.  htri;  pusta 
nieorana  rola,  cf.  nowina;  Boh.  klućenina;  Carn.  róte; 
Boss.  hy.iiira;  bie  Sebbc ,  eiti  iiiiijclmutc^  Stiicf  fanb.  Nau- 
czyli się  w  niewoli  więźniowie,  żarnami  mieląc,  lady  rą- 
bając,  i  lasy  rozkopywając ,  gospodarstwa.  Stryjk.  362, 
(ob.  Korczować).  Lada;  źle  zamiast:  niwa,  nowina. 
Dudz.  31. 
LADA,  'LEDA  v.derUn.,  (Boh.  leda  leuiter,  obiter;  Slov. 
łeda  ut  tantum,  byle;  Boss.  vulg.  hhat,  nieszczęście,  li- 
cho); bez  braku,  byle,  -  kolwiek,  n.  p.  Lada  co,  lada 
kto,  lada  który  =  ktokolwiek ,  którykolwiek;  co  się  nawi- 
nęło ;  choć  najpodlcjsze  w  swym  gatunku ,  (jlcid)  inel  Wa$ 
fili  ciii;  e5  fei)  wai  fiir  ciiicr  iiipUc,  jebcr,  fclDft  ber  fcl)Icc^= 
tefte ,  ber  gcriiigjtc.  W  domu  tym  lada  kącik  jest  przyje- 
mnym pieścidłem.  Teat.  4,  4.  Liście  padnie,  lada  wia- 
trem zakołysane.  Rej.  Ap.  64.  Biskupy  lada  o  słowo  na 
kazaniu  wywoływał.  Sk.  Dz.  420.  Leda  wiatrek,  leda 
postraszek,  leda  zagrożona  ustawka ,  odwodzi  nas  od 
przedsięwzięcia.  Bej.  Ap.  57.  Lada  fiaszką  łatwo  się 
rozdrażni  dziecina,  Wraz  utuli,  a  humor  mieni  co  go- 
dzina. Kor.  Hor.  10.  Nie  lada  ozem  kontentują  się. 
Teat.  24,  52.  Czart.  Pospolity  lud  powstał  na  książęta, 
iż  leda  o  przyczynę,  ludzi  ku  utralom  przywodzą.  Gwagn. 
41.  Leda  kto  nade  mną  dokazuje.  Cn.  Ad.  429.  Patrzaj 
jak  śmierci  leda  może  być  przyczyna.  Kchow.  Fr.  39, 
ber  fleiuftc  Umftaiib  faim  Urfnctjc  beś  Jobe^  ircrben.  —  Nie 
lada  =  niepospolity  ,  nieladajaki ,  niepodły,  iiidlt  f(^led)t,  t)r= 
bincir,  ooti  gciiioblid^em  ©djlnge.  Niebyło  tam  znaku  weł- 
ny prostej ,  i  lada  na  żadnym  z  nich  szaty ,  prócz  od 
złota  samego.  Tward.  VVV.  210,  t.  j.  podłej,  prostej,  zwy- 
czajnej szaty,  fciii  fd)lccl)tet^ ,  geiiuH»iiIid)c<<  łileib.  Nie  lada 
obywatelem  był.  Warg.  Wal.  165.  Nie  lada  to  jest  imię 
chrześciańskie ;  naśladownikom  tylko  Chrystusowym  słu- 
ży. SA'.  Żyw.  71.  Nie  lada  to  głowy  trzeba,  na  napisa- 
nie manifestu ,  tak  jak  się  należy,  cum  boris ,  gais  et 
graniciebus.  Kras.  Dos.  90.  —  Lada  kto  ■■  lada  człowiek' 
ktokolwiek,  gicid;  »icl  wer,  ber  erftc  ber  tcfte,  jeber  ol^nc 
Untcrfd)icb;  (S/oi'.  łedakdo  ;  Carn.  slędn,  slehern).  Nie  go- 
dzi się,  żeby  lada  kto  nosił  skrzynię  Pańską,  jedno  Le- 
witowi'e,  W.  1  Par.  15,  2.  LADA  CO  =  g.  a)  byle  co, 
cokolwiek  bądź  bez  różnicy;  każdakolwiek  choć  najmniej- 
sza najpodlejsza  rzecz,  (Boh.  ledacos ,  leccos  ;  Slov.  le~ 
cićo);  roai  nur  immer  fiir  ein,  felt'ft  ba^  fd;Icd)teftc ,  geriug« 
ftc;  jebe,  fcUift  bic  gcriugfłc  Sleiuigfeit.  Za  wczasu  lada  co 
pomoże.  Czach.  Tr.  C  2.  Chorego  leda  co  urazi.  Cn. 
Ad.  64.  Choremu  leda  co  zawadzi,  ib.  ( cf.  choremu 
wszystko  przykro ,  niesmaczno).  Śmierć  od  leda  czego. 
Kchow.  Fr.  39.  Dzieci  z  lada  czego  się  śmieją.  Zab.  12, 
267.  —  §.  b)  Leda  co  >  co  pospolitego ,  podłego .  ettnaS 
fd;lc(^te5,  gemeineś.     Mniemacie,    żeby  lada  co    było,  być 


LADACOŚG-LADAJAKO. 

zięciem  królewskim  ?  liadz.  1  Sam.  18,23.  (czy  się  wam 
mała  rzecz  widzi?  Dibl.  lid.).  Gościu  stój  tu  uczciwie, 
nie  mów  lada  czego.  Groch.  W.  122.  profani  qu'id.  — 
§.  c)  Lada  co  <  ladaco  adverb.,  podło ,  źle,  niechwalebnie, 
fd)Icd)t.  Ludzie  lada  co  mówią,  tjdy  lada  co  robisz.  Fredr. 
Ad.  121.  Ladaco  plecie.  Pim.  Kam.  520.  (ni  w  pięć, 
ni  w  dziewięć,  cokolwiek  ślina  przynosi).  Chociaż  robi 
ladaco  ,  ale  mówi  grzecznie.  Żabi.  Z.  S.  55.  Mfodź  ro- 
bi ladaco.  Leszcz.  Clnss.  49.  —  §.  d)  Ladaco  substanti- 
ve  rodź.  mezk.  i  nijak,  personif.,  nic  nie  wart,  nic  do- 
brego ,  łajdak ,  liosi.  M4amiH,  ciii  ^^uiiir^tgut ,  Jmi(5C= 
Jtt^tŹ.  Nabal ,  był  to  człowiek  bogaty,  alo  wielkie  lada- 
co i  nieużyty.  Zal.  Test.  164.  Wielkie  był  ladaco  czas 
niemały  pewny  kawaler,  aten  w  jednej  minucie  popra- 
wił sie.  A/oH.  C5,  553.  Jeżeli  człowiek  ,  z  inszej  miary 
ladaco,  ma  dowcip,  najszkodliwszym  jest.  ItJon.  66,  210. 
Gdyby  nasz  syn  był  jakie  ladaco.  Teal.  8,  101.  Kto  ża- 
dnego nie  ma  przyjaciela,  ostatni  ladaco  jest.  Mon.  73, 
430.  Wolę  ginąć,  niż  z  takim  żenić  się  trzpiotem,  i 
lada  co.  Teat.  24.  c,  94.  Był  to  człek  z  grunlu  ladaco, 
miał  jeżyk  jadowity,  każdego  oczernił,  w  każdym  zna- 
lazł przywarę.  Mon.  07,  11.  LADACOSL,  ści ,  z.,  lada- 
jakość  ,  nikczemność  ,  3cicl)tć-n)urbti)fcit.  Lekkość  ,  ladacość, 
zuchwałość.  Mon.  73,  805.  LADACZNICA,  ob.  Lada- 
szczyca.  —  LADA  CZYJ,  lada  czyja,  lada  czyje  >  do  ko- 
golwiek  należący,  czyjkolwiek  ,  wszystko  .jedno  czyj ,  ijlcid) 
inel  llicljcil.  Nie  chwiejmy  się  za  lada  czyją  nauką,  haink. 
Kat.  2.  czyjąkolwiek  bez  braku,  tuxi)  iiiciimiibc-j  ^cDrc,  cr 
fcc  ti'Cr  cr  irollc.  LADAJAKl,  a,  ie,  g.  1)  jakikolwiek,  lunś 
tiur  itiimcr  fitr  etiicr,  fllcid)  ind  n'n'j  fiiv  cincr;  Boh.  ledagaky, 
lecgaky;  S/oc.  łecigaki ,  łecigakisi ,  łedagaki.  Nie  chwiejmy 
się  ladajaką  nauką.  Karnk.  2.  Ladajaką  nowinę  maja  za 
pewność.  Warg.  Cez.  178.  —  g.  2)  Ledajaki  =  pospolity , 
podły,  lichy,  niewiele  wart,  )d)lecl?t,  gcmciii,  iiidjt  yicl 
next\).  Strzelec  nieladajaki.  Kmit.  Sińt.  B  2.  (niepospo- 
lity). W  Tykocinie  był  cekauz  nieladajaki.  Groch.  W. 
482.  Zacny  rycerzu,  czemu  ladajaki,  Widzieć  tęskli- 
wie  pragniesz  kraj  Itaki  ?  Skałyć  to  tylko ,  przerwy  nie- 
przebyte!  Nnr.  Dz.  1,  64.  Drugi  pod  płotem  radby  sier- 
mięgą nakrył  ladajakie  ciało.  Groch.  W.  179.  (nędzne, 
zwątlone).  Stół  ladajaki.  Teut.  18,  20.  (cf.  jaki  "  taki). 
Na  sfałszowanej  monecie  choć  cecha  dobra,  przecież 
kruszec  ladajaki.  Mon.  72,  230.  Ladajakie  żelazo  po- 
znaje się ,  kiedy  ma  rysy  abo  zadry  poprzeczne.  Jak.  Art. 
3,  191.  —  moraln.  Zaraz  z  młodości  są  natury  znaki, 
Kto  ma  być  grzeczny,  a  kto  ladajaki.  Wad.  Dan.  5. 
Kto  się  za  młodu  leda  czego  chwyta,  I  na  starość  nie 
bywa  jedno  ladajakirn.  Sim.  Siei.  95.  (cf.  łajdnk).  Dwa 
ledajacy  za  jednego  dobrego  ujdą.  Cn.  AJ.  429.  (caecus 
daudum  portat).  LADAJAKU  adverb ,  Boh.  ledagaks ,  lec- 
gaks ;  Slov.  łecigako,  łedagako ;  §.  a)  jakkolwiek.  Cn. 
Th.,  luie  nur  immer,  aitf  mai  immer  fiir  ciiic  3lrt.  Ponie- 
waż Polacy  Henryka  za  pana  obrali ,  odjechać  mu  się 
ich  ledajako  nie  godziło.  Biel.  052.  —  g.  b)  Podło ,  nie- 
porządnie,  płocho,  fc^Ic^t ,  nid)t  fn  lute  fid)  gcDort.  Nie 
rozumiejmy  ledajako  jeden  o  drugim;  nie  naśmiewajmy 
sif  obywatele  jednćj  prowincyi  z  drugich.  Siar.  Ref.  23. 


LADAJAKOSG  -  LADOCHODNY. 


579 


Kodrus  szaty  z  siebie  zdjął,  ledajako  się  ubrał,  kosę  na 
się  wziął.  Warg.^  Wal.  166.  Człowiek  ladajako  ubrany. 
Teat.  18,  37.  Żeby  cię  kaci  wzięli,  hultaju ,  sobako, 
Czy  się  godzi  tak  panu  służyć  ladajako.  Zabł.  Zbb.  21. 
Choć  wielkiej  ja  ku  tobie  życzliwości  zażył ,  Tyś  mię  u 
siebie  bardzo  ladajako  ważył.  Zimor.  Siei.  278.  §.  Niela- 
dajako  =  niemało,  znacznie,  nid^t  lUClliiJ,  fcfir,  ftiUf.  Sił  ira 
bardzo  nadwątlili,  szczęścia  nieladajako  naruszyli.  Warg. 
Cez.  73.  —  aliler.  Król  tego  ledajako  mimo  się  nie  pu- 
ści. Biel.  458.  t.  j.  obojętnie,  nic^t  gleidjijiiltig  ^iiigc^eit 
laffen.  LADAJAKOSG,  ści,  z.,  podłość,  ladacość,  nie- 
dobroć,  bie  Sd,)lcd)tt)cit.  Dobroć  lub  ladajakość  żelaza  do- 
chodzi się  ze  znaków  pewnych.  Jak.  Art.  3,  190.  — 
morał.  Uskromisz  bezwstydną  zuchwałość  tych ,  którzy 
swoja  ladajakość  i  podłość  clica  poświęcać  tytułami  filo- 
zofii." J/on.  03,  524.  L.\DASZ(:ZVCA,' LADACZNICA,  y, 
m.,  łajdak,  ladaco,  nic  dobrego,  cm  fd)lcd)ter  Scrl;  ciit 
J^miirijtgut,  Jaugciiidjt^.  Ladacznica,  szewc,  furman.  Pot. 
Jow.  117.  Gdy  widzę  pijaka,  lub  ladaszczycę,  lub  łaj- 
daka, lub  obłudnika,  sironię  od  niego.  Perz.  Lek.  83. — 
§.  Ladaszczyca,  y,  z.,  rzecz  lada,  nikczemność,  głupstwo, 
biimmct'  3fiig.  Ńie  dziwuj  się,  miły  bakuła,  gdy  tobie 
podobny  nowiniarz  te  ladaszczycę,  jako  i  ty  teraz  nieje- 
dne wyłalał,  wymyślił.  Pim.  Kam.   73. 

Pochodź,  iajduk ,    lajdaczka ,    lajdaczny,  fajdaczec ,    laj- 
daczi/ć  sie,  zlajdaczyć  sie. —  h)  ledwo,  ledwie,   zaledwie. 

*J:.ADARZ,  a,  m.,  z  Niem.  ber  ?abcr,  9liiflabcr,  który  ładuje  n.  p. 
wóz,   Yind.    tOYornik,  shaniar,  kobilzbar,  tovorni  barantauz. 

■ŁADME,  ŁADNO  adverb.,  ŁADNIUCHNO  intensiv. ,  (fto.ss. 
.'ia4H0,  .iajHeiiŁi;o  =  zgodnie) ,  (o6.  Ład);  pięknie,  składno, 
nicMid),  fdion  ,  ortig;  Yind.  fletnu  ,  lepu;  Boss.  KpaciiBO, 
xopouio,  ii3ps4H0,  MnHHO.  ŁADNIEĆ,  iał,  ieje ,  neutr, 
nieduk.,  wyładnieć,  zładnieć  dok.,  ładnym  się  stawać, 
fd^in  uiib  iiicblt.b  iiicrbfii.  Powiedz  mi ,  co  ty  robisz  so- 
bie,  że  ustawicznie  ładniejesz?  Teat.  27.  c,  19.  ŁA- 
DNOŚG,  ści,  i.,  nadoba,  piękność,  bic  St^iiiilicit ,  3Jicb= 
lid^)Fcit;  Yind.  lepotnost,  zhistoba ,  zhednost,  nafladlivost, 
mizhlivost ,  slilahnost,  isjishnost,  sbirlivost,  dobrodishe- 
zhnost;  Bos;i.  ijepota,  ugljudnost;  /Jo.ss.  KpacnuocTb,  Kpa- 
coia ,  6.iaro.itnie ,  ó.iaro.itnoTa  ,  npiirojKecTBO  ,  miipocTŁ, 
y4t.ibH0CTfa,  ii3pa4CTG0.  ŁAD.NY,  a,  e,  ŁADNIUCHNY, 
a,  e,  intensiu ,  pięknie  składny,  (Elijm.  ład),  nadobny,  aX' 
tlg,  iticblid;,  fdjóii;  Buh.  hesky,  hezky,  hezaunki;  Sorab. 
1.  riani;  Yind.  nafladliu ,  nuzhiiu,  shiahtcn ,  isjiskan, 
dobrodishezhen,  shmahen  ,  zheden  ,  zhistoben,  lepoten, 
liep  (cf.  łepski),  fleten ;  Carn.  flętn  ,  sale  ,  salu  ,  dęshter; 
Croat.  ulyuden;  Dal.  uludan,  cf.  Lat.  lautus;  Slav.  lip; 
^osM.  Ijep  ,  ubau,  krasan ,  ugijudan ;  Ross.  npaciiBufi , 
y4t.ibHUrt  (cf.  udzielny),  X()pomifi,  miipuB  (cf.  szczery), 
•iiiHUbiil,  npiirOJKiit  Ten  grzeczny,  ładny;  ów  piękniej- 
szy, dorodniejszy.  Teat.  29.  c,  4.  Tak  mi  się  ładna 
zdajesz,  gdjby  róża  rozkwitająca,  ih.  10.  6,  59.  Taka 
ładna;  mlćko  i  róża.  ib.  50,  27.  W  twoje  ręce  oddaję 
ci  to  ładniuchne  stworzenie,  ib.  36.  c,  102.  Dosyć  ła- 
dny Ross.  n3pH4iiexOHeK'B.  Kobieta  ładna  Ross.  KpacoTKa, 
KpacOTOMKa  piękność. 

"L.^DOCUODNY,  a,  e,  na  ziemi,  nie  w  wodzie,  żyjący  (cf. 

73* 


580 


LADON  -  ŁADOWNY. 


LADOWIEC-ŁADUN. 


ziemiowodny),  faitb  = ,  aiif  betit  trotfiicn  2anii  letcnb,  ge« 
^Ciib.     Lądocliodne  zwierzę.  Nar.  Dz.   i,  202. 

*LADON  ,  a',  m.,  u  dawnej  Rusi  bożek  swadziebny,  wesel- 
ny, Hymen,  Bachus.  Ruś  pamiątkę  pogaństwa  i  po  dziś 
dzień  zachowując  zwłaszcza  w  pieśniach  swadziebnych 
Ladona  wyrażają,  gdy  lub  to  dłoniami  w  sló?,  lub  też  rękę 
o  reke  bijać ,  na  każdym  wierszu  pieśni  Ladona  opie- 
wają. Biaż.' Tłum.  Krom.  550.  Lady.  W.  Posl.  5,  185, 
ber  ^oĄjcitgoit,  SrciibEngiitt  ber  altcit  3tciipcii;  (Ecd.  Jlaja; 
.1340  bogini  wesela,  Wenera;  lecz  Boh.  Ladon ,  Smrto- 
noś;  Carn.  Ladon,  Tor,  Tork  =  Mnrs).  Kryste,  tyś  Mie- 
szka śleporodzonego  Oświecił,  Polskęś  przywiódł  do  krztu 
swego.  Tobie  ustąpił  Grom,  Ladon,  Marzanna,  Pogwizd, 
Ziewanna.  Stryjk    (Jon.  K.  3. 

LĄDOWAĆ  intrans.  niedok.,  wyładować  dok.,  do  lądu  przy- 
bić,  na  ląd  wysicść,  lanbcii,  nnlanbcil.  Lądowanie,  bic 
Cnnbimg  Yind.  doladjanje,  doprodenje,  h'  kraju  ladjanje, 
dohajanje  f  ladjo. 

ŁADOWAĆ,  ał,  uje,  cz.  niedok.,  naładować  dok.,  z  Niem. 
labeii,  ouflabcii,  bdabcii,  eincii  SBagcn,  ein  ©iiiff  :c.  ob- 
ciążać wóz,  okręt  i  t.  d.  towarami,  sprzętami  i  t.  d. 
Sorab.  i.  lodowasch;  Carn.  besam  ,  basbem ;  Ytnd.  ba- 
sati,  basliem  ,  boshuvati,  tovoriti,  tovorjali ;  Bosn.  karca- 
ti ,  nakrricati;  Boss.  rpjainb,  rpy/Ky ,  BSK.iacTb  ,  BOSK.iaCTt, 
B03K.ia4aTb.  Nieporządek  karczm  sprawił  to,  iż  w  po- 
dróżach musimy  pościelą  ładować  powozy.  Kras.  Pod.  2, 
57.  U  nas  tak  naładują  na  szkapę ,  aż  gdzie  w  błocie 
zdechnąć  musi.  Haur.  Sk.  524.  (cf.  pakować)  Na  sejm 
z  próinemi  wybrali  się  bryki ,  Myśląc  powrócić  dobrze 
ładowani.  Zab.  IG,  60.  {ob.  Ładowny),  Boss.  rpysOBUU , 
(cf.  grąznąć) ;  Eccl.  tmohochuh  ,  (jiil  gfliiPCli,  lUPM  bclabcii , 
giit  bcpadt.  Nigdy  nawet  szeląga  ubogiemu  nie  dał,  ale 
tynfami  skrzynie  ładował.  Mon.  71,  405.  (pakował,  na- 
bijał). Zyto  ładować.  Haur.  Uosp.  65.  (na  szkuty  nasy- 
pów ać).  —  fig.  Idąc  do  stołu  jeść,  mówi  chłop:  już  też 
czas  żołądek  ładować.  Boh.  Kom.  5,  257.  (opychać).  — 
§.  b)  'Ładować  strzelbę.  Tr.  o6.  Nabijać,  etll  ©ClUC^r  labcil. 
(Ładować' przyrządzać,  układać,  składać,  od  ład,  crblicii). 
ładowanie'  ia',  n.,  subst.  verb.,  bai  gabcii,  Sclabcil, 
SHiiflabcn.  ŁADOWNICA,  y.  I,  ŁAD0WN1CZKA,  i,  z.. 
zdrbn.,  puszka,  w  której  się  ładunki  noszą,  bie  ^'ntroil= 
tnfcf)C;  Yind.  shounirska  torba,  sliounirjava  tashka  ,  mau- 
ha;  Croal.  loding,  lodingi;  Dal.  kehar;  Slav.  fissale , 
fishekUici ;  Boss.  .laajHKa,  jiajyHKa,  nojcy.MOKŁ,  cywa 
(cf.  "suma,  *sumka).  Tobołą  się,  albo  ładownicą  prze- 
pasał. Falib.  B.  3.  Ładownice  bywają  lipowe.  Kluk. 
Hośl.  2,  161.  ŁADOWNICZY,  a,  e,  od  ładownicy,  ^^^atrPil^ 
ia\d}tn--;  Boss.  cyMOUnun.  ŁADOWNY,  a,  e,  ŁADOWNIE 
adverb.,  naładowany,  napakowany,  bclabcit ,  kpcicft.  Dyamen- 
ty  ładowne  okręty  prowadzi.  Teat.  50.  b,  86.  Za  ładowne 
trzosy.  Na  targ  idzie  ojczyzna,  na  targ  wolne  głosy.  Teal. 
45.  d.  82.  Z  sądowego  miasta  widziałem  powracające 
ładowne  bryki  tych,  którzy  skarbniczkiem  tara  byli  po- 
jechali. Mon.  6Sk,  60.  Ładowny  zdobyczą  do  siebie  po- 
wrócił. Nar.  Hst.  2,  384.  Przelega  [się ,  jak  niedostę- 
pny złajnik  na  sianie ,  na  ładownych  pieniędzmi  worach. 
Zab.  5,  216. 


Pochodź,  iadun,  ładunek,  ładarz;  doładować,  nałado- 
wać, obładować,  poiadować ,  przeładować ,  uładować ,  wy- 
ładować, zładować. 

LĄDOWIEC,  wca  ,  łn.,  eharadrius  hiaiicula,  ptak  podobny 
do  czajki,  czasem  się  pokazuje  nad  znaczniejszemi  rze- 
kami. Kluk.  Zw.  2,  332.  bie  ©ccmoriiclle ,  (seelerĄc,  ber 
Ufcrfibi|i.  LĄDOWY,  a,  e,  od  lądu,  na  lądzie,  nie  w  wo- 
dzie będący  lub  żyjący,  fanb';  Boss.  cyxon3THUH,  n.  p. 
cyxonyTHoe  boBcko.  Floty  po  ziemi  twardej ,  lądowe 
wojska  po  morzu  prowadzić.  Mon.  71 ,  210.  (na  opak 
wszystko  robić).  Zwierzęta  lądowe,  wodne,  i  ziemno- 
wodne. —  §.  Odmorski ,  od  morza  daleki ,  nie  przymor- 
ski ,  śródziemny.  Cn.  Th.  au^  bcm  feftetl  Canbe ;  oppoi, 
wyspiarski. 

'LADROWANIE,  ia,  n.,  pancerz  całkowity,  zbroja,  ber  gatl' 
je  'J.^aiijcr.  Obaczywszy  jednego  słonia  w  ladrowaniu  kró- 
lewskim.... Leop.  1  Macch.  6,  43.  Badz,  ib.,  (przyodzia- 
nego pancerzami  królewskiemi.  Bibl.  Gd.).  Cesarz  da- 
rował króla  Polskiego  dwiema  końmi  w  ladrowaniu;  z. 
których  był  jeden  do  samych  kopyt  we  zbroi.  Biel.  Św. 
279.  LADROWANY,  a,  e,  zbroją  lub  pancerzem  okryty, 
pancerny,  bcpiiiijcrt.  Krzyżak  wszystek  w  złotym  kirisie, 
jako  okowany.  Frez  także  blachą  zewsząd  dla  strzał  la- 
drowaiiy.  Stryjk.  503.  Polacy  z  wielkim  grzmotem  i 
zbrój  ladrowanych  trzaskiem  na  Prussaki  uderzyli.  Gwagn. 
74.  (cf.  fladrowany,  demeszkowany).  Dwie  rocie  po  sta- 
roświecku w  zupełne  jasno  ladrowane  kirysy  przybrane. 
Gwagn.  180.  Dwaj  posłowie  od  mistrza  buczno  przyje- 
chali, Na  frezach  kosmonogicb,  kusych,  hasających,  A 
zbroję  ladrowaną  ledwo  dźwigających.  Slryjk.  495.  Ko- 
nie rżą     w  dekach  świetnych  zbroją    ladrowane.  ib.  494. 

°ŁADUN,'a,  m.,  Tr.;  ŁADUNEK,  nku,  m.,  a)  ładunek 
okrętowy,  szkutny  =  ciężary,  towary,  rzeczy,  któremi  okrę- 
ty, szkuty,  wozy  ładują.  Włod.,  bie  SBiiareiilabiing ,  6d)ip> 
hlbiiiig,  grnd)t,  ©litcr,  Snbiiiig;  Sorab.  2.  lodmga;  Boh. 
nakład  (cf.  nakład);  Yind.  tovor  (cf.  towar),  tovorstvu, 
basaga ,  basinga ,  obtovorja;  Carn.  fasinga  (cf.  fasować); 
Bosn.  touar,  brimme  (cf.  brzemię),  tera;  Ross  K.iasca 
(cf.  kłaść),  luaa^.  noK.ia/Ka,  iiaBiiBKii  (cf.  nawijam),  [rpyss, 
ajpn.io.  Ładunek  ma  być  według  proporcyi  statków  i 
wody;  nic  przeładować  szkuty,  aby  często  gęsiami  nie 
częstować  flisów.  Haur.  Ek.  171.  Bez  słusznego  ładun- 
ku od  flagi  morskiej  okręty  bywają  miotane.  Otw.  Ow. 
61.  Z  wielką  szkodą,  nietylko  ładunku  i  okrętu,  ale  i 
osób  naszych,  przyjdzie  nam  ta  żegluga.  Badz.  Act.  27, 
10.  Statek  z  ładunkiem  jest  im  w  odpowiedzi.  N.  Fam. 
12,  291.  Co  na  okręcie  moim  jest  w  ładunku,  Nie  do 
twego  możesz  podciągnąć  szafunku.  Dmoch.  II.  i,  14. — 
§.  Ładunek  do  strzelby,  nabój,  bie  ^^ntrone,  bic  Sabung, 
ber  ©djiiC ;  Yind.  strelna  nabasha ;  Slav.  fisbek;  Boss. 
3apa4'B,  BbipliSKa.  Ładunek  armatny,  ładunek  flintowy; 
z  pociskiem,  ładunek  ostry;  bez  pocisku  prochem  tylko 
napchniony,  ślepy.  Jak.  Art.  3,  300  et  i,  363.  Na  sło- 
wo komenderującego:  do  ładunku!  chwyta  się  ładunek 
prędko  prawą  ręką  w  ładownicy.  Kaw.  Nar.  238.  Mówić 
bez  myśli,  jest  to  strzelać  bez  ładunku.  Zcb.  14,  54. 
Nagł—  g.  transl.  Paczka,  trąbka,   ein  SiitĄcn,  ciii  Catf' 


ŁADYSŁAW-LAG. 


,LAGIER-ŁAGODNO. 


58i 


djEtt,  titte  SRoHe.  Pakuje  ważne  złoto  w  Jokciowe  /adun- 
ki.  Zab.  12,  167.  Żabi.  Pocieszył  go  fadunek  dukatów. 
Teat.  56.  c,  108.  W  ładunkach  bibułowych  kmin  kan- 
dyzowany. Kras.  Sat.  78. 

ŁADYSŁAW ,  a,  m.,  imię  męzkie ,  Yladislaus.  —  §.  Iransl. 
Chowaj  z  hałabartami  Ładysławy  święte  ,  Chowaj  płaskie 
i  owe  na  sznurku  przegięte.  Klon.  Wor.  12.  t.  j.  talary, 
krte  Z\)dkx. 

LĄDZ,  lągł  vel  lęgnął  ob.  Legnąć,  ef.  łąg.  LADZKl  ob. 
Lacki, 

LAFA,  y,  i,  z  Tureck.  iiliife;  roczne  albo  miesięczne  pie- 
niądze służącym  wypłacane.  C:,art.  Mskr.  3nlfl"li>^it ,  2)cO= 
nat^IoŁit,  lenung,  jurgielt,  bic  gijtimmij ,  33cfoIbiing.  Lafę 
dla  ludzi  podwyższyłem  ;  lepiej  chować  mało  a  co  do- 
brego,  niżeli  wiele  darmojadów.  Teat.  19.  6,  9.  Po 
karczmach  ludzi  krzywdził,  dworu  nie  zapłacił,  lafy  za- 
trzymał. Zab.  13.  215.  Mojej  kapeli  co  miesiąc  daję  la- 
fy. Mon.  75,  761.  Moją  lalą  pułkownik  szafować  nie 
mógł.  Xiadz.  52.  LAFOWY,  a,  e,  lenungowy,  jurgielto- 
wy,   płatny,  bclóŁlII,  I'C|'olbct. 

ŁĄG  et  ŁĘG,  den.  łęgu,  m.,  §.  1.  łęgi  campi  vel  silrae 
stagnantes  aquis  non  proftindis.  Cn.  Th.  łęgi,  lasy  lub 
łąki  na  błotach.  Wiod.,  (EccI.  ĄhEph ,  cf.  *debrza) ;  gp^, 
Coliliobcn ,  53nid;,  SDJo^r,  fuiiipftsjcź  asicfciilniib  obci:  ©cliiiljc; 
Bok.  lag  przestrzeń,  przestwór;  lub,  poroslina  1)  błota, 
łąki  bagniste,  2)  lub  gaj,  luais;  Sorab.  1.  luźa  kałuża, 
Ger.  Sufiije,  iud) ,  ob.  Ług,  ługowisko;  Sorab.  2.  lacha 
ob.  Lacha;  Ger.  Cac^ic ;  Lat.  lacus,  lacuna;  Boh.  lauźe ; 
Grac.  }.a>!;<og\  Yind.  lusha,  lushje,  młaka'  ługowisko, 
kałuża ;  (cf,  Yind.  log  ■■  bor ,  błonie ;  Carn.  log,  logaz  ■.  gaj 
lucus;  Croal.  li^ig,  loża  silva,  \a%,  gaj);  Croal.  luka  nemus, 
valUs  nemorosa  [cL  łąka,  cf.  loża;  Hung.  ligcts  las;  Bug. 
lug;  Slav.  lug  =  las;  Boss.  ,iorx  wądół,  dolina,  jiyrt 
łąka,  jo"*H<HHa,  iio;«mina  dolina,  .ijTOBiuia,  .i^jKauKa  łąki 
część;  Ger.  iud) ,  £0^;  Svec.  laek ;  Dan.  Iow,  significa- 
tione  humilis,  aquosi,  palustris  pascui;  cf.  lądz ,  lęgnąć). 
Nieprzyjaciel,  przcrwistemi  łęgami  i  gorzyslemi  zasadzka- 
mi nas  wikłający.  Fallis.  FI.  54.  Jak  mierzyć  łęg,  jaki 
długi.  5o/s/i.  Geom.  2,  7.  Przez  gór  ciągłych  nieprzeby- 
te 'legi  (łęgi)  Przejdzie  moc  worka  ładownego  złotem. 
Hor.  2,  118.  Nar.  Król  sam  w  bliższym  łęgu  pojma- 
nym został.  Fallis.  FI.  122.  Gęsi  moc  tara  wielka  w  łę- 
gu szczebietliwych.  Klon.  FI.  B.  Patrz  jak  się  chwieje 
wszystek  świat  w  pochyłym  kręgu,  Niebo  wysokie,  zie- 
mia w  tąż ,  morze  w  swym  łęgu.  Nag.  \Yirg.  498.  (w 
swym  legowisku,  korycie).  Pochodź,  ieinij,  n.  p.  lejna 
sowa;  {ąlia,  łąakn,  iąc:,ny. — g.  2- .Łąg,  G.  lągu,  m.,  są- 
sietnica,  ścianka,  przegroda,  bojewisko  od  sąsieków  prze- 
dzielająca. Switk.  Dud.  81,  fcic  Snafomiaiib ,  bie  3ii''ftl]cn= 
rcanb,  "bic  bic  Snafe  »oii  ber  Inmic  abu'iibcvt. 

LAG,  LĘG,  lęgu,  m.,  wylęgnienie,  płód,  iai  23niteii,  $ccfcn. 
Nie  przez  lag  lub  nasienie  feni.x  się  poczyna,  W  sobie 
samym  ma  ojca,  w  sobie  ma  i  syna.  Żab.  15,  136. 
Kniaź.  Obficie  na  tym  okręgu.  Mnoży  się  płód  tego 
lęgu.  Jak.  Baj.  38.  (chowu ,  gniazda).  Onże  sam ,  gdy 
przyjdzie  wiek  do  miary.  Przyniesie  cnoty  z  ^ojcowskiego 
lęgu.  Miask.  Byt.  40. 


LAGIER,  gru,  m. ,  z  Niein.  baS  Sager,  ber  Sobcufn^,  S[Bcin» 
laget  2C.;  (Boh.  kal  winny;  Slov.  winne  młato;  Croat. 
drosgye,  cf.  drożdże;  Ymd.  bersa,  vfedik ,  vfeda).  Wino 
przedtym  mętne,  staje  się  klarowne,  w  ten  czas  tworzy 
się  pierwszy  pokład,  zwany  lagier.  A'.  Pam.  5,  175.  La- 
gier abo  fus ,  który  się  pod  trunkami  ustawa.  Sgr.  533. 
Wino  stało  długo  na  lagrze ,  albo  na  drożdżach,  po  Pol- 
sku. Cresc.  344.  1  Leop.  Jer.  48,  11.  Gdy  wino  prze- 
stanie się  burzyć,  a  tak  lagier  na  dół  upadnie,  ma  być 
przetaczane  z  lagru.  Cresc.  544.  Krup.  5,  157  Pijanice, 
co  cudze  beczki  z  lagrem  wytrząsają.  Lib.  Hor.  37.  Po 
dobrym  winie  i  lagier  vvypiją.  Cn.  Ad.  308,  (ob.  Lagro- 
wy). Swiatum  wino  dał.  Bogu  zaś  lagier  daruję,  Moszcz 
światiim  oddał  zgodny.  Bogu  fuz  oddaje ,  Swiatum  po- 
święcił kokosz,  Bogu  zgniłe  jaje.  Kulig.  Her.  174.  (dete- 
riora  Deo ,  kulawą  córkę  do  klasztoru).  —  Lagier  śle- 
dziowy. Comp.  Med.,  lak,  i)ńriiig5lafc. 

ŁAGIEW,  gwi,  ż.,  Ł.\G1E\\'KA,  i,  2.,  dem,  łagwica,  ła- 
gwiczka,  Boh.  lahew ,  lahwice,  lahwicka;  Sorab.  2.  la- 
gwiza;  Sorab.  \.  wahey,  waheycźka;  Yind.  lagla,  lodriza; 
Carn,  lodriza,  puterh ,  pulershz;  Hung.  legely;  Croat. 
lagu  ,  Yosa  =  fasa  ;  cf.  Croat.  laguar,  laguodel,  lagvovezacz  » 
bednarz;  Bosn.  cmulla,  muncjella,  cmuUiza;  Eccl.  KyB- 
miiHi ,  KyBuiHHem ;  Graec.  Idyrjiog;  Lal.  lagena ,  iai 
SagcI.  Naczynie  do  napoju  z  drzewa,  skóry,  kruszcu  etc. 
do  podróży.  \Yiod.,  (cf.  'suma,  "sumka).  Wzięła  dwie 
łagwi  wina,  i  włożyła  na  osły.  Bibl.  Gd.  1  Sam.  25,  18. 
Łagwi  rzemienne  winne.  Leop.  Joz.  9,  4.  SdilinicI)C ;  (cf. 
bukłak). 

ŁĄGIEW,  gwi,  z.,  pręt  żelazny,  łączący  sztynwagę  z  osią 
wozową.  Bydel.  ciiic  cifcrnc  Stange,  bic  on  mamijcii  gn^r^ 
jciiflcti  bic  łNorlcgciucgc  mit  ber  3iabeac!)fe  ycrDiiibct. 

ŁAGIEWKA,  i,  2'.,  dem.  nom.  ein  tlcinco  fidgcl,  łagwiczka. 
ŁAGIEWNIK,  a,  m.,  ampullarius.  Cn.  Th.  rzemieślnik  od 
łagwi,  ber  Sagcimadjcr. 

ŁAGODA  herb,  ob.  Wierzynkowa.  ŁAGODKl  ob.  Łagodność, 
łakotki.  'ŁAGODLIWY,  a,  e,  łagodny,  łaskawy,  fanft,  gC' 
litlbc.  Jął  ją  cieszyć  mową  łagodliwą.  Pieśń.  9.  sermone 
blando.  Łasjodliwemi  słowy  go  zati'zvmawa.  A.  Kchan. 
23.  Łagodliwy  i  łaskawy.  Hej.  W;. 'l28.  ŁAGODNIE, 
ŁAGODNO  (idverb.,  Boh.  lahodne  suauiler,  duleiter ;  Slov. 
labodne,  polahki,  polahućki,  z  lahka  z  lekka,  paullatim; 
Carn.  krotkę  ,  cf.  krótki ;  Boss.  KpoTKO ,  no.iioóOBHO ,  Ht- 
H(HO;  Eccl.  Kpomb  (.larojno  =  no  Jia.i}',  no  .leroHbKy,  no 
HCNHOry);  niesurowo,  nicprzykro,  nieostro,  łaskawie, 
phijs.  et  morał,  faiift,  gcliiibc.  Za  co  ze  mną  nigdy  ła- 
godnie nie  mówisz,  nie  zawsze  z  obrzazgiem?  Teat.  21, 
198.  Łagodnie  mówić  =  łaskawie  się  z  kim  obchodzić. 
Cn.  Ad.  417.  molli  articulo  traclare  aHquem.  Łagodnie, 
układnie  się  stawić.  Cn.  Th.  ŁAGODNIEĆ,  iał ,  ieje, 
nculr.  niedok.,  złagodnieć  dok.,  spuszczać  z  surowości, 
ostrości,  łagodzić  się,  dobruchać  się,  gclillbcr  Utlb  fiinfter 
nicrbctl,  phys.  et  morał.  Cn.  Th.;  [Sorab.  i.  wopokoram  , 
cf.  pokorny).  ŁAGODNIUCHY,  a,  e,  ŁAGODNIUCHNO 
aduerb.,  inlensiu.  adj.  łagodny,  łagodnie,  fc^r  fanft,  ge« 
liiibe;  (Slov.  łahodnićky;  Hung.  lagyutska).  Łagodniu— 
cbno  zasnął.  Zab.  15,  79.  Nagi     ŁAGODNO  aduerb.,  ob 


S82        ŁAGODNOMOWNY  -  ŁAGODZIĆ. 


ŁAGODZENIE  -  ŁAJAĆ. 


Łagodnie.  ŁAGODNOMOWNY,  a,  e,  blandiloguus.  Cn. 
Th.  Mon.  75,  S9o,  faiift  fprcd;ciib,  licMofcnb.  ŁAGODNO- 
MOWNOŚĆ,  ści,  i,  blandiloquenUa.  Cn.  Th.  fnnfte  SJcbcil. 
ŁAGODNOŚĆ,  ści,  z..  (Boh.  lahodnost,  lahoda  suavitas; 
Slov.  lahodnost;  Hung.  liigysśg;  Sorab.i.  wahodnofcź 
delikkatność);  V/Hrf.  lohkoba,  krotkula  (cf.  lekkość,  krót- 
kość) ,  mehkust  (cf.  miękkość),  mizhnost,  melikorerzhnost, 
milost,  pohleunost ,  mirnost,  niirovitnost  (cf.  mir),  do- 
pushnost  (cf  dopuścić),  ralilost,  ralilivost;  Croat.  krot- 
kocha,  krotkoszt,  odlakocha;  Rag.  krotkos,  krotcina, 
krotkocclija  ;  Bosn.  krotkóst,  krotcina,  (cf  Bosn.  lagodnost 
convalescentia) ;  Ross.  KpoTOCTb ,  CMHpeHHOCib ,  CMiipen- 
CTBO,  Hea.ioóa,  Ht>KHOCTt,  KpoTK043iiiie ,  KpoTKOnpaBie; 
a)  nieostrość,  niesurowość,  przyjemność,  łaskawość,  phys. 
et  morał.,  bie  SniiftmiitCi,  ©cliiibiijfcit;  Boh.  lewnost;  Sorab. 
i.  zmerenitofcz.  Łagodność  pańska ,  co  złota  pogodą 
Na  czole  promień  swój  roznieca  mify.  Zab.  II,  60.  Ła- 
godnością więcej  sprawisz  ,  niż  surowością  =  łaskawością 
rychlej  ujmiesz,  niż  srogością.  Cn.  Ad.  417.  —  b)  Ła- 
godności ,  łagodzące  rzeczy  ,  łagodki  =  łakotki,  (  Boh.  la- 
liudky  ciipediae),  SctfcrCijen.  Zchorzałemu  dziecięciu  kła- 
dziemy Na  brzeg  u  kubka  różne  łagodności,  To  gorzki 
napój  pije  oszukane.  Żywot  i  zdrowie  biorąc  pożądane. 
P.  Kchan.  Jer.  2.  Na  kwietnych  stołach  złote  błyskały 
łagodki.  Przyb.  Ab.  158.  ŁAGODNY,  a,  e,  (Co/(."laho- 
dny  suavh\  Slov.  łahodny  blandus ,  illeeebrosiis;  Soi-ab.  1. 
wahodne  tener,  delicalus,  gracilis;  Croat.  lagoden ,  pri- 
proszt  simple.r  ;  Hung.  lugy  lenis ,  mollis;  Bosn.  lagodan 
convalescens;  Dal.  noliigodan  aegrotiis);  nieostry,  niesu- 
rowy,  nieprzykry,  fillift,  gclillb,  phys.  el  morał.  Łagodny, 
łaskawy,  miękki,  cichy.  Cn.  Ad.  419,  Boh.  lewny ,  kro- 
tky  ;  Sorab.  2.  laszne ;  So7-ab.  1.  lahorni,  nijlny  (cf.  mi- 
ły), zpokoracźne  (cf  pokorzyć),  pozcźedre,  zraefenite  (cf. 
mir,  uśmierzyć);  Vind.  miroviten ,  pohleun,  dopushen , 
lihek,  mizhen ,  mehek  (cf  miękki),  mekak,  -mebkofer- 
zen,  milosten,  krotek  (cf  krótki],  dobrutlou  {ob.  Do- 
brotliwy), raliel,  raliliu;  Carn.  dobrugliline ;  Croat.  kro- 
tek, tih  {ob.  Cichy);  Slav.  krotak;  Bosn.  krotak ,  krotka, 
krotko,  tih;  Ross.  KpoiKui,  KpoTOKX,  KpoTK04ymHuii, 
KpoTKOHpaBHun,  KpoTOCTHuii,  ó.iaropaaTBopeHHhiH,  Ht/Kiihiii 
(cf  niegus),  no.iioóOBHhiH  (cf  polubowny),  hcs.ioóhuh  , 
HBSJOÓHBuri,  CMiipeHHuti.  Człowiek  łagodny  Ross.  cmh- 
peHHHKB,  w  rodi.  zeńsk.  CMiipeHHHua  (ob.  Mir).  Słowa  ła- 
godne odejmują  broń  zawziętości.  Zab.  S,  31.  Łago- 
dnemi  słowy  pożyjesz  twardej  głowy.  Cn.  Ad.  416.  Ła- 
godna mowa,  pewna  namowa  ib.;  {Yind.  rahla  befieda 
slobnost  Ytolashi .- łagodne  słowo  złość  uśmierza).  Oczv 
łagodne.  Weg.  Mann.  1,  139.  ŁAGODZIĆ,  ii,  i,  cl. 
niedok.,  złagodzić,  ułagodzić  dok.,  {Croat.  lagodim  ,  uga- 
gyam  tempero,  odlahkotujem  alleiio ,  cf  odclżyć,  ulżyć; 
Hung.  higyitam,  lagyatauni  =  raiękczyć;  5/((v.  lagoditi  =  po- 
silić; 5o/i.  lahoditi  arfH/ari);  łagodnym  czynić,  ułaskawiać, 
uśmierzać,  milocni,  linbcni,  fanfter  \mi)m ,  kfaiiftijjcii ; 
Sorab.  1.  zpokoram;  Yind.  potolashiti,  odjesili,  pomizhi- 
ti,  mizhiti ,  pomilostiti,  pomirnati ;  Eccl.  jiaro4amH,  m- 
CKaiOMH,  .lacKaTeabCTBya ,  nOHopaB.inBaa  łagodzący.  Ła- 
skawość króla  praw  surowość  łagodzić  potrafi. "  Teat.  49, 


118.  Bogusi.  Wprzód  lwa  okrutnego  Albo  tygrysa  uła- 
godzę złego ,  Niż  dzikie  serce  srogiego  tyrana.  Dardz. 
Trag.  558.  Rozjuszony  lud  krwią  się  jego  ułagodzi. 
Boh.  Kom.  2,  519.  Trzeba  rzeczy  łagodzić,  nie  drażnić, 
żeby  gorzej  nie  popsuć.  Teat.  lÓ,  46.  ŁAGODZEME, 
ia,  n.,  subsl.  verb.,  Yind.  smizbenje,  polagoja  ,  bie  8iiibe< 
niiii!,  ?JiiIbcnmij ;  Slov.  iahozenj  blanditia.  ŁAGODZICIEL, 
a,  m.,  łagodzący  co,  ber  Siiiberer,  55c|iiiiftijjer ;  Croat.  odlah- 
kotitel  allevians,  ulżyciel.    W  rodź.  ieńsk.  Łagodzicielka. 

LAGROWY,  a,  e,  od  lagru  ,  gnijer  = ,  SBobenfa^  =  .  Lagrowa 
gorzałka.  Syr.  614.  Wino  u  dna  sędu  bierze  w  sie 
smak  lagrowy ,  którego  jest  blizko.  Crese.  545. 

ŁAGUNSKl,  a,  ie,  od  Laguny,  miasta  na  wyspie  TeneryfTie. 
Dykc.  Geogr.  2,  59.  znaczy  to,  co  Kanaryjski ;  n.  p.  Ła- 
guńskiego  wina  o.\eft.  linlr.  cel.  Lit.  {Ross.  .lar^-ai,  aa- 
ryHKa  niaźnica). 

ŁAGWICA,  y,  z.,  wielka  łagiew',  lagena.  Macz.,  (Yind.  lodri- 
za,  vedriza,  cf.  wiadro),  ciil  ijrcges  SaiJCl.  Wziął  łagwicę 
wina.  U'.  1  Reg.  16,  20.  Łagwlce  skórzane  nowe  wi- 
naśmy  nalali,  teraz  się  już  podarły.  Leop.  Joz.  9,  13,  ob. 
Sumki,  tic^iaudje.  ŁAGWICZKA ,  i,  2'.,  demin. ,  n.  p. 
Moszcz  bez  oddechu  łagwiczki  nowe  rozsadza.  Leop.  Job. 
32,  19. 

LAIK,  a,  m.,  człowiek  niepoświęcony,  z  Greckolac,  citi  ?aie, 
ciit  lliiflciiicibeter,  święcenia  żadnego  nie  mający.  Herb. 
Siat.  388.,  Boh.  layk;  {Slav.  lajk  =  nieliterat);  Rag.  svje- 
tovnik ;  Ross.  npocTeut  (cf  prostak),  Ot.ieui,  ótJopHseuŁ 
(oppos.  czerniec);  Eccl.  .laiiKŁ,  EtAi.i|i.,  He.MOiia-\'B,  jiipcKift 
Me.iOBtKi,  MipaHiiHŁ,  iMO,\iiii%.  Jeden  z  laików,  to  jest 
niepoświeconycb,  wdawać  sie  w  kościelne  rzeczy  nie  mo- 
że. Sk.  Dz.  268.  (cf.  świecki).  Nie  śmiałem  głośno  mó- 
wić, bo  byłem  laik,  zakonnik  prosty.  Smotr.  Apol.  6.  Rok 
będę  czosnkiem  śmierdziała ,  piwem  przeszła ,  jak  habit 
laika  kanaparza.  Teat.  45.  c,  85.  —  Trunsl.  Nieuk ,  ilti- 
teralus  ,  prosty,  nieumiejętny,  który  nigdy  nie  chodził  do 
szkoły.  Mącz.,  eiit  lliujcleMIrr,  Uiierfiibnicr ,  nimniTcnbcr,  cin 
Sale  iil  (twai.  Kochany  staruszek  ma  mie  za  laika,  ani 
domyśla  się  zapewnie,  że  go  potrafię  wyprowadzić  w  pole. 
Teat.  55,  26.  Domyślam  się,  chcesz  mię  odrwić;  ale  nie 
laik  ja,  mój  Dobrodzieju.  Teat.  55.  e,  49.  Kto  prostą 
drogą  sprawiedliwa  idzie ,  nazywają  go  symplakiem ,  lai- 
kiem, parafianinem,  i  nicsposobnym  do  niczego.  Teat. 
22.  b.  126. 

ŁAIWAĆ ,  ał,  a,  frequ.  verb.  łajać,  311  filielteii  pfleijeii.  Nie 
dobrze,  często  łaiwać  swe  dzieci.  Kosz.  Cyc.  A.  b. 

ŁAJA ,  ii ,  2. ,  złaja  ,  kupa  psów,  cine  $e^C  §imibe.  Daleko 
cię  nieszczęsne  łowy  unosiły.  Aż  cię  nakoniec  łają  wła- 
ściwą zkarmiły.  Simon.  Siei  75.  Lew  od  mnogiej  łai 
oskoczony,  Od  tysiąc  łowców  z  gotowemi  łuki.  Papr.  Ryc. 
542.  Wyjechał  w  pole  ;  łaja  psów  bez  liku  Przed  nim 
a  za  nim  staje  na  przesmyku.  Kniaź.  Poez.  5,  119.,  Teat. 
24.  c,  21.  cf.  złajnik. 

ŁAJAĆ,  ał,   aje,  inlrans.  el  trans,  niedok.,  złajać,  połajać 
dok.,    ob.  Łaiwać  frequ.,  {Boh.  lati,  lal,  lagi;  Stov.  łagi ; 
łat,  lagem  blasphemare,  maledicare:  we  wszystkich  innych - 
dyalektach    słowo    to  znaczy  szczekać,  jako  to:    Yuid.  et 
Carn.  lajati,  iSjara  (cf  3Jicbcrfd^f.  Icucii,  cf  launif^); 


ŁAJANIE-ŁAJDACZEK. 


ŁAJDACZKA  -  LAK. 


583 


Croat.  łajali,  lajem  latro,  obloguor;  Bom.  et  Rag.  łajali; 
Sorab.  2.  lajasch,  wajasch;  Hoss.  jaaib ,  sam  szczekać, 
fukać;  Ecd.  jiaii,  npcHOCHO  SHamiTb  xyi'y,  nOHomeHie 
6e3CTy4noe,  ocoóiibo  na  Hana.ibHiiKOBi,  oti  co6aqbH  Kpii- 
Ka,  jaflHba.  riociOBimeio  roeopiiTbca:  coćana  ii  na  B,ia- 
4biKy  ;iaeTb).  —  Jajac  kogo,  łajać  komu,  fajać  o  co  ■- 
ostro  strofować,  burczyć,  fdKlteil ;  Boh.  karali  (ob.  Karać), 
źehrati ,  źehrawati  ,  śpincowali ,  pijsneti;  Sorab.  2.  fcźo- 
kasch  (cf.  szczekać),  szwaricz  (cf.  swarzyó  sie),  poźtrafugu 
(cf.  strofować),  porokuyu,  polżaskuyii;  Yind.  karali,  klęli, 
kounem,  saklell,  pokleti,  prekliiijati  (ob.  Klnać),  ferahlat, 
slianizhoYat,  Tyaril,  ozhitat,  i'ii)agnval,  grainat;  Carn.  smir- 
jam,  zlieręslam,  ozliylam,  cyam,  zyam;  Croat.  grajali,  psjl- 
nim  (cf.  pies,  cf.  psuć);  Hiing.  kiiromkodom;  Slav.  kara- 
li, psoYali ;  Bosn.  karali;  [lag.  karali,  navikali,  liuditi  (cf. 
cliudzić);  Hoss.  oxy}K4aTb,  oxy.iiiTb,  oxy.iiiBarb,  jKypiiTb, 
sałKypiiTb,  rajhuaib,  rajKjaio,  Kponoraib,  Kponoqy,  Kpon- 
ny,  ópamiTbca,  CpaiiiiBaibca,  óprosJKaib,  cqyHaTb,  nocyy- 
Haib,  nopo'iinb,  paau-bniiTb,  pyrarb  (cf.  ragać,  urągać  się); 
Eccl.  noiiociiiii ,  noHomaio ,  xyxHaio ,  raHt4aTn  ,  roac^iaTii, 
nopoKOBaiii ;  (ópeuiy,  jaio  =  szczekani ;  Graec.  Itjyai;  Lat. 
latro;.  Clicial  łajać  jednego  officera  ,  że  przed  nim  ka- 
pelusza nie  zdjaf;  ten  mu  odłajał.  Teat.  28,  121.  Trzeba 
dobrze  rozważyć  wprzód,  niżeli  łajać.  ib.  5.  b,  20.  Rą- 
czego cliwalą,  leniwemu  łają!  Pelr.  Pol.  152.  Niech  łaje, 
jeno  niech  daje.  Cn.  Ad.  539.  Ten  niech  łaje ,  który 
daje.  Bys.  Ad.  G7.  Jakaż  to  gorączka;  łaje  a  nie  słucha. 
Teat.  43.  c,  126.  ŁAJANIE,  ią,  ń.,  Boh.  lanj;  Yind.  kio- 
tva,  preklinja,  kletvina  ,  klelna  befieda  (cf.  klątwa;  Yind. 
lajanje  =  szczekanie);  Ross.  Tasanie ,  jKypbóa,  KpoTOCTb; 
(cf.  Ross.  jian;  Croat.  lajanye  ■■  szczekanie),  subst.  verh., 
łajanie  proste  =  strofowanie.  Cn.  Tb.,  iai  Sdjcltctt.  Łaja- 
nie zelżyw'e,  sromotne  lżenie  słowy.  ib. ,  iai  ©d;tinpfcn. 
Wart  łajania  (Yind.  kletve  vrieden,  pofvaritliu ,  (cf.  po- 
swarek) ;  cf.  łacina,  kapituła,  bura,  burka).  —  '§.  Łajanie 
prawu,  apellacya.  Sicseri.  Sa.t.  12.  odzew,  ruszenie,  bie 
SlppoUatioit.  ŁAJ.4CZ,  ŁAJ.4LN1K,  a,  jn.,  który  łaje.  Tr., 
ber  (£d)c!tcr,  Sdimrilicr;  Ymd.  shentayez,  prekliiijar;  Croat. 
psanitcl,  pszosztnik;  (Croat.  Iajavecz  lalrans;  Rag.  laja- 
vaz ;  Bosn.  lajalac  ;  Eccl.  6pexaTe.'ib,  jaaTe;ib  szczekajło ; 
naiaiesb,  Koropoii  bi  rjaaa  ópaiiiiT^  Koro  Iżyciel ,  po- 
twarca).  ŁAJACZKA,  i,  i,  Ł.4JALN1CA,  y,  ź.',  która  ła- 
je, eiiie  3«iifcriiin,  Sdimdbfiiditiije.  Tr. 

Pochodź,  nalujar,  pohjac,  U'yłajac,  złajać,  złaja,  złajnik. 
LAJDA,  y,  m.,  łajdak,  hołota,  gałgan  ,  ein  fumpcnfeil  Pan 
mój  księdzem,  a  ja  lajdą  zostanę.  Teat.  22,  150,  (alluzya 
do  ladia).  ŁAJDACKI,  a,  ie,  nierządny,  hultajski,  gał- 
gański,  liebcrlid),  olujcriffen ,  fd)Icd)t;  Slav.  nemarljiv;  Yind. 
sanikarn  ,  nemarn  ,  potepuhen  ;  Ross.  .ia4amiH  ,  3a6y5eH- 
Hbiii,  saóy.Mbi/KHbiH ,  apuacabiii.  ŁAJDACZEĆ,  ał,  eje,  ne- 
utr.  niedoli. ,  Ł.-^JUACZEC  się  recipr. ,  ladajakim  się  sta- 
wać, nikczemnym,  nierządnym,  licbcrlid)  lucrbeil ;  (Yind. 
laidrati  :  włóczyć  się;  Carn.  lajdram  se) ;  Yind.  sapraulati, 
shertuvati;  Ross.  HcraiHTbca;  Eccl.  KAS^umu,  ÓJiywy,  He- 
norpeócTBOBaiH,  (cf.  błądzić).  ŁAJDACZEK,  czka,  m.,  de- 
min.  nom.  łajdak;  nierządny,  gołota,  citi  licbcrlic^cr ,  nl)ge= 
riPiiet    ScrI.     Tkliwi    zawsze    o  swoje ,    mało    im    jest  na 


tym.  Żeś  ty  chudym  łajdaczkiera,  byle  on  bogatym.  Zah. 
9,  111.  Zabł.  ŁAJDACZKA,  i,  z.,  ladajaka  kobieta,  nie- 
rządna, ein  lieberlic^eS  5Beib;  Cam.  łajna,  lajdra;  Ross. 
iu.iK)xa;  Eccl.  ciiBpiiioA-RHii.-ł.  ŁAJDACTWO,  a,  n. ,  §.  a) 
ladajakość,  nierząd,  Sicberlidifcit ;  Yind.  potepuhnost,  sani- 
karnost,  nemarnost;  Ross.  a.iOTiiaie  (cf.  złoczyństwo),  6e3- 
nyiima,  óesnyiciBO.  —  §.  b)  coli.  Ladajakie  ludzie  lub 
rzeczy,  Iteberlic^eś  ©cfiitbel;  fd)led)teś  3fii9-  W  życiu  mo- 
im nie  cierpiałem  tyle  zimna,  jak  tu  u  tego  łajdactwa.  Teat. 
8,  10.  ŁAJDAK,  a,  m. ,  ładajaki  człowiek,  taki  owaki, 
nierządny,  ein  licbcrlidłcr  SJicnfd);  {Carn.  lajdr  =  włóczęga, 
Yind.  !aidravez);  Yind.  potepuh,  sanikarnik,  shterz,  hedo— 
vez  ,  Irepei :  Croat.  tepecz;  Ross.  óeanyTHiiKt ,  <i>a.ia.ieH; 
Eccl.  apura,  apuJKHiiKi,  cKBifLiio/^-Eii  Gdy  widzę  pijaka 
lub  ladaszczynę,  lub  łajdaka,  lub  obłudnika,  stronie  od 
niego.  Perz.  Lek.  83.  Co  ty  łajdaku ,  chcesz  się  ze  mną 
sprzeczać?  Zabł.   Roz.   186. 

ŁAJKI,  Gen.  łajek,  p/(ir,  =  łajania  ,  ©i^cUc.     Łagodne  słowa. 
Cieszące,  nie  łajki,  była  jego  mowa.  Jabł.   Tel.  221. 

ŁAJNłSTY,  a,  e,  —  o  adv,,  pełen  łajna,  ycU  Sotl),  S)re(f; 
Yind.  lainast,  klatjen,  klatjast.  ŁAJiŃO,  a,  n.,  (Boh.  ley- 
no,  truś;  Slov.  legno ;  Yind.  lainu  ,  gnoi,  glen ,  gouna, 
drek;  Carn.  łajnu;  Croal.  layno,  gnoy;  Ross.  jafiHO ;  Eccl. 
n:iHiio,  aacymiina,  lueBaKi,  nwh,  no.MCTi;  cf.  Lat.  laetamen, 
Graec.  lluri]);  ber  ilot^,  ber  Srcd,  bic  gtcremente.  Łajna 
lub  exkrementa,  powinny  z  kiszek  wychodzić,  a  przecie 
widzimy,  jak  wielka  słabość  po  zbytecznych  stolcach  na- 
stępuje. Krup.  5,  42.  Kopronym,  gdy  go  maluczkim  dzie- 
cięciem chrzczono,  wodę,  w  której  był  chrzczony,  łajnem 
swym  splugawił;  wnet  prorokowano,  iż  miał  w  kos'cióZ 
smród  puścić.  Sk.  Żyw.  1,  212.  Zamykaj  gębę  Wojtku, 
bo  teraz  łajna  na  świecie  latają.  Bys.  Ad.  79.  Na  sta- 
rego łajna  łażą.  ib.  45.  Własne  zajęcze  łajno,  ni  śmier- 
dzi, ni  pachnie,  ib.  71.  (cf.  barszczyk;  cf.  ni  bogu  świeczki, 
ni  dyabłu  ożoga;  cf.  ni  w  pięć,  ni  w  dziewięć;  cf.  ani 
do  rady,  ani  do  zwady).  Krowie  łajno,  krowiniec:  po- 
dobnież w  Słowackim  hokibinec  gołębie  łajno,  kobiiinec 
kobyle,  kozinec  kozie,  kurinec  kurze,  owćinec  owcze;  w 
Windyjskim  służy  do  tego  zakończenie  na -jak,  łub-ik; 
n.  p.  golobjak,  golobzhjak,  kravjak,  kurrjak,  pefjak,  zhło- 
vezłijak,  OYzhjak,  gofjak,  volovjak,  fvhinziak;  w  Kraińsk. 
na-jek,  n.  p.  mishjek,  pasjek  =  mysze  łajno,  psie  łajno. 
—  g.  Czartowe  łajno ,  dyabelskie  gówno ,  assa  foelida, 
sok  laserowy,  sok  z  Cyrenajskiego  ziela ,  dla  przykrego 
zapachu  tak  zwany.  Syr.  329,  Jeufelźbretf.  Krup.  5,  123, 
smrodzieniec. 

1.  LAK,  u,  m.,  rosół  słony  lub  inny,  który  mięso  lub  wa- 
rzywa zachowuje  od  zepsucia.  Dudz.  43,  z  Niem.  biC  8flfc. 
Bsh.  lak;  Yind.  łosh,  laka;  Ross.  TyauyKi,.  Lak,  to  jest 
sok,  czyli  ro^ół,  który  z  siebie  ryba  nasolona  wypuszcza. 
Mon.  74,  680.  Lak  "do  ryb,  gifdjlnfe,  do  mięsiwa,  8Ietf(^' 
lafc.  Lak  śledziowy,  .\)ariii(!>Jlafc,  cf.  lagier.  —  g.  TransL 
W  okręcie  dziura  się  otwarła,  woskowy  zroniwszy  dykt, 
lak  śmiertelny  wpuszcza ;  praebet  viatn  laelalibus  undis^ 
Zebr.  Ow.   284. 

2.  LAK,  u,  m.,  do  pieczętowania,  Boh.  pecelnj  wosk;  Yind. 
snemenska  semla ,   fmolenska  perst ,  lemnouza ,  shpanskt 


584 


LAKA-ŁAKNĄĆ, 


ŁAKNIENIE  -ŁAKOMIE. 


vofek;   Carn.  lemnovza;    Slav.  cerljen  vosak;    Ross.  cyp- 
Tyn,  iai  (siegeUaJ.    Lak  do  pieczętowania  jest  laka  roz- 
topiona, i  zafarbowana  szarJatem.  Dykc.  Med.  3,  493.  Ry- 
cerstwu Sieradzkiemu  pierwszym  laku  czerwonego  do  pie- 
czętowania pozwolono,  która  ta  prerogatywa  tamtych  cza- 
sów   byJa   osobliwsza,    kiedy  sami  tylko    książęta    Polscy 
takiej  pieczęci  zażywali.    Gdy  albowiem  Łęczycka  szlachtę 
Krzyżacy    w  potrzebie    opasali,    a    ci    chorągiew'  stracili, 
Sieradzka  na  posiłek  im  przypadłszy,  chorągiew'  odzyskali. 
Nieś.  1,  150.    1.  LAKA,  i,  ź.,   gatunek  gummy  żywicznej 
koloru  czerwonawego ,    zakrawającego  na  brunatny,    jasny 
i    przezroczysty,    przywożą    nam    ją  z  Indyj    Wschodnich. 
Dykc.  Med.  3,  492,  wiśniowa   farba  abo  materya  do  farbo- 
wania wiśniowego,  różanego.   Cn.   Th.,   ©iimmilrtrf.    Zwykli 
różnych    roślin  kolory  na  potrzebę  malarską  przyprawiać, 
i  lakami  je  nazywać.    Krumi.  Cliym.  494.     Laka  Floren- 
cka, glorcntiiter  8aif,  robi  się  z  proszku    karraazynowego. 
ib.  492.     Lakę  przednią ,  jak  zrobić.    Haur.  Sk.  363.  cf. 
pokost,     ztąd:   LAKIEROWAĆ  <  laką  powlekać,  pokościć, 
Ross.  ;iaKnpoBaTi. ;   Yiiid.  lakirati,  loshili,  lacfircn.    Lakiero- 
wany Ross.  HaBOanOH.    LAKIEROWANIE,  ia,  n.,  L.AKIER, 
u,  m.,  Ross.  .laKiipoBKa,  ba^  Sadireii.    L.4KIERNIK,  a,  m., 
ber  Sadircr;  Ross.  HaeojMiiKi ,  .laKiipoBmiiK^ ,  .laKiipoea.ib- 
mHK^B,  laKiipmHKi.  —  2.  LAKA,  i,  ź.,  z  Niem.  bie  ?a(f)f, 
gnojnica,  kałuża;  n.  p.  Na  podwórzu  trzeba   dól  wykopać, 
aby    się  tam  ze  stajni    uryna  i  laka  ściągała.    Kluk.  Rośl. 
3,   171.     Laka  bydlęca.  Przędz.  63. 
ŁĄKA,  i,  z..  Łączka  demin.,  (Boh.  lauka;  Slov.  luka;  Sorab. 
1.  luka,  wuka;    Sorab.  2.  łucka;    Carn.  et  V7h(/.  travnek 
(oA.  Trawnik),  snoshet  {ob.  Sianożęć) ;   Croat   szinokossa, 
livada,  (luka  nemus,  łąg) ;  Rag.  Iivadda,  livadiza;  Dosn.  li- 
vada,  livadica;    Slav.  iivada ;    Ross.  .lyrt  łąka,  .lyroeiiHa, 
jyHcauKa  część  łąki ,    .lesaja  ogrodzona  część  łąki  z  rze- 
czką i  gaikiem,  dla  żrzebiat  i  klacz,  "debrza ;  Eccl.  rpa- 
bhhkb;  cf.  łągłęgu);  btC  Siefc.    Łąka  samorodna  jest  sztu- 
ka gruntu,  na  którym  trawy  przez  się  rosnąc,    na  siano 
koszone  być  rangą    Kluk.  Rośl.  3,  286.    Koniczyna  łąko- 
wa,   na  formowanie    sztucznych  łąk,    szłusznie    zalecana. 
Jundz.  371.     Łąka  podła  licha  Boh.  palauk,  palauóek.  — 
Prov.  Na  jednćj  łące  wół  trawy  patrzy,  a  bocian  żaby.  Mon. 
71,  733.     W  jednej  łące  pasieni.   Rys.  .Ad.  71.    Szczur- 
kowie  z  jednej   mąki,  Osłowie  z  jednej  łąki.   Dwór.   D  3. 
cf.  tegoż  płota  kół,   jednej  faryny,    jednej    bursy,    kuźni, 
myńcy. 
LAKMUS,  u,  m.,  z  Niem.  bie  SndmuPpflnilse,  croton  tinclorium 
Linn.,  gatunek  krotnia ;    od    tej   rośliny  pochodzi    farba 
błękitna  lakmus,  gadmiiP,  SnctmuPfartc,  zwana,  zrobiona  z 
soku  między  kielichem  i  ziarnami  sie  znajdującego.  Kluk. 
Dykc.  1,  163. 
ŁAKNĄĆ,  ŁAĆZNĄĆ,  'ŁAĆNĄĆ,  ął,  ie,  nijak,  jednotl.,  ła- 
cznieć  niedok.,  Boh.  laćneti,  zlacneti,  hladowćti;  Slov.  łac- 
negi    (łaknaweti    torpesco) ;    Yind.    lazhen  biti ,  gladuvati ; 
Carn.  stradam ;  Croat.  gladuvati;  Bosn.  et  Slav.  gladovati; 
Ross.  rojo4aTb,  aiKaib,  Bsa.iKaib,  (a.iqHnqaTb  nienasyco- 
nym być);  Eccl.  jjłkjth,  a.wj,  a.meTii,  r\:i,^hCTBOB:iTH  (cf. 
Germ.    Icdcr);    głodnym    czyli    łącznym  być,    ^utigrig  fe^it, 
^ungern.    Łaknę  =  chce   mi  się  jeść!    Cn.  Th. ,  cź  (łungert 


midj,  ińj  fnii  bmtijritj.  Łaknie  =  dokucza  mu  głód.  ib.  Gdy 
pościł  czterdzieści  dni ,  łaczniał.  Rej.  Post.  M.  3.  Co 
uczynił  Dawid,  gdy  łaćnął?  1  Leop.  Luc.  6,  3.  Dawid, 
gdy  łaknął,  jadł  chleby  pokładne.  3  Leop.  Matlh.  12,  4. 
(gdy  mu  się  jeść  chciało.  1  Leop.).  Łaknie  nieprzyjaciel 
twój,  nakarm  go.  W.  Prov.  23,  21.  Łaknący,  łączny, 
głodny,  Łinujcnif,  Łmigrig ;  Yind.  lazhen .  lakoten ;  Carn. 
lakotne;  Croat.  lachen;  Rag.  lacejan;  Ross.  a.Tjymifi,  oa- 
4Hbiii,  JKajHuS;  Eccl.  a.iKaTe.ib.  Nieco  łaknący  Eccl.  npH- 
a.WHbift ,  HicKO.iKO  ro.iojCHB.  Mocno  łaknący  Yind.  gla- 
doun,  lakotei:,  prelazhen.  —  ŁAKNIENIE,  ia,  n.,  =  *ŁA- 
KNOSĆ,  "ŁĄCZNOŚĆ,  ści,  z.,  głód,  cierpienie  głodu,  tai 
.Ciuilijcrii,  ber  Siitigcr;  Yind.  lakóta,  lazhnost ,  glad ;  Carn. 
lakóta,  (lakotnya  <  nienasyconość);  ^aj.  lacnos;  Ross.  a.i<i- 
6a,  Bsa.iKanie.  Dopuści  na  cię  Pan  głód  i  łakność.  1 
Leop.  Deut.'2S,  19.  (łaknienie.  3  Leop.).  Łaknienie  uśmie- 
rzający, przeciw  łaknieniu,  ob.  Sytka.  —  §.  Transl.  Ła- 
knąć, chciwie  pragnąć,  nad)  ctinasS  flicrig  fc»n,  banmii)  biir' 
fteii ,  tradUcit,  ftrcbcn.  Cudzego  niesprawiedliwie  łaknąc, 
swego  sprawiedliwie  ostradał.  Krom.  170.  Matyasz  im 
więcej  z  Władysława  złupił,  tym  jeszcze  więcej  co  dzień 
na  cudze  łaknął.  Krom.  746.  ŁAKOĆ,  i,  z.,  łakota,  ła- 
kotka,  przysmak,  cupedia.  Mącz.,  Boh.  lahudka;  Sorab.  1. 
noschlaeza,  kwożcża  yedź;  Yind.  lifni  drobizh  ,  fladzhiza, 
lifoyina,  kozhlarja;  Croat.  sladzhiza  (Yind.  et  Carn.  lakota 
=  łączność,  łaknienie),  ScdcrlntTcii ,  Sorffpcifc  Lekarstwa  w 
łakociech,  w  cukrzech,  i  innych  ku  przyjmowaniu  lubych 
zaprawach.  Sienn.  524.  Niechaj  nie  będą  łakomi ,  ale 
powściągliwi  od  obżarstwa,  od  pijaństwa,  od  łakoci.  Dambr. 
60.  Mistrzowie  łakoci  wprzódy  podarują ,  Gdy  kształtnie 
w  obiecadło  chłopięta  wprawuja.  Zab.  8,  318.  Iżyck.  Mło- 
dych ludzi  musimy  przywabiać  łakociami  i  zapaleniem 
sławy.  Petr.  Et.  13".  —  ('ŁAKOĆ,  i,  i,  (elym.  Łęk,  łuk, 
obłąk),  krzywizna,  wężowa  tość,  cif.  łakotka,  bic  33PGenfrum= 
me.  Ztamtąd  prospekt  na  równie,  gdzie  spław  rzeka 
miała.  Gdzie  w  rozliczne  łakoci  brzegi  fałdowała.  Pot.  Arg. 
208.  Wdzięczny  strumień  z  obu  stron  pachniącemi  zioły 
W  śliczną  łakoć  natkniony.  Tward.  Pasq.  65. j.  ŁAKO- 
CIĆ,  ił,  i,  cz.  niedok.,  (Boh.  lakati),  wabić.  Cn.  Th.  przy- 
wabiać, lodcil,  aiilDtfeii,  cf  Boh.  lakotiti  =  roz-ore;  cf.  łyknąć, 
łokać,  łoczyć,  żarłok.  ŁAKOMIĆ  się  na  co,  ił,  i,  recipr. 
niedok.,  złakomić,  ułakomić,  rozłakomić  się  dok.,  Boh.  la- 
kometi;  (Sorab.  2.  lakomisch ;  Germ.  Icdcil,  naf^ett,  h- 
kotki  sprzątnąć);  Rag.  lakomitise,  oblakomitise ;  Yind.  la- 
komuvati,    lakomen  biti;    Bosn.    hlcpati  ,    hlipati ;    Eccl.  et 

Ross.     .laKO.MIITŁCa ,      .I.ICKOp-Ł^CTBOK.^TH  ;      (RoSS.     .laKOMATt 

pieniądze  w  łakotkach  przejeść);  chciwości  nabierać,  leder 
obcr  gicrig  auf  (tmvi  roerbcn ,  tmiigrig  m^  itmai  femt ,  S(p= 
petit  brtrimĄ  (lefommcn ,  phys.  et  morał.  Na  groblach  nie 
mają  być  drzewa  dobrego  owocu ,  aby  ludzie  szkody  nie 
czynili,  łakomiąc  się  na  owoce.  Cresc.  654.  Przykazał 
hetman,  aby  żaden  nie  ważył  się,  i  nie  łakomił,  i  zgoła 
żadnej  zdobyczy  nie  brał.  Falib.  0.  Ułakomif  się  jeden 
na  płaszcz  szkarłatny.  Falib.  0.  Ktoby  się  tu  na  te  twarz 
>yywiędniałą  ułakom"ił!  Teat.  15.  c,  8.  "ŁAKOMIĆ  kogo 
na  co,  ob.  Rozłakomić.  ŁAKOMIE  adv.  adj.  łakomy,  (Boh. 
łakome  avare,   lakotne    voraciter);    chciwie,    leifer,  gictig. 


Ł  A  K  o  M  C  A  -  ŁAKOMY. 


LAKONICZNY-ŁAKOTKA. 


585 


^ciPbimgrig.  Cn.  Th.  —  *§.  Największe  ciężary  na  wozy 
po  legarach  nakładają,  po  trosze,  albo,  jako  mówią,  nie- 
łakoniie  podkładając.  Sohk.  Arch.  18.  nieraptem.  ŁA.- 
KOMCA,  y,  m.,  ŁAKOMIEC,  mca,  m. ,  człowiek  łakomy, 
Buh.  el  Slov.  lakomec;  Croal.  lakomecz;  Dal.  prosdor; 
Bosn.  lakomac;  Bag.  lakomaz,  prilakomaz;  \"ind.  lako- 
mnik,  osherlnik;  Carn.  lakomnek;  (Hoas.  jaKOMKa  papin- 
karz) ;  EucL  ;iro6ocTfla(aTCJi,  Miue.ioiiMeuTi,  ciii  i8c(ft'r),  gie= 
riger  2)Jcnf6,  eiii  (Sci^^inkl  gtij.  Hył  to  wii'lki  łakomca, 
■we  wszystkim  sweico  tylko  pożytku  szukał.  Mun.  67,  1 1 ; 
Slov.  ge  welki  skućko.  Łakomcy  tkają  skrzynie  swoje, 
a  worki  naszpuiitując ,  nigdy  nie  mają  sytości.  Gil.  Kiit. 
503.  Łakomcowi,  który  jako  z  kamienia  nabywa  chleba 
swego,  a  drze  jako  łyka  z  suchego  drzewa  nabycie  swoje, 
ginie  mu  wszędy  wszystko.  Bej.  Post.  0.  3.  Otoź  to 
ten  łakomiec,  ten  hczykrupa.  Teal.  56.  b,  109.  Zły  ła- 
komcze  bezdenny,  choć  masz  pełne  wory,  Ty  przecie  ła- 
kniesz, ciekasz  na  przeklęte  zbiory.  Gaiv.  Siei.  386.  W 
ciasnej  duszy  zamknięty,  łakomiec  nieczuły  Na  same  tyl- 
ko patrzy  z  pieniędzmi  szkatuły.  Dmoch.  Szt.  B.  74.  '-ŁA- 
KOMOŚĆ,  ści,  2.,' ŁAKOMSTWO,  a,  n.,  Boh.  et  Slov.  la- 
komost,  lakomstwj  uvaritia,  lakotnost  vo7-ncilas;  Bosn.  la- 
komóst,  skupocbja;  Bag.  lakomos,  prilakomos;  Dal.  ła- 
komią, prosdraloszt;  Yind.  lakomnost,  lakomnia,  lakomi- 
nost;  Croat.  lakomoszt,  łakomią;  Carn.  lakomnost,  lako- 
mnya;  Surab.  1.  naramnofcź;  /loss.  .laKOHCTBO  (w  szcze- 
gólności papinkarstwo),  nnitHO-iicóie,   huicjoiimctbo  ;  Eccl. 

(AilKOI.IhCTKO,    C.^ACTO.IIOGIlie),  JI10Ó0CTflH<aHie,  JlOÓOlintHCTBO, 

HCHacuTHOe  we.iaHie  óoraicrBa,  MHoriueiiMCTBO ;  chuć, 
wielkie  czego  pragnienie,  chciwość,  bie  ©icr.  Mc  .C>fiOfud;t, 
bie  grf&fiid^t ,  plil/s.  et  morał.  Wszystkie  monety  z  łako- 
mości  pnpsowano,  przydawając  mosiadza  a  miedzi.  Urz-ed. 
396.  "Łakomstwo  jest  jedna  z  tych  przyczyn ,  które  sąd 
sprawiedliwy  przewracają,  i  jest  matką  wszystkiego  złego. 
Szczerb.  Sax.  2.  Święta  to  wojna,  bronić  swych  wolno- 
ści ,  A  zaś  przeklęta  ,  wszczęta  z  łakomości.  Striijk.  Gon. 
T.  2.  Rzymianie  nie  prawdą  walczyli ,  ale  z  łakomstwa 
złota.  Urzed.  596.  ŁAKOMY,  a,  e,  Boli.  łakomy,  lakotny 
cf.  łakotliwy;  Slov.  łakomy;  Slav.,  Bosn.,  Bag.,  Dal.  la- 
kom; Yind.  lakomen,  naushezb;  Carn.  lakomne;  Croat. 
lakom ;    Boss.  jaKOMbiJi ,    CTHłKaTCJLHun  ,    .iroóocTHHsaTCJib- 

HKH,    MUlClOHMIlblM ;     Eccl.    alOÓOII.M-Łie.lbHbiri    (sjliOMT.,    C.-łl- 

CTOAIOEIIKT,) ;  Sorab.  1.  naramiie  ;  g.  1.  chciwy,  (Icctcn,  gicriij, 
I)Cijici'i(J,  pliys.  et  morał.  Łakomy  w  jędzy  -■  obżarty,  ła- 
kotliwy. Cn.  Tli.  420,  gcfrdj5i(i.  Obrzezujcie  gęby  od  -ja- 
dła i  picia  zbytniego,  nieihaj  nie  będą  łakome,  ale  po- 
wściągliwe od  obżarstwa,  od  pijaństwa,  od  łakoci.  Dambr. 
60.  Kaczki  łakome,  hlon.  FI.  B.  Łakoma  kobieta,  Boh. 
lakomice ;  Rag.  lakomiza;  {Slai>.  lakomica,  Yrilnj  >  szpunt ; 
Croat.  lakomicza  =  lejek).  Łakomy  w  zbieraniu,  chciwy  na 
pieniądze.  Cn.  Ad.  420.  zdechł  na  grosz,  wpadłby  w  ogień 
za  groszem,  dałby  sie  upiec  o  grosz,  wziąłby  z  ołtarza, 
odarłby  z  skóry,  nienasycony,  I)nbiucl;tig ,  gclDgciftg,  gri^ig. 
Łakomy  jest,  który  chce  mieć,  a  nasycić  się  nic  może. 
Hrbst.  Nauk.  i.  7.  Łakomy  nikomu  nic  nie  dawa,  a  sam- 
by rad  wszystko  miał  per  fas  el  nefas,  jak  wilk  wszystko 
do  siebie  ciągnie.  Dambr.  428.    Byś  srebra  ani  złota  nie 

Stoumik  Lindego  wyd.  ?.   Tom  II. 


zbierał,  to  jest,  abyś  łakomym  nie  był.  Orzech.  Qu.  148. 
Daj  co  chcesz,  nigdy  nie  dasz  dość  łakomej  chuci.  Wła- 
śnie jako  kto  w  otchłań,  choć  najwięcej  wrzuci.  Tym  sie 
jednak    bezdenna    przepaść    nie  nasyci.    Tak  łakomy  nie 
ma  dość,  choć  wiele  uchwyci.    Min.   Byt.  3  ,  558.     Ła- 
komy na  grosz ,   phylargyrus.    Mącz.     Na    jabłko   łakomy, 
zginął  (Adam).   Groch.    W.  68.     Łakomy  nienasycony;  ła- 
komemu najwięcej  nie  dostaje;  łakomy  najuboższy;  łako- 
memu   z  pieniędzmi    chciwości    przybywa.    Cn.    Ad.    423. 
By  najwięcej ,  łakomemu  mało.    J.  Kchan.  Dz.  206.     Nie 
dostaje  ubogiemu  wiele,  łakomemu  wszystkiego.  Pelr.  Et. 
118.     Łakomy  tak  tego  używa,  co  ma;  jak  tego,  czego 
nie    ma.    Bys.    Ad.    34.     Łakomy    wszystkim    zły,    sobie 
najgorszy;  łakomy  i  sobie  żałuje.  Cn.  Ad.  426.  (cf.  ma,  a 
nie  zażyje).    Łakomy,  skąpy   i  świnia ,   jest  to    po    śmier- 
ci zwierzyna.   Cn.  Ad.  421.  (cf.  puszkę  aż  stłuczesz,   toż 
pieniędzy  dostaniesz).     Żaden  grzech  łakomemu    nie  jest 
trudny.  Sk.  Kaz.  579.     Łakomy  o  dobre  tylko  stoi  mie- 
nie, A  nic  o  dobre  sumnienie  ;  Łakomych   słowa  wydają. 
Ze    o  sławę  nic  nie  dbają.    Cn.  Ad.  423.    (cf  niech  mię 
jak    chcą    ludzie    piszą,    gdy  pieniążki    w  skrzyni  dysząj. 
Łakomy,  chcąc  więcej  mieć,  szkoduje.  Cn.  Ad.  425.  Ła- 
komy więcej  traci.   Bys.  Ad.  54.  (cf  skąpy  dwa  razy  tra- 
ci; kto  dwu  zająców  goni,  żadnego  nie  uchwyci;  cf  ptak 
na  dwu  drzewach  chcąc  sieść,  na  ziemię  upada;   kto  wiele 
obejmuje,  mało  ściska),   cf  skąpiec,  zmindak  ,  sknera,  li- 
czykrupa,    liczygrosz,    kutw.a.   —  §.  2.  Łokome    rzeczy  = 
chciwość  wzbudzające,  illecebrosae.   Cn.   Th.,   anlotfcilb,  on» 
rciicnb,  Scgtcrbc  cnpccfcnb.     Niełakome  to  rzeczy;  niemasz 
się  na  co  łakomić.  C;i.  .1'/.  611.    Nieznajome  rzeczy,  nie- 
łakome. Cn.  Ad.  755.  (czego  nie  znamy,  tego  nie  żąda- 
my;   ignoti    nulla    ciipido).     Imię    wzywania  godne,    imię 
świątobliwe.  Imię  dobrym  łakome,   ale  złym  straszliwe.  /. 
Kchan.  Ps.  78.  —  (LAKONICZNY  ob.  Krótkosłowny.    LA- 
KOMZM,  Eccl.  upaTKOCJOBie,  'krótkosłowie).  ŁAKÓTA,  y, 
2.,  (floA.  lakota,  lakotnost  uoraci^as;  Slov.  lakotenj,  chutka 
k  neylepśjmu  kusku  ;    Yind.  lakota  caritas;   Carn.  id,  Carn. 
lakotnia  =  nienasyconość);   §,  1.  chciwość  jędzy,  Uc  ®cfriipig= 
fcit,  bic  3in)M)^nftigfcit,  JJĆifdjigfcit.    Poznawszy  swą  nagość 
nieszczęsna  łakota  Z  liścia  sobie  spódnice  na  ścierw  nagi 
plotą.  Pot.'  Zac.  1"d7.     Dla  łakoty.  Pot.  Syl.  20.  —  g.  2. 
Łakoć,  łakolka,  gccfcrcij,  gccfcrbiffcti.    On  zna  co  jest  łakot 
w    zachodnich  i  wschodnich    Indyach.    Przyb.    Mdl.  155. 
Uwiódł  sie  miłości  łakota.  Zab.  13,  159.  (ponętą).  1.  ŁA- 
KOTKA,  ŁAKOTECZKA,'i,  i,  demin.  nom.  łakoć,  gccfcrcn, 
Sfiifrficrci),  3fafd)ivcrf;    {lioh.  lahudka  ;  Slov.  lahodky,  laku- 
otky,   (cf  łagodki.    Przyb.   Ah.   158j;    Yind.   oblisuvanstvu, 
kozlihustyu,  lislanstvu,  pojedlishe;   Croat.  szmok).    Dziecię, 
niesposohne  do  statku,  z  lada  czego  płacze,    Znowu  lada 
łakotką  utulone  skacze.  Dmoch.  Szt.  B.  75.  Niedarmo  tego 
jabłka  w  raju   zakazano.   Musi   być  łakotką  dla  bogów   wy- 
brana.    Przyb.  MiU.   145.      Sałateczki ,    łakoteczki,   chętki. 
Jci.    Ek.   li.   5.  —   2.  ŁAKOTKĄ    masc.  el  jem.    person' f., 
osolia  łakoiki  lubiąca,  ciii  5i\ifi()iiiaiil,  Ccffcniuiiil,   ciii  3(\i|d)cr, 
eillC  9?ńfcftcrillll ,   osoba   na  łakoci  łakoma,   cupediila.    Macz., 
Yind.    polisuYauz,  kozhliuz ,    fladkokuls ,  polisnik;    Croat. 
szmókojedecz;  Slov.  łakolnjk  gulu;  {Carn.  et  Yind.  lakotnek, 

74 


586 


LAKOTKA  -  LAKSOWAC. 


LAKSOWAC-ŁAMAĆ. 


lakotnęza  =  głodny,  głodna).  Żona  strojna  i  Zakotka  obżar- 
ta,  zguba  gospodarstwa.  Cn.  Ad.  1567,  ob.  Łakotliwy, 
lakotny.  {Boli.  lahudkar  =  cupedinarius ,  ber  8e(fert»iffcii  iHX-- 
fiiuft ;    Carn.  parnekar). 

LĄKOTKA ,  i ,  2. ,  obfąkowy  rzyli  półksięźycowy  kształt ,  bie 
'©cftalt  eiiieS  5>icrtcliiunibc*,  bie  firiinime  citicś  53pijcnt\  {Boh. 
laukot  absis,  dzwono  u  kuła,  ob.  Łakoć).  Jest  w  Emoń- 
skiej  ziemi  kąt  w  brzegu  morskim,  który  Fale  wodne 
■wybiły  z  wypłókanej  góry,  Lakotka,  na  kształt  łuku  krzy- 
wego, zgarbiony.  Którego  i  ten  i  ów  kraj  w  morze  wpu- 
szczony. Otw.  Oli'.  440.  Gromowy  korzeń  ma  rózgi  nie- 
proste, ale  ląkotką,  i  tam  i  sam  wężowato  się  wijące. 
Syr.  1123.  Okrętny  piecyk  w  sobie  fachy  ma,  jakoby 
półki  w  lakotke.  Sienn.    WykŁ 

ŁAKOTLIWY,  ŁAKOTiNY,  a,  e,  ŁAKOTLIWIE,  ŁAKOTNIE 
adv.,  {Boh.  lakotny  vora.T;  Slov.  łakotny  gulostis);  Bosn, 
sladokus ,  sladokusac,  lisezhen,  sladkoshelen,  lisoviten, 
kozhliu,  polisniu ,  osheuzhen;  (Vind.  lakoten  > łączny,  ła- 
knący, głodny);  na  łakoci  łakomy,  chciwy  jędzy,  nnftl)l)aft, 
liafdjig ,  Icrfcrbaft.  ErydUum  pulatum,  łakolne  usta.  Macz. 
ŁAKOTLIWY,  ŁAKOTiNY,  Oen.  ego,  subst.  m. ,  »  ŁAKO- 
TNIK,  a,  m.,  (cf.  łakotka  2j  =  g.  1.  kióry  na  łakoci  łakomy 
jest,  co  łakoci  rad  jada.  Nącz ,  ciii  3iafd/cr,  ciii  Sccfcrmniil. 
Łakotliwy,  ganeo.  Dasyp.  Z.  1  b.  Łakotliwy  -.  zdechł  na 
łakoci,  smaczne  kąski  rad  jada.  Cn.  Ad.  426.  —  §.  2) 
Transl.  Łakotnemu  smakowi  odpowiadający,  smaczny,  prze- 
wyborny  co  do  gustu,  fdjiiiacfbaft ,  Iccfcrluift,  bclifnt,  niiścr- 
kfeit.  Dapalh  coena ,  rozkoszna  a  łakotliwa  wieczerza,  z 
łakoci  rozmaitych  przygotowana.  A]ącz..  Libidinosae  dnpes , 
łakotne  potrawy,  ib.,  Dapalice,  łakotnie.  ib.  ŁAKOTNE 
ziele,  lubszczyk ,  ligiisticum,  Stcbftotfcl,  do  łakoci,  to  jest 
do  przysmaków  wchodzi.  Syi:  259.  ŁAKOTLIWOŚĆ,  ści, 
s. ,  skłonność  do  łakoci,  papinkowatość,  Sinfrfjtuiftigfcit ; 
Yind.  kozhlivost ,  lislanje ,  lishezhnost;  Dosn.  sladokusje, 
sladokusnost. 

LAKOWY,  a ,  e ,  §.  a)  od  laku,  Sicijcllacf  = ,  Hofis.  cypryq- 
HuB;  n.  p.  jakowa  laska.  —  §.  b)  od  laki,  @ummiliuf'3  = . 
Lakowa  maść,  różana,  wiśniowa.   Cn.   Th. 

ŁĄKOWY',  a,  e,  od  łąki,  łączny,  2Bicfcit=;  Sorab.  i.  wucźne; 
lioss.  jiyrOBbiH.  Koniczyna  łąkowa,  do  formowania  sztu- 
cznych łąk  zalecona.  Jiindi.  571.  trifolium  pralcnse  Linn. 

LAKRYCYA,  yi ,  2.,  (Boh.  lekorice ,  hkorice;  Sorab.  1.  le- 
korcz,  fwódke  diewo;  Carn.  theshulka;  Bosn.  regolitia, 
rekorica;  lial.  regolitia);  słodki  korzeń,  Mri^e,  Slip^ol}, 
ghjcirrhiza.  Syr.  651,  ob.  Lukrecya. 

LAKSA  ,  LAKA,  y,  ź. ,  laxowanie  ,  biegunka,  iiai  Cnłircii; 
Ross.  npoHOCB.  Dyarya  czyli  laxa.  Wolszt.  141.  Kiedyby 
sokół  bardzo  miał  laxe.  . .  .  Spicz.  iii.  LAXANS  indecl., 
LAKSACYA,  yi,  2.,  LAKSOWAME,  ia ,  n.,  ba«  garircn, 
|)iirgireii ;  {Ross.  npoHOCHoe,  ciaÓHTe^itHoe ,  purgans;  dla 
koni  Kvia4t).  Co  rok  przyzwyczajony  dwa  lub  trzy  razy 
do  laksacyi.  Krup.  5,  189.  Brać  na  Kaksowanie.  Perz. 
Lek.  232.  LAKSOWAC,  LAKOWAĆ,  ał,  uje,  cz.  niedok, 
Ctitcn  lajrircii,  z  Łac,  ob.  Przepuszczać;  Vind.  laklirati, 
zhroYu  iszhistuyati ;  Ross.  cjaóiiTb,  cmónK) ,  npocjaÓHTŁ, 
nociaóiiTb  (cf.  słabić).  Laxujący,  SIov.  ulewugjcy ;  Ross. 
npoiiocuuH.     Nie  wiem  ,  z  czego  mię  dziś  laksuje.     LA- 


KSOWAC się  recipr.,  brać  na  laksans;  n.  p.  Wtedy  się  iakso- 
wać,  gdy  się  plugastwo  w  żołądku  znajdzie.  Perz.  Lek.  236. 

LAKTUKA,  i,  ź.,  z  Łac,  sałata,  Satti^,  Snlot;  Boh.  locyka; 
Rag.  et  Bosn.  locchika;  Yind.  repie  folata,  (ob.  Łoczyga). 
Laktuka  siana,  laktuka  polna.  Urzęd.  179.  cf.  ostry  mlecz. 
Cresc.  232.  Będziecie  jeść  baranki  z  laktukami  polnemi. 
Leop.  Exod.  12,  8.  (z  zioły  gorzkiemi.  Bibl.  Gd.).  LA- 
KTUCZANY,  a,  e,  od  laktuki,  Sattid;=.  Laktuczana  wód- 
ka. Sienn.  Rej. 

'LAKWAUZ,  a,  m.,  Urzed.  4  et  431,  ob.  Elektwarz ,  {Boh. 
letkwar).  fntmcrgp. 

LALA ,  HALALA ,  HULAŁA ,  głos  w  spotykaniu  na  wojnie 
lub  szczwsniu  psami.  Wod. ,  vo.t  ezcilanlis  ad  congres- 
suin;  barbari  in  tello  utunlur ,  Poloni  in  canibus  incilan- 
dis.  Cn.  Th.,  5Iiifmuiitcniiig>3gc|'d)rci}  l)ci)m  3lntjviff;  5iiflcrge= 
f^rcę  bciim  iSefcn.  Kiedy  sama  myśl  ciągnie  do  burdy, 
do  zwady,  Nie  trzeba  tam  halala  bardzo  długo  wołać.  Je- 
dno patrzaj  harapu  ,  kiedy  odejmować.  Rej.  Wiz.  78  b. 
LALASZ  idem,  n.  p.  Psi  zaszczekną,  chłopi  się  porwą 
na  obrona,  Lalasz  wszyscy  zakrzykną.   Gaiu.  Siei.  577. 

LALA,  i,  i',  LALKA,  LALECZKA ,' LALUSIA ,  i,  2.,  dem., 
Boh.  lautka  łątka;  Sorab.  2.  puppa;  Croat.  Kitka,  pupa, 
pupacha,  babka,  ob.  Pupka,  pupeczka ;  Yind.  et  Carn. 
pusha,  punza,  punzheza,  kipzhiz ,  jigrazha,  donda;  Rag. 
lulka,  pupa,  papiza  ;  Ross.  KyKJa,  KyKOJKa;  bie  'Jiiippc 
jum  (Etndcii,  bie  Ttpcfc.  Jejmość  wystrojona,  jak  lalka 
Cdańska.  Tent.  22,  22.  Chłopcy,  można  mówić,  jak 
lalki.  Teal.  21,  84.  (cf.  Slov.  gakobi  ho  ulał);  jak  ulani; 
(Eiym.  lać).  Córka  prosiła  mamki,  zęby  też  i  lalki  jćj 
karmiła.  N.  Pam.  15,  372.  Jak  pucek  się  kwili,  gdy 
z  rączek  lalusia  Padła,  co  dla  zabawki  dała  mu  matusia. 
Tof.  Saut.  44.  —  transl.  Osoba  ładna,  ale  przytym  gą- 
ska, eiiie  ^'lUH"'/  fi"  fd^onfS  ©aiiM^Cll.  Piękna  lala.  Teat. 
43.  c.  59.  Lalkęś  We  Pani  sobie  wychowała,  ib.  30.  b, 
15.  —  Dieter.  Dalej  chob  lalka,  nie  pójdziesz  mi  ztąd. 
ib.  36,  23.  LALKAĆ ,  ał,  a,  intrans.  niedok.,  halać, 
blegotać,  jak  dzieci  czynią,  lallare.  Mącz.,  laHeit  tuie  We 
Jliiiber.     LALKARZ  ob.  Łąlkarz. 

ŁAŁOK,  a,  m.,  skóra  odwiesista,  która  wołom  pod  szyją 
*wisa  ,  palenria.  \olck.  658.  Łałok  bydlęcy.  Dasyp.  RrZ 
b.,  bie  3Samtiie,  3.  33.  bcijm  Od;feii;  Ecd.  ;ia.ioKa,  hioóo 
BO  pry  podniebienie. 

LAMA,  y,  z.,  (Jnll.  lamę,  ber  Caliii,  ®plb »  obcr  Silberla^n, 
blaszka  złota  lub  srebrna ,  materya  lamowa  ,  cf.  srebro- 
głów,  złotogłów,  cf.  pazłotka;  Carn.  lósh ;  Yind.  resv- 
darliyu  slatu ,  shumnu ,  hrushezu  slatu ;  Boss.  OiiTb,  uiy- 
Mnxa,  KaiiiiTCJb,  njena,  njeHKa,  n.iCHCiKa.  Na  wsi  zby- 
tnich ,  co  świat  ma  strojów ,  nie  zażyw  a  ,  Lam  wzorzy- 
stych szuka.  Gaw.  Siei.  558.  Sporządza  suknie ,  stroje, 
łańcuchy,  mancie,  Skupuje  złotogłowy,  lamy  na  wesele, 
Trzewiki  aksamitne,  lamowe  patynki.  Min.  Ryt.    2,  173. 

ŁAMAĆ,  *ŁOMAĆ,  ał,  łamie,  'łomie  cz.  niedok.,  złamać, 
"''złomić  dok.,  Boh.  lamati ,  lomiti,  zlomiti,  złami,  zlama- 
ti ;  Slov.  łamem;  Carn.  lomiti,  lómem ,  lomastim;  Yind. 
lomiti,  slomiti,  strupiti;  Sorab.  2.  lamasch  ,  wamasch, 
slamasch;  Sorab.  1.  lamam,  łamacz,  slemim  ,  slemiu, 
slemicź  (cf.  lemiesz) ,    zwamam  ,    wamam;     Rag.    lomitti; 


ŁAMAĆ. 


ŁAMAĆ--ŁAMAN1E. 


587 


Bosn.  loraiti,  razlomiti;  Croat.  lomiti ,  lamati,  lamlyem; 
Dal.  lamam,  lomini ;  Hoss.  JOMaib,  ;iOHaio,  jomiitł,  ;io- 
M.iK»,  c-iOMiiTb,  ciaiiuBaib,  l)red)cn ,  jci&red^eit ;  —  a)  na  ka- 
wałki rozfamywać ,  przeJamać,  kruszyć,  jerDltcljert,  cntjwcij 
itcifen.  Na  pogrzebach  królewskich  marszałkowie  laski 
marszałkowskie  lamią.  Swad.  5,  i 02.  Boginie  mocne, 
które  łamią  jawory  rękami.  Lib.  Hor.  84.  Naprzód  orzą, 
potym  przcorzą  abo  fomią,  ilerum  arare  albo  effringere. 
Mącz.  (et",  lemiesz).  Jak  cię  pochwycę  za  łeb,  a  zacznę 
kijem  łamać  kości!  Teat.  24.  c,  18.  gruchotać.  —  transl. 
Wilk  gromi  owce,  orzeł  gęsi  lamie.  Rej.  Wiz.  102.  PosiA:. 
Dz.  113.  t.  j.  bije,  zabija,  kruszy,  gniecie,  er  linirgt  bic 
®ailf?.  Król  Macedoński  lamal  bramy  złotem.  Lib.  Hor. 
76,  wyłamywał,  otwierał,  dobywał,  er  fprcilfltc  bic  t\}óxt 
ntit  ©rlbc.  Najcięzej  zawsze  temu ,  co  pierwszy  lód  ła- 
mie. Nieś.  1,  40.  Cnota,  rozum  i  męstwo  łamią  wszel- 
kie przeszkody.  Staś.  Atim,  2,  198.  —  fig.  Głowę  sobie 
Jamać=  głowę  sobie  suszyć,  fid)  bcli  śtopf  t'rc(^cil.  Niech 
odpoczną  teraz  i  głowy  sobie  nie  łamią  ministrowie  ;  ja 
sam  bez  ich  pomocy  rządzić  potrafię.  Boh.  Kom.  2,  484. 
Pan  burmistrz  juz  od  godziny  łamie  sobie  głowę,  a  je- 
dnak nic  jeszcze  nie  wynalazł.  Teat.  54.  b,  51.  —  b) 
moro/.  Łamię  wiarę,  przysięgę,  ustawy,  przymierze,  przy- 
jaźń ,«  nie  dotrzymuje.  Cn.  Th.,  violo ,  solvo ,  tdl  lucc^C 
tncin  JSort ,  meiiicn  ©ditinir ,  id)  brcd^e  rbcr  iibertrcte  bie 
!8erorbnungen ,  boś  SiiiibniB ,  bic  grcimbfdjaft.  cf.  wiaro- 
łomca ,  wiarołomny.  —  g.  Kawał  odłamywać,  ciit  (stiicf 
aiircifcn,  1'rcc^cn.  Kamienie  łamać,  łupać,  ciesać.  Cn. 
Th.  fioss.  ó^yinTb,  HaóyTHTb,  Stcinc  Dred)cn.  Czynszo- 
wnik  nie  może  bez  woli  pańskiej ,  na  gruncie  czynszo- 
wym kamienia  łamać.  Szczerb.  Sax.  54.  —  fig.  Ja  to 
najpierwszy  ten  kamień  łamałem.  Teat.  31  ,  16.  (najpier- 
wszy  lód  przełamałem,  drogę  utorowałem).  W  całym 
mieście  przychylnego  nie  ma ,  Nikomu  chleba  swojego 
nie  łamał.  Karp.  i  ,  128.  t.  j.  nie  udzielał,  er  |iat  lttc= 
ntanben  fciii  Srot  gcbrodKii,  ciiicn  23iffen  93rot  mttget^eilt.— 
c)  Załamywać,  zaginać  (cf.  Boh.  lomcowati  =  i;ea.ore),  &rc= 
4en ,  friimmcii ,  tii  galtcii  obcr  Sriimmuiigcit  Drcc^cit ,  licugeti. 
Ćwiczy  się  rada  dziewka  w  Greckich  skokach  Dorosła , 
łamiąc  członki  w  sztucznych  krokach.  Hor.  2,  65.  Koryt. 
Umieć  na  rożne  kunszty  łamać  ciało.  Teat.  56.  6,  22. 
Gardziłeś  pierwej  niemi ,  a  tu  im  czapkę  łamiesz.  Gor. 
Sen.  198.  t.  j.  czapkujesz,  kłaniasz  się  im,  ^dlifige  SPlJt' 
plimcntCll  mni^en.  (jładki  kształtnie  łamią  głos  usta  śpie- 
wacze. Nar.  Di.  2,  114.  bic  Stimmc  im  Singcii  fiinftlid; 
tcugcn,  cr^ij^cii,  fiiifeii  laffcii,  trillern,  Snufcr  mai^cii.  Rę- 
ce łamać,  załamywać,  bie  ^diibe  ringcii.  Tu  dzieci  przy 
nim  beczą,  drżą  na  tę  nawałę,  Nad  kędzierzawe  główki 
rączki  łamiąc  małe.  Przyb.  Ab.  228.  Poczęła  się  za  głowę 
chwytać,  rękoma  łamać,  narzekając.  Eraz.  Jez.  J  6  b. 
Prov.  Nie  łam  źrzebięcia.  Jabi.  Ez.  278.  Już  to  osta- 
tnia rzecz,  młode  źrzebię  łamać.  Kras  Doi.  19.  Cn.  Ad. 
612.  cf  młodemu  trzeba  folgować,  hńij  bcm  Riilleii  lli^t 
ba3  Srcu^,  ber  'UHmf)  iitup  itian  fd;piicii.  (cf  owocu  przed 
kwiatem  żądać).  Nie  tak  mię  bardzo  złamały  te  frasunki 
niniejsze,  abym  miał  opuścić  stałość.  Jer.  Zbr.  88.  nie  tak 
zgnębiły,  skruszyły,  niebertciigen.    Tu  będziesz  mógł  zło- 


mić  czarta,  i  wszystkie  pokusy  jego,    jako    je  pan  twój 
złorail.  Rej.  Post.  M.  4.  (zwyciężyć,  zgnieść).     Łamać  ję- 
zyk,   zwyciężać    trudność    w    wymawianiu.     ŁAMAC    się 
recipr.,  (Boh.  lamati  se);  —  a)  Passiv.  jerI»rod)ett  luerben,  brc 
djcit.    Ciitjiiiei)    ge^eit.      Lód  się  na  Wiśle  łamie.   Tr.     Do 
Niemna  rzeki  przyjechał;  ten  się  łamał,    i  nie  dopuszczał, 
aby  kto  miał  przezeń  wozić.  Birk.    GŁ    10.  "Hi    Giś    auf 
bcm  3'I"ff5  (jilia  nilf-  —    §•  Łarnać    się    pracą,   trudnością. 
7"/'.,  zrabiać  się,  mordować  się,    zpracować  się,    fic^  mii« 
be  arbeitcii ,  wątlić  się ,  fid;  inarlie  ardeiten.  —  §.  b)  Re- 
cipr. act.  Łamać  się  >  załamywać  się,    fid)  friimmen,    beu« 
gett,    fdjmiegcii.     Wąż    się    łamał,    zwijał,    marszczył,    w 
kłębek  składał.  Jak.  Baj.  196.      Młodzież    się    łamie    do 
Jońskich  sztuki  Tańców;  tej  tylko  chwyta  się  nauki.  Hor. 
2,  60.     Jurysta,    im    się  bardziej    lamie,    im    się    boży, 
Tym  znaczniej  na  kalecie  człowieka  uboży.  Pot.  Jaw.  207. 
—  §.  Łamać  się  z  kim  ■-  pasować  się  z  nim  ostatnią  siłą, 
mocować  się,    Yind.  raetatife,  pipatife,  pardegatife,  ter- 
gati,    tepsti ;    Croat.  boritisze ;    mit  jcmanbcil  riiigctl,   fdm« 
pfcn  mit  diler  Słraft.  Szermierze,  albo  ci ,  którzy  się  z  dzi- 
kiem! zwierzęty  łamią.  Szczerb.  Sax.  574.    Lizymach  lwa 
za  gardło  popadszy,  tak  się  długo    z  nim  łamał ,    aż  go 
udawił.  Rej.    Zw.   80   b.    Weresz.    Reg.    151.      Samsony, 
Alexandry,  Herkulesy,  byli  tacy  mocarze  ,    że  się  ze  lwy, 
ze  smoki ,  i  z  innemi  okrutnemi  zwierzęty  łamali  a  bija- 
li. Rej.  Zw.  62  b.      Chodzą  rotami  młodzi  ludzie,    jako 
lwi,  a  snadźby  się  mogli    i  z  dyably  łamać.    ib.  185    b. 
Wre  srogi  zabój,    trupa    pełno  wszędzie.    Pierś    w  pierś 
uderza,  mąż  się  z  mężem  łomie.  Chrośc.  Fars.  ^23.  Gdzie 
się  podział  Herkules ,  co  się  z  smoki  łomił  ?    Rej.   Wiz. 
86.     Magnatowie  poczęli  się  łamać  z  książętami ;  a  osła- 
biwszy moc  ich,  pomnażaniem   swoich   przywilejów,  sta- 
nowić   arystokracyą.    Nar.    Hst.    7  ,    76.     Człek    na    tym 
świecie    z  fortuną  się  łomie.  Pot.  Syl.  2.     Patrzę,  a  tara 
żyd   z   hajdukiem    się  łomie.    Pot.  Joiv.   122.      Cnota  się 
łamie    z  niecnotami  zawżdy ,    A  stały    wiernie    przy    niej 
stoi  każdy.  Rej.  Zw.  2H   b.    Łamiący  się,    pasujący  się, 
Yind.  metauz ,    pipavez ,    pardegauz.     ŁAMACZ ,    a  ,    m., 
ŁAMCA ,  y,  m.,  albo  łomiciel ,    ruptor.    Mącz.    bcr    CfltiaS 
I'rid)t,    ber  23vcd;er.  Boh.    lomec.     Łamcy    przysiąg,    zlej 
rzadko  unikają  toni.   Teat.  51,  67.   przysiegołomcy.     ŁA- 
MACZKA,  i,    ź.,  która  lamie,    bie    33rcd)criim.     Łamaczka 
abo  międlica  do  łamania  lnu.  Przędz.   14.  bic   j5iad)M're(^e. 
ŁAMANIE,    ia,    n.,    subst.    verb.,  bai  33red)cii.     Łamaniem 
chleba  zwali  starzy  stół  Pański.    Rej.   Post.  A  a  6.  23rot« 
I)red;eii ;    Ross.   X;it60jiOM.ieHie.      Łamanie    goleni ,    była 
kara    podła,    zwyczajna    niewolnikom.     Pilch.     Sen.    560. 
Łamanie  głosu  =  wycwerki ,    fiiiiftlid)C'3  ?3ciigcn  ber  ©timme 
im  ©ingcil.     Łamanie  zasłon   fortecznych  ,  courline.    Łe.sk. 
280.    t.  j.    załamywanie ,    bic  Sriimmiiiig ,    bnś    23rcd)cu    iit 
©den ,  galten.  —  §.  7noral.     Oni   odnosili   gwałt    i  łama- 
nie   w  tej   sprawie.    Weryf.  pr.   14.  skrzywdzenie,    ®rui, 
$ebrii(fiirig.    Po  złamaniu  Seneki ,   łacno  było  wyzuć  z  fa- 
worów Hula.  Nar.   Tac.  2,  282.  perculso  Sencca.  —  Ła- 
manie przysięgi,  pokoju,  przymierza,    słowa,  ber  23rud| , 
diUmiij ,  griebcilśbruc^.   —  §.  Łamanie    w  stawach  ,=  dna, 
denna  choroba,    bo^    ©licberrcipcii.  Sorab.   2.  chwat,    (cf. 

74* 


588 


ŁAMANIE-LAMENT. 


LAMENTLIWY  -  LAMPART. 


ochwat);  Ross.  jOMOia,  koctmomi;  Eccl.  <i.ieHOBHaa  60- 
Jltaiib.  Wilgoci  zbytnie,  gdy  się  w  którym  stawie 
zastanawiają,  czynią  bolenie,  które  drudzy  łupaniem 
albo  famaniem  zowią.  Cresc.  164.  Nierządniki  na  cie- 
le rozmaitych  holów,  Włoskiego  łamania,  sprośnych 
bolączek  dostawają.  Gil.  Post.  54.  Łamanie  w  nogach  • 
podagra.  Hag.  Doś.  i,  76.  Łamanie  w  ręku  ,  w  stawach 
ręcznych  --  chiragra.  Łamanie  w  stawach  cierpiący,  Boh. 
pakosta  ;  Eccl.  M.ieHOBOÓo.itsHeHi ,  Bi  000133^x1  óo.TbsHb 
HM^HH.  Łamanie  w  kościacii  sprawujący.  Hoss.  kocto- 
joMHhin.  Ł.\MANIE  się  recipr.,  hai  Srcdłcn ;  neutr.  bn>3 
Jbcilcn ,  Giitirociiijcbcn.  Łamanie  się  światła.  Hub.  Wst.  57. 
bie  Strablfiibrcd^unij.  —  §.  ad.  Załamywanie  się,  tai 
Sriimmen ,  Scugeti  feiiicr  fcllift  in  ocrfciiictne  ©cftalteii.  Po- 
spólstwo widząc  grymasy  i  łamania  się  z  wielości  roba- 
ków w  człowieku  pociiodzące,  sądzi  go  być  od  czarta 
nagabanyrn.  Perz.  Lek.  190.  ŁAMANINA,  y,  i,  łamanie 
różnym  sposobem;  coli,  rzeczy  łamane ,  23nic6,  gcbrodiiicS 
cbcr  jcrbrodnicś  ScO-  Łamaniny  i  gwałtu  praw  Ruskiej 
cerkwi,  zadawać  wam  nie  będziemy.  Smotr.  El.  58  Ł.\- 
ftlANY,  a,  e,  niecały,  przerwany,  gc(irod)cn,  atnjclTPdłcn. 
Na  złamaną  szyję, ^  (ob.  Szyja).  Łamany  kamień  Hoss. 
6yTh ,  óyTOBbiH.  Żale  ze  łzami  nadbrzeżne  usłyszawszy 
skały  Łamanym  ich  westchnienia  jękiem  powtarzały.  Zab. 
5,  4,"4.  Łamana  liczba  =  frakcya,  ciiie  gct'rod)cnc  ^ahl,  fin 
Srud; ;  liczba  złożona  albo  z  samych  tylko  części  jedności , 
albo  z  jedności  całych  i  z  części  tejże  jedności,  ■■  ułomek.  Jak. 
Mut.  1,  2  Łamane  ilkości  czyli  frakcye.  Uslrz.  Alg.  49. 
Srebro  stare  łamane  złotniki  za  swoje  srebro  nowe  z  wiel- 
kim zyskiem  od  kupujących  biorą.  Zlot.  D.  et  B  A  b.  — 
§.  Łamany  «  nierówny,  uncl'Cn,  imgicid).  Łamany  kraj  skła- 
da się  z  równin  i  wzgórków.  Sliiib.  Ob.  15.  —  g.  morał. 
O  jakoż  to  świat  łamany  a  nieobaczny !  67ifS.  Wych.  M 
7  b.  (przekrętny).  Więcej  sobie  dzisiaj  drugi  na  tym 
łamanym  świecie,  waży  gromady  pieniędzy,  niżeli  rozum 
syna    sw-ego.    ib.  M  2.     ŁAMCA  06.  Łamacz. 

Pochodź,  iom,  łomignat ,  iomikamień,  iomisty,  lomiciel, 
lomiij,  iomność ,  iotiukost ,  łomocie,  iomot ;  lemiesz;  do- 
iamać ,  nalamać ,  obtamac,  odłamać,  połamać,  podłamać', 
przełamać,  nieprzełamaiiy,  przełom,  przytamać ,  rozłamać; 
słoma,  słomiany.,  słomka;  ułamać,  ułomek,  ułomny,  uło- 
mność; włamać,  wyłamać,  załamać,  załom,  złamać,  iiie- 
złamany ;  wiurołomca ,  wiarołomny,  wiarołomność ;  przy- 
siejjołomc.a  ,  krzywołonica  ,   zakonołomca  ,    prawołomca. 

LAMBITYWUM,  z  Łac,  lekarstwo  do  trzymania  w  uściech  , 
aż  się  rozpłynie.  Włod.  ciii  fettfnft,  Sfcfarjiunjmittel.  Lam- 
bitywum  biorę  ■■  w  uściech  co  rozpuszczając  połykam.  Cn. 
Th.  lizanie.  Krup.  5,  281. 

LAMENT,  u,  m.,  z  Łac.  narzekanie,  Eccl.  pbi;(iiiiHi€ ,  tai 
SBcbcflagcti,  Camcntircii ,  ?ami,  Hi  ŚUngcIiob,  ber  Sliigcgc= 
fang.  Dawid  nad  Jonatą  lament  czynił,  i  wiersze  pła- 
czliwe o  jego  śmierci  złożył.  Sk.  haz.  444.  (cf.  duma, 
plankt,  tren;.  Kto  taki  jest,  ktoby  bez  lamentu  z  tego 
świata  schodził?  Gor.  Sen.  569.  "Śpiewacy  w  swych  la- 
menciech  przypominają  o  Jozyaszu.  Budn.  2  Cliron.  35, 
25.  Bihl.  Gd.  Insze  jest  śpiewanie  pieszczone,  jako  są 
lamenty,  dumy;  insze  śpiewanie  męzkie  ,    jak  na  wojnie! 


Dawali  im  Grecy  pewne  przezwiska  od  powiatów,  Dory- 
ka ,  Frvgika  .  jak  u  nas  Ruskie  lamentv,  Podolskie  dumy, 
Pelr.  Pol.  204.  LAMENTLIWY,  a,  e,  —  ie  ,  adierb.,  na- 
rzekający, Eccl.  pbi4aTe;ibHb!ri ,  flagciib ,  illagc  = .  Ojczyzny 
głos  lamentliwy  Wysłowić  trzeba,  by  wżdy  syn  prawdzi- 
wy Mścił  się  jej  krzywdy.  Slryjk.  Gon.  S.  2.  Żałosny 
płacz  i  lamentliwy.  1  Leop.  Ezech.  19.  14.  Prosiła  go 
lamentliwemi  słowy.  Gor.  Div.  505.  Lamentliwe  piosnki 
kochanka,  ib.  285.  Dusza  jego  lamentliwie  będzie  pła- 
kać jemu.  Leop.  Jes.  15,  4.  (porzewniać  sobie  będzie. 
Bibl.  Gd.).  Smętnie  zawsze  a  lamentliwie  żyła.  67ie!. 
Wych.  C  5.  LA.MENTOWAĆ,  ał,  uje,  intran.i.  niedok., 
narzekać,  iiic^'cflngcii ,  Eccl.  pbi4aio.  Wolno  zapłakać;  ale 
nie  kwilić  się  i  lamentować.  Ptlch.  Sen.  list.  2,  54.  La- 
mentowaliśmy; a  wyście  nie  płakali.  1  Leop,  Math.  11. 
17.  Zwoławszy  narzekalnic,  niechaj  go  żałują,  Niechaj 
nad  grobem  jego  w'szystkie  lamentują.  Groch.  W.  511. 
Oto  król  płacze  i  lamentuje  nad  Absalonem.  Budn.  2  Sam. 
19,  1.  Słowiczek  lamentował.  Banial.  7  5  6.  Chciała 
ciało  pomazać,  szuka  pana  w  grobie,  Wzięto  pana,  nie- 
niasz  go,  lamentuje  sobie.    Pieśń.   140. 

ŁAMIĘ  ob.  Łamać.  ŁAMIKAMIEŃ  ob.  Łomikamień. 

L.^^MUWAG  cz.  niedok,  u  krawców,  tasiemkę  lub  galon 
na  wierzch  sukna  lub  materyi  przyszywać.  Magier.  Mskr., 
mit  Jrcffcii  obcr  33iiiib  Iicfcftcii. 

LAMOWY,  a,  e,  od  lamy,  Salin  =  .  Trzewiki  aksamitne,  la- 
mowe patynki  Min.  Hyt.  2,  173.  Nie  każdemu  ładnie 
w  lamowej  sukni.     Kchołu.  Fr.    14.    Hoss.    KaHHTejbHua , 

SO.IOTHUM. 

LAMPA,  y,  2.,  L.\MPKA,  LAMPECZKA,  i,  2.,  dem.,  Boh. 
lampa,  lampićka;  Shw.  lampa;  Hung.  lampas;  Sorab.  i. 
lampa,  lampka,  fwużow ;  Sorab.  2.  lampa;  Slav.  lam- 
patla;  Vind.  lampa,  luzhniza,  fvezhniza,  lampiza ;  Garn. 
lampeza;  Croat.  lampash ,  szvetnlcza  (cf.  świecznik);  Dał. 
szvetnicza,  szvetnyak;   Ross.  jiaMna4a,  jaMna4Ka ,    jasina- 

40MKa  ;      Eccl.      KaH4II.10,     n04CBtuiHIIK'B,     CB1:TII.\bllllKl  ;      z 

Greckołac.  bic  ?anipc ;  narzędzie  sporządzone  na  palenie 
oliwy,  przez  włożenie  w  nie  knotu.  Kras.  Zh.  2,  15. 
Lampa  ,  kaganiec  olejowy.  Cresc.  28.  Boh.  kahanec  gli- 
niana lampa,  cf.  kai^janiec.  Narzędzie,  w  którym  płyny 
ogień  karmiące  w  knot  wzięte,  ogień  z  siebie  wydają, 
nazywa  się  lampą.  Krumł.  Chym.  29.  Lampa  illuminacyj- 
na  Hoss.  n.ioiiiKa  Ci  którym  potrzebne  jest  światło 
lampy,  o  to  się  też  starają,  aby  jej  na  oleju  nie  scho- 
dziło. Ziib.  15,  88.  Lampa  zgaśnie  bez  oliwy.  Pot.  Arg. 
69.  Lampa  sama  przez  się  ciemna  i  brudna,  A  gdy 
ogień  przypadnie,  już  jasna  i  cudna.  Rej.  Wiz.  ilG  6. 
—  Poet.  Lampa  słoneczna.  Groch.  W.  33.  Lampa  nie- 
zgaszonego  słońca  szła  od  rannej  zorzy  ku  górze.  ib. 
227.  —  ^.  Szklanka  od  wina  kształtu  lampy,  eiil  Seilt> 
gla^  in  6H'ftnlt,  ńmi  Sampciigliifcs.  Obaśmy  razem  pili , 
z  tą  różnicą.  Ze  ktoś  tam  małą  lapmką,  ja  dużą  szkle- 
nicą  Zabł.  Zbb.  5.  Lampeczka  wina.  Torz.  Szk.  123, 
oh.  Lampny,  lampowy,  lamparz. 
1.  LAMPAItT,  a,  m.,  Boh.  lewhart;  Sorab.  i.  leopard; 
Croat.  leuhart,  lavorisz,  oroszlanyoriss ,  (cf  ryś);  Vind. 
leopart,  pantar;    Hung.  pardocz;   Bosn.   levhart,    lavoris; 


LAMPARCICA  -ŁAN. 


ŁAN  -  ŁAŃCUCH. 


589 


Rag.  leuliart ,  lavons,  kapłan;  Slav.  oroslav;  Carn.  risa  ; 
Ross.  nap4'B,  jeonap4'b.  óapci;  ber  Scpparb,  ber  '^m-- 
t^er;  zwierz  długi  do  trzech  Jokci ,  podobny  do  tygrysa, 
sierść  ma  zoftawą,  po  niej  krążki  czarne  śrzodkiem  żół- 
to się  przebijają.  Zool.  813.  'Lwopard.  Macz. ,  'Iworyś. 
Chmiel.  \,  591.  Tygrys,  lampart  i  ryś  warczą.  Banial. 
J.  2.  Lampart  tarentowaty.  ib.  Już  się  i  osieł  dziś  lam- 
partem zowie ,  Koczkodan  z  małpą  chce  być  Iwowi  w  ro- 
dzie. Stryjk.  Gon.  D  ó.  —  §.  Lampart,  skóra  lamparto- 
wa ,  ^ant^er^aut.  Mieczem  i  łukiem  zbrojny,  lampartem 
odziany.  Dmoch.  U.  58.  —  §  Człowiek  lampart,  basałyk, 
włóczęga,  do  niczego,  cm  9Menfd;,  ber  jii  iiiditfS  ju  &rnu= 
d)cn  ift.  LAMPARCICA,  y,  ź,  Boh.  lewhartice;  Carn.  ri- 
sena,  ber  iDciblidje  ^lantlier.  Pstra  lamparclca  Kaspijska 
w  pokarm  dodawafać  cyca.  Dardz-.  Trag.  443.  —  2.  LAM- 
PART ,  a ,  ra.,  kamień  probierski ,  cin  ^^roltierffeiii.  Pró- 
bować złoto  na  lamparcie.  Tr.  LAMPARTOWY',  a,  e,  od 
lamparta,  Cepparbź ' ,  %^ant\}n  ■■  .  Ross.  óapcoBuB. 

LAMPARZ ,  a,  .m.,  robiący  abo  przedająry  lampy.  Pilch. 
Sen.  lisi.  4.  203.  ber  iiniiipeiimaclicr,  ?ampenl;diiblcr. 

LAMPETRA,  LAMPRETA,  LA.MRREUA,  y,  z.,  ryby  gatu- 
nek, do  których  należy  ninog,  bie  Siimprcte.  Syr.  180. 
pijawka    morska.   Cn.    Th.   696.    Vind.   goliip ;   Carn.   golub. 

LAMPERYA,  yi ,  i.,  n.  p.  Podłoga  z  lamperyą.  Swilk.  Bud. 
234.   z   Franc.   lambris ,  ob.   Taflowanie. 

LAMPNY,  LAMPOWY,  a,  e,  Ross.  jaMna4HbiH,  od  lampy, 
Sampeii  =  .  Ciepło  ognia  lampncgo  jest  nnjrówniejsze. 
Knnnł  Cln/tn.  29.  Lampowy  nosek  abo  rurka,  myxa.  Cn. 
Th.  bic  Sampeiibtflc,  Sampciifdjmiiilc.  Lampowy  nosek , 
rurka  ,  przez  którą  opalonego  knota  zbytki  odchodzą. 
Dasyp.  N  n  Sornli.  1.  lampowa  trubka.  Lampowy  knot 
\ind.  luzhna   dusha. 

LAMUS,  'LEMUS  ,  a.  m.,  z  Niem.  baś  ?e(imDaii^,  murowany 
domek  na  schowanie  od  ognia,  ciii  gemoiicrte-S  feucrfeftcź 
Sepaltllip.  Na  boku  dziedzińca  był  murowany  lamus,  z 
żelaznemi  u  okien  kratami  i  okienicami.  AVas.  Pod.  1,6. 
Rozkazujemy     budowanie    lainusów    dla    chowania    ksiąg 

ziemskich,    a  do  zbudowania  tych  sklepów  mianujemy 

Yol.  Leg.  3,  23.  Dziś  człowiek  nie  wie,  komu  zasiewa 
i  młóci,  Lada  kto  mu  stodołę  i  lamus  przewróci.  Zub. 
16,  124.  l^ar.  Toć  mój  lemus  ,  me  imienie,  Zdrowa 
myśl ,  zdrowe  sumnienie.  Byb.  Gejl.  B  2  b.  Zdobycz 
wszystka,  oprócz  tej,  którą  w  podziemnych  lamusach 
tajono,  spłonęła.  Arom.  527.  ni  sublerraneis  cellis.  cf. 
podrum.  LAMUSOWY,  a,  e,  od  lamusa;  febm^miś-. 

ŁAN ,  u ,  m.,  Boh.  lan ;  Lał.  med.  laneus ;  cf.  Cer.  Sntfii , 
£d^lie;  miara  roli,  źrzeb,  ślad,  cf.  mórg,  włoka,  siaje; 
YmJ.  huba;  Carn.  oroije,  cf  rola;  Croat.  rai,  ciiic  ,C)iife 
Slrfcrlniibcź,  ooii  iierfdiiebciiem  (Selmlte.  Łan  u  Hclmolda, 
aralrum  Slavicum .  była  sztuka  ziemi,  kióra  się  dwoma 
wołami  i  tyleż  końmi  sprawowała.  Nar.  Hu.  2,  83.  Łan 
Polski,  z  którego  kmiecie  powinni  odrabiać  dzień  jeden, 
dzieli  się  na  trzy  pola,  z  których  każde  wzdłuż  liczy  600 
stop,  łokci  400;  wszcrsz  stop  144.  łokci  96.  Jak.  Maih. 
\,  4.  Łan  kmiecy  większy,  z  którego  kmiecie  dzień  w 
tydzień  robić  maja,  liczy  łokci  w  kwadrat  362,  880; 
mniejszy    liczy  łokci  kwadratowych   115,  200.    Zabór.   U. 


297 — 8.  Łan  Frankoński  (od  Francyi  abo  Frankonii 
zwany.  Grzęp.  Geom.  K.  3)  pierwszy,  ma  w  kwadrat  miar 
5240,  drugi  4030.  Łan  Teutoński  czyli  Niemiecki  sznu- 
rów 360.  Łan  Chełmiński,  używany  w  królewszczyznach 
liczy  morgów  50.  Oslr.  Pr.  Cyw.  2,  298.  Solsk.  Geom.  2, 
143.  Jak.  Mat.  1,  5.  Łan  i  włóka  niczym  się  od  siebie 
nie  różnią,  tylko  nazwiskiem;  co  w  niektórych  stronach 
u  nas  nazywają  włóką ,  to  inni  zowią  łanem.  Zabór.  296. 
—  Włoki  były  zarobne  pole;  łany  zaś  do  zarobienia 
były  przeznaczone.  Czack.  Pr.  1,  225.  Łan,  czyli  trzy 
włoki.  Lesk.  2,  27.  ob.  Łanowy ;  cf  łany  wybranieckie. 
cf  łannik. 

ŁAŃ  ob.  Łani. 

1.  "LAN,  u,  m.,  ulanie,  lana  robota,  ©ieCtferf,  O^OPifis  9lr= 
beit.  Ze  srebra,  złota  i  z  drzewa  bałwany.  Praca  rąk 
ludzkich,  szatańskie  to  lany.  Auszp.  75.  cf.  lala.  2.  LAN 
'  lany   ob.  Lać. 

L.\NCA,  y,  i,  kopia,  bic  CiliijC.  Sorab.  i.  lanca;  Yind. 
lanza,  fuliza,  (ob.  Sulica);  Lal.  lancea;  Graec.  ^óy^l-  L.i^N- 
CET,  u ,  m.  ,  [puszczadło.  5|,  cyrulickie  narzędzie,  obo— 
osirzyk,  do  otwierania  wrzodów,  żył.  Czerw.  5.  bic  SaiijettC, 
[Ytnd.  lanzela  ,  puslmiza ;  Rag.  bazkaviza).  Na  lancety 
stal  najdoskonalsza  obracać  potrzeba.  Os.  Rud.  368.  Krwi 
puszczanie,  otwarcie  żvłv  lancetem  albo  sznaperein.  Krup. 
5,  87.  LANCETOWATY,  a,  e,  —  o  adverb,  na  kształt 
lancetu,  iBJe  ciiie  Siliijettc.  Szeleżnik  pręt  ma  bezgałęzi , 
liście  bezogonkowe ,  lacentowate ,  wcinane.  Jundz.  319^ 
'LANCKNET,  m,  z  !^iem.  bcr  Siiiijcnfiied)t,  drab,  tancea- 
rius.    Macz.. 

ŁAŃCUCH,  a,  m.,  YinJ.  lanz,  ketina,  zhetina ,  veruga; 
Carn.  veruga,  kętena ,  roshel;  Croat.  lancz  ,  lanaz,  ve— 
ruga;  Hung.  lantz;  Slav.  Ińnac ,  sincxir,  szingyir;  Dosn. 
lanac,  verigga  ,  singir  ;  Hag.  veruga,  veriga  ;  Dal.  veru— 
ga  ,  veriga ;  Boh.  retez;  Slov.  feteź;  Sorab.  1.  recźaz  (cf. 
wrzeciądz);  Sorab.  2.  reschas;  Eccl.  et  Ross.  utnb,  YenŁ 
(cf  czepić),  bic  Scttc;  łańcuch,  (cf  łączyć;  cf  członek; 
cf.  ©cleiif.  Slblg.).  Łańcuch  staje  się  silnym,  gdy  ogni- 
wa jego  ściśle  złączone.  Gaz.  Nar.  1,  101.  Pies  na  łań- 
cuchu. Rej.  Zio.  133  b.  Dambr.  163.  cin  Settciibiiiib, 
(łańcuchowy  pies).  Jak  pies,  na  łańcuchu  przywiązany, 
siedzieć  musze.  Teal.  29.  c,  25.  (na  uwięzi).  Jak  psa  z 
łańcucha  spuścił.  Jabl.  Tel.  47.  Cn.  Th.  295.  Psa  zbie- 
głego z  łańcuchem,  łacno  pojmać.  Cn.  Ad.  984.  Łań- 
cuchy =  kajdany,  Setteii ,  Scffrlii.  Eccl.  et  Ross.  Kcpiira  ,  ko- 
404bj ,  y3ti,  nyia.  Związał  go  dwoma  'łańcuchoma. 
(dual.)  Budn.  2  Reg.  25,  7.  Obaczysz  ich  w  łańcuchach, 
jako  brance.  Birk.  Obóz.  K.  4.  Święto  niewohiych  łań- 
cuchów Piotra  świętego.  Groch.  W.  98.  S.  Piotra  w  oko- 
wach ,  '^ktri  Mettciifeiicr.  W  łańcuch  kogo  wsadzić.  Jabf. 
El.  C.  cf  w  kłodę,  w  kajdany,  etiieii  iti  łletten  Icgcit. 
Dobrowolnie  się  drzwi  więzienia  otworzyły,  i  łańcuchy  co 
na  rękach  były,  dolirowolnie  opadły.  Olw.  Ow.  153. 
Łańcuch  wozowy  do  hamowania  kół  Yind.  sayretniza,  ob. 
Hamulec.  —  Łańcuchami  pozwięzywać  Yind.  saverugati, 
sakctinali.  ■ —  Łańcuch  ,  łańcuszek  od  ozdoby,  Croat.  kla- 
rush ;  Ecil.  iiAeiiiii|.i,  ciiic  £d)nnicrfcttc,  ciiie  !Śctte  jur  3ifrhc. 
Pospolicie  łańcuchy  złote  noszą  mężni  i  nieinężni ,    gdyi 


590 


ŁAŃCUCHOWY  -  LANCZAFT. 


LANCZANY  -LANKA. 


to  ozdobą  ma  być  tylko  mężnych  ludzi.  Modrz.  Baz.  202. 
Za  Bolesława  Chrobrego  nosili  sami  rycerze  in  signum 
militiae  łańcuchy,  ani  wolno  było  ich  nosić  innym ,  bądź 
szlachcie,  bądź  hrabiom,  którzy  w  liczbie  rycerstwa  nie 
byli  poczytani.  Nar.  Hst.  2,  155.  Jeśliś  ubogi  w  szla- 
chetne przymioty,  Próżno  na  szyi  nosisz  łańcuch  złoty. 
Zab.  li,  277.  Ri.exv.  Łańcuch  złoty  szyi  twojej.  3  Leop. 
Prov.  i,  8.  (zaponka  złota,  i  Leop.).  Łańcucliy  z  kwie- 
cia. Wef].  Hann.  i,  187.  ob.  Festony,  girlandy.  —  Fi- 
gur. Łańcuch  !  pasmo,  szereg  nieprzerwany  ciągły,  ciąg, 
eitic  3Jcil)C,  cinc  Sctte.  Łańcuch  gór,  sa  to  góry  niby 
pasmem  z  sobą  związane.  Wyrw.  Geogr.  12.  ctiic  Scrijfette. 
Lesk.  80.  Słowność  w  traktowaniu  interessów,  ludzkość 
w  obcow  aniu ,  są  to  ogniwa ,  z  których  składa  się  łań- 
cuch porządnego  wspołecznictwa  między  ludźmi.  Mon.  65, 
264.  Człowiek  jest  piewszym  ogniwem  łańcucha ,  któ- 
ren  natura  upletła  z  stworzeń.  Mik.  Obs.  50.  Ł.4NCU- 
CHOWY,  a,  e,  od  łańcucha,  Rag.  verixni;  Ross.  et  Eccl. 
E£(>Hs;i.ii'i. ,  utnOTHUii,  utnHbiii;  Scttcn  =  .  n.  p.  Pies  łań- 
cuchowy, calenalus.  Mąci.,  Tol.  Saut.  45.  eiit  Scttciilitiiib ; 
(Yind.  otvesan ,  operzhen  pefs,  nadvesan  pefs).  Ogni- 
wo łańcuchowe  {Yind.  klop,  rink).  Łańcuchowe  kule, 
Scttenfiujeln ,  dwie  połowice  kuli  złączone  łańcuchem,  że- 
by większą  rozległość  miejsca  zajmowały.  Jak.  Art.  o,  300. 
—  Ariłhm.  Reguła  łańcuchowa,  bic  ficttcnrcgel,  sposób 
dochodzenia  stosunku  niewiadomego  z  danych  śrzednich 
stosunków  wiadomych.  Lesk.  2,  89.  ŁAŃCUSZEK,  szka, 
m.,  ŁAŃCUSZECZEK,  eczka,  m.,  dem.,  einc  fleiiie  ^cttc, 
Cin  S?cttd)Cll.  Croat.  lanczek,  lanchecz,  verusicza;  Hung. 
Ińntzotska;  Zfosn.  lancicch,  verisgica  ,  kolajna,  singiricch  ; 
Slav.  lancsac  ;  Rag.  verixiza  ,  ovratiza  ,  ogargljuj;  Yind. 
ogerlai,  ovr.itiza ,  naperfniza,  ketenza ,  zhetenza ;  Carn. 
ketenza,  nagerlina ;  Soruh.  {  recżazk ;  Boh.  et  Slov.  re- 
tizck,  retezek ;  Eccl.  et  Ross.  McnoiKa  ,  utno^Ka,  eepii- 
H;Hua.  Łańcuszki  złotemi  wiążą  serca  dyamentowe.  Tward. 
Wł.  186.  Łańcuszek  w  około  szyjeczki  był  otoczony. 
Groch.  W.  332.  Ja  dziś  chętnie  ten  upomineczek.  Świe- 
tne noszenie ,  złoty  łańcuszeczek  ,  Daje  dziecięciu.  Groch. 
W.  371.  Łańcuszek  czyli  podbródek  u  munsztuku.  Hipp. 
60.  bie  fiiiitifctte ,  Yind.  bersda,  bersdna  ketenza.  —  g. 
Łańcuszki  w  smukierskiej  robocie  są  prętowe,  pojedyn- 
cze i  dubeltowe ,  służą  do  szamerownia  sukien.  Magier. 
Mskr.  ku  bcm  5'rfamciitivcr,  gcfd)lunijiic  Scttdicn  sum  Ścfa^ 
ber  Slcibcr.  ŁAŃCUSZKOWY  a,  e,  od  łańcuszków,  Sctten  < , 
SJiiigcl  =  .  Łańcuszkowy  panczerz.  Radi.  1  Macch.  6,  35. 
t.  j.  z  łańcuszków  złożony.  ŁAŃCUSZNY,  a ,  e ,  ŁAŃ- 
CUSZNO  adverb.,  łańcuchem  ozdobny,  mit  fiiicr  Sctte  gt« 
Jtcrt.  Manilius  łańcuch  złoty  z  nieprzyjaciela  zdjawszy, 
zarazem  go  i  z  przezwiskiem  Torkwata,  to  jest,  łańcu- 
sznego ,  na  siebie  włożył.  Modrz.  Baz.  473.  Sorab.  1. 
recżaznik;  Ross.  BcpnrOHOceifB.  Ow  na  szyi  linę  nosi. 
Chadzał  przedtym  łańeuszno.  Bal.  Sen.  44.  Ujrzysz  la- 
da rzemieślniczkę  łańeuszno  i  w  sobolach.  Jeź.  Ek.  F  3. 
Dwieście  konnych  w  Włoskim  ubierze,  w  bławaty  przy- 
branych, łańeuszno  jechali.  Gwagn.  144. 
LANGZAKT ,  LANGZAWT ,  u .  m.,  z  Niem.  tit  Canbf(|aft , 
tin  Canbfi^aftźgemdlbe.     Malarz   kraj    do    widoku  obrawszy 


wesoły.  Lub  wirydarz  pieknemi  usadzony  zioły.  Uczyni 
z  niego  lanczawt  z  uciesznym  wejrzeniem.  Zimor.  Siei.  126. 
Ta  rozmaitość  ma  pozór  lanczaftów  wdzięcznych.  Zab.  6, 
105.  Mm.  Nie  wisi  'lanczotTt  nowy  Na  mej  ścienie  Ru- 
bensowy.  Kchow.  305.  Landszafty.  Pot.  Syl.  219.  'Lan- 
cofty.  Kmit.  Spit.   C  ó  b. 

LANCZANY,  a,  e,  od  ziela  lanka ,  »oii  TOasenblumcn.  Kwia- 
ty lanczane.  Urzed.  190.  Wódka  lanczana.  Haur.  Sk.  413. 

LAŃDARA,  y,  £.,  LANDARKA,  i,  i,  zdrbn.,  gatunek  ka- 
rety podróżnej,  z  Niem.  cinc  Snnbfutfcic.  Yind.  deshelna 
guzhja.  LANDGRAF,  a,  m.,  z  Niem.  ber  Sanbgrof,  {Yind. 
deshelni  knes),  hrabia  powiatowy.  Wiod.  Landgrafowie 
są  niby  powiatu  i  kraju  jakiego  sędziowie;  ganb  bowiem 
kraj  znaczy,  a  ®raf  sędziego ;  zkad  urosło  jedno  słowo 
landgraf.  Chmiel.  1,  506.  LANDGRAFOWA,  y,  z.,  żona 
jego ,  Yind.  deshelna  kneshinja ,  btc  Sanbgrńftntt.  LAND- 
GRAFSKl,  a,  ie,  Innbgrrtfiic^.  LANDijRABSTWO,  a,  n., 
Yind.  deshelna  knesha;  bie  Catibgraffc^aft.  Landgrabstwo 
Haskie.    Wyrw.   Geogr.  121. 

LANGBAN,  u,  m. ,  z  Niem.  bic  ?aiiglial)ii ,  długa  kreglarnia, 
przydłuższe  miejsce  do  grania  w  kręgle,  n.  p.  Kulmi 
szturmujesz  w  langbanie  Dopóty,  póki  grosza  na  weto- 
wkę  stanie.  Mon.  76,  728.  not.  « długa  meta,  gdzie  w 
kręgle  grają. » 

ŁANI ,  ŁANIA  ,  i ,  z. ,  Boh.  lane ,  lań ,  laiika  ;  Slov.  lau , 
lane,  lana;  Sorab.  1.  yelencza  ;  Croat.  jelenicza,  kossii- 
ta ,  koshuta  ;  Carn.  et  Yind.  koshijta  ,  jeleniza ;  Hung.  su- 
ta ;  Rag.  et  Bosn.  koscjutta  ;  Slav.  koshuta  (lanne  •  jele- 
nię ,  sarnie);  Ross.  .lanb ,  Komyia  (Eccl.  itiiib  rupicapra); 
samica  jelenia.  Kluk.  Zw.  1,  341.  'Łanica.  Biel.  Siu. 
186.  bie  y?ir|'d)fitb.  Łania  nie  ma  rogów  jak  jeleń.  Zool. 
369.  Prędkonogie  łanie.  Banial.  J.  2.  Płocha  łania.  ib. 
Łanie  kotne,  cielne.  Syr.  141.  Cielne  łanie,  kotne  sar- 
ny. Mon.  68,  187.  Nóżka  jak  u  łani.  Teat.  51,  13. 
cienka  i  kształtna,  szykowna.  ŁANI,  ia ,  ie,  od  łani, 
jeleni,  §ir|'d;fii6  - ,  S^iv\6)--.  Łani  czyściec,  Czarnogłów; 
łanie  kotne  rady  się  nim  pasą  dla  lżejszego  okocenia  i 
pozbycia  płodu;  ztąd  nasi  czarnogłów  Łanim  czyścem 
nazwali.  Syr.  141.  Łania  broń,  ob.  Jeleni  korzeń,  jele- 
nie oko.  Syr.  132.  Ł.\N!CZKA,  ŁANECZK.\,  i,  i.,  dem. 
nom.  łani,  1.  eine  jitngc  $)irfd;fub.  Będzie  jakoby  łaniczka 
uciekająca,  jakoby  owca.  Leop.  Jes.  13,  14.  Łaneczki  i 
owieczki ,  które  pasterza  nie  mają.  Podw.  Sion.  K  3  b. 
—  2.  bolan.  Łaniczka.  ephemerum,  Iris  sikestris,  tittt  Sltt 
©djircrtrlliltcn.  Syr.  1399. 

LANIE,  ia,  n.,  subst.  verbi  lać,  bo?  ©iepctt. 

ŁANIZ,  y,  z.,  Tr.;  bolan.,  ob.  Grzyb  jeleni,  abo  jelenia 
bedłka. 

LANKA,  LANUSZKA,  i,  i.,  Yind.  mainikna  rosha,  rukalza; 
Ross.  aaH4bim'B;  konwalia,  lilium  convallium,  9}caoeiiHumf, 
kwitnie  ku  końcowi  maja.  Kluk.  Rosi.  1,  264  et  2,  232. 
Syr.  752  et  1400.  LrzeŁ  190.  lilia  padolna.  Groch.  W. 
371.  ob.  Lanczany.  —  §.  Lanka,  lanki,  pacześ  lniana, 
gladjśiDerg.  Lnianka,  płótno  z  paczesi  lnianej,  Ciniienicug. 
Związano  onych  mężów  w  płaszczach  swoich,  w  lankach, 
czapkach,  w  bocie,  i  we  wszystkim  odzieniu  swoim.  Radź. 
Dan.  3,  21.  (w  ubraniach.  Bibl.  Gd.).  Żarn.  Post.  3,  102. 


ŁANNIK-ŁAPAĆ. 


ŁAPACTWO  -  ŁAPCAP. 


591 


ŁANNIK ,  a,  m. ,  wybraniec  z  hnu ,  Janowy  źoJnierz,  cin 
^ubenfolbot,  ein  nań)  ber  2a^  bft  S;)ubm  nuśgc^ohicr  3ic« 
frut.  Na  obronę  tej  ziemi  od  rozbójników,  zostawiamy 
20  Zanników.  VoL  Leg.  5,  548.  ŁANOWY,  a,  e,  od  h- 
nu,  $ufen  = .  Łanowy  regiment,  dawniej  na  łanach  wy- 
branieckich  po  starostwach  fundowany.  Kras.  Zb.  2,  i  7. 
Zwano  ich  też  piechotą  łanową.  Skriet.  Pr.  Pol.  4,  344. 
ŁANOWE,  ego,  n.,  subst.,  podatek  z  łanu,  baś  §ufengclt>, 
bie  i>ufcnftcucr. 

ŁANTAWA  iiele.  Tr.  ob.  Szlachtawa.  Jundz.  409. 

LANTGRAF  oh.  Landgraf.     LAISUSZKA  ob.  Lanka. 

LANY,  a,  e,  part.  perf.  verb.  lać,  gcgoffcn,  odlewany,  n.  p. 
Wiele  lanych  świec  białych  niesiono.  MVei.  Zap.  D  3. 
Ukazała  się  wielka  liczba  'szlachciców  z  lanemi  świecami. 
Wys.  Aloj.  524.  Mój  wiersz  jest  lany  z  prostego  pióra. 
Zab.  U,  185.  wylewany,  cf.  lać,  mcin  8tcb  flicpt  oiiS  ctner 
luiiftlofcit  '^(iin. 

ŁAP!  '  ŁAP  CAP!  łup  cup,  łapes  capes!  Boh.  drapsa  (lap 
łapanie  ptaków),  wyraża  nagłe  porwanie  (cf.  •  chabias, 
smyk !),  ob.  Łapcap ;  rippS  ra^i  I  Łap  za  myszkę  Matuś 
w  nielitościwe  szpony.  Zab.  5,  25G.  Z  razu  się  tylko 
słowy  szpocą,  a  polym  za  łby  łap  cap  po  sobie.  Jabi. 
Ez.  121.  Rozumie,  źe  to  jeszcze  w  Polszczę  tak  jak  za 
dawnych  czasów,  co  to  byle  za  co  łup  cup  bywało  po  so- 
bie. Teat.  29,  122.  Jakeśmy  dobyli  szabel,  tak  zaraz  łup 
cup  po  sobie,  chlust,  chlust.  Boli.  Kom.  1,  560.  Z  domu 
ku  mnie  wypada.  Łap  za  reke ,  jak  sie  masz?  Zab.  10, 
347.  ŁAPA,  y,  i.,  1.  szło'pa.  Cii.^Th.  1,  118.  Boh. 
dlapa ;  Carn.  et  Yind.  taza  ,  kramplasta  noga ;  Boss.  .lana. 
Koniec  płaski  nóg  niedźwiedzi,  małp  etc.  bit  Jappc  btc 
%at,i.  Cokolwiek  chodzi  na  łapach  swych  ze  wszystkich 
zwierząt,  które  chodzą  na  czterech  nogach,  nieczyste  wam 
będzie.  Bibl.  Gd.  Leiit.  11,  27.  Ta  łapa,  co  się  po  ku- 
dłach skrobie,  źle  jako  widzę  posłużyła  tobie,  (to  jest, 
niedźwiedź).  Kniaź.  foez.  2,  185.  Łapę  jak  niedźwiedź 
lizać  abo  ssać,  de  homine,  qui  spe  fruslratus ,  solilarius 
moeret  vel  esurit.  Cn.  Ad.  427.  bie  ^*fotcn  faiigcit.  Ja  so- 
bie tak  dobrych  lat  doczekać  nie  tusze,  Podobno  jako 
niedźwiedź  łapę  lizać  muszę.  J.  Kclian.  Dz.  215.  Zygr. 
Pap.  376.  Jak  się  wyszastamy,  dyabelnie  będziemy  łapę 
lizać.  Teat.  22,  9.  Do  tańca  się  nogi  lenią,  Lata  z  sta- 
tkiem każą  siedzieć,  Łajię  liżąc,  jako  niedźwiedź.  Czach. 
Tr.  H  Z.  —  zgrubiałe  ■■UĄu,  bie  {s\oU,  bic  $iaiib,  bie  taCe. 
Twoje  szczęście,  że  pałasza  nic  mam  przy  boku ;  ale  wpa- 
dniesz ty  mi  w  łapy.  Teul.  8,  92.  Łapy,  by  u  niedźwie- 
dzia. B.  Kchan.  Orl.  1,  165.  —  2.  botan.  Łapa  niedźwie- 
dzia, czyli  lwia,  ziele,  ś.  Jana  pas,  wilcza  slopa,  babimur, 
lycopodium.  Syr.  8il.  bcv  Sdrliipp,  5i'!)rtmiii'fl''rt'''- — •^'^~ 
PAC,  ał,  łapa  kontyn.,  łapie,  łapię  act.  niedok. ,  złapać 
dok.,  chwytać,  Boh.  lapati,  lapjm ,  zlapńm;  Slov.  łapam; 
(Carn.  lapta,  lópla  =  piłka,  lopiti  perculerc) ;  Boss.  comiTb, 
HSbiMaTL;  ^)afd;cii ,  511  fniigcii  fiiclKii,  iiat^  etrcnś  ^afd)cn,  grei' 
fen,  iaiigcil.  Koty  największą  nam  czynią  wygodę  w  ła- 
paniu myszy.  Kluk.  Zw.  1,  504.  Łap.ijcie  lego  złodzieja. 
Teat.  50,  54.  Bierz,  szukaj,  ścigaj,  łapaj ,  gdzie  oni? 
Treh.  S.  M.  117.  Dla  niepewnej  nadziei  i  próżnej  otu- 
chy   Łapają    niebożęta    po    powietrzu    muchy.    Zbił.  Zyw. 


B  b.  —  Transl.  Kiedy  psy  trawę  łapią,  będzie  deszcz. 
A7«A-.  Bośl.  5,  90.  t.  j.  pyskiem  chwytają,  rwą,  barnai^ 
fi^linppcn.  —  (ig.  morał.  Upatruje  i  łapa  czas,  okazyą  i 
pogodę.  Jan.  Lig.  B  4.  Złapał  tanio  na  Podolu  wioskę. 
Zab.  13,  204.  (uchwycił,  dostał).  Źli  więcej  mają,  iż  cu- 
dze łapają.  Bys.  Ad.  79.  Chociaż  łapają  cudzego,  prze- 
cież w  niedostatku  są.  W.  Post.  W.  l94.  Tak  skute- 
czna była  nauka  Chrystusowa ,  iż  co  przedtym  łapał  cu- 
dzego, to  teraz  udziela  swojego.  W.  Post.  Mn.  558.  Sam 
nie  czyniwszy  nic  w  ojczyźnie  sławnego  Łapa  jednak 
bezwstydnie  stopnie  dostojności.  Groch.  W.  545.  Gdy 
on  inszym  w  katedrze  siedząc  kazał,  jam  łapał  to  piór- 
kiem ,  to  pamięcią  słowa  jego.  Gorn.  Sen.  450.  Będę 
słuchał  nowin,  będę  łapał  wieści.  Bardz.  Trag.  417.  Wię- 
ksza część  senatorów,  łapając  łaski  u  pana  młodego,  prze- 
mogła,  iż  Zygmunt  puścił  synowi  Litwę.  Gorn.  Dz.  11. 
Przeciwnik,  łapający  słowa  czyje.  Gorn.  Sen.  401.  (pod- 
chwytujący). Prov.  Lepiej  trzymać ,  niż  łapać.  Cn.  Ad. 
444.  cf.  lepszy  harap,  niż  hulała.  ŁAPACTWO,  a,  n., 
łapanie,  chwytanie,  iai  i5iifcI)Cit.  Łapactwo  urzędów.  Petr. 
Et.  112.  Gorsze  jest  gardzenie  czci,  niźli  łapactwo  czci. 
ib.  270.  ŁAPACZ,  a,  m.,  który  łapa,  bcr  nad)  Ctroa3 
l!af(^t,  bcv  §nfct)cr;  Boh.  łapać,  lapaćek  capliosus.  Łapa- 
cze a  obłudnicy,  którzy  się  z  wierzchu  przyjacieJmi  czy- 
nią, a  nic  nie  myślą,  jeno  jakoby  cię  w  czem  podeszli, 
ułowili,  podchwycili.  Dumbr.  445.  Chwylacze  i  łapacze 
własnej  prywaty  swej.  Jan.  Leg.  E  5.  Łapacze  testamen- 
tów, komu  się  najwięcej  zalecają,  temu  najprędszej  śmierci 
życzą.  Gorn.  Sen.  486.  —  Łapacz,  porywacz,  ceklarz, 
oprawca ,  sługa  miejski  do  chwytania  złoczyńców.  Wiod. 
ber  .'paidKr,  £tflbtfiicd)t ,  Carn.  zap,  zaf,  (cf.  cap).  ŁA- 
PACŻKA,  i,  2.,  narzędzie  do  łapania,  łapica,  samołówka. 
Cn.  Th.,  Sorab.  i.  paszle;  Carn.  besgovneza;  Bag.  stu- 
piza ;  Boss.  sanaAHa,  KanHaiii ,  eiiie  %(\\k ,  gallgrube,  (cf. 
wilczy  dół),  fig.  cin  Jndftricf,  eine  galie,  (cf.  kluczka,  sidło). 
Faryzeuszowie  coraz  to  nowe  łapaczki  na  Pana  zastawiali. 
W.  Post.   W.    544.     Mniemając,    aby    mię    mogli    ułowić 

swemi   łapaczkami,    rzekli Baz.  Hsl.  113.     Wiele  im 

czasu  zabrały  słowne  swary,  wykręty  i  sporne  łapaczki. 
Pilch.  Sen.  liśt.  556.  Łapaczki,  sopliif-mala.  ib.  559.  Wy- 
krętów i  łapaczek  nie  zażywa.  Bals.  .>'(('.  2,  456.  Coraz 
nowych  fortelów  i  łapaczek  szukają.  W.  Post.  Mn.  554. 
Prawa  weszły  w  wielki  labirynt  dla  łapaczek  prokurator- 
skich. Herb.  Stat.  440.  W  słowach  miał  łapaczki  i  chy- 
tre dyalektyki.  Sk.  Dz.  270.  Wichrzyć,  łapaczki  sporzą- 
dzać, i  to  jedynie  na  umyśle  warzyć  począł,  jakoby  króla 
mógł  zdradą  ułowić.  Pilch.  Sali.  154.  ŁAPAJ,  ja,  m.. 
miano  psa  gończego ,  bcr  3iame  einc*  SiiOf^ł""'^^'''-  PcJ2:i 
hrabia  konno  przez  zwierzyniec;  a  za  nim  capaj ,  łapaj, 
ścinaj,  dołóż,  dwie  smycze  chartów.  Teat.  10.  b,  52. 
ŁAPANIE,  ia,  «.,  subst.  ierbi  łapać,  ba«  ,v>afd'en.  ŁAPA- 
NINA  ,  y,  z. ,  łup ,  raplnm.  Mącz.  ^u\<[mmm}tia\d^t(i ,  3"' 
fiininicngernfftc^.  —  b)  Łapactwo,  bie  ,s)nfd)ind)t ,  3\anbiiid)t. 
Bapacitas,  drapicstwo,  łapanina ,  łakomstwo.  Marz.  ŁAP- 
CAP, a,  m. ,  (cf  łap  cap),  buri.  porywacz,  łakomicc,  ciit 
$)a('fiid)tiger,  3iip(Svap«i,  ber  nnr  ininicr  an  fi*  reipt,  ein  syi^' 
liungrigcr.    Pan  łapcap,  co  z  wilczym  jada  apetytem.  Aar. 


592 


ŁAPCIE  -ŁAPIKUR  A. 


ŁAPINIEC  -ŁAREDOGRA. 


Di.  5,  1 06.  i/APClE,  iów,  p/ur. ,  Ze  skóry  drzewa  Li- 
twa obuwie  sobie  plolą  ,  które  Japciami  nazywa.  Gwagn. 
Aii.  Sdjube  yon  ^iiitrnbaft ,  Saftfdiii^c.  »A.  450.  Za  pfu- 
giem  chodzi  w  łapciacii,  a  w  siermiędze.  Strpjk.  Tiirk.  E; 
ib.  H  2.  Slryjk.  Kr.  145.  Dwór.  F  2.  cf.  kurpie,  chodaki. 
Boss.  .lanoTb,  .lanaiOKi,  .lantiime.  Człowiek  w  łapciach 
Boss.  janoTHiih-B.  ŁAFCIOWY,  a,  e,  od  łapci,  33nft|ii)ul)C, 
Ross.  jianoTHbnl.  ŁAPCZASTY,  a,  e,  —  o  adv.,  z  łapa- 
mi, mający  łapy,  pfotit],  mit  Ja^cii.  Boss.  MnHCThifi ,  jian- 
•laTUil.  ŁAPCZYWOŚĆ,  ści,  ż.,  łapactwo,  chciwość  ła- 
pania, Mc  $afd!l'utl)t,  3t(iiib)iici)t.  Lwi.i  pomsta,  gniew  orh, 
łapczywość  jastrzębia.  Pol.  /'ocz.  647.  ŁAPCI  WY,  ŁAP- 
CZYWY, a ,  e ,  Boli.  lapawy,  chciwy  łapania,  ŁabiiidjtiiJ, 
railtifiidltiiJ.  Widujemy  leż  ludzi  z  tak  łapczywym  pyskiem. 
Ze  1  chleb  swój  i  zęby  tracą  z  pośmiewiskiem.  ł'ot.  Arg. 
680.  Chuć  zbyt  łapczywa,  hchow.  187.  Na  owoc  ten 
łapczywa  Ręka  i  przez  wysoki  parkan  sie  porywa.  Kchow. 
Fr.  107.  Dałeś  mi  kęs  chleba,  a  dopuszczasz  przecie, 
że  mi  go  wyrywa  ręka  łapciwa.  Mon.  74,  617.  On  tak 
sławy  jest  cliciwy,  jako  więc  kruk  na  mięso  albo  wilk 
łapciwy.  ib.  71,  517.  Ledwie  się  hamować  dał^  łapczy- 
wa hołota.  Pot.  Syl.  64.  Dobrze  tak  na  łapczywego. 
Pot.  Jow.  212.  ŁAPECZKA,  i,  i.,  demin..  Boss.  .lanowKa, 
tin  flciiic^  ^Hotd)cii ,  :ińRd)cn.  Bestya  z  płaskim  ogonem, 
z  czterema  łapcczkami  i  gryiTów  trzech  gronem.  Zab.  15, 
181.  ŁAPES!  =  ŁAPES  CAPES,  ob.  Łap'cap,  rippś  rann^! 
Wilk  po  tej  do  baranka  perorze,  Łapcs  jak  swego,  i  zę- 
bami porze.  Zab.  15,  274.  Treb.  (■LAF'IA  ob.  Laponia). 
ŁAIMASTY,  a ,  e ,  na  kształt  łapy,  latfĄfiipiil ,  pnt)'d)fiipiji. 
Ptaki  rzędu  gęsiego  mają  stopę  łapiasta.  Zoul.  217.  cf. 
fopatonogi,  wiosłaty,  pływny;  lioss.  jianiiaTUii.  ŁAPICA, 
y,  2.,  wielka  łapka  do  łapania  n.  p.  szczurów  i  t.  d.  ciiic 
ŚaUc,  Sinttciiialle ,  SDiiiiifcialk ;  połapka,  dccipula  muiium. 
Mąci.;  Bok.  poklopec,  sklopec;  Slov.  pasce;  Surab.  1  et 
2.  paszle;  Carn.  past,  skópz,  lop,  prógla,  klefka,  besgov- 
neza,  mishneza;  Yiiid.  precep  .  stara,  past;  fiag.  stupiza, 
plócciza;  Bosn.  stupica;  Boss.  .lOByuiKa ,  c.ioneui,  nacTB, 
K.ianuu,  3ana4HH ,  kobx,  ca.iio.iOBS ,  caMO.iOBHaa  CHacTb, 
KanKaHi,  Ky.iejia.  Myszy  łowia  łapicami  albo  paściami, 
skórkę  słoniny  abo  ser  pieczony  nastrożywszy.  Cresc. 
642.  Przeciw  myszom  stawić  ła[iice  przy  dziurach  ,  ke- 
dyby  wyłaziły.  Cresc.  225.  fig.  Skryta  jest  zdrajcy  ła- 
pica  w  ziemi ,  a  samołówka  jego  na  ścieżce.  iV.  Job. 
18,  10.  (LAPIDAR.NY  n.  p.  napis.  Hoss.  et  Ecd.  ctm- 
nonHcanie,  ndj.  CTO-incTnyeMuri.j.  'ŁAPIDUSZA,  y,  m., 
łowca  duszy,  ciii  ecclciil)afd)cr.  Każdy  minister  heretycki 
łapidusza.  \V'.  Post.  J/«.  216,  ŁAPIĘ  ob.  Łapać.  ŁAPl- 
GKOSZ,  a,  m.,  wydrwigrosz,  ciii  ©dPlM|d;cr.  Owi  łapi- 
groszowie,  boże  uchowaj,  aby  na  nas  co  wystraszyć  mieli. 
Fa'ib.  L  5.  ŁAPIKUFEL,  fla,  m. ,  łupikuiel,  moczyvyas, 
kufel,  leje  jak  na  kamionkę,  cilt  ©aiifaii^.  Jeden  z  łapi- 
kullów  mawiał:  chłopska  to  jest,  jeść  siła;  szlachecka  zaś 
pić  więcej.  Dwór.  C  1.  ŁAPIKUHA,  y,  m.,  ŁAPIKURKA, 
i.  m.,  złodziej  kurowy,  ctii  ipiibiicrMcl',  ciii  .v»iibiicrl)afdicr. 
Slov.  lapikurka  nauci,  flocci  homo.  Lis  jeden,  wielki  zja- 
dacz królików,  wielki  łapikura.  Zab.  15,  280.  Tieb.  La- 
da łapikurce,  batog  w  reku  trzymającemu,  led\yie  do  nóg 


nie  upada.  Mon.  71,  741.  ib.  75,  590.  cf.  ciura  obozowy. 
ŁAPIMEC,  ńca,  tn.,  ziele,  Tr.  ob.  Barszcz  prosty.  ŁA- 
PIOWCA,  y,  m.,  owczy  złodziej,  cin  SĄiiofDicb, .S^anfĘia- 
ft^cr.  Ów  ja  wilk  łapiowca,  com  się  łupem  bawił.  Teraz 
od  psów  myśliwych  duszem  się  pozbawił.  Gaw.  Siei.  591. 
Mon.  75,  590.     ŁAPISZTUKA^    i,    m.,    chciwy  jedzenia, 

cin  SrcjS^al^.    Tranom  wytrzęsikuflom,  łapisztukom  owym 

D-.won.  A.  2.  ŁAPITIIUNEK,  nka,  w.,  wytrzęsikufeł,  ła- 
pikufel ,  moczywąs,  fin  Sanfoil^.  Próżnochlebowie  i  ła- 
pitrunkovyie.  Żarn.  Post.  251  b.  ŁAPKA,  i,  2.,  demin.. 
Bok.  dlapka;  Boss.  .lanna.  —  §.  1  a)  mała  łapa,  n.  p.  Psi- 
na łapkę  miała  urażoną.  Weg.  Marm.  1,  85.  burl.  zamiast 
ręka,  bie  ^*fotC ,  bic  §anb.  Wpadłeś  mi  znowu  w  łapki 
moje.  Teat.  50.  c.  86.  —  b)  Mała  łapica,  n.  p.  samo- 
łówka na  myszy,  Vind.  mishja  past,  mishniza;  Boss.  ko- 
J04ima,  cinc  5<illc,  SDiaiifcfnllc  etc.  Nakoniec  myszka  tra- 
fiła do  łapki.  Morsz-t.  85.  (ct.  dzban  poty  wodę  nosi,  pó- 
ki się  nie  stfuczej.  fig.  Jakże  wiele  w  tym  życiu  zasa- 
dzek na  człowieka  biednego,  nie  można  mieć  jakiej  for- 
tunki ,  na  któraby  albo  ludzie  albo  dyabli  nie  zasadzali 
łapek.  Teat.  7.  c,  57.  Taką  na  niego  zastawię  łapkę,  iź 
mi  się  z  niej  nie  wymknie.  Teat.  14,  95.  Mogliśmy  sztu- 
ki wojować  sztukami.  Wpadliby  byli  Grecy  w  łapkę  sa- 
mi. Uardz.  Trag.  270.  Wpadłeś  w  łapkę  kobiety,  do- 
brze ci  tak,  pal  się  do  niej.  Weg.  Marm.  1,  150. —  §.  2. 
Łapki  u  szaty  =  wyłóżki  u  rękawa.  Tr.,  bic  ^attcn,  Slappcit, 
3hif)'d;lai]C  am  Slcrmcl;  Ross.  jaiiKani.  Czerwonego  sukna 
na  łapki  czyli  wyłogi,  wzięto  łokci  525.  Czack.  Pr.  1, 
218.  ŁAPKÓW'AtY,  a.  e,  —  o  adi'.,  z  łapkami,  na  kształt 
łapek,  mit  *).*fotd)cn,  mic  *^tftitd)cn.  Przywrotnik  liście  ma 
łapkoNyate.  Jundz.  140.  "ŁAPOCHWAŁ,  a,  m.,  "ŁAPO- 
CZEŚĆ,  czcią,  m.,  ambitny,  ber  6^r|'iid)łi^e.  Łapoczcia  i 
ła|>ochwałe  ganiemy,  jako  tego,  który  nazbyt,  niż  mu  przy- 
stoi, pragnie  czci   i  chwały.   Pelr.  Et.  269. 

Pochodź,  'łapoźonng;  nałapać,  obłapiać,  obłapić,  poła- 
pać, połapa,  połnpka,  rozłapać,  ułapić,  załapiać. 
LAPONIA ,  ii ,  2. ,  'LAPIA ,  wielki  kraj  przy  morzu  lodowa- 
tym, dzieli  się  na  Szwedzka,  Duńska  i  Moskiewską.  Dykc. 
Geogr.  2,  65.  Siipplnilb.  W  Moskwie,  w  Lapii,  w  Islan- 
dyi.'  Haur.  Sk.  292.  Ross.  .lanjanjia.  LAPOŃCZYK,  *LA- 
PON,  a,  m.,  ber  Snppc,  Ciipplćinbcr.  Boss.  .lonapi.  Lapon- 
czykowie  nie  bywają  wyżsi  jak  na  5  stopy.  Uykc.  Geogr. 
2,  65.     Laponowie  odlegli.  Zbił.  Dr.  E  5. 

*ŁAPOZON.\Y,  a,  e,  żony  uwodzący,  SBctbcr  ^afc^ciib.  Ten 
łapożonny  sędzia  (Parys)  i  obca  żona  (Helena),  Będzie 
przyczyna,  z  której  Troja  zburzona.  l'itr.  Hor  2,  D  A  b. 
ŁAPSKO  ,  a  ,  n.  ,  łapa  niekształtna  ,  brzydka  ,  ciiIC  bńplit^C 
uni3cfd)icftc  %^ot<:.  Boss.  Jianiimc 

*LAPS ,  u,  m.,  przepadek,  bcr  SScrfall,  bic  ?)cvfnll>^bcbini)niiij, 
ber  3>crfallijtcriniii.  Leszek  Krzyżakom  powiat  Michałowski 
zastawił  we  trzech  set  grzywien,  a  to  pod  lapsem  do 
trzech   lat.   Biel.   175. 

'ŁAREDOGRA,  y,  2'.,  wódka  lawandowa,  CiiDcnbclmalFcr.  [wó- 
dka rozmarynowa,  3iofmarinnm|Tcr,  wyraz  ten  przekręcony 
z  franc.  eau  de  la  reine  d'  Hongrie.  ob.  Hurauy.  Memor. 
Hungar.   et  proiin.   1,  614. — 6).     Dobywa  larendogry,    i 


LARMO-LAS. 


LAS. 


593 


rzeźwi  go.  Teat.  11.  b,  118.  Spocznij  dla  boga!  jakie 
mi  zbladła!  Naiici  powąchaj,  na  larędogry!  ZabŁ  Bal.   78. 

LARMO  ,  iitdecl. ,  LARMA ,  y,  z. ,  bicie  na  trwogę ,  trwoga, 
Boh.  lermo;  Slov.  lenna;  V!nrf.  larma,  larmanje,  tcrtranje, 
hrup,  Sltlrtrm,  8arm.  Larmo  się  wszędzie  rozlega  Bellony, 
Grzmią  z  wielkich  kartaiin  straszliwe  'pioróny.  hchow.  66. 
Śpiewali  nasi  bogarodzicę  za  larmo  do  boju.  Psalmod. 
14.  Z  dziaf  po  basztach  mocne  larmo  dano.  Auszp.  24. 
Ja  w  larme  biję,  a  wy  wsiadajcie,  Zawiodę  was  za  Dniestr. 
Birk.  Zyg.  27.  W  larmę  bije,  i  ludzi  do  gromady  zbiera. 
P.  Kchan.  Orl.  1,  199.  Uderzą  w  larmę,  on  zaraz  we- 
soło Wprzód  przed  inszemi  w  świetnej  stanie  zbroi.  P. 
Kchan.  Jer.  202.  Bieżąc  na  on  zgieJk,  słyszy  z  drugiej 
strony.  Że  w  larmę  ,  w  larmę  biją  i  wołają,  ib.  255.  cf. 
gwałt ,  rata  ! 

LARWA,  y,  3 ,  a)  bte  ?an'0,  cinc  ©(^rctfnu^flcftalt,  6t^vccfcrici-f(i)ct< 
nuitg,  poczwara,  straszydło,  według  dawnych  pogan,  były 
to  zaś  dusze  złych  ludzi  potępionych,  tułające  się  na  stra- 
szenie żywych  (Lat.  med.  larvae).  Kras.  Zb.  2,  19.  Lar- 
wy go  piekielne  biczują  Bardz.  Luk.  128.  Hag.  prijkaza, 
neman,  nochnizza,  upirina,  uzma,  mora,  vukodlak,  pusto- 
loviza ,  et',  nocnica,  upiór,  mara,  wilkołek.  —  §.  Nazwisko 
larw  dawano  potym  maszkarom,  bic  -DiaSfc,  bic  Saroc,  któ- 
re pospolicie  aktorowie  teatralni  brali  na  twarze.  Kras. 
Zb.  2,  19,  Boh.  nahubek  (nagębek),  krabuśka,  śkrabośka; 
Carn.  shęma;  Yind.  shema,  larva  (cf.  schema);  Croat.  Ińr- 
va ;  Dal.  krinka,  maskara,  krabanossnicza;  Rag.  priobra- 
za,  nalijcje;  Bosii.  maskara,  krabanosica  ,  neman;  Sorab. 
2.  larwa;  Sorab.  i.  larba,  balfhne  woblicżźo;  Ross.  xa- 
pa,  xapbKa ,  xapnua,  xapniue  ;  Eccl.  .iiimiHa,  poata  npn- 
TBOpnaa.  Larwy  abo  maszkary  na  twarzy  Aeschilus  wy- 
nalazł. Danibr.  614.  Cesarz  sam  po  mieście  w  larwie 
chodząc  pokryty  śpiegował.  Tward.  Wi.  145.  Ach  larwę 
świecie!  fałszywą  zdejm.  Dar.  Lol.  12.  —  Prov.  Slov. 
Stahnu  larwu,  uzreś  źalbu,  Yind.  odshcmati,  resobrasiti  < 
demaskować  ctltlariłCii.  Przecież  mi  się  darzy  Istną  pra- 
wdę postrzegać  bez  larwy  na  twarzy.  Teat.  46.  d,  16. 
Kto  larwę  tę  odsłoni,  szczerzeli  w  tym  poganin,  pokry- 
cieli  chodzi?  Tiuard.  Wł.  152.  Tu  ćmią  oczy  Larwą  ja- 
kąś pokoju,  a  krew'  się  toczy.  ib.  66.  Pod  larwą  =  pod 
pozorem  ,  iinter  bcm  ©dicitic.  Febry  pod  larwą ,  lawatae, 
które  pod  kształtem  choroby  się  ukazują.  Krup.  D,  551. 
(maskowane).  Drudzy  pod  hojności  larwą  krzywdę  bli- 
źnich kryją.  Bals.  Niedz.  1,  99. —  b)  TransL,  Twarz  bar- 
dzo szpetna,  m  fc^r  fdjciiglii^cś  ©efidjt.  Tr.  LARWISKO, 
a,  n. ,  szpetna  larwa,  cinc  Ijdpiidtc  8anic ,  fd)ciiplid)e  (Sr)(i)ci= 
nutig.  Larwisko  się  pokazało,  straszliwy  dziw.  Arom.  283. 
spectrum.  LARWISTY,  a,  e,  larvatus,  który  larwę  nosi, 
maszkaraty.  Mącz.  eiil  35erlariitcr.  Sorab.  l.larbwate;  Bosn. 
krabanos ,  maskaran.  LARWOWY,  a,  e,  od  larwy,  8ar= 
Oett  = .  Gorączka  larwowa ,  jeżeli  się  ukazuje  pod  larwą 
pleury,  leczy  się  jako  pleura.    Krup.  5,  408.  maskowana. 

LARYSSA,  herb;  dwa  lemiesze  podle  siebie  końcami  do  gó- 
ry, i  ostrzem  na  bok  obrócone,  w  polu  czerwonym.  Ku- 
rop.  5,  29.  ciii  Sappcn. 

LAS,  a,  et  u,  m.,  in  Local.  w  lesie,  a)  bet  2BaIb.  Bob.  les, 
lesyna;  Slov.  les,  hńg  (cf  gaj);  Sorab.  2.  leszo  gaj,  blot- 

Siownik  Lindego  uiyd.  ?.  Tom  II. 


to,  bwotto,  botto  las,  bor;  Sorab.  1.  lesz,  hola,  lis,  lies, 
liis  chrost;  Graec.  alaog ;  Hebr.  łib  lus  corylus,  cf.  łoza; 
Carn.  et  Yind.  lęf,  leif,  lief  =  drzewo;  Ital.  legno;  Lat. 
lignum;  Germ.  c.  aspir.  "^ok^.  ^olj,  (cf  Graec.  i'A);.-2.  las); 
Yind.  et  Carn.  log  (cf.  łąg  ,  łęg),  borsht  (cf.  bor),  goisd 
(cf.  gąszcz,  gęstwa),  meja  (cf  miedza);  (distg.  Yind.  lafs 
=  włos);  Croat.  lug,  loża,  dubrava  (cf  dąbrowa),  sbuma 
(cf.  szum);  {Croat.  lesz,  darvo,  drevo  lignum,  arbor;  lesz, 
drevo,  iz  koiega  sze  ima  kay  napraviti  materia  lignea,  lesz 
mertvechki  sandapila);  llung.  liget;  Rag.  lug,  liigh  ,  gaj, 
góra,  dubraya ;  {Rag.  Ijes  =  lęgni  di  lavoro  ,  materia,  od 
seta  se  seto  cinij);  Bosn.  góra,  dubraya,  scjumma  (cf.  gó- 
ra; Bosn.  lis,  lies,  drriya  za  poslovati  materia,  lignorum 
opparatus);  Slav.  liig,  shuma;  Ross.  Jitci  1.  las.  2.  drze- 
wo; las  wielki  jtciime,  las  gęsty  na  błotach  jtiBa);  Eccl. 
4yópOBa,  A''E|ii>  (cf.  'debrza).  Lasem  się  zowie,  gdzie  ro- 
śnie wiele  drzew  ciągiem  długim  bez  uprawy  i  sadzenia. 
Jeżeli  tylko  w  nim  jednego  rodzaju  drzewa ,  na  ten  czas 
od  nich  bierze  nazwisko,  n.  p.  dębina,  olszyna,  brzezina 
etc;  gdzie  rośnie  sośnina  zowie  się  bor;  niewielkie  la- 
ski zowiemy  gaikami.  Lasy  zbyt  zagęszczone  i  zarosłe, 
nawet  w  dzień  okropność  sprawujące  ,  nazywamy  czarne 
lasy.  Jeżeli  są  obszerne  i  nieścinane  ,  zowią  się  puszcze. 
Ład.  H.  N-  88.'  (cf.  gęsty  las,  rzadki  lasj.  We  Pana  lasy 
są  bory,  dąbrowy  lub  czarne  lasy.  Torz.  Szk.  2.  Brzeg 
czyli  kraj  lasu  Ross.  onyuib ,  on3'mKa.  Prov.  Im  więcej 
w  las,  więcej  drzewa.  Pot.  Arg.  103.  Im  dalej  w  las, 
tym  więcej  drew.  Cn.  Ad.  524.  (im  dalej,  tym  gorzej). 
Bojąc  się  wilka,  do  łasa  nie  iść.  Rys.  Ad.  5.  Dla  grzmo- 
tu do  młyna  nie  iść;  dla  szumu  <lo  łasa;  dl.i  ptastwa  nie 
siać.  Cn.  Ad.  136.  (cf.  leniwy  mówi:  lew  w  drodze;  cf. 
bez  prace,  nie  będą  kołacze).  Nie  wyciągaj  wilka  z  łasa. 
Teat.  18.  b,  O.  (cf.  nie  maluj  dyabła  na  ścienie).  Natura 
ciągnie  wilka  do  łasa.  Pot.  Jow.  167.  Nakarm  ty  wilka, 
niech  popuści  pasa,  A  wilka  ciągnie  natura  do  łasa.  Rratk. 
M.  Zawsze  do  łasa  tązy  wilk  chowany.  Pot.  Pocz.  604. 
(cf.  maź  ty  chłopa  masłem,  on  przecie  śmierdzi  dziegciem ; 
cf.  wilku  mów  pacierz ,  a  on :  kozia  macierz ;  cf.  wilk 
chowany,  zyd  chrzczony).  W  lesie  chce  ryby  łowić.  Haur. 
Sk.  174.  (cf.  orać  morskie  lądy;  cf.  po  cierniach  fig  szu- 
kać; cf.  kręcić  z  piasku  bicze).  Póki  łata  po  lesie  ptak, 
nii?dv  z  krółmi  do  stołu  nie  usiedzie.  Rtrk.  Kaz.  L  Z. 
Jeden  sasa,  drugi  do  łasa.  Gemm.  115.  guilibet  sibi  rex, 
(juilibet  grex.  Slov.  Każdi  vylas  ruźno  sa  gezi;  (cf.  włos; 
cf.  nie  do  pary  woły,  nie  pociągną  daleko;  cf.  jeden  po- 
rze, drugi  szyje  ;  jeden  buduje,  drugi  rozwala).  W  mie- 
ście ,  jak  w  lesie,  głębokie  milczenie.  Zab.  15,  271.  — 
Las,  dziki  las,  dziczyzna,  puszcza,  ciiie  3BilbiuP,  n.  p.  Jak 
w  lesie  błędno.  Cn.  Th.  Tyś  świadek ,  żem  i  ja  nie  w 
lesie  schowany.  Zab.  12,  527.  Ljsym.  Człowiek  w  lesie 
wychowany  byłby  się  w  niej  rozkochał.  Teat.  36.  b,  24. 
(cf.  leśny  dziki  człowiek).  Harda  myśl  i  w  lesie  czasem 
sławę  traci,  Bo  widzisz,  iż  się  z  takim  żaden  nie  rad 
braci.  Bej.  Wiz.  44.  Jest  dziś  wielu ,  co  koni ,  broni  i 
ubioru  rycerskiego  używają,  a  męstwo  ich  w  lesie.  Budn. 
Apopht.  59.  (t.  j.  w  ucieczce,  w  nogach;  cf  a  nasi  w 
chrost).     Głupi  kupcy  na  borg  mu  dają,  a  zapłata  w  le- 

75 


594 


ŁASA  -  LASEROWAĆ. 


LASEROWY-ŁASICZKOWY. 


sie.   Opal.  Sat.   H  5.  t.  j.  trzeba  jej  czekad,  za  nią  biegad, 
bic  3ii!'liinij  ift  im  rociteii  gclbe.    Lasem  się  bawić  --  polem, 
polowaniem ,  eiii  Sdijcrlcbcii,  SIBaIMcbcn  fiiljrcn.     Częstokroć 
kto  się  bawi  lasem  ,    Lepiej   niedźwiedzia ,    niź   ludzi   pa- 
mięta. Pot.  Syl.  22.  —  Przez  suchy  las  żołdaka  puścić  • 
przez    rózgi.    Tr.    ©picpriił^cti    laiifcii    IniTcit.  —  §.    Wielki 
głód    byf    w  ten  czas  na  nasze,    bo  żywności  nie  mieli; 
konie    aż  lasem    żywe  były,    a  nasi  chleb    z  plewami    na 
pofy  jedli.  Biel.  255.  t.  j.  liściem,  leśnemi  ziołami,  2BaIb« 
Inul',  SCnlDfrdiitcr.  —  b)   Transl.  Fingal  najpierwszy  z  mo- 
carzów  przybywa.    Las  masztów  jego  już  morze    okrywa. 
Kras.Oss.  Co.    ciii  9Balb  yon  ?3Ja|'teii.     Las  włosów  ^gę- 
ste włosy,  chwast.   Cii.    Th.     L.4S.-\  ,  y,  z.,  {Boh.  lisa,  cf. 
lisica);  krata,  plecionka,  ciii  j^lftl^ii^Tf'  ©ittcriucrf ;  lasy  w 
których  na  polu  owce  =  hurty,  bic  ScbiiaflfiirbCll.    Krata  mu- 
larska   dróciania,    z  lasek;    łasa    do   przesiewania    wapna, 
piasku.    Cn.  Th.  315.   bic  gcge ,  Saiibfegc.    (ob.  Lasować). 
Lasy  do  suszenia  słodu,  3)ialjPnrrcii,  bywają  olszowe,  hluk. 
flu^l.  2,  IGI.     Lasy  =  lasowe  drzwi;  kraciaste,  cinc  ®it= 
tcrt^iire.    Tr.      L.\SECZEK ,    czka ,    m. ,    Boss.    .ibcoinh-B, 
demin.  nom.  lasek  ,  las  ■■  gaik ,  ciii  ficiiicu  3BiiIb[i)cn.     Kozy 
tam    na    to   umyślnie    chowają   w  laseczku  jednym.    Star. 
Dw.  ol.     Ziele   to  rośnie   w  laseczkach,  we  krzach.  Syr. 
8oG.     LASECZKA,  LASZCZKA,  i,  1.  demin.  nom.  laska  . 
a)    kołek,    pręt,    palcat,  patyk,    (Boh.  liskowka  »  iarii/ws 
colurniis);    ciii    StiJcfclKil.    Slov.    hulećka;     Vind.    palizhiza, 
palizlika  ;  Bosn.  sctapicch ;  Ross.  na.ioima   fcf.  palicaj,  no- 
couieK-5  (cf.  posocli) ;  ErcI.  jKes.iem,  ■/KCS-iiikł.    Romulu- 
sowa  laszczka  krzywa  u  wierzchu ,  którą  zwykł  wieszczyć. 
Warg.    Wal.  26.     Węgle  z  młodych  laszczek  dobrze  wy- 
palone. Biel.  S.  N.  57.     Ptaszkowie,    których  na  lep  ło- 
wią,   im  więcej  w  laszczki  lepem  nasmarowane  skrzydeł- 
kami   biją,    tym    się    więcej   wikłają.    Birk.    (Jł.    76.      La- 
szczki   do  podpierania    wina.    Zuw.   Gosp.  tyczki  na  wino, 
^*[Iocfc.      Laszczki ,    do    których    zioła  przywięzują ,    tyczki 
stawiane,   abo  poprzek  kładzione  rościki.   Cn.   Th.    Winna 
latorośl    obłedliwa  po  laszczkach  utkwionych    czyni  chło- 
dnik.   Banial.  LA.  —  g.  Laszczkę  ja  piastuję ,    Bozkie  i 
ludzkie    ja  rządy   sprawuję.    Past.  Ftd.  285.    berło ,    rząd, 
©coptcr.  —  b)  Laseczka  pisana  <  kreska,  linijka,  ciii  Stri(f)= 
leiil,   {Boss.  jaca,  .iacoqKa  plama  obdłużna).  Turcy  zadają 
Persom,  że  zfałszowali  alkoran,  źle  pokładli  punkta  i  la- 
seczki,   przez  co   na  wielu    miejscach   uczynili  sens  obo- 
jętny. Ktok.  Turk.  148.  cf.  łącznik.    LASEK,  ska,  m..  de- 
inin.  nom.  las,  ciii  3Bdlbi^Cil.    Sorab.  {.  leszk,  lisk  ;  Bosn. 
scjummica  ;    Bag.    dubraviza  ;    Croal.  lozicza  ,    dubravicza; 
Ross.  jtcoKŁ,  nepej-fecoK-B,  nepe.itcoiieKi.    Niewielkie  la- 
ski zowiemy  gaikami.  Ład.   U.  N.  88.    Lasek  bogom  po- 
święcony. Bardz.   Trag.   190, 

Pochodź,  laska,  laskownc ,  laskowy,  laskorviec ,  lesica, 
lesisli/ ,  le<nictwo  ,  leśnieć ,  leśniowka ,  leśniczy,  leśny,  le- 
tzrziina,  Polesie,  talesie;  cf.  Ust,  liście  i  t.  d. 
LASEROWAĆ  cz.  niedok.,  u  malarzów,  rzadkim  kolorem  na 
gruncie  srebrnym  lub  białym  ciągnąć,  tak  iż  ten  spodni 
przegląila.  Maijier.  Mskr.  [na  każdym  gruncie ,  a  właści- 
wie na  spodniej,  już  zaschniętej   warstwie  farby.   5].  lajfi* 

rcii,  etiie  garbe  mit  ciiicr  oiibcrit  biitd^rtc^tigctt  6cbctfen. 


LASEROWY  sok  ob.  Czartowe  łajno. 

ii.\SlC  się,  ił,   i,  łaszczę,  łaszę,  recipr.  niedok..  (z{.   ułasić, 
się,  przyłasić),  pokornym  układaniem  się  zalecać,  (cf.   gła- 
szczeć,  cf.  łasko wać,  cf.  płaszczyć  się),  propr.  o  psach,  o 
kotach  etc;    fig.    de  homine,  fid)  fdjmieijcit ,    roie  eiit  ^uitb, 
faii^eit,  fid;  biicfcii,  gnr  bcmiitliii]  tbiiii ,  fuc^^fc^iiniiijeii ,  ciiieit 
SaJeiilMictd    iiiadK"'    ^"h.  lisati  se  adulari,    cf.  lis;  Sorab. 
1.   lizcżźu  szo ,  lesznu  szo  blandior,  (cf.  lizać);  5/av.  lisi- 
csiti,  ulizivatise  =  pochlebiać;  [Bosn.  lisiciti ,    Rag.  lisiciti 
vulpinari)\    Yind.  perlifuvati  fe;   Croat.  lichiti,  liszichitisze, 
liszichimsze,   prilizavamsze,  (cf.  obleśny) ;  Ross.  jacTHTtca, 
inmych  caresser,  (cf.  łaska).  Pies  się  łasi,   a  kąsa.  Pot.  Arg. 
264.  Pies  pochlebny  ogonem  łasi  się  do  pana,  Język  miasto 
ogona  u  Pontyliana.   Mm.  Byt.  o,  215.    Ciebie  gdy  ujrzał 
cerber  w  złotym  rogu,  Łasząc  się  ktobie,  jak  swojemu  bo- 
gu, Z  lekka  lizał  nogi.  Hor.  i,  504.   Kobył,  (leniter  atterens 
caiidam).  Cerher  łasił  się  ogonem,  ib.  506.  Min.  Szkodliwszy, 
co  fałsz  chce  prawdą  uczynić,  niżli  on  pies,  co  się  idąc 
do  ciebie  łasi,   a  marda  ogonem,   a  gdy  się  nie   obaczysz, 
alić  on  za  nogi  cap !    Bej.  Zw.  83.     Ten  co  się  zda  ła- 
sić   pod    pokrywką  świętą.    Ma    chęć    szkodzić    po  cichu 
przeklęła.    Jaht.  Ez.  22.     Nie    każdy  to  przyjaciel ,    który 
sie  łasi  i  wdzięczy.     Ossol.  Baj.  2.     Łaszą    się   skłaniając 
kolana  i  głowę.    Przyb.  Milt.  247.     Kto  się  łasi ,    kłania 
u  dworu,  pozyska  wszystkie  łaski.    Weg.  Marm.  Z,  501. 
Mężczyznom  grożąc,  kobietom  łasząc  się ,    porywają  Rzy- 
mianie mdlejące  Sabinki.    Staś.  Num.   1,   19.      Różne  za- 
wierała traktaty  łasząc  się  jak  wąż  ,  aby  śraiertelniej  po- 
tym  ukąsić.    Kar.  Pet.   12.  —  *^.   Łasić  się,  łaszczyć  się 
na  co,   łaknąć,  chciwym  być,   bcijicrig  iDOiiad;   fci^n.     Żyć 
skromnie,    na  próżne    się  nie  łaszczyć   tytuły.    Min.  Byt. 
3,  505.     Nie    na  pokarm  wymyślny    chęć    się   jego  łasi. 
Zab.  15,  155.  Kniaź.     Ł..\SZEN1E,  ŁAS/ENlE   się,  subst. 
verb.,  b(i»  Sricdjcii,  ©c^micijcii ,  gii(^^fd;iudiijcn.  Boss.  yejio- 
BtKOyro,iie.    Zwyczajne  łaszenie  psiny  upewniały  o  usta- 
łym    bólu  urażonej    łapki.    Weg.  Marm.   1,  83.      Niektóre 
śpiewania  miłym  sa  łaszeniem,  którym  sie  umysł  zmiękcza. 
Pilch.  Sen.  500.     ŁASICA,  y,  i.,  Ł.\S1CZKA,  ŁASKA,  i, 
i.,  Boh.  lasyce,  kolca wa;   (Boh.  koleawa  bjla  gronostaj); 
Morau.  laska;   Croat.  lasz'icza;    Bag.  lassiza ;    Slav.  łasica; 
Bosn.  lassi(;a,  podlasica  ,  viverica  ;   Car;;,  podlasteza;    Yind. 
podlasza  ;  Sr.rab.   i.  kow liczą;  Boss.  et  Eccl.  AfiCHi|.i ,  ja- 
CTCiKa;  bnS  2BicfcI,  zwierzątko  żywe  prędkie,  po  folwar- 
kach wielkie   szkody  robi.  Ład.  Dykc.   1,  80.     Łaska  po- 
spolita,   mustella  imigaris,    wielkości  wiewiórki,    żywi  się 
myszami  i  jajami  zwierząt.  Zoot.  319.    Od  łasicy  albo  ła- 
ski ukąsany.    Syr.  459.    (Slov.   Prov.  Taki  ge ,    jakobi  ho 
łasica  ofukla;  morosus  et  truculenlus).  Lękliwa  łaska.  Przyb. 
Luz.  281.     Co  czynić,  żeby  łaski  gąsiąt  i  innego  drobiu 
nie  jadały.    Haur.  Ek.  134.     Łasica    leśna,    ^a.i  '^xńii)(n. 
ib.  1,  321.     Łasica  zybeta ,    długa    półłokcia,    gibka   jak 
kot,  pod  odchodkiem  ma  mieszek,    w  którym  się  zbiera 
zybet.    Zool.  318.    bic  ^ib(tbU\ii,e.     Ziemne  łasice.    Banial. 
I  2.     Ł.4S1CZK0WY,   ŁASICŹNY,    ŁASICZY.    'ŁASICZ- 
CZYNY,    a,  e,  od  łasic,  2Bicfd<.    Sorab.  1.  kowliczowź. 
Ród    łasiczy,    jak  i  kotów,    Szczurów    nabawia    kłopotów. 
Jak.  Baj.  160.    Mustelinus,  łasiczny,  n.  p.  maści  łasicznej. 


LASKA. 


ŁASKA. 


595 


to  jest,  bladej,  piegatej,  zóJlawej  twarzy.  Maa.  Łasicz- 
czyne  ukąsanie.  SiyniK  459. 
LASKA,  i,  i.,  (cf.  las.)  1.  pręt,  palics.  kostur,  kij,  ciii  StPcf, 
cill  Stab,  ein  Stócicil.  Boh.  bul,  bulka,  berła,  berlićka  (cf. 
berfo);  Slov.  bul;  Yhid.  paliza  (ob.  Palica),  pazel,  pazl, 
hlod,  kol  (ob.  Kuf),  podvirk;  (Yiiid.  leska  tignum);  Carn. 
palza  (kravóla  --  kij  pastuszy  ;  Carn.  leskovza  =  leszczynowa 
laska);  Croat.  palicza,  terlicza,  podvirk,  bota,  bolta,  scbap; 
Dal.  stąp;  Sorab.  2.  potikaz;  liag.  Ijenka,  prijtka,  motka; 
Bosn.  sctap  ,  palica,  tojaga,  (scisc  dolon);  Boss.  najoina, 
nocoxŁ  (ob.  Posocb);  Ecd.  naiiHi).i,  mu^Ai,.  Laski  do  no- 
szenia w  ręku  bywają  dereniowe,  tarniowe  ,  szak/akowe. 
Kluk.  Rośl.  2,  161.  Przynieś  mi  mój  surdut,  kapelusz  i 
laskę.  Teat.  52.  d,  47.  (cf.  trzcinę ,  trzcinkę).  Póki  siJ 
w  ręku  staje,  póki  nogi  duie,  Kióraby  się  wsparł 
potym ,  laskę  sobie  struze.  Pot.  Arg.  416.  (za  mJodos'ci 
myśli  o  zgrzybia/ości).  Chłopiec  konika  sobie  z  laski 
czyni.  Glia.  Wych.  7  5  6.  —  Laski  flisowskie  ,  są  to 
drążki  cienkie  i  długie ,  któremi  idąc  do  góry  szybują. 
Magier.  Mskr.  Sdjiffcrftaiiijcn ,  Stppftangcii.  Laski  dla  fli- 
sów bywają  grabowe.  Kluk.  Bośl.  2,  161.  Wylać  laski, 
znaczy,  przestawszy  szybować,  złożyć  je  na  pochody. 
Magier.  MsLr.  —  Laska,  kij,  narzędzie  do  bicia,  eiil  Stoii 
pm  Sdjlajcii.  Nosili  u  nzymian  rotmistrze  laskę  abo 
kij  z  winnego  drzewa,  którym  żołnierze  bili.  Sk.  £);. 
152.  Nie  zdejmuj  ze  mnie  karania,  Ani  laski  z  grzbie- 
ta  mego.  Groch.  \V.  59  L  (rózgi),  transl.  Pręcik  =  laska 
na  słoneczniku,  fccr  2<:hW  ""  ffi^  Sptiiicmibr.  Laska  la- 
ku, citie  StaiiijC  Sicijcllatf.  Laski  Neppcra,  ciekawość 
arytmetyczna.  Alg.  Nar.  B  3.  bic  3icrpcv|d)Cit  Stćik.  Laska  > 
palcat  urzędniczy,  bcr  Stab  nb^  3lmttfjcid)Cil.  Porzuć  pa- 
sterstwo i  laskę  opactwa,  któreś  z  ludzkiej  ręki  brać 
śmiał.  Sk.  Di.  1018.  (cf.  kurwatura).  Weź  pasterską 
laskę.  Groch.  W.  1.  (pasterstwo).  Laska  panującego,  ob. 
Berło.  Laska  hetmańska,  'klawa,  (ob.  Buława).  Car,  gdy 
którego  pana  na  urząd  jaki  przekłada,  tedy  mu  w  ręce 
podaje  laskę,  dając  znać,  aby  mu  we  wszystkim  posłu- 
szeństwo wcale  zachowane  było;  a  kiedy  kióry  z  urzędu 
bywa  składany,  tedy  ona  laskę  do  reku  Cara  oddawa. 
Gwagn.  327.  —  Znakiem  dostojeństwa  marszałkowskiego 
jest  laska  przy  urzędzie  imieniem  królewskim  oddawana 
przez  jednego  z  pieczętarzów.  Skrzet.  Pr.  Pol.  1  ,  169. 
ber  3]?iir|'(balli)ft(i6 ,  ^ńdjcn  ber  5)inv)d)all'?iin'ivbc.  (cf.  £tab(ial< 
ter.  3Ji)lg).  U  dawnych  Anglików,  Francuzów  etc.  dwór 
królewski  rozciągał  się  do  12  mil;  ta  miejsca  rozległość 
nazywała  się  tirgata  regia  od  miary  starożytnej  i'irga. 
Na  znak  zaś  tego  nosił  marszałek  laskę  przed  królem  , 
jakoby  kij  mierniczy,  dając  do  zrozutnienia ,  że  gdzie 
król  jest,  lam  o  mil  12  nikomu  się  nie  godziło  hała- 
sować. iYur.  //s7.  5,  475.  zlad  mclonym.  Laska  =  marszał- 
kowstwo,  bie  5Kar|'4;n[l5n)urbc.  Ja  w  zujiełnćj  wolności 
podnosząc  tę  laskę ,  która  mi  na  przeszłym  sejmie  była 
powierzona,  zaczynam  od  powitania  kollegów.  Dgar.  Grad. 
8.  Marszałek  stanj  laski.  Dijar.  Gród.  7.  przeszłego  sej- 
mu ,  ber  iiprif]o  SfficbotagiSmnrfdiall ,  brr  auf  bcm  Icfocrdciifl' 
iic«  SJeidjJtngc  ben  SKarfdinllsftati  befam.  Pod  siara  laską 
nie  pozwolić    na    obieranie    marszałka.    Leszcz.    Gi.    78. 


Marszałek  starej    laski    witał    nowo    obranego    marszałka 

tcmi    słowami Dyar.     Gród.    9.  —    Do  laski  projekt 

oddawać  =  marszałkowi  sejmowemu,  bciit  3?cic^8tag>3mar< 
fikali  ein  *^*rojeft  iiDbcrreidien.  Po  skończonem  czytaniu 
tenże  sam  projekt  do  laski  oddany  został.  Dyar.  Gród. 
126.  Posłowie  ułożone  projckta  do  laski  podają.  Dyar. 
Gród.  558.  2)  Laska  miernicza,  abo  pręt,  czyni  7  Vj 
łokci.  Lesk.  2,  26.  bie  Sicgrntbe.  Podług'  drugich  laska 
czyni  prętów  dwa  albo  łokci  13.  Ostr.  Pr.  Cyw.  2,  297., 
Chmiel,  i,  78. 
ŁASKA,  i,  (Boh.  laska  amor;  Slov.  laska  charitas,  amor; 
(Bosn.  laskati  blandiri ,  cf.  łasić  się;  Bag.  lascitti  tkoga 
adulari);  Ross.  jiacKa  la  caresse,  douceur ,  .lacKanie  po- 
chlebienie, jacnaib  pochlebiać,  cf.  głaskać,  .lacinTbca 
cares»er\  ci.  łasić  się),  g.  a)  bie  OMiabc,  bie@iiiift,  bie  ®e= 
liTgeiibcit.  Łaskę  bierzem  za  miłość,  nie  wszelką,  ale 
tę  tylko ,  gdy  godniejszy  podlejszego  miłuje.  Nie  mó- 
wimy: pan  jest  w  łasce  u  sługi;  ale:  sługa  jest  w  ła- 
sce u  pana.  Petr.  Et.  523,  Slov.  łaska,  pijzeń;  Boh. 
pfjzeń,  (cf.  przyjaźń);  Sorab. 1.  gnada  ;  Sorab.  1.  hnada; 
Carn.  gnada,  pervoshnost;  Yind.  gnada,  milost,  voisha- 
nje  ,  perjasnost,  dobrovolnost ,  dobronagnost;  Croat.  m\~ 
loscha  ,  milosardje,  (cf.  miłość,  miłosierdzie);  S/ay.  millo- 
sti;  Boss.  MiiJOCTb,  ó.iarocTb,  ó.iaroia  ,  ó.iarojaib ,  6ja- 
ronpiaTHOCTb,  ó.iaronpiaTciBO.  Łaskę  otrzymać,  @nabe 
finbcn.  Łaskę  utracić,  z  łaski  wypaść  <  w  niełaskę  wpaść, 
in  llngimbe  fnllcn.  Niełaska  (Cam.  samira).  Niewdzię- 
cznik ten  nazad  wpadł  w  łaski.  Teat.  23.  c,  104.  (odzy- 
skał łaskę).  Jak  się  mam  w  łasce  W.  M.  Pana  Dóbr.  ? 
Mon.  67,  458.  fczyś  jeszcze  na  mnie  łaskaw?).  Nie 
wierz  żadnemu,  któryby  chciał  Józefa  u  ciebie  na  łasce 
zepsować ,  owszem  tego,  któryby  go  chciał  obwinić,  na 
gardle  skarż.  Jer.  Zbr.  164.  (któryby  mu  chciał  kredyt 
psuć).  Wszrubować  się  w  czjję  łaskę  Ross.  noj.incKaTbCH, 
ncuecTiiTbca,  no4.iemaTbca.  Łasce  się  We  Pana  Do- 
brodzieja oddaję ,  ic^  cnipfclbe  mid)  ju  ©naben.  —  Być  na 
łasce  czyjej ,  zależeć  od  jego  miłnsicrdzia ,  wn  jcmnnbeS 
©nnben  nblifingcn,  in  fcincr  Śiźcrction  Icben.  Jeśli  kto  przed 
królem  mioiz  wyjmie  i  kogo  rani ,  ma  być  okrom  łaski 
karany;  a  jeśli  wyjąwszy  nie  rani,  niech  będzie  na  ła- 
sce naszej.  Herb.  Siat.  9  el  191.  Gardło  takiego  na  ła- 
sce być  ma.  Sax.  Art.  60.  Jeśliby  się  kto  na  łaskę  ,  i 
na  miłosierdzie,  albo  na  wolą  adwersarza  swego  podał. 
Szczerb.  Sax.  197.  (na  dyskreeyą).  Jeśli  kto  wyzowie  za 
'liaską,  t.  j.  chciałby  się  założyć  o  stratę  albo  o  zysk 
swej  rzeczy.  Herb.  Stat.  496.?  Białogłowy  większą  mają 
u  sądu  łaskę,  niż  mężczyzna.  Cheim.  Pr.  97.  (więcej  wzglę- 
du). —  Cokolwiek  mam  łaski,  niech  mi  wolno  będzie 
milczeć.  Teat.  55.  d,  54.  Gospodarzu:  co  się  należy? 
C..  Co  łaska  paTiska^  zależy, od  woli  pańskiej  wiole  pła- 
cić, jablcn  mi)  SJclieben.  Żebym  się  mógł  Panu  czym 
przysłużyć,  choć  owocem  z  sadu  mego,  jeżeli  ła.ika. 
Teat.  50,  17,  mcnn  fie  bie  ©nabc  b<iben  luollen.  Wszak 
się  nie  omylę  na  łasce  Pana  mego.  Teat.  43.  c,  38.  (na 
życzliwości).  Łaska  w  tym  We  Pana  Dobrodzieja,  nie 
moje  zasługi.  Teat.  21,  110.  fie  finb  |cl)r  gndbig ,  mcine 
'ISerbicnfte  finb  nic^t  fo  grop.     Zdrowaś  Marya  łaski  pełna. 

73* 


596 


ŁASKARZ-ŁASKAW. 


ŁAKAWANIE-ŁASKDAWCA. 


Sekl.  Luc.  i.  mol.  z  faski  umiJowana,  ulubiona »,  awi 
©naben  Itclnicniomifii.  Z  laski  Bożej,  pon  ©cttcś  ®na?en, 
buri^  bic  ©tinbe  ©otte?.  My  StanisJaw  August  z  faski  Bo- 
żej król  Polski.  —  Mam  z  laski  Pana  Boga  z  czego  żyć. 
Ld.  Jest  z  Jaski  Pana  Boga  fortuna  piękna.  Teat.  15. 
c,  4.  Z  jego  laski  otrzymałem  ten  urząd ,  burc^  fcine 
©iinft  Pbcr  Scijutiftiijiiiiij.  fyrsys  raz  dla  Temiry  świeże 
przyniósł  róże ,  Słyszałem ,  że  do  swego  przypiawszy  je 
iona,  Z  Tyrsysa  łaski,  rzekła,  dzisiem  ustrojona.  Siym.  S. 
W.  63.  Panie  z  swej  świętej  łaski ,  zmiłuj  się  nad  na- 
mi. Kanc.  Gd.  99.  W  krotce  się  przy  łasce  bożej  zo- 
baczymy. Kras.  Pod.  2,  10.  t.  j.  da-li  bóg,  fo  @ott  miU. 
Nie  znano  w  Polszczę  innej  ery,  jak  łaski ,  czyli  od  na- 
rodzenia Chrystusa.  Czack.  Pr.  1,  80.  (łaski  bożej,  giia= 
bctirciśc  @c[ntrt  Ctrifti).  —  Iron.  Biednym  się  staję  z  twej 
łaski.  Hul.  Ow.  109  (z  twojej  przyczyny).  —  Z  łaski  < 
darmo,  nie  za  zapłatę,  ani  ©iiabcn ,  iimfcmft,  obite  ^ai- 
lung.  Kto  służy  z  łaski ,  temu  miłosierdziem  płacą.  łiys. 
Ad.  26.  Kto  służy  z  łaski ,  ma  mieszek  płaski,  ib.  23. 
Łaską  syt  sługa  nie  będzie  ;  łaska  Pańska  bez  datku  nic 
nie  waży.  Cn.  Ad.  428.  Łaska  Pańska  :  dobre  zdrowie  ; 
co  lepszego  niech  Pan  powie.  Rys.  Ad.  54.  Kto  łaskę 
pańską  szacuje ,  coś  w  sobie  niepewnego  czuje.  Rys.  Ad. 
22.  Nie  dbam  o  łaskę,  kiedy  mam  laskę.  Cn.  Ad.  573. 
Łaska  pańska  na  pstrym  koniu  jeździ.  Cn.  Ad.  428.,  Hys. 
Ad.  54.  de  mulabilitale  faroris  principiim ,  ijcrrciigiinft  ift 
iric  SIpriImcttcr ;  Stov.  Prov.  Pśnska  laska  nakratce  ,  gako 
zagaci  chwost,  trwa,  albo  P;inska  laska,  gako  zagaci 
chwost  kratka.  Za  łaską  mówiąc,  albo  z  odpuszczeniem 
mówiąc,  saloa  venia.  Mącz.,  t.  j.  uczciwszy  uszy,  mit  61)' 
«n  Jil  mclbcn.  Gdy  będziesz  w  cechu ,  za  łaską ,  co  sło- 
wo ,  Mów ,  czapkę  zdjąwszy.  Klon.  FI.  E.  2,  mit  @iinftcn 
(bcfl  ben  i)aiibmcrf»t)c[Icrtj.  —  §.  b)  melon.  Łaska  <  świad- 
czenie łaski ,  eiii  ®nabcnl'crociś,  ctnc  (Scfdlliafcit.  Wielką 
mi  tym  uczynisz  łaskę.  Ld.  Łaska  pozna  niewdzięczna; 
im  prędzej  pośpieszy.  Tym  jest  łaska  wdzięczniejsza,  tym 
milej  ucieszy.  Min.  Ryt.  5,  100.  Jeśli  się  kto  naprze 
2  strony  konia,  wozu,  zony,  nie  puszczaj  z  domu  bez 
siebie:  wóz  połamią,  konia  osadnią,  żonę  z  łaską  ode- 
ślą. Rys.  Ad.  18.  fz  pamiątką,  z  upominkiem).  —  Iron. 
Da  on  łaskę  bożą,  da  on  duszkę  święta.  Cn.  Th.  489. 
nie  da  nic  ;  cf.  z  panem  bogiem ;  er  linrb  bid)  iii  ©PttCi' 
9?amcn  gc^cn  bcipen.  —  §*.  Łaska  =  uprzejmość,  miłość, 
Sniiigfcit,  Cicbe.  Patrz  ptaszki,  kiedy  sobie  parami  w  dzi- 
wnej łasce  chodzą ,  A  one  wdzięczne  dziatki  też  za  so- 
bą Wodzą.  fiej.  Wiz.  58.  —  §.  Łaski  personif.,  Cliariles, 
Gratiue.  wdzięeznice  ,  bic  ^iilbijóttiiieii ,  ^iilbinncn  ,  bogi- 
nie piękności,  wesołości.  Hor.  1,  24.  Pieszczonym  Ła- 
skom dają  Nimfy  ręki,  W  takt  na  przemiany  z  niemi 
skaczą  Wdzięki,  ib.  J.  Kchan ,  Kosz.  Lor.  114  b.  Na 
gody,  ni  się  Juno  swatowna  stawiła.  Ni  Hymenej,  ni 
Łaska  w  łożnicy  druzyła ,  Gralia.  Zebr.  Ow.  150.  —  *§. 
Tytuł  '  Miłość ,  Yind.  gnada ,  cucr  ©nabeit.  Uprasza  się 
łask  waszych.  Tr.  (*g.  Łaska,  zwierzę  ob.  Łasica).  ŁA- 
SKARZ,  a,  m.,  imię  Polskie,  (Jralianus.  JM.  Her.  ŁA- 
SKAW, łaskawy;  a,  e,  ŁASKAWIE  adverb.,  życzliwy, 
sprzyjający,  gnfibig,  gunfłfg,   gutig,  genjogen;  i5o/i.  "łaskaw, 


dobromyslny;  Sorab.  \.  fmćlne ,  szmelne,  hnadne;  Yind. 
gnadliu,  ufmilen,  milostiu,  pomilostni,  dobrovolen ,  do- 
bronagnjen  ,  perjasen;  Carn.  gnadliv;  fiusn.  blag ,  blago- 
stivo   (oi.  Błogi)  ;   Ross.  et  Eccl.  E^iVOj,,Mh\Vh  ,   B.lin,   6ja- 

rOBO.llITC.lbHLiri  ,    MII.10BII4HbIH  ,    nO.lloOOBHUH  ,    AOEpO.YOThlll, 

4oOpo!Ke.iaTe.ibHuii,  KpoT'ŁKo;^oviuhiiT>,  KpoTKOHpaBHuH ,  sio- 
Eb^iii;  {Ross.  .lacKOBuH  grzeczny,  ludzki,  jacKaie,ibHbiB 
pochlebny).  Jak  to?  łaskaw  on  na  cię?  fy.  Zupełnie,  i 
jak  tylko!  Teal.  43.  c,  87.  Łaskaw  na  mię  =  łaskę  mam 
u  niego ,  łaskawie  się  ze  mną  obchodzi.  Cn.  Th.  Bede 
na  cię  łaskaw  =  łaski  u  mnie  dostaniesz.  Cn.  Th.,  it^  iticr< 
be  bciner  tu  (Snabeii  gcbciifeii.  Dobry  na  mię  pan,  ła- 
skaw, abo  szczodry,  ib.  Bądź  łaskaw  Ross.  no)Ka.iyH , 
no"/Ka,ijiiTe.  Spodziewam  się,  że  We  Pani  Dóbr.  ze- 
chcesz być  łaskawa  na  mnie.  Teat.  38,  101.  Proszę  Je- 
gomości, żeby  na  moje  żonę  z  daleka  był  łaskaw.  Dwór. 
F.  4.  Yaledicens:  Bądź  łaskaw,  w  tym  momencie  odja- 
dę, Jabl  Tel.  52.,  P.  Kchan.  Ort.  1  ,  53.  t.  j.  oddaję 
się  łasce  twojej ,  sprzyjaj ,  bletbe  mir  gemogcii ;  ii^  cm-- 
rfcŁIe  mid).  Dziecię  tak  wychowane,  słowa  inszego  jedno 
mój  łaskawy  a  miłościwy,  nie  da  sobie  mówić.  Glicz. 
Wych.  F  4  b.  łaskawca ,  Dobrodzieju,  gmibiger  |»crr!  — 
g.  Chłeb  łaskawy,  ob.  Chleb.  —  §.  Niezły,  niesurowy, 
łagodny,  ludzki,  folgujący,  giitig,  Iciitfclig,  gndbig ,  gelinbc, 
de  homine  et  de  rebus.  Łaskawego  sędziego  surowy  wy- 
rok boli.  Ld.  Kopać  to  ziele  trzeba ,  gdy  słońce  w  ja- 
kim niebieskim  znaku  łaskawym.  Syr.  741.  Jasne  tam 
zawsze  niebo  ,  i  łaskawe  powietrze.  Boler.  219.  Lato 
tam  łaskawe  i  ucieszne.  ib.  78.  Morze  bywa  łaskawe 
pod  ten  czas,  gdy  się  słońce  stanowi  w  lecie.  ib.  14. 
Wiatry ,  które  cztery  dni  tak  gwałtowne  trwały.  Piątego 
dnia  łaskawsze  już  być  poczynały.  P.  Kchan.  Orl.  1,  132. 
Kara  ta  bardzo  była  łaskawa.  Chrzan  łaskawy,  musztar- 
da łaskawa  :  nie  zbyt  ostra,  szczypiąca.  ■ —  §.  Uprzejmy, 
wdzięczny,  miły.  licbrcid) ,  fremiblid) ,  freiinbfcbaftli^.  Na- 
jadłszy się,  łaskawie  za  obiad  podziękował.  Bies.  D.  1. 
Podał  dziecięciu  rękę  żyd  ,  a  dziecię  ,  jako  było  bardzo 
łaskawe,  podało  też  rączkę  żydowi.  Sk.  Zyw.  1,  196. — 
|.  Łaskawy  de  animalihus ,  ogłaskany,  niedziki ,  'rochma- 
ny,  3al)m ,  iiic^t  anib ;  Boh  pitomy ,  krotky  ;  Slov.  krotky, 
(cf.  krótki  ,  krócić);  V'in(/.  krotak  ,  krotliu  ,  domazh,  per- 
vajen  ,  pervaden  ;  Sorab.  1.  zkludne  ;  Slav.  pitom;  Croat. 
pitom ;  Dal.  krotak,  pitom;  Ross.  pjyHbiH  (cf.  ręczny), 
KpoTKiH ,  KpoTOCTHUii.  Pasterz  żyje  z  łaskawego  i  do- 
mowego bydła.  Petr.  Pol.  50.  Jednorożec  jest  lak  dzi- 
ki ,  że  i  swojej  samicy  odchodzi ,  aż  się  miłością  zapala, 
na  ten  czas  łaskawie  do  niej  przychodzi,  i  z  nia  sie  pa- 
sie i  wespół  braci.  Birk.  Chmiel.'  C.  2.  'ŁASKA WANIĘ 
ob.  Łaskować.  (L.ASKAWATY  ob.  Laskowaty)  ŁASKA- 
WCA,  ('ŁASKDAWCA.  Tr.).  y,  m.  ,  dobrodziej,  dobro- 
czyńca, ber  (Sińitier,  ber  So^ltbdter ;  Boh.  laskawcc;  Slov. 
prjtel ,  pfizniwy  (cf.  sprzyjać,  przyjaciel);  Carn.  pervo- 
shlivz  ,  pervosnik  ,  gnadlivz  :  Yind.  gnadlovez  ,  miloslnik, 
shlahtnik,  dobrovoslinik,  dobroslielnik ,  dobrutnik;  (Bosn. 
Iaskavac  adiilator,  Ross.  jacKaTCJL) ;  Ross.  4o6po.\orB , 
6aaroxoTHiiKX ,  6jiaroxoTtTeJb ,  noKpoBiireJb ,  4o6po)Ke- 
laieib  ,     CiaronpiflTeJb  ,     óiaroBOsarenb ,    mhjocthbciił. 


ŁASKAWCZY  -  LASKOŚGA. 


LASKONOŚNY  -  LASKOWANIE. 


597 


Nie  zna  swego  faskawcy,  co  go  zachowuje,  Co  go  wspie- 
ra w  nieszczęściu,  w  trafunkach  raluje.  Znb.  6,  178. 
Min.  Mara  ci  wielką  wdzięczność,  mój  Jaskawco,  ie  o 
mnie  nie  zapominasz.  Tent.  22  I,  15.  ŁASK.AWCZY,  a, 
e,  dobroczynny,  lvol)itI)dtitj ,  (jiittlićiticj.  Zabija  na  cześć 
swojej  faskawczej  Cerery  cztery  jagnięta.  Staś.  Num.  2 , 
109.  ŁASK.4WĆZYN1 ,  i,  2,  dobrodziejka,  bie  @omie= 
rinn ,  SBo^lttidtcrtim ;  Slov.  pi-jtelkine,  prjzniwa;  Yiiid. 
dobroshelniza ,  dobrutniza,  dobrovosbniza ;  (Bosn.  laska- 
vica  adiilalrix) ;  Ross.  noKpoBiiTc.iLHima ,  6.iaronpiaTe.ib- 
HHua,  Mii.iocTiiBima ,  4o6poH(e.iaTe.itHima.  ŁASK  A  WIĆ  , 
ii,  i,  uJaskawiać,  cz.  niedok.,  ułaskawić,  obłaskawić  dok., 
nagodzić,  ogJaskać,  łaskawym  czynić,  oswajać;  fnnft  itltt' 
d^en,  bcfdnftigeii ,  ja^m  maĄieii,  jdlimcn.  Dzikie  zwierzęta 
łaskawi  miłość.  Bardz.  Trag.  561.  Sposób,  jak  dzikie 
zwierzęta  chwytać  i  łaskawić.  Cresc.  511.  Jastrzębie  trzeba 
unosić  i  obłaskawić.  Pot.  Poci.  119.  Brytany  te  tyran 
tuczył,  żeby  je  z  sobą  obłaskawił,  a  przeciw  innym  roz- 
srożył.  Ossol.  Sen.  75.  Kanarki  ułaskawić.  Mon.  72,  105. 
—  aliter:  Twarz  posępną  ułaskawił.  Hul.  Ow.  107.  wy- 
pogodził, auf^Cttnil.  ŁASKAWIĆ  się  recipr.,  ŁASKA- 
WIEĆ  ,  iał ,  ieje  ,  netitr.  niedok  ,  łaskawym  się  stawać  , 
fanft  rocrbcn,  fid;  Dcfaiiftigcti ,  jnbiii  lucrbcn,  Boh.  zpitome- 
ti.  Łaskawią  się  znowu  bogowie,  mor  ustaje.  S/os.  Nura. 
2,  165.  udobruchają  się.  Jaszczurka  pospolita  oswaja 
się  i  łaskawi.  Zool.  208.  I  dzikie  bestye  dobrodziejstwy 
łaskawieją.  Bals.  Niedz.  1  ,  \A\.  Sarna  ułaskawiona  z 
ręki  mojej  jadała.  Mon.  72,  687.  —  transl.  fig.  Ten  strach 
się  ułaskawi,  ta  ćma  rozświetleje.  Przyb.  Milt.  42.  Po- 
chwała łechce  serca  i  umysły  clnvyta  ,  Przez  nią  się  uła- 
skawia płeć  cfioć  nieużyta.  Jak.  Baj.  'iLl.  ŁASKAWOŚĆ, 
ści ,  z.,  §.  aj  skłonność  do  świadczenia  łaski  ,  bic  ®:iti(3= 
fett,  ®ctiipgciil)cit ;  Boh.  dobromyslnost;  Sorab.  1.  1'mel- 
nofcź  ;  Vind.  dobrovolnost ,  dobronagnost ,  perjasnost; 
{Ross.  .lacKOBOCTB  grzeczność,    ludzkość);    Boss.  Aot^o- 

XOTCTBO  ,    MIl.lOBIUHOCTI.  ,    MHJOCTb  ,    KpOTK04yUlie  ,    KpOTKO- 

HpaBie ,  KpoTOCTb;  Ecd.  6.iaroxoTl;iiie.  Łaskawość  okru- 
tna, szkodlivvych  rzeczy  pozwolić.  Cn.  Ad.  428.  —  ^_.  b) 
Niesurowość,  ludzkość,  łagodność,  bie  Sdllftmiltl) ,  @e-- 
Itnbigfcit,  powściągliwość  umysłu  od  zemsty,  czyli  powol- 
ność wyższego  przeciw  niższemu  w  ukaraniu.  Pilch.  Sen. 
91.  Żeby  można  nad  niemi  użyć  łaskawości,  poprą wić- 
by  się  mogli.  Tent.  5,  150.  Łaskawością  rychlej  ujmiesz, 
niźli  srogością.  Cn.  Ad.  417,  łagodnością  więcej  spra- 
wisz ,  niż  surowością.  —  ^.  trans!.,  O  inszych  rzeczach, 
oprócz  człowieka:  łaskawość  nieba,  bic  ©cliilbiijfcit  bo^ 
.•pimmclflftrit^c^ ;  łaskawość  zwierząt,  Dic  Bnl^m^fit,  rtoliifaiii' 
fcit,  ©cfclligfcit  brr  Jliicrc.  ŁASKAWY  oi.  Łaskaw.  'ŁASK- 
DAWCA  ob.  Łaskawca. 

ŁASKOCĘ  ob.  Łaskotać. 

LASKONdGI,  a,  ie,  ftccfcnfiipiij ,  binitiDciniil.  Konrad  lasko- 
nogi  dla  cienkich  goleni  ,  snadż  od  laski  cienkićj  nazwa- 
ny, hriim.  177.  Władysław  laskonogi ,  rzeczony  od  cien- 
kich nóg.  Uiet.  115.  Mon.  75,  595.  LASKONOŚCA ,  y, 
m.,  noszący  laskę,  ber  Stccfciitrdgcr,  Stocftrdger.  łlerezya 
baculariorum ,  inacz('j  laskonośców ,  którzy  innego  oręża, 
tylko  kija  nie   zażywali,  powiadając,   że   takiej  tylko  bro- 


ni zażywać  należy  chrześcianom.  Chmiel.  1,  1117.  adj. 
LASKONOŚNY,  a,  e,  n.  p.  Laskonośny  Merkury,  caducifer. 
Zebr.  Ow.  208,    (■tcdciitragcnb ,   ftocffiiiirciib.  ob.  Laskownik. 

ŁASKOTAĆ,  ał,  oce,  inirans.  niekok.,  "lesktać,  łechtać , 
ligciiT.  Większe  w  raju  smak  wasz  łaskocą  słodycze. 
Przyb.  Milt.  114.  Przed  napadnieniem  kaszlu  jest  ła- 
skotanie w  gardle  albo  zaduszenia  uczucie.  Kryp.  5, 
662.  Nie  podnosił  oczu,  żeby  nic  nie  obaczył,  zkądby 
abo  na  modlitwie  rozerwanie  urosło  jakie,  abo  na  myśli 
łaskotanie.  Birk.  Dom.  84.  (Croal.  liszkechem,  leszketam 
mico).  ŁASKOTKA,  i,  2,  łechtaczka,  Sifcl.  Serce  twe 
uczujc  wewnętrzne  łaskotki.  Mon.  70,  427.  Wiesz  Ka- 
siu, że  ja  na  czczo  mam  łaskotki  w  brodzie;  Żywiej 
wyda  się  karess  ,  zjadłszy,  niż  o  głodzie.  Teat.  45.  /;,  57. 
Drozd.  ŁASKOTLIWY,  a,  e,  —  ie  aduerb.,  łechcący, 
fiftclllb  ,  łechciwy,  figciig.  Zefir  łaskotliwy,  pieszczot  trzpio- 
tO|)ióry,  Złotowłosej  rozkoszy  przybiera  kędziory.  Zab. 
lÓ,  56.  hoss.  Serce  jest  muszkułem  tak  łaskotliwym  ((>- 
rtlabile),  że  każdym  krwi  w  nie  wpływaniem  łechtane, 
rozdyma  się.  Zool.  15.  Czy  spodziewałby  się  kto  wdowę 
znaleźć  tak^łaskotliwą  ?   Teat.   1,  45. 

LASKO WAĆ,  ał,  uje,  cz.  niedok.,  żłobkować,  wydrążać 
żłobkowało,  u  teszarzów,  snicerzów,  lochować.  Cit.  Th. 
Wind.,  fcl)lcii ,  bą  ben  'Ji|'d)lcvti ,  .prlilfcWcn ,  i^oljllciftcn  ciit= 
fd)m'ibcii ;  Boss.  jiojKJKiiTb,  BU.iojKJKin b ,  (cf.  Uer.  god) ;  cf. 
.lowKa  łyżka),  B40J6iiTb,  B4aj6.iHBaTb ,  nponasBTb,  npona- 
5KiiBaTb,  (joiuHTb  s  glancować,  cf.  głaszczyć);  Sorab.  i. 
hrebicżkuyu.  S/?(o,  laskuję  ,  laskowaniem  przedzielam  abo 
przephilam.  Marz.  Laskuję,  laskowaniem  futruję,  cratio. 
jb.  LASKOWANIE,  ia,  11.,  żłobkowanie,  lochów  anie.  Cn. 
Th.  wydrożenie  żłobkowate.  Wiod.,  bic  Sebhiiuj;  Slov. 
laffstne;  Sorab.  1.  hrebicżka  ,  imuha ;  V77((/.  brasdiza,  na- 
res  ,  brasdeniza,  vshleblena  rema;  Boss.  naaii ,  nasiiio , 
nasHHKt ,  BbieiiKa,  pyóeuŁ,  (Boss.  jomenie  glansowanie). 
Cunaliculus  columnarum ,  laskowanie  słupów,  podwojów 
albo  balków;  runaliculata  aedium  siiperficies ,  laskowanie,. 
podniebienie  abo  strop.  ib.  Laskowanie  wklęsłe  albo  la- 
skowania  dołki,  slriges.  Cn.  Th.,  bic  §i'I)Ifc()lcil.  Laskowa- 
nie wypukłe  albo  lasków  anią  górki,  striae,  bic  $ol'llcifteii; 
wyheblowany  abo  wyciesany  promień,  strefa  na  sfupiech, 
na  halkach ,  lub  na  inszych  rzeczach.  Mącz.  LASKOWA- 
NY',  a,  e,  żłobkowaty,  lochowany.  Cn.  Th.  Sorab.  i.  hfe- 
bicźkwale,  szinuhati'-;  Buss.  pyÓMaThiH,  BueMOMHuH.  Lasko- 
wana  ściana,  cralicus  paries.  Macz.  Dzięgiel  samiec,  ziele, 
trzcinę  ma  sekowata  ,  strvfiasta  albo  laskowana.  Sgr.  85, 
mit  iRililcii  etrciffii.  'LASKOWATY,  LASKAWATY,  a,  e, 
żłobkowaty,  stryiiasly,  w  strefy,  w  paski,  ftrcifig.  Kar- 
ciof  ma  pręt  długi  laskawaty  abo  stryfiasty.  Syr.  669. — 
ob.  Laskowrec. 

ŁASKOWAĆ,  'ŁASZKOWAĆ,  ał,  uje,  mir.  niedok.,  łasić  się 
komu,  zabiegać  łaski.  Cn.  Th.  fiidiefd^trdiijcii,  fidi  fdimicgcn. 
Niedźwiedź,  pi'iki  łaszkuje  a  wzgóre  skacze,  poty  mu  się 
ludzie  dziwują,  a  kiedy  go  po  ulicy  wiodą,  tedy  przed 
nim  uciekają.  Bej.  Zw.  11  b.  Najadłszy  się  łaskować.  Za 
objad  podziękować.  Bies.  D  b.  dobrodziejować ,  łaskawca 
nazywać.  LASKOWANIE  ,  ŁASZKOWANIE,  ia  ,  h  ,  ła- 
sienie  się,  biiO  SiK^efd/iDdiiieii ,    SĄiiiicacii,    nicbricflc   ftn«» 


S98 


LASKOWIEC  -  ŁASY. 


LASY  -  ŁATA. 


^en.  Żeśmy  i  rzeczy  i  rozsądku  o  rzeczach  niemało 
potracili,  przeto  nikczemniuciine  "laskawania  i  miłościwa- 
nia  łapamy.  Modrz.  Baz.  257.  Łaszkowanie.  Żarn.  Post. 
3,  129. 

LASKOWIEC,  wca,  m.,  (może  od  laskowania  albo  od  la- 
skowego czyli  leszczynowego  drzewa),  n.  p.  WziąJ  ich  z 
sobą  na  zamek  Krakowski ,  a  zasiadali  wszyscy  w  jednej 
izbie,  którą  laskowiec  zwano;  byJa  jej  połowica  *drze- 
wiana ,  a  połowica  murowana,  i  z  tegoż  drzewa  owa 
grodzka  izba  jest  jeszcze  na  zaniku  w  Krakowie.  Biel. 
283.,  Gwagn.  77,  ciii  gcroiffciS  Simmci-'  ""f  ticm  £d;Ioffc  ju 
Srofaii.  _  "LASKOWiMK,  a,  m..  n.  p.  Laskownik  Merku- 
ryusz.  Zebr.  Ow.  49 ,  ob.  Laskonośny,  laskonośca.  LA- 
SKOWY, a,  e,  leszczynowy,  od  leszczyny  ,  $nfcl  • ,  ^Cinfcl' 
ftaiibcil  =  .  (Boh.  Ijskowy  ;  Carn.  leskov ,  lęshov).  Rumak 
laskowy.  Mon.  71,  718.  konik  drewniany,  trzcina,  na 
której  chłopialko  jeździ ,  ba^  ©tcctctipfcrb.  Laskowy  orzecb, 
bie  i)afclniifi,  jest  owocem  leszczyny,  twardą  łupiną  o- 
kryty.  Kluk.  fiośl.  2,  55;  Boh.  liskowy  orech ,  Ijskowec; 
Slov.  Ijskowy  oi-ech ;  Sorab.  1.  leszne  worech,  leszna 
woresobna ;  Carn.  lęshnek,  oreshnęk,  olęshnek ;  Yind. 
lieshnek,  lieshnik ;  Bosn.  liscnik  ,  gijescnik,  liscgnak ; 
Slav.  lishnjak,  liskovo  drevo ;  Croat.  Ićsnyak,  lesbnyak; 
Dal.  lisnyak;  fioss.  op'tx3.  Laskowe  orzechy  ogrodowe 
są  trojakie  ,  Hiszpańskie  wielkie ,  krótkie  i  okrągłe.  Kluk. 
Rośl.  1,  151.  Slov.  Prov.  Dawat  temu  liskowce ,  kteri 
gich  hrizl  ne  móźc;  cf.  dopiero  koniowi  owsa,  kiedy 
idzie  do  psa;  (cf.  lekarstwo  po  śmierci;  chleb  bezzębne- 
mu). Osobliwszą  skuteczność  w  wynajdowaniu  kruszców 
oszusty  przypisują  rózdze  laskowej,  3Bmifcl;clrufI)e ,  virija 
diuinatoria.  Kluk.  Kop.  1,  4-1.  Mysz  laskowa,  mus  avel- 
lanarius ,  bie  ^afclinauii ,  znajduje  się  tam,  gdzie  dosta- 
tkiem jest  leszczyny.  Kluk.  Zw.  1,  554. 

ŁAŚLIWY,  a,  e,  łaszczący  się,  fricdjenb,  fiid)śfd)iii(iii3cnb ,  fic^ 
fd)mic{|Cub.  Łaśliwe  one  i  chytre  o  urzędy  starania.  Fa- 
liss.  FI.  154. 

LASOTA,  y,  m,  imię  staropolskie,  Silvesler.  A7Vs.  1,  103. 
Jabi.    Her.  LASOTNA  góra  nad   Wisłą.   Biel.  Św.   130  6. 

LASOWAĆ  wapno  =  wapno  gasząc  rozrabiać  laską  ,  i  przez 
kraty  dawać  mu  wypływać.  Rydel.,  ob.  Łasa,  ben  Siilf  biirc^ 
bie  gcg^  laiifcn  Inffen.  —  LASOWANIE ,  ia ,  n.,  u  szewca, 
szycie  u  brzegu  cholewy,  tak  że  skórki  podszytej  brzeg 
na  zwierzchnią  wykłada.  Magier.  Mskr.  bilź  Caf^Clt  Becill 
Sdniffcr. 

•LASOWAĆ,  'ŁASZOWAĆ,  ał,  uje,  cz.  niedok.,  [łakomić  się 
na  co  2],  n.  p.  Nie  życz  śmierci,  to  pomniąc,  że  po  mym 
pogrzebie  Niewola  cięższa  tuz  łaszuje  ciebie.  Błai.  Tl.  A 
2  b.  Na  tym  dla  boga ,  ta  to  prawda  stoi  ,  Jednako  ka- 
rać, kto  jednako  broi ,  Ale  to  często,  kiedy  psy  złasu- 
ją  ,    Chartom  przebaczą ,  a  kundla  knutują.  Dralk.  S  Z  b. 

'LASOWY,  a,  e,  od  łasa ,  cf.  leśny,  SBiilb  =  .  Cienie  wzno- 
szące się  piętrami  nad  cienie  Na  lasowyra  teatrze  w  ba- 
wnej  widać  scenie.  Przijb.  Mili.   100. 

ŁASUS,  ia,  m.,  łaszący  się,  ciii  6d)inctd)Icr.  Jeśli  mój  mu- 
cyk  dryndając  chwo.-stem  łasuś  ku  tobie  szczerzy  ząb- 
kami.... Zab.   10,  200.  Zahl. 

łiASY,  a,  e,  łączny,  łaknący,  ^migria  fluf  ńtoai.     Myszy  na 


ziarno  lniane  zbyt  są  łase.  Przędz.  11.  Kot  w  gospo- 
darstwie jest  szkodliwy,  gdyż  jest  bardzo  łasy.  Ład.  H. 
N.  78,  imfd)l)nft.  Łasy,  nierobotny  trąd.  Klon.  Wor.  45. 
Ziinor.  Siei.  223.  Ani  tak  wierna ,  ni  łasa  na  grosze 
Rodzić  się  mogła,  z  tej,  co  wstyd  na  jatki  Wydała  ma- 
tki. Hor.  1,  207.  Min.,  ff.delis  et  lucro  aversa.  Mon.  70, 
157.  Kotek  się  swym  obrządkiem  pod  przydaszek  wci- 
ska. Łasy  na  zdobycz,  wesół  z  pewnego  pastwiska.  Zab. 
9,  279.  ■ 

LASY  ob.  Las,  el  Łasa.     LASZCZKA  ob.  Laseczka. 

ŁASZĘ  się  ob.  Łasić  się. 

*L.4SZY,  a,  e,  [cf.  Lach,  5] ;  n.  p.  Nie  stoi  Lasze  za  nasze. 
Źegl.  Ad.  109.  głupi,  co  złotą  wędką  drobne  rybki  łowi. 

ŁASZT,  u,  z  Niem.  bic  8aft  ©ctrcibc ;  Ross.  jacit.  Łaszt 
zboża  ma  Gdańskich  korcy  00.  Solsk.  Geom.  3,  156.  a 
27  korców  Warszawskich.'  Lesk.  2,  20.  Juk.  Mat.  1,  11. 
Łaszt  Gdański  czyni  około  50  korczyków  naszych  ;  Ryzki 
około  24  czetwertów  Ruskich.  Kluk.  Rośl.  5,  253.  —  §. 
transl.  Łasztem  =  kupą  wielką  niezracliowaną ,  chmarą,  lit 
ciiicm  groPcii  iiii3nl;|[uircn  ^mifcit.  Powściągliwi  ludzie  cho- 
rób albo  mało  ,  albo  nic  nie  miewają,  których  łasztem  u 
swawolników.  Birk.  Zyg.  25.  Umartwienia  łasztem  napro- 
wadził na  ciało  swoje.  Birk.  GŁ  16.  Na  swawolnika  łasztem 
choroby  przypadną.  Birk.  Exorb.  Bib.  Tymże  odmierzy 
komplementy  łasztem.  Ze  a;o  nie  słowy,  lecz  rzeczą  przy- 
nęci. Pot.  Syl.  148.     ŁASZTOWE  oi.' Kontentacya'. 

LAT  ob.  Lont,  lunt. 

LATA,   Gen.  lat,  jilur.  nom.  rok,  oJ.  Lato.  LATA  o6.  Latać. 

1)  ŁATA,  y,  i,  [Boh.  lat;  Slov.  łata;  Hung.]iHz;  Slav.  let- 
yc ;  Sorab.  1.  lata;  Sorab.  2.  latta,  łatwa;  Carn.  lata,  le- 
ska; Ymd.  yata,  leska,  tram,  tramezh,  krounu  dreu- 
ze ,  berynu  dreuze;  Croat.  Ietva,  letyicza ;  Boss.  peiiie- 
THiia;  Lat.  nied.  lata;  Ital.  latta;  Finl.  laita;  Dan.  liigte; 
Sfcc.  lackte  ;  Angl.  lath  ;  Gall.  late);  bic  ?attC,  żerdź  dłu- 
ga pospolicie  czworograniasta,  ciiie  laiujc ,  gciiitiniglit^ 
inrrcitiijc  Stiiiigc,  (cf.  possowa).  Łata  dachowa  ,  na  którą 
gonty,  dachówki  kładą.  Cn.  Th.,  bie  Sadllatte.  Łaty  wie- 
lorakie są,  albo  z  prostych  żerdzi,  albo  tarte,  które  po- 
dług płaskich  lub  żłobowatych  dachóvyek  ,  płasko  lub  w 
kostkę  wycierane  bywają.  Kluk.  Rośl.  2,  156.  Łaty  na 
dachach,  tarte  bywają  z  sośniny.  ib.  160.  Czemuż  ta 
łata  nie  jest  przy  bramie  przybita?  Teat.  30,  53.  Ule 
z  deszczek,  albo  z  łat  grubych,  dyohlownie  zbite.  Haur. 
Ek.  159.  Słody  na  łatach  ożdzić.  ib.  110.  Łatami  po- 
bijać,  Ross.  peuiOTiiTb ,   oópeuieiHTb;    Croat.  ]el\\w  tigillo. 

2)  Ł.\TA,  y,  i,  ŁATKA,  i,  z,  zdrbn.,  §.  1)  w  sukni  płat, 
płatek,  ein  Slecfcii,  eiii  nufijcticftcter  glccfeii;  (cf.  bie  8afĄe 
9lblij.)  Boh.  lala,  tlek,  fljćek,  kloc,  klocek,  klucek ;  Slov. 
spłacanina  (cf.  splacheć) ;  Sorab.  1.  lappa;  Yind.  saplata, 
zuna  ,  bick ,  starina  ,  banjusa,  zbemcrnina,  okład,  krai- 
nik  ;  Carn.  llika,  kerpa  ,  sbepan  ;  Croat.  kcrpa  ,  kijrpe , 
kcrpina  ;  (cf.  Croat.  lap ,  piat  zeinlye  plaga  lerrae,  lap , 
piat  szukna /)u/7(ci//(j  pa/u»V  ;  Rag.  karpa,  ratdartak;  Bosn. 
karpa,  kerpa,  krippa,  zakarpa,  prikerpa,  prikrripa;  Ross. 
san.iaia ,  sanjaiKa,  JocKjTb,  .iockjtoki,  jocHyTOiHKi, 
HaMCTKa  ,  Hax.iecTKa  ,  nerouiKa  ;  AVe/.  ii,i:iti>.  Łaty  innej 
farby    na    szatach  jej   były,  których  nie  umiejąc  przyszy- 


LATAĆ. 


ŁATAĆ  -  LATACZ. 


599 


wać,_  więcej  na  niej  wisiaTy,  niżeli  przyszyte  zostawały. 
Sk.  Zyw.  2,  345.  Łata  po  sukni  na  Jacie.  Fot.  Juw. 
H6,  ein  gictfcn  Olif  bcm  mibfrit.  Łata  na  falę,  latanina, 
Zachmany,  szata  wytarta.  Cn.  Ad.  429.  glirfrucrf,  £iiin< 
pen,  gf^f"-  Żebrak  w  łatach.  Bratk.  D  b.  —  fig.  Staremi 
grzechów  łatami  obfozeni.  W.  Post.  Mn.  35.  Przyszyć 
komu  /atę,  cf.  kapturek,  rzucić  na  niego  plamę,  naga- 
nę, eincm  etira^  ntiliangeii.  Nieś.  i,  H7.  —  §.  Łata,  ła- 
tka, Ross.  aaca,  jaco^Ka,  plama  obdfużna ,  n.  p.  Suczka 
biała,  z  czarną  łatka  na  lewem  uchu.  Gaz.  Nar.  i,  16. 
—  g.  2)  persoiiif.  Kochany  łata  ,  czekaj  We.  Pan.  Teał. 
43.  c,  49.  Ile  nasz  brat  łata  wyda  pieniędzy,  dzień  w 
dzień  pijąc  przez  cały  kwartał?  Mon.  73,  580,  hołota, 
obszarpaniec,  eill  Punipc ,  cilt  SlOjJcIumptCr.  Brat  łata  =  laik, 
lajda  ,  od  łaty,  którą  laicy  i  nowicyusze  zakonu  ś.  Fran- 
ciszka   w  kapicy  noszą  dla  różnicy    od  professów. 

Pochodź,    ialnć ,    dofutac,    natalać ,    podlaliić ,    polatać, 
pohla ,     przyluiać ,     wialać ,     wyialać ,    zlatać,    zaialwa; 
skiirłala. 
LATAĆ,  ał,  a,  intrans.  contin.  et  frequ.,  Lecieć,  leciał,  leci 
niedok.,   cf.  lot;  Boh.  letati ,  litati  et  leteti ;  Sorab.  2.  le- 
schesch  ;  Sorab.  i.  lietacź,  letam,  lelżu,  leczicź,  lecżil,  le- 
cźu,  lecżim;    Yind.  letet,  lietali,  leteli,  letim;  Carn.  lejtam, 
lejtim,    lejtęl,    lejtęti;    Bosn.  letitti  ;    Rag.  letjetti;   Croat. 
leteti,  letitn,  lechein,  letem;  Ross.  .leiaib,  jeraio,  aertib, 
no-iertib ,  jeiy;  latać,   skrzydłami    z  miejsca  na  miejsce 
się  przenosić,  bcnim  flicgeii,  anbnltciib  flicgcii,  pft  flicijen,  ju 
flicgcil    pPciJEH,    fiiegcil.      Buja   plaszek ,    lala,    prędka    jego 
strata.    Bratk.  Lob.     Póki    lata  po  lesie  ptak,    nigdy  z 
królmi   do  stołu  nie  usiędzie.  Birk.  haz.   Ob.  L  3.    Czło- 
wiek ku  pracy  stworzon,   a  ptak  ku  lataniu.  Kolak.    Wtfk. 
B  4.    Kiedyś  żywe  kiełbasy  a  pieczone  gołębie  po  świe- 
cie latały.    Pun.  Kam.    359.  —  p,g.  Unosić    się,    wznosić 
się,  aufflicijcii,  flicijcii,  \\ii  f^iuiiigcn;  (Yind.  ferzhatl,  ferkati). 
Piękna    rzecz    latać,    gdy    się  komu    godzi.    Bezpieczniej 
jednak,    kto  po  ziemi    chodzi.    Kras.  Mysz.  52.     Niechże 
fortunie  dziwactwo  przypadnie,  Im  wyżej  latał,  tym   cię- 
żej upadnie.    Kras.   Mysz.  51.     Kto    wysoko  lala,    ten  za 
zwyczaj    nizko    upada.    Teat.  17.  c,  78.     Miłą  jest  myślą, 
latać  po  wysokim  niebie.   Oliv.   Ow.  611.    Każdy  chce  la- 
tać wysoko,    przed  sobą  mając  głęboko.   Cn.  Ad.  141.  (cf. 
dalekich  rzeczy  upatrujemy,  a  blizkich   nie  widzimy).  Myśl 
moja  nie  jest  latać;   czołgać  się  po  ziemi  dosyć  dla  mnie 
nędznika.  Zab.   14,  38.  Nagi.     Mamy  latać,  latajmyż  nie- 
górnie  ,  nienizko.  Kras.  Baj.  58.  (Slov.  Prov.  Wiśeg  leli, 
neź  kfidla  winesf  móżu;  wyżej  lata,  niż  skrzydła  wynio- 
są;   Yind.  On   bi  rad  leteu  ,  ampak  she  perje  ni  srediu  = 
radby  latał,    lecz  pióra  mu   nie  urosły).     Prawda  zawsze 
górą    latać    musi,   jako  orzeł.    Weresz.    Reg.    111.    (górę 
bierze,  na  górę  się  wzbija  jak  oliwa). — g.    Transl.  Szyb- 
ko biegać,    obracać  się,    uwijać,    laufcii ,    rcimcit ,    fliccjcn. 
Lecz    proszę  po  woli,  czegóż   lak  latasz  jak  postrzelony? 
Teat.  52,  63.     Okrutnie  się  spociłem,  latając  za  pańskim 
interessem.  ib.  10,  26.    Na  takie  latanie,  dyabeł  go  chy- 
ba dogoni,  ib.   10,  82.     Szuka  We  l'ana,    lala  jak  furya, 
jak    nawiedzona,    i  już  tu  idzie.    ib.   11.  6,   49.     Lata    po 
izbie,  paznogcie  gryzie,  rzuca  sic  po  kanapie,  ib.  29,  3. 


Drzwi  otwiera,    i  lata  przed  wszystkiemi  jak  postrzelony. 
ib.  52.  d,  70.     Nic    od  niej    nie    żądam ,    byle    tylko  nie 
latała   po  mieście,  ib.   14,   72.    (byleby  się  nie  włóczyła). 
Lepiej    korzystać  z  tego,    co  mamy,    niż  latać    za  morze. 
ib.  26.  c.  124.  —  fig.  Latać,  Inufen,  fliegeii,  flattcrii,  urn- 
Inilfcil.     Wieść  lalać  poczęła ,    iż  arcybiskup  zabity.    Birk. 
Gi.    27.     Latały    wszędzie     żałosne    nowiny.    Auszp.    60. 
Księgi    jego    latają    po  miastach    i  miasteczkach.    Sk.  Di. 
1155.    Po  kraju  latają  listy,  iż  za  granicą  robią  się  zmo- 
wy przeciw    ojczyźnie.    Gaz.  Nar.  1,  598.     Zakazał    Kle- 
mens spowiedzi  czynić  przez  listy,  które  że  w  rozmaitych 
rękach  bywają,  prędkoby  latały  po  uszach  ludzkich.  Birk. 
Cif.  47.    U  Tatarów  brzydka  niewola  i  duszy   i  ciała,  na- 
dzieja   tylko    latałaby    przed    oczyma.    Dirk.   Kant.    A  5  b. 
Widzicie  tę  szable  jako  ważna,  która  u  niego,  jako  pióro 
latała    w  ręku.    Birk.    Chmiel.  Bob.     Gęba    mu  lata,    i 
lada  co  plecie.    Fredr.  Ad.    i  10.     Gęba  ich  lata,  jak  ko- 
łowrót.   Pilch.  Sen.   list.  599.     Zaczęły  się  zdrowia  ,  kie- 
lich   za    kielichem    lata,    piją    na    polegę.    Zab.  15,  215. 
(kielich  jeden  drugi  goni).  —  Konająca  na  latających  re- 
kach   swej   siostry  leżała.    Fizyb.    Ab.   189,    na    drżących, 
jittrrnbc,  flicijeiibc  31niie. 
ŁATAĆ,  ał,  a,  <■;.  niedok.,     §.  a)    łatami  dziury  zaszywać, 
flictcii,  giccfe  awiąm  (cf.  Infdjcii.  21  big.);  Boh.  latati,  fle- 
kowati ,   tlekugi,   placeti,   płacy,   zaplaeugi  ;    Slov.   pl;i('ym  ; 
Sorab.   1.   platacź,  pwalam  (cf.  płatać);    Yind.  flikati,  ker- 
pati,  popraviti,  popraulati ;   Carn.  flikam,  kerpuzam;   Croat. 
kerpati ,    kerparn ;     Ual.    karpim;    Rug.    karpiti,    zakarpiti, 
okarpiti ;   Bosn.   karpiti,   krripiti  ;   Slai:  kerpiti ;  Ross.   n.ia- 
TiiTb,  n.iawy,  yn.iaiiiTb,  yn.iamioaTb ,  ymmiiTb,  yiiiiHiiearb, 
XHTiiTb,  ximy,  CKponaib,  CKponuBaib,  iicKponaib ,  yhpo- 
naTb.      Stary   kożuch   łatał,  jedne   dziurę   zszywa.   A   druga 
się  w  też  tropy  za  łatą  dobywa.   Groch.    W.  604.    Szewc 
jeden,    który    tylko    łatał    stare   boty....  Jabl.    Ez.    177. 
Łódź  w  Delii,    że  ją  ustawicznie  łatają  i   poprawiają,    na 
długie  wieki   trwa.  Birk.  Chodk.  22.     Na  łatanie  i  pojira- 
wę  zepsowanych  okrętów,  potrzeb  nie  mieli.    \Yarg.   Cez. 
87.     Rzadko  nie  w  łatanej   sukni  widzieć  żyda.  Pot.  Zac. 
65.    (Prov.  Dal.  et  Rag.    Tko  sztaro  ne  kerpi ,    novo    ne 
noszi  ■■  kto  starzyzny  nie  łata,  nowego  nie  nosi).  —  fig. 
Łatać  zdrowie,  bic  ©cfuiibdcit  flicfoii,  aucbcffcrn ,  ibr  md}l)d' 
fen.     Łatano  zdrowie  trwalsze.     Cn.  Ad.   230     (c(.   garnca 
natłuczonego    dłużej  ;     złego    nikt    nie    chce ;    skrzypiące 
drzewo).     Łatane    zdrowie  nędzne,    ib.  450.    (cf.  lekarski 
żywot    nędzny).  —  Łatana    zgoda.    Dwór.    B.   3.     Każdy 
człowiek  jak  może ,   łata  swoje  biedę.    Zabł.  Fir.  43.  — 
g.  b)    Transl.  Łatać  kogo,  łalać  mu  skórę  <  garbować  go, 
etnfit  aiK^gdrDcn ,   biirtbiuidifen  (Infc^cn.  31  b I  g).     Oj  gdybym 
mógł,    kijembym  łalał   te   gbury.    Zubl.    Zhh.  49.      Wspo- 
mnij   Krzyżaki,     Moskwę    jak    padali.    Gdy   ich   Jagiełło   z 
Witułlem    łatali.    Stryjk.   Gon.   X.   —    Oppos.    Łatać  swoję 
skórę  ■■  bitym  być,  (5d)I(igc  bcfommen,  auf  ben  ft\i  fricgcn. 
Chociaż  już  nic  raz  Scyta  łalał  skórę   Wżdy  coraz  wierz- 
ga, coraz  w  jarzmie  bryka.   fot.  Syl.   153.     LATACZ,  a. 
7*1.,   który  łata,   bcr  glitfcr]  Slltflitfor.    fr.,  Boh.   weteśnjk,   (cf. 
wiotchy) ;   Sorab.   1.   pwatar ,   cżapornik  ;    Ytmt.   flikar,   po— 
praulavcz,  popraular,  staroblekar,  tumplazh,  zhreulabekar;. 


600 


LATACZ  K  A  -  LATAWIEC. 


LATAWCZYK  -  ŁATKA. 


Carn.  kerpavz,  korpuz,  kerpuzar  ;  Rng.  karpitegl,  okarpi- 
tegl,  zakarpitegl,  karpacz;  Croat.  kcrpanz;  Bosn.  karpgljac, 
krripgljac,  krippac ;  Eccl.  Ae6eJ0xy40>KHHK'b.  Oni  nie  są 
wynależeami ,  ale  lataczami.  PUcli.  Sen.  list.  272.  ŁA- 
TACZKA,  i,  2.,  Me  glicfcriiin.  Tr.,  Samb.  i.  pwatafka ; 
Bosn.  karpgljacica  ,  krripgljaeica  ;  łiag.  karpaciza ,  okarpi- 
togliza. 

LATALEC,  lea  ,  m.,  latawiec,  który  lata,  ter  jjliCijcr  ,  ciiicr 
ber  flicijt.  Dedal  iatalec  stary.  Ryb..  Gęsi.  B  4.  —  §. 
Mara,  ub.  Latawiec.  LATANIE,  ia,  n. ,  uihst.  verb.  latać, 
\>ai  ślicgen;  ob.  Latać. 

ŁATANIE,  ia,  n. ,  siibsl.  verb.  fatać ,  bn^  Slictcn;  ob.  Łatać. 
ŁATANINA,  y,  i.,  łatanego  co,  laty,  JlicfiDcrf;  Buh.  odrów- 
ka;  Slov.  pJatanj ;  Carn.  saplata,  kei-pina ;  \''ind.  tlikaria, 
popraulezhnu  delu,  kerpaunu  deki,  sashivanje,  posliivanje; 
Bosn.  krripine,  razdertinne;  Ross.  CKponnH ;  Eccl.  4e6e- 
jo.\y40H<ecTBO.  Lata  na  lale,  lataniny,  łachmany,  szata 
wytarta.  Cn.  Ad.  429.  Zfaczyl  tu  autor  w  jedne  lataninę 
dwie  osoby  od  siebie  różne.  Nar.  Hsl.  2,  216.  Gospo- 
darować latanina ,    niby  lichym  menazem.    Torz.  Sik.  29. 

LATAHNIA  ,  LATARNKA  oh.  Laternia. 

LATAWIEC,  wca,  ?n. ,  et  LATAWICA,  y,  1.  a)  cokolwiek 
lata,  zwierzę  latające,  rzecz  latająca,  ctiimi^  Jlic^enbc^ ,  i>ai 
Ijcriim  fliegt;  [Rag.  letuuscto  animal  polalile).  —  Czart 
nocny,  latawiec,  incubus  ad  masculos  arcedens  feminam 
fingit,  feminas  aggrediens  mascubim  se  exhibet.  Cu.  Th., 
wiedma,  ter  3Jod)tt)riibe,  ber  Tiriibc,  ^K\i  3Ja(i)tmamilciti,  Sfa^t' 
ttieibletn,  bo^  i3cl)ri'terleiii ,  ocf)er,iel,  (cf.  mara,  Boh.  mura, 
śkrjtek,  polednice,  wecernice,  (cf.  południca,  wieczernicą); 
Sorab.  2.  pźipownicźa;  Sorab.  i.  nadlehawcz,  podlehawcz; 
Croat.  podlegavecz).  Będą  się  sobie  ożywać  straszne  po- 
twory na  pałacach  ich;  a  latawcy  na  zanikach  rozkosznych. 
liadi.  Jes.  15,  22.  (smooy.  Bibl.  Gd).  Przykłady,  jeśli 
szatani  latawcami  się  staja.  Zahk.  Ml  .\damas  przeciw 
latawcom  i  inszemu  widzeniu  bardzo  pomaga.  Spicz.  1G4. 
Latawiec  miał  na  Żmudzi  swoje  obscrwancyą.  Chmiel.  1, 
27.  Smolko,  latawcze,  leleku,  lewianie,  belzebubie!  Tent. 
Czarownice  abo  guślarze  chowają  te  latawce.  Gil.  Kat. 
191.  Wszystkie  na  ożogach  Po  różnych  się  rozpierzchną 
latawice  drogach.  Zab.  12,  253.  (czarownice  po  powie- 
trzu latającej.  Z  tego  uporu  złożył  Tatarzyn  nakoniec, 
gdy  jako  go  z  woru  miotły  wypierzchające  latawca  no- 
cnego, kule  gęste  przyprażą.  Tward.  \V.  D.  90.  —  §.  b) 
Yulgus  et  enidili  quidam  incubiim  cum  ephialte  morbo  con- 
fundunt,  cum  res  longe  diversae  sint.  Cn.  Th.,  baS  Jllpbriicfen, 
SrubeiibrudCM.  Latawiec,  niemoc,  w  której  człowiek  mniema, 
by  go  dusiło.  Sicnn.  Rej.  duszenie  nocne.  ib.  'Lataliec, 
'mora,  kiedy  kto  mniema,  żeby  go  kto  dusił  we  śnie.  Yolck. 
202.,  Sorab.  i.  duschate  kliodot.  —  §.  Latawiec,  ptak 
Indyjski,  bez  nóg,  avis  paradisi.  Cn.  Th.,  ber  'JiarobieśuO' 
dCl.  —  §.  Latawiec  ,  rodzaj  ryb  morskich ,  która  od  żar- 
łocznych ryb  ścigana  wyniesie  sie  z  wody,  i  nad  nia  w 
małej  odległości  lata,  exucoelus.  Zool.  186,  ber  flie^eiibe 
Sif^.  —  g.  Zdrój  jeden  w  Krakowskim  ,  który  nigdy  nie 
zamarza,  owszem  za  przybliżeniem  ognia  zapala  się,  tak 
dalece,  iż  [iłomień  po  wierzchu  wody  tu  i  owdzie  pod- 
.skakuje,  i  dlatego  nazywa  się  latawcem.  Ład.  H.  N.  90, 


citt  feuerfaiigeiiber  miiieralif(|er  S^uell  in  ber  aBpiii>.  Srafau. 
—  g.  Latawiec  moralnie,  cf.  wietrznik,  pędziwiatr,  bct 
immer  im  glitflc  ift,  eiii  ©pringiiiefelb.  Ją  kochasz,  ty  la- 
tawcze, a  dla  mnie  jesteś'  jak  skała!  Teat.  54,  81.,  Yind. 
ferkavez,  okulietavez.  —  §.  Phys.  Doświadczał  Franklin 
materyi  piorunowej  za  pomocą  latawca  elektrycznego,  wy- 
niesionego na  powietrze  w  czasie  nadeszłych  na  atmo- 
sferę piorunowych  chmur.  Scheidl.  149,  latające  papierki, 
fiicgciibe  *).lapierftreiteii.  Latawiec ,  orzeł  na  powietrzu  la- 
tający, jakie  dzieci  puszczają,  ciii  fliegctiber  Śrac^c  ooit  ^a< 
picr.  Latawiec  spadł  na  ziemię.  P.  Kchan.  Orl.  \,  90. 
l.i.\TAWCZYK ,  a,  m.,  Latawczyki  należą  do  stroju  biało- 
głowskiego.   Sax.   Tyt.   1.  cf.  Ilaterki. 

ŁATECZKA,  i,  z.,  demin.  nom.  łątka,  cin  fiippc^en.  Gładkie 
to  są  laleczki ,  jak  z  kamienia  ryte  ,  Coż  kiedy  myśl  ka- 
mienna, serce  nieużyte?  Nar.  Dz.  2,  64.  Wygląda,  jak 
laleczka.  Teat.  15.  C.  Ł.ATECZNY,  a,  e,  od 'łątek,  %h\): 
pen  = .  Ntigivendus,  ląteczny,  kramarzyk,  który  łątki,  obra- 
zki przedaje.   Macz.  ,  łatkarz. 

■ŁATER   ob.  Łatr. 

L.4TERNIA,  LATARNIA,  i,  i.,  L.\TARKA ,  LATERNICZKA, 
LATARNKA,  i,  :'.,  demin.,  Boh.  lucerna,  swjtedlnice  ;  So- 
rab. 2.  latarna ;  Sorab.  1.  Interna;  Yind.  laterna ,  svezh- 
niza  ;  Carn.  latirna  ,  lelitirna  ;  Cront.  luchernya  ,  lescher- 
ba,  lescherbicza,  szvetnicza,  szvechnicza,  poszvet,  lampash; 
Dal.  svichnicza ,  szvichnicza  (cf.  świecznik) ;  Hung.  lan- 
torna;  Bosn.  svitgnak,  svjetgndk,  svitgnica,  interna;  Rag. 
SYJetgnak ,  fener;  Slav.  fenjer;  Ross.  *onap3,  cstroy-B, 
CBtTUit,  CBtTii.io ;  Lat.  med.  laterna;  Ital.  lanterna;  Gall. 
lanterne;  Anyl.  lantern;  bie  Silteriie.  Skła  oprawne  na 
bronienie  światła  od  zagaszenia,  zowią  latarniami.  Jez.  \Vyr. 
Na  wierzchu  kopuły,  jest  laterniczka.  Star.  Dw.  27.  Szcze- 
rych przyjaciół  z  Dyogenesową  latarnką  szukać  trzeba. 
Opal.  Sat.  71.  Przychodzi  z  latarką  papierową  w  ręce. 
Teat.  20.  113.  Niech  ci  świeci  ustawicznie  ona  wdzię- 
czną latarniczką  \\Vr(;sj.  Reg.  136.  Latarnia  czarnoksię- 
zka ,  iaierna  mugieu.  Hub.  \Yst.  2G1,  Rosi.  paeKŁ.  —  §. 
Latarnia  morska,  baszta,  na  której  gore  ogień  dla  żegla- 
rzów,  pharus.  Cn.  Th.  Wieża,  latarnia  morska,  strażni- 
ca, pharus.  Chmiel.  1,  668,,  iV.  Fam.  13,  26,  cin  8eii*t= 
tŁiirin ;  Carn.  et  Yind.  preluka ;  Ross.  jiaaicB ;  Eccl.  ko- 
JOH'ia.  Sostrates  sławny  budowniczy  wystawił  Pharos  al- 
bo latarnią  blizko  Aleksandryi.  Zab.  5,  592.  Latarnia 
Pharus  miedzy  cudy  świata  policzona.  Kras.  Hsl.  104. 
Wieża  ta  nad  morzem  była  latarnią  na  pokazowanie  por- 
tu. Usirz.  Kruc.  2,  234  Kapitan  na  laterni  w  Gdańsku. 
Groch.  \Y.  310.  LATARNIK,  a,  m.,  z  latarnia  przyświe- 
cający, Der  gatenientragcr,  Snteriienmann,  gateriienlmrit^e.  La- 
tarniczek,  zdrobn.,  n  p.  Niemasz  w  Hamburgu  latarni- 
ków. A^.  fam.  14,  133.  —  §.  Latarnik,  latarniarz,  co  la- 
tarnie robi,  ber  ^atcriieiimaifcer;  Ymd.  lalernodelavez;  Slav. 
sYichiiicsar;   Russ.  (iJOHapuiiii;!.. 

LATERYZACYA   ob.  Łączenie  drzewek. 

ŁATKA ,  i ,  i. ,  demin.  nom.  łata  =  płat,  ob.  Łata ,  ciii  glecfeii. 

1.  ŁĄTKA,  i,  i,  złączka,  demin.  nom.  łąka,  citic  fleiiie  SSiefc. 

Toż  wyrzecze  do  blizkich  jodeł,  pagórków,    łątek  i  mru- 


ŁĄTKA  -  LATO. 


LATO. 


601 


kliwych  źrzódel.  Zab.  9,  H.  Myśli,  kwiaty  gdzie  z  łątki 
zrywać  jakiej.  Przyb.  Mili.  i  55. 
2.  ŁĄTKA,  i,  z'.,  laika  dziecinna  abo  kuglarska,  osoba  wy- 
robiona z  czegokolwiek.  Dudz.  43,  Boh.  et  Slov.  lautka ; 
/Jung.  leanka,  alak,  (cf.  lalka,  lać,  ulany);  Sorab.  i.  knora- 
ka  ;  (cf.  Sorab.  1.  lutk  karzeł,  liilkowka  karlica);  Rag.  lutka, 
pupa,  papiza;  Ymd.  pusha,  punza,  babka,  donda,  jigra- 
zha;  Croat  iiuka,  pupa;  Ross  iirpjmKa,  HrpymeiKa,  ciite 
^*uppe,  Śillbcrpuppe.  .lako  dziatki  z  łalkanii  i  obrazkami, 
tak  tez  i  my  gramy  z  doczesnerai  rzeczami.  Fur.  Uw.  E  b. 
Półwieku  na  tym  trawią,  zęby  się  wystroić  ni  łątka.  Kiok. 
Turk.  103.  Kobiety  zabawiają  się  łątkami,  to  jest,  stroją 
się  jako  łątki.  Dwór.  E  b ,  Fut.  Syl.  562.  Próżną  chwa- 
łą zwiedzionych,  jak  łątki  jakie  pokazawszy  nagle  do  kosza 

zmyka.   Psaimod.  /I   2  6.      Malarz   dźwisa   umarłych    z  cro- 

•  .    .  .  '  .         ^ 

bu,    i  stawi    irii    w  łatki.    Pot.  Jow.  61.     ŁĄTKARZ ,    a, 

m. ,   co  łątki  robi,  lub  co  z  niemi  chodzi  po  świecie  dla 

zarobku.    Dudz.  45,    łąteczny,    im  '^.tiippfiimadicr,    *JUippcii= 

l^diibler;  Boh.  dćckaf;  Ross.  KjKO.ibHiih-B,  iirpyuieMHbiH.  — 

§.  Kuglarz  łątkowy.  Cn.  Th.,  brr  SDianoiicttciifpielcr,  ^hippni= 

fpicicr.     ŁĄTKOWY,  a  ,  e  ,  łąteczny,   od  łatek  ,    ^^iiippcn  = ; 

Ross.  KjKOJbHbifi ;  n.  p.  Komedya  łątkowa,  i0rariiM:cttciifpicI. 

'LATKO,  a,  n,  dtmin.  nom.  lato.  L.4TKA,  (len.  latek,  plur., 
bic  SulTf.  jllligcn  3'l^re,  JflŁrĄcn.  Wspomniała  babka  lalka, 
kiedy  była  panną.  Zabl.  Bal.  68.  Spij  wdzięczne  dzie- 
cię, póki  ci  wiek  młody  Winnej  twym  latkom  dozwala 
wygody,  Nadejdą  bowiem  z  czasem  lata  one  ,  Kiedy  mi- 
łością uwiedziony  sławy.  .  .  .  Nar.  Dz.  I,  67.  Już  mam 
lalka.'  Boh.  Kom.'\,  221". 

ŁATiNY,  a,  e,  od  łaty,  n.  p.  dachowej,  yind.  yatni ;  Croat. 
ielYĆni  ;  SnttCII  = .  tioździ  łatnych  od  beczki....  lustr.  cel. 
Lit.  Goźdź  łatny  {Cum.  lalovz).  Pasiecznik  ma  mieć  świ- 
derek jeden  mały,  drugi  łatny.  hack.  Pas.  i  2. 

LATO,  a,  n.,  (we  wszystkich  dyalcktacii  i  letnią  cześć  roku,  i 
rok  znaczy,  jako  to :  Boh.  el  Slov.  leto ;  Sorab.  2.  lelo, 
letko;  Sorab.  i.  letźo  acilas,  leto,  lieto  rok;  Caru.  lejtu, 
lejtena;  Yind.  letu;  Croal.  lelo;  Bosn.  Ijetto,  litto,  gijetlo; 
Kug.ljeUo;  Slav.\'\Uo;  Ross.  .itro:  cf.  Iliil.  cla  ;  Gall.  I' ólć; 
Lat.  aeslas)  '  najcieplejsza  część  roku.  Kluk.  Roił.  3,  82, 
ber  Souimcr;  Vind.  letu,  poletje,  poleli;  Carn.  polęiti,  le- 
itu  spomlad  ;  (Boh.  podielj  podiecie  =  wiosna;  cf.  derm. 
Ccii));  Dat.  lito.  Przez  lato  słońce  przechodzi  troje  zna- 
mion, raka,  Iwa  i  pannę.  Sienn.  456.  Lato,  ojipos.  zi- 
mie, norcm  prope  mcnsiiim  spuliiim  signi/ic.al.  ut:  lecie 
na  polu  rohietny,  zimie  doma.  Cn  Th.  Pierwsze  dwa- 
dzieścia lat  w ieku  jest  wiosną ;  drugie  dwadzieścia  jest 
latem.  Itlon.  66,  2;")5.  Zima  każdego  pyta,  jakeś  strawił 
lato?  Jez.  Ek.  C.  \.  (co  się  w  lecie  zarobi  ,  tym  sio  w 
zimie  żyje).  Lecie,  w  lecie,  latern,  pod  czas  lata,  im  (Si'in> 
mer,  jur  Sommer^jctt;  (Sorab.  2.  lesche;  Boss  jtion,; 
Ytiul.  poleli).  Kio  lecie  (=  w  lecie)  próżnuje,  zimie  nę- 
dzę czuje.  Rys.  Ad  26.  Kto  lecie  nie  zbiera ,  zimie 
przemiera.  Cn.  AJ.  380.  Pewna  nowina ,  bywszy  lato, 
będzie  zima.  ib.  827.  (cf.  nie  zawsze  będzie  lato ;  cf.  we- 
sele w  płacz).  Srzodek  lala  Ross.  jie^CHi ;  śrzodletni 
MOKOHiihiti.  Babie  lalo,  lato  święto -marcińskie.  Tr.,  ber 
SlltciDciberfommcr.  —  Allui.  Który  się  nierad  gniewa ,  zo- 

Siownik  Lindcoo  wyd.  2.  Tom  II. 


wiem    takiego    latem :    dobry  człowiek   jak    lato ;    iz  jako 
lato  milsze  jest  każdemu,    niźli  zima,    tak  też  taki  czło- 
wiek   nikomu    się    nie  uprzykrzy.    Fetr.  Et    275.    (oppos. 
osa),  wypogodzony,  eiii  gutcr,  licber,  freimblicfccr  Wami.  — 
O  wiem  ja  ,  że  wy  na  to,  jak  na  lato.    Tfal.  55.  b,  3.  ocho- 
czo ,  prędko  do  czego ,  feljr  tereit ,  ff^iicll ,  bcijieriij.  Nastra- 
szyć, zabić  na  reszcie,  ja  na  to,  jak  na  lalo.  ib.  13,  68.  Je- 
szcze Carze  na  zgubę  Rzymską  jak  na  lalo  idziesz?   Bardz. 
Luk.   127.  —  §.  Lato  oAso/.  =  rok  ;  plurale  lala,  hodie  etiain 
utimur ,    loco  roki,    ba>?  Jilbr.     Swialła    na    niebie    czynią 
różność  między  dniem  i  nocą,  i  będą  na  znaki,  na  czasy, 
na  dni  i  na  lata.  3.  Leop.  Genes.   1.  (roki.   1  Leop.).  Lata 
pańskiego    1493.    Biel.    455.     Olbracht   szlachcie    ruszyć 
się  kazał  na  wiosnę  lata   pańskiego   1497.   ib.   454.     Ży- 
łem tam   przez  półtora  lala.   Petr.  Hor.     Ku   zimie  dopie- 
ro  do   Litwy   się  wezbrał  na  drugi   rok,   to  jest,   lata   pań- 
skiego 1587.    Uiel.  252.  —  Nowe  "lalo  =  nowy  rok,  Sfcii' 
jillir;    Ymd.  novu  letu;   Croat.  noYO  leto;  Slav.  mlado  letto , 
Ecrl.  HOBbiH  TOXh,  HOBCitiie.    Już  tam  chodzić  nie  będę 
ani    po  nowe  lato,  ani  po  kolędę.    Groch.    W.  428,    Cpo 
jiodarunki).     Biegają    dziatki    po  nowym  lecie,   i  przyja- 
ciele dają  sobie  nowe  lato,  a  zwłaszcza  panowie  sługom, 
bogaci   ubogim,   winszując  sobie  na  nowy  rok  wszego  do- 
bra.   Hrbst.  Nauk.  N  5.   (cf   kolęda;   cf.   panna   gwiazdka). 
Nadszedł    pożądany    dzień    nowego  lata.    Groch.    W.  412. 
Kazanie  na  dzień  nowego  lata.    W.  Rost.  Mn.   52.    Jechał 
tam    o  nowym  lecie,    to  jest   roku   1384.  Biel.  227.  — 
Lalo   miłościwe,    czas  ubłagania.    Sk.   Dz.   12,    bO'3  Su^ilfl' 
liin.    Roku  1400  było  lato  święte  abo  miłościwe.  Sk.  Żyw. 
■5 18.   —   Duuiis  dwie  lecie  <  pliir.   dwa   lal.i.   hpiz.   Cr.   2, 
p.   161.     Dwie  lecie  odpoczywając.  Pnpr.  Ryc.    We  dwie 
lecie    potym,    Nieś.    1,   200.      We    trzydzieści    i   we    dwie 
lecie  po  wniebowstąpieniu.  Biał.  Post.  82.  —  Lata,   roki, 
^ilbrc.     Dyonizyusz    Exiguus    począł    liczyć    lata  ,    nie  po 
Olimpiadach  i  Konsulach,   ani  pe  indykcyach,   ale  po  Cliry- 
slusowym   wcieleniu.  Sk.  Dz.  514.     Życzymy  temu,  który 
kichnie :   sto   lat  zdrowia.    Teat.  20,   93.      Kiedy   ma   mło- 
dzieniec lat  14,  zowią  lata  mlodzieństwa    Groi.  Obr.   150. 
Lala  prawne ,    do  siania  u  prawa   potrzebne.   Cn.   Th.,  bie 
3So[|jdl)rii)fcit.     Mać  lata,  pytaj  się  samego,  a  on  ci  o  so- 
bie powie.  Radź.  Joan.   9,  21.   1    Leop.  ib.    Kiedy  już  kto 
do  dwudziestego    i  pierwszego    roku    przyjdzie,    tedy  już 
zupełne   lat.i   m;i.    Szczerb.  Sax.   197,,    Boh.   zletily ;    Boss. 
C0BepiiieiiHo.i+>TiiiJi1,  {oppos.  małoletni).    Kiedy  dziecię  nie- 
dorosłe   [irzyjdzie  do  swych  lat,    to  jest  do  21,  tedy  mu 
już  mało  co   po  opickunacii.    Chehn.  Pr.  43.  —  Lala  ka- 
płańskie, do   kapłaństwa,  do  beneficyum  przyjęcia  potrze- 
bne.  Cn.   Th.  —  'Pod  laty,   prziul  wieki.   Pim.  Kam.  402, 
w  czasie,   po  upłynionych   wielu   latach,   czyli   wiekach,   PCIt 
CttUtjfcit    Iier.     (Jdy  posyła    Syn    Ducha  ś.    pod  laty,    tedy 
ma    i  przed   wielki  Duch  ś.  od  jego  persony  bytność  swą 
brać.   ib.  401.   —   frzed   laty,   |)rzed   slarcmi   lalami'^,   a) 
Przedtyin,  dawniej,  uor  nlteu  ^ńUw.  foiift,  ebcmaiiS.  Ja  sta- 
ry   będę  wam  źle  czy  dobrze  bzdurzył.    Słuchajcież,    co 
się  stało  przed  staremi  laty.    Zab.  8,  93.   Trc6.  —  §    b) 
Przed  laty  .  przed  czasem,  zawcześnie,  frflbjeitiiJ ,  l>pr  bcr 
3cit,  frillł.      Chcąc  z  żalem  powiedzieć  o  śmierci    jakiego 

76 


602 


LATOBŁAD  -  LATOROŚL. 


LATOROŚLNY  -  LATO  WY. 


młodzieńca,  zamiast  cobyśmy  mówili:  wcześnie  umiera, 
lepiej  to  wyrażamy :  przed  latami  swemi  umiera.  Gol.  Wym. 
194.  Kogo  na  świat  cliwila  urodzi  szczęśliwa,  Ten  przed 
laty  i  rozum  i  bogactwa  miewa,  Przed  laty  i  do  nieba 
sławą  wylatuje,  Przed  laty  ludzkie  serca  sobie  pozyskuje. 
Simon.  Siei.  Oi.  —  §.  Lata  =  stare  lata,  starość,  wiek, 
3al)VC,  SlltCf.  Starzy  sobie  radzi  lat  przyczyniają,  a  mło- 
dzi ujmują.  lijjs.  Ad.  63.  Lata  na  nim  znać.  Cii.  Ad. 
428.  W  lata  wszyscy  wpadamy;  czas  garnie  wszystko. 
Zab.  8,  58G.  Z  laty  ubywa  pod  starość  zdrowie.  Znb. 
ió,  29o.  Mógł  był  dawno  tóg  w  grób  wtrącić  moje 
stare  lala.  Burdi.  Luk.  118.  Kiech  cie  Pan  Dóg  chowa 
nam  na  długie  lata  W  łasce  swej,  w  czerstwej  sile  i  w 
wadze  u  świata.  Groch.  W.  160.  Proszę,  miejcie  na 
stare  respekt  lata  moje  ,  Niech  na  starość  nie  będę  nie- 
wolnikiem, liardz.  Lvk.  H9.  Tam  rozum,  gdzie  lala.  Zab. 
11,  255.  Ziibi.  Już  dawne  lata.  jak  sie  lak  nie  ucieszy- 
łem. Teat.  45.  c,  97.  cś  fiiib  fduni  Inmjc  3abve.  —  §.  Z 
laty  =  z  czasem,  mit  bCV  ^ńt ,  md}  5'i''W"-  P'^y  dobrym 
porządku,  cliociaj  z  lały,  będzie  mógł  m.ijtck  odwetować 
poniesionej  straty.  Zab.  15,  206.  —  §.  Lata  =  wiek,  ciąg 
życia,  iai  itbcnialtn ,  baś  Slltcr,  bie  Salire,  Me  ?e()cn'3?cit. 
Póki  ci  służą  lata,  zażyj  świala.  Buh.  Sw.  2,  103.  Te 
przymioty  nie  są  przeciwne  cnocie  i  baczeniu  w  każdym 
lecie.  Gont.  Dw.  400.  Odbii'gł;iś  śliczna  żono  w  nimloj 
rzałym  lecie.  Zbił.  Lam.  A  2.  Slarożylności  znaki  latem 
długim  przylarle.  Tward.  Misc.  49.  Tedy  moja  kochan- 
ka, która  w  dalszym  lecie  Ozdób  moich  dziedziczka  uiia- 
Idi  być  na  świecie,  Odeszłaś  mnie?  il>.  16 i.  Długim 
latem  obciążony.  P.  Kchun.  Jer.  592.  'LATOBLĄD,  ędu, 
m.,  omyłka  chronologiczna,  anarliron/smus,  ciii  cln'0II0il'i]i' 
fdjcr  SfillliRer.  W  Wu-gdiuszu  latnbłeily  wiekanu  oil  w.fa- 
ściwego  czasu  chybiające.  J/oh.  66,  815.  ("L.^TONr.Z.AN- 
KA  Dyana.  Ulw.' Uiv.'o\9.  córka  Latony.  —  'LATONKA, 
i,  ź.,  'LATOPERZ,  a,  w.,  niedoperz.  Tr.,  gacek,  bic  ^k' 
bEvmnu5).  LATOPIS,  a,  m,  LATOPISZEC,  szca,  m.,  LA- 
TUPISCA,  y,  m.,  Boss.  jitToniiceu^,  .itTOCiOBem,,  najia- 
TOnnceu-B,  .itrcinic.iiiTc.ib;  dziejopis,  kronikarz,  bci"  ©lirO' 
iiifcniitrcibir,  Jlinialift,  ber  3iil,n'lniil)cv  frfircilit.  Stryjk.  56. 
Doskonały  latopis.  Mon.  76 ,  235.  ( historyk ).  Klecz.. 
Zdun.  74.  Świadectwa  latopiszców  o  przyjściu  Włochów 
do  Lilwy.  Sliyjk.  53.  Latopiszców ie  Ruscy.  Biel.  123. 
LATUPISKI ,  a ,  ie  ,  Bosf:.  atToniicHbiił ,  dziejopiski ,  Łifto^ 
rifdj.  W  pierwszym  Muz  Klio  latopiska  rzędzie.  Co  słod- 
kim pasmem  historye  przędzie.  Kchow.  147.  L.4T0P1- 
S.MO,  a,  n.,  Doli.  lelopisy;  Yind  bukve  lietnego  popiiau- 
ja  ,  kronika  ;  Boss.  .itroniicb  ;  Eecl.  .itrocionie  ;  roczne 
dzieje,  kronika.  —  L.-\TOROŚL ,  i,  z.,  LATOROŚLKA, 
LATOROSTKA,  LATOROŚLECZKA,  i,  i,  demin.;  gałązka 
młoda,  [irzyrostck  roczny.  Cn.  Th.,  bcr  Suróplillij,  Sprpffe, 
SJcis,  i£cl)i'Bliiuj ,  £d)iip,  eiii  ciiijnl/riijcr  biiiiiicr  3ii'ci8;  Slov. 
ralolcst;  ll'jk.  ratolest,  raloljslka,  ratolestili  se  frondescere, 
ratolestny /ło/irfosus,  weystfelek.  podpusta  ;  Sorab.  1.  zrost; 
Sarah.  2  mhiżina  ;  Yind.  srastnik ,  mladika  shuefs,  rola- 
dizha,  odrolclk,  ceip  ,  ceipka,  grebeniza,  kliza,  berst,  zi- 
nuljo,  khziza,  szimzhek,  israst,  odrast,  odrastek,  pogan- 
jek;  Garn.  resnik,  odrask,  mladika,  mladyza,  veja,  ozzęp. 


grebeniza,  berst;  CroaL  razplod,  grebenicza,  tersz;  DaL 
loża  ;  Bosn.  mladiya  ,  polosgnica  ,  rasklad  ,  ghrrun  ;  Slav. 
gróncsica ,  otoka  ;  Bag.  novores ,  zagranek  ,  hvoja  ,  mla- 
dizza,  priit    (cf.    pręt),   pisak;    Boss.  et  Eccl.    at.Topjc.ib, 

BT,TBb,    OTLp.^Mb,    rO^OBOH  nOÓ-fefB  JOpCEa,    OipOJOKl,    BU- 

ctuoK-B,  qepemoi;T>,  pac.ib,  H^p.icsh,  iispocra,  Bepmimie, 
npiiBiiBOKi,  MepeHOK-B,  npucKi.  Co  przeszłego  roku  uro- 
sło, zowie  się  latorośl ,  a  drugiego  dwuletka.  Kluk.  Roił. 
1,  126.  Z  wierzby  co  rok  obcinać  może  gałęzie,  na 
lem  miejscu  zaraz  każdego  roku  inne  odrastają  latorośle. 
Haur.  Ek.  162.  Lalorostki  wyrosły  koło  pnia  swej  ma- 
tki. Prziib.  Ab.  80.  Jam  jest  macica,  a  wy  latorostki; 
wszelką  latoroslkę,  która  nie  czyni  pożytku,  oderznie  ją 
ojciec  mój  niebieski  i  zarzuci.  Bial.  Post.  47.  (cf.  wino- 
rośl). Winnica  zrodziła  gałęzie,  i  wypuściła  latorośle.  1 
Leop.  Ez.ech.'  17,  6.  (wypuściła  rozwiedzeiiia.  1  Leop.). 
Latorośl  do  sadzenia  w  ziemi.  Gn.  Th.,  ciii  Jilt^łUT,  cilt 
ScRlilui.  Latorośl  od  swej  odstrychniona  maiki,  od  słoń- 
ca uschła  wywędzona.  Kulig.  76.  Latorośl  do  szczepie- 
nia w  pniak.  Cn.  Th.  ■■  zraz,  bcr  "Pfrotifrci-i  Zielone  lato- 
rośleczki  nowo  naszczepione.  Ryh.  Ps.  286.  Nie  wszcze- 
pisz latorośli  młodej  w  stary  korzeń.  Pot.  Jow.  2,  18., 
Griiih.  W.  381.  Laiorośl,  roszczka  z  bliskiego  drzewa 
w  diutjie  bez  odfinania  wszczepiona  abo  wrosła.  Gn.  Th., 
lin  Slbfciifcr,  'ilUilcgcr,  cf.  łączenie  drzewek.  LATOROŚL- 
NY, a,  o,  latoroślom  służący.  Gn.  Th.,  6c(Hipiiligl  =,  £dirP= 
rcifci"=.  LATOŚ,  a,  m.,  L.\TOSEK,  bka ,  m ,  tegoroczne 
zwierzątko  ,  cielę ,  jagnię ;  o  bydlelach  tylko  Diidz..  43, 
{Boh.  lelośuik,  cf  łończak,  łońszcz\k,  łońszczak,  roczeń, 
roczniak,  jednolatek,  cf  nazimek),  riii  (iciiriiic^  Jiiilb.  5!iiniiii  :c. 
Pies  gnuśnorosly  i  latoś  i  łoni ,  Nie  myśl ,  że  ten  zająca 
i  sarnę  ugoni.  Myśl.  G.  b.  L.\TOS  adv.,  Boh.  latoś;  Garn. 
lejtas;  Yind.  lietus,  v  tern  letu ;  Groat.  letosz;  Sorab.  i. 
letza;  Sorab.  2.  letosza;  Ross.  et  Erd.  .Tbiocb,  Bnpemej- 
me  ,tŁto.  CNB.  zakończenie  -ś  zdaje  się  odpowiedzieć 
Słowiańskiemu  cie  =  to ;  n.  p.  HO'iecb  tej  nocy;  Groat.  ju- 
trosz  '  dziś  rano,  tego  poranka;  cf  Pol.  dziś  »  tego  dnia). 
—  Latoś  =  tegorocznie.  Dudz.  45,  ^ciicr,  biei'C'3  3ii('i'-  cf. 
loni.  LATOSl,  ia,  ie,  [Boh.  letośnj ;  Slov.  letosny,  tohoto 
leta,.  tohoroćny;  Sorab.  1.  lelasclii ;  Garn.  lejtashn;  Yind. 
lieteshnu,  tęga  leta;  /?os.s.  JitTomiriJ ;  tegoroczny,  jary.  Da- 
syp.  B  b  Z,  ^eiiriit,  bicpjdliriG,  (cf.  łoński).  Jagnię  latosie. 
Yol.  Leg.  2,  1704.  Baranka  latosiego,  niepokalanego 
ofiaruj.  1  Leop.  Ezech.  46,  15.  Byczki  latosie.  Leop. 
M:ch.  6,  6.  Hornotinae  virgae  ,  latosie  soszki  albo  lalo- 
roslki.  Maoz.  Ycleratorius,  nielatosi,  dawny,  ćwiczony.  Mocz. 
L.-^TOWAĆ,  ał,  uje,  intrans.  niedok.,  przez  lato  mieszkać, 
Croał.  Iclujem;  Bag.  ljeltovati ;  Boss.  .itTOBaib,  npo.it- 
TOBan;  ae.<!tuare.  Mącz.,  iilicrfoiiimcni  (oppos.  zimować).  [LA- 
TO WAĆ  się,  recipr.,  ganiać  się,  fticrcn,  dollcii.  3].  Krowy 
się  co  rok  latują  i  mnożą ,  I  w  przychówku  ich  nigdy 
nie  ubożą.  Chrośc.  Job.  73.  (na  lato  się  cielą).  LATO- 
WANIE,  ia  ,  «.,  leża  letnia  żołnierska  albo  pastusza.  Gn. 
Th,  ba»  Uckrfptnmcni,  iai  eommcrquarticr,  {oppos.  zimowla). 
Rug.  Ijettiscte  ;  Boss.  ;i-fcTOBiime.     LATOWY  ob.  Lelny. 

Pochodź,    leciwy,  lelny,  maioletność ,  małoletny,    dużole- 
tny,  diugoletny,  dziesiectolelny,  czworlelny,  czlerdziestolelny, 


i 


ŁATR-LAWA. 


ŁAWA. 


603 


czlernaslolelmj  etc,  stoleliiy,  tysiąclelny,  kilkoroletny,  wie- 
łoletny. 

ŁAIR,  a,  m.,  z  Niem.  Slnftcr;  miara  czterech  Jokci.  Wlod., 
eiit  iDfajjftab  uon  uicv  eilcn.  Różni  różnych  miar  używają, 
jako  to:  stop,  piędzi,  latrów.  SoJsk.  Geoin.  2,  5.  Sążeń 
w  górach  zowią  klafter  abo  Jatr.  Haur.  Ek.  23.  Gdy  gór- 
nicy dól  biją  miałki ,  od  Jatra  biorą  po  zW.  5.  Ós.  Zel. 
48.      Woda  tam  na  latrów  dziesięć,  ulnas.  Syxt.  Sik.  12. 

ŁATWIE,  ŁATWOŚĆ,  Ł.\TWY  oh.  Łacnie,  Łacność,  Łacny 
ŁATWOWIERNOŚĆ,  LEKKOWIERNOŚĆ,  śc,  i,  prędkość 
w  dawaniu  wiary,  fcie  Sctittijlmilngfcit;  Yind.  lohkovernost; 
Slov.  snadnowcrnost ;  Sorab.  1.  weriwofci;  fiag.  hiko- 
vjerovanje  ;  Ross.  et  Ercl.  ntpoiMici  bo  ,  jierKOBtpie  ,  ser- 
KOBtpHOCTb ,  CKopoBtpie.  Wyrzuca  mi  co  moment  ia- 
twowierność  moje.  Teat.  54,  40.  Ł.\TW0W1ERNY,  LEK- 
KOWIERNY,  a,  e, —  ie  adv. ,  prędki  w  wierzeniu ,  Icid}t= 
gIduDig;  Sorab.  1.  weriwy:  Hoh.  lehkowerny;  Vi)id.  lobko- 
veren  ,  radovcren  ;  Ross.  .ierKOBtpnbiii ,  HiwoBtpHuR,  Bt- 
pOHMHbifi  ;  Ecil.  CKOpoBtpHUH,  y40Ó0BtpHbin  ;  subst.  Hag. 
vjerovalaz;  Bosn.  vjerovalac,  koji  lasno  Yjeruuje ;  Ross. 
BtpoiDieui ,  .icriiOBtp-B.  Lekkowierna  kochanka  oszukana 
staje  się  świata  pośmiewiskiem.    Weg.  Hurm.  \,  203. 

'LAUDUM,  §.  \.  tak  zowią  ustawy  i  przepisy  województw 
i  ziem  na  zjazdach  publicznych ,  za  zgodą  powszechną 
ustanowione.  Kras.  Zb.  2,  22,  ciii  SaiibtngiMicfcIjIiip ;  fcf! 
uchwalaj.  Laudum  województw  Poznańskiego,  Krako- 
wskiego etc.  YoL  Leg.  3,  465.  —  §.  2.  Laudes ,  które 
odprawuje  kościół  zaraz  po  pierwszym  albo  według  cza- 
su, po  wszystkich  trzech  nokturnach,  co  zowiemy  ju- 
trznią. Groch.   W.  31,  bie  griilimcttcii.  Hrhst.  Odp.  P  p  4. 

LAUFER,  fra,  m.,  z  Niem.  bci"  Sniifcr,  biegacz,  biegun. 
Teal.  43.  c,  55,  \ind.  laffar;  Carn.  tckavz ,  hitropęlz; 
Crool.  lafar,  takavecz,,derkavecz,  nogoszkok;  Hoss.  cko- 
pox04'L;  Eccl.  ciiO(io,xo;^hi|h.  Laufer  przed  kareta  bie- 
gaj.  Tcal.  24,  94.   LAUEROWY,  a,  e,  od  laufra,  £nnfer  = ; 

Ecd.    CKOpOX04CKiri. 

LAUR,  u,  m.,  z  Łuc  laurus,  bci"  Sortecr ,  rodzaj  rośliny, 
do  którego  należą  bobek,  cynamon,  kassya ,  kamfora. 
Kluk.  Dyki:.  2,  75.  w  zwyczajnym  znaczeniu:  laur  =  bo- 
bek, w^awrzyn  ,  ber  ?i'[H'Cr('iiiim ;  z  niego  wieńce  zwycięz- 
ców uwite  bywały.  Inas.  Zi.  2,  22.  Wnrf.  lorbar ,  lorber- 
jevu  (!rcvij ;  Cjurti.  lorbar ;  Croal.  lorber,  lorvrika  ,  javo- 
rika;  Dal.  yavor;  fjiinrj.  yavór,  borostyón ;  Slav.  lovori- 
ka ;  luig.  li'ivor ,  lovorika  ;  Ross.  jaspi.  Wieńce  z  lau- 
ru abo  z  bobku  żołnierzom  kładziono.  Sk.  Dz.  103.  — 
melon.  Laur,  u/wr.  laury  <  lamowy  wieniec ,  wawrzyn,  Sor= 
Iiccrrn,  CprDccrfrini;o.  (■L.'\URA,  y,  i.,  Ross.  et  Eccl.  m- 
Bpa,  javpa,  z  drcrk.,  klasztor  znaczny  sławny,  jak  n.  p. 
w  Kijowie ,  ciii  aii(]OKDiicÓ  ('CriilniitCiS  Sloftcr.  adj.  Ross. 
jiaBpcKJR,  jaypcHJii;.  L.\UROWAC,  al,  uje,  cz.  tiiedok., 
ulaurować  duk.,  laurem  wieńczyć,  mit  8or('fercn  frfiiijcii. 
LAUROWY,  a,  e,  od  lauru,  Sor&Cfr  =  ;  Carn.  lorbarjoy; 
fiag.  lovórni ;  Creal.  javorichni;  Ross.  .laspoBuri.  Lau- 
rowy gaj,  Cronf.  javorische ,  javorischnyak ;  Rag.  javo- 
riscle  ,  javorie  laurelum. 

LAWA,  y,  2.,  wyrzut  gór    ognistych,    bic  Cni'n;  Boh.  spc- 


klina.  Wezuwiusz  znowu  płomień  i  lawę  wyrzucać  za- 
czął. Gaz.  Nar.  1,  268. 
ŁAWA,  y,  2.,  (Boh.  ławice  ławica,  ławka;  Slov.  stolica  (cf. 
stolica);  Sorab.  2.  lawa;  Sorah.  i.  lawa,  wahwa ;  Yind. 
klop ,  stoii  (cf.  stół)  ;  Carn.  klop  ;  (lava  abacus) ;  Croat. 
klup,  szedalische;  Bosn.  klup,  (cf  Bosh.  klupko -- kłębek); 
Rag.  klup;  Slav.  klup;  Eccl.  ^^]iX  scamnum;  (Ross.  .laBa 
kładka  przez  wodę);  cf.  Hebr.  'ib  lnach  tabula;  Samar. 
"-"');  §•  1-  narzędzie  pospolicie  drewniane  od  siedzenia 
dla  kilku  razem ,  bie  23niif.  Ławy  wschodowate  na  wido- 
kach Rzymskich ,  subsellia.  Cn.  Th.  Ława  przy  piecu 
Roas.  KascHbKa ,  (cf  nalepa).  Ława  laziebna  Ross.  no.iOKS. 
Niemiec  bez  figla  z  ławy  nie  spadnie.  Rys.  Ad.  47.  (t. 
j.  nie  upije  się).  Nie  wytrwa  psia  noga  na  ławie,  musi 
być  pod  ławą.  Rys.  Ad.  50.  (nfe  twoje  to  tu  miejsce, 
ustąp'  sięj.  Gniewosz  kłamstwa  swego  odwoływać  się, 
a  nad  to  z  pod  ławy  odszczekiwać  musiał.  Krom.  415. 
(cf.  odszczekiwać;  cf.  pies).  Pod  ławą  fig.  w  kącie,  w 
ut;ijeniu,  w  zarzuceniu,  w  pomielle,  odłogiem,  im  SBitl' 
fcl,  mitcr  ber  iBniif ,  ycriiacfilaffiijt,  yermorfen,  uerlun-ijen.  Nie 
godziło  się  ,^  żcl)y  taka  pochodnia  leżeć  pod  ławą  i  taić  się 
miała.  Sk.  Żyw.  1,  171.  Z  czasem  prawa  te  pod  ławę 
poszły.  Pilch.  Sali.  20.  Naruszewicz  w  niepamiętnym 
zagrzebaną  prochu  bitnią  wydobył  Słowiańską  z  pod  ła- 
wy. Zab.  12,  17.  /-";■:.///.  Pod  ławą  leży,  kiedy  próżny, 
worek.  Dralk.  E  4.  Harda  obietnica  pod  ławę  iść  musi. 
Gorn.  Sen.  509.,  Falib.  Dis.  !l,  Smotr.  Apol.  121.  Wleź- 
że  pod  ławę  a  rzec:  mądry  ja.  Rys.  Ad.  57.  (t.  j.  scho- 
waj się  z  twoją  mądrośrial  Jeśli  kopie ,  puklerze  pod 
ławą.  Mało  to,  jeśli  języka  stać  sławą  Samego  chce.ny. 
Tward.  Misc.  181.  si  clypd  vaconl.  Sarbicu.  —  Świade- 
ctwo ich  poszło  pod  ławę.  Gorn.  WŁ  L.  (t.  j.  odrzuco- 
ne było,  za  nic  nie  miane).  (Prov.  Slov.  Srdce  pod  ła- 
wico upustlE;  serce  tracić).  —  §.  Ławy  tych,  którzy 
wiosłem  robią,  z  halek  w  miąsz  na  stopę  były  u  okrę- 
tów. Warg.  Ćcz.  62,  bic  Sfiiberlniiife ;  {C<irn.  barva;  Yind. 
YcHouna  klup,  barv;i).  —  Ławy  zowią  się  bale,  któremi 
statek  jest  od  spodu  obity,  i  (ycli  końce  od  sztaby  zo- 
wią się  kosy.  Magier.  Ńskr.,  SrfiipDalfctl.  —  §.  Ława 
urzędnicza  ławników,  ławica,  bic  Sdiiippciilmiif ,  ber  >icl)0).i' 
pcnftllbl.  Kto  będzie  do  ławy  wzięty,  ten  do  śmierci 
swej  będzie  ławnikiem.  Chełm.  Pr.  11. — melon.  Ławni- 
czy sąd,  bn»  £d)iippeii(]ertd)t ,  bie  Sdioppc"-  W  miastach 
przed  radą,  ławą  i  gminem,  rachunki  zdawane  być 
mają.  S.  Grodź.  %   107.  —  g.  Ława  forlyfik.,  oh.  Ławka. 

—  §.  W  hucie  śklanćj  ,  ławy,  sztuki  wielkie  gliniane,  z 
których    niższego    sklepu  ściany  składają    się.    Torz.   35. 

—  *g.  Ławy  targowe  =  jalki,  lasze,  kramy,  iifdlC,  Sfiiife, 
nuf  bciici:  mmi  dwai  feil  luit.  Rybne  ławy,  rybny  targ, 
piscalorium  forum.  IHacz.,  giidilnillfc.  Wieliczczani.e  na  Kra- 
kowskim składzie  cztery  ławy  wolne  mają ,  na  których 
ławach  we  wtorek  przez  cały  dzień,  a  we  czwartek  do 
godziny  nieszpornej,  a  w  piąlek  przez  cały  dzień,  a  we 
dni  jarmarkowc,  póki  jarmark  będzie  stał,  sól  przeda- 
wać  na  przerzeczonyeh  ławach  mogą.  Herb.  S(al.  325, 
Saljlmilfe. —  §.  Ława  przez  wodę  =  ławka,  kładka,  Ross. 
jaea,  ivia4b,  mocthii;  Sorab.  1.  pźezwóhdna  wawa;    Yind. 

76* 


604 


LAWATERZ  -  LAWIR. 


LAWIROWAĆ  -  LAZARET. 


berv,  mostizh,  ber  Steg  libcr  cin  SBaffcr.  Idący  gdzieś 
mąz  z  żoną  po  Jawie  przez  wodę....  Pot.  Jow.  lóG.  • — • 
§.  2.  Ławą  iść  =  szeregiem  ,  rzędem  przecznym  iśt'.  Cn. 
Th.,  iia(6  ber  Guccre ,  nad)  ber  Sreite,  iti  cincr  Cliiecrlinie.  W 
jednej  linii  bić  się,  w  wyrazie  technicznym,  połykać  się 
iawą.  Czaik.  Pr.  \,  215.  Wojska  w  polu  sprawiwszy 
sie  Liwa,  prezentują  swe  zastępy  i  broni.  Kchoti).  Wied  20. 
Nie  bawiąc  Czarniecki  ogromną  szedł  lawą  ku  margrab- 
stwu  samemu.  Tward.  W.  D.  2,  182.  Skoczymy  spól- 
nym  pędem ,  jako  ławą.  Biał.  Od.  36.  W  zadeśmy  się 
cofali  na  z  dział  strzelenie,  szykowani  w  ławy.  Jubl  Buk. 
P.  Kolonistów  osadzać  ławą  przy  walech  pogranicznych. 
Star.  Vot.  D  '2,  b.  Idą  za  zającem  wszyscy  psi ,  naprzód 
przedni  psi  na  czoło  ławą.  Oslror.  iJyśl.  52.  W  prze- 
stronych  lasach  na  huty  i  kuźnie  ławą  rąbać  jednego 
roku  drwa.  Baur.  Ek.  1Ó1. 

Pochodź,  ławeczka,  iuwka ,  ławnik,  iawnicz-y,  podłaivie, 
żuława. 

LAWATERZ,  a,  m.,  miednica,  cin  Sanor,  ciii  .Caiiblicta, 
2Bnfd)bc(!eii.  Lawaterz  jak  z  prostego  dzbana  uczynić. 
Sol.'ik.   Arrh.   -189. 

ŁAWECZKA,  i,  i.,  dem.  nom.  ławka,  ława,  {Boh.  lawicka), 
§.  1.  baś  Sńllfc^cn.  Ławeczkę  z  stoliczkiem  oboje  Z  he- 
banu proszę  niech  ma  dziecię  moje.  Groch.  W.  555. 
Urównają  się  ściany  ławeczkami  mularskiemi.  Kluk.  Kop. 
1,  507.  t.  j.  zacierkami  kształt  ławeczek  mającemi,  illppf= 
^oljer,  Slopfbanfcl  ber  9Sńurcr.  —  g.  2.  Ławeczka,  dzie- 
siąta cześć  ławki  czyli  calu.  Zab.  14,  bcr  JC^IltC  I^eil 
cme«S  ^mti. 

LAWENDA,  LA  WANDA,  LEWANDA,  y,  z'.,  lavandula  Linn., 
SaDCiibel;  Boh.  lewandule;  Sorab.  1.  lavendel;  Slav.  la- 
venda  ;  Vin4.  Iavcndl ,  lavepdala  .  shpikanarda  ;  Hoss.  m- 
BeH4a  ,  ^aBaH4a  ;  roślina  ta  wonią  ma  mocną  ,  ale  przy- 
jemną. Dykc.  Med.  5,  493.  Lawenda  szyszkowa  ,  Kocanki 
Arabskie,  stoechas,  St5d)n^l)hime.  Syr.  408.  LAWENDO- 
WY, LAWANDOWY,  a,  e,  Saoenbcl  ■■  .  Olejek  lawando- 
wy,  woda   lawendowa.   Dykc.  Med.  5,  492. 

LAWET  kamień  ob.  Garkowiec. 

LAWETA,  y,  2,  osada  armaty  na  kołach.  Paipr.  W.  1,473. 
łoże  armaty ,  bic  ©niioncii-SauettC ;  Yind.  laveta ,  podstau- 
lishe  sa  strelne   kosę. 

ŁAWlAtj,  fregu.  verbi  łowić. 

ŁAWICA,  y,  i.,  Boh.  ławice,  lawicka;  Ross.  ;iaBHua  ;  ława 
urzędnicza ,  bie  3Hat()Śliniif ,  3{id)tcrDanf.  O  to  starać  się 
trzeba,  aby  senatorska  ławica,  co  najlepiej  była  posta- 
nowiona. Modrz.  Baz.  97.  Ociec  W.  K  Mści,  gdy  ko- 
go miał  wziąć  do  ławicy  swojej,  niziuchne  naprzód  da- 
wał mu  miejsce ,  iżby  długo  w  radzie  siedząc  słiicl)iił. 
Gorn.  Dz.  57.  Ławicy  godni  są  ci,  którzy  dobra  takie 
mają,  względem  których  ławnikami  być  ningą.  Szczerb. 
Sax.  198.  —  melon  Radzcy,  przysięziiicy,  ławnicy,  bic 
®c(d)n)ornen ,  bie  £d)i)ppeii.  W  przyszły  piątek  o  tubie  ła- 
wica zasięiizie ,  Stanieć  się  wedle  prawa  ,  a  tam  koniec 
będzie,  Klon.  U'or.  20.  (Boh.  lawićnjk  =  ścierka  paiinułus 
ad  abstergendum). 

LAWIR,  u,  m..  LAWmOW.\NIE,  ia ,  n.,  krążenie,  koło- 
wanie ,    baś    SclDircii.      Nie  według  biegu  gwiazd  on  swe 


lawiry  Błędne,  kierować  chce,  przez  morskie  wiry.  Min. 
Byt.  3,  18.  Łaskawie  ciągną  do  ciebie  mię  wiry,  Od 
ciebie  ledwie  nie  topią  lawiry.  Chroic.  Ow.  286.  LAWI- 
ROWAĆ, ał,  uje,  inlr.  niedok. ,  krążyć,  kołować,  Innircn. 
Kundel  po  ziemi  bieży,  ryba  lawiruje  w  głębi.  ib.  220.  — 
Transl.  Czasowi  ulegać,   fid;  na^  ben  Umffaiiben  fc^miegen 

ŁAWKA,  i,  i.,  demin.  nom.  ława;  Boh.  ławka;  Sorab.  1. 
wahwka  ;  V'(nrf.  klop ,  klopiza ,  stolizh,  (cf.  stołek);  Cara. 
pruka;  Croat.  klupchicza  ;  Cosn.  klupica  ,  stolac  ,  stolicch; 
Slav.  klupcsica ;  Rag.  stolich  ,  stocich  ;  Ross.  jiaBKa ,  aa- 
BOMKa ,  viaBima ;  ciiie  Sanf.  Bóg  położy  nieprzyjaciele  two- 
je ławką  nóg  twoicli.  Wrób.  263.  seabellum,  podnóżkiem, 
9iiBfd;emcI.  Ławki  w  okręcie,  bie  3iiiberbdnfe.  Niektóre 
z  nich  za  gardła  w  kunach  do  ławek  w  okręcie  przyko- 
wano.  1  Lcop.  3  Macch.  4.  Ławka  =  kładka  przez  wodę, 
eiii  @teg  liberś  Sffiaffer;  {Slov.  ławka;  Vind.  werou).  Szedł 
po  ławce  przez  wodę.  Mon.  71,  399.  —  forlyf.  Ławka, 
podnóżek,  schodek,  banquelte,  w  przedpiersieniu ,  scho- 
dek ziemny  wewnątrz  przedpiersienia  dla  wyjrzenia  na 
pole ,  i  dla  postawienia  się  na  nim  piechocie  mającej 
strzelać.  Jak.  Art.  o,  500. 'ięsA.  2,  225.  bie  ?Iuftritibanf 
\\\  ber  Sniftnic^rc.  —  §.  Ławki  kupieckie,  targownicze, 
ob.  Ława;  Eccl.  aaBKa,  ^ijare-iiime  warsztat,  jaBKa  Top- 
roBaa  kram.  —  §.  Ławki  siodła  ,=  drewna,  kształt  jego 
składające,  bie  ©attel^oljcr.  Przednie  kulbaki  ławki,  nie 
powinny  zajmować  łopatek  konia.  Kaw.  Nur,  593.  —  ^. 
Cal,  w  Litwie  i  w  Koronie  ławką  nazwany.  Zabór.  281, 
citl  3"!!  Pręt  Litewski  dzieli  się  na  pręcików  10,  prę- 
cik na  10  ławek,  ławka  na  10  ławeczek,  ib.  14.  ŁA- 
WNICZY, a,  e,  od  ławników,  {Croat.  priszedni,  cf. 
przysiężny),  ©d)5ppen  <  .  (Ross.  jiaBOMHLiH ,  aaBOuiHhiii  kra- 
movvy).  Według  dawnego  zwyczaju  ławniczego  sądu 
Krakowskiego.  Sax.  Forz.  41.  Urząd  ławniczy.  Szczerb. 
Sflj-.  202.  Wolność  ławnicza,  ib.  199.  ŁAWNIK,  a,  m., 
ber  6d)óppe ;  Yind.  fodni  perle  Jnik,  fraven  fodnik;  Croat. 
priszednik;  {Boss.  MBO^iauK% ,  jasouiHiiK^  kramarz).  Przy- 
siężnicy  albo  ławnicy  są  osoby  na  sadzie  siedzące ,  któ- 
re sentencyą  wójtowi ,  przez  swoje  porządne  wetowania 
najdują.  Sux.  Porz.  15.  Na  najwyższych  sądach  Krako- 
wskich z  wójtem  zaraz  siedzieć  miało  siedm  ławników, 
gdyż  lak  zwykli  ich  nazywać ,  których  wielki  rządca  Kra- 
kowski obierać  powinien.  Krom.  558.,  Szczerb.  Sa.T.  398. 
ŁAWNIKOSTWO,  a,  n.,  urząd  ławniczy,   ba^  6d)iJppenamt. 

LAWRASZ,  a,  m.,  po  Rusku  >  Wawrzyniec,  Laurentiits. 
Jabł.   Her. 

ŁAZ  ob.  Łazy,  górołazy,  obłazy. 

LAŻ  imner.  rerbi  leernać  ,  contr.  ladz. 

LAZA  ob.  Agio. 

ŁAZANEK,  nka,  m.,  ŁAZANKI  plur.,  ciasto  cienko  rosto- 
czone ,  na  kwadraciki  pokrajane,  C?oa<.  lazanye,  mlencze  ; 
Bosn.  lazagne,  jeriscte,  eristce,  skrob;  Carn.  lisanje,  mlinz; 
Soi  ab.  1.  mazancz,  tekancz ;  Ilal.  lasagna  ;  cinc  3lrt  ^U' 
belii.  Zamiast  robienia  pirogów ,  łazanków  i  naleśników, 
żona   moja   robi   madrygały.    Teal.  29.   b,  8. 

LAZARET,  u,  m..  V'(H(i. 'bounikoleshishe,  ba«  Sajarct^,  wła- 
ściwie śpital  dla  zapowietrzonych;  ale  nazywają  też  tak 
miejsca,    gdzie    są  złożeni    żołnierze     chorzy    lub    ranni. 


LAZARETOWY-ŁAZIĆ. 


ŁAZICIEL-ŁAŻNIA. 


603 


Kras.  Zb.  %  23.  LAZARETOWY,  a ,  e  ,  od  lazaretu , 
Snjnrct^i  =  ,  ©pital  = .  ŁAZARZ,  a,  m.,  imię  ubogiego  w 
ewanieiii ,  bierze  się  za  nędznika  ,  charlaka  ,  Piotrowina  , 
ciii  armer,  franfcr,  elcnber  Ś)ien[d).  Służmy  radzi  ubogim, 
i  sierotom,  i  Łizarzom.  Sk.  Kaz.  494.  Wszystko  tu  się 
z  czasem  mieni,  Łazarz  w  izbic,  bogacz  w  sieni.  Kchow. 
72.  Daj  We  Pan  pokój  temu  łazarzowi.  Teat.  30.  c,  48. 
Kosz.  Lor.  135.  ŁAZARZOWSKI,  a,  ie,  ŁAZARZOWY, 
a,  e,  od  Łazarza,  gajiUifS  =  .  Pini.  Kam.  309.  Git.  Posl. 
|79  fc. 
ŁAZBIC,  ił,  i,  cz.  niedoli..  Pszczoły  podbierać,  łaźbić  bar- 
tnicy zowią.  Cresc.  695.  może  od  łazicnia  na  drzewo, 
bic  Sieiien  5ci^cI^,  Me  33iciiciifti>cte  kfdinciticn.  Dosyć  tylko 
raz  do  roku  pszczoły  łaźbić,  brać  mało  albo  wiele  we- 
dług dostatku  miodu  w  ulach.  Cresc.  607  et  605.  Łaź- 
bienie  Sornb.  i.  klukano.  ŁAZBlEiŃ,  ia ,  m.,  szleja ,  a 
raczej  sama  ławeczka  do  leziwa  ,  lezów  lub  lez  przywią- 
zana ,  na  której  bartnik  siada  łażbiac ,  ba'3  3c'f'fll'rct.  Bar- 
tnikom barcie  swe  w  cudzej  puszczy  mającym ,  wolno 
na  'leziwo  łyk  abo  łubia  na  łaźbień  i  na  insze  potrzeby 
bartnickie  tyle,  ile  ira  potrzeba  wziąć.  Siat.  Lit.  309. 
Ł.AŻĘ  ub.  Łazić.  ("LAZECZKA  ob.  Laseczka).  ŁAZĘKA, 
ŁiSZĘGA  ,  i ,  ni.,  który  łazi  i  tam  i  sam  ,  włóczęga  ,  eiit 
$ontinfricĄer ,  ber  nlleiitl'al['en  benim  friedit,  ein  Jantiftreidjer. 
Kain  po  zabiciu  brata,  łazeka  i  zbiegiem  był.  Jer.  Zbr.  354. 
Ormiany  we  Lwowie  pizyjelo  jako  łazęków  ,  przekupniów 
drobnych ;  teraz  wypy  bają  z  niiasta  Polaków.  Pelr.  l'ol. 
2,  14.  Sam  jeden  łazega ,  wygnaniec,  udręczony  żało- 
ścią. Slas.  Niiin.  2,  33.  Apnslota  każdy,  który  stan  swój 
Ofiuści ,  abo  z  niego  jako  nietrafnie  wykroczy,  łazeka. 
Macz.  Skończył  sie,  który  pod(  [itywał  z  ziemi.  Dtidn.  Jes. 
16,  4,  {nut.,  "dcpiacz  alLio  łazęka»).  Łazękowie ,  kra- 
czocliowie,  ignuoi ,  osnlubundi  ,  qui  per  vins  inrici  et 
lentis  passibiis  cedunt.  Cn.  Th.,  cin  latiflfniner  SriedKr.  — 
Łazęka,  .<pieg .  Hoss.  .lasyina ,  /.  jiasyimma.  Łazęko- 
wie a  śp.cgiiwieście  wy,  dlalegoście  tu  przyszli,  żebyście 
nieobronność  ziemi  wyśpiegowali.  1  Lecp.  Genes.  42,  9. 
ŁAZĘKANIE,  ia ,  n.,  tułanie,  vagntio.  tMacz.  Hi  $cnim= 
ftrcid)cn.  Apostazya  ,  odstanie,  łazękanie  ,  jako  bywa  mó- 
wiono, ib.  ŁAZĘKOWY,  a,  c,  od  łazęków,  §eruniftrcid)cv= . 
Starostowie  maja  tego  dojrzeć,  żeby  łazekowe  łotrostwo 
w  starostwach  ich  nie  było.  Tam.  Ust.  159.  ŁAZIĆ,  ił, 
i,  intr.  conłin.  et  frequ.  (leźć,  lazł,  lezie  niedok.,)  {Boh. 
lyzati ,  lezti;  Slov.  leżu,  płazyni  se  płazić  się,  pełzać 
się;  Sorub.  1.  laźu ,  lidem,  lidu,  ialym  ,  lafycź  ;  Vtnd. 
lasit,  lest;  Hag.  laziti  ;  d'.  .der.  fd)letd)Cii;  Hoss.  npecMU- 
KarbCH;  cf.  przesmyk);  łazić  jak  zwierzę,  gadzina.  Cn. 
Th.,  frifd)eii,  niif  tern  33niidżc  fncd)cu;  leniwo  chodzić, 
po  woli ,  noga  za  noga ,  Iniigfniii  imb  mit  Siiibc  gcbcn , 
fricdirii.  Pańskie  konie,  dalibóg,  że  już  i  łazić  nie  mo- 
gą.  Tcul.   7,   62.     Ustawnie  za  mną  łazi,    wzdycha.   Teat. 


43.  b,  04. 


Łazić »  6»/7.    chodzić,    flcbcii.     Ileż   ja    to 


botów  nie  zdarł,  przez  tyle  lat  tu  łażąc.  Tent.  3.  b,  58. 
—  §.  Łazić  na  drzewo,  wdrajiywać  się,  flcttem;  Hoss. 
JiasHTb ,  c.iasiiTb,  Jtsaio,  .jasaio.  Nie  łaź  lu  więcej  po 
drzewach.  Kniaź.  Poez.  3,  208.  Taż  sama  wyniosłość 
ciężko    bać    się    każe,    Tym  bliższy   ja  ujiadku ,    im  nad 


drugich  łażę.  Jabi.  Tel.  134.  —  §.  Włosy  mu  z  głowy 
łażą.  Tr.  lezą  t.  j.  wypadają,  bie  §aare  fnUeii  ibm  mi, 
gebeii  ilini  aii^.  —  '§.  Łazić  czyn.,  n.  p.  Ja  tu  żonę  po- 
cztarską,  on  tam  moje  łazi.  Pot.  Jow.  2,  53.  Ł.\ZIC1EL, 
a,  m ,  który  łazi ,  bądź  po  ziemi ,  bądź  wzgórę  ,  ber  Srie« 
ć)n .  ber  tlcttercr;  Boh.  leżeć;  Fina'.  saliesavez,  lasnik. 
W  rodź.  źeńsk.  Łazicielka. 
Pochodź,  pod  słowem  leid. 
ŁAZIEBNIK,  ŁAZIENMK  a,  m.,  ŁAZIEBNICZEK,  czka,  m.. 
dem.,  Boh.  et  Slov.  lazebnjk;  Yind.  koporez ,  kopelnik; 
Cain.  kopazh  ,  koplivz  ,  padar;  Bo-iu.  kupalaz,  okupalac 
(cf.  kąpiel);  /?o^.  nadkupalnicjar;  /lOS.  6aHŁmiiKX,  napiut- 
miiKi,  MOBHiiKT>;  Eccl.  jaseÓHiiKB,  óaHbiuiiKŁ  (=  2.  kramarz, 
handlarz);  ber  33ilber.  Komniodus  cesarz  łaziebnika  w  ła- 
źni wrzucił  w  piec,  iż  go  bańka  zparzył.  Btel.  Sw.  32. 
Łaziennik.  Pom.  85,  1,  898.  Murzyn  z  łaźni  czarnym 
jako  wszedł  'wyjdzie,  przecież  łaziebnikowi  zapłata  nie 
ginie.  Sk.  Dz.  593.  Naszych  łaziebmków,  goiaczów  i 
barwierzów  wydworne  one  mazidła.  Syr.  278.  Odarci, 
jak  łaziebnicy.  Kmit.  Spyt.  C  ó  b.  Łaziebnicy  ze  wszys- 
tkich łazień  maja  ku  gaszeniu  ognia  bieżeć  z  wiadry. 
Sax.  Art.  00.  ŁAZIEBNICZY,  a,  e,  od  łaziebnika,  Sa. 
bfrź  »  ;  Sorab.  i.  wazniczki.  Łazicbniczych  abo  bawier- 
skich  dzieci,  dawniej  nie  chciano  w  rzemiosła  przyjmo- 
wać. Sa.T.  Tyl.  187.  ŁAZIKBNICA,  y,  i.,  Boh.  lazebni- 
ce;  Hoss.  napn.ibmima ,  bie  23r.bcrinii.  ŁAZIEBNICTWO, 
a,  n.,  trudnienie  sie  łaźnia,  {Boh.  lazebnistwj) ,  bic  33aber« 
fiiiift.  ŁAZIEHNY,  ŁAZIENNY,  a,  e,  od  łaźni.  Bok.  la- 
zebnj ;  Hoss.  fiaHHbiii .  23abe  =  .  Łaziebny  on  ogień  nie 
szkodzi.  Groch.  W.  514.  Łaziebna  ława  Hoss.  no.iOKi. 
Łaziebne ,  ego ,  subst.  nenlr.,  płata  od  łaźni  ,  iai  55abe= 
flCib.  Cn.  Th.,  Boss.  óaHHOc.  ŁAZIENKA,  i,  i.,  Boh.  la- 
źnićka;  Hag.  sobą;  Slav.  illic.\a ;  Boss.  óaHbKa,  KynaJb- 
Hfl;  demin.  nom.  łaźnia,  eiii  SrtbefHil^dien.  Idź  do  łazie- 
nek skąpać  się.  Teat.  7,  23.  ŁAZIENKI,  Gen.  Łazie- 
nek, plur.,  gmach  piękny  w  zwierzyńcu  Ujazdowskim, 
od  Stanisława  Xcia  Lubomirskiego  Marszałka  W.  K.  zbu- 
dowany, a  od  Augusta  11.  ozdobiony,  nierównie  wspania- 
i(''j  zaś  od  Stanisława  Augusta.  Kras.  List.  9,  fajietlfi,  ein 
f uftidilpp  be«  9Barfd)ait.  ŁAŹNIA ,  \.  ż,  Boh.  et  Slw.  la- 
zen,  kaupadlo,  (cf  kąpiel) ;  Sorab. '2.  lafna;  Finrf.  pashtu- 
ba ,  kopelna  jispa;  Carn.  mlazhnisha;  Bal.  kupely;  Bosn. 
sgetak,  badagn;  Boss.  6aiiH ,  mobba,  łiOBRima,  MUJbHfi; 
Eccl.  .lasHfl,  KAHKi;  izba  czyli  dom,  gdzie  się  kapią,  baS 
23nbebaii6,  bic  23abcftiibe,  ba^  2?ab.  Wanny  albo  łaźnia. 
Syxt.  Szk.  63.  Łaźnia  trwale  gorąca  Boss.  napiiaa  6anH. 
Zwyczaj  parzenia  się  w  łaźniach ,  wzięty  nader  w  kra- 
jach północnych.  Nar.  Hst.  7,  290.  Umrze  bogaty ,  to 
ubóstwu  kap  dać ,  stypę  uczynić,  łaźnię  na  ubogie  spra- 
wować. Gil.  Post.  212  b.  Bogatego  pokuta,  ubogiego 
łaźnia.  Bys.  Ad.  3.  biesiada.  Cu.  Ad.  34.  Sucha  łaźnia,  po- 
eilnica,  sucha  wanna,  ob.  Suchy.  Witołdowa  łaźnia,  ob.  Wi- 
lofd.^g.  trunsl.  Łaźnia  ■  mycie.  Cn.  Th.,  biiiJ  *Kafd)Cii,  ?lb= 
iua(d)fii.  —  §.  /•'.'/.  Strofowanie,  ł.ijanie,  wycieranie  komu 
kapituły  lub  łaciny,  mycie  komu  głowy,  dogrzewanie, 
dokuczanie,  iai  £4iclten ,  gntutclii,  .'óenmterrciSeit ,  %ui' 
mad)cii,  ba^  3>iH'0C"/  3l'avimiiac^eii,  Stopfiintfdjcit.   Takąm  mu 


606 


LAZUR  -ŁAZY. 


ŁAZY  -  ŁEB. 


sprawił  łaźnią,  taketn  się  z  nim  obrócił  gracko ,  że  uciekł. 
Zabl  Amf.  Al.  To  prezentować  brzydkie  kupno  przed 
nią,  Miałby  był  łaźnią  z  kapitułą  przednia.  Jabt.  Ez.  A 
A.  W  tej  łaźni  tam  bez  ługu  myją.  Bej.  Wiz.  75  b. 
Nie  jeden  w  tej  bez  ługu  zmyty  łaźni.  Ihjs.  Ad.  5.  Jak- 
bym sie  nabawił  śmierci ,  albo  srogiej  łaźni  Wad.  Dan. 
12.  (ciężkiej  kary,  wielkiej  biedy).  Skromnie  żyć  mu- 
sim,  jeśli  być  nie  chcemy  w  łaźni  pod  ratuszem,  ib.  89. 
Będziesz  ty  w  krotce  inszy,  tylko  suchej  łaźni  zażyjesz. 
Teat.  21,  69.  (plag,  razów,  kijów j.  Dzieciom  nic  prze- 
puścić nie  chcą ,  jedno  ileby  na  nie  wejrzeli,  tyle  chłost 
onym  i  łazien  zadają  i  palą.^  (jlicz.  Wtjch.  G  3  b.  Tak 
mnie  bóg  dotyka  i  drażni.  Ze  znieść  cierpliwie  trudno 
jego  łaźni.  Ckrośc.  Job.  iio.  Przed  stołem  siedząc,  ja- 
koby też  w  łaźni  posługował.  ftys,  Ad.  57.  —  §.  Chym. 
Chcąc  ciała  wystawić  na  ogień  mniejszy,  kładziemy  w 
naczynia,  w  których  sa  zamknięte,  istotę  taką,  która 
pewny  tylko  stopień  ciepła  przyjąć  może;  ta  istota  nazy- 
wa się  łaźnią,  bahwiim.    Knimt.  Chym.  55,  ba>3  d)Cllli|'d)e  93ilb. 

LAZUR,  u,  m. ,  LAZUROWY  kamień,  lapis  las  uli ,  Yind. 
lasura,  drag  [ilavi  kamen;  Bosn.  sagasilje  ;  bcr  Sfljtirftcitl, 
gatimek  jaspisu  ,  bardzo  wysokiego  błękitnego  koloru. 
Kluk.  Kop.  2,  64.  Clięciny  miasto  w  Sandomirskim 
szybami  lazuru  i  marmurowego  kamienia  sławne.  Gwayn. 
197.  • —  §.  Smally  ku  modremu  farbowaniu  w  sklepach 
kupieckich  lazurem  zowią.  Sleszk.  Ped.  \\\.  Kriimł.  Chijm. 
497,  bic  SafurfarDc ,  33lrtiifin1ie.  Nim  wybielone  płótno 
zwinięte  będzie  na  półsetek,  lazurem  i  krochmalem  przy- 
prawione być  powinno.  Przędz.  9\. — §.  melon.  Cokolwiek 
bądź  modrego  koloru  czyli  niebieskiego,  fcimilielblail ,  la- 
furMail.  Lazur  sukno,  panniis  caeruletis.  (Jn.  Th.,  WaiiCi' 
Jiidi.  Lazur  nieba,  bci"  Waiic  ,S)immcI,  bai  Slait  iti  S^iim-- 
mdi.  Lazur  niebieski  śliczny.  Dar.  Lol.  20.  Niebo  strojne 
lazurem  a  morze  zielonym ,  Daje  nadzieje  dobrej  drogi 
upragnionym.  Jabl  Tel.  27.  L.\ZURKI,  "ów,  plur.,  go'- 
łębie,  mające  pod  dziobem  pięknie  malowane  brążki 
czarne,  błękitne,  żółte  i  czerwone,  oraz  takowy  ogon, 
reszta  biała.  Kluk.  Zw.  2,  170,  fiiie  31rt  t'imtl)al)i"i]ci-  laiu 
ten.  LAZUREK,  rka,  m.,  LaKi-rpiliiim ,  rodzaj  rośliny. 
Kluk.  Dykc.  2,  71.  Safer,  ©ilpDiiim.  LAZUROKRUSZ,  u, 
wi.,  gafurerj,  S^iipfcrlnfur,  kruszec  w  przełamaniu  jak  śkło 
fśniący;  cetnar  wydaje  czasem  80  funtów  miedzi.  A7hA-. 
Kop.  2,  181.  LAZUROWAĆ  n.  p.  płótno,  cz.  niedok., 
zaprawiać  lazurem,  krochmalikiern  ,  lafircil ,  Mnil  fraftltlC^' 
Ich.  Lazurowany  półsetek  mocno  rozpiąć  potrzeba.  Przędz. 
91.  Do  lazurowania  indycht  Pruski  lepszy  jest,  niż  In- 
dyjski, tb.  LAZUROWY,'  a,  e,  od  lazuru ,"  modry,  błęki- 
tny, laflirMnu.  Szafiry  na  szmelc  lazurowy  zasadzone 
miasto  folgi.  Złoł.   C. 

ŁAZY,  ów,  plur. ,  [z  Whsk.  lazzi  5] ,  w  komedyi  nieme  i 
pocieszne  wyrażenia  jakiegokolwiek  poruszenia.  Teat.  24, 
100.  Czart,  ©rlicrbiiiiflcii ,  ©cfticulntioiicii.  Wychodzi  He- 
lenka ,  poznaje  ją  i  lazy  czyni  strachu  i  niespokojności , 
i  odwraca  się  od  niej.  ib.  Ale  jak  zawsze  głupie  od- 
powiedzi tw^oje,  Co  znaczą  małpie  miny  i  te  twoje  lazy? 
Zubl  [<ir.  55.  Czyni  lazy  śmieszne,  człowieka  biorą- 
cego na  rozum.   Teat.  35.  d,  21. 


ŁAZY,  ów,  plur.,  karcze,  korzenie,  pniaki ,  chrósty.  ©tamin« 
ciibcii,  Slo|;e,  SBiirjclii,  SiifcŁiucrf.  Łazy  na  gajowiskach 
wypalają,  potym  ziemię  lemieszem  wzruszają.  Baur.  Sk. 
28.  —  §.  Łazy  ob.   Górołazy,  obłazy. 


ŁBICA,  y,  z.,  ŁBISKO,  a,  n. ,  niekształtny  sprośny  łeb, 
glówsko,  ciit  fcliriipl'tf)ci'  Sopf.  {Boss.  Jióiime  czołsko").  Pe- 
wnie twojej  mądrej  łbicy  Pięknie  być  na  szubienicy.  Jak. 
Baj.  228.  Wdziera  się  gruby  nieuk  do  Pańskiej  świą- 
tnicy,  A  nie  wie,  co  się  marzy  w  jego  własnej  łbicy.  Nar. 
Dz.  3,  119.  (cf.  mózgownica,  |)irnfa[teii).  Sprośna  łbica; 
Morszt.  57.  —  '§.  Dawny  Zmudzin  swoje  głowę  przy- 
brał w  wilcze ,  w  niedźwiedzie  i  żubrowe  łbiska.  Stryjk. 
213.  w  czaszy  z  głów  ich;  (sed  cf.  Boss.  vio5noBbifi 
91^X1  futro  z  samych  czołowych  kawałków).  ŁBIENIEC, 
ńca ,  TO. ,  vipera ,  bic  33miib)'d)lnii(jc.  Sienn.  Wyki,  Sleszk. 
Ped.  415.  Łbieniec  opoczny,  seps.  ib.,  Urs.  Gr.  177, 
ber  3f'l'''>"i'u™t '  fiHE  3irt  giftiijcr  Ćibcdtfcii.  Obrażony  o4 
Ibieńca  opocznego  ,  albo  od  skalnej  jaszczurki.  Syr.  1121. 
(cf.  żmija).  ŁBISTY,  a,  e,  tęgiego  lub  wielkiego  łba, 
ciropfoffijj ;  Boss.  .loóara,  ;io6acTbifl ,  wielkoczoły;  Eccl. 
nóiicTUii,  wejiiCTbiri  czohsly,  gvoi5ftiniiij.  ('LE  ob.  Lecz). 
ŁEB,  łba,  TO.,  (Boh.  et  Sluu.  leb,  łebka  r.aluaria  ,  cra- 
njMm  czaszka  główna;  łebka,  siśak  hełm,  szyszak;  lebawy 
główny;  Carii.  glep  =  czaszka  głowy;  Yind.  lubanja,  glu- 
banja  =  trupia  głowa  ;  Croat.  lubanya  ,  glubanya  ■■  czaszka 
głowy;  Hoss.  jioój,  .i6a ;  Eccl.  aT.Eiiii.1,  alk^,  ycso, 
KOCTb  .łOÓOBaaj;  a")  łeb  =  kości  głowę  składające,  głowa 
bez  mięsa,  ba»  Snod)ciiocftcll  tei  Sopfcj,  ber  Jlppf  Pbne 
3'Ieiic^.  Łeb  jego  wsterczyli  w  domu  Dagonowym.  Budn. 
1  Chroń.  10,  10.  not.  «Iiisi  tłumaczyli  głowę,  ale  tu  jest 
łeb;  bo  sam  rozum  pokazuje,  że  nie  głowy  w  kościele 
chowali,  bo  to  dla  smrodu  być  nie  mogło;  ale  łeb,  to 
jest,  kość  same  bez  mięsa. »  —  cf.  Ercl.  et.  Boss.  joÓHOe 
MtcTO  kalwarya,  golgata,  Sd)abcl)'hltte ,  sądowa  plac,  baś 
i)od)ijcrid)t.  —  g.  Łeb,  głowa  zwierzęca,  bcv  Sopf  etiieś 
JljicrS.  Łeb  wielkiej  jakiej  ryby  Boss.  6auii>a.  —  §.  b) 
conteniim>  Głowa,  głowsko ,  cf.  pałka,  ber  Sopf.  Ani 
poeta,  ani  mówca  nie  użyje  łba  w  poważnej  mowie; 
lecz  bardzo  dobrze  słowo  to  używane  w  tym  przykła- 
dzie:  Wybaczcie  mi,  co  powiem,  Greccy  sapienci.  Ze  się 
wam  jak  i  drugim  równie  we  łbie  kręci,  Gol.  Wym. 
200.  O  chytrym  mówią:  ma  we  łbie,  addunl  aliqui 
kiełbie,  ob  soluin  rythmum  puto ,  nam  in  re  nuila  esł 
conuenieiitia.  Cn.  Ad.  75,  ev  bat  ®rii^e  im  Sopfe,  tft  nidjt 
mif  ben  SJopf  flefnlleii.  Muszę  łbem  kręcić,  jakby  to  kształ- 
tnie na  borg  wziąć  sukna.  Teat.  33.  c,  4.  t.  j.  konce- 
ptem ruszyć ,  bon  ©cbinifrtftcn  anftrcnijen.  Ja  nie  chcę 
mieć  zięciem  trzpiola ,  chłopca  w  łeb  postrzelonego , 
szaleńca.  Teal.  7.  b,  40.  Patrzcie!  czy  nie  łeb  lo?  ZubŁ 
Zbb.  96.  Heretjk  począł  wznosić  łeb  swój  przeciw  ko- 
ściołowi bożemu.  Boler.  4,  2.  Ja  się  za  łeb  chwytam, 
to  słysząc.  Jabt.  Tel.  211.  Bajo  wytknął  łeb  z  pod  da- 
chu, i  patrzał,  jak  się  to  skończy.   Teat.  43.  c,  118.    Me- 


4 


ŁEB. 


L  E  B  E  C  Z  N  I  K  -  LECHA. 


007 


duzyna  maszkara  mioce  sprośne  weze  ze  JLa  rozczochra- 
neeo.  Tward.  \\Ł  id 2.  Znać  bywa  i  na  łbie,  kio  sie 
sprawia,  jak  bóg  przykazał.  Rej.  Ap.  i\.  Jeszcze  Wa- 
szeć  bóg  wie,  gdzie  wędrował.  Gdym  ja  już  na  feb  go- 
ły panom  assystował.  Teat.  45.  c,  i  45.  (ołysiały).  Za- 
skrobiesz  się  który  raz  w  łeb.  Sieiw.  420.  W  łeb  sie 
zaskrobawszy  nie  wiedział,  co  ma  czynić.  Paszk.  Dz.  20. 
Na  zdobycz  swoje  zazdrosnym  okiem  z  pode  łba  łypa. 
Zab.  15,  105.  t.  j.  po  oku,  zezem  patrzy,  fci)ielt  niif 
fcilie  Scnte  bitl.  —  Praesertim  ubi  senno  de  ferieiido , 
caedendo  ,  cudeiido  ,  poniiiir  łeb  =  głowa  ;  luo  ypiu  .fłailCll, 
©diliiijcn ,  gallcn  bic  9icbc  ift :  bcv  Jiifdicl ,  bie  Śio!I>c ,  t)cv 
Sopf-  -Aljo  'o  karczma  ?  kuflami  łby  Iłuc  i  śklenicami 
zawoje  strącać!  Uirk.  Zyg.  27.  Piękna  pobudka  słu- 
żenia w  wojsku,  kulą  w  łeb  dostać.  Teat.  ii,  d57. 
Wypalił  sobie  w  łeb  z  pistoletu.  Pam.  85,  i,  802.  Zwa- 
liwszy go  kijem,  wypycba  go  na  łeb.  ib.  84,  575. 
Przez  całe  życie  łbem  się  bijemy,  ani  dlatego  ostrożniej 
stąpamy.  Pilch.  Sen.  lislri,  44,  nui"  ftpgcii  mi  nil  bfn 
Sopf.  Zła  porada  temu  na  łeb  przypada,  który  ją  dał. 
Fttr.  Uw.  f  2.  —  §.  Za  łeb  chodzić  ■■  w  załcbki ,  łup 
cup  po  sobie,  za  włcsy,  eiiiniibcr  nil  bic  MiH'fc  frirflcii; 
propr.  et  fig.  Temu,  o  co  za  łby  chodzimy,  biegamy, 
hasamy,  przypatrz  sie,  jak  nikczemna  rzeczą  częstokroć 
bywa.  Pilili.  Sen.  501.  Za  łeb  idzie  raźnie.  Mul.  z  Pod. 
B.  5.  Gdy  się  dwócii  za  łby  weźmie,  mocny  słabego 
pobije.  Teal.  55,  19.  Za  feb  go  porwał.  JiM.  Ez.  B 
4.  Skoro  się  lylko  gdziekolwiek  obacza,  Zaraz  się  za 
łby  chwytają.  Jnbł.  Ez.  128.  Kaznodzieja  ten,  tak  do- 
brze uuiiał  za  łeb  iść,  jak  sie  modlić.  Kiok.  Turk.  180. 
Ta  jest  kropka,  o  którą  Nalew ajkowie  z  Unitami  za 
łeb  idą.  Uirk.  Gł.  14.  Książęta  Ruscy  o  monarchią 
Kijowska,  jeden  drugiego  zabijając  i  wyganiając,  za  łby 
chodzdi.  Sirjjjk.  198.  Kiedy  panowie  za  łeb  chodzą, 
tedy  u  poddanych  włosy  trzeszczą.  Hys.  Ad.  25.  ( cf. 
czego  panowie  nawarzą,  tyra  się  poddani  poparzą.  Cu. 
Ad.  125).  Kto  we  dwudziestu  leciech  za  łeb  nie  pój- 
dzie, do  śmierci  nic  pójdzie,  fti/s.  Ad.  51.  Dwa  za 
łeb,  trzeci  do  kalety.  Pys.  Ad.  11.  —  Po  łbu  dać--  w 
łeb  dać<  w  głowę  uderzyć,  eiiicili  niif  bcm  JiPpf  fślagcii. 
Dobadź  Petreju  miecza,  a  równo  dajmy  po  łbu  sobie, 
Szukajmy  pięknej  śmierci  przez  wzajemne  rany.  Dardz. 
Luk.  2,  50.  Dawszy  sobie  po  łbu,  potym  się  jednali.  ■/. 
Kehan.  Dz.  279.  Pallas  trzv  i  czterykroć  Araclinie  w  łeb 
dała.  Olw.  Ow.  220.  W  łeb  zarabiać.  Mul.  z  Pod.  B  2. 
(t.  j.  kresę  na  łbie  obrywać).  Kto  w  łeb  nie  bierał,  te- 
mu się  chce  na  wojnę.  Cn.  Ad.  404.  Nie  wiedzieć  ko- 
mu się  pierwej  w  łeb  dostanie.  Cn.  Ad.  705.  Dał  mi 
w  łeb,  aż  sto  złotych  z  czapki  wypadło,  ib.  915.  —  §. 
W  łeb  =  w  brew',  w  bród,  prosto  przeciwnie,  (icrabc  ciit= 
gegcii,  iinbcr.  Panowie  Litewscy,  nie  dokładając  sie  Po- 
laków, a  tu  było  w  łeb  unii,  Aleksandra  na  księstwo  po- 
dnieśli. Biel.  45!.,  Gwagn.  265.  Niestworność  w  wszys- 
tkim wielka,  nicsporo  obronie.  Gdzie  co  jedno  pocznie- 
my, wszystko  w  łeb  koronie.  Biel.  S.  M.  5  6.  —  g.  Na 
łeb  =  na  kark,  na  szyję,  nuf  ben  Sopf,  fliif  bcil  9?n(fcii.  Py- 
cha   niech    twojej    głowy    nie  zamącą ,    Bo  takich  na  łeb 


M-łasne  głupstwo  strąca.  Żab.  15,  544.  Gdy  szczęście  na 
łeb  poleci,  same  majestaty  spieszno  lecą.  Bardz.  Luk.  89. 
Ziina,  dzieci  Płaczą,  \yotają,  jednak  na  łeb  w  przepaść  leci. 
Hor.  Siit.  185.  Nieuważni,  w  niczym  nie  znają  miary; 
zawsze  z  góry  na  łeb.  ZnW.  Roz.  79.  Już  już  pewny  by- 
łem wygrania,  aż  do  dyabła  na  łeb  zgubiłem  sie  podobno. 
Teat.  25,  5.5.  (t.  j.  głównie,  ze  wszystkim).  Już  wszys- 
tko na  łeb  idzie.  Teat.  45.  c,  122.  wali  się,  c»  ftiirjt  Jll* 
inmilicil.  Pytasz  się  j;ik  żyć?  czy  tak  jak  Antałowicz  abo 
Gardziclski?  prawdziwie  ta  mowa  z  pieca  na  łeb.  Zab.  3, 
219.  Poprawił  się  z  pieca  na  łeb.  Zegl.  Ad.  205,  (ze 
dżdżu  pod  rynnę;  suknią  zastawił,  koszulę  wykupił;  im 
dalej  tym  gorzej).  Na  łeb  na  szyję  śpieszyć  się  trzeba. 
Teat.  7,  27,  liber  ^aU  iiiib  Slopf;  Ross.  KyóapcMi.  Pa- 
nicz się  do  Paryża  na  łeb  na  szyje  wybierał.  Ussol.  Str. 
5,  cf.  na  złamaną  szyje. 

Pochodź,  iebek  ob.  Łepek;  lepak,  łepski;  lepiej,    lepszy, 
lepszye:  przythiea  ,  szumiicb  ,  warloieb  ,  załebki. 
LEHECZMK  ziele  Tr..  ob.  Lepieżnik. 

LEBIODKA,  LEHIOTKA,  i  I,  ziele,  origanum  Linn.,  2Bp^I» 
gcimttĘ),  roślina  wieśniakom  pod  nazwiskiem  macierzydu- 
szki  dobrze  znajoma.  Jundz.  510.  piwu  daje  smak  przy- 
jemny. Kluk.  Roś!.  2,  255,  Boli.  [dobramysl.  Pobr.  2],  kó- 
curnjk;  Yind  dobra  milsu;  Carn.  dobramisl ,  xaberta ; 
Croat.  babina  dussicza;  Dul.  mrayinacz,  materina  trava ; 
Bosn.  mrayinac,  matlerina  duscica,  babbina  duscica,  rigagn, 
origagn;  Ross.  4jmima.  Lebiolka  rzęsista,  Or.  onitis, 
STleiil  =  Dofteii.  Syr.  470.  Lebiolka  Kreteńska  abo  Pontska, 
ber  frciifitc  3)iptam.  Syr.  470.  Lebiotka  kozia,  iragoriga- 
num,  J^nctijboftCtl.  ib.  475.  biała  =  polej  dziki,  calamenlum, 
lutlbcr  '}U'lcn,  Jlctenniiiij ,  Scri)miiii5.  ib.  495.,  Urzed.  60. 
Panak,  sklepią,  stosił  sklcpiowy  niektórzy  leśną  lebiodką 
albo  dobrą  myślą  zowią,  ale  niewłaśnie.  Syr.  255.  Wie- 
śniacy ziele  maczyniec,  clienopodium,  "lebioda  zowia.  Jundz. 
177.  LEBIODCŻANY,  a ,  e,  z  lebiodki,  Softcn  = .  .\by 
wino  się  nie  burzyło  ,  yyieniec  pnlejowy  albo  lebiodczany 
kładą  przy  ustach  "sądów  winnych.   Cresc.  545. 

LEG,  LECĘ  ob.  Lejc     LECĘ  ob.  Lecieć. 

LECH,  a,  m. ,  nii.ił  być  założycitdem  Polski.  Kras.  Zb.  2, 
24,  ber  nrigeblidtc  ctammimter  ber  '^^pleii;  zlad:  "Lech,  *Lach« 
'Lechita_ «  Polak,  eilt  ^^U^le.  Dajcie  już  słowo,  jakoście  Le- 
chity,  Ze  nasz  pałasz  krwią  zlany  zostanie  dobyły.  Teal. 
45,  61.  LECllOWNA.  Weresz.'  Reg.  142.  Polka,  cinc 
fo\inn. 

LECHA,  LICHA,  y,  z.,  Sorab.  2.  lecha,  lesclika;  .S7ni'.  slog; 
Ecrl.  «i;,vj,  apTciii,  h-ypeiiH,  cniipM,  cniiiimu;  grzęda  w 
ogrodzie.  Dudz.  45.  fori,  parui  suUi  "Liechy,  zagonki  ma- 
łe. Nacz. ,  demin.  leszki;  cin  ©nrteiibeet,  eiii  Seet.  Długie 
w  Icche  układał  zagony,  A  potym  bryły  rozbijał  przez 
brony.  Clirośe.  Jub.  154.  Kwiat  podcięły,  skoro  na  swdj 
lesze  padnie.  Zaraz  kształtu  i  ozdób  swych  [lozbywa  sna- 
dnie. Kulig.  70.  Itzodkiew'  najlejiiej  sadzić  na  wysokich 
lechach  albo  zagonach.  Cresc.  240  et  115.  Lecha  długa 
abo  gruba,  ziemia  do  siania  nieco  od  ziemi  podniosła, 
deszczkami  obita ,  porca.  Mącz.  —  g.  Transl.  Siedli  tłu- 
szcze lechami  po  stu  i  po  pięciudziesiąt.  Budn.   Marc.  6, 


608 


ŁECHCIWY-ŁECHTLIWY. 


LECIE-  LECIWY. 


41.  frzatl  podle  rządu.  Bibl.  Gd.),  rzędami,  rcil^eniucifc, 
baiifcniiicifc. 
ŁECHCIWY,  ŁEKCZYWY,  ŁESKLIWY,  a,  e,  ŁECHCIWIE 
adu.,  Jaskotliwy,  Jatwy  do  uczucia  feclilania  lub  do  spra- 
wienia go,  Boh.  leklawy,  leclilawy,  lektiwy;  Rag.  sckak- 
gliv;  Croał.  segetlyiv;  Hoss.  uickot.iiiblih  ;  (cf.  Sorab.  i. 
lesznć  blandus,  ob.  Obleśny),  fi|clii3.  Niewiast  z  wierzchu 
przybranych  lechciwe  pieszczoty.  Kulig.  159.  Łeskliwe 
a  sSwierzbiace  uszy  swoje  od  prawdy  odwracają.  W.  Post. 
W.  560.  '  ŁECHCIWOŚĆ ,  ś<i ,  z.,  Ross.  meKo.miBOCTb, 
łatwość  do  uczucia  fechtania,  ber  RiM,  bic  Jli^ligfcit.  (LE- 
CHITA,  LECHO\VN.\  nb.  Lech).  ŁECUT,  u,  m.,  fechtanie, 
tai  Jlitłcln,  btr  ilibcl.  Znam  Jecht  skłonności,  znam  baśnie. 
Zab.  1*5,  158.  ŁECHTAĆ,  ŁEKTAĆ.  ŁESKTAĆ,  ał,  łe- 
chce et  Jechta,  cz.  niedok,  laskolać.  Boli.  leelitati,  lektati; 
Slov.  lektśm,  śtekljm ;  Vind.  fegetati,  fegezhem ,  sbigitat, 
fegetanje ,  ferbenic,  (cf.  świerzbienie);  Carn.  shegazbem, 
shegetam;  Cioat.  seglati,  segchem,  segechera,  (cf.  Croal. 
liszkechem,  leszkelam  mico);  Dal.  skaklyem;  flng.  scknk- 
gijatti;  Slav.  sbkakljati:  Ross.  lueKOiaib;  Ecd.  CKOKiaTH, 
CKOMy,  CKOKTaHie ;  Sorab.  1.  woskotacż,  woskniam,  (So- 
rab. 1.  liżcżźu  szo,  lesznu  szo  hlandior]:^  g.  1.  {iCcllt  propr. 
et  fig.  Wąs  czarny  kofo  ucha  mu  łechce.  Boh.  Kom.  4, 
202.  (kręci  mu  sie  koło  uszu).  A  synu!  o  jak  cię  to 
musi  po  sercu  łechtać.  Tent.  50,  103.  Takich  mistrzów 
chcemy,  którzyby  łechtali  świerzbiące  uszy  nasze.  W.  Posl. 
W.  2,  108.  Jeśli  czyja  niovva  nie  kole,  ale  słuchacze 
lekce  i  cieszy;  ta  mowa  nie  jest  mądra.  Birk.  Ob.  Kat. 
J.  Głos  jego  wdzięczny,  jak  łechce ,  gdy  się  na  łąkach 
odzywa.  Teal.  54.  b,  40.  (kontentuje).  —  Poet.  Struny 
lechtać  ■■  letko  ruszać,  bie  Snitcit  cincei  Siifłnimciitc^  riibrcn. 
Cytrze  łechtał  strony.  Olw.  Ow.  184.  Dobrego  grania 
na  lutni,  nie  lutnia  sama  przyczyną  jest,  ale  ten  mistrz, 
co  strony  łekce.  (iorn.  WŁ  R.  4  /)  —  g.  Łechtać ,  po- 
budzać, ouimuiitcni,  niircijcii,  anvciC;cn.  Krasna  i  udatna  mo- 
wa 'drugdy  opierającego  sle ,  i  dobrego,  na  złe  łechce  i 
zwabia.  Pilch.  Sali  40.  Wielkiemi  go  obietnicami  łekce, 
i  tyle  na  nim  wymaga,  ze  do  niego  przychodzi.  Pilrh. 
Sali.  225.  Wszystko  mi  zmierzło,  niczego  wziąć  nie 
chcę,  Nic  mi  ni  gustu,  ni  smaku  nie  złecbce.  Zab.  13, 
597.  Tytuł  mie  Króla  Królów,  wodza  Greków  łechce, 
Pycba  tłumi  naturę,  i  słuchać  jej  nie  rbce.  Wolsk.  Racin. 
fig.  —  §.  Łechlać  =  głaskać,  ugłaskać,  ftrcic()clii,  bcfdnftigcii, 
fifeclli.  Znam  sekret  zjednać  sobie  ich  przychylność;  łe- 
chtać ich  rieugłaskane  serduszko.  Teal.  7,  4o.  —  §.  2) 
Transl.  Lechtać  kogo  po  skórze  =  wybijać  kogo.  Cu.  Th., 
tiiicm  ba'j  gcfl  ivalfcii,  ibn  fdHiiicrcii,  nnd)(eii.  Nie  mało  wrze- 
szczę, kiedy  go  pan  czekanem  po  grzbiecie  łechce.  Fulib. 
Dis.  N  2.  Bieda  kogo  łechce,  męczy,  dokucza,  docina, 
n.  p.  Choć  kłopot  nęka  człeka ,  bieda  łechce ,  Przecież 
nikomu  umierać  się  nie  chce.  Mon  76,  570.  ŁECHTA- 
CZKA, i,  i.,  anatom;  cliloris,  zoładź  białogłowska ,  małe 
żołędzi  podobne  ciało  wewnętrznie  zaraz  pod  spojeniem 
się  do  kupv  wielkich  warg  wyższym  leżące.  Krup.  2,  139, 
ber  Sli|lcr,  bie  rociblidjc  PiĄcI.  ŁECHTANIE,  ia,  «,.,  suint. 
verb.,  Hi  Jti^clii ,  łaskotanie,  łaskotki.  ŁECHTLIWY,  a, 
e,    Jaskolliwy,    łechcący,    fi^dllb.     Lubią    to     dzieweczki, 


Gdy   im    sie    wyrażają   łechtliwe    żarteczki.    Zab.    14,  50. 
Nagi. 

LECIE  =  w  lecie  ob.  Lato. 

LECIEĆ,  iał,  leci  intrans.  niedok.,  (latać  frequ.  et  cont.),  Boh. 
leteti ;  Sorab.  1.  leczicź,  lecżjl ,  lecżu,  lecżim,  letżu,  le- 
tam,  lietacż;  Sorab.  2.  leschach;  Yiiid.  leteti,  letim,  lie- 
teti;  Croal.  leteti,  letim,  Icchem;  Dosu  letitti;  Rag.  leljetti; 
Ross.  ;ieT'feTb,  nojteitib,  aeyy,  Jicraib,  .leiaio;  skrzydłami 
się  szybko  unieść  ,  jlicgcit.  Ten  jest  rozkaz  Prozerpiny, 
Lecieć  babom  przez  kominy,  A  jeśli  nie  pomni  która, 
Gdzie  plac  schadzki?  Łysa  góra!  Teat.  11.  6,  106.  Le- 
cieć mimo  skrzydeł  =  szybko  biegać,  fe^iicH  fliegcii ,  laiifcn, 
rcnncn.  Okręt  jego  leciał,  jak  strzała  z  łuku.  Zbił.  Dr. 
C.  4.  Lecą  przez  morze  wiatru  pełne  żagle ,  On  patrzy 
na  brzeg,  brzeg  sie  kryje  nagle.  R.  Kchan.  Jer.  414. 
Leciał,  co  tchu  miał,  na  koniu  przez  miasto.  Boh.  Kom. 
2,  254.  Nie  mam  czasu,  lecę.  Teal.  45.  b,  7.  (macham). 
Lecę,  równo  z  wiatrem.  Teat.  51.  h,  58.  Lecę,  nie  bie- 
gnę, i  ja  za  tobą.  ib.  27.  r,  52.  Nie  chcę  ja,  aby  się 
mowa  po  woli,  j.ikby  kroplami  sączyła,  ani  też  aby  pędem 
leciała.  Pilch.  Sen.  list.  505.  —  Lecieć  =  kwapić  się  do 
czego,  śpieszyć,  ciicii.  Wiele  bogatych  lecą  do  czynienia 
krzywd  ubogim.  Modrz.  Baj.  506.  Z  złości  w  złość  dla 
wina  lecą.  Hor.  i,  97,  ftc  prjeii ,  fallcii  ypii  cinem  8after 
ini  nilbcic.  Gwałtem  leci  na  to,  co  zakazano.  Buk.  Chodk. 
23.  Leć  na  łeb,  leć  niecnoto.  Brud.  Osi.  D.  g.  Lecieć 
na  pewną  śmierć  nie  myślą.  Teat.  43,  18.- —  Czas  leci 
<  upływa  szybko,  ucieka,  bie  ^ńt  flicpt  bn^in,  ocrfiiept 
fĄncll,  yerjlieijt.  Leci  czas  niewstrzymany,  podobien  wia- 
trowi, Nic  go  w  pędzie  gwałtownym  swym  nie  zastanowi. 
Min.  Ryt.  2,  169.  Lecą  dni  w  towarzystwie  dobranych 
współbraci.  AVas.  Sat.  41.  Lecą  niezwrotnym  pędem  go- 
dziny. Zab.  14,  565.  Nie  trać  marnie  czasu  lecącego. 
Past.  Fid.  82.  —  §.  Yerb.  medium  Lecieć  =  padać,  zlatać, 
spadać,  runąć,  walić  się,  fiiifeii,  fallcii,  licrntt  ftiirsen,  haab 
fiicgcii,  biiiftiirjcti ,  ^(iiifallcil.  Leci  trup  gęsto  konny,  leci 
pieszy.  Jabl.  Buk.  R  A  b.  Krakus  sam  jedyny  do  zatrzy- 
mania lecącej  [dilabentis)  rizpllej,  sposobnym  pokazował 
sie.  Krom.  5i.  Narody  szybkim  pędem  do  upadku  lecą, 
Lecz  długo  trzeba  czekać,  niżli  się  oświecą,  Aiemc.  P.  P. 
15.  Gdym  leciał  w  przepaść,  w  której  teraz  ginę,  miło- 
siernąć  mie  ręką  ratował.  Teat.  43.  6,  55.  Zona  ,  dzieci 
Płaczą,  wołają,  jednak  na  łeb  w  przepaść  leci.  Hor.  Sat. 
185.  Mierna  długo  trwa,  a  niemierne  leci,  Ledwie  więc 
czasem  iż  zostaną  śmieci.  Rej.  Zw.  217  b.  Kędy  fun- 
damenta poruszone,  już  wszystko  budowanie  leci.  Falib. 
A.  5.  Wieręć  chaty  upaść  muszą.  Gdy  nawet  i  Rzym 
leci.  Bald.  Sen.  37.  Spróchniały,  lecący  dom.  Mącz.  Mo- 
ja nadzieja  leci  o  ziemię,  ad  irritum  spes  mea  cadit.  ib. 
Perito ,  ginę,  lecę.  ib.  Czego  się  tkniemy,  to  nam  z  rę- 
ku leci.  Wad.  Dan.  92,  (wypada  ,  wylatuje). 
Pochodź,   pod   słowem  :  lot. 

LECIUCHNY,  LECIUCHNO  oh.  Lekkucbny,  Lekkucbno. 

LECIWY,  a,  e.  Bok  Ictity,  w  latach,  podeszły  w  lata,  bi' 
\n\)Xt.  Leciwy  Pan  młokosa  rozumem  przejść  ma.  Gorn. 
Dw.  591.  Miłość  w  leciwym  człowieku  większe  błazeń- 
stwo jest,  niż  co  innego,  ib.  591.    Leciwemu  człowiekowi 


LECOWAĆ-LECZY  WRZÓD. 


LEDWIE  -  LED  Z. 


609 


sędziwy  włos,  drżące  ręce,  zmarszczki  na  twarzy,  siedzieć 
spokojnie,  i  paciorki  piać  każą.  Gorn.  Dio.  92.,  Fetr.  Et.  282. 

LEGOWAĆ  vb.  Lejcować. 

LECZ,  coTtj ,  Boh.  leć  nhi-.,  Slov.  neź  enhiwero;  (Soi-ab.  2. 
lez  czy);  Yind.  ali,  pak,  ampak,  temuzii,  tamuzh,  famuzh; 
Caru.  pa,  pak,  ampak,  samuzh,  temuzh;  Croat.  ali,  pak, 
neg,  nego,  vech;  Dal.  ner;  Bosn.  al,  alii,  negh,  neggo; 
Sluv.  nego;  Ross.  we,  acB;  ale,  zaś,  fonbcrii,  oki",  oDcitt. 
Seklucyan  częstokroć  pisze  *le,  n.  p.  Multh.  5.  Lecz  zdaje 
się  tedy  składane  z  partykuły  le  (cf.  lepak,  pak,  cf.  li)  i 
z  zaimku  co,  contr.  cz.  (cf.  ocz  =  o  co;  niocz  ■■  ni  o  co). 
Nie  kryły  widoków  zawady,  ni  cienie.  Lecz  wszystko  było 
blaskiem.   Frzyb.  Mili.  94. 

LECZYC,  ył,  y,  ci.  niedok.,  Boh.  lećiti,  Ijćiti,  Ijćjwam;  distg. 
Boh.  lićiti  barwić  się,  rużować  się,  {ob.  Lice);  Sorab.  i. 
lekuyu ,  lekaru ;  Croat.  lichim  i.  incriislo ,  lino,  2.  ura- 
chim  sano;  Bag.  Ijeciti,  vraciti,  izvTdati  mederi;  Bosn.  Ije- 
citi,  liciti ,  davati  lik,  vraciti;  Yind.  zelyli,  osdravit  ranę, 
szeliti,  sazielati,  szielali,  szhielet  (cf.  calić);  Carn.  zęlem; 
Ross.  jtmiTb,  BpaiCBaib,  ^Bpa^eBart ,  iicuBt.iHTb ,  iicut- 
mn ,  no-ibsoBaib ;  Eccl.  aeMio ,  Bpa^yro ,  ip.iHTii ,  u-fe.iio ; 
vet.  Franc.  lokon  ,  lochon,  {ob.  Ihre  Gloss.  s.  v.  laka;  ob. 
Etym.  Lek) ;  choremu  zdrowie  przywracać ,  kurować ,  \)ń' 
len,  curircil,  propr.  et  fig.  Lekarz  leczy,  bóg  uzdrowią. 
Kosz.  Cyc.  E  4.  Bardziej  szkodzi ,  niz  zgoi ,  kto  wskok 
ranę  leczy.  /'ot.  Arg.  752.  Lepiej  rany  nie  mieć,  niż  ją 
leczyć.  Cn.  Ad.  437.  Nauka  lekarska  leczy  niedostatki 
w  ciele;  filozofia  leczy  wady  rozumu.  Budn.  Apopht.  41. 
Czego  rozum  nie  może,  to  często  czas  leczy.  Bardz.  Trag. 
246.  Złożyli  pieniądze  do  nóg  apostołom ,  aby  niemi 
niedostatki  braci  leczyli.  Sk.  Dz.  1027.  (ratowali).  LE- 
CZENIE, ia ,  H. ,  subsl.  verb. ,  Boh.  lećenj;  Sorab.  1.  le- 
kwano;  Ross.  HweHie,  Bpa'i6a ;  Eccl.  ntYhEiJ,  BpawcBaHie, 
ut;ieHie,  ijUAhEA;  kurowanie,  kuracya,  boź  Gurircn,  Mc 
6ur,  tai  $eileil.  Im  więtsza  choroba  będzie,  tym  pilniej- 
sze ma  być  leczenie.  Birk.  Ex.  E  2.  Do  leczenia,  mo- 
gący być  leczonym,  leczny,  Croat.  lichliet,  vraclilyiv;  Yind. 
osdrauitliu,  szetitliu;  Rag.  ljeeciv,  Ijeecni,  sijeecni ,  izvi- 
dni ;  oppos.  neljeecni,  neljeciv,  Boh.  nerozdrawitedlny.  Od 
leczenia,  leczący.  Rag.  Ijeecni;  Yind.  osdrauliv,  osdravez- 
hen  {subst.  osdraulivost ,  osdravezlinost) ;  Eccl.  ;icue6HbiH, 
BpAYhRbHi ,  utJHTCJibHbifi ,  utjibóoHOCHbiH ;  ob.  Lekarski. 
LECZYC  się  recipr.,  lekarstwa  brać.  Cn.  Th.,  Ross.  noAb- 
sOBaibca ,  fid;  curireii.  Leczenie  się  =  leki.  Cn.  Th. ,  bie 
6iir,  bic  mail  nn  ficb  fcl('ft  brandy.  'LECZONY,  a,  e,  part. 
perf.,  gcŁctIt,  curirt.  LECZYCIEL  ob.  Lekarz. 
1'ochodz.  pod  słowem:  lek. 

i.  ŁĘCZYC  ob.  Łączyć,  cf.  łększa. 

2,  ŁĘI>ZYC,  ył,  y,  intrans.  niedok.,  n.  p.  Lelek  łeczy.  Ba- 
niat.  J.  4,  Don  ber  Stimme  ber  3?rt(I;tvnIicii. 

ŁĘCZYSKO,  a,  n.,  niedobry  łęk  czyli  oldąk,  ctit  f(^Ied;tev  SO' 
flcit  =  Sicifeii,  Sofleii  aii  ber  Slrmbriift.  Ojcowie  ich  przemie- 
nili się  we  złe  łęezysko.  Wróbl.  i  89.,  not.  ,,łęczysko  u 
kuszy  pićrwej  tęgie  bywa  ,  potym  słabe",  in  arciim  pra- 
vum.  —  Czyniłeś  panie  mocne  ramię  moje,  jako  łęezy- 
sko   samostrzału    miedzianego,    ib.  37.    ut  arcum  aereum. 

LECZYWItZOD,  u,  m.,  ziele,  Stosil  Herkulesów,  Panak,  wszys- 

Slownik  Lindego  w\ii.  3,  Tom  II. 


tkim  lek,  dla  wielkich  jego  skutków  w  rozmaitych  cho- 
robach. Syr.  226,  baS  |*anttrfraiit. 

LEDWIE,  LEDWO  adv..  (Boh.  ledwa,  gedwa  {Dalemil.  216). 
sotwa,  sotne;  Slov.  łedwa,  sotwa;  Sorab.  2.  le,  lede,  led- 
ba;  Sorab.  i.  lehdem,  liede,  Ijden;  Rag.  et  Bosn.  jedva; 
Slav.  jedva,  istom;  Croat.  jcdvay,  jedva,  komay,  muchno; 
Carn.  kumej,  shSfti;  Yind.  kumei.  kokumei;  Ross.  e4Ba, 
Ha  CHjy ;  Eccl.  kmi  ,  i€i\e ;  cf.  Hebr.  ^nb  laah  moleste , 
aegre;  d.  lada,  leda);  zaledwie,  z  trudnością,  foiim ,  mit 
SKu{)e,  mit  SJotli,  faiim  nod).  Matka  z  płaczu  ledwie  żywa. 
Groch.  YV.  154.  Ledwieby  w  to  tralił  Demostenes  sła- 
wny Albo  Cycero  Rzymski  krasomówca  dawny.  Prot.  Jał. 
A  2.  Ledwieś  się  umknął ;  małoś  nie  był  w  saku.  Cn. 
Ad.  430.  Z  miną  wspaniałą  idąc,  ledwo  spojrzy  na  ko- 
go. Teat.  53.  b.  14.  Kiedy  go  popada  duch  nieczysty, 
wdziera  go,  aż  się  ślini  młodzieniec,  i  ledwo  od  niego 
odchodzi.  Sekl.  Luc.  9.  (zaledwie  odchodzi  od  niego  skru- 
szywszy go.  Bibl.  Gd.).  Ledwo  co  ■■  mało  co,  prawie  nic, 
febr  iiienig.  Młodzieńcze  ledwo  co  mów  w  twojej  sprawie. 
Birk.  Kaz.  Ob.  K  b.  —  g.  Temporis.  Skoro,  dopiero  jak 
(cf.  źle  obs.),  Ross.  Miuib,  faiim,  erft.  Ten  kwiat  jeszcze 
z  powicia  ledwie  dał  znaki  życia ,  a  już  ma  pszczółek 
przy  sobie  tyle.  Zab.  13,  526.  Żabi.  —  §.  Ledwie  nie  ■- 
mało  nie;  tylko  nie;  o  włos  że  nie,  prawie,  faft,  bepna^; 
Boh.  gednak,  gakorka  ,  temef,  takmef;  Slov.  takmef,  te- 
mef,  skoro;  Hung.  tsaknem ;  Sorab.  1.  skoro;  Sorab.  2. 
szkoro ;  Yind.  skori,  malu  da  ne,  kopreze;  Carn.  blesu; 
Ross.  ^yTh ,  lyib  lyrb  ,  nomn ,  nomiTaH ;  Eccl.  Biiajit , 
re^BJ.  Ledwie  nie  lak  żyzny  Egipt,  jak  który  najźyzniej- 
szy  kraj ;  ledwie  nie  wyrówna  żyznością  każdemu  żyzne- 
mu krajowi.  Cn.  Th. ,  cerlat  cum  feracissimis  terris.  — 
§.  Ledwie  nie  ledwie,  ledwie  przeledwie,  z  największą 
trudnością  i  powolnością ,  mit  ber  nllergropteit  SOiii^  iiiib 
3?t)t^.  Do  czego  się  już  nawykło,  tego  albo  cale  się  nie 
chce  porzucić,  albo  też  ledwie  nie  ledwie  się  porzuca. 
Mon.  71,  561.  Ledwie  przeledwie  wyperswadować  im 
mogłem.  Mon.  71,  109.  Ledwie  nie  ledwie  się  wyskro- 
bał. Gemm.  147.  —  §.  Ledwiuleńko  nie,  inłensiii.  ■■  o  mały 
włosik,  lim  eiii  $ćird)en;  d  ^at  flaiij  iiiib  gar  iiid;t  niel  gc= 
feWt.  Ledwiuteńko  tu  syn  We  Pana  nie  umarł  z  żalu. 
Teat.  7.  c,  71.  'LEDWOMOWNY,  a,  e,  n.  p.  Czyńcie 
lamenty  wargi  dziś  zamilkłe  z  swoim  Ledwomownym  ję- 
zykiem kwoli  żalom  moim.  Groch.  W.  118.  Usta  ledwo- 
mowne  Przez  on  ciężki  żal  i  myśli  frasowne.  ib.  434.  z 
trudnością  przemawiające ,  faiim  fpredKUb.  LEDWORU- 
SZNY,  a,  e,  n.  p.  Spojenie  kości  postepkowych  z  kościa- 
mi więzi,  czyli  śrzodka  stopy,  nazywa  się  spojeniem  le- 
dworusznym ,  synaihrosis.  l'erz.  Cyr.  25,  prawie  nieru- 
chomy, faiiiii  ['cmeglic^. 

LEDZ,  legł  /•'.,  legnie  mcd.  niedok.,  (poledz,  F.  polegnie  je- 
dnotl.,  legać  frequ).  Boh.  lohnauti,  lehl ,  lehnu,  lehali; 
Yind.  lesi,  Icshi,  lezhi,  leshem;  (lam.  lezlii,  lęshem,  ajam; 
Rag.  lecchi,  Ijeegam ;  Bosn.  lecchi ;  Slau.  lechi;  Croat. 
lochi,  lescm;  Ross.  jcib,  .iiiry;  padać,  n.  p.  trupem,  pa- 
dać i  leżeć,  pokładać  się,  Ijiiifallcit,  Mngcftredt  mcrbcn,  fiĄ 
Cinfłrctfeit,  eriiegcn,  liegcn  Iilcibeii.  Nie,  niemasz  dla  cno- 
tliwych piękniejszego  zgonu,    Jak  ledz  w  obronie  prawa, 

77 


610 


LEDZIE-LEGACYA. 


LEGACYJNY  -  LEGAWISKO. 


■wolności  i  tronu.  Gaz.  Nar.  2,  252.  Niedługo  potym  ten 
legł  od  tamtego,  Którego  dziś  miał  za  zwyciężonego.  P. 
Kchan.  Jer.  329.  Jeszcze  kilka  dni ,  a  legnę  w  grobie 
szczęśliwy.  Staś.  Num.  1,  86.  Dziś  koniec  klęskom,  le- 
gnę spokojny  juz  w  grobie,  Gdy  zostawię  ojczyznę  i  was 
w  lepszej  dobie.  Nieme.  P.  P.  35.  Niech  się  świat  na 
łeb  wywraca,  nic  na  tym,  I  pod  strzaskanym  śmiało  le- 
gnie światem.  Nor.  2,  25.  Nar.  Z  łóżka  tego,  na  któ- 
remeś  legł,  nie  wstaniesz,  ale  umrzesz.  1  Leop.  4  Beg. 
i,  5,  (na  którymeś  się  położył.  5  Leop.).  Cokolwiek  z 
ust  Kamilli  wyszło  ,  głęboko  w  moim  sercu  legło.  Staś. 
Num.  2,  61.  wyryło  się  w  niem,  utkwiło. 
Pochodź,  pod  słowem :  leied. 

na  LEDZIE  ob.  Lód. 

LĘUŻWIE,  •OLĘDŻWIE,  Gen.  lędźwi,  plvral.;  Boh.  ledwj, 
bedro  (ef.  biodro);  iS/ov.  ledwa  (ledwina  nerka);  Yind.  Icdje, 
ledoiija,  (lediza,  ledviza,  obist  =  nerka) ;  Carn.  lędja,  lędje 
(lediza  =  neika);  Sorab.  1.  ledżba ,  ledżbinka;  Sorab.  2. 
lażwo:  {Croal.  ledovje  1.  ren,  2.  ledovje  krisiczi  lumbiis, 
ledovniza  =  nerka) ;  Bosn.  ledja,  leghja  ;  Bag.  leghja;  Boss. 
jHuiKa ,  jfimeMKa  ;  Ercl.  aaakiiia  ,  hctccj  ,  Kejpn ,  Yptcno 
(cf.  trzos);  Fiiil.  landet;  Dan.  et  Svec.  liind;  Jslund.  lend; 
Geim.  bie  Ccnbcii ,  tu  rtcre  %\aĄt  ber  bintcrftcn  JI;ciIe  bcś 
6d)nicvl)aiid)ś  iilicr  ber  $iifte  uiib  bem  ®effiBe.  Grzbiet  od 
szyi  zowie  sie  plecami;  dalej  krzyżem  abo  lędźwiami. 
Jiliik.  Zw.  1,  47.  Liimhus  leyorh,  oleilźwic  zajęcze.  Marz. 
—  'Lędżwa  jigo  zrażona.  Dzow.  Boi.  44.  —  '§.  Trapią 
rnię  lędźwie  moje.  5  Leop.  4  Eidr.  5,  54  'gryzą  mię 
wnętrza  moje.  1  Leop.).  'cf.  nerki,.  ŁĘDŻWIEC,  wca, 
m.,  ziele,  uro(vs  iiiyer,  unlbe  fdiiuarje  ©ibfcii.  Sienn.  Wykt., 
Srorf,  milbe  SEirfc;  Boss.  ucAwiyb;  Holi.  wykwice.  LĘ- 
DŹWIOWY, 'LĘDŹWNY,  LĘDŹWIANY,  a,  e,  od  lędźwi, 
Boss.  MtABemun,  £enben  = .  Lędźwiowy  ból,  8ciibeiin)e^ ; 
{Slav.  Ifgjoboija,  kukoboija;  Croat.  ledovna  ból,  krisiczeo, 
ledovniza).  Leczenie  lędźwiowego  bólu.  bleszlt.  Ped.  189. 
Bokowy  abo  lędźwny,  nerkowy  i  inny  ból.  ib.  92.  Nerwy 
lędźwiowe  przez  boczne  dziury  pacierzy  lędźwiowych  prze- 
chodzą. Krup.  5,  218.  Zatwardzenia  ledźwiane.  Spicz. 
44.  (Carn.  ledjena ,  ledjenska  kost  os  ilii). 

ŁĘG  ob.  Łąg. 

LEGAC,  ał,  a,  contin.  et  frequ.  verborum  ledz  et  leźcd,  {Boh. 
lehati ,  Ijliawati  ,  Ijhati;  Sorab.  1.  lichacż  ,  leham  ;  Croat. 
legam;  cf.  Giaee.  Af^o/łcc;;  Germ.  leflen ,  liegeii) ;  511  liegeit 
pflegen,  fid)  oft  (jinlegen.  Owce  w  leganiu  bok  odmieniają, 
bo  od  wiosny  do  jesieni  na  jeden  bok  zawsze  legają,  a 
zasię  aż  do  wiosny  na  drugi.  Sienn.  271.  Kio  ze  psy 
lega,  ze  pchły  wstaje.  lvhow.  Fr.  135.  Kto  w  piecu 
lega,  maca  drugiego  oy.oa,\em.  Pot.  Arg  725.  Cnola  na 
piecu  nie  lega.  Cn.  Ad.  81.,  Zegl.  Ad.  55.  Nie  bronimy 
gospodarzowi  spania ,  ale  długiego  spania  i  legania  bro- 
nimy. Petr.  Ek.  125,  faullcnjen.  —  *§  Legać  z  kobielą, 
spółkować,  Dei^fdilafeii ,  licidjlnfcn;  Boh.  zljhati;  Sorab.  2. 
sze  slegasch.  Będzie  legał  z  żonami  twemi  jawnie.  3. 
Leop.  '2  Beg.   \%   12.   (będzie   "obywał,   i    Leop.). 

LEGACKI,  a,  ie,  od  legata  czyli  legacyi,  bcil  Scgateil  bctrcf= 
fcnb,  8cflatiini«=,  ©cfaiibfdjaftc!  = .  LEGACYA,  yi.  2.,  posel- 
stwo,   bie  ©cfnnbtfd;aft.     My-ć  legacyą  od  Chrystusa    do 


was  sprawujemy.  W.  Post.  W.  407.  —  §.  Osobliwie  pa- 
piezka  legacya,  bie  pńbftli^c  Ccgation.  Do  arcybiskupstwa 
Gnieźnieńskiego  przyłączona  jest  prerogatywa  legacyi.  Kras. 
Zb.  2,  25.  cf.  legat. '  LEGACYJNY,  a ,  e  ,  poselski ,  ©£. 
fanbtfi^aftś  < ,  Segntionź  = . 

LEG  AR,  u,  m.,  §.  a)  iai  Snger^olj,  ein  Cagerkum,  eiiic  nn= 
terlage;  Carn.  lęgnar;  Yind.  podlog,  poslava  ;  Croat.  zkla- 
dnyi ;  Ross.  n04KJia4HHa.  Legar,  długa  sztuka  drzewa  na 
podkładkę  pod  jakie  znaczniejsze  ciężary.  Jak.  Art.  5,  298. 
Drzewo  zapasowe ,  złożone  na  otwartym  powietrzu  ,  żeby 
go  to  spodem  swobodnie  przechodzić  mogło ,  kładą  le- 
gary,  na  nich  pierwsza  warstwa  drzewa,  i  lak  dalej  dru- 
ga aż  do  ostatniej,  każdą  przekładając  legarami.  Jak.  Art. 
3,  171.  Legary  w  piwnicach  pod  beczki  (kętnary),  Scl« 
lerlnger,  bywają  sosnowe,  dębowe;  w  pomieszkaniach,  33o= 
betilflger,  pod  posadzką  sosnowe.  Kluk.  Bośl.  2,  161.  Na 
wozy  po  Icgarach ,  (Łd)rt)tl)dltme,  6d)rptleitern ,  Boh.  Ijha, 
furmany  największe  ciężary  wkładają.  Sohk.  Arch.  18. — 
g.  b)  Transl.  Legowisko,  M  Uitterlager,  baź  tager,  bie 
Cagerftntłe.  Leży  na  dnie  Tyfeusz,  i  na  ostrych  piece  Po- 
raniwszy legarach  uslawnie  się  miece.  Zab.  6,  374.  Nar. 
Ach  żadnych  nie  masz  na  tym  świecie  darów,  Czymby 
podziemnych  uniknąć  legarów.  Zab.  10,  104.  SivieJorz. 
—  LEGART,  a ,  m. ,  legawiec,  leniwy,  domak,  domator, 
ein  33nreii!)ii:iter,  gaiifleitser,  Ofeiiljiiter,  ©tulicn^iicfer.  Za  le- 
gartem  niesława  chodzi ,  za  czułym  w  trudnych  rzeczach 
ludzka  pochwała.  Petr.  Bor.  2  O  3  i.  Tu  domak  abo 
legart  mi  rzecze :  coż  za  pożytek  z  za  morza  do  Polski 
przyniósł?  O  legarcie,  słuchaj,  nie  wiesz,  co  cnola  waży! 
Orzech.  Tor.  50.  Dziwno  jej ,  że  on  takim  był  legartera. 
Pot.  Syl.  490.  LEGARSTWO  ,  a,  n. ,  leganie  na  piecu, 
bo^  gaiillciijcii ,  33dreii!}autcrn.  Domator  ten  przv  swoim 
legarslwie  wielki  gaduła.  Pot.  Pocz.  142.  LEGAUTOWAĆ, 
ał,  uje,  inirans.  niedok.,  na  piecu  legać,  aiif  bcr  failleit 
Sdreiilłaiit  liegcii;  Boh.  polenochowati.  Niewczasom  nie 
wystrzegałem  się,  i  nie  legartowałem.  Osłror.  Myśl.  Wolą 
biesiadować,  kosterować,  abo  się  jaką  siedzianą  zabawką 
bawić,  a  po  prosteriiu  legartować.  ib. 

LEGAT,  a,  m. ,  osoba  duchowna,  namieśnictwo  Ojca  świę- 
tego sprawująca  na  tych  miejscach,  gdzie  sam  osobą 
swoją  być  nie  może.  Kras.  Zb.  2,  25,  eiii  tinbftlid)cr  8egot; 
poseł  publiczny,  ein  8cgat,  ein  ©efanbter.  —  §.  Legat,  u, 
m.,  ein  8egat,  2)Crindd)tnip.  Kiedy  komu  część  dziedzictwa, 
nie  taka ,  któraby  się  do  ca-Iego  spadku  ściągała ,  lecz 
tylko  jaka  rzecz  z  dziedzictwa,  summa  albo  prawo  będzie 
odkażane,  zowie  się  legatem  czyli  zapisem.  GaL  Cyw.  2, 
151.  Zapis  testamentowy,  czyli  rzecz  ruchoma,  testa- 
mentem odpisana,  nazywa  się  legat.  Osir.  Pr.  Gyw.  i, 
175.,  Boh.  zadusi,  (cf.  zaduszny);  Slov.  odkaź;  Yind.  sa- 
vdielstvu,  sadieishanje ;  Bag.  zaveza.  LEGATARYUSZ,  a, 
m.,  Slov.  odkaznik,  ten,  któremu  legat  odkażanym  został, 
dziedzic  zapisowy.   Gal.  Cyw.  2,  151. 

LEGAWIEC,  wca,  m.,  1.  legart,  leżuch,  leń,  leniwiec,  do- 
mak, Boss.  jioKcćoKi,  ein  33nren^auter,  gaullcnjer.  Eega- 
wiec  dla  zimna  orać  nie  chciał,  będzie  tedy  lecie  żebrał. 
1  Leop.  Prov.  20,  4.  (leniwy.  5  Leop.}.  —  2.  Legawiec, 
pies  '.legawy  pies.  Cresc.  651.     LEGAWISKO  ob.  Lego- 


LEGAWKA-LĘGNĄĆ. 


LEGNICA  -  LEGOWISKO. 


611 


wisko.  LEGAWKA,  i,  i.,  n.  p.  Legawki,  w  które  pastu- 
chy trąbią,  bywają  osowe,  wierzbowe.  A7mA-.  ftośl.  2,  IGI. 
gatunek  długich  tiąb  pastuszych,  których  końce  przy  trą- 
bieniu opierają  się  o  ziemię  czyli  legają  na  niej,  cinc 
lange  ^irtcntromucte ,  bcren  6nbe  becm  Slafeti  auf  ber  grbe 
ouflicgt.  LEGAWY,  a ,  e,  g.  a)  do  legania  skłonny,  {ob. 
Legawiec),  leniwy,  ospały,  bdrcnliautcrifc^,  faulen5crtf(^.  Nie 
bądź  legawym,  ani  próżnującym,  ale  pracującym.  W.  Post. 
W.  5,  514.  Dlugoź  legawy  będziesz  spał?  1  Leop.  Pro». 
24,  53.  (leniwcze!  5  Leop.).  —  ^.  b)  Legawy  pies,  le- 
gawiec, ber  i)iilmer^imb,  3>prftc^^imb,  2Bad)telImiib ;  Boh.  sta- 
wjcy  pes ;  Croat.  plepelichar  (cf.  przepiórczy) ;  Ross.  ,ia- 

■  rasaa  coćana  ;  ułożony  jest  na  to ,  aby  blizko  już  raając 
przed  sobą  kuropatwy,  abo  inne  ptastwo ,  położył  się  na 
ziemi,  abo  warował,  z  miejsca  tego  dalej  nie  postępując 
dla  spłoszenia  ,  a  na  swego  pana  się  oglądając ,  ogonem 
mardując,  pana  ostrzegał.  Haur.  Sk.  284.,  Cresc.  651., 
Kluk.  Zw.  2,  559.  Miana  legawym  psom  dają  od  ptaków, 
n.  p.  fazan ,  wachtel ,  bekas ,  słomka  i  t.  d.  Ld.  Kaczki, 
jarząbki ,  gęsi ,  kuropatwy  bez  legawego  psa  orzeł  sobie 
łowi.  Jabl.  Ez.  213.  zląd  Legawe  pole,  =  polowanie  z  psem 
legawym  na  ptastwo,  bte  3<iflb  mit  ^f'"  Siiilmcrtiitiibe ,  bie 
9icl'|)u|)iicr  ' ,  3Iciitrnjngb  ii.  f.  iv.  Chodzić  koło  legawego 
pola.  hhik.  Zw.  2,  209.  Nie  podejmuj  się  szaszku  le- 
gawego pola.  Opal.-Sat.  6.,  Vo'.  Leg  2,  1080.  (nie  po- 
dejmuj się,  czego  nie  umiesz,  czemu  nie  zdołasz).  Pod- 
jąłeś się  mój  szaszku  legawego  pola,  Bo  nie  możesz  mu 
zdołać,  pobłądziłeś  zgoła.  Bach.  Epiki.  55.  —  §.  'c)  Le- 
gawa  pieczenia.  Tr.,  zadkowa  pieczenia,  eiii  Sdjmaiijftiicf, 
ein  |>iiitcrhatcii.     LEGĘ  ob.  Legnąć.     ŁĘGI  ob.  Łąg. 

LEGlEiNDA,  y,  ź. ,  bie  fcgciibe;  Hoss.  jiimia  yeris;  nazwisko 
pospolite  historyi  życia  świętych,  bie  .V)cilioen  =  Segenbc. — W 
numismatach  tak  nazywa  się  inskrypcya,  która  je  otacza. 
Kras.  Zb.  2,  26,  bie  Sanblirilt  auf  ben  iKutijen. 

1.  "LEGIER,  u,  »«.,  z  Niem.  iai  ?ager,  bie  3?icberlage,  iai  SBaa-- 
reillaijcr,  skład  towarów,  n.  p.  O  legierach  cudzoziemskich. 
Wiele  kupców  cudzoziemskich  tu  na  'składziech  leżąc, 
jako  chcą  towarów  zbywają. .  .  .  Yol.  Leg.  2,  1242.  — 
'g.  Obóz,  baź  gelbliicjcr ,  bnś  Snger.  Król  się  z  wojskiem 
ruszył,  legier  wszystek  zapaliwszy.  Biel.  689.  Hetman  o 
to  starać  się  ma,  aby  nieprzyjaciela  z  jego  legiera,  któ- 
rymkolwiek obyczajem ,  wywiódł.  Tam.  Ust.  248.  —  2. 
LEGlEll,  a,  ?».,  składnik,  komissant,  ber  .'oaiibeI'3fommiffair. 
Zysk  nasz  bywa  w  ręku  faktorów  i  legierów  cudzoziem- 
skich.  Oosl.  Gor.  107. 

*LEGIST.\,  y,  m.,  z  Łac,  co  wiele  czUał,  cin  Sefcr,  isiclle= 
fer,  Sele^ner.  Czytam,  to  u  nich  jest  zaraz  wytłumaczono, 
że  chce  być  mianv  za  człowieka  wielkiego  legiste.  Mun. 
70,  90!     LEGITYMOWAĆ  ob.  Uprawnić. 

LEGŁY,  a,  e,  poległy,  leżący,  liegeiib,  gclegcti.  Kiedy  z  ró- 
wnika słońce  w  samo  południe  proinieńini  dotyka  Miejsc 
ległych  pod  linią.  . .  .  Prz>ih.  Mdi.  94.  LĘGN.\Ć  ,  contr. 
lądz ;  lęgnął  contr,  lągł;  lęgneła  contr,  lęgła;  pr.  lęgnie 
et  leże,  lęgnę  et  legę;  frequ.  legać,  —  la)  verb.  med. 
jedntL,  (Uuh.  lehnauti;  Sorab.  2  lagnusch;  Sorab.  i  liedż, 
lienu  ,  lienem  ,  lianu  ;  Yind.  lezlii,  leshem  ;  Carn.  lezhi, 
lcshćm  ;  Croat.  lesem  ;  Rag.  lecclii ,  Ijeegam ;  Ross.  jieib, 


nary;  Graec.  XtxoftKi ,  cf.  Hebr.  )'h  lun  pernoctaiit)  ;  kłaść 
się  leżeć,  pokładać  się  (cf.  ledz),  fic^  Łinkgen ,  nteberlegen, 
Łinfłreclcn.  Gdy  bydło  w  kupie  chodzi ,  drugie  w  cie- 
niach leży,  I  my  lążmy  pod  bukiem  ,  czas  nam  niech  tak 
bieży.  Gaiv.  Siei.  564.  Ląż  pod  mym  puklerzem ;  late. 
Zebr.  Ow.  517.  Kamień  leży,  ale  wilk  nie  tyje  "leżęcy 
(leżąc),  I  ty  ląi,  jeśli  wiek  chcesz  prowadzić  bydlęcy. 
Gaw.  Siei.  564.  Potyfarowa  mówiła  do  Józefa ,  'ląsz 
(ląż)  ze  mną.  Budn.  Genes.  59,  7.  (śpij  ze  mną.  Bibl.  Gd). 
—  g.  b)  Lądz,  lęgnąć,  verb.  neutr.  ledz,  padać  i  leżeć, 
linfallen,  Iiinfinfen.  Piękna  i  miła  rzecz,  kiedy  kto  leże 
za  swą  ojczyznę.  Hor.  2,  10.  Tak  więc  kwiat  leże. 
Którego  przy  uwroci  ostry  pług  dosięże.  Papr.  Ryc.  28. 
Gdzie  się  z  gwałtem  podła  chciwość  sprzęże,  Tara  ca- 
łość państwa  na  ofiarę  leże.  Zab.  12,  152.  —  2)  Lę- 
gnąć verb.  act.  jedntl.,  płód  wylęgać,  (Boh.  lihnauli;  Croat. 
lesem ;  cf.  Hebr.  -'*«  jaladh  peperit);  3""l5iJ  becfcii ,  Siinge 
5ur  3BcIt  briiigen,  briitcn.  Z  orlich  gniazd  niedołężne  me 
zwodzą  gołębie,  Męże  mężów,  orłowie  bystrych  orłów 
lega.  Pot.  Jow.  85.  Puhacz  orła,  a  sowa  nie  leże  so- 
koła,  I  pusta  samych  wróblów  ojczyzna  stodoła.  Min. 
Ryt.  2,  10.  (cf.  lężny).  Figur.  Bogactwa  lęgną  nikcze- 
mność.  Staś.  Nitm.  2,  198.  Zda-ć  się  za  pociechę  całą 
noc  pić;  ale  gdy  ta  pociecha  zlęże,  pewnie  smętek  uro- 
dzi. Rej.  Zw.  114.  (cf.  zlegnąćj.  —  §.  Lądz  się,  lę- 
gnąć się  zaimk.  jednoti,  ulądz ,  ulegnąć  się  dok.,  Boh. 
lihnaut  se ,  zlehnauti  se ,  zlelinu  se ,  zljlinu  se;  Croat. 
lesemsze;  Sorab.  1.  liebam  szo ;  wylęgać  się,  płodzić 
się,  rodzić  się,  nii'3gc[n'iitet  ivcrbeii,  gclictft  werben.  Pta- 
szek legnie  sie  z  j.nja  przez  ciepło  wysiadającego  ptaka, 
albo  też  przez  ciepło  obce.  Zool.  215.  Robactwo  które 
się  w  zbożu  leże ,  jako  czerwie ,  pandrowie  i  myszy. 
Cresc.  151.  Ęrychton  ulągły  bez  macierzy,  protes  sine 
matre  creata.  Zebr.  Ow.  44.  Tam  człowiek  ciągnie ,  gdzie 
się  ulągnie.  Mon.  71,  456.  — ■  transt.  W  tych  bagniskach 
samo  tylko  morowe  powietrze  lęgło  się.  Przestr.  150. 
To  wszystko  prawie  na  jednym  gniazdzie  lągnie  (się), 
prawda,  cnota  a  sprawiedliwość.  Rej.  Zw.  51. 
Pochodź,  pod  słowem  leżeć. 

LEGNICA,  y,  ź.,  LIG.NICA .  mocne  miasto  Szląskie.  Dykc. 
Geogr.  2,  81,  Sicgnig  iit  6d)Ieficn,  od  legania  wojsk  Polskich 
przeciw  Niemcom  na  granicach  onych  nazwsni.  Stryjk. 
69.  Legnice  miasto,  że  tam  leżały  wojska  Polskie, 
przeclirzcił  Curaeus  Lignicia,  jakoby  od  drzew.  Klecz. 
Zdun.  27.  Boh.  Lilinice,  Lebniće  1)  miasto,  2)  księstwo  » 
Lehno  =  2)  lenno.  LEG.MCKl,  LIGMCKI,  a,  ie,"  Boh. 
Lchnicky,  Lihnicky. 

LEG(XMINY  ob.  Leguminy. 

1.  'LEGOWAĆ,  ał,  uje,'  med.  freqii.,  legać,  »icl  fmiUenjen. 
Dudz.  25.  cf.  legawiec.  2.  LEGOWAĆ,  act.  nieduk.,  le- 
gować co  konni  =  odkazywać  mu  teslamontem.  Dudz.  25. 
etncm  etiuiT?  oerfdirciften ,  legiren;  \ind.  sadidshati,  savde- 
liti  ,  sasliaHiti ;  Ross.  santmaTb.  Legowany  Ross.  OTKa- 
31IUM;   cf.  legat,  legataryusz. 

LEGOWISKO,  a,  m.,  leżysko,  miejsce  legania  czyli  leże- 
nia, bie  Cngcrftritte ,  baiS  Sager;  Ytnd.  leshishe,  stalishe, 
stajalishe  ;   Carn.  lega,  jasbinc,  eshbinje ;    Hung.  barlong 

77* 


612 


LĘGOWY  -  LEJBHUZAR. 


LEJBGWARDYA  -  LEJKOWY. 


(ff.  barlog);  Hoss.  ;ioroBnme,  JioroBi,  Bmamme ,  6cp- 
jora;  Eccl.  h^khiia  ,  cf.  jaźwiec).  Bóg  dał  ich  zamki 
na  kocowiska  abo  na  letcowiska  niedźwiedziom  i  spro- 
śnym świniom.  Weresz.  Kij.  6.  Gęsi  w  legowisku  niech 
swoje  mają  wygodę.  Hunr.  Sk.  123.  —  Rozejdziemy  się 
do  h'go\visk  swoich.  Alb.  z  Woj.  34.  (kwatera).  RozfożyJ 
wojska  na  letnie  a  potym  zimowe  legowiska.  Nai'.  Hsl. 
2,  404-.  (6ommcr  =  imb  3Biiitcrquarticrc,  stanowiska).  'Pilnuj- 
cież jakobyśiiiy  w  dzień  uczciwie  ciiodzili,  nie  łakociami 
i  pijaństwy,  nie  legowiski  i  gamracyami.  Budn.  Rom. 
•13,  13.  (we  wszeteczeństwach  i  rozpustach.  Dibl.  Gd.  jn 
Sammcrii  iinb  UnsiK^t.  £ut^.).  'LĘGOWY,  a,  e,  n.  p. 
Rosaciec  ziele  w  polach  lęgowych  rad  rośnie.  Syr.  5. 
[Błąd;  Syreniusz  ma  nfejjowychi'  a  przykład  ten  tu  nie 
należy.  5].  Germ.  Ićiijc,  hig ,  Icij,  nizko  leżący,  pochyły, 
(Boh.  ligowitost  devexit(is) ;   cf.  łag. 

LEGUCZKl,  LEGUCHiNY,  LEGUCZKO  ob.  Lekkuchny. 

LEGUMIN,  LEGOMIN,  u,  m.,  z  Łac.  legumen ;  LEGUMINY, 
Gen.  legumin,  plur.  ^lilfciifrM^tc ,  ©cmiifc.  Rośliny  abo 
zioła  ogrodowe  kuchenne ,  często  zowiemy  leguminami. 
Dyko.  Med.  2,  648,  Vind.  strozhje,  kasha  mozhnik; 
Carn.  sozhiva ,  sozhivje  (cf.  soczewica);  Croat.  szochi- 
vo ;  Eccl.  ;ioiuiiHii ,  BcaKoii  OBomi  oropo4HbiH  luii  mo 
jymHTb  M05KH0  n.  p.  ropox'B  ,  6o6u.  Leguminy  lub  ja- 
rzyny zowiemy,  które  można  bez  sierpu  zbierać  ręką , 
lub  bez  kosy,  n.  p.  bob,  groch,  soczewica.  Krup.  5,  154. 
—  Jarzyny  ogrodne,  co  w  ogrodach  sieją,  jako  są  pie- 
truszka, rzepa,  kapusta  etc,  olera;  jarzyny  polne,  ale 
słuszniój  zbożne,  lerji/mina,  jako  groch,  krupy  i  innych 
wiele,  co  z  ziarna  przyprawują;  Niemcy  zowia  3'iGCllu'iff, 
ale  nierozdzielnie ,  bo  tak  ogrodne,  jako  zbożne  jedna- 
ko zowią;  acz  się  ta  nieroztropność  i  niektórych  Pola- 
ków trzyma.  Sienn.  Wyki.  (cf.  jarzyna ,  kaszywa).  Legu- 
mina  ,  jako  to,  krupy  jaglane,  jęczmienne,  tatarczane , 
groch.  Haur.  Ek.  171.  W  pewnym  spichlerzu  majętne- 
go pana,  były  złożone  wielkie  leguminy.  Zub.  16,  59. 
W  różnych  leguminach  przysługiwać  się  będę.  Teat.  19, 
85.  LEGLlMliNKA,  i,  z,  leguminy  uwarzone,  potrawa 
z  legumin;  ale  osobliwie  znaczy  kaszki,  łazanki,  pirożki, 
knedle  etc.,  liydd.;  ciflentlicf):  eiit  @criic[;t  non  ipiilfciifriid)' 
ten;  flcnniljnlid)  at'cr :  ©rii^cii,  SOfcIilRicifcii,  Siuibcl  etc.  LE- 
GUAIINNY,  a,  e,  od  legumin,  ,'9ulfciifn'irf)tc=  .  Jedli  tylko 
leguniinne  rzeczy.  Wad.  Dan.  20.  (Croat.  szochiyaszt  le- 
guminosus). 

LEJ,  eju,  m.,  ob.  Lejek,  Gen.  lejka,  1)  bcr  'Jricl;tcv.  (Etym. 
lać;  Boh.  nalewka,  tryclityr;  Slov.  n;5ljwka ;  Slav.  liyak; 
Yind.  lija,  tozhier,  livik,  iiujak,  in;  Garn.  ly,  ]yv  pehicula; 
Sorab.  1.  lik;  Boss.  jieiiKa ;  ob.  Lejkowaty.  —  2)  Lej, 
przelej  imperat ,  ob.  Lać. — o)  'LEJ,  eja,  m.,  opoj,  który 
tylko  dolewa,  ciii  Si^^lff-  Warować  się  ma  ociec  każdy, 
aby  jakiemu  lejowi,  abo  takiemu,  któryby  dobrze  grać 
umiał,   nie   zlecał   svna.    Glicz.    Wycb.   Z/   8   6. 

LEJI5A,  y,  m.,  LliJBOWATY,  a,  e,  (cf.  Boh.  hbiwy,  libo- 
wy  pidpor.ts,  libiwina  pulpa) ;  rozkisły,  nikczemny.  Gemm. 
147.  rozlazły,  basafykowaty,  bałwanowaty,  nahuła ,  Garn. 
shestovilast,  fAiiicrlciliid ,  iiiii]ffd)icft  (z  Niem.  8eib  ciało  , 
ickibt  cielisty).    LEJBllUZAR.   Teal.  19,  41.    LEJBGWAR- 


DYA, LEJBKOMPANIA,  LEJBREGIMENT;  słowa  składa- 
ne z  Niemieckiem  Scil)  ciało,  oznaczające  ściślejsze  przy- 
wiązanie do  osoby  pana  lub  komenderującego. 

lejc/,  lec,  lic,  a,  m. ,  LEJCE,  'LICE,' ów.  plur.,  bo3 
gdtfcil,  ber  ?citriemen,  Seiifriemcn,  i>ai  Sciiffcil;  Boh.  oprat, 
opralka ,  lau ;  Sorab.  1.  wotoschka ;  Ynid.  vajat;  Bosn. 
uzdica  (cf.  uzda).  Do  munsztuka  czepiają  się  lejce,  któ- 
remi  woźnica  powoduje.  Kluk.  Zw.  1,  186.  Bystre  za- 
wodniki  ująwszy  licami,  zatnie  biczem.  Leszcz.  Glass.  66. 
Jarzmo  i  lec  szyję  twardą  kierują.  W.  Syr.  55,  27.  Dłu- 
gie lecę  trzymąiąc  na  łonie,  Poganiał  biczem  zawodni- 
cze konie.  /*.  Kchan.  Jer.  255.  Bez  lecą  na  wóz  ,  bez 
wiosła  na  wodę,  bez  ostrogi  na  konia,  nie  wsiadaj.  Bys. 
Ad.  2.  Kto  babę  ma  na  lecu,  a  u  dyszla  złoto,  Czego 
dyabeł  nie  może ,  niech  się  kusi  o  to.  Pot.  Joiv.  2,  45. 
LEJCOWY,  a,  e,  od  lejców,  n.  p.  koń  lejcowy,  koń  w 
lejcu;  idący  przed  dyszlowym,  (Boh.  pratnj  kun),  baS 
Jcitfcilpfcfb.  Koń  z  trzech  przodem  idący,  bciź  9iiemen« 
pfcrb,  anlecessor  eguus.  On.  Th.  LEJCOWAĆ,  'LICO- 
WAĆ, ał,  uje,  cz.  niedok.,  ulejcować  dok.,  chcłznać  ,  lej- 
ce na  konie  kłaść,  bic  |*ferbe  fd)ierreu.  Pluto  do  Sycy- 
lii drogę  w  tym  gotuje,  Przestrzeżon  od  Jowisza,  u  dy- 
szla 'licuje  Karę  konie  ... .  Usirz  Klan.  21.  Lejcują  wzdłuż 
szeregiem  konie  albo  woły.  Tom.  Boi.  94.  Jutrzenka  Fe- 
bowi  lecuje  Z  rana  woźniki,  a  dniowi  przodkuje.  Bardz. 
Trag.  550.  Ulecowane  Wenery  gołębie.  Kchow.  Fr.  199. 
Wenus  na  lotnym  wozie  z  uleeowanemi  gołębiami  obło- 
ki przenikała.  Tr.  Tel.  64.  —  g.  Intransil.  Mularz  mó- 
wi, iż  futro  od  okna  z  wyprawą  licuje,  gdy  nad  wypra- 
wa nie  występuje.  Magier.  Mskr.,   fid)  (jeiinil  aii|d)licPeil. 

LEJĘ  ob.  LAC' LEJEK,  LIJEK,  Gen.  lejka,  lijka  m.,  "LU- 
KA. Czerw  52.  Perz.  Lek.,  dem.  nom.  lej;  i^o/i.  naliwka; 
Sorab.  1.  hljk,  nahliw'acżk;  Slov.  trychtaf;  Yind.  tralilar; 
Groat.  trahtur ,  trahter,  tochter,  lakomieza  ,  levalka; 
Dal.  Ievak,  levka;  Hung.  tóitser;  Bag.  ljevka ,  ljevak , 
ljev,  lakomiza ,  scpirliza  ,  Bosn.  liv,  tratur,  livak,  spir- 
lica,  imbut;  Boss.  BopoHita ,  (Boss.  .liajo  tworzy dło,  for- 
ma); Eccl.  Jiia.io,  BopOHKa;  (Eccl.  aeiiKH ,  jitpbi  b^b  Kop- 
MeMHHuaxi);  narzędzie  od  wygodniejszego  wlewania  w  na- 
czynie,  ciasny  otwór  mające,  ber  Jrid)ter.  Lejek,  na- 
czynie mające  postać  zwyczajnego  lejka  ,  do  nasypowania 
prochów  w  komory  krótkich  dział.  Jiik.  Art.  3,  299. 
Lijek  do  dziureczek  łzowych  ,  cyrulicki.  Czerw.  34.  Le- 
jek w  podkopach,  dół  od  postaci  lejkowatej  zwany.  Jak. 
Art.  5,  299.  eiiie  trii-^tcrfórmigc  ©nik,  ber  'Iridjtcr  ctner 
30iiiic.  W  nerkach  znajdują  się  schronienia  błoniste,  co- 
raz szerszemi  się  stające ,  ztąd  lejkiem  nazwane ,  że  fi- 
gurę lejkową  oznaczają.  Krup.  2,  5.  bic  trid)terfi)rmigett 
iidiite  aii  ben  Sfiercn. 

LEJKOWATY,  a,  e,  na  kształt  lejka  ,  trid)tcruinniG.  —  Bot. 
Korona  lejkowata ,  infundibulifarmis  ,  kiedy  i  otwarcie 
szerokie  coraz  bardziej  ku  dołowi  zwęża  się.  Bot.  102, 
LEJKOWY,  a,  e,  od  lejka,  3;rid)tcr  = .'  Figura  lejkowa. 
Krup.  2,  111.  Lejkowe  ciasto  rozczynia  się  tyra  spo- 
sobem jak  na  opłatki,  i  przez  lejek  na  roztopione  gorą- 
ce masło  puszcza  się.  Wie!.  Kuch.  404.,  ©cbarfncś,  baź 
burd)  cinen  2:rid)ter  gclaffen  wirb,  Jrtd)terfnd)cn. 


L  E  J  T  E  N  A  N  T  -  LĘKAĆ. 


LĘKANIE  -  LEKAUSKL 


615 


LEJTENANT,  a,  m.,  z  Franc.  porucznik,  ber  Stciitciiant , 
cf.  namiestnik.  LEJTNAiNCiK,  a ,  m. ,  dem.,  n.  p.  Oto 
ten  kochany  lejlnancik  zanadto  sobie  pozwala.  Teat. 
47.  25. 

'LEJTUCH ,  a,  /n.,  z  A7tm.  Sciścntud) ,  (cf.  cafun).  Mają  mieć 
albo  sukno  czarne,  albo  wiec,  jeśli  przemogą,  lejtucli 
haftowany.  Bzów.  Roz.  i  11. 

'LEJTYM ,  a ,  m.,  może  z  Łac.  legilirnus  ,  n.  p.  O  dzieciach, 
sa-li  lejlymi,  odsyła  ziemski  urząd  do  prawa  duchowne- 
go. Gorn.   Wi.  F.' 2  b. 

'LEK,  u,  m.,  lekarstwo,  9lr5ene»,  Boh.  lek,  Ijk;  Slai.  lik; 
Bosn.  lik,  Ijek  ;  h'ag.  Ijek,  vulg.  Ijekaria  ;  (Carn.  likarya  = 
elektwarz)  ;  Croat.  fik,  likaria  ,  vrachtvo ;  Dal.  lik;  Eccl. 
ifCAhES,  (cf.  calid,  ocalić).  (W  najdawniejszych  Frankoń- 
skich i  Allemańskich  pismach  /oececifl/(  =  lekarstwo  ;  la- 
cha ■■  lekarz ;  lokun ,  lochon  ■■  leczyć.  Ihre  Gloss.).  Ziele 
leczywrzód  dla  wielLicii  jego  skutków  chorobom  niezli- 
czonym, znwią  Stdsił  Herkulesów,  wszystkim  sif ,  wszys- 
tkim lek,  to  jest,  wszystkim  niemocom  służące.  Sijr.  226. 
iiai  ^pnnarfraiit.  LEI\1  plur.,  (Jen.  leków  ■■  leczenie  ,  kuracya, 
bie  Śiif,  bie  fi"^''""']-  ^  ten  czas  choroba  jest  niebezpie- 
czna ,  kiedy  leki  najdoskonalsze  nie  pomagają.  Zach.  haz. 

1,  199.     Chorą  na  leki  do   Leodyum    posiano.  Sk.  Zyw. 

2 ,  59.  Dali  opętaną  do  czarowników  na  leki  ,  chcąc 
ciało  do  czasu  leczyć,  a  duszę  na  wieki  zgubić,  ib.  2, 
204.  W  duszy  naszej  są  niemocą  zarażone  rześci,  któ- 
re wziąć  trzeba   w  leki.   Pilch.  Sen.   list.  2,   1 55. 

Pochodź,  lekarz,  lekarka,  Itkartki,  lekaislwo,  lekarnia, 
lekować ,  leczyć,  zleczyd ,  naleizyc ,  dolerzyć ,  poleczyć, 
przeleczyć ,  uleczyć,  wyleczyć,  zaleczyć,  niewyleczoiiy,  nie- 
zleczony,  nieiileczoiiy. 

ŁĘK,  u,  m.,  Eiym.  łączyć,  lak,  (cf  obfąk,  łęczysko),  {Ross. 
lyKT)  (cf  łuk),  J3'Ka ;  Vind.  lok  =  dzwono,  cf.  Graec.  Xo^óg 
curvus;  Boss  jjKaTb  ciskać  z  procy,  J3'KaBnTb  podstę- 
pnie postępować);  ogólnie:  obłąk,  sklepienie,  ber  33p(]Cil, 
ia^i  33fi]CiU5CiiU'I('C.  Lek  wrol  wznosił  się  prosto  w  górę 
okaz:ily,  W  nirn  drzwi  wielkie  podwoje  z  miedzi  rozwie- 
rały, frzyb.  Mili.  50.  —  §  Kula  czyli  część  wyniosła 
siodła,  którego  sie  trzyma  jeździec.  Wiod.,  Ross.  .i\'Ka, 
ap<)aK'b  cf.  j.uczak;  Buli.  skohy  cf.  skobel;  Carn.  unkazh; 
ber  Sattelboijcn ,  (Eattclbaum.  Łęki  u  siodeł  bywają  wierz- 
bowe, hlak.  Bośt.  2,  161.  Łuk  przez  się,  szable  wie- 
szają u  łęków.  P.  Kchan.  Jer,  15.  Wodze  puściwszy, 
za  łęk  się  irzymała,  A  koń  ją  gdzie  chce  po  krzewinie, 
niesie,  ib.  165.  Nie  wsiedzie  panialko  teraz  na  koń, 
siodła  się  nie  tykając  abo  łęku.  Siar.  lief.  172.  —  g. 
Łęk  metcn.  koń,  jazda,  jeżdżenie,  tai  SReitrn ,  ber  Sitt, 
baś  p  'Jiferbe  Si^cii,  bai  *].*fcrb.  Ani  las  mym  łożyskiem, 
nim  przywykł  do  łęka.  Hut.  Ow.  19.  Śmierć  ci  by  się 
mi  równała  żywotu,  Gdybym  na  łęku  mieszkać  miał, 
nie  doma.  Pul.  Syl.  245.  (cf.  na  dyszlu  mieszkać). 
Cnota  i  władza  na  jednym  się  łęku  nie  zmieszczą.  Chrnśc. 
Luk  261.  Drudzy  bracia  drzymią  i  na  łęku.  Jabt.  Buk. 
P.  5.  b.,  i  na  koniu,  oiid;  niif  bcm  <j!ferbe.  —  ob.  Łękaty. 

LĘKAĆ,  ał,  a,  ad.  niedok.,  ulęknąć  dok.,  straszyć  kogo, 
Bok.  lekati ,  leknauti ,  leki,  łeknu,  uleknauti,  Ger.  ctiieit 
irt  6(6retfcit  fc|en,  i^it  fdłrccfcii.     Mospanie,    ta  szpada  lę- 


ka mię.  Teat.  45,  85.  Nie  ulękło  mężnego  rycerza  mnó- 
stwo nieprzyjaciół.  Nar.  Hst.  7,  255.  Ulekniony,  ulękły « 
przestraszony,  erfdłrpcfen.  Ujrzawszy  ono  uleknione  ser- 
ce jego  ,  miłościwie  się  do  niego  obrócił.  Bej.  Post.  U 
u  4.  Wojsko  pod  miasto  iiieulekłe  zbliża.  Chrośc.  Luk. 
81.  Jeden  z  królów  Hiszpańskich  Alfons  ósmy  zwany. 
Ten  nieprzyjaciel  Maurów  tak  od  nich  lękany.  Przyb. 
Luz.  75.  LĘKAĆ  SIĘ,  recipr.,  bać  się  mocno,  {Boh. 
lekat  se,  laknauti  se,  uleknaut  se;  Sorab.  2.  sze  lekasch, 
sze  slekasch ,  sze  hulekasch ;  Croat.  leczamsze  ,  plassim- 
sze  (cf.  płoszyć);  Bosn.  pripadalise  ,  strascitise,  bojatise, 
prennuli  ,  usprcnnuti;  Boss.  Topontib;  Eccl.  npeycipa- 
luafoca  ;  cf.  strachać  się);  fic^  fiirdjtcn ,  erfdirecteu  yor  Uwa^j. 
Ci ,  którzy  się  czego  zlękną ,  blednieją.  Sak.  Probl.  1 7. 
Niczego  sie  po  tobie  nie  lękam,  bo  wiem,  iżeś  cnotli- 
wym. Zab.  14,  555,  t.  j  nie  obawiam,  id)  befiirdtte,  6c» 
fprijc  iiidlts.  Cnotliwy  nie  lęka  się  sądu.  6'o:..  Nar.  1, 
244.  Lękamy  się  niedostatku.  Pilch.'  Sen.  lisi.  100.; 
{Slov.  Prov.  Tu  sa  lęka,  kde  neni  strachu,  ob.  Lękliwy). 
Lękać  się  o  kogo  =  bardzo  się  bać  oń  ,  febr  befiTtlt  mtt 
jenianben  fesn,  ftiiietniegen  in  3lemjfteit  fesii.  LĘKANIE,  ia, 
11.,  siibst.  verb.,  strach ,  wielka  bojaźń ,  gurdit  mit  Sdirctfeii. 
Boh.  lek,  leknulj;  Sorab.  2.  lekoti  ;  Bosn.  pripadanje, 
strah  ;  Boss.  iicnjra,  ncnyraHie. 

Pochodź,  zlęknąć  się;  tektncy,  lekliwość ,  ulęknąć,  za- 
lęknać,  przelęknąć. 
LEKARKA,  i,  z.,  Cn.  Th.  bie  31er5tiiin.  Miał  niejaką  nie- 
wolnice ,  w  rzeczy  lekarkę.  Sk.  Dz.  765.  Szalbierki  i 
mataczki  udają  sie  za  lekarki.  Syr.  1079.  Chodk.  Kost. 
21.  (Boss.  .itnapuia  cymliczka).  LEK.\rł.\IA ,  i,  :'.,  offi- 
cina  medici.  Cn.  Th.,  bic  ,\;cil|'titbc,  bii^  ®efiiiiMicit'3[)auś; 
może  i  apteka  ,  bie  Jlpptliefc.  Boh.  YiUarna  ,  apalyka;  Croat. 
apateka,  yracharnicza  ,  likarnieza  ;  Boss.  anieKa ,  .itwap- 
Hfl,  rjt  BCflHJa  .itKapcTBa  npiiroTOB.iaiOTt.  Teraz  prze- 
stali lekarze  glinkami  obciążać  chorych;  przecież  jeszcze 
w  niektórych  najdiija  sie  lekarniach.  Aluk.  hop.  1,  557. 
LEKARSKI,  a  ,  ie ,  od  lekarza,  od  lekarstwa,  od  lecze- 
nia, Boh.  lekarsky,  liogecy ;  Slov.  hogitelni;  Sorab.  1. 
lekarski;  Croat.  yracheclii ;  Bosn.  licnikov;  //oss.  .lenap- 
CTBeHHuB  medyczny,  atKapeet  lekarzowj,  jtKapcKitt  cy- 
rulicki;  Eccl.  .leKapciBeHHbiil,  .iCMeÓHhiil,  Bp.'«YbEhii'L ,  ut- 
.inTe.ibHbiil ,  u,t.ibóoHOCHbiri ,  mcbiciiiiid) ,  3lr3Ciie\)  =  ,  3lvjtcś  =  . 
Lekarski  kunszt,  bie  ,VłCilfltnbe,  Croat.  vraclitvoznanztyo; 
Boss.  BpaMeÓHaa  iiayna ,  BpaieócTBO ,  ma  za  cel  przy- 
wrócenie zdrowia  chorym ,  przez  dawanie  pomocnych 
lekarstw.  Kras.  Zb.  2 ,  28.  Akademia  lekarska  w 
Warszawie.  Vol.  Leg.  7 ,  649.  Nauka  lekarska  leczy 
niedostatki  w  ciele,  filozofia  leczy  wady  rozumu.  Budn. 
Apopht.  41.  Chory  się  źle  w  niemocy  zachował,  i  nie- 
zdrów ia  swego,  nie  chowając  lekarskich  ustaw,  przyczy- 
ną b\ł.  Sk.  Zyw.  2,  26.  Raby  maja  lekarskiej,  to  jest, 
doktorskiej  rady  i  pomocy  używać.  Spicz.  180.  Lekar- 
ska czyli  doktorska  książka,  Eccl.  jeieÓHiiKŁ ;  Ross.  3t- 
weÓHiiKi.  Lekarski  żywot  nędzny  =  łatane  zdrowie  nę- 
dzne. Cn.  Ad.  450,  (cf  łacińska  kuchnia).  —  Lekarski « 
za  lekarstwo  stojący,  w  lekarstwa  wchodzący,  zdrowio- 
dajny,  zbawienny,  offiicinel,  ^eilftim,   gefimb.     Drzewko  to 


614 


LEKARSKIE  -  LEKARZ. 


LEKARZYĆ  -  LEKIE. 


ma  sok  bardzo  słodki  i  lekarski.  Birk.  Zyg.  33.  Wody 
mineralne  pospolicie  są  lekarskie,  to  jest,  w  róinych 
chorobach  zażywają  się  z  dobrym  skutkiem.  Kluk.  hop. 
i,  i 29.  Żywica  bialodrzewia  jest  bardzo  lekarska,  bo- 
wiem krew'  zastanawia.  Cresc.  456.  Wielki  krwawnik, 
ziele  z.ipachu  lekarskiego  wdzięcznego.  Syr.  601.  LE- 
KARSKIE, adv.,  po  LEKARSKU!  meticiiiifc^ ,  m6)  3lrt  obcr 
Sorfd^rift  ber  3lerjtc.  LEKARSTWO,  a,  n.,  Boh.  lekar- 
stwj ;  Sorab.  \.  lekarstwo;  Sorab.  2.  artzneja  ;  (Garn.  li- 
karya  =  elektwarz);  Garn.  arznya,  sdravnya;  Vind.  osdra- 
va,  osdrayik,  arznia,  osdravilu ,  osdrauska  pomuzh; 
Croat.  likaria ,  lik,  vrachtvo;  Rug.  ljekarstvo,  Ijekaria ; 
Bosn.  likaria;  Slav.  lik  (ob.  Lek);  //oss.  jtKapCTBO  ;  Eccl. 
;ieKapcTBO ,  BpjYhBCTBO ,  iłtYbEJ ,  iitiubBA ;  hai  3lrjcnei)= 
niittcl,  Mc  Jlrjciie^;  każda  rzecz,  która  ciało  zepsute  na- 
prawuje  lub  od  zepsucia  broni.  Anip.  5,  51.  Lekarstwo 
brać,  (Vind.  osdraulati  cf.  ozdrowić).  Co  kwadrans,  co 
półgodziny,  co  godzinę  używać  lekarstwa.  Krup.  5,  414. 
Kto  zdrów  jest,  temu  lekarstwa  brać  nie  trzeba.  Perz. 
Lek.  228.  Nie  daw.ijże  pacyentowi  lekarstwa  na  lekar- 
stwo, ib.  258.  cine  3irjeiic»  iibcr  bie  mibrc.  Złe  lekarstwa, 
olejki,  ciarlataneryc  Boss.  Jia.ibNiiH^.  Prov.  et  figur.  Nie 
tykaj  się  lekarstw,  jezeliś  nie  medykiem.  Opal.  Sut.  6. 
Każda  choroba  ma  swoje  lekarstwo.  Cn.  Ad.  534.  Nie- 
niasz  choroby  takowej  na  świecie,  Któraby  swego  lekar- 
stwa nie  miała.  Kras.  Mysz.  61.  Lekarstwo,  pod  czas 
cięższe,  niż  choroba.  Cn.  Ad.  451.  Przykrzejsze  lekar- 
stwo czasem  ,  niż  choroba.  Fredr.  Ad.  6.  Lekarstwo  go- 
rzkie zdrowe.  Gn.  Ad.  261.  (cf.  gorzko,  ale  zdrowo).  Le- 
karstwo przykrzejsze  pożyteczniejsze.  Cn.  Ad.  431.  Le- 
karstwo ostatnie,  członek  ucinać,  ib.  Żadne  lekarstwo 
stoi  czasem  za  wielkie  lekarstwo.  Fredr.  Ad.  54.  Lekar- 
stwo nie  zawsze  ratuje.  Cn.  Ad.  431.  f'o  śmierci  lekar- 
stwo ,  cf.  łyżka  po  obiedzie ,  fcf.  Stov.  ddwat  temu  li- 
skowce,  kteri  gieli  hrizt  nemóźe;  za  późny  ratunek).  Czę- 
sto tylko  prędkość  lekarstwem.  Warg.  Gez.  180.  Na 
krzywdy  jest  skuteczne  lekarstwo  niepamięć.  Min.  Byt. 
4,  141.  Trzeba  temu  lekarstwo  najdować,  aby  Rzplta 
nie  upadła.  Modrz.  Baz.  237.  Chcieli  zapobiedz  złemu 
używaniu  świąt ,  i  chcieli  temu  naleźć  lekarstwo.  Biaf. 
Post.  174.  Jedno  lekarstwo,  kto  stracił  nadzieję  Ma, 
gdy  się  z  płonnych  swoicii  nadziej  śmieje.  Past.  Fid. 
79.  —  §.  'Lek.irstwo  =  leczenie,  leki,  kuracya  ,  bic  6lir  , 
baś  $cilcit.  Złamał  goleń  ,  aż  kilka  miesięcy  w  Krasnym- 
stawie  na  lekarstwie  mieszkał.  Papr.  Byc.  612.  Paiali- 
źem  zarażony  ,  do  Krakowa  jachał  dla  lekarstwa.  Stryjk. 
674.  Trudne  lekarstwo  tam,  kędy  staranie  Miasto  lekar- 
stwa jest  trucizną  ranie.  Past.  Fid.  7.  —  *§.  Lekarstwo  = 
lekarska  nauka,  bic  3lrjcm'yfii!ibe.  Miechowiusz  u  Jana 
Olljrychta  był  doktorem  w  lekarstwie.  Stryjk.  661.  LE- 
KARZ, a,  m.,  {Boh.  et  Slov.  lekai-,  hogić  (cf.  goić);  Hang. 
gyógyitó ;  Sorab.  1.  lekar ,  lickiar;  Vmd.  osdraular ,  os- 
draulenik ;  Groał.  yrachitel  (cf.  Croat.  vr;'icham  =  wracam 
reddo);  Dal.  likar;  Bag.  YrSc,  Ijekar,  Ijeecnik ;  Slav. 
likiir;  Cnsłi.  licnik  ,  likar,  vrac  ;  fios.s.  Bpaufc,  BpaMesaTCTb, 
HCut;ibHTeJib.  {fhss.  .itKapb  cyrulik);  Eccl.  Atiapb,   Jiticm,, 

a-EYllieAh,    Bp«Yb,    ÓOjliSHOBpaHi ,     l|1i,'\bEhlltlK'b,    l|El\HT6Ilb, 


vet.  Gall.  lacha ,  ob.  Ihre  Glossar.  sub  voce  laka) ;  który 
leczy,  ber  Slrjt.  Nie  potrzebują  zdrowi  lekarza;  ale  ci 
co  się  niedobrze  mają.  1  Leop.  Marc.  2,  17.  Lekarz 
leczy,  bóg  uzdrawia.  Kosz.  Cyc.  E.  4.  Lekarza  trzeba 
szanować.  Boć  się  też  trafi  chorować.  Cn.  Ad.  433.  Le- 
karzów  wiele  Umorzą  chorego  śmiele.  ib.  435.  Leka- 
rza o  zabój  nie  sądzą.  ib.  Lekarzów  na  świecie  najwię- 
cej;  co  choroba  to  lekarz,  ib.  Lekarzu,  ulecz  sam  sie- 
bie. Budn.  Lun.  4.  23.  Bóg  lekarz  najlepszy.  Żegl.  Ad. 
18.  Czas  smutków  najskuteczniejszy  lekarz.  Ossol.  Str. 
9.  Czas,  tego  lekarzem  być  musi,  czego  żadne  sposo- 
by nie  wymogą.  Lub.  Roz.  466.  —  Lekarz  jarmarkowy, 
często  szalbierstwem  albo  alcliymia  nadrabiający,  oh.  Ciar- 
latan.  LEKARZYĆ,  LEKAROWAĆ',  cz.  intrans.,  być  leka- 
rzem, boctoriren  ;  (Boh.  lekariti.  2;  rnedicamentis  uti,  me= 
bicinircii). 

■ŁĘKATY,  a,  e,  —  o  adnerb.,  lękowaty ,  ob.  Łęk;  n.  p. 
Z  rózg  tych  powstaje  łękato  w  górę  cień  słupisty.  Przyb. 
Milt.  297.  t.  j  sklepisto,  wygięto,  obłączasto ,  auźmdrt^ 
gcfruinmt ,  DDijcnformig. 

ŁEKCĘ,   ob.  Łechiać. 

LEKCE  Q(/veri.>  lekko ,  nieważno,  nierozważnie,  niepowa- 
żnie, płocho;  (Boh.  lehce) ,  plieiibiii ,  Icit^t.  Dobrodziej- 
stwa aby  lekce  a  bez  żadnego  rozmysłu  ilawane  nie  by- 
ły. (Jor.  Sen.  163.  Popiel  wtóry  lekce  u  wszystkich 
był  miany.  Krom.  45.  (za  szyszkę).  Lekce  sobie  żadnej 
rzeczy  nie  ważyć,  gering  fil)n|;eii ,  jest  niepoślednia  droga 
do  bezpieczeństwa.  L\ib.  Ftoz.  458.  Lekce  sobie  ważyć  = 
gardzić,  ponieważać,  n.  p.  Lekce  ważę  zawziętość  twoje 
Kromwcllu,  umiem  umierać.  Teat.  50.  c,  9.  LEKCIEJ- 
SZY,   a  ,  a,  e,  co7np.   adj.  Lekki   qu.  v. 

LEKCYA,  yi ,  2.,  LEKCYJKA,  i,  i.,  zdibn.,  nauki  jakiej 
uczniom  przez  mistrza  podawanie.  Cn.  Th.  bie  Sfction, 
ber  Uiitcrrid)t.  5/«!'.  shtienje ;  fitt/.  YbieMnie,  MreiiiHue,  (cf. 
'czcić,  czytać).  Marek  Aureliusz  cesarz,  chodził  do  Sex- 
tiusza  filozofa,  i  brał  od  niego  lekcye.  Pdrh.^Scn.  list. 
280.  Lekcye  muzyczne  dawać.  Teat.  20,  83.  Żeby  dzie- 
ci zabawić  w  domu,  i  lepiej  im  wbić  w  pamięć,  to  co 
w  szkole  słyszały,  zalecją  się  dwa  zwyczajne  ćwiczenia, 
zwane  pospolicie  łekcyą  i  okupacyą.  Kpcz.  Uki.  47.  Ross. 
ypoKi ;  cf   pensum. 

LEKCZYC  c.  niedok.,  ulckczyć  dok.,  lekczejszym  czyli  lżej- 
szym uczynić,  ulżywać,  ułatwić,  crlcichteni,  Icid;ter  mnd)cn. 
Buli.  zlehćiti ,  zlelićowati  (2  lżyć);  Slim.  lelićjm ,  zlehću- 
gi ;  Yiiid.  lohkotiti,  sloshkuvati,  slohkotlti  ,  polosheishati, 
losheishi  storiti,  slosheishati ;  Croat.  lehkotiti  ;  Hosit.  aer- 
•jBib.  Chory  lekcząc  dla  doktora  skrzynie  ,  Co  dalej  cięż- 
szym paroxysmem  ginie.  Mon.  71,  716.  Nie  będzie 
nieprzyjaciela  naszego  miłosierdzie  rozkosznemi  potra- 
wami sprośnego  niewolstwa  nam  lekczyć.  Buz.  Sk.  561. 
Smotr.  Nap.  64.  Żadna  rzecz  nie  czyni  człowieka  tak 
zlekczonego ,  nawisnego  i  wzgardzonego  u  ludzi,  jak 
wszeteczna  mowa.  Eraz.  Jęz.  D.  4.  (lekce  ważonego). 
LEKCZEG  nijak,  niedok.,  stawać  się  lekczejszym,  Uiófttt 
luerbcit.    Boss.  jeriiarb. 

LEKI .   ów,  plur.,  ob.   Lek. 

"LEKIE,  LEKKIE,  LETKIE,   Gen.  iego.  n.,    Płuca  czyli  le- 


LEKKI. 


I-   E   K    K    I. 


615 


kie,  są  jakowąś  niby  gąbkowatą  istotą.  Perz.  Cyr.  1,  43. 
bfe  Ciingc;  Ross.  aerKoe,  jerKia. 

LEKKI.  LETKI,  a,  ie;  LEKKO,  LETKO  ndverb.,  LEK- 
CIEJSZY,  LŻEJSZY,  a,  e,  compar.,  LEKCZEJ,  LŻEJ 
adterbr.,  Bo/i.  lehky,  leścj;  Slov.  lehky  ;  Sorob.  i.  locliki, 
loschki ,  loschi,  loseiiko  ,  loże;  Sorah.  2.  liisciiki ,  lasciize, 
Iśschko ,  dźej ;  Slav.  lak;  Rag.  \&k,  liigaham ,  laksci, 
lasni  (cf.  Jacny) ;  Bcsn.  lagaiian,  lak  ;'Carn.  lagak,  lohk, 
lohke  ,  losliejshe  ,  lolikama,  laglej;  Yind.  lohek  ,  lagak, 
lahek,  lahki,  iehak,  labku,  losheishi ;  Croat.  \ehek,  lehka, 
lehko,  legek,  lehkek,  legehen,  lagahan ,  lagak,  legshi ; 
Dal.  laszni,  lak,  lalko,  lagano;  Ross.  AerKui ,  ictokt,  ; 
Gall.  leger;  lial.  leggiere;  Angl.  light;  Sve<:.  liitt ;  Ger. 
Ici(^t. —  §.  I.  nie  ciężko  za\\ażający,  nieciężki ,  tii^lt  Biel 
iricGcnb,  Icidjt,  nid)t  fd)iiicr.  "Liekki.  Leop.  Job.  24,  d8. 
Lekszy  korka.  Mon.  09,  502.  (banko  lelki  ,  jak  pióro). 
Lekka  plewa.  Susz.  3,  Fi.  Żelazną  bronę  ciężką  zowią, 
drewnianą  lekką,  którą  u  nas  z  wici  robią.  Kluk.  Rośl. 
3,  118.  —  Gdzie  kaletka  lekka,  i  ostatek  ucieka.  Jag. 
Gr.  B.  (gdzie  niewiele  w  niej).  Znaó  twój  ociec  umarł 
bez  testamentu,  że  kolo  ciebie  tak  letko.  Teat.  \.  b, 
118.  Przyjecba{  letko,  z  jednym  tylko  kamerdynerem. 
ib.  24.  c,  80.  (niedworno,  bez  dworu). —  §.  Letki  ubiór, 
letka  suknia:  —  a)  nieciężka ,  —  b)  nieciepła ;  n.  p. 
Bardzo  lekko,  jak  na  tę  porę  ubrany  jesteś,  nie  masz 
porządnego  surduta.  Teat.  55.  d,  54.  (niecieplo)  —  ^. 
Lelki ,  przez  niecieżkość  Jacno  i  prędko  obrotny,  fid)  Icici)t 
Jcnioflcnb ,  leidłt.  Letki,  jak  wróbel  w  strzesze.  Ttal.  52. 
6,  101.  Brutyni  jak  sarny  lekcy,  ni  śladu  na  trawie,  ni 
na  piasku  zostawią.  Jabi.  Tel.  159.  Letkie  wojsko,  pie- 
chota i  kawalerya  letka.  Jnk.  Art.  2,  465.  IcidjtC  ?riippe, 
Icid;teś  guBoolf,  Ictdjtc  3}citcrc!j.  Jedne  konie  noszą  b-kko, 
drugie  trzęsą.  Kluk.  Zw  1,  184.  Atanazyusz  z  tak  lek- 
kim głosu  nakłanianiem  śpiewanie  psalmów  do  ko- 
ścioła wprowadził,  źe  mówiącemu  raczej  podobne  było, 
niż  śpiewającemu.  Ryh:  Ps.  pr.  Głos  tej  śpiewaczki  j.'st 
miły,  szybki  i  do  podziwienia  lekki.  Fam.  85,  2,  186. 
—  §,  Prędki,  szybki,  Ytnd.  lohek,  bersen ,  fd)iicU, 
IdĄt,  flud;tig.  Letkie  ma  nogi  do  biegania.  —  §.  Nie- 
stateczny, odmienny,  wieirzny.  Ici6t ,  ifiiiMg,  n)Cttcrn)Cn= 
bifc^,  ocraiibcrlid).  Słowa  dziewcząt  leksze  nad  liść  w  le- 
sie. Hul.  Ow.  16i.  —  §.  Nieciężki  do  zrobienia,  znie- 
sienia, nietrudny,  łacny,  bez  pracy,  nidjt  )'d)lincri(] ,  oljne 
Otcie  3IrI'eit,  loidjt.  Dźwigacie  kamienie  niebożęta  we 
dnie  i  w  nocy,  robicie  ciężko ,  nie  lekko.  Bi/k.  Zcm. 
14.  Na  lekki  chleb  się  udał.  Cn.  Ad.  553.  Żołnierska 
służba,  jest  to  lekki  chleb,  i  kęs  luby.  Pilch.  Sen.  list. 
290.  (ob.  Chleb;.  Szermierze  z  dziedmi  swemi  lekkiej  "ży- 
wności szukają.  Szczerb.  Sax.  261.  Letkich  sposobów 
chwytać  sie,  jest  rzeczą  nieprzyzwoitą  dla  człowieka  po- 
czciwego. Teat.  15.  c,  14.  Mało  kogo,  lekko  chleb  na- 
byty, trwale  ubogacił.  Koit.  List.  1,  140.  Co  lekko  przyj- 
dzie ,  lekko  odejdzie.  Zegl.  Ad.  41.  Pot.  Pocz.  515.  Za- 
bawy takowe,  jako  jest  gra,  taniec,  muzyka,  są  rzeczy 
lekkie.  Gorn.  Dw.  520.  —  Passiva  signifimlione.  Gdy  do 
kresu  swego  w  ostatniej  starości  doszedł,  lekką  śmierć  miał. 
Warg.    Wal.  228.     Lekczejsza    śmierć    niżli    opuszczenie 


czci  i  chwały.  Sk.  Kaz.  316.  Lelka  zima,  letki  mróz.  (cf. 
łagodny).  Banami  lekkiemi  zowią ,  które  tylko  powłó- 
czki  ciała,  a  czasem  trochę  i  samego  ciała  lekko  obraża. 
Perz.  Cyr.  67.  Lekczejsza  temu  nędza  ,  który  się  w  niej 
urodził;  znośniejsze  ubóstwo  bez  urągania.  Sk.  Żyw.  2, 
372.  —  transl.  Lekkie  trunki,  lekarstwa  ■■  niemocne,  Icii^s 
te,  nid)t  fłnrfc  ©ctrćinfe,  Slrjcnc^cn.  Lekkim  wineczkiem 
będę  cię  częstował.  Lib.  Hor.  28.  Medykamenta  laksu- 
jące  lekkie,  które  bez  wielkiego  pobudzenia  humorów 
stolce  sprawują.  Krup.  5,  178.  —  §  morał.  Lekki  =  le- 
tkomyślny,  niepoważny,  niestateczny,  płochy,  leidjtfiiinig , 
leidit,  flattcrliaft ,  iiiibcftćinbig.  Młodość  ma  swoje  wdzię- 
ki bez  wątpienia.  Lecz  za  to  lekka,  niestała,  płocha. 
Zab/.  Bal.  16.  Trochę  do  siebie  ludzi,  jak  plew  letkich, 
jako  i  sam  był  letki,  przygarnął.  Sk.  Dz.  84.  Kornpa- 
nij  lekkich  nieprzystojnych  wystrzegał  się  Kras.  Zb.  2, 
210.  Lekki  jest;  za  nic  wieczna  sł^w a  jest  u  niego.  Bardz. 
Trag.  456.  Nie  dziwuje  srę  tym  lekkim  ludzinm  ,  którzy 
czytać  nie  umieją,  że  nazwiska  rzeczy  przemu  nia|ą.  Syr. 
285. —  In  boiium  partem:  Niesurowy,  spuszczający  z  po- 
wagi,  |ernlilnffcnb ,  fdierjbnft,  tpcntcier  graintntifd).  Sokrates, 
będąc  poważnym,  umiał  być  i  Ickkun;  między  mądremi 
fdnzofcm ,  miedzy  dziećmi  dziecięciem.  Lub  Roz.  489. 
Lekko  p:imielać  ■■  puścić  pomimo  się,  IlitŁt  incl  barilUŚ  md' 
d)cn,  Ifid)t  fcrflcffcii ,  }.  33.  ciiic  ^^cIciDiiiung.  Kto  szczerze 
kocha,  lekko  [latnieta  urazę.  Teat  Ąó.  b,  46.  Llrazd.  — 
§.  2.  Lekko,  z  lekka,  po  lekku  '  nieforsownie,  niemocne, 
nreraptownie ,  z  wolna,  po  m.iłu,  po  woli,  flfniad),  fnd)tC, 
flflmriijliij ,  iiidit  ^cftiij ,  nad)  iinb  iind).  (cf  leguczko,  po  le- 
guczku.  ob.  Lekkucliny).  Boh.  bcźno,'  Slov.  lecygaks,  zlah- 
ka,  zlahućka;  Sorab.  2.  pnliischka,  shiscbka,  posiśschka ; 
Carn.  polohkcm  :  Yind.  polehku  ,  po  malem ;  Croat.  po- 
lahko;  {Croot.  zlahka  =  tanio);  Dni.  po  laliko  ;  hang.  las- 
san;  Siav.  polako ,  polegano;  Rosf.  c.ierKa ,  Ha  .lerKt, 
jeroHbKO ;  Eal.  nojerhy,  cjerKa ,  He  cn.ibiio ,  no  uany, 
no  JieroHbKy,  no  HenHory.  Ituzmyślaj  się  długo,  a  z 
lekka  się  kwap'.  K^sz.  Lor.  95  b.  Po  lekku  będziesz  pił, 
a  nie  duszkiem.  Syxt.  Sz-k  279.  Lekko  z  ptaki,  byś  ich 
nie  spłoszył.  Rys.  Ad.  55.  Mieczysław  na  tym  będąc, 
jakoby  monarchii  dostać  mógł,  i  po  lekku  w  tym  sobie 
postępując,  Kujawską  naprzód  ziemię,  potym  Mazowieckie 
krainy  pobrał  Biel.  110.  Niebo  naszą  robotę  wiedzie  do 
skutku  z  letka.  Zab.  15,  511.  Czas  i  sprawy  moje,  na 
lekarstwa  w  daleką  idące,  i  na  doktory  z  lekka  postępu- 
jące, patrzeć  nie  będą.  Warg.  Kurr.  21,  seyiies  medicos. 
Pasterze  za  nim  idą,  po  lekku  śpiewając,_A  w  wierzbową 
piszczałkę  pięknie  przygrawając.  Zhtl.  Zyic.  B  2.  Puls 
bije  z  leiika,  bo  krew'  skąpo  bieży.  Zab.  15,  596.  Nie- 
przyjaciele ich  po  lekku  wytracili.  Btidn.  Snp.  12,  8.  Je- 
howa z  lekka  ich  karał,  dając  im  czas  do  pokuty,  ib.  10. 
—  3.  Powierzchownie,  niegnintownie,  byle  zbyć,  od  ręki, 
byle  jako,  lctd)t  t'l'cn  ^tii,  Icidit  brubcr  rccg,  iiid)t  griiiiMid); 
Ymd.  po  sverhnem ,  po  verhi ;  Ross.  HacKopo,  bckojsł, 
CKopoxBaTb.  Kilka  książeczek  Francuzkich  lekko  przeczy- 
tawszy, chcą  o  wszystkićm  sądzić.  Teat.  34.  b,  ii.  Po 
lekku  goili  upadek  ludu  mego,  nióv\iąc  pokój,  pokój.  Radź. 
Jer.  8,' 11.  (po  wierzchu  leczyli.  Bill.  Gd.  1).     LEKKO- 


616      LEKKOGHODNY  -  LEKKOWAŻNY. 


LEKKOWIERNOŚĆ  -  LEKORÓB. 


CHODNY,  a,  e,  chodu  lekkiego,  non  Iei(^tcm  ©migc.  Ross. 
xo4KiH,  xo40K-B.     "LEKKOCIENKI,  a,  ie,  bmiii  imb  Icic^t. 
We  Wfoszecli  robią  lekkocienkio  materye.   Gród.  Dis.  D  4. 
LEKKOMOWNOŚĆ;    ści,    i.,   fuńlitas.    Cn.    Th.    m\i)\m% 
Icidjtfinnitje  3fcbcn.    LETKOMOWNY,  a,  e,  —  ie  adv.,  plo- 
tka. ?A.,  sjaciajacY  bez  pamięci,  fdjnm^lmft,  miltcfpiiiicn,  plnU' 
ticr^t-     LEKKOMYŚLEG  ,  "ślca  ,  LEKKOMYŚLNIK,  a,  m., 
lekko  czyli  niestatecznie  myślący,  cin  Scid^tfiniiigcr.    Miody 
iekkomyślcze!  Jabi.  Tel.  89.    Panicz  ten  jest  jakiś  lekko- 
myslnik    i  głupiec.    Teat.    49.  d,    i.     LEKKOMYŚLNOŚĆ, 
ści,  2.,   Boh.  lehkomyslnost;    Yiiid.   iohkoniifelnost,  ferba- 
glivost,  sanikernost;  Ross.  .lerKOMUciie,  jierKOMUC.iCHHOCTb, 
niestateczność.  Cn.  Th.  Mc  geiAfiiniiiifcit.    LEKKOMYŚLNY, 
a,  e,  — 'ie  adv.,  Boh.   et  Slov.   lehkomysiny;   Garn.   loh- 
komastne,  slabovishn,  aysliast;    Yind.    lolikomifeln,  vehla- 
zhen,  sanikcrn,  ferbesjliu;  Hoss.  jerKOMUC.ieHHbifi ;  niesta- 
teczny,   Ictciitliniiig.     Niemasz    na    świecie    narodu    lekko- 
mvślniejszego  nad  Francuzów.  Wynv.  Geotjr,  524.  Z  ludźmi 
lekkomyślncmi    nie    przestawam.    Ryb.  Fs.  44.     LEKKO- 
NOGl,  a,  ie,  lcitl)tfufiig.   Tr.,  Slov.  lehkopesky;  Ecd.  Jier- 
KOHoriil.     LEKKOUĘKl ,    a  ,  ie  ,    reki  lekki(5j ,    Ieic|)tDnnbi(j. 
Yiud.  lohkorozlien;  subst.  lohkorozhnost.     LEKKOŚĆ,  ści, 
i.,  Boh.  lehkost;    (Slov.  lelikost  dedecus ,  cf.  \i\6);    Vind. 
lohkust,  lohkota,  lohkoba;  Garn.  lohkoba,  lohkota;   Croat. 
legehnoszt,  lebkocha,  lehkota;   Dal.  lasznoszt,  lasznochya; 
Bosn.  lakóst,  lagahost;  Rag.  lagahnos,  lakscina,  lakkós,  la- 
kocclija,  lasnost,  lasnocchja  ;  Sorab.  i.  lochkofcź,  loschkofcź; 
Ross.  et  Ecd.  iibri.KOCTh ,  si.rŁKOTi\,  »bn.Yiiii.A ,  OE.łhriYe- 
iiiiie ;     a)  niecieżar ,    nieciezkość,    bic    Scidstiiifctt ,  fcidjtc, 
fOktigd  bcv  ©d)iucrc.  —  b)  Łacność,  bie  gcirtjtiijfcit ,  Slfiiiiijcl 
ber  Scljiinciiijfcit.   Transl.    Wprawa,  biegłość,  bie  gfrtijfcit, 
Sciditifltctt ,    mit   ber  niaii  etiinn^  nmi^t ;    in  malam  partem  : 
łacność  zbytnia,   uleganie,  powolność,  dogadzanie  zbytnie, 
grofie  JBiUfdŁricjfcit ,  9ind)flicl'iGfeit.  —  §.  Nieuwaga,  lekko- 
myślność, niestateczność,  ?etd)tfiiin,  Uiibcfoniieii^oit.  W  wielu 
ludziach  widię  taką  lekkość,  ze  sprawiedliwość  głupstwem, 
męstwo  szaleństwem  być  rozumieją.    Star.   Ref.  4.   —  '§. 
Obelga,  krzywda,  (Slov.  lehkost  dedecus).  bie  Śei'd)impfim(j, 
Erćiiifuiuj.     Kamieńmi    nań    uderzywszy,    głowę    zbili ,    i  z 
lekkością    go    odesłali.    Sekl.  Malth.   i'2.    not.,  „zelżonego, 
usromoconego".     To  już    lekkość    niemała ,    gdy  ceklarze 
kogo  obstąpią,    do  więzienia  prowadzą.    Sax.    Porz.   114. 
Matyasz  tym  co  uciekli  lekkość  uczynił,   gdy  je  w  czepcach 
niewieścich    kazał  wodzić    po  wojsku.    Biel.  584.   0'wagn. 
256.     W  czechach  legata   papiezkiego  mało  nie  zabili ,  i 
lekkość  mu  wyrządzali.    Biel.   110.     Rakuski,    słysząc,  iż 
Jagiełło  jedzie ,  bojąc  się  jakiej  lekkości ,  ujechał  z  Kra- 
kowa, ib.  250.     Ten  kto  fałszywie  obwinił,    trzeba    żeby 
srodze  był  karan ,   i   onemu  lekkość   nagradzał,  który  był 
zatrzymany.   Gorn.    WŁ   Q  b.  et  M  2  b.    ćhełplivvy  mnie- 
ma,   aby    z  tego  cześć  miaf,    co    mu   bywa  ku  lekkości. 
Ezop.  36.     LEKKOSKRZYDŁY,   a,  e,   leidnbefliigelt.     Sny 
lekkpskrzydfe.    Nar.    Dz.  3,  42.    Zab.    2,  396.     LEKKO- 
WAZNOSĆ,  ści,  i.,    a)  niecieżka  waga  rzeczy,  bic  8ei(^tii3> 
lett,  ^ai  lcid)te  ©eiuit^t  ciiicr  ©nt^e. —  b)  Transl.  Niewielka 
■wartość,  bie  ®eriiigfd)aftigfeit.  Boh.  lehkoważnost  pelulantia, 
lascma.   LEKKOWAŻNY,  a,  e,  LEKKO  WAŻNIE  adv.,  nie- 


ciężki,  niewiele  ważący,  Yind.  Iohkovagen,  Icic^t,  nidit  fc^iDer 
IPiegciib.  —  §.  Niewiele  wart,  geriiiijfc^fi^tg.  Nieprzyjaciela 
z  daleka  postrzezonego  lekkoważnie  czekali.  Arom.  357. 
temere. ;  {Boh.  lebkoważny  petulans ,  lascivuf).  LEKKO- 
WIERNOŚĆ,  LEKKOWIERNY  ob.  Łatwowierny.  'LEKKO- 
WIETRZNY,  a,  e,  n.  p.  Lekkowietrzne  pióra.  Zi7nor.  Siei. 
276.  liiftig,  Ieid)t.  LEKKOWIEWNY,  LEKKOWIEWY,  a, 
6 ,  łacno  powiewny,  Icldit  bcmeglid;,  Icidjt  flnttcrnb.  Osiki 
szmer  czynią  lekkowiewym  listem.  Zab.  6,  556.  W  lek- 
kowiewną  perzyna  wraz  bvły  rozruchy  one  zwrócone. 
Zab.  4,  552.  Koss.  LEKKOŻBROJNY,  a,  e,  w  zbroi  nie- 
cieżkiej,  leid)t  liciuaffnct,  Ecd.  e4HHonoacHHK'B.  LEKKU- 
CHNY,  LEKUCHNY,  LEKUCHY,  LEGUCHNY,  a,  e,  LE- 
GUCZKI,  LEKUCZKl,  a,  ie,  LEGIUCHNY,  a,  e,  adverb. 
in-o;  inlensiua  adj.  lekki,  gar  febr  Ieid;t;  Boh.  lehaućky, 
lehaunky,  lehyćcky,  Ichćicky;  Ross.  jcrOHbKiłi.  Tak  le- 
kuczką  pracą  możemy  wieczność  zarabiać.  W.  Post.  YV, 
18.  Mężobójstwa  u  nas  lekuczko  karzą.  Modrz.  Baz.  288. 
W  leguchnym  obłoku.  Sk.  Dz.l.  I  deszcz  leguczki  star- 
cowi nie  smakuje.  Prot.  Kont.  A  A  b.  Oto  jako  lekucho 
Zasypia,  i  coraz  się  uśmiecha  milucho.  Znb.  I,  102.  Nar. 
Lekarz,  gdzie  widzi,  iż  może  leguchnym  lekarstwem  co 
zagoić,  tedy  nie  sieka,  nie  pali,  ani  przykremi  prochy 
zasypuje.  Rej.  Zw.  44  b.  Wódka  tą  pocieraj  twarz  le- 
guczko,  aby  jej  nieco  na  twarzy  zostało.  Cresc.  266.  Jak 
to  ona  leciuchno  w  tańcu  nóżkę  podnosiła.  Teat.  36,  11. 
Leguchno,  cichuchno.  Fieśa.  52.  Zefir  srebrne  krynicy 
lekuczko  poruszywa  piany.  Tward.  Daf.  2.  Leguczko  ,  po 
leguczku  =  nicforsownie,  z  wolna,  gnsi}  fndjtc,  faiift,  gciliac^, 
nll:nd!)lid).  Człowieczy  umysł  to  na  tę,  to  na  owę  stronę 
leguczko  kierowan  być  ma.  Gorn.  Sen.  594.  Po  wsianiu 
z  nienagła  po  leguczku  pożytek  się  ukazuje.  Bial.  Post. 
250.  Ty  Jehowo  upadłe  po  leguczku  karzesz.  Budii.  Sap. 
12,  2.  (z  wolna.  BM.  Gd.). 

Pochodź,  adj.  lekki,  letki,  (cf.  łulwi/,  łacny),  lekce, 
par.  Hej,  lżejszy;  lekczyć;  ulżyć,  ulżywać ,  ulżenie 
odelgn ,  oddgnąć;  §.  lżyć,  lżenie,  obelżyć ,  obelga; 
płochy,  płoszyć  i  t.  d. 

LĘKLIWOŚĆ,  ści,  z'.,  snadność  lękania  się,  giird^t,  ©c^rctfen, 
Jurditfomfeit.  Ross.  cTpaxoaaTOCTb  ,  crpaujjiiBOCTb ,  yao- 
c.iiiBOCTb.  Wybawił  tnie  od  lekliwości  ducha.  W.  Ps.  54. 
9.  (Z  utrapienia.  Bibl.  Gd).  LĘKLIWY,  a,  e,  LĘKLIWIE 
adv. ,  Boh.  lekawy :  Croat.  leczlyiy,  plah  ;  Ross.  crpauuH- 
BUH ,  cTpaxOBaTbiri ,  yjKac.iiiBbiii,  yjKacriiBi;  a)  bujaźliwy, 
łacny  do  przestraszenia,  fiird;tfam ,  leid)t  erfdjrcdciib,  fdjiiditcrn, 
fc^eil.  Lękliwe  sarny.  Banial.  J.  Nie  ustraszą  go  po  dro- 
gach rozboje ,  Prowadzi  skarby  nielekliwy  swoje.  Kchow. 
Roż.  115.  Przeprawił  dzieci  i  lękliwą  żonę  Na  drugą 
stronę.  Klon.  hi.  Bo.  —  b)  Straszący,  lękający,  fdjredcilb, 
©c^redcn  ciiijagciib.  Młodzieniec ,  gdy  takie  będzie  miał 
wychowanie,  nietrudno  mu  będzie  na  wojnie  lękliwe  rze- 
czy znosić.  Pelr.  Hor.  2.  D  3.  'LĘKŁY,  a,  e,  przelę- 
kniony, zlękły,  crfc^roden.  Ruś  lękła,  z  bojażni  zamek  pod- 
dała. Biel.  Kr.  471.  (Boh.  lekly,  de  piscibus  ■- mortuus,  nB= 
gcftniibeii).     LEKNAI^  ob.  Lękać. 

'LEKORÓB,  "LEKORORNIK,  'LEKOSKLADNIK,  a,  n.,  apte- 
karz.   Włod.    ber  2Jpotj)efer;    Boh.  hkarnjk,  likownik,  Ijko- 


cora- 
ulga, 

I   4- 


L  E  K  o  S  K  Ł  A  D  -  L  E  K  S  Z  Y. 


LEKTA  -  LELUM  POLELUM. 


617 


strogić,  Ijkostrugce.  "LEKOSKŁAD ,  u,  m.,  gdzie  lekar- 
stwa robią,  przedaja,  apteka.  Wiod.  bte  Jlpptbcfc;  ef.  le- 
karnia;  Boh.  Ijkarna,  Ijkowna,  likownice,  likodjina.  LE- 
KOWAĆ,  Sil,  uje  act.  contin.  verbi  leczyć,  (Boh.  lekarjti); 
Jicilcit,  curtren.  Cząstka  to  jedna  zdrowia,  chcieć  się  dać 
lekować.  Bardz.  Trag.  152.  Psy  trawę  szczykając  po  la- 
ce, tym  się  lokują.  Haur.  Sk.  159.  LekowaJem  przez 
dwa  lata  caJa  a  całą  stadzinę.  Teat.  52.  c,  21.  Bóg  rani, 
i  rany  lokuje.  Groch.  W.  17.  Bóg  smutne  serca  cieszy, 
troski  lekuje.  /  Kchan.  l's.  211.  Bóg  cieszy  smutnych 
i  troski  lekuje,  Rany  wiąże  i  naszych  boleści  ujmuje. 
Groch.  W.  307.  Choć  się  też  było  trochę  burdy  ukazało, 
Jednak  to  mądrą  radą  wnet  się  zlekowalo.  Slnjjk.  Henr. 
A  5.  (naprawiło  się).  —  In  malam  partem:  Lokuje,  jako 
baby  zabobonnie  abo  czarując  leczę  Cn.  Th.  licfprccftcii, 
mit  abcrcjlaiibiidicn  SUittclii  ciirircn.  Czarują  i  lekują,  wró- 
żą   hlon.  Wor.  50.  —  Transl.  Naprawianie  i  lokowa- 
nie roli ,  aby  była  godna  ku  osiewaniu.  Cresc.  9i.  cf. 
gnoić,  nawozić.     LEKOZAB,  ęba,  m.,  zebolek,  dentysta. 

ŁĘKOWATY,  a,  e,  —  o  adv ,  łękawy,  obfączasty,  na  kształt 
łęku,  bugdfonniij,  [lOcjciiUTinig.  Gałęzie  pochyłe,  łękowato, 
w  dół  nachylone.  Jiindz-.  2,  12. 

ŁĘ1\SZA!  inteij.  (cf.  "łączyć,  'łęczyc  =  rozłączać.  Janus:-.; 
Boh.  lauójti  separare],  gregem  a  grege  vel  alias  pecudes, 
a  grege  separantis,  transferlur  et  ad  hiimana.  Cn.  Th.,  wy- 
krzyk  rozdzielającego  trzodę  od  trzody,  gdy  się  z  cudzą 
złączy.  Dud:-.  45.  Nec  apud  Graecos  (icc  apud  Lalinos 
simile  quid  reperi ;  posset  tarnen  reddi :  d'ivQO  ^ol  di  ^iov 
adesle  mei!  separam'uii\  Cn.  Th.  sam  tu  moje!  Dudz.  45. 
cii:  SKiif  ber  6d)dfcr,  liei^iit  3liitjfiiiiberii  bet  odjaafc,  iei  2>ic= 
Ijti:  ^icrl)cv!  ju  mir  fccr!  '-ŁĘKSZA,  y,  ;'. ,  rozdzielenie, 
odłączenie,  rozłączanie,  Yind.  lozh,  lozhik,  lozhenje,  lo- 
zhitje,  bie  5lb)'onberiin(j ,  JiOtDfiliiiuj ,  bic  ©d^idjt ,  SdiiĄtuiuj, 
tai  £t^id)tcil.  A  coż,  gdy  sęilzia  do  onój  'łeksze  przyj- 
dzie, kiedy  od  owiec  kozłowie,  złośliwi  od  sprawiedliwjTh 
odłączeni  będą?  W.  Post.  W.  17.  Liczba  dobrych  pra- 
wy bok  osiędzie  ,  Zli  zaś  stawieni  będą  na  lewicy;  Jaką 
wiec  łeksze  zwykł  miedzy  owcami ,  Dzieląc  ich  ,  pasterz 
czynić  i  kozłami.  Odym.  6w.  2,  T  2.  (zgromadzone  przed 
Jezusem  na  ostatnim  sądzie  będą  wszyscy,  i  odłączy  je 
jedne  od  drugich,  jako  pasterz  odłącza  owce  od  kozłó\y; 
a  postawi  owce  po  prawicy,  a  kozły  po  lewicy.  Bibl.  Gd. 
Matth.  25,  52).  Oczyma  rozum  patrzy,  a  one  rozsądzają 
i  łększę  w  rzeczach  czynią.  /««.  Ws.  B  3.  Nie  dawszy 
prośbie  naszej  miejsca,  uczynią  wieczną  między  nnmi  łę- 
kszą.  Pol.  Arg.  411.  Cieszył  się  nieprzyjaciel  patrząc  na 
łeksze  nas7.e  i  na  rozróżnieiiio.  Bul:.  Eurh.  C  i  b.  Dzieła 
znakomite  łeksze  rodzą  między  szlachetnym  człowiekiem 
i  prostym.  Birk.  Sijn.  hi.  A  A  b.  Wojna  la  nic  nie  była, 
jedno  łększa  niejaka  gwiazd  prześwietnych  i  węgli  czar- 
nych. Birk.  Podz.  C.  '•ŁEKSAC,  ał,  a  ai  1.  niedok.,  "łą- 
czyć, 'łeczyć ,  "łeksze  t  j.  rozdział  czynić,  rozłączać, 
fc^ic^ten,  abfiiiibcrii ,  aMbcilcn.  Usłyszysz,  gdy  tam  owiec 
łęksa  z  kozły  Dekret,  o  cnocie  dobry!  zbrodniom  o  zły! 
Pójdźcie  do  chwały,  gdy  sędzia  wycnicni  Błogosławieni. 
Kchow.  289. 

LEKSZY  =  Lekciejszy,  Lżejszy,  ob.  Lekki. 

S^twnilt  Lindego  wi/d.  i.  Tom  II. 


LEKTA,  y,  ź.,  odczytywanie,  świadectwo  odczytania,  vidi- 
matum,  iai  3!Bicbcrbiird)fcI)cit,  Surc^Icfcn;  Mi  Sibimatiim.  Za 
takowy  extrakt  z  loklą ,  korrektą  i  pieczęcią  po  złotemu 
się  płaci.  Yol.  Leg.  7,  75.  Ci  którzy  lektę  i  korrekte 
kładą,  nie  śmieją  weryfikować  kopii  z  oryginałem,  i  ślepo 
podpisują  e.\trakty.  Kras.  Dos.  72.  Xiądi.  55.  —  §.  Cicha 
msza,  czytana,  niośpiewana,  bic  ftille  !OJe|Te.  Tr.  (ŁEKTAĆ 
ob.  Łechtać).  LEKTOR,  a,  m.,  czytelnik,  ber  Ccctor,  55or= 
Icfcr ;  jedno  z  mniejszych  duchów  nych  świeceń  ;  ich  po- 
winność czytać  lekcye  w  kościołach.  Kras.  Zb.  2,  24.  — 
§.  Lektor  « czytający,  czytelnik,  ber  8efcr.  Stareć  piszę  no- 
winy', co  gorsza,  że  na  zły  czas  wieku  tego,  gdzieżby 
lektora  n.dazły?  Pot.  Zac.  LEKTORYUM.  Sak.  Probl.  25. 
ob.  Czytelnia,  słucijalnia. 

LEKTWARZ  ob.  Elektwarz. 

LEKTYKA,  LEKTYCZKA ,  i,  i,  nosidło,  bif  Smifte.  Austr. 
irai]|'cffcl ;  Slov.  nosydło  ;  Yind.  nofilniza,  nofcnza  ,  ne- 
shtei'ga,  fedilu  sa  noshnjo;  Carn.  nęshterga ,  sbenfta; 
Croat.  lektika,  noszilnicza;  Hting.  lektika;  Rag.  nossioniza, 
nossilniza;  Sorab.  1.  noschencźa  (ob.  "Kolibka.  Yolck.  467.) 
Ludzie  majętni  w  tym  mieście  za  zsyyczaj  każą  się  w  le- 
ktykach nosić.  Pum.  85,  555.  Kazał  się  nieść  do  senatu 
w  lektyczce.  Warg.  \Yal.  285.  Lektyczka  Gdańska  skórą 
czerwoną  \yybita  Tcat.  7.  d,  52.  LEKTYKARZ ,  a,  m., 
co  lektykę  nosi,  cf.  drążnik ,  Yind.  nofilnizhar,  ber  @(in= 
fteiitrdi^er. 

LEKUCHNY,  LEKUCZKI,  LEKUCZKO  ob.  Lekkuchny. 

LEKUJE  ob.  Lekować. 

LELE  indecl.,  słabiuchny  nieyvieściuch.  Wiod.  ciastoch,  bez- 
kost,  cin  2Beid;ling.  Boh.  laula  gap',  głuptas;  Garn.  lelu- 
jom, leluyati  balbutire,  nie  módz  wymówić  1;  Croat.  le- 
lekam,  narekujem  lamenlor;  Bosn.  lele,  jaoh!  heu  me  mi- 
serum;  Fiag.  leli  yaaj  vaeh,  biada!  lelekati  lamenlarst  eon 
voce  alla  e  luguhre,  Icliati,  lugljati  movere ,  leliatise  pulsu 
agitari  e.tlerno;  Ross.  .icitit  pieścić,  rozpieścić. 
LELEK,  G.  lelka,  m. ,  (Boh.  lelek  ■  kruk  nocny;  Boh.  et 
Slav.  lalek,  lalok,  lalaućok,  podhrdlu  palear ;  leljk  war- 
kocz; Croat.,  Bosn.,  Rag.  lelek  <  bocian;  Ross.  je,ieKX, 
K0304oii  kozodoj ;  Ecct.  jhjbkb,  p045  mam  MopcKiix'B, 
HtipOKi  nurek);  gatunek  sowy,  strix  aluco  ,  równa  się  w 
wielkości  gołębiowi.  Kluk.  Zw  5,  505.  Zool.  279.  Urs. 
Gr.  182.  ber  3fad,)tralie ,  i)iad)treil)cr;  (Carn.  alushka,  lahez 
[Lat.  aluco),  zbuk,  zhofmk,  zhofitel;  Yind.  kayran,  kram- 
pazh,  podhuika,  nozhni  orel;  Ross.  KBaKBa;  Lapp.  laluh). 
Lelek  yyieczorny.  Ronini.  J  3.  Lelek  łęczy.  ib.  Lelków 
patrzeć,  Boh.  lelkowati  oculos  circumferre,  {)in  lllib  ^ei 
{iiijfcii.  Tr. ,  (Boh.  lolky  <  patrzanie  i  tu  i  tam). 
LELiWA,  herb;  księżyc  niepełny,  do  góry  rogami  obró- 
cony, w  pośrzód  niego  gwiazda ,  na  hełmie  pawi  ogon, 
a  na  nim  z  gwiazdą  księżyc.  Kurop.  '5, 'i9.  cin  SSappcn.  Le- 
liwa,  abo  Hleliwa  ,  po  Słowiańsku:  "patrzwa  sam.  Musiał 
być  przodek  herbu  tego  ktoś  dzielny,  w  którym  ludzie 
w  ostatnich  przygodach  tak  się  cieszyli:  patrzwa  sam, 
jeśli  wybrnąć  chcemy.  Orzech.  Tam.  6.  cf  Papr.  Gn.  408. 
LELUM  POLELUM,  LEL  POLEL.  Są  którzy  bogom  Sło- 
wiańskim Lela  i  Polela  przydają;  których  słyszemy  że  i 
tych  czasów  pod  pijany  wieczór  wspominają;  i  rozumieją^ 

78 


618 


L  E  M  -  L  E  N. 


ze  ci  Kastorem  i  Polliixem  są.  Krom.  56.  Slryjk.  136. 
ber  Snftor  iinb  ^olllir  ber  Slaucn.  Boh.  Lei  Polel  Castor  et 
PoUux;  Carn.  Lei  Castor,  Polel  l'ollux.  Leluin  Polelum 
Popiel  bJaga,  wzywa,  Ale  ofiary  zfe  wróżki  przynoszą. 
AVas.  Mysz.  88.  Aov.  Leliim  Polelum,  fistum  po  fislum. 
Rys.  Ad.  54.  verba  effutitia. 

*LEM,  [właściwie  LEMA,  z  greek.  h~iiita,  materya  czyli  treść 
do  opowiadania  czego.  Bóbr.  Le.r.  647.  —  5].  n.  p.  W 
powszechniejszym  lemie.  Nar.  Dz.  5,   104. 

LEMAN,  a,  to.,  z  Nietn.  ber  Se^icnmann,  hoJdownik,  wyższe- 
mu panu  za  trzymany  grunt  obowiązany,  (cf.  man).  Gdy- 
by kto  sprawę  swą  odfożyl'  do  lemanów  albo  bofdowni- 
ków,  i  przestaf  na  ich  uznaniu. . . .  Clicfm.  Pr.  28.  Gdyby 
leman  lemańslwo  przedal.  ib.  123.  Z  wójtostw  w  dobrach 
naszych  sołtysów ie,  kniaziowie,  lemanowie,  leśnicy,  cy- 
wonowie,  płacą  zwłoki  po  złł.  10.  Yol.  Leg.  3,  220.  Do 
służby  wojennej  należą  wójtowie  wszyscy,  lemanowie  wol- 
ni,  kniaziowie,  wyjąwszy  tylko  na  posługacii  będących. 
ib.  417.  LEMAŃSKI,  a,  ie,  hołdowniczy,  lenny,  niański, 
Sc^en^*,  Icteil^mrtllllli(|.  Ci  co  wyprą  wuja  wybrańców  Ic- 
mani  z  włok  dawnych  lemańskich.  Yol.  Leg.  4,  846.  LE- 
WAlSiSTWO,  a,  «.,  hofdownictwo  ,  lenslwo,  maństwo,  bOJi 
febcii,  bie  ?cl)ii6nrfeit.  Lemaństwa,  czyli  lennicze  maństwa. 
Czack,  Pr.  275.  Do  sądów  referendarskicli  należą  spra- 
wy o  sołtystwa,  lemaństwa  i  młvnv  z  trzeciej  miary.  Ostr. 
Pr.  Cyw.  2,  65. 

LEMIESZ,  a,  m.,  (cf.  łamać),  żelazo  u  pługa  za  krojem  osa- 
dzone, wybierające  i  układające  ziemię  krojem  przerznielą, 
bie  I* fili 8 fd) nr.  Carn.  lemesb,  zhertalu  ;  Yitid.  lemesh,  orau- 
nik,  raunik,  zhertalu;  Croat.  lemes,  lemische,  ralnik  (cf. 
radło),  oracha;  Rag.  lemisc,  ghljcmesc;  Bosn.  lemisc,  ra- 
onik;  (cf  ffiing.  lemetszem  (/(>(■((/(),  lernetszćs  descctio);  Ross. 
acMC-M,  jeMcuii,  couihiiki  (cf  socha);  Slov.  ćeresło;  So- 
rab.  2.  ruliza.  Samym  żelazem  oracz  rolą  porze,  ale  żeby 
mu  lemiesz  szedł  dobrze,  siła  mu  przypraw  do  tego  trze- 
ba. (Jorn.  Wi.  T  i  b.  Skuli  ku  lepszej  i  godniejszej 
sprawie  Na  ostre  miecze  pługi  z  'lemiężami.  P.  hchan. 
Jer.  19.  —  Anat.  Lemieszowa  kość,  lemieszowata  ścianka 
w  nozdrzach.  Perz.  Cyr.  1,  30,  et  181,  biiJ  >^tflii!lfd)nrliein. 
LEMIESZKA,  i,  ź.,  [legumina  z  mąki  na  wodo  wsypanej, 
a  po  zagotowaniu  się  dobrze  wymieszonej.  4]  ii.  p.  Tako- 
wi pacyenci  mają  się  wystrzegać  jadania  lemieszki ,  czjli 
klusek  prażonych.  Perz.  Lek.   149. 

•LEMPAJ  'Wałacha  'Parulu.  Rys.  Ad.  54.  verba  e/futilia. 

LEMUS  ob.  Lamus.  —  2.  Lemus  ■-  lularia  testudo.  Cn.  Ih. 
pewny  rodzaj  żółwia.    Wiod. 

LEN,  lnu,  m  ,  Boh.  et  Slov.  len,  lnu;  Sorab.  1.  len,  lina; 
Sorab.  2.  lan;  Yind.  len,  lan ,  predivo  (cf  przeclziwo) ; 
Cant.  lan;  Croat.  lan,  lana,  predivo;  Slav.  lan;  Bosn.  lan; 
Rag.  et  Dal.  laan ;  Hung.  Ićn ;  Ross.  jicrt,  (nemu  wstęga ; 
£cc/.  .iCHiie  ręcznik,  chusta;  cf  Gcrm.  Seiti;  Graec.  h'vor; 
Lat.  linum,  cf  lana;  cf  wełna);  ber  Jliltiś.  Len  różnego 
jest  gatunku,  praglec,  sJowień,  wielkoleri;  lecz  wszystkie 
lny  mają  pręt  pojedynczy,  cienki,  prosty,  gibki,  przędzo- 
dajny.  Kluk.  Rośl.  3,  524.  (cf  cierliee,  międlico,  cf  przę- 
dziwo). Len  wiąże  się  na  Kluby,  co  ob.  —  Len  czesać, 
■wyczesać  Ross.  BUMUKaiŁ.    Len  czesany,  czysty,   Yind.  po- 


LEŃ-  LENIEĆ. 

yefmu;  Carn.  ohianza.  Len  otrzepać  Ross.  OTpenaTB,  oipe- 
n-iiiBaib.  —  Len  dziki,  Ross.  4iiK0fl  jieHi,  błdk.hiki,  acHO- 
.lUCTHHKi,  lenieć,  ożota ;  lnu  podobna  roślina;  i  z  niej 
także  jak  ze  lnu  przędziwo  bywa.  Sur.  1022.  wilber  8etn; 
łhesium,  ba'3  ?cinMatt.  Kluk.  Dykc.  5,"  115.  Jundz.  172. — 
Len  matki  bożej,  linaria,  ?einfraiit,  rośnie  wszędzie  po 
łąkach  i  polach,  podobny  do  lnu.  Kluk.  Rośl.'2,  253. 
Haur.  37.  Lenek,  lnica,  abo  Panny  Maryi  len.  Syr.  595. 
Pospólstwo  roślinę  dzwonek  Szwedzki ,  companula  patula 
Linn.,  lnem  Maryi  nazywa.  Jundz.  107,  (Boh.  wrat  se  za- 
se;  Carn.  raajkalan).  Psi  len.  Tr.-- psylcn,  ob.  Plesznik. — 
Len  niezgorzy.sty,  asbeslinum.  Cn.  Th.  Steinfla^^,  6rbfIoc^», 
33er(|fiad)'?,  Jliiiinutb,  SlMieft.    Len  asbestyński.  Syr.  1022. 

Pochodź,  lniany,  lnica ,  Iniczuik.  {Slov.  lenowiśte,  mjsto 
kdeż  len  ruste,  'lenowisko). 
LEN,  ia,  m.,  leniwiec,  leniwy  człowiek,  gnuśnik,  [Boh.  lenj, 
linj ;  Carn.  len;  Yind.  lejn;  Bosn.  lin,  tróm,  trum ,  Ijen, 
linac.  lotar,  zlocest,  sustalica;  Croat.  len,  lenyak,  tróm; 
Dni.  lin,  trom  ;  Rag.  Ijen,  trom ,  Ijcnaz;  Ross.  HHiaH, 
.itiniBCUi;  cf  Svec.  len,  lyom ;  cf  Germ.  le^lieil ;  ajmd 
Tatian,  et  Keron.  linen,  hlinen<  leżeć;  cf  Graec.  ihrróui 
otior;  Lat.  lentus) ;  eiii  fauler  trfiger  50fciifc^.  (Ocknij  się 
martwy  leniu,  o  ty  cząstko  świata  Dzielnego  na  pół  skrze- 
'^^•i '    czemu    próżne    lata    W  marnej    grążysz  gnuśności? 

2,  271.  Nar. — Leniu!  na-ć  jaja!  a  czy  obJupione? 

Ad.  54.     Leniów    było    po    części,    którzy    póki    co 

1  poty  jedli ,   w  potym  głodem  umierali.  Birk.   Podz. 

Ziemia  bogactw  swych  zabrania  leniom  ledajakim. 
, —  Tel.  172.  Nie  przylecą  do  lenia  pieczone  gołąbki. 
Rys.  Ad.  43.  cf  bez  prace  nie  będą  kołacze;  cf  wilk 
leżąo  nie  utyje;  cf  łów  sobie  kotku. — §.  Leń  =  lenistwo, 
gaiilbcit.  Ginie  świat,  a  ty  się  czy  z  złości  czy  z  lenia 
Nie  chcesz  zlitować  zguby  przyrodzenia?  Zab.  16,  529. 
—  §.  Leń  mię  '  ciężko  mi  co  czynić,  lenię  się.  Cn.  Th., 
(Bok.  Ijno ,  n.  p.  bvlo  mne  Ijno  wstaf);  iii)  tiii  faul  uiib 
traflC  511  ctiun-?.  (LENEK  ob.  Len  P.  Maryi).  LENlC  się, 
ił,  i,  recipr.,  ociągać  się,  ociężałym  być,  leniwym,  gnu- 
śnym,  fdjrocr  imb  faul  an  etwai  ije^en,  trdge  fc>^H.  Boh.  li- 
knowali  se ,  lenowati  se;  Yind.  hlenilife,  vedluvati;  Carn. 
hienim  se;  Bosn.  linitisc,  Ijenitise;  Croat.  lenitisze,  lenim.- 
sze;  Rag.  Ijenitise,  ucinittisc  Ijen,  lexatti;  Dul.  uzleni- 
Yamsze;  Soruh.  2.  gniliscli  sze ;  Boss.  ;itniiTbca,  Hsai- 
HUTbCH.  Hobić,  pracować,  biegać,  nie  lenić  się  mamy. 
Sk.  Kaz.  5  i.  (3to  uzdrowiona  jest  ręka  twoja,  nie  leń-że 
się  na  potym  robić  nią.  Sk.  Zyw.  296.  Pełno  skarg,  że 
się  gnuśny  Polak  pisać  leni,  .A  niemasz  ktoby  ściągnął 
rękę  do  kieszeni.  Nar.  Dz.  5,  141.  (siut  Maecenates,  non 
deenuit  Marones).  {Slov.  Prov.  Komu  sa  ne  leni,  tomu  sa 
zelcni  ;  komu  się  nie  leni,  temu  się  zieleni).  LENlEtj, 
iał,  ieje  «eu/r.  niedok.,  zlenieć,  dok,  i.  gnuśnieć,  leniwym 
się  stawać ,  Slov.  et  Boh.  leniweti ,  leneti ,  lenośiti ,  zle- 
neti ,  żleniweti ,  obleniti  se;  Sorab.  1.  wohlenu ;  Bosn. 
uzliniti  se ,  uciniti  se  lin;  Ross.  iis.itiiiiTbCH ,  iis.ibiiiiaTbca, 
faul  iinb  trdge  nierben.  Zleniałe  próżnowanie.  Kucz.  hut. 
C  2.  Praca  oraczowa  ustawać  nie  ma,  ani  zlenieć.  Gorn. 
Sen.  72.  Chore  pszczoły  zleiiieją.  Cresc.  599.  —  2.  Le- 
nić się,  lenieć  (ob.  Linić  się,  linieć.).     (LENIEĆ  ob.  Len 


pła 

Zob.  2 

Rys 

mie 

10. 

Jabl 


LENIEK-LENIWY. 


LENNO-  LENOWNIK. 


619 


dziki).  LENIEK,  Gen.  lenka,  m.,  LENIUCH,  a,  7n.,  LENI- 
WIEC, wca,  >n.,  1.  leń,  leniwy  gnuśnik,  gnuśny  człowiek, 
legart,  lega  wiec,  leżuch,  cut  faiilcr,  trdgcr  l^iClifc^.  Boh.  le- 
noch  (2.  poręcze  ;  cf.  Germ.  8c^nc,  fiĄ  Ic&iien; ;  Slov.  le- 
ńoch;  Vind.  toshliuz;  Croat.  lenyak;  Dal.  lin,  trom;  fiag. 
Ijenaz,  Ijencina;  Bosn.  linac,  lottar,  lamgnak;  Ross.  .rtHii- 
Bem>,  poxjH;  Eccl.  iieiart,  neroAniu  Lichy  próżniak, 
leniuch  z  przyrodzenia.  Hiil.  Ow.  65.  Taki  z  ciebie  le- 
niwiec sta{  się,  wszystko  z  musem  i  drzymiąc  robisz.  Zab. 
16.  216.  Ku  wielkiej  sromocie  herby  są  leniwco/n  i  wy- 
rodkom. Modrz.  Baz.  225.  Wszyscy  leniwcy  i  trądy  z 
miast  niech  będą  wygnani,  ib.  Dla  zimna  leniwiec  orać 
nie  chciał ,  będzie  na  lato  zebrał.  Długo  leniwcze  spać 
będziesz?  jeszcze  sie  trochę  prześpij,  jeszcze  złóż  ręce, 
a  leż.  Sk.  Kaz.  469.  Dlugoż  'legawy  będziesz  spał?  1 
Leop.  Prov.  24,  53.  Zdrowy  leniuch,  daleko  od  chorego 
gorszy.  Pije  za  dwóch,  żrze  pokarm  we  dwójnasób  spor- 
szy.  Min.  Auz.  24.  —  2.  Hisl.  natur.  Leniwiec  trójpal- 
czysty,  bradippus,  baź  g^ulł^fl^'  wielkości  miernego  lisa, 
tak  ciężki ,  iż  ledwie  przez  dzień  kilkanaście  kroków  uj- 
dzie; leniwiec  dwupalczYsty,  ber  tfaulfiip,  niniejszy  od  pier- 
wszego. Zool.  296.  LENIWICA,  y,  z.,  LENI\VK.4,  i,  ż., 
leniwa,  gnuśna  kobieta,  Ross.  .itHiiBnua,  ciiic  giiulCsfrtmi. 
Są  też  i  pszczoły  złodziejki  i  leniwiec.  Kąck.  Pas.  27. 
Co  za  sławy  doslawasz ,  leniwki  kuklając?  giiid  facilem 
łiliilum  superando  quaeris  inerles?  Zebr.  Ow.  262.  LE- 
NISTWO, a,  n.,  LEMWOŚĆ,  ści,  z ,  Slov.  et  Boh.  lenost, 
leniwost;  Sorab.  1.  lehnofcz;  Garn.  lęnóba ;  Vind.  lenno- 
ba,  lenoba,  lenost,  toshlivo,st,  oterpnost,  vtrapnost,  vedli- 
vost,  vedlust,  nemarnost;  Croat.  lenoszt,  linoszt,  lep,  le- 
noba; Dal.  lenobia  ,  tromoszt;  Bosn.  linóst,  lotrostvo  (cf. 
łotrostwo),  Ijcnost,  tromnóst,  zloceslvo,  złoto  (cf.  złoczyń- 
ca) ;  Ray.  Ijonós  ,  tromnos,  lotrostvo  ,  zlocestvo ;  Ross. 
ituHBOCTb  ,  j-tiiocTŁ  ,  jtHb  ;  (cf.  Lat.  lentitudo  ;  Ilal.  len- 
tczza);  ociąganie  się,  nierączość,  gnuśność;  Mc  JrfiiJ^cit, 
Jaill^cit.  Lenistwo  pożycza  często  imienia  spoczynku.  Zab. 
5,  72.  Za  powodem  niedbalstwa  w  posłuszeństwie  wy- 
nikła gnuśność  w  ćwiczeniu  ,  od  owej  wyciekło  do  wy- 
pełnienia lenistwo.  Sinotr.  Lam.  10.  Exam.  44.  LENI- 
WIE, LENIWO  udo.,  gnuśnie,  ociągając  sie,  nieochotnie, 
Boh.  leniwe;  Slav.  lino;  Ross.  jtHllBO ;  Eccl.  .itHOClFlt ; 
tragc,  faul.  Na  kanapie  leniwie  rozwalony.  Teat.  18,  57. 
Leniwo  każdy  pracuje,  Gdy  pożytku  mało  czuje.  Cti.  Ad. 
454.  (cf.  niespora  praca  ,  gdy  licha  płacaj.  Kto  leniwo 
je,  leniwo  robi.  Cn.  Ad.  380.  Kto  leniwo  prosi ,  leniwo 
odnosi.  Dwór.  //  3.  Gdyśmy  się  przez  wiele  dni  leniwo 
wieźli,  zaledwieśmy  przyjechali  na  końcu  tygodnia.  1  Le- 
op. Art.  27,  7.  (po  woli).  Jak  leniwie  Te  mi  pociechy 
płyną,  choć  szczęśliwie!  Past.  Ud.  552.  "LENIWOCHO- 
DY,  a ,  e ,  tardigradus.  Marz.  trmjc  fricrfjciib.  LENIWO- 
MOWNY,  a,  e,  iardilnquus.  Mącz.  trd^c  rcbenb.  —  LENI- 
WY, LENIW,  a,  c  (Boh.  Ijny,  lenj,  leniwy,  liknawy;  blov. 
leniwy,  leniwi,  leni;  Viitd  lejn,  namarn,  ytragiau,  faulast, 
len,  tosbim,  oterpiijen  ,  ylragosten,  vedel,  vedliu;  Carn. 
tragiiy,  toshliy;  Croat.  len;  Slav.  lin;  Hu//.  IjiMi ,  kassan, 
tróm  ;  Bosn.  lin,  lino,  lottar,  zlocest;  Sorub.  1.  Ijni,  le- 
ni,   lieni,    lehni ,  Ićhniwe,    lehnolcżiwe  ;    Russ.  ;itHiiBUii, 


.TfeiiocTHuH ,  yaaJbmiBbiH;  cf.  Germ.  Icbiicn;  Lal.  lentus; 
.irab.  rinb  leiilus  fuil);  gnuśny,  ociągający  się,  nieocho- 
tny,  nierączy,  nierychfo  idący,  rusza  się  jak  pień  na  pta- 
ki, faul,  trdge,  laiiijfam.  Leniwy  osieł.  Banial.  J.  2.  Le- 
niwy czasem  rączego  ugania.  Kosz.  Lor.  146.  Leniwsi 
są  ludzie  do  dobrze  czynienia  ,  niż  do  złego.  Gorn.  Sen. 
161.  Nigdy  mnie  leniwego  w  boju  nie  widziano.  Bardz. 
Trag.  458.  Leniwy  woli  głód ,  nędzę  cierpieć ,  niż  się 
ruszyć.  Cl).  Ad.  456.  Leniwy  sam  siebie  zuboży.  Sk.  Kaz. 
469.  Praca  zawsze  popłaca  i  pilność  nie  traci,  Dwakroć 
leniwy  robi ,  dwakroć  skąpy  płaci.  Dwór.  G  2  b.  Leniwy 
dwa  razy  robi.  Cn.  .Ąd.  455.  Rys.  Ad.  54.  Leniwy  i  w 
domu  swym  zmoknie.  Cn.  Ad.  455.  Leniwemu  nie  da 
bóg.  Pot.  Arg.  724.  (cf  bez  prace  nie  będą  kołacze;  cf. 
kto  rano  wstaje,  temu  bóg  daje).  Rączego  chwalą,  leni- 
wemu łają.  Petr.  Pol.  152.  Leniwy  każdej  się  rzeczy 
boi ,  i  wymyśla  sobie  niebezpieczeństwa :  lew  na  drodze, 
i  lwica  mię  zabije,  skoro  vvyjdę.  Leży;  jako  drzwi  na 
zawiasach  obraca  się ,  a  dalej  z  miejsca  nie  postąpi.  5L 
Kaz.  4G9.  Leniwemu  zawsze  święto.  Cn.  Ad.  454.  Le- 
niwy wieszczy,  leniwy  wróżek  najlepszy.  Źegl.  Ad.  128. 
—  ^,.  iti  bonnm  partem  Leniwym  jest  do  gniewu,  ale  jak 
się  rozgniewa ,  nieubłaganym.  Bhk.  Chmiel.  C.  Ujrzysz 
wdzięczne  tego  pana  oczy.  Co  leniw  karać,  nadgradzad 
ochoczy.  Zab.  14,  389. 

Pochodź,  przyleń ,  przyleniwszy  ;  zleniaiość ,  zleniafy. 
LENNO  ,  a  ,  n. ,  lemaństwo  ,  maństwo  ,  hołdownictwo  ,  Boh. 
leno,  lebno  (<  2.  księstwo  Lignickie);  Vind.  mitovina,  mi- 
tje ;  Boss.  nona;  hai  Sc^cii.  Lenno,  albo  dobra  lenne, 
kiedy  co  z  dóbr  Rzpitćj  albo  z  własności  Pańskiej,  żoł- 
nierzowi dla  jego  zacności  dadzą,  z  których  dóbr  posługę 
czynić  powinien,  jeśli  mu  jej  z  łaski  nie  odpuszczą.  Szczerb. 
Sax.  209.  ib.  97.  Wszystkie  daniny,  darowizny,  feuda 
abo  lenna  mają  być  tym  statutem  zniesione,  herb.  Stat. 
41.  W  lenno  dawać  Yind.  v  lehon  dati,  pofoditi,  pofvojiti, 
na  Yshitek  inu  dohodek  dati,  bdc^iicn.  LENNODAWCA, 
V,  m. ,  pan  lenna  ,  ber  Celicnś^err.  Panujący  lennodawca. 
Czack.  Pr.  2,  256.  LENNOŚC,  ści,  2.,"LENSTW0,  a, 
n.,  bie  Cel)ii6arfeit,  od  Niemieckiego  le^en  pożyczyć,  zna- 
czy toż  co  feudum,  prawo  posiadania  gruntu  za  przywi- 
lejem najwyższej  zwierzchności ,  ułożone  do  czasu  pod 
założonemi  warunkami.  Ara*.  Zb.  2,  50.  Sorab.  1.  len- 
stwo  ;  Yind.  mitnost ,  milovina  ,  miije  cf  myto.  LENNY, 
LENNK^ZY.  a,  e,  LENSKI,  a,  ie,  ge^  =  .  (Boh.  lennj; 
Sorub.  1.  lenski;  Yind.  mitin,  mitovitenJ.  ['otencye  lenne 
są  te,  które  dziedzicznym  na  miecz  prawem  trzymają 
swoje  państwa  ,  pod  obowiązkiem  oddania  przysięgi  wier- 
ności i  hołdu  tej  potencyi ,  od  której  swoje  państwa 
przez  inwestyturę  biorą.  Wyrw.  Geogr.  125.  cf  hołdowni- 
czy. Lenne  prawo.  Boler.  3,  45.  bn?  8e^ieni^rcd)t.  Lenny 
pan,  ber  8eliciii^{)err.  Lennicze  maństwo,  lemaństwo.  Czack. 
Pr.  1,275.'  Dobro  lenne.  Gal.  Cgw.%%1.  LENOWNIK, 
a,  m.,  ber  ['ebeii^trdger.  Boh.  lanjk  f celolanjk ,  polulanjk); 
\'tnd.  naiiiitiiik ,  najemnik;  Rag.  uvjettovanik).  Posłowie 
Itrandcburscy  usiłowali  dowieść,  iż  książęta  Stolpińskie 
flbowiązałemi  hołdownikami ,  mananii  abo  lenowiiikami 
są  margrabiów.    Arom.  695.     Książęta    Mazowieccy  opie- 

78* 


620 


LENOWAĆ  -  LEP. 


ŁEP  -  LEPIANKA. 


kalnikami,  źe  tak  rzekę,  lenownikarni  Kazimierza  W.  byli. 
ib.  556. 

*LENOWAĆ,  LENOWAĆ  się,  a?,  uje,  niedoh.  ■.  lenić  się, 
trdgc  mib  unhifłig  311  (hmi  fcim ,  faiimcii.  Bóg  chce ,  że- 
byś sam  praconaf,  On  dopomoże,  bylcś  nie  lenowal. 
Jabi.  Ez:  185.  Pisać  wam  teraz  nie  leniiję  sie.  Budn. 
Phil.  3,  1.  (pisać  wam  mię  nie  mierzi.  Bibl.  Gd.).  Je- 
żeliże  tedy  Chrystus  tak  wiele  ucierpiał  dla  wiernych  , 
zaprawdęć  się  godzi ,  aby  też  i  oni  nie  wslydali ,  a  nie 
lenowali  się  podjąć  nędzę.  Buz.  Hat.  pr.  2. 

LENTOWAC  CI.  niedok.,  u  malarzów ,  suchym  pendzlem 
kolor  równać  od  smugów.  Magier.  Mshr.  mit  trp(fncm  ^*in= 
fel  tic  gnrtcii  glatt  ftvcid)cii.  LEMIIYK,  u,  m.,  klej  letki 
rozpuszczony,  buiiiic  Cdnifark.  O  klijach  mokrych  abo 
lentryku.  Sztuczkę  pargaminu  białego  czystego  uwarzyć 
z  czystą  wodą,  którą  rozprawiwszy  z  nim  ,  masz  świetną 
temperaturę  wszystkich  farb.  Haiir.  Sk.  569.  Farby  trzeć 
na  kamieniu  z  lentrykicm  kbjowym.  ib.  567.  Berggryn 
trzeć  na  kamieniu  z  lentrykicm  pargaminowym.  ib.  565. 
klij  pargaminowy  ib.  567.  Mmią  z  cynobrem  trzeć  po- 
społu, a  potym  z  lentrykicm  temperować  pareamino- 
wym.  ib.  563.  LENTHYKOWAĆ  cz..  niedok.,  u" introli- 
gatora, papier  wodny  w  wodzie  z  klejem  maczać,  aby 
się  stał  klejowym.  Magier.  Mskr.  kleić ,  I'ccm  Sudifuitbcr, 
(.'Initircii.  Lentrykować,  u  malarza,  samym  klejem  letkim 
napuszczczać  drzewo  pod  grunt.  Magier.  Mskr.  mit  Cci 
gniiibtren. 

'LEINTWAL ,  u ,  m.,  (może  z  Niem.  Jeiibeiifcll)  szorcfal ,  ba§ 
©djiirjfell ;  fartuch  skórzany  rzemieślników.     Wiod.,   szorc. 

Diugp.^  X.  5. 

'LENTWÓJT,  a,  m.,  ber  Jcktu-iipijt ,  (Jiiiibin^^t),  wójt  dziedzi- 
czne mający  wójtowstwo ,  bcr  ?rbfn|Mul5f.  Burmistrze , 
wójty  i  ientwójty  inajoriim  ciritatiim.  Gost.  Cor.  79.  Bur- 
mistrze, wójty  i  'letwójty  większych  miast.  Vol.  Leg. 
3.  571. 

LENTYSZEK ,  szka,  m,  z  Łnc.  lentiscus  <  mastykowe  drze- 
wo. Sienn.  Wyki  bcr  2)?aftirltaiim.  Pod  któremeś  drzewem 
ją  widział?  pod  lentyszkiem.   fiadz.   Dan.   14. 

LEMING,  u,  m. ,  lafa,  iołd ,  bic  ?ol;nuiig,  'Lejnung,  t.  j. 
strawne.  Chmiel.  1,  84.  S!av.  pkicha ;  Vind.  plazhuvanje, 
poplazhanje,  ponusdanje,  lohn;  Cum.  lón.  LENUNGO- 
WANIE,  ia  ,  n. ,  płacenie  żołdu.  Tr.  bic  Subbinfl  f'fr  So^= 
łimigen.  LENUNGOWY',  a,  e,  SiiDnungi^  =  .  Dzień  lenun- 
gowy.  Teat.  8,  40.  Jraftament-Stag. 

LEODYUM  indecl.,  miasto  cvrkułu  Westfalskiego  ,  Gnil.  Lie- 
ge .  bic  Stabt  Siitti*.  Dykc.  Geogr.  2,  80.  '  LEODYJSKl , 
a,  ie,  »on  Siittili.  Biskupstwo  Leodyjskie.  Wyrw.  Georg. 
209. 

LEP,  u,  m.,  (Boh.  lep;  Slov.  plaćj  lep;  Hiing.  lep;  Sorab. 
1.  lep;  SlaiK  lepak  (cf.  lepak);  Garn.  lępje  (distig.  Garn. 
lep  pulcer,  ob.  Łepski);  Vind.  lepez,  lizhji  lim,  ohmeije; 
Groal.lepek,  kelje  (cf.  klej),  omela  ,  imela  (cf.  jemioł.i) ; 
Dal.  lip,  klia  ,  lipnicza ,  imcla,  omela;  Hag.  Ijepniza, 
omegi,  yeska ,  omela;  Bosn.  omela,  kagl,  imela,  vesak; 
Ross.  oMe^a;  cf.  Ger.  $ab ,  filcbcii) ;  bcr  Sogcfleim.  Lep 
na  ptaki  robią  z  jagód  jemiofowyeh,  tak  lipki,  źe  byle 
ptak    usiadł  na  rózgę  nim  namazaną,    właśnie  jak  przy- 


klejony do  rózgi  zostaje.  Kluk.  Zw.  2 ,  558.  Ład.  H.  N. 
91.  Rózga  lepem  namazaną,  Carn.  limanza ,  wergón;' 
Yind.  polimana  veizhiza,  nakobozana  shibiza  sa  tizhji  lou. 
Ptaszkoyyie ,  których  na  lep  łowią  ,  im  więcej  w  laszczki 
lepem  nasmarowane  skrzydełkami  biją ,  tyra  sie  więcej 
wikłają  Dirk.  GŁ  70.  Frov.  Jak  czeczotki  na  lepie  po- 
brał. Cn.  Ad  288.  {Slov.  Pov.  Ribi  na  lep ,  ptaków  na 
udiću  lapat;  ryby  na  lep,  ptaki  na  wędę  łapać;  na  opak 
wszystko).  Fig.  Sidło,  kluczka,  sieć,  cin  Srtllftrttf,  etne 
%a\i(  „  ciiI  9?C^.  Niemasz  człeka  na  świecie ,  żeby  nie 
uronił  Ani  jednego  pióra  w  tak  powabnym  lepie.  Pol. 
Arg.  598.  Trudniejszy  panom  wielkim  chrześciański  ży- 
wot, gdy  dostatek,  rozkoszy,  pieniądze  i  inne  lepy  do 
złego  i  sieci  do  grzechu  w  ręku  mają.  Sk.  Zyw.  1,  26. 
(wabiki).  Sama  sobie  lep  na  piórka  gotuje.  Pol.  Arg. 
405.  —  §  .Lepie ,  za  pomocą  których  spajamy  naczynia 
jedno  z  drugim ,  najpospoliciej  nazywają  się  klajstrami. 
Krumt.  Cbym.  68,  Sllciftcr.  —  §.  Iransl.  Jako  na  Ta- 
trach wieprz  dziki  po>szczwany ,  Widząc  na  sobie  zsiadłe 
ze  krwi  lejiy . . . .  P.  Krhan.  Jer.  145.  zlepione  kudły, 
iłpn  gcroimciicm  Sliitc  siifammcii  gcbacftc  S^urflcn.  —  §.  Boi. 
Kozi  lep,  laudanum,  sok  czarnoszary  z  drzewa  jednego, 
na  które  gdy  się  kozy  wspinają,  przylipa  im  wilgoć, 
którą  im  zaś  doma  zbierają.  Sienn.  225 ,  ib.  Wyki., 
Saiibaiium. 

Pociiodz.  lepowy,  lepczyca ,  lepie,  lepianka,  lepiari , 
lepiennik ,  lepieznik ,  lepiony,  lepisly,  lipisly ,  lipki,  lip- 
kośc ,  lipnać;  dolepiać ,  nalepa,  nalepiać,  oblepa,  oble- 
piać, odlepiać,  odlipa,  potępiać,  polepa,  przylepiać,  przy- 
lipa, riizlepiiić,  udeptać,  wylepiuć ,  zalepiać,  zlepiać; 
ślepnać ,  ślejiy  elr. 

ŁEP  ofe' Łeb.  ŁEPAK,  m,  burl.,  ieąi  łeb;  chytrek.  Tr., 
ciit  fd'laucr  łlorf.  ob.  Łepek. 

'LE1'AK  oifo/.  =  zaś ,  ()iiigcgcn,  bagcgcn;  Gam.  pa,  pak,  am- 
pak;  \'ind.  ampak,  napruti,  topruti ,  temu  pruti  ,  temuzh, 
famuzh  ;  Groat.  pak,  ali ,  nego,  vech  iGronl.  pachę  imo). 
(cf.  lecz>*le;  et  '[^nk ,  cf.  opak).  Izaak  miłował  więcej 
Ezawa ,  a  Rebeka  lepak  miłowała  Jabuba.  Leop.  Genes. 
25,  28.  Arom.  5.  Gwngn  68.  flej.  Post.  D.  A.  Czwarty 
lepak  wszystkiego  świata  historyi  wyprawca.  1  Leop.  Hie- 
rnn.   7.  (zasie.  5  Leop.). 

ŁEPCE  ob.  Łeptać. 

LEPCZYCA,  y,  ż.,  ziele,  lep  puszczające.  Gn.  Th.  Gallium 
Aparine ,  gatunek  przytulii ;  czepia  się  sukien  Klvk.  Dykc. 
2,  20.  Lepczyca,  afperngo.  Jundz.  155,  rocipc  ©bcrtpurj; 
Ciirlina.   Krup.   5,   205.   cf.   podlepczyca. 

ŁEPEK,  pka,  m.,  dem.  nom.  łeb;  =  §  a)  główka,  baś  Sópf' 
dicn.  (Boh.  łebka  =  cranium).  Ukręciłem  mu  łepek.  Aur. 
Pet.  4.  —  §.  b)  'Łepek ,  "łepka  ,  (Boh.  łebka  cassis),  eilt 
Spthn.  Giilea,  przyłl)ica  .  'łepka  ,  hełm.  Macz.  Lepki,  tar- 
cze, iniecze.  jb.  Na  głowaih  s\yych  mają  szerokie  okry- 
cie, Żółte  łopki  z  wilczych  skór  obszyte  sowicie.  A. 
Kchan.   205. 

LEPIANKA,  i,  i.,  Buh.  lepenice;  Slov.  lepnica;  Hoss.  se- 
MjianKa ;  lepiona  robota,  gcbmiycrf,  SlcibcifCrf.  (Ross.  xbn- 
Ka  modelowanie,  ;itnmiiKi>,  jtniubiuHKŁ  modele  wyra- 
biający, bcr  SUobclmciftcri.     Stajnia  ma  posowę,   albo  z  le- 


LEPIARZ  -  LEPIEJ. 


LEPIEZNIK  -ŁEPSKI. 


621 


pianki  na  strychulcach ,  albo  tez  z  żerdek  na  halkach 
kfadzionyoli ,  i  lepianką  z  gliny  przykrytych.  Sivitk.  Bud. 
77.  Lepianki,  które  się  dają  na  górach  pod  dachami, 
im  są  z  tliiściejszej  gliny,  tym  trwają  dłużej,  ib.  22.  Do- 
mek się  cafy  trzęsie,  i  opada  z  niego  niemal  wszystka 
lepianka.  Teat.  11,  102.  —  g.  Lepianka,  lepianeczka 
zdrbn.,  kletka,  chata  zlepiona  podfa,  ciiic  Scbm^iitte.  Ka- 
zimierz W.  zastawszy  Polskę  z  lepianek  i  drewna  iikle- 
coną ,  kamienną  i  ceglaną  zostawił.  Nar.  fist.  6 ,  560. 
UjźrzaJa  z  trafunku  lepianeczkę  pod  słomą.  Zebr.  Ow.  119. 
(casam).  Lepianka  ■■  więzienie  po  wsiach.  W  lepiance 
tego  przybeczysz.  Tr.  —  §.  fig.  Ciało  ,  lepianka  nikcze- 
mna ,  wiezienie  i  pęto  umysłu.  Osiol.  Sen.  17.  Duchu 
ojczyźnie  o  swej  zapomniały,  A  w  tej  lepiance  ciała  za- 
mieszkały! Susz.  Pteśii.  D  2  b.  —  Transl.  fig.  Gdy  du- 
chy doskonałe ,  gdy  światłości  syny  Upadły,  nie  zadrżysz- 
ze  ty  lepianko  z  gliny?  Dmoch.  Sąd.  20.  bu  (Jrbeiiflcp. 
Wy  nikczemne  stworzenia,  lepianki  bez  ducha!  Zab.  15, 
101.  LEPIARZ,  a,  m. ,  lepiąi\y  co  z  gliny,  Dul.  lipitel, 
szklialacz  ;  Croat.  kelitel;  ber  łilci&cr,  gfbmfiidcr.  Mularze, 
lepiarze.  Vol.  Leg.  5,  179.  Lepiarz  depcący  glinę.  W. 
Jes.  41  ,  23.  (garncarz.  Bibl.  Gd.).  Zali  lepiarz  gliny  w 
mocy  nie  ma?  W.  Bom.  9,  21.  (garncarz.  Bibl.  Gd.). 
Biada  temu,  który  się  spiera  z  stworzycielem  swoim ,  ja- 
koby naczynie  gliniane  z  lepiarzem?  fiadz.  Jes.  45,  9, 
LEPIĆ,  ił,  i,  cz.  niedok.,  zlepić,  ulepić,  polepić  dok.; 
Boh.  lepiti ;  SoraA.  2 'lipasch  ;  Sorab.  1.  zlepu,  po  horn- 
tzersku  dźewam ;  Yind.  lipiti,  popati ,  keljati;  Cront.  le- 
pim  ,  lepchim  ,  kelim;  Du/.  lipim,  szkliavam  ;,  Hung.  lópn- 
sitem  ;  Eccl.  et  Boss  jen;iio,  ynimnb.  yAinmb,  cit- 
nHTB ,  CjitnjinTŁ ;  zalepiać,  oblepiać,  klecić,  flcitcJI,  mit 
ióm  idjmumi,  yon  Ccljm  jiifammcn  flcidcn.  Ściany  gliną 
lepić.  —  Piec  w  piekarniach  lepić.  Zaw.  Gosp.  Garncarz 
miękka  glinę  dławiąc,  lepi  na  nasze  użytki  naczynia.  1 
Leop.  Sap.  15,  7.  Izaii  rzecze  garniec  temu  co  go  lepi, 
czemu  mię  tak  czynisz?  Sk.  Dz.  571.  LEPIENNIK,  a, 
m.,  ziele ,  ob.  Granatek  ziele. 
LEPIEJ,  aduerh.  comparat.  adfcrbii  dobrze;  Boh.  lepe  ,  le- 
pegi ,  Ijp;  Slov.  lepśeg;  Sorab.  2.  lepej ;  Sorab.  i.  le- 
pey ,  liepe ,  nailiepe ;  Carn.  hol,  bel,  narbel,  narble; 
Croat.  bolye;  Slav.  bolje;  Bosn.  bogije;  Boss.  nojyime , 
ayjuie ;  Eccl.  yne  ,  yiiee ,  eOi^MiMS  ,  (cf.  lepszy,  łepski) , 
doskonalej;  (oppos.  gorzej),  bcffn".  Lepiej  pisze,  niż  mó- 
wi. Cn.  Ad.  441.  Lepiej  ja  to  umiem,  niż  ty.  Cn.  Ad. 
438.  I  wdowa,  kiedy  poczciwa,  tak  uczciwości  postrze- 
ga, jak  panna  nie  lepiej.  Teat.  21,  127.  Lepiej  <  cno- 
tliwiej,  poczciwiej,  bciJcr,  tiiflciibbnfffr -  mornlifd^cr.  Lepiej 
cum  ellipsi  jest' La/,  praestat,  n.  [p.  Lepiej  winnemu 
przepuścić ,  niż  niewinnego  karać.  Cn.  Ad.  443.  Lepiej 
złym  przy  dobrych  dobrze  czynić ,  niż  dobrym  dla  złych 
ujmować,  ib.  447.  Chciej  jak  najlepiej  a  przesłań  na 
tym,  co  może  być.  Cn  Ad.  57,  (Yind.  na  to  narbulshe  , 
po  narbulshem).  Im  komu  nnjlejiiej  czynisz,  tym  ci 
najgorzej  odda.  Eiop.  4.  Lepiej  <  [lożylecznlej  ,  mirtljfil' 
l^Oiter ,  bcjfer.  Lepiej  co  umieć,  niż  wiele  mieć.  Cn.  Ad. 
437.  Lepićj  co  mieć,  niż  wiele  umieć.  ib.  Lepićj  mą- 
czno ,  niż  łączno.    Lepiej  mało  a  dobrze ,  niż  wiele  a  źle. 


ib.  459.  Lepiej  cztery  konie  mieć  u  woza,  niż  jedne- 
go. Teat.  26.  d,  25.  Co  prędzej,  to  lepiej,  ib.  14,  90. 
Lepiej  pożytecznie,  niż  pozornie.  Cn.  Ad.  441.  —  g. 
Lepiej  '  łacniej ,  prędzej,  n.  p.  Wszak  to  cztery  konie 
lepiej  ciągną,  jak  trzy.  Teat.  4.  b,  10.  —  Lepiej  =  mo- 
cniej, więcej,  n.  p.  To  więc  ty  kuzynko  mię  lepiej  lu- 
bisz, niż  moja  matka.  Teat.  50.  b,  31.  —  §.  Ex  oppo- 
sito  złemu,  Lepiej  =  mniej  złe,  tDCiiiijcr  l'c!)lccl;t,  ober  ['ofe , 
Dcjfn".  Chwała  bogu,  interesa  lepiej  idą.  Teat.  15,  83. 
(poprawiły  się).  W  nieszczęściu  pomnij  ,  iż  lepiej  bę- 
dzie. Badz.  Syr.  2,  27.  Lepiej  =  mniej  szkodliwie,  nw 
fd)dblid)cr ,  Dcffcr.  Lepiej  swego  podczas  ustąpić.  Cn.  Ad. 
445.  Lepiej  rękawem,  niż  całą  suknią  zatkać.  Cn.  Ad. 
449.  cf.  lepsza  szkódka,  niż  szkoda.  Lepiej  złego  w  dom 
nie  przyjmować,  niźli  się  z  nim  wyganiając  go  mordo- 
wać, ib.  446  Lepiej  się  krótko  zawstydzić ,  niż  długo 
żałować,  ib.  441.  Lepiej  na  jedne  nogę  chramać ,  niż 
na  obie.  ib.  440.  — ■  Ironice  Milczałbyś  lepiej,  pókiś  ca- 
ły. Teal.  56,  21.  ib.  18.  b,  37.  Treb.  S.  M.  17.  bu  M' 
teft  kffer,  bu  fd^micgcft.  .  Nie  lepiejhy  on  pilnował  żony  i 
spraw  swoich,  a  nie  miłości!  Teat.  22.  c,  64.  Przy  licz- 
bach, obsol.  'Lepiej  niż  <  więcej  niż  =  przeszło  =  nad,  ntc^r 
C[\i.  Kupił  majętności  lepiej  niż  za  sześć  kroć  sto  tysię- 
cy. Papr.  Bgc.  116.  Zostało  było  jeszcze  do  trzech  ty- 
sięcy albo  i  lepiej  nieprzyjaciół.  Zolk.  Mscr.  40.  Zabił 
sam    rotmistrz    nieprzyjaciół    lepiej   jak  przez  sto.  ib.  42. 

LEPIĘŻNIK,  "LEPIAŚNIK.  (UrzeJ.  245),  a,  m.,  ziele,  gatu- 
nek podbiału,  tussilago  petasiles ,  groper  ,C)ufiatti(^ ,  mo- 
rowy korzeń,  od  wieśniaków  Car  ziele,  jakoby  cesarzem 
nad  zi'iłmi  dla  wielkiej  szlachetności  zwany.  Urzed.  245. 
hluk.  Dykc.  3,  137.  Jundz.  420.  kłobucznik  od  innych 
nazwań,  iż  liścia  wielkiego,  jako  kłobuk  najszerszy.  Syr. 
1427.  Bosn.  tutum,  lopuh. 

LEPIONY,  ULEPIONY,  a,  e.  part.  lerhi  lepić,  gc!Iebt,  wn 
8c^m  gcflcibt,  licflcDt.  LEPISTY ,  a,  e,  lipki.  Cn.  Th.,  fle. 
bciii];  Boh.  lepky;  Croat.  leplyen ;  Bosn.  kaglighno,  ka- 
gligan  ;  Bag.  omegljen  ;  Boss.  jiinmH ,  JiinKiH ,  .iwnoKi , 
aiin3'iiiii.  Lepista  ziemia  Boh.  lepenina.  LEPISTOSC, 
ści,  z'.,  Boh.  lepkost;  Boss.  jiinKOCTb;  lipkość  ,  btC  SIcbc» 
riofcit.  Krup.  2,  269.  LEPNICA,  y,  i,  rodzaj  rośliny, 
Silene,  Linn.,  Kluk.  Dykc.  5,  77.  Jundz.  248,  fetmfraut. 
LEPNY,  a,  e,  klejony,  zlepiony,  od  lepienia  ,  Boss.  At- 
niiuit  modelowany.  LEPOWY,  a,  e,  od  lepu,  {Boh.  le- 
powy);  8ctm  •  ,  ^^Oflcllcim  < .  Roszczki  lepowe,  na  które 
ptaki  łowią.  Kluk  Zw.  2,  538.  Ptasznik  lepowa  rószczka 
ptaki  zwodzić  nauczony,  Zmyślił  na  oszukanie  gaik  ga- 
łęzisty,  Toż  na  rózgi  polepił  sok.  Toł.  Saut.  65,  {Boh. 
wegice  ,  wegićka  ;    Yind.  sherliza  ,  cf.  żerdka). 

ŁEPSKI,  a,  ie ,  —  o  adverb. ,  przednie  dobry,  trcfflic^. 
(W  innych  dyalektach  słowo  to  ma  znaczenie  kształtu, 
piękności,  urody;  Boh.  lepy  gracilis,  lepost  gracilitas; 
lepota,  krasa,  slićnost;  Yind.  licp  bellus,  lepshi  co;npa- 
raliv ,  {ob.  Lepszy);  lepota,  lppust<  piękność  ;  lepota  de- 
corum;  Carn.  lep  pul  cer ,  lępóta  pulcritudo ,  lepotiza  fu- 
cus,  lepotizhem  ,  lepuvati /"ucare  ;  0«/.  lijp  >  piękny ;  Croat. 
lep  ,  comp.  lepshi ;  Bag.  Ijep  venuslns ,  liepsci  comp. ; 
Ijepos,  Ijepotta  >  piękność;  Slav.  Pip,  lipota;  Bosn.  Ijep, 


622 


LEPSZEC  -  LEPSZY. 


LEPSZE-  LEPSZY  Ć. 


lip ,  Ijepota ;  Ross.  et  Eccl.  ntnu ,  stnoTbui ,  atnuii  pię- 
kny ,  wyborny,  przystojny,  wspaniały;  cf.  Lat.  lepos,  Ic- 
pidus ;  Graec.  liTirói).  Każdy  porywczy  do  zapalczywo- 
ści  jedna  sobie  imię  kawalera:  ot  to  łepski!  to  mi  ka- 
waler. Mon.  75,  5.  Uo  pałasza  niemal  tak  łepskim  byl, 
jak  ja.  Boh.  Kum.  4,  201.  —  Jak  oni  są  łepscy,  jak 
częstują,  bankiet  jaki!  Teał.  53.  d,  12.  Pójdź  tu,  kto- 
kolwiek jesteś,  i  spotkaj  się  ze  mną,  kiedyś  tak  łepski. 
Teat.  56.  c,  95,  trao ,  wada ,  (cf.  łep  ,  na  łeb).  "LE- 
PSZEC, ał,  eje  ,  neuli:  itiedok.,  lepszym  się  stawać,  lei' 
fcr  rpcrben.  Młodzieniec  postępował,  a  rósł  i  lepszał  u 
boga  i  u  ludzi.  Dndn.  \  Sam.  2 ,  26.  (podobał  sie  tak 
Panu  jako  i  ludziom.  Dihl.  Gd.).  LEPSZOŚĆ.  ści'.  I, 
[compar.  iwminis  dobroć),  fiag.  bÓŁ,'lje ,  bic  33cffer^cit, 
grópere  iuntrcjfliclifcit ,  SsorjiicjliĄtcit.  Milsze  jest  zdrowie 
po  ciężkiej  niemocy  I  po  nierządzie  milsza  lepszość  rzą- 
du. Zab.  14-,  413.  Siost.  (poprawa).  Umysł  niewzględny 
na  lepszość,  sarka  nawet  na  cnoto,  gdy  tylko  ma  kkki 
pozór  do  jej  nagany.  Nar.  Hst.  4 ,  324.  Ożywiła  stra- 
piony naród  nadzieja  lepszości  przybyciem  Jadwigi  do 
Polski,  ib.  7,  207.  t.  j.  lepszego  losu,  ciiic?  bcffmi  8op' 
\ei.  Smolr.  El.  28.  NAJLEPSŹOŚĆ,  subst.  superlal,  n. 
p.  Nie  sądź  o  najiepszości  z  rozkoszy,  lecz  z  prawa. 
Przyb.  Milt.  567.  LEPSZY  ,  a  ,  e ,  comparat.  adj.  dobry ; 
{oppos.  gorszy);  flo/j.  dobry,  lepsj ;  Slov.  dobri,  lepsi ;  Sorab. 
i.  dobre,  lepscbi,  liepschi  ;  Sorab.  2.  dobri,  lepscbi;  Vind. 
bulshi ,  vczh  dober  =  lepszy  ;  (Vind.  lepshis  piękniejszych. 
Łepski) ;  Carn.  dóbr,  hulsbe  ;  Crool.  dober,  bolsbi,  b(dsi ; 
(lepshi  ■■  piękniejszy);  Bosii.  bogli;  Slav.  dobar,  bolji;  ling. 
bógli  (liep  ,  liepsci  =  piękny,  piękniejszy) ;  Boss.  jymuifi  ; 
Eccl.  ójarmifi,  oyHbiiih  (eo.mih  =  większy) ;  Itcffcr;  §.  a)  le- 
pszy od  dobrego  '  doskonalszy,  uczciwszy  ,  pożyteczniejszy 
etc.  n.  p.  Śmierć  co  lepsze  bierze.  Zcgl.  Ad.  229,  ber 
Job  Ijolt  imilicr  bO'3  ScftC  Kto  lepszy,  nie  kto  wyższy, 
niecił  ten  ma  pierwszeństwo.  Dmoch.  II.  260.  Jak  mógł 
się  kto  stać  dobrym  ,  tak  być  może  lepszym.  Klecz.  Zdań. 
87.  Człowiek  dobry,  że  trudno  lepszego  poszukać.  Zub. 
13,  63.  (non  plus  ultra).  Lepszy  był  nieboszczyk.  Gemm. 
150.  Lepsza  cnola  we  błocie,  niż  niecnota  we  złocie. 
Cn.  Ad.  447.  Lepsza  cnota  bez  szlacbectwa  ,  niż  szla- 
chectwo bez  cnoty.  ib.  436.  Lepszy  funt  złota ,  niż 
cętnar  ołowiu,  ib.  451.  Lepsza  mądrość,  niż  perły. 
Budn.  Prov.  8,11.  Lepszy  gil,  niż  motyl.  Gemm.  151. 
Jeżeli  tamtej  nie  dostanę,  lepsza  będzie  i  ta,  ni- 
żeli nic  wcale.  Teał.  54,  82.  (cf.  lepiej  rydz,  niż  nic). 
I  najlepszemu  piekarzowi  czasem  chleb  się  nie  uda.  Torz. 
Szk.  126.  {interdiim  bonus  dormitat  flomerm).  —  Eccl. 
Prov.  Mto  jymiie  sjaiiT?  acniici!  mto  aciiHca  ?  4o6po- 
Atiejb !  MTO  4o6poAtTC.in  ?  óori. !  mo  óoKccTBa  ?  hh- 
1T0 !  Go  jest  lepszem  nad  złoto!  jaspis!  co  nad  jaspis? 
cnota!  Co  nad  cnotę?  Bóg!  co  nad  bóztwo?  nic!  Kto 
pićrwszy  (abo  duższy),  ton  lepszy.  Rys.  Ad.  28,  bcr  ftćirf' 
^e  ber  befte.  —  Widząc  Pan  moje  pilność,  coraz  lepszym 
okiem  na  mię  zaczynał  patrzeć.  Kras.  Pod.  2,  1  14.  (t.  j. 
życzliwszym ,  łaskawszym).  Wstaję  i  kładę  się  z  najle- 
pszą myślą.  Teat.  19.  c,  69.  (kontent,  wesoły,  spokojny).— 
g.  b)  Mniej  zły,  rociiiger  bófe ,    bcffcr.     Nie  wielkie  zalece- 


nie ,  być  lepszym  najgorszego.  Cn.  Ad.  704.  Lepszy  mą- 
dry złodziej ,  niż  głupi  szafarz,  ib.  452.  Lepszy  stary 
sługa  z  dziesięcią  wad  znajomych,  niż  nowy  z  jedną 
tajemną,  ib.  455.  Lepsza  szkódka ,  niż  szkoda,  ib.  448. 
—  §.  Elliplicc  Lepsza  ,  n.  p.  Lepsza  się  nie  'dziej  =  nie 
może  być  nic  pożądańszego.  Włod.,  guid  melius  tibi  op- 
les?  Cn.  Th.,  bu  fanft  bir  nidjtź  befferc^  iininfdieii.  Gdy 
w  tej  mierze  dokładają  się  starszej  głowy,  w  lepszą  po- 
szło. Birk.  Dom.  115.  t.  j.  lepiej  się  udało,  c^  gieiig  ober 
gerictl)  beffcr.  Febra  niektóre  choroby  zastępuje,  z  le- 
pszym atoli  jest  onej  nie  mieć.  Pilch.  Sen.  143.  (cf.  to 
z  dobrem  twojem).  O  lepszą  z  kim  chodzić  =  walczyć  z 
nim  o  prym,  oulank,  mit  jemanbcii  urn  bcii  55orrniia  Fampfeii, 
nictteifcrn.  Jednakie  z  nią  wychowanie  miała ,  .\  z  nią  idąc 
o  lepszą,  często  przegrawała.  Pot.  Arg.  370.  To  pra- 
wdziwie jest  miejsce  ,  o  którym  się  godzi  Rzec  śmiele  ,  że 
o  lepszą  z  samym  niebem  chodzi.  Lub.  Roz.  3.  Chcieli 
iść  o  lepszą  z  pierwszemi  panami ,  w  stawieniu  wspa- 
niałych gmachów.  Nag.  Cyc.  48.  Głód  i  powietrze,  ubi- 
jają się  o  lepszą,  któreby  z  nich  więcej  ludziom  złego 
uczynić  mogło.  Karp.  4,  72.  —  Aleksander,  ^yszumia- 
wszy  nieco,  zaczął  pić  w  najlepszą.  Kras.  Hisl.  28.  co 
mógł  najlepiej,  najwięcćj. —  §.  Nalepszego  co,  pro  Na- 
gorszego,  n.  p.  Coż  mi  to  nalepszego  czynisz?  mówisz? 
hlanda  est  guerela,  vel  ezpostulatio  ad  vitandam  offensio- 
nem.  Synu  ,  cożcś  to  nam  nalepszego  abo  takiego  uczy- 
nił! [Lnc.  2)  Graec.  zi  inóiricag  tifiif  ovT(ag.  Cn.  Tb.  464. 
(synu!  przecześ  nam  to  uczynił?  Bibl.  Gd.).  Coż  najle- 
pszego robisz,  Cyceronie?  Nag.  Cyc.  24.  Co  We  Pan 
najlepszego  robisz?  to  go  bardziej  jeszcze  rozgniewa.  Teał. 
24.  c,  75.  Co  to  We  Pan  n.ijlepszego  czynisz ,  tylko 
martwisz  ustawicznie  tatunia !  ib.  28,  55.  I  coz  to  naj- 
lepszego czynicie?  czemu  wiarę  tę  nową  forytujecie? 
Zyyr.  Gon.  A  2.  LEPSZE  subst,  dobro,  zdrowie,  szczę- 
ście, bo^  SBcftc,  iai  280^1,  boś  $cil,  bie  SBoMfa^rt.  Pan 
niechaj  wam  wszystko  szczęści  ku  lepszemu.  Radź.  Tob. 
7,  10.  Sejmy  w  Lublinie  będziemy  odprawiać  dla  po- 
żytku i  potrzeby  królestwa  i  dla  lepszego  ziem  Lite- 
wskich. Herb.  Siat.  11.  Pocieszał  swój  naród  stroskany, 
Ze  się  nieszczęście  w  lepsze  w  kraju  zmieni.  Zab.  4, 
387.  LEPSZYC,  ył,  y,  ulepszać,  cz.  niedok.,  zlepszyć, 
ulepszyć,  dok.,  polepszać,  lepszym  czynić,  bejfeni,  »er« 
befferii ,  belfer  ninĄcn ;  Boh.  lepśiti,  zlepśiti,  zlepśowati; 
(Vuid.  lepotili,  lipozbili  ornare ,  obicpshati ,  polepshati, 
slepshali  ■■  piekszyć) ;  Poss.  34oCpHiL  ,  34n6pHBaTL.  Le- 
piejby  było,  gdyby  jeden  drugiego  lepszyl,  niż  że  jeden 
drugiego  gorszy.  Ern.  198.  Chce  mu  się  majątku,  że- 
by mógł  swój  stan  ulepszyć.  Teat.  25,  27.  Kto  dług 
zapłacił,  stanu  swego  gorszym  nie  czyni,  owszem  go 
ulepsza.  Gal.  Cyw.  5,  260.  Wstrzymuj  się  jeszcze  tro- 
chę, gdyż  ten  widok  miły  Ulepsza  stanu  lichość,  słabe 
krzepi  siły.  Znh.  11,  581.  Zahi.  Lepszyć  się  recipr.,  po- 
prawiać się,  fidi  bcJTeni.  Rardzo  wam  życzę  tego,  byście 
się  lepszyly.  Jak  ona  Penelope  tak  cnotliwe  były.  Papr. 
Przyk.  T.  4.  Nauka  ich ,  żółć  szczera  smoków  jadowi- 
tych ,  Z  niej  się  żaden  nie  lepszy  z  ludzi  pospolitych. 
Groch.    W.   17.    Gdzie  się  mieli  zlepszyć,   tu  się  gorszy- 


ŁEPTAG  -  LEŚNIAK. 


LESNIANY  -  LESrsOBOZEC. 


623 


mi  'zstali.  Żarn.  Post.  2,  451  b.  Pisma  czytają ,  nie  że- 
by sie  z  nich  lepszyli ,  ale  aby  ostrzyli  rozumki  swoje. 
W.  Post.  W.  283.  (cf.  budować  się).  Zwyczajnie  ludzie 
po  miernym  karaniu  rychlej  się  lepsza,  niz  za  karaniem 
niemiłosiernym.  Saj:.  Porz.  H.  (cf.  kajać  się).  Rad  świę- 
tych przykłady  słyszał,  i  z  tego  się  lepszył.  Sk.  Z'jw.  \, 
66.  Zlepszenie ,  poprawa ,  bic  SciTEriiiig.  Słuchać  nie 
chce  rady  zdrowej ,  dla  zlepszenia  swojego,   fiyb.   Ps.  63. 

ŁEPTAĆ,  CHŁEPTAĆ,  ał,  pce  et  łepta,  c?.  niedok.,  Boh. 
sleptati ,  chlemtati;  Ymd.  lekati ,  lopati;  {Rag.  laptatti 
anhelare);  Carn.  loklam ,  lokam ,  shlempam;  Graec.  i.a- 
ntitv;  cf.  Lat.  lambo;  cf.  chlipać,  chlapać,  cf.  chlać;; 
f(^Ial)l'cn  ,  Idilnprcii ,  fcblabbmi ;  pić  jezykiijm  lizać  ,  jak  pies. 
\Ntod.  Psi  łepcą.  Ob  Post.  A  2.  Psi  krew'  j'ej  łeptali  ję- 
zykiem. Pot.  Jow.  i,  7.  Psi  ich  właśni  łeptali  krew'  ich. 
Weresz.  Reg.  52.  Rej.  Post.  yy  2. ,  ib.  E  e  6.  Łeptał 
■wodę  językiem ,  jako  pies  łepce.  Rad::,  Jud.  7,  5.  Bę- 
dą wodę  garścią  brać,  i  do  ust  nieść,  i  jako  psi  ją  łe- 
ptać.  Sk.  Zyw.  1,  405.  Pies  'febce  swoje  zrzuty.  Pot. 
Zac.  34.  Chłeptał  dozgonnie  służebnieza  wodę.  Hul.  Ow. 
30.  Niech  pełnym  gardłem  'chłepce  zdradny  rozbit 
morze.  Hid.  Ow.  147.  —  §.  Złeptać  dok.,  połknąć, 
j^inuntcr  id)Iu(fen,  ycrftbltiigeii.  Rybę  słowy  zgromiwszy, 
polym  ją  przydeptał,  Niedługo  jej  folgując,  tak  ja  cał- 
kiem złeptał.  Papr.  Koi.  H  i  b. 

LERA  ob.  Przepustnica.  Jak.  Art.  3,  299. 

*LER\VY,  n.  p.  Żwawe  nie  skrwawiły  Lerwy  oczu,  ale  mu  dla 
ojczyzny  miłej  Tanio  ,   co  jest  drogiego.   Tward.  Misc.  117? 

LESĆ  ob.  Leźć. 

'LESDA ,  'Lezda  ,  "Leuda ,  y,  2.,  naznaczona  opłata  od  ja- 
kiejkolwiek żywności,  cf.  Ger.  Icifteil.  Czack.  Pr.  1,  68, 
©onńimtipiiśaccifc. 

LESICA ,  y,  i.,  z  lasek  czyli  kratek  zrobiona  skrzynia,  cf. 
łasa  ,  ciii  ©ittcrfaftcil.  (Boh.  liska  cralicula,  leśenj  =  roszto- 
wanie ,  cf.  lisica).  Yivarium,  sadź,  sadzawka,  Icsica  do 
chowania  ptaków,  ryb,  zwierząt.  Mącz.,  cin  $ulmcrfaften. 
Mądra,  chlebna  skrzynia,  lesica  abo  polica.  ib.  I^^csica 
na  suszenie  serów:  sernik.  Cn.  Th.,  cin  Sófcforb.  Moł- 
drzyki  abo  krajanki  wycisłe,  po  iesic.Y  albo  koszu  roz- 
łożyć. Cresc.  560.  LESISTY,  LEŚMSTY,  a,  e,' Boh.  le- 
snaty;  Sorab.  1.  leszoyite,  leszwate;  Bosn.  scjumav  (cf. 
szumny);  Ross.  .itciiCTbiii,  4.v6paBiicTŁiii ;  Eccl.  4yf'poBii- 
CThifi,  4y6poBHuii;  pełny  lasów,  iimlfiij,  drzewisty,  chró- 
ścisty,  zarosły,  bpU  §pI5  ,  (ifrnncŁ  iinb  @cI'U|'cft.  Dolna  część 
Etny  urodzajna,  śrzednia  Icśnista ,  górna  pusta.  Zab.  13, 
109.  Góry  lesiste,  operli  arbore  montes.  Zebr.  Ow.  124. 
Oeta  lesista,  nemoros.  ?i.  222.  Ubezpieczeni  lesistą  n  bło- 
tnistą posada  krajów  swoich.  Nar.  fht.  2,  586.  W  lesi- 
slyni  jeszcze  na  ów  czas,  a  dla  małości  wiosek,  nieb:- 
dnym  kraju  ,  pełno  było  zwierza.  Nar.  Hat.  3,  567.  'LE- 
SKA ,  i,  z.,  dem.  nom.  leszczyna,  Boh.  Ijska;  Slov.  leska; 
Yind.  leska  ;  Croat.  leszka ;  Ross.  .leiua ;  cin  .^afclftrmid)d)cn. 
Lekki  wiewior  z  poziomej  leski  na  dąb,  z  dębu  skacze 
na  buka.   Pnt    Pocz.   706. 

ŁESKLIWY,  ł.ESKTAĆ  ob.  Łechciwy,  łechtać. 

LESLIK  nb.  Kropidło  ziele.   Tr. 

LEŚNIAK,  a,  m.,    sihesłris    homo.     Mocz.    leśny    człowiek, 


Sorab.  1.  lesznik ;  Rag.  Iuxanin ;  Ross.  4epeBeHmnHa ;  cin 
SalbmcnfĄ ,  ber  tn  Sdlbcrn  milb  Icbt.  Szczęśliwie  leśnia- 
ków  owych  hordy  do  porzucenia  leśnego  żywota  namó- 
wił. Faliss.  FI.  262.  LEŚNlANY,  a,  e,  w  lesie  się  znaj- 
dujący, 5BaIb',  im  SSnlbc.  Mało  takich  leśnianych  osad 
znajduje  sie,  któreby  dobre  i  użyteczne  do  budowli  drze- 
wo zawierały.  Mon.  74,  675.  LEŚNICTWO,  a,  n.,  za- 
wiadywanie lasami,  gospodarstwo  leśne,  tai  Jorftifcfcn. 
Porządek  lasów  i  przezorność,  są  to  najgłówniejsze  sztu- 
ki w  ogólnem  leśnictwie.  Mon.  74,  689.  —  §.  Urząd  le- 
śniczego, Yhid.  borsthnaria,  lefavarstvu,  forshtnarstvu  , 
bilo  gorftanit,  bic  giJrftcrcy.  Pozwalamy,  aby  ze  wszystkich 
dzierżaw ,  leśnictw  i  dóbr  inszych  wybrańcy  wyprawieni 
byli.  Yol.  Leg.  2,  1426.  Ubiegano  się  po  leśnictwa  z 
najpierw  szych  domów,  bo  bogate  dochody  z  obszernych 
włości*  składały  zapłatę  leśnictwa.  Jez.  \Yyr.  LESMCZEK 
ptak,  ob.  Zięba.  LESMCZKA,  i,  ź.,  gatunek  sowy,  strix 
seops ,  mała  leśna  sowa.  Kluk.  Zw.  2,  502,  bic  SSalbcnlc 
LEŚNICZOSTWO  ,  a ,  n.,  —  §.  Leśnictwo ,  qu.  v.  —  §. 
Leśniczy  z  żoną,  bcr  gorficr  unb  bic  gorficrinn.  LEŚNI- 
CZOWSKl ,  a  ,  ie ,  Ross.  .tŁchhkob^  ,  od  leśniczego  ,  gór= 
ftcr  '  .  Drzewo  po  leśniczowsku  utrzymywać.  Gal.  Cyw.  2, 
157,  auf  tfórficr  3lvt.  LEŚNICZY,  ego,  m.,  LEŚNIK,  a,  hi., 
gajowy.  Kluk.  Zw.  1,  580.  od  dozoru  lasów  imię  ma. 
Skrzet.  Pr.  Pol.  1,215,  bcr  gorjłcr.  (cf.  podleśniczy,  nad- 
leśniczy, cf.  gajowy),  Slov.  polesni;  Yind.  borshtnar,  lo- 
gaskerbnik,  logar,  lefagledez,  forshtnar;  C^oa^  lugar  (cf. 
łag,  łęg,  ługi,  fosnar;  Ross.  .itcHHKi,  .TfecOBmiiK^B ,  Ji- 
CHimiii.  Tyle  być  powinno  leśniczych,  na  wiele  części 
powszechnych  lasy  są  podzielone,  każdy  z  nich  n.ając 
cześć  sobie  powierzoną.  Kluk.  Rośl.  2,  125.  LESNICZY- 
NA ,  y,  ?'.,  żona  leśniczego .  bic  giirftcrinn.  Kras.  Pod. 
2,  24.,  Slov.  polesna.  LEŚMEĆ,  iał,  ieje  ,  neutr.  niedok., 
zarastnć  drzewem,  chróstem.  Cn.  Th.,  ccrivad)fcn ,  5U  ci= 
nem  Salbc  ifcrbcn,  in  cinc  Silbnip  an-Jartcn ;  ,/ios».  du- 
brayllise.  —  g.  ob.  Dziczeć,  iTiunlfcrn.  LESNIOWKA, 
i,  z.,  bcr  ^oljapfd;  (Ymd.  lefniza,  lefnika;  Carn.  leśni- 
ka). Leśniowki  ,  jabłka  cierpkie ;  są  pomocne  do  zaki- 
szenia  i  ukwaszenia  kapusty.  Uaar.  Sk.  75.  LESNISTY 
ob.  Lesisty.  '•LEŚNOBOŻEG,  żca,  m. ,  Faun,  bcr  SBalb' 
gptt.  Z  gajów  leśnobożce  zbiegłe.  A".  Pum.  10,  102, 
Ross.  ituicn  leśny  dyabeł,  satyr.  LES.NY,  a,  e,  od  la- 
su, Boh.  lesnj ;  Sorab.  1.  leszne,  lifny;  (Carn.  lesęn  li- 
gneus);  Carn.  lóshne  (cf.  łag,  łężny),  hostne  (cf,  gąszcz), 
gojsdne;  (Vi'irf.  lefen  ,  druyni->  drewniany) ;  Croa/.  leesni, 
lozni ,  sumzki ,  dubrayni,  dubrayszki  ;  Rag.  dubrivast, 
{Rag-  Ijesni  materiatiis)  \  Ross.  .itCHhlil,  .itcoBUH  ,  4.y6pa- 
Biihiil  (cf  dąbiowaj;  £cf/.  4e6piiufi  (cf  debrza);  2BaIb  =  . 
Drzewa  owocowe  i  leśne.  Fors.  14.  Leśne  jabłka  ob. 
Jabłko.  W  oddaleniu  się  od  pierwiastkowego  leśnego 
żjcia  ,  postrzegam  przyczynę  nieszczęścia.  Mon.  69,  26. 
Cztery  miasta  leśne  w  cyrkule  Szwabskim.  Wyrw.  Geogr. 
205 ,  bic  picr  SnlffiiiMc.  Złodziej  leśny.  Teat.  50,  56 , 
cin  Silbbifb.  Po  ich  ubiorze  znać,  że  to  nie  są  leśni 
zbójcy.  7Va/.  54,  41.  —  §.  Leśno,  s«i$/.  s  pożytki  ksią- 
żęce z  lasów  oraz  myśliwslwo  zawierał  w  sobie  podatek 
leśne.    Nur.  Ust.  2,  259.  et  5,  566.     Prawo    zakazujące 


624 


LEŚNY  -ŁET. 


LETARG  -  LETNIE. 


myślistwo  w  dobrach  nawet  szlacheckich ,  nazywało  się 
leśne.  i6.  4,  245,  baji  SBnltirciit.  —  g.  transl.  Leśny '= 
dziki,  nieokrocony,  iińl6 ,  iiitmcii|'cl)lt£^.  Litwa  lud  leśny  i 
nikczemny.  Papr.  Ryc.  Co  za  dzikie  i  leśne  serce.  Sk. 
Kai.  554.  Jeszcze  mi  przegrazasz  twoją  miną  leśną ! 
Treb.  S.  M.  113.  LES.\Y,  ego,  m.,  subst. ,  wydziałowy 
dozorca  lasu,  stojący  pod  głównym  leśniczym.  Rydel., 
ber  ^cgcrcitcr,  podleśniczy,  gajowy. 

LESZ,  u,  m.,  "Liesz  abo  zamesz  ,  skóra,  aliita.  Mącz.  za- 
mesz,  skóra  bardzo  miękko  wyprawna.  cf.  ircha,  Santifc^= 
Icber.  Worek  ten  Judaszowy  z  rozmaitego  leszu.  Klon. 
Wor. ,  ob.  Leszowy. 

LESZCZ,  KLESZCZ,  a,  m. ,.  cyprinus  brama,  Ross.  .lem^B, 
jemiiKi,  ber  Srajfcii,  bie  93rad)|'c,  ma  podobieństwo  karpia, 
znajduje  się  w  rzekach,  w  jeziorach,  żywi  się  ifem  i  ro- 
ślinami wodnemi.  Zool.  189;  należy  do  białych  i-yb.  Ma- 
gier. Mskr. 

LESZCZOTKA,  i,  r'. ,  (cf.  kleśnić,  kleszcze),  rozszczepione 
drzewko  do  kleśnienia  zwierząt,  cin  aiifijcfpaltneś  ^olj,  bie 
Jbicre  bornit  jii  nmllad)eii.  Rzężąc  żrzebca,  oboje  jądra  w 
leszczotkę  ujmiesz.  Hipp.  27.  —  §.  Leszczotki  lubiane  abo 
gontowe  cienkie  klaskające,  któremi  uderzysz  konia  w  czub 
dla  postraszenia  go.  ib.  55.  Itrzepaczka).  —  §.  Leszczo- 
tki, gra  dziecinna  ,  Franc.  main  cbaude  ,  n.  p.  Już  po  pie- 
rożkach, po  śmietanie,  po  leszczotkach,  po  ciuciubabkach. 
Teat.   20.   b,  45. 

LESZCZOWY,  a ,  e ,  od  leszcza  ryby,  Sraffen  < .  Mięso  le- 
szczowe podlejsze  cokolwiek  od  karpiowego.  Kluk.  Zw. 
3,  151. 

LESZCZYC  ,  herb\  bróg  zfoty,  słupy  białe;  na  hełmie  takiż 
bróg.  Kurop.  5,  29,  eiii  Śappcii. 

LESZCZYNA,  y,  i.,  (Etym.  las);  Boh.  liśtj,  liskowj ,  Ijśćj; 
S/ot',  leska;  Yind.  leska,  lieshnavo  drevo,  Ijeslije,  liefnjak; 
Carn.  leshovje;  Sorab.  1  lifcina;  Croat.  leszka;  Bosn.  li- 
segnak;  Ross.  .leuia ,  optuiiiHa ;  laskowy  krzak,  cin  i)a)'cl= 
nuplmiim,  ,'oafclmipftraiid).  Krzew  miernej  wielkości,  które- 
go owoc  twardą  łupiną  okryty,  laskowym  orzechem  zo- 
wią.  Kluk.  Hośl.  2,  55.  Leszczyna  <  lasek  leszczynowy. 
Cn.  Th.,  §aiclijei'triiiid)e;  Ross.  .lemnHHiiKŁ,  optuiHiiKi.  LE- 
SZCZYNOWY, a,  e,  [Boh.  Ijskowy;  Sorab.  i.  lesznowo- 
reschnowe;  Carn.  leskov,  lesbov;  Croat.  leszkoy);  lasko- 
wy, tCiafcl  ■■  .  Rózga  leszczynowa  ,  virga  divinaioria.  Kluk. 
Kop.  2,  121,  bie  3Biiufc6cInitI)e ;  ob.  Laskowa  rózga. 

LESZKA,  i,  j. ,  demin.  nom.  lecha  >  grządka,  mała  grzęda, 
ein  flcincź  ©artenbect.  Blizko  była  rozmarynu  leszka,  ba- 
wi sie  tam  na  grzędzie,  urywając  kilka  gałązek.  Pot.  Syl. 
416.' 

LESZNO,  a,  n. ,  miasto  w  Poznańsk.  Dykc.  Geogr.  2,  75, 
?i)Ta.  LESZCZYŃSKI,  a,  ie,  z  Leszna,  gijjiicr  = .  —  g.  Le- 
szczyńskich dom  pisał  się  na  Lesznie,  ib.,  cin  digenniime. 

LESZOWAC  Ci.  niedok.,  u  malarzów,  równać  grunt  klejowy 
drewnem  z  wodą.  Magier.  Mskr.,  bc^  ben  Sfalem,  ben  Oeb 
grmiD  mit  5Bnffcr'(jIiittcn. 

LESZOWY,  a,  e,  od  leszu  =  zamszowy,  jerszany,  iion  Sćinii)'Ą= 
lebcr.  Jerszany  albo  leszowy  woreczek.  Sienn.  592  et 
581.,  Ślesik.  red.  420. 

'ŁĘT;    n.  p.    Odymasz    się   jak  jeż,    będąc   jak    łęt  gołym. 


Pot.  Por.z.  500.     Próżno  się  lisem  piszesz,  kiedyś  jak  łęt 
goły,  Przepiwszy  aż  do  snopa  ojcowskie  stodoły,   ib.  lii.? 

LETARG,  \i ,  m. ,  z  Greckolac. ,  my  śpiączka  zwać  możem. 
W.  Post.  W.  5,  492.  (cf.  'śpik),  bie  edjlaiinift ;  Boh.  zk- 
chwat;  Sorab.  1.  fparna  khorofcż;  \ind.  spanjavitnost, 
terdospanjost,  saspajozhnost ;  Rag.  martvillo,  martvi  san; 
Croat.  mertv'do ,  zaszpanoszt;  Eccl.  MHorocoHie.  Letarg 
albo  śpiączka  z  zamulenia  krwi  w  mózgu,  tak  że  człowiek 
bez  zmysłów  zostaje.  Boh.  Dyab.  2,  165.  Sen  tak  głę- 
boki, iż  śpiącego  ciężko  obudzić;  a  ten  obudziwszy  sie 
nie  poznaje  tych,  z  któremi  mówi,  nie  pamięta,  co  mówi. 
Krup.  5,  629.  —  Fig.  Ospanie,  ospalstwo,  ospałość,  ©c^Id* 
friijfeit,  Jragbcit,,  Sd)Iaf)iicŁt.  Wasze  życie  w  letargu  pę- 
dzicie ospale,  Zycie  skończycie,  ze  snu  nie  powstawszy 
cale.  Zab.  15,  101.  LETARGIK ,  a,  m.,  ciężką  śpiączkę 
cierpiący,  ein  ^i41af[uct)tiijcr.  Zab.  9,  58. 

LETERKA  ,  i ,  i. ,  demm.  nom.  letra ,  drabina  wozowa. 

LETKI,  LETKOŚĆ  ob.  Lekki,  Lekkość. 

LETNI,  ia,  ie,  g.  1.  od  lata,  pory  roku,  Boh.  letnj;  Slov. 
letni;  Sorab.  1.  letżne;  Bag.  Ijetni,  Ijetgni ;  Carn.  lejten, 
polejtn  ,  lejtn  ;  Yind.  leten  ,  poleten  ,  polielen  ,  obleten; 
Croat.  letni;  Ross.  .i^THufl ,  omnmer  = .  Letnie  siedzenie, 
chłodnica,  aestiua.  Mac:,.  Letnie  mieszkanie  Eccl.  jkhh- 
BO  (cf  żniwo).  Letnie  dni  Boh.  audni,  dnowe  letnj,  (le- 
tnjce  zielone  świątki).  —  g.  Transl.  Letni  =  wolno  ciepły, 
Boh.  et  Slot),  wlażny;  Sorab.  l.liwki;  Yind.  mlazhen,  kro- 
pen,  mlakoviten  ;  Carn.  mlabov,  mlazhn,  (mlazhnisha  =  ła- 
źnia) ;  Rag.  mla.ik;  Cront.  mlachen ;  Dal.  młak,  mlaak ; 
Hitng.  melcges;  Bosn.  młak,  ni  vrucch,  ni  studen ;  lau, 
IrtnliiJ,  prnpr.  et  fig.  Ponieważeś  letni,  ani  zimny,  ani  go- 
rący, wyrzucę  cię  z  ust  moich.  Radi.  Apoc.  3,  16.  'Le- 
tny.  Dam.br.  Kai.  20.  Chce  Pan  gorliwego  a  żywego 
chrześcianina,  nie  letniego,  co  to  ani  zły,  ani  dobry.  (Jil. 
Post.  58.,  [{oss.  paBHOayiUHuB  Wolałbym,  iżbyś  był  albo 
gorący,  albo  szczerozimny,  niżeli  masz  być  letnim,  a  tym 
śrzednim  między  dwoma.  Rej.  Ap.  43.  —  §.  2.  Od 
lat,  t.  j.  roków,  letni  =  tegoroczny,  roczny,  jfiljrii],  ein  3il^r 
(lit;  Sorah.  {.  lietni;  Sorab.  2.  letni;  Yind.  lietni ;  Croat. 
letni;  Dal.  godischni;  Rag.  Ijetni;  Ross.  ro40Ba.ibiri.  Je- 
leń letni,  roczny,  roczniak,  Ymd.  mlad  jeleń,  lietnjak,  eilt 
SpicpDirfd),  cin  Spiegcr.  —  g.  Lata  zupełnie  mający,  du- 
żoletni ,  yolljfi^iriij.  Letni,  z  pod  opieki  wychodzący,  już 
nie  małoletni.  A.  Zamoj.  65.  opposit.  nieletni  ,  małoletni, 
n.  p.  Nieletnia  pasierbica.  Gaz.  Nar.  I,  286.  Pozostałe 
nieletnie  dzieci.  A.  Zamnj.  57.  Pozostała  matka  niele- 
tnich dzieci  swoich  naturalną  jest  opiekunką,  ib.  59.  — • 
g.  Letni '  podeszły  w  latach,  lat  wiele  mający,  bcjn^rt;  {Slov. 
letili;  Sorah.  i.  letne;  Yind.  perlieten,  velkolieten ;  Carn. 
perlejtn).  Już  letnia  z  tego  świata  zeszła.  Sk.  Dz.  450. 
Klęczała  u  ołtarza,  przy  letniej  kobiecie.  Teat.  18,  24. 
Czy  jest  jaki  stan  smutniejszy,  i  mniej  poważany  nad  stan 
panny  letniej?  Teat.  18  45.  Człowiek  stary  i  letni.  W. 
1  Reg.  4,  18.  (stary  i  ociężały.  Bibl.  Gd.).  Ukaż  mi  *le- 
tniejszego  konia.  Alb.  na  \Y-,j.  14.  starszego,  ein  filtercS 
<Pferb.  LETME,  LETNO  adv.,  wolnociepło,"S/or.  mliko  j 
lau,  lauliit.  Letnie  ubrany  •  nieciepło,  letko,  Icidit,  nic^t 
rcarm    geflcibct.     Bardzośmy  się  letnie    w  drogę    opatrzyli. 


LETNIC  -  LEW. 


LEW-LEWAR. 


Cn.  Th.  358.  Aeslive  viałicati  sumus ,  i.  e.  tenuissime, 
sfabośmy  się  w  drogę  opatrzvli,  vel  simili  Iranslatione,  le- 
tnieśmy  się  wybrali.  Cn.  Th.  442.  LETNIC,  "LECIĆ,  il, 
i,  CS.  niedok.,  wyleeiu  dok.,  wolnociepJym  czyli  letnim  czy- 
nić. Tr. ,  lnu  madjcii;  {Hng.  el  Dosn.  mlaciti;  Croat.  mla- 
chim  ,  zralacluijem,  omlachujcm);  wyleć  piwo;  już  wyle- 
cone.  LETlMEG  ,  ia{,  ieje ,  neutr.  niedok.,  oletnieć  dok., 
letnim,  wolnocieplym  się  stawać,  {flag.  mlacitise;  Croat. 
zmlacliujemsze ;  Bosn.  smlacitise ;  Boh.  wlaźnauti ;  Garn. 
nilazbnim);  lail  lucrbcil.  Jeśli  nie  oziabf,  pewnie  oletniaf. 
Birk.  Dom.  21.  LETNIK,  a,  m.,  LETNICZEK,  czka,  m., 
demin. ,  (j.  Kchan.  Dz.  U 5),  Ihcrislrum.  Cn.  Th.  letnia 
suknia,  osobliwie  kobieca,  Boss.  ;itTHiiKTi,  eili  ©Oilimcrtlcib, 
tefoiibcrS  bcv  JCctkr;  spódnica  letka  biaJoglowska.  Wtod. 
Odejmie  pan  córkom  Syońskim  płaszczyki,  i  swojki ,  i 
tkanki,  i  letniki.  Leop^.  Jes.  3,  23.,  Badz.  ib.,  Bihl.  Gd., 
(i  czcchły  i  letniki.  Żarn.  Post.  3,  G22,  t>ic  Sittel.  SutI).). 
Letnika  nad  kolanem  węzłem  zawinęła.  A.  Kchan.  12.,  Sax. 
Tl/t.  7.  Jak  się  letnika  rozerwała  poła.  Wysypały  się  z 
szaty  nazbierane  zioła.  Zebr.  Ow.  117.  AcbiUes  w  pa- 
nieńskim utajony  letniku.  Pot.  Arg.  423.  W  herbie  Panną 
zwanym ,  jest  panna  w  białym  letniku.  Pot.  Pocz.  S34. 
Coż  wam ,  mój  najmilejszy,  tym  szkody  uczynię ,  Kiedy 
sobie  letnika  na  dłużą  przyczynię?  Pupr.  Przyk.  C  2.  Nie 
schodzi  jej  do  cbędogiego  stroju,  na  czystym  dosyć  i  po- 
zornym, bo  jeszcze  z  babczynej  puścizny  pozostałym  le- 
tniku. Mon.  70,  382.  —  §.  Letnik  =  letnie  siedzenie,  chło- 
dnica, chłodnik.  Tr.,  cinc  ©oiiimcrlnutc.  LETNIOŚĆ,  LE- 
TNOSC ,  ści ,  2. ,  śrzodek  między  ciepłością  a  zimnem, 
wolna  ciepłość,  letnie  ciepło,  fbijs.  el  mor.;  Boh.  wlalia, 
wlaźiuka ,  wlaźnost;  Sorab.  1.  liv\kofcź;  Garn.  mlazhnost; 
Yind.  mlakovitnost,  mlakot?;  Croat.  njlachnoszt;  Dal.  mla- 
koszt;  Bosn.  mlakóst;  (Boss.  paBH04ymic),  bie  Saiiigfcit, 
CniiljCit.  Cn.  Th.  —  §.  Letność,  pełnoletność,  23pnjdl)vig= 
fett.  LETNIUCHNY,  a,  e,  LETNIUCIINO  adv.,  intens.adj. 
letni,  fcl^r  lnu.  Kąpiołeczka  letniuchna,  Jako  trzeba  wcze- 
śniuchna.   Groch.    \V.  561,  Sorab.  i.  liwkuzki. 

LETHA,  y,  ź. ,  LETERKA ,  i,  ź.,  demin.;  z  Niem.  bic  8t'itcv, 
bie  Snijciilciłcr,  drabina  wozowa,  iYind.  leitra,  łotra;  Carti. 
lujtra;  Croat.  lojtra,  lóytra,  sztupalka,  sztapalnicza,  lesztva; 
Dal.  lisztva ;  Hung.  lajtorja  =  drabina) ;  Boh.  rebrina.  — 
§.  Krawądź  wozowa,  łóżkowa.  Cn.  Th.,  bn^  ©citClllTCt  ntl 
bcm  2Bngcii,  nm  33cttc.  ■ —  §.  Fortif.  Letra,  la  face  de  bastion. 
Tr.,  bic  ©cfidjtśliiiicn  eiiicś  33oIliiicvf«.  LETROWY,  a,  e, 
n.  p.  letrowy  wóz  =  drabiniasty,  Boh.  rebrinowy,  na  któ- 
rym letry  czyli  leterki ,  drabiny,  ciii  Ccitcnimijen ;  \ind. 
grotę. 

•LETWARZ.  Syr.  29,  ob.  Elektuarz,  Boh.  lektwaf.  'LET- 
WÓJT  ob.  Lentwójt.     'LEUDA  ob.  Lesda. 

1.  LEW,  G.  lwa,  m.,  Boh.  el  Slov.  lew,  lwa;  Sorab.  2.  law  I 
Sorab.  i.  law,  liaw,  lew,  lawa;  Carn.  lev;  Yind.  leu,  lau> 
oroflan,  oroflau;  Croat.  lav,  orozzlan ;  Dal.  lau ;  Hung- 
oroszlan;  Turc.  arslan ,  aslan;  Bug.  lav;  Slav.  lav  (^oro- 
slav  <  lampart);  Bosn.  lav,  oroslav;  Boss.  .icbTj,  .itoa;  Graec. 
lt(av;  Lat.  leo;  Hebr.  N''3b  labbi;  Arab.  nx;b  laba,  nisb 
labua,  TT"!"?  labia;  hi.  leon;  Gall.  lion  ;  §.  i.  bcr  Cóiuc, 
zwierz  długi  na  cztery  łokcie,  wysoki  na  dwa.    Kładą  go 

Słownik  Lindtgo  wyd.  i.  Tom  II. 


na  czele  zwierząt  czworonogich,  i  królem  go  ich  mianują." 
Zool.  312.,  Sienn.  289.  Lew  ryczy.  Chmiel.  I,  8(j ,  {Yind. 
erjoveti,  erjoviti,  rikati).  Lew  srogi.  Banial.  J.  Nie  tak 
lew  srogi,  jako  go  malują.  Rys.  Ad.  48.  (cf.  straszniejszy 
dyabeł  w  farbach ,  niż  w  samej  istocie).  Śpiącego  lwa, 
budzić.  Teat.  53.  d,  39.  (nie  budź  licha,  kiedy  licho  śpi; 
cf.  psa  drażnić).  I  lwu  zdechłemu  brodę  łatwo  wytargać. 
Tward.  YV.  D.  36.  Lew  nie  rysia ,  lecz  lwa  rodzi.  Zbił. 
Lam.  B  2.  (cf.  orzeł  gołębia  nie  lęgnie).  Nie  łapie  lew 
muchy,  orzeł  wróble  puszcza.  Zabt.  Amf.  25.  Lwa  znać 
z  pazura.  Zabł.  Zbb.  105.,  Slov.  s  pazura  poznaf  lewa. 
Lepsze  wojsko  jeleniów  pod  lwem  hetmanem,  niż  wojsko 
lwów  pod  jeleniem.  Cn.  Ad.  \?)i.,  Stryjk.  Gon.  To.,  Kosz. 
Lor.  1.^3.  (cf.  hetmanem  wojsko  stoij.  —  Fig.  Pan  ma 
być  sługom  raczej  lwem,  schowawszy  pazury,  aniżeli  ba- 
ranem. Petr.  Ek.  106.  (pod  grozą  ich  trzymać).  Przeci- 
wko nim  surowym  się  lwem  raczej,  niż  człowiekiem  po- 
kazał, bo  przeciw  nim  żadnego  nie  miał  polutowania.  Birk. 
Dom.  159.  Dopiero  się  ojcu  lwem  stawiła;  jużci  teraz 
jak  wosk  topnieje.  Teat,  16,17,  (mężnie,  śmiało  się  prze- 
ciwiła).  —  §.  2.  Lew  morski,  głowę  ma  do  lwa  podobną. 
Kluk.  Ziv.  1,  73,  bcv  ©ccUnue.  Chmiel.  1,  627.,  Boss.  ch- 
ByMi.  —  §.  3.  Lew  na  niebie.  /.  Kchan.  Dz.  6,  iai  Ifimni' 
lifdłC  3cid)cn ,  bcv  Somc.  W  kole  zwierzęcym  lew,  znamię 
między  rakiem  a  panną.  Otw.  Ow.  57.,  Zebr.  Ziu.  25.  Co 
gwiazdę  psią  uskramia  i  lwa  lipcowego ,  Gdy  w'eń  szalo- 
ny wstąpi  skwar  słońca  bystrego?  Zab.  9,  514.  liyck., 
Bardz.  Luk.  99.  Upał  lwa  skwarnego  srogi.  Mon.  76,  6. 
—  '§.  4.  Nomen  proprium  Leon.  Dudz.  17.  Tak  w  kaza- 
niach Leon  pierwszy,  papież  pisze.  Biai.  Post.  158.,  Sk. 
Dz.  1155.     Lew  Sapieha. 

Pochodź,    leiuek ,    hvi ,    lwica ,    Iwisko  ,    lwiątko  ;    Liuów, 
Lwowski,  Lwowczyk;  lewus. 

2.  LEW,  u,  TO. ,  (etym.  laćj,  poet.  ■■  wylew  morski,  oppos. 
odlew,  bie  ghit^  {oppos.  g()()c),  bcr  3(uśflup,  '\i<\i  Uckrfc()aiGm> 
men.  Gdy  z  słońcem  księżyc  się  łączy,  największe  mo- 
rza lewy  sprawia.  Staś.   BiifJ.  15, 

LEWA,  LEWAK  ob.  Mańka. 

LEWALT,  herb;  w  polu  czerwonym  na  tarczy  zbrojna  ręka, 
trzymająca  w  prawą  stronę  tarczy  pierścień  złoty  z  tur- 
kusem ;  w  hełmie  panna  w  koronie,  na  j(?j  głowie  trzy 
pióra  cietrzewie.  Z  Luzacyi  do  Polski  przyszedł  około 
r.  1652.  Kurop.  5,  29,  ein  28appcii. 

LEWAR,  u,  m.,  Boh.  hewer,  krokwice,  krokwićka,  kośtjr; 
Croat.  shev,  seu ;  z  Franc.  lever ,  albo  z  Włoskiego  la 
leva;  §.  1.  drąg  do  podźwignieniu  ciężarów.  Bog.  Dos. 
1,  414,  bcv  5!Bai5cnI)ct)cr,  bic  Śaflcminiibc,  (cf.  winda,  lada). 
Lewar  wozowy,  którego  furmani  używają  do  dźwigania 
wozów  we  złych  razach  i  przy  smarowaniu  ich.  Solsk. 
Arch.  15;  mocna  szyna  żelazna  zębata,  niby  w  puzdrze 
drewnianym  osadzona,  i  z  niego  wysuwająca  się,  przy  po- 
mocy trybu  obracanego  korbą.  Jak.  Art.  3,  299.,  Jak.  Mat. 
4,  524.,  Os.  Fiz.  145.  Furman  bryki  sam  sobą  nie  pod- 
niesie; lecz  gdy  albo  lewaru  albo  drąga  użyje,  podnosi. 
Os.  Fiz.  99.  —  §.  Lewar,  hewar,  liwor,  bcr  2i5eiiil)CI'Cr, 
narzędzie,  którego  do  przelewania  wina  albo  innćj  cieczy 
używamy.  Hub.    Wst.  209. ,  Sorab.  2.  hebar ;    Croat.  he- 

79 


626 


LEWAREK  -  LEW  MISTRZ. 


LEWNY-ŁEŹ. 


ber,  czuk ,  nategacha,  rudeije ,  vinotochka  ;  Rag.  vinoto- 
cka ;  Slav.  teglica,  nategacsa;  Ross.  jHBep^,  nacocŁ,  na- 
coceuŁ.  Nie  możemy  poty  czerpać  liworem  napoju,  póki 
nie  będzie  zatkany  palcem  u  góry.  Rog.  Doś.  i,  181.  LE- 
WAREK, rka,  m.,  §.  1.  klucz  Angielski  do  rwania  zębów. 
Perz.  Cijr.  2,  191,  ber  ciiijlifctłe  (£cl;lii)Tcl  jum  3nliiuiii'?i'cipcn. 
—  g.  2.  Lewarek  do  cieczy,  eiii  flciiicr  JBciiibfbcr.  W  Cliy- 
mii  używamy  także  prócz  lejków,  odięczalnych  lewarków, 
siphones.  Kniml.   Chym.  57. 

LEWART  ob.  Lampart.  LEWART,  herb;  na  tarczy  siedzi 
lew  w  koronie,  ogon  pomiędzy  nogami  zadniemi  na  grzbiet 
zakręcony,  takiego  drugiego  póf  Iwa  w  hełmie,  nogi  na 
powietrzd  podniesione.  jKurop.  o,  29,  ciii  2Bii).i|icn.  LEWEK, 
m.,  denim.  7iom.  lew,  g.  1.  ciii  flciiicr  8oii'C;  (Bosr).  Iavicch; 
Rag.  lavich ;  Croat.  oroszhlnek ;  Ross.  .ieBiiKX ,  ;ibBeHOKi ; 
Eccl.  jiBtnnuyb ;  cf.  lwiątko).  Zawzdy  piesek  śmielszy  przy 
lewku.  Falib.  U.  2.  Gdy  pieska  bija,  i  lewek  niech  sie 
boi.  C/i.  Ad.  231.,  Biaz.  Ti.  B  b;  {Siuv.  Preto  wieka  bigu'; 
abi  sa  stari  wtipil;  cf.  jednego  skaranie,  dziesięciu  kaja- 
nie; cf.  cudzym  sie  przypadkiem  kajać;  cf.  bać  sie  trze- 
ba trzcinie,  gdy  wiatr  dab  \\ywinie).  —  g.  2.  Lewek  =  le- 
wkowy talar  Hollenderski ,  od  herbu  na  nim  wyrytego, 
ber  8ól»ClitŁcIcr.  Jakiejkolwiek  kaźni,  by  jeno  dobry  talar, 
choć  je  nazywacie  różnie,  złotowem!  jedne,  a  drugie  zas' 
lewkami,  Rzeskiemi  insze,  a  zaś  insze  reałami.  Star.  Yot.  Bi. 

LEWIATAN,  a,  m.,  Urojenie  jest  rabinów,  ze  lewiatan  po- 
żera co  dzień  rybę  z  milę  długości  mającą,  i  tak  sie  go- 
tuje do  służenia  za  żywność  wszystkim  zbawionym  ży- 
dom na  tamtym  świecie.  Lesk.  2,  35,  bcf  Scinatlmii.  Po- 
dług Joba  40,  wieloryb  morski  straszny  ogromny. 

•LEWIĄTKO  ob.  Lwiątko. 

LEWICA,  y,  ź.,  (Boh.  lewice,  lewa  ruka,  krcha  ruka;  Sorab. 

2.  lewiza;  Sorab.  1.  liewiza,  lihwicza,  liliwicza,  liliwa  ru- 
ka, liewa  ruka;  Yind.  \c\lzs,  livaroka;  Cacn.  levlza;  Bosn. 
liva  ruka;  Ross.  atBiua;  Eccl.  Ai^iiiiii.i,  luyaa,  iuoviii|.i,  cf. 
się,  ksobie);  §.  a)  lewa  ręka,  bie  liiifc  §niib,  bic  Sillfc; 
(ob.  Mańka).  Gdy  czynisz  jałmużnę,  niechaj  nie  wie  le- 
wica twoja  ,  co  prawica  twoja  czyni.  Radź.  Matlh.  6,  o. 
Król  dobry  jest  jako  prawa  ręka  bożka,  tyran  jako  lewi- 
ca. Relr.  Pol.  40o.  —  g.  b)  Lewa  strona,  lewy  bok,  cf. 
nice,  btc  Siiifc,  bic  liiife  £cite.  Owce  na  prawicy,  kozły  na 
lewicy  postawi.  Sk.  liaz.  6.  Od  lewicy  ciął,  i  tak  się  zdało. 
Ze  długą  ręką  dosiągł  i  jelit  przez  ciało.   Otw.   Ow.  491. 

LE WITKA,  i,  %.,  pewna  suknia  kobieca,  n.  p.  Lewiika  wy- 
godna. Teat.  20.  b,  pr.  Zlano  jej  cała  stronicę  modnej 
amazonki;  poszła  wziąć  lewitkę.  Teat.  45.  c,  79,  ciiic  8vrtll= 
ctMimiiicrflcibiiiij!. 

LEWKUiMA,  i,  i.,  z  Greek,  hiy.ń^;  Ross.  .lenEoil,  bie  Cciifojc, 
Cheiranthtis  incamis  Linn.,  zimowa  ma  drzewiasty  pie- 
niek  z  wielą  gałązkami ;  letnia  podobna  zimowej ,  tylko 
nieco  mniejsza,  i  przez  lato  tylko  trwała.  Kluk.  Rośl.  1, 
277  et  285.,  Ład.  H.  N.  92. 

LEWKOWY,  a,  e,  od  lewka  ,  Cimieit  « .  Lewkowy  talar  G6 
groszy  stoi.  Dowód.  A  2  b,  ber  85n'eitt^nlcr,  (ob.  Lewek  i. 
Talar  lewkowy  -.  złł.  5.  r,  1717.  Oslr.  Pr.  Cyiv.  2,  508. 
Lewkowe  i  złotowe    talery.    Dowód.  ^2  6.    Solsk.   Geom. 

3,  154.     "LEWMISTRZ,    a,  m.,    n.  p.    Ja  przecie    kiedy 


lewmistrz    odszedł  z  domu    kędy.    Kułem    sobie    żelezca, 
wytrychy  i  wędy.  Ztmor.  Siei.  222.  Wulkan. 

LEWNY,  LEJNY^  a,  e ,  od  lewania  czyli  lania,  ©icg  = .  Le- 
wną  czyli  lejną  flaszą,  @tePfIafd)e,  zowią  naczynie,  w  któ- 
rym złotnicy  odlewają  w  piasku.  Sienii.  Wyki.,  Śleszk.  Ped. 
415.  Prasę  ku  ściskaniu  formy  lewną  zowią.  Sienn.  602, 
©iepfonii,  fatroiie. 

LEWO,  adv.  adj.  lewy,  linU;  Ross.  n-b^o,  bi>  jtŁbo,  na  jiiso. 
Pojźrzę  w  lewo  (w  lewą)  albo  w  prawo  (w  prawą).  Nie  stawi 
się  nikt  łaskawo.  Ryb.  Ps.  282.  LEWO,  a,  n.,  subst.  oppo- 
niiur  vocabiilo  prawo,  e.rprimens  nieprawość,  gwałt,  krzy- 
wda, lliircd;t,  niircc(;tmńgii3fcit,  ©ciunlt.  Prawo  nie  pomoże, 
gdy  lewo  przemoże.  Cn.  Ad.  237.  (cf.  gdzie  gwałt  panuje, 
'słusz  ustępuje).  Łotras  jeden  w  pojedynku  raniony,  prze- 
grawszy lewem,  chciał  wygrać  prawem.  Dwór.  B  4.  Krzy- 
żacy z  zbrojnerai  posiłkami,  subtelnemi  praktykami,  i  le- 
wem, jako  to  mówią,  i  prawem  na  Polskę  szturmowali. 
Gwagii.  548.  {per  fas  et  nefas).  LEWORĘKl,  a,  ie,  man- 
katy,  mańkut,  liiifluiiibig,  linfy.  Mucyusz  Auzończyk  lewo- 
reki.  Byb.  Gejl.  D  o  b ;  Vind.  lievorozhnik,  lieyak;  Bosn. 
livoruk,  liuak;  Rag.  ljevoruk,  ljevak.  'LEWOSĆ,  ści,  i., 
Eccl.  .itBOCTfc  sinistra  pars,  ob.  Lewica,  bic  *'8itififd)l)eit. 
'LEWOWIERNY,  a,  e,  (krzywowierny,  cf.  "krzywosługa), 
niewierny,  trcillo^,  itllijetrcu.  Z  zmienników  chcesz  mieć 
domowników;  Lewowierne  poddane,  chcesz  mieć  za  wier- 
ne. Groch.   W.  402. 

LEWUS,  ia,  m.,  lwiątko,  lewek,  ciii  jiimjcr  imt  Ten  le- 
wus, coś  go  tak  z  młodu  chował,  niedługo  zje  cię  i  z 
nogami.   Opal.  Sat.  61. 

LEWY,  a,  e,  Boh.  lewy,  krchy;  Sorab.  i.  liewy,  lihwe,  hli- 
we ,  korscbne,  korschniwy;  Yind.  lieu ,  levizhen;  Groat. 
Iev,  liv;  Slui'.  liYJ;  Rag.  heevi;  Ross.  AtBUn;  Eccl.  uioyH; 
Graec.  lat/c,  lacfó^;  Lat.  laevus ;  Angl.  left;  Si'ec.  liitta; 
lillf,  {oppos.  prawy).  Lewa  strona  wchodzącym  do  kościo- 
ła,  slaje  się  siedzącemu  u  ołtarza  biskupowi  prawą,  i 
przeto  w  kościele  lewa  pierwsze  ma  miejsce.  Sk.  Dz.  433. 
Po  lewej  ręce  miejsce  przedniejsze  u  Turków.  Kłok.  Turk. 
17.  Koń  na  lewej  ręce  >  lejcowy;  (na  prawej,  swarszlo- 
wy),  Sorab.  1.  pohliwoslronski.  W  lewą,  w  lewo,  lewo, 
lewą,  liiif'o;  Slav.  na  livo;  Ross.  ^i^bo,  bł  jiteo.  Ha  .vh- 
BO ;  Eccl.  o  iiijK) ,  ch  neBU ,  na  jeBt.  Jeśli  się  ty  udasz 
na  lewą,  ja  prawą  będę  trzymał.  1  Leop.  Genes.  13.  Sło- 
wa komenderującego:  lewą  front!  Kaiv.  Nar.  248.  W  le- 
wo! to  jest,  obróć  się  na  lewą  rękę.  Lip.  Piech.  B  Q  b. 
Lewa  ręka,  lewica,  Mańka  qtiod  vid.  Lewa  strona  sukna, 
ob.  Nice.  —  U  furmanów:  w  lewą  =  ksobie;  w  prawą  ■■  od 
siebie.  • —  g  Murat.  Lewy  =  nieprawy,  przesyrotny,  n.  p. 
Potrzeba ,  abyś  chciał  nielewym  sercem  i  okiem  czytać 
pisma  ś.  Żarn.  Post.  5,  91.  — 
Pochodź,   oboleiriec,  na  odlew. 

ŁEZ ,  Gen.  łży,  z. ,  Łżyczka  denim. ,  Boh.  leź ,  Iźj ;  (cf.  lest, 
Isti  chytrość ,  Huny.  les  insidiae);  Sorab.  1.  Iza;  Yind. 
lesha,  ieganje;  Cam.  lash ;  Croat.  Iśs;  Bosn.  lasg,  laganje; 
Rag.  lax,  laxa ;  lioas.  et  Eccl.  Ataih ,  jata;  (Eccl.  iłi.CTb 
chytrość;  Germ.  Sifł;  cf.  Graec.  Itcr^t],  ob.  Łgać,  łżę;  cf. 
liigeii);  kłam,  kłamstwo,  łgarstwo,  bie  Siige.  Już  przyu- 
czyli   język    swój    mówić  łez.    1   Leop.  Jer.  9,  5.  (mówić 


LEZĄ-  LEŻAK. 


LEŹĆ  -  LEŻEĆ. 


627 


kJamstwo).  Dziś  niemasz  wstydu ,  bo  prawda  zginęła, 
Przeklęta  lei,  ta  dworstwa  imię  świeżo  wzięła.  Papr.  Koi. 
M  ^  b.  Jedną  lez  abo  bajkę  za  drugą  powiadać,  cento- 
nes  ferre.  Mącz.  Łez  i  matactwo.  Sax.  Porz.  18.  Gdyby 
kto  komu  leż  albo  inne  nieuczciwe  słowo  zadał.  ib.  42. 
Zadawszy  sobie  łeż  ,  więc  z  pięścią  do  gęby.  Bies.  A  4. 
Gniewamy  się  też ,  jako  przodkowie  nasi,  kiedy  nam  kto 
tez  zada;  a  wszakże  nie  zawsze  trzymamy  słowa.  Weresz. 
Reg.  119.  Gdy  im  łeż  zadano,  dziwnie  bywali  obrażeni. 
Modrz.  Baz.  239.  Sprośna,  żeby  człowieka,  którego  usta 
Jeż  mówić  nie  siracbaja  sie,  miały  sie  uszy  zadaną  łżą 
brzydzić,  ib.  240.  Prawdy  się  nie  najesz,  łżą  się  nie 
udawisz.  liys.  Ad.  58.  Z  oszustem  a  łgarzem  łżą  się 
obchodzić,  crelisare  cum  Cretensi,  jak  galą  tak  biją.  Mącz. 
Rycerze!  co  dziś  w  sobie  ojcowskiego  macie?  Okrom 
tego ,  że  czasem  o  łeż  się  gniewacie.  J.  /{chan.  Dz.  53. 
Z  wierzchu  piękna  postawa,  wewnątrz  łeż  zbrukana.  Ró- 
wnie jako  spróchniała  ściana  malowana.  Hej.  Wiz.  40. — 
§.  pcrsonif.  Łez,  Gen.  łża,  tti.,  =łgarz,  kłamca,  ber  Siitjiicr. 
Doktorowie  czasem  łżowie.  Bej.  Wiz.  61.  Sąć  też  czasem 
łżowie,  Chociaż  je  wszyscy  zowią,  mądrzy  doktorowie,  ib. 
LEŻA,  y,  ź.,  (Etym.  leżeć),  legowisko,  leżysko,  bic  8agcvftnt« 
łc,  icii  Siitjcr;  Carn.  lega,  lęsha ;  Yind.  leshishe,  stalishe, 
stajaliśhe;  Sorab.  1.  lehwo  ;  /ifoss.  ;ioroBiiiue,  ;ioroBi,  bii- 
la.iiime ;  Eccl.  n^Biiii.A.  Ledwie  z  gór  śniegi  zejdą,  a  go- 
spodarz skory  Z  leży  ozimej  winne  podnosi  maciory.  Zi- 
mor.  Siei.  215.  Na  wzgórku  trupowi  smutną  daje  leżę. 
Tol.  Saut.  51.  Leża  wojska  =  legowisko,  stanowisko,  kwa- 
tera, stacya,  (splPntciuiimrticr;  (Boh.  wogenske  leźenj;  Slov. 
kwśrtyr,  leźenj;  Yind.  stanujezhni  kvartir,  shounirsku  sta- 
nuvanje).  Wojsko  idzie  na  leże  zimowe  ,  3Bintcr*iiiavticvc, 
gdy  już  czas  nastąpi  niezgodny  do  czynności  wojennych. 
Jak.  Art.  2,  513.,  lioh.  zymnj  leźenj.  Ku  końcowi  jesieni 
rozpuszcza  się  wojsko  na  leże,  rozstawiając  go  po  wsiach 
i  miasteczkach,  ib.  2,  511.  Żołnierze  kwarciane  teraz  po 
miasteczkach  daleko  od  granicy  leże  mają.  Gorn.  VVV.  iS 
4  b.  Dobra  szlachty  wolne  są  od  leż  i  stanowisk  żoł- 
nierskich. Skrzei.  Pr.  Pol.  i,  188.  Jagiełło  wojskom  swo- 
im dał  leże  w  imionacli  swych  królewskich.  Teof.  Ziv.  C  4. 
Niektórym  tylko  przez  zimę  dał  leżą.  ib.  W  ciągnieniu 
wojska  rząd  ma  być  zachowany,  a  stanowiska  i  leże  nigdy 
nie  mają  być  w  dworach,  miastach.  Vol.  Leg.  o,  412. 
Wojska  wszystkie  z  różnych  leż  na  popis  zwodzono.  P. 
hchan.  Orl.  1,  385.  W  boju  znać,  nie  w  leży  żołnierza 
mężnego.  Dlaź.  T(um.  A  b.  Cezar  Marka  nad  swoją  leżą 
przełożył.  Warg.  Cez.  213.  t.  j.  nad  wojskiem  wieży. — 
w  LEZ.\GZKI  adt).,  -  leżąc  (cf.  w  stojączki),  Itcgcilb,  im  8ic< 
gen.  W  leżączki  ich  zabito.  Kmił.  Spit.  C  4.  Dobytków 
po  piasku  część  się  poskładała ,  A  w  leżączki  po  morzu 
szerokiem  patrzała,  jncens.  Zebr.  Ow.  278.  LEŻAJSKO, 
a,  n.,  miasto  w  Sandomirskim.  Dykc.  Gcngr.  2,  78,  cinc 
Stabt  ill  ber  SBoilintbfd).  Sniibomir.  —  Z  alluzyą  do  leżenia, 
legania:  Chcesz  dobrze  spać,  więc  myśli  z  swojej  wyżeń 
łbice,  Zła  droga  do  Leżijska,  gdy  na  Myślenice.  Kchoiu. 
Fr.  127.  Do  Leżajska,  jak  z  dawna  stare  świadczą  kwity, 
Na  Chmielnik  i  Winary  jest  gościniec  bity.,  fictiow.  Fr. 
150.    piwem    albo  winem   podpity  leży.     LEŻAK,   a,  m . 


leżaki,  ule  leżące,  z  grubego  drzewa  robione,  na  kształt 
krypy.  Kluk.  Zw.  4,  205,  cin  liegenbcr  23ieiiciiftocI,  eiii  8a« 
Gerftod;  Boh  klat,  klatek,  klapek,  klapet;  {Buh.  leżak  1. 
deses ,  leżuch,  f.  leźaćka,  2.  cereuisia  conditiua  '  ia^tTikTl 
Ross.  jeaoHKa  nalepa). 

LEŹĆ,  lazł,  leźli,  lezie,  lezę  intrans.  niedok.,  Łazić  kont.  et 
fregu.,  qu.  v.,  Boh.  lezeti,  lezl,  leżu,  lyzati ;  Slov.  lezt,  le- 
zol;  Carn.  lęsti,  lęsem ,  lasiti,  lasem;  Yind.  lesti ,  lesel, 
lejsem,  liesem,  lasiti,  plasiti,  gmasiti,  ziasiti ;  Bosn.  listi; 
Croat.  leżem,  plazim;  Sorab.  2.  lefcź ,  leli,  lefu ;  Sorab. 
1.  liefem,  liefu,  laźu,  lafym,  lafycz,  leżu,  waźu;  Ross. 
j-fesTb,  Jitay,  jitsaro,  .laaaio,  .lasiiib,  cja-aint,  (ap.  Ulphil. 
laestjam  =  iść;  cf.  Gerin.  2ani;  cf.  ftl}leic()en) ;  [iść,  Eccl. 
stCTH;  przenoś.  2|  powoli  się  czołgać,  pełzać,  płazać,  frtc> 
Ąen.  Pójdź  robić!  C-.  O  nie  mogę  chodzić.  A.  Pójdźże 
jeść!  Ę^.  Toć  muszę  leźć.  Cn.  Ad.  164.  —  Pruska  zie- 
mia, gdy  teraz  do  rąk  nam  sama  dobrowolnie  lezie,  mie- 
libyśmy ją  opuszczać?  Biel.  Kr.  354,  fic  fiMiimt  liitś  fcibft 
tu  bie  .s)anb,  fclbft  freijunilifl  entijetjcit.  Cóżem  ja  winien, 
kiedy  do  mnie  lezie  jak  smoła.  Teat.  21,  205.  (lgnie  do 
mnie).  Czasem  szczęście  samo  w  ręce  lezie.  Boh.  Kom. 
1,  291.  —  Lezie  mi  co  w  oczy,  incurrit  mihi  in  oculos. 
Cn.  Th.  Dajże  mi  pokuj ,  nie  leź  mi  w  oczy.  Boh.  Kom. 
5,  250.  (nie  nadstawiaj  mi  się).  Idź  z  lichem,  i  nie  leź 
mi  w  oczy.  Teat.  24.  c,  102.  Zawsze  mi  w  ten  czas  w 
oczy  lezie,  kiedy  go  najmniej  potrzeba,  ib.  12,  154.  To 
samo  niemal  w  oczy  lazło.  Warg.  Radź.  335.  (w  oczy 
wpadało).  —  Wzgórę ,  na  górę,  na  drzewo  i  t.  d.  leźć, 
nufftcigeil ,  flcttcrit.  Gdy  o  drabinie  wspomnę  ,  ciarki  mię 
przechodzą;  bo  zdaje  mi  się,  że  na  szubienicę  lezę.  Teat. 
13,  48.  —  §.  Włosy  lezą  =  wypadają,  bie  .s)rtare  geDeit  niiś. 
Lezieniu  włosów  jak  bronić  i  łysieniu,  a  rzadkie  włosy 
jak  zgęstwić.  Sienn.  496.,  Boh.  lez;  Sorub.  1.  wumpera; 
Cai'n.  dlakopustnost. 

Pochodź,  dolazić ,  doleźć;  leziwo;  nahzió  sie;  naleić, 
Perf.  nalczf,  znalazi,  należU,  znaleźli,  (Praes.  najdzie,  naj- 
duje,  znajduje  a  verbo  ide);  obiaz,  oblazid,  obleźć;  odhzid, 
odleźć;  połazić,  poleźć;  podłazić,  podleźć;  przeinz,  przeła- 
zić, przcleźć;  przyłazić,  przyleźć;  płaz,  ziemiopłuz,  płazać 
Się;  pełzać  sie,  pełzacz;  rozłazić,  rozleżć;  rozlazły;  ulazid, 
uleźć;  ivłaz,  włazić,  wleźć;  wyłazić,  wyleźe;  załazić,  za- 
leźć; złazić,  zleźć.  —  cf.  ślizac,  śliznąć,  ślizki;  cf.  liznąć, 
cf.  Iśnać. 

LEZDA  ob.  Lesda. 

LEŻE,  Leże  sie,  ob.  Legnąć. 

LEZEC,  ał,  eli,  y,  med.  niedok.,  legał  fregu.;  cf.  lądz,  lę- 
gnąć; Boh.  lezeti;  Slov.  leżjm ;  Sorab.  2.  Ińźasch;  Sorab. 
1.  leiźecź,  leżu,  leźim,  liham,  licham;  Carn.  leshati,  le- 
shim ,  leshem,  lęzhi;  Yind.  leshati,  lesłiim,  leshera ,  le- 
shanje,  lesi,  leshi,  lezbi;  Croat.  lesati,  lesim,  lecbi;  Hung. 
aleeszom  ;  Bosn.  lesgjalti;  Rag.  lexatti,  Ijegali;  Ross.  ic- 
jKaib ,  .IC/KJ ;  Graec.  ItjiaOai,  liitaOcu ;  Isl.  liggia ;  iSi»ee. 
ligga;  Dan.  ligge;  Aiigl.  ly;  Germ.  licgeil,  lag,  gclegcn;  cf. 
Lat.  locus;  leżeć  odpoczywając,  licgeii ,  nil;eil.  Niektórzy 
na  grzbiecie,  inni  na  jednym  lub  na  drugim  boku  leżeć 
zwykli.  Krup.  5,  366.  Na  prawy  bok  leżeć,  na  lewy 
bok  leżeć.  Cn.  Th.  441.    Bydło  w  cieniu  leży.  Gaw.  Siei. 

79* 


628 


L  E  Z  E  C. 


LEŻENIE-  LEŻENIE. 


364.  Dobrzeście  leżeli?  smaczno  spali?  Teat.  50,  33., 
Yind.  Prov.  Kaker  fi  postelefli,  laku  bofh  leshau,  t.  j.  jak 
sobie  pościelisz,  tak  będziesz  lezaf.  Slov.  Lahnuf  si  na 
brucho,  a  clirbtom  sa  prikrif;  małe  jacere,  carere  lectister- 
niis.  Leżeć  razem  EccL  ci,xe',KMH,  c.ic*y.  Leżenie,  prze- 
leżenie się,  odpoczynek,  wytchnienie  Ross.  .iea;Ka.  —  Le- 
żeć próżnując,  ItCijCii,  iiiufiuj  ^rt  licijcii.  Kio  leży,  gdy  czas 
robić,  słusznie  mu  powiedzą,  Idźże  też  bracie  leżeć,  kie- 
dy insi  jedzą.  Pof.  Pocz.  276.  Wilk  leżąc  nie  ulyje;  ka- 
mień mszejąc  leży.  Simon.  Siei.  59.  (cf.  nie  przylecą  do 
lenia  pieczone  gołąbki;  cf.  bez  prace  nie  będą  kołacze; 
cf.  łów'  sobie  kotku).  Kamień  leży,  ale  wilk  nie  tyje 
leżący.  Gaiv.  Siei.  564-.  Choćby  chlćb  był  rżany,  byle 
'leżany,  u  próżniaków.  Chmiel,  i,  6L  Gdy  Henryk  w 
ojczyste  kraje  nas  odbieżał,  Dopieroż  Jan  Zamojski  w  tych 
czasiech  nie  leżał.  Groch.  W.  554-.  (nie  próżnował).  Le- 
żały odłogiem  opuszczone  od  wieśniactwa  role.  Nar.  Ust. 
6,  9,  ftc  Inijcii  iTiid),  (cf.  odłóg).  M;iją  gromadę  leżących 
pieniędzy,  fjost.  Gor.  04.  Leżące  czerwone  złote.  ib.  26. 
zebrano;  w  kupie  trzymane,  zbite,  nieużyte,  liecjciibc  @cl> 
ber.  Nic  po  pieniędzach  leżących ;  lepiej  gdy  ich  kio 
pożywa  ku  swemu  pożytku.  Ezop.  80.  Masz  w  domu 
leżące  skarby,  a  jałmużny  szukasz.  Teat.  6.  b,  41.  — 
Leżeć  gdzie,  bawić  gdzie,  mieszkać,  stać,  siedzieć,  luo 
lifcjcn,  auiDiicn  ,  Uicilcn.  Antoniego  Cesarza  najwięcej  chwa- 
lą ,  iż  on  zawzdy  w  Rzymie  głową  swą  leżał.  Kosz.  Lor. 
109  b.  —  Leżeć  chorując,  franf  licijcn ,  baniicbcr  lifijcn; 
(Yind.  leshati,  boun  bili).  leżała  świekra  jego  na  febrę. 
Leop.  Marc.  1,  50.  (leżała,  mając  yorączke.  Bibl.  Gd.). 
Ona  w  febrze  leży.  Sekl.  Math.  8.  I  trzeci  rok  bywa 
zwleczon  prawdziwą  drugą  niemocą,  że  też  bywa  mó- 
wiono na  roku  :  tak  leży  jak  leży,  i  jeszcze  nie  ozdro- 
wiał.  A  wszakże  na  czwartym  roku  ma  przysięgę  uczynić 
z  dwoma  świadki ,  iż  na  ten  czas  był  niemocny  i  z  lej 
choroby  nie  ozdrowiał  był  i  w  tejże  chorobie  niemocny 
leżał.  Herb.  Sta!.  469.  Similiter ,  w  grzechach  i  t.  d. 
leżeć ,  iii  Suiibeii  liCijcn ,  łifrijral'cu  fciłii.  Wielu  zapamię- 
tałych, którzy  w  ciężkich  grzechach  leżidi ,  upominaniem 
swym  do  pokuty  przywiódł.  54.  Zt/w.  i,  219.  Nie  chciej 
•więcej  leżeć  tak  w  tej  niedbałości  swojej,  ftej.  Post.  H  h 
2. —  Leżeć  poległszy,  martwym  leżeć,  licgctt,  ia  licijcn, 
tobt  ^a  liegctt,  tiiicicftrcdt  fcąil.  Leżą  rycerze,  co  zuchwa- 
łym krokiem  Chcieli  próbować  razów  zamaszystych,  hras. 
Oss.  A  2  b.  Leży  od  przykrej  śmierci  mocarz  porażony. 
Bez  zmysłów ,  szczera  ziemia ,  i  w  ziemię  zamkniony. 
Groch.  W.  549.  Bodajem  był  niestelysz  leżał  pierwej 
w  ziemi.  Zbił.  Lam.  A.  5.  Już  ci  popiołem  leżą  i  zbu- 
twiałą kością ,  o  których  się  to  pytasz.  Ottv.  Ow.  28 ) . 
Mijając  go  w  przypadku  sam  bieży  Mówiąc  zwyczajnie, 
kto  leży  len  leży.  Jabł.  Ez.  26.  Stor.  kdo  leżi ,  ten  ieźi, 
kdo  umrel,  len  tam.  —  Leżeć  ogólnie:  położonym  być, 
mieć  jakiekolwiek  położenie,  ItCflcn,  cjclcijcii  fcsti.  Mate- 
rac leży  na  ziemi,  a  ja  na  materacu.  Pilch.  Sen.  list.  2, 
422.  Każda  rzecz  ma  na  swym  miejscu  leżeć.  Haur. 
Ek.  10.  Leżąca  łodyga,  procumbens ,  gdy  płasko  i  cał- 
kowicie na  ziemi  leży.  Jundz.  2,  13.  Leży  miasto  ,  ogród 
etc.  na  wschód,  na  południe  etc.  Cn.  Th.   Leży  to  mia- 


sto od  morza  mile  =  odległym  jest.  ib.  Na  granicy  mo- 
je dobra  leżą.  Teat.  57,  212.  Majętności  nasze  w  są- 
siedztwie leżące,  dodawały  nam  sposobności  do  prowa- 
dzenia życia  razem.  Teat.  58,  119.  Dobro  leżące,  nie- 
ruchome, grunt  Ross.  noMtcTbe,  nOMtcTbime.  —  Bracia 
nie  wadźcie  się,  boście  pod  jedną  leżeli  wątroba.  Pot. 
Arg.  462.  Jakoż  te  zwady  wszystkim  jawną  były  próbą, 
Iż  leżeć  nie  musieli  pod  jedną  wątrobą.  Zab.  14,  5S. 
Nagł.  (iż  nierodzeni  bracia).  Gily  leży  zbyt  głęboko  cho- 
roba w  ciele,  z  przypadków  tylko  poznawać  sie  musi. 
Perz.  Lek.  67.  Niemasz  tu  żadnej  wątpliwości,  otwarty 
leży  występek.  Przes/r.  HI.  liegt  ojfeil  ba.  —  g.  'Na  nas  to 
'leży ,  abyśmy  rządzili  królestwo.  1  Leop.  Macek.  6,  57. 
(na  nas  to  'należy.  3  Leop.,  na  nas  należy  ,  do  nas  na- 
leży). —  trans!:  Leży  dobrze  szala  na  kim.  Cn.  Th.  bct 
Sftoct  fifet  gi:t,  Iteijt  gut  aii.  Śmiejesz  się,  gdy  płaszcz  nie 
dobrze  leży.  N.  l'am.  14,  205.  —  §.  Leżeć,  dukwieć, 
dulczyć,  fałdów  przysiedzieć  nad  czem,  n.  p.  Nad  księ- 
gami leżeć,  perpctiio  assidere  libris.  Mącz.  iil'CV  bcil  SiJ' 
t^crii  licijcn.  (cf  Ross.  npii.it/KaHie,  npii.itJKHOCTb  pilność, 
npii.ii*'Hbii1  pilny).  Nauki  te  bardzo  głębokie  przystoi  szla- 
chcicowi bardziej  przebieżeć ,  niżeli  w  nich  leżeć.  Pełr. 
Ek.  101.  Nie  dosyć  jest  nauczyć  się  ich,  ale  trzeba, 
kto  ich  chce  nie  zapomnieć,  ustawicznie  w  nich  le- 
żeć. Gorn.  Sen.  242.  Nie  bronię  ci  grać  w  karty,  ale 
nie  chcę,  abyś  tak  w  tym  wszystek  leżał,  żebyś  sprawy 
potrzebniejsze  dla  nich  mimo  się  puszczał.  Gorn.  Pw. 
121.  LEŻENIE,  ia ,  n.,  suhst.  verb.,  bnS  8iogcn.  Leże- 
nie ksiąg  ziemskich ,  bic  Sorlcgung  ber  @erid)t>jlnic^er  jutn 
Gintragcn  ober  3lui'5icl)Cii.  Po  wykonaniu  roków,  tedy  z 
księgami  maja  urzędnicy  zostać  dla  wykupna  i  brania 
extraklóvv  ;  które  leżenie  ksiąg  trwać  ma  dwie  niedziele. 
Herb.  Stat.  452.  Przed  kadencyą  sądów  ziemskich  są- 
dzić się  powinny  sprawy  ziemskie  o  wykupno  dóbr  i 
zbiegłych  poddanych ,  co  się  u  nas  leżenie  ksiąg ,  posi~ 
tio  actoriim  terrestrium  nazywa.  Wszakże  w  wielu  wo- 
jewództwach w  czasie  tym  wpisów  tylko  przyjęcie  i  wy- 
danie extraktów  czyni  się.  Ostr.  Pr.  Cijw.  2,  103.  LE- 
ŻEN ,  żnia ,  m.,  legart,  leniwiec,  leżuch,  Rag.  Iexakj 
Croat.  lesak ;  cilt  gauUfJfl'.  Prześwietny  leżeń  pokre- 
wnemi  domy  I  bogatemi  podparty  posagi;  W  złotych  to 
slupach  pusty  dom  ze  słomy,  Ani  mieszkalny,  ni  zdatny 
na  flagi.  Nar.  Dz.  12,  122.  Daj  furaż,  bies  wie  za  co  wło- 
żony drapieżnie ,  Pój  miodem ,  tucz  kurami  mundurowe 
leżnie.  Zab.  16,  123.     LEŻENIE  ob.  Legnąć. 

Pochodź,  legnąć,  ladz,  legać;  lgnąć,  Inać ,  Igniaczka; 
iag  ,  ieg  ,  leiny  ;  ledz  ;  legar ,  legart ,  legarslwo  ,  legarto- 
UHić,  legawiec,  legoivka ,  legawy,  legier ,  legły,  Legnica, 
legować,  legowisko,  leiuch ,  leżuchoshco ;  ioiyć ,  łozę,  łó- 
żko, łożnica,  łożysko;  barłóg,  nabarłożyć;  dolegać,  do- 
leźeć,  doleżuły;  dołożyć,  dolożliwy,  niedołożny;  bezłoźeń- 
stivo ,  beziożeniec ;  cudzołożyć,  cudzołożnik,  cudzołożnica, 
cudzołużniczy,  cudzołóstwo ;  nałożyć,  nałóg,  nałożny,  na- 
łożnica; założnica;  obłożyć;  odłóg,  odłożyć;  położyć,  po- 
łożnica, potog;  podłożyć,  podłoga;  przełożyć,  przełożony, 
przełożeńslwo;  przyłożyć;  rozłożyć;  samcołożnik,  samoło- 
żnik;   ułożyć;  włożyć;  wyłożyć,  wyłoga,  wyłożka;  założyć. 


LEZIWO  -LEZUCHOWSKI. 


LEŻY  -  Ł  G  A  R  Z. 


629 


załoga,  załoika;  zależeć;  zfoźyd;  —  sinj ,  słojek;  nalegać, 
należeć,  należny,  należność,  naleźytość ,  przynależący, 
przynaleiytość;  nocleg,  noclegoiiiy ;  oblegać,  ohlęieć,  obledz, 
oblężony,  oblężenie;  odlegać ,  odledz,  odleiatka,  odległy, 
odległość;  polegać,  polezeć;  podlegnć,  podleźeć ,  podległy, 
podległość,  niepodległość ;  spolegać;  przelegać,  przeleżeć, 
przeleżały;  przylegać,  przyleżeć,  przyleglość ,  przyłog;  ro- 
zlegać, rozleżeć;  ulegać,  ylegałka,  uleżeć,  uleżały,  ule- 
zaika;  wylęgać,  luyleżeć ,  wyleźały;  zalegać,  zależały; 
wylęgnąć,  wylądz ,  wylęgły;  zalag ,  zaległy.  —  §.  podle, 
wedle,  Vind.  poleg.  —  g.  łokieć,    ut  cubitus    a  cubando. 

LEZiWO ,  a,  «.,  (Elym.  leźć,  łazić),  leży,  drabina  fyozana, 
po  której  bartnik  lezie  do  barci  na  drzewa,  kluczki, 
czyli  powróz  z  kUiczkami,  po  którym  bartnicy  w.Iażą  na 
drzewo  do  podbieraniu  barci ;  oiiic  23aftlcitcr  f  ei'  Sicitcil' 
jeiMcr.  (fioss.  jasna  deska  z  dziurami,  na  miejsce  dra- 
biny służąca;  c(.  fioss.  jihca  rosztowanie).  Leziwo  znaczy 
łyczaną  drabinę,  na  której  bartnik  chodzi  do  podbiera- 
nia pszczół.  Czac.k.  Pr.  2,  262.  Leziwa  ,  krzesełka  albo 
składane  drabinki  do  wyjmowania  pszczół,  ib.  \,  252. 
Bartnikom  barci  w  cudzej  puszczy  mającym,  wolno  na 
leziwo  łyk  tyle,  ile  im  potrzeba,  wziąć.  Siat.  Lii.  509. 
(cf.  lażbień).  Po  tej  ostrwi  na  konar  wstępując  z  ko- 
naru ,  Nie  miodu  w  barci ,  ale  na  niebie  nektaru ,  Któ- 
rym żyją  anieli,  o  szczęśliwe  stopnie,  O  kochane  leziwo, 
na  wieki  się  dopnie.  Pot.  Pocz.  201.  Gdyby  nie  śmierć, 
która  te  leziwa  rzeże  ,  Budowaćby  do  nieba  znowu  chcieli 
wieżę.  ib.  544.  Naraiłbym  tej  pannie  bartnika ,  i  mocne 
leziwo.  Pot.  Jow.  2,   25. 

ŁEZKA,  i,  i,  dem.  nom.  łza,  ciii  J^rmirficit ,  einc  ficiiie 
Jljrnnc,  cinc  3ii&rc;  Sorab.  1.  selzicżka;  Croat.  szuzicza ; 
Rag.  suzizza ;  Hoss.  cjeaiiHKa,  cieana.  Troszczą  się,  gdy 
jedne  łezkę  smutku  dojrzą  w  naszym  oku.  Przyb.  Ab.  92. 
Choćby  orda  płakała ,  jabym  łezki  małej  nie  wypuścił. 
Burdz.  Trag.  505.  Wszystkich  do  płaczu  poruszy.  Sam 
łezki  nie  wzruszy  Opłakaniec.  ib.  255.  Łezka  mu  nie 
kąnęła.  Dardz.  Luk.  52.  (twardy  na  łzy). 

*ŁEŻKA,  ob.  'Łżyczka. 

ŁĘŻNY,  a,  e,  od"  łęgu ,  SOIofir « ,  \>ai  SOJoŁr  betrcffcnb.  (Carn. 
lóshne  ;  Croat.  lusni,  lozni  =  leśny ).  Łeżna  gołębica.  A'. 
Pam.  12,  565.  (dzika,  leśna).  (Slov.  luźni  ptak  <  drop; 
Ross.  .lyroBima,  .lyroBKa  czajka).  Łeżna  sowa  -■  puhacz. 
Dudz.  45.  Cn.  Th.  899  et  1059.  bcf  UIni.  Boh.  kalaus, 
kalausek;  Bosn.  kalus,  kalaus,  sova  ,  vir  ,  plica  od  vrri- 
ste  sova ,  jejinna;  Sorab.  i.  huchawa  fowa,  wulka  Io- 
wa, yuskawa  ;  Yind.  fovjak  ,  velika  ,  grosna  fova;  Croat, 
chuk ;  Hung.  tsuk ;  Boss.  Cbiub.  Jak  prędko  zbędzie  koł- 
paka twa  głowa,  Takiś  udatny,  jako  łężna  sowa.  Bies. 
C  4.  Ptaka  wesołego  nie  widać ,  prócz  puhacza  i  gło- 
su smutnego  łężnćj  sowy.  Burdz.  Luk.  2,  29.  fig.  Zkąd 
humor  takowy!  dzisiaj  szumni  ptacy,  wczoraj  siedziały 
w  lasach  łężne  sowy.  Kchow.   \Vied.  25. 

LEZUCH,  a,  m.,  legart ,  legawiec,  leń,  eiit  gailicnjcr.  Boh. 
leżak;  Hag.  lexak;  Croat.  lesak ;  Bosn.  lesgjak ,  linac; 
Ross.  jeJKCóoK-B,  ac/KCHb,  yBajCHb.  LEZUCIIOSTWO , 
a,  n. ,  legarstwo,  Sa"If>'5frri).  LEZUCHOWSKI,  a,  ie, 
legawy,  leniwy,  gnuśny,   faiilciijCtlb,  Ross.  yBa.ibiiiBbift. 


LEŻY  ob.  Leziwo. 

LEZYA,  yi,  ż.,  z  Łac.,  obrażenie  na  słowie  obywatela  przez 
jakie  pismo.  Kras.  Zb.  2,  56.  eiiic  fdjriitlidic  eiircnfrditfimg. 

LEZYSKO,  a,  n.,  leża,  legowisko,  bte  gaflcrftntte ,  Bois. 
Biirajiime,  n,  p.  miejsce  gdzie  żołnierz  ma  swe  stanowi- 
sko, jak.  Art.  3,  299.  et  \,  571.  ^tatibiiiiariicr. 

Ł  G,    L  G. 

ŁGA,  i,  i.,  łgarstwo,  łeż,  kłam,  eiliC  8:ige.  Już  też  to 
łga,  jak  czapka;  tu  ci  prawda  przytnie;  jam  to  lepiej 
od   ciebie  widział.  Zab.   15,   182. 

ŁGAĆ,  łgał,  łże,  łgę  et  ob.iol.  lię ,  {Dok.  ihati,  Ihawati, 
ilial ,  Ihu  ,  Iżu  ;  Slov.  luhat ,  luzem  ;  Yind.  legati ,  lugat, 
slegatife,  leshcm ,  lashem,  logam;  Carn.  legati,  lasbem, 
slegati  ,  slashem;  Croat.  lagati ,  lasem;  Bosn.  lagati,  sla- 
gati;  Bag.  lagatti,  siagatti ;  Sorab.  1.  Ihacź,  Iheicź,  Ihal, 
wźu,  zewźu;  Sorab.  2.  Igasch,  Idgasch ,  dgasch  ,  gasch, 
dźu ,  dźom,  dgal;  Ross.  sran ,  cojirarb ,  Ameuih,  jiry, 
cxBacTaTb ;  Ecrl.  juiy ,  jateciOBCTBOBaTH ;  cf.  Cer.  liigen, 
Idiiijiicn,  log,  Siige;  cf.  Graec.  Unm,  laa-A.oi).  Act.  niedok., 
zełgać  F.  żełże  dok.,  kłamać,  nieprawdę  powiedzieć,  Iii* 
gen.  'Łżę,  z  prawdą  się  mijam,  mentior.  Mącz.  Dawno 
twój  język  łże,  jako  łgą  łgarze.  Cliroic.  Ow.  90.  Nie 
trzeba  tam  łgać,  gdzie  człek  pieszo  dojdzie,  abo  na  ko- 
niu dojedzie.  Bys.  Ad.  51.  Rzekł  chłopu,  łżesz!  chłop 
w  karczmie,  a  na  tejże  ławie  Siedzący  ksiądz:  azaż  to 
mówią  tak  plugawie?  Pot.  Jow.  114.  (cf  gwizdać  po  ko- 
ściele). Dobywszy  broni,  głosem  mu  to  zada,  Że  łże 
jako  pies,  i  że  fałsz  powiada.  P.  Kchun.  Jer.  112.  P. 
Kchan.  Ort.  1 ,  50.  (cf  odszczekiwać ,  cf  ława).  Niech 
mię  dyabli  wezmą,  jeżeli  łgę.  Teat.  8.  b,  21.  Nie  pier- 
wsi my  to  łgali;  łgali  poprzednicy,  Grecy  szli  z  zębów 
smoczych ,  Rzymianie  z  wilczycy,  nras.  W.  54.  Ej  toć 
łże,  aż  ściany  schną.  Rys.  Ad.  15.,  Pot.  Jovj.  155.  Slov. 
Ked  wzdichne  zlihne,  mendacissiinus.  Kto  łże,  ten  i  kra- 
dnie. Bys.  Ad.  52.  Pelr.  Ek.  100.  Mówią,  że  kto  łże  i 
kradnie ,  Ten  się  pożywi  i  wszędzie  i  snadnie.  Jabl  Ez. 
ll._  ŁGANIE,  la,  n.,  subst.  vetb.,  baS  eiigcii.  ŁGARKA, 
i,  i,  która  kłamie,  łże,  Me  fligiicriim.  Uoh.  Utai-ka;  Yind. 
leshniza,  lashnivka;  Boss.  .iryiihH,  Bpynba.  ŁGARSKl , 
a,  ie,  kłamliwy,  Iżywy,  liigciiiinft ,  lligrieriicl;.  Carn.  laa- 
hniv;  Yind.  leshniu,  leshnizben;  Croat.  Iaslyiv.  ŁGAR- 
STWO, a,  n.,  kłamstwo,  kłamliwość,  t)n«S  fiigeti,  bie  Siige. 
/?<J,9.  lasctYO  ;  Bosn.  laganje  ,  lasg;  V»»/.  leshnivost ,  lesh- 
nizhnost,  lesha ,  lasha ,  leganje  (ob.  Łeż);  Sorab.  2.  Iźa, 
Idźa,  dża,  dgane ;  Sorab.  1.  Iźa,  wźa  ,  zewhano;  CroaL 
his;  Boss.  .lołKb,  M<a.  .iwecjOBie ,  ciponora.  Łgarstwo, 
łganie,  kłam,  kłamstwo,  łeż,  est  tamen  aliguod  discri- 
men :  łgarstwo  est  quasi  facultns  et  usus  mentiendi ;  łga- 
nie actio  est  ut  et  kłamanie;  łeż  e/fectus  sen  dictum  men- 
dax,  ut  to  szczera  łeż  abo  kłamstwo.  Cn.  Th.  560.  Bajki 
się  płacą  bajkami ,  łgarstwa  także  zwyczajnie  łgarstwami. 
Jabł  Ez.  C  3.  ŁGAltZ ,  a ,  m. ,  ŁGARZYK  zdrbn.,  (Boh. 
Ihar,  Ihafjćek;  Sorab.  2.  Idgar,  dgar,  gaf;  Sorab.  i. 
whar,  zewhawcz;  Cani.  lęshnik,  lashnik  ,  lashniyz ;    Yind.. 


630 


LGNĄĆ. 


LGNĄCOSMOLNY-LI. 


leshnik,  leshniuz,  lashnik,  legauz ,  lashnivz;  Croa^lasecz, 
laslivecz;  Rag.  laxaz,  laxivaz ;  .  Bo*n.  lasgivać;  Hnss. 
aryHt,  ;i>i;eui,  BpjHt,  6axapb,  j5Kec.iOBecHHKŁ ;  Ecd. 
araiejb,  ii'ŁXHKi.i|k,  i\kcThi|b);  kłamca,  ber  Sutjiier,  (obsol. 
'Łei,  Gen.  Jża  ,  pliir.  Iżowie  qti.  v.)  Jedno  dziesięć  poe- 
tów a  drugie  mlynarzów,  Trzecie  myśliwców,  mówią, 
ze  póJkopy  Jgarzów.  Pot.  Jow.  155.  Dwadzieścia  myśli- 
Avych ,  dwadzieścia  malarzów,  Potrzebnych  kaznodziejów, 
kopa  Jgarzów.  ib.  "28.  Miedzy  rzemieślniki  najwięksi  1'ga- 
rze  szewcy.  Bys.  Ad.  39.  Zausznicy  Jgarzykowie.  Papr. 
Koi.  U  i.  Zfodziej  u  Igarza  rad  gospodą  stawa.  Klon. 
Wor.  33.  Łgarze  Pan  Bóg  karze ,  jeśli  nie  mrozem , 
tedy  powrozem.  Bys.  Ad.  58. ;  Prov.  Croat.  L^s  szrechu 
nekem  spravlya  ,  A  iszlina  neke_  ulaplya  =  łgarstwo  niko- 
go szczęśliwym  nie  uczyni ,  a  prawda  nikogo  nie  zgubi.  — 
Croat.  Las  kratka  nogę  ima  =  1'garstwo  ma  krótkie  nogi, 
fniedaieko  zajdzie).  Croat.  L;'is  gde  vechera,  retko  frostu- 
klyuje,  menye  obedva  <  łgarstwo ,  gdzie  wieczerza,  rzad- 
ko śniadanie  je,  a  mniej  jeszcze  obiaduje. 

Pochodź,  ież,  iżyczka;  doljać ,  nafgać ,  poigać ,  prze- 
igać ,  prz.yłgać,  luyłgać ,  zełgać;  —  2)  liyd ,  liyciel ,  Uy- 
cielka  ,  łiywy ;  zelżyć,  zdienie ,  zelzywy,  zelżony,  ieliy- 
woić;  obeliyć ,  obeliyyjy,  obelga. 
LGNĄC,  LNAC ,  ąl,  ie,  med.  jedntl,  ulgnąć  F.  ulgnie  dok., 
(Boh.  Inauti,  Inul;  Eccl.  my  Kh  lejiy;  cf.  legnąć;  cf. 
glina);  g.  i)  wiąznać,  fIcDcit  I'Ifi['Cil ,  ftccfcil  Wcilicii,  fikn 
Bleibcil.  Ptaszęta ,  gdy  trzepiocąo  usiłują  z  lepu  się 
otrząść,  wszystkiemi  w'  nim  lgną  piórami.  Filcb.  Sen.ZiO. 
Ile  mamy  dóbr  miłego  boga,  tyle  mamy  sideł,  w  któ- 
rych się  sidlimy,  i  na  których,  jako  ptacy  na  lepie, 
Iniemy.  Żarn.  Post.  2 ,  509.  Na  tym  miejscu  konie  i 
ludzie  lgnęli.  Tr.  Błotniste  były  drogi ,  wywracały  się 
wozy,  lgnęły  szkapy.  Jabl.  Buk.  0.  —  §.  Lgnąć  do  cze- 
go =  przylepiać  się,  Yind,  dershatife,  nadershatife ,  na- 
visiti ,  naprimitiic;  Boss.  EHcnyib ;  fid)  anbacfcit,  niiflfbcn, 
Isadtn  bicibcit.  Chciałem  brać  krok  szybki  Dla  pośpiechu ; 
ale  śnieg  lgnął  do  łapciów  lipki.  Nar.  Dz.  3, 18. — fig.  Lgniesz 
każdemu  do  serca.  Zab.  12,  572.  Ejisym.  (t.  j.  wszyscy 
do  ciebie  lgną).  —  Lgniące  miejsce,  grząskie  a  lipkie  , 
ligawiozne,  ciii  Iclniiujtcr ,  flclirijtcr  33t>Dcit.  Nie  bez  tru- 
dności przebyłem  Ic  chrapy,  Bo  srodze  lgniące  i  błotniste 
drogi.  JahŁ  Buk.  0.  Rzeka  acz  nie  głęboka,  jednak  Ignia- 
ca.  Biel.  551.  t.  j.  w  której  wiązną,  grązną,  ciii  IcLmuij' 
ter  §Iii^.  Nie  można  się  tak  prędko  z  tego  błota  doby- 
wać. Petr.  Pol.  81.  Przez  miejsce  lgniące  i  klijowate, 
rozkoszy  cielesne  znaczą  sie.  Ząbk.  Mi.  526.  —  fig.  Po- 
trawy jakieś  ma  lgnące ,  Zaprawy  smak  niewolące.  Dar. 
Lot,  21.  (nie  puszczają  się  człowieka,  odjeść  się  ich 
niemożna)  —  Imperson.  Lgnie  tu ;  in  fundo  luijus  paludis 
pędem  firmarc  non  potes;  solum  non  est  solidum.  Cn.  Th. 
t.  j.  tu  wiązną,  ^icr  bleibt  man  ^otfcn.  —  §•  2  )  transl.  et 
fig.  Lgnąć  do  czego  >  lgnąć  na  co  =  mocno  sie  przywie- 
zywać,  przyczepiać,  feft  fIcDetl  uiib  ficcii  bicikii,  fcft  an< 
fdiliePeii ,  feft  ait  ctaiiv3  Imltcii;  (Yind.  napodatife,  podań 
bili,  podatife,  doslushuvati).  W  Warszawie  na  klejno- 
ciki i  na  złotko,  tak  jak  ptaszek  na  lep,  lgną  dziewczęta. 
Teat.  2,  35.     Na  te  przynęty  oni  sami,  jak  na  lep  pta- 


stwo  lgną  niebaczni.  Mon.  66,  320.  Kretenczykowie  lgną 
bardziej  do  bogactw,  aniżeli  na  miód  pszczoły.  Zab.  3, 
58.  Takich  jest  najwięcej ,  którzy  lgną  do  świata.  Loch. 
Kaz.  1,  590.  Lgną  sąsiedzi  do  domu  mego.  Burdz.  Trag. 
579.  Lną  wszyscy  do  niego.  Cn.  Ad.  76,  ciągnie  do 
siebie  ludzi;  (cf.  magnes).  Same  do  ciebie  lgną  kobie- 
ty. Teat.  52.  d,  84.  Serce  do  świata  lgnęło ,  A  boga 
się  wprzód  nie  jęło.  Dar.  Lot.  21.  Takie  to  są  ponęty 
kobiet,  do  których  zepsute  serca  mężczyzn  lgną  na  wy- 
ścigi. Teat.  52.  d,  28.  Slov.  Od  toho  mi  misel  leti,  a 
ktomu  srdce  Ine;  illud  aversor ,  hoc  appeto.  Szalony,  któ- 
ry do  siebie  lgnące  chce  oddalić  szczęście.  Teat.  50. 
b,  87.  Człowiek  lgnie  za  tabaką.  Teat.  23.  b,  5.  Nie 
kocham,  a  mam  wszystkie  kochania  zapały.  Do  osób, 
których  oczy  nie  widziały  moje,  Serce  lgnie  gwałtem, 
czując  dla  nich  niepokoje.  Szym.  Ś.  W.  43.  *LGiN.\GO- 
SMOLNY,  a,  e,  n.  p.  Lgnącosmolna  ręka  złodzieja ,  Au- 
toiyci  piceata  manus.  Mon.  75,  595.  do  którego  palców 
wszystko  lgnie,  smołę  ma  w  ręku ,  ti  l'lci('t  ibin  nlUi  nit 
ben  3iii'3"'ii  flebeii,  er  niad,)t  lamje  giiiflcr.  LGM.\r,ZKA,  i, 
2.,  lgniące  lipkie  miejsce  ,  ligawica ,  eitl  ft^liipfriijcr  Iebmt< 
(]Cr  Órt.  Koń  zabrnąwszy  w  Igniączkę,  nogę  za  nogą 
dobywając,  sfolgował.   Ussol.  Str.   9. 

Pochodź,  ulgnąć,  uliiać ,  obcinać,   przylgnąć. 


L  I. 

LI  LI  LI !  głos  lulania  dzieci ,  eiit  Im  bic  Sinbcr  cmiu> 
tinegcn.  Boss.  jjo  Jio;  (cf.  Boss.  jiio.ibKa  kolebka).  Dzia- 
teczki  śpiewajcie,  Głosy  zgadzajcie  Li  li  li  dziecię,  li  li 
li  nadobne.  Pieśń.  52.  cf.  lilać ,  lulać ,  wlulić  się. 
-LI;  parlicula  fini  diclionis  apposita,  significat:  utrum, 
numguid  ,  an,  interrogando ,  dubitando  ,  vel  indefinite  , 
Boh.  -li;  Slov.  -li,  libi ;  Sorab.  2.  -li,  toli,  {c{.  Sorab.  2.' 
lez  czy);  Yind.  li,  al;  Carn.  -li  ergonef ,  (cf.  Carn.  jęli; 
Sorab.  i.  jcli  nonne,  ob.  Jeśli);  Bosn.  -li,  jelli ,  illi,  alli, 
al,  ii,  jel;  Croat.  iii,  illi,  ali,  alli,  jęli,  neli  (cf.  niżli); 
Slav.  -li,  iii;  Bag.  -li,  alli,  illi,  jęli;  Boss.  .in ,  Jb , 
ii.iii,  ii.ib  (cf.  "alibo  ,  albo;  cf.  Lat.  vel;  Hebr.  i\y  Ulu,  ib 
/(');  eiii  51i!l)iini3eiiHivtdieii ,  irobiirdi  eiiie  graijc,  cin  BmiUl 
pbcr  ciiie  lliilH'ftimmtbcit  niiyijfbnutt  iinrb,  itnb  im  J^eiitfdfctt 
bic  3ii'JCV|UMi  forbcrt.  —  a)  -li?  =  czy ?= -że?  izali?  n.  p. 
Chrzest  Janów  był-li  z  nieba,  czyli  z  ziemi?  Sk.  Kaz. 
17.  bic  tiiiifc  Ji^baiiiiis,  iimr  fie  pptn  .Ctimmcl  ober —  Wie- 
dział-liś  w  on  czas,  że  się  miał  narodzić,  a  liczbę  dni 
twoich  znał-liś?  2  Leop.  Job-  58,  21.  (wiedziałżeś.  Bil.  Gd.). 
im  Jtcutfdjcii  Unn  man  in  biefcn  gallcit,  mit  ben  glitfmorteni 
bcnn ,  mol)l  >  bf"  ^Jadibrud  ber  ^xa(\c  vicr|tarfen :  nnij5tcft  bu 
bcnn  bnmab?,  bap  tu  folllcft  5iir  SBcIt  tommen?  faniiteft  bu 
nH'I)I  bic  iM  bciiicr  fcbcn-otilijc?  Izaliś  przyszedł  do  skar- 
bów śniegów,  albo  skarby  eradu  widziałeś-li?  Bibl.  Gd. 
Job.  58,  22.  Kocliasz-li  siostrę  moje?  przyznaj  mi  się 
szczerze.  Slas.  Niim.  2,  140.  Ma-li  co,  wszyscy  pyta- 
my; a  jak  dobry,  mało  dbamy.  Cn.  Ad.  472.  —  b)  -li  - 
abo  =  czy-czy,  pl)-obcr,  interrogatio  indirecta,  n.  p. 
Chrześcianinem-li  i  mnichem ,    abo  kabalistą  chcesz  być, 


LIASKA - LIBERTACYA 


LIBERTYN  -  LICE. 


63f 


to  na  twej  woli  będzie.  Sk.  Zyw.  51.  cb  bu  cin  fiirifł 
Ober  cin  Sabbalift  fccn  tintlft,  iai  ftebt  iiq  biv.  Spjial 
doktorów,  możeli  być  zdrów  abo  nie?  Biel.  430.  —  c) 
-li  -  ii »  czy  -  czy  «  czy  -  albo  ,  ob  -  ober.  Ale  nie  wiem 
jaki  jest  oblubieniec,  choryli ,  zdrowyli?  Bals.  Niedz.  1, 
56.  cb  ev  gcfiinb  obcr  franf  ijł.  —  g.  Bądź  =  bądź  = ,  co- 
kolwiek bądź ,  ($  fcc  nim  fo  obcr  fo ;  mmi  t^uc  mm  bicp 
ober  jcneS.  Na  okret-li  budowny,  na  koń-li  wsiędzie, 
Troska  w  okręcie,  troska  i  za  siodłem  będzie.  /  Kclian. 
Dz.  218.  bu  ningft  ju  ©dtiffe  c^eien  obcr  ju  ^'fcrbe  fłcigcn, 
ber  ®rnm  gcl;t  mit  5u  ©dłiffc,  ber  ®rnm  ftcigt  mit  ju  ffer-- 
bc.  Dzień-ii  po  niebie  świeciJ',  noc-li  wstaJa ,  Krew'  go 
niewinna    'przenaśladowaJa.    Groch.  W.  203,  ti  mo^tc  Jiig 

obcr   3iad)t   fcun ;    foiiiobl   bcą  "Ingc,   nlsi  bci)  ber  9Jiic^t 

Ofiarował  Władysławowi  Amurat  pokój,  chciałliby  wieczny, 
cbciałiiby  też  do  czasu.  Biel.  531.  er  trug  il^m  ben  %m' 
ben  an  ,  cincu  cmigeu  grtcben  obcr  aud)  nur  ciiicu  jeitigcu, 
flllcś  rcie  er  felbft  lOoUtC.  foiacy  z  córek  Ludwikowyeh 
którąkolwiek  ,  niłodszali ,  starszali ,  wziąć  za  pana  obo- 
wiązali  się.  Biel.  2"21.  gicicljiucl  mclśc  oon  bciibcn,  bic  jiiU' 
gerc  obcr  bic  rilterc.  \Vesoły-li  Jupiter?  trzeba  być  we- 
sołym  !  Smieje-li  się?  przyśmiewać!  z  zmarszczonym-li 
czołem  I  piorun  gdzie  wyciska?  wiec  z  napiętym  łukiem 
Bokustrzedz,  i  pomagać  swym  mu  gniewu  hukiem.  We- 

■  nus-li  w  sercu  siedzi,  i  ta  w  nim  panuje!  Swe  mu  pra- 
wić Junony  !  Mars-li  mu  smakuje?  Z  nim  tchnąć  wojnę! 
krzyAym-li  postępuje  krokiem?  Więc  uohramiać  i  jednym 
na  dóf  spadać  bokiem !  (jow.  Siei.  562.  t.  j.  w  którym- 
koK\ick  tiądż  humorze  dogadzać  mu,  in  allcu  Ulib  jcbcil 
©cmiitlióflimmiingcn  miiiS  mnii  ibm  luidjlcbcu :  ift  er  frobltd), 
froMicl)  Urn;  \aijt  er,  mit  InĄcu;  bonnert,  er,  mit  roiiiicru; 
ftecft  ^mni  ilim  im  ijcrscn,  tbm  3unofccucii  fdjnmfecu  etc. — 
d)  diibilanler  et  indefinite:  Li -jeżeli,  loauu  aubcr^ ,  luofcnt. 
Jeślim  był  umysłu  takiego  Ciesząc  się  z  upadku  bliźnie- 
go, 1  myślił-lim  go  w  czym  szkodzić,  Albo  w  trudno- 
ści przyy.odzić ,  Doznał-li  dobry  mej  niechęci,  Piiścił-lim 
go  gdy  z  swej  pamięci,  Co  mi  był  nieprzyjacielem,  Nie 
znał-li  mię  przyjacielem?  Niech  mię  panie  pohołduje  nie- 
przyjaciel! łlijb.  Ps.  10.  Uczyńże,  masz-li  uczynić.  Gor. 
Sen.  58.  I  złemu  przepuść ,  nia-li  razem  ginąć  dobry. 
Min.  lii/t.  4,  145.  Miej  się  dobrze,  moźesz-li.  Bej.  Wiz. 
105.  Wa-li  być  kwaśno,  niech  będzie  jak  ocet.  Gemm. 
155.  foli  ei  nnu  cinmal  faiicr  icini,  jo  fci)  ci  loie  Cffig. 
Ma-li  co  być  złego  ,  na  Tatary.  Cn.  Ad.  472.  (kiedy  wi- 
sieć, to  za  obie  nogi).  Wezmę-li  ja  kij.  Cn.  Ad.  1229. 
(o  gdzieś  to  kiju!)  —  §.  Li  ■  tylko  ,  samo,  samuteńko, 
nie  więcej,  presse ,  ściśle,  Uoi ,  flllctii,  nur,  nidttó  tocitcr. 
cf.  Sluv.  len,  Icntoliko  tylko,  łunlum;  (Yind.  -li,  raun, 
verstnu  «  właśnie ,  równie,  w  rumel). 

Pochodź,  jeśli,  jeżeli  {to  jed:  jest-li)  izali,  azali,  czyli. 
Te  mogą  być  pisane  bez  kfadzcnia  przed  encliticon  lase- 
czki; w  inszym  razie  siuzy  zrozumiałości  laseczka  miedzy 
-li,  o  słowem  do  którego  się  przyczepia,  n.  p.  ma-li, 
był-li;  czyta-li;  kocha-li ;  —  §.  'alibo,  albo. 

'LIASKA  ob.  Laska. 

LIBAWA  ob.  Lipawa. 

LIBERTACYA,  yi,  z.,  uwolnienie    z  jakiego  ciężaru  polity- 


cznego,  bic  Sefre^ung  son  politif^eit  Caftcn.    LIBERTYN, 

a,  m.,  odrzucający  olijawienie,  a  na  samym  rozumu  fun- 
damencie zasadzający  swoje  religią.  Kras.  Zb.  2,  41.  ber 
grciigeift,  grcsbcnfcr;  \ind.  fvojoverez,  prostoverez.  Liber- 
tyn odmiata  księgi  pisma.  Bals.  Niedz.  1,  112.  Światowy 
libertyn.  Lach.  Kaz.   1,  79.  Rozwiązły  libertyn.   Teat.  53. 

b,  42.  Libertyństwo  Yind.  prostovera ,  lvojovera ,  Jrec* 
gciftere?. 

LIBERYA,  yi ,  £.,  "barwa,  Sorab.  2.  libreja;  Yind.  liberia, 
slushaunu  oblazhilu ,  snamski  obliek;  Ross.  .jnepeH;  bie 
8iorce.  Nikomu  nie  wolno  dawać  inszej  liberyi,  prócz 
z  sukna  krajowego.  S.  Grodź.  2,  155.  —  §.  melon.  Lu- 
dzie pod  liberyą ,  służący,  bic  Ciorccbcbicntcn ,  bie  Sioree. 
Postrzegłem  jego  lebena  przed  pałacem  stojąca.  Teat. 
10,  65. 

LIBRA ,  y,  i.,  libra  papieru  ma  arkuszy  24.  Solsk.  Geom.  3, 
155.  cin  33ud;  ^Uipier.  Boh.  kniha  (oh.  Księga);  Croał. 
kniga  papera  ;  Slav.  kvitirna,  konać  papira;  Ross.  jieCTb, 
4ecTKa,  APCTOMKa.  Ryza  ma  w  sobie  liber  papieru  dzie- 
sięć. Chmiel.  1,  161.  Pół-libry  Hoss.  no.ijecTb.  Libra- 
mi Ross.  n04ecTH0.  —  §.  Libra,  aptekarska  miarka,  z  12 
uncYJ.  Cn.   Th.  iai  ?looll)cfcrpfunb. 

'LIBRARYA,  yi.  I,  "książnica,  bie  *8iberC9  (tf.  31  big.), 
35fidjcrci).  —  a)  biblioteka ,  bie  SiMiotbcf-  P^id  chwale- 
bnym imieniem  W.  K.  Mości,  rozkazawszy  ten  upominek 
(biblią  Radziwiłłowską)  wydrukować,  do  libraryi  W.  K. 
Mości  daruję,  którą  wiem  svielką  być.  Nie  podaję  do  niej 
tej  księgi  ,  aby  się  ich  więtszy  poczet  w  bibliotece  W. 
K.  Mości  przyczynił,  ale  aby  była  czytana.  Radź.  praef. 
biblii.  Szukano  po  libraryach,  które  były  złożone  w  Ba- 
bilonie ,  i  naleziono  księgi  jedne.  Leop.  E:d.  6,  1.  (w  bi- 
'bliotece.  Bibl.  Gd)  —  b)  Księgarnia,  ksicstarski,  sklep, 
ber  a?iid,'hibcn.  LIBROWY,  a,'e,  od  libry," 25iid) < ,  (ooni 
^Uiptcr).  Ross.  4ecTeBUH. 

LIC  ,  plur.  Lico  ,  ob.  Lejc  ,  Lejce'. 

LIC,  i,  ?'.,  n.  p.  Teraz  dopiero  widzę,  skórom  zmókł  do 
nici ,  Skórom  uciekł  z  tak  srogiej  pod  te  dachy  lici .... 
Pot.  Arg.  789.  Boh.  lilina  imber ,  nawalność,  ^*Ia^rcgen , 
cf.  lać. 

LICE,  'LICO,  a,  «.,  (Co/;.  Ijce,  cf.  Boft.  lićidlo  =  barwidło,  bie 
Sdjmtnfc);  SUw.Uce,  lico,  (licko  dem.,  lićidlo  barwidło); 
Sorab.  1.  licżo,  lizo;  Sorub.  2.  lizo,  nagled  ;  Carn.  lizę;  Yind. 
lizę,  lyze,  zheUist,  (cf.  czeluść;  cf.  Yind.  luzh=  światło);  Croat. 
liczę,  oblichje,  obraz,  (cf.  oblicze,  cf  obraz);  Rag.  lize, 
oblijcje,  (/in^.  liccjast /Jo'i/us);  ^osn.  lice,  obraz,  {c(.  Bosn. 
lis  cicatrix  in  frontc;  cf.  Iśnąć,  cf.  łysy);  5/ati.  obrazi ;  Ross. 
.iime,  .luuo  lice,  oblicze,  mina;  osoba  grająca  jaka  ro- 
lę na  teatrze;  rola  teatralna;  powierzchowność;  lice  su- 
kna; (Ross.  .iime4tii;  Ecrl.  jMucno.tKOAiiiiKt  aktor  tea- 
tralny, cf.  'licemiernik;  Eccl.  ajiiiitiA  lice,  jagoda,  imikł 
wyobrażenie  twarzy  na  obrazie,  cf.  lik,  liczyć);  cf.  tiolh. 
wlits ;  Ger.  31ntlig ;  Grace.  J.n'ff(ra)  video;  cf.  lśnić;  cf. 
Hebr.  TO  lechi  gena ,  ma.\illa) ;  jagoda  twarzy,  policzek 
twarzy,  twarz,  oblicze,  ber  S3rtcfcn,  bic5Bangc,  bnći  3lntlif!, 
i)ai  @c|'id)t.  plur.  lice,  Gen.  -ów  =  policzki,  bic  SlHingeii ; 
Ogorzałość  lica ,  i  wszelkiej  płci ,  jak  zganiać.  Sienn.  503. 


632 


LICE. 


LICEMIERNIK  -  LICEMIERNICZY. 


Widziałem,  gdy  i  zmarszczki  z  lira  wymuskała,  I  z  si- 
wych włosów  czarną  głowę  udziałała.  Simon.  Siei  31. 
Przepalone  wódki  do  umywania  lica.  Lek.  C  i  b.  \W  Pa- 
dui ,  gdy  w  metrykę  żaka  wpisują  ,  piszą  też  i  to  ,  iaki 
jest,  ma-li  znak  na  ciele,  na  licu,  na  ręce  etc.  Goni. 
WŁ  H.  2  b.  Pokłonił  się  królowi  licem  swym  do  zie- 
mi. Buihi.  2  Sam.  18,  28.  (ukłonił  się  twarzą  swoją  ku 
ziemi.  Bibl.  Ud).  (EccI.  iihi|Ii  ,_  Himu ,  hiihom^b,  hihkomi^ 
twarzą  na  ziemi ,  ob.  Nice).  Świetność  liczą  twego.  Leop. 
Ps.  45,  4.  Więcej  płeć  biała  zdaniem  mym  zaszczyca 
Wdzięk  przyrodzony,  niźli  piękność  lica.  Nar.  Di.  1,  52. 
Choćby  wszystkie  Insfału  dziewice  ,  Wdzięki  urody  i  na- 
dobne liee  Stawiły  razem  ,  ja  się  ztąd  nie  ruszę.  Kras. 
Oss.  B  o.  Lice  z  różą  w  sporze.  Szym.  S.  W.  46.  —  Fig. 
Nie  będą  nigdy  widzieć  żadnego  lica.  Mieszkańcy  piekła, 
słońca,  gwiazd,  ani  księżyca.  Kulig.  312.  baś  9(ntli|  ber 
Soime ,  ^ii  DJiOnbc^.  —  Irand.  z  jakiem  licem  śmiesz , 
bywszy  żołnierz  Korbulona  ,  Na  mój  pałac  przynosić  ro- 
zkazy Nerona!  Mm.  Ryt.  1  ,  201.  (t.  j.  jakiem  czołem). 
—  Melon.  Lice,  osoba  (cf.  liczyć),  bic  ^'crfpit.  Święty,  któ- 
ry na  lice  nie  patrząc,  sądzi  wedle  każdego  uczynków. 
Budn.  1  Pet.  1,  17.  (bez  braku  osób.  Bibl.  Gd.,  oppos. 
'licemierny).  Nie  przyjmuj  lica  naprzeciwko  obliczu  twe- 
mu. Leop.  Syr.  4,  25.  (nie  miej  względu  na  osobę  prze- 
ciwną dusze  twej.  Bibl.  Gd).  —  2)  traiisl.  Lice  szaty,  su- 
kna =  prawa,  świetna  strona,  cel,  {oppos.  nice);  bic  (5MaiiJ= 
fcite  bC'3  iiidjcJ,  bic  rcri)tc  £citc,  jimi  Uiitcrfdncbc  luiii  ber 
(i&id)ten.  (Croat.  liczę  imonaje  sze  vszake  sztvari  gornva 
sztran ;  Slav.  lice  {oppos.  opaka  stranaj;  Bug.  \'ize -■  {Ital. 
ntto);  Carw.  nałize;  Ross.  jhuc  ;  (Bosn.  lice  od  kgnighe; 
Croat.  liczę  knyige,  pagina,  stronica;  Boh.  na  lic  obratiti 
przewrócić).  Wywróćcie  te  szaty  na  lice,  w  których  da- 
wno na  nice  chodzicie.  Czach.  Tr.  F.  2.  —  5)  Lice  w 
prawie  ■■  ślad  pewny  okazujący  przestępcę  i  jego  uczynek, 
facliim  notorium.  Kras.  Zb.  2,  44.  ciii  gciiuffcj  aiiiieil|'d)ciiilid)cś 
Cnnbgrciflid)C'3  50fcrfmal,  tai  nad)  mm  1)ki^ta\ik  obcr  aWn-bc 
ben  iimter  yetrat^,  j.  S.  fici)  ttim  itprflcfiinbenc  (snt^eit,  3n= 
ftrumciitc ,  etc.  Liee  znaczy  rzecz ,  która  będąc  oskarżone- 
mu pokazana,  nosi  świadectwo  winy,  n.  p.  ukradziony  wół, 
lub  ruchomość  jaka.  Lice  znaczy  w  Polskim  języku  twarz; 
pokazanie  więc  ukradzionych  rzeczy  występnemu ,  jest 
widocznym  w  oczy  wyrzutem.  Czack.  Pr.  2,  224.  Ross. 
no.iimnoe  lice  kradzione;  Ha  aimo  w  naturze,  rzeczy- 
wiście znajdujące  się  gdzie ;  y.iHKa  rzecz  przekonywa- 
jąca,  dowiedzienie ,  przeświadczenie;  npii.iiiha  dowód 
przeświadczajacy ;  y.iiimiTb,  yJiiwfiTb ,  npii.inmiTb,  npii.m- 
laib  przeświadczać,  przekonać;  (Boh.  Ijćny,  patrny  oczy- 
wisty, widoczny).  Dochodzono  złodziejów  po  licu  rzeczy 
naszych.  Warg.  Radź.  543.  I  złodzieje  jawni  ze  zbrodni 
wychodzą,  powiadając,  gdy  go  z  licem  przywiodą,  że  go 
nim  zarzucono.  Goni.  \Vł.  L  'Ż  b.  et  Q  I  b.  Nie  dziw, 
iż  złodzieja  imają,  bo  lice  przy  nim  jest,  rzecz  która  po- 
kazuje zły  jego  uczynek,  ib.  D  5.  Jeśliby  kto  wykradł 
czyjego  ojczystego  człowieka,  a  pojmanby  był  na  drodze 
z  tym  człekiem,  tedy  ma  być  z  tym  licem  wiedziony  do 
urzędu.  Stal.  Lit.  585.  Gdybym  go  tylko  z  licem  dostał, 
kazałbym    go  nad  wszystkich    złodziejów   wyżej  powiesić. 


Dwór.  J.    Ościk  już  nie  mógł  więcej  zdrady  przeciw  oj- 
czyźnie przeć,  a  jawne  lice  fałszów  i  zdrad  jego,  pomsty 
na  niego  wołało.    Stryjk.  776.     Pieniądze    lica    nie  mają. 
Rys.  Ad.  57.    Haur.  232.    Sax.    Porz.  118.   pecunia    non 
potest  dignosci  e.r  se ,    quia    eadeni    nota    omnes  signantur 
nummi.  Cn.  Ad.  834.     i\Iasz  wiedzieć ,    iż  się  rzeczy  in- 
szych   żaden  'imować  nie  może,    jedno  tych,    któreby  z 
przyrodzenia    różne    między    sobą    były,    jakie    są    bydło, 
szaty;    ale  pieniędzy  i  monety,    także  złota  i  srebra  nie- 
robionego,    wina,  pszenicy,  żaden  się  jąć  nie  może,    bo 
lica  nie  maja.  Szczerb.  Sa.i:  174.  ob.  Licować.  —  Ci  któ- 
rzy   się  o  złodziejstwo  albo  łupiestwo  zgadzają ,    albo  li- 
cem  wracają  (?|,  którzy  się  śmierci  odkupują,  ci  wszyscy 
są  bezeeni.  Szczerb.  Sax.   17.  —  Lice,  piątno,  cecha  wy- 
palona, baś  Srailbmal.    (Croat.  liszaszt  in  fronte  signatus; 
Bosn.    lis    cicatrix    in  fronte ,   lisast    qui   habet  signum  in 
fronte,  tit  eguus).    Piętno  masz  na  czele,  a  *lico  na  szyi. 
Smotr.  Ex.  15.    Który  na  życie  godzi,  niech  dla  lica  zbro- 
dni ,    rozpalonym  żelazem  na  czele  wypiątnowany  będzie. 
Mon.  76,  617.    Licem  znaczony  Faryzeusz  vid.  Licemier- 
nik.  (Boh.  liuka  ■■  tendiciila  ,  kluczka,  sidło;    Ijceti    ponere 
tendiculam).     LICEMIERNIK,  a,  m.,  obłudnik,  liziobrazek, 
gryzipacierz,  bożkujący  się,  faryzeusz,  eiii  (Slei^iier,   Sc^ettt« 
fceiliger,  ^'^artfcicr,  .CieiidUcr.  fioA.  licomernjk ;  (cf.  Sorab.l. 
liżcżu  szo  adulor,  liżczżak  adulator ,   cf.  lizać);   Yind.  lisjak, 
skaslivez  ,  repovertez,  vertorep  ;    Carn.  hinavz  ;  Croat.  li- 
czimir,  szamopravichnik,  zkazlivecz;  Bosn.  lizimir,  lizimi- 
rac;  Slav.  licumirac;  Rag.  lisimjeraz,  lizimiraz,  lizimiernik, 
lizimir;    Ross.  ;iimeMip'B  ,  nycTOCBHTŁ  ,  xaH5Ka  ;  (jiime4tH 
aktor  teatralny);  Eccl.  npiiTBoponncaTejb,  KOiopuB  Jiime- 
jitpHO,  npiiTDopHO  niiiucTb  o  mcmi;  (cf.  Eccl.  jiimeno4xo- 
AHiinł  aktor  teatralny;  cf  Eccl.  -inyiiHa,  wacKa,  xapa  ma- 
ska, larwa).      Pseudopolitycy,   twarzobrakownicy,  licemier- 
nicy,  w  cudzej   skórze  chodzą.  Burl.  .4  2.    Byli  za  żydów, 
co  je  zwano  licemiernicy,    którzy  smętną  a  nabożną    po- 
stawą, ubiorem,  a  chodzeniem  inakszym  od  ludzi  byli  ró- 
żni, i  innemi  wymysły,  czynili  domniemanie  o  sobie,  wiel- 
kiej   świątości    u  prostych  ludzi.    Eraz.  Jęz.   O  2.     Lice- 
miernicy byli,  którzy  się  wyłączali  z  społeczności  ludzkiej, 
a  od  społecznych  obyczajów  ich,  a  sami  sobie  wymyślali 
dziwne  a  inaksze  i  modły,    i  postawy,    i  posty,    i  ubiory, 
i  inne    dziwne    rzeczy.    Rej.  Post.  Lii.     Zakonni    lice- 
miernicy.   Wróbl.  5.=  Faryzeuizowie,  bic  fbniifdcr.    Posło- 
wie ci  byli  z  Pharyzeuszów  albo  licemierników.  Biai.  Post. 
55.    (Chrystus  wiele  cierpiał  od  Pharyzeuszów  licem  na- 
znaczonych, i  w  piśmie  uczonych  biskupów,  ib.  22.).    Je- 
śli nie  będzie  sprawiedliwość  wasza  obfitowała  więcej  ni- 
źli nauczonych  w  zakonie  i  licemierników....   Leop.  Matlh. 
5,   20.,  (Pharyzeuszów.  Bibl.  Gd.).    Skrybowie  i  licemier- 
nicy.   VV.    Post.    W.    202.     Licemiernik    i  jawnogrzesznik 
różnie  się  w  kościele  modlili.   W.  Post.  Mn.  251.    LICE- 
MIERNICA,  y,  i,  obłudnica,  hypokrytka,  bie  ©leiplicriltii, 
$eiit^Ieriiiii ;    Ross.  ;inue.MtpKa,  nj^CTOCBaiKa.     O  licemier- 
nico,    taka  to  chytrość  twoja,    chcesz  abyś  nasza  starszą 
była!    Sk.  Żyw.  165.     LICEMIERNICZY,  LICEMIERNY,   a, 
e.  Faryzeusze wski,  obłudny;  ^*Łarijdi|'d),  glciPlierifi^,  ()CuĄlc= 
rift^;  Boh.  licomerny;  Rag.  hzimjerni;  Ross.  inacMlipHUH; 


LICEMIERNICTWO  -  LICHO. 


LICHOCIĆ-LICHOCKO. 


633 


Eccl.  4B0JH'iHi)iH.  Chrystus  nie  gani  w  tym  Faryzeusza, 
ani  stanu  jego  licemierniczego ,  który  nie  był  zJTy  sam  z 
siebie ,  gdyż  się  i  licemiernicy  niektórzy  Panu  podobali, 
jako  Nikodem,  Gamaliel.  W.  Post.  Mn.  321.  Posłali  po- 
sły  z  cechu  licemierniczego  żydowie  do  Jana  ś.  Bial.  Post. 
59.  Strzeżcie  się  kwasu  licemierniczego  i  Saducejskiego. 
Leop.  Matth.  16,  6.  (nauki  Faryzeuszów).  Licemiernicza 
obludność  tych,  którzy  powiadali,  że  grzech,  uzdrowić 
niemocnego  w  święto;  ale  to  nie  grzech,  szkodzić  mu  w 
święto.  Eraz.  J^z.  Z  i.  —  §.  'Licemierny,  patrzący  na 
'lice  [co  ob.),  t.  j.  wzgląd  mający  na  osobę,  stronny,  par- 
cyalny,  part^cijif^,  ber  bte  %kxh^n  auficlft.  Er.cl.  jimenpie- 
MHUii,  suisl.  jimenpieMHiiKTi ;  Graec.  7iQO(ra>7Toh'jntr,i.  Tam 
mi  sie  z  tego  przed  *nielicemiernvm  sędzia  sprawować 
będziesz.  Smolr.  Dlap.  84.  •LICEMIERNICTWO,  a,  n.,  "LI- 
CEMIERNOSĆ  ,  ści,  i.,  obłuda,  nieszczerość,  bic  ®lcipnC' 
rcc,  $CU(i)ClC!^ ;  Boh.  lieomernost;  Bosn.  lizimirnost,  lizimir- 
stvo ;  Slav.  licem'irstvo;  Rag.  lizimirstvo ;  Croat.  lizimir- 
noszt ;  Ross.  .iimejitpcTBO ,  JiimcMtpie ,  xan/KecTBO  ;  Eccl. 
4B0.iHqie ,  npiiTKOpietiHie  ,  npHTBopcTBO  ,  BhijyiMKa.  Lice- 
miernictwem  czyli  obłudą  nadrabiać,  'licemierzyć,  (jlciftcil, 
Rag.  lisimiriti,  lisiciti;  Croat.  liczimirimsze,  milolasem,  pri- 
lizavamsze  (przypochlebiać  się);  Dal.  liczimerili;  Ross.  jii- 
ueMbpcTBOBaTb,  .iimcMtpnTb,  xaH/KiiTb,  XiiH5Ky;  Garn.  hi- 
nim  se.  'LiCETWORZYC,  Eccl.  .iimcTBopiiTH,  npiijaBaTb 
BCUiH  Jime  ,  piekszyć.  —  Eccl.  jHuenpiiTuopcTBO  prosopo- 
poeja. 

Pochodź  licowy,  licować;  policzek,  policzkować;  oblicze, 
oblirzność,  oblicznij,  oblicznie;  —  g.  śliczny,  śliczność;  Ross. 
40ópo.iimnbiH. 

LICENCYAT,  a,  m.,  który  w  szkołach  zostawszy  wprzód  ba- 
kałarzem ,  przez  wyższy  stopień  do  doktorstwa  sie  spo- 
sobi. Kras.  Zb.  2,  44.  eiii  Sicentiatu^.  LICENCYÓWAĆ, 
wojsko.  Tr.  «  rozpuszczać,  abszytować,  zwijać,  bic  ShlllCC 
obbanfcii,  ben  ©olbatcu  ben  3I()ffl)ieb  (jebcn. 

•LICHA,  zagon,  ob.  Lecha.  'LICHFIA,  'LICHFNIK  ob.  Lichwa, 
lichwiarz. 

*LICHMANINA ,  y,  z.,  liche  rzeczy,  liche  postępowanie,  |(^Ied)= 
te^  3f"9 '  fcl;Icc6te5  Serfal;rcn.  Już  nadziei  w  zarobku  nie 
ma,  tylko  sie  lichmaniną  żywi,  a  lichwy  płaci,  a  bardzo 
mu  ciężko  wrócić,  co  się  komu  zadłużył.  Rej.  Zw.  167  b. 
Jakowe  łupiestwo,  obciążanie,  czynią  sobie  ludzie,  trudno 
i  wymówić  ,  bo  prawie  już  tak  na  tę  iichmaiiinę  a  dra- 
pieżynę  wszyscy  udali  się,  iże  jeden  drugiego  drapieży, 
drogością,  niesprawiedliwością,  (jil.  Post.  50.  ob.  Lichwa, 
lichwiarstwo. 

LICHO,  a,  n.,  Buk.  lich  impar.;  Croat..  Dnsn.,  Rag.  lih;  cf. 
Germ.  gleil^,  np.  Isidor.  kalihho ;  {oppoa.  cetno) ;  uiigleid)? 
3al)l,  unglcid^  nn  ber  i^^l,  nie  do  pary,  nieparzysta  liczba, 
n.  p.  Wieśniaczki  mienią,  że  jaje  pod  kokosze  nigdy  w 
cetnie,  ale  w  lichu  zawsze  kłaść  trzeba.  Crese.  581.  cf. 
Eccl.  H3.iiixa,  HXiHiiic,  II3JII1UI11C  zbytecznie;  (cf.  liczba). 
Niech  tych  sędziów  będzie  dziewięć,  a  dlatego  je  lichem 
kładę ,  bo  jeśliby  byli  cetnem  ,  a  nie  zgodziliby  się  ,  za- 
wzdyby  jednego  szukać  trzeba,  któryby  się  abo  do  tego, 
abo  do  owego  zdania  przychylił;  którego  do  liczby  lichem 
idącej    nie  trzeba.     Bo  chociażby    też    niezgodni  byli  sę- 

Slownik  Lindegt  viyd.  ?.   Tom  II. 


dziowie,  tedy  więtsza  liczba  przechodziłaby  mniejsza.  Modrz. 
Baz.  370.  Cetno  licho ,  Boh.  lich  suda  ;  Rag.  igratti  na 
lak  i  na  lih;  Bosn.  tśk  i  lih,  takan  i  lih  (cf.  tak);  Carn. 
soduv;  Sorab.  2.  por  unpor;  Ross.  ler-B  iun  Heier-b;  gra « 
do  pary,  nie  do  pary.  Zabl.  Firc.  42.  ©rabę  niib  llngrobe, 
cin  ©piel.  —  §.  Zła  liczba ,  nieżyczliwa ,  przegrana ,  einc 
nnaIii(tlt(Łe  ia^.  Nie  wiedzieć,  komu  lichem,  komu  pa- 
dnie cetnem.  Pot.  Arg.  793.  A  coż  jeśli  kości  padną 
lichem?  ib.  92.  Już  jedno  z  dwojga,  już  masz  cetno  li- 
chem. Pot.  Syl.  385.  Lepsza  zgoda,  niż  sprawa,  bo  nie 
wiedzieć,  komu  padnie  cetno,  komu  licho.  Sax.  Forz.  78. 
(cf.  es  lub  zes).  Jutro  pokaże  cetno  albo  licho.  Pot.  Syl. 
511.  —  g.  Nieszczęście,  bieda,  kaduk,  wróg,  dyachel,  (cf. 
lichwa);  Unglńrf,  Un^cil,  Sofe«,  ItebcI,  ber  5)5fe,  ber  §enfcr; 
(Ross.  xy40  ob.  Chudy,  Jinj.%\  cf.  lada  coj.  (Ross.  mxo 
złość,  złośliwość;  -iiixoBaTb,  o0.iiixOBaTb  fałszywie  dono- 
sić, potwarzać;  .111x04^11  niechętny,  ,iHxo4'feHCTB0BaTb  nie- 
na widzieć;  JHxopa4Ka,  .inxoMaHKa  zimnica;  Eccl.  .inxo4-feri, 
i^-LSOj^tH,  3.iOTBOpHiiKi  złoczyńca,  .iiiuiCHiiiiKi  złodziej).  Och 
jak  wielkie  z  bojaźnią  upatruje  złości ,  Boże  odwróć  to 
licho  z  twojej  wszechmocności.  Banlz.  Trag.  536.  Przy- 
bądź, a  zabroń  licha  złego.  ib.  416.  Wnet  się  i  to  ze 
wstydem  uspokoi  licho.  Zub.  15,  301.  Do  woli  sie  for- 
tuna lichem  ich  nacieszyła.  Tward.  \Vi.  39.  Kto  to  w 
domu  zrobił  licho?  Bardz.  Trag.  61.  Żeby  sobie  ten  czło- 
wiek nie  narobił  licha,  gdyż  zbyt  swym  chuciom  pozwalał 
Teal.  42.  d,  (cf.  nawarzyć  piwa).  Jak  wierzyć  temu,  któ- 
ry nas  raz  chciał  w  licho  wprawić  !  Mon.  76,  404.  Pę- 
dził dalćj ,  jam  rzekł  cicho ,  Będzie  jemu  kiedyś  licho. 
Zab.  10,  70.  Weg.  Z  bkka  Mcśii  Panowie!  drzymie? 
niech  śpi  licho!  Zabl  Amj.  103.  Nie  budź  licha,  kiedy 
licho  śpi.  Zcgl.  Ad.  150.  (Slov.  nesćeśti  ne  potreba  hle- 
da(,  samo  od  seba  pride ;  cf.  nie  drażnij  psa  śpiącego; 
nie  maluj  dyabła  na  ścienie;  cf.  nie  igraj  z  ogniem;  cf. 
nie  wyciągaj  wilka  z  łasa).  A  czy  mię  tu  licho  wniosło? 
Teat.  55,  40.  (cf.  choroba,  kaduk).  Coż  to  za  licho  cie- 
bie tu  przyniosło!  Teat.  33,  20.  Czy  licho  ich  tu  przy- 
niosło? Kniaź.  Poez.  3,  216.  Idżże  z  lichem,  jakeś  przy- 
szedł, ib.  218.  Niech  cię  licho  ochłoni,  przeklęty  gadu- 
ło! Teat.  28.  b,  52.  f porwon !).  Żeby  go  licho  ciężkie 
porwało!  ib.  24.  c,  87.  Coż  to  u  liclia  ciężkiego,  co 
to  ma  znaczyć!  Tea/.  28,  33.  Czego  oko  ludzkie  nie  wi- 
działo ,  czego  licho  nie  słyszało ,  oczyma  uszyma  duszy 
słyszałem,  widziałem.  Ossol.  Str.  7.  (sam  dyabeł).  Czło- 
wiek ten  dobre  to  licho:  ale  trzeba  go  ustawicznie  kar- 
mić i  poić.  Teat.  32,  113.  (niezły  człowiek,  dobre  człe- 
czysko,  basałyk,  bałanda;  cf.  dobra  dusza).  —  §.  Do  li- 
cha tam  tego,  do  kata,  niezliczone  mnóstwo,  więcej  jak 
potrzeba,  cf.  do  boga,  yerbentcrt  yiel,  mcŁr  oK^  jn  riel.  LI- 
CHO, adoerb.  adj.  lichy  <  błaho,  mizernie,  nędznie,  nie- 
najlepiej, nieszczęśliwie,  cicnb,  iibel.  Trąbić  umieją;  lecz 
oni  tak  jak  ja,  choć  dosyć  licho,  napisać  nie  potrafią.  Mon. 
66,  186.  Jak  mu  się  przez  ten  czas  powodziło?  fy.  O 
bardzo  licho !  Tent.  30.  b,  89.  'LlCHOClC,  ił,  i,  act.  nie- 
dok. ,  kogo  =  'powyłupować,  nedzić,  wyniszczać,  despoli- 
are.  Mącz.  tinen  arm  mnc^en,  auiSpliinbern.  LICHOCKO  adv., 
bardzo  licho,  nędznie,  elenbtgltd;.    inne  ciała  w  niauzolach 

80 


634 


LICHOGRAD  -  LICH  TAN. 


LICHTARZ  -  LICHWA. 


szumnych  spoczywają,  Tu  nędzarza  kości  się  lichoeko  wa- 
lają. Uaiv.  Siei.  396.'  •LICHOGRAD,  u,  m.,  Graec.  Iloy,,- 
cÓTtohc,  Philippopolis.  Pliii.  A;  ii.  miasto  w  Tracyi  przez 
Filippa  Macedona  osadzone  samemi  łotrami.  Klon.  Wor. 
ded.  '33ubcnfta^t.  LICHOTA,  y,  z.,  LICHOŚĆ,  ści.  i.  bie- 
da,  mizerya,  Vind.  zhemernost,  burnost;  9fot^,  3ammer 
unt  ©knb.  {Uoh.  lichota  =  nieuprzejmość,  jallada;  Ross.  m- 
X0CTL  złość ,  chytrośćj.  Nędzny  stan  znaczy  poniżenie, 
bfahość,  upadłość,  a  iz  tak  rzekę  lichość  a  lichotę,  a  chu- 
dobę, jako  też  mó wiemy:  nędza,  lichota  albo  błaho  teraz 
okoJo  niego.  Sehl.  Luc.  i.  Oto  z  Awernu  blade  wyszły 
jędze,  Roztrzęsą  na  świat  lichoty  i  nędzę.  Tward.  Misc. 
101.  Wszędzie  ucisk  okropny  i  sroga  lichota.  Czy  człek 
wchodzi  w  bramę  życia,  czy  zawiera  wrota.  Zab.  26,  406. 
Wszystkie  milliony  wasze,  z  bogactwy  synów  korony  nie- 
bieskiej ,  ubóstwem  są  i  lichotą  wielką.  Birk.  Syn.  hor. 
4  h,  —  g.  Lichota,  lichy  postępek,  lichy  charakter,  6cl)lcclj^ 
tigfcit,  6dilcd)tDcit,  fd)Icd)ti'  $anbhiiigślart.  Wspomnę  tu  je- 
dne lichotę  a  lekkość  Alesandra  Wielkiego.  Glicz.  Wijcli. 
j4  5  fc.  —  §.  Personif.  Lichota,  co  nędznego,  biednego, 
nędzarz,  biedaszek ,  chudy  pachołek,  mizerak,  masc.  et 
fem. ,  ein  glcnbcr,  ciii  2Riferalilcr ,  cin  armcr  Sd)!ii(fcr.  Ja 
lichota  do  Iwej  się  łaski  ubiegam.  Warg.  Wal.  2.  Przy- 
szła strojna  od  pereł  i  złota  Jedna  niecnota ,  poddanka, 
lichota.  Chrofc.  Ów.  123.  Bardziej  od  muchy,  od  lichoty 
boli.  Zegl.  Ad.  ii.  Lichota  bardziej  ukąsi.  Cn.  Ad.  455.; 
(bardziej  boli  od  podłego;.  Choć  kto  możnym  jest,  bać 
się  powinien  lichoty,  Dowcip  bowiem  ma  snadne  do  ze- 
msty obroty.  Min.  flyi.  4,  18.  Lichota  pierwszych  nie 
traci  nałogów,  Choć  do  najwyższycli  posunięta  progów. 
Kniaź.  Poez.  3,  156.  (cf.  ciężki  z  sługi  pan,  z  kleciiy  ple- 
ban). Szczęście  się  mężnych  boi ,  uciska  lichoty.  Bardz. 
Trag.  78.  LICHOTARŻ,  a,  m.,  lichy,  nędzny  człowiek, 
cin  ©leiitcr,  OTIfcroblcr.  Ci  lichotarze  dzisiejsi,  (o  herety- 
kach). W.  Post.  W.  56.  Marne  takie  lichotarze  Zawzdy 
Pan  Bóg  i  doma  i  na  stronic  karze.  Pej.  Wiz.  70.  Po- 
mnij, jako  świeckie  lichotarze,  Pan  srodze  karze.  Hej.  Zw. 
116  6.  LICHOTNY,  a,  e,  —  ic  ndv.,  mizerny,  błahy, 
nędzny,  lichy,  clctib,  fd)lcd;t,  jdnimcrlid),  inifcmbcl.  Kraje  te 
są  barzo  lichotne  i  nędzne.  Boler.  16L  Mocnyż  on  to  był 
"obrzym  niebieski  Pan  Jezus ;  a  lichotna  była  możność 
Herodowa.  Żarn.  Posl.  3,  547.  Na  burzkach  młodość 
swoje  trawią,  a  na  żołnierską  nie  chcą,  a  kiedy  się  sta- 
wią, tedy  barzo  lichotnie.  Siar.  Vot.  E  2._  W  mojej  du- 
szy lichotnej  boże  raczysz  sie  objawić!  Zyw.  Jez.  27. 
LICHTAN,  LICHTON,  a,  ?n.,  LIĆHTUGA,  i.  I,  mniejszy  sta- 
tek wodny  przy  większych  dla  ulichtowania  w  potrzebie 
ładunku;  z  Niem.  tn  £i(^ter,  tiai  8ci^tfd)iff,  bet  Ccic^tcr; 
(Dan.  ligter;  .Ąngl.  lighter;  cf.  łyżwa).  Lichton  służy  do 
lichtowania  ze  statku,  gdy  ten  stanie  na  piasku,  i  bierze 
4  do  5  łasztów,  który  dla  potrzeby  prowadzą  przy  sta- 
tkach. Magier.  Mskr.  Przy  statkach  mieć  potrzeba  lichton 
dla  lichtowania  zboża  na  jakiej  zawadzie.  Haur.  Ek.  170. 
Szyprowie  od  lichtana  płacą  po  złł.  2.  \ol.  Leg.  3,  60. 
Szkuta,  lichtan,  bata ;  różne  nawy.  Pijh.  Cejl.  D  2  b.  Szu- 
kają w  całym  dotąd  dziury,  w  tym  lichtonie  zrazu  się  im 
opiera?    nakoniec  utonie.    Pot.  Poez.  94.     Okręt  na  hak 


wrażony,  próżno  pracuje  bokami,  przyjdzie  lichtugą  ucie- 
kać.   Tward.   WŁ  46.  ob.  Licbtować. 

LICHTARZ,  a,  m.,  z  Niem.,  LICHTARZYK,  a,  m.,  zdrobn., 
ber  ?cild)ter;  Boh.  swjcen;  Sorab.  i.  szwiecżenk,  lichtiar; 
Yind.  laihtar,  fveizlinik,  fueteinik,  l'veitnak,  fyietnik,  fvie- 
zhnik;  Slav.  sviehnjak ;  Croat.  szveclinyak,  czirak,  chirak; 
Bosn.  cirak,  kerostac;  Ross.  no4CBtiiHHK'B,  maH4a.łb,  luan- 
ja.ieut ;  lichtarz  wielki  przed  obrazem  jakiego  świętego; 
Ross.  HaCBtutHiiK^.  Czemuż  to  teraz  świecznik  wolicie 
zwać  lichtarzem?  Budn.  Bibl.  pruef.  Świeca  na  lichtarzu 
stoi,  aby  domownikom  światłości  użyczała.  Sk.  Kaz.  646. 
Świeca  gore,  lichtarz  ziębnie.  Pot.  Jotv.  156.  Lichtarz 
we  środku  z  srebrnemi  rogami ,  Oświecał  sale  pięknie 
pochodniami.  Jubl.  Ez.  209.  LICHTARZOWY, 'a,  e,  od 
lichtarza,  Seiidjtcr  = .  Boh.  swjcnowy;  Ross.  iuaH4a.]iŁHiiiH. 
Słupek  lichtarzowy.   1    Leop.  Exod.  57. 

LICHTON  ob.  Lichtan.  LICHTOWAĆ ,  ał,  uje  act.  niedok., 
ulichtować  dok. ,  za  pośrzodkiem  lichtana  ładunkowi  sta- 
tkowemu ulżywać,  ciii  2Safferfn()V5Cii{j  lid;tcii;  umniejszać 
ciężaru.  Ditdz.  43.  Licbtować,  to  jest,  zboże  ze  statku 
do  spichlerza  zsypować,  albo  też  stanąwszy  na  haku,  kry- 
pą ze  statku  ładunki  ujmować.  Magier.  Mskr.  Lepiej  to- 
bie licbtować  na  suszy.  Klon.  FI.  E  3.  LlCHTUGA  ob. 
Lichtan. 

LICHTYAN ,  herb;  koło  młyńskie  zębate,  takież  na  hełmie. 
Kiirop.  5,  10.  cin  28ttt)pcii. 

LlCHUCZKl,  LICHUCHNY,  mtens.  adj.  Lichy,  qu.  v. 

LICHWA,  y,  i.,  -LICHFA.  {Pelr.  Pol.  76.  cf.  lichfnik,  lifnik). 
(Boh.  lichwa;  Slov.  lichwa,  uźena;  Sorab.  1.  licha;  Croat. 
lihv;i,  usura,  osura,  lit,  kamata;  Garn.  fajda,  ohrenia, 
obrest;  Bosn.  lihva ,  kamata;  Bag.  lihva  ,  kamata;  Hung. 
usora ;  Ross.  An\Ba ;  Eccl.  ;iii,voHMbCTBO ,  .iiimiueiiMCTBO, 
i.ii.uieA-Ł;  cf.  Germ.  Icibcti) ;  ber  SBiidKr,  —  a)  lichwienie, 
lichwy  branie.  Cn.  Th.  bni  SBlicficrii.  Dawanie  kapitału  na 
procent,  lichwą  zwano.  Czack.  Pr.  1,  508.  baś  SlllŚlcilieit 
ailf  3illfeil.  Przez  lichwę  nabywamy,  gdy  pożyczancmi 
pieniądzmi  zysku  jakiego  dostajemy.  Gosi.  Gor.  pruef.  Są 
co  z  lichwy  powstali,  biorąc  od  tysiąca  Złotych  sto  i  pięć- 
dziesiąt, do  których  przypisać  Piętnaście  złotych  trzeba  i 
piętnaście  groszy.  Opal.  Sal.  28.  In  malam  partem.  Li- 
chwa nie  może  być  dobra,  jakoż  też  od  licha,  co  Ruś 
złym  zowie,  imię  ma.  Pelr.  Pol.  59.  Lichwą,  przez  li- 
chwę, w  lichwie,  foeneralo.  Cn.  Th.  triiĄerifc^,  gcgeii  SntC' 
rcffeil.  —  g.  Zysk  z  lichwienia,  procent  lichwiarski,  bcr 
28ilrf)Cr3iil>J.  Lichwa  w  Słowiańskim  znaczy  wszelki  zysk; 
w  Polskim  tylko  zysk  niegodziwy.  Klecz.  Zdań.  48.  Przy- 
siągł, że  da  lichwy  lichwiarzowi,  aby  mu  pożyczył  pie- 
niędzy. Chełm.  Pr.  104.  Miałeś  pieniądze  moje  dać  mone- 
tarzom ,  a  jabym  był  przyszedłszy  wziął  co  mojego  jest 
z  'lichfą.  Sekl.  Malih.  25.  Lichwa  jest  własny  pożytek 
pieniędzy,  nie  udanych  na  żadne  towary  abo  kupie,  jako 
na  rolą,  na  winicę,  na  kupiectwo.  Gosi.  Gor.  praef.  Co- 
kolwiek bierze  kto  nad  to  co  pożyczył,  lub  co  takowego 
inszego,  co  pieniędzmi  może  być  oszacowano,  to  lichwa 
jest.  Karnk.  Kał.  354.  Kucz.  Kat.  3,  169.  Lichwę  daję, 
płacę,  pożyczam  u  lichwiarza,  daję  od  pieniędzy.  Cn.  Th. 
Nowa  lichwa  z  starćj  lichwy,   bcr '3fnź  ber  Sinfen-   hchwa 


LI  C  H  w  E  C  z  K  A  -  L  I  C  H  W  O  PŁ  AT  N  Y. 


LICHY  -LIGOWY. 


633 


z  lichwy,    n.  p.  Licliwa  lichwę  rodzi ,    na  ksztaJt  pokole- 
nia.   Min.  Ihjt.   i,  314.     Lichwa   jest  predkonoga  i   dłu- 
żnikom sroga.   Cn.  Ad.  453.    Miasta  obowiazalo  się  iścom 
lichwę    pfacić,    ażby  długi  popłaciło.     Pelr.  Ek.  53.     Ll- 
CHWECZKA,  i,  z.  foenusculmn.  Majz.  procencik,  ciit 'IhT- 
cciitdicn.    L1CH\V1ARK.\,  i,  i.,  która  liehwi,  bie  SS>u6eriim; 
Boh.  Iicliewnice;   Rag.  kamatniza;   Ross.  pocTOBmima,   6a- 
puiuuima.     LICH\VL\RSKI .    a,    ie ,    od  lichwiarza  lub  li- 
chwiarstwa,  iinidicnfcft.  Sorab.  i.  lichowne;  Carn.  ohrónske; 
Croat.  kainatni,  osurassni;  Rag.  et  Dosu.  kaniatni,  kama- 
tnicki;    Ross.  .iHXOiiHHbiH ,  .iii.NOiiMCTBeiiHUH,  pocioBiuimiu, 
óapuuiHbiH,    óapbiuiHHMcri.     LlCH\YL\PiSTWO ,  a,  n.,    li- 
chwiarski stan,  rzemiesło  lichwiarskie.    Cn.   Th.  3Biiil!Crca. 
Sorab.    i.    lichwano,  licharstwo ;    Slov.  uźernjclwj ;    Hung. 
usoralkodas;  Ross.  .inxoiiMaHie.  ptsoiiMCTBO ;  Ecd.  ,iH.xoHMh- 
CTKO.  .iiimiiieiiMCTBO,  ptyoiniaHie,  BsiuiaHie  npiióbiTKa.  6a- 
puiua,  .inxBbi,  i,n,iiie.\o.MOEiii€,  .MHoruieii.MCTEo.   LICHWIARZ, 
'LIFAMZ,  LIGHWMK.  "LIF-MK  ,    a,  m.,    klóry  na  lichwę 
rozpożycza  pieniądze,  'lichwiarzny.    Maa.  Boh.  lichewnik, 
lichwar;  Slov.  lichewnik,  uzernik,  kteri  na  penjzech  zysk 
hleda;  Hiitig.  usoras;  Sorab.  i.  lichewnik;   Carn.  ohrenek; 
Ytnd.  Yohernik  ,   vuhrar  ;    Cront.   oshurnik  ,  usliurnik  ,  ka- 
inatnik,   osur:^s.    fitnik,   chinsnik;   Rag.   et  Bosn.   kainatnik; 
Ross.  .iiixon.Memi ,  pocTOBiuiiKi,  óapummiK-b;  Ecd.  ,iiixbo- 
rpeóeui ,  Mh?,\oiiiii>i|i. ,  ptsoii.MCu^ ,   npoueHTmuKTi,  'ij/Ke- 
XBaT-b,  cpeópo.noóeuł ,  MbiuE.^OHi.ii.iih;    ber  55iid)crcr.     Sa, 
którzy    sobie    obrali    na    tym    świecie    służyć  pieniedzom, 
jakowi  są  łakomcy,  lichwnicy  i  t.  d.    Z«r«.  Post.  2,  587. 
Kto  lichwiarze  broni  i  zastępuje,  niech  będzie  karany  jako 
lichwiarz.    Chełm.  Pr.   i 00.     Dwu  dłużników    miaJ  pewnv 
liehwnik.   W.  Post.   W.  5,  286.    Budn.  Prov.  29,  15.     Li- 
chwnicy,   zabijacze.    Biat.  Post.  249.     Aby   urząd  nie  był 
z  tych,   którzyby  byli  'lifarzc,  łupieżco,  którzy  są  pożerca- 
mi  ludzkiemi.  Kosz.  Lor.  89.    Wykrętacze,  'lifnicy.  Mcdrz. 
Baz.  202.     Dwu    dłużników   miał  jeden  'lifnik.     W.  Post. 
Mn.  510.     Niech  usidli  'hfuik  wszysiko  co  jego,  a  niech 
rozchwycą  obcy  prace  jego.   Budn.  Ps.  109,  11.    Kto  roz- 
dawa ,    boga  naśladuje,    a  kto  chce,    żeby    mu  wrócono, 
naśladuje    lichwiarza.    Gorn.  Sen.  167.     Lichwiarze,    pie- 
kielny rodzaj  ludzi  ,  złoty  czasem  na  tydzień  od  czerwo- 
nego złotego  płacić  im  |iotrzeba.  Teoł.  7.  c,  19.  LICHWIC, 
ił,  i,  inlrans.  niedok.,  Boh.  lichwiti,  leźili,  (cf.  "tiążać);  Slov. 
lichw  ugi,  na   lichw  u   dawam  ;   Sorob.  i.  lichuyn  ;    Yind.  vu- 
hrati,   ohernio   Inbati;    Carn.  ohram,   fajdam;   Croat.  oshuro 
useti ,   osurassim,   kamatujem,    fitali,   lilujem;    Rng.   kama- 
torati ;  Bosn.  kamatovati,  lihvovati ;   Ross.  .iiixoiiMfiBOBaTb, 
cptsnTb ,    cpt;Kv,    CapuiuHimaTb ;    Ecd.    MUTOii.MCTB.OBaTii. 
npe43.iiiM04aBCTByio ;  lichwę  brać,  brać  od  pieniędzy,  nMl= 
i^crii,    3Bud)er  trcikn.     Wiedzie  cię  łakomstwo,  żebyś  li- 
chwił.    W.  Post.   W  274.    Maja  być  upnmnicni  lichwiarze, 
ieby   więcej  nie  lichwili.    Chełm.   Pr.    106.     Który  liehwi, 
dwa  razv  jedne  rzecz  przedaje,  alhn  przedaje,  co  nie  jest. 
Karnk.  Kat.  3o4.     LICHWUDAWCA ,  y,  m. .    lichwę  czyli 
procent  lichwiarzowi  płacący  pożyczalnik  ,  ber  3hlKliiiiH'Ier. 
Naprzód    zapisem    usiuiją    lichwodawce.    Alon.     Wnr.    76. 
LICHWOPŁATNY,     a,     e,    płacący     procent    lichwiarski, 
SBucbcrjine  jablcnb.     Weksel    lichwopłatny    mając    na    po- 


wodzie ,    Zdziwi    kraje  sąsiedzkie  nierozumnym    zbytkiem 
Kras.  Sat.  42.  " 

Pochodź,    dolidmńć    sie,    iialichwid   sie,    oblichwić    sie. 
ulichwić ,  wylichwić. 

LICHY,  a,  e,  LICHUCZKI,  LICHUCHNY,  intensh:,  cf.  licho; 
(Boh.  lichy  impar. ,  Carn.  lih  recte,  właśnie  tak;  Yind. 
lihek  =  delikatny;  Croat.  lyut  =  zły;  Rag.  zalihi  irriłus;  Ross. 
.iiixii1,  ,iii.\^  zły,  chytry,  złośliwy) ;  nędzny,  słaby,  niewiele 
wart,  mizerny,  clciib ,  mifcral»cl ,  \d}ki)t,  {djwai).  Boh.  eha- 
trny,  sprostny,  fcf.  sprośny);  Sorab.  1.  hlatki ,  sznadne, 
żpatne ;  Sorab.  2.  schlechtni,  rini;  Carn.  zhatren  ,  shleht; 
Yind.  shleht,  zhemer,  priprosten,  hud,  hudoben,  bum;  Slav. 
hergjayo;  Ross.  4paiiHbitt.  Ayjbiii  (cf.  chudyi,  xy4eHbKiH, 
Hey4a.iou,  .ia4aiuiH,  n.ioxiri,  (cf.  płochy,  cf.  błahy).  Ten 
który  i  o  najliższej  ptaszynie  pamięta,  czyż  o  tobie  za- 
pomnieć może?  Zach.  Auz.  1,  211.  Lichy  słowiczek  w 
krzaku  zielonym  Cała  noc  prześpiewa  gardłkiein  swym 
ucieszonym.  J.  Kchan.  Dz.  115.  Pałac,  który  kosztuje  kil- 
kakroć  sto  tysięcy,  lichą  strzałka,  klóra  za  grosz  ledwo 
stoi,  'V  niwecz  popustoszy.  Falib.  N.  2.  Lichuczkie  dzie- 
ciątko. Módl.  Gd.  H.  Lichsze  srebro  od  złota,  od  cnot 
lichszc  złoto.  A'.  Pam.  14,  262.  tamto  dobre,  lecz  to  je- 
szcze lepsze. 

"LICINA,  y.  s.,  lity  czyli  ulany  obraz,  {Boh.  Ijwanec);  cin  gc- 
ijoffniCS  33ilb.  {Boh.  litina  =  imicr,  GMi^rc^cn;  Boh.  lity,  ukru- 
tny  okrutnyj.  Z  srebra  tego  ucz\Tiił  rycinę  i  licinę.  W. 
Jud.  17.  3.  cf.  zlicina,  (ryty  i  lany  obraz.  Bibl.  Gd).  Uczy- 
nili sobie  licine  z  srebra ,  jako  podobieństwo  bałwanów. 
W.  Oseas.  15, '2. 

LICNY  p''.  Licowy. 

1.  LICOWAĆ  oi."  Lcjcować. 

2.  LICOWAĆ,  ał,  uje  ait.  niedok.,  jod  lica,  poślaku  kradzie- 
ży) ;  pozywać  ,  dla  znalezionego  lica.  Włod.  tucgeit  offcnhl' 
ren  Śicbftnblw  yorlabcn.  Licuje  u  kogo  rzecz  kradzioną  = 
poznaję.  Dudz.  43.  id)  cntbccfc  Mi  gc|1pl)|iic  (?iit  bco  jcmait' 
ben.  Darowalliby  kto  drugiemu  rzecz  kradzioną  tym  umy- 
słem, aby  lo  u  niego  licowano,  i  aby  z  tym  był  zatrzy- 
mań, tedy  bez  szkody  zostaje  ten  ,  któremu  tak  darowa- 
no. Szczerb.  Sax.  64.  Jąć  się  albo  licować  inszych  rzeczy 
żaden  nie  może ,  jedno  tych,  któreby  z  przyrodzenia  taką 
różność  miały,  z  jakiejby  mogły  być  rozeznane.  Szczerb. 
SflJ.-.  517.  (6. 151  (cf.  pieniądze  lica  nie  mają).  — Fig.  Abym 
licował  dom  Izraelow  w  sercu  ich.  Budn.  Ezech.  14,  5. 
(abym  ułapił.  Bibl.  Od).  LICOWANIE,  ia,  ji.,  subst.  lerb., 
pozywanie  kogo  o  kradzież  dla  rzeczy  kradzionych,  znaj- 
dujących sie  u  niego.  \Yhd.  'BorlaMiiuj  ivcgcn  pffcntmrcit 
i)ii'l'[t'nl)KV  LICOWANY  n.  p.  złodziej.  Pot.  Zac.  10.  z  hcem 
złapany,  że  o  jego  kradzieży  ani  wątpić,  ctn  cjfenlmrcr  ani-- 
gemadifcr  !?icb.  Złodziej  wierutny,  zbójca  licowany.  Pot. 
Arg.  58.  LICOWY,  LICNY,  a,  e,  Doh.  Ijcnj ;  EĆd.  aa- 
HHTHuil.  od  lica,  oblicza,  twarzy,  twarzny,  Satfeil  >,  2Bnn-- 
gcn=,  ®C|'id)t^=.,  Licna  beze  krwi  cera,  in  vultu  color 
sine  suuguine.  Zebr.  Ow.  146.  —  §.  Licny,  licowy,  od 
prawej  strony  n.  p.  sukna ,  Ross.  .iHnOBbiil ,  .iBMHUii.  — 
g.  Od  lica  jako  poślaku  kradzieży,  offcn&arcn  Dicbftabl  bc< 
trcjfcnb.  Licowe  roki  abo  pozwy,  krótszy  czas  do  odpo- 
wiadania zawierają,  jak  zwyczajne.  Kras.  Zb.  2,  44.    Rok 

80* 


636 


LICYTACYA-  LICZBA. 


LICZBA. 


licowy  w  sprawach  kradzieznycli.  VoI.  Leg.  o,  76.  Statut 
o  licownym  roku  deklarujemy,  żeby  licowny  rok  nie  ściąga? 
sif  tylko  na  rzeczy  kradzione.  Vol.  Leg.  2,  975.  Licowy 
albo  gwałtowny  pozew,  citatio  violenla  albo  realis ,  jest 
ten,  którym  winowajca  do  sądu,  osobą  stawiony  bywa,  lub 
rzeczy  jego  aresztują  się,  co  inaczej  pozwem  aresztownym 
nazywamy.  Oslr.  l'r.  Cyu'.  2,  39.  rok  obliczny,  oblicznie 
dany,  ciiic  tabuiiij,  )cl('ft  iii  cigiicr  ^Icrfoii  311  cri"d;ciiien.  (Boss. 
aHMHbiu  osobisty).  —  Oto  jawny  błąd  jego  dowodnie  a  li- 
cownie  dowodzi  się.    Żarn.  Post.  5,   773  b.    (oczywiście). 

LICYTACYA,  yi,  ź. ,  tic  Sicitntioii,  Bosn.  licba  (cf.  liczba); 
Croat.  prezavanye ;  Boh.  prowoJanj;  akt  prawny,  przez 
który  dobra  nieruchome,  niecicrpiące  podziału,  jednemu 
się  przedają.  Różni  się  od  aukcyi,  że  ta  ściąga  się  tylko 
do  sprzedania  izeczy  ruchomych ,  i  że  licytacya  wypada 
tylko  mocą  sądową ,  aukcya  zaś  być  może  przez  dobro- 
wolne od  właściciela  podanie  rzeczy  pluris  offerentiae  ku- 
pujących. Kras.  Zb.  2,  44.  Rozkazano  królewszczyzny  i 
starostwa  drogą  licytacyi  sprzedać.  Ust.  Konsl.  \,  195.  — 
W  potocznej  mowie  licytacya  =  aukcya,  Sliictipll ,  óffoiltlidjc 
©teigcnuig  ,  n.  p.  Reszta  majątku  jego  ruchomego  przez 
publiczna  licytacya  sprzedana  być  ma.  Gal.  Cyw.  i,  93. 
LICYTACYJNY,  a,  e.  od  licytacyi,  Croal.  prezovni,  8icita= 
ticiti^  = .  LICYTATOR,  a,  ?». ,  licytujący,  na  licytacyi  do 
przedaży  podawający,  bev  Sicitntor.  Croat.  prezovich.  W 
rodź.  ieńsk.  Licytatorka.  LICYTOWAĆ  rz.  niedok. ,  zali- 
cytować  dok.,  na  licytacyi  kupować,  licitircii;  Boh.  pro- 
wolati;  Yind.  lizitirati,  po  vishem  prudati,  nastauit,  yisiie 
puprauili;  Bosn.  liciti,  (cf.  liczyć). 

LICZALNY,  a,  e,  dający  się  liczyć,  liczebny,  Hag.  brojni; 
Croat.  broyni ;  fiĄ  jii^Icii  laffcili'.  Ani  grzywna,  ani  wiar- 
dunek,  ani  skojce,  nie  były  monetą  liczalną;  ale  to  były 
sposoby  rachowania.  Nar.  Hst.  S,  290.,  Czack.  Pr.  1,  124., 
Ib.  2,  242.  'LICZARZ,  a,  m.;  Solsk.  Geom.  5,  110.,  ob. 
Liczebnik,  liczący.  LICZBA,  y,  2'.,  (cf.  lik);  §.  i.  cyfra 
znacząca,  i  co  się  nią  oznacza,  ciiiC  ^a^l  ciilC  3iffcrj  So- 
rab.  2.  lizba ;  Soi-ab.  i.  zrachnuwano ;  Boh.  ćjslo ,  poćet 
(cf.  'czcić,  cf.  poczet);  Carn.  zhislu,  shtivila,  shtivilu, 
shtivenje;  Yind.  shtivennje,  shtuvenje,  broi;  Croal.  bróy, 
broi ,  brojnik  ;  Bosn.  cislo,  brój,  es:'ip ;  (licba  >  licytacya); 
Hag.  broo],  brój,  silla ,  (cf.  siła;  /iufi.  licba  =  licytacya, 
obwieszczenie,  edykt);  Slav.  brój;  Dal.  broy;  Ross.  'iiicio; 
Ecct.  viicM.A,  •iiicjieiiima.  Liczba  jest  wyrażeniem  związku 
między  pewną  wielkością  i  jednością  wziętą  za  miarę. 
Sniad.  Alg.  1,  o.  wyraża  z  wielu  jedności  lub  z  wielu 
części  tejże  jedności  ilość,  jakowa  jest  złożona.  Jak.  Mat. 
1,  2.  Liczbą  zowie  się  wielość  jedności.  Lesk.  2,  4.  Znaki 
,]iczebnc  u  Rzymian  używane,  kościelną  liczbą  teraz  mia- 
nowano. Lesk.  2,  3.  Liczba  cała  ,  gniijC  i<ilf\ ,  gdy  ilość 
złożona  z  jedności  całych;  gdy  zaś  złożona  z  j(!dności 
całych  i  z  części  tejże  jedności,  albo  tylko  z  samych  czę- 
ści jedności,  nazywa  się  liczba  łamana  albo  ułomek,  frak- 
cya.  Jak.  Mat.  i,  2,  flcbrptt^ite  3abl,  ciii  33nici).  —  Gram- 
mal.  Liczba  pojedyncza  numeriis  singiilaris  ,  liczba  mnoga 
numeius  pluralis,  'hpcz.  Gr.  Pismo  tu  w  liczbie  pojedyn- 
czej mówi:  ,,kto  jest  maluczkim";  a  nie  mówi  w  liczbie 
towarzyskićj ;  „maluczcy".  Bals.  Niedz.  1,  130.    W  liczbie 


'osobliwości  (pojedynczej),  i  w  liczbie  wielości.  Farnov. 
37.  —  g.  2)  Lik,  bic  Sliija^I,  bie  3aW-  Rozmnożyli  się 
nad  szarańczę ,  i  niemasz  im  liczby.  W.  Jer.  46 ,  23 , 
Wielki  Pan  nasz,  i  wielka  moc  jego  jest,  a  mądrości 
jego  nie  masz  liczby.  Gil.  Kaz.  A  a.  2  b.  (granic  nie  ma, 
nieokreślona).  Złowił  małego  karpika  rybak;  rzekł,  i  to 
liczbę  czyni.  Jak.  Baj.  129.  t.  j.  summe  pomnaża,  przy- 
czynia ,  mid;  ber  moc^t  bie  3<i1jI  grofer.  Ludzie  nikczemni 
i  marni  na  świecie ,  tylko  cień  i  liczbę  czynią.  P.  Kchan. 
Orl.  i,  55.  (cf.  nos  numero  sianus). — Oddawać  co  komu 
pod  liczbą,  in  numeralo  relinqueve.  Cn.  Th.  731.  —  Li- 
czba =  poczet,  n.  p.  Jest  w  liczbie  świętych;  albo:  liczba, 
gromada,  n.  p.  Obrali  jednego  z  jiośrzodku  siebie,  z  li- 
czby swej,  z  gromady.  Cn.  Th.  789.  (z  grona  swego). 
Wielkość  liczby  jakiej  rzeczy  =  wielka  liczba  czego.  Cn. 
Th.  1250. — Cykl,  liczba  lat  w  pewnym  czasie  odwraca- 
jących się,  jak  liczba  niedzielna,  liczba  złota,  indykcya, 
epakta.  Ostr.  Pr.  Cyiu.  2,  11.  Liczba  złota  =  reguła  de 
tri,  aurea  reguła.  Solsk.  Geom.  165,  [ob.  Reguła  trzech); 
Boss.  s.iaTOe  "incjio.  —  §.  Liczba  =  rachowanie  liczbami, 
bn^  Sifdilicii..  Uczył  dzieci  czytać,  pisać,  liczby  i  gramma- 
tyki.  Sk.  Żyw.  2,  143.  Musisz  znać  liczbę.  Teat.  19, 
85.  —  §.  Rachunek,  który  się  z  czego  zdaje,  racho- 
wanie się,  sprawa,  obrachunek,  bic  Sc^HUltg,  bie  SRe- 
^cnfdjnft;  Yind.  razhun,  raitingij;  Ross.  OT'ieTŁ ,  BSbiCKa- 
iiie.  Abyśmy  na  on  czas ,  gdy  przed  prawdziwym  sędzią 
staniemy,  z  liczby  naszej  wyszli.  Herbst.  \auk.  C.  5. 
Wiec  się  wiercą,  więc  się  skubią  około  liczby,  około 
regiestrów,  nie  wiedząc  jak  mają  co  czynić.  Gliez.  Wych. 
J.  4.  Dobry  gospodarz  sam  na  liczbie  zasiada.  Sk.  Kaz. 
556.  t.  j.  rachunków  słucha,  iiimiiit  bie  Sicdmiitig  a&. 
w  rok  tylko  liczbę  przeglądał,  na  wiarę  sie  zdając.  Sk. 
Dz.  370.  Pan  chciał  kłaść  liczbę  z  sługami  swemi ,  a 
gdy  począł  liczbę  kłaść  ,  jeden  mu  był  winien  dziesięć 
talentów.  W.  Maih.  18,  25.  Leop.  ib.,  (chciał  się  racho- 
wać z  sługami  swemi.  Bibl.  Gd.);  {Ross.  yciccTŁ,  yciH- 
Taib,  yciHTbiBarb).  Rachować  się  z  kim,  na  liczbę  kłaść, 
calmlare.  Mayz.  Król  chciał  znieść  liczbę  z  niewolniki 
swemi,  a  gdy  ja  poczynał  znosić,  jeden  mu  został  dłu- 
żen  dziesięć  tysięcy.  Budn.  Maith.  18,  24.  Liczby  słu- 
chać. Petr.  Pol.  2,  150.  —  Pozwał  sługę,  iż  mu  liczby 
nie  uczynił ,  a  odszedł,  (iorn.  \Yl  K  4,  ci"  (ićittc  iluit  fci' 
ne  Jicdjiuiiig  abgdegt.  My  cię  wolno  precz  puścimy  kie- 
dy nam  liczbę  uczynisz  dostateczną  o  wszystkim.  Biel. 
48.  Oddaj  liczbę  włodarstwa  twego,  bo  już  więcej  nie 
będziesz  mógł  'w  lodować.  1  Leop.  Liic,  16,-2.  Bym  miał 
utracić  len  szlachetny  lud,  nigdybycli  za  to  bogu  liczby 
nie  mógł  uczynić.  Biel.  55.  Rządzenie  królestwa  wiel- 
kiej mądrości  potrzebuje,  i  ciężka  czeka  Panu  Bogu  licz- 
ba z  niego.  Sk.  Zyw.  141,  t.  j.  sprawa  mająca  być 
z  tego  (lana  bogu,  odpowiedzialność,  fdjwcre  Dicd)cnf(^(ift 
for  @ott,  5!crantiiun'tiiiig.  Liczbę  za  kogo  uczynić.  Sk. 
Dz.  64.  Oni  o  tym  'czują,  jakoby  liczbę  za  dusze  wa- 
sze mieli  działać.  1  Leop.  Hebr.  15,  17.  Masz  dać  do- 
stateczną liczbę  bogu  z  tych  owiec,  które  ci  zwierzono. 
Gorn.  Dz.  85.'  Ten  rząd',  któryś  mi  sam  zlecił,  pełnić 
muszę ,    Boć    winien    liczbę    będę    dać    za    każdą  duszę. 


LICZBAN-LICZMAN. 


LICZMANNICA  -  LICZYĆ. 


637 


Stryjk.  493.  Panowie  z  prze^ozeństwa  swego  na  osta- 
tecznym sądzie  srogą  liczbę  dać  mają.  Star.  Ref.  137. 
Kazał  ich  zabijać  bez  sadowej  liczby.  Sk.  Dz.  219.  t.  j. 
bez  sprawienia  się  przed  sądem ,  cljtif  (jcrictłtlid)Cś  5)erbor. 
—  Na  liczbie  zostać  >  w  kalkiilacyą  wpaść,  nie  wyracho- 
wać się,  winnym  zostawać.  Diidz.  46.  Wiud.,  eilicm  fc^ul= 
big  bleibeii,  mit  ber  3!cc^tuiiiij  iiiśt  bcftclicn.  Przed  tym 
panem  rachunek  mój  będzie  straszliwy,  gdyż  wiem ,  że 
mu  na  liczbie  wiele  zostanę.  Fulib.  Q.  5.  Był  wsadzon, 
o  to  ,  iż  na  liczbie  został  nie  mało  papieżowi  z  docho- 
dów tych  .  które  mu  było  porurzono  wybierać.  Biel.2il. 
Jeśli  na  liczbie  zostaniesz,  a  nie  do  najmniejszego  pie- 
niążka wyliczysz,  bede  cie  umiał  karać.  Sk.  Kaz.  357. 
LICZBAN  ob.  Liczman. ''LICZBOBlEnCA,  y.  m.,  ber  JRcc^' 
nungSalilie^iner.  Powinien  być  urząd,  któryby  drugich  licz- 
by słuchał,  urząd  liczbobierców.  Petr.  Pol.  2,  150.  Gra- 
ec.  ).oyifTTrji  ratiocinator.  LICZBOWY,  LICZLBNY,  a,  e, 
•LICZBlAiNY.  Tr.,  od  liczby,  Bableil  <  ;  Boh.  et  Slov.  po- 
ćetnj ;  Ross.  et  EccI.  Miic.iiiTe.ibHbiH ,  MHC.iiiMbiH.  Wyrazy 
liczbowe,  jedno,  dwa  etc.  hpcz.  tir.  5,  2.  Liczebne 
przykłady.  Lleom.  1,219.  (t.  j.  w  liczbach).  Trzeci  stopień 
liczby  abo  sześcian  liczebny,  ciibus.  Jak.  Mat.  i,  121, 
bie  SuOicjnl)!.  Liczebne  imię  w  Gramatyce,  Slou.  poćetne 
gmeno  ;  Ross.  yncjiiTe-itHoe  H>ia.  LICZBOWAĆ,  ał,  uje , 
cz.  niedok.,  Uram.  przez  liczby  odmieniać  imiona  lub  sło- 
wa,  z  liczby  pojedynczej  na  liczbę  mnoga  przemieniać, 
bie  5Cin1cr  mi)  bem  3fiimeni^  ntiaiibcrii ,  aiis  bein  (situjular 
ben  ^Uiiral  iimdjeii. —  g.  Liczyć,  rachować,  rcc^iieit,  jciljlett. 
Tak  jego  ojców,  jego  tak  zaszła  śmierć  sąsiada,  Którzy 
w  swych  dniach  nadzieję  jak  on  liczbowali.  Zah.  16, 
377.  LICZĘ  ob.  Liczyć.  LICZEBNIK,  a,  m.,  który  liczy, 
rachuje.  Tr.  eiit  3(cd)iier ,  3'il''cr.  Buk.  et  Slou.  poćelnjk; 
Ross.  micjeHHHKŁ ,  iiiiciiircJb.  LICZEBNY  ob.  Liczbowy. 
LICZENIE,  ia,  n.  subsi.  lerbi  liczyć,  :fioss.  iJHC/ieHie ;  Croat. 
brojenye  ;  ba^  3'iWcil. —  §.  Liczenie,  nuineratio,'m'!R\mv- 
rircn,  każdej  liczby  własnemi  literami  wypisanie,  i  wy- 
pisanych wyrażenie.  Solsk.  Geom.  3,  8i.  ("LICZKO,  "LI- 
CKO,  a,  zdrbii.  rierzwn.  lice,  Ross.  .iiihiiko,  .ihiko  ;  • 
twarzyczka,  jagódka,  basl  3?ncfci)Cii,  bciiS  (Scfiditcfieii.  Widzieć 
w  jej  pięknych  liczkach  odmian  wiele.  Teat.  42.  c,  21. 
Lickiem  wesołym  rozniesione  zbierał  pióra  wiatrem ,  ore 
renidenti.  Zebr.  Ow.  194.  —  ^.  'Liczko  muszkułowe. 
Mon.  70,  109  et  62,  ob.  Łyczko).  LICZMAN ,  LICZBAN, 
LICZBON,  a,  w.,  Bok.  poćclny  gros,  grosjk;  Slov.  po- 
ćetnj  peiijz;  Garn.  koshenk  ,  tuteka;  Yiiid.  raitar,  raitin- 
ga;  Ross.  uie.iert,  (cf.  szeląg);  ber  lUeśenpieiiiitij.  Ci  co 
w  łasce  u  tyrana,  podobni  są  liczmanoin  ,  które  według 
upodobania  lego,  co  rachuje,  czasem  wiele,  czasem  ma- 
ło, czasem  nic  ważą.  Budn.  Apopht.  48.  Solon  tych, 
którzy  u  okrutników  nieco  mogli,  liczmanom,  kióremi 
rachujemy,  przyrównywał.  Kosz.  Lor.  175  b.  Na  'liczbie 
czasem  liczman  wiele  waży,  czasem  nic.  ib.  175  6.  Ludz- 
kie rozsadki  nie  liczinanaini  rachuj  ,  ale  waż  sobie  sza- 
lami. Cli.  .id.  455.  (cf.  nie  jak  wiele  patrz,  ale  jak  do- 
bre). Nikt  mi  nie  może  zadawać,  abym  kiedy  przeda- 
wał  sprawiedliwość  łokciem ,  funtem ,  hczmanem.  Birk. 
Zijg.   16.     Nie  chcesz    ty  liczmanami    liczyć,    wolisz    bez 


'liczby  nieprawdę  mówić.  Twórz.  Wiecz.  32.  Łatwiej  licz- 
bonami    expensować,  jak  dobrem  złotem.   Teal.  10,  120. 

—  '§.  Liczman,  który  liczy,  rachuje,  liczebnik,  racho- 
wnik,  rachmistrz,  ber  9ied;ner,  3?ed)imiigofiiliver,  Oiedjcnmet' 
fter.  Liczman  albo  rachownik,  który  przyjęcie  i  wyda- 
tek statecznie  ma  rachować.  Groi.  Obr.  150.  Alexander 
Sewerus  mówcom,  crrammatykom ,  lekarzom,  "wiazda- 
rzom,  muzykom,  liczmanom  ,  jurgielty  naznaczył,  i  szko- 
ły ,  gdzie  tych  nauk  słuchano,  postanowił.  Kosz.  Lor. 
106.  LICZMANNICA,  y,  i.,  Hachownicza  tablica  abo  stół, 
abo  hczmannica,  nbacus.  Oi.  Th.  905,  eiil  D?ei^eiiti|'d;  jtt 
3Jed)enpfeiiiiigeii.  LICZMANOWY,  a,  e,  od  liczmanów,  3ie» 
(fceiipfeimiijC' =  .  LICZNIK,  a,  m.,  LICZ.ĄGY,  ego,  m.,  LI- 
CZABZ,  a,  ;n„  (Solsk.  Geom.  3,  11  Oj,  g.  1.  ber  3dMec 
eineś  5)nid)^;  Z^o/*.  poeetnjk;  Bosh.  brojitegi ;  Ross. 'incm- 
TCJb ;  (distg.  Ross.  .iimmiKi)  la  visiere  dii  casqiie.  cf.  lice). 
Liczba  wyższa  ułomku,  licznik,  numeralor;  niższa,  mia- 
nownik ,  denominalor.  Juk.  Miit.  1  ,  60.  W  frakcyi  liczący 
pisze  się  nad  linijką.  Solsk.  Geom.  5 ,  78.  Część  górna 
ułomku,  wyrażająca  wiele  części  bierze,  nazywa  się  li- 
cznikiem. Łesh.  2;  18.  §.  2)  Licznik  ziele  =  bukszpan  esei- 
sty, bukszdorn.  Sleszek.Pcd.Ai5;  drzewo,  z  którego  sok 
Lycium  biorą.  Sień.  Wyki,  bcr  33lid)6boni.  LICZNIKOWY, 
a,  e,  a)  od  licznika  frakcyjnego,  ben  3f'liler  ktreffeiib.  — 
bj  Od  licznika  ziela,  51iirf)i5bonieil  =  .  LICZNIE,  LICZNO, 
adrerb.  adj.  liczny  =  w  wielkiej  liczbie,  Carn.  dukaj;  Ross. 
.Miiorcic.iCHHO ;  Eecl.  coóopHt;  (distg.  Ross.  .=iii'ino  oso- 
biście, ustnie,  ofc.  Ohlicznie ;  ob.  Lice),  jnlilreid).  "LICZNO - 
PI.ĄTBZYSTY,  a,  e,  o  wielu  piętrach,  incl|n'rfiG ,  mc^rere 
istiitfc  6n('enb.  Licznopiatrzyste  okna  napełniają ,  Z  do- 
tkliwym utęsknieniem  króla  wyglądają.  Zub.  12,  105.  LI- 
CZNOSĆ ,  ści ,  2.,  mnogość,  ob.  Likowitość;  Ross.  mho- 
ro<j!KMeHiiocTL;  bic  2>iellieit,  retd)c  3htjatl,  5?icncjc.  Nie 
moc  i  liczuość  dzielne  roty  wsparła,  Duch  mężny  postać 
okropna  przemienił.  Aro.';.  Woj.  Ch.  116.  LICZNY,  a ,  e, 
mnogi ,  ja^lreid; ;  Bng.  velebrojni ;  Ross.  MHoroimcieHHuS. 
Nie  bardzo  liczna  kompania ,    ale  wesoła.  Teat.  5.  d,  80. 

—  ■§.  Liczebny,  liczący,  jfi^Ienb,  3<l&lf"'-  Liczna  jest  li- 
tera każda  arytmetyczna,  która  cokolwiek  waży,  jakich 
jest  dziewięć  od  1  do  9 ,  significalivi/s.  Solsk.  Geom.  3, 
78.  Nieliczny,  litera  jedna  arytmetyczna  O,  którą  nazy- 
wają cyfra;  sama  przez  się  nic  nie  waży,  tylko  przydana 
licznym.  Solsk.  Geom.  3,  79.  LICZNE,  ego,  n. ,  płata 
od  liczenia.  Tr.  ^a\)Uy\l!.  LICZONY,  a,  e,  part.  perf. 
verb.  liczyć .  jaWei!.  1  liczone  wilk  bierze.  Rt/s.  Ad.  2 ; 
l.S7of.  i  s  sćitanrdio  wilk  berę,  non  curat  numcrum  liipiis). 
Z  Nowogrodu  dawano  do  skarbu  Litewskiego  liczonych 
pieniędzy  dziesięć  tysięcy  złotych  czerwonych.  Stryjk. 
653.    t.  j.  gotowych ,    w  gotowiznie ,    baimi    @clb.     LI-  - 

-CZYĆ,  ył,  y,  cz.  niedo!: ,  obliczać,  jd^Ieil ;  Boh.  pocjtati 
(cf.  poczytać);  Carn.  shtęti,  shtejem ,  zhislam;  Yind. 
shtejti,  shteti ,  shtiem,  shtejem,  stivejnije  dcdati;  Croat. 
broiti  (cf.  broić);  Rag.  broitti,  (Rng.  liciti,  lijciti  publica- 
re  ,  evulijare ,  lii^lować  ;  disig.  Dul.  lichim  =  leczę;  Slov. 
Ijijm  barwię,  ob.  Lice);  Bosn.  broitti;  (Bosn.  liciti  =  licy- 
tować) ;  Ross.  ciecTŁ ,  comy  ,  cmraib ,  cmiciiiTL ,  cmi- 
cjHTb,  HCUHCJHTb,  iismicJiflTb,  (ob.  'ćzcić,  czytać,  poczet); 


638 


L  I  C  Z  Y  G  I  E  L  -  LIGA. 


L  1  G  A  W  1  C  A  -  L  i  K  W  1  E  R  Y  G  Y  A. 


EccI.  cirsa,'\aTii.  Gdy  pieniądze  oddają  wielkie,  nie  li- 
czą   z  osobna  groszii  każdes^o ,    ale    na    szale    je    k/ada. 

Birk.  Krz.  Katu.  \o.  Mafo  ten  dziedziczy,  Kto  swą  trzo- 
dę liczy.    Pilch.  Sen.  lisi.  \,  269.     Snadny  do     liczenia, 

Slov.  sćislny  (d.  śeisJy) ,  poeiledlny,    snadny    k  zećtenj. 

Cudze    pieniądze    licząc,    nikt    się    nie    zbogaci.    €n.  Ad. 

110.  (cf.  cudze  proso  oganiasz,  a  twoje  wróble  piją).  Na 

jednego  sto  się  ich  liczyło.    Jabi.  Buk.  N.  h.     Liczy    się 

szabel  dwakroć  sto  tysięcy,  Okrom    posiłków  Multańskicli 

z   Wołochów.  Kchow.    \\'ied.    (było  tyle).    —     Rzuca  się, 

klnie,  milionami   dyabłów  liczy.   Terd.   \.  h,  65.   fcf.  dya- 

beJ).  —    Liczyć  komu  co  =  odliczać ,    ctiicm    niifjćiljlcn.  — 

Fig.   Czv  to ,    żeś  nieprzyjaciół  ukrócił,  toś  powinien  i  nam 

liczyć  guzy?  Bard:,.  Luk.  ó1.   (dokuczać). — ■   Liczyć  kogo 

między  =  policzać.  6'/i.  Tli.,  citicii  jii  ctiua-J  rcdnieii ,  mit  bnju 
-     Jfiplen.       Koloman     raczej   sie   liczył   być  Halickim   królem  , 

a  nie  Ruskim.  Biel.  H5.  (t.  j.  liczył  się  miedzy  Halickich 

królów).  Ród  swój  od  Marsa  liczył.  Olw.  Ow.  236.  (wy- 
wodził).   —    §    lia'isl.    Płacie ,    wyliczać ,    laWn.     Wiele 

obiecują,    mało  liczą.   Dwór.  B.  2.     LICZYCIEL,    a,  m, 

który  liczy,  ob.   Licznik,  bcr  Otlims  jiifelt ,   ber  B^iWff;   Boss. 

'iiic.ieHHHKt,    ciermiKŁ;  AVc/.  HJic.iiiTe.ib.     LICZYDESK.\ . 

i,  £. ,  tabliczka    do    liczenia  na  nii''j  pieniędzy,    iai  ^abU 

ixtti.  Tr.  celbrat,  Boh.  poćcfnice;  Boks.  eteru;  oi.  Licz- 
_  mannica.  LICZYDESKOWY,  a,  e,  3al'II.rctt3  = .  L!CZYD.Ł0,-L1GUSTR 

a,  71..   conrallaria  mitlti flora,   Linn.,    gatunek    konwalii, 

rośnie    w  lasach.  Jiiiidz.    206.    Kluk.  Dykc.  i,  13L,  cinc 

51rt  iipii  (F.omłdlirii    Pt>cr   Jiiwbliimdicii.     LICZYGROSZ,  a. 

ffl.,  LICZYGRZYWNA,  LIGZYKRl  PA,  y,  m.,  LIGZYKRUP- 

K.\  ,    i,  m.  .    sknera,  skąpiec,  kutwa,  zmindak,    smaży- 

wiecheć,   wędzigrosz,   Vin(/.  stiskovez  ,  terdiu,  kluka,  der- 

sliiga,  dershei ;  Boss.  cKpnra,  CKoniiaOMi,  Kptnumi,,  i;o- 

.SOTUpHHKT.  ,      il.lTUHHHK-b  ,      CIII     5vlItCtCV,      CIII    gllj.       iMicszkał 

na  folwarku  strzecha  poszytym  jakiś  liczygrosz.  Ossol.  Str. 
A.  Nie  kup'  S(d)ie  urzędu,  rzecz  trudną,  przeciwna,  Le- 
piej snadż  po  staremu  zostać  liczygrzywną.  Klon.  Wor. 
12.  Pieniądze  leeo  liczvsrrzvwnv  . . . .  ib.  45.  Liczvkru- 
po,  kutwo,  żydzie.  Zabl  Z.  S.  óo.  Oto  to  ten  łako- 
miec,  ten  liczykrupa.  Teat.  50.  b,  109.  Mon.  75,  389. 
Dla  brzydkiego  skepstwa  swego ,  w  całem  mieście  za  li- 
chwiarza, kutwę  i  liczykrupę  jest  miany.  Tcal.  1.  b,  58. 
Liczykru[ia  lękał  sie,  by  z  głodu  nie  umarł,  a  pienią- 
dze korcami  mierzył.  Zab.  5,  218.  Syn  marnotrawca, 
ociec  sknera,  skąpiec  i  bezecny  liczykrupa.   Tent.  7.  c,  44. 

LIEBFUNT,  u,  m.,  miara  miodu  przasnego  w  Kurlandvi. 
Ctaek.  Pr.  1,  292,  ciii  £)Piitiiiiiap  i;i  eiirl.iiib.  LIESFUiNT, 
u ,  m.,  różna  miara  morska  ;  we  Gdańsku  20  liesfunlów 
składało  jeden  szylTunt.  Czm-k.  Br.  1,  292.  bas  ^'icfriinib 
(ficflńiibiid)  '^tfiiiib). 

•LlEKia  I.eop.  Job.   2-i,  18.  ob.  Lekki. 
Lesz.     "LIFMK  ob.  Lichwiarz. - 

LIGA,  i,  ź,  §.   1)  związek,  s|Mknienie,  przymierze,    bic  iu 
flue,  ba*  Siiubllip,    ber  HiiiiD.     Kazimierz   W.    z  książęta- 
mi Pomorskiemi  czynił    ligę    wieczną,    przeciw    każdemu  LIKTOR    ub. 
nieprzyjacielowi.  Biel.   102.   Gil.  Kit.   244.    Srogim  Krzy-       na.miiHiiK-L. 
żaków  uciskom  chcąc  zabieżeć  Prusacy,  sprzysiężenie  nie-  L1KW'1D.\CVA   ob.   Obrachunek 
jakie,    co  ligą  nazywali,    między    sobą    stanowią.    Krom.   'LIKWIERYCYA  ob.  Lukrecya. 


394.  Ligę  z  sobą  wzięh,  przysięgą  się  wspólną  wiążąc. 
Warg.  Ce:-.  4.  Chce  mię  mieć  Barbal  w  małżeńskiej  li- 
dze. Kras.  Oss.  E  b.  O  cudowna  na  świecie  rzeczy 
ludzkich  liga.  Zawsze  smutek  pociechy,  żal  nadzieje  ści- 
ga. Pot.  Jow.  83.  —  §•  2  )  Liga  monety,  i<av  Jlorn  ciiter 
SOiiilijC ,  to  jest ,  wiele  fotów  srebra  i  wiele  miedzi  w  grzy- 
wnie monety.  Solsk.  .Ąrch.  190.  Talery  niejednaka  lige 
i  wagę  po  sąsiedzkich  państwach  w  sobie  maja.  Vol.  Leg. 
5,  800.  —  §.  IJga  w  muzyce  nad  kilka  notami ,  zna- 
czy, iż  bez  uniesienia  ręki  ,  następnie  jedne  po  drugiej 
notę  uderzyć  potrzeba  na  klawiszach ,  na  skrzypcach  zaś 
jednym  strychem.  .^lagier.  Mskr.  iit  ^cr  OTiific,  iai  ^ser- 
(niibimg'?^eid)C!i  ber  ?(Oteii ,  bie  0Cfd)Ieitt  mcrbeii,  ber  gcfileifcr. 
—  J!.  U  llisów,  ligi,  sznury,  któremi  dla  mocy  żagiel  na 
brzegach  jest  obszyty.  Magier.  Mskr.  bic  3(pnbf(Łiuirc,  53e> 
)acfd)m'irc  ani  Scgel. 

IGAWIGA,  y,  i,  Igniaczka.  ciii  Icbmigct:  Sobcii ,  Tlo])X ,  uU- 
ginasa  lerra.  Cr.  Syn.  932.  Ledwo  się  pomknął  z  woj- 
skiem na  owe  ligawice.  rozumiejąc,  że  to  być  miała 
krótka  przeprawa,  wypadł  nieprzyjaciel  na  biedzących  się 
w  błocku.  Xar.  Hsl  5,  550.  Resztę  uciekających  błota 
i  ligawice  potopiły,  ib.  4,  174.  (cf.  trzesawica ,  topieli- 
sko).     LIGAWICZNY,  a,  e,  lgniacv,  fdfiiitifcrig ,  ineraftig. 

LIGN1.\.  LIGMOWY  ob.  Lipień  ryba.  LIGNIGA  ob.  Legnica, 
u,  VI,  ligitstnim  vulgare  Linn.  ber  ić)artriegel , 
krzew  mierny,  zdatny  do  zasadzania  mniejszych  szpa- 
lerów. Kluk.'Bośl.  2." 56.  LIGUSTROWY,  a,  e.  od  ligu- 
stru ,  n.  p.  Ligustrowe  jagody  zowią  się  po  Staropolska 
ptasza  zobia.  Kluk.  Bośl.  2,  56.  Kluk  Dykc.  2,  88.  .^iiiib^= 
bccrcn".  Śles:.k.  Bed.  419.  Mon.  74,  712. 

LU  ob.  Lać ,  LUKA   ob.  Lejek. 

LIK ,  u ,  in.,  liczba  czego ,  bic  SliijaDl ,  bic  ^a.)fl  (Ross.  jhkł 
chór  śpiewaków,  gromada,  zgromadzenie).  Ośin  zrodził 
synów,  tymże  córek  likiem.  Zygr.  Bap.  551.  Lik  bar- 
dzo mierny  pra-.V(Jziwych  pizyjacioł.  Jnk.  Boj.  144.  Nie- 
zmierny lik  materyj  najważniejszych  decyzyi  naszej  ocze- 
kuje. Gaz.  Kar.  1,  58.  Mości  księże  kanoniku  Głupstwa 
w  świecie  jest  bez  liku.  Kras.  Lisi.  2,  52.  Namiętności 
likiem  trudno  wypowiedzieć,  gdyż  rozmaicie  ich  wylicza- 
ia.  I'elr.  Et.  154.  Zażywaj  dóbr  doczesnych  pod  miara, 
pod  likiem.  Zab.  15,  244.  Xar.  -LIKUWITOŚĆ,  ści ,  z., 
iiczno.ść  ,  bic  iDiCiigc,  bic  3'l''''"ei'^''fit.  Likowitością  nie- 
przyjaciół nslraszeni,  picrzchueli.  Krom.  652.    'LIKOWI- 


•LIESZ.  .)lacz.,    oh. 


TY,  a,  e,  liczny,  jablrcid).  Niespodziewanie  na  nieprzyja- 
jaciela  nierównie  likowitszego  napadli  Krom.  616.  Bo- 
lesław  wojsko   likowile  Konradowe  pogromił,   ib.  249. 

Pochodź,  liczba^  liczalny  ,  liciarz,  tirzbiany,  liczbowy, 
hmbiiy,  liczbować,  liczebnik,  liczyć,  ticzman,  liczmanni- 
ca ,  liiznik,  licznie,  liczny,  licznoic ,  liczony,  liczydeska, 
liczydio .  liczygrosz,  Uczygrzywna ,  liczykrupa;  doliczyć, 
naliczyć,  ohiirzyć ,  odliczyć,  nadliczyć ,  policzyć,  przeli- 
czyć, przyliczyć,  rozliczyć,  rozliczny,  rozliczność,  wliczyć, 
wyliczyć,  nawylicznć,  zaliczyć,  zliczyć,  niezliczony,  niezliczny. 
Oprawca,    ceklarz ,  Bag.    scibonosejaz;    Ross. 


LIKWOR  -  LILIA. 


LILIOWY  -  LIN. 


639 


ululuć  się. 

Dosyć  długo  choiizi- 
Niemc.  Król.    4,    12. 


LIKWOR,  u,  m. ,  z  Franc,  Siflucr;  Ross.  jiiKcpi.  Wódki 
słodkie,  likworami  zwane,  zoładok  psują.  Krup.  5,  97. 
Te  trunki ,  które  ojcowie  nasi  po  prostu  nazywali  go- 
rzałką ,  potym  wódki^,  my  teraz  oclirzciliśmy  likwora- 
mi. Kras.  Pod.  1,  18.  Przedtym  wódka  była  wódka; 
dziś  jest  likworom.  Mon.  07,  594.  Napić  się  porcyi 
wódki,  nie  godzi  sie ,  ale  wypić  kieliszek  likworu  wol- 
no. Kras.  Pod.  1,18.  (ef.  nie  pałką,  ale  kijem).  Rano 
sie  wszyscy  do  niecro  na  likworv  zchodza ;  w  wieczór 
ostrygi,  stare  wina  ciągną.  Zah.  15,  204.  —  H(;.  burl.  Ja 
znajduję  w  tych  wierszacli  jakiś  likwor  radości  niewypo- 
wiedzianej. Boh.  Kom.  4,  158. 

LILI  ob.  Li  li  li.  LILAC,  LULAĆ,  LULKAĆ,  ał,  a,  inlr.  niedok., 
śpiewaniem  li  li  dziecię  usypiać,  ciii  ŚiiiD  iii  ^elI  ©dilaf  |ui< 
gen ,  ciiifiiigcii ;  Ross.  .no-ibnarb,  y.iio.iioi;aTb,  óamiJMib,  ua- 
lOKHBaTb,  3'6aiOI<aTb ;  (cf.  Ilug.  Icliali,  Ingljali  movcre). 
Mamka  nad  kolebką  śpiewała:  lulajże.  Lulaj  Lulaj  clilo- 
pieczku.  Opal.  Sat.  72.  —  Iransl.  A  kto  wie ,  jeśliby 
już  miłość  mu  zdradziecka  Obcego  czasem  w  domu  nie 
lulała  dziecka?  Zahl.  Zbb.  73.  ULANIE,  LULANIE,  ia , 
n. ,  śpiewające  usypianie  kogoś ,  Pa»  Ciiifingcii  iil  bcii 
©djlaf,  Hi  iSitituicgcii. 

Pochodź,  whdnć  sie,  udulić  sie, 

LILA  ,  i ,  i.,  kolor  bzowy ,  8ilafarl'e. 
łem  w  liii,  czyli  bzowym  kolorze. 
Czy  lubisz  kolor  lila?  Teat.  58,  297. 
'LILCH ,  LILAK  jest  słowo  Tureckie,  którego  i  Słowacy 
równie  używają;  nie  wiem,  kto  je  od  kogo  ma.  Owoc 
zowią  Słowacy  lilcli  glans  ungucntaria ;  podobne  są  pi- 
stacyom,  tłuslsze  niż  nasza  biikiew  ;  olej  z  nich  nigdy 
nie  zgorzknic,  i  inne  oleje  od  zgorzknienia  broni;  zo- 
wią ten  olej  benoninum  bcnjouinmn.  Sienn.  Wyhl.  apte- 
karski orzech,  Turecka  bukiew',  owoc  drzewa  podobne- 
go tamaryszkowemu.  Sleszk.  Ped.  415.  cł".  bukiew'  Tu- 
recka ,  9lpi'tl,)efcrniii5 ,  50fOTr[)encid)cl.  Lilchowe  jadra  znwią 
też  Turecką  bukwica.  Steiiii.  ^ló. —  (i.  h)  Lilak,  syririga 
vulyaris,  Linn.,  (£paiiii'(|fv  §)oHuiiticr ,  Vilaf ;  /loss.  ciiHcib, 
krzew  początkowie  obcy,  teraz  lak  przyswojony,  iż  po 
niektórych  miejscach,  mianowicie  koło  ogrodów,  dziko 
rośnie.  Jundz.  87. 

LILIA,  ii,  i.,  z  Łac.  lilium  ,  Dic  i\[\t\  Sluii.  lilium;  Hang. 
liliom;  Sorab.1.  leluja;  Sorab.  \.  liliya ;  Z/os».  Iilian ,  Ijer, 
lir,  gljer ;  Crout.  Iilyan ,  lilium,  lilia;  Dal.  Iilian,  lily , 
lir;  \md.  lilia;  Carn.  lilija ,  linibar;  Ray.  Ijer,  Ijerich , 
Slav.  Ijiijan ;  Ross.  .jii.iia,  Kpimii,  capaiia,  uapcKia  Ky4pH. 
Mleczne  ku  niebu  wymusnąwszy  szyje,  K  niemu  coś  mó- 
wić zdają  się  lilie.  Zixb.  9,  14.  Czasem  miedzy  pokrzy- 
wami lilia  rośnie.  Kos:..  Cyc.  70.  Dziewczęta ,  jak  róże 
i  lilie.  Teat.  50,  68.  (cf.  mleko  a  krew').  Lilie  kilkora- 
tic  są,  białe,  Hiszpańskie,  czerwone  abo  pięgowaiie, 
żółle  pospolite  w  ogrodach.  Kluk.  Rośl.  1  ,  255.  Lilia 
żółta  polna  liemerocalles ,  gelDc  8ilic,  'ScIMilic.  Syr.  731. 
Lilią  [lolną  abo  leśną  po  wiejsku  zowią  maleszka.  Lek. 
Aoń.  2,  G.  Lilia  wodna  Egiptska,  oŁ.  Narzaniec.  5(/r.  1440. 
Wodna  lilia  biała ;  lilia  wodna  mniejsza  biała  i  większa, 
o6.  Grzybienie  ib.  770  el  Sienn.  112,  770-  73.  Padolna 
lilia,    ob.  Konwalia,  lanuszka,    lanka.     Lilia  Turecka,  ob. 


Tulipan.  Lilia  ])łotowa,  ob.  Powój  płotowy.  Ur:ed.  290. 
Lilia  wielkonocna,  oh.  Szafran  polny  Turecki.  —  §.  Lilia 
herb;  ob.  Wierzbna.  —  *§.  Pnie  jak  'ud  miąższe,  a  okrą- 
głe, u  wierzchu  zaciosane,  liliami  u  Rzymian  zwano. 
Wary.  Ce:-.  197,  lico  bcii  9loiiicrn,  ciiie  Slit  utnt  *l.inlifai)cn. 
—  '§.  Wzięła  na  sie  lilie,  nausznice,  pierścionki.  W. 
Judit.  10,  5.  (ma.iele"  Dibl.  Gd.,  3(vmMnbcr).  LILIOWY, 
a,  c,  od  lilii,  ?ilicil  >  ;  Sorab.  1.  liliyowe;  Rag.  Ijerni ; 
Ross.  .iiijcMiibiii.  Liliowy  ogród,  (/^n^.  Ijeriscte :  Sorab.  ^. 
liliyenza,  liliyowa  zaiiroda ;  Dal.  liliscliej.  Liliowy  ko- 
rzeń, olejek,  kwiat;  liliowa  wódka.  Syr.  379.  Białość 
liliowa.  Teal.  55,  8.   LILIJKA,  i,  z.,  dem.,  ctne  fleiflC  Silie. 

LIMA ,  y ,  z.,  z  Łac. ;  tiaiisl.  poprawa ,  bic  3(ii'5{)C|Tcruiuj , 
Me  3'C'lf '  3-  S-  bn"  ©ritic.  Pośpieszaj ,  ale  zwolna  ;  pisz 
ostrożnie  rymy,  Nie  leń  sie  ich  dwadzieścia  razy  wziąć 
do  limy.   Dmoch.  Sz.t.  R.  18." 

LIMBA  ob.  Linba. 

LIMITACYA,  yi,  2'.,  LIMITA.  y,  ;,  odkładanie,  odroczenie, 
zawieszenie,  n.  p.  sejmu,  sądu,  Hi  5(lljfc^en,  5.  33.  bet 
3Jeid)>Mai3fcffiPiicn  bi»  511  ciiicr  niibcni  3cit.  Sławna  limila- 
cya  sejmu  konslylucyjnego.  Got.  iSar.  1,  212.  LIMITO- 
WAĆ, ał,  uje,  e;.  nicdok.,  zalimitować  dok.,  odkładać, 
zawieszać,  odroczyć,  aiicfcfecii ,  !Jcrfd)iclH'ii ,  aiilTd;iel'Cii.  Chcąc 
zmordowanym  siłom  naszym  trzechletnią  sejmowa  pracą 
dać  odpoczynek,  sessye  sejmowe  do  dnia  15.  Sept.  li- 
mitujemy.  Gaz.  Nar.  i,  212. 

LIMONADA,  y,  z.,  bic  Simmiabe ;  Yiiid.  lemanada-,  lemonsku 
pitje ;  Eccl.  x.ia40iiiiTie  ,  crj/ieHonHTie.  Limonada  z  wo- 
dy, cukru,  soku  cytrynowego,  jest  trunkiem  chłodzą- 
cym. Kluk.  Dyhc.  1,  154.  Czokolata  jest  rozkosz  Hi- 
szpana, herbata  rozrywką  Angielczykom;  'limonat.i  chło- 
dzącym posiłkiem  Włochom.  Zab.  5,  67.  W  Wiedniu 
na  większych  placach  rozbijają  wielki  namiot,  w  którym 
w  wieczór  limonade  i  lody  rozdają.  Pam.  85 ,  1  ,  869. 
LIMONIA ,  ii,  i.,  g.  1)  owoc  drzewa  należącego  do  ga- 
tunku cytrynowego,  bie  Cilltonic ;  (Pers.  limon;  Boh.  li- 
maun  ;  V'»irf.  lemona  ;  Crnal.  \om6x\;  Cocn.  elmona  ;  Bosn. 
limun).  Nad  limonie  z  Kandyi  niemasz  lepszych  w  pań- 
stwie Tureckim.  Siar.  Dw.  50.  Sok  z  świeżych  limonij. 
Syr.  1042.  W  potocznej  mowie  toż  co  cytryna,  albo 
też  cytryna  zakiszona  ,  eiiie  ciiigcmadjtc  fiitrpiic.  Od  limo- 
nii  niech  płaca  podatku  po  groszy  piętnaście  ,  gdyż  nie 
zła  pieczenia  z  ogórki  abo  z  cebulą.  Lek.  C  2  b.  Stanie 
za  limonią  i  za  kapary  ona  wdzięczna  przejeżdżka  z  mi- 
łym towarzyszem.  Rej.  Zw.  26.  —  §.  2^  Limonia  ziele, 
limonium.  Cn.  Th.  SiiiiPiiicnfraiit ,  Croat.  zimozelenka. 

LIMONT  ,  herb;  miecz  otłiiczony,  rękojeścią  do  góry  obró- 
cony, między  trzcina  kulami.  Kurop.    5,  50,  eiii  2Bnppcn. 

LIN,  a,  m.,  fcf.  glina,  Inać,  lgnąć);  Boh.  lin;  Ytnd.  linj, 
glenzasta  riba  ;  Crout.  lin  riba;  Bosn.  lin,  tenka  ;  Slov. 
lin,  śwec;  Sorab.  1.  lin;  Slav.  linjak;  Rag.  lin,  lignak  ; 
Ross.jiuHb,  .iiuwKT,  fcf.  .leiiorj^s) ;  Germ.  Proińne.  (sc^lein , 
Dan.  slie);  błe  Sdilci^c,  cyprinus  linca  Linn.,  śrzedniej 
wielkości,  ma  skórę  kicjowata  śliską,  łuski  ledwie  co 
inaczne ,  znajduje  się  w  wodach  błotnistych.  Zool.  188. 
Lin  błotnisty.  Jabl.  Ei.  3.  Jak  błotni  linowie ,  Kozacy 
na  matnią  przyszli.  Biai.   Odm.  43.   Gdy    w  mieszku  jeno 


640 


LINA  -  LINEA 


L  I  N  E  A. 


lin,  niechaj  Josoś  na  stole  nie  bywa.  Star.  Ref.  75.  (t.  j. 
piędzią  sie  mierzyć).  Liny  szewcimi  zowią ;  żywe  mło- 
dociane pod  stopy  przywiezYwać  ,  wyciągną  z  człowieka 
żółtaczkę.  Haur.  Sk.  405. 

LINA,  y,  ź.,  (cf.  len,  £ein),  (Boh.  lano;  Lctt.  lyna;  Graec. 
Xirov ;  Lat.  linea;  Svec.  et  hi.  lina;  Dan.  linę;  Gall.  li- 
gne;  Germ.  feinc);  ciit  %ai\,  cin  Scil.  Sznury  dzielimy  na 
dwa  gatunki,  na  postronki  i  na  liny.  Przez  liny  rozu- 
miemy sznury  splecione  z  dwóch  lub  więcej  postronków. 
jak.  Art.  o,  225 ,  Ross.  Kaiiaii.  Lina  sznur  gruby  nie 
z  nicianych  ,  ale  z  postronkowych  żeber  spleciony,  ib.  3, 
299.  Lina  calówka ,  półtora  calówka ,  ^3  calówka  etc. 
ib.  5,  42.  Lina  okrętow.-i,  Garn.  veruv;  Yind.  brodarska 
■*crv,  ladjouni  konop ;  Hag.  colo;  Bosn.  gumina ;  Ross. 
óeMCBa ,  OcweBKa.  Liny  okrętowe  collect.,  XaM ,  Bosn. 
scjuste,  konopi  od  drjeva;  fioss.  ociiacTKa.  Okręt  w  li- 
ny opatrywać,  lictafclil ,  Hoss.  oCHaiuiiBaib  ;  o])atrujący  okręt 
w  liny,  ter  Jafcimciftcr,  Boss.  ocaacTinKi.  Liny  okręto- 
we odmienić,  iimtafcln,  Ross.  nepecHaciinb,  nepecHamn- 
Baib.  Zbierać  liny  z  okrętu ,  abtafcin ,  Boss  pascnacTUTb, 
pascHamiisaib ,  subst.  pascuacTKa  ,  baś  51b.'afeln.  Nieprzy- 
jaciel odciąć  liny,  i  uchodzić  musiał.  .V.  Pam.  23,  130, 
Mc  iOUC  farpcil ;  (cf.  kotwica).  Klisy  ciągną  statek  lądem 
polną  hną.  Haur.  Ek.  174.  Pólka,  zowie  się  lina,  któ- 
rą flisy  statek  do  góry  holują-,  i  te  z  masztu  wydają. 
Magier.  Mskr.  Juz  liny  jęczą  ,  wiatrów  polega  przyparte. 
Żagle,  które  tak  długo  służyły,  rozdarte.  Żab.  11,  550. 
W  tym  zmieszany  krzyk  flisów;  napełniają  brzegi,  1  li- 
ny wyciągają  i  żagle  do  biegu.  Jabf.  TA.  525.  Lina  cią- 
gnęli czółnu  do  brzegu.  Hog.  Dos.  2,  147,  (ob.  Cuma), 
Już  żeglarze  po  linach  biegają.  Jubi.  Ei.  91.  —  promi- 
sc«e.  Powróz,  sznur,  cili  £eil,  tin  ©tritf,  ciiic  8cilic.  Ka- 
że im,  żeby  go  na  linie  Do  tej  spuściły  głebini.  Zab. 
ii,  285.  Lina,  powróz  gruby  u  sieci  ( s  nawłoka).  Ta- 
niecznik  na  linie  upadku  się  nie  boi.  Zab.  7,  160.  Weg. 
Weźcie  go,  woła,  i  wytrzcpcie  drwiny  Mocno  i  gęsio  po- 
stronkiem od  liny.  Jabf.  Ez.  B  4.  Nie  raz  bvwał  przed 
\vójlem  u  kala  na  linie.  Hol.  Zoc.  52.  Spuściwszy  linę 
z  ołowiem  do  morza  ,  naleźli  głębia  na  dwadzieścia  są- 
żni. Leop.  .Ącl.  27,  28.  (sznur  z  ołowiem.  Bihl.  Gd ,  raś 
Scnflilca ,  Mc  23!c>.i|'*niir) ;  cf.  Imka  dem. 

LINAĆ  ob.  Lunąć. 

LINBA,  y,  i.,  "LIMBA  [Lud.  H.  .Y.  92),  LICUA.  Ci.  Th., 
piniis  pinea  L  i  >i  n.  (cf.  Ger.  JiuDaum  ,  2d;iie) ,  &cr  3ii"f'cb 
baum;  drzewo  wielkie  sośnie  nieco  podobne,  rośnie  nie 
tylko  we  Włoszech,  ale  toż  obficie  w  u;órach  Węgier- 
skich. Sienn.  Wi/kl,  Śleszk.  P^d.  415.  LlNBOWY."  LIU- 
BOWY,  LIMBOWY,  a,  e,  Bidui  =  .  Pmełki  abo  linbowe 
orzeszki,  owoc  linby.  Sień.  Wijk'.  et  Sienn.  327,  Slestk. 
l'ed.  413.  Z  żywicy  limby  dystvluja  olejek  zwany  limbo- 
wy.   Ład.  H.  lY.  92.         '      ■    ■      " 

LIND.\  herb ;  w  polu  czerwonym  drzewko  na  ukos  żółte 
z  piecią  gałązkami ;  w  hełmie  dwa  takież  drzewka.  Kurop. 
3,  30.  fiu  ffijiuircii. 

•LINEA,  LIMA  (Ca.  Th),  u,  ż. ,  Lat.  Imea ;  SUn:  li- 
nie, ćarka;  Hung.  Imea;  Boh.  cara,  cf.  czary;  Sorah.  1. 
fmuha,  fmuzka,  (cf.  smuga);  Sorak  2.  szmuga;   Ćar.-i.  sraii- 


ga,  potęga,  potesaj,  (cf.  pociąg) ;  Croat.  Imea,  linya,  cher- 
knya,trak;  Vind.  versta ,  zhreda,  zilla  ,  linia,  fcf.  wiersz, 
warstwa);  Dal.  redka,  potezek,  trak;  Bosn.  trak,  yrrista; 
Rag.  redka,  trak,  rjez,  (cf  rzęd,  reza);  Slav.  redak ;  Ross. 
iiiHia ,  jiiHca ,  CTpOH ,  cipoKa .  cipoąKa ,  <jepTa ;  g.  1 . 
kresa ,  bic  Citiic.  Malhem.  Linia  jest  długość  bez  szero- 
kości i  miąższości.  Grzep.  Geom.  C.  Linie  sa  proste , 
krzywe  i  mieszane.  Lesk.  5.  Linia  przez  pQśrzodek  koła, 
gałki  puszczona.  Gn.  7"/i.  =  śrzednica,  diameter,  tn  Dutć)- 
mciJcr,  (cf.  promień ,  cięciwa ,  sieczna ,  styczna).  Li- 
nia z  góry  na  dół  prosto  idąca,  jako  w  modle,  w  kro- 
kiewce,  jaką  kamień  z  góry  lecąc  czyni,  jako  słupiec 
między  krokwami  idzie.  Cn.  Th.  ■■  prostopadła  ,  pionowa  , 
ciitc  )enhed)U  Ciiiic.  Linia  dzieląca  ziemię  na  dwie  po- 
łowy, północną  i  południową  =  równik,  ber  Slcflitotor ,  bic 
Sinic.  Linia  od  rogu  do  rogu  rzeczy  nieokrągłych.  Cn. 
Th. ,  ■■  przekątna ,  bic  Siagpnallinic.  Linia  w  ciąż  abo  w 
bród,  in/inila,  bez  'najmniejszej  miary;  którą  do  upodo- 
bania dłuższą  rysować  możesz.  Solsk.  Geom.  4,  bic  Ciltic 
obiic  Gnbc.  Linie  równoległe,  ^araHellinicri.  Liniami ,  rzę- 
dami, vyarslwami,  tu  Ciiiicil,  iii  SRcibcii;    Hoss.  nocTpowHO. 

—  Linia  per  excell.,  ■■  prosta  linia,  bic  Stiiic ,  gcrabc  fiinic, 
(cf  sznur).  Srzodkiem  jaworowych  drzew ,  w  linie  wy- 
sadzonych ,  płynie  strumień.  Plkh.  Sen.  list.  425.  Kazał 
w  lesie  linią  ciąć  do  kościoła  parafialnego.  Tea!.  19,  46. 
Cproslą  ulicę).  —  g.  2.  Transl.  Linie  na  twarzy,  kreski, 
©cfiditjliiiicti,  ©cfit^teisiiflc.  Z  nich  był  jeden  starszy,  drugi 
młodszy  twarzą ,  \V  nim  linie  Ulissa  podobieństwo  żarzą. 
J(tb{.  Tel.  5. —  g.  melon.  Linia  <linijał,  baś  Siniał.  Linia 
stolarska,  instrument,  podle  którego  linie  rysujemy.  Solsk. 
Geom.  4.  Linie  plur.,  karta  z  nakreślonemi  grubemi  li- 
niami, która  się  podkłada  pod  papier,  na  którym  się 
pisze,  dla  prostszego  pisania.  Tr.,  iai  SinicnMrttt.  Po  li- 
niach pisze.  Tr.  —  |.  Linia  =  gran  ,  d\yunasta  część  cala, 
bte  Cinic  cinc3  ^i^\H^,  ber  ©ran.  Łokieć  dzieli  się  na  ca- 
lów  24,  z  których  się  każdy  z  12  linij  składa.  Zabór. 
15.  Lesk.  2.  —  g.  5.  Linia  wojska  =  filata,  bic  Sinic,  etn  tit 
bic  Sinic  geftctltcr  J^cil  ber  5lnncc.  Szykując  wojsko  do 
boju,  oddziela  się  przynajmniej  połowa  balalionów  i  szwa- 
dronów na  pierwszą  linią.  Jak.  Art.  2,  467.  Każda  linia 
uszykowania   do  boju,   podziela  sie  na  brygady,   ib.  2,  467. 

—  ^.  Fortific.  Linia  =  szereg  przedpiersicniów,  cinc  ^ci' 
tificatipnjlinic.  Obronna  linia  poprowadzona  od  kąta  ra- 
mienneffo  do  kala  obarczonego.  Jak.  Art.  5,  503.  cf.  cvr- 
kumwalacya  =  okołokopy.  —  §.  poet.  Kres,  koniec,  grani- 
ca, ba§  Gnbc,  bic  (SranjC.  Umiał  pamiętać  o  rzeczach  0- 
stalnich,  zwłaszcza  o  śmierci,  która  ostatnią  jest  linią 
wszystkich.  Birk.  Chodk.  39  —  g.  Linia  rodu  ,  familii  ■ 
bocznica,  dzielnica,  pokolenie,  plemię,  bic  0c)ii'!cd)t'3lintf. 
Linia  prosta  krewności  dzieli  się  na  linią  wzgórę  idą- 
cych przodków  naszych,  od  których  my  pochodzimy,  ro- 
dzice, dziad,  baba,  pradziad  etc. ;  i  na  drugą  na  dół  idą- 
cych,  które  od  nas  pochodzą,  dzieci,  wnuki  etc.  Sax. 
Porz.  124,  anfilcigcnbc  nnb  aliftcigcnbc  Sinic,  (cf  poboczna 
linia).  Szlachcicem,  ale  tylko  z  linii  ojcowskiej.  Pot.  Jow. 
197.  (cf  po  mieczu,  po  kądzieli).  Jako  lu  po  liniach  i 
ojcach    rodzaj    Chrystusowy    idzie ,    tak  też  kapłanów    od 


LINIAK-LINKA. 

apostołów  linia ,  wstęp  i  sukcessya  ukazać  sie  może.  Sk. 
Żyw.  2,  175.  CLINIAK,  a,  m.,  rynsztok.  Tr",  Mc  ®affen= 
rtniif,  bic  ®offc,  bcv  Stinnftcin.  Wpasść  w  rynsztok,  w  "li- 
niak.  Ern.  198,  vb.  Lunąć,  linąć).  LINIAŁ,  u,  m.,  pra- 
widło ,  linia,  Siticnl ,  3Jicf;tfd)Ctt ,  iUcpI;  Sorab.  i.  lineyan, 
linian  ;  Vi»rf.  lenier;  Carn.  smugavnek,  potęsa ;  flng.  re- 
dka;  Slav.  liniał,  riga;  Croat.  linoval,  linuval,  lineal;  Foss. 
jiiiieHKa.  Na  papierze,  aby  złączyć  dwa  punkta  przez  li- 
nia prostą,  używamy  liniału.  Geuni.  6.  Liniał,  krótsza 
lub  dłuższa  drewniana  lub  z  innej  materyi  listwa,  obro- 
biona w  linią  prostą.  Jak.  Art.  o,  299.  Chcąc  wycią- 
gnąć linią  prostą,  używa  się  do  tego  liniału,  który  przy- 
kłada się  na  dwa  punkta ,  żeby  od  obu  równo  odstawał, 
i  ołówkiem  abo  piórem  w  dłuż  tego  liniału  powiedzio- 
nym  kreśli  się   linią.  Jak.  Mat.   \,  6. 

Pochodź,   liniowy.  linioivac ,  liniotimik ,  linijka. 

LINIĆ  się,  'LENIĆ  się,  ił,  i,  recipr.  niedok..  LINIEĆ,  'LE- 
NIEĆ, iał,  ieje,  neutr.  niedok.,  zlinić  się,  zlenieć  dok., 
Boh.  linati ;  Carn.  levim,  leviti  se,  pusheti  se ;  Vind.  mi- 
shiti  fe ,  oddvakati  Te;  Croat.  lilimsze ;  Bosn.  mitaritise; 
Ross.  jiHHflTb  (2  płowieć,  pełznięć),  CjiiiHait;  sierść  uronić, 
^aarcti,  fic^  I;anvcit,  ftd)  bćiren.  Kiedy  bydle  jakowe  linieje, 
to  jest,  sierść  swoje  odmienia,  lepszćj  mu  dodać  potrzeba 
wygody.  Kluk.  Ziv.  1,  152.  Jelenie,  gdy  na  wiosnę  lenieją, 
wiele  cierpią.  Ład.  H.  N.  56.  Lecie  się  leni,  zimie  lis 
porasta  sierścią.  Pot.  Pocz.  111.  Gdy  koń  linieć  nie  mo- 
że, jak  poradzić  temu.  Lek.  Kon.  68.  Wąż  co  rok  na  wio- 
snę lenieje,  skórę  nową  bierze,  starą  z  siebie  zrzucając. 
Zool.  199.  bie  ©d)Iail(ie  piitet  fid);  Croat.  olilenye  kache 
exuvium  serpentis.  LINIENIE,  ia,  «.,  mbsl.  verb.,  ba§  §ao< 
ren;  {Croat.  lilenye,  olilenye;  Carn.  Iivenje,  levenje).  Wiele 
zwierząt  czasów  pewnych  odmieniają  swoje  okrycie,  co  się 
nazywa  u  zwierząt  ssących  linieniem ;  u  ptaków  pierzeniem. 
Zool.  71.  Czas  linienia  się  psów  Boss.  pa3;iiiHKa;  (jiihw- 
lecrb  spłowiałośe).  'LINIĆ,  acliv.,  skórę  obłupiać,  al>fd)d= 
len.  Zliniwszy  skórę  z  zerznioncgo  wierzchu  z  pniaka, 
zamazać  gliną,  aby  tam  woda  nie  zachodziła.  Cresc.  126. 
Pochodź,  oblinieć ,  obliniafy. 

LINIJKA  ,  i ,  2. ,  dcmin. ,  cin  8ind)cn  ,  ciiic  fleine  8tnie ;  Hag. 
riezak;  Croat.  lineicza,  linyicza,  trachicz;  Dal.  rezak,  tra- 
chicz;  Eccl.  qepTHua.  LINIOWAĆ,  ał,  uje,  cz.  niedok.,  linie 
pisać,  znaczyć.  Cn.  Tli.,  Boh.  ćarowati,  (cf.  czarować);  So- 
rab. 1.  smuźkuyu;  Carn.  smugam;  Ymd.  verstiti.  nareshati, 
poyerstiti,  poreshati;  Croat.  linujem,  linujevati;  Hung.  leli- 
nedlom;  Dal.  redkujem;  Bag.  redkov,Tti;  linircn,  ginien  Jtclten. 
Urs.  Gr.  227.  LINIOWANIE,  ia,  n„  bnS  ('inircn.  LINIOWNIK, 
a,  m.,  który  liniuje,  ber  8tnirer.  LINIOWY,  a,  e,  od  li- 
nii, z  linij  złożony,  po  linii  uczyniony.  Cn.  Th.,  'iw.m  ■■, 
M^i  ber  Sinie ;  Bag.  redkovni ;  Boss.  jiiHciiHbiii .  crpo- 
•jHufi,  CTpoeBbiil.  Okręt  liniowy,  cin  Sinieufcftifl,  duży,  mo- 
cny do  wytrzymania  boju  w  linii.  Papr.   W.   1,  346. 

LINKA,  i,  i.,  demin.  nom.  lina,  eine  ?cine,  ein  fleineś  Seil; 
Boss.  AnacKh.  Najmniejsza  linka  składa  się  z  trzech  po- 
stronków, a  z  dziewięciu  żeber.  Juk.  Art.  3,  227.  Arma- 
tna  linka ,  trait  d  canon  ,  ma  w  każdym  żebrze  po  26 
nitek.  ib.  45.  U  flisów,  linka  albo  polna  linka,  pólka, 
lina  za  którą  holują;  cf.  nadać  linkę,  zamknąć  linkę.    Koń 

Slownilt  Lindego  wyd.  t.  Tom  II. 


LINKUR-LIPINA. 


641 


biega  na  lince  w  manezic.  Kaw.  Nar.  354.  Trzymający 
konia  na  lince,  powinien  mieć  rękę  spokojną,  i  konia 
raptownie  nie  szarpać,  ib.  385. 

LINKUR,  a,  lub  u,  m,  ber  8u*«jtein,  gładki  kamień,  o  stal 
uderzony  daje  ogień;  w  kolorze  podobny  do  żółtego  bur- 
sztynu.  Kluk.  Kop.  2,  67. 

*LIOD  -.  lod,  a.  p.  Leop.  Bs.  148,  8. 

LIPA,  y,  s. ,  Boh.  et  Slov.  lipa;  Sorab.  1.  et  2.  lipa;  Carn. 
lipa;  Yind.  lipa,  lipovu  drevu  ;  Croat.  lipa,  lippa ;  Slav. 
et  Bosn.  lippa;  Ross.  jiina;  bie  8inbc,  piękne  leśne  drze- 
wo pierwszej  wielkości ,  pospolicie  z  pięknym  gałęzistym 
wierzchem.  Kwitnie  biało  z  zapachem.  Kluk.  Rośl.  2,  26. 
Slov.  Prov.  Otrhani  gako  lipa;  totus  lacer.  —  §.  Rzeka 
na  Rusi  ,  wpada  do  Dnieslru.  Dykc.  Geogr.  2,  85,  cin 
glug  in  gjcuficn.  LIPAWA,  LIBAWA,  y,  i.,  miasto  w  Kur- 
landyi,  nad  morzem  Bałtyckim.  Dykc.  Geogr.  2,  78,  bie 
6tabt  Sika  in  Jlurlanb.  {Sorab.  2.  Lóbawa,  miasto  Liibau 
w  Luzac).  LIPCOWY,  a,  e,  od  miesiąca  lipca,  ben  3U' 
Iiii«3  betreffcnb ;  Boss.  IiojibCKiii.  Lew,  znak  niebieski  lip- 
cowy. Zebr.  Zw.  25.,  Zab.  9,  314,  Hyck.  —  §.  Od  miodu 
lipcu,  ben  5nn9fcrnmetl),  JnngfcrnŁonig  lietrcjfenb.  LIPCZAK, 
a,  w.,  gatunek  padaleów.  Kluk.  Zw.  5,  58,  eine  3lrt  Su«  ' 
pfereibed;fen.  LIPCZYK,  a,  ?«.,  scarabaeus  fullo,  chrząszcz 
czarny,  najwięcej  się  w  lipcu  pokazujący.  Kluk.  Zw.  4, 
387,  ber  3iiliu^f«fcr-  ('LIPEK,  pka  ,  m.,  n.  p.  Amnestya 
generalna  Tatarom  Lipkom ,  którzy  na  stronę  Rzeczypo- 
spolitej przeszli.  Yol.  Leg.  5,  398.  Lipkowie.  Pol.  Pocz.  13). 
LIPIEC,  pca,  m.,  §.  a)  siódmy  miesiąc  w  roku.  Haur.  Sk. 
486,  ber  Ttonatl)  '^ulM .  ber  35rad;monatC) ;  Boh.  et  Slov. 
cerwenec,  (cf.  czervviec  Junius ;  Boh.  et  Slov.  eerwen); 
Sorab.  i.  prażnik,  praźnc  mcszacztwo,  (cf  prazdnik);  So- 
rab. 2.  żnojski,  (cf  znój,  cf  sierpień);  Carn.  serpan  małe; 
Yind.  fedemnik  (cf  siódmy),  ferpan,  fantjakobnik ;  Croat. 
szerpen,  jakopovchak;  Hung.  szent  jakobhava;  Dal.  szar- 
pan  ,  (lyepan  ,  lipan  ;  Croat.  klaszen  meszecz  ,  ivanschak  < 
czerwiec);  Bosn.  serpagn  ,  jugi ,  srripagn;  (Bosn.  lipagn. 
Ijepagn,  gjugn  =  czerwiec);  Slav.  serpanj,  {Slav.  lipanj  <  czer- 
wiec); Rag.  sarpagn,  {Hag.  Ijepagn  =  czerwiec);  Boss.  Ijoat. 
Lipiec,  z  lip  kwiatu  rzeczony.  Chmiel.  1,  192.  —  §.  Li- 
piec, 6'.-pcu,  miód  przasny,  Boss.  .inneut,  Sungfeni^onig. 
W  każdym  ulu  znajdziesz  we  śrzodku  lipiec,  który  przez 
ten  czas  tylko,  kiedy  lipa  kwitnie,  pszczoła  robi.  Kąck. 
Pas.  34.  Lipiec  =  wosk  jarzęcy,  3l"igffnin)a(^^.  —  §.  h) 
Miód  pity,  3ungfernnict^.  Lipiec ,  osobliwie  Kowieński, 
najprzedniejszy  miód  pity.  Kluk.  Zw.  4,  257.,  Kąck.  Pas. 
31.  Śniło  mi  się,  że  mi  Wenus  miód  szczery  lipiec  do 
ust  przynosiła.  Burl.  B.  4.  LIPIEŃ,  ia ,  »». ,  Boh.  li- 
pan, kwetowoń;  Slov.  lipeń;  Carn.  et  Yind.  lipan;  Croat. 
szmugy;  Dal.  sznius ;  Boss.  xapiyc'B ;  salmo  thrymallus 
Linn.,  bic  Slefdic,  ein  gUiPfifcfc,  przednia  ryba,  pstrągom 
się  równająca.  AM.  Zw.  3,  162.  ('Lignia.  Tr.). —  g.  Li- 
pień biały,  salmo  albula,  nie  ma  u  nas  właściwego  imie- 
nia; nazywają  je  pospolicie  białą  rybą,  imię,  które  się 
daje  powszechnie  rybom  mającym  wiele  ości.  Kluk.  Zw. 
3.  170.,  Ład.  H  N.  93,  eine  Slrt  9BciPfif(t.  LIPIN.  a,  m„ 
miasto  w  wojew.  Chełmińskim.  Dykc.  Geogr.  2,  84,  eine 
Stabt  im  6ulmt|d)en.     LIPINA,  y,  i.,  drzewo  abo  drewno 

81 


642 


LIPJSTY-  LIPOWY. 


LIPOWIEC  -LIS. 


lipowe ,  Rag.  lippovina ,  l'inbcii^plj ,  Sinbcngclióls.  Cn.  Th. 
—  g.  Lipa  Diifa,  dobra,  lub  też  biedna,  ciiic  giitc ,  licI'C, 
Ober  ani)  cine  elenbc  ginbe ;  Boss.  jiinuHa ,  .iiiniime  wielka 
lipa.  LIPISTY,  LEPISTY  ob.  Lipki.  LIPKA,  i,  ź.,  demiu., 
Ross.  jHDKa,  JiBnilUKa,  §.  1.  cine  jungc  giiibc.  Chłopek 
miał  lipkę  przed  swym  domem.  Falib.  0.  2.  Lipka  u 
miecznika,  drewienko  do  wycierania  żelaza  i  stali.  Magier. 
Mskr. ,  ^UiIicrI)iil5d)Cii.  —  g.  2.  Lipka  ziele,  ob.  Komonica 
swojska  et  Lisi  ogon,  Ecd.  junKii,  ubytku  c%  .iiinu,  ii.iii 
4pyraro  pojy  bł  Maaop.  LIPKAWY,  a ,  e ,  nieco  lipki, 
klejowaty,  etivaś  flcl'cng.  Niektóre  rośliny,  gdy  się  z  wo- 
dą gotują  ,  znaczną  jej  ilość  lipkawą  czynią ,  a  tak  staje 
się  istota,  która  się  nazywa  klejkiem.  Krumł.  167.  LIPKI, 
a,  ie,  lepisty,  klejowaty,  flcbcrifl ;  {Boh.  lepky,  Ijpawy,  lep- 
kawy,  lepnaty ;  Slov.  lepky,  lepowaty,  lipky  (lepky  gra- 
cilis);  Sorab.  i.  lepate,  lepoyile;  Hung.  lepes;  Croat.  \'t- 
plyen;  Dal.  omelan;  Vind.  nasisezhen,  nadershezhcn;  Carn. 
shmukelnast;  Ross.  jhokIB,  JinnOKt ,  Jiiny4iH,  .i-fenKin, 
MefiKifi,  KjceKi,  KJenHufl,  ob.  Kleisty;  Eccl.  no;i3Kii1,  bh- 
3Kifi,  (cf.  peJzać,  ślizkij  ;  cf.  Graec.  lijioi  pinguedo).  Kolo 
źrzódfa  gnuśnego  lipkie  bioto  leży.  Bardi.  Trag.  572. 
Spilanka  jest  listu  jeszcze  lipczejszego,  niźli  śniadek.  Syr. 
865.  Łodyga  lipka ,  lipką  jest  substancyą  powleczona. 
Jundz.  215.  Klej,  albo  klejowatą  każdą  rzecz,  zowią 
■glipką.  Uned.  404.  Na  ptaki  trzeba  lep'  dobrze  przy- 
prawić, aby  był  lipki.  Cresc.  655.  —  Fig.  Ty  Merkury 
lipkie  masz  palce.  Klon.  Wor.  i.  (lgnie  ci  do  palców j. 
LIPKO  adv.,  lipezćj  romp.,  flcbcrig.  Stoziarn  ziele  jest 
lipkożywiczne,  abo  tłuste.  Syr.  750.  LIPKOŚĆ,  ści ,  ź., 
Boh.  et  Slov.  lepkost;  Carn.  shmiikel ;  Ross.  .innKOCTb, 
KiCMKOCTb;  Eccl.  :ienKOCTb,  r,iieaaTOCTb,  BasKOCTb;  bie  Sle^ 
Brtgfeit.  Lipkością  czyli  lepistościa  humory  nasze  sa  ob- 
darzone. Krup.  2,  269.  LIPKOWODNE,  n.  p.  naczynia 
w  ciele,  vasa  lymphntica.  Perz.  Cyr.  38,  bic  h)mpl)atifcl)cn 
©efcipe.  LIPNĄĆ ,  ał ,  ie  ,  nijah.  jednotl. ;  LIPNIEĆ ,  iaf, 
leje,  neutr.  niedoL,  (cf.  Boh.  lepnu),  lipkim  się  stawać. 
Cn.  Th.,  flcling  irerben.  —  g.  Lipnąć  do  czego,  przylipać, 
lgnąć  do  czego,  phys.  et  morał. ,  aiifickii,  anbarfcii,  anpictcit, 
Ilebcn  bletbcn;  Sorab.  2.  lipnusch;  Hoss.  Mimyih,  .uinHy, 
abHy.  Do  rozkoszy  wszystko  to,  co  jest  najzelżywszego 
przystaje  i  lipnie.  Pilch.' Sen.  list.  4,  220.  LIPNICA , 'y, 
z.,  w  wojew.  Krak.  miasto.  Dykc.  Ceogr.  2,  85,  cine  Stabt 
im  Srofouifc^en.  LIPNO,  a,  n.,  miasto  w  ziemi  Dobrzyń- 
skiej. Dykc.  Ceogr.  2,  83,  cine  £tabt  im  Sobrs.  Lir'0- 
RZESZKI,  plur.,_  SBńlfc^C  Sinbenfiirner,  podobne  są  ziarnu 
pszenicznemu.  Sleszk.  Ped.  415.,  Sienn.  Wykl^  Sienn. 
566.  LIPOSOK  n.  p.  Ammoński,  Ammońska  sól.  Śles:k  Ped. 
415.  Gummi  albo  liposok  Arabski.  Sienn.  228.,  ib.  580., 
et  222,  StnbcnŁnrj.  LIPOWIĄZ,  ięzu,  m.,  gatunek  więzu, 
niewysokiego,  drzewa  miękkiego.'  A/wi.  Rośl.  2,  56, '  bie 
Stetniinbe,  bie  fleine  lllme.'  LIPOWE,  miasto  w  wojew. 
Bracławskim.  Dykc.  Ceogr.  2,  85,  cine  ©tabt  in  ^bbolicn. 
LIPOWY,  a,  e,  od  lipy,  8inben=;  Boh.  lipowy;  Slov.  li- 
powi; Sorab.  1.  lipane;  Carn.  et  Croat.  lipov;  Yind.  li- 
pou;  Ross.  jnnoBbifi.  Drzewo  lipowe  zdatne  dla  stola- 
rzów,  sznicerzów.  Kluk.  Rośl.  2,  26.  Niechno  lwa  lipowe 
mifdzy  ściany  wsadzą,  Nie  tak  ich  drapie,  bo  w  nich  haki 


mu  się  wadzą.  Pot.  Arg.  818.  Lipowy  pniaczek  Ross. 
;iHnouiKa.  Lipowa  woda  Ross.  .iiinOBima.  Lipowy  walec 
wydrożony  ze  dnem  Ross.  jiinoBKa.  LIPOWIEC,  wca, 
m.,  miasto  w  Krakowskim,  z  zamkiem  biskupim,  z  wię- 
zieniem dla  duchownych.  Dykc.  Ceogr.  2,  85,  cine  (Etabt 
im  iirnfani|d;cii ,  mit  eincm  ©cfńngniffe  fiir  bie  (Sciftli^en. 
Dobrze  sie  pleban  z  cudzołoztwa  wymówił  SulTraganowi, 
Inaczejby  w  Lipowcu  przytarł  rewerendy.  Pot.  Juw.  157. 
Kmieć  na  grosz,  pan  na  kmiecie,  ksiądz  na  pana  łowiec, 
Na  księdza  czart  po  śmierci;  na  świecie  Lipowiec.  Pot. 
Jow.  24.  LIPSK,  a,  m,  Boh.  Lipsko,  Libsko ;  Sorab.  2. 
Lipsk ;  ('Lipsko.  A>o?n.  44.,  Gwugn.  455),  8cipjig,  o  lipa, 
tilia,  fortasse  ideo ,  (juod  locus  Ule  tiliis  abundaral.  Boho- 
ricz.  miasto  w  elektoracie  Saskim,  sławne  akademią  i 
walnemi  jarmarkami.  Wyrw.  Ceogr.  206.  LIPSKI,  a,  ie, 
8eip5iger=;  Slov.  Lipski,  Lipsecki.  Srebro  nierównie  od 
fajnzylbru  podlejsze,  które  zowia  próby  Lipskiej.  Ziot.  C. 
Lipska  nawa.  Zbił.  Dr.  D.  LIPSŻCZANIN,  a,  m,  ber  8eip= 
jiger.  LIPSZCZANKA,  i,  i,  bie  Seipjigcrinn.  LIPSKO,  a, 
n.,  miasto  w  wojew.  Befzkim,  ojczyzna  Sarniikiego.  Dykc. 
Ceogr.  2,  85,  einc  ©tabt  tn  ber  SBoim.  93cljf.  Tegoż  imie- 
nia w  Sandomirskim ;  także  w  Trockim,   ib. 

LIRA,  y,  2.,  z  Greckołac.  lyra ,  bie  Ccijer;  {Boh.  kolowrat; 
Sorab.  2.  lyra;  Sorab.  \.  leyer;  Carn.  łajna,  lajne,  lajne- 
ze;  Yind.  laira,  lirę,  laire;  Ross.  jnpa ;  Croat.  lapt);  in- 
strument muzyczny  u  dawnych,  stronami  nawiązany.  Apol- 
lina  posągi  pospolicie  z  lirą  w  reku  stawiano.  Kras.  Zb. 
2,  79.  Liry  gatunek  Ross.  pujb.  LIUNY,  a,  e,  od  liry, 
Sei^er  = ;  Sorab.  1 .  leyerski ;  Boss.  JBpHufi.  LIRYCZNY,  a, 
e ,  —  ie  adv. ,  od  liry,  śpiewalny,  liirifc^.  Pindar  książę 
poetów  Greckich  lirycznycl).  Zub.  6,  570.  Nar.  Liryczna 
pieśń,  {Carn.  qvanta).  LIRZYSTA,  y,  m.,  grający  na  lirze, 
ber  tc»erer,  Secermdnn;  Yind.  liravez,  lairar,  lainavuz. 

LIS,  a,  masc.  et  epicoenum;  Liszka,  i,  fem.  et  epicoen.;  — 
(Boh.  liśak ,  liska;  Slov.  liska;  Sorab.  2.  lischka;  Sorab. 
i.  lischka,  liżka ,  liżcziczka;  Carn.  lisjak ;  Yind.  lefiza 
{distg.  Yind.  lila,  lifs  =  przywara,  wada,  ale);  Croat.  liszjśk, 
liszecz,  liszicza,  leszicza,  liszka;  Slav.  lisica;  Rag.  et  Bosn. 
liha,  lisizza,  kuna  (cf.  kuna;  Rag.  et  Bosn.  lisiciti  wlpi- 
nari,  usar  asiutie  di  volpe,  cf.  łasić  się) ;  Ross.  aiica,  ,ih- 
CHua,  JHCŁ,  .iHceHOKi;  cf.  Graec.  idiaxo));  §.  1.  ber  8u(|^; 
wielkości  psa  miernego,  i  bardzo  do  niego  kształtem  po- 
dobny; z  przyrodzenia  chytry,  i  na  wszystkie  przypadki 
ostrożny.  Zool.  509.  W  Litwie  są  lisy  krzyżaki ,  które 
przez  grzbiet  aż  do  ogona  mają  pas  czarny,  a  drugi  w 
poprzek  przez  łopatki  aż  do  przednich  nóg.  Ład.  H.  N. 
94.  Lis  marmurek  ob.  Marmurek.  Lis  pomniejszy  siwa- 
wy  stepowy  Ross.  KopcaKt,  KaparaHTi;  lis  ogniowej  sier- 
ści Ross  omflHHa,  orneBKa;  lis  z  brunatnym  grzbietem  i 
białemi  bokami  Ross.  uopHiiK:b,  (cf.  nora);  lis  kamienisty 
canis  lagopus  Ross.  nęceni,  cf.  pies;  lis  młody  jesienny 
krótkosierści,  (Ross.  He40ncci ,  HejonecoKt  'niedopies; 
lis  młody  na  początku  jesieni  He40.iiic'B  'niedolis).  Lis 
szczeka.  Banial.  J.  2.  Kazano  wzburzyć  jamy,  i  ogniem 
z  nory  lisa  wykurzyć.  Zab.  12,  503.  Gonią  lisa,  nie  dla 
mięsa,  ale  dla  skóry.  Ezop.  97.  Gdy  się  lis  na  cudze 
zdrowie  nasadza,  rad  też  sam  ku  sidłu  przychadza.  Sienn. 


LISA  WY  -  LISBOŃCZYK. 


LIŚĆ  -  LIŚCISTY. 


645 


287.  (cf.  kto  drugiemu  dofki  kopie,  sam  wpadnie).  Jak 
lis  szczwany,  wywija}  na  wszystkie  strony  kominka.  Ossol. 
Str.  2.  Lis  frant  z  natury.  Jabt.  Ez.  158.  Lis  jeden, 
wielki  zjadacz  królików,  wielki  lapikura  ,  o  milę  czuć  go 
było  frantem.  Zab.  13,  280.  Treb.  Wielce  się  myli,  już 
mój  lis  za  górą.  Fot.  Syl.  429.  Starego  lisa  trudno  uła- 
pić. Rys.  Ad.  65.  Znają  lisa  z  sierści.  Pot.  Arg.  485 , 
Pol.  Pocz.  429.  Ciągnie  się  jak  lis  =  nie  wedJ^ug  mieszka 
koszt  wiedzie.  Cn.  Ad.  77.  Lisa  w  worze  kupować  abo 
przedawać  ■■  ślepy  targ.  Cn.  Ad.  455,  Sic  >la|c  im  6acfc  fnit= 
fen.     Kto  lisa  w  worze  kupuje,   psa  abo  kota  najduje.  ib. 

—  §.  Fig.  O  człowieku,  lis  ■■  cbytry,  chytrzec,  filut,  frant, 
szczwany,  wronami  czyli  szpakami  karmiony,  szpak  ,  kos, 
ćwik,  eill  fdllaiier  ®aft,  cin  Sud;^.  Kazał  zaciągnąć  mędr- 
ców na  owego  lisa ,  pana  Ezopa.  Jabf.  Ez.  G  5.  Stary 
lis,  az  nadto  wie  o  wszystkim.  Teat.  62.  b,  9.  Nui  chy- 
trym stanie  królowa  lisem  ?  Wiesz  jaka  wiary  białogło- 
wskiej  próba  !  Pol.  Syl.  443.  —  §.  In  abstracto  Chytrość, 
sztuka,  8ip,  2lvflltft,  iTlinft.  Lisa  tam  zażyć  trzeba,  gdzie 
kto  lwem  nie  zdoła.  Pot.  Pocz.  103.  (cf.  podleźć,  gdzie 
przeskoczyć  nie  można).  —  §.  Lis ,  lisik,  we  grze  w  kar- 
ty, n.  p.  Umiemy  zfilować  kartę  zręcznie ,  woltę  zrobić 
niewidzialnie ,  lisika  w  karty  ułożyć  nowego.  Teat.  4.  b, 
115.  —  §.  Lis,  lisy  =  futro  lisie.  gu^Mmlgc,  gudii^pclj. 
Ustroił  się  bogato,  jak  żyd  w  lisy,  do  złapania  arendy. 
Zab.  15,  205.  Przed  sądem,  byś  miał  rzecz  najspra- 
wiedliwszą, a  nie  miał  kalety,  albo  lisa  w  zanadrzu  ,  albo 
wuja  w  prawie,  przegrasz.  Pasz-k.  Dz.  114.  Lis  grzeje, 
kuna  chłodzi,  sobol  zdobi,  baran  wszy  płodzi.  Pys.  Ad. 
58.  Lisie  pomknij  się,  kuno  przed  stół,  baranie  za  piec. 
Bys.  Ad.  58.,  Cn.  Ad.  298,  t.  j.  jakie  odzienie,  takie 
raczenie ,  jak  cię  widzą ,  tak  cię  piszą ,  Slciber  madjtn 
Scute.  —  Farbowane  to  lisy.  Gemm.  80.  angiiis  sub  lier- 
ba,  ^rilij,  Sftnuj,  ,S)ititcrJi|'t,  fmilc  Jifdic.  Znam  się  ja  do- 
brze na  lisach  farbowanych.  Poh.  Kom.  1,  75.  na  kopco- 
nych sobolach.  Mon.  70,  64.  (cf.  znam  cię  ziółko  ,  żeś 
pokrzywą).  Farbowanych  lisów  nic  zna.  Gemm.  80.  (t.  j. 
niebywalec).  Farbowane  lisy  chyba  głupi  kupi  za  krzy- 
żaki. Teat.  24.  b,  46.  Rzadko  to  popłacają  farbowane 
lisy.  ib.  24.  b,  46.  —  Lisa  złapał  na  sukni ,  sparzeliznę, 
suknią  sobie  spalił,  cin  Sranbfiect  im  iKocfc.  Tr.  —  Lisy 
drzeć,  zrzucać,  womitować.  Tr.,  iipmircii.  —  Lis  rusobro- 
dy.  Jahl  Ez.  115.  ztąd:  człowiek  lisowatą  brodę  czyli 
włos  na  głowie  mający,  lis,  jako  niektórzy  mówią,  aeno- 
barbus.  Mącz.,  ciit  SKotii&art ,  ciii  3?otbfopf,  eiii  giK^^'.  —  g. 
2.  Lis  morski,  vulpes  marina,  ber  Safferfiicf;^.  Plin.  H.  N. 
ryba   ta  ,  takiej  jest  chytrości ,  jak  i  lis  na  ziemi.  Sienn.  521. 

—  §.  5.  Lis  ptak,  vulpecula  avis.  Cn.  Th.,  cin  gciinffci' 
55oilCl-  —  §.  4.  Lis,  herb;  strzała  biała  w  polu  czerwo- 
nym ;  dwa  jelca  na  niej  tak  ułożone  ,  że  się  zdają  dwa 
krzyże.  Nad  hełmem  lis  z  korony  wyskakuje.  Kitrop.  5, 
30,"  cin  2Bappen.     LISAWY.  Cn.  Th. ,  ob.  Lisowaty. 

1'ochodz.  lisek,  liseczek,  lisi,  lisię,  lisiatko,  lisica,  lisied, 
lisowacied ,  lisoivatoić ,  lisowaty,  liszka,   liszezy. 
LISBONA ,    y,    £. ,    stolica  królestwa   Portugalskiego.    Wyrw. 
Geoqr.  570,    eiffabon.     LISBOŃSKI,   a,   ie ,   ńn   ^iffalion. 
LISBOŃCZYK,  a,  m.,  cin  giffaboncr. 


LIŚĆ,  ia,  m.,  LIŚCIE,  ia,  n.,  collect.,  -.\hly  drzewne,  maj, 
Sldtter,  Slatt,  Uuh;  Boh.  listj;  Vind.  lyst,  lijstje,  lepen; 
Garn.  listje,  pirje,  cf  pierze;  Dosn.  listje;  Croat.  lizt,  li- 
sztje,  kitta,  (ob.  Kita);  Sorab.  1.  lopeno,  wopeno.  Liście, 
folium,  są  to  kończyki  gałązek  lub  pnia  wypłaszczone, 
pospolicie  zielone.  Bot.  47.  Kozy,  ucieszne  kozy,  ma 
trzodo  jedyna ,  Tu  kępy,  tu  zarosła  pozioma  leszczyna, 
Tu  gryźcie  liść  zielony,  gryźcie  chrościk  młody.  Simon. 
Siei.  15.  Liść,  co  się  z  poruszonym  płocho  chwieje  la- 
sem. Dmoch.  Sąd.  48.  Gdy  on  z  daleka  poglądał  na  li- 
ście, i  liścia  tylko  wąchał,  drugi  oberwał  owoc  pożądany. 
P.  Kchan.  Ort.  1,  128.  Da  ci  wszystko  Pan,  co  niebem 
władnie.  Gdy  niewinności  liść  z  ciebie  nie  spadnie.  Zab. 
13,  542.  Cnoty  jej  liścia  drzewnego  przechodziły  liczbą 
swoją.  Bals.  Niedz.  1,  136.  Liść  urwany  Przy  płotach 
będzie  na  ścieżkach  zdeptany.  Past.  Fid.  50.  Na  liścia 
spadnienie,  jako  mówią,  bojaźliwy.  Sk.  Kaz.  514.  (cf.  za- 
straszysz go  raacharzyną;  cienia  się  swego  boi).  Gościu, 
siądź  pod  mym  liściem ,  a  odpocznij  sobie ,  Nie  dojdzie 
cie  tu  słońce,  przyrzekam  ja  tobie.  /  Kchan.  Dz.  26.  (cf. 
cień,  chłodnik).  LIŚCIASTY  ob.  Liścisty.  LIŚCIANY,  LI- 
ŚCIOWY, a,  e,  od  liścia,  33ldtter  = ,  S?anf>=;  Ross.  jiiicto- 
>iHMii.  Szelest  liściany.  Zub.  14,  241.  Szyman.,  iai  ©crniifĄ 
id  8au6c>5.  Ziemia  liściana  winnego  kamienia  ,  terra  fo- 
liata  Tartari.  Kruml.  Chym.  520.  t.  j.  na  kształt  liścia 
składana,  (ildttcriij,  fidl  lUattcmb.  LIŚCIĆ  się,  ił,  i,  recipr. 
niednk.,  w  liście  wyrastać,  Bosn.  listitise,  prolistati,  otvo- 
riti  lislje;  Groat.  lisztirasze;  inś  ?miti  fd)icPCH ,  Iaii('ig  iiCT= 
iiłrtd)|'cn.  Im  bujniej  wschodzi,  im  się  szerzej  liści  Pod- 
rosło zdziebło  ziilonego  źvta.  Tym  lepszym  ]donem  zwy- 
czajnie się  iści.  Pot.  Syl.  25.  LIŚCIE  ob.  Liść.  LIŚCIEC, 
iał,  ieje,  neutr.  niedok.,  liścić  się,  liście  wypuszczać.  Cn. 
Th. ,  liścislym  się  stavyać ,  Ross.  .jiicTBCHtTb ,  oÓJiiCTBe- 
HtTB,  tnź  ianh  id)icBcn,  8aiib  bcfommcn,  lanbig  rocrbcn.  LI- 
ŚCIK, a,  »)  ,  demin.,  Sorab.  1.  lifcźik ,  lifzik,  wopeżko. 
—  g.  Mały  liść,  małe  liście,  ficincś  Snnb.  —  §.  Listek, 
mały  list,  bilet,  cin  Sldttd)en,  Sriefcftcn,  SilletiiĘien.  Zmar- 
twiałem, czytając  ten  liścik.  Teat.  4,  89.  Gniewliwie 
rozdziera  te  liściki,  któreś  niekiedy  do  niego  posyłała. 
ib.  23.  d,  58.  Nie  bez  tego,  abyś  kiedy  liścików  jego 
nie  czytała,  ib.  32,  88.  LIŚCIOWATY,  a,  e,  —  o  adv., 
na  kształt  liścia,  liścisty,  iine  Slćitter,  iinc  ?an6,  Mattcrig, 
l'Claiil)t.  Łodyga  liściowata,  canlis  foliosus,  liście  ma  na 
sobie.  Jiindz.'i,  14.  LIŚCIOWY,  a,  e,  od  liścia,  eoitfi  =, 
231iitt=.  Do  liściowego,  czyli,  jak  u  nas  zowią,  do  czar- 
nego drzewa,  należą  dęby,  jawory,  jesiony,  wiąże,  lipy, 
brzozy  i  t.  d.  Mon.  74,  744.  Dąb  jest  najlepsze  drzewo 
w  całym  liściowym  lesie.  ii.  cf.  śpilkowafe  drzewa.  LI- 
ŚCISKO  ob.  Listowie.  LIŚCISTY,  LIŚCIASTY,  a,  e,  —  o 
adv. ,  §.  aj  liście  mający,  liściem  obfitujący.  Gn.  Th. 
liścia  pełny.  Dudz.  20.,  Boh.  et  Slov.  listnaty;  Carn.  list- 
nat ;  Vind.  listjasl ,  lepenjast,  listoun  ;  Bosn.  listat ;  Rag. 
listast;  Croat.  lisztaszt;  Sorab.  1.  wopenate ;  Poss.  XH- 
CTBCHHuri,  MHOroJiiCTBeHHbiii.  Dąb  liściasto  rozłożysty.  Tot. 
Saut.  103,  ooU  Slćitter  unb  Saub,  lanbig.  Wietrzyki  liści- 
stym  potrząsały  drzewem.  Przyb.  Ab.  69.  —  b)  Z  listów 
złożony,  ff^clfig,  blfitterig.  Liścisty  korzeń.   Tr.    Liścisfe  cia- 

8r 


644 


LISECZEK  -  LISICA. 


LISICA  -  LIST. 


sto.  ib.,  S3Idtterfii^cn ;  Boss.  cjoeBuS  (cf.  sloj,  słoisly). 
Liścistym  robić  ciasto  Ross.  cjonib. 
LISECZEK,  czka,  7n.,  LISEK,  ska,  m..  demin.,  mały  lis,  ciii 
Ildner  8lld)Ź ;  Boh.  liśticka;  Yiml.  lefizliiza.  LISI,  ia ,  ie, 
od  lisa ,  3ud;Ś  > ;  Boh.  liścj ;  Slov.  liści ,  liskowi ;  Sorab. 
i.  liźczżi;  \'ind.  Icfizhen,  lefizliji;  Garn.  lisizlije ,  lisizhne; 
Bosn.  et  Rag.  lisicni;  Ross.  .iHciB,  jnicaiift,  necuoBufi. 
Wilcze  jamy,  lisie  nory.  Zahl  Firc.  77,  gudjśkiic,  gud;'J= 
rii^mi.  Futer  lisich,  gudiŚbćilGC  używamy  na  odzież  zimo- 
wa. Zool.  510.,  Boh.  Iiścina  ■■  pellis  vulp.\  Garn.  lisizho- 
vna;  Yind.  Iefsizhovna.  Kiedy  nieprzyjaciel  raz  pierzchnął, 
da  się  pędzić  lisim  ogonem.  Papr.  W.  1,  427.  (cf.  za- 
straszyłbyś go  macharzyną).  Lisi  ogon  Garn.  lisizhnek; 
n.  p.  Lisi  ogon  za  towar  nie  uchodzi.  Rf/s.  Ad.  38.  (t  .j. 
przydatek  nie  stoi  za  datek;.  Tak  prawami  zatrząsamy, 
jak  owym  plugawym  ogonem  lisim,  co  im  ławy  pocierają. 
Bej.  Zw.  56  b. — Lisi  ogon,  znamię  błazna  (ob.  Błazen). 
1  ten  nie  raędrszy,  który  ci  urągnie  ,  Bo  i  ten  mistrz  za 
sobą  lisi  ogon  ciągnie.  Hor.  Sal.  182.  —  Alboś  nie  sły- 
szał, kiedy  w  lisi  ogon  trąbiono?  BijS.  Ad.  1.  —  Lisia 
skóra  >  ^j.  chytrość,  sztuka,  fortel,  8i(t,  Slrglift,  ŚiitiftGriff. 
Więcej  się  wskóra  lisim  ogonem,  jak  lwim  pazurem.  Zab. 
5,  93.  Gdzie  nie  staje  wilczej  skóry,  tam  lisią  nadsta- 
wić. Ossol.  Sir.  2.,  Cn.  Ad.  -1012,  (menu  tie  gmuciilinut 
ittd)t  gilt,  tiiiip  ber  giidjśbnlo  gelteii;  gdzie  nie  przeskoczysz, 
podleź;  rozumem  dopiąć,  gdzie  siły  nie  staje;  jako  cię 
mogę,  jeśli  nie  siłą,  tedy  przez  nogę).  W  traktowaniu  z 
statystami  nie  obejdzie  się  bez  lisiej  skóry.  Lnb.  Roz.  151. 
Kto  wilk  ,  niechaj  jak  wilk  żyje  ,  W  lisią  skórę  się  nie 
kryje.  Jak.  Baj.  94.  —  Personif.  Sztuka  to  mego  syna, 
sztuka  tego  łotra ,  On  to  cie  tu  przysyła  do  mnie  lisi 
skóra.  Żabi.  Zbb.  76.  chylrzee,  ber  SlrijUJitiiie ,  %\\M.  —  §. 
Lisi,  zdradziecki,  chytry,  nrglifłig ,  bctriitjerif^.  Wymowę, 
która  sama  przez  się  rzecz  dobra  jest,  dostatkiem  lisich, 
pięknych  a  zdradliwych  słów,  podejrzaną  czynią.  Kosz. 
Lor.  57.  —  Botan.  Lisi  ogon,  Boh.  koniklee;  Cant.  gushz; 
Sorab.  i.  trecźk ;  Alopecurus  ,  rodzaj  trawy,  u  nas  znaj- 
duje się  łąkowy,  wodny,  prosowy.  Kluk.  Dykc.  1,  25,  bcr 
guc^ŚfĄnjanj.  Wyczyniec.  Jundi.  408.  Lubeznka  ,  iglica, 
dzianowid,  wilzyna.  —  Lisi  ogon  =  lipka,  ononis,  $au^cd;el, 
Stollfraitt ,  Niemcy  to  ziółko  zowią  moczowe  abo  stajen- 
ne,  iż  gdy  wodę,  w  której  będzie  warzone,  dają  koniom 
pić,  którzy  moczu  nie  mogą  puszczać,  wnet  mokrzą. 
Urzed.  11.  —  Lisie  jajka,  salirion ,  orehis ,  Siiabenfraut, 
ziele  sprawuje  chciwość  cielesną.  Sienn.  157,  kokorzek. 
Mącz.,  {Boh.  wstawać,  mudatka,  źeźhulka;  Garn.  podlęsk). 
Lisia  róża,  gatunek  omiegu,  aconitum ,  Solf^murj.  Syr. 
1384.  LISIARZ ,  a  ,  m. ,  §.  1.  pies  dobry  na  lisy,  cin 
C)unb,  ber  nuf  ben  %n(li$  ge^t.  Rydel.  —  §.  2.  Lisowczyk, 
ein  (lerum  ftrcifenber  ©olbnt.  Lisiarze  w  kraju  wiele  szko- 
dy narobili.  Falib.  Dis.  U.  2.  Co  masz,  nie  twoje,  i  zdro- 
wie na  dwoje,  tak  było  za  lisiarzów.  ib.  A.  11.  LISIĘ, 
lęcia,  LISIĄTKO,  a,  «.,  młode  lisie,  bai  2^nqi  ber  SiiĄfe. 
Cn.  Th.  Pochwytał  orzeł  lisięta,  gdy  z  jamy  wybiegały. 
Ezop.  26.  1.  LISICA,  y,  ź.,  *a)  liszka,  liczyca,  samica, 
bicgudirtnn;  (Vind.  lefiza";  Slav.  lesiza ;  Rag.  lisizza;  Croal. 
leszicza ,    liszicza  =  lis).  —  g.  Bedłkę  gąskę ,  agaric.  can- 


thar.  L 17171.,  pospólstwo  na  niektórych  miejscach  lisica- 
mi zowie.  Jiiiulz:  557,  (Boh.  liska),  einc  5(rt  e^barer  6rb= 
f^iuammc,  Sordic,  Saurigc.  2.  LISICA,  y,  z.,  {Boh.  lisa,  li- 
ska :  crates ,  hurty;  Croał.  lesza  croles  vi7ni7ieae ;  Yind. 
leia;  Bosn.  lissa;  Rag.  Ijcssa,  razmrexje;  Dal.  lissa ;  Slav. 
lissica;  Sorab.  1.  leszecza,  liszica  kraty,  kratki;  Sorab.  2. 
lischawa  opałka);  naczynie,  które  złoczyńcom  na  ręce 
kładą.  Budii.  not.,  $nnbfeffel,  §anbfd}clle ;  (Hag.  Jisizze  ina- 
nivae;  Bosn.  lisice,  gvozdje ,  koje  se  stavglja  zlocincem 
na  ruke;  Croal.  liszicze  selezne,  ke  sze  na  ruke  kriuczem 
devaja,  cf.  kuna ,  kłoda).  Szalonego  dasz  do  kłody  i  do 
lisicy.  Biidn.  Jer.  29,  26.  (do  więzienia  i  do  kłody.  Bibl. 
Gd.).  Lisica  kowalska,  w  której  dzikie  konie  krócą,  bct 
3fpt^ftnU  ber  Sdimicbc.  Nie  źle  czynią ,  którzy  w  lisicy, 
jako  to  kowale  nazywają,  gdzie  uporne  konie  kują,  źrzeb- 
ca  |iiątnują ,  bo  się  już  miotać  nie  może.  Hipp.  28.  W 
onej  przeworzyiiie  z  drągów  związanej,  którą  lisicą  nazy- 
wają, konie  przyszaleńsze  do  kowania  wprawować  trzeba. 
ib.  57.  Żaden  kowal  nie  może  budować  na  ulicy  lisicy, 
albo  miejsca  ,  w  którym  konia  kują ,  jeśli  go  tam  pier- 
wej nie  było ,  bez  pozwolenia  zwierzchności.  Spec.  Sax. 
18'2.,  Siczerb.  Sa.r.  182.  —  LISIEĆ ,  LISOWACIEĆ  ,  iał, 
icje  ,  neiilr.  7iiedok.,  lisowolym,  lisawym ,  rusym  się  sta- 
wać, fud)SVi't[)  nierben.  Podróżnik  ziele,  gdy  zeschnie, 
lisowacieje,  a  na  ostatek  poczernieje.  Syr.  1105.  Migda- 
ły smażyć  z  masłem ,  jeno  żeby  nie  zlisowaciały.  Syr. 
1002.  LISIK  de7n.  ob.  Lis  'LISIUBEK ,  rka.  ot.,  burl., 
lisik ,  liszka ,  giidl^dicn.  Wychodź  lisiurku  z  jamy.  Teat. 
28.  b,  117.  LISOWATO^Ć,  ści ,  z.,  rusy  kolor,  bie 
3nd)er5t(;c.  Cn.  Th.  LISOWATY,  LISAWY ,  a,  e,  —  o 
adverb.,  rusy,  fud)8rot^ ,  rotlinariij ,  rotfónfig ;  Garn.  erjavz, 
fuxast;  Grout.  gyangyay,  changyay;  Dal.  czanczay;  Ross. 
CBtTjiop3a'biB,  ptajKeAOneKŁ ,  KOjpiiufi.  O  farbowaniu  wło- 
sów, jakoby  z  lisowatych  czarne  uczynić.  Sienn.  347.  Pa- 
ciornik  ziele  jest  korzenia  długiego  lisowatociemnego. 
Syr.  295.  Ezau  lisowaty  był,  a  wszystek  kosmaty. 
Leop.  Genes.  25,  25.  Dawid  był  lisowaty  i  cudnego  wej- 
rzenia Leop.  1  Beg.  10,  12.  Wnjck  ib. ,  Bibl.  Gd.  ib. 
(t.  j.  blond).  Cesarz  Olto  lisowaty,  syn  Ottona  Wielkie- 
go. Szczerb.  Sax.  275.  Lisowaei  Judaszowie.  Smotr. 
Lam.  25. 

LISOWCZYK,  a ,  m. ,  §.  a)  Lisowczycy,  lud  lekki  naj- 
więcej z  kozactwa  złożony,  wziął  imię  od  Alexandra  Lis- 
sowskiego  ,  szlachcica  Litwina  ,  który  go  pierwszy  spisał. 
Star.  RelL,  Nar.  Ghodk.  2,  114.,  'Bob.  O^sol.  1,  406, 
Papr.  W.  2,  545.  cf.  straceniec ,  cinc  3(rt  Icid)ter  SReiteret; 
Ober  Sofafen.  Tward.  Wł.  126.  Groźne  niegdyś  Lisowczy- 
ki ,  Co  małą  garstką  rwali  stotysięczne  szyki.  Zab.  9, 
255.  Ejsym.  —  g.  b)  Łotr,  rozbójnik,  ciu  SRdutifr.  Mat. 
z  Pod.  B  4.  Banitem  kloby  był,  a  Lisowczykaby  zabił, 
eo  ipso  od  banicyi  ma  być  wolny.  Yol.  Leg.  5,  405  a.  1624. 
Dziś    co   hultaj ,   to   Lisowczyk.   Dwór.  F  2.   Dai7ibr.  779. 

LIST,  u,  m,  LISTEK,  stka,  m.,  dem..  LISTECZEK,  czka, 
m.,  dem.;  {Boh.  et  Slov.  list,  listek;  Sorab.  1.  lifcź,  wo- 
peno;  Sorab.  2.  lijst;  Yind.  lijst,  piat,  plati;  Slav.  Fist, 
(Slav.  Iist=łytka);  €roal.  lizt ,  liszt  dreva  ;  {Uung.  liszt  = 
mąka);    Bag.  lijst,    listak ;    Bosn.  list;    Ross.  jhctł;    cf. 


LIST. 


LISTA  -  LISTOWNI  K. 


Uo 


Lat.  lista;  Ger.  giftc,  Sciftc);  ba«  SIntt.  g.  a)  list  drzew,  ziół, 
iai  SaiimMatt,  iai  Slntt  cineś  ©eroddifcs).  My  jako  su- 
chy list  z  drzewa  na  dól  leciem.  J.  Kchnn.  Dz..  \6i. 
"Wiatrek  listeczki  przewiewa.  Grncli.  W.  552.  Drżę  cafy, 
jak  listek  na  drzewie.  Tea!.  55.  b,  55.  (cf.  jak  osika). 
Nietrwałego  bluszczu  pod  listami  Uczone  bajki  zmyślał 
z  poetami.  Susz.  Pieśn.  L.  A  4.  (pod  cieniem).  Listek 
kwiatowy  Ross.  .icnecTb,  .lenecTOKB.  Listki  różowe. 
Kłok.  Turk.  158.  —  §.  b)  'List  papierowy,  karta,  Boh.  list; 
\ind.  list  (2.  arkusz);  Croat.  liszt  knyisni  ;  Slav.  list; 
Bosti.  list  od  knighe;  Rag.  lijst ,  lijstak,  cin  5?latt  ^ta= 
picr.  W  dawnych  drukach  ,  n.  p.  w  Herburcie ,  w  Sien- 
niku na  każdej  karcie  napisane  jest:  List  z  liczbą  który. 
Ld.  Przyniesiono  księgi  Jeremiaszowe  królowi ;  gdy  prze- 
czytał   trzy  abo  cztery  listy,     wrzucił   je  do  ognia.  Radl 


Jer.  56,  25.  Leop.  ib.,  (karty.  Bibl.  Gd.) 


Listki, 


listeczki  w  cieście,  Ross.  cjoii,  btc  SIdttcr  iii  ciiiem  Sii' 
Ącit ;  w  cebulastych  korzeniach  listki ,  bie  Sc^Clfcu.  Zło- 
to w  listach  ,  Yiiid.  resxdarlivu  slatu  ,  navlezhlivu ,  sten- 
zhlivu  slatu ,  Slattijolb ;  Ross.  cjca.ib,  cyca.ibHoe  sojoto. 
—  §.  Pisanie  od  każdego  przysłane  abo  do  kogo  po- 
słane, cin  Sricf;  (Bok.  et  Slov.  list,  listy,  listek,  psanj, 
psanićko;  Sorab.  i.  list,  lista  ;  Sorab.  2.  list,  lijst;  Lat.  lite- 
rae ;  Car7i.  et  Yind.  list,  pifmu;  Croal.  lizt,  liszt;  Dal. 
lissti ,  knyiga,  poszalnicza;  Slav.  Tist,  napisana  knjiga  (ef. 
księga),  poslanica  (cf.  posłaniec);  Rag.  bjst,  poslaniza , 
kgniga,  kgnixiza ;  Bosn.  list,  kgniga,  pistida,  poslani(,'a, 
kgnisgica  ;  Ross.  niicbsio ,  nncłieiio,  rpa.łiOTa,  rpajiOTKa, 
cf.  ramota}.  List  według  pospolitego  używania  jest  ro- 
zmowa nieprzytomnych  przez  pismo.  Kras.  Zb.  2  ,  5i . 
List  jest  taż  sama  mowa  do  nieprzytomnego ,  którą  z 
przytomnym  mieć  przystoi.  Mon.  68,  945.  Pilch.  Sen. 
list.  501.  —  In  pturali  listy,  częstokroć  zamiast  in  sin- 
gulari  list;  n.  p.  miałem  dziś  od  niego  listy  (choć  tylko 
jeden  był  list).  Ld.  Czasem  źle,  że  dama  umie  pisać; 
bo  będzie  pisywała  listki  tam ,  gdzie  nie  trzeba.  Boh. 
Kom.  2,  105.  List  śmielszy  niż  język;  list  wszędzie  ma 
przystęp.  Cn.  Ad.  454.  List  przyczynny,  rekomendacyo- 
nalny,  zalecający ,  (finpfcl)hiiiij'?)'d)rcit)cii.  List  olworzysty, 
świadeczny.  Cn.  Th.,  ciii  offnd'  Sricf.  List  powszechny, 
okólny,  uniwersał,  ib.  ciii  3vrei^'|d)VCi('Cii.  List  glejlowy, 
żelazny,  ib.,  eill  ©Clcitśtuicf ,  Boh.  list  zachowacy,  gieyt, 
pruwodnj  list,  pruwod  bezpećnosti ;  \ind.  obvarnu  pi- 
fmu; Dal.  verni  lijsst;  Boss.  onacHaa  rpajioia.  List  wol- 
ny ■  paszport,  ib.,  ciii  SJcifcrnp.  List ,  pisanie  urzedowne 
ku  wywiedzieniu  ,  a  potwierdzeniu  jakiej  sprawy  uczynio- 
ne, inslrumenlum ,  documenlum  ,  miiniinenlum.  Saj:.  /'orz. 
94.  skrypt,  ciiic  £(^rift,  eine  Sociitnciit.  Nikt  nikomu  bez 
listu,  czyli  wyznania  na  piśmie  nie  ma  więcej  pożyczyć, 
jak  200  kop.  Czack.  Pr.  2,  172.  weź  list" 'istoty  two- 
jćj ,  a  napisz  80.  1  Leop.  Luc.  16,  7.  (weź  listy  twoje. 
3  Leop.  ob.  Szuldbryf,  ccrograf).  —  §.  Bolan.  List  ustny, 
list  Indyjski ,  rzasa  Indyjska  ,  folitim  Indicum ,  ^nbifd) 
2)JuilbI)lat't.  Sień.    Wyki,  Śleszk.   Ped.  415. 

Pochodź,  liść,  liście,  liściany,  liściowi/,  liścied  ,  liścisly, 
Ustny,  listopad,  listopadowy,  listownie,  listowny  —  *§.  Bosn. 
list  od  noghe  <  'iyst ,  tytka. 


LISTA,  y,  2.,  /^a/.  mcd.  lista  ,- bie  8ifie;  Goni.  listrom  ;  Hung. 
lajstrom ;  Ross.  cnucoKł.  Zapisywanie  sv  listę  emigrantów. 
N.  Pam.  17  ,  265.  Tak  niedbale  tańcuje,  iż  z  niego  czasem 
i  suknia  spadnie;  a  on  się  po  nię  nie  schyli,  ale  brnie 
wciąż  przedsie  ,    by  z  listy,  Gorn.   Dw.  59.  by  z  rejestru. 

LISTEWKA  ob.  Listwa. 

LISTiNIK ,  ziele,  ob.  Rodzieniec.  LISTNY,  a,  e,  liścisty,  li- 
ściem obfitujący,  Itldttcwcid).  W  listnym  leżąc  cieniu. 
Przyb.  Ab.  17.  —  §.  Bolan.  Listna  jagoda,  Boh.  listna- 
tec,  hippoglossiim,  3(ipicilfvaiit ;  na  każdym  liściu  tej  ro- 
śliny wyrasta  listeczek  jak  języczek.  Kluk.  Rośl.  2,  254. 
■LISTOBIERACZ,  Rag.  listóberaz  frondalor,  bcr  SlilttUIlCcr. 
cf.  Rag.  odiistunje  frondatio.  "LISTONOSZ  ob.  Lislownik. 
LISTOPAD,  a,  ?n.,  jedenasty  miesiąc  roku,  Noiemher 
Haur.  Sk.  494,  ^cr  ŚSiiitcniioiiatl),  (cf.  SmiDiallcr.  31  big.); 
Boh.  et  Slov.  listopad;  V(/a/.  listognoj,  gniiz,  ednaistnik; 
Caru.  listOYgnoj  ;  Sorab.  2.  niloschi,  cf  młócić;  Sorab. 
1.  podźehmne  meszacztwo;  Croat.  vszpszvecliak,  (cf. 
wszystkich  śś.;  Croal.  lisztopad  =  październik) ;  Hung.  szent 
Andras  hava;  Rag.  Slav.  et  Bosn.  studeni;  Dal.  sztudeni  = 
listopad,  (cf.  studzić;  listopad  Oclober);  Ross.  HOHÓpb,  [Ross. 
.iiiCT0ua43  czas  opadania  liścia;  obsol.  Septembr.);  Eccl. 
HoeMBpifi.  Listopad  rzeczony,  że  likiem  niezliczonym  list 
pada.  Chmiel.  1,  192.  Liścia  z  drzew  listopad  zrywa. 
Min.  Ryt.  4,  191.  Gdy  się  październik  kończy,  listo- 
pad poczyna.  Gdy  się  już  dobrze  jesień  i  zimno  zaczy- 
na, Kiedy  liście  wiatr  i  mróz  z  drzewa  obijają....  P. 
Kchan.  Orl.  1,  228.  LISTOPADOWY,  a,  e,  3Jpycmt'er  = 
Ross.  HOHÓpbcuiii.  LISTORODNY,  a,  e,  —  ie  adierb., 
Bag.  listorodan  ,  Sldttcr  crjciigcilb.  Już  listorodne  złożyły 
brzemię  lasy.  Peir.  Hor.  B.  3.  'LISTOWIE,  LiŚCISKO, 
a,  n.,  coli.,  liście  bi'zydkie  paskudne,  luiflirfiCB,  faillcS 
8aill'.  Szkodliwe  zdrowiu  błocko,  które  tam  grube  trzci- 
nisko  ,  łozy  lub  listowie  zapchało.  Przestr.  128,  Ross. 
3iiCTiime.  Liścisko,  list  duży  niezgrabny,  cin  gropci^,  iin= 
fiirmIid)C6  SIntt ,  lub  też  o  pisanym  liście ,  eiii  Iidflit^er 
Sricf.  LISTO WNL\  ,  i ,  i.,  poczta  .  miejsce  odbierania 
lub  oddawania  lislów.  Mlod.,  bie  23vicftuifi;  Slov.  listowni- 
ce.  LISTOWNY,  I.  LISTOWY,  a,  e,  LISTOWNIE  adv., 
Boh.  listownj,  listnj;  Slov.  listowny;  Sorab.  \.  listowne; 
(opp.  ustny),  od  listów,  przez  list  sie  dziejący,  33ricf  = , 
fd)riftliĄ.  Dowody  listowne  są  zapisy  na  imiona  i  inne 
wypisy,  zeznawania  z  ksiąg  kancellaryj  sądowych  ,  cyro- 
grafy, kwity.  Stal.  Lit.  202.  Obowiązanie  bywa  listowne 
albo  cyrografowe  ,  gdy  się  kto  cokolwiek  uczynić  listo- 
wnie obowiaże.  Szczerb.  Sax.  521.  Kto  do  Jeruzalem 
idzie,  od  Ojca  ś.  listowne  dozwolenie  wziąć  ma.  Warg. 
Radź.  15.  U  nas  w  Polszczę  nie  tylko  rozwodu  mieczo- 
wego, ale  też  snąć  i  listowego  dla  marności,  i  cudzo- 
łóstwa niemasz.  Sekl.  20.  Listownie  uniżoność  swoje 
zasyła  We  Panu  Dóbr.  Teal.  51.  c,  24.  Jakom  przypły- 
nął do  Cypru,  juzem  ci  z  tej  wyspy  listownie  oznaczył. 
Warg.  Radź.  28.  —  2.  LISTOWY,  od  listu  drzewowe- 
go,  czyli  od  liścia,  33Iatt  = .   (ob.  Liściany,  liściowy).   Slov. 

listowy  ;    Ross.    JHCTOEhiri  ,     .IHCTOMHLlH.       LISTOWNIK  ,     a , 

m  ,  tabellarius  ,    poseł ,  biegun  ,    kursor  z  listami.    Macz. 
ber  Sriefbptc.    'Listonosz,  bryftregier,  Rag.  listonós,  ylJk, 


646 


LISTWA  -  LISZAJ. 


LISZAJEC  -  LISZYĆ. 


'knigonóscja ;  Dosn.  knigonoscja ;  Crn/i.,  lislar;  Croat.  li- 
sztar,  lisztonosz ;  Dal.  lisztonosza,  vl;ik ;  Ross.  nncbMO- 
HOceuTi,  nitcbMono.iaTe.ib,  niicbMOBpyiiiiTc.ib ,  (lioss.  mich- 
MOBHiiKi.  "Iislopisz). 

LISTWA,  IJSZTWA,  y,  ż..  LISTKWKA.  i,  s. .  dem.,  Boh. 
lista;  V>nd.  laista;  Sorab.  2.  Ipjsla;  (cf.  Slav.  et  Hag. 
listve  ;  Bosn.  listue,  skalle;  Dal.  et  Croat.  ]iszlva  =  drabi- 
na );=  Cer.  Seifte;  Dan.  lisie;  Svec.  et  Angl.  list);  §.  a) 
brzeg,  kraniec,  bramowanie,  brama,  Wnd.  rema  (ef.  ra- 
ma); Hoss.  OTÓopKa,  n.iam.ii,  njaHOiina.  Uczynisz  koJo 
stołu  listwę  wszerz    na    czteiy  palce ,     i  koronę    złota  w 

około  listwy.     Pod    tą  listwa    beda    kolca Bibl.    Gd. 

Exod.  23j  25.  Listwa  do  ściany  przybiła ,  dla  ozdoby, 
lub  kładzenia  czego  na  niej ,  bai^  ©cfimś  n:t  bcil  SBdiibeii. 
Kolumny  tam  są  z  kryształu  rzezanego  koralami  opra- 
wne; jako  i  lisztwy  w  samym  pokoju,  abo  kamźans  na 
wierzchu  slupów.  Star.  Dw.  27.  Listwa  od  podłogi,  u 
stolarza,  która  się  daje  na  około  pokoju  przy  samej  po- 
dłodze. Magier.  Mskr.  Ksiąg  miał  nie  mało,  Tak  że  dla 
nich  w  mieszkaniu  ledwie  listew  stało.  Jur.  Pog.  A  b. 
t.  j.  półek,  23ii(f)0i"fn4'cv ,  33i'i6erl)rfter.  Listewka,  ozdobka 
architektoniczna  używana  po  wierzchniej  postaci  działa; 
jest  to  pasek  wazki ,  nad  ]u-zyległa  płaszczyzną  cokol- 
wiek podtnesiony.  Juk.  Art.  5,  209.  Listwa  jest  lakiż 
pasek,  ale  już  znaczniejszej  szerokości,  ib.,  bic  SciftC,  bcr 
9kifcn  nit  ben  Sanoiicn.  —  Listwa  obrazu .  rama,  (In.  Tli. 
Ctii  23ilbcna()incii.  Listwa  u  drzwi,  u  skrzyni,  ib. ,  cinc 
2^lirlei|'te,  ^iafteIllcitte.  Listwa  u  sukni  =  bramowanie,  btc 
Sctftc  m  cilicm  Ślcibc,  bn'3  @cln"dmc.  Listwa  u  krawca 
d''je  sie.  z  płótna  lub  kitajki  u  dołu  sukni ,  dla  ochro- 
ny sukna  lub  materyi.  Magier.  Mdr.  Na  fartuszku  ji''j  dzie- 
sięć widzieć  listew  bramowanych.  Pojir.  Prz-yk.  C  o  b. 
Listwy  abo  pasy  koło  brzegów  szerokie  na  trzy  palce. 
Boler.  —  §.  b)  Listwa,  źle  za  szpąga.  Dudz.  51,  bic 
Sucriciftc.  LISTWOWANIE,  ia,  n.,  ramami  oprawianie,  bra- 
mowanie, listwy,  baS  Sciftciificltcii ,  CiiinuTc"  niit  l'fijłcii,  bic 
f cifteit.  Taka  była  robola  każdego  podstawku ;  listwo- 
wania  miały  w  około,  któ.re  listwowaiiia  były  miedzy  krań- 
cami. A  na  onym  listwowaniu,  lwi,  woły  i  Cherubinowie 
byli.  Bill.  Gd.  5.  Ueg.  7,  29.  Odrzwia  jego  spustosze- 
ja,  abowiem  listwowanie  jego  cedrowe  opadało.  Hadi. 
Śophon.  2,  H.  LISTWO  W.iNY ,  a,  e,  listwami  obwie- 
dziony, mit  ?ciftcii  :im{|cbcii  obcr  ciii(jffa?t.  Mieszkacie  w 
domach  kosztownie  listwowanych.   Uudi.  Agg.   \,  4. 

LISZAJ,  ju ,  m. ,  Boh.  liśeg,  Irudowalost;  Vind.  Icfhai ; 
Carn.  lishaj ,  elshaj;  Sorah.  \.  lischey,  wumpcra;  Croat. 
lishaj,  lissaj ,  lischaj;  Bosn.  Iisi'jaj,  runja;  Rag.  Iiscj:ij , 
liscjagn;  Ross.  .inuiafl,  .iiiiuaeK^B ,  Ma4e>KTi;  Ecd.  AwmM, 
Ma4ea(b;  z  Greckoiac.  lichen ;  §.  a)  świerzb  łupiący  i 
mknący  się  po  ciele.  Mąct.  bic  AJcditc ,  Sdnuiiibf,  i5d)H)inb= 
flcĄte.  Liszaje  sprośne.  Syr.  890.  Liszaje  są  choroba 
skórnią,  zbiór  krosteczek  czerwonych,  niekiedy  skoru- 
piastych,  przy  dolegliwym  świerzbieniu  a  niekiedy  łupa- 
niu się  czyli  łuszczeniu  skóry.  Dgkc.  Med.  5,  o52.  "Świerz- 
biączka ,  abo  gnoisty  liszaj.  Sienn.  162.  Liszaje  jagla- 
ste ,  albo  krupiaste  i  pomykające  sie.  Syr.  244.  Gdyby 
się  na  miejscu  wrzodu  nadał    guz  biały,    albo    leź    liszaj 


jaki  biały,  abo  czerwony,  a  liszaj  nie  wklęsłby  w  skórę, 
tedy  nie  trąd.  Radl.  Levit.  15,  21.  Cicho!  to  z/e  sie 
szerzy,  nie  boląc,  by  liszaj.  Rej.  Wiz.  191.  —  §.  b) 
Liszaj  na  drzewie,  rodzaj  mchu,  czyniący  na  korze  żół- 
ta czyli  brudnobiaławą  skorupę.  Jak.  Art.  o,  142,  Rag. 
Ilscjaz;  ctnc  Slrt  SniimmopJ.  LISZAJEC,  jca,  m.,  ziele 
wątrobne ,  mech  skalny,  lichen  saxatilis ,  liszaje  liściem 
jego  pocierającemu  spędza.  Syr.  1549.  Comp.  Med.  9  et 
24.  LISZAJOWATY,  a,  e,  Graee.  )Mxtivwd>ic.  Cn.  Th.  li- 
szaj cierpiący,  5itevmali(j ,  iipU  glflltcn;  Ross.  jiiiuaeBa- 
Tbiii ,  .iiimaBbifi ,  <iiiiuancibiH.  Liszowaty  jestem,  Ecd. 
.iimiaeBaTtro,     Graec  hiy/jnam. 

LISZ.ĘC  nijak,  niedok.,  licliym  się  stawać,  podleć,  filec^t 
liłCrbeil ;  Sorah.  i.  wożpotnu.  Przez  nieroztropność  po- 
waga  coraz  bardziej   liszcje.  Zabł.  Roz.   74.   (upada). 

LISZKA,  LISZECZKA  dem.  i,  epicoenum;  lis  abo  lisica; 
Slov.  liska;  Sorab.  2.  lischka;  Sorab.  i.  lischka,  liżka, 
lizeżicźka;  Carn.  lisiza;  Vind.  leTsiza ,  lifsiza  ;  Croat.  li- 
szicza,  liszka;  Dosn.  lisica,  lisicica;  ber  %ui;i ,  bic  iii6j-- 
fimi.  Liszka  głodna  drzymie.  Cn.  Ad.  454.  (t.  j.  spa- 
niem głodu  pozbywa  ;  wrzkomo  nie  widzi ,  wrzkomo  nie 
słyszy).  Ix  pix  cum  vocali ,  każda  liszka  swój  ogon 
chwali.  Dndi.  28.,  Glicz.  Wych.  Gib.  Slov.  Każda  liska 
swóg  chwosl  chwńli ;  was  krilm  ge  negpeknegśi.  Liszka 
kusa  drugim  ogona  przycinać  radzi.  Gemm.  132.  Kru- 
cze pióra ,  że  białe  są  jak  śnieg  chwaliła  Liszka ;  o  jak 
jest  naszych  wieków  liszek  siła!  Min.  Ryt.  Z,  iSO.  Chwa- 
liła liszka  kruka ,  że  z  pióry  białemi ,  O  jak  wiele  jest 
liszek  u  nas  czasy  temi!  Zab.  8,  363.  Kniai.  —  Liszki 
tylko  sierść  odmieniają,  nie  obyczaje.  Kosz.  Lor.  177. 
Liszka  włos  tylko  mieni,  a  nie  obyczaje.  Opal.  Sat.  7. 
cf.  wilk  chowany.  Slov.  Kocka  misi  nenecha,  liska  ślepie, 
a  wlk  owce.  Liszki  chytre.  Banial.  J.  2.  Zdrada  liszce 
przystoi  a  gwałt  lwovyi.  Kosz.  Cyc.  24.  Chytra  liszeczka. 
Pasł.  Fid.  186.  Slov.  Stara  liska  taźśko  sa  chitif  d&;  (cf. 
szczvyany,  kuty,  ćwik).  Liszka  szczekała.  Banial.  J.  2 
b. —  ^.Liszka,  abo  gąsienica  motyla.  Zool.  157.,  Haur. 
Sk.  68,  bic  ritaiipc.  Szkodzą  bardzo  drzewu  wąsienice  al- 
bo liszki.   Cresc.  378. 

LISZOW,  a,  m.,  naczynie  drewniane  u  rybaka,  w  którym 
trzyma  ryby  do  przedania.  Magier.  Mskr.,  ctn  j^ifc^fa^, 
iiioriii  bic  3-ifd)e  511111  iierfauf  gc^nltcn  mcrben. 

"LISZYĆ  cz.  niedok.,  Bosn.  ulisciti;  Ross.  .iiimiiTb ,  .iHinarb  , 
pozbawiać  czego,  ciiier  Sac^e  lieraiiDeii.  Prawo  samobój- 
ców czci  pogrzebowej  liszyć  nakazało.  Syr.  Quln.  250. 
Liszyć  się  czego  passiv.,  utracić  co.  beraillit  rocrbcil,  Der= 
liCfCli,  ciiibiipeii.  Liszył  sie  żywota  Walentyn,  ścięty  mie- 
czem od  Zwingla.  Smotr.  Apol.  91.  —  *g.  Liszyć  kogo 
od  druariecro ,  oilstraszać  ,  robić,  że  drucri  od  nieero  stro- 
ni,  iicrfdiciicbcii ,  a[itvci6eii,  jiinicf  trciDen.  Smród  ten  ludzi 
od  niego  liszy.  Pot.  Jow.  2,  53.  —  §.  Liszyć  się  czego, 
chronić  się  czego  ,  stronić  od  czego,  unikać ,  wystrzegać 
się,  mcibeii,  fliclicii,  fid)  ^iitcil.  Liszac  sie  boju,  dał  wia- 
rę brackiego  pokoju.  Zebr.  Ow.  58.  Dziś  się  nie  liszą 
ludzi  smokowie,  nec  fugiunt  kominem,  ib.  97.  Skrąży- 
wszy  świat  zbiegły  Kadm  ,  gniewu  ojcowskiego  7yszy  się, 
vitat.    Zebr.  Ow.  54.     Częstokroć    krwawą    brozdę   przez 


LISZYCA-LITERA. 


LITERACKI-  LITERATURA. 


G47 


plecy  napiszą,  A  przecież  się  źli  liulzie  złodziejstwa  nie 
lisza.  Klon.  Wor.  37.  Złego  się  jako  moru,  jako  ognia 
liszy.  Pot.  Arg.  8.  Kto  to  wszystko  uważa ,  może  się 
tego  worka  Judaszowego  liszy  i  odrzeka.  A7oji.  Wor.  ded. 
O  synogarlicach  to  starzy  kidzie  piszą  ,  Ze  drzew,  osie- 
rociawszy, zielonych  się  liszą,  Ale  dając  żałoby  znak  po 
swojej  parze  Zawsze  na  suchym  siadła  szukają  konarze. 
Pot.  Fon.  203.  Samym  tylko  miesiącem,  bo  się  krzyża 
liszą,  Turcy  się  i  narody  Oltomańskie  piszą.  ib.  413.  Ci 
mniej  ,  ci  więcej  imię  Chrystusowe  piszą,  Żydzi  się  go  i  w 
mowie  i  na  piśmie  liszą.  Pot.  Zac.  167.  Godność  kto  ma  Nie- 
chaj się  jej  nie  liszy,  niech  się  jej  nie  sroma.  Otw.  Ow.  S07. 

LISZYCA,  y,  i,  liszka,  samica  lisa,  bie  Judtfimt.  Niech 
się  bezbożni  złych  wróżek  lękają,  Gdy  wrony  kraezą, 
albo  psy  szczekają.  Gdy  bieży  z  łasa  na  pole  wilczyca, 
Bądź  i  liszyca.  Petr.  Hor.  '2  H  Z  b. 

LIT,  u,  m.,  §.  a)  materya  do  litowania.  Cn.  Th.  z  Aiem. 
iai  ioĄ,  <Bi}la^\ot\j ,  bie  85tI)C;  fernmen.  Cn.  Syn.  370. 
Dasyp.  U  'i  b ,  Sorab.  \ .  letwa ;  Carn.  vareniza ;  Croat. 
varnicza,  (cf.  zwarzyć)  ;  Slov.  kow,  gjmż  se  letuge ;  Ross. 
npHnofi.  —  §.  b)  Miejsce  w  naczyniu  litowane.  Tr.,  bie 
CÓt^iiiig;  ob.  Litować,  lutować. 

LITANIA,  ii,  2.,  z  Greckoiac.  btc  Citnnei) ;  Sorab.  2.  lita- 
neya ;  Yind.  litanje;  Croat.  letanie;  Eccl.  MOieóeHb;  ter- 
min w  liturgii,  znaczący  modlitwy  ludu  zebranego  w  pro- 
cessyacli  lub  w  kościele.  W  szczególności  litania  jest 
formularz  osobliwej  modlitwy,  na  cześć  świętych  lub  roz- 
myślanie tajemnic  złożony;  za  każdym  wyrażeniem  imie- 
nia świętych  lub  ich  przymiotów  ,  jednakową  lud  odpo- 
wiada formuła.  Kras.  Zb.  2,  52.  Litania,  nabożne  mo- 
dlitwy do  P.  Boga  i  świętych  jego.  Kucz.  Kat.  2,  620, 
prosi  w  niej  kapłan  P.  Boga  o  miłosierdzie ,  a  świętych 
o  *przyczynę.  Hrbst.  Nauk.  Z.  7  b.  Ektenie  albo  litanie. 
Pim.  Kam.  80.  ^  —  §.  Transl.  Na  coz  tak  wiele  szat 
nawymyślali  ?  Ze  szatną  litanią  z  nichby  napisali.  Łączn. 
Zw.  50.  t.  j.  długi  rejestr,  czyli  spis,  eiiie  (janjC  Iniige 
SitfltiC!?,  dli  Imigcś  3?egtfter.  Mamy  lokajów  czterech,  haj- 
duków dwóch,  laufra,  murzyna,  strzelca,  pajuka ,  tur- 
czyna.  —    C-.   Przestań  tej  litanii!   Teat.  26.  b,  41. 

LITERA ,  2..  ber  Suc^ftate ,  u  dawnych  Polaków  czcionka , 
tcionka ,  Boh.  itena ,  (Etym.  'czcić,  czedł  >  czytać);  my 
ją  zowiemy  z  Słowiańska  głoską,  hpcz.  Gr.  1,  p.  4., 
Uoh.  litera,  pismena,  pisme,  (cf.  pismu);  Slov.  znamka, 
(cf  znamię);  Sorab.  i.  piszmik ,  piszmiczk;  Soi'ab.  2. 
buchschtoba;  Carn.  zherka,  (cf  czary,  czarować);  Yind. 
zharka,  zherka,  pushstab ;  Croot.  litera,  pusliiba  ,  szIoyó 
(cf  słowo) ,  liteie  abeczedarszke  ;  Dal.  bukvicze ;  Rag., 
Slav.  et  Bosn.  slovo  ;  Ross.  .iiirepa ,  óyHBa ;  Eccl.  hiicma, 
CTHxia.  Litera  jest  znak  abo  charakter ,  składający  sło- 
wa ,  gdy  wraz  z  drugiemi  położon  jest.  Kras.  Zb.  2,  52. 
Trudność  słów  Polskich  ku  wypisaniu  takowa  jest,  iże 
niepodobno  wiele  słów  'czcionkami  albo  literami  Łaciń- 
skiemi  wypisać.  Eraz.  Jęz.  \i  b.  Litera  arytmetyczna, 
jest  litera  liczby,  jakich  jest  dziesięć.  Solsk.  Ccom.  5,  78. 
—  Na  niektórych  miejscach,  gdzie  wykład  według  lite- 
ry (do  słowa)  nie  bardzo  smakował,  rozumienie  ducho- 
wne brać  się  musiało.    Groch.   W.  25 ,  ImAftdblit^e  Wtbtr-- 


fc^Ulig.  Słowa  te  nie  mają  być  brane  co  do  litery.  Mon: 
76,  19.  literalnie,  hidjftdblit^.  —  Wypełnię  to  co  do  li- 
tery. Teat.  12,  70.  (jak  najściślej,  najpunktualniej).  Jak 
Notus  w  skrzydła  żórawiów  szykiem  latających  bije. 
Wszystkie  stado  w  mylne  się  koło  wije  I  tak  ginie  li- 
tera skrzydłami  zmieszana.  Bardz.  Luk.  88,  żórawie  w  cią- 
gnieniu formują  literę  wywróconego  V.  —  g.  Trzech  liter 
pan  wydarł  nam  Smoleńsk.  Psalmod.  43.  t.  j.  Car.  — 
btirl.  Cztery  htery  =  k.  i.  e.  p.  =  kiep,  eiil  §imbŚfott ,  (cf. 
Lat.  trium  literarum  homo  =  fur).  Za  cztery  litery  czy 
mię  We  Pan  masz?  Teat  43.  c,  47.  Już  teżbym  sie 
miał  w  reszcie  za,  cztery  litery,  Za  wielkiego  prostaka  i 
głupca  i  trutnia.  Zęby  mię  ta  omamić  miała  bałamutnia. 
Zabł.  Zbb.  76.  Nos  i  uszy  ociać  gotów,  gdyby  mu  kto 
jakieś  słowo  ze  czterech  liter  składające  się  powiedział. 
Mon.  65,  456.  —  *§.  Między  nieukami ,  a  ludźmi  proste- 
mi  ,  i  temi,  którzy  trochę  'litery  zakusili,  a  przedtym 
szkolowali,  bywają  dysputy....  Glicz.  Wych.  G  4  b.  t. 
j.  umiejętności,  nauk,  (cf  Lat  Lilerae).  LITERACKI, 
a,  ie  ,  od  literatów,  czyli  literatury,  lub  nauk  się  tyczą- 
cy, Croa^.  diachki ,  dijachki ,  (cf.  żak);  Dal.  latinszki,  (cf. 
Łaciński),  litcrdrifd) ,  Śiteratur  = .  Cała  jego  nauka  na  czy- 
taniu gazet  literackich  zawisła.  Zab.  5,  92.  Mężu  prze- 
zacny,  rwij  laur  literacki.  Zab.  16,  158.  Dla  was  po- 
ciecha, literackie  duchy,  Zajaśniał  świateł  wódz  na  Pol- 
skim tronie.  Zab.  12,  14.  LITERALNY,  a,  e,  LITERAL- 
NIE adverb.,  §.  a)  co  do  litery,  do  słowa,  biK^ftdbllĄ ; 
V)nd.  zherkliu  ,  pozherken,  zherkoun  ,  pozherki ;  Sorab.  i. 
piszmikowe.  Literalny  sens  nazywa  się  ten  ,  który  w 
ścisłym  słów  tłumaczeniu  zostaje;  i  przełożenia  te  lite- 
ralnemi  się  zowią,  które  słowo  od  słowa  tłumacza.  Kras. 
Zb.  2,  53!  §.  b)  Od  liter,  literami,  33iid;ftalHMi  =  ."Rachu- 
nek literalny.  Łejk.  2,  61.  ib.  112.  Uslrz.  Alg.  2. 
LITEM  AT,  'LITERAK ,  a,  m.,  sawant,  sensat,  pismien- 
nik  ,  piśmienny  człowiek  ,  Boh.  literak ;  Croat.  knyise- 
vnik ,  knyisn"ik,  piszmoznan,  knigoznan;  Rag.  knixnik , 
mudroznanaz,  razumnik ;  Bo,'in.  kgnisgevan ,  knisgnik; 
Boss.  et  Eccl.  KiiiiniiiiiHKi ,  jMeHoH  MciOBtKb,  rpaMOTHofi, 
eill  ®ń(^xUx.  Ludzie  wiele  umiejący  rzeczy  z  czytania 
pożyteczne ,  zowią  się  literatami.  Aras.  Zb.  2,  53.  Ka- 
zimierz był  nauki  śrzedniej ,  atoli  pierwszy  między  król- 
mi  Polskiemi  literat.  Krnm.  95.  (cf  przeżak,  niedouk). 
Nieuczeni  i  nieliteraci  nie  mają  bjć  sędziami.  Petr.  Fol. 
468,  {oh.  Nieuk).  Teraz  nietylko  'literak  na  xiegach  bo- 
żych, ale  też  najwiękzy  prostak,  na  wszystkim  świecie, 
może  to  czytać.  Hrbst.  Nauk.  L.  4  b.  Ociec  mój  umiał 
ewangelie  na  pamięć,  nie  będąc  'literakiem.  ib.  0.  4, 
67(V;..  Wych.  G.  7.  Wielcy  literaci,  którzy  .\ięgami  swe- 
mi  świat  prawie  zarzucili.  Zab.  12,  263.  Dudz.  Człowiek 
to  literat!  1'tlch.  Sen.  list.  3,  26.  LITERATKA,  i,  ź., 
ciiic  @clcbrtc,  gclcliite  2)nmc ;  sensatka,  sawantka.  LITER- 
KA,  i ,  ż,  dem.  nom.  litera ,  citl  SudjftdMieii.  Niebieskie 
światła  znaczniejsze,  litery  pisma  są  większe;  Gwiazdki 
zaś  insze  drobniejsze,  literki  to  są  pomniejsze.  Dar.  IM. 
3,  16;  Croat.  litcricze;  Dul.  szlovicze;  Bosn.  slovce.  LI- 
TERATURA ,  y,  z.,  §.  a)  subjecł.  wiadomość  rzeczy  d<y 
nauk  należących,  erudycya  z  czytania  wielu  autorów  po- 


6i8 


L I  T  E  W  K  A  -  LITO. 


LITON  -  LITOWAĆ. 


chodząca.  Kras.  Zb.  2,  55,  23cIc)eiiŁeit,  literatur,  Mc  eincv 
im  Sopfc  l^at;  Croat.  piszmoznansztvo,  szlovoznanoszt , 
diachtYO,  (cf.  'dynk,  żak);  Dal.  lalinsztvo,  (cf.  łacina). — 
g.  b)  ohject.  Massa  książek  jakiego  narodu,  n.  p.  Polska 
literatura,  bif  ?itcnitur '  ciiicr  %Um,  Siidicr,  bie  iit  i\jxn 
©pracze  iiorlmiibcn  fiiib ;  {Dosn.  kgnisgenstvo).  Mnóstwo 
pism  w  wieku  naszym  składa  niezmierną  literaturę.  Jez. 
Wyr.  —  g.  Literatury  professor  =  Greczyzny  i  Łaciny,  fi- 
lologii ,  (Iric(i)if4c  iiiib  Sntetnifc^e  Siteratuf  imb  ©praf^e , 
^H)tIoIogie. 

LITEWKA  ,  I ,  i,  białogłowa  z  Litwy  rodem ,  ciiic  Sit^nuc= 
riiin.  Kazimierza  Wielkiego  żona  ,  królowa  Anna,  l^itewka, 
córka  Giedyminowa.  Stryjk.  586.  cf.  Litwin.  LITEWSKI, 
a,  ie,  od  Litwy,  z  Litwy,  8itt(miiiU^ ,  Sitt^aucii  ■■ ;  Eccl. 
.iHTCKifl,  JmoBCKiii,  ITojbCKiil ;  Ross.  JuTOBCKiil.  Litwa 
czyli  Wielkie  Księstwo  Litewskie,  przez  Władysława  Ja- 
giełłę, księcia  Litewskiego,  gdy  pojął  za  żonę  Jadwigę, 
królową  Polską  ,  przyłączone  do  Polski.  Dykc.  Geogr.  2 , 
87.  Brzeście  Litewskie,  dla  różnicy  od  Brześcia  Kuja- 
wskiego, ib.  i,  102.  In  opposito  Litwie,  Korona  -  mała 
i  Wielka  Polska ;  Litewskiemu  Marszałkowi ,  Koronny. 
Po  Litewsku  adiwrb.,  obyczajem  lub  jeżykiem  Litewskim, 
f itt^aiiifd) ,  aiif  Sittfeaiiifc^. 

LITKUP,  'LIDKLIP,  u,  {Boh.  Ijlkup  ;  \in(l.  likof;  Carn.  h- 
kof,  lijkof,  cf  lać  et  kupić;  Croat.  aldomas:  Svec.  lid- 
kop ,  lódkop);  ber  Sci^ifauf  (wcn-iimtMs  Hulllinus) ,  SScijt' 
fmif,  Slauftrmif,  (cf  Cer.  8icblPl)n).  Jeśliby  kto  kupił  ko- 
nia, i  litkup  pili  przedawca  i  kupiec  i  z  inncmi  ludźmi 

S>ix.  Art.  79.  Nierychłoś  się  obaczył ,  skoro  po  lidku- 
pie.  Pot.  Zac.  70.  —  §.  Lilkup,  Boli.  Ijtkup  arrlia,  ar- 
rhabo ,  zadatek  na  kupno,  bm^  Saraiiitclb  ,  bic  Diiraiiijak , 
91ligclb,  ^aftgclb  ,  .^nilbgclb  ;  łV«(/.  likof,  rozben  nadai  (2. 
zrękowiny,  zaręczyny).  Ci  co  lilkup  sadza,  mają  z  nie- 
go swój  zarobek,  co  od  litkupu  wezmą,  bo  im  płacą. 
Ślar.  Dw.  14..  LITKUPNICZY,  a,  e,  od"  litkupnika,  ben 
maUtT  Ober  ©eiifal  niioe^eiib.  Tr.  LITKUPMCZE,  subsi.  »., 
pieniądze  na  litkup  lub  litkupnika ,  ?cil)faufgelb ,  f^difler- 
gclb.  tb.  LITKUPiMK,  a,  m.,  g  a)  kióry  był  przy  litku- 
pie,  ber  Seibfauftrinfcr.  Gdy  się  kto  litkupniki  wywiedzie, 
iż  kradzioną  rzecz  kupił....  Sax.  Art.  29. —  §.  h)  Pro- 
xeneta,  skupnik  ,  targownik,  ten.  który  miedzy  stronami 
handluje  ,  aby  się  o  kupią  zgodzili.  Macz.  jednacz  kupca. 
Cn.  Th.  ber  SDińflcr,  (Óeftcrr.  Sciiiali,  Uuterbńiiblcr  ber 
Saufleute;  Eccl.  cBOjiiiejib,  nocpc.icTPi'HniiKi  ei  Topros.it. 

LITO,  d.LUTO  adterb.,  (B(./i.  Ijlo;  Slov.  luto  gest;  5ora6.  2. 
lejt,  mne  jo  luto,  cf  31  big.  s.  v.  Ictb);  lito  mi  czego- 
żal  mi  czego  =  e^  tbiit  mir  etiimci  lucbe,  e5  t(iitt  mir  ctina* 
Icib ,  ti^  bebaiirc  etma^ ,  bcflagc  ctiuai? ,  bcrcuc  (Uvai.  a)  li- 
tuję się,  miłuję  się,  rozrzewniam  się,  n.  p.  Serdecznie 
mi  lito  rzeszy,  że  już  trzy  dni  tu  trwają  przy  mnie ,  a 
nie  mają,  coby  jedli.  Sekl.  lilaltli.  13,  not.  «zjete  jest 
serce  moje  nad  rzeszą  ■;  (żal  mi  togo  ludu.  Bibt.  Gd.]. 
Szedł  Dawid  boso,  płacząc  szedł,  z  okrutnym  żalem. 
Nie  tak  mu  luto  państwa,  nie  tak  Jeruzalem....  Pot. 
Zac.  24.  Lacenie  gdy  syna  zabito  ,  Aż  ona  mówi :  syna 
mi  nie  lito,  Ani  żałuję,  bo  wiem,  żem  go  była  Śmier- 
telna śmierci  podległym  zrodziła.    Kcliow.  27.     .Ja    ulituję 


się,  kogo  mi  luto  ,  i  użalę  się,  kogo  mi  żal,  Budn.  Exod. 
33,  19.  Zmiłuję  się  nad  tyra,  którego  mi  Titho.  1  Leep. 
Rom.  9,  15.  (zmiłuję  się,  nad  kim  się  zmiłuję,  a  zlituje 
się ,  nad  kirn  się  zlituję.  Bibl.  Cd.].  '  Wzdycha  smutna 
Argenis  ,  znać  że  jej  go  luto.  Pol.  Arg.  705.  —  g.  Li- 
to mi  czego  =  kajam  się  tego ,  żałuję ,  H  gereiiet  mi(it , 
lĄ  krcite  etmai.  Izalić  tego  nie  żal,  nie  lito?  num  fac- 
ti  piget?  UJąrz.  Lito  mi  tego,  żem  Saula  na  króle- 
stwo   wysadził.    Leop.  i    Reg.  15,  11.  (żal  mi,    żem 

Bibl.  Gd.).  Lito  przysięgi  ojcu ,  poeniluit  jurasse.  Zebr. 
Ow.  28.  Lito  nam  teraz  tego  z  serca.  \V.  Post.  W. 
507.     Lito  mi  'zła,  które  uczyniłem  wam.  Budn.  Jer.  i^, 

10,  nol.  «kaje  się».  (2.  "LUTO,  okrutnie,  ob.  'Luto). 
(*L1T0N ,  u,  m.,  Graec.  liror ,  lenne  et  subtile  linteum, 
płócienne  obwinięcie,  ettl  linnciicź  iBitfcIiil(J).  Litony  nie 
dla  służby  bożej  na  nich  odprawowania  bywają ,  gdyż 
rzecz  jest  niepoświecona;  ale  dlatego,  aby,  w  nie  anty- 
misy  obwijano  Bim.  Kam.  128.).  LITOŚĆ.  LUTOŚĆ, 
ści ,  ż. ,  (Boh.  Ijtost  a)  dolor ,  moeror ,  łristitia,  b)  mi- 
sericordia;  Slov.  litosf,  źeleni  żałowanie;  Sorab.  2.  lii- 
tofcź  żal;  {dislg.  Ross.  .iioTOCTb  okrucieństwo);  ob.  "Luto  2), 
Litość,  użalenie,  miłosierdzie,  skłonność  do  ratowania 
cudzej  nędzy,  politowanie.  Cn.  Th.,  Yind.  vsmilenje,  mi- 
luvanje ;  Croat.  szmiluvanye;  Ross.  coJKaj-fcHic,  noma4a, 
nomaa>4eiiie ,  cocrpa^.aTe.ibHOCTb ,  cocTpa4aTeJbCTBO,  no- 
MH.iOBaHio ;  Eccl.  cocipajOBaHie ,  coóojtsuoBaHie ,  co- 
cipacTie,  cipA^KCMiie,  baś  aSitleib,  bie  Snrmberjigfcit. 
Jako  ma  litość  ociec  nad  dziatkami ,  tak  ma  litość  Pan 
nad  temi ,  którzy  się  go  boją.  Bibl.  Gd.  Ps.  105,  13. 
"Lutbość  człowieka  nad  bliźnim  jego ;  ale  miłosierdzie 
Boże  nad  wszelkiem  ciałem.  1  Leop.  Sijr.  18,  12. 
Z  dobroci  wypływa  litość,  która  nas  rozczula  nad  cu- 
dzą dolegliwością.  A'.  Fam.  24,  520.  Nieszczęścia  czy- 
nią panów  skromnemi ,  wiodą  do  litości.  Jabi.  Tel.  531. 
Lutość,  dobrych  ludzi  przymiot.  Cn.  Ad.  453.  Miej  na- 
de mna  litość.  Tent.  9,  47.  LITOŚCIWY,  LITOŚCIWY, 
LITOŚNY,  a,  e.  LITOŚCIWIE,  LUTOŚCIWIE  adv.;  Boh. 
lilostiwy,  litostny;  Yind.  Ysmilen ,  milujezhen,  vsmilitliu; 
Hoss.  cocTpajaTe.ibHbiil ,  co*'a.i1>Te.ibHbiri ;  Eccl.  cep40- 
óo.ibuun,  cocipacreHi;  (Sorab.  1.  lutowne  frugalis);  mi- 
łosierny, mitlcibig ,  fcarmbcrsig.  Pan  z  sercem  litośnym. 
Karp.  i,  163.  Czyż  wolno  uczciwego  i  litościwego  kłam- 
stwa, ku  ocaleniu  nieszczęśliwego  obywatela  używać? 
Siem.  Cyc.  508.  Prawdo ,  najlitościwszy  nieba  darze ! 
Koli.  List.  2,  51.  —  Oppos.  Nielilościwy,  nielitośny,  uii' 
Imrm^cr^ig.    Jęczał,  i  rwał  włos  siwy  rcką  nielitośną.  Dmoch. 

11.  2,  262.  Nielitośni  bogowie,  mszczący  się  bez  miary, 
Czv  was  Hektor  mnogiemi  nie  błagał  ofiary?  ib.  2,  322. 
1.  "LITOWAĆ,  LUTOW.AĆ,  ał,  uje,  trans',  niedok.;  uli- 
tować, zlitować  dok.,  kogo,  czego,  Boh.  litowati ;  użale- 
nie mieć  nad  kim,  ubolewać,  żałować  go,  Sfttleib  ^a6cit, 
bebaiicrii;  Ymd.  et  Croat.  iniknati,  (cf  miłować,  zmiłować); 
Carn.  pobósham;  /^oss.  MiMOBaib,  nOMiiJiOBaTb,  coatajtTb ; 
(cf  Arab.  uib  luth  =/■«//  res  cordi ;  Sorab.  1.  luttuju,  pźe- 
lutuyu  parco,  reservo).  Litowali  a  żałowali  go  przez  wiele 
dni,  mówiąc:  ech!  także  oto  upadł  mocarz!  1  Leop  1 
Macch.  9,  20.     Litując  krzywdy  mojej ,  zasiadł  na  stolicy 


LITUJE  MIĘ  -  LITOWNY. 


LITRA  -  LITY. 


649 


swojej.  Ryb.  Ps.  14.  Uprzedza  ją  Jowisz,  Jez  jej  litujący. 
Przjjb.  Luz.  47.  Przypadku  nieszczęśliwego  najmilszej  oj- 
czyzny serdecznie  lituję.  Krom.  89.  Jako  lituje  ociec  sy- 
na, zlitował  się  Jehowa  nad  bojacemi  się  go.  Budn.  Ps. 
103,  15.  (jak  ma  litość  ociec  nad  dziatkami.  Bibl.  Gd.). 
—  g.  Nie  urażaj  się,  o  mój  dobroczynny  twórco.  Lituj 
mię,  gdy  co  myślę,  śmiem  wyrzec  językiem.  Przyb.  Milt. 
248.  bądź  mifosiernym ,  wybacz,  daruj  litościwie,  miej 
wzgląd,  ycrjctljc  gndDigft.  —  §.  Litować,  lutować  czego  = 
zaJować,  kajać  się,  ftd;  gcreucii  laffcii,  krciien.  Phoebus 
przysięgi  lituje.  Zebr.  Ow.  28.  Widząc  bóg,  iż  wiele  było 
złości  na  świecie,  lutował  tego,  iż  człowieka  stworzył. 
3  Leop.  Genes.  6,  5.  (litował.  1  Leop.).  —  §.  Nie  żało- 
wać kosztów,  pracy  etc  ,  ochotnie  łożyć  na  co,  nie  ochra- 
niać, fcinc  Slofleii  fparen.  Gardła  dla  waszych  dziatek  li- 
tować nie  będę.  Baz.  Sk.  176.  Abyśmy  dziatki  pożywili, 
gardłować  po  ziemi,  po  morzu,  nie  litujemy.  Hibst.  Nauk. 
D  8.  Na  to  własnych  pieniędzy  nie  litował.  Goni.  Dw. 
388.  Nie  litowaliśmy  znacznych  nakładów  na  sprowa- 
dzenie z  zagranicy  ludzi  umiejętnych.  Vol.  Leg.  7,  451. 
Stan.  Aiig.  Dała  córce  przystojne  wychowanie  ,  nic  litu- 
jąc w  tym  ani  kosztu,  ani  starania  najvviększego.  Gorn. 
Dz.  65.  Miał  Maciejowski  około  siebie  uczone  ludzie; 
na  co  kosztu  ani  starania  nie  litował.  Gorn.  Dw.  3.  Bóg 
syna  swego  dać  nie  litował.  W.  Post.  W.  44.  Nie  luto- 
wał zesłać  syna  swojego.  Kane.  Gd.  26o.  LITUJE  MIE 
imperson.,  lito  mi,  lituje  sie,  użalam  sie,  eś  erbaniit  fidj. 
Lituje  mię  opuszczonej. '  7"ea/.  18.  147.'  LITOWAĆ  SIĘ 
recipr.  niedok.,  zlitować  się,  ulitować  się,  ulutować  się, 
dok.,  użalenie  mieć  nad  kim,  Yind.  fe  Ysmiliti;  Ross. 
CHta.iiiTbca ,  cocTpa^aib ,  cocTpaa!4y  ;  Eccl.  ójaroyipoó- 
CTByio;  ftc^  erbarmen,  SWitlcib  ^nbcii,  Grtmrmcti  Imicit.  Zmi- 
łuję się  nad  kim  się  zmi{i;je,  a  zlituję  się,  nad  kim  się 
zlituję.  Bibl.  Gd.  Exod.  35,  19;  a  miłosierdzie  okażę  nad 
tym  ,  nad  którym  się  zlituję.  1  Leop.  Rom.  9,  15.  Li- 
tujący się  Eccl.  cocTpa4aTeabHuii ;  Ross.  cocTpa^aTejib. 
Jak  lituje  ociec  synów,  zlitował  się  Jehowa  nad  bojacemi 
się  go.  Budn.  Fs.  105,  15.  (litość  ma.  Btbi.  Gd.).  Lituj 
się  nad  słabemi,  a  bądź  pocieszycielem  strapionych.  Staś. 
Nutn.  1,  41.  Ulituj  się  nade  mną.  Slas.  \um.  2,  150.  Ulu- 
towano ,  zmiłowano  się,  miscrtum  est.  Macz.  LITOWNY, 
a ,  e ,  litościwy,  litość  wzbudzający,  cvl'nvmcilb ,  5uni  (!r= 
Iinrmcii,  fldijltc^.  Podał  jej  listek  od  miłego,  i  dołożył 
litownemi  słowy,  jako  nieborak  nader  bardzo  miłuje.  Gorn. 
Dw.  285.  cf.  zlitowany,  politowanie. 
2.  LITOWAĆ,  LUTOWAĆ,  ał,  uje,  c;..  niedok.,  litem  spa- 
jać, lótbcil.  Gn.  Syn.  571.,  Dasyp.  U  1  b.  Lutuje,  \olck. 
500.,  Sorab.  2.  litowasch ;  Sorab.  1.  letuyu ;  Carn.  lótam; 
Yind.  lotati .  votali .  savariti .  savarjati ;  l^roal.  lótam,  var- 
rim ;  Slov.  letugi,  ołowiti,  poołowiti,  (cf.  ołów) ;  Ross.  na- 
flTb,  (cf.  spajać,  spoić).  Litujący  co  Ross.  naa.ibmriKi, 
nanJbmiiiia.  LITOWANIE,  ia.  n..  subst.  verb.,  §.  a)  PaiJ  8o= 
t^cn.  —  §.  b)  Lit  uczyniony.  Cn.  Tli.,  bic  ?i't[mM(3 ;  Yind. 
Yotilu.  Yotenje.  Ross.  cnoB,  nauKa.  .Młotek  od  lutowania, 
ber  gót^folben;  Ross.  mano.  LITOWNY,  LUTOWNY,  a, 
e,  od  litowania  czyli  litu,  do  litowania,  Cótll  < ;  Ross.  na- 

fllŁHUH,    naflTCJbUUH. 
Siownik  Lindego  wyd.  2.  Tom  II. 


'LITRA,  y,  z.,  Ross.  ;iHTpa,  funt,  iai  Cfunb.  Jedwabiu  od 
litry.  Instr.  cel.  Lit.  Podatek  od  jedwabiów  w  kartach  i 
litrach  Weneckich  i  Tureckich.  Yol.  Leg.  4,  81.  Klucznik 
rozdaje  braci  po  bochenku  chleba,  jakoby  wagą  wynieść 
mogli ,  każdy  pół  litry.  Pim.  Kam.  342. 

LITRA,  LITERKA  ob.  Letra;  drabina. 

LITURGIA,  ii,  z.,  z  Greek.,  nomenklatura  obrządku  uroczy- 
stego ,  na  cześć  bozką.  Kras.  Zb.  2.  55.  Liturgia .  t.  j. 
służba  boża  ,  w  której  się  odprawia  tajemnica  wieczerzy 
Pańskiej.  Smotr.  [jam.  215;  Ross.  et  Eccl.  .iiiTj'pria,  c.iy- 
H<Oa  uepKOisHaa ,  casniMi  XpiicTo.Mi  na  TaiiHofl  Beqepii  y- 
CTaB.ieHHaa;  cf.  msza,  bic  Sitiirgie,  (bie  SOłeffc).  Napisał  Ja- 
kób  ś.  na  urzędu  kapłańskiego  i  ofiary  nowego  zakonu 
sprawowanie  mszą  abo  liturgią.  Sk.  Zyto.  1,  271.  Od- 
prawowali  liturgią,  to  jest,  sprawowali  ofiarę  i  mszą  prze- 
najświętszą, ib.  578.,  Sak.  hal.  C  3;  (Ross.  aiiiypnicaTb 
mszą  odprawiać).  Służył  tam  liturgia  z  palryarchą  u  bo- 
żego grobu.  Sak.  Kai.  G  5.  Liturgia  abo  mszał.  Sk.  Dz. 
70.  t.  j.  księga  od  liturgii. 

LITWA,  y,  i.,  Boh.  Litew ;  Slav.  Lithuania ;  Ross.  .luTBa, 
fittfiaiien,  wielkie  Księstwo  Litewskie.  Litwo  dwunasty 
svn  Wedeniunta  ksiażecia  Pruskiego,  wziął  dzielnice  swa 
na  Rusi,  a  od  tego  Litwa  jest  nazwana.  Biel.  45.,  Stryjk. 
46.  — -  ,,Mnie  się  zaś  zda.  iż  Palemon  tym  krainom  dal 
nowe  imię  od  swej  ojczyzny  Włoskiej  ziemi  /'  Italia;  a 
potomkowie  jego  mówili  potym  Litualia,  a  z  postępkiem 
czasów  Lituania  i  Litwa.  Stryjk.  81.'  Liwonczyki  roz- 
przestrzeniwszy granice  sw^oje,  jedni  z  nich  Litwa,  sło- 
wem już  bardzirj  zfałszowanym ,  nazwani  ■^a.  Krom.  75, 
cf.  Liwonia.  —  §.  2.  Litwa  collect. ,  ludzie  Litewscy.  Li- 
twini, bie  SittSailcr.  Litwa  i  Prussacy  pustoszyli  Mazo- 
wsze. Krom.  274.  Litwa  z  łupami  do  Litwy  przez  Ma- 
zowsze uszła.  Stryjk.  524.  Z  różnych  krain  cudzoziemcy, 
Niemcy,  Polacy,  Litwa.  Warg.  Radź.  356.  LITWIN,  *L1- 
TWAK,  a,  m.,  (cf  Litewka),  mężczyzna  rodem  z  Litwy, 
ber  SittŁailcr;  Ross.  .liiTOBeut.  Tatarowie  i  Litwacy,  je- 
szcze w  pogaństwie  zostający,  najeżdżali  Ruskich  książąt 
dzierżawy.  Stebel.   108. 

1.  LITY,  a,  e,  (cf.  oblity  >  oblany),  {disłg.  Boh.  Ijty  okrutny 
ob.  2.  Luto);  Ross.  .iiiTUii,  (.inTefinhin  od  lania);  Eccl.  ń- 
aiiuii,  BhipaóoTaHHun  Jiiiiejni;  Boh.  lity);  odlewany  z  kru- 
szcu, jipii  aRetnll  flcgiiffcn.  {Etym.  lać).  Lite  żelazo  Ross. 
yyr^Ht.  Naczyniłeś  sobie  bogów  obcych .  a  litych.  Leop. 
5  Jleg.  14.  9.  (bogi  cudze  i  lane.  Bibl.  Gd.).  Nie  uda- 
wajcie sie  za  bałwany,  ani  czyńcie  sobie  bogów  lilych. 
Radź.  Lev.  19.  4.  Ołtarze  te  od  sznicerza  ryte,  farbą 
nie  ozdobione .  pozłotą  nielite.  Pot.  Arg.  767.,  (t.  j.  nie- 
polewane  niby,  nieprzyozdobione).  Pola  szyszakami,  zbro- 
jami pokryte,  jakby  były  lite.  Jabl  Tcl.  144.  (t.  j.  kru- 
szcem oblewane).  —  g.  Nieczczy.  całkowity,  gebiegcil ;  Cro- 
at.  rud,  chverszt,  bitev;  Bosn.  bitev,  cio,  (cf.  cały);  (So- 
rab. 1.  lute  merus ,  prawy).  Bryły  są  abo  dęte,  abo  lite. 
Solsk.  Geom.  5,  9.  Nielity,  ale  wydrożony  i  czczy  mię- 
dzy tablicami  ołtarz  uczynisz.  1  Leop.  Exod.  27,  8.  (niezu- 
pełny. 5  Leop.). 

2.  "LITY,   a,  e,  litościwy,  litujący  się,  barm^erstg,  mitleibig 

82 


650 


L  1  T  Y  N  -  L  I  Z  A  C. 


LIZAĆ  -  LIZUS. 


Cudzego  szczęścia  to  nie  miłość  'lita  Pfakać,  ale  to  za- 
zdrość znakomita,  hmit.  Tr.  C.  2. 

LITYN,  a,  w.,  miasto  w  Bracfawskim.  Dykę.  Geogr.  2,  87, 
eine  Stabt  in  ber  ^mv.  Srajlaw. 

LITYSPENDEN'CYA,  yi,  z.,  czas  ten,  który  się  zawiera,  mię- 
dzy wprowadzeniem  sprawy  do  sądu,  i  jej  rozsądzeniem 
ostatecznym.  Kras.  Zb.  2,  54. 

'LIUBA  ob.  Liuba.     LIURA  ob.  Lura. 

LIW,  ia ,  m. ,  LIWIE ;  miasto  w  Mazowieckim ,  nad  Liwcem 
rzeka.  Dykc.  Geogr.  2,  88,  eme  Stabt  im  ^-(crjoijt^iim  iDiafait. 

LIWAR,  ob.  Lewar. 

'LIWONIA,  ii,  z'.,  Inflanty,  Sieflaiib.  DJugosz  pisze,  że  pod 
czas  wojny  między  Cesarzem  a  Pompejem ,  garść  Rzy- 
mianów  za  Libonem  niejakim  do  teraźniejszych  Inflant, 
przybyJa,  a  ztad  nazwisko  Liwonii  urosło.  Krom.  75.  'LI- 
WLAŃCI.  Biel  Św.  E  3..  ib.  191   b;  ob.  Inflantczyk. 

LIWRA  Francuzka,  zloty  i  15  groszy.  Jak.  Mat.  i,  90,  ciii 
ime. 

LIWRANT ,  a ,  m.,  n.  p.  Siedzi  cziek  w  domu ,  jak  liwrant 
w  magazynie.  Zab.  16,  125.  ^'ar.,  przystawiający  za  umó- 
wioną cenę  potrzeby  zwłaszcza  wojskowe,  do  magazynów 
czyli  składów,  ber  Jicferatit;  Yind.  pofhilar,  pofhilayez, 
pofhlauz ;  Ross.  nocTaBiiinKŁ,  sanacuiiK-B ,  no4pa4wiiKi.  W 
roch.  ieńsk.  Liwrantka.  LIWRANTSKI,  a,  ie,  od  bwranta, 
Sicfcrantcii  ■■ ;  Hoss.  nojpajHuii.  LIWROWAC  cz..  tiiedok., 
przystawiać  do  składu,  licfcni ;  Sorab.  2.  IdYowasch;  Yind. 
napofhilati.  LIWRUNEK,  nku,  ?«. ,  liwrowanie,  przysta- 
wianie do  składu,  bnś  Sicferir,  bic  Cicfentnij;  Yind.  poflanje, 
pofhilanje,  (ob.  Posłać);  Ross.  40CTaBKa,  nociaBKa ,  no4- 
pa4i. 

LIZ.\ć,  ał,  lizę,  lizę  cz.  c.onlin. ,  Wznai  jednoll.,  Boh.  lizati; 
Sorub.  2.  lifasch ,  ja  liźu ,  lizom,  lifu,  lifom;  Sorab.  1. 
lifacź,  liźu,  Iizam,  (Sorab.  1.  liżcźźu  szo,  lesznu  szo  a(/«/or); 
Slov.  Ijźi;  Yind.  lisati,  lisal,  lishem,  lisam,  (Yind.  perlisen, 
!  pochlebny) ;  Garn.  lisSti,  lishem;  Croa/.  lizati ,  lisem,  (cf. 
Croat.  lichiti '  mazać,  pochlebiać);  Bosn.  lizati;  Rag.  lizati, 
liznuti ;  {Slav.  ulizivatise,  lisicsili  =  pochlebiać) ;  Ross.  .iii- 
3H3'Tb ,  .insaTb  ;  Eccl.  jnżKy ;  cf.  Lal.  lingo ,  linxi ;  Gall. 
lecher ;  Ilal.  leccare ;  Germ.  Iccfcn ;  Graec.  lir/a> ;  Hebr. 
■jirb  lingua,  'pb  lachach  linzil);  §.  a)  lizać,  językiem  po 
wierzchu  pociągnąć,  polizować,  Iccfcn,  bcicifcn.  Chore  po- 
znać bydlęta ,  kiedy  głębiej  i  częściej  nas  lizać  zaczną. 
VVo/ss^  4-i.  Psi  mu  gebe  lizą.  Rej.  Zw.  61.  Tak  go 
bolało ,  jakby  go  kot  po  reku  lizał.  Dwór.  K.  —  §.  Li- 
zać kosztując,  Iccfcn,  fpftcn.  Kto  się  na  czym  nie  zna, 
tego  niech  nie  liźnie.  Pot.  Jow.  2.  Z  czego  kto  słodyczy 
Kosztował,  słuszna  z  tego  by  liznął  goryczy.  Tcat.  42.  d, 
d.  Dosyć  im  jest,  cokolwiek  liznąć  łaciny.  Boh.  Kom.  1, 
557.  Mozę  dzień  zajaśnieć  temu,  który  się  do  lej  nauki 
przyłoży,  jeśli  onćj  nie  po  wierzchu  tylko  liźnie.  Pilch. 
Sen.  list.  i,  44.  Gdy  Machiawclla  i  Tacyta  liźnie,  Rozu- 
mie ,  że  równego  niema  w  ojczyźnie.  Pot.  Arg.  75.  (cf. 
gębę  łaciną  pomazać).  Dyament  ten  dawał  liznąć  prela- 
tom  Symona.  Zab.  15,  250.  Nar.  Łapę  jak  niedźwiedź 
lizać  abo  ssać.  Czach.  Tr.  H.  5.,  Zygr.  Pap.  016.  (cf.  ła- 
P-'')-  —  §•  !>)  Lizać  zalecając  się,  pochlebujac,  fc{nncid)clnb 
lecfen.     Pies  liże  tego,    kogo  rad  widzi,    albo    komu    się 


raduje.  Petr.  Hor.  1  D  b.  Z  podłością  liże  pańskie  progi. 
Mon.  65,  526.  Nie  bij ,  a  nie  głaszcz ;  nie  maź  a  nie 
liż.  Zegl.  Ad.  155.  (cf.  nie  chwal  mnie  a  nie  gań  mnie; 
cf.  obraziwszy  leczyć ,  uderzywszy  pogłaskać).  Tyłem  ci 
serca  sięgają,  a  z  tobą  w  oczy  cię  liżą.  \Yad.  Dan.  237. 
Boże  takiego  przyjaciela  obroń  ,  który  z  przodku  liże  ,  a 
z  zadu  drapie,  podobny  krokodylowi,  który  człowieka  żrąc 
płacze.  Ber.  Dek.  B  3.  Zając  łapki  liże,  gdy  uciecze; 
Russice:  zajko  łapki  liżet,  gdy  uteczet,  peduin  beneficio 
euasit.  Cn.  Ad.  861.  (cf.  pocałował  nóżki),  bic  giipe  ^abeit 
ibn  flcrcttct;  er  kt  gcrfcngelb  ijcja^ilt.  —  g.  Transl.  Mucha 
lwa  to  w  grzbiet,  to  w  pysk,  to  go  coraz  liźnie  Po  uszach 
i  po  słabiznie.  Zab.  15,  282.  Treb.  t.  j.  kolnie,  załechce, 
fie  ftidit  ibn,  fiigclt  iŁn.  Tak  dobrzem  go  po  karku  liznął 
moją  szabelką ,  aż  się  głowa  o  ziemię  oparła.  Mon.  74, 
43.  LIZ.'\Ć  się  recipr.,  ■■  §.  a)  łasić  się,  pokorzyć  się,  ft^ 
'.'or  jcmanbcn  bcmntbiijcn ,  fid)  f^nitcijen.  W  oczy  mi  się 
liżesz,  a  za  oczy  podstępną  świadczysz  przyjaźń.  Teat.  22. 
b,  101.  Było  nie  wierzyć  tej  liżącej  się  jego  przyjaźni. 
ib.  22.  b,  123.  —  §.  b)  Lizać  się  wzajemnie,  lurt.  ■■  ca- 
łować się,  umizgać  się,  mit  cinmibcr  1'u^lcii,  fi^  Icrfen  unb 
fiiffcn.  Otóż  gamratka  z  młodziany  sie  liżąca.  Teat.  34, 
68.  LIZANIE, 'LIŻ.MENIE,  ia,  n.,  subst.  verb.,  g.  a)  Yind. 
lisanje,  lisek,  ba^  ?ccfcn.  Statecznie  nabożny  bez  owego 
bożkowania  a  lizania  obrazków.  Gorn.  Diu.  374.  Dawne 
mniemanie ,  że  młode  niedźwiadki  kształt  i  członki,  nie- 
kształtna sie  mięsa  massa  narodziwszy,  lizaniem  matki 
odbierają.  Zab.  12,  182.  —  g.  b)  Gatunek  konfektu  apte- 
karskiego ,  mający  gęstość  syropu  gęściejszego.  Krup.  S, 
281.  lambitywum,  ciii  ?am6itiv\  LIZACZ,  a,  m.,  Boh.  Ij- 
zac--linelor;  bcr  ['ccfcr;  Yind.  lisavez.  LIZAK,  a,  m.,  pra- 
ca koło  żniwa  w  nocy,  po  odprawionej  już  powinności, 
za  co  się  robotnikom  daje  co  lizać,  to  jest,  gorzałkę  z 
kawałkiem  sera  i  chleba.  Ryd.,  tłoka,  nnpcrorbcntlic^c  gclt*' 
nrkit  ber  23ancni,  nmfiir  fie  wai  in  fdłinden  (in  trinfcii  nnb 
jlt  cffcn)  fricjjcn.  'LIZAWKA,  i,  ź.,  Święto  żydowskie,  "li- 
zawka, święto  kuczek  też  zowią,  scenopegia.  Mącz. ,  bfl3 
?anl'crl)iittcnfeft.  'LIZAWICA,  sól  lub  inne  rzeczy,  które 
bydłu  dają  lizać,  lub  też  miejsce  do  tego  wyznaczone, 
Boh.  Ijz;  Yind.  lisayifhe,  Iisavina,  bic  ?ccfc  fiir  tai  'Sk^f. 
(LIZETKA,  i,  z.,  Elżbieta,  Halszka,  fifcttc.  —  §.  Miano 
suczki,  n.  p.  Zawsze  wprzód  biegła  suczka,  jak  wiatr 
letka ,  Od  pani  nieodstępna  swawolna  lizetka.  Zab.  9, 
275).  LIZIOBRAZEK,  llZYOBR.^ZEK,  zka  ,  m. ,  nabo- 
żniczek,  gryzipacierz,  'licemiernik,  bożkująey  się,  ein  $ei' 
lijjenlctfer ,  cin  Tiicfmmifcr.  Satyra  na  lizyobrazków  i  zmy- 
ślonych obojej  płci  nabożniczków.  Opal.  Sat.  46.  Ci  li- 
zyobrazkowie  rzadko  kiedy  cnotą  Tylko  pozorem  idą,  mo- 
dlitwy trzepocąc,  ib.  47.  Nabożnikiem,  mnichem,  lizyo- 
brazkiera  go  nazywali.  W.  Post.  .Mn.  194.  Głupi  lizyobra- 
zkowie.  Pot.  .Arg.  559.  Kto  na  kazaniach  bywa ,  zaraz 
nabożnikiem,  lizyobrazkiem ,  próżniakiem  go  zowia.  Boh. 
Kom.  1,  57.,  Moń.  75,  589.  'LIŻOMIS,  a,  w  ,  mysz,"  Graec. 
hiinnhat  Przyb.  BalracL,  biC  Wm^l  bcr  e^uffcllccfer ,  trt 
ber  Satra^cnwpin.  LlZUŚ,  ia,  łn.,  pochlebca,  ein  <Bpń' 
d'ellc(fcr,  ein  Sdmtcidilcr.  Imion  słuchają  z  ochotą,  ci  co 
lubią  lizusiów.  Zab.   12,  97.     Tak  zmawiał  tego  ów  Uzus' 


LIZSZY  -  LOBEGAL. 


ŁOBODA  -  ŁOCHOWY. 


651 


bogacza  ,    ze  mu  za  wszystko  szczerze  czyni  dzięki.    Zah. 
i  A,  255.  Szym.  {Ross.  Mayumnra  szczeniątko,  piesek). 

Pochodź,  dołizad,  nalizać,  oblizać,  obleiny,  polizać,  pod- 
lizać, przelizać,  przylizać,  wylizać;  cf.  ślizać,  śliznąć,  śli- 
zki ;  {cf.  leźć). 
LIZSZY,  compar.  adj.  lichy. 

Ł  K,     L  N,     L  O. 

ŁKAĆ,  Ikal,  Jka  ,  intrans.  conłin.,  (  -  łknać  in  compositis) ; 
(Boh.  Ikati,  Ikńm,  upjm,  upeti ;  Slov.  Ikiim ;  cf.  Germ. 
f^Iuc[;jcn;  cf.  szlochać,  cf.  płakać);  głośno  szlochać,  płacz 
niby  połykając,  fc^hid)jcii,  TOCincnb  feufjen.  Gdy  syn  zabiły, 
gdy  go  ujrzy  cale.  Nie  łka,  nie  płacze,  stoi  rowien  ska- 
le. Chrośc.  Luk.  95.  Syou  matka  nasza  poniżona  jest 
wielkim  poniżeniem,  a  łka  gwałtownie.  1  Lcop.  4  Ezdr. 
10,  7.  (płacze  rzewno.  5  Leop).  ŁKANIE,  ia ,  n.,  subsł. 
verb.,  Boh.  Ikanj ,  upC^nj ;  głośne  szlochy,  iiai  S^dt^jen. 
Czy  mię  wyrzucisz  z  pocztu  twego  Panie?  I  próżne  bę- 
dzie do  ciebie  me  łkanie?  Miask.  126.  (wzdychanie). — 
Etymolog,  cf.  łykać. 

LNĄĆ,  LŃĄCY  ob.  Lgnąć. 

LNIANKA ,  i,  ź.,  §.  1.  chusta  lniana,  żupan  chłopski  lnia- 
ny, Siniicii ,  etn  Stnncntitd) ,  ciit  Icimimntmcś  Ind) ;  cin  Sciii= 
nmilbfittcl ;  Yiiul.  lenena  roba;  Eccl.  ;iHima,  JbHima,  jibhh- 
Haa  1135  xojicTa  CĄ^Aawuan  0/ie>K4a ,  aeHTift.  W  wódce 
tej  maczając  chusty  albo  Inianki ,  przykładać  na  głowę. 
Syr.  410.  Skoro  się  róża  na  której  części  ciała  wyda, 
okładaj  Iniankami.  Comp.  Med.  480.  Lnianki,  len  wyczo- 
sany,  wyczoski  ze  lnu,  gliic^Źltierg. — §.  2)  bolan.  Lnianka 
Myagrum  Linn.,  Ross.  jibHHHKa;  rośnie  na  polach  między 
zbożem,  mianowicie  między  lnem;  w  Niemczech  umyślnie 
się  zasiewa  dla  bardzo  dobrego  oleju,  który  się  z  nasion 
jej  wybija.  Ji/ndz.  551.,  Kluk.  Dykc.  2,  131,  Setllbotter, 
gladjźbottcr.  LNIANY,  a,  e,  Roh.  Inenj;  Sorab.  1.  leno- 
wy;  Vind.  lanen ,  lenen  ,  prediun;  Garn.  lanęn  ,  lanóv; 
Croat.  lanen;  Hung.  lenbeiil;  Bosn.  prriten,  (cf.  parć,  par- 
ciany); Ecd.  et  Ross.  AhiiticŁ ,  .iHniiuH;  ze  lnu,  letiieil, 
Itnncn,  81ad|§=,  Cciii  =  .  Siemię  lniane  z  Rygi  idące,  8eiu= 
fotncil,  w  całej  Europie  za  najlepsze  osądzone.  Przędz.  2. 
Przędziwo  lniane,  ib.  25,  3''itI)^'ftlt'C>l .  SItld)^ijavn.  Lniane 
płótno.  Lniany  lub  szmaciany  papier.  Przyb.  Pis.  110. 
Lniany  tkacz,  płóciennik,  Croat.  lihiar;  Rag.  et  Bosn.  la- 
nar.  LNICA,  y,  i.,  LNICZNIK,  a,  m.,  antirrhinum  Liiia- 
ria  Linn.,  Dok.  lnice;  Ross.  JKaópeii;  gatunek  wyżlinu, 
rośnie  we  lnie,  jak  chwaścisko.  Kluk.  Dykc.  1,  45.,  Przędz. 
8.,  Havr.  Sk.  54,  glac^śfraut.  Wyżlin  lnianka.  Jundz.  324. 
cf.  len  Panny  Maryi ,  lenek.  Syr.  595. 

*ŁOB,  u,  m.,  z  Łac.  lobus ;  n.  p.  Kość  ciemienia  służy  do 
zachowania  śrzednich  mózgu  części  lub  łobów.  Krup.  1, 
31.  Wątroba  acz  jest  jedno  nierozdzielne  ciało,  dla 
brózdy  jednak  w  śrzodku  dzieli  się  na  dwa  łob)',  na  pra- 
wy i  na  lewy.  Krup.  2,  73.  Łob  prawy  wątroby  jest 
większy,  łob  lewy  mniejszy,  cieńszy,  płaściejszy.  ib.  Kość 
czołowa  chowa  łoby  przednie  mózgu.  ib.  i,  24. 

'LOBEGAL,  u,  m. ,  [właściwie  Lobegeld ,  ob.  Yoigt.  Gesch. 
Preus.  VI,   675.  rodzaj  akcyzy  od  zboża.  —  6|,  n.  p.  Wy- 


ciąganie, które  zowią  lobegal  i  fiirkien  w  ziemiach  mi- 
strzowi Pruskiemu  poddanych ,  od  Polaków  nie  ma  być 
wzięte.  Herb.  Stat.  707. 

ŁOBODA,  y,  i.,  ziele  ogrodowe  i  dzikie,  atriplex  Linn., 
bte  SOJclbc;  {Boh.  lebeda;  Sorab.  2.  loboda,  hoboda;  Sorab. 
i.  woboda;  Carn.  lebeda;  Croat.  loboda,  lobuda;  Dat. 
loboda  ;  Hung.  laboda ;  Slav.,  Rosn.,  Rag.  loboda  ;  Ross. 
je6e4a,  {dislg.  je6e4b  łabędź);  cf.  Lat.  lappa;  cf.  łopian). 
Loboda  Włoska  w  dobroci  blizka  szpinakowi.  Kluk.  Roił. 
1,  218.,  Haur.  Sk.  37.,  Ład.  H.  N.  97.,  UrzeŁ  42.  Psia 
łoboda,  chenopodium  vulvaria  Linn.,  ftitifenbe  5)Jdbc,  §Ullbś= 
mcIbe,  gatunek  gęsiej  stopy,  śmierdzi,  ale  ma  moc  le- 
karską. Kluk.  Dykc.  1,  122.  niektórzy  udają,  że  z  moczu 
psiego  bywa.  Syr.  1106.  maczyniec  śmierdzący.  Jundz. 
1 75.  ŁOBODNY,  a,  e ,  Boh.  'lebedowy ;  od  łobody,  Wel= 
bcii  = . 

ŁOBOZ,  i,  z.,  ŁOBOZIE,  ia,  w.,  łodyga,  ber  Stciigcl.  Wziąć 
listeczków  Senesu  co  najświeższe  być  mogą,  bez  łobozia, 
dwa  loty.  Syr.  859.  ŁÓBOZG,  u,  m.,  n.  p.  ziemia,  gdy 
bez  'sprawy  leży,  zwłaszcza  bujna,  sama  z  siebie  skłonna 
jest  do  mnożenia  pokrzyw,  ciernia  i  lada  łobozgów  nie- 
pożytecznych.  Gil.  Post.  75,  ob.  Zielsko.  'ŁOBOZISTY, 
a,  e,  n.  p.  Ziemia,  gdzieby  się  trzcinna  i  łobozista  tra- 
wa rodziła.  Syr.  1595,  ob.  Łodyżasty. 

LOCH,  u,  m.,  (z  Niem.  iod)  ■-  dziura;  Karynt.  lukna ,  Lap- 
pon.  luko;  Węgier,  lynk);  gruba,  dół,  eiiie  ©riibc,  ciii  8o^ 
ilt  ber  @rbe ;  {Boh.  loch,  sklep  podzemny;  (Croat.  lókva; 
Bosn.  loqua  lacuna),  Bosn.  ruppa,  hambar,  sgitnica).  Wiem 
podziemny  loch,  przez  który  do  wieży  łatwo  wnijść  mo- 
żna. Teut.  56.  c,  100.  Nieprzyjaciele  wdarli  się  do  mia- 
sta lochem,  to  jest,  ziemnym  przechodem.  Jer.  Zbr. 
298.  Daniel  w  lochu  lwów.  Leszcz.  H.  S.  451.  w  jamie 
lwów,  ttt  ber  Spineiigriidc.  Lochy  grobowe ,  (cf.  pieczary). 
Lochy  w  ziemi  kopiąc,  do  szańców  przychodzili.  Warg. 
Gez.  68.  Loch  w  ledzie  wybity,  (ob.  Przerębla).  Niektó- 
rzy też  czynią  w  ziemi  gruby  abo  lochy  ku  chowaniu  zbo- 
ża. Cresc.  155.  'podrum,  gnidłtflnibe.  Obym  miał  niezgni- 
ły  dom,  folwark,  pełno  w  lochu,  w  spiżarni  i  w  gumnie. 
Zab.  11,  190,  w  piwnicy,  im  Meller.  —  Kruszcu  z  lochów 
dobywają.  Tr. ,  ob.  Szyb ,  nu§  bcit  SdjaĄten.  —  Loch  u 
cieśli ,  wszelkie  wydrożenie.  —  §.  U  flisów  lochy  zowią 
się  kije  sękate  na  dole  u  obcejów,  na  które  się  nawdzie- 
wają  obarzanki ,  czyli  wieńce  ze  sznurów,  aby  się  obce- 
jów trzymali.  Magier.  Mskr. ,  bet)  ben  Soteifned)teit ,  friimmc 
Stocfe,  iDoraiif  bte  Seiitcit  rii^cit.  —  'g.  Loch  abo  miodek 
z  gorczycy  białej  tak  z  nasienia ,  jak  z  soku  korzenia  z 
cukrem  ,  flegmę  z  piersi  wywodzi.  Syr.  1202.  LOCHO- 
WAĆ,  ał,  uje,  cz.  niedok.,  laskować ,  wydrążać.  Cn.  Th., 
Iip^Ifelilcn.  LOCHOWANIE  n.  p.  słupów  sznicerskich  =  lasko- 
wanie.  Cn.  Th.  Słupów  lochowanie.  Zair.  Gos.,  bie  Se^Iltlig, 
ba«  ijo^lfelilen.  LOCHOWANY,  a,  e,  laskowany,  wydro- 
żony' żłobkowało,  gefe^lt.  LOCHOWATY,  a,  e.  LOCHO- 
WATO  adv.,  jamisty,  dolisty,  iioll  ©riilJeil,  ^P^ten,  iódjCT. 
Skała  jedne  lochowata  znalazł ,  w  której  mieszkał.  Sk. 
Żyw."  \,  525,,  Mon.  70,  814.  LOCHOWATOŚĆ,  ści,  i., 
dołkowatość.  Cn.  Th.,  ŚJenge  opii  8p(^crn,  $p^len,  ®rii6en. 
ŁOCHOWY,  a ,  e ,  od  lochów,  ©rubcit  ■■ ,  $i)^leit  = . 

82* 


65-2 


LOCHT  -  LOD. 


ŁODCZASTY  -  LODNY. 


"LOCHT ,  11 ,  w.,  (może  luft),  n.  p.  Etnejski  komin  do  góry 
wywiedzie,  W  otwartej  górze  locht  rozwiedzie.  Dardz. 
Trag.  492. 
ŁOCHINIA  ,  i ,  2. ,  gatunek  borówki ,  vaccinium  uliginosiim 
Linn.,  krzewinka  bardzo  podobna  do  czernicy.  Wie- 
śniacy jagód  jej  używają ,  ale  obfite  ich  zażycie  głowę 
odurza  i  obciąża.  Kluk.  Dtjkc.  5,  145.,  Jundi.  225,  ^ic  gvO' 
Ce  ^cibclbccrc ,  Stiebccrc ,  Jnmfcibccre ;  Eoss.  nbannua ,  ro- 
jyónna,  roHOóoóeJb. 
ŁOCZYG,  yl,  y,  cz.  niedok. ,  ŁOKAĆ,  al,  a,  cz.  coiilin., 
zrzcć.  Cn.  Th.,  łeplać,  ifopać,  jak  psy  czynią.  Mącz., 
lambo  ■-  chhć;  baś  Srcffcii,  gicrii)  ciiifd)liicfcii ,  nnc  cin  ^iitib; 
Boli.  lakotiti ,  (cl',  łakoć,  łakomy,  Jąknąć);  Carn.  lókam, 
lóklSm;  Bosn.  lokati ,  kakoti  pas  loka;  Croat.  lokali,  lo- 
cliem;  Hag.  lokali:  EccI.  jOKaro ;  Graec.  i.ei^co;  hal.  lec- 
care  ;  Germ.  jcctcii ,  |d)Iccfcn  ,  fd)liirfcn  ;  Hebr.  yh  lachach  ■■ 
lambit ,  (cf.  łykać);  Hoss.  .iokhjtł,  .lOKaTb,  JiOKaro,  .loiy. 
(^Sorab.  1.  kwożcźu  ligurio,  kwożcżak  ligurilor).  Ty,  któ- 
ry ustawicznie  grzechy  j;iko  wodę  foczesz.  W.  Post.  W. 
3,  H2.  Nam  żonom  każą  doma  siedzieć,  ])rząść  kądziel 
a  motać  A  sami  dzień  podle  dnia  beda  jedząc  fokać.  Biel. 
S.  N.  7.    ŁOCZEME  =  obżarstwo ,  bic  'grcffcrc?. 

Pochodź,  iukaclwo ,    iartok ,  zurłuciny,    oblokać  sie;    cf. 
iiopitć. 
ŁOCZYDŁO,  a,  n. ,  ziele,   Tliopsia,  5S.'cIlfrniit,  pleszowatości 

głowy  z  obłażenia  włosów  jest  ratunkiem.  Syr.  184. 
ŁOCZYGA.J,  2,  {Boh.  loćyka;  Bosn.  loccliika ;  Carn.  mota- 
vilz) ;  łaktuka  polna  albo  niesiana.  Urzed.  179.  iinlbcr  fnt' 
tid;.  Łoczyga,  sonchus  Linn.  SniibifłcI,  ©(infcPiftcI,  .^n> 
fciifolil.  Kluk.  Dykc.  5,  91.  'Łoczyga,  lopsana.  Jiindz.  397. 
(sonchus ,  mlecz.  Jundz.  590). 
LOD,  u,  m.,  (Boh.  led;  Slov.  lad,  led;  Sorab.  i.  lod,  hlód ;  So- 
rab.  2.  lod;  Carn.  led;  \ind.  led;  Cioal.  led,  szresh,  (ob. 
Srez);  Rag.  led;  Bosn  led,  mraz;  Slav.  led;  Ross.  jieAh, 
je^oKł,  (cf.  xojro4'B,  Eccl.  ,xii«ai  chłód);  Eccl.  ro.ioTh,  se^i, 
roJOJie^ima  (cf.  gołoledź) ;  ^e^•h,  i.ifi.i^i,  Jiopoai,  a  iie 
saMepsuiaa  BOja ;  cl.  Chald.  N-^b:, ;  Lat.  golu);  1.  zmar- 
zła woda,  ba3  Ę\i.  Śnieg  i  lód  nic  innego  nie  jest,  je- 
dno woda  zsiadła  i  zmarzła.  Syxt.  Szk.  9.  Mróz  wodę 
w  lody  ścina.  Warg.  Hadz.  pr.  Lód  robotą  zimna  jest. 
Karp.  2,  17.  Głębokie  wody  Mroźna  zima  przykryła  cier- 
pliwcmi  lody.  Fapr.  Hyc.  25.  Loch  wyrąbany  w  ledzic, 
(oh.  Przerębla).  Ze  unit,  nuż  go  pod  lód,  nuż  pod  miecz! 
Smolr.  E.r.  4.  (topić  go).  Lodu  okrawka  ,  z  dachów  n.  p. 
wisząca ,  (ob.  Sopel).  Lodu  bryła  Hoss.  uaćan^.  Łamanie 
lodu  Bah.  strż ,  (cf.  śreż).  Prov.  et  fig.  Próżna  w  piecu 
suszyć  lody.  Baur.  Sk.  iii.  (cf.  orać  morskie  lądy).  Lód 
łamać  =  drogę  drugim  torować  ,  przewodniczyć  im  w  czym 
ciężkim,  ochynąć  się,  ^ai  ^-jś  brcclicii;  Slov.  led  prelomif, 
cestu  prcsekaf.  Karlezyusz  w  tej  mierze  musiał  sam  pier- 
wszy lód  łamać.  Hog.  Dos.  3,  4G2.  Najciężej  zawsze  te- 
mu, co  pierwszy  lód  łamie.  Nieś.  1,  40.  U  nas  Porta- 
lupi ,  Konarski ,  Łuskina ,  lód  przełamali.  Mon.  65,  255. 
Dość  gdy  się  pierwsze  lody  połamało.  Teat.  45.  c,  157. 
—  §.  Jak  po  lodzie,  gładko.  Teal.  66.  b,  56.  szybko, 
smarownic,  glatt,  n)ic  *aiif  bcm  gifc.  —  g.  Po  ledzie  ,  z 
niepewnością,    z  potrzebą   ostrożności,    mk  mif  bcm  Śifc, 


gcfńlfrlit^,  beliutfain.  Rozumiemy  żeśmy  na  lądzie,  a  my 
na  lodzie.  Chmiel,  i,  61.  {Vind.  on  je  na  led  pofajen). 
Idzie  w  rzeczach  ostrożnie  jako  po  ledzie,  pewną  radą 
niepewnym  skutkom  ugadza.  Gorn.  Sen.  510.  Dworza- 
nin w  łasce  Pańskiej,  kotem  na  ledzie,  a  jeszcze  w  o- 
rzechowych  trzewiczkach.  Birk.  Kaz.  Ob.  L  ^2  b.  (cf  go- 
łoledź =  ślizki  stan,  niebezpieczny,  ciiic  gcfnl)rlirt;c  fagc,  i»te 
ttiif  bem  Gifc).  Niech  kto  chce  na  wysokim  dworze  jako 
na  ledzie  stoi ,  wolę  ja  swój  pokój.  Birk.  Kaz.  Ob.  L  '2  b. 
Na  ledzie '  niebezpiecznie,  nietrwale,  niepewno,  gcfatirlić^, 
iiii|"icl)cr ,  iibiie  Scftniib,  uiigennC.  Na  ledzie  budować.  Cn. 
Ad.  552,  niewarowno,  (cf  na  piasku;  na  niepewne  rze- 
czy się  spuszczać ;  cf.  tiezpiecznicj  lądem ,  niż  morzem). 
Struktura  twoich  plant  tak  ci  się  wiedzie,  Jak  temu,  zam- 
ki co  stawiał  na  ledzie.  Alin.  Hyt.  3,  558.  Dar.  Lot.  4, 
26.  Wszystko  się  nam  opak  wiedzie,  Siedziemy  tu  jak 
na  ledzie.  Pieśń.  168.  Na  lodzie.  Groch.  W.  568.  Teraz 
jak  na  ledzie  zostają.  Pot.  Syl.  556.  (cf.  na  koszu).  Kto 
bez  boga  chce  wskórać,  sadzi  się  na  ledzie.  Simon.  Siei. 
112.  Nierycbło  poslrzegł  Judasz  roboty  na  ledzie.  Pot. 
Zac.  58.  —  Jeśli  kłamie,  bodajbym  wiersz  pisał  na  le- 
dzie, Albo  z  dudą  prowadził  mrukliwe  niedźwiedzie.  Nar. 
Dz.  3,  47.  cf  na  wodzie  pisać,  na  piasku.  —  §.  Lod  = 
skrzepiałość  ,  zdrętwienie,  M  (Stamil ,  CrfhmEIi  tnie  ©tS. 
Stoi,  jakby  go  zimnym  odział  lodem.  Pot.  Arg.  159.  t.  j. 
skrzepły,  zdrętwiały,  zkamieniały,  zkościały,  zkrzemieniały; 
cf.  lodowacieć.  Strach  krew'  mi  w  lód  obraca.  Teat.  46, 
15.  — §.  Wszystko  mu  idzie  lodem,  czas  do  jutra  zwle- 
ka ,  Niedogodny  leniwiec  ustawnie  narzek.i.  Zab.  5,  406. 
Nar.,  t.  j.  opoką,  fd)ii'cr  itpii  ber  .Ciaiib,  3(i:ibcriib,  luiigfam.  — 
2.  Lod ,  lody  plur. ,  gatunek  konfitury,  @efroniC>l  Carn. 
smcrslóta,  smersiótina,  niersiotina;  (Slav.  ladnelina  ©iiljc); 
Hoss.  MopoiKCHOC.  W  lodowniach  w  największe  upały  chło- 
dzą koniitury,  lody,  mięso.  Słvitk.  Bud.  521. 

Pochodź,  lodowacieć,  lodowaty,  lodowatość ,  lodownia, 
lodoiunik,  lodowy,  goMcdi,  iiod.  —  §.  Slov.  ledcń  sty- 
czeń ;  —  §.  cMod. 

ŁODCZASTY,  a,  e,  a)  na  kształt  łódki,  ivic  eiii  gt^iffd)cn 
gc[taltet.  Kostka  łodczasta  w  ręce,  os  nariculare.  Krup. 
1,  14.  ŁÓDKA,  i,  2.,  Slov.  łódka,  łodićka  ;  Croat.  la- 
djicza;  Boh.  lodka,  kocabka;  Vind.  et  Cain.  ladijza ;  Dal. 
ladyicza;  /?oss.  .i04Ka,  .J040>)Ka ;  Eccl.  jiownua,  MO-niŁ,  6o- 
THHKi;  a)  demin.  nom.  łódź,  eiil  £dnffd)cn,  ein  3fad;cn.  Łód- 
ka albo  z  jednego  drzewa  statek.  Chmiel,  i,  79.  O  łód- 
kę nie  dba,  kto  sie  już,  na  brzeg  przewiózł.  Sk.  Kaz.  18. 
Dwie  "łódce  (dual.''  łódki).  1  Lcop.  Luc.  5,  7.  W.  Post. 
W.  2,  110  fig.  Darmo  na  wywrót  łódki  Piotra  chuć 
twa  dażv,  Chvba  sie,  lecz  sie  w  toni  łódź  ta  nie  pogrąży. 
Mon.  76,  197.  — 'b)  Łódka  z  kadzidłem.  Hor.  2,  280. 
Min.,  ■■  puszka,  cliie  9tmidKvInid))'e.  Mon.  70,  216.  "ŁOD- 
KAPiZ  ,  a,  m. ,  co  łódki  robi,  lub  łódką  wozi,  ber  9?0' 
t^etiniad)er,  ber  Sotemniiii,  Hoss.  .iojouhiiikł.  ŁÓDKOWY, 
a  ,  e  ,  od  łódki ,  3iad)cn  ■■ .  Hoss.  jio^ouiHuH.  ŁODNIK,  a, 
m.  ,  co  łódką  wozi ,  ber  Soti^maiiii.  Łodnicy  już  odkła- 
dają,  t.  j.  jada  od  brzegu.  Ern.   14. 

LODNY,  a,  e,  lodowy,  od 'lodu,  z  lodu  ,  &ii  ■■  ■  Finrf.  leden; 
Carn.  ledęn ;  Hag.  leden,  ledni;  Croat.  ledven;  Bosn.  le- 


LODOWACIĆ  -  LODOWIEC. 


L  O  D  O  W  Y  -  Ł  O  D  Ż. 


6oS 


den;  Hoss.  ;ie4aHhifi,  jeACHUfi;  EccI.  ;ie4HUH,rojOTHufi.  Jest 
w  ostatnich  Tatarskich  stronach  miejsce  lodne,  locus  gla- 
eialis.  Zebr.  Ow.  215.  LODOWACIĆ  es.  niedok.,  zlodo- 
wacić  dok.,  w  lód  obracać,  zamrozić,  in  &i  Bcriraiibcllt, 
frieren  lliad]cn  ;  ^of?i.  lediti;  Hag.  zaledilti,  oleditti;  Croat. 
ledvenim  ;  Dal.  ledim  ;  £cf/.  jCAcam ,  o.ie4eHHH) ,  Mopo- 
3K) ;  phys.  et  morał.  n.  p.  Męzlwo  mnie  odstępuje;  okro- 
pna walpUwoi^ć  serce  mi  lodowaci.  Teat.  57,  17.  Wielkie 
postrachy  zlodowacą  serce.  Przijb.  Lwi.  294.  LODOMHO- 
ŹNY,  a,  e,  ck^fnlt ,  ©iś  crjciigciib.  Lodomroźna  Syberya. 
Zab.  d5,  151.  LODOWACIEĆ,  LODZIEĆ,  ial,  leje  neulr. 
niedok.,  zlodowacieć,  zlodzieć  dok  ,  lodem  krzepnąć,  jit 
Gtś  fricrcn,  511  Q,ii  crftarrcii.  Dosu.  Icdilise,  mrriznuli; 
Croat.  Iedvcnimsze ;  Dal.  ledimsze  ;  lioss.  jejCHtib,  oje- 
AeHtib;  E':cL  Ojic^tBaio,  cMepsaioca  ano  ucat,.  propr. 
et  fig.  Gdyby  w  tejże  odległości  słońce  mniejsze  było  , 
zieniiaby  cała  zlodowaciała.  Zab.  6,  123.  Min.  Zlodo- 
waciała' Islandya.  A'.  Pam.  6,  297.  Mieszkańcy  zlodwa- 
ciałych  krajów,  ib.  12,  358.  Pustynie  Scytyi  zlodziałe. 
Przyb.  Lu:..  104.  Zlodziałe  morze.  ib.  71.  Kiedy  usły- 
szę o  jakiej  obłudzie  ,  to  mi  zaraz  krew'  w  włosach  lo- 
dowacieje. fJoli.  hom.  1,  275,  (cf.  zkościeć,  zdrewnieć, 
zdrętwieć,  zkamienieć,  zkrzemienieć).  Napawają  się  mie- 
cze ostatkami  zlodowaciałej  krwi.  Zab.  1,  152.  Gdy  już 
nie  stało  Ognia  w  jej  sercu  ,  to  zlodowaciało.  Past.  Fid. 
19.  Dusza  zlodowaciała.  Teat.  2.  b,  9.  LODOWATY,  a, 
e,  —  o  adueib.,  lioh.  lednaty;  Yind  ledenast;  §.  a)  pełen 
lodu,  rpll  (Fii^ ,  (^'\i-.  Morze  lodowate,  (DoJi.  lednate  mó- 
rei,  baś  Ci^mccr,  morze  północne,  ogranicza  państwa  na 
północy  położone.  Dyko.  Geogr.  2,  185.  Siew.  Ledeno  mo- 
rę '  Bałtyckie  morze.  —  §.  b)  Lodowi  podobny,  Boh.  led- 
kowy  :  Hoss.  ac40BHTua  ;  bcm  Cifc  ćiliulid; ,  cn}itnllil'trt ,  cnit= 
birt.  Cukier  lodowaty,  3iicffvfailb,  Ho.is.  je4eiit'U'B ;  cukier 
po  zwyczajnym  roztopieniu  krystalizowany.  Dykc.  Mcd.  1, 
603.  W  Bochni  sól  od  podobieństwa  lodu  lodowatą  na- 
zwaną, przeźroczystą  kopają.  Girayn.  190.  grtftnflfnij.  — 
morał.  Nieczuły,  zimny,  eiiJfalt,  gcfiil^IIol  Znosisz  ten 
straszny  widok  sercem  lodowatym.  Teat.  46 ,  58.  LO- 
DOWATOŚĆ,  ści ,  ź.,  podobieństwo  do  lodu,  Croat.  le- 
dvenoszt;  3lc()!ilid)feit  mit  bcm  Cife;  morał.  Zimno,  nieczu- 
łość,  bie  Śialtc,  Uiicinpfi'iibiicl;lcit.  Chcąc  się  dowiedzieć, 
jakiej  natury  było  to  lodowate  serce ,  kazaliśmy  go  trzy- 
mać nad  ogniem ;  bynajmniej  lodowatości  nie  odmieniło. 
Non.  72,  454.  LODOWNIA,  i,  ź.,  piwnica  na  lód,  bei: 
Gi^fcIIer,  bic  Gi^ijnidc;  (Doh.  lednice;  17«(/.  Icdniza,  ledna 
jama,  ledennizza  ;  Cai/i.  ledeniza  ;  Croo^  ledvenicza  ;  (Yind. 
ledenina  =  płaszczyzna  lodna,  Gićfiddłci ;  Hoss.  .ic4HHK'b,  (cf. 
X0J04HHKi  piwnica);  —  Hoss.  .lejOKO.ibHa ,  MaHHa  lodo- 
łom ,  miejsce,  gdzie  lod  na  lodownie  wyłamują).  Lodo- 
wnie stawiają,  żeby  w  nich  w  największe  upały  można 
chłodzić  konfitury,  lody,  wino,  piwo  i  świeże  mięso. 
Świlk.  Dud.  32  i."  Haur.  Sk.  488.  LODOWNIK  ,  a  , 'm., 
Boh.  ledaf;  Hoss.  je40BmHKŁ ,  który  lód  przedaje ,  ber 
©te^dnblcr ;  je40KO;i'b ,  jc40Ko.łbmiiKx  'lodołomiec ,  co  lód 
na  lodownie  wyłamuje ,  bcr  Qiibxei}n ;  ndj.  jie40K0.ibHhiH 
'lodokolny,  "lodołomny.  —  Lodownik.  Cn.  Th.  ■■  LODO- 
WIEC, wca  ,  m.,  gelacies ,  kamień  zawzdy  zimny,    a  ni- 


gdy się  nie  zagrzeje  od  ognia ,  albo  z  trudnością  bywa 
rozpalon  dla  jego  gęstości ,  która  broni ,  aby  ogień  nie 
przechodził;  twardy  jak  dyament.  Sienn.  355.  bci'  %xop 
ftein ,  coriacesia ,  callicia.  Plin.,  Cn.  Th.  LODOWY,  a,  e, 
od  lodu,  lodny,  Boh.  ledowy;  Sorab.  i.  lodowe;  Bosn. 
leden;  Hag.  ledni,  leden;  fioss.  .ie4aHiJH,  ;ie4eHŁiri.  Ciś--. 
Od  morza  począwszy  Włoskiego  ;  Aż  za  Moskwą  do  mo- 
rza lodowego,  Od  fontu  do  Pomorza  trwają  Słowacy. 
Siryjk.  Gon.  h.  (ob.  Lodowaty).  Lodowa  przepaść  Ross. 
3a6.iiiHa.  Kamień  lodowy,  grnucnciS  ,  glacies  Mariae ,  ka- 
mień podobny  do  śkła  Moskiewskiego,  na  małe  listki  sie 
dzieli,  pali  się  na  gips,  z  którego  się  gipsowe  wyrabia- 
ją obrazy.  Kluk.  Kop.  2 ;  95.  LODOWE ,  ego ,  neutr. 
n.  p.  Niesłychanym  prawie  sposobem  wybierają  na  nie- 
których miejscach  lodowe ,  t.  j.  od  podwód  przez  lód 
przechodzących.    Yol.  Leg.   7,   34.  Gi^ia^ugclb. 

LÓDWISARZ,  ob.  Ludwisarz. 

■ŁODYGA,  i,  i.  ŁODYSZKA,  ŁODYŻKA,  i,  i,  dem.,  a) 
kłącze,  na  którym  liście,  jagody,  strącze  roście.  Cn.  Th. 
ber  Sraiitfhiiigcl ,  ber  tiieidic  fraiitiflc  Stnngcl  eiiie»  ©cmdc^fc^ ; 
(Boh.  kośtiiil.  kośtialek;  Caru.  sbteblu,  (cf.  zdziebłoj ;  Yind. 
selifbji  zicu,  kozen ,  storfh  ,  stebelze,  fhtakel ,  pezel , 
repizh,  rezel,  fhtakhzh ;  Croat.  szturk ;  Bosn.  struk,  trris, 
bus;  Hag.  bus,  busak,  tars,  tarstak ;  /?oss.  ctbOjTŁ,  ctbo- 
MKS,  cieóejb,  crefiejeKt;  Ecd.  c^ur,^o ,  CTe6e;me,  cTb- 
ESHi€  :  (Hoss.  .i04bira,  ao4bi)KKa  kut  nożny;  Eccl.  soAum- 
i;a  crus ,  goleń).  Pień  roślin,  kiedy  jest  zielony,  mięk- 
ki, nie  zbyt  wyniosły,  gibki  i  niedługo  trwjijący,  łodygi 
cauHs  ma  nazwisko,  i  tak  go  u  wszystkich  zielnych  ro- 
ślin nazywamy.  Bot.  37.  (cf.  pręt,  źdźbło).  Łodyga  cau- 
lis ,  w  substancyi  Swej  jest  zielona  ,  krótkotrwała ,  i  sa- 
mym tylko  ziołom  szczególna,  jundz-.  2,  10.  Gdy  przę- 
dziwo z  łatwością  od  łodygi  sio  oddziela,  znakiem  jest, 
że  len  wymókł  należycie.  Przeilz.  12.  Szalej  wodny  ma 
łodyżkę  grubszą  od  pierwszego.  N.  Pam.  13,  65.  —  b) 
Archit.  Cześć  kapitelu,  głąby,  caiiliculi,  Ilal.  gambę.  Callił. 
7.  eitie  Sscrjicniiiij  aii  ben  gnpitdlcn  ber  Sdiilcn.  ŁODY- 
GOWATY,  a,  e,  —  o  adverb.,  na  kształt  łodygi ,  ftdn= 
glig,  ftruiifiij.  Łodygowaty,  lodyżasty,  pełen  łodyg,  'ło- 
bozisty,  ftniiiftd)t.  Hoss.  CTBOJiOBbiii ,  ciBO.iOBaTbiri ,  ctbo- 
iiiCTbiH,  CTcCJ.iiiCTbiH.  (Ross.  j04bi>KHbifl  kulowy).  Niczdro- 
we  bydłu  siano  łodygowate,  wiszowate.  Haur.  Sk.  56. 
Haur.  Ek.  51.  ŁODYŻYSKO,  a,  n.,  łodyga  gruba,  nie- 
foremna .    eiii  bicfcr  iiiicjefdiladiter  Stnmf.  Hoss.   cTcó-iHiue. 

ŁODŻ,  'ŁODZIĄ,  i,  z.,  (ŁÓDKA,  i,  i.,  dem.,  {Boh.  lod, 
lodićka,  lodka  ■■  novis;  Slov.  lod',  lodka  ,  lodićka;  Hung. 
ladik;  Sorab.  1.  loliź  okręt,  (Sorab.  1.  loda,  lodka  risla, 
ob.  Lada;  Carn.  ladelz);  Carn.  ladja  nuvis;  Yind.  ladja, 
ladjiza  ,  (Yind.  ladjalifhe  =  okrętowy  warsztat,  ladjaliflina 
praviza  <  składowe  prawo  ;  ladjati  ,  fe  na  ladji  pelati  ■■  że- 
glować ;  yladjati ,  noterladjati ,  naladjati,  v'  ladja  basati  • 
wsadzić  do  okrętu,  eiii)'d)ijlen ;  odladjati  >  odbijać  od  lądu); 
Croat.  ladja,  ladjicza;  Dal.  Iadva ,  plav  naińs;  Slav.  \&- 
dja ,  lagja ;  Bosn.  ladja,  laghja  ,  korabgija ,  plav,  bród, 
drjevo  !  okręt,  (Bosn.  ladica,  skrignica  =  skrzynka);  Hag. 
laaghja,  laaghiza,  drjevo,  plÓYciza ;  Hoss.  J04ba ;  Eccl. 
MAHKi,  BcaKoe  Mopexo4Hoe  cy4iio,  Mcniuee  Kopaója  bo- 


€S4 


ŁODZIĄ  -  LOGIKA. 


LOGIK  -ŁOJOWY. 


HHCKaro,  okręt  o  jednym  maszcie  ,  bat;  w  szachach  słoń; 
cf.  hi  hlada;  cf.  Ger.  Sabę,  8abe ;  cf.  86f(^.  31  big.);  §1) 
barka,  bat,  bacik,  koza,  ein  (^lugfc^tff.  'Łodzią  abo  ko- 
rab na  morzu  bez  żeglarza  tam  i  sam  się  tułając ,  zato- 
nie. Cresc.  570.  Noego  'łodzią.  Rej.  Post.  C  c  Z.  (ko- 
rab). Aby  mu  się  łodzią  nie  zalała ,  wszystko  z  niej  wy- 
rzucił. Ezop.  59.  Nie  zejdzie  po  nich  okręt  z  wiosły , 
ani  "łodzie  zejdzie  po  nich.  i  Leop.  Jes.  53,  21.  (ani 
lodź.  3  Leop.)  W  dworach  wielom  trzeba  służyć,  ura- 
zić żadnego,  Chceszli  łódź  twą  kierować  do  brzegu 
wczesnego.  Gaw.  Siei  355.  Wszyscy  się  wieziemy,  ja- 
ko w  jednej  łodzi  Rzpltej.  Jeśli  nie  dbasz,  a  'łodzią 
przyjdzie  w  niebezpieczność,  winien  będziesz  onego  uto- 
nienia.  Modrz.  Baz.  499.  W  jednej  łodzi  z  kim  pływać 
»w  równym  z  nim  być  niebezpieczeństwie,  iii  gktd^er 
©cfa^r  fei)U,  bie  (Scfa^r  tbciicn.  Sekret  dla  Boga  dziś  za- 
lecam tobie,  Pomnij,  że  w  jednej  łodzi  pływasz  ze  raną. 
Pot.  Syl.  68.  Pływał  on  kiedyś  także  na  tej  łodzi.  Zab. 
7,  207. —  g.  2)  Łódź  ,  argonauta,  muszla  cienka,  delika- 
tna na  kształt  papieru ,  w  morzu  Indyjskim.  Zool.  95. 
l)te  ©cemilfdłCl ,  ber  3Irgonoiit.  —  §.3)  Łodzią,  herb;  łódź 
złota  o  czterech  deszczkach ,  gwoździami  przybitych  ;  w 
hełmie  pawie  pióra  i  takaż  łódź.  Kurop.  3,  51.  ciii  3fiap= 
pen.  ('ŁODZIĄ,  krzewina,  ob.  Łoza).  ŁODZIANY,  ŁO- 
DZIENNY,  a,  e,  od  łodzi,  łodźny,  Ross.  .ia4eriHuri,  okrę- 
towy, <S,i)Ęi -■ ,  SOJaft  = .  Łodziany.  Krom.  619.  Łodzienny 
chleb,  7iauticus.  Mącz.  {Boh.  lodenice  navale,  bie  ®^tp= 
iBCrfte;  Yind.  ladjalifhej.  ŁODZI  ASTY,  a,  e ,  na  kształt 
lodzi,  n.  p.  Młynarze  od  koł  zakupnych ,  tak  walnych, 
jako  korcowych  ,  łodziastych ,  ważnych  ,  od  każdego  po 
gr.  24.  Vol.  Leg.  5,  51.  e<  6,  99.  6d)aiifelrabcr.  (LO- 
bZIEĆ,  ob.  Lodowacieć).  'ŁODZIOGRONO.  a,  n.,  gro- 
mada łodzi,  dassis.  W^od.,  ciitc  glotte ,  SĄiffciflotte ;  tlotta; 
Boh.  lodna  vvogsko ,  lodstwo ,  lodnj  prjstaw;  Yind.  la- 
<3jovje ,  poladje,  ladjouna  sdrushba.  ŁÓDZNIK,  a,  m., 
nauta,  przewoźnik.  Mącz.  bcr  <Sd)i(fev.  (Groat.  ladjobojnik  ; 
Ross.  ;ia4eHHHK'B  morski  żołnierz).  ŁODZNY ,  a,  c,  co 
do  łodzi  należy,  classicits.  Macz.  ćdiiffś  =  . 
'LOFPAS ,  u,  m.,  z  Niein.,  ber  SnufpaP,  wolność,  która  się 
komu  daje,  żeby  sobie  poszedł,  gdzie  zechce,  n.  p. 
Chociaż  sie  który  zarekruluje  dziś ,  jutro  mu  lofpas  da- 
je. Teat.  16.  b.  59. 
L(3FTKA,  LOTKA,  LOFTKULKA,  i.  I,  kulka  ruśnicza ,  cf. 
glot,  ia^i  Sotli,  bie  Smiffiigel.  Fuzya  lotkami  nabita.  A'. 
Kam.  LOFTKOWY,  a,  e,  n,  p.  Szrot  największy  jest 
loftkowy,  najmnioszy  ptasi.  Kluk.  Zw.  1,  388.  grobel  Sdirot, 
2BoIf>3fd)rpt ,  Sauffiigel  ■■  . 
*LOG.\ ,  i,  z'.,  baryła,  fasa,  ciii  gap.  Od  logi  Włoskiego 
wina  po  groszy  dwadzieścia.  Vol.  Leg.  3 ,  57.  Baryła 
abo  loga  Włoska  młodego  wina.  Syr.  868. 
LOGARYTM,  Eccl.  oobctbo. 

LOGICZNY,  LOICZNY,  a,  e,  — ie,  adoerb.,  odlpiki,  według 
loiki,  Ingifc^,  Ross.  aorniechiil.  LOGICZNOŚĆ,  ści,  z., 
stosowność  do  prawideł  logicznych,  Ipgifcpc  9{id;tigfcit. 
LOGIKA ,  LOIKA ,  i ,  ż.,  z  Greek,  a  )  kunszt  sposobiący 
do  dobrego  myślenia  albo  używania  porządnie  myśli  na- 
szych przez  rozsądek,    definicye    i  dywizye.  Kras.  Zb.  2, 


60.  btcCogif,  Scrmiitftle^rc ,  Sorab.l.  rozemnofcźe  hutźwa. 
Żeby  myśl  zgadzała  się  z  rzeczami ,  które  sobie  czło- 
wiek maluje  w  głowie ,  dziełem  to  jest  loiki.  Kpcz.  Gr. 
i  ,  p.  iO.  —  b)  subjecl.  Zdrową  loiką,  gefunbe  8ogtf, 
nazywam  ów  przyrodzony  człowieka  rozsądek ,  uwagą , 
wzwyczajeniem  i  baczeniem  stwierdzony  i  kierowany.  Pir. 
Wym.  115.  LOGIK,  LOIK ,  a,  m.,  o  logice  piszący, 
uczący  logiki ,  logiki  się  trzymający ,  ber  Sogifer.  Kon- 
diUak ,  jeden  z  najlepszych  loików.  Kpcz.   Gr.  5,  p.  85. 

'ŁOGOSZ,  ŁOKOSZ,  a,  m.,  n.  p.  Woźnica  ehwoszcze,  Ucze- 
nie dyszel  kierując  wozowy,  Łogoszem  spięte  cztery  je- 
dnorożce. P.  Kchan.  Jer.  428.  Niechaj  to  miejsce  zapalą 
łogosze  Faetontowe.  Pot.  Syl.  45.  Z  parobka  będzie 
woźnica;  z  woźnicy,  nadołek  Wetknąwszy  za  pas,  będzie 
na  łogosz  pachołek....  Bodaj  drugi  i  krzesła  nie  dopadł 
z  łogosza.  Pot.  Pocz.  590.  Nawet  hajduk ,  co  wiązał 
niedawno  łokosze ,  Może  dostać  korony,  tylko  by  miał 
grosze.  Pot.  Joiv.  160.  'ŁOGOSZOWY,  a,  e,  n.  p.  Haj- 
duk łogoszowy.  Star.  Ref.  101.  Wołają  na  swe  łogo- 
szowc  draby.    Wad.  Dan.  245. 

ŁOGOWA,  V,  i,  Sesam  roślina.  Syr.  1014.  Sefamtraiit. 
ŁOGOWNICA,  y,  ż.,  ziele,  ob.  Ciemierzycznik.  ŁOGO- 
WY,  a,  e,  ©cfnm  ■■  .  Nasienie  łogowe.  Syr.  1475. 

ŁOIĆ,  ił,  i,  act.  niedok.,  ołoić,  uloić,  złoić  dok.,  łojem 
smarować.  Wlod.  mit  ialg  fd)inicren,  Croat.  loim ;  Bosn. 
lojiti,  {Bosn.  et  Rag.lojińi  Iko^a  adulari);  fia^.  loitti,  olo- 
ilti ,  naloitti ,  poloitti ,  izloitti ;  Ross.  ca.iiiTb  ,  (  cf.  sadło). 
Ułojony,  łojem  potarły,  sebosiis.  Mącz.;  Croat.  lojen.  — 
§.  traiisl.  Skórę  złoję  ci  batem.  Teat.  45.  c,  5.  wygarbu- 
ję. Hi  Jell  biird)fd)niicren ,  biirdtpriigelit ;  Gam.  shavbam. 
Ł<tJ,  oju,  m.,  j9o/(.  Ifig,  log ;  iSorni.  2.  loj ,  woj;  Sorab.l. 
loj ,  woi ,  móy,  toi;  Garn.  loj;  Yind.  loi,  loj,  lui ,  jivou- 
niza;  Croat.  \óy;  Bosn.  lo],  tustillo;  Rag.  lój,  looj;  Ross. 
ca.io  ,  ca.ibito ,  (cf.  sadło ;  Boss.  et  Eccl.  «oh  ,  eapi  ii.iH 
CMO.ia,  cokolwiek  stopiono,  n.  p.  siarka,  żywica,  smoła  ; 
cf.  Etym.  lać),  ber  ialg,  Uiifc^litt,  (3ilfeltj.  tłustość  zwie- 
rzęca ,  która  po  rozpuszczeniu  tężeje  w  niejakim  stopniu, 
n.  p.  od  owiec,  kóz,  krów,  wołów  etc.  zowie  się  łojem. 
Kluk.  Zw.  1,54.  (cf.  smalec).  Łojami  zowiemy  te  oleje,  któ- 
re olrzymamy  z  zwierząt.  Krum.  Chym.  152.  Prov.  Łój  pije, 
a  masłem  się  smaruje.  Rys.  Ad.  58.  melle  se  perungit  ; 
(cf.  huczno  a  w  pięty  zimno).  'ŁOJAN  potażu ,  sebas 
potassu,  sól  z  kwasu  łojowego  i  z  potażu  złożona.  Sniad. 
Cliem.  2,  101.  ŁOJNY,  a,  e,  —  o  adv.,  loisty,  pełen  ło- 
ju, tłusty,  talfig,  fett;  Rag.  lojni;  Bosn.  lojan;  Ross. 
ca.ibHuii.  ŁOJOWATY,  a.  o,  —  o  aduerb.,  na  kształt  ło- 
ju, podobny  do  łoju,  talgid)ł,  Sorab.  i.  wogowate; 
Boh.  logowaty.  Alabastr  i  marmur  można  UNvażać  za 
ciała  łojowate,  przez  sączenie  rozpuszczonego  w  wodzie 
marmuru  po  różnych  rozpadlinach  i  przez  kapanie  ta- 
kowych kropli  w  grotach  ułożone.  Staś.  Buf.  21.  ŁO- 
JOWY, a,  e,  z  łoju,  Jalg'.  Boh.  logowy;  Garn.  Iojęv ; 
Bosn.  lojan;  Sorab.  1.  wogowe.  Łojowa  świeca.  Teat. 
28.  i,  64,  (Yind.  lojeniza,  lojena  fuezha ;  Croat.  lojeni- 
cza).  Kwas  łojowy,  acidum  sebacieum ,  znajduje  się  we 
wszystkich   tłustościach  zwierzęcych.  Sniad.  Ghem.  2,  50. 


LOK  -  ŁOKIEĆ. 


ŁOKIEĆ  -  ŁOKIETEK. 


655 


Medic.  Nabrzmiałość  mająca  materya  do  Zoju  lub  do  sadJa 
podobną ,    nazywa   się  guzem    łojowym ,    tumor   sleatoma. 
Perz.  Ćyr.  1,  127.  Me  ialflgefc^mulft ,  Hi  Jalaflef^tinir. 
Pochodź,  lojouiy,  łoić,  złoić,  łojowaUj. 

•LOK,  u,  m.,  LOKI  jilur.,  Ger.  bic  Spcfc.  ob.  31  big.  cf.  kę- 
dzior; Croat.  keclika ;  Sorab.  1.  kruźencze;  Carn.  ferkó- 
zel,  (cf.  warkocz);  Yiml.  kukurjan  lafs,  rugani,  ferkani 
lafi ;  Ross.  jokohi.  Wfos  porządnie  w  loki  uJożony. 
Aiąrfi.  19.  Loki  w  górę  podnieść,  będzie  twarz  wesel- 
sza!  Teat.  10,  4. 

ŁOKAĆ  ob.  Łoczyd.  ŁOKACTWO  ,  a,  n.,  ŁOKANIE,  {Elym. 
loczyć),  obżarstwo  ,  żarfoctwo ,  greffcrcc.  Dni  święte  tak 
w  miastach  ,  jako  i  we  wsiach  ,  obrócone  na  lokactwo  i 
obżarstwo.   Opal.  Sat.    151. 

LOKACYA,  yi,  ź. ,  miejsce  ulokowania,  bnći  Hiiter6ri:igen , 
[hipoteczne  zabezpieczenie  na  nieruchomym  majątku.  4] 
Mąż  biorący  posag,  powinien  jego  pewną  oznaczać  lo- 
kacyą.  A.  Zainoj.  126.  LOKACYJNY,  a,  e,  od  lokacyi , 
Socntion^  = .  Przywileje  lokacyjne.  LOKAT,  a,  m.,  tak 
w  szkołach  zowia  podmistrzka ,  substytuta,  hypoclidnsca- 
łus.  Mącz.  namiestnik  mistrza.  Włod.  ,  ber  Hiiterfdmlleher , 
ber  gubftttut. 

LOKAJ,  ja,  m.,  'sztafier,  ber  Safe» ;  Boh.  lokag;  Yind.  \o- 
kai ,  strishaunik,  flushanik ;  Carn.  lokaj,  saplęzhnek ; 
Croat.  lokay,  inash;  Sorab.  2.  jungor;  Sorab.  1.  zadpo- 
stupwar;  Ross.  jaKeft ,  sanaTHnKi,  (cf.  pieta,  "zapietnik). 
Siedzi  pasorzyt  przed  pańskiemi  drzwiami,  pilnując  jako 
lokaj  jaki.  Opal.  Sat.  65.  P.  Kchan.  Jer.  158.  Boli.  Kom. 
4,  180.  (cf.  hajduk).  LOKAJOWY,  a,  e,  LOKAJSKl ,  a, 
ie ,  od  lokaja,  beż  Sa(fai}ś,  ?afm)en  =  .  Ross.  jaKettcKiR. 
Po  lokajsku  przebrany.  Teat.  55,  92.  Trochę  lepiej,  jak  z 
lokajska  ubrany,  ib.  52.  b,  105.  L0KAJ0W.4G  e;.  intrans., 
za  lokaja  służyć ,  eiiien  ?a(fiiii  nlujc('eii.  Przyjdzie  tym 
rozrzutnikom  ,  tak  jak  i  mnie  teraz  ,  kamerdynerować  albo 
lokajować.  Teat.  22,  45.  LOKAJKA,  i,  ź.,  żona  lokaja, 
bic  ?ac!ai)inn ;  Sorab.  1.  zadpostupwarka. 

ŁOKCIOBRODY,  a,  e,  mający  brodę  łokciową,  eineil  ellen= 
langen  %\xt  iatciib.  Czemu  w  kwiecie  pierwotnych  latek 
ginie  młody,  Czemu  tchnie  brzydkiem  ogniem  siwieć  ło- 
kciobrody?'  Xar.  Dz.  5,  85.  ŁOKCIOWY,  a,  e,  a)  od 
łokcia  ręki,  Sorab.  1.  wochcźdowhi;  Croa/.  lakten  ;  Eccl. 
jaKTCBhiH  ,  (Jl('iigcn  = .  Rura  większa  łokciowa.  Krup.  Ost. 
157.  bic  gropc  Cltogcnrijbrc.  Rura  mniejsza  łokciowa,  bte 
fleiiie  GlDogcnróbrc ,  bie  (id)iciie,  bic  (sptnbel.  Garb  łokie- 
Ikowy  Ross.  miiKO.iOTOK'B.  —  b)  Łokietny,  {Boh.  loketnj), 
na  łokieć  długi,  eillC  CUc  lailij.  Czosnaczek,  ziółko  ło- 
kietne  ,  czasem  dwułokietne.  Syr.  707.  Motowidło  ło- 
kciowe. Przędz.  28. 

ŁOKIEĆ ,  kcia ,  m.,  a)  przegub  reki  ,  garb  ,  gdzie  sie  rę- 
ka z  przedramieniem  łączy  ;  Boh.  loket ;  Slov.  lokeC ,  la- 
kef  ;  Croat.  lakct;  \"md.  lakat,  lahat,  naruzha ,  narozhje  , 
komulzh,  vakit,  vaht;  Carn.  komovz  ;  Sorab.  2.  loksch; 
Sorab.  1.  lochcź,  rucźne  wochcź  ,  louhcź  ,  nadwochcż  ; 
Rag.  lakat,  laktieh,  misciza ;  Dal.  et  Bosn.  lakat;  Slav. 
lakat;  Ross.  jiokotb  ,  .iokotokb;  Eccl.  iIAKITL.  {Ecel.  .la- 
KTU  wybrzeże ,  przedgórze ;  Etym.  cf.  legać ,  leżeć ,  ul 
eubitus  et  cubare) ;   ber  eiDogeii ,   bie  Seiigiuig   be§  9(rm§. 


Staw  śrzedni  ręki  jest  łokieć.  Kluk.  Zw.  1 ,  50.  Pieka- 
wiczki  długie,  aż  za  łokieć.  Mon.  66,  402.  Łokciem 
stursać  kogo.  Cn.  Th.  {Rag.  zalaktiti  tkijga).  Stursanie 
łokciem  {Rag.  laktni  udaraz).  Ręce  po  łokieć  obnaione. 
Bardz.  Trag.  Sil.  Opierać  się  o  łokieć  Russ.  oó.io- 
KOimtca,  oó.iOKa^iiBaTbca.  Podparłszy  się  łokciami  du- 
mać Ross.  nojropiOHiiTbca.  Tak  to  boiesno,  komu  żona 
umrze  ,  jak  kiedy  kto  zabije  się  w  łokieć.  Rys.  Ad.  66. 
Łokciami  świeci  =  łokcie  mu  się  klują  ■■  ma  podarte  ręka- 
wy,  bie  ©Ibogen  gitctcn  tbiit  burd;  ben  Slcrmel  ^crypr.  Lu- 
dzie u  niego  po  kilka  miesięcy  nie  płatni  bywają,  i  ło- 
kciami świecą.  Teat.  29.  c,  28.  —  b)  Łokieć,  członek 
reki  od  przegubu  aż  do  dłoni.  Dasyp.  E  e'i  b.  bcr  J6etl 
be«  3lrm»  >jrm  Cltcgcn  Iń?  5iir  Sanbnnirscl.  Krup.  1,157. — 
J7e/on.  Łokieć  =  ręka,  ber  3lrm  ,  W  ^niib.  Simeon  wziął  dzie- 
cię Jezus  na  "łokty  swoje.  Sekl.  Luc.  11.  Nosił  go  na 
■ło"ktach  swoich.  \V.  Post.  W.  22.  —  §.  Łokieć  miara, 
bie  C(Ie;  {Slov.  loket;  Sorab.  %.  loksch;  Sorab.  1.  lochcź, 
wóchcź,  lochcżik  ;  Carn,  łakt,  lakot,  lekat,  leht,  vatl, 
arsin,  {ob.  Arszyn);  Yind.  lakat,  lahat,  lahet,  prazh; 
Croat.  laket,  sink,  ref,  refl";  Hung.  ref;  S/ai'.  rif,  arsin;. 
Ross.  .lOKOTb;  cf.  Ger.  i'a(fcti  ap.  Frisch).  Łokcie  ku- 
pieckie, krawieckie,  bywają  dębowe.  Kluk.  Rośl.  2,  161. 
Łokieć  ma  mieć  calów  24.  Skrzet.  Pr.  Pol.  2,  196. 
Czack.  Pr.  2,  206.  Krakowski  łokieć  ib.  1  ,  290.  Ło- 
kieć Warszawski  albo  raczej  komissyi  skarbowej  Koron- 
nej,  dzieli  się  na  ćwierci  cztery,  albo  na  calów  24,  z 
których  sie  każdy  na  dwanaście  linij  podzieli.  Zabór.  Geom. 
15."  Stopa  lub  "pól  łokcia,  12  calów.  Łęsk  2,  26.  Sto 
'łokiet.  Leop.  Ezech.  40,  15.  Pięćdziesiąt  'łokiet.  Radź. 
Genes.  6,  15.  Trzydzieści  łokci.  Łejk.  2,  16.  Łokieć  wiel- 
ki, oi.  Arszyn.  Gost.  Gor.  115.  bie  grcgc  Seml'crger  ctle. — 
Fig.  Cokolwiek,  jakakolwiek  miara,  jakakolwiek  wielkość; 
eiitc  Clle,  cin  etiicf,  Ctli'a'l  1  łokcia  ziemi  z  tych  imion, 
które  pobrał,  nie  wrócił.  Sk.  Dz.  719.  Do  tego  czasu 
się  ta  robota  ani  na  łokieć  od  ziemi  nie  podniosła.  Birk. 
Kaz.  Oh.  26.  Na  łokieć  od  ziemi  podniósłszy  się,  chcą 
żeby  ich  wszystko  słuchało.  Boh.  Kom.  1  ,  577.  By-ć 
sobie  bogacza  z  Łazarzem  kto  mądry,  wystawił ,  przyrze- 
kam ,  żeby  o  łokieć  takiemu  rozumu  przybyło  ,  a  na  mą- 
drości jego  nie  małoby  przystąpiło.  Gil.  Post.  256.  b.  — 
Łokieć,  miara  pewna  w  imaginacyi ,  figuryczna ;  bcr  ?3i(l^» 
ftal' ,  bilo  iffiapi.  Buta  ich  nad  łokieć  człowieczy  wysoko 
podnosi.  Birk.  Ek.  E.  b.  (nad  strych).  Mięsopustnicy 
wszystko  łokciem  rozkoszy  wymierzają,  ib.  D  '2  b.  Po- 
trzeby domowe  wedle  baczenia,  nie  wedle  łokcia  ciasne- 
go opatrzywszy,  co  zbywa  ,  winno  się  dać  na  jałmużny. 
Sk.  Kaz.  554.  —  §  .^leton.  Łokieć  =  handlarstwo,  kra- 
marstwo ,  5lraniere».  Reszta  buntowników  składała  się 
z  ludzi  n.ijemnych,  albo  nowo  przyzwanych  do  stanu  ry- 
cerskiego od  łokcia  i  warsztatu.  Nar.  Chodk.  1  ,  220. 
mm  ber  eilc  iiiib  mi  ber  SBcrfftatt  ',inii  ^{itterftaiibe  I'cri:' 
fen.  —  b)  Łokieć  przędziwa ,  ciiic  ^itralnic  ©artiy  lUMt  % 
3afrelit.  Tr.  ŁOKIETEK,  tka,  m,  a)  człowiek  łokieć  tyl- 
ko wysokości  mający,  ctii  6lie:il)pl'cr ,  ciiicr  ber  nur  eiue 
Gile  ^"od)  i(ł.  Taki,  by  też  łokietkiem  był,  i  Zacheuszo- 
wi    wzrostem    podobny,    maż   jednak    wielki.    Birk.   Kaw. 


C5G 


ŁOKIETNICE  -  ŁOM. 


LOMBER-ŁOMNOŚĆ. 


Malt.  B  4.  Władysław  łokietkem,  jakoby  łokciowym,  od 
łokcia,  dla  wzrostu  małego  nazwany.  Krom.  27o.  'Łoktek, 
quasi  cubitalis.  Diug.  1,  1027. —  g.  •Łokietkowie,  zwie- 
rzęta ludziom  łokietnym  podobne,  pygmaei.  Cn.  Tli.  kar- 
łowie, 3'''frge.  —  b)  Łokietek,  który  wadę  ma  w  ło- 
kciu ,  ancus.  Cn.  Th.  ber  im  SIrmc ,  namentlil  im  Clbogcii 
fineit  geMci'  bat.  —  c)  Łokietki  dem.  nom.  łokieć,  plur. 
łokty  =  rączęta ,  bie  $anbc^cn ,  3lerm(^ei: ,  flciiic  3lvmc.  Ku- 
pidvnowie  krótkiemi  złote  łuczki  ciągną  łokietki.  Pot.  Arg. 
466.  ŁOKIETNICE,  ic,  plur.,  łokciowe  kamienie  lub 
ceały  do  posadzki,  bipedae.  Cn.  Th.  cine  Oitiibratcllc  gropc 
3tcVl  Ptcr  glitrftetne,  Sliefcn.  ŁOKIETNY  ob.  ŁOKCIOWY. 

'ŁOKOCZYC  się,  recipr.  niedok. ,  n.  p.  Powstał  przeciw 
Jarosławowi  Bratysław;  ale  Jarosław  nie  dawszy  mu  się 
długo  w  swoim  lokoczyć,  spieszno  z  Kijowa  przyciągnął. 
Stryjk.  157.  [myłka  druku  zam.  kokoszyć  się,  ob.  wy- 
danie pierwotne,  str.  175.  6). 

"ŁOKOST,  u,  m.,  łoskot,  chrzęst,  ©era:ifc[»,  ©eraffd.  Tr. 

ŁOKOSZ  ob.  Łogosz. 

LOKOWAĆ,  ał ,  uje,  act.  niedok.,  ulokować  dok.,  składać 
gdzie,  mieścić,  pomieścić,  tintcrliritigcii ,  |fru(I)tl'riiiijcnb  niilc= 
gen  4],  iitcbcrlegcn ;  n.  p.  Odebrał  ode  mnie  swoje  sum- 
mę,  którą  u  mnie  lokował.  Teat.  27.  c,  84.  Ulokowa- 
wszy u  niego  swoje  summę ,  prowizye  biorę.  Teat.  22. 
[.•,59.  Córka  w  klasztorze  ,  na  pensvi  lokuje.  ib.l0.c,pr. 

ŁOKTUSZA,  y,  2.,  płachta.  Haur.  Sk.  46;  kitel,  otii  J?iittcl, 
ciii  ^iifcii,  ba»  mnit  iimnimmt;  Boh.  inkluśka ,  loktuśa , 
loketka  rańtuch ,  szal;  (cf.  Ger.  Safctituc^).  Oblecze  się 
nieprzyjaciel  ziemia  Egiptską,  jak  sie  obłoczy  pastucha 
w  łoktusze  swoje.  Fadz-.  Jer.  45,  12,  (w  szaty  swoje. 
Bibl.  Gd).  Odziana  w  łoktusze.  Pot.  Syl.  95.  Niesie 
dziecię  w  opasanej  na  ramię  lokluszy.  Pot.  Arg.  551. 
O  niewinuy  baranku ,  którego  dziś  ciało  Bielsze  od  śnie- 
gu brudna  łoktusza  się  stało.  Pot.  Zac.  22.  Co  łako- 
memu po  cudzej  łoktuszy  ,  Jeśli  go  bóg  zabije  na  du- 
szy ?  Clirośc.  Job.  98. 

LOKUT.\RZ  ,  a,  >».,  rozmownica,  gadalnia.  X.  Biel,  pokój 
do  rozmowy  w  klasztorach ,  ba»  Spradijimmcr.  O  loku- 
łarzu ,  kędy  rekreacye  i  rozmowy  bywają ,  chychocac 
mówił.  Birk.  Dom.  90. 

ŁOM,  u,  m.,  {Boh.  lora  lapicidina;  loni  bitwa,  zwada,  za- 
łebki ;  Slov.  łom  ,  łomnica ,  kdeź  se  kamenj  lame ;  Ross. 
II3.10M1);  łomienie,  łamanie,  łoskot  z  łamania,  łomot, 
baś  Srec^ctt ,  hvi  .^iiaef cn  Dcam  Srcd;en ,  bai  Srac^cn ,  'praiTehi ; 
Sorab.  1.  knek,  knekot,  reskot.  Fragor  ,  trzask,  łom, 
szum,  gdy  się  co  złamie,  albo  spadnie,  .ł/oc;..  Szum  1 
łom  lasów  z  daleka  słychać  straszliwy.  Tward.  Wł.  79. 
Dziki  okrutnie  się  sieką ,  że  aż  łom  i  szelest  niedaleką 
wieś  zatrwoży,  ib.  224.  Łom  ,  grom  ,  uciekanie  ,  Ryk  , 
kwik  koni,  i  rannych  pod  niemi  stękanie,  ib.  140.  — 
§.  Łom,  łamanie,  czyn  łamania,  iai  Srcc^cn,  bic  .V)fin= 
blitng  be»  Srcdjcnii  Ross.  .lOMKa.  Tak  mocnej  trzeba  by- 
ło do  łomu  oskardy.  Zab.  12,  258.  —  §.  Łom  w  sta- 
wach ,  łamanie ,  Ross.  .losii ,  n.  p.  W  głowie  szum  ,  w 
kościach  łom,  w  mieszku  trwoga,  Ratuj  dla  boga.  Rys. 
Ad.  74.  ©licbcrrcigcn.  Ciiach.  </. '2  —  g.  Łom,  odłomki , 
ułomki,    spadające    odłamane    gałęzie,    urwiska     i    t.    d. 


Sru(^ftiiif c ,  2Binbkn(^ ,  Ross.  .joml  ,  BajeatHiiKi.  (cf.  wia- 
trołom). Do  sprawy  przyjść  nie  mogli  przez  wielki  trzask 
ludzi  i  łom  drzewa ,  które  się  na  lesie  zewsząd  waliło. 
Biel.  456.  Przeszedłszy  rzekę,  dali  znać  rozpalonym 
łomem  o  swoim  przebyciu.  Nar.  Hst.  5,  458.  (cf.  susz). 
—  §.  Łom,  miejsce  wyłamane,  wydrozone  ,  loch,  dziu- 
ra, ein  Snic^,  cine  33nicI)offnung ,  {Yind.  lom,  pok,  re- 
slom).  Smocy  w  łoraiech  zakrywają  się.  U'frfsi.  Reg. 
115.  Nagi,  dziki  i  niemy,  o  mieszkalne  łomv ,  O  frukt 
leśny,  i  żołądź  bijał  się  łakomy.  Hor.  Sat.  40.  (LOM- 
BER ,  bra ,  m.,  pewna  gra  w  karty,  8'^ombrc ,  cin  ISarten= 
fricl.  Będziemy  grać  w  lombra.  Teat.  9,  40).  'ŁOMlC, 
oh.  Łamać.  ŁO.MIGIEL ,  a  ,  m.,  łamacz  ,  ruptor.  Mącz., 
ber  23red)cr,  Boh.  lomec  lapieida.  ŁOMIE  ,  ob.  Łamać. 
ŁO.MIGLOW,  a,  m.  ,  trunek  do  głowy  bijący.  Tr.  cin 
,t)irnretpcr.  ein  frarfc»  ©etrmif.  ŁOMIGNAT,  a,  m. ,  (cf 
Mon.  75,  590);  gatunek  orła,  cine  3Irt  3lblcr,  6tcinab!er. 
Tr.,  Boh.  kostilomka  ;  Bosn.  orlica.  —  Bolan.  Łomignat 
ziele,  ś.  Jakuba  kwiat,  iż  o  tym  czasie  pięknie  żółto 
kwitnie,  senecio  Jacobaea,  %\fobifraut.  S/e^^zk.  Ped.  413., 
ob.  Przymiotowe  ziele,  łomikość.  ŁOMIKAMIEŃ ,  ia,  m., 
kamień  kruszący,  łamiący,  ftcinfireĄenb,  jcnnnimcnb.  Cn.  Th. 
■ — Botan.  Łomikamień  ,  [Boh.  lomikameń;  Rag.  mottar, 
komóraz ;  Croat.  schyiilecz,  komorecz;  Bosn.  scbjulac, 
konmorac,  motar,  matar) ;  rodzaj  rośliny,  s«.r//>a^a,  (atein= 
h"C(^.  Kluk.  Dykc.  5,  52.  niektóre  gatunki  kamień  w  ner- 
kach kruszą.  Syr.  1279  et  590  et  1277.  S>enn.  163. 
(cf  skalna  rzasa).  Herbata  z  suszonych  listów  łomika- 
micnia  Ross.  yariipCKin  Mail,  óajaHi.  Łomikamień  cą- 
brzysty,  podobny  do  cąbru.  Syr.  1277.  ŁOMlKOSĆ,  oh. 
Łomignat.  JjOMIKOST,  a,  e,  sposobny  do  łamania  ko- 
ści, iicin&rcd;cnb,  fnprf)cn['red)enb.  ŁOMIKOST,  u,  m. , 
snbst. ,  pewny  gatunek  marglu,  czyli  ziemi  koloru  białe- 
go, lub  popielatego  ,  kształt  ma  kości  wydrożonej ;  Niem- 
cy nazywają  33cin[trud) ,  bardzo  skuteczny  na  spojenie  ko- 
ści złamanej.  Ład.  H.  N.  97.  *Ł(3M1LAS,  a,  m.,  wicher 
drzewa  walący.  Moti.  75,  590.  'SBalblircdter ,  (sturmrotnfe. 
ŁOMISTY,  a,  e,  łamany,  pełen  łomów,  nierówny,  soH 
23ritd)e ,  ge&rodicn,  nngleid).  Sorab.  1.  zwonitć;  Croat.  lo- 
m.ovit;  Bosn.  skarscivi ,  skrnsciui ;  Ru.^s.  4pfló.ibiri ,  nae- 
uncThiii.  Łomiste  a  nierówne  drogi ,  skahste  a  opoczne 
miejsca,  anfradus.  Mącz.  Locus  fragosus,  miejsce  łomi- 
ste ,  ostre,  tragose,  łómisto ,  ostro.  Mącz.  —  Croat.  lo- 
movit  put  aspera  via.  ŁOMISTOŚĆ ,  ści ,  z. ,  ber  Sru(6  , 
bie  Sriimmnng,  33cugnng;  obchód,  krążystość,  anfractus. 
Mącz.;  Sorab.  i.  zwomitofcź;  Yind.  lomlivosl  ,  slomli- 
vost;  Ross.  jpaó.iocTb.  ŁO.MNY ,  a,  e,  Boh.  lamawy; 
Slov.  krehky,  mdły;  Yind.  lomliu ,  slomliu ;  Bosn.  ker- 
sciv,  krrisciu,  koji  se  lasno  krrisci ;  Eccl.  .TOJiiiMhiH,  .10- 
MHUlI  ;    Ross.   .lOMKill ,     ;IOMOKS  ,     .lOMOBUlI  ,     coKpyiuiirciŁ- 

Hhiii;  CKy4e.ibHUH ,  pasóiiBmiBufi ;  a)  łacny  do  złamania, 
kruchy,  jerlTcdjIidl.  Jako  łomną  ziemie  pługiem  rozsy- 
pują ,  Tak  się  we  mnie  kości  moje  rozstępują.  /*.  Kchan. 
Ps.  '204.  —  '  b)  Kamień  łomny  =  łamany,'  cin  Sruiftcin. 
Warstwa  spodem  się  daje  z  kamieni  łomnych  lub  też 
polnych.  Świtk.  Bud.' o^i.  ŁOMNOŚĆ,  ści,  z.,  sposo- 
bność   bycia  złamany,    Ross.    .iomkoctb  ,    pa36HBqHBOCTb, 


ŁOMOT  -ŁONISTY. 


ŁONO. 


657 


hit  iexbxti)lii;Uit.  Łomność  promieni.  Hub.  Wst.  265. 
ŁOMOT,  u,  m.,  łoskot  /omu,  Bosn.  karscjayina,  krriscgna ; 
iai  Srac^en,  fraifcltt  iąm  Src^eit.  Słyszany  był  łomot 
drzewa  od  wichrów.  Gol.  Wym.  387.  Chyli  się  wierzcho- 
wisko  ,  krzywi  się  drzewo,  słychać  łomot.  Staś.  Num.  1, 
124.  ŁOMOTAĆ,  ał,  oce,  inlr.  niedok.,  z  łoskotem  się 
łamać,  brcdicnb  fraĄen,  mit  Srat^en  brciŁen.  Cn.  Th.  —  g. 
traiisilive,  Druzgotać,  jcrfimtferi.  Bestye  slarU  a  łomotali 
je,  i  zabijali.  1  Leop.  5  Macch.  6. 
Pochodź,  pod  słowem  łamać. 

LON,  u,  m.,  (Germ.  Idiol.  ia])n,  Caii,  Sciiic,  8i^na,  Ctinfe 
etc;  Holi.  londse;  Svec.  lunta),  bic  8iinfe,  ber  3Id)śna' 
qtl,  Sorab.  i.  lón  wot  wósze ;  Slov.  luonjk  ,  zakolnik; 
Boh.  zakolnik,  klanice,  (cf.  kłonica) ;  Croa/.  lunyek  ,  kPin  ; 
Slav.  chivia;  Carn,  ostnik,  gridel ;  Yind.  ofnik,  ofni 
flirebel ;  Ross.  lOKa ,  iCKa ,  k^^doki  ;  kołek  żelazny  do 
osi.  Wiod.  pręcik  do  zatykania  koł  u  wozu.  Dudi.  44. 
Archel.  5,  62.,  cf.  lu.śnia.   Tr. 

ŁONA,  ob.  Łuna. 

•LONDOWY,  ob.  Lądowy. 

LONDYN,  u,  in.,  Sciibon,  nad  Tamiza,  stolica  całej  Anglii. 
Wyrw.  Geogr.  395.  LONDYŃSKI,' a ,  ie,  gonbner,  Wii 
Conboii.     Akademia  Londyńska. 

LONHER,  LUNAR,  'TUTNAR,  a,  m.,  z  Niem.  ber  So^n^err, 
który  na  swoim  mycie  robotników  chowa,  w  szczególno- 
ści: budowniczy,  SSaiimeiftcr.  Lunar,  urzędnik  miejski, 
przełożony  nad  budynkami,  aedilis.  Wiod.  Budowniczy 
miejski.  Cn.  Th.  [Także  urzędnik  miejski,  do  którego  na- 
leżało wypuszczać  w  posiadanie  emfileutyczne  realności  i 
pobierać  z  nich  czynsze.  Zubrz.  Kron.  m.  Lwów.  15-20. — 4]. 
Budowniczy  Rzpltej ,  królewski ,  miejski.  Diidz.  44.  Ta- 
ka Rzpita  nie  będzie  potrzebowała  wielu  urzędników,  ja- 
ko szacowników  (censores) ,  lonherów  (aediles).  Pełr.  Pol. 
97.  Lonherowie,  podskarbi,  co  pospolitym  skarbem  sza- 
fują, ib.  389.  Ediles,  co  miejskie  targi  opatrzali,  zowie- 
my'tutnary.  Biel.  Sk.  21.  LONHEROWSKl,  LUNHEROŃ- 
SKI,  LUNHEROWSKl ,  LUNARSKI,  a,  ie,  od  lonherów, 
Co^it^erren  = ,  Saumctfter=  .  Lunherowski  urząd  ma  stara- 
nie ,  aby  domy,  drogi ,  mosty  etc.  naprawne  były.  Ten 
zaś  miał  pod  sobą,  zwłaszcza  w  wielkich  mieściech  (Gre- 
ckich) niemało  urzędów,  z  osobna  do  tych  rzeczy  nazna- 
czonych,  jednych  do  mostów,  drugich  do  dróg  etc. 
Petr.  Pol.  2,  196.  Lunarski.  Diidz.  44.  Lunheroński 
urząd,  po  Polsku  budowniczy.   Gosł.  Gar.  128. 

ŁONl  adv,  (cf.  latoś).  Slav.  \&n\;  Rag.  lani,  lansko ;  Croal. 
lani;  Yind.  łanu,  (Vind.  predlanskera  =  przed  przeszłym  ro- 
kiem); Carn.  lani,  {qunsi  llal.  Tanno);  Sorab.  2.  loni,  wo- 
ni, lohni,  wohni;  Eccl.  soiiii,  npom.iaro  jitra ;  przeszłe- 
go roku,  Borjń(irig,  Dor  bem  %Ąrt,  tjorigcn  Satirź;  Obb. 
fd^rt,  firn.  To  się^  stało  tego  roku,  łoni,  tego  miesiąca, 
wczora,  dziś.  .  .  .  Zebr.  Zw.  3.  Szczęście  me,  żem  łoni, 
Wybrnął  z  takiej  toni.  Petr.  Hor.  B. 
Pochodź,  fański ,  iońszczak. 

ŁONISTO  adv.,  kobielisto,  baii(|ig,  faltig,  in  Sogcn  flcfaltct. 
Łonisto  czynię  =  kobielę ,  garbię.  Włod.  ŁONISTOŚĆ,  ści, 
i,  sinuatio.  Cn.  Th.  fałdowanie.  Wiod. ,  hai  23nil(I;igc,  bie 
baudiige  Srummc    ŁONISTY,  a,  e,  fałdowany,  pogarbiony. 

Słownik  Lindego  wyd.  i.  Tom  II. 


kobielisty,  wypukły  abo  pomarszczony.  Wiod. ,  Dudz.  44. 
kuc^ig,  in  Sogcn  gcfriinimt;  Croat.  zaviat. 
ŁONO,  a,  n.,  ŁONKO  zdrobn. ,  Boh.  luno,  kljn;  Slov. 
luno,  podolek,  klin;  Sorab.  1.  źiwotne  klin;  (Sorab.  2. 
lonna  członki  rodzajne  ,  łono  snop);  Yind.  krielu ,  naro- 
zhje  ,  nederje  ,  niederje  ,  nakriellu;  Carn.  krillu  ,  krylu; 
Cjoat.  krilo,  naruchaj;  Dal.  krilo;  Bosn.  krilo,  skut,  (cf. 
kryć,  skrzydło);  Rag.  krilo,  skiit;  Eccl.  nono;  a)  brzucha 
niższa  część  ,  podofek  w  ciele,  ber  Sd^opp  iintcr  bem  Sau< 
Ćje.  Łono  jest  część  poboczna  przestrzeni  wstydliwej,  obok 
kości  krokowej.  Dykc.  Med.  5,  627.  Ból  w  łonie.  Cn. 
Th.  Przychodzi  czasem  na  dzieci  wydęcie  i  napuchnienie 
w  dymionkach,  i  też  zapalenie  łonka.  Spicz.  188.  Pubet, 
łono  w  ciele  białogłowskim.  hirch.  Anat.  63.  Nie  ustrze- 
żesz niewiasty  świerzbiącego  łona.  Ezop.  119.  Którzy  się 
z  nieuczciwego  łona  rodzą ,  nie  są  w  takiej  wadze ,  w 
jakiej  ci,  którzy  według  prawego  małżeństwa  rodzą  się. 
Glicz.  Wych.  B  4.  (cf.  łoże).  —  Jeżeli  dziecko ,  któremu 
dobra  ojcowskie  należały,  umrze,  tedy  dziedzictwo  matce 
w  łono  przyumiera.  Groi.  Obr.  64.  Szczerb.  Sa.T.  113. 
Dobra  po  dziecięciu  matce  w  łono  przyumarle.  Szczerb. 
Sa.r.  102.  Dziecię,  jeśli  się  żywo  urodzi,  a  potym  umrze, 
tedy  dziedzictwo  dóbr  mężowych  matce  w  łono  wpada. 
ib.  28.  —  b)  Łono  w  ciele ,  na  którym  co  trzymamy, 
ma  w  sobie  podołek  i  udy.  Cn.  Th.  ber  ©c^oj},  ben  mm 
im  ©i^en  niac^t.  Matula  ,  Na  łono  mię  swe  wziąwszy,  do 
piersi  przytula.  Zab.  8,  287.  Nar.  (cf.  na  kolanach).  Cho- 
wał owieczkę,  z  kubka  jego  pijała,  i  na  łonie  jego  sy- 
piała. Uibl.  Gd.  2  Sam.  12,  3.  —  pg.  Umarł,  a  donie- 
sion  jest  od  aniołów  na  łono  Abrahamowe.  Sekt.  Luc. 
16,  not.  ,,w  nadro  abo  w  zanadrze".  Eccl.  ABpaaMOBO  Ht- 
4po.  Łono  Abrahamowe  jest  mieszkanie  tajemnego  nie- 
jakiego odpoczywania.  Urbsl.  Nauk.  F  6  b.  —  Przełożo- 
nemu swemu  Rzeczpospolita  wszystkie  fortuny  swe  na 
łono  posadziła.  Kosz.  Lor.  1  b.  (wszystko  na  nim  zasadza). 
Natura  ściele  wszem  miękkie  łono,  Ciała  się  wszystkie  w 
proch  obrócą.  Bardz.  Luk.  129.  (legowisko,  posłanie).  — 
c)  Melon.  Łono  u  szaty,  podołek.  Ćn.  Th.  ber  6c^ooP  om 
Sleibe.  (cf  poła).  Croat.  skricz;  Dal.  szkur;  Ross.  BOSKpii- 
lie,  B3Kpii.iie.  —  transl.  Piękne  chorągwie  wolno  rozpuszczo- 
ne Pełnemi  łony  z  wiatrami  igrały.  P.  Kdian.  Jer.  534. 
Wiatry  znowu  płócienne  łona  wolno  wyciągnęły.  P.  Kchan. 
Ort.  1,  270.  (żagle  buchasto).  —  d)  Traiisl.  Golf,  abo  ło- 
no morskie.  Ustrz.  Kruc.  3,  123.  ber  iWeerhifen,  (wybrze- 
,że).  Skoro  'armata  łona  małego  dopadła,  Olimpia  z  okrętu 
na  ziemię  wysiadła.  P.  Kc.lutn.  Orl.  1,  264.  Afrykus  go 
zawiał  w  łonie  Welińskim.  Chrośc.  Fars.  414.  cf  Eccl.  Ha- 
ntjpHHK^B  encolpium.  —  §.  Łono  =  piersi,  pierś,  gors,  miejsce 
w  ciele  lub  w  sukni  koło  piersi,  koło  serca,  ber  Su[en. 
Obnaża  macierzyńskie  łono,  pierś  odkrywa;  Hektorze!  na 
to  łono  chciej  mieć  względy  winne.  Jeślim  niem  twe  koiła 
kwilenia  dziecinne.  Dmoch.  U.  2,  262.  Drga  z  radości  ser- 
ce w  mojom  łonie.  Chód.  Gesn.  9.  O  matko  moja!  ze- 
chcićj  mię  przycisnąć  do  łona  twego  macierzyńskiego, 
Tea/.  5,  127.  Nie  bądź  ukwapliwy  ku  gniewaniu;  bowiem 
gniew  w  łonie  szalonego  odpoczywa.  1  Leop.  Eccl.  7,  10. 
Pochodź,  kolano,  kolanko,  [należy  do  Kłonić,  co  ob.  2]. 

83 


658 


ŁOŃSKI-ŁOPATA. 


ŁOPATCZANY-ŁOPIAN. 


ŁOŃSKI,  a,  ie,  ob.  Łoni ;  {Boh.  lonsky;  Carn.  lani,  lanske; 
Yind.  lani,  lansku  lelu  ,  łanu;  Croat.  lanszki;  Dal.  pro- 
sasznoga  godischaj  ;  pizeszforoczny ,  takroczny,  Bprjii^rig, 
oom  sorigcn  Sahc;  rt»t».  fćiWig,  fcriiuj.  (oppos.  latosi). 
Roku  1559  Zygmunt  dekret  roku  łońskiego  1558  skaził. 
Herb.  Siat.  252.  Warunki  opisane  w  konstytucyi  dońskiej 
ostavvujenf)y.  ib.  42.  Łońskiej  daniny  nie  zapłacił.  Chełm. 
Pr.  152.  Drwa  suche  łońskie.  Haur.  Eli.  17.  {Yind.  pre- 
dlanskin,  predlanu  =  przed  przeszłym  rokiem).  ŁOISSZCZAK, 
ŁOŃSZCZYK,  a,  m.,  bydlątko  roczne,  roczniak,  jednola- 
tek ,  cf.  nazimek;  cii:  Satrlinij ,  (cf.  latoś,  jarka,  jarlik). 
Baranek  do  tej  ofiary  będzie  łońszczak.  Hadz.  E.rod.  12, 
5.  (roczny.  Dibl.  (id.).  Za  skopa  łońszczaka  piętnaście 
groszy.  Siat.  Lit.  594.  Bażanty  na  płód  łońszczyki  obie- 
raj,  abowiem  starzy  na  to  sie  nie  godzą.   Cresc.  577. 

LONT,  LAT,  u,  jn.,  zNiem.  tic  hmt( ,^Sorab.  1.  et  1.  lunta; 
£)'o/i.  lunt,  knot,  (cf.  knot);  \'\nd.  lunta,  pershganiza,  per- 
shjezhni  flilrik;  Slav.  fitilj;  /?oss.  "Hitiuł,  *iiTH.ieh-B;  ro- 
dzaj sznura  lnianego  albo  konopnego  ,  wcale  niekręto 
splecionego,  aby  raz  zapalony  nieustannie  i  długo  palił  się; 
służy  przy  wystrzeleniu  dział  do  zapalenia  podsypki,  iak. 
Art.  5,  299.  LONTOWNIK,  a,  m.,  brr  Siinteiifłprf,"bcr  3mit(. 
^cd ,  laska  puszkarska ,  okręcona  kawałkiem  lontu,  która 
puszkarz  zapala  działo.  Juk.  Art.  5,  299.   Ross.  na-iŁHimt. 

ŁOPACIASTY,  a,  e,  —  o  adv.,  z  łopatą,  na  kształt  łopaty, 
fiaiifclig,  mit  <Bi}m^ńn,  me  Siaiifelii.  Łoś  ma  rogi  ło- 
paciasto  kończące  się.  Zvol.  570.  ŁOPACISKO,  a,  n, 
paskudna  nieforemna  łopata,  ciiic  bfiplidic,  imgcfdtindjtc  £d)au> 
fel.  ŁOPATA,  y,  i.  {Boh.  et  Sion.  łopata;  Sonib.  1.  wo- 
patka ,  lopacź;  Ihing.  lapat;  Yrnd.  lopala,  fliubla,  grebel- 
za,  ogrebclza,  {Yind.  lopati  =  Icptać,  chła(ać);  Carn.  łopata 
(2.  piania  pedis);  Croat.  łopata;  Dal.  et  Bosn.  łopata;  Rag. 
lopatta  ;  S/ot',  lopaliea;  Boss.  .lonaia ,  JUCKap-B,  coboki; 
Eccl.  phinhiih ;  cf.  Giatc.  naki&Qov ;  Lat.  pala,  spalha); 
szufla ;  Yolvk.  skrzybaczka ,  tic  Scfeaiifcl.  Łopaty  do  wsa- 
dzenia w  pice  chleba,  (chlebowej,  Srptfdjiiiifcln ,  bywają 
sosnowe,  hlnk.  Rcśl.  2,  161.  Łopata  piecowa,  /?»//.  ło- 
patiza  ;  Yind.  łopar;  Boss.  ca)Ka.ibHaa  .lonaia.  Łopata  że- 
lazna, rydel  Boss.  aaciynt.  Łopatą  przerzucać  Yind.  ło- 
patiti,  łopatuvati,  f  łopato  delati,  fhublati ,  greblati,  ogre- 
bati,  fdiailfeln.  {Boss.  .lonaib,  .lonHyib  pękać  się,  urwać  się). 
Gracą  kopając ,  piasek  łopatą  z  rowu  wyrzucają.  Cresc. 
145.  Łopata  czyli  szufla  \yodna  Boss.  njiiiia.  Łopata  ar- 
matna  Boss.  npnóoHHHKŁ.  —  Fig.  Złotą  łopatą  torować 
sobie  drogi.  Cosl.  Cor.  119.  (t.  j.  przckupowanicm).  Choć- 
byś łopatą  kładł  mu  rozurn,  w  głowę,  Osieł  a  osieł,  oprócz 
ie  ma  mowę.  Vot.  Jow.  2,  8.  Jedna  śyyięte  i  świeckie 
w  dół  garnie  łopata,  ib.  48.  (cf.  śmierć  w  zęby  nie  pa- 
trzy; wszystkim  pospolita).  Król  wielki  pan,  a  łopatą 
cukru  nie  jada.  Bys.  Ad.  25.  Drugiemu  nic  palcem,  ale 
całą  łopatą  pokazać  trzeba,  nim  zobaczy.  Haur.  Sk.  184. 
man  miig  ei  itim  inś  Waiil  fdimiercn.  Łopata  czarownicza. 
AVa.<t.  Mysz.  54,  ob.  Ożog.  —  §.  Łopata  wiosła,  którą 
w  wodę  wpuszczają,  palmula.  Mącz.  He  SKlibcrf^ailfcI,  Ross. 
JonacTb,  jonocTb.  Łopata,  sijnerd.  ■■  wiosło,  i)a»  iHliber. 
Flisowie  ustali  pod  pracą  tak  srogą  z  swojemi  łopatami. 
iabt.  Tel.  350.     Morze    od  iaglów    białe    i  od  łopat  pie- 


niące się  całe.  ib.  23.  ŁOPATCZANY,  ŁOPATKOWY,  a, 
e,  Boss.  .lonaTiuaB,  JonaioiHufi ,  —  a)  od  łopat,  (sd)au< 
fel  > .  Łopatkowy  trzonek,  dzierżak  łopatczany  Yind.  ło- 
patna  rozhiza,  łopatni  topar. —  b)  Od  łopatek,  ©d)Ulter», 
Kości  łopatkowe  albo  pieczyste,  iai  Si^ulterMattbein,  leżą 
w  każdym  boku  po  jednej  nad  grzbietem.  Kirch.  Ost.  108. 
na  tylnej  yyyższej  części  piersi.  Krup.  1,  151.  Żyły  puł- 
sowe  łopatczane ,  axillares.  Perz.  Cyr.  i,  46.  U  rzeżni- 
ków :  pieczenia  łopatkowa  przy  prędze  wołowej.  Magier. 
Mskr.,  ber  ec^iiltcrln-aten ,  bai  ©dtiiUcriłiid.  ŁOPATKA,  i, 
i.,  demin.  nom.  łopata,  Doh.  łopatka;  Yind.  lopatiza,  fhu- 
belza ;  Rag.  łopattiza,  lopaticiza;  Dosn.  lopatica ;  Croat. 
lopatichicza,  lopaticza;  Bung.  yallapolzka;  Sorab.  1.  wo- 
palka;  Boss.  jonaTKa,  jiotokł,  jotoihkł,  cbinem;  1.  eine 
fleinc  ScĘiaiifcI.  Łopatka,  znajome  naczynie  kopnicze  do 
rzucania  ziemi.  Jak.  Art.  5,  500.  Łopatka  żelazna  czyli 
szpalela,  której  używają  w  kuchni,  upaliwszy  w  ogniu, 
do  jedzenia,  do  potaziów  czyli  do  waz,  do  oliwek,  do 
musztardy;  inne  w  kuchni  do  zbierania  tłustości,  durszła- 
kowe ,  do  osaczenia  czego  potrzeba ,  drewniane  do  roz- 
cierania gąszczów  i  inne.  \Yiel.  Kuch.  405.  Siidienfpatcln, 
cf.  łopystka ,  łopysteczka.  —  §.  W  kole  młyńskim ,  ło- 
patka, drzewo  poprzeczne,  na  które  spadając  woda,  koło 
obraca.  \Yłod.  bie  £d)aufel  im  2)fii(ilrabc.  Łopatki  koła 
młyńskiego.  Os.  Fiz.  542.  —  2)  Łopatka  w  ciele  zwierzęcym, 
Hi  £d)ulfcrl)latt,  bie  ©djulter.  Sorab.  1.  nadwóchcź;  Hung. 
lapyczka;  Yind.  lopatiza,  płezhe,  plezhovina  {ob.  Plecy), 
shia  (f  f.  szyjaj ;  Carn.  shya  ;  Boss.  Kpu.ibua.  Na  grzbie- 
cie są  łopatki,  na  których  yyiszą  ramiona  abo  barki.  Kirch. 
Anat.  4.  Łopatka  jest  kość  płaska  cienka,  z  figury  swo- 
jej do  trójkąta  podobna.  VVc;c/i.  Anat.  46.  Łopatka  sko- 
pu.  5  Leop.  Num.  6,  19.  (piec  barana.  1  Leop.j.  Łopatka 
cielęca  u  rzeźnika  jest  z  ćwierci  przedniej  cielęcia.  Ma- 
gier. Mskr.  Rogi  miał  jeleń  złotem  lśniące,  z  łopatek 
spuszczony  Przez  szyję  halsbant  yyisiał  kamieńmi  sadzony. 
Olw.  Ow.  594.  Łopatka  dolna  ■■  kirść.  Macz.  iini  $»iittbein. 
Cn.  Th.  ŁOPATKOWY,  ob.  Łopatczany."  ŁOPATNIK,  a, 
m.,  co  łopatą,  to  jest  wiosłem  robi,  ber  Diubcrcr,  DJitber' 
flietflt;  Yind.  lopatar,  yeflar,  ladjoyosez;  (Boss.  JonaTHiiKS 
kopacz).  Ławy  łopatników  muzyka  zasiadła.  Jabl.  Tel. 
111.  bic  Silbcriaufc.  Łopatnikom  nizko  w  okręcie  usieść 
kazał.  ib.  10.  "ŁOP.^TONOGIE  ptaki  =  gęsi.  Klon.  YYor. 
53.  łapiastc ,  bic  fdiaiifclfii^igeii  ®anfc.  cf.  łabędź  z  wiosłatą 
noąa.  Brzyb.  Milt.  225. 
ŁOPIAN,  ŁOPUCH,  u,  in. ,  ŁOPUCHA,  y,  I,  Boh.  lupen; 
Sorab.  i.  wopeń ;  {Sorab.  1;  łopeno,  wopeno  folium,  list); 
Yind.  lopuh  ,  lupih,  toriza ;  Carn.  lapuh ,  lapuslije,  łopa- 
teka,  erpje,  xanzhe  ;  Hung.  lapu ;  Croat.  lopiih;  Dal.  lo- 
bosda,  (cf.  łoboda);  Boss.  jan3'.\a,  lepBeMHiiKii,  peneH,  pe- 
neeKi,  peneBiiiih-B,  penfliiiuHKł;  {Ross.  iony.\a  ospa  wie- 
trzna; Bag.  lopuh  rerbascum  tapsus,  lopuuh  hlataria);  Dosn. 
lopuh,  cjiejak  = /.a/fa  Linn.,  bie  SIcttC,  korzeń  zażywany 
bywa  do  dekoktów.  Kluk.  Bośl.  2,  255.  Jundz.  400.  Mar- 
ny łopian  szeroko  liście  rozpościera.  Psalmod.  57.  Baczny 
człowiek  u\yaża,  co  łopian,  a  co  pokrzywa.  Bej.  Zw.  17. 
(ef.  znam  cię  ziółko,  żeś  pokrzywa).  Jak  łopusze,  kto 
pod  nie  ognia  więc  nagrzonie   Jakoś  z  lekka  ,    płomienia 


ŁOPIANOPAS-LOS. 


ŁOŚ  -  ŁOSKOTAĆ. 


659 


nie  podawszy,  płonie,  cum  spinosis  igriis  suppoiulur  lier- 
bis.  Zebr.  Otv.  52.  Kto  mi  zgani  wołowa  sztukę  do  chrza- 
nu 1  z  prostego  sałatę  kopru  i  łopianu?  Tward.  Misc. 
190.  We  Włoszech  łopian  do  sałaty  zażywany  bywa.  Syr. 
1425.  łiopian  góroleśny,  abo  płonny  rzep,  Arction  mon- 
tanum,  bic  grofc  ScrgHcttc,  Diofflette."  S(/r.  1427.  Łopian, 
rzep  wielki,  Łopuch,  bazyna.  Cn.  Th.  —  §.  Łopucha,  y, 
2.,  Eaphanus  Raphanislnim,  gatunek  rzodkwi;  młoda  do- 
brą pasza  dla  bydła.  Kluk.  Dijkc.  3,  10.  rzodkiew'  dzika. 
Jundi.  556.  rcilbcr  Settid).  ŁOPIANOPAS,  a,  m.,  żaba 
Graec.  ■AQan^oąayo^.  Przyh.  Batrach.  ciit  ^'•''f'^  '"  ^ff  Sa> 
itaij.,  bet  ©htiiiffrcffer.  ŁOPIANOWY,  a,  e,  od  łopianu, 
Slctten  = .  (Carn.  erpióve).  Doza  korzenia  łopianowego. 
Dykc.  Med.  5,  628.    Łopianowy  wieniec.  Eraz.  Ob.  J iii. 

ŁOPOT,  herb;  jelce  od  szabli  płaskie  w  krzyż  ułożone.  Ku- 
rop.  5,  31.  dli  2Bappcn.  cf.  Boh.  łopota,  wladvka  =  szlachcic. 

ŁOPYSTKA,  ŁOPYSTECZKA,  i,  ź.,  którą  leka'rze  głębokość 
rany  mierzą,  specium.  Mącz.  Specillum,  lopysteczka,  też 
łyżeczka  uszna ,  też  wierciadfo  i  niejaka  też  kopysteczka 
do  pomazowania  oczu  należąca,  ib.  cf.  kopyść,  kopystka. 

*LOR,  n.  p.  Ksiądz  Antoni  (piszący  testament)  pisarz  jawny 
z  piórem.  Też  grabi  co  nań  przyjdzie  *pezem  abo  'lorem. 
Rej.   Wiz.  58  b.  (porówn.  iac.  lorum.  3] 

LORNETKA,  i,  ź.,  śkiełko,  objekt  przybliżające.  Mon.  71, 
570.  Ciekawy  na  palce  się  wspinam  1  przez  lornetkę 
■wpatrywać  poczynam.  Zab.  10,  24.  ciiic  tortKttf. 

LOS,  u,  m.,  Boh.  los;  Carn.  los,  baja;  Dosn.  sgdrjebi;  Ross. 
atepeóen,  atpeóiH;  JJibftf.  Mt;  Angl.  lot;  Dan.  lod; 
Svec.  lott;  Ital.  lotto;  Gall.  lot;  bo^'  2oi.  —  §.  rzecz  ja- 
kakolwiek, kostka,  kartka  do  losowania,  bnź  2oś,  iiun"in 
llian  lofct.  Kartka ,  laska ,  kość ,  i  każdy  inny  znak ,  na 
którego  odmianie  przez  przypadek  oznaczonej  j  dostąpie- 
nie prawa  polega,  zowie  się  losem.  Gal.  Cyw.  5,  162. 
Na  odzienie  jego  los  puścili.  Sekt.  Joan.  19,  baś  ioi  gC' 
ttJOrfElT.  O  odzienie  jego  rzucali  los.  1  Leop.  Joan.  19, 
24.  Żołnierz  o  sukienkę  Pańską  losy  ciskał.  Warg.  Radź. 
64.  Rzucanie  losów,  jest  szukanie  albo  wiadomości,  albo 
upewnienia  w  jakiej  rzeczy.  Boh.  Dyab.  2,  204.  Przez 
miotanie  losów  go  wybrali.  Stryjk.  284.  U  pogan  bez  lo- 
sów miotania,  człowieka  nie  zabijano.  Sn.  Dz.  685.  Trzy- 
kroć losy  rzucano,  jeśliby  go  spalić  abo  zachować.  Warg. 
Ccz.  55.  Niewiast  się  radzą,  aby  losami  i  wróżeniem 
swoim ,  szczęście  abo  nieszczęście  opowiedziały.  Warg. 
Cez.  35.  Gdy  się  już  Litwa  z  łupem  z  Polski  wracała, 
jeden  z  nich  puściwszy  los,  jak  to  mieli  w  obyczaju,  za- 
wołał: biada  nam!  źle  pójdzie  sprawa  nasza.  Stryjk.  257. 
Lud  puścił  los,  aby  wybrali  jedne  część  z  dziesięciu.  1. 
Leop.  2  Ezdr.  H,  1.  Losem  dostany.  1  Leop.  1  Par. 
26,  15.  Ross.  BUTHUft.  Losem  przypadły  udział  Ross.  no- 
BŁliOKt.  —  fig.  Nie  wiedzą,  jak  komu  w  otrzymaniu  zwy- 
cięstwa los  padnie.  Paszk.  Dz,  58.  (jak  kostka  padnie). 
Puść  z  nami  los,  mieszek  jeden  niechaj  będzie  nas  wszys- 
tkich. Birk.  Kaz.  Ob.  K  2.  —  §.  2.  Majętność,  kapitał; 
n.  p.  A  także  z  losu  dziedzictwa  naszego  ubędzie.  Radź. 
Num.  56,  5.  —  §.  5.  Zdarzenie,  szczęście,  nieszczęście, 
przygoda,  dola,  bcr  ^u^aW,  bic  giiguiig,  baj  Grciaiiif,  ®liicf, 
Ungliid,  Scfiirffal,  ioi.  Sorub.  1.  losz,  losk,  pżipad;   Yind. 


lofs,  frezha ,  fdrib,  pergodba,  spodobnost ,  spodubo,  po- 
vstava  ,  fyanzhek,  perpod,  napoflanstyu  ,  yredba  ,  napo- 
llanje,  dopufhenje,  (ob.  Dopust);  Carn.  sręzha,  sdrib,  na- 
padanje;  Slav.  dogadjaj;  Bosn.  udes,  ossuda  bosgja,  sre- 
chja  ,  srichja  ;  Croat.  szrecha  ;  Dal.  szrichya  ,  kob ;  Hung. 
szerenche;  Ross.  ro4HHa  (cf.  godzina),  cyjbóa,  cy4Ł6HHa, 
no.iyyaii,  /Kpeóiii,  JKcpeóeB,  poicB  (cf.  rok,  wyrok),  yqacTb 
(cf.  udział).  O  losie  nieszczęśliwy,  okropny  momencie, 
Co  tu  mówić ,  jak  radzić  w  takowym  zamęcie !  Teat.  43, 
94.  Los  nieszczęśliwy  Boh.  pohroma.  O  losy  srogie! 
kiedyż  mnie  trapić  przestaniecie  ?  Teat.  54.  c,  85.  Ach 
na  jakież  jeszcze  przyjdziemy  losy!  ib.  54,  57.  Los  do- 
bry, szczęśliwy  Eca-I.  ć.iaroJKpeóiiHHOCTi ,  Graec.  ivxlr^oća. 
Zabawno  patrzyć  na  fortuny  losy.  Jak  jednych  wznosi, 
drugich  upokarza.  Kras.  Lisi.  120.  (koleje).  Nie  los  to 
zdarzył,  lecz  ten  który  losem  Róg  wszechmogący  kieruje 
i  włada.  Kras.  Woj.  Choć.  54.  W^ielkich  panów  kochan- 
ków los  zawsze  był  ten,  niedługo  w  faworach  opływać. 
Kiok.  Turk.  57.  Nie  jedne  to  są  ludzi  losy.  Jedni  torby 
dźwigają,  drudzy  noszą  trzosy.  Zab.  14,  68.  Panie  w 
rękach'  twoich  losy  fortuny  mojej.  Lavh.  Kaz.  1,504.  (od- 
miany szczęsne  lub  nieszczęsne).  Niemasz  o  losach  na- 
uki, Albo  zgadnienia  ich  sztuki.  Jak.  Baj.  65.  (cf.  kabała, 
wróżba).  Niczego  bardziej  nie  życzę,  jak  los  swój  z  two- 
im jednoczyć.  Teat.  50,  77.  Ryć  losu  swojego  panem. 
Niem.  Król.  5,  118.  Nie  jest  to  łaską  dać  życie  czło- 
wiekowi, ale  myślić  o  jego  wychowaniu  i  losie.  Teat.  49. 
c,  2.  Ojczyzna  o  waszym  szczęściu  i  losie  nie  zapomni. 
Gaz.  Nar.  2,  257.  Los  twój  zupełnie  na  siebie  biorę. 
Teat.  51,  57.  (opatrzenie  twoje).  Na  los,  na  azard ,  na 
trafunek,  na  przypadek,  aiif  qut  ©Iiid,  mif  @cratl)en)o6I. 
Na  los  pójdę,  trafię-li  lub  nie.  Teat.  22,  115. 
Pochodź,  losować,  losownik,  losowy. 

ŁOŚ,  ia,  m.,  Boh.  los,  olegen,  (cf.  jeleń);  Carn.  los,  elzen, 
elen ,  sedlón ;  Ross.  .HOCb ,  aocHKS,  coxaTuft ;  cervus  alces 
Linn.  zwierz  wielkości  miernego  yyofu;  samiec  ma  rogi 
łopaciasto  kończące  sie;  samica  zowie  się  krową.  Ład.  H. 
N.  97.  {ob.  Łoszyca).  Kluk.  Zw.  1 ,  540.  Warg.  Cez.  \  42. 
tai  eicnb,  ©Icnbtbicr.  Łoś  zamorski,  ob.  Ren.  —  '§.  Ryba 
łoś,  ob.  Klepień,  cf.  łosoś.  Sicnn.  504.  ŁOSI,  ia,  ie, 
Rois.  .loccii ,  GIciibś  = .  Skóra  łosia  Ross.  ;iociiHa ,  jedna 
z  najgrubszych,  ledwie  kulą  przebita.  Zool.  570.  Kolei 
miał  na  sobie  łosi.  Tward.  Wl.  162.  Ross.  .iochhhuS. 
Łosia  skóra,  trzeci  żołądek  zwierząt  przeżuwających.  Sak. 
Probl.  71.  (cf.  żwacz,  czep,  księgi).  ŁOSICA,  y,  i.,  skóra 
łosia,  Ross.  jocHiia,  ©Icilbii^aiit.  Kurtka  łosia,  Ctlt  6t)ktt. 
Junak  w  kusej  łosicy.  Nar.  Dz.  5,  157.  Krzyknął  P. 
Kordasiewicz,  biorąc  się  już  do  rękawic,  i  niezwyciężonej 
łosicy.  Mon.  71,  495.  distg.  łoszyca. 

ŁOSKOT,  u,  m. ,  proprie  slrepitus,  quem  edunl  nuces,  dum 
franguntur.  Cn.  Th.  (może  Elym.  łuska),  bo^  Sliatfcit,  Sra= 
d)cn,  Siiaflcn,  (cf  łom,  łomot);  Boh.  rarhot;  Ross.  ioao- 
Tiia.  Wiatr  czyni  łoskot  na  Karpacie.  Jabi.  Buk.  R  1  b. 
Szczękiem  i  łoskotem ,  jakby  nieprzyjaciela  zbliżającego 
się,  jeden  drugiego  strachu  nabawił.  Pilch.  Sali.  210. 
ŁOSKOTAĆ ,  al ,  oce  intrans.  niedok. ,  łoskot  wydawać, 
(Boh,  rachotiti),  cittcti  S^nall  von  ftd;  gc6cn,  fiinllcii,  Uaijcn- 

83* 


660 


ŁOSKOT  NY  -LOS  T. 


ŁOSZAK-LOTARYŃGIA. 


Tak  gruchfa  w  pustogJuchym  umroku  kraina ,  Jak  gdy 
piorun  z  daleka  Joskotać  zaczyna.  Przyb.  Ab.  152.  Pilch. 
Sen.  list.  3,  280.  ŁOSKOTNY,  ŁOSKOTLIWY,  a,  e,  — 
ie  adv.,  łoskocący,  Joskot  wydający,  fnadciib,  fnallenb,  ha-- 
dienb.  Potwora  wstaje  i  zgrzyt  wydawa  łoskotny.  Przyb. 
Milł.  57.  Przestraszony  Joskotnym  rozruchem.  Kras.  Oss. 
C.     Łoskotne  źrzódło.  Staś.  Num.  2,  49. 

LOSNIK ,  ob.  Losownik. 

ŁOSOŚ,  ia,  m. ,  ŁOSOSIEK ,  śka,  m. ,  demiti.,  Boh.  losos ; 
Hiing.  lazatz;  Yind.  som;  Bosn.  sóni;  Ross.  joxx,  ccMra, 
ropóyma,  mukhsI),  (cf.  Jososiopstrąg);  Lat.  med.  lahsus, 
lasso;  Ital.  laccia;  ber  Sacfl«,  salmo  salar.  Linn.,  najprze- 
dniejsza i  najszacowniejsza  ryba;  wychodzi  zmorzą  u  nas 
w  WisJę,  Niemen,  Dźwine.  Kluk.  Ziv.  3,  167.  wielkości 
dużego  szczupaka.  Zool.  185.  Łosoś  bystrowody.  Myśl. 
F  2  b.  Gdy  w  mieszku  jeno  lin,  niechaj  Josoś  na  stole 
nie  bywa.  Star.  Bef.  75.  (piędzią  się  mierzyd).  Kiedy  masz 
łososie  kupić,  uwa/.  pierwej,  czy  cie  na  śledzia  stanie. 
Opal.  Sat.  51.  ŁOSOSIARMA ,  \,  i.\  ba«  8(i$ź6c|)dltiiig. 
W  strumieniach,  gdzie  się  obricic  znajdują  łososie,  robią 
się  na  nie  łososiarnie  ,  jak  na  węgorze  węgornie.  Kluk. 
Zw.  3,  257.  ŁOSOSINA,  y,  z,  mięso  łososie,  U^i^ń\ii); 
Boss.  jococnna,  ceMyHtHHa,  ciiroBHHa ,  oiiyjeBHHa.  ŁO- 
SOSIOPSTRĄG,  a,  m.,  salmo  łrutta ,  bie  ea^śforclle,  Slov. 
hlaw^lka;  Boh.  lozos,  losos;  Huvg.  lazatz;  Ytnd.  fhlahtna 
posterva ;  Stav.  mladica;  Boss.  lococb,  jococoki,  onyib, 
Kynwa ,  KyiepMa,  HHpKa ,  najba,  HCJbiia,  chfł,  cupoK^b; 
ryba  pośrzednia  miedzy  łososiem,  i  pstrągiem.  Kluk.  Zw. 
3,  167.  podrybek.  ŁOSOSIOWY,  a,  e.  od  łososia,  UM--. 
\ind.  postervni;  /?oss.  jococefi,  ceMjH;ii1,  OMyaebbiB,  ch- 
roBbiłi.     Narybek  łososiowy  Boh.  strdlićky. 

LOSOWAĆ,  ał,  uje  act.  niedok,  losy  puszczać,  los  rzucać, 
miotać,  losem  rozdawać,  lofen,  baś  Scś  tccrfen,  jic^cn;  Boh. 
losowali;  Sorab.  i.  loszuyu;  Yind.  lofati,  lofsat,  vofvati; 
Carn.  lósam  ,  bajam;  Eccl.  acpeócTBOBaTii ,  Ca^aTnposarb. 
Sortio,  losowanie,  miotanie  losów,  rozdzielenie  przez  los. 
klacz.,  Boh.  losowanj;  Bag.  xdrjebśnje,  xdrib;  Eccl.  mpt- 
EOAaiAHHie,  a!pe6ie4aflHie.  Politycy  jeszcze  spór  wiodą, 
jeżeli  losowanie  pożyteczne  czy  szkodliwe  jest  Rzeczom- 
pospolitym.  Wyrw.  Geogr.  108.  (cf.  loterya).  LOSOWNIK, 
LOSNIK,  a,  m. ,  §.  1.  co  losy  puszcza,  rzuca,  ber  Sofer. 
Cn.  Th.,  Soriitegus,  losnik,  praktykarz,  wieszczbiarz.  Mącz., 
fin  Sabbalijł,  Cum.  bsjavka;  Eccl.  3Kpe6ie4aBenx,  *pe6ie- 
MeieuŁ.  —  g.  2.  Statek  losowy,  ber  fo^topf.  Zły  wyrok  z 
młodu  o  mnie  dany  Przez  losownik  od  wróżki  Sabelli  wstrzą- 
sany. Zub.  10.  349.  Iżyck.  LOSOWY,  a,  e,  od  losu,  £oS'.. 
Ross.  poKOBbiH.  Kto  się  przypadkiem  szczęścia  lub  nie- 
szczęścia zyskać  co  lub  utracić  odważa  ,  i  tym  końcem  z 
drugą  osobą  o  postanowioną  cenę  umawia,  ten  zawiera  ugo- 
dę losową.  Gal.  Cyw.  5,  158.  Losowy  statek.  Cn.  Th.  bcr 
Coźtopf,  Boh.  losnj  nadoba.     Losowa  gałka.  Cn.   Th.  931. 

'LOSTOWAC,  ał,  uje,  intrans.  niedok.,  lusztykować,  (z  Niem. 
Cuft);  używać,  rozkosz  płodzić,  cuticulam  curare.  Mącz., 
luftig  lelicn.  (cf.  paniczkować).  W  rozkoszach  lostujemy. 
W.  Post.  Mn.  521.  Ty  sobie  lak  bezpiecznie  rozkoszując 
lostujesz.  W.  Post.  W.  2,  165.  LOST,  u,  m ,  LOSTWÓ, 
a,  »».,  lusztyk,  Cu[ł,  luftigcg  fieticn.    Chroń  się  lostwa  Nar- 


cyssie  i  uciechy  w  boru.  Kchow.  242.     Okrutnicy  z  Mostu 
a  z  rozkoszy  bywają  srogiemi.  Kosz.  Lor.  38. 

ŁOSZAK ,  a,  m. ,  Konie,  które  Tatarowie  łoszakami  zowią, 
niewielkie  są ,  i  nieokazałe ,  ale  mocne  i  trwałe.  Gwagn. 
592.  Paszk.  bz.  6.  (cf.  bachmat),  ein  fleincź  Jatarifdłcź  ^^ferb. 
Hung.  ló '  koń  ;  Ross.  lomaKŁ.  joiuaMCKi  muł,  ioma4b  koń. 

LOSZKO,  ob.  Łóżko. 

LOSZOW,  u,  m.,  pomywalnik  kuchenny,  do  statków,  ló- 
szów;  koryto  czworograniaste.  Cn.  Th.  770.  bai  <Bó)(UtX' 
faf;  dryfus;  Bess.  JoxaH'b,  jaxaH'E.  [Błąd.  LÓSZA,  y,  ź.,= 
kubeł,  bie  SiJfi^c  Adlg.-i] 

ŁOSZYCA ,  y,  i.,  łosia  krowa ,  baś  rocibli^c  ©lenbt^ter.  Ło- 
szyca  cielna.   Dudz.  21.  ocieliła  się.  ib. ,  distg.  łosica. 

LOT,  u,  m.,  (Boh.  lit,  let;  Yind.  liet,  letenje,  lietanje;  Bag. 
Ijet;  Croat.  letanye;  Sorab.  1.  letano;  Ross.  jert,  jeia- 
Hie ,  nojCTi ,  eepeHima ;  Eccl.  rpaii  innHb  ,  noieib  niK- 
Meii;  Dan.  flugt;  Svec.  flygt;  cf.  Germ.  bie  8Iud;t);  latanie, 
bnś  gHfflf"'  ^Cl  Sług-  Człek  do  pracy  stworzon,  ptak  do 
lotu.  Chrośc.  Job.  23.  Lot  Ikara,  im  słońcu  był  bliższy, 
tym  mu  niebezpieczniejszy.  Lub.  Roz.  9.  Ubić  ptaka  w 
locie.  Ld.  W  lot  strzelać  lecące  ptastwo.  Wybornie  w 
lot  strzela  <  na  powietrzu  ubija.  ib.  Szukano  jej  daremnie, 
gdyż  mocą  czarnoksięzkiej  sztuki,  w  lot  była  przeniesiona. 
Mon.  65,  597,  Boh.  nalet,  nalit,  letrao.  Fig.  Umysł  ko- 
chający wyżej  się  nad  lot  powszechny  unosi.  Zab.  7,  368. 
Niedościgłe  loty  myśli  ludzkiej.  P.  Kchan.  Jer.  259.  Jui 
ci  się  skryła ,  już  na  lot  puściła ,  Co  cię  cieszyła.  Kmil. 
Tr.  C  2  b.  (już  znikła).  Lot  <  pęd,  zapęd;  n.  p.  Kroko- 
dyle w  wodzie  takim  lotem  płyną,  że  na  dzień  kilkadzie- 
siąt mil  zajiłyną.  Haur.  Sk.  528.  Orda  w  r'okuciu  jednym 
prawie  lotem  od  naszych  wzięta.  Jabl.  Buk.  N.  A.  —  W 
lot  adv.,  pędem,  prędziuchno,  itn  Sllige,  flltg^,  f^neD. 
Wierny  sługa  w  lot  pełni ,  co  mu  każe  dama.  Morszt. 
557.  Stawię  się  w  lot  na  pański  rozkaz.  Teat.  1,  64. 
W  lot  Dunajec  pod  Sączem  wszerz  płynie.  Paszk.  Bell. 
A.  Czas  w  lot  bieży  chyżo.  Kulig  128.  Narody  przez 
Cezara  w  lot  podbite.   Bardz.  Luk.   112. 

Pochodź,  latać,  lecieć,  latalee ,  latawiec;  lotka,  lotny, 
lotowy;  letki,  lekki;  fatwy,  iacny;  dolatać,  dolecieć;  nala~ 
tad,  nalecieć;  oblatać,  oblecieć;  bionolotny,  górolotny,  niz- 
kolotny;  polatywać,  polecieć,  polot;  przylotać,  przylecieć; 
rozlalać ,  rozlecieć;  ulatać,  ulecieć;  wlatać,  wlecieć,  wlot; 
wylatać,  wylecieć,  wylot;  wioslolotny,  iaglolotny ;  załatać, 
zalecieć;  zlatać,  zlecieć;  wzlatywać,   wzlecieć. 

ŁÓT,  ŁUT,  a,  m..  Boh.  lot;  Sorab.  2.  lót;  Yiud.  lot,  pou- 
unzia ;  Croat.  lot;  Boss.  iot%;  Lat.  med.  lothum,  loto, 
lodis,  lod  ;  iai  Cotd ,  oier  fiuentĄcti,  zawiera  w  sobie  pół 
uncyi  albo  trzydziestą  drugą  część  funta.  Kras.  Zb.  2,  64. 
Trzydzieści  i  dwa  łóty  ma  mieć  jeden  funt.  Herb.  Stat. 
178.  Lotu  trzecia  część  Ross.  sojothhk^.  Prov.  Lepszy 
łót  szczęścia ,  niźli  funt  rozumu.  Bys.  Ad.  58. 

LOTA,  y,  i,  LOTKA,  i,  i.,  miano  charcie,  fin  SJame  bet 
rt)ciblid;eii  SBiiibfpiele.  Jeśli  charcicy  znaczna  ochota ,  na- 
zwać ją  lota.  Myśl.  C.  Lotka  charcica  weszła  do  kre- 
densu, i  natłukła  różnych  rzeczy.   Teat.  19.  b,  54. 

LOTACZ ,  ob.  Kaczyniec. 

LOTARYNGIA,  ii,  i,  prowincya  Francuzka,  Lorraine.  Dykc. 


LOTARYŃCZYK-LOTLIWY. 


LOTOGÓRY-ŁOTR. 


661 


Geogr.  2,  94-.  eotkrinflcii.  Slav.  Lothiiia.  LOTARYŃCZYK, 
a ,  m.,  z  Lotaryngii  rodzony,  ber  Sot^aringei".  Lotaryńczy- 
kowie  są  pracowici.  Dykc.  Geogr.  2,  94.  LOTARYŃSKI, 
a,  ie,  od  Lotaryngii,  CotCtoriliger  • .    Xia;/,ęta  Lotaryńscy.  ib. 

LOTEK,  tka,  m. ,  mus  volans ,  od  uszu  do  ogona  skórką 
obrosJy,  lata  na  kształt  nietoperzów  w  nocy;  najduje  się 
■w  Ameryce.  Kluk.  Zw.  1,  85.  bie  3lmerifanifd)e  glebcrmaiiś. 

ŁOTERSKI,  ob.  Łotrowski. 

LOTERYA,  yi,  z.,  (cf.  losowanie),  bie  gpttCW,  (C?'oai.  lotria). 
Loterya  nie  jest  tak  grą  ,  jak  liandlem  ,  na  którym  jest 
z  jednej  strony  towarem  nadzieja ,  z  drugiej  strony  pie- 
niądze. Jez.  Wyr.  Loterya,  nadzieją  zysku,  rzadko  zi- 
szczona, wabiąca,  źrzódfem  jest  pospolitego  dochodu. 
SkrzetPr.  Pol.  \,  35b.  \'ol.  Leg.  7,  672.  Lepiejby  by?o 
loterya  Genueńską  wcale  znieść,  a  na  miejscu  lej,  tyle  za 
sobą  zjyeh  skutków  ciągnącej ,  inną  loterya ,  jakie  są  wzięte 
we  Francyi,  Hollandyi,  Anglii  ustanowić.  Dyar.  Gr.  207. 
Wygra/  na  loteryi  15000  skudów.  Boh.  Kom.  2,542.  Na 
tym  świecie  w  loterya  gramy,  chybił,  trafił.   Teat.  19.  c,  77. 

ŁOTEWKA ,  i,  i.,  W  Inflanciech  płeć  niewieścia  na  kształt 
cyganek  włóczą  się  po  wsiach ,  a  zowią  je  Łotewkami. 
Gwagn.  414,  bie  Cettinn ,  ob.  Łotwa,  Łotwin. 

LOTKA,  i,  z.,  §.  1.  miano  suki  charcicy,  ob.  Lota.  —  §.  2. 
Lotki,  kości  skrzydłowe,  bie  81i'(]flf'>''t^''l'-  Skrzydła  u  pta- 
stwa  składają  się  z  kosteczek  czyli  lotek  pokrytych  mię- 
sem i  pierzem.  Zool.  59.  Skrzydła  składają  się  z  lotek 
i  z  mięsa.  tb.  213.  —  g.  Lotne  pióra,  bic  ©i^tDmiGfebcrn; 
{Boh.  brk  ,  (cf.  barkj ;  \ind.  peretnize  ,  splavati,  baba). 
Dłuższe  pióra  w  lotkach  od  barkowych  aż  do  końca  skrzy- 
dła, zowia  sie  lotkami.  Kluk.  Zw.  2,  10.  —  §.  Lotka,  oh. 
Loftka,  loflkulka.  LOTLIWY,  ob.  Lotny.  LOTNIE,  LO- 
TNO adv.  ad],  lotny  =  lotem ,  im  gliifle,  fliegcnb.  Hoss.  je- 
TKOMi.  Wiatry  w  rozpięte  płótna ,  gdy  dmuchają,  Lotnie 
z  sobą  okręt  porywają.  Mon.  73,  269.  (cf.  duchem).  Koń 
lotnie  bieżący.  Lub.  Roz.  206.  Zimnice  lotno  powietrzne, 
spiritu  aelheteo  volalili;  lotno  koperwasowe,  spirilu  vi- 
trioli  volaltli.  Kluk.  Kop.  1,  92.  (ef.  zimnice).  "LOTNO- 
BITNY,  a,  e,  n.  p.  Lotnobitne  pioruny.  Fetr.  Hor.  B  2. 
„not.  lecąc  bijące"',  cf  Dudi.  19.  ft^Icubernbc  3Jli|!C.  "LO- 
TNONOGI  n.  p'.  smok.  Zebr.  Ow.  214.  szybkonogi,  f(^nen« 
fiłpig.  "LOTNOPIÓRY,  LOTOPIÓRY,  a.  e,  prędko  lecący, 
piórolotny,  fc^iiellflicgcnb.  Merkuryusz,  bóg  lotopióry.  Zebr. 
Ow.  49.  Lotnopióre  wdzięczne  Pandyony.  Bardz.  Trag. 
534,  (jaskółki  lub  słowiki).  Leci  z  obu  stron  pocisk  lo- 
topióry. C/irosc.  Luk.  224.  Lotopióra  sława.  Kchow.  308. 
LOTNOŚĆ,  ści ,  i.,  sposobność  do  ulatania,  Ross.  jeiy- 
"jecTŁ,  W  gtgcnfc^aft  bcź  Serfiicgcnź.  Własnością  wody 
jest  lotność  w  ogniu.  Kluk.  Kop.  1,  56.  baś  SBaffer  ^at 
bie  6igenf(^aft,  bnp  ti  am  gcuer  ocrflicgt.  (LOTNA  jagoda, 
lolus.  Sienn.  Wi/ki.,  ob.  Lotiisowe  drzewo,  ber  3iifGell'ailiti)- 
LOTLIWY,  LOTNY,  a.  e,  Boh.  Ij(awy,  letawy;  Sorab.  1. 
letacżne  ;  Bosn.  letuscte  ;  Rag.  letuuscli ;  Ross.  JCTyMiH  ; 
Ecd.  napuTCJbiiUH  ,  napHuii ,  iCTaiejLuuH  ;  mogący  latać, 
skrzydlasty.  bcfliigcit.  Nielotny,  nie  latający,  iiwolucris. 
Cn.  Th.  Przepiórka  lotliwa.  Teat.  51.  c,  26.  Aniołowie 
lotni.  /  Kchan.  Ps.  146.  Lotny  bożek  Kupido  Bardz. 
Trag.  543.     Lotny  koń,  skrzydlaty  pegaz.  Kraj.  Chim.  B 


6.  —  g.  Lataniu  służący,  gJug . ,  ©^roiing  <  .  Dłuższe  pió- 
ra w  skrzydłach ,  osadzone  w  lotkach ,  piórami  lotnemi 
zowią,  remiges.  Zool.  60,  ©djnjungfebcrii ,  (ob.  Lotka).  — 
§.  fig.  Ulatający,  oerflicgenb.  Zimnice  lotne  spirituales . 
mają  coś  lotnego,  i  niby  duch  jaki  w  miernym  cieple 
prędko  ulatający.  Kluk.  Kop.  1,  91.  Sole  alkaliczne,  za 
pomocą  destylowania  z  ciał  wychodzące ,  zwykły  się  lo- 
tnemi nazywać,  salia  polalilia.  Kruml.  Chyin.  355.  W  tej 
wodzie  są  duchy  tak  lotne,  iż  ledwie  mogą  być  w  niej 
zatrzymane.  Pam.  85,  1,  221.  —  §.  Latający,  lecący, 
prędki,  szybki,  fliegcnb,  fcbncll,  pt^tig.  Słowo  z  ust  lo- 
tne. Zab.  l4,  160.  Zarlkim  ciałem  śpieszy  na  lotny 
wóz.  Otiv.  Ow.  55.  Lotny  Tatarzyn.  Groch.  W.  515. 
Aryas  ognisty  lotnym  pędem,  kiedy  w  zawód  skoczy, 
Nie  zajrzy  mu  Perseusz  choć  skrzydlasty  w  oczy.  Zab. 
15,  165.  Ach  jako  prędko  lotne  lala  pfyną.  Petr.  Hor. 
2  C  —  §.  Lotny  «  na  predce  zrobiony,  fdinell  gemad;t,  in 
(Sil  oerfertigt.  Jeżeli  wszystkie  kosze  na  całej  linii  sta- 
wiają sie  i  razem  napełniają ,  to  koszokop  nazywa  się 
lotny,  sappe  volante.  Jak  Art! 2,  241.  "LOTOGORY,  a,  e, 
górą  latający,  i)od}  flicgenb.  Ptak  lotogóry.  Myśl.  A.  LO- 
TOWY,  a,  e,  od  lotu  ,  ob.  Lotny,  3Ii'g  =  •  —  Lotowe  sie- 
ci do  okrycia  kuropatw  etc.  Haur.  Sk.  284,  ber  Jira^, 
eiit  3i'S9ii'» '  SKcb^iilincr ,  SBJn^teln  u.  f.  k.  bamit  ju  bebetfen. 

'ŁOTOK ,  u,  m.,  [ŁOTOKl  plur.  koryta  z  brusów,  któremi 
woda  pędzi  na  koła  młyńskie,  IKablgeriniiC.  3]  n.  p.  Mi- 
Ićj  sercu,  wdzięczniej  oku,  Brać  z  wielkiego  spichlerza, 
niżeli  z  łotoku.  Hor.  Sut.  5. 

ŁÓTOWY,  ŁUTOWY,  a,  e,  od  łóta,  (Boh.  lotowy);  Cotilg  =,  liJt^ig. 
Niemcy  szesnato  łutowe  srebro  za  n.ijlepsze  mają.  Kruml. 
Chytn.   66.    Srebro  trzynasto  łótowe  abo  trzynastej  próby.. 

ŁOTR,  ŁOTRAS,  a,  m,  ŁOTRZYK,  a,  m.,  'zdrbn.,  (Boh. 
łotr,  lotrjk  ' /a(;'o ,  lalrunculus ;  Slov.  lolf;  Hung.  lator 
facinorosus,  cf.  Ger.  Softcr;  Yind.  loter  neijuatn,  prodigus 
scortalor;  Carn.  lótr  scorlalor;  Croat.  loter  mocchus,  for- 
nicator;  cf  Ger.  licberlid) ,  cf  fuber;  Dal.  lolar  ebriosus; 
Rag.  lotar,  lotlar  piger ,  iners;  Bosn.  lottar,  linac,  lam- 
gn-A  igmirus  ,  iiebulo  ;  cf  //a/,  ladro;  cf  Ger.  Cotłcrbubc); 
w  ostatnim  stopniu  niccnotliwy,  zbójca,  rozbójnik,  hul- 
taj,  fcf  kozak),  Yind.  potepuh,  prefhernik ,  eilt  duPerft 
lafłerfjafter  SWcnfd^,  eiii  SJńuber.  Łotr  jest,  co  kilku  zdarł- 
szy, pod  miecz  schyla  głowę;  Bohatyr,  co  bezkarnie  zdarł 
świata  połowę.  Zab.  5,  389.  Tego ,  który  drugiemu  pie- 
niądze lub  rzecz  jaką  wydrzeć  usiłuje,  łotrem  nazywa- 
my. Mon.  66,  411.  Z  dobrym  będziesz  dobrym,  a  ze 
złym  takim  łotrem  jak  i  on.  Falib.  Dis.  H.  (z  kim  kia 
przystaje,  lakim  sam  się  staje).  Łolr  łotra  najrychlej  wy- 
śpieguje.  Biel.  Hsl.  56.  (cf  kto  sam  w  piecu  lega  i  t.  d.). 
Nabrawszy  niektórch  łotrasów,  ludzi  złych,  a  zebrawszy 
lud,  wzburzyli  miasto.  Radź.  Acl.  17,  5.  (lekkomyślne  i 
złe  męże.  Bibt.  Gd.).  Zawzdy  miecz  przy  boku,  łotro- 
sów  najętych  ma  około  siebie.  Modrz.  Baz.  338.  Byli 
tam  niektórzy  łotrzykowie,  którzy,  acz  nie  obierali  sif^ 
rozbojem  ustawicznym,  wszakże  kiedy  widzieli  kogo  nie- 
opatrzonego ,  radzi  go  więc  do  ciemnych  lochów  zapro- 
wadzali. Wys.  Kat.  376.  Łotrowie,  którzy  żywią  się  z  roz- 
bojów i  złodziejstwa.  Boter.  4,  105.  Wielcy  łotrowie  ma- 


662 


ŁOTERSKI-ŁOTROWAĆ. 


ŁOTROWSKI-ŁOW. 


Zych  sądzą.  Falib.  Dis.  L  3.  Ten  /otras  (dyabel).  Birk. 
Dom.  89.  Zawołani  owi  łotrzykowie  Sinis  i  Prokrustes , 
i  innni  zbójcy,  którzy  pojmanych  nieiiitościwie  smagają  i 
żywych  rzucają  w  ogień.  Pilch.  Sen.  95.  Nie  łotr,  co 
pije,  a  ma  za  co;  ale  ten,  co  nie  ma;  bo  ten  się  mu- 
si zborgować ,  a  zatym  wisieć.  Haur.  Ek.  23.  Sihiy  to 
łotr  był,  który  tak  sprośne  rzeczy  przed  bogiem  i  ludź- 
mi śmiał  pismem  swoim  twierdzić.  Paszk.  Di.  152.  Ło- 
trowie  z  Chrystusem  ukrzyżowani.  U'.  Post.  W.  305 , 
(zbójcy.  Bibl.  Gd.),  bic  ©d^dcbcr  am  Srcu|e;  Carn.  shAhar. 
—  g. ' AUquando  Łotr ,  łotrzyk  per  jocum  profertur  ;  n.  p. 
Pięknie  łotr  śpiewa.  Cn.  Th.  tnt  (£*CVje ,  ber  SpiflrnDc, 
Sifiurfc,  ©aubiel)  ftngt  fd)ón.  Często  gmerząc  po  gajach  i 
dąbrowach  ciemnych  Patrzy  łotrzyk  (Zefir)  z  uśmiechem 
po  miejscach  tajemnych.  Zub.  i,  182.  Nar.  Jeden  ło- 
trzyk słuchając  Pitagory,  mówił  mu;  wolałbym  z  niewia- 
stami, niż  z  mędrcami  przestawać.  Budn.  Apopht.  67. 
Choć  się  drobnym  zdaje  Kupidek  chłopczykiem.  Umie 
łotrzyk  szczebiotać  obrotnym  jezvkiem.  Nar.  Dz.  3,  84. 
ŁOTERSKl,  ob.  Łotrowski."  ŁOTROSTWO,  ŁOTROW- 
STWO,  a,  ?!.,  {Boh.  lotrowstwj  latrorinatio;  Hitng.  la- 
torsagh  malitia,  złoczyństwo,  złość;  Vifirf.  lotrla ,  loternia, 
nezhistost=  porubstwo;  Croat.  lotria  foriuc.ałio;  Dal.  \oir'\i 
ebriclas;  /la^.  lolrostvo,  lotros  ,  lottrina  p)jr(7;"a  ;  Bosn.\o- 
trovstvo,  lotrostvo  iuertia) ;  §.  aj  łotrowanie,  rozpustne  i 
rozbójnicze  życie  ,  kozactwo  ,  ciii  3ińukrlcbcii ,  liebcrlic^e^ 
£e6cn;  Sorab.  1.  nekmanstwo.  Ludzi  na  łotrostwach  i 
■wojnach  zrodzonych  i  wychowanych ,  ni  lasy ,  ni  błota 
żadne  trudniły.  \Varg.  Cez.  iii.  —  %.  b)  coUect.  perso- 
nij.  Łotrowie,  hultajstwo ,  kozactwo,  iRciuber ,  ©pi^lnibctt, 
(Scfinbel.  Łotrostwo  do  siebie  zebrał.  Warg.  Cez.  228. 
Pobijmy,  ukazując  Rzymiany ,  to  łotrostwo.  ib.  176.  Po 
kraju  siła  się  łotrostwa ,  śpiegierzów  włóczą ,  jako  cy- 
ganów, Wołochów,  Węgrów.  Falib.  Dis.  U.1.  Araby,  ja- 
ko głodne  łotrostwo,  nietrudno  podarkami  ubłagać.  Warg. 
Radź.  49.  Łotrostwo  zuchwałe ,  włosy  mu  z  głowy  i 
brody  targało.  Odym.  Św.  %  E  e  b.  ŁOTROWAĆ,  ał, 
uje,  inlr.  niedoh.,  łotroslwem  się  bawić,  rozbijać,  nie- 
rządnie i  rozpustnie  zyć,  ciit  3Mutii'r!cI'Cu  fiilircn,  raiibcn, 
Iicbcilic6  Ickit,  f^tBanncii  iiitb  Kumcti ;  {\tiid.  lotrovat  scor- 
iari;  C'roa^  lotruvati,  lotrujem /onuca/j ,  adulterari;  Bosn. 
lotrittise ,  datli  se  linosti  iners  fien;  Hag.  lotritise  pi- 
grescere).  Łotruje  syn  twój ,  nie  chce  do  szkoły  chodzić , 
nierad  się  uczy,  utracą,  rozprasza.  Damhr.  474.  Pilnować 
chłopów ,  bo  który  wreszcie  złotrowawszy,  mógłby  uciec. 
Haur.  Ek.  27.  (łotrem  zostawszy,  t.  j.  nierządnikiem). 
Z  onyeh  dziesięciu  mczów_  u  Rzymian  jeden  złotrzył 
Appius.  Biel.  Stu.  21.  (w  łotra,  nierzadnika  sic  przemie- 
nił). Gdy  Litwa  łotrowała  w  państwach  Bolesława ,  Kon- 
rad spustoszył  Polesie  Litewskie ,  zniszczeniem  także 
włości  i  wyprowadzeniem  niewolników.  Nar.  Hst.  5,  145. 
(cf.  w  kozactwo  pójśćj.  Drapiestwo  dawnych  Słowian , 
•wszędy  lądem  i  morzem  łotrującyeh ,  w  ielkie  zbierało  ze- 
wsząd skarby.  Nar.  Hst.  2,  85.  Nie  wpravsiają  się  do  ża- 
dnych spraw  za  młodu,  jeno  co  łotrują.  Star.  Vot.  C. 
Począł  biesiadować  ,  a  potym  po  nocy  łotrować ,  i  przy- 
krada'ć.     W.  Post.   W.  3,  94.  —    §.    U  flisów,    łotrować 


zowie  się,  garami  zwrócić  reję,  aby  się  wzdłuż  statku 
obróciła ,  i  wiatr  w  żagiel  nie  dął.  Magier.  Mskr.  bic  ^aa- 
ftanije  mi)  ber  gdiifle  be«  ©^in«'  riditen.  ŁOTROWSKI, 
ŁOTERSKl,  a,  ie,  ŁOTRZY,  a,  e,  ŁOTROWSKIE,  ŁO- 
TERSKIE  adoerb.,  od  łotrów ,  (Boh.  lotrowsky ;  Yitid.  lo- 
tem, lotrast,  nezhist),  fpifebiiMfc^ ,  f(^clmi)'4  ,  rnubcnfi^ ; 
(Sorab.  1.  nekmanstliwe.J.  Dom  mój,  dom  modlitwy  bę- 
dzie nazywan ;  a  wy-ście  z  niego  uczynili  jaskinia  ło- 
trowską."l  Leop.  Math.  21,  73.  ^Żarn.  Post.  2,  328.' Ło- 
trowskie  życie  prowadzić.  Ld.  Ty  się  ze  mną  łolrowskie 
obchodzisz.  Weresz.  Reg.  107.  Łotrowi  łotrowskie  się 
dzieje.  Bys.  Ad.  38.  Łotrowskie  to  więc  czynią,  co  to 
w  mocy  moją ,  Iż  tych  figlów  nikczemnych  wolno  dopu- 
szczają. Rej.  Wiz.  42.  Sromota  wielka  jest,  zwać  sie 
szlachcicem ,  a  łoterskie  czynić.  Hrbst.  Nauk.  /ł  5  i. 
Łolrza  krew'  w  ręce  jego  się  burzy.  Teat.  2,  108.  ŁO- 
TR YNIA,  i,  2.,  złośnica,  nierządnica,  cilt  dufcrił  laftcrŁnfteś 
SBcib;  Boh.  lotrowina;  (Carn.  lotreza;  Yind.  lolerza  =  kur- 
wa ;  Bag.  lottrina  valde  iners).  Herod  z  żoną  łotrynią.  Sk. 
Dz.  23.  Coż  kiedy  żona  łotrynią,  zdradzając  męża  swego 
w  ucziwym  jego Petr.  Ek.  62.  Nie  było  jeszcze  ta- 
kich łotryń  na  ten  czas.  Birk.  Kaw.  Mai.  B  'i  b.  Kiedy 
między  chrześciany  widacie  łotry  albo  łotrynie,  nie  zgar- 
szajcie  się.   Żarn.  Post.  o,  788  b.     ŁOTRZYK,  oh.  Łotr. 

'LOTUNEK,  nka,  m.,  n.  p.  Lichwiarz  bierze  lotunek  pięć- 
dzlesiatkrotny.  Klon.  Wor.  76.  Kijem  wilka  upomni , 
niech  płaci  lotunek.  Rad  w  oborze  włodował,  w  sieci 
dał  rachunek.  Mijil.  D  2  b.  (cf.  ładunek ,  cf.  bitunek).  — 
'g.  2)  Pewną  'lotunku  miarę  pokazuje ,  praecepta  vo!an- 
di  Iradit.  Zebr.   Oiv.   195,  oh.  Lot,  latanie. 

LOTLSOWE  drzewo,  Cellis  Linn.,  lotna  jagoda,  ber  3«' 
gcUnimn,  f otii^hium ,  SlefTcllmiim ,  drzewo  wielkości  wiąza; 
gałęzie  od  sporego  wzrostu  do  ziemi  się  gną.  Owoc 
podobny  do  wiśni.  Kluk.  Rośl.  2,  64. 

ŁOTYSZ, "ŁOTWIN,  a,  «!.,  rodowity  z  Łotwy,  rodu  Łote- 
yyskiego ,  ctn  Sctte.  Gdy  się  przyda  nocleg  u  chłopa  Ło- 
tysza abo  Igowinnina,  bardzo  trzeba  ostrożnym  być,  bo 
we  śpiączki  wnet  zabiją.  Gwagn.  414.  ŁOTWA,  y,  2., 
część  lub  kraina  w  hitlantach ,  Cettcniniib.  W  Litwie ,  w 
Żmudzi,  w  Łotwie.  5^r.  1544.  (cf.  Łotewka).  —  ^.  collect. 
Łotwinie,  Scttctt. 

'ŁOW,  u,  711.,  ŁOWY,  ów,  plur.;  Bóh.  Iow,  honba,  (cf.  go- 
nić, gonitwa);  Yind.  lou,  loyitje,  jaga,  popad ,  yjetje ; 
Carn.  \o\;  Croat.  lov,  lovina,  lovlenye ,  lovitva;  Bosn. 
lov ,  loYgljenje;  Slav.\o\;  Bag.  lóv;  looy,  lovlna ;  Sorab. 
1.  honidba;  (Sorab.  2.  lowene ,  lojene  rybołówi;  Ross. 
jOB.ia,  ,iOBiiTe.ibCTB0 ,  oxoTa ,  (cf.  ochota);  Eccl.  noBi, 
noK.AKiiiiie  ,  iia.iOBi ,  oxOTa  ncosaa ;  (cf.  Celt.  llav ;  Hiber. 
]-d(  mnniis);  połów,  polowanie,  łowienie  zwierząt,  ryb, 
bie  3«9!'.  i^is  Sageii,  bn»  %i\ij<:n.  Dla  tęsknicy  na  łów 
jeżdżą ,  albo  piją.  Eraz.  Jez.  D  d.  6  b.  Na  łowię  za- 
strzelon  w  palec,  umarł.  Biel.  Sw.  77  b.  Bawiąc  się 
łowera  ,  zwierz  gonił.  /-*.  Kchan.  Jer.  198.  Z  łowu  Ezau 
przyniósł  ojcu  potrawę.  Biel.  Hst.  14.  Na  łów  się  prze- 
jeżdżaj. Sienn.  481.  Częściej  na  łowy  dla  wolnej  myśli, 
niż  dla  zwierza  wyjeżdża.  Lub.  Roz.  518.  Żywot  ich 
wszystek  w  łowach.    Warg.  Cez.   159.     Łowy  się  bawLć  = 


LOWANIUM  -  ŁOWIĆ. 


ŁOWIĆ. 


665 


polowaniem,  polować.  Łowy,  nauka  /owcza.  Cn.  Th.,  ło- 
wiectwo ,  3^9flff'?-  —  Łów  ryb ,  gifcfłfttltg.  Przychodzę 
z/owu,  na  którym  u/owiJem  wielką  rybę.  Birk.  Dom.  81. 
Jedź  na  g/ębią  ,  a  rozrzućcie  sieci  wasze  na  /ów.  Leop. 
Luc.  5,  4.  (zapuśćcie  sieci  wasze  ku  łowieniu.  Bibl.  Gd.). 
—  §•  f'9-  ''■-  Jechać  na  kozaotwo ,  oni  to  zowią  w  po- 
la albo  w  łowy.  Biel.  !iw.  288.  cf.  na  harc ,  fianimsircn 
teiteit.  —  §.  Łowy,  miejsce  /owów,  bądź  na  zwierzynę, 
bądź  na  ryby,  ber  Ort,  we  man  jagt,  cber  fif(^t,  3n0ti, 
gifc^fang.  Wyspa  ta  dosyć  ma  lasów  i  chrostów,  prze- 
leż też  ma  dosyć  łowów  i  dobytków.  Boter.  41.  Wyspa 
ta  pusta,  lecz  łowy  ryb  ma  osobliwe,  ib.  55.  (LOWA- 
NIUM indeclin.,  miasto  z  sławną  akademia  w  Brabancyi. 
Wyrw.Geogr.Ul,  bie  ©tabt  SiJtrcil).  ŁOWCA,  y,  m.,  Prze- 
jemca  abo  łowca,  jest  pies ,  który  opowiada  zająca ,  że  był 
tam,  gdzie  go  przejął,  i  zwoływa  towarzystwo,  aby  go  z  nim 
szukali.  Ostror.  Myśl.  21 ,  etn  Spiirtunb ,  ber  iq  ber  Stttc= 
riiiig  beź  $afcn  anidjlngt.  ŁOWCZANKA ,  i ,  i,  córka  ło- 
wczego, bc^  3«flcrmcifterź  Joc^ter.  ŁOWCZY,  a,  e,  od 
łowów,  Sagb  •  J  Boh.  lowći;  Yind.  louski ,  louni;  Slav. 
lovacski ;  Uoss.  .iOB'iiii,  oxoTHimecKiii,  oxOTHHqii1,  (ob.  My- 
śliwy, cf.  ochoczy).  Łowcze  księgi.  Cn.  Th.  3agbbuc[)cr. 
Trojaki  gatunek  psów  najdujemy,  jeden  łowczy  ku  ło- 
wieniu zwierza  ,  drugi  ku  straży  bydła  ,  trzeci  ku  straży 
domowej.  Cresc.  568.  Opasuje  go  wałem  dzid ,  łowcza 
gromada,  A  zwierz  nieustraszony  wściekle  na  nie  wpa- 
da. Frzyb.  Luz.  123.  Łowcza  trąbka.  Ld.  Wsi  'łowce, 
które  na  łowiech  siedzą,  tak  osoczne,  jako  i  wszelakie 
inne ,  na  jakichkolwiek  powinnościach  zastawione  ,  płacą 
z  włóki  po  złotemu.  Yol.  Ley.  2,  668,  jagbpflid^ticje  ©ór' 
fcr ,  bie  hai  jur  3agb  3JptMge  ueraiiftalteu  miilfen.  ŁOWCZY, 
ego,  m.,  subst.,  rządca  łowów,  ber  Sfiflcrmfifter;  {Hag. 
nadlovnik ;  Hoss.  obs.  .JOBMiii ;  fioss.  cOKOJHimefi ,  cf.  so- 
kolonik).  Łowczy  Koronny,  łowczy  Litewski,  łowczy 
nadworny  Koronny,  ber  Sronfjofjdgermciftcr.  Przyjechawszy 
do  państwa  łowczych.  Kras.  Pod.  2,  138.  Łowczowie 
nazwani  od  dozoru  polowania  królewskiego.  Skrzet.  Pr.  Pol. 
i,  200.  Xiażęcy  łowczowie  nazywali  się  pisarzami.  Czach. 
Pr.  2,  257.  Łowczy  u  prywatnego,  ber  £)berjdger.  Go- 
spodarz gospodarnie  myśliwy,  trzyma  tylko  łowczego  ło- 
wiectwem rządzącego ,  myśliwych  do  bicia  zwierząt  i 
chłopca  do  psów.  '  Kluk.  'Zw.  \  ,  380.  Ze  strzelczyków 
na  łowczych  ich  awansowano.  Teal.  i9.  b,  6.  —  fig.  Ło- 
wczy >  łowiący,  czyhający,  dybiący  na  co,  eilt  3<^S''r,  iau-- 
rcr  auf  ttwai,  ber  auf  etmai  3cflt*  maist.  Łowczych  na 
świecie  najwięcej.  Sami  łowczy  na  świecie;  ci  rozkosz, 
ci  sławę,  ci  pieniędzy  szukają.  Zc(;/.  Ad.  153.  —  Ni- 
mrod  mocny  łowczy.  Zygr.  Pap.  165.  myśliwiec,  łowiec. 
ŁOWCZYC,  a  m.,  syn  łowczego ,  bcś  SfiflfrinciftfrS  Sohi. 
ŁOWCZYNA,  y,  z.,  żona  łowczego ,  bie  Sćigcrmeiftcriim. — 
g.  Łowiąca,  polująca,  myśliwa,  bic  3'igfriiin ;  Bag.\o\n'iz- 
ra  ,  lovizza  ,  lovcjarizza ;  Bosn.  lovi(,a;  Puss.  o.xoT)iHua; 
Sorab.  1.  honicźerka.  Łowczyna  zalekła,  szczwaniem  ło- 
wczym gnana,  pierzchała  ,  veiiatrix.  Zebr.  Ow.  42.  ŁO- 
WIĆ, ił,  i,  cz.  uiedok,  złowić,  ułowić  dok.,  ( Ławiać 
fre(ju.);  myśliwczym  albo  rybackim  sposobem,  zwierzęta, 
ptastwo,  ryby  chwytać,  łapać,  niif  ber  3''g^  f«"gcii/  SSilt" 


eriegett  Ober  fangen,  5SógeI  fmigcn,  gift^e  fangeii;  Boh.  lo- 

witi;  Sorab.  \.  łowicz;  Sorab. 1.  lojsch;  Yind.  loviti ,  ja- 
gati,  vjeti,  vjemati,  slovili;  Garn.  lovim ;  Croat.  loviti, 
Iovim  ;  5/av.  loYiti ,  fatam,  hvatam,  (cf.  chwatać,  chwytać); 
Bosn.  et  /i'fl,9.  lovitti ;  Dal.\o\\\\  pticze ;  .ff  oss.  jiobhtl,  ,io- 
B.I10 ,  n3.iOBHTi>.  Łowią  kuropatwy  sieciami  za  pomocą 
legawca.  Cresc.  630.  Wilki  dołem  łowią.  ib.  658.  Le- 
piej robić,  niż  ptaki  łowić,  Cn.  Ad.  441.  Kot,  gdy  chce 
łowić  myszy,  Tak  się  utai ,  że  prawie  nie  dyszy.  Brolk. 
H.  2.  Łów  sobie  kotku.  Pys.  Ad.  38.  (cf.  leniwemu 
pieczone  gołębie  nie  wlecą  w  gębę;  cf  leżąc  wilk  nie 
tyje;  cf  be;;  prace  nie  będą  kołacze).  Ryby  łowić,  So- 
rab. rebe  wóyu  ,  rebaczżu  ;  Garn.  ribzhujem ;  Yind.  ribi- 
ti,  ribe  loviti;  Bom.  ribbati;  Croat.  ribariti,  ribarim,  ri- 
be  lovim,  '3ifd)e  foiigctt,  fift()eii.  Ryby  łowić  w  zarybio- 
nych stawach,  jeziorach.  Mon.  66,  101.  Ustawicznie  ry- 
by ławiał  wędami ,  i  drgające  wędziskiem  wyprowadzał 
z  wody.  Otw.  Ow.  128.  Na  wędę  łowić  Yind.  f  ternam 
ribiti ,  f  vudizo  loviti;  Eccl.  yAio ,  y4HUeio  iLonJiKi  puóy. 
Tu  nigdy  ryb  nie  ławiają.  Kosz.  Cyc.  109.  Był  czło- 
wiekiem ryby  ławiającym.  Olw.  Oir.  549.  W  odmęcie  ło- 
wić. Teat.  48.  b,  28,  (ob.  Odmęt).  Próżna  rzecz  'w  le- 
sie ryby  łowić.  Min.  Pyl.  4,  221.  (cf  próżno  szukać 
włosów  u  łysego).  Piscari  in  aere ,  na  powietrzu  łowić, 
to  jest,  tam  szukać,  gdzie  nie  masz  nic.  Mącz. —  Burl. 
Pijakom  się  często  trafia  ryby  w  łóżku  łowić.  Comp.  Med. 
361.  t.  j.  podlewać  się,  fid)  im  Settc  tepiffeil.  Lekarstwo 
dla  tych  ,  co  w  nocy  w  łóżku  ryby  łowią.  Haur.  Sk. 
301.  —  Raki  łowić,  łapać,  chwytać,  Yind.  razhiti,  rake- 
!oviti ,  frel»)'eii.  Perły  łowić  »  z  pod  morza  dobywat; ,  ij^n- 
len  fifdjen.  Mało  tam  warte  perły,  gdzie  je  łatwo  łowić. 
Tent.  46.  c,  27. —  Fig.  Łowić  ludzi,  zjednać  sobie,  znie- 
wolić sobie ,  faiigcn  ,  fifdteii ,  ju  ftefonimen  fiidjeii ,  fcefommett. 
Nadzieją  łowią  ludzi  jako  wędą;  ale  mądry  nie  da  się 
ułapić,  zna  le  ponętę,  wie  czym  ryby  łowią.  Lub.  Poz. 
105.  Skanderbek  szlachetną  swą  naturą  osobliwie  umia/ 
sobie  ludzi  łowić.  Baz.  Sk.  228.  Takci  dudki  łowią.  Cn. 
Ad.  1153.  Głupcy  siebie  mową,  a  drozdy  gnojem  łowią. 
Chmiel.  1,  75.  Konstantyna  Aryanie  łowili,  że  im  wie- 
rzył. Sk.  Dz.  208,  fie  nn^mcit  ibti  fiir  fi^  eiii,  bcfaniett 
i6n  nuf  ibre  Seitc.  Czasem  się  łowiło  kobietki.  Teat.  43. 
b,  94.  W  miejscach  ukrytych  zasadzki  czyni,  aby  ro- 
zerwane nasze  łowić  mógł.  Warg.  Gez.  146,  złapać,  w 
niewolą  wziąć ,  aujfniigcil.  Sułtan  wielu  sposobami  zwykł 
łowić  dostatki  sług  swoich.  Kłok.  Turk.  61,  porywać, 
m  fid)  rcif  en.  Kto  rzeczy  wedle  czasu  łowi ,  nie  może 
sie  zaw  ieść.  Lub.  Roz.  463 ,  t.  j.  prędziuchno  korzysta 
z  rzeczy,  erliafdieil.  Często  rzeczy  dobrze  nakierowane 
odmieniają  się ;  dobrze  tedy  robi ,  kto  rzeczy  podług  cza- 
su łowi.  Mou.  74,  132  —  Śmierć,  pogrzeb  łowić  =  iść 
na  złamaną  szyje,  bcii  Job  fuien,  fidj  ben  Job  boleit. 
W  nuit  wskoczył  Naicys  i  śmierć  łowił,  głupi  w  swej 
urodzie.  Jabl  Tel.  115.  Nie  chciej  bez  potrzeby  szukać 
niebezpieczeństwa  i  łowić  pogrzebu,  ii.  165.  —  §.  Ło- 
wić na  co.  Stryjk.  056,  fig.  dybać  na  co,  czyhać  na  co, 
auf  ttwai  laucrn,  Sigt  barauf  luadicii.  Dyaboł  pilnie  na 
to  łowi,  aby  białość  odjął  człowiekowi,  na  tę  on  zawsze 


664 


ŁOWIENIE-ŁOWNY 


ŁOWNO-ŁOZE. 


dybie  ,  aby  ją  mógJ  skazid.  Papr.  Koi.  N.  3.  ŁOWIE- 
NIE ,  ia ,  n.,  subst.  verb.,  {Boh.  lowcnj) ,  tai  gangcii  obcr 
Sagcn  ter  JMcrc;  łowienie  ptaków,  ter  2?ogfIfmig,  M 
Sjogelftcllcn ;  łowienie  ryb,  pereł,  ber  gtfifanfl,  ^>crlfang, 
iai  gificn.  ŁOWICZ,  a,  m.,  miasto  w  Rawskim.  Dykc. 
Geoyr.  2,  i 05,  cine  Stabt  in  ber  SBoin'.  %ma.  Łowicz, 
mówi  Sarnicki,  nazywa  się  od  łowów,  czyb  polowania,  na 
którem  tam  uczęszczab  książęta  Mazowieckie.  Ład.  H.  N. 
89.  ŁOWICKIE  księstwo ,  arcybiskupom  Gnieźnieńskim 
od  Konrada  Mazowieckiego  ustąpione.  Dykc.  Geogr.  2, 
iOo,  Hi  prfteiitlium  Sornkf*.  ŁOWIEC,  wca,  »«.,  Boh. 
lowec;  Z/osH.  lovac;  Slav.  lovac  ;  łiag.  \o\iiZ ,  lovcjar,  lo- 
vnik  ;  Yind.  lovez,  louz,  jager  ;  Garn.  lovz  ,  lovshe  ;  Croal. 
lovecz,  jagar,  (lovasz  agaso);  Hung.  lovo  -■  strzelec, 
(Hung.  lovas ,  lovagos  eques);  Ross.  AOBCWh,  .lOBiire.ib, 
oxotuhkł;  Sorab.  i.  honicżer;  który  polując  zwierzęta 
łowi,  (cf.  myśliwiec),  ber  ^a^n.  Nerarot  był  duży  ło- 
wiec. 3  Leop.  Genes.  10,  8,  (wielki  myśliwiec).  O  spo- 
sobach ,  któremi  mają  łowcowie  myśliwi  ptastwo  łowić. 
Haur.  278.  Jednorożec  żadnym  fortelem  łowców  nie 
może  być  poimany.  Birk.  Chmiel.  C  b.  Łowiec  sieci 
zakłada.  Gor.  Sen.  275.  Na  łowca  zwierz.  Rys.  Ad.  47. 
(cf.  nie  przedawaj  niedźwiedzia,  az  będzie  zabity).  Łóżka 
brać  na  niedźwiedzia,  na  odyńca  mary.  Kurę  śmiele  bierz 
z  kojca,  każe  łowiec  stary.  Pot.  Pocz.  227.  —  fig.  O 
jak  ci  święci  łowcowie  latali  po  Azyi  i  Indyi ,  dla  na- 
wracania grzeszników.  Bals.  Niedz.  i,  229,  (przepowia- 
dacze  ewanielii,  raissyonarze).  —  Kmieć  na  grosz,  pan 
na  kmiecia,  ksiądz  na  pana  łowiec.  Pol.  Jow.  24,  (chci- 
wy, cliytrzo  zachodzi).  ŁOWlEt^KI ,  a.  ie.  Bok.  lowecky; 
Garn.  lovshke ;  S!av.  lovacski ;  Yiiid.  iouski,  louni ,  lou- 
liu  ,  lovitliu  ;  Ross.  aoBMiil,  o.YOiHiiijeciiiH,  o.voTHHqiii ;  od 
łowców  lub  łovviect-.va,  S^gcr  =  .  Służby  łowieckie,  dack. 
Pr.  i,  66.  Czas  nierządu  i  łowieckich  najazdów.  Przestr. 
192,  Sćigcriiigc,  Streifjiige ,  Streifere«cii.  ŁOWIECTWO. 
a,  ».,  bic  Sagere^,  Siijjbfimft ;  {Carn.  lovstvu;  Yind.  lovi- 
tje,  loustvu,  lovifhtvu ,  loulcnje);  umiejętność  przez  zrę- 
czność i  różne  wynalazki  łowić  i  bić  zwierzęta.  Kluk.  Zw. 
1,  378,  cf.  myślistwo  —  §.  Łowy,  polowanie;  bai  '^a-- 
gen,  bie  3agb,  Sagerc^.  Wielkie  łowiectwo  nie  tylko  nie 
czyni  pożytku ,  lecz  bardziej  marnotrawstwo.  Pomniejsze 
łowiectwa  czasem  potrzebne  są.  Dzielą  też  łowiectwo 
na  wyższe,  bie  ])o\)e  Jagb,  śrzednie,  bie  iWitteljagb ,  i  niż- 
sze, bie  iiicbere  3»t3b,  do  każdego  licząc  różne  klassy 
zwierząt.  Klak.  Ziv.  1,  378.  Tylko  łowiectwem  żyjąc, 
zabiegli  się  w  puszcze  głęboko.  Staś.  Num.  2,  83  ŁO- 
WISKO, a,  n,,  miejsce  łowów,  czyli  polowania,  puszcza, 
cine  Sagbroilbnip,  miifte  ©egeitb ,  mo  fi(^_  »iel  2Bilb  aufjialt. 
Hercynijskie  łowiska.  Fullis.  FI.  22.  Kuryo  aż  po  same 
Dacyą  przyszedł,  ale  ciemności  się  zarosłych  łowisk  uląkł. 
ib.  126.  Boh.  lowi.śte.  Ross.  .lOBHtue  miejsce  łowienia 
ryb ,  ber  Jiftfefdiig.  ŁOWKA  ,  i ,  2.,  łów  ,  łowy,  łowienie, 
złowienie,  ber  gang.  Nadała  sie  tego  roku  łówka  w  Groen- 
landzie.  Teat.  26.  c,  115.  ŁOWNY,  a,  e,  §.  1)  co  umie 
łowić,  ber  gut  fangen  fann.  Rag.  Ióvni;  Ross.  ioBHTe.ib- 
Hua ,  jOBHjbHUH.  Nie  każdy  kot  łowny.  Cn.  Ad.  607  , 
<cf  nie  każdy  co  się  po  żołniersku  stroi,    potyczki    do- 


stoi).  Na  myszy  najlepszy  sposób  jest ,  kot  łowny.  Kluk. 
Zw.  1,  308.  Kot  niełowny,  co  z  łap  upuści.  Jabi.  Ez. 
3.  Kot  niełowny,  chłop  niemowny,  często]  głodny.  Gn. 
Ad.  360,  f  cf.  łów  sobie  kotku ;  cf.  bez  prace  nie  będą 
kołacze;  wilk  leżąc  nie  tyje). — g.  2.  Łowny  <  którego  ła- 
cno ułowić,  leiAt  3U  fangen.  Gn.  Th.  ŁOWNO  adverb., 
łacno  do  ułowienia;  —  fig.  Mowno  i  łowno  po  wszystkich 
ulicach ,  Po  karczmach  i  po  karmnicaeh.  Kniaź.  Poez. 
2,  199,  łacno  było  co  ułowić,  ukraść,  ei  mar  ba  letttlt 
ctwai  jn  ftfcijert.     ŁOWY,  ów,  plur.,  ob.  Łow. 

Pochodź,  dofawiać  się,  doiowić  sie,  natowić  sie;  kaczołow- 
stwo;  obłów,  obława,  obławiać  się,  obłowić  się;  polotu, 
poławiać;  ułowić;  ryb  ołów ,  samołówka;  załawiać ,  wzła- 
wiać;  złowić;  zbikołów;  luyławiać,  wyłowić. 

LOZ .  w  LOZ ,  LÓZEM  ndverb.,  wolno  ,  bez  przeszkody,  (cf. 
lóźny,  cf  0'er.  loi) ,  fre^.  Teraz  lózem  otworzone  wrota 
do  korony  pogaństwu,  fiuard.  YV.  D.  11.  Uciekają,  zie- 
mię otworzywszy  wszystkim  w  lóz  inkursyom.  ib.  268. 
Lózem  ręce  opuszczą,  zadumani  •  i  tu  i  sam  chodzą. 
Tward.  84.  Lózem  rozpasany  na  wszvstko  biegał.  Hor. 
Sat.  247. 

Pochodź,  luzak,  lóźny,  luźny,  lóino;  lózować,  lózować  się. 

ŁOZ.\  ,  y,  z.,  (Croat.  łoza  silva,  palmes ,  viłis ,  lozicza  sil- 
vula;  Ross.  Msa,  .wsKa,  ^losoiKa  pręt,  rózga;  losam 
ciecie  rózgą ;  Carn.  lozh ;  Yind.  lozhje  juncus).  —  Ło- 
za siler ,  bie  SSafferiuctbC ,  rodzaj  wierzby,  krzew  śrze- 
dniej  wielkości;  liście  do  iwowych  podobne.  Kluk.  Rośl. 
2,  57,  bagno  drzewko ,  cf.  łozina.  —  §.  Ogólnie  krze- 
wina ,  Stiauc^,  33n|'[^.  Tak  małe  ziarno  gorczyczne,  a 
taką  wielka  łozę  puszcza,  iż  i  ptacy  sie  na  niej  chowa- 
ją. Sk.  Kaz.  318.  Jedna  strona  Dniestru,  lasem  i  okro- 
pnemi  łozami  przyćmiona.  Tward.  YVł.  116. —  §.  Łoza  < 
macica  winna.  Ursiniis ,  apud  Cn.  Th.  378,  Bosn.  loża 
vitis,  lozica  viticula;  Rag.  lóza ,  lozizza ,  (lozovina  pam- 
piuus,  hvoja  lozova) ;  Croat.  loża,  vinika,  tersz;  Dal.  lo- 
za,  lozicza;  Slav.  vinova  loża;  Yind.  terfs,  vinska  terta, 
grebeniza ;  Ross.  BHH0rpa4Haa  aosa;    Eccl.   BHHHaa    Jioaa, 

ppX,\HI6. 

LOZ.V,  y,  £.  z  Franc,  loża  teatralna,  przegrodzona  niby 
komórka  dla  spektatorów,  bie  Spge  im  t^ecter.  Teat.  24, 
56,  (cf.  raj).  Podczas  komedyi  w  loży  Jejmościnej  dla 
mnie  tylko  samego  nie  ma  miejsca.  Teat.  34.  b,  B.  — 
§.  Loża  frankmasońska ,  bie  tjrfęiiaurerlpge.  Pam.  85,  411. 
(LÓZAK,   ob.  Luzak). 

ŁOŻE,  a,  n.,  [Etym.  leżeć,  cf  leża),  miejsce  leżenia, 
[Boh.  \uze,  loże;  Slov.  luże :  Sorab.  1.  lożo,  woźo,  lożko; 
cf  Croat.  lesz  <  trumna),  ber  Ort  junt  liegeu.  —  g.  Łoże 
do  sypiania,  łóżko,  ba'3  Sett;  Boh.  luźe,  postel,  {ob.  Po- 
ściel); Rag.  I5xa ,  loogh;  Croal.  posztely,  drevo  poszte- 
lyno,  skampet;  Dal.  odar;  Ross.  KpOBaib,  bpoBaiKa, 
KpOBarnme.  Do  gierady  należą  przykrycia  łożne ,  prze- 
ścieradła,  łoże,  wezgłowia.  Szczerb.  Sax.  135.  Gdy  się 
spać  kładę  na  łoże ,  bezpiecznie  odpoczywam.  Ryb.  Ps.  4. 
Usłyszawszy  o  cudach  Jezusowych ,  tych ,  którzy  się  źle 
mieli,  na  łożach  do  niego  nosili.  Sekl.  Marc.  6.  Słać 
łoże.  Gaui.  Siei.  370.  Choremu  złote  łoże,  nic  nie  po- 
może. Zab.  7,  223.  Koss.     Nie  pomoże    malowane    łoże. 


ŁOZĘ. 


ŁÓŻECZKO  -  ŁOŻNICA. 


665 


Rys.  Ad.  49.  Wzdycha  na  śmiertelnem  toin.  Mon.  75, 
581,  nuf  btm  ^Pbtenbfttc.  Gdy  kto  na  śmiertelnym  łożu 
dokonywa,  Wszystkiej  siJy,  wszystkiej  krwi  dobywa.  Że- 
by serca  ratować.  Tward.  VW.  158.  — •  Łoże  =  małżeń- 
skie łoże,  małżeński  stan,  iai  (^l)cbett,  ber  6t'eiłniib.  Ro- 
złączać się  od  stoJu  i  loża.  Gal.  Cyw.  1,  42.  Prawo  za- 
brania Sułtanowi  słodyczy  łoża  małżeńskiego.  Węg.  Marm. 
\,  74.  Gdy  mąż  z  wolną  białogłową  ma  sprawę,  ten 
swoje  łoże  gwałci;  gdy  z  cudzą  żoną,  cudze  łoże  maże. 
Karuk.  Kat.  545.  Jeżeliby  mąż  wolny  z  cudza  żoną  spra- 
wę miał,  tedy  cudze  łoże  nierządem  cudzołożnym  uiaże 
się.  Kucz.  Kat.  5,  146.  —  Trans.  Dobrego  łoża,  złego  łoża 
dzieci' dobrze  lub  źle  urodzone,  prawnie  lub  nieprawnie 
spłodzone,  Sinbef  e^eltdicr  ober  unc^rlittcr  ©cliurt.  Dzieci 
własne  i  dobrze  narodzone ,  albo  z  dobrego  łoża  są , 
które  się  w  stanie  małżeńskim  uczciwie  rodzą.  Sicierb.  Sa.T. 
113.  Dobrego  łoża  dziedzica  spłodzić  nie  może,  kto  nie 
w  prawym  małżeństwie  mieszka,  ib.  15.  E)zieci  złego  łoża 
mogą  sie  stać  uczciwemi.  Cheim.  73,  Olw.  Ow.  415; 
Eots.  TafimiiHmb  bękart,  adj.  TaHMHWiiiuiibiH.  Dw:ij  sy- 
nowie ,  których  z  niewolnicy  miał ,  za  syny  dobrego  ło- 
ża poczytani  byli.  Sk.  Dz.  1163.  Sądowi  duchownemu 
należy  sadzić,  które  dzieci  dobrego  łoża  są  albo  nie.  Herb. 
Stat.  157.  —  Melon.  Płci  piękna  przestań  żądać  za  łoże 
korzyści,  łiul.  Ow.  70,  (t.  j.  za  sprawę  cielesną).  —  §.  Ło- 
że, podsada  lub  osada  rozmaitych  rzeczy,  bie  Ulltcrlilcjc,  obci' 
oiid)  giiifalTmig ,  hq  iiiaiiiicrle^  ©aĄcn.  Woi'stwy  te  ziemi  są 
poprzedzielane  cienkieni  łożem  kamienia  czarniawego. 
A'.  Fam.  24 ,  344.  Łoże  abo  osada  armaty,  ze  dwu 
długich  ramion  z  mocnych  blochów  sporządzonych.  .\r- 
chel.  5,  60,  lawety,  bie  Sancttcn  ber  flrtiioiifii.  Łoża  armatne 
sa  to  okładki  drewniane  z  dwóch  długich  i  mocnych  ścian, 
spojonych  z  sobą  trzema  lub  czterema  poprzecznemi  szpo- 
nami. Jak.  Art.  3,  300.  Na  łożach  kładą  się  armaty,  aby  ich 
wygodnie  użyć  można.  Lesk.  2,  241 .  W  Galacie  Tureckich 
armat  wiele  leży,  tak  na  ziemi,  bez  łoża  i  bez  kół,  tylko 
same  rury.  Biel.  571.  Łoża  moździerzowe,  SD/ińfcrMocfe, 
nie  na  swoich  kołach,  ale  na  służących  do  tego  wozach, 
przewożą  się.  Jak.  Art.  5 ,  300.  —  Łoże  u  fuzyi ,  u 
strzelby  <  osada,  Ross.  .loata ,  ber  SĄaft  eincr  gliiitc,  ci' 
nd  (£d)tcpBeiVft!rś,  9?ii^rC'.  Bez  rury  samo  nie  muszkie- 
tem łoże.  Fut.  Poci,  220.  Kto  się  chce  nad  możniej- 
szym  zemścić,  a  nie  może.  Niech  się  rwie  do  strzelby, 
gdy  bez  rury  łoże.  Pol.  .Arg.  434,  (  cf.  z  motyką  na 
słońce).  Obróciwszy  rusznicę  łożem  ,  po  malutko  dybie. 
Pot.  Jow.  2,  71.  kolbą. —  Łoże  jarzmowe,  echeboeiim  ,  ba» 
3pd)^eftctl ;  jarzmowe  wici.coi/m,  bie  Soiliwinbc.  Cn.  Th. 
235. —  Łoże  u  cieśli,  stolarzów,  dziura  do  spojenia  dre- 
wien, gniazdo.  Cn.  Th.  371.,  Dud-..  23,  ^c\i  3(tpft'iil0(l;.  Ło- 
że biegunów,  u  wałków,  koł  młyńskich,  u  taczek,  u 
wind;  drzewo  wydrożone,  albo  żelazo  żłobkowate,  w  któ- 
rym się  koła  młyńskie  etc.  obracają.  Wtod.,  Cn.  Th.  371, 
Dudz.  23.  —  Łoże  u  procy-  Tr.,  skóra,  w  której  kamień 
leży,  bai  SĄIcubcrlcbcr.  —  §.  Łoże  rzeki  =  rów,  którym 
płynie.  Cn.  Th.,  koryto,  iai  23ctt  eiiicśl  Sliifeź,  łożysko; 
Eag.  loogh;  Vind.  tczhifhe,  struga;  Sorah.  i.  reoznć  zbew, 
ręczni    rpad ;    Boh.    f ećiśte ,    feeisko;    Slov.    gżrek,    ręka 

Stownik  Lindego  u/yd.  V.  Tom  II. 


mezy  brehy.  Pokopano  wiele  stawów,  które  można  było 
każdego  czasu  wodą  napełnić,  przez  łoża  rurmusowe.  Pilch. 
Sen.  lisi.  2,  156.  ŁÓŻECZKO,  a,  n.,  demm.  nom.  łoże, 
^ai  33ettc^Cli;  (Bosn.  odrię ,  posieglica;.  Łóżeczko  moje 
miękkie,  na  powrozach  rozbite,  kołdrą  'Turską  wzorzysta 
pokryte,  wonnych  ziół  na  nim  pełno.  Birk  Zyg.  26.  Szczu- 
płe łóżeczko.  Tward.  Daf.  15.  Spoczywając  na  łóżeczku 
leży.  Attszp.  63.  (ŁOZINA ,  y,  ż.,  g.  a)  (cf.  łoza),  salix 
pentandra,  bic  2Ba)Tfvn'CibC ,  miedzy  wszystkiemi  krzewami 
do  grodzenia  płotów  najzdatiiiejsza.  Kluk.  Bosi.  2,  57., 
Jiindz.  491.,  Boss.  Bei.ia ,  ijepHora.ii.  —  §.  b)  ogólniej: 
Chrost,  krzaki,  ®clińfĄ ,  ©cftraild).  On  pocznie  biegać 
czym  prędzój  w  łozinę.  Chrośc.  Luk.  275.  Szpiegowali 
mię  gdzie  między  łozina.  Chrośc.  Ow.  66.  Teraz  opatrzny 
■winiarz  do  Jasa  po  tyki  Jedzie,  gotuje  noże,  łozinę,  mo- 
tyki. Zimor.  215,  (może:  na  wici).  Kosze  z  łoziny  ple- 
ciono. Jak.  Art.  5,  24).  ŁÓŻKO ,  a ,  n  ,  "ŁÓSZKO.  Cn. 
Th.,  Boli.  lażko;  Sortih.  1,  wożko,  loźko ;  Sorub.  2.  lo- 
żischcżo,  jożischcżko;  Yind.  poslelifbe,  (cf.  pościel);  Croat. 
poszteleeza ,  spampet;  Slav.  postelja;  Bosn.  odar,  postc- 
glja ;  Hoss.  KpOBaiKa,  KposaTHme,  (cf.  krawędź) ;  Eccl.  Kpa- 
Baib,  KpeBaiŁ,  o,\(fŁ,  04pa;  (cf  Lat.  lectus;  Graec.  It/^og); 
iiai  23ctt,  bic  Settftcilc.  Łóżko  rozpięte  (Yind.  napneuna 
poste! ,  flipanpat,  Stmimbett).  Łóżko  do  sypiania  sosnowe, 
dębowe,  lipowe.  Kluk.  Rośl.  2,  161.  O  tej  godzinie  już 
dawno  w  łóżku  być  powinien.  Teat.  45,  84.  W  spazmach, 
mdłościach ,  migrenie ,  Jak  na  pół  obumarła  o  łóżko  się 
rzuci.  Zab.  15,  191.  NagŁ  Już  do  łóżka  szedł,  a  kłaść 
się  miał.  Kosz.  Lor.  125  b.  Kto  idzie  na  niedźwiedzia, 
łóżko  wedle  starej  Naguluj  przypowieści,  kto  na  dzika, 
mary.  Pot.  Pocz.  285.  Rzadko  który  Sułtan  spokojnie  na 
łóżku  umarł.  Kłok.  Turk.  51.,  Lach.  Kaz.  1,  91,  (natu- 
ralną czyli  swoją  śmiercią).  Gdy  cię  zimnica  o  łóżko  ude- 
rzy... .  Zab.  5,  217,  (przymusi,  żebyś  się  położył).  Cho- 
robą o  łóżko  uderzona ,  już  zwątpiła  o  życiu.  Mon.  65, 
575.  —  Ryby  w  łóżku  łowić,  {ob.  Łowić).  Łóżkiem  się 
bawić.'  Perz.  Lek.  87,  chorować,  leżeć.  ŁÓŻKOWY,  a, 
e  ,  od  łóżka  ,  S3ett  < .  Łóżkowa  deska  poboczna  ,  pobo- 
cznica,  krawędź,  Yind.  spampet,  bai  ScitCllliret  bCi^  53ctte^. 
Łóżkowa  deska  u  głów  abo  strona,  miejsce  w  łóżku  =  gło- 
wy, bic  ^aiiptcn.  Nogi  łóżkowe,  {Bosn.  nosgicce;  Carn. 
snóshje).  Koperta  łóżkowa,  Carn.  poplun ;  Yind.  plahutu, 
postelnu  nakrivalu,  erjuha.  Łóżkowa  zasłona  =  firanki, 
33ettviprf)ćiiigc.  Namiotek  łóżkowy.  Birk.  Chmiel.  A.  3,  t.  j. 
pawilon.  ŁOŻMCA,  y,  i.,  ŁOŻNIK,  a,  m.,  ŁOŻNICZKA,  i, 
2.,  demin.,  |.  1.  sypialnia,  (cf.  Boh.  łożnice;  Slav.  lo,\nica 
sponda);  Boh  lehanice;  Sorab.  1.  lehancza;  Bosn.  losgni- 
<;a,  kamara;  Dal.  losnicza,  sztanicza,  kram;  Rag.  lóxniza, 
16xa;  Eccl.  i\oiKhtiiii|iA ;  sypialna  komora,  iai  SdilofGCmadl. 
Wszedłszy  dziecię  do  łożnicy,  abo  do  sypialnej  komory, 
na  modlitwę  się  uda.  Eraz.  Ob.  J.  Jam  nędznik  łożnicę 
gotował  dla  ciebie,  1  [)Ochodnio  służące  weselnej  potrze- 
bie. Olw.  Ow.  38,  ,,>iot.  thalarnus,  łożnica  nowożcńska  abo 
małżeńska",  bie  Srniitfammcr.     1  pokoje  i  pańskie  łożnice 

mijając Chelch.  Popr.  A  4.    Skrzynie  kazała  wnieść  do 

swej  łożnice.  Budn.  Apophl.  T.  3.  Przepaść  bezdenną 
ocean  otwiera,  Gdzicć  na  dnie  jasnym  łoinik  zgotujemy. 

84 


666 


ŁOZNICZNY-  ŁOZOWY. 


ŁOŻYĆ  -  ŁOŻYSKO. 


Tward.  Dal.  27.  W  strojnych  lożnikaoh  zlo/.yli^cio  ple- 
cy. Clirośc.  Ow.  136.  Mierzył  lożniczkę  jednym  prętem 
wzdluz,  i  między  fozniczkami  pięć  łokci.  Leop.  Ezech.  40, 
7.  (komórkę.  Bibl.  Gd).  Łoźniczki  bronne.  1  Leop.  Ezech. 
•40,  9.  (komory  bronne.  o  Leop).  Między  pszczołami  król 
łożnice  albo  gniazdo  swe  najprzestrzeńsze  ma.  Kosz.  Lor. 
"156  b,  (komórkę).  —  §.  2  Łożnica,  ob.  Łożna  choroba, 
ob.  Łożny.  ŁOZNICZNY,  ŁOŻMCZY,  a,  e,  od  łożnicy, 
Rag.  loxnicni ,  ©f^laftamtucr  ■■ .  Owa  sie_  łożniczeso  progu 
dochrapała,  thalami  jam  limina  letigit.  Zebr.  Ow.  238.  Po- 
chodnie zapaliwszy  ^do  ih^zwi  łożnicznych  przychodzili. 
Birk.  Dom.  50.  ŁOZMCZY,  ego,  m,  subst,  dozorca  ło- 
żnicy, cubieularius,  pokojowy,  cf.  komornik,  kamcrarz,  Su- 
rab.  \.  woźa  fcźeindi,  woza  fwanik;  Hag.  loxnicjśr,  nad- 
kramnik;  Dal.  losnichyar,  ber  iibcr  ^ic  Scl)Iaffammer  gcfcjt 
ift,  Sammcrbicncr,  3Uifi'clKr  bc^  ©d)Utf(jemnd)i5.  Prosił  go  o 
cos'  jego  łożniczy,  kazał  to  przynieść,  i  oddał  łożniczemu. 
Budn.  Apopht.  -102.  Cesarska  wielmoiność  rozmaitemi 
urzędami ,  łożniczych  ,  odźwiernych  i  waclitarzów  obwaro- 
wana. Smotr.  Lam.  05.  (LÓŻNY,  ob.  Luźny).  ŁOZNY, 
a,  e,  Doh.  lożnj ,  od  łoża,  leżenia,  23ctt=,  iai  2iCtt  t'C' 
treffCllD.  Przykrycia  łożne  abo  kołdry.  Szczerb.  Sax.  i  35. 
Starzy  wina  bardziej  pragną ,  niż  łożnej  pustoty.  Gorn. 
Dw.  278,  t.  j.  cielesnej  roskoszy,  flci|cl)licl)cś  3>crgitU(icn. 
Łożna  choroba  czyli  łożnica,  epidemicus  morbus.  I'erz.  Lek. 
87,  \ind.  lugar,  gorezha  boliesen  ,  ciiic  cpibcmifcl;c  J\rnnf= 
!^eit.  Tak  się  zowia  choroby  każdekolwiek,  które  o  jeden 
czas  w  jakowej  okolicy  wiele  ludzi  napadają.  l'erz.  Lek. 
87.  Zarazy  czyli  łożnice,  ib.  88.  Zaraza  łożna.  95.  Woja 
żona  od  kilku  dni  łożna  zarażona  chorobą.  Fam.  83,  1, 
61'i.  —  Zwyczajnie  gorączkę  krwisto  pałającą,  febrem 
aciitam  sunguineam,  u  nas  chorobą  łożna  zowią.  Perz.  Lek. 
49,  Hi  ©r.tjiillbuiliji^fickl".  Łożna  niemoc  abo  gorączka 
Węgierska.  Hatir.  Sk.  457,  najwięcej  z  mizernego  życia 
pochodzi;  ale  też  i  z  zarazy,  bo  jest  zaraźliwa  choroba. 
ib.  iii.  Ogniowa,  t.  j.  łożna  niemoc.  Spicz.  256.  Go- 
rączka ustawiczna,  t.  j.  łożna  niemoc,  którą  też  zowią 
ogniową,  ib.  205.  Chłopi  nasi  ciężko  zwyczajnie  chorują, 
cierpią  puchliny,  łożnice,  żółte  choi'oby.  Haiir.  Sk.  99. 
—  Pan  go  będzie  cieszył  w  niemocy  łożnej.  /i'«f/:..  Fs. 
41,  4.  (na  łożu  niemocy  jego.  Bibl.  <id.),  kttlńariijc  fimnf= 
Ildt.  Łożny,  chory,  Vind.  leshezh,  kiri  boun  leshi.  *Ł0- 
ŻOGRZEJ ,  eja,  m. ,  naczynie  do  ogrzewania  łóżka.  Tr., 
ber  Scttmarmcr,  bie  'Saniijlafdic ;  szkandela,  Fons.  rptjiiia. 
ŁOŻONY  part.  verbi  Łożyć  qH.  v.  (LOZOWAĆ,  LÓZOWA- 
NIE,  ob.  Luzować).  ŁOZO  WANIĘ  ,  ia,  «. ,  osadzenie  ar- 
maty w  łożu ,  bflu  Snifctireii ,  Hi  C,iiifc|eu  ber  Ślaiionc  iii 
bic  Saffcte.  Francuzki  sposób  łożowania  armat  najpoży- 
teczniejszy ze  wszystkich.  Jak.  Art.  1,  283.  LOŻOWY, 
a,  e,  1.  od  łoża,  łóżkowy,  ?ngcr  > .  Sctt  = .  —  2.  Od  łoża 
armatnego,  Cnffetcil  ■■ ,  Hoss.  JioateHHbifi,  n.  p.  Ściany  łozo- 
we, mocne  i  długie  dwa  bale,  spojone  między  sobą  szpo- 
nami. Jak.  Art.  3,  515.  Sam  koniec  ścian  łozowych,  czyli 
ogon  łozowy,  ib.  506.  Moździerze  łozowe,  opatrzone  czo- 
pami ,  któremi  na  łożu  spoczywają.  Jak.  Art.  2,  24.  — 
(ŁOZOWY,  a ,  e ,  od  łozy  drzewa ,  Sadjnicibcn  « ;  Hoss. 
403Hljfi.    Łozowe  gałązki.  Żab.  8,  506.  Nar.    Chrost  łozo- 


wy. Kluk.  Fiośl.  1,  60,1.  —  ŁOŻYĆ,  ył,  y,  «.  uiedoL, 
(Elym.  leżeć ;  cf.  Lat.  locare .  locus ;  \ind.  Joshiti ,  polo- 
shiti ;  Sorab.  i.  loźu  ,  lodzim  ,  klafcź  ;  Hag.  lo.\itti ;  Hoss. 
JiojKHTb,  aoJKj,  cf.  kłaść;  physicam  significationem  retineł 
solummodo  in  composilis :  dołożyć,  nałożyć,  obłożyć,  po- 
łożyć ,  przełożyć ,  przyłożyć ,  rozłożyć ,  ułożyć ,  włożyć, 
wyłożyć .  złożyć ,  założyć).  —  g.  Łożyć  na  co  <  obracać 
na  co,  nie  oszczędzać  na  co,  aiif  etiuaź  scrinciibeii,  legen, 
amueiiben,  braiiiuciibcii,  baran  Icflen;  Vind.  skufiti,  vagati 
na  kai,  vundajati  na  kai,  goroberniti ;  Carn.  utratiti,  (cf. 
utracić) ;  Dosn.  harciti ,  trattiti ;  Eccl.  H>K4HBaio  ,  imAiwe- 
iiie.  Temu  należy  zysk  zwycięstwa ,  kto  na  co  koszty, 
przewagi  i  krew'  własna  łożył.  Nar.  Ust.  7,  121.  Wiem, 
zań  łożyłbyś  życie.  Teat.  45.  d,  7,  Hi  tńm  laffeit.  Słu- 
ga jest  obowiązany  cały  czas  i  wszystkie  swoje  prace  ło- 
żyć na  usługi  pana.  Zab.  16,  57.  Łożyć  całą  pracę  do 
posługi  duchownej.  Kiądz.  275.  Umie  dobrze  czas  swój 
łożyć.  Tent.  41,  l9.  Łożyli  chętnie  usilności  i  życia  swoje 
na  usługę  państwa.  Mon.  65,  255.  Królowie  łoża  tysią- 
cami głowy  ludzkie  na  dostanie  jednej  piędzi  ziemi.  Kiok. 
Turk.  105.  Kto  więcej  łoży,  mniej  wydaje;  więcej  ło- 
żywszy,  gruntowniejsza  rzecz  będzie.  Fredr.  Ad.  106.  (op- 
pos.  skąpy  dwa  razy  traci).  Czas  na  rzeczach  marnych 
łożony  jest  wielką  utratą.  Pilch.  Sen.  554.  Czas  wszystek 
ma  być  łożony  na  takich  zabawach ,  kiórychby  nam  nie 
trzeba  było  taić  i  ukrywać.  Filch.  Sen.  list.  2,  355.  ŁO- 
ŻYSKO, a,  w.,  miejsce  leżenia,  legania,  legowisko,  So- 
rab. 1.  loźisko  ;  Bosn.  losgiscte ,  stan,  kuchja;  Yind.  le- 
shifhe,  stalilhe,  stajalifhe;  Hoss.  jiorOBiime,  JorOBX;  Eccl. 
izki^imuA ;  bie  Satjcrftdtte ,  Hi  8ager.  Uczynię  Jeruzalem 
gromadami  piaskowemi  i  łoży.ski  smoków.  Leop.  Jer.  9, 
1.  (mieszkanie  smoków.  Bibl.  Ikl).  Łożyska  Centaurowe. 
Ustrz.  Tr.  111.  Mówi  Jezus  choremu:  wstań  a  weźmij 
łożysko  swoje ,  a  idź.  VV.  Post.  W.  2,  275,  t.  j.  łoże, 
łóżko ,  Scttc.  —  §.  Łożysko  rzeki ,  łoże ,  koryto ,  Boh. 
fećiśte,  iećisko ;  Slov.  górek;  Sorab.  1.  ręczne  zbew,  ro- 
czne zpad;  Yind.  tezhifhe,  struga;  fiag.  loogh ,  Hi  23ctt 
eilic§  ^'"iTf^^-  Czasem  rzeka  bieg  odmienia ;  wtenczas 
stare  koryto  będzie  granicą;  nowo  zaś  jej  łożysko  do 
wspólnego  z  sąsiadem  z  tamtej  strony,  użytku  należy. 
Osłr.  Pr.  Cijiu.  \,  107.  Gdyby  kto  rzekę,  która  graniczy, 
dowcipem  swym  obrócił  łożyskiem  inszym  pod  swą  dzie- 
dzinę ,  tedy  ta  nowa  rzeka  graniczyć  ma.  Tam.  Ust.  2. 
Lud  Izraelski  po  suchym  łożysku  przeszedł.  Leop.  Joz. 
5,  17.  (po  suszy  przeszli  Jordan.  Bibl.  Gd.).  Obnaży  się 
łożysko  potokowe  od  stoku  swego.  Leop.  Jes.  19,  7.  To- 
bie co  Dunaju!  że  tym  zapędem  z  łożysk  twoich  uciekasz? 
Psalmod.  92.  Już  morze  brzeg  ma  ,  już  się  i  w  swoje 
zmieszczają  Łożyska  pełne  rzeki,  strugi  opadają.  Olw.  Ow. 
21.  — g  Łożysko,  bie  3iad)(3C[uirt ;  Boh.  lużko ;  Sorab.  i. 
popohrodne;  Carn.  sejnki ;  Yind.  postelka,  posteuka,  ma- 
terna  koshiza,  kofhuliza  dietinska ,  fenki;  Hag.  koscju- 
gliza ,  kucchiza,  (cf.  koszula);  Bosn.  postegli^a  ,  kucchica 
u  kojoj  djete  stoji  u  utrobi  matterinoj ;  Boss.  el  Eccl. 
ójOHa  {ob.  Błona),  copoiKa ,  b-b  HeSaic  po4HTca  Mja4e- 
Heu^B,  (cf.  Ross.  loacecHa  macica) ;  ciało  podługowate  na- 
czyniste  czerwone,  do  macicy  wewnątrz  przypięte.    Krup. 


LSKNĄĆ  -  LSKNMENIE. 


L  Ś  M  S  T  Y  -  ŁUB. 


667 


2,  196.  Dzieci  w  żywocie  matki  leżą  między  macicą,  a 
między  pierwszą  błonką ,  łożyskiem  zwaną.  Sieiin.  4-42. 
Miejsce  abo  łożysko  po  dziecięciu  jest  jakoby  massa  z 
gruczołków  i  żyl  krwawych  i  pępkowych.  Kirch.  Anat.  71. 
Odjecie  łożyska  często  bardzo  niebezpiecznych  skutków. 
Krup.  2,  251.  Przestrzegać,  aby  krowa  po  ocieleniu,  a 
świnia  oprosiwszy  się,  Jożyska  swego  nie  pożarfa ;  od 
czego  schnie  i  zdycha.  K'uk.  Zw.  1,   208  et  285. 

Ł    S. 

LSKNĄĆ  się,  1.  LSNĄĆ  się,  SLNĄĆ  się,  SZKLNĄĆ  się, 
ał ,  ie ,  zuimk.  jednotl. ,  —  LSNlC  się,  SKLIĆ  się,  ił,  i, 
niedok.,  {Boli.  lesknauti  se,  Isknauti  se,  ti-pyteti  se  ;  Stov. 
stkwjm  se ;  Rng.  zklitli  se;  Bom.  lasetitise,  laskali,  sicca- 
ti ,  sjattise,  svjellilise  ,  ckljtlise  ,  prolivati ;  yind.  liskatife, 
fe  Icsketati,  lefhketati;  Cum.  leshkazhem,  leshketati  ,  le- 
shketara ;  (Carn.  et  Yind.  luzh;  Lit.  lux,l ;  Croat.  liszke- 
chem,  leszketam  ,  leszketamsze ,  leszkamsze  ;  Dal.  sziam- 
sze ;  Ross.  jocHHibca,  locHtib,  (jocki  blask),  CBtT.itTbca, 
ciaib ,  ciaio ,  CBepKHyib ,  CEapKari) ;  cf.  31  Mg.  s.  v.  i!ltt< 
tlij,  lita;  cf.  licei:  połyskować,  błyszczeć  się,  blask  wy- 
dawać, lĄimmcrit ,  fimfclii.  Marmury  glansowne  się  lśniły 
w  filarach.  Bardi.  Luk.  179.  Jak  gwiazdy  lśnią  się  oczka 
jej.  Hid.  Ow.  200.  Szklni  się  niebo  z  gwiazd  wielości, 
Szklni  się  wieczno  trwałym  szykiem,  hras.  List.  2,  1.^3. 
Te  oreże  były  jak  krzysztal  ślniące.  Jubi.  Tel.  227.  Lśniał 
się  puklerz.  I',  lichan.  Orl.  1,  48.  Na  hasło  wojny  szklna 
się  już  źrzenice.  Kras.  Oss.  A.  o.  Szklni  sie  tirmament 
gwiazdami.  Kras.  Do<.  143.  Nie  lubię,  gdy  się  próżna 
karta  lśni  szeroko.  Hul.  Ow.  75.  Lśni  sie  u  niego  czoło. 
Teat.  37,  149.  Gdym  do  niej  mówił,  alić  nagle  Isneło 
lice  jej ,  i  postawa  a  wzrok  jej  był  blyskawy.  1  Leop.  4 
Ezdr.  10,  23.  (rozświeciło  się.  o  Leop.).  Ciał  zmartwych- 
wstałych jasność,  która  ciała  świętych,  jak  słońce  Iśnać 
będą.  Kucz.  Kat.  237.  („jaśnieć") '  2.  "LŚNĄĆ  neutr.  je- 
dnotl., (olśnąć  dok.),  ślepym  zostawać,  ślepiec,  Hitib  \V(X' 
beii.  Lśną  ludzie  w  miłości.  Simon.  Siei.  29.  5.  LŚNIĆ 
cz.  nieilok.,  lśniącym  robić,  fllaii5cnb  macfifii.  Olejek,  którv 
Iwarz  lśni.  Stenn!  492.  LSlvN.\CY,  LŚM.\CY  (się),  a,  e, 
Lśniąco  adv.,  glaiijcnb,  fdjimmcnip,  fuiifeliib;  Boh.  bleskna- 
wy;  Slov.  stkwjcy;  Yind.  blisketliu,  hlisketezhen ,  lYietel; 
Bosn.    lasctecchi,  svitao ;    Slav.  sjajan ;    Boss.  .lociiucTbiu, 

6.1HCTaTe,TbHbIH ,     CBtTORIHIIblft  ;     Ecrl.    npOBHJHUfi  ,     WCbllt, 

ÓJCiuamifica  ;  (Sornh.  1.  lefny  ozdobny).  Już  też  lśniące 
roztacza  lanna  zorza  koła.  //«/.  Oi".  54.  Czoło  lśniące. 
Teut.  37,  148.  Ziemie  okrywają  złololśniace  kłosv.  Jahf. 
Tel.  285.  L-iknąco  co  czynię,  nilido.  Cn.  Th.,  Iśne,  (jlan< 
jcnb ,  jdłinitncrnb  niadjcn.  Lśnąco  gładkie  marmury.  Znb. 
5,  510.  Aar.  LSNIAK,  a,  m  ,  Sphinz  oreHata,  motyl  wie- 
czorny, ma  na  tylnych  skrzydłach  piękne  lśniące  plamv. 
Kluk.  Zw.  4.  591,  ciii  Sd;mcttcrliiui  mit  fcliimmmib  gcfleifteii 
giiiOfln.  Ład.  H.  S.  110.  LSKNIEMK,  LŚME.MK,  ia,  n., 
subst.  i'it6.,  !  błyskanie,  połyskowanie,  biliJ  (idlimmcni,  3Mit' 
jen,  Smifclii,  Cu.  Tli.,  liusn.  ęklenje,  svjetlost;  //d.s-s.  cia- 
Jiie.  Bóg  w  synu  swoim  chciał  się  nam  oznajmić,  który 
jest    kształtem  jego ,    i  lśnieniem  islności    i  chwały  jego. 


Żarn.  Post.  596  b.  SlKjIans.  LSNISTY,  a,  e,  LŚMSTO 
cdv.,  lśniący,  blaskliwy,  fdiimmcnib,  fuiifelnb,  jjlnnjcnb;  (dy- 
alekty  ob.  pod  Lsknący).  Buchał  ogień  i  dymów  wyziewał 
tumany,  W  reszcie  świecił  Iśnistemi  żużlami  obsiany.  Przyb. 
Milt.  28.  Na  której  z  tych  kul  Iśnistych  człowiek  ma 
siedlisko?  ib.  95.  Gmin  dziwionv  tvra ,  co  Iśnisto  puszv. 
ib.  134. 

Pochodź,    bttjsnać ,    błyszczeć,    błyskać,  błyskawica  etc.; 
blask  etc;  łyskać  sie;  ff.  słońce,  sól,  lice,  oblicze. 

L    U. 

LUB  et  LUBO  conj.,  (Slov.  łebo,  aneb;  Yind.  ali.  al,  boi, 
alpak,  bolpak;  Croat.  ali;  IżrcI.  .ih)eo  etsi ,  vel);  chociaż, 
obglcic^.  Lub  tam  był,  jednak  nic  nie  sprawił.  7";-.  Po- 
lak lub  większą  fortunę  zakrawa ,  Na  towarzyską  poradę 
sie  zdawa.  Susz.  Pieśn.  M.  J.  2.  —  g.  Lub -lub;  lub -lu- 
bo;  lubo  -  lubo  ;  lub  -  albo  =  bądź -bądź  ;  czy  -  czy,  e-o  fe? 
fp  -  pbcr  aubcr'3.  Lub  zysk,  lub  strata.  Gemm.  133  =  na 
szczęście,  na  odwaj^ę,  jak  kostka  padnie,  bądź  lichem, 
bądź  cetnem ,  c8  fcu  nim  ©cunnnft  Cber  3>cvluft.  Czynić 
musim,  co  rozkazał,  lubby  się  nam  zdało,  lub  nie  zdało. 
Seld.  51,  cb  mag  im§  nun  giit  ft^ctncn  oba  ni(^t.  Lub  mo- 
cą, lubo  dowcipem  i  radą  Szkodźcie  im  \vszedzie,  i  bądź- 
cie zawadą.  P.  Kclian.  Jer.  81.  Lubeśmy  zgrzeszyli,  lu- 
beśmy  co  dobrze  czynili,  zawzdy  kórzmy  sami  siebie.  \V. 
Post.  Mn.  526.  Lub  na  odpusty  pójdziem,  lubo  na  kier- 
masze, \Vszędzie  cię  wspomniemy.  Simon.  Siei.  116  et 
25  et  13.  Lubby  to  była  wygiała,  lubo  przegrała  Li- 
twa, koniecznie  jednak  obecności  .^ygmuntouej  potrzeba 
być  zdała  sie.  Arom.  785.  Luboś  już  wstała ,  luboś  je- 
szcze z  mchowej  Pościołki  lubej  nie  podniosła  głowy. . . . 
Kclww.  Fr.  17,  bil  magft  nun  f^on  aiifgeftanbcn  fean  obcr 
nid)t.  Nie  uchybicie  sławy  w  tej  potrzebie ,  lubo  umie- 
rając,  lubo  zwyciężywszy,  istrz.  Kruc.  1,  142,  i^v  mińjct 
niiii  umfcmmcii  pbcr  ftcgcn.  Działo  się  to  luboż  z  zawi- 
stności  bogów,  luboż  z  ich  przejrzanej  obietnicy,  taliss. 
FI.  23.  Potykali  go  z  królestwem;  ale  on,  lubo  chci- 
wości mało  miał,  lubo  serca,  odrzucił  ich  prośby.  Ł.f^r;. 
Kruc.  2,  97.  Tak  ją  miłuję ,  że  dla  niej ,  lubo  Śmierć, 
lubo  żyftot  przyjmę  zawsze  lubo,  {ob.  2.  Lubo).  Zimor.  290. 
Wszelkie  w  nim  cnoty  lub  do  pokoju  lub  do  wojny  na- 
leżące ,  najwyższy  stojiień  doskonałości  otrzymały.  Ustrz. 
Kruc.  1,  528.  Lub  idź  za  prawdą  dziejów,  albo  jeśli  so- 
bie Bzecz  zmyślasz,  przyzwoita  niech  będzie  osobie,  hor. 
Hor.  8.  ■  ' 

•LUB,  ob.  Luby. 

ŁUB,  u,  m.,  §.  1.  Pierwsza  skóra  na  drzew  iech  wierzchnia  a 
gruba,  łubem  zwana.  Cresc.  54,  kora,  bie  33aumrt«bc;  Ross. 
.nóT,,  jyóba ;  {Carn.  lubje  suber;  Croat.  lubanya  •  czasza 
głowy);  Car;i.  lup  liber,  cortex;  Graec.  ).onóc ,  cf.  Graee. 
ż.f.Tco  decorticn,  ob.  Łup,  łupić).  Skóra  abo  łub  na  drze- 
wie. Cresc.  66.3.  Skóry  albo  łuby  na  drzewach  tak  się 
m.iją  ,  jako  "koże  ("kożuch})  alLo  łupieże  na  zwierzętach. 
ib.  .54.  Twarze  qbie  łub  objął  zarazem,  frutex.  Zebr.  Ow. 
2H.  Biała  wierzbina  daje  łub  zmoczony  Na  niewielkie 
czołniki ,  (cf.  korab'  od  koryj.  Bardz.  Luk.  56.  —  §.  2. 

84* 


668 


LUBASZKA  -  ŁUBEK. 


LUBELGZYK  -  LUBIĆ. 


Łub  wozowy,  pukłat,  budka  lubiana,  baś  5]crbci  ailf  ci= 
nem  gcmcincii  SBagcii.  (cf.  fioss.  na-iyóa  dach';  pokład  okrę- 
towy), (cf.  Boh.  laub  umbracuhim;  Germ.  Sfllibc).  Łuby  w 
prostych  wozach  bywają  lipowe  ,  wiązowe.  Kluk.  RośL  2, 
160.  Kolasy  nakryte  łubami.  Bid.  294.  Siedziałem  pod 
łubem  jak  w  karecie.  Alb.  z  Woj.  i  2.  Zbrodnia  włóczono 
po  mieście  na  łubie ,  a  po  włóczeniu  ścięto.  Gorn.  Di. 
147.  Na  łubie  je  wywleczono  na  plac,  a  pot\m  ścięto. 
Baz.  Ust.  11.  ' 

Pochodź,  łubek,   htbka,  inbie,  iubiany;  chałupa;   kadłub, 
kadłubek;    moie  i  łupina;  u<iei:  tez  łup,    łupy,  łupież  {jak 
korzyść  od  kory),  łupić  {>  zd:ierad),  skarłupa,  skorupa;  łu- 
pać,   łupny,  nałupać ,    ebłupić,  połupić ,  poiupać;    pałuba; 
pnełupać ,    rozłupać,    wyłup ,    wyiupić ,    wyłapać,    ułupać, 
złupić. 
LUBASZKA,   LUBASKA,  i,  i.,  fiitc  3lrt  Wumen,   epiainą. 
Śliwy  proste  gdzie  niegdzie  jubaszkarai  zowią.    Boi.    145, 
owoc    okrągły;   czerwone    a  bardziej  jeszcze    białe    łatwo 
żołądek  psują;    czarne   nie  tak  szkodliwe.    Kluk.  Dykc.  2, 
239.,  Łai.  H.  N.  lal.    Jedni  trzęsą  lubaski,  drudzy  sie- 
dzą w  grochu.   Dzivon.  A  2.     LUB.\SZYN ,  a ,  m.,  miasto 
Litewskie  w  Mińskim.    Dykc.   Geogr.  2,  96,    ciiie  ©tatit  in 
Citt^aiicii. 
LUBCIA,  i,  ź.,  demin.  adj.  luba;  ob.  Luby;  n.  p.  Moja  lubciu, 
pupeczko,   rybeczko.   Teał.  18.  b,  12.    Wierzaj  mi  lubciu. 
tb.  16.  c,  79,  Cicbdien. 
LUBCZANIN,  LUBECZANIŃ ,  a.  m.,  z  Lubeki  rodem,  ber  Hu 
iedit.     Lubczanie    skarbów    dostatkiem  w  pychę  podnie- 
sieni z  królem  Duńskim  walczyli.  Stryjk.   709.    Lubczanie. 
Sk.  Dz.   1009.    Do  Lubeczanów  prócz  Lubeki  należy  Tra- 
wemunda    etc.    Dykc.  Geogr.   2,  96.     Chciwośó    zysku    w 
Lubeczanach    zagnała    ich  okręty  do  ujścia  Dźwinv.    Nar. 
Hu.  4,  148.    LUBECKl,  a,  ie^    g.  1.  z  Lubeki,  8ii6c(fi|'c|. 
Nie  trzeba  mieszać  miasta  Lubeki  z  biskupstwem    Lube- 
ckim,   którego  władza  i  dobra  są  wcale  inne.    Dykc.  Ge- 
ogr. 2,  96,  Siot^um  iiAti.  — g.  2.    Lubeccy  Kniaziowie, 
ob.  Lubecz. 
LUBCZYK,    LUBSZCZYK,  a,  m. ,  Boh.  libcek ;   Rag.  gljub- 
cjaz,  yazdazelin;  Bosn.  miloduli;  Sorab.   1.  lipźtok;   Garn. 
lushtrek;  Croat.  velestika ;  Buss.  sopa ;  Ciebflodel ,  ligusti- 
cum  levisticum  Linn.,  rośnie  wszędzie,  liście  ma  podobne 
komonicy.  Kluk.  Roił.  2,  254.,  Ład.  H.  N.  95.    Nasi  Po- 
lacy   lubszczyk    od  słowa    Łacińskiego    nazwali ,    niektóre 
tylko  litery  odmieniwszy;  albo  od  lubości,  do  którój  cie- 
lesności wzbudza.    Syr.   246.     Lubszczvk  Ligurski ,   Wło- 
ski, ob.  Łakotne  ziele.  Syr.  259,  (cf.  panak).     LUBCZY- 
KOWY, a,  e,  Ross.  sopiiuii. 
LUBECZ,    a,  in.,    ramek  dawny    nad  Dnieprem    w  Wojew. 
Mścisławskim  ,  zkąd   Kniaziowie  Lubeccy.   Dykc.    Geogr.  2, 
97,  cin  ®d)IoB  in  Sittbnucn. 

LUBECZANIN,  ob.  Lubczanin.  'LUBEK,  u,  m.,  LUBEKA, 
i,  *'. ,  miasto  wolne  Cesarskie  w  dolnej  Saxonii.  Wyrw. 
Geogr.  206.  Miasto  mocne  nad  Bałtyckim  morzeni,  od 
przodków  naszych  Polaków  zbudowane  a  Bukowcom  we- 
dług kronik  Ni  emieckich  nazwane.  Slryjk.  709,  bie  Strtbt 
CiiDci. 
ŁUBEK,  bka,  m..  ŁUBKA,  i,  *.,  zdrobn.  rzeciown.  łub;  g.  a) 


korka  cienka  drzewowa ,  biinne  Saumrinbe;  Ross.  JiyóoK-B, 
lyóoyHKi.  Miękki  "żywot  subtelne  łubki  obstawają,  mollia 
cingunlur  tenui  praecordia  libro.  Zebr.  Ow.  18.  —  g.  Łub- 
ka, narzędzie  z  deszczułek  cienkich  na  złamaną  nogę 
do  ściśnienia  kości,  bie  Sciii|ti)icne  ber  Sutibtirjte,  Slrm« 
fd)ieiie,  SĄinbel.  Przykładają  cienkie  lipowe  łubki  w  szma- 
tki obwijane  na  złamane  kości.  Perz.  Cyr.  1,  93.  (cf.  złu- 
bek).  —  §  b)  Łubka  wieńcowa,  circiilus  {tiUaceus)  coro- 
narius.  Cn.  Th.  (Ross.  .lyóta  łyko  lipowe,  wiązowe);  eilt 
3Jcif  jii  eiiiem  Sliimenfranje.  Bierz  złoty  łubek  i  jedwabną 
stronę,  A  upleć  memu  Lamii  koronę.  Hor.  i,  125.  Per- 
skich ja  zbytków  chłopcze  nienawidzę.  Wieńców  na  łubku 
witych  nierad  widzę.  Hor.  \,  175.  Łubki  należą  do  stroju 
białogłowskiego.  Sax.  Tył.  6.  Kwiatki  na  łubce  obszytej 
Usadzę  w  nadobne  koło ,  1  wsadzę  na  twoje  czoło.  /. 
Kchan.  Dz.  264.  Nierazem  i  ja  złotowierzbym  łubkiem 
Nieraz  wybornych  malm  ohsyłał  kozubkiem  Niewdzięcznych. 
Tward.  Daj.  44.  —  (Ross.  jioÓKH  w  szachach:  próżne 
pole). 
LUBELCZYK,  ob.  Lublinianin.  LUBELSKI,  a,  ic,  z  Lublina, 
pon  8iiHiii.  Województwo  Lulicl.skie  ;  ka.łztelan  Lubelski. 
D>ikc.  Geogr.  2,  97.  Starosta  "Luhliński.  Herb.  Siat.  159. 
LUBEZNA.  y,  i.,  LUBEZENKA,  i,  £.,  ziele  Wilżyna,  Ononis, 
StaUfraut,  ł^au^fitcl,  l:ik  zwane  dla  zapachu  wdzięcznego, 
albo  też  że  choremu  na  kamień  lubo  czyni,  mocz  pędząc 
i  kamień  krusząc.  Syr.  674.  Lubezna  Włoska 'Janowiec, 
©iiifter.  ib.  1479. 
•LUBIĄ,   LIUBA,   ob.  Linba  drzewo. 

ŁUBl.^NY,  a,  o,  z  łubu,  wn  Saiimrinbfii ;  Ross.  .lyóOHHUfi. 
Lubiana  z  karku  zawiesił  kobiałkę.  Zab.  15,  46.  Na  sa- 
neczkach łubianych  do  Lwowa  się  wlecze,  Trwożny,  czy 
z  prowizyjką  panicz  nie  uciecze.  Kras.  Sat.  85.  Łubiane 
sanki  chłopskie,  a  to  z  lipowego  łubu  Ross.  noiuiiBHH. 
W  mażach  łubianycli  z  Kaniowa  Wozili  pszono,  połcie, 
małdrzyki  do  Lwowa.  Zimor.  251.  Tarcze  mieli  łubiane 
abo  z  wici  utkane.  Wary.  Cez.  55. 
LUBIĆ,  ił,  i.  trans,  niedoli.,  'LUBOWAĆ,  ał ,  uje,  contin., 
(Boh.  libugi  se  placere,  (Boh.  et  Slov.  libati  osculari);  Slov. 
Ijbi  se  libet,  lutet,  libitum  est;  w  inszych  dyalektach  ści- 
ele zastępuje  nasze  kochać,  n.  p.  Vind.  iubit,  fa  lubo 
met  (2.  Iubit,  kufhnit  •  całować,  lubuvati ,  vesuvati  «  gam- 
ratować;  Garn.  lubęsn  =  miłość,  ob.  Lubież) ;  Sorab.  i. 
lubuju  ,  lubuyu  amo ,  diliyo;  (Sorab.  1.  łubu,  flubu  ;  So- 
rab. 2.  lubisch  'ślubować,  obiecać);  Sorab.  2.  lubowasch 
miłować,  kochać;  Croat.  lyubiti ,  (Croat.  zalyubitisze  <  za- 
kochać się);  Du/.  lyubiti;  Rag.  gljubiti  (2.  całować);  Slav. 
Ijubiti,  (Ijubica  >  fiołek);  Bosn.  gljubiti,  obgljubiti ;  Ross. 
.iioóiiTb,  jiioOjio,  f.iroó.reHJe  miłość,  awóiiTejbciBO  skłon- 
ność, przychylność;  bos.ikjóhtł  uprzejmie  kochać;  cf.  Ross. 
y.iuÓHyTŁCH  uśmici-hnać  sie;  Eccl.  .iioóiiTe.iCTByio,  aioójio; 
cf.  Germ.  lickn,  laticii,  Icbcit,  Iot'cn;  Holi.  lieven ;  Angl. 
love);  §.  1  a)  lubić  co  =  upodobanie  w  czym  mieć,  rad 
co  mieć,  widzieć,  słyszeć,  Eccl.  paiiy,  pa>iHTe.ibCTByK), 
cf.  raczyć;  gcrn  ^al'en,  flerit  febeit,  gcrii  hmn  k.,  Ciifł  unb 
SBoblgefatlen  biltcii  nn  ctica^,  lickn.  Czy  ja  go  lubię?  Ja 
kocham  go  z  całego  serca.  Teat.  50,  50.  Wszystko  lubi, 
co  tylko  jest  dobrego,  lubi  pięknie  mieszkać,  stroić  się — 


LUBIĆ. 


LUBICZ-LUBIEŹNY. 


669 


Teat.  19.  b.  i  8,  «  tBoCnt  gcrti  f(^oii.  Prawdy  słuchać  nie 
lubią.  ib.  46,  47.    Jak  cnotę  lubi,  tak  się  gizecliem  brzy- 
dzi.   Groch.   W.  552.     Kto  nikogo    nie  kocha,    tego  nikt 
nie  lubi.  Zab.  7,  251.  Koss.     Do  tej  która    mię  lubi,    ja 
się  wzajena  skłonię.  Hul.  Ow.  122.     Zli  zawsze  nie  lubią 
dobrego.   Wad.  Dan.  i37.     Co  kto  lubi,  to  chwali.  Mon. 
73,  595.     Im    mni^j    który  król  lubi  wojnę ,    tym  więcej 
powinien  lubić  żołnierzy.  Staś.  Niim.  2,  198.    Co  kto  lu- 
bi, to  go  gubi.  Ld.     Drzewa  więcej   lubią  górne  miejsca, 
rii  podolne.    Cresc.  99,   fte  \)aittt  liekr,   rbct  licbcit  me^r 
2ln^of)eii  ali  Siicbramgcii.  Ty  nie  'lubujesz  tych  uciech.  Lib. 
Hor.   100.     Płacy  po  drzĘwie  lubowali  sobie  igrać.  Ezop. 
48.     Jako    sam  przystojność  i  cnotę  miłujesz.    Tak    nie- 
wstydu    i  fałszu  w  drugich    nie    'lubujesz.    /  Kchan.  Dz. 
163.    Spokojność  lubiący  Hoss.  jiK)6o6e3MO.iBHŁiii.  —  Lu- 
bować co  '  polubować  sobie  niedok.,  zJubić  sobie  =  polubić 
dok.,  Ii(b  tjctuiliitcn.    Stróż  Junony,  głos  nowej  muzyki  lu- 
bując, Ktośkolwick,  możesz  ze  mną  sam  sieść  na  kamie- 
niu, Wówi  Argus  ,  (captus).    Zebr.  Ow.  25.     Ziubił  sobie 
tedy    Lot  krainę    około  Jordana.    1    Leop.  Genes.  13,  11. 
(obrał  sobie.  3.  Leop.).  —  b)    'Lubować  w  czym  ,  Rost. 
jBÓOBaitca,  HaaioóoBaTbca,  6jaroBH4'feTbca ;  Slov.  lubif  sa; 
Sorab.  2.  sze  lubisch,  sze  hoblubisch ,  hoblubnusch  =  po- 
dobać sobie  w  czym,  upodobanie  mieć  w  czym,  SButdgt' 
faDen   an  (tmai    ^nbcn,   fi(i  taran  ergojeii.     Nie   daj  mnie 
moim    Nieprzyjacielom    w    pośmiech :    w  tym    oni    lubują, 
Gdy    moje    nogi    najmniej    szwankują.    /  Kchan.    Pt.  54. 
Cnota  lubuje  sobie    w  ustroniu.  Zab.  5,  82.     Lubuj  du- 
szo !•  ifi/^e ,  eufje,  chwała  bot>u!    Wiod.  (cf.  labować),  freut 
bidl,    jauiŁjf,    frot)IO(fc!     Niechaj  nie  mówią;    lubuj  duszo 
teraz,    Oto  nam  w  ręce  wpadł,    czegośmy    nieraz    Sobie 
życzyli.  /  Kchan.  Ps.  48.  —  g.  Lubować  na  czym,  roz- 
koszować, delektować  się,  bonować,    itioljl  Icbeit,  ftd)  giit- 
litt  t|lUll.     Majątek  przedtym  na  różnych  potrawach  lubu- 
jąc stracił.    Pnpr.   l'r.  D  b.     Ptaki    ukazały  sowie    dąbek, 
na  którymby  sobie  mogła  lubować.  Ezop.  48.  (cf.  biesia- 
dować].—   g.  "2.  Lubić  komu  = 'lubić  się  komu,   lubować 
się  komu  niedok.,   zlubić  się  dok.,  Boh.  libiti  se ,  libowati 
se    podobać  się  komu ,     lubym    mu  być ,    przypadać    mu 
do  smaku,    cincm  gcfallcn ;    {Slov.  lubi  sa;   Sorab.  1.  lubi 
szo ,    łubu  szo.     Podoba  mi  się,  'lubi  mi  się,  (Sorab.   i. 
mi  szo  lubi ;   Yind,  meni   fe  lubi,  meni  dopade).     Trebula 
tylko  tam  roście,  gdzie  jej  ziemia  lubi.   Cresc.  246.   Ciimiel 
sam  dobrowolnie   ros'cie,  gdzie  mu  miejsce  lubi.  ib.  244. 
Tym    cię  bardziej    miłuje,    im  mi   się  to,    co  ty  czynisz, 
więcej  lubi  abo  podoba.  Mącz.    Slubiłeś  -  ci   co  bogu,  nie 
omieszkawaj  spełnić,  bowiem  nie  lubi  się  jemu  niewierna 
obietnica.  Leop.  Eccles.  5,  3.,    W.   Post.    W.   65.  (nie  po- 
doba się.  Bill.   Gd.).     Azaryasz  czynił ,  co  się  lubiło  Pa- 
nu Bogu.  1    Leop.  4  I{e;f.   15,  3.    Co  mu  się  'kolwie  lu- 
biło,   budował,    ib.  3   liei].   9,   19.     Daj,    aby    się    ofiary 
me  zlubiły  tobie  Panie.     Wróhl.,    sini  beneplacila.     Zlubię 
się  Bogu.    Wróbl.  272,  placebo.     W  tymem    uznał,    żem 
ci   się  ziubił,  iż  nieprzyjaciel  nie  będzie  się  ze  mnie  ra- 
dował.   Wrobi.   98,  voliiisli  me.     Zlubiło  ci  się  =  raczyłeś', 

bu   (injł  tolifbt,   bu  ^aft  geni^t  ju Tać  jest  góra,  w 

której  się  zlubiło  Bogu  mieszkać.    Wróbl.  153,  beneplaci- 


tum  est  Deo.  —  Niechaj  ci  się  zlubi  miły  panie,  abyś  mię 
wyrwał.  Wróbl.  95,  complaceat  tibi.  Zda  mi  sie  coś,  że 
człecza  twarz  ze  mnie  opada.  Trawa  mi  jakoś  lubi,  w  p»- 
szą  chęć  napada  ,  cibus  herba  placet.  Zebr.  Ow.  47.  LU- 
BICZ, herb;  podkowa  ocelanii  na  dół,  na  barku  jej  krzyż 
kawalerski;  takiż  i  w  śrzodku  podkowy;  na  hełmie  trzy 
pióra  strusie.  Kiirop.  5,  50,  fiu  SBappcn. 
•ŁUBIE,  ia,  n.,  ŁUBIE,  iów,  plur.,  sajdak  do  strzał,  koł- 
czan, (ob.  Łub,  kora),  bcr  ŚoĄcr.  Te  łubie  i  kieścień  do 
tego.  Daruję  z  łupu  Tatarskiego.  Alb.  :.  Woj  16.  Zebr.  Ow. 
19.  Tyrana  widzi  okrutnego  Z  łubiem  przy  boku  boąa- 
to  sadzonym.  Auszp.  121.  Słudzy  jego  łubie  przypasane 
mieli.  Star.  Kef.  81.  Ogląda  Psyche  Kupidowe  łubie  I 
kołczan  pełny  leżący  na  stole.  Morsit.  61.  W  cel  ude- 
rzywszy ,  powiesisz  i  łubie.  Port.  Arg.  697. 
LUBIESZCZYK,  oh.  Lubczyk.  LUBIEWA;  herb,  ob.  Trzaska. 

hniop.  3,  30. 
LUBIEZ  y,  £.,  rozkosz,  ukontentowanie,  (Carn.  lubęsn  =  mi- 
łość); 6ic  SBcIluft,  baś   SJcrgnmjeu.  Nadobna  Amarylli,  Tyś 
jest  kwiatek  świeży,  Ale  pomnij ,_  że   zwiędły  tej  nie  ma 
lubieży.  Gaw.  S(t'/."  383.  ('ŁUBIEŻ,  ob.  Łupież).    LUBIE- 
ŻNIK, a,  m.,  człowiek  lubieżny,   rozkosznik,   ciu  SBoHuft' 
liug;  (Croat.   lyubodeinik;   Carn.   blódnik  ;  Bosn.  bludnik, 
bludan;  Hoss.  njOTOyrojmiKi ;  cf.  floss.  jioóojtu  cudzo- 
łożnik).    Czy    jeszcze   dziewki  żądasz,    byś    gdzie    z  nią 
ukryty  Wylał  się  na  rozpustę,  lubieżnik  niesyty?  Dmoch. 
U.  38.    W  rodi.  zeńsk.     Lubieżnica ,  bie  SJpUiifłigf.     LU- 
BIEŻNOŚĆ,  ści,  i,  (Boh.  libeznost;    Slov.  Ijbeznost  ;u- 
cundilas  ;  Sorab.  1.  luboznofcź  amabilitas;    Yind.  lubesni- 
\osl  juciinditas,   humanitas;  Dal.    lyubeznivozt  fl;n«ii7(7os) ; 
skłonność    do    rozkoszy,    upodobanie    w  lubych  zmysłom 
rzeczach,    zmyślność,     bic    Sffipniifligfeił,    Siniilidjfeit ,    ber 
Jpaug  Jlir  3BrIluft.  Sorab.  \.  zwelożtarstwo;  /^os?/.  bludnost ; 
Croat.  sladnóst ,  liólinstYu  ,  blódnost ;    Yind.  nazhistot,  ho- 
tlivost,    nafladnost,    lotrosbelnost ;    (Jroat.  lyubodinsztvo ; 
Boss.  ni0T0yr04ie ;    Ercl.    jroćaciaciie.      Lubieżność  nie 
jest  wzniecona  dla  rozkoszy  człowieczej,  ale  dla   rozmno- 
żenia   rodzaju.    Oss.  Sen.   19.  libidu    non  vohiplaits    causa 
data.     LUBIEŻNY,  a,    e,  LUBIEŻNIE  adv. ,    (Boh.  libezny 
ivavis ;  Slov.   libeżni,    Ijbezny  amoenus;     Sorab.   1.    lubo- 
zne,  lubofny  amabilis;     Yind.  lubesniu   lepidtis,    lubesni , 
lubesenski,  salublen  =  miłosny,   Carn.  lubesniv<  miły,  ludz- 
ki ;  Dal.  lyublyen  amabilis  ;  Slav.  ljubezljiv  amabilis,   Iju- 
bazan  '    grzeczny,     ludzki;    Botm.    gljubesggliv    amabilis, 
gljubezan  =  ama'7is ;  Ross.  ;iio6e3HbiM,  JitoCeaeii^  >  luby,  ko- 
chany, kochania  godny;  Eccl.  JioóesHt  ludzko,    miłości- 
wie) ; '  a)    skłonny  do  lubieżności ,    jurny,  iiipUuflig ,    geil. 
Yind.    nazhist,    holliu ,    nalladen  ,    lotroshclen ,    telogrie- 
fhen  ,  resbluden  ;   Carn.   sladn;    Sorab.   1.    zwohlożterski ; 
Bosn.   bludan;    Hoss.    jloOoBHhlfi ,     n.lOT0jrO4HblH ,    II060- 
c.iacTiiUH ,    c.iacTo.iioOBBLiri ;    Eccl.    ójyjo.iioóiiBTi.     Kogut 
ptak  najlubieżniejszy ,    gdyż  na  dzień    z  pięćdziesiąt  razy 
może  mieszać  się    z  kurami.  Ład.  H.  N.  73.    Khik.    Zw. 
2,    99.      Lubieżnemu    podobają    się    nieforcmne    żarciki. 
Zab.   12,  268.    —    b)  Lubieżności    czyli    ukontentowaniu 
służący,    rozkoszny,  wdzięczny,  miły,   luby.  SfBctlujl  geitHlb' 
renb,   ucrgniigf ub,   augeue^m,    rfijeub.     Magnes   od   męża 


670 


LUBIHORYŁKA  -  LUBOŃ. 


LUBONACZALIA  -  LUBOWNICA. 


noszony,  czyni  |,'0  swej  zenie  lubieżnego  i  bardzo  miJego. 
Spicz.   no.   Niech  tnu  będą  lubieżne  sfowa  moje.  1  Leop. 
Ps.    103,    54.   (wdzięczne.  5  Leop.).     Niechaj    glos    twój 
lubieżny    zabrzmi    w  uszach  moich.   B:,ow.  Roi.  60.     To 
tylko  wdzięczne,    co  kto  ludzko,     gładko,    łaskawie  da- 
ruje;  gdy  dając  nie  wykrzyka ,  ale  jako  n.ijlubiezniej  mo- 
20'  tak  mi  daje,  bez  strojenia  powagi.   Gor.  Sen.   76. — 
g.  Lubieżna    choroba  ■  franca.    Perz.  Lek.  2  ,  3.  dworska 
choroba  czyli  osp,    kanoniczy  katar,    iii  SiiftffUĆ^C.    Lu- 
bieżne czyli  francowate  dymnienice.    Ferz.   Cyr.  2,  69.  t. 
j.  weneryczne,    oencrifdie    35uf'pncii.     Baran    ofiarowan    na 
oczyścienie '  ofiara    lubieżna.    Lenp.    Niim.     5,   8.  t.  j.  za 
cielesne  grzechy.    'LURlllORYŁKA,  i,  ?«.,  z  Ruska  .  Lu- 
bigorzaJka ,    pijaniem  gorzafczany,  cin  33railtmcin|'dm'cr.     Tu 
leży  sączypiwosz    i  luhihoryJka.  Put.  Jow.  72.     LULSIKO- 
WŚKIE  jezioro,  n.  p.    w  najtęższe    mrozy    nie  zamarza, 
chyba  na  końcu    stycznia  .     dla  obfitych  wyziewów  gorą- 
cych. Ład.  H.  N    59.     •ŁUBIN,    u,    wi.,    lupinus,    rodzaj 
rośHny;  jest  hiafy,  błękitny,    żófty.    Kluk.     Dijkc.    2,    99. 
słonecznik.  Syr.  1036'.    Sie  gcujbobiic,    Saiidobne.     LUBl- 
STEK,  stka,  m.,  dem.  nom.  lubczyk,  ziele,  8tci>ftóctcl.  Nie- 
winne   dziewczęta ,     Uwieńczone     lubistkiem  ,    przyniosąć 
koźlęta.  Zab.  5,'  548.   A'os.f.  cf  łubek.   (ŁUBKA,   oh.  Łu- 
bek)!   LUBLIN ,  a ,  vi.,  (cf.  Garn.  et   Yind.  Lubiana  >  mia- 
sto  Łajbach     w   Karnioli;     Croat.   Lyublyana  ;     Hung.    Lu- 
blśn;  cf.  Sorub.  2.  Lubbin  ,  Lubin,  miasto  Subbcii  w  Lu- 
zacyil.  Stolica  województwa   Lubelskiego ,  znakomite  try- 
bunałem Małopolskim.  Dykc.   Geoyr.    2,  97.  tik  ©tabt  8u' 
blin  in  Silcin  =  ^oIc;i.  Lwów  ojciec.  Warszawa  matka,  Lu- 
blin jest  siostra  tobie ,  co   masz  w  mieszku.  Drnik.   P.  2. 
LUBLINIANIN,  a,  m.,  z  Lublina  rodem,  ^cr  SiiMitier.  (Wnrf. 
Carn.    Lublanzhan  =  z  Lajbachu).     Warszawianie,    Lubli- 
nianie.   Gnst.   Gor.  88.  Sarn.  .Ann.  842.     LURLIMANKA, 
i,  ź.,  fcie  Sublilierilin.   {Yind.  Lublanzhanka  =  z  Lajb.ichu  ko- 
bieta;.     'LUBLIŃSKI,    a,    ie,    n.  p.  Starosta    Lubliński. 
Berb.  Stał.  159.  •  Lubelski.     •LUB.MYŚLNY,  a,  e,  —  ie, 
adverb.,  podług  myśli,  luby,    przyjemny,    pomyślny,    tiai^ 
3Bimfc(),  cnuihifdit ,  niigciictim.     Z  prostaki   jego   była  lub- 
myślna  zasiada.    Chodk.    Ko-^i.    12.     \Y   Wiedniu    mu    sie 
lubmyślnie  w  naukach  szczęściło,    Gdzie  przy  nauce  na- 
bożeństwo wespół  było.  ib.  10.      LUBNY,  a,   e,  piękny, 
ozdobny,  fc^Plt,  ltc('lic^.  Stoją  masztalerze  przy  koniach,  a 
dłoniami  po   piersiach  lubnvch  poklepują.  A.  Kchan.ZiO. 
(i.  LUBO  =  LUB,  ob.  Lub)."—    2.  LUBO  aduerb.  adj.  lu- 
by,   (Boh.    Iibe;    Sorab.   i.   to  je  mi  lubo;    R^iss.  jioóo ; 
ci'.  Germ.    lif  ft ,    licWii)) ;     miło,   słodko,   dogodnie,    aiujC' 
nf^tlt,  lieB;    (cf   Ross.    jio6obho    przyjarielsko).     Go  tobie 
miło,  czyń  drugiemu;  a  co  tobie  nielubo',  nio  czyń  dru- 
giemu.    Wrób!.    7.      Tak    ją    miłuje ,    że    dla    niej    lubo 
Śmierć  lubo  żywot  przyjmę  zawsze  lubo.  Zimur.  290.  Lu- 
bo jest  co,    blandhur    senńbm    roluptus.    Cn.   Th.     Lubo 
sobie   czynie .    mnlero    sensum  rohiptate.    ili.,  cf    labowae. 
•LUBOMEDRZEC,    filozof    Khcz.  Zdun.    72.    nh.    Filozof. 
•LUBOMIRNY,  lubiący  pokój.    Snh.   Pfr>-p.  pr.   I    b.,  Ray. 
gljubomirni ,    gljubomiraz    pacificus.      "LUBOŃ,     ia ,    m. , 
kochanek,    amant,    lubownik ,    ber  (SelicfttC.     Tam     mnie 
czeka    mój    luboń  jedyny ,     Z  którym  dziś  wieczór  będę 


miała  zaręczyny.  Teat.  51,16.  Tam  mój  luboń  tęskni,  ib. 
51,  17.  '"LUBONACZALIA,  i,  ż.,  z  Rusk.  podłJg  Greek. 
cfO.an^ia,  chuć  panowania  ,  panosza;  bie  $errfd)flic^t.  5mo<r. 
EL  19.  LUBORYCZ  ziele,  ob.  Kania  przędza.  LUBOŚĆ, 
ści ,  2.,  ukontentowanie,  rozkosz,  uciecha,  2>crgnugeit , 
SBoUufl,  Cnjo|ien.  (cf  Boh.  \'}hosl  libido  ,  svaviias ;  Slov. 
Ijbost  lepos ,  arbitratii!:;  Sorab.  2.  et  1.  lubofcź  miłość; 
Yind.  lubesnivost ,  lublivost,  perjaslivost  =  przyjemność ; 
(Yind.  lubiesen,  lubesen);  Carn.  lubęsn  =  miłość;  Croat. 
et  Dal.  lyubay  =  miłość ;  (Croat.  lyubsztvo  ,  lyublyensztyo  < 
gorliwość);  Slav.  Ijubay  ;  miłość;  Rag.  gljubay  atnor  , 
favor ,  beniynitas;  (Rag.  gljubkos  =  lubość) ;  Ross.  jimOOBT, 
miłość;  Eccl.  siocu  miłość,  .iioóiimctbo,  iMOEiiienie ,  iio6n- 
MiiiiecTBO  przyjaźń  ).  Bowiem  żadnego  Serca  takiego  Nie- 
inasz  w  świecie,  któreby  żyło  bez  lubości.  Każdy  na  pieczy 
Ma  pewne  rzeczy.  Do  których  osobliwiej  skłania  swe  mi- 
łości. Zimor.  34L  Każdego  swoja  lubość  pociąga  za  so- 
bą. Nag.  YYirg.  490,  trahit  sua  quemque  voluplas.  W  złą- 
czeniu małżeńskim  większą  lubość  poczuwają  białogłowy, 
niżeli  mężczyzny.  Otw.  Ow.  115.  Go  za  lubość  uczu- 
wam  ,  żywszy  lat  tak  wiele  ,  Pierwszy  raz ,  co  za  radość, 
gdy  ją  z  dziećmi  dzielę!  Żabi.  Zbb.  119.  Patrząc  mor- 
dowali się;  jednak  w  tej  lubości  Nie  znlaleźli  żadnego 
końca  i  sytości.  Tward.  Pasq.  11.  Niech  czucie  milczy, 
lubość  niech  tkliwa  zagaśnie.  Hul,  Ow.  24.  Święte  imio- 
na, nie  wyrzeke  was  nigdy  bez  lubości  i  wzruszenia. 
Teat.  18,  46.  Nie  dba  o  świat,  małżeńskiej  nie  skusił 
lubości ,  Utwierdzony  na  wszystko  w  stałej  surowości. 
Bardz.  Luk.  26.  W  ustawicznej  walce  trwał  od  naja- 
zdów myśli  nieczystych  i  lubości  cielesnych.  VV^s.  Aloj. 
464.  [ob.  Lubieżność).  Okazya  grzechową  i  lubością 
grzechu  wzgardził.  Bals.  Aiedz.  i.  108.  Wonne  wódki, 
tak  zdrowiu,  jako  i  liibnściom  służące.  Sienn.  561.  Zio- 
ła, które  nie  tak  ku  pokarmowi,    jako  dla  lekarstwa  al- 


bo też  dla  lubości    bywają    ciiowane.     Cresc.  252 


§• 


Nielubość ,  niesmak,  niechęć,  przykrość,  SIDlIcigillliJ  ,  2Bt' 
bmińUt',  Utiamicbmlidifcit ,  'Berbrup.  Aby  w  granicach  ża- 
dne nielubości  i  spory  nie  mogły  się  wszcząć,  granice 
co  pleć  lat  odnawiać  będziemy.  Herb.  Siat.  710.  Za- 
mknąć drogę  nielubościom  i  szemraniu  ludzkiemu,  ib.  167. 
Ma.winilian  przeciw  królowi  Polskiemu  wziął  nielubość 
z  ])rzyczyn  niektórych.  Biel.  Sw.  271  b.  Trudno  na  pa- 
na ma  najmniejsza  nielubość  albo  tęskność  kiedy  przyjść. 
Kosz.  Lor.  14  b.  LUBOW,  a,  m,  miasto  .Meklenburg. 
Klecz.  Zdm.  27,  bie  Stabt  ffleflcnburo.  LUBOWLA,  i,  i., 
miasto  w  starostwie  Spiskim.  Dyki:  Georg.  2,  97.  eillC 
SMPt  im  3ń)ffr  (komitat.  LUBOWAĆ,  ob'.  Lubić.  LU- 
BOWANIE, ia,  n,  lubość,  ukontentowanie,  \>ai  'HcriJUligeil , 
SBolilgcfallcii.  W  klatki  nasadzić  kuropatw,  przepiórek, 
bażantów,  z  których  ptaków  patrzenia  mogą  ludzie  mieć 
lubowanie.  Cresc.  493.  Niewiasta  po  poczęciu  nie  ma 
lubowania  ,  owszem  brzydzi  sie  skutkiem  małżeńskim. 
Sienn.  .442.  Spicz.  175.  Z  picia  w  każdym  członku  sta- 
nie sie  niejakie  lubowanie.  Sak.  Probl.  174.  "LUBOWl- 
NA ,  Ross.  .iioóOBiiHa  chuda  cześć  mięsiwa.  LUBOWNI- 
CA, y,  z.,  LUBOWNICZKA,  i,  z.",  irfrA.  "kochanka,  amantka, 
bie  (SeltoDtc;    Croat.  lyubitelicza,  liubovnicza;  Bosn.   gliu- 


LUBOWNIK  -  LUBY. 


LUCEK  -  ŁUCZNIK. 


671 


bovriica,  gliubileglica;  Hoss.  aioóOBHima ,  JioÓHTe^ibHima. 
Przed  samym  przyjęciem  ręki  nowej  kibownicy  swojej , 
uczuJ  w  sercu  niespokojność.  Teat.  4-8.  d,  91.  Nie  wi- 
dać mej  lubownicy!  (6.  55.  e,  4.  Ta  chłopka  jego  jest 
lubowniczka.  ib.  11,  2.  luba.  LUBOWNIK,  a,  tn.,  luby, 
kochanek,  amant,  bcr  ©eliebte.  />a/.  lyubezan ,  lyubovnik  ; 
Croat.  lyubitel;  Sorab.  1.  lubk,  lubcz;  liosn.  gljubovnik; 
Rag.  gljubitegi,  gljbovnik  ;  Iioss.  .iioóobhiiki  ,  jiioóiiTe.ib , 
BO.iHTLMb.  Ucieka  Fillis  w  miejsca  oddalone ,  płakać 
swego  lubownika.  Nieme.  Król.  i,  118.  Choć  ją  w  dzi- 
kiej lubownik  zostawił  krainie .  Przecież  biedna  bynaj- 
mniej na  to  nie  płakała ,  Ze  się  takiemu  zdrajcy  płocha 
uwieść  dała.  Siym.  S.  W.  59.  Co  znaczy  twoja  delikatność! 
alboż  miedzy  lubownikami  wszystkie  rzeczy  wspólnemi  nie 
są?  Weg.  Mann.  i,  55.  Niebardzo  nam  lubowników  do- 
świadczać potrzeba,  bo  inaczej  nigdybyśaiy  mężów  nie 
znalazły.  Teat.  4-8.  d,  35.  Lubownik ,  frvjerz.  Czack.  Pr. 
2,  258.  ii.  2,  97  b.,  gamrat.  —  (LUBRYKA,  i,  ż.  ,  ru- 
bryka, ob.  Ciesielska  glinka,  DvPt()ftetn,  3iotl)cI;  Boh.  hrudka, 
rudka ;  Rag  zargljenizza ;  Bosn.  crrigijena  zemgija  ;  Sorab. 
1.  tźerwcna  lina,  tżerwena  kreda;  Yind.  zherlenilu,  er- 
dezha  krida  ,  samija;  Garn.  samija;  Hoss.  BanŁ,  Ksani; 
substancya  z  ziemi  bladoróżowa.  Ład.  fi.  N.  146.  Nary- 
sować sobie  lubryką  suchą  albo  ołówkiem  abrys.  Haur. 
Sk.  575).  LUBSZCZA,  y,  z.,  ziele,  dzięgielnica ,  od  lub- 
czyka,  do  którego  podobna,  albo  'radniej  od  lubos'ci 
zwane ,  którą  białeglowy  za  używaniem  korzenia  jego 
mają  do  mężczyzny;  zowią  go  też  pożądną,  od  żądzy 
tychże  do  swych  mężów,  Sijr.  105.  angelica  major  foe- 
mina  ,  rcciMidic  ijropc  Jhigclifn.  LUBSZCZYK,  ob.  Lubczyk. 
LUBY,  LUB,  a,  e,  {Boh.  Ijby;  Sorab.  "2.  lubi;  Sorab."  \. 
lube  gratus,  lubozne  grutiosus:  Yind.  lub,  lubień,  lu- 
beifhi ,  lubesniu  ,  perjeten  ,  radliu  ,  perjasliu  ;  Cum.  lub  ; 
liosn.  gliubki,  gljubui ,  gljubljen  gratiosus,  gljubesgliy  ama- 
bilis;  liai).  gljubki,  gljubgiiy,  gljuvezniv,  gliubexgliv  a;/i«i(/(s; 
Ross.  .iioóbiii  upodobany,  .iioómibiii  kochany,  óiaroBO.ib- 
iibiB  upodobany;  Er.cl.  ;iK)6Bbi ,  .iioó.ieHia ,  JioóOBacHb, 
.noćOHiibiil  niipij  agapae;  JMÓoóoraTHbiB  wielce  bogaty; 
cf.  Sijr.  2:f  beniguus  ftiit;  cf.  Germ.  Iteb ;  i4«^i.  leaf,  leef; 
Aiiglos.  leof;  Svec.  liuf;  hland.  liufr;  cf.  Lal.  libet,  lu- 
bet ;  cf.  Graec.  cfi/.o^);  przyjemny,  wdzięczny,  miły,  ko- 
chany, dogodny,  upodobany,  przypadający,  rtilflciicbm,  lict', 
mu^lflcfallisJ ,  flcfallciib;  (Groal.  dragi,  cf  drogi).  Un  mi 
tylko  jeden  wiecznie  będzie  luby.  Teat.  48.  b,  6.  Jona- 
tan czynił,  co  było  lubego  panu.  1  Leoj).  4  Reg.  15, 
54.  Afrygia  tak  mi  się  stała  lubą ,  jak  mi  Draguł  był  miły. 
Nieme.  Król.  2,  124.  Lubej  miłości  matko  ukochana. 
fful.  Oiv.  250.  Dzieci  do  tego  się  mają,  co  im  miło; 
w  lubym  nie  maja  miary.  Petr.  Ek.  92.  Gdzie  nalubszc 
wiatry  svieją,  Tam  nasycę  swą  nadzieją.  Jjg.  Wgb.  C  5 
b.  Rzekł  mu  słowo  nielube ,  tam  len  odpowiedział  mu 
z  fokiem.  Papr.  Kol.  255.  ("przykrej.  Gdy  na  ludzi  co 
niemiłego  abo  nielubcgo  przychodzi....  Biat.  Post.  115. 
(przykrość  jakaj.  —  §.  Luby  Swfi.si.  <  kochanek ,  ber  ®C< 
liebtc ;  Sorah.  1.  lubcz;  Garn.  lube,  lubez,  lubizlik,  lubzhćk, 
(Garn.  Lubizhk,  Serzhek  =  Cu;>i(/») ;  Yind.  lubci ,  dragi, 
lublenik,  lubesnik;   Rag.  gljubi,    ljubóvnik;    Slai:  Ijupo- 


vnik,  dragi;  Roas.  .iioÓHMem. ,  Jwóimimt,  B03;iio6.ieu- 
HHKi.;  Ecct.  iMoc.iKHKKi. ,  npHWTei\h ,  APovr%.  Luha  Subst.- 
kochanka,  bie  ©eliebtc.  Sorab  1.  łubka,  (cf.  oblubieniec, 
oblubienica,  cf.  ślub);  Yind.  hiha ,  lubiza  ,  lub  niza  ,  lu- 
blenka,  (lubsha  =  nałożnica) ;  Garn.  luba,  lubeza  ;  Slav.  Iju- 
ba,  millostnica,  draga;  Croat.  lyuba;  Rag.  gljuba,  glju- 
boyniza;  Ross.  .iioóiiMiina,  Boa.iioó.ieHHima.  'Wenero  kie- 
ruj moje  kroki  w  te  strony,  gdzie  się  mój  luby  znaj- 
duje. Staś.  Niim.  2,  lic.  W  ogromnym  hełmie  stanął 
przed  swą  lubą,  Niebieskie  oczy  przejęły  go  mile.  Nieme. 
Dum.  151. 

Pochodź,  lubo,  lubość,  tuboivać ,  lubić,  lubny,  lubieżny, 
lubieiność,  lubiei ,  lubczyk,  lubezna;  oblubieniec,  oblubie- 
nica; polubić,  polubowny;  ulubić;  kwiatolubnik ,  samolu- 
bieiność;  '§.  chluba,  chlubny  etc.  — -  *§,  ślub,  ślubować, 
ślubny  etc. 

LUCEK,  ŁUCZEK.   ob.  Łuk.     LUCERNA,  ob.  Kaganiec. 

LUCiENNY,  LUTENNY,  a,  e,  lutniowy,  od  lutni.  fr.imUri', 
sur  Sautc  gebiirig.     Lucienne  strony,  ib. 

ŁUCK ,  a ,  m.,  miasto  stołeczne  wojew.  Wołyńsk.  Dykc. 
Geogr.  2,  105.  eiiic  Staft  hi  SSolbt^nien.  cf  Boh.  Lucka. 
Satz  albo  Zaleck,  cyrkuł  i  miasto  w  Czechach.  ŁUCKI, 
a,  ie,  od  Łucka,    n.  p.  Biskupstwo  Łuckie,  ib.  Siijfcr  <  . 

ŁUCKI,  LUCKOŚC,  ob.  Ludzki,  Ludzkość. 

LUCYFER,  LUCYPEH,  a,  m.,  z  Łac.  światłonoś  —  aj  ju- 
trzenka ,  ber  ?ucifer ,  ber  aKorgcn  =  ober  Slbfitbftein ;  Eccl. 
CBi;T.AOiior.bi|b.  Prawdziwy  lucyferze,  to  jest,  nosicielu 
światłości.  5/1.  Dz.  255.  .  Lucyfer  abo  gwiazda  jutrzenna. 
Birk.  Kaz.  Ob.  F.  2  b.  —  b)  Szalan,  dyabeł,  wróg,  ar- 
cywróg,  czart,  bies,  pokusa,  boruta  ,  latawiec,  ber  JeU' 
fel.  Hoh.  lucyper.  Lucyper,  co  go  dyabłów  maja  wszys- 
tkich ksiażęciem.  Jabi.  Ez.  205.  Zrzucony  w  głębokość 
piekielną  lucyper ,  iż  chciał  być  równy  najwyższemu. 
Bia'.  Post.  51.  Oj  tyś  siostra  lucypera.  Teat.  45.  c, 
155.  Musiał  ją  tu  lucyper  przysłać,  ib  14,  175.  LU- 
CY'PEROW\',  a,  e,  dyabciski ,  czartowski ,  łeitfelifdj.  Lu- 
cyperowej  pełne  pychy  serce.  Psalmod.  67.  Kacerska 
hardość  właśnie  była  lucyperowa.  Birk.  Exorh.  D.  4.  —  §. 
Lucyperowa  Subst.,  dyablica ,  n.  p.  Może  mie  chcesz  udu- 
sić; ale  moja  lucyperowa  udaj  sie  lepiej  do  pana  mego. 
Teat.  25.  c,  64. 

ŁUCZASTY,  a  e,  —  o  uduerb.,  na  kształt  łuku  skrzywiony, 
łuczny,  obłączasty ;  n.  p.  Łabędź  z  łuczastym  karkiem. 
Prz-yb.  Milt.  225.  Z  łuczastych  gzenisów  wiszą  lampy 
promieniste.  Przyb.  Mili.  50.  bogeiifórmig,  gefrmmnt.  ŁU- 
CZEK, czka,  m ,  dem.  nom.  łuk,  Boh.  kusićka,  (ob.  Ku- 
sza); Dal.  lucsacz;  Hooss.  jyiioii^b;  1)  eiii  flefiicr  Sogeit 
5iim  Scl)tctlcti.  Kupido  łuczek  ma  niezwyciężony.  Bardz. 
Trag.  575.  .\iuify  Dyany  gładkie  łanie  z  ssyych  łuczków 
strzelają.  Tward.  Daj.  8.  —  (2.  Łuczek  ziele  abo  łuk 
drobny,"  oi.  Łuk.  5//)-.  1217.  64inittlauc^.  ŁUCZKOWA- 
TY,  a,  e,  —  o  adverb.,  do  łuczka  podobny,  (Sorab.  1.  cze- 
blicżkowe);  Iaucl)artig.  Łuczkowato  zielony,  aft^lodj  griiii. 
Ern.  68.  ŁUCZKOWY,  a,  o,  od  łuczku  ziela,  gaud)  < ,  n. 
p.  Liście  łuczkowe.  S(/r.  1219.  oi.  Łuczny,  łukowy).  ŁU- 
CZNMK  ,  a,  m  ,  co  łuki  robi  i  kusze.  Syr.  791  ,  bcr  8o< 
geiimat^er,  2lrmbriiftmad;er ;  Groat.  obruchar;  Hung.  abron- 


672 


Ł  U  C  Z  N  Y  -  Ł  U  C  Z  Y  W  0. 


LUD. 


csozo,  ob.  Obręcz.  —  ^.  Strzelec  Ziiczny,  ber  iBpgenfd)u|e ; 
(tam.  lokostręlz).  Ten  hyl  miany  za  silnego  łucznika, 
kto  strzaJe  do  pfoszczyka  dociagnąJ.  Czart.  Mskr.  ŁU- 
CZNY,  a,  e,  1.  od  Juku  do  strzelania  ,  Yind.  famoisterski ; 
SpgCii  =  ,  2lvml)ruft  = .  Strzelców  łucznych  posJaf.  Pilch.  Sali. 
■149.  Łuczny  sajdakiem  miga,  (sagittarius).  Brud.  Ost. 
F  3.  Łuczna  Dyana  ,  jaculatrtx.  Zebr.  Ow.  116.  —  §. 
Łuczny  =  na  kszta/t  Juku,  obJączasty,  /uezasty,  bpgcnfor= 
tltig ,  ffuitini  gcbpgni.  Łuczna  tęcza  na  powietrzu.  Otw. 
Ow.  601.  —  §.  łiuczny,  nieprzebaczający,  choć  późno 
karzący,  fpat  nbcv  gmn^  ftvafeiit».  Nieryoh/y  bóg,  lecz  Ju- 
czny, każdemu  wygodzi ,  Za  przestępstwem  nie  maJym 
wielka  pomsta  chodzi.  Zimor.  241.  Nie  rvchJy  Pan  bóg, 
ale  łuczny.  Rys.  Ad.  43.  Gil.  Post.  272' A.  M,ask.  Hyt. 
2,  74.  Dambr.  556.  —  §.  Myśliwiec  pojrzawszy  na  psa , 
wnet  wie,  co  w  nim  wre,  jeśli  raczy,  jeśli  łuczny,  je- 
śli łowny.  (lOr.  Dw.  409.  zażarty.  —  (2.  .Łuczny,  łuczy, 
od  łuka  ziela,  iaili}  ■■  .  Łuczny  czosnek,  wielkością  ró- 
wny łuczkowi  ,  takie  liściem,  szyją  i  główką;  przyrodze- 
nia jest  czosnkowego  i  łukowego  ,  smaku  częścią  czosn- 
kowego ,  częścią  łuozkowego ,  bcr  3ti-'if6<'IfiiPt'!l>i<^-  Syr. 
1230.  Łuczny  czosnek.  Sienn.  Wyki).  'ŁUGZYĆ ,  ył ,  y, 
inlr.  niedok.,  ułuczyć  dok.,  z  łuku  strzelając  trafić  ,  ugo- 
dzić. (Hoss.  jjtiHTb  ryby  za  pomocą  ognia  łowić;  yjiy- 
"JHTb  znaleźć ,  cf.  łuczywo ;  Carn.  lukam  e.rplorare ;  obs. 
Ger.  liigetl  ińdere  ;  Graec.  io;(ffto  tmidias  facere;  Yind.  lu- 
zhaj  jaclus) ;  w  ogólności ,  trafić ,  dosiądź  ,  osiądź  ,  5ielcn , 
trcffcii ,  crrcid^cn.  Każdego  przestrzegał  a  każdego  uczył, 
Ahy  do  świętej  prawdy  by  do  celu  łuczył.  Hej.  Wii. 
178.  Długo  myśl,  a  prędko  czyń;  tak  nas  mędrzec  uczy, 
Kto  się  tego  rad  dzierży,  ten  w  każda  rzecz  łuczy.  Biel. 
S.  N.  27.  Do  cnot,  kto  się  da  nauczyć,  Łatwo  przyiść, 
cierpliwość,  pilność  da  wzrok,  jak  w  nie  łuczvć.  Stryjk. 
Gon.  C.  3.  Modlitwy  dokończywszy  biskup  króla  uczył, 
Jakby  ku  cnotom  świętym  w  woli  bożej  łuczył.  Siryjk. 
Hem:  (j  2,  Łacno  przyiść  ku  kresu ,  kto  się  da  nau- 
czyć;  I  bezpiecznie  we  wszystko  ten  może  ufuczyć.  Rej. 
Zw.  8  b.  Kaznodzieja ,  jeśli  chce  ludzi  prawdy  uczvć , 
Aby  sam  ćwiczony  był ,  musi  na  to  łuczyć.  Papr.  Hot. 
C  5  b.  Nie  chodź  do  postronnych  szkół,  u  swych  sie 
ucz,  A  w  dzielność  ich  łucz.  Siryjk.  Gon.  M.  Zlad  do 
ich  osiadłości  bardzo  snadnie  łuczysz.  Rej.  Wiz.  134. 
Podobno  on  do  przyjaciół  już  wiecznie  nie  łuczy.  ii.  164. 
ŁUCZYNA ,  y,  i.,  niepoleżny  łuczek  do  strzelania ,  cin  flet- 
ner  fiiracftcr  33pgcii  jum  śdiicpcn.  Zechceli  wam  Kupido 
szkodzić  z  swej  łuczyny,  Prędko  z  swych  strzał  miło- 
snych będzie  miał  perzyny.  Zimor.  Siei.  280. 
ŁUCZYWISTY,  a,  e,  żywiczny  na  kształt  łuczywa  ,  fieiiidlt , 
fifiirtrtig,  ^arjig.  Modrzewnica  roście  pod  drzcwy  smol- 
nemi  i  łuczywistemi.  Syr.  600.  (Hoss.  jy'iHCTiJH  promie- 
nisty). ŁUCZYWKO ,  a,  n.,  dem.  nom,  łuczywo,  mały 
kawałek  łuczywiiego  drzewa ,  eiii  flciiic«  ©tiirfdjcn  Kieti , 
Hoss.  .lyijiiiia,  jyiiiiHKa.  poet.  Darmo  na  zimnej  rozgrza- 
nie Kliiiieny  Ogniste  rzucasz  łuczywka  i  groty.  Znb.  16, 
339.  ŁUGZYVVNY,  a,  e,  Boh.  laućowy'  od  łuczywa. 
Sień  =  .  Lychnus  ligneolus  ,  pochodnia  łuczywna.  Mąa. 
ŁUCZYWO,  a,  n.,  Doh.  lauć,  laucj ,    laiłćowina,  smoli- 


iia ,  smolinka ,  smolnice,  Sorab.  2.  luzowo;  Sorab.  1. 
wucżwo;  Vind.  finoleniza ,  zhinouje;  {Yind.  luzh ,  fvietli- 
na«  światło;  Lał.  lux  ;  Croat.  luch  =  pochodnia  ,  wachla)  ; 
Dal.  luucz  ;  Hang.  luucli  ;  Bosn.  Kię;  Rag.  luc,  sjezivo , 
sjekalina;  (Ross.  J3'ib,  .ijqa  promień;  pęk  łuczywnych 
drewien  do  mamienia  ryb ;  synuua  drewno  do  palenia 
zamiast  świecy;  Eccl.  jiy^HHa,  aHMHHKa  pochodnia,  wa- 
chla); ber  Sten.  Korzenie  po  ściętej  sośnie  daje  łuciywo 
na  podpałkę  w  piecach  ,  i  na  światło  dla  ubogich  ludzi. 
Kluk.  Roił.  2 ,  53.  Łuczywa  czyli  całą  karpą ,  czyli  na 
drzazgi  poszczepane  i  w  wiązki  powiązane,  zażywają  się 
do  podpalenia.  Ład.  H.  N.  98.  Gdy  zajrzy  gąsek  flis, 
jego  to- żniwo,  Wnet  się  zakradnie  rzkomo  po  łuczywo; 
Po  to  łuczywo  ,  gdy  zajdzie  do  boru ,  Naśpiżuje  go  nie- 
mało do  woru,  A  wi-óciwszy  się  jedne  w  garncu  warzy 
(gąski),  A  drugie  skwarzy.  Klon.  FI.  E.  i  h. 
LUD,  u  et  luda,  m.,  (Boh.  lid;  Slov.  Ijd;  Sorab.  1.  lud, 
hlud,  hliud;  Cur/i.  ludstvu,  folk,  (cf.  półk)  ;  W/id.  ludstvu, 
puk,  folck  ,  kardelu,  srenja,  sarodji,  obzhina  ,  mnoshiza 
{cf.  obec,  cf.  mnóstwo);  Groał.  lyutitvo,  lyucztvo,  lyudsztvo, 
puk,  chelyadina,  (cf  czeladź) ;  Slav.  puk ;  Rag.  puuk ;  Rot$. 
11041,  I104CTB0 ;  fcf  Eccl.  ^m^mn^,  iKUHmuKi,  świecki 
człowiek);  cf  ludzie  ■■  obsol.  człowieki;  cf  Germ.  itutt] 
Si'ec.  lyd;  Isl.  liod ;  cf  Lat.  med.  lidi ,  leudes,  leudi , 
leodi,  laeti,  liti ;  Celt.  liti ,  luti ,  leti;  Isidor.  liudi ;  cf. 
Graec.  liiTOi,  Inói);  gromada  ludzi ,  ('Człowieków  qu.  v), 
Splf,  Ceute,  baź  SSpIF,  m  $niifcn  £cute.  Panu  dzięki  bę- 
dę oddawał,  1  jego  chwałę  w  gęstym  ludzie  wyznawał. 
P.  KchuTi.  Ps.  167.  Jezus  w  lud  ustąpił,  bo  na  tym 
miejscu  dosyć  ludu  było.  Sekl.  Joaii.  5.  'tioł.  wykinął 
się  tłuszczą.,  er  perlnirg  fi^  iintcr  bic  Cctite ,  iintcr  baś  SJpif. 
—  Pod  lud  chodzić  !  pod  ludzie  chodzić,  wu/z/ar.  =  nie- 
przyjaciela rekognoskować,  języka  dostawać,  ailf  Slinb' 
fdjiift  gcgen  t><:n  gcinb  au«gf|if il.  Rycerz  mężny  Ostoja ,  któ- 
ry roty  wodził,  Za  hetmańskim  rozkazem  często  pod  lud 
chodził;  Trafił  na  straż  z  przygody  wojska  pogańskiego  — 
Papr.  Gn.  301.  Bedac  już  nied.Tleko  (nieprzyjaciół)  o  tym 
razmawi:di,  Hy  pod  lud  dla  języka  co  prędzej  wysłali. 
ib.  1071.  — -  Lud  miejski  «  stan  miejski,  mieszczanie, 
©tabtSPlf,  ©tfibtcr.  Ojciec  ojczyzny  przyjmuje  was  do 
serca  swego,  ludu  miejski  Gaz.  Nar.  1,  300.  —  Lud 
wiejski  =  włościanie,  Saiibpplf,  Canbleutf.  Lud,  pospól- 
stwo ,  trzeci  stan ,  bil'?  2>Plf ,  bnv  flcmeiilf  Splf ;  Ros$. 
np()CTOHapo4ie.  Za  zezwoleniem  wszystkich  prelatów, 
panów  królestwa,  abo  lepiej  wszystkiej  szlachty  i  ludu, 
korona  na  głowę  nasze  jest  włożona.  Herb.  Stal.  4  et  21. 
(an.  1307.)  Lud:  naród;  ludy  p/ur.  <  narody  ,  35plf  ,  SJa* 
tipii;  Cnrii.  ludyina  :  Rost.  Hap04'B ,  Hap04CTB0.  Słuchaj- 
cie ludu  mój  ,  zakonu  mojego.  \Y.  Ps.  77,  1.  Bibl.  Gd. 
Już  wszędzie  ludy  są  aż  nadto  oświecone.  Gaz.  Nar.  i, 
241.  Odłączyłem  was  od  inszych  ludów.  IV.  Levit.  20, 
26.  (od  innych  narodów.  Bibl.  G.)  Jezus  kocha  się  w 
ludzie  swym  dobrym.  Wróbl.  29.  Jesteście  Kreteńczy- 
cy,  najmędrsi ,  przyznaje  ,  z  wielu  ludu.  Jabi.  Tel.  74  < 
z  wielu  ludów  czyli  narodów.  —  Przy  liczbach :  w  sto 
tysięcy  luda  stanął- głów,  czyli  ludzi,  mit  100.000  Wlantl 
(SKannfi^aft) ,  Boh.  muźstwo. 


LU  DARKA  -  LUDNOŚĆ. 


LUDNY  -  L  UD  O  KUPIECKI 


673 


Pochodź,  ludek,  ludkowie,  podludek ,  ludny,  ludność, 
ludnie,  zaludniać,  bezludny,  nieludny ,  nieludnośe ,  odlu- 
dny, odludek  ;  ludojad,  ludojedi,  ludojedzca ,  ludojedzki , 
ludokradica  ,  ludokradilwo  ,  ludokupiec ,  ludokupstwo  ,  ludo- 
kupny ,  ludomify,  ludorządca;  ludzie;  ludzki,  ludzkość, 
nieludzki,  nichidzkosć ,  nadludzki. 

LUDAltKA,  i,  i.,  Tr. ,  ptaszek  czerwonogardl,  baś  3{ot(l= 
fe(tl(l)cn. 

ŁUDARKA,  i,  ź.,  obłudnica,  lodząca,  mamicielka  ,  zwodzi- 
cielka ,  bte  Serutferiiin ,  95eviubvcriiiii.  Widzimy  wielu  ,  nie 
trwoga  krzyża  jakowec^o ,  ale  fudarkami  chytrerai  bvć  za- 
wiedzione/G(7.  /'os^  180.  ŁUDARSTWO,  a,  n.,'  rzecz 
łudząca,  zwodząca,  obłuda,  'Bcrfiibriiiiij,  Scriictiilitl.  Wszys- 
tkie marne  rzeczy  i  ludarstwa  świeckie  przeminąć  mamy. 
W.  Post.  W.  191.  ObJądziwszy  się  za  roziicznemi  łu- 
darstwy  świata  tego,  nawróć  się.  Rej.  Ap.  19.  Rej.  Post 
a  4.  Uważaj,  jak  się  masz, kochać  w  tych  doczesnych 
omyfkach  a  w  "ludarstwiech  świata  tego.  Rej.  Post.  E.  e 
5.  Niewiasta  głupia  i  wrzaskliwa  i  pełna  łudarstwa. 
Leop.  Prov.  9,   15.   Wujek. 

LUDCZEC,  ob.  Ludzczeć.  LUDEK,  dka,  m.,  LUDECZEK. 
czka,  m. ,  człowiek  mizerny,  człeczek,  chudy  pachołek, 
cin  armc»  3)?Eiifd)i^en ;  Sorab.  1.  ludzik,  (ludk  karzełj; 
Wielkość  umysłu  różni  so  od  owych  maluczkich  ludę- 
czków,  którzy  w  jednej  zanurzywszy  się  rzeczy,  na  nic 
już  więcej  siły  nie  mają.  Mon.  73,  719.  LUDKOWIE 
plur.,  popellus,  dem.  nom.  lud,  Yind.  ludstyiza ,  mnoshi- 
za;  ciii  IsolfĄcii ,  fciitdien,  armc  Sciitc.  Mizerni  ludkowie 
rodzą  się  nieznacznie.  Petr.  Ek.  87.  Nędzni  ludkowie, 
jaką  się  śmiałością  w  to  mprze  puszczacie !  Bals.  Niedz. 
1 ,  242.  Ludkowie  do  kościoła  rzeczy  swoje  kładli.  Sk. 
Dz.  789.  Połkną  i  to  i  owo  ubodzy  ludkowie.  Alb.  z 
Woj.  53.  Bądź  miłościwym  bogiem  naszym  ,  a  my  bę- 
dzicm  ludkami  twcmi  i  niewolnikami  powoinemi.  Sk.  Kaz. 
43S.  Jesteśmy  nikczemni ,  wzgardzeni  a  nędzni  ludko- 
wie. Baz.  HsL  'i9o.  ib  204. — g.  Ludkowie,  blande,  Iie= 
I'C  ?eiit(^cii.  Ludkowie  boga  i  owce  pastwiska  jego,  wchodź- 
cie do  bram  jego  z  śpiewaniem.  Sk.  Kaz.  59. 

'LUDERE,  n.  p.  Od  rodziców  odchodzą,  ku  złemu  towa- 
rzystwu się  przyłączając,  kradną,  zbijają  i  w  Mudere  się 
obracają.  Herb.' Siat.  331.  cf.   Ger.   ?iibcr ,  licbcrlid). 

ŁUDLIWY,  ob.  Ludny. 

LUDNIĆ,  ił,  acj.  niedok.,  zaludniać,  ludnym  czynić,  Yind. 
poludstyati ,  obluditi ,  lieoólfcrn.  Ty,  coś  Noemu  pusty 
świat  ludnie  przeznaczył.  Przyb.  Luz.  195.  Bóstwo  wier- 
szów,  twa  ręka  ziemie,  powietrze,  nieba  ludni,  morza, 
Wenerę  opasuje,  Pallas  w  puklerz  zbroi,  bogi  wszystkie 
stwarza.  Zab.  13,  138.  Ludniły  powietrze  ptaki  rozmai- 
te. Przyb.  Mdl.  226.  Być  może,  ze  te  wszystkie  rozsy- 
pane krańce  Ludnią  się  przez  obopłcie  a  czynne  mie- 
szkance. Przyb.  Mit).  240.  LUDNO  adverb.,  w  ludzi  li- 
czno, Bolfrcid;,  mit  imcIcu  Solf  rber  Seiiteii;  Boh.  lidno; 
Eccl.  napo^uo,  MHoroiiapojHO.  Wyprawił  się  porządnie  i 
ludno.  Auszp.  55.  Cpacholczno).  Zaż  to  w  twojej  mocy, 
być  panem,  jeździć  ludno,  poczworno  w  karecie?  Bach. 
Epiki.  29.  LUDNOŚĆ,  ści.  ź.,  wielość  ludzi.  Cn.  Th. 
bic  Scyolfcruiig,  5ablrcid;c«  35plf;  Boh.  lidnost,  lidslwo;  fio^. 

Stouinik  Lindego  wyd.  !.   Tom  II. 


gljudstyo  ;  Yind.  ludstyenost,  poludstyanie,  obludenje; 
Ross.  MHoro.iioaie,  MHoro.iioacTBO.  W  krajach,  w  których 
są  ustanowione  pobudki  do  małżeństwa,  ludność  pomna- 
ża się  znakomicie.  Dykc.  Geogr.  3,  674.  LUDNY,  a,  e, 
dobrze  nasiadły,  uolfreid; ;  Boh.  lidny;  Sorab.  1.  ludoyite; 
Yind.  poun  ludstya,  poun  ludi,  ludstyobiun  ;  Rag.  na- 
puucen  ,  skupni;  Bosn.  nasegljen;  Ross.  .•mj.auń  ,  ztoieui,, 
MHoro.Tro^iHbiu  ;  Eccl.  i.iiioroY.AOBiYhHi.  Jak  się  W  Pannie 
tu  podoba  na  tej  ludnej  ulicy?  Teat.  50.  b,  64.  Nielu- 
dny, nienasiadły,  iinDcoólfcrt.  Nieludnym  czynić,  ludności 
pozbawiać  Ross.  oóesHapojiiTb ;  nieludnym  się  stawać 
o6e3Hapo4tTb 

LUDNY,  ŁUDLIWY,  a,  e,  łudzący,  zwodniczy,  Icdenb,  uct' 
fiibrcrifrfł.  Tak  zbyt  łudliwa  nadoba  nie  zwiodła  ich. 
Przyb.  Mili.  554.  Ludne  slnwa ,  pełne  zwodów  na  zły 
uczynek.  Przyb.  Mili.  284.  Wszystkich  swych  cnot  od- 
stąpią i  całej  swej  sławy  Nikczemnie  za  uśmiechy  i  łu- 
dno  zabawy  Tych  pięknych  ateistek.  ib.  568.  Przez  ty- 
le niebezpieczeństw  was  łudny  zysk  wabi.  Przyb.  Luz.  139. 

'LUDOBÓJCA,  y,  ni.,  meżobójca,  morderca,  ber  SWorbcr.  Gaj 
Molocha  ludobójcy.  Przyb.  Mili.  20.  LUDOBÓJCZY,  a, 
e,  meżobójczy,  morderczy,  mcii|'d)cnmin'beri|'it(,  lud  zabija- 
jący, niszczący,  uolf^tóbtciib ,  uolf  i^mih-berifd).  Wściekłość 
ludobójczej  wojny.  A^.  I'am.  17,  238.  LUDOBOJNY,  a, 
e,  ludu  albo  ludzi  sie  bojący,  iiolf5fd)CU,  menfd'Enfd)CU,  Yind. 
ludobojezhen,  odluden,  (ob.  Odludek).  LUDOBÓJSTWO, 
a,  n. ,  (Carn.  ludomorstyu) ;  zabójstwo  ludu  czyli  ludzi, 
ber  SOfctifdieitmorb ,  O^plfsmorb.  Chimeryczne  ludobójstwo. 
Mon.  71,  175.  LUDOBYK  ,  a,  ?;;  ,  Jlinotaur.  Chmiel.  1, 
461.  LUDOJAD, -a,  m. ,  LUDOJEDCA,  y,  m. ,  samojad, 
ludożerca,  (cf.  ludorzeźnik),  ber  SPicufdicnfreffer ;  Boh  lido- 
ged  ;  Slov.  ludoged  ,  lidoged  ;  Ross.  .iiojOHai  ,  .iiojotjt ; 
Eccl.  Me.iOBtKonoHdipaTC.ib.  —  Ludojad,  carcharias,  ber  ®ee= 
lUPlf,  eitie  3lrt  ^aafiild^e,  gatunek  hai,  jest  w  stanie  po- 
łknąć całego  człowieka;  ta  rvba,  rozumieją,  Jonasza  po- 
łknęła. A7uA-.  Zw.  2,44.  LUDOJEDŹ,  i,  ż.\  a)  samojedź, 
kraj  samojadów,  hai  8anb  ber  iDicnfdicnfrcjfer;  samojedztwo, 
ludojedztwo,  SPJenft^enfrclTere^.  —  b)  collecl.  Ludojadowie, 
ludojedcy,  iPiciifdieiifrelTcr.  LUDOJEDZKI,  a,  ie,  mciifd'eii-- 
freffcri)'^;  Eccl.  qe.iOBtKoa4HbiH.  'LUDOKARMICIEL,  a,  m., 
lud  czyli  ludy  karmiący,  żywiący,  Eccl.  .irojoniiTaTCTŁ ; 
Graec.  /.ccotoóąoi ,  bcr  liplKemabrcr.  W  rodź.  zetUk.  *Lu- 
dokarmicielka.  LUDOKR.\DCA,  y,  m.,  Boh.  bdikradce; 
Sorab.  i.  ludzi  rubeinik;  łudokupicc  nieuczciwy,  uwodzi- 
ciel. Cn.  Th.  (martauz),  ber  ffllcnfc^cnbieb ,  SWciifĄeiirdiilier. 
Wszetecznikom  ,  ludokradcom  ,  kłamcom.  .  .  .  Bibl.  Gd.  1 
Timoth.  1,  10.  Mon.  73,  589.  (cf.  koczować).  LUDO- 
KRADZTWO,  a,  n. ,  kradzież  ludzi.  Wiod.  ber  21teiif*en' 
railb.  Zaprowadzenie  wolnego  człowieka  w  niewolą,  lu- 
dokradztwem  mianują.  Kucz.  Kat.  3,  162.  LUDOKUPIEC, 
pca,  m,  ludzi  przekupień.  Cn.  Th.  martauz,  Croat.  mar- 
tolosz ,  ber  Sdayeiibdiibler ,  Seelcnoerfdufer.  Ludokupcy  w 
niewolnikach  cokolwiek  mogłoby  się  niespodobać.  piększy- 
dłem  niejakiem  ukrywają.  Pilch.  Sen.  list.  2,  311.  Mon. 
75,  589.  'Ludzioprzedawca.  Urs.  Gr.  145.  LUDOKUP- 
STWO, a,  ».,  A7on.  Wor.  26.  handel  ludźmi.  Wtod.,  ber 
©claocn^ianbel,  Seelen^onbcl.     LUDOKUPIECKI ,  a,  ic,  LU- 

85 


674      LUDOKUPNY  -  LUD  \VI  S  ARST  WO. 


LUDWISARZ  -  LUDZIE. 


DOKUPNY,  a,  e,  od  ludokupiectwa,  bcii  Scinycii  =  ober  Sec= 
len^aiibcl  bttrcffciib,  fedciuicvf(iiifcvifc().  LUDOŁOWIEC,  wca, 
m.,  Jowiacy  ludzi,  cin  Sicnfcljcnjńocr,  9Jicnfd)eiififc^cr  (Ciit^), 
ber  aiif  ^Dicnfdicn  3'iG*  madjt.  Uczynił  Pan  Piolra  starszym 
nad  \vszvstkiemi  ludofuwpsmi ,  to  jest,  nad  przefożonerni 
dusz  ludzkich.  Sk.  A'":-.  504  et  505.  Na  twój  ^fos  wdzię- 
czny, krwawi  ludoJowce  U  nóg  się  tve;rv  kładły  jako  owce. 
Bor'  2,  98.  Nur.  LUDOMIŁY,  LIDUAIIŁY.  a  ,'  e ,  popu- 
laris.  Cn.  Th.,  hqm  ^iAk  btMt  LUDOMIŁA,  fem.  \lioh. 
Lidmila),  imię  jednej  z  białych  t>łów  na  Sejmie  niewieścim 
B^ehkwgo.  —  'LUDOMENAWlblNY,  Enl  MC-ioBtKOHeHa- 
BH4iiMbiH,  Graec.  ^laóStifioc,  papu/o  invisiit.  "LUOOFiZĄD- 
CA.  y  l/l.,  nad  ludem  panujący,  i!)fcilfd)Cll(icticnfc()cr ,  $fn= 
fd)cr,  2>iilf6ltcl)fn'fd)cr,  ftoss.  Hapo40Ha')H.ibHiiK'b.  LUUi)- 
RZĄCTWO,  a,  n.,  rząilzenie  ludem,  Hi  ^Jflfeliobenfdiiing. 
Nie  smakując  w  rozrywkach  z  innemi  cbłapięty.  Zapuszczał 
się  w  labirynt  ludorzactwa  krety.  N.  Pum.  22,  107.  — 
8.  ob.  Demokracya  ;  Vind.  ludstvenu  gospoduvanje ,  ob. 
Gminowładztwo.  "LUDOR/.EZliA  ,  y,  z. ,  rzeź  luilzi ,  za- 
bójstwo ,  3)iClifd)nimprb ,  Sllltkb.  Okropne  dni  krwi  roz- 
lewu i  wściekłej  ludorzeźby.  Staś.  Btiff.  L.  "LUDOBZE- 
ŻNIK,  a,  m..  który  ludzi  rzeże,  czyli  tr/ebi,  eilt  9)iCiifd)Cll' 
serfdjiietbcr ,  6afti-ivcr.  Zab.  9,  526, " 74 a.  LUDOTŁUMNE 
miasta.  Zab.  M,  549  et  Znb.  6,  241.  w  których  tłum 
ludzi,  Bon  35olf  HOlI  cjcpffppft.  cf  "ludziotłumny.  'LUDO- 
UCZYCIEL,  /?«,<«.  Hapo40B'bmaTeJb,  nauczyciel  luHu ,  cin 
SBolldle^rcr.  LUDOWŁADNY,  a.  e,  władzę  nad  ludźmi 
mający,  »olf6l'Cl)err|'d)cnb.  Ludowładne  trony.  Nar.  Dz.  5, 
19l!  —  Zub.  12,  245.  LUDOŻERCA,  y,  m. ,  ludojad, 
Rag.  gljudoxderaz,  cin  9}?cn)d)eiifrcffci'.  Mijaj  ach  niezwy- 
czajne srogich  bojów  serce,  Z  wściekłem!  lwa  pazury  te- 
go ludożercę.  Hor.  2,  12.  Nar.  Boi  się,  zęby  w  jego 
krwi  ludożerca  basza.  Jak  go  porwie  ochota,  nie  ta- 
plał pałasza.  Zub.  15,  71.  NugŁ  Nad  podłemi  panujesz 
ludożerco  tłumy.  Dmoch.  II.  1,  12.  Nic  nie  uszło  przed 
zajadłością  owych  ludożerców.  N.  Pam.  \,  58.  ib.  15, 
285,  Mon.  75    589. 

LUDWIK,  a,  m.,  imię  męzkie,  ?iibi»ig.  LUDWIŚ.  LUDZIK, 
LUDKO  zdrobn  ,  Ludwik  król  Polski  i  Węgierski  po  śmier- 
ci Kazimierza  W.  panował  hrns.  Zh.  2,  74.  W  statucie 
Herburia:  Lodwik  —  LUDOWIKA,  i,  ż,  imię  niewieście, 
eiii  2eciborname.  LUDWISIA,  LUSIA,  LUDWISIEŃKA,  LUD- 
KA zdrobn.,  (Viiid.  Slipelka;.  Ludowika  królowa  Polska, 
Władyława  IV  żona.  hrns.  Zb.  2,  72.  Ludwisia  za  mąż 
idzie.  Teat.  7.  d,  6.  Czy  lubisz  mię  Liidwisiu?  Teat.  50. 
6,  52.  (cf.  Lusia).  Adieu  Ludwisieńko,  bądź  zdrowa.  Teat. 
27.  c,  46. 

LUDWISARNIA,  i,  i.,  miejsce,  gdzie  leją  armaty,  moździe- 
rze, szturmaki  etc.  Juk.  Arl.  3,  299.  btc  ©Iprfciujicfcrci), 
Stutfgicfere^.  Stanisław  August  ludwisarnią  własnym  ko- 
sztem wystawił,  i  arsenał  Warszawski  armatami  opatrzył. 
Skrzet.  Pr.  Pol.  1,  405  LUDWISARSKI  ,  a.  ie,  od  lu- 
dwisarza,  ©lorffiigtcpcr  « ,  Stutfgtegcr  = .  Piec  ludwisarski. 
miejsce  umyślnie  wymurowane,  w  którym  roztapia  się 
metal.  Jak.  Art.  3,  507,  Ludwisarskie  lichtarze  =  z  kru- 
szców lane,  lite.  Tr.  gegoPnc  ?cud)tcr.  LUDWISARSTWO, 
a,  ».,  rzemiesło  ludwisarskie,  bic  ©iottengicPcrfmift.  LUD- 


WISARZ, 'LODWISARZ,  a.  m.,  f  cf.  rodgiser,  Germ. 
iHiitbgicpcr);  co  dzwony,  armaty  etc.  leje.  SoUk.  Arch.  30. 
ber  ©lorfftigieper.  Lodwisarz  leje  obrazy  mosiężne,  W.  Post. 
W,  3,  509.  cf  działolej.  Em.  1151',  \ind.  fhtukovlivez; 
Hoss.  .iinen^B,  .iiiTeiiuuiKi  LUDWISARCZYK,  a,  ?«,,  cze- 
ladnik ludwisarski,  Dcr  GHorfeiigicpergefctle. 

LUDZCZEĆ,  LUDCZEĆ,  ał,  eje  neutr.  niedoL,  ludzkim  się 
stawai5,  polerować  się,  (oppof:.  dziczedj,  llicnfd)ltd;  tBCrbcn, 
Ciiltiiiirt  tuerbcn.  Dzikie  narody,  które  po  pustyniach  były, 
1  liśnenii  owocy,  jak  zwierzęta  żyły,  Zludczałv  i  chętnie 
się  dały  pod  te  prawa,  Które  chleb,  lub  za  ciężką  praca, 
ludziom   dawa.   Jabi.    Tel.   267, 

ŁUDZIĆ,  ił,  i,  act.  niedok.,  tBnh.  lauditi;  Slov.  laudjm  ;  cf. 
(jerm.  Citber.  3  91  big.;  [tal.  ludro  et  Germ.  łubem;  cf. 
La/,  allicere,  (Elym.  lacio) ;  cf.  Hoss.  vulg.  au.iu  oszusto- 
stwo) ;  morał,  przywabiać,  wabiąc  oszukiwać,  wabem  zwo- 
dzić, locfcii,  aiiloicn,  bcfciib  berudcn,  ktboreii,  (iffeii.  (cf. 
Croal.  ludim  desipio,  {Ci out,  Hug,,  Slau.  lud  ineptu.); 
Hag.  ludovalli  inptire,  zaludgni  irriliis;  lioss.  AyĄa  bła- 
zeńska  suknia;  {lioss.  .i3'4HTb,  Bbuy4HTb  bielić  cyną,  po- 
bielić); Eccl.  nyAS,  uianb,  KC/^oymm  nieroznni).  Płonnym 
nas  łudzi  fortuna  pozorem,  Łudzą  przyjaźni  pięknych  słów 
wyborem.  Nur.  Dz.  4,  167.  Często  pozory  łudzą  słabe 
oczy.  Kras.  Ant.  5,  Stronnik  ten  zagranicznego  dworu 
łudził  dobrych  obywalelów  pozorną  mów  śmiałością.  Ust. 
Kimst.  2,  248,  (mamiłj.  Biegunom  nie  mają  być  dane 
jałmużny  od  ludzi  .  Niech  każdy  chleba  w  pocie  pożywa, 
nie  łudzi.  Star.  Vol.  E.  2.  niech  nie  wyłudza ,  ailśloden. 
Lekarze,  aby  pieniądze  łudzili,  by  też  najgorzej  było,  za- 
wsze tusza  dobrze.  Ezop  57.  —  Transl.  Warcaby  grali, 
łudząc  godziny.  Pot.  Arg.  207.  skracając.  ŁUDZIĆ' SIĘ 
recipr.  {Boh.  laudit  se  reperc ,  serperer,  zwodzić  się,  dać 
się  zwabić,  omamić,  fjĄ  kt^óreii,  krudcn,  loctcn  laffcn. 
Nie  łudziłam  się  nigdy  chciwością  majątku,  Chcę  słuchać 
mego  serca  i  mego  rozsądku,  Ninnr.  P.  P.  5,  Nalazłem 
ja!  onaż  jest!  czyli  siebie  łudzę?  Teat.  44,  52,  czy  się 
rnylę? 

Pochodź,  doiudzać,  naiudzac,  obłuda,  obłudny,  obłudnik, 
odłudzać ,  potudzać,  przeiudzuć,  priytndznć,  prz.yłudu,  uiu- 
pad ,  włudzuć ,  wyłudzać;  łiidzigrosz. 

LUDZIE  ,  i ,  pluralis  tiiim.  człowiek ,  loco  obsoleti  "Człowieki 
qu.  V.;  Boh.  lide,  lidi ;  Sornb  i.  luźe;  Vind.  ludje,  zlilo- 
vcki  ;  Cum.  ludji;  Shw.  Ijudi ;  Crout.  lyudi ;  />",9.  gljudi; 
Bosn  gljudi;  Hoss.  hkuh.  (Eiym.  Lud  qu.  v);  Sfiite,  3}!cn= 
fd)cn ,  bie  iOJeiifdicn.  Inaczej  ludzie  o  nas  rozumieją ,  niż 
my  o  sobie.  (jn.  Ad  525.  A  co  o  mnie  ludzie  powie- 
dzą? Mon.  65,  117.  Przesąd  ludzi  mniej  poważnych,  nie 
powinien  nam  przeszkadzać  do  dobrego.  Zub.  14,  343. 
Za  nic  sobie  miał  ludzi,  na  nich  był  okrutny,  jakby  in- 
szej natury  nie  jako  on  byli  Julił.  Ttl.  24,  Ci  co  to 
utrzymują,  sa  nie  Icda  ludzie.  Gorn.  Ilw.  278.  I  rny  lu- 
dzie z  ludzi.  Miin  70,  64.  Rodzice  opatrzni  chcieli  z  sy- 
nów swych  ludzi  dnslać,  a  nie  podludków.  Glicz.  Wych. 
N  3.  (cf.  cały  człowiek)  Sposobność  i  okcdiczność  czyni 
nas  ludźmi  Znb.  4,  165.  Co  się  m.-iłżcństwo  nakłóci,  na- 
trudzi, Aby  też  w  domu  było,  jak  u  ludzi  Mon.  70,  598. 
(po  ludzku,  porządnie,    nie  jak  w  stajence,  w  chlewie;. 


ŁUDZIGROSZ  -  LUDZKI. 

Wszystkim  'ludziem  (ludziom)  na  s'wiecie  straszliwe  be- 
stye.  Biat.  Post.  23.  Złym  'kuiziem  i  niewiernym,  ib.  27. 
Co  ludziom,  to  tez  i  nam;  z  liKlżmi  i  śmierć  mijta,  Abnś 
chciaJ,  aby  cię  kaźń  bożka  ocbronifa?  Simon.  Siei.  84. 
Bywszy  u  ludzi ,  będzie  i  u  nas.  Bys.  Ad.  4.  Nie  po  drze- 
wie (po  ziemi)  przygoda  chodzi,  po  ludziach.  Bys.  Ad. 
43.  Potrzeba  po  ludziach  chodzi,  a  nie  po  'drzewiecli. 
Glicz.  Wych.  A'  8  6.  Po  ludziach  traf  nieszczęśliwy  cho- 
dzi. Bardz.  Trag.  175.  —  Po  ludziach  kogo  nosić  =  osła- 
wiać  kogo.  Wiod.  eincn  iit  ber  Sciitc  3SmiD  Iiviiigcn.  Lu- 
dzie ludźmi  stoją;  człowiek  się  bez  człowieka  nie  obej- 
dzie. Lub.  Boi.  93.  cin  9}icnfc&  bvaiid;t  ben  aiib'cvit,  (cf.  rę- 
ka rękę  myje;  noga  wspiera  nogęj.  Póki  ludzie,  poty 
grzechy.  Pot.  Arg.  495.  (cf.  nikt  bez  ale).  Z  ludźmi  źy- 
jem,  podlegli  błędom  i  obłudzie,  Bierzmy  miarę  z  nas 
samych,  czym  są  inni  ludzie.  Kras.  List.  2,  100.  I  kró- 
lowie choć  wielcy,  przecież  to  są  ludzie  ,  Mogą  się  jak 
my  mylić  i  potknąć  na  grudzie.  Morszt.  112.  I  królowie, 
choć  wielcy,  chociaż  światem  rządzą,  Jednakże  będąc  lu- 
dźmi, równo  z  nimi  błądzą.  Osińsk.  Cyd.  Zgołaśmy  wszys- 
cy ludzie ,  i  ksiądz  pleban  człekiem.  Pot.  Pocz.  470,  (cf. 
i  w  kapicy  wełna).  Wiele  ludzi  na  świecie  nazwiskiem, 
nie  rzeczą.  Min.  Ryl.  4,  44.  Teraz  bez  nienawiści,  okiem 
gdzie  rzucimy,  Pełno  ludzi ,  a  ludzi  jednak  nie  widzimy. 
Tward.  W.  D.  11.  (z  dawnym  Plural.  wypadołoby:  pełno 
ludzi,  a  czlowieków  nie  widzimy",  yicl  Jciitc,  oDer  fciiic 
Menfc^Cii).  Ludzi  na  świecie  siła,  ale  człek  rzadki.  Gemm. 
133.,  siihitlacra  mille  homintim,  ncd  rarus  ubique  verus. 
Trzeba  najpierwej  szukać  w  ludziach  ludzi,  A  nigdy  po- 
zór prawdy  nas  nie  złudzi.  Zab.  14,  77.  —  Mńit.  Ludzie, 
•  nieprzyjacielskie  ludzie,  nieprzyjaciele,  bci"  gf'"^-  Kiedy 
o  ludziach  wieść  przyszła ,  to  Dymitr  tak  długo  się  wy- 
bierał, aż  Tatarowie  odeszli  z  plonem  ;  a  jeśli  o  ludziach 
słychać  nie  było,  czas  zwykł  trawić,  pijąc,  hucząc,  gra- 
jąc. Gori\.  Dz.  78.  Pod  ludzie  abo  pud  lud  jechać  <  re- 
kognoskować,  dostawać  języka,  nilf  5?imbfc^aft  rcitcit.  Wy- 
prawił hetman  rotmistrza  pod  ludzie  dla  dostania  języka. 
Papr.  Rijc.  331.  — •  Przy  liczbach:  Kilka  tysięcy  ludzi' 
głów,  cinige  taufenb  93?anil.  —  §  Ludzie  =  czyi  ludzie,  ro- 
botnicy, służący,  czeladź,  Scutc,  Siciiftieiitc,  31r6eitślcutc, 
Scbientcil,  Sienerfd)aft.  Co  to  ludzi  assystować  mi  będzie: 
lokaje,  strzelcy,  hajduki,  pajuki,  murzyni,  laufry.  Teat. 
53.  b,  14.  Przez  świętych  do  Boga,  a  przez  ludzi  do 
pana  dostawać  się  zwykło,  ib.  15.  c,  42.  przez  sług  do 
pana,  ob.  Sługa.  (ŁUDZIGROSZ,  a,  m ,  wydrwigrosz,  wy- 
łudzający drugiemu  pieniądze,  cin  ©cibablocfer.  To  byli 
oszustowic  i  łudzigroszowie.  lioh.  Dyali.  2,  290.  Łudzi- 
grosze,  błaznowie  i  snów  wykładacze.  Hor.  Sat.  201.  LU- 
DZIK, a,  m. ,  demin.  nom.,  Ludwik,  flctlier  Subiuig.  Znb. 
45,  109.)  "LUDZIOTŁUMNYCH  głów  chluba,  wieńce  nie- 
śmiertelną dłonią  zwite.  Ztib.  15,  120.  Nar.,  tłumiących 
ludzi,  podbijających,  mciifc^cnbrMenb,  ob.  "Ludotłumny.  LU- 
DZKI, a,  ie,  (Uuh.  lidsky,  lidićky;  Yind.  ludstven,  puken, 
mnoshizbcn;  (Carn.  ludn  humanus,  ludske ,  leshke  alie- 
nu$;  cf.  obcy,  od  słowa  obec) ;  Serab.  i.  ludski  popularis; 
Croal.  lyudszki ;  Dosn.  gljudski ;  Rost.  ii04CKtH  Aumuin; 
etranyer;  appartenanl  aux  domesliques).  — §.   1.  Od  ludu, 


LUDZKIE. 


675 


ludzi ,  Solfś  = ,  8eute  = .  Wszystkom  to  z  ludzkiej  słyszała 
powieści.  Chrośe.  Ow.  122.  Obiecuje  króla  bez  wszelkiej 
urazy  i  podejrzenia  ludzkiego  (populi)  sprzątnąć.  Krom. 
46.  Głos  ludzki,  głos  boży.  Pot.  Arg.  809.  Rys.  Ad.  13. 
vox  populi,  vox  Dei.  Głos  ludzki  zgadza  się  z  wolą  boża. 
Bys.  Ad.  13.  Poczciwy  człek  może  przyjść  na  ludzkie 
języki.  Teat.  31.  c,  53.  (może  być  potwarzanym).  —  §.  2. 
Ludzki,  nie  nasz,  cudzy,  obcy,  fremb.  Cn.  Th.  —  |.  3. 
0(1  ludzi,  człowieczy,  'człowieczeński ,  tlienft^ltd) ,  9?ieiift^ cii 
gcuui^lllit^.  Zbawiciel  wziął  ciało  rbwne  ludzkiej  osobie 
z  dziewicy.  Groch.  W.  95.  Pokorna  najśw.  Panna,  i  jakby 
nie  była  Bozką ,  ale  ludzką  matką.  Zach.  Kaz.  1,  170. 
Syn  Maryi  stawi  się  między  synami  ludzkiemi.  ib.  188. 
Ludzka  rzecz  upaść  ,  a  dyabelska  w  błędzie  trwać.  Rys. 
Ad.  38.  —  §.  4.  Morał.  Ludzki,  od  ludzkości,  nieokru- 
tny,  łagodny,  łaskawy,  Iciitfeelig,  menfd^lid;,  mcnfd)enfrcmibli(^ ; 
(Boh.  wijdny,  pi-jwetiwy,  (ludomil  przyjaciel  ludzi);  Slov. 
lidski,  wlidny,  priwetiwy;  Sorab.  1.  ludski,  cżwoyecźne, 
poceżiwe ;  Garn.  perludn  ,  saliidn  ,  lubesniv ;  Yind.  ludo- 
viten,  perluden ,  vluden,  perjasniu,  perjasliu,  dragostliu; 
Grant,  lyudszki;  Rag.  gljudski,  vgljudni,  prigljuban,  cjo- 
YJecjan  ,  cjóvjecjanski ,  cjovjecki ,  dvórni ,  (Rag.  vg!juditi 
tkoga  inciuilire) ;  Bosn.  gljudski ,  cjoujecjan ,  dobrostiu, 
blag;  Slav.  obiesan,  Ijubazan  ;  Ross.  .iK)4CiiiH,  jacKOBuB, 
npiiBtTJiiBuii ,  ÓJaronpiiBtT.iiiBbiH).  Oppos.  nieludzki,  nie- 
układny,  srogi,  twardy;  {Garn.  slud ;  cf.  Germ.  Unmeilft^). 
Skncrski  jest  to  jeden  złudzi  nieludzkich,  człowiek  naj- 
nieużytszy  i  najzatwardzialszy  na  świecie.  Teat.  7,  44. 
Prawo  ludzkie  nieludzkie  swobodę  Bierze  w  miłości,  da- 
jąc śmierć  w  nadgrodę.  P(nt.  Fid.  i  19.  Nieludzki  to  wy- 
rok, choć  mu  sprawiedliwość  przyznają.  Pilch.  Sen.  233. 
Im  się  kto  w  naukach  najwięcej  kocha ,  tym  najludczej- 
szym  pospolicie  bywa.  Kosz.  Lor.  13  i.  'LUDZKIE  <  LU- 
DZKO,  po  LUDZKU  aduerb.,  g.  jako  ludzie  zwykli,  jak 
ludziom  przystoi  Boss.  .ik)4CK1i  ,  noji04CKii;  mcilfc^li^er 
3Bctfe,  mif  menfdjltc^e  3trt.  Zyć  po  ludzku  z  ludźmi,  pra- 
wdziwą jest  rodzaju  ludzkiego  umiejętnością.  Zab.  8,  l61. 
Po  bydlęcemu  żyje,  nie  zaś  po  ludzku.  Teał.  19.  c,  67, 
Cnota  jest,  umieć  znosić  po  bohatyrsku  ,  a  czuć  po  lu- 
dzku. Mon.  69,  154.  Ludzkie  przygody  ludzkie  noś.  /. 
Kchan.  Dz.  131.  Czyniąc  wiele  dobrego,  przecie  "w  nie- 
których po  ludzku  mylić  się  mogli.  Dynr.  Gr.  342.  Ani 
się  to  wyspać,  ani  zjeść  po  ludzku.  Teat.  54.  rf,  38.  (cf. 
po  chrześciańsku).  Sztafeta  prędzy  tam  i  sam  zabiegła, 
niż  można  było  po  ludzku.  Ossol.  Str.  3.  (nadludzkim, 
nadprzyrodzonym  sposobem).  Bywają  niektórzy  ludzie  tak 
skażonej  natury,  iż  nie  chcą  ludzko  żyć.  Petr.  Ek.  48. 
Czy  można,  żeby  człowiek,  z  którym  tak  wspaniale  po- 
stąpiono ,  chował  jeszcze  nienawiść  w  sercu  ?  Tak  się 
po  ludzku  nie  dzieje.  Gol.  Wym.  429.  —  |.  Ludzko,  mi- 
łosiernie, łagodnie,  łaskawie,  Boss.  et  Eccl.  iacKOBO,  sta- 
6e3Ht ,  jio6oqe.30B'feMHt ;  Icutfeclii] ,  mciifdjcnfreunblic^.  'Lu- 
dzkie się  z  nami  obchodził.  W.  Act.  27,  3.  (łucko  się 
nam  stawił.  Bibl.  Gd.).  Pan  ma  się  'ludzkie  z  poddanemi 
swemi  obchodzić.  Kosz.  Lor.  84.  Mam  to  dufanie  o  nim, 
że  się  będzie  układnie  a  ludzkie  sprawował.  1  Leop.  2 
Macch.  9,  27.    Ludzie  jesteśmy,  sądźmy  więc  lepićj  o  dru- 

85' 


676 


LUDZKOŚĆ  -  LUFT. 


LUFT  OWY  -  ŁUGÓW  ISKO. 


gich,  po  ludzku.  KoU.  List.  2,  59.    LUDZKOŚĆ,  ści,  £., 
§.  a)  czJowieczeństwo  ,  przyrodzenie  ludzkie ,    bie  nicnfcl)li= 
rf)C  Śiahir,  bie  ?PienfcI)|eit ;  Boh.  lidstwo.     Chociaż  umierają 
ludzie,    ludzkość    nic   nie  cierpi.    Pilch.    Sen.   list.  2,  75, 
(rodzaj  ludzki).    Terencyusz  wydal  człowieka,  którego  do- 
tyka Ludzkość ,    że  jest   czfowiekiera.  .  .  .   Dmoch.  S:.l.  R. 
79.  homo  sum,  humaui  nihil  a  me  alienum  pulo    —  g.   h) 
Ludzkość,  morał.  W  Scutfccliflfctt,  9}Jcn|cI;eiifvcmiMicI)fcit.  Boh. 
et  Slov.    wljdnost,    priweliwost ;    Carn.  perludnost;    Yind. 
ludovitnost ,    perludnost,    fletnost,  vludnost ,    perjaslivost, 
dragostlivost,  lubesnivost;  Sorab.  \.  cżwoyecźnofcź,  poccźi- 
wofcź;    Eag.  vgljudnos,   gljudstvo,  plenistvo ,  cjovjesctvo, 
blagos,  \)lagostivost,  dvoornos;   Bosn.   cjoujccjanstvo,  bla- 
góst,    dobrostivost;    Hoss.  jiio^CKOCTb ,    .lacKaBOCTt ,  npii- 
BtTjiiBOCTb ,  O.iaronpiiB-feTCTBie  ,  ó.iaronpiiBtTjiiBocTb ,  pa- 
4yuiie;  Eccl.  YsoRtiio.^ior.iire,  iiciob^kojioóctbo,  aiiire.ibCTBO. 
Ludzkość,    ile  jest  cnotą,   jest  jakaś    świadczenia  dobrze, 
lub  udzielenia  siebie  innym  skłonność  ,  i  dobra  ich  pra- 
gnąca użytość.  Mon.  66,  5H.     Między  wszyslkiemi  cno- 
tami, cnota  najwłaściwszą  przyrodzeniu   ludzkiemu,  zdaje 
się  być  ta ,    którą  jakby  szczególniej  ludziom    przyzwoitą, 
nazywamy    ludzkością.    Mon.  66,  511.    Warg.    Wal.    145. 
Wielkaby  to  nieludzkość  była,  proszącemu  drogi  nie  ukazać. 
Gorn.    Sen.   299.     Nic   ludzkiemu    przyrodzeniu    nie    jest 
przeciwniejszego ,    jako    to ,    co    się  nieludzkością    zowie. 
Mon.   66,  51  i.     A'ieludzkość    w  tym    najduje    się,    który 
własnego  szczególnie  upatrując  dobra,  bynajmniej  nie  stoi 
o  dobro  innycii.  ib.  67,  297.    Ludzkość  w  języku  naszym 
wiele  rzeczy  w  sobie  zawiera  ;  ściśle  wzięta  zaś  toż  zna- 
czy, co  dawniej  u  Rzymian  hospilalilas.  {humanitas).  hras. 
Pod.  2,  89.    Ludzkością  żaden  nie  zgrzeszy,  ftys.  Ad.  54. 
Ludzkością  każdy  się  przymili.   ib.  58.  (cf.  fagodnemi  sło- 
wy   pożyjesz  twardej  głowy).     Czyliż  mam   od  ciebie  je- 
mu jaka  ludzkość  oświadczyć?   Teat.  12.  b,  20.  (grzeczność, 
ukłun,  korapliment). 
LUFT,  LUFTLOCH,  u,  m..  LUFCIK,  a,  m.  zdrobn.,  LUFT- 
LOSZEK,   szka,  m.,  zdrobn.,  przewiew  wolnego  powietrza, 
(z  I\iem.  Siift,  powietrze,    Sorab.  2.  luft;   Sorab.   i.  loft, 
wetżik ;    Carn    luft,  (luftnina   meteoron);    Vind.  vuft,  pilh, 
srak);  baś  giiftlorf),  ciiie  rcffmiiitj  bca  guftjiigc^  mcgcii.  Boh. 
priuiuch;    iSorab.    1.    dechel    oddechowa    dziuraj;    Yind. 
dufhnik,  hlapniza,  hlapna  lukja;  Croat.  oddiiha,  zrachnyak; 
łiag.  odihaj ,   oduscjak;  Bosn.  duscnik,  izduscjak,  oduha; 
Ross.  ^yujHjiKi,  npo4yxx,  0T4yx'B,  oiaymiiHa,  0T4yuiiiHKa. 
Prości    rzemieślnicy  wszystkie  w  budowaniu  otwory,    da- 
wane dla  oddechu,  zowią  z  Niemieckiego  luftami.    Switk. 
Bud.  68.    (cf   wietrznik,    wilgoeiąg).     Otwory  w  piecyku 
albo  lufty.  Kluk.  hop.  2,  140.    Luftlochy  w  piecu  szklar- 
skim, trzy  dziury,  przez  które  powietrze  wchodząc  w  piec, 
lepiej   ogień  rozżarza.    Torz.  55.      Dwa    wietrzniki  i  luft- 
loszek.  ib.  58.     Wino,   dla  ciasnego  szpuntu  ,    Gdy  loftu 
nie  ma,  dno  wysadza  z  gruntu.   Chrośc.  Job.   121.    Flasza 
niech  tylko  będzie    chustą  sowitą  nakryta ,    bo   gdyby  ten 
olejek  nie  miał  bynajmniej  luftu,   śmierdziałby.  Syr.' 800. 
^at  feine  8uft.     Żywot  mój  jest ,    jako  wino  bez  loftu  ,    a 
jako    nowe    naczynia,    które    się  od  niego  pukają.    Radź. 
Job.  32,  19.  (jak  moszcz  bez  oddechu.    Bibl.   Ud.).     LU- 


FTOWY,    a,  e,    od    luftu,    Suft-,    Boh.    pruduśnj.     Piec 
taki    mieć  musi    cztery  dziury   luftowe.    Switk.  Bud.  292. 

1.  ŁUG,  ob.  1.  Łuk. 

2.  ŁUG,  u,  TO.,  [Boh.  lauh;  Slov.  łaub;  Sorab.  1.  wub;  Yind. 
lug,  vug,  lub;  Carn.  lug ;  Croat.  lug,  (cf  Croat.  liikno 
certa  pensio  parocho  a  parochianis  proreniens;  sapo,  sa- 
pones  obtinuit  nsus ;  pro  decima  polissimum  a  tlnlmatis 
accipitur);  Dal.  luugh ;  Huny.  luligh ,  pśrlug;  Slav.  lug 
(2  popiół);  Bosn.  lug,  luscia,  lihsia,  liksia,  lixia,  cjeghi; 
Rag  lugh ,  luxniza  ;  Ross.  me.TOKx ,  mojioK^ ,  mo.ioimaa 
co.lb;  (cf.  Ross.  jiyjKeHie  pobielanie  cyną,  Jiy.*3',  Bbl.iy- 
"/KiiBaio  pobielam;  Anglos.  lace;,  leab;  Aiigt.  lic;  han.  lud; 
Sfer.  lut;  Lat.  lixiviiim;  Ilal.  liścia;  fliKp.  lexia ;  Gall.  les- 
sive);  1.  Germ.  bie  ?aiiijc;  rośliimą  solą  zaprawna  a  przy- 
ostrzona  woda  do  mycia  naczyń.  Ld.  Z  popiołu  robią 
ługi.  Ład.  H  N.  138.  Popioły  zmieszane  z  woda  dają 
to  ,  co  nazywamy  ługami.  Di/ki'.  Med.  6,  47.  Ługiem  zo- 
wią każdą  wodę,  która  przyjęła  cząstki  solne  z  popiołu 
roślinnego.  Krumf.  Chym.  160.  Ług  mydlarski,  potaż  z 
wapnem  nieugaszonym  ugotowany.  Krumi.  Chym.  100. 
Pochodź,  iuźyć,  łuzyny,  naiuiyć ,  odhiiyć ,  ługowaty.  — 
Fig.  Myć  kogo  bez  ługu.  Rys.  Ad.  78.  (cf  wytrzeć  komu 
kociełek;  ogolić  bez  mydła,  bez  brzytwy);  cilicm  bcil  Ś?ppf 
nmfiicn,  ifcti  oijnc  Scifc  (mrliicren.  Niejednego  bez  ługu 
myjemy.  Modrz.  Baz.  457.  Sax.  Porz.  581.  Gdy  kogo 
zmyją  bez  ługu ,  to  się  z  niego  drudzy  śmieją^  Budn. 
Apopht.  47.  —  Ług  mocny,  tęgi,  ob.  Kalkus.  —  2.  Ług, 
cf  łąg,  łęg  ;  bagno  ługowate  czerwonawe,  ciii  rotI,'Ci"  Sumpf, 
ełll  JlimpcI;  (Cam.  lug,  lusha,  (cf  kałuża);  Yind.  luslia, 
lushje,  młaka:  Sorab.  i.  luźa  ,  wuźa ;  Sorab.  2.  liicha ; 
Dal.  Iakva  ;  {Croat  lug;  Rag.  lugh  s(.'t'rt ;  cf  Lnl.  lucus); 
Ross.  .lyjKa,  (cf  syri,  łąka,  .lyroBntia,  .y/KafiKa  łąki  część); 
cf.  Germ  8ii(|c ,  Silfcbc;  Lat.  lacus,  lacuna ;  Gniec.  ldx- 
xoc;  Brit.  lug;  cf.  Gall.  deluge;  Hebr.  rb  lach  humidus). 
Porażeni ,  czym  prędzej  się  brali  w  przyległe  ługi ,  lasy, 
ostrowy.  Tward.  W.  D.  101.  Skoro  co  weszli  w  błolny 
*łuch  i  grązki ,  uderzył  na  niob  janczar  w  onym  brodzie. 
Jubl.  Buk.  R.  5.  Wody,  które  stoją,  są  rodzajem  wszys- 
tkich gadzin,  jako  to  w  zaległyoh  liłotcm  ługach,  bagni- 
skach  ,  i  stawach  niebiegłych.  Kulig.  148  Oto  oni  dwaj 
z  jednychże  bagn  czyli  ługów  wychodzą.  Papr.  W.  2,  281. 
(ob.  Ługowaty,  ługowisko,  ługowy).  Świniom  'łuby,  gno- 
jówki i  bagniska  nieszkodzą.  Wolszt.  153.  ib.  152.  —  ('3. 
Ług  ■■  Luita   qu.   v). 

LUGDUN  ,  u  ,  m. ,  miasto  wielkie  '  bogate  Francuzkie  ;  Sion. 
Dykc.  Geogr.  2,  105.  LUGDUIŚ'SKI,' a,  ie,  m\  ?icii.  Pro- 
wincya   Lugduńska.    Wyrw.    Geogr.  505. 

ŁUGOWAĆ  cz  niedok.,  łużyć,  laiigen.  Ługowanie,  lexiviation, 
gatunek  działania,  którego  celem  jest,  wyłączenie  istot 
roztwarzających  się  w  wodzie,  od  tych,  co  roztworzonemi 
być  nie  mogą.  M>er.  Mskr. ,  Ross.  me.iomiTb ,  m.omm/m,, 
Bbimoao<iiiTb.  ŁUGOWATY,  a ,  e ,  —  o  adv. ,  do  ługu 
podobny,  łużny,  Yind.  lugnast,  vushen;  Sorab.  i.  wuźo- 
yite ,  wużac.ze  ,  wuźate;  Boss.  mojio<iHbiii ;  laiigcnnrtig.  — 
|.  Błotnisty,  bagnisty,  fuilipfiig.  Ługowate  puszcze.  Arom. 
75.  palustres.  Marz.  Ługowata  ziemia,  fistiilosa  terra,  któ- 
ra tak  rzadką    jest,    jakoby  gebka.    Mącz.     ŁUGOWISKO, 


Ł  u  G  o  w  N  I K  -  ŁUK. 


LUKA-LUKRECYA. 


67T 


a,  m.,  bagnisko ,  bJoto  czerwonawą  wodę  mające,  podo- 
bną do  ługu.  Wiod.  ciii  rotfcer  Siiiiipf.  Palus  ,  Jugowisko, 
bfoto,  trzęsawica,  bagno,  kałuża,  tonące  a  trzęsące  miej- 
sce. Mącz.  Utonął  w  ługowisku,  demersus  in  paltide.  ib. 
Muchawiec  rzeka  między  temiź  niemal  jak  Pina  fugowi- 
skami  początki  swe  bierze.  Papr.  W.  2,  281.  ŁUGO- 
WNIK ,  a ,  m.,  miejsce  od  robienia  czyli  schowania  ługu, 
łużyn,  bn^  Saiigen^nii^.  Blech  wielki  pięć  osobnych  do- 
mów składa:  folusz,  pralnią,  ługownik,  miecznik  i  ma- 
gazyn. 1'rzedz.  78.  ŁUGOWY,  a,  e,  §.1.  od  ługu  (po- 
piołowego), Citugctl  = .  Slov.  łauhowy  ;  Hiing.  lugos ;  Croat. 
iusni).  Wody  fugowe  alcalinae,  mają  w  sobie  mniej  wię- 
cej ługowej  soli.  Kluk.  Kop.  i,  95.  N.  Pam.  22,  G9.  Ton. 
73.  Sole  alkaliczne,  jak  ługowe  pxa ,  tak  latające  vola- 
tilia,  same  się  nie  dają  w  lekarstwach,  dla  wielkiej  ostro- 
ści przeciwnego  zapachu.  Krtip.  5,  273,  Ługowe  naczy- 
nie, bai  C.liujciifap ,  Yind.  vugni  lod,  shehtnjak ,  shehtnik, 
Yugnopepeunik;  Ross.  joxaHŁ,  iaxaiiB,  ioxaHKa.  —  §. 
2.  Błotnisty,  n.  p.  Siano  ługowe  abo  z  mokradii  zbierane. 
Cresc.  483. 
LUITA ,  y,  2. ,  z  Łac,  wina  pieniężna ,  grzywny,  bie  ®clblill= 
fe,  ©ćlbftrafc.  Tr. 

1.  ŁUK,  u,  m.,  ziele,  (Germ.  Saild);  Dan.  log;  Angl.  leek), 
allium  ińneale,  gatunek  czosnku ;  główki  posiekane  w  chleb 
mieszają.  Kluk.  Dtjkc.  \,  22.  Jundz.  204.  ber  3lcfd;laii(J;. 
Syr.  1217.  Carn.  luk;  Yind.  zhebulzh,  (cf.  cebula);  Croat. 
luk,  porluk,  ob.  Por,  pory;  Hag.  luk,  kapiella ,  lucjaz, 
luk  cessan,  {ob.  Czosnek) ;  Bosn.  luk;  Slav.  luk  (porluk  « 
por,  cerljeni  luk  =  cebula,  bili  luk,  cseshniak  =  czosnek; 
Ross.  .13-K'B  czosnek,  jyKOBima,  .lyKOBKa  cebula;  Eccl. 
AO\Kh  Yfiiii.ireii^).  Łuk  drobny  ,  abo  łuczek ,  bet  ©dinitt' 
laiitl).  Syr.  1217.  Sorab.  1.  cżeblicźka.  Łuk  polny,  pło- 
dziszek,  winniczny,  ie  rad  w  winnicach  roście,  ib.  1220. 
5BiIbIail(^;  Ross.  KaiaeHHoii  jyKX.  Czosnek  dziki  gadowni- 
kiem  i  piegawym  czosnkiem  zowią,  (Eifgnianiiźanirj.  ib.  1226. 
—  Ogórki ,  melony,  łuk ,  cebula  i  czosnek.  Leop.  Num. 
11,  5. 

2.  ŁUK,  u,  «i.,  łęk,  obłąk ,  kolistość,  bic  Sogcilfnimmc,  ber 
33ogen;  [Yind.  luk,  lok  <  obłąk,  sklepienie,  (lok  delali,  lo- 
kali, lukati  >  sklepić;  lok,  lozhez,  gosten  lok  =  smyczek). 
Rois.  nyKb,  4yra  obłąk;  Eccl.  jyKOBame,  ns.iymiHa,  Kpn- 
Biisua  <  krzywizna ;  cf.  Uraee.  lo^fc).  —  §.  a)  część  ku- 
szy, obłąk  czyli  obręcz  u  kuszy  do  strzelania  ,  ber  SPiJClt 
nil  ber  3(rml)ril[t.  Kuszę  ręczną  robiono  tym  sposobem : 
łuk  stalowy,  roąowy  lub  drewniany  osadzono  na  łoży.... 
Papr.  W.  1,  210.  —  g.  b)  Łuk  z  cięciwą,  różniący  się  od 
kuszy,  ber  glitid^bogen ,  gli^togcn ,  Boh.  luk,  kuse;  Slov. 
luciśte;  Slav.  liik;  Dosn.  luk;  Yiitd.  lok,  maura ,  polę- 
ster,  (amoistra,  fainoistru,  strelak,  {ob.  Samostrzał);  Carn. 
lok,  totah ,  (ob.  Taflujj ;  Dal.  luuk,  szamosstrii ;  Ilung. 
szamszerigy;  Rag.  et  Croat.  luk;  Ross.  jyKŁ.  Część  śrzo- 
dkowa  łuku,  którą  ręka  obejmuje,  i  za  nią  łuk  trzyma, 
majdan.  Czart.  Makr,  Nim  raz  Polak  kusze  lewarem  na- 
ciągnął, tym  Husin  jeden  predkienii  strzałami  z  łuku  kil- 
kudziesiąt  snadnie  ranił,  Stryjk.  292.  Łuk  arcus,  prędszy 
oręż  nad  kuszę ,  balista.  Krom.  274.  Jako  się  do  łuku 
ułożyć ,    twoje  pierwsze  były  zaprawy.    Leszcz.  Class.  90. 


Uczą  się  z  rusznic  strzelać  i  łuk  ciągnąć.  Star.  Dw.  21. 
['ostrzegłem  pod  sukienką  łuk  skrycie  napięty.  Mon.  76, 
2.  Zstąpił  z  drogi  na  jedno  z  łuku  strzelanie.  Warg. 
Radź.  58.  eineit  Sogenfc^iig  lueit.  (Yind.  luzhaj  jactus,  cf. 
łuczyć).  —  §.  ej  Math.  Cześć  okręgu,  luneta  {peripher.) 
nazywa  się  łukiem,  arcus.  Ueom.  Nar.  1,  7.  eiil  J^etl  beŚ 
UilifreifC'? ,  eitt  SBogeit.  Miarą  każdego  kąta,  jest  łuk.  Lesk. 
9. —  §.  d)  Transl.  Tęcza,  'duha;  Bosn.  luk  nebeski,  du- 
ga ,  ber  SI?Cijeilt'pgcil.  Gdy  okryję  niebo  obłokami ,  ukaże 
się  łuk  mój  na  obłokach,  IV.  U/snes.  9,  14.  Bibl.  Gd. —  Fig. 
Pod  dwoma  cienkiemi  czarnemi  łukami,  Są  dwa  ocza, 
ale  je  lepiej  zwać  gwiazdami.  P.  Kchan.  Orl.  1,  171.  — 
§.  Łuk  tryumfalny,  brama  tryumfalna,  ctit  Jrii:mp^t'OgeiI. 
Pełne  były  ulice  łuków  wystawionych.  Tward.  Misc.  47. 
Przyszło  znosić  teatra ,  przyszło  tryumfalne  Zmiatać  łuki. 
ib.  46.  Nikt  tryumfalnych  łuków  mu  nie  wije.  Chrośc. 
Luk.  275.  —  Most  na  łukach.  Op.  Jer.  53.  na  arkadach. 
—  §.  e)  Łuk,  herb;  w  polu  czerwonym  łuk  napięty  z 
strzałą  do  góry.  Kiirop.   3,  31. 

Pochodź,  fuczek ,  luczny,  łuczyna,  iucznik,  tuczkowy, 
łuczkowaty,  łączny;  cf.  łączyć,  łęk,  obłąk. 
LUKA,  i,  2.,  z  Niem.  btc  8iicte,  otwór,  dziura  w  rzędzie, 
lub  w  całości  przerwa;  brak,  Sorab.  2.  łucka;  Carn.  lu- 
kna ,  luknja ;  ]'ind.  lukna,  luknja,  respad  ;  Hung.  lyuk; 
Croat.  luknya,  luknyicza  ;  {Bosn.  luka  =  port);  Ross.  ckbh- 
jKiiHKa  ;  Eccl.  CKK.iiKim,  ci.BaatiiHa.  Szyk  ten  bardzo  spo- 
sobny, aby  się  linia  nieprzyjacielska  tym  prędzej  rozer- 
wała, osłabiała  i  luki  w  sobie  poczyniła.  Papr.  YV.  1,  134. 
Jak  zaradzić  dezercyom  wojskowych  na  lukach  konsystu- 
jących.  Gaz.  Nar.  2,  53.  (na  szlakach ,  któremi  się  wy- 
chodzi za  granice).  Rekommenderowania  wojska  na  luki, 
straż  granic,  kresy.  ib.  1,  357.  Aby  obywatel  od  żoł- 
nierza, ani  na  leżach,  ani  na  lukach,  ani  w  przechodzi© 
wojska,  ukrzywdzonym  nie  był.  5.  Grodź.  2,  41. 

ŁUKASZ,  a,  m.,  imię  męzkie  ,  Siifaś.  Łukasz  ś.  ewanieli- 
sta ,  pisał  prócz  ewanielii ,  księgi  dziejów  Apostolskich. 
Kras.  Zb.  2,  75.  Zał.  Test.  362.'  Sk.  Dz.  46. 

ŁUKOCZ,  herb;  półwieprza  dzikiego  z  muru  wypadającego; 
w  pysku  trzyma  dwa  kłosy  pszenne.  Kurop.  3,  31.  et:t 
SBappeii. 

"ŁUKONOSZY,  a,  e,  łuk  noszący,  iogeiitrageiib.  Bóg  łuko- 
noszy  =  Apollo.  Otw.  Ow.  26.  Pacholę  łukonosze.  ib.  415. 
Kupidynek.  "ŁUKOWŁADNY,  a,  e,  łuczny,  władający  łu- 
kiem ,  bogeiifiiljreiib.  Łukowładni  Girkowie.  Kchow.  15. 
Łukowładna  Dyana ,  phareirala.  Zebr.  Ow.  62.  ŁUKO- 
WŁADZCA,  y,  m.  łukiem  władnący,  łucznik,  bcr  Sogeu» 
fii^rer.  Łukowładzca  Apollo.  Oiw.  Ow.  227.  "Łukowłaj- 
ca.  Zebr.  Ow.  143.  arctiencns.  1.  ŁUKOWY,  a,  e,  od  łu- 
ku ,  łuczny,  Sogeil  =  .  Żelazo  u  łukowćj  strzały  nazywa 
się  ploszczyk.  Czart.  Mskr.  2.  ŁUKOWY,  a,  e,  od  łuku 
ziela,  iaui)  ■- ,  n.  p.  Nasienie  łukowe.  Syr.  1219  eH250, 
(cf  łuczkowy) ;  Sorab.  1.  cźebliczkowe ;  Ross.  lyKOBUii, 
jyHHbiii  czosnkowy. 

LUKRECYA,  yi,  i,  glycyrrhiza,  rodzaj  rośliny,  do  którego 
należy  Lukrecya  słodki  korzeń.  Kluk.  Dykc.  2,  50.  ©iip< 
\^o\i  lustr.  cel.  IM.,  Boh.  lekoriće.   Krup.  5,  243,  Safrije. 


678 


LUK  UBRAĆ  YA-LUNĄC. 


LUNACH' A  -  LUNDYSZ. 


LUKUBRACYA,  'ponocowanie ,  'ponocnica,  Yind.  ponozhu- 
vanje,  ponozhnu  delu. 

LULAĆ,  ob.  Lilać,  Liii,  li  li. 

LULEK ,  łka  ,  m.,  rodzaj  rośliny,  hyoscyatnus  L  i  n  n.,  roślina 
ta  pod  imieniem  blekotu  dobrze  znajoma,  obrzydliwie 
śmierdząca,  jadowita,  wewnątrz  zażyta  zawrót  gfowy  i 
szaleństwo  sprawuje.  Jiindz.  160.  Kluk.  Dykc.  2,  47.  Śil= 
fcufraut,  loUfrtiitt ;  ob.  Bieluń  ziele,  Ross.  ó-fejena. 

LULKA,  i,  ł'.,  LULECZKA,  i,  z.,  dem..  (Turc.  liila.  A.  Czart. 
Mscr.),  ber  'J.łfctfcnfopf.  Lulki  do  kurzenia  tutuniu  zagra- 
niczne białe  i  z  cybuchem  gliniane,  robią  się  z  biaJej 
subtelnej  glniy.  Kluk.  Kop.  I,  312.  —  g.  Fajka,  tii  ia-- 
Bnf^pfcife.  Luleczko !  której  palenie  Ściąga  mi  z  głowy 
zJe  wilgotności.  Zab.  4,  501.  Po  kawie  zaczęto  kurzyć 
lulki.  Pam.  85,  1,  158.  Niech  ma  jakie  chce  lulka  po- 
chwały, jednak  ten  ,  który  traci  część  jaką  czasu  na  jej 
kurzenm  ,  niknąć  dniom  życia  swego  z  dymem  dopuszcza. 
Za6.  5,  56.  (LULKAĆ,  LULAĆ,  oA*  Lilać,  oft.Ldi).  LUL- 
KOWY,  a,  e.  a)  od  lulku  ziela,  Silfcnfraiit  =  .  —  b)  Od  lul- 
ki do  kurzenia,  ^łfcifeiifopfd  =  ,  |Hcifcii  =  . 

"LUMINARZ,  a,  m,  z  £uf. ,  świecące  ciało  niebieskie,  etn 
lcud)tcubcr  pimiltclŁ-forper.  —  fig.  Hipacyusz  Pociej ,  wscho- 
dniej cerkwi  luminarz,  apostoł  Ro.\olai'iskiego  narodu. 
hiszk.  pr.  —  "LUMl.NARYUM ,  n.  p.  Myśmy  aptekarze , 
myśmy  dawni  praktycy,  tak  w  dyspensatoryach ,  tak  w 
pandektach ,  tak  w  luminaryach  naszych  jest  napisano. 
Syr.  289.? 

iiUNA,  ŁONA,  y,  i.,  fcf.  leius  Cer.  labii ,  liiii.  31  big.  s.  v. 
Ttoni.  Carn.  luna;  Yind  luna,  miefez;  Ross.  xynA: 
miesiąc,  księ/yc);  świalłn  odbite  na  ścianie ,  górze.  Wiod. 
bie  8obe  bcś  '^nmi  (cf.  91  big),  ber  rfidpraUeiibe  gciierfd^ein, 
lurfprallctibe  Strnbleii;  (doat.  munya,  bleszk).  A  w  ten  trop 
ogromnym  rumorem  Działa  z  murów  zawyły,  że  łuny  ogni- 
ste Zewsząd  ich  oświeciły  ... .  Tnurd.  \\t.  153.  Szpiegowie 
pola,  ognia  pełne,  i  od  niego  łonę  ,  a  jakoby  wszystko  go- 
rzało, obaczyli.  Wnrg  Kiirc.  26.  A  od  płomieni  strasznćj 
pożogi  daleko  Oblaskliwe  się  łuny  po  morzu  rozwleką. 
Frzyb.  Luz.  51.  Łunę  wydać  Erd.  orHCCBtTiiTH.  Słońce 
złotą  łona  morze  bije.  Pot.  Syl  220.  Ten  pod  łony  miesią- 
czne  skradłszy  się  gdzie  z  kąta,  Spokojnego  napada,  lub 
go  z  świata  sprząta,  liaw.  Siei.  558.  Idź  synu  na  kraj 
świata,  poszukaj  fortuny,  Nad  Nilem  i  Eufratem,  i  gdzie 
biją  łuny  Sławy  mojej,  gdzie  Rzymska  moc  się  tryum- 
fami   memi  rozsławiła.  Bardz     Luk.  32.     _ 

Pochodź,  pinnać ,  peignąć;   cf.   Ross.   nbHi  płomień. 

LUNĄĆ,  LINĄĆ,  ął,  praes.  et  /ul.  lunie,  linie  rzyn.  jedntt ,  zlinąć 
dok.,  Boh.  Imauti  ;  Sorab.  2  lenusch  :  §1)  strumieniem 
wylewać,  ftrftmeiib  ouśgie^cii,  nu()|d)uften ,  fłrómenb  gie&en, 
Dfrgie^cit.  Chmury  z  hukiem  Imęły  deszcz  niesłychany, 
Linęły  grad  gwałtowny  z  wichrem  zmieszany.  J.  Kchan. 
P$.  112.  Z  nagła  tak  im  hojne  wody  niebo  linęło  ,  ze 
wojsku  obficie  dostarczyło.  Fileh.  Soli.  243.  Uderzył 
Peryandra,  aż  krew'  lunuł  pyskiem  Jabi.  Tel.  280.  Na- 
brawszy zdroju  rękami  własnerni,  Lunęła  jemu  w  twarz 
■wodami  mściweiiii.  Ot>v.  Ow.  109.  Trochę  jeszcze  nie 
dołknąwszy,  Oczy  mu  juchą  z  kaszą  zalała  linąwszy.  Zebr. 
Ow.  119.     Jak  'dobcła  Z  rany  strzały,  krwią  ciało  szar- 


łatną  zlinęła,  perfudit.  ib.  46,  (zbroczyła).  Na  szatę  mu 
linął.  Papr.  Pr.  C  3  b.  Skoczył  na  mur,  a  za  nim  wszys- 
cy, jako  wodą  linął.  Hej.  Zw.  86.,  Weresz.  Reg.  141. 
szybko,  gładko.  —  g.  2)  Lunąć,  linąć  verb.  neiitr.,  lu- 
nąć się,  linąć  się  recip. ,  strumieniem  płynąć,  lać  się 
hojnie,  ftrpinen,  ftrómettb  fliegeii.  Z  niebios  lunęły  najrzę- 
sistsze  deszcze.  Przyb.  Ab.  49.  Krew'  po  drogach  żywa 
płynie,  Jako  gdy  deszcz  wielki  linie.  J.  Kchan.  Ps.  117. 
Tak  mi  się  w  łeb  do  stało ,  że  rai  się  czarny  obłok  w 
mych  oczach  uczynił,  a  krew'  gębą  lunęła.  Jahi.  Tel.  66. 
Grzmoty  powstały  ,  a  gwałtowny  deszcz  lunął.  Sh.  Żyw. 
1,  95.  Deszcz  lunący,  nawalny  Ross.  anBCHb.  Ach  ach 
jaki  znój  z  ludzi ,  jaki  z  koni  płynie ,  Jak  się  krwi  wielka 
powódź  po  tćj  ziemi  linie.  Petr.  Hor.  C  4.  Pierwej  rze- 
ki k  swym  źrzódłom  zaś  na  wstecz  się  liną ,  Niż  nasz 
Homer  i  jego  rapsodye  zginą.  Ryb.  Gęsi.  D.  3.  Linął  sie 
miód  wierzchem  naczynia,  redundavit.  Krom.  AS,  t.  j.  ki- 
piał hojnie ,  flromte  liber.  Pijanice  piją,  aż  dobrze  gardłem 
nie  liną.  Petr.  Ek.  69,  t.  j.  aż  im  prawie  z  gardła  wykipią. 
Pochodź,  'linijak,  luiiak,  luniak  <  rynsztok. 

LUNACYA,  yi ,  i.,  miara  czasu  albo  rewolucyi  księżyca  oko- 
ło ziemi.  Kras.  Zb.  2,  76,  bic  OToiibeśninnbcIiing,  ber  TUn- 
beśbrud).  Lunaeya,  albo  miesiąc  synodyczny,  przeciąg 
czasu  od  nowia  do  nowiu,  bniad.  Ueogr.  202.  Odmiany 
albo  lunacye  księżyca,  phases  lunae ,  są  różne  światła 
księżycznego  aspekty,  które  względem  ziemi  się  odmienia- 
ją. Wyrw.  (ieogr.  60,  ob.  Lunatyk;  cf.  nów',  pierwsza 
kwadra,  pełnia,  ostatnia  kwadra. 

LUNAR,  LUŃARSKI,  ob.  Lonher,  Lonherowski. 

LUNATYK,  a,  m.,  Boh.  namesyćnjk;  Croat.  meszechnyak; 
Rag.  zavartalaz,  padavaz;  Ross.  jyuaTHKŁ,  MtcfliHHKt, 
MtcH>iHUH;  ber  SJJoiibroanbler ,  Sfoc^twanbler ,  eiii  SWonbfiic^tt' 
ger.  Lunatycy ,  którzy  pewnych  czasów  swoich  śpiąc 
chodzą  po  nocy  i  po  miesiącu.  Haur.  Sk.  314.  Luna- 
tycy abo  miesiącznicy.  Sk.  Zyw.  1,  118,  (cf.  nocobłądj. 
Lunatycy,  ponocnicy.  Chmiel.  1  ,  685.  Lunatykiem  je- 
stem Eccl.  ayHCTByroca,  jyHaiaica.  Są  lunatycy,  którzy 
z  łóżka  nie  wstają,  lecz  rzucają  się  w  łóżku,  gadają,  co 
w  dzień  czynili.  Inni  z  łóżka  wychodzą,  w  suknie  się 
ubierają,  biorą  klucze,  drzwi  odmykają,  broń  biorą, 
świecę  rozświecają  ,  po  niejakim  czasie  rzeczy  poruszane 
na  swoim  miejscu  kładą,  rozbierają  się,  w  łóżko  się 
układają  ,  i  rano  o  tym  wszystkim  nic  nie  wiedzą.  Krup. 
5,  643.,  Syr.  Rej.  —  W  ewanielii  lunatyki  zowią  te  lu- 
dzie ,  które  na  luny  albo  na  pewne  czasy  od  szatana 
cierpieli.  Sekl.  13.  Ewanielia  nazywa  lunatykami,  cier- 
piących wielką  chorobę,  że  przy  odmianach  miesiąca, 
bardziój  pacyentów  morduje  ,  jak  innych  dni  ta  choroba. 
Perz.  Lek.  145.  —  Lunatyk  zowie  się  człowiek,  które- 
go wzrok  według  kursu  księżyca  umacnia  sie  albo  sła- 
bieje.  Kras.  Zb.  2,  76,  eiii  9)Jonbaufliger,  etii  aKoiibaiigc. 
LUN.\TYCZNY,  a,  e,  nocobłędny,  ponocny,  mpllbfiic^tig ; 
Carn.  mejshen :  Yind.  miefezhliu ,  miefezhast,  od  mie- 
foza  boun.  LUNATYCTWO .  a,  n.,  choroba  lunatyczna, 
bic  SKonbfiic^tigfett ;  Boh.  mesyćnost;  Yind.  miefezhlivost, 
miefezhna  boliesen. 

LUNDYSZ,  a,  m.,  gatunek  sukna,  cine  3lrt  tui);  cf.  ^ollón' 


LUNEBURG  -  ŁUPAĆ. 


Ł  U  P  A  C  Z  -  Ł  U  P  1  Ć. 


679 


btfc^  ,  (cf.  falandysz ,    falendysz).     Od  sztuki  całej  lundy- 

szów  Olenderskich,  paklaków Yul.  Leg.  i,  aŚG.  et  G, 

153.  Lundyszu  postaw ...  .|  Instr.  cel.  Lit.  Lundyszu 
różnego  pólsztuki.  ib.  Sztuka  lundyszów,  paklaków.  ib. 
Przodkowie  o  szarJat  nie  dbali ,  Wojewodowie  w  szarzy 
chadzali ,  Dziwna  rzecz  karazyi  teraz  już  nie  znają  I  na 
lundysz  niektórzy  słudzy  się  gniewają,  Szuk.iją  barwy, 
coby  byfa  od  bławatu.  Jeź.  Ek.    1.   —   Adj.  Luński. 

LUNEBURG,  a,  m,  miasto  Niemieckie  w  księstwie  Zelleń- 
skim.  Dykc.  Georg.  2,  100,  bie  Stabt  Siiiicbiirg,  ma  być 
od  Rzymian  założone,  i  nazwane  od  kościoła  albo  bał- 
wana Luna ,  który  bałwan  na  tym  miejscu  trwał ,  aż  do 
'Karła  Wielkiego.  Gwagn.  4oG. 

LUNETA,  y,  i.,  łuk  okręgu,  bnś  SiHjcnftiict  ycn  ciiiem  6ir= 
fd ;  cześć  jaka  obwodu  cyrkułowego.  SuUk.  Geogr.  4.  — 
§.  Luneta,  lunetka  zdibn.,  gatunek  śkiełek  dalekowidnych, 
ein  Sliiijciicjlaś.  Luneta  astronomiczna ,  lubus  aslron.  N. 
Pani.  19,  84.  Lunetki  nie  są  bardzo  dla  mężów  poży- 
teczne. Mon.  76,  415,  cf.  lornetka. 

LUŃSKI,  a,  ie,  n.  p.  Luńskiego  sukna  postaw.  Instr.  cel. 
Lit.,  (cf.  lu  idysz,  falandysz).  Xiaże  ten  szaty  jedwabnej 
nigdy  nie  cboczył,  W  sukiennej  luńskiej ,  zawzdy  cho- 
dził,  hosi.  Lor.  104  b. 

ŁUP  CUP,  ob.  Łap  cap.  ŁUP,  u,  m.,  ŁUPY,  ów,  plur.  - 
zdobycz,  korzyść,  plon,  (jak  korzyść  od  kory,  tak  łup 
od  łub,  znaczy  zdzieranie,  obdzieranie,  zdarte  z  kogo 
rzeczy,  zdzierstwo ,  wydzierstwo  ,  cf.  Cani.  lup  liber,  cor- 
tex;  Yind.  lup,  o  Jlup  =  łupina ;  Graec.  lonóg;  cf.  Carn. 
lop  decipula,  praeda .  et.  łapać;  Boh.  lup  otręby  na  gło- 
wie furfur);  bcr  iRnu6 ,  bil'  SScute;  (Boh.  auhonek,  (cf. 
wygon);  Slov.  wurubki,  rubenstwo,  wobóbranki ,  wober- 
ki ;  Yind.  rub ,  rup,  rop,  porop ,  obrop ,  isrop).  Pobra- 
li łupy  z  nich  sobie  za  korzyść.  3  Leop.  i  Macek.  7,  47. 
(odartki.  1  Leop.).  Będą  łupy  tym ,  którzy  im  służyli. 
o  Leop.  Zach.  2,  9,  (odartki.  1  Leop.).  Z  nieprzyjaciel- 
skich łupów  żołnierzy  swoich  opatrzył.  Boi.  Sk.  49.  Warg. 
Wal.  262.  Z  łupu  co  naby',  jest  politycznie  kraść;  bo 
to  jeden  dyabeł,  czy  mię  żołnierz  okradnie,  albo  łupem 
weźmie.  Teat.  8,  56,  plundrując,  pliinbcnib.  Podać  mia- 
sto w  łup.  Tr.,  na  plundrowanie,  na  rabunek,  ber  ^*liin= 
bcriilig  ^rńi  gebcil.  Nie  bardzo  trzeba  zajuszonyra  żoł- 
nierzom łujiy  radzić.  Bardz.  Luk.  127.  Łupem  się  stać, 
pr.  et  fig ,  jur  ScuJs  mcrbeii.  Serce  moje  mak  najsroż- 
szych  łupem  się  stało.  Teat.  54.  b ,  48.  Rwą  krewni 
łup  sierocy;  łzy  wdwów  piją  zdrajcę.  Oczyszcza  wzgląd 
nieprawy  jawne  winowajcę.  Kras.  Sat.  14,  wydarty  sie- 
rotom majątek. 

1.  ŁUPA,  y,  w.,  zezowaty,  ślep,  ciii  (ici)iclciibcr.  Zlcś  oba- 
czył  łupa.  Pot.  Jow.  2,  54 ,   ob.  Łupać  oczyma. 

2.  ŁUPA  ,  y,  z.,  szczapa ,  polano ,  n.  p.  Włożyłem  cztery 
łupy  (drzewa)  do  pieca.  A'.  A'a?ft.,  cin  6ci)Cit  ipolj.  —  Sztu- 
ka żelaza,  które  z  dymarki  odbierają,  zowie  się  łupa. 
Os.  Rud.  116.  Haur.  Eli.  178,  bie  ?iippe,  bnś  8iii'peii[ti'irf, 
cin  iim'i)rinH(^c^  £tiM  gefcljmcljtc^  Gifcii ,  oh.  Łupka. 
ŁUP.Uj,  ał,  a,  ci.  kantyn.,  złupać,  połupać,  rozłupać  dok., 
lupie,  łupię  niedok.,  {Boh.  laupati  decorticare,  ob.  Łupić; 
Rag.  et  fiosn.  lupati  <  bić,  uderzyć);  §.  1)  szczepać,  {Boss. 


KOjynaTb,  KO.iynHjTŁ,  ob.  Kłóć,  kolę),  fpnltcn ,  .f)!)!}  fpnis 
teil.  Ufając  sobie  w  bozkiej  opiece  Kmiotek  drwa  łupał 
przy  rzece.  Kniaź.  Poez.  5,  159.  Drzewa  się  tylko  w  po- 
dłuż  łupią.  Bot.  11,  rozszczepują  się,  ftc  fpaltcii  fid).  Łu- 
pać kamienie  w  górach.  Gn.  Th.,  ©tciiic  brcdicn.  Wysła » 
no  go  do  łupania  skał.  Teat.  15,  82.  (stCtiibniĄ.  —  Fig. 
transL,  Szczęśliwy  rzecze  wilk,  ktoby  tego  konia  zchru- 
pał,  Ej  czemu  on  nie  baran,  byłbym  go  już  łupał.  Zah. 
15,  276.  Treb.  —  §  2i  Łupa  mię  co  n.  p.  w  głowie- 
{Boh.  me  neco  w  hlawe  laupa  pungit ,  laupnauti  łupnąć 
jednotl.),  cS  ftid)t  mir  tim-S  im  Sopfc.  Wódką  tą  głowę  bo- 
lącą łupajaeym  bólem  uleczysz.  Sienn.  108.  Głowy  łu- 
panie, ib.  Wijkf.,  Sak.  Probl.  76.  Flu.\y  czynią  bolenie 
wielkie,  w  którym  stawie  się  zastanawiają,  które  dru- 
dzy łupaniem  zowia.  Cresc.  164.  Czuje  nudność,  i  ko- 
ści po  stawach  łujianie.  Zab.  5,  555,  ©liebcrrciPcit ,  cf. 
dna,  denna  choroba.  —  §.  5)  Łupać  oczyma,  łypać, 
łypnąć  oczami  =  wytrzeszczać  oczy,  bic  31ilijeil  IDCit  aiifreipcit. 
[właściwie  » znienacka  spozierać,  rusk.  hłypaty,  hłypnuty.  2], 
Jeśli  mię  w  dzień  złośliwy  język  czyj  uszczypnie.  Jeśli 
na  mnie  złym  okiem  cenzor  jaki  łypnie.  Zub.  li,  186. 
Na  zdobycz  swoje  zazdrosnym  okiem  z  pode  łba  łypa. 
Z(ib.  15,  165.  Zaczyna  tu  i  owdzie  oczyma  łypać. 
Zab.  10,  551.  Tak  temi  Glikon  głosami  zmieszany  Łu- 
pał oczyma ,  i  jąkał  się  w  trwodze.  Kniaź.  Poez.  2,  79. 
Łupał  oczyma  na  wszystkie  strony.  Ossol.  Str.  2.  ŁU- 
PACZ,  a ,  m.,  g.  1)  który  drwa  łupa,  rąbacz,  bcr  ^oljt 
fpaltcr.  (6o/i.  laupac ,  /".  laupaeka,  wyi'upujący  groch).  Ubo- 
gi stróż,  drew  łupacz,  okryty  wiórami....  Juk.  Baj.  52. 
—  §.  2)  Łupacz,  ryba  morska,  około  trzech  ćwierci 
łokcia  długa  ,  gadus  afglesinus.  Kluk.  Zw.  3  ,  95 ,  bcr  ei« 
gciltltt^e  St^cIIfifc^.  ŁUPEK,  pka,  m.,  tfo/i.  bridlice,  śkfidla; 
Carn.  zher;  Ross.  mn>i>epB,  cioHeLfB  ,  cianeui,  acnH4'B; 
łupny  kamień,  ber  Sdiiefer.  Kamienie,  które  niby  z  ta- 
blic złożone  w  tablice  się  też  łupać  dają,  łupkami  na- 
zywamy. Kluk.  Kop.  2,  7.  Łupek  tablicowy,  dachówkowy. 
ib.  84.  Łupek  gliniasty,  tbonartiijer  ©diiefer,  jest  spiekła 
gliną,  na  listki  się  dzielącą,  ib.  97. 
'ŁUPIĄ,  i,  z,  łup,  łupienie,  łupież,  ber  iRaiib,  bie  Seu« 
te,  bn^  SRaitbctl.  Niezliczone  narody  do  niego  się  kupią. 
Nie  bojąc  się  zmazania  tak  szaloną  łupią.  Bardz.  Luk  42. 
ŁUPIĆ,  ił,  i.  Ci.  viedok,  złupić  dok.,  drzewa  lub  zwie- 
rzęta obdzierać  ze  skóry,  obierać,  abbdittcii ,  nbrttibcti,  ah 
jieijeii  bie  ipaiit,  atfdjdleii;  {Boh.  laupiti,  laupjm,  laupati, 
laupam  ;  S/oi;.  laupjm;  Sorab .  2.  luppasch  ,  liipasch  ;  Ymd. 
lupiti,  lufbiti ,  spufhiti,  (ob.  Łuszczyć);  Croat.  łupili,  lu- 
pim ;  Ross.  .lyniiTb ,  Jiyn.iio,  c.iyniiTt,  ciyuaTb;  Graec. 
linu) ,  o/.ó.TTto ;  Lat.  glubo ,  głupsi-,  gluptus ;  cf  Germ. 
flaubeil,  Idiliiiibcil).  Dwa  razy  żona  męża  biła,  raz  że 
ogórki  łupił,  drugi  że  jabłek  nie  łupił.  Rys.  Ad.  11. 
Smaczny  owoc  się  zje,  i  niełiipinny.  Burl.  B  4.  Skórę 
z  węgorza  niektórzy  łupią,  niektórzy  w  uk.ropie  odpa- 
rzają. Sienn.  516.  Łupi  się  drz''wo,  remiltit  arbor  li- 
brum.  Cn.  Th.,  cr  fdutlt  fid) ;  (Croat.  lupinimszc  sHiguor , 
siliquis  incipio  tegi).  —  Wiele  ich  srodze  biczami  zka- 
towano ,  z  szat  złupiono  ,  wiezieniem  trapiono.  Zygr.  Pap. 
257,  (zdarto,    obnażono).  —    Łupić  kogo  =  zdzierać    go. 


680 


ŁUPIENIE  -  ŁUPIEŻCA. 


ŁUPIEŻCZY  K  -  ŁUPINA. 


obdzierać ,  zdzierać  z  niego  skórę  ,  ciiicm  btc  $aiit  abiit- 
Ijtn,  i^m  bie  $aut  likr  bie  rfircn  sicbcii,  ibn  fc^tnben,  pliim 
bcrn,  Łerauben,  {Boh.  zlaupiti;  Slov.  faupiti  arfimo  ,  iaupjm 
na  cestach  rozbijać;  (^uh^.  lopok  furari);  Sorab.  1.  wu- 
rubam,  wurubu ,  woberara;  Vind.  ropati,  sropati,  saro- 
pati ,  fdnu  dobili;  Carn.  pulem,  puliti;  Ross.  jiynnib, 
jyniio.  Hospodarowie  lud  swój  nie  tylko  ze  skóry,  ale 
i  z  mięsa  aż  do  samej  kości  Jupią.  K'ok.  Turk.  77.  Od- 
pada dobra  myśl ,  kiedyrnędza  1'upi.  Mat.  z  Pud.  Co.  — 
fig.  Więc  frymarki ,  pożyczki ,  a  rozliczną  kupią  Tak  więc 
wzajem  by  szkapy  parszywe  się  łupią.  Rej.  Wiz.  ó\ , 
(skrobią  się,  odzierają  się).  —  Doktor  byle  nie  Polak, 
choć  urwaniec ,  wiarę  ma,  i  wnet  drogo  oczy  ^upi, 
brzuch  porze,  ciafo  rzeże.  Ocz.  Przym.  14,  wylupuje , 
ouśfc^dlen,  aiipflrabcn ,  nii>3fra|icii.  —  g.  Łupić  (cf.  lupaćj,  bić , 
uderzyć,  foić ,  fd;lai3en,  imc^fcn;  (Rag.  et  Bosn.  lupati, 
lupnuti;  Garn.  lópem ,  lopiti).  Kijem  szkapę  na  bokach 
i  po  głowie  łupi.  Papr.  Koi.  R.  4  b.  Oślicę  swoje  okru- 
tnie kijem  fupil  Balaam.  Pot.  Joiv.  i2I0'  ŁUPIENIE, 
ia ,  n.  obieranie  z  Jupiny,  bn'3  Sdtńleu ,  3U'fc^ńIcii ,  3ll'I)au> 
ten,  Sltiriiibcii ,  *}*liinbeni,  Sd;inbcii.  Łupienie  nóg.  Sienn. 
Wyki.  Skórę  muJowa  dobrze  na  sparzelizne  przykładać; 
jest  też  lekarstwo  na  łupiące  się  nogi.  ib.  277.  bit'^  §ail= 
ten  ber  gnigc,  nicnn  bic  finut  nlujclit,  mcifdjc  g-iige,  ob.  Li- 
Bić  ,się.  ŁUPIESTWO,'  oó.  Łupieżtwo.  ŁUPIEŻ,  'ŁU- 
BIEŹ ,  u,  m.,  §.  1)  złupiona  czyli  zdarta  kora  lub  skóra, 
łub ,  SKnjefrfniltci^ ,  SUn^cripiic^ ,  nbgcfdinltc  Saiimrinbc ,  nI)OC= 
3Pijeu»  Bfl''  3ti"bc,  i)mi,  gdl.  Skóry  abo  łuby  na  drze- 
wach, tak  się  mają,  jak  'koże  albo  łupieże  na  zwierzę- 
tach. Cresc.  54,  ib.  50.  Łupież  wężowy.  Spicz.  236,  fo6. 
Koza).  Cieniuchny  luezysty  węża  łupież,  membrana.  Zebr. 
Ow.  169.  Ezau  kosmaty  był,  jako  łupież  bydlęcy.  Leop. 
Genes.  25,  25.  Zamiast  stoika  wojewódzkiego  on  wart, 
aby  mu  zajęczego  lupieża  z  kądzielą  król  posłał.  Opal. 
Sat.  83.  W  lwim  łupieżu  mężny  Achilles  Hektora  zabił. 
Poi.  Pocz.  569.  Wziął  fortecę  bez  miny,  ręką  dobył 
wieże  ;  Nosi  też  Iwie  na  grzbiecie  i  w  herbie  łubieze.  ib. 
368.  Skóra,  łupież,  pellis.  Mac:.  Pterygium,  niejaki 
łupież  abo  skórka  w  oczu,  wzrokowi  przeszkadzająca.  Mącz. 
Z  wypalonych  ran  koniowi  zejmuj  łupież  spieiśły.  Cresc. 
530.  —  poet.  Nowej  wiosny  goniec  Ciepły  wionie  fawoni, 
zkąd  zruciwszy  stary  Ziemia  łupież,  rozbije  drogie  swe 
towary....  Tward.  Wi.  175,  bie  (Srbe  iinrft  im  griitijnlre 
bie  alte  H^inbe,  bic  altc  i;nut,  ben  alten  *jf*el5  ab.  —  g.  Łu- 
pież na  głowie.  Boli.  lup,  łupina  łupiny,  bie  Stftitppcn 
auf  bcrn  łiopfe ,  auf  bie  ber  ©riiib  fclcjt ;  porrigo ,  furfura- 
tio.  Comp.  Med.  11.  Zaczynają  się  parchy  wprzód  od 
łupieżu.  Perz.  Lek.  141.  Piołun  paprzyska  i  łupieży  wy- 
chędaża.  Syr.  347.  Sadło  niedźwiedzie  łupieży  z  głowy 
goi  Haur.  Sk.  294.  —  g.  2)  Łupież,  łup,  Boh.  laupeź", 
zdzieranie,  plundrowanie ,  zdobycz  , gwałtowna  ,  Saub , 
Seute,  ^Miiiibfruiia,  Sauben.  Nie  pierwej  sie  położy,  ażby 
pożarł  łupież,  który  uchwycił.  1  Leop.  Num.  23.  ŁU- 
PIEŻCA, y.  m.,  ŁUPIEZNIK,  a,  m.,  zdzierca,  zdzieracz  , 
rabuś,  plundrownik ,  {Boh.  laupeżnik ,  łupić,  drać ,  wy- 
branec;  Slov.  laupeźnjk  rozbójnik;  (Carn.  el.  Yind.  lo- 
pesh  =  rozbójnik    morski);    Yind.  rubar,  rasbonik,  hostnik 


praedo;  Sorab.  1.  rubeżnik ,  wurubnik ;  Croat.  lupes; 
Dal.  lupex;  Rag.  lupex;  Bosn.  lupesg;  /Jung.  lopó  fur, 
latro) ;  {Ross.  jyneiKHHKi  belka  zwłaszcza  jodłowa  z  ko- 
ry obłupiona);  ber  JJaubcr,  ^liinberer,  Si^iitber.  Łupież- 
ca jest  cudzego  dobra,  nie  gorliwy  Fortun  współbraci 
obrońca,  kto  zyskiem  własnym,  nie  słusznością  wymie- 
rza swoje  wyroki.  Mon.  65,  58.  Wnijdą  do  ciebie  łu- 
pieżnicY,  i  splugawią  kościół  twój.  W.  Ezech.  7,  22. 
(rozbójnicy.  Bibl.  Gd.).  ŁUPIEŻCZYK  ziele.  Tr.,  (ob. 
Lubczyk).  ŁUPIEZNY,  a,  e,  Boh.  laupeżnicky,  laupeźnj, 
berny;  od  łupów,  jRmib  = ,  raiibcrifc^ ;  {Croat.  Iupeslyiv, 
lupeski ;  Dal.  lupeslyy ;  Rag.  luupexni ,  lupescki  fura.r). 
Łupieżny  okręt  (Boh.  laupeznicka  lodj),  cin  JRnubfdtiff. 
ŁUPIEZTWO,'  ŁUPIESTWO,  a,  n.,  (Boh.  laupeźnictwj , 
lupićtwj;  Slov.  laupeźstwj ;  Sorab.  1.  wurubk,  woberk; 
Yind.  rup;  Carn.  rop;  Croat.  odera,  plen ,  (Croat.  lupe- 
sina,  lupeschina,  tatbina ;  Dal.  lupeschina;  Hung.  lopaas, 
lopśs  ;  Rag.  Iupesctvo  ,  lupesctina  =  kradzież)  ;  Bosn.  lu- 
pesctina  ,  odór)  ;  =  zdzierstwo  ,  łupienie,  łupież.  Cn.  Th., 
bic  Dlaubcreo ,  bic  D?aub|ud)t,  baś  Sauben ;  (5d)inbcrci^ ,  ^\aii' 
rcc.  Którzy  się  o  złodziejstwo  albo  łupiestwo  jednają , 
tracą  swoje  prawo.  Szczerb.  Sas.  76.  —  §.  fig.  Jakich- 
żeby  zręczna  zalotnica  nie  poczyniła  łupiectw,  temi 
uzbrojona  oczami!  Wę^.  Marni.  3,  101,  zwycięztw,  ©te< 
ge ,  iriumpbc.  ŁUPIEŻYĆ  ez.  niedok. ,  szukać  łupieży,  auf 
Saitb  anii^^m,  Rag.  lupexiti;  Hung.  lopok  -  kraść.  ŁU- 
PIKOŚCIOŁ,  a,  m.,  świętokradzca,  ein  Sirdjciibieb.  Li- 
chwiarze, świetokrajcY,  łupikościołowie.  ^V.  Post.  W.  2, 
368.  Szczerb.^ Sax.  181.  ŁUPIKUFEL,  fla,  m.,  wytrzę- 
sikufel,  moczywas,  kufel,  cin  Stiirjcbe^er,  cin  Saufauś. 
ŁUPINA,  Y,  i,  ŁUPINKA,  i,  ż.,  dem.,  (cf.  Boh.  lupen , 
łupina,  luśtina,  śeśulina,  śeśelina,  seselinka,  ślirpka,  slupina, 
lupka,  śupina,  okrużek;  Morav.  okruźlek  ;  Sorab.  2.  łu- 
pina; Sorab.  1.  hustżizna,  pluhvYa ;  Yind.  lup,  odlup  , 
lupinja ,  oblup ,  luplenize;  Carn.  łupina,  lupk ,  olłup  , 
ollupk,  obresina,  klenayz;  Croat.  łupina,  obłupek,  odlu- 
pek,  ołupek,  komiiska  ,  mosnicza;  (Bosn.  łupina,  kosti  od 
koga  tjela  cadauer) ;  Bosn.  gljuska ,  rogac ,  karuba ,  mo- 
hugna,  bosgjagne ;  Ross.  Koa^ypa,  Koat^^pnna,  jycKa, 
.lyma,  .lymima,  CKOpjyna) ;  łuszczyna,  obłupina  grochu, 
jarzyn  ,  migdałów  i  orzechów  cienka  na  jądrze.  Cn.  Th. 
bic  miifc  griine  6t^ale .  roorin  cinc  gruĄt  figt ,  bie  $iil)'e , 
bie  @(^Iaube.  Okrycie  owocowe  zowie  się  łupiną  siligua, 
kiedy  złożone  jest  ze  dwóch  części,  klapkami  zwanych, 
między  któremi  z  obu  stron  spojenia  wiszą  ziarna.  Bot. 
126.  Łupina  legumen,  jest  strąk  dwuczęściowy,  w  któ- 
rym nasiona  tylko  są  do  jednego  szwu  przyczepione ,  n. 
p.  u  grochu.  Kluk.  Dykę.  1,  39,  (cf.  szupinka).  Łupiny, 
łuski,  łuszczyny  orzechowe  etc,  zwierzchnie,  zielone, 
świeże ,  szczeżuje.  Cn.  Th.,  bie  griinen  (Scaleń  ber  JJiijfc  n. 
iupiny,  łuski ,  łuszczyny  twarde ,  orzecha ,  żołędziu  obi- 
tego ,  z  zielonej  łuski.  Cn.  Th.,  bie  ^arte  6c^o!e  ber  3?iijfe 
3C.  Oddzielamy  łupinę  od  ziarna  i  z  drzewa  zdejmujemy 
korę.  Mon.  a.  65,  454.  Źle  czyni,  który  gardzi  przypo- 
wieści, Smaczny  to  owoc,  choć  w  podłej  łupinie.  Kras. 
Mysz.  42.  I  łupinybym  orzechowej  za  to  nie  dał,  cassa 
nucę  non  etnam.  Mąci.     Łupina,  cebułna  skóra  powierz- 


Ł  u  P  I  N  I  A  S  T  Y  -  Ł  u  S  K  A. 


ŁUSKAĆ  -ŁUSKI  iNOWATY. 


681 


chnia ,  bie  Siwicbclfd^ale ,  bie  §diitc  ber  Siuicfcclijcutdt^fe. 
ŁUPINIASTY,  a,  e,  łupinami  odziany.  Cn.  Th.  Boh.  lupi- 
nowaty  ,  liipowaty,  ślupinowaty.  ŁUPINOWY,  a,  e,  od 
łupiny,  §ulfcit',  ©d)nlcii=,  mit  <Bijakn  (icbecft.  Owoc  łu- 
puiowy,  §ulfcilfvutl)tc ,  którego  nasienie  sama  łupina  oiirvte 
jest.  Aluk.  liośl.  2,  11.  ŁUPIPSZCZOŁ,  a,  m.,  złodziej 
pszczelny,  bcr  23iciienbiel).  Klon.  Wnr.  52.  ŁUPISKÓKA, 
y,  m.,  zdzierca,  ciii  8ciitcfcf)inbcr.  Żyłbym  lepiej  w  sała- 
szach  z  dziekciowemi  gbury,  Niz  z  Jas'nie  Wielmożnemi 
pany  łupiskóry.  Nar.  Di.  3.  233.  Zah.  16.  121.  ŁUPl- 
STY,  a,  e,  co  się  daje  łupić,  leit^t  n('iiifct)nlcti ,  nii^jiiflaii= 
Bcii.  Wiod.  (ŁUPKA,  i,  z.,  dem.^  nom.  łupa,  ciiie  tlciiie 
£iippe,  ciit  flciiier  (Sifcnfliimpcii.  Żelazo  przetopione,  na 
kowadle  młotem  biją,  i  robią  z  niego  bochen  okrągły 
wielki  jak  kapelusz,  gruby  na  dłoń,  który  łupka  zowia. 
Os.  Rud.  300,).  ŁUPŃY.  a,  e.  ŁUPKI,  a,  ie,  szczepny', 
leicbt  511  fpaltcii ;  Boh.  śkridlićny;  Sorab.  1.  kolnę;  Carn. 
plęnast ;  Vmd.  fhibrast,  fhibern,  plenast;  Boss.  ko.ikIh, 
CJoenuH.  Drzewo  zmarzłe  nie  jest  łupkie.  Torz.  20. 
Łupkie,  szczepne  drzewo  Ross.  KpaweBHHa.  Szczupak 
łupki.  Wal.  Ciała  łupkie  tylko  pewnym  kierunkiem  szcze- 
pają  się,  jako  to  drzewa  i  kamienie  łupkie,  {ob.  Łupek, 
©d^icferftnii) ,  i  te  łupnemi  nazywamy.  Hub.  Mech.  227. 
ŁUPKOŚG,  ŁUPNOŚĆ,  ści,  i,  łatwość  drzewa  do  łu- 
pania, Ross.  KOJKOCib,  bie  Spaltlunfcit.  nębina,  lubo 
jest  najtrwalsza  i  najmocniejsza,  jednakże  ma  więcej  kru- 
chości i  łupkości,  od  grabiny  i  brzostu.  Jak.  Art.  1, 
276.  LUPOWY,  a,  e,  do  łupów  należący,  abo  z  łupów. 
Cn.  Th.  !Raiib ' ,  33eiltC  =  .  Lupowa  'korzyść.  Sak  Dusz-.  140. 

LURA,  LlUPiA,  y,  z'.,  z  Niem.  Sauer;  Lal.  et  hal.  lora ,  ?ait< 
crmein ,  JicftcnBcin ;  (Hung.  lóre,  leiire;  Boh.  bfećka  (ob. 
Brzęczka),  patesky;  Slov.  zadnj  wino;  Sorab.  1.  patoki; 
Ymd.  patki,  potoki,  patokę,  laurą,  fhlopra  ,  burnu ,  fia- 
bu  pitje;  Cum.  patoka,  zvizhk,  skavez ;  Croat.  cbiger; 
Dal.  Yodnizze).  Wino  najpodlejsze  jest  znane  pod  na- 
zwiskiem lu-a,  linum  serundarium ,  którego  używają  uboż- 
si ,  mocząc  w  wodzie  wytłoczyny  jagód  winnych ,  i  wy- 
ciskając potem  w  prasach.  N.  Fam.  5,  139.  Wino  to 
na  poły  z  liurą.  Star.  Ref.  52.  Najprędzej  można  łeb 
zamącić  luią.  Zabl.  Amf.  83,  'not.  t.  j.  doimek  winny. • 
Wino  niewytrawione ,  mętne,  złe,  nieczyste,  Nie  tak 
winem ,  jak  raczej  można  nazwać  lurą.  Żabi.  Z  S.  SO. 
Żal  się  boże  wam  wina,  dobraż  dla  was  lura.  Pot.  Jow, 
156,  (cf.  dobra  Malyasowi  płotka;  takiemu  takie;  dobra 
psu  mucha;  szkoda  psu  białego  ciileba).  Lepsze  wino 
wolą  przedać,  a  sar>i  kwas  abo  lurę  piją.  Falib.  N.   1. 

LUSIA,  i,  z'.,  dem.  nom.  Ludwisia,  Ludów ika,  8ic^tf)Cll.  Da- 
rowałem wstążkę  Lusi,  I  dała  mi  za  to  busi.  Ti-at.  21, 
51.  A  co  Lusiu?  można  juz  pójść  do  mamy?  (6.38,160. 

ŁUSKA,  i,  z'.,  ŁUSZCZKA,  zdrbn.,  Boh.  lusk,  luśtina,  śeśulina; 
SloiK  łu.stina;  Sorab.  2.  lufcźina,  luschcżina;  Sorab.  i.  schu- 
pizna  ;  Carn.  łuski,  luskine,  lushina ;  Yind.  łuska,  sko- 
rja ,  luskina,  mofhniza,  plevn ;  Croat.  luzka,  luszka,  lu- 
schina ,  lyuzka;  Bosn.  gljuska ,  lusctra ;  Rag.  gljiiska; 
Slav.  Ijuska ;  Ross.  ;iycKa,  nyma,  -lymiiHa,  iuejyxa,  uie- 
ayuiKa ;  łupina,  szczeżuja,  łuszczyna  orzechowa  etc,  świe- 
ża zielona ,    bic  au^m  grunc  St^alc   ber  SJiiflic   jc. ;    Yind. 

Słownik  Lindego  wyd.  ?.  Tom  U. 


orehova  lufhina ,  rubina ;  Ross.  nJiiocKa ;  łupina  twarda 
orzecha,  żołędziu  obitego  z  zielonej  łuski,  bie  DhlPfc^ale , 
bie  bartę  Sdjalc  ber  SJiiffc  2C.  Cn.  Th.  Łuska  twarda  kro- 
kodyla, żółwia,  skorupa,  ih.  {Ross.  CKOp.iyna,  CKop.iynKa, 
cf.  skarłupai,  bie  ^arłeii  ©d;alcit,  5.  53.  einer  Sdjilbfrote; 
bie  Marten  ©(^iippeii  M  grocobilś  k.  —  fig.  Przymioty, 
lubo  nam  natura  daje.  ale  są  to  twardą  i  ciemną  łuską  po- 
kryte klejnoty,  póki  edukacya  ich  nie  wypoleruje.  Alon. 
65,  46.  —  §.  Łuski,  okrycie  rijb.  Zool.  70;  Bosn.  glju- 
sctrina  od  ribbe,  lustra,  lusctrina,  stergottina  ,  strri- 
gottina;  Slav.  Ijuska  ribja ;  Bag.  lustra,  gljustiira  ,  lu- 
striza  ,  gljusturiza;  Ross.  ijeuiya,  gift^fdjiippcn.  Kadłub  ry- 
bi pokryty  jest  łuskami  różnej  twardości;  mało  jest  ryb 
bez  łuski.  Zool.  173.  —  Transl.  Łuski  lub  skałki  na  oku. 
Perz.  Cyr.  2,  175,  albugo ,  leucoma ,  nebtda ,  nubecula. 
Proch  korzenia  kosaćcowego  łuskę  lub  bielmo  z  oczu 
zgania.  Sienn.,  Spitz.  43,  cf.  katarakta:  u  bydła  zaciąg, 
zawłoka.  A'.  Kam.  Łuska  na  oku  =  bielmo,  gcll  ailf  bcnt 
3liige ,  (©taar.  Spadły  z  oczu  jego,  jakoby  łuski,  a  wnet 
wziął  wzrok.  Rej.  Post  B  b  b.  5. —  fig.  Niech  on  mu  w  tej 
omyłce  łuskę  z  oczu  zdziera.  Pot.  Syl.  529.  —  §.  Łuski 
albo  otręby  płci ,  są  siostry  parchów.  Sienn.  499.  {£d)lip: 
pen  niif  bcm  ©cfidłte.  Łuski  abo  otręby,  jako  z  głowy 
zganiać.  Sleszk.  Ped  20,  Boh.  lup.  Łuska,  blaszka  na 
kruszcach,  która  odpada  młotem  uderzywszy,  jak  żużel. 
Włod.  §aiiiiiicrfd)Iaij,  fĄiippeimrtiije  95Icd;d)en,  bie  fic^  oon 
ben  OTctallen  iqm  ^dinmcrn  ablófeii ;  —  blaszka ,  biinneź 
331ec^.  Kaplica  łuską  złotą  pokryta.  Ticard.  Wt.  151, 
Boh.  lupaćek ,  lupen ,  lupjnek.  ŁUSKAĆ,  aJ,  a,  intr. 
niedok.,  \.  łoskotać,  łoskot  wyd:nvać,  fiiaaCII  ,  flliurett; 
{Boh.  lauskati ,  lauskawati  =  3Mffe  fiuidcii,  nuees  frangere; 
lauskaeek  nucifrangibulum,  3?upfiin(fcr ,  orzechołom;  Yind. 
luskat  =  palcami  klaskać).  Bywa  dzieciom  cięgaczka,  także 
w  nich  kości  łuskają.  Sie7in.  468.  Crepae  a  principia  ca- 
prae  appellatac,  quod  cruribns  crepent,  bo  łuska  im  w  no- 
gach, gdy  niemi  'tepaja.  Macz.  —  2.  Łuskać,  wyłuszczać, 
Ib.  Łuszczyć.  ŁUSKATY,  ŁUSKA  WY,  a,  e,  mający  łuskę 
na  sobie,  Bosn.  Iusctrivi,  stergotiui,  koji  ma  lustre;  Bag. 
luslray ,  gljusturast;  fduippitj.  Wąż  łuskaty.  Olw.  Wirg. 
403.  Wąż  krażnemi  zakręty  zatoki  łuskate  Wijąc,  rą- 
czo sie  zwija  na  dzwona  garbate,  ib.  103.  Ziemiopłazy 
łuskawego  grzbieta.  Pilch.  Sen.  list.  4,  177.  Jedna  po 
pas  kobieta  ładną  być  się  zdała ,  Lecz  się  szpetnie  łu- 
skatym  kłębem  zokończała.  Przyb.  Mdl.  57.  'Ospice  łu- 
skawe ,  ovvcze  ,  aBiiibporfcii.  Tr.  ŁUSKIEWNIK ,  lathraea 
Linn.,  rośnie  w  ciemnych  lasach  przy  korzeniach  leszczy- 
ny i  brzozy.  Kluk.  Dykc.  2,  72,  bie  ©(^uppenrours.  Jundi. 
318.  ŁUSKINIA,  i,  ź. ,  łupina,  łuszczyna,  bie  ©d)Iaube, 
bie  ipiiife;  Boh.  etc.  luśtina.  Łuskinie  jakie  są  na  grochu 
i  na  inszynj  zbożu ,  które  się  w  łuskiniach  rodzi.  Sekl. 
15.  Za  żadnego  z  nich  i  czterech  łuskin  dać  nic  chciał. 
Sk.  Dz.  608,  cf.  i  łupinybym  nie  dał;  ani  grosza,  ani 
szeląga.  ŁUSKINOWY,  a,  e,  od  łuskin,  od  łuski,  ©d;iip= 
pen*;  Ross.  CKopiiynHbiii.  Szew  łuskinowy,  sutura  sgua- 
mosa,  nad  kościami  skroniowemi  ,  spaja  je  z  kościami 
przodku  głowy.  Perz.  Cyr.  i,  29.  ŁUSKINOWATY,  ŁU- 
SKOWATY,  a,  e,  na  kształt  łusek,  fd/uppeiiartifl,  fd^uppit^t. 

86 


682 


ŁUSKNA  -  LUSTRATOR. 


LUSTRATORSKI  -  ŁUSZCZYNA. 


Dzielny  Tytoń  pyszniący  się  płynie,  Na  fuskowalym  grzbie- 
cie dźwigając  boginie.  Przyb.  Luz.  40.  Każda  kość  skro- 
niowa złożona  z  jednego  kawałka  Juskinowatego  os  sgua- 
mosum,  a  z  drugiego  skalistego.  Perz.  Cyr.  \,  27.  Spo- 
jenie łuskowate  łączy  kości  skroniowe  z  kościami  ciemie- 
nia. Krup.  Ost.  i,  32.  Korzeń  łiiskowaty,  r.  sqiiam.,  łu- 
skami jest  pokryty.  Jtindz.  2,  7.  Lilia  polna  ma  korzeń 
z  wielu  główek  łuskowaty.  Syr.  Ziel.  751.  Lilia  ma  ko- 
rzeń łuskogłowczasty.  lii.  751.  ŁUSKNA  pszenica,  ob.  Or- 
kisz. Sienn..  Syr.  950.  ŁUSKOWIEC,  wca,  m..  Kluk.  Zw. 
1,  71,  zwierzę,  manis,  tai  ®d)iippciitl)icv. 

Pochodź,  łuszcz,    iuszczany,    iuszczasly,  iuszrzybochenek, 
łuszczyc,  odłuszczać ,  wyiuszczać,  bezluskinj,  grahołusk. 

LUSNIA ,  i,  2.,  Tr.,  podpora  wozu,  z  żelazem  u  spodu,  u 
góry  zakrzywiona.  A'.  Kum.,  bie  Diuiige.  —  '§.  ob.  Lon. 

'ŁUSPINA,  y,  i.,  łupina,  bic  gcljalc.  Dionys  córki  tak  wy- 
ćwiczył, że  mu  brodę  i  włosy  łuspinami  Włoskich  orze- 
chóvv  upalały.   Warg.    Wal.  541. 

'LUST,  u,  m. ,  może  z  Niem.  fcic  8i;ft;  (Sorab.  2.  luscht; 
Sorab.  1.  lożt,  hradofcż;  Carn.  et  Yind.  luslu);  ukonten- 
towanie, rozkosz,  wesele,  (ob.  Lusztyk);  n.  p.  Czasu  woj- 
ny kwitnęli,  ale  za  pokoju  znikczemnieli,  że  nie  był  taki 
porządek  czasu  pokoju ,  ani  umieli  użyć  onego  lustu  ku 
swemu  dobremu ,  który  im  był  za  pokojem  przyszedł. 
Gorn.  Dw.  566,  cf.  lostować,  lusztykować.  'LUSTHAUZ, 
u,  m. ,  z  Niem.,  ogrodna  letnica  ,  chłodnik,  altanka,  ciii 
Suft^ail'!  Ujrzysz  tam  luslhauzy  i  ogrody  śliczne  Drzewa 
rozliczne.  Klon.  Fi.  F  5,  cf.  'lustrans. 

LUSTR,  u,  m.,  LUSTRO,  a,  n,  §.  1.  ozdobny  na  kształt 
korony,  koszyka,  pająka  ze  śkfa  ulany  lichtarz,  zawiesisty 
z  snflitu  pokojów,  Carn.  dopje ;  Ross.  naHnKa4ino ;  ter 
Sllftcr,  ciiic  3lvt  JlronlciitMcr.  Pozapalałem  świece  w  lustrach 
i  pająku,  który  na  śrzodku  wisi.  Teal.  55.  d,  72.  —  g. 
Zwierciadło  wielkie  piękne,  ciii  flrppcr,  fclunicr  Spicgcl.  W 
przeszłym  jeszcze  wieku  lustra  i  zwierciadła  tak  piękne 
we  Francyi  robić  zaczęto ,  że  im  Weneckie  ustępować 
musiały.  Wyriu.  Geogr.  511.  I  Turcy  już  chwycili  się 
mody,  ustrajać  pokoje  w  zegary,  w  zwierciadła  .Angielskie, 
i  w  lustra.  AJik.  Turk.  516.  —  ^.  2.  Lustr,  blask,  glanc, 
ber  @lailj.  W  Polszczę  już  niektórzy  kawalerowie  zaczy- 
nają ten  kraj  do  lustru  przyprowadzać.  Doli.  Kom.  5,  265. 
Woda  czysta  biegąca  większą  nadzieję  czyni  o  lustrze 
przędziwa,  niźli  brudna  stojąca.  Przędz.  22.  LUSTRA, 
y,  i.,  kampament;  dawną  polszczyzną  dobrą:  okazka.  Włod., 
bie  SSuftcnuuj  ber  3lriiiee ,  cf.  popis.  LUSTRACYA ,  yi.  ż., 
LUSTRtJWANIE,  ia,  n.,  rewizya,  bie  91cinfipii,  Uiitcrfiicf)iiiig. 
Lustracye  co  pięcioletnie  starostw.  Yol.  Leg.  7,  442.  Lu- 
stracya  oznacza  wysłanie  osób  do  obejrzenia  w  dobrach 
Rzpitej  stanu  dochodów  i  powinności  chłopów  osiadłych 
w  tych  dobrach.  Jez.  Wyr.  ("LUSTRANS,  u,  m. ,  lust- 
hauz,  chłodnik,  altanka,  eill  Suft^miS.  Wstąpił  Taranowski 
do  lustransów  Sułtańskich ,  dziwnie ,  kosztownie  i  zna- 
mienicie  zbudowanych.  Jeden  jest  zbudowany  z  drzewa 
cyprysowego,  rzezaniem  w  kosztowne  kwiaty  przyozdo- 
biony; drugi  z  alabastru  i  marmuru.  Gwagn.  122.,  Biel. 
571).  LUSTRATOR,  a,  m.,  który  slan  jakiej  rzeczy  lu- 
struje, dochodzi,  bcr  9{e»ifor,  Untc"r|ud;ev.   Vol.  Leg.  1,  442. 


LUSTRATORSKI,  a,  ie,  od  lustratorów,  SJcuifori^  = .  Przy- 
sięga lustratorska.  Vol.  Leg.  1,  442.  LUSTRO,  oh.  Lustr. 
LUSTROWAĆ,  af,  uje,  cz.  niedok.,  |.  a)  rewidować,  docho- 
dzić stanu  jakiej  rzeczy,  reioibireii,  imtcrfiidtcii.  Yol.  Leg.  7, 
442.  —  g.  b)  Zwiedzić  kraje ,  frcmbe  ?rtiiber  1'ercifeii.  Tr. 
LUSTROWNY,  a,  e,  pełny  lustru,  blasku,  glancu,  ijldiijcnb. 
Kość  słoniowa  swym  glansem  wygładza  przedsienie  1  lu- 
strowne  tło  sali.  Żab.  15,  29.  Kniaź.  Len  będzie  lustro- 
wnym ,  jeśli  zbiór  jego  za  pogody  nastąpi.  Priedz  22. 
Przez  zamoczenie  lnu  w  polu  przędziwo  ciemnieje,  i  nie- 
lustrowne  staje  się.  ib.  107.  LUSTROWY,  a,  e,  od  lu- 
stra, zwierciadłowy,  8iiftcr=,  Sriiiileiid)tcr>,  ©pieijel';  fioss. 
naHiiKajM.ibHbiu. 

'LUSY,  ob.  Nielusy. 

ŁUSZCZ,  u,  m,  chwast  pewny  w  życie  i  w  pszenicy.  Tr., 
etii  geunffcź  Unfrnut  im  Woggen  mib  SEei^cn.  ŁUSZCZAK, 
a,  m.,  gatunek  orzechów,  które  sanie  się  łuszczą,  cine 
3lrt  3Jiiffc,  bie  ftd)  upii  fcldft  fd^filcn  rbcr  bie'  ©djale  'oufbre« 
djcii ;  Boh.  weylupek;  {Ercl.  jioiuiiKii,  BcaKoil  OBOui.i  oro- 
po4H0H ,  ii.iii  MTO  .TjmiiTb  M05KH0 ,  H.  n  ropoxŁ  ,  6o6u, 
§ull'riifn'id'te,  ob.  Legumin,  jarzyna).  Kopę  orzechów  łu- 
szczaków, takich  jakby  je  dopiero  gołębiowi  z  gardła  wy- 
brał. Bies.  A  1.  ŁUŚŻCZANY,  a,  e,' od  chwastu  łuszcz 
zwanego ,  jciie«  Uiifrniit  bctreffeiib.  Tr.  ŁUSZCZASTY,  ŁU  - 
SZCZYSTY,  a,  e,  łuskowaty,  łuskaty,  fd;i!pp'0)  (Sorab.  i. 
schupiznowe,  schupizwale;  Yind.  luskast,  luskinast;  Bosn. 
lusctrivi,  stergotiui,  koji  ma  lustre;  Bag.  lustrav,  gljustu- 
rast).  Cieniuchny  łuszczysty  węża  łupież.  Zebr.  Ow  169. 
Smok  krętnerai  pasmami  łuszczysle  zatoki  Łamiąc,  gnie 
się  jak  obłąk  ,  srogie  strojąc  skoki.  ib.  55.  Kaftan  zro- 
biony z  łuszczastej  smoczej  skóry.  P.  Kchan.  Orl.  1,  426. 
Karacena  łuszezasta.  W.  \  Reg.  17,  5.,  Dibl.  Gd.  Ka- 
mień łuszczasty,  jest  białawy,  dzielący  się,  kruchy,  i  po- 
dobny do  szklistego ,  nazywają  go  inaczej  skwarna.  Ład. 
H.  Ń.  64.  ŁUSZCZKA,  ob.  Łuska.  ŁUSZCZYBOCHENEK, 
nka,  m.,  darmojad,  pasorzyt,  cin  Jcllerlccfor.  Włości  po- 
szły chwalebnym  świstaków  zwyczajem  Na  ofTerty  miło- 
sne ,  na  smaczne  objady,  Na  dwór  z  łuszczybochenków 
nikczemnych  złożony.  Nar.  Dz.  3,  152.  Panowie  na  ka- 
walkatora  większy  wzgląd  ,  a  niżli  na  pospolite  owe  łu- 
szczybochenki  mieć  powinni.  H/pp.  58.  ŁUSZCZYC,  ył, 
y,  cz.  niedok.,  z  łuski  obierać,  nit-ii|d'l(illbcii ,  nih^biilfcii,  ai' 
fdlćileii;  Bosn.  lusctiti,  obgljusctili ;  Sorab.  2.  luschcżisch; 
Yind.  lufiiiti ,  lupiti ,  spufhiti ;  Cum.  shlepam  ;  Boss.  ny- 
mnib,  .i3'uiy,  uie.iymnTb ,  ouie-iymiiTb.  Ten  ptak  ziarno, 
ów  zaś  jeniiołeczkę  łuszczy.  Mgśl.  E  i  b.  ŁUSZCZYC 
się,  fid)  fd;alcii,  obcr  fid)  leid't  fdnilcii  laffeti.  Łuszczaki  sa- 
me sie  łuszczą.  Ld.  Gips  przezroczysty,  łuszczący  sie, 
niby  w  kartki  ułożony.  Torz.  199.  ŁUSZCZYNA, 'y,  /., 
łupina,  łuskinia,  Boh.  luśiina,  śeśulina;  Slov.  łuśtina;  Yind. 
hifliina,  luskina;  Carn.  lushina,  luskina;  Sorab.  2.  lufczi- 
na.  luschcżina;  Croat.  luschina;  Boss.  .lymiina;  bic  ©tftalc, 
.Sjiilfe.  Migdały  wielkie  subtelną  skórę ,  abo  łuszczynę, 
maja.  Cresc.  597.  Łuszczyna  zwierzchnia  zielona  orzecha 
Włoskiego.  Brzost.  Duch.  59.  Więcej  się  hydzimy  łu- 
szczyna, niżeli  samym  jądrem.  Wercs;..  Beg.  119.  Syn 
marnotrawny  żądał,    jakoby  natkał    brzuch  swój  łuszczy- 


LUSZTYK  -  LUTEROW. 


LUTERAŃSTWO  -  LUTO. 


683 


nami,  których  nie  dojadały  wieprze.  Radź.  Luc.  15,  16, 
(mloto.  Bibl.  Gd.).  Bywają  jako  plewa  przed  wiatrem  ,  i 
jako  Juszczyna,  którą  pochwsta  wicher.  Budn.  Job.  21, 
18.  (jako  perz.  Bibl.   Ud.). 

LUSZTYK,  a,  m.,  z  Mem.  hiftig,  ob. 'Lusl;  {Sorab. '2,.  kischt; 
Sorab.  i.  loźt,  hradofcź ,  loźtarstwo;  Carn.  lusht ;  Yind. 
lulht,  vefele ,  radost) ;  wesele,  radośó,  hulanka,  hlftigcś 
SeOcn,  grcubciitaumel;  Ross.  ópawHimecfBO ,  ópałKHimaHie, 
(cf.  braiia).  Gra ,  rozpusta,  lusztyk,  przymuszają  ubóstwo 
w  dom  wniść.  Zab.  5,  121.  Przy  lusztykach,  biesiadach, 
na  piekło  zarobihście.  Bals.  Niedz.  1,  4-20.  Po  miastach, 
lusztyk  ustawiczny  i  stroje  zbyteczne.  Psalmod.  8o.  Szu- 
lerya  i  kisztyki  były  kilkoletnia  ciągłą  zabawą  moją.  Teal. 
35.  d,  7.  Nie  chodziłem  na  lusztyki  jak  drudzy.  Kras. 
Pod.  2,  145.  Cały  zagarnąwszy  majątek  ,  miał  o  czym 
Dogadzać  swym  lusztykom  i  ucztom  ochoczym.  Zabł.  Zhb. 
92.  Gdy  lak  wszyscy  wesołe  wraz  czynią  lusztyki ,  I  ró- 
żne brzmią  z  odgłosem  w  pokojach  okrzyki..  . .  Min.  Bi/t. 
2,  274.  Lusztyk,  lej  przelej,  hulaj  duszo.  Zegl.  Ad.  154, 
(cf.  labuj  duszo).  LUSZTYKOWAĆ,  ał,  uje,  intrans.  nie- 
dok.,  lusztyki  stroić,  lostować,  luftig  Icbrii;  Boss.  6pa)KHn- 
laiB.  Strwoni  to  dziedzic  godniejszy  za  ciebie,  Coś  ly 
za  zamkiem  troistym  zachował,  A  na  twym  pyszne  (ło 
zlawszy  pogrzebie  Hojnie  Falernern  będzie  lusztykował. 
Uor.  2,  266.  Koryt.  Lusztykował  sługa  wraz  z  panem, 
póki  były  pieniądze.   Teal.  53.  d,  10. 

ŁUT,  ob.  Łót. 

LUTENICZKA,  i,  ż. ,  demin.  nom.  lutnistka,  fidicina,  która 
umie  na  stronach  grać.  Macz.,  bie  8aiitcnf;'icleritin,  i)arfcii= 
fpieimmi  JC.  LUTENKA,  i,  i.,  demin.  nom.  lutnia,  eiiic 
flcillC  ('aiitc.  Z  tobą  ja  trzody  w  bujne  łąki  gonię.  Ty  jej 
przyśpiewasz ,  ja  w  lutenkę  dzwonię.  Siei.  Anon.  578. 
Pięknie  na  lutenkach  grają.  Bej.  Wiz.  66  b.  Na  luteiice 
pograć.  Bej.  Zw.  15.  LUTENNY,  a,  e,  lutniowy,  lucien- 
ny,  od  lutni,  8ailtcii  =  .  Komuby  dźwięk  lutenny  nie  czy- 
nił zabawy?  Mia.  Byt.  4,  55.  Póki  świt  ukaże  się  dzien- 
ny, Dzwonię  palcami  w  słodki  strój  lulcnny.  Chrośc.  Ow. 
55.  Miękkiemi  wierszami  lutennemi  Hannibala  wspominać. 
Lib.  Hor.  49,  t.  j.  lirycznerni.  iLn.  Aiiz.  65. 

LUTER,  tra ,  m.,  g.  1.  Sławny  Doktor  Marcin,  zakonu  Au- 
gustvńskiego,  głowa  reformacyi  i  wyznania  luterskiego. 
Kras.  Zb.  2,  77,  Dr.  DKart.  Sitt^er.  —  g.  2.  Luter  ■■  LU- 
TERANIN, LUTERAN,  a,  m. ,  mężczyzna  wyznania  lu- 
terskiego, fin  Sutlicrmiei';  Shv.  luteran;  Hung.  lutranus; 
Vind.  luteranar;  Craat.  lutoran ;  Slav.  lulcran;  Boss.  Jio- 
TepaHi,  .iiOTepaiinHi,.  Zaleca  luteran  Lutra,  sakramen- 
tarz  Kalwina,  bratrzyk  Hussa ;  zalecania  my  bożego  od 
tych  lutrów  i  bratrzyków  chcemy.  Hrbst.  Odp.  U  5,  (cf. 
chwali  swój  swego).  Lutoranowie ,  nowokrzczeńcy  i  t.  d. 
Rej.  Post.  Q  4.  LUTERKA,  i,  z.,  kobieta  wyznmiia  lu- 
terskiego, bic  gutDermicrimt.  "LUTEROW,  'LUTEROWY, 
'LUTROWY,  a,  e,  LUTERSKl,  a,  ie,  od  Lutra,  Ynid. 
luteranski ;  Boss.  jiioTepaHCKiii,  Iiitboiifdj.  Riegers  ,  zwo- 
lennik Lutcrow.  Biał.  Post.  49.  Nauka  Lutrowa.  Zebr. 
Zw.  Ze  szkoły  Luterowej.  Diai.  Post.  49.  Lutrowa  chrzczą 
ewanielicy  swoje  wiarę;  ale  gdyby  wstał  zmarły  Luter, 
nie  znałby  się  do  niej.  Pelr.  Ek.  101.    Lulerskie  wyzna- 


nie. Kras.  Zb.  2,  77.  "LUTERAŃSTWO,  LUTERSTWO, 
a,  n.  ,  'LUTERYA,  yi ,  i,  Slov.  luteranstwo;  Yind.  lute- 
ranstYU,  luternia,  luterstvu,  baś  £iltl)cvtl)iim ,  wiara  luter- 
ska,  panuje  w  Szwecyi,  w  Danii,  w  północnych  Niem- 
czech, w  Prussiech  etc.  Wyrw.  Geogr.  158.  Kalwiństwem 
i  luteraństwem  nas  potwarzają.  Pim.  Kum.  581.  Luter- 
stwo  w  szesnastym  wieku  nastało.  Boler.  117.  Mniemają, 
jakoby  luterya  skaziła  bogobojność.  Hrbst.  Nauk.  M  6  b. 
Pleban  tego  miasta  o  luterya  hs\  do  Kolna  pozwany.  Baz. 
HsL  54.,  Steb.  142.  LUTERSZCZYZNA,  y,  i,  idem,  n.  p. 
Król  odprawił  swoje  nabożeństwo  u  fary;  a  gdy  król  wy- 
szedł, mieszczanie  bawili  sie  swoja  luterszczvzna.  Gorn. 
Dz.  49.  ' 

Pochodź,  liitrzec,  lutrzyc  sie.,  zlutrzyc  sie,  polutrzyc  się. 

LUTNIA,  i,  ź.,  Lutenka  demin.,  (Boh.  laulna,  kobza,  {ob. 
Kobza);  Sorab.  1.  lawtna;  Yind.  lauta,  plunka;  Carn.  lapf, 
egga,  glasbe  ;  Hung.  lant,  lantotska;  Bosn.  leut;  Rag.  li- 
ńt,  leut;  Croal.  lajne,  tambiir;  Boss.  .iioTHfl ;  Groec.  med. 
Ic.oi&o;  Lat.  med.  laudis,  lautus;  Ital.  huto;  Arab.  ah\iA); 
bic  8ailte.  U  lutni  grzbiet,  w  którym  się  głos  odbija,  jest 
na  dole,  a  deka  z  kołem  i  stronami  na  wierzchu.  1.  Le- 
op.  pr.  Ps.  Lutnia  na  trzy  grania  bywa.  Wróbl.  100.  Lu- 
tnia ,  wódz  tańców  i  pieśni  uczonych,  Lutnia-  ochłoda 
myśli  utrapionych,  Ta  serce  miękczy  swym  głosem  przy- 
jemnym ,  Bogom  podziemnym.  Hor.  1,  176.,  J.  Kehan. 
Dz.  247.  Brzęk  lucien  twoich  nie  będzie  więcćj  slyszan. 
1.  Lenp.  Ezecli.  26,  15.  fcytar  twoich.  5  Leop.).  Ogro- 
mnemi  bębnami,  krzykliwemi  trąbami,  wdziecznemi  lu- 
tniami, [irzyjeiiinemi  cytrami  chwalcie  boga.  Byb.  Ps.  294. 
Na  tej  ^niulno  grać  może,  co  wesoło,  lutni.  Pot.  Jow.  2, 
84.  Nie  każdemu  się  na  lutni  gcać  zejdzie.  Rys.  Ad.  50. 
—  g.  Lutnia,  gwiazdy  na  niebie.  J.  Kclian.  Dz.  11,  ciiI 
Stcriibilb.  —  g.  Lutnia,  miano  suki  gończej.  Byd. ,  ber 
3Jaiiic  einer  ©piirl/iiiibimi.  LUTNIOŚPIEW,  a,  m.,  przyśpie- 
wiijacy  do  lutni,  ber  giiiitciifitiiijer,  ber  bic  Snute  mit  ©efaiig 
l'Cj]!citet.  Z  lutniośpiewami  przysięgę.  Iż  głowa  nieba  do- 
sięgę.  Petr.  Hor.  A  b,  cf.  liryczny'  poeta.  LUTNIOWY, 
a,  e,  lucienny,  lutenny,  od  lutni,  8aiiteii=;  Sorab.  1.  law- 
tnacze.  —  ("g.  Lutniowy,  ob.  Luty,  miesiąc).  LUTNISTA, 
y,  m. ,  grający  na  lutni,  bcr  Souteiiift,  SaiitCllfpielcr ;  Boh. 
lautcnik;  Yind.  lautar,  jigrauz  na  lauti;  Bosn.  leutar;  Ross. 
JiiOTiiiicTŁ.  Słyszałem  jakoby  głos  lutnistów,  którzy  na 
lutniaci)  swych  grają.  1  Leop.  Apoc.  14,  2.*  fgędzców, 
gędacych  na  cytarach  swoich.  5  Leop.).  Nero  wolał  być 
dobrym  lutnistą,  niż  dobrym  cesarzem.  Petr.  Pol.  2,  522. 
Lutnistów  mistrzu  Apollo.  Petr.  Hor.  2,  L  h.  Lutnista 
grać  nie  zacznie,  aż  gajda  umilknie.  Cn.  Ad.  466.  (cf. 
mądry  nie  mówi,  aż  głupi  przestanie).  O  sławnym  lu- 
tniście Bekfarku  jest  przysłowie:  nie  bierz  po  Bekfarku 
lutni.  Falib.  A.  1.  LUTNISTKA,  i,  i.,  {dem-in.  luteniczka), 
gr;ijąca  na  lutni,  bic  fiailtetlfpielcrtllll.  Fryerka ,  lutnistka. 
Ziih.  8,  550.  Iżi/ck. 

1.  LUTO,  LUTO^iĆ,  LUTOŚCIWY,  LUTOWAĆ,  ob.  Lito,  Li- 
tość, Litościwy,  Litować.  *2.  LUTO  adverb.,  Ross.  .iiOTO; 
Eirl.  jmTb;  okrutnie,  srogo,  graufam,  ^nrt.  My  tak  luto 
od  was  uciśnieni  i  ukrzywdzeni.  Smotr.  El.  50,  Ross.  im- 
Tocrb  okrucieństwo ,   cf.  luty. 

86* 


684 


ŁUTOWY  -  LUŹNY. 


ŁUZNY-LWI. 


ŁUTOWY,  ob.  Łotowy. 

LUTROWAĆ ,  aJ,  uje,  cz.  niedok. ,  czyścić,  cedzić,  (Sorah. 
2  lutrowasch);  lailłcrn.  Saletrę  surową  trzeba  lutrować, 
albo  od  cudzych  rzeczy  oczyścić.  Kluk.  hop.  i,  181.  Pę- 
tasz lutrować!   Torz.   226. 

LUTRAMN,  LUTROWY,  ob.  Lut.T,  Luterowy.  Luterski. 
LUTUZEC,  af,  eje,  neulr. ,  LUTRZYC  się  recipr.  niedok., 
zlutrzyć,  polulrzyć  się  dok.,  lutrem  zostawać,  lutbcrifd) 
tperbcti.  Polutrzyli  sięawszyscy.  Groch.  W.  570.  Pewny 
jestem,  iż  się  moi  synowie  w  SaNonii  nie  zlutrzą ,  nie 
zkalwinią  ,  i  tylko  to,  co  jest  dobrego  przejmą.  Mun.  65, 
241.  Albert  Xiaze  Pruski  życzyf  zlutrzenia  Polszczę.  Czack. 
Pr.  1,  58. 

LUTUJĘ,  ob.  Litować. 

LUTY,  ego,  m.,  (lioli.  et  Slov.  unor,  aunor,  (Boh.  et  Slov. 
leden  slyczeńl;  Soi'ab.  i.  swetżkowne  mefacztwo;  Soiab. 
2.  szwezkowni,  (cf.  szwezkowniza ,  szwezkowna  Maria,  N. 
P.  gromniczna,  gromnice);  Vind.  fviezhnik,  fezhan,  drui- 
nik,  drugnik,  (cf.  drugi);  Croat.  szveclien ,  szechen ;  Dal. 
Yelyaclia,  szicsen,  (cf.  styczeń);  /lag.  et  Bosn.  vegljaccja; 
iS/(/!'.  veljacsa;  i  Hoss.  vbs.  jioTuii  iitcam,  cf.  .noTuii, 
aiOTb  dziki,  srogi,  okrutny,  ob.  'Luto;;  fioss.  łCBpaJb; 
cf.  lód),  ber  gtbruar,  iporming.  Drugi  miesiąc  roku.  Haur. 
Sk.  477.  Spyta  cię  luty,  masz-li  boty.  Cn.  Ad.  1125. 
(cf.  Simona  święto  i  Judy  Nabawi  cię  pewnej  grudy).  'Lu- 
tniowy =  'lutnia  miesiąca  bywający.   Cn.   Th.  575.  ■-  lutowy, 

LUZ,  u,  ?n.,  z  Niem.  loŚ ;  (cf  Lal.  l;ixare;  Graec.  akaaanr, 
cf  'łączyć);  ob.  Luzowanie,  baś  8ófcil,  3ll)l5|'en.  Luz,  uwol- 
nienie od  przymocowania,  zluzowanie,  n.  p.  Trzeba  luz 
zrobić  na  około,  niemasz  luzu,  nie  może  sie  koło  obra- 
cać.  Biidlk.,  iai  £o3mnd)Cn,  Siiftcn.  Luzem,  wolno  sobie, 
samopas,  loi ,  frci). 

Pochodź,   luźny,   luzotvac  ,   luzak ;   obluz  ,   obluzować. 

LUZACYA ,  yi,  i.,  {Boh.  Luzice;  Sorab.  1.  Luzizy;  Sorab. 
2.  Laufinska;  cf  luża  kałuża);  dzieli  sie  na  dolna  i  górną. 
Wyrw.  Geogr.  258,  btc  Uw\\%.  LUZAĆZYK,  a,'m.,  Boh. 
Lużićan;  Sorab.  i.  Luźiz.  Z  wyższej  Luzacy  i  Sorab.  2. 
Hajak,  Hattschak  ,  ponieważ  mawia  baj!  =  tak  jest!  LU- 
ZACKI ,  a  ,   ie  ,  Sorub.    1     Luźiski 

LUZAK,  a,  m. ,  lóżny  wojskowy,  ciura,  ber  Jrp^lnilie;  Boh. 
luza ,  bluza  chałaslra ;  łioss.  caMOBOJbiuima.  Płatna  ka- 
walerya  składała  się  z  towarzyszów,  pocztowych  czyli  sze- 
regowych, i  luzaków;  luzak  był  do  osobistej  usługi,  sta- 
wał jednak  do  boju  w  trzerim  rzędzie ;  a  od  tego ,  że 
konia  miał  na  odwodzie,  luzaka  otrzymał  imię.  Czack. 
Pr.  1,  215.  Konie  te  zostaną  pod  dozorem  woźnic  i  lu- 
zaków. Słuib  Oboi.  151.  Kupił  konie  trzy  dla  siebie, 
szeregowego  i  luzaka.   Gaz.  Ntir.  2,  282. 

LUZINA,  ob.  Łużyna,  ługowisko,  ług.  ŁUŻMK,  a,  m.,  (Ełym. 
ług),  {Vind.  vugni  fod,  shehtnjak,  shebtnik,  vugnopepeu- 
nik);  g.  a)  cedzidło,  kosz  do  cedzenia  ługu  W/od,  cilt 
©dfleforb,  jitm  5)iird)[ciGcn  ber  Sniige.  —  g.  b)  Co  ług  robi. 
Tr    ber  ?miflenmacl)cr. 

LUŹiNY,  LÓŻiNY,  a,  e,  (z  Ninn.  Ipś),  g.  1.  bez  pana  służą- 
cy, Vind.  bresflushen,  lierreiilo^ ,  (mnn  ©efiitbc).  (cf  hul(aj). 
Lóżiiych  ludzi,    panów  i  służby    me  mających,    aby  nikt 


nie  przechowywał.  Dub.  156.  Lóźni  ludzie,  alias  hultaje, 
którzy  się  na  służbę  doroczną  nie  najmują.  .  . .  Vol.  Leg. 
2,  065.  (cf  włóczęga),  cf.  luzak.  —  Luźne  pacholiki,  ni- 
kczemne ciury  Turcy  zaganiali  aż  do  taboru.  Birk.  Podz. 
4.  —  §.  2.  Luźny,  nieprzymocowany,  niemocny,  luzujący 
sję ,  lo^ ,  nidjt  feft. 
ŁUŻNY,  a  ,  e ,  ługowy,  od  ługu.  Cn.  Th. ,  fiaiigcil  ■■ ;  Carn. 
lushn;    Vind.  lugnast,  vushen;    Bug.  luu.\ni;    Dal.  lusan; 

Boss     mOJOMHblH. 

LUZOWAĆ,  LÓZOWAĆ,  ał,  uje,  cz.  niedok.,  obluzować, 
zluzować  dok.,  w  wojskowości,  wartującego  żołnierza  od- 
wołać, drugiego  na  jego  miejsce  stawiać,  mieniąc,  (bic 
®d)tlbn)ad;cii)  ablofen;  Buh.  stridati  straż;  Yind.  zhrediti, 
ozlirediti,  odzhnediti;  Boss.  cJltHUTb,  c.MtHflTb,  ciffeHUBaTb. 
Jak  godzina  wybije  ,  żołnierz  na  warcie  woła  :  lózuj !  a6< 
gelpft !  Żołnierz  z  warty  schodzić  nie  powinien ,  dopóki 
onego  nie  obluzują  Kaw.  Nar.  8.  —  Transl.  fig.  Najlepiej 
jedno  drugim  na  przemiany  lozować.  Pilch.  Sen.  list.  2, 
574,  przeplatać,  (o/;,  przeplatane  najmilsze).  Luzować  się 
recipr  ,  Erct.  lepej.OBaTbca.  —  §.  Luzować  tiijak. ,  luzo- 
wać się  zaimk.,  n.  p.  Kola  luzują ,  luzem  na  bok  ida,  nie 
siedzą  mocno,  bis  3tdbcr  flc^eii  M,  fi^en  nidjt  feft;  wóz  się 
luzuje,  luzem  idzie,  nie  koleją,  na  bok  idzie,  ber  SBagett 
fdileiibcrt ,  gc|it  nuf  bie  Scite.  —  *§.  Okręty  potłuczone  nad 
pobrzeżem  dla  poprawy  lozuja.  Tr. ,  kładą  na  boku,  ein 
Sdłijf  iimlcgeii,  ci  aiif  bie  Seitc'  Icgcii.  LUZOWANIE,  ZLU- 
ZUWAINIE,  ia,  n.,  tai  SlDlofeii;  Yind.  ozhredba,  zhredba; 
Boss.  cjitHa,  c.iitHiiBaHie ,  cjitHenie,  (cf  Boss.  jiozyun, 
godło).  Kazali  mi  stać,  jakby  na  warcie,  bez  zlozowania. 
Pilih.  Sen.  list.  5,  576. 

ŁUŻYC,  ył ,  y,  cz.  niedok.,  ługiem  zaprawiać,  laiigcti ,  init 
Caiigc  licrfffieii;  Cam.  lushiti,  lushem,  shehtam;  Boss.  me- 
joiiiTb,  mo.iOMiiTb.  Ten  sam  porządek  łużenia  ziemi  sali- 
trzanej  zachować  trzeba ,  przy  powtórnym  łożeniu ,  który 
',  P''^y  pierwszym.^  Jak.  Art.  i,  51,  cf  wyłużyć.  1.  ŁU- 
ŻYNA, y,  2,  ŁUŻYNY  plur. ,  z  których  ług  ciecze,  zoła. 
Cn.  Th.,  popiół  z  wodą.  W/od.,  Caiigeiinfd)e ;  Bosn.  luscja, 
liksia ;  Bag.  Iuxniza ;  Croat.  lusni  pepel;  Hang.  p;irlug; 
Yind.  shehlni  pepeu,  pepeulina,  lugni  pepeu  ;  Garn  shę- 
hta;  Boss.  n0430.iKii ,  nojso.ib.  2.  ŁL'ŻYNA,  ługowisko, 
łuzina,  rotbcr  Siimpf,  COiolir;  Boh.  lauże;  Sorab.  1.  wuża; 
Carn.  lusha;  Bosn.  lusgja,  loqua;  Boss.  jyjKllua,  jyjKume. 
Kał  albo  łużyna  tylko  rzazawkę,  sitowie  i  rogozinę  ro- 
dzi. Cresc.  481.  Łużina ,  trzęsawica ,  fungositas.  Mąci., 
ob.  Kałuża  ,  łag ,    ług. 

L  W. 

LWI,  ia,  ie.  ob.  Lew;  Boh.  lwowy;  Sorab.  1.  lawinę;  Carn. 
levov;  Yind.  leuski ,  levou,  leun ;  Croat.  lavov,  oroszliin- 
szki ,  oroszlanyszki ,  oroszlanyoy;  Hung.  oroszlani;  Bosn. 
lavov;  Bag.  Iavski,  Iavov;  Boss.  .jibBiiiiuii,  .ibEOBbiii ;  Eccł. 
.neBCKiii ,  jbiictuh  ;  iimn  ■■ .  Wielkiego  a  prawie  lwiego 
serca  był  ten  bohatyr,  Chodkiewicz  Birk.  Chodk.  i6  et 
15.  Twarz  pokazał,  już  nie  onę  cichą  barankową,  Ale 
lwią  srogą.  Odym.  Siv.  2,  T  5.  Człowiek  niepohamowa- 
nego gniewu,  ma  lwie  obyczaje.  Bardz.  Boet.  122.  Lwiem 


LWICA  -  L  W  O  W  C  Z  Y  K. 


LWOWIANKA  -ŁYK 


685 


towarrystwem  to  zowią,  gdy  jeden  chce  być  pewien  po- 
iytku ,  tak  aby  drugi  wszysikę  szkodę  cierpiał.  Szczerb. 
Sax.  445.  W  wyssaniu  potu  ubogich,  na  lwiej  skórze 
mało  miewali,  przydawali  k  niej  i  lisią,  t.  j.  czego  gwał- 
tem nie  mogli ,  fortelem  a  chytrośeią  wydzierali ,  a  zaś 
tez  gdzie  chytros'ć  nie  płaciła  ,  tam  mocy  używali.  Aosi. 
Lor.  54  b.  Czego  nie  możesz  sprawić  lwią  skóra,  tam 
lisią  nadstaw';  co  się  słusznemi  oLyczajmi  sprawić  me 
może,  tam  chytrośeią  przełomić.  ib.  103  b.  Więcej  się 
częstokroć  wskóra  lisim  ogonem,  jak  lwim  pazurem.  Zab. 

5,  93,  fcf.  gdzie  nie  staje  wilczej  skóry,  tam  lisią  nad- 
stawić; cf.  gdzie  nie  przeskoczysz,  podleź;  cf.  łagodnemi 
słowy  pożyjesz  twardej  głowy). —  g.  Farba  lwia.  Boler.  514, 
żółtawa.  —  '§.  Królik,  gwiazda,  którą  też  sercem  Iwiem 
zowią,  wschodzi  Ggo  sierpnia.  Stjr.  110,  etu  ©cftirii ,  baź 
§EV5  M  goiucii.  LWICA,  y,  i.,  samica  lwa,  tk  iminn; 
Boh.  lwice;  Sluv.  lwica,  usilatius  lewica;  Sornb.  i.  lawi- 
na, lawicza;  Carn.  lęvena;  Vind.  Ievina,  lauiza ,  óroslau- 
niza;  Croat.  Iavicza  ,  oroszl^inka,  oroszlanyicza;  Bosn.  la- 
vica;  Bay.Vdvha;  Rosa.  Jihunna;  EccI.  AhKHi|i\.  Podle  lwi- 
cy swej  leży  zawzdy  lew  spokojny.  P.  Kcban.  Ort.  I,  107. 
Lwica  nie  ma  grzyw.y,  i  jest  nieco  od  lwa  mniejsza.  Zooł. 
312.  Lwica  szczer.na ;  lwica  sie  oszczeniła.  Haur.  Sk. 
517.  LWIĘ,  ęcia,  n.,  LWICZĘ, 'ęcia,  n.,  LWIĄTKO,  a, 
7!.,  Boh.  lwice;  Boss.  .itBCHOK^ ;  Eccl.  iii>i!iivHi|ih,  .icbhkł; 
młode  Iwa ,  szczenię  lwie ,  bnś  ^m\%c  bet  Sihucii ,  f iii  jiin= 
flcr  Simie.  Lew  lwiątka  swoje  przyniósł  do  jamy.  Sk.  Di. 
286.  Lew  mówi;  a  ja,  nie  mamże  żony,  którą  karmić 
trzeba!  Jeszcze  nie  biega  lwiątko,  co  mi  dały  nieba.  Zab. 

6,  29.  Ryk  lwi ,  i  głos  lwice ,  i  zęby  Iwicząt.  1  Leup. 
Job.  4,  10.  Lwiczęta  ryczą.  ib.  Ps.  103,  21.  (lwięta.  3 
Leop.).  Wydrzesz  lwicy  łup,  a  duszę  lwiąt  jej  nasycisz? 
1  Leop.  Job.  38,  39.  Bóg  lwu  da  pokarm  i  jego  sami- 
cy. Aby,  gdy  lwiątek  nieudolna  szczęka  Na  obłów,  miały 
posiłek  z  jej  mleka.  Chroic.  Job.  152.  'LWIK  a,  m., 
"LWICZEK,  czka,  ?».,  Eccl.  ;ieBHiv'B,  AhRHYHi|ifa;  lewek,  ctn 
£oit)d)Cll.  By  lwi  będą  ryczeć,  będą  na  sobie  kośmy  tar- 
gać, by  Iwikowie.  Leop.  Jer.  51,  38.  (jako  szczenięta  Iwie. 
Bibl.  Ud.).  Juda  jest  Iwiczck ,  do  łupów  wyniósł  sie.  1 
Leop.  Genes.  49.  LWILIST,  ziele,  ob.  Rzepa  świnia.  LWl- 
OGON,  Leotiurus  L  i  n  n. ,  8iirociifci)Hiaii3 ,  rodzaj  rośliny,  do 
niego  należy  serdecznik.  Kluk.  Dijkc.  2,  78.  skaza.  Syr. 
1232.  LWISKO,  a,  n.  ,  lew  niekształtny,  szpetny,  cin 
Cćiflidier  ?5tl'C,  Boss.  abBiimc.  (Mucha)  Paf  lwa  w  szyję 
miedzy  kłaki ,  Lwisko  sie  rzuca  ,  jak  szaleniec  jaki.  Zuh. 
13,'  282.  Treb.  LWlTIiUT,  a,  m.,  leontophonos.  Plm.  8, 
48,  animal  exiguum ,  quod  si  (/imlel  leo ,  mnx  exspirat. 
Cn.  Th.,  Cotuciitobt,  cin  flciiicź  Ibicr,  »pii  bfiii  ber  Urot 
IreptrCH  tnilP.  LWIZĄIi,  ziele,  ob.  l'apa«a.  •LWOPARD, 
a,  m. ,  leopardus.  Majz.,  lampard  ,  (lewardj.  LWORYS. 
Chmiel.  1,  591  ,  Croat.  lavorisz.  LWÓW,  a,  m.,  Lccpoli.t, 
Ccn'licrg,  Boh.  Lwów;  stolica  Rusi,  a  teraz  rządu  królestw 
Galicyi  i  Lodomeryi.  Dykc.  Geegr.  2,  102.  Lew,  książę 
Ruski  w  Podgórskim  księstwie  Lwów  miasto  sławne  od 
swego  imienia  założył.  Stri/jk.  295.,  Nur.  Hsl.  5,  168. 
Lwów  ociec.  Warszawa  matl<a,  Lublin  jest  siostra  tobie, 
co  masz  w  mieszku.  Bralk.  I'  2.     LWÓWCZYK, 'LWO- 


WIANIN,  a,  m. ,  mężczyzna  ze  Lwowa,  bcr  Ccmbcrger. 
Urs.  Gr.  525.  Jan  Leopolita  czyli  Lwowczyk,  sławny  tłu- 
macz biblii.  LWOWIANKA,  i,  z.,  kobieta  ze  Lwowa,  bte 
ficmbcrgerinn.  Urs.  Gr.  525.  LWOWSKI,  a,  ie,  od  Lwo- 
wa, Sembcrgcr  = .  Kontrakty  Lwowskie.  Akademia  Lwo- 
wska. —  J:)k  ryby  solić  na  manierę  Lwowską.  Haur.  Sk. 
495.  Ryby  Lwowskie  są  sławne  w  Polszczę.  Złowione 
szczupaki  płatają,  solą  i  pakują  w  beczki,  dodając  do 
dwóch  warstw  szczupaków,  jedne  liiiósv,  aby  zrobiony  z 
nich  sos  lepiej  konserwował  ryby.  Ład.  H.  N.  95.,  Haur. 
Sk.  495.  'LWOWY,  a,  e„  Boh.  lwowy,  lwi,  od  Iwa,  8i). 
roen  • .  Złożył  srogość  Iwową ,  i  wziął  chytrość  smoczą. 
W.  Po^t.  W.  ded.  (cf.  Hag.  lavast  fuluus,  maści  lwiej; 
Boss.  et  Eccl.  jbBOOÓpasHufi). 

Ł  Y. 

ŁYCZAK,  a,  m.,  powróz  z  łyka,  cin  Strid  oon  Sa(ł,  Safl» 
ftriif.  Cn.  Th.  Sznur  do  wymiaru  nie  ma  być  z  powro- 
zów, ani  z  łyczaków,  ale  żelazny  albo  mosiądzowy.  Haur. 
Ek.  26.  —  'g  Sługus,  nie  sługus,  chłop  chamczyk,  nie 
chama.  Mieszczanek,  łyk,  nie  łyczak,  wszyscyśmy  od  Ada- 
ma. Teat.  45.  c,  4.  Kul.,  Wyb.-/  ŁYCZANY,  a,  e,  z  ły- 
ka,  ^a^t  : ,  DPii  Snft;  Boh.  lyćany;  Ross.  jumkuB,  juko- 
BUH,  Moia.3bmjri.  Kora  z  młodej  lipy  daje  wyśmienite 
powrozy,  które  łyczanemi  zowiemy.  Kluk.  Bośt.  2,  27. 
Nader  dla  chłopów  przydatne  łyczane  chodaki.  Mon.  74, 
686. — l'rov.  Lepszy  łyczanv  żywot,  niż  jedwabna  śmierć. 
Peir.  Pol.  218,,  Cn'  Ad.  455.,  Pot.  Pocz.  162.,  Falib.  Dis. 
M.  5,  żyiie  jakie  takie,  przecież  miłe;  i  biedny  robak 
odejmuje  sie  śmierci.  ŁYCZKO,  u.  n.,  demin.  nom.  ły- 
ko, cin  Safffabcn,  cin  <stiictd;cn  23aft.  Lipowy  wieniec  ły- 
czkiem spięty.  Hor.  1,  176.  Będziesz  sie  ciągnął,  póki 
łyczka  stanie,  A  jak  się  urwie,  błaznem  będziesz  Panie. 
Brulk.  H  5,  <póki  wątku  stanie  =  do  ostatniego  szeląga). 
Kto  cudze  łyczko  straci,  rzemykiem  swym  przypłaci,  fiys. 
Ad  28,  (t.  j.  sowicie  nadgrodzi).  Od  łyczka  do  rzemy- 
czka.  Zegl.  Ad.  185,  (od  kozika  do  nożyka,  od  nożyka 
do  konika:  od  mała  do  wielasnie  zaraz  się  człek  zepsu- 
je). Na  łyczku  co  wisi,  na  nitce,  na  włosku,  słabo; 
tylko  co  wisi.  Dudz.  46,  na  cienkiej  bardzo  nici,  ei  Łćingt 
m  cincm  ^arcficn,  nn  cinem  fcibnen  8''ibci)cn.  Wenus  sprzy- 
krzy się,  gdy  swawolnemu  zdrowie  na  łyczku  zawiśnie, 
a  łasztein  choroby  przypadną ,  a  jeszcze  cudzoziemskie. 
Bi'k.  Exorb.  Bib.  Na  zbrojnych  waszych  biesiadach 
zdrowie  na  łyczku  Siar.  Ref.  78,  (w  wielkim  niebezpie- 
czeństwie). —  §.  Mcdic.  Łyczko  muszkułowe.  fllon.  70, 
109,  włókno,  SDhiŚfcIfafcr.  Wino  lekarstwo  na  pokrzepie- 
nie serca,  zmocnienie  'łyczków,  ib.  70,  62,  (łyczek)  Roz- 
wolnienie łyczków   ciała   ludzkiego,   ih.   69,   1055. 

ŁYK,  u.  m.,  łyknicnie,  ł\kut,  baei  <cd}ludin,  (cf.  michałek; 
cf.  bul  bul  ;  cf.  glu).  Ji-dnym  łykiem  wypił  =  duszkiem, 
in  ciiicin  3>iil('-  —  ^-  Łyk ,  tyle  ile  się  od  razu  połknie, 
cin  £d)lnc{,  }.  8.  Ścin^  (cf.  Austr.  m  ^pfiti);  Boh.  slu- 
pto  ;  Rag.  s&rcjak  ;  Vind.  posherk  ,  pognunei ,  pogounik, 
pogouncnje;  Carn.  poshirk,  serk ,  nadushk ,  frakel ; 
Craat.  guchay ;    Boss    rjoioKŁ.  —    '§.   Łyk,  ob.  "Łyczak.. 


686 


ŁYKAĆ  -  ŁYKO. 


Ł  Y  K  O  W  A  T  Y  -  Ł  Y  S  1  Ć. 


ŁYKAĆ,  al,  a,  cz.  contin.  Jyknąd,  i)ki\ic  jednolL,  {in 
compos.  -iknaó,  cl'.  Jkać),  Buli.  Ijkati ,  IjkArn,  poljkain,  la- 
kotiti;  cf.  Jakoć ,  lokać ;  cf.  Slov.  lalek,  lalok  juyidum; 
Slav.  xderati ,  prox(]*rti;  Yind.  gorslukali  ,  gorpolokati ; 
Croat.  gulati ,  gukam  ;  Hoss.  rjOTHTb  ,  nor.ioiaib  ;  Er.d. 
jlOKaro;  Cnm.  lokam,  loklain;  cf.  Graec.  i^sl^io;  Hehr.~pb 
Jachach;  fd)l:icfcit.  Kazimierz  wielki,  a  przecież  kwaterką 
Łyka}  miód  smaczny  w  Łozbowie  z  Esterką.  Kras.  Mysz. 
98.  Komuz-  milej  kiedy  czas  zbieżał  uplynny.  Jako  gdy 
leżąc  w  clifodku  łykał  soczek  winny.  Zab.  \,  188.  Nar. 
Natocz  szczodrze  wina  Czworoletniego  z  Sabińskiój  bary- 
ły, I  łyknij  dobrze.  Hor.  i,  47.  Mm.  Kto  kocha  Muzy, 
niech  po  dziewięć  pije ,  A  po  trzy  łyknie ,  kto  lubi  Gra- 
cye.  Hor.  2,  131.  Łyknijmy  sobie  jeszcze  po  jednym 
kieliszku;  bo  mi  już  gardło  zaschło.  Mon.  73,  582.  Ża- 
dnej różnicy  miedzy  winem  białem  a  czerwonćm  nie 
czyni;  ale  walecznie  łyka.  Mon.  70,  561,  zapija,  er  je^t 
Uiacfci".  Nie  bardzo  łykać  pijąc ,  małe  michałki  czyli  ły- 
kuty  czynić  ,  ob.  Michałek.  —  g.  Łykać  ,  łykanie  =  łkać  , 
łkanie  =  szlochać  ,  szlochanie,  fc^lu(I)3cn,  feiifscii,  Łaś  Sd;lu(I)= 
Jcn,  ®Cllf5C'l'  Zal  wszystkich  zdejmie,  każdy  płacze,  łyka. 
Chrośc.  Luk.  105.  Ci,  co  bliżsi  sa  śmierci,  już  nie  ki- 
chają, ciiyha  łykają,  singullant.  Sak.  Probl.  55.  Ciche 
wzdychanie,  słowa  przerywane.  Łzy  a  łj  kanie  tylko  sły- 
szeć było.  F.  Kchan.  Jer.  56.  Twoje  łykanie  i  smutnych 
łez  zdroje.  Wiem,  wyciskając  sprośne  grzechy  moje. 
Groch.  W.  547.,  /'.  Kchan.  Órl.  i,  210.  ŁYKACZ,  a, 
?«.,  który  łyka,  żarłok,  pijanica ,  bcr  Sc^hito ,  grcffcr, 
£rt!ifci".  Łykai-ze,  mówcy,  ąracze ,  to  nasi  rozbójnicy. 
Treb.  S.  M.  70.  ŁYKAJŁO',  a ,  m.,  łykacz  ,  lubiący  ły- 
kać, opój,  eiii  Sfiiffittcl.  On  rozrzutny  łykajło.  Mon.  75, 
392.,  ib.  71,  518.  ŁYKA  WY,  a,  e,  Łykowaty  qu.  v.  — 
§.  O  koniach ,  n.  p.  Uważaj  dobrze ,  czyli  koń  nie  dy- 
chawiczny,  nie  łykawy?  Hipp.  14.  Siinigrcljcr,  toppcf, 
SlripiłCiikiPci- ,  SnnibciPcr.  Konia  łykawcgo  i  z  Hiszpanii 
konował  nie  uleczy.  Haur.  El:.  149.  ŁYKAWOŚĆ  ,  ści , 
2.,  n.  p.  Łykawość  konia,  Ross.  nmcpii ,  (cf.  włogawy). 
Pochodź,  połykać,  połknąć;  przełykać,  przełknąć;  roz- 
iykać  się;  vłyhać  się;  luyłykać ,  wyłknąć ;  załykać  sie, 
zatknąć  się. 
ŁYKO,  a,  n.,  (łyczko  dem'),  (Boh.  łyko,  leyćj  ;  Sorah.  2. 
lijko;  Sorah.  1.  wuko ,  (cf.  włókno);  Ytnd.  lizhjo  ,  lika ; 
Carn.  lizlije,  lika,  łupi:  Croat.  lichje ;  Hag.  lik,  vćz; 
Bosn.  liccina,  usge  ol  lippc;  {Rnss.  jiuko  ,  .iimiKO  lipo- 
wa, wierzbowa  kora;  lipowe  łyko  MOia.To,  MOiia.ibuo ; 
jyKOuiKO ,  .lyKHO  kosz  z  kory  lipowej  na  mąkę,  żyło) ;  ber 
2)aft,  23(iumtmft.  Łyko  jest  ostatnią  warstwą  kory,  która 
kora  corocznie  odkłada  i  w  drzewo  postepnie  obraca. 
Bot.  14.  Łyka  drzeć,  kiedy  się  drą.  Cn.  Ad.  455,  {Slov. 
Wtedy  ruże  trhagu ,  ked'  kwitnu ;  cf.  żelazo  kuć,  póki 
rozpalone;  cf  chwytaj  okazya  z  czoła,  bo  z  lyłu  łysa; 
oppos.  po  obiedzie  łyżka;  po  śmierci  kadzidło.)  Skępiec 
i  z  dębu  radby  odarł  łyka.  Hej.  Zw.  217  6.  Drze  łyka, 
kędy  może,  i  z  drzewa  suchego.  Hej.  Post.  M.  5.,  ib.  O 
3.,  ih.  O  o  \ ,  (łakomy,  wszędzie  zysku  szuka).  Sucho 
się  łyko  to  nie  odrze.  Put.  Arg.  815,  (nie  przepiecze 
się;    nie    przelewki).     1  samemu    Achitofelowi    sucho  się 


łyko  za  tę  jego  pochlebną  radę  nie  odarło;  bo  się  sam 
obiesił.  Weresz.  Reg.  112.  Obaczy,  żeć  się  mu  to'  łyko 
sucho  nie  odrze.  Rej.  Post.  Hh  6.  On  rózg  zwyczajny; 
to  jakby  na  psa  łyko  wdział.  Teat.  8,  86,  (wydębiony, 
nie  uczujeć,  jakby  go  mucha  łechtała).  Flotta  rzuciwszy 
kotwie,  stoi  jak  na  łyku.  Chrośc.  Fars.  495,  jak  przy- 
mocowana ,  przywiązana  ,  wryta.  —  §.  Jeśliby  kto  kradł 
drzewo  budowne ,  choćby  było  mniej  niż  trzy  szelągi , 
ma  być  sądzon  łykiem  albo  powrozem.  Szczerb' Sax.  52^. 
(na  szubienicę).  Ńie  czyń  z  łyżki  knafiika  ,  Byś  nie  przy- 
szedł na  łyka!  Hej.  Zw.  259,  (nie  kradnij,  żebyś  nie  wi- 
siałj.  —  §.  Łyka  =  więzy,  troki,  kajdany,  okowy,  łań- 
cuchy, pęta,  geffeln,  Srtnben,  Mtm.  VV  łukach  ciężkich 
ięczy.  Susz.  Pieiii.  o,  G  o.  Opanowawszy  iiomanią,  chciał 
ją  w  mociiiej.sze  łyka  wziąć.  Kłok.  Turk.  98,  (cl  w  kle- 
szcze). Wszystkich  ich  Cezar  ma  w  łykach.  Warg.  Cez. 
178.  Wiele  tysięcy  swoich  w  łykach  w  niewoli  u  Rzymian 
mieli.  Warg.  Cez.  214.  Jako  tu  przeciwnik  w  łykach  jest,  a 
jako  temi  widoeznemi  powrózki  zewsząd  zadzierzgniony 
jest!  Orzech.  Qu.  192.  Już  część  nieprzyjaciół  w  łykach.  Pot. 
Syl.  196.  Dał  ręce  w  te  łyka.  ib.  488.  Nie  dba  nic, 
że  ojczyzna  w  łykach  będzie  ,  by  jedno  sam  trzos  złoty 
miał.  Birk.  Exorb.  B  h.  Udało  mi  się;  łatwo  wpadł  nam 
w  łyka.  Teat.  II.  A,  96.  Próżna  bojaźń,  gdyż  już  w  ły- 
ku. Teat.  46.  (^  111. —  §.  Wilcze  łyko,  laureata  Linn., 
(SciDcUtaft,  roślina.  Sienn.  95,  Cum.  ushnik;  Ross.  BOMie 
.MKO,  jiiKOu  nepeui,  arojKii.  —  Fig.  Wszystkim  jako 
cukier  rozkosz  smakuje ,  Aleć  w  niej  wilcze  łyko ,  kto 
prawie  skosztuje.  Rej.  Wiz.  101.  ŁYKOWATY,  ŁYKA- 
WY, a,  o,  na  kształt  łyka  ,  żyłowaty,  jdOc.  Skóra  sosnki 
miaższa ,  do  przełomienia  trudna,  łykowata  i  żylista. 
Syr.    1494. 

ŁYKUT,  u,  m.,  ob.  Łyk. —  g.  Łykut,  a,  m.,  ob.  Łykacz,  łykajło. 

ŁYŁA,  y,  Hi.,  rozlazły,  nieuformowany,  nieulizany,  nieokrze- 
saniec, eiii  Itiiiiciilbcter,  Uiujcliotieltcr ,  eiii  ©impcl  (Auslriac. 
cilt  tali,  iilltiticr  Slcrl ).  Taki  łyła ,  jak  go  zostawiłem 
przed   pięcia  lalami.    Teat.   19,  27. 

•ŁYNAC.  Jng.^Wi/h.  B  4  b,  ob.  Lunąć. 

ŁYPA"Ć,  ŁYPN.4Ć,  oh.  Łupać   oczanii. 

ŁYS,  a,  m.,  ŁYSIEĆ,  śca,  ?«.,  ŁYSEK,  ska ,  m.,  łysoń , 
łysy,  człowiek  łysy,  zwierzę  łyse ,  eill  Safilcr,  cilt  Sla^Ifopf; 
cm  fa[)Ier  fOiciiffi)',  ciit  Mk^i  Zbici-;  Boh.  łysa,  plcchać,  (ob. 
Plesz) ;  Sorab.  1  pliechatż,  ]dechalź ;  Yind.  plefhiunik, 
plefiiiuz;  Carn.  plęshz ;  Croat.  pleshivecz;  Bosn.  plisci- 
vac  ;  Hag.  opuzegnak ;  Hoss.  n.iimaKi ,  n.ituiiiBeuTi.  Oni 
łyścowio ,  co  Zuzannę  spotwarzyli,  wzięli  haniebną  za- 
płatę swoje.  Hej.  Zw.  126.  —  §.  Łysek,  miano  psa  goń- 
czego ,  eill  SJame  ber  JfUlPlnitibc.  Psy  mianują  łyskiem  , 
kurta,  kasztanem,  kruczkiem.  Chmiel.  1,  582.  Zaraz 
sie  rączy  łysek  ocuci ,  1  żwawy  pędem  obal  się  rzuci. 
Zab.  13,  47.  ŁYSAK  ,  a,  ?«.,  g.  1)  ruda  twarda,  we- 
wnątrz żadnej  nie  rnajaca  masności.  Os.  Żd.  56.  Łysak , 
chudy  gatunek  rudy,  farby  białasej  i  ci(distćj.  Haur.  Ek. 
178,  taiil)e«,  iiingcrcś  er3.  —  §.  2)  Łysak,  ob.  Łyska. 
ŁYSlĆ,  ił,  i,  cz.  niedok.,  obłysić  dok.,  łysym,  gołym 
czynić  ,  golić  ,  Bosn.  plisciti ,  chiossayiti ;  Eccl.  n.i'tuiiiBro, 
njtiUHBa  /łtjiaio;    fa^l  maĄjeil.     Niech  nie  łysią  łysiny  na 


ŁYSIEĆ  -ŁYSKAĆ. 


ŁYSKANIE  -  ŁYSY. 


687 


głowie  swej ,  i  kata  bród  swych  niech  nie  wystrzygają. 
Budn.  Levit.  21,  4.  ŁYSIEĆ,  ial',  ieje,  neiih:  niedok., 
oblysieć  dok..  Boh.  lyseti  ,  plchali,  plchain,  oplchati  , 
plechaleti ;  Sorah.  \.  woplechuyu  ;  L'arH.  plesliim  se  ;  V»i(i. 
plelhitile,  plerhivati(e,  plefhiu  gratati;  Bmn.  phsciviti ; 
Croat.  plessiYcm  ,  opleshiveti ,  puznem  ;  Rag.  opiiznuti , 
opljescgHviti ;  Hnss.  jibictrb ,  oÓJbictTt,  n.ituiiiBtTi,  ,  ry- 
HflBtTb.  oryHHBtTŁ  ;  łysym  się  stawać,  fiiM  irrrrcil.  Ły- 
sieję =  oblażą  mi  włosy.  Cn.  Th.  Kto  Jyscgo  soku  czę- 
sto używa,  łysieje.  Sieiin.  226.  Łysienie,  lezienie  wło- 
sów (^roat.  chelyavicza  ,  cf.  obłysieć.  ŁYSh\A ,  y,  ź. , 
ŁYSINKA ,  i  ,  ź,.  Boh  lysyna  ;  Slov.  lysyna  ,  pleśina ; 
(Sorub.  2.  hszina  czoło);  Vind.  plefhina;  Croat.  plessi- 
vische ;  f)nt.  pbjs ;  Rof:s.  jiLiciiHa,  ihiciiiiKa,  B3.iii3a,  bsjIU- 
CHHa ,  n.Tfeiuniia,  njiiUJiiHKa ,  npcihiciiiia  ;  miejsce  na  gło- 
wie łyse ,  bic  @l(if;c  aiif  ticili  SlflUf-  Cuz  mu  siedzi  na 
łysinie,  czupryna  banizo  mu  się  |)rzepb'niła.  liej.  Wiz. 
50  h.  —  Bolun.  S.  Piotra  ziele  abo  łysina  =  pracmorsa, 
Jcufelź  3(bbi6.  Sienn.  158.  —  §.  U  konia,  łysina 'gwiazda, 
strzała  biała  na  czele  końskim,  bte  Slćiffe  ciilCŚ  'J.łferbcŚ, 
ein  iiH'iPer  isktf.  Łysinka  podługowata  znakiem  jest  do- 
brego konia.  Łysina  szeroka,  oczu  i  brwi  zajmująca, 
znakiem  leniwego.  Hipp.  11.  Cztery  nogi  białe,  piąta 
łysina ,  Jeśli  koń  dobry,  wielka  nowina,  łii/s.  Ad.  7. 
ŁYSK  ,  u,  rn  ,  błysk,  połysk,  glanc  ,  gładkoblask ,  poli- 
tura, ®laii5,  Sdjiminfr,  f^l'''"^-  -Y.  Kam.  ŁYSKA,  i,  £., 
§.  1)  fiilicii  ftisra  ,  Boh.  łyska;  Slov.  liska;  Yind.  liska, 
plaska,  tukalza,  fulika;  Cern.  liska  ,  plavka;  Croat.  et  Dul. 
iizka  ;  Hag.  liska,  kovacieh  ;  Bosn  liska,  utva  ;  S/rtu,  pil- 
ska ;  Ross.  jbiC3'xa ,  KypoHKa  ĄyiiaficKaa,  n.iaByHMiii;^, 
aa^OTKa ;  Sorab.  1.  murak,  (  cf.  nurek);  ba3  33ldpcl)fii , 
Slćip^lll)!!,  gatunek  kokoszek  wodnych;  mają  przód  gło- 
wy żółtawy.  Zool.  246,  na  głowie  mają  czerwoną  abo 
białą  plamę.  Ład.  H.  N.  99.  —  g-  2j  Łyska,  (łysak.  Ład. 
H.  N.  99),  Cyprinus  riuuiaris ,  rybka  niewielka ;  pływa- 
jąc przewraca  się  na  jedne  i  drugą  stronę,  połyskując 
się  i  niejaki  blask  wydajać.  Kluk.  Zir.  3,  178.  —  g.  3) 
Fig.  tratisl.  Jemu  sie  przeplenlło  bardzo  na  czuprynie , 
Na  nosie  łyska  siedzi ,  a  guz  na  łysinie.  Bej.  Wiz.  30 
b.  krosta ,  plama. 

ŁYSKAĆ,  ał,  a,  intr.  coniin,.  błyskad,  Iśuid,  Boh.  Isknau- 
ti  se ,  lesknauti  se,  blyskati  se ;  Yiml.  lefliketati,  blillie- 
ti ,  fe  lesketali,  liskati  fe;  Bosn.  laskati;  /i'»(/.  lasclittise; 
Carn.  et  YiiiJ.  luzh;  Lal.  1lix,  lucel;  (cf.  Genn.  iidjt ,  ob. 
Lśnić);  Ross  CBepKiiyib,  CBepKaib  ;  (ili|icil ,  (  ef  Jiiitlt^, 
lita.  31  big.);  leiidjtcn,  fd^immcriT.  Pałają  i  błyskają  oczy, 
wre  i  burzy  się  krew'  w  sercu,  a  twarz  oblewa  nie- 
zwyczajna rumianość.  I'ilrh.  Sen.  110.  W  lochu  pod- 
ziemnym jednej  t\lko  lampy  wybladłc  światło  kiedyś  nie- 
kiedyś  łyskało.  Staś.  Nam.  1,  33  —  Fig.  Wlokąc  dzie- 
ci za  snba ,  łyskała  zadkiem.  Eiop  33 ,  świeciła  nat^im 
zadkiem,  ]w  gnl)  bcii  ^pttiten:  511111  Scftcii.  ŁYSKNĄĆ,  ŁY- 
S^\C  jednlL,  Isnąć,  błysnąć,  mii^riąć,  fci)imim'rii ,  leiidHoil. 
Tylko  co  on  łbem  łyśnie  z  kapelusza  gołym.  Aż  "buzno 
napisane  przeczyłam  nad  czołem.  l'ot  Jow.  2,  30,  (bo 
w  kapeluszu  napisał  był  to  słowo,  które  z  kapelusza  wy- 
biło sie  na  jego  czele j.       ŁYSKAĆ    się  --  błyskać    się,    o 


łyskawicy,  roettcrlcild)tcil ,  l)Ii|eit.  Łyskawica  łyskając  się 
od  kraju ,  który  jest  pod  niebem  ,  oświeca  się  do  dru- 
giego. Sekl.  Luc.  i  7.  (błyskając  się.  Bibl.  Cd.).  Łyska 
się  imperson.  błyska,  się,  eś  lucttcdeildjtet;  Yiinl.  bliska, 
fe  bliska;  Croat.  bliszicliesze  ;  Boss.  CBCpKaeTŁ.  ŁYSKA- 
NIE, ia,  71.,  bai  aBEttcvlciid;tcii ;  Ross.  aapnima.  ŁYSKA-, 
WICA,  y,  3.,  błyskawica,  Yind.  hlisk;  Carn.  nębahlad, 
ber  3)li^.  Uderzyły  łyskawice  i  gromy,  i  wielu  z  nich 
pobiły.  Sk.  Dz.  1171.  Z  otrącar'a  się  chmur  o  chmury, 
łyskawice  i  grzmoty  pochodzą.  Otw.  Ow.  250.  Oba  mie- 
cze błysnęły,  jako  łyskawice.  JabŁ  Tel.  287.  1  Leop. 
Math.  28  ,'5.  ŁYSKAWICZNY,  a,  e,  [ulguralis.  Macz., 
33li|<.  ŁYSKOTNY,  a,  e,  błyszczący  się,  bltfieiib.  Porze 
łyskotny  piorun  grubą  chmurę.  Staś.  Nuni.  2,  102.  ŁY- 
SO, a(lv.  adj.  łysy,  goło,  bez  włosów,  fn()l,  ^aarlo^.  Le- 
piej że  na  głow-ie ,  niż  w  głowie  łyso.  Źegl.  Ad.  131. 
Co  sie  urodzi  łyso,  łyso  zginie.  Rys.  Ad.  5,  (t., j.  z  ły- 
sina, jak  źrzebię  łyse;  cf.  łyse  źrzebie  łysym  koniem 
będzie).  Cn.  Ad  131.  JabŁ  Ez.  152.  Bies.  B  3.  Pot. 
Arg.  598.  Birk.  Chodk.  AZb.  ŁYSOCISAWY  koń.  Kehow. 
Fr.  6,  maści  cisawej  z  łysiną,  faftaiuciibrniin  mit  33InlTcii. 
ŁYS(!)Ń ,  ia,  ?».,  łysieć,  człowiek  łysy,  eiii  (Sliigfopf ,  Jln^I- 
fopf;  ob.  Łyś;  Yind.  breslal''n ,  gologlavazh ;  (Ross.  aw- 
cywb  pies  morski  roczny,  ob.  Łysek).  Kazał  im  ciągnąć, 
przeciw  temu  łysoniowi  (Henrykowi  łysemu).  Biel.  Sw. 
197.  To  ten  łysou  podróżny,  co  sie  dziś  nagodził,  może 
nam  przeszkodził.  Treb.  S.  M.  35.  ŁYSOSĆ ,  ści.  2., 
brak  włosóvv,  pleszowatość ,  gołość,  golizna,  bic  Sajll^cit; 
Boh.  opelichawost,  oplchatost ;  Sorab.  i.  howa ,  hwowa ; 
Yind.  plefliivost;  Carn.  pleshtvu;  Croat.  plesh ,  pies, 
plessivoszt;  Bosn  pliscivstvo;  Rag.  pljescglivos,  golo- 
glavnos ,  -opaznos;  Ross.  lutmiiBOCTb.  Olejkiem  tym 
gło\vę  jirzemywając,  od  łysości  broni.  Syr.  1018.  ŁY- 
SO WATY,  a,  e,  —  o  adverb ,  niego  łysy,  etmaś  fa^I; 
Boh.  nahsy;  Eccl.  jLiearbiil. 

*ŁYST,  06. ''Łyta,  łylka.  ŁYSTCIAN,  u  ,  m.,  ŁYSTCIANY. 
ów,  'ŁYSTCIANKI ,  ów,  plur.,  na  łysty  czyli  lytki  obow, 
skórnie,  pończochy.  Cn.  Th.  Łyścianki  ,  tibiulia,  poń- 
czochy bez  przykopycia.  Cn.  Th.  1171,  26abeiifttcfel ,  3Ba= 
bciiftnimpfe.  Strój  śpiąeej  boiialyrki  po  kolana  zagięty, 
ukazował  purpurowy  łystcian  [cothurne],  złotą  klamrą 
przypięty.  S/as.  Num.  1,  63.  Łystciany  okrywają  mu  po- 
łowę goleni.   1 1  9,  brodegiiins. 

ŁYSY,  a,  e,  (Boh.  łysy,  oplchaty;  Slov.  łysy,  lisi,  lioły, 
pleśiwy;  Sorub.  i.  plicchaty,  plechate,  plecbawe ;  Yind. 
plel'hiv,  oboglau,  gologiau;  Carn.  pleshast;  Slav.  pllshiv; 
Bosn.  plisciy,  chjossav;  Rag.  piiescgliy,  opuzegnak ,  go- 
loglav,  (/i'a,7.  ulisciti  privure);  Crout.  plessiv;  Dal.  plisiv; 
Ross.  jibicbiH,  B3.ibiciuri,  o6rb:)biii ,  n.TbuiHBbin ;  cf.  Isnąć, 
łyskać  ;  cf.  Cer.  ^i^laffcj ;  bez  włosów  na  głowie ,  pleszo- 
waty,  fn^il ,  falliiipfiij.  Głowę  miał  łysą,  i  prawie  bez 
włosów.  Warg.  Wal.  357.  Patrzaj  na  tę  łysą  głowę; 
choćbym  ją  cudzcmi  nakrył  włosami,  byłbym  jednak  ły- 
sy. Teat.  13,  19.  Próżna  rzecz,  szukać  włosów  u  ły- 
sego. Min.  Ryt.  5 ,  335,  (cf.  w  lesie  ryby  łowić ;  fig  po 
cierniu  szukać).  Prędzej  niż  się  łysa  splecie  ,  ( =  w  oka- 
mgnieniu).   Łysemu  grzebień,  ślepemu    zwierciadło,  głu- 


688 


ŁYSZCZAK  -  ŁYTA. 


ŁYZCZYGA  -  ŁYŻKA. 


cliemu  piszczek  ,  nie  pomagn.  Birk.  Exorb.  E  i  b.  Nie 
każdy  łysy  pleban,  flys.  Ad.  51,  (nie  wszystko  złoto  co  się 
świeci).  Łysy  z  wojny  nie  uciecze ;  żona  od  niego  nie 
ucieka.  liys.  Ad.  38.  —  Fig.  Łysa  z  tyJu  pogoda.  Pot. 
Arg.  567.  Chwytaj  okazyą  z  czofa ,  bo  z  tyfu  ?ysa. 
Teal.  oo.  d,  i,  opuszczona  nie  wróci  się;  (cf.  Jyka  drzeć, 
kiedy  się  drą;  żelazo  kuć,  póki  rozpalone ;  cf.  nim  klam- 
ka zapadnie).  —  §.  Łysa  góra,  mons  ciihus .  ber  fablc 
Scrg  (SaDlenbCfij) ,  naj-vyższa  prawie  w  caJej  Polszczę,  tak 
zwana  ,  że  na  niej  żadnych  drzew  nie  ma.  Dykc.  Geogr.  2, 
103.  dawni  pisarze  o  tej  górze,  na  której  prawie  usta- 
wicznie zimno,  śniegi  i  mgfy  panują,  różne  powieści  ba- 
jeczne wspominają.  Łud.  H.  N.  99 ;  bierze  się  za  każdą 
górę .  wedle  mniemania  pospólstwa  ,  przez  dyabfa  i  cza- 
rownice opanowaną,  Catn.  klęk,  Sloct^berg,  >)eifcnl>cri3. 
Gdzie  karczma,  tam  prawie  i  łysa  góra.  Haur.  Sk.  158. 
Czarownica  ta  jeździ  na  łysą  górę.  Teat.  25.  c,  61.  Wi- 
dma ,  na  łyse  góry  wzlecieć  mająca ,  czarowniczą  się 
maścią  posmarowała.  Mon.  70,  584.  —  §.  Łysy  sok  , 
sarcocolla ,  żywica  drzewa  jednego  w  Persyi ,  tak  rze- 
czona dlatego,  iż  łysieje,  kto  jej  często  używa.  Sienn. 
2^6.  Ślesik.  Ped.  416.  sarkokolia.  Syr.  225.  "—  §.  Łysy 
koń,  Roif..  jibicaa  ,ioma4b  =  łysinę  białą  mający,  nie  obla- 
zły  jak  łysy  człowiek,  (m.  Th.,  cin  ^ifeit  mit  etner  Slajfc. 
(cf.  Dosn.  Pis  cicnlrix  in  fronte ,  cf.  lice ;  lisast  qiii  habet 
signum  in  [ronie,  ul  equus\  Ross.  .laca,  aacoMKa  plama 
obdłużna  ;  Yind.  hfs  ,  lifa  ■- wada,  przywara,  n.  p.  vfaki 
ima  swoje  life  =  nikt  bez  ale).  Pod  ręką  zwykle  bywa  u  fo- 
rysia  łysy.  Pot.  Jow.  184.  Po  wszystkie  wieki  to  sie 
piawdzi  wszędzie  ,  Iż  łyse  żrzebie  łysym  koniem  będzie. 
Zcgl.  Ad.  45.  I\to  się  łyso  urodził,  łyso  zginie;  cf.  po 
staremu   Bartosz,  łotr  pijaniea. 

ŁYSZCZAK,  a,  m.,  §.1)  botan.  aunrula  ursi ,  ?lurifel , 
Ross.  HyjKja,  chowa  się  w  ogrodach;  woda  z,  kwiatu 
dvstyllowana  czyni  płeć  gładka  i  piękna.  Ład.  H.  N.  99. 
Kluk.  Hośl.  2,  255.  Staś.  Bu/f.  —  '§.  '2)  Minerał.  Ły- 
szczak, mica,  ©liinmer,  kamień  w  palcach  się  rozciera- 
jący, mający  w  sobie  wiele  drobniuchnych  lśniących  lis- 
tków. A7!(^-.  Kop.  2,  96.  —  §  5l  Łyszczak  ptak!  Tr.  =  ba- 
ba,  bąk  ptak,  bic  Sóffolgnnś.  ŁYSŻCZEC  ziele,  gypso- 
pltila  Linn.  Jundi.  240,  Ross.  siuiutn  rjiasKn,  ©ijpśfrout. 
(ŁYSZCZANY,  ob.  Łyżkowy.  ŁYSZKA  ,  ob.  Łyżka.  'ŁY- 
SZYC  sie,  ob.  Liszyć  sie). 
"ŁYTA,  y,  ł,  ŁYTKA,"  i,  2.,'-ŁYST,  u,  m ,  (Boh.  leytko,  leitko, 
Ijtko ;  Slov.  litka  ;  Sorab  i.  briźcżo  ;  Sorab.  2  bruschko, 
(cf.  brzusiec) ;  Garn.  łatki  ;  Yind.  mezha  ,  yadel ;  Crout. 
lisztanyek,  lizlanyki  ;  Hung.  \Ah  ikra,  (ob.  Ikra);  Slav.  et 
Dosn.  list  od  noghe ,  (cf.  list) ;  Ross.  .ibiTha  ,  nnpa ;  (cf. 
Ross.  .lUTaib,  npojUTaTb  vylóczyć  się,  tułać) ;  Eed.  jimtce, 
rojtiit,  tm/fi-h,  óepuo  crus ,  tibia);  Mc  2Babc.  Tylna  i 
miąższa  część  goleni  jest  łyst  mięsisty,  abo  łytka.  Kirch. 
Auat.  \.  'Łysty  mięsiste  podkolanek  zwykł  wiązać  ży- 
listy..  Otiu.  Om.  226.'  "Łysta.  W.  Jud.  15,  8.  "  Od  ły- 
stów  do  lędźwi.  Oczk.  Przym.  44.  Każdemu  chrześcia- 
ninowi  oko  wyjęto,  i  łyst  przepalono.  Biel.  Hst.  153. 
Ci,  którzy  się  boją,  drżą  i  pod  łytkami  im  drży.  Sak. 
Probl.    207.     Ledwie    go    drżące    pod  nim  unieść  mogły 


łyty.  Przyb.  Ab.  214.  Ściśnij  mię,  drogi  synu,  wspie- 
raj .'ilnie  dłonią.  Bo  łyty  drżąc  z  radości  ku  ziemi  sie 
kłonią.  Przyb.  Ab.  52.  Najżwawszemu  żołnierzowi  za  da- 
nym hasłem  do  bitwy,  nieco  fytka  zadrżała.  Ptlch.  Sen. 
181.  Cyceronowi,  lękliwemu  z  natury,  łytki  drżały, 
kiedy  rzecz  jaką  czynił,  a  chociażby  najlepiej  sie  goto- 
wał, przedsie  drżał.  Kosz.  Gyc.  C  b.  Chcę  iść,  a  same 
łytki  drżą  mi  pod  kolany.  Bardz.  Trag.  312.  Ze  strachu 
łytki  drżą  pode  mną.  Teat.  27,  104.  Buchnął  z  lochu 
płomień ;  poszedł  i  I'iotrowi  i  Pawłowi  mróz  po  łytkach. 
Ossol.  Sir.  5. 
ŁYZCZYGA,  y,  i.,  ziele,  warzęcha,  rochlearia,  8i.it|clfraut, 
Boh.  lzićnj_  bylina,  od  podobieństwa  łyżki  lak  zwane.  Syr. 
616.  ŁYZA,  y,  i.;  *§.  oh.  Łyżka.  —  §.  Łyża,  tv  liczb, 
mn.  ŁYŻE,  ów,  plur.,  narty,  kośle,  ®c^littf4)li^c;  Boh.  klu- 
stka  ;  Yind.  derkauni  zhrieul ,  peverulhen  zhrieul ;  Ross. 
.ibi»(a,  jiu)KKa  (ob.  Łyżka),  obsol.  pra,  KOHeKŁ.  Ślizgać 
się  na  łyżach  po  ledzie.  Rog.  Dos.  3,  174,  ob.  Łyżować. 
ŁYŻECZKA,  i,  2.,  demin.  nom.  łyżka,  Boh.  Iźićka;  Ross. 
.loateiiita ;  Rag.  xliciza ,  oxiciza  ;  cilt  8iijfcld)Cll.  Uszna  ły- 
żeczka ,  auriscalpium.  Marz.  ,  eiil  Dbrliilfcl.  Dzieciom  daj 
lekarstwo  małemi  łyżeczkami,  dorosłym  zaś  _stoło\vemi 
łyżkami.  Perz.  Lek.  190.  Gzerw.  6  et  33.  ŁYŻKA,  i,  i., 
LESZKA.  (Opal.  Sat.  49j,  (Boh.  et  Slov.  Iźjce ;  Sorab.  2. 
źizza ;  Sorab.  i  źicza ;  Yind.  shiiza  ;  Garn.  shliza  ;  Croat. 
slicza ;  Dal.  xlicza;  Slav.  xlica ,  kaslnka;  fiag.  xlizza, 
oxizza;  Bosn.  sglica,  sglieca,  sgica,  osgica ;  Ross.  au'>KKa; 
(cf.  Ross.  .lOHtJKHTb,  BU.ioiKiKiiTb  drożyć  ,  wydrożyć;  Ross. 
jiUHiKa  ,  jiuata  łyża  ,  łyże  do  ślizgania  ,  aucKapi  ,  ;ionaTa 
łopata);  E-tI.  a'łxhi|.i,  .louiKa,  Joa«ima ;  cf.  Lat.  ligula); 
ber  Sofft'1.  Zwyczajne  narzędzie  do  jedzenia  płynnych  rze- 
czy. —  Łyżką  jeść  Ross.  x.ie6aTb ,  xjie6H3"Tb,  3axjie6aTb, 
(cf.  chlipać).  Łyżki  stołowe  Perz.  Lek.  190.  Łyżka  roz- 
dawcza  Hoss.  posjHBHaa  ;iO!KKa ,  SorlcijeliJifcI.  Dyaboł  po 
łyżce,  kiedy  niema  co  jeść.  Dzwon.  A  3.  Wszak  to  on 
z  moim  panem,  kiedy  są  w  Warszawie,  Brat  a  brat,  je- 
dna łyżką  i  na  jednej  strawie.  Zabł.  Firc.  12,  (spoinie 
żyją).  Łyżka  żelazna  dziurkowana  kuchenna,  (ob.  Zufan). 
Dobrze  mówią,  że  się  jedni  rodzą  z  łyżka  złotą  lub  sre- 
brną w  gębie,  a  drudzy  z  drewnianą.  Zab.  5,  188.,  N. 
Pam.  2,  132,  (cf.  urodził  się  w  czepku  ;  cf.  jednemu  szy- 
dła gola  ,  drugiemu  brzytwy  nie  chcą).  Daleko  od  łyżki 
do  gęby.  Zab.  15,  240,  (cf.  nie  mów  hup ,  aż  przesko- 
czysz). 1  łyżka  często  nie  trafi  w  zęby.  On.  Ad.  141,  (cf. 
od  misy  pod  czas  mila  do  gęby).  Często  bóg  nie  obie- 
cał, otrzymać  nie  snadnie.  Często  od  samej  gęby  i  łyżka 
odpadnie.  Simon.  18.  (Sorab.  2.  Komuż  bohg  źiizi ,  tomu 
pschiźo  fpizi ;  komuż  bohg  ne  żijzi ,  tomu  pada  f  ziize; 
cf.  z  gęby  mu  grzanka  upadła).  Huczał,  aż  skoro  mu 
wypadła  nagle  z  ręku  łyżka.  Pot.  Joiv.  89,  (nagle  umarł). 
—  Wymyślacze,  co  wodę  łyżką  mierzą.  Rej.  Ap.  68.  (cf. 
piasek  liczyć).  Byś  morza  łyżka  nie  przelewał  w  dołek. 
Mon.  71,  48.  ib.  75,  726,  (cf.  wiatr  gonić;  cf.  drzwi  do 
łasa).  Ale  wszystko  po  ten  czas ,  cośmy  tu  mówili,  Pra- 
wieśmy  jako  wodę  łyżkami  mierzyli.  Rej.  Wiz.  65,  (cf. 
groch  na  ścianę  rzucać).  Dosyć  że  bóg  wieczny;  przeczże 
próżno  tę  wodę  tak  łyżką  mierzymy?  Rej.   Wiz.  152.  — 


ŁYŻKOWATY  -  LZA. 


ŁZA. 


689 


Znaczniejsza  trucizna  w  lyźce,  niz  w  półmisku.  Pot.  Arg. 
401.  Hailby  ją  w  lyźce  wody  utopić.  Past.  Fid.  226., 
Biel.  68.,  I'ol.  Arg.  99.  Cn.  Ad.  627.  Kto  w  łyżce  wody 
topi,  dofki  kopie,  Sam  szyję  złamie,  utonie  w  potopie. 
Morsit.  70.  Onaby  mię  rada  w  łyżce  utopiła  wody.  Żabi. 
Zbb.  9.,  Ryn.  Ad.  61,  cf.  w  naparstku  utopić;  Slov.  uto- 
pilbi  ho  w  liźici  wodi.  —  Chwieje  się  czołnik,  jako  woda 
w  łyżce.  Chrośc.  Luk.  161.  (choleba).  —  I'o  objedzie  ły- 
żka ,  post  helium  machinas  parare.  Mąci.  Stulłi  acceplo 
mało  sapiunt.  Lek.  D  -i  b.  Po  szkodzie  mądry;  po  śmierci 
lekarstwo.  Nie  wczas  łyżka  po  objedzie.  Bys.  Ad.  31., 
Slov.  Uś  ge  pozdć,  mili  drosde ;  (na  nierychłą  przysługę. 
Kpcz.  Gr.  5,  p.  92).  Pot.  Arg.  588.  Marnie  swój  mają- 
tek pożerasz,  a  dopiero  się  obaczyć  chcesz,  gdy  po  obje- 
dzie łyżka.  Star.  Hef.  75,  (po  czasie).  —  §.  Łyżka,  miarka 
aptekarska,  cochlear,  ma  w  sobie  pół  uncyi.  Krup.  S,  556, 
ctiie  Łallic  lltije  Slpotbctcr  =  9}!ap.  Sienn.  Wykł.  —  g.  W  hu- 
cie śkhinej ,  łyżki ,  dołki  w  drzewie  na  wzór  łyżki  wy- 
rżnięte ,  w  tych  nai)rane  śkło  z  pieca  tacz.ija,  ochładzają, 
i  w  okrągłą  figurę  obracają.  Torz.  53,  liiffcIn^nlic^C  8odjcr 
in  eincni  *r)Dl;o,  nipriit  tu  ber  ©laź^iitte  tai  ijcfc^mcljne  @M 
abgcfiilflt  luirJ) ;  8óffcl.  —  Transl.  Jeśli  psu  stopy  puchną, 
puścić  mu  krew'  z  łyżek ,  które  każdy  pies  ma  znaczne 
na  goleniach  u  przednich  nóg  miedzy  kolanem  a  stopa. 
Oiłr.  Myśl.  25?  —  ŁYŻKOWATY,' a,  e,  — o  adv.,  ErA 
jojKMaTbiu ;  na  kształt  łyżki,  liiffcliirtiij.  Baka  pvsk  łyżko- 
waty. Climiel.  i,  126.'  ŁYŻKOWY,  ŁYSZCZAINY,  'a,  e, 
od  łyżki,  ?ó(fel=;  Ross.  soTKenaan;  Boh.  Izićny.  Łyżkowy 
sztuciec  Croat.  slichnyak  ;  Carn.  shiizhnek  (=  2.  dyftong). 
ŁYZOWAC,  ał ,  uje,  intrans.  niedok. ,  na  łyżach  biegać, 
Sd|litt|'ii)U^e  Iniifcil.  Tam  gdzie  Szwedzcy  Skryfyni  po  mo- 
rzu łyżują.  Tu^ard.  \Vl  2.  ŁYŻVVA ,  y,  z.,  '(ćf.  lichtuga), 
bat,  czołn  płaski  podługowaly,  cin  flnd)eś ,  Iniigc^  33pot; 
Ross.  cyA'h,  (cf.  *sęd).  Łyżwa  miewa  hidzi  2,  4,  6,  bie- 
rze łaszlów  od  8  do  12.  Magier.  Mshr.  Kiedy  jaka  rzeka 
bardzo  wielka,  to  wojsko  powinno  być  opatrzone  bardzo 
wielkiemi  łyżwami ;  te  łyżwy  trzeba  ,  żeby  zawsze  były 
na  wodzie  dla  użycia  ich  w  potrzebie.  Jak.  Art.  2,  472. 
Mostr  na  łyżwach  Ross.  mocti  Ha  cy4a-\'b,  ciiic  Sc^ipriicte. 
Majster  mostowy  ma  statki  przeprowadzać  między  łyżwa- 
mi. Pam.  84,  719.  Niektóre  łyżwy  od  pływającego  mo- 
stu poodcinali  nieprzyjaciele.  N.  Pam.  2,  236.  —  §•  W 
inłynobudownictwie:  łyżwa  budna,  łyżwa  wałowa,  łyżwa, 
na  której  dom ,  lub  wał  młyna  wodnego.  Scluieid.  'ŁY- 
ZWIAFIZ,  a,  m.,  biegający  po  Icdzie  na  łyżach,  bci'  S(l;litt= 
fdjulildufcr.  Łyżwiarz  ślizga  się  pu  lodzie  i  śniegu.  N.  I'am. 
15,   59.     Hcgimcnt  łyżwiarzów  w  Norwegii,  ib. 

Ł   Z. 

*LŻA,  'LZA,   (Boh.  Ize  jacile;   Boss.  jtsa    possihile,    można; 

Eccl.  iTŁTh  ICCTC, ,  Sbijt. ,  CB0f)04H0  ,  4()3B0;ieH0  ,  M05KH0)  ; 
obs.  positii'.  adeerb.  cotnpar.  lżej ;  vcterihas  cum  negatione 
usitatum:  ^  i.  nie  Iza  {Boh.  nelze;  Hoss.  no  -itna  dif/i- 
rile ,  impossibile);  ciężko,  trudno,  niepodobna,  nicmo- 
ina,  fc^rocr ,  umnógltc&.  Położę  nasienie  twoje  jak  piasek 
morski ,    którego    nie    Iza    zliczyć    prze    mnóstwo.    Dudn. 

Siownik  Lindego  wyd.  2.  Tom  II. 


Genes.  32,  12.  (który  zliczon  być  nie  może.  Bibl.  Gd.). 
Na  tych  miejscach  mostów  wielkich  zażywać  nie  Iza  było. 
Archel.  2,  155.  Mocno  się  bronili  nieprzyjacielowi;  aże 
i  rąk  nie  mogli  już  podnosić,  a  widząc,  że  już  nie  Iza, 
sami  wskakowali  w  ogień.  Jer.  Zbr.  532.  Niech  będą 
spisane  prawa  słowy  znacznemi,  którychby  nie  Iza  wy- 
kręcić. Modrz.  Baz.  594.  Widząc ,  iż  oblężonych  trudno 
wymorzyć,  a  mocą  zamku  dobyć  nie  Iza,  odciągnęli.  Stryjk. 
123.  Jakoż  poznać,  jakim  kto  smysłem  urzędu  prosi? 
Ja  widzę,  że  tego  nie  inaczej  poznać  nie  Iża,  chyba  na 
domysł.  Modrz.  Baz.  172.  —  §.  2.  Nie  Iza  jedno;  nie 
Iza  tylko;  nie  Iza  chyba: już  inaczej  nie  można  jeno;  nie 
zostaje  jeno,    (cf.  nie  można  niej;    e3  Dlcibt  ni(^tś  nilberS 

iidrifl  nl^,  man  tmiit  nidjt  nnbcr^  ittcbr,  ali Aleć  już  nie 

Iźa ,  gdyżeśmy  się  tego  pługa  obiema  rękoma  jęli ,  jeno 
poganiać  do  końca.  Orzech.  Qu.  55.,  Bej.  Post.  a.  5.  Kie- 
dy cofnąć  się  nazad  nie  możesz,  tam  już  nie  Iża,  jeno 
konać  statecznie  swoje  przedsięwzięcie.  Gorn.  Dw.  5Ó,  et 
12,  el  8.  Cesarz  napominał  książęta,  aby  Władysławowi 
wrócili  ojczyznę  ,  którą  mu  wzięli ;  czego  gdzieby  z  do- 
brej woli  nie  uczynili ,  tedy  cnemu  nie  Iża  będzie ,  jeno 
mu  tego  wszelakim  sposobem  dopomódz.  Biel.  94.  Gdy 
nieprzyjaciel  do  ugody  nie  chce  przystąpić,  nie  Iża  nam, 
tylko  na  nowo  się  gotować.  Vol.  Leg.  5,  849.  Wojsku 
nie  Iża  było ,  jeno  abn  zamku  \yszystką  mocą  dobywać, 
abo  zginąć.  Gioagn.  169. 
ŁZA,  y,  i.,  łezka  demin.,  {Boh.  siza ,  slzyćka ,  slzeti  lacri- 
mari,  slzenj  lacrimatio;  Stov.  słza,  słzym  lacrimor;  Sorab. 
1.  felza ,  fjlfa ;  Soi-ah.  2.  Idfa ,  Ifa ,  dfa,  fa ,  phr.  fi; 
Carn.  solsa,  (cf.  zołzy);  Y/iid.  fousa ,  fusa ,  (lousiti,  fouse 
tozhiti,  preliti  =  płakać) ;  Croat.  szuza,  (cf  sączyć) ;  Bosn. 
suzza,  suzzica  ,  (suzziti,  plakati  >  płakać);  Rag.  suia;  Slav. 
suza;  Ross.  ciesa,  (desoieyenie  płacz,  npociesiiTbca  pła- 
kać,  zapłakać,  npocjesHTb  rozrzewnić,  c;ie3H0  ze  łzami, 
c.ie30xpaHnjiiime ,  cłesHiiKŁ  naczynie  do  chowania  łez ; 
Eccl.  6e3c;ie3HhiH  bez  łez,  chAe/^y.m,  cjesio,  cjeaoTommi 
łzy  ronić,  toczyć,  płakać,  ocjeaimi,  on.iaKaTb  opłakać; 
et.  Syr.  Snw'  sachal  /luxit  lacrima;  Arab.  S^Ł'  fudit  la- 
crimas);  §.  a)  bic  J^rćillC.  Z  humorów  wodnistych  w  oku, 
przez  gruczołki  płaczliwe  oddzielonych,  pochodzą  łzy.  Kirch. 
Anat.  50.  Łzy  są  limfą  jasną  słoną,  która  za  poruszeniem 
powiek,  roztacza  się  po  oku,  końcem  odwilżenia  go  i 
ośliżenia  błony  rogowej.  Dykc.  Med.  3,  629.  Stęka  serce, 
a  oczom  łzy  pojrzeć  nie  dadzą.  Kolak.  Cal.  B.  3.  Całaś 
pomieszana!  łzy  ci  w  oczach  stoją!  Teut.  45.  b,  64.  Łzy 
mi  się  rzuciły.  Teat.  35.  c,  9.  Od  łez  wstrzymać  się  nie 
mogę.  Teut.  14,  137.  Łzy  mi  się  z  radości  dobywają. 
ib.  42.  d,  d.  Nie  ten  godzien  pamięci,  kto  gnębił,  kto 
zdzierał.  Nie  ten,  kto  łzy  wyciskał,  lecz  kto  je  ocierał. 
Kras.  W.  77.  Nie  bądźże  tak  srogi,  uczyń  to  na 
łzy  moje.  Pot.  Arg.  82.  Występek  swój  gorzkiemi  łzami 
opłakują.  Przyb.  Mili.  349.  Krwawe  łzy  wylewały  pła- 
czliwe matki.  Patrząc  na  dziatki,  Które  gwałtem  dać  mu- 
siały na  mięsne  jatki.  Pleśń.  29.  Ziemię  pokrapiał  rze- 
wliwemi  łzami.  Teat.  54,  20.  We  łzach  tonąć.  Ld.  Wcho- 
dzi z  załamanemi  rękami,  głęboko  wzdychając,  łza  łzę 
goniła.  Ossol.  Str.  3.    Łzy  z  łzami  mieszać  miło  człowie- 

87 


690 


ŁZAWA-LŻYĆ. 


L  Z  Y  C  -  Ł  Z  Y  W  Y. 


liowi.  Bardz.  Trag.  271.  (cf.  przynajmniej  się  napłakać, 
uskarzYĆ;  et.  Iźój  nędznemu  niesaniemu,  cf.  oppos.  wy- 
biwszy' napłakać  się  nie  dają).  Co  letko  przychodzi,  ni- 
gdy nie  szacują,  Miło  wspomnieć  pot  przeszły,  starte  łzy 
smakują.  Zab.  \ó,  516.  Twardy  na  łzy  =  do  płaczu.  Cn. 
Th.,  (cf.  łezka  mu  nie  kanęła;.  — •  ^.  b)  Transl.  Między 
Wloskiemi.  winami  są  najsławniejsze  łza  Chrystusowa,  la- 
crima  Clinsli,  wino  słodkie,  łat^odne,  mocne,  farby  czer- 
wonej. Arup.  5,  107,  ciii  3tnl  2Scin.  — g.  c)  Bolan.  Łza, 
coix,  rodzaj  rośbny.  Łza  Jobowa  sieje  się  w  ogrodach; 
ziarna  na  różańce  i  koronki  zażywają.  Kluk.  Dykc.  i,  144, 
bie  $ioI)Śt^ranc.  —  §.  W  hucie  śklanej ,  z  hartowanych 
krop(M  śkła ,  robią  łzy  śklane.  Torz.  1 29,  @lav^trppfcii. 
ŁZAWA ,  herb ;  miecz  końcem  na  dół  obrócony,  między 
dwiema  podkowami.  Kurop.  5,  51,  fin  SfGiun'"'.  ŁZANY, 
ŁZAWY,  a,  e,  ŁZAWIĘ  adv.,  Boh.  sizawy.  sizawe,  slzy- 
wy;  Vind.  fousen ,  fousien,  fusliu,  poun  fous;  fiag.  su- 
ziv,  suzan ;  Bosri.  suzzan,  suziv;  łioss.  cJie3.iHBbiH ,  c.ie- 
3iihiH,  MHOrocjesHuH ;  Soruh.  i.  felzoyite,  feizownite;  od 
łez,  J^rdlicn  =  .  Kropla  łzana.  Urs.  dr.  117.  Tam  te  mar- 
twe poety  przyjaznego  zwłoki,  Po  trzy  kroć  zbroczysz 
łzaweml  potoki.  Hor.  1,  216.  Łzawa  fislufa,  ob.  Łzowy. 
—  Łzy  wyciskający,  J^ićincn  evprcffciit>.  Osycharn  bez  na- 
dziei w  żalu  łzawym.  Przyb.  Ab.  13.  Tu  penuremi  oczy- 
ma pierwszy  raz  ujrzeli  Łzawą  stratę.  I'rzyb.  Milt.  55, 
(cf.  opłakany,  nieopłakany).  Tam  przysSpieszył  zdrajca  zgon 
ich  łzawy.  Przyh.  Luz.  42  Grozi  mu  los  łzawy.  ib.  259. 
Opłakać  jej  stratę  przez  jo  ki  n.ijłzawsze.  Przyb.  Mili.  231. 
Kocytu  łzawy  strumień.  Zub.  15,  12.  Kniaź.  'Łzawnie. 
rop:   Kol   U  2  b. 

LŻĘ,  LŻENIE,  ob.  Lżyć.     ŁZE,  łzeć,  łgę,  łgać,  ob.  Łgać. 

LŻEJ  comparal  adverl.  posil,  lekko,  łatwo,  łacno,  [Elym. 
obsol.  'Lza  posiliv.  qnod  vid.)\  mniej  ciężko,  mniej  tiudnn, 
leic^tcr.  Jedno  lżej  cierpieć.  Cn.  Ad.  516  Lżej  nę(lzn<Miiu 
nie  samemu.  Ilys.  Ad.  58,  gardium  eU  miseris.  socms  lia- 
bere  malorum.  Lżej  ból  cierpiemy,  spoiny  z  drugiemi.  Cn. 
/!(/.  457,  (cf  łzy  ze  łzami  mieszać  miło  człowiekowi)  Lżej 
o  cudzej  skórze  wojować.  Twurd.  VVV.  26.  Sodomnwi  w 
sądny  dzień  lżej  będzie,  niźli  miastu  onemu.  .SVA/  Liic. 
10,  nol.  ,, znośniej".  Za  Bolesława  Śmiałego  Polacy  po- 
rzucili  ciężkie   zbroje  star;>^wiecki(;,   a  jęli   się   lżej  na   koń 


ubierać.  Biel.  56.  ■ 


Cyt  panowie!   lżej  mówcie,   by  król        1 


nie  usłyszał.  Bej.  Zw.  80..  Weresz.  li  eg.  129,  (ciszej,  mniej 
głośno,  łagodniej).  LŻEJSZY,  a,  e,  comjiar.  udj.  lekki, 
felki  >  lekciejszy,  lekl)tcr.     Lżejszy  koszt.  Rej.  Ap.  51. 

LŻNIENIE.   Tr.,  ob.  Lizanie. 

ŁZOWY,  a,  e,  od  łzy,  abo  łez,  ?;Iirancil  > ,  łzawy,  Bnsa. 
oesHuii.  Łzowa  cywka  czyli  fistuła  ,  chnr(d)a ,  yily  łza 
kąt  większy  oka  zawzdy  sobą  napełnia,  lub  też  od  punk- 
cików łzowych  po  twarzy  wedle  nosa  spuszcza  się ,  albo 
za  przyciśnieniem  tego  miejsca  obficie  z  pęih<'rzyka  łzo- 
wego  po  twarzy  zcieka.  Perz.  Cyr.  2  168  et  18.  ŁZO- 
TOK,  u,  OT.,  adj.  łzotoczny,  Erci  csi^oTOYhm. .  lOMamiii 
CIC3U,  łzy  toczący,  tljrńiiciiucrtjicPdib.  <L7,()LEVV('A,  y,  m., 
Przyb.  Ab.  142,  rozlewacz  łez,  ter  JbrćiiictiucrdicPer. 

1.  LŹYC,  ył,  y,  02.  niedok.,  ulżyć,  zelżyć  d'ik.,  Iżejszyć,  lżej- 
szym uczynić,    ulżywać,   crlcidjtcni ,   ldcl)tcr   mndjcn;    Boh. 


zleheili,  zlehćowati;  Ross.  jtroTHTŁ.  Jak  ona  dybie,  jako 
pochylona  Idzie,  jak  się  'Izi  stopa  jej  kradziona.  Past.  Fid. 
175,  (letką  się  robi,  podnosi  się).  W  Bolesławie  cnota 
i  dobroć  bardzo  wielka  była  ,  Miłosierdzie  a  prostość ,  ta 
go_  zgoła  lżyła.  Papr.  Gn.  1040,  łagodziła? 
LŻYĆ,  ył,  y,  !zę  cz.  niedok,  zelżyć  dok.,  lżyć  kogo  słowy, 
łajać  sromotnie,  szkalować,  eiiicii  fcl;anbcii,  fd^ma^cn,  Idfterit, 
nii*mnd)ni ;  (cf  Gem.  gnftcr,  obs.  Inftcii,  Iciftcn  =  Ic^eii,  »er> 
Ic^cn;  Lat.  laedere,  laesus;  ap.  Nolker.  lastir  =  oszukań- 
stwo);  Boh.  zlehćiti ,  zlehćowati,  rauhati  se ;  Sorab.  2. 
szromoschiseh,  (cf  rągać  się,  cf  sromocić);  Yind.  lefhtru- 
vati,  lostruvat,  fhmagat;  Cum.  smahati,  fershmagam,  fer- 
shmagujem  ;  Croat.  psziijem,  psJinim,  opszuvati,  (cf.  psuć); 
Bosn.  psovati;  Boss.  xy.iiHTb ,  3.ioc;iOBiiTb,  (.DKiiBiiTb,  oOo- 
jiJKHBaib  słowa  przekręcić),  nopoiiiiTb ,  pyraib ,  {ob.  Ra- 
gać  się  i ;  Ercl.  ro>K4aTH ,  raHt4aTii ,  xjxHaK) ,  nOHOuiaio, 
nOHOCHTb.  Od  słowa  do  słowa,  zaczął  go  lżyć;  on  tez 
odelżył.  Teat.  22,  81.  Lżyć  kogo  rzeczą,  uczynkiem; 
despekt  komu  wyrządzać,  hańbić,  sromocić.  Cn.  Th.,  iu 
neii  kfd)impfcii,  fd)inipf(i(tf  bc^aiibclii.  Każdy,  powinna  rzecz 
jest,  aby  się  sam  nie  lżył,  i  wzgardzonym  nie  czynił. 
Biidn.  Cyr,.  65.  Ojca  i  męża  Iży  wszeteczna  niewiasta 
5  Leop.  Syr.  22,  5.  (zelżywa.  1  Leop.).  Kto  czyni  krzy- 
wda ubogiemu,  ten  Iży  stworzyciela  jego.  Bndz.  Prov. 
14,  51.  (uwłacza  stworzycielowi.  Bibl.  Gd.).  Drzeć,  pa- 
lić domy,  gwałcić  Bogu  po.s'więcone  Klasztory,  w  nich  pan- 
ny lżyć  jeniuż  poślubione.  Btaż.  Tl  B.  LŻENIE,  ia,  /?., 
subiit.  verb.  ,  sromucenie ,  szkalowanie,  zelżywos'ć,  tni 
6d)imtifi'ii,  ber  Sdiiiiiin',  bnś  33cfd)impfcii;  Slov.  lanj,  hanenj, 
(cf  łajanie,  ganienie) ;  Yiiid.  Iefh(ruvanje ,  saframota; 
Bo.'in.  psovka  ;  Boss.  anocAOBneme ;  Eccl.  iihroTi^,  ociiiiEU, 
cf  osława,  óeacJOBjieHie,  ^'łiio,vovai€IIIIIE.  LŻYCIEL,  a, 
m. ,  ^romotnik,  bcr  (fljrcnfdjnnbrr ;  Slov.  źehrać;  Yind.  le- 
fhtriivauz,  fhmagovauz,  uberavez ,  saframuvauz;  Carn. 
fershmagliYz,  fershmaguvauz;  Croat.  pszósztnik,  (cf  pso- 
tnik); Sluv.  psov4cs;  Boss.  syibHiiKł ,  xyjiHTe;rb,  pyra- 
TCJib,  ópaHKTCJb,  nopHuare.ib;  Eccl.  ra>K4aTe.ib,  nniftiEith. 
W  sidłach  twego  Iżyciela  marnotrawiłaś  wszystkie  godzi- 
ny na  rozkoszach.  Teal.  54,  20.  LŻYCIELKA,  i,  2.,  któ- 
ra Iży,  sromotnica  ,  Yind.  okliniarza  ,  prekliniarza ;  Boss. 
6paiinTt'jii.iinua ;  bic  Sd)miberinii,  G()rcn|'d)niibcriiiii.  Za  swoją 
życielką  samego  miłosierdzia  żądała.  YYys.  Kat.  168.  ŁZY- 
CZKA  ,  i ,  i. ,  Boh.  leżka  ,  iżićka  ,  demin.  nom.  łez,  małe 
kłamstwo,  ciiic  ficiiic  Siigc  Jeślić  łżyczkę  zadadzą,  a  bę- 
dzie to  z, twej  pr.'yozyny,  winujże  sam  siebie.  Modrz.  Baz. 
240.  ŁŻYWOŚC,  ści,  i,  Boh.  Iźiwost;  Ross.  i-mn- 
BOCTb,  .loiKHOCTb;  kłamstwo,  łgarstwo,  fałszywość,  ?iigen= 
l)aftirtfeit.  Błogosławiony,  w  którego  duchu  niemasz  łży- 
wości.  SYróbl.  70,  „not.  t.  j.  który  nie  fałszuje".  Fubu- 
lositas.  Macz.  LŻYWOSĆ ,  ści,  £ ,  sroraotuość,  lżenie, 
obelżenie,  olielga,  bezcześć,  uwłaczanie  czci,  bie  ©cŁlIld' 
^iing,  58triiticl)niiig,  Sd;diibiiiig;  Boh.  rauhawost;  Yind.  fhma- 
gujezjdivost,  radofhmagnost;  Boss.  noiiocB.  ŁŻYWY,  a, 
e,  ŁŻYWIE  adu.,  Boh.  Iżiwy;  Slov.  iźiwy;  Carn.  lashniv; 
Slav.  laxljiv,  laxljivo ;  Croat.  laslyiy;  Bag.  laxni ,  laxiv; 
Boss.  jDKHBbiH,  aoKHUii ,  .IWKHO,  ^laceraarMiiBuH ;  kłamli- 
wy, fałszywy,  litgeii^aft,  falfd).     Powstali  na  mię  świadko- 


Ł  z  Y  w  Y. 

■wie  Iźywi  i  mówiący  krzywdę.  Budn.  Ps.  27,  d2.,  {Ecd. 
A'EX6C'kB'E>^'ET6iih :  łżywe  swiadeciwo  siineciKtAtTeshcTBtf, 

Iżywy  prorok  iii^ienpopoicb,  (cf.  pseudo);  siajeEpATi ;  Graec. 
ipsvódSe).ęog ;  'Łżebracia.  Sniotr.  Apol.  pr.  'Łżelubcy.  ib. 
81.).  Przysięgi  Iżywej  nie  miłujcie.  1  Leop.  Zach.  8, 
17.  (fałszywej,  o  Leop.).  NieprzyjacioJy  moje  języki  swe- 
mi  łżywie  i  zdradliwie  czynili.  1  Leop.  Ps.  5,  11.  (kłam- 
liwie. 3  Leop.).  Któż  tak  łżywym  abo  swowolnym  jest, 
któryby  bez  wszelkiego  świadectwa  twierdził,  że  to  bożka 
nauka?  Zygr.  Gon.  5.  Człowiek  łżywy,  tak  o  boga,  jako 
i  o  ludzi  nic  nie  dba.  Ezop.  64.  Fabulosus,  który  się 
niepewnemi  powieściami  rad  pęta,  fzywy.  Fabnlose,  łiy- 
wie.  Mącz.  O  nędzna  obłudności,  o  nadziejo  łżywa,  Ja- 
każ tu  jest  sprawa  omylna,  fałszywa.  Hej.  \yiz.  83.    Łźy- 


L  Z  Y  W  Y. 


691 


wy,  nieprzyjaźliwy.  Ri^s.  Ad.  38,  mendaces  fallaces.  Ku- 
picctwo  kłaiiifiwe,  chciwe,  łżywe.  Pelr.  Pol.  2.  171.  Po- 
t\yarzy,  które  język  łżywy  wymierzył.  Snsz.  Piesn.  1,  C  b. 
LŻYWY,  lżący,  zelżywy,  fdimdDcnb,  fdjdtibcilb;  Boh.  rauha- 
w-y.  (ob.  Urągliwy);  Yind.  saframoten,  flimagujezhen,  obna- 
fliliun;  Ross.  x3MiiTe.ibHhiri,  xy.ibHuii,  nopimaTe.ibHUH,  no- 
HOcinBUH ,  pyraTe.ibHbifi ,  yKopiiTe.ibHijir( ,  yKopnaneuBuft, 
ópaHHbiil ;  Eccl.  no3opHbifi ,  ra>K4aTeJbHbiH ,  (cf.  Eccl.  iibc- 
ThYh  chytry).  Przyjdzie  na  g:»uśnego  Iżywe  ubóstwo.  Klon. 
Wor.  54.  Paweł  był  pierwej  bluźnierzem  i  prześladowcą 
i  Iżywym.  W.  i  Tymol.  1,  15.  (gwałtownikiem.  Bibl.  Gd.). 
Targają  me  'poczciwe  wszetecznie  a  Iżywie.  Czach.  Tr. 
Ii  5. 

Pochodź,  zelżyć,  zelźytaośc ,  zelżony,  obelga,  odeliyć. 


Koniec  Tomu  drugiego. 


Zaczęło  drukoiuać  dnia  4.  sierpnia   tSS5. ;   l'kończono  dnia  4.  września   1856. 

Pod  narządem  Wojciecha  .Manicckiego  upnyii'.  dtieriawcy  drukami, 
składali:  Wawnyniec  Ptttuski, 
—       Jćief  Dobrzański. 
Odciskał  na  piasie  pospiesznej :  Pr.  Xawery  Poiudkiewics. 


POPRAWKI. 


DO   TOMU     I. 

r 
Przedmowa    str.     6  wiersz  2  z  góry ,  zam.  półtora ,  pop7:  póltrzecia. 

Żywot  Lind.   »     32        »       6  z  dołu,    siowa  »Jest  teź  pierwszym  rektorem  tego  uniwersytetu,    a»    przekreśl.    Sprosto- 
wanie to  winniśmy  p.  Mier.zyslawowi  Potockiemu. 
Str.     LXIX  przędz.  2  wiersz  \i    z  dołu,  zam.  Tacyt,  popr.  Seneka. 
.,       LXX        ...  5  .         .       katolicki....   1645,  juopr.  stary ... .   1640. 

•      LXXI        »        .       »  8  «   po  słowie   "Łacińska •   dodaj:  Sapiehy,  {ob.  Nieś.  wyd.  Lips.  YIII.  275.) 

»         344       •        1       »       15     z  góry,  dodaj:    iNa  wyrażenie  tej  dwójki  cz  używa  abecadło  słowiańskie  litery  osob- 
nej,   nazwanej  czerw  =  q ;  Czesi  piszą  ć,  Choratanie  zh ,  Chorwaci  eh,  Ilirowie  c,  ej,  cs.« 
1         426  przędz.  1   wiersz  12  z  dołu  zatn.  26  popr.  261    cf.  205. 

i         576        »        2        .18         »   po  słowie   ndyabeł  wenecki"   dodaj:   «Wenecya  osada  w  Wielkopolsce  nad  jezio- 
rem teqoz  imienia.     Właściciel  jej  Jan,    sędzia  poznański,     za  Jagiełły,    nazywany  był  dyabłem  weneckim 
(Długosz  Hist.  X.    107..    Kromer  Hist.  wyd!  Kol.  str.   246).. 
»         615  przędz.  2  wiersz  15  z  góry,  zam.  lyra?  popr.  dęty  instrument;  ob.  2.  cynek. 
»        664        .1.11         .  .      kita  2     »      kita  5. 


DO    TOMU   II. 

■Str.    295,  przędz.  1   wiersz   27  z  góry,  dodaj  przykład :   "Tegoż  dnia  w  wieczór  przybiegli  kalarasze  maltańscy,  którzy 
mi  listy    przynieśli.    (Zbiór  Pam.    o  Dawn.   Pol.  VI.  295.).    Kalarasz  znaczy  tu  gońca,    i  z  wyrazem  hc.  ga- 
learius  zdaje  się  nie  mieć  nie  spólnego. 
•     347  przędz.  2  wiersz    25  z  dołu  ,  zam.  arbustaqe  popr.  arbustaąue. 

t     560       »        »        »  6         »   posłowie  «muzyczne»   dodaj:  Kutnarskie  wino;  o4.  Wad.  Pot.  Wojn.  Choć.  str.  413. 

>     561       .        1        »        15         •     sam.  płótne    popr.  płótno 
1)     612       »        »        »        13  z  góry,   •     Kosaciec   »       Kosaciec 
■     660       »        t        »        10  i  11   w  miejsce  znajdującej  się  tam  poprawki,  polóź  fcf.  Liszów. . 


SPIS    OSÓB 

które  nabijiy  ten  słownik    w    kancelaryi  Zakładu. 


Licib.  ex. 

X.  Błoński  Grzegorz 1 

Bojarski  Konstanty ,     .     .      .     .  1 

Cięglewicz  Kasper 1 

Delinowski  Antoni,  Adwokat  krajowy 1 

Hr.  Dzieduszycki  Włodzimierz \ 

Hirt,  xicgarz    z  Wrocławia i 

Hryniewicz  Józef,  Konsyliarz 1 

Jabłoński  Kajetan  ,  sięgarz  lwowski 53 

X.   Kisielewski  Ludwik   z   Lubaczowa 1 

Koenig  L.  z  Poznania 2 

Kieszkowski  Henryk  z  Bażanówki 1 

JE.  X.  Lewicki  Michał ,  Metropolita 1 

Maniecki  Wojciech 11 

Milikowski  Jan  ,    xięgarz  lwowski 88 

Mosbach  August  z  Wrocławia 1 

Mosch  Karol  ,  radca  nadworny 1 

Moszczański  Karol,  Dr.  Medycyny  zSanoka       ...  1 

X.  Piasecki  zakonu  00.  Bernardynów 1 

Potocki  Mieczysław  z  Kociubińczyk        9 

X.  Pietruszewicz  Antoni \ 

Przyłęcki  Stanisław ,  Sekretarz  Tow.  gospod.    Iw.     .  55 

Pivko  Ambroży  ,  kandydat  praw  z  Wiednia     ...  i 

Redakcya  dziennika  praw    w  Wiedniu        ....  1 

Rogalski  Adam 1 

Rogawski  Karol  z  Olpin      .     .     .     ^ 1 

Sądecki  Franciszek   z  Sambora 1 

Schneider  Fr.   xięgarz  z  Berlina 2:2 

Stockmann   Wiliam,  xiegarz  lwowski 12 

Slupnicki  Hipolit,  redaktor  Przyjaciela  domowego      .  1 

Tarnawiecki  .Marceli ,  Adwokat  krajowy        ....  1 

Trzccieski  Fianciszek  z  Gorajowic 1 

Urbański  Władysław  z  Kostarowic 1 

X.  Wa?ner  Józef,  kateibcla   z  ("zerniowicc     ...  i 

Waskowski,  professor  realnej   szkoły  z  Czeniiciwlcc  1 

Wild  Karol ,  xiegarz  lwowski        -ii 

Winiarz  Edward,  xięgarz  lwowski 2 

Wierzejski  Ludwik i 

Wnękiewicz  Franciszek,  Likwidator  g.dic.  kasy  oszcz.  1 

Wisłncki  Karol    z  Hołuczkowa i 

Wodecki  Konstanty         1 

Wolf  B.  M.  xiegarz  z  Petersburga          li 


Liczb.  ex. 

Wydział  stanów  galicyjskich 

Hr.  Załuski  Józef  z  Jasienicy        

Hr.  Załuski  Jan    z  Jasła      .     .     .  > 

Zatorski  Maxymilian  z  Załuża        

Zawadzki  Nikodem 

Zbyszewski  Franciszek,  Dr.   Medycyny  z  Brzozowa 
Zupański  Konstanty,  xicgarz  z  Poznania     ....     11 
Zebrawski  Teofd  z  Krakowa li 

U  Stanisława  Przyłe  ckiego, 

Selcretar^d  Toicanijstwa  gospotlurskiego,  niibyli: 


Licib.  ex. 


Augustynowicz  Bolesław  z  Kniażą  .... 
JE.  X.  Baraniecki  Łukasz,  Arcybiskup  Lwowski 
Cielecki  Włodzimierz  z  Byczkowiec  .... 
Czajkowski  Waleryan ,  z  Kamionki  Wołoskiej  . 
Gnoiński  Michał,  Adwokat  krajowy  .... 
Gostyński  Franciszek  ,  dzierżawca       .... 

Hierowski  Ludwik ,  rządca        

Kapliczyński  Antoni ,  archiwista 

Kielanowski  Tytus  z  Żelechowa 

Kociatkiewicz  Alexander,  dzierżawca  .... 
Korzeniowski  Alexander  z  Machnowa 

Kraiński  Maurycy  z  Wyszatycz 

Hr.  Krasicki  Kazimierz  z  Jasienia       .... 
Krzeczunowicz  Ignacy  z  Jaryczowa     .     .     .    ■ . 

Laskowski  Felicyan  z  Ładzina 

Malczewski  Henryk  z  Gniłowód 

X.  Ostra wski  Andrzej,  Infułat 

Hr.  Ożarowski  Konstanty  z  Strzemilcza  . 
Rajski  Tomasz,  Adwokat  krajowy      .... 

Romaszkan  Mikołaj  z  Horodenki 

Hr.  lUisocki  Włodzimierz  z  Dulib       .... 
Xiaże  Sapieha  Leon,  z  Krasiczyna     .... 

Skrzyński  Ludwik  z  Nozdrca 

Hr.   Stadnicki   .•\lexander 

Hr.   Slarzeński  Michał  z  Olejowa        .... 

Strzelecki  Henryk 

Suchodolski  Leon  z  Sosnowa        

Towarzystwo  kredytowe  galicyjskie     .... 

Wiktor  Jakób  z  Seńkowejwoli 

Hr.  Wodzicki  Kazimierz  z  Hołhocz    .... 

(Cing  dalszy  w  loniic  ?ia.'ir('piiym). 


o 


PLEASE  DO  NOT  REMOYE 
CARDS  OR  SLIPS  FROM  THIS  POCKET 


UNIYERSITY  OF  TORONTO  LIBRARY 


L5 
18  5A 
t.2 


PG       Linde,  Samuel  Bogumił 

6625        Słownik  jejyka  polskiego 


.  FOR  USE  IN 
^  LIBRARY  OHLY 


^