Full text of "Sownik wyrazów obcych : 25.000 wyrazów, wyrae zwrotów i przysów cudzoziemskich, uzywanych w mowie potocznej i w prasie polskiej"

See other formats

MICHAŁA ARCTA 



S ŁO WN I K 



YRAZÓW OBCYCH 




4: 



25.000 



WYRAZÓW, WYRAŻEŃ, ZWROTÓW I PRZYSŁOw CUDZOZIEM- 
SKICH, UŻYWANYCH W MOWIE POTOCZNEJ 
I W PRASIE POLSKIEJ 



.WYDANIE DZIEWrĄTE 




r 



' 1 Q 2 1 
VDAWNICTWC M. ARCTA W WARSZAWIE 
OZNAŃ . LV/ÓW . LUBLIN • ŁÓDŹ . WILNO 




WYJAŚNIENIA WSTĘPNE. 



§1. Wyrazy obce a przyswojone. Wyraz obcy, t, j. 2apo?-yczony z jednego 
'języka do drugiego, ulega zwykle z biegiem czasu zmianom, uzależnionym właściwościami 
języka, do którego został zapożyczony. Odróżniamy więc dwie kategorje wyrazów obcych : 
1) obce w ścisłym tego wyrazu znaczeniu, np. abcug (n* Abzug), impresario {w.), komtuar 
(/. comptoir), menu (/.), rendez-vou8 (/.), sezon (/. saison) i t. p. w zupełności lub omal 
w zupełności identyczne w obu językach, oraz 2) obce tylko co do pochodzenia, przyswojone, 
lip. poganin (ł. paganus), hełm (n. Heim), husarz (węg. huszar), obcęgi (n. Hebzange), zbir 
{w. sbirro) i t. p. Zauważyć jednak należy, że granice między obu temi kategorjami są 
płynne ; a i w obrębie każdej z tych dwuch kategorji, szczególniej drugiej, stwierdzić należy 
szereg stopni : w języku bowiem, jak w życiu, któremu podlegają jego nosiciele, wszystko 
pozostaje w ustawicznym ruchu. Kategoryczne i ścisłe zakwalifikowanie danego wyrazu do 
jednej z tych dwuch grup nie da się w wielu wypadkach przeprowadzić, sprawa bowiem 
komplikuje się też okolicznością terenu używalności danego wyrazu i t. p. Błędem jedna- 
kowoż jest upatrywanie różnic między temi dwoma kategorjami wyłącznie w różnicach 
czasu ich zapożyczenia. ** 

§ 2. /źródła ob coj ęzyko we. Dany wyraz obcy, nim przedostał się do języka 
polskiego, mógł również nie być i w owym języku obcym wyrazem rodzimym, lecz 
zapożyczonym z innego języka, w tym ostatnim zaś znów z innego i t. d. Należy więc 
^odróżniać dalsze źródła obcojęzykowe wyrazów zapożyczonych od źródeł bliższych, wzgl, 
źródeł bezpośrednich. Mamy np. oto wyraz wójt; zapożyczyliśmy go ze średniogórno- 
niemieckiego voit (też voget, dziś Vogt); ów jednak wyraz niemiecki pochodzi znów ze 
średniowiecznołaciiiskiego vocatus, ton zaś wyraz jest tem samem, czem łacińskie advocatus 
»adwokat, rzecznik*. Właściwem więc źródłem wyrazu »polskiego« wójt jest wyraz 
średniogórnoniemiecki (por. w Słowniku). Lub oto np. mamy wyraz agrafa »sprzączka«. 
Skądeśmy ów wyraz zapożyczyli'? Trudno z pewnością orzec: może z francuskiego (agrafe), 
może z niemieckiego (Agraffe). Ale niemieckie jest zapożyczeniem z francuskiego, fiancuski 
zaś rzeczownik agrafe utworzony został od czasownika agrafer »spiąć«. Lecz i ten wyraz 
nie jest znów rdzennie francuskim; wyraz to złożony z ad-|-*grafer ***; ad to łacińskie 
>do«. zaś *grafer — wyraz zapożyczony ze starogórnoniemieckiego liraphdn, czasownika 
ut\vorz(mego od rzeczownika (starogórnoniemieckiego) Icrapho, który znaczy: »hak, klamrac. 
Z tego przedstawienia rzeczy wynika, że właściwym źródłem wyrazu »polskiego< jest 
wyraz »francuski«; czy jednakowoż ów wyraz francuski przedostał się do języka polskiego 
bezpośrednio, czy też za pośrednictwem języka niemieckiego, stwierdzić na jazie trudno. 
W Słowniku zaopatrzono więc wyraz agrafa sygnaturą /., t. j. wskazano, że źródłem 
wyrazu polskiego jest wyraz francuski. 

§ 3. W zasadzie więc sygnatura przy wyrazie polskim zapożyczonym wskazuje na 
źródło obcojęzykowe najbliższe wogóle: nie mówi jednak jeszcze, że i z tegoż 
jfyyka wyraz ów bezpośrednio zoslał zapożyczony: właściwe źródło i pośrednictwo 
(■/•■stokroć są tożsame, nie zawsze jednak. W pewnych atoli wypadkach pożytecznym było 
wskazywanie na ogniwa pośredniczące w zapożyczaniu, tak np. jacht zost;ił 
•z;i0])a trzony sygnaturą ^oZ. |>l.|, to znaczy, że źródłem jest wyraz holenderski (staroholenderskie 
jaghte, jaght), lecz zapożyczyliśmy go za pośrednictwem niemieckim {n. Jacht; 
najprawdopodobniej, nie jest bowiem w^i<luczona możliwość zapożyczenia za pośrednictwem 
inigielskim yacht). Podobnież np. znajdujemy Itrzyż ł. \czes.\, t. j. źródłem jest wyraz łaciński 

* Wyjaśnienie skróceń (kursywą) na str. VII. 

*♦ Por. o tem obszerniej w H. Uteszyna ^Filoloifja i IJrigwisłyka piof. A.Briicknera , (Kraków 1910) .-Ir. 120 
i iiast. 

♦*♦ Wyrazy poprzedzone gwiazdki^ są rekonstrukcjami naukowemi. 



IV 

(crux crucis), który otrzymaliśmy jednak za poaredniotwem czeskim (kNf), I to iii' 
wyklucza znów innych ogniw pośredniczących między łacińskim a czeskim; musiało byi 
jaki«ś pośrednictwo romańskie. — Znów w innych wypadkach należało poprzestać na 
oznaczaniu tylko ogniw pośredniczących, np. korund [n.\, t. j. z niemieckiego. 

§ 4. Sygnatura, wskazująca na źródła obcojęzykowe, wskazuje w zasadzie na 
podstawową dla zapożyczenia formę językową; stąd wniosek, że znaczenia obcoJęzykowvch 
źródeł zapożyczeń a samych wyrazów polskich zapożyczonych nie zawsze się pokrywają, 
częstokroć — szczególniej dotyczy to grecko-łacińskiej terminologji — bardzo są oddalone, iip 
znajdujemy w Słowniku: seminarjum /. »zakład naukowy dla kształcenia duchownychc, alf 
w języku łacińskim seminarium znaczy właściwie >rozsadnik€ od semen seminis •siemię-' 
Lub np. ciłlor g. »pierwiastek chemiczny, gaz duszącego zapachu, składowa część so! 
kuchennej* — wszakże greckie yX(opć/c (chlOTÓs) znaczy »zielony, zielonowaty, żółtawy, 
blady*; ponieważ dalej chlor ma właściwość niszczenia barw, t. j. bieli tkaniny, zatem 
czasownik chlorować znaczy wprost już »bielić«. 

§ 5. Wyj aśnienia niektórych sygnatur. Sygnatura^, wskazuje, źe źródłem danego 
wyrazu »polskiego« jest wyraz grecki bez względu na dalsze tego ostatniego pochodzenie 
(por. § 2), np. chlor g. X^">P<^€i lira g. X'jpa, ksyst g. guo-zóc i t. p. 1 w tych wypadkach 
pozostaje sygnatura^., kiedy dany wyraz grecki przedostał się do polskiego za pośrednictwem 
łaciny, wzgl. w formie właściwej językowi łacińskiemu, co w zasadzie jest omal zjawiskiem 
bezwyjątkowym, np. ekonomja g.^ t. j. greckie olxovon£a (ojkonomia), ale w formie łacińskiej 
oeconomia, cynik g. xuvtxóc (kiinikds), ale /. cynicus. * Pozostaje też sygnatura g., kiedy 
wyraz »polski« posiada sufiks rodzimy, odpowiadający jednak kategorji gramatycznej 
greckiego oryginału, np. ekonomicz-ny g. o?.xovontx-óc, cyniczny g. /.uyik-ós, mistyczny g. 
[iuaTtx-óc i t. p. 

§ 6. Sygnatura *g. wskazuje, iż źródłem danego wyrazu »polskiego« jest nowotwór 
grecki, t. j, wyraz w greckim (starogreckim) nieistniejący, lecz utworzony w czasach 
nowszych na wzór istniejących tworów w języku starogreckim, np. hypnotyzm *^.=nowo- 
tworowi greckiemu *6nv(i)xia|jióg, jakiego niema a utworzonemu od uTTi^og »sen«, według 
stosunku g. axv)naTto|Jiós do ofji'^ot. ax%ax-o; ; lub np. morfologja *^.=nowotworowi 
*\i.oci:^oko^lx od greckiego jiopcpr} »forma, postać, kształt« -\-*X'j'^l% »nauka* od Xófo; ->słowo« 
na wzór takich greckich rzeczowników złożonych jak cpiXoXoYix i t.p. Oto dlaczego przy tym 
ostatnim (filologja) stoi w Słowniku g., zaś przy morfologja—*^. 

§ 7. Sygnatura g.-ł. oznacza, że wyraz podstawowy zapożyczenia jest grecko-łaciiiskini, 
t. j. znajduje się w obu tych językach, niewiele lub wcale omal się nie różniąc; są to 
przeważnie zapożyczenia łacińskie z greckiego, np. cerber 5".-^, t. j. g. nśp^spoj >wielkogłowy pie- 
strzegący wejścia do świata podziemnego*, ł. cerberus ; migdał g-t., t. j. g. ii.\vi-^l±}.-i 
»mipdał<, /. amygdala; biblioteka g.-t., t. j. g. ?t?XtoO-r(Xrj, /. bibliotheca i t.p. Owo więc /. 
w sygnaturze g'.-/. ma dla Słownika wyrazów obcych w języku polskim znaczenie drugorzędne, 
to też tylko przygodnie uwzględniano tę sygnaturę ; w zasadzie bowiem g.-ł. sprowadź:! 
się do g. 

§ 8. Sygnatura t. wskazuje, że źródłem danego wyrazu >polskiego< jest wyraz łacińsk 
bez względu na dalsze tego ostatniego pochodzenie (por. § 2), np. agresja t. aggressio 
malwa /. malva, ekstern /. externus, asystent t. assistens assistent-is (2 przyp. 1. p. 
I w tych wypadkach pozostaje też sygnatura /., kiedy dany wyraz polski* posiada sufik 
rodzimy, odpowiadający jednak kategorji gramatycznej łacińskiego oryginału, np. kurjalny / 
curial-is, europejski /. Europae-us, akuratny ł. accurat-us, asystować t. assist-ere, kompliko 
wać /. complic-are i t.p. 

§ 9. Sygnatura nt. wskazuje na źródło nowołacińskie, t. j. nowotwór łaciński na wzói* 
rdzennie łacińskich, » klasycznych*, wyrazów utworzony (por. § 6) i przytym n'elylko od 
wyrazów rdzennie łacińskich, lecz i wszelkich innych, np. koedukacja tlł. *coedi:catio, t. j. ł 
co- >z« + /. educatio »wychowanie«; fabulista nł. »autor bajek, bajkopisarz'; na wzór innych 
na -ista od /. fabuła »bajka« (właściwie po łacinie ^bajkopisarz*— fabulator); internacjonalny nł 
*internationalis, t. j. Inter- »między«-f^*nationalis od ł. natio nation-is (2 przyp.) >naród 
plemię* ; temporyzować nł. *temporizare od. /. tempus tempor-is »czas* (sufiks -iz-are 
z greckiego -tC-6tv, np. xavov{Csiv stąd /. canonizare); trepanować nt. *trepanare, to zaś na 
podstawie g. Tpe7tavov »świder»; stearyna nł. *stearina na podstawie g. Q-^i7.c> >Talg 
mineralogja nł. ^mineralogia (zam. *mineraloIogia) ze średniowieczno-łacińskiego minerale 
» minerał* -|-.g^. *Xo'^ioi. i.nauka« ; elektroindukcja nł.* electroinductio z g. i^Xsxxpov >bursztyn^ 
+ t. inductio » wprowadzenie*. Nawet takie jak folocynkografja nł. photozincographia z g 

* Oczywiście w późniejszym nie »klasyczno-lacińskim sposobie czytania c jako c {ts), a nie fc (tak do VI wiek 
po Chrystusie). 



V 



ądię, cpwT-ó; •świalfo.^-j-n/. zincutn (z iiioiiiieckiegu Zink)+ *t?«,(fL(x. od g. -ypacps-.y »pi8aćc 
i t. p. Więc leJ; i kornecista nł. *corneti8ta od /. cornet (po francusku »kornecista« — 
cornetier), i modernista nt. *moderni8ta z /. modernę »novvy, na nowszy, współczesny >, 
i roentgenizacja /. roentgenizatio od imienia własnego Roentgen. — ' wem nł. to przeważnie 
jtwory kosmopolityczne na tradycji .laciiiskioj oparte, szczególnioj na -ista, -izm, -encja, 
-ekcia, -izować i t. y. Wszakże niektóre takie twory znajdą się i w ^gniazdach* 
wyrazi)wycb, np. maturzysta pod matura, miniaturzysta pod miniatura, folklorzysta pod 
folklor; czasami zosobna z sygnaturą \n.\, np. maszynista, maszynerja lub /., np. dekadencja, 
impresjonizm, komunista, kondolencja, orleanista, puctylista i t. p.; bo tu niewątpliwie 
nastąpiło zapożyczenie z niemieckiego, wzgl. francuskiego. Zresztą odstępstwa tego rodzaju 
yniono wyjątkowo: w zasadzie twory takie zaopatrzono sygnaturą nt — Sygnatura ta 
a jeszcze i tę zaletę, że niejednokrotnie umożliwia dalsze poszukiwania źródłowe w tymże 



icz 
ma 



Słowniku, np. dla kogo druidyzm z sygnaturą nł. mówi mało, może szukać ilalej, a znajdzie 
przy druid celt., t. j. że to wyraz celtycki i że na podstawie tego dopiero utworzono termin 
nowołaciński druidyzm; podobnież nj). talmudyzm nA, a pod talmud hebr. — dowie sio 
czytelnik, że wyraz ostatni hebrajski, przedostatni zaś — nowotwór łaciński. 

§ 10. Wyrazy pochodne (Derivativa). Wyraz zapożyczony, przyswojony, może 
stać ' się produktywnym, to znaczy być podstawą całego szeregu wyrazów o sufiksach, 
przyrostkach swojskich, np. średniowiecznołacińskie iazurlum (też iasurum), dostawszy się 
przez niemieckie Lasur do polskiego (lazur »błękit«) już na gruncie języka polskiego, dało 
początek czasownikowi lazurować »malować błękitno*, rzeczownikowi lazurek »barwnik do 
prania bieliznyc i t.p. Lub np. od manja g-ł. (g- |i.av£a, mania) utworzyliśmy rzeczowniki 
manjak »człowiek dotknięty manją*, manjactwo ^dziwactwo*, czasownik manjaczeć 
dziwaczeć* i t.p. — te ostatnie więc bynajmniej nie są zapożyczeniami z greckiego lub 
łaciny. Zapożyczyliśmy np. /. commerage »opowieści, plotki« jako komeraż, a od tego już 
rzeczownika utworzyliśmy czasownik komerażować, jakiego (*commerager) we francuskim 
niema.; odpowiednikiem jest /. commerer »przenosić wią,domości« i gdybyśmy ten właśnie 
zapożyczyli --brzmiałby w polskim *komerowaĆ. Podobnież zapożyczyliśmy z niemieckiego 
harten— hartować, a od tego czasownika utworzyliśmy już sami hartowny, hartownia i t. p. 
Takie właśnie twory nie są osobno podane (jako »hasła«l, lecz znajdują się w t. zw. 
^gniazdach < pod »hasłami«, I. j. M^yrazami, od których zostały utw^orzone, np. arbitralność 
pod arbitralny, apostolski, apostolstwo pod apostoł, octowy pod ocet, merostwo pod mer, 
surdutowiec pod surdut, materacyk pod materac, grawerować pod grawer, infamjować pod 
infamja i t. p. 

Z drugiej zaś znów strony z szeregu wyrazów zapożyczonych wydzielamy z czasem 
su f iks obcy i ten następnie używamy do tworzenia wyrazów nowych od wyrazów 
rodzimych, rdzennie polskich, np. sufiks -unek ])owstał przez wydzielenie go z takich 
wyrazów zapożyczonych jak rachunek n. Rechnung, gatunek n. Gattung, wizerunek śrgórnon. 
Yisierunge i t.p., stąd zaś tworzymy nietylko od malować {n. malen)— malunek {n. *Malung 
niema) i t. p., lecz nawet poczęstunek, karczunek od poczęstować, karczować i t. p., t. j. od 
wyrazów rodzimych, polskich. A zatem malunek będzie w ^gnieździevc pod »hasłem« 
malować. 



Wskazówki przy szukaniu wyrazów. 

Szukając pewnego wyrazu i nie znalazszy go na alfabetycznie uzasadnionym miejscu, 
należy go szukać pod wyrazem, od którego ów szukany został utworzony, więc np, kompletować 
pod komplet, fechtunek pod fechtować, merostwo pod mer i t.p.; należy więc w przeważnej 
ilości wypadków odrzucić tylko sufiks (komplet-ować. . .); niekiedy sprawę komplikują 
zjawiska fonetyczne, np. pasztecik należy szukać nie pod pasztec-, lecz pod pasztet; poczucie 
językowe samo naprowadza na właściwą drogę. 

r Znalazszy szukaną formę (wzgl. wyraz, którego znaczenie jest nieznane), nic należy się 
nią- zadowalać, lecz rzucić też okiem i na najbliższe pozycje, np. po Kant n. jest jeszcze 
Kant /. ; "^po Terno /,— T^rno w., znaczenie dopiero rozstrzygnie, o który wyraz chodzi 
w danynft wypadku. 

Jeśli przy znalezionym wyrazie jest odsjłacz do innego, np. Stupor Ob. Stupeur, lub 
^ Scenizator ob. Reżyser, lub Steganografja ob. Kryptografja — to znaczy, że znaczenie tego 
j wyrazu, który odsyła, jest identyczne ze znaczeniem, do którego się od.syła, chociażby pod 
tym ostatnim odsyłany nie był ponownie wymieniony. 



V[ 

w wynizif iiasło\vyni«, iiaczełiiyni mogą być niektóre dźwięki, wzgl, litery ujęle w 
klamrę, np. Salin(a), Temen(na), Sandarak(a), TohuCwaibohu; znaczy to, że są w użyciu 
dwojakie formy »z« i > bez* części w klamracli : saltn i salma, temen i temcnna, sadarak 
i sandaraka, tohubohu i tohuwabohu i t.p. 

Sygnatura obcojozykowa odnosi się do wyrazu, wzgl. wyrazów, po których stoi, więc 
np. Linearny I rysunek, Meteorologiczne *;?, Instytuty i t.p. .skróty (sygnatury) f., *g'. odnoszą 
.się tylko do linearny, meteorologiczny. I w wypadkach więc jak Babosze, Babusze łur.^ 
Isagoga, Isagogika g., Miazma, Miazniat g. i t. p. sygnatury tur, g. odnoszą się do obu 
wyrazów. — Jeśli zaś po wyrazie, wzgl. wyrazach z sygnaturą obcojęzykową bezpośrednio 
jiastępuje wyraz wydrukowany również Blłustym* drukiem i będący odmianką już wymie- 
nionego, wzgl. wymienionych, to oznacza, że wyraz, wzgl. wyrazy po sygnaturze się 
znajdujące opierają się na owych wymienionych przed sygnaturą, że są formacjami już na ,, 
gruncie polskim powstałemi od owych wymienionych z sygnaturą, np. Kilim tur., Kilimek 
(jest to bowiem forma zdrobniała od Kilim); lub Bachant Ł, Bachantka (forma żeńska;; Neseser '^ 
f., Neseserka; Weiin /., Welinowy papier i t.p. 

Należy też zwracać uwagę na różnice sygnatur obcojęzykowych : bez klamr lub 
w klamrach | j, wzgl. w odpowiednich kombinacjach (ob. § 3,i. Znak zapytania (?) umieszczony 
po obcojęzykowej sygnaturze oznacza wątpliwość, wzgl. prawdopodobieristwo tylko wskazówkij 
źródła obcojęzykowego. , 

Oprócz sygnatur obcojęzykowych, których zestawienie znajdzie czytelnik poniżej na str. 
VII (oraz częściowo w § 5—9) zwrócić należy jeszcze uwagę na sygnatury złączono 
znakiem-|-(/7/«s). Są to wypadki dość rzadkie, jak np. cwajnos n.-{-p.^ i. j. niemieckie zwei 
»dwa« -f- polskie nos; lub np. słowianofil p.-\-g. i t.p. 

Wreszcie należy zwrócić uwagę na pozycje, przy których całkiem brakuje sygnatur 
obcojęzykowych. Brak owych sygnatur — oczywiście wyjąwszy wypadki, w których pocho- 
dzenie wyrazu nie było nam znane — oznacza : 1) że dany wyraz »hasłowy« jest wyrazem 
złożonym, jak np. socjal-demokraci, z jednej strony lub jak niekompletny, kontrkandydat, 
zheblować i t.p. z drugiej; w tych wypadkach wiadomości co do pochodzenia szukać należy 
pod oddzielnemi członami złożenia (o ile oba obce), to znaczy w wypadkach jak socjal- 
demokraci pod socjal- (wzgl. socjalny) i demokrata, podobnież: kontrićandydat pod kontr- 
i kandydat, w wypadkach zaś jak niekompletny, zheblować pod kompletny, heblować i t.p.;— 2) 
że jest to twór (wyraz) sztucznie powstały, jak np. Hakata, lub pochodzi od imienia własnego, 
np. Hawana, Karlista i t.p.; w tych bowiem obu wypadkach podano odpowiednie wyjaś- 
nienia. 

Przy wyrazach obcych w oryginalnej pisowni podana jest zwykłe w nawiasach 
(okrągłych) ich wymowa. Ze względu na trudności związane z zastosowaniem alfabetu 
fonetycznego (jedyny nowy znak a« na oznaczenie francuskich nosówek, np. Pendant=pa''rfo"), 
poprzestaliśmy, jak to było i w poprzednich wydaniach, na stosowaniu pisowni polskiej — 
transkrypcja więc oddaje wymowę oryginalną tylko w pazybliżeniu. Kreseczka-przed 
wyrazem transkrybowanym oznacza powtórzenie już raz wyżej transkrybowanego wyrazu 
i t.p., np. Sujet f{suże). .'. s. mixte {-mikst), t. j. siiże mikst. 



SPIS SKRÓCEŃ. 



1" wyrazów bedtącycli 

iwsze kursywą. 

. = angielski (a. iiiokiir.sy- 

wą = albo). 
ibis. = abisyński. 
ilb. = albański. 
ir. =. arabski. 
iram = aramejski. 
błg. = bułgarski. 
Wr = białoruski. '■ 

&rf/. = bretoński. 
?elt. = celtycki. 
chald. = chaldejski. 
diińs. = chiński. 
czes. = czeski. 
dolnon. = dolnoniemiocki. 
duńs. = duński. 
egips. = egipski. 

- francuski. 
fen. = fenicki. 
flam. = flamandzki. 
fili. =. fiński. 

g. -=^ grecki {ob. § 5 ; *^. ob. § 6). 
goc. = gocki. 

g.-ł. = greko-łaciński (o6. §7). 
h. = hiszpański. 
hebr. = hebrajski. 
hlnd. = hinduski. 
hol. = holenderski. 



sygnaturami źródeł obcojęzykowy eh. Drukowane 



ind. = indyjski cz. indjański 
(t. j. Indjan amerykań- 
skich). 

isl. = islandzki. 

yfl/7. = japoński. 

karaibs. = karaibski. 

kopł. -= koptyjski. 

///. = litewski. 

/. = łaciński {oh. § 8). 

malajs. = malajski. 

mandż. — mandżurski. 

meks. = meksykański. 

młr. ^ małoruski. 

mong. = mongolski. 

n. = niemiecki. 

ng.= nowogrecki. 

nł. = nowołaciński {ob. § 9). 

norw. ■= norweski. 

p. = polski. 

pers. = perski. 

peruw.= peruwiański. 

port. = portugalski. 

prow. = prowensalski, 

r. = rosyjski (wielkoruski). 

rum. = rumuński. 

serb. = serbski (wzgl. ser- 
bochorwacki). 



skand. = skandynawski. 
słc. = słowacki. 
słów. ^^ słowiański (ogólnie). 
stcrksł. = starocerkiewnosło- 

wiański. 
stdoinofrank. — starodoino- 

frankoński. 
s//;zrf. = staroindyjski (wzgl. 

sanskrycki). 
słp. = staropolski. ^ 

stirań. = staroirańki. 
słpers. = staroperski. 
stpr. = staropruski. 
syr. = syryjski, 
szkoc. — szkocki. 
szw. = szwedzki. 
śrgórnon. = średniogórnonie- 

miecki. 
śrł. =średńiowiecznołaciński. 
tat. = tatarski. 
tur. ■= turecki. 
tyb. = tybetański. 
w. = włoski. 
wąg. ^= węgierski. 
żatg. = żargonowy żydowski. 



* ob. pod. g. (wzgl. § 6; też przypisek drugi na str. 111). 

4- jako łącznik (plus)dwudi sygnatur ob. pod każdą zosobna; ob. lei. na str. VI. 
[ I t. j. klamry (nawiasy kwadratowe) ob. § 3, też śtr. VI. 
( ) 1. j. nawiasy ob. na str. VI. 

- (mała kreseczka) przed wyrazem bezpośrednio w transkrypcji fonetycznej (wymawianie 
wyrazów obcych) znak powtórzenia tego, co już raz było podane, ob. na sir. VI. 
(f) znak zapytania w nawiasach przy skrótach obcojęzykowych, ob. sir. VI. 

2" wyrazów pozostających w bezpośrednim związku z treścią tekstu, a 
których znaczenie zresztą samo przez się oczywiste, zrozumiałe; spis więc ów nie jest 
wyczerpujący, gwoli ^i^-zykładu przytoczony, np. fl(lbo), ardlił (ektura), chem{i<i, -iczny), 
chirurg{ia., -iczny), C2(yli), daw{ny), do/77(yślnie), cfos^(ownie), ///o2(ofja, -oficzny), gram{<iiykii. 
-atyczny), /ro/i(icznie), /. ot/j. = liczba mnoga, /./?. = liczba pojedyncza, /n(iastó), mtó(yczny), 
o6(acz), pogardl{iwie), pdi/7(iejszy), przen{oime), ;e/or(yka), sArr(ócenie), s/croź(ytny), szczeg- 
(ólniej), t. zw. = tak zwany, wz^/(ędnie), właśćCiwie), zam{\aaV), z/2(aczy), iar/(obliwie) itp. 
Drukowane kursywa lub niekursywą. NB. zawsze niekursywą: a = albo, cz. = czyli i kilka 
innych. 

Dodatki i poprawki. 

Aeroplan nł. aparat do latania, statek powietrzny. — Alchemja ar. \śrł.\. ~ Almanach 
^''- {'■) \f-\- — Awiatyka nł. lotnictwo. — Baunszajtyzm nł. . . . (od nazwiska wynalazcy 
Uaunscheidta, zm. 1860). — Bibliopola g.-ł. — Cembrowaó śrgórnon. — Chromodruk ob. 
Chromotypja. — Czumak [niłr:\. — Danser /., Danserka. - Debetować: przenieść 



(b(!Z /.) pod hasło Debet. - Dolomit nł. — Dziryt ar. \tUT.'. — Dżuma, Czuma \rum.\ Cf). - 
Europejski ł. — Fanaberia n.-^hebr. \żarg.\. ~ Formant nł. sufiks. — Froterować: jnzf^nieś^ 
(bez /.) pod Froter. — - Giewer n. broii, karabin (skreślić; kołpak i t, d.). — Golf w. <V; ^li 
i t. d. — Izolator /. \nł.]. - Jacht hol. \n.\. — Kallko a., Kalikot /. — Kandyz /. [n.]. 
Kseroma '^g. — Ksyloidyna nł. — Kucja ng. \młr., błr.\. ~ Kulsza ///. (?). — Kureń tat. [młr] 
Kurohan tat. \młr.\. — Kurpie ///. ('0. — Kutas iur. kwast. — Lafa tur. — Lazur śrł. [n.]. 
Mateologja g. — Mateozofja *g. - Obcęgi n. Objacja p. [nł]. — Odyn ob. Wodan. — bp 
syr. |ł.|. — Patognomonika, Patognomonja *g. — Pingwin/. — Podagra g.-ł — Sky-scrape 
a. (skaj-skreperz). — Stora \f. a. n.\. — Swealingssystem a. (suetinsisieni). — Sympatyczny 
nt. — Systematyczny g. — Systematyk g. — Tajstra \rum.\. — Tea-gown . . udfive i t. d. — i 
TIreur /. (tirór) i t. d. osobno, nie pod Tirer. — Tour /. (tur.). — Traders a. (trederz). — 
Trades-Unlons a. (tredz-junienz). — Yacuum-cleaner /. -f a. {wakjum KUnerj. — Yademecunt ^ 
(Vade-mecum). — Trimurtl... Siwa. — Tutte corde w. wszystkie struny. — Urning: skreślić i 
*g. — Vox hybrida ł. wyraz złoJiOny z wyrazów ró^.nojęzykowych, np. niekompletny, cwajnos (ob.)i 



A. 



A w handlu: po, np. i 30 
k.=po 30 kopiejek; a. w ze- 
garku = ttKoncer f. fatpa^sej 
posunąć naprzód; a albo aa g- 
(MU Tfcfptachj po równej ilo- 
i5ci;a(o złożeniach) nie, bez. 

A baculo ad angulum /. 
ihsł. od kija do kąta; ni to, 
ui owo; ni w pięć, ni w dzie- 
więć; niedorzeczne rozu- 
mowanie. 

Abakus /. płyta na kapi- 
telu kolumny — na niej le- 
ży architraw; przyrząd do 
rachowania, liczydło. 

Abaijenacja 1. wywłaszcze- 
nie. 

Ab airthiuo t. zdawien- 
dawna. 

A bas! /. (a ba) precz! 

A bałons romput /. (a ba- 
ta rąp&) dorywkami, nie 
ciągiem. 

Abatysa ni. ksieni, przeo- 
rysza, przełożona klaszto- 
ru niewieściego. 

Abażur/, zairions na lampę. 

Abb< /. opat; ksiądz. 

Abcug n. potrącenie z ra- 
chonka; w grze: postmię- 
cie, wyjście; w krótkich ab- 
cagach: szybko, -wprędoe. 

Abderyta g. dotł. mieszka- 
aJeo miasta Abdery; czło- 
wiek ograniczony, głapiec. 

Abdite {. tajemnie, w u- 
krycin. 

Abdemen ł. brzuch. 

Abdriłk n. odcisk, odbitka 
drukarska; przedruk. 

Abdykacja 1. zrzeczenie 
się ustąpienie (z tronu); 
abdykować zrzec się korony,', 
urzędu; zrezygnować. 

A beau Jea, beaii retouf 
f. (a bo i6 bo rłur) jak ty 
komo, tak on tobie. 

A beau mentłr qul vlenf 
de loln /. fa -bo ma^tir ki 
icif dS lu{) może tfin kła- 
mać, kto zdaleka przyby- 
wa; musimy dać wiarę te- 
mu, czego sprawdzić nie 
możemy. 

Abelak M. skóra cielęca 
wyprawna. 

A bene placHo v. fplacti- 
to) dowolnie. 

Aberacja i. zboosenie (u- 
mysłowe); a. chromatycz- 
na własność soczewek za- 
barwiainia kolorami tęczy 
przedmiotów przez nie o- 

flądanych; a. (jwlazd, zjawis- 
astronomiczne, skutkiem 
którego widzimy gwiazdy 
nie w miejscach, gdzie się 
ściśle znajdują; a. kulLiioicI 
oz. sferyczna, własność so- 
czewek i zwierciadeł wklęs- 
łych, iż obraz przedmiotu 
.oglądanego z ich pomocą 



loa kontury niedość wyra- 
ziste. 

Abessa /. to samo co Aba- 
łysa (oh.). 

Ab experto 1. z doświad- 
czenia. 

Ab hoc et ab hac /. o tern 
i o owem (opowiadanie bez 
związku). 

Ab Incunabulls /. od kołys- 
ki, od dzieciństwa. 

Ab initio 1. od początiu. 

Ab Instantla {. uwolnienie 
tymczasowe dla braku do- 
wodów. 

Ab Inłestato 1. odziedzicze- 
nie majątku po osobie zmar- 
łej bez testamentu. 

Ab irato t. w gniewie. 

Abiturjent 1. uczeń składa- 
jący egzamin dojrz^ości. 

Abjudykac]a 1. odsądzenie, 
odrzucenie na mocy wy- 
roku. 

Abjuracja i. odprzysięże- 
nie się, wyrzeczenie się. 

Ablacja {. spłókanie warstw 
gruntu z obszernej po- 
wierzchni przez wodę, a. u- 
sunięcie ich przez lodo- 
wiec. 

Ablatyw ł. narzędnik, 6-ty 
przypadek deklinacji. 

Ablegat ni. poseł, zastęp- 
ca legata papieskiego. 

Ablegier n. gałązka odłą- 
czona od krzaka i zasadzo- 
na osobno dla rozmnoże- 
nia, odkład; przen. iart. po- 
tomek. 

Abiucja t. umycie, obmy- 
cie, jako obrządek religijny. 

Abnegacja 1. wyrzeczenie 
się wygód; dobrowolne nie- 
korzystanie z przyjaznych 
okoliczności ; , zaniedbanie 
się; abnegat człowiek wy- 
rzekający sie wygód i ko- 
rzyści dla celów wyższych; 
zaniedbany, nieporządny. 

Abolicja t. zniesienie, ska- 
sowanie, umorzenie; abo- 
llcjonlsta stronnik wyzwole- 
nia niewolników w 8t. Zje- 
dnocz, Amer. Półn.; wogó- 
le stronnik uchylenia praw 
wymierzonych przeciw ja- 
kiej warstwie ludności. 

Abominacja t. obrzydze- 
nie, wstręt, odraza. 

Abonament /. opłata z gó- 
ry za czytanie książek, wy- 
pożyczanie nut, za bilety na 
kilka przedstawień i t. p., 
pr»ed'płata. 

A bon cbał, bon rat/, (a bą 
tta bą ra) dotł, dobry kot 
trafił na dobrego szczura; 
trafiła kosa na kamień. 
Abonent/, składający przedr 
płatę, paredpłaciciel, pre- 
nomer^or. 



A bon entendeur salut /. 
(a bą nuFtd^dbr ealiij kto ro- 
zumie ni eohkorzystaz prze- 
strogi. 

A bon marchj /. (a bą mott 
ize) tanio. 

Abonować /. wnosić abo- 
nament. 

Aboryglen a. aborygiena /. 
to samo co Autochton fob.). 

A bove majorl discit arare 
minor t. dosl. od wołu star- 
szego uczy się orać młod- 
szy: ■ za przykładem star- 
.szych postępują młodsi. 

Ab ovo ł. dost. od jajka 
(które w starożytnym Rzy- 
mie podawano na początku 
\iczty), t. j. od początku. 

Abrakadabra^W. (słowo ka- 
balistyczne bez znaczenia) 
czarodziejskie zaklęcte. 

A bras ouwert/. (a bra »»»- 
weri z otwartemi ramiony. 

Abrazja/. zestry chowanie, 
zniżanie brzegów przez fale 
morskie. 

Abrige /. (abreie) stresz- 
czenie, skrócenie. 

Abrewjacja t. skrócenie. 

Abrewjatura M. skrócenie 
wjrrazu w piśmie a. znaków 
nutowych. 

Abrogacja i. zniesienie wy- 
danego prawa. 

Abrykołyn /. likier brzos- 
kwiniowy. 

Abrys n. kontury rysun- 
ku, zarys, szkic, projekt. 

Absces 1. wrzód, ropień. 

Absencja 1. nieobecność. 

Absens carens 1. nieobec- 
ny nic nie otrzymuje. 

Absenteizm nt. umyślna 
nieobecność na stanowiska; 
nieobecność w kraju zamoż- 
nych obywateli; absentować 
sif być nieobecnym, nie 
stawić się. 

Absolucja^ rozgrzeszenie. 

Absolut /. filot. byt bez- 
względny, zasada bez- 
względna(Bóg, idea, dobro); 
absolutny bezwzględny, sta- 
nowczy; chemicznie czysty; 
absolutnie zupetnie,nic zgoła. 

Absolutorjum t. zatwier- 
dzenie rachunków; świadec- 
two z ukończenia wyższe- 
go zakładu naukowego. 

Absolotuffl dominium t. wła- 
dza absolutna. 

Absolutyzm ni. 8amowładz-> 
two, nieograniozoność wła- 
dzy monarszej; bezwzględ- 

Absolwować 1. uwolnić; u- 
kończyć (nauki szkolne). 

Absorbcja t. wsysanie 
wchłanianie. 

Absorbować 1. wchłaniać; 
prten. całkowicie zaprzątać 
czyją myśl, czyj czas. 



Abstencja nt. powstrzyma- 
nie się udziału w czym; 
dobrowolne wyrzeczenie się 
czego. 

Abstrahować 1. wydzielać 
pojęcie szczegółowe z po- 
jęcia złożonego; pomijać. 

Abstrakcja 1. pojęcie ode- 
rwane, ogólne (np. cnota); 
mat. odejmowanie; abstrak- 
cyjny oderwany, ogólny^ ab- 
strakcyjne nauki, nauki ode- 
rwane (jak: filozofja, czysta 
matematyka, w przeciwsta- 
wieniu do sauk stosowa- 
nych, doświadczalnych). 

Abstrakt 1. pojęcie ode- 
rwane; człowiek roztarg- 
niony. 

Abstynencja ł. wstrzemię- 
źliwość , powściągliwość ; 
wstrzymanie się od czego, 
od udziału w ozem; absty- 
nent powstrzymujący się, 
poyś-^iągUwy. 

Absurd t. niedorzeczność. 

Absyda g.-l. sklepienie 
w bazylikach ; półkoliste 
miejsce dla tronu bisku- 
piego i staUi kapłańskich, 
w kościele. 

Absydy ob. A^ydy. 

Absynt ^.-/.' mocna wódkA 
z wyciągiem piołunowym. 

Abszlus n. zamknięcie ra- 
chunku; zakończenie. 

Absznak n. niesmak: 
wstrętny smak: odrazl| 
wstręt. 

Abszyt n. uwolnienie, dy- 
misja; kart. dać a., dać od- 
prawę, dać odkosza. 

Abuija g. chorobliwy brak 
woli. 

Abundancja 1. obfitość. 

Ab uno dlsce omnes 1. 
% jednego (szczegółu) sądź 
o wszystkich. 

Abusus^ nadużycie; a. non 
tollit usum /, nadużycie ja- 
kiej rzeczy nie niweczy 
prawa do należytego jej u- 
życia. 

Abyssus abyssum vocał I, 
otchłań wzywa otchłani. 

A. c. = anno currente 1. 
w roku bieżącym. 

A capiłe ł. od początku, 
od ustępu; a. c. ad calcem 1. 
od stóp do głów; a. c. et 
membris 1. zupełnie, do- 
szczętnie (^^efonnować). 

A cappella a. a la cappella 
a. alla cappella v>. chór bez 
akompaniamentu. 

A capriccio v). z homo- 
rem, żaABbliwie. 

Acc. *kr. Accelerando (obj, 
skr. Accusatim fob.J. 

Accelerando w. w mnayco: 
przyśpieszając 



Słownik wyrazów obcycłi 



Accessit — Adres 



AćCMstt /. pochwała kon- 
knrsowa bet nagrody; dru- 
ga nagroda, podrzędniejsza. 

Acefaiecaiar* w. (aetaUuUu- 
rm) to samo co Fanztag (obj. 

AccoM*/. (aiolad) w muz. 
klarara łącząca dwie pię- 
ciolinje w notach. 

AcewaihM ł. biernik, 4-ty 
prsiypadek w deklinacji. 

Ac«tylM,gaz, węglowodór, 
powstaje pray rozkładziu pa- 
ry alkoholu przez ogrzanie 
do wysokiej temperatury. 

* cfc^M j<iar sóffit n peiae 
/. fa suk iur n^i ta pen) 
każdy dzień ma swoją tro- 
skę. 

. A etaqm oiseaa sm iii4 nł 
bMM /. (c nak nazo tą ni 
e bo) każdemn ptakowi podo- 
ba się jego gniazdo; każda 
liszka swój ogon chwali. 

A charge /. (uzari) dott. 
na ciężar, na brzemię; do- 
wód a duirye: dowód obcią- 
gający (w oskarżeniu). 

Achałeś g. stronnik, po- 
plecznik, adherent (od imie- 
nia przyjaciela Eneasza). 
' A d w jtz yty g, nazwa da- 
wana Grekom przez Ho- 
mera. 

Act isr — g. mUoł. jedna 
z siedmiu rzek piekielnych, 
płynąca łzami; pnen. piekło. 

AcMilt g. imię jednego 
B bohaterów greckich w woj- 
nie trojańskiej; mó^ być 
zraniony tylko w piętę; 
pifla AcMHesa, przen. słaba 
strona (człowieka, sprawy). 

AckrMMtsf«ia *jr. oA. Oal- 

A t fc UMljcm *g. przed- 
ątawiojący przedmioty bez 
zabarwienia tęczowego. 

AcbM n. ósma część mia- 
ry, wagi; ob. Asłatek. 

A. C. (M) a. A. Cfcr. (W.) 
Am« Cbrtstl RaiU V. w roku 
Narodzenia Chmstusa; tei 
Or. AM* CWsiMi (Nałam) 
przed Nar. Chr. 

A ciMO^i, w. do woli, 
we<Uag upodobania. 

A t mUm tm /. (* lądiąją) 
podwani]ikiem,warankowo; 
w księgarstwie: z prawem- 
zwrotu towaru w czasie 
oznaczonym, jeżeli nie zo- 
stał sprzedany. 

A CMte w. na rachunek. 

A CMlr«CM«r/. (a hgtriSr) 
niechętnie, z przykrością. 

A CMp W"*' .'• fi ^ 
ftrd&) na przepadłe. 

keęOtf. (akU) pokwito- 
nie; fmm a., per a. (formuła 
pokwitowania) kwituję. 

Aere a. (akr) 06. Akr. 

AeH lafeeres facmM t. mi- 
łe nam jest wspomnienie 
prac, któreśmy wykonali. 

Acłhra, AIttfM t.6tan czyn- 
ny majątku: własne pienią- 
dze, ruchomości, niemcho- 
BBOtoi, wiiBn^]telno6ci i t. p. 



Acłłyum i. w ^am. strona 
czynna (w odmianie słów). 

Acłori iacHmbit probałio ł. 
oskarżyciela obowiązkiem 
jest dowieść słuszności 
skargi. 

Acu tełigitti 1. dott. do- 
tknąłeś igłą; trafiłeś w se- 
dno. 

A. D.sAimo Oomisl foh.j. 

Ad absurdum /. rozumując 
fałszywie, dochodzi się do 
nonsensu. 

Ad acta 1. złożyć do akt, 
odłożyć na zawsze. 

Adagio v>. (tuiadio) w muz. 
zwolna. 

Adamaszek, graba, wzo- 
rzysta, cenna tkanina jed- 
wabna (od miasta Damasz- 
ku). 

Adaptacja ni. przyswoje- 
nie; zastosowanie, przerób- 
ka iiiistosowana do jakiego 
celu. 

A dało 1. od dnia wyra- 
żonego na dokumencie. 

Ad audiendum yerbum regis 
/. dla wysłuchania stów 
•( napominających) króla (być 
wezwanym, stawić się). 

Ad bene esse 1. dla do- 
brobytu. 

Ad caiendas graecas t. od- 
łożyć na czas nieoznaczo- 
ny, na święty Nigdy. 

Ad capłandam benevolentiaffl 
1. dla zyskania życzliwo- 

Ad captandnm ralgus 1. dla 

pozyskania m.jtłochu. 

Ad deliberandum 1. do zba- 
dania, do namysłu. 

Ad deposituffl 1. do prze- 
chowania. 

Ad diem dictum 1. w ozna- 
czonym dniu. 

Addio v>. ob. Adieu. 

Addisona choroba, cierpie- 
nie gruczołów nadnerko- 
wych, charakteryzujące się 
bronzowem zabarwieniem 
skóry i powolnem charłac- 
twem. 

. Addycjonalny t. dodatkowy 
(akt, uwaga, ustęp, paragraf). 

Addykacja nt. oddanie się, 
wylanie. 

A decharge /. (a detzari) 
odwodowy, przemawiający 
na kbrzyść obwinionego (o 
świadku). 

A dćcouyerł /. (a dekuwer) 
bez pokrycia, bez zabezpie- 
czenia. 

Adekwatny /. wyrównany, 
odpowiedni, przystosowany. 

Adempcia t. odjęcie, od- 
wołanie (zapisu). 

AdenoidaJny nt. gruczoło- 
waty. 

Adept /. wtajemniczony 
w jaką naukę lub sztukę, 
znający jej tajniki. ^ 

Ad esse i. ażeby być, aże- 
by istnieć, 

A deux maiu /. (a do męj 
ną dwie ręce. .. 



Ad ezemphm t. dla przy- 
kładu. 

Ad eztremum i. do osta- 
teczności. 

Ad fellclora tempera /. do 
lepszych ozahów. 

Ad generalia i. badanie są- 
dowe, urzędowe co do «a- 
zwiAa, pochodzenia etc. 

Adherent /. stronnik. 

Adhezja ł. przyleganie ; 
przyłączenie się, przysta- 
wanie na co, 

Ad hoc /. do tego, np. ko- 
misja «(/ koc: ustanowiona 
wyłącznie w tym a nie in- 
nym celu. 

Ad hominem i. dowodze- 
nie zastosowane do pojęcia 
człowieka, z którym mó- 
wimy. 

Adhuc tub Judice lit est ob. 
Sub judice... 

Adieu /. (ad}6) żegnam 
{dosl. Bogu cię polecam). 

Ad impossibilia nemo oblł- 
gałur (łenetur) /. nikt nie jest 
obowiązany do rzeczy nie- 
możliwych. 

Ad infinitum /. do nieskoń- 
czoności. 

Ad instantiam/.na żądanie. 

Ad Intende ł. dosadnie, do 
zrozumienia. 

Ad interim /. tymczasowo. 

A discretlon 1. fditkretfąj 
do woli, do upodobania; na 
łaskę i niełaskę. 

A diyinis sutpeB*awa6 /. 
zawiesić (księdza) w wyko- 
nywaniu obowiązków ko- 
ścielnych. 

AdJ. tkr. Adjectlyum fob.), 

Adjatermiczny *^. nieprze- 
puszczający ciepła, będący 
złym przewodnikiem ciep- 
lika, uieprzecieplający. 

Adjectlvun t. przymiot- 
nik. 

Adjudykacja t. przysądze- 
nie. 

Adjunkt ł. urzędnik doda- 
ny do pomocy starszemu 
urzędnikowi. 

Adjuracja ł. nałożenie przy- 
sięgi. 

Adjutant t. oficer do roz- 
noszenia rozkazów swego 
zwieyzclinika; żart. stale to- 
warzyszący, nadskakający 
towarzysz. 

Adjutor t. pomocnik. 

Adjutum I. dott. zasiłek; 
płaca dawana aplikantom 
w Galicji. 

Ad latus 1. (dott, do boku) 
dodany do pomocy w urzę^ 
dzie. Gienerał ad latnr. po- 
mocnik głównodowodzące- 
go wojskami; ob. a latere. 

Ad liblłum t. do woli, we- 
dług upodobania. 

Ad limina Apostolomn {;' 
do grobów śś. Piotra i Pa- 
wła w Rzymie (pielgrzy- 
mować). 

Ad iltteram ł. co do joty, 
literalnie. 



ti malereai Doi fleriaai /. 

ku większej chwale Bożej. 

Ad margiMM /. uwaga na 
brzegu książki. 

Ad meliora teawef a lAd fe- 
llclora tempera fób.i. 

Administracja ł. zarząd; 
administracyjnie: Kposobem 
gospodarczyni; a. ukarać • 
nie odwołując się do są- 
dów; a. wykonać roboty » 
nie powierzając ich przed- 
siębiorcom. 

Administrator ł. zarządza- 
jący. 

Admiracja t. podziw. 

Admiralicja /. zarząd flo- 
ty i biuro tego zarządu. 

Admifał ar. [n.] dowódca 
floty wojennej; nazwa pew- 
nego gatunku motyla dzien- 
nego. 

Admirałor t. podziwiający, 
wielbicieL 

Admirować i. podziwiać. 

Ad medum t. na sposób. 

Admoflicja 1. napomnienie. 

Ad multos aanos t. dott. 
do wielu latl — życzenie dłu- 
giego życia. 

Adnotacja t. przypisek. 

Ad notam ł. dla pamięci. 

Ad ocalos V. naocznie. 

Adolesceat /. młodzienia- 
szek, młokos. 

Adoaai hebr. Pan {dom. 
Bóg). 

Adonis 1. ulubieniec We- 
jiery; piękny młodzieniec, 
ulubieniec kobiet; kocha- 
nek; nazwa pewnego gatun- 
ku motyla niebieskiego. 

Adoptacja, Adopcja i. przy- 
branie 'dziecka za własne, 
usynowienie. 

Adoracja t. cześć, uwiel- 
bienie. 

Adorator!, wielbiciol, czci- 
ciel. 

Adorować L wielbić, czcić, 
ubóstwiać. 

Ad pałres ł. pójść do oj- 
ców na tamten świat, u- 
mrzeć. 

Ad perpetuam rei memoriam 
t. na wieczną rzeczy pa- 
miątkę. 

Ad personam ł. dodatek do 
płacy urzędnika ze względu 
na osobiste jego zasłogL 

Ad pias causas /. na cele 
dobroczynne. 

Ad posteriora ł. do póź- 
niejszych (domyślne: tem- 
pora — czasów). 

Ad referendum t. do zda- 
nia sprawy (o jakiej pro- 
pozycji). 

Ad rem 1. do rzeczy, zwró- 
cenie do właściwej treści 
mowy lub rozmowy. 

Adres/, napis na kopercie 
listu lub na posyłce, z ■<kj- 
mieijieniem do kogo i do- 
kąd; wskazanie miejsca za- 
mieszkania a. pobytu; piś- 
mienne wyrażenie uczuć 
a. poglądów narodn^podane 



Adstringentia — \jonr 



DAiiująoeinn; adretant wysy- 
tająoy li8^, adreMt odbiorca 
listu; adreiować pisać adres 
na kopercie lista a. na pO' 
syłce; udsyłaó (kogo do ko- 
go); stosować (do kogo np. 
przymówkę pociiwiiłę); a. 
•I(, zwrauaić «ię (<lo kogo); 
nmi^gać się; adrMOW* biu- 
ro, biuro w którym dostar- 
czają adresów mieszklańców 
miasta. 

Adstringentla i. leki .^cią- 
gające (kurczące* błoc<j ślu- 
zową). 

Ad ultimum 1. do ostatnie- 
go wkoftcu. 

Ad imum omnas {. wszyscy 
co do jednego, bez wyjątku. 

Ad usuni /. na użytek; 
Ad u. DetphinI, dosl. ua uży- 
tek Delfiua (oi.l; nazwa u- 
tworów. zastosowauych do 
użytku młodzieży; dzieło 
a. praca na poparcie jakiej 
sprawy a. osoby. 

Adv. tkr. Adverbluiłi (ob.). 

Ad yałorem i. w stosunku 
do wartości, do ceny, po- 
dług oszacowania. 

Adverblum ł. przysłówek. 

Advocatus Dei /. dosUsLĆtwo* 
kat Boga: duchowny, który 
w procesie kanonizacyjnym 
pia obowiązek stawiania do- 
wodów uzasadniających u- 
znanie za świętego a. za 
świętą. 

Advocałus diaboll l. do$l. 
adwokat djabła: ducłiowny, 
mający podczas procesu ka- 
nonizacji obowiązek wyka- 
zywania niedostateczności 
powodów do aznania kogo 
za świętego a. za świętą. 

Ad vocem ;.=A propos (oA.A 

Adwent t. dotl. przyjiScie; 
nazwa kościflna 4-cli ty- 
godni przed Bożym Naro- 
dzeniem. 

Adweriarz ł. przeciwnik. 

Adwokat 1. obrońca, rzecz- 
nik, patron, mecenas; adwo- 
katować przemawiać gorli- 
wie (w czyjej si>rawio), uj- 
inować się, wstawiać się 
(za kim); adwokatura stano- 
wisko adwokata, korporacja 
adwokatów. 

Aequain (ehwam) memento 
rebus In arduls servare men- 
tem i. ^^ród przeciwności 
zachowaj umysł pogodny. 

Aequldtstanty{.linje jedno- 
stajnej odległości od morza. 

Aegulnoctium i. tekwinok- 
c^ułu; zrównanie dnia z nocą. 

Aequo (ekwo) animo 1. ze 
f,|iokojem ducha i pogodą. 

Aere lerej perenniiu 1. 
trwalszy od spiżu. 

Aerodynamika *g. nauka o 
mchu gazów. 

Aerofon *g. przyrząd |)0- 
mysłu Edisona, tak wzmac- 
niający głos, że można usły- 
szeć mówiącego w odległo- 
ści 6 — 9 kilometrów. 



Aerollł *<t. oh. Meteorolłt. 

Aeromechanlka *g. nauka 
o równowadze i ruchu ga- 
zów. 

Aerometr "g. przyrząd wska- 
zujący gęstość powietrza; 
guz'imierz. 

Aeronauta *g. żeglarz na- 
powietrzny. 

Aeronautyka *g. żeglugapo- 
wiotrzna. 

Aeronel*!/. statek powietrz- 
ny, złożony z balonu w po- 
łączeniu ze skrzydłami. 

Aeroplan *y. przyrząd do la- 
tań i a po pow i ot rzu, urządzo- 
iiy na zasadzie mecłianiki. 

Aerostat *g. statek napo- 
wietrzny, balon. ■ 

Aerostatyka *$'. nauka o ró- 
wnowadzo gazów. 

Afagja *g. chorobliwa nie- 
możność połykania. 

AfatykV- dotknięty afazją. 

Afazja *</■ chorobliwa nie- 
możność wysłowienia się. 

Afekcja 1. skłonność ka 
komu; chorobliwe zadraż- 
nienie jakiego organuwcie- 
)e, podrażniejiie-, afekcjonal- 
ny |)ełon uczucia. 

Afe|u;jonować /. mieć upo- 
dobanie [yr czem), sprzyjać. 

Afekt 1. wzruszenie, uczu- 
cie, skłonność, miłość. 

Afekłacja 1. przesada, wy- 
muszoność, udawanie. 

Afeljum ł. ob. Aphellum. 

Afera /. sprawa, interes; 
zui'ś(ii;, wydarzenie; afero- 
wa6 kłopotać, niepokoić; a. 
się, kłopotać się; aferzysta 
wyszukujący różnych spraw 
i interesów, aby z nich cią- 
gnąć korzyści, spekulant, 
geszefciarz. 

Afereza g. skrócenie wy- 
razu przez odpadnięcie gło- 
ski a. zgłoski na początku. 

Affaire d'amour f. fafer da- 
murj sprawa miłosna; a. 
d'honneur fdonnOr) sprawa 
honorowa. 

Affettuoso w. z uczuciem. 

Afik.s i. w językoznaw- 
stwi e: rostek, spółgłoska lub 
zgłoska łącząca się w jed- 
ną całość z wjrrazem ob. 
Prefiks i Sufiks. 

Afiljacja /. związek (po- 
między jednym stowarzy- 
szeniem a drugim); przyję- 
cie do stowarzyszenia; sto- 
warzyszenie będące odro- 
ślą innego stowarzyszenia. 

Afirmacja i. potwierdzenie. 

Aflrmatywa^. zdanie twier- 
dzące, głos potwierdzający, 
przychylny, zatwierdzenie. 

Afisz /. ogłoszenie druko- 
wane oprzedstawieniu, kon- 
cercie i t. p. rozlepiano na 
mu rach, kioskach i t. p. 

Afiszer/. roznoszący, roz- 
przedający a. rozlepiający 
afisze. 

Afiszować sl{ /. zwracać 
umyślnie czyjąś uwagę na 



siebie zachowaniem się, u- 
bior.em; pospolitować si*;. 

A fonds perdus /. fa- fą 
ptriiii) oddanie majątku na 
własność z warunkiem po- 
bierania dożywocia. 

Afon|a </. niemożność wy- 
dania głosu. 

A fortlorł /. tym bardziej. 

Aforystyczny g. wyrażony 
w formie aforyzmu; ucin- 
kowy, zwięzły. 

Aforyzm g. zasada wyra- 
żona niewielu słowami; u- 
rywek, sentencja, maksyma. 

Afrodyta g. oh. Venus. 

Afront /. ubliżenie, znie- 
waga. 

Afrykanderzy, Atrykandowie 
potomkowie Europejczyków 
i Hottentotek; ob. też Bu- 
rowie. 

Afrykata t. dyltong spół- 
głoskowy składający się ze 
spółgłoski zwartej i szcze- 
linowej, np. (s=/ł i t. p. 

Afty g. pleśtiiawki w ja- 
mie ustuej. 

Aga tur. pan, naczelnik, 
pułkownik, nadzorca w Tur- 
cji. 

Agape g. uczta pierwot- 
nych clirześcijan napamiąt- 
kę Wieczerzy Pańskiej. 

Agar nt. a. Agar-Agar, ga- 
tunek kleistego wodorostu 
morskiego, na którym ho- 
dują bakterje dla badań nau- 
kowych. 

Agat g.-t. kamień półszla- 
chetny, przejrzysty, biała- 
wy, w zielonawe wpadają- 
cy; odmiana kwarcu. 

Agent provocateur /. (ai(i' 
protpokałór) płatny podże- 
gacz do zaburzeń; we Fran- 
cji urzędnik tajnej policji. 

Aggiustamente m. (adiusta- 
nunte) w muz. wrócić do 
właściwego tempa. 

Agiencja, Agienłura ni. biu- 
ru handlowe pośredniczące. 

Agienda i. książka do wpi- 
sywania spraw, które mają 
być załatwione; książka za- 
wierająca przepisy wyko- 
nywania obrzędów kościel- 
nych. 

Agient nt. pośrednik za- 
łatwiający sprawy mu po- 
wierz(me; mekler, wyręczy- 
ciel, przedstawiciel, urzęd- 
nik; w jilot. czynnik. 
. Agientura t. oh. Agiencja. 

Aglo tr. (adi}o) oh. Aijo. 

A glomo w. (adijorno) o- 
świotłenie rzęsiste. 

Agitacja /. ruch (np. prze- 
chadzka); wzruszenie; zje- 
dnywanie stronników; pod- 
burzanie. 

Agitato V. (adłUatoJ-w muz. 
niespokojnie, burzliwie. 

Agitator /. podburzający, 
namawiający, wichrzyciel. 

Agitować t . podburzać, 
wichrzyć, podmawiać; dzia- 
łać, popTerać sprawę. 



Aglomeracja nt. skupienie, 
zlepek. 

AglomeratM^. ciało powstar 
łe ze skupienia różnych 
ciał; zlepek. 

Aglutynacja nt. spojenie, 
zlepienie; agiutynacyjne Języ- 
ki, zlepkowe, przyczepkowe 
(nie posiadające fleksji). 

Aglutynina nt. ciało w su- 
rowicy krwi powodujące le- 
pienie się w gromadki i u- 
nieruchomienie lasecznł - 
ków choro botwórczy eh. 

Agnat /, krewny z linji 
męskiej; agnacja, agnatyzm 
pokrewieństwo w linji mę- 
skiej. 

Agnicja ł. preyznanie au- 
tentyczności , tożsamości , 
nseczywistości (np. długu). 

Agnostycyzm «/. pogląd fi- 
lozoficzny, uznający nie- 
możność uzasadnienia ist- 
nienia Boga. 

Agnostyk nł. nieświadomy 
czego, niewiedzący. 

Agnus ł. dosł. baranek; wi- 
zerunek Baranka Bożego; 
część Mszy św. 

Agonistyka g. zapaśnictwo. 

Agonja g. konanie. 

Agora g. plac, na którym 
odbywały się zgromadzenia 
ludowe u Greków staroż. 

Agorafobja *g. chorobliwa 
obawa przestrzeni. 

Agrafa/. zapinka, sprzącz- 

Agraf Ja *^. chorobliwa nie- 
możność pisania. 

Agrarjusz t. stronnik praw 
opiekuńczych dla wielkiej 
własności rolnej. 

Agrarny ^.dotyczący spraw 
rolników, rolnictwa. 

Agregacja ł. skupienie, na- 
gromadzenie, połączenie. 

Agregat ł. skupienie pew- 
nych rzeczy w całość. 

kgrigi /. (agreie) zastęp- 
ca profesora. 

Agrjments /. lagrtmtf^) a- 
piększenie, ozdoba. 

Agresja /. napad, agro- 
syjny ob. agresywny. 

Agresywny t. napastujący, 
zaczepny. 

Agronom nt. rolnik wy- 
kształcony zawodowo; agro- 
nomja nauka rolnictwa. 

Agrykulłura t. rolnictwo. 

Ahaswer hehr. {Achaszwe^ 
Titz) Żyd wieczny tułacz. 

A huis cioi /. (a iU kio) 
przy zamkniętych drzwiach, 
sekretnie. 

Aideizm »^. chorobliwa nie- 
zdolność tworzenia wyobra- 
żeń, bezwyobrażenność. 

Aide tol et le ciel fałdera /. 
f»d tua e lo vel tedra) po- 
magaj sobie, a Bóg ci do- 
pomoże. 

Ajencja, Ajent, AJentura o6. 
Agiencja, Agient. 

A Jour /. (* tur) przezroi 
czysty; być a. J. być w krię- . 



Ajrysze — A la suitę 



fjach raohimkowych w ro- 
botach, w porządku aż po 
dzień bieżący; ob. Ażur. 

Ajrysze a. nazwa dawana 
Irlandczykom w Stanach 
Zjed, Amer. Półn. przez 
wyohodżcónr Polaków. 

Akacja g.-4. nazwa rośliny 
z rodziny czułkowatych. 

Akademik g. nczeń akade- 
mji, .uniwersytetu, student; 
członek akademji. 

Akademia g.-l. szkoła głów- 
na wszechnica, uniwersy- 
tet; stowarzyszenie uczo- 
nych; akademicki, należący 
do akademji, uniwersytecki; 
właściwy akademikowi, stu- 
dencki; niewolniczo trzy- 
mający sią wzorów klasycz- 
nych; czysto teoretyczny. 

Akantut g.-ł. liść rośliny 
tegoż nazwiska, naśladowa- 
ny z pewnemi zmianami 
w ozdobach architektonicz- 
nych. 

Akaparować /. przywłasz- 
czyć sobie; wykupić jaknaj- 
wiąkszą ilość jakiego towa- 
ru, żeby odprzedać z dużą 
zwyżką ceny; akaparcja spe- 
tulacja polegająca na zaku- 
pie zapasów w celu- podnie- 
sienia cen. 

Akataiektyczny g. wiersz, 
wiersz mający pełną liczbę 
sylab, w którym nie trak 
ostatniej stopy, nieskró- 
cony. 

Akapit L ob. Ą capite. 

Akatolik *g. niekatolik. 

Akceleracia^. przyśpiesze- 
nie. 

Akcent 1. przycisk głosu 
dla uwydatnienia myśli, do- 
bitniejsze wymówienie pew- 
nej zgłoski wyraju; znak 
nad samogłoską; akcentować 
wymawiać dobitniej, z przy- 
ciskiem pewne zgłoski albo 
wyrazy; stawiać nad samo- 
głoskami znaki przycisku 
głosu; uwydatniać jaką myśl, 
uczucie. 

Akcept t. zobowiązanie się 
piśmienne w odpowiedniej 
formie do zapłaty jakiej su- 
my w terminie, które z chwi- 
lą przejścia w ręce wierzy- 
ciela, przyjmuje nazwę we- 
kslu; akceptacja przyjęcie, 
uznanie, podpisanie akcep- 
tu; akceptant wekslu przyj- 
mujący zobowiązanie zapła- 
ty wekslu, zlecone mu przlz 
wystawcę; akceptować przyj- 
mować, uznawać, zatwier- 
dzać; podpisać akcept. 

Akces i. przystąpienie (np 
do związku); napad cho- 
roby. 

' Akcesorja t. przybory, rze- 
czy dodatkowe. 

Akcesyt oh. Accessit. 

Akcja ł. czynność, dzia- 
łalność; sprawa; giest, ruch; 
świadectwo na udział jde- 
m^żny w przedsiębiorstwie; 



akcjonariusz uczestnik towa- 
rzystw:! akiyjneg'); akcyjne 
towarzystwo , spółka bezi - 
niienna, towarzystwo udzia- 
łowe; spółka, której ui'zest- 
iiicy są jej akcjonarju«z;i- 
iiii cz. właścicielami jej 
akcji. 

Akcydens 1. dochód łibocz- 
f y; przychód niestały z o- 
płat; a-owa robota, w dru- 
karstwie: robota zecerska 
drobna wykwintna (blankie- 
ty, rachunki, zaproszenia, 
okólniki i t. p.). 

Akcyza/, podatek od żyw- 
7iości , trunków, tytuniu 
i t. ]>.; władza mająca nad- 
zór nad jioborem tegu po- 
datku. 

Aklamacja /. przyjęcie 
jiTzez jednogłośne uznanie. 

AUimatyzować ni . przy- 
zwyczaić do miejscowego 
klimatu. 

Akne g. trądzik: zapalenie 
skóry naokoło gruczołów 
łoji.wych. 

Akolita g. pomocnik; słu- 
żalec; niższy stopień du- 
chownego; posługujący do 
Mszy Św. ze świecą w lich- 
tarzu. 

Akomodacja ł. przystoso- 
wanie się do kogo lub czego. 

Akomodować 1. dogadzać, 
stosować; a. się stosować się, 
nałamywać się do czego. 

Akompaniament/, towarzy- 
szenie na jednych instru- 
mentach muzycznych in- 
nym; towarzyszenie do śpie- 
wu, wtórowanie. 

Akompanjator /. ten co a- 
kompanjuje. 

Akompaniować /. towarzy- 
szyć grą na jakim instru- 
mencie grającemu na dru- 
gim instrumencie a. śpie- 
wającemu, wtórować. 

Akonityna /. trujący pier- 
wiastek z owocu rośliny 
tojad mordownik. 

Akord /. ugoda ; ugoda 
z robotnikiem od sztaki, a. 
na wymiar; w muzyce: har- 
monijne spółczesne brzmie- 
nie kilku tonów; akordowa 
robota, płacona od sztuki, 
nie od czasu. 

Akordjon /. harmonijka 
ręczna. 

Akr a. angielska miara 
gruntu = 1840 jardom = 40 
arom=0,722 morgi nowopol. 

Akredytować /. uwierzy- 
telnić, upełnomocnić; akre- 
dytywa pi.smo uwierzytelnia- 
jące; dowód a. pismo otwie- 
rające kredyt okazicielowi. 

Akroamatyczna nt. metoda 
wyktadu, sjiosób nauczania 
pr?ez wykład bez pytań 
i bez książki ob. Erotema- 
tyczna... 

Akrobata g. linoskok. 

Akropol g. cytadela, gród 
warowny w stai'Ożytnych 



iiiiiŁstach /^reckich, t>zczt-g, 
w Atenach. 

Akrostyeh g. ))oeDiacik, któ- 
reg'. wii-rsze zaczynają się 
od liter, stanowiących ra- 
zem imię lub zdanie. 

Auroterlum g.-t. (lodstawa 
biilustrady; naszczytek, pC'- 
stument pod c tatuę na szczy- 
cie gmachu. 

Aktelbanty n. sznurki weł- 
niane, srebrne lub złote, za- 
wieszane na prawym ramie- 
niu na mundurach wojskow. 

Aksjomat g. pewnik, za- 
sada. ^ 

Akt ł. czynność; obrząd; 
niodlitwa; popis; otwarcie 
kursów; urzędowe spisanie 
jakiej czynności; dokument 
urzędowy; część sztuki tea- 
tralnej; w malarstwie i rzeź- 
biarstwie: nagi człowiek w 
różnych pozach jako model. 

Akta t. zbiór dokumentów, 
dowodów prawnych, histo- 
rycznych; A. Apostolslile jed- 
na z częśc-i N. Testamentu. 

Akteon g. mil. myśliwiec, 
który podpatrzył kąpiącą 
się boginię Artemidę, za co 
zamieniony w jelenia roz- 
szarpany został przez włas- 
ne psy. 

Aktor 1. osoba biorąca u- 
dział w działaniu; działacz; 
grający rolę w sztuce teatral- 
nej, artysta dramatyczny. 

Aktualny t. rzeczywisty; 
na dobie będący, z życia 
współczesnego wzięty. 

Aktuariusz ni. urzędnik u- 
trzymnjąey akta w porząd- 
ku, wydający kopje akt. 

Aktyniczny ni. dotyczący 
działalności chemicznej pro- 
mieni światła i wogóie e- 
nergji tychże promieni; ak- 
tynoelektryczność elektryzo- 
wanie się niektórych krysz- 
tałów pod wpływem ciep- 
ła promienistego. 

Ak^rwa l. ob. Actlva. 

Akumulacja I . nagroma- 
dzanie. 

Akumulator 1. przyrząd 
odtwarzający elektryczność 
dynamiczną zużytą do jego 
naładowania, baterja wtór- 
na, zbieracz. 

Akupimktura nt, w chirur- 
gji: ukłucie igłą. 

Akurat 1. punktualnie; wła- 
śnie; akuratny punktualny, 
dokładny, dotrzymujący 
słowa. 

Akustyka *g. nauka o gło- 
sie; akustyczna przestrzeń, w 
której głos dobrze słychać; 
a. trąbka, ułatwiaj.ica słysze- 
nie źle słyszącym. 

Akuszer /. lekarz położni- 
czy. 

Akuszerja /. położnictwo. 

Akutyczny 1. ostry; a-a 
choroba, ostra, zapalna c!io- 
roba. 

Akuzatyw»Ac«;usatlvus (ob.i. 



Akwaforta ł. rysunek che- 
micznie wytrawiony namie- 
dzi. 

Akwarela tr. obraz malo- 
wany na papierze farbami 
rozpuszczonemi w wodzie. 

Akwarjum 1. zbi-^rnik z wo- 
dą, w kiórym hodują zwie- 
rzęt.i 1 rośliny v.odne. 

Akwatyata te. sztych (mie- 
dzioryt) nańladnja/;y malo- 
wanie tuszem. 

AkwawHa^. okowita; wódka. 

Akwedukt ł. kanał, wodo- 
ciąg murowany na arka- 
dach, prowadzący wodę zda- 
leka. 

Akwiloa 1. wiatr j>ółno<;ny. 

Akwizycja t. nabytek. 

Akwizytor /. towarzystwa u- 
bezpieczeń, ajent, zjedny- 
wający klijentow towarzy- 
stwu. 

A la f. na sposób, jak. 

Alabaster g. - 1. odmiana 
eripsu śnieżnej białości: ala- 
bastrowa białość, nadzwy- 
i.zajna białość. 

A la bonne heure /. (a la 
hunOri właśnie, dobrze, i 
owszem. 

A la carte /. la la karli 
wybieranie potraw z jadło- 
.spisu. 

A la Daumont /. (a U dowtą) 
zaprząg, zaprząg bez orczy- 
ków, w cztery konie, z dwo- 
ma woźnicami (nazwa od 
księcia d'Auxaoiit). 

Alagier/. rodzaj gry w bi- 
lard we dwie bile. 

A la grec<|«« /. (a la grek) 
ozdoba rysunkowa ciągła 
z linji łączących się pod 
kątami prostemi, wchodzą- 
cych jedne w drugie. 

A la guerre comme a la guer- 
re /. (a la ger kom a la gerj 
dosl. na wojnie, jak na woj- 
nie: (trzeba się stosować 
do okoliczności, znosić ich 
skutki). 

A la hite /. (a la ot) z po- 
śpiechem, na prędne, byle 
jak. 

A la lettre /. (a la Utr) li- 
teralnie, dosłownie. 

Alalja g. chorobliwa nie- 
możność mówienia. 

A la longue /. (a la ląg) 
w końcu, z czasem. 

A la minutę /. ^a la minutj 
na poczekaniu, zarai. 

A rantique /. fala''tik} w 
stylu staroświeckim. 

Alarm w. zgiełk, popłoch, 
pobudka, trwoga; alarmować 
uderzćtć na trwogę; trwożyć, 
przestrasz?. O . 

A la Soubise (rubit) sos, 
sos biały z cebuli gotowa- 
nej i przez sito przetartej 
z dodatkiem mąki, nia-sła, 
śmietany, soli i pieprzu (od 
nazwiska wynalazcy). 

A la suitę /. (a la tuiti 
należący do orszaku (ofi- 
cer). 






S 



Alasz — Alopatja 



Masz u. Alasz kimel n. li- 

ŁiiT kiuiiikuwy. 

A latere, Ad latus /. ( io 
boku, pry.ybocM\y), Icpit, 
niidzwyczajuy puso^ papie- 
ski. 

Alba /. dłu^'a, biała suknia 
ksiijiy katolickich, wdzie- 
wana pod ornat. 

Albedo i. miara(wyraż(iiia 
Kto&nnkowo) zdolności ciała 
odbijania promieni światła, 
które na nie padły. 

Alberty nazwa p e w n e p o 
gatunku biszkoptów aiigiel- 
skioli. 

Albinos h. człowiek, zwie- 
rzę o czerwonych oczach, 
białej cerze i białych wło- 
sach, Iłielak. 

Al bisogno w. (bizonjoj a- 
dres ua wekslu na wypa- 
dek gdyby go atceptant nie 
sapłacił. 

Albjon celt. W. Brytanja. 

Albuin A k.siążka z foto- 
grafjami pamiątkowemi, ry- 
sunkami, wierszami; imion- 
nik. 

Albumin t. białko zwie- 
rzęce. 

Albuffiinoid nł. związek 
chemiczny podobny włas- 
nościami do białka. 

AlbumlnurJattA białkomocz, 
wydzielanie się białka z mo- 
czem, objaw choroby ne- 
rek. 

Alchemja ar. chemja śre- 
dniowieczna; mniemana 
sztuka robienia złota. 

Alcista {ob. alł) śpiewający 
altem, grający na altówce. 

Al confessore, al medico e 
air avocato non. tener ii ver 
celato te. spowiednikowi, le- 
karzowi i adwokatowi .na- 
leży wszystko powiedzieć. 

Al corso u\ według kur- 
su, według cen bieżących. 

Alcyd p. oh. Herkules. 

Aldehyd płyn lotny otrzy- 
aiywany przez pozbawienie 
alkoholu części wodoru. 

Alderman a. członek rady 
miejskiej w Anglji. 

Aldyny irl. stare druki we- 
neckie z XV i XVI w. 
z drukaj-ni Aldus'a Manun- 
cjusza i jego następców, 
cenione z p-jwodu arty- 
styczności wydań. 

Ale (I. (el) mocne piwo 
angielskie z pszenicy btiz 
chmielu. 

Alea belli Incerta 1. wynik 
■ wofuy je.st iiii.jpewny. 
I Alea jacta est 1. kości (lo- 
iey) zostały rzucone (wyra- 
Mfiiio ozuiiczająco śmiałe 
Kp'istan(;wienie, stanowczy 
Srukj. 

f Alecto g. oh. Alekfo. 
L Aiegacja 1. przytoczenie, 
i Alegat A dokuinent, do- 
»'ód; cytata, ilustracja, 
\ Alegorja g.-t. obrazowe, 
^laboliczne wyrażenie po- 



jęć; podobii.ństwo, rod;4aj 
przenośni. 

Alegować t. składno dowo- 
dy; powoływać się na co; 
przytaczać. 

Alegro ob. Allegro. 

Aleja /. droga, ulica wy- 
sadzana drzewami. 

Aieksandryn ni. wiersz jam- 
biczny rymowimy, o 6-ciu 
stopach, z ceznrą po 3-ciej 
stopie, 12-0 łub 13-o zgłos- 
kowy, używany w poezji 
francuskiej. 

Aleksandrynirm nt. oh. Neo- 
platoniztn. 

Alekto g. bogini zemsty, 
furja jedna z trzech Eu- 
menid (ob.). 

Alemblk ar. przyrząd do 
dystylacji. 

Aleopatja ob. Aiopał]a. 

Aleteja g. bogini prawdy, 
prawda uosobiona. 

Alewjacja 1. ulga, darowa- 
nie podatków skarbowych. 

Alfabet g.-l. abecadło; 
jirzen. początki jakiej nau- 
ki; alfabetyczny ułożony we- 
dług liter początkowych w 
porządiu, w jaicim one na- 
stępują po sobie w alfabe- 
cie czyli w abecadle. 

Alfa g. pierwsza litera al- 
fabetu greek.; alfa I omega g. 
od a do :; początek i koniec. 

Alfenid /.= Najzylber {ob.) 
odnazwiska wynalazcy Hal- 
phen'a. 

Al linę ir. w mu3. do końca. 

Al fresco te. rodzaj ma- 
lowania na świeżym tynku. 

Alga i. morszczyna, wo- 
dorost morski. 

Algiebra ar. część matema- 
tyki o działaniach z ilościa- 
mi wjTażonemi przez głoski. 

Alhambra ar. nazwa słyn- 
nego pałacu królów maury- 
tańskich w Granadzie. 

Alias 1. inaczej. 

Alibi 1. bytność na innym 
miejscu podczas popełnio- 
nej zbrodni, jako dowód nie- 
winności. 

Alicante h. słodkie wino 
wyrabiane w okolicach m. 
Alicante w iliszpanji. 

Alidada ar. celownik, przy- 
rząd do znaczenia kierun- 
ku przedmiotów rysowa- 
nych na stolo mierniczym, 
dioptra. 

Alien-bill a. (eljen bil) pra- 
wo wskazujące ogranicze- 
nia, jakim podlcŁ,ają cudzo- 
ziemcy osiodlający .się w 
AVie!kiej liry tan ji. 

Aligacja nA in i e s z a n i e 
kruszców przez topienie. 

Aligator w. krokodyl ame- 
rykań.ski. 

Alikwota 1. w mn%. przy- 
ton, ton dodatkowy, harmo- 
niczny, finżoletowy. 

AiinMnta /. płaca obowiąz- 
kowa na utrzymanie żony 
i dzieci; płaca u a utrzy- 



manie dłużnika osadzonego 
w iiroHZcie za dług. 

Alimentacja 1. żywienie, 
zasilanie. 

A llmine 1. dotl. od progti; 
mimochodem, z lekka, po- 
wierzchownie; (np. odrzu- 
cić, nie wdając się w ukła- 
dy i targi, odłożyć i t. \>.). 

A l'improvl8te /. {a iępro- 
■ictfij znienacka niespodzie- 
wSjiie. 

A linea 1. od początku 
wiersza; nowy wiersz; nowy 
ustęp. 

Aliquando bonus dormitat 
Homerus 1. dotl. niekiedy 
i dobry Homer drzemał; 
nawet i największy gienjusz 
miewa chwile przygasania. 

Atiteracja nt. powtarzanie 
się tej samej początkowej 
głoski kilku wyrazów w jed- 
nym wierszu lub zdaniu. 

Allud scepłrum, aliud plec- 
łrum 1. co innego polityka, 
a co innego poezja. 

A iivre ouv»rt (a liter uicer) 
tłómaczyć lub czytać odra- 
zu, np. nuty, bez przygoto- 
wania się. 

Alizaryna ar. rodzaj barw- 
nika roślinnego, barwy 
ciemno-czerwonej. 

Alizejskl /. wiatr, wiatr 
wschodni wiejący między 
zwrotnikami, pasat.' 

AIjans /. przymierze, so- 
jusz. 

AIjant/. sprzymierzeniec! 

AIJaż /. stop, spław róż- 
nych metali. 

Aljenacja /. zbycie, sprze- 
daż, przeniesienie wła-sno- 
ści na inną osobę. 

AIjenisła 1. ob. Psychjatra. 

Alkad ar. wójt, sędzia. 

Aikali ar. związek metalu 
z gromady potasowców z wo- 
dorem i tlenem, zasada 
fchem.J; alkaliczny zasado- 
wy. 

Alkaloid ni. chem, związek 
organiczny zasadowy w or- 
ganizmach głównie roślin- 
nych. 

Alkaraza ar. naczynie z gli- 
ny mocno dziurkowatej w 
którym woda pozostaje 
chłodniejszą od temperatu- 
ry otaczającej. 

Alkazar ar. nazwa pałaców 
królów maurytańskach, na- 
dawana niekiedy miejscom 
zabaw publicznych. 

Alkierz n. pokoik bocz- 
ny, bokówka; przegrodzenie 
w izbie. 

Alkohol ar. wyskok, spi- 
rytus pozbawiony wody ; 
alkoholik, człowiek cierpią- 
cy na alkoholizm; pijak; 
alkoholizm, stiiu chorobliwy 
z nadużycia trunków. 

Alkoholometr *g. probierz 
tęgońci alkoholu. 

Alkoran ar. ob. Koran. 

Alkowa er. («.] sypialnia 



bez okien łącząca się z dru- 
gim pokojem. 

Air a. Alla te. tak jak. 

Alla breve v>. w mm. takt 
czteroćwierciowy rachowa- 
ny na dwa, oznacza się '/i- 

Alla camera to. (kamera) 
w muz. w stylu muzyki po- 
kojowej. 

Allach, Ałtach ur. nazwa 
Boga u mahometan. 

Alla marcia w. w tempie 
marsza. 

Alla polacca tp. w rytmie 
poloneza. / 

Alla prima tr. sposób ma- 
lowania odrazu, bez podma- 
lowywania. 

Alla zingara tr. (cyngarai 
w muz. w rodzaju cygań- 
skim. 

Allegretto w. dość ochoczo. 

Allegro tr. ochoczo, żywo; 
część większego utworu , 
grana żywo. 

Alleluja hebr. chwalcie 
Boga. 

Alliance /. ob. AIJans. 

Alligacja t. przymieszka. 

Ali is true a. (ol iz tru) 
prawdziwe co do joty. 

Allodja sł. dolnojrank. a. allo- 
djalne majątki, dziedziczne, 
nie lenne majątki. 

Allonge a. alonge /. (aląi) 
kawałek papieru dodany do 
zapisanego wekslu, na któ- 
rym nowi żyranci wpisują 
swoje żyra. 

Allotria g. rzeczy uboczne, 
postronne. 

Allołropja j>. ob. Pollmorllzm. 

Allright'1. <oir<v'<y wszyst- 
ko dobrze, w porządku. 

Air unisono tr. w muz. 
zgodnie, jednogłośnie. 

Alma mater 1. {dosl. mat- 
ka żywicielka), tytuł da- 
wany uniwersytetom, aka- 
demjom i t. d. 

Almanach ar. kalendarz, 
noworocznik. 

Al marco ir. na setuki 
(w sprzedaży na giełdzie 
monet, w których brak wa- 
gi przekracza granice usta- 
lone). 

Almawlwa h. rodzaj płasz- 
cza męskiego, kolistego, bez 
rękawów (od nazw., jedne- 
go z bohaterów opery: „Cy- 
rulik Sewilski"). 

Al numero w. na sztuki, 
podług liczby (w handlu 
monetami). 

. Alodjum w lioz. mn. Alo- 
dja ob. Allodja. 

Aloes g.-l. roślina z rodź. 
liljowatych o liściach grn- 
liych i mięsistych, właśc^iwa 
krajom gorącym; sok z tejże 
ro.iliny używauy jako lek. 
Alogiczność (ci. logika) brak 
uzasadnienia logicznego, 
nielogiczno^ć•| 

Alokucja t. ])rzeinowii \\&r 
pieska do kardynałów. 

Alopatja V- leczenie po- 



Alotrja — Amoretki 



6 



wszechnie używane, polo- 
gająoe na użyciu środków 
przeciwdziałających choro- 
bie. 

Alotrla oh. Allotria. 

Alołropja ob. AllotropJB. 

Alpaka, alpaga h. 1. mie- 
szanina miedzi, cynku i ni- 
klu; 2. tkaniu^ wełniano- 
bawotuiana, połyskująca. 

Al pari w. narówni; sto 
ea sto. 

Al peso tr .rp«zoypodług wagi. 

Al peuo v>. fpeeeoj podług 
sztuki. 

Ałphonn, moneta złota 
hi8zpańska>s25 pesetom. 

Al piacere ab. A piacere. 

Alpinista, członek jednego 
z licznych „stowarzyszeń 
alpejskich" mających na ce- 
lu zbadanie Alp. 

Al segno to. ($eĄjo) &i do 
znaka ^ 

AK «c. nizki głos żeński. 

AHćwka (ob. M) instrument 
muzyczny smyczkowy ,więk- 
szy od skrzypiec i z niż- 
szym tonem. 

AKana w. lekki budynek 
w ogrodzie lub na dzie- 
dzińca, przewiewny a. osz- 
klony; a. fotograficzna, przy- 
budówka o ścianach o.szklo- 
nych, często i z daohem 
oszklonym, w której foto- 
grafują. 

Altarja 1. dom z ogrodem 
upisauy oa wieczne czasy 
dla księdza emeryta, z obo- 
wiązkiem odprawiania mo- 
dłów za spokój duszy zapi- 
sodawcy (srtszeg. w guber- 
njach północno-zachodnich, 
dawniej należących do Pol- 
ski); altaryłła, ksiądz eme- 
ryt, korzystający z altarji. 

Altarzytta ł. pomocnik ple- 
bana, wikarjusz; chłopiec 
posługujący przy Mszy 
świętej. 

Altembas t. materja jed- 
wabna haftowana złotem, 
używana do ubiorów koś- 
cielnych. 

Al tompo oh. A tompo. 

Alt«nc]a irł. niepokój, 
zmartwienie , wzruszenie ; 
muz. zmiana jednej nuty 
w akordzie; podrobienie a- 
ktu prawnego. 

Altera pars ł. droga stro- 
na, przeciwna. 

Alt»r ego I drugi ja, za- 
stępca. 

AHerkacia i. spór, niepo- 
rozumienie, zatarg. 

Altornaeia ł. zmi<tna, za- 
miana, kolej; alterrata, stter- 
nowanlo zmiana kolejna, od- 
bywanie jakiej powinności 
z kim naprzemian; attanu- 
tywB, alternata wybór jedne- 
go z dwojga. 

AHerowae al; t. gniewać 
Bię, irytować ś., wzruszać ś. 

AHtnm tantum ł. drugie 
tyle, Ydwójnasób. 



Alłe««6/. raUef)VifyH<i\:r>i6; 
tytuł kłiiążąt. 

Attruitta nł. (;złowi)!k o u- 
czuciach nieogoiatyoznych. 

Altruizm nt. nieejroizm, 
niosamolubstwo: miłość 
bliźniego aż do poświęceń. 

Alutnlnjum nt. glin, metal 
biały, lekki, a blasku srebra. 

Alumn t. wychowanieo a- 
lumnatn, kleryk. 

Alumnat ł. zakład nauko- 
wy, kształcący kleryków; 
zakład naukowy, w którym 
uczniowie otrzymują naukę 
i utrzymanie darmo. 

Aluwjum ł. pokłady napły- 
wowe; aluwjalne ziemie: na- 
niesione przez wodę, na- 
pływowe. 

Aluzja t. napomknienie, 
przyraówka, przytyk. 

Alwar, dawniej używana 
gramatyka łacińska (tak na- 
zwana od nazwiska autora). 

Ałłach ob. Altach. 

Ałun 1. siarczan glinki i 
potasu, środek ściągający 
i przeoiwgnilny. 

Amablle v. z wdziękiem. 

A majori ad mIihm t. z więk- 
szego o mnieJBzem (wnios- 
kować ). 

A małe Uiformato ad mellas 
informandum regem ł. w o- 
czekiwanin zmiany decyzji, 
gdy król. źle powiadomio- 
ny, będzie świadomy lepiej. 

Amalfiam a. amalgiunat g,-ł. 
mieszanina rtęci z innemi 
metalami; prten. mieszani- 
na różnych pierwiastków, 
żywiołów; amalgamacja, 
zespolenie różnych pier- 
wiastków w jednolitą ca- 
łość; w Lutnictwie: wycią- 
ganie złota z mdy za po- 
mocą rtęci. 

Amałłel g. t6§ mit. róg ob- 
fitości. 

Amaiut ar, zakładnik 
wzięty na pewność dotrzy- 
mania nlhowy. 

Amant /. kocłianek; aktor, 
grywający role kochanków. 

Amantes amentes ł. zako- 
chani (są) szaleńcy. 

Amanueat t. pomocnik w u- 
rzędzie; sekretarz. 

Amarant j.-ł, szkarłat, ko- 
lor różowo - czerwony ze 
słabym odcieniem fijoleto- 
wym; kwiat tejże nazwy 

Amator i. miłośnik. 

AmaurosU, Amauroza g. śle- 
potii 

Amazonka g. kobieta ry- 
cerskiego ducha ; kobieta 
jeżdżąca konno: ubiór ko- 
biecy do jazdy konnej. 

Ambaje i. brednie, głup- 
stwa , bi^amuctwa niedo - 
rzeczno6ci. 

Ambalai /. opakowanie; 

Ambal«wai/.zapakowywać. 

AmiMM Aińś. rezydent po- 
lityozny,pr«edstawiciel rzą- 
da (dutoti^go p'7 antono- 



micznym rządzie kraju hoł- 
downiczego fnp.w Tybecie). 

Ambaru /. kłopot, zachód 
z ozem. 

Ambargo h. ob. Embargo. 

Ambarkader /. przystań, 
wybrz''że do wylądowania; 
peron kolei żelaznej. 

Ambarkować / ładować na 
okręt: wnadzat na okręt; 
a. tlę. wsiadać na okręt. 

Ambasada /. orszak amba- 
naiiora; pałac w którym 
n>ieszka ambasador. 

Ambasador/, pierwszorzęd- 
ny poseł państwa przy OD- 
cvt: dworze. 

Ambicja ł. poczucie swej 
wartości, duma szlachetna, 
ubieganie się o chwałę, t>o- 
gaotwa, znaczenie. 

Ambo 1. 2 numery razem po- 
stawień o naloterji liczbowej. 

Ambo mellores ł. obaj lep- 
si: jed-n godzien drugiego. 

Ambona y. kazalnica. 

Ambra ar. substancja wy- 
dzielana przez niektóre 
zwierzęta wjelorybowate , 
wydająca przyjemną woń 
przy spaleniu, używana ja- 
ko kadzidło. 

Ambrasy /. wykwintne 
przepaski, szmiT}- do firanek 
a, do portjer. 

Ambrazara/. frumuga w ma- 
rze na okna lab strzelnice. 

Ambrozja g. pokarm bogów^ 
|>rsff. napój wyśmienity. 

Afflbnlakry g. miejsca ocie- 
nione dla przechadzki; kruż- 
ganki w klasztoracłi; nóiki 
czyli wyrostki przysawko- 
we na ciele zwierząt zw. 
szkarłnpniami, służące do 
ruchu i połączone z we- 
wnętrznym narządem wod- 
nym. 

Ambulans /. t>clowy szpi- 
tal wojskowy. 

Ambulatorium »i. lecznica^ 
bez mieszkania dlachorychu 

Ame danwee /. fam damne) 
doił. dusza potępiona; zwo- 
lennik czyj bezwzględny, 
ślepo wykonywnjący jego 
rozkazy. 

Ameijoracia /. ulepezenie. 

Am«o hthr. niftch się tak 
stanie, prwn. koniec. 

A ROMa et toro i. od sto- 
łu i łoia (separacja). 

Amerszlak n. ob. Zendra. 

A menrellle /. fa merwij) 
cudownie, doskonale. 

Amerykaa /. okryty powo- 
zi k z kozłem z tyłu, lub 
bez kozła. 

Amerrkaśslci pojadrnek, zo- 
bowiązanie się obu stają- 
cych do pojedynku, że ten 
z nich odbierze sobie ży- 
cie w oznaczonym czasie, 
kto taki log wyciągnie. 

A mota ic. do połowy, zy- 
^u lub straty. 

Ametyst g. nazwa pełzne- 
go minento, kwarc, 



A mezza *oce ob. Kezza 
voce. 

Aaiflble g. płazy, zwierzę- 
ta ziemnowodne (n^. żaba) 

Amfibrach g. stopa wier- 
szowa złożcnaz trzech zgło- 
sek: śrr^dkowa długa a. ak- 
centowana i -' — •^). 

Amfiktjooja ;. związek sta- 
rpż. miast greckicłi, sądzą- 
cy przewinienia nie^lko 
pojedynczych osób, ale tak- 
że całych miast i rzeczy- 
poBpolitych. 

Amfilada /. rząd pokojów, 
sal, kolumn w jednej linji 
po sobie idąfrych. 

Amfiteatr g. część teatm 
na piętrze naprzeciw m:*:- 
ny; budynek półokrągły 
z siedzeniami dla widzów 
coraz wyższemi; amlHeatral- 
aa budowa, pół okrągła bu- 
dowa, stopniowo podnoszą- 
ca się ku obwodowi. 

Amfltijony. 1/.] podejmują- 
cy gości, gospodarz gościn- 
ny, fundator (od imienia bo- 
hatera komedji Plauta i %'>- 
medji Moliera). 

Amfitryta g. milU. b<jgi- 
ni morza, żona Posejdona, 
jeździła na wozie kształtu 
mussii, ciągniętym przez 
deltiny \ konie morskie. 

Amfjofl g. bajeczny ' król 
tebański, mąż Njoby, który, 
graj^ na° lutni, łagodził 
dzikie zwierzęta; kamienie, 
posłuszne jego muzyce, uło- 
żyły się, tworząc mury Teb. 

Amfora g. {t.\ starożytny 
dzban z 2 uszkami i wiąz- 
ką szyjką. 

Ami cochon / (1u>$xąi czło- 
wiek poufalący się zbytecz- 
nie a. grubi jańsko w imię 
niby przyjaźni. 

Amictus 1. oh. Humerał. 

Amicus ceritts in ro iMorta 
cemitur L w niedoli poznaje 
się prawdziwego przyjaciela. 

Amicus Plato s«d magisami- 
ca *erttas i. iott. drogi mi 
jest Platon, lecz prawda jest 
mi droższą; prawda jest 
wyższą nad wszystko. 

A minori ad majas i. z mniej- 
szego o większem (wnios- 
kować). 

AaHDelr ampometr. ni. przy- 
rząd do oznaczenia liczby 
amperów w prądzie elek- 
trycznym. 

AmMStjay. darowanie ka- 
ry, ułaskawienie przez pa- 
nującego. 

Amnezja V- '^t^''!^^ P^oai^i* 

Amonjak t. sól gryzła, 
z mocną wonią, związek 
cfcirai. azotu z wodorem. 

Amor /., Eros <i. bożek 
miłości; miłość: amory mi- 
łostki 

Amoralnoić /. («d. ewrał) 
niemoralnośó. 

Amoretki /. kawałki szpi- 
Łu cielęcego, używane do 



Amorficzny — Anima 



ahierania potraw i dodawa- 
ne do ostrych sosów. 

Amorilczny ni. bezpoKta- 
ciowy, nie posiadający bu- 
dowy krystalicznej. 

Amorfizm «•<. eh«m. bez- 
postaciowość, niezdolność 
osadzania się w postaci 
kryształów. 

Amor omnia vincit 1. mi- 
łość wszystko zwycięża. 

Amoroto tr. w muz. czule. 

Amorphozoa *$. zwierzęta 
nie mająoń jednostajnej po- 
staci up. gąbki. 

Amor sceleratus habendi t. 
zbrodnicza clujć posiadania 
(nadmierna chciwość). 

Amortyzacja /. umorzenie, 
spłata jiapitalu częściami. 

Amortyzować /. lunarzać. 

Amper, jednostka natęże- 
nia prądu elektrycznego, 
idolna strącić (wydzielić) 
w jednej godzinie 3,9'! gra- 
mów srebra z azotanu srebra' 
(nazwana tak na cześć u- 
Cronego francnzaAmpere'a). 

Amper godzina, godzina 
działania prądu, mającego 
natężenie równe- jednemu 
amperowi. 

Ampormetr oh. Ammetr. 

Ampla t. lampa wisząca 
pkryta banią szklaną. 

Amploty/. sprawunki. 

Afflplifłkacja i. drobiazgo- 
■we opowiadanie , dokład ' 
nłeisse wy}a4(uenie myśli. 

Amplituda ł. obszemuśc, 
długość łuku zakreślonego 
przez jaikąś cząstkę drga- 
jącą lub jego cięciwy; ob- 
szeraość wahań. . 

Ampulta i. banieczka w 
faztałcie dzbanuszka do wo- 
dy, do wina, używana przy 
Mszy Św. 

Amputacla t. odcięcie ja- 
kiej cs^ęści ciała instrumen- 
tem chirur^ricznym. 

Amryta stiml. napój bo- 
gów, dający nieśmiertel- 
Ł >ść (w religji Indusów). 

Amulet ar, przedmiot jaki 
iiuszony przy sobie, ijiają- 
cy niby chronić od chorób, 
nieszczęść, czarów. 

Arnwicla/. zapasy wojen- 
- , i:f'.wnie. proch i kule. 

Ana g. ikr. a lub aa fob ). 

Aitabapłyeta *g. członek 
petty nowo<:hrzczeńców, po- 
idług której chrzest w dzie- 
oiństwie jest nieważny i 
należy chrzcić powtórnia 
dorosłych. 

Anaba<łs, Anabaza g. od- 
wrót 10,000 Greków z Azji 
Mniejszej p jd dowództwem 
]v8<!nofonta; opis tego od- 
wrotu. 

Anachoreta g. pustelnik, 
eamotnik; pnen. odladek. 

Anachronizm g. błąd w o- 
zuaczeniu cza8a wydarzeń; 
prztn. rzecz jakaś już nie 
na cMoie, praestarśałft. 



Anacykllczny g. wiersz, 

wi^sz, który można czy- 
tać od początku do końca 
i od końca do poctątku 
czyli wstecz. 

Anadjomene g. wynurza- 
jąca się z morza, ro/lząca 
się piany morskiej, przy- 
doniek Afrodyty (oh.). 

Anaeroby *g.' bakterje ży- 
jące bez tlenu. 

Anafora g. powtarzanie 
tych samych wyrazów na 
iKiczątku kilku zdań po so- 
bie idących (figura reto- 
ryczna). 

Anagogiczny *ff. wzniosły, 
wspaniały, zachwycający. 

Anagogia g. Wzniesienie 
duszy do Boga,zachwycenie, 

Anagram g. zagadka pole- 
gająca na przestawieniu li- 
ter lub sylao. 

Anaicolirt g. brak ciągło- 
ści i gramatycznego związ- 
ku między częściami o- 
kresu. 

Analtreontylt g. lekki wiersi 
*artobliwy lub miłosny, 
' Anaknutyczny g. wiersz, 
wiersz zaczynający się od 
jednej lub dwu sylab bez- 
akcentowych, wprowadzają- 
cych w rytm właściwy. 

Analeiita g.-ł. wybór naj- 
celniejsaych ustępów z pi- 
sarz ów i poetów. 

Analfabeta ni. nie umieją- 
cy osytaó i pisaó. 

Analgezja ;. nieczałpśó na 
bóL 

Analityczny nt. rozbiorowy, 
wynikający z analizy, roz- 
bierczy; a. Jfzyk, nie posia- 
dający fleksji, np. angiel- 
ski. 

Analiza g. rozbiór, rozło- 
żenie całości na części: a. 
ciwmiczna, rozłożenie ciała 
na pierwiastki; anatlsować, 
rozbierać, roakładać. 

Analogizować *g. przyrów- 
nywać; 'ipodabniać. 

AnalogJa g: podobieństwo; 
analogiczny podobny, wedle 
pewnego wzoru. 

Anamneza g. badanie cho- 
rego cc do przeszłości je- 
go ohoroljy. 

Ananas pentw. nazwa ro- 
śliny amerykańskiej i jej 
owocn; prten. specjał, pray- 
«maczek, iart. człowiek (w 
znaczeniu ujemnym); ana- 
nasamla, cieplarnia w któr 
rej hodują eię ananasy. 

Anaake g. konieczność, 
przeznaczenie, fatum. 

Anapest g. stopa wierszo- 
wa, złożona z 2-oh zgło- 
sek krótkich i trteciej dłu- 
giej ^^—. 

Anarchja g.-l. bezrząd, roz- 
przężenie, zamęt, zanik Kar- 
ności; anarchista, zwolennik 
anarchji, anarchizmu, anar- 
chizm, j dążenie do takiego 
układa spułecaBego, w kto? 



rym nie byłoby właday 
i każdy sam dla siebie sta- 
nowiłby prawa. 

Anastrofai g. omieszccenie 
wyrazu zależnego przed 
głównym. 

Anastygmat *g. rodzaj ob- 
jektywu fotograficznego. 

Anatema g.-l. klątwa ko- 
ścielna, wyklęcie; Anatbema 
•<t! niech będzie przeklętyl 

Anatocyzm g. procent od 
procentu. 

Anatom "g. uczony zajmu- 
jący się amatomją. 

Anatomizować *g. rozbie- 
rać ciało; rozczłonkowywaó. 

Anatomja *g. nauka o bu- 
dowie ciał organicznyołi, 
o rozczłonkowaniu ich na 
części. 

Anchols /. (atutua), Aaełio- 
v{s a. (onaotcii) mało ryl>- 
ki z morza Śródziemnego 
z rodziny śledzi. 

Ancien rigime'/- fef^'t r«- 
timj dawne rządy, diawny 
flposób rządzenia (mianowi- 
cie przed W. Rewolucją 
francuską). 

An<lante, Aiidantine tr. zwol- 
na, spokojnie (w muayce); 
część większego utworu 
muz. o ruchu wolnym. 

AndrogłRftyezny «t dwn- 
płciowy. 

Androgyne g. istota o ce- 
chach mężczyzny i kohifr* 
ty, hermafrodyta. 

Androkracja g. panowanie 
mężczyzn; ob. GInaJkokra- 
cja. 

Androny M. brednie, du- 
by smalone, niedorzeczna 
mowa, głupttwa. 

Andrut, tutka z ciasta o- 
płatkowego upieczona, w 
którą się nakłada pasta o- 
wocowa, krem albo lody. 

Anegdota g. krótkie, do- 
wcipne opowiadanie. 

Aneks i. dodatek, dowćd 
przyłączony do podania lub 
przedstawienia, uzupełnie- 
nie. 

Aoeksja t. przyłączenie, za- 
gamienie, przywłaszczeide. 

Anektować »*. przyłączać, 
zabierać, przywłaszczać. 

Anelettryczne *g. ciała, 
ciało będące dobrym prso- 
wodnikiem elektryczności. 

Anemja g. medofa-wistość; 
anemiczny mający mało krwi, 
aiedokrwisty. 

Aneawgraf 'g. anemometr 
lapisujący kolejne zmiany 
wiatru. 

Anemologja *g. nauka o 
wiatrach. 

Anemamatr *g. wiatromierz, 
przyrząd do mierzenia 
prędkości wiatru. 

AnofflOM g.-l. naawa ro- 
śliny sasanka. 

Aa emoskap *g. wiatrowskas, 
przyrząd, wskacyijący kie- 
runek wiatru. 



tutmii V rodzaj baro- 
metru. 

Anaaipinmi V kierunek 
filozoficzny nie opierający 
się na doświadczenia. 

A Msciro at mm aasa I 
nie wiedząc o csem,. wno- 
sić, że t4igo nieaiia. 

Anasłoz^ f. niecznło66, 
znieczulenie; aaMtstyczay, 
znieczulający, pozbawiają- 
cy czucia: znieczulony, po- 
zbawiony czucia. 

Aaewryzai g. rossceraenie 
tętnicy (choroba). 

Aafifate /. of>. AarfUaAa. 

Angałować /. zapraasaó, 
zamawiać; zoiow^ać, sobo- 
wiązywać;aBgaia«ać sit,zo- 
bowiązywać się, wplątać się. 

Aagiikek, zaklinacz i cza- 
rodziej u Eskimów. 

Aof^atŁ modlitwa „Ajuot 
Pańf^ zwiastował" i t. d.^ 
głos dzwonka kościelnej 
wzywającego do odmówie- 
nia tej modlitwy. 

Aaglalsiu efcaraba, krzy- 
wica. 

Aaf ieisfca sA, siarczan ma- 
gnezji, smaku goizko-sło- 
nawego, rozpuBiczaiuy w 
wodzie, lek roswalniająCy, 
inaczej: górska sól. 

Aa^altU mW aJ.BiylaA- 
skl n«ta.\ 

Aof Ina t. zapalenie ^- 
dłi^ a. pacłaris - zapałania 
naczyń wieńcowyob aaroa. 

Angiologia *g. nauka i nar 
czynjach w ciele, (ci^ 
anatomji). 

Aagiez /. koń angifllsM; 
rodzaj tańca angietekiego. 

AnglłkaBizai «^ wyanaDie. 
religijne, panujące w An- 

Aafiizować /. kania, pod- 
ciąćmu ogon u nasady, że- 
by odstawaŁ 

Aa|lanian|a »i. zamiłowa- 
nie we wszystkiem co an- 
gielskie. 

Angora, odmiana psów, ko- 
tów, królików, z sierścią 
długą, deiikatiią; tŁiuiaa 
z sierści kóz angorskidi 
(ud nazwy miasta windjaoh). 

Anfrasisła (o'-: m gras) ku- 
piec hurtowy. 

Anhydryt "g. bezwodnik, 
bezw>>day siarczan wi^mia. 

AiriUlewać i. znieść, uwa- 
l»6 r-a niebyłe, umewainić. 

AalHaa ar. ciecz oleista, 
używana do wyrobu roz- 
maitych farb. 

Aalma danaala t. w, Ątn 
daaMrfo f9tj. 

AataHMiwanla i. spoaŁrz^- 
żenie, rwróoanie uwagi, 
przestroga, nacaaa 

Anfaniiini ai.zwioraęooś.', 
znamiona życia zwierzę- 
cego. 

Aaimała ir. w awi. z oży- 
wieniem. 

AniBMsitU ^dosaąpodła. 



Animizm — Antykwa 



8 



istota nędzna, a. uważana 
za tak^, gdyi nie poBiada 
inoiności bronienia się, 

Anlmlzm nt. doktryna, we- 
dług której pierwiastek du- 
chowy jest przyczyną czyn- 
ności żywotnych w jeste- 
stwach organicznych; po- 
czytywanie duszy i życia 
za jednoznaczne; przypisy- 
wanie czemu cech ludzkich, j 

Animo deliberato /.po zasta- 
nowieniu się, z rozmysłem. 

Anlmoso tr. w muz. z ży- 
ciem, z ożywieniem. 

Animować ł. zachęcać, o- 
żywiać, dodawać odwagi. 

Animozja nt. zaciętość, za- 
wziętość, zapalczywość. 

Animus injurlandi t. zamiar 
ubliżenia. 

Animus movens 1. ob. Spi- 
ritus movens. 

Animus nocendi t. zamiar 
zrządzenia szkody. 

'Animusz/, duch; charaiter, 
odwaga, zapał, zuchowatość. 

Aniwersarz i. rocznica, 

Anjon oh. Jon. 

Ankier/. kotwica, wychwyt; 
mechanizm w zegarku; ze- 
garek z takim mechaniz- 
mom; armatnra w maszy- 
nach dynamo-elfktrycz. 

Ankieta /. zbadanie jakiej 
sprawy przez rzeczoznaw- 
ców; wywiady; specjalna 
komisja do zbadania jakiej 
sprawy; sprawozdanie. 

Ankiloza^. chorobliwanie- 
możność ruchu w stawie. 

Ankre «. żelazna klamra 
do spajania, (np. belek, 
ścian); ankrować, wzmacniać 
budynek ankrami. 

Annaie, Annały /. roczniki, 
spis zdarzeń zn.sztych po- 
dług następstwa lat, kroni- 
ka; annallsta, rocznikarz, pi- 
szący annaie, kronikarz. 

Annt praeteriti /. roku 
przeszłego. 

Annlv«rsarja /. doroczne 
uroczy stośt i. 

Anno /. w roku; Anno Domi- 
ni, w roku Pańskim; oh. A. c. 

Annuała /. dochód roczny 
za kapit^ złożony bezzwrot- 
nie. 

Annuity /, opłata mająca 
eię wnosić w stałych ter- 
minach celem umorzenia 
długu lub utworzenia ozna- 
czonego kapitału, 

Annulować /. znieść, u- 
znawać za niebyłe, ■ 

Anod *>;• elektrod dodat- 
ni, koniec drntn prowadzą- 
cego prąd z bieguna dodat- 
niego baterji elektrycznej 
do elektrolitu, 

Anodyny *g. krople: miesza- 
ni na eteru siarczan ego z wy- 
skokiem, uśmierzająca ból 
przez odurzenie, 

AnomaIJa g. nieprawidło- 
wość, nieiwłaśoiwość, .nie- 
normalność, objaw niezwy- 



kły, uchylenie Bię od regu- 
ły ogólnej. 

Anonim g.-t, autor bez- 
imienny, nie podpisujący 
nazwiska; list bezimienny; 
anonimowe towarzystwa, bez- 
imienne towarzystwo, towa- 
rzystwo akcyjne. 

Anons y. ogłoszenie w pis- 
mach, zawiadomienie. 

Anonsować /. oznajmiać, 
donosić, ogłaszać, 

Anorganiczny *g. nieogra- 
niczny; martwy, nieżywot- 
ny należący do królestwa 
minerałów. 

Anormalny nł. nieprawidło- 
wy, wyjątkowy, niezwykły. 

Ansa i. niechęć, uraza, 
złość, chęć zemsty; powód, 
sposobność. 

Ansambl ob. Ensemble. 

Anszlag n. kosztorys, za- 
rys kosztów budowy i robót. 

Anta /. pilastr; kolumna 
wysuwająca się z muru. 

Antaba n. metalowa ręko- 
jeść, rączka, klamra u szu- 
flady, kufra i t. p.; sztaba 
zgięta, osłaniająca cyngle 
u strzelby. 

Antagonista g. przeciwnik. 

Antagonizm $>. przeciwdzia- 
łanie, przeciwieństwo, 
współubieganie się, zawiść. 

Antałek wfg. ósma część 
okseftu; beczułka, dwuwia- 
drówka; antałkowe piwo, na- 
lewane wprost z antśałka 
do szklanki, nie Imtelko- 
wane, 

Antarktyczny g. położony 
bIi£ko bieguna południo- 
wego, 

Antarktyda g. ląd biegimo- 
wy południowy. 

Antę /. przód. 

Antecedencje, Antecedensy 
/. sprawy i okoliczności po- 
przednie, mniej a, więcej 
związane z wypadkiem, o 
który chodzi, 

Antecesor /, poprzednik, 
przodek. 
Antę Chrislum Nałum ob. A.C.N 

Antydatować ni, napisać 
wcześniejszą datę. 

Antedyluwjalny nł. przed- 
potopowy. 

Anteludjum {. przegrywka, 
krótki wstęp muzyczny. 

Antenat nł. przodek rodzi- 
ny, protoplasta. 

Antę omnla /. przede- 
wszystkiem. 

Antepe'djuffl a. Antependjum 
/, dolna zasłona ołtarza, 

Anterjora /, ob. Antecedencje. 

Antłiropoplłhecus nł. małpa 
człowieko-kształtna(gibbon, 
8zympans,orangTitan, goryl). 

Anthropos zootf pollilkon g. 
człowiek jest zwierzęciem 
towarzyski em. 

AntI, Anty g. przeciw; zło- 
żone z jakim wyrazem o- 
znacza pojęcie wprost prze- 
ciwne nieprzyjazne. 



Antloipando, Anticipałiye /. 
naprzód, z góry (np. zapłata), 

AntidAłiMi /. ob. Antydot, 

Antllt^Mieiia 9. pisma spor- 
ne niepewnego autora {ob. 
Homologumena). 

Antiquitates /, starożytno- 
ści. • 

Antigjofflodo, Antiqae morę, 
Antiquis moribus /. star\ ru 
sposobem, według starego 
zwyczaju. 

Antitoksyna 'g. substancja 
wytwarzana we krwi, głow- 
nie zapomooą odpowiednich 
szczepień, wstrzykiwań, 
przeciwdziałająca bak- 
terjom chorobotwórczym. 

Antologja g. wybór utwo- 
rów poetycznych z różnych 
autorów. 

Antracen *g. węglowodór, 
otrzymywany przy wrzeniu 
smoły z węgla kamiennego. 

Antracyt *g. gatunek naj- 
czystszego węgla kamien- 
nego. 

Antraks g. wąglik, wrzód, 
czyrak, karbunkuł. 

Antrakt/, międzyakt, prze- 
rwa między jednym aktem 
widowiska a drugim. 

Antreprener /. przedsię- 
biorca. 

Antrepryza/. przedsiębior- 
stwo, dostawa. 

Antresola /. piąterko mię- 
dzy parterem a I-szym pię- 
trem, półpiętro. 

Antropoeentryzm nł. poczy- 
tywanie oriowieka za cel 
bytu całego świata. 

Antropofag g. ludożerca. 

Antropofonika *g. fizjolo- 
gia mowy ludzkiej. 

Antropogienja, Antropogonja 
y. nauka o pochodzeniu czło- 
wieka i rozwoju ras ludz- 
kich. 

Antropogleografja *g. nau- 
ka o rozsiedleniu człowie- 
ka na ziemi, o wpływie 
klimatu i ukształtowania po- 
wierzchni ziemi na czło- 
wieka. 

Antropognozja *g. pozna- 
nie anatomiczne ciała ludz- 
kiego. 

Antropolatrja *g. oddawa- 
nie czci boskiej Indziom. 

Antropologia *g. gałąź hi- 
storji naturalnej, zajmująca 
się człowiekiem, jego roz- 
wojem, rasami ludzłdemi. 

Antropometria *g. nauka 
o pomiarach, dokonywa- 
nych na ciele ludzkim; an- 
tropometryczne biuro, biuro, 
w którein zdejmują i zapi- 
sują niektóre pomiary cia- 
ła złoczyńców, żeby icŁ 
pewniej rozpoznać w razie 
ponownego schwytania, 

Antropomortlzm *g. uczło- 
wieczenie, wyobrażenie Bp- 
ga w postaci ludzkiej, 2 przy- 
miotami i wadami ludzkie- 
mi; antroponorficzny, zbliżo- 



ny do człowieka |kk1 wzglę- 
d';ui swej pohtati a. jnAl 
względem twej natury du- 
t nowej. 

Antropomorfizować 'y. przy- 
pisywać cieniu własności 
ludzkie. 

Antropozefja 'g. nauka o 
człowieku z punktu widze- 
nia filozofji. 

Antropozoiczny *g. •kres, 
czwartorzędowe formacje, 
zawierające młoiłsze (alu- 
wjalne) i ' - ' '^wjal- 

ne) poi:; jwe, 

wrazze;/. leją- 

cych wtcuy luiz, j /.■'■, i-nut. 

Antrykot oh. Entrećfite. 

Antużar c4. Entourage. 

Anty ob. AntI. 

Antychlor ' g. mieszanitia 
wydalająca chlor z mate- 
rjałów bielonych tym pier- 
wiastkiem. 

Antychryst g. fpóińj nie- 
przyjaciół Chrystusa i 
chrześcijaństwa, czartj 
pntm. człowiek zły, potę- 
pieniec. 

AntycyUon *g. wir vfia- 
trów tworzący się dokoła 
miejsca największego ciś- 
nienia powietrza, zwykle 
łagodniejszy niż cyklon. 

Antycypacja /. uprzedzanie 
faktów", przewidywanie, 
przypuszczanie zgóry; wy- 
płata przed terminem. 

Antycypować /. uprzed? 

Antyczny (oh. antyk) .-u- 
żytny, staroświecki. 

Antydatować ob. Antedato- 
wać. 

Antydot g.-ł. odtrutka, śro- 
dek przeciw truciźnie. 

Antydaellsła /. przeciwnik 
pojedynków, 

Antyfebryna nt. środek le- 
karski preeciwgorączkowy. 

Antyfona *g. śpiew kapła- 
na i ludu naprzemian, lub 
dwóch chórów, odpowiada- 
jących sobie, zwykle koń- 
czący litanję a. psalm; aa- 
tyfonarz, antyfonarjusz księga 
z antyfonami i nutami do 
nich. 

Antygrafja *g.> pismo od- 
wrotne na wspai. 

Antyk >•/. przedmiot sta- 
rożytny , cenny zabytek ; 
przedmiot przestarzały, 

Antykamera nt. przedpokój, 
sień. 

Antyklerykalny ni. wrogi 
duchowieństwu. 

Antyklbiainy ni. wygięty w 
postać siodła (pokład ziemi). 

Antykonstytucyjny nt. nie- 
zgodny z konstytucją, nie- 
zgodny z artykułami usta- 
wy konstytucyjnej. 

Airtykrytyka V- faT^ia far- 
tyki, odpowiedź zwalczaiacif 
laytykę. 

Antykwa*/, gattmek pospo- 
licie używanych prostych, 
czcionek łacińskich. 



Antykwarjat — A posse 



Antyfcwaiiałi/. handel daw- 

oonii a. rzadkiemikRią;ikami. 

Antykwan ni. Antykwarfusi 

staroiytnik miłoSnik i ba- 
dacz starożytnoftci; handlu- 
jący ksiąikamidawnemi lub 
nowRZPini używaiiemi; Mły- 
kwimla, sklep, w którym 
sprzedają wyroby fltaro- 
świeckie lob dawne książki. 

Antylogja ff. sprzeczność 
pomiędzy zdaniami wygło- 
azonemi przez tegbi same- 
go człowieka. 

Antylopa w. koza afrykań- 
ska. 

Aniymililaryzm */. dą^ość 
przeciwna utrzymywa- 
niu wielkioh armji stałych 
i panowaniu militaryzmu. 

Antyminitterjalny nł. nie- 
przyjazny względem mini- 
eterjuih wzglądem rządu. 

Antymon M. metal biały, 
niebieskawo-szarawy, pier-" 
wiastek chemiczny, mający 
liozne zastosowania. 

Antynacjońallzm nł. nie- 
uznawanie wyłączności na- 
rodowej. 

Antynom]a g. przeciwień- 
stwo, sprzeczność praw. 

Antynous g.-i. typ piękno- 
ści męskiej (od imienia n- 
Inbieńca oeearza rzymskie- 
go Hadrjafia). 

Antypapleż (ob. anty i pa- 
pież) papież wybrany nie- 
prawnie napriekór papie- 
żowi wybranemu prawnie 
i współzawodniczący z pa- 
piełera prawowitym. 

Antypassat i. prąd powie- 
trza, płynący górą od rów- 
nika ku biegunowi (północ- 
nemu a. południowemu). 
- Antypast 10. przekąska a. na- 
pitek przed jedzeniem; przy- 
smaczek; rozkosz, uciecha. 

Antypatia g. wstręt, od- 
raza. 

Anłyperysłallyczny 'g. ruch 
kiszek przeciwny perystal- 
tyczneniu (zdarza się przy 
wymiotowaniu). 

Antypiryna *g. lekarstwo 
przeciwgorączkowe. 

Antypka tur. cybuch z tu- 
reckiej wiśni a. czereśni. 

Antyplanat nł. rodzaj ob- 
jektywu fotograficznego. 

Antypoda g. przeciwnoż- 
ny, mieszkaniec drugiej pół- 
kuli ziemi; prten. człowiek 
s u p e ł n i e przeciwnego 
(fc kimś) charakteru, spo- 
sobu myślenia. 

Antysemita nt. przeciwnik 
żydów; antysemityzm, wrogie 
atanowisko względem ży- 
dów. 

Antyseptyczny *g. przeciw- 
gnilny. 

Airtyseptyka *g. działanie 
środkami przeciwguilnerai. 

Antysocjalny nł. przeciwny 
interesowi społeczeństwa, 
przeciwBpołeczny. 



Antystrota g. część śpiewa 
chóru w dramaoie staroż, 
Oroków. 

Antyszambrować/. rron. wy- 
czekiwać długo w przedpo- 
koju człowieka możnego, że- 
by być przyjętym. 

Antytetyczny *g. przeciwny, 
będący antytezą. 

Antyteza g. przeciwstawie- 
nie, zestawienie ze sobą 
pojęć wprost przeciwnych; 
przciiwieństwo do tezy. 

Antytoksyna 'g. substancja 
wytwarzaną we krwi głów- 
nie po odpowiodnich szcze- 
pieniach (w8tr/!ykiwaniach), 
przeciwd ziała jąoa bak- 
terjom chorobotwórczym, 

Antytrynitarjusze, Antytryni- 
tarze ni, sekty odrzucające 
dogmat Trójcy Św. (np. A- 
rjanie, Socynjanie). 

Anulować ob. Anihilować. 

Aojda g. wędrowny piew- 
ca, poet^ w czasach bcJha- 
terskich Grecji. 

Aorta g. główna tętnica 
wychodząca z seroa. 

Aoryst g. w gram, czas 
przeszły chwilowy. 

A outrance /. (a utraft) do 
ostatka, do ostateczności; 
na ostre. 

A. p, tkr. anno patsato i. 
w roku minionym; też annl 
praeteriti i. roku zeszłego. 

Apage g. odstąp, idi precz; 
a. satanas! precz szatanie! 

Apagogiczny »t. dowdd, do- 
wód wynikający z niemo- 
żliwości twierdzenia prze 
oiwnego. 

Apanaie/. uposażanie ksią- 
żąt i księżniczek domu pa- 
nującego; osobista włań- 
ność nieruchoma panujące- 
go; zarząd majątkami panu- 
jącego. 

Aparament i. przyrządy wo- 
jenne: działa, kule, proch, 
wozy i t. p.; ubiór kościelny. 

Aparat I. maszyna, ma- 
szynerja, przybory, przy- 
rząd do wykonywania danej 
czynności;, a-y kościelne, u- 
biory kapłańskie kościelne: 
ornat, kapa i dalmatyka. 

A part /. (a par) osobno, 
oddzielnie, na swoją rękę. 

Apartament /. duże, wy- 
tworne mieszkanie. 

A parte /. na stronia, n* 
uboczu, oddzielnie. 

Aparyc|a 1. ukazanie się^ 
zjawienie się. 

Apasze /. bandj-ci parys- 
cy, przeważnie sutenerzy 
(od nazwy plemienia Indjan' 
czerwonoekórych), 

Apatja g. obojętność, zo- 
bojętnienie, odrętwienie u- 
cznć , niecznłość ; apatyk , 
dotknięty apatją; apatyczny, 
obojętny, nieczuły, nio*r»- 
iliwy. 

Apedeiiłyczny *g. nie po- 
siadający wykształoerfia. 



Apel /. zwoływanie, we- 
zwanie; sprawdzanie oso- 
bistelj Obecności żołnierzy; 
znak zwoływania. 

Apelacja t. odwołanie się 
od wyroku Aiżssej instan- 
cji do sądów wyższej in- 
stancji. 

Apendykt i. ob. Suplement. 

Apepsja *g. niemożnośó 
trawienia. 

Apercapcja »t. uświadomie- 
nie, akt uwagi czynnejj 
przyswajanie nowych spo- 
strzeżeń za pomocą daw- 
niej nabytych wyobrażeń 
(ob. Percepcja); apercypowaó 
dokonywać apercepcji. 

Apercu /. (apersilj rzut oka; 
rozprawka stanowiąca po- 
bieżny zarys. 

Apjrltif /. kieliszek trun- 
ku przed jedzeniem, jako- 
by dla strawnośoi. 

Aperto libro t. gdzie się 
książka otworzy (czytać, 
tłomaczyć). 

Apertura t. w med. sztucz- 
nie zrobiona długotrwała 
ranka na ciele w cela lecz- 
niczym. 

Apetyt ł. łaknienie, chęć 
jedzenia, żądza. 

A peu prłs /. (a pó pre} 
prawie około, blizko. 

Aphellum g.-i. punkt naj- 
większego oddalenia pla- 
nety lub komety od słoń- 
ca. 

A pjacere u>. dowolnie, 
według upodobania. 

Apls, byk święty staroiyt. 
Egipcjan, czczony jako bó- 
stwo. 

Apianat ni. objektyw fo- 
tograficzny z soczewką a- 
planaty czną; aplanatyczna so- 
czewka, wolna od aberacji 
kulistości. 

Aplaudować i, oklaskiwać, 
pochwalać. 

Aplauz t. oklask, brawoj 
pochwała głośna, okrzyki 
uznania. 

Aplikacja ni. pilność, gor- 
liwe przykładanie sięj po- 
czątkowa praktyka biurowa, 
zwykle l>«zpłatna;' zastoso- 
wanie. 

Aplikacje /. rodzaj haftu, 
nakładanego na materjał, 
jako wyptiły deseń. 

Aplikant ni. praktykant 
sposobiący się bezpłatnie 
do czynności biurowych. 

Aplikatura ł. w miu, pra- 
widłowy układ palców. 

Aplikować i. zastosowywać; 
służąc bezpłatnie sposobić 
się do urzędu; a. si; pil- 
nie chodzić (około kogo a. 
czego), przykładać się. 

Aplomb /. pewność siebie 
w mowie, obejściu, w ru- 
chach. 

Apodosis g. druga połowa 
Okresu krasomówczego, za- 
wierająca dokończenie 



pierwszego okresu , roz- 
strzygnięcie wątpliwo- 
ści podniesione] w pierw- 
szej połowie (ob. Protasis). 

Apodyktyczny g.-l. stanow- 
czy; nieprzeparty, pewny. 

Apoftegmat g. krótkie, jędr- 
ne, zdanie, maksyma, epi- 
gramat. 

Apogeum g.-i. punkt naj- 
większego oddalenia księ- 
życa od ziemi; j»r««ł. szczyt, 
zenit. 

Apoglatura w. (-diałura) w 
muz. krótkaputa przed dłuż- 
szą, rodzaj forszlagu. 

Apokalipsa g. (pói^k.hl. Ob- 
jawienie Św. Jana; apo- 
kaliptyczny, wspomniany w 
Apokalipsie; prten. zagadko- 
wy, tajemniczy, niezrozu- 
miały, pełen przenośni. 

Apokope g. skrócenie wy- 
razu przez zanik głoski koń- 
cowej. 

Apokryf g.-t. nieuznane 
przez Kościół za autentycz- 
ne opowiadanie z życia 
Chrystusa a. N. Panny, spi- 
sane w pierwszych wiekach 
chrześcijaństwa; podrobie- 
nie, falsyfikat. 

Apolllnaris, woda mineral- 
na alkaliczna (ze źródła te- 
goż nazw. w Prusach Nad- 
reńskich). 

Apollo g.-l. bóg słońca i 
sztuk pięknych: ideał pięk- 
ności męskiej; rodzaj moty- 
la dziennego; dziatwa Apolll- 
na poeci. 

Apolog g. bajka w której 
występują zwierzęta lub ro- 
śliny. 

Apologleta, Apologitta *g. 
piparz, broniący wiary 
chrześcijańskiej; chwalca. 

Apologietyka*^. nauka bro- 
nienia prawd wiary chrze- 
ścijańskiej. 

Apologja g.-i. usprawiedli- 
wienie, obrona. 

Aponauroza V błonka ścię- 
gna przytwierdzające- 
go mięsień do kości. 

Apopleksja g.-t. pęknięcie 
naczynia krwionośnego w 
mózgu, połączone z utratą 
przytomności, udar. 

Apoplektyczny g.-i. skłon- 
ny do apopleksji; dotyczą- 
cy apopleksji. 

Apopsychja g. Apsych|a. 

Aporja g. powątpiewanit'. 

Aportować /. przynosić na 
rozkaz (o psie). 

Aporty /. wkłady rzeczo- 
we założycieli spółki akcyj- 
nej: ziemie, budynki, urzą- 
dzenia fabryczne; u spiryty- 
stów: spadanie a. przynosze- 
nie przez niewidzialnych 
działaczy przedmiotów ze 
znacznej nieraz odległości. 

A posse ad esse t. z tego, 
że coś jest możliwe, wnios- 
kować, że to jest rzeczy- 
wiście. 



Apostata — Argentan 



10 



Apołtała g. odstqpcB, od- 
szczopieaiec, zaprzaniec. 

Apottazja g. odstępstwo, 
wyrzecsenie 8ię{np. wiary). 

A posteriori 1. wnioskowa- 
nie z następstw o przyczy- 
nach; apocterjoryczny, pew- 
ny zależnie od uprzednie- 
go do4wia(iczenia. 

Apostolat nt. godność bis- 
Icupia, biskupstwo. 

Apostoł g.-t. uczeń Chry- 
stusa, krzewiciel nauki 
Chrystusa; propagator; apo- 
stolska stolica, stolica pa- 
pieska; prztn. Papież; apo- 
stolstwo, posłannictwo, mi- 
sja; krzowienie jakiej wia- 
ry, pvi>;/'.. 

Apostrof g.-ł. znak ' zastę- 
pujący dźwięk opuszczony.' 

Apostrofa g.-ł. w retoryce: 
przemówienie do nieobec- 
nych jakgdyby byli obeo- 
nemi, do rzeczy martwych, 
a nawet do pojęć, jakgdyby 
miały życie i czucie; nagana, 

Apotema *g. mat. promień 
koła wpisanego w wielokąt 
foremny. 

Apoteoza g. ubóstwienie; 
wyniesienie człowieka do 
rzęda bogów; artystyczne 
utworzenie grupy, wyobra- 
żającej bohaterów wśród 
chwały. 

A połlorl i. podług większo- 
ści, podług części głównej. 

Apozlopsza V przemilcze- 
nie, jako figtira retorycz- 
na, urwanie mowy umyślne. 

Apozycja ł. w gram. dopo- 
wiedzenie dodatnie atrybu- 
tywnego rzeczownika do 
dnipiego rzeczownika. 

Apparenf rarl nantes <n gur- 
giło vasto 1. dost. ukazują się 
nieliczni pływacy na to- 
pieli obszernej: wśród po- I 
wszecłmegc upadku (mo- 
ralnego, umysłowego lub 
materjalnego) albo wśród 
pustek zdarzają się nielicz- 
ne wyjątki, okazy. 

Appassionatotr. nainiętnie. 

AppendU ob. Apendyks. 

Appoint /. (apui) weksel 
stanowiący wyrównanie ca- 
łej należności., 

Approbatur 1. dogi. pozwa- 
la się; oh. Aprobata. 

Approximative i. w przy- 
bliżeniu, przypuszczalnie. 

Aprecjacja ni. ocenienie. 

Aprehendować 1. przejm.i- 
wać si(;. brać co do serca. 

Aprehensja t. przejmowa* 
nie się, trapienie się czym; 
obawa. 

Aprekacja ł. błaganie. 

Apris la lettre /. (ajrre la 
lełr) dalsze odbitki ryciny 
miedziorytnłczej, stalorytn, 
heljograwiury, po umiesz- 
czeniu podpisu autora ry- 
ciny i sztycharz.T 

Apris mol le diluge /. (apre 
MIM l« delui) po mnie ch.oć- 



by potop, wszystko mi jed- 
no co potem będzie. 

Apretttra n. zabarwianie 
i wykończenie tkanih do 
handlu. 

AprII L kwiecień. 

A prima vlsta oh. Prima vlsta. 

A priori t. wyrokowanie 
2 S'JO'i wnioskowanie 
z przyczyn o skutkach. 

Aprioryczny t.wfił. pomija- 
jący dowody doświadczalne. 

Aprobacja i. pochwała, a- 
znanio, przyjęcie. 

Aprobata nł. potwierdze- 
nie: pozwolenie władzy du- 
chownej na drukowanie 
książki. 

Aprobować ł. potwierdzać, 
pozwalać, uznawać za do- 
bre, pochwalać. 

A propos /. fa propo) w sam 
czas, w satną porę, właści- 
wie, stosownie, aie-ale, co 
Kię tyczy; i. des bottes f-de 
t>ot) ni z tego ni r, owego, 
ł e? zwiizku z tym, o czyin 
był-1 mowa, 

Aproprjacja ł. przywłasz- 
czenie. 

Aprosza/. rów oblężniczy, 
którym nieprzyjaciel pod- 
stępnje pod fortecę; przykop. 

Aprowidować ł. zaopatry- 
wać. 

Apsyclija g. głębokie o- 
mdlenie. 

Apsydyy. punkty najwięk- 
szego i najmniejszego od- 
dalenia planety od słońca 
faphelium i perih.elinm) o>. 
Absyda. 

Apteka *g. miejsce gdzie 
sii; przygotowują i sprzedają 
lekaj-stwa. 

Ai|ua haeret 1. dott. woda 
zatyka się (w rurze): być 
w kłopotach. 

A quatreiplng!es/. ^a ketr 
epfal.' elegancko, strojnie. 

i qu8tre mains/.^a któr męi 
na cztery ręce (w muzyce). 

Agua vltae i. dott. woda 
życia: okowita, iródka. 

A quelque chose malłieur est 
bon .f. /a kelk noz malSr e 
hąl i nieszczęście na coś się 
przyda; niema tego złego, 
coby na dobre nie wyszło. 

Aqulla non capił muscas t. 
dott. orzeł nie chwyta ronch; 
pnen. wielki człowiek nie 
znęca sic nad drobiazgami. 

A. r. tkr. Anno regni /. 
roku panowania. 

Ar /. miara powierzchni 
■>1(X) metr. kwadratowym. 

Araba o6. Arba. 

Arabeski t.-. f/.l fantazyjne 
ozdobj, naśladująca sploty 
(jałązek, liSci, kwiatów i 
linji. 

Arabia dqserta ł. Arabia 
skalista; prsen. pustka. 

Arachnologla *g. nauka o 
pająknch.. 

Aramojskl ifzyk, język a- 
żywany w staroż. Syrji i Pa- 



lestyiue, stanowiący głów- 
ną ga<ąż pdłnoono-semio- 
kich j-^zyków. 

Aranżer /. urcądzsiąoy 
tańce, zabawy. 

Aranżować /. urządzać; 
w muz. przełożyć kompo- 
zycję z orkiestry lub śpie- 
wu na jakikolwiek instru- 
ment muzyczny lub od- 
wrotnie. 

Arba. Araba tw, wóz dwn- 
kolny mongołów, kirgizów. 

Arbiter I. fiędzia polnbow- 
ny, rozjemca: pojednawca. 
Arbiter oiegaittlannn t. mistrz 
dobrego smak a, uznany 
wzór wytwomoftci, wy- 
kwintu. 

Arbitralny ni. samowolny; 
bezwzględny ; arbttralnoic . 
dowolność, samowolność. 

Arbitraż /. spekulacja na 
różnice cen i kursu papie- 
rów wartośoiowyih, zacho- 
dzące między jednoczesne- 
rai notowaniami na różnych 
gjełdach- 

Arcanwn (1. m. Arcana) ł. 
tajemnica, sekret; sekret- 
ny sposób, środek tajemni- 
czy; a. Imparil — tajemnice 
państwowo. 

Archaiczny?., archalstyezny 
mający cechy starożytno- 
ści; staroświecki, przesta- 
rzały. 

Archaizm 17. ^ryraz ' prze- 
starzały; staroświeoczjzna. 

ArcheograTJa V- op>8 za- 
bytków starożytności. 

Arcbeobg *y. badacz sta- 
rożytności, starożytnit. 

Archeologia g. nauka o za- 
bytkach starotytnycłi, sta- 
rożytnictTTi 

Archeopteryks *g. wielki 
skrzydlaty płaz zaginiony, 
kopalny. 

Archetyp g. pierwowzór. 

Archidiakon •<;• najstarszy 
z duchownych przy hiska- 
pie (dawnitfjsza dostojność 
kośoielaal 

Archidiecezja *g. arcybi- 
skupstwo ; okrąg złotcny 
z laiku d j e c e z j i pod 
zwierzchnictwem arcybis- 
kupa. 

Archlerej 'g. arcybiskup 
w kościele prawosławnym. 

ArcblKatedra *g. katedra 
arcybi.skripjs. 

Arcblkoofratemla nł. arcy- 
bractwo. 

ArcMmandryta *g. przeor 
klasztoru prawosławnego. 

Archipelag *g. gromada 
wysp blizko sobie leżących. 

Archiprezbiter 'g. starszy 
kanonik katedralny. 

Architekt g.-ł. buoowniozy. 

Archltektonlka a. umiejęt- 
ność zestawiania części bu- 
dowli w harmonijną całość. 

"Arohltektura ł. budowaic- 
two, sztuka budowania; ro- 
dzaj budowania, 



AreMiraw »ł. [f.] nadahipie^ 
belka, leżąca bezpoire<^o 
na kapitelach kolumn, rta- 
żąca za podstawę oadotry 
wierzchniej. 

ArcbiwaHa nt. dokomenty 
zaczerpnięte z archiwów. 

AreUwoKa /. ozdoba ar- 
chitektonicsna zewaętnita;, 
biegnąca brzegiem krzywo- 
linijnego otworu hodowli 
Jeb arkady. 

AreMwMi ł. miejsce prze- 
chowywania dawnych akt 
i dowodów piśmiennycłi; 
archiwista, zarządzający ar- 
chiwum. 

Areheat g. członek rządu 
rzcczypospoUtej Ateńskiej 
po ^ipadtł mo&arcbji w A- 
teaaoh. 

Arcify. w połączeniu z inne- 
mi wyrazaTiiz^aoiy: bardzo, 
nad>.!r, nadzwyczaj" wielce; 
wielki, znakomita-, wzoro- 
wj': naczelny mistrz w swo- 
im zawodzi? np. arcytyp, typ 
wzorowy, dokładny. 
{ Ardito tr. z zapałem. 
I Areał i>.. jb&zar ziemi, 
rozległość gnuitu. 

A reboors /. {» r«bvr) na- 
odwrót, nsjrppak. 

Arena *'. tor wyścig^owy; 
Kiejsoe y-alłi, zapasów: w 
cyrkli Jnieiscb, w którym 
fię odby^rają Hztoki konne 
i inne widowiska; pntn. 
<łvanki, pele działalności. 

Ar«Mr)a i. Itopalnie pias- 
ku, zagłębienia p<j nich (uie- 
1 gdyś kryjówka cłirześcijaD 
! w Rzymie podczas pneśla- 
j dowań), 

; Arenda tri. dzierżawa; 
Bży^, karcnna: propinacja. 

Areola I pier.*ciet doko- 
ła księżyca; obrączka ciem- 
niejsza dókołi brodawki 
piersiowej; plamka czerwo- 
nawa na ciele chorego na 
odrę. 

Areoffiełr *g. narzędzie do 
mierzenia gęstości i cięt- 
kośoi gatunkjwej płynó^r. 

Areopag g. b&jwyiszy sąd 
w starożytnych Atenacli; 
pritn. zgromadzeni*' osób 
dostojnych, wyrokujących 
o czym, decydujących. 

Ares g. bożek Mars (ohj. 

Areszt trt. uwięziepie. 
przytrzymanie, czasowe 
pozbawienie swobody; miej- 
sce aresztc; zajęcie rzeczy 
z wyroku sądowegc. 

Are»ztaackle re^ r. przy- 
niBsowe robotj- w twierdzy 
pod rygorem wojskowym 
jako kara krymiiii '.'s. po- 
dług praw rosyjskich. 

A rewołr /. (a rneutr) di 1 
widzenii. ] 

Arfa «. oh. HaHa. j 

Arfować n. przesiewać zbof 
że, ziemię, żwir przez arfi 
czyli rafę. 

Argentan ni. ob. Hajiyttw 



11 



Argent — Asafetyda 



Arfttń co«V<wit.A (arUfką- 

t^i w gotowco, gotowizną. 
Atgiwowle, nazwa dawana 
Grekom przez poetów ła* 
cdńdkich. 

Argon jr. jeden z pierwiast- 
ków składowych powietrsa. 
Argoiituta g. teglarz wę- 
drujący po złoto, po mają- 
tek (od Argonautów, zdo- 
bywających złote runo po- 
dług mitol. greckiej); ie- 
glarek, mięcMk morski. 

Argttł /. (wfgot gwara, żar- 
gon, szwargot. 

Argwneat A dowód, śro- 
dek przekonywający. 

Argumentum 1. argument; 
a. ad hominem, dowodzenie 
oparte na przykładzie z ży- 
cia człowieka, z którym 
mówimy; pobijanie kogoń 
wła-ną jego bronią; a. ba- 
CuUnuffl a. a. baculo, argu- 
ment dotykalny; d^tl. prze- 
konywanie kijem; a. ex si- 
lantio, dowód w zamilcze- 
n.i:i o czem; argumentacja, 
dowodaenie, sposób dowo- 
dzenia, 

Argas g. mil. staoki stróż; 
pntfi. stróż czujny, nazwa 
gatunkti małego motylka; 
gatunek ptaka; argusować^ 
, strzec, pilnować, czuwać; 
argusowa cery, oczy bardzo 
, oztijne, podejrzliwe. 
I Aria di brayuni te. aria 
{lopisowa, iwietna. 

Arlei hebr. duch powietrz- 
ny (w ,3urzr" Szekspira). 
i Arioso w. śpiewnie; iistąp 
l^iewny, liryaany. 

Arja V. utwór solowy 
■ towarzyszeniem; pieśń. 

Ariadna g. córka Hinosa. 
która Tezeuszowł ułatwiła 
wyjście 2 Labiryntu za po- 
mocą kł^ka nici; nić A^- 
dny, trodok wyprowadzenia 
c kłopota. 

Arjaale nł. sekta religij- 
|u^ nieuznająca bóstwa J. 
Chrystusa (od nazwy zało- 
życieli Arjusza w IV w.), 
Bocynjanie, antytrynitarjn- 
sze. 

Affergarda /. straż tylna 
wojf.)£a, odwód. 

Ar)o«łycrj;y tr. żartobli- 
wy, ironiczny. 
Arjowłe Aryjciycy ttind. na- 
, rody szczepu indo-europej- 
. skiego (Słowianie, Litwini, 
, (łiermanie, Grecy, Italowie 
(narody Romańskie), Or- 
,. mianio, Celtowie, Albań- 
,, i!zycj;w ciaśniejszem zna- 
! Bzeniu: Indnsi i Lrańczycy. 
Arka 1. wielki okrąt, ko- 
rab; A. Noego, otrtjt, w któ- 
, rym Noe z rodziną i /6ż- 
nemi swWikętami uiiiknął 
potopoj ł«rt. wielki, ciężki 
^ powóz, landara; A. priymlo- 
.,. (la, ozdobna skrzynia, w 
■'której starożytni Izraelici 
jtrteołiowywaii t»blic« 10 



przykazań, dana Mojżeszo- 
wi na gónfo Synai. 

Arkabuz /. rodsaj dawnej 
strzelby. 

Arkada >r{. ^.J łukowe skle- 
pienie na filarach. 

Arkadja g. szczęśliwa krai- 
na, kraj błogosławiony (od 
nazwy krainy greckiej te- 
goż imienia); arkadyftki, pa- 
sterski, sielski. 

Arkan tat. sraur z pętlą 
do chwytania zwierząt ze 
stada; więzy, pęta, jarzmo. 

ArkMt i. ob. Arcanufli. 

AfWebuz oli. arinbuz. 

Artrtyczny * g. położony 
blizko bieguna półnoonego. 

Arlekin te. błaz><a, pajac. 

Arlekifl&da tr. błaznowa- 
nie, figle błazeńskid. 

Armada h. ogromna flot& 

W0Jel:Il<i. 

Annator/. przedsiębiorca, 
wyp<«ażająoy okręt we 
wszystko, co potrzebne do 
żeglugi. 

Armatura ł. wyekwipowa- 
nie, uzbrojenie okrętu, żoł- 
nierza : ogół przyrządów 
dooatkowych, zabezpiecza- 
jących maszynę; kotwica 
luiignesu; w heraldyce: u- 
zbrojen. e rynsztunkami her- 
bów; ozdoby z- oręża na- 
około tarczy herbowej. 

Armes p^rtuAM f^ tam par- 
Ufti doH. herb mówiący: 
herb odpowiedni nazwisku 
tego, kto go posiada, np. 
Kruk, herb Korwin (cor- 
vuB po łacinie: kruk), Ok- 
sza, herb Okszów, Topor- 
skica i t. p. 

Araiiak uu. [r.\ sukmana 
chłopa rosyjskiego. 

Armidy ogrody, przecudne 
ogroiy, utworzone sztuką 
czarfidziejkj Amiidy, opi- 
sywanej w poemacie „Je- 
rozolima Wyzwolona" Tor- 
qua'.A Tasstt. 

Amrinjanie ob. Remonttranct 

Armiatycjum ni. zawiesze- 
nie brcfii, rosejm. 

Arm]a /. wojnko: A. Zb«- 
wimia .a. Salvatlon Army) 
sekta angielska usiłująca 
podnieść religijność i mo- 
ralność wśród tłumów, n- 
organizowana na sposób 
woJ8kow\ . 

Amaałka, jedna z odmian 
pszenicy (od nazwy ludu 
A.ruaatów). 

Arnika *g. roślina pomór- 
nik (leczy potłuczenia). 

Arogancja 1. zarozumia- 
łośi^ w połączeniu 2 lekce- 
ważeniem, pycha, zucUwal- 

BtW>/. 

Arogant /. zarozumialec. 

Arogować 1. prz>'wła8Z- 
czać sobie, rościć do cze- 
go zuchwałe pretensje. 

Aromat g.-ł. zapach, wdń. 

Arondac/a /, taokrąglenie, 
jjfolityka zmieniająca do zar 



garnięoia sąRiednioh tory- 
torjów. 

Arpoggio 10. (arptd^o^ ro- 
dzaj akopJn, w którym to- 
ny brzmią nie razem, ale 
następują szybko jeden po 
drugim. 

Arriiro p«n<<6 /. (arjer 
ptl'ie) myśl wsteczna, u- 
kryta. 

Arrlire-nlton /. (tTJer le- 
tą) sezon jesienny. 

Arrosoment /. faroMma"/ 
wyplata, zaliczka na ra- 
chunek należności. 

Arrow-root a. (afroruł) ro- 
dzaj krochmalu z korzeni 
niektóiTch roślin między- 
zwrotnikowych, używanego 
na pokarm dla ludzi osła- 
bionych i dzieci. 

Arsen g. chem., pierwia- 
stek metal barwy stalowej, 
składowa cześć arszeniku. 

Arsemł ar. '/.] zbrojownia, 
cekhauz, gdzie przechowu- 
je si'; broń dla wojska; na- 
zwa dawnego więzienia 
kryminalnego w Warsza^ 
wie; pnem. zapas, skarbiec, 
skła.i. 

Ars ast arłem calare 1. 
sztuką jest sztukę zataić: 
sztuk.i polega na takim wy- 
konywania jej, f.ihy nie 
było widać mozołu i wy- 
męczenia. 

Artis g. część akcento- 
wana, mocniejsza , s t o p y 
■wierszowej lub taktu mu- 
zycznego {oh. Tliesis). 

Art longa, vita br«v!s K 
sztuka długa, życie krótkie. 

Ars non liabet osorem nisi 
Ignorantem /. szti^a "prócz 
nieuków nifma nienawi- 
dzących jej. 

Arszenili nK związek arse- 
nu z tlenem (mocno trujący). 

Arszyn tur. [r.] rosyjska 
miara długości = 0.7 me- 
tra=prawie 28 calom nua- 
ry nowopolskiej"*',', części 
sażeni rosyjskiej i dzieli się 
na IC werszków. 

Art* t. doskonale, biegle, 
artystycznie, mistrzowsko. 

Artei ttU. [r.j odpowiedzial- 
ne stowarzyszenie robotni- 
ków, które podejmuje si^ 
wykonania jakiej roboty Inb^ 
przedsiębiorstwa. 

Artatszczyk r. członek ar- 
teli, robotnik arteli. 

Artemida g. mii. ob. Ojana. 

Arterloiciorołlt nł. stward- 
nienie, zwapjenienie tętnic. 

Artorja g. żyła pulsowa, 
prowadząca krew z serca 
do naczyń, tętnica; pnen. 
droga, komunikacja. 

Artes llbaralet ł. sztuki 
wyzwolone (tak zwano 7 
zasadniczych nauk wykła- 
danych w szkołach śred- 
niowiecznych (tf*. Triyiwn 
; OnadrMum!. 

Artozyftfca 4rt. jtadnia stu- 



dnia wiercona świdrem (od 
nazwy prowincji francu- 
skiej Ajrtois). 

Articlea de Ptrit/. (arUU 
dB Parii wyroby drobnego 
prtemysłu paryskiego, od- 
znaczające się dobrym smr- 
kiem. 

Afticles de pKłó /. fartiU 
<ti> pj«te> ob. Dewoc|onat]a. 
|r ArticietdeVartovle/.^i2r<tU 
dd Wartowi) wyroby drob- 
nego przemysłu warsza"'- 
skiego, celujące w swoim 
rodzajo. 

Artretyzm a. Arłrytyzm "g. 
dna, gościec, choroba sta- 
wów, podagra,^ chiragra. 

Artykuiacia ł. członkowa- 
nie; połączenie kości (staw), 
rozczłonkowane dobitne wy- 
mawianie pojedynczych gło- 
sek. 

Artykuł t. ustęp, rozdział, 
punkt , par8gr.if , przepis 
prawny; rozpi-awkalitora-ks 
iub publicystyczna o jakieji 
kwest j i w czasopiśmie; 
przedmiot handlu, towar; 
zasada, prawda religijni. 

Artyleria /. armaty z ob- 
sługą i amunicją; tetrt. cifł- 
ka a., osoba ociężała a. nie 
pochopna d.o działania. 

Artysta M. twórca rzeczy 
pięknych; biegły w swojej 
sztuce, mistrz; artystyczny 
z przepisami sztuki zgod- 
ny, kunsztowny, estetyczny . 

Artyzm »i^sztió»a, biegłość, 
w wykonywaniu rzeczy 
pięknych, mistrzostwo. 

Aryjczycy oh. Ar)owie. 

Aryjski, dotyczący Arjów 
(ob.\ 

Arymaa itper$. bóg ciem- 
ności i zła, przeciwnik Or- 
muzdjt, 

Arynga \e. formuła pisa- 
nia, wzór sporządzenia ak- 
tu, dokumentu urzędowego. 

Arystarch g. Itrytyk uczo-' 
ny, bystiy i surowy. 

Arystokracia g.-k ńa.]vyt- 
sze klasy społeczne; moż- 
nowładztwo; wysoka szlach- 
ta rodowa, magnflterja. 

Arystokrata g. członek iub 
stronnik arystokracji; prten. 
człowiek wyniosły, dumny. 

Arysłoo *g. rodzaj pozy- 
tywki, grającej z nut na- 
kładanych. 

Arytmetyka g.-t. nauka o 
liczbach i działaniach 
t niemi. 

Arytmogtaf, Arytmogryf *«• 
łamigłówka, w której za- 
miast liter użyte są do pi- 
sania liczby; znaczenie tych 
liozb trzeba odgadnąć, chcąc 
przeczytać- wyrazy. 

As t. nazwa kar*V do gry, 
tui. 

Asafetyda ł. czarcie łaj- 
no, skrzepły, smrodliwy 
sok rośliny tejże nazwy, 
Ożywany jako lek. 



Asagaj — Ateneum 



12 



Auga) ob. Atsagaj. 

Asamble /. zebrania wie- 
(zorne na zabawf; i rauty. 

Asanacja oh. Sanacja. 

Asauł, Asawuta a. Esaut 
tur. oficer kozacki. 

Asbest ob. Azbest. 

Ascendent ł. krewny z ii- 
nji wstępnej fojciec, dziad, 
(iradzjad i t. d.). 

Asceta g. człowiek odda- 
ny pobożności, wstrzemit;- 
źliwy, trapiący swe ciało 
dla udgskonaienia sif; du- 
chowego; ascetyka, nauka 
zawierająca wskazówki, jak 
żyć cnotliwie i dążyć do do- 
skonałości chrześcijańskiej. 

Asceza g. przygotowanie 
się przez umartwienie zmy- 
słów do o.siągnięcia cnoty 
i- wyzwolenia ducha z prze- 
wagi ciała. 

Asekuracja ni. ubezpiecze- 
nie od ognia, wody, gradu; 
ubezpieczenie życia; kon- 
wój; pomoc w potrzebie; 
a.«ekuracyjne towarzystwo — 

ijące na celu ubezpiecze- 
nie od ognia, gradu, a tak- 
że na życie, etc. 

Asemityzm oh. Antysemi- 
tyzm. 

Asenizacja ni. nzdrowot- 
nienie okolicy lub miasta. 

Asenterunek ». spis i p(>- 
bór do wojska, branka. 

Aseptyka *g. metoda zabez- 
pieczenia ran od zakażenia; 
aseptyczny, ;iabezpieczający 
od gnicia, od zakażenia. 

Asercja i. napełnienie. 

Asertoryczny nł. twierdzą- 
cy stanowczo, ale bez przy- 
toczenia dowodów, 

Aserwować i. strzec, pil- 
nować, zachowywać. 

Asesor i. urzędnik współ- 
zasiadający z członkami 
wyższych władz sądowych; 
zaproszony przez prezydu- 
jącego na zebraniu do zbie- 
raniu i obliczania głosów; 
a. kolegialny, ranga cywil- 
na YIII klasy. 

Asfalt 17. smołr. ziemna; 
pTien. przestrzeń wylana 
asfaltem; farba ciemno bru- 
natna. 

Asfiksja g. uduszenie. 

Asilum, Asyium ł. schro- 
nisko, przytulisko, zacisze. 

Asinus aslnorum /. osieł 
nad usłami. 

Asinus asinum fricał i. dotl. 
osieł osła drapie, osłem prze- 
zywa; kocieł garnkowi przy- 
gania. 

Askarydy *g. drobne gli- 
stowate robaczki pasorzy- 
tująee w kiszkach cienkich. 

Asklepjadzi g. krewni le- 
karza, którym z tego wzglę- 
du inni lekarze udzielają 
porady bezpłatnie. 

Asmodeusz hehr. [g.] zły 
duch, zakłócający spokój 
małżeński. 



Ałocjacja ni. kojarzeniu 
(wyobrażeń); stowarzysza- 
nie, spółka. 

Asonancja nł. powtarza- 
cie si^ w wierszu tej sa- 
mej .samogłoski w śr'>dkn 
wyrazów; rym niezupełny 
(np. tysisey— wię«?). 

Asortować /. wybierać, 
zaopatrywać sklep w towa- 
ry; podług gatunku ukła- 
dać, dobierać, porządkować 
np. towary w sklepie. 

Asortyment /. dob'Vr to- 
warów lub przedmiotów 
jfdncgo gatunku; ob. Sor- 
tyment. 

Aspazja, piękna i mądra 
hetera z Miletu, ulubieni- 
ca, później druga żona A- 
■teńf:zyka PeryklCsa {w, V 
wieku przed Chr.); przen. 
kobit'ta rozumna, będąca 
czyją doradczynią. 

Aspekt {. widok; wygląd; 
wniosek, dobry a. zły znak, 
wróżba, oznaki na przy- 
szłość, omen. 

Aspera nec terrenł/. nawet 
i trudności nie odstraszają. 

Aspermiczny nt. bezna- 
sieiiny. 

Aspersja t. pokropienie 
wodą święconą. 

Aspiracja i. przydoch; wdy- 
chanie ; westchnienie np. 
do Boga; pragnienie czego; 
dążenie do upragnionego 
celu, marzenie. 

Aspirant ni. ubiegający się 
o co, pretendent. 

Aspirata ł. spółgłoska wy- 
mawiana z towarzyszeniem 
przydechu. 

Aspirować i. ubiegać się 
o co, pragnąć, konkurować, 
marzyć o czym. 

Assagaj ar. dzida (broń 
Kafrów). 

Assal w. w mu:, bardzo. 

Assauł, Assawuta, Essauł 
0/1. Asauł. 

Associć /. (asosje) wspól- 
nik, towarzysz. 

Assurgent t. wznoszący się. 
pnący się w górę (w bota- 
nice, w heraldyce). 

Assyzy f. posiedzenia są- 
du przysięgłych we Francji. 

Astarte , Astarot , bogini 
Chananejozyków, Fenicjan, 
Aramejczyków; astarte, ro- 
dzaj skorupiaka. 

Astatyczny n/. u k ł a d i- 
giet magnesowych: dwie i- 
gły magnesowe jednakowej 
siły, tak do siebie przymo- 
cowane, że ich osi są rów- 
noległe, a bieguny jednako- 
we są zwrócone odwrotnie. 

Astenja g. bezsilność, 0- 
słabienie, niemoc. 

Aster g. roślina Owiaz- 
dosz. 

Asteroldy *g. drobne pla- 
nety, krążące między Mar- 
sem a Jowiszem, plane- 
toidy. 



Aiteryak g. Kwiaadka w pi- 
śmie a. druku, używana 
jako od.syłatz a. jako od- 
znaka umówiona. 

Asteryzm;. własność świe- 
lOnia promienistego pew- 
nych minerałów. 

Astma g. oddech utrud- 
niony, duszn.>ść, dychawica; 
astmatyk, cierpiący na astmę. 

Astralny /. (dotl. gwiaź- 
dzisty) ciało astralne — a 0- 
knltystów: siitjstancja ete- 
ryczna, pośrednicząca mię- 
dzy ciałem a duchem; a-a 
lampa, lamparzncająca świa- 
tło z góry, nie przyćmione 
żadnym przyborem do niej 
należącym. 

Astringentia oh. Adttringen- 
tia. 

Astrolizyka 'g. nauka o bu- 
dowie i naturze ciał nie- 
bieskich. 

Astrofotografja "g. f otogra- 
fja ciał niebieskich zastoso- 
wana do badań naukowych. 

Astrofołometr 'g. przyrząd 
do mierzenia natężenia 
światła gwiazd. 

Astrognozja*^. nauka o na- 
zwach gwiazd i ich wza- 
jemnym położeniu. 

Astrolabjum *?. przyrząd do 
oznaczania położeń gwiazd 
względem ekliptyki; kąto- 
miar żeglarski do ol>8er- 
wacji astronomicznych. 

Astrolatrja *g. ob. Sabeizm. 

Astrologia g.-t. wróżenie 
z położenia gwiazd. 

AstroMm g.-t. badacz ciał 
niebieskich. 

Astronomia .7. nauka o cia- 
łach niebieskich; astrono- 
miczne tablice oh. Efemerydy. 

Astygmatyzm "g. wada 
wzroku, skutkiem której 
promienie dochodzące oka 
od punktu świetlnego nie 
zbierają sn; w oku napo- 
wrót w jednym punkcie ja- 
ko ognisku. 

Asumpcjoni^ci nt. zakon 
Wniebowzięcia Najśw. M.P. 

Asumpt /. pobudka, pohop, 
okazja, powód. 

Asyderyt "g. aerolit nie 
zawierający żelaza w sta- 
nie metalicznym. 

Asygnacja t. przekaz, pi- 
śmienne polecenie wypła- 
ty lub wydania jakiego 
przedmiotu osobie trzeciej 
na rachunek przekazują- 
cego. 

Asygnarjusz ni. księga zło- 
żona z podwójnych asygna- 
cji, z których jedne sic 
wycina i doręcza komu na- 
leży, a druga zostaje. 

Asygnata ni. ob. Banknot. 

Asygnować /. wydać asy- 
gnatę; przen. płacić. 

Asyium ob. AsUaai. 

Asymetria g. hrik syme- 
trji, niesymetryczność; asy- 
metryczny niesymetryczny. 



Atynllaeja l. apodobnio- 
nie; przyswajanie wyobra- 
żeń; przetwarzanie pokar- 
;. ów i napojów na własne 
soki pożywne; przeistacza- 
nie ludzi obcej nirodowo- 
ści na swoich ziomków; 
w^a»i. upodobnienie dźwię- 
ków, np. Ifkki zamiast legki. 

A«ymilator /. zwolennik 
asymilacji dokonywanej na 
ludziach obcej narodowo- 
ści; działacz w kieronka 
takiej asymilacji. 

Asynilować t. dokonywać 
ag7mila';ji; a. si{, podlegać 
asymilacji, poddawać się > 
symilacji. 

Asysta ni. towarzyszenie; 
orszak, poczet; atystencja, 
obecność , towarzyszenie , 
współdziałanie; atysłeirt, po- 
mocnik, towarzysz, zastęp- 
ca; ksiądz służący do Mszy 
Św. drugiemu. 

Atystcwać /. towarzyszyć; 
pomagaćkomn w jakiej czyn- 
ności, obrzędzie; być oł>ec- 
nym, nadskakiwać. 

Asyzy /. ob. Assyzy. 

Atak /. ruch zaczepny, 
natarcie; w med. napad cho- 
roby, paroksyzm. 

Atakować /. wykonywać 
atak, nacierać, napadaij; 
nagabywać , domagać się 
usilnie; nadwerężać, nad- 
gryzać (o środkach działa- 
jących niszcząco na po- 
wierzchnię, z którą się sty- 
kają). 

Ataksja g. bezład rucho- 
wy (choroba). 

Ataman mir. hetman, na- 
czelny dowódca kozaków. 

Atajiazja g. nieśmiertel- 
ność. 

Ataraks]a;. stoicka pogoda, 
obojętność na okoliczności. 

Atawizm ni. dziedziczność 
cielesnych i ducłiowych 
przymiotów w dalszych po- 
koleniach; atawistyczny, wy- 
nikający z atawizmu. 

Ateista 'g. Ateosz nie wie- 
rzący w Boga, bezbożnik. 

Ateizm *g. niewiara w Boga, 
zaprzeczę nieistnieniuBoga. 

Aleleoiogja*^.niecelowość. 

KMierfjatelje/ pracownia. 

A tempera «-. dawny spo- 
sób malowania farbami wod- 
aemi zciieszanemi z żółt- 
kami jaj i z klejem. 

A tempo te. w tempie o- 
znaczonym na początku u- 
tworu muzycznego. 

Atencja /. wzgląd, oznaka 
poszanowania, grzeczność. 

Atenę g. oh. Minerwa. 

Ateneum g. [ł.] świątynia 
Minerwy w Atenach, rdzie 
uczeni i poeci odczytywali 
swoje dzieła; tytuł czaso- 
pism, poświęconych nauce 
i umiejętnościom; nazwa 
niektórych wyższych za- 
kładów naukowych. 



18 



Atentat — Aaskultacja 



Ałenłat te. zbrodniczy za- 
macli na osobistość zna- 
komitą; pojTwakeniu prawa. 

Atentować 1. byi' obecnym 
stczeg. z obowi:jzku (praw- 
nego, urz(;duwe{jo), asysto- 
wać; być na czyjeś usługi, 
słuchać z atencją, z uszano- 
waniem; naruszać czyjeś 
prawa, robić komu krzywdę, 
napadać, napastować. 

AteAczyk, członek stron- 
nictwa atończyków cz. po- 
dolaków, właścicieli wiel- 
kiCli posiadłości zieraskicli 
na Podolu galicyjskim, za- 
chowawców i agrarjuszów 
(nazwa od przywódców, u- 
czonych i wykwintnych jak 
staroż. znakomici miesz- 
kańcy Ati?n). 

Ałermiczny *g. ob. Adjater- 
miczny. 

Atest, Atestat nt. poświad- 
czenie, świadectwo (stanu 
służby, pilności etc). 

Atestować t. wydać atest, 
poświadczyć. 

teusz g.-t. ob. Ateista. 

Atimja g'. w staroż. Grecji 
pozbawienie czci i praw o- 
pywatelskich. 

A tir accilćri /. (-akselerej, 
i lir rapide /. (-rapidj szyb- 
kostrzelny (o broni palnej). 

Atlant V ob. Karjatyda. 

Atlantyda g. ląd na oceanie 
Atlantyckim, który miał ist- 
nieć niegdyś między Euro- 
pą a Ameryką; A-y mii. cór- 
ki Atlasa, w ogrodzie Irtó- 
rych rosły złote jabłka. 

Atlantyk t. ocean atlantycki. 

Atlas g. bajeczny olbrzym 
unoszący na barkach świat 
cały; komplet map gieogra- 
ficznych części świata lub 
jakiego kraju; zbiór tablic 
objaśniająi:ych do wykładu 
jakiej nauki. 

Atleta g. szermierz, za- 
!;; siłacz, człowiek sil- 
i udowany; atletyczny, 
. mocny; atletyka, ałle- 
tyzm, zapaśnictwo (gałąź gi- 
mnastyki). 

Atłas n. materja jedwab- 
na. Patyn; attasek, haft wy- 
pukły. 

Atmometr *g. przyrząd do 
mierzenia parowania wody. 
Atmosfera V powietrze ota- 
czające ziemię, powietrznia; 
przen. otoczeni f; jednostka 
siły przy obliczaniu ciśnie- 
nia gazów; atmosferyczne o- 
pady: mgła, rosa, szron, 
(Ic^zrz, Śnieg, kmpy, grad. 

■ I malujs. wyspa kora- 
w kształcie pierście- 
ni. i c joziorem w środku., 

Atom g.-t. niedziałka, nie- 
podzielna już najdrobniej- 
sza czi^steczka; przen. py- 
tek: atomowa waga, ciężar 
Bfomu ja)ii'łgo ciała w po- 
równaniu do ciężaru atomu 
wodoru. 



Atomistyka *g. teorja, we- 
dług której atomy są pier- 
wiastkami bytu. 

Atoffllzm *g. teorja usiłu- 
jąca wytłomaczyć wszyst- 
kie zjawiska społeczne dzia-r 
łalnością jednostek, inaczej: 
indywidualizm. 

Atonja g. bezsilność; nie- 
moc, ogólne osłabienie, 
zwiotczenie. 

A tort et i łrayers /. fa tor 
e a łraicerj nierozważnie, 
naoślep. 

A łouł prU /. (a tu, pri) 
za jaką bądź cenę. 

A tout seigneur tout honneur 
/. la tu senjOr tu tonurj każ- 
de^iu według zasługi. 

Atrakcja ł. ciążenie, 
przyciąganie ; powab , po- 
ciąg. 

Atria mortis (. ob. Atrium. 

Atrium I. ozdobna galerja 
kryta, z widokiem na dzie- 
dziniec (w domu starorzym- 
skim); przedsionek świąty- 
ni, jako miejsce posiedzeń 
senatu rzymskiego; a. mor- 
tis dost. przedsionek śmier- 
ci: początek agonji; ozna- 
ka rychłej śmierci; każdy 
X tych centralnych orga- 
nów ciała, których poważ- 
ne uszkodzenie powoduje 
śmierć natychmiastową; w 1. 
nin. atria mortis. 

Atrofja g. Wychndnienie, 
zmniejszenie, zanik. 

Atropina *g. alkaloid z wil- 
czej jagody (lek). 

. Atropos 9. jedna z trzech 
Park {ob. Parki). 

Atrybucja ni. prawo przy- 
sługujące zgromadzeniu a. 
osobie pojedynczej, zakres 
działania, władzy. 

Atrybut t. wtasno6ć, przy- 
miot jakiejś rzeczy, cecha; 
godło, oznaka; w oram. przy- 
dawką. 

Attachj /. iatatie) dyplo- 
mata należący do składu 
poselstwa. 

Atłomey a. (ałtOrni) pełno- 
mocnik do działań praw- 
nych; a.-general, prokura- 
tor królewski w Anglji; 
minister sprawiedliwości w 
Stanach Zjednoczonych A- 
meryki Północnej. 

Attractioo /. (alraksją) si' 
ła przyciągająca, powab, a- 
trakcja. 

Attycka s6l, dowcip wjf-^ 
twintny, żart dowcipny (ud 
Attyki nazwy kraju staro- 
żytnej Grecji). 

Attyka g. ścianka ozdobna 
nad frontonem budynku, 
zasłaniająca dach. 

Atu, Atut /. karta świet- 
na, bijąca każdą kartę in- 
nego koloru, kozera, trumf; 
przen. Atut a. Atuty: okolicz- 
ności, których umiejętno 
wyzyskanie daje widoki po- 
myślnej walki; przewaga; 



atutować grać atu, kłaść, 
zadawać kartę świetną, ko- 
zerę. 

Atyla, kaftan węgierski 
z wylotami (od imienia At- 
tyli); ob. Dolman. 

Atynencja ni. przyległości, 
przynależytości. 

Aubade /. {obad) pieśń po- 
ranna; muzyka grana na 
„dzień dobry" (z franc. 
l'aube du jour, zn. brzask). 

Au besoln /. (o betHę) w ra- 
zie potrzeby: napis na wek- 
slu wymieniający firmę ma- 
jącą zapłacić w zastępstwie. 

Au bout de son latin /. (o bu 
dó tą lat{j dosł. wyczerpał 
swoją łacinę: wyczerpał już 
całą swoją umiejętność. 

Au contraire /. /o kątrer) 
przeciwnie, właśnie inaczej. 

Au courant/. fo kwa") być, 
być oznajmionym z bieżą- 
cym stanem spraw. 

Audaces fortuna Juvat t. 
śmiałym los sprzyja. 

Audacter calumniare, sem- 
per allquid haeret 1. śmiało 
oczerniać, zawsze coś się 
przylepi. 

Audacter et sincere ł. śmia- 
ło i szczerze, śmiało i o- 
twarcie. 

Audiałur et altera pars 1. 
należy wysłuchać i drugiej 
strony (przeciwnej). 

Audjencja t. posłuchanie 
udzielane interesantom 
przez panujących lub do- 
stojników; audjencjonalny, po- 
słuchalny; a-a pora czas. 
w którym się odbywa au- 
djencja; a-a sala sala, gdzie 
się odbywa audjencja. 

Audycja 1. słyszenie. 

Audyfon nt. przyrząd uła- 
twiający słyszenie osobom, 
mającym słuch przytępiony. 

Audytor t. sędzia wojenny; 
a. biskupi, zastępca biskupa. 

Audytorjat t. sąd wojenny. 

Audytorium /. sala wylcła- 
dów publicznych a, akade- 
mickicli; pnen. grono słu- 
chaczów. 

Auera palnik, siatka cz. 
koszulka muślinowa nakła- 
dana na zwykły palnik Bun- 
sena, napojona solami tlen- 
Jców iantunu, cyrkonu, ei-bii 
i magnezji; paląc się, daje 
światło mocniejsze. 

Au fait/. /ł/W być obznaj- 
mionyri: ze stanom rzeczy. 

Aufgescl)Oben ist nicht auf- 
gelioben n. cij się odwlecze, 
to nie uciecz'^. 

Aułlega, Oflega n. składka 
mi'vsięczna rz>imieślników 
do kasy ';<:'chowej. 

Aufond.;'. (o/ąl w gruncie 
rzeczy, w istocie, właściwie. 

Aufzac n. ozdobne górne 
zakoóczfnie pieca, stojące 
na gzymsie. 

Augit 'g. uh. Piroksen. 

Augjasza g. stajnia, (mit.) 



przen. ogrom brudu trudny 
do upunięcia. 

Augmentacja nł. powięk- 
szenie. 

Augur ł . wioszczbiarz , 
wróżący przyszłość z lotu 
ptaków ; przen . człowiek 
z pretensjami do wyroko- 
wania. 

August ł. nazwa miesiąca 
sierpnia. 

Aukcja t. pomnożenie, po- 
większenie; licytacja. 

Aula t. sala odczytów, wy- 
kładów; sala uroczystych 
zebrań w uniwersytecie. 

Au largo /. (o lari) do- 
statnio. 

Auł [r.] wieś Czei'kiesów. 

Au naturel /. to nalUrel) 
w stanie naturalnym; przy- 
rządzone bez przypraw (np. 
mięso, ryby). 

Au pied de la lełtre/. topje 
dii la letr) literalnie, ściśle 
co do litery. 

Au pis alier /. (o pi żale) 
w najgorszym razie. 

Au piaisir de vou$ reyoir /. 
fo plezir dó wu rewuar) do 
miłego zobaczenia się. 

Au porteur /. (o portór) na 
okaziciela. 

Aura 1. stan pogody; a, 
popularis, niestały fawor lu- 
du, uznanie wśród tłumów, 
popularność. 

Aurea medincrilat t. złota 
mierność. 

Aureola ni. krąg promien- 
ny naokoło głowy Świętych 
na obrazach; nimb, glorja. 

Au repoussi/.^or»pt«e;ł-y- 
sunki wygniatane na blasze. 

Au revoir /. (o reieuarj do 
widzenia. 

Auri sacra fames t. prze- 
klęta żądza złota. 

Aurora 1. bogini zorzy po- 
rannej; zorza poranna, ju- 
trzenka; a. ausłraiis, zorza 
podbiegunowa południowa; 
a. borealis, zorza podbie- 
gunowa północna; a. mu- 
sis amica dosl. jutrzenka 
muzom sprzyja: ranek 
sprzyja pracy umysłowej. 

Au royaume des aveugles 
les borgnes sont rois /. /o ru- 
ajom de zawSgl le borń są 
rua) w królestwie ślepych 
jednoocy są królami. 

Auryklel ni. pierwiosnek. 

Aurypigment {. minerał: 
związek arsenu z siarką, 
trujący. 

A. u. s. *kr. actum ut 
supra zdziałane jak wyżej. 

A usance /. (a UzansJ we- 
dług zwyczaju przyjętego. 

Aus der Luft gegriffen n. 
dosl. schwycony z powie- 
trza: wymyślony, skompo- 
nowany, nieprawdziwy (wy- 
padek, okoliczność). 

Auskulłacja 1. wysłuchiwa- 
nie szmerów w ciele chore- 
go dla rozpoznania choroby. 



Aaskaltaiit — Baca 



14 



Autkultaiit nk uiiBij n- 
rz^dniii sądowy, Rekretarz 
sędziego, obocny przy nu- 
dzenia spraw, ale bez pra- 
wa głosu; ifandydat na pro- 
fesora. 

Aiukulłałor ni. praktykant 
sądowy; Kfjdzia .śledczy. 

Auskunfts-Burcau n. biuro 
wywiadowcze. 

A utoto. według zwyczaju. 

Auspicje i. wróżba, prze- 
powiednia; opieka, kierunek 

Ausrotten! ». wytępićl 

Ausszusn. towar wybrako- 
wany, z wadami w wykoń- 
czeniu. 

Aułter 1. wiatr połnd'- 
niowy. 

Austeria tr. zajazd, karcz- 
ma zajezdna, gospoda. 

Auszpik /. mięso lub ry- 
ba w galarecie. 

Autant de łStas, autant d'avls 
/. (oia' do łet, oU/' dawO 
ile głów. tyle zdań; co gło 
wa, to rozum. 

Aut-auł ł. albo albo. 

Aut Caesar aut nihil /. byf 
albo Cezarem albo niczyin 
(starosta albo kapucyn). 

Autentyk y. dokument ory- 
ginalny, którego prawdzi- 
wość stwierdzona jest do- 
wodami; oryginał, nie ko-, 
pja; autentyczny pewny, 
rzeczywisty , prawdziwy ; 
autentyczność, wiarogodność, 
pewność, prawdziwość. 

.Autoanaliza 'g. rozbiór 
własnej istoty, własnycli 
ozynów. 

Autobiografia V opis życia 
własnego, życiorys własny. 

Autochton g. Aborigena i 
tubylec, pierwotny miesr- 
kaniec kraju, tuziemiec. 

Aiito-da-ti port. Josl. akt 
wiary: palenie żywcem na 
.stosie kacerzy lub pism ka- 
cerskicli. 

Autodydakt g. samouk; a«- 
todydaktyka samouctwo. 

Autogienetyczny V- samo- 
rodny. 

Autogieneza *g. samorod- 
ność, powstanie samoistne. 

Aułogncza *g. badanie sa- 
mego siebie. 

Autograf g. własnoręczne 
pismo znakomitego czło- 
wieka, oryginał. 

Autografia 'g. wykonywa- 
nie podobizn pisma i faksi- 
miljów dla reprodukcji na 
kamienia lub metalu. 

Autohypnoza *g. samoliyp- 
noza, stan iiypnotyczny, w 
który się samego siebie 
wprawia. 

Autointoksykacia rtl. samo- 
zatrucie, zatrucie się pro- 
duktami chorobotwórczemi 
własnego organizmu skut- 
kiem niemożności prawi- 
dłowego ich wydzielania. 

Autokracia g. samowładz 
two, jedjnowtadztwo. 



Autokrata g. samowładica; 
aotokratyzm sarnowładztwo 
jako zasada, jak nystijm. 

Autokrytyka *;j osądzenie 
samego s i e b ; ■; l-,'ytyka 
włar,iiego dzieła. 

Automat V-pr*yrz«.d wpra- 
wiany w ruch mechaniz- 
mem wewnątrz ukrytym; 
pnen. człowiek bez woli 
i energji; automatyczny, ma- 
chinalny, poniHzający sic 
bezwiednie; saraodziałający 
(przyrząd); przyrząd, który 
za włożeniem w niego mo- 
nety sam wyrzuca zawarty 
przedmiot: bilet kolejowy, 
jedzenie, napitek i t. p.; au- 
toinałyzm, stan chorobliwy, 
w którym wykonywane są 
tylko postfjpki bezwiedne. 

Automedon g. (woźnica A- 
chillesa) przen. '.yoźnica. 
Auton>obil <{/. sainochód,wóz, 
powóz poruszanysi łą motoru 
i Autonomja 9. samorząd, za- 
rządzanie sprawami we- 
wuętrznerai bez odwoływa- 
nia się do władzy naczel- 
j nej; autonomista, zwolennik 
ffamorządM.. 

Autoplastyka g. fizjoplasty- 
ka, operacja chirurg., za- 
stąpienie brakującej części 
ciała skórą, zdjętą z innego 
miejsca ciała. 

Autopsja g. obejrzenie na- 
oczne; oględziny lekarskie 
zwłok 

Autor /. sprawca, twórca; 
pisarz; autorskie prawa, pra- 
wa zabezpieczające autorom 
korzystanie z ich utworów. 

Autorament ł. urządzenie 
wojska według pewnego 
wzoni: moda, pokrój. 

Autoreferat *9- r e f e r a t, 
wzgl. sprawozdanie z włas- 
nej pracy literackiej a. nau- 
kowej. 

Autorytet 1. uznana powa- 
ga, głównie naukowa. 
Autoryzować/, potwierdzać; 
upoważniać: autoryzacja, po- 
twierdzenie; upoważnienie. 

Autos efe g. oh. Ipse dixit. . 

Autesugiestja *g. wmówie- 
nie czego samemu sobie, 
poddanie Samemu sobie ja- 
kiej idei. 

Autoterapja 'lir. wyleczenie 
się siłami własnego organiz- 
mu, bez pomocy postronnej. 

Autotyp *g. ob. Fototyp. 

Autotypja ni. metoda przy- 
gotowj-wania jflisz sposo- 
bem światłodrukowym na 
płytach cynkowych, aby po- 
tem z tych klisz drukować 
ryciny na maszynie dru- 
karskiej. 

Aut vlncere, auł mori t. 
zwyciężyć lub umrzeć. 

Aux granda maux las granda 

remides /. (ogrd* mo le gra" 

; rmed) na rozpaczliwe ;ho- 

1 roby trzeba rozpaczliwych 

I lekarstw. 



Avant la tottro /. /otm* U 
letrj przed podpisem: pierw- 
sze paręset odbitek mie- 
liziorytów przed umieszcze- 
riiem poapisa artysty. 

Avarie/. oh. Hawar}a. 

Ave! /. witijl bądź pozdro- 
wicjnyl bądź jKibłogoaławjo- 
ny! 

Ave Marla ł. Zdrowaś Marja. 

Ayenement de couches nou- 
yelles /. (aytnnuC do kun 
HweeLi nk.izanie się na wi- 
downi społeczni;] świeżych, 
kulturalnie i nL^i itkowo niż- 
szych warstw ludności, któ- 
rych dążenia dotąd objawia- 
ły się słabo 1 nie byiy bra- 
ne w rachubę. 

Ayonue /. CatrnUJ droga 
z obu stron wysadzana 
drzewami, aleja. 

A yerbis ad yerberba 1. od 
groźby do chłosty (od po- 
gróżek przejść do karania). 

Ayers i. strona monety 
lub modelu, na której znaj- 
duje się wizerunek lub jaki 
obraz alegoryczny, czołowa 
strona monety. 

Ayiarium /. duża klatka na 
ptati. 

Avl$/. ławiadomienie, 0- 
gloszenie. 

Ayls au lacteur /. Caici zo 
Uclćrri doti. dla wiadomości 
cz3rtelnika: przytyk pod czy- 
imś adresem, danie do zro- 
zumienia. 

A yista V. za okazaniem 
(należy zapłacić weksel). 

A yoce sola ir. na jeden 
głos. 

Ayolr dupoids.r. (aTcnar dii 
piMt\ ai(oirdupois a. (ewer- 
diapetu) system wag han- 
dlowych w Anglji: 1 cent- 
nar avoirdupois=112 fun- 
tom; 1 funt avoirdupoi8=16 
uncjom = prawie 0,4 kilo- 
grama. 

A vol d'oiseau/.^a woldua- 
to) z lotu ptaka: widok, ry- 
sunek zdejmowany z góry. 

A yołre santć /. la wotr 
ta"te) za wasze adrowie! 
{dom.: piję). 

A vue /. la vii za okaza- 
niem; oh. i yista. 

Awangarda/, straż przp'I- 
nia. 

Awans /. posunięcie się 
na wyższe stanowisko; prze- 
niesienie na wyższy urząd; 
zaliczka pieniężna; a-e komu 
robić, okazywać komu wzglę- 
dy szczególne. 

Awansować /. pozyskać 
wyższy urząd; posunąć się 
naprzód: dawać zaliczkę; a. 
kogo, posunąć kogo w urzę- 
dzie; a. się, wysunąć się 
(z jakiem twierdzeniem). 

Awantai/. korzyść, zysk; 
przewaga, zaleta; wyglądać 
na awantai wyglądać lepiej, 
dobrze, pięknie; awantaiow- 
ny, korzystny, zyskowny 



Awanłora /. przyęf.da, zda- 
rz«^i '*■" • awwi- 

turni. vego 

b|:' ■• za- 

'.zf-pkj.liłotni;) ■ .T. zniK tu- 
łający się tu I owiizie, 8Z0- 
Łający przygód. 

km%r\Af.ob. Hawar)a. 

Awatara tttnd. wcielenie 
bóstwa: ni»;«ryż8ze ntó- 
stwienie jakifj zasady. 

Awers '>!). loi*n. 

Aworsla 1. niechęć, wstręt, 
odraza, obrzydzeń;-:. 

Awiz '>>>. Ayis. 

Awizacja itl. zawiadomie- 
nie, wezwanie 'irzę'! ac. 

AwiZC U-. iikl; •„•• ,^ p<;- 
■^piei^iny ■ ■ ■'•^:z.- 

dowczej . 

Awjacja/. ..L..^..,_.„„iapo 
powietrzu za pomocą przy- 
rządów mecłwnicznvch. 

Awizować f. uwiadamiać; 
a. sic, meldować się. 

Awiiisi folwarkzwykle bez 
włościan, należący do więk- 
szej posiadłości ziemskiej. 

Awulsja t. nieprawne oder- 
wanie gruntu od majątku. 

Azbest g. minerał włókni- 
sty, giętki, używany do wy- 
robu tkanin ogniotrwałycli. 

Azoiczna *g. formacja for- 
macja pierwotna najstarsza, 
nie zawierająca organiez- 
.■ivch szczątek i skamienia- 
łości. 

Azot V- gaz, część skła- 
dowa powietrza i wielu ciał: 
azotan połączenie kwasu a- 
zotnego z tlenkiem jakiego 
metalu; a-an srekra, kamień 
piekielny, lapis; a-an sodu, 
saletra chilijska. 

Azyl oh. Asiiwn. 

Azymut «r. (i') gwiazdy, hik 
zawarty między południ- 
kiem a kołem przechodzą- 
cym przez zenit i tę gwiaz- 
dę; poziomołuk. 

Aijo «•. [/.] dopłata różni- 
cy przy zmianie pieniędzy, 
mieune, zwyżka. 

Ailotai /. spekulacja na 
zamianie monet, weksli i 
papierów publicznych, pra 
na giełdzie. 

Aiur /. (i jwir) przezro- 
cze: tkanina przezroczysta. 



B. 



Baala hchr. czciciela, bał- 
wochwalcy. 

Babel htbr. wieża Babiloń- 
ska; pnen. zamienzanie, za- 
męt, nieład. 

Bahosze, Babttszo tur. p:tn- 
tofle tureckie, papucie. 

Saby a. ibtbi) małe dziec- 
ko, niemowlę; lalka. » 

Baca trig. pasterz pra«ło- 



15 



Itaccalaurćat — Banderja 



tony nad juhasami (pastu- 
chami) w górach Karpac- 
kich. 

Baccalauriat 1. 'hi:h hrea) 
pajnjifity .stopifii akado - 
niicki we Fraucii. 

Baccarat oh. Bakarat. 

Bachanaija 1. uroczystućć 
na czi-tii'. Bachusa; orgja, pi- 
jatyka; aulanka, biba. 

Bachanł /., Bacliantka ii- 
ezestnik T;:gl. uczestuiczka 
bachanalji; birbant, birbant- 
ka; bachancki oh. bachlezny. 

Bachandrja g. zabawn ta- 
neczna. 

Bacheller/. (hoitelje) baka- 
łarz (posi udający najniższy 
sfipień uniwersjrtecki we 
frauoji); !). ćs iettres, baka- 
łarz nauk filologicznych. 

Bachiczny hI. hulaciti, hu- 
laszczy. 

Bachmat tai. grubo-płaski 
koń bojowy tatarski. 

Bachus g. bożek wina. 

Bacyl, Bacylut /. ksecznik, 
grzyl)ek mikroskopijny dro- 
bno-ustpojowy, mikrob. 

Badediener n. łaziebny, 
posługacz kąpielowy. 

Sademejsłer n. dozorca ką- 
pielowy. 

Baderka n. łaziebna, po- 
słntraczka kąpielowa. 

Badjan pers. anyż. 

Badjanki, rodzaj ciasteczek 
kruchych do kawy lub her- 
baty. 

Bady n. kąpielś; miejsco- 
wości kąpielowe (w Niem- 
czech). 

Baedecker, nazwa książek 

służących za przewodniki 

dla podróżujących po róż- 

'-V, ii Jfiajach i miejscowo- 

h (od nazwiska wy- 

y). 

I omet, wyobrażenie dja- 
rore było jakoby czczo- 
, rzez przez Templarju- 
szijw (zepsute imię Maho- 
met {'i). 

Bagatela v. [/.] drobnost- 
ka, błahostka. 

Bagatelizować /. uważać 
* co za drobnostkę; przedsta- 
\ wiać jako drobnostkę; lek- 
1 ceważyć, mieć za nic. 

Bagai/. wzięte lub wypra- 
wione w drogę pakunki, tło- 
moki, torby, walizy; rzeczy 
wojskowe w czasie pochodu. 

Bagier hol. [».] przyrząd do 
pogłębiania dna w rzece. 

Bagleta/. sztabik, listwa 
do ram. 

Bagnet /. rodzaj sztyletu, 
'osadzanego na końcu kara- 
bina. 

Bain-marle ./. (bf mari) 
płaskie naczynie /- wrzącą 
jrodą (wstawia się w nie 
przedmiot mający być o- 
^rzanyin do temperatury 
wody wj-zącej). 

Balter /. (hete) dogi. poca- 
łunek; oh. Beza. 



BbUm /. (b«$) spadek kur- 
su papierów. 

Baissier/. (b*tie) zniżko- 
wiec, spekulant giełdowy 
dążący <lo zniżki cen lub 
kursu papierów. 

Baja [dolnon.] sukuo gru- 
be, miękkie, kosmate. 

Bajadera port. indyjska 
tancerka i śpiewaczka pu- 
bliczna. 

Bajazzo m. pajac, śmie- 
szek. 

Bajońskie sumy, ogromne 
sumy (przekazane przez Na- 
poleona 1) trudno do ode- 
brania; sumy trudne do za- 
płacenia (od nazwy miasta 
Bayonne). 

Bajram tur. trzydniowe u- 
roczyste święto mahome- 
tańskie; czas wolny od za- 
jęć. 

Bajor n. (?) bagno, trzęsa- 
wisko, kałuża. 

Bajorek w. drucik do haf- 
tów i ozdób szmuklerskioh. 

Bajroniczny, w duchu Baj- 
rona; posępny, demoniczny, 
sarki'jtyczny. 

Bajronista, naśladowca i 
zwolennik Bajrona. 

Bajronizm, kierinek baj- 
roniczny w poezji; nastrój 
ducha bajroniczny. 

Bajronizować, naśladować 
Bajrona; zagłębiać się w na- 
stroju ducha bajronicznym; 
pisać bajronicznie. 

Bakałaureat oh. Baccalau- 
cfat. 

BakaIJa tur. owoce połu- 
dniowe suszone, jak: figi, 
daktyle, rodzynki, migdały. 

Bakatarz iri. posiadający 
najniższy stopień akademic- 
ki; przen. nauczyciel. 

Bakarat /. rodizaj gry ha- 
ZMdownej w karty (od mia- 
sta Baccarat). 

Bakaratowe a. 8akaratoiv- 
skie szkło, szkło kryształo- 
we (nazwa od miasta Bac- 
carat we Francji, gd?ie jest 
ogromna fabryka wyrobów 
ze Bzkła kryształowego). 

Baki, Bakiembardy n. fawo- 
ryty, bokobrody. 

Bakszysz łat. napiwek, dai-, 
łapówka. 

Bakter]a g. oh. Bacyl. 

Bakteriologia *g. nauka o 
bakteriach, badanie bakte- 
rji. 

Bal /. zabawa taneczna; 
b. champitre r-tza"p«^ry zaba- 
wa taneczna pod gołem nie- 
bem, w polu, po wiejsku; 
b. pari, zabawa taneczna 
w najwytwomiejszych stro- 
jach, bywa połączona z ma- 
skaradą. 

Balada v>. [/.] rodzaj poezji 
opisowej w duchu roman- 
tyczno - fantastycznym na 
tlepodania ludowego; utwór 
muzyczny w stylu roman- 
tycznym. 



Balans /. waga, równowa- 
ga; drąg używany przez li- 
aoskoków dla otrzymania 
równowagi; oh. Bilans; b-e, 
rodzaj kroków w tańcu : 
przesuwanie się o krok to 
w lewo, to w prawo z lek- 
kim kołysaniem figury. 

Balansjer/. kibić u wagi, 
wahacz; drąg u maszyny pa- 
rowej. 

. Balansować/, wykonywać 
balanse; wahać się; przen. 
chylić się uaprzemian ku 
różnym stronnictwom. 

Balast H. rzeczy ciężkie 
zabierane w cela obciąże- 
nia okrętu lub balonu (wor- 
ki z piaskieml; prien. jię- 
źar zbyteczny. 

Baldach nł. kwiatostan, w 
którym kwiaty osadzone na 
szypułkach, wyrastających 
z głównej szypułki, tWorzą 
powierzchnię wypukłą a. 
płaską. 

Baldachim M. ozdobna o- 
pona rozpięta na dróżkach, 
niesiona nad główną osobą 
przy uroczystościach, lub 
rozpięta nad tronem. 

Balajeza /. falbanka pod- 
szyta pod dolny brzeg suk- 
ni, wystająca brzegiem na 
zewnątrz. 

Baleryna m. tancerka so- 
listka na scenie. 

Balet «p. utwór sceniczny 
wyrażonyprzez taniec i mi- 
mikę; ogół tancerzy i tan- 
cerek teatru; baletnik, tan- 
cerz w balecie. 

Baletmistrz ». układający 
tańce w balecie; djrrektor 
baletu, tancmistrz. 

Balista t. maszyna wojen- 
na do wyrzucania pocisków. 

Balistyka ni. część mecha- 
niki, traktująca o biegu ciał 
wyrzuconych w powietrze. 

Baiistyt *g. bawełna strzel- 
nicza rozpuszczona w nitro- 
glicerynie z dodatkiem 
kamfory (materjał wybu- 
chowy). 

Balkon /. ganek na pię- 
trze, miejsce na piętrze w 
teatrze wprost sceny. 

Ballada, oh. Balada. 

Ballerina ob. Baleryna. 

Ballon captif/. balon nau- 
więzi (dla oglądania miej- 
scowości z wysoka lub dla 
spostrzeżeń meteorologicz- 
nych). 

Ballon d'ćssal /. (halą d^se) 
balonik próbny do zbadania 
; radów atmosferycznych; 
pr:m. artykuł dziennikarski 
dia zbadania prądów opinji 
publicznej. 

Balneografja *g. opisanie 
wód leczniczych i kąpieli. 

Balneologia*^' nauka o ką- 
pielach i ich skuteczności. 

Balneoterapja *g. leczenie 
za pomocą wód mineral- 
nych i kąpieli. 



Balon /. nac^nie szklane 
lub metalowe w formie ku- 
li.stej, wydęte, z krótką szy- 
ją; naczynie metalowe wal- 
cowate na wodę gazową; jw- 
włoka wydęta it a z e m do 
wzbijania się w powietrze, 
aerostat. 

Balotować/. głosować za 
pomocą gałek a. kartek. 

Balsam g.-l. wonny, ży- 
wiczny sok roślinny; przen. 
ulga, pociecha, okoliczność 
niosąca ukojenie: balsamo- 
wać, wtarciem różnych nui- 
ści zabezpieczać zwłoki od 
rozkładu; balsamka, dawniej 
noszony przy bransolecie 
flakonik z perfumami; bal- 
samiczny, pachnący żywicą. 

Balsamina ni. niecierpek, 
gatunek rośliny ozdobnej. 

Baltazarowe gło.ski, groź- 
ba B-a. oh. Mane,Tekel, Faret. 

Balustrada/, ozdobna po- 
ręcz na słupkach ozdob- 
nych. 

Balwierz /. golibroda. go- 
larz. 

Bałałajka r. ruski instru- 
ment muzyczny pcdotwydO) 
gitary, j trzech stronach. 

Bambino te. dziecię. 

Bambosze oh. Babosze. ^ 

Bambus malajt. rodzaj 
trzcinyindyjskiej; b. a.bun- 
busówka, laska z tej trzciny. 

Ban Wig. namiestnik Kre- 
acji, Slawonji, Dalmacji. 

Banalny /. zwyczajny, o- 
klepany, pospolity. 

Banan malajt. owoc rośli- 
ny jiodzwrotnikowej; rodzaj 
ciastka z mąki bananowej 
w kształcie owocu banana. 

Banat ni. powiat w "Wę- 
grzech, lub Kroacji pod za- 
rządem bana. 

Banatka, gatunek pszeni- 
cy (od nazwy kraju: Bana*). 

Banco V. wszystko, co 
jest w pali (w grze); ob. 
Bank. 

Banda* /. kupa, groma- 
da, zgraja; gromada ludzi 
połączonych w złym cela; 
brzeg bilardu; brzeg statku; 
orkiestra wojskowa; w|i«- 
drowna orkiestra (instru- 
menty dęte), ogrodzenie to- 
ru wyścigowego. 

Bandaż /. opaska, prze- 
wiązka do opatrunku; część 
stalowa zewnętrzna koła u 
parowozu lub wagonu. 

Bandera /. flaga, chorą- 
giew okrętowa o barwacn 
państwowych. 

Banderillero h. u c z e s t- 
n i k walki byków, zbrojny 
w chorągiewkę czerwoną 
na krótkim drzewcu, ostro 
zakończonym, drażni była 
widokiem i szelestem cho- 
rągiewki oraz ranami, które 
zadaje drzewcom. 

Banderja ni. pochód kon- 
ny uroczysty nb cześć osób 



l2 dh^yJkAyiA^ 



Banderola — Baza 



16 



znakomitych, towarzyszący 
im, świta konna. 

Banderola /. chorągiewka, 
proporzec; opaska papiero- 
wa na. towarze, jako znak 
opłaconego podatku. 

Bandolet /. pas rzemien- 
ny, przewieszony przez ra- 
mię, utrzymujący szablą a. 
ładownicą; rodzaj dawnej 
broni palnej. 

Bandura g. [w.] instrument 
muzyczny podobny do lutni. 

Bandyta to. opryszek, zbój; 
bandytyzm, rozbójnictwo. 

Banhof n, dworzec kolei 
■żelaznej, foksal. 

Banicja nt. wywołanie 
z kraju, skazanie na wy- 
gnanie z kraju. 

Banita ni. wywołaniec , 
wygnaniec z kraju. 

Banit irł. instytucja dla 
obrotów pieniężnych, dla u- 
dzielania kredytu na wek- 
sle i papiery, dokonywania 
wypłat za pomocą przeka- 
zów , wymiany pieniędzy 
i t. d.; w grze karcianej: 
pula, zbiór stawek graczów; 
b. trzymać, prowadzić gi-ę 
w grze hazardownej. 

Banka duci), widmo zamor- 
dowanego,dręczące morder- 
ców, którym się ukazuje 
(z dramatu ,fMakbet" Szeks- 
pira). 

' ' Bankajza n. hak podtrzy- 
mujący (jynnę i t. p.). 

Bankier J. właściciel ban- 
ku prywatnego; w grze kar- 
cianej: trzymający bank. 

Bankiet /. uczta, biesiada. 

Bankieta /. nasyp; ścieżka 
dla pieszych; ławeczka 
ziemna wśród wału d 1 a 
strzelających z poza niego 
żołnierzy. 

Banknot, Bankocetel n. a- 
sygnata, bitet bankowy bez- 
procentowy^ wypuszczany 
przez bank i mający obieg 
jako pieniądz. 

Bankrut rrl. [/.] zawiesza- 
jący wypłaty, niewypłacal- 
ny; bankructwo, niewypła- 
calność, upadłość. 

Bant n. obręcz, opaska że- 
lazna; rozpora, zawiasa. 

Banzai! jap. zwycięstwol 
hura! brawol 

Baptysterjum s--t- chrzciel- 
nica. 

Baptyści *$'.oft.Anabaptyici. 

Bar a. wykwintny zakład, 
zawierający bufet z goto- 
wemi napitkami i przekąs- 
kami. 

Baraboie mir. kartofle. 

Barak /. lekki tymczaso- 
wy budynek dla żołnierzy, 
robotników, chorych lub u- 
bogich, namiot. 

Baraterja w. oszustwo, fał- 
szerstwo, nieprawa wymia- 
na cudzych towarów. 

Barba non facit philosoplium 
t. broda nie czyni filozofem. 



Barbarja g. kraj dziki, nie- 
ncywilizowany; pnen. bar- 
barzyństwo; barbarzyństwo, 
dzikość obyczajów, brak cy- 
wilizacji, nieludzkość, okru- 
cieństwo. 

Barbaryzm ni. wyraz lub 
zwrot niepotrzebnie z obce- 
go języka przeszczepiony, 
gdy istnieje swojski; maka- 
ronizm, dzikość. 

Barbet/. część ubioru gło- 
wy zakonnicy. 

Barchan ar. tkanina Inia- 
no-bawełniana z kutnerem 
z jednej strony. 

Bard celi. pieśniarz ludo- 
wy staroż. Gallów; poeta pi- 
szący pieśni o przeszłości 
narodu, poeta, wieszcz. 

Bardon irgornon. dotl, lut- 
nia, lira; prien. twórczość 
poetycka. 

Bardyszoi. Berdysz. 

BSrenland n. Uotl. kraj nie- 
dźwiedzi: nazwa szydercza 
dawana Galicji przez dzien- 
nikarzy wiedeńskich. 

Bareż /. lekka tkanina 
z wełny, bawełny, jed- 
wabiu a. z bawełny i jed- 
wabiu (od miasta Bareges 
we francuskich Pirene- 
jach). 

Barjera /. poręcz, balu- 
strada, zapora. 

Barka irt. [/.] gatunek 
płaskiego czółna a. łódki 
bez masztów. 

Barkarola ie. pieśń gondo- 
Ijerów w Wenecji. 

Barocentryczny ni. tyczą- 
cy się środka ciężkości. 

Barograf *g. barometr zapi- 
sujący automatycznie zmia- 
ny atmosfery. 

Barok/, nazwa stylu ar- 
chitektonicznego odznacza- 
jącego się linjami nieregu- 
larnemi i bogactwem o- 
zdób. 

Barometr *g. przyrząd dó 
mierzenia ciśnienia powie- 
trza i wskazujący zmiany 
pogody. 

Barometrograf *g. ob. Baro- 
graf. 

Baron irt. [».] tytuł fezlach- 
ty wyższej; baronja, posia- 
dłość ziemska, przynosząca 
•swemu właścicielowi tytuł 
barona. 

Baronet a. tytuł szlachec- 
ki, niższy od barona. 

Baroskop 'g. przyrząd do 
mierzenia wilgotności po- 
wietrza. 

Bartłomieja świętego noc, 
noc na 24 sierpnia 1572, 
w której z podnszczenia 
rządu w Pai*yżu i w całej 
Francji zaczęła się rzeź Hu- 
gonotów, trwająca prawie 
tydzień. 

Barykada /. zatarasowanie 
\ilicy, rodzaj szańca zrobio- 
nego naprędce na ulicy. 

Baryton tr. głos męski 



średni (między tenorem i 
basem). 

Bat ic. najniższy głos mę- 
Rki; -baaowy klucz, klucz F, 
znak na nutach, wskazują- 
cy, gdzie na pięciolinji znaj- 
duje się nuta f miite. 

Buałyk tur. bicz z oło- 
wiem na końcu; próżniak, 
nicpoń; dzieciak tłusty. 

Basamnek n. cięgi, baty; 
wynagrodzenie za pobicie; 
odszkodowanie; łapowe. 

Bu-bleu /. fba bl6) do$t. 
niebieska pończoclia ; na- 
zwa ironiczna dawana ko- 
bietom piszącym, sawant- 
kom. 

Baaedowa choroba (opisa- 
na przez lekarza Basedowa, 
1840 I.) odznaczająca ' się 
wybałuszeniem oczu o- 
brzmieniem gruczołu tar- 
czowego na szyi i biciem 
serca. 

Basen /. zbiornik na wo- 
dę; wielka misa kamien- 
na; bezpieczne miejsce dla 
okrętów w porcie; kotlina, 
nizina, gdzie spływają wo- 
dy; niewłaściwie: bason, bla- 
szane, płaskie naczynie dla 
oł)ło2nie chorych dio odda- 
wania stolca. 

Basetla w. wielkie skrzyp- 
ce barowe; ob. kontrabas. 

Basiieus g. w staroż. Gre- 
cji reprezentujący Ateny 
wobec bogów, sądiził spra- 
wy religijne, sprawy o mor- 
derstwo lub święto^adz- 
two. 

Basis g. ob. Bazys. 

Basista «r. śpiewający ba- 
sem; grający na basetli. 

Baskak tur. wielkorządca 
tatarski. 

Basklna h. If.] szeroka 
wierzchnia sulDua łuszpan- 
ki; przedłużenie stanika od 
pasa u sukni kobiecej. 

Baskiamet tr. instrument 
muzyczny dęty, tonem o o- 
ktawę niższy od klarnetu. 

Bason ob. Basen. 

Bas relief /. (ba reljej) pół- 
wypukła rzeźba , płasko - 
rzeźba. 

Basso profundo w. najniż- 
szy głos basowy. 

Basso ripieno tr. bas wy- 
pełniający. 

Bast n. łyko, łyczko. 

Basta V. dosyć! bastćwka, 
bezrobocie. 

Bastard w. dziecko nie- 
prawe, bękart; mieszaniec 
zwierzęcy lub roślinny. 

Bastjon /. część fortyfika- 
cji, wysunięta z obwałowa- 
nia; narożnik. 

Bastonada /. kara bicia ki- 
jami w plecy i pięty. 

Bastyifa /. więzienie dla 
przestępców politycznych, 
zburzone przez Paryżan 
w roku 1789. 

Basza, Pasza tur. wielko- 



rządca, namiestnik lab do- 
wódca wojsk w Turcji. 

Baszhrk tur. [r.\ rodzaj 
kaptura na głowę z końca- 
mi do owinięcia wkoło szyi. 

Baszta tri. wieża obronna 
przy murz" fortecznym lab 
stojąca oddzielnie. 

Basztan j>ert. [mtr.] ziemia 
zaorana na stepie pod uprawę 
melonów. kawonów, dyń itp. 

Batzybuzuki tur. nieregu- 
larne wojsko tureckie bez 
karności wojskowej, odzna- 
czające się dzikością. 

Batir^ [v.] rodzaj łodzi 
żaglowej. 

Batalista /. malarz bitew. 

Bataljatr. walka, bitwa, bój. 

Bataljon w. [/.] oddziii 
żołnierzy pieszych od 
600 — 1000 ludzi; prten. 
tłum, gromada. 

Batat ob. Patat. 

Baterja tr. [/.] oddział ar- 
tylerji o pewnej liczbie 
(Iział; pe\7na liczba butelek 
lejdejskich , wytwarzająca 
silną iskrę elektryczną; stos 
galwaniczny. 

Batometr ob. Batymetr. . 

Batrachomyomachja g. wal- 
ka żab i myszy (poemat żar- 
tobliwy, przypisywany Ho- 
merowi). 

Bittre Teau avec un baton 
/. Ibatr lo atcel ( batąj woaę 
mleć, tracić czas na próżno. 

Batuta tr. pałeczka kapel- 
mistrza do znaczenia taktu 
muzykantom i śpiewakom. 

Batymetr *g. przjTząd do 
mierzenia głębokości wód, 
zwłaszcza morskich. / 

Batyst /. bardzo cienka 
i gęsta tkanina z najdeli- 
katniejszych gatunków lnu. 

Bauemfanger n. oszust po- 
lujący na naiwnych niedo- 
świadczonych włościan 
przybywających do wiel- 
kiego miasta. 

Baumkuch, Baumkuchen >.. 
rodzaj ciasta (pieczonego na 
rożnie drewnianym), w 
kształcie piramidy ze ster- 
czącemi soplami sękowiec 

Baunszajtyzm, sposób le- 
czenia zapomocą licznych 
nakłóć skóry. 

Bawehia n. roślina z rodź. 
ślazowatych dająca puch 
z którego robią nici na tka- 
niny. 

Bawar piwo bawarskie; ba- 
warja, piwiarnia. 

Baweł / . dosl . śliniak; 
sztywne szpiczaste prze- 
dłużenie stanika damskie- 
go; przystrojenie przyszyte 
a. nakładane na stanik dam- 
ski z przodu od szyi do pasa. 

Bayard, rycerz odważny 
i bez zarzutu (od francu- 
skiego rycerza Bayard'a 
1476 — 1524 "i: «A. Sans peur et 
sans reproche. 

Baza ob. Bazys. 



17 



Bazalt — Hermyca 



Bazalt [«.] stała wulkanicz- 
ii<'ł;o pochodzenia, ciemno 
uiiarwiona, o budowie zbi- 
tej, wystijpująca czysto 
w postaci wielkich grania- 
stosłupow. 

Bazar pert. targowisko; 
wytworno zabudowanie dla 
sprzedaży rożnych towa- 
riiw; na Wschodzie plac a. 
'ilica zo sklepami. 

Bazylika g.-ł. kościót w. 
kształcie j)rostokąta, budo- 
wla z 2 lub 4 rzędami ko- 
lumn wzdłuż. 

Bazyliszek g.-l. gatunek 
jaszczurki; smok bajeczny, 
który miał zabijać wzro- 
kiem; przen. człowiek zło- 
śliwy, fałszywy. 

Bazys g. podstawa, funda- 
ment; w arckii. podstawa 
kolumny. 

Bean irl. nieuka grnbja- 
nin , nieokrzesany; nowy 
uczeń w szkole, nowicjusz. 
Beałae memoriae ł. błogo- 
sławionej pamięci. 

Beati possidentes ł. sxcaę- 
śtiwi, ktiirzy posiadają. 

Beatlus est dare tpiam accl- 
pere 1. szczęśliwiej jest da- 
wać niż brać. 

Beatrycza- w. kochaaka, 
i»ai!j serca (od imienia zna- , 
nego z Komedji Boskiej Dan- 
■ tego). 

Beatus ille gul procul nego- 
Uls... patarna rura bobus exer- 
cet suis 1. szczęśliwy ten, 
kto zdała od interesów zgieł- 
kliwych... ojczyste łany wo- 
łami orze swojemi. 

Beatus qul tenet ł. szczę- 
śliwy, kto posiada. 

Beatyfikacja nt. zalicze- 
nie w poczet błogosławio- 
nych. 

Beau monie f.cAo i««d/ wyż- 
sze stany, arystokracja. 

Beaułć du diable J. (bole d& 
<l}abl) aeił. pięk lość djabel- 
ska: kobieta taii ponętna, że 
dla niej moźnaby o wszyst- 
kiem innem zapomnieć. 

Beaux restes /. rbo rett) 
szczątki dawnej urody. 
B6bi /. dziecko. 
Bec-i-becy. (bek. a bek) oko 
w oko. 

Bechłer <a/..(?) zbroja, pan- 
eerz. 

Sichamel / fhesiamel) sos 
A la B., ze śmietanki, żółtka, 
mąki i masła z cukrem. Bo- 
lą, pieprzem i cytryną (od 
nazwiłika wynalazcy). 

Becyrk n. powiat, urząd 
powiatowy, 

Becąuerel'* promienie, ura- 
nowe proraieiiie, wysyła- 
ne przez metal uran i jego 
związki (od nazwy od- 
krywcy). 
Bedekier oh. Baedecker. 
Bedel irl.. Pedel [«.] woźny 
oniwersytecki. 
Bedlam a. (bedlem) <)grbm- 



ny szpital obłąkanych w 
Londynie. 

Beduin ar. Arab koczujący. 

Bedulna/. rodzaj długiego 
okrycia damskiego z kaptu- 
rem. 

Befsztyk, Blfsztyk a. kawa- 
łek lepszego mięsa wołowe- 
go (z pierwsze] krzyżowej 
a. z rostbefowego mięsa 

a. zwykle z polędwicy) u- 
smażony bez przypraw na 
tak zwanym prędkim ogniti. 

Beglerbeg, Beglerbe] tur. 
■namiestnik, rządca prowin- 
cji w Turcji (dotl, bej be- 
jów). 

Bej, Beg tur. pan, tytuł 
tureckiego dostojnika; tytuł 
panującego w Tunisie. 

Bejca n. nazwa roztworów 
chemicznych, używanych 
do napawania przedmiotów 
celem nadania im żądanych 
własności; zaprawa, grunt 
pod farbę a. politurę. 

Bek/, palnik, zakończenie 
rary prowadzącej gaz oświe- 
tlający, opatrzone wylotem 
i kranem. 

Bekiesza tcęg. strój wę- 
gierski: surdut a. futro dłu- 
gie obszerne ze stojącym 
kołnierzem. 

Bela «. jednostka miary 
papieru, zawierającąlO ryz; 

b. sukna: 12 sztiik po 32 
łok.; wielka paka towaru. 

Belemniły g. szczątki ska- 
mieniałe wymarłych głowo- 
nogów, t. zw. pazury djabel- 
skie lub strzałki piorunowe. 

Bel - esprłt /. (bel - espri) 
człowiek dowcipny. 

Bel-ćtage/. (bel-ełai) jiierw- 
sze piętro, najwspanialsze 
piętro; loże I-go piętra. 

Beletrysta /. autor piszący 
powieści, poezje i t. p. 

Beletrystyka /. literatura 
piękna: powieści, poezje, o- 
powiadania, nowelle i t. p. 

Belfer n. [iarg.] nauczy- 
ciel żydowski; iarl. nauczy- 
ciel, bakałarz. 

Beljal, Belzebub hebr. sza- 
tan, djabeł, zły duch. 

Bella w. piękna (dom. ko- 
bieta); kochanka, metresa. 

Bella gerant alil, tu, felix 
Austria, nube 1. niech Mujny 
prowadzą inni, ty, .szczęsna 
Austrjo, żeń się (dawna alu- 
zja do korzystnych mał- 
żeństw zawieranych przez 
rodzinę panującą w Aast- 
rji). 

Belle vue /. (beltcU) doif. 
piękny widok; ob. Belweder. 

Belles lełłres /. (bet letr) 
literatura piękna. 

Belllcoso V. wojowniczo. 

Belllsslme tr. prześlicznie, 
doskonale. 

Bellona /. bogini wojny. 

Bellum omnlum contra om- 
nes 1. wojna wszystkich prze- 
ciw wszjstkim — naturalny 



stan człowieka podług filo- 
zofa Anglika Hobbes'a 
(1588—1(579). 

Belua mulłorum capttum 1. 
dost. bestja wielogłowa: roz- 
hukany motłoch. 

Beluarda te. baszta; dawna 
wieża wojenna ruchoma, ba- 
stjon, szaniec. 

Belweder w. miejsce, skąd 
roztacza się piękny widok; 
nazwa ozdobnej budowli w 
pięknej okolicy; część bu- 
dynku nad dachem^ skąd o- 
twiera się piękny widok. 

Belzebub oh. Beljal. 

Bełt skand, cieśnina mor- 
ska; rozpora w szybie gór- 
niczym. 

Bemol V. w mut. znak zni- 
żenia nuty o pół tonu: -b. 

Ben hebr. syn, zdarza się 
w połączeniu z imionami, 
np. Ben Majmon=syn Maj- 
mona cz. Majmonides. 

Ben Akiba to powledziat, 
t. j. „Już to wszystko było"; 
słowa te ciągle powtarza ra- 
bin Ben Akiba w dramacie 
Gutzkowapt. , jUrjel Akosta" 

Bene 1. dobrze. 

Benedykcja ł. błogosła- 
wieństwo; poświęcenie chle- 
ba i wina podczas Mszy św. 

Benedyk^ ut. zakonnik 
reguły św. Benedykta; ro- 
dzaj likieru, wyrabianego 
przez zakonników Benedy- 
ktynów, dawniej w Fecamp 
we Francji; benedyktyński, 
wytrwały, cierpliwy (w pra- 
cy naukowej); juozolny. 

Benefaktor i dobroczyńca, 
dobrodziej. 

Beneficium lnventarii t. pra- 
wo zrzeczenia się majątku; 
spadkowego, gdy ciążące na 
nim długi przewyższają je- 
go wartość. 

Beneficjant irl. obdarowu- 
jący dobrami kościelnemi; 
pD.siadacz beneficjum. 

Beneficjum t. docbódidóbr 
kościelnych; lenno; dochód, 
zysk. 

Benefis / zysk, korzyść; 
dochód z widowiska, danego 
na korzyść artysty. 

Benefisant /. artysta, na 
którego dochód odbywa się 
przedstawienie benefisowe. 

Bene meritus 1. dobrze za- 
służony. 

Bene nati 1. dobrze uro^ 
dzt.-iu t. j. szlachta. 

Bene nątiM et possesslona- 
tus I dobrze urodzony 
(szlachcic) i posiadacz m.i- 
jijtku ziemskiego. 

Bene placito te. C-plactyto) 
w mui. dowolnie. 

Bene qui latult, bene vlxit, 
i. kto żył w ukryciu, ten 
dobrze żył. 

Benewolencj«/. łaska, życz- 
liwość, przycłiylność. 
. Bengal, rodzaj muślinu (od 
nazwy kraju w Jndjaoh)j 



bengalski ogie6 mieszani- 
na różnych materiałów pal- 
nych i barwnych, płonąca 
barwnym płomieniem. 

Benjaminek najmłodszy i' 
ukochany syn; pieszczoch 
ulubieniec. 

Benonita członek zakonu 
Redemptorystów (kościoła 
Św. Benona). 

Benzoes )U., rodzaj żywicy 
nieprzezroczystej, kruchej, 
czerwonawo - Ijrunatnej, a- 
romatycznej , używa ^ię 
do pachnideł i jako lek 
(z drzew rosnących w Indo- 
stanie). 

Benzol Mi. gatunek węglo- 
wodoru, otrzymywanego ze 
smoły węgli kamiennych. 

BoDzyna ar. (?) ligroina, 
płyn lotny, palny, bezbarw- 
ny otrzymywany z nafty, 
służący do czyszczeniaplam,' 
do wyrobu farb anilino- 
wych, do palenia. 

Bera /. gatunek gritszłu. 

Berajter ». ujeżdżający ko- 
nie. 

Berangera prawo, prawo 
obowiązujące we Francji, 
aby skazanemu po raz pierw- 
szy odłożyć kai'ę aż do po- 
nownego skazania. 

BeraWur. patent instala- 
cyjny paszów tureckich; o- 
dezwa arzedowa. 

Bercsuse/ (bendt) koły- 
sanka, pieśń nad kołyską. 

Berdanka strzelba syste- - 
mu Berdana, 

Berdysz, Bardysz irl. kij 
z siekierką nakształt łuda-- 
bardy. 

Beret M. ob. BIroL 

Bergamasca w. włoski ta^ 
Biec chłopski. 

Bergamota u>. rodztg gru- 
szy; rodzaj cytryny, mają- 
cej formę gruszki (nazwa 
od miasta włoskiego Ber- 
gamo); bergamotowy olejek, 
esencja bergamotowa ze 
swieżyct skórek cytryny 
bergaraoty. 

Berghaupłman n. naczelnik 
wydziału w górnictwie. 

Berl-bei'i niobeżpieozna 
choroba zaraźliwa: śpiącz- 
ka, bezsilność i wodna pu- 
chlina w rozmaitych miej- 
scach ciała; napastuje ludzi 
żyjących niehygieniczniew 
krajach ciepłych, nizkich, 
wilgotnych. 

Berkowiec r. ciężar lO-ciu 
pudów cz. 400^,ro8yjskich. 

Berlacz n. but a. trzewik 
z przyszwą wojłokową. 

Beriinka, duża łódź żaglo~ 
łwa z przykryciem do prze- 
wożeiiia zboża i towarów; 
szkuta. 

Berma / w fortyfikacji: 
ścieżka między rowem a j«' • 
go przedpierśniem, borta. 

Bermyca n. kołpak wojsko- 
wy futrzany. 



Słownłlc wyrazów obcych — 2 



UcM-sagHer — liia/.oi 



U 



Bersa|Her te. ioinlen z od- 
działu <jfl((ych strzelców w 
wojsku wloŚJtim. 

Berscrfcer skand. ---^njoiK- 
nik skandy iinwski, odziany 
podcscafi bitwy tylko w skó- 
ri} niedźwiedzią i walczący 
f winlką odwagą. 

Berta o. obramowanie sta- 
li ka kobiecego. 

B«rtoleła proszek, niiosza- 
nina <?kKpl<)duj.'\ca; zło^.ona 
z ohloraim, potażu, siarki 
i wągla (iiazwa od wyii;ilaz-' 
Vy fran... Bertolleta). 

Beryl g.-t. dro^ri kamień 
koloru wody morskiej. 

Beiierfca f. pasterka; ro- 
dzaj kanapki, fotela. 

Beseda ctet. Ktowarzynze- 
nio. klub. 

BescMerewać stal wyra- 
bia*^ stal z surowca roz- 
lopioncf^, przepuszczając 
przezeń silny prąd jwwic- 
trza, :i aasti^pni'.; dodając 
odpowiednią domieszkę (od 
nazwiska wynalazcy). 

Bessa /. ob. Baisse. 

Best|a t. zmerzt;, dzikie 
zwierzę; człowiek ze zwic- 
htęcemi instynktami; po- 
twór. 

Besłlałizn nł. zezwierzc- 
c«>nie, zwierzęcoćć, dziko.'^ć. 

Bes^affnsz nt. dawna na- 
zwa książki traktującej o 
zwierzętach. 

Bestyfikacja nt. mzl-pst- 
wienie, rozjątrzenie, wście- 
kłość. 

Beszamel f. ob. Bichamei. 

B(te f. dotl. zwierzę; głu- 
pi; w grze w karty; prze- 
grana. 

8«M [/.] roślina z rodza- 
ju pieprzu, mieszanina tłu- 
czonycłi orzecliów palmy 
areki i waona iiwini(;ta w 
li.>v (townego {ratunku pie- 
przu, używana do żucia 
pr^-ez- mieszkańców Azji po- 
tudiiiowe]. 

BMa Mirę /. fbet nuar) 
4»nl. zwierzę Czarne; czło- 
wiek dokuczliwy, którego 
fdę ńajbikfdzicj obawia. 

Beton ^.zaprawa z wapna 
hidraulicznegOjpiasku i żwi- 
ra, twardniejąca na powie- 
trzu w wodzie. 

Beza /. ciasteczko z biał- 
ka ubiti-}ro nawiane i cukru. 

Bezapetacyiny nieodwołal- 
ny, stanowczy, ostatccz- 
iiy; eh. apelacja. 

Bezemschon n. ta iloAć to- 
waru (tłuszczu, mączki cu- 
krowej i t. p.), która po wy- 
próżnienin pak, beczek i t.p. 
pozostaje przyczepiona do 
drzewa. 

BćzigM a. B<siqtie, Bezik/. 
rodzaj gry w karty. 

BezMf Itr. [/■.] kamień 
tworzący się w żołądku nie- 
któryclł zwierząt trąwożer- 
nych (np. antylop) uważany 



dawniej za lek przeciw tru- 
ciznom. 

Bezparcjalny bezstronny, 
neutralny; oh. paHja. 

Bezpopowcy r. w ko.^cic- 
le prawosławnym sckciarze 
nie uznający duchowień- 
stwa, popów. 

Beztakt br.ik taktu, nie- 
właściwe [iDstąpienie a. za- 
chowanie się; oA. takt. 

Beż, Beza /. tania, gładka 
tkanina z wełny nicfarbo- 
wanej. 

BI- 1. w złożeniach, np. 
bikwadratowy, znaczy: po- 
dwójnie, dwa razy. 

Biba nt. pijatylia. 

Bibeloty /'. drobne, wy- 
tworne przedmioty, usta- 
wiane na etażerkach, gra- 
ciki. 

Bibllstyka ni. znajomość 
tego, co dotyczę Bibiji. 

Bibija g.-t. Pismo święte: 
Stary i N'iiwy Testament; 
biblijne towarzystwo stowa- 
rzyszenie, którcRO celem 
jest rozpowszechniać biblję. 

Bibljoill *<!. miłośnik i 
zbieracz książek, głównie 
naukowych. 

Bibl|09raf]a g. znajonio<!ó 
wydań książek i druków; 
spis ich z wymienieniem 
autora , tytułu i miejsca 
druku. 

Bibljoman *g namiętny 
zliicracz rza^ikicU .ksiażelf. 

BIbIjomanja *g. zamiłowa- 
nie w zbieraniu książek. 

Bibijopola g. księgarz. 

Biblioteka g.-l. zbiór ksią- 
żek, księgozbiór, książnica! 
miejsce przechowywania 
książek; gmach zajęty przez 
księgozbiór. 

Bibijotekarz /. zawiadowca 
i prowadzący bjbljotekę. 

Bibosz lii. pijak, opój. 

Biceps 1. dwugłowy, o 
djyuch twał'zach; mu.skuł 
tak zwany dwugłowy u rę- 
ki, u nogi. 

Bicykl ni. fo.] welocyped 
o jednym dużym i jednym 
małym kole. 

Bidet /. wanieiika nasia- 
dowa jiodłużna do podmy- 
wania się. 

Bien faire et laisser dire /. 
(hię Itr t Unse dirj dobrze 
C7.ynić i nie troszczyć się 
o to co mówią. 

Biennium 1. dwulecie,dwu.- 
letiii okres czasu. 

Blerhalla n. piwiarnia, ha- 
la iirzy piwiarni dla gości. 

BiesagUrł.sakwy, wór naj- 
częściej skórzany do prze- 
wieszania przez plecy albo 
przez konia. 

BiforlfRlzni nł. dwuksz^ałt- 

TIOU:. 

Bifsztyk oh. Befsztyk. 

BNurkacja nt. rozwidlenie, 
rozszczepienie pasma gór, 
drogi; takie rozszczepienie 



się rzeki, iż każda z jej od- 
nóg płynie do innego sy- 
stomatu rzecznego. 

BIgamJa ni. dwużeństwo; 
bigam, bigainlsta, dwuieniec. 

Bigot [,'.) nabożr;iś. 

Bigołerja/. Bigotyzm ni. po- 
bożnisiofttwo,pri;osadrja gor- 
liwość w powier2';hownyTn 
tylko przestrzeganiu ob- 
rządków wiary i nabożeń- 
stwa. 

Bikwadratowe riwnanie nui/. 
równanie stopniaczwartego. 

BU ob. Bill. 

Bila f. kula (bilardowa). 

Bilans, Balans f. porówna- 
nie dochodu i wydatków 
przy zamknięciu rachunku; 
zamknięcie rai hmków w 
księdze; b. handlowy państwa, 
różnica między warto-^cią 
eksportu i importu; b. płat- 
niczy państwa, różnica mię- 
dzy sumą opłat Wysłanych 
<i!a zagranicy i sumą opłat 
otrzymanych, t zagranicy. 

Bilard /. stół z burtami po- 
kryty suknem do gry bilami. 

Biibokieł /. kijek zakoń- 
czony czareozką do chwy- 
tania uwiązanej kulki (za- 
bawka). 

Bilet /. karta, znak dający 
prawo do czego; b. bankowy, 
pieniądz papierowy. 

Bileter /. odbierający bi- 
lety przy wejściu do teatru, 
łicrcertn i t. p. 

Biijbn /. tysiąc miljonów 
podług systemu francuskie- 
go, przyjętego i u nas, a mi- 
Ijon miljonów podług sy- 
stemu niemieckiego. 

Bill. a. w Anglji projekt do 
prawa, przedstawiony pai-- 
lamentowi. 

Billet-doux /. (hije dul dotl. 
słodki bilecik: liścik mi- 
łosny. 

Bllllg aber schtechti. ta:nio, 
ale żle. 

Bilon /. drobna moneta 
zdawkowa z kruszcu zmie- 
szanego z małą ilością sre- 
bra, lub z niklu. 

Bimetalizni ni. system mo- 
netarny o podwójnej jed- 
nostce pieniężnej: srebrnej 
i złotej, przy stałjTB, praw- 
nie oznaczonym stosunku 
wartości obu metalów. 

Bimorfizm nt. dwuposta- 
ciowość. 

Binda n. opaska, bandaż; 
prążki wypukłe (dla ozdo- 
by) na grzbiecie książki 
oprawnej; ob. Sznurbartblnda. 

Blnduga n. (?) miejsce nad 
rzeką, gdzie składają drze- 
wo na spław przeznaczone 
i zbijają tratwy; spław 
drzewa. 

Binokle /. nanośniki, oku- 
lary trzymające się na no- 
sie za pomocą sprężyny, 
pince»nea. 

Blnom nł. ■qtat. dwumian. 



Btochemja 'g. chemja zn- 
stosowana do zjawisk życio- 
wych. 

Biodynamika 'g. nauka o 
siłach działających w ustro- 
jach żywyjii. 

Blef izyka V nauka si łai-h 
w ciałach organicznych. 

Blogieneza *g. teorja o po- 
cbodzeriiu zwierząt. 

Biogieograija 'g. nauka o 
rŁzrnies/.izeniu istot orga- 
niczny li na ziemi. 

Biograf •.?. autor życiorysu. 

Biografja 'g. opis życia, 
życiorys. 

Biologia *g.iia,u\M o życia 
iMut organicznyclł. 

Blomagnetyzm 'g. magne- 
tyz:n zwierzęcy. 

Bionomja *g. ii.iuka o pra- 
wach życia w przyrodzie. 

Biosfera*^, sfera ziemi, w 
której żj-ją istnty ożywione. 

Bloskop *g. rodzaj kine- 
matografu. 

Bloskopia 'g. nauka o o- 
znakach życia. 

BIplan *f. samolot, dwu- 
pł.iszczyznowiec. 

Biret. Berełir/. lekka czap- 
ka kaiK iast.i lub okrągła bez 
daszka, używana przez du- 
chownycti i nczonych;dara- 
^ki kapelusik podobny. 

Bis t. dwa razy, powtór- 
nie; żądanie powtórzenia; 
bisować, wołać: „bis", żą- 
dać powtórzenia. 

Bis dat qul cito dat /. dwa 
razy daje, kto prędko daje. 

BIsekirysa /. mat. dwu- 
sieczna, iinja dzieląca kąt 
ua dwie równe części. 

Bisior g. bardzo cienka 
i droga tkanina lniana; 
włjkna jedwabiste z cieczy 
pewnych małżów; perełki 
w gzymsie. 

Bisknp g. [n] dostojnik ko- 
.<cielny zai-ządzający d;e- 
cozją. 

Biskwit/, suchar, sucha- 
rek; fajans a. porcelana bez 
glazury, n 

BlsRiark, kolor - brudno - 
żółto-orzechowy (od nazwy 
męża stanu Bismarka). 

BIsogno ir, ibiionjo) adres 
płacącego weksel, jeżeli ak- 
ceptant nie zapłaci go. 

Bis repetita placet /. dwa 
razy powtórzone podoba się. 

Bistr /. farba ciemno bru- 
natna. 

BIstlir f. mały składany 
nożyk cłiirurgiczny, lan- 
cet. 

Bisurman tur. pogardliwa 
nazwa mahometan; niewier- 
ny; pnen. łotr, urwis, roz- 
pustnik. 

BIszamel ob. Bechamel. 

Biszkopt, BIszkokt nł. ciast- 
ko lekkie z mąki, cukru 
i jaj. 

Biszof n. napój z wina, a- 
raku, gorzkich skórek nie- 



10 



Biliim 



Bombardować 



dojrzałych poniwańcz i ou- 

ki-u. 

I Bitum 1. .smnta ziomna; 

gatunek faftiy rzarnoi. 

Biuletyn /. codzieiinc spra- 
wiizdanip (o wypadkach wo- 
jennych, o zdrowiu znako- 
mitych osób, z posiedzeń a- 
Jcademii, o" (logodzie, o ru- 
chu pioni(jżnym). 

Biuralista A urzędnik, któ- 
ry przesiąkł porządkipm i 
zasadami biuroweini; for- 
mnlista. 

Błureta f. rni"ka szklana 
do odmierzania małych ob- 
jętości pfynów i gazów. 

Biuro ./. t^tót do pisania, 
kantoi'ek; miejsce, gdzie pra- 
cują urz(;dnicy. 

Biurokracja ni. nadmierny 
wpływ i udział sfery u- 
rzijduiozoj w rządzie, z wy- 
łączeniem wpływu obywa- 
teli; bezduszna foriualisty- 
ka biurowa. 

Biurokrata *<. urzi^dnik 
trzymający się przesadnie 
litery przepisów, bez u- 
wzglfjdniania s t o s u n k ó w 
ludzkich; zwolennik biuro- 
kracji. 

Biurokratyzm nt. przewapa 
rzą'ln urzędników, systemu 
fonnalistycznepo. 

Biuromanja nt. n iopowstrzy- 
many pociąg do pracy biu- 
rowej ; c h q ć urządzenia 
wszystkiego kancelaryjnie. 

Biust /. popiersie; gors 
kobiecy. 

Biusthaiter ». rodzaj mięk- 
kiego gorsetu. 

Biwak t. obozowisko woj- 
ska w ubraniu i z bronią 
pod gołym niebem, bez na- 
miotów. 

Bizantyjski styl, w budow- 
nictwie znamionuje się 
przewagą liiiji okrągłych, 
okrągłych płaszczyzn, łu- 
ków i kopuł. 

Bizantynizm nt. sztywna 
etykieta dworska; pedante- 
ija; hołdowanie wzorom bi- 
zantyjskim. 

Bizmut [/. a. «.] pierwia- 
■stck : metal czerwonawo- 
biały. 

Biznes oh. Business. 

Bizon g.-t. bawół, żubr. 

BIzzarramente ir . dziwacz- 
nie. 

Biłuterle/; drobne wyroby 
złotnicze z ozdobnemi ka- 
mieniami, służące do stroju'. 

Biaclia n. cienki płat me- 
talu. 

. Blachmal, Blacliman n. szu- 
mowiny na rozpuszczonym 
•kruszcu; blaszka metalowa; 
bielmo (na oczach). 

Blaga J. udawanie, prze- 
chwalanie się, pyszałkowa- 
lość; blagować, udawać, prze- 
chwalać się, okłamywać. 

Blagier /. lubiący blago- 
wać. 



Blaknfć n. pełznąć, pło- 
wieć, tracić barwę skutkiem 
blasku słońca. • 

Błamanź^. galareta migda- 
łowa. 

Blamaż f. kompromitacja. 

Blamować się/, ośmieszać 
si(;, kompromitować się. 

Bianc-bec /. (bla" bek) żół- 
todziób, młokos, chłystek. 

Blanco w. akt, weksel lub 
pełnomocnictwo nie napisa- 
no, lecz zawierając© podpis 
wydającego lub wystawia- 
jącego weksel, a także ży- 
ranta; b. kredyt, otwarty kre- 
dyt; in b. bezbliższogoozna- 
czenia. • 

Blank, Blanka 1. [n.] pali- 
sada; mui" zębaty; strzelnica 
w murze; poręcz galerji o- 
krętowej. 

Blankiet/, papier niezapi- 
.sany, z wydnikowanym na- 
główkiem (nazwiskiem oso- 
by a. firmy); druk gotowy 
z miejscami pustemi do wy- 
pełnienia. 

Blankista»^spekulantgieł- 
dowy, sprzedający papiery 
których nia posiada. 

Blansz./. bielidło do twarzy. 

Blanżerować ;. lekko obgo- 
towywać. 

Blasi f. (blaze) zobojętnia- 
ły; nielubujący się w czym 
skutkiem nadmiernego uży- 
cia, napatrzenia się, osłu- 
chania się i t. p. 

Blasfemja g.-i. bluźnier- 
stwo. 

Blaumontag tt. poniedział- 
kowanie (u rzemieślników). 

Blat «. płyta; żarł. rubel. 

Blazonowai /. w heraldy- 
ce: opisywać herb; ozdabiać 
herbami. 

Blech, Bllch n. miejsce, 
gdzie bielą płótno; blicho- 
wauie. 

Blecharnia n. miejsce, gdzie 
blichują przędzę, nici, tka- 
ninę. 

Blecłiować , blichować n. 
bielić tkaniny, papier, środ- 
kami chemicznemi albo at- 
mosferycznemi. 

Blejer «. model, wzór, mo- 
dła, krój. 

Blejtram ». rama drewnia- 
na, ua którą naciąga się 
płótno do malowania ob- 
razu. 

Biejwas n. biel ołowiana, 
węglan ołowiu, farba biała 
ołowiana, kremserwajs. 

Blenda n. związek che- 
miczny rodzimy siarki z ja- 
kimkolwiek metalem. 

Biennorhoea nt. śluzotok. 

Blich oh. Blech. 

Blichować of>. blechować; 
jflrt.wyblichówany t.j. zmi- 
zerniaiy, wybladły. 

Blichtr n. szych pozór, u- 
łuda. 

Blik ». plama jasną farbą 
na obrazie zrobiona, naśla- 



dująca odbicie się ńwiatła 
od przedmiotu wymalowa- 
nego; spostrzegawczość. 

Blin, zwykle w 1. mn. bli- 
ny r. rodzaj naleśników. 

Bilndał ./. osłona fortyfi- 
kacyjna od pocisków z góry; 
pancei":^ na okręt. 

Blindować /. opancerzać. 

Bloc, Blok/, związek stron- 
nictw dążących do jakiego 
wspólnego celu. 

Blok n. kloc; krążek ru- 
chomy, po któi"vm przesu- 
wa się sznur a. łańcuch, 
służy do podnoszenia cięża- 
rów; czy.ste kartki papieru 
do notatek jednym brze- 
giem zlepione, w celu ich 
odrywania (bloc-notes). 

Blokada /. 0])asanie, osa- 
czenie (wybrzeża, fortecy, 
portu nieprzyjacielskiego); 
b. kontynentalna oh. kontynon- 
łalny system. 

Blokhaus n. budynek zwy- 
kle drewniany, ufortyfi- 
kowany, ze strzelnicami, 
strażnica. 

Blokować /. urządzić blo- 
kadę, niedopuszczać dowo- 
zu ani przywozu do miasta, 
do portu. 

Blond /. płowy, jasny 
(o włosach). 

Blondyna f. cienka koron- 
ka z surowego jedwabiu. 

Bluebook <i. (bijnhuk) dotł. 
błękitna księga; k s i ę g a 
dokumentów dyplomatycz- 
nych w Anglji. 

Bluetka /. drobnostka dra- 
matyczna jednoaktowa. 

Siuff a. pyszałkowate sa- 
mochwalstwo. 

Blumerystka zwolenniczka 
ubioru półraęskiegor dla ko- 
biet (od nazwiska amery- 
kanki Bloomer). 

Bluza /. zwierzclmia suk- 
nia lekko spuszczona 

Bluzgier n. strój dawny 
kobiecy na szyję. 

Błam n. futra odpowied- 
nio dobrane i zszyte razem 
w ilości dostatecznej do 
podszycia ubrania, mniej 
więcej 5 łokci kwadrat. 

Bł«wat n. tkanina jedwab- 
na ' ai' vy niebieskiej. 

Boa, wielki wąż niejado- 
wity Ameryki Półn.; dusi- 
ciel; długi, puszysty, wał- 
kowaty szal z futra a. piór. 

Boazerja ob. Buazerja. 

Bocman n. ob. Bootsman. 

Bodega h. piwnica; wi- 
niarnia. 

Bodmerja hol. pożyczka na 
ładunek okrętu, dana pod 
przepadkiem, gdy okręt za- 
tonie. 

Boer hol. (hur) ob. Burowie. 

Boeuf i la mod«/. ibdj a la 
mod) pieczeń wołowa mary- 
nowana z korzeniami i szpi- 
kowana słoniną. 

Bogdychan, cesarz chiński. 



'■ Bohater pers. [mlr^ mał 
sławny z dzielności, z wiel- 
kości duszy, z poświęcenia; 
główna osoba w dramacie, 
w poezji, w powieści; osoba, 
któj-ą sięogół zainteresował; 
bohaterski, rycerski, mężny; 
b. wiersz, wiersz trzynasto- 
zgłoskowy, epiczny. 

Bohemja f. oh. Cyganerja. 

Bohomaz mtr. nędzny ma- 
larz; liche malowidło. ^ 

Bojar r. pan znakomity w 
Rosji dawniej i na Wołosz- 
czyżnie. 

Boje hol. stożkowate becz- 
ki na kotwicy, pływające 
w niebezpiecznych miej- 
scach na morzu dla prze- 
strogi okrętów. 

Bojkot, Bojkotowanie zem- 
sta polegająca na zerwaniu 
wszelkich stosunków z win- 
nym (od imienia kapitana 
angielskiego Boycotfa). 

Sok, Bokbier ». mocne pi- 
w . warzone na wiosnę. 

Boks, a. uderzenie kuła- 
kiem; boksowanie, pra^\'idło- 
wa walka na pięści. 

Bokser a. zapaśnik w wal- 
ce na pięści; kastet; chiń- 
czyk, fanatyczny przeciw- 
nik chrześcijan. 

Bolas k. postronek z ku- 
lami na końcach, do rzuca- 
nia na upatrzonego zwierza. 

Bolero h. taniec hisz- 
pański z towarzyszeniem 
kastanjetów; krótki wierzch- 
ni stanik damski bez ręka- 
wów, atwarty z przodn; ka- 
pelusz damski z rondem 
z jednej sti'onv podniesio- 
nym. 

Boiełła V. kwit celny; pa- 
let. 

Bolid g. kamień ognisty 
meteoryczny spadła na zie- 
mię. 

Bolus g. gatunek gliny; 
kredkapodłużna zaostrzona, 
do pisania na stoliku zielo- 
nym do kart; czopek lekar- 
ski podłużny. 

Bomba f. kula żelazna pę- 
kająca, napełniona materja- 
łem wybuchowym; wiado- 
mt)ść sensacyjna; utwór sce- 
niczny pusty a efektowny; 
rodzaj pękatego kofla lub 
dużej szklanki do piwa; for- 
ma metalowa kształtu bom- 
by do lodów. 

Bombarda irt. dawne dzia- 
ło nabijane kulami kamien- 
nemi. 

Bombardjer/. starszy ka- 
nonjer; gatunek chi-ząszcza. 

Bombardon /. in.<ttrument 
muzyczny, dęty blaszany 
atonie nizkim, podobny dó 
tuby; jeden z głosów orga- 
nów. 

Bombardować /. ostrzeli- 
wać z dział miasto lub for- 
tecę; rzucać gęste pociski, 
rozbijać. 



/ 



Bombastyczny — Breviter 



20 



Bombistyczny [».] nadęty, 
napuszony, przesadny. 

Bombel ob. Bumelcug. 

Bomblować ob. Bumblować. 

Bombonierka/, ozdobne pu- 
dełko na cukierki. 

Bon /. kwitek na należ- 
noćć, którą ma okaziciel o- 
trzymać od skarbu; upo- 
ważnienie do otrzymania 
zasiłku w produktach, wy- 
dane przez stowai-zyszenift 
filanti-opijne; rodzaj losu 
mającego obieg. 

Bona J. dozorczyni dzieci, 
zwykle cudzoziemka. 

Bona fide i. w dobrej wie- 
rze. 

Bonapartysta, stronnik dy- 
nastji Bonapartych we Fran- 
cji. 

: Bon chien chasse de race /. 
ihą szję szos dv ras) dosł. dobry 
pies poluje skutkiem swej ra- 
sy; pi-2. jaki ojciec, taki syn. 

Bon genre /. (bą ia''r) wy- 
tworne obejście się; dobry 
ton. 

Bon gre mai gr< /. (bą gre 
mai gre) chcąc nie chcąc. 

Bonifikacja ni. wynagro- 
dzenie za stratę; odszkodo- 
wanie. 

Bonlfikait ni. dopłata do 
monet nio posiadających 
wagi należytej. 

Bonifrater ni. zakonnik św. 
Jana Bożpgo, pielęgnujący 
chorych. 

Bonitacja n^. sprawdzanie 
jakości, oszacowanie. 

Bon jour J. (bą łurj dzień 
dobry. 

Bon moty. (bą mo) dowcip- 
ne słówko. 

Bonne presse /. (bon pres) 
prasa życzliwa, przychylne 
wzmianki w gazetach. 

Bonne prise f. (bon pritl 
zdobycz wojenna za godzi- 
wą uważana przez prawo 
międzynai"odowe. 

Bonomla f. dobroduszność. 

BonoAczyk gatunek pieska 
pokojowego (od łacińskiej 
nazwy miasta Bononja, włos. 
Bologna). 

Bonować ni. (?) wesoło 
żyć, używać hojnie; gospo- 
darować bezprawnie w cu- 
dzym domu, mieniu, rozpo- 
ścierać się. 

Bon sens /. (bą $<^J zdro- 
wy rozsądek. 

Bon ton /. (bą tą/ dobry 
ton, wytworny układ, dy- 
styngowane obejście, pań- 
skość. 

Bonum certamen certavlt 1. 
dobrą walkę stoczył. 

Bonuffl et aequum t. dobre 
i słuszne. 

Bonum publicum 1. dobro 
publiczne, dobro ogółu. 

Bonus eyentus t. dobre, 
szczęśliwe zdarzenie, do- 
bra wieść. 

Bon vivftot /. (bą iciwi/') 



cztowfek używający życia, 
letkiewicz, hulaka. 

Bonza jap. kapłan buddyj- 
ski. 

Bonżurka /. rodzaj surduta 
krótkiego, niowizytowego. 

Bookfflaker a. (bukmeker) 
ten, kto urządza na wyścJ- 
ga:oh rodzaj totalizatora 
pr^atnego. 

Bootsmann n. zastępca 
szypra, pomocnik żeglarski. 

Bor ni. {ob. Boraks) pier- 
wiastek, metal oid; bomy 
kwas, związek boru z tle- 
nem, używany w przerayślo 
i jako lek do płókania gar- 
dła, nosa. 

Bor n. rodzaj świdra, do 
Wiercenia otworów w me- 
talach, w skałach; wiertar- 
nia. 

Bora ir. zimny wicher 
półn.-wschod. nńd morzem 
Adrjatyokim. 

Boraks ar. [irl.] związek 
kwasu bornego z tlenkiem 
sodu i wodą, używany w 
przemyśle i jako kosmetyk. 

Boratynek, szelążek mie- 
dziany='/, gr. z czasów .Ta- 
na iS^azimierza (od nazwi- 
ska m i n o a r z a Boratini 
z XVII wieku). 

Bordereau f. (bordero) wy- 
kaz, spis; skrawek z notat- 
kami odcięty od arkaaza. 

Bordlura /. obramowanie, 
obszycie, lamówka, ozdobny 
pasek wzdłuż brzegu jakie- 
go materjału, przedmiotu; 
płyta granitowa stanowiąca 
brzeg chodnika. 

Bordo j. barwa brunatno- 
wiśniowa; gatunek wina 
francuskiego. 

Borealfly nł. północny. ' 

Boreasz g.-t. wiatr pół- 
nocny. 

Borg ». kredyt, pożyczka 
dług. ' 

Borgować n. kredytować, 
pożyczać. 

Bormaszyna n. maszyna do 
wiercenia otworów w meta- 
lu, w skale, wiertamia. 

Borować n. wiercić otwór. 

Borussia nł. łacińska na- 
zwa Prus; nazwa stowatzy)- 
szonia burszowskiego. 

Borytel viir. agitator poli- 
tyczny rusiński w Galicji. 

Boskiet /. gaik. 

Boss a. przywódca par- 
tyjny.. 

Boston, rodzaj gry w kar-, 
ty (od nazwy miasta w A- 
meryce); rodzaj tańca. 

Botanika^, n^tnka o rośli- 
nach; botaniczny ogród, o- 
gród z doborem roślin, uła- 
twiających studiowanie bo- 
taniki; botanizować, zbierać 
rośliny w celu naukowym. 

Botanotogla "g. badania na- 
ukowe własności ziół. 

Botforty /. długie buty do 
jazdy konnej. 



BMgU J. (huii) i'jńe«zka, 
laseczka walcowa lub rurka 
chirurgiczna do wprowa- 
dzania yi kanał ciała. 

Boule de neige J. (bvl dó 
nei) dott. kula śnieżna: 
sprzeda* kartki, której na- 
bywca ma prawo otrzymać 
jaki towar, ale nie pierwej, 
aż rozprzeda oznaczoną i- 
łość takichże. kartek; ob. 
Buldeneł. 

Bourrće /. (bure) staro- 
francuski taniec w we«o- 
łym stylu. 

Boutlque f. (butik) sklepik. 

Bowie-knife a (boinaji) ro- 
dzaj szerokiego sztyletu, o- 
koło 12 cali długiego, uży- 
wany w Ameryce Półn. (od 
wynalazcy piiłkown.Bowie). 

Brabansona /. pieśń naro- 
dowa łjelgijska. 

Brabanty /. koronki bra-* 
banckie. 

Brachicefal *g. krótkogło- 
wieo (termin antropologicz- 
ny), mający czaszkę krótką 
w kiemnku od czoła ku po- 

tyli'-y. 

Braha [»»^r.], Braja n. wy- 
war, pozostałość po odpę- 
dzeniu wódki w gorzelni; 
przen. napój zepsuty nie- 
smaczny. 

Brahma słind. (brama) naj ■ 
wyższe bóstwo u Indu- 
sów. 

Brajdyzm ob. Hypnotyzm (od 
nazwy lekarza angielskiego 
Braid'a). 

Brakonjer f. złodziej zwie* 
rzyny, kłusownik. 

Brakteat t. pieniążek, pół- 
denar z blaszki srebrnej a. 
złotej, stemplowany z jed- 
nej strony. 

Bram n.. Bramowanie obło- 
ga u sukni, obszywka, la- 
mówka, szlaczek. 

Bramanizm *i. cześć Brah- 
my w Indjach, religja Bra- 
mańska. 

Brambory n. gatunek ziem- 
niaków. 

Bramin, kapłan u Indu- 
sów. 

Brandebury/. szamerunek; 
galony. 

Brander a. okręt małej 
wartości, naładowany ma- 
terjałem palnym i po zapa- 
leniu skiei'ł>wany do okrę- 
tów nieprzyjacielskich, że- 
by na ni«h wjniecić pożar 
a. zatopfsny w wązkim 
przejściu celem zatamowa- 
nia ruchu okrętów nieprzy- 
jacielskich. 

Brandka n. u broni palnej 
rureczka, na którą nakłada 
się ^apiszon; przepalniczek, 
zapał. 

Brandma|ster n. naczelnik 
•jtraży ogniowej. 

Brandmur n. mur poprzecz- 
ny, wzniesiony nad dach 
dla ograniczenia pożaru. 



Brwtkard ). nosze, tragi; 
waifon-pakunkowy. 

Binuiiza (nieieia*ć. Brania) 
/. ^ałąż, dział jakiego fachu, 
inti^resu, zawód. 

Brairt «. czyste złi/to a. 
srebro wytopione; próba n* 
złocie a. srebrze; braatpwać, 
oczyszczać w ognia, pławić, 

Crassofie/. (brtm) piwiar- 
nia francuska. 

Brattche (».] (hr*eie) 
skrzypce: altóv<k:i. 

Brauning oh. Browning. 

Brayissimo! v. wybonue.' 
doskonale! 

Bravo, w licz. mn. bravi 
w skrytobójca najemny, 
bandyta; b.! oh. braw*! 

Brawada /. jirzechwałki, 
zuchowatość. 

Brawo! w. bardzo dobrze! 
wybornie! wyśmienicie! 

Brawować f. junakować, 
narażać się nierozważnie 
na niebezpieczeństwo; lek- 
ceważyć: udawać śmiałka. 

Brawura J. zuthowotość. 
iunakieija ; dziel noś': ; w 
muz. świetność techniczna; 
brawurowy dający sposobno>ć 
do popisu. 

Brąz oh. Bronz. 

Bregietowski kluczyk, klu- 
czyk do zegarka z mecha- 
nizmem ułatwiającym na- 
kręcanie (od nazwiska wy- 
nalazcy franc. Breguet). 

Brek a. powóz odkryty 
z ławeczkami wzdłuż i wy- 
sokim kozłem; miejsce w 
wagonie dla hamującego po- 
ciąg: brekować hamować. 

Brekcja, Brekczja tr. okru- 
chowiec, skała złożona 
z kanciastych odłamków 
skalnych, spojonych z s^ibą. 

Brelok/, świecidełko przy- 
czepione do łańcuszka od 
zegarka. 

Bremza n. hamulec w wa- 
gonie. 

Bremzęr n. hamujący po- 
ciąg. 

Brener n. palnik; przyrzą- 
dzik z kranikiem, przez 
który gaz oświetlający z ru- 
ry wychodzi lub w którym 
sterczy koniec knota w lam- 
pie. 

Bresza f. wyłom w murze 
fortecy. 

Bretnal n. gwóżdż z szero- 
kim łebkiem. 

Brev« tri. dekret papieski 
w sprawach mniejszej waf i.' 

Breyeł j.(bTetBe) patent na 
wynalazek, dyplom, przywi- 
lej zabezpieczający od na- 
śladowania; nominacja; u- 
poważnienie. 

Brevete /. opatentowane. • 

Brevi manu 1. odręcznie, 
bez formalności. 

Breyis esse iaboro, obscu- 
rus fio t. treściwym chcę 
być, staję się zawiłym. 

Breylter 1. krótko mówiąc. 



21 



Brewerja — Hulwary ^, 



wprost, wr<;uz, bez ceremo- 
nii, wyrjźnjo. 

Brewerja f. zuchowaiiiu; 
burda, k'ótnia wrzawliwa, 
hatas. 

Brewtlokwencja nt. krót- 
kość w wyrażeniach. 

Brewjarz /. księga łaciń- 
)Bka dla księży katolickich: 
zawiera moiilitwy, jisalmy, 
szczegóły o Świętych Pań- 
skich, ułożone porządkiem 
dni roku. 

Brezent, nieprzemakalne 
płótno do okfywania towa- 
rów. 

Brezole /. mi^so wołowe 

i żel.er. 

Brio i brać f. (hrik a brak/ 
rzeczy sprzedawane na tan- 
decie, rupii-cie. 

Brie /. (M) patunek sera 
francuskiego (od na/, w y 
miejscowQ<5ci). 

Brighta i Brajiaj choroba a. 
: liro Iii cz'if.' zapalenie nerek. 

Brio w. w muz. ognistoM, 
zapał. 

Brjosz /. cia.st.ko drożdżo- 
we w lepszym gatunku. 

Brcdekin /. półbucik. 

Broderjay. i-zeczy hafto- 
wane. 

Brodneid n. zazdrot^ć po- 
wodzenia u współzawodow- 
ca. 

Brok n. drobny śrót na 
ptactwo. 

Brokat irt. ciężka materja 
jedwabna przerabiana zło- 
tem a. .srebrem, tworzącym 
wypukłe liście, kwi»ty, fi- 
gury i t. p. 

Brokatela f. półjedwabna 
albo półwełniana tkanina, 
wyrabiana w wypukłe de- 
senie. 

Brom *g. metal, alkaloid, 
pierwiastek barwy czerwo- 
no brunatnej, o przykrym 
zapachu i smaku, używany 
w lecznictwie, zwłaszcza na 
u.spokojenie nerwów. 

Bronchitis ni. zapalenie o- 
skrzeli, katar o.skrzeli. 

Bronchje g. oskrzela. 

Bronz /. aljaż złożony głó- 
wnie z miedzi i cyny; epiż; 
hronzować, nadawać przed- 
miotom pozór wyrobów 
z bronzn; bronzowa epoka, o- 
kres czasu, w którym lu- 
dzie zamiast kamienia uży- 
wali b r o n z u na broń i 
sprzęty. 

Brosza./., Broszka ozdob» 
fantazyjn* ze złota lub sre- 
bra i drogich kamieni (albo 
ich imitacji) opatrzona pod 
spodem szpilką ruchomą i 
haczykiem, przypinana 
przez kobiety pod szyją lub 
na piersiach. 

Broszura J. cienka książ- 
ka nieoprawna szczeg. oma- 
wiająca kwestje na dobie; 
broszurować, zoszywać (o 
książkach). 



Browar n. piwowarnia, 
iurt. bi łlf pali, uczucie pra- 
gnienia po nadużyciu tfnn- 
ków. 

Browning a. ibraunyn) re- 
wolwer siedmiostrzałowy, 
bez b<;benka obrotowego, 
ale z magazynem G-ciu na- 
bojów w kolbie, bardzo sil- 
nie bijący. 

Bruderschaft n. braterstwo; 
przyjaźń serdeczna. 

Brukselka gatunek kapu- 
sty (od nazwy miasta Bruk- 
sela). 

Bruljon f. zeszyt do pisa-' 
nia na brudno; pierwszy u- 
kład utwoiTi, mający być po 
poprawieniu przepisany na' 
czysto; szkic; notatnik czyn- 
ności handlowych. 

Brumaire /. (hrumer) drugi 
miesiąc w kalendarzu re- 
wolucji franc. od 23 paź- 
dziernika do 21 listopada. 

Brunet J. człowiek mający 
włosy czarne. 

Brusque /. (hrtiih) gwał- 
towny, szorstki, opryskliwy. 

Brusttasż n. kieszeń w 
odzieży męskiej ukryta (na 
piersi). 

Brustwer n. przedpiersień: 
wał ziemny dla ochrony od 
kul.. 

Śrułal \j.] obchodzący się 
gj'tibiańsko, zwierzęco - 
szorstko. 

Brutto ic. cena a. dochód 
bez putrącenia kosztów; wa- 
ga towaru z opakowaniem; 
cena sprzedażna z doda- 
niem kosztów opakowania, 
przesyłki i t. d.; cena, od 
której potrąca się rabat. 

Bryftregier n. listonosz, 
roznosiciel listów. 

Brya a. mały statek dwu- 
raasztowy z pełnym użaglo- 
wartiem. 

Brygada j. oddział wojska, 
składający się z dwuch puł- 
ków; oddział robotników; 
oddział ludzi obsługujących 
jiociąg kolei żelaznej. 

Brygadjer f. dowódca bry- 
gady- 

Brygant u\ rozbójnik, zbój- 
ca. 

Brygantyna /. statek kor 
sarski. 

Brygantyzm J. rozbójnic- 
two. 

Brykiety /. cegiełki z mia- 
łu V, ęfilowego prasowanego, 
służące do rozpalania ognia. 

Brykla n. listewka ze atali 
albo z innego matei-jału 
sprężystego do gorsetów. 

Brylant/, djamont szlifo- 
wany; przeu. człowiek u- 
twór, wyrób wysokiej war- 
to.i^ci. 

Brylantyna /. proszek do 
czyszczenia i polerowania 
metali; puder, rodzaj kos- 
metyku, nadającego wło- 
som miękkość i połysk; ga- 



tunek tkaniny bawełnianej 
w deseń. 

Brylować /.błyszczeć, wy- 
różniać się, być przedmio- 
tem podziwu. 

Brystol a. gatunek pięk- 
nego grubego sztywhego 
papieru; nazwa hotelów w 
wielu giiastach Europy (od 
miastił angielskiego Bry-v 
stpł). 

8rył n. szerokość tkaninj' 
lub jakiego materjału na( 
suknię. 

Brytanik, Bryta/iskI metal a- 
Ijaż z cyny, antymonu i 
miedzi (od nazwy Brytanji 
czyli Anglji). 

Brytfanna «. naczynie bla- 
szane, szerokie a płaskie do 
pieczenia ciast i mięsiwa. 

Bryza f. powiew wiatru. 

B-to skr. Brutto. 
.Buazerja /. ozdobne wy- 
kładanie drzewne ścian, 
mebli. 

Bucefał g. nazwa ulubio- 
nego konia Aleksandra W.; 
przefi. koń okazały, ciężki; 
tłnścioch, niezgrabiasz. 

Buchalter ». prowadzący 
księgi rachunkowe i han- 
dlowo. 

Buchalterja ». prowadze- 
nie ksiąg rachunkowych, 
rachunkowość kmpiecka. 

Buchta n. niewielka zato- 
ka; kadłub okrętu, bryki; 
miejsce zryte przez dzika. 

Bucyfał ob. Bucefał 

Buddaizm, Buddyzm, nauka 
Buddy, religja wielu ludów 
w południowo-wsch. Azji. 

Buduar /. elegancki poko- 
ik damski do przyjęcia pou- 
falszych gości; przystawka 
wejściowa przy mieszkaniu, 
zdjęcie fotograficzne zaj- 
mujące całą płytę. 

Buddysta ni. wyznawca 
Buddaizmu. 

Budyń /. rodzaj leguminy. 

Budżet a. projekt docho- 
dów i wydatków rocznych; 
preliminarz. 

Bufa /. fałda wzdęta, ja- 
ko ozdoba odzieży; bufiasty 
pełen buf; sz-eroki, ob- 
szerny. 

Bufet /". [».] stół zastawio- 
ny przekąskami i trunkami; 
pokój, gdzie rozdają albo 
sprzedają jadło i napoje (na 
balach, stacjach kolei, w te- 
atrze, restauracji, cukierni); 
stół sklepowy, kontuar; ob. 
Kredens. 
Buffau-. farsa, krotochwila. 

Bufo w. śpiewak w ope- 
rze mający rolę komiczną. 

Bufon /. komik; bła-.eu, 
trefniś; pyszałek. 

Bufonada, Bufonerja /. bła- 
znowanie, tref nisio8two;py- 
Kzałkowatość , zarozumia- 
łość, niegrzeczność, lekce- 
ważenie. 

Bufor ą. przyrząd spręi;- 



«ty w l.ształcie krążku, ła- 
godzący uderzenie wagonu 
O wagon. 

Ihigszpryt ob. Bukupryt. 

Bugzować liol. [h.\ ciągoąd 
lokręty małetoi statkami,' 
iolować. 

Bukiet /. wiązka, pęk 
(zwłaszcza kwiatów), wią- 
zanka, rów niańka; zapach, 
aromat właściwy jakiemu 
trunkowi. 

Buklnltti /. antykwarjusz, 
sprzedający ksiąźkj niy-, 
wane. 

Bukłak ti4f. skórzane nar 
czynie do wody. 

Bukolika g. pieśń paster- 
ska, sielanka. 

Bukować X. obijać ziarna 
omłócono. 

Buks, Buksfc [«,] rura że- 
lazna wewnątiz piasty u ko- 
ła; nasada^ j kucie rur 
u pompy. 

Bukskin a. {doit. koźla skó- 
ra) tkanina wełniana. 

Buksować oh. Bugzować. 

Buksy śrt. spodnie. 

Bukszpryt n. rodzaj masz- 
tu pochyłego, r^ója. 

Buksztele ». łuki ze zbi- 
ty eh desek,na których murui 
jesię sklepienie; krąży ny. . 

Bula g. w stał'Oż. (Jrecji 
„Wielka rada" administru- 
jąca skarbem i przeglądają- 
ca sprawy, które miały iść 
pod obrady ludowe. 

Buldegon y. cukierek w 
foKnie kulki (z karmelu i 
gumy arabskiej). 

Buldeneż f. odmiana kali- 
ny o kwiatach białych ku- 
listych. 

Buldog a. pies angielski 
z w. pijawką, nizki, szeroki, 
z wielką głową, silny, od- 
ważny; rodzaj jrewolweru 
z krótką lufą. 

Bulełyn/. oA. Biuletyn. 

Bulim]a g. chorobliwa żar- 
łoczność; wilczy głód. 

Buljer /■. kocieł machiny 
parowej. 

Buljon f. stężały wywar 
toięsny; rosół. 

Buljony/. frendzle u szlif.' 

Bulla M. opublikowany 
dekret papieski, biorący na- 
zwę od' swoich słów począt- 
kowych; kulista p i e c^ ę ó 
przyczepiana dawniaj do 
ważnych dokumentów. 

Bull-terjer a. pies pOoliOi 
dzący ze skrzyżowania ras 
buldoga i terjera. 

Bulwa t. zgrubiała część 
łodygi podziemnej, zwykle 
mączysta; kartofel; ziem- 
niak, 

Bulwark »., Bulwar [/.] basz-4 
ta narożna, WiU''ownia; wał 
drewniany , lub kamien- 
ny, zabezpieczający brzeg 
rzeki. 

Bulwary /. szerokie ulioe, 
okrążające iniasto; ^lejei 



Bulany — Campo santo 



22 



wśród miasta wysadzone 
kilku rządami drzew. 

Bułany tat. (o koniocli) 
maści płowej, żółtawej, iza- 
belowaty. . 

Bułat tur. szabla turecka 
a.perHkaz szeroką głownią; 
miecz; stal polerowana, 
szczególnie damasceńska. 

Buława /(li.inaczugn; krót- 
ka laski), na końcu pękata; 
takaż ozdobna laska używa- 
na przez hetmanów jako 
godło icli urzędu; pi-ten. u- 
jząd hetmański. 

Bumblować n. hulać, wa- 
łęsać się po knajpach, po u-' 
licj'. 

Bumelcug n. pociąg drogi 
żelaznej, idący wolno i dłu- 
go zatrzymujący się ija 
wszystkich stacjach (bom- 
bel). 

Bumerang pocisk drew- 
niany pałąkowaty, pośrod- 
ku grubszy, używany przez 
krajowców Nowej Holan- 
dji (tak rzucają nim, że 
powraca do nóg rzucają- 
cego). , 

Buncik n. wiązka, pęczek; 
sznurek (korali, paciorków, 
pereł). 

Bund n. dosl. związek; na- 
zwa partji socjalistycznej 
żydowskiej w Cesarstwie 
Rosyjs. i Królestwie Pols.; 
bundysta członek bundu. 

Bunsen skr. zara. ogniwo 
Bunsena baterja bnnsenow- 
ska; naczynie, w którym 
cynk i węgiel, zanurzone 
w odpowiednie płyny, wy- 
dają elektryczność; palnik 
Bunsena wylot rury, z której 
gaz oświetlający wypływa, 
tak urządzony, że gaz mie- 
sza się z powietrzem i pło-" 
nie gorętszym płomieniem 
(od imienia chemika Bun- 
sena). 

Bunt n. spisek, rokosz, po- 
wstanie; wiązka, pęk = 15 
sztuk; b. korali sznur ko- 
rali; buntować, podburzać, 
'poduszczać do buntu. 

Buńczuk (ur. drzewce z o- 
gonem końskim; znak god- 
ności baszy (ilość ogonów 
óznaczftła ptopień). 

Bor hot. ob. Burowie. 

Biirdalon /. bramowanie 
złote, galon. 

Btardon /. Burdumbas gruba 
rura organowa; głos wydo- 
bywający się z tej rury. 

Bureaj de placem ent//. bu- 
ro do piasmcfj biuro strę- 
c«e6 ncteg. guwernerów i 
guwernantek. 

Burg n. gród, zamek o- 
broniiy. 

Burgos f. rodzaj pisma 
drukarskiego mniejszego od 
garmontu, a większego od 
petitu: burgoB. 

Burgrabla n. urzędnik są- 
dowy % zie^iski w daw. Pol- 



ecę; zawiadowca gmachn, 
murgrabia. 

Burgraf n. dawniej ko- 
mendant grodu (burgu); za- 
wiadowca zamku, pałacu, 
burgrabia. 

Burgund, Burgundzkle wino, 
gatunek czeg»'onego wina 
(od nazwy prowincji fran- 
cuskiej Burgundji). 

Burleska /. lekki utwór 
sceniczny ze śpiewami i 
tańcami, krotochwila; ro- 
dzaj tańca. 

Burmistrz n. naczelnik za-' 
rządu miejskiego , prezy- 
dent miasta. 

Burnus ar. y.] rodzaj 
płaszcza bez rękawów z kap- 
turem. 

Burowie hoł. chłopi osad- 
nicy holenderskiego pocho- 
dzenia w Transwaalu i 0- 
ranji. 

Bursa /. giełda; Bursa ni. 
konwikt dla uboższej mło- 
dzieży. 

Bursz n. student niemiec- 
kiego uniwersytetu; , mło- 
dzieniec wiodący życie we- 
sołe; zuchowaty, junak, ele- 
gant; burszować wieść ży- 
cie burszowskie, hulać; za- 
dawać szyku, paradować; 
chcieć przewodzić. 

Butózenszaft «. stowarzy- 
szenie studentów w uni- 
wersytetach niemieckich. 

Bursztówka odmiana ja- 
błoni (od miejscowości Bor- 
sdorf w Saksonji). 

Bursztyn ». żywica kopal- 
na, żółtawa, przeświecają- 
ca; wyrób z niej: zwłaszcza 
munsztuk fajki, cygamica. 

Burt le. bramowanie, ga- 
lon, listwa; burta bok łodzi, 
okrętu, kanału; pobocze na- 
sypu kolei żelaznej, ban- 
kieta; wrąb, wyżłobienie- w 
słupku narożnym chaty, w 
które wpuszczone są bsile; 
burtnlca ściana rowu, burta. 

Burydana osioł, osioł z baj- 
ki napisanej przez Burida- 
na (1300—1350), zdychają- 
cy z głodu między dwiema 
wiązkami siana jednakowo 
ponętnemi. 

Burzan [mir.] chwast, iiel- 
sko. 

Buriua /. człowiek nale- 
żący do burżuazji, pogardl. 
burżuj. 

Burźuazja f. mieszczań- 
stwo; przezwisko dawane 
ludziom żyjącym z kapita- 
łu, z przemysłu i handla, 
w przeciwstawieniu z jed- 
nej strony do arystokracji, 
a z drugiej do robotników. 

Bushel a. (brutij angielska 
miara dla ciał sypkich => 8 
gaIlonom=36Vł litrom. 

Business a. (bytne$) inte- 
rfes, geszeft, handel. 

Busnessmaa a. umiejący 
robić interesy; geszefciarz 



BuMia [/.] przyrząd z i- 
głą magnesową i różą wia- 
trów; kompas morski. 

Buszować mir. awanturo- 
wać się, rozbijać się, gra- 
sować;. 

Butersznyt n. kromka chle- 
ba z masłem i pla-sterkiem 
scr;i a. mięsa. 

butonjerka /. dziurka od 
guzika u surduta a. u sukni; 
flakonik z wodą i kwiat- 
kiem do umieszczania w 
dziurce od guzika a. do 
przypinania na piersiach. 

Buvard f. fbUtearJ bibnła. 

Buzdygan tur. rodzaj bnł.i- 
wy na krótkim drzewcu osa- 
dzonej, z gałką 7ia końcu, 
dawniej oznaka stopni woj- 
skowych. 

Buzować tc(g. (?) palić się 
gwałtownie ("w piecu), bu- 
chać; gromić, łajać, bić. 

Byfsztyk ob. Befsztyk. 

Byzantynizmoi. Bizantynizm. 



c. 



(wiele wyrazów na C nale- 
ży szukać także pód lit. K). 



C liczba rzymska 100 
(centum); C przy stopniach 
ciepła lub zimna: podług 
Celsjusza; C w muz. pierw- 
szy podstawowy ton ga- 
my. 

C skr. currentis^ 

Ca skr. circa. 

Cab a. {kebt dorożka o 4-ch 
.siedzeniach; powozik dwu- 
konny. 

Cabailero h. (kabaUero) ry- 
cerz, kawaler. 

Caban, Czaban mir. baran, 
owca, cap; iart. mieszczuch; 
niezgrabjasz. 

Cabinet d'aisance /. (kabinę 
dezt^sj wygódka, ustęp, klo- 
zet. 

Cache-nez /. (lanne) sza- 
lik okrywający szyję, usta 
i nos. 

Cadenza v>. (kadenca) u- 
stęp przy końcu kompozy- 
cji, w którym grający możo 
rozwinąć swoją fantazję i 
popisać się trudnościami 
technicznemi; formuła a- 
kordowa w ciągu lub na 
końcu kompozycji. 

Cadyk hehr. dosl. bogoboj- 
ny: rabin sekty chasydów. 

Caesar non supra grammati- 
cos t. nawet monai*cha nie 
jest mocen obalić prawideł 
gramatyki. 

Caeteris paribus ob. Cete- 
ris paribus. 

Cafi chantant /. fkafe sza"- 
tcl^f .kawiarnia z produk- 



cjami śpiewaków i śpiewa- 
czek. 

Caf j-concert /. ikafe h/ter) 
kawiarnia, w której dają 
mniejhze koncerty. 

Ca lnf.(saira)HMl.h<idziK 
fczło, i)'jwiftdzie ►ię; ipiew 
i taniec rewolucyjny z '-la- 
sów wielkiej Bewolucji fran- 
cuskiej. 

Caim ttkoc. fkerit) pagórek 
ułożony z kamieni j.iko na- 
grobek a. jako .znuk gra- 

Caisson f. fkesa) ob. Kle- 
son. 

Cake-walk a. (kek u«k) ro- 
dzaj rozpustnego tańca z wy- 
ginaniem się i rzucaniem 
nogami, zapożyczonego po- 
dobno 'A dzikich. 

Caiamitas nulla sola 1. nie- 
szczęście nigdy samo nie 
przychodzi. 

Caicio V. (kaleiot włoska ^ 
zabawa polegająca na pod- 
rzucaniu piłki nogą. 

Calendae {. ikalendej u Rzy- 
mian piei-wszy dzień każde- 
go miesiąca. 

Caikelner n. .starszy kel- 
ner w . restauracji pobiera- 
jący od gości pieniądze za 
to, co spożyli. 

Calmato w. w mus. uspo- 
kajająco, łagodnie. 

Caio V. ubytek, strata na 
towarze w skutek wysycha-" 
nia, wyciekania; cal* di pa- 
so v>. fpeto) brak należnej 
wagi. 

Caloroso w. z zapałem. 

Calumnlare audacter, sem- 
per aiiquid haeret 1. oczer- 
niaj śmiało, zawsze coś 
przylgnie. 

Całun [etet.] nakrycie ża- 
łobne trumny, kir. 

Cambio ic^iUim^o/ weksel, 
zamiana. 

Camelot /. (kamic) kolpor- 
ter uliczny we Francji. 

Camembert /. (kam<^berj 
gatunek sera miękkiego, 
tłustego, nie ostrego. 

Camera lucida 1. widnia 
optyczna do odrysowywa- 
nia przedmiotów z natury. 

Camera obscura ł. ciemnia 
optyczna (do rysowania, do 
fotugrafji) aająca obraz od- 
wrotny, zmniejszony. 

Camerarlus ni. podkomo- 
rzy. 

Cameriere w. szambelan. 

Cameriengo «c>. (kamerlen- 
go) kardynał zawiadujący 
finansami i sprawami ko- 
ścioła w czasie wyboru pa- 
pieża. 

Camorra v. tajne stowa- 
rzyszenie w Neapolu o ce- 
lach zbrodniczych. 

Campanile tr. dzwonnica 
stojąca oddzielnie. 

Campanula ^rl. ob. Kani>a- 
nula. 

Campo santo u>. cmeiitirz 



23 



Oaaaille — GenŁr3rfaga 



iwłaszc7.a ludzi wybitnych, 
otoczony galei^ą z arka- 
dami. 

Canallle /. ^*«>iay;;raotłocli, 
pospólstwo, hałastra. 

Cancer t. nik (choroba); 
koiiKtolacju ?viazd. 

Canon ob. Kanon. 

Canossa v. iKanotsa) za- 
mek w północ. Włoszech, 
słynny z upokorzenia Hen- 
ryka IV, wyklętego |)rzez 
papieża; „pójść do Cano.s- 
8y" — ukorzyć sic;, nawrócić 
ze skruchą. 

Cant li. ikenl) żargon. 

Cantabile,Canłandov. śpie- 
wnie. 

Cantero.('i(;»//ylekki kurc- 
^alop koóski. 

Cantilena w. śpiewka o na- 
stroju poważnym, lirycz- 
nym. 

Cantlque /. (ka!Hik) pieśń 
religijna, hymn. 

Canto tr. śpjew. 

Canzona u-, (kancona) pieśń, 
melodja liryczna w duchu 
pieśni ludowej. 

Canzonełła w. piosenka. 

Cap /. ikap) przylądek. 

Cap de bonne espćrance f. 
(-hon esperii^s) Przylądek do- 
brej nadziei. 

Capite censi 1. 6-ta, naj- 
niższa klasa obywateli w 
staroż. Rzymie, liczona po- 
głównie. 

Capoiełto ir. w instrumen- 
tach smyczkowych górna 
część szyjki. 

Capo tasto v>. (kapo tasto) 
deseczka na szyjce skrzyp- 
ców lub gitary, podtrzymu- 
jąca struny. 

Capricclo w. fkapriczo) w 
muz. utwór o formie swo- 
bodnej, zmiennej, pełnej 
zwrotów niespodzianych. 

Capriccioso w. figlarnie. 

Capriola oh. Kaprjole. 

Capstrzyk n. bębnienjje lub 
trąbienie wieczorne na znak 
spoczynku wojska. 

Captatio beneyolentiae 1. 
zjednywanie sobie wzglę- 
dów. 

Caput t. oh. Kaput; c. mor- 
taum, odpadki przy suchej 
dystylacji; rodzaj farby 
czerwonej. 

Car [r.] cesarz rosyjski. 

Cardinal papablle w. ob. Pa- 
pabile. 

Carezzando,Carezzevole v. 
w muz. pieszczotliwie. 

Cargo A. ładunek okrę- 
towy. 

. Carillon J. (kariją) dzwo- 
nienie w takt, muzyka dzwo- 
nów; kurant; rodzaj instru- 
mentu muzycz. złożonego 
z dzwonków; utwór mu- 
zyczny naśladujący tony 
dzwonków. 

Carmagnole /. /karmańjol) 

śpiew i taniec najpierw sa- 

. baudzki, a później rewo'u- 



cyjny francuski (od miasta 
Carmagnola w Sabaudji). 

Carnlyora 1. mięsożerne. 

Carpe diem 1. korzystaj 
z dnia, z chwili bieżącej. 

Carrś /. fkarej czworobok, 
czworoboczny szyk bojowy; 
kwadratowy. 

Carreau/. (karo) kwadra- 
cik, kratka; tafla, szyba; ka- 
ro, dzwonka (nazwa i kolor 
karty). 

Carte blanche/, (kart bla"sz) 
dotl. biała karta: nieograni- 
czone pełnomocnictwo. 

Cartello w. plan sezonu o- 
perowego. 

Castigał ridendo mores 1. 
śmiechem poprawiasię oby- 
czaje (dewiza komedji). 

Castis omnia casta 1. dla 
czystych (moralnych) 
wszystko jest czyste. 

Castrum doloris /. dotł. o- 
bóz boleści, zespół boleści: 
śpiew kapłanów katolickich 
przy zmarłym, leżącym na 
katafalku. 

Casus ł. przypadek, traf; 
c. belli fakt, mogący spo- 
wodować wojnę; c. fatalis 
nieszczęśliwy przypadek; c. 
foederls wypadek, w którym 
sprzymierzeńcy traktatem 
zobowiązali się działać 
łącznie. 

Catgirt a. (ketgót) nić z ki- 
szki baraniej do szwów chi- 
rurgicznych, wsysana przezj 
grganizm, nie wymagająca 
prucia po z gojeni u się 
rany. 

Causa sufficiens 1. przy- 
czyna dostateczna. 

Cause ciiibre J. (koz selebr) 
rozgłośna sprawa sadowa; 
zdarzenie skandaliczne 
zwracające powszecłiną u- 
wagę. 

Causeur /. ikozor) przy- 
jemny gawiędziarz. 

Caustica 1. środki gryzące, 
kaustyczne. 

Cayaliere senrente le. ka- 
waler nadskakujący i asy- 
stujący damie. 

Cayatina w. krótka arja ope- 
rowa, nie powtarzająca się 
w operze. 

Cayeant consules ne respu- 
bllca detrimenti capiat 1. niech 
czuwają konsulowie, aby 
rzeczpospolita nie doznała 
szkody; ostrzeżenie. 

Cavema *. jaskinia, jama. 

Caber n. ob. Comber. 

CĆ.=2C0, CCC=300; C. c' 
tkr. conto corrente. 

Cech n. stowarzyszenie 
rzemieślników jednego fa- 
chu a. fachów pokrewnych, 
mające prawo wyzwalać ter- 
minatorów na czeladników 
a. czeladników na majsti-ów. 

Cechmłsłrz n. starszy ce- 
chu. 

Cedanł arma togae 1. dosł. 
niechaj zbroja ustąpi przed 



to^ą: niech ustąpią rządy 
militarne a nastaną cy- 
wilne. 

Cedent 1. ustępujący swe 
prawa drugiemu. 

Cedować 1. ustępować we- 
ksel, prawo do czego; prze- 
lewać swoje prawa na kogo. 

Cedr g.~t. wielkie drzewo 
igla.ste z rodziny szyszko- 
wych. 

Cedreł IV. rodzaj cytryny. 

Ceduła śrl. [te.] wykaz kur- 
su papierów i monet na gieł- 
dzie; spis podróżnych, jadą- 
cych pocztą; spis przedmio- 
tów, przesyłanych pocztą; 
dowód na przyjęty towar. 

Cefatometr *g. narzędzie 
do mierzenia głowy. 

Cekhauz Cekauz ». skład 
broni, ubiorów i t. p. rzeczy 
wojskowych, arsenał, zbro- 
jownia. 

Cekin «?. blaszka okrągła 
do ubioru, świecidło; daw- 
na włoska moneta złota. 

Cektarz [».] siepacz, o- 
prawca, zbir, kat. 

Cela ł. izdebka klasztor- 
na; izdebka z jednym wyj- 
ściem na korytarz, mająca 
zakratowane okno (w wię- 
zieniu, w zakładzie dla o- 
błąkanych); celkowy system, 
osadzanie każdego więźnia 
w celi odosobnionej 

CeJadon /. czuły i stały 
kochanek (od imienia boha- 
tera romansu d'trrfe p. t. 
Astree). 

Cela ya sans dire /. (sla 
waitP dirj to się samo przez 
się rozumie. 

Celbant n. gzyms, naj- 
prostsze ornamentacyjne za- 
kończenie okna u dołu. 

Celebra ni. odprawianie 
przez kapłana uroczystego 
nabożeństwa. 

Celebrans, Celebrant ł. ka- 
płan przewodniczący ob- 
rządkowi kościelnemu. 

Celebrować t. odprawiać 
uroczyście nabożeństwo; ob- 
chodzić jaką uroczystość. 

Celibat t. bezżeństwo. 

Celosia ł. roślina grzebio- 
natka. • 

Cello w. (czello) skr. wio- 
lonczela. 

Celsjusza termometr, ter- 
mometr stustopniowy od i- 
mienia wynalazcy. 

Celt M. topór z czasóW' 
przedhistorycznych; Celt n. 
namiot. 

Celulamy nł. komórkowy, 
celkowy. 

Celuloid nł. masa rogowa- 
ta złożona z bawełny strzel- 
niczej i kamfory, używana 
na różne wyroby, łatwo za- 
palna. 

Celuloza nł. błonnik, 
drzewnik, matńrja drzewia- 
sta roślin. 

Cembrow^ć ni. umacniać 



ściany dołu słapami i des- 
kami, aby ziemia się nie 
osypywała; cenbrawiMi cmb- 
Imcyna, ściany kamienne a. 
drewniane dołu, studni; o- 
błożenie studni. 

Cement t. mieszanina wap- 
na, piasku, żwiru i wody, 
twardniejąca w powietrzu 
i pod wodą, służy do spaja- 
nia cegieł, kamieni i i. p^ 
pnen. to, co łączy (lodzi, 
narody); c-ować spajać, ze- 
spalać, jednoczyć, utwier- 
dzić. 

CoRestezJa V- poczucie 
swego ciała, ogół ncznć or- 
ganicznych, doznawanych 
w danej chwili. 

Cenar i-rt. rodzaj tańca. 

Ce n'esł que le prenler fu 
<pil coute /. (tónetó 16 pró- 
mjepa kikut) pierwszy krok 
tylko jest trudny. 

Cenebita ni . zakonnik , 
mnich. 

Cenobium 1. ('ri^ńj klasztor. 

Cenotaf *g. pdsty groHó- 
wiec, manzolenm wzniesio- 
ne ■ •) czyje cześć. 

^enozoiczne *g. formacje 
fonnacje trzeciorzędowe: e- 
oceńska, oligoceńska, mio- 
ceńska i plioceńska. 

Census 1. prawo należenia 
do wyborów obywatelskich 
na zasadzie posiadanego 
majątku, płaconego czyn- 
szu, podatku; c. Hqrtł«wy 
takież prawo na zasadzie 
wykszt^cenia. ^ 

Cent nt. moneta w Sta- 
nach Zjedn. Amer. Półn. 
setna część dolara; ca. kraj- 
car moneta w Auśtrji, set- 
na część guldena. 

Centaur g.-l. bajeczny po- 
twór: pół konia, pół czło- 
wieka. 

Centezymalny nt. na sto 
stopni podzielony, setny; 
c-a waga waga, na której 
ciężar oceniany jest za po- 
mocą gwichtów sto razy 
lżejszych. 

Centime /. (s^lim) moneta 
drobna franc. = '/loo franka. 

Centnar t. waga stufon- 
towa. 

Centr ob. Centrwa. 

Centrallsta nt. stronnik 
centraliza(!ji zarządu. 

Centralizacja nt. ześrodko- 
wanie władz rządowych w 
stolicy, we władzy naczel- 
nej. 

Centralizować nt. ześrod- 
kowywaf. 

Centralny t. środkowy, 
główny. 

Centram, Contr /. środek; 
w parlamencie: stnjnnictwo 
umiarkowane; w parlamen- 
cie niemieckim: stronnic- 
two katolickie. 

Centryfuga nt . wirówka, 
przyrząd do oddzielania 
płynów lżeJ8zy<'h od rięż- 



Centryfugalny — Charakterystyczny 



24 



Hzych, (Iziatauieiu siły o<l- 
ńrodtowcj. 

Centryfugalny ni. odśrod- 
kowy. 

Cenłrypetalny ni. dośrod- 
k')wy. 

Cantum ł. sto. 

CMtumyirat ł, w Rtaroż. 
Rzyinie sąd składający sią 
ze stu in^żów. 

Centiiin bovum t. {dosł. sto 
wołów) tak zwano w daw- 
nych szkołachi twierdzenie 
Pytagorasa. 

Centurfa t. w staroż. Rzy- 
mie oddział żołnierzy zło- 
żony ze stu Indzi; każda 
z pięciu wyższych klas, na 
które dzielili sią obywatele 
rzymscy według majątku; 
fo6. capite censi); tysiącznik 
(roślina). 

Centurion i. setnik, w sta- 
roż. Rzymie naczelnik od- 
działu wojskowego, zawie- 
rającego UK) ludzi. 

Centyfol]a i. róża .stuli.stna. 

Centygram /. setna część 
grama (miara wagi). 

Centym /. setna część 
franka. 

Centymetr /. setna rzęść 
metra (miara długości). 

Cenz, cenzus {. od. Census. 

Cenzor 1. urzędnik cenzu- 
ry, rozpatrujący książki i 
rękopisy; w staroż. Rzymie 
naczelnik policji, zarazem 
kontroler majątków i po- 
datków; cenzorować wyty- 
kać czyje wady, kj'ytykować. 

Cenzura ł. biuro cenzorów; 
napomnienie kościelne; 
świadectwo postępów ucz- 
nia w naukach; c. prewen- 
cy)na oA.prewencyHia c; c. re- 
presyjna oi. represyjna c.;cen- 
zurainy, zawierający takie 
tylko myśli, wyrażenia i 
wyrazy, których renzura 
nie wzbrania; cenzurować 
przeglądać rękopisy do dru- 
ku, czy nie zawierają czego 
przeciwnego wskazówkom 
rządu; przeglądać książki i 
gazety, aby udzielió lub od- 
mówić pozwolenia na ich 
rozpowszechnianie. 

Ce qui se ressemble s'as- 
sembte /. fid ki só resa"H sa- 
sa"f>i) swój swego znajdzie. 

Cera w. barwa twarzy, 
skóry. 

Ceramika g. garncai"Stwo 
ai-tystyi.zn-e; ozdobne wyro- 
by z fajansu, majoliki, [loj-- 
elanj-. 

Cerata ł. płótno nawosko- 
wane, pokryte lakierem. 

Ceratodus ni. rjbosala- 
mandra, typ przejściowy 
pomiędzy rybą a ziemno- 
wodiiemi. 

Cerazyna ni. guma wypły- 
wająca z . drzew wiśaio- 
wych. 

Cerber g.-l. mityczny trój- 
głowy pies, stróż bramy 



piekła; pnen. stróż czujny 
i groźny. 

Cerceau /. fter$oj zabawa 
towarzyska w obręcze, które 
się rzuca i chwyta na kijki. 

Cercie/. M*7-W; koło, stron- 
nictwo polityczne jednolite; 
koło towarzyskie; zabawa. 

Cerealia i. zboże, rośliny 
zbożowe; uroczystość do- 
roczna ku czci bogini Ce- 
rery. 

Cerebracja ni. działalność 
mózgu; myślenie. 

Cerebralny ni. mózgowy. 

Cerebryna nł. substancja 
mózgowa. 

Ceremonja 1. obrząd uro- 
czysty; ngrzecznienie pi*ze- 
sadne ; okazałość, parada, 
pompa. 

Ceremoniał ni. porządek 
form, zachowywanych przy 
uroczystościacłu 

Ceremonjant 1. przesadnie 
agrzeczniony. 

Cerera, Ceres t. bogini rol- 
nictwa i płodów ziemi. 

Cereylsia i. piwo. 

Cerezyna nt. wosk ziemay, 
wosk mineralny, 
f Cerograf g.-ł. oh. Cyrograf. 

Cerografja nł. sposób przy- 
gotowania klisz drukarskich 
na płytach miedzianych 
powleczonych woskiem, w 
którym wycina się rysnnek, 
a następnie płyty poddaje 
się galwanizacji. 

Ceromancja nt. wróżenie 
z wosku. 

Ceroplastyka nł. sztuka le- 
pienia figur z wosku. 

Certacja, Ceriamen ł. spór, 
sprzeczka. 

Certować i. walczyć, 
współubiegać się; c. się, 
spierać się delikatnie, dy- 
sputować; wzdragać sie ce- 
remonjować się. 

Certum quantum ł. pewna 
ilość. 

Certyfikat *r/. świadectwo, 
zaświadczenie piśmienne 

Cerwelada /. pewien gatu- 
nek kiełbasy, kiszki. 

Cesja ł. ustąpienie, prze- 
kazanie swego prawa. 

Cesjonarjusz »l. ustępujący 
lub przelewający swe prawa. 

Cessante causa cessat eff ec- 
tus /. z ustaniem przyczyny 
ustaje skutek; 

Cest a dire /. (te ta dir) 
to znaczy, to jest. 

Cest i<i9.\f.{sełegat) wszyst- 
ko jedno. 

Cest k prendre ou k laisser 
J. (se ta •prcl^dr u a lese) na- 
leży to pi-zyjąć (jak jest, nie 
zmieniając), albo odrzucić. 

Cest le ton qui fait la chan- 
son /. (se Id tą ki fe la sia'^sąl 
to zależy od sposobu Inb od 
tonu wypowie dzeni a. 

Cest pire qu'un crime, cest 
une faule J. (se pir ką krim, 
te tUn fot) to gorsze niż 



przestępstwo, to błąd (w za- 
stosowaniu do polityki). 

Cest plus fort que mol /. 
(te plU Jot ko muaj to jest 
ponad moje siły; nie mogę 
się powstrzymać. 

Cest pouf moi du grec a. de 
rhćbreu J. (se pur mua au 
grek a. dó iebrój dotł. to dla 
mnie greczyzna, hebrajsz- 
czyzna: rzecz niezrozumiała 

Cest son cheval de batallle 
t. (se są tttcal de iąiajj to 
jest jego ulubiony konik, na 
którym zawsze wyjeżdża; 
ulubiony temat; rzecz, któ- 
rą się ktoś zawsze popisuje. 
■ Cest tout comme chez nous 
/. (se tu kom sze nu) wszyst- 
ko (to tak) jak u nas. 

Ceter oh. Seter. 

Ceteris partbus ł. przy in- 
nych warunkach (okoliczno- 
ściach) równych. 

Ceterum censeo (Carthagi- 
nem mi delendam) t. zresztą 
jestem tftfro zdania (że Kar- 
tagina zburzona być winna). 

Cetografja *g. opisanie 
wielorybów. 

Cez nł. pierwiastek meta- 
liczny z grupy potasowców. 

Cezaryzm nł. władza opar- 
ta na przemocy; absolutne 
rządy wojskowe. 

Cezura ł. średniówka w 
wierszu miai'owym. 
^ Cł. skr. confer 1. porównaj. 
, Cfm. skr. conform zgodnie. 

C. G. S. sysjiem j. układ 
miar, których zasadniczemi 
jednostkami są: centymetr, 
gram, sekunda. 

Chablls /. (szabUj białe wi- 
no hurgundzkie. 

Chaconne /. (szakon) śred- 
niowieczny taniec włoski 
o rytmie powolnym. 

Chacun k son goOt /. (tzakę 
a są guj każdy podług swe- 
go gustu. 

Chagrin /. ob. Szagryn. 

Chatne/. ^«j(;«; łańcuch, pa- 
smo, szereg; figura kołowa 
w tańcu, w której mężczyźni 
i damy, idąc naprzeciw sie- 
bie,podająsobienaprzemian 
to prawą, to lewą rękę. 

Chair k canon /. (szer a ia- 
nąj dotl. mięso dla arma- 
ty, • pogardl. prości żołnie- 
rze, których niewarte szczę- 
dzić zbytecznie. 

Chaise longue /.oi.Szezląg 

Chalcedon minerał , ga- 
tunek krzemienia, półprze- 
zroczysty, rozmaicie zabai-- 
wiony (od nazwy 'miasta w 
Azji Mniejszej). 

Chaldejski język, jeden z ję- 
zyków semickich, upo- 
wszechnił .się wśród żydów 
w niewoli babilońskiej. 

Challf ar. ob. Kalif. 

Chalkografja *g. miedzio- 
rytnietwo. 

Chała hehr. bułka a. struc- 
la żydowska szabasowa. 



CInM ar. dtaga kapou, 

kitel. 

CtiaHury irl. [blr.\ zaduce- 
ki, dziady. 

CluuMbertiii J. (ti^ berto 
słynne wino czerwone hur- 
gundzkie. 

Ctiaafere artfenU /. itufbr 
aidt^t) izba gwiaździsta, na- 
zwa sądu we Francji tista- 
nowionego w r. 1535 dla 
wytępienia sekciarzj, a w 
r. 1676 przeciw trucicie- 
lom, zasiadającego w izliie 
obitej czarnym akKamitem 
ze srebrnemi gwiazdami, 
przesłuchującego obwinio- 
nych przy blaska świec ja- 
rzących. 

Chambre garaie y. (tiifbr 
gamil pokój umeblowany d' 
wynajęcia. 

Chamois J. oh. Szamua. 

Champs-Elysees /'. (szelki di- 
se) pola elizejskie, park w 
Paryżu. 

Champignon f. (tza^piAjąj 
grzyb, pieczarka. 

Champion /. (szu''pią) ob. 
Szampion. 

Champion [a.] (ctempión) 
zwycięzca w popi&ach spor- 
towych. 

Chanuin ar. suchy, gorący 
wiatr poł.-wsch. wiejący w 
półn. Afryce od końca kwiet- 
nia do początku czerwca. 

Chan tat. książę, władca 
i wódz n Tatarów. 

Chancelier /. (tza!'sei}e), 
Chancellor a. (ctarueiór) kan- 
clerz. 

Chandżar ar. kindżał, pu- 
ginał. 

Change /. (sze^i) zamiana. 

Changement f. (tza!'żm<fj 
zmiana, zmienienie. 

Chanson /. (tzt!^) pieśń. 

Chantage /. (tza"iti) ob. 
Szantaż. 

Chantilly f. (tsa'tib/ lotizaj 
haftu, koronek. 

Chaus g. zamęt, bezład. 

Chaotyczny g. bezładny, i 
pomieszany. 

Chapeauclague /. (stapo- 
klaki mę.'.ki kapelusz t. zw. 
cylinder składany. 

Charakter g. znamię, ce- 
cha; ogół cech i właściwo- 
ści duchowych indywidu- 
alnych, znamiennych; Sfto- 
sób pisania; godność, stan; 
stałe zasady postępowania 
(zwła.szcza dobre); iart. c. 
w nogach pochopność do 
szybkiej ucieczki. 

Charakterystyczny g. z wy- 
bitnemi wła^ciwościami , 
znamienny , wyróżniający 
się: c - e role sceniczne: 
przedstawiające typy zwy- 
kle osób starszych, których 
właściwości należy uwy- 
datnić; ch-a nuta a. nuta: 
przewodnia 7-my ton gamy,) - 
po którym koniecznie ocze- 
kujemy toniki. 



25 



Charakterystyka — Chrematonomja 



Charakt«ryttyka g. zcsta 
wienio zasadniczych, zna- 
miennych cech i właściwo- 
ści, wyróżniiijucych dany 
przedmiot, owibi; luh poji;- 
cieodinnyili. 

CharaMeryzacia *g. sztucz- 
ne nadawanie twarzy wyp^Ią- 
dn, odpowiedniego do roH 
teatralnej. 

Charakteryzować *.i;- okre- 
ślać czyj charakter; nada- 
wać cechi;; nadawać a. wska- 
eywaó właściwe znamiona 
odpowiednie charakterowi; 
Ch. się, nadawać sobie cechy 
zewn(;trzne osoby przedsta- 
wianej w roli na scenie. 

Charge /. (starz) ob. Szaria. 

Chargi d'affaires ./. (szarże 
dafer) ajent dyplomatyczny 
sprawujący interesy przy 
poselstwie obcego państwa 
w zasttjpstwie ambasadora. 

Chargie ./. (szarże) obcią- 
żony, list polecony, reko- 
mendowany. 

Charitas t. miłość bliź- 
niego. 

Charitativum oh. Subsidium 
Chariłatiyum. 

CharWaci /. fszariicari) ko- 
cia muzyka, przeraźliwa 
ninzyka, rzępolenie, hałas, 
wrzawa. 

Charmanł f.ftzarma") powab- 
ny; ujmujący; nadskakujący. 

Charon f/. mit. przewoźnik 
dusz umarłych przez Styks. 

Charła^.-^. papier; kai-ta; 
dokument; oh. Magna charta. 

Chartered-Company a. (czar- 
Urd kompenij stowarzysze- 
nie przemysłowo-handlowe 
uprzywilejowane (wAnglji, 
w Stanach Zjednoczonych 
Ameryki Północnej. 

Chartreuse f. (szartróz) li- 
kier wyrabiany przez Kar- 
tuzów w Nancy. 
'; Charybda oh. Scylla. 

Chaste cafć /. (szos keje) 
likier dodawany do poobied- 
niej kawy. . 

Chasse creise /. (szase 
kruaze) rodzaj figury w taii- 
cn; pokrzyżowanie. 

Chassez le naturel, ii re- 
vient au galop /. fszute 16 na- 
turel ii rwic to galo) dost. od- 
pędzajcie jjupęd wrodzony, 
powróci cwijem: natur n 
ciągnie wilka do lasii. 

Chasydzi hebr. fanatyczna 
iBekta religijna żydowska. 

Chaszcz mhr. gąszcz, zaro- 
słe. 

Ćhateau J. iszato) gród, za- 
mek; Ch. Lafitte (-lafit), Ch. la 
Rosę i-roz), Ch. la Tour f-tur/, 
Ch. Margaux (-margo/, Ch. Pre- 
fliaux (-premo) nazwy win 
biirgundzkich (od posiadło- 
ści, w których są. winnice). 

Chauffe-pied /. (szoj-pje) 
naczynie jMidłużne z gorącą 
wodą, szczelnie zakorkowa- 
ne, do grzania nóg. 



Chauffeur/. (ttoJSrJ ob. izo- 
ter. 

Chazerhebr. słonina, wie- 
l^rsowina jako rzeczy trefne. 

Cheder hebr. początkowa 
szitoła żydowska. 

Chedyw pert. [tur.] tytuł 
«rice4ióla Egiptu. 

€hef /. (szef) ob. Szef. 

Chef d'oeuvro/. (tze dówr) 
arcydzieło. 

Chelldonia /. roślina glis- 
tę wnik. 

ChelonH,Chelon|a "g. szyld- 
kret skamieniały. 

Chemlgraf|a 'g. ob. Cynko- 
grafja. 

Chemik g. biegły w chemji; 
studjujący specjalnie che- 
mję; ten kto w fabrykacji 
kieruje czynnościami che- 
micznemi a. je wykonywa. 

Chemikalia *g. preparaty 
i wytwory chemiczne. 

Chemin de table /. (szmę dS 
tabl) pas barwny ozdobny 
kładziony w poprzek obrusa 
na stole. 

Chemisette f. (szmizeł) pół- 
koszulek. 

Chem]a ^r. nauka o pier- 
wiastkach i związkach ciał. 

Chemotaktyzm "g. ruch or- 
ganizmu spowodowany 
przez czynniki chemiczne; 
ch. dodatni przybliżający; 
ch. odjemny oddalająoy. 

Cherchez la femme /. (tzer- 
ne la Jam) dosł. sznkaj ko- 
biety (jako przyczyny spra- 
wy zawikłanej). 

Chorem, Chejrym hebr. klą- 
twa, rzucona przez rabina. 

Cherub, Cherubin hebr. a- 
nioł najwyższego chóru a- 
nielskiego; aniołek. 

Che (le) sarii, sari w. co 
ma być, niech będzie. 

Chester a. (czetter) ser an- 
gielski śnńetankowy, przy- 
rządzany głównie w mie- 
ście Chester. 

Cheval de batallle ob. Cest 
son cheval de bataille. 

Cheyalier J. (szwalje) ry- 
cerz; tytuł szlachty średnio- 
wiecznej we Francji; ch.d'ln- 
dustrie j. (-d(dUstri) dosl. 
rycerz przemysłu; oszust, 
szachraj, wydrwigrosz. 

Cheyreau f. (tzewro) koźlę, 
skóra koźlęca. 

Chianti tp. (kjanti) wino 
z okolicy pod Toskaną we 
Włoszech, noszącej tęż na- 
zwę. 

Chic /. (szikt szyk, zręcz- 
ność, elegancja, gusti 

Chicha h. (czicza) napo/ 
z soku ananasowego. 

Chief a. (czij) główny; na- 
czelnik, szef; główne miej- 
sce jakiej rzeczy. 

Chiijada g. liczba tysiąc; 
tysiąc sztuk, tysiąc ludzi; 
tysiąoolecie. 

Chil|asta g. zwolennik chi- 
Ijazmu; iron. nazwa dawana 



w r. 1830 przez czerwonych 
tym umiarkowanym, którzy 
pragnęli poprawy politycz- 
nego położenia Polski dro- 
gą pracy powolnej (jakoby 
tysiącletniej). 

Chlljazm "g. wiara w przy- 
szłe tysiącletnio panowanie 
Chrystusa na ziemi. 

Chi lo SB? w. (ki lo ta) kto 
to wie? 

Chimera g.-l. potwór ba- 
jeczny ziejący ogniem: 
przód lwa, kadłub kozy, tyl- 
na część ciała; urojenie., 
mrzonka; dziwactwo, ka- 
prys, fantazja; wąż; ryba 
móirz europejskich, wiel- 
kości szczupaka , inaczej 
przeraża; chimerować kapry- 
sić, grymasić. 

Chimeryk ni. roiciel, dzi- 
wak; fantasta; grymaśnik; 
chimeryczny, urojony, dzi- 
waczny; grymaśny, kapry- 
śny. 

China peruw. [».] kora 
z drzewa chinowego. 

Shiniita \J.] alkaloid z ko- 
ry chinowej. 

Chłnolog 1. ob. Sinolog. 

Chiragra g.-t. artrytyzm 
w rękach, łamanie, gościec, 
dna. 

Chiromancia g. wróżenie 
z ręki, odgadywanie chara- 
kteru i przyszłości czło- 
wieka z linji i znaków na 
dłoni. 

Chironianta g. zajmujący 
się chiromancją. 

Chlronomja *g. sztuka, wy- 
rażania myśli za pomocą gie- 
stykulacji rękami. 

Chiroplastyka *g. sztuka 
formowania postaci z gliny, 
wosku i t. p. 

Chirurg g. lekarz opera- 
tor. 

Chirurgia g. leczenie przez 
opatrunki, cięcia, wypalenia 
i t. p. rękoczyny. 

Chiton g. szata spodnia 
z półrękawami u Greków 
staroż. 

Chityn Tg. twarda sub- 
stancja .składowa pokryw, 
chrząszczów i skorupiaków. 

Chi (ki) va piano, va sano 
V. kto idzie wolno idzie 
pewno. 

Chiamida g. płaszcz a sta- 
rożytnych zai'zucar.y na 
l)rawe ramię. 

Chloe g. dost. zieleniejąca; 
przydomek greckiej bogini 
zbóż Oerery; t-tąd imię pa- 
sterek w sielankach i ro- 
mansach. 

Chlor g. pierwiastek che- 
miczny, gaz duszącego za- 
pachu, składowa- część soli 
kuchennej; chlorować, od- 
barwiać, bielić chlorkiem. 

Chloral Ht. związek che- 
micz. chloru z bezwodnym 
alkoholem (lek uśmierzają- 
cy ból i usypiający). 



Chlorek *g. związek cheui. 
chloru z wapnem używany 
do odbarwiania i dezynfek- 
cji. 

Chlorofil *g. zieleń roślin- 
na, barwnik znajdujący się 
w komórkach roślinnych i 
nadający kolor zielony ro- 
ślinom. 

Chloroform ni. mieszani- 
na chlorku wapna, alkoho- 
lu 1 gorącej wody (bez- 
barwny płyn lotny znie- 
czulający i usypiający); chlo- 
roformować znieczulać, u- 
sypiać za pomocą chloro- 
formu. 

Chloroza ni. blednica. 

Chloryt *g. minerał złożo- 
ny z krzemionki, tlenku 
glinu, tlenku żelaza, tlenku 
magnezu i wody, 

Chmyz, Chmyza mir. mały 
konik niepozorny; krzaki, 
zarośla. 

Choć /. (szok) uderzenie, 
odbicie. 

Chochla t. (?) czerpak; du- 
ża łyżka drewniana. 

Cholegrafia * g opisanie 
żółci. 

Cholelit *g. kamień żół- 
ciowy. 

Cholelogja V nauka o żółci. 

Cholera g.-l. zaraza obja- 
wiająca się biegunką, wy- 
miotami i kurczami; ch. no- 
stras *" cholera miejscowa , 
choleryna, biegunka. 

Choleryk g.-t. człowiek 
temperamentu popędliwe- 
go, gniewliwego, żółcio- 
wy. 

Choleryna ni. silna bie- 
gunka. 

Chondroiogia *g. nauka o 
chrząstkach. 

Chondryn, Chondryna *g. 
chrząstnik, klej chrząstko- 
wy, część składowa chrzą- 
stki. 

Chorał /. utwór muzyczny 
poważnej treści do chóral- 
nego śpiewu w kościele. 

Chorea *g. taniec św. Wi- 
ta (chorobji). 

Chorei g. oh. Trochę]. 

Choreografia *g. sztuka o- 
znaczania znakami piśmien- 
nemi różnych pat tanecz- 
nych, układu nóg, rąk; sztu- 
ka baletnicza. 

Chorografia *g. opis szcze- 
gółowy jakiej okolicy kraju. 

Chorologia *g. geogra- 
fja opi.sowa roślin i zwie- 
rząt. 

Chorometria "g. nauka o 
mierzeniu ziemi. 

Chćr g.-l. zbiorowy śpiew 
wielu osób razem; miejsce 
w kościele, gdzie ustawione 
są organy; presbitorjnm. ' 
. Chram stcrksl. świątynia. 

Chrematologla *g. nauka o 
skarbowości, o finansach. 
~ Chrematonomia ^17. n.iuka 
o użyciu bogactw. 



(Jhrestomatja — CohSrer 



26 



Cńrestomat|a g. wypisy, 
wybór \iKtt;|)ów, czerpany 
z rozmaityoli autorów. 

Christianissifflus nł. arcy- 
chrzei5('ijański (tytuł kró- 
lów francuskich). 

Chrom g. pierwiastek rhem. 
metal szaro-biały, używany 
w przemyśle; chromować, 
cliem. napawać związkiem 
chromu (skój'*;, tkaninę). 

Chromatoskop*^. rodzaj ka- 
lejdoskopu. 

Chromatotrop *g. przyrząd 
do wywoływania gry kolo- 
rów na białym ekranie przy 
pomocy latarni czarnoksię- 
skiej. 

Chromatyczny g. barwny; 
ch-agama w /nwi.gama utwo- 
rzona przez podwyższanie 
lub zniżanie dźwięków o pół 
tonu. 

Chromatotechnika *g. che- 
miczne farbowanie, cłiem. 
wyrabianie farb. 

Chromatyka *g. nauka o 
barwach. 

Chromatyzm *g. zabarwie- 
nie przez rozszczepianiu .się 
promieni w soczewkach. 

Chromofotografja *g. foto- 
gi"afja przedmiotów z za- 
chowaniem ich liarw. 

Chromolitografja *g. lito- 
grafia barwami, kolorami. 

Chromosfera *g. zewnętrz- 
na warstwa atmos^acy .sło- 
necznej, widzialna w<r^asie 
zaćmienia jako czerwonawy 
krąg okalający słońce. 

Chromoskop *g. przyrząd 
tio fotografowania jedno- 
czesnego w trzech barwach: 
czerwonej, żółtej i niebie- 
skiej, (przez nałożenie 
trzech płytek takjcli otrzy- 
muje się obraz . barwami 
zbliżony do natury). 

Chromotypja*^., Chromodruk 
g.-{-». obraz barwny odbity 
z metalowycli płyt na pra- 
sie drukarskiej, druk kolo- 
rami. 

Chromurgja *g. ob. Chro- 
matotechnika. 

Chroniczny g.-t. przewle- 
kły, zastarzały, długotrwa- 
ły, ppwtai-zający się od cza- 
su do czasu. 

Chronique scandaleuse /. 
ikrotiik fka"iJal6ziskanda,\icz- 
ne plotki, do(^vczące jakie- 
go dworu lub sfery towa- 
rzyskiej etc; prten. osoba 
świadoma tych gorszących 
zdarzeń i powtarzająca je. 

Chronofotografja *g. foto- 
grafowanie przedmiotu bę- 
dącego w ruchu, uwidocz- 
niające szybkość ruchu. 

Ćhronograf g. przyrząd o- 
znaczający graficznie czas 
trwania jakiego zjawiska, 
lub chwilę, w której się ono 
zdarzyło: służy do spostrze- 
żeń astronomicznych, do 
mierzenia szybkości pocis* 



ków, do zdjęć migawkowych 
fotograficznych. 

Chronografja g. kronikar- 
stwo, rocznikarstwo. 

Chronogram *g. wyraz a. 
wiersz, którego pewne lite- 
ry wyrażają liczby rzym- 
skie. 

Chronologia^, nauka wska- 
zująca czas, w jakim zda- 
rzyły się wypadki dziejo- 
we; nauka o mierzeniu i 
dzieleniu czasu; spis wy- 
padków historycznych po- 
rządkiem lat; chronologiczny, 
uporządkowany według 
czasu. 

Chronometr *g. najdokład- 
niejszy zegar przenośny, u- 
żywany do obserwacji astro- 
nomicznych i w żegludze, 
do oznaczania położenia 
gieograficznego. 

Chronoskop *g. przyrząd 
do mierzenia króciutkich 
odstępów czasu (zwłaszcza 
dla badania biegu pocisków). 

Chronosłychon *g. chrono- 
gram z jednego wiersza 
złożony. 

Chryja g. w retoryce: krót- 
ka rozprawa, skreślona we- 
dług przepisów retorycz- 
nych i stylistycznych; dłu- 
gi, nudny i zawikłany wy- 
kład piśmienny; kłótnia, 
zamęt gorszący, awantura. 

Chrystjanizm ni. chrześci- 
jaństwo. 

Chrystologia *g. nauka, o 
Jezusie jako Mesjaszu i .Te- 
go zasadach. 

Chryzalida *g. poo2warka 
owadu. 

Chryzantem a. Chryzantyna 
g. roślina .'ji^truń lub zło- 
cień; kraina chryzantemów — 
Japonja. 

Chryzma g. namascczenie. 

Chryzmat ni. znak od na- 
maszczenia, , 
Chryzmo, Krzyłmo [irgónon.] 
olej Św. do namaszczenia 
służący; olej św. poświęco- 
ny przez biskupa,- służący 
do bierzmowania. 

Chryzoberyl *g. kamień 
szlachetny, bielony, prze- 
zroczysty. 

Chryzopras *g. odmiana 
chalcedonu (o6.J. 

Chtonlczny *g. ziemski. 

Chuligan, uczestnik szajki 
łupieżców ulicznych (od 
nazwy herszta szajki takiej 
w Londynie). 

Chunchuzy chińi. doił. żół- 
te brudy: zesł&ńcy k^jni- 
nałni chińscy w ManUżurji, 
tworzący szajki rozbójnicze. 

Chusyci ob. Chasydzi. 

Chylat tur. suknia honoro- 
wa, którą-. sułtan obdarza. 

Chylus g. sok pokarmowy 
zawarty w naczyniach lim- 
f.atycznych narządów tra- 
wienia, przechodzi z limfą 
do krwi. 



Chymiu g. sok mleczny 
kiszkowy. 

Chyr ob. Hyr. 

Chyz ob. Hyt. 

Cicerone v>. (ctieteront) 
przewodnik oprowadzający 
obcych, pokazują';y i obja- 
śniający zabytki sztuki i o- 
sobliwości mieJBCOwe. 

CIcItbeo v>. (niciisbeo) to- 
warzysz asystujący pięknej 
pani, g a 1 a n t; przyjaciel 
żony. 

Cl-de*ant /. (tidte^) nie- 
gdyś, dawniej. 

CIgarette /. ob. Cygareta. 

Cimella *g. zbiór najrzad- 
szych druków (w bibljote- 
kach). 

CIngulum 1. pasek, sznur 
biały zakońf zony kwastami, 
noszony przez księży przy 
obrządkach kościelnych. 

Cinguecento «c. frtynkut- 
czenło) wiek 16-ty we Wło- 
szech, gdy zjawił się rene- 
sans (obJx stąd clngueceirty- 
ści: artyści i literaci włos- 
cy z tego okresu. 

Clnq minutes f. (*( miniUJ 
dotl. pięć minut, potrawa 
mięsna. 

Circa 1. około, prawie. 

Circe g.-t. (uiUiić. g. Kir- 
ke), w mit. greckiej po- 
mniejsza bogini, która przy- 
bywających na jej wyspę 
zamieniała w zwierzęta; 
'prten. piękna zalotnica, dla 
której ludzie zapominają o 
swej godności. 

Circenses 1. igrzyska pu- 
bliczne u staroż. Rzymian. 

CIrculus yitiosus t. (cirku- 
lv* v>ici-otutl koło błędne. 

Clrcufflflex ł. znak akcen- 
tu przedłużającego. 

CIrcumstantla t. p. Cyrkum- 
stanc|a. 

Cit w muz. nuta C pod- 
wyższona o pół tonu (nuta 
C i krzyżykiem). 

Cis ł. przed, z tej strony 
w przeciwstawieniu do trans 
za, z tamtej strony np. Ci- 
slitawski: na zach. rzeki Li- 
tawy (w Austro-Węgrzech), 

CisaipejskI, leiąoy z tej 
strony Alp (od strony Rzy- 
mian). 

Clslitaw|a, kraje leżące na 
zachód rzeki Litawy (w Au- 
strji). 

CispadaAski, leżący z pra- 
wej strony rzeki Po. 

Citissime i. jaknajszyboiej. 

Cito ł. szybko, pilno. 

Cttoyen /. (titimię) obywa- 
tel. 

City o. fsiti) środkowa ku- 
piecka dzielnica Londynu. 

Ciupas a. Szupas n. odsy- 
łanie winowajców pod stra- 
żą; prten. odmowa. 

Clyiilter mortuusJ. umarły 
cywilnie, pozbawiony praw. 

Civis 1. obywatel; ć. roma- 
nus, obywatel rzymski. 



Ciyitai l. obywalftlMwo; 
zbiór praw wolnego obywa- 
ti.'l;i; ludnoić, miasto fjako 
pafihtwo). 

Ciwun bir. zwierzchnik 
wiejski; gosp'>darz powia- 
tu na seiniikach; włodarz. 

C. l.tkr. CItato loco ł. miej- 
sce, źródło, (ikąd coś przy- 
toczono. 

Clair - •ktetir J. (Uerob- 
ikur) światło - cień, efekty 
światła i cieni w malar- 
stwie. 

Clan nkoc. (lUeni w Szkocji 
pokoleni'3, rod; wijie i mia- 
sta danego rodu. 

Ciara iótervaJla 1. oh. Laci- 
da inłeryalla. 

Clara pacta claros faciwrt 
amicos t. szczere układy 
czynią dobrych przyjaciół; 
jasna umowa między stro- 
nami. 

Clara voce te. jasnym, czy- 
stym głosem. 

Clanim ingenium 1. umysł 
jasny. 

Cłausula 1. ol. Klauzula. 

Clearinghouse u. (kUring- 
ha*!!) kantor likwidacyjny, 
dom obrachunkowy kom- 
pensacyjny, w którym fir- 
my bankierskie regulują 
dwa razy dziennie wzajem- 
ne obrachunki. 

Clericus clericum non defi- 
mat 1. dotl. duchowny od 
duchownego nie pobiera 
dziesięciny: kruk krukowi 
oka nie wykolę. 

Clou ;'. lUui doti. gwóźdź; 
przen. najciekawsza część 
widowiska, główny wa- 
bik. 

Clown a. (UłUMj błazen w 
cyrku. 

Club a. fklch) zwii^zek to- 
warzy.ski;o/^kJub; kij haczy- 
kowaty, gmbszy na końcn, 
do gry w golf. 

Clubman a. (klohmenj czło- 
nek klubu, szozeg. taki, któ- 
ry często bywa w klubie. 

Cluny /. (klUnij rodzaj ko- 
ronek (od nazwy miejsco- 
wości we Francji). 

cm. tkr. Centymetr. 

C, Comp., C-nie, skrócone 
wyrażenie handlowe, ozna- 
czające Compagnie /. (iąpa- 
nii spółka. 

Codii V. (koda) zakończe- 
nie lub ustęp końcowy li- 
tworu muzycznego. 

Coeur r. (kurj serce; czer- 
wień, kier (w kartach). 

Cogito ergo sum 1. myślę 
więc jestem. 

Cognac o^. Konjak. 

Cognomen t. przydomek, | 
imię przydane. 

Cognosce te ipsum t. 
znaj samego siebie. 

Cohirer n. w nowowyn 
lezionych telegrafach bez 
drutu i t. p. rurk4 z opił- 
kami. 



nes, 

H 

rna- ! 



27 



Coiffeur — Contra leges 



• Coifleur/. /kuatSr) fryzjer. 
Cokuł 1. [w.] dolna, iiiocu 
wystająca cządi ściany ze- 
wnętrznej budynku, iiml- 
Btawa filaru, pos:\gu. 

Colbantf. dolna, zewnętrz- 
na czcjść okna, zwykle po- 
kryta blachą. 

Cold-cream a. (Icohlkrim) 
eatunok maści, udelikałnia- 
jąccj skórę. 
Colis [j.] oh. Colli. 
Collałio /. porówn an i o, 
sprawdzenie, kolacjonowa- 
nie. 

Colleeta i. modlitwa \vc 
Mszy Św. odmawiana przed 
czytaniem epistoły. 

Collectanea t. zbiór doku- 
mentów, artykułów, notat, 
woguie materjałów, rozja- 
śniających a. uzupełniają- 
cych daną kwestjg. 

Collage _t. (koleżj gimna- 
zjum we Francji. 

Collegium nobllium 1. i^zko- 
ła dla młodzieży szlachec- 
kiej. 

Co! legno w. fkol leiijo) 
drzewcem smyczka (W grze 
smyczkowej). 

Colli V. beczki, skrzynki, 

paki z towarami. 

Collier f. (kolje) naszyjnik. 

Collodium 1. bawełna 

strzelnicza, rozpuszczona w 

3terze siaruzanym. 

Colloquiuin 1. (kotoktci-um) 
ijazd^dygnitarzy duchow- 
lych 1 świeckich w celu 
ibrad nad sprawami pu- 
ilicznerai; dysputa religij- 
la ; rozmowa zastępująca 
gzamin uniwersytecki. 
Colosseum 1. oh. Kollzeum. 
Columbarium Awkatakum- 
ioch wgłębienie na urny , 
popiołami ciał. 
Comber, Cąber n. czi;ść 
nięsa lędźwiowa z wołu, 
lenia, sarny; grzbiet ba- 
ani, zajęczy. 
Comedie i łlrolr /. (konudi 
tiruarj komedja szuflado- 
ifa, w której bohaterowie 
rehodzą na scenę i wycho- 
zą ze sceny bez dostatecz- 
ej przyczyny. 
Comes irl. towarzysz osób 
zierżących wyższą władzę; 
rabia. 

Come sta? Comestate? w. 
łk się masz? co słychać? 
Comfortable a. (kamJoTtehl) 
•ytwornie. 
Comme de raison /. (kom. 
o reząj naturalnie, z natu- 
y rzeczy. 

Comme chez nous ,/. (kom- 
ie nu/ jak u nas. 
Commedia deirarte tr. u- 
.TÓrsceniczny ludowy wło- 
ki, w którym główne osoby 
V l'ierrot. Arlekin i Co- 
inibina. 

Comme II faut /. (kom ił /o) 
ik należy, dobrze; w do- 
rym tonie, wytwoAiy. 



Commlllton 1. [n.] (komili- 
ton) towarzysz broni, kole- 
ga uniwersytecki. 

Commis yoyageur J. (komi- 
wuajaier) podróżujący ajent 
handlowy, starający się o 
abyt towarów firmy, którą 
reprezentuje, reisonder. 

Common-Hal a. (kommBnh al) 
ratusz w Anglji. 

Common-Law a. fkommSnlo) 
dotl. prawo pospolite; stare, 
przez zwyczaj ustalone pra- 
wo krajowe w Anglji. 

Communl consensu t. ob. Con- 
sensu omnium. 

Communiquś /. (komunike) 
wiadomość udzielona, poda- 
na, nadesłana; komunikat. 

Comodamento w. w muz. 
wygodnie, ruchem dogod- 
nym, z prędkością dogodtią. 

Comp. skr. Compagnie ob. cf 

Compacte /. (kąpakt) ści- 
sły, gęsty, spójny, zbity. 

Comparaf^on n'est pas rai- 
SOa /. (koK.f-rezą ne pa rezą) 
porównanie nie jest racją, 
niczego nie dowodzi. 

Comparatlo t. porównanie. 

Compendium t. skrócenie, 
przewodnik , podręcznik , 
krótki zbiór. 

Compound a. (kompaund) 
dotl. złożony; dynamo-ma- 
szyna c. dynamo-maszyna 
w której ramiona magnesu 
mają na sobie podwójne 
{woje drutów. 

Comptant /. (kąttt^) gotów- 
ka. 

Compte rendu .t. {kął rifd&) 
q)r8wozdanie. 

Comptoir /. (kątwir) stół 
Sklepowy; kancelarja, kan- 
tor, biuro; dom handlowy. 

Comte t- (kąt) hrabia. 

Comtesse/. (kąUt) hrabi- 
na. 

Con allegrezza u>. żywo, 
ochoczo. 

Con ampre v>. dotl. z mi- 
łością ; z zamiłowaniem , 
e przejęciem się. 

Con brio w. z ogniem, 
świetnie. 

Concaye/. (kąkawj wllę- 
sły. 

Concedo ł. zgadzam się, 
przyjmuję. 

Concettl w. dowcipy rze- 
kome, robione, niby - do- 
wcipy. 

Conciergerle /. (kasierin) 
więzienie w Paryżu. 

Concilium ł. zgromadzenie 
dostojników kościelnych dla 
narad, sobór. 

Conclave i. ob. Konklawe. 

Concordia t. zgoda, jed- 
ność. 

Concordia res panrae cres- 
cunt, discordla maximae di- 
labuntur ł. zgodą wzrastają 
mało rzeczy, niezgodą naj- 
większe upadają. 

Condebitor ł. współdtuż- 
niL 



Condlmentum optimum la- 
met /. głód jest najlepszą 
przyprawą. 

Conditionalls 1. tryb wa- 
runkowy. 

Conditlonaliter t. warun- 
kowo. 

Conditło sine qua non /. 
warunek jiieodzowuy. 

Con dotcezza tr. (kon clól- 
czecca) w muz. łagodnie. 

Con dolore w. w muz. bo- 
leśnie. 

Condominium nt. wspólne 
władanie, wspólne panowa- 
nie (np. dwu państw w ja- 
kiej kolonji). 

Condottieri tr. dpwódcy 
band zbrojnych we Wło- 
szech w XIV i XV wieku,! 
przyjmujący służbę u każ-i 
dego, kto im lepiej zapłabiłj 

Con eleganza tr. fkon ele^ 
gancai w muz. z elegancją. 

Con espressione te. w muz 
wyraziście, dobitnie, z na^ 
Ciskiem. 

Conf. ob. cf. 

Coflfarreatlo 1. najdawniej- 
sza forma zaślubin a Rzy- 
mian przez wspólne Spoży- 
cie placka wobec kapłana i 
10-ciu świadków. 
• Confetti te. cukry, cukier- 
ki, migdały osmażone w 
cukrze, któremi obrzucają 
się wzajemnie uczestniczą- 
cy w karnawałowej zabawie, 
(zastępują ja imitacją t gi- 
psn lub Ę^^rkami koloro- 
weini). 

Confiteor 1. wyznaję, spo- 
wiadam się. 

Conforme J. (kąjorm) zgod- 
ny z czem, odpowiedni. 

Conforłatiyum 1. (dom. re- 
medium) lek wzmacniają-' 
cy, podniecający. 

Confrater t. kolega, spół- 
członek. 

Con (uoco VI. (kon fuoko) 
w muz. z ogniem. '^ 

Con grandezzatr. fkongran- 
decca) w mut. wzniosie, 
wspaniale. 

Congr&ye [/.] rodzaj druku 
wykonanego jednocześnie 
kilku kolorami (od imienia 
wynalazcy anglika W, Con- 
grreve). 

Congrua /. ob. Kongnia. 

Con gusto w. muz. dotl. ze 
smakiem; c wdziękiem. 

Conj. tkr. Coitjunctio 4. 
spójnik. 

Conjectanea {. pisma zbio- 
rowe pełne uwag, pomy- 
słów. 

Conjunctlyus 1. tryb łą- 
czący. 

Con iegarezza ie muz. lek- 
ko. 

Con mano destra w. mut. 
prawą ręką. 

Con mano sinistra w. muz. 
lewą ręką. 

Con moito eapressione w. 
w mut. z wielkiia aczaoiem. 



Con moto w. vi muz. z \iT7.-j- 
śpiesz(!niem, ze wzrusze- 
niem. 

Connubium 1. małżeństwo, 
związek małżeński. 

Con passione w. muz. na- 
miętnie, z uczuciem. 

Conquete ./. (kąket) podbój, 
zdobycie; podobanie się, 
zniewolenie sobie. 

Conquistador h. ikonkittn- 
dor) oh. Konkwittador. 

Consell /. (lątej) r a d ai 
zgromadzenie rady; c. des 
Prudhommes oh. Prudhomme. 

Consensu omnium 1. za zgo- 
dą powszechną. 

Consensus facit legem 1. 
wspólna zgoda .stanowi pra- 
wo. 

Con sentlmento w. w muz. 
z uczuciem. 

Consilium t. oh. Konsy!j'um; 
c. abeundi /. porada usunię- 
cia się (łagodny sposób wy- 
dalenia). 

Consommć /. fkąsome) ro- 
sół, buljon. 

Consonantes 1. spółgłoski. 

Con sordlno w. w muz. 
z tłumikiem. 

Consortes 1. towarzysze, 
wspólnicy. 

Con spirito ni. w muz. 
z natchnieniem, z ogniem. 

Constable a. fkonttehl) po- 
licjant angielski. 

Con^Kpito tv. w mta. ha- 
łaśli^^rszumnie. 

CflpPlngenłia ł. środki le- 
karskie ściągające. 

Consuełudo est altera natu- 
ra t. przyzwyczajenie jest 
drugą naturą. 

Consuetudo pro legę seryatur 
1. zwyczaj zastępuje prawo. 

Consulta /. ob. Konsulta. 

Consumatum est /. spełniło 
się. 

Conłaglum 1. zaraza. 

Contes a dormlr debout /. 
(kąt a dormi dehu) dotl. opo- 
wiadania do zaśnięcia sto- 
jąc; nudne opowieści. 

Continenłia causarum 1. 
związek rzeczy. 

Conto w. rachunek (w księ- 
gach). 

Conto a meta n>. do rów- 
nych zysitów i strat. 

Conto corrente w. rachu- 
nek bieżący. 

Conto finto w. rachunek 
wymyślony, przypuszczal- 
ny. 

Conto loro w. ich (wasz) 
rachunek; c. nostro w. nasz 
rachunek. 

Contra t. przeciw. 

Contra bonos^ores Aprzo- 
ciwko obyczajności a. mo- 
ralności. 

Contradictio In adjecto /. 
sprzeczność w przymiotni- 
ku (błąd logiczny) np. zim- 
ny ogień. 

Contra leges 1. przeciw 
prawom. 



Contralto 



Cum beneficio 



28 



ContraKo w. niższy alt, 
órugi f,'łoR żeński. 

Contra naturam i przeciw 
naturze. 

Contra principia negantem 
disputarl non połast /. niemo- 
żliwy jest spór z człowie- 
kiem nieuzaającym zasad. 

Contraria contrarlls curan- 
łur 1. przeciwne leczy sią 
przeciwnem (zasada alopa- 
tji). 

Contra ylm mortis non est 
medicamentum In hertis 1. od 
śmierci niema lekarstwa. 

Contre-coupy. {kqtr-ku)oi- 
bicie, uderzenie pocliodzą- 
ce od przedmiotu uderzo- 
nego. 

Contre-tscarpe J. fkąlr-es- 
karp) ob. Kontreskarpa. 

Contre-facon j. (kąłr-jasą) 
podrobienie cudzego wyro- 
bu, dzieła, firmy; prze- 
druk. 

Contrę- ordre 1. (kątr-ordr) 
rozkaz przeciwny danemu. 

Con tristezza w. muz. smut- 
nie, żałośnie, bolejąco. 

Contumacia i. ob. Kontuma- 
cja. 

Con yariationi tv. miii. ze 
zmianami, z warjacjami. 

Conv«rsatlon$ - Lexicon n. 
encyklopedia powszechna. 

Convexe f. (kąteeks) wy- 
pukły. ^ 

Con yigore w. IH^kZ siłą. 

Copfa yerborumVptnno- 
gość słów, wyrazi; dużu 
gadaniny, a mało treści. 

Copula ^. łącznik (w yra/n.). 

Copyright a. (kopirąji) za- 
strzeżenie praw wydawcy. 

Coram populo i. publicz- 
nie, wobec ludzi, 

Corn«t i piston /. ikorneta- 
pittą) rodzaj trąbki z trzema 
klapkami; waltornia pisto- 
nowa. 

Corona laurea t. wieniec 
wawrzynowy. 

Coroner a. (koroner) w An- 
glji urzędnik sądowy do 
śledztwa w wypadkach na- 
głej śmierci. 

Corpo dl BacGO w. {korpo 
di Bako) tam d£ Jiohal tam 
do kata! • 

Corporale /. ob. Korporał. 

Corps i corpt /. (kor a kor) 
ciało przy ciele, człowiek 
przeciwko człowiekowi 
(walka ręczna). 

Corps de ballet /. fkor dii 
bale) komplet baletowy o- 
prócz solistów. 

Corps diplomatique /. {kor 
diplomatik) ftiało dyploma- 
tyczne, wszyscy posłowie 
państw obcych przebywają- 
cy przy dworze panującego. 

Corpus delictl t. przed- 
miot służący jako dowód 
przestępstwa. 

Corpus Juris t. zbiór praw. 

Correct /. (korekt) popraw- 
ny, be^błąiJLów, bez zarzati). 



Cprrespondence - łch«ol a. 

11uire$pondem tkul)do»l. szko- 
a kore8pondencyjna,insty- 
tucja prowadząca wykłady 
rozmaitych nauk przez ko- 
respondencje, pisując listy 
do uczniów i odbierając od 
nich odpowiedzi a. zapyta- 
nia piśmienne. 

Corrida--^, wyścigi; za- 
pasy atletyczne; c. de toros, 
walka byków. 

Corniptio optimi pestima t. 
zepsucie (się) najlepszego 
jest najgorsze. 

Corso w. kurs, bieg; tor 
wyścigowy, plac lub szero- 
ka piękna ulica dla prze- 
jażdżki i publicznej zabawy 
pod gołem nieberci; wystaw- 
na przejażdżka w powo- 
zach wytwornych a. przy- 
branych kwiatami w dzień 
na to wybrany. 

Cor unum et anima una 1. 
jedno serce, jedna dusza. 
■, Cosl (koli) fan tutte w. tak 
czynią wszystkie (kobiety). 

Costume coułurier J. (kot' 
tiim kiUiirje) suknia kobieca 
z materjału lekkiego; c. łall- 
leur, odzież zwierzchnia ko- 
bieca z materjału cięższego 
(sukna, szewiotu* t. p.) od- 
powiednia do wyjścia na 
ulicę. 

Cotillon /. ob. Kotyljon. 

Cottage a. U^tidi) domek 
wiejski, dwo^kjtiijfcki. 

Coulant/. (kulr) plytjty; 
łatwy , gładki , uprzejmy , 
chątny, podatny w intere- 
sach. 

Cou1olr/.(*M/Mar) korytarz. 

Coiincll a. (kaunsilj rada, 
zgromadzenie rady. 

Count, Countess o. Xtatinł, 
kauHtos) hrabia, hrabina 
(lecz noszący nie angielski 
tytuł hrabski, gdyż tirabia 
angielski jest Earl).' 

COunty a. (katuiłt) hrab- 
stwo (oićrąg w Anglji). 

Coup J. (ku) uderzenie; 
cios, raz, przen. czyn; c. 
d'ćclat (-dekla) czyn głośny, 
świetny; c. d'<tat (-<fc/a)za- 
mach stanu; gwałtowna 
zmiana rządu; c. de loudre 
(-Judr) uderzenie piorunu; 
c. de grice (-gros) cios osta- 
teczny dotł. cios łaski; c. 
de mattre (-OT«/r) czyn, dzieło 
mistrzowskie; c. d'essal (-dt- 
se) próba; c. manqu £ (•manke) 
cios chybiony; c.d'oell (-dBj) 
rzut oka; widok, perspekty- 
wa; c. surc.^-j»r ku) cios za 
ciosem, raz po raz, bezu- 
stannie. 

Coupe t. (kupę) przedział 
w wagonie, w wozie poczto- 
wym. . 

Courant f. (kunf^) bieżą- 
cy; będący w obiegu; pokup- 
ny; gotówka. 

Cour imamom f. (kur damur) 
sąd do spraw miłosnyo^ (in- 



stytucja ryceraka średnio- 
wieczna). 

Cowtage /. (kurUi) wyna- 
grodzenie meklera, faktor- 
nej wynagrodzenie płacone 
agient/iwi handlowemu za 
pośrednictwo przy zała- 
twianiu interesu. 

Courtier f. (kttrlje) strę- 
czyciel; mekler wzysięgły; 
pośrednik giełdowy. ; 

Cofite que coOte /. tktU ko 
kut) jakimko1wiekł>ądi kosz- 
tem; bądź co bądź; niech się 
stanie, co chce. 

Couyade J. (kuiead) oby- 
czaj Basków i niektórych 
ludpw zaeuropejskich, że 
zamiast żony, która zległa, 
mąż jej kładzie się na jakiś 
ciaa do łóżka. 

Couyeuse J. (kuirdz) łóżko 
z urządzeniem utrzymują- 
cym stałą temperaturę 
(tzcteg. w szpitalikach dla 
dzieci). 

Coyeni Garden a. (hncnt- 
gardn) nazwa placu, dziel- 
nicy i słynnego teatru w 
Londynie. 

Cowiray a. (kaudi^") pa- 
stuch stepowy. 

Cras t. jutro. 

CredH v. w buchalterji: 
„ma", prawa strona ra- 
chunku, w którą się wpisu- 
j 3 to, co się jest komu win- 
nym. 

Cr<dHfonc>«r/. (irftd/f- 
tje) kredyt zfemsld, bank 
hipoteczny. 

Cridit mobiller/.(ib-«it mo- 
bi^'e) kredyt ruchomy; na- 
zwa słynnego banku w Pa- 
ryżu. 

Creditor K wierzyciel. 

Credo 1. dotl. wierzę; wy- 
znanie wiary apostolskiej. 

Credo qiila absurdum i. wie- 
rzę, bo jest niedorzeczne (bo 
nie da się wyrozumować). 

Credo nt Intellliam 1. wie- 
rzę, ażebym zrozumiał (dom.- 
przez wiarę). 

Creek a. (irił) rzeczułka, 
jtf w Ameryce Półn. i w 
Anstralji; wazka odnoga je- 
ziora lub rzeki. 

Cr^me ./. (krem) śmieta- 
na, rodzaj zimnej leguminy; 
prze». śmietana, wybór, 
kwiat towarzystwa; kolor 
śmietankowy. 

Crescendo w. (kreltetido) 
w muz. wzmacniając, coraz 
silniej. 

Creve-coeur /. (trete-kór/ 
zmartwienie, ból, ból sercaj 

Creyettes J. (kreicet) kre-< 
wetki, małe raczki morskie., 

Cricket «. (hHht) krokiet, 
gra ogrodowa angielska w] 
kule drewniane. 

CrI-cri J. (dotl. świerszcz)' 
rodzajmetalowej grzecliotkiJ 
którą można ukryć w dłoni4 

Crlmen /. zbrodnia, wy-: 
stępek. j 



CriMoii laesae Malettati* t. 

zbrodnia stanu, obraza ma- 
jestatu, monarchy. 
Crłteriiim t. oh. KryterJuM. 

Croche CO«W /. (krotl kor) 
loczek na skroni ^kobiecej. 

Croo«liesa (Krukta) ntrfci, 
rurki szklaut; o bardzo roz- 
rzedzonym powietrzu (zwy- 
kle ',,(,,, mm. ciśnienia at- 
mosferycznep';) do doświad- 
czeń ze światlcfi) elektrycz- 
nym. 

Crown a. (kruu/i) korona: 
moneta srebrna angielska 
"«ó-ciu szylingom. 

Crewnglass a. (kraunglat) 
ob. Kronglas. 

Cryptogamae / . skryto - 
płciowe (rośliny), bezli- 
ścieniowe, np. grzyby, 
mchy i t. p. 

Csikos tr{^.(^e2łitot) pasterz 
koni na puszczy, śmiały po- 
gromca koni; dawniej: o- 
pryszek. 

Cuchtiiaus ob. Zuchthaus. 

Cucullus non facit mona- 
chum 1. habit nie czyni mni- 
chem (zakonnikiem). 

Cug n. zaprząg w 4 lub 
w C koni jednej maści; po- 
sunięcie figury (w sza- 
chach); prąd powietrza, 
przeciąg, przewiew; cią- 
gnienie, przelot ptaków; 
pociąg kolei żelaznej; ciąg; 
pociągnięcie pióra, zakrę- 
tas; cugowiec, cogant, koń 
należący do cugu 4 lub 6-1 
konnego, zaprzęgany do ka- 
rety. 

Cugieł n. lejc, lic, wodzei 
pas rzemienny do kierowa- 
nia końmi; w cuglach dobiec 
de mety bez wysiłków do-, 
biec; nie przynaglając ko- 
nia uderzeniami. 

Cuha ob. Czucha. 

Cul bono i. poco? dlacze- 
go? w jakim celu? 

Cuir de Russie /. (kiar dl 
Riiti) jucht, skóra juchtowa. 

Curare poji /. (kOtirr poli 
metal podobny do mosijdzi 
z którego robią różne przed- 
mioty jak: lichtarze, przy 
Ciski, szyldziki i t. p. 

Cujus regio, ejus religio i 
kto nad krajem panuje, te 
go religja obow'iązująca jes 
dla mieszkańców (^dawa 
zasada wszechwładztwa). 
. Culaga of>. Zulage. 

Cuma n. linka do nwiązy 
wania statku przy brzeg' 
lądu; cumować przywiązy 
wać statek linką do hart 
fula. 

Cum benencio Inyentarii 1'- 
z dobrodziejstwem inwentf" *' 
rza, z prawem nieprzyjęci 
(spadkii),' jeśli acti^a nj 
przewyższają pasywó 
iarl. z prawem przyjęci 
•lub odrzucenia, uwierzeni^ 
lub nieuwierzenia (jaki 
frieśei, plotoe i t p.). 



29 



Cum bonis — Gyrkularz 



Cum bonIs bonus eris, cum 
nall* perverterls {. z dobremi 
>ędEie.sz dobry, ze złemi 
epsttjesz się, oz. z kim kto 
irzestaje, takim się staje. 
I Cum eKlmla laude /. s naj- 
vytKzą pochwałą, z odzna> 
jzeiiiHm. 

Cum grano Mlls t. dast 
. i.clribiną soli; z rozwagą, 
; iiiftowierzaniem, z do- 
aie8zką dowcipu (zdanie^ 
rozprawa). 

Cum laude t. z pochwałą. 

Cumutus t. chmury ktębo- 

Cum voce consultatWa /, 

fjldsrm doradczym. 
Cur mir. djabeł. 
Cnra animarum 1. dusapa- 
terstwo; c. yenłrls opieką 
lad majątkiem wdowy brze- 
oiKanej, pozostałym po 
iiężu. 

Curantes Jura Juvant t. dba- 
ych wspierają prawa. 
Curacao {kuroKui) likier 
ppwnego gatunku poma- 
s.(\':z rosnących na wyspie 
ej nazwy. 

Curator yeniri /. opiekun 
■rawiiy dziecka nieurodzo- 
jiego jeszcze; po śmierci oj- 
la, aż do urodzenia sią te- 
i;o dziecka. 

r Curałuj 1. proboszcz. 
I Curś /. ksiądz, proboszcz. 
i Curiosum /. rzecz ciekawa, 
zadka, dziwna, osobliwość. 
Currsnte calaińo /. pisać 
.stającym piórem, t.j. szyb- 
) o i bez namysłu, biegle. 
■'■ Currenłis 1. bieżącego; 
h. a. c. 

Curriculum «łtae ^( tttrrtArtt- 
itm wite) bieg życia, opis 
ycia, krótki życiorys. 
Curtum ylsum /. (kurtum 
■titum) krótki wzrok. 
! Custodia honesta /. zam- 
,nięci6 w twierdzy, więzie- 
ie bez pozbawietiia czci 
:Qp. za pojedynek). 
' Cwajnot »H-P- pies z rasy 
"lająoej nos rozdwojony; 
art. człowiek z końcem no- 
a przedzielonym brózdą. 
Cwajicygier it. dawna mo- 
eta au8tryj. = 40 gr. pols. 
'. Cwełich, Cwilich n. tania 
kanina z podwójnej osno- 

'7- 

Cwikler n. binokle. 

Cwiszgold n. złoto malar^ 
kie w płatkach. 

Cyan y. ob. Cyjan. 

CJrbant n. klamra żelazna 
o ściągania i wzmocnie- 
ia obręczy na kole u wozu. 

Cybeby [u>.\ gatunek -naj- 
większych i najlepszych ro- 
zynków. 

Cybernetyka g. nauka rzą- 
zenia krajem. 

Cybik [r.J paka chińska do 
rzewożenia herbaty, za- 
żerająca wagi do 2 pu- 
6w. 



Cyborjum t. szafka na oł- 
tarzu, gdzie przechowywa 
Się Jciełich z Hostją Św. 

Cybuch tur. rurka, na któ- 
rą nakłada się fajka t tytu- 
niero do palenia. 

Cyc «. rodzaj tkaniny ba- 
wełnianej. 

Cycero 1. gatunek czcio- 
nek drukarskich średniej 
wielkości. 

Cyce*,CycełeA«^. frendz- 
la złożona z 12 sznurków, 
noszona przez żydów na pa- 
miątkę 12-tu pokoleń izra- 
elskich; ob. Tifilln. 

Cydr [f.] wino z owoców, 
głównie z jabłek, jabłecznik. 

Cyferblat n. tarcza zega- 
ra, na której wypisane są 
^dziny i kreski oznacza- 
jące minuty; iart. twarz. 

Cytra [M.] znak piśmien- 
ny dla oznaczenia liczby; 
pierwsza litera imienia lub 
nazwiska; znak pisma tajne- 
go; cyfrować znaczyć cyfra- 
mi, numerować; podcyfro- 
wać podpisać początkowe 
litery swego nazwiska; cy- 
frowane pismo wyrażone u- 
mówionemi znakami taj- 
nemi. 

Cyja wfg. fryga, war- 
t^ka. 

Cyganorfa, pewne grono 
artystów Inb literatów wio- 
dących życie nieporządne, 
bohemia (od nazwy ludu). 

Cygański, tułaczy, ko- 
czowniczy; szachrajski (od 
nazwy ludu). 

Cygareta f. papieros. 

Cygaro h. liść tytuniowy 
do palenia, zwinięty w; 
kształcie wrzeóionka. 

Cyjan, Cyan g. związek 
chem. azotu z węglem, 
wchodzi do błękitu pru- 
skiego, kwasu pruskiego i 
licznych zastosowań. 

Cyjanit »/. błękiciec, ka- 
mień szlachetny. 

Cyjanonfetr *g. przyrząd 
do oceniania stopnia błi^- 
kitności nieba. 

Cykada t. piewik (owad). 

Cykas ni. .sagowiec, rodzai 
palmy. 

Cykata m. skórka z poma- 
rańczy, cytryny, melona, 
kawona, osmażona w cukrze. 

Cykl g.-ł. okrąg, koło, sfe- 
ra; okres lat, po upływie 
których powtai-zają się pew- 
ne zjawiska; szereg utwo- 
rów piśmienniczych z jed- 
nym planem, stanowiących 
całość; c. księżycowy, okres 
czasu 19-letni; c. słoneci- 
ny, oki-es czasu 28-letni; 
cykllcy, cykliczni poeci 
greccy, których epopeje łą-. 
czono z Homerowemi w je- 
den cykl epiczny, obejmu- 
jący podania o bohaterach 
greckich. 
CyUafflMi g.-l roślina gduła. 



CykHnga, CyMbia n. narzę- 
dsie stalowe z oetremi kra- 
wędziami do gtird żenią 
drzewa. 

Cyklista »<. zwolennik 
sportu kołowego, jeżdżący 
na rower.-ie, kolarz. 

Cyklodrom *g. miejsce o- 
grodzone do jeżdżenia i do 
wyścigów ha bicyklach. 

Cyklolda *g. linia krzy- 
wa, którą opisuje punkt 
płaszczyzny koła, toczące- 
go się po linji prostej; 

Cyklon *g. gwałtowna bu- 
rza wirowa w okolicach 
zwrotnikowych, trąba po- 
wietrzna. 

Cyklop g. olbrzym bajecz- 
ny z jednjrm okiem na czo- 
le; cyklopowe mury resztki 
starożytnych budowli, zło- 
żonych z wielkich niczęm 
niespajanych głazów. 

Cyktoramą *g. rodzaj pa- 
norkmy, w której widoki 
przesuwają się przed Ocza- 
mi widza, patrzącego przez 
szkła powiększające. 

Cykuta ł. roślina trująca: 
szalej, Ezczwół; sok z tej 
rośliny. 

Cylinder g.-ł. walec; przed- 
rą iot mający kszt^t walca; 
zegarek kieszonkowy pła- 
ski; rodzaj kapelusza mę- 
skiego; cylindryczny, walco- 
waty. 

jCyllstyfca g. sztuka sta- 
nia na głowie i cl\odzenia 
na rękach. 

Cymbalista ii{. grający na 
cymbałach. 

Cymbał g.-t. narzędzie mu- 
zyczne złożone z pudła i 
strun w któro uderza się pa- 
łeczkami czyli palcatkami; 
przen. pog. człowiek głupi, 
tępy, zachowujący się aro- 
gancko ; c . brzmiący czło- 
wiek umiejący dużo i ład- 
nie mówić, ale nie postę- 
pujący według zasad wy- 
głaszanych. 

Cymborjum ob. Cyborjum. 

Cyna n. metal biały, pier- 
wiastek chem.; c. a. czyna, 
płótno tkano w kwiaty. 

Cynęgletyka^. myśli wstwo, 
łowiectwo. 

Cynematoskop, Cynetoskop 
*g. stroboskop ulepszony. 

Cynematyka *g. ob. Kine- 
matyka. 

Cynetyka *g. ob. Kinetyka. 

Cynfolja n. bardzo cienkie 
i miękkie blaszki z cyny. 

Cyngiel n. haczyk pod zam- 
kiem u ■ strzelby, za któ- 
rego poruszeniem kurok 
bijo w panewkę. 

Cyngulum ob. Cingulum. 

Cyniczny g. bezwstydny, 
nieprzyzwoity. 

Cynik g. bezczelny, bez- 
wstydny ; zwolennik cy- 
nizmu. 

Cynizm nt. pogląd filozo- 



ficzny Antifithenesa, we- 
dług którego szczęśli- 
wym może być tylko ten, 
kto nie ma żadnych po- 
trzeb; bezczelność, bez- 
wstyd. 

Cynk n. metal szjiry, pier- 
wuastek chem.; ząb, ząbeic 
(u brony); wcięcie zębate 
w murze, w desce, dla spo- 
jenia jej, ż drugą; deska 
powycinana w cynki dla 
spojenia z drugą takąż; mur 
zakończony cynkami, mur 
zębaty; cynkować powlekać 
cynkiem; wrzynać ząbki w 
dwnch kawałkach drzewa 
dla spojenia ich z sobą; cyn- 
kownia huta w której wyta- 
piają cynk. 

Cynkografja»{. sztuka prze- 
noszenia rysunku na cynk 
za pomocą trawienia kwa- 
sem i przygotowania klisz 
do druku. 

Cynkotyp nł. rysunek prze- 
niesiony mechanicznie na 
płytę cynkową i na niej 
utrwalony za pomocą tra- 
wienia kwasami; odbicie te- 
goż rysunku na papierze, 
trawionka. 

Cynkwajs n. biel cynko- 
wa, węglan cynku, używa- 
ny w farbierstwie, w lecz- 
nictwie. 

Cynober g. [«.j minerał, 
związek siarki z rtęcią (o- 
trzymywany sztucznie w 
fabrykach, służy jako pięk- 
na czerwona farba). 

Cypaje ob. SIpoje. 

Cypel n, koniec spicza- 
sty; szczyt skały; klin lą- 
du, wchodzący w morze; 
przylądek. 

Cypryda, Cypryjska bogini, 
nazwa bogini Venus (od 
miasta Amathus na wyspie 
Cypr inaczej Amathusia). 

Cyrceńskle t. igrzyska, wi- 
dowiska urządzane dla lu- 
du w cyrkach w dawnym 
Kzymie. 

Cyrenejska filozofja, (na- 
zwa od Arystyppa z Cy- 
reny); ob. Hedonizm. 

Cyrk ł. zabudowanie ko- 
liste z areną w środku dla 
widowisk, zwykle sztuk 
konnych; dolina kotlinowa- 
ta otwwta, posiadająca dno 
mniej więcej płaskie. 

Cyrkiel ». narzędzie do 
mierzenia liuji i kreślenia 
okręgu koła, złożone z 2-ch 
nóżek, górnemi końcami 
połączonych ruchomo; o- 
krąg, linja kolista; cyrklo- 
wać obwodzić w koło, o- 
krążać. 

Cyrkon [«.] pierwiastek 
chemiczny: metal, różnej 
barwy. 

Cyrkulacja ł. obieg, krą- 
żenie, ruch. 

Cyrkttlarz nt. okólnik, pi- 
smo uwiadamiające ogół. 



Cyrkuł — Dause raacabre" 



80 



Cyrkuf t.' obwód; ocędó 
miasta; binro policyjne. 

Cyrkumoyzja nł. obrzeza- 
nie. 

Cyrkufflfarencla 1. okrąg 
koła; iari. otyłość, tusza. 

Cyrkurndalu ł. znak ak- 
centowy, daszek nad li- 
terą /\ albo co • 

Cyrkumstancja 1. okolicz- 
ność, położenie rzeczy, 
szczegóły mające związek 
ze eprawą. 

Cyrograf g.-l. włfcanoręcz- 
ny zapis, skrypt, zobowią- 
zanie piśmienne własno- 
ręczna. 

Cyrylica, pismo słowiań- 
skie, którego twórcą miał 
być Św. Cyryl, używane 
do druku ksiąg kościelnych 
obrządku grecko - słowiań- 
skiego. 

Cysta ł. pęcherzyk w cie- 
le zwierzęcym z- jaką za- 
wartością chorobliwą, tor- 
biel. 

Cysterna /. zbiornik wo- 
dy deszczowej, obmurowa- 
ny i kamieniem wyłożo- 
ny, najczęściej podziemny 
i sklepiony; obszerne na- 
czynie beczkowate do prze- 
wozu nafty, okowity. 

Cysters nł. zakonnik re- 
guły ŚW. Bernarda. 

Cytac|a t. wezwanie do 
jawienia się przed władzę; 
eb. CyUt. 

Cytadela w. rodzaj wa- 
rowni strzegącej miasto; 
więzienie w takiej wa- 
rowni. 

Cytara g. starożytny in- 
strument muzyczny podo- 
bny do liry lub gitary. 

Cytat, Cytata, Cytacja ł. 
przytoczenie słów, zdań 
cudzych, powołanie się na 
zdanie innego autora; cyto- 
wać przytaczać zdanie au- 
tora, lub osoby. 

Cyłoblasty *g. zarodki ga- 
laretowate, z których roz- 
wijają się komórki orga- 
niczne. 

Cytra g. instrument mu- 
zyczny złożony z pudła 
z metalowemi strunami, 
które się palcami szczypie 
grając; cytrzysta grający na 
cytrze. 

Cytwar ar. pączki kwiato- 
we niektórych roślin Afry- 
ki i Azji Mniejszej, z ro- 
dzaju bylicy, używane jako 
lek przeciwko robakom u 
dzieci, zawierają santo- 
ninę. 

Cywllista ni. biegły w pra- 
wie cywilnym, znawca te- 
go prawa. 

Cywlllstyka nt. nauka pra- 
wa cywilnego. 

Cywilizacja uf. ukształce- 
nie, ogłada obyczajów; roz- 
wój i stan oświaty; umo- 
ralśienie; dobrobyt kraju; 



cywnhowai, oświecać , a- 
ppołeczniać. 

Cywilny I. obywatelski; nie- 
wojskowy i nieduchowny; 
C-a lista, roczna kwota przy- 
znawana przez sejm na u- 
trzymanie monarchy i je- 
go rodziny w państwach 
konstytucyjnych; c-a odwa- 
ga, odwaga wypowiadania 
prawdy, bez oglądania się 
na opinję publiczną; c-e 
prawo regulujące wzajem- 
ne stosunki osobiste, ro- 
dzinne i majątkowe pomię- 
dzy jednostkami; c. £lub, 
zawarcie małżeństwa przed 
właściwym urzędnikienl 
świeckim, niezależnie od 
ślubu w kościele; C-a imierć, 
pozbawienie korzystania 
z wszelkich praw obywa- 
telskich ; c-ego stanu akta 
księgi, w których są spi- 
sywane akta ślubów mał- 
żeńskich, narodzin a. ohtztn 
i śmierci; c-ego sfami urzęd- 
nik, urzędnik obowiązany 
spisywać akta stanu cywil- 
Jiego. 

Cywizm Jii. cnota obywa- 
telska. 

Cyzeler, Cyzler / rze- 
mieślnik, zajmujący się cy- 
zelowaniem. 

Cyzelować /. wykończać 
rylcem rysunki i ozdoby 
na przedmiotach metalo- 
wych; pn*n. troskliwii) do- 
bierać wyrazy w utworze 
literackim; drobiazgowo wy- 
kończać, rzeźbić. 

Czahary tur. [trtir.] zaro- 
śla na łąkach i mokradłach 
na Rusi. 
Czaj cAiłW. [r.] herbata. 
Czajka tur. [młr.] mała 
wojenna łódź kozacka. 
Czakan ob. Czekan. 
Czako lefg. kaszkiet woj- 
skowy. 

Czamara te. suknia mę- 
ska, zapinana pod szyję na 
drobne guziczki, szamero- 
wana na piersiach i koło 
kieszeni; węgierka. 

Czambuł tat. ^rnrl.] napad, 
najazd gwałtowny, doraźny; 
wycieczka; zagon; kupa, 
gromada; w cz. tłumnie,hur- 
mem; ryczałtem, spiesznie. 
Czaprak tur. przykrycie 
na konia. 

Czardasz tcęg. węgierski 
taniec narodowy. 

Czausz tur. goniec a. po- 
kojowiec sułtański; pobor- 
ca podatków w Turcji, 
woźny. 
Czeczuga m/r.rodzaj szabl i . 
Czek a. przekaz do ban- 
ku na wypłatę okazicielo- 
wi wymienionej w nim czę- 
ści złożonych tam pienię- 
dzy, płatny natychmiast. 

Czekan tttr. dawna broń 
podobna do młotka na dłu- 
giej rękojeści; rodzaj fleta. 



Czetter oA. Chester. 

Czeta śerfi. oddział woj- 
ska złożony ze stu lud/.i. 

Cze-s«-cza r/ii/i^. rodzaj 
tkaniny z surowego jedwa- 
biu. 

Czewra lar. zasłona na 
twarz. 

Czucha, Cuha tur. gunia, 
sukmana, burka, długa sza- 
ta futrem podbita. 

Czumak tur. [mir.] chłop 
ukraiński, zajmujący się 
przewozem pszenicy, ryb 
suszonych i soli na wo- 
zach, zwanych mażami. 



D. 



If litera i cyfra rzym- 
.ską, oznaczająca .500, D. na 
receptach zn. dełur: ma być 
dane; ś. pens angielski. 

0. a. tkr. dicti anni /. rze- 
czonego roku. 

Da capo w. (da kapo) w 
/MMj.od początku, je.szcze raz. 

Dagierotyp /. obraz utrwa- 
lony na płycie metalowej 
za pomocą działania świa- 
tła (nazwa od Daguerra, 
wynalazcy 178!) — 18i>4). 

Dacha fV.] gatunek futra. 

Daga, Dah w. sztylet. 

Daily - news a. (deli-njut) 
nowiny codzienne , tytuł 
znanej gjzety angielskiej. 

Daimjo jap. członek ary- 
.stokraeji, pan feudalny w 
.Taponji. 

Dairo jap. japoński arcy- 
kapłan. 

Dojmon g. ob. Demon. 

Oajn, Oajna, Oajnes lit. li- 
tewska pieśń ludowa. 

Daktyl g.-l. owoc palmy 
daktylowej; stopa wierszo- 
wa, złożona z jednej zgło- 
ski długiej (akcentowanej) 
i dwóch krótkich (nieak- 
centowanych). 

Daktyljografika *g. rytowa- 
nie drogich kamieni. 

Daktylografja *g. oh. Dakty- 
lologja. 

Oaktyijoteka *g. zbiór arty- 
stycznie rzniętych kamieni, 
giem i kamei. 

Daktylologja *g. umiejęt- 
ność rachowania, t.j. ozna- 
czania liczb, za pomocą pal- 
ców; sposób mówienia z fiłn- 
choniemymi za pomocą zna- 
ków palcami. 

Dala f. płyta w posadz- 
ce. 

Dalaj-Lama mong. najwyż- 
szy kapłan buddyjski w Ty- 
becie, doznający czci bo- 
skiej. 

Da Uegt der Hund begraben 



n. dott. tn jest pies pocho- 
wany: w tym sęk, w tym 
rzecz, o to właśnie i- 
dzie. 

DaJJa Ml. rośl. gieorginia 
(od nazwiska botanika 
Bzwedzkiego Dahfa). 

Oaimatyfca M. szata bia- 
ła, wkładana pod ornat przez 
biskupów i kapłanów; część 
ubioru koronacji cesarzy i 
królów. 

Dal segne w. (dal uńjot 
w mui. powtórzenie, ustę- 
pu od znaku «w 

DattonizM, ślepota na bar- 
wy; niemożność rozróżnie- 
nia niektórych barw, achro- 
matopsja (od nazwiska le- 
karza Daitońa). 

Oamara malajt. lub daaia- 
rowy pokost, pokost z ży- 
wicy drzewa daiaara (ga- 
tunek jodły) używany na 
werniksy. 

Damascenka, nazwa od- 
miany śliwy; szabla ze sta- 
li damasceńskiej; oh. De- 
meszka (od nazwy miasta 
azjatyckiego Damaszek); da- 
masceńska słalf słynna Rtal 
dziwerowana w żyłki; da- 
maskować, damaszkować, dzi- 
werować, modrawić (stal); 
zdobić w kwiaty, desenie 
(płótno). 

Damę de compagalo/. (dam 
do kąpanij dama do towa- 
rzystwa. 

Otmoacja 1. potępienie, 
skazanie. 

Damno w. opłata dodat- 
kowa oprócz dyskonta, po- 
bierana przez bankierów za 
inkasowanie weksli, ze 
względu na odległość miej- 
sca płatności. 

Dameklesa mlecz, miecz 
wiszący nad głową na w! j- 
sie (niebezpieczeństwo gro- 
żące). 

Damon I Pblntłiias iFiiUi-at) 
dwaj słynni z przyjaźni Sy- 
rakuzanie : wzór nieza- 
chwianej przyjaźni. 

Danae g. mit. oblubieni- 
ca Zeusa, do której scho- 
dził w postaci deszczu zło- 
tego. 

Danaid praca , daremna 
praca (od Danaid, (.orek 
króla argiwskiego Danaosa, 
zmu.szonych na tamtym 
świecie ciągle napełniać 
wodą beczki bez dna). 

Dandys a. elegant, ceło- 
wiek światowy, strojniś, 
modniś. 

Dank n. podziękowanie, 
hołd. 

Danse du yentre /. (da'i 
dii ica"trj taniec brzucha; 
wykonywanie, leżąc, ru- 
chówbrzuchem nagim, aby 
ustawione na nim szklanki 
wydawały do taktu brzęk 
harmonijny. 

Danse macabre /. (d(^s ma- 



31 



Uauser — l)efiułtywiiii! 



"afir) tanie o szkieletów 
(obraz, utwór muzyczny). 

Damer, Danterka /. tan- 
cerz, tancerka. 

Dantajskl piekielny (od 
nazwiska poety -włoskiego 
Daijt.!go 1265—1321). 

Ótfpifer /. rttrukczaszy. 

Daporty«.(y) jabłkarajskie. 

Dard, Darda w. dawna broń 
w kształcie toporka na 
irzewcu. 

Oarwinizffl, teorja nczone- 
co angielskiego, Darwina 
1809 — 82, o pochodzeniu 
catunków i o doborze na- 
:aralnym. 

Das ew(g Weibitche zieM 
iins hlnan! *. co wiecznie 
liewieście, to pociąga nas 
V górę (w niebiosa) — (koń- 
owe głowa „Fausta", poe- 
natu Gothegb). 

Oas Vaterland muss grOsser 
eln n. ojczyzna (niem- 
^ów) winna się powiększać 
Ipieśó). 

, Data 1. dott. dane, wydane, 
znaczenie dnia, w którym 
ię coś działo lub się pisze 
w listach, pismach i doku- 

! lentach); datować, ozna- 
zać czas i miejsce; dałow- 
ik, stempel do wyciskania 
aty, z otworami, w które 
|ię wkłada odpowiednie 
izcionki, numerujący kolej- 

automatycznie; czło- 
i*k starej daty człowiek 

liający nawyknienia i prze- 
gnania już nie modne; być 
)d dobra datą być pod- 
imieionym. 

Datar]a nł. wydział kan- 
ilarji papieskiej rozdający 
mełicja. 

Oaiarjasz ni. przewodni- 
;ący datarji. 

Oativus i. gram. celownik; 
oi przypadek. 

Dato w. dzisiaj; a dało, 

1 dnia podpisu. 

Datum t. dan (t. j. wyda- 
I, sporządzono, działo się); 

samo, co data. 
D. ut supra, tego samego 
iia jak wyżej; tkr. D. U. S. 
Datura nt. roślina bieluń. 
Dauphin/. (do/() ob. Delfin. 
Dazymetr *.?. ob. Baroskop. 
D. C. tkr. da capo. 
Dcm. tkr. decymetr. 
De auditu ł. ze słysze- 
a. 

Oebankować / w grze: 
zbić bank, wygrać wszyst- 

co jest w banku; d. się, 
rdać wszystkie pioniądze 
iie się miało. 
Debarkacja /. wyładowa- 
e okrętu, wylądowanie. 
Oebarkader f. przystanek, 
zystaó na rzece, jezio- 
\ 5, miejsce wyładowania 
ciągu kolei żelaznej, o- 
; ętu; magazyn na wyła- 
wany towar; peron kolei 
laznej. 



Oebarkowai/ wylądować, 
przybić do brzegu, wysa- 
dzić na ląd, wyładować sta- 
tek lub pociąg; d. łlg, wy- 
siąść na. ląd z okrętu. 

Debaty /. rozprawy, dys- 
ku.sje, roztrząsanie, rozbie- 
raiiiie czego, wymiana zdań, 
spór; debatować rozprawiać, 
dyskutowaćiprowadzić spór, 
obradować, rozmyślać. 

Debellare superbos ł. upo- 
karzać pysznych; ob. Par- 
cere... 

Debenł 1. dłużnik. 

Debet /. „winien", dług, 
lewa strona w księgach ku- 
pieckich do zapisywania 
należności od kogo czyli 
długu. 

Debetować /. zapisać na 
dług; obciążyć rachunek 
należ3rtością. 

Debił /. pozwolenie cen- 
zury; sprzedaż towarów, 
zbyt; dług, obowiązek; ma d. 
ma pozwolenie na sprzedaż. 

Debiłor 1. dłużnik. 

Oebłłować o6. debetować. 

Debiut /. rozpoczęcie za- 
wodu; pierwszy wy.^tęp pu- 
bliczny. 

Debiutant / występujący 
po raz pierwszy na sce- 
nie ; debiutować, występo- 
wać po raz pierwszy na 
Scenie obcej. 

Deblokować /. uwolnić od 
blokady, znieść blokadę. 

Dobosz /. rozpustnik, oir- 
bant wycieńtzony przez 
rozpustę. 

Debuszować /. wychodzić 
z ciasnego przejścia na 
otwarte miejsce (o woj- 
sku). 

Dicadence/ (dekadt^i) ob. 
Dekadencja. 

De calcuto 1. powtórnie 
zliczyć, sprawdzić rachu- 
nek. 

December ł. grudzień. 

Decembrysta f. zwolennik 
Napoleona ITI i jego za- 
machu stanu w r. 1851. 

Decemwir ł. jeden z człon- 
ków Decemwiratu w ttar. 
Rzymie; dziesiętnik. 

Decefflwirat 1. w star. Rzy- 
mie panowanie „dziesięciu 
mężów". 

Decennium 1. dziesięcio- 
lecie. 

Decentralizacja nt. samo- 
rząd gmin i prowincji w 
państwie; nie skupianie 
władz w stolicy. 

Oecepcja (. oszustwo; roz- 
czarowanie. 

Decement 1. sędzia wyda- 
jący wyrok. 

Decemować ł. zawyroko- 
wać, przysądzić (nagrodę, 
karę); postanawiać; wydać 
(rozkaz). 

Deces t. brak, niedobór 
w pieniądzach przy obra- 
chunku. 



Deceł 1. utwór muzyczny 
na 10 instrumentów. 

Dacher n. miara liczebna 
skór wyprawionych: 10 
sztuk. 

Decigram /. ob. Decygram. 

Decjar /. miara do mie- 
rzenia gruntów = 10 me- 
trom kwadr. 

Deciatsi /. (deklase) ten, 
który z wyższych warstw 
społecznych zmuszony był 
zejść do niższy^ch. 

Decolletj /. (dekolie) wy- 
gorsowanie, wycięcie sta- 
nika odkrywające szyję i ra- 
miona. 

Oecorum/. fdekorumj-przy- 
zwoitość, pozór, godność. 

Decrescendo w.fdekreszen- 
do) w mui. coraz słabiej, 
ciszej. 

Decyar oh. Decjar. 

Decydować/, postanawiać, 
rozstrzygać, wyrokować. 

Decyfrować, Deszyfrować /. 
wyczytywać z trudnością, 
odczytywać pismo tajem- 
nicze, cyfrowane; odgadnąć. 

Decygram /. '/lo część 
grama. 

Decylitr /. miara = Vio 
liti'a. 

Decyma i. odległość dzie- 
sięciostopniowa między to- 
nami; dziesiąty tqn, licząc 
w górę. 

Decymalny ni. dziesiętny 
(rachunek, system liczenia 
i t. d.); decymalna waga, 
na której ciężar ważonego 
przedmiotu równoważy się 
gwichtem dziesięć razy 
lżejszym. 

Decymetr 1. dziesiąta 
częśft metra, miara długo- 
ści. 

Decymować 1. dziesiątko- 
wać. 

Decyster /. miara = '/low 
metra kubicznego. 

Decyzja 1. postanowienie, 
wyrok. 

De dato t. od czasu wy- 
stawienia dokumentu. 

De digestion f. ob. Visiłe 
de digestion. 

Dedukcja 1. wywód; rozu- 
mowanie wyprowadzające 
z ogólnej zasady cały sze- 
reg prawd szczegółowych; 
wnioskowanie od ogółu do 
szczegółów; odejmowanie; 
potrącenie z sumy. 

Dedukować t. wywodzić, 
wnioskować; rozumować po- 
dług prawideł dedukcji. 

Dedykacja 1. przypisanie, 
poświęcenie komu swego 
utworu, wyrażono w napi- 
sie, umieszczonym na cze- 
le dzieła; poświęcenie ko- 
ścioła. 

De facto t. (Je Jakto) w i- 
stocie, w rzeczywistości. 

Defalco w. potrącenie z su- 
my, zniżenie, opuszczenie. 

Defalkować «>/. potrącać, 



inrtBit; eskontować, zrobi- 
tnniej intratnym. 

Defectivum w 1. mn. De- 
fectlya 1. gram. ułomne cz. 
nie posiadające całej od- 
miany (rzeczowniki, cza- 
sowniki). 

Defekacja /. oczyszczanie 
soku z buraków od ciał nie- 
będących cukrem; oddanie 
kału, wypróżnianie. 

Defekować /. oczyszczać, 
przejaśniać; d. się wypróż- ' 
niać się. 

Defekt /. brak, wada; nie- 
dostatek, ubytek; niedo- 
kładność, niezupełność; w 
handlu: przedmiot uszko- 
dzony, niedokładny w wy- 
kończeniu, z wadami; de- 
fektowy, niezupełny, uszko- 
dzony; defektować, uznawać 
za zepsute, czynić defe- 
ktowym; uszkadzać, dekoln- 
pletować. 

OefendenI 1. otwiniony, 
broniący się. 

Defendować t. bronić, od- 
pierać. 

Defenestracja n ^.wyrzucenie 
przeciwników przez okno. 

Defensa t. obrona. 

Defensor /. broniący, o- 
brońca. 

Oefenzywa śrl. odporność, 
stanowisko obronne , od- 
porne. 

Deferencja /. uległość, po- 
ważanie. 

Deferować ł. naznaczać, 
proponować np. przysię- 
gi- 

Oeficjenł {. tiłomny, nie- 
zdatny do służby. 

Defidencja ni. nieufność, 
niedowierzanie. 

Deficyt /. brak, niedobór 
w kasie; przewyżka wydat- 
ków nad dochodami. 

Dćfiez vous du premier 
mouyement cest ie bon J. 
(de}i-e fcw da prdmjt mutc- 
iKt^ w M bą) niedowierzaj 
pierwszemu popędowi, bo 
jest dobry (dobroduszny). 

Defigurować irl. psuć 
kształty, szpecić. 

Defiguracja ni. zepsucie 
kształtu, zeszpecenie. 

Defilada/, uroczysty prze- 
marsz w szyku paradnym 
wobec dostojnika dla odda- 
nia mu honoru. 

Defilować /. odbywać de- 
filadę; iść a. jechać, usiłu- 
jąc na siebie zwrócitS uwa- 
gę; iść a. jechać jeden za 
drugim (o większym gro- 
nie). 

Definicja 1. dokładne, 
zwięzłe określenie pojęcia, 
orzeczenie. 

Definitor »{. pomocnik pro- 
wincjała; zastępca nieobec- 
nego dziekana. 

Definitum 1. pojęcie stałe 
i dokładnie określone. 

Definitywnie /. ostatecz- 



Defiąjować — Delegacja 



32 



nie, TozBtnjg%ii^o, utan ow- 
czo. 

DeOfiJować i. okreńlać. 

Deflacja nł. rwiewanio 
rozkraszonych cząstek po- 
wierzchni skał. 

Oeflagracla itt. oczyszcze- 
nie przez ogień, spłonienie. 

Oeftektor ni. wentylator 
mechaniczny. 

Oefloracja nł. pozbawienie 
panieństwa, zhańbienie 
dziewicy, zgwałcenie. 

Deflui^cja nł. stopienie, 
rozpuszczenie czego; spła- 
wienie. , 

Delormacia t. zmiana po- 
staci ciała, przekształcenie, 
odkształcenie. 

Defraudacja ł. . sprzenie- 
wierzenie, oszustwo; prze- 
mytnictwo , kontrabanda , 
Szwarcowanie. 

Defraudant i. dopuszczają- 
cy się sprzeniewierzenia; 
kontrabandzista, przemyt- 
nik. 

Degleneracja (. wyrodze- 
nie się, zwjTodnienie. 

Degleiferować ł. przeista- 
czać, przeobrażać. 

Degradacja t. obniżenie w 
stopniu i godności; prze- 
niesienie ze stanowiska 
wyższego na niższe, pozba- 
wienie stopnia, szlachec- 
twa, praw stanu; upodle- 
nie, znikczemnienie. 

Degringolade /. (dtgrtgo- 
lad) upadek (moralny, ma- 
jątkowy). 

De gustłbus non est dispu- 
tandum 1. o gusta nie moż- 
na się spierać. 

Degustować 1. obrzydzać. 

Oeifikacja ni. ubóstwienie, 
oddawanie czci boskiej lu- 
dziom, zwierzętom, lub 
przedmiotom martwym. 

Del gratia 1. (graci-a) z Bo- 
żej łaski. 

Dehrtegrecja ni. utrata 
drobnjpch cząstek z cało- 
ści. 

Deipara 1. Bogarodzica. 

Delsta ni. wolnomyśliciel 
w rzeczach religji. 

Deizm ni. wiara w jedne- 
go Boga, oparta na podsta- 
wie rozumu, odrzucająca 
objawienie: wolnomyślna fi- 
lozofja religji. 

De| tur. wjadca Algieru 
do czasu odwładnięcia tym 
krajem przez Francuzów 
1830 r. 

Dejanira g. mit. żona Her- 
kulesa, która posłała mu ko- 
szulę umoczoną w krwi 
centaura, mniemając, że 
gdy Herkules .ją przy- 
wdzieje, to znowu będzie 
wiernym mężem; tymcza- 
sem była to koszula za- 
truta. 

Dejekcla ni. wydzieliny, 
odchody. 

D<|«uner i la fourchette t. 



(dtidnt « U funtel/ drogie 
śniadanie z potrawami 
mięsnemi. 

Dijeuner dinatoire /. fde- 
iine dinaiuar/ wystawne 
śniadanie (zamiast obiadu). 

De Jurę t. z mocy prawa, 
prawnie. 

Deka g. dziesięć. 

Deka «. przykrycie, opo- 
na, pokrywa, część wierzch- 
nia nakrywająca pudło; 
d-a piersiowa, kość piersio- 
wa, mostek. 

Dekabryści [r.] spiskowcy, 
którzy usiłowali wywołać 
rewolucję w Rosji 14 grud-: 
nia 1825 r., grudniowcy. 

Dekada g. dziesiątek: o- 
kres czasu dziesięciu mie- 
sięcy, tygodni lub dni; ty- 
dzień dziesięciodniowy we 
Francji podczas W. Rewo- 
lucji. 

I Dekadencja ni. chylenie się 
ku upadkowi, upadek (w li- 
teraturze, w sztuce). 

Dekadent nł. poeta lub ar- 
tysta hołdujący dekaden- 
tyzmowi. 

Dekadentyzm ni. kierunek 
w twórczości artystycznej 
i literackiej, uwydatniają- 
cy objawy rozkładu cywi- 
lizacyjnego; kierunek lubu- 
jący się w dziwactwach, 
chorobliwie poszukujący no- 
wych wrażeń. 

Dekaedr ^. dziesięciościan. 

Dekagon g. dziesięciobok, 
dziesięciokąt. 

Dekagram /. miara wagi 
równa dziesięciu gramom. 

Dekalitr /. miara objęto- 
ści , równa dziesięciu lir 
trom. 

Dekalkomanja /. przeno- 
szenie odpowiednio przy- 
gotowanych rysunków ko- 
lorowanych z papieru na 
inny przedmiot za pomocą 
zwilżenia, naciśnięcia, wpa- 
lania. 

' Dekalkować /. przenieść 
gotowy rysunek na kamień, 
miedź, drzewo etc. w celu 
reprodukowania go na pa- 
pierze. 

.Dekalog ^.-^. y^poiii..' dzie- 
sięcioro Bożego przykaza- 
nia. 

Dekameron *g. zbiór dzie- 
sięciu utworów (literackich, 
muzycznych); tytuł znane- 
go dzieła Boocacia. 

Dekametr /. miara długo- 
ści równa dziesięciu me- 
trom. 

Dekanat 1. okrąg, złożony 
z kilku parafji, podlegający 
zarządowi dziekana. 

Dekantacja nt. zlewanie kla- 
rownej cieczy z nad osadu. 

Dekapitacja nł. ścięcie 
głowy. 

Dekarbonizacja g. odwę- 
glenie, pozbawienie kwasu 
węglowego. 



Pofcarcha g. jeden z dzie- 
sięciu pia.stujących najwyż- 
szą władz'; w ttaroi. Grecji. 

Oekarchja.?. rządy 10 mę- 
żów w ttaroi. Grecji. 

Oekaster /. miara objęto- 
ści we Francji = 10 ste- 
rom. 

Oekasterja oh. Dykasterja. 

Oekastyl y. fronton w sty- 
lu greckim o dziesięciu ko- 
lumnach. 

Dekatyzować /. zwilżyć 
tkaniiK; przed użyciem, aby 
się potem nie kurczyła, 
stępować materjał. 

Dekiel n. wierzch, na- 
krywka, okładka. . 

Deklamacja t. sposób wy- 
razistego mówienialub czy- 
tania, z oddaniem dobitnie 
myśli i uczucia; przemó- 
wienie oratorskie i teatral- 
ne; czcze rozprawianie, 
przechwałki. 

Deklamator 1. deklamują- 
cy ai*tystycznie; wygłasza- 
jący frazesy szurane. 

Deklaracja 1. oświadczenie 
oznajmienie; publiczne ze- 
znanie; zobowiązanie, przy- 
rzeczenie; oświadczyny; 
wykaz, opis towarów da- 
nych do ocienia, i ich wa- 
gi i wartości. 

Deklinacja 1. uchylenie 
się, zboczenie igły magne- 
sowej, w jrrOCT. odmiana rze- 
czowników,j)rzymiotników, 
zaimków i liczebników 
przez przypadki i ' liczby, 
przypadkowanie. 

Deklinować /. odmieniać 
przez przypadki, przypad- 
kować. 

Dekokt 1. odwar, wyciąg 
z ziół lub innych substan- 
cji (napój leczniczy). 

Dekoloryzacja nt. pozba- 
wienie barw, odbarwianie. 

Dekolt (oi.''decolleti) pr:m. 
utwór dekoltowany utwór 
nieskromny, obrażający 
wstydliwość (powieść, sztu- 
ka). 

DekoHować się /. wygor- 
sować się. 

Dekompletować ni. brać 
z całości jakąś część t. j. 
nadwerężać komplet. 
' Dekompozycja nł. rozkład. 

Dekoncertować /. zmie- 
szać, sprawić nagłe zakło- 
potanie, rozczarowanie; za- 
wstydzić; d. się mieszać się. 

Dekonfitura /. zawstydze- 
nie, zakłojiotanie. 

Dekontenans/! utrata pew- 
ności siebie, zaambaraso- 
wanie, chwilowe zmiesza- 
nie się. 

Dekoracja 1. przyozdobie- 
nie artystyczne (budowli, 
pałacu, przedmiotu), iipięk- 
szenie; malowana osłona 
płócienna, stanowiącaprzy- 
branie sceny teatralnej; od- 
znaka honorowa, order. 



IMwrator /. artystś, zaj- 
mujący się wykonaniem de- 
.koracji teatralnych. 

Dekorować i. upiększać, 
ozdabiać; udzielić order. 

Dekort [».] potrącenie 
z ceny towaru dostarczo- 
nego w gatunku gorszym 
niż zamówiony, lub z bra- 
ku wagi; ustępstwo z ceny 
w razie natychmiastowej 
za[)łaty. 

Oekrepitacja nt. pękanie, 
Uchodzenie z trzaskiem pa- 
ry podczas ogrzewania kry- 
ształów zawierających wo; 
dę mechanicznie uwięzioną. 

Dekret 1. rozporządzenie 
władzy ; wyrok, uchwała, 
postanowienie, orzeczenie; 
dekretować, wydawać wy- 
rok, skazywać. 

DekreUcja ni. notatka 
zwierzchnika na korespon- 
dencji przybyłej do biura, 
wskazująca sposób załatwie- 
nia sprawy. 

Dekretalla irl. zbiór uetsw 
kanonicznycłi. 

Aekretarz nł. księga są- 
dowa, w której wpisane są 
wyroki sądowe z motywa- 
mi. 

Dekstroza nL cukier gro- 
nowy. 

Dekstryna nł. materja klei- 
sta, wyciąg z mączki. 

Dekurażować /. zniechę- 
cać; zrażać, odbierać od- 
wagę; d. się upadać na du- 
chu, tracić odwagę. 

Dekurjon /. dziesiętnik, 
przełożony nad dziesięcin 
ludźmi. 

Del. sir. deHneavH; oh. też 
Deleatur. 

Delabrowany /. osłabiony^ 
zniszczony. 

Dełacja /. doniesienie do 
władzy, oskarżenie tajem- 
ne, denuncjacja. 

De lana caprlna ł. dusi. o 
wełn.; kozią: o drobnostki, 
o bjle co (sprzeczać się). 

Delała /. wykaz podatków 
nie wniesionych w termi 
nie do skarbu: denuncjacja. 

Delałor t. donosiciel, 
skarżyciel, denuncjacja. 

Del certo w. (det cserto) 
z pewnością. 

Del credere te. na' wiarę 
wynagrodzenie pobierane 
przez komisanta przy sprze-j 
dąży towaru jeśli on porę- 
cza, że ten towar będzie 
w swoim czasie zapłacony 

Deleatur 1. skr. ^ (na ko 
rekcie) nsunąć, ma być u 
sunięte. 

Delegacja 1. poselstwo; u 
dzielenie chwilowej władzj 
jednej lub kilku osobom i^ 
wykonaniaoznacronaej czyn 
ności z obowiązkiem zda 
nia z niej sprawy; deputa; 
cja; przejęcie zobowiązani 
przez innego wierzycieli 



•ł;i 



Delegacje - Deutyst.vk;i 



Delegacie w Austro -'Wę- 
grzech: zgromadzojiie po- 
^ów wybranych z parlar 
mentów ąustryjackieK" i 
węgierskiego w celu obra- 
dowania nad wspóluemi 
sprawami. 

Delegat t. przedstawiciel 
stowarzyszenia, instytucji; 
uczestnik delegacji, wy- 
słannik. 

Delegować 1. wysyłać ko- 
go jakd swego delegata ; 
delegowany ob. Delegat. 

Delektować się J. cieszyć 
się czymś, rozkoszować się, 
zachwycać się, znajdować 
przyjemność w czym. 

Delenda est Carthago ł. 
dotl. należy zburzyć Karta- 
ginę; uporczywe powraca- 
nie do jednej i tej samej 
myśli. 

Delfin g.-t., Dauphln /. ty- 
tuł najstarszego syna kró- 
la franc. do r. 1830; wie- 
loryb uzębiony. 

Deliberować ł. zastanawiać 
się; rozważać; naradzać się. 

Delicja 1. rozkosz; przj»- 
smaczki, rzecz wyborna. 

Delikatesy /. przysmaki, 
wybredne potrawy i napo- 
je, smakołyki, łakocie. 
. Delikatny ł. subtelny, lek- 
ki; ostrożuy, uważny; nie- 
śmiały; misterny; wrażliwy; 
Wi^tły; smakowity; wytwor- 

ny- . . 

Sellkła /. przewinienia, 
ibrodnie; przestępstwa. 
Delikwent oh. Dellnkwenł. 
Delimiłacja i. rozgranicze- 
lie. 
Delln. skr. Dellneavlt fob.). 
Delineacja t. kontury, za- 
78. 

Delineavit t. napis u 'spo- 
łu rysunków (obrazów) i 
aiedziorytów; znaczy: na- 
ysował. 

Deliakwent, Delikwent ł, 
irzestępca, skazaniec. 
Delirium ł. obłęd, maja- 
zenit!, bredzenie, szał; 
. tremens, obłęd opilczy, 
iała gort\czka. 

Delja tur. rodzaj płasz- 
za z szerokiemi rękawa- 
ii, podbitego i obszytego 
utrem; opończa. 
Delkredere ob. Del credere. 
Della Scala m. nazwa 
łynnego Mielkiego teatru 
opery w Medjnlanie. 
Delta g. wyspa napływo- 
a przy ujściu rzeki, u- 
'': morzona z mułu przez nią 
'/ aniesionego, kształtem po- 
obna do greckiej litery A 
r lelta). 

.;? Demagog g. gwałtowny 
i' rzywódca partji ludowej; 
:T!-i volennik domagogji, pod- 
lił igacz ludu. 

3łr Demagogia g. przywodze- 
irt- e ludowi, podburzanie go 
i«*i-'zeciw klasom wyższym. 



Demanda irl. żądanie. 

Demarkacja /. rozgrani- 
czenie, odgraniczenie; de- 
markacy|na llnja, linjs roz- 
graniczająca. 

Demaskować /. zerwać 
maskę; odsłonić, wykryć 
czyje ukryte zamiary; d. się, 
łrzucić maskę; zdradzić się, 
ukazać się w prawdziwym 
|wiet!e. 

Dematerializacja ni. u spi- 
rytystów: stopniowe euika- 
nie zmaterjalizowanych po- 
staci. 

Demencja t. zniedołężnie- 
nie umysłowe; szał, sza- 
leństwo. 

Demens, Dement t. szale- 
niec, obłąkaniec. 

Djmenti /. (demoTti) za- 
przeczenie, wykazanie 
kłamstwa lub niezgodności 
z czym; odwołanie, po- 
prawka, 

Demerył irt. ksiądz skazany 
za przewinienie przeciwko 
swemu stanowi na pokutę 
w tak zwanym dcrtnu de- 
merytów. 

Demeszka ob. Damascenka. 

Demi-monde /. (dmimąd) 
półświatek, kobiety ele- 
ganckie dwuznacznego, po- 
dejrzanego prowadzenia się. 

Deminutivum L (1. mn. -va) 
w gram. wyraz zdrobniały. 

Demi-piace /. (dmi plus) 
taka umowa, skutkiem któ- 
rej nauczyciel a. nauczy- 
cielka za lekcje otrzymuje 
miesąkanie i życie, mając 
jednakżekilkagodzin dzien- 
nie wolnych na zarobko- 
wanie po za tym, 

Demi-sałson /. fdmi setą) 
ubranie lżejsze niż wiosen- 
ne a jeszcze nie letnie. 

Demiurg g. u Platona: 
stwórca świata; budowni- 
czy świata; u gnostyków: 
duch ?łego, stwórca materji. 

Deml vlerge /. (dmi wjerij 
półdziewica, skalana co do 
myśli i uczuć, ale nie co 
do ciała. 

Demobillzacia /, postawie- 
nie wojbka na stopie po- 
koju, rozbrojenie. 

Demografia V- statystyka 
ludów bardziej opisowa niż 
matematyczna. 

Demokracia g. gmino- 
władztwo, forma rządu, 
w której władza znajduje 
się w rękach ludu; stron- 
nictwo dążące do zrówna- 
nia stanów, do gminowładz- 
twa. 

Demokrata g. stronnik de- 
mokracji, przeciwnik ary- 
stokracji. 

Demokratyzacia nt. wzra- 
stający wpływ władzy lu- 
du widoczny w urządze- 
niach, prawach i obycza- 
jach. 

Demokratyzować^', wszczu- 



f)iaC" zasady demokratycz- 
ne, przerabiać na demo- 
kratę. 

Demokryt, filozof greoki 
(około 6(X) r. przed Chr.) 
naśmiewający się z głupstw 
ludzkich , (])rzeciwieństwo 
Heraklita, który nad nie- 
mi płakał). 

Demolicia 1. zburzenie, 
ozwahnio; demolicyiny re- 
wers a. d. weksel , zobo- 
wiązanie podpisane przez 
A-łaściciel.l budowli wzno- 
szonej w rejonie fortecz- 
lyni, że na wezwanie władz 
.vojskowych zburzy włas- 
nym kosztem tę budowlę. 

Demolować 1. burzyć. 

Demon g. istota nadzmy- 
słuwa; szatan, zły duch, 
czart. 

Demonetyzacia ni. odjęcie 
znaczenia pieniądza jakiej 
monecie obiegowej, wyco- 
fanie jej z obiegu; zniże- 
nie jej wartośii w .stosun- 
ku do nominalnej. 

Demoniczny g. szatański, 
piekielny, przewrotny; nad- 
przyrodzony. 

Demonizm nt. wiara w złe 
duchy (demony). 

Demonofobia * g. obłęd 
strachu przed złym du- 
chem. 

Demonolatrja *g. oddawa- 
nie czci demonom. 

Demonologia *g. nauka o 
demonach, wy] aśniającaróż- 
ne pojęcia o nich. 

Demonomania *g. mniema- 
nie, że się jest opętanym 
przez szatana, rodzaj obłę- 
du religijnego z halucy- 
nacjami, 

Demonstracia t. dowodze- 
nie na okazach, pokazy, do- 
świadczenia; nuh wojsk ce- 
lem wywarcia nacisku na 
przeciwnika a. wprowadze- 
nia go w błąd; publiczne 
okazanie zadowolenia lub 
niezadowolenia z jakiej 
sprawy ogół obchodzącej. 

Demonstrant t. uczestnik 
demonstracji, zaburzeń u- 
licznych; czyniący doświad- 
czenia wobec widzów. 

Demonstrator drobiący do- 
świadczenie. 

Demonstrować 1. wykazy- 
wać, przekonywać naocz- 
nemi dowodami, dowodzić 
doświadczalnie, uzasadniać. 

Demontować /. wysadzić 
z siodła; rozebrać maszynę 
na części; uszkodzić działo, 

Demoralizacia ni. zepsucie 
moralne, upadek obycza- 
jów, moralności. 

Demoralizator ni. szerzący 
demoralizację, gorszyciel. 

Demoralizować nt. szerzyć 
zgorszenie; przekupywać; 
zniechęcać do działalności. 

De mortuis aut bene, aut nl- 
hlU. o zmarłych (należy) al- 



bo dobrze, albo nic (nie mó- 
wić). 

Da mortuis nil nisi bene /. 
o zmarłych tylko dobrze 
wspominać należy. 

Demos g. lud, pospólstwo. 

Demotyczne g. pismo pis- 
mo zrozumiałe dla ludu 
(w staroż. Egipcie); «*. Hie- 
ratyczne pismo. 

Denacionalizacia ni. wyna- 
rodowienie. 

Denar /, drobna moneta 
zdawkowa, używana w roż- 
nych krajach i w dawnej 
Polsce, 

Denat ^ n i eboszczyk zmala- 
ły śmiercią niezwyczajną, 

Denaturallzacja n/. zwol- 
nienie z poddaństwa. 

Denaturować, Denaturyzo- 
wać ■/, (np, .spirytus), do- 
dać do niego przymieszłj, 
aby służył tylko do celów 
przemysłowych (w celr. niż- 
szej opłaty akcyzy). 

Dendrofag *g. dosl. drze- 
wojad: karmiący się łykiem 
i miazgą sosny, modrzewi, 
korzonkami leśnomi (np, 
Jakuci). 

Dendrografia *g. opisanie 
drzew, 

Dendrollt *g. drzewo ska- 
mieniałe. 

Dend/ologja "g. nauka o 
drzewach i ich hodowli, 

Dendryty "g. drzewiastelub 
do mchu podoDne po.stacie 
hrektórycli minerałów wy- 
stępujące czasem jako od- 
ciski na odłamach skał, 

Oenegować 1. odmawiać. 

Denerwować ni. rozdraż,- 
niać, rozstrajać, 

bengue h. gorączka epi- 
demiczna w krajach zwrot- 
nikowych, rodzaj inlhienzy, 

Denigrować t. czernić, ob- 
mawiać, szarpać sławę, 

Denizacia [a.] otrzymanie _ 
przez cudzoziemca w Ajigiji 
pewnych praw cywilnych 
i politycznych. 

De nihilo nihil /. z nicze- 
go nic; z pi'óżneg(i nie na- 
leje. 

Denobilitacja ni. pozbawie- 
nie .szlachectwa. 

De nocte consilium /. doH. 
7. nocy rada: ranek |)rzy- 
II osi dobrą radę. 

Denominacja t. nazwa na- 
zwisko, mianowanie; przed- 
stawienie na ureąd. 

De nomine t. z imienia, 
z nazwy. 

Denotacja /. oznaczenie, 
ujawnienie. 

De novlłer, De novo 1. na 
nowo, 

Dentymetr ni. oh. Areomełr. 

Dentysta ńI. lekarz chorób 
zębów, wyrywający zęby i 
wyrabiający sztuczno. 

Oentystyka ni. nauka o 
chorobach zębów i ich le- 
czeniu. 



S|.)\vi;iu wyrazów obcych — 3 



DpniKiacjii 



Dctaksować 



;i4 



Denudacja nt. obnaźonic 
dolnych warstw z i if m i, 
skutkiem spłókania \Taretw 
górnych I jb skutkiem zwic- 
waaia przez wiatr. 

Denuncjacja ł. OBkarżonji' 
tajemne przód władzą, do- 
nosioielstwo. 

Denuncjant /. donosiciel ta- 
jemny, szpicK, dclator. 

Deo gratias i. Bogn dzii,- 
ki. 

Deo ignoło 1. Bopii nie- 
znanemu. 

Oeokupacja nt. zwrócenie 
majątku poprzedniemu wła- 
ścicielowi. 

De omnibus rebus (a. De 
omni re scibili) et quibusdam 
aliis i. o w.szystkini i nie- 
których innych rzeczach: 
rozmowa prowadzona bez 
wytkniętego planu i .skaczą- 
ca z przedmiotu na przed- 
miot. 

Deontologja *g. nauka i> 
obowiązku moralnym, e- 
tyka. 

Depaktować »/. żądać opła- 
ty wyższej niż sią należy; 
zdzierać. 

Depansa /. rozchód, wy- 
datek. 

Depansować f. wydawać 
pieniądze, trwonić. 

Departament /. obwód, o- 
krąp, jedno.stka administra- 
cyjnego podziału kraju, od- 
powiadająca gubernji; wy- 
dział ministerjnm lub se- 
natu, sek(^ja. 

Dćpayse /. (depetzej w nie- 
znanym obcym towar/.y- 
stwie będący i skutkiem 
tego nie umiejący się zo- 
rjentować. 

Dependencja n^ zależność, 
zawisłość; budynki należą- 
ce do budynku głównego 

Dependent 1. odbywający 
praktykę prawną u adwo- 
kata a. notarjusza. 

Dependować ł. zależeć. 

Depesza/, wiadomość 
przesłana telegrafem, tele- 
gi'am. 

Depeszować/, wysyłać de- 
pe.szę, zawiadamiać depeszą. 

Depigmentacja nt. odbar- 
wienie, pozbawienie barwy. 

Deplacć /. fdeplase/ nie 
na swoim miejscu; nieprzy- 
zwoity. 

De piano ł. bez trudności. 

Depiasować /. przenieść 
na inne miejsce. 

Detpo /. skład różnych 
przedmiotów , t o w arów; 
skład jnaterjałów wojen- 
nych, kolejowych; miejsce, 
gdzie wojsko ma dłuższp 
leże; oh. Depdł. 

Deponent f. ob. Depozytor. 

Deponować 1. składać ko- 
mu coś kosztownojro do 
przechowania. 

Depopulacja ' i. wyludnie- 
nie, ubywanie ludności. 



Depopularyzować f. pozba- 
wiać wziętości, czynić nie- 
popularnym. 

Deport /. bonifikacja za 
prolongatę w umowach 
z bankierami co do papie- 
rów wartościowych w prze- 
widywaniu ich zniżki. 

Deportacja ł. zesłanie, wy- 
wiezienie z kraju do miej- 
sca zesłanja. 

Deposedować M. wyzuć 
z własności. 

Dep6t /. skład, magazyn. 

Oepozycja ł. złożeniedo 
grobu; złożenie z urzędu du- 
chownego; zeznanie świad- 
ków. 

Depozyt t. rzecz oddana 
na czasowe przechowanie. 

Depozytarjusz nt. przyjmu- 
jący depozyt na przecho- 
wanie. 

Depozytor, Deponent {. skła- 
dający . depozyt na prze- 
chowanie. 

Depozytorjum ł. skład de- 
pozytów, miejsce przecho- 
wania. 

Deprawacja 1. zepsucie o- 
byczajów, rozpusta. 

Deprecjacja /. obniżenie 
■wartości, ceny; zniżka. 

Deprecjonować, Deprecjo- 
wać f. obniżać wartość. 

Deprekacja 1. zaklinanie, 
błaganie; uroczyste prze- 
prosiny; odwołanie słów 
krzywdzących. 

Deprekować <. przepraszać. 

Depresja t. spłaszczenie, 
wklęsłość; część powierzch- 
ni lądu, leżąca niżej pozio- 
mu morza; miejsce, w któ- 
rym ciśnienie atmosferycz- 
ne jest mniejsze, niż w są- 
siednich punktach; upadek 
sił, osłabienie, Stan przy- 
gnębienia, zniechęcenia; w 
astr. pozorne pogłębienie 
poziomu. 

De profundis t. dost. z głę- 
bokości; początek pieśni po- 
grzebowej. 

Depr^fmować 1. pi-zygnia- 
tać, poniżać, przygnt^biai ; 
deprymująco, przygnębiają- 
co. 

De pubiicis 1. o sprawach 
publicznych. 

Deputacja nt. poselstwo; 
grono osób, wybranych dla 
przedłożenia życzeń swych 
mocodawców lub dla zała- 
twienia jakiej sprawy pu- 
blicznej; delegacja. 

Deputat t. poseł; delegat; 
w dawnej Polsce członek 
trybunału; prawny do- 
chód poboczny oprócz pen- 
sji; dodatek w naturze do 
pensji (węgle, drzewo, zbo- 
że) ordynarja, żywność; do- 
żywocie; deputowany, wy- 
słannik, przepstawiciel to- 
warzystwa, narodu lub jed- 
nego stanu; poseł na sejm; 
członek parlamentu. 



Deputować t. wysyłać, wy- 
prawiać. 

Dera tur. okrycie grube 
i kosmate, koc, wojłok. 

Deranżować /. przeszka- 
dzać, robić sabjekcję, po- 
mieszać koron szyki, krę- 
pować. 

De rato ł. według uchwały. 

Derby a. ^dariij dzień wiel- 
kich wyścigów konnych UA 
im. założyciela hr. Derby). 

De rebus omnibus et quibus- 
dam aliiłs /. ob. De omnibus 
rebus i t. d. 

Derelikcja 1. porzucenie, 
zaniedbanie. 

Deresz irfg. kod maści 
dereszowatej ; dereszowaty, 
mający sierść białą pomie- 
szaną z żółtą, czerwoną *a. 
brunatną (o koniu); szpa- 
kowaty, siwawy (o czło- 
wieku). 

De rlgueur/.^dd ripdrj nie- 
odzowne, konieczne. 

Derivativa 1. środki lecz- 
nicze odciągające; d. a. de- 
rivata w gram. wyrazy po- 
chodne. 

Dermatolog *ff. lekarz 
chorób skórnych. 

Dermatologia *g. nauka o 
chorobach skórnych. 

Der Mohr hat selne Schul- 
digkeit gethan, der Mohr kann 
gehen n. murzyn spełnił 
swoją powinność, murzyn 
może odejść. 

Dermoplastyka V- sztuka 
wypychania zwierząt. 

Deraler coup de main f. 
Idemjt hu dii mę) ostatnie 
przyłożenie ręki, wykoń- 
czenie. 

Demler cri /. fd«n^e krii 
najświeższa moda. 

Derogacja g. ujma, ubli- 
żenie; nadwerężenie, naru- 
szenie; uchylenie częścio- 
we ustawy, wyrokn. 

Deruta /. ucieczka, roz- 
sypka, zamieszanie. 

Derułować /. sprowadzać 
z drogi, wprowadzać w błąd; 
zbijać z terminu, psuć ko- 
mu szyki. 

Derwisz pers. mnich pu- 
stelnik mahometański; d-e, 
sekta muzułmańska w Su- 
danie. 

Derywacja 1. wywód, od- 
ciągnięcie; wyprowadzenie 
pochodzenia wyrazów jed- 
nego od drugiego. 

Deryzja t. pośmiewisko, 
ośmieszenie. 

Des w mu2. nuta z bemo- 
lem, cz. obniżone o pół tonu. 

Desant /. wylądowanie 
zbrojne, wysadzenie woj- 
ska z okrętów na teryto- 
rjum nieprzyjacielskim. 

Desaveu J'. (dezaicoj za- 
przeczenie, nieprzyznanie, 
wypai'cie się. 

Dęscendencja ni. pocho- 
dzenie, rodowód, potom- 



stwo: descendencyjna teoria 
oh. DarwJnizm. 

Descendent ł. jjotomek. 

Deser /, wety ( owoce , 
cia.st.1), podawane p<> je- 
dzeniu; deserowe wina wi- 
na sł')dkie. 

Deshabillć/. fdeiahije) rar:- 
ny ubiór kobiecy, negliż. 

Desiatyna r. oh. Diesiatyna. 

Desideratum I. mu . Desidera- 
ta /. r/ecz upragniona, żą- 
danie. 

Desiderta /. życzenia, żą- 
dania, pragnienia; pia d.. 
życzenia polKjżne (niemo- 
gące się spełnić). 

Desinit !n piscem 1. dotł. 
kończy się rybim ogonem 
(o rzeczy pięknie zaczętej 
a. śmiesznie licho zakoń- 
czonej). 

Desipere in loco i. wese- 
lić się we właściwjTn cza- 
sie i miejscu. 

Deskrypcja ł. opis,- opisa- 
nie; odmalowanie farbami. 

Desmurgja 'g. nauka o o- 
patrunkach i przyrządach 
chirurgicznych. 

Oespetit ł. ubliżenie, u- 
chybienie,obraza,njmaczci. 

Desperacja ł. r o z p a c z, 
zwątpienie, utrata nadziei. 

Desperat i. rozpaczający, 
zrozpaczony, niemający na- 
dziei. 

Oesperować ł. rozpaosać, 
wątpić, tracić nadzieję. 

Despota g.-l. pan samo- 
władny, ciemięzca; dawny 
tytnł panujących u Serbów 
i Rumunów. 

Despotyczny g. naginający 
wszystko do swojej woli. 

Despotyzm 'g. nieograni- 
czona władza samowolna; 
samowola jednostki, tyra- 
nja, ciemiężenie, ucisk. 

Desprymować /. nciskać, 
ciemiężyć. 

Dessous ',ies) /. (te dru) 
majtki damskie. 

Destrukcja t. zniszczenie, 
zrujnowanie, zburzenie. 

Destrukt t. przedmiot 
zniszczony przez uszkodze- 
nie, albo do zniszczenia 
przeznaczony. 

Destylacja i. ob. Oystyfacja. 

Oestynacja /. przeznacze- 
nie, kis; miejscowość wy- 
znaczona (dla kogoś a. cze- 
goś). 

Destynator /. odbiorca to- 
waru wskazany ekspedyto- 
rowi przez wysyłającego. 

Destytucja i. uwolnienie, 
usunięcie od obowiązków, 
złożenie z urzędu. 

Destytuować t. składać 
z urzędu, dawać dym.^'-^. 

Deszarżować /. wy^tr/- i- 
wać naboje, strzelać pm 
madnie. 

Deszyfrować /. ob. Decyfro- 
wać. 

Detaksować n. oznaczać 



itó 



DctMl — l)i |trimo caiiollo 



wartoSc'', oceniać, oszaoo- 
wywat . 

Detal /. szi:z'';,"U; detalicz- 
ny, szcz('i;ó)n\vy, dr<il'isziro- 
wy; detallsta, kujiiei' .<iiiv,i- 
dający towury drobiazgowo; 
delallzować, szozepółow > n- 
'''•-' w ;u , wyszczesrolniać. 

■ ''taszować /. w ysyłać, 
:!ieiidoru-w'a(!^ (oddział 

De te fabuła narratur 1. do 

cioHf sii; sti'Sujo. -co po- 
wiedziano (w bajce). 

Detektyw «. tajny agiont 
policji Stedczoj. 

Detenc)a/.{rzytrzy manie, 
zatrzypianii-. tiwinzipnie; 
dełencyjny areszt, zatrzyma- 
nie w wi(;zier.iu przed wy- 
robieni. 

Deterjeracja k/. dopr'<wfi- 
dzenif do złenc stann. usz- 
kodzeni! ", zrujnowanie, chy- 
lenie sit; dn upadku. 

Determinacja 1. oznacze- 
nie; postanowienie; zdecy- 
dowanie sil;; stanowczość. 

Oeterminizm nt. pogląd, 
teorja, według której każdy 
czyn jest koniecznym na- 
stępstwem przyczyn nieza- 
leżnych od woli, a wolnej 
wcH nif>ina. 

Determinować i. określać, 
oznaczać; sktanifić; d. się, 
postanawiać, przedsiębrać, 
decydować się choćby z na- 
rażeniejn, odważać sitj. 

Detestacja ł. wstręt, o- 
brzydzenie. 

Detonacja/ wybuch, huk, 
wystrzał: w śpiewie: scho- 
dzenie z t':nu. 

Detonator nt. nabój do wy- 
wołania wybuchu. 

Detonować 1. wybuchnąć, 
wypalić (z broni); fałszy- 
wie śpiewać; zmieszać ko- 
go, zł'ijać z tropu, onie- 
śmielać, konfundować. 

De tripode dictum 1. iron. 
powiedziane z trójnoga, jak- 
by przez wyrocznię staj'o- 
żytną, która na trójnogu 
siadała. 

Detronizacja nł. strącenie 
z tronu, pozbawienie wła- 
dzy monarszej. 

Detto, ditto ie. to samo, 
jak wyżej. 

Deus ex machina 1. floitł. 
Bóg z maszyny (teatralnej); 
wyrażenie oznaczające nie- 
spodziewany i nienatural- 
ny udział osoby lub wy- 
padku w rozwiązaniu wę- 
zła w dramacie lub w po- 
wieści. 

Deus mirabilis, fortuna va- 
riabllis /. Bóg jest cudow- 
ny, a losy zmienne; fortu- 
na kołem się toczy. 

Deuteragonista y. aktor 
grający role drugorzędne 
w teatrze starogreckim. 

Deułeronomion a. deutero- 
nomium g.-l. powtórzone 



prawo: nazwa piątej księ- 
gi Mojżesza w Biblji. 

Deuteroplazma *g. zaród ź 
wtórna. 

Deuterosicopja *g. to si^mo 
co Seco.nd Sight ("o/i.J. . 

Deutschland,Deutschland li- 
ber Alles ». dosl. Niemcy, 
Niemcy ponad wszystko — 
tytnł i pierwsze wyrazy 
(deśiii narodowej' niemicck. 

De yisu 1. i widzenia. 

De«faliiacja, Dewalwacja ni. 
ubniżenie wartości pienię- 
dzy z rozporządzania rzą- 
dcwcgi.; zredukowanie war- 
tości nominalnej do wyso- 
kości kursu rzeczywistego. 

Dewastacja 2. zniszczenie, 
siiustoszcnie. 

Dewena nt. brak powo- 
dzenia; jirzygnębienie. 

Dewinacja 1. wróżenie. 

Oewinkować ^ zjednywać 
S'jbie, ujmować. 

Dewiza /. hasło, godło, 
prawidło, zasada ; zdanie 
.wyjęte ze słynnego autora, 
umieszczone na czele książ- 
łii jako godło; weksel cią- 
gniony na zagraniczne ryn- 
ki płatny w monecie obcej. 

Dewizka i. łańcuszek od 
zegarka. 

Dewjacja ni. zboczenie, 
uchylenie; pozorne zbacza- 
nie "gwiazd; błądzenie; zej- 
ście z di-ogi obranej a. wy- 
tkniętej. 

Dewocja 1. pobożność; po- 
święcenie się. 

Dewocjonaija 1. przedmio- 
ty religijne znajdujące się 
w handlu (medaliki, ró- 
żańce, figury,' obrazki etc). 

Dewolucja ni. odjęcie pra- 
wa obsadzania beneficjów 
beneficjarjuszowi, który 
z niego nie korzystał lub 
żle korzystał, i przeniesie- 
nie na kogo innego; przej- 
ście prawa z jednej osoby 
na drugą. 

Dewon, Dewońska formacja, 
pokłady pierwszorzędowe 
skorupy ziemskiej, młodsze 
od syluryjskich, warstwo- 
we, składające się z pias- 
kowca, łupków i margli, 
obfitujące w rudy żelazne 
i w marmury (od nazwy 
prowincji angielskiej De- 
von). 

Dewot 1. świętoszek, na- 
bożniś; dewotka, przesadnie 
a. pozcrnie nabożna; na- 
bożnisia, bigotka. 

Dezabil, Dezabilka oh. Des- 
habille. 

Dezaprobacja /. zganienie, 
potępienie. 

Dezarmacja /. rozbrojenie. 

Dezarmować /. rozbrajać. 

Oezasymilacja ni. jirzobieg 
powstawania różnic. 

Dezawantaż/. strata, szko- 
da, niekorzyść, ubytek, 
ujma. 



Dezelować oh. Dezolować. 

Dezercja 1. ucieczka 
(z wojska), zbiegostwo. 

Dezerter /. zbieg z woj- 
ska; uciekinjer, odstępca. 

Dezerty 1. dobra ziem- 
skie opuszczone przez wła- 
ściciela. 

Dezinfekcja oh. Dezynfekcja. 

Dezodoryzacja ni. odwa- 
nianie; pozbawianie przy- 
krej woni. 

Dezolacja t. rozpacz. 

Dezolować /. (błędnie de- 
zelować) nadwerężać, p.';uć, 
niszczyć. 

Dezorganizacja /. nieład, 
rozprzężenie, rozkład, roz- 
strój. 

Dezorjentować /. sprowa- 
dzić z drogi właściwej, unie- 
możliwić orjentowanie się. 

Dezyderat oh. Desideratum. 

Dezygnacja 1. spis przed- 
miotów ubezpieczonych w 
Towarzystwie Ubezpieczeń. 

Dezygnować 1. naznaczać, 
wyznaczać, mianować. 

Dezynfekcja /. oczyszcze- 
'nie ze szkodliwych wyzie- 
wów i inaterji zaraźliwych. 

Dezynfekować, Óezynfekcjo- 
nować/^.odwietrzać, odkażać. 

Dezyntegracja ni. rozluź- 
nianie się, rozprzęganie się. 

Dezyntegrator ni. rozbi- 
jacz, rozdrahniacz mecha- 
niczny. 

Dezynwoiłura /. ułożenie 
niewymuszone; zbyt swo- 
bodne zachowanie się. 

Deżur oh. Dyżur. 

D. G. ikr. Del Gratia 1. 
z bożej łaski. 

Di- oh. też Dj-. 

Dlabetes g. (d. melliłus 1.) 
choroba cukrowa, cukro- 
mocz. 

Oiarium 1. ob. Djarjusz. 

Diasłole g. rozszerzanie 
się serca, arterji przy pul- 
sacji. 

Dlba tur. złotogłów, tu- 
recka materja lita. 

Dl bene yertantjtenecrume- 
nam /. Niech oi bogowie po- 
szczęszczą , nie sakiewkę 
z pieniędzmi trzymaj dobrze. 

Dichromatyczny *g. dwu- 
barwny. 

Dichłung und Wahrhelt n. 
zmyślenie i prawda (ra-' 
zera zmieszane). 

Dicis causa a. d. gratia 1. 
dla powiedzenia, byle coś 
powiedzieć. 

Dicotyledoneae *». dwuli- 
ścieniowe (rośliny). 

Dictum 1. powiedzenie, 
słowo; d. acerbum 1. ostre 
słowo, gorzka prawda; d. 
factum 1. powiedziano, do- 
konano; dicta (I.mn.) przy- 
powieści, d. biblica przyiio- 
wieści biblijne, wzgl. ustę- 
py z Dildji; dicti anni, rze- 
czonego roku. 

Didactrum g.-l. czesne, o- 



ptata ucznia za naukę sźlcol- 
ną (w Galicji). 

Olejałlel r. działacz na 
kresach jiaństwa rosyjskie- 
go, nisyfikator. 

Dielektryczny 'g. nieiirze- 
puszczający elektrycizności. 

Diem (et oleum) perdidl t. 
straciłem dzień (i olej, t. j. 
światło), to znaczy: straci- 
łem czas (i materjał) na- 
próżno. 

Oies dIem docet l. każdy 
dzień przynosi naukę. 

Diesiatyna r. rosyjska mia- 
ra pewierzchni = 2,400 sa- 
żoniom kwadratow.=10!),25 
arom=1.0925 hektara«=pra- 
wie 2 morgom miary no- 
wo-pol.skiej (1,824 morga). 

Dies irae 1. „dzień gnie- 
wu, dzień Sądu ostateczne- 
gu" — słowa początkowe 
hymnu chrześcijańskiego 
pogrzebowego. 

Die Toten reiłen schnell ». 
do$l. umarli jadą szybko; 
pnen. śmierć rychło zabie- 
ra ludzi ze świata. 

Dieu et mon droit f. fdio 
e' mą drual Bóg i moje pra- 
wo — dewiza herbu Anglji. 

Die Weltgeschichte ist der 
Weltgericht n. historja świa- 
ta jest sądem świata. 

bifficile est satiram non 
scribere 1. trudno nie pisać 
satyry (na widok panują- 
cego zepsucia). 

DIgesta t. zbiór praw ze- 
brany z dawnych prawo- 
znawców i ułożony z roz- 
kazu cesarza Justynjana, 
pandekty. 

Digestja 1. trawienie, 
strawność. 

Digitalis ł. naparstnica 
(ziele trujące). 

Dii majorum (minorum) gen- 
tium 1. bogowie wyższego 
(niższego) rzędu. 

Dii omen avertant /. niech 
bogowie odwrócą wróżbę. 

Diluvium ł. oh. Dyluwjalna 
formacja. ' 

Dimidium mei 1. drugie ja- 

Diminuendo w. w muz. 
zmniejszając siłę tonów, 
słabiej, ciszej. 

Diminutiyum 1. ob. deminu- 
tiyum. 

Dimorfizm g. chem. dwu- 
postaciowość, dwukształt- 
ność ciał. 

Dinar /. \serb.] moneta 
serbska=l fr.ankowi. 

Dining room a. (dajnin 
rum) pokój jadalny, jadalnia. 

Dio- nh. też OjO-. 

Dioryt g. dawna skała wy- 
Iniclidwa złożona z horn- 
blendy i oligoklasu. 

Diphteriłls ni. oh. Dyfterja. 

Diplococcus ni. gatunek 
stosunkowo duży bakterji, 
żyjącej po dwie razem. 

Di primo cartello ». pierw- 
szorzędny, wyborowy. 



Itipsomanjii Dodekaedr 



3fi 



Dlpsomanja oh. Dypsomaii|a. 
Directe /. wprost. 
Dlrectorlum dłvlni oflicll 1. 

kalendarz kościelny. 

Ols- oh. ttż Dys-. 

Disagio w. oh. Dysaż|o. 

Discipulus 1. uczeń. 

Discordla /. niezgoda, 
8pór,waśfi; dii wick fałszywy. 

Discordia ret maximae dila- 
buntur t. przez niezgodij u- 
padaj.^ największe rzec zy. 

Discus <.,Diskos g. oA. Dysk. 

DiMnsja /. niezgoda. 

Digjecta membra I. rozpro- 
szone członki (które przed- 
tem stanowiły całość). 

Diskobol oh. Dyskobol. 

Dispaccio te. uszkodzenie 
towaru przy przewozie mo- 
rzem i podział strat z tego 
powodn pomiędzy osoby, do 
których ten towar należy. 

Disque /. (disk) oh. Dyska. 

Distichon g. ob. Dysłych. 

Distinguo i. czynić roz- 
różnienie (pomiędzy dwo- 
ma pojęciami pokrewnemi 
a. utożsamionemi przez ko- 
goś). 

Oiteizm *g. wiara w dwu 
bogów, dwnbóstwo. 

Dito, Ditto ob. Dettc 

D. \. U. skr. Doctor jurls 
utriusque ł. doktor obojga 
praw. 

Diubek, gatunek lepszego 
tytuniu (od nazwiska fabry- 
kanta Dubec). 

Diuk /. ob. Duk. 

Diurnalik t. książeczka ła- 
cińska z modlitwami ' co- 
dziennemi dla księży. 

Diuszesa /. gruszka je- 
sienna, bardzo delikatna w 
smaku. 

Diya v. boska, ubóstwia- 
na, ulubiona (aktorka, śpie- 
waczka). 

Divae memoriae 1. błogiej 
pamięci. 

Diyersa t. różne rzeczy, 
rozmaitość.. 

Diyerłissement /. (dwerlis- 
maPj zabawa, mały balat. 

Divide et impera t. dusi. 
dziel i rozkazuj: siej nie- 
zgodę, wytwarzaj stronnic- 
twa i panuj nad niemi. 

Divina Commedia ir. Bo- 
ska Komedja — tytuł poe- 
matuDantcgo (12G6— lo21). 
opisującego wędrówkę po 
piekle, czyśćcu i niebie. 

Diw /ttr. duch złośliwy. 

Dlwa nh. Diva. 

Otxi 1. powiedziałem, sko6- 
czyłeni; d. et salvavi animam 
meam, powiedziałem i oca- 
liłem swoją duszę (uspo- 
koiłem sumienie). 

Djabas /. skała wybucho- 
wa krystaliczna dawniej- 
szej formacji. 

Djabeł g.-l. (po:ń.) zły 
duch. 

Djabetyk {jh. diabetes) c';;o- 
ry na moczówkę cukrową. 



Djachyl g. rodzaj plastra 
rozmiękczającego. 

DJadem g. ozdobna prze- 
paska na głowę; korona 
królewska. 

DJafragma g. błona od- 
dzielająca jamę piersiową 
od brzusznej, przepona; w 
objektywach fotogr.: blasz- 
ka z otworem we środku, 
niedopuszczająca pobocz- 
nych promieni światła; 
blaszka w telefonie, na któ- 
rą działają fale głosowe. 

Diagnostyk 'g. lekarz roz- 
poznający chorobę. 

Djagnostyka *g. nauka roz- 
poznawania chorób; zbiór 
cech charakteryzujących 
gatunki lub rodzaje. 

Djagnoza g. rozpoznawa- 
nie choroby. 

DjagonaJRy nt. ukośny; d-a 
linja przekątna, linja łączą- 
ca w wieloboku dwj kąty 
nieprzyległe. 

Djagraf *g. przyrząd do 
mechanicznego rysowania 
z iiatury. 

Djagram g. figura np. gieo- 
metryczna wyjaśniająca za- 
gadnienie; schemat do za- 
pełnienia znakami umow- 
nemi. 

Djak g. [r.] kleryk, w ko- 
ściele wschodnim, śpiewak 
cerkiewny; pisarz, sekre-_ 
tar z. 

Djakon g. duchowny, ma- 
jący wyższe święcenie) 
stopniem niższy od ka- 
płana. 

Djakorilsa M. dozorczyni 
chorych w szpitalu ewan- 
gielickim. 

Diakrytyczny *g. znak zna- 
czek odróżniający, nadają- 
cy literze znaczenie inne- 
go brzmienia niż jej zwy- 
kłe (kropka, przecinek, da- 
szek, lub ogonek) nad lub 
pud literą np. ń, e, ż, ć, 
a, ą. 

Djalekt g. narzecze, gwa- 
ra. 

Ojalekłologja *g. nauka o 
djalektach, gwaroznawstwo. 

Djalekiyka g. umiejętność 
rozumowania; biegłość roz- 
prawiania, dysputowania; 
czcza szermierka słowna. 

Djalela g. błędne koło w 
dowodzeniu. 

DJaliza g. oddzielanie ciał 
przesiąkających przez bło- 
ny od nieprzesiąkających. 

Djalog g. rozmowa; wi- 
dowisko sceniczne w wie- 
kach średnich. 

Ojamagnetyczne *g. ciała, 
ciała odpychane przez ma- 
gnes (do nich należą np. 
bizmut, fosfor, antymon). 

Ojament irt. najdroższy i 
najtwardszy z kamieni, jest 
węglem skrystalizowanym; 
gatunek czcionek drukar- 
skich n3Jdi'ob)iiejszych. 



DJametr g. średnica. 

DJametrality ni. przeciw- 
legły, wprost przeciwny. 

Djana t. mil, bogini ło- 
wów i księżycaasArteinida g. 

Ojapazon g. skala głosu. 

DJapozytyw ni. odbicie na 
szkle z negatywa. 

Djapozytywa ni. fotografja 
na szkle lub na innym ma- 
terjale przezroczystym, do 
oglądania w przezroczu. 

DJarja g. porcja dzienna; 
rozwolnienie, biegunka. 
. DJarjusz ł. notaty o zda- 
rzeniach codziennych; pa- 
miętnik. 

D|as g., D)asowa formacja, 
warstwa pośrednia między 
formacją węglową a trija- 
sową. 

DJaspora g. rozproszenie 
(zwłaszcza rozproszenie ży- 
dów z Palestyny wypędzo- 
cych r. 70 po Chr). 

Djastatyczny^. mający wła- 
sności dja.stazy. 

DJastaza g. ferment, two- 
rzący się w kiełkujących 
nasionach roślin zbożowych 
(np. jęczmienia przy wyro- 
bie słodu), zdolny zamie- 
niać mączkę ziam lub o- 
woców w cukier, który mo- 
że ulegać fermentacji alko- 
hclicznej. 

DJatemiiczny *g. przepu- 
szczający ciepło, będący do- 
brym przewodnikiem ciep- 
lika (np. metale), przecie- 
plający. 

DJateza g. chorobliwe u- 
sposobienie ciała. 

DJatoniczna *g. gama, ga- 
ma złożona z 5 całych to- 
nów i 2 półtonów; djato- 
niczność, stopniowanie to- 
nów w oktawie. 

DJatryba g. rozprawa u- 
czona szkolna; nagana; zło- 
śliwa krytyka, paszkwil. 

Djecezja g. (póżA.) biskup- 
stwo, okrąg pod zarządem 
duchownym biskupa. 

Dielektryczny *g. nieprze- 
puszczający elektryczności. 

OJeta irl. zachowanie o- 
strożności pod względem 
ilości i jakości jedzenia i 
picia; płaca dzienna; kosz- 
ty utrzjrmania urzędnika w 
podróży: płaca dodatkowa 
dzienna zapełnienie czaso- 
wo jakiego obowiązku. 

Djetarjusz nt. pobierający 
dzienną płacę w biurach. 

Djetetyka ni. nauka o zdro- 
wym odżywianiu się; dje- 
tetyczny, zastosowany do 
przepisów djetetyki. ' 

Djogenesowski, obnażony, 
nagi, cyniczny, bezwstyd- 
ny (od imienia greckiego 
Djogeues). 

Ojonizejski, Djonizyjski ob. 
Bachiczny. 

Dionizos ,17. to samo co Ba- 
chus. 



D|oftra g. szpara w nur 
rzędziach mic-rniczyh, słu- 
żąca do wytykania kierun- 
ku linji prostfej; i:elownica, 
przi'zi>-rnik; djoptryka, nan- 
ka o łamaniu się światła. 

DJorama *g. wielki obraz 
malowany z obn stron na 
tkanin ie przeświecającej wi- 
dziany z miejsca ciemnego 
przy rozmaitym efektow- 
nym oświetleniu (rodzaj pa- 
noramy). 

Djoskury g. bliźniaki, Ka- 
stor i Tolluks bożkowie 
żeglugi i gościnności; gwia- 
zdozbiór na niebie. 

Ojuretyczne irodU ni. m<j- 
czojiędne śrf>dki lekarskie. 
Djama '. płaca dzienna. 
Djurnaiista, Djumista ni. pi- 
sarz biurowy płatny dzien- 
nie. 

O. I. ihr. Dieto loco l. w 
miejscu wpkaz.inym. 

D. m. skr. destra mano v. 
muz. prawą ręką igraći. 

D. M. 'kr. Doctor Medicinae 
t. tytuł akadtruiicki U-karza. 
Dmimondówka /. kobieta 
z pól.^wiatka, nierządnica. 

0. M. S. na receptach 
znaczy; deiur. mńceatjtr . ti- 
gneiHr=An(:. zmie.^szać i na- 
pisać przepis. 

Dn. skr. Ooniinus 1. pan. 
0° to samo 'O ditlo. 
Doblon Ii. zli.ta uioiieta w 
Chili=10 pebos=7,10 rubli. 
Dobosz v(g. żołnierz or- 
ki esti-j- woj.skowt- j który" 
bębni. 

Docendo discimos l. ucząc 
innych, uczymy się sami. 
Docent V. wykładający w 
uniwersytecie, a nie mają- 
cy jeszcze stopnia profe- 
sora. 

Docentura ni. posada do- 
cent.i. 

Docti matę pingunł I. dosi. 
uczeni źle malują: uczeni 
majij brzydkie pismo, brzyd- 
ko piszą (pod względem 
kształtu liter). 

Doctissimus l. tytuł ucz'.>- 
nych, profesorów. 

Doctus ex libro /. uczony 
z książki. 

Documents łiumains /. {do- 
kami^- tumf / dosl. doku- 
menty ludzkie: opisy po- 
stępków znamię nnych^ 
świadczących fnaicztrśoiej 
ujemnie) o siłonuciciach 
'ludzi wogóle, albo też i' 
skłonnościach pewnego ty- ' 
pu ludzi. 

Dodekadyka .17.. Dodekadycz- 
ny system liczeniar taki sy- 
.stem, w którym każda jed- 
nostka rzędu wyższego za- 
wiera dwanaście jedności 
rzędu bezpośrednio niższe- 
go, system dwunastny. 

Oodekaedr g. dwauasto- 
ścian, bryła ograniczona 
dwunastu płaszezyinami. 



37 



Dodekarchju - l)r;it;aiit 



Oodekarchia ^. rządy spra* 
wowane pr/ez ■iwunaftu. 
Dodońska wyrocznfa naj- 

starożytnifisza wyrocznia 
grecka w miejscowości zwa-> 
nej Dodona, w Epirze. 

Dog n. duiy pies rasy 
angielski*'] lub duńskiej. 

Dogana w. komora celna. 

Dogiena oA. Dueńa.- 

Dogmat g. niewzruszona 
religijna zasada; twierdze- 
nie naukowe przyjmowane 
za pewnik. 

Dogmatyczny g. wynikają- 
cy z dogmatów; dogmatyz- 
mem nacechowany; podany 
do wierzenia; stanowczy. 

Dogmatyka g. nauka c za- 
sadach wiary; wykład do- 
gmatów. 

Dogmatyzm )•<. system, me- 
toda oparta na dogmacie 
t. j. zasadzie uznanej za 
pewnik; usposobienie umy- 
słu nie dopuszczające za- 
przeczenia i krytyki twier- 
dzeń uznanych za dogmaty. 

Dok a. wielki basen przy 
morzu lub rzece, służący 
do ładowania lub wyłado- 
wywania okrętów, lub do 
ich naprawy; cz^ść portu, 
urządzona do budowania i 
' spuszczania okrfjtów; sztu- 
czna przystań. 

Doksotogja ob. Ooxolog]a. 

Doktor t. najwyższa god- 
ność akademicka (stopień 
naukowy); też doktór, le- 
karz; doktoralny łon ton mo- 
wv nauczycielski, nace- 
•.rany pewnością siebie 
izekonaniem o wyższo- 
»Li umysłowej mówiącego; 
I doktoryzować się, składać 
egzamin i bronić rozprawy 
dla uzyskania sto pnia dok- 
tora. 

Doktorant ni. ton, co się 
doktoryzuje; kandydat na 
doktora. 

Doktorat nt. godność i sto- 
pień doktora. 

Doktryna ł. teorja nauko- 
wa, z pewnych zasad wy- 
snuta; nauka, teorja błędna, 
zwalczana. 

Doktryner /. wyznawca 
bezwzglt;dny jakiej zasady 
naukowej nie dającej się 
nrzeczywi.stnić; doktryner- 
stwo, uporczywe trzymanie 
'"■'; jakiej doktryny, zaśle- 
iiie. 

Dokument t. dowód piś- 
mienny, pismo urzędowe; 
wszelki przedmiot .<;łużący 
za dowód, ><t-.vierdzający 
prawdziwość czego; doku- 
mentować, udowadniać do- 
'^"■lami, a. poptępowaniem 
isnera. 

Dokumentalny t., Dokument' 
"y jTawdziwy, pewny. 

Dola r. waga rosyjska 
=';, łuta. 
Dolar a. pieniądz w pół- 



nocnej Ameryce ■- rub. 1 
i kop. 97. 

Dolce ni. (dokle) w muz. 
łagodnie, raiło, słodko. 

Dolce far niente w. słodka 
bezczynność. 

DolcUsImo w. muz. jaknaj- 
łagodniej. 

Dolente, Dolentemente w. 
mu2. żałośnie. 

Dolichocefal 'g. dlugogło- 
wiec (termin antropologicz- 
ny), mający wymiar czasz- 
ki od czoła ku tyłowi dłuż- 
szy niż od jeduej skroni 
do drugiej; ob. Brachyce- 
fai). 

Dolma - Bagcze tur. letni 
pałao sułtana tureckiego 
nad Bosforem. 

Dolman w(g. krótki płasz- 
czyk huzarów węgierskich, 
zarzucany na lewe ramię; 
rodzaj okrycia damskiego 
o szerokich rękawach. 

Dolmen celt. starożytny gro- 
bowiec złożony z kamieni; 
kamień ołtarzowy Druidów. 

Dolomit J. odmiana spatu, 
minerał, część składowa 
wielu skał (od nazwiska u- 
czonego Dolomieu). 

Doloroso w. smutnie, ża- 
łośnie, boleśnie. 

D. O. M. skr. Deo (a. Do- 
mino) Optimo Maximo 1. „Bo- 
gu (a. Panu) najlepszemu, 
Największemu", napis na 
nagrobkach. 

Domeny /. dobra rządo- 
we, skarbowe, koronne, a- 
panaże. 

Domestykacja nt. oswojenie 
pielęgnowanie. 

Domestykalny ni. 'domowy, 
miejscowy. 

Domicillum 1. mieszkanie, 
siedziba. 

Domicyl /. w wekslu: miej- 
sce obrane dla zapłaty we- 
kslu; domicylowany weksel, 
w którym zaznaczone jes<' 
miejsce płatności wekslu. 

Domina 1. pani. 

Dominanta w. nuta głów- 
na, górująca, piąty stopień 
gamy, wielka kwinta. 

Domine, non sum dignus ł. 
Panie, nie jestem godzien! 

Dominica t. niedziela. 

Dominicum ł. kościół, ma- 
jątek kościelny. 

Dominium 1. własność 
ziemska, większy majątek 
ziemski; d. absolutum wła- 
dza nieograniczona; d. di- 
recłum posiadanie bezpo- 
średnio wła,snośći nieru- 
chomoj; d. indirectum posia- 
danie na prawach emfiteu- 
tycznych. 

Domino w. okrycie lub 
płaszcz maskaradowy z kap- 
turem; rodzaj gry w 28 
kostek płaskich, na 2 po- 
łowy przedzielonych, z pun- 
ktami zastępującemi licz- 
by- 



Dominować (. panować, 
górowiić nad innomi. 

Dominus t. pan; d. vobis- 
cum, l*aii z wami. 

Don h. honorowy tytuł 
w H i szpan j i: pan; dońa 
pani. 

Donacja 1. dobra ziemskie 
nadane przez rząd w na- 
grodę. 

Donatarjusz ih-ł. obdarowa- 
ny donacją. 

Donator i. dawca. 

Donatyści, sekta chrześci- 
jańska w Afryce w IV i V 
wieku (od imienia dwuch 
biskupów Donatów). 

Donatywa ^<. dar, poda- 
runek; rodzaj opłaty, poda- 
tek niby dobrowolny; ofia- 
ra dobrowolna; wynagro- 
dzenie, zapłata. 

Doadier w. piorun; donde- 
rować zrzędzić, usiłować 
przewodzić nad kim; łajać, 
fukać, piorunować. 

Donec eris felix multos nu- 
merabls amicos ł. dopóki bę- 
dziesz .szczęśliwy, wieln 
będziesz liczył przyjaciół. 

Don Juan h. (don chuan. 
też z francuska don hian) 
jiostać legiendowa hiszpań- 
ska; bohater opery Mozar- 
ta i poematu Byrona; na- 
pastnik kobiet, uwodziciel 
kobiet. 

Don Kichot h. (don licho(, 
też z francuska don hszol), 
Don KIszot błędny rycerz, 
bohater jiowieści Cerwan- 
łesa; marzyciel, samochwfJ, 
awanturnik. 

Donkiszoterja /. śmieszne 
bojowanie z czymś urojo- 
nym. 

Donna w. pani, panna, bo- 
gdanka. 

Donna i mobile w. kobie- 
ta jest zmienna (znany 
.'^piew z opery „Rigoletto" 
Verdiego). 

Donnerwełter n. zaklęcie 
niemieckie: do pioruna! 
pr:en. iart. gniewliwy nie- 
miec. 

Don Żuan ub. Don Juan. 

Donżuanerja /. awanturni- 
cze uwodzicielstwo kobiet; 
rozpustne zaczepianie nie- 
znajomych kobiet na ulicy; 
lowela.sostwo. 

Donst ob. Dunst. 

Doppio w. podwójnie. 

Dormeza/. powóz podróż- 
ny urządzony do spania; 
czepiec nojpny; d-y kolczy- 
ki, z którenii można spać. 

Dormitorium 1. sala sypial- 
na w klasztorach i konwi- 
kt.nch. 

Corsalia 1. firanki zdo- 
biące ołtarz. 

Dorsalny /. grzbietowy. 

Dortuar /. sypialnia na 
peii.sjack żeń.skich. 

Ooryda / bogdanka; ko- 
bieta pretensjonalna. 



Doryitkl a. Oorycki g. styl 

porządek architektoniczny 
o prostych kolumnach, z ka- 
pitelami bez ozdób. 

Oosis g. oh. Doza. 

Dossier/. ^(/oł;>/ t»ka, ak- 
ty; zbiór dokumentów do- 
tyczących jaki^ej osoby a. 
sprawy. 

Dotacja 1. uposażenie do- 
brami, zaopatrzenie w do- 
chody; dobra stanowiące u- 
posażenie. 

Double menage /. (dubl 
menaij dost. [.odwójne go- 
spodarstwo: pożycie "z żoną 
w domu i z utrzynianką za 
domem. 

Douceur / (dusmi napi- 
wek, łapówka. 

Douche /. (d".sz) oh. Tusz. 

Doura oh. Gaolan. 

Do ut des '. >laję aby do^ 
stać (dosl. abyś dał). 

Do ut facias 1. daję (pła- 
cę), ażebyś zrobił (to, cze- 
go żądam), 

Dowera proszki, u p j u m 
z ipekakuaną i siarczanem 
potażu (lek napotny — od. 
im. lekarza Dowera^. 

Ooxozof ja g. mądrość 
ciemna, zawiła. 

poxologja- g . pochwała 
Boga na Glorja ioh.), lub 
stanowiąca zakończenie ja- 
kiej modlitwy: ,,C h w a ł a 
Bogu na wy.sokości" i 
ł. d.; „Chwała "Ojcu i Sy- 
nowi i Duchowi Świętemu" 
i t. d. 

Doza, Dosis g. dawka, i- 
lość, miai-a. 

Doża w. niegdyś- tytuł 
naczelnego zarządcy rze- 
czypospolitej Weneckiej i 
Genueńskiej. 

Dr. skr. Doktor; dr. med. 
~ Doktor medycyny; dr. 
phil. = Doktor fllozufji: dr. 
th. albo dr. theol. = Doktor 
Św. teologji; dr. u. j. oh. 
Utriusque juris, 

Drabant [n.] żołnierz ze 
straży [irzybocznej, uzbro- 
jony halabardą; satelita, 
księżyc; rodzaj tańca: po- 
lonez z maziu"em. 

Dracena.'/, smocze drzewo. 

Drachma g. waga aptekar- 
ska = '/« uncji = 3 skrupu- 
łom='/j łuta; moneta grec- 
ka = 6 obolom = 30 kop. 

Draga /. maszyna do po- 
głębianialub oczyszczania 
łożyska rzeki, kanału, por- 
tu; dragowanie, oczyszcza- 
nie i pogłębianie dna rze- 
ki, kanału, portu, |irzyr?ą- 
deni zwanym draga. 

Draganek f. (V) naszyw- 
ka na rękawach u prostych 
żołnierzy, jako oznaka lat 
służby, szfiwron. 

Dragant, Tragant y. gumo- 
waty sok rośliny tragauek; 
rodzaj ciasteczek z tym so- 
kiem. 



Dra-,'.' 



Di'o ((uum 



38 



Oragje / (draie) drobne 
tiukierki w formio ziarnek, 
pigatek. 

Dragoman, Drogman, Drogo- 
man, ar. tłumacz urz(^dovvy 
na Wschodzie; przewodnik 

Dragon /. żołnierz lek- 
kiej jazdy, mogący walczyć 
pieszo i konno, uzbrojony 
w szablę i karabin; frzen. 
osoba tęga wysoka. 

Dragonady /. nawracanie 
protestantów na katolicyzm 
za Ludwika XIV we Fran- 
cji i na Śląsku za Fryde-r 
ryka Wilhelma III, głów- 
nie za pomocą egzekucji 
wojskowej; frrien. prześla- 
dowanie partji przeciwrzą- 
dowej za pomocą wojska. 

Dragonja / dragoni, straż 
przyboczna, drabanci. 

Drakońskie prawo, zbyt su- 
rowe, okrutne prawo (od im. 
prawodawcy ateńskiego 
Drakona 602 r. prz. Chr.). 

Dramat g. poważna sztu- 
ka teatralna; zdarzenie 
wzruszające, nieszczęśliwe. 

Dramaturg *g. piszący dra- 
maty; piszący o sztuce dra- 
matycznej. 

Dramaturgia *g. t e o r j a 
sztuki dramatycznej; sztu- 
ka przedstawiania drama- 
tów na scenie. 

Dramatyczny *g. dotyczący 
dramatu; pełen scen prze- 
rażających. 

Dramatyk g. artysta dra- 
matyczny, aktor. 

Dramatyka *g. teorja twór- 
czości dramatycznej. 

Dramatyzować /. nadawać 
formę dramatyczną; trakto- 
wać brać rzecz ze strony 
dramatycznej (tragicznej). 

Drang nach Osten n. parcie 
Niemców na wschód celem 
wynarodowienia Słowian. 

Draperja/. osłony, poki'y- 
cia lub szaty ułożone ó- 
zdobnie i malowniczo w su- 
te fałdy. 

Drapować / przyodzie- 
wać tkaniną fałdzistą, ukła- 
dając ją w draperje; d. się, 
ubierać się w co (np. w po- 
wagę, w wielkość). 

Drastica *g. środki silnie 
i drażniąco działające na 
skórę i na przewód pokar- 
mowy, przeczyszczające. 

Drastyczny "g. silnie dzia- 
łający; drażliwy, obrażają- 
cy uczucie moralne. 

Drawidowie, pierwotni 
mieszkańcy Indostanu, za- 
wojowani przez Indusów. 

Drawfidyjskie języki, nie- 
aryjskie języki, używjine 
w Indostanie południowym, 
a także na niektórych wy- 
spach. 

Drawing-room a. (dra-in 
mml salon w Anglji, sala 
przyjęć. 

Dreadnought a (dridnifi) 



doit. nieustraszony; wielki 
pancernik wojenny specjal- 
nego typu. 

Drelich oh. Dryiłch. 

Dreiować oh. brylować. 

Dren a. rura gliniana 
ściągająca wilgoć, sączek;- 
rurka ściągająca z rany 
ropę; drenowanie, osuszanie 
gruntu za pomocą drenów. 

Dresewać /. wyuczyć, n- 
kładać zwierzę; ob. Tresować. 

Dreszajba n. obrotnica, 
tarcza obrotowa, pomost o- 
brotowy do obracania loko- 
motywy a. wagonu. 

Drezyna /. wózek do jaz- 
dy po torze kolejowym, po- 
ruszany przez ludzi za po- 
mocą korby (nazwa od wy- 
nalazcy Drai8*a). 

DriiI [«.] to samo co Tre- 
sowanie, Tresura (ob.). 

Drjada oh. Dryjada. 

Drjakiew g. maść kojąca; 
roślina skabjoza. 

Drogerja / skład mate- 
rjałów aptecznych. 

Drogista/. handlujący ma- 
terjałami aptecznemi. 

Drogoman oh. Dragoman. 

Druid celi. kapłan św. dę- 
bu u Celtów. 

Druidyzm nt. religja stai*o- 
żytnych Celtów. 

Druk n. drukowanie, sztu- 
ka drukarska; rodzaj czcio- 
nek ; książka drukowana ; 
drukarnia, tłocznia: zakład 
gdzie drukują książki; 
fabryka, gdzie drukują de- 
seń na tkaninach. 

Drummonda światło, bar- 
dzo silne, rażące światło, 
powstające z rozżarzenia 
walca kredowego przez mie- 
szaninę wodoru z tlenem 
(używa się do przedstawień 
optycznych). 

Drużbart n. dawna gra w 
karty. 

Dry a. (drajl suchy, moc- 
ny, cierpki (smak). 

Dryja śrgómon. trójkąt; za- 
przęg w 3 konie. 

Dryjada g. nimfa leśna. 

Dryl n. rodzaj świdra. 

Drylich, dryiiszek n. gatu- 
nek tkaniny lnianej lub ba- 
welnianejf grube płótno, 
parcianka. 

Drylować a. .dreiować n. 
świdrować,przew:Lrcać; wy- 
dobywać pestki i ziai*nka 
z owoców odpowiednim 
przyrządzikiejn; zasiewać 
rośliny system, rzędowym. 

D. S. skr. dal Segno' w. 
(seńjol w nutach: od znaku. 

0. t. d. na receptach: da 
tales doses. daj takie dozy. 

D. th. xkT. Doctor theologiae 
t. doktor teologji, stopień 
uaukoww 

D-ło, "d-tto, d'tto. do skr. 
Ditto lob.). 

Dualis ł. liczba podwójna 
(w gramatyce). 



Dualizm 1. dwoistość, u- 
znawanie dwu odmiennych 
pierwiastków w naturze 
ludzkiej; duchowego i fi- 
zycznego; wiara w dwie i- 
stoty: złą i dobrą; uhtrój 
polityczny, w którym dwa 
państwa, posiadające każde 
własny rząd, mają wspólne- 
go panującego, np. Austr'.-- 
Węsiry. 

buanjer /. urzędnik ko- 
mory celnej. 

Duanna ni. (?) gatunek 
gruszy o wielkich smacz- 
nych owocach 

Ouar ar. wieś arabska. 

Dubelt t. [dolnoti.] dubelto- 
wo,podwójnie; dubeltowy, po- 
dwójny; dubeltówka, dwurur- 
ka, strzelba o dwu lufach; 
d. w grze «■ domino; kamień, 
który ma na obu połowach 
po jednakowej liczbie o- 
czek; iart. pocałować, z d-ki 
pocałować głośno w oba po- 
liczki. 

Dubeltgarmont, pismo dru- 
karskie dwudziesto-punkto- 
we. 

Dubitować t. rozmyślać, 
1'ozważać. 

.Dubium 1. wątpliwość. 

Dubius eyentus beili /. wąt- 
pliwy wynik (rezultat) 
wojny. 

Dubla /. w grze bilardo- 
wej uderzenie kuli w ten 
sposób, aby się odbiła od 
bandy i uderzyła inną ku- 
lę; stawka podwójna. 

Dublet /. drugi egzem- 
plarz (dzieła, medalu, ro- 
śliny); kamień drogi do wy- 
robów jubilerskich, złożo- 
ny z górnej potowy praw- 
dziwej i z dolnej szklanej. 

Dubiikat oh. Duplikat. 

Dublon /. dukat podwój- 
ny; d-y futro barankowe w 
lepszym gatunku z długim 
włosem. . -' 

Dublować /. podwoić; d. 
rolę wykonj-wać tę samą 
rolę naprzemian z innym 
aktorem. 

Duc /. fdiik) oh. Duk. 

Ou choć des opinions jailllt 
la verite /'. idu szok de zo- 
pińją żaji la tteritei ze Star- 
cia mniemań wykrzesuje 
sil; prawda. 

Duelista. Duellant ni. zwo- 
lennik poieilynków, poje- 
dynkujący się często, poje- 
dyr.kowicz. 

,i)ueAa A. stai"sza towarzy- 
ska młodych panienek w 
Hiszpanji, dama honorowa, 
ochmistrzyni. 

Duet ir. muzyka na 2 in- 
strumenty , śpiew na2 głosy. 

Duettino xc. duet łatwy, 
krótki; duet w Jekkim sty- 
lu, np. w operetce, w wo- 
dewilu. 

Due ¥olte v. muz. dwu- 
krotnie. 



Doga r. kabłąk drewnia- 
ny nad koniem, przyczepio- 
ny do'dyszli. 

Dugować n. podważać, pod- 
nosić dźwignię. 

Du grecgoe /. (dii grek) 
rzecz niezrozumiała. 

Du jour /. idU iur) na po- 
rządku dziennym, na slni- 
bii,', z kolei, z rzędu. 

Duk/. książę. 

Dukat ni. dawna moneta 
złota, dziś rozmaitej warto- 
ści; waga. (Hjdług której ju- 
bilerzy oceniają złoto; bu- 
katowe złote, złoto 94-tej 
próby, niegdyś używanej na 
dukaty. 

Oukf /. droga w linji pro- 
stej przez las; przeprowa- 
dzenie granicy w sporze 
granicznym i oznaczenie 
jej na mapie. 

Duktor t. wódz, dowódca. 

Dukwiarstwo . drobiazgo - 
wość, pedanteria. 

Dulce est desipere in loco 
/. miło jest odpocząć przy 
odpowiedniej .sposobno- 
ści. 

Dulce et decorum est pro 
patria mori /. miło i za- 
szczytnie jest urarzei^ za 
ojczyznę. 

Oulcynea k. ukochana; u- 
rojona pani serca Don Ki- 
szota. 

Dulka n. na brzegu łodzi 
dwa kołeczki połączone czę- 
ścią poziomą, między któ- 
remi porusza się wiosło. 

Duma T. dn$l. rada; w Ro- 
sji Zgromadzenie prawodaw- 
cze z postów obieralnych. 

Dum-dum, kule ołowiane 
w koszulkach niklowych 
rozrywających się w ciele 
trafionym 

Dum tacet (tacenti. clamat 
(clamant) 1. gdy milczy (mil- 
czą), woła (wołająl. t. j. wy- 
mowne milczenie. 

Dtim yitant stuiti vitia in 
contraria cumint /. gdy głup- 
cy chcą uniknąć błędów, to 
wpadają w inne wprost prze- 
ciwne. 

Diingungsyoik n. Ind niżej 
ucywilizowany, podług pru- 
skiego rozumowania prze- 
znaczony na zagładę, aby 
służyć za nawóz dla ludów 
cywilizowanych. 

Dunst n. śrót najdrobniej- 
szy, używany na małe pta- 
szki. 

Duny n. ławice piaskn, 
które morze tworzy przy 
brzegach, wydmy. 

Duo /. oh. Duet. 

Duobus litigantibus tertius 
gaudet /. gdy sit^ dwaj kbjc.i, 
trzeci się cieszy. 

Duodecem {. format książ- 
ki, w której arkusze m.ają 
po 12 kartek czyli 24 stro- 
nice. 

Duo quum faciunt idem. non 



n9 



Du])Ia — Dj-saijo 



ett Idem /. jeżeli dwaj robią 
to samo, to nie jest to samo; 
robota robocie nierówna. 

Dupla /. iluść podwójna. 

Duplex t. podwójny. 

Duplika *>/. od po wiedź. skar- 
żącego na replikę oskarżone- 
go; odpowiedź na odpowiedź. 

Duplikat ł. podwójny eg- 
zemplarz; podwójny odpis 
I dokumentu; kopja rachun- 
ku, wekslu i t. p. 

Duplikować i. zdwajać. 

Dur ti>. w mu!. tonacja lub 
gfnua o wielkiej tercji, skra- 
dającej się z dwóch całych 
tonów. 

Dura lex sed lex ł. twarde 
prawo — lecz prawo. 

Dura necessitas 1. twarda 
konieczność. 

Durante causa durat effectus 
i. dopóki trwa przyczyna, 
trwa i skutek. 

Duser /. grzeczność, słod- 
kie słówko, kompliment; na- 
■ piwek. 

Du sublime au ridicule II n'y 
a (}u'un pas /. (dii s0ilim o ri- 
diicMl ii ńja k{ pa) od wznio- 
słości do śmieszności tylko 
jeden krok. 

Ouumwlrał ł. panowanie 
■2-ch mężów. 

Dux i. książę, wódz; w 
miiz.: główny temat w fudze. 

Dwt. skr. Pennyweight tobj. 

Dychroizm *g. dwubarw- 
ność. 

DycMować >i. zatykać szpa- 
ry (pakułami , suknem 
1 t. p.). 

Dychtowny n. spójny, szczel- 
ny, mocny, tęgi. 

Dydaktyka g. część peda- 
gogiki, podająca prawidła 
nauczania; umiejętność na- 
liczania; dydaktyczny, nau- 
czający. 

Dyfamac|a ł. oszczerstwo, 
szkodzenie czyjej dobrej 
sławie, potwarz, nastawa- 
nie na honor, zniesławie- 
nie. 

Dyferencja ł. różnica; 
spór. 

Dyferencjacja nł. różnicz- 
kowanie. 

Oyferencjalny rachunek ni. 
rachunek różniczkowy; da 
taryfa: stawka za przewóz 
pewnego gatunku towaru, 
stosunkowo mniejsza na od- 
ległościach dłuższych niż 
na krótszych; d-y termometr 
przyrząd pokazujący różni- 
cę jednoczesnej temperatu- 
ry dwuch miejsc. 

Dyferować ł. różnić się. 
zha':za'', nie zgadzać się. 

Oyfidencja t. niedowierza- 
ni'',pofl(!JrzeTiie. 

Dyfrakcja nt. uginanie się 
lironiicni światła, zboczenie. 

Oyfterja, Dyfteryt *g. błoni- 
ca, niebezpieczna zaraźliwa 
choroba gardła. 

Oyftongj. dwugłoskii. 



Dyfuzja {. wzajemne prze- 
nikanie i mieszanie się z so- 
bą rozmaitych cieczy i ga- 
zów; nierównomierne od- 
bicie się światła. 

Dyga ./'. grobla. 

Dygamja *g. dwużeństwo. 

Dygesta of>. Digesta. 

Dygiestja i. trawienie; 
rhftn. wytrawianie. 

Dygitaleina, Dygitalina ni. 
sub.stancja trująca otrzymy- 
wana z roślij.y napai'stnicy 
szkarłatnej (digitalis). 

Dygnitarz nł. piastujący 
wysoki urząd lub godność, 
dostojnik. 

Dygresja 1. odstąpienie , 
zboczenie od rzeczy. 

Dyjeta ob. Djeta. 

Dykasterjay. wydział władz 
rządowych. 

Dykcja i. sposób wysło- 
wienia się, wymowa. 

Dykcjonarz nt. słownik. 

Dyktando, Dyktat /. spisy- 
wanie tego, co mówiący 
każe pisać podług swoich 
słów. 

Dyktator ł. czasowy na- 
czelnik państwa z władzą 
nieograniczoną. 

Dyktatura ł. władza dykta- 
tora; czas jego rządów. 

Dykteryjka ł. krótka po- 
wiastka żartobliwa, aneg- 
dota. 

Dylacja 2., Dylata zwleka- 
nie, ociąganie się, odrocze- 
nie w sprawach sądo- 
wych. 

Dyiapidacja ^., trwonienie, 
marnowanie, rujnowanie. 

Dyiatacja i. rozszerzenie 
(np. granic). 

Oyiałoryjny ł. dotyczący 
przewleczenia sprawy. 

Dylemat g. dwojaki wnio- 
sek , rodzaj rozumowania 
z dwóch przeciwnych zało- 
żeń, prowadzący do jedne- 
go wyniku; trudny wybór 
między dwiema ostateczno- 
ściami. 

Dyletant u>. miłośnik sztu- 
ki i nauki oddający się jej 
z amatorstwa nie z zawodu, 
nie specjalista, amator. 

Oyletantyzm nł. lubowanie 
się w Sztuce lub nauce, bez 
zawodowego oddania się jej; 
niedokładna znajomość da- 
nej sztuki lub nauki, amator- 
stwo. 

Oyliians /. pośpieszny po- 
wóz p<jcztowy. 

Dylueydacja ł. wyjaśnienie, 
wykazanie. 

Dyiuwjum oh. Olluvlum; dy- 
luwjalna formacja, pokłady 
czwartorzędowe napływo- 
we, powstałe w ostatnim o- 
kresie gieologicznym, skła- 
dające się z gliny, mułu, 
piasku, żwiru, wapna i gła- 
zów (wtedy żyły olbrzy- 
mie ssaki i pojawił się czło- 
wiek). 



Dymensja 1. wymiar, roz- 
miar. . 

Dyminuacja 1. zmniejsze- 
nie, uszkodzenie. 

Dymisja ł. uwolnienie od 
stu/.by rziiiluwcj. 

Dymitować 1. doręczać, od- 
dawać. 

Dymorfizm *g. dwuposta- 
ciowość: własność, skut- 
kiem której ta sama roślina 
wydaje liście, kwiaty i t. d. 
dwojakiej postaci; własność 
niektórych płynów, iż wy- 
dają kryształy dwojakiej jio- 
staoi. 

Dyna *g. siła, która, dzia- 
łając na masę jednego gra- 
ma, nadaje mu w ciągu se- 
kundy prędkość jednego me- 
tra na sekundę. 

Dynamiczny *g. działający 
według praw dynamiki; na- 
leżący do dynamiki; d-a 
teorja objaśniająca zjawiska 
ruchem najdrobniejszych 
cząsteczek ciał. 

Dynamika g. nauka o pra- 
wach ruchu ciał i o siłach 
poruszających (część me- 
chaniki); w mm. cieniowa- 
nie zależne od siły fizycz- 
nej grającego. 

Dynamit *g. materjał wy- 
buchowy z nitrogliceryny 
z dodatkiem materjałów 
sypkich niepalnych np.jiia- 
sku, krzemionki i t. d. 

Dynamitard /. anaj-chista 
używający dynamitu jako 
środka zniszczenia. 

Dynamizm *g. pogląd filo- 
zoficzny, przyjmujący siłę 
jako główny czynnik bytu 
świata. 

Dynamoelektryczna *g. ma- 
szyna, wytwarza elektrycz- 
ność za pomocą [iraey me- 
chanicznej, poruszającej e- 
lektro-magncsy; skr. Dynamo 
a. maszyna Dynamo. 

Dynamogienja *g. ]>otęgo- 
wanic się siły; wzrost po- 
czucia siły, 

Dynamogieniczny *g. wy- 
twarzający siłę. 

Dynamograf "g. przyrząd 
do mii'rzpnia oporu pocią- 
gów kolejowych. 

Dynamometr *g. przyrząjj 
do mierzenia siły, biło- 
micrz. 

Dynasta g. dziedziczny 
władca, monarcha, założy- 
cicf- a. członek dynastji; 
możnowładca. 

Dynastja g. ród panujący; 
przen. ród, którego członko- 
wie z ojca na syna przez 
.szereg pokoleń pracują z od- 
znaczeniom w jednym i tym 
samym zawodzie. 

Dyngus n. zwyczaj oble- 
watiia wodą w drugie świę- 
to Wiclkicjnocy, śmigu.sł 

Oyo- o/t. także Djo-. 

Dyonizos g. oh. Bachus. 

Dyplokok *(j. każda para 



bakterji kulistych , mają- 
cych własność układania 
się w pary czyli po dwie. 

Dyplom .9. dokument wy- 
dany przez wyższą władzę 
lub zakład naukowy, nada- 
jący stopień naukowy, przy- 
wileje, godności i t. p.; pa- 
tent; dyplomaty, dokumenty 
dyplomatyczne i historycz- 
no; dyplomowany, mający dy- 
plom. 

Dyplomacja *g. nauka, for- 
ma i sposób znoszenia się 
państw między sobą, zała- 
twiania interesów zewnętrz- 
nych i spraw międzynaro- 
dowych ; osoby kierujące 
polityką międzynarodową; 
zręczność W postępowaniu; 
nieszczerość. 

Dyplomata *g. wyższy u- 
rzędnik państwowy, zała- 
twiający zagraniczne inte- 
resy państwa; człowiek 
zręczny w postępowaniu; 
dyplomatyczne ciało, wszyscy 
posłowie obcych państw 
przy jakim dworze; dyploma- 
tyczny sposób mówienia, mo- 
wa ostrożna, gładka, niekif 
dy obłudna i dwuznaczna; 
dypiomatyzować, postępować 
oględnie, ostrożnie, licząc 
się ze słowami. 

Oyplomatarjusz ni. zbiór 
dyplomów i przywilejów , 
mających historyczne i. po- 
lityczne znaczenie. 

Dyplomatyka nł. nauka o 
starych dokumentach, icL 
rozróżnianiu i odczytywa- 
niu. 

Dypsomanja *g. opilstwo, 
powracające w pewnych o- 
kresach." 

Dypterologja "g. część zoo- 
logji o owadach dwuskrzy- 
dłych. 

Dyptyk *g. obraz złożony 
z dwóch części; lista kola- 
torów czyli dobroczyńców 
klasztoru. 

Dyrekcja 1. zarząd; kiero- 
Wiiictwo; kierunek. 

Dyrektor 1. kierujący pew- 
ną instytucją. 

Dyrektorjat ni. urząd na- 
czelny kierujący; tytuł rzą- 
du francuskiego za czasów 
W. Rewolucji. 

Dyrektorjum l. władza na- 
czelna. 

Dyrektywa 1. kierunek za- 
lecony , zasada przewod- 
nia. 

Dyrhem ar. rodzaj dawnej 
monety tureckiej, perskiej. 

Dyryglent /. kierownik; za- 
rządzający; kapelmistrz. 

Dyrygować ł. kierować, za- 
wiadywać, rządzić; w »iu:. 
wskazywać grającym a. śpie- 
wającym takt i cieniowanie 
głosu. 

Dysażjo w. potrącenie od 
wartości [lieniędzy mają- 
cych wyższy kurs, p''zy za- 



Iłyscoptacjii — ł»y\vi/ja 



40 



auaui« ich na pieniądze 
mające kurs niższy. 

Dysceptacja t. rozprawy, 
roztrząsanie. 

Oyscernować 1. rozróżniać. 

Dyscesja 1. rozdzielenie 
Ki(j, rozbicie sie. 

Dyscyplina 1. karność, po- 
rządek, rygor; krótki bat o 
kilku rzemykach lub sznur- 
kach; zbiór systematyczny 
prawd stanowiących jaki 
k i e r u n (! k filozoficzny a. 
dział jakiej nauki; dyscypli- 
narna kara, kara, nałożona 
na urzędnika przez jepo 
władzt; zwierzchnią; d-a 
władza , władza przełożo - 
nych nad podwładnymi w 
sprawach służbowych. 

Dyscypuł /. uczeń. 

Dysekcja i. rozcięcie, roz- 
członkowanie ciała, otwo- 
rzenie zwłok; rozbiór kry- 
tyczny jakiego utworu, ja- 
kiej teorji, przez rozłożenie 
na czijści. 

Dysekować t. rozbierać , 
badiić drobiazgowo. 

Dysenterja g. krwawa bie- 
gunka. 

Dysertacja /. piśmienna roz- 
prawa naukowa, iUjieg. bro- 
niona publi(v.nie przy ubie- 
ganiu się it stopień nau- 
kowy. 

Dysertować 1. rozprawiać, 
rozwodzić sie nad czym sze- 
roko. 

Dysfagla *g. chorobliwa 
trudno,4ć połykania. 

Oysforja ff. nieprzyjemne 
poczucie, uczucie przygnę- 
bienia. 

Dysgracja nł. utracenie ła- 
ski, niełaska; dysgracjonować, 
dysgracjować, pozh.iwić łaski. 

Dysgre.sja o/i. Dygresja. 

Dysgusł tr. ni'v;hęć; uieu- 
kontentowanie ; obrzydze- 
nie; zniewaga. 

Dysharmonja nt.. niezgod- 
ność, fałszywy dfwięk, roz- 
dźwięk; nieporozumienie. 

Dyshonor irł. bezcześć, 
hańba. 

Dysjunkcja oh. Dyzjunkcja. 

Dysk g.-t. krąg; ciężki 
krąg służący za pocisk, tar- 
cza. 

Dyska/. tarcza na słupie 
z jednej strony zielona 
z drugiej czerwona, ozna- 
czająca granicę stacji kole- 
jowej; dziesiątka (moneta, 
karta do gry). 

Dyskant o/>. Dyszkant. 

Dyskobol g. atleta rzuca- 
jący dyskiem (statua). 

Dyskomodować i. utrudniać, 
być niewygcdiiym. 

Dyskonłer/. skupujący we- 
ksle dla zdy.skontowania ich. 
. Dyskonto «•. potrącenie 
procentu przy zafiłaceniu 
wfk.slu przed terminem; dy- 
skontować, strącpć; weksel 
sprzedać przed terminem 



za potrąceniem procentu; 
dyskontowy bank, bank, któ- 
rego głój^ne operacje pole- 
gają na nabywaniu weksli 
przed termin^im z potrące- 
niem dyskonta i inkasowa- 
niu m terminie płatności. 

Dyskrazja g. zakażenie 
krwi. 

Dyskrecja 1. zachowanie 
tajemnicy; powściągliwość; 
względność , delikatność ; 
niewdzioranie się w cudze 
tajemnice; delikatność; dy- 
skrecjonalny, zostawiony do 
woli, do uznania; dyskrecjo- 
nalna władza, nadanie wła- 
dzy jednej osobie podejmo- 
wania w pewnych razach 
wyjątkowych środków, jakie 
sama za .stosowne uzna; dy- 
skrecyjne dni, dozwolone dni 
zwłoki w płaceniu wetsli. 

Dyskredyt /. utrata kredy- 
tu, zaufania, zla opinja. 

Dyskredytować /. zepsuć 
wziętość, reputację, opinję. 
Dyskretny /. umiejący za- 
chować tajemnicę; delikat- 
ny, skromny. 

Dyskurs ł. rozmowa, roz- 
prawa. 

Dyskurować 1. prowadzić 
dyskurs, rozprawiać. 

Dyskusja /. rozprawa, ust- 
ne roztrząsanie sprawy, wy- 
miana wzajemna poglądów. 
Dyskutować 1. roztrząsać, 
rozprawiać. 

Dyskwalifikować /. uzna- 
wać w kim a. w czym brak 
wymaganej kwalifikacji (do 
jakiej czynności lub użyt- 
ku); czynić kogo a. co nie- 
zdatnym do jakiego celu. 
Dyslokacja ofi. Dyzlokacja. 
Dysmembracja i. rozczłon- 
kowanie, rozdzielenie; usz- 
czuplenie uposażenia ko- 
ścielnego. 

Dysocjacja t. rozpadniecie 
się, rozluźnienie, rozkoja- 
rzonie. 

Dysolucja i. rozkład, roz- 
przężenie. 

Dysolwować 1. rozkładać, 
rozdzielać. 

Dysonans /. dźwięk fałszy- 
wy, rozdźwięk, niezgodność. 
Dyspartycja nł. podział. 
Dysparycja nł. zniknięcie. 
Dyspensa śrł. pozwolenie 
(na zawarcie małżeństwa 
pomimo przeszkód), zwol- 
nienie od niektórych reli- 
gijnych obowiązków (np. od 
postu). 

Dyspensatorja iri. postano- 
wienie władzy duchownej. 
Dyspepsjaj'. niestrawność. 
Dyspersja »<. rozproszenie, 
rozszczepianie promieni 
światła. 

Dysponenda nt. w księgar- 
stwie: książki otrzymane w 
komis a niesprzedane, zo- 
stawione do rozporządzenia 
tego, który dostarczył. 



Dysponent */., Dyspozytor i. 

zastępca pryncypała w za- 
kładzie handlowym lub 
przemysłowym ; zarządza- 

Dysponować 1. rozporzą- 
dzać, wydawać rozfKjrządze- 
nia; usposabiać, przygoto- 
wywać, dysponowany, do cze- 
goś usposobiony, przygoto- 
wany. 

Dyspozycja I . polecenie, 
r<.zpiJ^z<^dzfenie, zarządze- 
nie; usposobienie, skłon- 
ność; w stylislyie: i>odział 
odpowiedni tematu na czę- 
ści, rozkład, plan utworu; 
być do d-cji być, do rozpo- 
rządzenia. 

Dyspozytor ł. oh. Dysponent. 

Dysproporcja >»/.niepropor- 
cjonalno';ć. 

Dysproporcjonainy nł. od- 
znaczający się brakiem pro- 
porcji ; niestosowny ; nie- 
kształtny. 

Dysputa /., Dysputacja t. 
spór uczony; słowna wy- 
miana poglądów między u- 
czonymi, ustna rozprawa 
naukowa, prowadzona wo- 
bec grona słuchaczów. 

Dysputować ł. prowadzić 
dysputę; rozprawiać, spie- 
rać się. 

Dystans yl odległość mię- 
dzy dwoma punktami; od- 
ległość ściśle określona; dy- 
stansowa Jazda, jazda na jed- 
nym koniu na wi<^kszych 
odległościach bez odpo- 
czynku. 

Dystansować/, prześcigać. 

Cysłeleologja V t e o r j a 
zjawisk niezgodnych z pla- 
nem celowym świata; bez- 
celowość; nienormalność. 

Dystrakcja ł. roztargnienie; 
rozrywka; przeszkadzanie. 

Dystrakf /. człowiek roz- 
targ.niony. 

Dystrybucja 1. podział, roz- 
dawanie, rozdzielanie; na- 
zwa handlu tytuniem, tra- 
fika; dystrybucyjny, podziel- 
ny, szczegółowy. 

Dystrybuować t. rozdzie- 
lać, wydzielać. 

Dystrybutor t. rozdziela- 
jący, rozdający; handlujący 
wyrobami tytiiiiiowemi. 

Dystrybutywa nł. rozdawa- 
ąie urzędów wakujących. 

Dystrykt i. obwód, okri\g, 
powiat. 

Dystych g. dwuwiersz. 

Dystylacja ł. przekrapla- 
nie, zamienianie płynów na 
parę, a potem oziębienie i 
skroplanio w innym naczy- 
niu celem oczyszczenia od 
przymieszek; pędzenie oko- 
wity. 

Oystylamia {ob. dystylować) 
zakład do dystylacji spiry- 
tusu, olejów, ropy i t. p. 

Dystylator t. oczyszczający 
wódkę, fabrykant wódek. 



Dystylować l. \ .ddaw;vć dy- 
stylacji, przi|/i;UZ<lĆ. 

Dystyng(w)ować t. wyróż- 
niać; dystrn|(w)«wa*y, od; 
znaczają< y się wytworno- 
ścią form towarzyskich. 

Dystynkcja /. wyróżnienie; 
postępowanie według wy- 
twornych iwyczajor towa- 
rzyskich. 

DystyaktorJiMi irl. znaczek 
symboliczny, przypinany na 
piersi lub noszony na wstę- 
dze, wskazujący godność 
piastowaną albo stopień na- 
ukowy. 

Dysunita oh. Dyzanłta 

Dysydent t. niekatolik, in- 
nowierca w d«u). Polsce; 
nienależący do religji pa- 
nującej; od.szczepieniec. 

Dysymilacja /. zastąpienie 
powtarzającego się brzmie- 
nia innym np. MMlatittco za- 
miast mutartiito. 

DysymulacJa t. udawanie, 
ukrywanie jirawdy, obłuda. 

Dysymulować t. taić się 
z czym, nie dać poznać p<i 
sobie. 

Dysypacja/. roztrwonienie. 

Dysypator ł. marnotrawca. 

Dyszkant tr . najwyższy 
głos w śpiewie; osoba śpie- 
wająca tym głosem. 

Dyieizm 'g. doktryna dwo- 
istego bóstwa, dwojakiej 
przyczyny (dobrej i złt-j). 

Dytyramby, pieśń pochwal- 
na na czyją czfe^ć; pieśń na- 
miętna; śpiew pełen na- 
tchnienia. 

Dywagacja nt. chwiejność; 
odchodzenie od przedmio- 
tu; bredzenie. 

Dywagować t. odstępować 
w mowie od głównego 
przedmiotu; bredzić. 

Dywan tur. wielka rada 
państwa, sąd najwyższy w 
Turcji; kobierzec; d. kwia- 
towy, klomb z kwiatami two- 
rzącemi deseń, kobierzec 
kwiati'wy. 

Dywergiencja ł. rozbież- 
ność; zbaczanie od pierwot- 
nego kierunku. 

, Dywersja t. odwrócenie u- 
wagi; rozrywka; uszczerbek; 
niespodziewany napad lub 
ruch wojska w celu rozerwa- 
nia uwagi przeciwnika i po- 
krzyżowania mu planów;zro- 
bić d-ję, popsuć czyje plany. 

Dywertyment u. rozrywka, 
przyjemność. 

Dywidenda /. [/.] część czy- 
stego zysku z przedsiębior- 
stwa akcyjnego przypadają- 
ca na jedną ;ikcję. 

Dywidować 1. dzielić. 

Dywinacyjna t. zdolność. 
zdolność wróżenia, przepo- 
wiadania, prorokowania, od- 
gadywania. 

Dywizja i. podział; dziele- 
nie; [f!\ oddział wojska 
z wszy.stkiemi lub kilkoma 



41 



Dywizjon — Enorescnioja 



rodzajami broni, mogący po- 
dejmować samodzielnie ru- 
chy (złożony zwykle z 4-ch 
pułków). 

Dywizjon f. [/.] oddział ju- 
«dy złożony z dwóoti szwa- 
dronów; oddział piechoty 
rłorony z dwóch kompanji; 
dywizjoner, w Austrji gene- 
rał - porucznik dowodzący 
dywizją. 

Dywizorek «■/. przyrząd 
drukai-ski do utrzymania 
aad kasztą rękopisu ze wska- 
zówką oznaczającą składane 
wiersze. 

Dywulgacja ni. rozgłosze- 
nie tajemnicy. 

Dywulgować ł. wypaplać 
tajemnicę. 
Dyz- g. ob. także Dys-. 
Oyzasocjacja nt. kojarze- 
nie wyobrażeń rozdzielo- 
nych {przez wypad ogniw 
pośrednich). 
Oyzgust ob. Dysgusł. 
Dyzintegracja ni. rozdzie- 
lenie, rozłączenie. 

Dyzjunkcja /, rozdział, roz- 
łączuo^e, rozjemczoś<5. 

Dyzlokacja/. rozmieszcze- 
aie, rozłożenie np. wojska, 
przemieszczanie, przesnnię- 
)ie, zaburzenie w położeniu 
jkał ; wypi'owadzenie ich 
! pierwotnego położenia. 

Dyzobligować nt. uwalniać 
j)d zobowiązań. 

Dyzunita ni. wyznawca Ko- 
icioła wschodniego (w daw. 
'olsce), który nie przystąpił 
.0 unji brzeskiej, nieunita. 
Dyżur/, służba obowiąz- 
owa w danym dniu lub no- 
y na podstawie ułożonego 
orządku służbowego; dy- 
umy, pełniący dyżur. 

Dziandzlu/r mandi. wielko- 
ządca Maudżurji mianowa- 
y przez rząd chiński. 
Dzianet [«-.] okazały koń 
asy włoskiej, hiszpańskiej 
ih tureckiej pod kawale- 
jystę lekko zbrojnego. 
Dziekan ł. duchowny, za- 
'.ądzający dekanatem; pro- 
)8or na czele wydziału u- 
iwersyteckiego. 
Dziekanat M. pewna ilość 
irafji będących pod wła- 
żą dziekana. 

Dzirył ar. rodzaj krótkiej 
łóczni, służącej za pocisk. 
Dziwer tur. deseń na stali 
imasceńskicj; dziwerować, 
odrawić, kuć żelazne i 
Alowe druty, skręcone ra- 
»m, dla otrzymania stali 
emasceńskiej). 
Dżamja, Dżamłd ar. me- 
•.et. 

Ożeneryksza, japońska ry- 
za (ob.) o jodnem kole. 
Dżentelman ob. Gentleman. 
Dietob. Jet. 

Dżiudiitsu Jap. rodzaj gi- 
nastyki japońskiej, zapaś- 
ctwo polegające na wyra- 



bianiu siły i zręczności, na 
znajomości sposobów jak- 
najprędszego obezwładnie- 
nia p)'zeciwnika, z użyciem 
jaknajninioJRzogo wysiłku, 
tudzież na znajomości spo- 
sobów odparcia przeciwnika 
biegłego w tej sztuce. 

Dżoklej ofi. Źokie{. 

Dźon-Bull, ob. John Buli. 

Dżonka chM. niezgrabna 
ale lekka i szybka dwuma- 
sztowa chińska łódź żiiglo- 
wa. 

Dżuma tiir. morowa zara- 
za, j)owodująca obrzmie- 
nie gruczołów i zakażenie 
ki'\vi. 

Dżungla hind. [a.\ obszer- 
na płaszczyzna pokryta za- 
roślami, gdzieniegdzie ba- 
gnista, w Indostanie. 

Dżut oh. Juta. 

Ożygitówka (w. [r.] popisy 
gimnastyczne konne wyko- 
nywane przez Czerkiesów i 
Kozaków. 

Dżyn a. wódka jałowcówka. 

Dżyngoizm, JIngoIzm, szo- 
winizm anglo-saekiwAnglji 
oraz w Stanach Zjednoczo- 
nych Ameryki Północnej 
(od imienia patrjoty angiel- 
skiego Jingo). 

Dźwir ob. Dziwer; dźwirów- 
ka, strzelba dziwerowana. 



E. 



Eagle a. figi) złota moneta 
w Stanach Zjednoczonych 
Amei-j-ki Półn. = 10 dola- 
rom. 

Earl a. (erl) hrabia w An- 

glji- 

East a. (isl) wschód. 

Eastem «. (tslernj wscho- 
dni. 

Eau de Cologne /. fo do ko- 
lon) woda kolońska pach- 
nąca. 

Eau torte / fo /orf) kwas 
saietrzany, serwaser; rodzaj 
miedziorytu trawionego tym 
kwasem (akwaforta). 

Ebenlsterja /. stolarstwo 
meblowe ai-tystyczne. 

Ebjonici liebr. dotl. ubo- 
dzy: sekta żydowsko-chrze- 
.^cijańska powstała w 2-gim 
wieku w Palestynie, u- 
znająca tylko część zasad 
chrześcijańskich. 

Eblls ar. zły duch, przy- 
wódca szatanów według Ma- 
hometa, duch ciemności; ob. 
Iblis. 

Ebonit a. masa rogowa, 
czarna, z kauczuku wulka- 
nicznego, używana na wy- 
roby niektórych przyrzą- 



dów elektrycznych i lekar- 
skich. 

Ebulicia 1. wrzenie gwał- 
towne, kipienie; powstawa- 
nie pęcherzy. 

E. c. skr. Exempli causa 
l. dla prs;yjcładu. 

Ecart j. w handlu: róż- 
nica między kursem dnia 
a kursem dostawy. 

Ecartj /. {ekariej rodzaj 
dwuosobowej gry w karty. 

Ecce homo! t. dosl. oto czło- 
wiek! wizerunek Chrystusa 
z cierniową koroną. 

Ecclesia /. zgromadzenie 
wiernych. Kościół; E. mili- 
tans Kościół wojujący; E. 
trlumphans Kościół tryumfn- 

Echange J. (ena'^21 wy- 
miana. 

Echantillon /. (es!a"tiją) 
pł'óbka okazowa. 

Echappemenł /. (eszapmc^) 
wychwyt kotwicowy lub 
walcowy do regulowania ru- 
chu w zegarku. 

Echelle /. fetzeU rynek 
handlowy, port, miasto han- 
dlowe. 

Echin, Echinus g.-t. woło- 
we oko, jajownik, ozdoba 
rzeźbiai-ska w kapitelu sty- 
lu- doryc kiego. 
* Echinit *g. jeżowiec ska- 
mieniały. 

Echo g. odgłos, oddźwięk; 
odbif^ie głosu. 

Echt n. prawdziwy, jak 
należy, dobry. 

Śclaireurs"/. (eklerór) for- 
poczty wysłane dla rozpo- 
znaniu stanowisk nieprzy- 
jacielskich. 

Ecossaise/. (ekotez) taniec 
szkocki. 

Ecu /. (ekii) dawniejsza 
srebrna moneta francuska 
= dzisiejszym 5-ciu fran- 
kom. 

Ecumeur de mers .f. fekU- 
mór do mer) pirat, rozbójnik 
morski. 

Ed. skr. edidit /. wydał. 

Edda KiłT. dofl. prabab- 
ka; tytuł zbioru podnń o 
bożkach i bohaterach skan- 
dynawskich. 

Edeling ». szlachcic u sta- 
rcz. Giermanów. 

Eden hcbr. raj, rozkosz; 
I redeńłkl, rajski, niebiański. 

Edenizm ni. czas poprze- 
dzający epokę barbarzyń- 
stwa (ob. Eden). 

Edition de luxe /. (tditją do 
liiks) wydanie zbytkowne, 
ozdobne. 

Editio princeps ł. najdaw- 
niejsze wydanie dzieła, pier- 
wodruk; zwł.iszcza pierw- 
sza edycja pisarza starożyt- 
nego. 

Edier n. szlachcic nie- 
miecki. 

Edomczyk, nieprzyjaciel 
żydów, tatar. 



Edrodon stie. [/.] puch 
Łączki edredonowej. 

Edukacja t. wychowanie, 
wykształcenie. 

Edukt 1. wyciąg zrobiony 
drogą chomiczuo-technicz- 
ną; dowodzenie prawne po- 
chodzenia szlachetnego; wy- 
ciąg' z dokumentu. 

E duobut malit minimuni e- 
llgendum est 1. z dwojgu złego 
należy wybrać mniejsze. 

Edycja 1. wyda.-iie książki, 
nakład (dzieła). 

Edyficjum t. budowla, 
gmach. 

Edykt ł. rozkaz, rozporzą- 
dzenie władzy, wyrok. 

Edyl 1. urzędnik czuwają- 
cy nad bezpieczeństwem i 
porządkiem w dawnym Rzy- 
mie, mający także nadzór 
nad budowlami. 

Edypowy, trudny do odga- 
dnięcia (od imienia bajecz- 
nego króla Edypa). 

Edytor 1. wydawca (książ- 
ki). 

Efeb g. w starożytnej Gre- 
cji młodzieniec dojrzewa- 
jący. 

Efekt 1. wrażenie; skutek; 
efektowny, zwracający na sie- 
bie uwagę i sprawiający 
dobro wrażenie; efekciar- 
stwo, uganianie się za efek- 
tami. 

Efekta, Efekty 1. ruchomo- 
ści, rzeczy, szczególniej po- 
dróżne i wojskowe; pakun- 
ki; papiery wartościowe dłu- 
goterminowe, znajdujące się 
w obiegu; rzeczy warto- 
ściowo. 

Efektywny /. istotny, rze- 
czywisty. 

Efemeryczny ff. krótkotrwa- 
ły; cnwilowy, przemijają- 
cy. 

Efomeryda g. żyjątko kró- 
tkotrwałe; pisemko ulotne 
podające zdarzenia dnia; 
owad żyjący dzień jeden, 
jętka; przen. istota szybko 
przemijająca; e-y tablice a- 
stronomi',-zne, w których 
podane jest położenie ciał 
niebieskich, obliczone na 
rok. 

Efemeryzffl *g. krótkotrwa- 
łość. 

Efeminacja r. zniewieścia- 
łość. 

Efendi tur. pan, mistrz, 
godujść wysokiego urzęd- 
nika i uczonego w Turcji. 

Eferwescencja /. wzburze- 
nie, pienienie się. 

Efeta g. w starożytnych 
Atenach sędzia kryminaln.y. 

Effigies /. wyobrażenie, o- 
b)-az; w numizmatyce głowa 
lub popiersie portretowe o- 
soby; ob. In effigie. 

Efimek r. dawny talar. 

Eflorescencja ni. wykwita- 
nie, kwitnienie; wyrzut na 
skórze; rozpadanie się kry- 



Kfiucncja - Kkifrka 



42 



sztafów soli na raiałki pro- 

Efluencja nt. wypływ. 

Efod ff. oh. Humerał. 

Efor g. członek władzy są- 
dowoj i administracyjno] w 
dawnej 8parcie, czuwający 
nad obyczajami królów i 
urzf;dników; nadzorca ko- 
ścielny i szkolny ; efor- 
ka, przełożona, nadzorczy ni 
szkół żeń.skich za czasów 
Ksi(;.stwa War.szaw.skiego ; 
dama klasowa. 

Efraizm, Efraimita, moneta 
z licbego srebra a. złota, 
bf^dąca w obiegu w Polsce 
za .\ugusta III (od imienia 
mincarza Efraima Brenna). 

Efrakcja ni. włamanie. 

Efronł /'. zuchwalec, aro- 
gaTit. 

Efronterja /. bezcze'ność, 
buta, zarozumiałość, arogar,- 
cja, zuchwalstwo. 

E. g. skr. Exempli gratia /. 
dla przykładu. 

Ćgal /. równy, jednakowy; 
taki sam, podobny. 

Egalitaryzm f. dążenie do 
zrównania ludzi między so- 
bą czy to pod względem 
praw, czy pod wz^ędem do- 
chodów. 

Egaliłć f. równość. 

Egalizować /. wyrówny- 
wać. • 

Egerja 1. nimfa, doradczy- 
ni króla rzymskiego Numjr 
Fompiljusza; wogóle: dorad- 
czyni. 

Egestas artes docet ł. nie- 
dostatek uczy wszystkiego. 

Egestja 1. wydzielanie 
z ciała części zużytych. 

Egida g.-l. puklerz, tar- 
cza, opieka, osłona, prze- 
wodnictwo. 

Egiptolog *g. znawca sta- 
l'ożytności egipskich. 

Egipłologja *g. nauka o ję- 
zyku, piśmie i cywilizacji 
staru-egipskiej. 

Egiantyna /. róża dzika. 

Ego 1. ja. 

Egocentryczny nt. poczy- 
tujący swoje „ja" za cel 
wszystkiego. 

Egoista nt. samolub, so- 
bek. 

Egoizm nt. samolubstwo, 
sobkostwo, interesowność. 

Egotyczny ni. samobytny; 
polegaj.jcy na istnieniu tyl- 
ko własnego ja; e-a poezja, 
poezja, której przedmiotem, 
jest osoba autora. 

Egotyzm ni. skłonność do 
zajmowania wszystkich .swo- 
ją osobą; w/i/.Solipsyzm^oA.'>. 

Egreta /. kitka z piór lub 
drogich kamieni; wyłado- 
wanie elektryczne w- posta- 
ci świetlnego wachlarzyka. 

Egyptienne /. w drukar- 
stwie: pismo egipskie rów- 
ne, bez cienkich sztrychów. 

Egzacerbacja t. podrażnie- 



nie, rorgorycjsenie; pogor- 
KZiTiic (choroby). 

Egzagieracja 1. przesada. 

Egzakcia 1. ściąganie, po- 
datków. ' 

Egzaktor 1. poborca podat- 
ków. 

Egzaltacja /. uniesienie, 
zapał przesadny; zbytnie 
podniesienie uczuć; egzalto- 
wany, łatwo się unoszący, 
zapaleniec. 

Egzamin /. przesłuchanie 
z postępu w nauce, spraw- 
dzenie, badanie. 

Egzaminator t. sprawdza- 
jący, przesłuchujący zdają- 
cego egzamin; egzaminator- 
ski ton pytania, napuszony, 
przesadny. 

Egzantema .?., Egzantema- 
tyczna gorączka, rodzaj fe- 
bry, przy której perjodycz- 
nie zjawiają się i znikają 
wyrzuty sicóriio. 

Egzarcha g. w kościele 
greckim .najstarszy metro- 
polita; dawniej wielkorząd- 
ca bizantyjski. 

Egzarcbat irl. godność eg- 
zarchy: obszar będący pod 
zawiadywaniem a. zarzą- 
dem egzarchy. 

Egzasperacja /. wielkie 
rozdrażnienie , rozjątrze- 
nie. 

Egzegeta g. uczony wykła- 
dający Pismo Święte, obja- 
śniający je. 

Egzegeryka g. nanka wy- 
łożenia, objaśnienia. 

Egzegeza g. olijaśnienie, 
•wykład (Pisma Św.). 

Egzekracja 1. zdjęcie świę- 
ceń, uroczyste wyklęcie. 

Egzekrować 1. przeklinać, 
złorzeczyć. 

Egzekucja t. wykonanie, 
spełnienie wyroku; wyko- 
nanie utworu muzycznego; 
wykonanie kary, zwłaszcza 
kary śmierci; ściąganie pod 
przymusem należności skar- 
bowych; przez wyznaczenie 
licytacji, lab przysłanie żoł- 
nierzy na postój do' czasu 
uiszczenia należności skar- 
bowej; żołnierze posłani dla 
wymuszenia podatku; egze- 
kucyjny proces proces o nie- 
właściwość egzekucji. 

Egzekutor 1. wykonawca 
(wyroku , testamentu); u-, 
a^zędnik niższy, wykony- 
wująoy polecenia swego 
zwierzchnika. 

Egzekutywa irl. władza.wy- 
konawcza; przymusowa wy- 
konalność poleceń, wyro- 
ków. 

Ekzekwent t. ekzekwujący 
na mocy wyroku. 

Egzekwje 1. naljożeństwo 
za umarłych. 

Egzekwować 1. wykony- 
wać; ściągać przymusowo 
podatki zaległe. 

Egzema g. rodzaj choroby 



skórnej: wyprysk swędzą- 
cy- 

Egzemcia, Egzempcja t. wy- 
jęcie, uwolnienie od cięża- 
ru; przywilej uwalniający 
od obowiązku prawem na- 
kazanego; uwolnienie z pod 
jurysdykcji bezpośredniego 
zwierzchnika kościelnego, 
a poddanie wyższemu; wy- 
kup majątku zastawionego. 

Egzemplarz /. jedna sztuka 
z ogółu, jeden okaz. 

Egzefhpt, Egzemt /. uwol- 
fliony od jakiegoś obowiąz- 
ku. 

Egzenterować 1. otwierać 
zwłoki, wyjmować wnętrz- 
ności z trupa w celu zbada- 
nia ich. 

Egzercerować, Egzercyro- 
wać n. uczyć robienia bro- 
nią. 

Egzercycje 1. ćwiczenia, 
wpr.iwy. 

Egzercytować się 1. ćwi- 
czyć się, wprawiać się. 

Egzerga /. miejsce u spo- 
du medalu a. monety, gdzie 
umieszcza się napis lub 
data. 
• Egzlialacja /. wyziew, wy- 
dzielanie gazów. 

Egzoticja 1. obowiązek da' 
wania kwater bezpłatnie dla 
dworu królewskiego i dy- 
gnitai"zy. 

Egzogamja "g. zakaz za- 
wierania małżeństw z oso- 
bą tego samego rodu, szcze- 
pu, jako podstawa urządzeń 
rodzinnych w pewnym daw- 
nym okresie rozwoju ludz- 
kości. 

Egzolucja t. zapłata. 

Egzonerować /. uwalniać 
od ciężaru. 

Egzorbitancja trt. niezgod- 
ne z prawami postępowanie 
lub zarządzenie; przekro- 
czenie miary; bezprawie, 
wybryk. 

Egzorbitanł 1. przestępca. 

Egzorcysta g. zaklinacz, 
mający władzę wypędzania 
złych duchów; kleryk ma- 
jący mniejsze, trzecie świę- 
cenie. 

Egzorcyzm g. wypędzanie 
złego ducha przez zaklę- 
cie; egzorcyzmować, poświę- 
cać (kościelnie) dla uwol- 
nienia od złego ducha. 

Egzorta nt. napomnienie, 
przemówienie religijne o- 
kolicznościowe; kazanie do 
młodzieży szkolnej zastoso- 
wane; mowa pogrzebowa. 

EgzOsmoza *g. mieszanie 
się płynów gęstszego z rzad- 
szym za pomocą przesiąka- 
nia przez oddzielającą je 
błonę a. przez ściankę po- 
ro watą. - 

Egzotermiczność *g. taki 
przebieg procesu chemicz- 
nego, iż zarazem ciepło się 
wydziela. 



Egzoteryczny g. przezna- 
czony dla ogółu, dohtępny 
(wykład tajemnic religij- 
nych, systemów filozoficz- 
nych), j>opulamy. 

Egzoterytta *g. popala- 
zator. 

Egzolycyzai *'g. barbaryzm, 
używanie wyrazów i zwro- 
tów cadzoziemskich zamiast 
swojskich. 

Egzotyczny g. pochodzą- 
cy z obcych klimatów,! 
z odmiennych cywilizacji; i 
przedstawiający zjawiska i 
właściwe strefom odmien- 
nym; cudzoziemski, obcy; 
egzotyczneić ob. Egzotyzn. 

Egzotyzm "g. cecha obco- i 
krajowa, cudzoziemska. 

Egzul, Egzulan, Egzulant t. 
wygnaniec, banita, wycho- 
dziec; egzulka, wygnanka; 
egzulancki, wygnańczy. 

Egzulat /. wygnanie, ogół 
wygnańców. 

Egzulować 1. pójść na wy- 
gnanie. 

Egzyljum 1. wygnanie. 

Egzystencja /. byt, istnie- 
nie, zajęcie dające utrzy- 
manie. 

Egzystować 1. istnieć, być. 
mieć wystarczające utrzy- 
manie. 

Egzystymacja 1. poważanie, 
szacunek. 

Eile mit Weile n. = Festin«| 
lenta t. lab.i. 

Ettgut n. towar wysiany 
pociągiem pośpiesznym. 

Ein mai kein mai n. jeden 
jedyny raz nie bierze sici 
w rachubę, pierwsze prze- 
pustne. 

Ein Mann ein Wort n. czło- 
wiek, na którego liczyć mOi 
żna, gdy da słowo, „liczyi 
jak na Zawiszę". 

EinspSimer n. powóz jad 
nokonny, dorożka jedno 
konna. 

Eisenbahnfieber n. dotł. go 
rączka kolei żelaznej: gwai 
towna żądza podróżowani 
kolejami żelaznemi. 

Ejakuiacja t. wyrzucenu 
wyfryśnięcie ; wysunięci 
wyrazów lub głosek. 

Ejaleł tur. okrąg, powii 
w Turcji, paszałyk. 

Ejekcja /. wymioty, gwa 
towne wydalenie płynów. 

Ejekt 1. w ptyrhol. cudz 
podmiot utworzony na wz< 
własnego. 

Ejusdem tarinae 1. doi 
z tej samej mąki; tego s 
mego gatunku, rodzaju. 

Ekarte ob. Ecarte. 

Ekcema g. ob. Egzema. 

Ekchymoza g. podskóri 
wysięk krwi, siniec. 

Ekierka /. trójkącik pr 
stokątny z drzewa, metal 
celuloidu lub innego 
terjahi do rysowania lii 
prostopadłych. 



43 



Ekiwok Kksporymout 



Ekiwok t. oh. Ekwiwok. 

Ekkiezja ,<7. ot>. Ecciesia. 

Eklampsja <7. napad drga- 
wek. 

Eklegma g. wszelka mik- 
stura {,'<!■'<*"'''' , słudkawa, 
złożona głównie z uleiiku i 
kleiku. 

Eklektycyzm, Eklektyzm nf. 
wybieranie z rozmaitych 
Rystemów f ilozofioznyoli te- 
go, co przypada do przeko- 
nania i tworzenie z tego o- 
sobiioj całości: filozofja nie- 
samodzielna. 

Eklektyk g. filozof, który 
z rozniaityck systeniatów 
wybiera to, co mu sitj wy- 
daje najbliższym prawdy; 
trtysta, pisarz, nie majucy 
' ' 'O kierunku estetycz- 
zbieracz niesarao - 

Eklezjarcha g. zarządzają- 
cy kościołem, djecezją. 

Eklezjasta g. sługa kościo- 
'a, kaznodzieja, duchowny. 
Eklezjastyczny g. kościel- 
ly, ducho.wny, kapłański. 

Eklipsa, Eklipsis g. za- 
ćmienie planety, zaciem- 
[lienie. 

I Eklipsować /. znikać, usu- 
\vai się. 

i Ekliptyka g. droga, którą 
akrefila .słońce na sklepie- 
niu niebieskim w ciągu jed- 
'.ego roku w pozornym 
i wym obiegu; rzut drogi 
I iemi dokoła słońca na po- 
j orne sklepienie niebies- 
; ie. 
Ekloga^.-^ sielanka; pieśu 
astiT.ska. 

Ekonom ^.oficjalista dwor- 
ki, dozorujący robotników 
7 polu; utrzymujący porzą- 
ek w gospodarstwie; sza- 
arz, intendent, rządca gma- 
hu. 
Ekonomiczny g. dotyczą- 
y gospodarstwa krajowego, 
lajątku, czynności gospo- 
arczych w urzęda(;li, in- 
tytucjach; należący doeko- 
omji królewskiej; kasa e-a 
o której wpłacają podatki. 
Ekonomika oh. Ekonomja. 
Ekonomista *g. zajmujący 
i<j nauką ekonomji, go- 
podarstwa społecznego i 
i iszący o tym przedmio- 
ie. 

Ekonomizować /. oszczę- 
zat, rządzić się oszczęd- 
ie. 

Et<onomja .9. gospodarstwo, 

Mrność, rządno^ć, 0- 

i ność; daw. królewskie 

oura stołowe, które słu- 

yły na utrzymanie dwo- 

1 królewskiego ; e. poli- 

'"1 nauka o zasadach go- 

■stw^ społecznego (j 

rzaniu, rozdziale i 

■kowaniu bogactw na- 

. eh, dla podniesienia 

^uiuego dobrobytu. 



Ekran f. sprzęt niekiedy 
ozdobny, stanowiący zasło- 
nę od światła słonecznego, 
od pieca, kominka; zasłona, 
na którą w przyćmionym 
pokoju rzucane bywają <>- 
brązy świetlne. 

Ekrytuar /. sprzęt ozdob- 
ny, zawierający przyrządy 
do pisania: pióra, kałamarz 
etc. 

Eks- 1. dawny, były, nie- 
gdyś. 

Ekscedenł /. przekraczają- 
cy miarę, naruszający po- 
rządek i spokój publiczny; 
wichrzyciel. 

Ckstelencja trł. dogi. do- 
skonałość; tytuł dawany gie- 
nerałom i wysokim dygni- 
tarzom cywilnym; jaśnie 
wielmożny. 

Ekscelentnie 1. wybornie. 

Ekscentryczny nł. mimo- 
Srodkowy, w którym śro- 
dek obrotu nie ))rzypada w 
środku kola; dziwaczny, 0- 
ryginalny; ekscentryczność, 
przesada, dziwaczne postę- 
powanie, oryginalność; od- 
ległość ogniska elipsy od 
jej środka. 

Ekscentryk nł. mimośród, 
koło osadzone na osi, prze- 
chodzącej między środkiem 
a obwodem, służące do 
zmiany kierunku i szyb- 
kości ruchu; dziwak, ory- 
ginał. 

Ekscepcja f. wyjątek, wy- 
łączenie. 

Ekscepcjonalny ni. wyjąt- 
kowy. 

Eksceptor »/^. pisarz, proto- 
kulista. 

Ekscerpować ł. robić wy- 
ciąg z pisma. 

Ekscerpt, Ekscept 1. wypis, 
wyciąg, wyjątek z doku- 
mentu pisma lub dzieła, 
streszczenie obszerniejszej 
pracy. 

Eksces 1. wybryk, nadu- 
życie, bezprawie, wykro- 
czenie. 

Ekscesant ł. ob. Eksce- 
dent. 

Ekscyndencyjna ni. skarga 
pozew o wyłączenie z pod 
egzekucji, z pod zajęcia. 

Ekscypować /. robić wyją- 
tek, zawarować sobie, wy- 
łączać. 

Ekscytacja 1. podniecanie, 
podrażnienie, pobudzenie, 
przyśpieszenie, przypom- 
nienie, podnieta, zacłięta. 

Ekscytarz »/. zegar bu- 
dzikipobudka. 

Ekscytator ł. przyrząd do 
rozbrajania a. wyładowy- 
wania butelki lejdejskiej. 

Ekscytować t. podniecać, 
zachęcać . drażnić , przy- 
śpieszać. 

Eksdywizja 1. podział ma- 
jątku ziemskiego między 
wierzycieli. 



EkthalacJB /. ob. Egzhala- 
cja. 

Ekshaustor ni. przyrząd do 
wypuszczania pary zużytej, 
bąk ssący; przyi*ząd pompu- 
jący jiowictrzo napfiłnione 
l;urzem fabrycznym, aby 
natomiast weszło powietrze 
czyste. 

Ekshłbicja 1. wystawa; 0- 
kazanie; wydanie. 

Ekshibit i. dowód piśmien- 
ny należący do jakiej spra- 
wy, dokniiieiit. 

Ekshipotekować 1. wykre- 
ślać z ksi:(g l'!i)otecznych. 

Ekshortacja 1. napomnie- 
nie, przestroga. 

Ekshumacja irł. wyjęcie 
zwłok z grobu w celu oglę- 
dzin sadowci-lekarskich. 

Ekskawator ni. maszyna 
do wydobywania ziemi i_ 
równania poziomu. 

Eksklamacja I ' wykrz-^ », 
okr>:yk. 

Ekskludować ł. wyłączać. 

Ekskluzja (. wyłączenie. 

Ekskluzywa ni. urzędowe 
zastrzeżenie jakiego mocar- 
stwa 'katolickiego podczas 
wyboru papieża, aby niemi- 
ły tefnu mocarstwu kardy- 
nał nie został wybrany. 

Ekskluzywe I wyłącznie. 

Ekskluzywny nł. wyjątko- 
wy; ekskluzywność, wyłącz- 
ność. 

Ekskomunika, Ekskomunlka- 
cja 1. wyklęcie, wyłączenie 
z grona wiernych, z Kościo- 
ła, rzucenie klątwy. 

. Ekskorporanja nł. usuwa- 
nie, wydzielanie. 

Ekskrementy i. odchody 
ludzkie lub zwierzęce, kał, 
gnoi. 

Ekskrescencje M. w datr. 
Polsce obszary nie nadane 
nikomu, należące do włas- 
ności powszechnej. 

Ekskret t. wydzielina, ma- 
terja wydzielana z organiz- 
mu, szkodliwa dla niego. 

Ekskurs /. ustęp w dziele, 
odbiegający od głównego 
przedmiotu. 

Ekskursja . ł. wycieczka, 
mała podróż; wycieczka w 
celu naukowym. 

Ekskuza /. uniewinnianie 
się, tłómaczenie się, prze- 
proszenie. 

Ekskuzować ł. uniewin- 
niać. 

Ekslibrysa, karteczka zwyr 
kle ilustrowana z nazwi- 
skiem [losiadacza bibliote- 
ki, naklejana na wewnętrz- 
nej stronie okładki; o/>. Ex 
llbris. 

Eksmatrykulacja ł. wykre- 
ślenie z matrykuły. 

Eksmisja 1. sądowe wy- 
dalenie z majątku, z miesz- 
kania; wyrugowanie. 

Eksmitować ł. na mocy wy- 
roku sądowego wyrugować 



z posiadłości a. mieszkania; 
wydalić 7. kraju. 

Eksoficja o/j. Egzoficja. 

Ekspandować /. wybmlwK. 

Ekspansja /. rozszerzanie 
się, prężność. 

Ekspansywny./, dążący dn 
rozszerzania się; wybucha- 
jący; ekspansywność, dążność 
do rozszerzania się, do roz- 
pościerania się. 

Ekspatfjować się 1. opu- 
ścić ojczyznę dobrowolnie i 
przenieść- się na .stałe do 
innego kraju, wynaradawiać 
się. 

Ekspedjent 1. współpraco- 
wnik handlowy, biurowy, 
zajmujący się wysyłaniem 
paczek, towarów, z kanto- 
ru , z magazynu lub ze 
sklepu. 

Ekspedjować 1. załatwiać; 
wysyłai', wyprawiać. 

EItspedycja /. wysyłanie 
spraw załatwionycli, prze- 
syłek (lOcztowych, kolejo- 
wych towarów etc; zała- 
twianie interesanta; kopja 
urzędowa aktu; biuro lub 
lokal do załatwiania intere- 
santów i przesyłek; wypra- 
wa wojskowa lub naukowa, 
kampanja. 

Ekspedyte ł. oh. Expedite. 

Ekspedytor /. zajmujący 
się wysyłaniem papierów, 
towarów, posyłek do miej- 
sca przeznaczenia; utrzy- 
mujący biuro do załatwia- 
nia przesyłek interesów cel- 
nych, zajmujący się prze- 
wożeniem i wysyłką towa- 
rów, spedytor. 

Ekspedytura ł. biuro eks- 
pedjujące; wydział biura za- 
łatwiający ekspedycję pa- 
pierów urzędowych. 

Ekspektacja 1. oczekiwa- 
nie; ekspektacyjny, wstrzy- 
mujący się, wyczekujący. 

Ekspektant /. oczekujący 
posady, kandydat. 

Ekspektatywa śrl oczeki- 
wanie, wyczekiwanie, ubie- 
ganie się, nadzieja. 

Ekspektoracja M. odkaszl- 
nienie, wyplucie, wykrztu- 
szenie; wypowiedzenie te- 
g(j, co było na sercu, wy- 
wnętrzcnie się. 

Ekspens ł. koszt, wydatek, 
rozi'hi)d. 

Ekspensować 1. wydawać, 
łożyć nu co, robić znaczny 
wydatek. 

Eksperjencja /. doświad- 
c/.cnii>, znajomość rzeczy. 

Ekspert /. znawca, biegły 
mogący wydawać wiarogod- 
no orzeczenia o danym 
przedmiocie. 

Ekspertyza / orzeczenie 
jirzez biegłych; sprawozda- 
nie o wynikach przejirowa- 
dzonego śledztwa. 

Eksperyment ^ doświadcze- 
nie, próba; wywoływanie ja- 



Kksperymentaliiy — Kkwipai 



M 



kio^o zjawiska w celu zba- 
dania fJO. 

Eksperymentalny ni . do- 
ft\viad<;7.al?iy , pndleKaJucy 
dcświadczoniii, oparty na 
doświadczeniu. 

Eksperymentator i. robiący 
doświadczenia nankowc. 

Eksperymentować 1. [iróbo- 
wać, robić doświadczenie. 

Ekspiracja 1. wydanie o- 
statnicpo tclinienia; upływ 
jiHwnefTO terminu, oznaczo- 
nego czasu, o do,jakiejś u- 
inowy; w fiajologji — wy- 
dech, oddech. 

Ekspirować t. kończyć się, 
upływać , zgasnąć , ustać , 
działać. 

Ekspjacja 1. pokuta, żal za 
grzechy, zmazanie winy, 
przebłaganie, odpokutowa- 
nie. 

Eksplikacja 1. wyjaśnie- 
nie, wyłożenie, \*ryktad; wy- 
tłómaczenift, uniewinnianie 
si^. 

Eksplikować 1. wyjaśniać, 
tłumaczyć przekładać; e.się, 
tłumaczyć się, uniewinniać 
siq. 

Eksploatacja /. ciągnie- 
nie zysków z posiadanego 
gruntu lub przedsiębiorstwa 
przemysłowego a. handlo- 
wego; użytkowanie dla ko- 
rzyści; wyzyskiwanie czyjej 
pracy; nadużycie łatwowier- 
ności. 

Eksploatator /. ciągnący 
korzyści z danego interesu, 
z wynalazku, a, ze sposób-, 
ności; wyzyskujący. 

Eksploatować f. wyzyski- 
wać, wyciągać korzyści, u- 
żytkować. 

Eksplodować 1. gwałtow- 
nie wybuchać, pękać z hu- 
kiem; eksplodujący materjał, 
ciało wybuchowe, preparat 
chemiczny ulegający od u- 
derzenia nagłemu rozkła- 
dowi. 

Eksploracja 1. badanie, śle- 
dzenie, poszukiwanie. 

Eksplorator I . poszuki - 
wacz. • 

• Eksplozja ł. wybuch gwał- 
towny. 

Eksplozywna 1. spółgłoska, 
spółgłoska wybucłiowa (np. 
■ i, j), t\ g, f>, li). 

Ekspołiat nt. przedmiot u- 
mieszczony na wystawie ja- 
ko okaz. 

Eksponent ł. wystawca; w 
mai. wykładnik. 

Eksponować ł. wystawiać 
na działanie jakiej siły ; 
wyjaśniać, okazywać; przed- 
stawiać dowody ; nara - 
żać na niebezpieczeństwo; 
przyjmować udział jake eks- 
ponent w wystawie oka- 
zów. 

Eksport a. wywóz, handel 
wywozowy za granicę, to- 
wary wywożone za granicę; 



eksportowy handel, handel 
wywozowy. 

Ekgporta, Eksportacja ł. wy- 
prowadzenie zwłok; wywie- 
zienie. 

Eksporter/, wyprowadza- 
jący towary krajowe na 
sprzedaż za granicę. 

Eksportować t. wywozić a. 
wysyłać towar piiejscowy 
za granicę; wynosić a. wy- 
wozić nieboszczyka do gro- 
bu; (o księdzu) prowadzić 
orszak.pogrzebowy. 

Eksposesjpnować nt. wy- 
zuć z posiadłości. 

Ekspostulować t. spierać 
się, żądać zdania sprawy. 

Ekspozycja 1. wyłożenie, 
wyjaśnienie, wytłumacze- 
nie; wystawianie kliszy fo- 
tograficznej na działanie 
światła; wystawa przedmio- 
tów sztuki i przemysłu; w 
dramatach: pierwsze sceny, 
z których widzowie obznaj- 
miają się z bohaterami i 
wątkiem sztuki; przedsta- 
wienie rzeczy. 

Ekspozytura śrl. filja (in- 
stytucji społecznej), zakład 
pomocniczy:kościół f iljalny. 
Ekspres /. umyślny; po- 
ciąg nadzwyczajny na ko- 
lejach; posłaniec publiczny; 
umyślny list Inb przesyłka, 
która po nadejściu musi być 
natychmiast osobno dorę- 
czona adresatowi. 

Ekspresja t. wyrażenie: 
wyrazistość dosadność, do- 
bitność; ekspresyjny, dosad- 
ny, wyrazisty; wyrażający 
«tan wewnętrzny. 

Eksprobracja 1. zarzut, o- 
stra wymówka. 

Ekspromisja i. zmiana oso- 
by dłużnika bez zmiany zo- 
bowiązania. 

Ekspromisor 1. poręczy- 
ciel. 

Eksproprjacja »i. wywłasz- 
czenie, usunięcie z własno- 
ści za wynagrodzeniem. 
Eksprymować ł. wyrażać. 
Ekspugnacja i. zdobywa- 
nie. 

Ekspulsja t. wypędzenie, 
■wyrugowanie, wyparcie. 

Ekspurgacja t. iisprawi-e 
dliwienie. 

Ekssudat ni. wysięk w cie- 
le, wypocina. 

Ekstabulacja ni. wykreśle- 
nie długu z księgi hipotecz- 
nej. 

Ekstatyczny g. pełen ek- 
stazy. 

Ekstatyk g. człowiek wpa- 
dający w ekstazę, w za- 
chwyt. 

Ekstaza g. wyższy stopień 
zachwytu, marzycielskie q- 
niesienie, zachwycenie; ek- 
stazjować się, unosić się nad 
czem, zachwycać się. 

Ekstemporale t. zadanie 
szkolne piśmienne, robione 



w Kzkole natychmiast, bez 
zaglądania do podręczni- 
ków. 

Ekstendować t. rozciągać, 
rozhzerzać. 

Ekstensja ł. rozmiar, roz- 
szerzanie się; rozciąganie 
się; rozciągłość; wyciąganie 
przy składaniu złamanej ko- 
ści Ijub nastawianiu zwich- 
niętych członków. 

Ekstensywe ł. ob. exten«ive. 

Ekstensywny i. rozszerza- 
jący się, rozciągły, obszer- 
ny; gospodarstwo e-ne, pro- 
wadzone na dużych obsza- 
rach z małym nakładem; 
nienatęźone. 

Ekstenuacja 1. przedłuże- 
nie (co do czasu); wytrzy- 
manie. 

Ekstenuować t. odbierać 
dług ciążący na dobrach 
królewskich przez trzyma- 
nie ich w daerżawie. 

Eksterjorycziy ni. zewnętrz- 
ny- 

Eksterjoryzacja ni. w spiry- 
tyzmie: wydzielenie się cia- 
ła astralnego z mcdjum. 

Eksterminacja ł. wytępie- 
nie, zagłada, wyniszczenie, 
wygnanie. 

Ekstern A, Ekstemista nt. ze- 
wnętrzny; uczeń przychod- 
ni nie mieszkający w za- 
kładzie naukowym ; ten , 
co składa egzamin łącznie 
z uczniami, przygotowaw- 
szy się prywatnie; w .szpi- 
talu lekarz przychodni. 

Ekstemat nt. pensja lab 
szkoła dla uczniów przy- 
chodnich. 

Eksterytorjalny ni. za- 
graniczny , niepodlegają - 
cy prawom krajowym ogól- 
nym. 

Ekstorsja ł. wymuszanie 
czego na kim, wydobycie 
czego od kogo siłą lub 
groźbą. 

Ekstra 1. dodatkowy, nad- 
liczbowy ; nadzwyczajny ; 
bardzo, nader, osobno, o- 
prócz; rodzaj gry w piłkę. 

Ekstracug n. nadzwyczajny 
pociąg kolei żelaznej. 

Ekstradować i. usunąć 
przemocą z majątku, wyda- 
lić z kraju, oddając w ręce 
władzy zagranicznej. 

Ekstradycja /. wydanie 
przestępcy lub zbiega przez 
władze jednego państwa — 
władzom drugiego. 

Ekstrafajn n. wyborny, do- 
skonały. 

Ekstrahent 1. ten, kto robi 
a. otrzymuje vyciąg z ja- 
kich akt, ksiąg. 

Ekstrahować ł. robić wy- 
ciąg (ekstrakt) z książek, 
z akt. 

Ekstrakcja ł. wydobywa- 
nie, wyciątranie. 

Ekstrakt ł. wyciąg z czego 
np. z pism, z ziół, z mięsa; 



świadectwo o wpisie do . 
ksiąg hip«t<.'cznych. 
Ekstraktor /. robiący wy> 

cią^', ■.vypis. 

Ekstran. EkstraiMMz /. obcy, 
przybysz zagraniczny; oA. 
Ekstern. 

Ekstraortfynarja /. nadzwy- 
czajne dochody lub wydat- 
ki ; ekstraordynarylBy , nad- 
zwyczajny, niezwykły. 

Ekstrapoczta {ob. ekstra i 
poczta) poczta wynajęta w 
godzinach nieobjętych roz- 
kładem jazdy, szybka pocz- 
ta. 

Ekstrateryłorjalny ni. nie- 
należący do terytorjam pań- 
stwowego. 

Ekstrawagancja /. zacho- 
wywanie się przesadne, dzi- 
wactwo, nadużycie. 

Ekstrawagować /. pleść 
głupstwa. 

Ekstynkcja i. gaszenie, wy- , 
gaśniecie, stłumienie. 

Ekstynktor /. przyrząd ręcz- 
ny do ga.szeńia ognia. 

Ekstyrpacja t. . wyrwanie 
z korzeniami, wykorzenie-i 
nie, wytępienie, wyłuska-' 
nie, wyskrobanie. 

Ekstyrpator 1. gracownik, 
narzędzie rolnicze do wy- 
korzeniania chwastów, doi 
spulchniania gmntu i do 
przykrywania zasiewów. 

Ekswinkniacja nt. nchyle-i 
nie się, uwolnienie się. 

Ekswiscerować i. wycień- 
czać, wyczerpj-wać siły. 
Ekswota t. ofiary. 
Eksykator nt. przyrząd 
do wy.suszania przedmiotów 
wilgotnych w nizkiej tem- 
perattirze; przetwór do o-. 
suszania mtiTÓw z wilt 
goci. 

Ektodenna *g. zewnętrzna 
błona zarodka. 

Ektoparazyty *g. pasożyt> 
zewnętrzne. 

Ekłypografja *g. drukowa- 
nie literami wypnkłemi. 

Ekumen g. proboszcz w Ko- 
ściele wschodnim. 

Ekumeniczny g. powszech 
ny (sobór). 

Ekwał ł. równość, jedna 
kowość. 

Ekwator 1. równik. 
Ekwatorjalny nł. równiko 
wy, właściwy strefie mię 
dzy zwrotnikowej. 

Ekwilibr ni. równowaga. 
Ekwilibrysta ni. umiejąc: 
utrzymać się w równowa 
dze wśród niezwykłych nJ 
chów jak: skoczek na linił 
iinochód. 

Ekwilibrystyka nt. nauka i 
równowadze , umiejętno- 
zachowania równowagi; 
brotność, zręczność. 

Ekwinokcjalny^. równono^ 
ny, międzyzwrotnikowy; o 
Aequinoctium. 

Ekwipaż /. pojazd, powi 



45 



lOkwipowiK- — Kliniiiiacja 



caprzi;^iem; załoga okrą- 
9wa. 
Ekwipować ./. icaopatrywnć 

■e wszystko .o (lot^zebnc, 

l>l-(i)' e. sle. sprawić sobie 

, si)rz(;ty i meble, u- 

^11;; zaifObpodarowY- 

Ekwitacja 1. nauka juzdy 

Ollllfj. 

Ekwiwalencja ni. równowa- 

enie si.;. 
Ekwiwalent 1. równoważ- 
ik, rii« iiuznacznik, równej 
•artOM.^i. 

Ek(w)iwok '. dwuznatz- 
ik. 

Ekwiwokacja ni. mówienie 
wuziiaryinikauii. 
Ekzema o/-. Egzema. 
Elaborat 1. wypracowanie 
iśmionue. 

Ćlan /. Mi^/ rozp(jdzenie 
c, zapęd; zapał, uniesienie. 
Elastyczny p. f/.j .sprężysty, 
)zcią!jliwy, giętki, chwiej- 
y, dający się łatwo nagiąć, 
■e mający pewnycli zasad; 
astyczność, .sprężystość. 
Elateryt *.v. kauczuk ko- 
ilny. 

Elbik n. oh. Halbe cwelwe. 
Eldorado h. bajeczna krai- 
i złota i bogactw, miej-, 
e rozkoszne, ui'ocze. 
Eleaci g. zwolennicy szko- 
filozofioznej gi-eckiej , 
oszący, że świat fizyczny 
5t tylko pozorem, byt zaś 
Jno-ścią samą w .sobie, bez 
izelkiej różnolitości. 
Elear, EIjer tręff. harców- 
ki ry.-erz odważny, wy- 
wający przed wojskiem 
djazdami nieprzyjaciela. 
Elegancja i. wdzięk, wy- 
intność, wy tworność; wy- 
akany smak w ubiorze; 
dobność, dobry smak. 
Elegant ./'. modniś, stroj- 
5, ubierający .się pięknie; 
gancki, wytworny, wy- 
intny, strojny; eleganto- 
ć się, stroić się. 
Elegiaco w. w muz. smęt- 

Elegja g.-i. utwór poe- 
;zny pełen smutku, tęsk- 
ty, żal, tren; elegijny ża- 
ny. rzewny, smutny, 
Elejson g. zmiłuj się! 
Elekcja /. wybór, obiór 
). panującego.); elekcyjny, 
eralny, zwołany w celu 
oni. 

Elekt ł. wybrany, nowo- 
•any. 

ilelitor ł. wyborca; dawny 
uł niektórych panują- 
;h książąt niemieckich, 
>rzy mieli prawo obiera- 
. of.sarza. 

ilektorainy ni. wyborczy. 
ilektorat ^;7. księftwc rzą- 
me prze?, elektora. 
ilektrochemitypja *g. ulo))- 
ny spo.sób trawienia na 
iku drogą galwaniczną. 



Elektrorhemja *g. nauka 
o zjawiskach i hemicznych, 
wywołanydi prądem elek- 
trycznym; zastosowanie e- 
lektrycznośi i do celów che- 
mi<-znycli. 

Elektroda, Elektrod *g. bie- 
gun (koniec) drutu, przez 
który pi-zechodzi prąd elek- 
tryczny; e. dodatui — anod; 
e. ujouiiiy — katod (oh.). 

Elektrodyi. arnika, Elektroki- 
netyka *g. nauka o prawach 
elektrycznośi i w stanic ru- 
chu i o wzajemnym wpły- 
wie prądów elektrycznyc-ii. 

Elektrodynamometr *ff. przy- 
rząd do mierzenia siły prą- 
dów, wytwarzanych przez 
dynamoniasżyny. 

Elektrofor * g . przyrząd 
służący do wytwarzania e- 
lektrycznoś<;i ciągłej, zło- 
żony z krążka ebonitowego 
pokrytego krążkiem metalo- 
wym, opatrzonym rękoje- 
ścią. 

Elektrolndukcja nł. wzbu- 
dzenie prądów eJektrycz- 
nych przez sąsiedztwo z prą- 
dami. 

Elekłrokinetyka "g. ob. Elek- 
trodynamika. 

Elektrolit *g. ciecz, w któ- 
rej pod wpływem prądu ele- 
ktrycznego zachodzi zmia- 
na chemiczna ez. rozkład 
(elektroliza). 

Elektroliza *p- rozkład che- 
miczny ciał płynnych pod- 
czas przechodzenia przez 
nie prądu elektrycznego. 

Elektromagnes *g. sztabka 
z żelaza miękkiego (kutego), 
owinięta drutem izolowa- 
nym, przeobrażona w mag- 
nes działaniem prądu elek- 
trycznego. 

Elektromagnetyczny *g. o- 
party na działaniu elektro- 
magnesów ( telegraf , sy - 
gnał). 

Elektromagnetyzm *g. nau- 
ka o związku i wzajemnym 
wpływie zjawisk magne- 
tycznych i elektrycznych; 
magnetyzmwzbudzony dzia- 
łaniem prądu elektrycz- 
nego. 

Elektromeialurgja *g. wy- 
dobywanie nietalów z rud 
za pomocą prądu elektrycz- 
nego. 

Ęlekłrometeor *g. zjawisko 
atmosferyczne w którym 
działa elektryczność. 

Elektrometr 'g. przyrząd 
do mierzenia ilości i siły 
napięcia elektryczności. 

Elektromotor nt. przyrząd 
przeobrażający energję e- 
lektryczną w pracę mecha- 
niczną, przyrząd wzbudza- 
jący elektryczn'Ać dyjia- 
niiczną. 

Elektromotoryczna ni. siła 
i'lrktr(' - wzbudzająca, wy- 
twarzająca prąd elektrycz- 



ny W stosach elektrycz- 
nych. 

Elektron g. podług AVill!a- 
ma Crooksa atom elektrycz- 
ny co do wielkości=»dwuty- 
siącznej cząstce atomu wo- 
doru, łączący się z atomem 
materji. 

Elektrooptyka *g: badanie 
zwia/.ku pomiędzy ciek - 
tryrzim^.-ia, a światłem. 

Elektropunktura ni. lecze- 
nie chorych elektryczno- 
ścią, |>uszczaną przez igły 
wetknięte w ciało, galwa- 
nopuiiktura. 

Elektroskop' *g. przyrząd 
wykazujący, czy badany 
przedmiot je.st naelektryzo- 
wanv i jnką elektryczno- 
ś,:ią." 

Elektrostatyka *g. nauka o 
prawach elektryczności w 
stanie równowagi, spoko- 
ju, o objawach elektrycz- 
ności nagromadzonej w cia- 
łach. 

Elektrotaktyzm »i. zdolność 
oddziaływania organizmu 
na i)rądy elektryczne, gal- 
waiiotaktyzm. 

Elektrotechnik *g. uczony 
lub technik pracujący nad 
zastosowaniem elektiyczno- 
.ści; budujący aparaty elek- 
trotechniczne. 

Elektrotechnika *g. zasto- 
sowanie elektryczności do 
celów technicznych, do u- 
rząuzeń praktycznych np 
do oświetlania, do telefo- 
nów, telegrafów i t. p. 

Elektroterapja *g. leczenie 
prądem elektrycznym. 

Elektrotyp *g. to Siuno co 
Galwanotyp. . 

Elektrotypja *g. klisze mie- 
dziane (galwanoplastyczue) 
otrzymane drogą elektrycz- 
ności z których można di"u.- 
kować. 

Elektryczna *g. baterja ob. 
Batei-ja; e-a maszyna, a,)arat 
do wzbudzania i zbierania 
elektryczności; e-e iwiatło, 
bwiatłi) wzbudzone prądem 
elektrycznym; e-e światto 
żarowe, polegające na żarze- 
niu się włókna węglowego; 
e-e światto łukowe, tworzące 
się między końcami dwóch 
prętów węglowych; e-ie, 
za wpływem elektryczno- 
ści, nagle, wstrząsająco; 
e-y, zawierający w sobie 
elektryczność, działający 
za pomocą elektryrzno.^^oi, 
poruszający , jiobudzająry , 
wzruszaja,cy; e-y prąd, prze- 
bieg elektryczności po prze- 
wodniku, a głównie po dru- 
tach; elektryczność, siła obja- 
wiająca się w przyrodzie 
(pioruny) i w różnych cia- 
łach, wskutek tarcia, ogrze- 
wania lub zetknięcia, siła ta 
wywołuje liczne zjawiska, 
znajdujące zastosowanie w 



praktyce (telegraf, telefon, 
oświetlanie i t, d.). 

Elektryzować nł. wzbu- 
dzać, udzielać elektryczno- 
ści; prten. nagle wzruszać, 
ożywiać, pobudzać, podnie- 
cać, wstrzą.sać, sprawiać na- 
gle i silne wrażenie; elektry- 
zu)f co, wzruszająco, podnie- 
cająco. 

Element 1. żywioł; główny 
zasadniczy pierwiastek ży- 
cia; pierwotna materja; 
część składowa zasadnicza 
jakiej rzeczy; e. elektrycz- 
ny, ogniwo elektryczne, o- 
gniwo w stosie galwanicz- 
nym, przyrząd do wytwa- 
rzania prądów elektrycz- 
nych złożony z cynku i mie- 
dzi albo cynku i węgla, 
zanurzonych w roztworze 
kwasu i soli i połączonych 
drutem; elementa, początki 
czego, zasady główne. 

Elementarny t. początko- 
wy; prosty, łatwo zrozumia- 
ły; żywiołowy (kieski e-ne). 

Elench g. w logice: istotny 
punkt w dowodzeniu; głów- 
ny wątek dowodzenia. 

Elephantiasis x<. słoniowa- 
cizna — choroba polegająca 
na nadmiernym rozroście i 
zgi-ubieniu chorego organu. 

Eleuterja, Eleusis g. w Ga- 
licji stowarzTozenie ślubu- 
jących wstrzemięźliwość od 
napojów alkoholicznych; od 
gry w karty, palenia tytu- 
niu i rozpusty płciowej; 
w staroź. Grecji uroczysto- 
ści dla iK'zczeuia Zeusa na 
pamiątkę wyzwolenia Gre- 
cji od najazdu Persów, 

Eleuteryzm nł. zasady E- 
leutei-ji. 

Eleuzynje g. uroczystości 
w Eleusis na cześć Deme- 
try. 

Elew /. wychowaniec, u- 
czeó; e-ka, uczenica, wy- 
chowanka. 

Elewacja /. wzniesienie; 
w archi!, widok zewnętrzny 
budynku; w artylerji: kąt, 
jaki tworzy i)rzy wystrzale 
oś Infy z linją poziomą; pod- 
niesienie wylotu działa. 

Elewator i. przyrząd me- 
chaniczny do ładowania cię- 
żarów z okrętów, z wago- 
nów, do windowania, do 
przesypywania; winda; e. 
zbożowy , wielki magazyn 
zbożowy z mechanizmem 
dt^ gatunkowania, czysz- 
czenia i przechowywania 
zboża. 

Elf tkand. powietrzny a. 
ziemski duch w podaniach 
skandyirawśkich. 

Ellberować ł. uwalniać. 

Eliksir ar. wyciąg lub od- 
war roślinny; płyn leczni- 
czy; płyn z cudownemi włas- 
nościami. 
Eliminacja 1. rugowanie. 



Kliniiiiować — KiTiporjuni 



40 



unieważnienie, wyrzucenie, 
wjkre^Ienie z ksiąg; w al- 
gielirze: usuniecie jednej 
niewiadomej dla uproszr:;^- 
nia źiadania. 

Eliminować t. wykreślać, 
usuwać, rugować, unieważ- 
niać. 

Elipsa g. linja krzywa 
zamknięta, wynikająca z u- 
kośni;go przecifjcia stożka; 
droga, jaką w ciągu roku 
gwiazda pozornie opisuje; 
opuszczenie wyrazu w zda- 
niu, wyi*zutnia. 

Elipsograf *g. narzędzie 
do kreślenia elipsy. 

Elipsoida *g. ciało powsta- 
łe przoz obrót połowy elip- 
sy około osi krótszej — ogól- 
ny kształt ziemi; elipsoidal- 
ny, mający postać elipsy. 

Eliptyczny g. w materaatace: 
należący do elipsy; w fizyce 
iMstron. biegnący po drodze, 
która jest elipsą; w gramaty- 
ce i logice: wypowiedziany 
z opuszczeniem, z wyrzut- 
nią. 

Elita/, wybór czego, kwiat 
iip. młodzieży; towarzystwo 
wyborowe. 

Ellzeum, Elizjum g.. Elizej- 
skie pola, u starożytnych: 
kraina błogosławionych , 
miejsce pobytu bohaterów 
po śmierci: niebo, raj. 

Ellzja i. opuszczenie sa- 
mogłoski lub spółgłoski. 

EIJenI wfff. niech, żyje 
wiwat! 

Eljer ob. Elear. 

Elki dolnon. futro z tchórza. 

Elma Św. ogień, światło e- 
lektryczne, pokazujące się 
u szczytu wysokich przed- 
miotów, np. masztów. 

Eloah hebr. (1. mu. Etohim) 
Bóg. 

Eloglum ł. pochwalne sło- 
wa, wyrazy, napis (na na- 
grobku). , 

Elokucja ł. wysławianie, 
sposób mówienia, wyraże- 
nie. 

Elokwencja 1. wymowność, 
łatwość i piękność wysło- 
wienia, dar przekonywania 
i wzruszania innych, wy- 
mowa, krasomówstwo; elo- 
kwentny, wymowny. 

Elongacja ni. wydłużanie, 
odległość kątowa planety od 
słońca t, j. kąt utworzony 
przez linje poprowadzone od 
oka patrzącego do słońca i 
do planety. 

Elukubracja ni. rzecz z tru- 
dem ale bez talentu wypra- 
cowana (zwłaszcza piśmien- 
na); rozprawa piśmienna; 
słaby utwór literacki. 

Eluwjalny nt. grunt po- 
wstały wskutek zwietrzenia 
skalnego podłoża. 

Eluzja ł. naigrawanie się. 

Elwecwelwe ob. Halbecwel- 



Elza n. obręcz żelazna, 
kolo rozpędów. 

Elzewlry. nazwa oardzo 
cennych wjdań Ktarożyt- 
nvch klasyków drukowa- 
nych od r. 1.592 do 1680 
w Leodjum i Amsterdamie 
przez drukarzy tegoż na- 
zwiska; rodzaj druku naśla- 
dujący druk tych wydań 
(od nazwiska drukarzów ho- 
lenderskich Elzevir). 

Emablować /. bawić (ko- 
biety). 

Emaija /. szkliwo, szkli- 
sta powłoka różnokolorowa; 
lśniąca powłoka zębów; ema- 
Ijować, powlekać emalją; po- 
krywać odbicia fotograficz- 
ne żelatyną dla nadania im 
ptiłyskn: emaijernia, oddział 
fabryki w kti'rym wyroby 
pokrywają emalją (szkli- 
jj-em). 

Emanacja 1. wypływ, np. 
promieni śffiatła z ciała 
świecącego; wyłanianie się; 
wyłonienie się z Boga 
wszystkies;o, c,< istnieje; e- 
manacyjna teorja światła of). 
Emisyjna teorja. 

Emancypacja /. wyzwole- 
nie, usamowolnienie; dąże- 
nie do niezależnego sta- 
nowiska; równoiiprawnie- 
nie. 

Emancypant f. zwdennik 
emancypacji kobiet; eman- 
cypantka, kobieta żądająca 
równouprawnienia z męż- 
czyznami. 

Emancypator 1. krzewiciel 
emancypacji, os wobodziciel. 

Emancypować 1. usamo- 
walniać, uwalniać od za- 
leżności. 

Emanować 1. wydzielać, 
wyłaniać. 

Emaus, obchód ludowy w 
drugie święto W. Nocy (od 
jiazwiska miasta w l''ale- 
stynie). 

Emballagie /. (a"balaij ob. 
Ambalaż. 

Embargo [/.] przyareszto- 
wanie okrętów z ładunkiem 
w porcie; zamknięcie portu; 
rrien. położyć e., zabrać lub 
zatrzymaćsamowolnierzecz 
cudzą. 

Embarkować /, wsiąść na 
okręt , wsadzić na okręt 
(wojsko, działa), ładować to- 
wary na okręty. 

Embarras de (du) choix t. 
fa"bara (Jo (dii) sziui) kłopot 
z wyborem z i)owodń obfi- 
tości przedmiotów odpo- 
wiednich. 

Embarras de richesse /. «"- 
hara de ristesj tj'udności wy- 
boru z [lowodu obfitości 
przedmiotów do wyboru. 

Embetować się /. nudzić 

się. 

Emblema, Emblemat y. u- 
zmysłowienie, symbol.znak, 
godło. 



Embiematyczny *g. przod- 
Btawioiiy [)od figurą, pod 
przenośnią, hyinboliczny, a- 
legoryczny. 

Embolizffl g. wsunięcie 
jedneL'o dnia w miesią- 
cu. 

Emboija g. zatkanie na- 
czyń krwionośnych. 

Embrjogienja 'g. powstanie 
i rf^woj zarodka. 

Embrjologja 'g. nauka o 
rozwoju zarodka. 

Embrjon g. zarodek Ludzki 
hib /.wiiTzęcy. 

Embrjonalny ni. zarodko- 
wy; początkujący. 

Emendacja ł. poprawienie 
spro.stowanle. 

Emendationes /. pomyłki w 
druku do jn.jirawienia. 

Emersja f. wynurzenie się 
(z cienia). 

Emeryt /. urzędnik, który 
wystu/ył przepisaną ilość 
lat i uzyskał pensję doży- 
wotnią; emerytować, udzielić 
dymisję z emeryturą. 

Emerytura ni. pen.sja do- 
żywotnia po wysłużeniu pe- 
wnej liczby lat i wyjściu ze 
służby. 

Emetica t. środki wymiot- 
ne. 

Emetyk ;/. związek kwasu 
winnego, antymonilu i po- 
tasu — lek, sprowadzający 
wymioty. 

Emfałyczny g. wymuszony, 
napuszony, przesadny (w 
mowie). 

Emfaza g. silny nacisk 
kładziony ua pewne wyra- 
zy lub wyrażenia; przesa- 
da, napuszystość w mowie. 

Emfiteuta g. /póżńj dzier- 
żawca trzymający grunty 
na prawach emfiteutyj.z- 
nych; emfiłeutyczny, dotyczą- 
cy emfiteuzy. 

Emfiteuza .<rt. wieczysta 
dzierżawa dziedziczna. 

Emfizema g. chorobliwe 
rozdęcie tkanki komórko- 
wej, rozedma płuc. 

Emigracja t. wychodżtwo 
z kraju. 

Emigrant 1. wychodźca. 

Emigrować 1. opuszczać 
kraj ojczysty dla osiedlenia 
się w innym. 

Eminencja ł. wysokość, 
dostojność (tytuł kardvna- 
łow~l. 

Eminent i. uczeń celujący. 

Eminenter 1. znakomicie, 
doskonale. 

- Emir «r. władca, tytuł 
książąt mahometańskich. 

Emisarjusz 1. wysłaniec 
polityczny z tajemnym po- 
leceniem, na zwiady lub dla 
propagandy. 

Emisja 1. puszczenie w o- 
bieg nowych papierów war- 
tościowych; wypuszczenie; 
emisyjna teorja światła, teo- 
rja emanacyjna, podług któ- 



rej z przedmiotu świecące- 
go rozchodzą ^ię cząstki 
światła; ob. Undulacyjna teo- 
rja. 

EmtłMrt /. wypnczczaji^y 
papiery procentowe w obieg 
na mocy ustawy satwierdzo- 
nej przez rząd. 

Emitować 1. wypuszczać, 
BJjszczać w obieg. 

Emocja /. wzruszenie , 
wzburzenie. 

Emocjonalny ni. skłonny 
do wzruszeń; bezpośrednio 
zależny od podrażnień ner- 
wowych, wzruszeniowy. 

Emocjonować ni. wzru- 
szać. 

Emolllens w 1. mn. Emolllen- 
tla ł. środek lekarski roz- 
miękczający. 

Emolumenł 1. pożytek, ko- 
rzyści, zysk, dochód praw- 
ny z czemś połączony, z cze- 
goś płynący, dochód ubocz- 
ny. 

Empire /. lt/'pir) cesar- 
stwo; styl, kierunek este- 
tyczny z czasów pierwsze- 
go cesarstwa francuśŁiego, 
usiłujący odtwarzać sztukę 
.starożytną, grecko - rzym- 
ską, odznacza się bogactwem 
ozdób zarówno w budow- 
nictwie jak w bronzownic- 
twie i w stolarstwie me- 
blowem i dekoracyjnem: su- ^ 
knia empire ma stan bardzo ' 
ĄTÓtki, prawie sięgający pa- 
chy i duże wycięcie dokoła 
szyi. ■ 

Empirejski l. nieziemski, ; 
rajski, niebieski. 

Empireum i. najwyższa sfe- 
ra niebieska, siedlisko świa- 
tłości (Boga i rozkoszy), ' 
miejsce pobytu dusz błogo- . 
sławionych, niebo, raj. 

Empireumatytzny*p. v;chrm. 
ogrzewany bez przystę- 
pu powietrza; przypalony,; 
przyswędzony. 

Empirja g. doświadczenie. 

Empirjo-krytycyzm 'g. teo- 
rja wyprowadzająca świa- 
domość z praw biologicz-. 
nych. 

Empiryczny g. oparty jedy- 
nie na doświadczeniu; empi- 
ryczna lilozofja, filozofja wy- 
wodząca wszelkie poznania 
z doświadczenia (w przeci- 
wieństwie do filozofji spe- 
kulacyjnej). 

Empiryk g. działający i o- 
pierający się tylko na do- 
świadczeniu. 

Empiryzm "g. oh. empirycz- 
na filozofja. 

Emplette /. (<fpleł) zakup. 
spi'awunek. 

Emploi j. (of^pUia) dosl.u- 
rząd; w teatrze: rodzaj ro' 
powierzanych jakiemu ak- 
torowi. 

Empora *g. galerja nad na- 
wami kościoła. 

Emporjum, Emporja g.-l. 



47 



Kriiiiiizii — Entoiuogiatjii 



jłówiip, ważne miejscoskła- 
low<> lianJlu; ważny punkt 
1 and Iowy. 

Empuza g. rudzaj grzybka 
)a.sorzytnj;^>;ppo na owa- 
lach, od którego szozegól- 
lie'piM;^ muchy. 

Emulacja 1. współzawod- 
lictwo, współubieganie siij. 

Emulator 1. wspó^zawod- 
lik. 

Emulować (. współzawod- 
liczyć, ii^ć H l(>pszi>, rywali- 
;ować. 

Emulsja /. zawiesina, mie- 
szanina tłuszczów z wodą, 
naj;ii"a pozór mloka; emul- 
syjna klisza, e-ny papier, w fo- 
ofri-.ifji: tafla szklana, celu- 
t. a. papier przykiy- 
Iriej strony emulsją | 
iiiwii czułą na świa- 
ło. 

Emulsyna nt. cząść składo- 
wa migdałów i niiiktórych 
nnych nasion. 

Emundować t. oczyszczać, 
iniewinniać , usprawiedli- 
wiać; e. się, oczyszczać ńą 
. zarzutów. 

En arriJre /. (a" narier) w 

En alłendant/.co" nałaPda") 
ymi zasem. 

En ayanł /. fa''nawa"') na- 
)rzód. 

En bagatelle/. (a" hagatel) 
ako drobnostkę (lekcewa- 
•.yći. 

En bloc /. (<^ blok) ogółem, 
yczałtem, hurtem. 

En canaille /. (a" kanaj) 
ikczomnie, podle; trakto- 
wać kogo pogardliwie. 

Er carrilre /. faHarierJ ga- 
)pem, cwałem, w najwięk- 
zym pędzie. 

En chef /. ^a" szef) główny 
aczelnik, glównodowodzą- 
y, na czele. 

En chiffres /. (d* szifr) w 
zyfrowanem (tajnem) pi- 
mio. 

Enchirydjon g. podręcznik 
więźle napisany; książka 
odręczna. 

Enchorjalne nł. pismo of>. 
'emotyczne pismo. 

Enclaye /. fa''klau>) część 

erytorjum obcego państwa 

najJująca się całkowicie w 

I brębie danego państwa. 

I En comparaison/. fa" kąpa- 

eząi w porównaniu. 

Encyklika g.-l. okólnik, o- 
I ezwa papieża do biskupów. 
I Encyklografja "g. encyklo- 
I ledja pewnej gałęzi wie- 

Encyklopedja *g. treść wie- 

' izy ludzkiej; alfabetyczny 

■ A iadomości tyczących 

;nej lub różnych dzie- 

■ iodzy; całość wiedzy 

.' i>i.'wriym zakresie; ency- 

lopedyczny, wszechstronny. 

Encyklopedysta *g. mający 

wiele wiadomości z różnych 



dziedzin wiedzy ; filozof- 
wolnomyśli( iel frunmiski 
z końca XVIII -go wie- 
ku. 

Endepja I ze shr. H. D.) na- 
rodowa demokracja, uiizwsi 
j/artji jjiilityiznej. 

Ende gut, alles gut n. gdy 
koniec dobry, wszystko do- 
bre; koniec wieńczy dzieło. 

Endemja g. choroba stale 
panująca w jakiej miejsco- 
wości, swiijsku, miejscowa; 
endemiczne choroby, nieii- 
staniiie lub przez długi czas 
panujące choroby w jednej 
miejscowości. 

En depdt /. la" depo) od- 
dać na skład do {irzechowa- 
iiia; na skłauzie. 

En óHM/Ja" (/etaj)szc.ze- 
gółowo, drobnostkowe, czę- 
ściowo, na małą skalę. 

En deux /. fa" d5) we 
dwuch, we dwie, we dwoje. 

Endogamja 'g. zakaz- za- 
wierania małżeństw z oso- 
bą obcego rodu, szczepu, ja- 
ku podstawa urządzeń ro- 
dzinnych w pewnym daw- 
nym okresie rozwoju ludz- 
kości. 

Endogieniczny *g. rosnący 
wewnątrz. 

Endolimla *g. płyn wodni- 
sty znajdujący się w uchu 
wewnętrznym. 

Endosmoza *g. przenikanie, 
przesiąkanie płynu rzad- 
szego do gęstszego przez 
błonę. 

Endosperma *g. bielmo, za- 
pas materiałów odżywczych 
w nasieniu służących do 
karmienia zarodka podczas 
kiełkowania. 

Endossemenł /. oh. Indosa- 
ment. 

Endotermiczny *g. pochła- 
niający ciepło. 

Endymjon g. imit.j kocha- 
nek Seleny, bogini księży- 
ca; uosobienie wiecznej mło- 
dości i rozkosznych ma- 
rzeń. 

Endywja w. gatunek cyko- 
rji, którego liście są używa- 
ne jako sałata. 

Eneada </. dziewiątka. 

En echange /. (a" esza"i) w 
zamian. 

En effigie /. ra" nefiii/ w 
portrecie; powiesić en effigie, 
powiesić na szubienicy por- 
tret skazanego zaniiast nie- 
go samego, z powodu jego 
nieoliecności. 

Energiczny g. pełen ener- 
gji; pełen siły fizycznej i 
moralnej; mocny; z silną 
wolą; sprężysty. 

Energletyka *.7. nauka o e- 
ni^rgji; dążność do sprowa- 
dzenia wszelkich objawów 
w przyrodzie do pojęcia e- 
nerf,'ji. 

Energietyzm *g. podstawy 
nauki o wytrzymaloftci. 



Energja g. moc, siła cha- 
i-akteru, sprężystość i nie- 
złomność woli zdolnej- i 
gotowej zawsze do czynu, 
dzielność, wytrwałość; w 
naukach fizycznych; zdol- 
ność do wykonywania pra- 
cy- 

Enerwacja ł. rozdra-inie- 
nie, zdetierwowanie, opada- 
nie z sił, newroza. 

Enerwować ł. denerw(j- 
wać, rozdrażniać. 

En face /. fa" fot/ wi- 
dziany z przodu, całą twa- 
rzą. 

En familie /. (a" famij) w 
rodzinie, w domowym kole, 
między sobą. 

Enfanł /. la^tol') dziecko; 
e. prodige /'-prorfii^ciidowne 
dziecko; e. prodigue f-jrro- 
dig ) dziecię marnotraw- 
ne, syn marnotrawny; e. 
terrible (-<mW> dziecię okro- 
pne; człowiek, który niewła- 
ściwym odzywaniem s i ę 
trzyma ciągle innych w o- 
bawie; e-s perdus (-perdii) 
pierwsi żołnierze idący do 
ataku i dlatego zwykle stra- 
ceni. 

Enfilade /. oh. Anfilada. 

Enfoncer la porte-cuyerte /. 
(e^Jase la port uu-ert) dosl. 
wyłamywać drzwi t.twarte: 
zwalczać urojone przeszko- 
dy. • 

Engagement /, !a'^gaima"j 
zobowiązanie, przyjęcie na 
posadę; eh. Angażować. 

En gale /. (a" gal) w prze- 
pisanym poradnym' stroju. 

En germe /. (d* ierm) w 
zalążku. 

Engonady g. klęczące po- 
staci w płaskorzeźbach e- 
gipskifch. 

En grandę tenue/. ro" gra"d 
tenili w stroju }iaradnym, u- 
roczystyra. 

En grand seigneur/. /a" ?ra" 
senjor) po wielkupańsku, jak 
wielki jian. 

Engroista, Engroslsła {oh. 
en gros), kupiec hurtowy, 
sprzedający towar tylko w 
większych ilościach. 

En gros f. (a" gro) na wiel- 
ką skalę, w wielkiej ilości, 
hurtem, w masie, w całości. 

Enharmoniczne * g. tony 
dźwięki o różnej nazwie, 
lecz lirzmiące jednakowo na 
nietctorych instrumentach 
nil. fin i ges. 

En herbe f. fa" tierh) dosl. 
w trawie przen. kiełkujący, 
zapowiadający się na przy- 
szłość. 

Enigma, Enigmat g. zagad- 
ka. 

Enigmatyczny *g. zagad- 
kowy. 

Enkaustyka *g. w pal anie 
farb na porcelanie, malowa- 
nie gorącemi farbami wo- 
skoweini. 



Enklawa ob. Enclaye. 

Enklityka g. wyraz nie- 
aki.-entowany, zwykle jed- 
nozgłoskowy, łączący się 
z wyrazem i)oprzednim. 

Enkracja g. powściągli- 
wość. 

Enkratyci /;. sekta w II w. 
która wstrzytpywała się od 
mięsa, wina i małżeństwa. 

Enkrynity 'g. kopalne ga- 
tunki lilji morskich, znaj- 
dywane w pokładach drugo- 
rzędnych. 

En masse /. ya" vias) w 
masie, ryczałtem, ogółem, 
w wielkiej ilości. 

En miniaturę /. ra" minia- 
tór^namałąskalę, w zmniej- 
szeniu. 

Enologja *.7. nauka traktu- 
jąca o winach. ' 

Enometr *<7. narzędzie do 
mierzenia siły wina 

En ordre de bataille /. (a" 
nordr Ud baiaj) w szyku bo- 
jowym. 

En passant /. fa" pasd') 
mimochodem, w przelocie. 

Enopatja *g. leczenie się 
winem. 

En prise /. (a" prii) w sza- 
chach, warcabach i t. p.: ka- 
mień (figura, pieszek) zo- 
.stawony przeciwnikowi do 
wzięcia, do bicia. 

En profil .t. (a" profil) w 
profilu, widziany z boku, 
rysowany w przecięciu. 

EnguCłe /. la^ket) ob. An- 
kieta. 

En regard /. (a" rgar) 
w równoległym przekładzie 
( opismach , drukach ) , w 
tłomaozeniu juxtalinear - 
nem. 

En saułołr /. (a" sotuar) 
dosl. na krzyż, w kształcie 
krzyża: nosić (co) jako or- 
der, jako wstążeczkę orde- 
rową, nakształt orderu ,. 
wstążeczki orderowej. 

Ensemble /. («"sa"Ai() dosl. 
razem; ogół, całość, zgod- 
ność, zespół; w min. wyko- 
nanie lub kompozycja zbio- 
rowa. 

Ense et aratro ł. ntieczem 
i pługiem. 

Entelechja^, duch, dusza 
jako istota urabiają'-a orga- 
nizm (własny) i nadająca 
mu formy. 

Entente cordiale /. (d'id't 
kordiał) porozumienie ser- 
deczno, stosunki serdeczne 
między państwanii. 

Enterografja *g. opisanie 
wnętrzności, jelit. 

Enterolity "g. kamienie 
kiszkowe. 

Enterologja *g. część ana- 
toinji opisowej traktująca u 
wnętrznościacli. 

Enterotomja *g. o)ieracja 
przecięcia kiszki. 

Entomografja *g. opisanie 
owadów. 



KdIomIuIi 



L|)i/ootja 



4« 



Entomolog 'g. baduuz i 

zimwia owadów. _. 

Entomologia *g. uauka o 
owadach, owadoznawstwo. 

Entoparazyty *g. pasorzyty 
wew;ii;trziie. 

Entourage /. (cPlurai) oto- 
czenie. 

En tous cas '/. (a" tu ka) 
w każdym razie, na wszel- 
ki wypadek; duża parasolka 
od .słońca i deszcza. 

Entrechał /. (aHrna) skok 
w tańcu, połączony z krzy- 
żowaniem nóg. 

Entrecółe/. (a^trkot) kotlet 
bity cielijcy z żeberkiem. 

Entree /. fcftre) wejście, 
wchód, opłata za wejście, 
Wf!t<;p. 

Entref ilet/. {(iHrfile) wstaw- 
ka ważnej treści między 
artykułami w dzienniku, w 
gazecie. 

Entremets / {d^trme) da- 
nia miijdzy pieczystem a 
wetami: legnminy i t. p. 

Entre nous soił dit f. (c^tr 
nu sua di) mówiąc między 
nami; niech to między na- 
mi zostanie; w zaufaniu. 

Entrepot /. (cPtrpo) skład 
towarów. 

Entrepreneur /. {(^irprenOr) 
przedsiębiorca. 

Entrepryza ob. Anterpryza. 

Entresola p. Antresola 

Entreyue /. {ePtnoU) wi- 
dzenie się, spotkanie się, 
zobaczenie się z kim, roz- 
mowa z osobą mijącą pew- 
ne znaczenie, w celu do- 
wiedzenia się jej zapatry- 
wań. 

Entrez /. (d^tre) proszę 
wejść! 

En Irois quarts /. (a" trua 
kar) wizerunek przedsta- 
wiający twarz widoczną w 
trzech czwartych. 

Entropja g. ta część we- 
wnętrznej energji ciała, któ- 
ra nie jest już zdolna do 
dalszej przemiany na pracę. 

Entuzjasta g. zapaleniec, 
zaj;orzalec .w celu szla- 
chetnym; entuzjastki, przy- 
jaciółki i wielbicielki Nar- 
cyzy Żmichowskiej (1819— 
1870) oburzające się wraz 
z nią na zepsucie obycza- 
jów i bezmyślność i dążące 
do reform w tym wzglę- 
dzie. 

Entuzjazm g. uniesienie, 
szlachetny zapał, zachwyt; 
entuzjazmować sl$, zapalać 
się A'< czego. 

Entymemat g. wnioskowa- 
nie ski-ócone, w którym o- 
puKzczono pośrednie ogni- 
wa, jako fatwo domyślne. 

Enumeracja 1. wyliczę - 
Tlić. 

Enuncjacja 1. wyrażenie 
zdania lub myśli; ważne o- 
świadczenie złożone ze stro- 
ny rządu w pai'lamencie. 



Emreloppe /. (of^lop) ko- 
perta, owinięcie. 

En vogue/. (cT^og) mający 
powodzenie, rozgłos, będą- 
cy w modzie. 

Enzootja *g. choroba za- 
raźliwa bydła, panująca sta- 
le w jakiej okolicy. 

Enzyma g. ferment nieor- 
ganiczny, rozpuszczalny. 

E. o. tkr. ex officlo (oh.i. 

Eocen *7., Eocenlczna a. 
EoceAska formacja trzecio- 
rzędowe, najstarsze osado- 
we«pókłady ziemi. 
, Eoceniczny *g. trzecio- 
rzędny. 

Eodem {dom. dłe) i. w 
tymże (dniu, czasie). 

Eo Instante i. w tej chwili. 

Eo Ipso t. tym samym, 
właśnie, dlatego. 

Eol g. bożek wiatru; harfa 
eolska, instrument muzycz- 
ny strunowy, w któiym 
dźwięki wywołuje powiew 
wiatru uderzającego o-stru- 
ny; pieśń e., rodzaj liryki 
greckiej. 

Eon g. długi przeciąg cza- 
su, wieczność; e-y, u gnos- 
tyków:. duchy pośredniczą- 
ce między Bogiem a stwo- 
rzeniem; e. zły— Demiurg 
(oh.)\ e. dobry- Chrystus. 

Eos g. jutrzenka. 

Epakta g. liczba, która po- 
kazuje, o ile dni rok księży- 
cowy prędzej się kończy od 
słonecznego (służy do ozna- 
czenia, kiedy nów .przypa- 
da); w kalendarzu: liczb? 
ziota. 

Epanafora g. powtórzenie 
tego samego wyrazu na po- 
czątku kilku zdań po so )ie 
idących. 

Eparch g. zarządca pro- 
wincji. 

Eparchja g. wielkorządz- 
two, namiestnictwo; djece 
zja biskupa greckiego. 

Epatant /. (epaia"j zdumie- 
wający, osłupiający. 

Epenłeza g. wtrącenie gło- 
ski w wyraz. 

Epicentrum ni. punkt na 
powierzchni ziemi, leżący 
wprost nad głównym ogni- 
skiem trzęsienia zienii. 

Epicheremat g. sylogizm, 
którego jedna przesłanka 
lub obie są stwierdzcjpe 
przez wniosek z nich wy- 
nikający a. przez inne zda- 
nie. 

Epicier /. {epi^e) kupiec 
korzenny ; przen . miesz - 
czuch należący do stanu 
kupieckiego. 

Epicki, epiczny g. opowia- 
dający. opiso^'y, iHjhator- 
ski; poezja epiczna ot. Epi- 
ka. 

Epicykl *g. koło toczące 
się po okręgu innego koła. 

Epicyklojda *g. krzywa, o- 
pisaua przez punkt okręgu 



koła toczącego się po innym 
okręgu. 

Epidemja g. choroba za- 
raźliwa dotykająca naraz 
wielu ludzi w jednym cza- 
sie ■ i obejmująca pewną 
przestrzeń kraju, choroba 
nagminna. 

' Epidemjologja 'g. nauka 
o chorobacli nagminnych. 

Epiderma g. naskórek. 

Epidot *j. kamień ozdobny: 
wodny krzemian wapnia, 
glinu i żelaza, zabarwiony 
na zielono i żółto. 

Epifanja g. dott. jawienie 
się: święto Trzech Króli. 

Epifenomen g. zjawisko 
podrzędne towarzyszące zja- 
wisku głównemu. 

Epifily *g. rośliny żyjące 
na innych roślinacl),.nieko- 
niecznie pasożytnicze. 

Epłfora g. w retoryce: po- 
wtarzanie tych samych wy- 
razów na końcu kilku zdań 
po sobie idących. 

Epiglenetyczna "g. teorja, 
teorja rozwoju. 

Epigieneza *g. stopniowe 
rozwijanie się jestestw;teo- 
rja stopniowego rozwoju. 

Epiglotis g. nagłośnia, na- 
krywka krtaniowa, języ- 
czek. 

Epigoni, Epigonowie g. po- 
tomkowie ; naśladowcy i 
propagatorzy wielkicli idei 
gienjalnych poprzedników, 
mniej zd^^lui niżeli owi po-- 
pirzednicy. 

Epigraf g. dewiza, godło. 
napis. 

Epigrafika g. nauka o od- 
czytywaniu d.iwnych na- 
pisów na murach, kamie: 
niach, pomnikach. 

Epigram, Epigramat 17. krót- 
ki wiersz dowcipny, fraszka. 

Epik g. poeta epiczny. 

Epika g. poezja e*pi':zna, 
opowiadająca o rfujr. czy- 
nach i zdarzeniach bohater- 
skich. 

Epikryza *j. zestawienie 
objawów clioriiby z wyni- 
kami sekcji pośmiertnej. 

Epikureizm «<. Hanka filozo- 
fa greckiego Epikiu-a (341 — 
270 prz. Clir.) o pokładaniu 
szczęścia w spokoju duszy 
i rozumnym .iżyciu przy- 
jemności życia, później po- 
jęta j.ikó hołdowanie ucie- 
pLom zmysłowym; zmysło- 
wość, rozwiązłość. ' 

Epikurejczyk, człowiek hoł- 
dujący rozkoszom zmysłci- 
wym; epikurejski, zmysłowy, 
rozpustny (od imienia filo- 
zofa Epikura). 

Epilemma g. zarzut, który 
mówca sam s<^1iie czyni, aby 
z góry usuną'- ten zarztit. 
który mv} mogą uczynić. 

Epilepsja g. wielka choro- 
ba, padaczka, choroba św 
W alentego. 



Efileptyfc 9. chory na pa- 
daczkę. 

Epilog g. zakończenie 
(mowy, poematu, powieści 
i t. p.); domówienie, zawiera- 
jące wyjaśnienie niektórych 
szczegćiów. 

Epinicjon, EpintcjiM, Epini- 
kion '/ pieśń zwycię.^ka. 

Epipedometrja 'y. mierze- 
nie i'Wzczyzn. 

Episjer ob. Epicier; episjer- 
stwo, ogół episjerstwa, fach 
episjerów , konserwatyzm 
mieszański. 

Epłskopahiy ni. Kościół pa- - 
nujący w Anglji Kościół, 
na czele którego stoi mo- 
narcha i biskupi. 

Episkopat g. biskupstwo; 
wyświęcenie na biskupa ; 
władza biskupia; ogół bis- 
kupów. • 

Episcopus in partilMis infi- 
delium /. biskup w dziel- 
nicach pogańskich, biskup 
bez djecezji. 

Epistemologia *g. teorja po- 
znania. 

Epistoła non embescH t. 
list się nie rumieni, list 
śmielszy niż język. 

Epistolarjusz {. zbiór li- 
■stów. 

Epistolarny t, mający cłia- 
ratter listu. 

Epistolografja g. sztuka pi- 
sania listów. 

Epistoła g.-l. list; czytanie 
podczas ilszy sw. ustijpu 
z Pisma Św.. najczęściej 
z listów apostolskich, inacz.: 
lekcja; utwór poetyczny w 
rodzaju listu, długi i nudny. 

Episylogizm 'g. w logice 
wniosek dodatkowy, uzupeł- 
niający inny wniosek. 

Epitafjum g. napis na na- 
grobku; nagrobek. 

Epitalamjum *g. pieśń we- 
selna, wiersz kn uczczeniu 
państwa młodych. 

Epitet g. określenie przy- 
miotnikowe lab rzeczowni- 
kowe, mające rzecz lab imię 
lepiej Scharakteryzować; 
przydomek daw;\ny , komu 
od jego zalety a. wady. 

Epitomator 'g . robiący 
skróty, lub wyciaji z dzieł 
innych autorów. 

Epitome g. skrót, kons- 
pekt, streszczenie (fij). książ- 
ki). 

Epizod g. ustęp w mowie, 1 
w poemacie, powieści, łii- 
storji, wtrącony, nienale- 
żący do głównej akcji; 0- 
pis zdarzenia i:baczający od 
głównego przedmiotu; wy- 
padek, zdarzenie; epizodycz- 
ny, dodatkowy, wtra y, 
nie należący do głć^;:"i7> 
przedmiotu, mimochodem 
opowiedziany. 

Epizoiczny . *^. żyjący iia 
zwierzętach. 

Epizootja *g. zaraza i..; } - 



49 



Epizować — Espanjoleta 



IJo, wof,'ole iin zwierzątii, 

Epizować *g. nadawać cha- 
akliT cpifzny. 
■ Epoda g. śpiew kontowy 
10 strofie i antjstrufie; ma- 
y poemat liryczny. 

Epoka g. moment rozpo- 
;zy!inj;\iy 6i\\ chwila przc- 
oniow.i rozpoczynająca no- 
ry rozwój l)istoryczny; o- 
res czasu; w ustroń, czas, 
il ktorciiu liczy sit; bieg 
iala nicliii'skifj;o: planety, 
omoty liilj księżyca; epo- 
owy. pamiętny, ważny, wy- 
itiiy, znamienny, stano- 
ii^cy cpokt;. 

I Epolety .;'. nai'amienni- 
i n.i mundurze wojsko - 
■ym. 

Eponim g. w staroż. Atenach 

yżs/.y urzijdnik, urzędowy 

i)iekun wdów i sierot, są- 

ził sprawy niewolników, 

ierowat uroczystościami, 

iiłatwinł sprawy niiędzy- 

arodowe; od jego imienia 

[.•al nazwę miesiąc, przez 

■ijry urzędował. 

Epopeja, Epos g. poemat 

)haterski; jtoetyczna opo- 

ieść mająca za treść wiel- 

e wypadki i czyny boha-" 

rskic jednej osoby lub na- 

du; epopeiczny, wfłpłiniały, 

idniijs}y, godny opisa w 

lopei. 

Epreuye /. feprdtcj próba, 
erwsza odbitka sztychu, 
tografja. 

Epreuyes d'artiste/. (eprów 
rtittj pierwsze (najcen- 
ejsze) odbitki miedziory- 
w, jeszcze bez żadnego 
.pisu tylko z ])odpisem ar- 
-Sty. 

Epruwetka /. walcowate 
te naczynie szklane w 
Inyni końcu otwarte do 
bót chemicznych, do do- 
iadczeń, probówka. 
Epuracja /. oczyszczenie 
). żołądka). 

E pur si muoye! te. a jed- 
k się porusza! (ziemia) — 
iwa Galileusza (1564 — 
ł2). 
"Epuzer /. kandydat do 
łżcństwa. 

^guator ł. ob. Ekwator. 
?rn </. epoka, niezwykle 
iziejowe wydarze- 
, d którego zaczyna się 
I -huba lat. 
irało y. muza pieśni mj- 
1 nych. 

I :rb , pierwiastek meta- 
I iny (od nazwy miejsco- 
.ści w Szwecji). 
;rb n. własność dziedzicz- 
szlaehecka, spadek. 
irdreiion oh. Edredon. 
■reb g. podziemie, kraina 
; niności, państwo ■amar- 
h, pieliło (u stai'ożvt- 
;h). 
.rakc|a ł. wzniesienie 



czego, wystawienie, założe- 
nie, fundacja; naprężenie, 
nabrzmienie; erekcyjny, fun- 
dacyjny. 

Erem g. pustelnia. 

Eremita g. samotnik, pu- 
stelnik. 

Erełyczny »/.podbadzający, 
podrażniony. 

Eretyzm ni. pobudzalność, 
chorobliwo podrażnienie. 

Erga *g. praca potrzebna 
do pokonania jednej dyny 
na odległość jednego centy- 
metra. 

Erga! *g. w fizyce: energja 
potencjalna. 

Ergastulum {.więzienie dla 
niewolników okutych w kaj- 
dany. 

Ergo i. a więc, a zatem; 
e. bibamus! więc pijmy! 

Ergocista nt. uparcie dys- 
putujący, sprzeczający się. 

Ergograf *g. przyrząd wska- 
zujący znużenie mięśni, za- 
pisujący 'ilość wykonanej 
pracy. 

Ergoterja ni. manja sprze- 
czania się. 

Ergotyna ni. gporysznik, 
wyciąg z rośliny spory- 
szu. 

Ergotyzm ni. sktonndść do 
sporów. 

Erin, Eryn celi. dawna na- 
zwa celtycka Irlandji, 

Erinnje g. (mitj ob. Eume- 
nłdy. 

Eripe te morae 1. nie zwle- 
kaj, nie wahaj się. 

Eris g. bogini niesnasek. 

Eritis sicut del t. będzie- 
cie jak bogowie. 

Erkier n. balkon na pię- 
trze, ze wszystkich stron 
obmurowany, opatrzony o- 
knami. 

ErIkOnig n. wtaić. Elfen- 
kónig, król Elfów. 

Ermitaż [r.] nazwa muzeum 
i galerji obrazów w ł^eters- 
bur;?ii. 

Erodentia t. środki gry- 
zące. 

Erogować 1. wyprosić oo 
u kogo. 

Eroico if. w muz. boha- 
tersko. 

Eros g. Amor, bożek mi- 
łości; miłość. 

Erotematyczna g. mełodf 
ob. Sokratyczna metoda. 

Erotematyka *g. sztuka na- 
prowadzania zapomocą jiy- 
tań na pożądaną odpowiedź. 

Erotoman g. człowiek pod- 
legły erotomanji, oddany 
lubieżności. 

Erotomanja g. szał miło- 
sny. 

Erotyczny g. miłosny, lu- 
bieżny; e-na poezja poe- 
zja liryczna opiewająca mi- 
łość. 

Erotyk g. poemacik mi- 
łosny. 

Erotyzm '5. kierunek w 



literaturze, którego przed- 
miotem jest miłość płcio- 
wa; popęd płciowy; usposo- 
bienie romansowe. 

Erozja nt. rozmywanie, 
żłobienie, w geolog, działal- 
ność żłobiąca wód bieżą- 
cych, wywierana na po- 
wierzchni ziemi; erozyjny, 
powstały wskutek erozji. 

Erpetologja *g. część zoo- 
lojrji o gadach. 

Errant gul in prosperls re- 
bus impetus forłunae se pu- 
tant fugisse t. mylą się, któ- 
rzy sądzą, że w szczęścili 
uniknęli ciosów losu. 

Errare humanum est 1. błą- 
dzić jest rzeczą ludzką. 

Errata t. sijrostowanie 0- 
mytek drukarskich. 

Erratyczny t. naniesiony 
przez wodę i lód, a. przez 
lodowiec; błędny. 

Error 1. błąd, omyłka. 

Error In calculo i. błąd w 
rachunku. 

Erudycja ł. uczoność, wy- 
s.ikie wykształcenie nauko- 
we, rozległa wiedza w pew- 
nym kierunku. 

Erudyt a. Erudyta 1. uczuny, 
człowiek wysoko wykształ- 
cony, oczytany. 

Eruktacja t. odbijanie się, 
wymioty. 

Erupcja 1. wj-buch z wnę- 
trza ziemi. 

Erygować t. wznosić, wy- 
stawiać-, ustanawiać, za- 
kładać; ufundować, sporzą- 
dzić. 

Eryka g. roślina wrzos 

Eryn oh. Erin. 

Erynnje oh. Erinnje. 

Erystyczny *g. prowadzący 
spory. 

Erytroskop, Erytroiitoskop 
"g. rodzaj okularów, przez 
któro rośliny zielone wy- 
dają się czerwonemi, a inne 
zabarwienia także przeina- 
czonemi. 

Erytrozyna**;. barwnik czer- 
wony. 

Erzlierzog n. arcyksiąże. 

E$, as ł. zaprząg dwukon- 
ny; w n.uz. nuta e z bemo- 
lem. 

Esauł oh, Asawuta. 

Esbouguet, Esbukiet /. ro- 
dzaj perfum kumbinowa- 
nych z różnych zapachów. 

Łscadron /. oi'. Szwadron. 

Eschatokół g. zakończenie 
pisma. 

Eschatologja g. nauka Ko- 
ścioła o rzeczach ostatecz- 
nych (o śmierci, sądzie o- 
stateeznym i życiu zagro- 
bowym). 

Escompte /. (eskątj dys- 
konto. 

Eseista /. autor szkiców. 

EselsbrUcke n. aoil. most 
ośli : pfttowe tłumaczenie 
ant(>ra klasycznego a. roz- 
wiązanie zagadnień, u- 



łulw;ająoe wypracowanie ; 
klucz. 

E sempre bene tr. wszyst- 
ko dzieje się najlepiej na 
tym najlepszym ze świa- 
tów. 

Esencja /. istota; rzecz 
sama bez dodatków; treść, 
wątek; wyciąg; odwar; ole- 
jek eteryczny otrzymany 
■przez dystylację; esencjainy, 
istotny; esencjonalny, skła- 
dający się z głównej istoty 
rzeczy, treściwy; pożywny, 
posilny, mocny. 

Eseńczycy hebr. sekta ży- 
dowska współczesna Chry- 
stusowi, żyjąca w ascezie 
i wspólności dóbr. 

Es ist eine alte Geschiclite, 
docłi bieibt sie immer neu «. 
to stara historja, ale zaw- 
sze zostaje nową. 

Es ist mir ganz Pomadę, 
ganz Wurst «. to mi wszyst- 
ko jedno, mało mię to ob- 
cłiodzi. 

Eskadra /.oddzielna część 
floty wojennej. 

Eskadron/. oh. Szwadron. 

Eskalada/. wtargnięcie do 
szturmowanego miasta za 
pomocą drabin; zakradanie 
się nie przez drzwi. 

Eskamoter /. kuglarz; n- 
miejącj' zręcznie chować 
przedmioty; zręczny zło- 
dziej; oszukaticzo grający \x 
kai-ty. 

Eskamotować .f. usunąć, u- 
kryć niepostrzeżenie jaki 
przedmiot w oczach wi- 
dzów, sprzątnąć co z przed 
oczu kuglarską sztuką; kraść 
zręcznie. 

Eskapada /. nierozważny 
wybryk, swawola; wymknię- 
cie się; fał.szywy skuk ko- 
nia. 

Esklandra/. skandal, zgor- 
szenie. 

Eskiaważ f. niewola; ro- 
dzaj bransolety w formie 
łaiicuszka. 

Es kommt in den besten 
Famllien vor n. to się zda- 
rza i w najlepszycłi rodzi- 
nach. 

Eskonto/. procent potrą- 
cany pi'z,v wypłacie należ- 
ności )irzed tenninini; oh. 
Dyskonto. 

Eskontować /'. pnen. wy- 
zyskać jaki wypadek prze- 
widywany, zanim się jesz- 
cze zdarzył; ob. Dyskonto- 
wać. 

Eskorta /. orszak służący 
do obrony w podróży; kon- 
wi\i, sti-aż. 

Eskortować /. towarzy- 
•fjzyć, jako straż honorowa; 
zbrojne odjirowadzać. 

Eskulap 17.-/. bożek gztitfn 
lekarskiej; prięn. lekarz. 

Espanjoleta/^drążek z klam- 
ką przy oknie służący do 
zamykania go. 



Słownik wyrazów obcycti 



Esparceta — Etyka 



50 



Esparceta /. roślina pa- 
stewna strąkowa. 

Espices /. (etpeij pienią- 
dze, jjotiiwka. 

Esperanto, nazwa jedncRO 
ze sztucznych języków mit;- 
dzynarodowych (utwór d-ra 
Zanifiilujfa z Warszawy). 

Esplanada /. wyrównany 
plac jii-zid dnżemi budowla- 
mi, przed warownią lub wa- 
łami. 

Espressiyo w. w mus. z na- 
ciskiem, dobitnie. 

Esprił de ripostę /. fespri 
do ripost) skłonność i zdol- 
ność dawania odpowiedzi 
krótkich, trafnych a ciij- 
tych. 

Esprit d'escalier /. (etfri 
(leskalje) dowcip spóźniony, 
odpowiedź, która przyclio- 
dzi na myśl po niowczasie 
{dosl. na schodach). 

Esprit du corps f. {espri dii 
kor) poczucie solid.iJ^ności 
między członkami tej samej 
korporacji. 

Esprit fort f. fespri for) tę- 
ga płowa; człowiek wolno- 
myślny. 

Esq. skr. E$quire a. (eskwajr) 
wielmożny. 

Esguisse /. leskis) szkic. 
Essai./. lesse), Essay a.{es^l 
szkic. 

Essbouquet/. oh. Esbuldet. 
Esseista oh. Eseista. 
Esse quam videri mało t. 
wolę być niż wydawać 
się. 

Estaliada /. zamknięcie 
przystani lub ujścia rzeki 
przez wbicie wielkich pali; 
pomost wchodzący daleko 
w morze dla spacerujących 
w miejscach kąpielowych. 

Estampa /. rycina, mie- 
dzioryt. 

Estanciero h. właściciel 
a. dozorca estancji. 

Estancja h. obszerny fol- 
wark w Meksyku. 

Esteta g . rozważający 
wszystko ze stanowiska e- 
stetyczuego; piszący o sztu- 
ce pięknej. 

Estetyczny g. zgodny z za- 
sadami i czuciem piękna; 
piękny. 

Estetylc g. znawca piękna, 
sztuki, człowiek mający po- 
czucie piękna. 

Estetyl(a *g. nauka o obja- 
wach piękna, o poczuciu 
piękna w życiu, sztuce, w 
literaturze i sztukach pięk- 
nych; filozofja sztuki, pięk- 
na. 

Estetyzm *g. osenianie 
wszystkiego ze stanowis- 
ka prze ważnie estetycznego, 
pl-zesadne rozmiłowanie się 
\^^ięknie. 

Estezjologla *g. część fi- 
zjologji obejmująca naukę 
o organach zmysłów. 

Estezjoinetr *g. przyrząd 



mierzący zmniejszanie się 
czucia pod wpływ m znu- 
żenia. 

Est modus in rebus 1. je,>,t 
sposób na wszystko; wszyst- 
ko ma swoje granice i cel. 
Est nobis yoluisse satis 1. 
dość nam jest chcieć. 

Estofilaltsia "g. wrażliwość 
obronna. 

Estoltada/. cios przy fech- 
tunku; natrętna prośba o 
pożyczkę. 

Esto tfiilii /. dosl. niech mi 
będzie: ostatnia niedziela 
przed Wielkim postem. 

Est quaedam fiere voluptas 
1. istnieje rozkosz jakaś w 
płakaniu (w biadaniu, na- 
rzekaniu). 

Estr, w chem. nazwa prze- 
tworów eterycznych o za- 
pachach owocowych. 

Estrada /. wzniesienie, 
podwyższone miejsce na- 
przeciw widzów, przezna- 
czone dla artysty, dla mów- 
cy, dla prezydjum. etc; try- 
buna; estradowy, koncerto- 
wy. 

Estragon /. roślina Draga- 
nek. 

Estymacja, Estyma ł. sza- 
cunek, poważanie, uszano- 
wanie. 

Estymator 1. czciciel, wiel- 
biciel, adorator. 

Estymować 1. poważać, sza- 
nować. 

Esy-flore$y t. ozdoby w 
zygzaki, wężyki i inne H- 
nje nieregalarne. 

Eszelon /. dosl. szczebel 
drabiny: szyk bojowy, w 
kjprym każdy następny od- 
dział jest bardziej cofnięty 
od poprzedniego, stojącego 
obok; każda z części, na 
które dzieli się pułk pod- 
czas podróży. 

Eszofować się /. zapalać 
się, unosić się, gniewać się. 
Et ab liosce doceri t. i od 
wroga można się nauczyć. 
Śtablissen)ent/.(ei«4WCTHa"> 
urządzenie, zakład; budy- 
nek dla zabaw urządzony 
wykwintnie. 

Etablować się f. urządzać 
się, założyć i urządzić swój- 
sklep, kantor, fabrykę. 

Etaiaż /. wystawa towa- 
rów na pokaz. 

Etalon /. miara a. waga 
urzędowa . podług- której 
sporządzają się i sprawdza- 
ne są inne; wzorzec, proto- 
typ. 

Etamina/. tkanina wełnia- 
na, błyszcząca, prawie tak 
rzadka i ażurowa jak kanwa. 
Etap/, miejsce wypoczyn- 
ku wojska lub aresztantów 
podczas marszu; odległość 
jednej stacji od drugiej ; 
straż eskortująca aMsztan- 
tów. 

Etat/, psnsja, płaca służ- 



bowa urzędnika; żołd; wy- 
kaz spodziewanych docho- 
dów i wydatków, budżet; 
być na etacie, zajmowjtć po- 
.sadę staią, pobierać? stałą 
pensję; spaść z etatu, stracić 
tę posadę z powodu jej zwi- 
nięcia lub zamienienia na 
tymczasową; ełatonOf, objęty 
budżetem; należący do skła- 
du urzędników; pobierający 
stałą płacę; zamieszczony 
na etacie. 

EUt (!') c'est mol ,f. (leta se 
muaj państwo to ja — słynne 
słowa przypisywane Lud- 
wikowi XIV. 
Etai/. piętro. 
Etażerka /. półki o kilku 
kondygnacjach, otwartych 
z boków, na książki i ele- 
ganckie drobiazgi; rodzaj 
patery, naczynie na wyso- 
kiej nóżce o kilku kondy- 
gnacjach. 

Etc. tkr. Et cetera i. i tak da- 
lej; i tam dalej; i inne i t. p. 
Eter g.-t. przypuszczal- 
na substancja wypełniająca 
przestrzeń wszechświata , 
z której powstał byt wszelki 
i której drgania stanowią 
światło; chem, bezbarwny 
płyn bardzo lotny, powstają- 
cy z działania kwasów na al- 
kohol, używany jako środek 
orzeźwiający i znieczulają- 
cy, służy także do użytków 
technicznych. 

Ełernlzować nł. uwiecz- 
niać. 

Eteromanja *g. nałóg upa- 
jania się eterem. 

Eteryczny nł. lotny, po- 
wiewny, lekki; e-e oiejki, 
ciecze lotne, silnie pachną- 
ce, wydobywane z roślin. 

Eteryfikacja i«^ zamiana 
na eter a. estr. 

Ełeryzować nł. znieczulać 
eterem. 

Et liaec facienda et iiia non 
omittenda 1. i to zrobić nale- 
ży i tamtego nie pominąć. 

£t haec meminisse juyabit 
ob. Forsan... 

Etiuda /. ćwiczenie mu- 
zyczne, wprawa, skompono- 
wana w postaci utworu mu- 
zycznego. 

Etjologia *g. część medy- 
cyny, badająca przyczyny 
chorób. 

Etiologiczny *y. przyczy- 
nowy , będący powodem 
czego. 

Et lux perpetua luceał ei ł. 
a światłość wiekuista niech 
mu świeci. 

Etnicy g. (póiń.) poganie, 
bałwochwalcy. 

Etnicyzm *g. wiara w wde- 
!u bogów, wielobóstwo, po- 
ganizm. 

Etniczny g. tyczący się 
cech narodowych. 

Etnolagja *g. ludożerstwo. 
Etnofobja *g. nienawiść 



jł 



do obcoplemieAców, kseno 
fobja. 

Etnoglenja *g. nauka o two- 
rzeni'1 !-ię narodów. 

Etnogonja *g. nauka o po 
chodzeniu ludów. 

Etnograf *g. ludoznawca 
badacz etnograf ji. 

Etnograficzny *g. etnogra 
fji lub pewnego plemi-^n' 
dotycząi.y; etnograficzne mu 
zeum, zbiór wytworów sztu 
ki, narzędzi i ubiorów róż 
nych narodów, oraz przed 
miotów objaśniających :^p 
soby ich życia. 

Etnografja 'g. opisowa nau 
ka o ludach, ich obyczajac' 
sposobie życia, właściw 
ściach umysłowych, pie 
niach, legiendach, wierze 
niach; ludoznawstwo 

Etnologia g. nauka o li 
dach i o rasach ludzkie) 
plemionach, wraz z ich wł; 
ściwościami anatomicznen 
i obyczajowemi. 

Etnopsychologja *g. nau 
badająca różnice w psych 
logji różnych ludów. 

Et nunc erudlmini 1. i niec 
że to posłuży ku waszenc 
zbudowaniu (zwykle w zn 
czeniu ironicznym) 

Etognozja *g. nauka o zw 
Czajach i obyczajach 

Etologja *g. nauka o cIl' 
rakterze , obyczajacłi j 
kiego ludu; nauka o p, 
wstawaniu pojęć o moraln 
ści i obyczajów. 

Etoplastja *g. umiejętno 
wprowadzania etyki w ż 
cie. "■ zastosowanie 

Etopsychologja 'g. ps 
chologja obyczajów jakie 
ludu. 

Et quorum magna pars tui' 
dosł. i któryclj- (dzieł i 1. 1 
wielką częścią byłem, t. 
i ja odegrałem przy te 
znaczną rolę. 

Etrusk, naczynie etrusk 
(od starożyt. narodu Etrc 
ków). 

Et sanguis et spiritus pec 
nia mortalibus ł. dla śmie 
telników pieniądz jest 
krwią i duszą. 

Et tenui case saepe vir ■ 
gnus exit i. z małej eh 
ty wychodzi często wie 



Et tu, Brute, contra me! 

ty, Brutusie {dom.: s^ 
deczny mój przyjacieli 
przeciwko mnie?l 

Et tutti quanti oh. Ti 
quanti. 

. Śhłi/. fetii) pudełko, i 
terał, puzderko. 

Etyczny g. dotyczący el 
ki; moralny, obyczajowy. 

Etyk g. uczony poświę 
jacy się etyce; auior r 
praw o etyce. 

Etyka g. nauka o zasada 
moralności; nauka o 



51 



Ktjkieta — Exchange 



tach i obowiązkach; filozo- 
fja moralności. 

Etykieta /. forma zaclio- 
waiiia siQ, przt^strzegaiia w 
wyższyoli warstwacli towa- 
rzystwa; kartka z napisem 
przytwicrdzijiia do przed- 
miotu, (iznai'z:iją(;a jego za- 
warto.'S(?'; etykietalny, oeromo- 
njalny; zgodny z etykietą; 
ngrzoczniony b(!Z serdecz- 
nośri; etykietalność, zaclio- 
wanic funii etykiety. 

Etykietować /. zaopatry- 
wał- w etykiety. 

Etylen V gaz złożony 
z w(;jrla i wodoru, czfjść 
skJaitowa gazu oświetlają- 
cego. 

Etymologiczna g. pisownia, 
piKowni,! zgodna z poclio- 
dzeniem (ze słoworodem) 
wyrazu; e-y stownik, słow- 
nik ul)jaśniający pochodze- 
nie wyrajów. 

Etymologizować *g. badać 
a. objaśniać etymologię wy- 
Irazii. 

' Etymologia ci. część gra- 
matyki o pochodzeniu wy- 
Tazów. słoworód. 
I Eulijotyka *g. sztuka do- 
tbrego, zdrowego życia. 
j Eucharystia q. dosl. dzięk- 
czynienie; \\'ieczerza Pań- 
Uka; Sakrament Ciała i Krwi 
TPańskiej. 

Eudemonizm *i;. uznawanie 
jzczęścia osobistego a. po- 
wszechnego za najwyższy 
;ęl działalności ludzkiej. 
^ Eudemonia^. trwała .szczę- 
Miwość, uczucie szczęścia, 
^■ozkosz. 

Eudemonologja *g. nauka 
' isiągania szi.-zęścia. 
, Eudiometr 'g. przyrząd do 
|lo rozbioru chemicznego 
^;;azó\v. 

I Eufemiczny, Eufemistyczny 
.g. określaj.ący rzecz jaką w 
I posób mniej drażliwy, rai- 
'jej brzmiący niżeli brzmia- 
łby bezpoś.-ednia nazwa 
^ej rzeczy. 

, Eufemizm ^.zastąpienie dra- 

.' liwego wyrażenia wyrażc- 

icm lub omówieniem mniof 

rażliwym wzgl. obojętnym. 

Eufoniczny g. dźwięczny, 
■ armonijny. 

Eufonia g. przyjemne 
rzniienie, miłodźwitjk. 

Euforbia g. roślina Wilczo- 
' ilecz. 

Euforia *g. przyjemne sa- 
.^lopoczucie, poczucie siły, 
drowia, błogostan. 

Cufuiici *g. nazwa poe- 
' iw, odznaczający eh się wy- 

wintną formą. 
_' Eugański, odnoszący się 

o Euganów, którzy ongi 
'" lieszkali około miasta Pa- 
■'wy. 

Eugienizm *g. dobre po- 
'■' lodzenie, należenie do 

yższych klas społecznych. 



Euhemeryzinn^. pojmowanie 
istot mitologicznych nad- 
przyrodzonych, jako ludzi 
ubóstwionych (od imienia 
filozofa Kuhemera). 

Eulogia g. dosl. poświęce- 
nie, pobłogosławienie; roz- 
sądek, w mowie i czynach; 
prawdopodobiedstwo. 

Eumenidy g. w viit. bogi- 
nie zemsty i złego sumie- 
nia, furje (na głowach mia- 
ły węże zamiast włosów). 

Eunomia g. dobre prawo, 
dobry zarząd, dobra kon- 
stytucja. 

Eunuch g. rzezaniec, ka- 
strat. 

Eupatryda g. szlachcic (w 
staroż. Attyce). 

Eur, Eurus g.-l. wiatr 
wschodni albo południowo- 
wschodni. 

Eurazja, ląd Europy i A- 
zji (ze złożenia wyrazów 
Eurlopa i ] Azja). 

Eureka! g. znalazłem! o- 
krzyk Archimedesa , gdy 
odkrył , ciężar gatunkowy 
ciał. 

Europejski »l. z Europy 
pochodzący, ( ywilizowany. 
gładki, delikatny w obej- 
ściu; głośny, sławny. 

Europeizować nt. nadać eu- 
ropejski wygląd, europejskie 
formy. 

Eurus oh. Eur. 

Euryp g. morze (w poezji). 

Eurytmja g. proporcjonal- 
ność, harmonja form, linji — 
w budynkach; rytmiczność 
w słowach 1 muzyce. 

Eutanazja//, łagodna śmierć 
bez cierpienia: śmierć w 
stanie łaski.^ 

Euterpe g. inuza muzyki 
i poezji lirycznej. 

Eutrofja *g. dobre odży- 
wianie. 

Eutycłijanie ni. sekta nie 
łiznająca natury ludzkiej w 
CSirystusii', nionofizyci (od 
założyciela Entychesa). 

Euxyn .'/. morze Czarne. 

Ev. ikr. en wille (a^ tnij) w 
miejscu (na listach). 

Ev. skr'. Eyentualiter ob. 
Ewentualnie. 

Eyenement /. oh. Ewene- 
ment. 

Eyentus belli dubius est /. 
wynik wojny jest wątpliwy. 

Eyentus stulłorum magister 
/. wypadek, powodzenie — 
jest nauczycielem głupców. 

Eyoe, Evohe! g. radosny o- 
krzyk '1 Greków, radość. 

Eyyiya! ic. niech żyje! wi- 
wat! 

Ewakuacja t. ustąpienie, 
opuszczenie warowni lub 
kraju przez wojska; opróż- 
nienie szpitala z chorych. 

Ewaluacja xl. ocenienie, o- 
.szacowanio, określenie war- 
tości. 

Ewangieliczny g. według 



zasad naoŁi Chrystusa, pe- 
łen prostoty i miłości bliź- 
niego, świątol)liwy, wznio- 
sło-religijny. 

Ewangielik, protestant, wy- 
znawca zasad I,utra lub Kal- 
wina; ewangielicko-augebur- 
ski, podług nauki Lutra; e- 
wangielicko-reformowany, po- 
dług nauki Kalwina. 

Ewangielisla g.(póiń.j &uiur 
F^wangielji, opowiadacz E- 
wangielji. 

Ewangielizować ni. opowia-- 
dać owangieiję. 

Ewangielja g,-l. radosne po- 
shinuictwo, dobra nowina; 
zwiastowanie o przyjściu 
Zbawiciela; 4 pierwsze księ- 
gi Nowego Testamentu; u- 
stęp z tych ksiąg czytany 
w liościele w czasie Mszy 
Św.; ewangielljka, książeczka 
z ewangieijami. 

Ewangieliarzi-r/., Ewangielir 
star]on g. tpóiń.) książka śre- 
dniowieczna z Ewangieija- 
mi na niedziele i święta. 

Ewaporacia 1. parowanie, 
ulatnianie się, wyziew. 

Ewazja 1. ucieczka z wię- 
zienia; upadek sprawy wsku- 
tek niestawienia się w są- 
dzie powoda; usprawiedli- 
wienie się. 

Ewazywna/. odpowiedź wy- 
mijająca , nicodsłaniająca 
myśli odpowiadającego. 

Ewekcja I, jedna z wiel- 
kich niejednostajności w 
biegu księżyca wynikająca 
skutkiem rjichu osi wielkiej 
obiegu księżycowego. 

Ewekt, Ewekta 1. cło od 
wywozu; wywóz, handel wy- 
wozowy, eksport. 

Ewenement /. zdarzenie, 
wypadek osobliwy. 

Ewenjencja irt. wychodz- 
two, emigracja. 

Ewentualny I . możliwy, 
przypuszczalny, mogący się 
zdarzyć; ewentualnie, na 
wszelki wypadek, możliwie, 
przypuszczalnie, z zastrze- 
żeniem, warunkowo; ewen- 
tualność, możliwość nastą- 
pienia jakiego wypadku, 
zdarzenia. 

Ewidencja ni. oczywistość, 
naoczna prawda, pewność; 
wykaz. 

Ewig Weibliclie oh. Dat 
ewig... 

Ewikcja l. poręczenie, pe- 
wność, rękojmia, gwaran- 
cja, zapewnienie, zabezpie- 
czenie; ewikcyjny, zabezpie- 
< zony, zagwarantowany. 

Ewiiccjonowai ni. zabez- 
pieczać, gwarantować. 

Ewiktor ni. dający ewikcję. 

Ewinkować t. udowadniać. 

Ewiracja t. ka.stracje. 

Ewokacja t. zapoz,wanie 
do sądu niewłaściwego. 

Ewolucja /. rozwój; prze- 
obrażeni«, przekKztałccnio; 



w marynarce: mchy i obro- 
ty floty wojennej; w wojsku 
lądowem: wszelka zmiana 
szyku; ewolucyjna esfcatfra, 
oddział floty, który przez 
ciągłe zmiany ruchu okrę- 
tów niepokoi nieprzyjacie- 
la; ewolucyjna teorjaoA. Ewo- 
lucjonistyczna teorja. 

Ewolucjonista nt. zwolen- 
nik teorji ewolucyjnej; ewo- 
iucjonistyczna teorja, nauka 
wyprowadzając a wszystkie 
rośliny i zwierzęta od .jed- 
nego lub niewielu gatunków 
pierwotnych; teorja rozwo- 
ju, Darwinizm. 

Ewoiucjoniźm ni . teorja 
rozwoju form i czynności 
bardziej złożonych z prost- 
szych. 

Eworsja ni. działalność 
wody w wodospadach — 
wyżłabiająea , wydrążająca 
z powodu ruchu wirowego 
głazów. 

Ex- l. były, dawny, nie- 
gdyś: oh. także Eks-. 

Ex abrupto 1. bez przygo- 
towania, znienacka. 

Ex aequo 1. dosl. z równie 
.słusznych względów (np. 
współzawodniczących o na- 
grody wynagrodzić jedna- 
kowo wobec jednakowych 
wyników współzawodnic - 
twa). 

Ex aeifuo et bono t. wedle 
prawa i słuszności. 

Ex animo 1. z serca. 

Ex arena funiculum nectis 
/. z )iiasku bicz kn;cisz. 

Exaudi /. dosl. wysłuchaj: 
nazwa 6-ej niedzieli po 
"Wielkiej Nocy. 

Ex auribus cognoscitur asi- 
nus /. jjo uszach poznać 
osła. 

Ex bene piacito /. jiodług 
upodobania. 

Exc. skr. Excudit rob.). 

Ex capite /. z głowy, z pa- 
mitjci. 

Ex catliedra /. z katedry, 
na mocy swego posłannic- 
twa, swego stanowiska, jak 
profesor; iron. wypowiada- 
nie swych opinji tonem 
przecinającym wszelką dys- 
kusję. 

Excei$ior! ^ w górę, wy- 
żej! 

Exceptio ł. wyjątek; e. con- 
firmat (probat) reguiam 1. 
wyjątek potwierdza regułę; 
e. yeritatis /. doil. wyłącze- 
nie ])rawdy: odwołanie się 
do zeznań świadków, doma- 
ganie się stawienia świad- 
ków. 

Exceptis exciplendis/. z wy- 
jątkiem tego co należy wy- 
łączyć. 

Excis (i') du mai prodult le 
bien /. (Ukse dii mul produi 
ló bjfl z nadmiaru złego ro- 
dzi sit^ dobro. 

Exchange u. fektctendij wy- 



Kxcidat illa dies - Fabryka 



52 



<nićtiia, weliHel; na^wa gieł- 
dy w Lundynio. 

Excidat illa dIes /. niccli 
ton dzień idzifi w niepa- 
mięć, nio wspominajmy o 
tern. 

Ex cinere in prunas/. z po- 
piołu w żar; przen. z desz- 
czu pod rynną. 

Exclłat auditor studium /. 
pilny słuchacz pobudza j:iit- 
liwoAó. 

Ex composite i. stosownie 
do umowy. 

Excl. skr. Exolu$ive ł. z wy- 
łączeniem, z wyjątkiem. 

Excudlt t. (na sztycliacli) 
wyr^ł (na.stąpuje jiodpis ry- 
townilia). 

Excusez du peu / (ektkuze 
dii po) wybaczcie, że tak 
mało. 

Ex duobus malis minus esł 
eligendum ł. oh. Ex malis eli- 
gere. 

Execratus ł. wyklęty. 

Exegi monumentum i. dotl. 
ukończyłem pomnik, w/nie- 
sienie sobie samemu pomni- 
ka trwałego (zasługi); e. m. 
aere perennius wystawi - 
łom pomnik trwalszy niż ze 
spiżu. 

Exempla docent /. przy- 
kłady uczą. 

Exempla illustrant non pro- 
bant i. przykłady objaśniają, 
ale nie są dowodem przeko- 
nywającym. 

Exempla sunł odiosa i. przy- 
taczanie przykładów (na-" 
zwisk ludzi) jest nienawist- 
ne, budzi nienawiść. 

Exempla traliunt ł. przy- 
kłady pociągają (do naśla- 
dowania). • 

Exempli causa a. Exempll 
gratia ł. dla |jrzykładu, jako 
l>rzykład. 

Exemplis discimus ł. uczy- 
my się na przykładach. 

Exemplo magis quam ratio- 
ne vivimus ł. żyjemy raczej 
podług przykładu, niż we- 
dług rozumu. 

Exemplum /. przykład. 

Exemptio ł. wyjątek, uwol- 
nienie. 

Exequatur ł. niech będzie 
wykonane ; potwierdzenie 
bulli papieskiej przez rząd 
krajowy; uznanie obcego 
konsula handlowego przez 
rząd. 

Exercitatio artem parat ł. 
ćwiczenie prowadzi do do- 
skonałości. 

Exercitatio Optimus est 
magister ł. ćwiczenie jest 
najlepszym nauczycielem. 

Exercitium i. ćwiczenie. 

Ex factis non ex dictis 
amici pensandi ł. przyja- 
ciół trzeba oceniać po - 
dług ich czynów a nie ze 
słów. 

Exigit et e statuis farinas ^ 
dosł. nawet z posągów wy- 



iżiąga mąkę t. j. umie każdą 
rzecz wykorzystać. 

Exhibition /. lelthihiiią) i 
a. lekshthisinl wystawa. 

Ex lioc numero est t. z tej 
samej liczby. 

Exilium /. wygnanie. 

Ex improvlso ł. niespo- 
dzianie. 

Ex improyiso «ubvenlt Ipse 
Deus t. niespodzianie Bóg 
sam przychodzi z pomocą. 

Ex interno 1. z piekła. 

Exitu$ /. zejście śmiertel- 
ne, śmierć. 

Exitus acta probat 1. ko- 
niec chwali dzieło. 

Ex Jurę, Ex legę 1. z mocy 
prawa, z ducha ustawodaw- 
stwa. 

Ex lex ł. stan polityczny 
Węgier, gdy ministrowie 
rządzą nie na podstawie u- 
chwał parlamentu, ale de- 
kretami wydanemi na zasa- 
dzie § 14 kojistytucji wę- 
gierskiej. 

Ex libris /. z książek, 
j. księgozbioru (wyrazy na 
naklejanej na okładce ksią- 
żek etykiecie, po nich na- 
stępuje nazwisko właścicie- 
la książki). 

Exlibrisa ab. Elcslibrysa. 

Ex libro doctus ł. ob. Doc- 
lus ex libro. 

Ex lingua stutta yeniunt In- 
commoda multa 1. głupi ję- 
zyk robi wiele szkody. 

Ex magna coena stomacho 
fit maxima poena ł. obfita 
uczta sprowadza dużą karę 
na żołądek. 

Ex malis eligere (eligenda 
sunt) minima ł. z wielii złych 
rzeczy wybierać (wybierać 
należy) najmniej złe. 

Ex mandato ł. z polecenia, 
z rozkazu. 

Ex necessitate 1. z koniecz- 
ności. 

Ex nexu 1. po' za związ- 
kiem, na (w) skutek związku. 

Ex niliiio t. z niczego. 

Ex nibilo nihil 1. z nicze- 
go nic. 

Ex nunc i. dotł. od teraz, 
od tejże chwili, od chwili 
obecnej. 

Exodus t. wyjście; nazwa 
drugiej księgi pięcioksięgu 
Mojżesza. 

Ex olficio /. {skr. ex offo) 
z urzędu, na mocy władzy, 
urzędowi przysługującej , 
z urzędowego obowiązku. 

Ex omnibus aliguid, in toto 
nihil ł. z wszystkiego po 
trochu, a wogóle nic. 

Ex operę artifex agnoscitur 
t. mistrza poznać po dzie- 
łach jego. 

Ex parte i. po części. 
Expectorantia t. środki le- 
karskie ułatwiające wyrzu- 
canie flegmy. 

Ex pede Herculem t. po 
stopie poznać Herkulesa. 



Expedite /. dofikonule. 

Expirienc« passe science 
/. {ek'perjt/'t pat tj^tl do- 
świadczenie jest • ważniej- 
sze, niż nauka. 

Experientia /. doświadcze- 
tiie; e. docet doświadczenie 
uczy: e. est optima rerum 
magistra, doświadczenie jest 
najlepsza mistrzynią. ■ 

Experimentum in anima viii 
ł. doświadczenie na zwie- 
rzętach, na istotach nędz- 
nych, nie mogących się 
bronić. 

Experto crede Robertho ł. 
wierz doświadczonemn (Ro- 
bertowi — imię dodane dla 
rymu). 

Explicit ł. (tkr. Yołumen 
explicitum est) koniec, skoń- 
czone. 
Explicite ł. wyraźnie, jasno. 
Expose /. wyłnszczenie, 
wyjaśnienie, przedstawie- 
nie sprawy, sprawozda- 
nie. 

Ex post /. sąd o faktach 
już nastąpionych oparty na 
ocenieniu ich następstw ; 
sąd o dawnej przeszłości o- 
party na poglądach dziś ist- 
niejących. 

Ex post facto 1. po czynie; 
nie należj- karać za czyny 
spełnione przed wydaniem 
zakazu. 

Express /. umyślny; po- 
ciąg pospieszny. 

Ex propriis t. własnemi 
środkami. 

Ex professo 1. z urzędu; 
z powołania. 

Ex promptu i. bez przy- 
gotowania , naprędce, na- 
gle. 

Exquis /. (ektki^ wybrany, 
doborowy. 

Ex quovisligno nonfitMer- 
curius ł. z jakiegokolwiek 
drewna nie zrobisz Merku- 
rego. 

Ex re i. 7. okazji. 
' Exsudat oh. Ekssudat. 

Extemporale oh. Ekstempo- 
rale. 

Ef tempore i. od razu coś 
robić, bez przygotowania; 
improwizować. 

Extensive /. obszernie, w 
całej rozciągłości. 

Exterieur /. (ektterjdr) 
powierzchowność , wygląd , 
strona zewnętrzna; e. du 
mełier idu melje) wygląd 
zewnętrzny odpowiadający 
ściśle uprawianemu zawo- 
dowi. 

Extr., Extract. skr. Extrac- 
tus /. wyciąg. 

Extra t. zewnątrz; oprócz; 
wyjąwszy; nadzwyczajny, 
osobliwy. 

Exłra iocuffl i. żart na 
bok. 

€xtra muros /. za murami 
miasta, zewnątrz murów. 

Extraneus t. ob. Elcsłran. 



Eitraordinalre /. (ekttraor- 
diner) nadzwyczajny. 

Extra ordlnem 1. nie w i<o- 
rządkn. 

Ejctrema malis extrema re- 
media /. na skrajne 7.' 
skrajne lekarstwo. 

Extreffla necessKas extr>: 
nis nixitur rationMus /. ubta- 
teczna konieczność osta- 
leiznemi posiłkuje się ar- 
gumentami. 

Extrćme /. (ekttremj krań- 
cowy. 

Extrimes ( les) se toucheirt 
/. (letekttrem só tuit) osta- 
teczności się stykają (.scho- 
dzą). 

ExmI t. wychodziec, emi 
grant; wygnaniec z kraju, 
wywołaniec, banita. 

Ex ungue leooem /. poznać 
lwa po pazurach. 

Ex uno disce omnes t. 
z jednego sądź, jacy są 
wszyscy (jakie jest wszyst- 
ko). 

Ex usu ł. z obyczaju. 

Ex yituio bos fit 1. z cielę- 
cia pow.staje wół. 

Ek voto /. na zasadzie 
śiubn. 

Ezopewy, zwięzły i trafny 
(od imienia greckiego bajko- 
pisarza Ezopa). 

Ezoteryczny y. tajemny , 
przeznaczony wyłącznie dla 
wtajemniczonych, nieprzy- 
stępny dla ogółu. 

Ezoteryk g. badacz nau- 
ki przeznaczonej tylko dla 
wtajemn iczonycb . 

Ezoteryzm *g. charaktei 
nauki dostępnej tylko dl 
wtajemniczonych. 



F. 



F. w muz. oh. Forte. 

Fabas indulcet fames 
dost. głód czyni bób słód 
kim; głód jest uajlepszyr 
kucharzem. 

Faber est quisque fortuna 
suae 1. każdy je.'=t sprawc 
własnej doli. 

Fabjanie, Fabjusze, stron 
nictwo socjalistyczne an 
gielskie, pragnące przeprc 
wadzenia zmian w nkładzi 
spolecziiyn\ powolnie, be 
wielkich wstrząśnień i 
chowania tych urządzeń 
be<inych, które się okazd 
dobremi (od imienia Fi 
bjusza Cunctatora , wodł 
rzymskiego, który, zwł^ 
cząc, pokonał Hamnibala) 

Fabryka /. zakład przem] 
słowy , [irodukujący pr; 



.63. 



Fabrykacja. — Fale 



pomocy macljin i siły ludz- 
łiej wyroby stużtjce do bez- 
piińroclnio{,'i) użytku; więk- 
sza' robota wykonywana 
zbiorowo, priy 'której pra- 
cują robotnicy rozmaitych 
fachów; budowanie, stjiwia- 
nic budowli. 

Fabryl(ac}a ł. przygotowy- 
•.wanio wyrobów; podrabia- 
nie, fałszowanie. 

Fabrykant 1. właściciel fa- 
bryki; przemysłowiec, ręko- 
dzielnik. 

Fabrykat t. sztuczny prze- 
rób; wyrób fabryczny; coś 
podnibioncgo. 

Fabrykować /. wyrabiać, 
produkować , wytwarzać ; 
podrabiać; fałszować, zmy- 
ślać, kłamać. 

Fabuła, Fabuła 1. opowia- 
danie alegoryczne, bajka; 
treść, osnowa opowiadania, 
utworu dramatycznego lub 
poematu; plotka. 

Fabuła docet^ bajka uczy. 

Fabulista nł. autor bajek, 
bajkopisarz; plotkarz. 

Fabulistyka nt. bajkopisar- 
stwo. 

Faccliino tr. (fakino) wyrob- 
nik, tragarz we Włoszecti. 

Fac0 a main /. (fas a mf) 
slcładająca się lornetka, z rę- 
kojeścią (jak u brzytwy) no- 
szona zwykle na szyi, po- 
dejmowana do oczu w razie 
potrzeby. 

Facecja i. żart, koncept, 
dowcip, dykteryjka. 

Facecjonisła nł. człowiek 
żartobliwy, wesoły, dowcip- 
niś. 

Faceieł, Facolet w. cłiust- 
ka do nosa. 

Facet t., facetka, wyraże- 
nie gminne, pogardliwe w 
znaczeniu: ktoś, osobistość 
jakaś nieszczególna, nazwa 
lekceważąca. 

Facetować /. . szlifować 
drogie kamienie. 

Facetie /. (Jatet) szlifowa- 
na płaska ścianka w dja- 
' mentacłi. 

Facetus oh. Facec]oni$ła; 
ob. Facet. 

Facli n. rodzaj zatrudnio- 
nia,,specja!ność, zawód, pro- 
ceder; przegroda półki; fa- 
chowy, zawodowy, specjal- 
ny, obeznany z zawodem; 
fachowiec, człowiek obezna- 
ny z jakim zawodem; zawo- 
dowiec, specjalista; facho- 
wość, znajomość swego za- 
wodu. 

Fachman n. ob. Fachowiec. 

Faciie dictu, diificiie factu 
t. łatwo mówić, trudno zro- 
bić. 

Facile est miserum irridere 
■ f. łatwo natrząsać się nad 
nieszczęśliwym, łatwo wj'- 
5miować nieszczęsnego. 

Facio ut facias t. czynię, 
abyś i ty czynił. 



Ftcit t. „czyni" — suma, 
wypadek z obrachunku. 

Facjata v. środkowa część 
ściany frontowej domu, wy- 
stająca ponad dom, podda- 
sze z oknami w dachu zro- 
biouemi; iart. twar?;, obli- 
cze, osoba śmieszna, czło- 
wiek nieosobliwy. 

Facjenda w. handel, za- 
miana towarów, sprzedaż i 
łrnpno, frymark, spekulacja; 
facjendować, handlować, za- 
mieniać. 

Fackeltanz n. taniec z po- 
chodniami. 

Fackeizug n. uroczysty po- 
chód z pochodniami dla u- 
czenia kogo. 

Facoiety w. coś wiszącego 
jako ozdoba; strzępy wiszą- 
ce przy ubraniu kobiecym. 

Facon /. (/<w?) sposób; o- 
bejście się; kształt, wzór. 

Facsimiie t. ob. Faksymile. 

Facia loquntur ł. czyny 
mówią. 

Factotum ł. ob. Fakłołum. 

Faeton g. syn Heljosa, bo- 
ga słońca; lekki wytworny 
otwarty powóz bez drzwi- 
czek; gatunek ptata. 

Fagiedeniczny "g. dotł. żrą- 
cy, zgorzelinowy, gangre- 
nowaty. 

Fagocytoza 'g. zdrowotna 
działalność fagocytów. 

Fagocyty ''g. ciałka krwi, 
zwalczające jady przez or- 
ganizm utworzono lub weń 
wszczepione. 

Fagot «/. instrument mu- 
zyczny dęty , drewniany , 
o dźwięku nosowym. ^ 

Jagocista nł. grający na 
fagocie. 

Fahrenheita termometr 213- 
stopniowy, używany w An- 

glji- 

Fahrkarte >i. bilet kolejowy. 

Faiiie /. (/ajj ciężka je- 
dwabna materja połyskliwa. 

Failll /. (/<v»/ "padły, 
zbankrutowany. 

Faliiite /. (/ajit) niewypła- 
calność, upadłość, bankruc- 
two. 

Faire bonne minę au mauvais 
jeu/. (fer bon min o moire :ó) 
zachować pozór wesołości 
wobec niepowodzenia. 

Ftire chariemagne /. (fer 
narlmań) odejść od gry gdy 
się jest wygranym. 

Faire de i'o'rdre avec le ii- 
sordre /. (Jer da lordr avek IS 
dezurdr) zaprowadzać porzą- 
dek zapomocą nieporządku. 

Faire la barbe k quelqu'un 
f. ifer la barb a kelkę), być 
sprytniejszym lub silniej- 
szym od kogo. 

Faire la cour/. (fer la kur 
nadskakiwać, starać się o 
pannę. 

Faire le diable i guatre /. 
{/er Id djabl a kuir), robić 
dużo hałasu. 



Tait accompli/.^/« takąpli) 
czyn spełniony, fakt doko- 
nany. 

Faiłs diyers /. (Je diwer) 
dział „rozmaitości" (wiado- 
mości różnorodnych) w cza- 
sopiśmie, wydarzenia roz- 
maito. 

Fajans / rodzaj glinki do 
wyrobu przedmiotów naśla- 
dujących porcelana wyro- 
by z tej glinki. 

Fajer n.Uotł. ogień; zapał;, 
gorliwość ; irtTfcć f. w gło- 
wie, być pijanym; f-u dać 
a. zadać, obić, dać bobu, 
pieprzu; fajerka, otwór o- 
krągły w płycie kuchni an- 
gielskiej; krążek żelazny lub 
obrączki zamykające ten o- 
twór. 

Fajeranł n. koniec dnia ro- 
boczego u rzemieślników, 
wieczorny odpoczynek. 

Fajerkasa n. ubezpiecze- 
nie od ognia, opłata ognio- 
wa. 

Fajerwerk ». ogień sztucz- 
ny; sztuczny efekt; wybuch 
ucziicia nagłego a przemija- 
jącego; f-ki dowcipu, frazeo- 
logji , iskrzące dowcipy , 
efektowne słowa; fajer - 
werkarz, urządzający ognie 
sztuczne, pirotechnik. 

Fajerwerker n. podoficer 
w artylerji. 

Fajfer n. grający na pisz- 
czałce; odmiana gołębia. 

Fajfokiok ob. Five o'clock 
tea. 

Fajgiel zarg.gmin. rubel. 

Fajn, Fein «. czysty, wy- 
borowy, jirzedni, delikatny, 
wytworny, piękny; dobrze, 
doskonale, wytwornie; fajno- 
wać, oczyszczać metale za 
pomocą to])ienia; kłamać, o- 
szukiwać. 

Fajngoid n. czyste złoto. 

Fajnzyiber n. czyste srebro. 

Fakcja t. stronnictwo , 
zwłaszcza polityczne, dzia- 
łające dla widoków osobis- 
tych; poplecznicy; niezgo- 
da, rozruch, spisek, zmowa; 
fakcyjność, strouTiiczość. 

Fakcjonista nt. burzyciel, 
podżegacz, buntownik. 

Fakelcug ob. Fackeizug. 

Fakiei, Fakla n. pochodnia. 

Fakino ob. Facchino. 

Fakir ar. ubogi mnich raa- 
hometański żebrzący; fana- 
tyczny pokutnik hinduski. 

Faksy n. miny, wykrzy- 
wiania twarzy , kaprysy , 
grymasy. 

Faksymile /. podobizna; 
dokładna kopja czyjego pi- 
sma. 

Fakt ł. rzecz dokonana, 
pewna; zdarzenie pewne, 
rzeczywiste; wypadelc histo- 
ryczny, czyn, okoliczność; 
faktyczny, rzeczywisty, opar- 
ty na faktach, istotny. 

Faktor ł. mat. czjninik; 



pełnomocnik; plenipotent; 
pośrednik niższego rzędu 
do załatwiania różnych in- 
teresów, stręczyciel; fakto- 
rować, pośredniczyć w in- 
terusach , stręczyć ; f. za 
kim, wstawiać się, jirzoińH- 
wiać. 

Faktorja ł. wielka osada 
handlowa w obcym kraju zo 
składami towarów. 

Fakłotum /; człowiek uży- 
wany do rozmaitych imsług, 
wyręczyciel, totumfacki, 
.f Faktura nt. rachunek wy- 
stawiony przez kujica inne- 
mu handlującemu; szczegó- 
łowy wykaz przesłanych to- 
warów; techniczna budowa 
ntwora muzycznego luli lite- 
rackiego; faktur-księga, księ- 
ga kupiecka ze spisem na- 
leżności za towary; faktu- 
rować, wpisać n.ileżność 
szczegółowo do księgi i wy- 
stawić fakturę. 

Fakultatywny nł. dowolny, 
nieobowiązująiy, do wybo- 
ru zostawiony. 

Fakultet ł. [n.] wydział uni- 
wersytecki. 

Fakunda t. wymowa; gada- 
tliwość. 

Fala n. silny nich wody 
sprawiany przez wiati-: bał- 
wan; nawałnica; pnen. pły- 
aąć z falą, iść za ogółem ; 
w fizyce: grupa cząstek, 
z których skrajne są w ma- 
seimuiii ruchu w jednym kie- 
runku, kiedy jedna ze środ- 
kowycrh jest w maaimum i-\i- ' 
clin w kierunku przeciw- 
nym; falisty, falujący; po- 
dobny do fal, pagórkowaty; 
falować, ]ioruszać się falami, 
bałwanić się; przen. jiodno- 
sić się i opadać, chwiać się, 
kołysać się. 

Faiacja ł. oszukaństwo, 
fuftel. 

Falaise /. (falez) ob. Faleza. 

Falanga g. szyk bojo- 
wy wojska Macedońskiego; 
rrzen. zwarte szeregi, za- 
stę]) ludzi ławą idący, tłum. 

Falansłer/ wiolki Imdy- 
nck, urządzony według pro- 
jektu socjalisty Fouriera 
(1772 — 1837) dla jiewnei 
liczby osób, ai)y razem mie- 
szkały, pracowały i W8i)ół» 
nie korzyst.ały ze wspólnej 
pracy. 

Falansterjanin nt. zwolen- 
nik falaiistcryzmu, mieszka- 
nicc falansteru. 

Falansteryzm ni. układspo- 
łc( zny polegający na n- 
niicszczaniu iiracowników 
w falansterach. 

Falaryzm ni. tyranja okrut- 
na (od nazw. Falarisa, ty- 
rana w Agrigentnm). 

Faibana w. obszycie mar- 
szczone u s])ódnićy, fartu- 
cha, kaftanik.i i t. d. 

Fale, Fele n. wpust, wcię- 



Falcgraf — Farser 



54 



cio w drzewift dla za^o*<mia 
drupiftf^o kawałka, zakład- 
ka; dać na I. zagiąć tak, al>y 
nią trzymało razem (o bla- 
sze). 

Falcgraf, Falcgrabia, Pfalz- 
graf n. dawny fytiit iidziil- 
iicgo władcy palatynatii 
(rońskicgo , bawarKkiffru ) ; 
falcgrabstwo, państwo fah;- 
grafd, palatyiiat; godn(jśi; 
fal('^'i'iifa. 

Faictnaszyna oh. Falcówka. 

Falcować ». składać arku- 
Rzo i)ai)ieinł w formą książ- 
kową; składać drzowo na 
fale; zaginać razem brzegi 
dwu kawałków blaolty, żeby 
sii; trzymały; falcówka, ma- 
szyna do falcowania blacliy, 
do składania arkuszy ])a|)ie- 
ru na format dowolny. 

Falcydja t. rozdział iiro- 
porcjonalny majątku dłuż- 
nika mit;dzy wterzycipli. 

Faldistorjum,FaMysterz»T^. 
krzesło w kościele dla bis- 
kupa; klęcznik. 

Faleder «. skora obróco- 
na na wierzch wewnętrzną 
stroną wyprawioną. 

Falendysż «. cienkie sukno 
angielskie a. holenderskie. 

Falern /. ulubiono \vi- 
fio starożytnych Rzymian, 
z winnic Kampauji. 

Faleza/, skała naon\orska, 
brzeg mol'za wysoki, skali- 
sty. 

Fallment w. niewypłacal- 
ność, bankructwo. 

Falkonet /. dawna mała 
armata polowa, śmigownica. 

Fallo w. błąd, omyłka. 

Falochron n-\-r- podwyż- 
szenie burty w łodzi wy- 
ścigowej zabezpieczające od 
fali. 

Falset ni. wysoki regiestr 
głosu męskiego, t. zw. „z gło- 
wy"; głos fistułowy. 

Falstaf a. pieczeniarz i 
dtiwcipny nicpoń (od nazwi- 
ska samochwała, tc^hórza i 
hulaki w kilku komedjach 
Szekspira). 

Falsyfikacja nt. fałszowa- 
nie. )Kidrabianie. 

Falsyfikat /. i)rzedmiot , 
dokument lub pieniądz sfał- 
szowany, podrobiony. 

Falsyfikator nł. fałszerz. 

Faluna /. warstwa ziemi, 
składająca sit; z jiiaskowca, 
zmieszanego z wapniem. 

Fałagi lur. plagi, udei-ze- 
nia, zwłaszcza w jiięty ; 
przen. oszukanie , ogranie 
kogo. 

Fałat tręj. szmat, wiecheć, 
kaw:!ł, płat. 

Fałda n. zmarszczka w 
tkaninie, zakładka; wy- 
gięcie w:u'stw zierai, po- 
wstałe wskutek kurczenia 
się skorupy ziemskiej. 

Fałdysterz ob. Fałdistorium. 

Fafeczny, Fałeszny ob. Fałsz. 



Fałcz «. nieprawda, kłam- 
stwo, obłuda, oszustwo, pod- 
robienie; częftć sukni z tań- 
szego maturjału, nadstawio- 
na w miejscu niewidocz- 
nym; w muz. niezgodność 
dźwięków,nuta ii io właściwa; 
fałeszny, fałeczny, fałszywy. 

Fałszerz n. podrabiocz. 

Fama t. wieść, pogłoska, 
rozgłos, sława; f. volat a. f. 
ferł, wieść niesie, wieść roz- 
chodzi się; f. crescił eundo 
wieść rośnie idąc (przecho- 
dząc z ust do ust); f . nlliil est 
celerlus, nic niema 'szybsze- 
go od pogłoski. 

Fames optimum condlmen- 
tum t. głód jest najlepszą 
przyprawą. 

Famllister, rodzaj falan- 
sterUfW którym rodziny ro- 
botników , pracujących w 
jednej fabryce, mieszkają 
razem, spłacając czynszem 
wartość mieszkań , żeby 
z czasem zostać ich właści- 
cielami. 

Famllja t. rodzina, pokre- 
wieństwo; familijny, mający 
rodzinę; poufały; prawo f-ne 
prawo regulujące stosun- 
ki rodzinne; rada f-na, ra- 
da złożona z zaproszonych 
krewnych i przyjaciół, pod 
przewodnictwem właściwe- 
go urzędnika, stanowiąca o 
sprawach majątkowych sie- 
rot niepełnoletnich. 

Famlljant ni. krewny, tu- 
zyn, powinowaty; członek 
rodu, tego samego herbu; 
ten, lito pochodzi ze znako- 
mitej rodziny a. ma boga- 
tych lub znakomitych krew- 
nych; arystokrata. 

Familiarny ł. pojfały, za- 
żyły. 

Famlljaryzować się /. pou- 
falić się; czuf się u obeych 
jak wśród rodziny. 

Famulus ł. poufały sługa 
artysty, literata, studenta 
etc. . 

Fanaberja zarg. (?) gry- 
mas, kaprys, fantazja; pu- 
szenie się, nadętość, zadzie- 
ranie nosa, przybieranie 
wielkopańskich tonów. 

Fanar ny. dosl. latarnia 
morska; przedmieście Kon- 
stantynopola, zamieszkane 
przez bogatych Greków. 

Fanarjoci »g. Grecy, miesz- 
kańcy Fanaru; potomkowie 
dawnych szlachetnych ro- 
dzin greckich. 

Fanatyczny t. zaciekły, za- 
ślepiony, zbyt gorliwy. 

Fanatyk 1. zagorzalec, za- 
paleniec religijny lub poli-. 
tyczny. 

Fanatyzm nł . przesadna 
żarliwość , drażliwość na 
pankcie nieomylności swo- 
ich przekonań; prześlado- 
wanie inaczej myślących. 

Fancy a. idea, myśl. po- 



mysł, zwłaszcza w świecie 
mody; f. artlclex, artykuły 
mody; f. bazar, bazar no- 
wości. 

Fandango h. wesoły taniec 
hiózpański z kastanietami. 

Fanfara /. uroczysty sy- 
gnał na trąbkach w wojsku 
przy oddawaniu honorów 
przełożonym; krótki utwór 
muzyczny na trąby, wyra- 
żający radość lub tryamf; 
sygnał; hasło wykonane na 
trąbach. 

Fanfaron / samochwał , 
chełpliwiec, pyszałek, mod- 
niś; fanfaronować, udawać 
zucha, chełpić się. 

Fanfaronada/, przechwał- 
ki; zuchowatość udana, za- 
rozumiałość. 

Fanga n. wyrzucenie pił- 
ki wysoko, podbicie jej w 
grze; ciepły okład z boro- 
winy. 

Faniura cze*. jioliczek, ude- 
rzenie w twarz. 

Fant n. zastaw, zakład, rę- 
kojmia wypełnienia kafy; 
CO robić z tym fantem? — jak 
sobie poradzić w tym wy- 
padku, co począć z takim 
kłopotem. 

Fantasia g. u Ajabów: za- 
bawa konna bitwę naśladu- 
jąca. 

Fantasmagoria *g. przed- 
stawienie duchów , widm 
etc, za pomocą specjalnych 
przyrządów, a zwłaszcza la- 
tarni czarnoksięskiej ; u - 
rojenie, mamidło, widzia- 
dło. 

Fantasmcskop *g. zwier- 
ciadło tak zwane czarodziej- 
skie, dające obrazy zmie- 
nione, rozszerzone, zwę- 
żone. 

Fanłasta, Fantastyk g. dzi- 
wak, człowiek z charakte- 
rem nierównym, zmiennym, 
kapryśnik; roiciel, marzy- 
ciel. 

Fantastyczny g. urojony, 
nadprzyrodzony , niezwy- 
kły, niezgodny z rzeczywi- 
stością; dziwaczny, kapryś- 
ny. 

Fantazja g. wyobraźnia, si- 
ła twórcza; urojenie, zmy- 
ślenie, wymysł; przemijają- 
ca zachcianka, dziwactwo, 
kaprys; dobra mina; ochota, 
wesołość, humor; zuchowa- 
tość; utwór muzyczny lub 
literacki o swobodnej for- 
mie; fantazyjny, zmyślony, 
nie rzeczywisty; niezwykły 
co do fonny i efektowny. 

Fantazjować g. puścić wo- 
dze wyobraźni , marzyć ; 
zmyślać; grymasić, dziwa- 
czyć; w muz. grać fantazję, 
improwizować. 

Fantazm^antazmat g. wy- 
twór wyobraźni; przj-widze- 
nie, urojenie, mai-a, widzia- 
dło, halucynacja. 



FaatoM /.- widmo, mara, 
budzenie, upiór. 
Faaton /. chorągiewka. 
Fantou w. teatr oiarjone- 
tek. 

Fantować «. brać w zastaw 
rzeczy ruchome; zajmować, 
zagrabiać; t. sł(, zai^wiać 
swe rzeczy. 

Fuza ehfńt. chata, cha- 
łupa. 

Fara n. kościół paraf jal- 
ny; prten. etiuda f. biedot?., 
niedostatek. 

Fan^^ jednostka pojem* 
n<>ści elektrycznej (od nasw. ^ 
Faradaya, uczonego Angli- 
ka 17yi — 1861). 

Faradyzować nł. leczyć ©- 
lektrycznością indukcyjną. 

Farandola/. taniec naro- 
dowy prowansalski. 

Faraon kofU. nazwa daw- 
nych królów egipskich; [J.] 
gra hazardowna w karty. 

Farceur/. fjartdrj ob. Far- 
ser. 

Farę weUl a. (Jer %eW 
szczęśliwej podróży! 

Farfocel n. strzęp, łach- 
man wiszący; nabrzmienie 
bolesne w otworze stolco- 
wym. 

Farfttra (ur. fajans, porce- 
lana; f-rka, naczynie fajan- 
sowe, porcelanowe. 

Farma a. lub ferma [f.] ma- 
łe gospodarstwo polne, fol- 
wark. 

Farmaceuta g. aptekarz. 

Farmacja g. aptekarstwo; 
nauka o [irzyrządzaniu le- 
karstw. 

Farmakognozja *g. nauka 
o surowych materjałach , 
służących do przyrządza- 
nia lekarstw; nauka o roz- 
poznawaniu lekarstw. 

Farmakolog 'g. lekarz zaj- 
mujący się badaniami far- 
makologicznenli. 

Farmakologia *g. nauka o 
działaniu lekarstw. 

Farmakopea g. spis i opis 
materiałów aptecznych wy- 
dauy przez rząd, oraz prze- 
pisy, tyczące się wyrobu, 
przechowywania i wydawa- 
nia lekarstw. 

Farmazon f. mason, czło- 
nek stowarzyszenia wol 
nych mularzy; pogardl. nie- 
dowiarek, człowiek wolno 
rayślny. 

Farmer a. w Anglji i Ame- 
ryce dzierżawca folwarku! 
posiadacz folwarku. 

Farniente w. [trzyjemuy 
wypoczynek; miłfr, słodki* 
próżnowanie. 

Faro /. rodzaj piwa z żyt.T 

Farsa/, utwór sceniczna 
bez głębsaej iftyśli, ale p^ 
budzający do śmiechu, kr" 
tochwila;pIotka,niedorzecz 
ność, bajka. 

Farser / niesmaczny kon 
cepcista, żartowniś. 



56 



Farsz — Feler 



Farsz /. nadzienie z sie- 
kaiioj;o mięsa, ryli, l)iiH-i 
t celmlu, jaj, flirzanii tarte- 
go i t. ]).; farszować oh. Fasze- 
rować. 

Farthing a. iiajdrolmiejsza 
mmieta anf4iels.='/« poniiy. 

Farwater a. wazki prze- 
siuyl;, |io którym okr(;t,y 
p}yii;( beiiifcznie między 
rafami luli mieliznami; dro- 
ga przebyta przez okręt jiły- 
nący na przedzie. 

Far West a. f/er iiest) dosł. 
daleki zachód: zachodnie o- 
kolioe Stanów Zjednoczo- 
nych Ameryki Półn. 

Faryna ł. mączka cukro- 
wa; t;:irkuchnia pod (;ołom 
niebem; wędliniarnia; skle- 
pik, faryniarz, utrzymujący 
garkuchnię; pogardl. kupiec 
korzenny. 

Farys ar. jeździec, rycerz. 

Faryzeusz hebr. [i/.-ł.] czło- 
nek sekty żydowskiej z cza- 
sów Chry.-^rusa odznaczają- 
cy sit; obłudną pobożnością; 
przen. przewrotny, obłud- 
nik; faryzeuszostwo o/>. Fary- 
zeizni. 

Faryzeizm nt. obłuda, fa- 
ryzeuszostwo. 

Fa$a(>a /. frontowa czyli 
przednia CZt;ść budynku. 

Fasc. skr. Fascyku^ f. plik, 
kwój papierów; dokumen- 
tów; duży zeszyt jakiego 
Igieła, 

I Fascynacja ł. oczarowanie, 
;)lśnienie, urzeczenie. 
i Fas est et ab hosie doceri f. 
ijodziwą jest rzeczą uczyć 
iiię i od nieprzyjaciela. 
; Faseta ob. Facette. 
\ Fas et nefas Ł to, co 'go- 
iziwe i to, co niegodziwe. 

Fasłiion a. (fesznj moda; 
vytworny sposób życia. 

Fashionable a. (Jesiónebl) 
fykwintny , modny , gn- 
jtowny, człowiek świato- 

! Fasja irł. obractiowańie 
llocliodu zrobionego przez 
( 'podatkowauego i przedsta- 
irione władzy, która wn- 
■iług tego obrachowania o- 
i nacza podatek (w Galicji): 
Jsjonować, wykazać czysty 
och ód z majątku do opo- 
atkowania. 

Faskula n. kula armat- 
i ia lej wielkości co otwór 
:! .ziała. 

1 Fason /. forma , model , 
■■' rój, kształt, sjwjsób; forma 
' .sza damskiego, zro- 
/e sztywnego lu.aterja- 
laca być pokrytą i u- 
raiią; f-y, ceremonje, for- 
ly etykietalne; 
Fasonować /. nadawać fa- 
: on, urabiać, kształtować. 
Fasować n. ładować, pa- 
ować, napełniać, ubijać; 
Fast t. duma, pycha. 
Fastage a. ob. Fustage. 



Fastosamente, Fastoso w. 
mut. uroczyście, wzniosie. 

Fasulec n. w uprzęży ko- 
nia: rzemyki idące od kan- 
laru do chomonta, do sio- 
dełka; kawałek drzewa do 
ubijania ziemi, piasku it. p. 

Faszerować [».],tarszować 
napełniać farszem. 

Faszyna /. wiązki gałęzi 
lub chróstu, służące do u- 
rządzenia tamy,gł'obli i wa- 
łów obronnych. 

Fata ł. wypadki losowe. 

Fatalista ni. wierzący w 
przeznaczenie, w los nie- 
uchronny. 

Fatalistyczny ni. zgub- 
ny, nieszczęsny, krytyczny, 
zły, okropny; nieuchronny, 
fatalizmem nacecliowany. 

Fatalizm ni. wiara w pj-ze- 
znaczenie, włos nieuchron- 
ny, predestynaeja; koniecz- 
ność, nie dająca się usunąć. 
Fatalny /.nieszczęsny; nie- 
uchronny; bardzo niemiły; 
f atalność, niepomyślny zbieg 
okoliczności, nieuniknione 
przykre zdarzenie, nie- 
szczęście. 

Fatałach, Fatataszek iur. 
śmieć, gałgan, rupieć; drob- 
nostka, fraszka. 

Fatamorgana w. ułudny o- 
braz optyczny, zjawiający 
się w powietrzu wśi-ód pu- 
styń lub na morzu jako od- 
bicie oddalonych przedmio- 
tów, miraż; pnen. odbicie 
się w myśli. 

Fata yolentem ducunt, no- 
lentem trahunt ł. losy pro- 
wadzą tego, kto .się z niemi 
godzi, porywają zaś opiera- 
jącego się im. 

Fatermerder ob. YatermSr- 
der. 

Fatersztul n. fotel wygod- 
ny, wyściełany. 

Fateturfacinus, qui iudiclum 
fugit t. przyznaje się do 
przestępstwa , kto unika 
sądu. 

Fatum t. przeznaczenie, 
konieczność, nieszczęście, 
los nieprzyjazny. 

Fatyga/, utrudnienie, zmę- 
czenie; usługa. 

Fatygant If.] iart. mężczy- 
zna oddający ustawicznie 
różne przysługi kobiecie; 
gach. 

Faun t. w mttol.: bożek 
leśny rzymski wyobrażany 
z rogami i nogami koźlemi; 
(w mit. greckiej— Pan). 

FauM nt. ogół zwierząt 
właściwych jakiejokolicy. 

Faustrechł n. prawo pię- 
ści. 

Faute/. l/oł) błąd, omyłka. 

Faute d'argent f. (fot darga") 
z powodu braku pienię- 
dzy. 

Faute de mleux /. (,tot do 
mjój w t)raku czegoś lep- 
szego. 



Fautor 1. życzliwy, pro- 
tektor. 

Faux m jnage /. f/o menai) 
niby małżeństwo , wilcze 
małżeństwo, jiożycie na wia- 
rę, bezśluhne. 

Faus pas /. ffo pa) fałszy- 
wy krok, błąd. 

Faux titre/. fto litr) karta 
przedtytułowa w książce. 

Favete linguis! /. (lingwit) 
uciszcie się! 

■ Fawor 1. łaska, szczególne 
względy, przychylność, po- 
parcie, .sprzyjanie. 

Faworki /. barwne wstąż- 
ki u koszuli w krakowsTfim 
stroju; ciastka kruche w 
kształcie wijących się wstą- 
żek, chróst. 

Faworyt /. ulubieniec; f-y, 
bokobrody, bakienbardy. 

Faworytyzm ni. nadmierne 
uleganie osoby, zajmującej 
wysokie stanowisko — wpły- 
wowi swoich ulubieńców. 

Faworyzacja / okazywa- 
nie komii szczególnej życz- 
liwości. 

Faworyzować /. otaczać 
szczególnemi względami , 
protegować; sprzyjać. 

Faza g. odmiana; różny 
stopień rozwoju zjawisk pe- 
rjodycznie wracających; ko- 
lej, stan, stadjum; amiana 
losu w życiu człowieka a. 
narodu; odmiana księżyca, 
lunacja. 

Faza / [».] ukośne ścięcie 
brzegu okładki przy opra- 
wianiu książki;fazować,zbie- 
rać kanty ukośnie. 

Fazenda port . plantacja 
kawy w Brazylji {dosl. za- 
groda wiejska); ob. Hacjen- 
da. 

Fazender port. właściciel 
fazendy, plantator kawy w 
Brazylji (dosl . gospodarz 
wiejski). 

Fcu, (CO skr. Franco fobj. 

Feb ob. Febus. 

Feblik /. słabostka, skłon- 
ność. 

Febra ł. gorączka; zimni - 
ca; dreszcz, mrowie; przen. 
wstrząśnięcie się z oburze- 
nia; zapalczywość. 

Febris aurea ł. gorączka 
złota. 

Febronjanłzmnj. dążeniedo 
utworzenia w Niemczech 
kościoła narodowego pod 
władzą biskupów niezależ- 
nych od Papieża, wszczęte 
w roku 1763 przez Jana Mi- 
kołaja von Hontheim, bis- 
kupa trewirskiego, używa- 
jącego pseudonimu Febro- 
nius. 

Februarluf t. luty. 

Febus, Feb g. bożek słoń- 
ca Apollo. 

Fec. tkr. Feclt fobJ. 

Fecesy f. oh. Fekalja. 

Fechnera prawo oh. Psycho- 
fizyczne prawo. 



Fecht ». żebranina. 

Fechtmistrz n . nauczy - 
c iel robienia bronią, szer- 
mierz. 

Fechtować sif ». wprawiać 
się w rdljiiiiiu rapircm, pa- 
łaszem, szpadą, floretem; 
fechtunek, szei-mierka, sztu- 
ka robienia bronią białą 
czyli sieczną. 

Feclt t. „wykonał" — najiis 
na (jl>r;izacli obok nazwiska 
artysty. 

I^ederacja ł. jiołączenie, 
związek kilku samoistnych 
prowincji, miast, krajów, 
państw, w teu sposób, aby 
tworzyły na zewnątrz jed- 
ną polityczną całość. 

Federalista nt. zwolennik 
sinniirządu oddzielnych kra- 
jów. 

Federalizacja nł. dążenie 
ludów, krajów, do zjedno- 
czenia się na zasadach fe- 
deralizmu. 

FederalizmnŁ kierunek po- 
litjTznj , dążący do utwo- 
rzenia federacji ; system 
wolnego związku krajów. 

Federbusz «. kita z piór;ia 
kasku wojskowym, pióro- 
pusz. 

Federwajs ». ob. Talk. 

Feerie /. f/eeri/ sztuka sce- 
niczna, w której główną tre- 
ścią są: dekoracje, czaro- 
dziejskie zmiany, balet, u- 
biory i t. d 

Fein- ob. Fajn-. 

Fejleton ob. Feijeton. 

Fekalja ł. odchody, kał. 

Fel n. kolor skóry, maść. 

Feiajza ». torba skórzana 
podróżna, tłomoezek, nian- 
telzak. 

Fele ą. zakładka, spojenie 
na zakładkę, żłobek, rowek, 
wręb, wcięcie brzeżne; pa- 
sek płótna łączący okładkę 
z forzacem w książce; ob. 
Fale. 

. Felcech n. pendent, ])as na 
którym wisi pałasz^ 

Felcować n. spajać na za- 
kładkę, wklejać fele. 

Feldcajgmajster, Feldcech- 
mistrz «. główny naczelnik 
artylerji. 

Feldfebel n. najstarszy i)od- 
oficer w komjianji jiiecho- 
ty, sierżant. 

Feldjeger ?f. kurjer rządo- 
wy, goniec wojskowy. 

Feldmarszałek n. marsza- 
łek polny, najwyższy s-to- 
pień wojskCwy w Rosji i w 
Niemczech. 

Feldspat n. nii-.erał?8kfii- 
dający się z krzemionki, 
glinki i potażu, Spat jiolny, 
skaleń. 

Feldwach n. warta, pla- 
cówka. 

Feldwebel ob. Feldfebel. 

Feler n. błąd, wada, usz- 
kodzenie, defekt, ułomność,' 
kalectwo, usterka; felerowy, 



Felibrowie — Fibryna 



',. waiLuiij, wybr.-.kowany, 
wysortiiwiiiij'. 

Felibrowie, związek Pm- 
w.iiismIi zykiiw, dążący dn 
Scp:iiMt> ziriu jt^zykoHCfjo i 
)Mility(Zii('xi> Fraiii-ii putii- 
diiiiiwcj (założuiiY w roku 
18r.4). 

Fellcitas multos habet ami- 
cos /. szcz<;śrjr ma wirlu 
jii-zyjaciół. 

Felicjanki, zakonnico ś\v. 
Ffliksa z regułą kapućy- 

JlÓH'. 

Felicytacja nt . ży<;zi'iiif 
szczęścia, iiowitiszowfiuic. 

Feiix, qui nihil debet 1. 
f-zcztjśliwy kto nic ma dhi- 
fjów. 

Feijeton /. od<:inek dzicn- 
)iika, n' którym liywają po- 
mieszczane utwory beletry- 
styczni! luli krytyki sztuki 
i literatury; feijetonowy styl, 
styl, siiosóli pisania lekki, 
liarwiiy, liłysliotliwy, poto- 
'czysty. 

Feijetonista / ]iis2ą<:y fe- 
Ijelony. 

Fellah ar. wieśniak, rol- 
nik, -v Kjfifcio. 

Fellow a. ifeUo) człifliek, 
towarzysz. 

Felonja śrl. w dawnym 
prawie lennym: zdrada, zła- 
manie wiary; w prawodaw- 
stwie an<,'iplskim zlirodiiia 
polityczna. 

Feloplastyka*//. sztuka wy- 
raliianiit fitrur i ohrazow 
plastyozuy(-li z drzewa kor- 
koweito. 

Felpa w. tkanina jedwa- 
bna z dtu!.;im wł(jse!ii, po- 
dobna do ]ilnszu. używana 
do wyrobu kapeluszy. 

Feluka w. mały, wazki a 
dłup statek korsarski ża- 
glowy z wiosłami. 

Felzyt n. skała złożona 
z mieszaniny kwarcu i orto- 
klazu. 

Fem. skr. Femininum /. ro- 
dzaj żeński (w ^j-anuityce). 

Femiczny ». tajemny; sąd 
f-y, dawny sąd tajemny ska- 
zujący na śmieri- iirzesl«;p- 
ców możnych. 

Feminina t. rzeczowniki 
rodzaju żeńskie^ro. 

Feministka nt. zwolennicz- 
ka emancypacji kobiet. 

Feminizm «ł. dążność ko- 
biet do równouprawnienia. 

Femme de chambre/. (fam 
dii sza"hr) pokojówka, jianna 
służąca. 

Femme de menage /. (fam 
lid' mena:) dost. kobieta od 
. fospo'larstwa: służąca przy- 
chodnia, pk'.tna od umówio- 
ny ek nodWl )iracy. 

Femme (une) incomprise /. 
(un fam ękąprizj dosł. kobie- 
ta niezrozijjiiiana: kobit^ta, 
której sii^ zdaje, że otacza- 
jący nie rozumieją jej i nie 
doceniają. 



Fenacetyna ni. |irzetw6r 
fenolu, używany w medy- 
cynie przeciw newral^i) 
mif^renie i t. p. 

Fenakisteskop V "^ Stro- 
boskop. 

Fenians a. (finjent) mitycz- 
na kasta wojownicza w Ir- 
landji; fenjanin, zwolennik 
fenjanizmu. 

Fenig , Fenik n. drobna 
moneta niemiecka wartości 
nieco mniejszej niż pół ko- 
piejki; szeląg, najmniejsza 
moneta. 

Feniks g. ptak bajeczny, 
odradzający się z własnych 
popiołów, symbol odrodze- 
nia; osoba lub rzecz rzadka, 
cenna, jedyna. 

Fenjanizm ni. tajne stowa- 
rzysaenie w Irlandji, dą- 
żące do uwolnienia kraju 
z pod panowania angiel- 
skiego. 

Fenol ni. oh. Karbol. 

Fenologja *g. częi^ ■ klima- 
tologii, badająca wpływ kli- 
matu na rozwój organiz- 
mów roślinnycli i zwierzę- 
cycŁi. 

Fenomen g . zjawisko , 
objaw niezwykły , osobli- 
wość. 

Fenomenalny ni. niezwy- 
kły, nadzwyczajny, wyjąt- 
kowy; osobliwy, rzadki. • 

Fenomenalizm *^. kierunek 
filozoficzny, uznający po- 
znawalność tylko fenome- 
nów. 

Fenomenologiczny *g. zja- 
wiskowy. 

Fenomenologia *g. część 
jakiejkolwiek nauki zajmu- 
jąca się stroną zjawiskową 
( powstawaniem objavvów , 
ich związkiem etc); ob. No- 
mologja. 

Feod oh. Feudum. 

Feodalizffl oh. Feudalizm. 

Feralny t. uważany za 
nieszczęśliwy, przynoszący 
nieszczęście, złowróżbny, 
niepomyślny, żałobny. 

Feras, quod vitare non potes 
ł. znoś, czego nie możesz 
uniknąć. 

Fer aut feri t. cierp albo 
bij. 

Ferbel n. rodzaj gry ha- 
zardownei w' karty, stra- 
szak. 

Fercentag n. {doil. czter- 
naście dni) robota dwuty- 
godniowa; zapłata za robo- 
tę, uiszczana co dwa tygo- 
dnie. 

Feret/. ozdoba metalowa 
wypukła na sukni, sprzącz- 
ka, klamra. 

Feretron g. obraz, statua, 
ołtarzyk do noszenia na 
procesji. 

Ferezja tur, suknia zwierz- 
chnia w rodzaju szlafroka; 
okrycie kobiet tureckich. 

Ferfall n. przepadłe, zguba. 



Ferglajch «. przyjęcie 
przez iHLi>\ czeladników no- 
wowyzwolonego rzemie.śl- 
nika za towarzysza. 

Ferik-pasza lur. generał 
dywizji u Turków. 

Ferje t. chwile wolne od 
jiracy, dni od)ioczynku, wa- 
kacje; feryjny, wakacyjny. 

Ferklajdunek n. szeroka li- 
stwa ramowa przybijana na- 
około drzwi a. okien, oszalo- 
wanie. 

Ferm /. mocno, ostro, wy- 
trwale. 

Ferma oh. Farma. 

Ferman oh. Firman. 

Fermata w. w muz. znak /T^ 
dłuższego zatrzymania się 
na jednej nucie a. na pauzie. 

Fermę/, (ferm) stały, sta- 
nowczy, człowiek silnego 
charakteru. 

Ferment ł. substancje i 
drobnoustroje (bakterje) wy- 
wołujące fermentację i roz- 
kład, zaczyn; pnen. czyn- 
nik burzący w społeczeń- 
stwie, wzniecający niechę- 
ci, siejący niezgodę; wrze- 
nie. 

Fermentacja nt. przemiana 
chemiczna wywołana w cia- 
łach organicznych przez 
fermenty; przen. wzburze- 
nie; ruch wśród ogółu. 
! Fermentować /.ulegać fer- 
mentacji , burzyć , robić , 
wrzeć (o płynie); burzyć 
.się, niepokoić się (o lu- 
dziach). 

Fermer, Fermier /. ob. Far- 
mer. 

Fermoar, Fermuar/. zapin- 
ka przy sznurkach pacior- 
ków, łańcuszkach etc, kla- 
merka. 

Fernambuk [«.] drzewo 
brazylijskie, barwnik czer- 
wony pochodzący z tego 
drzewa. 

Ferotypja *g. sztuka nada- 
wania połysku fotografjom. 

Ferować t. wydać wyrok, 
postanowić, orzec; nadawać, 
ofiarować. 

Ferro nocenłłus aurum Ł 
od żelaza szkodliwsze jest 
złoto. 

Fersznłt n. dolewanie do 
wina jakiej domieszki (spi- 
rytusu, wody, innego wina 
i t. p. dla nadania mu wła- 
ściwości żądanych: smaku, 
woni, barwy. 

Fertig, Fertyk n. gotowe, 
zrobione. 

Ferton irl. wierdunek, ^/, 
część grzywny=12 gr. pols. 

Fertyczny n . zręczny , 
zwinny. 

Feruła i. dott. rózga, ka- 
ra, dyscyplina, karność, po- 
waga. 

Ferwor ł. gorliwość, żarli- 
wość, zapał, uniesienie. 

Feryjny oh. FerJe. 

Fescenje, wydrwiwające i 



nieprzyzwoite wieriizyki, 
(nazwa od miat*ta w K- 
tmrji). 

Fest oh. Fetłya. 

Fest n. mocny, dziarski, 
gracki, silny, krzepki, wy- 
borny; mocno, stale. 

Fetter Preis *. stała cena. 

Festina lenł« /. śpietsz się 
|H;woli. 

Festivai o. wielka uroczy- 
stość muzyczna. 

. Fetton /. ozdoba dekora- 
cyjna w kształcie pólwień- 
ca z kwiat/)w. zieleni lub 
z barwnych tkanin. 

Festyn /.. Fest /. uroczy- 
stość, bankiet, uczta, bie- 
siada. 

Festyw ł. święto, uroczy- 

Kt'^Ć. 

Feta /. uczta, biesiada, 
częstowanie; porcja mięsa. 

Feteć w. szmata, strzę- 
pek, frenzl;u 

Fetfa, Fetwa ar. dekret .>>ą- 
dowy muftiego w Turcji. 

Fetor /. wstrętna woń, 
smród. odór. 

Fetować /. częstować łioj- 
nie, upaszczać uroczyście. 

Fetwa ob. Fetfa. 

Fetysz /. ppzediniut czczo- 
ny jirzez pogan jako lió- 
stwo, bałwanek. 

Fetyszyzm 1. cześć od- 
dawana fetyszom, bałwo- 
chwalstwo. 

Feu/. (foj oddzielne wy- 
nagrodzenie aktorów za każ- 
dy występ, oprócz stałej 
płacy. 

Feud M. lenno. 

Feudalizm M. lennictwoJ 
urządzenie społeczne w 
średnich wiekacłi, ojiartt 
na zależności lennika oc 
władcy, który mu nadai 
ziemię (lenno). 

Feudalny irł. lenniczy 
hołdowniczy. 

Feudał, Feudatarjusz. Feu 
dałor łrl. wasal, lennik. 

Feudum. Feod śrt. lenno 
lenność, ziemia ]>osiadan! 
przez lennika na prawie len 
nym. 

Fez tur., Fezka, nizk 
czerwony kołjiaczek tuj-eck 
z kwastem czarnym. 

FF. w muz. Fortissime fob.i 

Fiat justitia t. niech 
dzie wymierzona sprawie 
dliwość; F. j. pereat mundu 
oh. Pereat mundus fiat iusti 
tia. 

Fiat lux /. niech się stal 
nie światłość; pnen. nied 
prawda wyjdzie na jaw. 

Fibra t. włókno, włókn 
mięśni. 

Fibroina ni. związek ergi 
niczny stanowiący ważn 
część składową jedwabił 
nici pajęczych, gąbek. 

Fibrylla «/. włókienk 
mięsne. 

Fibryna nł. włóknik krw 



(substmuja białkowata, po- 
wstiijiica przy krzepnięciu 
l.r\vi. 

Fibula ł. sj)rząźka. 

Fichu /. (/tiziij trójkutiia 
i liijstffzka damska, klóroj 
(iwa rof;i zakładajn •'*'? "" 
intTsiai 1j; chustka koronko- 
wa, fis/.utka. 

Ficum hieme guaerere 1. 
szuka'' fi^i w zimie. 

Fideikomis A majątek, spa- 
dek lub zapis, powierzony 
komuś dla oddania trzeciej 
osobie; majorat; jiełnomoc- 
nietwo. 

Fideikotnisarjusz ł. osoba, 
której powierzono majątek 
na zasadzie fideikomisu. 

Fidejusor /. poręczycio); 
fidcjusoryczny , porijczony 
wierzytelnośi-ią czjją; po- 
ręezony przez osobę god- 
ną zaufania. 

Fidelis /. powiernik, fa- 
ry t. 

Fide, sed cul,vide! 1. patrz, 
Kiiinu zaufać! 

Fi donc! f.(fidą) brzydko! 
nieładnie! 

FIdybus [».J zwitek papie- 
iL.wy do zapalania fajki. 

Field-trial a. (fiU trejeli 
próba w polu (np. jisów my- 
śliw.skiclł, czy- dobrze uło- 
żone do polowania). 

Figaro /. i«r<. cyrulik, fry- 
zjer; staniczek damski o- 
twarty krótki, bez rękawóWj 
wkładany jia stanik (od i- 
mienia cyrillika w komedji 
Beaumarcliais'go „Cyrulik 
Sewilski" i w operze t. n.). 

Figment i. zmyślenie, wy- 
mysł. 

Figura i. osobr, posąg, po- 
stać, kibić, stan; postawa, 
powierzchowność, wygląd, 
skład ciała; postać symbo- 
liczna, wyobrażenie, krzyż 
przydrożny z wyobrażeniem 
Ukrzyżowanego; rysunek; 
układ, kształt powierzchni; 
pomysł, moiyw; przenośnia; 
osoba zajmująca wysokie 
stanowisko na urzędzie , 
dygnitarz, dostojnik, pan; 
część tańca (mazura, kon- 
tredansa) stanowiąca nieja- 
ko osobną całość; w muz. 
rozłożenie większej n\ity na 
drobniejsze dla ożywienia 
utworu muzyczne{{o; król, 
dama a. walet w kartach; 
król, dafna, wieża, giermek 
(laufer) a. konik w szachach; 
~ pod figurą, pod przenośnią. 

Figuracja ^. nadawanie for- 
my, kształtowanie, ożywie- 
nie harmonji muzycz. zwro- 
tami nrozmaiconemi ; ob. 
Konfiguracja. 

Figuralny ł. w mus. uro- 
zmaicony ( ieiiraiui miizycz- 
nrmi; ui. Figuryczny. 

Figuranł »/. (a-FIguraiitka), 
aktor (a. aktorka) na scenie 
w rolach niemych; w bale- 




Fibula 



Filolog 




(nie.' 
pars; c 
jacy pię, 

wiek nie flK]ący7 
anaczenia w jakiej sprawie, 
działający za wskazówkami 
innych ukrytych i' osłania- 
jących się ji 

Figurować 
przy czym bez 
tym udziału; znaj 
mieć a. udawać znacz? 
być zapisanym (pozycje w 
księdze kupieckiej, w ra- 
chunkach). 

Figuryczny , ' Figuralny ł. 
przenośny, nie we właści- 
wym znaczeniu użyty, o- 
brazowy, alegoryczny; fi- 
gurycznie, pod postacią, prze- 
nośnie. 

Figurynka /. mała figura 
(posążek, człowieczek). 

Fijoiet /. barwa będąca 
mieszaniną czerwonej i błę- 
kitnej; prten. ubiór biskupi; 
biskup. 

FIjołek ł. roślina, u nas 
pospolita; jej kwiat; prten. 
uosobienie skromności; mieć 
tiJofi(i w głowie, mieć bzi- 
ka, mieć lekkie pomiesza- 
nie, być nerwowym; ob. 
Yiolettes de Parmę. 

Fikcja ł. przypuszczenie, 
annyślenie, wymysł, złudze- 
«io, utwór wyobraźni, u- 
rojeaże; fikcyjny, urojony; 
wrzf^omy; podstawiony, po- 
zorny. 

Filfsacja nt. lekki obłęd, 
legający na tym, że czło- 
wiek ciągle myśli lub mówi 
o jednym przedmiocie; u- 
trwalenie rysunków, foto- 
grafji, aby nie ścierały się, 
nie blakły. 

Fiksat nł. obłąkany, pół- 
warjat, bzik, manjak, szale- 
niec, nieliczący się z prze- 
szkodami. 

Fiksatuar /. pomada do 
wąsów, aby się układały. 

Fiksaływ/. płyn utrwala- 
jący, aby rysunki, fotogra- 
fje, nie ścierały się lub 
nie zmieniały pod wpływem 
światła. 

Fiksować /. warjować, dj- 
znawać obłędu, szaleć; tra- 
cić głowę, od zmysłów od- 
chodząc, nie posiadać się 
(ze szczęścia, ze strapienia); 
utrwalać rysunek zapomocą 
fiksatywu; utrwalać obraz 
na kliszy. 

Fii(sum ł. bzik, fiksacja. 

Fila, File g. pokolenie, 
klan, na jakie dzielili się oby- 
watele staroż. Attyki, skła- 
dała się z fratrji, liczących 
każda po 20 rodzin. 

Filadelfja g. braterstwo; 
miłość braterska, [jrzyjaźó. 

Filakłerja g. zwitek perga- 
minowy, na którym są wy- 
pisane przykazania Boi«,u- 



żywaiiy przy inodlitwaih 
lirzez Żydów, a także u in- 
nych ludów, 

ąndrja g. miłość cieles- 
ymmf ku Hiężg^ti 

jitrop *g. człowiek mi- 



uf 

zrays; 
w.ażnie 
nych. 

Filantrop'^ 
zakład wychów." 
rzony r. 1774, 
zasady filantropinizir.u. 

Filantropia g. mi 
dzi, dobroczynność. 

Filar \'iiigćr>!i>n.\ sluj' i,'od 
picrający sklepienie, kolum- 
na; przen. głijwna podpora. 
Filarety.dos/.miłośnik cno- 
ty, członek stowarzyszenia 
miłośników cnoty w uni- 
wersytecie wileńskim w ja- 
tach "1819— 182.S. 

Filargirja g. dosł. miłość 
złota: miłowanie pieniędzy, 
gorączkowa chciwość pie- 
niędzy. 

Filata «/. szereg, ciąg. 

Filatelista *y. zbieracz ma- 
rek pocztowych. 

Fiiateija *g. ogół wiado- 
mości dotyczących marek 
pocztowych. 

Filc n. pilśń, tkanina ze 
zbitej i splątanej sierści. 

Fil d°Ćcosse /. f-dekut) ro- 
dzaj przędzy bawełnianej 
używanej na trykotaże. 

Fil de Perse /. (-pers; ro- 
dzaj przędzy nicianej uży- 
wanej na trykotaże. 

File ob. Filet 

File ob. r-ila. 

Filemon i Baucis, słynna 
w starożytności para mał- 
żeńska, mimo lat podeszłych 
czule do siebie przywiąza- 
na; prten. czuli małżonko- 
wie. 

Filet /. (file) polędwica; f. 
sautś Mo<e> polędwica fasze- 
rowana (zwykle bułką z wi- 
nem); w introligatorstwie: 
jDzdoba linijna na grzbiecie 
książki; f. guipure /. (-gi- 
p«/-; siatka wyszywana ście- 
i;i''m ^'■ipiurowym. 

Filharmonja *</. instytucja 
mająca na celu rozwój mu- 
zyki i szerzenie do niej za- 
mit'iwania; filharmonijny, fll- 
harmoniczny, lubiący, miłu- 
jący, uprawiający muzykę, 
liieloinan. 

Filhelleni g. przyjaciele 
'i reków, wspierający ich w 
czasie wojny o niepodleg- 
łość w r. rS20. 

Fłlibustjer ob. Flibnstjtr 



Filigran /. delikatny, a- 
żnrowy , złotniczy wyrób 
z cienkiego, złotego lub 
srebrnego drutu; znak wcd- 
jiy .\Y»pa|)ierze; filigranowy, 
delikatny, misterny, kru- 
chy, maleńki, drobny. 

Filloque /. dotl. i od Sy- 
na — za.strzeżenio wpisano 
do credu nii;ejakiego na koo- 
uro w Toledo w r. 589 
[ące, że Duch Św. 
iirówno od Ojca 
i — nie przyjęte 
iijł wschodni, 
a o.-Ł, mowa gwał- 
komu wy- 



j.ako swych współwyzna^ 
ców, na Litwę i do Pol.?kTJ. 

Filister n. człowiek o cias- 
nym i małostkowym sposo- 
bie myślenia, obojętny na 
sprawy ogólno-ludzkie; i)o- 
ziomy, bez wyższych ce- 
lów, nie poczuwający się do 
koleżeństwa; nie kolega, nie 
student, eks-student. 

Filistyn 1. u studentów: oso- 
ba nie należąca do uniwer- 
sytetu; dowoipni.ś; letkie- 
wicz. 

Fłija, Filjał ł. oddzi.łł głów- 
nego przedsiębiorstwa han- 
dlowego lub przemysłowe- 
go, prowadzony w innym 
miejscu pod tą samą fir- 
mą; kościół filjalay,niepara- 
fjalny, zależny od paraf jal- 
nego. 

Filjacja nł. wykaz przod- 
ków i pochodzenia; rodo- 
wód, gienealogja; rozwój 
gionetyczny jakiej idei: u- 
kład dokumentów jak jedne 
po drugim następują. 

Flljalny kościół ob. Filja. 
' Filie fenMrlire raremenł 
mćnagire /. (jii Jenetrier rar- 
ma" menaier) dziewczyna 
często wyglądająca przez 
okno rzadko bywa gospo- 
darna. 

Film a. błona kolodjonowa 
cienka i elastyczna, z której 
przygot(Vują się klisze fo- 
tograf ji pośpiesznych. 

Filogienetyczny *g. wyni- 
k,ają(-y z filogicnezy. 

Fllogieneza * g. szereg 
zmian, jakim ulegają gatun- 
ki i pokolenia; hi.storja roz- 
woju gatunków. 

Filogienja*?. pochodzenie, 
rodowód zwierząt, roślin. 

Filoglnja g. nadmierne u- 
podobanie w kobietach, ko- 
bicciarstwo. 

Filoksera *g. owad półpo- 
krywy, należący do mszyc, 
niszczący winnice. 

Filolog g. badacz języków. 



Filologja — Five o'clock tea 



58 




literatui-y i btarożytności, 
biegły w filologji. 

Filologja ,7. OKÓl nauk do- 
tyczących języka i cywili- 
zacji jnkicgdkolwiek ludu, 
a przedewszystkim staro- 
żytnych Greków i Rzymian; 
wydział filologiczny w uni- 
wersytecie. 

Fllomat, Filomata ,7. dotl. 
miłośnik nauki; członek sto- 
warzyszenia, które ist\)ij 
w uniwersytecie wileńl 
przed r. 1823. 

Filopedja 




^tuk pięknych. 

Filować/, kopcić (o lam- 
|)ie); kj'f;cić, szachi'0wać, 0- 
szuki\ł'ać (w kartach); wy- 
mykać się chyłkiem; przen. 
wahać się w decyzji. 

Filozela /. nić jedwab- 
na niekręcona, używana do 
haftn. 

Filozof ff. dosł. miłośnik 
mądi'ośti, mędrzec, uczony, 
znawca filozofji; myśliciel 
głęboki, mędrzec praktycz- 
ny; człowiek, który obmy- 
ślił sobie pewne zasady w 
życiu i trzyma się ich; czło- 
wiek poprzestający na ma- 
łym, przekładający niepod- 
ległość ducha nad dobra do- 
czesne. 

Filozoficzny g. do filozofji 
należący, z nią zgodny, jej 
oddany: f. grzecli, grzech po- 
pełniony umyślnie, ale w 
dobrym celu wyroznmowa- 
nym; t. Itainień, substancja 
poszukiwana jirzez alchemi- 
ków, mająca zamieniać w 
złoto każdy metal z nią .sto- 
piony: p-nen. coś niemożli- 
wego do osiągnięcia, czego 
pcjszukiwanie jest więc bez- 
rozumne. 

Filozolizm ni. filozof ja rze- 
koma, niby filozofja, mędr- 
kov,-anie. 

Filozofja (/. dosl. miłość' 
mądrości: nauka badająca 
istotę wszechrzeczy, w celu 
wyjaśnienia szczegółowych 
objawów bytu; nauka, usi- 
łująca zbadać , czym jest 
świat, aby określić stanowis- 
ku człowieka"w świecie, ba- 
danie zasad i praw jaki ej ga- 
łęzi wiedzy; mądrość głębo- 
ka; wydział filozoficzny w 
uniwersytecie; iron. wielka 
mi f.! dopieroż to mądrość 
a. biegłość, zręczność! wiel- 
ka sztukal 

Filozofować g. myśleć mą- 
drze, badać istotę rzeczy; 
zapuszczać się w głębokie 



zaciekania; irun. mędrko- 
wać. 

Filtr ^/.warstwa przesią- 
kliwa, w któ)'ej zatrg 
się nieczystości" 
nych przez nią płynów, 
C7,ek, cedzidło; przei 
tyka oddzi^Mac!^^^ 
bre,^jl^|^^^^^0Ene, od 
in 



[iiv.esąc.zani('. 

FMtrat »(.. 
dzona przez, wiirs 
wata. 

Fiit.-owaC wY. 





, prze- 



.. gładka 

,ść deski 

1 oiistwowana 

lub w ścianie 

1, iiiaiit-j, otoczyna. 

ilura /. książka na po- 

witowania z doręczonych 

listów. 

Filut /. figlarz, żartow- 
niś; Rzczwany lis, frant, o- 
szust; fiiutlti, kędziorki sfio- 
mado wane, ułożone na skro- 
niach szczeg. u kobiet. 

Filuierja /. ju-zebiegłość, 
chytrość, krętactwo; ironja; 
filuterny, przebiegły, chyti^r, 
sprytny, figlarny, ironicz- 
ny, drwiący, zabawrir. 
'Filutki u/)". Filut. 

Fimfa ob. Finfa. 

Finalny ł. ostateczny, koń- 
cowy. 

Finał Ł koniec, zakoń- 
czenie, ustęp końcowy; Wy- 
nik. 

Finanse »'r^. [/.] skarbo- 
wość; majątek, dochody i 
wydatki p'aiistwa, skarb pań- 
stwa; administracja do- 
chodami państwa; wogóle 
stan majątkowy: finansowy, 
pieniężny, kapitalistyczny; 
skarbowy; finanserja, speku- 
lacja pieniężna, zdobywanie 
bogactw. 

Finansista ni. obeznany 
z finansami; biegły w nau- 
ce o finansach; robiący du- 
że interesy pieniężne. 

Finansjera /. bankierzy. 

Finansować/, wprowadzać 
na giełdę i znajdować na- 
bywców na papiery war- 
tościowe świeżo wypusz- 
czone. 

Fin de slhcief.r/ę dS sjekl) 
dosł. koniec wieku; wyHry- 
ki moralne i dziwactwa ja- 
ko objaw schyłku XIX-go 
wieku. 

Fine t. koniec. 

Fines /. człowiek chytry, 
przebiegły, frant. 

Fines herbes /. ffin zerb) 
potrawa z jarzyn i mięsa. 

Finezja ni. dowcip delikat- 
ny, subtelność, wyrafino- 
wanie; bystrość, przenikli- 
wość, chytrość, przebieg- 
łość. 

Finfa, Fimfa, puszczanie 



komu dymu rurkM^^ITos; 

lekce ważac^S^^Pcśnoćć, 

obr^iflB^^BH^niówka. 

'abiać,fał- 

Finis ł. koniec, zakończe- 
nie; f. coronat opus ł. koniec 
wieńczy dzieło; f. sanctifi- 
cat media J.M cel nświęca 

nisz o. w wyści- 
statnim obiegu roz- 

Tnięcie największej szyb- 
kości, świetne zakończenie 
biegu. 

Finita la comedia w. rzecz 
.skończona. 

Finta w. w fechtunku: po- 
zorny, zamierzony a nie wy- 
konany cios dla wprowadze- 
nia przeciwnika w błąd; u- 
dawanie, fortel. 

Fioco w. {fiokoj muz. ci- 
cho, jakbj' szeptem, lekko. 

Fiok ic. lok, pukiel; pre- 
tensjonalne przystrojenie 
głowy kobiecej, kwast, ja- 
ko ozdoba u koni; tłokować 
się, stroić się przesadnie, 
śmiesznie. 

Fioraja ob. Fjoraja. 

Fioritura w. przyozdabia- 
nie (umiejętne) śpiewu; o- 
zdoby, pasaże (w muzyce). 

Firanka ». zasłona, zwłasz- 
cza u okna; f-ki górne i bocź^ 
ne ozdobne opony u okien; 
prien. iari. rzęsy; strzępy 
wiszące u ubrania. 

Fircyk a. (?) modniś, wier- 
cipięta; trzpiot, letkiewicz, 
pustak. 

Firet «. w drukarstwie: 
czcionka bez znaku, służą- 
ca do oddzielania od siebie 
liter lub wyrazów, równa 
grubością szerokości pisma, 
czwartnik. 

Firleje/. Urgómon.] figle, 
żarty, di-winy, kpiny; świe- 
cidełka; zabawki. 

Firma v. nazwisko, pod 
którj'm kupiec prowadzi in- 
teres handlowy, używane 
przy podpisywaniu listów, 
na szyldzie etc; handel , 
przedsiębiorstwo; dobra ł., 
mająoy zasłużoną, wyrobio- 
ną renomę, sławę; pnen. po- 
zór, pod którym się co robi; 
firmowy, uczestnik firmy, 
przedstawiciel firmy: firmo- 
wy rejestr ob. Rejestr; firmowa 
spółka, spółka, której każdy 
uczestnik odpowiada za jej 
długi całym swoim mająt- 
kiem. 

Firmament ł. sklepienie 
niebieskie. 

Firman, Ferman iur. piś- 
mienny rozkaz, rozporzą- 
dzenie sułtana tureckiego. 

Firn n. śnieg ziarnisty po- 
wstały z tajenia i zamarza- 
nia na nowo śniegów i lo- 
dów. 

Fis w muz. nazwa tonu F 
podwyższonego o pół tonu 



za pomocą krzyżyka; fik ma- 
jor, tonacja majorowa o 6 
krzyżykacli; fis minor, ton.i- 
cja minorowa < :•, krzyży- 
kach; przen. wziać kego na 
fis. podejść. <,l:,,i", 

Fiscii n. ob. Fisz. 

Fitcut temper rapax t. 
skarb pańKtwa zawsze dra- 
jiieźiiy. 

Fisharmonia 'g. iii«truraent 
mnzyi;zny klawifzowy ojiii- 
trzony michcni i jiedałem, 
na.^ ładujący dźwięk orga- 
nów. 

Fitk ob. Fiskus. 

Fiskalizm »/. .system .admi- 
nistracyjny dążący do na- 
kładania jak największych 
podatków." 

Fiskalny t. tyczący się 
skarbu państwa, skarbowy: 
pilnujący gorliwie intere- 
sów skarbowych. 

Fiskał ł. urzędnik skar- 
bu ])ubliczneŁro; prokura- 
tor konsystorski, instygatoj 
duchowny; chciwiec, zdzier- 
ca; urzędnik bardzo gorli- 
wy w przysparzaniu .^kar- 
bowi dochodów. 

Fiskus /. .skarb pań.stwa, 
skarb publiczny. 

Fistuła/. przetoka, kanał 
ropny idący od wrzodów 
wewnętrznych lub między 
wrzodami; głos fal.sotowy, 
jiiszczałka w organach. 

Fisz n. w wyrażeuin: gru- 
by fisz, gruba ryba, dygni- 
tarz a. bogacz. 

Fiszbin n. pręt rogowy 
z podniebienia wieIorj'l)a; 
wyrób z takiego i^ręta; ł. 
sztuczny, pręt z trzciny hisz- 
pańskiej przesyconej kau- 
czukiem. 

Fiszka /. marka do gry, 
liczbon, znaczek. 

Fiszorek, Wiszorek ». wa- 
łeczek z mocno zwiniętej 
bibuły a. irchy do rozpro- 
wadzania cieniów na ry- 
sunku. 

Fiszutka /. trójgraniasta 
zarzutka na głowę; man- 
tylka, pelerynka; ob. Fi- 
chu. 

Fit fabricando faber f. wpra- 
wa czyni mistrzem. 

Fitobiołogja *g. nauka o 
życiu roślin. 

Fiłocłiemja *g. część fizjo- 
logji o procesach chemicz- 
nych, które zachodzą w ży- ; 
w}-ch roślinach. 

Fitogieog'rafia *g. geogra- 
f ja roślin, nauka o rozmiesz- 
czeniu roślin na ziemi. 

Fitografja *g. opis roślin. 

Fiłoiil *g. skamieniałość 
roślinna. 

Fitologja '.o. oh. Botanika. 

Fiuffloar ob. Fumoir. 

Five o'clock tea a. (fajtr 
oklok ii) przyjęcie gości po- 
południowe (o ,')-e] godzi- 
nie). 



59 



Fixe — Floret 



FUe /. i,iktj stały; termin 

oznaczony. 

Flxum 1. stała pensja, sta- 
ły dochód. 

Flxum locum ł. miejsce 
Stałe. 

Fizerajza n. w introligator- 
stwie: żelazko do wyciska- 
uia linji wzdłuż brzegów 
okładki. 

Fizerować n . wyciskać 
szlaczki i linje na okład- 
kach książek i piigilaresacłi. 

Fizjatrja *p. leczenie przez 
sam.i przyrodę. * 

Fizjogienja, Fizjogonja *g. 
dzieje powstania przyrody. 

Fizjognomja oh. Fizjonomja. 

Fizjognozja *g. znajomość 
i badanie przyrody. 

Fizjograf *ff. badacz przy- 
rody. 

Fizjograficzny *g. odno- 
szący srij do przyrody ja- 
kiejś miejscowości. 

Fizjografja *y. opis przy- 
rody jakiego kraju a. miej- 
scowości. 

FIzjoltrata *g zwolennik 
fizjokratyzmu. 

Fizjokratyczny *g. dotyczą- 
cy fizjokratyzmu robj. 

FIzjokratyzm, Fizjokracja *g. 
teoi-ja, wedle której rolnic- 
two je.st jedynym źródłem 
bogactwa narodowego. 

Fizjolog g. badający czyn- 
ności prawidłowe żywego 
ustroju; filozof przyrody 

Fizjologja *g. nauka bada- 
jąca czynności życiowe w 
organizmie ludzi, zwierząt 
i roślin; f. mowy ludzkiej: 
nauka o czynnościach, na- 
rzędzi mowy zachodzących 
przy wymawianiu. 

Fizjonomlka *g. nauka 
o poznawaniu cliaratteru 
z rysów, z wyrazu twarzy. 

Fizjonomisła *g. człowiek 
posiadający zdolności po- 
znawania charakteru ludzi 
z rysów i wyrazu twarzy. 

Fizjonomja *g. wyraz twa- 
rzy, rysy,wygląd, cecha cha- 
rakterystyfzna; itirt. twarz. 

Fizjoplastyka *g oh. Auto- 
plastyka. 

Fizjoteizm *g. ubóstwienie 
przyrody jako podstawa re- 
ligji w pewnym okresie cy- 
wilizacji. 

Fizyczny g. dotyczący na- 
tury; przyrodniczy; cieles- 
ny; matei-jalny; f-na gieogra- 
fja, fizyka kuli ziemskiej, 
gieofizyka, nauka o właści- 
wościach fizycznych kuli 
ziemskiej; f-na osoba, jed- 
nostka, osobnik, żywy czło- 
wiek; f-na siła, siła natury; 
siła cielesna; f-ne niepodo- 
bieństwo, rzecz niemożliwa, 
jako sprzeczna z prawami 
przyrody. 

Fizyk g. uczony zajmujący 
się fizyką; w Niemczech i 
Austrji inspektor lekarski, 



obuwający nad zdrowotno- 
ścią powierzonego mu okrę- 
gu i wydający opinję w nie- 
których sprawach sądowych 
i policyjnych. 

Fizyka g. nauka o prawach 
przyrody, o własnościach 
ciał oraz o zjawi.skach, przy 
których nie następuje zmia- 
na w wewnętrznym ustroju 
<;iał; fizykować, rozumować. 

Fizykat nł. urząd lekai-ski. 

Fizykocl)emja 'g. nauka cf 
stosunkach między własno- 
ściami materji fizycznemi 
a chemicznemi. 

Fizyijer/. żołnierz lekkiej 
piechoty, strzelec w daw. 
wojsku francuskiem. 

Fizys g. twarz, rysy twa- 
rzy; postać, wygląd. 

Fjakr / dorożka, powóz 
publiczny do najęcia; do- 
rożkarz. 

Fjasko w. zupełne nieuda- 
nie się czego, niepowodze- 
nie, bankructwo. 

Fjeld duńt. płaskowzgórze 
w Danji, Szwecji, Norwegji. 

Fjesta h. sztuka teatraloa 
okolicznościowa dawana na 
zakończenie widowiska. 

Fjola g. flaszka z długą 
szyjką, rurka szklana z jed- 
nej strony zamknięta. 

Fjorajajc. kobieta a. dziew- 
czyna sprzedająca kwiaty na 
ulicy, kwiaciai'ka uliczna. 

Fjord sue. w^ka a długa 
zatoka o skalistych i wy- 
sokich brzegach wzdłuż 
gór. 

Fjorytury w. ozdoby mu- 
zyczne z krótkich nut zło- 
żone. 

FI. skr. ob. Floren. 

Flachajza «. dłuto; płaska 
sztabka żelazna. 

Flachcęgi n. cęgi z płas- 
kiemi zakończeniami de 
chwytania. 

Flader n. słój w drzewie, 
kamieniu, mai'murze; przen. 
kłamca, krętacz, próżniak, 
blagier; fladrowaty, słojo- 
waty. 

Flaga «. chorągiew o ko- 
lorach narodowych, czasem 
opatrzona herbami i godła- 
mi narodowerai, bandera. 

Flaga n. dżdżysty, przy 
ki'y stan powietrza, słota, 
burza, nawałnica. 

Flagieiancjant. biczów anie 
sio. 

Flagielant ł. członek śre- 
dniowiecznej sekty religij- 
nej biczowników. 

Flagman »., Flagkapitan star- 
szy kapitan, mający prawo 
podnoszenia własnej flagi 
na statku, któremu rozka- 
zuje. 

Flakon /. fjaszeczka, bute- 
leczka; żarł. butelka (wina). 

Fiamand/. malowidło szko- 
ły flamandzkiej cz. holen- 
derskiej, odznaczającej się 



drobiuzgowera wykończe- 
niem. 

Flanca ». młoda roślinka 
jtrzoznaczona do i)rzesadze- 
nia z inspektu w grunt, sa- 
dzonka, rozsada. 

Flancować ."i. sadzić, prze- 
sadzać (o 1 jślinach); prze- 
nosić, tranzlokować. 

Flanela /. miękka, lekka, 

ale ciepła tkanina wełmana. 

Flaneur /. //anor/Jjrnkp- 

Ituk, wałęsający się po nl5- 

ciCh, ■-■ ■ • . » 

Fiank/ljtd^ strona' sjsrij!*^ 
dło, szczególniej śzylu woj- 
.^kowego. • ' »' 

Flanićier /. wit: 
dy wysłanej w 
przed kolumną idącą ■ 
taku; ian. iść naf-ry^\v> 
dzić z domu, żebysii 
wałęsać. 

Flankierować /. [«.] s ; 
lać przed kolumną idącą an 
ataku; wałęsać się, włóczyć 
się; kłamać, oszukiwać. 

Flankować/, obraniać bok 
wojska; zajść z boku, osła- 
niać fortyfikacje boczni- 
cami. 

Flanować /. wałęsać się 
po ulicach, szlifować bruk. 
FIau n. w sprawozdaniach 
giełdowych, targowych: za- 
stój, brak popytu. 

Flażolet /. mały flecik; 
wysokie tony w ski"zypcach, 
gitai'ze, naśladujące flet. 

Flebiie w. w muz. smętnie 
żałośnie. 

Flebolit *g. kamień żylny. 
Flecii, non frangi ł. ugiąć 
się, ale się nie złamać. 

Flegleton g. w mii. jedna 
z siedmiu rzek piekielnych, 
rzeka płomieni. 

Flegma g. gęsta ciecz wy- 
dzielana przez błony śluzo- 
we, śluz; zimna krew, obo- 
jętność, powolność charak- 
teru. 

Flegmatyk g . człowiek 
powolnege temperamentu, 
chłodny w postępowaniu, 
obojętny; gntiśny, ospały, 
ciężki. 

Flejtuch 1. zwitek pakuł 
do przybijania naboju w 
strzelbie; czop, zatyczka; 
szarpie do opatrunku: czło- 
wiek nieporządny, niechluj. 
Flek n. łata (w dachu, pai'- 
kanie); warstwa podeszwy 
na obcasie. 

Fleksja ł. uchylenie, zgię- 
cie, skrzywienie; nauka o 
odmianach { deklinacji i 
konjugaoji) w gramatyce; 
fleksyjny język, posiadający 
odmiany imion i słów. 

Fleksura/. zapadnięcie zie- 
mi bez i"(łzerwania warstw, 
lecz z ich rozciągnięciem. 
Flerysta/.,Florysta«<. znaw- 
ca kwiatów, amator;sprzeda- 
iący kwiaty; robiący sztucz- 
ne kwiaty. 



Flet «., Fletrowert /. drew- 
niany, muzyczny instru- 
ment dęty, w kształcie rur- 
ki, z dziurkami i klapami, 
przykładany wpoprzek do 
ust. 

Fletnia ob. Flet. 

Fleuron /. {0rą) obwooka 
z kwiatów. 

Fleylle ludibrium ł. igrasz- 
ka godna ubolewania. 

Flibot a. okręt dwumasz- 
towy z okrągłą częścią tyl- 
ną. 

Flibustjer /. korsai-z na 
morzach środk. Ameryki, 
tirzen. awanturnik, łotr, o- 

bZUSt. 

Flioiel M. ski-zYdlo okna, 

■.szy 



[lap 



,ka, 
,t;timtpas, 
la którym 



Flintglas a. szkło czyste 
kryształowe, zawierające o- 
łów, używane w dalekowi- 
dzach. 

Flintpas ob. Flinta. 

Flip a. napój z piwa, wód- 
ki i cukru. 

Flirt, Fiirłation a. zaloty, 
umizgi, kokietowanie, bała- 
mucenie. 

. Flis »., Flisak majtek rze- 
czny trudniący się spła- 
wem drzewa i zboża, oryl; 
spław wodny, żegluga; stan 
flisa. 

Fliza, Flisa n. płyta ka- 
inienna chodnika ulicznego. 

Floberł /. strzelba odtyl- 
cowa do strzelania na nie' 
wielkie odległości iuałemi 
kulkami (od nazwiska wy- 
nalazcy Flauberfa). 

Flogiston g. w dawnej che- 
inji pierwiastek ognia, znaj- 
dujący się we wszystkich 
ciałaeli palnych. 

Fiogistyka*?- nauka o wła- 
snościach ciał palnych. 

Floksy. rośl. płomyk. 

Flor n. kir, żałoba. 

Flora ł. bogini kwiatów; 
ogół roślin, właściwych ja- 
kiemu krajowi lub miejscu. 

Florans /. rodzaj. lekkiej 
materji (od nazw. miasta 
Florencji). 

Floreal /. we franc, kalen- 
darzu republikańs. miesiąc 
kwiatów, miesiąc ósmy: od 
20 kwietnia do 10 maja. 

Floren M. złoty au.strjac- 
ki, 3('ński, gulden=8() kop. 

Florentyna J . atłas flo- 
rencki. 

Flores /. •ozdol)a rysunko- 
wa krzywolinijna, zawiła, 
mająca jiostać gałązki z liść- 
mi i kwiatami; oA.Esy-floresy. 

Fiorescencja t. kwitnie- 
nie. 

Floret /. rodzaj szpady 



Fłoreza 



Forma 



60 



2 gałką skórzaną na końcu 
ostrza, używanej przy nau- 
ce fechtunku; gruba, szorst- 
ka prządza jedwabnicza, 
pierwszy oja-z^d jedwabni- 
czy. 

Floreza oh. Plereza. 

Florykuiłura nł. liodowla 
kwiatów. 

Florysta ni. uczony ba- 
dacz świata roślinnego, bo- 
tanik. 

Florystyka nł. nauka o 
kwiatach. 

Floryzować /. zdobić flo- 
resami, upstj'zyć kwiecisto; 
floryzowany, druk ozdobuy. 

Flota y! ogół okrętów wo- 
jennych łub Ilu" . ' ' .- 
kiego państwa 
ba, która stab> ^ >- 

rzu przebywa; iart. pienią- 
dze. - • 

Flotrowers /. ob. Flełro- 
wers. 

Flotylla/, mała fiuta. 

Flower oh. Flobert. 

Fluid t. płyn, ciecz; iart. 
trunek. 

Fluksja t. rodzaj bólu z^- 
bów z obrzemieniem dzią- 
seł i twarzy. 

Flukt ł. bałwan, fala, nurt. 

Fluktuacja ł. falowanie, 
przelewanie si^; zmiana; 
chwiejność, wahanie się, 
niestałość. 

Fluor ł. pierwiastek chem. 
z gromady chlorowców, gaz 
żółtawy o ostrym zapachu; 
fluorowodorny kwas, związek 
chem. fluoru i wodoru, ga- 
zowy a. płynny, mocno żrą- 
cy, używa się. do wyrobu 
szkła matowego, do fluoro- 
fort, na skórze robi rany 
trudne do zagojenia. 

Fluoresceina nł. substan- 
cja ki'ystaliczna barwy ce- 
glastej, fluoryzująca wspa- 
niale, gdy ją zmieszać ze 
słabym roztworem amonja- 
ku, wpuszczona do wody za- 
skórnej służy do wyki-ycia 
jej związku z wodą studzien- 
ną. 

Fluorescericja nt. zjawisko 
świetlne, powstające w nie- 
których ciałach, (fluoryt, 
nafta) wskutek pochłania- 
nia przez nio światła, któ- 
rym są oświetlone, i wyda- 
wanie go następnie, lecz 
odmiennej barwy. 

Fluorolorta nł. rysunek 
wytrawiony kwasem fluo- 
rowodornymnakliszy szkla- 
nej i następnie odbity na 
papierze. 

Fluorowodorny od. Fluor. 

Fluoryt ;., Ftuspał n. mine- 
rał, połączenie fluoru z wa- 
pniem, topnik. 

Fluoryzować ni. posiadać 
własność fluorescencji. 

Flus n. topnik; w^ technice: 
substancja łatwiej topliwa 
dodawana do trudniej topli- 



wych; łagier; upływ; skro- 
fuły, reumatyzm; osad; gra 
w karty; stra.szak. 

Flutpat iib. Fluoryt. 

Flux ef reflux /. przypływ 
i odpływ (morza). 

Fo, Foh, Fohi cliim. i jap. 
nazwa Huddy; staroż. boha- 
ter chiński, czczony jako 
wynalazca nauk, sztuk i pra- 
wodawca. 
j," F-o skr. Folio: F-o r-o shr. 
Folio recło; F-o v-o »kT. Folio 
*erso folj.i. 

Fochy n. Lrrnuwy, dąsy, 
grymasy. 

FocoSO V!. (Jokoto) w muz.: 
z ogniem. 

Focus ł. oh Fokus. 

Foedum inceptu, foedum 
exiłu t. jakie życie, taka 
.śmierć: jaki początek, taki 
koniec. 

Foetus t. płód, zai'odek. 

Fohizm, Foizm ni.; ob. Bud- 
daizm; cześć, której przed- 
■liotem jest Fo (ob.i. 

Fflhit n. (Jon) wiatr cie])ły, 
osuszony w przejściu nad 
górami . 

Foje oh. Foyer. 

Fokmaszi hol. maszt na 
przedzie okrętu. 

Foksal a. dworzec kolei 
żelaznej, banhof; budynki 
w ogrodzie pozamiejskim, 
przeznaczone dla zabawy 
publicznej. 

Foksterier th. Foxterrier. 

Fokus 1. ognisko, punkt, 
w którym zbierają się pro- 
mienie odbite od zwiercia- 
dła lub załamane w soczew-" 
ce; sztuczka czarodziejska. 

Fol. oh. Foljo. 

Folarz, Folusznik n. ble- 
charz sukna, pilśniarz. 

Folbluł n. koń angielski 
czystej krwi, piękny koń 
rasowy. 

Folga ł. podkładka; dźwi- 
gnia, podstawka. 

Folga n. ulga, ulżenie, po- 
wolność , pobłażanie ; wy- 
tchniecie, odpoczynek, swo- 
boda; bok gumowy w kama- 
szach. 

Folgować n. dawać folgę, 
odpoczynek, oszczędzać, po- 
błażać, być wyrozumiałym, 
mieć wzgląd: wolnieć, słab- 
nąć, ustępować, puszczać; 
czekać, prolongować; doga- 
dzać. 

Folie de la grandeur/. {foli 
dO la gTa"dćrj oh. Megalo- 
mania. 

Folie des kilomJłres/. //oii 
dg kilumetr) dosl. szał kilo- 
metrów: gorączkowe pra- 
gnienie przejechania w au- 
tomobilu jak najdłuższej 
drogi i jaknajprędzej. 

Folio i. na stronicy; f. 
recto na pierwszej stronicy; 
ł. yerso na drugiej, odwrot- 
nej stronicy. 

Foljał, Fol)aat nł. grabu 



księga In folio t. j. w forma- 
cie arkoBza złożonego we 
dwoje, wielka księga. 

Foljo /. wielki arkuszowy 
format księgi; $kr. Fol. ar- 
kusz: stronica w biiędze 
handlowej z numerem bie- 
żącym; foljować, numerować 
stronice w księdze, pagino- 
wać. 

Folkething duńt. izba de- 
putowanych w Danji. 

Folklor a. rzeczy ludowe 
(podania, pieśni, zwyczaje 
>, t. d.). 

Folklorysta nł. znawca i 
badacz folkloru t. j. rzeczy 
ludowych. 

Folklorystyka ni. nauka o 
pojęciach ludu. jego zwy- 
czajach, twórczości i td. 

Folować irł. wałkować su- 
kno, aby było bardziej 
zbite; spilśniać; czyścić su- 
kno, wywabiać z niego pla- 
my ; nakładać węgiel do 
wózków; oczyszczać sztol- 
nię ze szlamu; dopełniać 
drzewem próżne miejsce 
jialącego się stosu węglar- 
skiego. 

Folusz irł, maszyna, za 
pomocą której tkaniny weł- 
niane spiłśniają się przez 
uderzanie tłokiem , młyn 
blecharski. 

Folwark ». dwór właści- 
ciela ziemskiego z zabudo- 
waniami i gruntami; od- 
dzielna część majątku ziem- 
skiego z zabudowaniami go- 
spodarski emi. 

Fotdrować n. oskarżać, in- 
stygować, procesować kogo, 
pozywać; ujmować się za 
kim a. za czem, popierać, 
adwókatować. 

Fomeotacja ł. leczenie 
mokremi gorącemi okłada- 
mi; naparzanie, zagrzewa- 
nie; podniecanie, podburza- 
nie. 

Fomentować t. namawiać, 
podburzać. 

Fonautograf *g. przyrząd 
uwidoczniający drgania gło- 
sowe, same się żłobiące na 
obracającym się walcu i od- 
dający je głosem. 

Fonce/. (fąsej kolor ciem- 
ny. 

Fond d'or /. (jądori złote 
tło. 

Fonds /. (Ją) fundusze, 
kapitał, papiery procentowe. 

Fonds perdu oh. A fonds 
perdu. 

Fonetyka g . głosownia 
(część gramatyki obejmują- 
ca naukę o brzemieniach 
głosowych); nauka o dźwię- 
kach; fonetyczna pisownia, 
zgodna z brzmieniem wyra- 
ża, z wymawianiem. 

Fonograf '^r. przyrząd za- 
trzymujący i powtarzający 
dowolną ilość razy mowę, 
śpiew, muzykę i t. p. 



Fonoin *</. skała p<>f:hf)- 
'Izeuia waillianicznego, zło- 
żona z i<aiiidytin, nefciinu i 
zeolitu, używana do budo- 
wy. 

Fonologia 'g. oh. F.onetyka. 

Fonometr 'g. przyrząd du 
mierzenia siły ).'ło^u. 

Fonometrja 'g. Ii.'i4atiie re- 
zKiiansii j.nl;ie;r<ł ciała z;» p'-- 
mo< ą kamertonii. 

Foneskop ■' g. . przyr/.ad 
z}')żoiiv ze słuchawki i nii- 
ki-.,f,ni. 

Fontanela tr. ob. Apertara. 

Fontanna/, wodotrysk. 

Fentaif /. kokarda, węzeł 
fantazyjny. 

Football' a. (fuUiat) gra 
pod gołym niebem, polega- 
jąca na jiodbijaniu ollirzj- 
njiej piłki tylko nogą. 

For ». przewaga dolm'- 
wołnie dana przeciwnikowi 
na fKjczątku grj' a. wyi<l- 
gów; fory dawać, dobrowol- 
nie dawać komuś chwilo- 
wą j>rzewagę w pfM-iiątkac 
gry lub wyścigu poparcie, 
względy, protekcja; fory mieć 
u kogoś: być cenionyiii. iu- 
bionyra, protegowanym. 

Fora tr. powtórnie, dru^fi 
raz, bis- precz stąd! 

Forajza ». sztabka żela- 
zna ruchoma, przytwierdzo- , 
na stale do jednej p<jł(iwy 
okna i zakładająca się na 
hak u drugiej połowy. 

Foralia ł. ceny targowe 
produktów, opłata targowa. 

Feralny i. sądowy. 

Foraminifery nt. otwomice. 

Forat. Forant n. zapas. 

Forboty ». koronki u szyi [ 
sukni damskiej. 

Force majeure /. (Jort ma- 
żnri siła wyższa, przeszko- 
da nie do zwalczenia. 

Foreign - office a . {Joren 
uijisj minislerjnm spraw ze- ^ 
wnętrznych w Anglji. 

Forejter »., Foryś, jiumoi.- 
nik furmana^żokiej siedzą- 
cy na jednym z przodowych 
koni karety zaprzężonej w 
cztery a. sześć koni. 

Forela n. j.strag. 

Foremny oh. Forma. 

Foresterja. Foresterium, Fo- 
restiernia w. pokój dla go- 
ści w klasztorach. 

Forestiere w. <ndzozii»- 
miec. 

Forfait (i)/, (a Jorfe) ry- 
czałtem, hurtem. 

Forfanteria ob. Furfanteria 

Forga v:tg. kita, pióro- 
pusz. 

Forint ictg. floren, gnldeiu 

Ferma A kształt, układ,j 
s]K)Sób, wzor, model, pozór,! 
krój, fason, moda, formuła,, 
formalność, zwyczaj (upo- 
zorowanie: język, styl, po- 
stać wyraża; ceremonja; 
przyrząd, naczynie gliuia* 
ne do wyjiiekania bab zcia- 



61 



Forma — Fotograwiura 



sta; liilka a. kilkanaście 
stron czcionek ściśniętych 
w ram^, rnających sitj ra- 
zem odbić na papierze jako 
arkusz; foremny, kształtny, 
zgrabny, prawidłowy. 

Forma bonum fragile est ł. 
piękne kształty są nieslałe. 
Formacja 1. ukształtowa- 
nie; w gioologji: pokłady 
ziemi , warstwy skorupy 
, ziemskiej utworzone w pew- 
! nym okresie gieologicznym; 
w strategice : ustawienie; 
; rozwijanie oddziałów woj- 
ska. 
Formalina nł. płyn anty- 
ł septyczny, z którego wy- 
! dzieła się gaz bakterjobój- 
I czy. 

i Formalista ni. trzymający 
\ się ściśle przepisów i forra 
i zewnętrzny cti,ceremonjaiit. 
Formalistyka, Formalizm nt. 
trzymanie się ścisłe prze- 
pisów, zwyczajów, bez wni- 
kania w treść i duclia rze- 
1 czy ; ceremonjowanife się , 
y mtynizm; sądjienie z po- 
zoru. 

Formalizować ni. skrupu- 
latnie pi'zestrzegać form, 
ceremonjować się; dopełnić 
przepisanycli form, aby do- 
kument albo akt był zupeł- 
nie ważny, podług przepi- 
sów zrobiony. 

Formalny ł. zgodny z for- 
ffĄ; dotyczący formy; prze- 
pisany, urzędowy, legalny; 
zewnętrzny, powierzchow- 
ny; całkowity, skończony, 
zupełny; prawidłowy; sta- 
nowczy, wyraźny; f-a kwe- 
$łja, kwestja dotycząca for- 
my, a nie istoty rzeczy; for- 
malności, sposoby postępo- 
wania urzędownie wskaza- 
ne. 

Format ł. kształt, wiel- 
kość, rozmiar np. książki, 
'arkusza. 

Formiarz, formierz n. gi- 
ser, wyrabiający formy na 
odlewy; formiarnia, formler- 
ilia, miejsce wyrobu form 
na odlewy; formierstwo, sztu- 
katorstwo. 

Forminga g. rodz.aj cytry 
lub harfy greckiej. 

Formować ł. kształto - 
wać, nadawać formę, nabie- 
rać kszałlu, układać, two- 
rzyć, wytwarzać, ustawiać 
w szeregi (wojsko); f. pro- 
ces, wytaczać* sprawę sądo- 
wą f.sif, wyrabiać się, ukła- 
dać się, kształtować się, na- 
bierać opłady; dojrzewać. 

Formularz ni. wzór, prze- 
pis, schemat, według które- 
go pi.sze się akty urzędowe, 
handlowe i t. p.; lista stanu 
służby. 

Formuła t. wyrażenie przy- 
jęto lub przepisano przy u- 
kladaniu aktu, podania etc; 
wzór; wyrazy lub znaki u- 



widoczniające zwięźle ja- 
kieś twierdzenia naukowe; 
formułować, określić jasno 
i treściwie, ująć w ścisłe 
wyrażenie. 

Fornler, Fornir w. cieniut- 
kie deseczki z drzewa kosz- 
towniejszego, naklejane na 
wyroby stolarskie z drzewa 
tańszego. 

Foronomja "g. nauka o ru- 
chu ciał. 

Forpoczta n. straż i)rzed- 
nia, mająca na celu obser- 
wację nieprzyjaciela, pla- 
cówka. 

Forrejter oh. Forejter. 

Forsa /. siła; moc, wysi- 
łek; popieranie ; fundusz, 
pieniądze, nakład; forsowny 
marsz, pośpieszny; forsow- 
nie, z wysiłkiem, z natęże- 
niem sił. 

Forsan et haec olim memi- 
nisse juyabit t. możt> będzie 
przyjemnym (przydatnym) 
przypomnieć sobie kiedy i 
o tym. 

Forsować /. zmuszać do 
wytężenia siły; usilnie po- 
pierać; w ogrodn. przyśpie- 
szać sztucznie wzrost ro- 
ślin; f. slf : męczyć się, przy- 
muszać się, wysilać się. 

Forsłować, Forstowanie ob. 
Forszłować, Forsztowanie. 

Forszlag n. w muz. ozdob- 
nik, figura służąca do upięk- 
szenia i urozmaicenia me- 
lodji; nuta mała przy dużej, 
wyższa o półtonu. 

Forszlak n. część cielęci- 
ny a. baraniny koło krzyża. 

Forszmak n. przedsmak; 
potrawa ze śledzi, masła i 
jaj. 

Forszpan ». stangret jio- 
wożący z konia, foryś. 

Forszprung n . kawałek 
(ściany) wystający, wyskok. 

Forszt «. dyl, tarcica, de- 
ska. 

Forsztat n. przedmieście 
pod fort(>(;ą. 

Forsztować n. zakładać las; 
forsztowanie.drewniana ścia- 
naodgradzająca; przepierze- 
nie. 

Forszus n. zaliczenie, pie- 
niądze naprzód dane, za- 
liczka, zapomoga. 

Fort /. samoistna mała 
warownia, oddzielna for- 
tyfikacja wysunięta obok 
twierdzy. 

Forta / karta, która po 
zgraniu innych tej samej 
maści stała się mocną, nie- 
podobną do zafciicia. 

Fortalicja M. mała wa- 
rownia. 

Forte to. silnie, mocno, 
głośno. 

Forteca id. miejsce uforty- 
fikowano, twierdza, warow- 
nia; kara zamknięcia w for- 
tecy. 

Fortel n. sprytne podej- 



ście, [Kidstęp, wybieg, spo- 
sób, środek. 

Fortepjan te. wielki instru- 
ment muzyczny klawiszo- 
wy i> strunach metalo - 
wych. 

Fortapjanisła ni. wirtuoz 
na foiicpjaiiic , pjanista; 
stroiciel fcirtcijjaiiu. 

Fortes fortuna adjuyat 1. 
szczęśrit! silnym sprzyja. 

Fortior est, qui se, quam qui 
fortissima yicit moenia t. wa- 
leczniejszym jest ten, kto 
siebie, aniżeli ten kto naj- 
silniejsze zwyciężył mury. 

Fortissimo w. w muz. bar- 
dzo silnie. 

Fortiter in re, suayiter <n 
modo uh. Suayiter in modo, 
fortiter in re. 

Fortuito /. przypadkowo. 

Fortuna ł. bogini losu i 
szczf^ścia; szczęście dola, 
los; mienie, inajątek; fortun- 
ny, szczęśliwy, pomyślny, 
błogi; od losu zawisły; for- 
tunka , rodzaj malutkiego 
przenośnego bilardu, w któ- 
rym kulka popchnięta na- 
trafia na przeszkody i wpa- 
da na numery wygrywają- 
ce; niewielki majątek. 

Fortuna audaces juyat^. oA. 
Audaces fortuna juyat. 

Fortuna caeca est ł. los 
jest ślepy. 

fortuna f ayeł f atuis Ł szczę- 
ście sprzj'ja głupim. 

Fortunam suam quisque pa- 
raf i. każdy sam sobie gotu- 
je szczęście. 

Fortuna yitrea est ł. szczę- 
ście jest szklane, jak szkło 
prędko pęka. 

Fortune de mer /. {fortun 
de mer) majątek morski t. j. 
oki'ęt, statek. 

Fortwursteln «. kierować 
polityką bez wyraźnej i- 
dei przewodniej,' z dnia na 
dzień, byle utrzymać się 
przy władzy (o niektórych 
ministrach austryjackich). 

Fortyfikacja 1. obwarowa- 
nie twierdzy, w-ały obronne, 
okopy, szańce: nauka o bu- 
dowaniu twierdz, ich obro- 
nie i zdobywaniu. 

Fortyfikator t. specjalista 
od fortyfikacji. 

Fortyfikować 1. obwarowy- 
wać, ninacniać 

Forum t. plac zgromadzeń 
ludu w dawnym Rzymie, 
inaczej: Fonim Romanum 
( teraz Campo Vaccino ); 
miejsce roztrząsania spraw 
publicznych; sąd właściwy; 
f. externum, sąd zagraniczny; 
f. internum, sąd krajowy. 

Foryi oh. Forejter. 

Forytować «. jiopierać ko- 
go lub czyją sprawę: zale- 
cać; rekomendować, dopo- 
magać. 

Forzac ». kartki przed 
kartą tytułową książki , z któ- 



rych iodna jest przyklejona 
do okładki, a druga wolna. 

Forzando w. w mu2. z sil- 
nym naciśnięciem jednego 
dźwięku lub akordu. 

Fosa /. dół, przekop, rów. 

Foslat *g. nawóz sztucz- 
ny, którego główną częścią 
składową jest fosforan wap- 
nia. 

Fosfor 'g. pierwiastek che- 
miczny, metaloidsilnie-tru- 
jący, łatwo zapalny, świe- 
cący w ciemności. 

Fosforan ni. sól kwasu 
fosfornego. 

Fosforescencja ni. włas- 
ność niektórych ciał świe- 
cenia w ciemności. 

Fosforetoza *g. choroba, 
na którą zapada pracujący 
wśród dymów fosforowych, 
polegająca na rozluźnianiu 
się wiązadeł mięśniowych, 
choroba przy której wypa- 
dają nieraz całe szczęki. 

Fosforoskop *g. przyrząd 
do badania objawów fosfo- 
rescencji. 

Fosforyt *g. minerał apa- 
tyt, połączenie kwasu fos- 
forowego z wapniem, uży- 
wany jako nawóz. 

Fosforyzować *g. posiadać 
własność fosforescencji. 

Fosor t. grabarz, kopacz. 

Fossilia t. ciała kopalne; 
skamieniałości. 

Fot, Fota oh. Faute. 

Fotel .1. krzesło z poręcza- 
mi; pnen.i. akademicki, god- 
ność członka akademji; f. 
ministerjalny , m'ząd mini - 
stra. 

Fotoceramika "g. sztuka 
wypalania obrazów foto- 
graiicznych na porcelanie, 
szkle, emalji. 

Fotochemigraf ja *g. oh. Cyn- 
kografja. 

Fotochemia "g. nauka o 
chemicznym działaniu świa- 
tła. 

Fotochromja *g. fotografjai 
barwna, dająca naturalne 
zabarwienie przedmiotów 
fotografowanych. 

Fotocynkograf ja nł. oh. Cyn- 
kografja. 

Fotodruk oh. Fotołypja. 

Fotofon *g. przyrząd do 
przenoszenia dźwięków na 
znaczne odległości za po- 
mocą promieni światła. 

Fotogien *«. rodzaj ma- 
terjału oświetlającego, po- 
chodzenia mineralnego. 

Fotografja *g. zdejmowa- 
nie widoków, obrazów, por- 
tretów za pomocą chemicz- 
nego działania światła na 
płytę czułą. 

Fotogram *g. wizerunek 
fotografowany. 

Fotograwiura/. obraz prze- 
niesiony fotograficznie na 
blachę miedzianą, utrwalo- 
ny na niej prz«z wytrawię- 



Fotoheljograf — Front 



(i 2 



nie i drukowany za pomocą 
prasy sztyohar.ski<'j. 

Fotoheljograf *!f. ap.-ii-at za- 
stosowany do fotografowa- 
nia powierzchni słońca ( e- 
lem badania zmian zacttu- 
dzących na niej. 

Fotolitografia •(/. przono- 
szenie obrazów fotografii z- 
nycli z kliszy na kamień 
litograficzny i odbijanie ich 
prasą litograficzną. 

Fotometr *g. przyrząd do 
mierzenia siły i5wiatła. 

Fotometrja *g. mierzenie 
iiat(;żonia f^wiatła: mierze- 
nie albedo. 

Fotoplastykon *g. zbiór ste- 
reoskopów umieszczonych 
w przyrządzie ze szkłami 
powiąkszająoemi, przesuwa- 
jącym jo antomatyczni,e 
przed oczami widza. 

Fotosfera *g. świetlna po- 
wierzchnia słońca, jaśniej- 
sza w środkn, a ciemniejsza 
ku brzegom. 

Fotoskop *g. przyrząd do 
rozpatrywania światła i o- 
ceniania jego siły. 

Fotoskuiptura nł. zasto.so- 
wanie fotogi-afji do mecha- 
nicznego wyrobu posążków. 

Fototaktyzm *g. ruch istot 
organicznych spowodowany 
działaniem światła; f. dodat- 
ni — ku światłu dążący, f. 
ujemny — kryjący się i>rzed 
światłem. 

Fototechnika *g. sztuka o- 
świetlania, technika oświe- 
tlania. 

Fototyp *g. rycina odbi- 
ta sposobem światłodruko- 
wyn\, światłodruk, autotyp. 

Fototypja *g. otrzymywa- 
nie wypukłych i)łyt drukar- 
skich za pomocą trawie- 
nia obrazów fotograf iczny eh 
przeniesionych na płytę me- 
talową. 

Four /. (fur) zupełne nie- 
powodzenie, fiasko. 

Fournlsseur/.(/«.r»tsdr> do- 
stawca. 

F-o v-o skr. Folio verso <o/>.). 

Foxhall a. nazwa budyn- 
ku w Londynie, służącego 
za mit^jsce zabaw. 

Foxterrler a. niewielki dog 
(terrier) zaprawiony do 
rozgrzebywania jam lisich, 
foksterjer. 

Foyer /. (fuaje) ognisko 
sala albo korytarz ozdobny 
obok sali teatralnej, koncer- 
towej lub posiedzeń, zwy- 
kle połączona z bufetem. 

Fr. skr. oh. Franco. 

Fra w, skr. Frater brat (za- 
konny). 

Fracht n. przewóz towa- 
rów ; towary przewożone, 
ładunek , pakunek ; opłata 
za przewóz towarów; f. a. 
frachtowy list, wykaz wysła- 
nego towani, jogo wagi i 
uależności za przewóz. 



Frachtbrief n. list fnidito- 
wy. ceduła. 

Fracta pagina /. --tninica 
złożnn:! wzdłuż we dwiije 
i w jednej potnwie z.ipi.sana 
lub zjidrnkiiwana; cytata ii;i 
margiiiesii!. 

Fragile! /. c/r«i/Vy kruche! 
(napis na pakiieli, w których 
są przewożone wyręby ze 
s/.kła, z piircel.iny i 1. ]:). 

Fragment t. ułamek, ustęp 
y. więliszego dzieła, cząstka, 
szczątek, urywek, kawałek: 
eziionki roz.syp.ine z ke- 
lumn i peiuieszatio. 

Fragmentaryczny »'. nł;ini- 
kowy, urywknwy, Mii'/.upet- 

"y- 

Fraj(-') o'i. Frei(-), Frej(-). 

Frajbiter. Frejbiter ». kor- 
sarz. 

Frajda n. |)rzyjemność, ii- 
ciocha, zabawa, uczta. 

Frajer n. nnwicjnsz. fryc, 
zalotnik, starający się o 
pannę. 

Frajlajn, FrSuleln n. dosł. 
liunn.n; bona iijenika. 

Frak f/.| nbiur męski, 
ktorege pi)tv sa z przudu 
ebcięte. 

Frakcja t. ułamek, <ząstka; 
odłam; stnnuuctwe. 

Fraktpagina of>. Fracta pa- 
gina. 

Fraktura , 1. złamanie Ko- 
ści; pismo nicmi(.'c.kio ła- 
numo. 

Frambuga, Framuga szic. 
wgłębienie w ścianie, wnę- 
ka, nisza; sklepienie, ar- 
kada; frambuzysty, skle])iony. 

Franchise f. (fru^zizi przy- 
wilej x.walMi:ijąi'y tid opłaty. 

Francjada [./'.] przeciąg4 lal 
według kalendarza za))rown- 
dzonego przez wielką re- 
W(duej(; franeuską. 

Franc Macon ./'. (fra" masą) 
wolny niolarz, farnmzon ; 
of>. Masonerja. 

Franco «•. widny ud opła- 
ty, opłacony; frankować, li- 
sty lub posyłki przy wysy- 
łaniu ich opłacać na pocz- 
cie. 

Franc tlreur /. C/ni" Hror) 
wolny strzelec, ochotnik: 
partyzant z wojny francu- 
sko-pruskiej 1870—1871 r. 

Frangas non flectes ł. ra- 
czej daj się złanuir, ale się 
nie ugnij. 

Frank/, ideniądz francu- 
ski=;!8 kop. 

Frankatura irł. opłata z gó- 
ry za przesianie listu a. po- 
syłki. 

Frankista »!. członek sekty 
żydtpwskiej w dawnej Pol- 
sce; potomek ochrzczony 
dawnych frankistów (od 
Kranka, założycitda sekty 
z Wieku XVIII). 

Frankmason ofi. Franc Ma- 
con. 

Frankować ob. Franco. 



Frant n. (?) człowiek ctiy- 
try. szalbierz, filnt , ło- 
trzyk. 

Frapować /. uprawiać wra- 
żenie, zwracać uwagę,wzUii- 
dzać podziw, nier/,iu':, za- 
stanawiać. 

Fraszka to . drobnontka ; 
drobny utwór poetyczny a. 
^c(•n)ezny; wierszyk żarto- 
bliwy. 

Frater nł. brat; braciKzek 
zakonny. 

Fraternizować/ bratać się, 
żyć z sobą poufale, Kprzy- 
ini<'rzMr się. 

Fratrja ob. Fila. 

Fraucymer ». damy dwor- 
skie przy jiani dworu, po- 
mieszkanie kobiet należ.ą- 
cycli do dworu pańskiego; 
kobieta. 

Fraus est caelare fraudem 
',f. osziikaństwem jest ukry- 
wać oszukaństwo. 

FraZa^. zdanie; zdanie bez 
znaczenia, nic nie wypowia- 
dające; w mui. cząstka me- 
lodji mająca pewne zaokrą- 
glenie, prawidłowe następ- 
stwo akordów. 

Frazeolog *g. wypowiada- 
jący gładko zdania pozba- 
wione głębszej myśli. 

Frazeologia g . budowa 
zdań i okresów; zliiór zwro- 
tów właściwych danemu ję- 
zykowi; wysłowienie; wyra- 
żenia składne i dźwięczne, 
ale ubogie co do treści ; 
cziza gadanina. 

Frazes g. zdanie, wyraże- 
nie, zwrot, okres, ustęp w 
mowie lub piśmie; spo- 
sób wysłowienia się; czcze 
słowa. 

Frazować /. w mta. uwy- 
datniać myśli muzyczne, 
we właściwy sposób je ak- 
centować i delikatnie cie- 
niować. 

Frażety, Frażełowskie wy- 
roby, wyroby platerowane 
(od nazwiska warszawskie- 
go fabrykanta, Frażeta). 

Freblanka, Freblówka, nau- 
czycielka początkowa, uczą- 
ca według metody Frobla 
(poglądowej). 

Fregata tr. lekki, szybki 
trojmasztowy statek wojen- 
ny; ptak nadmorski z bar- 
dzo długiemi skrzydłami. 

Freiherr u. baron. 

Frol n. wolny, swobodny, 
niezajęty; gratis; bezpłatny, 
o]iłacony (list). 

Freidenker (i.wcdnoinyślny. 

Frej(-) ob. Frei(-), Fraj(-). 

Freja skand. mit. boginj 
miłości. 

Frejer ». ob. Frajer. 

Frejlina n. dama dworska 
njileżąca do orszaku monar- 
chini. 

Frekwencja t. obfitość go- 
ści przyjeżdżających (np. 
do wód, do miejsca kąpie- 



lowego); znaczna liczba n- 
częszcz^ących na jakie 
widowisko, ilość słuchaczy 
bywających na wykładach 
it. p. 

Frekwentacja ł. znaczna 
ilość przychodzących (ku- 
pować i t. p.). 

Frekwentować ł. uczęsz- 
czać. 

Frenalgja 'g. melancbo- 
Ija, chorol^a umysłowa. 

Frenetyczny /. gwałtowny, 
niepowściągliwy, pochodzą- 
cy z zachwytu, z zapału. 

Frenezja /. szał, furja; za- 
pał. 

Frenologja *g. nauka wnio- 
skowania o zdolnościach u- 
mysłowych z kształtów cza- 
szki i mózgu. 

Frenopata 'g. ob. Psychjałra. 

Frenopatja *g. choroba du- 
szy. 

Frenopiekcja 'g. zachwyt, 
ekstaza. 

Freski tt. oh. Al. fresco. 

Freza oh. Fryza. 

Fricandeau /. (frih^dol 
pieczeń cielęca szpikowana 
słoniną. 

Fricasse /. (frikaie) po- 
trawka z różnych mięs 
z białym sosem. 

Fridrichsdor n. dawna duń- 
ska i pruska moneta złota 
20-markowa, 

Friendly ifrendlii yisiters a. 
dotl. przyjacielscy goście: 
instytucja filantropijna w 
.Ameryce Półn.. polegająca 
na odwiedzaniu nędzarzy i 
udzielania im pomocy ma- 
terjalnej, moralnej i umy- 
słowej. 

Frigeriterapja ni. leczenie 
zimnem, nizką temperaturą. 

Frigidarium ł. sadzawka a. 
basen z zimną wodą dopły- 
wania w termach rzym- 
skich. 

Frimaire/. (frimer) trzeci 
miesiąc (od 21 Listop. do 
20 Onidnia) we francuskim 
kalendarzu republikańskim. 

Frit/. (fri) pieczone. 

Fronda i. dotl. proca: po- 
lityczne stronnictwo we 
Francji za czasów mało- 
letności Ludwika XIV; 
stronnictwo niezadowolo- 
nych z rządu, malkontenci; 
wichrzenie, warcholstwo. 

Frondem in siivis non vides 
1. dotł. liści w lesie nie wi- 
dzisz, t. j. patrzysz a nie 
widzisz. 

Frondeur /. {frqd4rj mal- 
kontent, przeciwnik rządu, 
utrudniający jego działal- 
ność i usiłujący go ośmie- 
szyć, zohydzić. 

Frondować/. stać się mal- 
kontentem, frondę urzą- 
dzać. 

Front ł. przód, czoło, 
przednia strona, przód bu- 
dynku lub szyku wojskowe- 



(j:i 



Frontispice — Funkcja 



ąo; frontowa słułba, służba 
czynna; f-e mieszkanie, od 

ulicy (nio od jiociworza). 

Frontispice /., Frontszpic 
f».] wystajmiy i^zuzyt bu- 
dynku , przednia ściana 
szczytowa. 

Fronton /. szczyt trójkąt- 
ny nad fizyniseni ściany 
frontowej gmacliu, f?órna 
architektoniczna ozdoba bu- 
dynku; frontowa, przednia 
część budynku. 

Frontszpic oh. Frontispice. 

Frołer }: poshipicz a. na- 
jemnik froterujący posadzkę: 
iart. tancerz bardzo gorliwy. 

Froterować, /. wycierać 
podł()j;(^ rozpuszczoną masą 
woskową aż do otrzymania 
połysku; iart. taficzyó gorli- 
wie. 

Fructidor/. miesiąc owo- 
ców w kalendarzu repii^ik. 
franc. 12-sty miesiąc: od 18 
sierp. — 17 wrześ. po któ- 
rym następowało 5 dni do- 
pełniającycłi. 

Fruges consumere nałi ł. 
zrodzeni do spożywania o- 
woców ziemi, ludzie pozio- 
mi, prozaiczni; ludzie my- 
ślący tylko o używaniu 
przyjemności życia. 

Frulił t. o^^oc; przen. ko- 
rzyść. 

Fruktescencja ni. okres 
tworzenia się owoców i na- 
sion u roślin wyższych. 

Frukłidor oh. Frucfidor. 

Frukłyfikacja ł. przynosze- 
nie korzyści, pożytku, zy- 
sku. 

Fruklyfikować t. przynosić 
owoce, korzyści, zyski. 

Frustra iaborat, qui omni- 
bus piacere studet t. darem- 
nie wysila się ten, kto cłice 
wszystkim dogodzić. 

Frutti di marę w. dotł. o- 
woce morza: drobne skoru- 
piaki morskie jadane we 
Włoszecłi. 

Fryc n . nie obeznany 
jeszcze z zajęciem, nowi- 
cjusz, początkujący; frycowe, 
opłata a. biesiada kosztem 
wstępują<.'ego do cechu, do 
grona koleżeńskiego; przen. 
strata poniesiona skutkiem 
niewiadomości z niedo- 
świadczenia; frycćwka, fi- 
giel wypłatany nowicju- 
szowi, okup za nieświado- 
mość; kai'a, bicie, cięgi. 

Frydrychsdor ob. Fridricii- 
tdor. 

Frygijska czapka, miękka 
1 /■•rwona spiczasta czapka 
'/. '/padającym naprzód gór- 
nym końcem, używana jako 
godło w czasie rewolucji 
francuskiej; symbol wolno- 
ści (od nazwy kraju Frygja). 

Frykasy /. łakocie, przy- 
smaczki, smakołyki; ob. Fri- 
cassć. 

Frykcja t. tarcie, wciera- 



nie (maści); przykre star- 
lie, nieporozumienie; przen. 
(iliicie. przetrzepanie kogo. 

Frymark irgórnoH. liandel 
zamienny, zamiana, kiiprze- 
nie; .szacherka: frymarczyć, 
handlować, oddawać wza- 
mian co za co, kupczyć; 
przen. dopuszczać się nie- 
godziwoAci dla zysku. 

Fryna, hetcM-a, zalotnica 
(od imienia Fryiie, zalotni- 
IV ureekiej słynnej z pięk- 
,m,m:i). 

Fryszerka n. piee do prze- 
tapiania surowca na żela- 
zo kute. 

Fryszować ». wyrabiać że- 
lazo kowalskie z sumwca; 
oczyszczać kruszce za po- 
mocą topienia ich w ogniu. 

Fryta«. mieszanina, z któ- 
rej szkło się robi; |)odkład 
pod eraalję. 

Frytura /. łój wołowy, 
przetopiony z masłem, ole- 
jem lub smalcem, używany 
na okrasę zamiast masła. 

Frywolity /. delikatne ro- 
bótki kobiece^iakształt ko- 
ronki, wykonywane z nici 
szydełkiem lub t. zw. czó- 
łenkiem. 

Frywolny /. płochy, swa- 
wolny, ])ustaeki; błahy, 
czczy. 

Fryz n. w budownictwie: 
wazki ozdobny pas biegną- 
cy poziomo między dolnym 
arcliitraweni a gzymsem; 
nadbrusie. ozdobne obra- 
mowanie ścian, drzwi, iiic- 
eow i t. d.; szlak. 

Fryz n. koń ciężki, duży 
z północnych Xiemi<!c a. 
l''ryzji>. 

Fryza /. wysoki kołnie- 
rzyk fałdowany, kryza; biała 
falbanka u czepka, u koł- 
nierzyka damskiego; rndzaj 
spódnicy. 

Fryzjer /. specjalista od 
(il)iinania włosów, i''h i'ze- 
.sania, układania, robiący 
peruki i t. p. 

Fryzować /. trefić włosy, 
tapirowa<';; karbować, fałdo- 
wać; fryzowany, kręcący się, 
kędzierzawy; wymusz(my; 
żelazo f-ne, cienkie żelazo 
kute w sztabkach pogię- 
tych. 

Fryzura /. jiiękne ucze- 
sanie i ułożenie włosów. 

Fryzy, rasa bydła pocho- 
dzącego z Fryzji. 
Fu chiiis. iiiiastn. 
Fuchschwanz 0i6.Fuksszwanc. 
Fueros h. zljiór |iraw, sta- 
tuty zawierające przywile- 
je niektórych miast i pro- 
wincji w iłiszpaiiji. 

Fuga ». szpara, szczelina, 
połączenie: miejsce spoje- 
nia kawałków drzewa lub 
kamieni; wcięcie w kancie 
deski, w którą wchodzi wy- 
pukłość deski dopasowanej. 



Fuga 1. iart. ucieczka. 

Fuga irł. komjmzycja mu- 
zyczna, w której temat, wy- 
powiedziany przez jeden 
głos lub instrument, przej- 
mowany i |Hiwtarzany jest 
przez inne głosy lub in- 
strumenty. 

Fugas /. mina polowa; ja- 
ma w ziemi, w której ina- 
tcrjał wybuchowy, j)rzywa- 
\'^ny kamieniami, ma eks- 
plodować, gdy będzie prze- 
I liudzit nieprzyjaciel. 

Fugas - chrustas, wyi'aże- 
nie makaroniczne, znaczy: 
uciec w krzaki, drapnąć, 
dać drapaka. 

Fugato m. w muz.: w for- 
mie fugi. 

Fugit irreparabile tempus 
/. izas bezpowrotnie u- 
cieka. 

Fugować n . zaiiychać 
szczeliny; spajać deski za- 
poinocą fug. 

Fuimus Troes I. byliśmy 
Trojanami; fuit Ilium et in- 
gens gloria Teucrorum dosł. 
był lljum <t. j. Troja) i 
wielka sława teukpów (t. j. 
Trojan); mieliśmy pięk- 
ne czasy, chwaltdine, dziś 
wszystko to minęło. 

Fuit ł. byle, ale już te- 
raz przepadło. 

Fuks n. świeży student 
w uniwerKyte(.'ie, nowicjusz, 
fryc; przypadkowe powo- 
dzenie w grze; przypadko- 
we zrobienie bili inaczej 
niż się zapowiedziało; koń 
lisiej maści; koń wyścigo- 
wy, który tylko dzięki nie- 
l)rzewidzianym okoliczno- 
ściom może pierwszy do- 
biedz do mety; fuksem, przy- 
jiadkowo , niechcący : bez 
dozwolenia, niezasłużenie. 

Fuksja ni. roślina ułau- 
ka (ocl nazwiska botanika 
Fuchsa). 

Fuksszwanc n. |)iła mier- 
nej wielkoś(!i z jedną rę- 
kojeścią. 

Fuksyna «. barwnik ani- 
linowy czerwony. 

Fular /. lekka jedwabna 
materja; ihustka jedwabna. 

Fulgur ex pelvl 1. dosl.' 
piorun z miednicy: popłoch 
bezzasadny; strachy na La- 
chy. 

Fulgurytn^ rodzaj raaterja- 
łu wybuchowego; strzałka 
piorunowa; rurka powstała 
z jiiasku stopionego wsku- 
tek uderzenia i)iorunu, pio- 
runowiec. 

Fulminacja t. trzask, ło- 
skot, szczęk grzmot; wy- 
głoszenie klątwy kościelnej. 

Fulminant /. fnkający, grcj- 
miący, łający. 

Fuiminaty ni. pioruniany; 
sole kwasu pioruiiowego. 

Fulminować ł. błyskać, 
grzmieć gwałtownie eksplo- 



dować; wybuchać gniewem, 
piorunować , oburzać się , 
fukać. 

Fumarola w. otwór w grun- 
cie wulkanicznym, z któ- 
rego wydobywa się para 
wodna, para siarki i irnie 
gazy. 

Fumigacja ni. okadzanie, 
wykadzanie, kadzenie. 

Fumołr /. ifUmuarl pokój 
do palenia cygar i papie- 
rosów 

Fumos vendere Ł dym 
sprzedawać. 

Fumy t. iiróżność, nadę- 
tość, pycha, duma, tony, 
zadzieranie nosa do góry, 
udawanie, blaga. 

Funda 'jh. Fundować. 

Fundacja Ł założenie cze- 
go, nadanie, zapis, legat na 
cele użyteczności publicz- 
nej, ustanowienie; zakład 
wzniesiony własnym kosz- 
tem; wybudowanie. 

Fundament t. podstawa, 
podwaliny, grunt, podpora; 
zasada, racja, inoo; w dra- 
karstwie: płyta w maszy- 
nie, na którą zsuwa się 
forma mająca się druko- 
wać. 

Fundamentalny ł. gruntow- 
ny, podstawowy. 

Fundamentum esł justitiae 
fides t. pod.'-.awą sprawie- 
dliw,>ści jest zaufanie. 

Fundatarjusz śrl. lennik. 

Fundator Ł założyciel, 
nadawca; urządzający fuu- 
dę. 

Fundować /. zakładać, u- 
stanawiać, stawiać swoim 
kosztem ; uczynić ofiarę , 
obdarzać, czynić zapis; o- 
przeć co na zasadzie; robić 
komu przyjemność swoiir 
kosztem, płacić za czyją 
przyjemność; f. sle, zaopa- 
trywać się, sprawiać sobie; 
opierać się*(na jakiej pod- 
stawie); funda, ugaszczanie, 
częstowanie, raczenie, po- 
częstunek. 

Fundum nt. podstawa, pod- 
pora , fundament , grunt ; 
główny folwark z pomię- 
dzy kilku należących do 
jednego właściciela; ska- 
zać na f., na więzienie, na 
wieżę. 

Fundusz t. kapitał, go- 
tówka; zasób pieniężny; f. 
żelazny, kapitał nienai-u- 
szainy; zajds, ofiara; brać 
kogo na f., żai'tować z kogo. 

Fungować f. sjirawować 
urza^d: pełnić obowiązki, 

Funiculis ilgatum et puer 
yerberałet I. związanego o- 
ćwirzyłby nawet malec. 

Funikularny ni. linowy, 
sznurowy; f-a kolej, dro- 
ga żelazna linowa (wagony 
ciągnione liną druciana). 

Funkcja t. działalność, 
czynność, sprawowanie cze- 



Funk^^jonarjusz — Galimatjas 



64 



goś, Kpełnianie, urząd, po- 
sada, służba, zatrudnieniu, 
najęcie, obowiązek; ma^. iloftó 
zmienna, której wielkość 
zależy od wielkości innej ilo- 
ś(;i;czyn no6ć oałego organ i z- 
mu lub oddzielnych cz^ftci. 

Funkcjonariusz \itl.\ urz(^d- 
nik, oficjalista, pracownik, 
■ajent. 

Tunkcjonować [nł.] pełnić 
urządjSprawować obowiązki, 
być czynnym, działać. 

Funt n. jednostka wagi. 

Funt szterling a. moneta 
angJelska=przeszło 9 rub. 

Fuoco, Fuocoso w. muz. 
z ogniem. 

Furaż /. żywność dla ko- 
ni, obrok; przen. żart. żyw- 
aość dla ludzi. 

Furażer /. żołnierz stara- 
jący się o furaż dla koni; 
furażerka, czapka wojskowa. 

Furażować /. starać się o 
furaż. 

Furda, fraszka, bagatelka, 
drobnostka, głupstwo. 

Furdyment /. blaclia na 
głowni u pałasza, garda. 

Furfant w. krętacz, frant; 
samochwał, zarozumialec, 
pyszałek. 

Furfanterja w. chytrość; 
zarozumiałość, pyszsJkow- 
stwo. 

Furgon /. wóz kryty pod 
pakunki. 

Furia gałlica, Furia ł«uto- 
nica v//. Furor gallicus. Fu- 
ror teutonicus. 

Furioso w. szalenie, z u- 
niesieniem, namiętnie. 

Furja ł. wściekłość, szał, 
zajadłość; mti. bogini zem- 
sty, wł.Eumenidy;prc(;«.kobie- 
ta popędliwa, złośnica, jędza. 

Furjant [czes.\ ludowy ta- 
niec czeski. 

Furjat Ł warjat, szale- 
niec, złośnik, pa.sjonat. 

Furjer ł. dostarczający 
żywność i kwatery dla woj- 
ska i koni wojskowych; 
kwatermistrz. 

Furjeryzm ni. urządzenie 
społeczne wjrmarzone przez 
Fouriera (1772—1837), po- 
legające na wspólności mie- 
szkania i zar.obku. 

Furjować Ł szaleć. 

Furor ł. wściekłość, za- 
palczywość, pasja; f. gal- 
licus, zaciekłość wojenna 
francuzów; f. loquendi, nie- 
powściągliwa gadatliwość; 
f. poeticus, szał poetycki, 
manja tworzenia poezji; f. 
scribendi, manja pisania; f. 
teutonicus, zariekłość wo- 
jenna niemi.ow. 

Furora «•. nadzwyczajne 
powodzenie, podziw, unie- 
sienie. 

Furta n. mało drzwi w 
bramie. 

Furtjan ni. odźwierny szczeg. 
klasztoru. ■ 



Funinkut 1. wrzodzianka. 

Fus ł. (?) męty, zgręzy, 
osad opadający na dno; ka- 
wa opadająca na dno po 
ugotowaniu. 

Fusgzymt n. wyskok mu- 
ru nad oknem; listwa przy- 
bita do podłogi tuż przy 
ścianie. 

Fuskneoht «. żołnierz pie- 
szy w dawnym wojsku nie- 
mieckim. 

Fustanella/. biały fałdzi- 
sty kaftan (Albaficzyków i 
Greków nowożytnych), się- 
gający kolan. 

Fustai /. naczynia próż- 
ne po wypakowaniu towa- 
ru, worki, beczki, skrzy- 
nie; wartość tycli przed- 
miotów. 

Fustl w. w handlu: potrą- 
cenie za zanieczyszczeni'/ 
towaru lub niewłaściwe 
przymieszki, refakcja. 

Fuszer n. {lartacz, parto- 
ła; rzemieślnik nie zapisa- 
ny do cechu, nie wyzwo- 
lony w cechu; fuszerka, ko- 
bieta partoląca. 

Fuszerka oh. Fuszer, Fu- 
szerować. 

Fuszerować n. wykonywać 
robotę źle, ladajako, parto- 
lić; fuszerka, licha, partacka 
robota, partactwo, partole- 
nie ; ruliota wykuiiywanii 
nie na odpowiedzialność 
majstra cechowego. 

Futerał n. jiudełko, pu- 
zdro, poi'hwa. 

Futor [mir.] mały folwark 
wśród stepów, w miejscu u- 
stronnym zdała od wsi. 

Fułrowa* «. dawać pod- 
szewkę; podszywać futrom; 
powlekać ścianę wapnem, 
gliną; wykładać-^egłą^jlec); 
obijać, wykładać ściany de- 
skami; zari. zajadać; łajać; 
bić. 

Futryna n. rama, najczę- 
ściej drewniana, w której 
osadzone są drzwi lub okno, 
odrzwia, uszak. 

Futurum 1. czas przy.szły. 

Fuzel «. domieszki olei- 
ste zanieczyszczające spiry- 
tus, cuchnące. 

Fuzja /. strzelba. 

Fuzja 1. połączenie, zla- 
nie się, zjednoczenie inte- 
resów (np. stronnictw jwLi- 
tycznych); związek, topie- 
nie; strzelba. 

Fuzjonista nł. zwolennik 
zjednoczenia. 

Fuzlówka, wódka źle o- 
czyszczona. z fuzlem ob. 
Fuzel. 

F. V. skr. Folio verso (ob.j. 

Fyto- oh. Fiło-. 



G. 



Gabar /. stati^k towarowy 
mający dno drewniane a 
boki żelazne; płaski, szero- 
ki statek wyładowany to- 
warem, holowany przez pa- 
rostatek. 

Gabinet /. zbiór okazów 
naukowych lub artystycz- 
nych; (g. zoologiczny, ana- 
tomiczny, sztuk pięknych, 
starożytności i t. p.); ra- 
da i zgriimadzenie mini- 
strów; pokój {irzeznaczony 
do pracy umysłowej; po- 
kój do ijrzyjmowania inte- 
resantów; wizerunek foto- 
graficzny, mający wymiar 
12X16 centym; rozkaz ga- 
binetowy, rozkaz wychodzący 
od panującego bez podpisu 
ministra. 

Gablotka ir. (?) szafka wy- 
stawowa oszklona. 

Gabrjela /. suknia kobie- 
ca, której stanik nie oddzie- 
la się od spódnicy. 

Gach n. zalotnik, kocha- 
nek. 

Gagat g. odmiana węgla 
kopalnego, barwy czarnej, 
połyskującej, daje sję łatwo 
polerować i używa się na 
wyroby galanteryjne; lawa 
zastygła; bursztyn czai-ny; 
gagałek, pieszczoch, dziec- 
ko zepsute ale ulubione i 
wyróżniane; tari. człowiek 
złych przymiotów. 

Gajzlera rurki, rurki szkla- 
ne, zamknięte, prawie o- 
próżnione z powietrza , 
z wprawionemi w nie elek- 
trodami, do doświadczeń 
z elektrycznością. 

Gala w. uroczystość dwor- 
ska; strój używany przy u- 
roczystościach dworskich: 
uczta; galować, próżnować, 
hulać, balować. 

Galaktoskop *g. przyrząd 
do oceniania dobroci mle- 
ka. 

Galaktoza *g. cukier mlecz- 
ny- 

Galakturja *g. chorobliwe 
wj'dzielanie mleka w mo- 
czu. 

Galant /. uprzedzająco 
grzeczny dla kobiet, u- 
przejmy. 

Galanterja /. wysoka u- 
przejmość, wykwintność, e- 
legancja w obejściu ; u - 
grzecznienie dla kobiet ; 
przedmioty zbytku, służą- 
ce do ozdoby mieszkania 
i stroju. 

Galanthomme /. (jiait^tomj, 
Gaiantuojno te. człowiek szla- 
chetnego i wytwornego c- 



iMjjścia, szczególnie wzglę- 
dem kobiet. 

Galantyna /. mię.-iwo 
zwłaszcza drób oa zimno, 
uV)raitt! galaretą; galareta 
przy mięsie. 

Galar /. (statek rzeczny 
fiłaski, bez masztu, do prze- 
wożenia towarów, a awłasz- 
cza zboża. 

Galareta n. masa zastygła 
z rozgotowanego mięsa, ryb 
lub owoców. 

Galas 1. narośl na liścia 
dębu od ukłucia owadu ga- 
lasówki; garbnik; gaiasować, 
zaprawiać tkaniny przed 
farbowaniem roztworem ga- 
lasowym. 

Galatea g. grecka nimfa 
morska. 

Galena g. minerał złożo- 
ny z ołowiu i siarki, błyszcz 
ołowiany, cza.sem z do- 
mieszką srebra. 

Galeota «-. statek jedno- 
masztowy. 

Galera v. średniowieczny 
statek wojenny, poruszany 
za pomocą trzecłi lub czte- 
rech wioseł; g-y, wielkie 
statki bez masztów, na któ-; 
rych dawniej we Francji 
pracowali skazani na cięż- 
kie roboty; ciężkie roboty; 
przen. przykry, trudny do 
spełnienia obowiązek; ga- 
lernik, przestępca skazany 
na galery; przen. ian. przy- 
glądający się rozgrywanej 
partji szachów i t. p. 

Galerja irl. ogrodzenie o- 
zdobne, balustrada, balkon, 
ganek kryty: ozdobna po- 
ręcz na słupkach; korytarz, 
w.-jzta a dł' ga sala z ko- 
lumnadą; przejścia nakryte: 
w teatrze: miejsca nad lo- 
żami; budowla, mieszcząca 
w sobie przedmioty sztuki, 
obrazy, rzeźby, zbiory rzad- 
kie i kosztowne; w kopalni 
chodnik podziemny: widzo- 
wie, przypatrujący się cze- 
mu (grze). 

Gaieta rum. szkopek do 
mleka, fa.ska na masło. 

Galgenbumor ». humor wi- 
sielców, humor rozpaczy. 

Galicka ł. choroba, choro- 
ba weneryczna: przymiot. 

Galicyzm /. zwrot właści- 
wy językowi francuskiemu 
użyty w innym języku. 

Galikanin ni. należący do 
kościoła galikańskiego: ga- 
likański kościół, kościół ka- 
tolicki we Francji, dążą- 
cy do zmniejszenia zależno- 
ści swej od władzy j)uj)ieźa. 

Galilaee Yicisti ł. Galilej- 
czyku, zwyciężyłeś! '(Gali- 
lejczyk — Jezus Chrystus; 
słowa Julj.ana Apostaty w 
chwili śmierci). 

Gaiimatjas /. zamieszanie, 
zamęt, gmatwanina, zawi- 
kłanie. 



66 



Galizować — Gaudeamus igitur 



Galizować »/. i)upi-a\\ iau wi- 
nff irohione z bardzo kwaś- 
nych winogron (od nazw. 
wynalazcy dra Oalla). 

Gaijarda w. skoczny taniec 
włoski. 

Gaijon /. rodzaj statku 
kupieckiego żaglowego. 

Galjonizm ni. obojętność w 
rzeczach religijnych. 
Gaijota tr. ob. Galeota. 
Gallofobja ni. nienawiść 
do Francji i Francuzów. 

Galloman ni. człowiek wiel- 
biący wszystko, co francu- 
skie. 

Gallomanja nt. pi-zesadne 
zamiłowanie wszystkiego, 
00 francuskie; uwielbienie 
wszystkiego, co francuskie: 
języka, obyczajów i t. d. 

Galion a. angielska miara 
nbjijtości = 4,54 kwartom 
= '/, buszla. 

Galman n. ruda, z której 
utrzymuje się cynk. 

Galmanin ni. biały pro- 
szek przeciw potowi, zło- 
cony z tlenka cynku, mącz- 
(i i bieli talkowej. 

Galon /. obszycie z taśmy 
iłotej a. srebrnej na ubra- 
liu mundurowem. liberji 
•te; od. Galion. 
Galop/, najszybszy bieg ko- 
lia, cwał; galopem, najszyb- 
liej, pędem, natychmiast. 
dalopada /. rodzaj tańca 
szybkim tempie. 
Galować oh. Gala. 
Galwaniczna »/. baterja apa- 
at do wzbudzania prądu 
lektrycznego, składający 
ię z ogniw galwanicznych; 
alwanlczne ogniwo ob. Ele- 
ent elektryczny. 
Galwanlzacja ni. zastoso- 
anie elektryczności galwa- 
icznej w medycynie; oh. 
alwanoplastyka. 
Galwanizm ni. elektryczne 
awisko wywołane w cia- 
leh przy użyciu prądów e- 
ktrycznych (od nazwiska 
:zonego Włocha Galvani 
737—1798). 

Galwanizować ni. powle- 
łć metalem za pomocą 
•*du elektrycznego; leczyć 
ektrycznością, elektryzo- 
ać; galwano, klisza mie- 
iiana z drzeworytu wyko- 
ina sposobem galwanicz- 
ftn. 

fialwallokaustyka nł. zasto- 
iwanie drutu rozpalonego 
'ądem galwanicznym do 
■zyżegania chorych czę- 
i ciała; wyżeranie, wy- 
awianie rysunków uapły- 
ch ini'talowych za pomo- 
i prądu galwanicznego. 
Galwanometr, Galwanoskop 
. przyrząd pokazujący o- 
icność, kierunek i natk- 
nie prądu galwanicznego. 
Galwanoplastyka ni. osa- 
anie na przedmiotach po- 



włoki metalowej za pomo- 
cą prądu" galwanicznego , 
zastosiiwanio działań che- 
micznych prądu elektrycz- 
nego. , 

Galwanopunktura nł. na- 
kłówaiiio galwaniczne w ce- 
lach leczniczych. 

Galwanoskop ni. oh Galwa- 
nometr. 

Galwanostegja ni. pokry- 
wanie przedmiotów war- 
stwą metalu za pomocą prą- 
du elektrycznego. 

Galwanotaktyzm ni. ob. Elek- 
trotaktyzm. 

Galwanołerapja nł. lecze- 
nie za poniocą elektrycz- 
ności. 

Galwanotyp nł. klisza o- 
trzymana przez jjoki-ycie 
odcisku z drzeworytu' blasz- 
ką metalową za pomocą 
prądu galwanicznego. 

Galwanotypja ni. drukowa- 
nie przy zastosowaniu prą- 
du elektrycznego. 

Gama g. [w.] szereg na- 
stępujących po sobie tonów 
w oznaczonej liczbie i po- 
rządku, składających jodnę 
lub kilka oktaw, należących 
do jednej tonacji; skala; 
ogół. 

Gamba w. dawny smycz- 
kowy instrument muzycz- 
ny, podobny do wiolun- 
czelli; jeden z głosów or- 
ganowych. 

Gambady .;. skoki, susy. 

Gambit /. taktyka w grzi? 
w szachy, poświęcająca pi<i- 
na dla otrzymania pozycji 
zaczepnej. 

Gambrlno «. rodzaj go- 
mółki z sera, łagodnej w 
smaku, wilgotnej, mięklćipj, 
przeznaczonej na zakąskę 
do piwa. 

Gambrynusn. bajeczny król, 
mniemany wynalazca piwa; 
prs. piwo; napój g-$owy, piwu. 

Gamen /. ulicznik. 

Gamrat śrl. [n.] towarzysz, 
kolega; gach, kochanek. 

Gamratka śrl. kochanka, 
nałożnica. 

Ganache /. fganasz) safan- 
duła. 

Gang n. chód zegarka, 
cykanie; wychwyt w zegar- 
ku; odgłos przy uderzeniu; 
galerja w kopalni. 

Gangijon g. węzeł nerwo- 
wy w ciele, zwój nerwowy, 
ośrodek nerwowy, od któ- 
rego rozchodzą się włókna 
nerwowe. 

Gangrena g. zgorzelina, 
rozkład organiczny tkanki 
ciału, F)(rowadzający jej o- 
bumarcie; przen. zgnilizna 
moralna. 

Ganimed g. (mil.) podcza- 
szy Jowisza w postaci pięk- 
nego młodzieńca. 

Ganliter a. rodzaj cegły 
<igniotrwałej. 



Ganz Pomadę ». wszystko 
jedno, rzecz obojętna. 

Gaolan chińs. właściwie 
kaolien; u Arabów: doura, 
durra, sorgo, rodzaj kuku- 
rydzy, tak zw. kuński ząb, 
roślina trawiasta, szy.b- 
ko losnąca, w niektórych 
miejscowościach tak wyso- 
ka, że w niej skryje się 
jeździec na ki.niu, rozpo- 
wszechniona w Azji, Afry- 
le i południowej Euro)iie, 
służy za pa.szę dla bydła. 

Garage /. Igarai) wynaj- 
mowanie automobilów, nui- 
gazyn dla auromobilów. 

Garancja, Garanł, Garanło- 
wać oh. Gwarancja, Gwarant, 
Gwarantować. 

Garbować «. wyprawiać 
skói-ę, nasycając ją garbni- 
kiem; przen. oćwiczyć, obić; 
garbnik , substancja gorz - 
ka, ściągająca, wydobywana 
z kory niektui'ych drzew, 
szczeg. dębów, używana w 
garbarstwie, w lecznictwie, 
do wyrobu atramentu i t. d. 

Garda /. furdyment, bla- 
cha otaczająca rękojeść pa- 
łasza, szpady, rapira. 

Gardę du corps /. tgard 
dii kor) gwardja przybocz- 
na panującego. 

Garde-feu /. (gardfó) kra- 
ta w kominku przecl ogni- 
skiem. 

Garde-fou /. (<iardfu) Via- 
rjcrii ua uioscie, nad prze- 
paścią i t.p. 

Gardemalade /. (gardma- 
lad) dozorczyni , dozorca 
chorych.. 

Gardę nationale /. (gard 
naijunai) gwardja narodowa. 

Garden-cłty u. miasto o- 
grodów, <zyli zbudowanie 
miasta nie kompleksami 
domów , lecz pojedynczo 
wśród ogrodów. 

Gardenia ni. ozdobna^ ro- 
ślina: jirzepyszlin (od na- 
zwiska przyrodnika Garde- 
na). 

Garden party a. zebranie 
towarzyskie lub zabawa w 
ogrodzie prywatnym. 

Garderoba /. pokój do 
jirzechowywania odzieży, 
szatnia; i)okój dla służby; 
ubieralnia aktorów; ogół u- 
brania, suknie; garderobia- 
na, panna służąca, poko- 
jówka oliowiązaria doglądać 
sukien i bielizny domowej 

Gardina, Gardyna /. zasło- 
na u okna lub jirzy łóżku. 

Gardzista oh. Gwardzista. 

Gargaryzować g . płukać 
gardłii. 

Gargota /. licha restaura- 
cja, garkiichnia, trakternia. 

Garmont /. gatunek <'zc-io- 
nek większy od petitu a 
mniejszy od cycera: gar- 
mont (od nazwiska gisera 
Oaramonda). 



Garnele kol. gatunuk ma- 
łych skorujiiakow morskich, 
krewetki. 

Garnirować /. [».] ozda- 
biać, obszywać, bramować; 
okładać ozdobnie jiotrawy 
przydatkami (jarzynkami). 

Garnitur /. dobór przed- 
miotów należących do jjad- 
nego kompletu: mebli, i;^e- 
ber, klejnotów i t. p.; cał- 
kowity ubiór męski. 

Garnizon /. wojsko stano- 
wiące załogę miasta, twier- 
dzy. 

Garota k. rodzaj naszyj- 
nika żelaznego do dusze- 
nia zbrodniarzy (yc Hisz- 
panji ) ; garotowanie , kara 
śmierci przez uduszenie. 

Garować n. fermentować, 
rosnąć; czyścić (metale)-, 
zawiewać. 

Garson /. posługujący go- 
ściom w cukierniach, re- 
stauracjach i t. p., kelnei'. 

Garus g. zupa .z powideł, 
powidlanka; zupa owocowa; 
marmelada owocowa. 

Gaskonada /. chełpliwość, 
przechwałki, przesada, u- 
barwienie opowiadania nie- 
prawdopodobnemi szczegó- 
łami. 

Gasparone to . kapelusz 
pilśniowy z dnem zapadłym 
przez środek. 

Gastralgja "g. ból żołąd- 
ka. 

Gastritis nt. zajialenie ki- 
szek. 

Gastrologja *g. nauka o 
żołądku; sztuka kuchai'ska. 

Gastronom *g. znawca wy- 
twornej sztuki kucharskiej, 
amator wykwintnych po- 
traw, smakosz ; gastrono- 
miczny zakład, jadłodajnia. 

Gastronomia *g. sztuka 
jirzyrządzania smacznych 
potraw, sztuka kucharska. 

Gastroskopia *g. badanie 
żołądka za pomocą aparatu 
elektrycznego, oświetlają- 
cego jego wnętrze. 

Gastrotom]a *g. przecięcie 
chirurgiczne żołądka. 

Gasłryczny g. żołądkowy; 
gorączka g-a, spowodowa- 
na niestrawnością. 

Gastrylogia *g. brzucho- 
mówstwo. 

Gastryta oh. Gastritis. 

Gatunek «. rodzaj, jakość; 
pochodzenie; odmiana ro- 
dzaju; przedmioty o ce- 
chach w.spólnych, Wyróż- 
niających je z ogółu; ga- 
tunkować, grupować; klasy- 
fikować według gatunków. 

Gauchos h. {gauczotj kon- 
ni półdzicy pasterze, hodu- 
jący stada bydła i koni w 
stepach Ameryki Poł\idn. 

Gaudeamus igitur 1. „ra- 
dujmy się więc" — początek 
starej pieśni studentów nie- 
mieckich. 



Słownik wyrazów obcych — 5 



Gaudium — Gieneralny 



66 



Gaudium ł. radość, weso- 
łość. 

Gauaować /. ucztować, ba- 
wić się; gaudy, zabawy, u- 
cieohy. 

Gawot / dawny wesoły 
tan-ec francuski w tak- 
cie */,. 

Gawra rum. [mir.] legowi- 
sko niedźwiedzie. 

Gawrosz' / ulicznik (od 
imienia własnego Gavroche 
z powieści Wiktora Hugo). 

Gaz y.] ciało lotne roz- 
prężliwe; światło gazowe; 
gazowy motor, maszyna po- 
legająca na zastosowaniu 
siły wybuchowej gazu o- 
świetlającego, zmieszanego 
z powietrzem — do obraca- 
nia koła a przez nie do 
nadania rucłiu innym ma- 
szynom. 

Gaza /. cienka jedwabna 
tkanina przezroczysta (od 
mia.sta Gaza w Syrji). 

fiazal ob. Gazela. 

Gazda veg . gospodarz , 
kmieć zamożny (u górali). 

Gazela ar. [/. | rodzaj anty- 
lopy; g. a. gazal ur. forma 
utworów poetyckich lirycz- 
nych na Wschodzie, skła- 
dających się ze strof dwa- 
wierszowych. 

Gazeta tr. dziennik, cza- 
sopismo, pismo. 

iGazolina ni. płyn bardzo 
lotny, otrzymywany z naf- 
ty, służy do odtłuszczajiia 
wełny, do wyciągania ole' 
ju z nasion oleistych, do 
wyrobu mydeł, do domo- 
wego wyrobu gazu oświe- 
tlającego. 

Gazometr *g. zbiornik ga- 
za; przyrząd do mierzenia 
ilości zażytego gazu oświe- 
tlającego: gazomierz. 

Gazon / trawnik, mu- 
rawa. 

Gaża /. pensja, stała pła- 
ca, żołd. 

Gbur śrgórnon. chłop o- 
siadły, posiadający własny 
grunt i gospodarstwo rol- 
ne; przen. prostak, grubija- 
nin, cham, człowiek ordy- 
narny w obejściu, nieogła- 
dzony, nieokrzesany. 

Ge- oh. także Gie-. 

Gea g. ziemia. 

Gedanken sind zolifrei m. 
dotl. myśli są wolne od 
cła: za myśli nie jest 
człowiek odpowiedzialnym 
przed ludźmi. 
^ Geesi ». wyżyna piasz- 
czysta porosła wrzosem (w 
północnych Niemczech). 

Gefreiłer n. ob. Giefra]ter. 

Gegen Dummheit kSmpfen 
GSłłer seibst vergebens n. 
przeciw głupocie i bogo- 
wie walczą daremnie. 

Gegen Wanzen kann ich nicM 
kimpfen n. dotl. przeciw 
pluskwom nie mog^ wal- 



czyć: wobec brudnych o- 
szczerstw i nikczemnych 
ukłuć jestem bezbronny. 

Geiienna. hebr. piekło. 

Gejsza jap. tancerka pu- 
bliczna; posługująca w ka- 
wiarni. 

Gejzer Ul. źródło wy- 
rzocające w pewnych od- 
stępach czasu Ftruniicń wo- 
dy wrzącej i pary wodnej 
do znacznej wysokości. 

Geiatine ob. Żelatyna. 

Gelie /. (ielet galareta, 
zgę.szczony syrop owocowy 
zamrożony. 

Gemara, Gemura hebr. dru- 
ga część Talmudu iob.). 

Gemein, Gemeiner rr. sze- 
regowiec, prosty żołnierz. 

Gemma oh. Giemma. 

Gemoniae ł. część wię- 
zienia w staroż. Rzymie, w 
któ]'ej karano zbrodniarzy 
śmiercią. 

Gemliłlich n. przyjemnie, 
miło, swojsko. 

Gen- ob. także Gien-. 

Gencjana ni. goryczka. 

General-Feldzeugmeisłer n. 
w armji austrjackiej i pru- 
skiej: najwyższy stopień 
gieneraLski. 

Generalia ł. szczegóły do- 
tyczące czyjego pochodze- 
nia, miejsca zamieszkania, 
zajęcia i t. p. 

Generalissimus t. główno- 
dowodzący wojskiem. 

Gieneralista ni. chrześcja- 
nin nie należiący do żadne- 
go obrządku a. sekty chrze- 
ścijańskiej. 

Generaliter .ł. w ogóle, o- 
gólnie; w całości, w całym 
składzie. 

Generalny oh. Jeneralny. 

Generałio aequlvoca a. g. 
sponłanea t. saraorodztwo 
(w biologji). 

Generoso v. idieneroto) 
wspaniale, wzniosie. 

Genesis g. pierwsza księ- 
ga Mojżesza o stworzeniu 
świata. Księga Rodzaju. 

Genitalia t. części płcio- 
we, narządy rozrodcze. 

Genitiyus ł. dopełniacz, 
2-gi przypadek deklinacji. 

Genius loci ł. duch opie- 
kuńczy jakiej miejscowo- 
ści; rnen. sposób myślcr 
nia,- działania, właściwy ja- 
kiej miejscowości, jakiej in- 
stytucji. 

Genre /. lia^ri rodzaj; ma- 
larstwo rodzajowe przed- 
stawiające sceny z życia. 

Gens t. ród. 

Gentile w. (dientilt) z wdzię- 
kiem. 

Gentilhomme /. (ż<^iiJom) 
szlachcic; człowiek szla- 
chetnie postępujący. 

Gentleman a. idżenłlmen) 
człowiek wytwornych form 
towarzyskich; człowiek nie- 
skazitelny, honorowy. 



Gentleman agreement a. 
I dienllmen agnmenl ) zwy- 
czaj kupiecki , lojalność , 
życzliwość. 

Gentlemanllke a. fdientl- 
menlajkj szlachetnie, z po- 
czuciem bonoru. ' 

Gentleman-rlder a. fdienll- 
menrajderj jeździec wyści- 
gowy amator, nie dżokej. 

Gentry a. (dientri) niższa 
szlachta w Angłji, drobna 
szlachta, szaraczki. 

Gen^lny, t. należący do 
tego samego rodu. 

Genus 1. (w 2-gim przyp. 
generłs) rodzaj; g. femininum, 
rodzaj żeński; g. masculi- 
num, rodzaj męski; g. neu- 
trum, rodzaj nijaki: g. irrila- 
bile po£tarum a. vatum, draż- 
liwe plemię poetów. 

Geomorowie g. w staroż. 
Attyce gospodarze rolni , 
właiściciele gruntów upra- 
wianych. 

Georgica ob. Gleorgiki. 

Geranium g.-l., Gieranja 
nazwa rośliny. 

Gćrant /. (ierd^t) zarzą- 
dzający, zawiadujący przed- 
siębiorstwem handlowym 
współki. 

Germania 1. Niemcy, kra- 
je niemieckie. 

Germany excluded a. dotl. 
Niemcy wyłączone: wyro- 
by niemieckie nie sprze- 
dają się, a, nie kupują się. 

Germinal /. w kalendarzu 
republik, francuskim pierw- 
szy miesiąc wiosenny od 
21 marca do 19 kwietnia. 

Geront g. dotl. starzec 
(szanowny); w staroż. Spar- 
cie członek Geruzji. 

Gerundium t. forma cza- 
sownika , wyrażająca , że 
czynność jakaś powinna być 
spełniona. 

Geruzja g. senat w staroż. 
Sparcie, złożony z 28 geron- 
tów, wybranych z pośród 
najszanowniejszych stai' - 
ców, obradujący pod prze- 
wodnictwem 2 królów; w no- 
wożytnej Grecji Rada pań- 
stwa. 

Gęsta Del per Francos 1. 
dzieła Boga dokonane przez 
Francuzów(wyrażenie przy- 
słowiowe). 

Gełłatore oh. Jettatore. 

Getto ob. Ghetto. 

Ghazi ar. bohater, znako- 
mity wojownik, zwycięzca 
niewiernych. 

Ghetto «c. dzielnica ży- 
dowska w miastach wło- 
skich i wschodnich, a póź- 
niej i w innych. * 

Giaur tur. pogardliwa na- 
zwa dawana przez maho- 
metan inowiercom ; nie- 
wierny. 

GIbbon oh. Anthropopithe 
cus. 

Gibelln w. stronnik ce- 



sarsko - niemieckiej dyna- 
stji Hohensztaufów i wła- 
dzy jej we Włoszech w 
wiekach średnich. 

6ib«lott« /. (iihiou po- 
trawka z delikatne(;o mię- 
sa (np. kurczęcia, królika). 

Gibtts /. liihii) szapoklak 
(od nazw. wynalazcy;. 

GicM n. ob. Reumatyzm. 

GicMa n. wylot w komi- 
nie pieca hutniczego, przez 
który wrzuca się materjał; 
ilość materjatu sypanego 
w piec hutniczy. 

Gie- ob. także 6e-. 

Giefraiter «. najniższy (■• 
pień podoficerski, kapra-. 

Giahenna oh. Gehenna. 

Giejzer oh. Gejzer. 

Giełda n. miejsce zebrań 
kopców i agientów dla za- 
łatwiania interesów han 
dlowych, oraz nabywania 
i sprzedaży papierów pu' 
blicznych; stowarzyszenie 
kupców; pnen. zbiorowis 
ko, stek; hałaśliwa, tłumna 
rozmowa, 

Giemma 1. drogi kamień 
z wyrytemi w nim ozdo- 
bami wklęsłemi lub wypn- 
kłemi; pąk, pączek. 

Giemonje ob. Gemoniae. 

Giemza n. koza skalna 
kozica. 

Gienealogja^. wykaz kolej- 
nego następstwa i wzajem 
neg o pokrewieństwa człoo 
ków rodu, rodowód; wy- 
prowadzenie czego od je- 
go początku; gienealogiez- 
ne drzewa, rysunek przed 
stawiający gienealogję ja 
kiego rodu, 

Gieneracja 1. pokoleiu> 
współczesne, ludzie żyjąc; 
i działający mniej więot 
w jednym czasie; średi 
wiek życia. 

Gieneralicja r2., Gienerai! 
teł[».J wszyscy generałowi 
armji; najwyżsi naczelnicj 

Gieneraiizować /. uogd! 
niać. 

Gleneralja oi. Generalia. 

Gieneralny t. powszecho; 
ogólny, naczelny; sztib | 
grono wyższych oficeró' 
układających plany wojei 
ne i kierujących armją p< 
względem wojennym, adiD 
nistracyjnym; spowiedź g- 
spowiedź z całego życia 
z dłuższego przeciągu ex 
sn; priba g-na, ostatn 
przed przedstawieniem pj 
ba ogólna w kostjumac 
rady g-no, we ' Francji i 
rządy gminne do sprt 
departamentalnych ; sta' 
g-ne. przedstawiciele szlac 
ty, duchowieństwa i mieś 
czan, obradujący nad spi 
wami państwa w dawi 
rzeozyposp . holendersfc 
i we Francji; gieneralM 
oh. Gieneralicja. 



67 



Gienerał — Gigantyczny 



Glenerat / . iw wojsku ) 
rfowódzcii dywizji, korpu- 
su; w dawii'i Polsco: sta- 
rosta gioiicralny, który 
miał pod sobij kilka sta- 
rostw czyli królewszczyzn 
(dóbr krniowskiuh) np. g. 
ziem INnlofskich; najwyż- 
Rzy zwifrzcluiik jakie-'' s''*- 
koDii; gienera( - gubernator, 
naczelnik prowincji w Ro- 
sji, mający z\<'ierzchnoi5ć 
nad kilku jrubenijami i nad 
wszystkiemi urz(;dnikanii 
tej prowincji; g-g. wojenny, 
zwierzchnik wojskowy '^n- 
bernji mianowany na czas 
stanu wojennet'"; gienerał - 
Kwatermistrz, jrłówny kwa- 
termistrz; gienerał - sejmik. 
vj daw. Polsce zjazd Of;61ny 
SzlacJ)ty z całej prowincji. 

Gieneralbas w mu:, nau- 
ta harmonji i kompozycji. 
Gienerator t. przyrząd, w 
którym wytwarza siij jraz, 
para a. prądy elektryczne. 
Gienerozja »l. wspaniało- 
myślnoiić, szlachetność, 

Gieneryczny ni. właściwy 
jaliiemu j-odzajowi, gatun- 
kowi, jakiemu wiekowi. 

Gienetyczny g. dotyczący 
początku lub jjowstania cze- 
goś; g-a metoda, badająca 
rozwój czegoś. 

Gienewska konwencja, u- 
mowa między mocarstwa- 
mi zawarta w Gienewie 
1864 r. w celach złagodze- 
nia okrucieństw wojny, a 
zwłaszcza zasłonięcia przed 
niemi ambulansów i osób 
pielęgnujących rannych, dla 
których, jako zabezpiecza- 
jącą oznaką zewnętrzną, 
przyjęto czerwony krzyż na 
białym polu. 

Gieneza g. pochodzenie, 
powstawanie. 

Gienjalny /. wyż.szy umy- 
sfem, obdarzony wyższemi 
zdolnościami, twórczy; nie- 
pospolicie pomyślany. 

Gienjusz ł. najwyższy sto- 
pień zdolności umysłowych 
człowieka; wyjątkowa twór- 
' czość umysłu; umysł toru- 
* jacy nowe drogi myśli w 
naukach a. sztukach; duch 
opiekuńczy; duch, myśl, 
istota, charakter, logika. 

Gieocentryczny ni. system 
starożytny pogląd, według 
którego środkiem wszech- 
świata, celem i głównym 
przedmiotem stworzenia 
jest ziemia. 

Gieocyklika * '/ ., Gieocy - 
^kliczna maszyna mechanizm 
przedstawiający obrót zie- 
mi dokoła słońca. 

Gieodetyczna a. Gieodezyj- 
na *g. linja, najkrót.^.za dro- 
ga między dwoma |mnk- 
Jtami na sferoidalnej po- 
wierzchni ziemi. 
6ieodezja g. część gieo- 



metrji praktycznej, zajmu- 
jąca się wymierzaniem po- 
wierzclini ziemi jirzy u- 
względnieniu jej kształtu 
sferoidalnego; wyższe mier- 
nictwo; nauka o zdejmowa- 
niu i robieniu map. 

Gleody g. utwory bańcza- 
ste w niektórych skałach 
wulkanicznych, wypełnio- 
]if różnemi iuin(':'alami. 

Gieodynamika *g. nauka o 
siłach działających przy 
przemianacli powierzchni 
ziemi. 

Gieofagowie *g. dzikie lu- 
dy niektórych krajów, je- 
dzące ziemię (tłustą glin- 
kę). 

Gleofizyka *g. nauka o 
.zjawiskach fizycznych na 
ziemi, gieografja fizyczna. 

Gieogienja of>. Gieogonja. 

Gieognosta *g. uczony, 
biegły w gieognozji, gieo- 
log. 

Gieognozja g., Gieotektoni- 
ka *g. dział gieologji zaj- 
mujący się badaniem skła- 
du .skorupy ziemskiej i jej 
własnościami, oraz rozmie- 
szczeniem skał na ziemi. 

Gieogonja *g. nauka o po- 
wstawaniu i tworzeniu się 
skorupy ziemskiej. 

Gieografja g. opisanie zie- 
mi, krajów i miejscowości na 
niej- 3 fizyczna, dział gieo- 
grafji ogólr": zajmujący 
się ^"iok') :'iem?ką, jako 
złożoną z ;n.lu, wody i po- 
wietrza, ori.z zjawiskami na 
niej zachodzącenii: g. mate- 
matyczna, dział gieografji 
ogólnej, badający ziemię, 
jako ciało niebieskie t. j. 
położenie ji'j we wszech- 
świecie^ kształt, wielkość i 
prawa ruchu; g. polityczna, 
dział gieografji ogólnej zaj- 
mujący się ziemią jako sie- 
dliskiem człowieka, a więc 
podziałem na narody, pań- 
stwa, oświatą, handlem, 
przemysłem i t. p. 

Gieoid *g. powierzchnia 
bryły ziemskiej; kształt naj- 
bardziej zbliżony do posta- 
ci ziemi. 

Cleolog*^. badacz j znaw- 
ca ziemi. 

Gieologiczne formacje oh. 
Formacje. 

Gieologja *g. nauka o bu- 
dowie i tworzeniu się sko- 
rupy ziemskiej, o rozwoju 
ziemi i powstawaniu na 
niej życia roślin i zwie- 
rząt; ziemiorodztwo. 

Gieomełra g. technik, zaj- 
mujący się pomiarem grun- 
tów i zdejmowaniem pla- 
nów, miernik. 

Gleomełrja g. nauka o mie- 
rzeniu linji, powierzchni i 
brył. 

Gieometryczny *g. stosu - 
nek, taki stosunek między 



szeregiem liczb, że każdą 
następną można otrzymać, 
mnożąc poprzednią przez 
lic''.bę stałą, niezmienną. 

Gleonomja "g. nauka o ga- 
tunkach ziemi, o użytko- 
waniu ziemi. 

Gleoplasłyk *g. wykony wa- 
jący wy]iukto mapy ziemi. 

Gieoplastyka *g. znajo- 
mość w\ żyn 1 nizin zie- 
mi. 

Gieorgiki ł. poematy opi- 
sowo-dydaktyczne, opiewa- 
jące rolnictwo i gospodar- 
stwo wiejskie. 

Gieoskopja *g. obserwacje 
procesów zwłaszcza ciepl- 
nych , odbywających się 
pod powierzchnią ziemi. 

Gieostatyka *g. nauka i' 
równowadze ci#ł st.nłj^h. 

Gieotaktyzm *a. ruch orga- 
nizmów spowodowany przy- 
ciąganiem ziemi; g. dodatni. 
ruch ku środkowi ziemi; 
g. ujemny, ruch oddalający 
się od środka ziemi. 

Gieotektonika *g. ob. Gieo- 
logja. 

Gieołermiczny *g. tyczący 
się ciepła ziemi; stopień g., 
oznaczenie głębokości zie- 
mi, przy której temperatu- 
ra w ziemi podwyższa się 

1°; (mniej więcej co 80 
metrów). 

Gieotropizm *g. własność 
niektórych pijdów rośliny, 
iż zwracają się w kierunku 
prz3'ciągania ziemi. 

Gieozofja * g . rozpatry- 
wanie kuli ziemskiej pod 
względem filozoficznym, f !- 
lozufja gieografji. 

Gierada irt. wyprawa ślub- 
na kobieca; statki, naczynia 
domowe a. rzemieślnicze. 

Gierencja »/. przedsta>vi- 
eielstwo; przeprowadzenie 
(sprawy). 

Gierent /. zarządca, i)eł- 
nomocnik handlowy, prze- 
mysłowy a. polityczny. 

Giermanisła nt. znawca 
języka, prawa, historji, li- 
teratury nirmiockiej. 

Giermanizacja ni. narzu- 
canie niemczyzny, niera- 
czenie. 

Giermanizator ni. dążący 
do zniemczenia. 

Glermanizm nł. zwrot mo- 
wy, właściwy językowi nie- 
mieckiemu, nżyty w innym 
języku. 

Giermanlzować ni. niem- 
czyć. 

Giermanofiisłwo til. zami- 
łowanie wszystkiego, co nie- 
mieckie. 

Giermanofobja »^ wstręt 
do Niemców, niemczyzny, 
do wszystkiego, co nie- 
mieckie. 

Giermanowie t. nazwa przod- 
ków dzisiejszych Niemców 

1 ludów plemiennie jra po- 



krewnych; glermańskie jeży- 
ki, języki ludów pochodzę- 
niagiermańskiego: niemiec- 
ki (górny i dolny), holen- 
derski; angielski, fryzyjski; 
szwedzki, duński, norweski, 
islandzki. 

Giermek ir(g. noszący o- 
rę'ż za rycerzem ; mło - 
dj; szlachcic, towarzyszący 
rycerzowi na wojnie; w sza- 
chach: laufer. 

Gierokomja g. pielęgnowa- 
nie i l(H:zenie starców. 

Gierować «. przycinać li- 
stwę na ramki i spajać je 
w winklach; gierunek, po-^ 
łączenie pod kątem prostym 
dwóch kawałków drzewa 
ściętych ukośnie. 

Gierydon /. stolik okrągły 
o jednej nodze; stolik ką- 
towy (do stawiania w ką- 
cie pokoju); etażerka do c;;- 
kierków; podnóże na lich- 
tarz, na świeczniki. 

Gierylasi h. bandy zbroj- 
ne, złożone z pasterzy i 
kontrabandzistów, toczące 
na własną rękę wojnę pod- 
jazdową; woln: strzelcy w 
Hiszpanji; gierylasówka, woj- 
na partyzancka; partyzant- 
ka. 

Gieryłasz r. rodzaj gry w 
karty, wi.st bezatutowy. 

GiessIiUbler n. woda ga- 
zowa naturalna z Giesshiibl 
(w Czechach) lub na jej 
podobieństwo przyrządzo- 
na, służąca za przyjeniny 
i zdrowy napój. 

Giesł ł. ruih członków 
ciała, towarzyszący mowie, 
a często zastępujący ją, 
znak, skinienie. 

Giestykulacja t. używanie 
giestów, mimika. 

Giestykulować ł. używać 
giestów, posiłkować się gie- 
stami przy rozmowie (np. 
wymachiwaniem rąk, ru- 
chami figury). 

Gieszeft n. interes nie- 
uczciwy, afera, spekulacja, 
szacherka; gleszefciarz oh. 
Gieszefłman. 

Gieszeftman n. trudniący 
się gieszeftami, aferzysta, 
spekulant. 

Gieszpan tri;g. naczelnik 
komitetu na Węgrzech i w 
Siedmiogrodzie; żupan. 

Giewer». kołpak żołnierski. 

Giezelszłyk n. robota po- 
pisowa przy wyzwoleniu 
na czeladnika. 

Gifes «. miejsce gdzie się 
zaczyna rękojeść szpady. 

. Gig a. bąk, rodzaj ło- 
dzi dwuwiosłowej; powozik 
dwukołowy, jednokonny, o- 
t warty, do powożenia sa- 
memu. ■" — 

Gigant g. bajeczny ol- 
brzym. 

Gigantyczny *g. olbrzymi, 
imponujący ogromem. 



Gigantyzm — Glosa 



Gigantyzm *jr. olbi-zymiość. 

GIgrI, Gigerl n. niby ele- 
gant, zwracający uwagą na 
siebie ubiorem przesadnie 
oryginalnym i aderzającyra 
zachowaniem się; modniś. 

Gigue /. (Uff) stary fran- 
cuski taniec o charakterze 
wesołym; muzyka do nie- 
go; ostatnia część suity., 

Głldja «. dawniej sto- 
warzyszenie, cech; podział 
kupców w Rosji na dwie 
klasy: wyższą i niższą, sto- 
sownie do wysokości opła- 
ty za prawo handlu; opłata 
za prawo handlu. 

Gilosze /. ozdoby linijne 
wykonane sposobem ffi^oha- 
nicznym, stanowiące tło 
druku, papierów wartościo- 
wych, akcji etc. 

Giloszowanie /. sztuka ry- 
zowania ozdób Unijnych za 
pomocą specjalnego przy- 
rządu na kamieniu" lub me- 
talu. 

Gilotyna /. przyrząd do 
ścinania głowy skazanemu 
(od imienia wynalazcy do- 
ktora Guillotin); gllotynka, 
przyrządzik do obcinania 
łebków cygar. 

Gilotynować /. ściąć ska- 
zańca na gilotynie; giloty- 
nowanie obrad, uchwała obra- 
dujących, aby zamknąć o- 
brady nad jaką sprawą, gdy 
sie przeciągają zbyt długo. 

Gilza «. [r.] tutka czyli 
rorka z cienkiej bibułki do 
wyrobu papierosów; tutka 
z metalu do ładunków bro- 
ni palnej; obsada do bu- 
foru. 

Gininastyl( g. biegły w gim- 
nastyce, zwinny, zręczny. 

Gimnastyka g. ćwiczenie 
siły i zręczności za pomo- 
cą odpowiednich ruchów 
ciała; gimnastykować, ćwi- 
czyć, wyrabiać, kształcić. 

Gimnazista, Gimnazjalista, 
Gimnazjasta nł. uczeń gim- 
nazjum. 

Gimnazjum g.-ł. średni 
zakład naukowy , złożony 
z 6-ciu do 9-ciu klas, da- 
jący wykształcenie huma- 
nitarne i przysposabiający 
do uniwersytetu. 

Gimnosofisia g. mędrzec 
gardzący dobrami doczes- 
nemi, wiodący życie asce- 
tyczne. 

Ginajkokracja g. panowa- 
nie kobiet (szczeg. w epoce 
matrjarchatu). 

Gineceum g.-l. mieszka- 
nie kobiet w starożytnej 
Grecji. 

Ginekolog *g. lekarz cho- 
rób kobiecych. 

Ginekologia *g. nauka o 
chorobach kobiecych 

Giocoso w. idiiukozo), Glo- 
Joso, w tnui. żartobliwie 
pieszczotliwie, wesoło. 



Gipiura/ rodzaj grubej ko- 
ronki o wydatnym wypu- 
kłym deseniu; hafty ręcz- 
ne na batyście. 

Gips g.-l. minerał, siar- 
czan wapnia, używany jako 
materjał budowlany, przy 
wyrobie papieru, w farbiar- 
stwie, do odlewów, robót 
rzeźbiarskich etc; gipso- 
wać, gipsem powlekać, na- 
puszczać; nawozić pole gip- 
sem; zaprawiać wino gip- 
sem. 

GIpsatura ni. fignra lub 
ozdoba z gipsu. 

Girandola ta. (ditrandolaj 
ognie sztuczne włoskie. 

Girant o/>. Żyrant. 

Girlanda^, wieniec, splot 
kwiatów i liści; rysunek, 
ozdoba w kształcie wieńca 
zamkniętego lub rozwar- 
tego. 

Giro o>t. Żyro. 

Giroskop ' g . przyrząd 
przekonywający, że podczas 
obrotu wirowego oś obro- 
tu dąży do zachowania po- 
łożenia niezmiennego (jak 
w bąku, frydze). 

Giser n. pracownik w fa- 
bryce odlewów metalowych; 
gisernia, odlewnia, fabryka 
odlewów metalowych, lej- 
nia. 

Gista n. miał z węgla ka- 
miennego. 

Gitana h. (chitanaj cygan- 
ka; taniec hiszpańiski; giła- 
no, cygan. 

Gitara h. instioiment mu- 
zyczny strunowy, na któ- 
rym gra się szczypiąc stru- 
ny palcami. 

Giusło n>, (dżus(o) ściśle 
(w takt). 

Giwer oh. Giewer. 

Glacć-papier J. rodzaj pa- 
pieru gładkiego, kredowego. 

Glacis/. (glastj zewnętrz- 
na pochyłość wałów twier- 
dzy, zaki-ywająca fortyfi- 
kację, stok. 

Glacjalny ni. lodowy; do- 
tyczący lodu; okres g., czas, 
w którym lody pokrywały 
przestrzeń dziś od nich 
wolną, okres lodowy. 

Gladii poena A kara śmier- 
ci za pomocą miecza. 

Giadjator ł. w staroż. Rzy- 
mie szermierz , zapaśnik 
walczący publicznie na are- 
nie cyrkowej o śmierć lub 
życie. 

Glajcha n. doprowadzenie 
-każdopiętrowej roboty mu- 
larskiej do równa do ukła- 
dania na nich belek. 

Glanek ». zwęźon.! część 
podeszwy między obcasem 
a zelówką. 

Glans n. połysk, odblask, 
błyszczenie się; mieszani- 
na krochmalu pszennego, 
boraksu, gumy ai-abskiej i 
gliceryny do krochmalenia 



bielizny przen. świetnoźć; 
piękność, szlachetność; glan- 
tować, nadawać powierzch- 
nię gładką, lśniącą; glanso- 
wany, gładki, połyskliwy; 
słodki, wymuskany. 

Glas /. sok grzybowy, 
mięsny. 

Glasa/. żagnot kroclima- 
lony, wyprasowany. 

Glaspapler n. papier do 
polerowania wyrobów me- 
talowych. 

Glaubertka tól, siarczan 
sodu, lekarstwo o gorzkim 
smaka (od imienia chemi- 
ka Glaubera). 

Glaukoma g. jaskra (nie- 
bezpieczna choroba oczn). 

Glaukonity *g. drobne zia- 
renka złożone z krzemion- 
ki, tlenniku żelaza i pota- 
żu w glinie i marglu. 

Glazerunek n. połysk na- 
dany malowidłu przez po- 
wleczenie farbą przezro- 
czystą. 

Glazura n. lśniąca szkli- 
sta powłoka, szkliwo, ema- 
Ija; błyszcz do obuwia; po- 
lewa cukrowa do wyroliów 
cukierniczych ; glazurować, 
polewać cukrem, lukrować. 

Gleba ł. ziemia orna, 
grunt rodzajny, rola; to, 
z czego czerpią żywność i 
na czym się rozwijają bak- 
terje: grunt odżywczy, po- 
dłoże. 

Glebae adscriptus ł. przy- 
wiązany do gruntu, chłop 
poddany; przen. nie mogą- 
cy wyjechać z powodu obo- 
wiązków. 

Gleczer n. lodowiec, ma- 
sa lodu powstała z wiecz- 
nego śniega, wskutek ciś- 
nienia jego mas górskich 
na dolne. 

Glejt n. list bezpieczeń- 
stwa na wolne przejście, 
na podróżowanie a. pobyt 
w danej miejscowości, Ust 
żelazny; orszak zbrojny od- 
prowadzający; glejtować, za- 
bezpieczać glejtem, odpro- 
wadzać w orszaku dla oka- 
zania czci. 

Glejta n. minerał, tlenek 
ołowiu, masykot, żółty pro- 
szek, otrzymywany przez 
ogrzewanie ołowiu na po- 
wietrzu; służy do wyrobu 
szkła, pokostu, do polew, 
na wyroby ceramiczne i t.d. 

Glewja irł. kopja, spisa; 
glewijnik, kopijnik. 

Gliceryna ni. ciecz bez- 
barwna i bezwonna, gęsta, 
tłustawa, smaku słodkiego, 
otrzymywana z tłuszczu, 
nie schnąca, używana jako 
kosmetyk udelikatniający 
skórę i do celów technicz- 
nych. 

Glid n. rząd, szereg. 

Glif *g. ukośne rozszerze- 
nie muru nad oknami dla 



światła, lub przy drzwiach, 
dla szerszego wejścia. 

Glijewać n. rozpalać, roz- 
żarzać wyroby metalowe, i 
następnie powolnie je o- 
chładzać dla zmiękczenia. 

Glikogien *g. węglowodan, 
t. j. połączenia węgla, wo- 
dom i tlenu, wytwarzane w 
wątrobie, służące za ma- 
terjał do jiracy mięśni. 

Glikeaiczny 'g. wtenz, pe- 
wien roiJzaj wiersza (od na- 
zwiska poety greckiego). 

Glikoza o4. Glukoza. 

Gliptografja *g. opisanie 
kamieni rzniętych, figur. 

Gliptoteka 'g. zbiór rznię- 
tych kamieni i kruszców; 
ealerja rzeźb, posągów i t. p. 

Gliptyka g. sztuka rzeź- 
bienia, szczególnie na ka- 
mieniu. 

Glissando ni. grać jakby 
ślizgając palcem po klawi- 
szach. 

Gliwajn &/>. GlUhwein. 

Gl. m. a. Glor. mem tkr. 
Gtoriosae memoriae ł. sław- 
nej pamięci. 

Glob ł. kula; kala ziem- 
ska; klosz do lampy, mają- 
cy kształt kuli. 

Giobe-trołter a. (globlrotUrj 
dosl. wydeptujący całą ku- 
lę ziemską: żartobliwa na- 
zwa dawana turystom,' u- 
stawicznie podróżującym po 
całym świecie. 

tilobigieryna ni . rodzaj 
otwomic ( korzenionóżek ) 
morskich. 

Globulina nł. gałecznik, 
ciało białkowate, czerwone, 
znajdujące się w krążkach 
krwi. 

Globus ł. kula przedsta- 
wiająca kulę ziemską z obra- 
zem lądów i mórz na niej; 
g. niebieski, takaż kula, 
przedstawiająca firmameiit 
z gwiazdami i konstela- 
cjami. 

Gloria in excelsis Deo Ł 
chwała Panu na wysokości. 

Gloria yirtutem tamguam 
yeram habebit ł. sława jak 
cień idzie za cnotą. 

Gloriosae memoriae i. prze- 
sławnej pamięci 

Glorja ł. chwała, świet- 
ność , wspaniałość ; część, 
Mszy Św., zwana hymnem 
Anielskim; aureola; obwód' 
ka promienista naokoło gło-' 
wy świętych w obrazacli. 

Glorjeta/. altana na wznie 
sieniu z pięknym wido- 
kiem. 

Glorjola /. sława, rc-zjłos 
aureola. 

Gloryfikacja ł. uwie.iie 
nie, oddawanie chwały. 

Gloryfikować i. sławić, wy 
chwaląc. 

Glosa g. [iri.] przekła< 
wyrazu lub wyrażenia wy 
pisany między wyrażam 



69 



Glosarjusz — Gradivas 



tekstu obcego w dawnych 
rękopisach; objaśnienie, ko- 
mentarz; rodzaj wzniosłych 
utworów poetyckich. 

Glosarjusz t. słownik obja- 
śniający tekst; zbiór glos. 

Glosator ł. obja.śniacz wy- 
razów. 

Glosolaija *g. mówienie w 
stanie hyjjnotycznym języ- 
kami sobie nieznanemi. 

Glosologja, Glot(t)olog)a "g. 
nauka o językach, lingwi- 
styka, językoznawstwo. 

GlUhweln «. wino gorące 
gotowane z korzeniami. 

Glukoza *g. cukier grono- 
wy, znajdujący się w soku 
roślinnym i w słodkich o- 
wocach. 

Gluten t. ciało klejowate 
o obfitej zawartości białka, 
dające się wydzielić z na- 
sion. 

Głagollca [r.] najdawniej- 
sze pismo st.łrosłowiań.skie. 

Gmach n. wielka budowla; 
pTzen. ogrom, wielka ilość. 

Gmina n. jednostka auto- 
nomiczna zarządzana przez 
wójta. 

Gnejs «. skała zbliżona 
składem do granitu, mają- 
ca budowę łupkową; skała 
złożona ze szpatu polnego, 
kwarcu i miki, stanowi 
główną część składową gór 
pierwotnych. 

Gnom /. (?) bajeczna is- 
tota nadprzyrodzona, duch 
siemny i górski; maleńki 
iai'zełek sti-zegący ukry- 
ych pod ziemią skarbów; 
krasnoludek, kobold. 

Gnom g. epigramat, zawie- 
•ający myśl głęboką; zdanie 
lankowe krótko wyrażone; 
)rzypowieść. 

Gnomlczna g. poezja, poe- 
;ja złożona z krótkich zdań 

sentencji. 

Gnomik g. autor przysłów 

sentencji. 

Gnomon g. przyrząd uży- 
wany przez astronomów sta- 
ożytnych do oznaczenia 
fysokości -i zboczeń ciał 
niebieskich; zegar słoneoz- 
y, kompas. 

Gnomonika g. sztuka ro- 
ienia zegarów słoneoz - 
.ych. 

GflOtis g. fgnozisj pozna- 

ie prawd religijnych. 
'I Gnostycy g. sekta szero- 
[1 o rozpowszechniona w 2-im 
'I', po N. Chr., której zwo- 
* jnnicy, gnostycy, uważali 

m świat materjalny i grze- 

zny za utwór niższego bó- 
' twa, demiurga czyli budo- 

'niczego wszechświata, sie- 
' ie zaś za tymczasowych 

iewolnikćw owego domiur- 
'^'' a, mając nadzieję wyzwo- 

ć się z pomocą tej cząst- 
^ i SHy boskiej, która się 
^ ^iata, a mianov-icie im 



dostała w udziale; od zba- 
wienia odsądzali wszyst- 
kich, nie dzielących ich 
zaciekań i poglądów. 

Gnosłycyzm *g. nauka gno- 
styków o objawieniu i ta- 
jemnicach boskich. 

Gnozymachowle g. sekta 
chrześcijańska z VII w. po 
Chr. odrzucająca dogmaty. 

Gnołhi se auton g. znaj 
samego siebie. 

Gnoza g.' poznanie Boga 
rozumowe, kontemplacyjne. 

Gnyk n., Onykowa kość, 
kość leżąca między języ- 
kiem a krtanią, kość pod- 
językowa. 

Gnyp ob. Knyp. 

Go-bang, japońska gra kom- 
binacyjna dwa lub czte- 
ro osobowa (wygrywa ten 
gracz, który na wspólnej 
tablicy o 256 polach pierw- 
szy tak posunie swoich 5 
kamieni, że utworzą figurę 
symetryczną: krzyż a. 11- 
nję prostą). 

Gobeliny /. cenne kobier- 
ce, tkane ręcznie w kros- 
nach, naśladujące do złu- 
dzenia malowidła. 

Gocki ob. Gotycki. 

Goddamn! a. (goddem) Bo- 
że mię starz! (klątwa an- 
gielska). 

God save the king (Queen) 
a. (god sew tS kinj Boże, 
cluroń króla (królowę}^po- 
czątek narodowego hymnu 
angielskiego. 

Goec}a g. czarodziejstwo 
z pomocą złych duchów. 

Goeletta /. mały statek 
trójmasztowy zawierający 
50 do 100 tonn. 

GoJry /. ob. Wafle. 

Gogiel-mogiel ob. Kogiel- 
mogiel. 

Gog i Magog htbr. w pro- 
roctwach Ezechjela: książę 
i jego naród mający wkro- 
czyć do Palestyny i wytę- 
pi! Izraela; w Apokalip- 
sie: narody mające powstać 
przeciw Chrystusowi, gdy 
przyjdzie ponownie; pnen. 
iron. wróg straszliwy ale 
urojony. 

Ciogo, laluś wyrouskany, 
bezmyślny, strojniś, fircyk. 

Gograbla, Gograf n. daw- 
niej sędzia powiatowy. 

Goj, Goim hebr. nazwa 
dawana przez żydów inno- 
wiercom. 

Goldkrem ob. Cold-cream. 

Goldwałer n. wódka gdań- 
ska słodka na anyżu i kmi- 
nie z pływająoemi listecz- 
kami złota malarskiego. 

Golf w, gra dwa lub czte- 
ro-osobowa, polegająca na 
tym, żeby najmniejszą licz- 
bą uderzeń clubem przepę- 
dzić piłką kauczukową przeg 
9 lub 18 dołków w ziemi 
wygrzebanych w odległości 



około 10<) metrów jeden 
od diTigiego, na gruncie u- 
rozmaiconym przeszkodami. 

Golf w. zatoka morska. 

Golfstream a. prąd zato- 
kowy, ciepły prąd morski 
wypływający z zatoki Me- 
ksykańskiej i oblewający 
zachodnio brzegi Europy. 

Golgota chald. (miejsce tru- 
pich głów) wzgórze, na 
którym ukrzyżowano Chry- 
stusa Pana; przen. męczeń- 
stwo. 

Golirdoża 10. ob. Goijard. 

Goijard, Golirdoża ip. aktor 
wędrowny w wiekach śred- 
nich. 

Goijat hebr. olbrzymi Fi- 
listyn, pokonany przez Da- 
wida; przen. olbrzym; iart. 
ten, co nic nie ma, golec. 

Goikondy skarby, nieprze- 
brane bogactwa. 

Gomfolit *g. rodzaj skały 
okruchowej: zlepieniec róż- 
norodny. 

Gonagra *g. reumatyzm 
stawu kolanowego. 

Gondola w. płaska, długa, 
wazka łódź do przejażdżki 
po kanałach Wenecji. 

Gondoljer w. przewoźnik 
na gondoli. 

Gondoijera w. pieśń wio- 
ślarzy weneckich. 

Gonfalonjer te . chorąży 
niosący sztandar; tytuł pre- 
zydenta niektórych daw. 
drobnych rzeczypospolityoh 
we Włoszech. 

Gong, Gongong, nai'zędzie 
muzyczne Indusów i Chiń- 
czyków w kształcie tale- 
rza; ob. Tam-tam. 

Gongoryzm «/. styl ciem- 
ny, zawiły (od nazw. poe- 
ty hiszp. Gongora w XVI 
wieku). 

Gonjometr *g. narzędzie 
do mierzenia kątów w kry- 
ształach, kątomierz. 

Gonokoki *g. drobnoustro- 
je w ropie wenerycznej. 

Gontyna ob. Kontyna. 

Good bye a. fgud baj) żyj 
szczęśliwie, miej się do- 
brze (słowa pożegnania). 

Goplana, gatunek skoru- 
piaka; mit. (u Polan staroż.) 
boginka wodna, rusałka (od 
nazw. jeziora Gopło). 

Gordon, Gordon-ceter a. se- 
ter wysokiej rasy, o du- 
żych zaletach (od nazw. 
Anglika Gordon). 

Gordyjski węzeł, węzeł nie- 
rozerwalny (rozcięty mie- 
czem przez Aleksandra W.); 
przen. rzecz zawiła, kwestja 
trudna do rozwiązania; roz- 
ciąć w. g,, szybko i ener- 
gicznie rozstrzygać jakąś 
trudność (od imienia króla 
frygijskiego Gordjusza). 

Gorgony g. w milol. grec- 
kiej trzy potworne komety 
z .vężami na głowie, któ" 



rych widok przemieniał w 
kamień; głowa Gorgony, sym- 
bol okropiiuści, zgrozy. 

Gorgończyk, łatwo zmienia- 
jący swoje przekonania. 

Gorj /. szyja i piersi ko- 
biece; ubranie piersi; część 
koszuli okrywają<;a pier.^^; 
do gorsu, z wycięciem obna- 
żającym szyję i część piersi; 
żart. w odzieży rannej, do- 
mowej; gorsować się, ubie- 
rać się do gorsu; przen. u- 
łwór mocno wygorsowany, 
niemoralny, jaskrawię ma- 
lujący stosunki płciowe. 

Gorset /. rodzaj stanika 
obcisłego z fiszbinami; sta- 
nik wieśniaczy strojny, bez 
rękawów, sznurowany. 

Goryl oh . Anłhropopithe- 
cus. 

Gotyk śrł. styl gotycki; 
budowla w stylu gotyckim; 
pismo gotyckie; gotyckie li- 
tery, pismo staro - niemiec- 
kie, łamane, ozdabiane za- 
krętami; gotycki język, naj- 
starsza odrośl języków gier- 
mańskich; g. styl, styl ostro- 
łukowy , spcsób budowa - 
nia odznaczający się wy- 
smukłością .forin, szpicza- 
stością łuków, koronkową 
delikatnością ozdób, wyso- 
kiemi kolumnami i lasko- 
waniem. 

Gotyzm nt. charakter i kie- 
runek gotycki 

Gourmand /. (gumiu") ob- 
żartuch, łakotniś. 

Gouache /. ob. Gwasz. 

Graai ob. Grał. 

Graca n. narzędzie do 
skrobania, do oczyszcza- 
nia powierzchni (ziemi, 
ściany) do kopania, do roz- 
rabiania wapna, do wygar- 
niania z pieca; skrzynia do 
lasowania wapna. 

Gracioso tv. wdzięcznie; 
gracjozny, powabny, wdzięcz- 
ny, powabny, dystyngowa- 
ny. 

Gracja 1. bogini wdzięku; 
wdzięk, powab; chleb ła- 
skawy wysłużony po la- 
tach pracy. 

GracjaJIsta, Gracjonalista »?. 
oficjalista na dworach wiel- 
kich panów, otrzymujący 
za wieloletnią pracę doży- 
wotnie utrzymanie na sta- 
rość. 

Grad n. stopień; na g., 
S|iojonie dwóch desek za- 
pumocą wpuszczenia jednej 
deski w żłobek drugiej. 

Gradacja t. stopniowe pod- 
wyższanie; stopniowe wzno- 
szenie się od pojęć ciaś- 
niejszych do ogólniejszych 
i wyższych, lub odwrotnie; 
stopniowanie. 

Gradathn 1. stopniowo. 

Gradevole, Gradiłamenłe w. 
z wdziękiem. 

Gradiyus /. dost. kroczący 



Gradjent — Grek 



70 



(po trupach) — przydomek 
Marsa, bożka wojny. 

Gradjent a. różnica stanu 
barometrycznego w dwu 
miejscach oddalonych od 
siebie o jednostkę odległo- 
ści (np. o stopień równika). 

Gradjerować ». czyścić sól 
z wody słonej; gradjernia, 
tężnia. 

Graduale, Gratfuał ifrl. część 
Mszy Św., następująca po 
Epistole. 

Graduować ni. nadawać sto- 
pień naukowy akademicki. 

Gradus 1. stopień; podwyż- 
szenie, na którym stoi- stół 
i krzesło dla nauczyciela, 
dla sędziego; stopień baro- 
metru, termometru, arco- 
metru i t. p.; g. ad Parnas- 
sum, stopień do Parnasu: 
nazwa podręcznika łaciń- 
.skiego do ćwiczeń wersy- 
fikacyjnych; tytuł wpraw 
muzycznych. 

Gradyw ob. Gradivus. 

Graeca 1. (greka) greckie 
dzieła lub pisma. 

Graeca fides nulla ffdes ł. 
grecka wi6rność,żadna wier- 
ność. 

Graecum est non legitur i. 
dost. to po grecku, to nie- 
czytelne; Tprzen. stosuje się 
do wszelkiej kwestji nie- 
znanej lub lekceważonej. 

Graf «. hrabia; grafina, 
grafini hrabina. 

Graffito w. nazwa niektó- 
rych napisów, odkopanych 
w Pompei, w Rzymie, po- 
robionych na murach w 
starożytności przez próż- 
niaków, żaków i t. p. 

Graficzny g. przedstawio- 
ny za pomocą rysunku, 
djagramu (rachunek, wy- 
kaz, dowodzenie). 

Grafika g . oddawanie 
brzmień językowych za po- 
mocą znaków przyjętych 
(liter); sztuka pisania i ry- 
sowania; specjalna znajo- 
mość pisma dyplomatycz- 
nego; ogół liter właściwych 
jakiemu językowi, a. wy- 
tworzonych i używanych 
przez jakiego autora. 

Grafit *g. rodzaj węgla, 
minerał miękki, barwy sza- 
rawo - czarnej, połyskliwy, 
używa się do wyrobu ołów- 
ków, tyglów ogniotrwałych 
i t. d. 

Grafjon y. narzędzie ry- 
sunkowe napuszczane tu- 
szem do kreślenia linji. 

Grafka *g. pręcik, pałecz- 
ka, ołówek do pisania, kre- 
ślenia, do wskazywania li- 
ter przy czytaniu. 

Grafofon *g. oh. Fonograf. 

Grafologja *g. sztuka roz- 
poznawania charakteru i 
skłonności człowieka z je- 
go pisma. 

Grafoman *g. ten, co ma 



manję pisania utworów li- 
terackich, nie posiadając 
talentu; lichy autor. 

Grafomania *g. manja pi- 
sania. 

Grafometr *g. półkole mo- 
siężne z lunetą, podzielone 
na 180 stopni do mierze- 
nia kątów. 

Grain de beauti /. {gr( dd 
hoie) pieprzyk, plamka ma- 
ła, czarna na skórze, zna- 
mię. 

Grajcar 1. ob. Krajcar; 2. 
narzędzie do wydobywania 
rzeczy uwięzłych; grajcarek 
korkociąg oi.Trybuszon;prz«K. 
pasemko (włosów, nici it.p.) 
tworzące linję spiralną; lok, 
pejs. 

Grajziemia 72, sklepik z mą- 
ką i krupami. 

Grał a. Graal św. irl. [/.] 
kosztowne naczynie z dro- 
giego kamienia (szmara- 
gdu), z którego Chrystus 
miał spożywać Wieczerzę 
Św., i w którą Św. Józef 
z Arymatei zebrał krew 
Ukrzyżowanego. 

Gram g. [/.] jednostka wa- 
gi systemu metrycznego, 
ciężar jednego centymetra 
sześciennego wody dysty- 
lo^nej przy 4" ciepła = 
prawie '/„ łuta. 

Gramatylo g. nauka o 
właściwościach języka; zbiór 
prawideł, wskazówek, doty- 
czących języka; nauka języ- 
ka, nauka poprawnego mó- 
wienia i pisania; druga kla- 
sa w daw. szkołach; g. mu- 
zyki, początek teorji muzycz- 
nej. 

Gramofon *g. ob. Fonograf. 

Gran 1. waga aptekarska 
'/lo skrupułu. 

iśranat irł. minerał, któ- 
rego odmiana barwy ciem- 
no-czerwonej, przejrzysta, 
używana bywa do wyrobów 
jubilerskich; paciorek, o- 
zdoba z granatu; pocisk 
ręczny a. armatni napeł- 
niony materją wybuchową, 
pękający po wyrzuceniu; 
drzewo południowe z owo- 
cem podobnym do jabłek; 
koliT ciemno-niebieski. 

Grand h. magnat hiszpań- 
ski. 

Granda /. na dużą skdię; 
na grandę, z zamiarem o- 
szukania. 

Grandę (la) passion do sa 
vie /. (la gr(i"d pasją d'sa 
irij wielka namiętność je- 
go życia największa jego 
namiętność. 

Grandezza tr. wielkopań- 
skie obejście i powaga , 
duma. 

Grandioso ir. wzniosie, 
wspaniale. 

Grand monde /. (gra" mąd) 
wielki świat , arystotra - 



Grand telgneur /. (^o* te- 
ijorj wielki pan. 

Grangarda /. silny poste- 
runek wojskowy ustawiony 
w punktach strategicznych. 

Granit nt. skała składają- 
ca się ze spatu polnego, 
kwarcu i miki, używana 
do brukowania alie i do 
budowli. 

Granito te. rodzaj lodów 
niezupełnie domrożonych. 

Grankulka a. Grandkulka n. 
kulka do strzelby myśliw- 
skiej większa od loftki. 

Granulacja »<. ziarniste gm- 
czołki na wewnętrznej stro- 
nie powiek i na gojących 
się ranach, ziarnina. 

Granulować ni. nadawać 
metalowi kształt małych 
ziarnek przez stopienie go 
i powolne wy ewanie z wy- 
sokości do zimnej wody; po- 
krywać się ziarniną (o ra- 
nach). 

Granum salis ł. dotl. bry- 
łeczka soli: odrobina nie- 
dowierzania; oh. Cuffl grano 
sails. 

Grapa n. (?) grzbiet ska- 
listy, turnia; urwisko, usy- 
pisko; parów. 

Grapłolit *g. odcisk skamie- 
niały zaginionych polipów. 

Grasant t. łupieżca, gra- 
bieżca. 

Grasować 1. szerzyć się, 
panować (o chorobach); włó- 
czyć się, nawiedzać często, 
przebywać w jakiej miej- 
scowości w; celu grabieży. 

Grassejo*wać /. wymawiać 
dźwięk r jak Paryżanin. 

Gratia gratiam parit 1. przy- 
chylność wzbudza przy - 
chylność. 

Gratias ago! t. dzięki! 

Gratis ł. bezpłatnie, dar- 
mo; grałysowy, bezpłatny, 
dany darmo. 

Gratuar /. nóż do zeskro- 
bywania farby ze szkła a. 
porcelany; nóż szewcki do 
krajania skór, krawalnik. 

Gratulacja /. powinszowa- 
nie, życzenie. 

Gratulanł 1. składający ży- 
czenia. 

Gratulować t. składać ży- 
czenia. 

Gratyfikacja ł. oddzielne 
wynagrodzenie pieniężne u- 
dzielane pracownikom przez 
pracodawcę, podarek. 

Grau, teurer Freund, ist 
jede Theorie, aber grUn ist 
des Lebens goldener Baum ». 
dost. siwa (= stara), drogi 
przyjacielu, jest każda teo- 
rja, ale zieleni się (młodo- 
ścią) złote drzewo życia 
(z dramatu Faust, Goethe- 
go): teoi"ja nie zdoła prze- 
widzieć wszystkiego , co 
fala życia przynosi. 

Grauwaka n. szarowaka, 
szarogłaz, miękka odmiana 



enia; 
e; u-j 

Ktyfl 
>wać,^ 



bazaltu, oarwy szarozieló- 
nawej. 

Graye tr. poważnie. 

Grayiora quae4am nint re- 
media pericHlis 1. irodki za- 
pobiegawcze są nieraz cięi- 
8ze niż niebezpieczeństwo. 

Grayissime w. z wielką 
powagą, serjo (w muzyce). 

Grayistifflum esł Imperiwa 
eoflsuetudinit t. najcięższem 
jest panowanie przyzwy- 
czajenia. 

Grawamlna t. jtrawne skar- 
gi, oskarżenia, zażalenia; 
okoliczności obciążające; u- 
cisk, uciemiężenie 

Grawer /. rytownik, sr' 
charz; grawerować ob. 
wirować. 

Grawirować n. rytować, 
wykonywać rysunki wklę- 
słe lub wypukłe na kości, 
kamieniu, metalu, szkle 
i t. p. 

Grawitacja nł. sita ciąże- 
nia, siła wzajemnego przy- 
ciągania ciał. 

Grawitować ni. ciążyć ku 
czemu a. ku komu; na- 
stręczać się stale towarzy 
szeniem. usługami. 

Grawlura /. stalorj-t, mie- 
dzioryt, rycina, sztych. 

Grazioso tr . w muz . 
wdzięcznie, mile. 

Grażdanka r. abecadło (li- 
tery) rosyjskie. 

Great attraction a. (grtt 
atrekszenj główny powab, 
główna przynęta. 

Grecyzm ni. zwrot mowy, 
właściwy językowi grec- 
kiemu. 

Greenback a . ( qrinhak i 
dosl. zielony grzbiet: bank- 
not amerykański od 1 do 
lOuO dolarów. 

Greffier /. pisarz sądowy. 

Gregaryny ni. mikroskopij- 
ne pasorzyty, żyjące w prze- 
wodzie pokarmowym i we- 
wnętrznych organach zwie- 
rząt i człowieka, a także 
«e włosach ludzkich. 

Gregorjanizm nł. wyznanie 
ormiano-gregorjańskie. 

Gregorjańska A^woda, woHa 
z domie.'.zki\ wina. soli 
popiołu, do poświęcenia ko- 
ścioła (od imienia Grzegorz). 

GregorjaAskie ni. wyzna- 
nie, wyznawane przez jedną> 
z sekt ormiańskich (od 
mienia <>rzegorz). 

Gregorjański ni. kalendarz, 
kalendarz, poprawiony przer 
Papieża Grsegorza X1]I rJ 
1532. t. zw. nuwetro stylu.' 

Gregorjański ni. śpiew, po- 
ważny śpiew kościelny jed- 
nogłosowy, nie oznaczeń; 
ścisłym taktem (od PapieM 
Grzegorza I w VI wiekn)i 

Grek /. mieszkaniec '"ir* 
cji; gcacz szachrując;!- ii 
grze karcianej; rubasznie 
głupiec, człowiek naiwn; 



ar 

i 



71 



Grekounita — Gwardja 



Grekounita oh. Unita. 
Grelołka/. f rtindzelka iiti- 

towa. 

Gremjał t. chusta z tegoż 
inatei'jiihi co ornat, do przy- 
fei"}'oia kolan biskupa, kie- 
iy sii^dzi na tronie pód- 
;zas lelebry. 

Gremjum /. grono, ogół, 
coniplot; ogół osób wyda- 
ącycb sąd; grem]alny, wspól- 
ly, tąrzny. 

Grempla n. szczotka dru- 
ciana (!') czesania wołny; 
iremplować. grem))!i\ wełntj, 
gesaO; gremplowanie, pro- 
towanie, równanie gromp- 
ą włókien wełny i ba- 
.•ełny. 

Grenadjer /. żołnierz wy- 
orowycli oddziałów pie- 
lioty; przen. człowiek tęgi 

wysoki. 

Grenadyna /. tkanina pół- 
idwabna ażurowa. 

Gries ». oh. Grys. 

Grlsaille /. (grńaj) malo- 

anii' dwiema farbami: jas- 
ąi t^iemną; gatunek lekkiej 
^dwabnej tkaniny z przę- 
jy jasnej i ciemnej. 

Grober Unfug n. zakłóce- 
ie iiorządku publicznego, 
)okiijności publicznej; nie- 

•zyzwoitość. 

Grocernia a. sklep w Atu^- 

ce z różnemi towarami. 

GrodenapI ob. Gros de Na- 

>s. 

Grodetur ob. Gros de Tours. 

Grog, Grok a. napój z go- 

cej wody, ai"aku i cukru. 

Groom a. (grunt) mały !o- 

j, chłopak towarzyszący 

ństwu w przejażdżce kon- 

j- 

Gios n. dwanaście tuzi- 

w; grosista, kupiec łiur- 

-y- 

Gros d'armee /. (gro dar- 

I główna czfjśó arraji. 
Gros de Naples f. gruba 
I wab II a tkanina. 
Gros de Tours /. gatunek 
;żkiej raaterji jedwabnej 
Tours we Francji. 
Gros-grain /. (grn-gr() ro- 
aj c.iijżkiej materji je- 
•abnej z lekkiemi prąż- 
mi wzdłuż. 

Grosso modo v. z gruba, 
;ibo krajane lub tłuczone 

przepisach). 
Gross - polnische Agiłation 

agitacja wtzechpolska. 

Grosular «. mina, granat 

ilonawy. 

Groł «. (?) żeleźce, ostrze 

oczni a. strzały; oszczep, 

zała, włócznia; dzida, spi- 

chorągiew; przen. cios, 

Grota ic. jaskinia w ska- 
. w górze, pieczara; jas- 
lia sztuczna jako cieko- 
wa. 

Grotesk/, rodzaj czcionek 
ikarskich, druk grubszy 



i czarniejszy tej samej co 
w tekScio wysokości; ob. 
Grotesque. 

Groteska polka, polka-ma- 
zurka (taniec i muzyka do 
niego). 

Grotesque /. (.grotesk) dzi- 
waczny; groteski, arabeski, 
ozdoby fantastyczne dzi- 
wacznych kształtów; grotes- 
kowy, dziwaczny, karykatu- 
ralny. 

Gruber n. rodzaj bron cięż- 
kich, używanych na wios- 
nę zamiast pługa pod ja- 
rzyny. 

Grum ob. Groom. 

Grilnder n. ob. Grynder. 

Grundrys ». rysunek tech- 
niczny przedmiotu widzia- 
nego z góry, albo jakby 
przeciętego płaszczyzną po- 
ziomą, rzut poziomy, plan. 

Grundwaga n deska trój- 
kątna, z której wierzchołka 
zwiesza się sznurek z cię- 
żarkiem na końcu, używa- 
na przez cieśli i mularzów 
do oznaczania linji pozio- 
mej. 

Grunt ». ziemia rodzajna, 
orna, gleba, rola; powierzch- 
nia zjemi; miejsce; własna 
ziemia'; twardy pokład zie- 
mi, na którym buduje się 
fundament domu; punkt o- 
parcia, podstawa, zasada; 
dno, spód rzeki; fundament; 
tło; przyczyna, powód; grun- 
tować, opierać, zasadzać; u- 
twierdzać ; badać , docho- 
dzić czego; zgłębiać, szukać 
gruntu, dna; w malarstwie, 
pierwszym kolorom nakła- 
dać, dawać tło; gruntowny, 
mocny, masywny; zasadni- 
czy, podstawowy; głęboki, 
dokładny; sumienny. 

Gruntpal n. pal wbity w 
rzekę pod most. 

Grupa «. zestawienie, uło- 
żenie przedmiotów lub osób 
w jakąś całość; dział; gro- 
no; układ, malownicze ze- 
stawienie; stronnictwo; gru- 
pować, układać, ustawiać w 
grupy, dobierać; segrego- 
wać. 

Gruppetto ic. w muzyce 
znak e« umieszczony nad 
nutą, ozdobnik muzyczny, 
składający się z grupy 4 
małych nutek: nuty wyż- 
szej, głównej, niższej i wyż- 
szej. 

Gryf g.-l. bajeczny ptak: 
lew z głową, dziobem i skrzy- 
dłami orła, z uszami ko- 
nia; nazwa herbu; g.#. ręko- 
jeść, rączka, ujęcie; nuty 
podwójne brane smyczkiem 
na 2 strunach; szpon, pa- 
zur. 

Gryfel ». rysik do pisania 
na tabliczkach. 

Gryfon /. ozdoba archi- 
tektoniczna w kształcie 
gryfa. 



Oryft n. skrzynia inspek- 
towa. 

Grymas /. dąs, skrzywie- 
nie twarzy dla wyrażenia 
niechęci, niesmaku lub nie- 
zadowolenia; nieuzasadnio- 
ne niezadowolenie; kaprys, 
zachcianka. 

Grynder «. nieuczciwy spe- 
kulant, zakładający niei)ew- 
ne albo fikcyjne przedsię- 
biorstwo akcyjne, aby roz- 
przedać jego akcje, podno- 
sząc ich kurs sztucznie. 

Grynszpan n. octan miedzi 
zielonego koloni (trucizna), 
farba zielona. 

Grypa /. choroba epide- 
miczna, phjtiwiająca się sil- 
ną gorączką, bólem wszyst- 
kich członków, katarem i 
kaszlem; influenza. 

Grys ». mąka pszenna 
poślednia; grysik, drobniut- 
Ja kaszka pszenna. 

Gryzetka /. szwaczka, mo- 
dystka i t. p., utrzymująca 
stosunek miłosny ze stu- 
dentem, artystą i t. p. 

Gschnas n. (gsznas) wesoła 
zabawa w knajpach wiedeń- 
skich. 

Guano peruic. [h.] nawóz 
z odchodów ptaków mor- 
skich. 

Guarana, odwai- z owoców 
paulinji, używany jako śro- 
dek leczniczy przeciw mi- 
grenie (od nazwy plemie- 
nia w Ameryce Południo- 
wej). 

Guarda e passa tu. spoj- 
rzyj i omiń. 

Gubernator {. naczelnik 
gubernji. 

Gubernja lU. pewien okrąg 
w kraju, prowincja pod za- 
rządem gubernatora. 

Gudronit ni. wyrób ze smo- 
ły, chroniący mury i drze- 
wo od wilgoci. 

Guenon /. (geną) małpa 
samica; przen. brzydka ko- 
bieta, koczkodon. 

Guerra śrl. rozruch, za- 
mieszka. 

Guide/, (gid) w muz. głów- 
ny temat w fudze; prze- 
wodnik. 

Guide-rope /. (gid - rop) 
długa lina zwieszona u ba- 
lonu kończącego wzlot, n- 
łatwiająca mu zatrzymanie 
się o jaki przedmiot. 

Guides /. straż przybocz- 
na z lekkiej kawalerji we 
Francji. 

Gulardowa woda, octan o- 
łowiu z wodą jako' lekar- 
stwo. 

Gulasz w(g. bigos węgier- 
ski z papryką i korzeniami. 

Gulden n. złoty austry- 
jacki, reński=80 kop. 

Guldynka , dawna licha 
strzelba myśliwska. 

Gulistan pers. ogród róż. 

Guma /. substancja ro- 



ślinna kleista; g. arabska: 
żywica z drzew akacjo- 
wy^;h, rosnących w Arabji 
i Afryce; g. elastyczna uh. 
Kauczuk; gumować, pi>kry- 
wać lub nasycać roztwo- 
rem gumy. 

Gumiguta [a.] wysuszony sok 
żywiczny drzewa rosnące- 
go w Indjach Wschodnitli, 
używany jako farba żółta. 

Gumllaka »^ a. szellak, far-, 
ba żółtego koloru; środek 
lekarski silnie drastyczny. 

Gunia t. dera, koc, gru- 
be białe sukno domowe; 
roboty; opończa góralsku 
z takiego sukna w rodzą; ■ 
krótkiego płaszcza. 

Gurt n. pas, pasek 
sprzączką. 

Gus n. czynność wylewa- 
nia metalu wytopionego 
z rudy; zbyteczne strzępy 
zastygłego metalu , ster- 
czącego ponad formę, w kt''>- 
rą go wlano; żelazo lau i 
odlew. 

Gust t. poczucie piękna, 
dobry smak; upodobanie; 
rodzaj, styl, moda; z gus- 
tem, chętnie, przyjemnie, i 
owszem; gustowny, będącj' 
w dobrym guście, modny; 
ładny; elegancki, wykwint- 
ny- 

Gustoso ob. Con gusto. 

Gutapercha mnlajs. [a.] (gu- 
iaperczaj, gutaperka, stężały 
sok mleczny drzewa wschod- 
nio-indyjskiego po wysusze- 
niu sprężysty, podobny do 
kauczuku. 

Gutta cavat lapidem non vi, 
sed saepe cadendo 1. dosl. 
kropla wydrąża kamień nie 
siłą, ale częstem spada- 
niem; przen. praca, choć 
drobna, nieznaczna, lecz 
ciągła , wytwarza rzeczy 
wielkie. 

Gutta fortunae prae dolio 
sapientiae t. kropla szczę- 
ścia więcej znaczy niż 
beczka mądrości. 

Gutturales i. głoski tylno- 
językowe (g, k, eh). 

Guwernantita /. wycho- 
wa- czyni, nauczycielka do- 
mowa. 

Guwerner /. wychowawca, 
nauczyciel domowy 

Gwałt n. przemoc, znie- 
wolenie siłą; krzyk, zamie- 
szanie; bicie na g., bicie na 
trwogę. 

Gwarancja M. poręczenie, 
zabezpieczenie, rękojmia, 
zapewnienie odbioru cze- 
goś. 

Gwarant te. poręczyciel. 

Gwarantować [/.] poręczać, 
dawać rękojmię, zapewniać, 
zabezpieczać. 

Gwardja v. wyborowe woj- 
sko; straż przyboczna pa- 
nującego: poczet, dwór, dwo- 
rzanie, świta; g. narodowa. 



Gwardjan — Halogien 



72 



straż obywatelska, wojsko 
obywatelskie, straż miej- 
ska; gwardzista, żołnierz 
służący w gwardji. 

Gwardjan xrt. przełożony 
klasztoru. 

Gwarek n. górnik; uzło- 
nek gwarectwa; gwarectwo, 
stowarzyszenie akcyjne gót- 
ników; zającie górników. 

Gwasz /. malowanie far- 
bami wodnemi rozrobione- 
mi z gumą; farba wodna, 
klejowa. 

Gwebr pers. czciciel ognia 
w Persji. 

Gwelf w, członek stron- 
nictwa włoskiego w wie- 
kacłi śi"ednicli, przeciwnego 
zwierzchnictwu cesarzów 
niemieckicli nad Włochami. 

GwIcM n. ciężarek do wa- 
żenia, któi-y się kładzie na 
szalę wagi. 

Gwinea a. żluta moneta 
angielska, wartości 21 szy- 
lingów=l(>rb. 

Gwint n. rowek wężyko- 
waty na śrubie lub w ru- 
rze, skręt śrubowy; gwinto- 
wać, wyracrnać gwinty;*gwin- 
łówića, strzelba gwintowana. 

Gygesa pierścień, pierścień 
niewidzialności, pierścień, 
którego posiadacz mógł się 
stawać niewidzialnym (od 
nazw. Gyges — bajecznego 
króla Lidji). 

Gymicliana hind. [a.] (diim- 
kena) plac publiczny dla i- 
grzysk sportowych; igrzy- 
ska publiczne. 

Gyne- g. ob. GIne-. 

Gzyms n. górna ozdoba 
architektoniczna muru, pie- 
ca, szafy, kominka; listwa, 
na której zawiesza się fi- 
rankę, portjerę. 



H. 



Ha skr. Hel(tar (ob.). 

H. a. tkr. Hoc anno /. te- 
goż roku. 

Habdank n. dzięki!; nazwa 
herbu; liabdankować, dzię- 
kować, prosić o zwolnie- 
nie. 

Habeas corpus i. angiel- 
skie prawo z r. 1679, mo- 
cąktórego poddany angiel- 
ski uje może być więzio-- 
ny bez badania sądowego i 
winien być przesłuchany w 
ciągu 24 godzin po aresz^ 
towaniu. 

Habeas tibł ł. przypisz to 
60bie sam. 

Habeat sibi 1. niech sobie 
ma, niech mu to służy. 

Habefflu* confitentem reum 



/. mamy winowajcę przy- 
znającego się. 

Habemus Papam t. mamy 
Papieża! (okrzyk po wybo- 
rze Papieża). 

Haben n. strona — ma, kre- 
dyt w buchalterji. 

Habenda t. mienie, mają- 
tek. 

Habent sua fata iibelli t. 
i książki mają swój los. 

Habet confldentiam in yentre 
1. ma śmiałość w brzuchu. 

Habet eł musca splenem ł. 
i mucha ma śledzionę t. j. 
potrafi się rozgniewać, gdy 
jej dokuczą. 

Habet suum yanenum blanda 
oratio f. schlebiająca mowa 
ma swoją truciznę. 

Habilitacja M. obrona roz- 
prawy naukowej dla uzy- 
skania prawa wrykładu w u- 
niwersytecie; dowody zręcz- 
ności a.' biegłości. 

Habilitować się M. bronić 
w uniwersytecie rozprawy 
napisanej celem uzyskania 
prawa wykładania na uni- 
wersytecie. 

Habit t. suknia zakonna; 
stan zakonnika. 

Habitacja /. zamieszkanie. 

Habiłuj /. fabiiue J gość 
stały, poufały; stały bywa- 
lec teatralny. 

Habiłus ł. wygląd ze- 
wnętrzny, z którego moż- 
P9 wnosić o skłonności lub 
odporności względem pew- 
nych chorób. 

Habitus non faclt mona- 
chum ł. habit nie czyni 
mnichem, nie suknia roz- 
strzyga, jakim kto jest. 

Hachć f. tasze) potrawa 
z. mięsa siekanego z przy- 
prawami. 

Hacienda h. (asjendal po- 
siadłość wiejska, folwark. 

Hac itur ad astra 1. tędy 
droga do sławy. 

Haczysz oh. Haszysz. 

Hades g. królestwo cie- 
niów, świat podziemny, pie- 
kło. 

Hadra n. gałgan, szmata, 
stara podarta odzież; kobie- 
ta złych obyczajów. 

Hadrować n. kłócić się, 
pieniąc się. 

Hadżi ar. mahometański 
pielgrzym do Mekki. 

Hadżys ar. dawny wielko- 
rządca arabski w Hiszpan ji. 

Haec est yoluntas gubernii 
t. taka jest wola rządu. 

Haec facienda eł Ilia non 
omittenda ł. oh. Et haec i t. d 

Haec summa fult 1. taki był 
koniec tej piosnki. 

Haem- ob. także Hem-. 

Haematozoa *g. pasorzyty 
żyjące we krwi zwierząt 
kręgowych. 

Haematuria 'g. wydziela- 
nie moczu krwawego. 

Uaf M. zatoka morska ztr 



warta między wybrzeżem 
a wązkim pasem iądn, wcho- 
dzącym w morze. 

Hafiz ar. uczony muzuł- 
manin umiejący Koran na 
pamięć. 

Haftować n. wyszywać der 
likatnie i misternie, prze- 
tykać nićmi; lart. kłamać, 
przesadzać; zszywać rany; 
haft, wyszywanie wypukło 
(nicią, jedwabiem). 

Hagada hthr. legienda za- 
pisana w talmudzie; poda- 
nie, objawienie; wieczorna 
modlitwaŻydów przed świę- 
tem Pa.scłiy. 

Haglel n. dotl. grad: gtu- 
ba mączka cukrowa, faryna. 

Hagion oroś g. Góra świę- 
ta czyli Atos (w Turcji Eu- 
ropejskiej). 

Hagiograf)* *g. opisanie 
rzeczy świętych; żywoty 
Świętych. 

Hagjologja *g. nauka o rze- 
czach świętych i żywotach 
Świętych. 

Hagjotyka *g. nauka udo- 
skonalenia, uświęcania sa- 
mego siebie. 

Hal chińt. morze, jezioro. 

Haik ar. duża wełniana 
opończa Maurów w Afryce; 
ob. też pod Hajk. 

Haja ». rekin 1 ndojad (ryba). 

Hajdamaki tur. kozackie 
bandy rozbójnicze w XVII 
w.; prien. włóczęgi, rabu- 
sie, łotry, zbóje; zawadjaki> 
hajdamacłwo , rozbójnictwoi 
łotrostwo. 

Hajduk ire^. żołnierz z daw- 
niejszej piechoty węgier- 
skiej; lokaj w stroju wę- 
gierskim na dworze wiel- 
kich panów; przen. opry- 
szek, rozbójnik. 

Hajer n górnik. 

Hajk, Haik, mityczny pra- 
ojciec Ormjan, którzy też 
sami siebie nazywają: Hajk. 

Hajlechrysł, Hajlekryst n. 
cudowny starzec, przyno- 
szący grzecznym dzieciom 
podarunki na gwiazdkę. 

Hajnał oh. Hejnał. 

Hajzówka. Hazuka hebr. pra- 
wo taimudyczne wzbrania- 
jące żydowi pod groźbą klą- 
twy, podkupywać innego 
żyda w celu zagarnięcia 
po nim dzierżawy, handlu, 
przedsiębiorstwa i t. p.; pra- 
wo wspólności na nieru- 
chomości przysługujące tyl- 
ko żydom. 

Hak n. zakrzywiony pręt 
żelazn^, kruk ; ' hakownica, 
rodzaj dawnej strzelby za- 
palanej lontem. 

Hakabi, stowarzyszenie ha- 
katystów; hakatysła, pier- 
wotnie członek stowarzy- 
szenia pruskiego, wrogiego 
polakom, nazwanego H. K. T. 
od pierwszych liter na- 
zwisk jego założycieli: Haiir 



seman, Kenneman i Tie- 
deman, powutałego w ce- 
lu systematycznego unice- 
stwiania żywiołu polskiego 
w ks. i^oznańskim (wykup 
majątków z. rąk polskiclj 
wywłaszczenie z majątków 
i t. p.); następnie wogóle 
polakożerca; hakatyza, cele 
i dążności bakatystów 

Hakim ar. turecki mę- 
drzec, lekarz i sędzia; li. 
etfendi główny lekarz przy- 
boczny sułtana. 

Hakownica ob. Hak. 

Hala tle. dolina górska; pas- 
twisko w górach; halny ,gór8ki 

Hala n. wielka sala przi 
znaczona na koncerty i 
bawy; otwarty budynek, t;^ 
ko pod dachem, na słapaćl 
targowiska lub plac w wi( 
kim budynku. 

Halawa mir. miejsce nie- 
zarosłe lasem; zatoka jezio- 
ra, stawu. 

Halabarda ». dawna broń 
żelazna, długie drzewce, na 
którym osadzony był topór 
z ostrym kolcem zamiast 
obucha, zakończone srrotem 
u góry; halabardnik, hala- 
bardzista. dawny żołnierz, 
używający halabardy. 

Halali n. sygnał myśliw- 
ski na trąbce podczas po- 
lowania 7. ogarami przy do- 
ściganiu zwierzyny; otrą- 
bienie. 

Halbecweiwe, Elbik n. pót 
do dwunastej (rodzaj gry 
w karty). 

Halbłranzband m. oprawa 
książki w półskórek (grzbiet 
i rogi skórkowe). 

Hałda ob. Hałda. 

Halerz, Heller n. dawniej 
rodzaj drobnej monety, te- 
raz w- Aiistji=7,5o korony. 

Half .crown a. ihaf troMJĘi 
moneta angieIska=2V, szy- 
linga. 

Half-penny a. fhef pemit 
drobna moneta angielska=o- 
koto 2 kop. 

Halifaksy, rodzaj fyżew (od 
miasta Halifax w Auglji).! 

Halimetr *g. ob. Halometr. I 

Haiizna czet. (?) miejsctj 
niezarosłe w lesie; miejsctl 
nieurodzajne między polA-| 
mi ornemi. 

Hallali ob. Halali. 

Halma g. dosł. skok, ro 
dzaj gry dwu lub cztero 
osobowej, .do której są po 
trzebne: tablica odpowied 
nia i pieszki. 
" Halo g. koło świetlne 
widzialne niekiedy dok(d 
słońca a. księżyca. 

Halo! okrzyk przyzywij. 
nia. 

Halochemja 'g. część cIk 
mji o solach. 

Halogien, Haloid *g. cha 
chlorQwiec,jakikolwiekpie 
wiastek .naieżącj do tej S 



73 



HalograCa — Hartować 



mej gromady co i chlor 
(np. brom, jod). 

Halografja *g. opisanie sa- 
lin. 

Halomatr, Haloskop "g. na- 
rzędzie służące do badania 
zawartości soli w solance. 

Halotechnika *ff. przemysł 
dobywania soli; wiadomo- 
ści niezbędne w tym prze- 
myśle. 

Haittuch n, krawat zawią- 
zywany na szyi. 

Halłl n. stójl wstrzymaj 
gięl 

HaHery n. sznui^ z kwa- 
stami a. i bez nich, do 
przewiązywania firanek a. 
portjer; oh. Hantle. 

Haiłsygnał n. znak wywie- 
szany przez dróżnika, żeby 
pociąg biegnący zotrzymał| 
się. 

Halucynac]B ł. chorobliwe 
złudzenie zmysłów, pole- 
gające na widzeniu różnych 
przedmiotów i słyszeniu 
dźwięków nieistniejących; 
przywidzenia , widziadła , 
marzenie na jawie. 

Halurgia *g. nauka o prze- 
myśle solnym. 
' Hałda, Hałda n. kupa nie- 
potrzebuej cierni i kamieni 
wyrzuconych z kopalni, le- 
żąca w pobliżu szybu. 

Kałwa, Hajwa łur. słodkie 
ciasto zrobione z orzechów, 
mąki, miodu i oleju konop- 
nego, używane jako przy- 
smak. 

Hama jap. wybrzeże (stąd 
np. nazwa miasta Jokoha- 
ma i t. p.). 

Hamadriada g. nimfa leś- 
na. 

Hamak karaih$. kawał płót- 
na a. sieć sznurkowa za- 
wieszana, błużąca do leże- 
nia w niej. 

Haman hehr. faworyt kró- 
la perskiego A.haswerusa 
(Xerxe8a) , nieprzychylny 
żydom, obalony przez E- 
sterę i Mardocheusza; przen. 
potwór, zły człowiek; stwo- 
rzenie wielkie, ciężkie, nie- 
zgrabne. 

Hamanlec mir. woreczek 
na pieniądze. 

Hamburka n. rodzaj łodzi, 
gatunek bułki. 

Hamernia ». fabryka, w 
której wyrabiają grubsze 
przedmioty z żelaza i stali 
za pomocą kucia młotami 
maszynowemi; kuźnica. 

Hamlcl, plemiona rasy kau- 
kaskiej mieszkające wzdłuż 
północnej Afryki, a których 
języki tworzą osobną ro- 
dzinę językową: Berbero- 
wie, Fellakowie i t. d., ina- 
czej: Chamici (od Chama, 
syna Noego). 

Hamiltona plaster, plaster 
lekko naciągający i łagod- 
Hie' drażniący, używany ja- 



ko lek (od nazwiska liaiiiil- 
ton). 

Hamietyzować ni. postępo- 
wać jak Hamlet (bohater 
jednego z dramatów Szeks- 
pira) t. j. deklamować prze- 
ciw objawom złego, nie przy- 
czyniając się do polepsze- 
nia. 

Hammada ar. rodzaj pu- 
styni kamiennej, zasypanej 
okruchami. 

Hamować n. powstrzymy- 
wać: utrudniać; powściągać; 
hamownik ten, co hamuje. 

Hamulec n. przyrząd do 
wstrzymywania obrotu kół 
u Wozów, wagonów; przen. 
w.ędzidło, wodze; czynnik, 
wzgląd powściągający po- 
PCdy. 

Han oh. Chan. 

Handbuch n. podręcznik, 
książka, zawierająca wykład 
jakiej nauki. 

Handel n. wymiana towa- 
rów, płodów i wszelkiej 
własności jednych na dru- 
gie lub na pieniądze; kup- 
no i sprzedaż; stałe zaję- 
cie kupnem i sprzedażą; 
Bklep, skład; handlowy re- 
gieatr, księga prowadzona 
przy właściwym sądzie, 
zawierająca wykaz firm i 
wiadomości osobiste o kup- 
cach i spółkach handlo- 
wych w danej miejscowo- 
ści; handlowiec, ten, kto 8i.ę 
źajmifjeTiandlem zawodowo; 
subjekt, handlowy, pracow- 
nik w handlu. 

Handgleld n. zadatek. 

Handgriff n. rękoczyn, u- 
jęcie czego. 

Handicap a. (handikep) wy- 
ścig konny, przy którym 
waga, jaką ma dźwigać każ- 
dy koń, jest zastosowana 
do jego wieku i możności; 
gra o zakład z forami. 

Hands - ofl c (hendt-off) 
precz z rękami, nie tykać! 

Handsome a. (hentomi dwu- 
kołowy powozik o dwu 
miejscach, z wysokim ko- 
złem z tyłu (dosl. ładny). 

Handlar, Andżar tur. ro- 
dzaj obosiecznego sztyletu 
z długą rękojeścią, zakrzy- 
wionego na końcu, pugi- 
nał. 

Hangar /. wielka szopa na 
wozy, samoloty i narzędzia; 
remiza. 

Hangardy /. murowane o- 
chronne pomieszczenia dla 
wojska w nowszych twier- 
dzach. 

Hangować n. spuszczać na 
linie przez szyb do ko- 
palni. 

Hannibal antę portas 1. Ha- 
nibal pod bramami; przen. 
blizkio niebezpieczeństwo. 

Hanswurst n. komiczna o- 
soba farsy ludowej niemiec- 
kiej, błazen, pajac, arlekin. 



hantie, Hallery «. yi/.^ ii^ttU 
do ćwiczeń gimnastycz - 
nycb, składający się z dwu 
kul żelaznych lub drew- 
nianych, połączonych z so- 
bą krótką rączką (zwykle 
używa się para), ciążki. 

Hanza n. dawny związek 
handlowy północnych miast 
w Niemczech. 

Hanzjata ni. członek Han- 

Hanzeatycki ni. należący 
do Hanzy. 

Haraburda czes. hałas, wrza- 
wa, burda, zwada. 

Haracz tur. danina pie- 
niężna od państw chrześci- 
jańskich dla Turcji, aby się 
wykupić od napadu; danina 
składana przez ludy podbi- 
te, zwyciężone; opłacanie 
się komu. 

Harakirl jap. samobójstwo 
przez rozcięcie sobie brzu- 
cha mieczem. 

Harambasza ar. dowódca 
hajduków serbskich. 

Haranga /. długa, uroczy- 
sta mowa (powitalna, po- 
chwalna), przemówienie do 
zgromadzenia, do wojsk i t.p. 

Harap »., Harapnik, bicz 
bardzo długi na krótkim 
biczysku; polowanie, ło- 
wy; Jui po harapie, już po 
wszystkim, zapóźno. 

Harbajtel n. siatka lub wo- 
reczek na pomieszczenie 
waikocza; warkocz u peru- 
ki noszonej przez mężczyzn 
w XVn i XVIII wieku. 

Harc n. (?) utarczka, ucie- 
ranie się pojedynczo przed 
walną bitwą; popisywanie 
się konną jazdą; sus, zwrot, 
swawolenie; harcerz, har- 
cownik, wojownik staczają- 
cy bitwę pojedynczo; b. 
żołnierz straży żydowskiej. 

Harcap n. warkocz no- 
szony oawniej przez męż- 
czyzn. 

Harem ar. oddzielne mie- 
szkanie kobiet u mahome- 
tan; ogół żon mahometa- 
nina. 

Harfa, Arta n. duży in- 
strument muzyczny o stru- 
nach metalowych, formy 
trójkątnej; h. do oczyszcza- 
nia (arfowania) zboja, żwi- 
ru i t. p., narzędzie złożo- 
ne z ramy i siatki drucia- 
nej do przesiewanid; h. etH- 
ska ob. Eolska; harfiarka, wę- 
drowna muzykantka grają- 
ca na harfie; harfista, har- 
łisłka, arty.sta, artystka na 
harfie. 

Harmatłan [n.] suchy wiatr 
duszący, wiejący na za- 
chodnich brzegach Afryki. 

Harmidern. wrzawa, zgiełk, 
zamieszanie. 

Harmlose Oetellschaft n. 
przyjemne, zgodne towa- 
rzystwo. 



Harmonika nt. [n.j instru- 
ment muzyczny , składa- 
jący się z czworoboczne- 
go miecha, zaopatrzonego 
po obn stronach w desz- 
czułki z dziurkami i kla- 
pami wypuszczającemi głos. 

HarmoniścI ni. sekta w 
półn. Ameryce wyznająca 
wspólność własności i mał- 
żeństwa. 

Harmonja g. zgodność i 
dźwięczność tonów; nau- 
ka o prawach akordów; 
właściwy stosunek do sie- 
bie części pewnej całości; 
zgodność, składność, od- 
powiedniość; zgoda, jed- 
ność ; harmonijny , zgodny , 
dźwięczny, pełen harmonji; 
harmonizować, harmonjować, 
być w zupełnej zgodzie, we 
właściwym stosunku, sym- 
patyzować; w muz. dodawać 
akordy, akompanjament do 
melodji jednogłosowej. 

Harmonjum ob. Fisharmonja. 

Harnadel n. szpilka po- 
dwójna do włosów. 

Harnaszy. [śrgómon.] zbro- 
ja, pancerz; zgiełk. 

Haro! /. stój! wstrzymaj 
się! 

Harpagon, skąpiec, skne- 
ra, chciwiec (nazwa wzię- 
ta z komedji Moliera). 

Harpja g. w mit. grec- 
kiej potwór w postaci pta- 
ka drapieżnego, z głową ko- 
biecą, iiieua^ycuuy i ła- 
knący; przen. człowiek zły, 
chciwy, czyhający na cu- 
dze dobro i zdobywający 
je niegodziwemi środkami. 

Harpun n. dziryt, grot że- 
lazny w kształcie strzały, 
zaopatrzony w dwa zagięte 
haki na sznurze, do poło- 
wu wielorybów, fok i t. p.; 
duże widły trójzębne do 
siana. 

Harsztrychn. cienki sztrych 
w literze. 

Hart n. twardość; wytrzy- 
małość, wytrwałość, siła 
charakteru, odporność, nie- 
ugiętość. 

Hartfui ». drążek do któ- 
rego przywiązuje się sta- 
tek po przybiciu do lądu. 
• Hartgus n. twarde żelazo 
lano. 

Hartmessei n. narzędzie 
stalowe do przecinania sztśb 
żelaznych. 

Hartować n. robić żelazo, 
stal , szkło, twardszemi przez 
rozpalenie i nagłe ostudze- 
nie ich w zimnej wodzie; 
h. ciało: robić je wytrzy- 
małym, odpornym na wpły- 
wy zewnętrzne; h. się: za- 
prawiać się do wytrwało- 
ści, wytrzymałości; hartow- 
nia, oddział fabryki żelaza, 
gdzie hai"tują żelazo a. 
styl; hartowny, twardy, za- 
hartowany. 



Hasłc 



Hellenista 



74 



Hasło cs«». okrzyk, umó- 
wiony wyraz dla rozpozna- 
wania się: znak, sygnał; 
god)o, Kyrabol; zasada. 

Hasydzi oh. Chasydzl. 

Haszysz ar. wyciąg z ko- 
nopi indyjskich odurzają- 
cy, kojący ból; jialony w 
fajce jak tytuń sprowadza 
utrata przytomności i ha- 
lucynacje. 

Hatł, Hałłiszeryf a. Hatti 
Humajum ar. [lur.] rozkaz 
gabinetowy sułtana. 

Haubica czes. [if.] gatunek 
działa, krótka armata gwin- 
towana, śmigownica, gra- 
natnik. 

Haud euro 1. nie troi>zczę 

się O to. 

Haud passibus aequis 1. 

tak idzie (wahająco) kto 
ulega cudzym wpływom. 

Haupłbuch «. księga głów- 
na w buohalterji handlo- 
wej. 

Hauptman n. dowódca; ka- 
pitan. 

Hauptwache n. odwach. 

Haurit ex vano 1. czerpie 
z niepewnego źródła. 

Hausknecht n. stróż do> 
mowy, parobek. 

Hausse /. fos) zwyżka, 
podnoszenie się kursu pa- 
pierów wartościowych; i la 
hausse grać, spekulować na 
zwyżkę papierów. 

Hąusśier /. (etje) zwyżko- 
wiec spekulujący na pod- 
niesienie się kursu papie- 
rów, na zwyżkę cen. 

Haust i. łyk, połknięcie. 

Haute-finance f. fot fina^^s) 
potęgi finansowe; pierwszo- 
^•zędni bankierzy. 

Haute nouveaułć de la sai- 
son /. (ot nuwote do la sezą) 
najświeższa nowość sezo- 
nowa (o modach). 

Haute salson /. (ot sezą) 
sezon letni główny (np. w 
miejscach kuracyjnych, ką- 
pielowych i t. p.). 

Haute-volee /. (ot wole) 
znakomite , wytworno to- 
warzystwo, arystokracja. 

Hauł goOt /. (o gru) smak, 
gust delikatny, wybredny, 
(mówiąc o stroju, o potra- 
wach). 

Haut relief / (orelief/ wy- 
pukłość, bryłowatość, plas- 
tyczność (o rzeźbie); wy- 
pukłe odstawanie od tła 
(o obrazie). 

Haut-Sauterne /. 'o-sołern) 
białe wino burgundzkie. 

Havasa agiencja, między- 
narodowe biuro telegra- 
mów. 

Havelock a. (hewlok) ro- 
dzaj płaszcza bez rękawów 
z otworami na ręce pod pe- 
leryną będącą tylko z przo- 
du (od nazw. generała ang. 
Havelock, 1795—1857). 

Hawana, cygaro hawan - 



tikie; kolor h. a. hawanowy, 

kolor jasno-bninatny, jak 
cygara hawańskiego ( od 
miasta Hawana na wyspie 
Kubie). 

Hawarja a, Awarja v\ uszko- 
dzenie, szkody, straty i ko- 
szty, jakie ponosi okręt lub 
jego ładunek podczas po- 
dróży morskiej; ubezpiecze- 
nie ładunku morskiego. 

Hawelok oh. Havelock. 

Hawerz n. kopacz, górnik; 
hawlernia, kopalnia węgla. 

Hazard nr. [JĄ ślepy los, 
przypadek, traf; próbowa- 
nie szczęścia przez czyny 
nieobliczone lecz zstleźne 
od ślepego losu; niepew- 
ność, ryzyko; hazardowna 
gra, gra losowa, ryzykowna. 

Hazardować/, odważyć się, 
stawić na los szczęścia, ry- 
zykować, narażać. 

Heban ff. roślina, drzewo 
tych roślin, używane r.a 
wyroby ozdobne; hebanowy, 
zrobiony z drzewa hebano- 
wego; przen. czarny; h. to- 
war, niewolnicy murzyni 
jako towar. 

Hebdomada^. tydzień, dy- 
żur tygodniowy księdza. 

Hebe g. w mit. grecka bo- 
gini młodości i piękności, 
podczaszyni bogów rozle- 
wająca i roznosząca bogomi 
nektar i ambrozję. 

Hebel n. strug, narzędzie 
stolarskie do strugania i 
wygładzania drzewa. 

Heber n. przyrząd do pod- 
noszenia ciężarów, dźwig- 
nia, lewar. 

Hebertyści ni. zwolennicy 
teorji demagogicznych Jakó- 
ba Heberta, w czasie rewolu- 
cji francuskiej 1794 r. 

Hebes 1. głowa tępa, za- 
kuta, głupiec. 

Hebraista ni. biegły znaw- 
ca języka hebrajskiego. 

Heca n. cyrk; przedsta- 
wienie cyrkowe, łamańce; 
zajście komiczne; awantura, 
brewerja; szczwanie, łowy. 

Hedonika *g. teorja psy- 
chologiczna przyjemności i 
przykrości. 

Hedonizm *g. system filo- 
zoficzny, podług którego 
rozkosze zmysłowe" są ce- 
lem życia i jedynym do- 
brem' cyrenaizm. 

Hedżlra a. Hegira ar. u- 
cieczka Mahometa z Mekki 
do Medyny, r. 622 po Chr., 
od której mahometanie li- 
czą lata; era mahometańska. 

Hefł n. zeszyt. 

Heftiada «. przyrząd do 
szycia książek, kajetów. 

Hegemonja j. przewódz- 
two, pierwszeństwo, prze- 
waga jednego państwa nad 
innemi; zagarnięcie głów- 
nego kierunku i wpływu 
na obrót spraw wspólnych. 



Heglista, zwolennik filo- 
zofji Hegla (1770— la^l). 

Hegumen oh. Ihumen. 

Hegzametr uh. Heksametr. 

Hel i-hińs. fzarny. 

Hejnał a. Hajnał węg. pieśń 
religijna grana przez tręba- 
czów o wschodzie i zacho- 
dzie słońca lub jako sygnał 
godzin z wież kościelnych. 

Hekate g. mii. bogini księ- 
życa 1 czarów. 

Hekatomba g.-l. w staroż. 
Grecji ofiara ze stu wołów 
na cześć bogów; jirzen. mor- 
dercza walka, rzeź, śmierć 
wielu osób. 

Hekatoncheir g. mit ol- 
brzym sturęki. 

Hekatostylon *g. portyk o 
iitu kolumnach. 

Heksachord g. instrument 
muzyczny o sześciu stru- 
nach. 

Heksagon g . sześciobok; 
heksagonny, sześciokątny. 

Heksametr g. sześciosto- 
powy wiersz nierymowany, 
używany w epopejach. 

Heksenszus n. nagły i sil- 
ny ból muskułów ki-zyża. 

Hektar /. francuska miara 
powierzchni mająca 100, a- 
rów = 10000 metr. kwadr. 
(17, morgi). 

Hektograf *y. przy rząd z za- 
stygłą żelatyną, służący do 
odbicia w kilkudziesięciu 
ejfzemplarzach ręcznego pi- 
sma lub -rysunKu, wyko- 
nanego specjalnym atra- 
mentem. 

Hektogram *g. waga fran- 
cuska='/((, kilograma. 

Hektolitr *g. miara objęto- 
ści: sto Mitif^. 

Hektonietr *g. miara dłu- 
gości=100 metrom. 

Hektoster *g. miara obję- 
tości=100 metrom sześcien- 
nym. 

łlektowatt, miara prądu 
eleltrycznego=100 wattów 
ioh. Watł). 

Hetenista ob. Hellenista. 

Helenizm g. język obycza- 
je i wszystko co dotyczy 
staroż. Grei."}!- 

Helenof ii *g. przyjacrehSre- 
ków. 

Helikoida *g. linja ślima- 
kowata, spiralna. 

Helikon g. góra w Beocji, 
siedlisko muz u starożyt- 
nych; instrument muzycz- 
ny dęty, największego roz- 
miaru, zwinięty kolisto do 
noszenia na ramieniu, fa- 
got. 

Helikopter *g. rodzaj ma- 
szyny latającej , mogącej 
wznieść się i utrzymać 
przez jakiś czas w powie- 
trzu za pomocą odpowied- 
niego motoru i bai-dzo lek- 
kiej, szybko obracającej się 
śruby, zaopatrzonej w skrzy- 
dła. ' 



Helisa / linja śrubowa. 

Heijasta g. członek sądu 
w staroż. Atenach, zbiera- 
jącego się o wschodzie słoń- 
ca celem przywrócenia praw 
zaniedbanych i wyjaśnienia 
praw w razach wątpliwości. 

HeljoCMitryczny *g. śród- 
słone^zny; odnoszący się 
do środka słońca, przyjmu- 
jący słońce za środek. 

Heijochromja *g. fotogra- 
ficzny sposób otrzymania 
barwnych odbitek, feto- 
chromja. 

Heiiograf 'g. afiarat foto- 
graficzny służący do otrzy- 
mywania fotogramów słoń- 
ca. 

Heljografja a. Heijotypia *g. 
sposób odbijania na papie- 
rze, za pomocą farby dru- 
karskiej i prasy, zdjęć foto- 
graficznych wytrawionych 
stosownemi bejcami. 

Heliograwiura ni. rycina 
drukowana z płyty metalo- 
wej pokrytej żelatyną chro- 
mową {ob. Fototyp). na któ- 
rej była fotografowana i de- 
likatnie wytrawiona foto- 
grawiura. 

'Heijolatr|a *g. oddawanie 
czci boskiej słońcu, ubó- 
stwianie .słońca. 

Heijometr "g. przyrząd do 
mierzenia bardzo małych 
kątów na niebie. 

Heljominjatura nt. rodzaj 
specjalnego podkolorowania 
fotografji. 

Heijos g. słońce, bożek 
słońca. 

Heijoskop *g. dawna lune- 
ta do obserwowania słońca. 

Heijostat *g. przyrząd op- 
tyczny, przeznaczony 'do 
kierowania promieni sło- 
necznych stsile na jeden i 
ten sam punkt pomimo 
dziennego biegu słońca. 

Heijołrop *g. przyrząd do 
dawania sygnałów z odle- 
głości za pomocą odbitego 
obrazu słońca lub światła 
Drummonda; minerał, od- 
miana chalcedonu: pół-dro- 
gi kamień ciemnozielony 
z c«zerwonemi i żółtemi 
plamami i żyłkami; tumi- 
iek: roślina szorstiolistna 
o kwiatach fijołkowych sil- 
nie pachnących: perfumy 
z zapachom tego kwiatu. 

Heijołropizm *g. własność 
niektórych części roślin 
zwracania się w kierunku 
padających iia nie promie- 
ni światła (h. dodatni), lub 
odchylania się w kierunku 
w])rost przeciwnym (h. u- 
jemny). 

Heljum "g. chem. pierwia- 
stek odkryty w atmosferze 
słońca. 

Hellada, Hellas g. staro- 
żytna Grecja. 

Hellenista ni. uczony znaw- 



75 



ilelleuowie — Hetman 



•ja starożytności greckich, 
fizyka i literatury greckiej. 

Hellenowie g. w starożyt- 
M){iv\ używana nazwa Gre- 
ków. 

Heller oh. Halerz. 

Hellespont g. w starożyt- 

j.^-ci używana nazwa cio- 
'|5niiiy Dariianelskiuj. 

Helota. Mota g. niewolnik 
spartaó.ski, który należał do 
iniojsoowej ludności achej- 
skii'j, podbitej przez Spar- 
tan i pozbawionej wolno- 
l§ci. 

Helołyzm nł. poddaństwo, 
jniewolnictwo; postępowanie 
z ludźmi jak z niewolnika- 
mi; zachowanie się nie- 
wolnicze. 

Helwecja /. Szwajcarja; 
[helweckie wyznanie, wyzna- 
nie ewangielicko-reformo- 
wane, kalwińskie. 

Hełm n. szyszak, przyłbi- 
ca; metalowe nakrycie gło- 
wy w kształcie kąska rzym- 
skie^;!); kopozasta góra wśród 
równiny; górna cząść alem- 
bika, czapka alembika. 

Hematoglobullna oh. Globu- 
lina. 

Hematokracja *^. rząd, któ- 
ry pragnie rozlewem krwi 
utrzymać swą władzę. 

Hematoksyllna *g. barwnik 
czerwony, niebieski lub fijo- 
letowy otrzymywany z drze- 
wa kampeszowego, używa- 
ny w farbierstwie i przy 
badaniach mikroskopowych. 

Hematologia *g. nauka o 
tworzeniu się krwi. 

Hematurja *g. ukazywanie 
się krwi w moczu. 

Hematyna*^. barwnik czer- 
wony krwi. 

Hemałył *g. odmiana czer- 
wonej rudy żelaznej, żela.- 
ziak czerwony, lubryka. 

Hemeralopja *g. kurza śle- 
pota, niezdolność widzenia 
o zmierzchu. 

Hemerologja *g. sztuka u- 
kładania kalendarza. 

Hemicykl g. półokrąg, pół- 
kole. 

Hemlopja, Hemiopsja *g. 
choroba wzroku, skutkiem 
której widzi się tylko po- 
łowi; przedmiotu. 

Hemisfera g. półkula; he- 
mlsferny, hemisteryczny, pół- 
kulisty. 

Hemoglobina oh. Globulina. 

Hemoptoe ' g . krwotok 
płucny. 

Hemoroidy "g. obrzmienie 
żył w odbytnicy, krwawnicę. 

Hemorragja *g. utrata krwi, 
krwotok. 

Hemostatyczny *g. wstrzy- 
mujący krwotok. V 

Hengiewerk n. wiąza\e da- 
chowe wi.sząco. 

Henoteizm oh. Monoteizm. 

Henotyka *g. sztuka jed- 
nania, godzenia. 



Hoorlologja "g. nauka o 
dnliudi świątecznych, uro- 
czystyi'h. 

Hepatica *g. środki lekar- 
skie na chorobę wątroby. 

Hepatyk *g. cierpiący na 
wątrobę. 

Hepatyt *g. kamień wątro- 
biany. 

Heptagon g. siedmiokąt. 

Heptameron *g. zbiór po- 
wiastek rozłożonych na 7 
dni. 

Heptametr *g.. wiersz sie- 
dmio-stopowy. 

Heptarchja "g. panowanie 
siedmiu władców. 

Hera .17. mit. ob. Junona. 

Herakles oh. Herkules. 

Heraklit ob. Demokryt. 

Heraklita ni. członek sek- 
ty odrzucającej chrzest i 
małżeństwo (od biskupa He- 
raklasa). 

Heraldyk śrl. znawca he- 
raldyki. 

Heraldyka śrl. nauka o her- 
"uch. 

Herb «. znak, godło dzie- 
dziczne, jako oznaka szla- 
chectwa; godło państwa, 
prowincji, miasta i t. p.; 
herbarz, dzieło zawierające 
opisy herbów i gienealogję 
rodów szlacheckich; ob. Her- 
barjum. 

Herba 1. ziele. 

Herbarjum, Herbarz 1. ziel- 
nik, dzieło zawierające o- 
pis roślin; zbiór zasuszo- 
nych roślin. 

Herbata ni. suszone liście 
krzewu herbatniego; napój 
z tych liści. 

Herboryzować ni. zbierać 
rośliny w celu naukowym. 

Hercog n. książę. 

Herculo, kasza owsiana ła- 
mana amerykańskiego wy- 
robu, inaczej Quaker oats. 

Herda a. przeszkoda na 
torze wyścigowym nakry- 
ta zielonemi gałązkami. 

Heredis fletis sub persona 
rlsus est 1. płacz spadko- 
biercy je.st ukrytym śmie- 
chem. 

Heredytalny 1. dziedziczny. 

Heretykj. fpoiń.) chrześci- 
janin odrzucający prawdy, 
które kościół podaje do wie- 
dzenia a wyznający błędną 
naukę; odszczepieniec, ka- 
cerz; heretycki, kacerski. 

Herezja j./'pó2łS>. odstąpie- 
pie od dogmatów religij- 
nych; odszcze[)ieństwo, ka- 
cerstwo;prst"«. błędne twier- 
dzenie, wygłaszanie zdań 
niezgodnych ze zdrowym 
rozsądkiem; zdanie oburza- 
jące słuchaczy a. czytelni- 
ków; dziwoląg. 

Herezjarcha^. fpóiń.J twór- 
ca herezji, wódz odszcze- 
pieństwa religijnego. 

Herkules /. syn Jowisza, 
mityczny lidllater irrocki 



prien. siłacz, atleta; słupy 
H-ia, dwie skały obejmu- 
jące cieśninę (iibraltarską 
i stanowiące kres świata 
znanegostarożytnym; h-owa 
praca, olbrzymia praca, nie- 
mal przecliodząca siły ludz- 
kie. 

Herma, Hermes g. cztero- 
graniasty słup zakończony 
,f;łową ludzką, węższy u do- 
łu, stawiany przez staro- 
żytnych Greków przy dro- 
gach, świątyniach i domach. 

Hermafrodyta g. osobnik 
dwupłciowy, obojnak. 

Hermafrodytyzm *g. dwu- 
ptciowość, obojnactwo. 

Hermandada ob. Santa Her- 
mandad. 

Hermelin ~n. gronostaj; her- 
meliny, futro gronostajowe, 
itcBeg. jako oznaka godności 
monarszej. 

Hermeneutyka,?, sztuka wy- 
kładania, objaśniania tek- 
stu, a głównie Biblji. 

Hermes tj. mit. ob. Merku- 
ry; oh. też Herma. 

Hermetyczny "g. niedopusz- 
czający powietrza, szczel- 
nie, ściśle prz7legający, za- 
mykający. 

Hermetyzm *g. oh. Okultyzm. 

Hernhuci a. Bracia Moraw- 
czycy; sekta protestancka 
założona 1722 r. (od miej- 
scowości Hernhut na Łu- 
życacli). 

Herod, rzymski wielko- 
rządca Judei za czasów 
Chrystusa; okrutnik, cie- 
mięzca; h. baba, kobieta du- 
żego wzrostu i silna; kobieta 
stanowczej woli; kobieta 
popędliwa i lubiąca prze- 
wodzić; herodowy, okrutny, 
srogi. 

Herodjanie ni. sekta ży- 
dowska, religijno-politycz- 
na stronników króla Hero- 
da i panowania Rzymian, 
przyjmująca niektóre wie- 
rzenia pogańskie. 

Heroglif ob. Hieroglif. 

Heroiczny g. bohaterski; 
wielkiego ducha; silny, e- 
nergiczny ale ryzykowny 
(środek lekarski). 

Herolk g. poeta piszący 
epopeje, epik. 

Heroi-komiczny *g. boha- 
tersko-śmieszny. 

Heroina g. bohaterka. 

Heroizm *g. bohaterstwo, 
gotowość poświęcenia się. 

Herold t'rl. w średnicli 
wiekach sługa, urzędnik 
królewski ogłaszający pu- 
blicznie i uroczyście na- 
rodowi wolę władcy, woj- 
nę, pokój i t. p.; dozorca 
nad turniejami, sprawdza- 
jący po(thodzenie i herby 
uczestników turnieju. 

Heroldja ni. władza rozpa- 
trująca dowody szlachectwaJ 

Herostrat .</. grek, który 



dla wsławienia sie podpalif 
w r. 356 przed Chr. słyn- 
ną świątynię Ujanjr w Efe- 
zie; przen. człowiek szuka- 
jący sławy ze złych uczyn- 
ków; niszczyciel pięknych 
zabytków i dzieł sztuki. 

Herpetologja *g. nauka o 
płazach. 

Herrenhaus n. Izba pa- 
nów, Izba wyższa (w Pru- 
siech i Austrji). 

Herszt n. wódz złych lu- 
dzi a. złej sprawy. 

Herta n. bogini ziemi 
u Giermanów. 

Herytjera/. panna posażna, 
dziedziczka dużego mienia. 

Hesperus g. wieczór, gwiaz- 
da wieczorna. 

Hesperydy g. w mit. grec- 
kiej powabne dziewice w 
ogrodach bogów, gdzie ro- 
sły złote jabłka, strzeżone 
przez smoka. 

Hester duiis. rodzaj koni 
w Szwecji; koń, rumak. 

Hetera^, nierządnica, roz- 
pustnica. 

Heterja g. związek tajny 
w krajach zamieszkałych 
przez Greków, mający na 
celu oswobodzenie się od 
panowania tureckiego. 

Heterodoksja g. niezgod- 
ność z przepisami kościel- 
nemi. 

Heterogienetyczny *g. inno- 
rodzajewy. 

Heterogieneza *g. pocho- 
dzenie od czegoś odmien- 
nego co do swej istoty; po- 
chodzenie istot organicz- 
nych z materji nieograni- 
czonej; niosamoistność; po- 
chodność uczuć. 

Heterogieniczny *g. powsta- 
ły z dwu różnych pier- 
wiastków. 

Heterogienja *g. innorod- 
ność, odmienność, odręb- 
ność. 

Heteroklityczny *g. niepra- 
widłowy. 

Heterologiczny *g. niepo- 
dobny, odmienny. 

Heteromorfizm *g. różno- 
I)ostaciowość. 

Heteronomia *g. zależność, 
niezdolność a. nienioźnoćś 
kierowania się własnemi 
zasadami, własną wolą. 

Heteroptyka *g. ułuda, po- 
zór. 

Heteroseksualny ni. inno- 
rodzajowy. 

Heterysta *g. członek he- 
terji. 

Hetka 1. fpóiń.j koń lada- 
ja1;i, licha szkapa; h. pętelka, 
osobistość, na którą nie war- 
to zwracać uwagi, byle kto. 

Hetman ». (««.) naczehij 
wódz wojska; jedna z figur 
w szachach, inaczej: dama, 
królowa; hetmanić, być het- 
manem, dowodzić, stać la 
czel«. 



Heureka — IIij>c,kratyczna 



76 



HeurMa oh. Eureka. 

Heury*t^'Rzny *■;. naprowa- 
dzający na prawdziwe po- 
mysły, podsuwający myśli. 

Heuryttyka *g. metoda nau- 
kowa samodzielnego wyszu- 
kiwania prawd, zasad nau- 
kowych. 

Hezyłacja 1. wahanie się. 

Hexam«(r ob. Heksametr. 

Hiałttt 1. rozziew, niemi- 
ły zbieg samogłosek, uczu- 
wany różnie w różnych ję- 
zykach. 

Hlatus Biaxime deflendus 1. 
luka godna ubolewania. 

Hiberna /. leże zimowe; 
dawny podatek na utrzy- 
manie wojska w zimie. 

Hiboroetr *g. narzędzie do 
mierzenia wyjrakłości. 

Hic ał nunc t. tu i zaraz; 
natycUinia.st. 

Hic fecit, cui prodest 1. ob. 
Is fecit... 

Hic finis łaudi sit! 1. niech, 
tu bęo.^ie koniec mowy. 

Hic, liaec, hoc! L clost. 
ten, ta, to, iron. ni to ni 
owo, ni w piąć ni w dzie- 
\vi(;ć, bzdurzenie. 

Hic haeret aqua 1. dosl. tu 
zatrzymała się woda: w tym 
sęk, to sęk nielada; szkoda 
trudu. 

Hic jacet /. tu leży (na- 
pis na nagi'obkach); h. j. le- 
pus dosł. tn leży zając: w tym 
sęk, w tym rzecz. 

Hic mulier i. Jiobieta oiie)- 
giczna, herod-baba. 

Hic Rhodus, hic salta 1. 
dosl. tu Rodos, tu skacz: 
pokaż, co umiesz! 

Hldalgo h. szlachcic w Hi- 
szpanji. 

Hidr- ob. także Hydr-. 

Hidrant nł. kran pożarny, 
kurek przy rurze wodocią- 
gowej, do którego można 
przykręcać węża gumowe- 
go przy gaszeniu ognia. 

Hldrat *g. wodan; połą- 
czenie z wodą. 

Hidrauiika g. umiejętność 
za.stosowania w pi-aktyce 
siły wody i jej r',;ohu; hl- 
^draiiliczna prasa, przyrząd 
służący do wywierania zna- 
cznego ciśnienia za pomo- 
cą wody. 

Hidriotica *g. środki na- 
jiotne. 

Hidrocefal *g. cierpiący 
na rozwodnienie mózgu. 

Hidrochemja *g. badani* 
chemiczne wody. 

Hidrodynamika *g. nauka o 
prawach ruchu cieczy. 

Hidroelektryczna *g. fabry- 
ka, fabryka wytwarzająca 
elektryczność siłą natural- 
nego spadku wody. 

Hidrofitologja *g. opisanie 
roślin wodnych. 

Hidrofobia *g. wodowstręt. 

Hidiofon *g. przyrząd do 
wysłuchiwania szmeru zdro- 



juwink ptyiii^cyuii pod wu- 
dą. 

HI4r«fnomon|a *g. wynaj- 
dywanie źródeł za pomocą 
różdżki, jakoby czarnoksię- 
skiej. 

Hldr«|aotta "g. umiejący 
rozfMzuawać podzii/mne po- 
łożCBie wód i wynajdywać 
źródła. 

Hldr«(iioz)a *g. nauka o 
rozkładzie wód na kuli 
ziemKkiej. 

Hidrograf|a *g. część gie- 
ografji zajmująca się opi- 
sem wód na kuli ziemskiej. 

Hidrelogja *g. nauka o wo- 
dzie. 

Hldr«mancja *g. wróżenie 
z wody. 

Hidr«mechanlka *g. nauka 
o równowadze i o ruchu 
cieczy. 

Hldr«me> g. miód do pcia. 

Hjdrometr *g. waga wod- 
na, narzędzie po mierzenia 
ciężkości, gęstości, szybko- 
ści ! płynów. 

Hldropata *g. lekarz le- 
czący za pomocą wody; zwo- 
lennik hidroterapji. 

Hidr»pai|a ob. Hidroterapja. 

Hidropatyczny *g. wodo- 
leozniczy. 

Hidrosiera *g. powłoka wo- 
dna ziemi. 

Hidroskop. *g. przyrząd 
wskazujący kierunek biegu 
zdrojowisk podziemnych. 

Hldrostatyka y. imuka u 
równowadze cieczy w spo- 
czynku i o ich ciśnieniu. 

Hldrotechnika, Hidrotechnja- 
*jr. budownictwo wodne. 

Hidroterapja *g. zastoso- 
wanie wody do leczenia 
chorób. 

Hidrotropizm *g. nich ro- 
ślin spowodowany działa- 
niem wody. 

Hie- ob. także Hje-. 

Hieratyczny g. kapłański, 
używany przez kapłanów. 

Hier liegt der Hund i t. d.'». 
ob. Da liegt i t. d. 

Hierofylaks ob. Hjerofilaks. 

Hig- ob. także Hyg-. 

High Church a. ihaj czórcz) 
dosl. wysoki kościół: w An- 
glji stronnictwo uznające 
władzę biskupów anglikań- 
skich, zbawienność łaski 
bożej spływającej na tych, 
którzy przystępują do Sa- 
kramentów Św. i t. d.; ob. 
Low CInirch. 

Higłiiander a. (hajlender) 
strzelcy szkoccy w wojsku 
anielskim. 

H(gli-IKe a. (haj lojf) wyż- 
sze sfery społeczne, ary- 
stokracja. 

Higi«a g. bogini zdrowia 
przedstawiana z czarą w rę- 
ce, z której wąż pije. 

Higjena *g. nauka o za- 
chowaniu zdrowia, o z Iro- 
wiu. 



Higienista 'g. Ii-Kar/. zaj- 
mujący się specjalnie zdro- 
wotnością ;-i(-d!isk liidz!.;i-lj 
i ii.h ulepszaniem. 

Higrelogja 'j. nauka o wil- 
gotności powietrza. 

Higrometr, Higroskop 'g. 
przyrząd do iiiiiiiiy/.SLTi\d vjl- 
gotności powietrza. 

Higroskopja *g. ogół metod 
służących do oznacz^inia 
wilgotności powietrz:;, hi- 
groskopljna wata, bawełna 
(wata) chemicznie oczysz- 
czona; hi.jroskopijność, włas- 
ność niektói-ych ciał po- 
chłaniania wilgoci powie- 
trza bez łączenia się z nią 
chemicznie. 

HI)- ob. H|-. 

Hikory a. gatunek drzewa 
orzechowego rosnącego w 
Ameryce. 

Hilologfa *g. nauka o ma- 
torji, o pierwiastku mate- 
rjalnym. 

Hiloteista g. uważający 
świat materjalny za istotę 
boską. 

Hilozoizm *g. „filozof ja ży- 
wej materji", sy.stem filo- 
zoficzny Jońskiej szkoły w 
6, .5 i i w. prz. Chr , wi- 
dzący istotę świata w mate- 
rji żyjącej i uduchowjiionfej. 

Himatjon^. u staroż. Gre- 
ków: narzutka noszona przez 
mężczyzn i kobiety na chi- 
tonie. 

Hinc iiiae lacrimae i. siąd 
te łzy;- stąd wypływa nie- 
nawiść, żal, skarga. 

Hinterland n. kraj leżący 
za nadbrzeżnym (nadmor- 
skim, nadrzecznym). 

Hip- oh. także Hyp-. 

Hipalaga g. podstawienie 
jednego pojęcia za drugie. 

HIparjon oh. Hipparjon. 

Hiper-,' Hyper- g. na po- 
czątku wyrazów odpowiada 
polskiemu na4-. 

HIperastenja *g. zupełna 
bezsilność, wielkie osłabie- 
nie. 

Hiperbola g. w retor.: prze- 
sadnia: w gteom.: Iłnja krzy- 
wa, pochodząca z przecię- 
cia stożka płaszczyzna. 

Hiperbolicznle g. przesad- 
nie. 

HIperboreje g., Hiperborej- 
czycy, u starożytnych ba- 
jeczni mieszkańcy dalekiej 
północy cieszący się wiecz- 
ną wiosną; wogóje: miesz- 
kańcy stref północnych. 

Hiperemja *g. nadmierny 
dopływ krwi , przekrwie- 
nie. 

Hiperestezja *g. nadmier- 
na wrażliwość nerwów, nad- 
ezułość. 

Hiperfizyczny *g. nadnj.tu- 
ralny. 

Hiperfrenja '^ manja. sza- 
leństwo. 

Hiperjoński g. słoneczny. 



HiperkrytycyzM ni. prze- 
sadny krytycyzm; zbyt su- 
rowa krytyka. 

Hipermetryczny *;. wiersz, 
wiersz, w którym sylab jest 
o jedną za wiele. 

Hlpermnezja 17. pamięć nad- 
zw-yczajna. nadnaturalna. 

Hiperprodukcta */. zbyt 
obfita wytwórczość, nad- 
produkcja. 

Hiperstenja *g. chorobliwie 
wzmożona działalność orga- 
nizmu i siła życiowa. 

HIpertrofja "g. nienormal- 
ny przerofct jakiego organu; 
nadmierne rozwinięcie się; 
nadmierne odżywianie się. 
Hipika^. znajomość wszyst- 
kiego co dotyczy konia. 

Hipjatra *g. lekarz koni, 
weterynarz. 

Hipjatrja g. nauka lecze- 
nia koni. 

Hipnologja *g, tcorja snu; 
część psychologji o snach 
i mai'zeniach sennych. , 

Hipnotyczny 'g. spowodo- 
wany przez hipnozę; doty- 
czący hipnozy. 

If ipnotyzer .' wprawiający 
w stan hipnozy. 

Hipnotyzm *g. nauka o 
snach wywołanych za po- 
mocą hipnozy; objawy cie- 
lesne i duchowe stanu hip- 
notycznego; ob. Brajdyzm. 

Hipnoza *g. sen sprowa- 
dzony sztucznie za pomocą 
wpły-.tumaffiiPtycznegojea- 
nej osoby na dnigą. 

HIpocentaur g. twór bajecz- 
ny: poł konia, pół człowieka. 

Hipocliondr|a g. chorobli- 
wy rozstrój ducha, w^.gć- 
rowana obawa o zdrowie 
własne, usposobienie smut- 
ne, zgryźliwe; śledzifr.iii .- 
two; hipochondryk, f hory na 
liipochondi-ję, śledziennik; 
grymaśnik. 

Hipocyklojda *g. krzy-Aa, 
utworzona przez punkt okrę- 
gu, znajdującego się we- 
wnątrz drugiego okręgu i to- 
czącego się po nim. 

Hipodertnokliza *g. wstrzy- 
kiwanie podskórne. 

Hipodrom g. miejsce gdzie 
w staroż. Grecji odbywa- 
ły się wyścigi konne z wo- 
zami; u Rzymian cyrk; dziś 
arena cyrkowa, ujeżdżalnia. 

Hipofag "g. żywiący się 
mięsem końskim. 

Hipogleum g. podziemie, 
katakumby, grobowce. 

Hipogryf *ij. jnit. koń skrzy- 
dlaty z głową gryfa, pegaz. 

Hipokaust g. przyrząd do 
ogrzewania. 

Hipokras *g. rodzaj wina 
przyprawionego a. "likieru. 

Hlpokratesa sztuka, sztuka 
lekai-ska (Hippokrates — i- 
mię lekarza greckiego). 

Hipokratyczna "g. twarz, 
twarz o zmienionych ry- 



77 



Hipokrene — Homagjalny 



MBuli, Dzniicisająua śmierć 
bJizką. 

Klpokrene g. źródło, z któ- 
rego woda daje natchnienie 
popty< zn(<: wytrysło na gó- 
rze Helikouie w miejscu, 
cdzie 1'egaz uderzył kopy- 
tem. 

Hipokryta *g. obłudnik; 
człowiek skryty, święto- 

ek. 

HIpokrytyka g. deklamacja 
z muzyką. 

Hipokryzja g. obłuda, uda- 
wanie, uioszczerość. 

Hipologja *g. ob. HIpIka. 

Hipoman g. namiętny mi- 
łośnik koni. 

Hipomanja "g. przesadne 
zamiłowanie do koni. 

Hipopotam g. koń rzeczny 
nilowy. 

Hipostaza g. uprzedmioto- 
wanie, uosobienie pojącia; 
rozważanie istotnej cecliy 
przedmiotu zamiast same- 
go przedmiotu, a. bytu re- 
alnego zamiast pojącia; is- 
totne właściwości każdej 
z H-ch Osób Trójcy Ś.; hi- 
postazować, podstawiać byt 
realny zamiast oderwanego 
pojęcia, używać hipostazy. 

Hipostyl " g. kolumnada 
kryta z wierzchu. 

HIpołaksa g. podporządko- 
wanie. 

Hipoteka 3. i nstytucja praw- 
na, zabezpieczająca prawa 
rzeczywistych właścicieli 0- 
raz prawa osób ti'zecich do 
nieruchomości; lokacja ka- 
pitału na nieruchomości; 
archiwum akt hipotecznych 
dotyczących własności nie- 
ruchomej; żart. pośladek; 
hipotekować, zapisać do księ- 
gi hipotecznej dług lub ja- 
kiebądż prawo rzeczowe cią- 
żące na nieruchomości; za- 
bezpieczać swoją należność 
łiipotecznie; hipoteczny wy- 
k«z,wyciąg z ksiągi hipotecz- 
nej, zawierający wyszcze- 
gólnienie praw własności i 
smian w tychże prawach, 
oraz długów, ciążących na 
majątku nieruchomym. 

Hłpotekarjusz ni. wierzy- 
ciel hipoteczny. 

Hipołenuza g. przeciwpro- 
stokątnia, prostokątnia, naj- 
dłuższy bok trójkąta pro- 
stokątnego. 

Hipotetyczny g. niepewny, 
przypuszczalny, prawdopo- 
dobny. 

Hipoteza g. przypuszcze- 
nie, domysł; teorja oparta 
na prawdopodobieństwie. 

Hipotomja *g. anatomja ko- 
nia. 

Hipparjon *g. gatunek ko- 
nia zaginionego, kopalnego. 

Hippika ob. Hipika. 

Hipsometr 'g. przyrząd do 
mierzenia wysokości jakie- 
go miejsca nad powierzch- 



nią ziemi, polegający na 
tej prawdzie, że woda wre 
w, temperaturze tym niż- 
szej, im mniejszemu ciś- 
nieniu podlega. 

Hipsometrja *g. sztnkamie- 
rzenia wysokości miejsc, 
czyli wzniesienia ich nad 
poziom' morza; hipsomełrycz- 
na mapa, mapa, na której są 
wskazane różne wysokości 
gruntu, farbami a. kresecz- 
kami a. linjami i cyframi. 

Histerja, Histeraigja *g. roz- 
strój nerwowy (częstszy u 
kobiet), nerwica. ' 

Histerotomja *g. operacja 
rozcięcia macicy, cięcie ce- 
sarskie. 

Histeryk *g. (Historyczka), 
cierpiący (cierpiąca) na hi- 
sterję. 

HIstochemja "g. dział che- 
mji, badający skład komó- 
rek i tkanek zwierzęcych 
i roślinnych oraz procesy 
chemiczne, zachodzące w 
nich w czasie życia orga- 
nizmu. 

Hisłogienja, Hisłogieneza "g. 
powstawanie tkanek. 

Histoires k dormir debout 
/. {utuar) ob. Contes i t. d. 

Histologja *g. część ana- 
tomji, badająca mikrosko- 
pijnie komórki i tkanki 
składające ciało i organy 
ludzi, zwierząt i roślin. 

Historia est magistra vitae 
i. histoj-ja jest nauczyciel- 
ką życia. 

Historja^.-i. dzieje, dziejo- 
pisarstwo; dziejoznawstwo; 
opowiadanie, powieść, przy- 
gody; rzecz osobliwa, spra- 
wa, zdarzenie; awanturą, 
zajście; li. naturalna, nauki 
pi'zyrodnicze: zoologja, bo- 
tanika, mineralogja. 

Historiograf g. dziejopłs. 
Historjografja g. pisanie hi- 
storji, dziejopisarstwo, źró- 
dła historyczne, dzieła tre- 
ści historycznej. 

Historjozofja *g. rozpozna- 
wanie praw, rządzących fak- 
tami dziejowemi, filozofja 
historji, wykład filozoficz- 
ny zasad historji. 

Historyka "g. teorja pisa- 
nia a. pojmowania dziejów 

Historyzm *g. pogląd we- 
dług którego każdy wytwór 
ludzkiego ducha jest głów- 
nie owocem całej dotych- 
czasowej kultury, a także 
rasy, otoczenia, w małej 
zaś tylko części zarazem i 
owocem uzdolnieria jed- 
nostki, kt6ra ton wytwór 
wprowadziła na świat. 

Histrjoni. u dawnych Rzy- 
mian aktor sceniczny; pug. 
aktor, koraedjant. 

Hiszpanka, broda przystrzy- 
żona szpiczasto, na sposób 
hiszpański; taV'aka barwy 
cynamonowej. 



Hizop g. robiiua z rodzi- 
ny wargowych; odwar z tej 
rośliny. 

Hiaiit g. gatunek opalu. 

Hjalurgja g. fabrykar >a 
szkła. 

Hjatus ob. Hiatus. 

HJerarctia g. przełożony; 
prałat w kościele greckim. 

HJerarcłija g. ipóiń.j stop- 
niowanie godności i urzę- 
dów (kościelnych, świec- 
kich, wojskowych). 

Hieratyczne g. pismo, pis- 
mo . egipskie kapłańskie , 
późniejsze, prostsze niż hie- 
roglificzne. 

Hjerodul g. niewolnik ka- 
płański w daw. Fenicji. 

Hierofant g. arcykapłan. 

Hjerofilaks g. stróż świą- 
tyni i świętości. 

HJeroglif g. pismo znako- 
we i obrazowe dawnych E- 
gipcjan; pnen. pismo nie- 
czytelne. 

Hieroglifika g. sztuka od- 
czytywania hjeroglifów. 

Hierografika, HJerografia g. 
święte pismo tajemne; sztu- 
ka przedstawiania przed- 
miotów świętych (w ma- 
lowidłach, rzeźbach, opi- 
sach). 

- Hierokracja *g. kościelna 
forma rządu; rządy kapłań- 
skie. 

Hieromancia *g., Hieroskopja 
(f. wróżbiarstwo z ofiar, 
szczególnie ze zwierząt po- 
święconych na ofiarę. 

Hieronimickie *^. pismo gła- 
golica. 

Hjełometr, Hjatetktf *g. 
przyrząd do mierzenia ilo- 
ści spadłego deszczu, desz- 
czomierz. 

Hjottowa wieść, smutna, 
przerażająca, żałobna wia- 
domość. 

HI. Ikr. Hektolitr (eh.). 

Hm. «itr. Hujus ntOMłs (ob.). 

Ho chińt. potok, rzeka. 

Hoang chińs. żółty. 

Hoc age! t. to czyń! 

Hoc animo liauri 1. weź to 
sobie do serca. 

Hoc annp 1. w tym roku. 

Hoc erat In votls ł. to 
właśnie było upragnione, 
pożądane. 

Hoc fac, quod cras fleri de- 
bet 1. zrób dziś to co masz 
zrobić jutro. 

Hoch! n. niech żyje! 

Hoctideutsch n. dzi8ibj.jzy 
język niemiecki klas wy- 
kształconych. 

Hochstapler n. oszust na 
większą skalę. 

Hoc loco i. na tym miej- 
scu. 

Hoc sensu V. w tym zna- 
czeniu. 

Hoc volo, sic jubeo l. te- 
go (ihcę, tak rozkazuję! 

Hodegletyka 'g. wskazów- 
ki sposobu nauczania w 



wyższych zakładach nau- 
kowych ; wstęp przygoto- 
wawczy do studjów nad 
jaką umiejętnością. 

Hodle milil, cras łłbi ł. co 
(Iziś mnie, jutro tobie. 

Hodometr g. drogomierz, 
narzędzie do mierzenia 
przebytej drogi, do licze- 
nia zrobionych kroków. 

Hodia, Chodła, Hodzia tur. 
nauczyciel duchowny u mu- 
zułmanów. 

Hofmana krople ob. Ano- 
Jyny. 

Hofrał n. radca nadwor- 
ny (w Austrji i w Niem- 
czech). 

Holienzollernwetter n. po- 
goda Hohenzolernów, pięk- 
na pogoda, która, według 
mniemania Prusaiów, to- 
warzyszy uroczystym wy- 
stąpieniom pruskich monar- 
chów pod gołym niebem. 

Hokus pokus, formułka u- 
żywana przez magików i 
kuglarzy: stań się, zmień 
się! 

Holajza ». dłóto półokrą- 
głe do żłobienia w di'zewie 
dziur oki-ągłych. 

HolcszniŁ n. drzeworyt. 

Holciruba n. śruba, jaką 
się przymocowuje -przed- 
miot metalowy do drzewa. 

Holender, osadnik z Ho- 
landji; wiatrak z dachem 
ruchomy^ na nierupho^ 
inym budynku; dulat ho-, 
lenderski; łuk zataczany na; 
lodzie przez łyżwiarza; w 
papierni przyrząd do ro- 
bienia papki papierowej. 

Holendernia, obora; gospo- 
darstwo nabiałowe, zwane 
tak od osadników holen- 
derskich. 

Holendrować /. zakreślać 
łyżwami na lodzie linje e- 
Kowate. 

Holendry ».. msszyny w 
papierniach do rozdrabnia- 
nia i miażdżenia szmat; ra- 
sa krów holenderskich, od- 
znaczająca się mlecznością. 

Holkiel n. hebel z ostrzem 
półokrągłym do robienia 
żłobków. 

Holomełr *g. narzędzie do 
mierzenia kątów. 

Holować ». wlec na łań- 
cuchach lub na linach inne 
statki pod wodę; holownik, 
statek używany do holowa- 
nia innych statków. 

Hołd śrgórnon. akt uległo- 
ści lennika zwierzchniemu 
panu; objaw ozci, szacun- 
ku, czołobitności. 

Hołoble mir. dyszle po obu 
stronach konia. 

Hołubić mir. pieścić, tu- 
lić. 

Hołubiec mir. potrawa z ka- ' 
szy jaglanej i kapusty. 

Homagjalny ^{. wiernopodn 
dańczy, hołdowniczy; homa- 



Homagjum — Horoskop 



»78 



gjalna przysięga, przysięga 
na wiorność tronowi. 

Homagjum irl. hołd, boł- 
ijownifitwo; przysiąjfa wier- 
noSri składona najwyższej 
whidzy. 

Homalograficzna *g. mapa, 
mapa przedstawiająca czę- 
kc\ ziemi równe co Jo 
)iowierzi.hni jalio figury 
równoważne, choćby z usz- 
czerbkiem podobieństwa do 
ksztiittow naturalnych. 

Homar ]. rak morski. 

Home a. tom) własny do- 
mek, własne rodzinne ogni- 
sko. 

Homeografja *g. przenie- 
sienie starego druku na 
płytą drukarską, aby z niej 
czynić odbitki podobno do 
dawnych. 

Homeopata *g. lekarz le- 
czący podług zasad liomeo- 
patji. 

Homeopatja "g. metoda le- 
czenia wynaleziona przez 
d-ra Hahuemanna, polega- 
jąca na używaniu przeciw 
chorobom takich środków 
w dozacli bardzo drobnych, 
które w dozach większych" 
mogą wywołać u zdrowych 
objawy tej samej clioroby; 
homeopatyczny, zgodny z za- 
sadami homeopafrji; przen. 
drobny, bardzo mały. 

Home-rule a. fom-rul) sa- 
morząd. 

Homeruler ob. Homruler. 

Homeryczny g. epiczny, o- 
pisowy; h. śmiech, niepo- 
wstrzymany, g-ło^ny wy- 
buch śmiechu. 

Homespun a. dosl. przę- 
dziwo domowe, krajowe: 
tkanina gruba angielska w 
rodzaju partu na .suknie ko- 
biece. 

Homicidium 1. mężobój- 
stwo, morderstwo. 

Homicidium necessarium 1. 
zabójstwo we własnej o- 
bronie. 

Homilełyl(. Homileta g. wy- 
kładający Pismo Św. 

Homiletyl(a g. nauka umie- 
jętnego układania i wypo- 
wiadania kazań. 

Homiija g. kazanie albo 
nauka duchowna, wykłada- 
jąca tekst Pisma Św. 

Kominem experiri multa pau- 
pertas iubet t. ubóstwo zmu- 
sza człowieka wiele do- 
świadczyć. 

Kominem non odi, sed eius 
yitia t. nie człowieka nie- 
nawidz(;, lecz jego błędy. 

Kominem te esse memento! 
1. pamiętaj, że jesteś czło- 
wiekiem. 

Homines, dum docent, dłs- 
cunt /. ludzie ucząc, uczą się. 

Homines nihil agendo dis- 
cunł małe agero t. ludzie przez 
próżniactwo uczą się źle ro- 
bić. 



Hominis est errare, Inti- 
pientis perseverare /. ludz- 
ką rzeczą jest błądzić, głup- 
ca oznaką trwać w błę- 
dzie. 

Homme d'affaires f. (om 
dafferl człowiek oddany ro- 
bieniu interesów, umiejący 
prowadzić interesy; przed- 
siębiorca, spekulant; pełno- 
mocnik. 

Homme de lettres/. (om do 
letrj uczony, literat. 

Komme d'esprit /. fom dei- 
prtj człowiek rozumny, do- 
wcipny. 

Homme d'iłat /. (om dęła) 
mąż stanu, polityk. 

Homo t. człowiek; h. sa- 
piens, człowiek obdarzony 
rozumem; h. eruditus, czło- 
wiek uczony. 

Homocentryczny ni. mający 
środek wspólny. 

Homofoniczny *g. w muz. 
jednogłośny, w którym gło- 
sy nie występują samodziel- 
nie, lecz są podporządko- 
wane głosowi prowadzące- 
mu melodję. 

Homogien g. istota jedno- 
rodna mająca te same na- 
turę co i inna. 

Homogieniczny *g. mający 
tęż samą (co i inny przed- 
miot) naturę, właściwość; 
jednorodny. 

Homograficzne *g. wydanie, 
naśladujące wiernie ręko- 
pis, lub stary druk (papier, 
format i czcionki). 

Homo homini lupus ł. czło- 
wiek człowiekowi jest wil- 
kiem t. j. człowiek nie cier- 
pi człowiekai wyrządza bliź- 
niemu nieraz wielo złego. 

Homojuzja^. podobieństwo 
co do istoty, co do treści. 

Homologja ,.;. zgodność, 
odpowiedniość; homologicz- 
ny, zgodny, odpowiedni; po- 
dobny; jednobrzmiący. 

Homologizować*^. upodob- 
niać, porównywać. 

Homologumena g. księgi 
Nowego Testamentu, któ- 
rych autentyczność została 
udowodnioną i uznaną. 

Homomorficzny *g. równo» 
kształtny, jednakiej z czym 
postaci. 

Komonimja^. w logice: dwu- 
znaczność. 

Homonimy g. wyrazy jed- 
nakowo brzmiące ale róż- 
ne znaczeniem, u^.lódilud 

Homo novus 1. człowiek 
nowy, osobistość nieznana; 
parwenjusz, dorobkiewicz, 
nowicjusz. 

Homo proponit, Deus dispo- 
nit 1. człowiek strzela a I^an 
Bóg kule nosi. 

Homo sapiens oh. Homo. 

Homoseksualizm ni. zwy- 
rodniały pociąg mężczyzny 
do mężczyzny, kobiety do 
kobiety. 



Homo iR hominl deus /. 

człowiek niech będzie bo- 
giem dla człowieka. 

Homo tum, humani nihil 
a me alienum puto 1. jestem 
człowiekiem i nic ludzkie- 
go nie powinno mi być 
jbcem (zwykle używa się 
przez skrócenie homo tum). 

Homo toties moritur, quoties 
amittit tuos /. człowiek tyk- 
razy umiera, ile razy tra- 
ci swoich. 

Homrul oh. Home-rule. 

Homruler a. stronnik samo- 
rządu w krajach ^^'. Brytanji. 

Homunculus /. człowieczek, 
człeczyna; w Fauście Goe- 
thego: człowiek wytworzo- 
ny w sposób chemiczny. 

Honesta mors turpl vita p«- 
tior t. zaszczytna śmierć 
lepszą jest od hańbiącego 
życia. 

Honeste 1. okazale, suto, 
gościnnie, godnie,przyzwoi- 
cic, uczciwie, zaszczytnie. 

Honestum non est semper, 
quod licet t. niezawsze jest- 
to zaszczytne, co jest do- 
zwolone. 

Honesty is łhe best policy 
a. uczciwość jest najlepszą 
(najkorzystniejszą) polityką. 

Hongroise /. lągritazj ta- 
niec węgierski. 

Honnćte /. /otmtj uczciwy, 
prawy, zacny. 

Honneur et patrie y. fonór 
e patri) honor i ojczyzna 
dewiza orderu legji hono- 
rowej. 

Konny soit qui mai y pense 
/, (onni sua ki mai i po"ł) 
hańba temu, kto o tym źle 
myśli (dewiza angielskiego 
orderu Podwiązki). 

Honor i. cześć, dobre 
imię , godność , zaszczyt ; 
h-y, zaszczyty , dostojeń- 
stwa, odznaczenia; oznaki 
czci; poważanie, szacunek; 
w kartach: najwyższe kar- 
ty atutowe; czynić h-y domu, 
wypełniać obowiązki gospo- 
darza względem gości; od- 
dać h-y (o wojsku) prezen- 
tować broń, spełniać prze- 
pisane oznaki uszanowania; 
mieć sobie za punict h-u, po- 
stanowić sobie; honorowy, 
mający poczucie godności 
osobistej, nieskazitelny,pra- 
wy; h. ufząd, bezpłatny; ty- 
tuł h., nadany dla okazania 
czci; członelc h., nierzeczy- 
wisty, nieczynny, tytular- 
ny; dług h., dług zaciąg- 
nięty bez rewersu; dług 
wynikający z przegranej 
(zwłaszcza w karty); sąd h., 
sąd polubowny, działający 
z mocy układu nienotarjal- 
nego; h-owa sprawa, sprawa, 
w której o honor idzie; po- 
jedynek. 

Honorable /. foiiorabl),Mo- 
norabilis i. godzien czci , 



iizacunku, szanowny; czci- 
godny. 

Htnorant ni. płacący we- 
ksel. 

Henorarjum 1. jednorazo- 
we wynagrodzenie pienięż- 
ne za usługi, za pomoc 
(lekarza, adwoliata, literata 
i t. p.), czesne. 

Honorat ł. osoba akceptu- 
jąca weksel na rachunek 
drugiej osoby. 

Honoratiores t. (Komoraci- 
orttt osoby wyższe dosto- 
jeństwem, członkowie wyż- 
szych stanów; znakomito- 
ści; ludzie najgodniejsi sza- 
cunku. 

Honoratus 1. za.szczycony 
godnościami. 

Honores mutant moret, sed 
raro in meliores 1. zaszczy- 
ty zmieniają obyczaje (czło- 
wieka), ale rzadko na lepsze. 

Honor est praemium yirtutis 
1. '^icAd jest nagrodą cnoty. 

Honoris causa 1. dla za- 
szczytu. 

Honorować 1. składać cześć, 
otaczać objawami szacunku, 
uznania; dawać honorarjrim, 
wynagradzać ; honorowanie 
weksla, zapłata wekslu przez 
osobę, na którą został wy- 
stawiony. 

Honos alit artes 1. sztuka 
wymaga uznania. 

Honos habet onus /. god- 
ności nakładają ciężary. 

Konwedzi vctg. dosl. obroń- 
cy kraju:, wojsko wyłącznie 
węgierskie, nie należące do 
wspólnej armji austro- wę- 
gierskiej; iandwera węgier- 
ska. 

Kopale mir. taniec kozak. 

Hoplici g. wojsko piesze, 
pancerne, ciężko zbrojne, 
a dawnych Greków. 

Horae canonicae 1. stałe 
godziny, przeznaczone na 
odnawianie przez kapłanów 
pewnych przepisanych mo- 
dlitw; stała godzina powro- 
tu do domu, jedzenia i t. d. 

Horae Diumae /. ob. Diur- 
nalik. 

Horda iai. dziki tłum, 
zgraja; obóz, koczowisko 
(tatarów), koczujące plemię, 
tłuszcza wojsk rabująca i 
paląca w czasie napadów. 

Horendum oh. Horrendum. 

Homista ». trębacz grają- 
cy na trąbce sygnałowej. 

Horodykt *g. zegar, kompas. 

Horodyszcze mir. grodzis- 
ko; uroczysko. 

Korografja, Korologjografja 
*g. ob. Gnomonika. 

Horokilometrowy, Korokilo- 
metryczny ni. przyrząd, przy- 
rząd mierzący cza.^ i dro- 
gę przebytą, 

Korologjografja 'g. sztuka 
robienia kompasów. 

Horoskop g. przepowied- 
nia losu człowieka ze sta- 



79 



Horrendum — Ilymnologja 



nu gwiazd w chwili przyj- 
ścia jego n:i iSwiat; wróżba 
prżysztośi;i; wykaz długo- 
ści dnia i nocy w różnych 
miejscach i o każdym cza- 
sie; jyrzen. wróżba, widoki 
na przyszłość. 

Horrendum 1. rzecz strasz- 
na, i>knipn(iS('\ 

Horribile dictu t. strach 
mówić, o zgrozo! 

Horror 1. strach; zgroza, 
okropnof;ć; h. V8CUi, obawa 
próżni; przyroda nie znosi 
pustej przestrzeni. 

Hors commerco /. (or *o- 
Mersy wytwornie mający być 
przedmiotem handlu, wy- 
produkowany nie na handel. 

Hors concours /. lor ką- 
kurj \)0 za konkursem; zrze- 
kający si(; nagrody, lecz u- 
biegający się o uznanie. 

Hors de combat /. ior do 
kąha) niezdolny dc walki; 
nienalażący do wslti. 

Hors d'oeuvre /. lor daitr) 
przydatek, przystawka; da- 
nie na stół nie liczące si<^ 
do potraw, np. masło, rzod- 
kiewka i t. p. 

Hors ligne /. fer Itń) nie- 
pospolity, nietuzinkowy. 

Hortolog ni. znawca i mi- 
łośnik sztuki ogrodniczej. 

Hortologja nł, sztuka ogrod- 
nicza. 

Hortykultura nt. ogrodnic- 
two. 

Horyzont .9. widnokrąg; po- 
ziom; zakres, krąg. (np, wie- 
dzy, umysłu, działalności). 

Horyzontalny ni. poziomy. 

Hosa o>>. Hausse. 

Hosanna hef>T. zawitaj! lia- 
nie zbaw nas! wspomóż!, 
zbaw! 

Hosjer ob. Haussier. 

Hospes hostis i. cudzo- 
ziemiec — to nieprzyjaciel. 

Hospice /. (ospis), Hospi- 
cjum ł. kia.sztor służący za 
schronienie dla podróżnych, 
pielgrzymów; dom przytuł- 
ku, schronisko, przytuli- 
sko. 

Hospitant ł. w uniwersy- 
tetach galicyjskich: słu- 
chacz uniwersytetu nie za- 
pisany do rzędu studen- 
tów, lecz uczęszczający na 
prelekcje w charakterze go- 
ścia. 

Hospodar młr. pan, tytuł 
panujących w dawnej Li- 
twie, oraz książąt na Mul- 
tanach i Wołoszczyźnie. 

Hossa ob. Hausse. 

Hosti frontem, peclus amica 
i. nieprzyjacielowi stawić 
czoło, przyjacielowi serce. 

Hostia/. Komunikant, opła- 
tek poświęcony spożywany 
przy Kumunji Św.; Prze- 
najświętszy Sakrament. 

Hotel /. dom w którym 
stają podróżni, zajazd. 

Hotel garn! /. mieszkaniu 



do najęcia z urządzeniem 
domowym i usługą, hotel. 

Hotel Lambert, pałac ksią- 
żąt Czartoryskich w Pary- 
żu, mieszczący zakład nau- 
kowy dla Polek. 

Hotantot, murzyn z połu- 
dniiiwej Afryki; pnen. czło- 
wiek dziki bez oświaty. 

House o( Commons a. ihaus 
of kummiins) izba gmin w 
parlamencie angielskim. 

House Ol Lords a. Peers 
fhaus of lords a. pirsi izba 
lordów a. parów. 

Howasi, lud góralski, za- 
mieszkujący wnętrze Mada- 
gaskaru, do 1895 r. panu- 
jący nad całą wyspą. 

How do you do o. (hau du 
ju du) jak się pan (pani) 
miewasz? 

Hozanna oh. Hosanna. - 

Hoży nilr. czerstwy, żwa- 
wy. 

Hrabia «. [«e».j tytuł, po- 
środui między baronem a 
margrabią. 

Huf «., Hufiec oddział woj- 
ska nieoznaczonej liczby; 
knpa, zastęp. 

Hugonoci /. wyznawcy 
nauki Kalwina we Francji 
(w XVI wieku prześlado- 
wani jako innowiercy). 

Huls cios [tli kloj przy 
drzwiach zamkniętyc'i. 

Huissier /. (uisje) odźwier- 
ny; woźny przy są4ach. 

Hujus anni 1. tego roku. 

Hujus mensls ł. tego mie- 
siąca. 

Hukier hol. dwumasztowa 
łódź rybacka holender.ska. 

Hulaszczy młr. birbancki, 
rozpustny. 

Huligan oh. Chuligan. 

Hultaj mir. nicpoń, gał- 
gan, włóczęga, próżniak. 

Humana non sunt turpia 1. 
(co) ludzkie (to) nie hańbi. 

Humaniora /.nauki wszech- 
stronnie kształcące, głów- 
nie łacina i grecki; litera- 
tura klasyczna. 
^ Humanista nł. człowiek wy- 
kształcony wszechstronnie 
na podstawie klasycyzmu; 
humanistyczne studja, studja, 
do których potrzebną jest 
dokładna znajomość języ- 
ków starożytnych. 

Humanitarny nł. ludzki, ła- 
godny, oparty na oświacie 
i miłości bliźniego; h-e nau- 
ki, zajmujące się umysłową 
stroną człowieka. 

Humanitaryzm nł. kierunek 
komunistyczny we Francji 
około r. 1839; zwolennicy 
jego głosili równość i bra- 
terstwo ludzi i wierzyli w 
bezgraniczne doskonalenie 
się człowieka (od tytułu 
wydawnictwa: „Journal hu- 
manitaire"). 

Humanizm ni. kierunek, 
przyjmujący nauki, sztukę 



i literaturę grecko-rzym- 
ską jako najlepszy środek 
kształcący i doskonalący u- 
raysłowość ludzką. 

Humanizować nł. czynić 
ludzkim, łagodzić, uoby- 
czajać; humanizowana ospa, 
szczepionka ospy zaczerp- 
nięta z człowieka dla za- 
szczepienia jej na innym 
człowieku. 

Hurłianum est errare ł. ludz- 
ką rzeczą jest błądzić. 

Humbug a. szarlatanerja 
amerykańska, blaga, kłam- 
stwo, oszustwo; kaczka, puf . 

Humerał irl. biała chusta, 
którą kapłan olcrywa szyję 
i ramiona podczas Mszy 
świętej. 

Humillter ł. biednie, ubo- 
go; podle, uniżenie. 

Hummock a. (humukl pa- 
górek utworzony z kawa- 
łów kry podbiegunowej, 
spiętrzonych jeden na dru- 
gim. 

Humor ł. usposobienie, na- 
strój ducha; wesołość, do- 
wcip; wesołe i dowcipne 
traktowanie ludzkich sła- 
bości; być w dobrym (ró- 
żowym) humorze, być bar- 
dzo wesołym; żarł.hyć pod- 
chmielonym; humory, płyn- 
ne składniki organizmu 
ludzkiego (pojęcie przesta- 
rzałe). 

Humoreska [«.] krótki utwór 
literacki a. muzyczny, pe- 
łen pogodnego humoru. 

Humorysta nł. autor, pi- 
szący z humorem, dowci- 
pem, rozśmieszająco; upra- 
wiający literaturę humory- 
styczną. 

Humorystyka nt. utwory 
literackie nacechowane hu- 
morem; wydawnictwa hu- 
morystyczne; «>o». rzeczy 
lub czyny śmiejzne, naiw- 
ność, niedołęstwo, niekon- 
sekwencje odkrywane- w 
czynach ludzkich, niekiedy 
ze złej woli płynących; hu- 
morystyczny, pobudzający do 
wesołości, śmiechu; zabaw- 
ny , wesoły , satyryczne - 
dowcipny. 

Humus ł. ziemia urodzaj- 
na, czarnoziem, próchnica. 

Huncfot, Huncwot n. łotr, 
nicpoń. 

Hunderweight a. (Sndertiejt) 
centnar angielski = 50 kilo- 
gramom. 

Hundsfeld n. Psie pole. 

Hunter a. (hdnlr) koń my- 
śliwski. 

Hifragan karaibs. straszna 
burza z wiatrem, gwałtow- 
ny wicher. 

Hurdlerace a. (hórdlres) 
wyścigi konne połączone 
z przeskakiwaniem sztucz- 
nych przeszkód. 

HuroA, HuroAska formacja, 
grupa skał osadowych azo- 



icznych młodszych, (od na- 
zwy jeziora i plemienia w 
Anier. Półn.). 

Hurt n. zbiorowa, ryczał- 
towa sprzedaż a. ku|*no; 
hurtem, zbiorowo, ryczał- 
tem; hurłowny, ryczałtowy, 
w większej ilości, nie dro- 
biazgowy, na wielką skalę: 
hurtownik, sprzedający hur- 
tem, ryczatteiii; angrosista. 

Hurys, Huryski ar. w wie- 
rzeniach maliometan wiecz- 
nie młode i piękne dzie- 
wice, oczekujące wiernych 
w kraju Mahometa. 

Husarja wtg. husarze; pułk 
huFarski. 

Husarz ttęg. dawny jeź- 
dziec polski, ciężko zbroj- 
ny, w przyłbicy, ze skrzy- 
dłami u ramion, zbrojny 
kopją, kopijnik. 

Husiar mir. gęślarz. 

Husyci, zwolennicy nauki 
reformatora Husa, sekta re - 
ligijna w Czechach w XV 
wieku. 

Husydzi »h. Chasydzl. 

Huta «. zakład przemy- 
słowy przerabiający rudę 
na metal; fabryka szkła; 
hutnictwo, fabrykacja szkła; 
otrzymywanie metali z rud 
kruszcowych. 

Huzar ie(g. żołnierz, lek- 
kiej jazdy ubrany z wę- 
gierska. 

Hy- oh. także Hi- i Hj- . 

Hybryd, Hybryda ł. stwo- 
rzenie pochodzące z pomie- 
szania dwu rozmaitych ga- 
tunków, dwu ras; miesza- 
niec;wyraz utworzony z 2-ch 
języków. 

Hybrydyzm nł. mieszanie 
ras, gatunków, krzyżowanie 
ras. 

Hycel n. czyściciel, opraw- 
ca, rakai'z; łotr, szubrawiec. 

Hydepark a. (hajdpark) pu- 
bliczny park i zwierzyniec 
w Londynie. 

Hydra ff. mityczny po- 
twór o siedmiu głowach, 
które po ścięciu odrastały, 
zabity [irzez Herkulesa; ro- 
dzaj polipa 'słodkowodnego; 
przen. złe ( iągic szerzące 
się, trudne do wykorzenie- 
nia. 

Hydrargyrum g. [<.] mei'- 
kurjusz, żywe srebro, rtęć. 

Hymen a. ,u staroż. Gre- 
ków bożek małżeństwa wy- 
obrażany w postaci skrzy- 
dlatego chłopca z zapaloną 
pochodnią i zasłoną; mał- 
żeństwo; uroczystość zaślu- 
bin, wesele. 

Hymn q. pieśń uwielbie- 
nia, utwór liryczny odzna- 
czający się wyższym polo- 
tem myśli, wzniosły tre- 
ścią i uastrojeui; pieśń sła- 
wiąca wielkość i potęgę a. 
dobroć Boga, 

Hymnologja *g_. nauka u 



Hyperjon — Ignorować 



^ 



bymnach; histurja i li- 
teratura śpiewu icościel - 
nego. 

Hyperjon g. mii. jt>den z Ty- 
tanów, rodzicami jego byli 
Tran i Gea, dziećmi zaś 
Heljos, Selene i Eos; sam 
Heijos, wcielenie światła i 
piękna. 

Hypostyl 'y. kryty krużga- 
nek, kryta kolumnada. 

Hyr,Chyrtf(;.9. [sic.] głos, e- 
cho; wieść,pogło.ska; rozgłos. 

Hyz, Chys, wiatr pomyśl- 
ny; pole otwai-te. 

Hyzop g. roślina aroma- 
tyczna używana do potraw 
i jako lekarstwo. 



Ib. a. Ibid. tkr. Ibidem 1. 
tamże, w tym samym miej- 
scu, w tymże dziele, na 
tejże stronicy. 

Iberja g.-l. starożytna na- 
zwa Hiszpanji i Portugalji. 

Ibi patrIa, ubi bene ł. uh. Ubi 
bene etc. 

Ibis g. ptak czaplowaty, 
żyjący w Afryce Półn. 

Iblis, Eblis ar. wódz sza- 
tanów, duch ciemności (u 
Mahoiuetan). 

Ibn a. Ebn, Ben ar. syn. 

Ibsf.nista nt . zwolennik 
ibsenizmu; naśladowca Ib- 
sena. 

Ibsenizm »Ł kierunek pe- 
symistyczny, polegający na 
walce indywidualności wy- 
liujałej, etycznej, z otocze- 
niem powszednim, stworzo- 
ny przez dramatoi)isarza 
norweskiegfi Ibsena 1 1828 — 
1000). 

I. C. skr. Jezus Chrystus. 

Ica skr. Jeyjsh Colonisation 
Association {u/>./. 

Iceberg skand, (itherg a. 
ajsherg) góra lodowa pływa- 
jąca po morzu. 

Iceblink a. lajshUnk) biały 
odblask śniegów i lodów 
na niebie podbiegunowym. 

Ich kenne meine Papenhei- 
mer n. wiem dobrze z kim 
mam do czynienia. 

Ichneumon g. ezczur Fa- 
raona. 

Ichnografja *g. sztuka kre- 
ślenia planów. 

Ichor g. n Homera: krew 
bogów. 

Ichtjofag g. człowiek ży- 
wiący si^ rybami. 

Ichłjograłja *g. opisanie 
rjh. 

Ichtjolit *g. skamieniałość 
ryby przedpotopowej (ko- 
4)alna). 



Ichłjolog 'g. uczony Ziiaw- 
<:a ryb. opisujący ryby. 

Ichtjologja ''g. historja na- 
turalna ryb. 

Ichtjomis *g. ptak kopalny 
uzębiony z kadłubem ryby. 

Ichtjomorficzny *g. mający 
kształt rybi. 

Ichtjomorfit, Ichtjotypolit "g. 
odcisk ryby na kamieniu. 

Ichłjosaurus *g. rybo-ja- 
szczur (olbrzymie zwierzę 
przedpotopowe).' 

Icłus gratiosus 1. doil. cios 
łaski: cios ostatni, śmier- 
telny. 

Iczoglan, Iczogłan tur. po- 
kojowiec turecki. 

Id. skr. ob. Idem. 

Idea g. pojęcie wyobra- 
żenie, pomysł, myśl, po- 
gląd; myśl przewodnia; is- 
tota rzeczy; cel dążeń; Ideo- 
wiec, człowiek działający 
w jakim kierunku nie dla 
interesu własnego ale dla 
idei. 

Ideacja ni. władza umy- 
słowa wytwarzania pojęć; 
działanie wyobraźni; wy- 
twarzanie i łączenie pojęć. 

Idealista ni. zwolennik i- 
dealizmu zapatrujący się 
na rzeczy idealnie, nie tak 
jak rzeczywistość wskazu- 
je; marzyciel. 

Idealistyczna filozofja oh. 
dealizm. 

Idealizm ni. dążenie do 
jiiknaj wyższej doskonałości; 
kierowanie się ideałami i 
ideami a lekceważenie wa- 
runków rzeczywistych; ma- 
rzyc ielstwo; teorja filozo- 
ficzna, według której my 
nie znamy przedmiotów, 
tylko wrażenia od nich od- 
bierane, te więc jedynie 
mają dla nas byt rzeczy- 
wisty (przeciwieństwo — 
realnm)-, I. realny teorja fi- 
lozoficzna usiłująca pogo- 
dzić idealizm z realizmem: 
i. w estetyce: wymaganie, 
ażeby sztuka w utworach 
swoich upiększała, udosko- 
nalała zjawiska spotykane 
w przyrodzie. 

. Idealizować nt. kształtować 
coś podług wyobrażenia i- 
dei, dążyć do urzeczywist- 
nienia wymarzonej dosko- 
nałości, wyobrażać sobie, 
że coś jest doskonałym, u- 
piększać w myśli; przece- 
niać. 

Idealny 1. urojony, wyma- 
rzony, doskonały, wzoro- 
wy; istniejący tylko w my- 
śli, ale nie w rzeczywi- 
stości; duchowy; Idealnleć, 
przyjmować cechy ideału, 
stawŁĆ się idealnym. 

Ideał t. wcielenie idei; 
cel dążeń szlachetnych , 
wzór niedościgniony, do- 
skonałość; osoba uwielbiana. 

Idie flxe /. (idefiktj pew- 



na myi! siale zajmująca u- 
mysł; zboczenie umysłowe. 

Ideja oh. Idea. 

idem 1. ten sam, to samo, 
podobnież; I. per Idem, do- 
wodzić tego samego przez 
to samo. 

•Idem AccIo, quod TItio jut 
esło 1. równe prawo dla 
wszystkich (tak dla Akcju- 
sa jak i dla Titjusa). 

Identyczny ni. taki sam, 
jednakowy, równoznaczny; 
identyczność, tożsamość, je- 
dnoznaczność. 

Identyfikacja ni. utożsa- 
mianie; Identyfikować, brać 
jedno za drugie; uważać 
dwa przedmioty za jedna- 
kowe; utożsamiać. 

Ideodynamlczny ob. Ideomo- 
łoryjny. 

\ Ideogienja *g. nauka o po- 
wstawaniu wyobrażeń, po- 
jęć. 

Ideografja *g. pismo uży- 
wające zamiast naszych gło- 
sek — znaków, wyrażających 
pojęcia, np. pismo chiń- 
skie. 

Ideogram *g. znak ideogra- 
f iczny, znak na piśmie, wy- 
rażający pojęcie. 

Ideolog *g. marzyciel. 

Ideologja *g. nauka o po- 
jęciach, o ideach; marzy- 
oielstwo. 

Ideomotoryjny ni. ośrodek, 
miejsce w mózgu. h(^dące 
siedliskiem wyobrażeniu ru- 
chowego oraz będące miej- 
scem wyjścia bodźca wy- 
wołującego ruch ; i-e ru- 
chy, wykonywane bezwied- 
nie podczas my.^lenia o nich. 

Ideoplastja "g. wpływ wy- 
obraźni na ciało: wpływ jej 
na przedmioty znajdujące 
się zewnątrz osoby, która 
powzięła jakieś wyobi"aże- 
nie. 

Id esł 1. to jest, to znaczy. 

Id facere laus est, quod 
decet, non quod licet i. chwa- 
łą jest czynić to, co się go- 
dzi, a nie to co można/ 

Idjobiasty *g. komórki ro- 
ślinne różne od sąsiednich 
komórek tkanki jednorod- 
nej. 

Idjodynamiczny *g. będący 
źródłem własnej siły. 

Idjoelektryczne *g. claia, 
złe przewodniki elektrycz- 
ności. 

Idjolatrja *g. uwielbianie 
siebie samego. 

Idjom, idjomat g. nni-zecze 
prowincjonalne, djalekt. 

Idjomatografja, Idjomatolo- 
gja *g. nauka o gwarach, 
opis narzeczy, l>adanie na- 
rzeczy. 

Idjopatyczny *g. właściwy 
spbie, samodzielny; idjopa- 
tyczna choroba, samoistna, 
niezależna od innej cho- 
roby. 



ld|oplazma 'g. i-zęść pro- 
toplazmy. 

Idotynkrazja 'g. usposobie- 
nie organizmu do odczu- 
wania popędu lub wstrętu 
ku pewnym rzeczom, zapa- 
chom, barwom i t. p. 

Idjota g.-t. niedołężny u- 
mysłowo, głupowaty; nie- 
uk; idjocieć, niedcftężnieć 
pod względem umysłowym; 
stawać się idjotą. 

idjotykofl g. słownik wy- 
razów gwarowych używa- 
nych w jakiej okolicy. 

Idjotyzm 'g. właściwość 
języka lub narzecza; nie- 
dołęstwo umysłowe, głupo-. 
watość. 

Idol g.-l. wyobrażenie boż- 
ka; bożyszcze. 

Idolatrja g. bałwochwal- 
stwo. 

Idy t. dzień 1.5-sty mar- 
ca, maja, czerwf a, paździer- 
nika dzień i:^-sty innego 
miesiąca. 

Idylla g.-l. obrazek z ży- 
cia sielskiego, sielanka; poe- 
mat sielankowy, bukolika; 
idyliczny, sielankowy, pa- 
sterski, prosty, niewinny. 

Ignayis semper feriae sunt 
/. leniuchy moją zawsze 
święto. 

Ignem lgnę Incitare 1. do- 
lewać oliwy do ognia. 

Igni eł ferro 1. ogniem i 
mieczem. 

Ignis et aguae inłerdictio 
1. zakaz ognia i wody (for- 
muła używana w staroź. 
lizymie przeciwko wypę- 
dzarym z kraju). 

Ignominja 1. hańba, sro- 
mota, zniewaga. 

Ignoramus et ignorabimus L 
nie wiemy i wiedzieć nie 
będziemy (słynne orzecze- 
nie Du Bois Eeymcnda, fi- 
zjologa berlińskiego, doty- 
czące kwestji będących po- 
za granicami naszego po- 
znawania przyrody). 

Ignorancja t. niewiado- 
mość, nieświadomość, brak 
nauki, nieuctwo. 

Ignorant 1. nieświadomy 
czego, nieuk; człowiek ciem- ■ 

ny- 

Ignorantia jurls nocet /. 

nieznajomość prawa szko- 
dzi. 

Ignorantyzm ni. system u- 
trzymywania ciemnoty. 

Ignoratio elenchl t. zgu- 
bienie wątku w rozumo- 
waniu. 

Ignoratio legis, Ignoratio 
juris t. nieznajomość pra- 
wa; i. legis neminem excusat 
nieznajomość prawa nie u- 
niewiunia nikogo. 

Ignorować 1. nie chcieć 
o czym wiedzieć, nie chciefi 
znać, lekceważyć; patrzeć 
przez szpai'y na kogo a.' 
na co. 



jd^ 



Ignoscas — Immatrykulować 



Ignoscu aliis multa, nihil 
tlbi t. przebaczaj innym wie- 
le. ni<; subie. 

Ignoti nulla cupido ł. nie 
pożądamy tego, czego nie 
znamy. 

Ignotum per Ignotiut /. nie- 
znane (niewiadome) przez 
jeszcze bardziej nieznane 
(domyil. objafiniać). 
Ignotus 1. nieznany. 
Igumen ob. Ihumen. 
I. H. S. tkr. In hoc signo 
a. In hoc salus: w tym zna- 
ku (zwyciężysz), tu zbawie- 
nie; też tkr. Jesum habemus 
socium: Jezusa mamy za 
towarzysza (godło Jezui- 
tów). 

Ihumen g. [»(<r.J,ihumenja, 
przełożony (przełożona) kla- 
«toru obrządku wschod- 
liogo. 

Ikar g. mit. młodzieniec, 
Ictóry na skrzydłach wos- 
kiem przylepionycł; wzniósł 
ię w górę, a gdy słońce 
topiło wosk, spadł w mo- 
że; lot ll(ara. doznanie za- 
.vodu w zbyt śmiałych i 
imbitnych projektach; po- 
oty Ikara, zbyt wysokie, 
liedoścignione dążenia. 

Ikarja g. wymarzona krai- 
la szczęścia (nazwa z utwo- 
u komunisty franc. Ca- 
lefa). 

Ikona g. [/•.] obraz wize- 
■uuek. 

Ikonodul "g. obrońca czci 
brązów świętych. 
Ikonografia *g. opisanie 
starożytnych obrazów i po- 
mgów; badanie obrazów, 
zeźb i utworów sztuki 
hrześcijańskiej pod wzglę- 
em religijno - historycz - 
ym. 

litonokiasta *g. przeciwnik 
zci obrazów; burzyciel o- 
inusów, obrazoburca. 
) Ucoaolatrja g. fpóiń.) czozo- 
ie obrazów, jako uzmyslo- 
ieiiia bóstw i świętości. 
Ikonologja g. znajomość 
ymbolicznego znaczenia o- 
razów, znajomość sposo- 
ów używania symbolów w 
brązach. 

Ikonostas g. [r.] ścianka 
obrazami pomi^ilzy ua- 
■ą a prezbiterjUm W cer- 
wi.ich. 

Ikosaedr g. dwudziosto- 

;iau, bryła foremna, ogra- 

iczona dwudziestu trójką- 

imi równobocznemi. 

II a perdu son latln /. fil a 

erdii tą latf) stracił głowę, 

apomniał języka w gębie. 

Ilaroha </. dowódca oddzia- 

i jazdy w staroź. (Jrecji, 

IldIz-KJosk, rezydencja s ał- 

ina w Konstantynopola. 

Hej. w daw. wojsku groc- 

im oddział jazdy z 200 

idzi. 

II falt le bon apttre / (ii 



fe m bą napotr> udaje do- 
brego człowieka, ale nie 
można mu ufać. 

II faut avolr le courage de 
son opinion /. fil /o Cauuar 
Id kurai da są nopinjąj trze- 
ba mieć odwagę podtrzy- 
mywania swego zdania. ■ 

II faut laver son lingę sale 
dans la familie /. (tl Jo lauc 
są lęi tut da" la Jamij) nio 
wywlekać brudów rodzin- 
nych. 

II faut que la jeunesse se 
passe /. ((/ /o ko la żónes só 
pasj trzeba, żeby się mło- 
dość' wyszumiała. 

II faut souffrir pour etre 
belle /. lii fu sufrir pur etr 
bel) trzeba i przecierpieć, 
chcąc być piękną. 

Iliacos intra muros pecca- 
tur et exłra 1. dusi. wownątrz 
ti'ojańskich murów grzeszy 
się i zewnątrz: wina po jed- 
nej i po drugiej stronie. 

tijada g. epopeja Homera 
o wojnie Trojańskiej. 

lllacja srl. żądanie jednej 
ze stron hipotecznego za- 
bezpieczenia praw, w di'o- 
dze procesu dochodzonych; 
wniesienie do sądu, że po- 
minięto czyn ważny przy 
wprowadzeniu sprawy; do- 
chód, przychód ; illacyjny, 
jednostronny. 

Ulata irl. wniosek, mają- 
tek posagowy żony, wiano. 

Illegalny /. nielegalny. 

IllegItimI thori 1. niepra- 
wego łoża, nieprawy. 

Ule hodie et ego cras t. on 
dziś a ja jutro. 

illicite c. w sposób niedo- 
zwolony. 

Illogistyczny *g. nielogicz- 
ny- 

lllustrissime! /. najdostoj- 
niej.szy! najprzewielebnioj- 
szy! (tytuł nadawany wyż- 
szym duchownym i rekto- 
rom uniwersytetów^. 

II ne faut jurer de rien /. 
(ii no fu iiire do rjęj nie 
trzeba .się niczego zarze- 
kać. 

II ne faut prendre rien au 
traglque, ii faut prendre tout 
au serieux /. i'l itó Jo pru."dT 
rji nu truiik, tl jo pra"d7 lu 
tu .sertoi niczego nie trzeba 
brać tragicznie, wszystko 
trzeba brać rozważnie. 

II n'est pire sourd que celui 
qui ne veut enłendre /. (U ne 
pir sur ku soiUt ki no wó 
U^ta"dr) najbardziej głuchy 
jest ten, kto nie chce sły- 
szeć. 

II n'est point de sot metier, 
II n'y a que de sottes gens /. 
fil He puf do tu mtlje, ii nja 
ko dó tut ia") niema głupie- 
go rzemiosła, tylko ludzie 
bywają głupi (każde rzemio- 
sło jest godne poszanowa- 
nia, lecz niezawsze ludzie 



umieją swoje rzemiosło wy- 
konywać). 

II nest si bonne socićtć qui 
ne se quitte /. (ii ne si tion 
st/sjete ki no su kit) nawet i 
najbardziej dobrane towa- 
rzystwo rozstaje się. 

II n'y.a pas de bonne f£te 
sans iendemain /. (ii »jd pa 
dó bon Jet sa" la^dmęj po 
każdym święcie następuje 
dzień powszedni (o który 
zawczasu trzeba także się 
troszczyć). 

II nya que.le premier pas 
qui coDtey. (ii nja ko ló pró- 
mje pa ki kutj dosl. tylko 
pierwszy krok wymaga wy- 
siłku: najtrudniej zdecydo- 
wać się. 

Ilota ob. Heloła. 

iluminacja t. nadzwyczaj- 
ne oświetlenie gmachów, u- 
lic z powodu uroczystości; 
kolorowanie farbami. 

Iluminat i. dosl. oświecony: 
zwolennik powrotu ludzko- 
ści do urządzeń patrjar- 
chc'nych (nazwa wolno-, 
myślnych sekciarzy nie- 
mieckich z końca wieku 
18-go, którzy stawiali so- 
bie za cel szerzenie oświa- 
ty w duchu swych pojęć o 
wolnej woli i religji na- 
tury). 

Iluminator 1. ten, kto o- 
świetla: okna, kajuty okrętu; 
kolorujący rysunki farbami. 

Iluminować t. oświetlać u- 
roczyście świecami, latar- 
kami; ozdabiać farbami, ko- 
lorować. 

Ilustracja 1. rysunek do- 
dany celem objaśnienia; 
czasopismo perjodyczne o- 
zdobione rycinami; przen. 
fakt przytoczony jako przy- 
kład dla stwierdzenia jakiej 
myśli ogólnej, objaśnienie. 

Ilustrator /. rysownik ro- 
biący ilustracje; objaśniają- 
cy fakty. 

Ilustrować 1. ozdabiać; ob- 
jaśniać tekst rysunkami; o- 
zdabiać rycinami, wyjaś- 
niać, wyświetlać. 

Iluzja /. złudzenie; deli- 
katna jedwabna tkanina 
przezroczysta; iluzyjny ob. 
Iluzoryczny. 

Iluzjonerstwo , kai-mienio 
się złudzeniami, kierowanie 
się nadziejami złudnemi, 
nieziszczalnemi. 

Iluzjonista nł. dający się 
powodować złudzeniom. 

liuzjonizm ni. tcorja, we- 
dług której wszystko, co po- 
znajemy, jest złudzeniem 
naszym. 

Iluzoryczny n<. złudny , zwo- 
dniczy, pozorny. 

ii y a des juges i Berlin /. 
(ii ja de iii: a Berl(i dusi. są 
sędziowie i w Berlinie, spra- 
wiedliwość wszędzie zwy- 
cięży. 



Imaginacja 1. wyobraźnia, 
fantazja; urojenie, przywi- 
dzenie; imaginacyjny. urojo- 
ny, istniejący tylko w wy- 
obraźni; skłonny do urojeń. 

Imaginatyk ni. chory na i- 
maginację, fantastyk, pełen 
przywidzeń. 

Imaginować 1. wymyślić, 
wymarzyć, przedstawiać so- 
bie w myśli, wyobrazić so- 
bie. 

Imago 1. obraz, wizeru- 
nek; owad zupełnie wy- 
kształcony. 

imakuiacyjny ł. nieskazi- 
telny. 

Imam, iman ar. uczony 
duchowny mahometański, 
przełożony meczetu, sędzia 
duchowny. 

Imanencja, Imanentny ob. 
Immanencja, Immanentny. 

Imatrykulacja, Imałrykulo- 
wać ob. immatrykulacja. Imma- 
trykulować. 

imaż /. obraz, wyobraże- 
nie. 

Imberb 1. młodzieniaszek, 
gołowąs. 

Imbibicja ni. wsiąkanie; 
zdolność pochłaniania wo- 
dy właściwa tkankom zwie- 
rzęcym i roślinnym. 

Imbrem in cribrum gerere ł. 
lać wodę na przetak. 

Imbroglio w. (imbroljoj za- 
mieszanie , zawikłanie; w 
mui. złączenie dw.ich tema- 
tów muzycznych u róźnyn- 
takcie. 

Imbryk tur. naczynie do 
naparzania herbaty, kawy. 

Imigracja, Imigrować ob. 
Immigracja, immigrować. 

Imitacja t. naśladowanie, 
naśladownictwo; r.rccz pod- 
robiona. 

Imitator ł. naśladowca. 

Imitatorum servum pecus 
t. naśladowców niewolnicza 
trzoda. 

Imitować /. naśladować, 
podrabiać co; być podob- 
nym; wyglądać jak co. 

Immacuiata ł. Niepokala- 
na; I. Conceptio, Niepokala- 
ne Poczęcie N. Marji Panny. 

Immanencja ł. przyrodzo- 
na właściwość jakiego przed- 
miotu, w nim tkwiąca; w 
teologji: nieodłączność przy- 
rody od ducha bożego, któ- 
ry w niej tkwi. 

Immanentny ^ wewnętrzny, 
tkwiący w jakiej rzeczy a. 
pojęciu, właściwy tej rze- 
czy, temu pojęciu. 

Immaterjalizm nł. pogląd 
przeciwny materjalizmowi, 
uznający duszę za istotę 
nieci elesną; pogląd zaprze- 
czający bytu materji, uzna- 
jący ducha za byt jedyny. 

immatrykulacja ni. wpisa- 
nie w poczet studentów u- 
niwersytetu. 

Immatrykulować lirl. /,«pi- 



Słownik wyraiów obcych — 6 



Immaturitas — Impudcncja 



82 



sywać w poczet studentów 
uniwersytetu. 

Immaturitu 1. niedojrza- 
łość. 

Immadlałe 1. wprost, bez- 
pośrednio. 

Immensuin gloria calcar ha- 
b*t ł. sława dodaje bodźca. 

immerlto 1. niezasłużenie. 

Ifflmertja 1. część składo- 
wa mikroskopu zanurzana 
w płynie, używana przy ba- 
daniu bakterji; zanurzenie, 
pogrążenie (np. w płynie); 
w <Mfr(m.wejście jakiej plane- 
ty w cień innej planety. 

Immigracja ł. przybycie 
osadników obcycti do jakie- 
go kraju z zamiarem stałe- 
go osiedlenia się; napływ 
obcej ludności, przywędro- 
wanie. 

Immigrant t. przybysz, ko- 
lonista, osiedleniec. 

Immisja /. urzędowe wpro- 
wadzenie w posiadanie. 

Immobllja 1. nieruchomo- 
ści, majątek nieruchomy. 

Imfflortele /. kwiatki nie- 
śmiertelniki. 

Immuniłacja ni. uwolnie- 
nie od czego, od podatków, 
od obowiązków. 

Immunltas 1.. Immunitet [».] 
uwolnienie od płacenia po- 
datków i innych powinno- 
ści, np. uwolnienie ducho- 
wieństwai majątków kościel- 
nych; swoboda, przywilej. 

Immunizacja ni. zabezpie- 
czenie przed szkodliwym 
wpływem jakiego zarazka 
chorobotwórczego, uodpor- 
nienie. 

ImmunIzować m^ zabezpie- 
czyć od jakiej choroby za- 
raźliwej, zakaźnej; uodpor- 
nić. 

Immu Temmu, potomek bo- 
gini Amaterasu, pierwszy 
mikado japoński (VII wiek 
prz. Chr.) protoplasta dyna- 
stji do dziś panującej w Ja- 
ponji. 

Imorłalizacja ni. unieśmier- 
telnienie, zapewnienie wie- 
cznej pamięci. 

Imp. $kr. Imperaiivus, Impe- 
rator, Imperjum (ob.). 

Imparcjalny nł. bezstronny; 
imparcjalność, bezstronność. 

Imparitas t. nierówność; 
I. status, nierówność stanu; 
zarzut imparitatis, zarzut nie- 
równości pochodzenia, za- 
rzut nieszlacheckiego po- 
chodzenia, zrobiony komu 
przez szlachcica. 

Impas /. ulica bez wyjścia; 
w grze w karty, bicie kar- 
ty młodszą, zamiast starszą, 
w nadziei że przejdzie. 

Impasto w. malować, Im- 
pastować, w malarstwie: na- 
kładać farby w niektórych 
miejscach grubiej. 

Impatrować i. iimacniać, 
utwierdzać. 



Impayldum ferlent ruinae 1. 

niewzruszonego przywalą 
gruzy świata. 

Impeachmenł a. {tmpiczment) 
oskarżenie wniesione przez 
Izbę niższą do Izby wyż- 
szej i (ninistrów przeciw 
urzędnikowi państwowemu 
o przestępstwo w sprawo- 
waniu urzędu. 

Impedlmenła ł. (1. mn.) ba- 
gaż wojsk w pochodzie. 

Impedimenłum /. przeszko- 
da, zawada; I. djrlmens prze- 
szkoda do zawarcia małżeń- 
stwa, które jednak staje się 
ważnym, gdy je zawarto, 
nie bacząc na tę przeszko- 
dę; i. Impediens, przeszkoda 
do zawarcia małżeństwa, 
która je czyni nieważnym 
nawet gdy zostało zawarte. 

Impedjować ł. przeszka- 
dzać, wstrzymywać. 

Impedycja 1. zawikłanie, 
przeszkody. 

Impegnować śrt. dać albo 
wziąć w zastaw. 

Impenitencja nt. zatwar- 
działość w grzechu. 

Imperare slbi maxlmum Im- 
perium esł i. rozkazywać ."so- 
bie jest- największym do- 
wództwem. 

Imperativus ł. tryb rozka- 
zujący, rozkaźnłk. 

Imperator ł. cesarz; u sta- 
roźyt. Rzymian naczelny 
wódz wojsk. 

Imperatyw 1. nakaz ka- 
tegoryczny, reguła moral- 
na, potwierdzona własnym 
przekonaniem;zasadamoral- 
na obowiązująca powszech- 
nie i bezwzględnie; w gra- 
matyce: tryb rozkazujący, 
rozkaźnik; w etyce Kanta: 
i. kategoryczny, nakaz mo- 
ralny, za którym iść nale- 
ży bez- względu na cel lub 
skutki. 

Imperfectum /. czas prze- 
szły niedokonany, trwający. 

Imperfekcja ł. niedokład- 
ność, wada. 

Imperial /. wielki format 
papieru około 30 cali sze- 
rokości i 20 wysokości; sie- 
dzenie na wierzchu omni- 
busu; rodzaj tańca francu- 
skiego ośmioosobowego, z fi- 
gurami. 

Imperium summum ł. naj- 
wyższa władza, naczelne 
dowództwo. 

Imperialista nt. zwolennik 
i stronnik cesarstwa. 

Imperializm ni. rządy opar- 
te na sile wojskowej; idea 
panowania nad ^ światem ; 
dążność do utworzenia ce- 
sarstwa. 

Imperiał 1. [r.] moneta 
złota=15 rnblom (daw. 10 
rublom). 

Imperium /.cesarstwo, pań- 
stwo. 

Imparsonaliter 1. nieosobi- 



ście, nie we własnej oso- 
bie. 

Impertynencja 1. niegrzecz- 
noSi';,grubjaństwo, zuchwal- 
stwo, obtriga. 

Impertynent /. grubjanin, 
ziuhwa!"'-, obrażający; Im- 
perłynencki, niegrzeczny, u- 
bliżajucy, zuchwały; ude- 
rzający, zwracający uwagę. 

Impertynent-blond /. ruda- 
wo-zh)tawy kolor włosów. 

Impet ł. pęd, siła; zapęd, 
uniesienie: napad. 

Impetuoso v. w mut. z za- 
pędem, ogniście, burzliwie. 

Impetycia nł. roszczenie 
preten.sji, praw. 

Impetyk ni. człowiek po- 
rywczy, popędliwy, gwał- 
-towny; Impetyczny, poryw- 
czy, popędUwy, unoszący 
się: gwałtowny, niepohamo- 
wany. 

Implantować nł. wszczepić, 
osadzić. 

Implecia/. produkcja rocz- 
na soli w kopalniach. 

Implicite ł. włącznie. 

Implikacia /. wplątanie ko- 
go w co, wciągnięcie; zaan- 
gażowanie, przypozwanie do 
sprawy; tkwienie. 

Implikować / . wciągać , 
wmieszać, wplątać, zaanga- 
żować (do jakiej sprawy). 

Imploracia ł. oskarżanie, 
błaganie o pomoc. 

Implorant ł. oskarżyciel. 

Implorat ł. oskarżony. 

Imponderabilla i. ciała nie- 
ważkie (do nich zalicza- 
no dawniej światło, magne- 
tyzm, elektryczność i t. p.). 

Imponować /. wzbudzać po- 
szanowanie, podziw lub o- 
bawę ; chcieć przewodzić 
nad kim; okazywać swoją 
wyższość; pysznić się. 

Imponujący i . okazały , 
wspaniały; pyszny, dumny. 

Import [a.], Importacja tri. 
przywóz towarów z zagrani- 
cy; Importowy ob. importo- 
wać. 

Importancia irł. dochód, 
znaczenie, waga. 

Importer /. kupiec sprowa- 
dzający towary z zagranicy. 

Importować ł. wprowadzać 
a. dowozić do kraju towary 
z zagranicy; importowany, 
zagraniczny. 

Importunia nł. natręctwo. 

Importunować ni. nalegać. 

Impossibile est satyram non 
scribere ł. niepodobna nie 
pisać satyry. 

Impossibilia ł. dott. rzeczy 
niemożliwe; u scholastyków: 
ideje nie mogące istnieć 
z natury rzeczy. 

Impost tr. wyskakujący 
gzyms filaru, na którym o- 
piera się dolne zakończenie 
sklepienia lub arkady. 

Inposłor ł. oszust; fałszu- 
jący pisma i zdania innycłi; 



broniący rozmyilnie twier- 
dzeń przekręconych i błęd- 
nych. 

iMpestura /. oszustwo. 

Impotencja {. niemoc mę- 
ska. 

Impotent i. mężczyzna nie- 
zdolny pod względem płcio- 
wym; niedołężny. 

iMptzyeja ł. położenie rąk 
na kogo w celu błogosła- 
wieństwa; nałożenie podat- 
ków; dumne ot>«jicie się; 
narzucanie swej woU. 

Impregnacja nł. nasycenie 
ciała st^ego cieczą, roztwc 
rami. 

impregnować ł. nasyca 
cieczą jakie oiało porowate 
(np. włókna drzewne a. ja- 
kie tkaniny); zapładniać. 

Imprekacia i. przekleń- 
stwo, złorzeczenie; zaklina- 
nie. 

Ifflpret t. sztuka drukarska. 

Impresarto ir. przedsię- 
biorca przedstawień cyrko- 
wych, teatralnych, koncer- 
towych i t. p. 

Impresja /. wrażenie, na- 
cisk, wywarcie wpływu; sku- 
tek; wyobrażenie. 

Impresionitta ni. poeta a. 
malarz tworzący zgodnie 
z wymaganiami i wskazów- 
kami impresjonizmu. 

Impresjonizm nt. kierunek 
w malarstwie i poezji, uga- 
niający się za wszystkim, 
co wywiera silne wrażenie; 
kierunek w malarstwie, kła- 
dący nacisk na efekty kolo- 
rystyczne, osiągane przes 
skombinowanie plam barw- 
nych. 

Impreza w. zamysł, przed- 
sięwzięcie;przedsiębior8two 
np. teatralne, koncertowe. 

Imprłmatur /. „wolno dru- 
kować" — pozwolenie cenzu- 
ry duchownej. 

Improducłiytti slave r. («pr»- 
dSktiwiU slatc) brak twór- 
czości — jakoby właściwj 
słowianom. 

Improduktywny ni. niepro- 
duktywny, nietwórczy. ,^ 

Impromptu /. (ęprąiił/ izec: k 
zrobiona naprędce bez przy- ^ 
gotowania, wiersz lub n 
twór muzyczny zaimprowi 
zowany. 
lmproviso ob. Ex Improylse. 
Improwizacia nt. mowa, poe 
zja,wypowiedziana bez przy 
gotowania; z natchnieni* 
takiż utwór muzyczny. 

improwizałor ni. śpiewają 
cy, grający lub mówiąc; 
z natchnienia bez przygo 
towania. 

Improwizować nt. tworzy ^ 
wiersz, utwór muzyczny; n , 
rządzić coś naprędce; wj ^ 
myślić coś; kłamać, zmy 
ślać. . 

Impudencja ł. bezczelno^ 
bezwstyd. 



83 



Impugiiować — Indult 



Ifflpugnować t. zbijać, zwal- 
czać, odpierać, niedozwa- 
lać. 

Impuls t. za(^hęta, budziec, 
pochop, popęd, podnieta, 
wprawienie w ruch. 

Impulsywny ni. poptjdowy; 
Impulsywność, niezdolność o- 
parria ^ic chwilowym po- 
pędom. 

Impułacja ni. obwinianie, 
posądzenie. 

Imputować 1. przypisywać 
co komu, posądzać o co, 
wmawiać w kogg; poczyty- 
wać. 

Imunitacja 1. zwolnienie 
.się od czego. 

Imuniteł, Imunizować ob. 
Immunitet, Immunizować. 

In absentla 1. w nieobec- 
ności. 

In absłracło 1. uważane 
samo przez się, odrębnie. 

In actu /. w rzeczywisto- 
ści, w działaniu. 

Inadekwatny ni. nie wy- 
czerpujący treści tego, co 
powinno być wypowiedzia- 
ne, niedostateczny, niedo- 
pasowany. 

In afire piscari; in marę ve- 
narl 1. w pi^wietrzu ryby ło- 
wić; w morzu polować. 

In aeternum {. na wieki. 

Inakcja ni. bezczynność. 

Inamorować się ni. zako- 
chać się, rozmiłować się. 

lnamovlble /. nierugowal- 
ny (o urzędniku, którego 
prawo nie pozwala oddalić 
ze służby przed upływem 
terminu inaczej, jak z mo- 
cy wyroku sądowego). 

Inanlcja»i. osłabienie z bra- 
ku pożywienia. 

In anima vHi t. ob. Experl- 
mentum In anIma viii. 

In aqua scribis 1. piszesz 
na wodzie. 

In arena aedłficat /. na 
piasku budujesz. 

Iq articulo mortis t. w ostat- 
nim niebezpieczeństwie,wo- 
bec blizkiej śmierci. 

Inartykulacja ni. zapisanie 
w archiwach państwa; inar- 
tykułować, zapisać w archi- 
wach państwa (np. iimowę 
zawartą z innym państwem). 

In audaees non est audatia 
tuta t. wobec śmiałych śmia- 
łość nie zawsze jest bez- 
pieczna. 

inauguracia /. uroczysto 
otwarcie, rozpoczęcie, uro- 
czyste wprowadzenie na u- 
rząd; inauguracyjna mowa, u- 
roczyste zagajenie; i-na roz- 
prawa, rozprawa napisana 
dla otrzymania stopnia aka- 
demickiego. 

Inaugurować /. rozpocząć 
coś uroczyście. 

In Begrenzung zeigł sich der 
Meitter «. ograniczenie się 
jest oznaką mistrza. 

In blanco w. blankiet we- 



kslowy nie wypełniony, o- 
patrzony tylko podpisem. 

inbredowany a. koń, spo- 
krewniony 7. innym (sław- 
nym) koniem. 

In brovi 1. w krótkośi-i, 

Incasso v-. of>. Inkaso. 

In casu /. w wypadku. 

In casum necessitatis 1. na 
wyp;uli'k konicrznuści. 

In caudavenenum ł. w og'i- 
nie t.nu;izna: na końcii za- 
rzut zgryźliwy (w mowie, 
artykule). 

Incerti sunt exitus belli 1. 
niepewne są wyniki wojny. 

Incest 1. kazirodztwo. 

Inchoacja t. rozpoczęcie 
sprawy, zagajenie. 

Incidit in Scyllam. qui vult 
(a. cupiens) vttare Charybdim 
/. wpada w Scyllę, kto chce 
uniknąć Charybdy; wpaść 

deszc7,ii pod rynnę. 

Incipit tragoedia 1. zaczy- 
na sit; tragiedja. 

Ind. akr. Inclusiye 1. włącz- 
nie. 

Incognito w. pod innym 
nazwiskiem, nie cłu,-ąc być 
poznanym. 

In communi 1. wspólnie. 

Incotirpatibiiia t. urzędy. 
Których nie powinien peł- 
nić równocześnie jeden i ten 
sam człowiek. 

In concreto 1. w istocie, 
w samej rzeczy, w danym 
wypadku. 

In conspectu omnium 1. wo- 
bec wszystkich. 

in continuo 1. nieprzerwa- 
nie, w dalszym ciągu. 

In contrarium ?.' przeciw- 
nie. 

In contumaciam 1. zaoczne 
skazanie z powodu niesta- 
wiennictwa przed sądem na 
wezwanie. 

In corpore 1. wszyscy ra- 
zem, całym gronem, w peł- 
nym składzie. 

In corpore sano, mens sana 
1. od. Mens sana. 

Incorrect 1. nie w porząd- 
ku. 

Incredibile dictu 1. nie do 
uwierzenia. 

Incroyable /. fęJcruajabli 
(iosl. nieprawdopodobny: na- 
zwa dandysów za Dyrekto- 
rjatu. 

In crudo /. w stanie suro- 
wym; bez ostatecznego wy- 
kończenia; w księgarstwie: 
w arkuszach nie złożonych 
(w książkę), tak, jak wycho- 
dzą z drukarni. 

In cunctis domina pecunia 
esł 1. we wszystkim pie- 
niądz je.st panią. 

Incurvat genu senectus ł. 
starość zgina kolana. 

Incydencja 1. piłdanie"do 
sądu. przypadanie spraw w 
sądzie. 

' incydens, incydent t. Wypa- 
dek, zdarzenie, spór; wypa- 



dek za.szły wśród lub obok 
głównego; uboczna okolicz- 
ność. 

incydenłainynt. uboczny do- 
datkowy do głównej sprawy; 
incydentalna skarga, w której 
strona pozwana wytacza po- 
zywającej nawzajem spra- 
wę; zarzut sfałszowania u- 
jawnionego wśród procesu; 
i-na decyzja, wyrok sądowy, 
rozstrzygający sprawę u- 
boczną, związaną ze sprawą 
główną, jeszcze nie roz- 
strzygniętą. 

Incyłować 1. pobudzać, dra- 
żnić. 

Incyzja 1. chirurgiczne na- 
'ńęcie ciała, wycięcie. 

I. N. D. of>. In Nomine Dei. 

Indagacja /. badanie o- 
skarżonego, śledztwo. 

Indagator 1. badający, sę- 
dzia śledczy, inkwirent. 

Indagować 1. badać, wypy- 
tywać (np. oskarżonego). 

Indeciso le. w mm. nie- 
zdecydowanie, wahające się. 

Indełinitum /. rzecz nie- 
określona; zaimek nieokre- 
ślony. 

Inde irae 1. to jest powód 
gniewu; stąd nienawiść. 

Indeks 1. wskazówka (na 
zegarze); palec wskazujący 
'drugi); wykaz, spis -ksią- 
żek, spis rzeczy, skorowidz; 
wykaz książek zakazanych 
(przez lościół); ob lndex. 

Indemnizacja ni. wynagro- 
dzenie strat i szkód, powe- 
towanie, spłata, odszkodo- 
wanie. 

In den Geschałten (a. In den 
Geldsachen) liSrt die Gemilth- 
lichkeit auf n. w interesach 
(w sprawach pieniężnych) 
dobroduszność byłaby nie- 
stosowną. ' 

Independenci nł. sekciarze 
niepodlegli zwierzchnictwu 
biskupów anglikańskich w 
W. Brytanji. 

independencja ni/ nieza- 
leżność, niepodległość. 

In deposiło 1. w przecho- 
waniu. 

In der HItze des Gefechtes 
n. w gorączce walki, w za- 
pale, w ferworze. 

Indetermintzm ni. system 
filozoficzny, oparty na ist- 
nieniu wolnej woli, nieza- 
leżnej od konieczności. 

Index llbrorum prohibitorum 
{. wykaz książek zakaza- 
nych przez Kościół. 

Index rerum ł. spis rzeczy. 

Indicativus /. tryb oznaj- 
mujący. 

Indicta causa 1. bez zba- 
dania sprawy. 

Indictum sit /. zabrania się. 

Indiłferente w. muz. obo- 
jętnie. 

Indirecte 1. aic. wprost, u- 
bocznie, pośrednio. 

Indigne vivit, per quem non 



yjyił alter t. haniebnie żyj«, 
przez którego nie żyje kto'^ 
drugi. 

IndoJenclB /. zobojętnia- 
łość, nieczułość, przytępie- 
nie, ospałość. 

Indolog nt. uczony badacz 
Indji. 

In dorso t. napis na od- 
wrotnej stronie dokumentu. 

Indos tr., Indosament /. u- 
stąpienie wekslu zaznaczo- 
ne na odwrotnej jego stro- 
nie; ob. Żyro. 

indosant ./. odstępujący 
weksel. 

indosarjusz ni.., Indosat, ten, 
na rzecz którego weksel u- 
stąpiono. 

In dubiis lenius 1. w razie 
wątpliwości łagodniej- (są- 
dzić, karać). 

In dublis semper pro reo ł. 
w razach wątpliwych zaw- 
sze na korzyść obwinione- 
go (domyśl, należy wyroko- 
wać). 

In dubio 1. w wątpliwości. 

inducja /. zawieszenie bro- 
ni, rozejm. 

Indukcja {., indukcyjna me 
toda, wnioskowanie ze spo- 
strzeżeń i doświadczeń o 
prawach i przyczynach o- 
gólnych; droga badań od 
szczegółów do ogółu; I. ele- 
ktryczna a. i. magnetyczna, 
wzbudzenie prądów elek- 
trycznych w* przewodni - 
kach działaniem innego prą- 
du elektrycznego a. działa- 
niem magnesu; indukcyjny, 
doświadczalny; i. prąd ele- 
ktryczny, prąd wtórny wy- 
twarzający się w ciele nie- 
naelektryzowanym, gdy w 
pobliżu znajduje się ciało na- 
elektryzowaue; i. pierścień, 
walec, i-a cewka, zwój dru- 
tu, w którym wzbudzają 
się prądy indukcyjne. 

Indukować t. wnioskować. 

Indukł 1. wniosek, wywód; 
wprowadzenie sprawy wo- 
bec sądu. 

Induktor 1. zbroja, kotwi- 
ca, przyrząd w maszynie 
dynamo -elektrycznej, słu- 
żący do wzbudzania prądu; 
w telepatji: ten, kto siłą 
woli przekazuje swoje my- 
śli komu innemu, choćby 
oddalonemu. 

In dulci jubilo 1. do>t. w 
słodkiej radości (początek 
starej pieśni wielkanocnej); 
bawmy się, skoro mamy; 
kiedy jest, to szelest. 

Indulgiencja t. pobłażanie; 
przebaczenie kary; rozgrze- 
szenie; odpust. 

Indult 1. zezwolenie wła- 
dzy duchownej na małżeń- 
stwo z pominięciem jakie- 
go przepisu, np. w czasie, 
w którym śluby małżeńskie 
są wzbronione kościelnie, 
a. po ogłoszeniu mniejszej. 



Iii duodec — In hoc signo viiices 



84 



niżby należało, liczliy za- 
powiedzi, dyspensa. 
In duodec oh. Duodecem. 
Indusłrlae nil possibłl* 1. 
dla pilnego nic niema nie- 
możliwego. 
Industrja /. przemysł. 
Industrjallzm ni. przewaga 
kierunku przemysłowego. 

Industrialny ni. przemysło- 
wy, dotyczący przemysłu. 
Indycht ob. Indygo. 
Indyferencja 1. obojętność. 
Indyferentny t. obojętny. 
Indyferentyzm nt. oziębłość, 
obojętność, szczególfliej w 
rzeczach religijnycli. 
Indyglena ob. Autochton. 
Indyglenat I . udzielenie 
cudzoziemcowi prawa oby- 
watelstwakrajowego (w daw. 
folsce); nadanie szlachec- 
twa, obywatelstwa honoro- 
wego. 

.' Indygiencja 1. nędza, nie- 
dostatek. 

Indygienować ni. obdarzać 
indygienatom. 

. Indygłestja ł. niestraw- 
ność. 

Indygnac]a 1. gniew, obu- 
rzenie. 

Indygo, Indycht w. barwnik 
błękitny. 

Indykacja t. wskazajiie: 
w lecznictwie: wskazówki 
lecznicze i oznaki dotyczą- 
ce choroby. 

Indykator ni. przyrząd do 
mierzenia ciśnienia pary w 
cylindrze maszyny parowej; 
siłowskaz. 

Indykcja, Indykt 1. poczet 
rzymski, w kalendarzach: 
cykl 15-letni, służący do 
obliczania dnia, w którym 
przypada Wielkanoc; zwo- 
łanie soboru kościelnego; 
oznajmienie. 

Indykolił "g. gatunek nie- 
bieskiego turmalinu. 

Indywiduacjant. wyosobnie- 
nie, poczucie swej odręb- 
nej osobowości. 

Indywidualista nt. ten, co 
się nie łączy w grupy z in- 
nenii, Aeby zachować swo- 
bodę przekonań i usiłuje 
wyzwolić jednostkę z pod 
przewagi większości, choćby 
kosztem karności społecz- 
nej; indywidualistyczne gospo- 
darstwo, w socjologji: takie 
gospodai'stwo,w którym każ- 
dy gpspodarz jest właścicie- 
lem swoich narzędzi pracy, 
i własność nieruchoma na- 
leży do odrębnych właści- 
cieli, inaczej: kapitalistycz- 
ne gospodarstwo; przeciw- 
stawienie: komunizm, so- 
cjalizm. 

Indywidualizacia ni . u - 
wzgiędnienie charakteru in- 
dywidualnego jednostek; ro- 
zwój właściwości osobni- 
czych. 

Indywidualizm ni. pnczucin 



osobnicze , poczucie swej 
odrębnej indywidualności; 
kierunek, uznający swobo- 
dę dążeń i działań jedno- 
stek we względzie ekono- 
raiczno-społecznyra; system 
wyodrębniania się jedno- 
stek w ogólnej pracy spo- 
łecznej; uh. Atomizm. 

Indywidualizować ni. wyo- 
drębniać, rozważać oddziel- 
nie; nadawać czemu rysy 
wyodrębniające, wyraźne; 
i. się, wyodrębniać się, wy- 
osabniać się. 

Indywidualny ni. osobi.sty, 
odrębny, właściwy pewnej 
jednostce, osobniczy; indy- 
widualność, 7.namiona wła- 
ściwe rzeczy lub osobie, od- 
różniające je od innych; od- 
rębność jednostki; osobi- 
•stość wybitna, charaktery- 
styczna. 

Indywiduum 1. jednostka, o- 
soba, osobnik; pogardl. czło- 
wiek zły. lichy, niewiele 
wart. 

Inedita ł. dzieła niowy- 
'dane. 

In effigie ł. oh. En effigie. 

Inegzekucja ni. niewyko- 
nanie. 

Ineksperjencja ni. brak do- 
świadczenia. 

Ineksprymable /. spodnie, 
pantalony. 

Inekwitacia *W. objęcie w 
posiadanie. 

Inercja ł. nieruchomość, 
bezsilność, bezwładność; po- 
wszechna własność ciał , 
skutkiem której nie mogą 
same zmieniać swego stanu; 
inercyjny, inerłny, bezsilny, 
bezwładny, wynikający z i- 
nercji, bezczynny. 

Inest sua gratia ^arvis 1. 
i małe rzeczy mają swój u- 
rok. 

In excelsis 1. na wysoko- 
ściach. 

Inexprimable /. nie do wy- 
mówienia; niewysłowiony. 

In extenso 1. w całej roz- 
ciągłości, dokładnie, w ca- 
łości. 

In extremis 1. u schyłku, 
w ostateczności, w chwili 
konania. 

Intamacja ob. Dyfamacja. 

Infamis t. człowiek bez 
czci, niegodziwy, bezecny. 

Infamja 1. niesława, hań- 
ba, njkczemność; bezecne 
postępowanie; 'sąti.owo po- 
zbawienie czci; utrata praw 
obywatelskich; infamjować, 
odsądzać od czci. 

Infant, Infantka 1. [A.] ty- 
tuł książąt i księżniczek 
domu królewskiego w Hisz- 
panji i Portugalji; żart. syn, 
córka. 

Infanterja /. wojsko pie- 
sze, piechota. 

Infanterzysta /. żołnierz 
ofl piechoty, uieohur. 



In fayorem 1. na korzyść 
czyjąś. 

iniekcja /. zakażenie, za- 
raza; infekcyjne choroby, cho- 
roby zakaźne. 
Infeliciłerr nieszczęśliwie. 
Infernaija 1. rzeczy pie- 
kielne, dj:ilielskie. 

Inferować 1. wnioskować, 
wnosić. 

Infesłować 1. napadać, tra- 
pić. 

lnfeudacjaA>/. nadanie Icn- 
ności. 

In fidem 1. poświadczenie 
za zgodność. 

Infiks /. wKtavfka, we- 
wnątrz wyrazu wprowadzo- 
ny dźwięk, wzgl. sylaba. 

infiltracja /. R-siąkanie, 
przesiąkanie, nasiąkanie. 

Infima 1. najniższa klasa 
w dawnych szkołach pol- 
skich. 

Infimista ni., infimus 1. u- 
czeń najniższej klasy, żak, 
smarkacz. 

Infinitezymalny/. rachunek, 
rachunek ilości nieskończe- 
nie małych, rachunek róż- 
niczkowy i całkowy. 

Infinitiyus 1. tryb bezoko- 
liczny, bezokolicznik. 

Infirmerja/. pokój dla cho- 
rych, szj.ital urządzony na 
małą skalę; Infirmerka, ko- 
bieta pielęt;nująca chorych. 

In flagranti 1. na gorąuym 
uczynku (schwytać). 

inflamacja ^. zapalenie.. . 

Infleksja 1. załamywanie 
się promieni światła; inflek- 
syjne języki, języki nie ma- 
jące odmian gramatycznych 
czyli fleksji. 

In floribus 1. w rozkwicie, 
w dobrym bycie. 

Influencja ni. wpływ, od- 
działywanie; działanie przez 
w|!ły',v; oh. Influenza. 

Influenza, Influenca w. cho- 
roba zakaźna gorączkowa, 
(objawy: katar, kaszel, go- 
rączka i bole w ciele), grypa. 

In folio f. format arkuszo- 
wy papieru lub książki. 

Informacja 1. objaśnienie, 
powiadomienie, pouczenie; 
informacyjny, zawierający ob- 
jaśnień i;i, wiadomości. 

Informator /. ten, kto obja- 
śnia, daje wskaiowki; książ- 
ka, zawierająca objąśniei^ia 
treściwe z jakiej dziedziny. 

Informować /. udzielać ob- 
jaśnień, uwiadamiać, i. się, 
dopytywać się, dowiadywać 
się. 

In foro conscientiae^ przed 
sądem (własnego) sumienia. 

Infra dignitatem t. niżej 
godnośii. 

Infrakcja /. złamanie przy- 
sięgi, zerwanie umowy, u- 
kłiidów, przestąpienie pr.i- 
wa. 

In fraudem legis ł. z obej- 
ściem prawa. 



Infuła t. czapka biskupia 
używana przy gtroju uro- 
czystym, mitra biskupią; 
prr«i. dostojeństwo bi'^kupie. 
Infułat t. prałat, którj- ma 
prawo używać infuły i pa- 
stopała. 

mnłaia ni. probostwo, 
do którego przywiązane jest 
prawo noszenia infuły. 

lofułazja ni. piieszkanie 
infułata. 

In fundo ł. w więzieniu; w 
wieży. 
Infusum ob. Infuzja. 
la futurum i. :ia przyszłość; 
In futuram rei memoriam, k-u 
przyszłej rzeczy pamięci. 

Infttzja, Infuzwn /. nalanie 
płynem, namoczenie (ziół), 
naciąg, napar, nalewka. 

Infuzorje ni. wymoczki, 
mikroskopijne zwierzątka. 

In Geldsachen Mirt die Ge- 
mUthlichkeit auf ob. In den 
GeschSften... 
In genere l. w ogólności. 
Ingenium /. zdolność -wro- 
dzona, dowcip naturalny, 
bystrość umysło. sprj-t. 

Ingenium mała saepe movent 
i. nieszczęścia bywają bodź- 
cem zdolności. 

Ingierencja nt. uprawnie- 
nie do wykonywania jakiejś 
kontroli lab wpływu na czy- 
jąś dzi^alność; mieszanie 
się do czegoś, wtrącanie 
się; wpływanie. 

In gratiam /. z okoliczno- 
ści, na cześć, gwoli. 

Ingrałus unus omnibus mi- 
Mris nocet 1. jeden czło- 
wiek niewdzięczny szkodzi 
wszystkim biednym. 

Ingredjencje 1. części wcho- 
dzące w skiad mieszaniny, 
składniki, domieszki. 

In gremlo /. razem, wspól- 
nie. 

Ingres /. pierwsze uroczy- 
ste wejście nowomianowa- 
nego biskupa do swej ka- 
tedry. 

Ingcesja / . wtargnięcie, 
zalew lądu przez morze. 

Ingrosator tri. ten co wpi 
suje do ksiąg, .szczególnie 
hipotecznych. 

Ingrosować M. wpisywać 
do ksiąg, szczególnie hipo- 
tecznych. 

Inhalacja I . wdychanie 
płynu rozpylonego, wzie- 
wanie. 

Inhalator nt. przyrząd, któ 
ry rozpyla i wydmuchuje 
płyn mający być wziewa- 
nym. • 

Inherencja nt. przynależy- 
tość, stos-jnek dwóch rzeczj 
od siebie nieodłącznych i np 
materja i ciężar). 

Inhibicja/, sądowne ws':-zy 
manie sprawy; prze-zko 
dzenie, zakaz, niedopusz 
czenie. 

In hoc signo vinces 1. *t> 



I 



SE 



In honorom — In partibus 



I. H. S. w tym znaku (krzy- 
żu) zwyciężysz. 

in honorem 1. na chwałę, 
na ozeSć, na chlubę. 

Inhumacja ni. pogrzebanie 
ciała, pochowanie. 

Inicjacja t. wtajemniczeń ie . 

Inicjały /. wielkie litery 
początkowe, używane dla u- 
wydatnianiii j ozdoby w dru- 
kach i rękopisach; począt- 
kowe litery imienia i na- 
zwi.<!ka. 

Inicjator, Inicjanł /. proje- 
ktodawca, człowiek, od któ- 
rego wyszedł pierwszy po- 
mysł. 

Inicjatywa ni. zapoczątko- 
wani(!, rozpoczęcie, wystą- 
pienie z projektem; danie 
projektu; popęd ku jakiemuś 
działaniu; zdolność dawania 
takiego popędu. 

Inicjować /., Inicjonować, 
projektować, rzucać myśl, 
zapoczątkować; wtajemni- 
czać, udzielać sekretów. ■ 

In illo tempore 1. w owych 
czasach. 

Inimitable /. {inimiiahl) nie 
do naśladowania, niezró- 
wnany, jedyny w swoim ro- 
dzaju i w tai wysokim stop- 
niu. 

In Infinitum 1. w nieskofi- 
czoność; do nieskończono- 
ści. 

in Integrum 1. przywróce- 
nie do poprzedniego stanu. 

Iniiium sapientiae est timor 
I Oel oh. Timor Dci... 

Iniurlam qul facturus est, 
lam facit 1. kto ma zamiar 
wyrządzić krzywdę, już ją 
wyrządza. 

Injekcja 1. wstrzykiwanie 
płynów w ciało. 

Injunkcja 1. zalecenie, roz- 
kaz. 

Injurja /. krzywda, obelga, 
'obraza, zniewaga; bezpra- 
wie. 

Inka, tytuł starożytnych. 
władców Peitiwji; potem 
nazwa ludu, który zamiesz- 
kiwał E'eru w owym czasie. 

InkameracjatiW. wcielenie, 
ziemi a. dochodu. 

Inkantacja 1. zamawianie, 
zaklęcie mówione a. śpie- 
wane. 

Inkarcerować M. o&adzać 
w więzieniu. 

Inkarnacja ł. wcielenie, u- 
cielcśnienie. 

Inkamał /. kolor ciała ludz- 
kiego, cielisty, jasno-różo- 
wy; inkarnatka, koniczyna 
szkaitatna. 

Inkas oh. Inka. 

Inkasa oh. Inkaso. 

Inkasent w. śoiąjrający na- 
leżności pieniężne za towa- 
ry, weksle i t. p. dla odda- 
nia ich do kasy. 

Inkaso w. odbierauic, ścią- 
ganie iiaicżnośri. 

InkasMelacja ul. zamknie- 



cie w kasztelu, w twier- 
dzy. 

Inkaust g. [M.] atrament. 
, Inklinacja /. skłonność, po- 
ciąg do cziigo, i>rzychylność; 
kąt zawarty między igłą 
magnesową, swobodnie za- 
wieszoną a poziomem, na- 
chylenie igły magnesowej. 

Inklinować t. zjednywsić; 
I. się, skłaniać się do czego; 
inklinowany, chętny, skton- 
ny- 

Inkludować 1. włączać. 

Inkluz /. mniemany duch 
zamknięty w czym, przyno- 
szący szczęście; pieniądz, 
który, wydany, wraca do 
właściciela. 

Inkluzywe 1. włącznie. 

Inkognito oh. Incognito. 

Inkoherencja »t. brak spój- 
ności. 

Inkolat 1. oh. Indygienat. 

Inkomodować 1. przeszka- 
dzać komu, niepokoić, faty- 
gować, trudzić. 

Inkompetencja nł. niewła- 
ściwość sądu, niezdolność 
tlo sądzenia, nieuprawnie- 
nie do wydania sądu. 

lokongruencja ni. niezgod- 
ność, niedostosowanie, nie- 
dopasowanie, dysharmonja. 

Inkonsekwencja ni. brak 
konsekwencji; inkonsekwent- 
ny, nielogiczny. 

Inkonwenjencja l. niedo- 
godność. 

Inkorporacja 1. wcielenie, 
włączenie, zjednoczenie. 

Inkowie oh. Inka. 

Inkrustacja 1. wprawienie 
w wyroby z drzewa lub me- 
talu ozdób z innego mate- 
rjału, tworzącego z tamtym 
jedną powierzchnię; osady 
krystaliczne w skałach; sko- 
rupa mineralna osadowa po- 
wierzchni jakiego przed- 
miotu, naskorupienie. 

Inkrustować /. wykładać 
złotem, hebanem, marmu- 
rem, mozajką, perłową kon- 
chą. 

Inkrutowiny ^'Y. na Litwie u- 
roczyście obchodzone wpro- 
wadzenie się do nowego 
mieszkania. 

inkryminacja ni. obwinie- 
nie. 

Inkryminować nł. oskarżać, 
obwiniać, potępiać. 

Inkub /. duch złośliwy. 

Inkubacja 1. w .starożytno- 
ści: spanie w świątyniach 
w celu otrzymania od bo- 
gów w czasie snu wskazó- 
wek uzdrawiających; wy- 
siadywanie jaj; wylęganie; 
Inkubacyjny okres choroby, 
czas, w ciągu którego zara- 
zek rozwija się w ciele, nie 
wywołując jeszcze objawów 
choroby. 

Inkubator i. przyrząd do 
sztucznego wylęgania kur- 
cząt, wylęgacz. 



Inkuikować 1. wbijać w pa- 
mięć, wpajać, wmawiać. 

Inkulpacja 1. obwinienie, 
oskarżenie. 

Inkulpat t. obwiniony; In- 
kulpować, obwiniać. 

Inkunabuły ł. najpierwsze 
druki, pierwsze książki dru- 
kowane (id wynalazku dru- 
ku do początku XVI wieku. 

Inkursja 1. wtargnięcie, 
najazd, napad. 

Inkuzować ob. Inkulpować. 

Inkuzy ł. medale żle od- 
bite. 

Inkwirent 1. urzędnik pro- 
wadzący śledztwo, sędzia 
śledczy. 

Inkwirować ł. prowadzić 
śledztwo sądownie. 

Inkwizycja /. śledztwo kar- 
ne, badanie sądowe; dawny 
sąd duchowny do śledzenia 
i karania kaoerzy; inkwizy- 
cyjna zasada, z. śledcza w 
procesie karnym, w prze- 
ciwstawieniu do zasady swo- 
bodnej rozprawy stron. 

Inkwizyt ni. podlegający 
śledztwu, oskarżony. 

Inkwizytor ł. członek in- 
kwizycji; wielki inkwizytor, 
przełożony inkwizycji w 
Hiszpanji a. w Wenecji. 

In limlne /. na początku. 

In loco <. w miejscu; in lo- 
co delicti, w miejscu prze- 
winienia. 

In magnis yolulsse sat est 
/. w wielkich rzeczach dość 
jest chcieć. 

In majorem (Del glorlam) 
ob. Ad majorem. 

In margine 1. na brzegu, na 
marginesie (książki). 

In mari aquam quaerlt ł. 
w morzu szuka wodj^. 

In medias res t. odrazu do 
rzeczy, bez wstępu, w jądro 
rzeczy. 

In medio t. w środku. 

In medio stat yeritas t. 
prawda w pośrodku. 

In memoriam t. ku pa- 
mięci. 

In merito 1. rozpoznawać 
spraw-ę w głównym przed- 
miocie, co do treści. 

In minus /. na zniżkę, li- 
cytacja na obniżenie ceny 
oznaizonej robót, do.stawy 
i t. p. 

In monendo saplmus^omnes 
1. rozkazywać każdy mądry. 

In mora 1. w zwłoce. 

In natura 1. w naturze, w 
naturalnej postaci, w nagiej 
rzeczywistości. 

In naturalibus ł. w stanie 
natury, nago. 

In necessarils unltas, in du- 
blis liberłas, in omnibus cha- 
ritas 1. w potrzebie jedność, 
w rzeczach wątpliwych swo- 
boda, wr- wszystkim mi- 
łość. 

Innerwacja nł. wpływ ner- 
wów na czynności i sprawy 



ciała i jego organów; uner- 
wienie, ogół nerwów wła- 
ściwych jakiemu narządowi, 

In nexu 1. w związku, w ze- 
stawieniu. 

Innocent /. naiwny, pro- 
staczek. 

In nomine Del ł. ikr. I. N. D. 
w imię Boga. 

Innotescencja 6rl. oznaj- 
mienie, uwiadomienie; we- 
zwanie do sądu. 

Innowacja ł. wprowadzenie 
nowej myśli, nowej rzeczy; 
nowy obyczaj, nowy po- 
mysł; wznowienie, refor- 
ma. 

Innowator ni. wprowadza- 
jący innowację. 

in nucę /. dost. w orzechu: 
w zalążku, to, co się rozwi- 
nąć musi a. powinno z ja- 
kiego faktu, choć na razie 
jest prawie niedo.strzegalne; 
w małych rozmiarach; tre- 
ściwie. 

Inobedjencja ł. nieposłu- 
szeństwo. 

In obscuro 1. w ciemności, 
skrycie. 

Inobserwancja ł. niezacho- 
wanie przepisów. 

Inocencja ł. nieświado- 
mość, prostoduszność. 

Innuować 1. napomykać, 
dawać do zrozumienia. 

In octavo ł. in 8°, w ósem- 
ce, w formacie arkusza zło- 
żonego w ósemkę; i. o. majo- 
ri, w większej ósemce; i. o. 
minori, w mniejszej 8-ce. 

In odore sanctltatis /. być 
u kogo, być przezeń poczy- 
tywanym za świętego, za 



Inofensywny 1. niegroźny, 
nie przedstawiający niebez- 
pieczeństwa. 

Inokulacja 1. wstrzyknię- 
cie, szczepienie; wszczepie- 
nie, wpojenie. 

Inokulować /. zaszczepiać, 
szczepić; przen. wpajać (ja- 
kie myśli, zasady). 

In omnia paratus ł. na 
wszystko przygotowany. 

In omnibus allquld, In toto 
nihil /. ze wszystkiego coś 
(wiedzieć), a razem nic. 

Inondacja oh. Inundacja. 

In optima forma /. w naj- 
lepszej formie. 

Inozyt, rodzaj cukru, skła- 
dem zbliżonego do grono- 
wego, nie ulegający fermen- 
tacji. 

In pace 1. w spokoju; w 
ścisłym więzieniu klasztor- 
nym. 

In parenthesi t. w nawia- 
sie, nawiasem; równole- 
gle. 

In partibus Infidelium ł. 
dost. w prowincjach niewier- 
nych: tytuł nadawany bi- 
skupom sufraganom, któ- 
rych djecezje są dziś w rę- 
kach niewiernych; biskupi 



In patria — Intelektualizm 



86 



Ol 8ą pomocnikfirai lirku- 
pów djecezjalnych. 

In patria nałus non est p<'0- 
pheta yocatus ł. ni ki d;6 
jest prorokiiim we własnym 
kraju. 

In perpełuam rei memorlam 
1. na wieczną rzeczy pa- 
miątkę; kil wiecznej pa- 
miąci. 

In perpetuum 1. na zaw- 
sze. 

In persona 1. osobiście. 

In petto w. w Kł<jtii duszy, 
w sercu, w myśli. 

In pleno ł. w komplecie, w 
pełnym gronie. 

In plU5 1. na zwyżka, licy- 
tacja na podniesienie ceny 
wyżej nii oznaczono. 

In pontificalibus ł. w sza- 
cie biskupiej; w szatach ce- 
remonjalnyoh, uroczystych. 

In portum navigare 1. do- 
płynąć do przystani; ujść 
niebezpieczeń.stwa. 

In potentla 1. w możliwo- 
ści, w nadziei. 

In potestate 1. w mocy, w 
rękach (być, mieć). 

In praxi ł. w praktyce. 

In promptu 1. na poczeka- 
niu. 

In publico t. publicznie, 

In puncto i. odnośnie, co 
się tycz;-. 

In puris naturalibus f. w sta- 
nie czystej natury. 

In guarto ł. In 4", w foi'- 
macie arkusza złożonego na 
4 części. 

Inguieto w. niespokojnie. 

I. N. R. a. I. N. R. I. napis 
na krzyżu sir. Jezus Naza- 
renus Rex Judaeorum (Jezus 
Nazareński król żydowski). 

In re (. w rzeczy. 

In rebus diibiis plurimi est 
audacia 1. w wątpliwości 
śmiałość może wiele zdzia- 
łać. 

In rerum natura 1. w natu- 
rze rzeczy, 

In saccula saeculorum^ lui 
wieki wieków. 

In salvo 1. w bezpieczeń- 
stwie. 

Insania A otłęd, pomie- 
szanie zmysłów. 

Inscenizacja ni. przyspo- 
sobienie sztuki teatralnej 
dl) wystawienia na scenie, 
wpr 'Wadzenie czeao na wi- 
downię życia w wanmkach 
zawczasu obmyślonycłi. 

Inscenizować ni. wprowa- 
dzać na scenę teatralną, na 
widownię życia. 

In sedecimo 1. format w 
16°, w formacje arkusza, 
złożonego na li) części. 

Insekt /. owad. 

Insektolog ni. znawca o- 
wadów. 

Insekłologja >il. ob. Entomo- 
logja. 

Insćparable /. (ęseparablj 
nier-^^ztr.cztiy. nicijstępny. 



Inserat ni. [n.J ogłutizenie 
zamieszczone w czasopi- 
<:mie, anon.^. 

Inserować ł. włączać. 

In silyam ligna ferre 1. dotl. 
drwa do lasu] nosić: robota 
daremna, zbyteczna, zmar- 
nowana. 

Insipientis estdicere: „non 
putaremi" 1. znamieniem 
głupjego jest mówić: „nie 
sądziłem". 

Inskrybować ł. robić in- 
skrypcję, napisy wać, wpi- 



Inskrypcja 1. wpisanie; 
wciągnięcie (do ksiąg); na- 
pis. 

Insolacja ni. oświetlenie 
i ogrzewanie promieniami 
słońca: działanie słońca na 
organizm ; porażenie sło- 
neczne. 

Insolencja '. grubijaństwo, 
bezczelność, zuchwałość. 

. Insolwencja śrt. niewypła- 
calność dłużnika. 
Insolwent /. ciewypłacalny. 
In spe 1. w nadziei, w przy- 
szłości. 

Inspekria 1. kontrola, na- 
oczne zbadanie, wejrzenie 
w co, nadzór; instytucja luli 
władza nadzorcza: inspekcjo- 
nować, inspektować, skontro- 
lować, obejrzeć. 

Inspekt «. grzęda ogrze- 
wana ciepłem nawozu, za- 
'iłonięta oknami i matami 

Inspektor 1. nadzorca, czu- 
wający nad wykonaniem 
praw ; czionek inspekcji ; 
Inspektorat o^. Inspekcja. 

Inspicjent /. dozorujący ja- 
kiej czynności, np. w tea- 
trze: pilnujący godzin przed- 
.stawienia, podniesienia za- 
słony, wejścia na scenę ak- 
torów i t. p. 

Inspiracja ;. natchnienie. 

Inspirator /. poddajiicy 
myśli przy ich odgadywa- 
niu. 

Inspirować 1. natchnąć, 
poddać myśl, narzucać kie- 
runek; ożywić; inspirowany 
artykut, napisany w porozu- 
mieniu lub z polecenia rzą- 
dn albo kierownika stron- 
nictwa politycznego; i. dzien- 
nik, czasopismo otrzymują- 
ce wskazówki od rządu lub 
od osoby w|iływowej. 

Instalacja lirl. ceremonja 
wprowadzenia na urząd, na 
posadę; urządzenie zakładu 
fabryki, szkoły; nraontowa- 
nie i puszczenie w ruch 
maszyny, motoru. 

Instalować «i. wprowa- 
dzać, urządzać, puścić w 
ruch. 

Instancja 1. .stopniowa- 
nie władz; wstawiennictwo, 
wstawienie się za.kim, proś- 
ba; instancjonować, instancjo- 
wać, wstawiać się za kim, 
orędowjif'-. pr/.yezyniać się 



za kim, wnosić za kim in- 
stancję. 

Instanc.'slny, Inttancjonal- 
ny ni. polecający, rekomen- 
dacyjny. 

Instantani f. ffiluf lanej mo- 
mentalny (fotografja). 

Instar omnlum 1. jak wszy- 
scy. 

In statu quD 1. w dotychcza- 
sowym stanie, bez zmiany, 

In statu quo antę /. w tym 
samym stanic co przedtym. 

Instaurator 1. odnowiciel. 

Instruent t. sędzia prowa- 
dzący sprawę. 

Instrukcja 1. wskazówki; 
objaśnienie; pouczanie: nau- 
ka; przepis postępowania. 

Instruktor /. nauczyciel; u- 
dzielający objaśnień; uczą- 
cy żołnierzy mustry. 
'Instrument 1. narzędzie: 
narzędzie muzyczne; Instru- 
mentować, rozpisać nuty me- 
lodji muzycznej na instru- 
menty. 

Insłrumentacja ni. nauka 
układania nut na orkiestrę; 
ułożenie utworu muzyczne- 
go na instrumenty. 

Instrumentalls ł. w ffram. 
narzednik, 6-ty przypadek. 

Instrumentalna śrl. muzyka, 
wykonana wyłącznie na in- 
strumentach muzycznych 
(bez śpiewu); muzyka or- 
kiestrowa. 

Instrumentmacher n. rze- 
mieślnik wyrabiający in- 
stnimenty muzyczne, or- 
ganmistrz. 

Instruować t. nauczać, ob- 
jaśniać, przepisywać postę- 
powanie. 

• Instygacja ł. podburzenie, 
podżo£ranie. 

Instygator 1. ten, kto pod- 
nieca, podmawia, podżega; 
oskarżyciel; w daw. Polsce 
prokurator. 

Instygować ł. oskarżać, 
obwiniać; poduszczać, pod- 
żegać. 

Instyktor oh. Instygator, 

Instynkt /. popęil wrodzo- 
ny, bezwiedny; pojętność 
wrodzona;' instynktowny, in- 
stynktowy, przeczuciowy, mi- 
mowiedny, bez namysłu. 

Instytucja t. ustanowienie, 
urządzenie; zakład publicz- 
ny (np. naukowy, dobro- 
czynny); i-ę, zbiór praw, 
kodeks; różne zakłady z ce- 
lem .spi^*eczr.ym. 

Instytut 1. zakład publicz- 
ny a. prywatny, głównie 
nankowy; instytutka. uczen- 
nica instytutu: osoba, która 
ukończyła instytut. 

Instytuować ł. wpr'jw adzać 
na urząd; wy.stępow.ić są- 
downie. 

Insubordynacja ni. niepo- 
słuszeństwo; krnąbrność. 

Insulanin 1. mieszkaniec 
wysp, wyspiarz. 



Ittsularny 1. wyspiarski. 

Intult. Iniultacja t. obelga, 
zniewaga, obraza, uapa6ć. 

Insultówać /. lżyć, obra- 
żać, czynić fniewagi. 

Insuła /. wyspa. 

In summa /, razem, wo- 
góle, 

In summo gradu 1. w naj- 
wyższym stopniu. 

Insurekcja /., Inturgiencja 
ni powstanie, rokosz, bunt. 

insurgient i. powstaniec. 

In suspenso /, w zawiesze- 
niu. 

Insygnja ł. oznaki; oznaki 
dostojeństwa, urzędu, wła- 
dzy; i. królewskie: korona, 
berło i jabłko, ina'-zej: re- 
galja. 

Insynuacja 1. podmawianie, 
zręczne podsunięcie rayśłi; 
złośliwe obudzenie w kim 
podejrzenia. 

Insynuator 1. namawiający, 
wmawiający. 

Insynuować i. podraawiać; 
podsuwać myśl; wmawiać 
to w kogo: i. się, wkradać 
się (w czyje laski). 

Intabulacja ni. wpisanie, 
wniesienie własności nie- 
ruchomej do ksiąg liipo- 
tecznyrh. 

Intabulat kI. «rpis hipo- 
teczny. 

Ifltabutować nt. wpisywać 
do księgi hipotecznej (dłu- 
gi, «łnżebnoii.i i t, p,), 

Intagllo w. (iutaljo) gemma 
cięta wklęsło. 

Intarsja, Intarsjatura tf. 
wstawianie wzorzyste o- 
zdcb z innego forniru w for- 
nir .ćwykły wyrobów drew- 
nianych, mozajkowanie. 

Integer vitać. scelerisgue 
purus 1. nieskazitelny w ży- 
ciu i wolny od występków. 

Integracja ni. wytwarzanie 
cał"ści z drobnyih cząstek, 
całkowanie. 

Integralny ni. całkowity, 
nienaruszony, tworzący ca- 
łość, iiierozdzielny: i. ra- 
chunek, rachunek całkowity 
wyższej matematyki; inte- 
gralność, c,!iłkowitoftć. 

Integrat ni. w matematyce: 
sumi nieskończonej liczby 
f !« mentew nieskoui zenie 
mafy.h, całka, 

Integra mens sugusiissima 
possesio 1. uczciwy umy«ł 
jo,-r iiajsza.jO'V!iie;śzą po- 
siadłością. 

Integrator ni. jh. Plani- 
metr. 

Integrować ni. ł;iczyć * > i- 
łość: w m:it(>maty<,v: szu- 
ks.i .ałki tzyli integrsłu, 

■nteleki 1. unr.st; z'\:i\n /-' 
kontpmplacyiis, łierna. 

Intelektualizm nł. pogląd 
wyprowadzający całą wie- 
dzę / rozumu, snio ze zjsy- 
słów; I. społeczny, pogląd •- 
pipraiii';.v ;irz;id;'.etii.i ^' - 



87 



Intelektualizować — Interwencja 



leczrie na postanowieniach 
wyruzumowaiiyrh. 

Intelektualizować ni. roza- 
ra(i\va('\ rozważać. 

Intelektualny ł. rozumowy, 
odnoszący si(j do rozumu, 
do rozsądku, umysłowy; I. 
sprawca, ten, kto nasunął 
myśl dokonania jakiego czy- 
nu; IntelektualnoJć, umysło- 
woftó, rozum. 

Inteligiencja ł. umysł, po- 
jctiioSć, rozum, rozsądek. 
zdoliiośii umysłowe; klasa 
wykształcona w społeczeń- 
stwie. 

Intellglent /. ironiczna na- 
zwa dawana człowiekowi in- 
teligientn£-mu; intellgientny, 
pojtjtny, rozumny, wykształ- 
cony. 

In tempore opportuno 1. w 
czasie właściwym. 

Intencja 1. zamiar, c.hąć, 
zamysł, myśl; na l-Ję, na ko- 
rzyść czyją, aby się co speł- 
niło; inłencjowany, wiedzio- 
ny intencja, powodowany 
chęcią. 

Intencjonalizm nł. zasada, 
że cel uświtjca środki. 

Intendent ł. główny nad- 
zorca, rządca, zawiadowca. 

Intendentura nt. zarząd, 
władza zajmująca nią do- 
starczaniem żywności, u- 
braiiia; rekwizytów, płacy 
i t, p. up. dla wojska, szpi- 
t;,!i i t |.. 

Intensywny t. natężony, i-e 
gospodarstwo, gospodarstwo 
prowadzone dużemi nakła- 
dami; intensywność, siła,moć, 
nat(;żeMic, usilność, zwięk- 
szout! działanie. 

Intentacja 1. pokusa. 

Intentować ł. wszcząć, roz- 
począć (sprawę). 

In tenui labor, at tenuis non 
gloria ł. drobny jest przed- 
miot, lecz sława niemała. 

Intenzywny <•/'. Intensywny. 

Inter arma silent leges /. 
podczas wojny prawamilczą. 

Inter caecos monoculus rex 
est /. między ślepymi jedno- 
oki j'St królem. 

Inter canem et lupum /. 
dosi. między psem a wil- 
kiem: o zmierzchu, o zmroku. 

IntercedowaĆ ł. pośredni- 
czyć. 

Intercelularny «l. w fizjolo- 
gji: mię'izykomórk<)wy. 

Inłercepcja ł. przejęcie, 
zatamowanie w drodze. 

Intercesja ł. pośrednicze- 
nie, wstawiennictwo, pro- 
teki ja, orędownictwo; przy- 
jęcie zobowiązania, porę- 
cz* nie. 

Intercyza irł. rejentałna 
umowa pr/-edślubna co do 
posagu * 

Inter duot>us litlgnntlbus ter- 
tius gaudet 1. międ/.y dwoma 
swarzącciTii się. trzeci ko- 



Interdykt /. zakaz; klątwa 
kościelna, zakaz sprawowa- 
nia służby Bożej, u.sunięcio 
od przyjmowaniaSakramen- 
tów. 

Interes 1. sprawa; omówie- 
nie sprawy; załatwienie 
sprawunku; spekulacja; ko- 
rzyść, zysk; przyczyna pod- 
budzaiąca do wzięcia udzia- 
łu w czym; zakład handlo- 
wy lub przemysłowy, przed- 
siębiorstwo; powab, właści- 
wość zaciekawiająca, budzą- 
ca zajęcie; załatwienie po- 
trzeby naturalnej; i-y a. l-a, 
stan majątkowy; być w i-ach, 
l)yć w kłopotach pienięż- 
nych, mieć długi; polityka 
i-u, jednostronne poszuki- 
wanie korzyści, bez wzglę- 
du na dobro ogółu; intereso- 
wać, zajmować, obchodzić, 
zaciekawiać ; interesowny , 
chciwy, szukający zysku; 
gra i-a, gra o pieniądze; in- 
teresowany, którego co bliżej 
obchodzi; interesujący, zaj- 
mujący. 

Interesant Z ten, co przy- 
szedł za jakim interesem, 
w jakim interesie; patrzący 
własneeo zysku. 

Interferencja ni. przecina- 
nie się fal (światła, głosu, 
wody). 

Interferować nt. przecinać 
się wzajemnie (o falach np. 
światła, głosu, wody). 

Interglacjalny nł. w jteo.' 
dotyczący okresów cieplej- 
szych, które występowały 
między okresami l^dowemi. 

Interieur /. tęli-TJ-ir) wnę- 
trze (mieszkania). 

Interim /. okres tymcza- 
sowy, stan tymczasowy. 

Interjekcja (. wykrzyknik. 

Interkalacja i. wsuwanie 
wyrazów przez piszącego o- 
puszczouych; wsuwanie wy- 
razów i myśli własnych 
między wyrazy napisane 
przez właściwego autora. 

Inłerkalarje nł. dochody 
z probostwa wakującego. 

' Interkolumnja/. odstęp mię- 
dzy kolumnami. 

Interlinearny nł. między 
wierszami pisany; tłóma- 
czcnie i-e, zamieszczone 
pi»l każdym wierszem. 

Interllnja ni. przedziałka 
metalowa wstawiana pizez 
zeceru między wiersze, aby 
je rozsnnąć; interlinjować, 
wstawiać interlinje. 

Interlokucja t . rozmowa 
z kim. 

Interlokutor nł. rozmawia- 
j.jcy z kim, rozmówca. 

Interludium t. przegrywka. 

Interludy ł. trywjalne u- 
twory sceniczne z żyi ia lu- 
dowego, z których później 
wyrobiło się komedjopisar- 
stwo. 

Intrr niaxlnia yitia. nullus est 



lrei|uentlus, quam ingrati ani- 
ml i. między największe- 
mi wadami człowieka, nie- 
wdzięczność jest najczęst- 
szą. 

Intermedjum ł. ' czas po- 
między dwoma terminami; 
ucie.szny ustęp, scena ko- 
miczna, któremi przeplata- 
no djali^i pobożne w wido- 
wisk.ich polskich XVII wie- 
ku; intermezzo. 

Intermezzo «-. krótki u- 
twór dramatyczny, małe ko- 
miczne operetki lub farsy, 
dawane pomiędzy aktami 
większych sztuk; krótki u- 
stęp muzyczny w środku 
większego dzieła lub opery; 
drobny wypadek zaszły mię- 
dzy wypadkami ważnemi. 

Intermisja ł. przerwa. 

Infermistyczny nł. tymcza- 
sowy, prowizoryczny, 

Intermittens ^.przerywany. 

Intern /., Internista M<. uczeń 
mieszkający w zakładzie 
naukowym; student medy- 
cyny, mieszkający w szpi- 
talu i doglądający chorych 
pod kierownictwem lekarza 
(we Francji). 

Internacjonalny nł. między- 
narodowy, dotyczący wza- 
jemnych stosunków państw 
i narodów; ufi. Internacjonat. 

Internacjonał ni. czerwo- 
ny, internacjonalny związek, 
międzynarodówka, /wiązek 
międzynarodowy robotni - 
ków, związek socjalistycz- 
ny między związkami robot- 
ników różnych krajów, obo- 
wiązujący wszystkie związ- 
ki uczestniczące do wza- 
jemnego popagania sobie; 
b^ czarny, ńon. duchowień 
stwo katolickie wszystkich 
krajów; i. złoty, iron. bogacze 
wszystkich krajów, jako so- 
lidaimie występujący prze- 
ciw so<:ializmowi. 

Internat 1. zakład nauko- 
wy, zapewniający wycho- 
wańcom, prócz nauki, mie- 
szkanie i .itrzymanie, jieii- 
sjonat. 

Internista oh. Intern. 

Inter nos i. między nami, 
w cztery oczy; i. n. loquendo. 
mowiąi- miedzy nami. 

Internować nł. wyznaczyć 
Ijrzyiiuisow'^ miejsce poby- 
tu w jakiej miejscowości 
wewnątrz kraju. 

Internuncjusz ł. poseł pa- 
pieski, zastępca nuncjusza; 
fioscł dyplomatyczny papie- 
ski w państwie drugorzęd- 
nym. 

Interes etoffam ł. między 
ustami a brzegiem pnham 
(wiele zmian blizkich może 
nastąpić). 

Interpelacja i. publiczne 
zapytanie uczynione przed- 
stawjcielowi rządu przez 
ji(ii|ń>v ■ieinui w celn wy- 



jaśnienia jakiej kwestji lub 
zrobienia zarzutu. 

Interpelant /. wnoszący 
interpelację. 

Interpelować /. wzywać do 
dania odpowiedzi; Interpelo- 
wany, osoba, do której wnie- 
siono zapytanie. 

Interpolacja t. wtrącenie, 
do tekstu swoich lub obcych 
wyrazów i zdań (zwykle w 
celu sfałszowania), dodatek 
późn i ejszy ,i nterkajacja; mał. 
wsunięcie nowych, wyrazów 
między wyrazy danego sze- 
regu, dokonane podług za- 
sad matematycznych. 

Interpolować ł. wstawiać 
wyrazy a. zdania w tekst 
cudzy. 

Interponować ł. pośredni- 
czyć, wstawiać się za kim. 
Interpozycja 1. wstawienie 
się, wdanie się, pośrednic- 
two. 

Interpretacja {. wykład, wy- 
tłómaczenie, wyjaśnienie. 

Interpretator i. ten, kto in- 
terpretuje. 

Interpretować ł. objaśniać; 
prten. tak deklamować, tak 
grać, aby uwydatnić inten- 
cje autora (poety, drama- 
turga, kompozytora). 

Interpunkcja t. w gramaty- 
ce: użycie znaków prze- 
stankowych. 

Interregnum ł. bezkrólewie. 
Interrex /. sprawiający wła- 
dzę najwyższą w czasie bez- 
królewia; prymas w daw. 
Polsce. 

Interrogacja {. zapytanie; 
badanie śledcze. 

Interrogatorje ł. pytania 
spisane jjodczas śledztwa, 
anastępnie zadawane świad- 
kom. 

In terrorem 1. iia postrach. 
Interrupcja /. pi-zeszkoda, 
przerywanie. 

Inter spem et nietum ł. mię- 
dzy nadzieją a bojaźnią. 

Inter utrumque tene ł. trzy- 
maj się środka. 
. Interview a. (intenciu) wy- 
wiad, widzenie się, rozmo- 
wa, zwłaszcza dziennikarza 
z jaką wybitną osobistością 
dla zaznajomienia sią ze 
szczegółami z jej ży<;ia a. 
z jej jioglądami na jaką spra- 
wę; powtórzenie tej rozmo- 
wy w dzienniku; interylewo- 
wać, robić iiiterview. 

Interyiewer a. (intenciueri 
ten, kto robi interview. 

Interwał, Interwał 1. odstęp 
między czym, przedział; 
pauza; w m»j., odległość to- 
nu jednego od drugiego; sto- 
sunek dwuch dźwięków ze 
względu na ich własność. 

Interwencja t. wmieszanie 
się, wdanie się w cudzą 
sprawę; I. zbrojna, wdanie 
się obcej sity zbrojnej po- 
między strony wojujące 



Interwenjent — Iridektomja 



88 



Interwenient /. miaszający 
si^ między strony spór wio- 
dące w celu pogodzenia; po- 
średniczący. 

Interweniować /. pośrodni- 
ozyć, wdawać się. 

Interwertja ł. zmiana, usu- 
nięcie; fałNzowanie. 

Interwertować 1. zmienić, 
usunąć; fałszować przez 
przestawienie (ustępów pi- 
sma). 

Interwjew ob. Interview. 

Interymalnyoi. Intermistycz- 
ny. 

Intestat ł. nieboszczyk, 
który nie pozostawił waż- 
nego testamentu, cłioć po- 
zostawił majątek. 

Intime /. ((timj poufały. 

Intoksykacja ni. zatrucie, 
zakażenie krwi. 

Intolerancja ł. prześlado- 
wanie innego wyznania. 

Intonacja nł. rozpoczęcie 
śpiewu, trafne wzięcie wła- 
ściwego tonu, poddanie od- 
powiedniego dźwięku; ak- 
cent mowy, uwydatniający 
jaką chęć, jaką myśl mów- 
cy. 

Intonować nł. zacząć śpiew; 
poddać płos właściwy. 

In łoto i. w całości, zu- 
pełnie, 

MniAwi [/.] krótki wstęp 
do utworu muzy cznego,prze- 
grywka, fanfara na trąb- 
kach. 

Intramolekularny ni. mię- 
dzyeząsteozkowy. 

Intra miiros ł. wewnątrz 
murów; u .siebie. 

Intransigeant /. ((łra''iiia"j 
nieprzejednany. 

Intransitlva (verba) ł. słowa 
niepr^echodnie (które wy- 
rażają czynność nie prze- 
chodzącą na inny przed- 
miot, np. spać, rosnąć). 

In transltu ł. mimocho- 
dem. 

Intra parenthesim /. w na- 
wiasie, nawiasowo. 

Iptrata tp. dochód, zysk; 
Intratny, przynoszący znacz- 
ny dochód. 

In łrlnitałe robur i. w trój- 
przymierzu siła. 

Introdukcja ł. wstępna część 
jakiego utworu muzycznego 
a. poetyckiego; wprowadze- 
nie; udzielenie godności du- 
chownej przez władzę świec- 
ką, inwestytura. 

Introdukować się ł. mie- 
szać się do czego, wtrącać 
się. 

Introduktor /. przewod- 
nik. 

Introlt 1. część Mszy czy- 
tana przód Kyrie elejson. 

Introligator nf. oprawiać/, 
książek. 

tntromisjaj^^. sądowe wpro- 
wadzenie w posiadanie nie- 
ruchomości; wnikanie; wsu- 
nięcie. 



Intromltować tlę /. wcho- 
dzić w posiadaniu. 

Intronizacja ni. wyniesie- 
nie na tron, szczególniej 
Papieża; uroczyste objęcie 
tronu biskupiego. 

Introłpekcja ni. sjiustrze- 
ganio wewnętrzne, zmysł 
wewnętrzny, samoobserwa- 
cja. 

Intruz 1. natręt, gość nie- 
proszony, narzucający się; 
uzurpator, wdzierca. 

Intryga /. knowanie chy- 
tre, podej^cio, ZŁwikłauie; 
węzeł dramatyczny w sztu- 
ce. 

Intrygant /. robiący intry- 
gi, działający skrycie i pod- 
stępnie. 

Intrygować/, robić intry- 
gi, waśnić, różnić, podusz- 
czać; wprawiać w kłopot; 
dawać do myślenia; zacie- 
kawiać. 

Intuicja ł. dosł. bezpp- 
średnie \^ewnętrzne wi- 
dzenie; przeczucie, odgad- 
nięcie prawdy, zdobycie 
wiedzy domyślnością, bez 
poprzedniego długiego ba- 
dania; Intuicyjny uh. Intuitywny. 

Intuit ł. wynik intuicji 
rozważanej jako czynność. 

Intuitywny 1. pochodzący 
z własnego natchnienia, z 
przeświadczenia wewnętrz- 
nego przeczuty, z przeczu- 
cia. 

In turbido piscari ł. w męt- 
nej wodnie ryby łowić. 

intussuscepcja nt. wnika- 
nie, przyjęcie wewnętrzne 
(w fizjologji). 

Intymacja^ obwieszczenie, 
polecenie piśmienne ; za- 
trzymanie wykonania wy- 
;'oku przez odwołanie się do 
wyższej instancji. 

Intymat /. w prawnictwie: 
pismo zawiadamiające do- 
ręczone. 

Intymidacja /. nastrasze- 
nie, pogróżka. 

Intymny /. poufny, sekret- 
ny a zarazem poufały. 

Intymować /. zalecać, ob- 
wieszczać. 

Intytulacja ni. zatytułowa- 
nie, tytuł, napis. 

Inulina ni. wodan węgla, 
ciało podobne do mączki, 
znajdujące się w korzeniach 
niektórych roślin. 

In uno(|uoque virorum bo- 
norum hibitat deus /. w każ- 
dym dobrym człowieku mie- 
szka bóg. 

In usu 1. w użyciu, w prak- 
tyce. 

In usum ł. dla użytku; i. u. 
Delphini oh. Ad usum Delphini. 

Inutile pondus terrae 1. nie- 
użyteczny ciężar. 

In verba magistri 1. dosl. n.-i 
słowa mistrza; ślepo wie- 
rząc słowom czyim. 

Invidu.s alterlus macrescit 



rebut oplmił /. zazdrosny 
chudnie z powoda że drugi 
jest tłusty. 

In viii yeite nemo tractat 
honeste 1. nikt liio szanuje 
człowieka w lichej odzieży; 
jak cię widzą, tak cię pi- 
szą. 

In vino yeritas /. prawda 
w winie; człowiek podpity 
mówi prawdę niechcący. 

lnvocavit '. dotl. wezwał: 
nazwa pierwszej niedzieli 
W. postu, inaczej: ąuadra- 
gesima. 

Inwadjować irl. zapewnić. 

Inwaiid, Inwalida t. żoł- 
nierz niezdatny z powodu 
wieku a. kalectwa do dal- 
szej służby. 

Inwalidować ni. unieważ- 
nić. 

Inwazja 1. najazd, wtarg- 
nięcie, napad zbrojny. 

Inwazor t. najeźdźca, na- 
pastnik. 

Inwekła 1. towary impor- 
towane; cło od tych towa- 
rów. 

Inwektywa /. zarzut obra- 
żający ,obelga,dotkli waznie- 
waga słowna. 

Inwencja 1. pomysłowość, 
wypalazczość ; wynalazek ; 
fortel, sztuczka, figiel. 

Inwentaryzacja ni. sjńsy- 
wanie, sporządzanie inwen- 
tarza. 

Inwentarz 1. ogół rzeczy, 
należności i długów, przy- 
należnych do jakiegoś ma- 
jątku; spis majątku rucho- 
mego lub nieruchomego; 
zwierzęta gospodarskie; in- 
wentarzowy, inwentarjalny, in- 
wentarski, objęty inwenta- 
rzem, zapisany w inwenta- 
rzu. 

Inwentować /. wynajdy- 
wać, wymyślać, wpisywać 
do inwentarza. ' 

Iwentura ni. spisywanie 
inwentarza. 

/Lluwersja 1. zwrot w mowie; 
odstępstwo od zwykłego szy- 
ku w zdaniu, przekładnia. 

Inwertynan^ ferment, spra- 
wiający przemianę cukru 
trzcinowego na dekstrozę i 
lewulozę. 

Inwestjować 1. udzielać in- 
westytury. 

Inwestycja ni. użycie pie- 
niędzy na cel produkcyjny, 
włożenie kapitału w przed- 
siębiorstiTo; użycie pienię- 
dzy publicznych na cele u- 
żyteczności publicznej; na- 
kład. 

Inwestygacja. i. badanie , 
śledzenie, poszukiwanie. 

Inwestytura irl. uroczyste 
nadawanie przez władzę 
świecką prawa lub władzy 
do zarządu djecezją, dobra- 
mi, krajami i t. p., akt wpro- 
wadzenia w posiadanie na- 
danych dóbr lennych. 



Inwidja 1. uieuawińć, za- 
wiść. 

Inwłt w. pierwsze zadanie 
karty w grze. 

Inwitacja ł. zaproszenie. 

Inwitować /. zapraszać; za- 
dawać pierwszą kart^ po 
rozdaniu kart. 

Inwokacja t. wezwanie, 
błaganie (np. bóstwa). 

Inwciucja {. rozwój wstecz- 
ny (przeciwieństwo: ewolu- 
cja); powikłanie. 

Iflwolwować 1. wmieszać, 
wplątać. 

Inźektor /. przyrząd do 
wstrzykiwania płynów w a- 
paraty i maszyny. 

Inżenier, inłynier /. tech- 
nik zajmujący się zdejmo- 
waniem planów , budową 
dróg, mostów, twierdz etc.; 
inżenierja, inżynierja, nauka 
wykonywania budowli lą- 
dowych i wodnych, dróg, 
kolei, mostów, portóv.-, ma- 
szyn, urządzania z&kładow 
przemysłowych i t. p. 

lo pean! u staroż. Greków: 
okrzyk wznoszony podczas 
pochodu tryumfalnego. 

Ipekakuana [A.j wymiotni- 
ca, roślina, której korzeń 
zawiera eraetynę, środek 
wymiotniczy, używany w 
medycynie. 

Ipse dixit t. on sam to po- 
wiedział (wyrażenie, stoso- 
wane, gdy ktoś niekrytycz- 
nie powołuje się na czj-jąś 
powagę). 

Ipse fecił /. sam to zrobił, 
on to wykonał. 

Ipse semet canel 1. sam 
siebie opiewa. 

Ipsissima verba ł. własne 
(jego) wyrazy (bez żadnej 
zmiany powtórzone). 

Ipso facio i. samym czy- 
nem, przez to samo, tym 
samym. 

Ipso jurę 1. prawnie, z sa- 
mego prawa wynika. 

Ir- oh. takżo Irr-. 

Iracundiam. qui yincit, ho- 
słem superat maxlmum /. kto 
gniew pokonywa, zwycięża 
największego wroga. 

Irade tur. rozkaz sułtana 
do wezyra, ogłoszony pu- 
blicznie. 

Ira furcr brevis esł /. gniew 
jest krótkiem szaleństwem. 

IraAskie języki, języki jed- 
nej z gałęzi szczepu indo- 
europejskiego (staroperski, 
afgański, kurdzki, osetyń- 
ski i in.); wraz z językami 
indyjskiemi tworzą grjpę 
języków aryjskich w cias- 
nem tego słowa znaczeniu. 

Ircha irgórnon. skóra ow- 
cza, cielęca, sarnia a. jele- 
ni.-i, niegarbowana, wypra- 
waola miękko, z oba stron 
niegładka, rodzaj ..:amszu. 
j Iridekiofflja *g. wycięcie 
I kawałka tęozówki w oku. 



89 



Iris 



Januarius 



Iris g. pósłannioaŁa bo- 
RÓw; tfjoza; t-^czówka w oku; 
nazwa planety; kosaciec (ro- 
ślina). 

Irlsh stew a. (ajrisi tUu) 
potrawo irlandzka przyrzą- 
dzona z miijsa, kartofli i t. p. 

Iritis n^zapalenietęczów- 
ki oka. 

Ironizować/, używać iro- 
nji, przymawiać, i>r2yci- 
nać. 

Ironiczny g. uszczypliwy, 
drwiący. 

Ironja g. szydercza mowa, 
żartobliwy drwiący Jub u- 
szczypliwy sposób mówie- 
nia; nagana wyrażona w for- 
mie pochwały. 

Irradjacja ni. rozpromie- 
nianie, złudzenie optyczne, 
polegające na tyra, że przed- 
mioty jasne na ciemnym tle 
wydają się wicjkszemi i od- 
wrotnie. 

Irredenła w. związek poli- 
tyczny we Włoszech, żąda- 
jący połączenia z Włocha- 
mi ościennych krajów ma- 
jących ludność włoską; irre- 
dentysła, członek irredenty; 

trreligja 1. brak religji, 
bezbożność; Irrellgijny, nie- 
religijny. 

Irrezolucjan/. niezdecydo- 
wanie, niepewność. 

Irritablle genus ob. Genus. 

Irrupcja t. napad, najście, 
wtargniecie, włamanie się. 

Irwlngita, IrwFngfahlsta ni'. 
zwolennik Irwingizrau. 

Irwingizm, Irwingjanlzm ni. 
tak zw.: „Kościół katolicko- 
apostolski", sekta w W. Bry- 
tanji, założona przez Edwar- 
da Irwinga (1792—1834). 

Irydektomja "g. ob. Irldek- 
tomja. 

Irygacja 1. sztuczne nawo- 
dnienie gruntu, skraplanie, 
zlewanie. 

Irygator /. przyrząd do 
skrapiania, do przepłókiwa- 
nia jam ciała, używany w 
medycynie; klisopompa. 

Irys oh. Iris. 

Irytacja /. rozdrażnienie, 
drażliwość, gniew, pobudze- 
nie do gniewu. 

Irytować t. drażnić, ją- 
trzyć, gniewać, wzburzać. 

Iryzacja ni. gra bai-w tą- 
czowych w starych szybach 
Okiennych, w bańce mydla- 
nej, w masie perłowej, tka- 
ninach jedwabnych i t. p. 

Isagoga, Isagogtka^. wstęp, 
wiadomości przygotowaw- 
cze do nauki obszerniejszej; 
ticteg. do egzegezy albo do 
studjowania I'isma św. 
Ischjas g. oh. Scyjatyka. 
Is fecił cul prodest 1. uczy- 
nił ten, komu to korzyść 
przyniofilo, komu na tym 
zależało. 

Islam ar. nazwa religji ma- 
hometańskiej. 



Itlamita nX. mahometa- 
nin. 
Istesso tempo w. w mm. 

ten sam ruch. 

Istm g. międzymorze. 

iszjas ob. Ischjas. 

I ta dlls piacuit 1. tak się 
bogom podobało. 

italja^ Włochy. 

Item i. podobnież, również, 
także. 

Ite missa est 1. idźcie, 
msza skończona. 

Iteruin /. powtórnie. 

Itlnerarlum I, przewodnik 
w podróży, opis, dziennik 
podróży; n Rzjrmian: mapy 
z oznaczeniem odległości 
stacji w podróży. 

lunctls yfrlbus oh. Junctis... 

lx]ona ko^o g. nit. koło 
wiecznie obracające się, do 
którego był przymocowany 
po śmierci król Tessalji Ix- 
jon za karę, że oszukał bo- 
gów, ugaszczająo ich; frzen. 
ciężkie udręczenie długo- 
trwałe. 

Izabelowy, brunatno-żółty 
(konie izabelowe). 

Izan ar. wzywanie śpiew- 
ne na modlitwę u mahome- 
tan. 

Izoamplitudy nl. linje jedna- 
kowych wahań temperata- 
ry w ciągu roku. 

Izobara *g.., Izobaryczna II- 
nja, linja na mapie, łącząca 
Biieiscowośoi z jednakowym 
ciśnieniem baromotrycz - 
nym. 

Izobaty *g. linje łączące 
na mapie punkty jednako- 
wej głębokości wody. 

Izochimena *g. linja łączą- 
ca miejscowości z jednako- 
wą temperaturą średnią zi- 



Izochromatyczny 'g. jedna- 
kowo zabarwiony. 

Izochroniczny *g. równo- 
czesny, trwający jednakowy 
przeciąg czasu; i-e zjawiska, 
dokonywające się w jedna- 
kowych odstępach czasu, 
np. kołysania się wahadła. 

Izodynamiczne *g. linje, na 
mapach gieograficznych li- 
nje łączące punkty jedna- 
kowej temperatury w głębi 
ziemi. 

Izogleoterma*^. powierzch- 
nia łącząca miejscowości o 
jednakowej temperaturze w 
głębi ziemi, 

Izogon *g. równokąt, rów- 
nobok, wielokąt foremny o 
równych kątach i bokach; 
Izogony, lzogon'iCzne llnje, li- 
nje na kartach, łączące miej- 
sca, na których igła magne- 
sowa zbacza pod jednako- 
wym kątem od południka 
ziemskiego, południki ma- 
gnetyczne. 

Izografja *g. odtwarzanie 
pisma, starych druków, za 
pomocą odbitki tuszowej. 



Izohyeta *g. linja na ma- 
pie, łącząca miejsca o jed- 
nakowej ilości rocznych de- 
szczów. 

tzohipsa *g. linja na ma- 
pie gieogr. łącząca miejsca 
z jednakowym wzniesieniem 
nad i)0ziom morza. 

^Izoklinalny "g. o jedna- 
kowym pochyleniu (układ 
warstw ziemi). 

Izoklinlczna *g. linja, linja 
łącząca na mapie miejsca, 
w których igła magnesowa 
ma jednakowy kąt nachyle- 
nia. 

Izolacja nl. odosobnienie, 
oddzielanie. 

Izolator r{. stołeczek o no- 
gach szklanych dla odosob- 
nienia ciała elektryzowane- 
go od otaczających; szklana 
lub porcelanowa podstawka 
na słupie telegraficznym, 
udosabniacz. 

Izolować H». oddzielić, od- 
łączyć, odosobnić; izolowany 
drut, odosobniony t. j. owi- 
nięty jakim złym przewod- 
nikiem elektryczności, np. 
jedwabiem, woskiem, guta- 
perką i t. p. 

izomerja g. jednosktad- 
ność; izomery, izomeryczne 
ciała , mające jednakowy 
skład chemiczny, a odmien- 
ne własności, zależnie od 
budowy cząsteczkowej. 

Uometryczny V- równo- 
mierny, o jednakowych wy- 
miaracłi. 

Izomorficzny *g. równopo- 
staciowy; l-ne ciała, mające 
różny skład chemiczny, a je- 
dnakowe formy kryształów. 
Izomorfizm*^, równokształt- 
ność. 

Izonefa *g. linja (na ma- 
pie), łącząca miejsca o jed- 
nakowym zachmurzeniu. 

Izonomja *g. równość w 
obliczu prawa. 

Izorachja *g. linja na ma- 
pach, łącząca miejsca, ma- 
jące o toj samej porze przy- 
pływ morza. 

Izostatyczny *g. będący w 
równowadzehidrostatycznej 
z powodu równości ciśnień. 

Izotera *g. linja na mapie, 
łącząca punkty ziemi o jed- 
nakowej średniej tempera- 
turze letniej. 

Izoterma *^., Izotermlczna 

linja, linja łącząca us mapie 

miejsca mające jednakową 

średniątemperaturę roczną. 

Izotropiczny *g. jednorodny. 

Izołropijne "g. olała mają- 
ce jednakowe własności we 
wszystkich kierunkach co 
do sprężystości, rozchodze- 
nia się drgań. 

Izys, Izyda egips. {g.-l.\ mit. 
siostra i żona Ozyrysa, bo- 
gini płodności i księżyca, 
przedstawiana z mnóstwem 
wymion, bogini przyrody, j , 



]■ 



Jacht hol. lekki statek spa- 
cerowy z żaglami. 

Jachtklub a. klub wioślar- 
ski. 

Jacquerie oh. Jaquerie. 

Jacta est alea ob. Alea. 

J'adoube /. {iaduhj popra- 
wiam (wyrażenie szachisty, 
warcabisty, gdy poprawia 
figurę albo warcabę źle po- 
stawioną). 

Jafetydzi hebr. [nl.] po- 
tomkowie Jafeta; indoeuror 
pejczycy. 

Jahwe hebr. ob. Jehowa. 

Jahwisłyczny nl. dotyczący 
Jehowy, boski. 

Jakobini /. krańcowi repu- 
blikanie za czasów pierw- 
szej rewolucji francuskiej. 

Jakobinizm nl. zacietrze- 
wiony republikanizm (od 
nazwy sti-onńictwa Jakobi- 
nów). 

Jaiapa h. wilec przeczy- 
szczający, roślina pochodzą- 
ca z Meksyku; lek mocno 
czyszczący z bulw tej ro- 
śliny. 

Jalousie du mćtier/. (ialuzi 
dii metje) ob. Brodneid. 

Jamajka, gatunek araku 
czyli rumu (od naŁwy wy- 
spy Jamajka). 

Jamb g.-ł. dwuzgłoskowa 
stopa (miara) wiersza, skła- 
dająca się z pierwszej krót- 
kiej i drugiej długiej zgło- 
ski; a. pierwszej nieakcen- 
towanej i drugiej akcento- 
wanej. 

Jambiczny g. ułożony jam- 
bami. 

Janczar, Janiczar tur. żoł- 
nierz mahometanin z pie- 
choty tureckiej, przysposo- 
biony z dziecka chrześcijań- 
skiego (janczarska piechota 
ustanowiona r. 1329, znie- 
siona r. 1826); J-y, dzwo- 
neczki przyczepione do u- 
przęży a. do łba końskiego; 
dzwoneczki w dawnycli kla- 
wikordach;]anczarka, rodzaj 
strzelby, rusznica, używana 
przez janczarów; janczarska 
muzyka, muzyka w skład któ- 
rej wchodzą tylko instru- 
menty dęte i perkusyjne, 
odznaczająca się hałaśliwo- 
ścią. 

Jankesi a. nazwa żartobli- 
wa Amerykanów Stanów 
Zjednoczonych. 

Janseniici, wyznawcy nau- 
ki bibk. Jausenjusza(1585 — 
1638) o grzechu, łasce, wol- 
nej woli i przeznaczeniu. 

Jantar [r.] bursztyn. 

Januarius ł. styczeń. 



Janas — Jucht 



90 



Janut 1. boiek d. Rzymian 
przedstawiony z dwiema 
twarzami, zwróconemi w 
dwie strony świata,bóg<;zaKu 
i wszystkich zdarzeń ludz- 
kich, wojny i pokoju; Janusa 
świątynia w Rzymie otwiera- 
na była w czasie wojny, a 
zamykana w czasie pokoju. 
Jaguerłe /. fiakri) rozru- 
chy chłopskie we Francji 
około 1358 r., (od wyrazu 
Jacaues Bonhomme, Jakób po- 
czciwiec, przydomku chło- 
pa francuskiego). 

Jar tur. parów, wądół, wą- 
wóz. 

' Jarczak M. rodzaj lekkie- 
go siodła, kulbaka. 

Jard a. miara angielska^ 
3 stopom. 

Jardin d'acclimatatlon /. 
(iardf daUimałasją) ogród 
zoologiczny w Paryżu. 

Jardin des plantes/. fiard( 
de pli^i) ogród botaniczny 
w Paryżu. 

Jarłyk tur. ceduła, pozwo- 
lenie na transport towarów, 
świadectwo komory celnej, 
władzy akcyjnej, znaczek, 
kwitek. 

Jarmaric n. i'oroczny zjazd 
sprzedających i kupujących, 
kiermasz; przen. hałas, rej- 
wach, wrzawa, zgiełk. 

Jarmułka tur. czapeczka 
bez daszka, biret, krymka 
żydowska. 

Jaspis g. miner.ł z gatun- 
ku krzemieni, nieprzezro- 
czysty, różnego koloru" i o 
rozmaitych kształtach; jas- 
pisować, pstrzyć, nakrapiaó 
różnokolorowo. 

Jasyr tur. niewola a Tur- 
ków lub Tatarów. 

Jaszczyk irgórnon. [r.] skrzy- 
nia do przewożenia amu- 
nicji. 

Jaszmak tur. zasłona okry- 
wająca szyję i twarz po 
oczy u kobiet tureckich. 

Jatagan tur. krzywa sza- 
bla turecka, obosieczna. 

Jatrochemja *g. dawna teo- 
rja medyczna tłómacząca 
zjawiska organiczne i dzia- 
łanie środków lekarskich na 
drodze chemicznej,- 

Jatrofizyka *g. fizyka za- 
stosowana do medycyny. 

Jegiern.tjas/. strzelec, daw- 
ny żołnierz pieszy. 

Jegiermajster n. naczelnik 
jegrów; łowczy. 

Jeglerski [r.] pułk, pułk je- 
grów. 

Jtiliowp, Jaliwe htbr. he- 
brajska urbczysta nazwa Bo- 
ga; J. Zebaot, Pan światów. 
Pan nad pany. 

Jelca, Jeiec [cz.} oft. Garda. 
Jenerainy, Jenerał oh. Gie- 
neralny, GieneraK 

Je ne sais quoi /. ftó no se 
kuaj dotl. nie wiem, co; coś 
bardzo subtelnego, ca się 



czuje, ale się nie da słowa- 
mi określić. 
Jeniczer oh. Janczar. 
Jeremiady, skargi, ^ale, na- 
rzekania, lamentacje (od i- 
mienia proroka: Jeremjasz). 
Jersey a. dersi) wierzchni 
damski kaftanik trykotowy. 
Jet a. (diet) gagat, bnrm- 
tyn czarny, węgiel brunat- 
ny polerowany, używany na 
ozdoby. 

Jeton /. (ieton) znaczek o- 
zdobny dawany za odzna- 
czanie się; marka do gry. 

Jełtatore w. fdietłatoreiczto- 
wiok mający oczy urocze, 
któł-ych spojrzenie powodu- 
je szkodę dla innych. 

Jettatura w. (diettatura) zły 
>irok, czary zadane urocze- 
mi oczami. 

Jeunesse dorje /. (i6n«t 
dore) złota młodzież; pod- 
czas wielkiej rewolucji fran- 
cuskiej od końca lipca 1794 
roku młodzież arystokra- 
tyczna usposobiona rojali- 
stycznie; dziś wielkomiej- 
ska młodzież rozrzutna; iro«. 
młodzież pozłacana. 

Jeux floraux /. (iS floroj 
dotl. igrzyska kwiatowe, u- 
rządzane corocznie w Tulu- 
zie: turnieje prozaików i 
poetów, nagradzanych kwia- 
tami złotemi i srebmemi. 

Jevish Colonisation Associa- 
t|on a. {iuitz Jcolonitetm aso- 
t}e*2n) ikr. Ica, stowarzysze- 
nie, którego celem jest uła- 
twianie osadnictwa Żydom 
ubogim, emigrującym z kra- 
jów, w których doznają prze- 
śladowań. 

Jezuita ni. członek zakonu 
założonego przez św. Igna- 
cego Lojolę; przen. człowiek 
chytry, podstępny, obłudny. 

Jezuiłyzm ni. obłuda, prze- 
wrotność (ob. Jezuita). 

Jezusowe lata, 33 lata wieku. 

J. H. S. ikr. Jesus Homlnum 
Sałvator t. Jezus ludzi Zba- 
wiciel. 

Jingo a., Jingoizm oh. Ożyn- 
go, Dżyngoizm. 

Jiu-Jitsu jap. (diiu-dHtiuj 
rodzaj walki (ćwiczeń) bez 
broni. 

Joanntci ni. dawny nie- 
miecki zakon rycerski, te- 
raz zakon ewangielicki do 
pielęgnowania chorych. 

Jobber a. fdioberj speku- 
lant giełdowy w Angiji. 

Jockey a. ob. Żokiej. 

Jockey Club a. (dioki klub) 
stowarzyszenie arystokra- 
tyczne amatorów wyścigów 
konnych; rodzaj pe)"f urn; ro- 
dzaj łyżew. 

Jocosa 1. śmiesznostki, 
żarty, farsy. 

Jod *g. f/.j pierwiastek 
chemiczny, ciało stałe, bar- 
wy czarno-f ijoletowej połys- 
kującej, wydobywana 'z ro- 



ślin morskich, niywaue w 
medycynie. 

Jodłowanie n . osobliwy 
sposób śpiewu bez słów 
(u Tyrolczyków), z częstym 
przechodzeniem z tonów 
piersiowych do falsetu. 

Jodoform ni. środek anty- 
septyczny o silnym zapa- 
chu, otrzymywany z jodu 
w postaci żółtego proszkii, 
używany w medycynie. 

Jodol ni. związek che- 
miczny używany w medy- 
cynie zamiast jodoformu. 

Jodyna ni. roztwór jodu w 
spirytusie , używany jako 
lek. 

Jog Mnd. asceta hinduski 
praktykujący zasady jogiz- 
mu. 

Joga itind., Jogizni ni. sys- 
tem religijno-filozoficzny w 
Indjach, zmierzający do u- 
wolnienia duszy od dalszych 
migracji i do osiągnięcia 
nirwany przez ascetyzm , 
przez odwracanie zmysłów 
od świata zewnętrznego, po- 
zostawanie w postawach nie- 
naturalnych, przykrych,me- 
dytacje i t. d. 

Johannisberg n. gatunek 
wina reńskiego. 

John Buli a. (Dion BdUj, 
dotl. Jan wół, iart. nazwa 
dawana ludowi angielskie- 
mu; gburowaty anglik. 

Jom-Kipur hebr. dzień Jsąd- 
ny, właściwie dzień prze- 
baczania. 

Jon, atom jednego ze skła- 
dników, jia które rozpada 
się elektrolit pod wpływem 
prądu 'elektrycznego: anjon, 
składnik ujemny, chemicz- 
nie działający na anod; ka- 
ijon^ składnik dodatni, che- 
micznie działający na ka- 
tod; według Thompsona a- 
tom elektryczny materjiul- 
tragazowej; według Croo- 
kes a atom materjaJny po- 
łączony z atomem elek- 
trycznym; elektron dodatni 
a. ujemny. 

Jonatan hebr. imię znane 
z Biblji; brat J. iart. Amery- 
kanin typowy, mieszkaniec 
Stanów Zjednoczonych A- 
meryki Półn. 

Jonaty irt. [r.] futro z czar- 
nych kotów swojskich. 

Jongleur / (ląglorj ku- 
glarz, ekwilibrysta. 

Jo/iska tonacja, muz. gama 
o niższym o pół tonu stop- 
niu siódmym. 

JońskI styl, kierunek archi- 
tektoniczny grecki, odzna- 
czający się lekkością slu- 
pów i ślimakowatemi kształ- 
tami ozdób u kapiteli. 

Jordan, obrzęd święcenia 

wody w święto Trzech Króli 

w Kościele wschodnim (od 

nazwy rzeki w Palestynie). 

Jota h. {chotaf tanioc luac- 



pański w szybllm tempie 
z towarzyszeniem kastauje- 
tów. 

Jota g. nazwa litery i w 
greckim alfabecie. 

Jotacyzm ni. sposób czyta- 
nia po grecku: « jak i. 

Jour de grice /. (iur do 
grat) ob. Respektowy dzieci. 

Jour fixe /. ilur fixi stały 
dzień, naznaczony na przyj- 
mowanie gości. 

Journal /. (iurnal) dzien- 
nik, notatnik, pismo perjo- 
dyczn^ popularnie: wzory 
mód. 

Journal parli /. (łumal 
parle) dotl. dziennik mówio- 
ny: rozrywka, polegająca na 
odczytywaniu przez kilka 
osób ich własnych artyku- 
łów, mających przedstawiać 
jakoby numer czasopisma 
i w takim porządku, jak te 
artykuły są w piśmie uło- 
żone; rodzaj dziennika, któ- 
rego treść odczytuje się a- 
bonentom za pomocą telefo- 
nów. 

Jowisz, Jupiter /. najwyż- 
szy bóg u Rzymian, pioru- 
nowładca (u Greków: Zeus); 
nazwa największej planety. 
Jowjalista ni. człowiek jo- 
wialny, wesoły faoecjonista, 
żartowniś. 

Jowjalny 1. żartobliwy, pe- 
łen humoru, wesoły. 

Józefinizm ni. system 'ce- 
sarza anstryjackiego Józefa 
II-go wtrącania się do spraw 
kościelnych i wykonywania 
władzy nad niemi; rządy 
centraJistyczne w Austrji 
datujące się od Józefa II 
Juba, Jubka ob. Jupa. 
Jubel \r.] ob. Gaudium. 
Jubilacja /. wesoła uroczy- 
stość, radość, uciecha. 

Jubilat /. ten, który obcho- 
dzi (lub obchodził) jubileusz 
swojej działalności. 

Jubilate /. dotl. radujcie 
się: trzecia niedziela po 
"Wielkiej nocy. 

Jubiler n. oprawiający dro- 
gie kamienie w złoto, w sre- 
bro i t. p. i handlujący nie- 
mi, złotnik; jubiierszczyzna, 
wyroby jubilerskie; przen. 
misterne i ^bardzo staranne 
wygładzenie utworu literac- 
kiego. 

Jubileusz t. fpdżń.J roczni- 
ca 25, 50 lub stuletnia ja- 
kiego zdarzenia obchodzo- 
na uroczyście; uroczystość 
kościelna powtarzająca się 
w pewnych okre.saoh czasu 
połączona z odpustem zu- 
pełnym. 

Jubllo ni. wesoło, tryum- 
falnie. 

Jucht [«.j skóra wołowa, 
grubo wyprawna, nieprze- 
makalna, nacierana dzieg- 
ciem ze strony wewnętrz- 
nej. 



91 



Jucundi — Kabylowie 



JucundI actl labores 1. po 

pracy miły spoczynek. 

Juczny (ob. Juki) dźwigają- 
cy ciężary (o koniu, ośle, 
mule); przyuczony do dźwi- 
gania ciężarów. 

J. U. D. skr. Juris utrlusque 
doctor (oh.). 

Judaizm irt. wiara, poda- 
nia i obrządki Żydów póź- 
niejszych, według nauki ra- 
binów i Talmudu; zwrot mo- 
wy lub wyrażenie zapoży- 
czone z mowy żydowskiej; 
żydowszczyzna. 

Juda<z hehr. [t.] zdrajca, 
obłudnik, człowiek fałszy- 
.wy, przebiegły; imię jedne- 
go z Apostołów; Judaszowy, 
Judaszow(l(i, obłudny, zdra- 
dziecki. 

Judenlieca n. pogrom ży- 
dowski, gwałty dokonywane 
przez wzburzone pospólstwo 
na Żydach. 

Judex curlae /. w Węgrzech 
najstarszy co do znaczenia 
sędzia w kraju. 

Judicis est innocentiae sub- 
yenlre /. obowiązkiem sę- 
dziego jest pomóc niewin- 
ności. 

Judofil nł. zwolennik Ży- 
dów. 

Judofobja nt. nienawiść do 
Żydów, antysemityzm. 

Judylcat 1. wyrok sądowy. 

iudykatura nł. ob, Juryspru- 
dencja. 

Juhas wfg. pastuch owiec, 
młody góral w górach ta- 
trzańskich. 

Juki tur. torby skórzane, 
tłomoki ładowane na konie, 
muły i t. p. 

Julienne /. (iiiljen) suszone 
jarzyny pokrajane na drob- 
ne paseczki. 

Juilus /. lipiec (miesiąc). 

Jaiia/itki kalendarz, kaJen 
d»'.z poprawiony przez Ju 
IjuBza Cezara t. zw. stareg' 
styln czyli wschodni. 

Jun. $lcr. Junior fo6.). 

Junctis yłribus ł. połączo- 
nemi siłami. 

Janhnista n?. członek stron- 
nictwa w Rumnnji, sprzyja- 
jącego cywilizacji zachod- 
nio-europejskiej (od nazw. 
związku literackiego: Juni- 
mea). 

Junior t. ikr. Jun. młod- 
szy. 

Juniut i. czerwiec. 

Jonkior n. uci^eń szkoły 
wojskowej, przygotowującej 
oficerów; butny szlachcii- 
pruski; dawniej: podoficer, 
podchorąży; junkierska par- 
tia, w Prusach reakcyjna 
partja szlachecka. 

Juno, Junona ł. małżonka 
Jowisza, najwyższa bogini 
(u Greków: Hera); nazwa 
planetoidy. 

Junta A. (^oi/. związek; wyż- 
sza „władza w Hiszpan ji i 



Portugalji; władza rewolu- 
cyjna tamże. 

Jupa,Jupka ar. [».] kaftanik, 
suknia spodnia, kurtka, sta- 
nik kobiecy. 

Jupiter /. Jowisz; J. pluyius 
bożek słoty, deszczów, prj«»«. 
czas dżdżysty; J. tonans do*ł. 
Jowisz grzmiący: bożek pio- 
runów i grzmotów. 

Jura, Jurajska formacja, far- 
macja drugorzędowa ziemi, 
między formacją kredową i 
trjasową, obfita w skaliste 
wapienie i skamieiliałości 
(od nazwy gór Jura). 

Jurament ł. przysięga. 

Jurare in verba magistri ł. 
powoływać się na powagę 
nauczyciela jako na dowód 
prawdy. 

Jurastolae 1. dochody praw- 
ne proboszczów. 

Jurat ni. student kończący 
wydział prawny. 

Juratoryjny ł. za którym 
poręczono. 

Jurę caduco i. prawem ka- 
duka fob.); przemocą. 

Jurę et facto /. według pra- 
wa i rzeczywistości. 

Jurgielt n. płaca roczna, 
żołd, zapłata, nagroda; jur- 
gieltnik, najemnik. 

Juris consultus ł. doradca 
prawny. 

Juris studiosus i. słuchacz 
prawa. 

Juris utrius4|u« doctor ł. 
Itkr. J. U. D.) doktór praw 
obu: rzymskiego i kanonicz- 
nego. 

Juror a. fdiurer) członek 
Jury, czyli sądu przysię- 
głych, sędzia przysięgły. 

Jurta tai. chata, namiot 
pilśniowy Kirgizów, Tata- 
rów ; mieszkanie zimowe 
Kamczadałów. 

Jury a. fdiuri) sąd przy- 
.jięgłych, złożony ze znaw- 
ców, do oceniania dzieł sztu- 
ki lub przemysłu; sędziowie 
przysięgli z wyboru, w licz- 
bie dwunastu, do rozpatry- 
wania spraw. 

Jurydyczny ł. prawniczy, 
prawny; jurydycznie, według 
praw, prawnie. 

Jurydyki ł. osady w daw 
Polsce rządzące się osobne- 
mi prawami, zniesione v, 
roku 1792; dzielnice miej- 
skie, mające każda swój 
sąd. 

Jurysdator M. ten, oo u- 
dziela komu prawa do cze- 
go, mocodawca. 

Jurysdykcja 1. zakres dzia- 
łania i s.ądzenia co do obsza- 
ru i jakości spraw; okrąg 
sądowy. 

Juryskonsult ^,Juryskotvsul- 
tant nł. radca prawny przy 
jakiej instytucji; adwokat, 
prowadzący sprawy jakiej 
instytucji w sądach. 
Jurysprud«nc)a {, gruntow- 



na znajomość prawa; zbiór 
zasad prawnych; sposób wy- 
rokowania Ądu w danych 
sprawach. 
Jurysta M. prawnik. 
Jurystycjum /. zawiesze- 
nie sądzenia spraw podczas 
wojny. 

Jus /. prawo; j. gładii doił. 
prawo miecza, prawo życia 

śmierci; ]. primi occupantis, 
prawo pierwszeństwa zaję- 
cia; j. talionłs, prawo odwe- 
tu; J. primogeniturae, prawo 
pierworodztwa. 

Juste mlileu/. (iUtt miljó) 
pośrednie stanowisko; po- 
stępowanie lub system dzia- 
łania oddalony od wszelkiej 
ostateczności. 

Justitia nihil expetit praemil 
/.sprawiedliwość nie żąda 
nagrody. 

Justo titulo ł. na podstawie 
aktu prawnego; srirawiedli- 
wie. 

Justorjuffl ni. narzędzie do 
sprawdzania równej wiel- 
kości odlanych czcionek. 

Justować «. wypełniać ju- 
stnnkiem miejsca puste mię- 
dzy jwyrazami lub w wier- 
szach; robić matryce czcio- 
nek: justunek, sztabki: ma- 
terjał metalowy, niższy od 
czcionek, wypełniający od- 
stępy między wyrazami lub 
miejsca puste w wierszach 
podczas druku. 

Justus possessor 1. prawny 
posiadacz. 

Justycja ł . sprawiedli- 
wość. 

Justycjarusz śrl. sędzia 
spraw policyjnych w gmi- 
nach austryjackich. 

Justyc-koiegjDm n. [r.] sąd 
duchowny katolicki w Pe- 
tersburgu. 

Justyfikacja ł. usprawie- 
dliwienie się, uzasadnienie 
jakiego prawnego środka, 
tłómaczenie się. 

Justynjańskie prawa, źródła 
i pomniki prawa rzymskie- 
go,' zebrane w jeden kodeks 
z rozkazu cesarza rzymskie- 
go Justynjan a. 

Juta [«.] konopie indyj- 
skie; tkanina z nich. 

Juvat cibus post opus ł. po 
|)raoy smakuje jedzenie. 

Juxta fluyium puteum fodit 
ł. obok rzeki kopie studnię 
(niepotrzebnie coś robi). 

Juxtalineamy ni. przekład, 
przekład tuż obok tekslu 
napisany, wydrukowany. 



K. 



Kaaba ar. świątynia ma- 
hometan w Mekce i kamień 
Św. w niej przechowywany. 
Kab a. oh. Cab. 
Kabak dolnon. [r.] szynk 
karczma. 

Kabaletta w. w muz. frazes 
muzyczny ożywiony, po- 
I wtarzający się w śpiewie. 

Kabalista nł. znawca ksiąg 
kabalistycznych; wróźbiarz; 
kabalistyczny, tyczący się ka- 
bały żydowskiej; tyczący, 
si^ magji, wróżbiarski. 

Kabata hehr. [w.] podanie, 
tajemnicza nauka Żydów, fi- 
lózofja mistyczna religji Ży- 
dów; wróżenie z kart; kno- 
wanie, intryga, plotki, zmo- 
wa; kłopotliwe położenie, 
zawikłanie. 

Kaban łat. [mh.] wieprzak. 
, Kabaret /. półmisek po- 
dzielony wachlarzowato na 
kilka podziałek; rodzaj tea- 
trzyku przy restauracji, w 
którym autorowie sami wy- 
konywają swoje utwory, po- 
pisują się śpiewacy i śpie- 
waczki oraz deklamatoro- 
wie z' pośród publiczności. 

Kabat g. kaftan męski a. 
kobiecy, kamizela. 

Kabel/, drut telegraficz- 
ny, telefoniczny, podmor- 
ski albo podziemny odpo- 
wiednio zabezpieczony od 
uszkodzenia. 

Kabeljan, Kabeijau oh. Kab- 
Ijon. 

Kabestan /., kołowrót do 
zwijania i rozwijania liny 
pkrętowej, winda okj-ętowa. 
Kabii ar. pokolenie. 
Kabina /. budka do kąpieli 
w morzu; kajuta okrętowa; 
numer w zakładzie kąpielo- 
wym. 

Kabijon hol. świeże, uieso- 
lone mięso wątłusza (dor- 
sza); suszone nazywa się 
itokfist. 

Kaboszon /. drogi kamień 
polerowany, nezeg. rubin a. 
granat. 

Kabotaż /. handel nad- 
brzeżny; żegluga nadbrzeż- 
na. 

Kabotyn /. pogard/, lichy 
aktor, komedjant. 

Kabotynerja /. wędrowni . 
aktorzy. 
Kabriole oh. Kapriole. 
Kabrjolet /. lekki jedno- 
konny powozik; miejsce na 
przedzie za kozłem woźni- 
cy w karecie pocztowej. 

Kabylowie ar. mieszkańcy 
Algieru berberyjskiego po- 
chodzenia. 



Kabza — Kaliber 



92 



Kabza';. [1.] worek do pie- 
niędzy; portmonetka; iari. 
majątek. 

Kacap [mir.] chłop wielko- 
rnski; kupiec wielkoruski. 

Kaccrsłwo ob. Harezia. 

KacerzM. [czes.] o/y. Heretyk. 

Kachekłja g. charłactwo. 

Kachektyk *g. człowiek cho- 
ry na kacheksj^, charłak. 

Kacyk h. naczelnik i wódz 
plemienia dzikich w Araer. 
Półudn. 

Kaczan tur. głąb kapusty; 
wiecha, kiść owoców kuku- 
rydzy; sosna karłowata. 

Kaczucza h. taniec hisz- 
pański z kastanjetami. 

Kadaster M. (/.] ocenianie 
rządowe posiadłości ziem- 
skich i ich produktów, do- 
chodu i t. d. w celu opodat- 
kowania; sam podatek nało- 
żony skutkiem tego ocenie- 
nia; k. wyborczy, kurja, do. 
której należy wyborca pła- 
cący podatek od swoich po- 
siadłości. 

Kadawer ł. trup. 

Kadencja irh właściwe ak- 
centowanie końcowych zgło- 
sek w układzie wierszy; 
spadek harmonijny dźwię- 
ków w muzyce; takt, miaro- 
wość; harmonijne zakoń- 
czenie frazesu muzycznego; 
forma akordu; okres urzę- 
dowania członków sądu, sej- 
mu, rad wybieralnych. ^ 

Kadet/, brat młodszy; u- 
ozeń szkoły wojskowej ka- 
deckiej; podchorąży; w ma- 
rynarce: młodzieniec kształ- 
cący się na "oficera floty; 
członek stronnictwaj K. D. 
{ob.) czyli demokrata i,kon- 
stytucyjny; KadeckI korpus, 
szkoła wojskowa kształcąca 
młodzież na oficerów. 

Kadl ar. sędzia u Turków. 

Kadry /. komplet zapaso- 
wych oficerów i podofice- 
rów, potrzebnych w ra- 
zie zorganizowania oddzia- 
łu wojska; żołnierze i ofi- 
cerowie, mający obowiązek 
kształcić nowozaoiężnych. 

Kadryl /. taniec francuski 
i muzyka do niego; lekka 
tkanina jedwabna w kratki; 
pośledni gatunek salcesonu. 

Kaduceusz ł. laska Merku- 
rego z wężami i skrzydła- 
mi; dawna laska herolda; 
symbol handlu i pokoju. 

Kaduk i. w daw. prawie 
polskiem: spadek pozosta- 
wiony bez prawnych spad- 
kobierców (przechodzący na 
rząd prawem kaduka); pra- 
wo dziedzictwa dóbr tego 
rodzaju; ludowe: djabeł; pa- 
daczka, epilepsja, choroba 
Św. Walentego, wielka cho- 
roba; -kaduczny, djabelny, 
przeklęty, okropny. 
Kady ob. KadL^i 
Kadf g. wielka beczka 



z jednym dnem, zwykle 
u dołu szersza, kufa, stą- 
giew. 

Kata M. spiczasty przód 
statku. 

Kalar n. przyrząd z windą 
do wbijania pali za pomocą 
pieńka zwanego babą, bitnia; 
osoba ciężka, niezgrabna. 

Kafelna ob. Kofeina. 

Kafetjera /. imbryk do 
kawy. 

Kaff eekrSnzchen n. w Niem- 
czech zebranie towarzyskie 
kobiece przy kawie i ga- 
wędce poobiedniej. 

Kątowy fob. Kawa) kawowy, 
koloru kawy. 

Kaftan tur. długa szata 
zwierzchnia u Turków; ro- 
dzaj spencerka a. kurtki; 
krótka szubka kobieca; u- 
branie z bardzo długie - 
rai rękawami, związywane- 
mi razem na plecach, wkła- 
dane na szaleńców, żeby 
ich ubezwładnić, inaczej: 
k. bezpieczeństwa. 

Kabał hebr. zarząd wyzna- 
niowy gminy żydowskiej. 

Kahan lat. chan. 

Kaik tur. długi, ^ązki, lek- 
ki statek turecki; czajka. 

Kaim, Kain, bratobójca (od 
imienia biblijnego Kain); 
kaimita, członek jakiejś sek- 
ty religijnej w daw. Polsce. 

Kainit *s. związek soli ku- 
chennej z siarczanem ma- 
gnezji, używany jako na" 
wóz. 

Kalnozoiczne *g. formacje 
ob. Cenozoiczne. 

Kajak tur. wazka łódka o 
jednym wiośle przykryta 
stałym wiekiem z otworem 
na pomieszczenie jednego 
wioślarza. 

Kajaput malajs. drzewo 
z rodu mirtów aty eh. 

Kajdany, ar. okowy, łańcu- 
chy żelazne; prten. pęta, 
więzy, niewola. 

Kajet /. zeszyt do pisania, 
sekstern. 

Kajfas ob. Kalfas. 

Kajmakan tur. zastępca 
wielkiet;o wezyra; guber- 
nator prowincji w Turcji. 

Kajper n. w gieol. pokład 
'górny formacji trjasowej. 

Kajuta hol. pokój pod po- 
kładem statku dla podróż- 
nych a. starszyzny okręto- 
wej. 

Kajzer n. cesarz. 

Kajzerka n. bułeczkapszen- 
na okrągła z przedziałkami 
na wierzchu. 

Kajzersznlt n. cięcie ce- 
sarskie, operacja chirurgicz- 
na u położnie. 

Kakadu nuUąjt. gatunek 
papug. 

Kakao meks. [h.] zmielone 
owoce drzewa kakaowego, 
z których robi się czekola- 
da; kakaowe masło, olej stę- 



żały z nasion drzewa ka- 
kaowego, używany na ma- 
ści oraz do robienia cukier- 
ków. 

Kaktmoro jap. ściana ru- 
choma z malowanej ręcznie 
tkaniny jedwabnej, gazy a. 
papieru, stanowiąca, w ra- 
zie potrzeby, przepierzenie 
w domach japońskich. 

Kakierlak \hol.] ob. Albi- 
nos. 

Kakistokracja *.?. panowa- 
nie najgorszych. 

Kakofonja g. rozdźwięk, 
nieprzyjemny dźwięk; dys- 
harmonja. 

Kakolet /. rodzaj kosza 
z siedzeniem (takich para 
zawiesza się na kolejkę jed- 
noszynową, pochyłą, po któ- 
rej suną się własną ciężko- 
ścią). 

Kaktus g.-ł. nazwa rośliny 
z rodzaju apuncjowatych o 
łodydze giięsistej i takich- 
źe liściach. 

Kalafaktor ob. Kaiełaktor. 

Kalafonja g [tr.] rodzaj ży- 
wicy używany do pocierania 
smyczka i do innych celów 
(od nazwy miasta w Azji Mn. 
Kolofon). 

Kalaina, spiż, którym Chiń- 
czycy wykładają pudełka do 
herbaty. 

Kalalt g. ob. Turkus. 

Kalajor ob. Kalojer. 

Kalambur /. dowcipna gra 
wyrazów; wyraz dwuznacz- 
ny. 

Kalamity*^- skrzypy drze- 
wiaste kopalne, skamieniałe. 

Kalander g. (póiń./ prasa 
cylindrowa z ogrzewanemi 
walcami do gładzenia suk- 
na, papieru i do nadawania 
połysku. 

Kalamajda, twaróg ze śmie- 
taną i ze szczypiorkiem. 

Kalauer h . niesmaczny, 
nędzny dowcip, rubaszny 
dwuznacznik. 

Kalcescencja ob. Kalores- 
cencja. 

Kalchas, kapłan i wróżbi- 
ta grecki z czasów wojny 
trojańskiej, ośmieszony ja- 
ko chciwiec i obłudnik w 
operetce „Piękna Helena"; 
stąd iart. ksiądz, nie szanu- 
jący swego powołania. 

Kalcynacja nt. zwapnianie, 
prażenie, wypalanie, spo- 
pielanie. 

Kalcynować, prażyć, wy- 
palać, spopielać. 

Kalcjum ł. wapień. / 

Kalcyt ri. minerał, węglan 
wapnia, spat wapienny, spat 
islandzki a. podwójny. 

Kalebasa /. rodzaj dużych 
gruszek letnich, późnych, 
flai^zkowatej postaci. 

Kalefakcja i. ogrzewanie. 

Kalefaktor irł. sti-óż szkol- 
ny, palacz w piecach, wy- 
konawca kary cielesnej w 



dawnej szkole; donosiciel, 
liens. 

Kalejdoskop 'g. przyrząd 
złożony z trz<;ch zwiercia- 
dełek w rurce o dnie szkla- 
nym z różnobarwnemi na 
nim kamyczkami, szkiełka- 
mi i t. p., które za najmniej- 
szym poruszeniem zmienia- 
ją położenie i przy pomocy 
zwierciadełek układają się 
w różne sześcio-promienne 
gwiazdki; pnen. obrazy szyb- 
ko zmieniające się; kalejdo- 
skopowy, zmieniające się cią- 
gle, różnobarwny. 

Kalembur ob. Kalambur. 

Kalemkiar /. zasłona twa- 
rzy u kobiet tureckich. 

Kalendarium 1. spis dni w 
roku, podzielonych na tygo- 
dnie i miesiące, z wyszcze- 
gólnieniem imion świętych, 
świąt i postów na te dni 
przypadających. 

Kalendarz -rocznik, alma- 
nach, książka na cały rok 
wydrukowana, obejmująca 
kalendarium, różne infor- 
macje, ogło.szenia, często 
także dział literacki; k. kart- 
kowy a. do zdzierania: blok, 
złożony z kartek, z których 
każda zawiera część kalen- 
darium na jeden dzień a. na 
jeden tydzień; k. notatkowy, 
książka zawierająca kalen- 
darium i puste miejsca na 
notatki. 

Kalendy 1. pierwszy dzień 
każdego miesiąca u daw- 
nych Rzymian; stąd: kalen- 
darjum, kalendarz. 

Kaleologja Vaaka o pięk- 
nie. 

Kaleotechnika *g. sztuka 
zdobnicza. 

Kalepin, wielki słownik, 
nolaty z dzieł; pneH. znaw- 
ca języka (od nazw. Calepi- 
nus, autora słownika wielo- 
językowego). 

Kalesony /. majtki, gacie. 

Kaleta tur. sakiewka, sa- 
kwy, woreczek skórzany, 
zwykle przymocowywany 
do pasa. 

Kalfas, Kajfas n. wielka 
skrzynia przenośna do mie- 
szania wapna. 

KaKataż /. cerowanie, za- 
tykanie szpar okrętowych 
pakułami i zalepianie ich 
smołą. 

Kali ar.. Kalium [ni] po- 
tas. 

Kaliban, potwór w drauui- 
cie „Burza" Szekspira; stąd 
żart. człowiek zły i nie- 
zda)'ny. 

Kaliber [«.] średnica otwo- 
ru walca, rury, broni pal- 
nej, miara kuJi, pierścień 
do mierzenia wielkości o- 
tworu; podziałka; gatunek, 
wartość , rodziij , kształt , 
wzrost, wielkoś(^'; kalibrować, 
wymierzać wielkość podług 



93 



Kalif — Kampan 



podanej skali; dobiei'ać, sor- 
tować. 

Katu u>/(i.sV. Chalif ar. na- 
miestnik Miiliuiiiota, sułtan. 

Kalifat lirl. państwo rzą- 
dzone przez kalifa; władza 
kalifa. 

Kaligraf g. pięknie pi- 
szący. 

Kaligrafja g. sztuka pięk- 
nego pi.sania. 

Kaligrafować g. pisać pięk- 
nie, ozdobnie; furt. j)isać po- 
mału, z trudem, niewpraw- 
nie. 

Kallkant oh. Kalkancista. 

Kaliko, Kallket /. rodzaj 
perkalika cienkiego; gruby 
perkal groszkowany, uży- 
wany na oprawy książek, 
zwany także płótnem an- 
gielskim. 

Kalikować 1. naciskać sto- 
pami drągi miecliów przy 
organach. 

KaIJope g. muza pieśni bo- 
liaterskiej i piękności w 
sztuce, przedstawiana z ta- 
bliczką i rylcem do pisania. 

Kaljum oh. Kali. 

Kalk /. wapno. 

Kalka/, papier a. płótno 
przezroczyste lub zabarwio- 
ne, służące do odbijania pi- 
sma, do przerysowywania; 
sam rysunek skopiowany w 
ten sposób; kopja. 

Kalkancista, Kalkant, Kali- 
-Itanł (ob. Kalikować), nacis- 
kający drągi miechów przy 
organach. 

Kalkomania oh. Oekaikoma- 
nja. 

Kalkować /. przerysowy- 
wać przy pomocy kalki;/ oh, 
też Kalikować. 

Kalkulacja /. (póiń.j obli- 
czanie, wyrachowywanie; 
żyć z k-ą, żyć z wyracho- 
waniem, żyć oszczędnie. 

Kalkulator /. rachmistrz; 
pr:en. człowiek bardzo o- 
szczędny. 

Kalkulować 1. obliczać, 
obrachowywać ; rozważać , 
miarkować, myśleć, obmy- 
ślać. 

Kalkut oli. Kalkulacja. 

Kallistografja *g . nauka 
piękności. 

KalobjotykaV6ztuka przy- 
jemnego życia, aby odpo- 
wiadało rozsądkowi, wyo- 
braźni i uczuciu. 

Kalojer *g. mnich grecki 
z zakonu Św. Bazylego. 

Kalomel *g. chlorek rtęci, 
silny hrodek lekarski. 

KaJomełrja *^. nauka o pięk- 
ności układu cz. o syme- 
trji. 

Kalorescencja ni. świece- 
nie ciał, Wzbudzone przez 
ciemne firomienie ciepli- 
kowe. 

Kalorja ul. jednostka do 
mierzf^nia ilości ciepła po- 
trzebnego do ogrzania 1 



kgr. wody o 1* Cels.; cie- 
ptostka. 

Kaloryczny nł. cieplikowy. 

Kaloryfery »t. rury idące 
z jednego ogólnego pieca, 
służące do ogrzewania mie- 
szkań za pomocą wody, pa- 
ry lub gorącego powietrza. 

Kaloryka nt. nauka o cieple. 

Kalorymełr ni. przyrząd do 
mierzenia ilości ciepła w 
jakimś ciele; cieplikomierz. 

Kaiorymetrja ni. nauka mie- 
rzenia ciepła właściwego 
ciał. 

Kąleryzator nł. ogrzewacz. 

Kalosk'agatoS5'. dosł. pięk- 
ny i dobry: odpowiadający 
ideałowi poji względem mo- 
ralnjTn i fizycznym. 

Kaiospintechromokrene *g. 
wodotrysk oświetlany od 
spodu elektrycznością lub 
światłem Drummonda przy 
użyciu szkieł różnobarw- 
nycli. 

Kalosieniczne *g. ćwicze- 
nia, ćwiczenia gimnastycz- 
ne mające na celu wytwo- 
rzenie zarazem siły i wdzię- 
ku. 

Kaloteclinika *g. sztuka u- 
trzymania piękności ciała. 

Kalołka /. okrągła cza- 
peczka noszona przez księ- 
ży, pjnska. 

Kalteszai n. napój z piwa, 
cukru i cytryny, podawany 
Da zimno. 

Kalumnja t. oszczerstwo, 
potwarz. 

Kalumnjałor i. oszczerca. 

Kaiumniować /. spotwarzać 
głosić oszczerstwa. 

Kalwakata oh. Kawalkata. 

Kalwarja i. stacje Męki 
Pańskiej, obchodzone pro- 
cesjonalnie przez poboż- 
nych; czaszka ludzka; pnen. 
udręczenia moralne; śmierć. 

Kalwlla/. gatunek jabłek, 
niekiedy kaiwinkami zwa- 
nych. 

Kalwin, Kalwinista, wyznaw- 
ca nauki Kalwina; ewangie- 
lik reformowany. 

Kalwinizm ni. nauka Kalwi- 
na, czyli wyznanie ewan- 
gielicko-reformowane. 

Kafakuckł, Kalkucki, od 
miasta Kalkutta w Indosta- 
uie: k-kie kury, k-kie perły. 

Kałamajka [mir.] gatunek 
materji jedwabnej w pasy, 
dawniej noszonej. 

Kałamarz 1. naczynie do 
atramentu. 

Kałamaszka A^. wózek waz- 
ki, łdbem wybity, otwarty, 
bez budki. 

Kałamki, Katanki [r.] futro 
wydry a. kuny syberyj- 
skiej; sierść z tego futra, 
na pędzelki używana. 

Kałantyr [r.j kaftan bez 
Irękawów. 

Kałarasz mm. (V) żołnierz 
tnrecki a. mmaiiski. 



Kałausz, Kałauz lur. prze- 
wodnik; więzienie. 

Kałdun n. brzuch; przen. 
pogardl. Żarłok, obżartuch. 

Kałkan tur. tarcza, pu- 
klerz. 

Kamąryla h. nazwa stron- 
nii-twa ulubieńców panują- 
cego; zausznicy; tajni do- 
radcy, często mający szko- 
dliwy wpływ na bieg spraw 
publicznych. 

Kamasz /. rodzaj wierzch- 
niej pończochy sukiennej 
lub włóczkowej od stopy do 
kolan, zapinanej na guziki 
lub ściąganej; obuwie z krót- 
ką cholewką, z gumowemi 
wstawkami po bokach. 

Karrojalne prawo tr. prawo 
wekslowe. 

Kambjo w. weksel, prze- 
kaz; kambjerstwo, wekslar- 
stwo, bankierstwo. 

Kambryjska formacja, naj- 
starsze osadowe warstwy 
ziemi (od nazwy miejsco- 
wej Kambrja w Anglji). 

Kameą /. giemma arty- 
stycznie wypukło rzeźbio- 
na, figury na niej bywają 
innego koloru, aniżeli tło. 

Kamedułą irl. zakonnik 
zmienione] reguły św. Be- 
nedykta; przen, człowiek u- 
nikający towarzystw i rozry- 
wek, zatapiający się w czy- 
taniu książek (od miejscowo- 
ści Camaldoli we "Włoszech). 

Kameleon g.-ł. gatunek 
jaszczurki, zmieniającej bar- 
wę praypodrażnieniu; przen. 
człowiek zmiennego chara- 
kteru, niestały. 

Kąmeija nł. roślina ozdob- 
na o pięknych kwiatach (od 
imienia botanika Camelli'e- 
go); dama z półświatka. 

Kameijowa dama ./. kobieta 
z półświata, kokota. 

Kamelor n. rodzaj materji 
z włosa kozy angorskiej. 

Kameną /. muza; przen. 
poeT.ja. 

Kamera 1. biuro; pokój; ce- 
la więzienna a. szpitalna; 
wydział magistratury; wy- 
dział sądowy; daw. władza 
zarządzająca dobrami pań- 
stwa; k. asfiksyjna, skrzynia 
do zabijania zwierząt gazem 
duszącym; k. dezynfekcyjną, 
urządzenie do niszczenia 
zarazków w odzieży, tkani- 
nach i t. p. za pomocą go- 
rąca, pary i t. d.; część apa- 
ratu fotograficznego osła- 
niająca kliszę po zdjęciu; 
oh. Camera. 

Kamerad oh. Kamrat. 

Kameralista ni. biegły w na- 
ukach społeczno-prawnych. 

Kameralistyka ni. nauka 
administracji i gospodar- 
stwa krajowego. 

Kameralja irt. nauki doty- 
czące administracji i gospo- 
darstwa krajowego. 



Kameralnan/. muzyka, kwar- 
tety a. inne muzyczne ze- 
społy, przeznaczone dla sal 
niezbyt obszernych; k-e do- 
bra, domeny; k-e nauki, nau- 
ki i umiejętności, dotyczą- 
ce wewnętrznego zarządu 
państwa. 

Kamerdyner n, szatny, po- 
kojowiec, służący, pełniący 
obowiązki bezpośrednio o- 
koło pana. , 

Kamerfrajltnan. dama dwor- 
ska. 

Kamerherr n. szambelan. 

Kamerjunkier n. młodszy 
szambelan dwom. 
, Kamerkurjer n. goniec dwor- 
ski wysyłany w celach pań- 
stwowych. 

Kameriengo w. kardynał 
zawiadujący finansami pa- 
pieskiemi, oraz sprawami 
Kościoła podczas wyboru 
Papieża. 

Kamerloka] n. lokaj na 
dworze monarszym. 

Kamermuzyka n, muzyka 
kameralna, salonowa. 

Kamerpai n. paź nadwor- 
ny, pełniący służbę przy 
boku monarchy. 

Kamerton n. ton zasadni- 
czy, według którego stroi 
si^^jstrumenty muzyczne; 
przyihsądzik podający ton 
zasadniczy, widełki strojo- 
we, stroik, prsen. nastrój, 
usposobienie. 

Kamerystka /. panna słu- 
żąca, pokojówka. 

Kameryzować ». wysadzać 
drogiemi kamieniami. 

Kamfina n. oczyszczony o- 
lejek terpentynowy, używa- 
ny dawniej do oświetlania; 
nazwa dawana gdzienie- 
gdzie nafcie. 

Kamfora «t{. żywicazdi-ze- 
wa kamforowego, bardzo 
lotna, o silnym zapachu, u- 
żywana w lecznictwie. 

Kamgarn ». tkanina z lep- 
szej przędzy wełnianej cze- 
sanej. 

Kamizada /. w wiekach 
średnich napad wroga w no- 
cy, przy czym wojownicy 
przywdziewali na pancerz 
koszule. 

Kamizela /. ubiór męzki 
okrywający plecy i piersi, 
bez rękawów, noszony pod 
surdutem; kaftan, kurtka, 
rodzaj sukmany. 

Kamlot/. dawniej tkanina 
z .wełny koziej a. owczej; 
gatunek tkaniny wełnianej 
a. jedwabnej. 

Kamorra w. tajny zwią- 
zek zbrodniczy w Nea - 
polu. 

Kamorysta v>. rozbójnik. 

KampamenI/. obóz, biwak; 
popis rycerstwa; przegląd 
wojska, rewja. . 

iiampan /. marmur szary 
a. ciemny, cieniowany ozer- 



Kampanja — Kantyczki 



94 



wonawo, z źyncami białemi 
i ziBlonemi. 

Kampania/ wyprawa wo- 
jenna; wojna; k. fabryczna, 
właściwy czas fabrykacji 
np. w cukrowniach, gorzel- 
ni i t. p.; k. wyborcza, zabie- 
gi stronnictw o przeprowa- 
dzenie wyboru swoich kan- 
dydatów; kampańczyk, żoł- 
nierz najemny. 

Kampanula śrt. dzwonek 
(roślina). 

Kampetz, drzewo farbier- 
skie, zwane inaczej błfjkł- 
ciec a . drzewo krwiste 
(od miasta meksykańskiego 
Campeche). 

Kampować /. przebywać 
w polu, obozować. 

Kamrader|a/. koleżeństwo; 
związek przyjacielski. 

Kamrat n, towarzysz bro- 
ni, współtowarzysz, współ- 
uczestnik; kolega. 

Kan ob. Chan. 

Kanalarz of>. Kanaparz. 

Kanak łat. naszyjnik dro- 
gocenny kobiecy ; wogóle 
rzecz droga; pnen. piesz- 
czoszek. 

Kanak, mieszkaniec wysp 
SandwickiEh; robotnik na 
wyspach Oceanu Południo- 
wego (od imienia ' nazwy 
plenienia). 

Kanalizacja ni. urządzenie 
kanałów, ścieków podziem- 
nych w mieście, dla od- 
prowadzania nieczystości i 
wody. 

Kanalizować ni. zaprowa- 
dzać kanalizację. 

Kanaija / łotr, niegodzi- 
wiec; tłuszcza, pospólstwo, 
motłoch. 

Kanał i. rów szeroki; ściek 
murowany podziemny do 
odprowadzania wody i nie- 
czystości; sztucznie zrobio- 
na rzeka, służąca do przej- 
ścia z rzeki do rzeki, z mo- 
rza do morza; mra a, otwór 
w murze (k. dymowy, po- 
wietrzny); cieśnina morska; 
ulica wodna * w Wenecji; 
przewód w organizmie (k. 
pokarmowy i t. p.); przen. 
droga, przez którą się coś 
przedostaje. 

Kanapa /. sofa z plecami 
i poręczami; kanapka, mała 
kanapa; krajanka chleba a. 
bułki z masłem i serem, 
7, kawiorem, śledziem, sar- 
dynką i t. p. 

Kanaparz M. szafarz, piw- 
niczy klasztorny. 

Kanar, gatunek wyborowy 
cukru ti'zcinowegói nasion- 
ka dawane kanarkom na po- 
karm (od wysp Kanaryj- 
skich). 

Kanaister /. kosz z trzciny 
cukrowej wykładany cyn- 
folją, używany w Indosta- 
nie do opakowania; ob. Kna- 
>łer. 



Kanasz /. wygięcie szyi 
u konia. 

Kanaut pert. gatunek per- 
skiej lekk iej tkani ny jedwab- 
nej. 

Kancelarią ^A oddział biu- 
ra, przyjmujący sprawy i 
interesantów oraz wydający 
im uohwały,wezwaniai t.p.; 
biuro, pokój do załatwiania 
spraw gospodarskich; kance- 
laryjne pismo, rodzaj pisma 
wyraźnego; k-ny styl. suchy, 
urzędowy sposób pisania; 
k-ny papier, zwykły nie za- 
lewający się papier do pi- 
sania. 

Kancelista n. niższy urzęd- 
nik pracujący w kancelarji; 
pisarz, przepisywacz w biu- 
rze. 

Kanceiowąć ł. przekreślać 
na krzyż, znosić, kasować. 

Kancer /. rak (choroba); 
kancerować, toczyć ciało (o 
wrzodach, ranach); kancero- 
wały, rakowaty. 

Kancjanlzm ob. Kantyzm. 

Kancjonał iri . śpiewnik 
kościelny; kantyczki. 

Kanclerz t. dawniej: wyso- 
ki urzędnik strzegący pie- 
częci państwa; dziś: pierw- 
szy minister lub prezes mi- 
nistrów, znawiadujący spra- 
wami zagranicznemi pań- 
stwa; w Anglji: minister 
skarbu; urząd duchowny; 
wysoki urząd uniwersytec- 
ki; iarl. kancelista, kancler- 
jłwo, godność i władza kanc- 
lerza. 

Kancona, Kanzona w. pieśń. 

Kanconeta n/. piosnka. 

Kandelabr 1. świecznik o 
kilku ramionach. 

Kandydat /. starający się 
o urząd, o posadę, o god- 
ność; dążący do czego; ubie- 
gający się o co; gotów do 
czego; stopień akademicki 
niższy od magistra; k. do po- 
sad sądowych, aplikant, prak- 
tykant sądowy, mający dy- 
plom z ukończenia uniwer- 
sytetu; pomocnik, zastępca. 

Kandydatura t. ubieganie 
się o wakujące miejsce, o a- 
rząd, o posadę; przedstawie- 
nie się przed wyborcami w 
celu otrzymania mandatu 
posła Go sejmu. 

Kandydować t. ubiegać się 
o po.sadę, starać się o co. 

Kandyz /. gatunek cukru, 
cukier oczyszczony, grubo 
skrystalizowany, cukier lo- 
dowaty; kandyzować, powle- 
kać cukrem, lukrować; kan- 
dyzowane owoce, owoce sma- 
żone w cukrze. 

Kanefory g. postacie ko- 
biece z koszem kwiatów lub 
owoców na głowie, podtrzy- 
mujące belkowanie. 

Kanela 1. cynamon. 

Kanele /. prążkęwania ry- 
te na wyrobach metalowych, 



na zbrojach, dla ozdoby i 
mocy; żłobki półokrągłe wy- 
cięte wzdłuż na kolumnach, 
inaczej: kanelowanie. 

fCaiielować /. robić żłobki 
w kolumnach. 

Kanga, dyby zakładane 
przestępcom w Chinach na 
szyję; prun. wojna. 

Kanibal [h.] ludożerca; dzi- 
ki; kanibalizm, ludożergtwo, 
dzikość, srogość, okrucień- 
stwo. 

Kanikuląmy ni. upalny; wa- 
kacyjny. 

Kanikuła i. gorące dni, n- 
pały; szaleństwo, wściekli- 
zna. 

Kąnjon h. głęboki jar, głę- 
boki wąwóz górski o stro- 
mych zboczach, wyżłobio- 
ny przez rzekę w Ameryce 
Północnej. 

Kanka n. cewka wydrążo- 
na stanowiąca zakończenie 
strzykawki. 

Kankan /. rozpustny ta- 
niec francuski z nieprzy- 
zwoitemi giestami; kank«- 
nlsta, tańczący kankana. 

Kankroid ni. obrzmienie 
rakowate. 

Kankrologja nł. opisanie 
raków. 

Kankry i. wrzody złośliwe. 

Kankryty ni. skamieniałości 
raków morskich. 

Kannibal ob. Kanibal. 

Kanon g. [i.] miara, nor- 
ma, przepis, prawidło, re- 
guła; część Mszy Św.; re- 
giestr oddzielnych części 
Pi?ma Św. przez Kościół 
katolicki przyjętych; prze- 
pisy prawa kościelnego; ro- 
dzaj śpiewu chóralnego, w 
którym głosy występują je- 
den po drugim i powUrza- 
ją pierwszą melodję; poda- 
tek gruntowy od dzierżaw 
wieczystych; w drukarstwie 
gatunek dużego pisma; k-ny, 
tablice drukowane umiesz- 
czone na ołtarzu, zawiera- 
jące wyjątki z ewangielji i 
niektóre modlitwy, odma- 
wiane przez kapłana; prawo 
kościelne. 

Kanonada /. strzelanie 
z dział trwające czas dłuż- 
szy, działobicie. 

kąnonenf leisch. Kanon enfui- 
łer n. dotl. mięso armatnie, 
żer dla armat; ob. Chair icą- 
non. 

Kanoniczki, zakon żeński 
według reguły Kanoników. 

Kanoniczne g. [t.] prawo, 
prawo kościelne i religijne 
zatwierdzone przez Kościół; 
k-a wizyta, zwiedzanie para- 
f ji przez władzę duchowną. 

Kanonik i. wyższy stopień 
duchownego w hierarchji 
duchownej katolickiej, czło- 
nek kapituły; k-cy regular- 
ni, zakonnicy Bożego Ciała. 

Kanonika g. uuiaj^o^ 



należytego stosowania wła- 
dzy poznawczej; logika Epi- 
kura. 

Kanonista nt. znawca pra- 
wa kanonicznego. 

Kanonistyka nt. prawo ka- 
noni'znf. 

Kanonizacja śrt. urn-zyste 
papi<.-Sikii! uznanie i ogło- 
szeniu /.'A Swięti-jfo a. za 
Świętą. 

Kanonizować g. \irl.\ ogła- 
szać uroczyście za ."święte- 
go a. za Świętą. 

Kanonja ni. godność kano- 
nika; mieszkanie kanoników. 

KanoRJer/. puszkarz, żoł- 
nierz przy działach, arty- 
lerzysta. 

Kanonjerfca n. duża tódż 
wojenna, uzbrojona arma- 
tami. 

Kanopy g. wyobrażenia 
bożka w kształcie beczki 
lub dzbanka z głową i no- 
gami. 

KaM». krawędź, brzeg, róg. 

Kant /. śpiew kościelny; 
ob. Cant. 

Kantalupa w. płaska, że- 
browana odmiana melona. 

Kairtar tur. użdzieoica bez 
wędzidła, do uwiązywania 
konia u żłobu; uzda do za- 
czepiania lejców i utwier- 
dzenia wędzidła, wędzidło. 

Kantaryda g. macha hisz- 
pańska, owad, z którego wy- 
rabiają wezykatorję. 

Kantata w. utwórmuzyczny 
o nastroju poważnym, zwy- 
kle okolicznościowy, prze- 
znaczony do śpiewu chóral- 
nego z towarzyszeniem in- 
strumentów. 

Kanton /. okrąg; prowincja 
należąca do związku pań- 
.stwowego; leże wojskowe, 
kwaterunek; zaciąg do woj- 
ska. 

Kantonłsła «. rekrut wy- 
chowany w wojsku, oddany 
tam jako sierota a. ubogi. 

Kantonować/. kwaterować, 
przebywać na leżach; wer- 
bować żołnierzy, wybierać 
rekruta. 

Kantopory trt. suche dni, 
czas w końcu września gdy 
sieją żyto. 

Kantor /. kancelarja ku- 
piecka; biuro fabryki, banku 
i t. p.; duży stół w sklepie, 
za którym stoją sprzedają- 
cy; duży stół na papiery do- 
tyczące interesów; biuro, 
biurko; kantorek, biurko; kan- 
łorzysta, a. kantorowicz, pog. 
nazwa, dawana młodym pra- 
cownikom w kantorze han- 
dlowym a. bankierskim. 

Kantor <. śpiewak kościelny 
przewodniczący w chórze. 

Kantora! śrt. szkółka po- 
czątkowa ewangielicka. 

I(aiiłyczki t. zbiór naboż- 
nych pieśni ludowyrb, a 
zwłaszcza kolęd. 



95 



Kantyk — Kapucyn 



Kantyk /. śpiew, urzeg. na- 
bożny, pieśń. 

Kantylena /. piosnka, utwór 
poetyczny miłosnej treści, 
romanca. 

Kantyna/, garkucbnia żoł- 
niersku, bufet, jadalnia dla 
robotników przy fabryce, 
biida markietanki; flaszka 
podróżna; puzdro na ozdob- 
ne flaszki z likworami. 

Kantynierka /. sprzedająca 
w kantynie, mai-kietanka. 

Kantyzm, filozofja Imma- 
nuela Kanta (1724—1804) 
badająca władzę poznania: 
moralność Kanta, oparta na 
„kategorycznym imperaty- 
wie" czyli na obowiązku; 
oh. Cant. 

Kanwa /. rzadka tkanina 
z mocnych nici, kratkowa- 
na, do wyszywania włóczką 
i do haftu; pierwszy plan, 
zarys, szkic, tło. 

Kanzona o/i. Kancona. 

Kańczug, Kańczuk (ur. bicz 
z plecionego rzemienia, osa- 
dzony na krótkim kiju, na- 
haj. 

Kaolin chińs. glinka lub 
ziemia porcelanowa, z któ- 
rej wypalają porcelano. 

Kap /. przylądek. 

KaplB irl. ubiór kościelny 
kapłański, używany przy 
niektórych obrzędach za- 
miast ornatu, zapinany pod 
szyją na klamrę, niekiedy 
zwany ptutpjal; przykrycie 
na łóżko, na konia; daszek 
nad ogniskiem a. blachą ku- 
chenną; kaplca, kapa; łiabit 
zakonny; kaptur mniszy. 

Kapalin irl. [ezes.] rodzaj 
szyszaka wojskowego. 

Kapary g. pączki kwiatowe 
krzewu kaparowego, mary- 
nowane w occic i w soli, 
używane jako przyprawa ku- 
chenna. 

Kapcan, Kapcon kebr. (?) 
biedak, człowiek ubogi; nie- 
dołęga. 

Kapcja ł. wykręt, zdrada. 

Kapeador h. w walce by- 
ków na arenie: drażniący 
je płaszczem czerwonym. 

Kapela tv. orkiestra; mu- 
zyka wiejska do tańca. 

Kapelan M. kapłan peł- 
niący służbę Bożą przy woj- 
sku, w kaplicy prywatnej 
a. zakładu publicznego. 

Kapeldynerka n. obsługu- 
jąca szatnię. 

Kapelmajster, Kapelmistrz n. 
dyy8"J¥'y "' orkiestrze. 

Kaper hol. statek korsar- 
ski, przeznaczony do chwy- 
tania okrętów nieprzyjaciel- 
skich; rozbójn ik morski, kor- 
sarz. 

KaperskI list 06. Kaprowy. 

Kapidżi tur. (jd^/,vrieiny 
przy sc-raju; k. basza, naczel- 
nik straży seraju. 

Kaplk irł. [».]. daw. ubiór 



kobiecy na głowę, kaptu- 
rek. 

Kapllary 1. naczynia włos- 
kowate w organizmie zwie- 
rzęcym i roślinnym. 

Kapilarny 1. włoskowaty; 
naczynia k-ne, kapllary, cien- 
kie jak włos kanaliki w or- 
ganizmie roślinnym i zwie- 
rzęcym, naczynia włosko- 
wate, najdrobniejsze naczy- 
nia krwionośne; bardzo cien- 
kie rureczki szklane; kapllar- 
ność,włoskowatość,własność 
płynów tworzenia w rurkach 
włoskowatych powierzchni 
wklęsłej lub wypukłej, za- 
leżnie od tego, czy płyn 
przylega do rurki czy nie. 

Kapiszon /. kaptur; pis- 
ton, kapturek cylindryczny 
z blaszki miedzianej, mają- 
cy na spodzie trochę masy 
wybuchowej, służący jako 
środek zapalny w strzelbach; 
nakrywka żelazna na końcu 
osi u wozu; kaplszonćwka, 
kapiszonka, strzelba dawne- 
go systemu z kapiszonem 
na panewce. 

Kapitaliki ł. rodzaj ' liter 
używanych na tytuliki: ka- 
pitaliki. 

Kapitalista »{. posiadacz ka- 
pitałów; utrzymujący się 
z procentów od swego ka- 
pitału; kapitalistyczne gospo- 
darstwo oh. Indywidualistycz- 
ne gospodarstwo. 

Kapitalizacja nt. zamiana 
stałego dochodu na kapitał, 
przynoszący taki sam do- 
chód; sprzedaż nierucho- 
mości w celu posiadania ka- 
pitału. 

Kapitalizm ni. panowanie 
kapitału; gospodarstwo ka- 
pitalistyczne /ob.). 

Kapitalizować nł. składać 
dochody na kapitał; spie- 
niężać majątek; k. się, wzra- 
stać w warto.ść. 

Kapitalny ł. wj^borny, wy- 
śmienity; nieoceniony; głó- 
wny, ważny; wielki. 

Kapitał 1. [f.] pieniądze 
przynoszące dochód; przed- 
mioty, wytworzone pracą 
ludzką, przeznaczone do dal- 
szej produkcji (narzędzia, 
matei-jały i środki produk- 
cji); majątek ruchomy, za- 
sób, majątfk; zasób sił wy- 
twórczych; k. martwy, nie 
przynoszący dochodów; k. 0- 
brotowy, część kapitału, szyb- 
ko zużywająca się (na za- 
kup materjałów, opału, pła- 
ce dla pracowników i t. d.); 
k. stały, część kapitału zu- 
żywająca się powoli (na ma- 
chiny, budynki i t. d.); k. że- 
lazny, od którego tylko pro- 
centy mogą być wydatko- 
wane, lecz k. nie może być 
naruszony; k. zapasowy a. 
rezerwowy, przeznaczony na 
pokrycie możliwych strat 



a. na wydatki nieprzewi- 
dziane; k. amortyzacyjny, fun- 
dusz odkładany corocznie 
z zysków na umorzenie ko- 
sztów budynków i maszyn 
zużytych, a zakńp nowych. 

Kapiłałka t. tasiemeczka 0- 
/dobna przyklejana do gór- 
nego i dolnego brzegu grzbie- 
tu książki przygotowanej do 
oprawy w okładkę. 

Kapitan /. oficer, wyższy 
stopniem od porucznika; do- 
wódca okrętu, statku; prze- 
wodnik sportowy. 

Kapitel 1. [n.] głowica, roz- 
szerzony wierzchołek słu- 
pa, kolumny, niekiedy rzeź- 
bą ozdobiony; górna część 
ozdoby nad oknem. 

Kapitol, świątynia Jowi- 
sza w Rzymie, tuż obok ska- 
ły Tarpejskiej; pałac dla 
kongresu w Waszyngtonie; 
tryumfujące stanowisko. 

Kapitulacja ni. zobowiąza- 
nie się; umowa: układ pomię- 
dzy oblężonemi a nieprzy- 
jacielem o oddanie twier- 
dzy, miasta lub obozu; J3r2<^. 
poddanie 8ię,ustąpienie; wy- 
nagrodzenie, żołd, dochody; 
za czasów saskich: datek 
pieniężny, którym kaptowa- 
no stronnika. 

Kapitulant irt. zawierający 
umowę, kapitulację; oficer 
lub żołnierz służący dłużej 
aniżeli obowiązany. 

Kapitularz h-l. miejsce ze- 
brań kapituły;średniowiecz- 
na ustawa kościelna a. cy- 
wilna. 

Kapitulować irt. zdać twier- 
dzę, miasto a. obóz nieprzy- 
jacielowi pod ułożonemi wa- 
runkami; umawiać się; u- 
8tępować;przyznaw8ć słusz- 
ność stronie przeciwnej; 
poddawać się; dawać żołd, 
wynagradzać; kaptować dat- 
kami. 

Kapiłulum, Kapituła ł. (póiń.) 
rozdział (w książce). 

Kapituła ł. fpóiń.) rada ka- 
noników przy katedrze lub 
kolegjacie , zajmująca się 
sprawami kościoła; rodzaj 
senatu biskupiego, zarzą- 
dzającego djecezją po śmier- 
ci biskupa; k. orderów wła- 
dza rozpoznająca zasługi 0- 
sób mających otrzymać or- 
der; iart. wyciąć a. natrzeć 
k-ę, zburczeć; oA. Kapitulum; 
kapitulny, dotyczący kapi - 
tuły. 

Kapluszon /. oh. Kapiszon. 

Kapkan t-ur. żelaza do ło- 
wienia zwierząt drapież- 
nych. 

Kaplica irl. [ctei.] mały 
kościółek; boczna cięść ko- 
ścioła posiadająca ołtarz i 
tworząca oddzielną całość; 
oddzielny pokój z ołtarzem 
do odprawiania nabożeństwa 
w domu prywatnym, w za- 



kładzie publicznym lab na 
okręcie. 

Kapłan irl. [ati.] ksiądz, 
duchowny; pnen. głosiciel 
jakich zasad, prawd i sto- 
sujący je w życiu; kapłań- 
stwo, powołanie kapłana; po- 
święcenie się rozpowi-zech- 
nianiu i urzeczywistnianiu 
jakich idei, zasad. 

Kapłon irrg<knon. kogut ka- 
strowany; zupa z wody i buł- 
ki rozgotowanej z dodaniem 
masła i jaj; waserzupa. 

Kapota /. długie zwierzch- 
nie ubranie męskie, opoń- 
cza, chałat. 

Kapota/, zabranie wszyst- 
kich lew w grze w rumel- 
pikietę. 

Kapotka /. mała kapota; 
rodzaj kapelusza damskiego. 

Kapować' ł. iart. pojmo- 
wać, rozumieć. 

Kapral /. starszy podofi- 
cer piechoty. 

Kaprjole, Kabrjole to. dosl. 
koźle wyskakiwania: skoki, 
lansady. 

Kaprowy a. KaperskI list 
(oh Kaper), upoważnienie da- 
ne przez państwo statkom 
korsarskim do chwytania 
okrętów nieprzyjacielskich. 

Kapryfolłum i. roił. wicio- 
krzew cz. róża jerychońska. 

Kaprys/, chimera, gryma- 
sy, dziwactwo, zachcianka; 
rodzaj utwoiii muzycznego. 

Kapsla [».] nakrywka me- 
talowa na korek u butelki; 
nakrywka do osi; kapiszon 
do strzelby; naczynie, for- 
ma , foremka ; kapslówka , 
strzelba kapiszoaówka. 

Kapsułka /. banieczka, pę- 
cherzyk żelatynowy zawie- 
rający lekarstwo; torebka 
papierowa do proszków ap- 
tekarskich. 

Kaptować ł. zjednywać, uj- 
mowcó, zniewalać sobie. 

Kaptur 1. fpóiA.) nakrycie 
głowy i policzków, często 
połączone z resztą ubrania; 
daszek nad kominem w 
kuchni; przykrycie niektó- . 
rych narzędzi w kształcie 
wydrążonego stożka; nakry- 
cie głowy ptaka myśliwskie- 
go, zasłaniające mu oczy, 
inaczej: czapka. 

Kaptur ł. konfederacja w 
daw. Polsce, zawiązywana 
na czas bezkrólewia; kaptu- 
rowy sąd, sąd karny na czas 
bezl;ról«;wia. 

Kaptywacja/rr^ uwięzienie. 

Kapuańskle rozkosze, roz- 
kosze doprowadzające do 
zwątlenia, jakich używać 
miał Hannibal z wojskiem 
swym w mieście Capua. 

Kapucyn. ir<. mnich regu- 
ły mniejszej św. Francisz- 
ka, noszący habit barwy cy- 
namonowej z takimże kap- 
turem szpiczastym. 



Kapudan — Karnes 



96 



Kapudan basza tur. admi- 
rał floty tureckiej. 

Kaput ł. rozdział w książ- 
ce; [».] koniec, iuż po wszyst- 
kiem, przepailfo. 

Kapuza n. kaptur, wielka 
czapka, zwykle barania a. 
futrzana. 

Kara t. [n.\ wóz o dwu 
mocnych kołach, zwykle ze ' 
skrzynką, do wożenia cięża- 
rów a. śmieci, błota, śniegu. 

Karabatatjon, Karebataljon/. 
bataljon ustawiony w czwo- 
robok. 

Karabela, lekka krzywa 
szabla z ozdobną rękoje- 
ścią, używana dawniej przez 
szlachtę polską do stroju 
(od nazwy miasta arabsk. 
Karabala). 

Karabin /. strzelba gwin- 
towana, zaopatrzona w ba- 
gnet, używana w wojsku. 

Karabinjer /. żołnierz lek- 
kiej kawalerji; we Włoszech 
żandarm. 

Karacena irt. giętki, do 
ciała przystający pancerz 
z łusek stalowych, osadzo- 
nych na skórze łosiej; dru- 
ciana koszulka. 

Karafka w. butelka pęka- 
ta, często ozdobna. 

Karafinka w. mniejsza fla- 
szka ozdobna. 

Karafułka, dolna część 
smyczka które trzyma w 
ręku grający. 

Karaimi hebr., Karalci, sek- 
ta żydowska, która trzyma 
się Biblji, ale odrzuca Tal- 
mud. 

Karakole /. toczenie ko- 
niem, harcowanie. 

Karakule tur. delikatne fu- 
tro 'z czarnych baranów 
krymskich. 

Karakuły /. (V) brzydkie, 
nieczytelne pismo. 

Karałasz ob. Kałaratz. 

Karambol /. w grze bilar- 
dowej: uderzenie dwóch in- 
nych kul kulą, którą się 
gra; niespodziane zetknię- 
cie, starcie się z sobą, po- 
trącenie się. 

Karambolować /. spotykać 
się potrącając się, zderzyć 
się. 

Karambollna, Karolina głów- 
na kula bilardowa. 

Karamei vb. Karmel. 

Kararyjski marmur, naj- 
przedniejszy , najbielszy 
marmur pochodzący z Kar- 
rary. 

Karat *g. \f.\ jednostka 
do oceniania próby złota 
(złoto 24-karatowe = złoto 
czyste); jednostka wagi dro- 
gich kamieni i pereł, w róż- 
nych krajach różna (mniej 
więcej 20,5du20,6 gramów). 
Karąwaka, Karawika, krzyż 
o dwu przecznicach, mają- 
cy na sobie 7 krzyżyków i 
18 liter początkowych mo- 



dlitw łacińskich; książecz- 
kado nabożeństwa, objaśnia- 
jąca znaczenie tego krzyża 
(od miasta hiszp. Caravaca, 
słynącego krzyżem cudow- 
nym). 

Karawan irgórnon. wóz po- 
grzebowy, mary. 

Karawana pert. orszak po- 
dróżnych, pątników lub kup- 
ców na Wschodzie razem 
ze zwierzętami jucznemi. 

Karawansera] •pen. dom za- 
jezdny na Wschodzie. 

Karawelą w. lekki statek 
żaglowy. 

Karawika ob. Kąrawaka. 

Karąwułz tur. niewolnik, 
parobek. 

Karazja ». sukno proste, 
samodział; ob. Klerezja. 

Karb n. nacięcie, kresa, 
znak; karność. 

Karbacz oh. Korbacz. 

Karbamid ni. mocznik. 

Karbarja, warzelnia soli. 

Karbasowy t. lniany. 

Karbid ni. węgbk, związek 
metalu z węglem, służący 
do wyrobu acetylenu. 

Karbodynamił ni. miesza- 
nina węgla korkowego i ni- 
trogliceryny. 

Karboid nł. mieszanina 
grafitu i słonińca. 

Karbol ni.., Karbolowy kwas, 
fenol, związek chemiczny 
węgla, tlenu i wodoru, po- 
wstający przy suchej dysty- 
lacji węgla kamiennego, śro- 
dek dezynfekcyjny, trują- 
cy; karbolizowana wała, wa- 
ta zaprawna karbolem, do o- 
patrunków chirurgicznych. 

Karbolineum ni. pasta zło- 
żona z oleju i smoły z wę- 
gla kamiennego, służy do 
konserwowania drzewa. 

Korbonada/. pieczeń wo- 
łowa, szpikowana szynką, 
słoninką i sardelami; kotlet 
wieprzówyosmaźany. 

Karbonar w., Karbonarjusz 
w/.dołt węglarz: człmek taj- 
nego stowarzyszenia poli- 
tycznego we Włoszech, wal- 
czącego o wolność politycz- 
ną i religijną (1810—1820). 

Karbonat nt. czarna od- 
miana djamentu, węglan, sól 
kwasu węglanego. 

Karboniczny nt. węglowy. 

Karbonit ni. materjat wy- 
buchowy z nitrobenzoln, ce- 
lulozy i saletry. 

Karbonizacja ni. zamienia- 
nie na węgiel, zwęglanie; 
karbonizowanie, oczyszcza- 
nie wełny lub starych weł- 
nianych jvyrobów od do- 
mieszek lnu i bawełny, w 
celu ponownej jej przeróbki. 

Karborundum nt. masa bar- 
dzo twarda, otrzymywana 
z węgla i krzemu, służy np. 
do wyrobu kamieni żarno- 
wych, czyli żai'n t. zw. dja- 
mentowych. 



Karbunkuł ł. niebezpiecz- 
ny wrzód zaraźliwy, wąglik; 
iskrzyk, wyjątkowo piękny 
i wielki rubin lub granat 
szlachetny. 

Karburator ni. przyrząd w 
motorze lotniczym, w któ- 
rym miesza się paliwo płyn- 
ne lub gazowe z powie- 
trzem, by w stanie gazo- 
wym weszło do cylindra. 

Karcer, (1. mn.) Karcerei ł. 
areszt w zakładach nauko- 
wych. 

Karceracja nt. uwięzienie. 

Karcynologja *g. część ztf- 
ologji dotycząca skorupia- 
ków. 

Karcynoma, Karcynomat g. 
oh. Kancer. 

Karczoch ar. [w.] roślina 
pokrewna ostom, której nie- 
rozwinięte kwiaty są jadal- 
ne gotowane a. surowe jako 
sałata; ozdoba architekto- 
niczna kamienna a. metalo- 
wa, do rośliny k-cha podob- 
na; wazon tejże foi-my. 

Karda, Kardabenedykta t. 
gatunek chabru. 

Kardacz/. ostra szczotka 
do czyszczenia skóry koni i 
bydła. 

Kardamon, Kardymon g. ro- 
ślina podzwrotnikowa, na- 
leżąca do imbierowatych, 
której owoce służą do przy- 
praw i do lecznictwa; kardy- 
monek, rodzaj ciastka z kar- 
damonem; k-ka, rodzaj wód- 
ki, nalewka na kardamon. 

Kardasz, Kierdasz lur. brat, 
pobratymiec, przyjaciel, ro- 
dak, jednoplemiennik. 

Kardjalgja g. ból żołądka. 

Kardjograf *g. przyrząd 
automatycznie notujący ru- 
chy serca. 

Kardjograłja *g. anato- 
miczne opisanie serca. 

Kardiologia *g. nauka o 
sercu. 

Kardjopatja *g. choroba 
serca. 

Kardjotomja *g. anatomja 
serca. 

Kardynalny t. ipóiń.) głów- 
ny, zasadniczy, fundamen- 
talny. 

Kardynał ł.fpóiń.) godność 
najwyższa po papieskiej w 
Kościele katolickim; napój 
z wina białego, pomarańcz 
i cukru; ptak wróblowaty 
z pięknym upierzeniem, ży- 
jący w Ameryce. 

Karę ob. Carr£. 

Karebataljon ob. Karabata- 
Ijon. 

Kares /. pieszczota, przy- 
milanie się. 

Karesować /. pieścić, po- 
chlebiać, przymilać się. 

Kareta w. powóz w formie 
pudła z oknami. 

Kargador h. pełnomocnik, 
inkasent, komisant. 
Kariatyda g. postać ludzka 



rzeżbioiui z kamienia, słu- 
żąca w budynkach zamiast 
kolumn a. kroksztyoów, a- 
tlaata. 

Kariera /. zawód dają':y 
na przyszłość świetne wi- 
dok), wysokie stanowisko; 
poprawa bytu, los; karjaro- 
wlcz, karierzysta, 'złowiek, 
który nie pracą i zasługą, 
lecz protekcją i umiejętne- 
mi zabiegami dobija się sta- 
nowiska. 

Karjokineza *g. zmiany w 
jądrach komórki podczas 
dzielenie się jej. 

Karjolka tr. lekki powo- 
zik dwukołowy. 

Karfcan /. obręcz żelazna 
na szyję, pręgierz; naszyj- 
nik. 

Karkas/, szkielet drucia- 
ny kapelusza damskiego. 

Karlino w. moneta neapo- 
litańska — 10 kop., moneta 
sardyńskassl2 rb. 

Kariista, stronnik Don Kar- 
losa, pretendenta do trona 
łiiszpańskiego. 

Kama ttind. w buddyz- 
mie: stan duszy wynikający 
z wcieleń poprzednich. 
Karmanjoia ob. Carmagnole. 
Karmazyn ar. [n.] kolor 
ciemno-czerwony; szlachcic 
polski starożytnego rodu 
(ksirmazynowa barwa żupa- 
na służyła tylko wyższej 
szlachcie); pan z panów. 

Karmel /. masa cukrowa 
brunatna, gorzkawa, pozba- 
wiona wody przez odparo- 
wanie syropnnaogniu,Fłuży 
do barwienia wódek, sosów 
i t.p.; karmelkowy, przesadnie 
słodki, pochlebny; k. wiersz 
krótki wierszyk, jakie daw- 
niej drukowano na papier- 
kach do owijania karmel- 
ków; przen. wier.sz gładki, 
ale bez natchnienia poetyc- 
kiego; k. poeta, piszący wier- 
sze k-e. 

Karmelita ni., Karmeliłfca, za- 
konnik, zakonnica reguły 
Św. Teresy (od góry Karmel 
w Palestynie). 

Karmin ttind. [/'.] barw- 
nik czerwony otrzymywany 
z koszenili. 

Karmuazować n. w jubiler! 
stwie otaczać kamień drog- 
mniejszemi. 

Kamacia t. w malarstwie: 
oddanie barwy skóry, kolo- 
ryt ciała li'/Jzkiego; cera. 

Karnalit *g. nawóz kopal- 
ny zawierający potas. 

Karnawał w. zapusty, czas 
zimowych zabaw, trwający 
od Nowego Roku do Po- 
pielca. 
Karnecik oh. Karnet 
Karnes /. [i.] wazka li- 
stwa, mająca w przecięciu 
kształt litery S zdobiąca 
gzymsy ramy i t. p.; gzym- 
sik o kilku kondygnacjach; 



22l 



Karacsklapa — Kaszkiet 



rodzaj hebla; żelazko do wy- 
bijania dziin-uk. 

Karnesklapa n. przykrycie 
na klawjaturc zamykane i 
otwieraae. 

Kirnet ./'. książeczka no- 
tatkowa; notatnik, w któ- 
rym dajna iia balu zapisuje 
sobie kolej tańców i tan- 
cerzy. 

Kirniol n. półdrogi ka- 
mień, czerwona i żółta od- 
miana chalcedonu, krwaw- 
nik. 

Karo /. jeden z czterech 
kolorów w kartach, dzwon- 
ka, w kształcie ukośne- 
go czerwonego kwadracika^ 
kwadratowe wycięcie sta- 
nika kobiecego pod szyją. 

Karoca w, kareta staro- 
świecka. 
Karolina ob. Karambolloa. 
Karonada, dawne krótkie 
działo oki-ijtowe (od nazw. 
wynalazców,, braci Carron). 
Karosjer /. koń kareciany. 
Karota /. gatunek march- 
wi; zwój tytuniu, z którego 
trą tabakę; wyzyskiwanie, 
wyłudzanie datków. 

Karotować/. wyzyskiwać, 
wyłudzać, narażać na wy- 
datek, naciągać kogo. 

Karować n. wozić taczka- 
mi; przen. ciężko praco- 
wać. 

Karpiel [czet.] (?'j gatunek 
kapusty ogrodowe]. 

Karpolił "g. skamieniały' 
woc. 
Karpologia *g. nauka o 
wocach. 
Karre ob. Carr£. 
Karroo a. Karm, nazwa nie- 
arodzajnych płaskowzgórz 
s" południowej Afryce. 
Karst n. skały wapienne, 
okrągławemi zagłębienia- 
ni, utworzonemi przez dzia- 
anie wód podziemnych. 

Karta g. [ł.] kawałek pa- 
jiei-u, arkusz lub część ar- 
:usza , stronica ; rewers , 
:wit, bilet; k. geograficzna, 
ysunek części ziemi, kra- 
ś*, mapa; kartować, mie- 
zać karty, tasować; obmy- 
lać jaki zamiar, knuć. 

Kartacz w. pocisk armatni, 
łożony z cylindrycznej pu- 
zki blaszanej, napełnionej 
lałemi kulkami; kulki że- 
«ne do kartaczy; karta- 
zawnlca, małe działo polo- 
'6 o jednej lab kilku lu- 
łch, szybko strzelające kar- 
iczami, mitraljoza, armata 
swolwerowa. 

Kartan, Kartana^Jl [cz««.], 
artaima [«.] rodzaj dawnych 
ii»l oblężniczych mniej- 
sego kalibru. 

Kartel /. umowa między 
sądami dwuch państw o 
ymianę jeńców lub wy- 
awanio zbiegów; związek 
zajemny celem pomocy. 



zmowa producentów na nie- 
korzyść konsumentów lub 
robotników; syndykat; kar- 
telowiec, członek kartelu. 

' Kartelusz {ob. Kartel) liścik,' 
bilocik, karteczka, kwitek, 
rewers, dukumunŁ ■ 

Kartez|anin "1. zwolennik 
filozofji Kartezjusza (Dćs- 
carte8'a) (1596 — 16ó0)przyj- 
mującej idee wrodzone („c«- 
orto ergo sum"). 

Kartezjusza djabełek, lalka 
szklana wewnątrz pusta, wy- 
nurzająca się z płynu w na- 
czyniu ogrzanym dłonią (od 
nazwiska wynalazcy). 

Kartografja *g. sztuka kre- 
ślenia map gieograficznych. 

Kartogram "j. graficzne 
przedstawienie danych sta- 
tystycznych przy pomocy 
zabarwionych powierzchni 
a. linji. 

Kartomancja *g. wróżenie 
z kart. 

Karton /. projekt obrazu 
zrobiony na grubym papie- 
rze; gruby, piękny papier 
rysunkowy; rodzaj tektury 
używanej do robót introli- 
gatorskich; pudełko z tek-tii- 
ry; kartka przedrukowana, 
mająca zastąpić w książce 
mylną. 

Kartonaż /. wyroby z tek- 
tury; lekka oprawa w tektu- 
rową okładkę, oklejoną pa- 
pierem. 

Kartonować .t. oprawiać w 
tekturę i w papier. 

Kartusz J. nabój, ładunek; 
pas myśliwski z ładunkami; 
ładownica; ramki ozdobne 
przy tytułach, na mapach, 
herbach i t. d. 

Kartuz irk mnich zakonu 
Św. Brunona. 

Kartuzja irł. klasztor kar- 
tuzów. 

Karuzel /. dawne konne 
igrzyska rycerskie; urzą- 
dzenie do zabawy, składa- 
jące się z koła, obracającego 
się na pionowej osi, z sie- 
dzeniami lub z drewniant'- 
mi końmi na obwodzie. 

Karwaaz trtg. naramien- 
nik metalowy, nagolennik, 
wyłoga; kiótka szabla. 

Kary tur. czarny (o maś<-.i 
konia). 

Kary (1. mn.) ob. Kara. 

Karykatura w. przesadne 
przedstawienie czego, ce- 
lem ośmieszenia; wizerunek 
czyj w postaci dziwacznej i 
śmiesznej; rzecz tak źle 
zrobiona, że śmiech wzbu- 
dza swoim widokiem; po- 
tworek, dziwoląg; karyluiii- 
ralny, potworny, dziwaczny; 
karykaturzysta, rysownik ka- 
rykatur. 

Ntrykiel », lekki powo- 
zik na jednego konia, ko- 
czyk. 

Karyljon ob. Car<ll«n. 



Karystja «r<. niuduetateL, 
brak, bieda, nędza. 

Kasa w. miejsce lub sprzęt 
do przechowywania pienię- 
dzy i kosztowności; w kn- 
piectwie: gotówka; w zakła- 
dach publicznych: miejsce 
wypłacania lub odbierania 
należności; nazwa firmy nie- 
których stowarzyszeń kre- 
dytowych; per k., za gotów- 
kę; kasowy, dający dobry do- 
chód, opłacający się dobrze; 
interes k., za gotówkę. 

Kasacja ń-t.. Kasata^, ska- 
sowanie, zniesienie; unie- 
ważnienie, obalenie wyrotu 
sądowego, testamentu, umo- 
wy, przywileju i t. p.; kasa- 
cyjny sąd, najwyższy sąd, 
mogący unieważniać wy- 
roki innych sądów. 

Kasandra, wróżbiarka tro- 
jańska, którą wyszydzano, 
gdy przepowiadała klęski 
mające dotknąć Troję; pnett. 
osoba, której złe wróżby nie 
znajdują wiary. 

Kasamia ». koszary. 

Kasata ob. Kasacja. 

Kasba ob. Kazba. 

Kasetka /. szkatułka, pła- 
ska skrzyneczka metalowa 
na pieniądze. 

Kaseton IV. ozdoba sufito, 
ściany, w kształcie wgłębio- 
nej rzeźbionej tafli obra- 
mowanej 

Kasjer w. skaronik, za- 
wiadujący kasą, przyjmują- 
cy należności i dokonywa- 
jący wypłat; sprzedający bi- 
lety na widowiska. 

Kask/, metalowe lub skó- 
rzane nakrycie głowy, szy- 
szak, hełm. 

Kaskada /. mały wodo- 
spad. 

Kaskalopor/. zieinia,w któ- 
rej znajdują się djamenty. 

Kaskaryla h. gatunek ro- 
śliny: krocień. 

Kasoleta /. kadzielniczka; 
sprzęt na ocet, oliwę i przy- 
prawy. 

Kasować t. wykreślać, u- 
snwać, unieważniać, uchy- 
lać, znosić; kascwnłk, w aMU. 
znak 1} znoszący poprzed- 
nie znaki krzyżyków a. be- 
molów; w korekcie drukar- 
slkiej znak ^ oznaczający u- 
.sunięcie jakiej litery Inb wy- 
razu. 

Ka^riada, farsa scenicz- 
na niemiecka (od imienia 
Kasperlc, komicznej osobia* 
tości z marjonetek wiedeń- 
skich). 

Kaasa-fioicUW m. interen 
handlowy gotówkowy. 

Kasta A. zamknięty w su- 
bie, wyodrębniający się ja- 
ki stan w narodzie; klasa w 
narodzie oddana wyłącz- 
nemu jakiemu powołania, 
przekazywanemu dziedzicz- 
nie; kastowoić. skmpalatiM 



prseatntąganui i tnyi 
aię praw rodowycłL, faj- . 
WUejów i stopni w apti»- 
czeńatwie; sprzyjanie la- 
dziout tylko swego stmau; 
wyodrębnianie się. 

KaitaHili g. muza. 

KaałaMte iiMs, wypły- 
wające z pod gufj ranuMU, 
woda jego dawała jakoby 
natchnienie poetyczne. 

rartsBjwIyA. wU|d:edrew- 
uiane Uekótki, Jctóre, pn^ 
czepioue do palców, atuią 
tancerkom hiazpaAskiiB do 
wybijania taktu w ta&ca. 

KasM, KnaM Ł grud, za- 
mek, mała twierdza. 

Kastet/, broń w kształcie 
spojonych pierścieni, wzsm- 
cni^^ych siłę udcncnia 
pięścią; broA, złołona z gib- 
kiej trzciny z ci^ką oło- 
wianą gidką na końcu, lab 
też z rękojeści z kulą na 
rzemyka, ^owotłnk. 

KasiM' i. rodzaj syberyny; 
pilśń z sierSij bobmwej a. 
nudpiej do wyrobu kapelu- 
szy. 

Kastor i PaMo, mitycsni 
bracia bliźniacy, związani 
nicruzdzielną przyjaźnią; 
nazwa konstelacji gwiazd; 
I>n«m. nierozdzielni przyja- 
ciele. 

yailwiłi tU. plusz bawał- . 
niany; takie cżenkiniateiiał 
wełniany krótko strzyłowy. 

Kastracja /. usunięciu gru- 
czołów i^cioibych rodnycb, 
trzebienie, wałaszenie. 

Kastrat ł. rzezaniec, eu- 
nucb; sztuczna sopranista. 

Kasb«i /. {«.} rondel; kw- 
trałha, rondeiek. 

KmUnmat L raiiuć, kieś- 
cić, pozbawiać jąder, jajni- 
ków. 

Kaal||M|a Ł karcenie, bi- 
czowanie, chłosta. 

KMfdaar.w poezji wschod- 
niej utwór poetyczny o tr»- 
6ci rycerskiej pochwalnej 
a. żałobnej. 

%*tfn9 w. rodzaj resursy, 
miejsce zebrafi i zabaw pu- 
blicznych, klub. 

KaszaM.f. wieloryb uz^ 
biony z ogromną głową, do- 
starczający olbroto czyli 
spermacetu i ambry, potwal. 

Kima Anaąir. wódka z trzci- 
ny cukrowej. 

Ka KŁe ri i — £ ai oznaczać 
przekroje modeli, pUuów 
za pomocą kresek i kropek: 
podklejać papier, karton, w 
Uadk^ innym papierem a. 
tekturą, aby się nie paezy- 
iy; gfsbiet Lsią^ki napu»a- 
csać klejem i oklejać gu 
planem. 

K a n a tt a /. opłatek do 
proszków. 

Kaszkiety, czapka sztyw- 
na z da.<>zkieDi; kołpak woj- 
skowy. 



Słownik wyrazów obcych — 7 



Kaszmir — Kauza 



98 



Katzmłr, gortika kraina w 
IlimalaJH^^h, słynna z wyro- 
hd cienkich szalów wełnia- 
nych; ukońnio tkana cienka 
tkanina wełniana. 

Kaszt n. podpory w ko- 
morach kopalni. 

Kaizłł u. w drukarni: szu- 
flada z przegródkami na 
czcionki: w górnictwie: pod- 
pory podtrzymujące opróż- 
niono miejsca kupalni. 

Kasztel oA. Kastel. 

Kasztelan t. pierwotnie: 
zarządzający kasztelem;póź- 
niej: wysoki urzijdnik w 
daw. Polsce, zasiadający w 
senacie poniżej wojewodów; 
kasztelania, urząd, godność 
i władza kasztelana. 

Katadiopłryka *g. powięk- 
szanie i pozorne zbliżanie 
przedmiotów za pomocą lu- 
nety. 

Katafalk w. podwyższenie 
ze stopniami , przykryte 
.suknem i z ozdobami, na 
którym ustawiają trumną 
x.e zwłokami. 

Katafo/a y . chorobliwa 
śpiączka, letarg. 

Katakaiistyczna *g. Mnja, 
lin ja ogniskowa pow.stała 
7. odbicia się od zwierciadła. 

Kataklizm g. gwałtowny 
przewrót w przyrodzie ; 
prteit. przewrót wielkiej do- 
niosłości, klęska społeczna; 
wielkie nieszczęście. 

Katak«mby ob. Katakumby. 

Kataknstyka *g. nauka o 
o(ii)iciu się głosu, o echu. 

Katakumby, Haiakombi g.[w.] 
dawniej Cmentarze podziem- 
ne, Jadzie dla modlitwy gro- 
mad^iili .się jiierwsi chrze- 
ścijanie; dziś krypty pod 
kuśoiołami lub gmachy mu- 
rowane aa cmentarzach , 
gdxio w pojedynczych pie- 
czarai"h stawiają trumny 
X < iałami zmarłych. 

Katalekty^. zbiór f ragmeii- 
tów, urj'\vków np. dawnych 
auturów; ułamki pojodyń- 
izych utworów. 

Katalektyczny g . wiersz, 
wiersz niejiełny, którenui 
brak jednej lub dwu nylab 
k<ii'ic<i^yych. 

Kataiepsja g . nerwowa 
ciioroha, objawiająca się zu- 
pełnym odrętwieniem cia- 
ła, utratą czucia i dowol- 
ności rucliów. 

Kataleptyk g. człowiek do- 
tknięty kataiepsja. 

Katalityczne *g. ciało, w 
daw. cberaji: ciało, które- 
go sania oliecność w mie- 
Nzaninio miała powodować 
tworzenie .się związków che- 
micznych, mimo że ciało to 
nic ulegało j>rzy tj-m żad- 
nym zmianom chemicznym. 

Kataliza g. otrzymywaniu 
związku chemicznego za po- 
mocą ciała kataliczne^o. 



Katalizator ob. KaUlłtyezne 
ciało. 

Katalog g.-t. wykaz, spis 
przedmiotów należących do 
jakiego zbioru, poczet; spis 
książek księgarni, bibljote- 
ki etc; katalogować, wpi- 
sywać do katalogu; ukła- 
dać katalog. 

KataloAskie ognisko, dy- 
marskie ognisko, używane 
w daw. metaliirgji do wy- 
tapiania metalu z rud ła- 
two topliwych a. bogatych. 

Katan W(g. weteran, wia- 
rus; drab. 

Katanka trfg. kurtka, kaf- 
tanik, krótka siermięga. 

Kataplazm g. ciepły, wil- 
gotny , ciastowaty okład 
z ziół, nasion, otrąb i t. p. 
stosc^any w celach lecz- 
niczych. 

Kałapleksja g. zdrętwie- 
nie z przestrachu (u zwie- 
rząt); w medycynie: stęże- 
nie ciała skutkiem ataku 
apoplektycznego, tężec. 

Katapulta i. u starożyt- 
nych: machina wojenna do 
rzucania pocisków. 

Katar g.-t. zapalenie ostre 
lub chroniczne błon śluzo- 
wych (wyścielających ka- 
nał oddechowy, pokarmo- 
wy i t. p ), nieżyt; ob. Ka- 
tarysta. 

Katarakta g.-t. żelazna kra- 
ta w bramie; skalisto wy- 
niosła przeszkoda w biegu 
rzeki, próg; wodospad; cho- 
roba oczu połączona z zu-' 
pełną lub częściową utra- 
tą wzroku, zaćma. 

Katartyczny g. rozwalnia- 
jący, przeczyszczający. 

Katarysta, Katar *g. dotł. 
czysty; zwolennik wzno- 
wionej w U w. sekty Ma- 
nichejczyków. 

Kałastaza g. zaciśnięcie 
węzła intrygi w drama- 
cie. 

Kataster /. ob. Kadaster. 

Katastrofa g. nagły, nie- 
szczęśliwy zwrot albo wy- 
padek w życiu człowieka 
lub narodu; klęska; punkt 
przełomowy w dramacie. 

Katatonja *g. śpiączka cho- 
robliwa, prowadząca do o- 
błędu. 

Katecheta g. nauczyciel 
religji, prefekt. 

Katechetycznie nł. uczyć, 
uczyć za pomocą pytań, w 
formie rozmowy. 

Katechetyka *g. nauka wy- 
kładania religji w formie 
pytań i odpowiedzi. 

Katecheza g. nauka reli- 
gji i katechizmu, szczegól- 
nie w pytaniach i odpo- 
wiedziach. 

Katechizm g. popularny 
podręcznik ułożony w for- 
mie pytań i odpowiedzi, 
szczególnie do nauki reli- 



gji; katechizmować oh. Kate- 
chizować. 

Katechizować g. uczyć re- 
ligji sposobem katechetycz- 
nym; wypytywać ; dawać 
naukę momlną, moralizo- 
wać. 

Katechumen g. nowo na- 
wrwony , przygotowujący 
się do przyjęcia Chrztu Św., 
a. do pierwszej spowiedzi. 

Katedra g.-l. tum; główny 
kościół w djecezji, przy któ- 
rym znajduje się biskup i 
kapituła; miejsce podwyż- 
szone (estrada), z którego 
profesor lub prelegient wy- 
kłada; pne». posada profe- 
sora. 

Kategoremał g. pojęcie o- 
gólne rozwjiżane jako ga- 
tunek, rodzaj, klasa i t. p. 

Kategorja g. podział po- 
jęć, które rozważamy: kla- 
sa, dział, rodzaj, gatunek; 
k-rje Kanta: ilość, jakość, 
stosunek i modalność czyli 
sposobowość. 

Kategoryczny jT. stanowczy, 
bezwarunkowy; k. Impera- 
tyw ob. Imperatyw: k-nie, do- 
kładnie; ściśle; bf-jiwacm- 
kowo; stanowczo. 

Kategzochen g. wyłącz- 
nie; szczególniej, przede- 
wszystkim; w związku. 

Katelektronus *g. napięcie 
elektryczne dodatne. 

Koter hol. łódi morska, 
która może być poruszana 
bądź wiosłami, bądź żagla- 
mi, opatrzona masztami m- 
chomemi, które można pod- 
nosić a. spuszczać. 

Katera tur. miecz prosty 
używany dawniej przez h.a- 
sirzy. 

Katerwa ł. tłum, zgraja. 

Katet g. w trójkącie pro- 
stokątnym ramię kąta pros- 
tego, przyprostokątna. 

Kateter g. rurka do wy- 
puszczania moczu z pęche- 
rza, cewnik. 

Kateteryzacja nt. stosowa- 
nie kateteru. 

Kałetometr *g. przyrząd 
złożony z drążka, pionowe- 
go ze skalą i przesuwanej 
po nim lunety, służący do 
mierzenia różnic wyniesie- 
nia pionowego przedmiotów. 

Katgut ob. Catgut. 

Katjon g. jon elektrodo- 
datni. 

Katod g. elektrod ujem- 
ny; katodalne światło, po- 
chodzące z rozrzedzonych 
gazów zawartych w rurce 
Croókes'a idące od katodu. 

Kałogp.n /. warkocz zwią- 
zany przy głowie. 

Katolicyzm tri. wiara po- 
wszechna, wyznanie rzym- 
sko - katolickie i jego za- 
sady. 

Katolik g. wy.:nawca ka- 
tolicyzmu ; katolicki , po- 



wszechny, dotycząf-y wy- 
znania chrześ^ńjańskiego , 
którego głową jest Papież. 

Kstellkos g. patrjarcha ko- 
ścioła armeńskiego. 

Katologla nt. historja na- 
turalna kotów. 

Katoa i. 'surowy sędzia 
obyczajów (od narwi s- 
rzym. Cato); człowiek !■ 
rowych zasad, nieskazi- 
telny. 

Katealzm, snrowość zasad. 

Katoptromancja *g. wróż> 
nie ze zwierciadeł. 

Katoptryka 'g. część opty > 
nauka o odbijaniu się pr 
mieni światła od zwierc: 
deł. 

Katorga g. fr.] ciężkie ro- 
lety iw kopalniach, wyko- 
nywane przez zesłanych za 
karę; przen. ciężka, męczą- 
ca praca z przykrością wy- 
konywana; kałorżnik, skaza- 
niec pracujący w katordze. 

Katytinama egzystencja, ży- 
cie człowieka niepewnych 
zajęć, wichrzyciela, łowią- 
cego ryby w mętnej wodzie 
(od nazwiska rzym. Catili-, 
na). 

Katzenjammer x. obrzask, 
ckliwość i ból głowy po 
przepiciu. 

Kaucja ł. zabezpieczeniej 
snma składana jako rękoj- 
mia dotrzymania umowy 
stanowiąca odszkodowanie 
w razie niedopełnienia zo- 
bowiązań, ffwarancja. 

Kaucjeoawać /. składać 
kaucję. 

Kauczuk [«.] stężały sok 
mleczny wypływający z na- 
cięć drzewa kauczukowego 
zwany gumą ela.styczną 
k. wulkanizowany, zmieszan} 
z kwiatem siarczanym; k 
sztuczny, materjał spręży 
Sty, błonkowaty, otrzymy 
wany przez działanie sil 
nych kwasów na niektón 
tłuszcze. 

KaudyAskle Jarzmo, koniecz 
ność poddania się ciężkie 
mu upokorzeniu ( klęsk 
RzymiaD pod m. Caudini 
321 r. prz. Cłu. połączoo 
z upokorzeniem). 

Kauri, Kaury [a.] ozdobn 
muszle niektórych Mims 
ków, używane przez mn 
rzynów afrykańskich jaik' 
monety. 

Kaustyczny g. palący, in 
cy, gryzący; k-ne linje, pc 
wstałe z przecięcia się prc 
mieni światła w soczewc 
lub zwierciedle, linje ogn 
skowe. 

Kaustyk g. środek gryn 
cy, kaustyczny. 

Kauteryzacja Ht. przypii 
kanie ■ horej części cia 
środkami_palącemi, przyż' 
ganię. 

Kauza i. sprawa, procof 



99 



Kauzalny lviii(; of stalliuns 



Kauzalny t., Kauzalistyczny, 

przyczynowy. 

Kauzyperda nt. lichy adwo- 
kat przeprywający sprawy. 

Kawa ar. ziarn.i. drzewa 
kawuwo^o, napój z nich 
przyrządzony. 

Kawaler ff. mężozy zn a boz- 
źenny; członek zakonu ry- 
cerskiego; ry<'erz; tancerz; 
panicz, chłopczyk; młody 
mężczyznatdwarzyszący da- 
mie; starający sit; o rtjkcj 
panny; k. orderu, ten, komu 
dano prawo noszenia orde- 
ru na piersiach a. na szyi. 

Kawaleria w. w wojsku: 
jazda, konnica; żart. ciężka 
k., mężczyźni niechętnie 
nalożący do tańca, do za- 
bawy; kawalerzysta, żołnierz, 
służący w konnicy. 

Kawaieła w. koziołek drew- 
niany do woltyżowania i 
ćwiczeń primnastycznych, 
kobyiica; stalugi ma!ar.skie. 

Kawalkada/., Kawalkata w. 
orszak konny; towarzystwo 
ludzi konno jadących d)a 
rozrywki; gromada; kawal- 
kacja, nauka jazdy konnej. 

Kawalkator to. berejtor; 
nauczyciel konnej jazdy 

Kawałkować w. harcować, 
ujeżdżać konia , poskra - 
miąć, powściągać; niejjo- 
koić się, krzywić sic;, 

Kawas tur. żołnierz i)0- 
licji i żandarm w Turcji. 

Kawałyna v. w operach 
krótki solowy śpiew mi- 
łosny; mała piosenka. 

Kawecan w. )irzyrząd do 
poskramiania niesfornych i 
dzikich 'koni, kiełzno, mun- 
sztuk. 

Kawerna 1. jaskinia, jama; 
jama w płucach, jiowstała 
skutkiem choroby płuc. 

Kawior tuir. solona ikra 
ryb jesiotrowatych; iarl. ka- 
mienie gry w domino z wiel- 
ką liczbą punktów; ustęp w 
gazecie zagranicznej za- 
czerniony przez cenzurę. 

Kawon tur. arbiu. 

Kazakina n. surdut z koł- 
nierzem stojącym, z przo- 
du zapinany na haftki , 
z tyłu raarszczony; ubiór 
kobiecy bez rękawów, obwi- 
sły. 

Kazamaty w. silnie skle- 
pione piwnice pod wałami 
twierdzy, używane jako 
składy materjałow palnycii 
lub więzienie. 

Kazarma tr., Kazamia- [».] 
koszary. 

Kazba ar. cytadela, for- 
teca w północnej Afryce. 

Kazein, Kazeina ni. sernik, 
białkowata składowa część 
mleka. 

Kazualizm nł. teorja przyj- 
mująca traf, jirzypadek za 
powód wszystkich zdarzeń. 

Kazualny t. przypadkowy. 



Kazuista ul. teulog roz- 
strzygający kwestje sumie- 
nia i moralności; prawnik 
obeznany z subtelnościami 
prawa i procedury; krętacz 
w rzeczach sumienia; kazul- 
.styczny, w.ykrętny, wyszu- 
kujący kniozków prawnych. 

Kazuistyka ni. nauka o roz- 
.strzyganiu wątpliwych wy- 
padków, dotyczących sumie- 
nia a. prawa; krętactwo mo- 
ralne w rzeczach sumienia. 

Kazus uh. Casus. 

Każolować /. pieścić, gia- 
skać, pochlebiać. 

K. D. skr. Konstytucyjni de- 
mokraci (też Kadeci), stron- 
nictwo w Rosji, dążące do 
utworzenia parlamentu na 
zasadzie wyborów przez gło- 
sowanie powszechne, tajne, 
równe i bezpośrednie, od- 
powiedzialności ministrów 
prze.d parlamentem i samo- 
iv,ądu prowincji zamiesz- 
kanych przez ludność nie- 
rosyjską. 

Ke- uh. także Kie-. 

Kedyw, Khedyw oh. Chedyw. 

Keepsake a. ykipsek) zbyt- 
kownie oijrawny ozdobny 
album z rysunkami lub do 
ry.-funku i wpisywania; al- 
bum pamiątkowy. 

Kefalotrypsja *g. operacja 
miażdżenia główki płodu, 
żeby ułatwić poród. 

Kefir (t jfz. kaukatUch?) 
krowie mleko sfermento- 
wane za pomocą grzybka 
zwanego kefirowym. 

Kefja ar. rodzaj okrycia 
głowy u Turków. 

Kein Geld, kein Compliment 
n. gdy nie masz czem j)ła- 
cić, to kwita z uprzejmości. 

Kejf tur. wypoczynek po- 
obiedni ciała i ducha. 

Kelner «. uh. Garsoii.f 

Kenjon oh. Kanjon. 

Kenozoiczny okres ob. Ce- 
nozoiczny. 

Kepi Itr. [/.] czapka żoł- 
nierska z daszkiem kwadra- 
towym, kroju francuskiego. 

Keramika uh. Ceramika. 

Ketgut oh. Catgut. 

Keuper n. górne warstwy 
formacji trjasowej. 

Kg. skr. kilogram (ob.). 

Khaki a. (chuki/ lekka moc- 
na tkanina płowej barwy, 
używana na mundury woj- 
skowe w Indjach Wschod- 
nich. 

Kiahagabej tur. w Turcji 
minister spraw wewnętrz- 
nych. 

Klaja, Kiha|a tur. marsza- 
łek dworu, burgrabia, peł- 
nomocnik. 

Kiang chr/u. szeroki.' 

Kibic ». (u-laió. czajka, 
ptak) nieproszony doradca 
w grze; elegant, facet; ki- 
bicować, narzucać sitj gra- 
jącym z radami. 



Kibitka \r.\ rodzaj .szero- 
kiego, lekkiego wozu na ko- 
łach lub .saniach, używana 
w Iiosji. 

Kielsztos n. gzy insi k drew- 
niany, ramka z wgłębie- 
niom naokoło drzwi, u sza- 
fy i t p. 

Kier /. czerwień, jeden 
z czterech kolorów (maści) 
w kartach do ;jry. 

Kteramografja *g. malowa- 
nie na wyrobach glinianych. 

Kierasina*^. [r.] nafta, olej 
ziemny. 

Kierat n. maneż, zębate 
koło poziome z wałem obra- 
canym przez konie, a wpra- 
wiające w ruch lżejsze ma- 
szyny jak: młockarnie, siecz- 
karnie, windy i t. p.: pnen. 
duża ciężka praca, nawal 
zajęcia; nieład. 

Kieratolit *g. skamieniały 
rog zwierzęcia kopalnego. 

I(ierdasz nh. Kardasz. 

Kiereja mir. surdut futrcu 
|i()dszyty, opoń<'za z kaptu- 
rem, burka. 

Kiereszować węn. kaleczyć 
bronią sieczną, ranić, rą- 
bać, ciąć pałaszem. 

Kierkut^ui. Kirkut. 

Kiermasz ». doroczny jar- 
mark, połączony z weso- 
łemi uroczystościami !udo- 
wemi; doroczna uroczystość 
wiejska; poświęcenie ko- 
ścioła. 

Kierografja ob. Cerogra- 
fja. 

Kleromancja *</. wróżenie 
z wosku. 

Kieroplastyka. ob. Ceropla- 
styka. 

Kierpec, Kierpec sic. gó- 
ralskie obuwie skórzane, 
wiązane rzemykami, rodzaj 
chodaków. 

Kiesa tur. worek do pie- 
niędzy, trzos, sakiewka. 

l(ieson /. wóz na amuni- 
cję; cylinder żelazny za- 
puszczony w wodę, w któ- 
rym, po wypompowania, 
muruje się filar pod most; 
wielka skrzynia żelazna bez 
dna, używana do prac pod 
wodą. 

Kiks n. nieudana nuta w 
śpiewie; chybiono uderze- 
nie bilardowe; omyłka, nie- 
udanie się; rodzaj gry w 
karty. 

Kil n. belka wiązania o- 
krętowego, biegnąca przez 
całą długość spodu .statku, 
z przodu zakrzywiona do 
góry. 

Kilim tur.. Kilimek, gruby 
wełniany dywanik domo- 
wej roboty, dera, koc. 

Kilka ł. rybka z gatunku 
pokrewnego śledziom. 

Kilo (skr. Kilogram) w wy- 
razach złożonych, oznacza- 
jących dziesiętne miary i 
wagi, znaczy 1,000. 



Kilodyna nt. tysiąc dyn°, 
oh,. Dyna. 

Kilof ». rodzaj \ młota ą^ 
szpiczastenii końcami do 
rozbijania murów i ziemi. 

Kilogram f/.] l,(X)Ogramów, 
waga ■" 2 funtom i 13 łu- 
tom polskim. 

Kilogramometr nt. jednost- 
ka, służąca do wyrażenia 
ilości pracy zużytej na pod- 
niesienie jednego kilograma 
do wysokości jednego rajjtra 
Kllolltr f/.] miara-1 ,000 litr. 
Kilometr [/.] miara po- 
wierzi^hui ■» 1,000 metrom 
='* ,j wiorsty. 

Kilowatt, jednostka pracy 
dostarczanej przez prąd ma- 
szyny elektrycznej = lOOO 
wattóm {oh. WaM)=siła l.,S6 
konia parowogt); kilowatt - 
godzina: praca wykonywana 
|)rzez ICHJO wattów w ciągu 
godziny. 

Kilsztok n. (iziębiacz, część 
aparatu dystylacyjnego, w 
którym odbywa aię ochła- 
dzanie i skraplanie się par 
płynu 'iystylowanego;, w 
browarach iirzyrząd do chło- 
dzenia piwa, chłodnica. 

Kimełw.wódkakminkówka. 

Kimono jap. suknia na ■ 
rodowa kobiet jai>ońskich 
z szerokienii r(;kii\v,inńi. 

Kind (das) mit dem Bade 
ausschliłten n. wylać wodę 
z wanny, a razem* z nią 
dziecko (usuwając to, co 
niepożyteczne, wyrzucić i 
to, 00 potrzebne). 

Kinderbal ». balik dla 
dzieci, zabawa dla dzieci. 

Kinderbalsamn.płyn wzma- 
cniający, żywiczny, używa- 
ny w chorobach kobiecych 
do picia, nacierania, napa- 
rzania. 

KIndłał tur. długi nóż tu- 
recki, obosieczny, zakrzy- 
wiony, rodzaj sztyletu. 

Kinematograf *,7. przyrząd 
optyczny do rzucania na 
ekran obrazów przedsta- 
wiających sceny w ruchu, 
do czego służy mechanizm 
szybko obracający taśmę, 
na której te obrazy są od- 
powiednio odfotografowane. 

Kinematyka V- cżęś<S me- 
chaniki, traktująca o kształ- 
cie di'óg ruchu. 

Klnetograf *g. przynąd, u- 
trwalający widok j-uchó*. 

Kinetyka 'g. część mecha- 
niki, traktująca o powsta- 
niu ruchu. 

King cAłłis. stolica. 

King Charles a. fkinemrkj 
piesek rasy bonońskiej, o 
długich uszach, zwykle czar- 
ny, |iodżary. 

King of śtalllons a. fktnf/ 
oj Siemens/ ogier wyścigowy, 
urażany za najznakomit- 
szego w danym czasie re- 
produktor*. 



^. -^"^^ 



A 



Kinkalerja — Klijentela 



100 



t^V^-^ 



Klnkaleria ob. Ouincalllerie. 

Kbridef /. lampa osadzo- 
na na troksztynio, przy- 
twierdzonym do ściany ; 
lampa ze ścianą blaszaną 
w eeJu lepszego odbijania 
Hwiatła, 

Kiosk oA. Kjosk. 

Kitfkkenmtfdding duń. jeszt- 
ki i Amietniska kuchenne 
/. czasów przedluBtorycz- 
nych, stanowiące materjał 
do badafi nad człowiekiem 
pierwotnym. 

Kipa «. kosz pleciony; mia- 
ra bawełny. 

Kipel' n, piwńiczy zajmu- 
jący się przygotowywaniem 
ffina do h&ndlu. 

Kiprowilć n. oczyH^czać; 
krętió tnioi); tkać w prążki. 

KIpsak of). Keepsake. 

%Ax tur. sukno czarne, tka- 
nina ozai-na, używana ja- 
ko oznaka żałoby; żałoba; 
/przen. kolor czaj-ny. 

Kirssjer, Kirysjer/. żołnierz 
oięikiej konnicy, zbrojny w 
Itełm i pancerz że]azii3'. 

KIreha ». kościół prote- 
stancki, 

Kir«}a 06. Kiereja. 

KMitt iarg. cmentarz ży- 
,dowski. 

Kirsz, Kirazwaser ». wód- 
ka wiśniówka. 

Kirylica ob. Cyi^Hca. 

Kirys ». napierśnik że- 
lazny; pancerz. 

Kirysjer ob. Kirasjer. 

Kislar-aga tur. główny do- 
zorca w łiaremie. 

Kismeł itr. u mahometan 
wiara w nieuniknione prze- 
znaczenie; ślepe poddanio 
się losowi. 

Kft n. masa do sklejania 
tu zalepiania. 

KIttJ. Kitajka cienka tka- 
nina oawetniana z poły- 
skiem; lekka, gładka, lśnią- 
ca tkanina z oczyszczone- 
go jedwabiu; perkal (od na- 
zwy prowincji diióskiej). 

Kitel n. lekkie płócienne 
ubranie męskie, podobne 
do szlafroka. 

Kizłar-aga oh. KIslar-aga. 

Kłaja oh. Kiaja. 

kjo jap. stolica. 

Kjodc tur. ozdobna altana 
w ogi«dzie; rodzaj altany 
oszklonej do sprzedawania 
gazet; duży, obszerny słup 
na ulicy, na którym przy- 
lepiają się ogłoszenia. 

Kiad^d)a n. księga kupiec- 
ka do zapisywania daienae} 
czynbości handlu. 

KlaMeradatsch a. tytuł liu- 
morystyoznego pisma nie- 
mieckiego. 

Klajster «. ktej z kroch- 
malu a. mąki do klejenia 
papieru. 

Klak /. ob. Chapeaiłcta(|iie 

WaJca/. najęte oklaski dla 
aktorów; grono klakierów. 



Klakier /. najęty klaskacz 
w teatrze. 

Kiamantes ł. wyrzekanie, 
okrzyk. 

Kiamburt n. hal na brze- 
gu burty, po którym się 
chodzi". 

Klamer i. krzyk, wrzask. 

Klamra n. ie\a.i<> zagięte 
hakowafc w obu końcach. 
do spajania drzewa a. ścian, 
ankra; sprzączka, zapin- 
ka, agrafa; nawias kancia- 
.^ty [ J. 

Klamrować n. spajać klam- 
rami, ankrowai^. 

Klan celi. ob. Clan; klano- 
wy ustrój społeczny, ustrój 
polegający na podziale spo- 
łeczeństwa na klany, rzą- 
dzone każdy przez swego 
naczelnika i zarazem wodza 
wojowników klanu. 

Klangor ł. głos żórawia. 

Klapa (I. pokrywa zamy- 
kająca otwór; wentyl w dę- 
tych instrumentach, przez 
którego podniesienie ton 
.się zmienia; k. bezpieczeń- 
stwa, klaf.a otwierająca się 
automatycznie, aby wypu- 
ścić nadmiar gazu lub pa- 
ry; część blatu stołu opu- 
szo2%jąca się na zawiasach; 
wyłoga u surduta; iart. fias- 
co, nieudanie się; bankruc- 
two. 

Klapsydra 06. Klepsydra. 

Klapsztos «. w grze w bi- 
lai'd: uderzenie kijem biU 
u dołu z szybkim usunię- 
ciem kija. 

Klarendon, gatunek pis- 
ma drukarskiego wysokie- 
go, tnalo cieniowanego (od 
nazwiska drukarza Claren- 
don). 

Klarnet «c. dęty drewnia- 
ny instrument muzyczny 
z munsztukiem i klapka- 
mi; klarnecista, grający na 
klarnecie. 

Klarować i. oczyszczać 
(płyny); wyjaśniać rsecz 
zawiłą; k. się, przychodzić 
do porządku; wypogadzać 
się; klarowny, czysty, prze- 
zroczysty, jasny ustały. 

Klaryfikacja ł. (póiń.j wy- 
jaśnienie, rozjaśnienie. 

Klaryski /. zakon żeński 
Św. Klary w AssyźŁ. 

Klasa /. stan w społe- 
czeństwie; sfera; w hist. 
natural.: gromada pokrew- 
nych osobników lub przed- 
miotów; oddział uczniów 
w szkole, a także pokój, w 
którym się uczą; stopieii 
w hierarchji urzędów, or- 
derów; rodzaj gry w pitk^ 
miejsee w wagonie, na stat- 
ku, stosownie dc opłaty; 
»■•«. poddani (obywatele) 
drugiej klasy: poddani (oby- 
watele) mający mniejsze 
prawa z powodu swego wy- 
znania a. pochodzenia; w 



loterji: liczba losów prze- 
zna^zoilych do wylosowa- 
nia podczas! jednego ciąg- 
nienia; klasowy, dotyczący 
klasy: urzędnik k-y, posia- 
dający stopień jrzędniczy; 
dama k-a, asystująca ]iizy 
lekcji w Rzkołaoti żeńskich; 
gospodarz k-y. w'gimnazjach 
nauczyciel , któremu po- 
wierzono' opiekę nad ucz- 
niami jednej klatiy; ustrój k-y, 
taki ustrój, w którym róż- 
ne klasy społeczne mają 
odmienne prawa i obowiąz- 
ki; walka klasowa, nieprzy- 
jazne występowanie jednych 
klas s|)ołerzeń.stwa przeciw 
ili-ugim. 

Klasycyzm nt. w literatu- 
rze kierunek naśladowania 
klasyków starożytnych; dą- 
żenie do ' wydoskonalenia 
formy i treści w literata- 
rze i sztuce. 

Klasyczny ł. wzorowy; do- 
skonały, nieprześcigniony; 
k-e gimnazjum, w którym 
szeroko jest uwzględniana 
nanka łaciny i greckiego; 
k-a loterja, loterja podzie- 
lona na klasy; k-a muzyka, 
muzyka poważniejsza, o for- 
mach ściśle naukowych. 

Klasyfikacja ni. ngrupo 
wanie przedmiotów i nauk 
według ich cech, podział na 
klasy, rzędy i Ł p. 

Klasyfikator nt. gatunku- 
jący, dzielący według cech 
i przymiotów. 

Klasyfikować nt. dzielić 
na gatunki, wyróżniać. 

Klasyk ł. autor starożyt- 
ny grecki a. łaciński, na- 
leżący do najcelniejszych; 
pierwszorzędny autor a. 
kompozytor; autor naśla- 
dujący stare formy kla- 
syczne, inacżBj: pseudokla- 
syk; badacz filologji kla- 
sycznej. 

Klasztor ł. [cze:] gmach 
dla zakonników lub zakon- 
nic, połączony zwykle z ko- 
ściołem; zakon, zgromadze- 
nie zakonne. 

Klaustrainy nt. klasztorny, 
zakonny. 

Klaustrofobja *ff. uczucie 
męczącej trwogi i niepoko- 
ju w miejscach zamkniętych. 

Klaiłstniffl i. zamknięcie. 

Ktanzula t., Kiaaza, za- 
strzeżenie, warunek, za- 
mieszczony w dokumencie 
prawnym z obowiązkiem 
dotrzymania gs; k. egzeku- 
cyj»a. nakaz wykonawczy 
z mocy aktu lub wyroku. 

Klauzura i. samknięcie, 
iyeie klasztorne poddane 
ścisłym przepisom; coś u- 
kr^-tego, tajemnego. 

Klawicymbał ir. dawny in- 
strument tej samej natury 
00 fortepjan (dziś nien«y- I 
wany). I 



Klawikord./. dawny instru- 
ment muzyczny krótkiej 
budowy o strunach meta- 
lowych i klawiszach. 

Klawirauscug ». układ for- 
tepjanowy jakiej większej 
kompozycji, pierwotnie n- 
łoźonej na orkiestrę. 

Klawisz ł. deseczka drew- 
niana, poruj-zająca młotek, 
uderzający w struny, prry- 
kryt.'! zwykle kością sło- 
niową, należąca do klawja- 
tury; u złodziei: wytrych. 

Klawjatara )i(. szereg kla- 
wiszów w instrumencie kla- 
wiszowym, za których ude- 
rzeniem w stmny wydo- 
bywa się dźwięki Z instru- 
mentu. 

Kleciia ł. pog. ksiądz; pog. 
pogługaez kościelny. 

Kleft, Klefta 3. góral grec- 
ki trudniący się rozlnijem. 

Klelne aber nette GMetl- 
SClnft n. iron. towarzystwo 
małe, ale dobrane. 

Klejnot n. kamień drogo- 
cenny; drogi kamień z her- 
bem szlacheckim wyrytym; 
pnen. coś drogocennego; 
chluba; k. szlactMcki, herb^ 
k-y koronne, insygnja mo- 
narsze, regal ja. 

Kleks n, plama z atra- 
mentu na papierze; atra- 
ment z pióra skapnięty na 
pisanie. 

Klepsydra 9. Jawny przy- 
rząd złożony z dwu kieliss- 
ków zamkniętych w koń- 
cach szerszych, a połączo- 
nych z sobą węższemi, w 
których piasek przesypu- 
jąc się, lub woda przepły- 
wając z jednego w drugi, 
służy do mierzenia czasu; 
doniesienie pogrzeiwwe, na- 
lepiane na murach. 

Klepłofobja 'g. chorobli- 
wa obawa popełnienia kra- 
dzieży. 

Kłeptomanja 'g. chorobli- 
wa skłonność do kradzieży. 

Kler g.-t. duchowieństwo. 

Klerokracja *g. panowanie 
kleru. 

Kleryk g.-t. alumn semi- 
narjum duchownego, jesz- 
cze nie wyświęcony na 
księdza. 

Klerykalny rrt. sprzyjający 
duchowieństwu, popierają- 
cy intei'esy Kościoła. 

Kletryt *.?. skamieniałe 
drzewo olchy. 

Klijent ł. w starei. Kry- 
mie krewniak uboższy, w»L|- 
ty w opiekę przez zamoż- 
niejszego (06. Patron); oeo- 
ba, która powierza swoje 
interesy adwokatowi, no- 
tarjuszowi i t. p.; stały od- 
biorca jednego handlu, fa- 
brj-ki, rzemieślnik;;. 

Klijentela ł. ogół kii jen - 
tów naleiący do jedne|n>^ 
"ti-onnietwa. 



.. 



101 



Klika -^ I^okaina 



Klika/, grono luJzi »wią- 
zanych wupólnym intore- 
SPiii w celu najcztjściej nie- 
sitlaclifttiyiii; szajka, zgnijft. 
Kllmakteryczne n.-t. lata 
aUki czas, lata .sto|iiiiowt', 
w których człowiek ma 
przechiulzió pewne stanow- 
cec zminiiy, np. oo 7 lat: 
lata przejściowe odznacza- 
i!(Ct' sii; j.ikini ważnym wy- 
padkiem, nieszczęściem. 

Klimat 9. ogół wam tików at- 
niosfer>cznych danej miej- 
<cow uści, zwłaszcza temjif- 
ratnra i wilgotność. , 

Klimatolog ".9. aizony zaj- 
iiuji^cy -iii; klimatolo^j;^. 

Klimaiologia "jT. nauka lia- 
lajar.i klimat w rożnych 
zciiriach ziemi i wpływ 
iepu; nauka o .strefach. 

Klimatoterapja *g. nauk.-i o 
eczciiiił chorób za pomo- 
;ą wjjływu klimatu. 

Klimatyka *g. władza za- 
•za.dzająia stacjami klima- 
;ycziiemi w Oalicji. klima- 
lyczne stacje, iiiiejscowo.ści 
', klimatem odpowiednim 
io celow Ici.zniczych. 

Klinga n. f;ławiiia u pa- 
asza, brzeszczot ; o.strze 
loża. 

Klinika g. oddział szpi- 
j alny, przeznaczony do stu- 
'ijów lekarskich i praktycz- 
lej nauki medvcyny; k. 
unltuiatoryjna, ogół chorycti 
)rzychodiiich , zasięgaj!\ - 
•ygłi rady w mieszkaniu 
ekarza. 

Klinkier n. cegła bardzo 
warda, wypalana w sil- 
lyni gorącu, używana na 
iruki. 

Klio g. muza historji, 
irzedstawiana z rylcem i 
;wojoju jiapierów w rf;c(>. 

KJipa n. dawna moneta 
rształtu kwadratowego, bi- 
;a podczas wojny; dawny 
łoty polski koronny; rodzaj 
;ry towarzyskiej chłopców. 
Kliper a. statek ku pionki 
.merykański. 

Kliping nic. dawna mo- 
leta wybijana za Zygmun- 
a Angnsta=30 gr. pols. 

Klisza f. w drukai-stwii' 
'łyta metalowa z wyrytym 
ub wytrawionym na ni"j 
ysunkiem, służąca do ■- 
rżymy w.inia odbić; w lu- 
o^rafji negatywne zdjęcie 
itrwalone na szkle, słnżą- 
e do odbijania kopji. 
Kllzopompa *g. przyrząd 
o dawania sobie samemu 
fiwatywy. 

Kloaka t. ustęp, wygódka, 
t-ychodek; stek odchodo- 
'y u ptaków i ijłazów. 

Klomb if. symetrycznie za- 
adzona kępa trawy, kwia- 
ów a. krzaków, pielęgno- 
'ana dla itzdoby placu a. 
grodu. 



Kloniczny *g. kyrcz, prze- 
rywany, drgawkowy. 

Klops n. mięso wołowe 
siekane i smażone. 

Klosz /. szklane nakrycie 
w kształcie półkuli; abażur 
szklany u lampy. 

Klown ob. Clown. 

Kloto g. bogini śmierci. 

Klozet a. miejsce ustępo- 
we; sprzęt z kubłem we- 
wnątrz, służący do wy- 
próżnień, z urządzeniem do 
zasypywania prosziiem lub 
spłókiwańia wodą. 

Klub a. towarzystwo zor- 
ganizowaine dl& zabawy, 
sportu liib t. p.; lokał te- 
goż towarzystwa; stowarzy- 
szenie polityczne najczę- 
ściej w sejmie, w parla- 
mencie, koło; ofi. Club; klu- 
bista , klubowiec , członek 
klubu. 

Kluba n. klanu-a, ankra; 
mutra; blok; k. a. k-by, 
kleszcze. 

Kmerowie, piert$4^i mie- 
szkańcy Kambodży (we fran- 
cus. Indochinach) i założy- 
ciele tamtejszego królestwa. 

Kmotr 4ri. kum. 

Knafol n. gaz, guzik. 

Knajpa n. pog. zakład re- 
stauracyjny- podrzędniejszy; 
bawarja, piwiarnia; przen. 
mieszkanie kawalerskie od- 
dsielne, w którym bywają 
•z^to koledzf lokatora ; 
knajpować, przesiadywać w 
knajpach. 

Knaster n. gatunek gor- 
szego tytuniu. 

Knebel n. narzędzie do 
zatkania ust przemocą; kne- 
blować , zatykać kneblem 
(usta). 

Xnecbt n. parobek; daw- 
niej w NiemczecŁ prosty 
żołnierz. 

Knedle n. kuliste pierożki 
z zawiniętemi w nie śliw- 
kami. 

Kneippa . cłiieb, pszenny 
chleb gruboziarnisty bez 
drożdży; Kneippa kuracja, le- 
czenie naturalne ziołami i 
zabiegami wodnemi (od na- 
zwiska wynalazcy). 

Kniai [mir., r.] książę 
prz^dewszystkim ruski lub 
litewski; bojar. 

Knikebejnn. gatunek wódki. 

Knikeboker a. pewien ro- 
dzaj spodni myśliv8kicłi ; 
przezwisko mieszkańców 
Nowego Yorku. 

Knuł ikand. [r.] rodzaj ba- 
ta , kańczug przepisanej 
prawem budowy i formy, 
dawniej używany w Ro- 
sji dla chłostania skazań- 
ców; knutować, chłostać knu- 
tem. 

Knyp n, krzywy nóż szewc- 
ki. 

Knypal n. kij jako narze 
dzie kary. 



Koadjutor t. prałat doda- 
ny do pomocy arcybisku- 
powi lub biskupowi; sufra- 
gan. 

Koałlura /. układ włosów, 
sposób uczesania włosów. 

Koagulacja ł. krzepnienie, 
tężenie, ścinanie się pły- 
nów; kuagulacyjny filtr, filtr 
odcedzający wodę, w któ- 
rej przedtym za pomocą do- 
mieszek chemicznych, nie- 
szkodliwych zdrowiu, spo- 
wodowano ścinanie się w 
kłaczki i osiadanie zanie- 
czyszczeń w niej zawie- 
szonych. 

Kóalesceneja ni. zrośnię- 
«e się, ścisłe połączenie. 

Koalicja t. związek, połą- 
czenie się stronnictw po- 
litycznych lub państw w 
jakim określonym celu; so- 
jusz, przymierze. 

KÓalizować si§ /. sprzy- 
mierzać się. 

kobalt n. pierwiastek che- 
iniczny, metal o barwie sta- 
lowej lub czerwoTiśj; rodzaj 
farby błękitnej. 

Kobold n. w wierzeniach 
iudu niemieckiego istota 
nadprzyrodzona, duch gór 
w postaci kai-ła pilnujący 
skarbów w górach; gnom, 
krasnoludek. 

Kobza titr. ludowe narzę- 
dzie muzyczne złożone z pi- 
szczałki i mieszka trzyma- 
nego pod pachą do nacis- 
kania; staroświecka lira. 

Koc n. tkanina wełniana 
gruba, kosmata na obie 
strony. 

Kociiina nł. środe^ lecz- 
niczy przeciw suchotom wy- 
naleziony przez D-ra Ko- 
cha. 

Kocyt g. dóst. rzeka pła- 
czu, rzeka łez: jedna z sied- 
miu rzek, okalających pie- 
kło (w mitologji greckiej). 

Kocz Wig. powóz półkry- 
ty, faeton; k.-kareta, powóz 
z oknami zamknięty, który 
może być zamieniony na 
otwarty. 

Kocz iur. oddział wojska 
u Tatarów, Kozaków Zapo- 
roskich, koczować, tułać sią, 
wałęsać się; obozować, bi- 
wakować, 

Kodak, przenośna kamera 
fotograficzna z błonami e- 
mulsyjnemi (filmami) za- 
miast klisz (od nazwy fir- 
my fabrycznej angielskiej). 

Kodeina nt. alkaloid znaj- 
dujący się w opjum, środek 
uspokajający, używany w 
medycynie, w większych 
dawkach trujący. 

Kodeks ł. księga praw, 
zbiór praw; przepisy postę- 
powania sądowego; rękopis 
autentyczny, dla nauki cen- 
ny, z którego robiono po- 
tym kopje. 



Kodycyl ^.dodatek do tes- 
tamentu. 

Kodyfikacja ni. połączenie 
pojedynczych praw w jedną 
całość; ułożenie kodeksu. 

Kodyfikować nt . ułożyć 
prawa * kodeks, w zliiór 
systematyczny. 

Koedukacja ni. wychowy- 
wanie wspólne chłopcijw 
i dziewcząt w zakładach 
naukowych publicznych. 

Koeficjenł ni. stały mnoż- 
nik; w matematyce: spól- 
czynnik, wspólny mnożnik. 

Koegzystencja nt. współ- 
istnienie; jednoczesne ist- 
nienie. 

Koekwacja ni. zrównanie 
podatków i powinności. 

Koercyjny nt. poskramia- 
jący, krępujący; iirzyriagla- 
jący. 

Kofeina nł. narkotyk o- 
trzymywany z ziarnek i li- 
ści kawy. 

Kof ja irt. czopek, kajtiszou. 

Kogiel-mogiel, żółtka roz- 
bite z cukrem i rumem a. 
winem. 

Kogitacja./. rozważanie. 

Kognacja^. pokrewieństwo 
ze strony matki. 

Kognat t. krewny ze stro- 
ny matki, z linji żeńskiej. 

Kognicja ł. rozpoznawar 
nie, poszukiwanie, szcze- 
gólniej sądowe. 

Kognominacja ł. viyt&y. jeid- 
nozuaczny, syuoniał; prze- 
zwisko, przydomek. 

Kognoskować ł. rozpozna- 
wać, dochodzić. 

Kohabitacja /. wspólne mie- 
szkanie. 

Kotiezjai'. łączność, zwią- 
zek; fizyczna własność ciał, 
polegająca na wzajomnem 
przyciąganiu się cząsteczek, 
spójność, przyleganie. 

Kohibieja /. wstrzemięźli- 
wość. 

Kohorta 1. w ataroż. Uzy- 
mie oddział piechoty, dzie- 
siąta część legjońn. 

Kohortacja /.napomnienia'. 

Kolki jap. księga święta 
reli^Ji Szinto, liczącej S 
miljonow bóstw. 

Koincydencja nt. spotka'^ 
nie się zejście się (linji^l| 
powierzchni); zbieg oko- ^ 
liczności. 

Kointeligiencja nt. jedno- 
myślność, zgodność w za- 
patrywaniach. 

Koje hol. sypiałnie majt- 
ków 1 podrożonych na okrę- 
cie kupieckim. 

Kok /. zwój z cudzych 
włosów przypinany iirzez 
kobiety do głowy dla o^ 
zdoby. 

'Koka, krzew bedowany w 
Ameryce ł^ołud., z którego 
otrzymuje się kokainę. 

Kokaina ni. alkaroid o- 
trzyraywany z liści koki 



Kokanja — Kolonjalne 



102 



(oh.i w |i08tAci białych kry- 
ształów, ńrodełf^ lekarski 
Jiiiiiicziilaiący. 

Kokanja /. kraina wyma- 
rzuiioj szczęśliwości; złuda. 

Kokarda /. w<;z(^ł fanta- 
zyjny zn wstążki, cliuKtki 
i t. j). do ozdoby ubrania. 

Kokieteria /. cliijć podo- 
bania siQ, zalotność. 

Kokietka ;. kobieta zalot- 
na, starająca się podobać i 
pociąf^nnó mężczyzn. 

Kokietować/, starać się po- 
dobać, zalecać się. 

Kokil /. dobry papier li- 
stowy, nie frrnby, bywa 
z odciśniętym deseniem 
przypominającym muszle. 

Kokiija /. wyrób arty- 
styczny z konchy. 

Kokilka/. muszla, koncha; 
muszla ze smażonym móżdż- 
kiem cielęcym. 

Koklusz j. uporczywy ka- 
szel s))azmatyczny, krztu- 
siec. 

Kokon /. oprzęd, poczwar- 
ka jedwabnika w oprzędzie. 

Kokos poTi. drzewo z ro- 
dziny palm; orzech z tego 
drzewa; przen. rzecz o.so- 
bliwa, ponętna; kokowy, ko- 
kosowy z koko.tsu; k-e drze- 
wo, kokos. 

Kokosznik r. wysoki cze- 
piec narodowy Rosjanek. 

Kokota /. kobieta pół- 
światka, rozpustnica. 

Koks <i. materjał opałowy, 
otrzymywany przez wypra- 
żenie węgla kamiennego 
przy małym dostępie po- 
wietrza ; koksować węgle 
kamienne, wyprażać je przy 
małym dostępie powietrza 
dla oczyszczenia od cząs- 
tek szkodliwych w hut- 
nictwie a. dla otrzyma- 
nia gazu oświetlającego ; 
k. się, . zamieniać się na 
koks. 

Koksalgja nt. choroba sta- 
wu biodrowego. 

Kolaboracja ni. współpra- 
cuwnictwo (np. w napisa- 
niu jakiego utworu). 

Kolaborator »i. współpra- 
cownik. 

KoIac]a ni. wieczerza; ob- 
sadzanie urzędu szkolnego 
a. kościelnego; sprawdze- 
nie pisma, racliunku, przez 
porównanie a. zestawienie. 

Kolacjonować ni. porów- 
nywać, sprawdzać, np. ko- 
pję z oryginałem aktu u- 
rzędowego. 

Kolateralny tri. krewny, dal- 
szy krewny, nie w prostej 
linji, boczny, poboczny; k. 
stempel, podatek od spadku 
po krewniaku. 

Kolator /. (pót^j opiekun 
i dobrodziej miejscowego ko- 
ścioła, mający prawo przed- 
stawienia kandydata na pro- 
boszcza. 



Kolatora ł. filtrowanie, 
przecedzanie. 

Kolaudscla nł. sprawdze- 
nie po ukończeniu budowy, 
czy zgodna jest z planem 
i kosztorysem. 

Kol^a n. rękojeść strzel- 
by; kwiatostan w rodzaju 
kłosa o szypułce grubej, 
okrytej kwiatami bezszy- 
pulkowemi; naczynie szkla- 
ne w kształcie kuli, z dłu- 
gą szyją, używane w ma- 
nipulacjach chemicznych. 
Koleba oł>. Koliba. 
Kolega ^.towarzysz, współ- 
uczeń, pracujący w tym sa- 
mym zawodzie, w tym sa- 
mym biurze ; kolegować , 
być współtowarzyszem w 
szkole; być z kim w po- 
dobnym zakładzie nauko- 
wym, najednym stanowisku, 
mieć z kim podobne zajęcie. 

Kolegialnie irł. w pełnym 
komplecie, w zgromadzeniu, 
w gronie, zbiorowo. 

Kolegiata ifr/. kościół, przy 
którym znajduje się zgro- 
madzenie kanoników, bez 
miejscowego biskupa, za- 
leżne od biskupa djecezjal- 
nego; gmach z mieszkania- 
mi dla duchowieństwa. 

Kolegiatura ni. mieszka- 
nie studentów stypendystów 
przy uniwersytetach. 

Kolegium Ł ogół osób złą- 
czonych jednym urzędem, 
zawodem, tnb tworzących 
razem jaką radę; zebranie, 
stowarzyszenie, gremjum, 
ciało, korporacja; zarząd; 
średni zakład naukowy ; 
wydział w uniwersytecie; 
odczyty profesora uniwer- 
sytetu w Niemczech; k. kar- 
dynalskie, senat Kościoła ka- 
tolickiego, złożony z kar- 
dynałów. 

Kolekcja i. zbiór przed- 
miotów jednego rodzaju, 
mających pewną szczegól- 
ną wartość. 

Kolekcjomai^a ni. manja 
zbierania, tworzenia ko- 
lekcji. 

Kolekcjonlsła nł. zbieracz, 
amator zbierania osobliwo- 
ści. 

Kolekcjonować nł. tworzy/ 
kolekcję. 

Kolekta ł. modlitwa ka- 
płana podczas Mszy św. za 
lud zgromadzony; składka 
zbierana w kościele na cel 
dobroczynny; ob. Kolektura. 

Kolektanea oh. Collectanea. 

Kolektor ^. zbieracz; sprze- 
dający losy loteryjne; zbie- 
racz elektryczności w ma- 
szynie elektrycznej: w ka- 
nalizacji: kanał główny od- 
prowadzający nieczystości 
do rzeki a. na pole iryga- 
cyjne. 

Kolektora nł., Kolekta i. 
sprzedaż loeó.w loteryjnych. 



Kolektywiłta nt. zwolen- 
nik kolektywizmu. 

Kolektywizm ni. kierunek 
ekonomiczny dążący do u- 
stroju społecznego, oparte- 
go na własności zbiorowej 
narzędzi i materjałów (środ- 
ków produkcji) i rozdziale 
zysków, socjalizrń. 

Kolektywny ł. zbiorowy. 

Kolenda o/>. Kolęda. 

Kolender, Kor]ander /. ro- 
ślina z rodziny baldaszko- 
wych, której nasiona służą 
za przyprawę do ciasta, do 
mięsiwa, polski pieprz. 

Koleopterologia *g. nauka 

chrząszczach. 

Koleopteryty "g. chrząsz- 
cze .skamieniałe. 

Koler [v.] bezgorączkowa 
choroba mózgu (głównie n^ 
koni). 

Kolet /. rodzaj kołnierza; 
kurta z łosiej skóry • do 
konnej jazdy i polowania. 

Kolęd^lColenda i. pieśń 
o Narocreenia Dzieciątka 
Jezus; podarki noworoczne 
a. wigilijne; opłatki sprze- 
dawane przez organistów 
po domach. 

Koli(s) /. paka towarów. 

Koliba g. [rum.] szałas 
pasterski w góraf^h, idiro- 
nisko przed burzą. 

Kolidować ł. być w koli- 
zji, w sprzeczności; nie 
zgodzić się. 

Kollgacia ł. powinowac- 
two, pokrewieństwo; sojusz, 
związek; kollgacić się, pc- 
winowacić się, łączyć się. 

Kollgat Ł powinowaty ; 
sprzymierzeniec, sojusznik. 

Kolimacia nl.w narzędziach 
mierniczych zgodność wiel- 
kości rzeczywistej kąta z wy- 
m i erzoną; k-cyjny błąd, niedo- 
kładność nastawienia przy- 
rządów mierniczych. 

Kollneacia nł. odpowied- 
niośćkształtówmiędzysobą. 

Kolirium g.-t. woda lecz- 
nicza na oczy. 

Koliryt *g. rodzaj glinki. 

Kolls ob. Colls. 

Koliszczyzna mir . bunt 
chłopów na Ukrainie i rzef 
szlachty polskiej w r. 1768. 

Kollzeum, Kolosseum, cyrk 
olbrzymi w Rzymie, dziś 
słynna ruina; nazwa wy- 
twornych wielkich gma- 
chów dla widowisk. 

Koliz]a ł, zbieg przeciw- 
nych sobie interesów, za- 
sad a. artykułów prawa; 
sprzeczność, niezgodność. 

Koija /. naszyjnik ozdob- 
ny ze złota, srebra, pereł 
i iu. klejnotów. 

Kolkołar ar. czerwonawy 
tlenek żelaza, otrzymywa- 
ny przy wyrobie kwasu 
siarkowego, używa się jako 
tania i pospolita czerwona 
farba. 



Kollaps f. upadek nil. 

Keiodion, KolodjuM /. roz- 
twór bawełny strzelniczej 
w eterze, cie<-z gęitta. ła- 
two zapalna, używuna w {>>- 
to:.'rafji, także w medycy- 
iiic do oi-atrywania ran. 

Kolefon g. w daw. dm- 
kaoh : ostatnia (rtronnica 
książki, wskazująca miejsce ; 
•Irukii i rok. 

Kolofonit 'g. odmiana gra-J 
iiatu. kamień czerwonawc- 
żółty. . 

Kolofonja oh. Kalafonia. 

Koloid *g. ciało galareto- j 
watę. nie daiąi •.- "-ię skry- 
stjilizować i posi4(iającej 
wła-sność przecho<lzenia w [ 
ilwie odmiany, rozpuszczal- 
ną i nierozpuszczalną (np. 
białko, klej). 

Kolokacia ł. wyposażenie; 
wykaz wierzycieli— TKKllug 
koli>i, j;iką mają być spła- 
ceni; wieś szlachecka po- 
dzielona na części, naleią- 
<■(' do różnych właścicieli. 

Kolokator ńt. wierzyciel 
części majątku dłużnika. 

Kolokowaći.wpisywać wie- 
rzj^iela wspólnie z innymi 
wierzycielami n.-. części ma- 
jątku dłużnika. 

Kolokucja ł. rozmowa. 

Kolokwinta g. owoc rośli- 
ny kolokwintu. z rodziny 
dyniowatych, gorzki w sma- 
ku i silnie przeczyszczający. 

KolDkwjum ob. Collequium. 

Kolonada ob. Kolumnada. 

Kolonista RJ. osadnik; wła- 
ściciel małej posiadłości, 
zwykle obcego pocTiodzenia 

Kolonizacja ni. zasiedlenie 
jakiej miej^cowo.ści osadni- 
kami, osadnictwo; parcela- 
cja. 

Kolonizator nł. d^eiący 
majątek na kolonje i Sprze- 
dający je kolonistom. 

Kolonizować nt. obsadzać 
ziemię kolonistami, sprze- 
dawać ją częściowo na ko- 
lonje. 

Kolonja ł. osada, małe go- 
spodarstwo rolne; osada rol- 
nicza w kraju mało zalud- 
nionym; osada zakładana 
poza graniciimi rodzinnego 
kraju w celu zbytu towa- 
rów , eksploatowania bo- 
gactw miejscowych, zsyła- 
nia przes-tępców i t. p.; o- 
gół osób tego samego za- 
jęcia, narodowości, miesz- 
kających w danym mieście 
(kolonja Polaków w Wied- 
niu, malarzy i t. p.); letnia 
k., miejscowość łia wsi, w 
miejscu zdrowotnym, do 
której wysyłają z ii'.:3=tr 
dzieci chorowite; k. w świecie 
zwierzęcym, roślinnym. 
mada osobników tego sa- 
mego gatunku, żyjących r» 
zem i z sobą złączonych^ 

Kolonjalne nt. towary, to- 



Ji 



10.'i 



Kolouska woda — Komis 



wary |K)<;ho(lzi\co z osad, 
t. j. V. kolonii zamorskich; 
k-ny handel, iiiiiiilcl towara- 
mi kol' iiJMliiciui. 

Kolońska woda, rodzaj por- 
fiiin, itiicszaiiina iiajlo|isze- 
!.'o spiryłUKn /, olejkami: 
tawiiidowyin , bcrgamoto- 
\v\ 111, |)omarań(zo\vym i 
froździko\vvm (od miasta 
Kolonia). 

Kolor /. barwa; farba; 
liiM.'^"' (w kartach, u zwiu- 
rz;i.tj; cera; •prien. .sjiosob 
wiijzenia rzeczy (w kolo- 
rze różowym — optymistycz- 
nie; w kolorze czarnym a. 
w ciemnych kolorach— pe- 
syini.stycznie); k-y, runiiefi- 
ce; k-owy, barwny. 

Koloratka /. kołnierzyk 
ksiijży spinany z tyłu szyi. 

Koloratura w. artystyczne 
przyozdabianie śpiewu pa- 
sażami, trylami i l. p.: ko- 
loraturowa śpiewaczka, ar- 
tystka posiadająca rozwi- 
nięti\ ri^chiiikę wokalną. 

Kolorować /. pokrywać ry- 
Miiiek barwami. 

Kolorymetr ni. przyrząd 
d<j oceniania stopnia i siły 
7abarwi( nia roztworów (sy- 
ropu, soku, wina i t. p.;. 

Kolorysta vi. malarz, któ- 
rego obrazy odznaczają sii; 
świetnym kolorytem; w fa- 
bryce tkanin chemik, na- 
dając y Itarwy i desenie tka- 
ninom; prien. ten co w opo- 
wiadaniu zabarwia przc- 
•sadnie zdarzenia, blagier, 
łirarz. 

Kolorystyka ni. ob. Koloryt. 

Koloryt v. nmiejijtne zc- 
8tawienie barw w obrazie, 
ubarwienie; różnica {rłosow 
w iiistrnmi-iitaih muzycz- 
nych. 

Koloryzator ni. kolorując-y 
farbami rysnnki i ryciny. 

Koloryzować nt. upiększać 
rysunek barwami; ubarwiać 
(w opowiadaniu). 

Kolos g.-l. olbrzymi po- 
sąg; olbrzymia jiostać; wiel- 
ki budynek, ogrom. 

Kolosalny /. ogromny, ol- 
brzymi; nadzwyczajny, zdu- 
miewająi y. 

Kolosseum oh. Kolizeum. 

Kolportaż /. obnoszenie i 
s;)rzedawain(' książek po 
doiuach. 

Kolporter/, obnoszący p(r 
domach i sprzedający książ- 
ki, towary i t. d.; kolportc- 
rja ufi. Kolportaż. 

Kolportować /. roznosić co 
na spi-zc(iaż; i-()7,puw!.zech- 
niać. ioz;;laszać. przynosić 
(wiudomość). 

Koltelatau-. walka na noże. 

Koltryna te. zasłona, o- 
pona. 

Kolubryna at*. dawna li^ż- 
kn dtui.a armata. 

Kolumbarjuni / starożytny 



grób rzymski, gdzie w ni- 
szach w ścianie stawiano 
urny z popiołami zmarłych. 

Kolumna 1. słup; filar, o- 
bclisk; oddział wojska; łam, 
szpalta ; pojedyncza stro - 
nica książki lub gazety; 
rząd liczb jednych pod dru- 
giemi; przen. podpora; k pa- 
cierzowa, kręgosłup, stos pa- 
cierzowy a. kręgowy; k-y 
Herkulesa, słupy Herkulesa, 
KÓry, między któremi jest 
iieśnina Gibraltarska. 

Kolumnada /. rząd słupów 
czyli kolumn, zdobiący ja- 
ką budowlę; korytarz u- 
tworzony z szeregu słu- 
pów (koiumn); galerja. 

Kolury g. koła wrębne, 
dM-a wielkie koła .sfory nie- 
bieskiej: jedno przechodzi 
przez punkty równonocne, 
a drugie przez punkty prze- 
silenia letniego i zimowe- 
go, przecinają się na bie- 
gunach. 

Koluzja t. tajna zmowa 
w celu wprowadzenia w błąd 
osól trzecich; podejście. 

Kołczan tur. pochwa na 
strzały od łuku, sajdak. 

Kołdra tr. przykrycie Śpią- 
cego w łóżku. 

Kołdun [».] rodzaj pieroż- 
ka nadziewanego surowem 
mięsem, a potem gotowa- 
nego. 

kołnierz [w.J część odzie- 
ży, obejmująca szyję; brzeg 
wylotu rury, wentyla. 

Kołpak lur. czapka wyso- 
ka kończasta; czako, giwer; 
wierzchołek. 

Kołymaha młr. wielki wóz 
na ciężary. 

Kgma g. przecinek; sen- 
ność chorobliwa, śpiączka. 

Komandor ni. oh. Komłur; 
po.siadający najwyższy sto- 
pień jakiego orderu; na- 
czelnik zakonu rycerskiego. 

Komandorja ni. własność 
ziemska kościelna oddana 
do użytku rycerzom. 

Komandyta ni. spółka han- 
dlowa ograniczona wielko- 
ścią wkładów i odpowie- 
dzialnością spólników; fil ja 
firmy kupieckiej; komandy- 
towy Interes, spółka handlo 
wa zawarta między spólni- 
kami firmowemi solidarnie 
odpowiedzialnemi, a dostar- 
czycielami funduszów, od- 
jiowiedzialnemi do wysoko- 
ści Bwoich wkładów; koman- 
dytowanie. urządzenie inte- 
resu spoi^obem komandyto- 
wym. 

Komandytor ni. spolnik 
spółki komandytowej, w jej 
interesach handlowych nie 
biorący czynnego udziału. 

Komasacja ni. połączenie 
rozrzuconych gruntów w 
jedną całość (drogą za- 
miany). 



Komatyczne *g. środki, środ- 
ki nasenne. 

Kombinacja t. połączenie, 
zostawienie przedmiotów a. 
pojęć, aby tworzyły zgodną 
<:ałość, a. żeby posłużyły 
do wyprowadzenia wnios- 
ków; pomysł wymagający 
iiwzględnienialicznych oko- 
liczności; układ, umowa; 
k-e w matem.: pewien rodzaj 
działań matematycznych ; 
kombinacyjne gry, gry umysło- 
we, w których wygrana za- 
leży głównie od umiejętnych 
kombinacji (np. szacłiy). 

Kombinant t. matem, nie- 
zmiennik lubspółczynniku- 
kładu form w algiebrze. 

Kombinator, ten co kombi- 
nuje, zestawia, jednoczy, po- 
rednik. 

Kombinować t. zestawiać, 
obrachowy wać , porówny - 
wać; łączyć. 

Kombustja ł. spalenie, go- 
rzenie. " 

Komedja g.-l. utwór sce- 
niczny, przedstawiający w 
sposób wesoły, satyryczny, 
wady i śmieszności jedno- 
.stek i społeczeństwa; prsew. 
zabawny zbieg okoliczności: 
zabawne widowisko, śmiesz- 
ność; awantura, heca, sce- 
na; kaprys, dziwaczenie; u- 
dawanie, zmyślenie, obłuda; 
komedjo-opera , opera' ko- 
miczna; komedjować, wypra- 
wiać komedje , awantury! 
udawać. 

Komedjant nt. pogardliwa 
nazwa aktora; przen. hipo- 
kryta, udawacz, obłudnik. 

Komedon 1. współbiesiad- 
nik. 

Komemoracja t. wspom- 
nienie; wspomnienie umar- 
łych. 

Komenda ni. krótkie j'oz- 
knzy, wydawane przez do- 
wódcę; rozkaz; dowództwo, 
kierownictwo; mały oddział 
wojska; k. duchowna, dochód 
z probostwa udzielany czło- 
wiekowi nie sprawującemu 
tamże obowiązków probosz- 
cza; iart. bosa k., biedacy. 

Komendant nt. dowódca od- 
działu wojskowego a. twier- 
dzy. ■ 

Komendantura nt. binro 
komendanta. 

Komendarz, Komendatarjusz 
M. pobierający dochód zko- 
mendy duchownej. 

Komenderować n<.dowodzić, 
rozkazywać; wysłać. 

Komensal irt. współbiesiad- 
nik, współstołownik; przen. 
darmozjad, pieczeniarz. 

Komensalizm nł. pasorzyt- 
nictw(j, wspólne żywienie 
się. 

Komentarjusz t. pamiętnik, 
notatnik. 

Komentarz Ł objaśnienie;, 
przypisy i uwagi objaśnia- 



jące coś trudno zrozumia- 
łego. 

Komentator ł. oł^jańniający 
mniej zrozumiałe pifima, 
dzieła, robiący przypisy ob- 
jaśniające, uzupełniające. 

Komentować t. wyjaśniać, 
opatrzyć przypiHami. 

Komera /. kumoszka, ba- 
lia gadatliwa i plotkarka. 

Komeraż /. plotka .siejąca 
waśń, niezgodę; nieporo- 
zumienie; komerażować, ro- 
bić plotki, siai; nie|>orozu- 
mienia, waśnić. 

Komercjalny /., Komercyjny, 
handlowy, kupiecki. 

Komers n. zebranie stu- 
dentów niemieckich w pi- 
wiarni, pohulanka. 

Komers f. spółka, stowa- 
rzyszenie; gra towarzyska; 
komersowe gry, gry karcia- 
ne towarzyskie niehazardo- 
we, w którycłi niema sta- 
wek na pojedyncze karty. 
^ Komes tri. (w daw. Pol- 
sce) rządca prowincji, mia- 
.sta a. zamku {dott. hrabia). 

Komeszka ob. Komża. 

Kometa g.-l. ciało -niebie- 
skie, krążące dokoła słoń- 
ca po bardzo wydłużonej 
elipsie , gwiazda mglista, 
ciągnąca za sobą smugę 
światła t. zw. ogon, war- 
kocz A. miotłę. 

Kometologja *g. nauka o 
kometach. 

Komeżka oh. Komża. 

Komfort a. wygody życia, 
urządzenie dostatiiie," wy- 
tworne i eleganckie, wy- 
kwint. 

Komicje L zgromadzanie 
obywateli daw. Uzymn dla 
wysłuchania wniosków "ka- 
płańskich, tyczących się re- 
ligji oraz . .tju^i.trzyguij^cia. 
spraw państwowych; zjazd 
rolniczy. 

Komiczny t. zabawny, śmie- 
szny, wzbudzający weso- 
łość-; koniicznoić oh. Komik*. 

KomięgV«.{';') statek czwo- 
rolioczny do spłji,wn zbo- 
ża na rzei e, krypa, galar, 
łódź. ' ' 

Komik g.-t. aktor, grający 
role śmieszne, zabawnt, wy- 
wołujące śmiech;prse«. czło- 
wiek jiobudzający innych 
do wesołości. 

Komika. Komizm nt., Ko- 
miczność, zdolność rozśmie- 
szania, tkwiąca w kim a. 
w czym. ■ ~* ■ 

Komiliton oh. Commiliton. 

Komis 1. zlecenie, poru- 
izcnie załatwienia jakiego 
interesu; dać w komis, po- 
wierzyć na sprzedaż towa- 
ry i przyznać s|)rzedając<-- 
mu prawo potrącenia sotiie 
od ich ceny umówionego 
prcH-iMitu: komisowe, komisja. 
wynagrodzenie za wykona- 
ne zlecenie, a. za pośn-d- 



Komisułt — Komniift 



104 



tiKtuupncy Liipuir-a. ^prze- 
•{■y; ppucfiit nmitwiony iia 
korayśt komisanta. str:j<;a- 
Bx ud cen zri towary przez 
Hiesro spniiliłiie: prowizja; 
kMMSMiy, diiny « komtK; 
Am* k., z:iłntu-iający zlcro- 
nia i rozmaite interfsy. 

KwMsaał /. z;ih»twiajn<;y 
zlecenia bandloiri- Ln|M;<iw 

iMMsariał r«.;, KMnisoriat 
*rł. \irx:fi zaopatrujący woj- 
sko «• żywiiośf- i iimiinUu- 
niwaiiie, intfiidentura. 

iMMarz jrr/. nrzędnik pań- 
stwowy przeznaczony do ja- 
fcieh sjM»cialnyt;h obowiąz- 
ków, np. k. ^trkonoDiiczny, 
leSny; k. p«Kcnay, nacze'1- 
Błk cyrknło policyjucin*: 
adniinistnitur, rz^ca: czło- 
nek komisji, dele^t. 

fa w ilb w t n. ciasto snche 
X mąki, jaj, cnkm i niigda- 
iów niekrajanych; rfjeb ra- 
»»wy ż(rfnierKki. 

K — ł»ia t. władza rządo- 
wa nauzełna, prawie tu, co 
auimterjom: mniejsze zgro- 
madzenie wydele^wane z 
więL^izeieo f^rona dL? roz- 
patrzenia lub nrzepruwa- 
-dzenia jakiej sprawy; k. par- 
laMBlaraa. !nt>no postów 
wyznaczonych przez parla- 
ląent dla rozpatrzenia i o- 
piacowania jafciclt projek- 
tów, ucłiwał, aby je z go- 
towemi wnioskami wnieić 
na decyzja larlameuto; e6. 



, trudniący 
się interesami komisowemi, 
załatwiający zlecenia han- 
dlowe jednej lab kilko iinn; 
onędnik komisarjatu; {lo- 
^łaniec publii^zny. 

K — w u f iat «t. KoMisa- 
jiiŁ 

ImisMriHl łrL |ioleceni(> 
dane do spij^łnienia; n|>eł- 
Romuonienie do załatwie- 
nia interesów. 

KMritMttł/KT. dowódca |io- 
wstańców na |M«łwyspie liał- 
kań&kim. 

K— iUt irt. "irm^ admi- 
nistrairyjny na WęęrzecŁ 
pod władzą oadżniiana, '|>o- 
wiat. 

K— H — t mł. zauuiwiający, 
dający zlecenie, (lowierza- 
jący załatwienie Rwoicłi in- 
teresifw. 

KwMtet «/. rada złożona 
z przedstawicieli władz Inb 
osob wybranych do rozpa- 
trywania jakich spraw a. 
wykonywania postanowień. 

K o wii|«a irł. zażyłość, 
przyjazne stosnnti; orszak, 
otoczenie, drożyna, świta. 

K — iw a lai f 06. GomBis- 



KMBizeracia/. politowanie, 
w»|<tj>łczucie. 
Mwiiw oi. Keaiika. 
■■ — r a ob. K« 



Koamata iri. pokój, izba, 
stancja, gabinet, eala. 

KaaMC^ /. rach, wstrząć- 
nienie, wzburzenie, wzru- 
Hzenie. 

KoMOda /. sprzęt domo- 
wy z szufladami jedna nad 
dnigą na bieliznę i dro- 
biazgi. 

KemodatarjHfz M. wierzy- 
ciel. 

Komodor a. w Anglji i A- 
meryce dowódca eskadry. 

Kwaora g. [ł.] izba, aJ- 
kierz, pokój bez pieca, spi- 
żarnia, garderoba; przegro- 
da; jama; tirząd celny do 
pobierania cła od towarów; 
piersi dzikiego zwierza ja- 
ko cel strzałów myśliwca; 
puste miejsce w kopalni 
[Mizostałe po wybraniu po- 
kłada; miejsce w broni, 
gdzie się kładzie nabój. 

Kwaoralk, urzędnik do wy- 
konywania wyroków sądu, 
dotyczących dłużników; ko- 
misarz sądgwy ; dawniej 
szambelan; imeszkający „na 
komomem", lokator; sublo- 
kator. 

Kompakt ob. Compacte. 

Kompakty 1. paragrafy, ar- 
tykuły; umowy, układy. 

Kompaa irl. [«.] towarzysz, 



Konpaaja /. towarzystwo; 
spółka, stowarzyszenie han- 
dlowo; oddział piechoty (100 
do 200 ludzi); grono pątni- 
ków, idących do miejsca 
świętego. 

Kompanion /. wspólnik, 
uczestnik; ob. Kompan. 

Komparacja ł. porównanie. 

Komparencia irl. stawie- 
nie się osobiste, stawien- 
nictwo. 

KomparoKł i. strona oso- 
biście stawająca np. w są- 
dzie. 

Kempars /. aktor grają- 
cy niemą rolę na scenie, 
fignrant, statysta. 

Kempactynwnt /. ozdoby 
boczne na tarczy herbowej; 
część wjrnikła z symetrycz- 
nego podziału powierzchni; 
przegródka (np. w szufla- 
dzie); część mieszkania (np. 
pokój). 

Koaparycja irt. stawien- 
nictwo osobiste strony przed 
sądem; początkowy nstęp 
podania do sądu wymie- 
niający strony wytaczające 
sprawę. 

Kompas irt. busola; (06.) 
zegar słoneczny. 

Kompatja /. współczucie, 
politowanie. 

KompiłTiota nt. współzio- 
mek, rodak. 

Kempatura nł. okładka 
książki a. zeszytu. 

Koffli^Mliam ob. Compoo- 
««■. 

Kompaniicja, Koapanab 



1. wyrównanie wzajemnych 
różnic, należności i pre- 
tensji; wynagrodzenie; kom- 
peniacyine wahadło ob. Kom- 
pensator. 

Kompontator ni. wahadłc 
tuk zbudowane, że pomimo 
zmian temperatury, zacho- 
wuje długość jeilnoHtajną. 

Kompensować ł. nagradzać 
za uszczerbek, wyrówny- 
wać, potrącać należności 
wzajemne. 

Kompetencja i. zakres czy- 
jej wiedzy, upoważniający 
do wyrokowania o czym; 
znajomość rzeczy; k-cio, pła- 
ca dożywotnia wzamiaa za 
dobra przez rząd zabrane. 

Kompetont, Kompet/łor /. 
człowiek kompetentny; 
współubiegający się, wsp^- 
zawodnik, rywal; kompetent- 
ny, mający prawu rozstrzy- 
gać daną sprawę; świadomy 
rzeczy, biegły. 

Kompilacja Ł utwór lite- 
racki, którego treść zesta- 
wiona jest z ustępów innych 
dzieł. 

Kompilator /. autor ukła- 
dający dzieła nie samoistnie 
lecz z prac innych autorów 

Kompilować ł. robić kom- 
pilację. 

Komplanacja ł. układ po- 
pojednawczy,ko6czący8pór. 

Komplanować ł. prowadzić 
układy, pertraktować. 

Kompleks t. całość, skład, 
ogół, całokształt. 

Kompleksja i. budowa cia- 
ła, temperament, usposo- 
bienie. 

Komplement /. pochleb- 
stwo, grzeczne słówka; kom- 
plemencista, człowiek pra- 
wiący komplementy. 

Komplementować/, mówić 
komplementy. 

Komplet i. ogół osób po- 
trzebnych do załatwiania 
jakiej sprawy; zupełność na- 
znaczonej liczby: pełny zbiór 
jakich przedmiotów ; ca- 
łość; kompletować, uzupeł- 
niać zbiór, dopełniać czym 
całość, ułożyć w całość. 

Kompleta irł. ostatnie na- 
bożeństwo wieczorne po 
nieszporach. 
kompletny ł. cały, zupełny. 

Komplikacia ł. powikłanie, 
splątanie, złożoność, zbieg 
różnorodnych okoliczności 
plączących kwestję. 
. Komplikować i. wikłać, 
gmatwać, utrudniać przez 
przyłączenie się czego. 

Kompiimenł ob. Komple- 
ment 

Komptot /. sprzysiężeuie, 
spisek, zmowa. 

Komponować ł. tworzyć, 
snuć z wyobraźni dzieło 
sztuki; kłamać; opowiadać 
rzeczy zmyślone. 

Kemportac]a t. poroinmie- 



1110 się; przi-.istawieiii- do- 

Kompost ł. nawóz z <>d- 
(i;idi.ow roślinnych i zwie- 
rz';<ych zmicszaiivch ■/. zie- 
mią. \vai)iiom i t! |>. 

Kompot /. owoce jiotowa- 
iK* ■/. ciikreiii: tort. k. szetM- 
ki. ku|ii>)-ta z kartoflami, ifie- 
l;inż. 

Kompotjera /. szklane a. 
iiorcolaiiowc naczynie plan- 
kie z przcKrodami i rączką 
do podań anin kompotu; nłoik 
dli i)r/.fch<iwywauia kom- 
potu. 

Kompozycja f. ntwór^ dzie- 
ło sztuki; utwór muzyczn;.; 
ćwirzeni.i szkolne na dany 
tcraat: układ: zmy^ilenie : 
iiiieS7.:inina metali, aijaż. 

Kompozytor ł. autor utwo- 
ru muzycznego; twórca; 
kłamca. 

Komprehencja ł. zdolność 
pojni.jwania, pojęcie, obję- 
cie. 

KompTes /. okład z płót- 
na zmoczonego i wvciśnię- 
tego. » 

Komprobacja ł. potwier- 
dzenie, przystanie na co. 

Kompromis ł. akt, mocą 
ktćreRO .s-troiiy zgadzają się 
na załatwienie sporu sądem 
polubownym; zgodne zakoń- 
czenie s])oruj ugf-da, układ, 
porozumienie. 

Komprofflisarz mł. sędzia 
|)olubonny, arbiter, snpe- 
rarbiter. 

Kompromitacja nt. naraże- 
nie się na wstyd, śmiesz- 
ni iśr a. hańl.ę, zawstydze- 
nie, ośmieszenie się. 

Kompromitować /. zawsty- 
dzać, podawać^ na po.^mie- 
wisfco; podawać w pod-j- 
rzeiiie; uarnżać na i-iężki> 
straty pieniężne. 

Komprymować i. zgęszczii' . 
tłoczyi':, pniiować. 
Kompulsja {. przymtis. 
Komput /. iioczet, lii-zba, re- 
jestr, etat;;ir:e». za.stęp, siła 
liczebna: </'>. Kompot; kompo- 
towy, rejestrowy, etatowy 
komputowe wojsko. Lt.iwnt' 
polskie wojskn stałe utrzy 
mywane ze skarbu; kpmpu- 
towiec żołnierz z wojsk;: 
komputowe.co. 

Komputacja ni. obraclra- 
net, obliczenie 

Komputować i- obliczać, ' jl - 
rachowywaO; zbierać, uzu- 
pełniać. 

Komluar /. ui. Kantor. 

Komtur ». wyższa podnoś.- 
u Krzyżaków: przełożony 
nad okręgiem, dowodzący 
oddziałem wojska na W']- 
nie. 

Komuna /. ;:miiia miejska, 
jiosiadająca samorząd;, po- 
wstanie w l'aryżu w r. 1871, 
dążące do iitworzenia sa- 
modzielnych gmin, połą- 



105 



Komunał — Konfidencja 



ozonycL w republiktj fede- 
racyjna, na czele której 
stantjłany tjiniiia paryska; 
komunalny, tyczący si^ gmi- 
ny, nale2in'y do niej. 

Komunał tiit. zdanie zna- 
ne przez wszystkich, okle- 
pane, puwsizeduie, ogólnik. 

Komunard /. zwolennik 
zasad pfoszonych przez ko- 
munę paj^yską 1871 r.; ko- 
muiiLsta. 

Komunikacja ł. udzielanie 
wzajemne wiadomości;zwią- 
zek, stosunek; drogi lądo- 
we i wodne, poczty, tele- 
grafy, telefony. 

Komunikant t. opłatek kon- 
sekrowany przy Mszy Św.; 
ten kto przystępuje do Ko- 
munji Św. 

Komunikatu, dokument u- 
dzielany stronie drugiej do 
rozpatrzenia; piśmienne za- 
wiadomienie, wiadomość u- 
dzieioaa; o/>. Communigue. 

Komunikować Ł przyjmo- 
wać Komunję Św.; udzielać 
jakiej wiadomości; k. słf, 
znosić się z kim, mieć 
z kim stosunki; łączyć się 
jakim przejściem z innem 
miejscem. 

Komunista ni. zwolennik 
komunizmu; k. anarchista, 
nazwa przybierana przez 
opryszków, napadających 
z rewolwerami na mieszka- 
nia i sklepy w celu grabieży. 

Komunizm Hi. teorja ustro- 
ju społecznego, głosząca 
zrównanie stanów, zniesie- 
nie osobistego mienia i 
wspólne używanie własno- 
ści, koI'?ktywizm. 

Komunia ł. św. Najśw. 8a- 
kl-ament Ciała i Krwi Pań- 
skiej. 

Komutator ni. przyrząd do 
przerywania a. zmiany kie- 
runku prądu elektrycznego. 

Komysz tur. zarośla, gę- 
stwina; komysznik, rabaś, 
rozbójnik, zbir, ukrywający 
się w komyszach czyli w 
krzakach w gęstwinach. 

Komyśny n. chleb, clileb 
żołnierski. 

Kofflia h-l. krótka bi^a 
szata (skrócona alba) uży- 
wana przez kapłanów i 
przez świeckich posługują- 
cych kapłanowi przy spra- 
wowaniu obrzędów świę- 
tych. 

Konak iur. pałac, rezy- 
dencja, dworzec. 

Koncedować /. ustępować, 
przystawać na co, dozwa- 
lać. 

Koncelebrować ł. współ- 
uczestniczyć w celebrowa- 
niu. 

KoRcenł i. zgodność to- 
nów, harmonja okrzyk jed- 
nogłośny. 

Koncentracja ni. skupie- 
nie, gromadzenie do jedne- 



go punktu środkowego, zo- 
gniskowanie, ześrodkowa- 
nie, napływ, pościąganie w 
jedno miejsce (np. wojska); 
nasycanie roztworu, zgęsz- 
o/ienie. 

Koncentrować nt. ześrod- 
kowywać, skupiać w jed- 
nym punkcie; zgęszczać. 

Koncentryczny ni. współ- 
irodkowy, mający współ ay 
środek; k. ogień, wystrzały 
z różnych stron kierowane 
kil jednemu punktowi; k. 
ruch, ruch dośrodkowy; k-a 
nauka, nauczanie wychodzą- 
ce od rzeczy najbliższych i 
powoli rozszerzające ten za- 
kres. 

Koncepcja /. pomysł, plan, 
projekt jakiej pracy, jakiej 
nowej teorji; zajście w cią- 
■>Ą, poczęcie. 

Koncepitta nł. ob. Koncypi- 
sta. 

Koncept 1. pomysł; pierw- 
szy szkic, bruljon, odręcz- 
ny projekt jakiego pisma; 
żart, dowcip; wesołe uspo- 
sobienie;koncepcista,koncep- 
ciarz, sadzący się na żarto- 
bliwe koncepty, na dowcip. 

Konceptowy papier, zwy- 
czajny papier do pisania. 

Koncepł-prakłykant n. apli- 
kant biurowy. 

Konceptualizm, Konceptyzm 
ni. teorja, podług której idee 
o^lne są wrodzone i nie- 
zależne od spostrzeżeń zmy- 
słowych. 

Konceptyzm ob. Konceptua- 
lizm. 

Koncert ni. \f.\ wykonanie 
artystyczne utworów mu- 
zycznych przez jednego lub 
wielu muzyków a. śpiewa- 
ków wobec zgromadzonych 
słuchaczów; większy utwói- 
muzyczny popisowy; poro- 
zumienie, zgodne działanie 
między mocarstwami; kon- 
certowo, popisowo, świetnie, 
doskonale. 

Koncertant /. artysta dają- 
cy koncert a. biorący udział 
w koncercie. 

KoncertmHtrz ». przewod- 
nik, dyrektor koncertu; 
pierwszy skrzypek w or- 
kiestrze. 

Koncertować/, dawać kon- 
cert; układać, zestawiać. 

Koncerz [czt$.] długa dzi- 
da; wielki ciężki miecz obo- 
sieczny, używany przez hu- 
sarzy. 

Koncesja i. przyzwolenie, 
przywilej na jakie przedsię- 
biorstwo, wydany przez wła- 
dzę; ustępstwo, ustąpienie; 
koncesjonowany, dozwolony 
przez koncesję. 

Koncesjonariusz nt. ten, 
komu udzielono koncesji, 
przywileju, pozwolonia. 

Koncha g.-t. skorupa mię- 
czaka, muszla, małżowina; 



k. uszna, zewnętrzna część 
Mcha. 

Konchit, Konchjolit *{/. ska- 
Miiiitiiałość muszlowa. 

Konchoida *</. linja krzywa 
śliinakowata (4-go stopnia), 
li'źąi;a na płaszczyźnie, ob- 
myślona celem rozwiązywa- 
nia takich zadafi jak: try- 
sekoja kąta i>ła8kiego, zdwa- 
janie sześcianu i in. 

Konchologja *ii. nauka o 
niUhzlacli. 

Koncyliacyiny nł. zgodny, 
pojednawczy. 

Kencyliuni ob. Concilium. 

Koncypista, Koncypienł nł. 
urzędnik, który samodziel- 
nie układa referaty; refe«- 
rent; kancelista, wprawiają- 
cy się w układanie refera- 
tów. 

Koncypować i. obmyślać, 
układać w myśli, refero- 
wać. 

Kondemnata, Kondemnacia 
ł. wyrok skazujący, wydany 
zaocznie z powodu niesta- 
wienia się w sądzie; potę- 
pienie. 

Kondensacia ł. zgęszcze- 
nie, skroplenie gazów, pary. 

Kondensator nł. przyrząd 
do zgęszczania i skraplania 
pary .przyrząd złożony z dwu 
płyt metelowych, oddzielo • 
nych złym przewodnikiem, 
do zbierania znacznej ilości 
elektryczności, zgęszczacz. 

Kondensować i. poddawać 
kondensacji. 

Kondescenoja /. zjechanie 
sądu na grunt dóbr, co do 
których zachodzi spór. 

Kondescensorjalnynt. zjaz- 
dowy. 

Kondclencja ni. okaza - 
niei wyrażeniewspółczucia, 
współubolewanie. 

Kondonacia A przebacze- 
nie. 

Kondotier w. ob. Condotieri. 

Konduita /. prowadzenie 
się, zachowanie się, spra- 
wowanie. 

Kondukt /. uroczysty ża- 
łobny pochód, oi-szak po- 
grzebowy; śpiewy w koście- 
le przy zwłokach zmarłe- 
go, przed ich wyprowadze- 
niem. 

Konduktor ł. pomocnik in- 
żyniera, mający nadzór nad 
robotami; urzędnik odbiera- 
jący bilety a. opłatę za prze- 
jazd w pociągu kolejowym, 
tramwaju, omnibusie i t. p.; 
przewodnik w maszynie e- 
lektrycznej; piorunochron. 

Kondycia ł. warunek w u- 
mowie; stan, położenie, sta- 
nowisko społeczne ; byt ; 
miejsce nauczyciela domo- 
wego; • posada; obowiązek, 
służba. 

Kondygnacia t. przedziały 
znajdujące się jedne nad 
drngiemi, półki; piętra w 



budynku, w wieżach; stop- 
nie; wiązania z belek. 

Kondyfct, Kottdyktamen ni. 
/.mowa, sjjisek; kondyktowy, 
zinowny, polubowny. 

Kondyiomał g. brudawko- 
wata narośl mięsna syfili- 
tyczna. 

Kondyscypuł 1. współuczeń, 
kolega szkolny. 

Koneksia ł. znajomości , 
.stosunki rodzinne a. przy- 
jacielskie z osobami wpły- 
wowemi. 

Konosament ob. Konosa- 
ment. 

Konesans /. znajomość. 

Koneser, Koneser./, znawca. 

Konełabi /. naczelny wódz 
w daw. J'rancji. 

Konfederacja ł. związek 
państw, stanów a. prowin- 
cji czasowy a. stały; związek 
obywateli w celach politycz- 
nych, sprzymierzenie ; k. 
gieneralna stanów, ustawa 
sejmu konwokacyjnego. 

Konfederat ł. sprzymierzo- 
ny, związkowy: uczestnik 
konfederacji; k-ci, obywate- 
le 11 Stanów Ameryki Pół- 
nocnej, którzy w r. 1861' 
wsjczęli wojnę domową w 
celu zerwania łączności 
z pozostałem! Stanami i u- 
trzymaniauiewolnictwa, po- 
konani po 4-letniej watce; 
ob. Unjoniści; konfederatka, 
czapka z dnem kwadrato- 
wym, obłożona barankiem, 
rogatywka. 

Konfedtrować się i. połą- 
czyć się, utworzyć związek, 
sprzymierzyć się. 

Konfekcia /. gotowe ubra- 
nia damskie, okrycia, stroje. 

Konfekty i. cukry, owoce, 
smażone w cukrze. 

Konferencia trł. narada; 
narada dyplomatycznych 
przedstawicieli mocarstw; 
nauka duchowna ustna, w 
rodzaju odczytu; rozprawa 
religijna. 

Konferować /. naradzać 
się; udzielać, przeznaczać, 
ofiarować. 

Konfesata nt. zeznanie, 
wyznanie, wyspowiadanie 
się; wziąć kogo na k-ę, wy- 
badać kogo, wyciągnąć przy- 
znanie się. 

Konfesja ł. wyznanie wia- 
ry, wyznanie religijne; kon- 
fesyiny, wyznaniowy; szko- 
ła k-a, szkoła dla dzieci wy- 
znających jednakową reli- 
gję, prowadzona w duchu 
tej religji. 

KdMesjonał śrł. budka od- 
g:rodzona w kościele kato- 
lickim, gdzie kapłan .stucha 
spowiedzi;, jnsen. spowiedź. 

Konfesjonista iri. ob. Dysy- 
dent. 

Konfesor M. spowiednik. 

Konfidencja /.zażyłość, jKj- 
ufałość; zwierzenia poufne. 



Konfidencjonalnie — Konkurs 



106 



wiadomość powierzona w za- 
ufaniu. 

Konfidencjonalnie nł. po- 
ufnie, poufale. 

Konfident ni. powiernik; 
/..lusznik, ponfalec. 

Konfidować t. ufa6, wie- 
rzy<':; zwierzyć si^. 

Konfiguracja t. ukształto- 
wanie, układ plastyczny. 

Konfirmacja t. potwierdze- 
nie wyroku; utwierdzenie w 
wierze: u ewangielików u- 
roczystość ponowienia przy- 
mierza chrztu przed pierw- 
szą komunją. 

Konfirmand t. przystępu- 
jący do pierwszej komunji 
(u ewansrielików). 

Konfirmałor ł. potwierdza- 
jący, potakujący. 

Konfirmować ł. potwier- 
dzać. 

Konfiskata »/. zabranie 
przez władzę przedmiotu, 
które- posiadanie jest nie- 
dozwolone a. stanowi isto- 
tę przestępstwa; zabranie 
majątku na rzecz skarbu za 
przestępstwo polityczne. 

Konfiskować ł. zabierać ca 
rzecz skarbu własność pry- 
watną za karę; iart. zabie- 
rać rzecz cudzą wbrew chę- 
ci właściciela. 

Konfitury /. owoce w cu^ 
krze smażone. 

Konfiagracia>£, Konflagrata 
ni. pożar, pogorzel. 

Konflikt t. zatarg, spór, star- 
cie się interesów sprzecz- 
nych; zawikłanie. 

Koniluencja t. zbieg, spływ, 
zlanie się (np. dwu rzek). 

Konformacja t. układ u- 
kształtowanie;zgadzanie się, 
podobieństwo. 

Konformista ni. wyznawca 
religji panującej w Anglji. 

Konformować slf ł. stoso- 
wać się, naginać się. 

Konfortatywum ni. lekar- 
stwo wzmacniające, podnie- 
cające. 

Konf raterłrf. członek brac- 
twa: towarzysz, kolega. 

Konfraternia śrl. bractwo 
świeckie a. religijne; zwią- 
zek, stowarzyszenie. 

Konfrontacja irl. stawien- 
nictwo do oczu, sprawdze- 
nie, porównanie. 

Konfrontować t. sprawdzać 
przez powołanie do stawien- 
nictwa naocznego a. przez 
porównyjvanie dokumentów 

Konfucjusz \t.] mędrzec 
chiński i reformator reli- 
gijny (żył w VI w. przed 
Chrystusem). , 

Konfundować t. zmieszać, 
zawstydzić, zaambarasować, 
zbić z tropu. 

Konfutacja ł. odparcie za- 
rzutów, zbijanie dowodzeń 
przeciwnika. 

Kontuzja t. zmieszanie, za- 
kłopotanie, zawstydzenie; 



zamieszanie, chaos, nieład. 

Konglelacja ł. ozdoba w 
Ijształcie sopla w stylu ro- 
koko. 

Konglelałor nł. zamrążacz, 
przyrząd do wyrobu sztucz- 
nego lodu przez zamrażanie 
wody za pomocą parowania 
eteru a. innego płynu lot- 
nego. / 

Konglettja ł. chorobliwy 
napływ krwi do naczyń 
krwionośnych jakiego or- 
ganu. 

Konglomeracja ł. skupie- 
nie, zlepek; zlepianie z róż- 
norodnych części. 

Konglomerat ni. zlepek ; 
skała stanowiąca zlepek od- 
łamków różnych skał, zle- 
pieniec. 

Konglutynacja ł. zlepianie, 
spajanie, sklejanie. 

Kongratulacja ob. Gratula- 
cja. 

Kongregacja ł. zgromadze- 
nie, stowarzyszenie, brac- 
two duchowne; k. kardyna- 
łów, wydział kolegjum kar- 
dynalskiego w Rzymie, któ- 
remu Papież powierza po- 
szczególne sprawy Kościoła. 

Kongregacjonairsia ni. wy- 
znawca koner 'gacjonaliz- 
mu. 

Kongregacjonalizm ni. w 
Anglji: sekta religijna w 
której każda kongregacja za- 
wiaduje swemi sprawami 
niezależnie od innych i nie 
uznaje władzy hierarchji e- 
piskopalnej. 

Kongregacjonłtta ni. czło- 
nek kongregacji, szczegól- 
nie jezuickiej. 

Kongres /. zjazd monai-- 
chów lub ioh pełnomocni- 
ków dla narad w sprawach 
międzynarodowych i poli- 
tyCznych;zgromadzenie pra- 
wodawcze w Ameryce; we 
Francji zgromadzenie de- 
putowanych i senatorów ra- 
zem; zjazd (uczonych, prze- 
mysłowców i t. p.) dla na- 
rad; kongreslsta, k«ngreso- 
wlcz, uczestnik kongresu; 
kongresówka, nazwa wszyst- 
kich gubernji Król. Polskie- 
go utworzonego na kongre- 
sie wiedeńskim 1815 r. w 
jego granicach obecnych. 

Kongresywny nt. federa- 
cyjny. 

Kongrewskł druk, sposób 
drukowania kilkoma kolo- 
rami odrazu, wynaleziony 
przez Wiljama Congreve 
(t 1828). 

Kongrewskie race, daleko- 
nośne rakiety wojenne, skła- 
dające się z rury blaszanej, 
napełnionej masą zapalną, 
z kulą, granatem lub karta- 
czem w przednim końcu i 
cienką tyczką drewnianą 
w tylnym, nadającą kieru- 
nek. 



Kongrua irl. płaca pobie- 
rana przez księdza. 

Kongruencja t. zgodność, 
przystawanie, podobieństwo 

Kongruizm ni. sknteczność 
łaf-ki Bożej bez naruszenia 
wolnej woli człowieka. 

Koniak/, wódka dystylo- 
wana z przefermentowa - 
nepo soku winogronowego 
(od nazwy miejscowości we 
Francji, Cognac). 

Koniczny ni. stożkowaty. 

Konidometr *g. narzędzie 
do mierzenia cukrn zawar- 
tego w ruślini''. 

Konifery ł. drzewa Iglaste. 

Koniwencja t. pobłażli- 
wość , milczące zezwolę - 
nie. 

Konjekłanea oh. Conjecta- 
nea. 

Konjektować ł. doffvś)ać 
się, przypuszczać. ^|^ 

Konjekłura^. domysł, przy- 
puszczenie , prawdopodo - 
bieństwo; wniosek oparty 
na przypuszczeniu, na pra- 
wdopodobieństwie. 

Konjugacja t. odmiana cza- 
sowników (słów), czasowa- 
nie. 

Konjugalny ł. małżeński. 

Konjugcwać ł. odmieniać 
czasownik przez czasy, o- 
soby i liczby. 

Konjunkcja^. związekj liga, 
koalicja, sojusz; zmowa, spi- 
sek: takie stanowisko dwu 
planet, że obie mają jedna- 
kową długość astronomicz- 
ną, czyli znajdują się na 
jednej płaszczyźnie prosto- 
padłej do ekliptyki, inaczej: 
połączenie; różnica szero- 
kości ich czyli różnica od- 
ległości od równika niebies- 
kiego zowie się kątem kon- 
junkcyjnym; wgram.: spójnik. 

Koniunktura t. zbieg oko- 
liczności, traf, obrót rzeczy; 
widoki, nadzieje; ogół przy- 
czyn powodujących zwyżkę 
a. zniżkę cen (towarów, pra- 
cy, stopy procentowej i t.p.). 

Konjunktyw t. tryb łączący 
w konjugacji. 

Konjurabja t. sprzysięże- 
nie. 

Konkieta ob. Conquite. 

Konklawe f. miejsce, gdzie 
zamknięci kardynałowie o- 
bierają Papieża; zgromadze- 
nie kardynałów zebranych 
w tym celu. 

Konkludować ł. wyprowa- 
dzać ostateczne wnioski ; 
streszczać, zakończyć mo- 
wę, rozprawę. 

Konkluzja ł. zakończenie, 
np. mowy, rozprawy; wy- 
nik rozumowań, wniosek o^ 
stateczny, uchwała. 

Konkokcja t. trawienie, 
strawność. 

Konkomitacja, Konkomlta- 
tywa ni. zaopinjowanie przez 
władzę prośby a. podania, 



przesłane władzy wyższej 
z raportem. 

Konkerdaneja t. zgodność; 
porównanie uvtępów zga- 
dzających się dosłownie , 
traktujących o jednym i tym 
^aInyDi przedmiocie; k. bi- 
blijna, alfai^etyczny wykaz 
wj-razów a. sentencji zar 
wartych w Bibiji ze wska- 
zaniem miejsca, gdzie się 
znajdnją. 

Konkordant t. czcionka a. 
justunek 36 punktowy. 

Konkordat t. ugoda, trak- 
tat Pa['ieża z rządem w rze- 
czach dotyczących Kościo- 
ła; układ zawarty między 
upadłym handlowo dłużni- 
kiem a jego wierzycielami 
w postępowaniu a'padłuścio- 
wym. 

Konkordja t. zgodność . 
zgoda. 

Konkordować t. porówny- 
wać, sprawdzać. 

Konkrecjanin «/. zwolen- 
nik pogląidu filozoficznego 
utrzymującego , że dusza 
wzrasta razem z ciałem. 

Konkrement t. skupienie, 
połączenie. 

Konkret ł. pojęcie ściśle 
odpowiadające przedmioto- 
wi rzeczywistemu (przeci- 
wieństwo: abstrakt); konkret- 
ny, podpadający pod zmy- 
sły, pod doświadczenie, do- 
tykalny, ujęty, rzecrywisty: 
ściśle określony, oparty na 
zasadach pewnych, liczący 
się z rzeczywistością (np. 
wniosek, wywód). 

Konkretyzować ni. nadawać 
pojęciu oderwanemu cechy 
rzeczywistości. 

Konkubina t. nałożnica. 

Konkubinat t. pożycie nie- 
ślubne. 

Konkuplscencja 1. żądza, 
namiętność. 

Konkurencja irl. współza- 
wodnictwo, współubieganie 
się; wolna k., niekrępowana 
przepisami państwowemi ; 
konkurencyjne ceny: możliwie 
najniższe ceny; k-e powin- 
ności, zobowiązanie (gmin, 
osób) należenia do wspól- 
nycłi wydatków na kościo-' 
ł", szkoły i t. p. 

Konkurent ł. współzawod- 
nik, rywal; starający się o 
pannę. 

Konkurować ł. współza- 
wodniczyć, rywalizować; u- 
biegać się; starać się o upo- 
dobaną osobę niezamężną, 
celem poślubienia jej. 

Konkurs ł. współubieganie 
się o urząd, o nagrodę za 
jaką pracę; wystąpienie są- 
dowe wierzycieli przeciw- 
ko niewypłacalnemu dłuż- 
nikowi; konkursowa komisja, 
złożona z osób posiadają- 
cych zaufanie i znających 
się na rzeczy, którą mają 



107 



Konkury — Konsyderacja 



oceniać; k. praca, ubie^^ająca 
si^ o na{i;i-0(i(j wyznaczoną; 
k. masa oh. Masa. 

Konkury /. ubieganie Rię 
o r<;lv(<' panny, zaloty. 

Konkwistador 1. zdobywca. 

Konkwistadorowle h. Iiisz- 
pańscy zdobywcy .Ynieryki 
i iili potomkowie. 

Konneksja uh. Koneksja. 

Konnetabt oli. Konetabl. 

KonniwencjaA kon.szachty, 
wspolnictwo. 

Konoid ni. ciało stożko- 
wato. 

Konosament, Konosement /. 
ceduła handlowa wystawio- 
na przei!,kapitanastatku han- 
dlowego, tycząca się przy- 
jętych towarów; list frach- 
towy morski. 

Konotować oh. Notować. 

Konrektortf/. współzarząd- 
ca szkoły. 

Konscjencia^. świadomość. 

Konsekracja ?. poświęcenie 
chleba i wina podczas Mszy 
Św.; cerenionja poświęcenia 
kościoła, biskupa. 

Konsekrant. Konsekrator t. 
kapłan dopełniający konse- 
kracji. 

Konsekrat t. biskup, które- 
go konsekrują. 

Konsekrować ł. wykony- 
wać konsekrację. 

Konsekwencja /. następ- 
stwo, wynik, logiczny sku- 
tek danej rrzyczyny; zfrnd- 
ność wyniku z założeniem; 
postępowanie zgodne z zasa- 
dami. 

Konsekwentny t. wynikają- 
cy z naturalnego porządku 
rzeczy, logiczny; zgodny w 
myślach i czynach z wy- 
znawanemi zasadami; kon- 
sekwentność, zgodność na- 
stępnych myśli tab czynów 
z poprzedniemi, logiczność. 

Konsens ł. przyzwolenie 
władzy, nadanie pozwole- 
nia na prowadzenie przed- 
siębiorstwa: zgoda; konsen- 
sowy rzemieślnik, nie należą- 
cy do cechu a prowadzący 
warsztat na mocy konsensu. 

Konsensualny irl. współ - 
czulny. 

Konserwa oh. Konserwy. 

Konserwacją ł. utrzymy- 
wanie czego w całości, w 
porządku, w dobrym stanie, 
ochronaprzed zniszczeniem. 

Konserwator t. nadzorca, 
czuwający nad całością i 
dobrym stanem zbiorów 
sztuki, gabinetów nauko- 
wych, muzeów, pomników 
i t. p.; kustosz. 

Konserwatorium M. wyż- 
sza szkoła muzyczna. 

Konserwatysta ni. przeciw- 
nik reform i postępu; zacho- 
wawca dawnycłi obyczajów, 
dawnycłj form pol i tyczny cli; 
iart. ten, co skończył kon- 
lierwatorńi))! innzvozn°. 



Konserwatywny ni. zacho- 
wawczy, przaciwny refor- 
mom. 

Konserwatyzm ni. dążenie 
do utrzymania istniejącego 
stanu rzeczy; niechęć ku 
wszelkiej nowości, zmianie, 
reformie w ustroju społecz- 
nym; zachowawczość. 

Konserwować ł. przeclio- 
wywać', utrzymywać w ca- 
łości, w dobrym stanie, o- 
chraniać od zepsucia, zni- 
szczenia. 

Konserwy irl. owoce, ja- 
rzyny, mięso, przyrządzone 
i przechowane tak, aby się 
nie psuły przez dłuższy 
przeciąg czasu; okulary ko-( 
iorowe ochraniające wzrok. 

Konskrypcja Ł coroczne 
powoływanie młodzieńców 
do odsłużenia powinności 
wojskowej, pobór do wojska, 
spis, branka. 

Konskrypcjonista ni. podle- 
gający konskrypcji, popiso- 
wy; rekrut. 

Konsola/, podstawa ozdob- 
na do pomieszczenia na niej 
zegara, wazonu, popiersia 
i t. p.; ozdoba rzeźbiona, 
podtrzymująca gzymsy, ka- 
pitele okienne i t. p.- lekki 
stolik o dwu nogach, przy- 
bity do ściany zwykle pod 
zwierciadłem; wazki stolik 
u lustra stojącego. 

Konsolącja ł. pocieszenie, 
pociecha; poczęstunek, sty- 
pa; mały datek pieniężny; 
dzieci, potomstwo. 

Konsole, Konsolidy /. pa- 
piery procentowe państwo-' 
we, powstałe z połączenia 
kilku pożyczek państwo- 
wych tei'minowych, zamie- 
nionych na nieumarzalny 
papier procentowy. 

Konsolidacja t. złączenie, 
zlanie, ujednostajnienie; u- 
pewnienie , ubezpieczenie 
długu państwowego na pew- 
nych stałych dochodach. 

Konsolidować ł. mocno po- 
łączyć, zespolić, zjedno- 
czyć; utrwalić; przekształ- 
cić dług państwowy dawny, 
zabezpieczając ten dług a. 
procenty od niego na in- 
nych dochodach państwa. 

Konsolidy oh. Konsole. 

Konsolować t. pocieszać. 

Konsoma /. buljon suchy 
w tabliczkach. 

Konsomacja /. zużycie, 
spożycie; to, co gość zjadł 
w jadłodajni i za co płaci 
należność. 

Konsonans t. w muzyce 
dwa lub więcej tonów, któ- 
re tworzą akord skończony 
zw. doskonałym; harmonij- 
na zgodność tonów; zgod- 
ność, doskonałość. 

Konsonanta ł. spółgłoska. 

Konsonaniyzm nt. zasób 
spółgłosek. 



. Konsorcjum ł. spółka, sto- 
warzyszenie kilku przedsię- 
biorców dla przeprowadzi - 
nia jakiego interesu han- 
dlowego a. bankierskiego. 

Konspekcja nt. dozór. 

Konspekt t. wykaz, spis, 
przegląd; wyciąg, streszcze- 
nie. 

Konspiracja t. sprzysięże- 
nic, spisek. 

Konspirator ni. spiskowiec. 

Konspirować^. kimć spiski. 

Konstabl a. policjant. 

Konstatować/, stwierdzać, 
sprawdzać, zaznaczać., wy- 
kazać istnienie faktu; noto- 
wać. 

Konstelacja t. grupa gwiazd 
stałych, tworzących pewną 
figurę i mających odpowie- 
dnią nazwę, gwiazdozbiór; 
prze/i. stan rzeczy wynika- 
jący ze zbiegu wypadków, 
z różnych warunków z u- 
grnpowania się żywiołów 
przyjaznych i nieprzyjaz- 
nych. 

Konsternacja ł. przeraże- 
nie, osłupienie z przestra- 
chu; przygnębiające, przy- 
kre zdumienie; zażenowa- 
nie się, zakłopotanie. 

Konstrukcja ł. budowa, n- 
kład, ustrój, skład; utwo- 
i'zenie całości z danych 
części; szyk gramatyczny 
wyrazów, zdań; konstrukcyj- 
ny, wyprowadzający całość 
z danych części; k-y rysunek, 
rysunek wykonany przy po- 
mocy linji i cyrkla podług 
wskazań gieometrji; k-e za- 
danie, zadanie na rysunek 
k-y. 

Konstruktor irl. zestawia- 
jący, planujący konstrukcję 
i wykonywający ją a. kieru- 
jący wykonaniem. 

((onstruować ł. budować, 
składać z oddzielnych czę- 
ści. 

Konstrykcja 1. ściąganie 
się, kurczenie, ogranicze- 
nie, skrępowanie bandażem. 

Konstypacja t. zatwardze- 
nie. 

Konstytuanta/, ustawodaw- 
cze zgromadzenie I-ej rze- 
czypospolitej francuskiej, 
które określiło przyszły u- 
stj-ój państwa i formę rządu. 

Konstytucja Ł ustawa pań- 
stwowa dopuszczająca wy- 
branych przez naród przed- 
stawicieli do udziału w rzą- 
dzie i prawodawstwie; for- 
ma rządu, ustawa, prawo; 
budowa fizyczna człowieka; 
usposobienie; konstytucyjny, 
ograniczony ustawami pra- 
wodawczemi; zgodny z kon- 
stytucją. 

Konstytucjonista ni. zwo- 
lennik ustroju monarchicz- 
no-konstytucyjiiego. 

Konstytucjonalizm nł. teorja 
polityczna, uważająca nio- 



ciarchję konstytucyjną za 
najlepszą formę -reądu. 

Konstytuować ł. ustana- 
wiać, organizować, urzą- 
dzać, tworzyć, zawiązywać; 
wprowadzać kogo na stano- 
wisko, na godność. 

Konsubstancjonalny nAspół- 
istotny. 

Konsukcesor n/.współdzio- 
dziczący. 

Konsul ł. najwyższy u- 
rzędnik w staroż. rzeczypo- 
spolitej rzymskiej; najwyż- 
szy urząd we Francji od 
1800 do 1805 r.; przedstawi- 
ciel państwa przy obcym 
rządzie, opiekujący się spra- 
wami handlowemi i intere- 
sami poddanych mocarstwa, 
które reprezentuje; rajca, 
radny (miejski); k. sportowy, 
.stały reprezentant Towa- 
rzystwa sportowego w miej- 
scowości nie będącej siedzi- 
bą tegoż Towarzystwa. 

Konsulat ł. biuro konsula; 
tytuł rządu z czasów pierw- 
szej rzeczyposp. francuskiej. 

Konsulent ł. doradca. 

Konsulta «'. rada, obrady; 
izba sądowa we Włoszech 
i w Szwajcarji. 

Konsultacja t. narada; po- 
rada prawna, lekarska. 

Konsultant t. lekarz nale- 
żący do narady lekarskiej, 
do konsyljum ; ordynator 
szpitala. 

Konsultor i. zasięgający 
rady; doradca. 

Konsultować ł. radzić, u- 
dzielać porady; leczyć. 

Konsum «. sklep z artyku- 
łami pierwszej potrzeby, u- 
rządzony przez wielki za- 
kład przemysłowy dla swo- 
ich pracowników. 

Konsumcja ob. Konsump- 
cja. 

Konsument, Konsumator ni. 
spożywca, zużywający pro- 
dukty, towary, od którego 
one nie przechodzą dalej. 

Konsumować ł. spotrzebo- 
wywać, zużywać, spożywać; 
zajadać z apetytem. 

Konsumpcja ł. używanie 
jakiej rzeczy połączone z jej 
zużyciem, zniszczeniem; 
spotrzebowanie; spożycie; 
choroba, objawiająca się sil- 
nem wycieńczeniem ciała i 
upadkiem sił, uwiąd; kon- 
sumpcyjny urząd, urząd do po- 
boru opłaty od wódki i in- 
nych przedmiotów spożyw- 
czych. na rzecz skarbu lub 
kasy miejskiej; to samo co 
akcyza. 

Konsum-Yereln n. stowa- 
rzyszenie spożywcze utwo- 
rzone na zasadzie koopera- 
tywy, zakupujące produkty 
hurtem i sprzedające je swo- 
im członkom taniej; ob. Ko- 
operatywa. 

Konsyderacja A nnwi/.itnc. 



Konsyderować — Kontrola 



108 



Kzocunolc, względy; rozwa- 
iarie, wzięcie pca uwagę. 

Kon$yd«rowac ł. rozważać, 
obserwować. 

Kon*ygnac)a ł. wyiiaz,Rpis 
towarów powierzanych Iiib 
wysyłanych do sprzedania 
na rachu^iek wysyłającego; 
w wojsku: rozkaz, aby żoł- 
nierze nie opuszczali koszar 
i byli gotowi na każde za- 
wołanie. 

Konsygnatarjusz ni. ten, kto 
odbiera towar wysłany. 

Konsygnować i. wykazać, 
spisać; wysłać towary na 
sprzedaż; trzymać na pogo- 
cowiu wojsko w koszarach. 

Koiuyijarz /. radca; lekarz, 
doktor medycyny; iron. nie- 
proszony doradca. 

Konsyljum ł. narada kilku 
lekarzy co do leczenia cho- 
rego. 

Konsystencja nt. trwałość, 
moc, spójność, gęstość; po- 
stój wojska, kwatera. 

Konsystorz t. władza du- 
chowna i kancelarja do za- 
łatwiania spraw admini- 
.stracji duchownej i sądow- 
nictwa duchownego; narada 
w Watykanie pod przewod- 
■lictweni Papieża. 

KenszacMy n. tajemne po- 
rozumiewania się, układy, 
stosuni-i podejrzane. 

Konlagjum ł. zaraza, zai-a- 
zek. 

Kontakt t. zetknięcie się', 
łączność, związek. 

Kontaminacja t. zlanie się 
dwnch wyrazów w jeden. 

Kontaminować ł. brać z in- 
nych autorów ich pomysły, 
wyrażenia i całe sceny. 

Kontekst ł. zestawienie i 
porównanie logiuzue części 
tekstu poprzedzających z iia- 
stępującemi; spójność my- 
śli, związek mowy. 

kontempt /. -.rzgarda, hańba. 

Kontemplacja t. wpatry- 
wanie się w co z zapomnie- 
niem o zewnętrznym świe- 
cie; głębokie rozmyślanie, 
rozważanie; zatapianie się 
w rozpamiętywaniu zagad- 
nień religijnych; kontempla- 
cyjny umysł, skłonny do roz- 
ważania, badania. 

Kontenans /. postawa, mi- 
na; pewność siebie; przy- 
tomność umysłu; humor; 
stracie k., zmieszać się, stra-' 
cić pewność siebie. 

Kontent t. rad, zadowolo- 
ny, wesoły. 

Konłenła /^ to, co si ę w czem 
zawiera, zawartość, treść. 

Kontentacja nt. zadowole- 
nie, uciecha, radość; zadość- 
iiczynienio, wynagrodzenie, 
zapłacenie, dobrobyt. 

Kontentować ń-/. zadawa- 
lać; s])rawiać przyjemność, 
uciechę; k. slf, poprzesta- 
wać Cna czvm1. 



Konteriekt irC. portret, wi- 
zerunek, podobizna; obraz, 
wzór. 

Kontesa/. hrabina. 

Kontest ni. przyświadcze- 
iiio, dowód, zapewnienie. 

Kontestacja ł. stwierdze- 
nie, poświadczenie; spór, 
zaprzeczenie; zaświadcze- 
nie urzędowego doręczeniu 
dokumentu. 

Kontestować M. z^rze- 
czać, spierać się. 

Konto w. rachunek; rachu- 
nek w księdze głównej ku- 
pieckiej, prowadzony dla 
rzeczy i osób; kredyt; przen. 
na czyje k., na czyj rachu- 
nek, na czyj karb; na to k. 
a. na k. tego, co do tego, 
a propos tego. 

Kontokorent ob. Conto-Cor- 
rente. 

Kontorsja ł. wykręcenie, 
wykrzywienie, zwichnięcie; 
wykrzywianie się, skrzy- 
wienie twarzy, grymas. 

Kontr /. wbrew, naprze- 
kór; {przy niektórych złoże- 
niach z kontr- oh. pod odnoś- 
nemi wyrazami bez kontr-, 
np. kontrpartja — oh. Parłja). 

Kontra t. przeciw; w grze 
o stawkę grać k., grać o ca- 
ły rezultat pieniężny gier 
poprzednich Ckoiilra- jak 
z kontr- oh.). 

Kontrabanda w. przemyt- 
aictwo; towary przemyca- 
ne; k. wojenna: przedmioty 
mogące służyć do oelów wo- 
jennych, dostarczane jednej 
ze stron wojujących przez 
obywateli państwa neutral- 
nego; kontrabandzista, prze- 
mytnik, szwarcownik. 

Kontrabasie. największy in- 
strument muzyczny smycz- 
kowy o najniższym tonio, 
głównie używany do akom- 
panjamentu, basetla. 

Kontr-admirał/. oficer ma- 
rynarki, pierwszy po admi- 
rale. 

Kontradycent ł. przeczący, 
oponent. 

Kontradykcja ł. zdanie prze- 
ciwne, sprzeczność, prze- 
ciwieństwo. 

Kontradykować / przeczyć, 
oponować. 

Kontradyktoryjny irl. pozwa- 
lający na obronę olm stro- 
nom. 

Kontrafacjenł /^.wykracza- 
jący- 

Konłraf agot tf . »NM«. instru- 
ment podobny do fagotu, ale 
większy i o ni^.szym tonie. 
Kontrafakcja, Kontrefakcja 
nt. podrabianie, sfałszowa- 
nie, naśladowanie niedo- 
zwolone, przedruk zrobiony 
bez zezwolenia właściciela 
praw autorskich. 

Kontrafałda, fałda zwróco- 
na kantem ku kantowi dru- 
giej fałdy. 



Ko«tragHac|a,agitacja z wró 
eona przeciw innej agitacji; 
I)rzei:iwdziałanie. 

Kontrałiencja nt. i>odatek, 
pobór. 

Kontrahent ł. zawierający 
umowę; pobierający po- 
datki. 

Kontraindykacja ni. przH- 
ciwwakazanie. 

Kontr-akcja nt. przeciw- 
działanie. 

Kontrakcja Ł skurczenie, 
ściągnięcie się, skrócenie 
(w gramatyce). 

Kontrakt t. umowa, układ, 
ugoda; k-y, zjazd odbywają- 
cy się corocznie w oznaczo- 
nym mieście i w oznaczo- 
nych stale dniach dla zała- 
twienia interesów handlo- 
wych i porobienia umów np. 
(K-y kijowskie, dubieńskie 
i t. p.); kontraktowe, należ- 
ność za sporządzenie kon- 
traktu; wynagrodzenie za 
pośrednictwo przy umowie; 
datek dawany rządcy za nie- 
stawianie- przeszkód przy 
zawarciu kontraktu z wła- 
ścicielem nienichomości ; 
kootrafctowicz. szlachcic, zie- 
mianin, który łPŻdzi stale 
na kontrakty. 

Kontraktura^. skrzywienie 
części ciała skutkiem cho- 
robliwego skurczu mięśni, 
chronicznego cierpienia sta- 
wów i t. p. 

Kontralt w. głos kobiecy 
niższy od sopranu. 

Konłramarka w. znaczek 
dawany przy wyjściu chwi- 
lowym z sali koncertowej, 
teatralnej i t. p., za którym 
można tamże powrócić; zna- 
czek wydawany w miej- 
scach publicznych dla kon- 
troli przy odbiorze okryć, 
kaloszy, parasoli i t. p.; 
kontramarkarnia, miejsce w 
lokalach publicznych, gdzie 
froście oddają do przecho- 
wania ubranie wierzchnie, 
laski, parasole i t. p., szat- 
nia. 

Kontramarsz, ruch woj.^ka 
w stronę przeciwną tej, w 
którąszło poprzednio, marsz 
wsteczny. 

Kontraoktawa, mui. okta- 
wa obejmująca najniższe 
tony. 

Kontraprosza, przekop pro- 
wadzony przez oblężonych 
przeciw przekopom oblega- 
jących, przeciwpodkop. 

Kontrapunkt irl. część nau- 
ki kompozycji muzycsnej, 
podająca prawidła, jai nale- 
ży samodzielnie prowadzić 
głosy w utworach muzycz- 
nych. 

Kontrareglestr, duplikat re- 
giestru. 

Kontrargument m^ argn- 
ment zbijający inny argu- 
ment 



KonlraHyluU, artykuł u- 
nicestwiający artykuł po- 
przedni. 

Kontrasakaracfa, asekura- 
cja wzajeoina towarzystw 
ubezpieczeń. 

Koctrast /. zestawienie 
rzeczy, pojęć, wyobraień 
zupełnie przeciwnych, aby 
spotęgować wrażenie i uwy- 
datnić pewne cechy; prze- 
ciwstawienie, przeciwień- 
stwo. 

Kontrastować /. być w kon- 
traście, w przeciwieństwie, 
przeciwstawić. 

Kortrasyfaatara, drugi pod- 
pis na jakim dokumencie 
(bez którego dokument mógł- 
by być nieważny). 

Keatrasygnować ni. poło- 
żyć podpis po podpisie te- 
go, który jakiś akt wydaje; 
stwierdzić czyj podpis swo- 
im w^łasnym podpisem. 

Kontratak ni. obrona pole- 
gająca na natarciu na prze- 
ciwnika. 
Koatrawaga, przeciwwaga. 
Kontrawencja/. uchybienie 
przeciw przepisom stemplo- 
wym, kara za nieużycie pa- 
pieru stemplowego lub ma- 
rek stemplowych w odpo- 
wiedniej wartości. 

Koiiirawenjeiit I. wykra- 
czający przeciw przepisom 
stemplowym. 

Koflłredans /. taniec zbio- 
rowy po dwie pary naprze- 
ciw siebie, z rozmaitemi fi- 
gurami, w 6 częściach; mu- 
zyka do niego. 

Kontrefakcja oi>. Kontrafak- 
cja. 

Kontrefaktor irl. fałszują- 
cy, podrabiający. 

Kontreskarpa /'. pochyłość 
zewTiętrzna fosy przyfor- 
tecznej. 

Kontrfederacja, federacja 
działająca przeciw innej fe- 
deracji. 

Konłrfort /. mur poprzecz- 
ny, umacniający mur głów- 
ny- 

Kontrindykacja ob. Kontra- 
indykacja. 

Kontrkandydat, kandydat 
strony przeciwnej. 

Kontrkonfederacja, związek 
zawarty przeciw istniejącej 
konfederacji. 

Kontrmanifestacja, manife- 
stacja przeciwna pierwszej. 
Kontrmarsz oh. Kontramarsz. 
Kontrmina /. podkop, mina ' 
oblężonych, zakładana w ce- 
lu zniweczenia min nie- 
przyjacielskich; przeciw- fl 
działanie podstępne; w grze | 
giełdowej: skupianie się 
zniikowców w celu prze- 
ciwdziałania zwyżkowcom. 
Kontrola y . wglądanie w co, 
nadzór, dozór, sprawdzanie; 
władza nadzorująca; księga 
io z,ipitrv\anfa n>.ńb. czvn- 



i 



109 



Kontroler — Konwulsjoniści 



noścr, obrotów pienitj^nyoh 
podlegających nadzorowi; k. 
sług, urząd policyjny, pro- 
wadzący spis służących pry- 
watnych i czuwający nad 
ich sprawowaniem. 

Kontroler/, urzędnik nad- 
zorujący i sprawdzający 
czynności innych, czy są 
dokonywane podług przepi- 
sów. 

Kontrolować /. sprawdzać 
czyją czynność lub rachun- 
ki, dozorować; iron. wtrącać 
się, śledzić, roztaczać nie- 
proszony dozór. 

Kontropozycja , stronnic- 
two trzymające z opozycją, 
ale wychodzące z innych 
zasad. 

Kontrować (oh. Kontra) prze- 
czyć, być przeciwnego zda- 
nia. 

Kontrowers t. spór długo- 
letni o granicę majątku; 
sporna czqść gruntu, o któ- 
rą toczy się sprawa. 

Kontrowersja t. spór nau- 
kowy; kwestja sporna; roz- 
trząsanie wątpliwości o wie- 
rze. 

Kontrparę dać , zwrócić 
działanie pary w kierunku 
wstecznym. 

Kontrpartja, partja prze- 
ciwna; pendant. 

Kontrprojekt, projekt prze- 
ciwny jako odpowiedź na 
inny projekt. 

Kontrproklamacja, prokla- 
macja przeciwna innej pro- 
klamacji. 

Kontrpropozycja, propozy- 
cja odmienna, jako odpo- 
wiedź na inną propozycję. 

Kontrpróba, sprawdzenie 
głosowania jawnego, jeżeli 
wynik nie jest stanowczy, 
przez zamianę ról (np. ci, 
którzy powstali, niech usią- 
dą, a przeciwnicy niech po- 
wstaną). 

Kontrpunkt, rodzaj cięcia 
w fechtunku. 

Kontrrepllka, literacka od- 
powiedź natakąż odpowiedź. 

Kontrrewers, rewers wza- 
jemny, równoważący otrzy- 
many rewers na tę samą su- 
mę i pod tą samą datą. 

Kontrrewolucja , rewolu - 
cja przeciw rewolucji, prze- 
wrót państwowy w celu 
zniesienia postanowień rzą- 
du rewolucyjnego lub oba- 
lenia tegoż rządu; ruch zwy- 
kle antyliberalny, antyre- 
publikański. 
Kontrskarpa oA.Ko«tre*karpa. 

Konłrskrypt, skrypt wy- 
mierzony jirzeciw innemu 
skryptowi. 

Kontrsuglestja , sngiestja 
w kierunku przeciwnym 
myślom sugiestjonowanym 
pierwej. 

Kanłrsygnallzować, odpo- 
wiedzieć na podany sygnał. 



Kontrłorpedtfwka, łódź wy- 
dobywająca założone tor- 
pedy. 

Kontrwaga ob. Kontrawaga. 

Kontrybucja t. podatek wo- 
jenny, nakładany na poko- 
nanych mieszkańców przez 
zwycięzcę; odszkodowanie 
wojenne; zwrot kosztów wo- 
jennych. 

Kontrybuenł t. płacący kon- 
trybucję; wogóle: opodatko- 
wany. 

Kontuar ob. Comptoir. 

Kontubernja /. stowarzy- 
szenie, kółko. 

Kontumacja^. niestawienie 
się na wezwanie sądowe; 
upór, nieposłuszeństwo; ska- 
zanie zaoczne; środki o- 
strożności zarządzone przez 
władzę lekarską przeciw za- 
wleczeniu zarazy (nie prze- 
puszczanie przez granicę 
kontumaoyjną). 

Kontur /. linja, stanowiąca 
granice przedmiotów; rysu- 
nek, przedstawiający kształt 
przedmiotu, zarys, szkic. 

Konturbacja t. niepokój, 
zamieszanie. 

Kontusz tur. zwierzchnia 
długa suknia z wylotami; 
kwiłuszowiec, człowiek cho- 
dzący w kontuszu, szlach- 
cic. 

Kontuza w. salceson, mor-- 
tadela. 

Kontuzja t. uszkodzenie 
ciała (bez skaleczenia) wsku- 
tek uderzenia, upadku, ude« 
rżenia piorunu, lub wsku- 
tek naporu powietrza od 
przelatującej tuż kuli kai-a- 
binowej a. działowej; stłu- 
czenie. 

Kontuzjonować/. otrzymać 
kontuzję. 

Kofltyna [irl.] świątynia 
pogańska Słowian zachod- 
nich, gontyna. 

Kontynans /. powściągli- 
wość, cierpliwość; o^. Konte- 
nans. 

Kontynent ,hI. ląd stały, 
szczególnie ląd stały euro- 
pejski. 

Kontynentalny nł. lądowy; 
k-y system, zakaz przywożę • 
nia towarów angielskich 
wydany przez Napoleona I, 
zamknięcie lądu sUdego Eu- 
ropy dla okrętów angiel- 
skich, blokada kontynen- 
talna. 

Kontyngiens ni. obowiązek 
udziału w dostarczaniu; i- 
lość wojska, jakiej dostar- 
czyć mają miasta, prowin- 
cje lub kraj; oznaczona su- 
ma podatku, jaka ma być 
pobraną z kraju. 

Kontynuacja ł. dalszy ciąg, 
przedłużenie. 

Kontynuator nł. ten, co w 
dalszym ciągu prowadzi pra- 
cę rozpoczętą przez poprzed- 
ników. 



Kontynuować 1. prowadzić 
jaką czynność w dalszym 
ciągu, ciągnąć dalej. 

Konung>A:aMd. książę skan- 
dynawski. 

Konus t. dotl. szyszka; bry- 
ła gieometryczna, powsta- 
jąca 2 obrotu trójkt^ta pro- 
stokątnogo około jednego 
z boków przyprostokątnych, 
ostrokrąg, stożek. 

Konwalescencja /. upraw- 
nienie jakiej czynności; oh. 
Rekonwalescencja. 

Konwalescent ob. Rekonwa- 
lescent. 

Konweksyjny i. wklęsło- 
wypukły (szkło, zwiercia- 
dło). 

Konwenans. Konwenijencja 
/. przyjęte formy towarzy- 
skie, zwyczaje obowiązują- 
ce ludzi dobrze wychowa- 
nych, przyzwoitość; konwe- 
nansowy, przyjęty przez zwy- 
czaje towarzyskie, właści- 
wy; wynikający pie z ser- 
deczności, ale z ogłady to- 
warzyskiej, zdawkowy. 

Konwencja ł. umowa, ugo- 
da, układ; związek;'k. literac- 
ka, umowa kilku państw obo- 
wiązująca do szanowania 
własności autorskiej miesz- 
kańców tych państw; k. mo- 
netarna, umowa kilku państw 
co do przyjęcia przez nie 
jednea> systemu monetar- 
nego; R. a. konwent, zgroma- 
dzenie deputowanych fran- 
cuskich wykonywające naj- 
wyższą władzę państwową 
od 1792 do 1795 r.; konwen- 
cyjny, podług stopy (wartość) 
przyjętej przez Komisję mo- 
netarną; konwencJonilsta,czło- 
nek konwencji francuskiej 
z r. 1792. 

Konwencjencja ob. Konwe- 
nans. 

Konwencjonallzm ni., Kon- 
wencjonalność, ścisłe stoso- 
wanie się do konwenansów, 
do przyjętych form towa- 
rzyskich. 

Konwencjonalny Ł powsze- 
chnie przyjęty, zwyczajo- 
wy, przestrzegający utar- 
tych zwyczajów; oparty na 
umowie; k-a kara, kafa zgó- 
ry umówiona za niedotrzy- 
manie umowy. 

Konweajować /. zgadzać 
się w czym, przypadać do- 
gustu, być odpowiednim. 

Konwent ł. zgromadzenie, 
stowarzyszenie; kla.-Jztor; za- 
kon; ob. KonwoMja. 

Konwergiencjb nt. zbież- 
ność, dążenie dwu a. wielu 
linji do jednego punktu. 

Kenwers M. laik zakoji- 
ny, braciszek; óh. Kenwer- 
tyta; konwerska, zakonnica, 
z mniejszemi ślubami, uży- 
wana w klasztorze do niż' 
szych posług; neofitka. 

Konwersacja i. roamowA 



potoczna; konwersacyłny Ję- 
zyk, sposób mówienia po- 
toczny, jakiego używają w 
rozmowach towarzyskichlu- 
,dzie dobrze wychowani, w 
odróżnieniu od języka książ- 
kowego, naukowego, tech- 
nicznego, tudzież od gmin- 
nego; pnen. język francu- 
ski, jako używany przez na- 
szą arystokrację. 

Konwersja ł. zamiana dłu- 
gu państwowego (lub jakiej 
instytucji) na inny, np. wy- 
żej oprocentowanego na ni- 
żej oprocentowany, krótko- 
terminowego na długoter- 
minowy ; nawrócenie się 
z jednej wiary na inną; w 
logice ; odwrócenie sądu 
(podstawienie podmiotu za 
orzeczenie, a orzeczenia za 
podmiot, np. „6óg jest 
wszechwładnym panem" — 
przez k-sjf: „Wszechwład- 
ny pan jest Bogiem"). 

KoflWffsować ł. rozma- 
wiać. 

Konwertować /. robić kon- 
W6r8ję,j^amieniać. , 

Konwerfyta nt. nawrócony, ' 
nówowierca. 

Konwikcja ł. przekonanie, 
pewność, dowiedzenie. 

Kwmikt i. szkoła ze 
wspólnem mieszkanieoi ucz- 
niów. 

Konwiktor ł. uczeń miesz- 
kający w konwikcie. 

Kenwinkować i. przekony- 
wać, dowodzić. 

Koflwisarz «. odlewający 
wyroby z cyny; rzemieślnik 
lejący dzwony, rusznice , 
działa, ludwisarz, puszkarz; 
konwisarstwo, przemysł zaj- 
mujący się odlewaniem i o- 
brabianiem wyrobów z cyny. 

Konwojować /. prowadzić 
pod konwojem. 

Konwokacja ł. zwc^anie; w 
Anglji zgromadzenie ducho- 
wieństwa zwoływane przez 
arcybiskupa; k. a. konwoka- 
cyjny sejm, w daw. Polsce 
sejm podczas bezkrólewia 
zwoływany przez prymasi 
dla załatwienia spraw pil- 
nych. 

Konwój/, oddział zbrojny 
do strzeżenia w drodze po- 
dróżnych a. rzeczy przewo- 
żonych, eskorta. 

Konwulsja ł. choroba obja- 
wiająca się nagłym i mimo- 
wolnym skurczem mięśni, 
gwałtownemi, niejednostaj- 
nemi ruchami, oraz utra- 
tą przytomności; drgawka, 
kurcz, spazm; konwulsyjny, 
kurczowy, nagły, niespo- 
kojny. 

KonwttIsjMiici ni. fana- 
tyczni zwolennicy sekty 
Jansenistów we Francji o- 
koło 1730 roku, którzy, mo- 
dląc się na cmentarzu Św. 
Medarda, dostawali koR' 



Kooperacja — Korniszon 



110 



wulRJi i wygłaszali proroc- 
twa. 

Kooperac|a /. współdzia- 
łanie, współudział; przyję- 
cie członka do stowarzysze- 
nia; kooperacyjny, współ- 
dzicilczy; k-a spółka, k-e sto- 
warzyszenie, kooperatywa,sto- 
warzyszenie wielu osób dla 
tańszego zakupna produk- 
tów a. dla łącznego prowa- 
dzenia jakiej gałęzi przemy- 
słu; stowarzyszenie współ- 
dzielczo. 

Kooperator 1. współdzia- 
łasz, wsiwłpracownik; po- 
mocnik w urzędzie. 

Kooperatywa oh. Kooperacja. 

Kooperować xl. współdzia- 
łać, pomagać. 

Kooptacja 1. przyjęcie a. 
uzupełniający wybór nowe- 
go członka przez zgroma- 
dzenie; dobranie członka. 

Koordynacja sj. podporząd- 
kowanie według stopnia za- 
leżności; złiarmonizowanie 
pojedynczych części, aby 
współdziałały dla osiągnię- 
cia celu żądanego. 

Koordynować M. uporząd- 
kować, dopiowadzając do 
v.'zajemnej między .sobą od- 
powiedniuści. 

KoorgantzBCJa M<.organizm, 
ustrój, budowa. 

Kopaiwa [ni.] roślina: drze- 
wo balsamowe. 

Kopal fA.l żywica drzew 
podzwrotnikowyck Afryki i 
Azji, przezroczysta, barwy 
jasnożółtej, twarda, trudno- 
topliwa, używana do wyro- 
bu lakierów i werniksów. 

Koperczaki węg. umizgi, 
zaloty. 

Kopersztych n. miedzioryt, 
rycina. 

Koperta t. torebka płaska, 
zwykle papierowa, w którą 
wkładają list, bilet wizyto- 
wy i t. p., i na której piszą 
adres: przykrywka zegarka; 
kopertować, wkładać w ko- 
pertę i zapieczętowywać a. 
zaklejać; zttrł. k. się, przy- 
wdziewać odzież ciepłą i 
szczelnie ją zapinać. 

Kopertyment /. przykrycie, 
przykrywa. 

Koperwas n. nazwa siar- 
czanów: cynku — barwy bia- 
łej, żelaza — barwy zielonej i 
miedzi — barwy niebieskiej 
(siny kamieć). 

KÓpfhalter n. słupek że- 
.lazny z kabłączkiem rucłio- 
mym do opierania głowy o- 
soby fotografującej się. 

Kopfszłyk n. ozdoba rzeź- 
biona u góry (szafy, ramy 
i t. p). 

Kopista ni. przepisywacz; 
przerysowujący; przen. na- 
śladowca. 

Kopja M, odpis z orygina- 
łu, przepisany dokument; 
wierne naśladowanie obra- 



zu lub rysunku; w fotogra- 
fji odbitka otrzymana z ne- 
gatywnego zdjęcia; lanca, 
spi»a. 

Kopjał M. książka do ko- 
pjowania listów i racłinn- 
ków. 

Kopjatnra nt. kopjowanie, 
naśladownictwo. 

Kopjorama ni. przyrząd do 
przenoszenia fotografji ze 
szkła na papier. 

Kopjować rrt. przeryso- 
wywać, przepisywać; robić 
odbitki z pisma a. i^snntn 
za pomocą specjalnej prasy 
i atramentu; otrzymywać 
pozytywne zdjęcia z kliszy 
fotograficznej, wystawionej 
na działanie światła; naśla- 
dować. 

Koprą ar.orzech kokosowy. 

Koprofagja g. stan choro- 
bliwy objawiający się w spo- 
żywania kału. 

Koprollt *9. kał kopalny 
zwierząt jaszcznrowatych, 
znajdowany w pokładach: 
paleozoicznym, mezozoicz- 
nym i trzeciorzędowym. 

Koprowina n. miedziaki, 
pieniądze miedziane. 

Kopsztyk oh. Kopfsztyk. 

Kopiowie g. chrześcijań- 
scy potomkowie dawnych 
Egipcjan. 

Kopulacja ł. ' połączenie, 
złączenie; stosunek małżeń- 
sła; powiązanie, 

Kopulak A, kopułowy piec, 
piec murowany a. żelazny, 
wewnątrz ogniotrwały, do 
roztapiania surowca na od- 
lewy żelazne. » 

Kopuiizacja ni. w o^od- 
nictwie szczepienie drzew 
przez złączenie uciętej ga- 
łązki drzewa szlachetnego 
z płonką dziczki. 

Kopulizować ni. robić ko- 
pulizację. 

Kopuła w. sklepione przy- 
krycie półkuliste budynku; 
dach półkulisty a. eliptycz- 
ny, dach baniasty. 

Korab^. okręt, arkaNoego. 

Koral g.-l. zwierzę za- 
mieszkałe w morzach stref 
gorących należące do jamo- 
chłonnych; ozdoba zrobiona 
z koralowiny; paciorek ko- 
ralowy; narośl czerwona na 
głowie i szyi niektórych 
ptalfów (indyków, cietrzewi, 
głuszców); kolor czerwony; 
koralowina, twarda powłoka, 
wytwarzająca się na mięk- 
kim ciele zwierzęcia korala, 
(czerwona, ijóżowa , służy 
do wyrobu różnych ozdób). 

Koralinit, KoralK >i^ koral 
gtięzisty skamieniały. 

Koramizować ł. podpisać 
dokument jako świadek lub 
jako współuprawniony. 

Koran, Alkoran ar. święta 
księga mahometan, zawie- 
rająca przepisy religijne, 



prawa, napomnienia oraz 
liczne legiendy. 

Kąrfa ł. kosz; dzban, fla- 
sza, gąjtior. 

Korba [».] rączka do obra- 
cania koła a. wału; przy- 
rząd w pedałach roweru, 
wprawiany w obrót nogami 
jadącego. 

Korbacz tur. bicz rzemien- 
ny, harap,^bykowiec. 

Kord tur. miecz, szabla, 
pałasz. 

Korda g.-l. pas ze sznur- 
ków noszony przez niektó- 
rych zakonników; karność, 
karby. 

Kordebalet oh. Corps de 
ballct. 

Kordegarda/, izba żołnier- 
ska na odwachu. 

Kordelas w. obosieczny 
szpiczasty nóż myśliwski 
z silną rękojeścią. 

Kordit a. proch angielski 
bezdymny, mieszanina ba- 
wełny .strzelniczej, waseli- 
ny i nitrogliceryny. 

Kordjaka, Kardjakań-/. cho- 
roba serca, żołądka; tęsk- 
ność. 

Kordjalny tri. f«łrdeczny, 
czuły. 

Kordjał śrl. napój orzeź- 
wiający i wzmacniający. 

Kordon /. szereg poste- 
runków wojskowych połą- 
czonych w jedną linję o- 
chronną dla obrony granicy 
lub przeciw zawleczeniu za- 
razy; pas pograniczny; sznu- 
rek przy ubraniu wojsko- 
wym; kordenek, jedwab gru- 
bo w nitkę skręcony, uży- 
wany do robót kobiecych. 

Kordyban M. gatunek skó- 
ry kozłowej; k-ki, rodzaj o- 
buwia. 

Kordyt (?) proch bezdymny. 

Kor«łyzant /. linoskok, li- 
nochód. 

Korealny nł. współdłużny; 
k-e zobowiązanie, poręczenie 
kilku poręczycieli jednego 
i tego samego długu w róż- 
nym stosunku do wierzy- 
ciela a. do głównego dłuż- 
nika. 

Koreferent ni. współrefe- 
rent, wspólnie z innym o- 
pracowujący jakie sprawo- 
zdanie. 

Korek n. narośl pokrywa- 
jąca korę dębu korkowego, 
rosnącego w półn. Afryce i 
połud. Europie ; zrobiona 
z tej narośli zatyczka do 
butelek: podkładka pod pię- 
tę wkładana w obuwie; obr 
cas trzewika; iart. korepe- 
tytor. 

Korekta^, poprawianie błę- 
dów drukarskich: oh. Kore- 
ktura, Korefctywa; korektować, 
regulować mechanizm for- 
tepjauu. 
Korekłomja g. oh. Irldofc^ 



Korektor ł. poprawiający 
omyłki dniku, robiący ko- 
rektę; stroiciel instrumen- 
tów muzycznych; naprawia- 
jący instrumenty. 

Korektora ni.. Korekta ł. po- 
prawianie; regulowanie me- 
chanizmu fortepjanów dla 
doprowadzenia go do pożą- 
danego stanu. 

Korektywa M., Korekta t 
usuwanie wad, poprawiani*-. 

Korelacja tri. stosunek 
wzajemny, wzajemna zależ- 
ność, współzależność. 

Korelatywne ni. pojęcie, v. 
logice: pojęcie zostające w 
związku z innym, względu*-. 

Korepetycja nt. zajęcie ko- 
repetytora; przygotowanie 
ucznia z zadanych lekcji. 

Korepetytor ni. nauczyciel 
domowy a. szkolny, pod 
którego kierunkiem uczeń 
przygotowywa zadane lek- 
cje; akompanjator, pomaga- 
jący śpiewakom operowym 
uczyć się ról. 

Korespondencja M. yoT<t- 
zumiewanie się listowne, pi- 
sanie fistów; zbiór listów; 
artykuł w formie listu na- 
desłany do gazety; k. tram- 
wajowa, kolejowa, możność 
przesiadania_się z jednej li- 
nji na drogą za wydanym 
biletem jazdy. 

Korespondent ni. piszący 
listy: pomocnik handlowy 
zajmujący się pisaniem li" 
stów; nadsyłający korespon- ! 
dencje do dzienników, spra- 
wozdawca dziennikaj>ki za- 
miejscowy; uczony nadsy- 
łający swe prace instytu- 
cji naukowej; korespondent- 
ka, kobieta prowadząca ko- 
respondencję w kantorach; 
przesyłająca sprawozdania 
do dzienników zamiejsco- 
wych; karta pocztowa do 
korespondencji, list otwar- 
ty, pocztówka, odtrytka. 

Korespondować M. poro- 
zumiewać się listownie, d- 
trzymywać stosunki listow- 
ne, pisać listy; być odpo- 
wiednim, stosownym. 

Kom n. prawem przepisa- 
na waga szlachetnego me- 
talu w monecie; oh. Scbrot 
w strzelbie; cel, sztyft a 
końcu lufy, ułatwiający ce 
lowanie, muszka. 

Komak [/.] dozorca i prze' 
wodnik kierujący słoniem. 

Kornalłn. Komalina /. czcr 
woaa odmiana chalcedonu 
karnjol, krwawnik. 

Kornecista ni. muzykaii 
grający na komecie. 

Kornet /. najniższy 
pień oficerski w kawale]^ 
podchorąży; daw. czepia 
kobiecy; czepiec lakonnio 
oh. Comet i pistons. 

Korniszon /. mały nied^ 
rżały ogórek inaryoowa 



111 



Kornulit — Kosztować 



firzen. człowiek maługu wzro- 
stu, chłopak. 

Kornulił nt. skamieniałość 
zwier/.i krzewów. 

Kornus n. zwykła, prosta 
wddkn, f;urzałka. 

Koroboracja n^ stwierdze- 
nie, wzmocnienie, potwier- 
dzenie (np. akt); korobora- 
cyjny, wzmacniający. 

Koroborować /. zatwier- 
dzić, potwierdzić; uznać u- 
rzf;downie akt zrobiony pry- 
watnie. 

Korolarjum t. wniosek wy- 
snuty z poprzedzających 
twierdzeń; dodatkowe, obja- 
śnienie, jako wynik logicz- 
ny twierdzeń poprzednich. 

Korona t. oznaka królew- 
skiej a. książęcej godności; 
rząd, władza rządząca; iiio- 
narchja rządzona przez kró- 
la; państwo, tron, monar- 
cha; władza monarsza; daw- 
niej: Polska (bez Litwy); 
część ubarwiona kwiatu ; 
górne rozgałęzienie drzewa; 
wieniec jako symbol sławy 
lub męczeństwa; aureola; 
uwieńczenie; najcenniejszy 
wytwór; moneta austrjac- 
ka='/j guldena; moneta an- 
gielska=5 szylingom; mone- 
ta szwedzka,norweska, duń- 
ska=l(X) oere; wieniec pro- 
mieni perłowo-białych oka- 
lających słońce podczas za- 
ćmienia; koło świetlne ota- 
czające słońce; część zę- 
ba ponad dziąsłem; nazwa 
gwiazdozbioru; górne roz 
gałęzienie rogów jelenia; 
k. Wenery, pryszcze syfili- 
tyczne na czole: k. w kar- 
tach oh. Koronka; koronny, 
państwowy, rządowy; do- 
tyczący właściwej dawnej 
Polski (nie Litwy); iron. 
wielki, niepospolity; zło- 
to k-e, osiemnastokratko- 
we , mające przymieszki 
25% srebra a. miedzi n. 
76°;(, złota; koroniarz, koro- 
njarz, mieszkaniec króle- 
stwa kongresowego; koron- 
ka , delikatna przezroczy - 
sta tkanina w deseń z ni- 
ci lnianych a. jedwabnych; 
różaniec; ozdoba ażurowa 
wyrzeźbiona w marmurze; 
k. a. korona w kartach: se- 
kwens kart jednego kolom 
złożony conajmniej z asa, 
króla i damy i t. d. jeżeli 
karty idą po kolei w grze 
w wista a. winta. 
I Koronacja nt. akt namasz- 
I czenia monarchy obejmują- 
; cego panowanie, publiczne 
i uroczyste włożenie korony 
' przez panującego. 

Koronat t. koronowany, 
monarcha. 

Koronaior t. ten, który, 
iładzie koronę na głowę mo- 
narchy podczas koronacji. 

Koroner a. urzędnik w An- 



glji dokonywający oględzin 
zwłok osób zmarłych śmier- 
cią nienaturalną. 

Koronet «. korona hra- 
liiowfika, godno.^ć hrabiego. 

Koronować ł. kła.ść uro- 
czyście koroiię na głowę no- 
wemu monarsze; wieńczyć; 
zakończać szczęśliwie. 

Korowaj mir. gatunek plac- 
ka podawanego na uroczy- 
stości weselnej na Rusi. 

Korporacja t. towarzystwo 
istniejące jako osoba praw- 
na, stowarzyszenie, zgro- 
madzenie, cech. 

Korporainy ł. cielesny. 

Korporał śrl. biała chusta 
płócienna podkładana pod 
kielich i patenę oraz pod 
monstrancję. 

Korporant [«.] członek kor- 
poracji. 

Korpulencja t. otyłość, tu- 
sza. 

Korpulentny t. otyły, tęgi, 
tłusty. 

Korpus ł. część ciała od 
szyi do nóg; tułów, ka-? 
dłub; oddział armji złożo- 
ny z wszelkiego rodzaju 
broni (złożony zwykle z 2 
lub 3 dywizji); w budownic- 
twie główna środkowa część 
gmachu; szkoła wojskowa 
(kadetów, paziów); rodzaj 
czcionek : garmont; pudło 
fortepianu. 

Korral h. zagroda dla by- 
dła, koni w stepach amery- 
kańskich. 

Korrozja ł. wygryzienie, 
wyżarcie, zniszczenie tka- 
nek skutkiem gnicia, ropie- 
nia. 

Korsarz w. rozbójnik mor- 
ski, pirata; korsarstwo. roz- 
bójnictwo morskie,piraterja. 

Korso ob. Corso. 

Kort a. tkanina wełniana 
o nitce ukośnej, rodzaj suk- 
na, nie mającego tak zwa- 
nej barwy, czyli meszku 
zwróconego w jedną .stronę. 

Kortezjanin f. dawniej: 
ksiądz mający w kraju be- 
neficja, a nie mieszkający 
w nim; pretendujący do god- 
ności w kraju tylko na mo- 
cy rozporządzeń dworu pa- 
pieskiego; dworak, pochlebr 
ca. 

Kortezy k. zgromadzenie 
stanów w Hiszpanji i Portu- 
gal ji. 

Kertezja w. dworactwo, 
nadskakiwanie. 

Korumpować t. psuć, de- 
moralizować, przekupować. 

Korund \n.\ najtwardszy 
po djamencie kamień szla- 
chetny, którego kilka od- 
mian rozmaicie zabarwio- 
nych nosi rozmaite nazwy: 
szafir, i"ubin, etc. 

Korupcja/, psucie się ciał, 
gnicie; zepsucie moralne; 
sprzedajność; przekupstwo. 



Korwota /. mały szybki 
.-itatek wojenny do rekogno- 
skowania i posyłek, dziś 
zwykle nazywany krążow- 
nikiem. 

Korybant g. kapłan Cybeli, 
bogini przyrody w staroż. 
Orecji; (k-nci oddawali jej 
i"ześć zapamiętałym tańcem 
przy szumnej muzyce). 

Koryda ob. Corrida. 

Koryfant oh. Koryfeusz. 

Koryfeusz, Koryfej y. kiero- 
wnik i przewodnik chóru 
greckiego; przewodniczący 
w chórach; solista w bale- 
■ i ?; przen. znakomitość, czło- 
wiek wybitny w nauce lub 
sztuce; koryfejka, solistka w 
balecie. 

Korygować t. poprawiać; 
poprawiać omyłki w korek- 
cie przed wydrukowaniem ; 
poprawiać strój instrumen- 
tu muzycznego. 

Koryncki porządek, w ar- 
chitekturze styl, odznacza- 
jący się kolumną o kapitelu 
w kształcie kielicha, złożo- 
nego z liści akantu; korync- 
ka miedź, stop miedzi ze 
iiłotem i srebrem, wyrabia- 
ny w .starożytności (od na- 
zwy miasta greckiego Ko- 
rynt): korynckie rodzynki a. 
korynty , małe , czarne ro- 
dzynki. 

Korytarz «?. sień długa 
z drzwiami do przyległych 
pokoi, przejście z jednych 
pomieszczeń do innych; ob. 
Kuluar. 

Kosekans ni. dosieczna. 

Kosmetyic^. środek służą- 
cy do nadania świeżości i 
upiększenia cery, włosów. 

Kosmetyka 9. sztuka upięk- 
szania cery i włosów. 

Kosmiczny g. tyczący się 
wszechświata; k-y a. meteo- 
ryczny pył, cząsteczki me- 
teorytów, spadające na zie- 
mię w postaci pyłu; materja 
k-czna, materja pierwotna, 
z której miał powstać świat, 
substancja mgławic. 

Kosmogoniczny *g. dotyczą- 
cy powstania wszechświata. 

Kosmogonja g. nauka zaj- 
mująca się przeszłością 
wszechświata, jego powsta- 
niem i rozwojem. 

Kosmografia^, opis wszech- 
świata, nauka opisująca cia- 
ła niebieskis i ziemię jako 
jedno z tych ciał; treściwy 
wykład astronomji. 

Kosmoiogja g. nauka u 
wszechświecie jako całości, 
o jego budowie i częściach, 
o jego początku, trwaniu i 
możliwym końcu. 

Kosmopolita *g. obywatel 
świata, uważający cały świat 
za ojczyznę; obojętny na 
sprawy narodowe. 

Kosmopolityzm *g. uważa- 
nie się za obywatela całego 



świata; .stawianie miłości 
<ila wszystkich ludzi na 
miejsce przywiązania do 
swego kraju; samolubna o- 
l)OJ(;tność na sprawy kraju. 

Kosmorama "g. rodzaj pa- 
noramy , przedstawiającej 
malownicze widoki rozmai- 
tych okolic. 

Kosmos g. świat, wszech- 
świat. 

Kosmozof ja *.9. rozważanie 
świata ze strony mistycz- 
nej. 

Kostet Geld, muss gefres- 
sen werden n. kosztuje pie- 
niądze, musi być pożarte: 
co się kupiło, to należy spo- 
żytkować, choćby nie doga- 
dzało. 

Kostjum /. ubiór, .strój, su- 
knia; strój właściwy jakiej 
epoce, narodowi, stanowi 
i t. p.; przebranie; kostiumo- 
wy bai, zabawa taneczna w 
strojach charakterystycz- 
nych, w przebraniach. 

Kostjumeria /. .skład ko- 
stjumów; pracownia, w. któ- 
rej robią się liostjumy. 

Kostyczny /. złośliwy, szy- 
derczy, uszczypliwy; kos- 
tyczność, złośliwość, dowcip 
iistry, szyderczy, gryzący, 
zjadliwy. 

Kosz tur. obóz tatai'ski, 
kozacki; oddział wojska u ta- 
tarów i kozaków zaporo- 
skicłi; koszowy, przełożony 
nad koszem kozackim a. ta- 
tarskim,' ataman. 

Koszara n. ogrodzenie dla 
owiec, dla trzody chlewnej 
w letniej porze; k-y, dom 
oddzielny na mieszkanie dla 
wojska. 

łioszemar. Koszmar/, zmo- 
ra, uczucie duszenia we 
śnie. 

Koszenila /. owad z rodzi- 
ny czerwców, z którego 
otrzymuje się farbę purpu- 
rową. 

Koszerny hehr. czysty; zgo- 
dny z przepisami religijne- 
mi, dozwolony Żydom do 
użycia na pokarm; k-ne, po- 
datek od rzezi mięsa i dro- 
biu, dokonywanej sposobem 
przepisanym przez religję 
mojżeszową. 

koszerować hebr. oczysz- 
czać pokarmy trefne, aby 
się stały koszernemi; k. się, 
iart. myć się, oczyszczać 
się z brudu. 

Koszmar ob. Koszemar. 

Koszt n. wydatek, pienią- 
dze wydane na co; nakład; 
obliczenie wydatków zro- 
bionych lub zamierzonych; 
środki pieniężne, fundusze; 
jyrien. ujma, uszczerbek; ko- 
sztorys, obliczenie kosztów 
zamierzonych. 

Kosztela /. (V) gatunek 
jabłek. 

Kosztować n. pociągać za 



Eotan — Krepa 



112 



sobą wydatek, wynosić na 
pieniądze; naranić na wyda- 
tek; powodować uszczerbek; 
próbować, zwłaszcza sma- 
kiem; doznawać, doświad- 
czać czego; k. sl(, ponosić 
koszt, łożyć, ekspensować. 

Kotan, Koto chHu. ukłon 
chiński najuniżeńszy, trzy- 
krotne przykląkniącie i u- 
derzenie czołem o ziemią. 

Kotara tat. zasłona z cięż- 
kiej matei"ji wełnianej a. 
jedwabnej nad łóżkiem; por- 
tjera. 

Koterja /. pewna liczba o- 
sób złączona jednakowemi 
mniemaniami lub mniej wię- 
cej zdroźnemi interesami, 
niezgodnemi z dobrem ogó- 
łu, stronnictwo; klika; kołe- 
ryjny, stronniczy 

Kotew H. ankra, sztaba do 
ściągania ścian, belek. 

K^et /. potrawa z mię- 
sa, ryby lubjs kartofli tar- 
tycłi, smażona, formy plac- 
ka; przeK. k-y, faworyty po- 
dobnej formy. 

Koto ob. Kotan. 

Kotoneria /. tkaniny ba- 
wełniane. 

Kotonowy/, olej, olej wy- 
rabiany z nasion bawełny. 

Kotować /. oznaczać licz- 
bami długość linji a. wiel- 
kość kąta na rysunku; nu- 
merować (np. akta); notować 
ceny, kursą giełdowe. 

Koturny g.-ł. w siarożyt- 
ności: teatralne na podwyż- 
szonych podeszwach obuwie 
aktorów greckich, nadające 
wzrost przechodzący miarę 
ludzką; przen. stąpać na ko- 
turnach, przemawiać z kotur- 
nów, używać stylu szumne- 
go, napuszonego, mowy ti"a- 
gicznej; przesadzać. 

Kotwica X. duży hak żelaz- 
ny o 2, 3, a. 4 zębach, któ- 
ry spuszczony na łańcuchu 
na dno wody, zatrzymuje 
statek na miejscu; prieit. 
deska ratunku, port bezpie- 
czeństwa, ostoja, ocalenie; 
zbroja magnesu, płyta z że- 
laza miękkiego, przykłada- 
na do magnesów, żeby ich 
magnetyzm nie osłabł, w ze- 
garku: ankier, wychwyt, łuk 
metalowy z zakrzywionemi 
końcami, utrzymujący jed- 
nostajność ruchów zegarka. 

Kotylion /. taniec wirowy, 
urozmaicony dowolnemi fi- 
gurami, walc z figurami. 

Kotyzacła /. ocenienie; 
rozkład podatków, rozkład 
składki ; uznaczenie ceuy 
papierów publicznych w ce- 
duło giełdowej. 

Kozalt tai. mieszkaniec po- 
łudniowo-wschodnich czę- 
ści państwa rosyjskiego, 
służący wojskowo w konni- 
(:y nieregularnej; służący, 
lokaj ubrany po kozacku; 



rodzaj tańca z przysiada- 
niem; pnen. zuch, chwat, 
urwis, zawadjaka; k. dziew- 
czyna , nazbyt rezolutna , 
chwacka dziewczyna; koza- 
kierja, swawola. 

Kozera tur.- {mlr.\ karta 
świetna, atut, tromf, kolor 
świetny w kartach; prtmt. to 
nie bez k-y, nie bez powodu. 

Kezeta /., Kozetka, mała 
kanapka, zwykle na dwie 



Kozub M<f$>. (?) pudełko łu- 
biane, kobiałka, torebka łu- 
bi,ana a. inna, framuga, skle- 
pienie, wydrążenie, muru. 

Kraal kol. wieś murzyń- 
ska, zwłaszcza Hotentotów 
i Kafrów; kawał stepu ogro- 
dzony palisadą, w którą za- 
pędzają zwierzynę. 

Krab n. skorupiak morski 
jadalny. 

Krach n. ostre przesile- 
nie ekonomiczne, spadek 
kursu papierów wartościo- 
wych; liczne rujnujące ban- 
kructwa sprawiające popłoch 
na giełdzie. 

Krajcar n. austrjacka mo- 
neta zdawkowa ■= '/loo S^- 
dena=2 halerzom. 

Krajzega ». pita okrągła: 
krąg stalowy z zębami na 
brzegach. 

Kratka ctei. karta o dzie> 
sięciti oczkach, dziesiątka, 
dyska. 

Kram »., Rramik, Kramnica, 
sklepik do sprzedaży cząst- 
kowej; prien. kram, kłopot, 
zamęt; kramarz, drobny han- 
dlarz, przekupień; kramar- 
stwo, handel drobnemi to- 
warami. 

Krambambull n., napój zło- 
żony z gorącej wody, wód- 
ki, cukru i cytryny. 

Krampon /. klamra. 

KKan n. przyrząd u rury 
do ^wypuszczania a. zatrzy- 
mania płynów, gazu, (bywa 
różnej budowy; najprost- 
szy — zwykły kurek). 

Kraniec n. brzeg,' krawędź, 
kres, granica. 

Kranjografja *g. opisanie 
czaszki. 

Kranjoklast *g. narzędzie 
chirurgiczne do miażdżenia 
czaszki płodu. 

Kranjolity *g. maszle ska- 
mieniałe. 

Kranjologja, Kranjoskopja 
*g. nauka zajmująca się ba- 
daniem powierzchni czasz- 
ki i wnosząca z jej budo- 
wy o władzach umysłowych 
i charakterze człowieka. 

Kranlometrja "g. część an- 
tropometrji, nauka o pomia- 
rach czaszki. 

Kraniełomia *g. anatomja 
czaszki. 

Kran<k)kasa «. kasa cho- 
rych, do której robotnicy 
obowiązkowo wnoszą skład- 



ki i korzystają z nich, gdy 
chorują. 

KrBnzchen n. w Nien 'Zfch 
zebranie towarzyski'; mło- 
dych lub starszych kobiet. 

Krap n., Kraplak, piękna 
czerwona farba otrzymy- 
wana dawniej z korzenia 
marzanny farbiarskiej, ros- 
nącej dziko w krajach nad 
morzem Śródziemnym (dziś 
zastępuje ją alizaryna). 

Kraazuarka/. spluwaczka. 

Krater g.-l. otwór lejko- 
waty wulkanu, czeluść wul- 
kanu; część pieca, gdzie się 
wrzuca węgiel; w starożyt- 
ności: czara, czasza. 

Krawat /. rodzaj opaski 
wązkifj lub spuszczanej , 
irkładanej na kołnierzyk, 
zwykle ozdobionej kokardą. 

Kraza g. część składo- 
wa niektórych ciał, tzeteg. 
krwi. 

Kreacja ł. utwór, dzieło 
wyobraźni i twórczej my- 
śli; tworzenie; mianowanie; 
kreacyjny, twórczy. 

Kreacjanizm nł. pogląd fi- 
lozof, według którego dusze 
ludzkie tworzą się i wcie- 
lają przy urodzeniu. 

Kreator t. oh. Creator. 

Kreatura ł. stworzenie; pu- 
gardi. lichy człowiek; pro- 
tegowany, który winien ko- 
muś swoje wyniesienie. 

Kredencerz w. [mA sht^a 
mający nadzór nad Kreden- 
sem; posługujący przy sto- 
le; podczaszy. 

Kredens t. szafa z przy- 
borami • stołowemi, bufet; 
izba, w której stoi- taka 
szafa; list wierzytelny, po- 
lecający, przyznający. 

Kreda ł. [n.] skała biała, 
będąca ziarnistym węgla- 
nem wapnia; krucha, i mięk- 
ka używa się do pisa- 
nia; kredowa formacja, naj- 
nowsza z . mezozoicznych, 
młodsza od jarajskiej, obfi- 
tuje w kredę cz. węglan 
wapnia ziarnisty, powstały 
z muszelek otwomic (ko- 
rzenionóżek). 

Kredo ob. Crouo. 

Kredyt f/.] wiarogodność, 
zaufanie w przyszłą wypła- 
calność danej osoby; udzie- 
lanie pożyczki w gotćwce 
lyb zwłoki w odbiorze za- 
płaty za wybrany towar; 
mleć k., miei^ zaufanie, wia- 
rę u ludzi, dostawać z ła- 
twością pożyczkę Inb towa- 
ry na rachunek; M k., na 
rachunek; kredytować, da- 
wać na rachunek, pożyczać; 
zapisywać w księgach han- 
dlowych to, co się komu 
jest winnym, co mu się 
należy; kredytowe papiery, 
weksle, obligacje państwo- 
we; -ł. listy, listy zastawne 
i t. p.; k. Instytucje, wyda- 



jące pożyczki lub ułatwia- 
jące je, a takie przyjmu- 
jące wkłady pieniężne i 
operujące niemi, k. towarzy- 
stwo, dająi^ie pożyczki na 
majątki ziemskie, na domy; 
k-y list, za którym posiada- 
jący go może podnosić pie- 
niądze do pewnej wysoko- 
ści u adrełtata. 
Kredytor ł. wierzyciel. 
Kredytywa ». piśmienne 
pełnomocnictwo, udzielane 
posłom wysłanym do innych 
państw; pismo ^ierzytelne, 
za którym można otrzymać 
gotówkę do ozD&czonej wy- 
sokości; ob. Akredytywa. 

Krels ». powiat; koło, o- 
krąg. 

Kreisamt n. urząd powia- 
towy. 

Kreisamtman , Kreishaupt - 
man, Krelskapitaa. ". naczi^l- 
nik kreisamtu, starosta cyr- 
kułowy. 

Kreiskoffllsorjał n. komiso- 
rjat powiatowy. 

Krem/, śmietana lub śmie- 
tanka bita z cukrem; na- 
zwa likierów gęstych; na- 
zwa maści miękczących skó- 
rę rąk, twarzy; masa do 
czyszczenia obuwia; ob. Cri- ' 
me; kremowy kolor, kolor 
śmietankowy, blado-żółty. 

Krema /. wyższe warstwy 
towarzystwa, arystokracja, 
śmietanka towarzystwa. 

Kremacja t. palenie zwłok 
ludzkich. 

Krematorium nt. budynek 
z piecem urządzonym do 
palenia zwłok ludzkich; spa- 
lisko. 

Kremometr nł. przjrząd do 
oceniania dobroci mleka i 
Śmietany. 

Kremor-tariari nt. winian 
potasu, kanień winny. 

Krempa ». wy winiety brzeg 
kapelusza. 

Kremserwajs, Kremzerwajs 
1. biel ołowiana (blejwae), 
biała farba olejna a. sLwa- 
relowa. 

Krenele /. strzelnice s 
przerwach okopów a. mu- 
rów; krenelowany mur, mur 
opatrzony w strzelnice, zę 
baty. 

Krenologja *.7. nauka o źró- 
dłach wód. 

Kreofagja g. mięsożerstwo. 

Kreol A. potomek Euro- 
pejczyków urodzony w kra- 
jach dawniej hiszpań.^kich 
i portugalskii h Ameryki. 

Kreowsić f. tworzyć; usta- ; 
nawiać, wprowadzać; mia- 
nować (urzędników^,. 

Kreozot *g. olejek ze .smo- 
ły drzewnej, używany jako 
środek przeciwgnilny, 

Kre^ /. lekka przezro- 
czysta tkanina jedwabna o 
powierzchni nie gładkioj, 
lecz w drobne fałdki zinar-_ 



113 



Krepel — Kryolit 



Bzoz.onoj; k. ozama jefit o- 
znaką żałoby; rodzaj koitu 
czarnego w wysoŁini ga- 
tunku. 

Krepel n. plaook. 
Kreplna J. poduszodzka ze 
zwiclirzoiiych włosów, uży- 
wana jako podkładka w u- 
oze.saniu damskim; tasiem- 
ka pasamoniczua; kreplnka, 
wstążka, tasiemka, koronka 
do obszycia. 

Krepirować ». ciężko cho- 
rować, umiTioć. 

Krepitacja nł. trzeszczenie, 
dające się słyszeć w pła- 
cach chorych na zapalenie; 
3hrz(;st kości złamanych. 

Kreplis, Cr£pe lisse /. fkrep 
'4s), z gfadkiej krepy zro- 
oione abranie, np. suknia. 
Krepon /. gatujiek grubej 
trepy. 
Krepunek oh. Gierunek. 
Kres n. linja graniczna, 
panica, koniec, kraniec, 
lakres, meta, cel, okres; 
iresy, krainy pograniczne; 
'.resowy, pograniczny; peł- 
liący służba na kresach. 

Krescencia ł. zbiory, uro- 
Izaje, plon rolny. 

Krescentywa ł. pokolenie, 
:ieneracja. 

Krescytywa A-^ wzrost mie- 
jiia, znaczenia, podniesie- 
ie w godności, w stopniu, 
oprawa bytu, karjera. 
Kresylit "g. materia wy- 
uchowa do napełniania 
ranatów. 
Kretes u>ę</. w wyrażeniu: 
kretesem^ doszozątnie, do 
sczętu, zupełnie. 
Krełon /. tkanina baweł- 
iana gładka a. drukowana 
deseń. 

Kretyn /. kaleka upośle- 
zony umysłowo i cieleś- 
ie, cechujący się małym 
zrostem, nieforemną gło- 
nieprawidłowym u- 
iZtałtowaniem ciała; kar- 
ik; prten. człowiek ogra- 
iczony, głupi, idjota, ze- 
) moralne. 

Kretynizm nł. chorolia en- 
smiczna, objawiająca się 
'ekiem rozwoju władz u- 
ysłowych, fizycznych i 
-zuć moralnych; karłac- 
tro; przen. głupowatość, i- 
otyzm, nicość moralna i 
nystowa. 

Kreuzband n. (krojchand) 
laska z papieru, nakładana 
i druki, wysyłane pocztą. 
Kreuzer n. oh. Krajcar. 
Krewa/. niedopisanie,nie- 
)Wodzenie; w kartach: wię- 
>j oczek niż trzeba; prze- 
lana (w kwindeczu, w el- 
ku); krewić, mieć krewę 
r kartach),' mieć więcej 
:zek Hiż trzeba i dlatego 
•zegrywać;fr3eM. figle pła- 
6,, psocić; nie dotrzymy- 
ać słowa; sprawiać zawód. 



Krewe - Kreweito lit. naj- 
wyższy kapłan pogański w 
dawnej Ijitwie. 

Krewetka /. drobny .skoru- 
piak morski jadalny, garnęła. 

Kreza n. ob. Kryza; krAzka, 
mała krozą; wnętrzności 
(np. cielęce), błony, które- 
mi jelita i kiszki są przy- 
twierdzone do tylnej ścia- 
ny brzusznej, część otrzew- 
ny trzewowej. 

Krezol nł. składnik smo- 
ły węglowej, zapachu po- 
dobnego jak fenol; jedna 
z jego odmian (parakrezol) 
używa się do wyrobu wie- 
lu barwników; dwuprocen- 
towy roztwór k-lu w wo- 
dzie używa się jako lek. 

Krezus, ostatni król Lidji, 
słynny ze swych bogactw 
(568 — 548 przed Chr.);pr«#ii. 
wielki bogacz. 

Krezylił *g. materja wy- 
buchowa, którą napełniają 
granaty. 

Kręgiel n. każdy z dzie- 
więciu słupków drewnia- 
nych ruchomych,toczonych, 
2 główką toczoną, potrzeb- 
nych do gry zwanej krągłe, 
polegającej na zbijaniu ku- 
lami tych słupków; kręglel- 
ki, podobne słupki, tylko 
mniejsze używane do gry 
w bilard; kręgielnia, miej- 
sce urządzone do gry w 
kręgle. 

Krępel of>. Krepel. 

Ki ida M. upadłość, kon- 
kurs masy upadłości. 

Kridar, upadły, bankrut. 

Kriegeryerein n. w Pru- 
sach stowarzyszenie wojsko- 
wych, wymierzone przeciw 
Polakom. 

Kriegsreclił oh. KrygsrecM. 

Kris oh. Kryś. 

Kriwe-Kriwejto ob. Krewe- 
Krewejto. 

Krjo ob. Kryo. 

Kroaza /. tkanina, zwy- 
kle bawełniana w drobne 
ukośne prążki, uży w. na pod^ 
szewkę i na oprawę książek. 

Krochmal n. mączka, skro- 
bia, jeden z węglowodanów 
czyli związków węgla, wo- 
dora i tlenu, znajdywany 
w wielu roślii^ach, którym 
daje pożywnośt, ma liczne 
zastosowania w technice. 

Krokanciki /. suchareczki 
z ciasta, używane głównie 
do zimnych zup i polewek. 

Krokiet /. ciasteczko su- 
che i chrupiące; grzanka 
w potrawach; k-y, kluski 
z mąki kartoflanej; wałecz- 
ki z mięsa, ryby a. móżdż- 
ku, owinięte ciastem podob- 
nem do naleśnika, osypane 
bułką tartą i przyrumienio- 
ne; k. a. Kryklet a. gra towa- 
rzyska we 2 do 6 osób po- 
legająca na przesunięciu 
kuli przez bramkę uderzę-^ 



ni era młotka; krokietowat, 
w grze w krokieta uderzyć 
swoją kulą w kulę przeciw- 
nika ażeby (Klskoczyła. 

Krokodyl g.-l. gad czwo- 
ronożny opancerzony; kro- 
kodyle łzy, łzy nieszczere, 
fałszywe, oł)łudno. 

Krokoit *g. ruda ołowiana 
czerwona. 

Krokos, Krokosz g.-l. ro- 
ślina szafran krajowy. 

Kroksztyn n. ukośna belka, 
podpierająca belkę poziomą 
i łącząca ją z inną piono- 
wą; koniec belki, wystający 
z muru , podtrzymującej 
dach, balkon i t. p., bru- 
sowica, wspornik; podpór- 
ka, podstawa ozdobna przy- 
twierdzona do ściany a. do 
mebla pod przedmiot. 

Krokus ob. Krokos. 

Kromlecli [/.] ołtarz ka- 
mienny pogańskich Celtów, 
na którym składali ofiary 
ich kapłani (druidowie). 

Krompel n. ziemniak, kar- 
tofel. 

Krona, moneta angielska = 
1 rab. 48 kop. ob. Korona. 

Kronglas a. szkło sodowo- 
wapienne, używane do wy- 
robu szkieł optycznych. 

Kronika g.-t. dzieje spisa- 
ne w porządka chronolo- 
gicznym, bez dochodzenia 
przyczyn, skutków i wypro- 
wadzania wnioskówj artykuł 
lub dział w dzienniku, roz- 
trząsający wypadki bieżące; 
opis zdarzeń bieżących; ty- 
tuł czasopisma; kronikarz, 
autor kroniki. 

Kropierz /. okrycie na ko- 
nia rycerskiego, dawniej u- 
żywane. 

Krołal g. dawny grecki 
instrument perkusyjny. 

Kroton a. Krocień g. ro- 
ślina z rodziny wilczomle- 
czowatych; krotonowy olejek, 
olejek mocno drażniący skó- 
rę, mocno czyszczący, ro- 
biony z nasienia krotonu. 

Kruchta [n.\ przedsionek 
kościoła, babiniec. 

Krucjaty irl. wojny krzy- 
żowe, wyprawy chrześci- 
jańskiego rycerstwa w H, 
12 i 13 w. w cela uwolnie- 
nia Ziemi Świętej i Orobu 
Chrystusa z rąk niewier- 
nych. 

Kracyfer śrl., Krucygler nt. 
alumn a. ksiądz, niosąoy 
krucyfiks na czele proce- 
sji a. przed papieżem; krzy- 
żak, krzyżowiec. 

Krucyfiks irl. krzyż z wy- 
obrażeniem ukrzyżowanego 
Zbawiciela do stawiania na 
ołtarzu, na stole. 

Krucygier ob. Krucyfer. 

Kruklew n. laska gruba, 
kula, kostur. 

Krup /. dławiec, zapale- 
nie błony ślazowej, krtani, 



tcbawicv, oskrzeli etc., wy- 
wołujące objawy doszenia. 
Krupjer /. pomocnik trzy- 
mającego -bank w domach 

gry- 

Knuta L twarda powło- 
ka, skorupa; lodowa skom- 
pa, gdy po deszcsa nagle 
mróz chwyci, gotoledi. . 

Kmstacyt ni. skorupiak 
skamieniały. 

Krustakologja ni. nauka o 
skorupiakach, częćć zoolo- 

gji- 

Kruszon /. fdittL dzbanek) 
napój chłodzący z wina, so- 
ku pomarańcz, cytryn, z ka- 
wałkami lodu. 

Krąż /. [«.] dzbanek, ku- 
bek, kieUch, czarka, czasza. 

Krużganek n. kryty kory- 
tarz z kolumnami naokoło 
dziedzińca wewnętrznego; 
galeria, ganek; portyk, przy- 
sionek. 

Krużka r. rosyjska miara 
płynów='/s litra. 

Kruzowaty n. kędzierzawy. 

Krybrować t. ostro kryty- 
kować, szykanować. 

'Krygować n. ściskać czym 
oi^o człowieka, żeby si^ 
prosto trzymał; uczyć ma- 
njer, tresować; k. się, sznu- 
rować się, ściskać się gor- 
setem; robić ruchy wymu- 
szone, pretensjonalne i ta- 
kąż postawę przybierać. 

Krygsrecht. Krie^srecU a. 
prawo wojenne; sąd wo'. 
Jenny. 

Krykiet oh. CrickoŁ 

K rynien oh. CHmm; kryai- 
nować, potępiać. 

Kryminalista »(. zbrodniarz, 
przestępca, więzień za zbro- 
dnie; uh. Kryminolog. 

Kryminalistyka ni. prawo 
karne; sprawy karne. 

Krymiaakia t. prawo, zbiór 
ustaw prawnych, odnoszą- 
cych się do czynów występ- 
nych, zbrodniczych, prawo 
karne. 

Kryminał t. czyn występ- 
ny, zbrodnia; więzienie. 

Kryminolog nt. prawnik 
specjalista w teorji a. prak- 
tyce prawa kryminalnego. 

Kryminologia nt. nauka są- 
downictwa kryminalnego. 

Kryminować ob. Krymea. 

Krymka, mycka żydow- 
ska, czapeczka bez daszka, 
jarmułka; czapka z bvanów 
krymskich; gatunek gołębi 
(od pólwy.spu Krym). 

Krynolina/, spódnica, wkła- 
dana pod suknię kobiecą, 
zrobiona z włosienia lub 
z innej tkaniny, z wszyte- 
mi obręczami trzcinowemi 
a. Rtalowemi, aby suknia 
leżała szeroko i sztywno; 
siatka metalowa dokoła o- 
krętu, zabezpieczająca od 
torpedów. 

Kryaltt V fluorek aoda 



Słownik wyrazów obcych 



Kryomfetr — Ksylolit 



114 



z flaorkietn glina, skata Jak 
lód przezroczysta, z której 
otrzymują sodij i itetal glin 
(aluminium), znajduje nią 
w Orenlandji. 

Kryomatr 'g. rodzaj ter- 
mometru do mierzenia tem- 
peratur bardzo nizkich. 

Kryoafcop *g. przyrząd do 
iryoskopji. 

Kryukopia *g. badania 
oiat przez oznaczenie tem- 
peratury ich zamarzania. 

Krypa n. wie^ksza łódź 
z równńmi bujdami. 

Krypawać n. drut, zaginać 
g© w miejscach, w których 
ma się łączyć z drugim 
tratem. 

Krypta g. sklepione pod- 
ziemie pod kościołem, gdzie 
dawnie) ehowano zmarłych, 
kaplica podziemna. 

Kryptogaoi *g. roślina skry- 
topłciowa, czyli bezkwiato- 
vra. (jak: wodorost, grzyb, 
porost, mech, skrzyp, wi- 
dłak,, paproć). 

Nryptogaffl)a *g. tajemne 
małżefistwt). 

Kryptogra^a *g. sztnka pi- 
sania znakami umówioue- 
mi, nifizrozumiałemi dla 
niewtajemniczonych, pismo 
tajna. 

Kryptagram 'g. pismo, w 
którym zamiast właściwych 
liter są użyte znaki umó- 
wione. 

Kryptoiogja g. mowa, w 
której zamiast właściwych 
wyrazów są użyte dźwięki 
umówione, niezrozumiałe 
dła niewtajemniczonych. 

Kryptomnczja *g. pamięć 
utajona. 

Kryptonim *g. autor ukry- 
wający swe nazwisko, pod- 
pisujący się pieirwszemi li- 
terami. 

Krypta^rtyk ni. portyk 
kryty dachem. 

Kryś, sztylet malajaki z o- 
strzem wężykowatym. 

Krysa n. .skrzydło kapelu- 
sza; o<^. Kresa. 

Kryspac}a i. kurczowe zgi- 
nanie się palców. 

Kry^owaty ł. kędzierzawy. 

Krystaliczny nł. wykazują- 
cy tworzenie się kryształów. 

Krystalizacja ni. własność 
niektórych ciał mineral- 
nych przybierania kształtu 
regularnych brył gieome- 
tryoznych t. j. kryształów; 
oroces tworzenia .się krysz- 
tałów. 

Krystailzator nł. naczynie^ 
w Łtórym odbywa się kry- 
stalizacja. 

Krystalizować ni. przybie- 
rać lormę kryształów; os,a- 
- dzać kryształy (o płynach). 

Krystalochemia *g. część 
mineralotrji o własnościach 
chemicznych kryształów. 

Ki7stalef Izyka *g. część lui- 



neralogji o własnościach fi- 
zycznych kryształów. 

Krystalografia 'g. część mi- 
ueralo^'ji. nauka o ogólnych 
własnościaijh i systematy- 
ce kryształów. 

Krystaloid *g. ciało mogą- 
ce przyjąć postać kryształu 
(przeciwieństwo; Koloid). 

Krystalomancia 'g. wróże- 
nie i wywoływanie duchów 
za pomocą wpatrywania się 
w błyszczące przedmioty, 
kryształy, zwierciadła, wo- 
dę i t. p. 

Kryszna itind. bóstwo póź- 
niejszej indyjskiej mitolo- 
gji, ostatnie wcielenie boż- 
ka Wisznu. 

Kryształ ł. cząstka mine- 
rału lub ciała, otrzymywa- 
nego sztucznie (chemicz- 
nie) w postaci brył gieo- 
metrycznych , ograniczo - 
nych płaskicmi połyskują- 
eemi ścianami; nazwa pięk- 
nego, bezbarwnego szkła 
szlifowanego; k. górny, mi- 
nerał, skrystalizowana od- 
miana kwarcu, kamiefi prze- 
zroczysty, bezbarwny, uży- 
wany do wyrobu pięknego 
szkła czeskiego (oszlifowa- 
ny służy lio ozdoby pod 
nazwą Sjamentu czeskiego); 
k-y, przedmioty, wyrobiono 
z pięKnejro czystego szkła 
szlifowanego; zastawa s-to- 
łowa z pięknego szkła rznię- 
tego; po-nierzchnia czysta 
jak kryształ; mikier w kry- 
ształach, faryna, hagiel ; 
pTZen. rzeoz czysta bez skaz. 

Kryterjum g.-l. sprawdzian, 
probierz, wskazówki albo 
oznaki, służące za podstawę 
do wydawania sądu o czymś; 
miara, za pomocą której o- 
ceniamy prawdziwość jakich 
poglądów a. twierdzeń. 

Krytycyzm ni. system fi- 
lozoficzny Kanta, badający 
granice i warunki pozna- 
nia prawdy; umiejętne od- 
różnianie prawdy od fał- 
szu; skłonność do kryty- 
kowania. 

Krytyczny g. wnikający w 
istotę rzeczy, ściśle roztrzą- 
sający; odróżniający praw- 
dę od fałszu; zdolny do wy- 
najdywania różnic; szyder- 
czy, uszczypliwy; znamio- 
nujący przesilenie, niebez- 
pieczny, groźny niepomyśl- 
ny; opłakany; k-y wiek ko- 
biet, staji przejścia do wie- 
ku, w którym kobieta już 
nie może dzieci wydawać 
na świat; k-a temperatura 
gazu, temperatura, powy- 
żej której gaz pod najwięk- 
szym nawet ciśnieniem nie 
przechodzi w stan płynny. 

Krytyk g. znawca, ocenia- 
jący wartość dzieł sztuki i 
utworów literackich; recen- 
zent, przen, człowiek, widzą- 



cy wszystko ze złej strony, 
ganiący chętnie. 

Krytyka g. ocena wartoś*:!, 
sąd znawcy; ocenianie ze 
złej Htrony; nagana; dział 
piśmiennictwa, mający za 
cel roztrząsanie wartości 
litworów litera(;kich; kryty- 
kować, wydawać sąd o czem, 
oceniać, roztrząsać wartość 
osoby a. dzieła, wykazywać 
błędy i braki; ganić. 

Krywe-Kryweito o/j. Krewe- 
Krewejto. 

Kryza, rodzaj kołnierza, no- 
szonego na szyi, marszczo- 
nego lub snto fałdowanego; 
kryzlasty, kreziasty, pomar- 
szczony jak Kryza; oh. Kreza 

Kryzys g. przesilenie, stan 
rzeczy, poprzedzający zwrot 
ku dobremu lub ku złemu; 
.stan nieprawidłowy, nie- 
bezpieczny, grożący złemi 
następstwami; przełom cho- 
roby. 

Krzyż ł. [czet.] figura 
z dwóch linji rzeczywistych 
a. myślą przeprowadzo- 
nych, złożonych na poprzek; 
przedmiot, figura, znak a. 
rysunek, wyobrażający taki 
krzyż; narzędzie śmierci w 
męczarniach, złożone z dwu 
beiek zbitych w |>oprzek; 
godło wiary chrześcijań- 
skiej i cierpienia; kara bo- 
ska, zmartwienie, udręcze- 
nie; męka Pańska, figura; 
krucyfiks; order, odznaka 
honorowa w postati krzy- 
ża;okoIica lędźwiowa grzbie- 
tu; k. Św. Jerzego, k. szwaj- 
carski, krzyż o czterecih ra- 
mionach równych w kształ- 
cie znaku dodawania -|-; 
k. Św. Andrzeja ma postać 
znaku mnożenia X; k. Św. 
Antoniego podobny do lite- 
ry"; k. papieski o 3 be- 
leczkach poprzecznych co- 
raz mniejszych ku górze; 
k. patrjarszy ma dwie takież 
beleczki; k. grecki ma tak- 
ie dwie poprzeczne belecz- 
ki, ale dolna jest ukośna; 
k. maltański tem różny od 
szwajcarskiego, że cztery 
jego ramiona rozszerzają 
się od środka ku końcom; 
takiż k. wycięty z płótna 
używa się do opatrunków 
chirurgicznych; k. południo- 
wy, gwiazdozbiór w postaci 
krzyża widzialny na połu- 
■dniowej półkuli nieba; k. a. 
krzyżyk: dziesiątek lat; To- 
warzystwo czerwonego krzyża 
opiekuje się rannemi i cho- 
remi wojownikami; Towa- 
rzystwo białego krzyża broni 
dziewcząt od handlarzy ży- 
wym towarem; krzyżak, u- 
czestnik kmcjat, krzyżo- 
wiec; krzyżownik; rycerz 
krzyżowy; członek zakonu 
braci teutońskich; rul>el ce- 
sarzowej Katarzyny; dtikat 



z krzyżem królów francu- 
skich; grosz z krzyżem e- 
lektorów sahkich; <irążki, 
głupki, spojone na krzyż; 
lis, mający pręgę czarną 
przez grzbiet aż do ogona 
i drtigą poprzeczną przez 
łopatki, łuszczak; sarna z ro- 
gami na krzyż; duży pająk 
krajowy z btałemi plamami 
na odwłoku, ułolonemi w 
kształcie krzyża (en uje pa- 
jęczynę zawieszoną piono- 
wo); krzyżowiec, krzyżownik, 
uczestnik wojen krzyżo- 
wych; mniejszy szybki sta- 
tek wojenny do pływania 
w różnych kierunkach, ce- 
lem poszukiwania statków 
nieprzyjacielskich a. obro- 
ny własnych; 06. Krzyżak; 
krzyżować, przybijać dv 
krzyża; dręczyć, umartwiać: 
zakładać na krzyż; h. /•.' 
różne zwierzęta, rośki ; t - 
go samego gatunkn w j-:;; 
ulepszenia rasy gor.-ze; : 
k. piany, psoć, plątać, wi- 
kłać; k. się, rozchodzić się 
(o drogach); żegnać się 
krzyżem. 

Krzyżmo of). Ctiryzmo. 

Ksantofll 'g. barwnik żół- 
ty, znajdujący się w rośli- 
nach. 

Ksantypa g. żona Sokra- 
tesa słynna z kaprysów i 
złośliwości; prten. jędza, zło- 
śnica. 

Ksenja oh. Kenja 

Ksenofobja 'g. wstręt do 
obczyzny i do cudzoziem- 
ców. 

Ksenomanja *g. skłonność 
do obczyzny i do udzo- 
ziemców. 

Kseroma g. sncho.ść cho- 
robliwa, wysychanie, chud- 
nięcie chorobliwe. 

Kseronetr *g. przyrząd do 
ocenienia ubytku wagi skut- 
kiem k.seromy. 

Ksylofon *g. instrument 
muzyczny, złożony z bele* 
czek drewnianych, stopnio- 
wanych co do wielkości, it- 
łoźonych na słomie i ndo- 
rzanyeh młoteczkami drew- 
nianemi. 

Ksylogliptyka *g. sztota 
rzeźbien:& w^ drzewie. 

Ksylograf 'g. drzeworyt- 
nik. 

Ksylografja 'g. sztnka lO-' 
bienia drzeworytów, druko- 
wanie drzeworj-tów, dnse 
w orytnictwo. 

Ksyloidyna g . materja 
wybuchowy otrzymywaa; 
działaniem stężonego k« 
su azotnego na krochmal 
na włókna drzewne. 

Ksylolit *g. tafle z trc 
cin drzewnych rozrobi: 
nych z magnezytem, słoii 
ce za materjał budowlan 
bardzo twardy i ognii 



115 



Ksyst — Kurara 



Kcyst g. kolumnada pod 
dachem, która służyła za 
mieJBcti ćwiczeń dla atle- 
tów. 

Kszatrja itind. drnga ka- 
sta, kasta wojowników u In- 
dusów wyznających brami- 
nizm. 

Kształt n. poBtać, posta- 
wa, forma, figura, fason; 
zarys; wyobrażenie, podo- 
bieóstwo; k-y, części ciała 
ludzkiego nagie a. zary- 
sowujące się pomimo o- 
dzieży; kształtny, zgrabny, 
zręczny, foremny, nadobny; 
kształtować, nadawać formę, 
tworzyć, układać. 

Ktytor g. [mir.\ kolator, o- 
piekun kościoła a. klasztoru. 

Kuan chifie. forteca. 

Kub t., Kubik, bryła gieo- 
metryczna ograniczona sze- 
ściu kwadratami, sześcian, 
kostka. 

Kubań rum. (?) łapówka; 
kubanista, łapownik. 

Kubatura ni. obliczenie ob- 
jętości brył. 

Kubik oh. Kub; kublczny, 
sześcienny; kubiczność, ob- 
jętość czego, wyrażona w 
miarach sześciennych, ku- 
batura. 

Kubrak n. surdut, kapota 
z prostego sukna. 

Kuc tuT. gatunek konia 
małego wzrostu. 

Kuch li. ob. Mtkuch. 

Kuchenrejter n. pi»to1eł 
z fabryki Kuchenreitera, 
którego wyroby słynęły 
z celności. 

Kuchmistrz n. doskonały 
kucharz; przełożony iiad 
kuchnią. 

Kucja, Kułja [mk.] wiecze- 
rza w wigilję Bożego Na- 
rodzenia; kaHza z maktiem 
słodzonym, na tę wieczerzę 
gotowana. 

Kucowotoch, poddany tu- 
recki narodowości rumuń- 
skiej. 

Kucza serb. namiot, sza- 
łas, buda, więzienie, koza. 

Kuczern. [r.j woźnica, fur- 
man. 

Kudra blr. łacha, jezi«fko. 

Kufa n. wielka beoaka, 
okseft; przen. Człowiek oty- 
ły; pijak. 

Kufel n. szklane naczynie 
do picia, szczeg. piwa, szkla- 
nica. 

Kufer [«.J skrzynia do 
rzeczy. 

Kułlekie a. Kuficzne pismo 
staroż. pismo arabskie (od 
mi^ta Kufa* pod Bagda- 
dem). 

Kłigiel n. u Żydów legu- 
mina pieczona. 

Kuglarz ». pokazujący sztu- 
ki, polegające na zręczno- 
ści i szybkości; eskamoter; 
sztukmistrz; prten. oszust, 
krętacz, 



Ktigle n. sztuczki kuglar- 
skie; ob. Kugiel; kuglować, 
pokazywali sztuki jak ku- 
glarz; kręcić, matać, szach- 
rować; dokazywać; pokazy- 
wać figle, figlować, swa- 
wolić. 

Kujan/. [n] nicpoń, hultaj, 
tchórz. 

Kukła [czet.] lalka; ubiór 
kobiecy na głowę. 

Kukurbtta t. dynia. 

Kulant ob. Coulanł. 

Kulbaka tut. siodło o drew- 
nianych szerokich łękach, 
wyższe od zwyczajnego. 

Kulebiaka [r.] pieróg pie- 
czony, nadziewany siekaną 
białą rybą. 

Kullnar]a ł. sztuka ku- 
charska. 

Kulinarny ł. dotyczący sztu- 
ki kucharskiej; kucheuny. 

Kulis f/.] wyrobnik chiń- 
ski a. indyjski. 

Kulisa /. pośrednicy gieł- 
dowi prywatni nieuznaui, 
nie mający cbarakteru n- 
.rzędowego, oraz k.orzy8ta- 
^ący z ich pośrednictwa spe- 
kulanci zawodowi; oh. Kulisy. 

Kulisjer /. pośredniczący 
na giełdzie, lecz nieupraw- 
niony do tego. 

Kulisy /. malowane ścia- 
ny ruchome , stanowiące 
boczne dekoracje sceny tea- 
tralnej; za 4(-ami, skrycie; 
oh. Kulis. 

Kulmbachskle piwo, gatu- 
nek piwa bawarskiego ciem- 
nego (od miasta Kulmbach 
w Bawarji). 

Kulminacja ni. najwyższe 
i najniższe położenie gwiaz- 
dy w przejściu przez po- 
łudnik, górowanie i doło- 
wanie gwiazdy; chwila naj- 
wyższego wzniesienia się; 
I kulminacyjny punkt, punkt naj- 
I wyższego wzniesienia się, 
stopień najwyż.szego napię- 
cia. 
I Kuioar /. ob. Coulolr. 

Kulomb, taka ilość elek- 
tryczności, która, przepły- 
wając w ciągu sekundy 
przez przecięcie przewod- 
jiika, wytwarza prąd o na- 
tężeniu jednego ampera (od 
nazwiska fizyka francuskie- 
go Coulomb 17.S6— 180t)). 

Kulpat^. obwiniony, oskar- 
żony. 

Kuisza [blr.] kość biodro- 
wa, biodro. 

Kult 1. część religijna, u- 
bóstwianie; religja, wiara; 
obrzędy religijne; zwyczaje. 

Kultura t. ulepszona ho- 
dowla roślin i zwierząt; po- 
stępowa uprawa roli; uszla- 
chetnienie obyczajów ludz- 
kich, rozwój i nkształcouio 
duchowe, oświata, cywili- 
zacja; kulturalny, kulturny, do- 
tyczący kultury, stanowiący 
kulturę; oświecony, światły, 



Kulturkampf n. walka prze- 
ciw Kościołowi katolickie- 
mu w Prusach, wprowadzo- 
na przez Bismarka. 

Kulturny ob. Kulturalny. 

Kulłurłrltger ». dotl. sze- 
rzycie! oświaty i cywiliza- 
cji; nazwa, którą w swej 
zarozumiałości nadają so- 
bie Niemcy wśród innych 
narodów, zwłaszcza w Ga- 
licji i w Poznańskim. 

Kultysta h. literat, używa- 
jący stylu ciemnego, zawi- 
łego a. napuszonego. 

Kultywałor/. narzędzie rol- 
nicze do spulchniania ziemi. 

Kultywować /. uprawiać, 
hodować; uszlachetniać. 

Kuluar oi>. Coulolr. 

Kułak [r.] (?) pięść zaciś- 
nięta; uderzenie taką pię- 
ścią; w Rosji chłop bogaty, 
wyzyskujący innych chło- 
pów, lichwiarz wiejski. 

Kułan tur. osieł dziki; prze- 
zwisko pogardliwe. 

Kumberiand, rodzaj so.su na 
zimno (od nazwiska angli- 
ka Cumberland). 

Kumple lit. wędlina, siyn- 
ka wieprzowa (niegotowa- 
na). 

Kumoter t. kum. 

Kumulacjant. nagromadze- 
nie, połączenie, skupianie; 
piastowanie naraz dwóch 
urzędów. 

Kumuiator ni. zbiornik. 

Kumulować ł. łączyć, sku- 
piać. 

Kumys łat. napój musują- 
cy, wyrabiany z fermentu- 
jącego mleka klacijy. 

Kundman n. stale kupują- 
cy w jednym bandln, stały 
odbiorca danego producenta. 

Kundszaft n. świadectwo 
rzemieślnicze; patent; kli- 
jentela. 

Kunigas /(<. książę litewski. 

Kunikuł i. ściek, kanał 
ściekowy. 

Kunktacja t. zwlekanie, o- 
ciąganie się, przedłużanie 
układów. 

Kunktator ł. rozmyślnie 
zwlekający, ociągający się, 
powolny w działaniu, na- 
myślający się. 

Kunktować t. zwłóczyć, po- 
wolnie działać, przewlekać 
sprawę. 

Kunsthłndler n. handlujący 
dziełami sztuki, głównie o- 
brazami, sztychaini, rzeź- 
bami; właściciel tak zwane- 
go salonu sztuki. 

Kunstkamer *. to samo co 
muzeum (ob j. 

KUnstler n. artysta. 

Kunszt n. sztuka; umie- 
jętność; rzemiosło; kunsz- 
towny, wyrobiony z poczu- 
ciem sztuki, artystyczny, 
misterny, sztuczny. 

Kunsztmistrz n. artysta, 
sztukmistrz, kuglarz, magiL 



Kunsziyk n. dzieło sztuki; 
k-l zręczne sztuki gimna- 
styczne; sztuczki, figle. 

Kupała mlir. dawne obrzę- 
dy pogańskie w noc św. 
Jana; sobótka. 

Kupi ob. Coupś. 

Kupela t. tycielek z. po- 
piołu kostnego, w którym 
odbywa się kupelacja; ku- 
peiować, dokonywać kupe- 
lacji. 

Kupelacja ni. wydzielanie 
srebra i złota z aljaiów 
przez stopienie ich z glejtą 
w kupeli. 

Kupido, Kupidyn t. w mi- 
tologji rzymskiej bożek mi- 
łości, amor, przedstawiany 
w postaci skrzydlatego pa- 
cholęcia z łukiem i strza- 
łami. 

Kupla n. godło górnicze; 
młot i kilof na krzyż zło- 
żone; pas, sprzączka u pasa. 

Kupler ». stręczyciel nie- 
rządu, rajfur, rufjan; kupler- 
stwo, stręczenie w złej my- 
śli, stręczenie do nierząd*, 
rajfurstwo. 

Kuplet /. zwrotka, piosen- 
ki; w operetce piosenka tre- 
ści wesołej i na ezasie, z po- 
wtarzającemi się w każdej 
zwrotce temi samemi wy- 
razami; kuplecłsta, śpiewak 
wykonywający kuplety. 

Kuplong, Kuppelung n. przy^ 
rząd, łączący końce drągów, 
dwu maszyn a. dwu części 
maszyny, służy do przeno- 
szenia ruchu z jednej ma- 
szyny a. części maszyny 
do drugiej. 

Kuplować n. wiąza^, krę- 
pować. 

Kupolować ob. Kupelować. 

Kupulowy piec od. Kepulak. 

Kupon /. dowód procen- 
towy, dołączany de papie- 
rów wartościowych, za któ- 
rego pi-zedstawieniom wła- 
ściwa kasa wypłaca należ- 
ny procent od tych papie- 
rów; odcinek 

Kupryt ni. czerwona ruda 
miedziana. 

Kur mir. (?) odra, żami- 
ra (choroba zakaźna). 

Kuracja l. leczenie; kura- 
cyjny, leczniczy. 

Kuracjusz nt. iart. ten, oo" 
używa kuracji, szczególnie] 
w miejscowości kąpielowej. 

Kurant /. moneta w kraju 
obieg mająca; brzęcząca mo- 
neta, gotówka; śpiewka, ar- 
ja, wydzwaniana przez gra- 
jący zegar lub tabakierkę; 
rodzaj tańca dawnego; ku- 
rantowy towar,' towar po- 
kupny, poszukiwany. 

Kurara, zgęstniafjr sok ro- 
ślin jadowityfth jiodzwrot- 
nikowych, silna trucizna, u-, 
żywana przez dzikich kra- 
jowców Ameryki Południo- 
wej do zatruwania strzał. 



Kuratela — Kwadrat 



UG 



Kuratela M. upieką praw- 
na, nadzór nrid osobą i jej 
iiiaj^tkiem przez sąd usta- 
nowiony, z powodu marno- 
trawstwa, uraysłowoj cho- 
roby i t p. przyczyn; przen. 
nieproszona opieka i do/ór. 

Kurat ł. ksiądz zawiadu- 
jący parafją klasztorną. 

Kurator ł. opiekun praw- 
ny, ustanowiony przez sąd: 
wyższy urządnik, strzegący 
Interesów jakiej instytucji; 
wyższy urzędnik, mający 
nadzór nad zakładan)i nau- 
kowemi w okręgu nauko- 
wym; k. upadłości, opiekun 
i zarządca majątku kupca 
upadłego, przez prawo usta- 
nowiony. 

Kuratoria irł. włariza i biu^ 
ro kuratora okręgu nauko- 
wego. 

Kurałorjum irt. instytucja 
opiekuńcza; k. trzeźwości, 
instytucja, przeciwdziałają- 
ca szerzeniu nią pijaństwa 
wśród ludu przez zakłada- 
nie łierbaciami, urządzanie 
zabaw ludowych^ odczytów 
i t. p. 

Kurai /. odwaga, śmia- 
łość. 

Kurbet /. ob. Korwet. 

Kurcgalop n. krótki galop 
konia. 

Kurdesz tur. ulubiona nie- 
gdyś piosnka przy kielichu, 
której każdą zwrotkę koń- 
czyły wyrazy : „Kurdesz , 
kurdesz nad kurdeszamil" 

Kurdygarda ob. Kordegarda. 

Kurenda ł. okólnik, obieg- 
nik, cyrkularz, list okólny. 

Kurentny ł. [».] obiegowy, 
kursujący, mający powodze- 
nie, żądany. 

Kureń, Kurzeń mir. chata 
drewniana bez komina; le- 
pianka w ziemię wkopana 
z dachem z darni; namiot 
kozacki; obóz kazacki; sze- 
reg, złożony z 10-ciu ludzi, 
stanowiący 50-tą część roty 
kozackiej podług daw, orga- 
nizacji; przen. pułk kozacki 
(2000 ludzi). 

kurę /. robić iar(. chodzić 
w zaloty. 

Kurfirst /t. dawniejszy ty- 
tuł niektórych książąt nie- 
mieckich, to samo po elek- 
tor. 

Kurgast h. ten, kto przy- 
był leczyć się do miejsco- 
wości leczniczych. 

Kurhan tur. przedhistorycz- 
na mogiła na stepach ukra- 
ińskich, podolskich i t. d.; 
kopiec, ręką ludzką usy- 
pany. 

Kurłiaus, Kursai k. w miej- 
scowościach kąpielowych 
gmach z salami do zabaw, 
Koncertów i t. p. 

Kurja ł. w starcz. Rzymie 
nazwa klas, na które dzie- 
liły się znakomite rody 



rzymskie; miejsce obrad 
patrycjuszów i posiedzeń 
senatu; dwór papieski i 
kolegjum kardynałów ; o - 
krąg wyborczy; klasa wy- 
borcza. 

Kur|all$ta ni. -zwolennik 
niegraniczonej władzy pa- 
pieża w Kościble. 

Kurjaine ł. wybory, wybo- 
ry kurjami. 

Kurier /. goniec; goniec 
rządowy, wiozący depesze 
lub rozkazy; tytuł czaso- 
pism; pociąg kurjeriiki; ku- 
rjerka, to samo co sztajn- 
kiolerka; kobieta, przewo- 
żąca tajne depesze; kurjer- 
tki pociąg, najszybszy po- 
ciąg kolejowy. 

Kurjercug m. ob. Kurjerski 
pociąg. 

Kurjozum ob. Curioium. 

Kurkuma ar. roślina z ro- 
dziny imbierowatych, któ- 
rej korzeń wysuszony, zwa- 
ny cytuiar, używa się jako 
lekarstwo; barwnik żółty 
z tego korzenia, używany 
w farbiarstwie, także w che- 
mji do odróżnienia kwasów 
od zasad, gdyż pod działa- 
niem kwasów przybiera ko- 
lor brunatny. 

Kurllsta *. lista osób przy- 
byłych do miejscowości 
leczniczej. 

Kuro jap. czarny. 

Kurort n. uzdrowisko, miej- 
scowość lecznicza tzczeg. w 
Niemczech. 

Kurować ł. leczyć. 

Kurpie lii. łapcie, chodaki 
plecione z łyka, kierpce. 

Kurs ł. bieg, obieg; cena 
obiegowa pieniędzy a. pa- 
pierów wartościowych na 
rynku handlowym albo na 
giełdzie; program całorocz- 
nego wykładu; wykład, o- 
bejmujący całokształt jakiej 
nauki; rok nauki w wyż- 
szym zakładzie naukowym; 
ogół studentów jednego kur- 
su; zakład naukowy, w któ- 
rym są wykłady jakiej nau- 
ki (kursy handlowe, prawne 
i t. p.); droga przebyta (np. 
przez posłańca lub powóz 
publiczny); prteit. kierunek 
polityki jakiego państwa w 
danej chwili. 
Kursa! ob. Kurhaus. 

Kursalon n. sala bawialna 
w zakładach kąpielowych. 

Kurscetel n. ceduła gieł- 
dowa, wykazująca kurs pa- 
pierów publicznych, akcji, 
weksli , monet w danej 
chwili. 

- Kursistka ni. słuchaczka, u- 
częszczająca na kursą uni- 
wersyteckie, studentka. 

Kursor t. posłaniec; woź- 
ny, listonosz. 
Kursorja ł. ob. Kurenda. 
Kursoryczny ni. wykład , 
czytanie jakiej rzeczy nau- 



kowej, nie przerywane ob- 
jaśnieniami. 

Kursować ł. być w ruchu, 
w obiegu (o monecie); bie- 
gać, jeździć, przebywać sta- 
le jedną przestrzeń; krą- 
żyć, obiegać, szerzyć się 
(np. pogłoska). . 

Kursywa (rt. druk jKKihy- 
ły, podobny do pisma: kmr- 
ij/wa. 

Kurta ł. marynarka, spen- 
cer, kusy surducik; pies ku- 
sy, z podciętym ogonem, 
szczególniej kundys; prten. 
skroić komu kurtę, obić, o- 
grać, pnsyczynić strat, po- 
zbawić dochodu. 

Kurtaksa n. opłata za po- 
byt w miejscu leczniczym. 

Kurtaż ob. Courtage. 

Kurtjer ob. Courtler. 

Kurtuazja /. wytworna, u- 
przedzająca gi-zeczność, ry- 
cerskość. 

Kurłumwizum ob. Curtum 
vlsum. 

Kurtyna/, frontowa rucho- 
ma zasłona sceny; wał, łą- 
czący dwa bastjony; prten. 
uchylić kurtyny, odkryć część 
tajemnicy. 

Kurtyzana /., Kurtyzanka, 
zalotnica, nierządnica, (na 
wyższym stanowisku). 

Kurtyzować (ob. Kurte) ro- 
bić kurtę, obcinać ogon psu; 
anglizować konia. 

Kurucze tcfg. powstańcy 
węgierscy w różnych cza- 
sach, walczący przeciw dy- 
nastji Habsburskiej; szowi- 
niści węgierscy. 

Kurulne ł. krzesło, w daw. 
Rzymie: siedzenie zaszczyt- 
ne dla wysokich dostojni- 
ków. 

Kurwatura t. krzywizna; 
pastorał. 

Kurytarz ob. Korytarz. 

Kurze SIchtn. tkurce zycht) 
weksel krótkoterminowy. 

Kurz und blindig n. (kurc 
und bundych) krótko i wę- 
złowato. 

Kurzeń ob. Kureń. 

Kusso abis. sproszkowane 
kwiaty drzewka tegoż na- 
zwiska, należącego do ró- 
żowatych, rosnącego w A- 
bisynji: lekarstwo na ta- 
siemca. 

Kustodja ł. straż; zaję- 
cie kustosza, kustoszostwo; 
jego kancelarja; szafka na 
drogocenne przedmioty : 
część prowincji zawiady- 
wanej przez prowincjała. 

Kustosz ł. w zakonach re- 
guły Św. Franciszka prze- 
łożony nad kilku klaszto- 
rami, stanowiącemi kusto- 
dję; kanonik, zarządzający 
probostwem katedralnym; 
■ urzędnik, pilnujący zbiorów 
sztuki, zawiadujący bibijo- 
teką i t. p.; u dołu stron- 
nicy w dawnych książkach 



drukowana pierwsza syla- 
ba a. pierwszy wyraz, roz- 
poczynający następną stron- 
nicę; cyfry p«rzą.lkowe 
(dawniej kolejne litery abe- 
cadła), drukowane na pierw- 
szej, niekiedy i na trzeciej 
stronnicy każdego arkufcza, 
inaczej: sygnatura. 

Kusyna ni. proszek knssu 
^o4.;— lekarstwo na solit^ra. 

Kusz /. stawka w pze. 

Kusza /. rodzaj łuku do 
strzelania, naciąganego le- 
warem; machina oblężnicza 
do ciskania kamieni, bali- 
sta; kusznik, kuszownłk, ten 
00 strzela z kuszy. 

Kuszci mtr. krzai, krzew. 

Kuszetka /. kozetka, sof ka. 

Kuśnierz n. rzemieślnik 
podszywający ubranie fu 
trem ze skór zwierzęcych. 

Kuta n. habit, ubiór za- 
konny. 

Kuter a. jednomasztowy 
statek nadbrzeżny i rybac- 
ki, szybki i lekki; łódź 
boczna okrętu wojennego. 

Kutja *f). Kucja. 

Kutiier n. kosmatość su- 
kna, barchanu, jakiej ro- 
śliny. 

Kuwada ob. Couvade. 

Kux, Kuks n. udział w przed- 
siębierstwię gómiczem, w 
kopalni. 

Kuzyn /. krewny, powino- 
waty. • 

Kwacz n. (?) kij z nawią- 
zaną szmatką; pędzel mu- 
larski; zły pędzel; przen. 
złe pióro do pisania. 

Kwadra t. (pierwsza, o- 
statnia): położenie księży- 
ca względem ziemi, gdy 
do połowy jest c^wietlony, 
iunacja księżyca, następu- 
jąca po nowiu a. po pełni; 
ćwierć, czwórka; w grze 
bilardowej uderzenie bili 
tak, aby robiąc czworobok; 
trzy razy uderzyła o bandę. 

I(wadragiena /. odpust 
czterdziestodniowy. 

Kwadragiezyma /. wielki ^ 
post czterdziestodniowy ; j 
niedziela palmowa a. kwiet- J 
nia. y 

Kwadrans t. czwarta częśó 
godziny, 15 minut, 

Kwadrant t. narzędzie a- 
stronomiczne do oznacza- 
nia położenia gwiazd: czwar- 
ta część koła podzielona 
na stopnie, opatrzona w ru- 
chome pfzeziemiki i osa- 
dzona na ścianie w pła.sz- 
czyźnie południka przyrząd 
do nadania elewacji arma- 
cie. 

Kwadrat /. czworokąt o 4 
bokach równych i kątach i 
prostych; druga potęga: ilo- 
czyn z pomnożenia liczby 
przez siebie; jednostka dru- 
karska do obliczania szero- 
kości i długości stronnic. 



117 



Kwadratura — Kwit 



ma objetoSć cztei'ecU cy- 
rer czyli 48 punktów; ma- 
terjaf niiszy od czcionek, 
do wypofniai.ia wierszy nie- 
pełnych; k. magiczny, liczby, 
nłożoue w tyleż wierszy 
00 i rzędów, tak dobrane, 
ie suma każdego wiersza, 
każdego rz^du i każdej 
przekątni jest jednakowa; 
kwadratowy, czworoboczny, 
mający pewnf^ miarę po- 
wierzchni w kwadrat; k-e 
miary, miary powierzchni. 

Kwadratura t. odległośi^ od 
siebie dwu ciał niebieskich 
o czwartą częśó kola czyli 
o 90°; k. koła, zadanie gieo- 
meti"yczne, polegające na 
znalezieniu sposobu nakre- 
ślenia kwadratu, równego 
powierzchnią danemu kołu; 
przen. zagadnienie niemo- 
żliwe do rozwiązania. 

Kwadrować Ł przypadać, 
stosować się, harmonizować 
z czem, pasować, odpowiadać 

Kwadrupla /. ilość po- 
czwórna. 

Kwadrupieł mI. welocyped 
czterosiedzeniowy. 

Kwadruplować i. brać po- 
czwórnie (np. czwórnasób, 
k. stawkę w grze, grać o 
stawkę 4 razy większą niż 
początkowo). 

Kwadryga/. wóz starorzym- 
ski, zaprzężony w czwórkę 
koni. 

Kwadryljon nł. 1,000 try- 
Ijonów, liczba 1 z 15 ze- 
rami. 

Kwadryparłycja nł. podział 
na cztery części. 

Kwadrywjum ł. dawniejsze 
szkoły, 'A których uczono 
4-ch nauk; gieometrji, a- 
rytmetyki, asti-onomji i 
śpiewu. 

Kwakier a. dosl. drżący; 
sekta protestancka w An- 
glji i Ameryce; przen. czło- 
wiek czystych obyczajów. 

Kwalifikacja M. uzdolnie- 
nie, zdolność do sprawowa- 
nia jakiego obowiązku; świa- 
dectwo uzdolnienia; świa- 
dectwo policyjne dla otrzy- 
mania paszportu. 

Kwalifikować śt{. oznaczać, 
do jakiej kategorji kto lub 
00 ma należeć; k. się, na- 
dawać się, być odpowiednim. 

Kwalitatywna M. analiza 
chemiczna, wykazanie, jakie 
pierwiastki chemiczne znaj- 
dują się w danej próbce, 
bez oznaczenia ich propor- 
J cji i ilości; rozbiór che- 
miczny jakościowy. 

Kwantum ł. pewna ilość, 
pewna .suma. 

Kwantytaływna nł. analiza 
chemiczna, rozbiór chemicz- 
ny ilościowy, wykazanie, w 
jakiej projłurcji pierwiastki 

|3hemiczne wchodzą w zwią- 
zek. 



Kwarantanna ie. nakaz za- 
trzyraywaniił w pewnej li- 
nji granicznej okrętów, o- 
8Ób lub zwierząt przyby- 
łych z miejsc, dotkniętych 
carazą; miejsce i czas, prze- 
znaczony dla tego zatrzy- 
mania. 

Kwarc «. (?) minerał po- 
spolity, będący caystą krze- 
mionką. 

Kwarciane wojsko {ob. Kwar- 
ta) wojsko zacieknę, utrzy- 
mywane z kwarty (czwar- 
tej, ą właściwie piątej czę- 
ści) dochodu z dóbr kró- 
lewskich. 

Kwarcyt ni. skała kwarco- 
wa ziarnista, zbita. 

Kwarglei n. zwyczajny ser 
wiejski w małym formacie. 

Kwarta ł. miara dla ciał 
sypkich lub płynnych = '/^ 
garnca, litr; w mm. nazwa 
czwartego tonu porządko- 
wego od tonu zasadnicze- 
go; wfechtunku: cięcie w 
lewe ramię; w szkołach nie- 
mieckich czwarta klasa; od- 
bicie bili od trzech band 
bilardu przed trafieniem 
w cel zamierzony; w grze 
w ramel-pikietę: sekwens 
czterech kart od króla; w 
daw. Polsce: dochód z kró- 
lew.szczyzn, z którego u- 
trzymywane było kwarciane 
(ob.j wojsko. 

Kwartał M. czwarta część 
roku; dzielnica miasta; kwar- 
talnik, pismo, wydawane raz 
na kwartał. 

Kwartant nł. księga for- 
matu in ąuarto. 

Kwarter a. jednostka wa- 
gi, czwarta część dawnego 
centnara angielskiego = 28 
funtom avoirdupois, jednost- 
ka miary zboża=8 buszlom 
(oh. Bushel)=290 litrom. 

Kwarteron h. dziecko eu- 
ropejczyka i terceronki lub 
odwrotnie. 

Kwartet v>. utwór muzycz- 
ny na 4 głosy lub na 4 in- 
strumenty; 4 osoby, wyko- 
nywające taki utwór; kwar- 
tecis*a, muzyk, należący do 
kwartetu,gry wający w kwar- 
tecie. 

Kwarłjer /. poddanie się 
załogi fortecznej z prawem 
wolnego wyjścia. 

Kwart-major, w grze w 
rumel-pikietę sekwens czte- 
rech kart jednej maści, od 
asa. 

Kwarto ob. In guarto. 

Kwart- sekstowy akord, w 
muz. akord złożony z nuty 
dolnej, jej kwarty i seksty. 

Kwasja »/. gorzknia le- 
kai-ska, drzewo, r?'snące w 
Brazylii , którego gorzka 
kora jest używana jako lek. 

Kwasi n. kutas, frendzla. 

Kwatera [/.] mieszkanie 
ncteg. wojskowego; leże woj- 



skowe; działka w ogrodzie; 
część okna objęta jedną ra- 
mą; kwaterować, rozmiesz- 
czać (wojsko) po kwaterach; 
mieszkać; k. się, wprowa- 
dzać się, sadowić się; kwa- 
terunek, obowiązek dawania 
wojsku kwatery, podatek 
kwaterunkowy; kwaterunko- 
we, podatek na mieszkania 
dla wojska. 

Kwaterka ł. czwarta część 
kwarty. 

Kw.!itermistrz n. oficer a. 
m'zędiiik, zajmujący się roz- 
kwaterowaniem wojska, gie- 
nerał k., wyższy oficer 
sztabu głównego, zawiadu- 
jący rozmieszczeniem woj- 
ska. 

Kwaternjony nł. gałąź ma- 
tematyki, rachunek niezwy- 
kle doniosły i nogólniający, 
obmyślony przez Hamilto- 
na z Dublinu. 

Kwaterno ir. w loterji licz- 
bowej czterynumery, razem 
wzięte i razem z koła wy- 
ciągnięte; w grze w lote- 
ryjkę: ozteiy liczby w jed- 
nym rzędzie nakryte. 

Kwatr w. zaprząg cztero- 
konny. 

Kwatrino 1. dawna mie- 
dziana moneta rzymska=»/i 
grosza. 

Kwazymodo ob. Ouasimodo. 

Kwef /. zasłona twarzy, 
używana przez kobiety mu- 
zułmaósMe; woal; kweflć, 
osłaniać twarz kwefem. 

Kwerela Ł zażalenie, skar- 
ga do sądu grodzkiego, spra- 
wa. 

Kwerenda ł. poszukiwanie; 
szperanie (w aktach, w ar- 
chiwach). 

Kweres nł. zamieszanie, 
kłopot; śledztwo. 

Kwerymonja iri. zażalenie, 
skarga. 

Kwesta M. zbieranie jał- 
mużny na biednych a. na 
klasztor; to co zebrano, 
kwestując; kwestarz, braci- 
szek zakonny, kwestujący 
na utrzymanie klasztoru; 
kwestarka, zbierająca jał- 
mużnę po domach lub w 
kościele. 

Kwestja ł. pytanie, zada- 
nie do rozwiązania, do roz- 
strzygnięcia; wątpliwość; 
trudność; przeszkoda; spra- 
wa; k. gabinetowa, sprawa, 
której rozstrzygnięcie nie- 
zgodne z żądaniem mini- 
strów spowoduje podanie 
się ich do dymisji; k. for- 
malna, dotycząca sposobu 
traktowania spraw; k. mery- 
toryczna, dotycząca treści 
sprawy rcłzwaźanej; wziąć 
kogo na kwestję, badać, pod- 
dać badaniu. 

Kwestjonarjusz nł. szcze- 
gółowy spis pytań, doty- 
czących jakiej sprawy, ro«- 



syłany zwykle ludziom kom- 
petentnym dla pozyskania 
wyjaśnień. 

Kwestjonować M. wypy- 
tywać; podawać w wątpli- 
wość. 

Kwestor /. tytuł urzędni- 
ka skarbowego w dawnym 
Rzymie; w uniwersytecie 
urzędnik do pobierania o- 
płat za kolegja. 

Kwestować trk chodzić a. 
jeździć po kweście; zbierać 
dobrowolne datki na ubo- 
gich, na zakłady dobroczyn- 
ne, na kościół, klasztor i t. p. 

Kwestura ł. biuro do przyj- 
mowania opłat w uniwer- 
sytecie; członkowie korpo- 
racji parlamentarnej zajmu- 
jącej się sprawami kasowe- 
mi; urząd kwestora. 

Kwietyzm of>. Kwjetyzm. 

Kwindecemwir Ł kapłan 
rzymski, czuwający nad 
księgami sybillińsluemi i 
igrzyskami sekularnemi. 

Kwindecz tr. dawna gra w 
karty. 

Kwinkunks ob. Quincunx. 

Kwinkwenjum ob. Quinque- 
nium. 

Kwinta Ł piąta klasa w 
szkołach; piąta częió; pią- 
ty ton od tonu głównego 
w gamie djatonicznej; naj- 
wyższy ton skrzj^pcowy, 
struna skrzypcowa E; w ru- 
mel-pikiecie sekwens pię- 
ciu kart; spuścić nos na k-ę, 
spokornieć, stracić na fan- 
tazji, stracić rezon. 

Kwintal /. francuski cent- 
nar handlowy = 100 kilo- 
gramom. 

Kwinterno v. wygrana w 
loteryjce, w loterji liczbo- 
wej na pięć numerów, . ',zem 
postawionych i razem z ko- 
ła wyciągniętych. 

Kwinteron h. mieszaniec 
z człowieka białego i kwar- 
tę rona. 

Kwintesencja /. najgłów- 
niejsza, najistotniejsza treść 
rzeczy. 

Kwintet «•. utwór muzycz- 
ny na 5 głosów lub na 6 
instrumentów. 

Kwintsekstowy akord,w muz. 
akord złożony z ntity dolnej, 
jej tercji, kwinty i seksty. 

Kwintyijon nł. 1000 kwa- 
dryljonów; liczba 1 z 18 
zerami. 

Kwirl n. kołatka, mątew- 
ka, narzędzie kuchenne do 
rozbijania i mieszania mle- 
ka, piany i t. p. 

Kwiryci^. zaszczytna nazwa 
ludu rzymskiego względnie 
do jego praw obywutelskich. 

Kwirynał t. pałac królew- 
ski w Rzymie, dawniej jia- 
pieski; prten. dwór włoski. 

Kwit irt. pińmienne po- 
świadczenie z odbioru pie- 
niędzy, paczki i t. p.; re- 



Kwitarjusz — Lakoniczny 



118 



wers, zobowiązanie piśmien- 
ne spłaty pożyczki; kwita, 
już dosyć! już rachunki wy- 
równane; odwet; grać na 
kwitę, ffrać o cały rezultat 
gier poprzednich a. gry po- 
przedniej; kwitować, wyda- 
wać kwit na dowód odbioru 
należności; iron. k. z czego, 
woale nie chcieć czego; k. 
st$ z kim, wyrównywać wza- 
jemne rachunki, należności. 

Kwitarjusz nt. księga do 
wycinania kwitów; księga 
pokwitowań. 

Kwjetacja ^l. uspokojenie. 

Kwjetysta «ł. zwolennik fi- 
lozofii ukojenia. 

Kwjetyzm nł. dążenie do 
osiągnięcia spokoju, jako 
najwyższego celu życia, 
przez zatopienie się bez- 
cztnne w rozmyślaniach 
religijnych, a. abstrakcyj- 
nych, -a. estetycznych; obo- 
jętność, filisterstwo. 

Kwodllbet ob. Quodlibet. 

Kwota śrł. pewna ilość 
pieniędzy. 

Kyanometr vb. Cyjanometr. 

KyiUtyka *g. sztuka cho- 
dzenia na głowie i na rę- 
kach. 

Kynografja *g. opis psów. 

Kyrie eietson! g. Panie, 
zmiłuj się nad nami! 



L. 



Ł. skr. LeK (06./, tkr. Liber 
{ob.); tir. Litr (oh.). 
L. liczba rzymska=50. 
L. a. tkr. Legę artis, na 

receptach: według przepi- 
su sztulu (farmaceutycz- 
nej). 

Laba n. święto, odpoczy- 
nek, próżnowanie; przyjem- 
ność, uciecha, zabawa. 

Labarum -t. proporzec sta- 
roż. rzymski ; ko.sztowny 
sztandar Kon.stantyna ^'r, 
monogram, złożony z grec- 
kich liter X. P, oznaczają- 
ce imię Chrystusa; przen. 
godło, pod którym ktoś wal- 
czy, święte dla niego. 

Laber, Labry «. ozdoba w 
około czego, obwódka, bra- 
mowanie; ozdoby "kwieciste; 
floresy, wychodzące z pod 
hełmu, otaczające tarczę 
herbową. 

LaAerdan «. iwieże, solo- 
ne 'mięso wątłusza. 

Latiales ł. spółgłoski war- 
gowe (b, p, w, f, m). 

Labirynt g, w starożytno- 
ści nazwa budowli z jed- 
nym wejściem, zawierają- 
cych mnóstwo sal i krę- 



tych korytarzy; w anato- 
mji: wewnętrzna część u- 
cha, błędnik; w ogrodnic- 
twie: gaik ze sztucznie po- 
wikłanemi ścieżkami; przen. 
sprawa lub rzecz bardzo 
zawikłana, niejasność, za- 
męt. 

Labiryntodont *g. źabojasz- 
ozur, płaz zaginiony. 

Labjalny ł. wargowy. 

Laborant t. pracujący w 
laboratorjach naukowych ; 
posługacz w aptece. 

Laboratorium ł. pracownia 
do wykonywania rozmai- 
tych czynności naukowych, 
doświadczeń, badań fizycz- 
nych, chemicznych, tech- 
nicznych i t. p.; w wojsku: 
warsztat do przysposabia- 
nia amanicji. 

Ljibor łmprobus i. praca 
niestrudzona; I. (1.) omnia 
vincit, praca (niestrudzona) 
wszystko przezwycięża. 
^ Labować, L. się n. rozko- 
szować się; dogadzać sobie, 
używać, posilać się. 

Labrador h. rolnik. 

Labrador, minerał, spat 
polny sodowo-wapienny, by- 
wa bezbarwny a. pięknie 
zabarwiony: używa się do 
pierścionków, spinek i t. p. 
(od nazwy krainy). 

Labrować ł. zdobić, brze- 
gi, bramować, ozdabiać tar- 
czę herbową herbami. 

Labai /. pogardliwa nazwa 
księdza, zwłaszcza Francu- 
za (z l'abbf). 

Lac /. (lak) jezioro. 

Lacema t. u starożytnych 
Rzymian płaszcz z kaptu- 
rem. 

Lacliesii oh. Parki. 

Lachons le mot /. (laną 
U mo) powiedzmy ten przy- 
kry wyraz, nazwijmy (kogo 
a. co) po imieniu, jak za- 
sługuje, nie owijając w ba- 



Lacls /. (łasi) dotł. siatka; 
tkanina siatkowata półjed- 
wabna. 

Lacrima Christ! ł. dotł. 
„łza Chrystusa"; delikatne 
wino rosnące w połud. Wło- 
szech. 

Lacrimoso, Lagrimoso tr. 
w OTMZ. -żałośnie, łzawo, bo- 
leśnie. 

La crKigue est aisje et 
Part est difficile lia Iritik 
e tezę e lar e dt/istl} f kry- 
tyka jest łatwa, lecz sztuka 
tnidna. 

Lactobacillus ni. bacyl, po- 
wodujący zsiadanie się mle- 
ka. 

Lactus soi:te łua vłvas sa- 
plenter t. będziesz żyć mą- 
drze gdy będziesz zadowo- 
lony z losu twego. 

Lada n. skrzynia kasowa; 
kasa cechowa; stół sklepo- 
wy, kontiłar; sŁrzynkia do 



rznięcia sieczki; skrzynia 
do zboża w młynie. 

Ladenhliterit. towar, oddcw- 
na w sklepie na półkach sto- 
jący, nie idący, ciężko się 
sprzedający. 

Ladra n. łachmany; skóra 
do pompy; ladrowanie, 0- 
krycie zbrojne, pancerz, 
zbroja. 

Lady a. (ledi) pani, dama 
wyższego stanu w Anglji. 

Laetare 1. Uoil. raduj się: 
nazwa czwartej niedzieli 
postu. 

Lafa pert. płaca miesięcz- 
na a. 'roczna, żołd, pensja. 

La faim chasse le loup dn 
bois /. (ia ff szat ió lu dii 
bila) głód wygania wilka 
z lasu; przen. konieczność 
zmusza człowieka nieraz do 
czynienia tego, co mu się 
niepodoba. 

Lag V. (?) błoto, moczar, 
sapowisko. 

La gardę meurt et ne se rend 
pas /. (la gard mór e no to 
rt^ pa) gwardja umiera anie 
poddaje się — słynna odpo- 
wiedź Cambronne'a, gdy pod 
"Waterloo wezwano gwardję, 
żeby się poddała. 

Lagerbuch n. księga skła- 
dowa, wykazująca ilość to- 
waru. 

Lagier n. osad, formujący 
się w beczce przy fermen- 
tacji irina; roztwór solny, 
w którym trzymają śledzie; 
skład (towarów); obóz. 

Lago n>. jezioro. 

La grandę nation /. (la 
grc^d natjąi dotł. wielki na- 
ród, szydercza nazwa da- 
wana Francuzom. 

Lagrowe piwo, piwo wy- 
stałe,' leżak; I. szkło, grub- 
sze szkło wyrobione z lep- 
szej masy szklanej, używa- 
ne na szyby (ob. Lagier). 

Laguna tr. płytki mo- 
czar, a. jezioro ciągnące 
się wzdłuż brzegu morza 
tam, gdzie większa rzeka 
ma ujście, tworząc ławice 
i mielizny (jak w "Wenecji); 
jezioro wewnątrz atolu. 

Laicyzacja nł. usunięcie ja- 
kiej inftytucji z pod zarzą- 
du duchowieństwa. 

Laik g.-l. braciszek zakon- 
ny spełniający obowiązki 
niższego rzędu w klaszto- 
rze katolickim, nie mający 
wyż.szych święceń; prten. 
człowiek nieobeznany z ja- 
ką nauką liib sztuką, nie- 
rzeczoznawca. 

Łałrd t2ioc. (lerd) więk- 
szy właściciel w Szkooji, 
lord. 

lais, Lalsa/. [«.] w staro 
francu.«tiej i staro-angiel- 
skiej poezji sazwa pieśni 
lirycznych, opisujących a. 
epicinych; śpiewanie pray 
dfwi^ku instrumentów ctjfu- 



nowych (najbardziej rozpo- 
wszechnione we Francji w 
12 wieku, zarzucone w 
16-ym). 

Lalttez faire, laittez pas- 
ser /. lUte /tr, lete patej 
formuła ekonomistów, żą- 
dających wolnoś';! pracy i 
swobody konkurencji bez 
interwencji pańbtwa; swo- 
boda działania. 

Laibik n. mundur wojsko- 
wy ; kaftanik, stanik ko- 
biecy. 

Lak peri. [k.J stopiona 
mieszanina różnych żywic 
z dodatkiem proszków pach- 
nących, robiona w pałecz- 
kach do pieczętowania; ro- 
ślina ozdobna z rodziny 
krzyżowych; lakować, pie- 
czętować, zalepiać lakiem, 
pokrywać lakiem. 

Laka ar. [tri.] mieszanina 
jakiego barwnika z glinką, 
solami cynowemi i innemi 
substancjami, służąca do wy- 
robu przezroczystych farb, 
używanych do la-serunku, 
dofarbowania tkanin i t. p.; 
guma żywicina z Indji 
Wschodnich, czerwonawo- 
brunatna, jasna i przezro- 
czysta;piękny werniks chiń- 
ski. 

Laka n. kałuża, gnojówka. 

Laka, miara liczebna su- 
kna=24 łokciom. 

Lakę a. (leki jezioro. 

Lakier (06. Lakierować) roz- 
twór żywicy w terpentynie 
a. w spirytusie, nadający 
przedmiotom połysk i za- 
bezfiieczający od wilgoci 
(różni się od werniksu bra- 
kiem pokostu). 

Lakierować n. powlekać la- 
kierem; lakiernik, rzemieśl- 
nik, zajmujący sięlakierowa- 
niem. 

Lakistów szkoła poetycka, 
inaczej: szkoła jeziorow- 
c6w, powstała w Anglji na 
początku 19 w., nadała kie- 
runek naturalności co do 
wyi'ażeń i wyboru tematów 
(od poetów Wordsworth'a, 
Coleridge'a i Southey 'a, któ- 
rzy się osiedlili nad je- 
ziorami hrabstw Westmo- 
relnnd 1 Cumberland. 

Lakmus n. niebieski barw- 
nik roślinny; lakmusowy pa- 
pier. pai>ierek, nitfyoony lak- 
musem, d'' rozpoiinawania 
kwasów, w których przy- 
biera barwę czerwoną, i do 
zasad, w ktur\ch odzysku- 
je barwę niebieską, używa- 
ny w doświadczeniach che- 
micznych. 

Lakolity 'g. skały wybu- 
chowe, wtłoczone międay 
warstwy osadowe. 

Lakoniczny g. krćitki wę- 
złowaty. zwięzły a dos-id- 
ny; lakonicznoćć oii. Laka-- 
nlzm. 



119 



Lakonizm — Lapilli 



Lakonizin g. sposób zwię- 
złego a jędrnego wypowia- 
dania myńii. 

Lakrymatorjum irt. mała 
urna do łez, łzawnica. 

taksacja irł. biugunka, 
rozwolnienie, djarJH. 

Laktans t. lekarstwo, wy- 
wołujące rozwolnienie. 

Laktacja ni . karmienie 
■ piersią. 

Lakłelna nt. wyciąg, za- 
wierający pożywne pier- 
wiastki mleka. 

Laktobacylina ni. prepa- 
rat Miecznikowa, współcz. 
uczonego; dodany do mleka 
powoduje zsiadanie się (uh. 
Lactobacillus) i ma czynić je 
skutecznym przeciw zgrzy- 
białości przedwczesnej. 

Laktobułyrometr, Laktoskop 
ni. przyrząd do oznacza- 
nia tłustości mleka. 

Laktometr, Laktodensymetr 
ni. przyrząd do mierzenia 
gęstości mleka, probierz. 

Lakłoprcteina ni. proteina 
zawarta w mleku. 

Laktoza ni. odmiana cu- 
ki-u, zawarta w mleku, cu- 
kier mleczny. 

Laktuka t. gatunek sałaty. 
Laktyna ni. gatunek mąki 
do żywienia młodego in- 
wentarza. 

La lamę use le fourreau /. 
(la lam uz 15 Juro) dosl. klin- 
ga zużywa pocłiwę; przen. 
wytężona praca umysłu , 
nei"wów zużywa człowie- 
ka, skraca jego życie. 

Lama /. tkanina przety- 
kana złotem a. srebrem. 

Lama peruw. [h.\ zwierzę 
racicowe o długiej szyi i 
pięknej wełnie; tkanina weł- 
niana z tego zwierzęcia. 
■ Lama ti/beł. kapłan mofi- 
golski Buddy. 

Lamaizm, Lamizni ni. sekta 
buddyjska w Tybecie, któ- 
rej arcykapłanem jest Da- 
lajlama. 

Lambdacyzm y. błędne wy- 
mawianie / zamiast r (np. 
lobak zam. robak). 

Lambinować /. ślęczeć nad 
ozem, zanadto się mozolić. 
Lambrekin /. krótkie u- 
dra|)0wanie firanki u drzwi 
i okien, zwykle z ciężkie- 
go matei-jału; w hei-aldyce; 
ozdoby około hełmu, labry. 
Lamela ł. <ńenka płytka. 
Lament Ł płacz, narzeka- 
•nie. 

Lamentabile ł. w muz. ża- 
łośnie. 

Lamentacja ł. skarga, uża- 
lanie się; pieśni Jeremja- 
szowe, śpiewane w koście- 
le katolickim w ostatnie 3 
dni W. tygodnia. 

Lamentować ł. żalić się, 
biadać, skarżyć się, nai-ze- 
kać. 
La mer i boire /. (la mer 



a hiutr) dosl. morze do wy- 
picia: zadanie arcytrudne, 
zawiłe. 

Lamety /. cięte prążki 
z cienkiej blachy cynkowej, 
używanej do ozdoby choi- 
nek na Boże Narodzenie. 

Laminować /. walcować 
blachę, aby była ci«nką; 
walcować żelazo na sztaby. 

Lamizm ob. Lamaizm. 

Lamować (ob. Lama) ob- 
szywać czym brzegi ma- 
terjałn, bramować. 

Lampa g. [Ł] bezpieczeA 
«twa, I. Davy'eg«, lampa gór- 
nicza, tak urządzona, że od 
niej nie zapalą się gazy w 
kopalni; i. Arganda, lampa 
z okrągłym knotem, we- 
wnątrz pustym, w której po- 
wietrze, wprowadzane przez 
rurkę, wzmacnia siłę pło- 
mienia. 

Lampadacja irt. palenie po- 
deszew lampami przy tor- 
turach. 

Lampadarius f. podstawa 
do lampy podobna do kan- 
delabru. 

Lampart t. wielki kot afry- 
kański centkowany, przen. 
łobuz, birbant, hulaka, roz- 
pustnik. 

Lampas /. pas odmien- 
nego koloru u czapki, spo- 
dni a. kołnierza, u ściany; 
szlak. 

Lamperja /. wyłożenie dol- 
nej części ściany deskami, 
betonem, marmurem a. po- 
malowanie jej ciemniejszą 
farbą aniżeli ściana. 

Lampjon /. lampka a. la- 
tarnia papierowa do ilumi- 
nacji. 

Lampreda, Lampreta Ł ry- 
ba minóg. 

Lamprolonja *g. czystość 
głosu, głos wyraźny, dale- 
konośny. 

Lamprometr *g. przyrząd 
do mierzenia światła. 

Lamus n. przy większych 
dworach domek murowany, 
zabezpieczony od ognia, słu- 
żący do przechowywania 
cenniejszych przedmiotów, 
magazyn , skarbiec ; tron, 
skład starych rupieci, ru- 
pieciarnia. 

Lana caprina i, „kozia 
wełna"; oh. De lana caprina. 

Lanca ł. [».] drążek z( 
stalowym szpicem, ułańska 
pika z chorągiewką. 

Lancet /. nożyk składany 
obosieczny do operacji chi- 
rurgicznych. 

L'aacetre c'e»t mol /. rta"- 
telr sn mu3.) dosl. przodek 
to ja! — ja sam stworzyłem 
sobie imię, stanowisko, nie 
odzieczyłem tego po przod- 
kach. 

Lanciar /. (Wije) oh. Lan- 
sjer. 

Lancknechł n. dawny żoł- 



nierz zaciężny w Niem- 
czech, uzbrojony halabardą, 
spisą lub mieczem; gra ha- 
zardowna w karty, djabe- 
łek. 

Land n. kraj. 

Landamman n. prezydent 
kantonu w Szwajcarji. 

.Landara n. duży ciężki 
powóz podróżny, stara ka- 
reta. 

Landau /. (l^do) rodzaj 
powozu o jednakowo szero- 
kich siedzeniach przednich 
i tylnych, z budą, rozkłada- 
jącą się naprzód i w tył. 

Landgraf »i. dawny ty+uł 
niektórych książąt udziel- \ 
nych w Niemczech. 

Land-Jobber a. (lend-diob- 
ber) przemysłowiec, speku- 
lujący posiadłościami ziem- 
skiemi tzczeg. w Ameryce 
Półn. 

Land-League a. (lend ' lig) 
stronnictwo utworzone 
przez Michała Dawitta w 
r. 1879 i zorganizowane 
przez Parnella, domagające 
się uwłaszczenia chłopów I 
irlandzkich. 

LSndler n. powolny walc I 
tyrolski. . j 

Landlord a. właściciel dóbr. 
ziemskich w Anglji. 

Landmistrz ». Wielki mistrz 
krzyżacki. j 

Lando ob. Landau. 

Landrat n. naczelnik po- 
wiatu w Prusiech; rada o- 
kręgowa w Bawarji. 

Landrecht n. ustawa praw 
cywilnych, wprowadzona d. 
1 czerwca 1794 r. do ziem 
odpadłych pod panowanie 
pruskie po rozbiorze Pol- 
ski. 

Landsknecłit ob. Lancknecht. 

Landsman n. ziomek; kra- 
jowiec. 

Landsting, Landtbig duńs. 
zgromadzenie narodowe, iz- 
ba poselska w państwach 
skand yna wskich. 

LaHdtzaft n. krajobraz, pej- 
zaż. 

Landszafta n. towarzystwo 
kredytowe ziemskie w Pru- 
siech. 

Landszep n. ławnik, sę- 
dzia gminny. 

Landszturm n. pospolite ru- 
szenie w Niemczech, woj- 
sko zapasowe, nielinjowe. 

Landwera n. wojsko, zło- 
żone z ludzi, którzy pra-- 
wom wyznaczony czas w 
wojsku linjowym przesłu- 
żyli; rezerwa, obrona kra- 
jowa w Niemczech. 

Landy /. błotniste i jiia- 
szczyste wydmy nadmor- 
skie we Francji nad zato- 
ką Oaskońską. 

Langieta/. frezka, falban- 
ka, garnirowanie u czep- 
kóW i kołnierzyków dam- 
gkioli. 



Langue d'oc /. (Ia*g d»l) 
narzecze południowo^ran- 
cuskie czyli prowansal - 
skie. 

Langue d'ofl /. (Wg d»ji 
narzecze północno-francu- 
skie, któro stało się domi- 
nującym we Francji 

Langue-yerte /. (Wg^teert) 
pewien rodzaj sztucznego 
języka; żargon, szwargot. 

Langutła irł. Bkorapiał 
jadalny, pospolity W morze 
Śródziemnym. 

Lanista t. szermierz, naa-| 
czyciel gladjatorów. 

Lankattra szkoła, szkoła 
początkowa wzajemnego n- 
czenia (dzieci młodszych 
przez starsze) (Józef Lan- 
caster r. 1805 w Londy«ie 
wprowadził nauczanie wta- 
jemne metodą Bella). 

Lankastrówka, fuzja my- 
śliwska, odtylcowa (od na- 
zwiska wynalazcy -Anglika 
Lancaster około 1850 r.). 

Lanolina ni. tłuszcz z weł- 
ny owczej; delikatna, <i€- 
zynfekująca maść z tego 
tłuszczu. 

Lansada tr. łukowaty skol 
konia; l-y, podrygi, pod- . 
skoki. 

Lansjer /. ułan; taniec 
francuski z 5 figurami, w 
rodzaju kontredansa; muzy- 
ka do niego. 

Lamować/, puszczać, rzn- . 
cać, wprowadzić w świati 
w modę. 

Lanszaft ob Landszaft. 

Laokoon, kapłan trojań- 
ski, którego z. synami zdu- 
siły dwa węże, zesłane przez 
gniewnąHinerwę; L-a grupa, 
słynna rzeźba, znalezio- 
na 1506 r. blizko Ezymu. 
przedstawiająca ową śmier- 
telną L-a walkę z wężami; 
L-a sploty, stosunki a. uczu- 
cia coraz przykrzejsze, z któ- 
rych iiie można się wyplą- 
tać. 

La«kracja g. panowanie 
ludu 

Lae-tse, twórca religji Tao 
w Chinach (r. 6<X) przed 
Chr.). 

Lapaija n. drobnostki, ba- 
gatelo. 

Laparatomja *g. cięcie ce- 
sarskie, otwarcie chirurgicz. 
j.'imy brzusznej (przy poro- 
dzie). 

Lapidarny ł. na kamiisn-in 
rzeźbiony a. wyryty; I. styl, 
krótki, zwięzły sposób pi- 
sania a. mówienia; l-e pismo, 
rodzaj druku, używany w 
tytułach, w którym litery 
o białych brzegach naśla- 
dują wypukłość. 

Lapides ciamabunt ł. ka- 
mienie Wołać będą! (będą 
się skarżyły). 

LapliiI 1. porowate kamy- 
ki, pochodzące z wyi'zuco- 



Lapis — Lazaryści 



120 



nych przy wybucha walka- 
nn kropel lawy, zakrzep- 
łych w powietrzu. 

Łtylni. tłoMł. kamień; I. a. 
L Maniailt, kamień piekiel- 
ny, azotan srebra; I. lazuli, 
lumień lazurowy, z które- 
go przygotowuje się farba 
niebieska, lazolit; I. lapisowy 
iwłor, kolor jasno-liljowy; 
I. •ffeiułoais et petra ican- 
dali, kamień obrazy i zgor- 
gsenia; lapisować, przypalać 
l^isem (azotanem srebra). 

Lapitowie, pierwotni, na- 
półbajeozni mieszkańcy Te- 
8alji( północnej Grecji); wal- 
ki ich z centaurami są przed- 
miotem niektórych starożyt- 
nych rzeźb greckich. 

Lappetit went en mangeant 
_/. {uipeii w}( <a" nuPia") je- 
dząc, nabiera się apetytu; 
nie wierz gębie, aż położysz 
na zębie; przen. kto już ma 
dnio, olłce mieć więcej. 

La propriite c'est le vol /. 
■f/« proprjeU se Id wol) włas- 
ność jest kradzieżą — zasa- 
da komunizmu, wypowie- 
dziari'i'przezProudhomme'a. 

Laps oA. Lapsiis. 

Lapsiis t. omyłka, błąd; 
termin, po za który coś 
przepada; I. calami, błąd 
pióra; L lingiiae, błąd, popeł- 
niony w mowie; I. memoriae, 
Uąd pamięci; lapsu tempo- 
rii, z czasem. 

Laraije 1. święta rzym- 
sJde na cześć larów. 

LareBdegra/.,(Ła reine de 
Hongrie), rodzaj wody ko-, 
lońskiej. 

Larga nam {. doMł. szero- 
ką ręką: hojnie, szczodrze. 

Larghetto tr. w muz. tro- 
chę zwolna, dość wolno. 

LargiMZia tr. fUrgecaJ nad- 
miar, zbyt wielki kredyt 
udzielony komuś. 

Larg* tr. zwolna: I. assal, 
bardzo wolno, uroczyście. 

Lari fari ». niedorzecz- 
ność, brednie, głupstwa , 
tere-fere. 

Larweiant /. płaksa, maz- 
gaj- 

Lmn /. alarm, popłoch. 
wrzawa,trwoga, sygnał zwo- 

^w^y P*^ ^'^^ > ^^^ 1 
krzyk. 

Larwa t. poczwarka owa- 
du; stra.';zna maska; po- 
czwara, straszydło, widmo. 

Lary /. u Rzymian dusze 
zmarłych przodków ; bó- 
stwa, opiekujące się rodzi- 
ną, domem; i. i penały, pneit. 
ognisko domowe. 

LaryiigitłS *l. zapalenie 
krtani. 

Ła ryg e i e g *g. lekarz spe- 
cjalista chorób krtani. 

Laryngatogia *g. część me- 
dycyny, zajmująca się cho- 
robami krtani i drógodde- 
chowyoh. 



Laryngoskop 'g. zwieroia- 
dełko, t. j. wziernik do ba- 
dania krtani. 

Laryngełom|a *g. operacyj- 
ne przecięcie krtapi dla 
do{irowadzenia powietrza do 
płuc. 

Larynz g. krtań. 

La tauce falt manger I* 
polsson /. fla tot fe mi^ie 
tó puatą) dott. dla sosu zja- 
da się rybę (choćby lichą): 
przyjmujemy i przykrość 
dla okoliczności pożąda - 
nych. 

Lasciate ogni sperenza voi 
cb'entrate w. dtuzale ońji tpe- 
ranca woi keniratfj porzuć- 
cie wszelką nadzieję, któ- 
rzy tu wchodzicie (napis 
nad piekłem w „Boskiej ko- 
medji" Dantego). 

Laserować n. powlekać 
malowidło farbą przezro- 
czystą. 

Laserunek «. powlekanie 
rozrzedzoną farbą podma- 
lowanego gruntu (na płót- 
nie, drzewie i t. p.) tak, iżby 
spodnia farba przeglądała. 

Lasować n. wapno, gasić 
wapno, mieszać wapno pa- 
lone z wodą. 

Lasso /., Lazo h. długi rze- 
mień z kulą na końcu, do 
chwytania koni dzikich i 
innych zwierząt. 

Lastadie [».], Lastagie, 
fracht okrętowy. 

LSstIge AusISnder n. doił- 
uciążliwi cudzoziemcy: cu- 
dzoziemcy, których policja 
pruska wydala z kraju, naj- 
częściej dlatego, że są Po- 
lakami. 

Last not least a. (las not 
U*t) ostatni, ale nie najgor- 
szy. 

Lasza n. łubek, sztabka 
żelazna łącząca szyny ko- 
lei żelaznej. 

Lat rir.HLatituda {ohj. 

Lałanja 1. roślina krasło- 
nica, gatunek palmy. 

Latarnia t. czamoksięzka 
a. magiczna, przyrząd do 
rzucania obrazu oświetlo- 
nego na ekran, powiększo- 
nego za pomocą szkieł. 

Latencja ł. utajenie. 

Latens 1. ukryty, utajony. 

Lateralny 1. boczny, po- 
boczny, postronny. 

Laterować 1. zliczać cyfry 
jednej stronnicy i sumę ich 
przenosić na następną. 

Latet anguis in herb\i ł. 
doił. kryje się wąż w tra- 
wie: w tym się kryje coś 
niebezpiecznego. 

Latifundla i. wielkie do- 
bra ziemskie. 

Latiklawa ł. toga rzym- 
ska z szerokim szlakiem 
purpurowym. 

Latituda i. szerokość gieo- 
graficzna; skr. laŁ 

Latltttdynarliisze i. stronnic- 



two wolnomyślne w Koście- 
le episkopalnym angielskim 
w 2-ej połowie XVII wie- 
ku, swobodniej tłóma<;zące 
dogmaty kościelne sporne. 

Latomja g. łomy kamie- 
nia; więzienie w łomach 
kamiennych; wolnomular- 
stwo. 

Latra «. wóz do gnoju, 
gnojownica. 

Latrja g. ubóstwianie. 

Latryna ł. dół na ekskre- 
menty, wychodek. 

Latus ł. w księgach ra- 
chunkowych suma do prze- 
niesienia z jednej'stronni- 
cy na drugą; latusować oi. 
Laterować. 

Latus per se i. suma z jed- 
nej stronicy. 

Latynlsta irł. znawca ję- 
zyka łacińskiego i litera- 
tury rzymskiej. 

Latynizm ni. zwrot mowy, 
właściwy językowi łaciń- 
skiemu; wyznanie rzym- 
sko-katolickie. 

Lałynizować irt. złacin- 
niać, nadawać zwrot a.,cha- 
rakter łaciński. 

Lauba n. altana. 
, Laubzega n. wazka piłka 
cienka, do wypiłowywania 
delikatnych deseni na de- 
seczkach z drzewa. 

Lauda ob. Laudum. 

Laudanum nł, makowiec 
opjum. 

Laudaior temporis actl ł. 
chwalca przeszłości. 

Laudemium M. opłata, po- 
bierana przy przechodze- 
niu na kogo innego dóbr 
emfiteutycznych a. sprze- 
daży ich. 

Laudes ł. pieśni i modli 
twy pochwalne. 

Laudetur Jesus Cłiristus {. 
niech będzie pochwalony 
Jezus Chrystus. 

Laudum t., (!. mn.: Lau- 
da), postanowienie, uchwała, 
protokół; w daw. Polsce, 
instrukcja pisana dla posłów 
na sejm, dająca im dyrek- 
tywę. 

Laufer n. szybkobieg; fi- 
gura w szachach; wazka 
ozdobna serweta kładziona 
przez środek stołu: laufry, 
strzelcy w pułkach lanok- 
nechtów; słudzy, należący 
do jakiego orszaku, obowią- 
zani biec przed nim; lauf- 
rować, włóczyć się, biegać 
po mieście. 

Laufpas n. dać, wypędzić 
ze służby. 

Laur i. wawrzyn; laury, 
tryumfy, powodzenie; lau- 
rową woda, laurowe krople, 
woda dystylowana z liści 
latirowiśni, a. z gorzkich 
migdałów, używana w po- 
drażnieniach nerwowych. 

Laureat {. uwieńczony 
wieńcem laurowym: nagro^ 



dzony za pracę naukową, 
za utwór literacki lub za 
dzieło sztuki. 

Laurentyiska formacja, zło- 
żona z gnejsu pierwotnego, 
wcześniejsza niż iii:ocen,a 
późniejsza niż kredowa (od 
skał, zajmujących duży ob- 
szar nad rzeką św. Wa- 
wrzyńca i Jeziora Wyższe- 
go w Ameryce i ółn.). 

Lauroceratus nł.. Laurowi- 
śnia, Laurojliwa. roślina z ro- 
dziny różowatych, hodowa- 
na w połudn. Europie; z jej 
liści, zawierających kwas 
pruski, wyrabiają wodę lau- 
rową. 

Laus in proprio ore sor- 
descił i. własna pochwała 
śmierdzi. 

Laus Tibl. Domine ł. Chwa- 
ła Ci Panie. 

La yiritć sort de la bouche 
des eniants /. /ia wenie tor 
do la hiuz de i<i''jcF ) praw- 
da wychodzi z ust dzieci; 
dzieci, przez naiwność, wy- 
znają to, co ukrywają starsi. 

Lawa v>. masa stopiona, 
wylewająca się z kraterów 
wulkanu przy wybuchach: 
sztuczny kamień czarny, 
z którego wyrabiają tańszą 
biżnterję. 

Lawabo, LawatorjMm irt. u- 
mywalnia. miednica z upu- 
.stem wody do mycia rąk 
w zakrystji przed mszą. 

Lawacja t. obmywanie, ką- 
piel. 

Lawałera nauka o''. Tizjo- 
onomika (Szwajcar I,avater, 
fej twórca 17-kl— IBOl). 

Lawałorjum o*>. Lawabo. 

Laweta /. [».] podstawa 
pod armatę z przyrządem 
do kierowania. 

Lawina n. śnieg ziarnisty, 
który na zboczach gór ob- 
rywa się własnym cięża- 
rem i spada wielkiemi ma- 
s.imi, rosnącemi podczas je- 
go staczania się z gór, druz- 
gocąc wszystko po droa/.e. 

Lawirować Ac/. '>.J przy 
przeciwnym wietrze żeglo- 
wać bokiem w zygzak dla nie- 
stracenia kierunku; -pnen. 
tak postępować w sprzecz- 
nych okolicznościach, aby 
się nie narazić żadnej stro- 
nie. 

Lawn-tennis n. /lan-J gra 
ogrodowa w piłki, które się 
podbija t. zw. rakietami /oh.j. 

Lawoar /. umywalnia. 

Lawować i. po ry-sunk-u, 
rozprowadzać pędzlem tusz 
a. farbę rozcieńczoną w wo- 
dzie. 

Laxans, w I. mn. Laxanłia 
/. środki przeczyszczające. 

Lazaret te. szpital woj- 
skowy. 

. Lazaron «•. żebrak prói- 
niaczy we Włoszech. 

Lazaryici, zakon założony 



121 



Lazerować — Le jeu ne vaut 



przez «w. Wincentego ftPan- 
lo r. 1624, poświęcający się 
nauczaniu ludowemu, po- 
mocy duchownej i pielę- 
gnowaniu chorych, misjo- 
narze. 

Lazerować oh. Laserować. 

Lazulit ni. minerał barwy 
niobietikiej lub zielonawej, 
spat błękitny. 

Lazur irl. błękit; lazuro- 
wy, błękitny, modry; lazu- 
rować, malować na błękit- 
no; lazurek, barwnik, uży- 
wany do prania bielizny, 
błękit berliński, farbka. 

Lazuryt nł. lazurowy ka- 
miefi, minerał, z którego 
otrzymuje się farbę błę- 
fitną. 

Lazzi w. (laccij dowcipy, 
żarty, drwin ki. 

Lażować [n.] folgować, po- 
błażać; w grze w karty to 
samo co impasować. 

Lb. skr. libra /. funt, np. 
10 lb=10 funtów. 

L. c. skr. loco ciłato 1. w 
tym samym dziele, piśmie; 
ritr. loro conło w. ob. 

L. d'or skr. Luldor (ohj. 

Leader a. (Hderi przywód- 
ca partji; przewodnik; w 
wyścigach cyklistów: jadą- 
cy przed ścigającym się i 
wskazujący mu potrzebną 
szybkość jazdy ; artykuł 
wstępny w gazecie. 

Leander I Hero, para ko- 
chanków, opiewana przez 
poetów: L. co noc przepły- 
wał Helespont, aby ujrzeć 
Hero, aż utonął; wtedy i 
Hero rfcuciła się w morze. 

Lear a. iliri mityczny król 
Wielkiej Brytanji, zrzekł 
się państwa na rzecz córek 
i popadł w nędzę; przen. 
ojciec, który podzielił mie- 
nie pomiędzy dzieci i stał 
się nędzarzem. 

Le beau c'esi le iaid /. (Ui 
bo $e t(i le) piękno jest to 
brzydota (dewiza werystów). 

Leben und leben iassen n. 
żyć i dać innym żyć. 

Leberwurstn.kitiłbasa z wą- 
troby. 

Le bon marchć coOte cher 
/. (15 hą marsze kui tzerj co 
tanie, to drogie. 

Leccage /. (kkni) wyna- 
grodzenie odsetkowe za wy- 
cieknięcie towarów płyn- 
nych (np. olejów) w dro- 
dze lub na składzie. 

Lech bret. oh. Menhir. 

Leda, kochanka Zeusa, 
który przybywał d» niej 
[ w po.staci łabędzia; dzieci 
j jej: Diosknry i Helena, któ- 
rej pochwycenie spowodo- 
I wało wojnę trojańską. 

Le dernier cri /. (16 dertije 

trO, le dernier mot (-mo) o- 

statnia, najświeższa moda. 

i Lederwerki n. pasy rze- 

I mienne, noszone przez żoł- 



nierzy przez ramię, utrzy- 
mujące tornister i ładow- 
nicę. 

Ledl, Ledy oh. Lady. 

Lefelbor n. świder łyżko- 
waty. 

Lefosztfwka, strzelba my- 
śliwska odtylcowa (od. na- 
zwiska Fr. ŁefaucheuK). 

Leg. w mut. tkr. oh. Le- 
gato. 

Lega te. arkusz złożony 
w formacie książki a. kil- 
ka takich ał'ku8zy, włożo- 
nych jeden w drugi i zeszy- 
tych, stanowiących część 
Lsiążki. 

negacja ł. poselstwo; za- 
pis testamentowy; dawniej: 
prowincja Państwa Kościel- 
nego, rządzona przez lega- 
ta; legacyjny, poselski. 

Legalizacja /. poświadcze- 
nie, urzędowe zaświadcze- 
nie, uprawomocnienie. 

Legalizować /. uprawo- 
mocnić, uwierzytelnić, u- 
rzędownie stwierdzić praw- 
dziwość podpisu na doku- 
mencie. 

Legalny 1. zgodny z prze- 
pisami prawa, prawny; l-a 
opozycja, opozycja przeciw- 
ko władzom rządowym, nie 
przekraczająca praw przez 
rząd, ustanowionych; legal- 
ność, postępowanie zgodne 
t pawem. 

Legar n. podkład z drze- 
wa, belka, na której .-ipo- 
czywa jaki ciężar. 

Legat 1. u Rzymian po- 
seł, pomocnik wodza, na- 
miestnik; tytuł pełnomoc- 
ników i posłów kurji rzym- 
skiej; zapis testamentowy. 

Legatarjusz /. obdarowany 
zapisem t