Full text of "Sownik wyrazów obcych : 25.000 wyrazów, wyrae zwrotów i przysów cudzoziemskich, uzywanych w mowie potocznej i w prasie polskiej"

See other formats

MICHAŁA  ARCTA 


S  ŁO  WN  I  K 


YRAZÓW  OBCYCH 


4: 


25.000 


WYRAZÓW,  WYRAŻEŃ,  ZWROTÓW  I  PRZYSŁOw  CUDZOZIEM- 
SKICH, UŻYWANYCH  W  MOWIE  POTOCZNEJ 
I  W  PRASIE  POLSKIEJ 


.WYDANIE    DZIEWrĄTE 


r 


'       1  Q  2  1 
VDAWNICTWC    M.    ARCTA    W     WARSZAWIE 
OZNAŃ      .       LV/ÓW       .      LUBLIN      •      ŁÓDŹ       .      WILNO 


ł 


WYJAŚNIENIA  WSTĘPNE. 


§1.  Wyrazy  obce  a  przyswojone.  Wyraz  obcy,  t,  j.  2apo?-yczony  z  jednego 
'języka  do  drugiego,  ulega  zwykle  z  biegiem  czasu  zmianom,  uzależnionym  właściwościami 
języka,  do  którego  został  zapożyczony.  Odróżniamy  więc  dwie  kategorje  wyrazów  obcych  : 
1)  obce  w  ścisłym  tego  wyrazu  znaczeniu,  np.  abcug  (n*  Abzug),  impresario  {w.),  komtuar 
(/.  comptoir),  menu  (/.),  rendez-vou8  (/.),  sezon  (/.  saison)  i  t.  p.  w  zupełności  lub  omal 
w  zupełności  identyczne  w  obu  językach,  oraz  2)  obce  tylko  co  do  pochodzenia,  przyswojone, 
lip.  poganin  (ł.  paganus),  hełm  (n.  Heim),  husarz  (węg.  huszar),  obcęgi  (n.  Hebzange),  zbir 
{w.  sbirro)  i  t.  p.  Zauważyć  jednak  należy,  że  granice  między  obu  temi  kategorjami  są 
płynne ;  a  i  w  obrębie  każdej  z  tych  dwuch  kategorji,  szczególniej  drugiej,  stwierdzić  należy 
szereg  stopni :  w  języku  bowiem,  jak  w  życiu,  któremu  podlegają  jego  nosiciele,  wszystko 
pozostaje  w  ustawicznym  ruchu.  Kategoryczne  i  ścisłe  zakwalifikowanie  danego  wyrazu  do 
jednej  z  tych  dwuch  grup  nie  da  się  w  wielu  wypadkach  przeprowadzić,  sprawa  bowiem 
komplikuje  się  też  okolicznością  terenu  używalności  danego  wyrazu  i  t.  p.  Błędem  jedna- 
kowoż jest  upatrywanie  różnic  między  temi  dwoma  kategorjami  wyłącznie  w  różnicach 
czasu  ich  zapożyczenia.  ** 

§  2.  /źródła  ob  coj  ęzyko  we.  Dany  wyraz  obcy,  nim  przedostał  się  do  języka 
polskiego,  mógł  również  nie  być  i  w  owym  języku  obcym  wyrazem  rodzimym,  lecz 
zapożyczonym  z  innego  języka,  w  tym  ostatnim  zaś  znów  z  innego  i  t.  d.  Należy  więc 
^odróżniać  dalsze  źródła  obcojęzykowe  wyrazów  zapożyczonych  od  źródeł  bliższych,  wzgl, 
źródeł  bezpośrednich.  Mamy  np.  oto  wyraz  wójt;  zapożyczyliśmy  go  ze  średniogórno- 
niemieckiego  voit  (też  voget,  dziś  Vogt);  ów  jednak  wyraz  niemiecki  pochodzi  znów  ze 
średniowiecznołaciiiskiego  vocatus,  ton  zaś  wyraz  jest  tem  samem,  czem  łacińskie  advocatus 
»adwokat,  rzecznik*.  Właściwem  więc  źródłem  wyrazu  »polskiego«  wójt  jest  wyraz 
średniogórnoniemiecki  (por.  w  Słowniku).  Lub  oto  np.  mamy  wyraz  agrafa  »sprzączka«. 
Skądeśmy  ów  wyraz  zapożyczyli'?  Trudno  z  pewnością  orzec:  może  z  francuskiego  (agrafe), 
może  z  niemieckiego  (Agraffe).  Ale  niemieckie  jest  zapożyczeniem  z  francuskiego,  fiancuski 
zaś  rzeczownik  agrafe  utworzony  został  od  czasownika  agrafer  »spiąć«.  Lecz  i  ten  wyraz 
nie  jest  znów  rdzennie  francuskim;  wyraz  to  złożony  z  ad-|-*grafer  ***;  ad  to  łacińskie 
>do«.  zaś  *grafer — wyraz  zapożyczony  ze  starogórnoniemieckiego  liraphdn,  czasownika 
ut\vorz(mego  od  rzeczownika  (starogórnoniemieckiego)  Icrapho,  który  znaczy:  »hak,  klamrac. 
Z  tego  przedstawienia  rzeczy  wynika,  że  właściwym  źródłem  wyrazu  »polskiego<  jest 
wyraz  »francuski«;  czy  jednakowoż  ów  wyraz  francuski  przedostał  się  do  języka  polskiego 
bezpośrednio,  czy  też  za  pośrednictwem  języka  niemieckiego,  stwierdzić  na  jazie  trudno. 
W  Słowniku  zaopatrzono  więc  wyraz  agrafa  sygnaturą  /.,  t.  j.  wskazano,  że  źródłem 
wyrazu  polskiego  jest  wyraz  francuski. 

§  3.  W  zasadzie  więc  sygnatura  przy  wyrazie  polskim  zapożyczonym  wskazuje  na 
źródło  obcojęzykowe  najbliższe  wogóle:  nie  mówi  jednak  jeszcze,  że  i  z  tegoż 
jfyyka  wyraz  ów  bezpośrednio  zoslał  zapożyczony:  właściwe  źródło  i  pośrednictwo 
(■/•■stokroć  są  tożsame,  nie  zawsze  jednak.  W  pewnych  atoli  wypadkach  pożytecznym  było 
wskazywanie  na  ogniwa  pośredniczące  w  zapożyczaniu,  tak  np.  jacht  zost;ił 
•z;i0])a trzony  sygnaturą  ^oZ.  |>l.|,  to  znaczy,  że  źródłem  jest  wyraz  holenderski  (staroholenderskie 
jaghte,  jaght),  lecz  zapożyczyliśmy  go  za  pośrednictwem  niemieckim  {n.  Jacht; 
najprawdopodobniej,  nie  jest  bowiem  w^i<luczona  możliwość  zapożyczenia  za  pośrednictwem 
inigielskim  yacht).  Podobnież  np.  znajdujemy  Itrzyż  ł.  \czes.\,  t.  j.  źródłem  jest  wyraz  łaciński 

*  Wyjaśnienie  skróceń  (kursywą)  na  str.  VII. 

*♦  Por.  o  tem  obszerniej  w  H.  Uteszyna  ^Filoloifja  i  IJrigwisłyka  piof.  A.Briicknera  ,  (Kraków  1910)  .-Ir.  120 
i   iiast. 

♦*♦  Wyrazy  poprzedzone  gwiazdki^  są  rekonstrukcjami  naukowemi. 


IV 

(crux  crucis),  który  otrzymaliśmy  jednak  za  poaredniotwem  czeskim  (kNf),  I  to  iii' 
wyklucza  znów  innych  ogniw  pośredniczących  między  łacińskim  a  czeskim;  musiało  byi 
jaki«ś  pośrednictwo  romańskie.  —  Znów  w  innych  wypadkach  należało  poprzestać  na 
oznaczaniu  tylko  ogniw  pośredniczących,  np.  korund  [n.\,  t.  j.  z  niemieckiego. 

§  4.  Sygnatura,  wskazująca  na  źródła  obcojęzykowe,  wskazuje  w  zasadzie  na 
podstawową  dla  zapożyczenia  formę  językową;  stąd  wniosek,  że  znaczenia  obcoJęzykowvch 
źródeł  zapożyczeń  a  samych  wyrazów  polskich  zapożyczonych  nie  zawsze  się  pokrywają, 
częstokroć — szczególniej  dotyczy  to  grecko-łacińskiej  terminologji — bardzo  są  oddalone,  iip 
znajdujemy  w  Słowniku:  seminarjum  /.  »zakład  naukowy  dla  kształcenia  duchownychc,  alf 
w  języku  łacińskim  seminarium  znaczy  właściwie  >rozsadnik€  od  semen  seminis  •siemię-' 
Lub  np.  ciłlor  g.  »pierwiastek  chemiczny,  gaz  duszącego  zapachu,  składowa  część  so! 
kuchennej*  —  wszakże  greckie  yX(opć/c  (chlOTÓs)  znaczy  »zielony,  zielonowaty,  żółtawy, 
blady*;  ponieważ  dalej  chlor  ma  właściwość  niszczenia  barw,  t.  j.  bieli  tkaniny,  zatem 
czasownik  chlorować  znaczy  wprost  już  »bielić«. 

§  5.  Wyj  aśnienia  niektórych  sygnatur.  Sygnatura^,  wskazuje,  źe  źródłem  danego 
wyrazu  »polskiego«  jest  wyraz  grecki  bez  względu  na  dalsze  tego  ostatniego  pochodzenie 
(por.  §  2),  np.  chlor  g.  X^">P<^€i  lira  g.  X'jpa,  ksyst  g.  guo-zóc  i  t.  p.  1  w  tych  wypadkach 
pozostaje  sygnatura^.,  kiedy  dany  wyraz  grecki  przedostał  się  do  polskiego  za  pośrednictwem 
łaciny,  wzgl.  w  formie  właściwej  językowi  łacińskiemu,  co  w  zasadzie  jest  omal  zjawiskiem 
bezwyjątkowym,  np.  ekonomja  g.^  t.  j.  greckie  olxovon£a  (ojkonomia),  ale  w  formie  łacińskiej 
oeconomia,  cynik  g.  xuvtxóc  (kiinikds),  ale  /.  cynicus.  *  Pozostaje  też  sygnatura  g.,  kiedy 
wyraz  »polski«  posiada  sufiks  rodzimy,  odpowiadający  jednak  kategorji  gramatycznej 
greckiego  oryginału,  np.  ekonomicz-ny  g.  o?.xovontx-óc,  cyniczny  g.  /.uyik-ós,  mistyczny  g. 
[iuaTtx-óc  i  t.  p. 

§  6.  Sygnatura  *g.  wskazuje,  iż  źródłem  danego  wyrazu  »polskiego«  jest  nowotwór 
grecki,  t.  j,  wyraz  w  greckim  (starogreckim)  nieistniejący,  lecz  utworzony  w  czasach 
nowszych  na  wzór  istniejących  tworów  w  języku  starogreckim,  np.  hypnotyzm  *^.=nowo- 
tworowi  greckiemu  *6nv(i)xia|jióg,  jakiego  niema  a  utworzonemu  od  uTTi^og  »sen«,  według 
stosunku  g.  axv)naTto|Jiós  do  ofji'^ot.  ax%ax-o; ;  lub  np.  morfologja  *^.=nowotworowi 
*\i.oci:^oko^lx  od  greckiego  jiopcpr}  »forma,  postać,  kształt«  -\-*X'j'^l%  »nauka*  od  Xófo;  ->słowo« 
na  wzór  takich  greckich  rzeczowników  złożonych  jak  cpiXoXoYix  i  t.p.  Oto  dlaczego  przy  tym 
ostatnim  (filologja)  stoi  w  Słowniku  g.,  zaś  przy  morfologja—*^. 

§  7.  Sygnatura  g.-ł.  oznacza,  że  wyraz  podstawowy  zapożyczenia  jest  grecko-łaciiiskini, 
t.  j.  znajduje  się  w  obu  tych  językach,  niewiele  lub  wcale  omal  się  nie  różniąc;  są  to 
przeważnie  zapożyczenia  łacińskie  z  greckiego,  np.  cerber  5".-^,  t.  j.  g.  nśp^spoj  >wielkogłowy  pie- 
strzegący  wejścia  do  świata  podziemnego*,  ł.  cerberus ;  migdał  g-t.,  t.  j.  g.  ii.\vi-^l±}.-i 
»mipdał<,  /.  amygdala;  biblioteka  g.-t.,  t.  j.  g.  ?t?XtoO-r(Xrj,  /.  bibliotheca  i  t.p.  Owo  więc  /. 
w  sygnaturze g'.-/.  ma  dla  Słownika  wyrazów  obcych  w  języku  polskim  znaczenie  drugorzędne, 
to  też  tylko  przygodnie  uwzględniano  tę  sygnaturę ;  w  zasadzie  bowiem  g.-ł.  sprowadź:! 
się  do  g. 

§  8.  Sygnatura  t.  wskazuje,  że  źródłem  danego  wyrazu  >polskiego<  jest  wyraz  łacińsk 
bez  względu  na  dalsze  tego  ostatniego  pochodzenie  (por.  §  2),  np.  agresja  t.  aggressio 
malwa  /.  malva,  ekstern  /.  externus,  asystent  t.  assistens  assistent-is  (2  przyp.  1.  p. 
I  w  tych  wypadkach  pozostaje  też  sygnatura  /.,  kiedy  dany  wyraz  polski*  posiada  sufik 
rodzimy,  odpowiadający  jednak  kategorji  gramatycznej  łacińskiego  oryginału,  np.  kurjalny  / 
curial-is,  europejski  /.  Europae-us,  akuratny  ł.  accurat-us,  asystować  t.  assist-ere,  kompliko 
wać  /.  complic-are  i  t.p. 

§  9.  Sygnatura  nt.  wskazuje  na  źródło  nowołacińskie,  t.  j.  nowotwór  łaciński  na  wzói* 
rdzennie  łacińskich,  » klasycznych*,  wyrazów  utworzony  (por.  §  6)  i  przytym  n'elylko  od 
wyrazów  rdzennie  łacińskich,  lecz  i  wszelkich  innych,  np.  koedukacja  tlł.  *coedi:catio,  t.  j.  ł 
co-  >z«  +  /.  educatio  »wychowanie«;  fabulista  nł.  »autor  bajek,  bajkopisarz';  na  wzór  innych 
na -ista  od /.  fabuła  »bajka«  (właściwie  po  łacinie  ^bajkopisarz*— fabulator);  internacjonalny  nł 
*internationalis,  t.  j.  Inter-  »między«-f^*nationalis  od  ł.  natio  nation-is  (2  przyp.)  >naród 
plemię* ;  temporyzować  nł.  *temporizare  od.  /.  tempus  tempor-is  »czas*  (sufiks  -iz-are 
z  greckiego  -tC-6tv,  np.  xavov{Csiv  stąd  /.  canonizare);  trepanować  nt.  *trepanare,  to  zaś  na 
podstawie  g.  Tpe7tavov  »świder»;  stearyna  nł.  *stearina  na  podstawie  g.  Q-^i7.c>  >Talg 
mineralogja  nł.  ^mineralogia  (zam.  *mineraloIogia)  ze  średniowieczno-łacińskiego  minerale 
» minerał* -|-.g^.  *Xo'^ioi.  i.nauka«  ;  elektroindukcja  nł.*  electroinductio  z  g.  i^Xsxxpov  >bursztyn^ 
+  t.  inductio  » wprowadzenie*.  Nawet  takie   jak  folocynkografja  nł.  photozincographia  z  g 

*  Oczywiście  w  późniejszym  nie  »klasyczno-lacińskim  sposobie  czytania  c  jako  c  {ts),  a  nie  fc  (tak  do  VI  wiek 
po  Chrystusie). 


V 


ądię,  cpwT-ó;  •świalfo.^-j-n/.  zincutn  (z  iiioiiiieckiegu  Zink)+  *t?«,(fL(x.  od  g.  -ypacps-.y  »pi8aćc 
i  t.  p.  Więc  leJ;  i  kornecista  nł.  *corneti8ta  od  /.  cornet  (po  francusku  »kornecista«  — 
cornetier),  i  modernista  nt.  *moderni8ta  z  /.  modernę  »novvy,  na  nowszy,  współczesny >, 
i  roentgenizacja  /.  roentgenizatio  od  imienia  własnego  Roentgen.  —  '  wem  nł.  to  przeważnie 
jtwory  kosmopolityczne  na  tradycji  .laciiiskioj  oparte,  szczególnioj  na  -ista,  -izm,  -encja, 
-ekcia,  -izować  i  t.  y.  Wszakże  niektóre  takie  twory  znajdą  się  i  w  ^gniazdach* 
wyrazi)wycb,  np.  maturzysta  pod  matura,  miniaturzysta  pod  miniatura,  folklorzysta  pod 
folklor;  czasami  zosobna  z  sygnaturą  \n.\,  np.  maszynista,  maszynerja  lub /.,  np.  dekadencja, 
impresjonizm,  komunista,  kondolencja,  orleanista,  puctylista  i  t.  p.;  bo  tu  niewątpliwie 
nastąpiło  zapożyczenie  z  niemieckiego,  wzgl.  francuskiego.  Zresztą  odstępstwa  tego  rodzaju 
yniono  wyjątkowo:  w  zasadzie  twory  takie  zaopatrzono  sygnaturą  nt  —  Sygnatura  ta 
a  jeszcze  i  tę  zaletę,  że  niejednokrotnie  umożliwia  dalsze  poszukiwania  źródłowe  w  tymże 


icz 
ma 


Słowniku,  np.  dla  kogo  druidyzm  z  sygnaturą  nł.  mówi  mało,  może  szukać  ilalej,  a  znajdzie 
przy  druid  celt.,  t.  j.  że  to  wyraz  celtycki  i  że  na  podstawie  tego  dopiero  utworzono  termin 
nowołaciński  druidyzm;  podobnież  nj).  talmudyzm  nA,  a  pod  talmud  hebr.  —  dowie  sio 
czytelnik,  że  wyraz  ostatni  hebrajski,  przedostatni  zaś  — nowotwór  łaciński. 

§  10.  Wyrazy  pochodne  (Derivativa).  Wyraz  zapożyczony,  przyswojony,  może 
stać  '  się  produktywnym,  to  znaczy  być  podstawą  całego  szeregu  wyrazów  o  sufiksach, 
przyrostkach  swojskich,  np.  średniowiecznołacińskie  iazurlum  (też  iasurum),  dostawszy  się 
przez  niemieckie  Lasur  do  polskiego  (lazur  »błękit«)  już  na  gruncie  języka  polskiego,  dało 
początek  czasownikowi  lazurować  »malować  błękitno*,  rzeczownikowi  lazurek  »barwnik  do 
prania  bieliznyc  i  t.p.  Lub  np.  od  manja  g-ł.  (g-  |i.av£a,  mania)  utworzyliśmy  rzeczowniki 
manjak  »człowiek  dotknięty  manją*,  manjactwo  ^dziwactwo*,  czasownik  manjaczeć 
dziwaczeć*  i  t.p.  —  te  ostatnie  więc  bynajmniej  nie  są  zapożyczeniami  z  greckiego  lub 
łaciny.  Zapożyczyliśmy  np.  /.  commerage  »opowieści,  plotki«  jako  komeraż,  a  od  tego  już 
rzeczownika  utworzyliśmy  czasownik  komerażować,  jakiego  (*commerager)  we  francuskim 
niema.;  odpowiednikiem  jest /.  commerer  »przenosić  wią,domości«  i  gdybyśmy  ten  właśnie 
zapożyczyli --brzmiałby  w  polskim  *komerowaĆ.  Podobnież  zapożyczyliśmy  z  niemieckiego 
harten— hartować,  a  od  tego  czasownika  utworzyliśmy  już  sami  hartowny,  hartownia  i  t.  p. 
Takie  właśnie  twory  nie  są  osobno  podane  (jako  »hasła«l,  lecz  znajdują  się  w  t.  zw. 
^gniazdach  <  pod  »hasłami«,  I.  j.  M^yrazami,  od  których  zostały  utw^orzone,  np.  arbitralność 
pod  arbitralny,  apostolski,  apostolstwo  pod  apostoł,  octowy  pod  ocet,  merostwo  pod  mer, 
surdutowiec  pod  surdut,  materacyk  pod  materac,  grawerować  pod  grawer,  infamjować  pod 
infamja  i  t.  p. 

Z  drugiej  zaś  znów  strony  z  szeregu  wyrazów  zapożyczonych  wydzielamy  z  czasem 
su  f  iks  obcy  i  ten  następnie  używamy  do  tworzenia  wyrazów  nowych  od  wyrazów 
rodzimych,  rdzennie  polskich,  np.  sufiks  -unek  ])owstał  przez  wydzielenie  go  z  takich 
wyrazów  zapożyczonych  jak  rachunek  n.  Rechnung,  gatunek  n.  Gattung,  wizerunek  śrgórnon. 
Yisierunge  i  t.p.,  stąd  zaś  tworzymy  nietylko  od  malować  {n.  malen)— malunek  {n.  *Malung 
niema)  i  t.  p.,  lecz  nawet  poczęstunek,  karczunek  od  poczęstować,  karczować  i  t.  p.,  t.  j.  od 
wyrazów  rodzimych,  polskich.  A  zatem  malunek  będzie  w  ^gnieździevc  pod  »hasłem« 
malować. 


Wskazówki  przy  szukaniu  wyrazów. 

Szukając  pewnego  wyrazu  i  nie  znalazszy  go  na  alfabetycznie  uzasadnionym  miejscu, 
należy  go  szukać  pod  wyrazem,  od  którego  ów  szukany  został  utworzony,  więc  np,  kompletować 
pod  komplet,  fechtunek  pod  fechtować,  merostwo  pod  mer  i  t.p.;  należy  więc  w  przeważnej 
ilości  wypadków  odrzucić  tylko  sufiks  (komplet-ować.  . .);  niekiedy  sprawę  komplikują 
zjawiska  fonetyczne,  np.  pasztecik  należy  szukać  nie  pod  pasztec-,  lecz  pod  pasztet;  poczucie 
językowe  samo  naprowadza  na  właściwą  drogę. 

r  Znalazszy  szukaną  formę  (wzgl.  wyraz,  którego  znaczenie  jest  nieznane),  nic  należy  się 
nią-  zadowalać,  lecz  rzucić  też  okiem  i  na  najbliższe  pozycje,  np.  po  Kant  n.  jest  jeszcze 
Kant  /. ;  "^po  Terno  /,— T^rno  w.,  znaczenie  dopiero  rozstrzygnie,  o  który  wyraz  chodzi 
w  danynft  wypadku. 

Jeśli    przy   znalezionym   wyrazie  jest   odsjłacz   do   innego,  np.  Stupor  Ob.  Stupeur,  lub 
^  Scenizator  ob.  Reżyser,    lub  Steganografja  ob.  Kryptografja  —  to  znaczy,   że  znaczenie  tego 
j  wyrazu,  który  odsyła,  jest  identyczne  ze  znaczeniem,  do  którego  się  od.syła,    chociażby    pod 
tym  ostatnim  odsyłany  nie  był  ponownie  wymieniony. 


V[ 

w  wynizif  iiasło\vyni«,  iiaczełiiyni  mogą  być  niektóre  dźwięki,  wzgl,  litery  ujęle  w 
klamrę,  np.  Salin(a),  Temen(na),  Sandarak(a),  TohuCwaibohu;  znaczy  to,  że  są  w  użyciu 
dwojakie  formy  »z«  i  >  bez*  części  w  klamracli :  saltn  i  salma,  temen  i  temcnna,  sadarak 
i  sandaraka,  tohubohu  i  tohuwabohu  i  t.p. 

Sygnatura  obcojozykowa  odnosi  się  do  wyrazu,  wzgl.  wyrazów,  po  których  stoi,  więc 
np.  Linearny  I  rysunek,  Meteorologiczne  *;?,  Instytuty  i  t.p.  .skróty  (sygnatury)  f.,  *g'.  odnoszą 
.się  tylko  do  linearny,  meteorologiczny.  I  w  wypadkach  więc  jak  Babosze,  Babusze  łur.^ 
Isagoga,  Isagogika  g.,  Miazma,  Miazniat  g.  i  t.  p.  sygnatury  tur,  g.  odnoszą  się  do  obu 
wyrazów. —  Jeśli  zaś  po  wyrazie,  wzgl.  wyrazach  z  sygnaturą  obcojęzykową  bezpośrednio 
jiastępuje  wyraz  wydrukowany  również  Blłustym*  drukiem  i  będący  odmianką  już  wymie- 
nionego, wzgl.  wymienionych,  to  oznacza,  że  wyraz,  wzgl.  wyrazy  po  sygnaturze  się 
znajdujące  opierają  się  na  owych  wymienionych  przed  sygnaturą,  że  są  formacjami  już  na  ,, 
gruncie  polskim  powstałemi  od  owych  wymienionych  z  sygnaturą,  np.  Kilim  tur.,  Kilimek 
(jest  to  bowiem  forma  zdrobniała  od  Kilim);  lub  Bachant  Ł,  Bachantka  (forma  żeńska;;  Neseser  '^ 
f.,  Neseserka;  Weiin /.,  Welinowy  papier  i  t.p. 

Należy  też  zwracać  uwagę  na  różnice  sygnatur  obcojęzykowych :  bez  klamr  lub 
w  klamrach  |  j,  wzgl.  w  odpowiednich  kombinacjach  (ob.  §  3,i.  Znak  zapytania  (?)  umieszczony 
po  obcojęzykowej  sygnaturze  oznacza  wątpliwość,  wzgl.  prawdopodobieristwo  tylko  wskazówkij 
źródła  obcojęzykowego.  , 

Oprócz  sygnatur  obcojęzykowych,  których  zestawienie  znajdzie  czytelnik  poniżej  na  str. 
VII  (oraz  częściowo  w  §  5—9)  zwrócić  należy  jeszcze  uwagę  na  sygnatury  złączono 
znakiem-|-(/7/«s).  Są  to  wypadki  dość  rzadkie,  jak  np.  cwajnos  n.-{-p.^  i.  j.  niemieckie  zwei 
»dwa« -f- polskie  nos;  lub  np.  słowianofil  p.-\-g.  i  t.p. 

Wreszcie  należy  zwrócić  uwagę  na  pozycje,  przy  których  całkiem  brakuje  sygnatur 
obcojęzykowych.  Brak  owych  sygnatur — oczywiście  wyjąwszy  wypadki,  w  których  pocho- 
dzenie wyrazu  nie  było  nam  znane  —  oznacza :  1)  że  dany  wyraz  »hasłowy«  jest  wyrazem 
złożonym,  jak  np.  socjal-demokraci,  z  jednej  strony  lub  jak  niekompletny,  kontrkandydat, 
zheblować  i  t.p.  z  drugiej;  w  tych  wypadkach  wiadomości  co  do  pochodzenia  szukać  należy 
pod  oddzielnemi  członami  złożenia  (o  ile  oba  obce),  to  znaczy  w  wypadkach  jak  socjal- 
demokraci pod  socjal-  (wzgl.  socjalny)  i  demokrata,  podobnież:  kontrićandydat  pod  kontr- 
i  kandydat,  w  wypadkach  zaś  jak  niekompletny,  zheblować  pod  kompletny,  heblować  i  t.p.;— 2) 
że  jest  to  twór  (wyraz)  sztucznie  powstały,  jak  np.  Hakata,  lub  pochodzi  od  imienia  własnego, 
np.  Hawana,  Karlista  i  t.p.;  w  tych  bowiem  obu  wypadkach  podano  odpowiednie  wyjaś- 
nienia. 

Przy  wyrazach  obcych  w  oryginalnej  pisowni  podana  jest  zwykłe  w  nawiasach 
(okrągłych)  ich  wymowa.  Ze  względu  na  trudności  związane  z  zastosowaniem  alfabetu 
fonetycznego  (jedyny  nowy  znak  a«  na  oznaczenie  francuskich  nosówek,  np.  Pendant=pa''rfo"), 
poprzestaliśmy,  jak  to  było  i  w  poprzednich  wydaniach,  na  stosowaniu  pisowni  polskiej  — 
transkrypcja  więc  oddaje  wymowę  oryginalną  tylko  w  pazybliżeniu.  Kreseczka-przed 
wyrazem  transkrybowanym  oznacza  powtórzenie  już  raz  wyżej  transkrybowanego  wyrazu 
i  t.p.,  np.  Sujet  f{suże). .'.  s.  mixte  {-mikst),  t.  j.  siiże  mikst. 


SPIS  SKRÓCEŃ. 


1"    wyrazów    bedtącycli 

iwsze  kursywą. 

.  =  angielski    (a.    iiiokiir.sy- 

wą  =  albo). 
ibis.  =  abisyński. 
ilb.  =  albański. 
ir.  =.  arabski. 
iram  =  aramejski. 
błg.  =  bułgarski. 
Wr  =  białoruski.  '■ 

&rf/.  =  bretoński. 
?elt.  =  celtycki. 
chald.  =  chaldejski. 
diińs.  =  chiński. 
czes.  =  czeski. 
dolnon.  =  dolnoniemiocki. 
duńs.  =  duński. 
egips.  =  egipski. 

-  francuski. 
fen.  =  fenicki. 
flam.  =  flamandzki. 
fili.  =.  fiński. 

g.  -=^  grecki  {ob.  §  5 ;  *^.  ob.  §  6). 
goc.  =  gocki. 

g.-ł.  =  greko-łaciński  (o6.  §7). 
h.  =  hiszpański. 
hebr.  =  hebrajski. 
hlnd.  =  hinduski. 
hol.  =  holenderski. 


sygnaturami    źródeł    obcojęzykowy eh.     Drukowane 


ind.  =  indyjski  cz.  indjański 
(t.  j.  Indjan  amerykań- 
skich). 

isl.  =  islandzki. 

yfl/7.  =  japoński. 

karaibs.  =  karaibski. 

kopł.  -=  koptyjski. 

///.  =  litewski. 

/.  =  łaciński  {oh.  §  8). 

malajs.  =  malajski. 

mandż.  —  mandżurski. 

meks.  =  meksykański. 

młr.  ^  małoruski. 

mong.  =  mongolski. 

n.  =  niemiecki. 

ng.=  nowogrecki. 

nł.  =  nowołaciński    {ob.  §  9). 

norw.  ■=  norweski. 

p.  =  polski. 

pers.  =  perski. 

peruw.=  peruwiański. 

port.  =  portugalski. 

prow.  =  prowensalski, 

r.  =  rosyjski  (wielkoruski). 

rum.  =  rumuński. 

serb.  =  serbski  (wzgl.  ser- 
bochorwacki). 


skand.  =  skandynawski. 
słc.  =  słowacki. 
słów.  ^^  słowiański  (ogólnie). 
stcrksł.  =  starocerkiewnosło- 

wiański. 
stdoinofrank.  —  starodoino- 

frankoński. 
s//;zrf.  =  staroindyjski    (wzgl. 

sanskrycki). 
słp.  =  staropolski.  ^ 

stirań.  =  staroirańki. 
słpers.  =  staroperski. 
stpr.  =  staropruski. 
syr.  =  syryjski, 
szkoc.  —  szkocki. 
szw.  =  szwedzki. 
śrgórnon.  =  średniogórnonie- 

miecki. 
śrł.  =średńiowiecznołaciński. 
tat.  =  tatarski. 
tur.  ■=  turecki. 
tyb.  =  tybetański. 
w.  =  włoski. 
wąg.  ^=  węgierski. 
żatg.  =  żargonowy  żydowski. 


*  ob.  pod.  g.  (wzgl.  §  6;  też  przypisek  drugi  na  str.  111). 

4-  jako  łącznik  (plus)dwudi  sygnatur  ob.  pod  każdą  zosobna;  ob.  lei.  na  str.  VI. 
[  I  t.  j.  klamry  (nawiasy  kwadratowe)  ob.  §  3,  też  śtr.  VI. 
(  )  1.  j.  nawiasy  ob.  na  str.  VI. 

-   (mała  kreseczka)  przed  wyrazem   bezpośrednio  w  transkrypcji   fonetycznej    (wymawianie 
wyrazów  obcych)  znak  powtórzenia  tego,  co  już  raz  było  podane,  ob.  na  sir.  VI. 
(f)  znak  zapytania  w  nawiasach  przy  skrótach  obcojęzykowych,  ob.  sir.  VI. 

2"  wyrazów  pozostających  w  bezpośrednim  związku  z  treścią  tekstu,  a 
których  znaczenie  zresztą  samo  przez  się  oczywiste,  zrozumiałe;  spis  więc  ów  nie  jest 
wyczerpujący,  gwoli ^i^-zykładu  przytoczony,  np.  fl(lbo),  ardlił  (ektura),  chem{i<i,  -iczny), 
chirurg{ia.,  -iczny),  C2(yli),  daw{ny),  do/77(yślnie),  cfos^(ownie),  ///o2(ofja,  -oficzny),  gram{<iiykii. 
-atyczny),  /ro/i(icznie),  /.  ot/j.  =  liczba  mnoga,  /./?.  =  liczba  pojedyncza, /n(iastó),  mtó(yczny), 
o6(acz),  pogardl{iwie),  pdi/7(iejszy),  przen{oime),  ;e/or(yka),  sArr(ócenie),  s/croź(ytny),  szczeg- 
(ólniej),  t.  zw.  =  tak  zwany,  wz^/(ędnie),  właśćCiwie),  zam{\aaV),  z/2(aczy),  iar/(obliwie)  itp. 
Drukowane  kursywa  lub  niekursywą.  NB.  zawsze  niekursywą:  a  =  albo,  cz.  =  czyli  i  kilka 
innych. 

Dodatki  i  poprawki. 

Aeroplan  nł.  aparat  do  latania,  statek  powietrzny.  —  Alchemja  ar.  \śrł.\.  ~  Almanach 
^''-  {'■)  \f-\-  —  Awiatyka  nł.  lotnictwo.  —  Baunszajtyzm  nł.  .  .  .  (od  nazwiska  wynalazcy 
Uaunscheidta,  zm.  1860).  —  Bibliopola  g.-ł.  —  Cembrowaó  śrgórnon.  —  Chromodruk  ob. 
Chromotypja.    —    Czumak    [niłr:\.    —    Danser    /.,     Danserka.       -    Debetować:    przenieść 


(b(!Z /.)  pod  hasło  Debet.    -  Dolomit  nł.  —  Dziryt  ar.  \tUT.'.  —  Dżuma,  Czuma  \rum.\  Cf).    - 
Europejski  ł.  —  Fanaberia  n.-^hebr.  \żarg.\.  ~  Formant  nł.  sufiks.  —  Froterować:  jnzf^nieś^ 
(bez  /.)  pod  Froter.  — -  Giewer  n.  broii,  karabin  (skreślić;   kołpak  i  t,  d.).  —  Golf  w.  <V;  ^li 
i  t.  d.  —  Izolator  /.  \nł.].     -  Jacht  hol.  \n.\.  —  Kallko  a.,  Kalikot  /.   —  Kandyz  /.  [n.]. 
Kseroma  '^g.  —  Ksyloidyna  nł.  —  Kucja  ng.  \młr.,  błr.\.  ~  Kulsza  ///.  (?).  —  Kureń  tat.  [młr] 
Kurohan  tat.  \młr.\.  —  Kurpie  ///.  ('0.  —  Kutas  iur.  kwast.  —  Lafa  tur.  —  Lazur  śrł.  [n.]. 
Mateologja  g.  —  Mateozofja  *g.  -    Obcęgi  n.       Objacja  p.  [nł].  —  Odyn  ob.  Wodan.  —  bp 
syr.  |ł.|.  —  Patognomonika,  Patognomonja  *g.  —  Pingwin/.  —  Podagra  g.-ł  —  Sky-scrape 
a.  (skaj-skreperz).  —  Stora  \f.  a.  n.\.  —  Swealingssystem  a.  (suetinsisieni).   —  Sympatyczny 
nt.  —  Systematyczny  g.  —  Systematyk  g.  —  Tajstra  \rum.\.  —  Tea-gown  .    .  udfive  i  t.  d.  — i 
TIreur /.  (tirór)  i  t.  d.  osobno,  nie  pod  Tirer.   —   Tour  /.  (tur.).  —  Traders  a.  (trederz).  — 
Trades-Unlons  a.  (tredz-junienz).  —  Yacuum-cleaner  /.  -f  a.  {wakjum  KUnerj.  —  Yademecunt  ^ 
(Vade-mecum).  —  Trimurtl...  Siwa.  —  Tutte  corde  w.  wszystkie  struny.  —  Urning:  skreślić  i 
*g.  —  Vox  hybrida  ł.  wyraz  złoJiOny  z  wyrazów  ró^.nojęzykowych,  np.  niekompletny,  cwajnos  (ob.)i 


A. 


A  w  handlu:  po,  np.  i  30 
k.=po  30  kopiejek;  a.  w  ze- 
garku =  ttKoncer  f.  fatpa^sej 
posunąć  naprzód;  a  albo  aa  g- 
(MU  Tfcfptachj  po  równej  ilo- 
i5ci;a(o złożeniach)  nie,  bez. 

A  baculo  ad  angulum  /. 
ihsł.  od  kija  do  kąta;  ni  to, 
ui  owo;  ni  w  pięć,  ni  w  dzie- 
więć; niedorzeczne  rozu- 
mowanie. 

Abakus  /.  płyta  na  kapi- 
telu kolumny — na  niej  le- 
ży architraw;  przyrząd  do 
rachowania,  liczydło. 

Abaijenacja  1.  wywłaszcze- 
nie. 

Ab  airthiuo  t.  zdawien- 
dawna. 

A  bas!  /.  (a  ba)  precz! 

A  bałons  romput  /.  (a  ba- 
ta rąp&)  dorywkami,  nie 
ciągiem. 

Abatysa  ni.  ksieni,  przeo- 
rysza, przełożona  klaszto- 
ru niewieściego. 

Abażur/,  zairions  na  lampę. 

Abb<  /.  opat;  ksiądz. 

Abcug  n.  potrącenie  z  ra- 
chonka;  w  grze:  postmię- 
cie,  wyjście;  w  krótkich  ab- 
cagach:  szybko,  -wprędoe. 

Abderyta  g.  dotł.  mieszka- 
aJeo  miasta  Abdery;  czło- 
wiek ograniczony,  głapiec. 

Abdite  {.  tajemnie,  w  u- 
krycin. 

Abdemen  ł.  brzuch. 

Abdriłk  n.  odcisk,  odbitka 
drukarska;  przedruk. 

Abdykacja  1.  zrzeczenie 
się  ustąpienie  (z  tronu); 
abdykować  zrzec  się  korony,', 
urzędu;  zrezygnować. 

A  beau  Jea,  beaii  retouf 
f.  (a  bo  i6  bo  rłur)  jak  ty 
komo,  tak  on  tobie. 

A  beau  mentłr  qul  vlenf 
de  loln  /.  fa  -bo  ma^tir  ki 
icif  dS  lu{)  może  tfin  kła- 
mać, kto  zdaleka  przyby- 
wa; musimy  dać  wiarę  te- 
mu, czego  sprawdzić  nie 
możemy. 

Abelak  M.  skóra  cielęca 
wyprawna. 

A  bene  placHo  v.  fplacti- 
to)  dowolnie. 

Aberacja  i.  zboosenie  (u- 
mysłowe);  a.  chromatycz- 
na własność  soczewek  za- 
barwiainia  kolorami  tęczy 
przedmiotów  przez  nie  o- 

flądanych;  a.  (jwlazd,  zjawis- 
0  astronomiczne,  skutkiem 
którego  widzimy  gwiazdy 
nie  w  miejscach,  gdzie  się 
ściśle  znajdują;  a.  kulLiioicI 
oz.  sferyczna,  własność  so- 
czewek i  zwierciadeł  wklęs- 
łych, iż  obraz  przedmiotu 
.oglądanego    z   ich   pomocą 


loa  kontury  niedość  wyra- 
ziste. 

Abessa  /.  to  samo  co  Aba- 
łysa  (oh.). 

Ab  experto  1.  z  doświad- 
czenia. 

Ab  hoc  et  ab  hac  /.  o  tern 
i  o  owem  (opowiadanie  bez 
związku). 

Ab  Incunabulls  /.  od  kołys- 
ki, od  dzieciństwa. 

Ab  initio  1.  od  początiu. 

Ab  Instantla  {.  uwolnienie 
tymczasowe  dla  braku  do- 
wodów. 

Ab  Inłestato  1.  odziedzicze- 
nie majątku  po  osobie  zmar- 
łej bez  testamentu. 

Ab  irato  t.  w  gniewie. 

Abiturjent  1.  uczeń  składa- 
jący egzamin  dojrz^ości. 

Abjudykac]a  1.  odsądzenie, 
odrzucenie  na  mocy  wy- 
roku. 

Abjuracja  i.  odprzysięże- 
nie  się,  wyrzeczenie  się. 

Ablacja  {.  spłókanie  warstw 
gruntu  z  obszernej  po- 
wierzchni przez  wodę,  a.  u- 
sunięcie  ich  przez  lodo- 
wiec. 

Ablatyw  ł.  narzędnik,  6-ty 
przypadek  deklinacji. 

Ablegat  ni.  poseł,  zastęp- 
ca legata  papieskiego. 

Ablegier  n.  gałązka  odłą- 
czona od  krzaka  i  zasadzo- 
na osobno  dla  rozmnoże- 
nia, odkład;  przen.  iart.  po- 
tomek. 

Abiucja  t.  umycie,  obmy- 
cie, jako  obrządek  religijny. 

Abnegacja  1.  wyrzeczenie 
się  wygód;  dobrowolne  nie- 
korzystanie  z  przyjaznych 
okoliczności ; ,  zaniedbanie 
się;  abnegat  człowiek  wy- 
rzekający sie  wygód  i  ko- 
rzyści dla  celów  wyższych; 
zaniedbany,  nieporządny. 

Abolicja  t.  zniesienie,  ska- 
sowanie, umorzenie;  abo- 
llcjonlsta  stronnik  wyzwole- 
nia niewolników  w  8t.  Zje- 
dnocz, Amer.  Półn.;  wogó- 
le  stronnik  uchylenia  praw 
wymierzonych  przeciw  ja- 
kiej warstwie  ludności. 

Abominacja  t.  obrzydze- 
nie, wstręt,  odraza. 

Abonament  /.  opłata  z  gó- 
ry za  czytanie  książek,  wy- 
pożyczanie nut,  za  bilety  na 
kilka  przedstawień  i  t.  p., 
pr»ed'płata. 

A  bon  cbał,  bon  rat/,  (a  bą 
tta  bą  ra)  dotł,  dobry  kot 
trafił  na  dobrego  szczura; 
trafiła  kosa  na  kamień. 
Abonent/,  składający  przedr 
płatę,  paredpłaciciel,  pre- 
nomer^or. 


A  bon  entendeur  salut  /. 
(a  bą  nuFtd^dbr  ealiij  kto  ro- 
zumie ni  eohkorzystaz  prze- 
strogi. 

A  bon  marchj  /.  (a  bą  mott 
ize)  tanio. 

Abonować  /.  wnosić  abo- 
nament. 

Aboryglen  a.  aborygiena  /. 
to  samo  co  Autochton  fob.). 

A  bove  majorl  discit  arare 
minor  t.  dosl.  od  wołu  star- 
szego uczy  się  orać  młod- 
szy: ■  za  przykładem  star- 
.szych  postępują  młodsi. 

Ab  ovo  ł.  dost.  od  jajka 
(które  w  starożytnym  Rzy- 
mie podawano  na  początku 
\iczty),  t.  j.  od  początku. 

Abrakadabra^W.  (słowo  ka- 
balistyczne bez  znaczenia) 
czarodziejskie  zaklęcte. 

A  bras  ouwert/.  (a  bra  »»»- 
weri  z  otwartemi  ramiony. 

Abrazja/.  zestry  chowanie, 
zniżanie  brzegów  przez  fale 
morskie. 

Abrige  /.  (abreie)  stresz- 
czenie, skrócenie. 

Abrewjacja  t.  skrócenie. 

Abrewjatura  M.  skrócenie 
wjrrazu  w  piśmie  a.  znaków 
nutowych. 

Abrogacja  i.  zniesienie  wy- 
danego prawa. 

Abrykołyn  /.  likier  brzos- 
kwiniowy. 

Abrys  n.  kontury  rysun- 
ku, zarys,  szkic,  projekt. 

Absces  1.  wrzód,   ropień. 

Absencja  1.  nieobecność. 

Absens  carens  1.  nieobec- 
ny nic  nie  otrzymuje. 

Absenteizm  nt.  umyślna 
nieobecność  na  stanowiska; 
nieobecność  w  kraju  zamoż- 
nych obywateli;  absentować 
sif  być  nieobecnym,  nie 
stawić  się. 

Absolucja^  rozgrzeszenie. 

Absolut  /.  filot.  byt  bez- 
względny, zasada  bez- 
względna(Bóg,  idea,  dobro); 
absolutny  bezwzględny,  sta- 
nowczy; chemicznie  czysty; 
absolutnie  zupetnie,nic  zgoła. 

Absolutorjum  t.  zatwier- 
dzenie rachunków;  świadec- 
two z  ukończenia  wyższe- 
go zakładu   naukowego. 

Absolotuffl  dominium  t.  wła- 
dza absolutna. 

Absolutyzm  ni.  8amowładz-> 
two,  nieograniozoność  wła- 
dzy monarszej;  bezwzględ- 

Absolwować  1.  uwolnić;  u- 
kończyć  (nauki  szkolne). 

Absorbcja  t.  wsysanie 
wchłanianie. 

Absorbować  1.  wchłaniać; 
prten.  całkowicie  zaprzątać 
czyją  myśl,  czyj  czas. 


Abstencja  nt.  powstrzyma- 
nie się  udziału  w  czym; 
dobrowolne  wyrzeczenie  się 
czego. 

Abstrahować  1.  wydzielać 
pojęcie  szczegółowe  z  po- 
jęcia złożonego;  pomijać. 

Abstrakcja  1.  pojęcie  ode- 
rwane, ogólne  (np.  cnota); 
mat.  odejmowanie;  abstrak- 
cyjny oderwany,  ogólny^  ab- 
strakcyjne nauki,  nauki  ode- 
rwane (jak:  filozofja,  czysta 
matematyka,  w  przeciwsta- 
wieniu do  sauk  stosowa- 
nych, doświadczalnych). 

Abstrakt  1.  pojęcie  ode- 
rwane; człowiek  roztarg- 
niony. 

Abstynencja  ł.  wstrzemię- 
źliwość ,  powściągliwość ; 
wstrzymanie  się  od  czego, 
od  udziału  w  ozem;  absty- 
nent powstrzymujący  się, 
poyś-^iągUwy. 

Absurd  t.  niedorzeczność. 

Absyda  g.-l.  sklepienie 
w  bazylikach ;  półkoliste 
miejsce  dla  tronu  bisku- 
piego i  staUi  kapłańskich, 
w  kościele. 

Absydy  ob.  A^ydy. 

Absynt  ^.-/.' mocna  wódkA 
z  wyciągiem    piołunowym. 

Abszlus  n.  zamknięcie  ra- 
chunku; zakończenie. 

Absznak  n.  niesmak: 
wstrętny  smak:  odrazl| 
wstręt. 

Abszyt  n.  uwolnienie,  dy- 
misja; kart.  dać  a.,  dać  od- 
prawę, dać  odkosza. 

Abuija  g.  chorobliwy  brak 
woli. 

Abundancja  1.  obfitość. 

Ab  uno  dlsce  omnes  1. 
%  jednego  (szczegółu)  sądź 
o  wszystkich. 

Abusus^  nadużycie;  a.  non 
tollit  usum  /,  nadużycie  ja- 
kiej rzeczy  nie  niweczy 
prawa  do  należytego  jej  u- 
życia. 

Abyssus  abyssum  vocał  I, 
otchłań  wzywa  otchłani. 

A.  c.  =  anno  currente  1. 
w  roku  bieżącym. 

A  capiłe  ł.  od  początku, 
od  ustępu;  a.  c.  ad  calcem  1. 
od  stóp  do  głów;  a.  c.  et 
membris  1.  zupełnie,  do- 
szczętnie (^^efonnować). 

A  cappella  a.  a  la  cappella 
a.  alla  cappella  v>.  chór  bez 
akompaniamentu. 

A  capriccio  v).  z  homo- 
rem,  żaABbliwie. 

Acc.  *kr.  Accelerando  (obj, 
skr.  Accusatim  fob.J. 

Accelerando  w.  w  mnayco: 
przyśpieszając 


Słownik  wyrazów  obcycłi 


Accessit  —  Adres 


AćCMstt  /.  pochwała  kon- 
knrsowa  bet  nagrody;  dru- 
ga nagroda,  podrzędniejsza. 

Acefaiecaiar*  w.  (aetaUuUu- 
rm)  to  samo  co  Fanztag  (obj. 

AccoM*/.  (aiolad)  w  muz. 
klarara  łącząca  dwie  pię- 
ciolinje  w  notach. 

AcewaihM  ł.  biernik,  4-ty 
prsiypadek  w  deklinacji. 

Ac«tylM,gaz,  węglowodór, 
powstaje  pray  rozkładziu  pa- 
ry alkoholu  przez  ogrzanie 
do  wysokiej  temperatury. 

*  cfc^M  j<iar  sóffit  n  peiae 
/.  fa  suk  iur  n^i  ta  pen) 
każdy  dzień  ma  swoją  tro- 
skę. 

.  A  etaqm  oiseaa  sm  iii4  nł 
bMM  /.  (c  nak  nazo  tą  ni 
e  bo)  każdemn  ptakowi  podo- 
ba się  jego  gniazdo;  każda 
liszka  swój  ogon  chwali. 

A  charge  /.  (uzari)  dott. 
na  ciężar,  na  brzemię;  do- 
wód a  duirye:  dowód  obcią- 
gający (w  oskarżeniu). 

Achałeś  g.  stronnik,  po- 
plecznik, adherent  (od  imie- 
nia przyjaciela  Eneasza). 
'  Adwjtzyty  g,  nazwa  da- 
wana Grekom  przez  Ho- 
mera. 

Actisr—  g.  mUoł.  jedna 
z  siedmiu  rzek  piekielnych, 
płynąca  łzami;  pnen.  piekło. 

AcMilt  g.  imię  jednego 
B  bohaterów  greckich  w  woj- 
nie trojańskiej;  mó^  być 
zraniony  tylko  w  piętę; 
pifla  AcMHesa,  przen.  słaba 
strona  (człowieka,  sprawy). 

AckrMMtsf«ia  *jr.  oA.  Oal- 

AtfcUMljcm  *g.  przed- 
ątawiojący  przedmioty  bez 
zabarwienia  tęczowego. 

AcbM  n.  ósma  część  mia- 
ry, wagi;  ob.  Asłatek. 

A.  C.  (M)  a.  A.  Cfcr.  (W.) 
Am«  Cbrtstl  RaiU  V.  w  roku 
Narodzenia  Chmstusa;  tei 
Or.  AM*  CWsiMi  (Nałam) 
przed  Nar.  Chr. 

A  ciMO^i,  w.  do  woli, 
we<Uag  upodobania. 

A  tmUmtm  /.  (*  lądiąją) 
podwani]ikiem,warankowo; 
w  księgarstwie:  z  prawem- 
zwrotu  towaru  w  czasie 
oznaczonym,  jeżeli  nie  zo- 
stał sprzedany. 

A  CMte  w.  na  rachunek. 

A  CMlr«CM«r/.  (a  hgtriSr) 
niechętnie,  z  przykrością. 

A  CMp  W"*'  .'•  fi  ^ 
ftrd&)  na  przepadłe. 

keęOtf.  (akU)  pokwito- 
nie;  fmm  a.,  per  a.  (formuła 
pokwitowania)  kwituję. 

Aere  a.  (akr)  06.  Akr. 

AeH  lafeeres  facmM  t.  mi- 
łe nam  jest  wspomnienie 
prac,    któreśmy    wykonali. 

Acłhra,  AIttfM  t.6tan  czyn- 
ny majątku:  własne  pienią- 
dze, ruchomości,  niemcho- 
BBOtoi,  wiiBn^]telno6ci  i  t.  p. 


Acłłyum  i.  w  ^am.  strona 
czynna  (w  odmianie  słów). 

Acłori  iacHmbit  probałio  ł. 
oskarżyciela  obowiązkiem 
jest  dowieść  słuszności 
skargi. 

Acu  tełigitti  1.  dott.  do- 
tknąłeś igłą;  trafiłeś  w  se- 
dno. 

A.  D.sAimo  Oomisl  foh.j. 

Ad  absurdum  /.  rozumując 
fałszywie,  dochodzi  się  do 
nonsensu. 

Ad  acta  1.  złożyć  do  akt, 
odłożyć  na  zawsze. 

Adagio  v>.  (tuiadio)  w  muz. 
zwolna. 

Adamaszek,  graba,  wzo- 
rzysta, cenna  tkanina  jed- 
wabna (od  miasta  Damasz- 
ku). 

Adaptacja  ni.  przyswoje- 
nie; zastosowanie,  przerób- 
ka iiiistosowana  do  jakiego 
celu. 

A  dało  1.  od  dnia  wyra- 
żonego na  dokumencie. 

Ad  audiendum  yerbum  regis 
/.  dla  wysłuchania  stów 
•(  napominających)  króla  (być 
wezwanym,  stawić  się). 

Ad  bene  esse  1.  dla  do- 
brobytu. 

Ad  caiendas  graecas  t.  od- 
łożyć na  czas  nieoznaczo- 
ny, na  święty  Nigdy. 

Ad  capłandam  benevolentiaffl 
1.    dla  zyskania   życzliwo- 

Ad  captandnm  ralgus  1.  dla 

pozyskania  m.jtłochu. 

Ad  deliberandum  1.  do  zba- 
dania, do  namysłu. 

Ad  deposituffl  1.  do  prze- 
chowania. 

Ad  diem  dictum  1.  w  ozna- 
czonym dniu. 

Addio  v>.  ob.  Adieu. 

Addisona  choroba,  cierpie- 
nie gruczołów  nadnerko- 
wych,  charakteryzujące  się 
bronzowem  zabarwieniem 
skóry  i  powolnem  charłac- 
twem. 

.  Addycjonalny  t.  dodatkowy 
(akt,  uwaga,  ustęp,  paragraf). 

Addykacja  nt.  oddanie  się, 
wylanie. 

A  decharge  /.  (a  detzari) 
odwodowy,  przemawiający 
na  kbrzyść  obwinionego  (o 
świadku). 

A  dćcouyerł  /.  (a  dekuwer) 
bez  pokrycia,  bez  zabezpie- 
czenia. 

Adekwatny  /.  wyrównany, 
odpowiedni,  przystosowany. 

Adempcia  t.  odjęcie,  od- 
wołanie (zapisu). 

AdenoidaJny  nt.  gruczoło- 
waty. 

Adept  /.  wtajemniczony 
w  jaką  naukę  lub  sztukę, 
znający  jej  tajniki.  ^ 

Ad  esse  i.  ażeby  być,  aże- 
by istnieć, 

A  deux  maiu  /.  (a  do  męj 
ną  dwie  ręce.    .. 


Ad  ezemphm  t.  dla  przy- 
kładu. 

Ad  eztremum  i.  do  osta- 
teczności. 

Ad  fellclora  tempera  /.  do 
lepszych  ozahów. 

Ad  generalia  i.  badanie  są- 
dowe, urzędowe  co  do  «a- 
zwiAa,  pochodzenia  etc. 

Adherent  /.  stronnik. 

Adhezja  ł.  przyleganie ; 
przyłączenie  się,  przysta- 
wanie na  co, 

Ad  hoc  /.  do  tego,  np.  ko- 
misja «(/  koc:  ustanowiona 
wyłącznie  w  tym  a  nie  in- 
nym celu. 

Ad  hominem  i.  dowodze- 
nie zastosowane  do  pojęcia 
człowieka,  z  którym  mó- 
wimy. 

Adhuc  tub  Judice  lit  est  ob. 
Sub  judice... 

Adieu  /.  (ad}6)  żegnam 
{dosl.  Bogu  cię  polecam). 

Ad  impossibilia  nemo  oblł- 
gałur  (łenetur)  /.  nikt  nie  jest 
obowiązany  do  rzeczy  nie- 
możliwych. 

Ad  infinitum  /.  do  nieskoń- 
czoności. 

Ad  instantiam/.na  żądanie. 

Ad  Intende  ł.  dosadnie,  do 
zrozumienia. 

Ad  interim  /.  tymczasowo. 

A  discretlon  1.  fditkretfąj 
do  woli,  do  upodobania;  na 
łaskę  i  niełaskę. 

A  diyinis  sutpeB*awa6  /. 
zawiesić  (księdza)  w  wyko- 
nywaniu obowiązków  ko- 
ścielnych. 

AdJ.  tkr.  Adjectlyum  fob.), 

Adjatermiczny  *^.  nieprze- 
puszczający  ciepła,  będący 
złym  przewodnikiem  ciep- 
lika, uieprzecieplający. 

Adjectlvun  t.  przymiot- 
nik. 

Adjudykacja  t.  przysądze- 
nie. 

Adjunkt  ł.  urzędnik  doda- 
ny do  pomocy  starszemu 
urzędnikowi. 

Adjuracja  ł.  nałożenie  przy- 
sięgi. 

Adjutant  t.  oficer  do  roz- 
noszenia rozkazów  swego 
zwieyzclinika;  żart.  stale  to- 
warzyszący, nadskakający 
towarzysz. 

Adjutor  t.  pomocnik. 

Adjutum  I.  dott.  zasiłek; 
płaca  dawana  aplikantom 
w  Galicji. 

Ad  latus  1.  (dott,  do  boku) 
dodany  do  pomocy  w  urzę^ 
dzie.  Gienerał  ad  latnr.  po- 
mocnik głównodowodzące- 
go wojskami;  ob.  a  latere. 

Ad  liblłum  t.  do  woli,  we- 
dług upodobania. 

Ad  limina  Apostolomn  {;' 
do  grobów  śś.  Piotra  i  Pa- 
wła w  Rzymie  (pielgrzy- 
mować). 

Ad  iltteram  ł.  co  do  joty, 
literalnie. 


ti  malereai  Doi  fleriaai  /. 

ku  większej  chwale  Bożej. 

Ad  margiMM  /.  uwaga  na 
brzegu  książki. 

Ad  meliora  teawef a  lAd  fe- 
llclora tempera  fób.i. 

Administracja  ł.  zarząd; 
administracyjnie:  Kposobem 
gospodarczyni;  a.  ukarać  • 
nie  odwołując  się  do  są- 
dów; a.  wykonać  roboty  » 
nie  powierzając  ich  przed- 
siębiorcom. 

Administrator  ł.  zarządza- 
jący. 

Admiracja  t.  podziw. 

Admiralicja  /.  zarząd  flo- 
ty i  biuro  tego  zarządu. 

Admifał  ar.  [n.]  dowódca 
floty  wojennej;  nazwa  pew- 
nego gatunku  motyla  dzien- 
nego. 

Admirałor  t.  podziwiający, 
wielbicieL 

Admirować  i.  podziwiać. 

Ad  medum  t.  na  sposób. 

Admoflicja  1.  napomnienie. 

Ad  multos  aanos  t.  dott. 
do  wielu  latl — życzenie  dłu- 
giego życia. 

Adnotacja  t.  przypisek. 

Ad  notam  ł.  dla  pamięci. 

Ad  ocalos  V.  naocznie. 

Adolesceat  /.  młodzienia- 
szek, młokos. 

Adoaai  hebr.  Pan  {dom. 
Bóg). 

Adonis  1.  ulubieniec  We- 
jiery;  piękny  młodzieniec, 
ulubieniec  kobiet;  kocha- 
nek; nazwa  pewnego  gatun- 
ku motyla  niebieskiego. 

Adoptacja,  Adopcja  i.  przy- 
branie 'dziecka  za  własne, 
usynowienie. 

Adoracja  t.  cześć,  uwiel- 
bienie. 

Adorator!,  wielbiciol,  czci- 
ciel. 

Adorować  L  wielbić,  czcić, 
ubóstwiać. 

Ad  pałres  ł.  pójść  do  oj- 
ców na  tamten  świat,  u- 
mrzeć. 

Ad  perpetuam  rei  memoriam 
t.  na  wieczną  rzeczy  pa- 
miątkę. 

Ad  personam  ł.  dodatek  do 
płacy  urzędnika  ze  względu 
na  osobiste  jego  zasłogL 

Ad  pias  causas  /.  na  cele 
dobroczynne. 

Ad  posteriora  ł.  do  póź- 
niejszych (domyślne:  tem- 
pora — czasów). 

Ad  referendum  t.  do  zda- 
nia sprawy  (o  jakiej  pro- 
pozycji). 

Ad  rem  1.  do  rzeczy,  zwró- 
cenie do  właściwej  treści 
mowy  lub  rozmowy. 

Adres/,  napis  na  kopercie 
listu  lub  na  posyłce,  z  ■<kj- 
mieijieniem  do  kogo  i  do- 
kąd; wskazanie  miejsca  za- 
mieszkania a.  pobytu;  piś- 
mienne wyrażenie  uczuć 
a.  poglądów  narodn^podane 


Adstringentia  —  \jonr 


DAiiująoeinn;  adretant  wysy- 
tająoy  li8^,  adreMt  odbiorca 
listu;  adreiować  pisać  adres 
na  kopercie  lista  a.  na  pO' 
syłce;  udsyłaó  (kogo  do  ko- 
go); stosować  (do  kogo  np. 
przymówkę  pociiwiiłę);  a. 
•I(,  zwrauaić  «ię  (<lo  kogo); 
nmi^gać  się;  adrMOW*  biu- 
ro, biuro  w  którym  dostar- 
czają adresów  mieszklańców 
miasta. 

Adstringentla  i.  leki  .^cią- 
gające  (kurczące*  błoc<j  ślu- 
zową). 

Ad  ultimum  1.  do  ostatnie- 
go wkoftcu. 

Ad  imum  omnas  {.  wszyscy 
co  do  jednego,  bez  wyjątku. 

Ad  usuni  /.  na  użytek; 
Ad  u.  DetphinI,  dosl.  ua  uży- 
tek Delfiua  (oi.l;  nazwa  u- 
tworów.  zastosowauych  do 
użytku  młodzieży;  dzieło 
a.  praca  na  poparcie  jakiej 
sprawy  a.  osoby. 

Adv.  tkr.  Adverbluiłi  (ob.). 

Ad  yałorem  i.  w  stosunku 
do  wartości,  do  ceny,  po- 
dług oszacowania. 

Adverblum  ł.  przysłówek. 

Advocatus  Dei  /.  dosUsLĆtwo* 
kat  Boga:  duchowny,  który 
w  procesie  kanonizacyjnym 
pia  obowiązek  stawiania  do- 
wodów uzasadniających  u- 
znanie  za  świętego  a.  za 
świętą. 

Advocałus  diaboll  l.  do$l. 
adwokat  djabła:  ducłiowny, 
mający  podczas  procesu  ka- 
nonizacji obowiązek  wyka- 
zywania niedostateczności 
powodów  do  aznania  kogo 
za  świętego  a.  za  świętą. 

Ad  vocem  ;.=A  propos  (oA.A 

Adwent  t.  dotl.  przyjiScie; 
nazwa  kościflna  4-cli  ty- 
godni przed  Bożym  Naro- 
dzeniem. 

Adweriarz   ł.  przeciwnik. 

Adwokat  1.  obrońca,  rzecz- 
nik, patron,  mecenas;  adwo- 
katować  przemawiać  gorli- 
wie (w  czyjej  si>rawio),  uj- 
inować  się,  wstawiać  się 
(za  kim);  adwokatura  stano- 
wisko adwokata,  korporacja 
adwokatów. 

Aequain  (ehwam)  memento 
rebus  In  arduls  servare  men- 
tem  i.  ^^ród  przeciwności 
zachowaj  umysł  pogodny. 

Aequldtstanty{.linje  jedno- 
stajnej odległości  od  morza. 

Aegulnoctium  i.  tekwinok- 
c^ułu;  zrównanie  dnia  z  nocą. 

Aequo  (ekwo)  animo  1.  ze 
f,|iokojem    ducha  i    pogodą. 

Aere  lerej  perenniiu  1. 
trwalszy  od  spiżu. 

Aerodynamika  *g.  nauka  o 
mchu  gazów. 

Aerofon  *g.  przyrząd  |)0- 
mysłu  Edisona,  tak  wzmac- 
niający głos,  że  można  usły- 
szeć mówiącego  w  odległo- 
ści 6 — 9  kilometrów. 


Aerollł  *<t.  oh.  Meteorolłt. 

Aeromechanlka  *g.  nauka 
o  równowadze  i  ruchu  ga- 
zów. 

Aerometr  "g.  przyrząd  wska- 
zujący gęstość  powietrza; 
guz'imierz. 

Aeronauta  *g.  żeglarz  na- 
powietrzny. 

Aeronautyka  *g.  żeglugapo- 
wiotrzna. 

Aeronel*!/.  statek  powietrz- 
ny, złożony  z  balonu  w  po- 
łączeniu ze  skrzydłami. 

Aeroplan  *y.  przyrząd  do  la- 
tań i  a  po  pow  i  ot  rzu,  urządzo- 
iiy  na  zasadzie  mecłianiki. 

Aerostat  *g.  statek  napo- 
wietrzny, balon.  ■ 

Aerostatyka  *$'.  nauka  o  ró- 
wnowadzo  gazów. 

Afagja  *g.  chorobliwa  nie- 
możność połykania. 

AfatykV- dotknięty  afazją. 

Afazja  *</■  chorobliwa  nie- 
możność wysłowienia  się. 

Afekcja  1.  skłonność  ka 
komu;  chorobliwe  zadraż- 
nienie jakiego  organuwcie- 
)e,  podrażniejiie-,  afekcjonal- 
ny  |)ełon    uczucia. 

Afe|u;jonować  /.  mieć  upo- 
dobanie [yr  czem),  sprzyjać. 

Afekt  1.  wzruszenie,  uczu- 
cie, skłonność,  miłość. 

Afekłacja  1.  przesada,  wy- 
muszoność,  udawanie. 

Afeljum  ł.  ob.  Aphellum. 

Afera  /.  sprawa,  interes; 
zui'ś(ii;,  wydarzenie;  afero- 
wa6  kłopotać,  niepokoić;  a. 
się,  kłopotać  się;  aferzysta 
wyszukujący  różnych  spraw 
i  interesów,  aby  z  nich  cią- 
gnąć korzyści,  spekulant, 
geszefciarz. 

Afereza  g.  skrócenie  wy- 
razu przez  odpadnięcie  gło- 
ski a.  zgłoski  na  początku. 

Affaire  d'amour  f.  fafer  da- 
murj  sprawa  miłosna;  a. 
d'honneur  fdonnOr)  sprawa 
honorowa. 

Affettuoso  w.  z  uczuciem. 

Afik.s  i.  w  językoznaw- 
stwi  e:  rostek,  spółgłoska  lub 
zgłoska  łącząca  się  w  jed- 
ną całość  z  wjrrazem  ob. 
Prefiks  i  Sufiks. 

Afiljacja  /.  związek  (po- 
między jednym  stowarzy- 
szeniem a  drugim);  przyję- 
cie do  stowarzyszenia;  sto- 
warzyszenie będące  odro- 
ślą innego  stowarzyszenia. 

Afirmacja  i.  potwierdzenie. 

Aflrmatywa^.  zdanie  twier- 
dzące, głos  potwierdzający, 
przychylny,  zatwierdzenie. 

Afisz  /.  ogłoszenie  druko- 
wane oprzedstawieniu,  kon- 
cercie i  t.  p.  rozlepiano  na 
mu  rach,  kioskach  i  t.  p. 

Afiszer/.  roznoszący,  roz- 
przedający a.  rozlepiający 
afisze. 

Afiszować  sl{  /.  zwracać 
umyślnie  czyjąś  uwagę  na 


siebie  zachowaniem  się,  u- 
bior.em;  pospolitować  si*;. 

A  fonds  perdus  /.  fa-  fą 
ptriiii)  oddanie  majątku  na 
własność  z  warunkiem  po- 
bierania dożywocia. 

Afon|a  </.  niemożność  wy- 
dania głosu. 

A  fortlorł  /.  tym  bardziej. 

Aforystyczny  g.  wyrażony 
w  formie  aforyzmu;  ucin- 
kowy,  zwięzły. 

Aforyzm  g.  zasada  wyra- 
żona niewielu  słowami;  u- 
rywek,  sentencja,  maksyma. 

Afrodyta  g.  oh.  Venus. 

Afront  /.  ubliżenie,  znie- 
waga. 

Afrykanderzy,  Atrykandowie 
potomkowie  Europejczyków 
i  Hottentotek;  ob.  też  Bu- 
rowie. 

Afrykata  t.  dyltong  spół- 
głoskowy składający  się  ze 
spółgłoski  zwartej  i  szcze- 
linowej, np.  (s=/ł  i  t.  p. 

Afty  g.  pleśtiiawki  w  ja- 
mie ustuej. 

Aga  tur.  pan,  naczelnik, 
pułkownik,  nadzorca  w  Tur- 
cji. 

Agape  g.  uczta  pierwot- 
nych clirześcijan  napamiąt- 
kę  Wieczerzy  Pańskiej. 

Agar  nt.  a.  Agar-Agar,  ga- 
tunek kleistego  wodorostu 
morskiego,  na  którym  ho- 
dują bakterje  dla  badań  nau- 
kowych. 

Agat  g.-t.  kamień  półszla- 
chetny, przejrzysty,  biała- 
wy, w  zielonawe  wpadają- 
cy; odmiana  kwarcu. 

Agent  provocateur  /.  (ai(i' 
protpokałór)  płatny  podże- 
gacz do  zaburzeń;  we  Fran- 
cji urzędnik   tajnej  policji. 

Aggiustamente  m.  (adiusta- 
nunte)  w  muz.  wrócić  do 
właściwego  tempa. 

Agiencja,  Agienłura  ni.  biu- 
ru handlowe  pośredniczące. 

Agienda  i.  książka  do  wpi- 
sywania spraw,  które  mają 
być  załatwione;  książka  za- 
wierająca przepisy  wyko- 
nywania obrzędów  kościel- 
nych. 

Agient  nt.  pośrednik  za- 
łatwiający sprawy  mu  po- 
wierz(me;  mekler,  wyręczy- 
ciel,  przedstawiciel,  urzęd- 
nik; w  jilot.  czynnik. 
.  Agientura  t.  oh.  Agiencja. 

Aglo  tr.  (adi}o)  oh.  Aijo. 

A  glomo  w.  (adijorno)  o- 
świotłenie  rzęsiste. 

Agitacja  /.  ruch  (np.  prze- 
chadzka); wzruszenie;  zje- 
dnywanie stronników;  pod- 
burzanie. 

Agitato  V.  (adłUatoJ-w  muz. 
niespokojnie,  burzliwie. 

Agitator  /.  podburzający, 
namawiający,    wichrzyciel. 

Agitować  t .  podburzać, 
wichrzyć,  podmawiać;  dzia- 
łać, popTerać  sprawę. 


Aglomeracja  nt.  skupienie, 
zlepek. 

AglomeratM^.  ciało  powstar 
łe  ze  skupienia  różnych 
ciał;  zlepek. 

Aglutynacja  nt.  spojenie, 
zlepienie;  agiutynacyjne  Języ- 
ki, zlepkowe,  przyczepkowe 
(nie  posiadające  fleksji). 

Aglutynina  nt.  ciało  w  su- 
rowicy krwi  powodujące  le- 
pienie się  w  gromadki  i  u- 
nieruchomienie  lasecznł  - 
ków  choro  botwórczy  eh. 

Agnat  /,  krewny  z  linji 
męskiej;  agnacja,  agnatyzm 
pokrewieństwo  w  linji  mę- 
skiej. 

Agnicja  ł.  preyznanie  au- 
tentyczności ,  tożsamości , 
nseczywistości  (np.  długu). 

Agnostycyzm  «/.  pogląd  fi- 
lozoficzny, uznający  nie- 
możność uzasadnienia  ist- 
nienia Boga. 

Agnostyk  nł.  nieświadomy 
czego,  niewiedzący. 

Agnus  ł.  dosł.  baranek;  wi- 
zerunek Baranka  Bożego; 
część  Mszy  św. 

Agonistyka  g.  zapaśnictwo. 

Agonja  g.  konanie. 

Agora  g.  plac,  na  którym 
odbywały  się  zgromadzenia 
ludowe  u  Greków  staroż. 

Agorafobja  *g.  chorobliwa 
obawa  przestrzeni. 

Agrafa/.  zapinka,  sprzącz- 

Agraf Ja *^. chorobliwa  nie- 
możność pisania. 

Agrarjusz  t.  stronnik  praw 
opiekuńczych  dla  wielkiej 
własności  rolnej. 

Agrarny  ^.dotyczący  spraw 
rolników,  rolnictwa. 

Agregacja  ł.  skupienie,  na- 
gromadzenie, połączenie. 

Agregat  ł.  skupienie  pew- 
nych rzeczy  w  całość. 

kgrigi  /.  (agreie)  zastęp- 
ca profesora. 

Agrjments  /.  lagrtmtf^)  a- 
piększenie,  ozdoba. 

Agresja  /.  napad,  agro- 
syjny  ob.  agresywny. 

Agresywny  t.  napastujący, 
zaczepny. 

Agronom  nt.  rolnik  wy- 
kształcony zawodowo;  agro- 
nomja  nauka  rolnictwa. 

Agrykulłura  t.  rolnictwo. 

Ahaswer  hehr.  {Achaszwe^ 
Titz)  Żyd  wieczny  tułacz. 

A  huis  cioi  /.  (a  iU  kio) 
przy  zamkniętych  drzwiach, 
sekretnie. 

Aideizm  »^.  chorobliwa  nie- 
zdolność tworzenia  wyobra- 
żeń, bezwyobrażenność. 

Aide  tol  et  le  ciel  fałdera  /. 
f»d  tua  e  lo  vel  tedra)  po- 
magaj sobie,  a  Bóg  ci  do- 
pomoże. 

Ajencja,  Ajent,  AJentura  o6. 
Agiencja,  Agient. 

A  Jour  /.  (*  tur)  przezroi 
czysty;  być  a.  J.  być  w  krię- . 


Ajrysze  —  A  la  suitę 


fjach  raohimkowych  w  ro- 
botach, w  porządku  aż  po 
dzień  bieżący;  ob.  Ażur. 

Ajrysze  a.  nazwa  dawana 
Irlandczykom  w  Stanach 
Zjed,  Amer.  Półn.  przez 
wyohodżcónr   Polaków. 

Akacja  g.-4.  nazwa  rośliny 
z  rodziny  czułkowatych. 

Akademik  g.  nczeń  akade- 
mji,  .uniwersytetu,  student; 
członek  akademji. 

Akademia  g.-l.  szkoła  głów- 
na wszechnica,  uniwersy- 
tet; stowarzyszenie  uczo- 
nych; akademicki,  należący 
do  akademji,  uniwersytecki; 
właściwy  akademikowi, stu- 
dencki; niewolniczo  trzy- 
mający sią  wzorów  klasycz- 
nych; czysto  teoretyczny. 

Akantut  g.-ł.  liść  rośliny 
tegoż  nazwiska,  naśladowa- 
ny z  pewnemi  zmianami 
w  ozdobach  architektonicz- 
nych. 

Akaparować  /.  przywłasz- 
czyć sobie;  wykupić  jaknaj- 
wiąkszą  ilość  jakiego  towa- 
ru, żeby  odprzedać  z  dużą 
zwyżką  ceny;  akaparcja  spe- 
tulacja  polegająca  na  zaku- 
pie zapasów  w  celu- podnie- 
sienia cen. 

Akataiektyczny  g.  wiersz, 
wiersz  mający  pełną  liczbę 
sylab,  w  którym  nie  trak 
ostatniej  stopy,  nieskró- 
cony. 

Akapit  L  ob.  Ą  capite. 

Akatolik  *g.  niekatolik. 

Akceleracia^.  przyśpiesze- 
nie. 

Akcent  1.  przycisk  głosu 
dla  uwydatnienia  myśli,  do- 
bitniejsze wymówienie  pew- 
nej zgłoski  wyraju;  znak 
nad  samogłoską;  akcentować 
wymawiać  dobitniej,  z  przy- 
ciskiem pewne  zgłoski  albo 
wyrazy;  stawiać  nad  samo- 
głoskami znaki  przycisku 
głosu;  uwydatniać  jaką  myśl, 
uczucie. 

Akcept  t.  zobowiązanie  się 
piśmienne  w  odpowiedniej 
formie  do  zapłaty  jakiej  su- 
my w  terminie,  które  z  chwi- 
lą przejścia  w  ręce  wierzy- 
ciela, przyjmuje  nazwę  we- 
kslu; akceptacja  przyjęcie, 
uznanie,  podpisanie  akcep- 
tu; akceptant  wekslu  przyj- 
mujący zobowiązanie  zapła- 
ty wekslu,  zlecone  mu  przlz 
wystawcę;  akceptować  przyj- 
mować, uznawać,  zatwier- 
dzać; podpisać  akcept. 

Akces  i.  przystąpienie  (np 
do  związku);  napad  cho- 
roby. 

'  Akcesorja  t.  przybory,  rze- 
czy dodatkowe. 

Akcesyt  oh.  Accessit. 

Akcja  ł.  czynność,  dzia- 
łalność; sprawa;  giest,  ruch; 
świadectwo  na  udział  jde- 
m^żny  w  przedsiębiorstwie; 


akcjonariusz  uczestnik  towa- 
rzystw:! akiyjneg');  akcyjne 
towarzystwo ,  spółka  bezi  - 
niienna,  towarzystwo  udzia- 
łowe; spółka,  której  ui'zest- 
iiicy  są  jej  akcjonarju«z;i- 
iiii  cz.  właścicielami  jej 
akcji. 

Akcydens  1.  dochód  łibocz- 
f  y;  przychód  niestały  z  o- 
płat;  a-owa  robota,  w  dru- 
karstwie: robota  zecerska 
drobna  wykwintna  (blankie- 
ty, rachunki,  zaproszenia, 
okólniki  i  t.  p.). 

Akcyza/,  podatek  od  żyw- 
7iości ,  trunków,  tytuniu 
i  t.  ]>.;  władza  mająca  nad- 
zór nad  jioborem  tegu  po- 
datku. 

Aklamacja  /.  przyjęcie 
jiTzez  jednogłośne  uznanie. 

AUimatyzować  ni .  przy- 
zwyczaić do  miejscowego 
klimatu. 

Akne  g.  trądzik:  zapalenie 
skóry  naokoło  gruczołów 
łoji.wych. 

Akolita  g.  pomocnik;  słu- 
żalec; niższy  stopień  du- 
chownego; posługujący  do 
Mszy  Św.  ze  świecą  w  lich- 
tarzu. 

Akomodacja  ł.  przystoso- 
wanie się  do  kogo  lub  czego. 

Akomodować  1.  dogadzać, 
stosować;  a.  się  stosować  się, 
nałamywać  się  do  czego. 

Akompaniament/,  towarzy- 
szenie na  jednych  instru- 
mentach muzycznych  in- 
nym; towarzyszenie  do  śpie- 
wu, wtórowanie. 

Akompanjator  /.  ten  co  a- 
kompanjuje. 

Akompaniować  /.  towarzy- 
szyć grą  na  jakim  instru- 
mencie grającemu  na  dru- 
gim instrumencie  a.  śpie- 
wającemu, wtórować. 

Akonityna  /.  trujący  pier- 
wiastek z  owocu  rośliny 
tojad    mordownik. 

Akord  /.  ugoda ;  ugoda 
z  robotnikiem  od  sztaki,  a. 
na  wymiar;  w  muzyce:  har- 
monijne spółczesne  brzmie- 
nie kilku  tonów;  akordowa 
robota,  płacona  od  sztuki, 
nie  od  czasu. 

Akordjon  /.  harmonijka 
ręczna. 

Akr  a.  angielska  miara 
gruntu  =  1840  jardom  =  40 
arom=0,722  morgi  nowopol. 

Akredytować  /.  uwierzy- 
telnić, upełnomocnić;  akre- 
dytywa pi.smo  uwierzytelnia- 
jące; dowód  a.  pismo  otwie- 
rające kredyt  okazicielowi. 

Akroamatyczna  nt.  metoda 
wyktadu,  sjiosób  nauczania 
pr?ez  wykład  bez  pytań 
i  bez  książki  ob.  Erotema- 
tyczna... 

Akrobata  g.  linoskok. 

Akropol  g.  cytadela,  gród 
warowny    w    stai'Ożytnych 


iiiiiŁstach  /^reckich,  t>zczt-g, 
w  Atenach. 

Akrostyeh  g.  ))oeDiacik,  któ- 
reg'.  wii-rsze  zaczynają  się 
od  liter,  stanowiących  ra- 
zem imię  lub  zdanie. 

Auroterlum  g.-t.  (lodstawa 
biilustrady;  naszczytek,  pC'- 
stument  pod  c tatuę  na  szczy- 
cie gmachu. 

Aktelbanty  n.  sznurki  weł- 
niane, srebrne  lub  złote,  za- 
wieszane na  prawym  ramie- 
niu na  mundurach  wojskow. 

Aksjomat  g.  pewnik,  za- 
sada. ^ 

Akt  ł.  czynność;  obrząd; 
niodlitwa;  popis;  otwarcie 
kursów;  urzędowe  spisanie 
jakiej  czynności;  dokument 
urzędowy;  część  sztuki  tea- 
tralnej; w  malarstwie  i  rzeź- 
biarstwie: nagi  człowiek  w 
różnych  pozach  jako  model. 

Akta  t.  zbiór  dokumentów, 
dowodów  prawnych,  histo- 
rycznych; A.  Apostolslile  jed- 
na z  częśc-i  N.  Testamentu. 

Akteon  g.  mil.  myśliwiec, 
który  podpatrzył  kąpiącą 
się  boginię  Artemidę,  za  co 
zamieniony  w  jelenia  roz- 
szarpany został  przez  włas- 
ne psy. 

Aktor  1.  osoba  biorąca  u- 
dział  w  działaniu;  działacz; 
grający  rolę  w  sztuce  teatral- 
nej, artysta  dramatyczny. 

Aktualny  t.  rzeczywisty; 
na  dobie  będący,  z  życia 
współczesnego  wzięty. 

Aktuariusz  ni.  urzędnik  u- 
trzymnjąey  akta  w  porząd- 
ku, wydający  kopje  akt. 

Aktyniczny  ni.  dotyczący 
działalności  chemicznej  pro- 
mieni światła  i  wogóie  e- 
nergji  tychże  promieni;  ak- 
tynoelektryczność  elektryzo- 
wanie się  niektórych  krysz- 
tałów pod  wpływem  ciep- 
ła promienistego. 

Ak^rwa  l.  ob.  Actlva. 

Akumulacja  I .  nagroma- 
dzanie. 

Akumulator  1.  przyrząd 
odtwarzający  elektryczność 
dynamiczną  zużytą  do  jego 
naładowania,  baterja  wtór- 
na, zbieracz. 

Akupimktura  nt,  w  chirur- 
gji:  ukłucie  igłą. 

Akurat  1.  punktualnie;  wła- 
śnie; akuratny  punktualny, 
dokładny,  dotrzymujący 
słowa. 

Akustyka  *g.  nauka  o  gło- 
sie; akustyczna  przestrzeń,  w 
której  głos  dobrze  słychać; 
a.  trąbka, ułatwiaj.ica  słysze- 
nie źle  słyszącym. 

Akuszer  /.  lekarz  położni- 
czy. 

Akuszerja  /.  położnictwo. 

Akutyczny  1.  ostry;  a-a 
choroba,  ostra,  zapalna  c!io- 
roba. 

Akuzatyw»Ac«;usatlvus  (ob.i. 


Akwaforta  ł.  rysunek  che- 
micznie wytrawiony  namie- 
dzi. 

Akwarela  tr.  obraz  malo- 
wany na  papierze  farbami 
rozpuszczonemi  w  wodzie. 

Akwarjum  1.  zbi-^rnik  z  wo- 
dą, w  kiórym  hodują  zwie- 
rzęt.i  1  rośliny  v.odne. 

Akwatyata  te.  sztych  (mie- 
dzioryt) nańladnja/;y  malo- 
wanie tuszem. 

AkwawHa^.  okowita;  wódka. 

Akwedukt  ł.  kanał,  wodo- 
ciąg murowany  na  arka- 
dach, prowadzący  wodę  zda- 
leka. 

Akwiloa  1.  wiatr  j>ółno<;ny. 

Akwizycja  t.  nabytek. 

Akwizytor  /.  towarzystwa  u- 
bezpieczeń,  ajent,  zjedny- 
wający  klijentow  towarzy- 
stwu. 

A  la  f.  na  sposób,  jak. 

Alabaster  g.  - 1.  odmiana 
eripsu  śnieżnej  białości:  ala- 
bastrowa białość,  nadzwy- 
i.zajna  białość. 

A  la  bonne  heure  /.  (a  la 
hunOri  właśnie,  dobrze,  i 
owszem. 

A  la  carte  /.  la  la  karli 
wybieranie  potraw  z  jadło- 
.spisu. 

A  la  Daumont  /.  (a  U  dowtą) 
zaprząg,  zaprząg  bez  orczy- 
ków, w  cztery  konie,  z  dwo- 
ma woźnicami  (nazwa  od 
księcia  d'Auxaoiit). 

Alagier/.  rodzaj  gry  w  bi- 
lard we  dwie  bile. 

A  la  grec<|««  /.  (a  la  grek) 
ozdoba  rysunkowa  ciągła 
z  linji  łączących  się  pod 
kątami  prostemi,  wchodzą- 
cych jedne  w  drugie. 

A  la  guerre  comme  a  la  guer- 
re  /.  (a  la  ger  kom  a  la  gerj 
dosl.  na  wojnie,  jak  na  woj- 
nie: (trzeba  się  stosować 
do  okoliczności,  znosić  ich 
skutki). 

A  la  hite  /.  (a  la  ot)  z  po- 
śpiechem,  na  prędne,  byle 
jak. 

A  la  lettre  /.  (a  la  Utr)  li- 
teralnie, dosłownie. 

Alalja  g.  chorobliwa  nie- 
możność mówienia. 

A  la  longue  /.  (a  la  ląg) 
w  końcu,  z  czasem. 

A  la  minutę  /.  ^a  la  minutj 
na  poczekaniu,  zarai. 

A  rantique  /.  fala''tik}  w 
stylu  staroświeckim. 

Alarm  w.  zgiełk,  popłoch, 
pobudka,  trwoga;  alarmować 
uderzćtć  na  trwogę;  trwożyć, 
przestrasz?.  O . 

A  la  Soubise  (rubit)  sos, 
sos  biały  z  cebuli  gotowa- 
nej i  przez  sito  przetartej 
z  dodatkiem  mąki,  nia-sła, 
śmietany,  soli  i  pieprzu  (od 
nazwiska  wynalazcy). 

A  la  suitę  /.  (a  la  tuiti 
należący  do  orszaku  (ofi- 
cer). 


S 


Alasz    —  Alopatja 


Masz  u.  Alasz  kimel  n.  li- 

ŁiiT  kiuiiikuwy. 

A  latere,  Ad  latus  /.  ( io 
boku,  pry.ybocM\y),  Icpit, 
niidzwyczajuy  puso^  papie- 
ski. 

Alba  /.  dłu^'a,  biała  suknia 
ksiijiy  katolickich,  wdzie- 
wana pod  ornat. 

Albedo  i.  miara(wyraż(iiia 
Kto&nnkowo)  zdolności  ciała 
odbijania  promieni  światła, 
które  na  nie  padły. 

Alberty  nazwa  p  e  w  n  e  p  o 
gatunku  biszkoptów  aiigiel- 
skioli. 

Albinos  h.  człowiek,  zwie- 
rzę o  czerwonych  oczach, 
białej  cerze  i  białych  wło- 
sach, Iłielak. 

Al  bisogno  w.  (bizonjoj  a- 
dres  ua  wekslu  na  wypa- 
dek gdyby  go  atceptant  nie 
sapłacił. 

Albjon  celt.  W.  Brytanja. 

Albuin  A  k.siążka  z  foto- 
grafjami  pamiątkowemi,  ry- 
sunkami, wierszami;  imion- 
nik. 

Albumin  t.  białko  zwie- 
rzęce. 

Albuffiinoid  nł.  związek 
chemiczny  podobny  włas- 
nościami do  białka. 

AlbumlnurJattA  białkomocz, 
wydzielanie  się  białka  z  mo- 
czem, objaw  choroby  ne- 
rek. 

Alchemja  ar.  chemja  śre- 
dniowieczna; mniemana 
sztuka  robienia  złota. 

Alcista  {ob.  alł)  śpiewający 
altem,  grający  na  altówce. 

Al  confessore,  al  medico  e 
air  avocato  non.  tener  ii  ver 
celato  te.  spowiednikowi,  le- 
karzowi i  adwokatowi  .na- 
leży wszystko   powiedzieć. 

Al  corso  u\  według  kur- 
su, według  cen  bieżących. 

Alcyd  p.  oh.  Herkules. 

Aldehyd  płyn  lotny  otrzy- 
aiywany  przez  pozbawienie 
alkoholu  części  wodoru. 

Alderman  a.  członek  rady 
miejskiej  w  Anglji. 

Aldyny  irl.  stare  druki  we- 
neckie z  XV  i  XVI  w. 
z  drukaj-ni  Aldus'a  Manun- 
cjusza  i  jego  następców, 
cenione  z  p-jwodu  arty- 
styczności  wydań. 

Ale  (I.  (el)  mocne  piwo 
angielskie  z  pszenicy  btiz 
chmielu. 

Alea  belli  Incerta  1.  wynik 
■  wofuy  je.st  iiii.jpewny. 
I  Alea  jacta  est  1.  kości  (lo- 
iey)  zostały  rzucone  (wyra- 
Mfiiio  ozuiiczająco  śmiałe 
Kp'istan(;wienie,  stanowczy 
Srukj. 

f   Alecto  g.  oh.  Alekfo. 
L    Aiegacja   1.  przytoczenie, 
i    Alegat   A    dokuinent,  do- 
»'ód;  cytata,  ilustracja, 
\    Alegorja  g.-t.    obrazowe, 
^laboliczne  wyrażenie  po- 


jęć; podobii.ństwo,  rod;4aj 
przenośni. 

Alegować  t.  składno  dowo- 
dy; powoływać  się  na  co; 
przytaczać. 

Alegro  ob.  Allegro. 

Aleja  /.  droga,  ulica  wy- 
sadzana drzewami. 

Aieksandryn  ni.  wiersz  jam- 
biczny  rymowimy,  o  6-ciu 
stopach,  z  ceznrą  po  3-ciej 
stopie,  12-0  łub  13-o  zgłos- 
kowy, używany  w  poezji 
francuskiej. 

Aleksandrynirm  nt.  oh.  Neo- 
platoniztn. 

Alekto  g.  bogini  zemsty, 
furja  jedna  z  trzech  Eu- 
menid  (ob.). 

Alemblk  ar.  przyrząd  do 
dystylacji. 

Aleopatja  ob.  Aiopał]a. 

Aleteja  g.  bogini  prawdy, 
prawda  uosobiona. 

Alewjacja  1.  ulga,  darowa- 
nie podatków  skarbowych. 

Alfabet  g.-l.  abecadło; 
jirzen.  początki  jakiej  nau- 
ki; alfabetyczny  ułożony  we- 
dług liter  początkowych  w 
porządiu,  w  jaicim  one  na- 
stępują po  sobie  w  alfabe- 
cie czyli  w  abecadle. 

Alfa  g.  pierwsza  litera  al- 
fabetu greek.;  alfa  I  omega  g. 
od  a  do  :;  początek  i  koniec. 

Alfenid  /.=  Najzylber  {ob.) 
odnazwiska  wynalazcy  Hal- 
phen'a. 

Al  linę  ir.  w  mu3.  do  końca. 

Al  fresco  te.  rodzaj  ma- 
lowania na  świeżym  tynku. 

Alga  i.  morszczyna,  wo- 
dorost morski. 

Algiebra  ar.  część  matema- 
tyki o  działaniach  z  ilościa- 
mi wjTażonemi  przez  głoski. 

Alhambra  ar.  nazwa  słyn- 
nego pałacu  królów  maury- 
tańskich  w  Granadzie. 

Alias  1.   inaczej. 

Alibi  1.  bytność  na  innym 
miejscu  podczas  popełnio- 
nej zbrodni,  jako  dowód  nie- 
winności. 

Alicante  h.  słodkie  wino 
wyrabiane  w  okolicach  m. 
Alicante  w  iliszpanji. 

Alidada  ar.  celownik,  przy- 
rząd do  znaczenia  kierun- 
ku przedmiotów  rysowa- 
nych na  stolo  mierniczym, 
dioptra. 

Alien-bill  a.  (eljen  bil)  pra- 
wo wskazujące  ogranicze- 
nia, jakim  podlcŁ,ają  cudzo- 
ziemcy osiodlający  .się  w 
AVie!kiej  liry  tan  ji. 

Aligacja  nA  in  i  e  s  z  a  n  i  e 
kruszców  przez  topienie. 

Aligator  w.  krokodyl  ame- 
rykań.ski. 

Alikwota  1.  w  mn%.  przy- 
ton, ton  dodatkowy,  harmo- 
niczny, finżoletowy. 

AiinMnta  /.  płaca  obowiąz- 
kowa na  utrzymanie  żony 
i    dzieci;   płaca  u  a  utrzy- 


manie dłużnika  osadzonego 
w  iiroHZcie  za  dług. 

Alimentacja  1.  żywienie, 
zasilanie. 

A  llmine  1.  dotl.  od  progti; 
mimochodem,  z  lekka,  po- 
wierzchownie; (np.  odrzu- 
cić, nie  wdając  się  w  ukła- 
dy i  targi,  odłożyć  i  t.  \>.). 

A  l'improvl8te  /.  {a  iępro- 
■ictfij  znienacka  niespodzie- 
wSjiie. 

A  linea  1.  od  początku 
wiersza;  nowy  wiersz;  nowy 
ustęp. 

Aliquando  bonus  dormitat 
Homerus  1.  dotl.  niekiedy 
i  dobry  Homer  drzemał; 
nawet  i  największy  gienjusz 
miewa  chwile  przygasania. 

Atiteracja  nt.  powtarzanie 
się  tej  samej  początkowej 
głoski  kilku  wyrazów  w  jed- 
nym wierszu  lub  zdaniu. 

Allud  scepłrum,  aliud  plec- 
łrum  1.  co  innego  polityka, 
a  co  innego  poezja. 

A  iivre  ouv»rt  (a  liter  uicer) 
tłómaczyć  lub  czytać  odra- 
zu,  np.  nuty,  bez  przygoto- 
wania się. 

Alizaryna  ar.  rodzaj  barw- 
nika roślinnego,  barwy 
ciemno-czerwonej. 

Alizejskl  /.  wiatr,  wiatr 
wschodni  wiejący  między 
zwrotnikami,  pasat.' 

AIjans  /.  przymierze,  so- 
jusz. 

AIjant/.  sprzymierzeniec! 

AIJaż  /.  stop,  spław  róż- 
nych metali. 

Aljenacja  /.  zbycie,  sprze- 
daż, przeniesienie  wła-sno- 
ści  na  inną  osobę. 

AIjenisła  1.  ob.  Psychjatra. 

Alkad  ar.  wójt,  sędzia. 

Aikali  ar.  związek  metalu 
z  gromady  potasowców  z  wo- 
dorem i  tlenem,  zasada 
fchem.J;  alkaliczny  zasado- 
wy. 

Alkaloid  ni.  chem,  związek 
organiczny  zasadowy  w  or- 
ganizmach głównie  roślin- 
nych. 

Alkaraza  ar.  naczynie  z  gli- 
ny mocno  dziurkowatej  w 
którym  woda  pozostaje 
chłodniejszą  od  temperatu- 
ry otaczającej. 

Alkazar  ar.  nazwa  pałaców 
królów  maurytańskach,  na- 
dawana niekiedy  miejscom 
zabaw  publicznych. 

Alkierz  n.  pokoik  bocz- 
ny, bokówka;  przegrodzenie 
w  izbie. 

Alkohol  ar.  wyskok,  spi- 
rytus pozbawiony  wody ; 
alkoholik,  człowiek  cierpią- 
cy na  alkoholizm;  pijak; 
alkoholizm,  stiiu  chorobliwy 
z  nadużycia  trunków. 

Alkoholometr  *g.  probierz 
tęgońci  alkoholu. 

Alkoran  ar.  ob.  Koran. 

Alkowa  er.  («.]  sypialnia 


bez  okien  łącząca  się  z  dru- 
gim pokojem. 

Air  a.  Alla  te.  tak  jak. 

Alla  breve  v>.  w  mm.  takt 
czteroćwierciowy  rachowa- 
ny na  dwa,  oznacza  się  '/i- 

Alla  camera  to.  (kamera) 
w  muz.  w  stylu  muzyki  po- 
kojowej. 

Allach,  Ałtach  ur.  nazwa 
Boga  u  mahometan. 

Alla  marcia  w.  w  tempie 
marsza. 

Alla  polacca  tp.  w  rytmie 
poloneza.      / 

Alla  prima  tr.  sposób  ma- 
lowania odrazu,  bez  podma- 
lowywania. 

Alla  zingara  tr.  (cyngarai 
w  muz.  w  rodzaju  cygań- 
skim. 

Allegretto  w.  dość  ochoczo. 

Allegro  tr.  ochoczo,  żywo; 
część  większego  utworu , 
grana  żywo. 

Alleluja  hebr.  chwalcie 
Boga. 

Alliance  /.  ob.  AIJans. 

Alligacja  t.  przymieszka. 

Ali  is  true  a.  (ol  iz  tru) 
prawdziwe  co  do  joty. 

Allodja  sł.  dolnojrank.  a.  allo- 
djalne  majątki,  dziedziczne, 
nie  lenne  majątki. 

Allonge  a.  alonge  /.  (aląi) 
kawałek  papieru  dodany  do 
zapisanego  wekslu,  na  któ- 
rym nowi  żyranci  wpisują 
swoje  żyra. 

Allotria  g.  rzeczy  uboczne, 
postronne. 

Allołropja  j>.  ob.  Pollmorllzm. 

Allright'1.  <oir<v'<y  wszyst- 
ko dobrze,  w  porządku. 

Air  unisono  tr.  w  muz. 
zgodnie,   jednogłośnie. 

Alma  mater  1.  {dosl.  mat- 
ka żywicielka),  tytuł  da- 
wany uniwersytetom,  aka- 
demjom  i  t.  d. 

Almanach  ar.  kalendarz, 
noworocznik. 

Al  marco  ir.  na  setuki 
(w  sprzedaży  na  giełdzie 
monet,  w  których  brak  wa- 
gi przekracza  granice  usta- 
lone). 

Almawlwa  h.  rodzaj  płasz- 
cza męskiego,  kolistego,  bez 
rękawów  (od  nazw.,  jedne- 
go z  bohaterów  opery:  „Cy- 
rulik Sewilski"). 

Al  numero  w.  na  sztuki, 
podług  liczby  (w  handlu 
monetami). 

.   Alodjum  w  lioz.  mn.  Alo- 
dja  ob.  Allodja. 

Aloes  g.-l.  roślina  z  rodź. 
liljowatych  o  liściach  grn- 
liych  i  mięsistych,  właśc^iwa 
krajom  gorącym;  sok  z  tejże 
ro.iliny  używauy  jako  lek. 
Alogiczność  (ci.  logika)  brak 
uzasadnienia  logicznego, 
nielogiczno^ć•| 

Alokucja  t.  ])rzeinowii  \\&r 
pieska  do  kardynałów. 

Alopatja  V-  leczenie    po- 


Alotrja  —  Amoretki 


6 


wszechnie  używane,  polo- 
gająoe  na  użyciu  środków 
przeciwdziałających  choro- 
bie. 

Alotrla  oh.  Allotria. 

Alołropja  ob.  AllotropJB. 

Alpaka,  alpaga  h.  1.  mie- 
szanina miedzi,  cynku  i  ni- 
klu; 2.  tkaniu^  wełniano- 
bawotuiana,  połyskująca. 

Al  pari  w.  narówni;  sto 
ea  sto. 

Al  peso  tr  .rp«zoypodług  wagi. 

Al  peuo  v>.  fpeeeoj  podług 
sztuki. 

Ałphonn,  moneta  złota 
hi8zpańska>s25  pesetom. 

Al  piacere  ab.  A  piacere. 

Alpinista,  członek  jednego 
z  licznych  „stowarzyszeń 
alpejskich"  mających  na  ce- 
lu zbadanie  Alp. 

Al  segno  to.  ($eĄjo)  &i  do 
znaka  ^ 

AK  «c.  nizki  głos  żeński. 

AHćwka  (ob.  M)  instrument 
muzyczny  smyczkowy  ,więk- 
szy  od  skrzypiec  i  z  niż- 
szym tonem. 

AKana  w.  lekki  budynek 
w  ogrodzie  lub  na  dzie- 
dzińca, przewiewny  a.  osz- 
klony; a.  fotograficzna,  przy- 
budówka o  ścianach  o.szklo- 
nych,  często  i  z  daohem 
oszklonym,  w  której  foto- 
grafują. 

Altarja  1.  dom  z  ogrodem 
upisauy  oa  wieczne  czasy 
dla  księdza  emeryta,  z  obo- 
wiązkiem odprawiania  mo- 
dłów za  spokój  duszy  zapi- 
sodawcy  (srtszeg.  w  guber- 
njach  północno-zachodnich, 
dawniej  należących  do  Pol- 
ski); altaryłła,  ksiądz  eme- 
ryt, korzystający  z  altarji. 

Altarzytta  ł.  pomocnik  ple- 
bana, wikarjusz;  chłopiec 
posługujący  przy  Mszy 
świętej. 

Altembas  t.  materja  jed- 
wabna haftowana  złotem, 
używana  do  ubiorów  koś- 
cielnych. 

Al  tompo  oh.  A  tompo. 

Alt«nc]a  irł.  niepokój, 
zmartwienie ,  wzruszenie ; 
muz.  zmiana  jednej  nuty 
w  akordzie;  podrobienie  a- 
ktu  prawnego. 

Altera  pars  ł.  droga  stro- 
na, przeciwna. 

Alt»r  ego  I  drugi  ja,  za- 
stępca. 

AHerkacia  i.  spór,  niepo- 
rozumienie, zatarg. 

Altornaeia  ł.  zmi<tna,  za- 
miana, kolej;  alterrata,  stter- 
nowanlo  zmiana  kolejna,  od- 
bywanie jakiej  powinności 
z  kim  naprzemian;  attanu- 
tywB,  alternata  wybór  jedne- 
go z  dwojga. 

AHerowae  al;  t.  gniewać 
Bię,  irytować  ś.,  wzruszać  ś. 

AHtnm  tantum  ł.  drugie 
tyle,  Ydwójnasób. 


Alłe««6/.  raUef)VifyH<i\:r>i6; 
tytuł  kłiiążąt. 

Attruitta  nł.  (;złowi)!k  o  u- 
czuciach  nieogoiatyoznych. 

Altruizm  nt.  nieejroizm, 
niosamolubstwo:  miłość 
bliźniego  aż  do  poświęceń. 

Alutnlnjum  nt.  glin,  metal 
biały,  lekki,  a  blasku  srebra. 

Alumn  t.  wychowanieo  a- 
lumnatn,  kleryk. 

Alumnat  ł.  zakład  nauko- 
wy, kształcący  kleryków; 
zakład  naukowy,  w  którym 
uczniowie  otrzymują  naukę 
i  utrzymanie  darmo. 

Aluwjum  ł.  pokłady  napły- 
wowe; aluwjalne  ziemie:  na- 
niesione przez  wodę,  na- 
pływowe. 

Aluzja  t.  napomknienie, 
przyraówka,  przytyk. 

Alwar,  dawniej  używana 
gramatyka  łacińska  (tak  na- 
zwana od  nazwiska  autora). 

Ałłach  ob.  Altach. 

Ałun  1.  siarczan  glinki  i 
potasu,  środek  ściągający 
i  przeoiwgnilny. 

Amablle  v.  z  wdziękiem. 

A  majori  ad  mIihm  t.  z  więk- 
szego o  mnieJBzem  (wnios- 
kować ). 

A  małe  Uiformato  ad  mellas 
informandum  regem  ł.  w  o- 
czekiwanin  zmiany  decyzji, 
gdy  król.  źle  powiadomio- 
ny, będzie  świadomy  lepiej. 

Amalfiam  a.  amalgiunat  g,-ł. 
mieszanina  rtęci  z  innemi 
metalami;  prten.  mieszani- 
na różnych  pierwiastków, 
żywiołów;  amalgamacja, 
zespolenie  różnych  pier- 
wiastków w  jednolitą  ca- 
łość; w  Lutnictwie:  wycią- 
ganie złota  z  mdy  za  po- 
mocą rtęci. 

Amałłel  g.  t6§  mit.  róg  ob- 
fitości. 

Amaiut  ar,  zakładnik 
wzięty  na  pewność  dotrzy- 
mania nlhowy. 

Amant  /.  kocłianek;  aktor, 
grywający  role  kochanków. 

Amantes  amentes  ł.  zako- 
chani (są)  szaleńcy. 

Amanueat  t.  pomocnik  w  u- 
rzędzie;  sekretarz. 

Amarant  j.-ł,  szkarłat,  ko- 
lor różowo  -  czerwony  ze 
słabym  odcieniem  fijoleto- 
wym;  kwiat  tejże  nazwy 

Amator  i.  miłośnik. 

AmaurosU,  Amauroza  g.  śle- 
potii 

Amazonka  g.  kobieta  ry- 
cerskiego ducha ;  kobieta 
jeżdżąca  konno:  ubiór  ko- 
biecy do  jazdy  konnej. 

Ambaje  i.  brednie,  głup- 
stwa ,  bi^amuctwa  niedo  - 
rzeczno6ci. 

Ambalai    /.    opakowanie; 

Ambal«wai/.zapakowywać. 

AmiMM  Aińś.  rezydent  po- 
lityozny,pr«edstawiciel  rzą- 
da  (dutoti^go  p'7  antono- 


micznym  rządzie  kraju  hoł- 
downiczego fnp.w  Tybecie). 

Ambaru  /.  kłopot,  zachód 
z  ozem. 

Ambargo  h.  ob.  Embargo. 

Ambarkader  /.  przystań, 
wybrz''że  do  wylądowania; 
peron  kolei  żelaznej. 

Ambarkować  /  ładować  na 
okręt:  wnadzat  na  okręt; 
a.  tlę.  wsiadać  na  okręt. 

Ambasada  /.  orszak  amba- 
naiiora;  pałac  w  którym 
n>ieszka   ambasador. 

Ambasador/,  pierwszorzęd- 
ny poseł  państwa  przy  OD- 
cvt:  dworze. 

Ambicja  ł.  poczucie  swej 
wartości,  duma  szlachetna, 
ubieganie  się  o  chwałę,  t>o- 
gaotwa,  znaczenie. 

Ambo  1. 2  numery  razem  po- 
stawień o  naloterji  liczbowej. 

Ambo  mellores  ł.  obaj  lep- 
si: jed-n  godzien  drugiego. 

Ambona  y.  kazalnica. 

Ambra  ar.  substancja  wy- 
dzielana przez  niektóre 
zwierzęta  wjelorybowate , 
wydająca  przyjemną  woń 
przy  spaleniu,  używana  ja- 
ko kadzidło. 

Ambrasy /.  wykwintne 
przepaski,  szmiT}-  do  firanek 
a,  do  portjer. 

Ambrazara/.  frumuga  w  ma- 
rze na  okna  lab  strzelnice. 

Ambrozja  g.  pokarm  bogów^ 
|>rsff.  napój  wyśmienity. 

Afflbnlakry  g.  miejsca  ocie- 
nione dla  przechadzki;  kruż- 
ganki w  klasztoracłi;  nóiki 
czyli  wyrostki  przysawko- 
we  na  ciele  zwierząt  zw. 
szkarłnpniami,  służące  do 
ruchu  i  połączone  z  we- 
wnętrznym narządem  wod- 
nym. 

Ambulans  /.  t>clowy  szpi- 
tal wojskowy. 

Ambulatorium  »i.  lecznica^ 
bez  mieszkania  dlachorychu 

Ame  danwee  /.  fam  damne) 
doił.  dusza  potępiona;  zwo- 
lennik czyj  bezwzględny, 
ślepo  wykonywnjący  jego 
rozkazy. 

Ameijoracia  /.  ulepezenie. 

Am«o  hthr.  niftch  się  tak 
stanie,  prwn.  koniec. 

A  ROMa  et  toro  i.  od  sto- 
łu i  łoia  (separacja). 

Amerszlak  n.  ob.  Zendra. 

A  menrellle  /.  fa  merwij) 
cudownie,  doskonale. 

Amerykaa  /.  okryty  powo- 
zi k  z  kozłem  z  tyłu,  lub 
bez  kozła. 

Amerrkaśslci  pojadrnek,  zo- 
bowiązanie się  obu  stają- 
cych do  pojedynku,  że  ten 
z  nich  odbierze  sobie  ży- 
cie w  oznaczonym  czasie, 
kto  taki  log  wyciągnie. 

A  mota  ic.  do  połowy,  zy- 
^u  lub  straty. 

Ametyst  g.  nazwa  pełzne- 
go minento,  kwarc, 


A  mezza  *oce  ob.  Kezza 
voce. 

Aaiflble  g.  płazy,  zwierzę- 
ta ziemnowodne  (n^.  żaba) 

Amfibrach  g.  stopa  wier- 
szowa złożcnaz  trzech  zgło- 
sek: śrr^dkowa  długa  a.  ak- 
centowana i  -'  —  •^). 

Amfiktjooja  ;.  związek  sta- 
rpż.  miast  greckicłi,  sądzą- 
cy przewinienia  nie^lko 
pojedynczych  osób,  ale  tak- 
że całych  miast  i  rzeczy- 
poBpolitych. 

Amfilada  /.  rząd  pokojów, 
sal,  kolumn  w  jednej  linji 
po  sobie  idąfrych. 

Amfiteatr  g.  część  teatm 
na  piętrze  naprzeciw  m:*:- 
ny;  budynek  półokrągły 
z  siedzeniami  dla  widzów 
coraz  wyższemi;  amlHeatral- 
aa  budowa,  pół  okrągła  bu- 
dowa, stopniowo  podnoszą- 
ca się  ku  obwodowi. 

Amfltijony.  1/.]  podejmują- 
cy gości,  gospodarz  gościn- 
ny, fundator  (od  imienia  bo- 
hatera komedji  Plauta  i  %'>- 
medji  Moliera). 

Amfitryta  g.  milU.  b<jgi- 
ni  morza,  żona  Posejdona, 
jeździła  na  wozie  kształtu 
mussii,  ciągniętym  przez 
deltiny  \  konie  morskie. 

Amfjofl  g.  bajeczny '  król 
tebański,  mąż  Njoby,  który, 
graj^  na°  lutni,  łagodził 
dzikie  zwierzęta;  kamienie, 
posłuszne  jego  muzyce,  uło- 
żyły się,  tworząc  mury  Teb. 

Amfora  g.  {t.\  starożytny 
dzban  z  2  uszkami  i  wiąz- 
ką szyjką. 

Ami  cochon  /  (1u>$xąi  czło- 
wiek poufalący  się  zbytecz- 
nie a.  grubi jańsko  w  imię 
niby  przyjaźni. 

Amictus  1.  oh.  Humerał. 

Amicus  ceritts  in  ro  iMorta 
cemitur  L  w  niedoli  poznaje 
się  prawdziwego  przyjaciela. 

Amicus  Plato  s«d  magisami- 
ca  *erttas  i.  iott.  drogi  mi 
jest  Platon,  lecz  prawda  jest 
mi  droższą;  prawda  jest 
wyższą  nad  wszystko. 

A  minori  ad  majas  i.  z  mniej- 
szego o  większem  (wnios- 
kować). 

AaHDelr  ampometr.  ni.  przy- 
rząd do  oznaczenia  liczby 
amperów  w  prądzie  elek- 
trycznym. 

AmMStjay.  darowanie  ka- 
ry, ułaskawienie  przez  pa- 
nującego. 

Amnezja  V- '^t^''!^^  P^oai^i* 

Amonjak  t.  sól  gryzła, 
z  mocną  wonią,  związek 
cfcirai.  azotu  z  wodorem. 

Amor  /.,  Eros  <i.  bożek 
miłości;  miłość:  amory  mi- 
łostki 

Amoralnoić  /.  («d.  ewrał) 
niemoralnośó. 

Amoretki  /.  kawałki  szpi- 
Łu  cielęcego,  używane    do 


Amorficzny  —  Anima 


ahierania  potraw  i  dodawa- 
ne do  ostrych  sosów. 

Amorilczny  ni.  bezpoKta- 
ciowy,  nie  posiadający  bu- 
dowy krystalicznej. 

Amorfizm  «•<.  eh«m.  bez- 
postaciowość,  niezdolność 
osadzania  się  w  postaci 
kryształów. 

Amor  omnia  vincit  1.  mi- 
łość wszystko  zwycięża. 

Amoroto  tr.  w  muz.  czule. 

Amorphozoa  *$.  zwierzęta 
nie  mająoń  jednostajnej  po- 
staci up.  gąbki. 

Amor  sceleratus  habendi  t. 
zbrodnicza  clujć  posiadania 
(nadmierna  chciwość). 

Amortyzacja  /.  umorzenie, 
spłata  jiapitalu  częściami. 

Amortyzować  /.   lunarzać. 

Amper,  jednostka  natęże- 
nia prądu  elektrycznego, 
idolna  strącić  (wydzielić) 
w  jednej  godzinie  3,9'!  gra- 
mów srebra  z  azotanu  srebra' 
(nazwana  tak  na  cześć  u- 
Cronego  francnzaAmpere'a). 

Amper  godzina,  godzina 
działania  prądu,  mającego 
natężenie  równe-  jednemu 
amperowi. 

Ampormetr  oh.  Ammetr. 

Ampla  t.  lampa  wisząca 
pkryta  banią  szklaną. 

Amploty/.  sprawunki. 

Afflplifłkacja  i.  drobiazgo- 
■we  opowiadanie ,  dokład ' 
nłeisse  wy}a4(uenie  myśli. 

Amplituda  ł.  obszemuśc, 
długość  łuku  zakreślonego 
przez  jaikąś  cząstkę  drga- 
jącą lub  jego  cięciwy;  ob- 
szeraość  wahań. . 

Ampulta  i.  banieczka  w 
faztałcie  dzbanuszka  do  wo- 
dy, do  wina,  używana  przy 
Mszy  Św. 

Amputacla  t.  odcięcie  ja- 
kiej cs^ęści  ciała  instrumen- 
tem chirur^ricznym. 

Amryta  stiml.  napój  bo- 
gów, dający  nieśmiertel- 
Ł  >ść  (w  religji  Indusów). 

Amulet  ar,  przedmiot  jaki 
iiuszony  przy  sobie,  ijiają- 
cy  niby  chronić  od  chorób, 
nieszczęść,  czarów. 

Arnwicla/.  zapasy  wojen- 
-   ,  i:f'.wnie.  proch  i  kule. 

Ana  g.  ikr.  a  lub  aa  fob ). 

Aitabapłyeta  *g.  członek 
petty  nowo<:hrzczeńców,  po- 
idług  której  chrzest  w  dzie- 
oiństwie  jest  nieważny  i 
należy  chrzcić  powtórnia 
dorosłych. 

Anaba<łs,  Anabaza  g.  od- 
wrót 10,000  Greków  z  Azji 
Mniejszej  p jd  dowództwem 
]v8<!nofonta;  opis  tego  od- 
wrotu. 

Anachoreta  g.  pustelnik, 
eamotnik;  pnen.  odladek. 

Anachronizm  g.  błąd  w  o- 
zuaczeniu  cza8a  wydarzeń; 
prztn.  rzecz  jakaś  już  nie 
na  cMoie,  praestarśałft. 


Anacykllczny  g.  wiersz, 

wi^sz,  który  można  czy- 
tać od  początku  do  końca 
i  od  końca  do  poctątku 
czyli  wstecz. 

Anadjomene  g.  wynurza- 
jąca się  z  morza,  ro/lząca 
się  piany  morskiej,  przy- 
doniek  Afrodyty  (oh.). 

Anaeroby  *g.'  bakterje  ży- 
jące bez  tlenu. 

Anafora  g.  powtarzanie 
tych  samych  wyrazów  na 
iKiczątku  kilku  zdań  po  so- 
bie idących  (figura  reto- 
ryczna). 

Anagogiczny  *ff.  wzniosły, 
wspaniały,  zachwycający. 

Anagogia  g.  Wzniesienie 
duszy  do  Boga,zachwycenie, 

Anagram  g.  zagadka  pole- 
gająca na  przestawieniu  li- 
ter lub  sylao. 

Anaicolirt  g.  brak  ciągło- 
ści i  gramatycznego  związ- 
ku między  częściami  o- 
kresu. 

Analtreontylt  g.  lekki  wiersi 
*artobliwy  lub  miłosny, 
'  Anaknutyczny  g.  wiersz, 
wiersz  zaczynający  się  od 
jednej  lub  dwu  sylab  bez- 
akcentowych,  wprowadzają- 
cych w  rytm  właściwy. 

Analeiita  g.-ł.  wybór  naj- 
celniejsaych  ustępów  z  pi- 
sarz ów  i  poetów. 

Analfabeta  ni.  nie  umieją- 
cy osytaó  i  pisaó. 

Analgezja  ;.  nieczałpśó  na 
bóL 

Analityczny  nt.  rozbiorowy, 
wynikający  z  analizy,  roz- 
bierczy;  a.  Jfzyk,  nie  posia- 
dający fleksji,  np.  angiel- 
ski. 

Analiza  g.  rozbiór,  rozło- 
żenie całości  na  części:  a. 
ciwmiczna,  rozłożenie  ciała 
na  pierwiastki;  anatlsować, 
rozbierać,  roakładać. 

Analogizować  *g.  przyrów- 
nywać; 'ipodabniać. 

AnalogJa  g:  podobieństwo; 
analogiczny  podobny,  wedle 
pewnego  wzoru. 

Anamneza  g.  badanie  cho- 
rego cc  do  przeszłości  je- 
go ohoroljy. 

Ananas  pentw.  nazwa  ro- 
śliny amerykańskiej  i  jej 
owocn;  prten.  specjał,  pray- 
«maczek,  iart.  człowiek  (w 
znaczeniu  ujemnym);  ana- 
nasamla,  cieplarnia  w  któr 
rej  hodują  eię  ananasy. 

Anaake  g.  konieczność, 
przeznaczenie,  fatum. 

Anapest  g.  stopa  wierszo- 
wa, złożona  z  2-oh  zgło- 
sek krótkich  i  trteciej  dłu- 
giej ^^—. 

Anarchja  g.-l.  bezrząd,  roz- 
przężenie, zamęt,  zanik  Kar- 
ności; anarchista,  zwolennik 
anarchji,  anarchizmu,  anar- 
chizm, j  dążenie  do  takiego 
układa  spułecaBego,  w  kto? 


rym  nie  byłoby  właday 
i  każdy  sam  dla  siebie  sta- 
nowiłby prawa. 

Anastrofai  g.  omieszccenie 
wyrazu  zależnego  przed 
głównym. 

Anastygmat  *g.  rodzaj  ob- 
jektywu  fotograficznego. 

Anatema  g.-l.  klątwa  ko- 
ścielna, wyklęcie;  Anatbema 
•<t!  niech  będzie  przeklętyl 

Anatocyzm  g.  procent  od 
procentu. 

Anatom  "g.  uczony  zajmu- 
jący się  amatomją. 

Anatomizować  *g.  rozbie- 
rać ciało;  rozczłonkowywaó. 

Anatomja  *g.  nauka  o  bu- 
dowie ciał  organicznyołi, 
o  rozczłonkowaniu  ich  na 
części. 

Anchols  /.  (atutua),  Aaełio- 
v{s  a.  (onaotcii)  mało  ryl>- 
ki  z  morza  Śródziemnego 
z  rodziny  śledzi. 

Ancien  rigime'/-  fef^'t  r«- 
timj  dawne  rządy,  diawny 
flposób  rządzenia  (mianowi- 
cie przed  W.  Rewolucją 
francuską). 

An<lante,  Aiidantine  tr.  zwol- 
na, spokojnie  (w  muayce); 
część  większego  utworu 
muz.  o  ruchu  wolnym. 

AndrogłRftyezny  «t  dwn- 
płciowy. 

Androgyne  g.  istota  o  ce- 
chach mężczyzny  i  kohifr* 
ty,  hermafrodyta. 

Androkracja  g.  panowanie 
mężczyzn;  ob.  GInaJkokra- 
cja. 

Androny  M.  brednie,  du- 
by smalone,  niedorzeczna 
mowa,  głupttwa. 

Andrut,  tutka  z  ciasta  o- 
płatkowego  upieczona,  w 
którą  się  nakłada  pasta  o- 
wocowa,  krem  albo  lody. 

Anegdota  g.  krótkie,  do- 
wcipne opowiadanie. 

Aneks  i.  dodatek,  dowćd 
przyłączony  do  podania  lub 
przedstawienia,  uzupełnie- 
nie. 

Aoeksja  t.  przyłączenie,  za- 
gamienie,  przywłaszczeide. 

Anektować  »*.  przyłączać, 
zabierać,  przywłaszczać. 

Anelettryczne  *g.  ciała, 
ciało  będące  dobrym  prso- 
wodnikiem  elektryczności. 

Anemja  g.  medofa-wistość; 
anemiczny  mający  mało  krwi, 
aiedokrwisty. 

Aneawgraf  'g.  anemometr 
lapisujący  kolejne  zmiany 
wiatru. 

Anemologja  *g.  nauka  o 
wiatrach. 

Anemamatr  *g.  wiatromierz, 
przyrząd  do  mierzenia 
prędkości   wiatru. 

AnofflOM  g.-l.  naawa  ro- 
śliny   sasanka. 

Aa  emoskap  *g.  wiatrowskas, 
przyrząd,  wskacyijący  kie- 
runek wiatru. 


tutmii  V  rodzaj  baro- 
metru. 

Anaaipinmi  V  kierunek 
filozoficzny  nie  opierający 
się  na  doświadczenia. 

A  Msciro  at  mm  aasa  I 
nie  wiedząc  o  csem,. wno- 
sić, że  t4igo  nieaiia. 

Anasłoz^  f.  niecznło66, 
znieczulenie;  aaMtstyczay, 
znieczulający,  pozbawiają- 
cy czucia:  znieczulony,  po- 
zbawiony czucia. 

Aaewryzai  g.  rossceraenie 
tętnicy  (choroba). 

Aafifate  /.  of>.  AarfUaAa. 

Angałować  /.  zapraasaó, 
zamawiać;  zoiow^ać,  sobo- 
wiązywać;aBgaia«ać  sit,zo- 
bowiązywać  się,  wplątać  się. 

Aagiikek,  zaklinacz  i  cza- 
rodziej u  Eskimów. 

Aof^atŁ  modlitwa  „Ajuot 
Pańf^  zwiastował"  i  t.  d.^ 
głos  dzwonka  kościelnej 
wzywającego  do  odmówie- 
nia tej  modlitwy. 

Aaglalsiu  efcaraba,  krzy- 
wica. 

Aaf  ieisfca  sA,  siarczan  ma- 
gnezji, smaku  goizko-sło- 
nawego,  rozpuBiczaiuy  w 
wodzie,  lek  roswalniająCy, 
inaczej:  górska  sól. 

Aa^altU  mW  aJ.BiylaA- 
skl  n«ta.\ 

Aof  Ina  t.  zapalenie  ^- 
dłi^  a.  pacłaris  -  zapałania 
naczyń  wieńcowyob  aaroa. 

Angiologia  *g.  nauka  i  nar 
czynjach  w  ciele,  (ci^ 
anatomji). 

Aagiez  /.  koń  angifllsM; 
rodzaj  tańca  angietekiego. 

AnglłkaBizai  «^  wyanaDie. 
religijne,  panujące   w  An- 

Aafiizować  /.  kania,  pod- 
ciąćmu  ogon  u  nasady,  że- 
by odstawaŁ 

Aa|lanian|a  »i.  zamiłowa- 
nie we  wszystkiem  co  an- 
gielskie. 

Angora,  odmiana  psów, ko- 
tów, królików,  z  sierścią 
długą,  deiikatiią;  tŁiuiaa 
z  sierści  kóz  angorskidi 
(ud  nazwy  miasta  windjaoh). 

Anfrasisła  (o'-:  m  gras)  ku- 
piec hurtowy. 

Anhydryt  "g.  bezwodnik, 
bezw>>day  siarczan  wi^mia. 

AiriUlewać  i.  znieść,  uwa- 
l»6  r-a  niebyłe,  umewainić. 

AalHaa  ar.  ciecz  oleista, 
używana  do  wyrobu  roz- 
maitych farb. 

Aalma  danaala  t.  w,  Ątn 
daaMrfo  f9tj. 

AataHMiwanla  i.  spoaŁrz^- 
żenie,  rwróoanie  uwagi, 
przestroga,  nacaaa 

Anfaniiini  ai.zwioraęooś.', 
znamiona  życia  zwierzę- 
cego. 

Aaimała  ir.  w  awi.  z  oży- 
wieniem. 

AniBMsitU  ^dosaąpodła. 


Animizm  —  Antykwa 


8 


istota  nędzna,  a.  uważana 
za  tak^,  gdyi  nie  poBiada 
inoiności  bronienia  się, 

Anlmlzm  nt.  doktryna,  we- 
dług której  pierwiastek  du- 
chowy jest  przyczyną  czyn- 
ności żywotnych  w  jeste- 
stwach organicznych;  po- 
czytywanie duszy  i  życia 
za  jednoznaczne;  przypisy- 
wanie czemu  cech  ludzkich,  j 

Animo  deliberato  /.po  zasta- 
nowieniu  się,  z  rozmysłem. 

Anlmoso  tr.  w  muz.  z  ży- 
ciem, z  ożywieniem. 

Animować  ł.  zachęcać,  o- 
żywiać,  dodawać  odwagi. 

Animozja  nt.  zaciętość,  za- 
wziętość, zapalczywość. 

Animus  injurlandi  t.  zamiar 
ubliżenia. 

Animus  movens  1.  ob.  Spi- 
ritus movens. 

Animus  nocendi  t.  zamiar 
zrządzenia  szkody. 

'Animusz/,  duch;  charaiter, 
odwaga,  zapał,  zuchowatość. 

Aniwersarz  i.  rocznica, 

Anjon  oh.  Jon. 

Ankier/.  kotwica,  wychwyt; 
mechanizm  w  zegarku;  ze- 
garek z  takim  mechaniz- 
mom; armatnra  w  maszy- 
nach dynamo-elfktrycz. 

Ankieta  /.  zbadanie  jakiej 
sprawy  przez  rzeczoznaw- 
ców; wywiady;  specjalna 
komisja  do  zbadania  jakiej 
sprawy;  sprawozdanie. 

Ankiloza^.  chorobliwanie- 
możność  ruchu  w  stawie. 

Ankre  «.  żelazna  klamra 
do  spajania,  (np.  belek, 
ścian);  ankrować,  wzmacniać 
budynek  ankrami. 

Annaie,  Annały  /.  roczniki, 
spis  zdarzeń  zn.sztych  po- 
dług następstwa  lat,  kroni- 
ka; annallsta,  rocznikarz,  pi- 
szący annaie,  kronikarz. 

Annt  praeteriti  /.  roku 
przeszłego. 

Annlv«rsarja  /.  doroczne 
uroczy  stośt  i. 

Anno  /.  w  roku;  Anno  Domi- 
ni, w  roku  Pańskim;  oh.  A.  c. 

Annuała  /.  dochód  roczny 
za  kapit^  złożony  bezzwrot- 
nie. 

Annuity  /,  opłata  mająca 
eię  wnosić  w  stałych  ter- 
minach celem  umorzenia 
długu  lub  utworzenia  ozna- 
czonego kapitału, 

Annulować  /.  znieść,  u- 
znawać  za  niebyłe,  ■ 

Anod  *>;•  elektrod  dodat- 
ni, koniec  drntn  prowadzą- 
cego prąd  z  bieguna  dodat- 
niego baterji  elektrycznej 
do  elektrolitu, 

Anodyny  *g.  krople:  miesza- 
ni na  eteru  siarczan  ego  z  wy- 
skokiem, uśmierzająca  ból 
przez  odurzenie, 

AnomaIJa  g.  nieprawidło- 
wość, nieiwłaśoiwość,  .nie- 
normalność, objaw  niezwy- 


kły, uchylenie  Bię  od  regu- 
ły ogólnej. 

Anonim  g.-t,  autor  bez- 
imienny, nie  podpisujący 
nazwiska;  list  bezimienny; 
anonimowe  towarzystwa,  bez- 
imienne towarzystwo,  towa- 
rzystwo akcyjne. 

Anons  y.  ogłoszenie  w  pis- 
mach, zawiadomienie. 

Anonsować  /.  oznajmiać, 
donosić,  ogłaszać, 

Anorganiczny  *g.  nieogra- 
niczny;  martwy,  nieżywot- 
ny należący  do  królestwa 
minerałów. 

Anormalny  nł.  nieprawidło- 
wy, wyjątkowy,  niezwykły. 

Ansa  i.  niechęć,  uraza, 
złość,  chęć  zemsty;  powód, 
sposobność. 

Ansambl  ob.  Ensemble. 

Anszlag  n.  kosztorys,  za- 
rys kosztów  budowy  i  robót. 

Anta  /.  pilastr;  kolumna 
wysuwająca  się  z  muru. 

Antaba  n.  metalowa  ręko- 
jeść, rączka,  klamra  u  szu- 
flady, kufra  i  t.  p.;  sztaba 
zgięta,  osłaniająca  cyngle 
u  strzelby. 

Antagonista  g.  przeciwnik. 

Antagonizm  $>.  przeciwdzia- 
łanie, przeciwieństwo, 
współubieganie  się,  zawiść. 

Antałek  wfg.  ósma  część 
okseftu;  beczułka,  dwuwia- 
drówka;  antałkowe  piwo,  na- 
lewane wprost  z  antśałka 
do  szklanki,  nie  Imtelko- 
wane, 

Antarktyczny  g.  położony 
bIi£ko  bieguna  południo- 
wego, 

Antarktyda  g.  ląd  biegimo- 
wy  południowy. 

Antę  /.  przód. 

Antecedencje,  Antecedensy 
/.  sprawy  i  okoliczności  po- 
przednie, mniej  a,  więcej 
związane  z  wypadkiem,  o 
który  chodzi, 

Antecesor    /,  poprzednik, 
przodek. 
Antę  Chrislum  Nałum  ob.  A.C.N 

Antydatować  ni,  napisać 
wcześniejszą  datę. 

Antedyluwjalny  nł.  przed- 
potopowy. 

Anteludjum  {.  przegrywka, 
krótki  wstęp  muzyczny. 

Antenat  nł.  przodek  rodzi- 
ny, protoplasta. 

Antę  omnla  /.  przede- 
wszystkiem. 

Antepe'djuffl  a.  Antependjum 
/,  dolna  zasłona  ołtarza, 

Anterjora  /,  ob.  Antecedencje. 

Antłiropoplłhecus  nł.  małpa 
człowieko-kształtna(gibbon, 
8zympans,orangTitan, goryl). 

Anthropos  zootf  pollilkon  g. 
człowiek  jest  zwierzęciem 
towarzyski  em. 

AntI,  Anty  g.  przeciw;  zło- 
żone z  jakim  wyrazem  o- 
znacza  pojęcie  wprost  prze- 
ciwne nieprzyjazne. 


Antloipando,  Anticipałiye  /. 
naprzód,  z  góry  (np.  zapłata), 

AntidAłiMi  /.  ob.  Antydot, 

Antllt^Mieiia  9.  pisma  spor- 
ne niepewnego  autora  {ob. 
Homologumena). 

Antiquitates  /,  starożytno- 
ści.   • 

Antigjofflodo,  Antiqae  morę, 
Antiquis  moribus  /.  star\  ru 
sposobem,  według  starego 
zwyczaju. 

Antitoksyna  'g.  substancja 
wytwarzana  we  krwi,  głow- 
nie zapomooą  odpowiednich 
szczepień,  wstrzykiwań, 
przeciwdziałająca  bak- 
terjom  chorobotwórczym. 

Antologja  g.  wybór  utwo- 
rów poetycznych  z  różnych 
autorów. 

Antracen  *g.  węglowodór, 
otrzymywany  przy  wrzeniu 
smoły  z  węgla  kamiennego. 

Antracyt  *g.  gatunek  naj- 
czystszego węgla  kamien- 
nego. 

Antraks  g.  wąglik,  wrzód, 
czyrak,  karbunkuł. 

Antrakt/,  międzyakt,  prze- 
rwa między  jednym  aktem 
widowiska  a  drugim. 

Antreprener  /.  przedsię- 
biorca. 

Antrepryza/.  przedsiębior- 
stwo, dostawa. 

Antresola  /.  piąterko  mię- 
dzy parterem  a  I-szym  pię- 
trem, półpiętro. 

Antropoeentryzm  nł.  poczy- 
tywanie oriowieka  za  cel 
bytu  całego  świata. 

Antropofag  g.  ludożerca. 

Antropofonika  *g.  fizjolo- 
gia mowy  ludzkiej. 

Antropogienja,  Antropogonja 
y.  nauka  o  pochodzeniu  czło- 
wieka i  rozwoju  ras  ludz- 
kich. 

Antropogleografja  *g.  nau- 
ka o  rozsiedleniu  człowie- 
ka na  ziemi,  o  wpływie 
klimatu  i  ukształtowania  po- 
wierzchni ziemi  na  czło- 
wieka. 

Antropognozja  *g.  pozna- 
nie anatomiczne  ciała  ludz- 
kiego. 

Antropolatrja  *g.  oddawa- 
nie czci  boskiej  Indziom. 

Antropologia  *g.  gałąź  hi- 
storji  naturalnej,  zajmująca 
się  człowiekiem,  jego  roz- 
wojem, rasami  ludzłdemi. 

Antropometria  *g.  nauka 
o  pomiarach,  dokonywa- 
nych na  ciele  ludzkim;  an- 
tropometryczne biuro,  biuro, 
w  którein  zdejmują  i  zapi- 
sują niektóre  pomiary  cia- 
ła złoczyńców,  żeby  icŁ 
pewniej  rozpoznać  w  razie 
ponownego  schwytania, 

Antropomortlzm  *g.  uczło- 
wieczenie, wyobrażenie  Bp- 
ga  w  postaci  ludzkiej,  2  przy- 
miotami i  wadami  ludzkie- 
mi;  antroponorficzny,  zbliżo- 


ny do  człowieka  |kk1  wzglę- 
d';ui  swej  pohtati  a.  jnAl 
względem  twej  natury  du- 
t  nowej. 

Antropomorfizować  'y.  przy- 
pisywać cieniu  własności 
ludzkie. 

Antropozefja  'g.  nauka  o 
człowieku  z  punktu  widze- 
nia filozofji. 

Antropozoiczny  *g.  •kres, 
czwartorzędowe  formacje, 
zawierające  młoiłsze  (alu- 
wjalne)  i    '  -  '    '^wjal- 

ne)    poi:;  jwe, 

wrazze;/.  leją- 

cych wtcuy  luiz,  j /.■'■, i-nut. 

Antrykot  oh.  Entrećfite. 

Antużar  c4.  Entourage. 

Anty  ob.  AntI. 

Antychlor  ' g.  mieszanitia 
wydalająca  chlor  z  mate- 
rjałów  bielonych  tym  pier- 
wiastkiem. 

Antychryst  g.  fpóińj  nie- 
przyjaciół Chrystusa  i 
chrześcijaństwa,  czartj 
pntm.  człowiek  zły,  potę- 
pieniec. 

AntycyUon  *g.  wir  vfia- 
trów  tworzący  się  dokoła 
miejsca  największego  ciś- 
nienia powietrza,  zwykle 
łagodniejszy  niż  cyklon. 

Antycypacja  /.  uprzedzanie 
faktów",  przewidywanie, 
przypuszczanie  zgóry;  wy- 
płata przed  terminem. 

Antycypować  /.  uprzed? 

Antyczny  (oh.  antyk)  .-u- 
żytny,  staroświecki. 

Antydatować  ob.  Antedato- 
wać. 

Antydot  g.-ł.  odtrutka,  śro- 
dek przeciw  truciźnie. 

Antydaellsła  /.  przeciwnik 
pojedynków, 

Antyfebryna  nt.  środek  le- 
karski preeciwgorączkowy. 

Antyfona  *g.  śpiew  kapła- 
na i  ludu  naprzemian,  lub 
dwóch  chórów,  odpowiada- 
jących sobie,  zwykle  koń- 
czący litanję  a.  psalm;  aa- 
tyfonarz,  antyfonarjusz  księga 
z  antyfonami  i  nutami  do 
nich. 

Antygrafja  *g.>  pismo  od- 
wrotne na  wspai. 

Antyk  >•/.  przedmiot  sta- 
rożytny ,  cenny  zabytek ; 
przedmiot  przestarzały, 

Antykamera  nt.  przedpokój, 
sień. 

Antyklerykalny  ni.  wrogi 
duchowieństwu. 

Antyklbiainy  ni.  wygięty  w 
postać  siodła  (pokład  ziemi). 

Antykonstytucyjny  nt.  nie- 
zgodny z  konstytucją,  nie- 
zgodny z  artykułami  usta- 
wy konstytucyjnej. 

Airtykrytyka  V- faT^ia  far- 
tyki,  odpowiedź  zwalczaiacif 
laytykę. 

Antykwa*/,  gattmek  pospo- 
licie używanych  prostych, 
czcionek  łacińskich. 


Antykwarjat  —  A  posse 


Antyfcwaiiałi/.  handel  daw- 

oonii  a.  rzadkiemikRią;ikami. 

Antykwan  ni.  Antykwarfusi 

staroiytnik  miłoSnik  i  ba- 
dacz starożytnoftci;  handlu- 
jący ksiąikamidawnemi  lub 
nowRZPini  używaiiemi;  Mły- 
kwimla,  sklep,  w  którym 
sprzedają  wyroby  fltaro- 
świeckie  lob  dawne  książki. 

Antylogja  ff.  sprzeczność 
pomiędzy  zdaniami  wygło- 
azonemi  przez  tegbi  same- 
go człowieka. 

Antylopa  w.  koza  afrykań- 
ska. 

Aniymililaryzm  */.  dą^ość 
przeciwna  utrzymywa- 
niu wielkioh  armji  stałych 
i  panowaniu  militaryzmu. 

Antyminitterjalny  nł.  nie- 
przyjazny względem  mini- 
eterjuih  wzglądem  rządu. 

Antymon  M.  metal  biały, 
niebieskawo-szarawy,  pier-" 
wiastek  chemiczny,  mający 
liozne  zastosowania. 

Antynacjońallzm  nł.  nie- 
uznawanie wyłączności  na- 
rodowej. 

Antynom]a  g.  przeciwień- 
stwo, sprzeczność  praw. 

Antynous  g.-i.  typ  piękno- 
ści męskiej  (od  imienia  n- 
Inbieńca  oeearza  rzymskie- 
go Hadrjafia). 

Antypapleż  (ob.  anty  i  pa- 
pież) papież  wybrany  nie- 
prawnie napriekór  papie- 
żowi wybranemu  prawnie 
i  współzawodniczący  z  pa- 
piełera  prawowitym. 

Antypassat  i.  prąd  powie- 
trza, płynący  górą  od  rów- 
nika ku  biegunowi  (północ- 
nemu a.  południowemu). 
-  Antypast  10.  przekąska  a.  na- 
pitek przed  jedzeniem;  przy- 
smaczek;  rozkosz,  uciecha. 

Antypatia  g.  wstręt,  od- 
raza. 

Anłyperysłallyczny  'g.  ruch 
kiszek  przeciwny  perystal- 
tyczneniu  (zdarza  się  przy 
wymiotowaniu). 

Antypiryna  *g.  lekarstwo 
przeciwgorączkowe. 

Antypka  tur.  cybuch  z  tu- 
reckiej wiśni   a.    czereśni. 

Antyplanat  nł.  rodzaj  ob- 
jektywu  fotograficznego. 

Antypoda  g.  przeciwnoż- 
ny,  mieszkaniec  drugiej  pół- 
kuli ziemi;  prten.  człowiek 
s  u  p  e  ł  n  i  e  przeciwnego 
(fc  kimś)  charakteru,  spo- 
sobu myślenia. 

Antysemita  nt.  przeciwnik 
żydów;  antysemityzm,  wrogie 
atanowisko  względem  ży- 
dów. 

Antyseptyczny  *g.  przeciw- 
gnilny. 

Airtyseptyka  *g.  działanie 
środkami  przeciwguilnerai. 

Antysocjalny  nł.  przeciwny 
interesowi  społeczeństwa, 
przeciwBpołeczny. 


Antystrota  g.  część  śpiewa 
chóru  w  dramaoie  staroż, 
Oroków. 

Antyszambrować/.  rron.  wy- 
czekiwać długo  w  przedpo- 
koju człowieka  możnego,  że- 
by być  przyjętym. 

Antytetyczny  *g.  przeciwny, 
będący  antytezą. 

Antyteza  g.  przeciwstawie- 
nie, zestawienie  ze  sobą 
pojęć  wprost  przeciwnych; 
przciiwieństwo  do  tezy. 

Antytoksyna  'g.  substancja 
wytwarzaną  we  krwi  głów- 
nie po  odpowiodnich  szcze- 
pieniach (w8tr/!ykiwaniach), 
przeciwd  ziała jąoa  bak- 
terjom  chorobotwórczym, 

Antytrynitarjusze,  Antytryni- 
tarze ni,  sekty  odrzucające 
dogmat  Trójcy  Św.  (np.  A- 
rjanie,  Socynjanie). 

Anulować  ob.  Anihilować. 

Aojda  g.  wędrowny  piew- 
ca, poet^  w  czasach  bcJha- 
terskich  Grecji. 

Aorta  g.  główna  tętnica 
wychodząca  z  seroa. 

Aoryst  g.  w  gram,  czas 
przeszły  chwilowy. 

A  outrance  /.  (a  utraft)  do 
ostatka,  do  ostateczności; 
na  ostre. 

A.  p,  tkr.  anno  patsato  i. 
w  roku  minionym;  też  annl 
praeteriti    i.  roku  zeszłego. 

Apage  g.  odstąp,  idi  precz; 
a.  satanas!   precz  szatanie! 

Apagogiczny  »t.  dowdd,  do- 
wód wynikający  z  niemo- 
żliwości twierdzenia  prze 
oiwnego. 

Apanaie/.  uposażanie  ksią- 
żąt i  księżniczek  domu  pa- 
nującego; osobista  włań- 
ność  nieruchoma  panujące- 
go; zarząd  majątkami  panu- 
jącego. 

Aparament  i.  przyrządy  wo- 
jenne: działa,  kule,  proch, 
wozy  i  t.  p.;  ubiór  kościelny. 

Aparat  I.  maszyna,  ma- 
szynerja,  przybory,  przy- 
rząd do  wykonywania  danej 
czynności;,  a-y  kościelne,  u- 
biory  kapłańskie  kościelne: 
ornat,  kapa  i  dalmatyka. 

A  part  /.  (a  par)  osobno, 
oddzielnie,  na  swoją  rękę. 

Apartament  /.  duże,  wy- 
tworne mieszkanie. 

A  parte  /.  na  stronia,  n* 
uboczu,  oddzielnie. 

Aparyc|a  1.  ukazanie  się^ 
zjawienie  się. 

Apasze  /.  bandj-ci  parys- 
cy, przeważnie  sutenerzy 
(od  nazwy  plemienia  Indjan' 
czerwonoekórych), 

Apatja  g.  obojętność,  zo- 
bojętnienie, odrętwienie  u- 
cznć  ,  niecznłość  ;  apatyk , 
dotknięty  apatją;  apatyczny, 
obojętny,  nieczuły,  nio*r»- 
iliwy. 

Apedeiiłyczny  *g.  nie  po- 
siadający wykształoerfia. 


Apel  /.  zwoływanie,  we- 
zwanie; sprawdzanie  oso- 
bistelj  Obecności  żołnierzy; 
znak  zwoływania. 

Apelacja  t.  odwołanie  się 
od  wyroku  Aiżssej  instan- 
cji do  sądów  wyższej  in- 
stancji. 

Apendykt  i.  ob.  Suplement. 

Apepsja  *g.  niemożnośó 
trawienia. 

Apercapcja  »t.  uświadomie- 
nie, akt  uwagi  czynnejj 
przyswajanie  nowych  spo- 
strzeżeń za  pomocą  daw- 
niej nabytych  wyobrażeń 
(ob.  Percepcja);  apercypowaó 
dokonywać  apercepcji. 

Apercu  /.  (apersilj  rzut  oka; 
rozprawka  stanowiąca  po- 
bieżny zarys. 

Apjrltif  /.  kieliszek  trun- 
ku przed  jedzeniem,  jako- 
by dla  strawnośoi. 

Aperto  libro  t.  gdzie  się 
książka  otworzy  (czytać, 
tłomaczyć). 

Apertura  t.  w  med.  sztucz- 
nie zrobiona  długotrwała 
ranka  na  ciele  w  cela  lecz- 
niczym. 

Apetyt  ł.  łaknienie,  chęć 
jedzenia,  żądza. 

A  peu  prłs  /.  (a  pó  pre} 
prawie  około,  blizko. 

Aphellum  g.-i.  punkt  naj- 
większego oddalenia  pla- 
nety lub  komety  od  słoń- 
ca. 

A  pjacere  u>.  dowolnie, 
według  upodobania. 

Apls,  byk  święty  staroiyt. 
Egipcjan,  czczony  jako  bó- 
stwo. 

Apianat  ni.  objektyw  fo- 
tograficzny z  soczewką  a- 
planaty  czną;  aplanatyczna  so- 
czewka, wolna  od  aberacji 
kulistości. 

Aplaudować  i,  oklaskiwać, 
pochwalać. 

Aplauz  t.  oklask,  brawoj 
pochwała  głośna,  okrzyki 
uznania. 

Aplikacja  ni.  pilność,  gor- 
liwe przykładanie  sięj  po- 
czątkowa praktyka  biurowa, 
zwykle  l>«zpłatna;'  zastoso- 
wanie. 

Aplikacje  /.  rodzaj  haftu, 
nakładanego  na  materjał, 
jako  wyptiły  deseń. 

Aplikant  ni.  praktykant 
sposobiący  się  bezpłatnie 
do  czynności  biurowych. 

Aplikatura  ł.  w  miu,  pra- 
widłowy układ  palców. 

Aplikować  i.  zastosowywać; 
służąc  bezpłatnie  sposobić 
się  do  urzędu;  a.  si;  pil- 
nie chodzić  (około  kogo  a. 
czego),  przykładać  się. 

Aplomb  /.  pewność  siebie 
w  mowie,  obejściu,  w  ru- 
chach. 

Apodosis  g.  druga  połowa 
Okresu  krasomówczego,  za- 
wierająca   dokończenie 


pierwszego  okresu ,  roz- 
strzygnięcie wątpliwo- 
ści podniesione]  w  pierw- 
szej połowie    (ob.  Protasis). 

Apodyktyczny  g.-l.  stanow- 
czy;  nieprzeparty,   pewny. 

Apoftegmat  g.  krótkie,  jędr- 
ne, zdanie,  maksyma,  epi- 
gramat. 

Apogeum  g.-i.  punkt  naj- 
większego oddalenia  księ- 
życa od  ziemi;  j»r««ł.  szczyt, 
zenit. 

Apoglatura  w.  (-diałura)  w 
muz.  krótkaputa  przed  dłuż- 
szą, rodzaj  forszlagu. 

Apokalipsa  g.  (pói^k.hl.  Ob- 
jawienie Św.  Jana;  apo- 
kaliptyczny, wspomniany  w 
Apokalipsie;  prten.  zagadko- 
wy, tajemniczy,  niezrozu- 
miały, pełen  przenośni. 

Apokope  g.  skrócenie  wy- 
razu przez  zanik  głoski  koń- 
cowej. 

Apokryf  g.-t.  nieuznane 
przez  Kościół  za  autentycz- 
ne opowiadanie  z  życia 
Chrystusa  a.  N.  Panny,  spi- 
sane w  pierwszych  wiekach 
chrześcijaństwa;  podrobie- 
nie, falsyfikat. 

Apolllnaris,  woda  mineral- 
na alkaliczna  (ze  źródła  te- 
goż nazw.  w  Prusach  Nad- 
reńskich). 

Apollo  g.-l.  bóg  słońca  i 
sztuk  pięknych:  ideał  pięk- 
ności męskiej;  rodzaj  moty- 
la dziennego;  dziatwa  Apolll- 
na  poeci. 

Apolog  g.  bajka  w  której 
występują  zwierzęta  lub  ro- 
śliny. 

Apologleta,  Apologitta  *g. 
piparz,  broniący  wiary 
chrześcijańskiej;  chwalca. 

Apologietyka*^.  nauka  bro- 
nienia prawd  wiary  chrze- 
ścijańskiej. 

Apologja  g.-i.  usprawiedli- 
wienie, obrona. 

Aponauroza  V  błonka  ścię- 
gna przytwierdzające- 
go mięsień  do  kości. 

Apopleksja  g.-t.  pęknięcie 
naczynia  krwionośnego  w 
mózgu,  połączone  z  utratą 
przytomności,  udar. 

Apoplektyczny  g.-i.  skłon- 
ny do  apopleksji;  dotyczą- 
cy apopleksji. 

Apopsychja  g.  Apsych|a. 

Aporja  g.  powątpiewanit'. 

Aportować  /.  przynosić  na 
rozkaz  (o  psie). 

Aporty  /.  wkłady  rzeczo- 
we założycieli  spółki  akcyj- 
nej: ziemie,  budynki,  urzą- 
dzenia fabryczne;  u  spiryty- 
stów:  spadanie  a.  przynosze- 
nie przez  niewidzialnych 
działaczy  przedmiotów  ze 
znacznej  nieraz  odległości. 

A  posse  ad  esse  t.  z  tego, 
że  coś  jest  możliwe,  wnios- 
kować, że  to  jest  rzeczy- 
wiście. 


Apostata  —  Argentan 


10 


Apołtała  g.  odstqpcB,  od- 
szczopieaiec,  zaprzaniec. 

Apottazja  g.  odstępstwo, 
wyrzecsenie  8ię{np.  wiary). 

A  posteriori  1.  wnioskowa- 
nie z  następstw  o  przyczy- 
nach; apocterjoryczny,  pew- 
ny zależnie  od  uprzednie- 
go do4wia(iczenia. 

Apostolat  nt.  godność  bis- 
Icupia,  biskupstwo. 

Apostoł  g.-t.  uczeń  Chry- 
stusa, krzewiciel  nauki 
Chrystusa;  propagator;  apo- 
stolska stolica,  stolica  pa- 
pieska; prztn.  Papież;  apo- 
stolstwo, posłannictwo,  mi- 
sja; krzowienie  jakiej  wia- 
ry,  pvi>;/'.. 

Apostrof  g.-ł.  znak  '  zastę- 
pujący dźwięk  opuszczony.' 

Apostrofa  g.-ł.  w  retoryce: 
przemówienie  do  nieobec- 
nych jakgdyby  byli  obeo- 
nemi,  do  rzeczy  martwych, 
a  nawet  do  pojęć,  jakgdyby 
miały  życie  i  czucie;  nagana, 

Apotema  *g.  mat.  promień 
koła  wpisanego  w  wielokąt 
foremny. 

Apoteoza  g.  ubóstwienie; 
wyniesienie  człowieka  do 
rzęda  bogów;  artystyczne 
utworzenie  grupy,  wyobra- 
żającej bohaterów  wśród 
chwały. 

A  połlorl  i.  podług  większo- 
ści, podług  części  głównej. 

Apozlopsza  V  przemilcze- 
nie, jako  figtira  retorycz- 
na, urwanie  mowy  umyślne. 

Apozycja  ł.  w  gram.  dopo- 
wiedzenie dodatnie  atrybu- 
tywnego  rzeczownika  do 
dnipiego  rzeczownika. 

Apparenf  rarl  nantes  <n  gur- 
giło  vasto  1.  dost.  ukazują  się 
nieliczni  pływacy  na  to- 
pieli obszernej:  wśród  po-  I 
wszecłmegc  upadku  (mo- 
ralnego, umysłowego  lub 
materjalnego)  albo  wśród 
pustek  zdarzają  się  nielicz- 
ne wyjątki,  okazy. 

Appassionatotr.  nainiętnie. 

AppendU  ob.  Apendyks. 

Appoint  /.  (apui)  weksel 
stanowiący  wyrównanie  ca- 
łej należności., 

Approbatur  1.  dogi.  pozwa- 
la się;  oh.  Aprobata. 

Approximative  i.  w  przy- 
bliżeniu, przypuszczalnie. 

Aprecjacja  ni.  ocenienie. 

Aprehendować  1.  przejm.i- 
wać  si(;.  brać  co  do  serca. 

Aprehensja  t.  przejmowa* 
nie  się,  trapienie  się  czym; 
obawa. 

Aprekacja  ł.  błaganie. 

Apris  la  lettre  /.  (ajrre  la 
lełr)  dalsze  odbitki  ryciny 
miedziorytnłczej,  stalorytn, 
heljograwiury,  po  umiesz- 
czeniu podpisu  autora  ry- 
ciny i  sztycharz.T 

Apris  mol  le  diluge  /.  (apre 
MIM  l«  delui)  po  mnie  ch.oć- 


by  potop,  wszystko  mi  jed- 
no co  potem  będzie. 

Apretttra  n.  zabarwianie 
i  wykończenie  tkanih  do 
handlu. 

AprII  L  kwiecień. 

A  prima  vlsta  oh.  Prima  vlsta. 

A  priori  t.  wyrokowanie 
2  S'JO'i  wnioskowanie 
z  przyczyn  o  skutkach. 

Aprioryczny  t.wfił.  pomija- 
jący dowody  doświadczalne. 

Aprobacja  i.  pochwała,  a- 
znanio,  przyjęcie. 

Aprobata  nł.  potwierdze- 
nie: pozwolenie  władzy  du- 
chownej na  drukowanie 
książki. 

Aprobować  ł.  potwierdzać, 
pozwalać,  uznawać  za  do- 
bre, pochwalać. 

A  propos  /.  fa  propo)  w  sam 
czas,  w  satną  porę,  właści- 
wie, stosownie,  aie-ale,  co 
Kię  tyczy;  i.  des  bottes  f-de 
t>ot)  ni  z  tego  ni  r,  owego, 
ł  e?  zwiizku  z  tym,  o  czyin 
był-1  mowa, 

Aproprjacja  ł.  przywłasz- 
czenie. 

Aprosza/.  rów  oblężniczy, 
którym  nieprzyjaciel  pod- 
stępnje  pod  fortecę;  przykop. 

Aprowidować  ł.  zaopatry- 
wać. 

Apsyclija  g.  głębokie  o- 
mdlenie. 

Apsydyy.  punkty  najwięk- 
szego i  najmniejszego  od- 
dalenia planety  od  słońca 
faphelium  i  perih.elinm)  o>. 
Absyda. 

Apteka  *g.  miejsce  gdzie 
sii;  przygotowują  i  sprzedają 
lekaj-stwa. 

Ai|ua  haeret  1.  dott.  woda 
zatyka  się  (w  rurze):  być 
w  kłopotach. 

A  quatreiplng!es/.  ^a  ketr 
epfal.'  elegancko,  strojnie. 

i  qu8tre  mains/.^a  któr  męi 
na  cztery  ręce  (w  muzyce). 

Agua  vltae  i.  dott.  woda 
życia:  okowita,  iródka. 

A  quelque  chose  malłieur  est 
bon  .f.  /a  kelk  noz  malSr  e 
hąl  i  nieszczęście  na  coś  się 
przyda;  niema  tego  złego, 
coby  na  dobre  nie  wyszło. 

Aqulla  non  capił  muscas  t. 
dott.  orzeł  nie  chwyta  ronch; 
pnen.  wielki  człowiek  nie 
znęca  sic  nad  drobiazgami. 

A.  r.  tkr.  Anno  regni  /. 
roku  panowania. 

Ar  /.  miara  powierzchni 
■>1(X)  metr.   kwadratowym. 

Araba  o6.  Arba. 

Arabeski  t.-.  f/.l  fantazyjne 
ozdobj,  naśladująca  sploty 
(jałązek,  liSci,  kwiatów  i 
linji. 

Arabia  dqserta  ł.  Arabia 
skalista;  prsen.  pustka. 

Arachnologla  *g.  nauka  o 
pająknch.. 

Aramojskl  ifzyk,  język  a- 
żywany  w  staroż.  Syrji  i  Pa- 


lestyiue,  stanowiący  głów- 
ną ga<ąż  pdłnoono-semio- 
kich  j-^zyków. 

Aranżer  /.  urcądzsiąoy 
tańce,  zabawy. 

Aranżować  /.  urządzać; 
w  muz.  przełożyć  kompo- 
zycję z  orkiestry  lub  śpie- 
wu na  jakikolwiek  instru- 
ment muzyczny  lub  od- 
wrotnie. 

Arba.  Araba  tw,  wóz  dwn- 
kolny  mongołów,  kirgizów. 

Arbiter  I.  fiędzia  polnbow- 
ny,  rozjemca:  pojednawca. 
Arbiter  oiegaittlannn  t.  mistrz 
dobrego  smak  a,  uznany 
wzór  wytwomoftci,  wy- 
kwintu. 

Arbitralny  ni.  samowolny; 
bezwzględny ;  arbttralnoic . 
dowolność,  samowolność. 

Arbitraż  /.  spekulacja  na 
różnice  cen  i  kursu  papie- 
rów wartośoiowyih,  zacho- 
dzące między  jednoczesne- 
rai  notowaniami  na  różnych 
gjełdach- 

Arcanwn  (1.  m.  Arcana)  ł. 
tajemnica,  sekret;  sekret- 
ny sposób,  środek  tajemni- 
czy; a.  Imparil — tajemnice 
państwowo. 

Archaiczny?.,  archalstyezny 
mający  cechy  starożytno- 
ści; staroświecki,  przesta- 
rzały. 

Archaizm  17.  ^ryraz '  prze- 
starzały; staroświeoczjzna. 

ArcheograTJa  V-  op>8  za- 
bytków starożytności. 

Arcbeobg  *y.  badacz  sta- 
rożytności, starożytnit. 

Archeologia  g.  nauka  o  za- 
bytkach starotytnycłi,  sta- 
rożytnictTTi 

Archeopteryks  *g.  wielki 
skrzydlaty  płaz  zaginiony, 
kopalny. 

Archetyp  g.  pierwowzór. 

Archidiakon  •<;•  najstarszy 
z  duchownych  przy  hiska- 
pie  (dawnitfjsza  dostojność 
kośoielaal 

Archidiecezja  *g.  arcybi- 
skupstwo ;  okrąg  złotcny 
z  laiku  d  j  e  c  e  z  j  i  pod 
zwierzchnictwem  arcybis- 
kupa. 

Archlerej  'g.  arcybiskup 
w  kościele  prawosławnym. 

ArcblKatedra  *g.  katedra 
arcybi.skripjs. 

Arcblkoofratemla  nł.  arcy- 
bractwo. 

ArcMmandryta  *g.  przeor 
klasztoru  prawosławnego. 

Archipelag  *g.  gromada 
wysp  blizko  sobie  leżących. 

Archiprezbiter  'g.  starszy 
kanonik  katedralny. 

Architekt  g.-ł.  buoowniozy. 

Archltektonlka  a.  umiejęt- 
ność zestawiania  części  bu- 
dowli w  harmonijną  całość. 

"Arohltektura  ł.  budowaic- 
two,  sztuka  budowania;  ro- 
dzaj budowania, 


AreMiraw  »ł.  [f.]  nadahipie^ 
belka,  leżąca  bezpoire<^o 
na  kapitelach  kolumn,  rta- 
żąca  za  podstawę  oadotry 
wierzchniej. 

ArcbiwaHa  nt.  dokomenty 
zaczerpnięte  z  archiwów. 

AreUwoKa  /.  ozdoba  ar- 
chitektonicsna  zewaętnita;, 
biegnąca  brzegiem  krzywo- 
linijnego  otworu  hodowli 
Jeb  arkady. 

AreMwMi  ł.  miejsce  prze- 
chowywania dawnych  akt 
i  dowodów  piśmiennycłi; 
archiwista,  zarządzający  ar- 
chiwum. 

Areheat  g.  członek  rządu 
rzcczypospoUtej  Ateńskiej 
po  ^ipadtł  mo&arcbji  w  A- 
teaaoh. 

Arcify.  w  połączeniu  z  inne- 
mi  wyrazaTiiz^aoiy:  bardzo, 
nad>.!r,  nadzwyczaj"  wielce; 
wielki,  znakomita-,  wzoro- 
wj':  naczelny  mistrz  w  swo- 
im zawodzi?  np.  arcytyp,  typ 
wzorowy,  dokładny. 
{  Ardito  tr.  z  zapałem. 
I  Areał  i>..  jb&zar  ziemi, 
rozległość  gnuitu. 

A  reboors  /.  {»  r«bvr)  na- 
odwrót,  nsjrppak. 

Arena  *'.  tor  wyścig^owy; 
Kiejsoe  y-alłi,  zapasów:  w 
cyrkli  Jnieiscb,  w  którym 
fię  odby^rają  Hztoki  konne 
i  inne  widowiska;  pntn. 
<łvanki,  pele   działalności. 

Ar«Mr)a  i.  Itopalnie  pias- 
ku, zagłębienia  p<j  nich  (uie- 
1  gdyś  kryjówka  cłirześcijaD 
!  w  Rzymie  podczas  pneśla- 
j  dowań), 

;      Arenda  tri.   dzierżawa; 
Bży^,  karcnna:  propinacja. 

Areola  I  pier.*ciet  doko- 
ła księżyca;  obrączka  ciem- 
niejsza dókołi  brodawki 
piersiowej;  plamka  czerwo- 
nawa na  ciele  chorego  na 
odrę. 

Areoffiełr  *g.  narzędzie  do 
mierzenia  gęstości  i  cięt- 
kośoi    gatunkjwej   płynó^r. 

Areopag  g.  b&jwyiszy  sąd 
w  starożytnych  Atenacli; 
pritn.  zgromadzeni*'  osób 
dostojnych,  wyrokujących 
o  czym,  decydujących. 

Ares  g.  bożek  Mars  (ohj. 

Areszt  trt.  uwięziepie. 
przytrzymanie,  czasowe 
pozbawienie  swobody;  miej- 
sce aresztc;  zajęcie  rzeczy 
z  wyroku  sądowegc. 

Are»ztaackle  re^  r.  przy- 
niBsowe  robotj-  w  twierdzy 
pod  rygorem  wojskowym 
jako  kara  krymiiii  '.'s.  po- 
dług praw  rosyjskich. 

A  rewołr  /.  (a  rneutr)  di  1 
widzenii.  ] 

Arfa  «.  oh.  HaHa.  j 

Arfować  n.  przesiewać  zbof 
że,  ziemię,  żwir  przez  arfi 
czyli   rafę. 

Argentan  ni.  ob.  Hajiyttw 


11 


Argent  —  Asafetyda 


Arfttń  co«V<wit.A  (arUfką- 

t^i  w  gotowco,  gotowizną. 
Atgiwowle,  nazwa  dawana 
Grekom  przez   poetów  ła* 
cdńdkich. 

Argon  jr.  jeden  z  pierwiast- 
ków składowych  powietrsa. 
Argoiituta  g.  teglarz  wę- 
drujący po  złoto,  po  mają- 
tek (od  Argonautów,  zdo- 
bywających złote  runo  po- 
dług mitol.  greckiej);  ie- 
glarek,  mięcMk  morski. 

Argttł  /.  (wfgot  gwara,  żar- 
gon, szwargot. 

Argwneat  A  dowód,  śro- 
dek przekonywający. 

Argumentum  1.  argument; 
a.  ad  hominem,  dowodzenie 
oparte  na  przykładzie  z  ży- 
cia człowieka,  z  którym 
mówimy;  pobijanie  kogoń 
wła-ną  jego  bronią;  a.  ba- 
CuUnuffl  a.  a.  baculo,  argu- 
ment dotykalny;  d^tl.  prze- 
konywanie kijem;  a.  ex  si- 
lantio,  dowód  w  zamilcze- 
n.i:i  o  czem;  argumentacja, 
dowodaenie,  sposób  dowo- 
dzenia, 

Argas  g.  mil.  staoki  stróż; 
pntfi.  stróż  czujny,  nazwa 
gatunkti  małego  motylka; 
gatunek  ptaka;  argusować^ 
,  strzec,  pilnować,  czuwać; 
argusowa  cery,  oczy  bardzo 
,  oztijne,  podejrzliwe. 
I  Aria  di  brayuni  te.  aria 
{lopisowa,  iwietna. 

Arlei  hebr.  duch  powietrz- 
ny (w  ,3urzr"  Szekspira). 
i      Arioso  w.  śpiewnie;  iistąp 
l^iewny,  liryaany. 

Arja  V.  utwór  solowy 
■  towarzyszeniem;  pieśń. 

Ariadna  g.  córka  Hinosa. 
która  Tezeuszowł  ułatwiła 
wyjście  2  Labiryntu  za  po- 
mocą kł^ka  nici;  nić  A^- 
dny,  trodok  wyprowadzenia 
c  kłopota. 

Arjaale  nł.  sekta  religij- 
|u^  nieuznająca  bóstwa  J. 
Chrystusa  (od  nazwy  zało- 
życieli Arjusza  w  IV  w.), 
Bocynjanie,  antytrynitarjn- 
sze. 

Affergarda  /.  straż  tylna 
wojf.)£a,  odwód. 

Ar)o«łycrj;y    tr.    żartobli- 
wy, ironiczny. 
Arjowłe  Aryjciycy  ttind.  na- 
,  rody  szczepu  indo-europej- 
.  skiego  (Słowianie,  Litwini, 
,  (łiermanie,  Grecy,  Italowie 
(narody    Romańskie),    Or- 
,.  mianio,    Celtowie,    Albań- 
,,  i!zycj;w  ciaśniejszem  zna- 
!  Bzeniu:  Indnsi  i  Lrańczycy. 
Arka  1.  wielki  okrąt,  ko- 
rab; A.  Noego,  otrtjt,  w  któ- 
,  rym  Noe  z  rodziną  i  /6ż- 
nemi  swWikętami   uiiiknął 
potopoj  ł«rt.  wielki,  ciężki 
^  powóz,  landara;  A.  priymlo- 
.,.  (la,  ozdobna    skrzynia,   w 
■'której  starożytni   Izraelici 
jtrteołiowywaii   t»blic«   10 


przykazań,  dana  Mojżeszo- 
wi na  gónfo  Synai. 

Arkabuz  /.  rodsaj  dawnej 
strzelby. 

Arkada  >r{.  ^.J  łukowe  skle- 
pienie na  filarach. 

Arkadja  g.  szczęśliwa  krai- 
na, kraj  błogosławiony  (od 
nazwy  krainy  greckiej  te- 
goż imienia);  arkadyftki,  pa- 
sterski, sielski. 

Arkan  tat.  sraur  z  pętlą 
do  chwytania  zwierząt  ze 
stada;  więzy,  pęta,  jarzmo. 

ArkMt  i.  ob.  Arcanufli. 

AfWebuz  oli.  arinbuz. 

Artrtyczny  *  g.  położony 
blizko  bieguna  półnoonego. 

Arlekin  te.  błaz><a,   pajac. 

Arlekifl&da  tr.  błaznowa- 
nie, figle  błazeńskid. 

Armada  h.  ogromna  flot& 

W0Jel:Il<i. 

Annator/.  przedsiębiorca, 
wyp<«ażająoy  okręt  we 
wszystko,  co  potrzebne  do 
żeglugi. 

Armatura  ł.  wyekwipowa- 
nie, uzbrojenie  okrętu,  żoł- 
nierza :  ogół  przyrządów 
dooatkowych,  zabezpiecza- 
jących maszynę;  kotwica 
luiignesu;  w  heraldyce:  u- 
zbrojen.  e  rynsztunkami  her- 
bów; ozdoby  z-  oręża  na- 
około tarczy  herbowej. 

Armes  p^rtuAM f^  tam par- 
Ufti  doH.  herb  mówiący: 
herb  odpowiedni  nazwisku 
tego,  kto  go  posiada,  np. 
Kruk,  herb  Korwin  (cor- 
vuB  po  łacinie:  kruk),  Ok- 
sza, herb  Okszów,  Topor- 
skica  i  t.  p. 

Araiiak  uu.  [r.\  sukmana 
chłopa  rosyjskiego. 

Armidy  ogrody,  przecudne 
ogroiy,  utworzone  sztuką 
czarfidziejkj  Amiidy,  opi- 
sywanej w  poemacie  „Je- 
rozolima Wyzwolona"  Tor- 
qua'.A  Tasstt. 

Amrinjanie  ob.  Remonttranct 

Armiatycjum  ni.  zawiesze- 
nie brcfii,  rosejm. 

Arm]a  /.  wojnko:  A.  Zb«- 
wimia  .a.  Salvatlon  Army) 
sekta  angielska  usiłująca 
podnieść  religijność  i  mo- 
ralność wśród  tłumów,  n- 
organizowana  na  sposób 
woJ8kow\ . 

Amaałka,  jedna  z  odmian 
pszenicy  (od  nazwy  ludu 
A.ruaatów). 

Arnika  *g.  roślina  pomór- 
nik  (leczy  potłuczenia). 

Arogancja  1.  zarozumia- 
łośi^  w  połączeniu  2  lekce- 
ważeniem, pycha,  zucUwal- 

BtW>/. 

Arogant  /.  zarozumialec. 

Arogować  1.  prz>'wła8Z- 
czać  sobie,  rościć  do  cze- 
go zuchwałe  pretensje. 

Aromat  g.-ł.  zapach,  wdń. 

Arondac/a  /,  taokrąglenie, 
jjfolityka  zmieniająca  do  zar 


garnięoia  sąRiednioh  tory- 
torjów. 

Arpoggio  10.  (arptd^o^  ro- 
dzaj akopJn,  w  którym  to- 
ny brzmią  nie  razem,  ale 
następują  szybko  jeden  po 
drugim. 

Arriiro  p«n<<6  /.  (arjer 
ptl'ie)  myśl  wsteczna,  u- 
kryta. 

Arrlire-nlton  /.  (tTJer  le- 
tą)  sezon  jesienny. 

Arrosoment  /.  faroMma"/ 
wyplata,  zaliczka  na  ra- 
chunek należności. 

Arrow-root  a.  (afroruł)  ro- 
dzaj krochmalu  z  korzeni 
niektóiTch  roślin  między- 
zwrotnikowych,  używanego 
na  pokarm  dla  ludzi  osła- 
bionych i  dzieci. 

Arsen  g.  chem.,  pierwia- 
stek metal  barwy  stalowej, 
składowa  cześć   arszeniku. 

Arsemł  ar. '/.]  zbrojownia, 
cekhauz,  gdzie  przechowu- 
je si';  broń  dla  wojska;  na- 
zwa dawnego  więzienia 
kryminalnego  w  Warsza^ 
wie;  pnem.  zapas,  skarbiec, 
skła.i. 

Ars  ast  arłem  calare  1. 
sztuką  jest  sztukę  zataić: 
sztuk.i  polega  na  takim  wy- 
konywania jej,  f.ihy  nie 
było  widać  mozołu  i  wy- 
męczenia. 

Artis  g.  część  akcento- 
wana, mocniejsza  ,  s  t  o  p  y 
■wierszowej  lub  taktu  mu- 
zycznego {oh.  Tliesis). 

Art  longa,  vita  br«v!s  K 
sztuka  długa,  życie  krótkie. 

Ars  non  liabet  osorem  nisi 
Ignorantem  /.  szti^a  "prócz 
nieuków  nifma  nienawi- 
dzących jej. 

Arszenili  nK  związek  arse- 
nu z  tlenem  (mocno  trujący). 

Arszyn  tur.  [r.]  rosyjska 
miara  długości  =  0.7  me- 
tra=prawie  28  calom  nua- 
ry  nowopolskiej"*',',  części 
sażeni  rosyjskiej  i  dzieli  się 
na  IC  werszków. 

Art*  t.  doskonale,  biegle, 
artystycznie,  mistrzowsko. 

Artei  ttU.  [r.j  odpowiedzial- 
ne stowarzyszenie  robotni- 
ków, które  podejmuje  si^ 
wykonania  jakiej  roboty  Inb^ 
przedsiębiorstwa. 

Artatszczyk  r.  członek  ar- 
teli,  robotnik  arteli. 

Artemida  g.  mii.  ob.  Ojana. 

Arterloiciorołlt  nł.  stward- 
nienie, zwapjenienie  tętnic. 

Artorja  g.  żyła  pulsowa, 
prowadząca  krew  z  serca 
do  naczyń,  tętnica;  pnen. 
droga,  komunikacja. 

Artes  llbaralet  ł.  sztuki 
wyzwolone  (tak  zwano  7 
zasadniczych  nauk  wykła- 
danych w  szkołach  śred- 
niowiecznych (tf*.  Triyiwn 
;  OnadrMum!. 

Artozyftfca  4rt.  jtadnia  stu- 


dnia wiercona  świdrem  (od 
nazwy  prowincji  francu- 
skiej Ajrtois). 

Articlea  de  Ptrit/.  (arUU 
dB  Parii  wyroby  drobnego 
prtemysłu  paryskiego,  od- 
znaczające się  dobrym  smr- 
kiem. 

Afticles  de  pKłó  /.  fartiU 
<ti>  pj«te>  ob.  Dewoc|onat]a. 
|r  ArticietdeVartovle/.^i2r<tU 
dd  Wartowi)  wyroby  drob- 
nego przemysłu  warsza"'- 
skiego,  celujące  w  swoim 
rodzajo. 

Artretyzm  a.  Arłrytyzm  "g. 
dna,  gościec,  choroba  sta- 
wów, podagra,^  chiragra. 

Artykuiacia  ł.  członkowa- 
nie;  połączenie  kości  (staw), 
rozczłonkowane  dobitne  wy- 
mawianie pojedynczych  gło- 
sek. 

Artykuł  t.  ustęp,  rozdział, 
punkt ,  par8gr.if ,  przepis 
prawny;  rozpi-awkalitora-ks 
iub  publicystyczna  o  jakieji 
kwest j i  w  czasopiśmie; 
przedmiot  handlu,  towar; 
zasada,  prawda  religijni. 

Artyleria  /.  armaty  z  ob- 
sługą i  amunicją;  tetrt.  cifł- 
ka  a.,  osoba  ociężała  a.  nie 
pochopna  d.o  działania. 

Artysta  M.  twórca  rzeczy 
pięknych;  biegły  w  swojej 
sztuce,  mistrz;  artystyczny 
z  przepisami  sztuki  zgod- 
ny, kunsztowny,  estetyczny . 

Artyzm  »i^sztió»a,  biegłość, 
w  wykonywaniu  rzeczy 
pięknych,  mistrzostwo. 

Aryjczycy  oh.  Ar)owie. 

Aryjski,  dotyczący  Arjów 
(ob.\ 

Arymaa  itper$.  bóg  ciem- 
ności i  zła,  przeciwnik  Or- 
muzdjt, 

Arynga  \e.  formuła  pisa- 
nia, wzór  sporządzenia  ak- 
tu, dokumentu  urzędowego. 

Arystarch  g.  Itrytyk  uczo-' 
ny,  bystiy  i  surowy. 

Arystokracia  g.-k  ńa.]vyt- 
sze  klasy  społeczne;  moż- 
nowładztwo; wysoka  szlach- 
ta rodowa,  magnflterja. 

Arystokrata  g.  członek  iub 
stronnik  arystokracji;  prten. 
człowiek  wyniosły,  dumny. 

Arysłoo  *g.  rodzaj  pozy- 
tywki, grającej  z  nut  na- 
kładanych. 

Arytmetyka  g.-t.  nauka  o 
liczbach  i  działaniach 
t  niemi. 

Arytmogtaf,  Arytmogryf  *«• 
łamigłówka,  w  której  za- 
miast liter  użyte  są  do  pi- 
sania liczby;  znaczenie  tych 
liozb  trzeba  odgadnąć,  chcąc 
przeczytać-  wyrazy. 

As  t.  nazwa  kar*V  do  gry, 
tui. 

Asafetyda  ł.  czarcie  łaj- 
no, skrzepły,  smrodliwy 
sok  rośliny  tejże  nazwy, 
Ożywany  jako  lek. 


Asagaj  —  Ateneum 


12 


Auga)  ob.  Atsagaj. 

Asamble  /.  zebrania  wie- 
(zorne  na  zabawf;  i  rauty. 

Asanacja  oh.  Sanacja. 

Asauł,  Asawuta  a.  Esaut 
tur.  oficer  kozacki. 

Asbest  ob.  Azbest. 

Ascendent  ł.  krewny  z  ii- 
nji  wstępnej  fojciec,  dziad, 
(iradzjad  i  t.  d.). 

Asceta  g.  człowiek  odda- 
ny pobożności,  wstrzemit;- 
źliwy,  trapiący  swe  ciało 
dla  udgskonaienia  sif;  du- 
chowego; ascetyka,  nauka 
zawierająca  wskazówki,  jak 
żyć  cnotliwie  i  dążyć  do  do- 
skonałości chrześcijańskiej. 

Asceza  g.  przygotowanie 
się  przez  umartwienie  zmy- 
słów do  o.siągnięcia  cnoty 
i-  wyzwolenia  ducha  z  prze- 
wagi  ciała. 

Asekuracja  ni.  ubezpiecze- 
nie od  ognia,  wody,  gradu; 
ubezpieczenie  życia;  kon- 
wój; pomoc  w  potrzebie; 
a.«ekuracyjne  towarzystwo  — 

ijące  na  celu  ubezpiecze- 
nie od  ognia,  gradu,  a  tak- 
że na  życie,  etc. 

Asemityzm  oh.  Antysemi- 
tyzm. 

Asenizacja  ni.  nzdrowot- 
nienie  okolicy  lub  miasta. 

Asenterunek  ».  spis  i  p(>- 
bór  do  wojska,  branka. 

Aseptyka  *g.  metoda  zabez- 
pieczenia ran  od  zakażenia; 
aseptyczny,  ;iabezpieczający 
od  gnicia,  od  zakażenia. 

Asercja  i.  napełnienie. 

Asertoryczny  nł.  twierdzą- 
cy stanowczo,  ale  bez  przy- 
toczenia dowodów, 

Aserwować  i.  strzec,  pil- 
nować, zachowywać. 

Asesor  i.  urzędnik  współ- 
zasiadający  z  członkami 
wyższych  władz  sądowych; 
zaproszony  przez  prezydu- 
jącego  na  zebraniu  do  zbie- 
raniu i  obliczania  głosów; 
a.  kolegialny,  ranga  cywil- 
na YIII  klasy. 

Asfalt  17.  smołr.  ziemna; 
pTien.  przestrzeń  wylana 
asfaltem;  farba  ciemno  bru- 
natna. 

Asfiksja  g.  uduszenie. 

Asilum,  Asyium  ł.  schro- 
nisko, przytulisko,  zacisze. 

Asinus  aslnorum  /.  osieł 
nad  usłami. 

Asinus  asinum  fricał  i.  dotl. 
osieł  osła  drapie,  osłem  prze- 
zywa; kocieł  garnkowi  przy- 
gania. 

Askarydy  *g.  drobne  gli- 
stowate  robaczki  pasorzy- 
tująee  w  kiszkach  cienkich. 

Asklepjadzi  g.  krewni  le- 
karza, którym  z  tego  wzglę- 
du inni  lekarze  udzielają 
porady  bezpłatnie. 

Asmodeusz  hehr.  [g.]  zły 
duch,  zakłócający  spokój 
małżeński. 


Ałocjacja  ni.  kojarzeniu 
(wyobrażeń);  stowarzysza- 
nie, spółka. 

Asonancja  nł.  powtarza- 
cie si^  w  wierszu  tej  sa- 
mej .samogłoski  w  śr'>dkn 
wyrazów;  rym  niezupełny 
(np.  tysisey— wię«?). 

Asortować  /.  wybierać, 
zaopatrywać  sklep  w  towa- 
ry; podług  gatunku  ukła- 
dać, dobierać,  porządkować 
np.  towary  w  sklepie. 

Asortyment  /.  dob'Vr  to- 
warów lub  przedmiotów 
jfdncgo  gatunku;  ob.  Sor- 
tyment. 

Aspazja,  piękna  i  mądra 
hetera  z  Miletu,  ulubieni- 
ca, później  druga  żona  A- 
■teńf:zyka  PeryklCsa  {w,  V 
wieku  przed  Chr.);  przen. 
kobit'ta  rozumna,  będąca 
czyją  doradczynią. 

Aspekt  {.  widok;  wygląd; 
wniosek,  dobry  a.  zły  znak, 
wróżba,  oznaki  na  przy- 
szłość, omen. 

Aspera nec  terrenł/.  nawet 
i  trudności  nie  odstraszają. 

Aspermiczny  nt.  bezna- 
sieiiny. 

Aspersja  t.  pokropienie 
wodą   święconą. 

Aspiracja  i.  przydoch;  wdy- 
chanie ;  westchnienie  np. 
do  Boga;  pragnienie  czego; 
dążenie  do  upragnionego 
celu,  marzenie. 

Aspirant  ni.  ubiegający  się 
o  co,  pretendent. 

Aspirata  ł.  spółgłoska  wy- 
mawiana z  towarzyszeniem 
przydechu. 

Aspirować  i.  ubiegać  się 
o  co,  pragnąć,  konkurować, 
marzyć  o  czym. 

Assagaj  ar.  dzida  (broń 
Kafrów). 

Assal  w.  w   mu:,  bardzo. 

Assauł,  Assawuta,  Essauł 
0/1.  Asauł. 

Associć  /.  (asosje)  wspól- 
nik, towarzysz. 

Assurgent  t.  wznoszący  się. 
pnący  się  w  górę  (w  bota- 
nice, w  heraldyce). 

Assyzy  f.  posiedzenia  są- 
du przysięgłych  we  Francji. 

Astarte ,  Astarot ,  bogini 
Chananejozyków,  Fenicjan, 
Aramejczyków;  astarte,  ro- 
dzaj skorupiaka. 

Astatyczny  n/.  u  k  ł  a  d  i- 
giet  magnesowych:  dwie  i- 
gły  magnesowe  jednakowej 
siły,  tak  do  siebie  przymo- 
cowane, że  ich  osi  są  rów- 
noległe, a  bieguny  jednako- 
we są  zwrócone  odwrotnie. 

Astenja  g.  bezsilność,  0- 
słabienie,  niemoc. 

Aster  g.  roślina  Owiaz- 
dosz. 

Asteroldy  *g.  drobne  pla- 
nety, krążące  między  Mar- 
sem a  Jowiszem,  plane- 
toidy. 


Aiteryak  g.  Kwiaadka  w  pi- 
śmie a.  druku,  używana 
jako  od.syłatz  a.  jako  od- 
znaka umówiona. 

Asteryzm;.  własność  świe- 
lOnia  promienistego  pew- 
nych minerałów. 

Astma  g.  oddech  utrud- 
niony, duszn.>ść,  dychawica; 
astmatyk,  cierpiący  na  astmę. 

Astralny  /.  (dotl.  gwiaź- 
dzisty) ciało  astralne — a  0- 
knltystów:  siitjstancja  ete- 
ryczna, pośrednicząca  mię- 
dzy ciałem  a  duchem;  a-a 
lampa,  lamparzncająca  świa- 
tło z  góry,  nie  przyćmione 
żadnym  przyborem  do  niej 
należącym. 

Astringentia  oh.  Adttringen- 
tia. 

Astrolizyka  'g.  nauka  o  bu- 
dowie i  naturze  ciał  nie- 
bieskich. 

Astrofotografja  "g.  f otogra- 
fja  ciał  niebieskich  zastoso- 
wana do  badań  naukowych. 

Astrofołometr  'g.  przyrząd 
do  mierzenia  natężenia 
światła  gwiazd. 

Astrognozja*^.  nauka  o  na- 
zwach gwiazd  i  ich  wza- 
jemnym położeniu. 

Astrolabjum  *?.  przyrząd  do 
oznaczania  położeń  gwiazd 
względem  ekliptyki;  kąto- 
miar  żeglarski  do  ol>8er- 
wacji  astronomicznych. 

Astrolatrja  *g.  ob.  Sabeizm. 

Astrologia  g.-t.  wróżenie 
z  położenia  gwiazd. 

AstroMm  g.-t.  badacz  ciał 
niebieskich. 

Astronomia  .7.  nauka  o  cia- 
łach niebieskich;  astrono- 
miczne tablice  oh.  Efemerydy. 

Astygmatyzm  "g.  wada 
wzroku,  skutkiem  której 
promienie  dochodzące  oka 
od  punktu  świetlnego  nie 
zbierają  sn;  w  oku  napo- 
wrót  w  jednym  punkcie  ja- 
ko ognisku. 

Asumpcjoni^ci  nt.  zakon 
Wniebowzięcia  Najśw.  M.P. 

Asumpt  /.  pobudka,  pohop, 
okazja,  powód. 

Asyderyt  "g.  aerolit  nie 
zawierający  żelaza  w  sta- 
nie metalicznym. 

Asygnacja  t.  przekaz,  pi- 
śmienne polecenie  wypła- 
ty lub  wydania  jakiego 
przedmiotu  osobie  trzeciej 
na  rachunek  przekazują- 
cego. 

Asygnarjusz  ni.  księga  zło- 
żona z  podwójnych  asygna- 
cji,  z  których  jedne  sic 
wycina  i  doręcza  komu  na- 
leży, a  druga  zostaje. 

Asygnata  ni.  ob.  Banknot. 

Asygnować  /.  wydać  asy- 
gnatę;  przen.   płacić. 

Asyium  ob.  AsUaai. 

Asymetria  g.  hrik  syme- 
trji,  niesymetryczność;  asy- 
metryczny  niesymetryczny. 


Atynllaeja  l.  apodobnio- 
nie;  przyswajanie  wyobra- 
żeń; przetwarzanie  pokar- 
;.  ów  i  napojów  na  własne 
soki  pożywne;  przeistacza- 
nie ludzi  obcej  nirodowo- 
ści  na  swoich  ziomków; 
w^a»i.  upodobnienie  dźwię- 
ków, np.  Ifkki  zamiast  legki. 

A«ymilator  /.  zwolennik 
asymilacji  dokonywanej  na 
ludziach  obcej  narodowo- 
ści; działacz  w  kieronka 
takiej  asymilacji. 

Asynilować  t.  dokonywać 
ag7mila';ji;  a.  si{,  podlegać 
asymilacji,  poddawać  się  > 
symilacji. 

Asysta  ni.  towarzyszenie; 
orszak,  poczet;  atystencja, 
obecność ,  towarzyszenie , 
współdziałanie;  atysłeirt,  po- 
mocnik, towarzysz,  zastęp- 
ca; ksiądz  służący  do  Mszy 
Św.  drugiemu. 

Atystcwać  /.  towarzyszyć; 
pomagaćkomn  w  jakiej  czyn- 
ności, obrzędzie;  być  oł>ec- 
nym,  nadskakiwać. 

Asyzy  /.  ob.  Assyzy. 

Atak  /.  ruch  zaczepny, 
natarcie;  w  med.  napad  cho- 
roby, paroksyzm. 

Atakować  /.  wykonywać 
atak,  nacierać,  napadaij; 
nagabywać ,  domagać  się 
usilnie;  nadwerężać,  nad- 
gryzać (o  środkach  działa- 
jących niszcząco  na  po- 
wierzchnię, z  którą  się  sty- 
kają). 

Ataksja  g.  bezład  rucho- 
wy (choroba). 

Ataman  mir.  hetman,  na- 
czelny dowódca  kozaków. 

Atajiazja  g.  nieśmiertel- 
ność. 

Ataraks]a;.  stoicka  pogoda, 
obojętność  na  okoliczności. 

Atawizm  ni.  dziedziczność 
cielesnych  i  ducłiowych 
przymiotów  w  dalszych  po- 
koleniach; atawistyczny,  wy- 
nikający z  atawizmu. 

Ateista  'g.  Ateosz  nie  wie- 
rzący w  Boga,    bezbożnik. 

Ateizm  *g.  niewiara  w  Boga, 
zaprzeczę  nieistnieniuBoga. 

Aleleoiogja*^.niecelowość. 

KMierfjatelje/  pracownia. 

A  tempera  «-.  dawny  spo- 
sób malowania  farbami  wod- 
aemi  zciieszanemi  z  żółt- 
kami jaj  i   z  klejem. 

A  tempo  te.  w  tempie  o- 
znaczonym  na  początku  u- 
tworu  muzycznego. 

Atencja  /.  wzgląd,  oznaka 
poszanowania,    grzeczność. 

Atenę  g.  oh.  Minerwa. 

Ateneum  g.  [ł.]  świątynia 
Minerwy  w  Atenach,  rdzie 
uczeni  i  poeci  odczytywali 
swoje  dzieła;  tytuł  czaso- 
pism, poświęconych  nauce 
i  umiejętnościom;  nazwa 
niektórych  wyższych  za- 
kładów naukowych. 


18 


Atentat  —  Aaskultacja 


Ałenłat  te.  zbrodniczy  za- 
macli  na  osobistość  zna- 
komitą; pojTwakeniu  prawa. 

Atentować  1.  byi'  obecnym 
stczeg.  z  obowi:jzku  (praw- 
nego, urz(;duwe{jo),  asysto- 
wać; być  na  czyjeś  usługi, 
słuchać  z  atencją,  z  uszano- 
waniem; naruszać  czyjeś 
prawa, robić  komu  krzywdę, 
napadać,  napastować. 

AteAczyk,  członek  stron- 
nictwa atończyków  cz.  po- 
dolaków,  właścicieli  wiel- 
kiCli  posiadłości  zieraskicli 
na  Podolu  galicyjskim,  za- 
chowawców i  agrarjuszów 
(nazwa  od  przywódców,  u- 
czonych  i  wykwintnych  jak 
staroż.  znakomici  miesz- 
kańcy Ati?n). 

Ałermiczny  *g.  ob.  Adjater- 
miczny. 

Atest,  Atestat  nt.  poświad- 
czenie, świadectwo  (stanu 
służby,  pilności  etc). 

Atestować  t.  wydać  atest, 
poświadczyć. 

teusz  g.-t.  ob.  Ateista. 

Atimja  g'.  w  staroż.  Grecji 
pozbawienie  czci  i  praw  o- 
pywatelskich. 

A  tir  accilćri  /.  (-akselerej, 
i  lir  rapide  /.  (-rapidj  szyb- 
kostrzelny (o  broni  palnej). 

Atlant  V  ob.  Karjatyda. 

Atlantyda  g.  ląd  na  oceanie 
Atlantyckim,  który  miał  ist- 
nieć niegdyś  między  Euro- 
pą a  Ameryką;  A-y  mii.  cór- 
ki Atlasa,  w  ogrodzie  Irtó- 
rych  rosły  złote  jabłka. 

Atlantyk  t.  ocean  atlantycki. 

Atlas  g.  bajeczny  olbrzym 
unoszący  na  barkach  świat 
cały;  komplet  map  gieogra- 
ficznych  części  świata  lub 
jakiego  kraju;  zbiór  tablic 
objaśniająi:ych  do  wykładu 
jakiej  nauki. 

Atleta   g.    szermierz,   za- 
!;;  siłacz,  człowiek  sil- 
i  udowany;   atletyczny, 
.  mocny;  atletyka,  ałle- 
tyzm,  zapaśnictwo  (gałąź  gi- 
mnastyki). 

Atłas  n.  materja  jedwab- 
na. Patyn;  attasek,  haft  wy- 
pukły. 

Atmometr  *g.  przyrząd  do 
mierzenia  parowania  wody. 
Atmosfera  V  powietrze  ota- 
czające ziemię,  powietrznia; 
przen.  otoczeni  f;  jednostka 
siły  przy  obliczaniu  ciśnie- 
nia gazów;  atmosferyczne  o- 
pady:  mgła,  rosa,  szron, 
(Ic^zrz,  Śnieg,  kmpy,  grad. 

■    I  malujs.  wyspa   kora- 
w  kształcie  pierście- 
ni.i  c  joziorem  w  środku., 

Atom  g.-t.  niedziałka,  nie- 
podzielna już  najdrobniej- 
sza czi^steczka;  przen.  py- 
tek: atomowa  waga,  ciężar 
Bfomu  ja)ii'łgo  ciała  w  po- 
równaniu do  ciężaru  atomu 
wodoru. 


Atomistyka  *g.  teorja,  we- 
dług której  atomy  są  pier- 
wiastkami bytu. 

Atoffllzm  *g.  teorja  usiłu- 
jąca wytłomaczyć  wszyst- 
kie zjawiska  społeczne  dzia-r 
łalnością  jednostek,  inaczej: 
indywidualizm. 

Atonja  g.  bezsilność;  nie- 
moc, ogólne  osłabienie, 
zwiotczenie. 

A  tort  et  i  łrayers  /.  fa  tor 
e  a  łraicerj  nierozważnie, 
naoślep. 

A  łouł  prU  /.  (a  tu,  pri) 
za  jaką  bądź  cenę. 

A  tout  seigneur  tout  honneur 
/.  la  tu  senjOr  tu  tonurj  każ- 
de^iu  według  zasługi. 

Atrakcja  ł.  ciążenie, 
przyciąganie  ;  powab ,  po- 
ciąg. 

Atria  mortis  (.  ob.  Atrium. 

Atrium  I.  ozdobna  galerja 
kryta,  z  widokiem  na  dzie- 
dziniec (w  domu  starorzym- 
skim); przedsionek  świąty- 
ni, jako  miejsce  posiedzeń 
senatu  rzymskiego;  a.  mor- 
tis dost.  przedsionek  śmier- 
ci: początek  agonji;  ozna- 
ka rychłej  śmierci;  każdy 
X  tych  centralnych  orga- 
nów ciała,  których  poważ- 
ne uszkodzenie  powoduje 
śmierć  natychmiastową;  w  1. 
nin.  atria  mortis. 

Atrofja  g.  Wychndnienie, 
zmniejszenie,  zanik. 

Atropina  *g.  alkaloid  z  wil- 
czej jagody  (lek). 

.  Atropos  9.  jedna  z  trzech 
Park  {ob.  Parki). 

Atrybucja  ni.  prawo  przy- 
sługujące zgromadzeniu  a. 
osobie  pojedynczej,  zakres 
działania,  władzy. 

Atrybut  t.  wtasno6ć,  przy- 
miot jakiejś  rzeczy,  cecha; 
godło,  oznaka;  w  oram.  przy- 
dawką. 

Attachj  /.  iatatie)  dyplo- 
mata należący  do  składu 
poselstwa. 

Atłomey  a.  (ałtOrni)  pełno- 
mocnik do  działań  praw- 
nych; a.-general,  prokura- 
tor królewski  w  Anglji; 
minister  sprawiedliwości  w 
Stanach  Zjednoczonych  A- 
meryki  Północnej. 

Attractioo  /.  (alraksją)  si' 
ła  przyciągająca,  powab,  a- 
trakcja. 

Attycka  s6l,    dowcip    wjf-^ 
twintny,  żart  dowcipny  (ud 
Attyki  nazwy  kraju  staro- 
żytnej Grecji). 

Attyka  g.  ścianka  ozdobna 
nad  frontonem  budynku, 
zasłaniająca  dach. 

Atu,  Atut  /.  karta  świet- 
na, bijąca  każdą  kartę  in- 
nego koloru,  kozera,  trumf; 
przen.  Atut  a.  Atuty:  okolicz- 
ności, których  umiejętno 
wyzyskanie  daje  widoki  po- 
myślnej   walki;    przewaga; 


atutować  grać  atu,  kłaść, 
zadawać  kartę  świetną,  ko- 
zerę. 

Atyla,  kaftan  węgierski 
z  wylotami  (od  imienia  At- 
tyli);  ob.  Dolman. 

Atynencja  ni.  przyległości, 
przynależytości. 

Aubade  /.  {obad)  pieśń  po- 
ranna; muzyka  grana  na 
„dzień  dobry"  (z  franc. 
l'aube  du  jour,  zn.  brzask). 

Au  besoln  /.  (o  betHę)  w  ra- 
zie potrzeby:  napis  na  wek- 
slu wymieniający  firmę  ma- 
jącą zapłacić  w  zastępstwie. 

Au  bout  de  son  latin  /.  (o  bu 
dó  tą  lat{j  dosł.  wyczerpał 
swoją  łacinę:  wyczerpał  już 
całą  swoją  umiejętność. 

Au  contraire  /.  /o  kątrer) 
przeciwnie,  właśnie  inaczej. 

Au  courant/.  fo  kwa")  być, 
być  oznajmionym  z  bieżą- 
cym stanem  spraw. 

Audaces  fortuna  Juvat  t. 
śmiałym  los  sprzyja. 

Audacter  calumniare,  sem- 
per  allquid  haeret  1.  śmiało 
oczerniać,  zawsze  coś  się 
przylepi. 

Audacter  et  sincere  ł.  śmia- 
ło i  szczerze,  śmiało  i  o- 
twarcie. 

Audiałur  et  altera  pars  1. 
należy  wysłuchać  i  drugiej 
strony  (przeciwnej). 

Audjencja  t.  posłuchanie 
udzielane  interesantom 
przez  panujących  lub  do- 
stojników; audjencjonalny,  po- 
słuchalny;  a-a  pora  czas. 
w  którym  się  odbywa  au- 
djencja; a-a  sala  sala,  gdzie 
się  odbywa  audjencja. 

Audycja  1.  słyszenie. 

Audyfon  nt.  przyrząd  uła- 
twiający słyszenie  osobom, 
mającym  słuch  przytępiony. 

Audytor  t.  sędzia  wojenny; 
a.  biskupi,  zastępca  biskupa. 

Audytorjat  t.  sąd  wojenny. 

Audytorium  /.  sala  wylcła- 
dów  publicznych  a,  akade- 
mickicli;  pnen.  grono  słu- 
chaczów. 

Auera  palnik,  siatka  cz. 
koszulka  muślinowa  nakła- 
dana na  zwykły  palnik  Bun- 
sena,  napojona  solami  tlen- 
Jców  iantunu,  cyrkonu,  ei-bii 
i  magnezji;  paląc  się,  daje 
światło  mocniejsze. 

Au  fait/.  /ł/W  być  obznaj- 
mionyri:  ze  stanom  rzeczy. 

Aufgescl)Oben  ist  nicht  auf- 
gelioben  n.  cij  się  odwlecze, 
to  nie   uciecz'^. 

Aułlega,  Oflega  n.  składka 
mi'vsięczna  rz>imieślników 
do  kasy  ';<:'chowej. 

Aufond.;'.  (o/ąl  w  gruncie 
rzeczy,  w  istocie,  właściwie. 

Aufzac  n.  ozdobne  górne 
zakoóczfnie  pieca,  stojące 
na  gzymsie. 

Augit  'g.  uh.  Piroksen. 

Augjasza  g.  stajnia,   (mit.) 


przen.  ogrom  brudu  trudny 
do  upunięcia. 

Augmentacja  nł.  powięk- 
szenie. 

Augur  ł .  wioszczbiarz , 
wróżący  przyszłość  z  lotu 
ptaków ;  przen .  człowiek 
z  pretensjami  do  wyroko- 
wania. 

August  ł.  nazwa  miesiąca 
sierpnia. 

Aukcja  t.  pomnożenie,  po- 
większenie; licytacja. 

Aula  t.  sala  odczytów,  wy- 
kładów; sala  uroczystych 
zebrań  w  uniwersytecie. 

Au  largo  /.  (o  lari)  do- 
statnio. 

Auł  [r.]  wieś  Czei'kiesów. 

Au  naturel  /.  to  nalUrel) 
w  stanie  naturalnym;  przy- 
rządzone bez  przypraw  (np. 
mięso,  ryby). 

Au  pied  de  la  lełtre/.  topje 
dii  la  letr)  literalnie,  ściśle 
co  do  litery. 

Au  pis  alier  /.  (o  pi  żale) 
w  najgorszym  razie. 

Au  piaisir  de  vou$  reyoir  /. 
fo  plezir  dó  wu  rewuar)  do 
miłego  zobaczenia  się. 

Au  porteur  /.  (o  portór)  na 
okaziciela. 

Aura  1.  stan  pogody;  a, 
popularis,  niestały  fawor  lu- 
du, uznanie  wśród  tłumów, 
popularność. 

Aurea  medincrilat  t.  złota 
mierność. 

Aureola  ni.  krąg  promien- 
ny naokoło  głowy  Świętych 
na  obrazach;  nimb,   glorja. 

Au  repoussi/.^or»pt«e;ł-y- 
sunki  wygniatane  na  blasze. 

Au  revoir  /.  (o  reieuarj  do 
widzenia. 

Auri  sacra  fames  t.  prze- 
klęta żądza  złota. 

Aurora  1.  bogini  zorzy  po- 
rannej; zorza  poranna,  ju- 
trzenka; a.  ausłraiis,  zorza 
podbiegunowa  południowa; 
a.  borealis,  zorza  podbie- 
gunowa północna;  a.  mu- 
sis  amica  dosl.  jutrzenka 
muzom  sprzyja:  ranek 
sprzyja    pracy    umysłowej. 

Au  royaume  des  aveugles 
les  borgnes  sont  rois  /.  /o  ru- 
ajom  de  zawSgl  le  borń  są 
rua)  w  królestwie  ślepych 
jednoocy  są  królami. 

Auryklel  ni.  pierwiosnek. 

Aurypigment  {.  minerał: 
związek  arsenu  z  siarką, 
trujący. 

A.  u.  s.  *kr.  actum  ut 
supra   zdziałane  jak  wyżej. 

A  usance  /.  (a  UzansJ  we- 
dług zwyczaju    przyjętego. 

Aus  der  Luft  gegriffen  n. 
dosl.  schwycony  z  powie- 
trza: wymyślony,  skompo- 
nowany, nieprawdziwy  (wy- 
padek, okoliczność). 

Auskulłacja  1.  wysłuchiwa- 
nie szmerów  w  ciele  chore- 
go dla  rozpoznania  choroby. 


Aaskaltaiit  —  Baca 


14 


Autkultaiit  nk  uiiBij  n- 
rz^dniii  sądowy,  Rekretarz 
sędziego,  obocny  przy  nu- 
dzenia spraw,  ale  bez  pra- 
wa głosu;  ifandydat  na  pro- 
fesora. 

Aiukulłałor  ni.  praktykant 
sądowy;  Kfjdzia  .śledczy. 

Auskunfts-Burcau  n.  biuro 
wywiadowcze. 

A  utoto.  według  zwyczaju. 

Auspicje  i.  wróżba,  prze- 
powiednia; opieka,  kierunek 

Ausrotten!  ».  wytępićl 

Ausszusn. towar  wybrako- 
wany, z  wadami  w  wykoń- 
czeniu. 

Aułter  1.  wiatr  połnd'- 
niowy. 

Austeria  tr.  zajazd,  karcz- 
ma zajezdna,  gospoda. 

Auszpik  /.  mięso  lub  ry- 
ba w  galarecie. 

Autant  de  łStas,  autant  d'avls 
/.  (oia'  do  łet,  oU/'  dawO 
ile  głów.  tyle  zdań;  co  gło 
wa,  to  rozum. 

Aut-auł  ł.  albo  albo. 

Aut  Caesar  aut  nihil  /.  byf 
albo  Cezarem  albo  niczyin 
(starosta  albo  kapucyn). 

Autentyk  y.  dokument  ory- 
ginalny, którego  prawdzi- 
wość stwierdzona  jest  do- 
wodami; oryginał,  nie  ko-, 
pja;  autentyczny  pewny, 
rzeczywisty ,  prawdziwy ; 
autentyczność,  wiarogodność, 
pewność,  prawdziwość. 

.Autoanaliza  'g.  rozbiór 
własnej  istoty,  własnycli 
ozynów. 

Autobiografia  V  opis  życia 
własnego,  życiorys  własny. 

Autochton  g.  Aborigena  i 
tubylec,  pierwotny  miesr- 
kaniec  kraju,  tuziemiec. 

Aiito-da-ti  port.  Josl.  akt 
wiary:  palenie  żywcem  na 
.stosie  kacerzy  lub  pism  ka- 
cerskicli. 

Autodydakt  g.  samouk;  a«- 
todydaktyka  samouctwo. 

Autogienetyczny  V-  samo- 
rodny. 

Autogieneza  *g.  samorod- 
ność, powstanie  samoistne. 

Aułogncza  *g.  badanie  sa- 
mego siebie. 

Autograf  g.  własnoręczne 
pismo  znakomitego  czło- 
wieka, oryginał. 

Autografia  'g.  wykonywa- 
nie podobizn  pisma  i  faksi- 
miljów  dla  reprodukcji  na 
kamienia  lub  metalu. 

Autohypnoza  *g.  samoliyp- 
noza,  stan  iiypnotyczny,  w 
który  się  samego  siebie 
wprawia. 

Autointoksykacia  rtl.  samo- 
zatrucie,  zatrucie  się  pro- 
duktami chorobotwórczemi 
własnego  organizmu  skut- 
kiem niemożności  prawi- 
dłowego ich  wydzielania. 

Autokracia  g.  samowładz 
two,  jedjnowtadztwo. 


Autokrata  g.  samowładica; 
aotokratyzm  sarnowładztwo 
jako  zasada,  jak     nystijm. 

Autokrytyka  *;j  osądzenie 
samego  s  i  e  b  ;  ■;  l-,'ytyka 
włar,iiego  dzieła. 

Automat  V-pr*yrz«.d  wpra- 
wiany w  ruch  mechaniz- 
mem wewnątrz  ukrytym; 
pnen.  człowiek  bez  woli 
i  energji;  automatyczny,  ma- 
chinalny, poniHzający  sic 
bezwiednie;  saraodziałający 
(przyrząd);  przyrząd,  który 
za  włożeniem  w  niego  mo- 
nety sam  wyrzuca  zawarty 
przedmiot:  bilet  kolejowy, 
jedzenie,  napitek  i  t.  p.;  au- 
toinałyzm,  stan  chorobliwy, 
w  którym  wykonywane  są 
tylko  postfjpki  bezwiedne. 

Automedon  g.  (woźnica  A- 
chillesa)  przen.  '.yoźnica. 
Auton>obil  <{/.  sainochód,wóz, 
powóz  poruszanysi  łą  motoru 
i      Autonomja  9.  samorząd,  za- 
rządzanie    sprawami     we- 
wuętrznerai  bez  odwoływa- 
nia się  do  władzy  naczel- 
j  nej;  autonomista,  zwolennik 
ffamorządM.. 

Autoplastyka  g.  fizjoplasty- 
ka,  operacja  chirurg.,  za- 
stąpienie brakującej  części 
ciała  skórą,  zdjętą  z  innego 
miejsca  ciała. 

Autopsja  g.  obejrzenie  na- 
oczne; oględziny  lekarskie 
zwłok 

Autor  /.  sprawca,  twórca; 
pisarz;  autorskie  prawa,  pra- 
wa zabezpieczające  autorom 
korzystanie  z  ich  utworów. 

Autorament  ł.  urządzenie 
wojska  według  pewnego 
wzoni:  moda,  pokrój. 

Autoreferat  *9-  r  e  f  e  r  a  t, 
wzgl.  sprawozdanie  z  włas- 
nej pracy  literackiej  a.  nau- 
kowej. 

Autorytet  1.  uznana  powa- 
ga, głównie  naukowa. 
Autoryzować/,  potwierdzać; 
upoważniać:  autoryzacja,  po- 
twierdzenie; upoważnienie. 

Autos  efe  g.  oh.  Ipse  dixit.  . 

Autesugiestja  *g.  wmówie- 
nie czego  samemu  sobie, 
poddanie  Samemu  sobie  ja- 
kiej idei. 

Autoterapja  'lir.  wyleczenie 
się  siłami  własnego  organiz- 
mu, bez  pomocy  postronnej. 

Autotyp  *g.  ob.  Fototyp. 

Autotypja  ni.  metoda  przy- 
gotowj-wania  jflisz  sposo- 
bem światłodrukowym  na 
płytach  cynkowych,  aby  po- 
tem z  tych  klisz  drukować 
ryciny  na  maszynie  dru- 
karskiej. 

Aut  vlncere,  auł  mori  t. 
zwyciężyć  lub  umrzeć. 

Aux  granda  maux  las  granda 

remides  /.  (ogrd*  mo  le  gra" 

;  rmed)  na  rozpaczliwe    ;ho- 

1  roby  trzeba  rozpaczliwych 

I  lekarstw. 


Avant  la  tottro  /.  /otm*  U 
letrj  przed  podpisem:  pierw- 
sze paręset  odbitek  mie- 
liziorytów  przed  umieszcze- 
riiem  poapisa  artysty. 

Avarie/.  oh.  Hawar}a. 

Ave!  /.  witijl  bądź  pozdro- 
wicjnyl  bądź  jKibłogoaławjo- 
ny! 

Ave  Marla  ł.  Zdrowaś  Marja. 

Ayenement  de  couches  nou- 
yelles  /.  (aytnnuC  do  kun 
HweeLi  nk.izanie  się  na  wi- 
downi społeczni;]  świeżych, 
kulturalnie  i  nL^i  itkowo  niż- 
szych warstw  ludności,  któ- 
rych dążenia  dotąd  objawia- 
ły się  słabo  1  nie  byiy  bra- 
ne w  rachubę. 

Ayonue  /.  CatrnUJ  droga 
z  obu  stron  wysadzana 
drzewami,  aleja. 

A  yerbis  ad  yerberba  1.  od 
groźby  do  chłosty  (od  po- 
gróżek przejść  do  karania). 

Ayers  i.  strona  monety 
lub  modelu,  na  której  znaj- 
duje się  wizerunek  lub  jaki 
obraz  alegoryczny,  czołowa 
strona  monety. 

Ayiarium  /.  duża  klatka  na 
ptati. 

Avl$/.  ławiadomienie,  0- 
gloszenie. 

Ayls  au  lacteur  /.  Caici  zo 
Uclćrri  doti.  dla  wiadomości 
cz3rtelnika:  przytyk  pod  czy- 
imś adresem,  danie  do  zro- 
zumienia. 

A  yista  V.  za  okazaniem 
(należy  zapłacić  weksel). 

A  yoce  sola  ir.  na  jeden 
głos. 

Ayolr  dupoids.r.  (aTcnar  dii 
piMt\  ai(oirdupois  a.  (ewer- 
diapetu)  system  wag  han- 
dlowych w  Anglji:  1  cent- 
nar avoirdupois=112  fun- 
tom; 1  funt  avoirdupoi8=16 
uncjom  =  prawie  0,4  kilo- 
grama. 

A  vol  d'oiseau/.^a  woldua- 
to)  z  lotu  ptaka:  widok,  ry- 
sunek zdejmowany  z  góry. 

A  yołre  santć  /.  la  wotr 
ta"te)  za  wasze  adrowie! 
{dom.:  piję). 

A  vue  /.  la  vii  za  okaza- 
niem; oh.  i  yista. 

Awangarda/,  straż  przp'I- 
nia. 

Awans  /.  posunięcie  się 
na  wyższe  stanowisko;  prze- 
niesienie na  wyższy  urząd; 
zaliczka  pieniężna;  a-e  komu 
robić,  okazywać  komu  wzglę- 
dy szczególne. 

Awansować  /.  pozyskać 
wyższy  urząd;  posunąć  się 
naprzód:  dawać  zaliczkę;  a. 
kogo,  posunąć  kogo  w  urzę- 
dzie; a.  się,  wysunąć  się 
(z  jakiem  twierdzeniem). 

Awantai/.  korzyść,  zysk; 
przewaga,  zaleta;  wyglądać 
na  awantai  wyglądać  lepiej, 
dobrze,  pięknie;  awantaiow- 
ny,  korzystny,  zyskowny 


Awanłora  /.  przyęf.da,  zda- 
rz«^i       '*■"  •     awwi- 

turni.  vego 

b|:'  ■•  za- 

'.zf-pkj.liłotni;)  ■  .T.  zniK  tu- 
łający się  tu  I  owiizie,  8Z0- 
Łający  przygód. 

km%r\Af.ob.  Hawar)a. 

Awatara  tttnd.  wcielenie 
bóstwa:  ni»;«ryż8ze  ntó- 
stwienie  jakifj  zasady. 

Awers  '>!).  loi*n. 

Aworsla  1.  niechęć,  wstręt, 
odraza,  obrzydzeń;-:. 

Awiz  '>>>.  Ayis. 

Awizacja  itl.  zawiadomie- 
nie, wezwanie  'irzę'!    ac. 

AwiZC  U-.  iikl;  •„••  ,^  p<;- 
■^piei^iny    ■       ■  ■'•^:z.- 

dowczej  . 

Awjacja/.  ..L..^..,_.„„iapo 
powietrzu  za  pomocą  przy- 
rządów mecłwnicznvch. 

Awizować  f.  uwiadamiać; 
a.  sic,  meldować  się. 

Awiiisi  folwarkzwykle  bez 
włościan,  należący  do  więk- 
szej posiadłości  ziemskiej. 

Awulsja  t. nieprawne  oder- 
wanie gruntu  od  majątku. 

Azbest  g.  minerał  włókni- 
sty, giętki,  używany  do  wy- 
robu tkanin  ogniotrwałycli. 

Azoiczna  *g.  formacja  for- 
macja pierwotna  najstarsza, 
nie  zawierająca  organiez- 
.■ivch  szczątek  i  skamienia- 
łości. 

Azot  V-  gaz,  część  skła- 
dowa powietrza  i  wielu  ciał: 
azotan  połączenie  kwasu  a- 
zotnego  z  tlenkiem  jakiego 
metalu;  a-an  srekra,  kamień 
piekielny,  lapis;  a-an  sodu, 
saletra  chilijska. 

Azyl  oh.  Asiiwn. 

Azymut  «r.  (i')  gwiazdy,  hik 
zawarty  między  południ- 
kiem a  kołem  przechodzą- 
cym przez  zenit  i  tę  gwiaz- 
dę; poziomołuk. 

Aijo  «•.  [/.]  dopłata  różni- 
cy przy  zmianie  pieniędzy, 
mieune,  zwyżka. 

Ailotai  /.  spekulacja  na 
zamianie  monet,  weksli  i 
papierów  publicznych,  pra 
na  giełdzie. 

Aiur  /.  (i  jwir)  przezro- 
cze: tkanina  przezroczysta. 


B. 


Baala  hchr.  czciciela,  bał- 
wochwalcy. 

Babel  htbr.  wieża  Babiloń- 
ska; pnen.  zamienzanie,  za- 
męt, nieład. 

Bahosze,  Babttszo  tur.  p:tn- 
tofle  tureckie,  papucie. 

Saby  a.  ibtbi)  małe  dziec- 
ko, niemowlę;  lalka.  » 

Baca  trig.  pasterz  pra«ło- 


15 


Itaccalaurćat  —  Banderja 


tony  nad  juhasami  (pastu- 
chami) w  górach  Karpac- 
kich. 

Baccalauriat  1.  'hi:h  hrea) 
pajnjifity  .stopifii  akado  - 
niicki  we  Fraucii. 

Baccarat  oh.  Bakarat. 

Bachanaija  1.  uroczystućć 
na  czi-tii'.  Bachusa;  orgja,  pi- 
jatyka; aulanka,  biba. 

Bachanł  /.,  Bacliantka  ii- 
ezestnik  T;:gl.  uczestuiczka 
bachanalji;  birbant,  birbant- 
ka;  bachancki  oh.  bachlezny. 

Bachandrja  g.  zabawn  ta- 
neczna. 

Bacheller/.  (hoitelje)  baka- 
łarz (posi  udający  najniższy 
sfipień  uniwersjrtecki  we 
frauoji);  !).  ćs  iettres,  baka- 
łarz nauk  filologicznych. 

Bachiczny  hI.  hulaciti,  hu- 
laszczy. 

Bachmat  tai.  grubo-płaski 
koń  bojowy  tatarski. 

Bachus  g.  bożek  wina. 

Bacyl,  Bacylut  /.  ksecznik, 
grzyl)ek  mikroskopijny  dro- 
bno-ustpojowy,  mikrob. 

Badediener  n.  łaziebny, 
posługacz  kąpielowy. 

Sademejsłer  n.  dozorca  ką- 
pielowy. 

Baderka  n.  łaziebna,  po- 
słntraczka  kąpielowa. 

Badjan  pers.  anyż. 

Badjanki,  rodzaj  ciasteczek 
kruchych  do  kawy  lub  her- 
baty. 

Bady  n.  kąpielś;  miejsco- 
wości kąpielowe  (w  Niem- 
czech). 

Baedecker,  nazwa  książek 

służących   za  przewodniki 

dla  podróżujących  po  róż- 

'-V,  ii  Jfiajach  i  miejscowo- 

h   (od    nazwiska   wy- 

y). 

I  omet,  wyobrażenie  dja- 
rore  było  jakoby  czczo- 
,  rzez  przez  Templarju- 
szijw  (zepsute  imię  Maho- 
met {'i). 

Bagatela  v.  [/.]  drobnost- 
ka, błahostka. 

Bagatelizować  /.  uważać 
*  co  za  drobnostkę;  przedsta- 
\  wiać  jako  drobnostkę;  lek- 
1   ceważyć,  mieć  za  nic. 

Bagai/.  wzięte  lub  wypra- 
wione w  drogę  pakunki,  tło- 
moki,  torby,  walizy;  rzeczy 
wojskowe  w  czasie  pochodu. 

Bagier  hol.  [».]  przyrząd  do 
pogłębiania  dna  w  rzece. 

Bagleta/.  sztabik,  listwa 
do  ram. 

Bagnet  /.  rodzaj  sztyletu, 
'osadzanego  na  końcu  kara- 
bina. 

Bain-marle  ./.  (bf  mari) 
płaskie  naczynie  /-  wrzącą 
jrodą  (wstawia  się  w  nie 
przedmiot  mający  być  o- 
^rzanyin  do  temperatury 
wody  wj-zącej). 

Balter  /.  (hete)  dogi.  poca- 
łunek; oh.  Beza. 


BbUm  /.  (b«$)  spadek  kur- 
su papierów. 

Baissier/.  (b*tie)  zniżko- 
wiec,  spekulant  giełdowy 
dążący  <lo  zniżki  cen  lub 
kursu  papierów. 

Baja  [dolnon.]  sukuo  gru- 
be, miękkie,  kosmate. 

Bajadera  port.  indyjska 
tancerka  i  śpiewaczka  pu- 
bliczna. 

Bajazzo  m.  pajac,  śmie- 
szek. 

Bajońskie  sumy,  ogromne 
sumy  (przekazane  przez  Na- 
poleona 1)  trudno  do  ode- 
brania; sumy  trudne  do  za- 
płacenia (od  nazwy  miasta 
Bayonne). 

Bajram  tur.  trzydniowe  u- 
roczyste  święto  mahome- 
tańskie;  czas  wolny  od  za- 
jęć. 

Bajor  n.  (?)  bagno,  trzęsa- 
wisko, kałuża. 

Bajorek  w.  drucik  do  haf- 
tów i  ozdób  szmuklerskioh. 

Bajroniczny,  w  duchu  Baj- 
rona;  posępny,  demoniczny, 
sarki'jtyczny. 

Bajronista,  naśladowca  i 
zwolennik  Bajrona. 

Bajronizm,  kierinek  baj- 
roniczny w  poezji;  nastrój 
ducha  bajroniczny. 

Bajronizować,  naśladować 
Bajrona;  zagłębiać  się  w  na- 
stroju ducha  bajronicznym; 
pisać  bajronicznie. 

Bakałaureat  oh.  Baccalau- 
cfat. 

BakaIJa  tur.  owoce  połu- 
dniowe suszone,  jak:  figi, 
daktyle,  rodzynki,  migdały. 

Bakatarz  iri.  posiadający 
najniższy  stopień  akademic- 
ki; przen.  nauczyciel. 

Bakarat  /.  rodizaj  gry  ha- 
ZMdownej  w  karty  (od  mia- 
sta Baccarat). 

Bakaratowe  a.  8akaratoiv- 
skie  szkło,  szkło  kryształo- 
we (nazwa  od  miasta  Bac- 
carat we  Francji,  gd?ie  jest 
ogromna  fabryka  wyrobów 
ze  Bzkła  kryształowego). 

Baki,  Bakiembardy  n.  fawo- 
ryty, bokobrody. 

Bakszysz  łat.  napiwek,  dai-, 
łapówka. 

Bakter]a  g.  oh.  Bacyl. 

Bakteriologia  *g.  nauka  o 
bakteriach,  badanie  bakte- 
rji. 

Bal  /.  zabawa  taneczna; 
b.  champitre  r-tza"p«^ry  zaba- 
wa taneczna  pod  gołem  nie- 
bem, w  polu,  po  wiejsku; 
b.  pari,  zabawa  taneczna 
w  najwytwomiejszych  stro- 
jach, bywa  połączona  z  ma- 
skaradą. 

Balada  v>.  [/.]  rodzaj  poezji 
opisowej  w  duchu  roman- 
tyczno -  fantastycznym  na 
tlepodania  ludowego;  utwór 
muzyczny  w  stylu  roman- 
tycznym. 


Balans  /.  waga,  równowa- 
ga; drąg  używany  przez  li- 
aoskoków  dla  otrzymania 
równowagi;  oh.  Bilans;  b-e, 
rodzaj  kroków  w  tańcu : 
przesuwanie  się  o  krok  to 
w  lewo,  to  w  prawo  z  lek- 
kim kołysaniem  figury. 

Balansjer/.  kibić  u  wagi, 
wahacz;  drąg  u  maszyny  pa- 
rowej. 

.  Balansować/,  wykonywać 
balanse;  wahać  się;  przen. 
chylić  się  uaprzemian  ku 
różnym  stronnictwom. 

Balast  H.  rzeczy  ciężkie 
zabierane  w  cela  obciąże- 
nia okrętu  lub  balonu  (wor- 
ki z  piaskieml;  prien.  jię- 
źar  zbyteczny. 

Baldach  nł.  kwiatostan,  w 
którym  kwiaty  osadzone  na 
szypułkach,  wyrastających 
z  głównej  szypułki,  tWorzą 
powierzchnię  wypukłą  a. 
płaską. 

Baldachim  M.  ozdobna  o- 
pona  rozpięta  na  dróżkach, 
niesiona  nad  główną  osobą 
przy  uroczystościach,  lub 
rozpięta  nad  tronem. 

Balajeza  /.  falbanka  pod- 
szyta pod  dolny  brzeg  suk- 
ni, wystająca  brzegiem  na 
zewnątrz. 

Baleryna  m.  tancerka  so- 
listka na  scenie. 

Balet  «p.  utwór  sceniczny 
wyrażonyprzez  taniec  i  mi- 
mikę; ogół  tancerzy  i  tan- 
cerek teatru;  baletnik,  tan- 
cerz w  balecie. 

Baletmistrz  ».  układający 
tańce  w  balecie;  djrrektor 
baletu,  tancmistrz. 

Balista  t.  maszyna  wojen- 
na do  wyrzucania  pocisków. 

Balistyka  ni.  część  mecha- 
niki, traktująca  o  biegu  ciał 
wyrzuconych  w  powietrze. 

Baiistyt  *g.  bawełna  strzel- 
nicza rozpuszczona  w  nitro- 
glicerynie z  dodatkiem 
kamfory  (materjał  wybu- 
chowy). 

Balkon  /.  ganek  na  pię- 
trze, miejsce  na  piętrze  w 
teatrze  wprost  sceny. 

Ballada,  oh.  Balada. 

Ballerina  ob.  Baleryna. 

Ballon  captif/.  balon  nau- 
więzi  (dla  oglądania  miej- 
scowości z  wysoka  lub  dla 
spostrzeżeń  meteorologicz- 
nych). 

Ballon  d'ćssal  /.  (halą  d^se) 
balonik  próbny  do  zbadania 
;  radów  atmosferycznych; 
pr:m.  artykuł  dziennikarski 
dia  zbadania  prądów  opinji 
publicznej. 

Balneografja  *g.  opisanie 
wód  leczniczych  i  kąpieli. 

Balneologia*^'  nauka  o  ką- 
pielach i  ich  skuteczności. 

Balneoterapja  *g.  leczenie 
za  pomocą  wód  mineral- 
nych i  kąpieli. 


Balon  /.  nac^nie  szklane 
lub  metalowe  w  formie  ku- 
li.stej,  wydęte,  z  krótką  szy- 
ją; naczynie  metalowe  wal- 
cowate na  wodę  gazową;  jw- 
włoka  wydęta  it  a  z  e  m  do 
wzbijania  się  w  powietrze, 
aerostat. 

Balotować/.  głosować  za 
pomocą  gałek  a.  kartek. 

Balsam  g.-l.  wonny,  ży- 
wiczny sok  roślinny;  przen. 
ulga,  pociecha,  okoliczność 
niosąca  ukojenie:  balsamo- 
wać, wtarciem  różnych  nui- 
ści  zabezpieczać  zwłoki  od 
rozkładu;  balsamka,  dawniej 
noszony  przy  bransolecie 
flakonik  z  perfumami;  bal- 
samiczny, pachnący  żywicą. 

Balsamina  ni.  niecierpek, 
gatunek  rośliny  ozdobnej. 

Baltazarowe  gło.ski,  groź- 
ba B-a.  oh.  Mane,Tekel,  Faret. 

Balustrada/,  ozdobna  po- 
ręcz na  słupkach  ozdob- 
nych. 

Balwierz  /.  golibroda.  go- 
larz. 

Bałałajka  r.  ruski  instru- 
ment muzyczny  pcdotwydO) 
gitary,  j  trzech  stronach. 

Bambino  te.  dziecię. 

Bambosze  oh.  Babosze.  ^ 

Bambus  malajt.  rodzaj 
trzcinyindyjskiej;  b.  a.bun- 
busówka,  laska  z  tej  trzciny. 

Ban  Wig.  namiestnik  Kre- 
acji, Slawonji,  Dalmacji. 

Banalny  /.  zwyczajny,  o- 
klepany,  pospolity. 

Banan  malajt.  owoc  rośli- 
ny jiodzwrotnikowej;  rodzaj 
ciastka  z  mąki  bananowej 
w  kształcie  owocu  banana. 

Banat  ni.  powiat  w  "Wę- 
grzech, lub  Kroacji  pod  za- 
rządem bana. 

Banatka,  gatunek  pszeni- 
cy (od  nazwy  kraju:  Bana*). 

Banco  V.  wszystko,  co 
jest  w  pali  (w  grze);  ob. 
Bank. 

Banda*  /.  kupa,  groma- 
da, zgraja;  gromada  ludzi 
połączonych  w  złym  cela; 
brzeg  bilardu;  brzeg  statku; 
orkiestra  wojskowa;  w|i«- 
drowna  orkiestra  (instru- 
menty dęte),  ogrodzenie  to- 
ru wyścigowego. 

Bandaż  /.  opaska,  prze- 
wiązka do  opatrunku;  część 
stalowa  zewnętrzna  koła  u 
parowozu  lub  wagonu. 

Bandera  /.  flaga,  chorą- 
giew okrętowa  o  barwacn 
państwowych. 

Banderillero  h.  u  c  z  e  s  t- 
n  i  k  walki  byków,  zbrojny 
w  chorągiewkę  czerwoną 
na  krótkim  drzewcu,  ostro 
zakończonym,  drażni  była 
widokiem  i  szelestem  cho- 
rągiewki oraz  ranami,  które 
zadaje  drzewcom. 

Banderja  ni.  pochód  kon- 
ny uroczysty  nb  cześć  osób 


l2  dh^yJkAyiA^ 


Banderola  —  Baza 


16 


znakomitych,  towarzyszący 
im,  świta  konna. 

Banderola  /.  chorągiewka, 
proporzec;  opaska  papiero- 
wa na.  towarze,  jako  znak 
opłaconego  podatku. 

Bandolet  /.  pas  rzemien- 
ny, przewieszony  przez  ra- 
mię, utrzymujący  szablą  a. 
ładownicą;  rodzaj  dawnej 
broni  palnej. 

Bandura  g.  [w.]  instrument 
muzyczny  podobny  do  lutni. 

Bandyta  to.  opryszek,  zbój; 
bandytyzm,  rozbójnictwo. 

Banhof  n,  dworzec  kolei 
■żelaznej,  foksal. 

Banicja  nt.  wywołanie 
z  kraju,  skazanie  na  wy- 
gnanie z  kraju. 

Banita  ni.  wywołaniec , 
wygnaniec  z  kraju. 

Banit  irł.  instytucja  dla 
obrotów  pieniężnych,  dla  u- 
dzielania  kredytu  na  wek- 
sle i  papiery,  dokonywania 
wypłat  za  pomocą  przeka- 
zów ,  wymiany  pieniędzy 
i  t.  d.;  w  grze  karcianej: 
pula,  zbiór  stawek  graczów; 
b.  trzymać,  prowadzić  gi-ę 
w  grze  hazardownej. 

Banka  duci),  widmo  zamor- 
dowanego,dręczące  morder- 
ców, którym  się  ukazuje 
(z  dramatu  ,fMakbet"  Szeks- 
pira). 

'  '  Bankajza  n.  hak  podtrzy- 
mujący (jynnę  i  t.  p.). 

Bankier  J.  właściciel  ban- 
ku prywatnego;  w  grze  kar- 
cianej: trzymający  bank. 

Bankiet  /.  uczta,  biesiada. 

Bankieta  /.  nasyp;  ścieżka 
dla  pieszych;  ławeczka 
ziemna  wśród  wału  d  1  a 
strzelających  z  poza  niego 
żołnierzy. 

Banknot,  Bankocetel  n.  a- 
sygnata,  bitet  bankowy  bez- 
procentowy^ wypuszczany 
przez  bank  i  mający  obieg 
jako  pieniądz. 

Bankrut  rrl.  [/.]  zawiesza- 
jący wypłaty,  niewypłacal- 
ny; bankructwo,  niewypła- 
calność, upadłość. 

Bant  n.  obręcz,  opaska  że- 
lazna; rozpora,  zawiasa. 

Banzai!  jap.  zwycięstwol 
hura!  brawol 

Baptysterjum  s--t-  chrzciel- 
nica. 

Baptyści  *$'.oft.Anabaptyici. 

Bar  a.  wykwintny  zakład, 
zawierający  bufet  z  goto- 
wemi  napitkami  i  przekąs- 
kami. 

Baraboie  mir.  kartofle. 

Barak  /.  lekki  tymczaso- 
wy budynek  dla  żołnierzy, 
robotników,  chorych  lub  u- 
bogich,  namiot. 

Baraterja  w.  oszustwo,  fał- 
szerstwo, nieprawa  wymia- 
na cudzych  towarów. 

Barba  non  facit  philosoplium 
t.  broda  nie  czyni  filozofem. 


Barbarja  g.  kraj  dziki,  nie- 
ncywilizowany;  pnen.  bar- 
barzyństwo; barbarzyństwo, 
dzikość  obyczajów,  brak  cy- 
wilizacji, nieludzkość,  okru- 
cieństwo. 

Barbaryzm  ni.  wyraz  lub 
zwrot  niepotrzebnie  z  obce- 
go języka  przeszczepiony, 
gdy  istnieje  swojski;  maka- 
ronizm, dzikość. 

Barbet/.  część  ubioru  gło- 
wy zakonnicy. 

Barchan  ar.  tkanina  Inia- 
no-bawełniana  z  kutnerem 
z  jednej  strony. 

Bard  celi.  pieśniarz  ludo- 
wy staroż.  Gallów;  poeta  pi- 
szący pieśni  o  przeszłości 
narodu,  poeta,  wieszcz. 

Bardon  irgornon.  dotl,  lut- 
nia,  lira;  prien.  twórczość 
poetycka. 

Bardyszoi.  Berdysz. 

BSrenland  n.  Uotl.  kraj  nie- 
dźwiedzi: nazwa  szydercza 
dawana  Galicji  przez  dzien- 
nikarzy wiedeńskich. 

Bareż  /.  lekka  tkanina 
z  wełny,  bawełny,  jed- 
wabiu a.  z  bawełny  i  jed- 
wabiu (od  miasta  Bareges 
we  francuskich  Pirene- 
jach). 

Barjera  /.  poręcz,  balu- 
strada, zapora. 

Barka  irt.  [/.]  gatunek 
płaskiego  czółna  a.  łódki 
bez  masztów. 

Barkarola  ie.  pieśń  gondo- 
Ijerów  w  Wenecji. 

Barocentryczny  ni.  tyczą- 
cy się  środka  ciężkości. 

Barograf  *g.  barometr  zapi- 
sujący automatycznie  zmia- 
ny atmosfery. 

Barok/,  nazwa  stylu  ar- 
chitektonicznego odznacza- 
jącego się  linjami  nieregu- 
larnemi  i  bogactwem  o- 
zdób. 

Barometr  *g.  przyrząd  dó 
mierzenia  ciśnienia  powie- 
trza i  wskazujący  zmiany 
pogody. 

Barometrograf  *g.  ob.  Baro- 
graf. 

Baron  irt.  [».]  tytuł  fezlach- 
ty  wyższej;  baronja,  posia- 
dłość ziemska,  przynosząca 
•swemu  właścicielowi  tytuł 
barona. 

Baronet  a.  tytuł  szlachec- 
ki, niższy  od  barona. 

Baroskop  'g.  przyrząd  do 
mierzenia  wilgotności  po- 
wietrza. 

Bartłomieja  świętego  noc, 
noc  na  24  sierpnia  1572, 
w  której  z  podnszczenia 
rządu  w  Pai*yżu  i  w  całej 
Francji  zaczęła  się  rzeź  Hu- 
gonotów,  trwająca  prawie 
tydzień. 

Barykada  /.  zatarasowanie 
\ilicy,  rodzaj  szańca  zrobio- 
nego naprędce  na  ulicy. 

Baryton    tr.    głos    męski 


średni  (między  tenorem  i 
basem). 

Bat  ic.  najniższy  głos  mę- 
Rki;  -baaowy  klucz,  klucz  F, 
znak  na  nutach,  wskazują- 
cy, gdzie  na  pięciolinji  znaj- 
duje się  nuta  f  miite. 

Buałyk  tur.  bicz  z  oło- 
wiem na  końcu;  próżniak, 
nicpoń;  dzieciak   tłusty. 

Basamnek  n.  cięgi,  baty; 
wynagrodzenie  za  pobicie; 
odszkodowanie;  łapowe. 

Bu-bleu  /.  fba  bl6)  do$t. 
niebieska  pończoclia ;  na- 
zwa ironiczna  dawana  ko- 
bietom piszącym,  sawant- 
kom. 

Baaedowa  choroba  (opisa- 
na przez  lekarza  Basedowa, 
1840  I.)  odznaczająca  '  się 
wybałuszeniem  oczu  o- 
brzmieniem  gruczołu  tar- 
czowego na  szyi  i  biciem 
serca. 

Basen /.  zbiornik  na  wo- 
dę; wielka  misa  kamien- 
na; bezpieczne  miejsce  dla 
okrętów  w  porcie;  kotlina, 
nizina,  gdzie  spływają  wo- 
dy; niewłaściwie:  bason, bla- 
szane, płaskie  naczynie  dla 
oł)ło2nie  chorych  dio  odda- 
wania stolca. 

Basetla  w.  wielkie  skrzyp- 
ce barowe;  ob.  kontrabas. 

Basiieus  g.  w  staroż.  Gre- 
cji reprezentujący  Ateny 
wobec  bogów,  sądiził  spra- 
wy religijne,  sprawy  o  mor- 
derstwo lub  święto^adz- 
two. 

Basis  g.  ob.  Bazys. 

Basista  «r.  śpiewający  ba- 
sem; grający  na  basetli. 

Baskak  tur.  wielkorządca 
tatarski. 

Basklna  h.  If.]  szeroka 
wierzchnia  sulDua  łuszpan- 
ki;  przedłużenie  stanika  od 
pasa  u  sukni  kobiecej. 

Baskiamet  tr.  instrument 
muzyczny  dęty,  tonem  o  o- 
ktawę  niższy  od  klarnetu. 

Bason  ob.  Basen. 

Bas  relief  /.  (ba  reljej)  pół- 
wypukła  rzeźba ,  płasko  - 
rzeźba. 

Basso  profundo  w.  najniż- 
szy głos  basowy. 

Basso  ripieno  tr.  bas  wy- 
pełniający. 

Bast  n.  łyko,  łyczko. 

Basta  V.  dosyć!  bastćwka, 
bezrobocie. 

Bastard  w.  dziecko  nie- 
prawe, bękart;  mieszaniec 
zwierzęcy  lub  roślinny. 

Bastjon  /.  część  fortyfika- 
cji, wysunięta  z  obwałowa- 
nia; narożnik. 

Bastonada  /.  kara  bicia  ki- 
jami w  plecy  i  pięty. 

Bastyifa  /.  więzienie  dla 
przestępców  politycznych, 
zburzone  przez  Paryżan 
w  roku  1789. 

Basza,  Pasza  tur.  wielko- 


rządca, namiestnik  lab  do- 
wódca wojsk  w  Turcji. 

Baszhrk  tur.  [r.\  rodzaj 
kaptura  na  głowę  z  końca- 
mi do  owinięcia  wkoło  szyi. 

Baszta  tri.  wieża  obronna 
przy  murz"  fortecznym  lab 
stojąca  oddzielnie. 

Basztan  j>ert.  [mtr.]  ziemia 
zaorana  na  stepie  pod  uprawę 
melonów. kawonów,  dyń  itp. 

Batzybuzuki  tur.  nieregu- 
larne wojsko  tureckie  bez 
karności  wojskowej,  odzna- 
czające się  dzikością. 

Batir^  [v.]  rodzaj  łodzi 
żaglowej. 

Batalista  /.  malarz  bitew. 

Bataljatr.  walka,  bitwa,  bój. 

Bataljon  w.  [/.]  oddziii 
żołnierzy  pieszych  od 
600  —  1000  ludzi;  prten. 
tłum,  gromada. 

Batat  ob.  Patat. 

Baterja  tr.  [/.]  oddział  ar- 
tylerji  o  pewnej  liczbie 
(Iział;  pe\7na  liczba  butelek 
lejdejskich ,  wytwarzająca 
silną  iskrę  elektryczną;  stos 
galwaniczny. 

Batometr  ob.  Batymetr.  . 

Batrachomyomachja  g.  wal- 
ka żab  i  myszy  (poemat  żar- 
tobliwy, przypisywany  Ho- 
merowi). 

Bittre  Teau  avec  un  baton 
/.  Ibatr  lo  atcel  (  batąj  woaę 
mleć,  tracić  czas  na  próżno. 

Batuta  tr.  pałeczka  kapel- 
mistrza do  znaczenia  taktu 
muzykantom  i  śpiewakom. 

Batymetr  *g.  przjTząd  do 
mierzenia  głębokości  wód, 
zwłaszcza  morskich.       / 

Batyst  /.  bardzo  cienka 
i  gęsta  tkanina  z  najdeli- 
katniejszych gatunków  lnu. 

Bauemfanger  n.  oszust  po- 
lujący na  naiwnych  niedo- 
świadczonych włościan 
przybywających  do  wiel- 
kiego miasta. 

Baumkuch,  Baumkuchen  >.. 
rodzaj  ciasta  (pieczonego  na 
rożnie  drewnianym),  w 
kształcie  piramidy  ze  ster- 
czącemi   soplami  sękowiec 

Baunszajtyzm,  sposób  le- 
czenia zapomocą  licznych 
nakłóć  skóry. 

Bawehia  n.  roślina  z  rodź. 
ślazowatych  dająca  puch 
z  którego  robią  nici  na  tka- 
niny. 

Bawar  piwo  bawarskie;  ba- 
warja,  piwiarnia. 

Baweł  / .  dosl .  śliniak; 
sztywne  szpiczaste  prze- 
dłużenie stanika  damskie- 
go; przystrojenie  przyszyte 
a.  nakładane  na  stanik  dam- 
ski z  przodu  od  szyi  do  pasa. 

Bayard,  rycerz  odważny 
i  bez  zarzutu  (od  francu- 
skiego rycerza  Bayard'a 
1476 — 1524 "i:  «A.  Sans  peur  et 
sans  reproche. 

Baza  ob.  Bazys. 


17 


Bazalt  —  Hermyca 


Bazalt  [«.]  stała  wulkanicz- 
ii<'ł;o  pochodzenia,  ciemno 
uiiarwiona,  o  budowie  zbi- 
tej, wystijpująca  czysto 
w  postaci  wielkich  grania- 
stosłupow. 

Bazar  pert.  targowisko; 
wytworno  zabudowanie  dla 
sprzedaży  rożnych  towa- 
riiw;  na  Wschodzie  plac  a. 
'ilica  zo  sklepami. 

Bazylika  g.-ł.  kościót  w. 
kształcie  j)rostokąta,  budo- 
wla z  2  lub  4  rzędami  ko- 
lumn wzdłuż. 

Bazyliszek  g.-l.  gatunek 
jaszczurki;  smok  bajeczny, 
który  miał  zabijać  wzro- 
kiem; przen.  człowiek  zło- 
śliwy, fałszywy. 

Bazys  g.  podstawa,  funda- 
ment; w  arckii.  podstawa 
kolumny. 

Bean  irl.  nieuka   grnbja- 
nin  ,    nieokrzesany;   nowy 
uczeń  w  szkole,  nowicjusz. 
Beałae  memoriae  ł.  błogo- 
sławionej pamięci. 

Beati  possidentes  ł.  sxcaę- 
śtiwi,  ktiirzy  posiadają. 

Beatlus  est  dare  tpiam  accl- 
pere  1.  szczęśliwiej  jest  da- 
wać niż  brać. 

Beatrycza-  w.    kochaaka, 
i»ai!j  serca  (od  imienia  zna-  , 
nego  z  Komedji  Boskiej  Dan- 
■  tego). 

Beatus  ille  gul  procul  nego- 
Uls...  patarna  rura  bobus  exer- 
cet  suis  1.  szczęśliwy  ten, 
kto  zdała  od  interesów  zgieł- 
kliwych... ojczyste  łany  wo- 
łami orze  swojemi. 

Beatus  qul  tenet  ł.  szczę- 
śliwy, kto  posiada. 

Beatyfikacja  nt.  zalicze- 
nie w  poczet  błogosławio- 
nych. 

Beau  monie  f.cAo  i««d/ wyż- 
sze stany,  arystokracja. 

Beaułć  du  diable  J.  (bole  d& 
<l}abl)  aeił.  pięk  lość  djabel- 
ska:  kobieta  taii  ponętna,  że 
dla  niej  moźnaby  o  wszyst- 
kiem  innem  zapomnieć. 

Beaux   restes  /.   rbo  rett) 
szczątki  dawnej  urody. 
B6bi  /.  dziecko. 
Bec-i-becy.  (bek.  a  bek)  oko 
w  oko. 

Bechłer  <a/..(?)  zbroja,  pan- 
eerz. 

Sichamel  /  fhesiamel)  sos 
A  la  B.,  ze  śmietanki,  żółtka, 
mąki  i  masła  z  cukrem.  Bo- 
lą, pieprzem  i  cytryną  (od 
nazwiłika  wynalazcy). 

Becyrk  n.  powiat,  urząd 
powiatowy, 

Becąuerel'*  promienie,  ura- 
nowe   proraieiiie,    wysyła- 
ne przez  metal  uran  i  jego 
związki   (od   nazwy    od- 
krywcy). 
Bedekier  oh.  Baedecker. 
Bedel  irl..  Pedel  [«.]  woźny 
oniwersytecki. 
Bedlam  a.  (bedlem)  <)grbm- 


ny  szpital  obłąkanych  w 
Londynie. 

Beduin  ar.  Arab  koczujący. 

Bedulna/.  rodzaj  długiego 
okrycia  damskiego  z  kaptu- 
rem. 

Befsztyk,  Blfsztyk  a.  kawa- 
łek lepszego  mięsa  wołowe- 
go (z  pierwsze]  krzyżowej 
a.    z    rostbefowego    mięsa 

a.  zwykle  z  polędwicy)  u- 
smażony  bez  przypraw  na 
tak  zwanym  prędkim  ogniti. 

Beglerbeg,  Beglerbe]  tur. 
■namiestnik,  rządca  prowin- 
cji w  Turcji  (dotl,  bej  be- 
jów). 

Bej,  Beg  tur.  pan,  tytuł 
tureckiego  dostojnika;  tytuł 
panującego  w  Tunisie. 

Bejca  n.  nazwa  roztworów 
chemicznych,  używanych 
do  napawania  przedmiotów 
celem  nadania  im  żądanych 
własności;  zaprawa,  grunt 
pod  farbę  a.  politurę. 

Bek/,  palnik,  zakończenie 
rary  prowadzącej  gaz  oświe- 
tlający, opatrzone  wylotem 
i  kranem. 

Bekiesza  tcęg.  strój  wę- 
gierski: surdut  a.  futro  dłu- 
gie obszerne  ze  stojącym 
kołnierzem. 

Bela  «.  jednostka  miary 
papieru,  zawierającąlO  ryz; 

b.  sukna:  12  sztiik  po  32 
łok.;  wielka  paka  towaru. 

Belemniły  g.  szczątki  ska- 
mieniałe wymarłych  głowo- 
nogów,  t.  zw.  pazury  djabel- 
skie  lub  strzałki  piorunowe. 

Bel  -  esprłt  /.  (bel  -  espri) 
człowiek  dowcipny. 

Bel-ćtage/.  (bel-ełai)  jiierw- 
sze  piętro,  najwspanialsze 
piętro;  loże  I-go  piętra. 

Beletrysta  /.  autor  piszący 
powieści,  poezje  i  t.  p. 

Beletrystyka  /.  literatura 
piękna:  powieści,  poezje,  o- 
powiadania,  nowelle  i  t.  p. 

Belfer  n.  [iarg.]  nauczy- 
ciel żydowski;  iarl.  nauczy- 
ciel, bakałarz. 

Beljal,  Belzebub  hebr.  sza- 
tan, djabeł,  zły  duch. 

Bella  w.  piękna  (dom.  ko- 
bieta); kochanka,  metresa. 

Bella  gerant  alil,  tu,  felix 
Austria,  nube  1.  niech  Mujny 
prowadzą  inni,  ty,  .szczęsna 
Austrjo,  żeń  się  (dawna  alu- 
zja do  korzystnych  mał- 
żeństw zawieranych  przez 
rodzinę  panującą  w  Aast- 
rji). 

Belle  vue  /.  (beltcU)  doif. 
piękny  widok;  ob.  Belweder. 

Belles  lełłres  /.  (bet  letr) 
literatura  piękna. 

Belllcoso  V.  wojowniczo. 

Belllsslme  tr.  prześlicznie, 
doskonale. 

Bellona  /.  bogini  wojny. 

Bellum  omnlum  contra  om- 
nes  1.  wojna  wszystkich  prze- 
ciw wszjstkim — naturalny 


stan  człowieka  podług  filo- 
zofa Anglika  Hobbes'a 
(1588—1(579). 

Belua  mulłorum  capttum  1. 
dost.  bestja  wielogłowa:  roz- 
hukany motłoch. 

Beluarda  te.  baszta;  dawna 
wieża  wojenna  ruchoma,  ba- 
stjon,  szaniec. 

Belweder  w.  miejsce,  skąd 
roztacza  się  piękny  widok; 
nazwa  ozdobnej  budowli  w 
pięknej  okolicy;  część  bu- 
dynku nad  dachem^  skąd  o- 
twiera  się  piękny  widok. 

Belzebub  oh.  Beljal. 

Bełt  skand,  cieśnina  mor- 
ska; rozpora  w  szybie  gór- 
niczym. 

Bemol  V.  w  mut.  znak  zni- 
żenia nuty  o  pół  tonu:  -b. 

Ben  hebr.  syn,  zdarza  się 
w  połączeniu  z  imionami, 
np.  Ben  Majmon=syn  Maj- 
mona  cz.  Majmonides. 

Ben  Akiba  to  powledziat, 
t.  j.  „Już  to  wszystko  było"; 
słowa  te  ciągle  powtarza  ra- 
bin Ben  Akiba  w  dramacie 
Gutzkowapt. ,  jUrjel  Akosta" 

Bene  1.  dobrze. 

Benedykcja  ł.  błogosła- 
wieństwo; poświęcenie  chle- 
ba i  wina  podczas  Mszy  św. 

Benedyk^  ut.  zakonnik 
reguły  św.  Benedykta;  ro- 
dzaj likieru,  wyrabianego 
przez  zakonników  Benedy- 
ktynów, dawniej  w  Fecamp 
we  Francji;  benedyktyński, 
wytrwały,  cierpliwy  (w  pra- 
cy naukowej);  juozolny. 

Benefaktor  i  dobroczyńca, 
dobrodziej. 

Beneficium  lnventarii  t.  pra- 
wo zrzeczenia  się  majątku; 
spadkowego,  gdy  ciążące  na 
nim  długi  przewyższają  je- 
go wartość. 

Beneficjant  irl.  obdarowu- 
jący dobrami  kościelnemi; 
pD.siadacz  beneficjum. 

Beneficjum  t.  docbódidóbr 
kościelnych;  lenno;  dochód, 
zysk. 

Benefis  /  zysk,  korzyść; 
dochód  z  widowiska,  danego 
na  korzyść  artysty. 

Benefisant  /.  artysta,  na 
którego  dochód  odbywa  się 
przedstawienie  benefisowe. 

Bene  meritus  1.  dobrze  za- 
służony. 

Bene  nati  1.  dobrze  uro^ 
dzt.-iu  t.  j.  szlachta. 

Bene  nątiM  et  possesslona- 
tus  I  dobrze  urodzony 
(szlachcic)  i  posiadacz  m.i- 
jijtku  ziemskiego. 

Bene  placito  te.  C-plactyto) 
w  mui.  dowolnie. 

Bene  qui  latult,  bene  vlxit, 
i.  kto  żył  w  ukryciu,  ten 
dobrze  żył. 

Benewolencj«/.  łaska,  życz- 
liwość, przycłiylność. 
.  Bengal,  rodzaj  muślinu  (od 
nazwy   kraju    w   Jndjaoh)j 


bengalski  ogie6  mieszani- 
na różnych  materiałów  pal- 
nych i  barwnych,  płonąca 
barwnym   płomieniem. 

Benjaminek  najmłodszy  i' 
ukochany  syn;  pieszczoch 
ulubieniec. 

Benonita  członek  zakonu 
Redemptorystów  (kościoła 
Św.  Benona). 

Benzoes  )U., rodzaj  żywicy 
nieprzezroczystej,  kruchej, 
czerwonawo  -  Ijrunatnej,  a- 
romatycznej ,  używa  ^ię 
do  pachnideł  i  jako  lek 
(z  drzew  rosnących  w  Indo- 
stanie). 

Benzol  Mi.  gatunek  węglo- 
wodoru, otrzymywanego  ze 
smoły    węgli   kamiennych. 

BoDzyna  ar.  (?)  ligroina, 
płyn  lotny,  palny,  bezbarw- 
ny otrzymywany  z  nafty, 
służący  do  czyszczeniaplam,' 
do  wyrobu  farb  anilino- 
wych, do  palenia. 

Bera  /.  gatunek  gritszłu. 

Berajter  ».  ujeżdżający  ko- 
nie. 

Berangera  prawo,  prawo 
obowiązujące  we  Francji, 
aby  skazanemu  po  raz  pierw- 
szy odłożyć  kai'ę  aż  do  po- 
nownego skazania. 

BeraWur.  patent  instala- 
cyjny paszów  tureckich;  o- 
dezwa  arzedowa. 

Bercsuse/  (bendt)  koły- 
sanka, pieśń  nad  kołyską. 

Berdanka  strzelba   syste-     - 
mu  Berdana, 

Berdysz,  Bardysz  irl.  kij 
z  siekierką  nakształt  łuda-- 
bardy. 

Beret  M.  ob.  BIroL 

Bergamasca  w.  włoski  ta^ 
Biec  chłopski. 

Bergamota  u>.  rodztg  gru- 
szy; rodzaj  cytryny,  mają- 
cej formę  gruszki  (nazwa 
od  miasta  włoskiego  Ber- 
gamo);  bergamotowy  olejek, 
esencja  bergamotowa  ze 
swieżyct  skórek  cytryny 
bergaraoty. 

Berghaupłman  n.  naczelnik 
wydziału  w  górnictwie. 

Berl-bei'i  niobeżpieozna 
choroba  zaraźliwa:  śpiącz- 
ka, bezsilność  i  wodna  pu- 
chlina w  rozmaitych  miej- 
scach ciała;  napastuje  ludzi 
żyjących  niehygieniczniew 
krajach  ciepłych,  nizkich, 
wilgotnych. 

Berkowiec  r.  ciężar  lO-ciu 
pudów  cz.  400^,ro8yjskich. 

Berlacz  n.  but  a.  trzewik 
z  przyszwą  wojłokową. 

Beriinka,  duża  łódź  żaglo~ 
łwa  z  przykryciem  do  prze- 
wożeiiia  zboża  i  towarów; 
szkuta. 

Berma  /  w  fortyfikacji: 
ścieżka  między  rowem  a  j«'      • 
go  przedpierśniem,  borta. 

Bermyca  n.  kołpak  wojsko- 
wy futrzany. 


Słownłlc  wyrazów  obcych  —  2 


UcM-sagHer  —  liia/.oi 


U 


Bersa|Her  te.  ioinlen  z  od- 
działu <jfl((ych  strzelców  w 
wojsku  wloŚJtim. 

Berscrfcer  skand. ---^njoiK- 
nik  skandy  iinwski,  odziany 
podcscafi  bitwy  tylko  w  skó- 
ri}  niedźwiedzią  i  walczący 
f  winlką  odwagą. 

Berta  o.  obramowanie  sta- 
li ka  kobiecego. 

B«rtoleła  proszek,  niiosza- 
nina  <?kKpl<)duj.'\ca;  zło^.ona 
z  ohloraim,  potażu,  siarki 
i  wągla  (iiazwa  od  wyii;ilaz-' 
Vy  fran...  Bertolleta). 

Beryl  g.-t.  dro^ri  kamień 
koloru  wody  morskiej. 

Beiierfca  f.  pasterka;  ro- 
dzaj kanapki,  fotela. 

Beseda  ctet.  Ktowarzynze- 
nio.  klub. 

BescMerewać  stal  wyra- 
bia*^ stal  z  surowca  roz- 
lopioncf^,  przepuszczając 
przezeń  silny  prąd  jwwic- 
trza,  :i  aasti^pni'.;  dodając 
odpowiednią  domieszkę  (od 
nazwiska  wynalazcy). 

Bessa  /.  ob.  Baisse. 

Best|a  t.  zmerzt;,  dzikie 
zwierzę;  człowiek  ze  zwic- 
htęcemi  instynktami;  po- 
twór. 

Besłlałizn  nł.  zezwierzc- 
c«>nie,  zwierzęcoćć,  dziko.'^ć. 

Bes^affnsz  nt.  dawna  na- 
zwa książki  traktującej  o 
zwierzętach. 

Bestyfikacja  nt.  mzl-pst- 
wienie,  rozjątrzenie,  wście- 
kłość. 

Beszamel  f.  ob.  Bichamei. 

B(te  f.  dotl.  zwierzę;  głu- 
pi; w  grze  w  karty;  prze- 
grana. 

8«M  [/.]  roślina  z  rodza- 
ju pieprzu,  mieszanina  tłu- 
czonycłi  orzecliów  palmy 
areki  i  waona  iiwini(;ta  w 
li.>v  (townego  {ratunku  pie- 
przu, używana  do  żucia 
pr^-ez-  mieszkańców  Azji  po- 
tudiiiowe]. 

BMa  Mirę  /.  fbet  nuar) 
4»nl.  zwierzę  Czarne;  czło- 
wiek dokuczliwy,  którego 
fdę  ńajbikfdzicj  obawia. 

Beton  ^.zaprawa  z  wapna 
hidraulicznegOjpiasku  i  żwi- 
ra,  twardniejąca  na  powie- 
trzu w  wodzie. 

Beza  /.  ciasteczko  z  biał- 
ka ubiti-}ro  nawiane  i  cukru. 

Bezapetacyiny  nieodwołal- 
ny, stanowczy,  ostatccz- 
iiy;  eh.  apelacja. 

Bezemschon  n.  ta  iloAć  to- 
waru (tłuszczu,  mączki  cu- 
krowej i  t.  p.),  która  po  wy- 
próżnienin  pak,  beczek  i  t.p. 
pozostaje  przyczepiona  do 
drzewa. 

BćzigM  a.  B<siqtie,  Bezik/. 
rodzaj  gry  w  karty. 

BezMf  Itr.  [/■.]  kamień 
tworzący  się  w  żołądku  nie- 
któryclł  zwierząt  trąwożer- 
nych  (np.  antylop)  uważany 


dawniej  za  lek  przeciw  tru- 
ciznom. 

Bezparcjalny  bezstronny, 
neutralny;  oh.  paHja. 

Bezpopowcy  r.  w  ko.^cic- 
le  prawosławnym  sckciarze 
nie  uznający  duchowień- 
stwa, popów. 

Beztakt  br.ik  taktu,  nie- 
właściwe [iDstąpienie  a.  za- 
chowanie się;  oA.  takt. 

Beż,  Beza  /.  tania,  gładka 
tkanina  z  wełny  nicfarbo- 
wanej. 

BI-  1.  w  złożeniach,  np. 
bikwadratowy,  znaczy:  po- 
dwójnie, dwa  razy. 

Biba  nt.  pijatylia. 

Bibeloty  /'.  drobne,  wy- 
tworne przedmioty,  usta- 
wiane na  etażerkach,  gra- 
ciki. 

Bibllstyka  ni.  znajomość 
tego,  co  dotyczę  Bibiji. 

Bibija  g.-t.  Pismo  święte: 
Stary  i  N'iiwy  Testament; 
biblijne  towarzystwo  stowa- 
rzyszenie, którcRO  celem 
jest  rozpowszechniać  biblję. 

Bibljoill  *<!.  miłośnik  i 
zbieracz  książek,  głównie 
naukowych. 

Bibl|09raf]a  g.  znajonio<!ó 
wydań  książek  i  druków; 
spis  ich  z  wymienieniem 
autora ,  tytułu  i  miejsca 
druku. 

Bibljoman  *g  namiętny 
zliicracz    rza^ikicU  .ksiażelf. 

BIbIjomanja  *g.  zamiłowa- 
nie w  zbieraniu  książek. 

Bibijopola  g.  księgarz. 

Biblioteka  g.-l.  zbiór  ksią- 
żek, księgozbiór,  książnica! 
miejsce  przechowywania 
książek;  gmach  zajęty  przez 
księgozbiór. 

Bibijotekarz  /.  zawiadowca 
i  prowadzący  bjbljotekę. 

Bibosz  lii.  pijak,  opój. 

Biceps  1.  dwugłowy,  o 
djyuch  twał'zach;  mu.skuł 
tak  zwany  dwugłowy  u  rę- 
ki, u  nogi. 

Bicykl  ni.  fo.]  welocyped 
o  jednym  dużym  i  jednym 
małym  kole. 

Bidet  /.  wanieiika  nasia- 
dowa  jiodłużna  do  podmy- 
wania się. 

Bien  faire  et  laisser  dire  /. 
(hię  Itr  t  Unse  dirj  dobrze 
C7.ynić  i  nie  troszczyć  się 
o  to  co  mówią. 

Biennium  1.  dwulecie,dwu.- 
letiii  okres  czasu. 

Blerhalla  n.  piwiarnia,  ha- 
la iirzy  piwiarni  dla   gości. 

BiesagUrł.sakwy,  wór  naj- 
częściej skórzany  do  prze- 
wieszania przez  plecy  albo 
przez  konia. 

BiforlfRlzni  nł.  dwuksz^ałt- 

TIOU:. 

Bifsztyk  oh.  Befsztyk. 

BNurkacja  nt.  rozwidlenie, 
rozszczepienie  pasma  gór, 
drogi;  takie  rozszczepienie 


się  rzeki,  iż  każda  z  jej  od- 
nóg płynie  do  innego  sy- 
stomatu  rzecznego. 

BIgamJa  ni.  dwużeństwo; 
bigam,  bigainlsta,  dwuieniec. 

Bigot  [,'.)  nabożr;iś. 

Bigołerja/.  Bigotyzm  ni.  po- 
bożnisiofttwo,pri;osadrja  gor- 
liwość w  powier2';hownyTn 
tylko  przestrzeganiu  ob- 
rządków wiary  i  nabożeń- 
stwa. 

Bikwadratowe  riwnanie  nui/. 
równanie  stopniaczwartego. 

BU  ob.  Bill. 

Bila  f.  kula  (bilardowa). 

Bilans,  Balans  f.  porówna- 
nie dochodu  i  wydatków 
przy  zamknięciu  rachunku; 
zamknięcie  rai  hmków  w 
księdze;  b.  handlowy  państwa, 
różnica  między  warto-^cią 
eksportu  i  importu;  b.  płat- 
niczy państwa,  różnica  mię- 
dzy sumą  opłat  Wysłanych 
<i!a  zagranicy  i  sumą  opłat 
otrzymanych,  t  zagranicy. 

Bilard  /.  stół  z  burtami  po- 
kryty suknem  do  gry  bilami. 

Biibokieł  /.  kijek  zakoń- 
czony czareozką  do  chwy- 
tania uwiązanej  kulki  (za- 
bawka). 

Bilet  /.  karta,  znak  dający 
prawo  do  czego;  b.  bankowy, 
pieniądz  papierowy. 

Bileter  /.  odbierający  bi- 
lety przy  wejściu  do  teatru, 
łicrcertn  i  t.  p. 

Biijbn  /.  tysiąc  miljonów 
podług  systemu  francuskie- 
go, przyjętego  i  u  nas,  a  mi- 
Ijon  miljonów  podług  sy- 
stemu niemieckiego. 

Bill.  a.  w  Anglji  projekt  do 
prawa,  przedstawiony  pai-- 
lamentowi. 

Billet-doux  /.  (hije  dul  dotl. 
słodki  bilecik:  liścik  mi- 
łosny. 

Bllllg  aber  schtechti.  ta:nio, 
ale  żle. 

Bilon  /.  drobna  moneta 
zdawkowa  z  kruszcu  zmie- 
szanego z  małą  ilością  sre- 
bra, lub  z  niklu. 

Bimetalizni  ni.  system  mo- 
netarny o  podwójnej  jed- 
nostce pieniężnej:  srebrnej 
i  złotej,  przy  stałjTB,  praw- 
nie oznaczonym  stosunku 
wartości  obu  metalów. 

Bimorfizm  nt.  dwuposta- 
ciowość. 

Binda  n.  opaska,  bandaż; 
prążki  wypukłe  (dla  ozdo- 
by) na  grzbiecie  książki 
oprawnej;  ob.  Sznurbartblnda. 

Blnduga  n.  (?)  miejsce  nad 
rzeką,  gdzie  składają  drze- 
wo na  spław  przeznaczone 
i  zbijają  tratwy;  spław 
drzewa. 

Binokle  /.  nanośniki,  oku- 
lary trzymające  się  na  no- 
sie za  pomocą  sprężyny, 
pince»nea. 

Blnom  nł.  ■qtat.  dwumian. 


Btochemja  'g.  chemja  zn- 
stosowana  do  zjawisk  życio- 
wych. 

Biodynamika  'g.  nauka  o 
siłach  działających  w  ustro- 
jach żywyjii. 

Blef izyka  V nauka  0  si łai-h 
w  ciałach  organicznych. 

Blogieneza  *g.  teorja  o  po- 
cbodzeriiu  zwierząt. 

Biogieograija  'g.  nauka  o 
rŁzrnies/.izeniu  istot  orga- 
niczny li  na  ziemi. 

Biograf  •.?.  autor  życiorysu. 

Biografja  'g.  opis  życia, 
życiorys. 

Biologia  *g.iia,u\M  o  życia 
iMut  organicznyclł. 

Blomagnetyzm  'g.  magne- 
tyz:n  zwierzęcy. 

Bionomja  *g.  ii.iuka  o  pra- 
wach życia  w  przyrodzie. 

Biosfera*^,  sfera  ziemi,  w 
której  żj-ją  istnty  ożywione. 

Bloskop  *g.  rodzaj  kine- 
matografu. 

Bloskopia  'g.  nauka  o  o- 
znakach  życia. 

BIplan  *f.  samolot,  dwu- 
pł.iszczyznowiec. 

Biret. Berełir/.  lekka  czap- 
ka kaiK  iast.i  lub  okrągła  bez 
daszka,  używana  przez  du- 
chownycti  i  nczonych;dara- 
^ki  kapelusik  podobny. 

Bis  t.  dwa  razy,  powtór- 
nie; żądanie  powtórzenia; 
bisować,  wołać:  „bis",  żą- 
dać powtórzenia. 

Bis  dat  qul  cito  dat  /.  dwa 
razy  daje,  kto  prędko  daje. 

BIsekirysa  /.  mat.  dwu- 
sieczna, iinja  dzieląca  kąt 
ua  dwie  równe  części. 

Bisior  g.  bardzo  cienka 
i  droga  tkanina  lniana; 
włjkna  jedwabiste  z  cieczy 
pewnych  małżów;  perełki 
w  gzymsie. 

Bisknp  g.  [n]  dostojnik  ko- 
.<cielny  zai-ządzający  d;e- 
cozją. 

Biskwit/,  suchar,  sucha- 
rek; fajans  a.  porcelana  bez 
glazury,    n 

BlsRiark,  kolor  -  brudno  - 
żółto-orzechowy  (od  nazwy 
męża  stanu  Bismarka). 

BIsogno  ir,  ibiionjo)  adres 
płacącego  weksel,  jeżeli  ak- 
ceptant  nie  zapłaci  go. 

Bis  repetita  placet  /.  dwa 
razy  powtórzone  podoba  się. 

Bistr  /.  farba  ciemno  bru- 
natna. 

BIstlir  f.  mały  składany 
nożyk  cłiirurgiczny,  lan- 
cet. 

Bisurman  tur.  pogardliwa 
nazwa  mahometan; niewier- 
ny; pnen.  łotr,  urwis,  roz- 
pustnik. 

BIszamel  ob.  Bechamel. 

Biszkopt,  BIszkokt  nł.  ciast- 
ko lekkie  z  mąki,  cukru 
i  jaj. 

Biszof  n.  napój  z  wina,  a- 
raku,  gorzkich  skórek  nie- 


10 


Biliim 


Bombardować 


dojrzałych  poniwańcz  i  ou- 

ki-u. 

I    Bitum    1.    .smnta   ziomna; 

gatunek  faftiy  rzarnoi. 

Biuletyn  /.  codzieiinc  spra- 
wiizdanip  (o  wypadkach  wo- 
jennych, o  zdrowiu  znako- 
mitych osób,  z  posiedzeń  a- 
Jcademii,  o"  (logodzie,  o  ru- 
chu pioni(jżnym). 

Biuralista  A  urzędnik,  któ- 
ry przesiąkł  porządkipm  i 
zasadami  biuroweini;  for- 
mnlista. 

Błureta  f.  rni"ka  szklana 
do  odmierzania  małych  ob- 
jętości pfynów  i  gazów. 

Biuro  ./.  t^tót  do  pisania, 
kantoi'ek;  miejsce,  gdzie  pra- 
cują urz(;dnicy. 

Biurokracja  ni.  nadmierny 
wpływ  i  udział  sfery  u- 
rzijduiozoj  w  rządzie,  z  wy- 
łączeniem wpływu  obywa- 
teli; bezduszna  foriualisty- 
ka  biurowa. 

Biurokrata  *<.  urzi^dnik 
trzymający  się  przesadnie 
litery  przepisów,  bez  u- 
wzglfjdniania  s  t  o  s  u  n  k  ó  w 
ludzkich;  zwolennik  biuro- 
kracji. 

Biurokratyzm  nt.  przewapa 
rzą'ln  urzędników,  systemu 
fonnalistycznepo. 

Biuromanja  nt.  n  iopowstrzy- 
many  pociąg  do  pracy  biu- 
rowej ;  c  h  q  ć  urządzenia 
wszystkiego  kancelaryjnie. 

Biust  /.  popiersie;  gors 
kobiecy. 

Biusthaiter  ».  rodzaj  mięk- 
kiego gorsetu. 

Biwak  t.  obozowisko  woj- 
ska w  ubraniu  i  z  bronią 
pod  gołym  niebem,  bez  na- 
miotów. 

Bizantyjski  styl,  w  budow- 
nictwie znamionuje  się 
przewagą  liiiji  okrągłych, 
okrągłych  płaszczyzn,  łu- 
ków i  kopuł. 

Bizantynizm  nt.  sztywna 
etykieta  dworska;  pedante- 
ija;  hołdowanie  wzorom  bi- 
zantyjskim. 

Bizmut  [/.  a.  «.]  pierwia- 
■stck :  metal  czerwonawo- 
biały. 

Biznes  oh.  Business. 

Bizon  g.-t.  bawół,  żubr. 

BIzzarramente  ir .  dziwacz- 
nie. 

Biłuterle/;  drobne  wyroby 
złotnicze  z  ozdobnemi  ka- 
mieniami, służące  do  stroju'. 

Biaclia  n.  cienki  płat  me- 
talu. 

.  Blachmal,  Blacliman  n.  szu- 
mowiny na  rozpuszczonym 
•kruszcu;  blaszka  metalowa; 
bielmo  (na  oczach). 

Blaga  J.  udawanie,  prze- 
chwalanie się,  pyszałkowa- 
lość;  blagować,  udawać,  prze- 
chwalać się,  okłamywać. 

Blagier  /.  lubiący  blago- 
wać. 


Blaknfć  n.  pełznąć,  pło- 
wieć, tracić  barwę  skutkiem 
blasku  słońca.  • 

Błamanź^.  galareta  migda- 
łowa. 

Blamaż  f.  kompromitacja. 

Blamować  się/,  ośmieszać 
si(;,  kompromitować  się. 

Bianc-bec  /.  (bla"  bek)  żół- 
todziób, młokos,  chłystek. 

Blanco  w.  akt,  weksel  lub 
pełnomocnictwo  nie  napisa- 
no, lecz  zawierając©  podpis 
wydającego  lub  wystawia- 
jącego weksel,  a  także  ży- 
ranta; b.  kredyt,  otwarty  kre- 
dyt; in  b.  bezbliższogoozna- 
czenia.   • 

Blank,  Blanka  1.  [n.]  pali- 
sada; mui"  zębaty;  strzelnica 
w  murze;  poręcz  galerji  o- 
krętowej. 

Blankiet/,  papier  niezapi- 
.sany,  z  wydnikowanym  na- 
główkiem (nazwiskiem  oso- 
by a.  firmy);  druk  gotowy 
z  miejscami  pustemi  do  wy- 
pełnienia. 

Blankista»^spekulantgieł- 
dowy,  sprzedający  papiery 
których  nia  posiada. 

Blansz./.  bielidło  do  twarzy. 

Blanżerować  ;.  lekko  obgo- 
towywać. 

Blasi  f.  (blaze)  zobojętnia- 
ły; nielubujący  się  w  czym 
skutkiem  nadmiernego  uży- 
cia, napatrzenia  się,  osłu- 
chania się  i  t.  p. 

Blasfemja  g.-i.  bluźnier- 
stwo. 

Blaumontag  tt.  poniedział- 
kowanie  (u  rzemieślników). 

Blat  «.  płyta;  żarł.  rubel. 

Blazonowai  /.  w  heraldy- 
ce: opisywać  herb;  ozdabiać 
herbami. 

Blech,  Bllch  n.  miejsce, 
gdzie  bielą  płótno;  blicho- 
wauie. 

Blecharnia  n.  miejsce,  gdzie 
blichują  przędzę,  nici,  tka- 
ninę. 

Blecłiować ,  blichować  n. 
bielić  tkaniny,  papier,  środ- 
kami chemicznemi  albo  at- 
mosferycznemi. 

Blejer  «.  model, wzór,  mo- 
dła, krój. 

Blejtram  ».  rama  drewnia- 
na, ua  którą  naciąga  się 
płótno  do  malowania  ob- 
razu. 

Biejwas  n.  biel  ołowiana, 
węglan  ołowiu,  farba  biała 
ołowiana,  kremserwajs. 

Blenda  n.  związek  che- 
miczny rodzimy  siarki  z  ja- 
kimkolwiek metalem. 

Biennorhoea  nt.  śluzotok. 

Blich  oh.  Blech. 

Blichować  of>.  blechować; 
jflrt.wyblichówany  t.j.  zmi- 
zerniaiy,  wybladły. 

Blichtr  n.  szych  pozór,  u- 
łuda. 

Blik  ».  plama  jasną  farbą 
na  obrazie  zrobiona,  naśla- 


dująca odbicie  się  ńwiatła 
od  przedmiotu  wymalowa- 
nego; spostrzegawczość. 

Blin,  zwykle  w  1.  mn.  bli- 
ny r.  rodzaj  naleśników. 

Bilndał ./.  osłona  fortyfi- 
kacyjna od  pocisków  z  góry; 
pancei":^  na  okręt. 

Blindować  /.  opancerzać. 

Bloc,  Blok/,  związek  stron- 
nictw dążących  do  jakiego 
wspólnego  celu. 

Blok  n.  kloc;  krążek  ru- 
chomy, po  któi"vm  przesu- 
wa się  sznur  a.  łańcuch, 
służy  do  podnoszenia  cięża- 
rów; czy.ste  kartki  papieru 
do  notatek  jednym  brze- 
giem zlepione,  w  celu  ich 
odrywania  (bloc-notes). 

Blokada  /.  0])asanie,  osa- 
czenie (wybrzeża,  fortecy, 
portu  nieprzyjacielskiego); 
b.  kontynentalna  oh.  kontynon- 
łalny  system. 

Blokhaus  n.  budynek  zwy- 
kle drewniany,  ufortyfi- 
kowany, ze  strzelnicami, 
strażnica. 

Blokować  /.  urządzić  blo- 
kadę, niedopuszczać  dowo- 
zu ani  przywozu  do  miasta, 
do  portu. 

Blond  /.  płowy,  jasny 
(o  włosach). 

Blondyna  f.  cienka  koron- 
ka z  surowego  jedwabiu. 

Bluebook  <i.  (bijnhuk)  dotł. 
błękitna  księga;  k  s  i  ę  g  a 
dokumentów  dyplomatycz- 
nych w  Anglji. 

Bluetka  /.  drobnostka  dra- 
matyczna jednoaktowa. 

Siuff  a.  pyszałkowate  sa- 
mochwalstwo. 

Blumerystka  zwolenniczka 
ubioru  półraęskiegor  dla  ko- 
biet (od  nazwiska  amery- 
kanki Bloomer). 

Bluza  /.  zwierzclmia  suk- 
nia lekko  spuszczona 

Bluzgier  n.  strój  dawny 
kobiecy  na  szyję. 

Błam  n.  futra  odpowied- 
nio dobrane  i  zszyte  razem 
w  ilości  dostatecznej  do 
podszycia  ubrania,  mniej 
więcej    5   łokci    kwadrat. 

Bł«wat  n.  tkanina  jedwab- 
na '  ai'  vy  niebieskiej. 

Boa,  wielki  wąż  niejado- 
wity  Ameryki  Półn.;  dusi- 
ciel; długi,  puszysty,  wał- 
kowaty szal  z  futra  a.  piór. 

Boazerja  ob.  Buazerja. 

Bocman  n.  ob.  Bootsman. 

Bodega  h.  piwnica;  wi- 
niarnia. 

Bodmerja  hol.  pożyczka  na 
ładunek  okrętu,  dana  pod 
przepadkiem,  gdy  okręt  za- 
tonie. 

Boer  hol.  (hur)  ob.  Burowie. 

Boeuf  i  la  mod«/.  ibdj  a  la 
mod)  pieczeń  wołowa  mary- 
nowana z  korzeniami  i  szpi- 
kowana słoniną. 

Bogdychan,  cesarz  chiński. 


'■  Bohater  pers.  [mlr^  mał 
sławny  z  dzielności,  z  wiel- 
kości duszy,  z  poświęcenia; 
główna  osoba  w  dramacie, 
w  poezji,  w  powieści;  osoba, 
któj-ą  sięogół  zainteresował; 
bohaterski,  rycerski,  mężny; 
b.  wiersz,  wiersz  trzynasto- 
zgłoskowy,  epiczny. 

Bohemja  f.  oh.  Cyganerja. 

Bohomaz  mtr.  nędzny  ma- 
larz; liche  malowidło.  ^ 

Bojar  r.  pan  znakomity  w 
Rosji  dawniej  i  na  Wołosz- 
czyżnie. 

Boje  hol.  stożkowate  becz- 
ki na  kotwicy,  pływające 
w  niebezpiecznych  miej- 
scach na  morzu  dla  prze- 
strogi okrętów. 

Bojkot,  Bojkotowanie  zem- 
sta polegająca  na  zerwaniu 
wszelkich  stosunków  z  win- 
nym (od  imienia  kapitana 
angielskiego  Boycotfa). 

Sok,  Bokbier  ».  mocne  pi- 
w  .  warzone  na  wiosnę. 

Boks,  a.  uderzenie  kuła- 
kiem; boksowanie,  pra^\'idło- 
wa  walka  na  pięści. 

Bokser  a.  zapaśnik  w  wal- 
ce na  pięści;  kastet;  chiń- 
czyk, fanatyczny  przeciw- 
nik chrześcijan. 

Bolas  k.  postronek  z  ku- 
lami na  końcach,  do  rzuca- 
nia na  upatrzonego  zwierza. 

Bolero  h.  taniec  hisz- 
pański z  towarzyszeniem 
kastanjetów;  krótki  wierzch- 
ni stanik  damski  bez  ręka- 
wów, atwarty  z  przodn;  ka- 
pelusz damski  z  rondem 
z  jednej  sti'onv  podniesio- 
nym. 

Boiełła  V.  kwit  celny;  pa- 
let. 

Bolid  g.  kamień  ognisty 
meteoryczny  spadła  na  zie- 
mię. 

Bolus  g.  gatunek  gliny; 
kredkapodłużna  zaostrzona, 
do  pisania  na  stoliku  zielo- 
nym do  kart;  czopek  lekar- 
ski podłużny. 

Bomba  f.  kula  żelazna  pę- 
kająca, napełniona  materja- 
łem  wybuchowym;  wiado- 
mt)ść  sensacyjna;  utwór  sce- 
niczny pusty  a  efektowny; 
rodzaj  pękatego  kofla  lub 
dużej  szklanki  do  piwa;  for- 
ma metalowa  kształtu  bom- 
by do  lodów. 

Bombarda  irt.  dawne  dzia- 
ło nabijane  kulami  kamien- 
nemi. 

Bombardjer/.  starszy  ka- 
nonjer;  gatunek  chi-ząszcza. 

Bombardon  /.  in.<ttrument 
muzyczny,  dęty  blaszany 
atonie  nizkim,  podobny  dó 
tuby;  jeden  z  głosów  orga- 
nów. 

Bombardować  /.  ostrzeli- 
wać z  dział  miasto  lub  for- 
tecę; rzucać  gęste  pociski, 
rozbijać. 


/ 


Bombastyczny  —  Breviter 


20 


Bombistyczny  [».]  nadęty, 
napuszony,  przesadny. 

Bombel  ob.  Bumelcug. 

Bomblować  ob.  Bumblować. 

Bombonierka/,  ozdobne  pu- 
dełko na  cukierki. 

Bon  /.  kwitek  na  należ- 
noćć,  którą  ma  okaziciel  o- 
trzymać  od  skarbu;  upo- 
ważnienie do  otrzymania 
zasiłku  w  produktach,  wy- 
dane przez  stowai-zyszenift 
filanti-opijne;  rodzaj  losu 
mającego  obieg. 

Bona  J.  dozorczyni  dzieci, 
zwykle  cudzoziemka. 

Bona  fide  i.  w  dobrej  wie- 
rze. 

Bonapartysta,  stronnik  dy- 
nastji  Bonapartych  we  Fran- 
cji. 

:  Bon  chien  chasse  de  race  /. 
ihą  szję  szos  dv  ras)  dosł.  dobry 
pies  poluje  skutkiem  swej  ra- 
sy; pi-2.  jaki  ojciec,  taki  syn. 

Bon  genre  /.  (bą  ia''r)  wy- 
tworne obejście  się;  dobry 
ton. 

Bon  gre  mai  gr<  /.  (bą  gre 
mai  gre)  chcąc  nie  chcąc. 

Bonifikacja  ni.  wynagro- 
dzenie za  stratę;  odszkodo- 
wanie. 

Bonlfikait  ni.  dopłata  do 
monet  nio  posiadających 
wagi  należytej. 

Bonifrater  ni.  zakonnik  św. 
Jana  Bożpgo,  pielęgnujący 
chorych. 

Bonitacja  n^.  sprawdzanie 
jakości,  oszacowanie. 

Bon  jour  J.  (bą  łurj  dzień 
dobry. 

Bon  moty.  (bą  mo)  dowcip- 
ne słówko. 

Bonne  presse  /.  (bon  pres) 
prasa  życzliwa,  przychylne 
wzmianki  w  gazetach. 

Bonne  prise  f.  (bon  pritl 
zdobycz  wojenna  za  godzi- 
wą uważana  przez  prawo 
międzynai"odowe. 

Bonomla  f.  dobroduszność. 

BonoAczyk  gatunek  pieska 
pokojowego  (od  łacińskiej 
nazwy  miasta  Bononja,  włos. 
Bologna). 

Bonować  ni.  (?)  wesoło 
żyć,  używać  hojnie;  gospo- 
darować bezprawnie  w  cu- 
dzym domu,  mieniu,  rozpo- 
ścierać się. 

Bon  sens  /.  (bą  $<^J  zdro- 
wy rozsądek. 

Bon  ton  /.  (bą  tą/  dobry 
ton,  wytworny  układ,  dy- 
styngowane obejście,  pań- 
skość. 

Bonum  certamen  certavlt  1. 
dobrą  walkę  stoczył. 

Bonuffl  et  aequum  t.  dobre 
i  słuszne. 

Bonum  publicum  1.  dobro 
publiczne,  dobro  ogółu. 

Bonus  eyentus  t.  dobre, 
szczęśliwe  zdarzenie,  do- 
bra wieść. 

Bon  vivftot  /.  (bą  iciwi/') 


cztowfek  używający  życia, 
letkiewicz,  hulaka. 

Bonza  jap.  kapłan  buddyj- 
ski. 

Bonżurka  /.  rodzaj  surduta 
krótkiego,  niowizytowego. 

Bookfflaker  a.  (bukmeker) 
ten,  kto  urządza  na  wyścJ- 
ga:oh  rodzaj  totalizatora 
pr^atnego. 

Bootsmann  n.  zastępca 
szypra,  pomocnik  żeglarski. 

Bor  ni.  {ob.  Boraks)  pier- 
wiastek, metal oid;  bomy 
kwas,  związek  boru  z  tle- 
nem, używany  w  przerayślo 
i  jako  lek  do  płókania  gar- 
dła, nosa. 

Bor  n.  rodzaj  świdra,  do 
Wiercenia  otworów  w  me- 
talach, w  skałach;  wiertar- 
nia. 

Bora  ir.  zimny  wicher 
półn.-wschod.  nńd  morzem 
Adrjatyokim. 

Boraks  ar.  [irl.]  związek 
kwasu  bornego  z  tlenkiem 
sodu  i  wodą,  używany  w 
przemyśle  i  jako  kosmetyk. 

Boratynek,  szelążek  mie- 
dziany='/,  gr.  z  czasów  .Ta- 
na iS^azimierza  (od  nazwi- 
ska m  i  n  o  a  r  z  a  Boratini 
z  XVII  wieku). 

Bordereau  f.  (bordero)  wy- 
kaz, spis;  skrawek  z  notat- 
kami odcięty  od  arkaaza. 

Bordlura  /.  obramowanie, 
obszycie,  lamówka,  ozdobny 
pasek  wzdłuż  brzegu  jakie- 
go materjału,  przedmiotu; 
płyta  granitowa  stanowiąca 
brzeg  chodnika. 

Bordo  j.  barwa  brunatno- 
wiśniowa;  gatunek  wina 
francuskiego. 

Borealfly  nł.  północny.  ' 

Boreasz  g.-t.  wiatr  pół- 
nocny. 

Borg  ».  kredyt,  pożyczka 
dług.  ' 

Borgować  n.  kredytować, 
pożyczać. 

Bormaszyna  n.  maszyna  do 
wiercenia  otworów  w  meta- 
lu, w  skale,  wiertamia. 

Borować  n.  wiercić  otwór. 

Borussia  nł.  łacińska  na- 
zwa Prus;  nazwa  stowatzy)- 
szonia  burszowskiego. 

Borytel  viir.  agitator  poli- 
tyczny rusiński  w  Galicji. 

Boskiet  /.  gaik. 

Boss  a.  przywódca  par- 
tyjny.. 

Boston,  rodzaj  gry  w  kar-, 
ty  (od  nazwy  miasta  w  A- 
meryce);  rodzaj  tańca. 

Botanika^,  n^tnka  o  rośli- 
nach; botaniczny  ogród,  o- 
gród  z  doborem  roślin,  uła- 
twiających studiowanie  bo- 
taniki; botanizować,  zbierać 
rośliny  w  celu  naukowym. 

Botanotogla  "g.  badania  na- 
ukowe własności  ziół. 

Botforty  /.  długie  buty  do 
jazdy  konnej. 


BMgU  J.  (huii)  i'jńe«zka, 
laseczka  walcowa  lub  rurka 
chirurgiczna  do  wprowa- 
dzania yi  kanał  ciała. 

Boule  de  neige  J.  (bvl  dó 
nei)  dott.  kula  śnieżna: 
sprzeda*  kartki,  której  na- 
bywca ma  prawo  otrzymać 
jaki  towar,  ale  nie  pierwej, 
aż  rozprzeda  oznaczoną  i- 
łość  takichże.  kartek;  ob. 
Buldeneł. 

Bourrće  /.  (bure)  staro- 
francuski taniec  w  we«o- 
łym  stylu. 

Boutlque  f.  (butik)  sklepik. 

Bowie-knife  a  (boinaji)  ro- 
dzaj szerokiego  sztyletu,  o- 
koło  12  cali  długiego,  uży- 
wany w  Ameryce  Półn.  (od 
wynalazcy  piiłkown.Bowie). 

Brabansona  /.  pieśń  naro- 
dowa łjelgijska. 

Brabanty  /.  koronki  bra-* 
banckie. 

Brachicefal  *g.  krótkogło- 
wieo  (termin  antropologicz- 
ny), mający  czaszkę  krótką 
w  kiemnku  od  czoła  ku  po- 

tyli'-y. 

Braha  [»»^r.],  Braja  n.  wy- 
war, pozostałość  po  odpę- 
dzeniu wódki  w  gorzelni; 
przen.  napój  zepsuty  nie- 
smaczny. 

Brahma  słind.  (brama)  naj  ■ 
wyższe  bóstwo  u  Indu- 
sów. 

Brajdyzm  ob.  Hypnotyzm  (od 
nazwy  lekarza  angielskiego 
Braid'a). 

Brakonjer  f.  złodziej  zwie* 
rzyny,  kłusownik. 

Brakteat  t.  pieniążek,  pół- 
denar  z  blaszki  srebrnej  a. 
złotej,  stemplowany  z  jed- 
nej strony. 

Bram  n..  Bramowanie  obło- 
ga  u  sukni,  obszywka,  la- 
mówka, szlaczek. 

Bramanizm  *i.  cześć  Brah- 
my  w  Indjach,  religja  Bra- 
mańska. 

Brambory  n.  gatunek  ziem- 
niaków. 

Bramin,  kapłan  u  Indu- 
sów. 

Brandebury/.  szamerunek; 
galony. 

Brander  a.  okręt  małej 
wartości,  naładowany  ma- 
terjałem  palnym  i  po  zapa- 
leniu skiei'ł>wany  do  okrę- 
tów nieprzyjacielskich,  że- 
by na  ni«h  wjniecić  pożar 
a.  zatopfsny  w  wązkim 
przejściu  celem  zatamowa- 
nia ruchu  okrętów  nieprzy- 
jacielskich. 

Brandka  n.  u  broni  palnej 
rureczka,  na  którą  nakłada 
się  ^apiszon;  przepalniczek, 
zapał. 

Brandma|ster  n.  naczelnik 
•jtraży  ogniowej. 

Brandmur  n.  mur  poprzecz- 
ny, wzniesiony  nad  dach 
dla  ograniczenia  pożaru. 


Brwtkard  ).  nosze,  tragi; 
waifon-pakunkowy. 

Binuiiza  (nieieia*ć.  Brania) 
/.  ^ałąż,  dział  jakiego  fachu, 
inti^resu,  zawód. 

Brairt  «.  czyste  złi/to  a. 
srebro  wytopione;  próba  n* 
złocie  a.  srebrze;  braatpwać, 
oczyszczać  w  ognia,  pławić, 

Crassofie/.  (brtm)  piwiar- 
nia francuska. 

Brattche  (».]  (hr*eie) 
skrzypce:  altóv<k:i. 

Brauning  oh.  Browning. 

Brayissimo!  v.  wybonue.' 
doskonale! 

Bravo,  w  licz.  mn.  bravi 
w  skrytobójca  najemny, 
bandyta;  b.!  oh.  braw*! 

Brawada  /.  jirzechwałki, 
zuchowatość. 

Brawo!  w.  bardzo  dobrze! 
wybornie!  wyśmienicie! 

Brawować  f.  junakować, 
narażać  się  nierozważnie 
na  niebezpieczeństwo;  lek- 
ceważyć: udawać  śmiałka. 

Brawura  J.  zuthowotość. 
iunakieija  ;  dziel  noś':  ;  w 
muz.  świetność  techniczna; 
brawurowy  dający  sposobno>ć 
do  popisu. 

Brąz  oh.  Bronz. 

Bregietowski  kluczyk,  klu- 
czyk do  zegarka  z  mecha- 
nizmem ułatwiającym  na- 
kręcanie (od  nazwiska  wy- 
nalazcy franc.  Breguet). 

Brek  a.  powóz  odkryty 
z  ławeczkami  wzdłuż  i  wy- 
sokim kozłem;  miejsce  w 
wagonie  dla  hamującego  po- 
ciąg: brekować  hamować. 

Brekcja,  Brekczja  tr.  okru- 
chowiec,  skała  złożona 
z  kanciastych  odłamków 
skalnych,  spojonych  z  s^ibą. 

Brelok/,  świecidełko  przy- 
czepione do  łańcuszka  od 
zegarka. 

Bremza  n.  hamulec  w  wa- 
gonie. 

Bremzęr  n.  hamujący  po- 
ciąg. 

Brener  n.  palnik;  przyrzą- 
dzik  z  kranikiem,  przez 
który  gaz  oświetlający  z  ru- 
ry wychodzi  lub  w  którym 
sterczy  koniec  knota  w  lam- 
pie. 

Bresza  f.  wyłom  w  murze 
fortecy. 

Bretnal  n.  gwóżdż  z  szero- 
kim łebkiem. 

Brev«  tri.  dekret  papieski 
w  sprawach  mniejszej  waf  i.' 

Breyeł  j.(bTetBe)  patent  na 
wynalazek,  dyplom,  przywi- 
lej zabezpieczający  od  na- 
śladowania; nominacja;  u- 
poważnienie. 

Brevete  /.  opatentowane.    • 

Brevi  manu  1.  odręcznie, 
bez  formalności. 

Breyis  esse  iaboro,  obscu- 
rus  fio  t.  treściwym  chcę 
być,  staję  się  zawiłym. 

Breylter  1.  krótko  mówiąc. 


21 


Brewerja  —  Hulwary  ^, 


wprost,  wr<;uz,  bez  ceremo- 
nii, wyrjźnjo. 

Brewerja  f.  zuchowaiiiu; 
burda,  k'ótnia  wrzawliwa, 
hatas. 

Brewtlokwencja  nt.  krót- 
kość w  wyrażeniach. 

Brewjarz  /.  księga  łaciń- 
)Bka  dla  księży  katolickich: 
zawiera  moiilitwy,  jisalmy, 
szczegóły  o  Świętych  Pań- 
skich, ułożone  porządkiem 
dni  roku. 

Brezent,  nieprzemakalne 
płótno  do  okfywania  towa- 
rów. 

Brezole  /.  mi^so  wołowe 

i  żel.er. 

Brio  i  brać  f.  (hrik  a  brak/ 
rzeczy  sprzedawane  na  tan- 
decie, rupii-cie. 

Brie  /.  (M)  patunek  sera 
francuskiego  (od  na/,  w y 
miejscowQ<5ci). 

Brighta  i  Brajiaj  choroba  a. 
:  liro  Iii  cz'if.' zapalenie  nerek. 

Brio  w.  w  muz.  ognistoM, 
zapał. 

Brjosz  /.  cia.st.ko  drożdżo- 
we w  lepszym  gatunku. 

Brcdekin  /.  półbucik. 

Broderjay.  i-zeczy  hafto- 
wane. 

Brodneid  n.  zazdrot^ć  po- 
wodzenia u  współzawodow- 
ca. 

Brok  n.  drobny  śrót  na 
ptactwo. 

Brokat  irt.  ciężka  materja 
jedwabna  przerabiana  zło- 
tem a.  .srebrem,  tworzącym 
wypukłe  liście,  kwi»ty,  fi- 
gury i  t.  p. 

Brokatela  f.  półjedwabna 
albo  półwełniana  tkanina, 
wyrabiana  w  wypukłe  de- 
senie. 

Brom  *g.  metal,  alkaloid, 
pierwiastek  barwy  czerwo- 
no brunatnej,  o  przykrym 
zapachu  i  smaku,  używany 
w  lecznictwie,  zwłaszcza  na 
u.spokojenie  nerwów. 

Bronchitis  ni.  zapalenie  o- 
skrzeli,  katar  o.skrzeli. 

Bronchje  g.  oskrzela. 

Bronz  /.  aljaż  złożony  głó- 
wnie z  miedzi  i  cyny;  epiż; 
hronzować,  nadawać  przed- 
miotom pozór  wyrobów 
z  bronzn;  bronzowa  epoka,  o- 
kres  czasu,  w  którym  lu- 
dzie zamiast  kamienia  uży- 
wali b  r  o  n  z  u  na  broń  i 
sprzęty. 

Brosza./.,  Broszka  ozdob» 
fantazyjn*  ze  złota  lub  sre- 
bra i  drogich  kamieni  (albo 
ich  imitacji)  opatrzona  pod 
spodem  szpilką  ruchomą  i 
haczykiem,  przypinana 
przez  kobiety  pod  szyją  lub 
na  piersiach. 

Broszura  J.  cienka  książ- 
ka nieoprawna  szczeg.  oma- 
wiająca kwestje  na  dobie; 
broszurować,  zoszywać  (o 
książkach). 


Browar  n.  piwowarnia, 
iurt.  bi  łlf  pali,  uczucie  pra- 
gnienia po  nadużyciu  tfnn- 
ków. 

Browning  a.  ibraunyn)  re- 
wolwer siedmiostrzałowy, 
bez  b<;benka  obrotowego, 
ale  z  magazynem  G-ciu  na- 
bojów w  kolbie,  bardzo  sil- 
nie bijący. 

Bruderschaft  n.  braterstwo; 
przyjaźń  serdeczna. 

Brukselka  gatunek  kapu- 
sty (od  nazwy  miasta  Bruk- 
sela). 

Bruljon  f.  zeszyt  do  pisa-' 
nia  na  brudno;  pierwszy  u- 
kład  utwoiTi,  mający  być  po 
poprawieniu  przepisany  na' 
czysto;  szkic;  notatnik  czyn- 
ności handlowych. 

Brumaire  /.  (hrumer)  drugi 
miesiąc  w  kalendarzu  re- 
wolucji franc.  od  23  paź- 
dziernika do  21  listopada. 

Brunet  J.  człowiek  mający 
włosy  czarne. 

Brusque  /.  (hrtiih)  gwał- 
towny, szorstki,  opryskliwy. 

Brusttasż  n.  kieszeń  w 
odzieży  męskiej  ukryta  (na 
piersi). 

Brustwer  n.  przedpiersień: 
wał  ziemny  dla  ochrony  od 
kul.. 

Śrułal  \j.]  obchodzący  się 
gj'tibiańsko,  zwierzęco - 
szorstko. 

Brutto  ic.  cena  a.  dochód 
bez  putrącenia  kosztów;  wa- 
ga towaru  z  opakowaniem; 
cena  sprzedażna  z  doda- 
niem kosztów  opakowania, 
przesyłki  i  t.  d.;  cena,  od 
której  potrąca  się  rabat. 

Bryftregier  n.  listonosz, 
roznosiciel  listów. 

Brya  a.  mały  statek  dwu- 
raasztowy  z  pełnym  użaglo- 
wartiem. 

Brygada  j.  oddział  wojska, 
składający  się  z  dwuch  puł- 
ków; oddział  robotników; 
oddział  ludzi  obsługujących 
jiociąg  kolei  żelaznej. 

Brygadjer  f.  dowódca  bry- 
gady- 

Brygant  u\  rozbójnik,  zbój- 
ca. 

Brygantyna  /.  statek  kor 
sarski. 

Brygantyzm  J.  rozbójnic- 
two. 

Brykiety  /.  cegiełki  z  mia- 
łu V,  ęfilowego  prasowanego, 
służące  do  rozpalania  ognia. 

Brykla  n.  listewka  ze  atali 
albo  z  innego  matei-jału 
sprężystego  do  gorsetów. 

Brylant/,  djamont  szlifo- 
wany; przeu.  człowiek  u- 
twór,  wyrób  wysokiej  war- 
to.i^ci. 

Brylantyna  /.  proszek  do 
czyszczenia  i  polerowania 
metali;  puder,  rodzaj  kos- 
metyku, nadającego  wło- 
som miękkość  i  połysk;  ga- 


tunek tkaniny  bawełnianej 
w  deseń. 

Brylować  /.błyszczeć,  wy- 
różniać się,  być  przedmio- 
tem podziwu. 

Brystol  a.  gatunek  pięk- 
nego grubego  sztywhego 
papieru;  nazwa  hotelów  w 
wielu  giiastach  Europy  (od 
miastił  angielskiego  Bry-v 
stpł). 

8rył  n.  szerokość  tkaninj' 
lub  jakiego  materjału  na( 
suknię. 

Brytanik,  Bryta/iskI  metal  a- 
Ijaż  z  cyny,  antymonu  i 
miedzi  (od  nazwy  Brytanji 
czyli  Anglji). 

Brytfanna  «.  naczynie  bla- 
szane, szerokie  a  płaskie  do 
pieczenia  ciast  i  mięsiwa. 

Bryza  f.  powiew  wiatru. 

B-to  skr.  Brutto. 
.Buazerja  /.   ozdobne  wy- 
kładanie drzewne  ścian, 
mebli. 

Bucefał  g.  nazwa  ulubio- 
nego konia  Aleksandra  W.; 
przefi.  koń  okazały,  ciężki; 
tłnścioch,  niezgrabiasz. 

Buchalter  ».  prowadzący 
księgi  rachunkowe  i  han- 
dlowo. 

Buchalterja  ».  prowadze- 
nie ksiąg  rachunkowych, 
rachunkowość  kmpiecka. 

Buchta  n.  niewielka  zato- 
ka; kadłub  okrętu,  bryki; 
miejsce  zryte  przez  dzika. 

Bucyfał  ob.  Bucefał 

Buddaizm,  Buddyzm,  nauka 
Buddy,  religja  wielu  ludów 
w  południowo-wsch.  Azji. 

Buduar  /.  elegancki  poko- 
ik damski  do  przyjęcia  pou- 
falszych  gości;  przystawka 
wejściowa  przy  mieszkaniu, 
zdjęcie  fotograficzne  zaj- 
mujące całą  płytę. 

Buddysta  ni.  wyznawca 
Buddaizmu. 

Budyń  /.  rodzaj  leguminy. 

Budżet  a.  projekt  docho- 
dów i  wydatków  rocznych; 
preliminarz. 

Bufa  /.  fałda  wzdęta,  ja- 
ko ozdoba  odzieży;  bufiasty 
pełen  buf;  sz-eroki,  ob- 
szerny. 

Bufet  /".  [».]  stół  zastawio- 
ny przekąskami  i  trunkami; 
pokój,  gdzie  rozdają  albo 
sprzedają  jadło  i  napoje  (na 
balach,  stacjach  kolei,  w  te- 
atrze, restauracji,  cukierni); 
stół  sklepowy,  kontuar;  ob. 
Kredens. 
Buffau-.  farsa,  krotochwila. 

Bufo  w.  śpiewak  w  ope- 
rze mający  rolę  komiczną. 

Bufon  /.  komik;  bła-.eu, 
trefniś;  pyszałek. 

Bufonada,  Bufonerja  /.  bła- 
znowanie, tref  nisio8two;py- 
Kzałkowatość ,  zarozumia- 
łość, niegrzeczność,  lekce- 
ważenie. 

Bufor  ą.  przyrząd  spręi;- 


«ty  w  l.ształcie  krążku,  ła- 
godzący uderzenie  wagonu 
O  wagon. 

Ihigszpryt  ob.  Bukupryt. 

Bugzować  liol.  [h.\  ciągoąd 
lokręty  małetoi  statkami,' 
iolować. 

Bukiet  /.  wiązka,  pęk 
(zwłaszcza  kwiatów),  wią- 
zanka, rów  niańka;  zapach, 
aromat  właściwy  jakiemu 
trunkowi. 

Buklnltti  /.  antykwarjusz, 
sprzedający  ksiąźkj  niy-, 
wane. 

Bukłak  ti4f.  skórzane  nar 
czynie  do  wody. 

Bukolika  g.  pieśń  paster- 
ska, sielanka. 

Bukować  X.  obijać  ziarna 
omłócono. 

Buks,  Buksfc  [«,]  rura  że- 
lazna wewnątiz  piasty  u  ko- 
ła; nasada^  j kucie  rur 
u  pompy. 

Bukskin  a.  {doit.  koźla  skó- 
ra) tkanina  wełniana. 

Buksować  oh.  Bugzować. 

Buksy  śrt.  spodnie. 

Bukszpryt  n.  rodzaj  masz- 
tu pochyłego,  r^ója. 

Buksztele  ».  łuki  ze  zbi- 
ty eh  desek,na  których  murui 
jesię  sklepienie;  krąży ny.    . 

Bula  g.  w  stał'Oż.  (Jrecji 
„Wielka  rada"  administru- 
jąca skarbem  i  przeglądają- 
ca sprawy,  które  miały  iść 
pod  obrady  ludowe. 

Buldegon  y.  cukierek  w 
foKnie  kulki  (z  karmelu  i 
gumy  arabskiej). 

Buldeneż  f.  odmiana  kali- 
ny o  kwiatach  białych  ku- 
listych. 

Buldog  a.  pies  angielski 
z  w.  pijawką,  nizki,  szeroki, 
z  wielką  głową,  silny,  od- 
ważny; rodzaj  jrewolweru 
z  krótką  lufą. 

Bulełyn/.  oA.  Biuletyn. 

Bulim]a  g.  chorobliwa  żar- 
łoczność; wilczy  głód. 

Buljer  /■.  kocieł  machiny 
parowej. 

Buljon  f.  stężały  wywar 
toięsny;  rosół. 

Buljony/.  frendzle  u  szlif.' 

Bulla  M.  opublikowany 
dekret  papieski,  biorący  na- 
zwę od' swoich  słów  począt- 
kowych; kulista  p  i  e  c^  ę  ó 
przyczepiana  dawniaj  do 
ważnych  dokumentów. 

Bull-terjer  a.  pies  pOoliOi 
dzący  ze  skrzyżowania  ras 
buldoga  i  terjera. 

Bulwa  t.  zgrubiała  część 
łodygi  podziemnej,  zwykle 
mączysta;  kartofel;  ziem- 
niak, 

Bulwark  ».,  Bulwar  [/.]  basz-4 
ta  narożna,  WiU''ownia;  wał 
drewniany  ,  lub  kamien- 
ny, zabezpieczający  brzeg 
rzeki. 

Bulwary  /.  szerokie  ulioe, 
okrążające     iniasto;     ^lejei 


Bulany  —  Campo  santo 


22 


wśród    miasta    wysadzone 
kilku  rządami  drzew. 

Bułany  tat.  (o  koniocli) 
maści  płowej,  żółtawej,  iza- 
belowaty.     . 

Bułat  tur.  szabla  turecka 
a.perHkaz  szeroką  głownią; 
miecz;  stal  polerowana, 
szczególnie  damasceńska. 

Buława  /(li.inaczugn; krót- 
ka laski),  na  końcu  pękata; 
takaż  ozdobna  laska  używa- 
na przez  hetmanów  jako 
godło  icli  urzędu;  pi-ten.  u- 
jząd  hetmański. 

Bumblować  n.  hulać,  wa- 
łęsać się  po  knajpach,  po  u-' 
licj'. 

Bumelcug  n.  pociąg  drogi 
żelaznej,  idący  wolno  i  dłu- 
go zatrzymujący  się  ija 
wszystkich  stacjach  (bom- 
bel). 

Bumerang  pocisk  drew- 
niany pałąkowaty,  pośrod- 
ku grubszy,  używany  przez 
krajowców  Nowej  Holan- 
dji  (tak  rzucają  nim,  że 
powraca  do  nóg  rzucają- 
cego). ,   

Buncik  n.  wiązka,  pęczek; 
sznurek  (korali,  paciorków, 
pereł). 

Bund  n.  dosl.  związek;  na- 
zwa partji  socjalistycznej 
żydowskiej  w  Cesarstwie 
Rosyjs.  i  Królestwie  Pols.; 
bundysta  członek  bundu. 

Bunsen  skr.  zara.  ogniwo 
Bunsena  baterja  bnnsenow- 
ska;  naczynie,  w  którym 
cynk  i  węgiel,  zanurzone 
w  odpowiednie  płyny,  wy- 
dają elektryczność;  palnik 
Bunsena  wylot  rury,  z  której 
gaz  oświetlający  wypływa, 
tak  urządzony,  że  gaz  mie- 
sza się  z  powietrzem  i  pło-" 
nie  gorętszym  płomieniem 
(od  imienia  chemika  Bun- 
sena). 

Bunt  n.  spisek,  rokosz,  po- 
wstanie; wiązka,  pęk  =  15 
sztuk;  b.  korali  sznur  ko- 
rali; buntować,  podburzać, 
'poduszczać  do  buntu. 

Buńczuk  (ur.  drzewce  z  o- 
gonem  końskim;  znak  god- 
ności baszy  (ilość  ogonów 
óznaczftła  ptopień). 

Bor  hot.  ob.  Burowie. 

Biirdalon  /.  bramowanie 
złote,  galon. 

Btardon  /.  Burdumbas  gruba 
rura  organowa;  głos  wydo- 
bywający się  z  tej  rury. 

Bureaj  de  placem ent//.  bu- 
ro do  piasmcfj  biuro  strę- 
c«e6  ncteg.  guwernerów  i 
guwernantek. 

Burg  n.  gród,  zamek  o- 
broniiy. 

Burgos  f.  rodzaj  pisma 
drukarskiego  mniejszego  od 
garmontu,  a  większego  od 
petitu:  burgoB. 

Burgrabla  n.  urzędnik  są- 
dowy %  zie^iski  w  daw.  Pol- 


ecę; zawiadowca  gmachn, 
murgrabia. 

Burgraf  n.  dawniej  ko- 
mendant grodu  (burgu);  za- 
wiadowca zamku,  pałacu, 
burgrabia. 

Burgund,  Burgundzkle  wino, 
gatunek  czeg»'onego  wina 
(od  nazwy  prowincji  fran- 
cuskiej Burgundji). 

Burleska  /.  lekki  utwór 
sceniczny  ze  śpiewami  i 
tańcami,  krotochwila;  ro- 
dzaj tańca. 

Burmistrz  n.  naczelnik  za-' 
rządu  miejskiego ,  prezy- 
dent miasta. 

Burnus  ar.  y.]  rodzaj 
płaszcza  bez  rękawów  z  kap- 
turem. 

Burowie  hoł.  chłopi  osad- 
nicy holenderskiego  pocho- 
dzenia w  Transwaalu  i  0- 
ranji. 

Bursa  /.  giełda;  Bursa  ni. 
konwikt  dla  uboższej  mło- 
dzieży. 

Bursz  n.  student  niemiec- 
kiego uniwersytetu; ,  mło- 
dzieniec wiodący  życie  we- 
sołe; zuchowaty,  junak,  ele- 
gant; burszować  wieść  ży- 
cie burszowskie,  hulać;  za- 
dawać szyku,  paradować; 
chcieć  przewodzić. 

Butózenszaft  «.  stowarzy- 
szenie studentów  w  uni- 
wersytetach niemieckich. 

Bursztówka  odmiana  ja- 
błoni (od  miejscowości  Bor- 
sdorf  w  Saksonji). 

Bursztyn  ».  żywica  kopal- 
na, żółtawa,  przeświecają- 
ca; wyrób  z  niej:  zwłaszcza 
munsztuk  fajki,  cygamica. 

Burt  le.  bramowanie,  ga- 
lon, listwa;  burta  bok  łodzi, 
okrętu,  kanału;  pobocze  na- 
sypu kolei  żelaznej,  ban- 
kieta; wrąb,  wyżłobienie- w 
słupku  narożnym  chaty,  w 
które  wpuszczone  są  bsile; 
burtnlca  ściana  rowu,  burta. 

Burydana  osioł,  osioł  z  baj- 
ki napisanej  przez  Burida- 
na  (1300—1350),  zdychają- 
cy z  głodu  między  dwiema 
wiązkami  siana  jednakowo 
ponętnemi. 

Burzan  [mir.]  chwast,  iiel- 
sko. 

Buriua  /.  człowiek  nale- 
żący do  burżuazji,  pogardl. 
burżuj. 

Burźuazja  f.  mieszczań- 
stwo; przezwisko  dawane 
ludziom  żyjącym  z  kapita- 
łu, z  przemysłu  i  handla, 
w  przeciwstawieniu  z  jed- 
nej strony  do  arystokracji, 
a  z  drugiej  do  robotników. 

Bushel  a.  (brutij  angielska 
miara  dla  ciał  sypkich  =>  8 
gaIlonom=36Vł  litrom. 

Business  a.  (bytne$)  inte- 
rfes,  geszeft,  handel. 

Busnessmaa  a.  umiejący 
robić  interesy;  geszefciarz 


BuMia  [/.]  przyrząd  z  i- 
głą  magnesową  i  różą  wia- 
trów; kompas  morski. 

Buszować  mir.  awanturo- 
wać się,  rozbijać  się,  gra- 
sować;. 

Butersznyt  n.  kromka  chle- 
ba z  masłem  i  pla-sterkiem 
scr;i  a.  mięsa. 

butonjerka  /.  dziurka  od 
guzika  u  surduta  a.  u  sukni; 
flakonik  z  wodą  i  kwiat- 
kiem do  umieszczania  w 
dziurce  od  guzika  a.  do 
przypinania  na  piersiach. 

Buvard  f.  fbUtearJ  bibnła. 

Buzdygan  tur.  rodzaj  bnł.i- 
wy  na  krótkim  drzewcu  osa- 
dzonej, z  gałką  7ia  końcu, 
dawniej  oznaka  stopni  woj- 
skowych. 

Buzować  tc(g.  (?)  palić  się 
gwałtownie  ("w  piecu),  bu- 
chać; gromić,  łajać,  bić. 

Byfsztyk  ob.  Befsztyk. 

Byzantynizmoi.  Bizantynizm. 


c. 


(wiele  wyrazów  na  C  nale- 
ży szukać  także  pód  lit.  K). 


C  liczba  rzymska  100 
(centum);  C  przy  stopniach 
ciepła  lub  zimna:  podług 
Celsjusza;  C  w  muz.  pierw- 
szy podstawowy  ton  ga- 
my. 

C  skr.  currentis^ 

Ca  skr.  circa. 

Cab  a.  {kebt  dorożka  o  4-ch 
.siedzeniach;  powozik  dwu- 
konny. 

Cabailero  h.  (kabaUero)  ry- 
cerz, kawaler. 

Caban,  Czaban  mir.  baran, 
owca,  cap;  iart.  mieszczuch; 
niezgrabjasz. 

Cabinet  d'aisance  /.  (kabinę 
dezt^sj  wygódka,  ustęp,  klo- 
zet. 

Cache-nez  /.  (lanne)  sza- 
lik okrywający  szyję,  usta 
i  nos. 

Cadenza  v>.  (kadenca)  u- 
stęp  przy  końcu  kompozy- 
cji, w  którym  grający  możo 
rozwinąć  swoją  fantazję  i 
popisać  się  trudnościami 
technicznemi;  formuła  a- 
kordowa  w  ciągu  lub  na 
końcu  kompozycji. 

Cadyk  hehr.  dosl.  bogoboj- 
ny: rabin  sekty  chasydów. 

Caesar  non  supra  grammati- 
cos  t.  nawet  monai*cha  nie 
jest  mocen  obalić  prawideł 
gramatyki. 

Caeteris  paribus  ob.  Cete- 
ris  paribus. 

Cafi  chantant  /.  fkafe  sza"- 
tcl^f  .kawiarnia    z    produk- 


cjami śpiewaków  i  śpiewa- 
czek. 

Caf  j-concert  /.  ikafe  h/ter) 
kawiarnia,  w  której  dają 
mniejhze  koncerty. 

Ca  lnf.(saira)HMl.h<idziK 
fczło,  i)'jwiftdzie  ►ię;  ipiew 
i  taniec  rewolucyjny  z  '-la- 
sów  wielkiej  Bewolucji  fran- 
cuskiej. 

Caim  ttkoc.  fkerit)  pagórek 
ułożony  z  kamieni  j.iko  na- 
grobek a.  jako   .znuk   gra- 

Caisson  f.  fkesa)  ob.  Kle- 
son. 

Cake-walk  a.  (kek  u«k)  ro- 
dzaj rozpustnego  tańca  z  wy- 
ginaniem się  i  rzucaniem 
nogami,  zapożyczonego  po- 
dobno 'A  dzikich. 

Caiamitas  nulla  sola  1.  nie- 
szczęście nigdy  samo  nie 
przychodzi. 

Caicio  V.  (kaleiot  włoska    ^ 
zabawa  polegająca  na  pod- 
rzucaniu piłki  nogą. 

Calendae  {.  ikalendej  u  Rzy- 
mian piei-wszy  dzień  każde- 
go miesiąca. 

Caikelner  n.  .starszy  kel- 
ner w .  restauracji  pobiera- 
jący od  gości  pieniądze  za 
to,  co  spożyli. 

Calmato  w.  w  mus.  uspo- 
kajająco, łagodnie. 

Caio  V.  ubytek,  strata  na 
towarze  w  skutek  wysycha-" 
nia,  wyciekania;  cal*  di  pa- 
so v>.  fpeto)  brak  należnej 
wagi. 

Caloroso  w.  z  zapałem. 

Calumnlare  audacter,  sem- 
per  aiiquid  haeret  1.  oczer- 
niaj śmiało,  zawsze  coś 
przylgnie. 

Całun  [etet.]  nakrycie  ża- 
łobne trumny,  kir. 

Cambio  ic^iUim^o/ weksel, 
zamiana. 

Camelot  /.  (kamic)  kolpor- 
ter uliczny  we  Francji. 

Camembert  /.  (kam<^berj 
gatunek  sera  miękkiego, 
tłustego,  nie  ostrego. 

Camera  lucida  1.  widnia 
optyczna  do  odrysowywa- 
nia  przedmiotów  z  natury. 

Camera  obscura  ł.  ciemnia 
optyczna  (do  rysowania,  do 
fotugrafji)  aająca  obraz  od- 
wrotny, zmniejszony. 

Camerarlus  ni.  podkomo- 
rzy. 

Cameriere  w.  szambelan. 

Cameriengo  «c>.  (kamerlen- 
go)  kardynał  zawiadujący 
finansami  i  sprawami  ko- 
ścioła w  czasie  wyboru  pa- 
pieża. 

Camorra  v.  tajne  stowa- 
rzyszenie w  Neapolu  o  ce- 
lach zbrodniczych. 

Campanile  tr.  dzwonnica 
stojąca  oddzielnie. 

Campanula  ^rl.  ob.  Kani>a- 
nula. 

Campo  santo  u>.  cmeiitirz 


23 


Oaaaille  —  GenŁr3rfaga 


iwłaszc7.a  ludzi  wybitnych, 
otoczony  galei^ą  z  arka- 
dami. 

Canallle /.  ^*«>iay;;raotłocli, 
pospólstwo,  hałastra. 

Cancer  t.  nik  (choroba); 
koiiKtolacju  ?viazd. 

Canon  ob.  Kanon. 

Canossa  v.  iKanotsa)  za- 
mek w  północ.  Włoszech, 
słynny  z  upokorzenia  Hen- 
ryka IV,  wyklętego  |)rzez 
papieża;  „pójść  do  Cano.s- 
8y" — ukorzyć  sic;,  nawrócić 
ze  skruchą. 

Cant  li.  ikenl)  żargon. 

Cantabile,Canłandov.  śpie- 
wnie. 

Cantero.('i(;»//ylekki  kurc- 
^alop  koóski. 

Cantilena  w.  śpiewka  o  na- 
stroju poważnym,  lirycz- 
nym. 

Cantlque  /.  (ka!Hik)  pieśń 
religijna,  hymn. 

Canto  tr.  śpjew. 

Canzona  u-,  (kancona)  pieśń, 
melodja  liryczna  w  duchu 
pieśni  ludowej. 

Canzonełła  w.  piosenka. 

Cap  /.  ikap)  przylądek. 

Cap  de  bonne  espćrance  f. 
(-hon  esperii^s)  Przylądek  do- 
brej nadziei. 

Capite  censi  1.  6-ta,  naj- 
niższa klasa  obywateli  w 
staroż.  Rzymie,  liczona  po- 
głównie. 

Capoiełto  ir.  w  instrumen- 
tach smyczkowych  górna 
część  szyjki. 

Capo  tasto  v>.  (kapo  tasto) 
deseczka  na  szyjce  skrzyp- 
ców  lub  gitary,  podtrzymu- 
jąca struny. 

Capricclo  w.  fkapriczo)  w 
muz.  utwór  o  formie  swo- 
bodnej, zmiennej,  pełnej 
zwrotów  niespodzianych. 

Capriccioso  w.  figlarnie. 

Capriola  oh.  Kaprjole. 

Capstrzyk  n.  bębnienjje  lub 
trąbienie  wieczorne  na  znak 
spoczynku  wojska. 

Captatio  beneyolentiae  1. 
zjednywanie  sobie  wzglę- 
dów. 

Caput  t.  oh.  Kaput;  c.  mor- 
taum,  odpadki  przy  suchej 
dystylacji;  rodzaj  farby 
czerwonej. 

Car  [r.]  cesarz  rosyjski. 

Cardinal  papablle  w.  ob.  Pa- 
pabile. 

Carezzando,Carezzevole  v. 
w  muz.  pieszczotliwie. 

Cargo  A.  ładunek  okrę- 
towy. 

.  Carillon  J.  (kariją)  dzwo- 
nienie w  takt,  muzyka  dzwo- 
nów; kurant;  rodzaj  instru- 
mentu muzycz.  złożonego 
z  dzwonków;  utwór  mu- 
zyczny naśladujący  tony 
dzwonków. 

Carmagnole  /.  /karmańjol) 

śpiew  i  taniec  najpierw  sa- 

.  baudzki,  a  później  rewo'u- 


cyjny  francuski  (od  miasta 
Carmagnola  w  Sabaudji). 

Carnlyora  1.  mięsożerne. 

Carpe  diem  1.  korzystaj 
z  dnia,  z  chwili  bieżącej. 

Carrś  /.  fkarej  czworobok, 
czworoboczny  szyk  bojowy; 
kwadratowy. 

Carreau/.  (karo)  kwadra- 
cik, kratka;  tafla,  szyba;  ka- 
ro, dzwonka  (nazwa  i  kolor 
karty). 

Carte  blanche/,  (kart  bla"sz) 
dotl.  biała  karta:  nieograni- 
czone pełnomocnictwo. 

Cartello  w.  plan  sezonu  o- 
perowego. 

Castigał  ridendo  mores  1. 
śmiechem  poprawiasię  oby- 
czaje (dewiza  komedji). 

Castis  omnia  casta  1.  dla 
czystych  (moralnych) 
wszystko  jest  czyste. 

Castrum  doloris  /.  dotł.  o- 
bóz  boleści,  zespół  boleści: 
śpiew  kapłanów  katolickich 
przy  zmarłym,  leżącym  na 
katafalku. 

Casus  ł.  przypadek,  traf; 
c.  belli  fakt,  mogący  spo- 
wodować wojnę;  c.  fatalis 
nieszczęśliwy  przypadek;  c. 
foederls  wypadek,  w  którym 
sprzymierzeńcy  traktatem 
zobowiązali  się  działać 
łącznie. 

Catgirt  a.  (ketgót)  nić  z  ki- 
szki baraniej  do  szwów  chi- 
rurgicznych, wsysana  przezj 
grganizm,  nie  wymagająca 
prucia  po  z  gojeni  u  się 
rany. 

Causa  sufficiens  1.  przy- 
czyna dostateczna. 

Cause  ciiibre  J.  (koz  selebr) 
rozgłośna  sprawa  sadowa; 
zdarzenie  skandaliczne 
zwracające  powszecłiną  u- 
wagę. 

Causeur  /.  ikozor)  przy- 
jemny gawiędziarz. 

Caustica  1.  środki  gryzące, 
kaustyczne. 

Cayaliere  senrente  le.  ka- 
waler nadskakujący  i  asy- 
stujący damie. 

Cayatina  w.  krótka  arja  ope- 
rowa, nie  powtarzająca  się 
w  operze. 

Cayeant  consules  ne  respu- 
bllca  detrimenti  capiat  1.  niech 
czuwają  konsulowie,  aby 
rzeczpospolita  nie  doznała 
szkody;  ostrzeżenie. 

Cavema  *.  jaskinia,  jama. 

Caber  n.  ob.  Comber. 

CĆ.=2C0,  CCC=300;  C.  c' 
tkr.  conto  corrente. 

Cech  n.  stowarzyszenie 
rzemieślników  jednego  fa- 
chu a.  fachów  pokrewnych, 
mające  prawo  wyzwalać  ter- 
minatorów na  czeladników 
a.  czeladników  na  majsti-ów. 

Cechmłsłrz  n.  starszy  ce- 
chu. 

Cedanł  arma  togae  1.  dosł. 
niechaj  zbroja  ustąpi  przed 


to^ą:  niech  ustąpią  rządy 
militarne  a  nastaną  cy- 
wilne. 

Cedent  1.  ustępujący  swe 
prawa  drugiemu. 

Cedować  1.  ustępować  we- 
ksel, prawo  do  czego;  prze- 
lewać swoje  prawa  na  kogo. 

Cedr  g.~t.  wielkie  drzewo 
igla.ste  z  rodziny  szyszko- 
wych. 

Cedreł  IV.  rodzaj  cytryny. 

Ceduła  śrl.  [te.]  wykaz  kur- 
su papierów  i  monet  na  gieł- 
dzie; spis  podróżnych,  jadą- 
cych pocztą;  spis  przedmio- 
tów, przesyłanych  pocztą; 
dowód  na  przyjęty  towar. 

Cefatometr  *g.  narzędzie 
do  mierzenia  głowy. 

Cekhauz  Cekauz  ».  skład 
broni,  ubiorów  i  t.  p.  rzeczy 
wojskowych,  arsenał,  zbro- 
jownia. 

Cekin  «?.  blaszka  okrągła 
do  ubioru,  świecidło;  daw- 
na włoska  moneta  złota. 

Cektarz  [».]  siepacz,  o- 
prawca,  zbir,  kat. 

Cela  ł.  izdebka  klasztor- 
na; izdebka  z  jednym  wyj- 
ściem na  korytarz,  mająca 
zakratowane  okno  (w  wię- 
zieniu, w  zakładzie  dla  o- 
błąkanych);  celkowy  system, 
osadzanie  każdego  więźnia 
w  celi  odosobnionej 

CeJadon  /.  czuły  i  stały 
kochanek  (od  imienia  boha- 
tera romansu  d'trrfe  p.  t. 
Astree). 

Cela  ya  sans  dire  /.  (sla 
waitP  dirj  to  się  samo  przez 
się  rozumie. 

Celbant  n.  gzyms,  naj- 
prostsze ornamentacyjne  za- 
kończenie okna  u  dołu. 

Celebra  ni.  odprawianie 
przez  kapłana  uroczystego 
nabożeństwa. 

Celebrans,  Celebrant  ł.  ka- 
płan przewodniczący  ob- 
rządkowi kościelnemu. 

Celebrować  t.  odprawiać 
uroczyście  nabożeństwo;  ob- 
chodzić jaką  uroczystość. 

Celibat  t.  bezżeństwo. 

Celosia  ł.  roślina  grzebio- 
natka.  • 

Cello  w.  (czello)  skr.  wio- 
lonczela. 

Celsjusza  termometr,  ter- 
mometr stustopniowy  od  i- 
mienia  wynalazcy. 

Celt  M.  topór  z  czasóW' 
przedhistorycznych;  Celt  n. 
namiot. 

Celulamy  nł.  komórkowy, 
celkowy. 

Celuloid  nł.  masa  rogowa- 
ta  złożona  z  bawełny  strzel- 
niczej i  kamfory,  używana 
na  różne  wyroby,  łatwo  za- 
palna. 

Celuloza  nł.  błonnik, 
drzewnik,  matńrja  drzewia- 
sta roślin. 

Cembrow^ć  ni.  umacniać 


ściany  dołu  słapami  i  des- 
kami, aby  ziemia  się  nie 
osypywała;  cenbrawiMi  cmb- 
Imcyna,  ściany  kamienne  a. 
drewniane  dołu,  studni;  o- 
błożenie  studni. 

Cement  t.  mieszanina  wap- 
na, piasku,  żwiru  i  wody, 
twardniejąca  w  powietrzu 
i  pod  wodą,  służy  do  spaja- 
nia cegieł,  kamieni  i  i.  p^ 
pnen.  to,  co  łączy  (lodzi, 
narody);  c-ować  spajać,  ze- 
spalać, jednoczyć,  utwier- 
dzić. 

CoRestezJa  V-  poczucie 
swego  ciała,  ogół  ncznć  or- 
ganicznych, doznawanych 
w  danej  chwili. 

Cenar  i-rt.  rodzaj  tańca. 

Ce  n'esł  que  le  prenler  fu 
<pil  coute  /.  (tónetó  16  pró- 
mjepa  kikut)  pierwszy  krok 
tylko  jest  trudny. 

Cenebita  ni .  zakonnik , 
mnich. 

Cenobium  1.  ('ri^ńj  klasztor. 

Cenotaf  *g.  pdsty  groHó- 
wiec,  manzolenm  wzniesio- 
ne ■  •)  czyje  cześć. 

^enozoiczne  *g.  formacje 
fonnacje  trzeciorzędowe:  e- 
oceńska,  oligoceńska,  mio- 
ceńska i  plioceńska. 

Census  1.  prawo  należenia 
do  wyborów  obywatelskich 
na  zasadzie  posiadanego 
majątku,  płaconego  czyn- 
szu, podatku;  c.  Hqrtł«wy 
takież  prawo  na  zasadzie 
wykszt^cenia.  ^ 

Cent  nt.  moneta  w  Sta- 
nach Zjedn.  Amer.  Półn. 
setna  część  dolara;  ca.  kraj- 
car  moneta  w  Auśtrji,  set- 
na część  guldena. 

Centaur  g.-l.  bajeczny  po- 
twór: pół  konia,  pół  czło- 
wieka. 

Centezymalny  nt.  na  sto 
stopni  podzielony,  setny; 
c-a  waga  waga,  na  której 
ciężar  oceniany  jest  za  po- 
mocą gwichtów  sto  razy 
lżejszych. 

Centime  /.  (s^lim)  moneta 
drobna  franc.  =  '/loo  franka. 

Centnar  t.  waga  stufon- 
towa. 

Centr  ob.  Centrwa. 

Centrallsta  nt.  stronnik 
centraliza(!ji  zarządu. 

Centralizacja  nt.  ześrodko- 
wanie  władz  rządowych  w 
stolicy,  we  władzy  naczel- 
nej. 

Centralizować  nt.  ześrod- 
kowywaf. 

Centralny  t.  środkowy, 
główny. 

Centram,  Contr  /.  środek; 
w  parlamencie:  stnjnnictwo 
umiarkowane;  w  parlamen- 
cie niemieckim:  stronnic- 
two katolickie. 

Centryfuga  nt .  wirówka, 
przyrząd  do  oddzielania 
płynów  lżeJ8zy<'h  od  rięż- 


Centryfugalny  —  Charakterystyczny 


24 


Hzych,  (Iziatauieiu  siły  o<l- 
ńrodtowcj. 

Centryfugalny  ni.  odśrod- 
kowy. 

Cenłrypetalny  ni.  dośrod- 
k')wy. 

Cantum  ł.  sto. 

CMtumyirat  ł,  w  Rtaroż. 
Rzyinie  sąd  składający  sią 
ze  stu  in^żów. 

Centiiin  bovum  t.  {dosł.  sto 
wołów)  tak  zwano  w  daw- 
nych szkołachi  twierdzenie 
Pytagorasa. 

Centurfa  t.  w  staroż.  Rzy- 
mie oddział  żołnierzy  zło- 
żony ze  stu  Indzi;  każda 
z  pięciu  wyższych  klas,  na 
które  dzielili  sią  obywatele 
rzymscy  według  majątku; 
fo6.  capite  censi);  tysiącznik 
(roślina). 

Centurion  i.  setnik,  w  sta- 
roż. Rzymie  naczelnik  od- 
działu wojskowego,  zawie- 
rającego UK)  ludzi. 

Centyfol]a  i.  róża  .stuli.stna. 

Centygram  /.  setna  część 
grama  (miara  wagi). 

Centym  /.  setna  część 
franka. 

Centymetr  /.  setna  rzęść 
metra  (miara  długości). 

Cenz,  cenzus  {.  od.  Census. 

Cenzor  1.  urzędnik  cenzu- 
ry, rozpatrujący  książki  i 
rękopisy;  w  staroż.  Rzymie 
naczelnik  policji,  zarazem 
kontroler  majątków  i  po- 
datków; cenzorować  wyty- 
kać czyje  wady,  kj'ytykować. 

Cenzura  ł.  biuro  cenzorów; 
napomnienie  kościelne; 
świadectwo  postępów  ucz- 
nia w  naukach;  c.  prewen- 
cy)na  oA.prewencyHia  c;  c.  re- 
presyjna oi.  represyjna  c.;cen- 
zurainy,  zawierający  takie 
tylko  myśli,  wyrażenia  i 
wyrazy,  których  renzura 
nie  wzbrania;  cenzurować 
przeglądać  rękopisy  do  dru- 
ku, czy  nie  zawierają  czego 
przeciwnego  wskazówkom 
rządu;  przeglądać  książki  i 
gazety,  aby  udzielió  lub  od- 
mówić pozwolenia  na  ich 
rozpowszechnianie. 

Ce  qui  se  ressemble  s'as- 
sembte  /.  fid  ki  só  resa"H  sa- 
sa"f>i)  swój  swego  znajdzie. 

Cera  w.  barwa  twarzy, 
skóry. 

Ceramika  g.  garncai"Stwo 
ai-tystyi.zn-e;  ozdobne  wyro- 
by z  fajansu,  majoliki,  [loj-- 
elanj-. 

Cerata  ł.  płótno  nawosko- 
wane,  pokryte  lakierem. 

Ceratodus  ni.  rjbosala- 
mandra,  typ  przejściowy 
pomiędzy  rybą  a  ziemno- 
wodiiemi. 

Cerazyna  ni.  guma  wypły- 
wająca z  .  drzew  wiśaio- 
wych. 

Cerber  g.-l.  mityczny  trój- 
głowy    pies,    stróż    bramy 


piekła;  pnen.  stróż  czujny 
i  groźny. 

Cerceau  /.  fter$oj  zabawa 
towarzyska  w  obręcze,  które 
się  rzuca  i  chwyta  na  kijki. 

Cercie/.  M*7-W;  koło,  stron- 
nictwo polityczne  jednolite; 
koło  towarzyskie;  zabawa. 

Cerealia  i.  zboże,  rośliny 
zbożowe;  uroczystość  do- 
roczna ku  czci  bogini  Ce- 
rery. 

Cerebracja  ni.  działalność 
mózgu;  myślenie. 

Cerebralny  ni.  mózgowy. 

Cerebryna  nł.  substancja 
mózgowa. 

Ceremonja  1.  obrząd  uro- 
czysty; ngrzecznienie  pi*ze- 
sadne ;  okazałość,  parada, 
pompa. 

Ceremoniał  ni.  porządek 
form,  zachowywanych  przy 
uroczystościacłu 

Ceremonjant  1.  przesadnie 
agrzeczniony. 

Cerera,  Ceres  t.  bogini  rol- 
nictwa i  płodów  ziemi. 

Cereylsia  i.  piwo. 

Cerezyna  nt.  wosk  ziemay, 
wosk  mineralny, 
f   Cerograf  g.-ł.  oh.  Cyrograf. 

Cerografja  nł.  sposób  przy- 
gotowania klisz  drukarskich 
na  płytach  miedzianych 
powleczonych  woskiem,  w 
którym  wycina  się  rysnnek, 
a  następnie  płyty  poddaje 
się  galwanizacji. 

Ceromancja  nt.  wróżenie 
z  wosku. 

Ceroplastyka  nł.  sztuka  le- 
pienia figur  z  wosku. 

Certacja,  Ceriamen  ł.  spór, 
sprzeczka. 

Certować  i.  walczyć, 
współubiegać  się;  c.  się, 
spierać  się  delikatnie,  dy- 
sputować;  wzdragać  sie  ce- 
remonjować  się. 

Certum  quantum  ł.  pewna 
ilość. 

Certyfikat  *r/.  świadectwo, 
zaświadczenie  piśmienne 

Cerwelada  /.  pewien  gatu- 
nek kiełbasy,  kiszki. 

Cesja  ł.  ustąpienie,  prze- 
kazanie swego  prawa. 

Cesjonarjusz  »l.  ustępujący 
lub  przelewający  swe  prawa. 

Cessante  causa  cessat  eff  ec- 
tus  /.  z  ustaniem  przyczyny 
ustaje  skutek; 

Cest  a  dire  /.  (te  ta  dir) 
to  znaczy,  to  jest. 

Cest  i<i9.\f.{sełegat)  wszyst- 
ko jedno. 

Cest  k  prendre  ou  k  laisser 
J.  (se  ta  •prcl^dr  u  a  lese)  na- 
leży to  pi-zyjąć  (jak  jest,  nie 
zmieniając),  albo  odrzucić. 

Cest  le  ton  qui  fait  la  chan- 
son  /.  (se  Id  tą  ki  fe  la  sia'^sąl 
to  zależy  od  sposobu  Inb  od 
tonu  wypowie  dzeni  a. 

Cest  pire  qu'un  crime,  cest 
une  faule  J.  (se  pir  ką  krim, 
te  tUn  fot)  to    gorsze  niż 


przestępstwo,  to  błąd  (w  za- 
stosowaniu do  polityki). 

Cest  plus  fort  que  mol  /. 
(te  plU  Jot  ko  muaj  to  jest 
ponad  moje  siły;  nie  mogę 
się  powstrzymać. 

Cest  pouf  moi  du  grec  a.  de 
rhćbreu  J.  (se  pur  mua  au 
grek  a.  dó  iebrój  dotł.  to  dla 
mnie  greczyzna,  hebrajsz- 
czyzna:  rzecz  niezrozumiała 

Cest  son  cheval  de  batallle 
t.  (se  są  tttcal  de  iąiajj  to 
jest  jego  ulubiony  konik,  na 
którym  zawsze  wyjeżdża; 
ulubiony  temat;  rzecz,  któ- 
rą się  ktoś  zawsze  popisuje. 
■  Cest  tout  comme  chez  nous 
/.  (se  tu  kom  sze  nu)  wszyst- 
ko (to  tak)  jak  u  nas. 

Ceter  oh.  Seter. 

Ceteris  partbus  ł.  przy  in- 
nych warunkach  (okoliczno- 
ściach) równych. 

Ceterum  censeo  (Carthagi- 
nem  mi  delendam)  t.  zresztą 
jestem  tftfro  zdania  (że  Kar- 
tagina zburzona  być  winna). 

Cetografja  *g.  opisanie 
wielorybów. 

Cez  nł.  pierwiastek  meta- 
liczny z  grupy  potasowców. 

Cezaryzm  nł.  władza  opar- 
ta na  przemocy;  absolutne 
rządy  wojskowe. 

Cezura  ł.   średniówka  w 
wierszu  miai'owym. 
^    Cł.  skr.  confer  1.  porównaj. 
,  Cfm.  skr.  conform  zgodnie. 

C.  G.  S.  sysjiem  j.  układ 
miar,  których  zasadniczemi 
jednostkami  są:  centymetr, 
gram,  sekunda. 

Chablls  /.  (szabUj  białe  wi- 
no hurgundzkie. 

Chaconne  /.  (szakon)  śred- 
niowieczny taniec  włoski 
o  rytmie  powolnym. 

Chacun  k  son  goOt  /.  (tzakę 
a  są  guj  każdy  podług  swe- 
go gustu. 

Chagrin  /.  ob.  Szagryn. 

Chatne/.  ^«j(;«;  łańcuch,  pa- 
smo, szereg;  figura  kołowa 
w  tańcu,  w  której  mężczyźni 
i  damy,  idąc  naprzeciw  sie- 
bie,podająsobienaprzemian 
to  prawą,  to  lewą  rękę. 

Chair  k  canon  /.  (szer  a  ia- 
nąj  dotl.  mięso  dla  arma- 
ty, •  pogardl.  prości  żołnie- 
rze, których  niewarte  szczę- 
dzić zbytecznie. 

Chaise  longue  /.oi.Szezląg 

Chalcedon  minerał ,  ga- 
tunek krzemienia,  półprze- 
zroczysty, rozmaicie  zabai-- 
wiony  (od  nazwy  'miasta  w 
Azji  Mniejszej). 

Chaldejski  język,  jeden  z  ję- 
zyków semickich,  upo- 
wszechnił .się  wśród  żydów 
w  niewoli  babilońskiej. 

Challf  ar.  ob.  Kalif. 

Chalkografja  *g.  miedzio- 
rytnietwo. 

Chała  hehr.  bułka  a.  struc- 
la żydowska  szabasowa. 


CInM  ar.  dtaga  kapou, 

kitel. 

CtiaHury  irl.  [blr.\  zaduce- 
ki,  dziady. 

CluuMbertiii  J.  (ti^  berto 
słynne  wino  czerwone  hur- 
gundzkie. 

Ctiaafere  artfenU  /.  itufbr 
aidt^t)  izba  gwiaździsta,  na- 
zwa sądu  we  Francji  tista- 
nowionego  w  r.  1535  dla 
wytępienia  sekciarzj,  a  w 
r.  1676  przeciw  trucicie- 
lom, zasiadającego  w  izliie 
obitej  czarnym  akKamitem 
ze  srebrnemi  gwiazdami, 
przesłuchującego  obwinio- 
nych przy  blaska  świec  ja- 
rzących. 

Chambre  garaie  y.  (tiifbr 
gamil  pokój  umeblowany  d' 
wynajęcia. 

Chamois  J.  oh.  Szamua. 

Champs-Elysees  /'.  (szelki  di- 
se)  pola  elizejskie,  park  w 
Paryżu. 

Champignon  f.  (tza^piAjąj 
grzyb,  pieczarka. 

Champion  /.  (szu''pią)  ob. 
Szampion. 

Champion  [a.]  (ctempión) 
zwycięzca  w  popi&ach  spor- 
towych. 

Chanuin  ar.  suchy,  gorący 
wiatr  poł.-wsch.  wiejący  w 
półn.  Afryce  od  końca  kwiet- 
nia do  początku  czerwca. 

Chan  tat.  książę,  władca 
i  wódz  n  Tatarów. 

Chancelier  /.  (tza!'sei}e), 
Chancellor  a.  (ctarueiór)  kan- 
clerz. 

Chandżar  ar.  kindżał,  pu- 
ginał. 

Change  /.  (sze^i)  zamiana. 

Changement  f.  (tza!'żm<fj 
zmiana,  zmienienie. 

Chanson  /.  (tzt!^)  pieśń. 

Chantage  /.  (tza"iti)  ob. 
Szantaż. 

Chantilly  f.  (tsa'tib/ lotizaj 
haftu,  koronek. 

Chaus  g.  zamęt,  bezład. 

Chaotyczny    g.    bezładny,  i 
pomieszany. 

Chapeauclague  /.  (stapo- 
klaki  mę.'.ki  kapelusz  t.  zw. 
cylinder  składany. 

Charakter  g.  znamię,  ce- 
cha; ogół  cech  i  właściwo- 
ści duchowych  indywidu- 
alnych, znamiennych;  Sfto- 
sób  pisania;  godność,  stan; 
stałe  zasady  postępowania 
(zwła.szcza  dobre);  iart.  c. 
w  nogach  pochopność  do 
szybkiej  ucieczki. 

Charakterystyczny  g.  z  wy- 
bitnemi  wła^ciwościami , 
znamienny  ,  wyróżniający 
się:  c  -  e  role  sceniczne: 
przedstawiające  typy  zwy- 
kle osób  starszych,  których 
właściwości  należy  uwy- 
datnić; ch-a  nuta  a.  nuta: 
przewodnia  7-my  ton  gamy,)  - 
po  którym  koniecznie  ocze- 
kujemy toniki. 


25 


Charakterystyka  —  Chrematonomja 


Charakt«ryttyka  g.  zcsta 
wienio  zasadniczych,  zna- 
miennych cech  i  właściwo- 
ści, wyróżniiijucych  dany 
przedmiot,  owibi;  luh  poji;- 
cieodinnyili. 

CharaMeryzacia  *g.  sztucz- 
ne nadawanie  twarzy  wyp^Ią- 
dn,  odpowiedniego  do  roH 
teatralnej. 

Charakteryzować  *.i;-  okre- 
ślać czyj  charakter;  nada- 
wać cechi;;  nadawać  a.  wska- 
eywaó  właściwe  znamiona 
odpowiednie  charakterowi; 
Ch.  się,  nadawać  sobie  cechy 
zewn(;trzne  osoby  przedsta- 
wianej w  roli  na  scenie. 

Charge  /.  (starz)  ob.  Szaria. 

Chargi  d'affaires ./.  (szarże 
dafer)  ajent  dyplomatyczny 
sprawujący  interesy  przy 
poselstwie  obcego  państwa 
w  zasttjpstwie  ambasadora. 

Chargie  ./.  (szarże)  obcią- 
żony, list  polecony,  reko- 
mendowany. 

Charitas  t.  miłość  bliź- 
niego. 

Charitativum  oh.  Subsidium 
Chariłatiyum. 

CharWaci  /.  fszariicari)  ko- 
cia muzyka,  przeraźliwa 
ninzyka,  rzępolenie,  hałas, 
wrzawa. 

Charmanł  f.ftzarma")  powab- 
ny; ujmujący;  nadskakujący. 

Charon  f/.  mit.  przewoźnik 
dusz  umarłych  przez  Styks. 

Charła^.-^.  papier;  kai-ta; 
dokument;  oh.  Magna  charta. 

Chartered-Company  a.  (czar- 
Urd  kompenij  stowarzysze- 
nie przemysłowo-handlowe 
uprzywilejowane  (wAnglji, 
w  Stanach  Zjednoczonych 
Ameryki  Północnej. 

Chartreuse  f.  (szartróz)  li- 
kier wyrabiany  przez  Kar- 
tuzów w  Nancy. 
';    Charybda  oh.  Scylla. 

Chaste  cafć  /.  (szos  keje) 
likier  dodawany  do  poobied- 
niej kawy.  . 

Chasse  creise  /.  (szase 
kruaze)  rodzaj  figury  w  taii- 
cn;  pokrzyżowanie. 

Chassez  le  naturel,  ii  re- 
vient  au  galop  /.  fszute  16  na- 
turel ii  rwic  to  galo)  dost.  od- 
pędzajcie jjupęd  wrodzony, 
powróci  cwijem:  natur  n 
ciągnie  wilka  do  lasii. 

Chasydzi  hebr.  fanatyczna 
iBekta  religijna  żydowska. 

Chaszcz  mhr.  gąszcz,  zaro- 
słe. 

Ćhateau  J.  iszato)  gród,  za- 
mek; Ch.  Lafitte  (-lafit),  Ch.  la 
Rosę  i-roz),  Ch.  la  Tour  f-tur/, 
Ch.  Margaux  (-margo/,  Ch.  Pre- 
fliaux  (-premo)  nazwy  win 
biirgundzkich  (od  posiadło- 
ści, w  których  są. winnice). 

Chauffe-pied  /.  (szoj-pje) 
naczynie  jMidłużne  z  gorącą 
wodą,  szczelnie  zakorkowa- 
ne, do  grzania  nóg. 


Chauffeur/.  (ttoJSrJ  ob.  izo- 
ter. 

Chazerhebr.  słonina,  wie- 
l^rsowina  jako  rzeczy  trefne. 

Cheder  hebr.  początkowa 
szitoła  żydowska. 

Chedyw  pert.  [tur.]  tytuł 
«rice4ióla  Egiptu. 

€hef  /.  (szef)  ob.  Szef. 

Chef  d'oeuvro/.  (tze  dówr) 
arcydzieło. 

Chelldonia  /.  roślina  glis- 
tę wnik. 

ChelonH,Chelon|a  "g.  szyld- 
kret  skamieniały. 

Chemlgraf|a  'g.  ob.  Cynko- 
grafja. 

Chemik  g.  biegły  w  chemji; 
studjujący  specjalnie  che- 
mję;  ten  kto  w  fabrykacji 
kieruje  czynnościami  che- 
micznemi  a.  je  wykonywa. 

Chemikalia  *g.  preparaty 
i  wytwory  chemiczne. 

Chemin  de  table  /.  (szmę  dS 
tabl)  pas  barwny  ozdobny 
kładziony  w  poprzek  obrusa 
na  stole. 

Chemisette  f.  (szmizeł)  pół- 
koszulek. 

Chem]a  ^r.  nauka  o  pier- 
wiastkach i  związkach  ciał. 

Chemotaktyzm  "g.  ruch  or- 
ganizmu spowodowany 
przez  czynniki  chemiczne; 
ch.  dodatni  przybliżający; 
ch.  odjemny  oddalająoy. 

Cherchez  la  femme  /.  (tzer- 
ne  la  Jam)  dosł.  sznkaj  ko- 
biety (jako  przyczyny  spra- 
wy zawikłanej). 

Chorem,  Chejrym  hebr.  klą- 
twa, rzucona  przez  rabina. 

Cherub,  Cherubin  hebr.  a- 
nioł  najwyższego  chóru  a- 
nielskiego;  aniołek. 

Che  (le)  sarii,  sari  w.  co 
ma  być,  niech  będzie. 

Chester  a.  (czetter)  ser  an- 
gielski śnńetankowy,  przy- 
rządzany głównie  w  mie- 
ście Chester. 

Cheval  de  batallle  ob.  Cest 
son  cheval  de  bataille. 

Cheyalier  J.  (szwalje)  ry- 
cerz; tytuł  szlachty  średnio- 
wiecznej we  Francji;  ch.d'ln- 
dustrie  j.  (-d(dUstri)  dosl. 
rycerz  przemysłu;  oszust, 
szachraj,  wydrwigrosz. 

Cheyreau  f.  (tzewro)  koźlę, 
skóra  koźlęca. 

Chianti  tp.  (kjanti)  wino 
z  okolicy  pod  Toskaną  we 
Włoszech,  noszącej  tęż  na- 
zwę. 

Chic  /.  (szikt  szyk,  zręcz- 
ność, elegancja,  gusti 

Chicha  h.  (czicza)  napo/ 
z  soku  ananasowego. 

Chief  a.  (czij)  główny;  na- 
czelnik, szef;  główne  miej- 
sce jakiej  rzeczy. 

Chiijada  g.  liczba  tysiąc; 
tysiąc  sztuk,  tysiąc  ludzi; 
tysiąoolecie. 

Chil|asta  g.  zwolennik  chi- 
Ijazmu;  iron.  nazwa  dawana 


w  r.  1830  przez  czerwonych 
tym  umiarkowanym,  którzy 
pragnęli  poprawy  politycz- 
nego położenia  Polski  dro- 
gą pracy  powolnej  (jakoby 
tysiącletniej). 

Chlljazm  "g.  wiara  w  przy- 
szłe tysiącletnio  panowanie 
Chrystusa  na  ziemi. 

Chi  lo  SB?  w.  (ki  lo  ta)  kto 
to  wie? 

Chimera  g.-l.  potwór  ba- 
jeczny ziejący  ogniem: 
przód  lwa,  kadłub  kozy,  tyl- 
na część  ciała;  urojenie., 
mrzonka;  dziwactwo,  ka- 
prys, fantazja;  wąż;  ryba 
móirz  europejskich,  wiel- 
kości szczupaka ,  inaczej 
przeraża;  chimerować  kapry- 
sić, grymasić. 

Chimeryk  ni.  roiciel,  dzi- 
wak; fantasta;  grymaśnik; 
chimeryczny,  urojony,  dzi- 
waczny; grymaśny,  kapry- 
śny. 

China  peruw.  [».]  kora 
z  drzewa  chinowego. 

Shiniita  \J.]  alkaloid  z  ko- 
ry chinowej. 

Chłnolog    1.  ob.  Sinolog. 

Chiragra  g.-t.  artrytyzm 
w  rękach,  łamanie,  gościec, 
dna. 

Chiromancia  g.  wróżenie 
z  ręki,  odgadywanie  chara- 
kteru i  przyszłości  czło- 
wieka z  linji  i  znaków  na 
dłoni. 

Chironianta  g.  zajmujący 
się  chiromancją. 

Chlronomja  *g.  sztuka,  wy- 
rażania myśli  za  pomocą  gie- 
stykulacji  rękami. 

Chiroplastyka  *g.  sztuka 
formowania  postaci  z  gliny, 
wosku  i  t.  p. 

Chirurg  g.  lekarz  opera- 
tor. 

Chirurgia  g.  leczenie  przez 
opatrunki,  cięcia,  wypalenia 
i  t.  p.  rękoczyny. 

Chiton  g.  szata  spodnia 
z  półrękawami  u  Greków 
staroż. 

Chityn  Tg.  twarda  sub- 
stancja .składowa  pokryw, 
chrząszczów  i  skorupiaków. 

Chi  (ki)  va  piano,  va  sano 
V.  kto  idzie  wolno  idzie 
pewno. 

Chiamida  g.  płaszcz  a  sta- 
rożytnych zai'zucar.y  na 
l)rawe  ramię. 

Chloe  g.  dost.  zieleniejąca; 
przydomek  greckiej  bogini 
zbóż  Oerery;  t-tąd  imię  pa- 
sterek w  sielankach  i  ro- 
mansach. 

Chlor  g.  pierwiastek  che- 
miczny, gaz  duszącego  za- 
pachu, składowa-  część  soli 
kuchennej;  chlorować,  od- 
barwiać, bielić   chlorkiem. 

Chloral  Ht.  związek  che- 
micz.  chloru  z  bezwodnym 
alkoholem  (lek  uśmierzają- 
cy ból  i  usypiający). 


Chlorek  *g.  związek  cheui. 
chloru  z  wapnem  używany 
do  odbarwiania  i  dezynfek- 
cji. 

Chlorofil  *g.  zieleń  roślin- 
na, barwnik  znajdujący  się 
w  komórkach  roślinnych  i 
nadający  kolor  zielony  ro- 
ślinom. 

Chloroform  ni.  mieszani- 
na chlorku  wapna,  alkoho- 
lu 1  gorącej  wody  (bez- 
barwny płyn  lotny  znie- 
czulający i  usypiający);  chlo- 
roformować znieczulać,  u- 
sypiać  za  pomocą  chloro- 
formu. 

Chloroza  ni.  blednica. 

Chloryt  *g.  minerał  złożo- 
ny z  krzemionki,  tlenku 
glinu,  tlenku  żelaza,  tlenku 
magnezu  i  wody, 

Chmyz,  Chmyza  mir.  mały 
konik  niepozorny;  krzaki, 
zarośla. 

Choć  /.  (szok)  uderzenie, 
odbicie. 

Chochla  t.  (?)  czerpak;  du- 
ża łyżka  drewniana. 

Cholegrafia  *  g  opisanie 
żółci. 

Cholelit  *g.  kamień  żół- 
ciowy. 

Cholelogja  V  nauka  o  żółci. 

Cholera  g.-l.  zaraza  obja- 
wiająca się  biegunką,  wy- 
miotami i  kurczami;  ch.  no- 
stras  *"  cholera  miejscowa  , 
choleryna,  biegunka. 

Choleryk  g.-t.  człowiek 
temperamentu  popędliwe- 
go,  gniewliwego,  żółcio- 
wy. 

Choleryna  ni.  silna  bie- 
gunka. 

Chondroiogia  *g.  nauka  o 
chrząstkach. 

Chondryn,  Chondryna  *g. 
chrząstnik,  klej  chrząstko- 
wy, część  składowa  chrzą- 
stki. 

Chorał  /.  utwór  muzyczny 
poważnej  treści  do  chóral- 
nego śpiewu  w  kościele. 

Chorea  *g.  taniec  św.  Wi- 
ta (chorobji). 

Chorei  g.  oh.  Trochę]. 

Choreografia  *g.  sztuka  o- 
znaczania  znakami  piśmien- 
nemi  różnych  pat  tanecz- 
nych, układu  nóg,  rąk;  sztu- 
ka baletnicza. 

Chorografia  *g.  opis  szcze- 
gółowy jakiej  okolicy  kraju. 

Chorologia  *g.  geogra- 
fja  opi.sowa  roślin  i  zwie- 
rząt. 

Chorometria  "g.  nauka  o 
mierzeniu  ziemi. 

Chćr  g.-l.  zbiorowy  śpiew 
wielu  osób  razem;  miejsce 
w  kościele,  gdzie  ustawione 
są  organy;  presbitorjnm.  ' 
.  Chram  stcrksl.  świątynia. 

Chrematologla  *g.  nauka  o 
skarbowości,  o  finansach. 
~    Chrematonomia  ^17.   n.iuka 
o  użyciu  bogactw. 


(Jhrestomatja  —  CohSrer 


26 


Cńrestomat|a  g.  wypisy, 
wybór  \iKtt;|)ów,  czerpany 
z  rozmaityoli  autorów. 

Christianissifflus  nł.  arcy- 
chrzei5('ijański  (tytuł  kró- 
lów francuskich). 

Chrom g.  pierwiastek  rhem. 
metal  szaro-biały,  używany 
w  przemyśle;  chromować, 
cliem.  napawać  związkiem 
chromu  (skój'*;,  tkaninę). 

Chromatoskop*^.  rodzaj  ka- 
lejdoskopu. 

Chromatotrop  *g.  przyrząd 
do  wywoływania  gry  kolo- 
rów na  białym  ekranie  przy 
pomocy  latarni  czarnoksię- 
skiej. 

Chromatyczny  g.  barwny; 
ch-agama  w  /nwi.gama  utwo- 
rzona przez  podwyższanie 
lub  zniżanie  dźwięków  o  pół 
tonu. 

Chromatotechnika  *g.  che- 
miczne farbowanie,  cłiem. 
wyrabianie  farb. 

Chromatyka  *g.  nauka  o 
barwach. 

Chromatyzm  *g.  zabarwie- 
nie przez  rozszczepianiu  .się 
promieni  w  soczewkach. 

Chromofotografja  *g.  foto- 
gi"afja  przedmiotów  z  za- 
chowaniem ich  liarw. 

Chromolitografja  *g.  lito- 
grafia barwami,  kolorami. 

Chromosfera  *g.  zewnętrz- 
na warstwa  atmos^acy  .sło- 
necznej, widzialna  w<r^asie 
zaćmienia  jako  czerwonawy 
krąg  okalający  słońce. 

Chromoskop  *g.  przyrząd 
tio  fotografowania  jedno- 
czesnego w  trzech  barwach: 
czerwonej,  żółtej  i  niebie- 
skiej, (przez  nałożenie 
trzech  płytek  takjcli  otrzy- 
muje się  obraz  .  barwami 
zbliżony  do  natury). 

Chromotypja*^.,  Chromodruk 
g.-{-».  obraz  barwny  odbity 
z  metalowycli  płyt  na  pra- 
sie drukarskiej,  druk  kolo- 
rami. 

Chromurgja  *g.  ob.  Chro- 
matotechnika. 

Chroniczny  g.-t.  przewle- 
kły, zastarzały,  długotrwa- 
ły, ppwtai-zający  się  od  cza- 
su do  czasu. 

Chronique  scandaleuse  /. 
ikrotiik  fka"iJal6ziskanda,\icz- 
ne  plotki,  do(^vczące  jakie- 
go dworu  lub  sfery  towa- 
rzyskiej etc;  prten.  osoba 
świadoma  tych  gorszących 
zdarzeń  i  powtarzająca  je. 

Chronofotografja  *g.  foto- 
grafowanie przedmiotu  bę- 
dącego w  ruchu,  uwidocz- 
niające szybkość  ruchu. 

Ćhronograf  g.  przyrząd  o- 
znaczający  graficznie  czas 
trwania  jakiego  zjawiska, 
lub  chwilę,  w  której  się  ono 
zdarzyło:  służy  do  spostrze- 
żeń astronomicznych,  do 
mierzenia  szybkości  pocis* 


ków,  do  zdjęć  migawkowych 
fotograficznych. 

Chronografja  g.  kronikar- 
stwo, rocznikarstwo. 

Chronogram  *g.  wyraz  a. 
wiersz,  którego  pewne  lite- 
ry wyrażają  liczby  rzym- 
skie. 

Chronologia^,  nauka  wska- 
zująca czas,  w  jakim  zda- 
rzyły się  wypadki  dziejo- 
we; nauka  o  mierzeniu  i 
dzieleniu  czasu;  spis  wy- 
padków historycznych  po- 
rządkiem lat;  chronologiczny, 
uporządkowany  według 
czasu. 

Chronometr  *g.  najdokład- 
niejszy zegar  przenośny,  u- 
żywany  do  obserwacji  astro- 
nomicznych i  w  żegludze, 
do  oznaczania  położenia 
gieograficznego. 

Chronoskop  *g.  przyrząd 
do  mierzenia  króciutkich 
odstępów  czasu  (zwłaszcza 
dla  badania  biegu  pocisków). 

Chronosłychon  *g.  chrono- 
gram z  jednego  wiersza 
złożony. 

Chryja  g.  w  retoryce:  krót- 
ka rozprawa,  skreślona  we- 
dług przepisów  retorycz- 
nych i  stylistycznych;  dłu- 
gi, nudny  i  zawikłany  wy- 
kład piśmienny;  kłótnia, 
zamęt  gorszący,  awantura. 

Chrystjanizm  ni.  chrześci- 
jaństwo. 

Chrystologia  *g.  nauka,  o 
Jezusie  jako  Mesjaszu  i  .Te- 
go zasadach. 

Chryzalida  *g.  poo2warka 
owadu. 

Chryzantem  a.  Chryzantyna 
g.  roślina  .'ji^truń  lub  zło- 
cień; kraina  chryzantemów  — 
Japonja. 

Chryzma  g.  namascczenie. 

Chryzmat  ni.  znak  od  na- 
maszczenia, , 
Chryzmo,  Krzyłmo  [irgónon.] 
olej  Św.  do  namaszczenia 
służący;  olej  św.  poświęco- 
ny przez  biskupa,-  służący 
do  bierzmowania. 

Chryzoberyl  *g.  kamień 
szlachetny,  bielony,  prze- 
zroczysty. 

Chryzopras  *g.  odmiana 
chalcedonu  (o6.J. 

Chtonlczny  *g.  ziemski. 

Chuligan,  uczestnik  szajki 
łupieżców  ulicznych  (od 
nazwy  herszta  szajki  takiej 
w  Londynie). 

Chunchuzy  chińi.  doił.  żół- 
te brudy:  zesł&ńcy  k^jni- 
nałni  chińscy  w  ManUżurji, 
tworzący  szajki  rozbójnicze. 

Chusyci  ob.  Chasydzi. 

Chylat  tur.  suknia  honoro- 
wa, którą-. sułtan  obdarza. 

Chylus  g.  sok  pokarmowy 
zawarty  w  naczyniach  lim- 
f.atycznych  narządów  tra- 
wienia, przechodzi  z  limfą 
do  krwi. 


Chymiu  g.  sok  mleczny 
kiszkowy. 

Chyr  ob.  Hyr. 

Chyz  ob.  Hyt. 

Cicerone  v>.  (ctieteront) 
przewodnik  oprowadzający 
obcych,  pokazują';y  i  obja- 
śniający zabytki  sztuki  i  o- 
sobliwości  mieJBCOwe. 

CIcItbeo  v>.  (niciisbeo)  to- 
warzysz asystujący  pięknej 
pani,  g  a  1  a  n  t;  przyjaciel 
żony. 

Cl-de*ant  /.  (tidte^)  nie- 
gdyś, dawniej. 

CIgarette  /.  ob.  Cygareta. 

Cimella  *g.  zbiór  najrzad- 
szych druków  (w  bibljote- 
kach). 

CIngulum  1.  pasek,  sznur 
biały  zakońf  zony  kwastami, 
noszony  przez  księży  przy 
obrządkach  kościelnych. 

Cinguecento  «c.  frtynkut- 
czenło)  wiek  16-ty  we  Wło- 
szech, gdy  zjawił  się  rene- 
sans (obJx  stąd  clngueceirty- 
ści:  artyści  i  literaci  włos- 
cy z  tego  okresu. 

Clnq  minutes  f.  (*(  miniUJ 
dotl.  pięć  minut,  potrawa 
mięsna. 

Circa  1.  około,  prawie. 

Circe  g.-t.  (uiUiić.  g.  Kir- 
ke),  w  mit.  greckiej  po- 
mniejsza bogini,  która  przy- 
bywających na  jej  wyspę 
zamieniała  w  zwierzęta; 
'prten.  piękna  zalotnica,  dla 
której  ludzie  zapominają  o 
swej  godności. 

Circenses  1.  igrzyska  pu- 
bliczne u  staroż.  Rzymian. 

CIrculus  yitiosus  t.  (cirku- 
lv*  v>ici-otutl  koło  błędne. 

Clrcufflflex  ł.  znak  akcen- 
tu przedłużającego. 

CIrcumstantla  t.  p.  Cyrkum- 
stanc|a. 

Cit  w  muz.  nuta  C  pod- 
wyższona o  pół  tonu  (nuta 
C  i  krzyżykiem). 

Cis  ł.  przed,  z  tej  strony 
w  przeciwstawieniu  do  trans 
za,  z  tamtej  strony  np.  Ci- 
slitawski:  na  zach.  rzeki  Li- 
tawy  (w  Austro-Węgrzech), 

CisaipejskI,  leiąoy  z  tej 
strony  Alp  (od  strony  Rzy- 
mian). 

Clslitaw|a,  kraje  leżące  na 
zachód  rzeki  Litawy  (w  Au- 
strji). 

CispadaAski,  leżący  z  pra- 
wej strony  rzeki  Po. 

Citissime  i.  jaknajszyboiej. 

Cito  ł.  szybko,  pilno. 

Cttoyen  /.  (titimię)  obywa- 
tel. 

City  o.  fsiti)  środkowa  ku- 
piecka dzielnica  Londynu. 

Ciupas  a.  Szupas  n.  odsy- 
łanie winowajców  pod  stra- 
żą; prten.  odmowa. 

Clyiilter  mortuusJ.  umarły 
cywilnie,  pozbawiony  praw. 

Civis  1.  obywatel;  ć.  roma- 
nus,  obywatel  rzymski. 


Ciyitai  l.  obywalftlMwo; 
zbiór  praw  wolnego  obywa- 
ti.'l;i;  ludnoić,  miasto  fjako 
pafihtwo). 

Ciwun  bir.  zwierzchnik 
wiejski;  gosp'>darz  powia- 
tu na  seiniikach;  włodarz. 

C.  l.tkr.  CItato  loco  ł.  miej- 
sce, źródło,  (ikąd  coś  przy- 
toczono. 

Clair  -  •ktetir  J.  (Uerob- 
ikur)  światło  -  cień,  efekty 
światła  i  cieni  w  malar- 
stwie. 

Clan  nkoc.  (lUeni  w  Szkocji 
pokoleni'3,  rod;  wijie  i  mia- 
sta danego  rodu. 

Ciara  iótervaJla  1.  oh.  Laci- 
da  inłeryalla. 

Clara  pacta  claros  faciwrt 
amicos  t.  szczere  układy 
czynią  dobrych  przyjaciół; 
jasna  umowa  między  stro- 
nami. 

Clara  voce  te.  jasnym,  czy- 
stym głosem. 

Clanim  ingenium  1.  umysł 
jasny. 

Cłausula  1.  ol.  Klauzula. 

Clearinghouse  u.  (kUring- 
ha*!!)  kantor  likwidacyjny, 
dom  obrachunkowy  kom- 
pensacyjny, w  którym  fir- 
my bankierskie  regulują 
dwa  razy  dziennie  wzajem- 
ne obrachunki. 

Clericus  clericum  non  defi- 
mat  1.  dotl.  duchowny  od 
duchownego  nie  pobiera 
dziesięciny:  kruk  krukowi 
oka  nie  wykolę. 

Clou  ;'.  lUui  doti.  gwóźdź; 
przen.  najciekawsza  część 
widowiska,  główny  wa- 
bik. 

Clown  a.  (UłUMj  błazen  w 
cyrku. 

Club  a.  fklch)  zwii^zek  to- 
warzy.ski;o/^kJub;  kij  haczy- 
kowaty, gmbszy  na  końcn, 
do  gry  w  golf. 

Clubman  a.  (klohmenj  czło- 
nek klubu,  szozeg.  taki,  któ- 
ry często  bywa  w  klubie. 

Cluny  /.  (klUnij  rodzaj  ko- 
ronek (od  nazwy  miejsco- 
wości we  Francji). 

cm.  tkr.  Centymetr. 

C,  Comp.,  C-nie,  skrócone 
wyrażenie  handlowe,  ozna- 
czające Compagnie  /.  (iąpa- 
nii  spółka. 

Codii  V.  (koda)  zakończe- 
nie lub  ustęp  końcowy  li- 
tworu muzycznego. 

Coeur  r.  (kurj  serce;  czer- 
wień, kier  (w  kartach). 

Cogito  ergo  sum  1.  myślę 
więc  jestem. 

Cognac  o^.  Konjak. 

Cognomen  t.  przydomek,  | 
imię  przydane. 

Cognosce  te  ipsum  t. 
znaj  samego  siebie. 

Cohirer  n.  w  nowowyn 
lezionych   telegrafach    bez 
drutu  i  t.  p.  rurk4  z  opił- 
kami. 


nes, 

H 

rna-  ! 


27 


Coiffeur  —  Contra  leges 


•  Coifleur/.  /kuatSr)  fryzjer. 
Cokuł  1.  [w.]  dolna,  iiiocu 
wystająca  cządi  ściany  ze- 
wnętrznej budynku,  iiml- 
Btawa  filaru,  pos:\gu. 

Colbantf.  dolna, zewnętrz- 
na czcjść  okna,  zwykle  po- 
kryta blachą. 

Cold-cream  a.  (Icohlkrim) 
eatunok  maści,  udelikałnia- 
jąccj  skórę. 
Colis  [j.]  oh.  Colli. 
Collałio  /.  porówn  an  i  o, 
sprawdzenie,  kolacjonowa- 
nie. 

Colleeta  i.  modlitwa  \vc 
Mszy  Św.  odmawiana  przed 
czytaniem  epistoły. 

Collectanea  t.  zbiór  doku- 
mentów, artykułów,  notat, 
woguie  materjałów,  rozja- 
śniających a.  uzupełniają- 
cych daną  kwestjg. 

Collage  _t.  (koleżj  gimna- 
zjum we  Francji. 

Collegium  nobllium  1.  i^zko- 
ła  dla  młodzieży  szlachec- 
kiej. 

Co!  legno  w.  fkol  leiijo) 
drzewcem  smyczka  (W  grze 
smyczkowej). 

Colli  V.  beczki,  skrzynki, 

paki  z  towarami. 

Collier  f.  (kolje)  naszyjnik. 

Collodium    1.    bawełna 

strzelnicza,  rozpuszczona  w 

3terze  siaruzanym. 

Colloquiuin  1.  (kotoktci-um) 
ijazd^dygnitarzy   duchow- 
lych  1   świeckich  w   celu 
ibrad    nad    sprawami    pu- 
ilicznerai;  dysputa  religij- 
la ;    rozmowa    zastępująca 
gzamin  uniwersytecki. 
Colosseum  1.  oh.  Kollzeum. 
Columbarium  Awkatakum- 
ioch   wgłębienie    na   urny , 
popiołami  ciał. 
Comber,    Cąber    n.    czi;ść 
nięsa   lędźwiowa    z    wołu, 
lenia,  sarny;  grzbiet  ba- 
ani,  zajęczy. 
Comedie  i  łlrolr  /.  (konudi 
tiruarj  komedja  szuflado- 
ifa,  w   której   bohaterowie 
rehodzą  na  scenę  i  wycho- 
zą  ze  sceny  bez  dostatecz- 
ej  przyczyny. 
Comes  irl.  towarzysz  osób 
zierżących  wyższą  władzę; 
rabia. 

Come  sta?  Comestate?  w. 
łk  się  masz?  co  słychać? 
Comfortable  a.  (kamJoTtehl) 
•ytwornie. 
Comme  de  raison  /.  (kom. 
o  reząj  naturalnie,  z  natu- 
y  rzeczy. 

Comme  chez  nous  ,/.  (kom- 
ie nu/  jak  u  nas. 
Commedia  deirarte  tr.  u- 
.TÓrsceniczny  ludowy  wło- 
ki, w  którym  główne  osoby 
V  l'ierrot.  Arlekin  i  Co- 
inibina. 

Comme  II  faut  /.  (kom  ił  /o) 
ik  należy,  dobrze;  w  do- 
rym  tonie,  wytwoAiy. 


Commlllton  1.  [n.]  (komili- 
ton)  towarzysz  broni,  kole- 
ga uniwersytecki. 

Commis  yoyageur  J.  (komi- 
wuajaier)  podróżujący  ajent 
handlowy,  starający  się  o 
abyt  towarów  firmy,  którą 
reprezentuje,  reisonder. 

Common-Hal  a.  (kommBnh  al) 
ratusz  w  Anglji. 

Common-Law  a.  fkommSnlo) 
dotl.  prawo  pospolite;  stare, 
przez  zwyczaj  ustalone  pra- 
wo krajowe  w  Anglji. 

Communl  consensu  t.  ob.  Con- 
sensu  omnium. 

Communiquś  /.  (komunike) 
wiadomość  udzielona,  poda- 
na, nadesłana;  komunikat. 

Comodamento  w.  w  muz. 
wygodnie,  ruchem  dogod- 
nym, z  prędkością  dogodtią. 

Comp.  skr.  Compagnie  ob.  cf 

Compacte  /.  (kąpakt)  ści- 
sły, gęsty,  spójny,  zbity. 

Comparaf^on  n'est  pas  rai- 
SOa  /.  (koK.f-rezą  ne  pa  rezą) 
porównanie  nie  jest  racją, 
niczego  nie  dowodzi. 

Comparatlo  t.  porównanie. 

Compendium  t.  skrócenie, 
przewodnik ,  podręcznik , 
krótki  zbiór. 

Compound  a.  (kompaund) 
dotl.  złożony;  dynamo-ma- 
szyna  c.  dynamo-maszyna 
w  której  ramiona  magnesu 
mają  na  sobie  podwójne 
{woje  drutów. 

Comptant  /.  (kąttt^)  gotów- 
ka. 

Compte  rendu  .t.  {kął  rifd&) 
q)r8wozdanie. 

Comptoir  /.  (kątwir)  stół 
Sklepowy;  kancelarja,  kan- 
tor, biuro;  dom  handlowy. 

Comte  t-  (kąt)  hrabia. 

Comtesse/.  (kąUt)  hrabi- 
na. 

Con  allegrezza  u>.  żywo, 
ochoczo. 

Con  ampre  v>.  dotl.  z  mi- 
łością ;  z  zamiłowaniem , 
e  przejęciem  się. 

Con  brio  w.  z  ogniem, 
świetnie. 

Concaye/.  (kąkawj  wllę- 
sły. 

Concedo  ł.  zgadzam  się, 
przyjmuję. 

Concettl  w.  dowcipy  rze- 
kome, robione,  niby  -  do- 
wcipy. 

Conciergerle  /.  (kasierin) 
więzienie  w  Paryżu. 

Concilium  ł.  zgromadzenie 
dostojników  kościelnych  dla 
narad,  sobór. 

Conclave  i.  ob.  Konklawe. 

Concordia  t.  zgoda,  jed- 
ność. 

Concordia  res  panrae  cres- 
cunt,  discordla  maximae  di- 
labuntur  ł.  zgodą  wzrastają 
mało  rzeczy,  niezgodą  naj- 
większe upadają. 

Condebitor  ł.  współdtuż- 
niL 


Condlmentum  optimum  la- 
met /.  głód  jest  najlepszą 
przyprawą. 

Conditionalls  1.  tryb  wa- 
runkowy. 

Conditlonaliter  t.  warun- 
kowo. 

Conditło  sine  qua  non  /. 
warunek  jiieodzowuy. 

Con  dotcezza  tr.  (kon  clól- 
czecca)  w  muz.  łagodnie. 

Con  dolore  w.  w  muz.  bo- 
leśnie. 

Condominium  nt.  wspólne 
władanie,  wspólne  panowa- 
nie (np.  dwu  państw  w  ja- 
kiej kolonji). 

Condottieri  tr.  dpwódcy 
band  zbrojnych  we  Wło- 
szech w  XIV  i  XV  wieku,! 
przyjmujący  służbę  u  każ-i 
dego,  kto  im  lepiej  zapłabiłj 

Con  eleganza  tr.  fkon  ele^ 
gancai  w  muz.  z   elegancją. 

Con  espressione  te.  w  muz 
wyraziście,  dobitnie,  z  na^ 
Ciskiem. 

Conf.  ob.  cf. 

Coflfarreatlo  1.  najdawniej- 
sza forma  zaślubin  a  Rzy- 
mian przez  wspólne  Spoży- 
cie placka  wobec  kapłana  i 
10-ciu  świadków. 
•  Confetti  te.  cukry,  cukier- 
ki, migdały  osmażone  w 
cukrze,  któremi  obrzucają 
się  wzajemnie  uczestniczą- 
cy w  karnawałowej  zabawie, 
(zastępują  ja  imitacją  t  gi- 
psn  lub  Ę^^rkami  koloro- 
weini). 

Confiteor  1.  wyznaję,  spo- 
wiadam się. 

Conforme  J.  (kąjorm)  zgod- 
ny z  czem,  odpowiedni. 

Conforłatiyum  1.  (dom.  re- 
medium) lek  wzmacniają-' 
cy,  podniecający. 

Confrater  t.  kolega,  spół- 
członek. 

Con  (uoco  VI.  (kon  fuoko) 
w  muz.  z  ogniem.       '^ 

Con  grandezzatr.  fkongran- 
decca)  w  mut.  wzniosie, 
wspaniale. 

Congr&ye  [/.]  rodzaj  druku 
wykonanego  jednocześnie 
kilku  kolorami  (od  imienia 
wynalazcy  anglika  W,  Con- 
grreve). 

Congrua  /.  ob.  Kongnia. 

Con  gusto  w.  muz.  dotl.  ze 
smakiem;  c  wdziękiem. 

Conj.  tkr.  Coitjunctio  4. 
spójnik. 

Conjectanea  {.  pisma  zbio- 
rowe pełne  uwag,  pomy- 
słów. 

Conjunctlyus  1.  tryb  łą- 
czący. 

Con  iegarezza  ie  muz.  lek- 
ko. 

Con  mano  destra  w.  mut. 
prawą  ręką. 

Con  mano  sinistra  w.  muz. 
lewą  ręką. 

Con  moito  eapressione  w. 
w  mut.  z  wielkiia  aczaoiem. 


Con  moto  w.  vi  muz.  z  \iT7.-j- 
śpiesz(!niem,  ze  wzrusze- 
niem. 

Connubium  1.  małżeństwo, 
związek  małżeński. 

Con  passione  w.  muz.  na- 
miętnie, z  uczuciem. 

Conquete ./.  (kąket)  podbój, 
zdobycie;  podobanie  się, 
zniewolenie  sobie. 

Conquistador  h.  ikonkittn- 
dor)  oh.  Konkwittador. 

Consell  /.  (lątej)  r  a  d  ai 
zgromadzenie  rady;  c.  des 
Prudhommes  oh.  Prudhomme. 

Consensu  omnium  1.  za  zgo- 
dą powszechną. 

Consensus  facit  legem  1. 
wspólna  zgoda  .stanowi  pra- 
wo. 

Con  sentlmento  w.  w  muz. 
z  uczuciem. 

Consilium  t.  oh.  Konsy!j'um; 
c.  abeundi  /.  porada  usunię- 
cia się  (łagodny  sposób  wy- 
dalenia). 

Consommć  /.  fkąsome)  ro- 
sół, buljon. 

Consonantes  1.  spółgłoski. 

Con  sordlno  w.  w  muz. 
z  tłumikiem. 

Consortes  1.  towarzysze, 
wspólnicy. 

Con  spirito  ni.  w  muz. 
z  natchnieniem,  z  ogniem. 

Constable  a.  fkonttehl)  po- 
licjant angielski. 

Con^Kpito  tv.  w  mta.  ha- 
łaśli^^rszumnie. 

CflpPlngenłia  ł.  środki  le- 
karskie ściągające. 

Consuełudo  est  altera  natu- 
ra t.  przyzwyczajenie  jest 
drugą  naturą. 

Consuetudo  pro  legę  seryatur 
1.  zwyczaj  zastępuje  prawo. 

Consulta  /.  ob.  Konsulta. 

Consumatum  est  /.  spełniło 
się. 

Conłaglum  1.  zaraza. 

Contes  a  dormlr  debout  /. 
(kąt  a  dormi  dehu)  dotl.  opo- 
wiadania do  zaśnięcia  sto- 
jąc; nudne  opowieści. 

Continenłia  causarum  1. 
związek  rzeczy. 

Conto  w.  rachunek  (w  księ- 
gach). 

Conto  a  meta  n>.  do  rów- 
nych zysitów  i  strat. 

Conto  corrente  w.  rachu- 
nek bieżący. 

Conto  finto  w.  rachunek 
wymyślony,  przypuszczal- 
ny. 

Conto  loro  w.  ich  (wasz) 
rachunek;  c.  nostro  w.  nasz 
rachunek. 

Contra  t.  przeciw. 

Contra  bonos^ores  Aprzo- 
ciwko  obyczajności  a.  mo- 
ralności. 

Contradictio  In  adjecto  /. 
sprzeczność  w  przymiotni- 
ku (błąd  logiczny)  np.  zim- 
ny ogień. 

Contra  leges  1.  przeciw 
prawom. 


Contralto 


Cum  beneficio 


28 


ContraKo  w.  niższy  alt, 
órugi  f,'łoR  żeński. 

Contra  naturam  i  przeciw 
naturze. 

Contra  principia  negantem 
disputarl  non  połast  /.  niemo- 
żliwy jest  spór  z  człowie- 
kiem  nieuzaającym  zasad. 

Contraria  contrarlls  curan- 
łur  1.  przeciwne  leczy  sią 
przeciwnem  (zasada  alopa- 
tji). 

Contra  ylm  mortis  non  est 
medicamentum  In  hertis  1.  od 
śmierci  niema  lekarstwa. 

Contre-coupy.  {kqtr-ku)oi- 
bicie,  uderzenie  pocliodzą- 
ce  od  przedmiotu  uderzo- 
nego. 

Contre-tscarpe  J.  fkąlr-es- 
karp)  ob.  Kontreskarpa. 

Contre-facon  j.  (kąłr-jasą) 
podrobienie  cudzego  wyro- 
bu, dzieła,  firmy;  prze- 
druk. 

Contrę- ordre  1.  (kątr-ordr) 
rozkaz  przeciwny  danemu. 

Con  tristezza  w.  muz.  smut- 
nie, żałośnie,  bolejąco. 

Contumacia  i.  ob.  Kontuma- 
cja. 

Con  yariationi  tv.  miii.  ze 
zmianami,  z  warjacjami. 

Conv«rsatlon$  -  Lexicon  n. 
encyklopedia  powszechna. 

Convexe  f.  (kąteeks)  wy- 
pukły. ^ 

Con  yigore  w.  IH^kZ  siłą. 

Copfa  yerborumVptnno- 
gość  słów,  wyrazi;  dużu 
gadaniny,  a  mało  treści. 

Copula  ^.  łącznik  (w  yra/n.). 

Copyright  a.  (kopirąji)  za- 
strzeżenie praw  wydawcy. 

Coram  populo  i.  publicz- 
nie, wobec  ludzi, 

Corn«t  i  piston  /.  ikorneta- 
pittą)  rodzaj  trąbki  z  trzema 
klapkami;  waltornia  pisto- 
nowa. 

Corona  laurea  t.  wieniec 
wawrzynowy. 

Coroner  a.  (koroner)  w  An- 
glji  urzędnik  sądowy  do 
śledztwa  w  wypadkach  na- 
głej śmierci. 

Corpo  dl  BacGO  w.  {korpo 
di  Bako)  tam  d£  Jiohal  tam 
do  kata!  • 

Corporale  /.  ob.  Korporał. 

Corps  i  corpt  /.  (kor  a  kor) 
ciało  przy  ciele,  człowiek 
przeciwko  człowiekowi 
(walka  ręczna). 

Corps  de  ballet  /.  fkor  dii 
bale)  komplet  baletowy  o- 
prócz  solistów. 

Corps  diplomatique  /.  {kor 
diplomatik)  ftiało  dyploma- 
tyczne, wszyscy  posłowie 
państw  obcych  przebywają- 
cy przy  dworze  panującego. 

Corpus  delictl  t.  przed- 
miot służący  jako  dowód 
przestępstwa. 

Corpus  Juris  t.  zbiór  praw. 

Correct  /.  (korekt)  popraw- 
ny, be^błąiJLów,  bez  zarzati). 


Cprrespondence  -  łch«ol  a. 

11uire$pondem  tkul)do»l.  szko- 
a  kore8pondencyjna,insty- 
tucja  prowadząca  wykłady 
rozmaitych  nauk  przez  ko- 
respondencje, pisując  listy 
do  uczniów  i  odbierając  od 
nich  odpowiedzi  a.  zapyta- 
nia piśmienne. 

Corrida--^,  wyścigi;  za- 
pasy atletyczne;  c.  de  toros, 
walka  byków. 

Corniptio  optimi  pestima  t. 
zepsucie  (się)  najlepszego 
jest  najgorsze. 

Corso  w.  kurs,  bieg;  tor 
wyścigowy,  plac  lub  szero- 
ka piękna  ulica  dla  prze- 
jażdżki i  publicznej  zabawy 
pod  gołem  nieberci;  wystaw- 
na przejażdżka  w  powo- 
zach wytwornych  a.  przy- 
branych kwiatami  w  dzień 
na  to  wybrany. 

Cor  unum  et  anima  una  1. 
jedno  serce,  jedna  dusza. 
■,   Cosl  (koli)  fan  tutte  w.  tak 
czynią  wszystkie  (kobiety). 

Costume  coułurier  J.  (kot' 
tiim  kiUiirje)  suknia  kobieca 
z  materjału  lekkiego;  c.  łall- 
leur,  odzież  zwierzchnia  ko- 
bieca z  materjału  cięższego 
(sukna,  szewiotu*  t.  p.)  od- 
powiednia do  wyjścia  na 
ulicę. 

Cotillon  /.  ob.  Kotyljon. 

Cottage  a.  U^tidi)  domek 
wiejski,  dwo^kjtiijfcki. 

Coulant/.  (kulr)  plytjty; 
łatwy ,  gładki ,  uprzejmy , 
chątny,  podatny  w  intere- 
sach. 

Cou1olr/.(*M/Mar)  korytarz. 

Coiincll  a.  (kaunsilj  rada, 
zgromadzenie  rady. 

Count,  Countess  o.  Xtatinł, 
kauHtos)  hrabia,  hrabina 
(lecz  noszący  nie  angielski 
tytuł  hrabski,  gdyż  tirabia 
angielski  jest  Earl).' 

COunty  a.  (katuiłt)  hrab- 
stwo (oićrąg  w  Anglji). 

Coup  J.  (ku)  uderzenie; 
cios,  raz,  przen.  czyn;  c. 
d'ćclat  (-dekla)  czyn  głośny, 
świetny;  c.  d'<tat  (-<fc/a)za- 
mach  stanu;  gwałtowna 
zmiana  rządu;  c.  de  loudre 
(-Judr)  uderzenie  piorunu; 
c.  de  grice  (-gros)  cios  osta- 
teczny dotł.  cios  łaski;  c. 
de  mattre  (-OT«/r)  czyn,  dzieło 
mistrzowskie;  c.  d'essal  (-dt- 
se)  próba;  c.  manqu £  (•manke) 
cios  chybiony;  c.d'oell  (-dBj) 
rzut  oka;  widok,  perspekty- 
wa; c.  surc.^-j»r  ku)  cios  za 
ciosem,  raz  po  raz,  bezu- 
stannie. 

Coupe  t.  (kupę)  przedział 
w  wagonie,  w  wozie  poczto- 
wym. . 

Courant  f.  (kunf^)  bieżą- 
cy; będący  w  obiegu;  pokup- 
ny;  gotówka. 

Cour  imamom  f. (kur  damur) 
sąd  do  spraw  miłosnyo^  (in- 


stytucja ryceraka  średnio- 
wieczna). 

Cowtage  /.  (kurUi)  wyna- 
grodzenie meklera,  faktor- 
nej  wynagrodzenie  płacone 
agient/iwi  handlowemu  za 
pośrednictwo  przy  zała- 
twianiu interesu. 

Courtier  f.  (kttrlje)  strę- 
czyciel; mekler  wzysięgły; 
pośrednik  giełdowy.      ; 

Cofite  que  coOte  /.  tktU  ko 
kut)  jakimko1wiekł>ądi  kosz- 
tem; bądź  co  bądź;  niech  się 
stanie,  co  chce. 

Couyade  J.  (kuiead)  oby- 
czaj Basków  i  niektórych 
ludpw  zaeuropejskich,  że 
zamiast  żony,  która  zległa, 
mąż  jej  kładzie  się  na  jakiś 
ciaa  do  łóżka. 

Couyeuse  J.  (kuirdz)  łóżko 
z  urządzeniem  utrzymują- 
cym stałą  temperaturę 
(tzcteg.  w  szpitalikach  dla 
dzieci). 

Coyeni  Garden  a.  (hncnt- 
gardn)  nazwa  placu,  dziel- 
nicy i  słynnego  teatru  w 
Londynie. 

Cowiray  a.  (kaudi^")  pa- 
stuch stepowy. 

Cras  t.  jutro. 

CredH  v.  w  buchalterji: 
„ma",  prawa  strona  ra- 
chunku, w  którą  się  wpisu- 
j  3  to,  co  się  jest  komu  win- 
nym. 

Cr<dHfonc>«r/.  (irftd/f- 
tje)  kredyt  zfemsld,  bank 
hipoteczny. 

Cridit  mobiller/.(ib-«it  mo- 
bi^'e)  kredyt  ruchomy;  na- 
zwa słynnego  banku  w  Pa- 
ryżu. 

Creditor  K  wierzyciel. 

Credo  1.  dotl.  wierzę;  wy- 
znanie   wiary  apostolskiej. 

Credo  qiila  absurdum  i.  wie- 
rzę, bo  jest  niedorzeczne  (bo 
nie  da  się  wyrozumować). 

Credo  nt  Intellliam  1.  wie- 
rzę, ażebym  zrozumiał  (dom.- 
przez  wiarę). 

Creek  a.  (irił)  rzeczułka, 
jtf  w  Ameryce  Półn.  i  w 
Anstralji;  wazka  odnoga  je- 
ziora lub  rzeki. 

Cr^me  ./.  (krem)  śmieta- 
na, rodzaj  zimnej  leguminy; 
prze».  śmietana,  wybór, 
kwiat  towarzystwa;  kolor 
śmietankowy. 

Crescendo  w.  (kreltetido) 
w  muz.  wzmacniając,  coraz 
silniej. 

Creve-coeur  /.  (trete-kór/ 
zmartwienie,  ból,  ból  sercaj 

Creyettes  J.  (kreicet)  kre-< 
wetki,  małe  raczki  morskie., 

Cricket  «.  (hHht)  krokiet, 
gra  ogrodowa  angielska  w] 
kule  drewniane. 

CrI-cri  J.  (dotl.  świerszcz)' 
rodzajmetalowej  grzecliotkiJ 
którą  można  ukryć  w  dłoni4 

Crlmen  /.  zbrodnia,  wy-: 
stępek.  j 


CriMoii  laesae  Malettati*  t. 

zbrodnia  stanu,  obraza  ma- 
jestatu, monarchy. 
Crłteriiim  t.  oh.  KryterJuM. 

Croche  CO«W  /.  (krotl  kor) 
loczek  na  skroni  ^kobiecej. 

Croo«liesa  (Krukta)  ntrfci, 
rurki  szklaut;  o  bardzo  roz- 
rzedzonym powietrzu  (zwy- 
kle ',,(,,,  mm.  ciśnienia  at- 
mosferycznep';)  do  doświad- 
czeń ze  światlcfi)  elektrycz- 
nym. 

Crown  a.  (kruu/i)  korona: 
moneta  srebrna  angielska 
"«ó-ciu  szylingom. 

Crewnglass  a.  (kraunglat) 
ob.  Kronglas. 

Cryptogamae  / .  skryto  - 
płciowe  (rośliny),  bezli- 
ścieniowe,  np.  grzyby, 
mchy  i  t.  p. 

Csikos  tr{^.(^e2łitot)  pasterz 
koni  na  puszczy,  śmiały  po- 
gromca koni;  dawniej:  o- 
pryszek. 

Cuchtiiaus  ob.  Zuchthaus. 

Cucullus  non  facit  mona- 
chum  1.  habit  nie  czyni  mni- 
chem (zakonnikiem). 

Cug  n.  zaprząg  w  4  lub 
w  C  koni  jednej  maści;  po- 
sunięcie figury  (w  sza- 
chach); prąd  powietrza, 
przeciąg,  przewiew;  cią- 
gnienie, przelot  ptaków; 
pociąg  kolei  żelaznej;  ciąg; 
pociągnięcie  pióra,  zakrę- 
tas; cugowiec,  cogant,  koń 
należący  do  cugu  4  lub  6-1 
konnego,  zaprzęgany  do  ka- 
rety. 

Cugieł  n.  lejc,  lic,  wodzei 
pas  rzemienny  do  kierowa- 
nia końmi;  w  cuglach  dobiec 
de  mety  bez  wysiłków  do-, 
biec;  nie  przynaglając  ko- 
nia uderzeniami. 

Cuha  ob.  Czucha. 

Cul  bono  i.  poco?  dlacze- 
go? w  jakim  celu? 

Cuir  de  Russie  /.  (kiar  dl 
Riiti)  jucht,  skóra  juchtowa. 

Curare  poji  /.  (kOtirr  poli 
metal  podobny  do  mosijdzi 
z  którego  robią  różne  przed- 
mioty jak:  lichtarze,  przy 
Ciski,  szyldziki  i  t.  p. 

Cujus  regio,  ejus  religio  i 
kto  nad  krajem  panuje,  te 
go  religja  obow'iązująca  jes 
dla  mieszkańców  (^dawa 
zasada  wszechwładztwa). 
.  Culaga  of>.  Zulage. 

Cuma  n.  linka  do  nwiązy 
wania  statku  przy  brzeg' 
lądu;  cumować  przywiązy 
wać  statek  linką  do  hart 
fula. 

Cum  benencio  Inyentarii  1'- 
z  dobrodziejstwem  inwentf"  *' 
rza,  z  prawem  nieprzyjęci 
(spadkii),'  jeśli    acti^a    nj 
przewyższają    pasywó 
iarl.   z    prawem    przyjęci 
•lub  odrzucenia,  uwierzeni^ 
lub    nieuwierzenia    (jaki 
frieśei,  plotoe  i  t  p.). 


29 


Cum  bonis  —  Gyrkularz 


Cum  bonIs  bonus  eris,  cum 
nall*  perverterls  {.  z  dobremi 
>ędEie.sz  dobry,  ze  złemi 
epsttjesz  się,  oz.  z  kim  kto 
irzestaje,  takim  się  staje. 
I  Cum  eKlmla  laude  /.  s  naj- 
vytKzą  pochwałą,  z  odzna> 
jzeiiiHm. 

Cum  grano  Mlls  t.  dast 
.  i.clribiną  soli;  z  rozwagą, 
;  iiiftowierzaniem,  z  do- 
aie8zką  dowcipu  (zdanie^ 
rozprawa). 

Cum  laude  t.  z  pochwałą. 

Cumutus  t.  chmury  ktębo- 

Cum  voce  consultatWa   /, 

fjldsrm  doradczym. 
Cur  mir.  djabeł. 
Cnra  animarum  1.  dusapa- 
terstwo;  c.  yenłrls  opieką 
lad  majątkiem  wdowy  brze- 
oiKanej,  pozostałym  po 
iiężu. 

Curantes  Jura  Juvant  t.  dba- 
ych  wspierają  prawa. 
Curacao  {kuroKui)  likier 
ppwnego  gatunku  poma- 
s.(\':z  rosnących  na  wyspie 
ej  nazwy. 

Curator  yeniri  /.  opiekun 
■rawiiy  dziecka  nieurodzo- 
jiego  jeszcze;  po  śmierci  oj- 
la,  aż  do  urodzenia  sią  te- 
i;o  dziecka. 

r  Curałuj  1.  proboszcz. 
I  Curś  /.  ksiądz,  proboszcz. 
i  Curiosum  /.  rzecz  ciekawa, 
zadka,  dziwna,  osobliwość. 
Currsnte  calaińo  /.  pisać 
.stającym  piórem,  t.j.  szyb- 
)  o  i  bez  namysłu,  biegle. 
■'■  Currenłis  1.  bieżącego; 
h.  a.  c. 

Curriculum  «łtae  ^(  tttrrtArtt- 
itm  wite)  bieg  życia,  opis 
ycia,  krótki  życiorys. 
Curtum  ylsum  /.  (kurtum 
■titum)  krótki  wzrok. 
!   Custodia  honesta  /.   zam- 
,nięci6  w  twierdzy,  więzie- 
ie  bez   pozbawietiia  czci 
:Qp.  za  pojedynek). 
'  Cwajnot  »H-P-  pies  z  rasy 
"lająoej  nos  rozdwojony; 
art.  człowiek  z  końcem  no- 
a  przedzielonym  brózdą. 
Cwajicygier  it.  dawna  mo- 
eta  au8tryj.  =  40  gr.  pols. 
'.  Cwełich,  Cwilich   n.  tania 
kanina  z  podwójnej  osno- 

'7- 

Cwikler  n.  binokle. 

Cwiszgold  n.  złoto  malar^ 
kie  w  płatkach. 

Cyan  y.  ob.  Cyjan. 

CJrbant  n.  klamra  żelazna 
o  ściągania  i  wzmocnie- 
ia  obręczy  na  kole  u  wozu. 

Cybeby  [u>.\  gatunek -naj- 
większych i  najlepszych  ro- 
zynków. 

Cybernetyka  g.  nauka  rzą- 
zenia  krajem. 

Cybik  [r.J  paka  chińska  do 
rzewożenia  herbaty,  za- 
żerająca wagi  do  2  pu- 
6w. 


Cyborjum  t.  szafka  na  oł- 
tarzu, gdzie  przechowywa 
Się  Jciełich  z  Hostją  Św. 

Cybuch  tur.  rurka,  na  któ- 
rą nakłada  się  fajka  t  tytu- 
niero  do  palenia. 

Cyc  «.  rodzaj  tkaniny  ba- 
wełnianej. 

Cycero  1.  gatunek  czcio- 
nek drukarskich  średniej 
wielkości. 

Cyce*,CycełeA«^.  frendz- 
la  złożona  z  12  sznurków, 
noszona  przez  żydów  na  pa- 
miątkę 12-tu  pokoleń  izra- 
elskich; ob.  Tifilln. 

Cydr  [f.]  wino  z  owoców, 
głównie  z  jabłek,  jabłecznik. 

Cyferblat  n.  tarcza  zega- 
ra, na  której  wypisane  są 
^dziny  i  kreski  oznacza- 
jące minuty;  iart.  twarz. 

Cytra  [M.]  znak  piśmien- 
ny dla  oznaczenia  liczby; 
pierwsza  litera  imienia  lub 
nazwiska;  znak  pisma  tajne- 
go; cyfrować  znaczyć  cyfra- 
mi, numerować;  podcyfro- 
wać  podpisać  początkowe 
litery  swego  nazwiska;  cy- 
frowane pismo  wyrażone  u- 
mówionemi  znakami  taj- 
nemi. 

Cyja  wfg.  fryga,  war- 
t^ka. 

Cyganorfa,  pewne  grono 
artystów  Inb  literatów  wio- 
dących życie  nieporządne, 
bohemia  (od  nazwy  ludu). 

Cygański,  tułaczy,  ko- 
czowniczy; szachrajski  (od 
nazwy  ludu). 

Cygareta  f.  papieros. 

Cygaro  h.  liść  tytuniowy 
do  palenia,  zwinięty  w; 
kształcie  wrzeóionka. 

Cyjan,  Cyan  g.  związek 
chem.  azotu  z  węglem, 
wchodzi  do  błękitu  pru- 
skiego, kwasu  pruskiego  i 
licznych  zastosowań. 

Cyjanit  »/.  błękiciec,  ka- 
mień szlachetny. 

Cyjanonfetr  *g.  przyrząd 
do  oceniania  stopnia  błi^- 
kitności  nieba. 

Cykada  t.  piewik  (owad). 

Cykas  ni.  .sagowiec,  rodzai 
palmy. 

Cykata  m.  skórka  z  poma- 
rańczy, cytryny,  melona, 
kawona,  osmażona  w  cukrze. 

Cykl  g.-ł.  okrąg,  koło,  sfe- 
ra; okres  lat,  po  upływie 
których  powtai-zają  się  pew- 
ne zjawiska;  szereg  utwo- 
rów piśmienniczych  z  jed- 
nym planem,  stanowiących 
całość;  c.  księżycowy,  okres 
czasu  19-letni;  c.  słoneci- 
ny,  oki-es  czasu  28-letni; 
cykllcy,  cykliczni  poeci 
greccy,  których  epopeje  łą-. 
czono  z  Homerowemi  w  je- 
den cykl  epiczny,  obejmu- 
jący podania  o  bohaterach 
greckich. 
CyUafflMi  g.-l  roślina  gduła. 


CykHnga,  CyMbia  n.  narzę- 
dsie  stalowe  z  oetremi  kra- 
wędziami do  gtird  żenią 
drzewa. 

Cyklista  »<.  zwolennik 
sportu  kołowego,  jeżdżący 
na  rower.-ie,  kolarz. 

Cyklodrom  *g.  miejsce  o- 
grodzone  do  jeżdżenia  i  do 
wyścigów  ha  bicyklach. 

Cyklolda  *g.  linia  krzy- 
wa, którą  opisuje  punkt 
płaszczyzny  koła,  toczące- 
go się  po  linji  prostej; 

Cyklon  *g.  gwałtowna  bu- 
rza wirowa  w  okolicach 
zwrotnikowych,  trąba  po- 
wietrzna. 

Cyklop  g.  olbrzym  bajecz- 
ny z  jednjrm  okiem  na  czo- 
le; cyklopowe  mury  resztki 
starożytnych  budowli,  zło- 
żonych z  wielkich  niczęm 
niespajanych  głazów. 

Cyktoramą  *g.  rodzaj  pa- 
norkmy,  w  której  widoki 
przesuwają  się  przed  Ocza- 
mi widza,  patrzącego  przez 
szkła  powiększające. 

Cykuta  ł.  roślina  trująca: 
szalej,  Ezczwół;  sok  z  tej 
rośliny. 

Cylinder  g.-ł.  walec;  przed- 
rą iot  mający  kszt^t  walca; 
zegarek  kieszonkowy  pła- 
ski; rodzaj  kapelusza  mę- 
skiego; cylindryczny,  walco- 
waty. 

jCyllstyfca  g.  sztuka  sta- 
nia na  głowie  i  cl\odzenia 
na  rękach. 

Cymbalista  ii{.  grający  na 
cymbałach. 

Cymbał  g.-t.  narzędzie  mu- 
zyczne złożone  z  pudła  i 
strun  w  któro  uderza  się  pa- 
łeczkami czyli  palcatkami; 
przen.  pog.  człowiek  głupi, 
tępy,  zachowujący  się  aro- 
gancko ;  c .  brzmiący  czło- 
wiek umiejący  dużo  i  ład- 
nie mówić,  ale  nie  postę- 
pujący według  zasad  wy- 
głaszanych. 

Cymborjum  ob.  Cyborjum. 

Cyna  n.  metal  biały,  pier- 
wiastek chem.;  c.  a.  czyna, 
płótno  tkano  w  kwiaty. 

Cynęgletyka^.  myśli  wstwo, 
łowiectwo. 

Cynematoskop,  Cynetoskop 
*g.  stroboskop  ulepszony. 

Cynematyka  *g.  ob.  Kine- 
matyka. 

Cynetyka   *g.  ob.  Kinetyka. 

Cynfolja  n.  bardzo  cienkie 
i  miękkie    blaszki  z  cyny. 

Cyngiel  n.  haczyk  pod  zam- 
kiem u  ■  strzelby,  za  któ- 
rego poruszeniem  kurok 
bijo  w  panewkę. 

Cyngulum  ob.  Cingulum. 

Cyniczny  g.  bezwstydny, 
nieprzyzwoity. 

Cynik  g.  bezczelny,  bez- 
wstydny ;  zwolennik  cy- 
nizmu. 

Cynizm  nt.  pogląd  filozo- 


ficzny Antifithenesa,  we- 
dług którego  szczęśli- 
wym może  być  tylko  ten, 
kto  nie  ma  żadnych  po- 
trzeb; bezczelność,  bez- 
wstyd. 

Cynk  n.  metal  szjiry,  pier- 
wuastek  chem.;  ząb,  ząbeic 
(u  brony);  wcięcie  zębate 
w  murze,  w  desce,  dla  spo- 
jenia jej,  ż  drugą;  deska 
powycinana  w  cynki  dla 
spojenia  z  drugą  takąż;  mur 
zakończony  cynkami,  mur 
zębaty;  cynkować  powlekać 
cynkiem;  wrzynać  ząbki  w 
dwnch  kawałkach  drzewa 
dla  spojenia  ich  z  sobą;  cyn- 
kownia  huta  w  której  wyta- 
piają cynk. 

Cynkografja»{.  sztuka  prze- 
noszenia rysunku  na  cynk 
za  pomocą  trawienia  kwa- 
sem i  przygotowania  klisz 
do  druku. 

Cynkotyp  nł.  rysunek  prze- 
niesiony mechanicznie  na 
płytę  cynkową  i  na  niej 
utrwalony  za  pomocą  tra- 
wienia kwasami;  odbicie  te- 
goż rysunku  na  papierze, 
trawionka. 

Cynkwajs  n.  biel  cynko- 
wa, węglan  cynku,  używa- 
ny w  farbierstwie,  w  lecz- 
nictwie. 

Cynober  g.  [«.j  minerał, 
związek  siarki  z  rtęcią  (o- 
trzymywany  sztucznie  w 
fabrykach,  służy  jako  pięk- 
na czerwona  farba). 

Cypaje  ob.  SIpoje. 

Cypel  n,  koniec  spicza- 
sty; szczyt  skały;  klin  lą- 
du, wchodzący  w  morze; 
przylądek. 

Cypryda,  Cypryjska  bogini, 
nazwa  bogini  Venus  (od 
miasta  Amathus  na  wyspie 
Cypr  inaczej  Amathusia). 

Cyrceńskle  t.  igrzyska,  wi- 
dowiska urządzane  dla  lu- 
du w  cyrkach  w  dawnym 
Kzymie. 

Cyrenejska  filozofja,  (na- 
zwa od  Arystyppa  z  Cy- 
reny); ob.  Hedonizm. 

Cyrk  ł.  zabudowanie  ko- 
liste z  areną  w  środku  dla 
widowisk,  zwykle  sztuk 
konnych;  dolina  kotlinowa- 
ta  otwwta,  posiadająca  dno 
mniej  więcej  płaskie. 

Cyrkiel  ».  narzędzie  do 
mierzenia  liuji  i  kreślenia 
okręgu  koła,  złożone  z  2-ch 
nóżek,  górnemi  końcami 
połączonych  ruchomo;  o- 
krąg,  linja  kolista;  cyrklo- 
wać obwodzić  w  koło,  o- 
krążać. 

Cyrkon  [«.]  pierwiastek 
chemiczny:  metal,  różnej 
barwy. 

Cyrkulacja  ł.  obieg,  krą- 
żenie, ruch. 

Cyrkttlarz  nt.  okólnik,  pi- 
smo uwiadamiające  ogół. 


Cyrkuł  —  Dause  raacabre" 


80 


Cyrkuf  t.'  obwód;  ocędó 
miasta;  binro  policyjne. 

Cyrkumoyzja  nł.  obrzeza- 
nie. 

Cyrkufflfarencla  1.  okrąg 
koła;  iari.  otyłość,  tusza. 

Cyrkurndalu  ł.  znak  ak- 
centowy, daszek  nad  li- 
terą /\  albo  co  • 

Cyrkumstancja  1.  okolicz- 
ność, położenie  rzeczy, 
szczegóły  mające  związek 
ze  eprawą. 

Cyrograf  g.-l.  włfcanoręcz- 
ny  zapis,  skrypt,  zobowią- 
zanie piśmienne  własno- 
ręczna. 

Cyrylica,  pismo  słowiań- 
skie, którego  twórcą  miał 
być  Św.  Cyryl,  używane 
do  druku  ksiąg  kościelnych 
obrządku  grecko  -  słowiań- 
skiego. 

Cysta  ł.  pęcherzyk  w  cie- 
le zwierzęcym  z-  jaką  za- 
wartością chorobliwą,  tor- 
biel. 

Cysterna  /.  zbiornik  wo- 
dy deszczowej,  obmurowa- 
ny i  kamieniem  wyłożo- 
ny, najczęściej  podziemny 
i  sklepiony;  obszerne  na- 
czynie beczkowate  do  prze- 
wozu nafty,  okowity. 

Cysters  nł.  zakonnik  re- 
guły ŚW.  Bernarda. 

Cytac|a  t.  wezwanie  do 
jawienia  się  przed  władzę; 
eb.   CyUt. 

Cytadela  w.  rodzaj  wa- 
rowni strzegącej  miasto; 
więzienie  w  takiej  wa- 
rowni. 

Cytara  g.  starożytny  in- 
strument muzyczny  podo- 
bny do  liry  lub  gitary. 

Cytat,  Cytata,  Cytacja  ł. 
przytoczenie  słów,  zdań 
cudzych,  powołanie  się  na 
zdanie  innego  autora;  cyto- 
wać przytaczać  zdanie  au- 
tora, lub  osoby. 

Cyłoblasty  *g.  zarodki  ga- 
laretowate, z  których  roz- 
wijają się  komórki  orga- 
niczne. 

Cytra  g.  instrument  mu- 
zyczny złożony  z  pudła 
z  metalowemi  strunami, 
które  się  palcami  szczypie 
grając;  cytrzysta  grający  na 
cytrze. 

Cytwar  ar.  pączki  kwiato- 
we niektórych  roślin  Afry- 
ki i  Azji  Mniejszej,  z  ro- 
dzaju bylicy,  używane  jako 
lek  przeciwko  robakom  u 
dzieci,  zawierają  santo- 
ninę. 

Cywllista  ni.  biegły  w  pra- 
wie cywilnym,  znawca  te- 
go prawa. 

Cywlllstyka  nt.  nauka  pra- 
wa cywilnego. 

Cywilizacja  uf.  ukształce- 
nie,  ogłada  obyczajów;  roz- 
wój i  stan  oświaty;  umo- 
ralśienie;    dobrobyt  kraju; 


cywnhowai,    oświecać ,    a- 
ppołeczniać. 

Cywilny  I.  obywatelski;  nie- 
wojskowy i  nieduchowny; 
C-a  lista,  roczna  kwota  przy- 
znawana przez  sejm  na  u- 
trzymanie  monarchy  i  je- 
go rodziny  w  państwach 
konstytucyjnych;  c-a  odwa- 
ga, odwaga  wypowiadania 
prawdy,  bez  oglądania  się 
na  opinję  publiczną;  c-e 
prawo  regulujące  wzajem- 
ne stosunki  osobiste,  ro- 
dzinne i  majątkowe  pomię- 
dzy jednostkami;  c.  £lub, 
zawarcie  małżeństwa  przed 
właściwym  urzędnikienl 
świeckim,  niezależnie  od 
ślubu  w  kościele;  C-a  imierć, 
pozbawienie  korzystania 
z  wszelkich  praw  obywa- 
telskich ;  c-ego  stanu  akta 
księgi,  w  których  są  spi- 
sywane akta  ślubów  mał- 
żeńskich, narodzin  a.  ohtztn 
i  śmierci;  c-ego  sfami  urzęd- 
nik, urzędnik  obowiązany 
spisywać  akta  stanu  cywil- 
Jiego. 

Cywizm  Jii.  cnota  obywa- 
telska. 

Cyzeler,  Cyzler  /  rze- 
mieślnik, zajmujący  się  cy- 
zelowaniem. 

Cyzelować  /.  wykończać 
rylcem  rysunki  i  ozdoby 
na  przedmiotach  metalo- 
wych; pn*n.  troskliwii)  do- 
bierać wyrazy  w  utworze 
literackim;  drobiazgowo  wy- 
kończać, rzeźbić. 

Czahary  tur.  [trtir.]   zaro- 
śla na  łąkach  i  mokradłach 
na  Rusi. 
Czaj  cAiłW.  [r.]  herbata. 
Czajka    tur.    [młr.]    mała 
wojenna  łódź  kozacka. 
Czakan  ob.  Czekan. 
Czako  lefg.  kaszkiet  woj- 
skowy. 

Czamara  te.  suknia  mę- 
ska, zapinana  pod  szyję  na 
drobne  guziczki,  szamero- 
wana na  piersiach  i  koło 
kieszeni;  węgierka. 

Czambuł  tat.  ^rnrl.]  napad, 
najazd  gwałtowny,  doraźny; 
wycieczka;  zagon;  kupa, 
gromada;  w  cz.  tłumnie,hur- 
mem;  ryczałtem,  spiesznie. 
Czaprak  tur.  przykrycie 
na  konia. 

Czardasz  tcęg.  węgierski 
taniec  narodowy. 

Czausz  tur.  goniec  a.  po- 
kojowiec  sułtański;  pobor- 
ca podatków  w  Turcji, 
woźny. 
Czeczuga  m/r.rodzaj  szabl  i . 
Czek  a.  przekaz  do  ban- 
ku na  wypłatę  okazicielo- 
wi wymienionej  w  nim  czę- 
ści złożonych  tam  pienię- 
dzy, płatny  natychmiast. 

Czekan  tttr.  dawna  broń 
podobna  do  młotka  na  dłu- 
giej rękojeści;  rodzaj  fleta. 


Czetter  oA.  Chester. 

Czeta  śerfi.  oddział  woj- 
ska   złożony  ze    stu  lud/.i. 

Cze-s«-cza  r/ii/i^.  rodzaj 
tkaniny  z  surowego  jedwa- 
biu. 

Czewra  lar.  zasłona  na 
twarz. 

Czucha,  Cuha  tur.  gunia, 
sukmana,  burka,  długa  sza- 
ta futrem  podbita. 

Czumak  tur.  [mir.]  chłop 
ukraiński,  zajmujący  się 
przewozem  pszenicy,  ryb 
suszonych  i  soli  na  wo- 
zach, zwanych  mażami. 


D. 


If  litera  i  cyfra  rzym- 
.ską,  oznaczająca  .500,  D.  na 
receptach  zn.  dełur:  ma  być 
dane;  ś.  pens  angielski. 

0.  a.  tkr.  dicti  anni  /.  rze- 
czonego roku. 

Da  capo  w.  (da  kapo)  w 
/MMj.od  początku,  je.szcze  raz. 

Dagierotyp  /.  obraz  utrwa- 
lony na  płycie  metalowej 
za  pomocą  działania  świa- 
tła (nazwa  od  Daguerra, 
wynalazcy  178!) — 18i>4). 

Dacha  fV.]  gatunek  futra. 

Daga,  Dah  w.  sztylet. 

Daily  -  news  a.  (deli-njut) 
nowiny  codzienne ,  tytuł 
znanej    gjzety   angielskiej. 

Daimjo  jap.  członek  ary- 
.stokraeji,  pan  feudalny  w 
.Taponji. 

Dairo  jap.  japoński  arcy- 
kapłan. 

Dojmon  g.  ob.  Demon. 

Oajn,  Oajna,  Oajnes  lit.  li- 
tewska pieśń  ludowa. 

Daktyl  g.-l.  owoc  palmy 
daktylowej;  stopa  wierszo- 
wa, złożona  z  jednej  zgło- 
ski długiej  (akcentowanej) 
i  dwóch  krótkich  (nieak- 
centowanych). 

Daktyljografika  *g.  rytowa- 
nie  drogich  kamieni. 

Daktylografja  *g.  oh.  Dakty- 
lologja. 

Oaktyijoteka  *g.  zbiór  arty- 
stycznie rzniętych  kamieni, 
giem  i  kamei. 

Daktylologja  *g.  umiejęt- 
ność rachowania,  t.j.  ozna- 
czania liczb,  za  pomocą  pal- 
ców; sposób  mówienia  z  fiłn- 
choniemymi  za  pomocą  zna- 
ków palcami. 

Dala  f.  płyta  w  posadz- 
ce. 

Dalaj-Lama  mong.  najwyż- 
szy kapłan  buddyjski  w  Ty- 
becie, doznający  czci  bo- 
skiej. 

Da  Uegt  der  Hund  begraben 


n.  dott.  tn  jest  pies  pocho- 
wany: w  tym  sęk,  w  tym 
rzecz,  o  to  właśnie  i- 
dzie. 

DaJJa  Ml.  rośl.  gieorginia 
(od  nazwiska  botanika 
Bzwedzkiego  Dahfa). 

Oaimatyfca  M.  szata  bia- 
ła, wkładana  pod  ornat  przez 
biskupów  i  kapłanów;  część 
ubioru  koronacji  cesarzy  i 
królów. 

Dal  segne  w.  (dal  uńjot 
w  mui.  powtórzenie,  ustę- 
pu od  znaku  «w 

DattonizM,  ślepota  na  bar- 
wy; niemożność  rozróżnie- 
nia niektórych  barw,  achro- 
matopsja  (od  nazwiska  le- 
karza Daitońa). 

Oamara  malajt.  lub  daaia- 
rowy  pokost,  pokost  z  ży- 
wicy drzewa  daiaara  (ga- 
tunek jodły)  używany  na 
werniksy. 

Damascenka,  nazwa  od- 
miany śliwy;  szabla  ze  sta- 
li damasceńskiej;  oh.  De- 
meszka  (od  nazwy  miasta 
azjatyckiego  Damaszek);  da- 
masceńska słalf  słynna  Rtal 
dziwerowana  w  żyłki;  da- 
maskować,  damaszkować,  dzi- 
werować,  modrawić  (stal); 
zdobić  w  kwiaty,  desenie 
(płótno). 

Damę  de  compagalo/.  (dam 
do  kąpanij  dama  do  towa- 
rzystwa. 

Otmoacja  1.  potępienie, 
skazanie. 

Damno  w.  opłata  dodat- 
kowa oprócz  dyskonta,  po- 
bierana przez  bankierów  za 
inkasowanie  weksli,  ze 
względu  na  odległość  miej- 
sca płatności. 

Dameklesa  mlecz,  miecz 
wiszący  nad  głową  na  w!  j- 
sie  (niebezpieczeństwo  gro- 
żące). 

Damon  I  Pblntłiias  iFiiUi-at) 
dwaj  słynni  z  przyjaźni  Sy- 
rakuzanie :  wzór  nieza- 
chwianej przyjaźni. 

Danae  g.  mit.  oblubieni- 
ca Zeusa,  do  której  scho- 
dził w  postaci  deszczu  zło- 
tego. 

Danaid  praca ,  daremna 
praca  (od  Danaid,  (.orek 
króla  argiwskiego  Danaosa, 
zmu.szonych  na  tamtym 
świecie  ciągle  napełniać 
wodą  beczki  bez  dna). 

Dandys  a.  elegant,  ceło- 
wiek  światowy,  strojniś, 
modniś. 

Dank  n.  podziękowanie, 
hołd. 

Danse  du  yentre  /.  (da'i 
dii  ica"trj  taniec  brzucha; 
wykonywanie,  leżąc,  ru- 
chówbrzuchem  nagim,  aby 
ustawione  na  nim  szklanki 
wydawały  do  taktu  brzęk 
harmonijny. 

Danse  macabre  /.  (d(^s  ma- 


31 


Uauser  —  l)efiułtywiiii! 


"afir)  tanie  o  szkieletów 
(obraz,  utwór  muzyczny). 

Damer,  Danterka  /.  tan- 
cerz, tancerka. 

Dantajskl  piekielny  (od 
nazwiska  poety  -włoskiego 
Daijt.!go  1265—1321). 

Ótfpifer  /.  rttrukczaszy. 

Daporty«.(y)  jabłkarajskie. 

Dard,  Darda  w.  dawna  broń 
w  kształcie  toporka  na 
irzewcu. 

Oarwinizffl,  teorja  nczone- 
co  angielskiego,  Darwina 
1809  —  82,  o  pochodzeniu 
catunków  i  o  doborze  na- 
:aralnym. 

Das  ew(g  Weibitche  zieM 
iins  hlnan!  *.  co  wiecznie 
liewieście,  to  pociąga  nas 
V  górę  (w  niebiosa) — (koń- 
owe  głowa  „Fausta",  poe- 
natu  Gothegb). 

Oas  Vaterland  muss  grOsser 
eln  n.  ojczyzna  (niem- 
^ów)  winna  się  powiększać 
Ipieśó). 

,  Data  1.  dott.  dane,  wydane, 
znaczenie  dnia,  w  którym 
ię  coś  działo  lub  się  pisze 
w  listach,  pismach  i  doku- 

! lentach);  datować,  ozna- 
zać  czas  i  miejsce;  dałow- 
ik,  stempel  do  wyciskania 
aty,  z  otworami,  w  które 
|ię  wkłada  odpowiednie 
izcionki,  numerujący  kolej- 

0  automatycznie;  czło- 
i*k    starej    daty  człowiek 

liający  nawyknienia  i  prze- 
gnania już  nie  modne;  być 
)d  dobra  datą  być  pod- 
imieionym. 

Datar]a  nł.  wydział  kan- 
ilarji  papieskiej  rozdający 
mełicja. 

Oaiarjasz  ni.  przewodni- 
;ący  datarji. 

Oativus  i.  gram.  celownik; 
oi  przypadek. 

Dato  w.  dzisiaj;    a   dało, 

1  dnia  podpisu. 

Datum  t.  dan  (t.  j.  wyda- 
I,  sporządzono,  działo  się); 

samo,  co  data. 
D.  ut  supra,  tego  samego 
iia  jak  wyżej;  tkr.  D.  U.  S. 
Datura  nt.  roślina  bieluń. 
Dauphin/.  (do/()  ob.  Delfin. 
Dazymetr  *.?.  ob.  Baroskop. 
D.  C.  tkr.  da  capo. 
Dcm.  tkr.  decymetr. 
De   auditu  ł.    ze   słysze- 
a. 

Oebankować  /  w  grze: 
zbić  bank,  wygrać  wszyst- 

co  jest  w  banku;  d.  się, 
rdać  wszystkie  pioniądze 
iie  się  miało. 
Debarkacja  /.  wyładowa- 
e  okrętu,  wylądowanie. 
Oebarkader  f.  przystanek, 
zystaó  na  rzece,  jezio- 
\  5,  miejsce  wyładowania 
ciągu  kolei  żelaznej,  o- 
;  ętu;  magazyn  na  wyła- 
wany  towar;  peron  kolei 
laznej. 


Oebarkowai/  wylądować, 
przybić  do  brzegu,  wysa- 
dzić na  ląd,  wyładować  sta- 
tek lub  pociąg;  d.  łlg,  wy- 
siąść na. ląd  z  okrętu. 

Debaty  /.  rozprawy,  dys- 
ku.sje,  roztrząsanie,  rozbie- 
raiiiie  czego,  wymiana  zdań, 
spór;  debatować  rozprawiać, 
dyskutowaćiprowadzić  spór, 
obradować,  rozmyślać. 

Debellare  superbos  ł.  upo- 
karzać pysznych;  ob.  Par- 
cere... 

Debenł  1.  dłużnik. 

Debet  /.  „winien",  dług, 
lewa  strona  w  księgach  ku- 
pieckich do  zapisywania 
należności  od  kogo  czyli 
długu. 

Debetować  /.  zapisać  na 
dług;  obciążyć  rachunek 
należ3rtością. 

Debił  /.  pozwolenie  cen- 
zury; sprzedaż  towarów, 
zbyt;  dług,  obowiązek;  ma  d. 
ma  pozwolenie  na  sprzedaż. 

Debiłor  1.  dłużnik. 

Oebłłować  o6.  debetować. 

Debiut  /.  rozpoczęcie  za- 
wodu; pierwszy  wy.^tęp  pu- 
bliczny. 

Debiutant  /  występujący 
po  raz  pierwszy  na  sce- 
nie ;  debiutować,  występo- 
wać po  raz  pierwszy  na 
Scenie  obcej. 

Deblokować  /.  uwolnić  od 
blokady,  znieść  blokadę. 

Dobosz  /.  rozpustnik,  oir- 
bant  wycieńtzony  przez 
rozpustę. 

Debuszować  /.  wychodzić 
z  ciasnego  przejścia  na 
otwarte  miejsce  (o  woj- 
sku). 

Dicadence/  (dekadt^i)  ob. 
Dekadencja. 

De  calcuto  1.  powtórnie 
zliczyć,  sprawdzić  rachu- 
nek. 

December  ł.  grudzień. 

Decembrysta  f.  zwolennik 
Napoleona  ITI  i  jego  za- 
machu stanu  w  r.  1851. 

Decemwir  ł.  jeden  z  człon- 
ków Decemwiratu  w  ttar. 
Rzymie;  dziesiętnik. 

Decefflwirat  1.  w  star.  Rzy- 
mie panowanie  „dziesięciu 
mężów". 

Decennium  1.  dziesięcio- 
lecie. 

Decentralizacja  nt.  samo- 
rząd gmin  i  prowincji  w 
państwie;  nie  skupianie 
władz  w  stolicy. 

Oecepcja  (.  oszustwo;  roz- 
czarowanie. 

Decement  1.  sędzia  wyda- 
jący wyrok. 

Decemować  ł.  zawyroko- 
wać, przysądzić  (nagrodę, 
karę);  postanawiać;  wydać 
(rozkaz). 

Deces  t.  brak,  niedobór 
w  pieniądzach  przy  obra- 
chunku. 


Deceł  1.  utwór  muzyczny 
na  10  instrumentów. 

Dacher  n.  miara  liczebna 
skór  wyprawionych:  10 
sztuk. 

Decigram  /.  ob.  Decygram. 

Decjar  /.  miara  do  mie- 
rzenia gruntów  =  10  me- 
trom kwadr. 

Deciatsi  /.  (deklase)  ten, 
który  z  wyższych  warstw 
społecznych  zmuszony  był 
zejść  do  niższy^ch. 

Decolletj  /.  (dekolie)  wy- 
gorsowanie,  wycięcie  sta- 
nika odkrywające  szyję  i  ra- 
miona. 

Oecorum/.  fdekorumj-przy- 
zwoitość,  pozór,  godność. 

Decrescendo  w.fdekreszen- 
do)  w  mui.  coraz  słabiej, 
ciszej. 

Decyar  oh.  Decjar. 

Decydować/,  postanawiać, 
rozstrzygać,  wyrokować. 

Decyfrować,  Deszyfrować  /. 
wyczytywać  z  trudnością, 
odczytywać  pismo  tajem- 
nicze, cyfrowane;  odgadnąć. 

Decygram  /.  '/lo  część 
grama. 

Decylitr  /.  miara  =  Vio 
liti'a. 

Decyma  i.  odległość  dzie- 
sięciostopniowa  między  to- 
nami; dziesiąty  tqn,  licząc 
w  górę. 

Decymalny  ni.  dziesiętny 
(rachunek,  system  liczenia 
i  t.  d.);  decymalna  waga, 
na  której  ciężar  ważonego 
przedmiotu  równoważy  się 
gwichtem  dziesięć  razy 
lżejszym. 

Decymetr  1.  dziesiąta 
częśft  metra,  miara  długo- 
ści. 

Decymować  1.  dziesiątko- 
wać. 

Decyster  /.  miara  =  '/low 
metra  kubicznego. 

Decyzja  1.  postanowienie, 
wyrok. 

De  dato  t.  od  czasu  wy- 
stawienia dokumentu. 

De  digestion  f.  ob.  Visiłe 
de  digestion. 

Dedukcja  1.  wywód;  rozu- 
mowanie wyprowadzające 
z  ogólnej  zasady  cały  sze- 
reg prawd  szczegółowych; 
wnioskowanie  od  ogółu  do 
szczegółów;  odejmowanie; 
potrącenie  z  sumy. 

Dedukować  t.  wywodzić, 
wnioskować;  rozumować  po- 
dług prawideł  dedukcji. 

Dedykacja  1.  przypisanie, 
poświęcenie  komu  swego 
utworu,  wyrażono  w  napi- 
sie, umieszczonym  na  cze- 
le dzieła;  poświęcenie  ko- 
ścioła. 

De  facto  t.  (Je  Jakto)  w  i- 
stocie,  w  rzeczywistości. 

Defalco  w.  potrącenie  z  su- 
my, zniżenie,  opuszczenie. 

Defalkować  «>/.  potrącać, 


inrtBit;  eskontować,  zrobi- 
tnniej  intratnym. 

Defectivum  w  1.  mn.  De- 
fectlya  1.  gram.  ułomne  cz. 
nie  posiadające  całej  od- 
miany (rzeczowniki,  cza- 
sowniki). 

Defekacja  /.  oczyszczanie 
soku  z  buraków  od  ciał  nie- 
będących  cukrem;  oddanie 
kału,  wypróżnianie. 

Defekować  /.  oczyszczać, 
przejaśniać;  d.  się  wypróż-  ' 
niać  się. 

Defekt  /.  brak,  wada;  nie- 
dostatek, ubytek;  niedo- 
kładność, niezupełność;  w 
handlu:  przedmiot  uszko- 
dzony, niedokładny  w  wy- 
kończeniu, z  wadami;  de- 
fektowy, niezupełny,  uszko- 
dzony; defektować,  uznawać 
za  zepsute,  czynić  defe- 
ktowym; uszkadzać,  dekoln- 
pletować. 

OefendenI  1.  otwiniony, 
broniący  się. 

Defendować  t.  bronić,  od- 
pierać. 

Defenestracja  n  ^.wyrzucenie 
przeciwników  przez   okno. 

Defensa  t.  obrona. 

Defensor  /.  broniący,  o- 
brońca. 

Oefenzywa  śrl.  odporność, 
stanowisko  obronne ,  od- 
porne. 

Deferencja  /.  uległość,  po- 
ważanie. 

Deferować  ł.  naznaczać, 
proponować  np.  przysię- 
gi- 

Oeficjenł  {.  tiłomny,  nie- 
zdatny do  służby. 

Defidencja  ni.  nieufność, 
niedowierzanie. 

Deficyt  /.  brak,  niedobór 
w  kasie;  przewyżka  wydat- 
ków nad  dochodami. 

Dćfiez  vous  du  premier 
mouyement  cest  ie  bon  J. 
(de}i-e  fcw  da  prdmjt  mutc- 
iKt^  w  M  bą)  niedowierzaj 
pierwszemu  popędowi,  bo 
jest   dobry    (dobroduszny). 

Defigurować  irl.  psuć 
kształty,  szpecić. 

Defiguracja  ni.  zepsucie 
kształtu,  zeszpecenie. 

Defilada/,  uroczysty  prze- 
marsz w  szyku  paradnym 
wobec  dostojnika  dla  odda- 
nia mu  honoru. 

Defilować  /.  odbywać  de- 
filadę; iść  a.  jechać,  usiłu- 
jąc na  siebie  zwrócitS  uwa- 
gę; iść  a.  jechać  jeden  za 
drugim  (o  większym  gro- 
nie). 

Definicja  1.  dokładne, 
zwięzłe  określenie  pojęcia, 
orzeczenie. 

Definitor  »{.  pomocnik  pro- 
wincjała; zastępca  nieobec- 
nego dziekana. 

Definitum  1.  pojęcie  stałe 
i  dokładnie  określone. 

Definitywnie   /.    ostatecz- 


Defiąjować  —  Delegacja 


32 


nie,  TozBtnjg%ii^o,  utan  ow- 
czo. 

DeOfiJować  i.  okreńlać. 

Deflacja  nł.  rwiewanio 
rozkraszonych  cząstek  po- 
wierzchni skał. 

Oeflagracla  itt.  oczyszcze- 
nie przez  ogień,  spłonienie. 

Oeftektor  ni.  wentylator 
mechaniczny. 

Oefloracja  nł.  pozbawienie 
panieństwa,  zhańbienie 
dziewicy,  zgwałcenie. 

Deflui^cja  nł.  stopienie, 
rozpuszczenie  czego;  spła- 
wienie. , 

Delormacia  t.  zmiana  po- 
staci ciała,  przekształcenie, 
odkształcenie. 

Defraudacja  ł.  .  sprzenie- 
wierzenie, oszustwo;  prze- 
mytnictwo ,  kontrabanda , 
Szwarcowanie. 

Defraudant  i.  dopuszczają- 
cy się  sprzeniewierzenia; 
kontrabandzista,  przemyt- 
nik. 

Degleneracja  (.  wyrodze- 
nie  się,  zwjTodnienie. 

Degleiferować  ł.  przeista- 
czać, przeobrażać. 

Degradacja  t.  obniżenie  w 
stopniu  i  godności;  prze- 
niesienie ze  stanowiska 
wyższego  na  niższe,  pozba- 
wienie stopnia,  szlachec- 
twa, praw  stanu;  upodle- 
nie, znikczemnienie. 

Degringolade  /.  (dtgrtgo- 
lad)  upadek  (moralny,  ma- 
jątkowy). 

De  gustłbus  non  est  dispu- 
tandum  1.  o  gusta  nie  moż- 
na się  spierać. 

Degustować  1.  obrzydzać. 

Oeifikacja  ni.  ubóstwienie, 
oddawanie  czci  boskiej  lu- 
dziom, zwierzętom,  lub 
przedmiotom  martwym. 

Del  gratia  1.  (graci-a)  z  Bo- 
żej łaski. 

Dehrtegrecja  ni.  utrata 
drobnjpch  cząstek  z  cało- 
ści. 

Deipara  1.  Bogarodzica. 

Delsta  ni.  wolnomyśliciel 
w  rzeczach  religji. 

Deizm  ni.  wiara  w  jedne- 
go Boga,  oparta  na  podsta- 
wie rozumu,  odrzucająca 
objawienie:  wolnomyślna  fi- 
lozofja  religji. 

De|  tur.  wjadca  Algieru 
do  czasu  odwładnięcia  tym 
krajem  przez  Francuzów 
1830  r. 

Dejanira  g.  mit.  żona  Her- 
kulesa, która  posłała  mu  ko- 
szulę umoczoną  w  krwi 
centaura,  mniemając,  że 
gdy  Herkules  .ją  przy- 
wdzieje, to  znowu  będzie 
wiernym  mężem;  tymcza- 
sem była  to  koszula  za- 
truta. 

Dejekcla  ni.  wydzieliny, 
odchody. 

D<|«uner  i  la  fourchette  t. 


(dtidnt  «  U  funtel/  drogie 
śniadanie  z  potrawami 
mięsnemi. 

Dijeuner  dinatoire  /.  fde- 
iine  dinaiuar/  wystawne 
śniadanie  (zamiast  obiadu). 

De  Jurę  t.  z  mocy  prawa, 
prawnie. 

Deka  g.  dziesięć. 

Deka  «.  przykrycie,  opo- 
na, pokrywa,  część  wierzch- 
nia nakrywająca  pudło; 
d-a  piersiowa,  kość  piersio- 
wa, mostek. 

Dekabryści  [r.]  spiskowcy, 
którzy  usiłowali  wywołać 
rewolucję  w  Rosji  14  grud-: 
nia  1825  r.,  grudniowcy. 

Dekada  g.  dziesiątek:  o- 
kres  czasu  dziesięciu  mie- 
sięcy, tygodni  lub  dni;  ty- 
dzień dziesięciodniowy  we 
Francji  podczas  W.  Rewo- 
lucji. 

I  Dekadencja  ni.  chylenie  się 
ku  upadkowi,  upadek  (w  li- 
teraturze, w  sztuce). 

Dekadent  nł.  poeta  lub  ar- 
tysta hołdujący  dekaden- 
tyzmowi. 

Dekadentyzm  ni.  kierunek 
w  twórczości  artystycznej 
i  literackiej,  uwydatniają- 
cy objawy  rozkładu  cywi- 
lizacyjnego; kierunek  lubu- 
jący się  w  dziwactwach, 
chorobliwie  poszukujący  no- 
wych wrażeń. 

Dekaedr  ^.  dziesięciościan. 

Dekagon  g.  dziesięciobok, 
dziesięciokąt. 

Dekagram  /.  miara  wagi 
równa  dziesięciu  gramom. 

Dekalitr  /.  miara  objęto- 
ści ,  równa  dziesięciu  lir 
trom. 

Dekalkomanja  /.  przeno- 
szenie odpowiednio  przy- 
gotowanych rysunków  ko- 
lorowanych z  papieru  na 
inny  przedmiot  za  pomocą 
zwilżenia,  naciśnięcia,  wpa- 
lania. 

'  Dekalkować  /.  przenieść 
gotowy  rysunek  na  kamień, 
miedź,  drzewo  etc.  w  celu 
reprodukowania  go  na  pa- 
pierze. 

.Dekalog  ^.-^.  y^poiii..' dzie- 
sięcioro Bożego  przykaza- 
nia. 

Dekameron  *g.  zbiór  dzie- 
sięciu utworów  (literackich, 
muzycznych);  tytuł  znane- 
go dzieła  Boocacia. 

Dekametr  /.  miara  długo- 
ści równa  dziesięciu  me- 
trom. 

Dekanat  1.  okrąg,  złożony 
z  kilku  parafji,  podlegający 
zarządowi  dziekana. 

Dekantacja  nt.  zlewanie  kla- 
rownej  cieczy  z  nad  osadu. 

Dekapitacja  nł.  ścięcie 
głowy. 

Dekarbonizacja  g.  odwę- 
glenie,  pozbawienie  kwasu 
węglowego. 


Pofcarcha  g.  jeden  z  dzie- 
sięciu pia.stujących  najwyż- 
szą władz';  w  ttaroi.  Grecji. 

Oekarchja.?.  rządy  10  mę- 
żów w  ttaroi.  Grecji. 

Oekaster  /.  miara  objęto- 
ści we  Francji  =  10  ste- 
rom. 

Oekasterja  oh.  Dykasterja. 

Oekastyl  y.  fronton  w  sty- 
lu greckim  o  dziesięciu  ko- 
lumnach. 

Dekatyzować  /.  zwilżyć 
tkaniiK;  przed  użyciem,  aby 
się  potem  nie  kurczyła, 
stępować  materjał. 

Dekiel  n.  wierzch,  na- 
krywka, okładka.   . 

Deklamacja  t.  sposób  wy- 
razistego mówienialub  czy- 
tania, z  oddaniem  dobitnie 
myśli  i  uczucia;  przemó- 
wienie oratorskie  i  teatral- 
ne; czcze  rozprawianie, 
przechwałki. 

Deklamator  1.  deklamują- 
cy ai*tystycznie;  wygłasza- 
jący frazesy  szurane. 

Deklaracja  1.  oświadczenie 
oznajmienie;  publiczne  ze- 
znanie; zobowiązanie,  przy- 
rzeczenie; oświadczyny; 
wykaz,  opis  towarów  da- 
nych do  ocienia,  i  ich  wa- 
gi i  wartości. 

Deklinacja  1.  uchylenie 
się,  zboczenie  igły  magne- 
sowej, w  jrrOCT.  odmiana  rze- 
czowników,j)rzymiotników, 
zaimków  i  liczebników 
przez  przypadki  i '  liczby, 
przypadkowanie. 

Deklinować  /.  odmieniać 
przez  przypadki,  przypad- 
kować. 

Dekokt  1.  odwar,  wyciąg 
z  ziół  lub  innych  substan- 
cji (napój  leczniczy). 

Dekoloryzacja  nt.  pozba- 
wienie barw,  odbarwianie. 

Dekolt  (oi.''decolleti)  pr:m. 
utwór  dekoltowany  utwór 
nieskromny,  obrażający 
wstydliwość  (powieść,  sztu- 
ka). 

DekoHować  się  /.  wygor- 
sować  się. 

Dekompletować    ni.    brać 
z    całości    jakąś   część   t.  j. 
nadwerężać  komplet. 
'   Dekompozycja  nł.  rozkład. 

Dekoncertować  /.  zmie- 
szać, sprawić  nagłe  zakło- 
potanie, rozczarowanie;  za- 
wstydzić; d.  się  mieszać  się. 

Dekonfitura  /.  zawstydze- 
nie,  zakłojiotanie. 

Dekontenans/!  utrata  pew- 
ności siebie,  zaambaraso- 
wanie,  chwilowe  zmiesza- 
nie się. 

Dekoracja  1.  przyozdobie- 
nie artystyczne  (budowli, 
pałacu,  przedmiotu),  iipięk- 
szenie;  malowana  osłona 
płócienna,  stanowiącaprzy- 
branie  sceny  teatralnej;  od- 
znaka honorowa,  order. 


IMwrator  /.  artystś,  zaj- 
mujący się  wykonaniem  de- 
.koracji  teatralnych. 

Dekorować  i.  upiększać, 
ozdabiać;  udzielić  order. 

Dekort  [».]  potrącenie 
z  ceny  towaru  dostarczo- 
nego w  gatunku  gorszym 
niż  zamówiony,  lub  z  bra- 
ku wagi;  ustępstwo  z  ceny 
w  razie  natychmiastowej 
za[)łaty. 

Oekrepitacja  nt.  pękanie, 
Uchodzenie  z  trzaskiem  pa- 
ry podczas  ogrzewania  kry- 
ształów zawierających  wo; 
dę  mechanicznie  uwięzioną. 

Dekret  1.  rozporządzenie 
władzy ;  wyrok,  uchwała, 
postanowienie,  orzeczenie; 
dekretować,  wydawać  wy- 
rok, skazywać. 

DekreUcja  ni.  notatka 
zwierzchnika  na  korespon- 
dencji przybyłej  do  biura, 
wskazująca  sposób  załatwie- 
nia sprawy. 

Dekretalla  irl.  zbiór  uetsw 
kanonicznycłi. 

Aekretarz  nł.  księga  są- 
dowa, w  której  wpisane  są 
wyroki  sądowe  z  motywa- 
mi. 

Dekstroza  nL  cukier  gro- 
nowy. 

Dekstryna  nł.  materja  klei- 
sta, wyciąg  z    mączki. 

Dekurażować  /.  zniechę- 
cać; zrażać,  odbierać  od- 
wagę; d.  się  upadać  na  du- 
chu, tracić  odwagę. 

Dekurjon  /.  dziesiętnik, 
przełożony  nad  dziesięcin 
ludźmi. 

Del.  sir.  deHneavH;  oh.  też 
Deleatur. 

Delabrowany  /.  osłabiony^ 
zniszczony. 

Dełacja  /.  doniesienie  do 
władzy,  oskarżenie  tajem- 
ne, denuncjacja. 

De  lana  caprlna  ł.  dusi.  o 
wełn.;  kozią:  o  drobnostki, 
o  bjle   co   (sprzeczać  się). 

Delała  /.  wykaz  podatków 
nie  wniesionych  w  termi 
nie  do  skarbu:  denuncjacja. 

Delałor  t.    donosiciel, 
skarżyciel,  denuncjacja. 

Del  certo  w.  (det  cserto) 
z  pewnością. 

Del  credere  te.  na' wiarę 
wynagrodzenie  pobierane 
przez  komisanta  przy  sprze-j 
dąży  towaru  jeśli  on  porę- 
cza, że  ten  towar  będzie 
w  swoim  czasie  zapłacony 

Deleatur  1.  skr.  ^  (na  ko 
rekcie)  nsunąć,  ma  być  u 
sunięte. 

Delegacja  1.  poselstwo;  u 
dzielenie  chwilowej  władzj 
jednej  lub  kilku  osobom  i^ 
wykonaniaoznacronaej  czyn 
ności  z  obowiązkiem  zda 
nia  z  niej  sprawy;  deputa; 
cja;  przejęcie  zobowiązani 
przez    innego   wierzycieli 


•ł;i 


Delegacje    -  Deutyst.vk;i 


Delegacie  w  Austro -'Wę- 
grzech: zgromadzojiie  po- 
^ów  wybranych  z  parlar 
mentów  ąustryjackieK"  i 
węgierskiego  w  celu  obra- 
dowania nad  wspóluemi 
sprawami. 

Delegat  t.  przedstawiciel 
stowarzyszenia,  instytucji; 
uczestnik  delegacji,  wy- 
słannik. 

Delegować  1.  wysyłać  ko- 
go jakd  swego  delegata ; 
delegowany  ob.  Delegat. 

Delektować  się  J.  cieszyć 
się  czymś,  rozkoszować  się, 
zachwycać  się,  znajdować 
przyjemność  w  czym. 

Delenda  est  Carthago  ł. 
dotl.  należy  zburzyć  Karta- 
ginę; uporczywe  powraca- 
nie do  jednej  i  tej  samej 
myśli. 

Delfin  g.-t.,  Dauphln  /.  ty- 
tuł najstarszego  syna  kró- 
la franc.  do  r.  1830;  wie- 
loryb uzębiony. 

Deliberować  ł.  zastanawiać 
się;  rozważać;  naradzać  się. 

Delicja  1.  rozkosz;  przj»- 
smaczki,  rzecz  wyborna. 

Delikatesy  /.  przysmaki, 
wybredne  potrawy  i  napo- 
je, smakołyki,  łakocie. 
.  Delikatny  ł.  subtelny,  lek- 
ki; ostrożuy,  uważny;  nie- 
śmiały; misterny;  wrażliwy; 
Wi^tły;  smakowity;  wytwor- 

ny-  .         . 

Sellkła    /.    przewinienia, 
ibrodnie;  przestępstwa. 
Delikwent  oh.  Dellnkwenł. 
Delimiłacja  i.  rozgranicze- 
lie. 
Delln.  skr.  Dellneavlt  fob.). 
Delineacja  t.  kontury,  za- 
78. 

Delineavit  t.  napis  u 'spo- 
łu rysunków  (obrazów)  i 
aiedziorytów;  znaczy:  na- 
ysował. 

Deliakwent,  Delikwent  ł, 
irzestępca,  skazaniec. 
Delirium  ł.  obłęd,  maja- 
zenit!,  bredzenie,  szał; 
.  tremens,  obłęd  opilczy, 
iała  gort\czka. 

Delja   tur.    rodzaj    płasz- 
za  z   szerokiemi   rękawa- 
ii,  podbitego  i   obszytego 
utrem;  opończa. 
Delkredere  ob.  Del  credere. 
Della    Scala  m.   nazwa 
łynnego  Mielkiego    teatru 
opery  w  Medjnlanie. 
Delta  g.  wyspa  napływo- 
a  przy    ujściu    rzeki,    u- 
'':  morzona  z  mułu  przez  nią 
'/  aniesionego,  kształtem  po- 
obna  do  greckiej  litery  A 
r  lelta). 

.;?  Demagog  g.  gwałtowny 
i'  rzywódca  partji  ludowej; 
:T!-i  volennik  domagogji,  pod- 
lił igacz  ludu. 

3łr  Demagogia  g.  przywodze- 
irt- e  ludowi,  podburzanie  go 
i«*i-'zeciw  klasom    wyższym. 


Demanda  irl.  żądanie. 

Demarkacja  /.  rozgrani- 
czenie, odgraniczenie;  de- 
markacy|na  llnja,  linjs  roz- 
graniczająca. 

Demaskować  /.  zerwać 
maskę;  odsłonić,  wykryć 
czyje  ukryte  zamiary;  d.  się, 
łrzucić  maskę;  zdradzić  się, 
ukazać  się  w  prawdziwym 
|wiet!e. 

Dematerializacja  ni.  u  spi- 
rytystów:  stopniowe  euika- 
nie  zmaterjalizowanych  po- 
staci. 

Demencja  t.  zniedołężnie- 
nie  umysłowe;  szał,  sza- 
leństwo. 

Demens,  Dement  t.  szale- 
niec, obłąkaniec. 

Djmenti  /.  (demoTti)  za- 
przeczenie, wykazanie 
kłamstwa  lub  niezgodności 
z  czym;  odwołanie,  po- 
prawka, 

Demerył  irt.  ksiądz  skazany 
za  przewinienie  przeciwko 
swemu  stanowi  na  pokutę 
w  tak  zwanym  dcrtnu  de- 
merytów. 

Demeszka  ob.  Damascenka. 

Demi-monde  /.  (dmimąd) 
półświatek,  kobiety  ele- 
ganckie dwuznacznego,  po- 
dejrzanego prowadzenia  się. 

Deminutivum  L  (1.  mn.  -va) 
w  gram.  wyraz  zdrobniały. 

Demi-piace  /.  (dmi  plus) 
taka  umowa,  skutkiem  któ- 
rej nauczyciel  a.  nauczy- 
cielka za  lekcje  otrzymuje 
miesąkanie  i  życie,  mając 
jednakżekilkagodzin  dzien- 
nie wolnych  na  zarobko- 
wanie po  za  tym, 

Demi-sałson  /.  fdmi  setą) 
ubranie  lżejsze  niż  wiosen- 
ne a  jeszcze  nie  letnie. 

Demiurg  g.  u  Platona: 
stwórca  świata;  budowni- 
czy świata;  u  gnostyków: 
duch  ?łego,  stwórca  materji. 

Deml  vlerge  /.  (dmi  wjerij 
półdziewica,  skalana  co  do 
myśli  i  uczuć,  ale  nie  co 
do  ciała. 

Demobillzacia  /,  postawie- 
nie wojbka  na  stopie  po- 
koju, rozbrojenie. 

Demografia  V-  statystyka 
ludów  bardziej  opisowa  niż 
matematyczna. 

Demokracia  g.  gmino- 
władztwo,  forma  rządu, 
w  której  władza  znajduje 
się  w  rękach  ludu;  stron- 
nictwo dążące  do  zrówna- 
nia stanów,  do  gminowładz- 
twa. 

Demokrata  g.  stronnik  de- 
mokracji, przeciwnik  ary- 
stokracji. 

Demokratyzacia  nt.  wzra- 
stający wpływ  władzy  lu- 
du widoczny  w  urządze- 
niach, prawach  i  obycza- 
jach. 

Demokratyzować^',  wszczu- 


f)iaC"  zasady  demokratycz- 
ne, przerabiać  na  demo- 
kratę. 

Demokryt,  filozof  greoki 
(około  6(X)  r.  przed  Chr.) 
naśmiewający  się  z  głupstw 
ludzkich ,  (])rzeciwieństwo 
Heraklita,  który  nad  nie- 
mi płakał). 

Demolicia  1.  zburzenie, 
ozwahnio;  demolicyiny  re- 
wers a.  d.  weksel ,  zobo- 
wiązanie podpisane  przez 
A-łaściciel.l  budowli  wzno- 
szonej w  rejonie  fortecz- 
lyni,  że  na  wezwanie  władz 
.vojskowych  zburzy  włas- 
nym kosztem    tę   budowlę. 

Demolować  1.  burzyć. 

Demon  g.  istota  nadzmy- 
słuwa;  szatan,  zły  duch, 
czart. 

Demonetyzacia  ni.  odjęcie 
znaczenia  pieniądza  jakiej 
monecie  obiegowej,  wyco- 
fanie jej  z  obiegu;  zniże- 
nie jej  wartośii  w  .stosun- 
ku do  nominalnej. 

Demoniczny  g.  szatański, 
piekielny,  przewrotny;  nad- 
przyrodzony. 

Demonizm  nt.  wiara  w  złe 
duchy  (demony). 

Demonofobia  *  g.  obłęd 
strachu  przed  złym  du- 
chem. 

Demonolatrja  *g.  oddawa- 
nie czci  demonom. 

Demonologia  *g.  nauka  o 
demonach, wy]  aśniającaróż- 
ne  pojęcia  o  nich. 

Demonomania  *g.  mniema- 
nie, że  się  jest  opętanym 
przez  szatana,  rodzaj  obłę- 
du religijnego  z  halucy- 
nacjami, 

Demonstracia  t.  dowodze- 
nie na  okazach,  pokazy, do- 
świadczenia; nuh  wojsk  ce- 
lem wywarcia  nacisku  na 
przeciwnika  a.  wprowadze- 
nia go  w  błąd;  publiczne 
okazanie  zadowolenia  lub 
niezadowolenia  z  jakiej 
sprawy    ogół    obchodzącej. 

Demonstrant  t.  uczestnik 
demonstracji,  zaburzeń  u- 
licznych;  czyniący  doświad- 
czenia wobec  widzów. 

Demonstrator  drobiący  do- 
świadczenie. 

Demonstrować  1.  wykazy- 
wać, przekonywać  naocz- 
nemi  dowodami,  dowodzić 
doświadczalnie,  uzasadniać. 

Demontować  /.  wysadzić 
z  siodła;  rozebrać  maszynę 
na  części;  uszkodzić  działo, 

Demoralizacia  ni.  zepsucie 
moralne,  upadek  obycza- 
jów, moralności. 

Demoralizator  ni.  szerzący 
demoralizację,  gorszyciel. 

Demoralizować  nt.  szerzyć 
zgorszenie;  przekupywać; 
zniechęcać  do  działalności. 

De  mortuis  aut  bene,  aut  nl- 
hlU.  o  zmarłych  (należy)  al- 


bo dobrze,  albo  nic  (nie  mó- 
wić). 

Da  mortuis  nil  nisi  bene  /. 
o  zmarłych  tylko  dobrze 
wspominać  należy. 

Demos  g.  lud,  pospólstwo. 

Demotyczne  g.  pismo  pis- 
mo zrozumiałe  dla  ludu 
(w  staroż.  Egipcie);  «*.  Hie- 
ratyczne pismo. 

Denacionalizacia  ni.  wyna- 
rodowienie. 

Denar  /,  drobna  moneta 
zdawkowa,  używana  w  roż- 
nych krajach  i  w  dawnej 
Polsce, 

Denat  ^  n  i  eboszczyk  zmala- 
ły śmiercią    niezwyczajną, 

Denaturallzacja  n/.  zwol- 
nienie z  poddaństwa. 

Denaturować,  Denaturyzo- 
wać  ■/,  (np,  .spirytus),  do- 
dać do  niego  przymieszłj, 
aby  służył  tylko  do  celów 
przemysłowych  (w  celr.  niż- 
szej opłaty  akcyzy). 

Dendrofag  *g.  dosl.  drze- 
wojad:  karmiący  się  łykiem 
i  miazgą  sosny,  modrzewi, 
korzonkami  leśnomi  (np, 
Jakuci). 

Dendrografia  *g.  opisanie 
drzew, 

Dendrollt  *g.  drzewo  ska- 
mieniałe. 

Dend/ologja  "g.  nauka  o 
drzewach  i  ich  hodowli, 

Dendryty  "g.  drzewiastelub 
do  mchu  podoDne  po.stacie 
hrektórycli  minerałów  wy- 
stępujące czasem  jako  od- 
ciski na  odłamach  skał, 

Oenegować  1.  odmawiać. 

Denerwować  ni.  rozdraż,- 
niać,  rozstrajać, 

bengue  h.  gorączka  epi- 
demiczna w  krajach  zwrot- 
nikowych, rodzaj  inlhienzy, 

Denigrować  t.  czernić,  ob- 
mawiać,  szarpać  sławę, 

Denizacia  [a.]  otrzymanie  _ 
przez  cudzoziemca  w  Ajigiji 
pewnych  praw  cywilnych 
i  politycznych. 

De  nihilo  nihil  /.  z  nicze- 
go nic;  z  pi'óżneg(i  nie  na- 
leje. 

Denobilitacja  ni.  pozbawie- 
nie .szlachectwa. 

De  nocte  consilium  /.  doH. 
7.  nocy  rada:  ranek  |)rzy- 
II  osi  dobrą  radę. 

Denominacja  t.  nazwa  na- 
zwisko, mianowanie;  przed- 
stawienie na  ureąd. 

De  nomine  t.  z  imienia, 
z  nazwy. 

Denotacja  /.  oznaczenie, 
ujawnienie. 

De  novlłer,  De  novo  1.  na 
nowo, 

Dentymetr  ni.  oh.  Areomełr. 

Dentysta  ńI.  lekarz  chorób 
zębów,  wyrywający  zęby  i 
wyrabiający  sztuczno. 

Oentystyka  ni.  nauka  o 
chorobach  zębów  i  ich  le- 
czeniu. 


S|.)\vi;iu  wyrazów  obcych  —  3 


DpniKiacjii 


Dctaksować 


;i4 


Denudacja  nt.  obnaźonic 
dolnych  warstw  z  i  if  m  i, 
skutkiem  spłókania  \Taretw 
górnych  I  jb  skutkiem  zwic- 
waaia  przez  wiatr. 

Denuncjacja  ł.  OBkarżonji' 
tajemne  przód  władzą,  do- 
nosioielstwo. 

Denuncjant  /.  donosiciel  ta- 
jemny, szpicK,  dclator. 

Deo  gratias  i.  Bogn  dzii,- 
ki. 

Deo  ignoło  1.  Bopii  nie- 
znanemu. 

Oeokupacja  nt.  zwrócenie 
majątku  poprzedniemu  wła- 
ścicielowi. 

De  omnibus  rebus  (a.  De 
omni  re  scibili)  et  quibusdam 
aliis  i.  o  w.szystkini  i  nie- 
których innych  rzeczach: 
rozmowa  prowadzona  bez 
wytkniętego  planu  i  .skaczą- 
ca z  przedmiotu  na  przed- 
miot. 

Deontologja  *g.  nauka  i> 
obowiązku  moralnym,  e- 
tyka. 

Depaktować  »/. żądać  opła- 
ty wyższej  niż  sią  należy; 
zdzierać. 

Depansa  /.  rozchód,  wy- 
datek. 

Depansować  f.  wydawać 
pieniądze,  trwonić. 

Departament  /.  obwód,  o- 
krąp,  jedno.stka  administra- 
cyjnego podziału  kraju,  od- 
powiadająca gubernji;  wy- 
dział ministerjnm  lub  se- 
natu, sek(^ja. 

Dćpayse  /.  (depetzej  w  nie- 
znanym obcym  towar/.y- 
stwie  będący  i  skutkiem 
tego  nie  umiejący  się  zo- 
rjentować. 

Dependencja  n^  zależność, 
zawisłość;  budynki  należą- 
ce do    budynku   głównego 

Dependent  1.  odbywający 
praktykę  prawną  u  adwo- 
kata a.  notarjusza. 

Dependować  ł.  zależeć. 

Depesza/,  wiadomość 
przesłana  telegrafem,  tele- 
gi'am. 

Depeszować/,  wysyłać  de- 
pe.szę, zawiadamiać  depeszą. 

Depigmentacja  nt.  odbar- 
wienie, pozbawienie  barwy. 

Deplacć  /.  fdeplase/  nie 
na  swoim  miejscu;  nieprzy- 
zwoity. 

De  piano  ł.  bez  trudności. 

Depiasować  /.  przenieść 
na  inne  miejsce. 

Detpo  /.  skład  różnych 
przedmiotów ,  t  o  w  arów; 
skład  jnaterjałów  wojen- 
nych, kolejowych;  miejsce, 
gdzie  wojsko  ma  dłuższp 
leże;  oh.  Depdł. 

Deponent  f.  ob.  Depozytor. 

Deponować  1.  składać  ko- 
mu coś  kosztownojro  do 
przechowania. 

Depopulacja '  i.  wyludnie- 
nie, ubywanie  ludności. 


Depopularyzować  f.  pozba- 
wiać wziętości,  czynić  nie- 
popularnym. 

Deport  /.  bonifikacja  za 
prolongatę  w  umowach 
z  bankierami  co  do  papie- 
rów wartościowych  w  prze- 
widywaniu ich  zniżki. 

Deportacja  ł.  zesłanie,  wy- 
wiezienie z  kraju  do  miej- 
sca zesłanja. 

Deposedować  M.  wyzuć 
z  własności. 

Dep6t  /.  skład,  magazyn. 

Oepozycja  ł.  złożeniedo 
grobu;  złożenie  z  urzędu  du- 
chownego; zeznanie  świad- 
ków. 

Depozyt  t.  rzecz  oddana 
na  czasowe    przechowanie. 

Depozytarjusz  nt.  przyjmu- 
jący depozyt  na  przecho- 
wanie. 

Depozytor,  Deponent  {.  skła- 
dający .  depozyt  na  prze- 
chowanie. 

Depozytorjum  ł.  skład  de- 
pozytów, miejsce  przecho- 
wania. 

Deprawacja  1.  zepsucie  o- 
byczajów,  rozpusta. 

Deprecjacja  /.  obniżenie 
■wartości,  ceny;  zniżka. 

Deprecjonować,  Deprecjo- 
wać  f.  obniżać  wartość. 

Deprekacja  1.  zaklinanie, 
błaganie;  uroczyste  prze- 
prosiny; odwołanie  słów 
krzywdzących. 

Deprekować  <.  przepraszać. 

Depresja  t.  spłaszczenie, 
wklęsłość;  część  powierzch- 
ni lądu,  leżąca  niżej  pozio- 
mu morza;  miejsce,  w  któ- 
rym ciśnienie  atmosferycz- 
ne jest  mniejsze,  niż  w  są- 
siednich punktach;  upadek 
sił,  osłabienie,  Stan  przy- 
gnębienia, zniechęcenia;  w 
astr.  pozorne  pogłębienie 
poziomu. 

De  profundis  t.  dost.  z  głę- 
bokości; początek  pieśni  po- 
grzebowej. 

Depr^fmować  1.  pi-zygnia- 
tać,  poniżać,  przygnt^biai ; 
deprymująco,  przygnębiają- 
co. 

De  pubiicis  1.  o  sprawach 
publicznych. 

Deputacja  nt.  poselstwo; 
grono  osób,  wybranych  dla 
przedłożenia  życzeń  swych 
mocodawców  lub  dla  zała- 
twienia jakiej  sprawy  pu- 
blicznej; delegacja. 

Deputat  t.  poseł;  delegat; 
w  dawnej  Polsce  członek 
trybunału;  prawny  do- 
chód poboczny  oprócz  pen- 
sji; dodatek  w  naturze  do 
pensji  (węgle,  drzewo,  zbo- 
że) ordynarja,  żywność;  do- 
żywocie; deputowany,  wy- 
słannik, przepstawiciel  to- 
warzystwa, narodu  lub  jed- 
nego stanu;  poseł  na  sejm; 
członek  parlamentu. 


Deputować  t.  wysyłać,  wy- 
prawiać. 

Dera  tur.  okrycie  grube 
i  kosmate,  koc,  wojłok. 

Deranżować  /.  przeszka- 
dzać, robić  sabjekcję,  po- 
mieszać koron  szyki,  krę- 
pować. 

De  rato  ł.  według  uchwały. 

Derby a. ^dariij  dzień  wiel- 
kich wyścigów  konnych  UA 
im.  założyciela  hr.  Derby). 

De  rebus  omnibus  et  quibus- 
dam  aliiłs  /.  ob.  De  omnibus 
rebus  i  t.  d. 

Derelikcja  1.  porzucenie, 
zaniedbanie. 

Deresz  irfg.  kod  maści 
dereszowatej ;  dereszowaty, 
mający  sierść  białą  pomie- 
szaną z  żółtą,  czerwoną  *a. 
brunatną  (o  koniu);  szpa- 
kowaty, siwawy  (o  czło- 
wieku). 

De  rlgueur/.^dd  ripdrj  nie- 
odzowne, konieczne. 

Derivativa  1.  środki  lecz- 
nicze odciągające;  d.  a.  de- 
rivata  w  gram.  wyrazy  po- 
chodne. 

Dermatolog  *ff.  lekarz 
chorób  skórnych. 

Dermatologia  *g.  nauka  o 
chorobach  skórnych. 

Der  Mohr  hat  selne  Schul- 
digkeit  gethan,  der  Mohr  kann 
gehen  n.  murzyn  spełnił 
swoją  powinność,  murzyn 
może  odejść. 

Dermoplastyka  V-  sztuka 
wypychania  zwierząt. 

Deraler  coup  de  main  f. 
Idemjt  hu  dii  mę)  ostatnie 
przyłożenie  ręki,  wykoń- 
czenie. 

Demler  cri  /.  fd«n^e  krii 
najświeższa  moda. 

Derogacja  g.  ujma,  ubli- 
żenie; nadwerężenie,  naru- 
szenie; uchylenie  częścio- 
we ustawy,  wyrokn. 

Deruta  /.  ucieczka,  roz- 
sypka, zamieszanie. 

Derułować  /.  sprowadzać 
z  drogi,  wprowadzać  w  błąd; 
zbijać  z  terminu,  psuć  ko- 
mu szyki. 

Derwisz  pers.  mnich  pu- 
stelnik mahometański;  d-e, 
sekta  muzułmańska  w  Su- 
danie. 

Derywacja  1.  wywód,  od- 
ciągnięcie; wyprowadzenie 
pochodzenia  wyrazów  jed- 
nego od  drugiego. 

Deryzja  t.  pośmiewisko, 
ośmieszenie. 

Des  w  mu2.  nuta  z  bemo- 
lem, cz.  obniżone  o  pół  tonu. 

Desant  /.  wylądowanie 
zbrojne,  wysadzenie  woj- 
ska z  okrętów  na  teryto- 
rjum  nieprzyjacielskim. 

Desaveu  J'.  (dezaicoj  za- 
przeczenie, nieprzyznanie, 
wypai'cie  się. 

Dęscendencja  ni.  pocho- 
dzenie,    rodowód,     potom- 


stwo:   descendencyjna  teoria 
oh.  DarwJnizm. 

Descendent  ł.  jjotomek. 

Deser  /,  wety  ( owoce , 
cia.st.1),  podawane  p<>  je- 
dzeniu; deserowe  wina  wi- 
na  sł')dkie. 

Deshabillć/.  fdeiahije)  rar:- 
ny  ubiór    kobiecy,    negliż. 

Desiatyna  r.  oh.  Diesiatyna. 

Desideratum  I.  mu .  Desidera- 
ta  /.  r/ecz  upragniona,  żą- 
danie. 

Desiderta  /.  życzenia,  żą- 
dania, pragnienia;  pia  d.. 
życzenia  polKjżne  (niemo- 
gące  się  spełnić). 

Desinit  !n  piscem  1.  dotł. 
kończy  się  rybim  ogonem 
(o  rzeczy  pięknie  zaczętej 
a.  śmiesznie  licho  zakoń- 
czonej). 

Desipere  in  loco  i.  wese- 
lić się  we  właściwjTn  cza- 
sie i  miejscu. 

Deskrypcja  ł.  opis,-  opisa- 
nie; odmalowanie  farbami. 

Desmurgja  'g.  nauka  o  o- 
patrunkach  i  przyrządach 
chirurgicznych. 

Oespetit  ł.  ubliżenie,  u- 
chybienie,obraza,njmaczci. 

Desperacja  ł.  r  o  z  p  a  c  z, 
zwątpienie,  utrata  nadziei. 

Desperat  i.  rozpaczający, 
zrozpaczony,  niemający  na- 
dziei. 

Oesperować  ł.  rozpaosać, 
wątpić,  tracić  nadzieję. 

Despota  g.-l.  pan  samo- 
władny, ciemięzca;  dawny 
tytnł  panujących  u  Serbów 
i  Rumunów. 

Despotyczny  g.  naginający 
wszystko  do  swojej  woli. 

Despotyzm  'g.  nieograni- 
czona władza  samowolna; 
samowola  jednostki,  tyra- 
nja,  ciemiężenie,  ucisk. 

Desprymować  /.  nciskać, 
ciemiężyć. 

Dessous  ',ies)  /.  (te  dru) 
majtki  damskie. 

Destrukcja  t.  zniszczenie, 
zrujnowanie,  zburzenie. 

Destrukt  t.  przedmiot 
zniszczony  przez  uszkodze- 
nie, albo  do  zniszczenia 
przeznaczony. 

Destylacja  i.  ob.  Oystyfacja. 

Oestynacja  /.  przeznacze- 
nie, kis;  miejscowość  wy- 
znaczona (dla  kogoś  a.  cze- 
goś). 

Destynator  /.  odbiorca  to- 
waru wskazany  ekspedyto- 
rowi przez  wysyłającego. 

Destytucja  i.  uwolnienie, 
usunięcie  od  obowiązków, 
złożenie  z  urzędu. 

Destytuować  t.  składać 
z     urzędu,  dawać  dym.^'-^. 

Deszarżować  /.  wy^tr/-  i- 
wać  naboje,  strzelać  pm 
madnie. 

Deszyfrować  /.  ob.  Decyfro- 
wać. 

Detaksować    n.    oznaczać 


itó 


DctMl   —   l)i  |trimo  caiiollo 


wartoSc'',  oceniać,  oszaoo- 
wywat . 

Detal  /.  szi:z'';,"U;  detalicz- 
ny, szcz('i;ó)n\vy,  dr<il'isziro- 
wy;  detallsta,  kujiiei'  .<iiiv,i- 
dający  towury  drobiazgowo; 
delallzować,  szozepółow  >  n- 
'''•-'  w ;u  ,  wyszczesrolniać. 

■  ''taszować /.  w  ysyłać, 
:!ieiidoru-w'a(!^     (oddział 

De  te  fabuła  narratur  1.  do 

cioHf  sii;  sti'Sujo.  -co  po- 
wiedziano (w  bajce). 

Detektyw  «.  tajny  agiont 
policji  Stedczoj. 

Detenc)a/.{rzytrzy  manie, 
zatrzypianii-.  tiwinzipnie; 
dełencyjny  areszt,  zatrzyma- 
nie w  wi(;zier.iu  przed  wy- 
robieni. 

Deterjeracja  k/.  dopr'<wfi- 
dzenif  do  złenc  stann.  usz- 
kodzeni!",  zrujnowanie,  chy- 
lenie sit;  dn  upadku. 

Determinacja  1.  oznacze- 
nie; postanowienie;  zdecy- 
dowanie   sil;;   stanowczość. 

Oeterminizm  nt.  pogląd, 
teorja,  według  której  każdy 
czyn  jest  koniecznym  na- 
stępstwem przyczyn  nieza- 
leżnych od  woli,  a  wolnej 
wcH  nif>ina. 

Determinować  i.  określać, 
oznaczać;  sktanifić;  d.  się, 
postanawiać,  przedsiębrać, 
decydować  się  choćby  z  na- 
rażeniejn,  odważać  sitj. 

Detestacja  ł.  wstręt,  o- 
brzydzenie. 

Detonacja/  wybuch,  huk, 
wystrzał:  w  śpiewie:  scho- 
dzenie z  t':nu. 

Detonator  nt.  nabój  do  wy- 
wołania wybuchu. 

Detonować  1.  wybuchnąć, 
wypalić  (z  broni);  fałszy- 
wie śpiewać;  zmieszać  ko- 
go, zł'ijać  z  tropu,  onie- 
śmielać, konfundować. 

De  tripode  dictum  1.  iron. 
powiedziane  z  trójnoga,  jak- 
by przez  wyrocznię  staj'o- 
żytną,  która  na  trójnogu 
siadała. 

Detronizacja  nł.  strącenie 
z  tronu,  pozbawienie  wła- 
dzy monarszej. 

Detto,  ditto  ie.  to  samo, 
jak   wyżej. 

Deus  ex  machina  1.  floitł. 
Bóg  z  maszyny  (teatralnej); 
wyrażenie  oznaczające  nie- 
spodziewany i  nienatural- 
ny udział  osoby  lub  wy- 
padku w  rozwiązaniu  wę- 
zła w  dramacie  lub  w  po- 
wieści. 

Deus  mirabilis,  fortuna  va- 
riabllis  /.  Bóg  jest  cudow- 
ny, a  losy  zmienne;  fortu- 
na kołem  się  toczy. 

Deuteragonista  y.  aktor 
grający  role  drugorzędne 
w  teatrze  starogreckim. 

Deułeronomion  a.  deutero- 
nomium    g.-l.    powtórzone 


prawo:  nazwa   piątej  księ- 
gi Mojżesza  w  Biblji. 

Deuteroplazma  *g.  zaród  ź 
wtórna. 

Deuterosicopja  *g.  to  si^mo 
co  Seco.nd  Sight  ("o/i.J.  . 

Deutschland,Deutschland  li- 
ber Alles  ».  dosl.  Niemcy, 
Niemcy  ponad  wszystko — 
tytnł  i  pierwsze  wyrazy 
(deśiii  narodowej' niemicck. 

De  yisu  1.  i  widzenia. 

De«faliiacja,  Dewalwacja  ni. 
ubniżenie  wartości  pienię- 
dzy z  rozporządzania  rzą- 
dcwcgi.;  zredukowanie  war- 
tości nominalnej  do  wyso- 
kości kursu  rzeczywistego. 

Dewastacja  2.  zniszczenie, 
siiustoszcnie. 

Dewena  nt.  brak  powo- 
dzenia; jirzygnębienie. 

Dewinacja  1.  wróżenie. 

Oewinkować  ^  zjednywać 
S'jbie,  ujmować. 

Dewiza  /.  hasło,  godło, 
prawidło,  zasada ;  zdanie 
.wyjęte  ze  słynnego  autora, 
umieszczone  na  czele  książ- 
łii  jako  godło;  weksel  cią- 
gniony na  zagraniczne  ryn- 
ki płatny  w  monecie  obcej. 

Dewizka  i.  łańcuszek  od 
zegarka. 

Dewjacja  ni.  zboczenie, 
uchylenie;  pozorne  zbacza- 
nie "gwiazd;  błądzenie;  zej- 
ście z  di-ogi  obranej  a.  wy- 
tkniętej. 

Dewocja  1.  pobożność;  po- 
święcenie się. 

Dewocjonaija  1.  przedmio- 
ty religijne  znajdujące  się 
w  handlu  (medaliki,  ró- 
żańce, figury,' obrazki  etc). 

Dewolucja  ni.  odjęcie  pra- 
wa obsadzania  beneficjów 
beneficjarjuszowi,  który 
z  niego  nie  korzystał  lub 
żle  korzystał,  i  przeniesie- 
nie na  kogo  innego;  przej- 
ście prawa  z  jednej  osoby 
na  drugą. 

Dewon,  Dewońska  formacja, 
pokłady  pierwszorzędowe 
skorupy  ziemskiej,  młodsze 
od  syluryjskich,  warstwo- 
we, składające  się  z  pias- 
kowca, łupków  i  margli, 
obfitujące  w  rudy  żelazne 
i  w  marmury  (od  nazwy 
prowincji  angielskiej  De- 
von). 

Dewot  1.  świętoszek,  na- 
bożniś;  dewotka,  przesadnie 
a.  pozcrnie  nabożna;  na- 
bożnisia,  bigotka. 

Dezabil,  Dezabilka  oh.  Des- 
habille. 

Dezaprobacja  /.  zganienie, 
potępienie. 

Dezarmacja  /.  rozbrojenie. 

Dezarmować  /.  rozbrajać. 

Oezasymilacja  ni.  jirzobieg 
powstawania  różnic. 

Dezawantaż/.  strata,  szko- 
da, niekorzyść,  ubytek, 
ujma. 


Dezelować   oh.  Dezolować. 

Dezercja  1.  ucieczka 
(z  wojska),  zbiegostwo. 

Dezerter  /.  zbieg  z  woj- 
ska; uciekinjer,  odstępca. 

Dezerty  1.  dobra  ziem- 
skie opuszczone  przez  wła- 
ściciela. 

Dezinfekcja  oh.  Dezynfekcja. 

Dezodoryzacja  ni.  odwa- 
nianie; pozbawianie  przy- 
krej woni. 

Dezolacja  t.  rozpacz. 

Dezolować  /.  (błędnie  de- 
zelować) nadwerężać,  p.';uć, 
niszczyć. 

Dezorganizacja  /.  nieład, 
rozprzężenie,  rozkład,  roz- 
strój. 

Dezorjentować  /.  sprowa- 
dzić z  drogi  właściwej, unie- 
możliwić orjentowanie  się. 

Dezyderat  oh.  Desideratum. 

Dezygnacja  1.  spis  przed- 
miotów ubezpieczonych  w 
Towarzystwie  Ubezpieczeń. 

Dezygnować  1.  naznaczać, 
wyznaczać,  mianować. 

Dezynfekcja  /.  oczyszcze- 
'nie  ze  szkodliwych  wyzie- 
wów i  inaterji  zaraźliwych. 

Dezynfekować,  Óezynfekcjo- 
nować/^.odwietrzać,  odkażać. 

Dezyntegracja  ni.  rozluź- 
nianie się,  rozprzęganie  się. 

Dezyntegrator  ni.  rozbi- 
jacz,  rozdrahniacz  mecha- 
niczny. 

Dezynwoiłura  /.  ułożenie 
niewymuszone;  zbyt  swo- 
bodne zachowanie  się. 

Deżur  oh.  Dyżur. 

D.  G.  ikr.  Del  Gratia  1. 
z  bożej  łaski. 

Di-  oh.  też  Dj-. 

Dlabetes  g.  (d.  melliłus  1.) 
choroba  cukrowa,  cukro- 
mocz. 

Oiarium  1.  ob.  Djarjusz. 

Diasłole  g.  rozszerzanie 
się  serca,  arterji  przy  pul- 
sacji. 

Dlba  tur.  złotogłów,  tu- 
recka materja  lita. 

Dl  bene  yertantjtenecrume- 
nam  /.  Niech  oi  bogowie  po- 
szczęszczą ,  nie  sakiewkę 
z  pieniędzmi  trzymaj  dobrze. 

Dichromatyczny  *g.  dwu- 
barwny. 

Dichłung  und  Wahrhelt  n. 
zmyślenie  i  prawda  (ra-' 
zera  zmieszane). 

Dicis  causa  a.  d.  gratia  1. 
dla  powiedzenia,  byle  coś 
powiedzieć. 

Dicotyledoneae  *».  dwuli- 
ścieniowe  (rośliny). 

Dictum  1.  powiedzenie, 
słowo;  d.  acerbum  1.  ostre 
słowo,  gorzka  prawda;  d. 
factum  1.  powiedziano,  do- 
konano; dicta  (I.mn.)  przy- 
powieści, d.  biblica  przyiio- 
wieści  biblijne,  wzgl.  ustę- 
py z  Dildji;  dicti  anni,  rze- 
czonego roku. 

Didactrum  g.-l.  czesne,  o- 


ptata  ucznia  za  naukę  sźlcol- 
ną  (w  Galicji). 

Olejałlel  r.  działacz  na 
kresach  jiaństwa  rosyjskie- 
go, nisyfikator. 

Dielektryczny  'g.  nieiirze- 
puszczający  elektrycizności. 

Diem  (et  oleum)  perdidl  t. 
straciłem  dzień  (i  olej,  t.  j. 
światło),  to  znaczy:  straci- 
łem czas  (i  materjał)  na- 
próżno. 

Oies  dIem  docet  l.  każdy 
dzień  przynosi  naukę. 

Diesiatyna  r.  rosyjska  mia- 
ra pewierzchni  =  2,400  sa- 
żoniom  kwadratow.=10!),25 
arom=1.0925  hektara«=pra- 
wie  2  morgom  miary  no- 
wo-pol.skiej    (1,824  morga). 

Dies  irae  1.  „dzień  gnie- 
wu, dzień  Sądu  ostateczne- 
gu"  —  słowa  początkowe 
hymnu  chrześcijańskiego 
pogrzebowego. 

Die  Toten  reiłen  schnell  ». 
do$l.  umarli  jadą  szybko; 
pnen.  śmierć  rychło  zabie- 
ra ludzi  ze  świata. 

Dieu  et  mon  droit  f.  fdio 
e'  mą  drual  Bóg  i  moje  pra- 
wo— dewiza    herbu  Anglji. 

Die  Weltgeschichte  ist  der 
Weltgericht  n.  historja  świa- 
ta jest  sądem  świata. 

bifficile  est  satiram  non 
scribere  1.  trudno  nie  pisać 
satyry  (na  widok  panują- 
cego zepsucia). 

DIgesta  t.  zbiór  praw  ze- 
brany z  dawnych  prawo- 
znawców  i  ułożony  z  roz- 
kazu cesarza  Justynjana, 
pandekty. 

Digestja  1.  trawienie, 
strawność. 

Digitalis  ł.  naparstnica 
(ziele  trujące). 

Dii  majorum  (minorum)  gen- 
tium  1.  bogowie  wyższego 
(niższego)  rzędu. 

Dii  omen  avertant  /.  niech 
bogowie  odwrócą  wróżbę. 

Diluvium  ł.  oh.  Dyluwjalna 
formacja.    ' 

Dimidium  mei  1.  drugie  ja- 

Diminuendo  w.  w  muz. 
zmniejszając  siłę  tonów, 
słabiej,  ciszej. 

Diminutiyum  1.  ob.  deminu- 
tiyum. 

Dimorfizm  g.  chem.  dwu- 
postaciowość,  dwukształt- 
ność  ciał. 

Dinar  /.  \serb.]  moneta 
serbska=l   fr.ankowi. 

Dining  room  a.  (dajnin 
rum)  pokój  jadalny,  jadalnia. 

Dio-   nh.  też   OjO-. 

Dioryt  g.  dawna  skała  wy- 
Iniclidwa  złożona  z  horn- 
blendy  i  oligoklasu. 

Diphteriłls  ni.  oh.  Dyfterja. 

Diplococcus  ni.  gatunek 
stosunkowo  duży  bakterji, 
żyjącej  po  dwie  razem. 

Di  primo  cartello  ».  pierw- 
szorzędny, wyborowy. 


Itipsomanjii         Dodekaedr 


3fi 


Dlpsomanja  oh.  Dypsomaii|a. 
Directe  /.  wprost. 
Dlrectorlum  dłvlni  oflicll  1. 

kalendarz  kościelny. 

Ols-  oh.  ttż  Dys-. 

Disagio  w.  oh.  Dysaż|o. 

Discipulus  1.  uczeń. 

Discordla  /.  niezgoda, 
8pór,waśfi;  dii  wick  fałszywy. 

Discordia  ret  maximae  dila- 
buntur  t.  przez  niezgodij  u- 
padaj.^  największe  rzec  zy. 

Discus  <.,Diskos  g.  oA.  Dysk. 

DiMnsja  /.  niezgoda. 

Digjecta  membra  I.  rozpro- 
szone członki  (które  przed- 
tem stanowiły  całość). 

Diskobol  oh.  Dyskobol. 

Dispaccio  te.  uszkodzenie 
towaru  przy  przewozie  mo- 
rzem i  podział  strat  z  tego 
powodn  pomiędzy  osoby,  do 
których  ten   towar  należy. 

Disque  /.  (disk)  oh.  Dyska. 

Distichon  g.  ob.  Dysłych. 

Distinguo  i.  czynić  roz- 
różnienie (pomiędzy  dwo- 
ma pojęciami  pokrewnemi 
a.  utożsamionemi  przez  ko- 
goś). 

Oiteizm  *g.  wiara  w  dwu 
bogów,  dwnbóstwo. 

Dito,  Ditto  ob.  Dettc 

D.  \.  U.  skr.  Doctor  jurls 
utriusque  ł.  doktor  obojga 
praw. 

Diubek,  gatunek  lepszego 
tytuniu  (od  nazwiska  fabry- 
kanta Dubec). 

Diuk  /.  ob.  Duk. 

Diurnalik  t.  książeczka  ła- 
cińska z  modlitwami '  co- 
dziennemi  dla  księży. 

Diuszesa  /.  gruszka  je- 
sienna, bardzo  delikatna  w 
smaku. 

Diya  v.  boska,  ubóstwia- 
na, ulubiona  (aktorka,  śpie- 
waczka). 

Divae  memoriae  1.  błogiej 
pamięci. 

Diyersa  t.  różne  rzeczy, 
rozmaitość.. 

Diyerłissement  /.  (dwerlis- 
maPj  zabawa,  mały  balat. 

Divide  et  impera  t.  dusi. 
dziel  i  rozkazuj:  siej  nie- 
zgodę, wytwarzaj  stronnic- 
twa i  panuj  nad  niemi. 

Divina  Commedia  ir.  Bo- 
ska Komedja  —  tytuł  poe- 
matuDantcgo  (12G6— lo21). 
opisującego  wędrówkę  po 
piekle,  czyśćcu  i  niebie. 

Diw  /ttr.  duch  złośliwy. 

Dlwa  nh.  Diva. 

Otxi  1.  powiedziałem,  sko6- 
czyłeni;  d.  et  salvavi  animam 
meam,  powiedziałem  i  oca- 
liłem swoją  duszę  (uspo- 
koiłem sumienie). 

Djabas  /.  skała  wybucho- 
wa krystaliczna  dawniej- 
szej formacji. 

Djabeł  g.-l.  (po:ń.)  zły 
duch. 

Djabetyk  {jh.  diabetes)  c';;o- 
ry  na  moczówkę    cukrową. 


Djachyl  g.  rodzaj  plastra 
rozmiękczającego. 

DJadem  g.  ozdobna  prze- 
paska na  głowę;  korona 
królewska. 

DJafragma  g.  błona  od- 
dzielająca jamę  piersiową 
od  brzusznej,  przepona;  w 
objektywach  fotogr.:  blasz- 
ka z  otworem  we  środku, 
niedopuszczająca  pobocz- 
nych promieni  światła; 
blaszka  w  telefonie,  na  któ- 
rą działają  fale  głosowe. 

Diagnostyk  'g.  lekarz  roz- 
poznający chorobę. 

Djagnostyka  *g.  nauka  roz- 
poznawania chorób;  zbiór 
cech  charakteryzujących 
gatunki  lub  rodzaje. 

Djagnoza  g.  rozpoznawa- 
nie choroby. 

DjagonaJRy  nt.  ukośny;  d-a 
linja  przekątna,  linja  łączą- 
ca w  wieloboku  dwj  kąty 
nieprzyległe. 

Djagraf  *g.  przyrząd  do 
mechanicznego  rysowania 
z  iiatury. 

Djagram  g.  figura  np.  gieo- 
metryczna  wyjaśniająca  za- 
gadnienie; schemat  do  za- 
pełnienia znakami  umow- 
nemi. 

Djak  g.  [r.]  kleryk,  w  ko- 
ściele wschodnim,  śpiewak 
cerkiewny;  pisarz,  sekre-_ 
tar  z. 

Djakon  g.  duchowny,  ma- 
jący wyższe  święcenie) 
stopniem  niższy  od  ka- 
płana. 

Djakorilsa  M.  dozorczyni 
chorych  w  szpitalu  ewan- 
gielickim. 

Diakrytyczny  *g.  znak  zna- 
czek odróżniający,  nadają- 
cy literze  znaczenie  inne- 
go brzmienia  niż  jej  zwy- 
kłe (kropka,  przecinek,  da- 
szek, lub  ogonek)  nad  lub 
pud  literą  np.  ń,  e,  ż,  ć, 
a,  ą. 

Djalekt  g.  narzecze,  gwa- 
ra. 

Ojalekłologja  *g.  nauka  o 
djalektach,  gwaroznawstwo. 

Djalekiyka  g.  umiejętność 
rozumowania;  biegłość  roz- 
prawiania, dysputowania; 
czcza  szermierka  słowna. 

Djalela  g.  błędne  koło  w 
dowodzeniu. 

DJaliza  g.  oddzielanie  ciał 
przesiąkających  przez  bło- 
ny  od    nieprzesiąkających. 

Djalog  g.  rozmowa;  wi- 
dowisko sceniczne  w  wie- 
kach średnich. 

Ojamagnetyczne  *g.  ciała, 
ciała  odpychane  przez  ma- 
gnes (do  nich  należą  np. 
bizmut,  fosfor,  antymon). 

Ojament  irt.  najdroższy  i 
najtwardszy  z  kamieni,  jest 
węglem  skrystalizowanym; 
gatunek  czcionek  drukar- 
skich n3Jdi'ob)iiejszych. 


DJametr  g.  średnica. 

DJametrality  ni.  przeciw- 
legły, wprost  przeciwny. 

Djana  t.  mil,  bogini  ło- 
wów i  księżycaasArteinida  g. 

Ojapazon  g.  skala  głosu. 

DJapozytyw  ni.  odbicie  na 
szkle  z  negatywa. 

Djapozytywa  ni.  fotografja 
na  szkle  lub  na  innym  ma- 
terjale  przezroczystym,  do 
oglądania  w  przezroczu. 

DJarja  g.   porcja  dzienna; 
rozwolnienie,  biegunka. 
.  DJarjusz  ł.   notaty  o  zda- 
rzeniach  codziennych;  pa- 
miętnik. 

D|as  g.,  D)asowa  formacja, 
warstwa  pośrednia  między 
formacją  węglową  a  trija- 
sową. 

DJaspora  g.  rozproszenie 
(zwłaszcza  rozproszenie  ży- 
dów z  Palestyny  wypędzo- 
cych  r.  70  po  Chr). 

Djastatyczny^.  mający  wła- 
sności dja.stazy. 

DJastaza  g.  ferment,  two- 
rzący się  w  kiełkujących 
nasionach  roślin  zbożowych 
(np.  jęczmienia  przy  wyro- 
bie słodu),  zdolny  zamie- 
niać mączkę  ziam  lub  o- 
woców  w  cukier,  który  mo- 
że ulegać  fermentacji  alko- 
hclicznej. 

DJatemiiczny  *g.  przepu- 
szczający ciepło,  będący  do- 
brym przewodnikiem  ciep- 
lika (np.  metale),  przecie- 
plający. 

DJateza  g.  chorobliwe  u- 
sposobienie  ciała. 

DJatoniczna  *g.  gama,  ga- 
ma złożona  z  5  całych  to- 
nów i  2  półtonów;  djato- 
niczność,  stopniowanie  to- 
nów w  oktawie. 

DJatryba  g.  rozprawa  u- 
czona  szkolna;  nagana;  zło- 
śliwa krytyka,  paszkwil. 

Djecezja  g.  (póżA.)  biskup- 
stwo, okrąg  pod  zarządem 
duchownym  biskupa. 

Dielektryczny  *g.  nieprze- 
puszczający  elektryczności. 

OJeta  irl.  zachowanie  o- 
strożności  pod  względem 
ilości  i  jakości  jedzenia  i 
picia;  płaca  dzienna;  kosz- 
ty utrzjrmania  urzędnika  w 
podróży:  płaca  dodatkowa 
dzienna  zapełnienie  czaso- 
wo jakiego  obowiązku. 

Djetarjusz  nt.  pobierający 
dzienną  płacę  w  biurach. 

Djetetyka  ni.  nauka  o  zdro- 
wym odżywianiu  się;  dje- 
tetyczny,  zastosowany  do 
przepisów  djetetyki.     ' 

Djogenesowski,  obnażony, 
nagi,  cyniczny,  bezwstyd- 
ny (od  imienia  greckiego 
Djogeues). 

Ojonizejski,  Djonizyjski  ob. 
Bachiczny. 

Dionizos  ,17.  to  samo  co  Ba- 
chus. 


D|oftra  g.  szpara  w  nur 
rzędziach  mic-rniczyh,  słu- 
żąca do  wytykania  kierun- 
ku linji  prostfej;  i:elownica, 
przi'zi>-rnik;  djoptryka,  nan- 
ka  o  łamaniu  się  światła. 

DJorama  *g.  wielki  obraz 
malowany  z  obn  stron  na 
tkanin  ie  przeświecającej  wi- 
dziany z  miejsca  ciemnego 
przy  rozmaitym  efektow- 
nym oświetleniu  (rodzaj  pa- 
noramy). 

Djoskury  g.  bliźniaki,  Ka- 
stor  i  Tolluks  bożkowie 
żeglugi  i  gościnności;  gwia- 
zdozbiór na  niebie. 

Ojuretyczne  irodU  ni.  m<j- 
czojiędne  śrf>dki   lekarskie. 
Djama  '.  płaca  dzienna. 
Djurnaiista,  Djumista  ni.  pi- 
sarz biurowy  płatny  dzien- 
nie. 

O.  I.  ihr.  Dieto  loco  l.  w 
miejscu  wpkaz.inym. 

D.  m.  skr.  destra  mano  v. 
muz.  prawą  ręką  igraći. 

D.  M.  'kr.  Doctor  Medicinae 
t.  tytuł  akadtruiicki  U-karza. 
Dmimondówka  /.    kobieta 
z  pól.^wiatka,  nierządnica. 

0.  M.  S.  na  receptach 
znaczy;  deiur.  mńceatjtr .  ti- 
gneiHr=An(:.  zmie.^szać  i  na- 
pisać przepis. 

Dn.  skr.  Ooniinus  1.  pan. 
0°  to  samo  'O  ditlo. 
Doblon  Ii.  zli.ta  uioiieta  w 
Chili=10  pebos=7,10  rubli. 
Dobosz  v(g.  żołnierz  or- 
ki esti-j-    woj.skowt- j    który" 
bębni. 

Docendo  discimos  l.  ucząc 
innych,  uczymy  się  sami. 
Docent  V.  wykładający  w 
uniwersytecie,  a  nie  mają- 
cy jeszcze  stopnia  profe- 
sora.        

Docentura  ni.  posada  do- 
cent.i. 

Docti  matę  pingunł  I.  dosi. 
uczeni  źle  malują:  uczeni 
majij  brzydkie  pismo,  brzyd- 
ko piszą  (pod  względem 
kształtu  liter). 

Doctissimus  l.  tytuł  ucz'.>- 
nych,  profesorów. 

Doctus  ex  libro  /.  uczony 
z  książki. 

Documents  łiumains  /.  {do- 
kami^- tumf  /  dosl.  doku- 
menty ludzkie:  opisy  po- 
stępków znamię  nnych^ 
świadczących  fnaicztrśoiej 
ujemnie)  o  siłonuciciach 
'ludzi  wogóle,  albo  też  i' 
skłonnościach  pewnego  ty-  ' 
pu  ludzi. 

Dodekadyka  .17..  Dodekadycz- 
ny  system  liczeniar  taki  sy- 
.stem,  w  którym  każda  jed- 
nostka rzędu  wyższego  za- 
wiera dwanaście  jedności 
rzędu  bezpośrednio  niższe- 
go, system  dwunastny. 

Oodekaedr  g.  dwauasto- 
ścian,  bryła  ograniczona 
dwunastu  płaszezyinami. 


37 


Dodekarchju  -     l)r;it;aiit 


Oodekarchia  ^.  rządy  spra* 
wowane  pr/ez  ■iwunaftu. 
Dodońska    wyrocznfa  naj- 

starożytnifisza  wyrocznia 
grecka  w  miejscowości  zwa-> 
nej  Dodona,  w  Epirze. 

Dog  n.  duiy  pies  rasy 
angielski*']  lub  duńskiej. 

Dogana  w.  komora  celna. 

Dogiena  oA.  Dueńa.- 

Dogmat  g.  niewzruszona 
religijna  zasada;  twierdze- 
nie naukowe  przyjmowane 
za  pewnik. 

Dogmatyczny  g.  wynikają- 
cy z  dogmatów;  dogmatyz- 
mem  nacechowany;  podany 
do  wierzenia;  stanowczy. 

Dogmatyka  g.  nauka  c  za- 
sadach wiary;  wykład  do- 
gmatów. 

Dogmatyzm  )•<.  system,  me- 
toda oparta  na  dogmacie 
t.  j.  zasadzie  uznanej  za 
pewnik;  usposobienie  umy- 
słu nie  dopuszczające  za- 
przeczenia i  krytyki  twier- 
dzeń uznanych  za  dogmaty. 

Dok  a.  wielki  basen  przy 
morzu  lub  rzece,  służący 
do  ładowania  lub  wyłado- 
wywania okrętów,  lub  do 
ich  naprawy;  cz^ść  portu, 
urządzona  do  budowania  i 
'  spuszczania  okrfjtów;  sztu- 
czna przystań. 

Doksotogja  ob.  Ooxolog]a. 

Doktor  t.  najwyższa  god- 
ność   akademicka    (stopień 
naukowy);    też    doktór,    le- 
karz; doktoralny  łon  ton  mo- 
wv    nauczycielski,    nace- 
•.rany   pewnością  siebie 
izekonaniem  o  wyższo- 
»Li  umysłowej   mówiącego; 
I     doktoryzować    się,    składać 
egzamin  i  bronić  rozprawy 
dla  uzyskania  sto  pnia  dok- 
tora. 

Doktorant  ni.  ton,  co  się 
doktoryzuje;  kandydat  na 
doktora. 

Doktorat  nt.  godność  i  sto- 
pień doktora. 

Doktryna  ł.  teorja  nauko- 
wa, z  pewnych  zasad  wy- 
snuta; nauka,  teorja  błędna, 
zwalczana. 

Doktryner  /.  wyznawca 
bezwzglt;dny  jakiej  zasady 
naukowej  nie  dającej  się 
nrzeczywi.stnić;  doktryner- 
stwo, uporczywe  trzymanie 
'"■';  jakiej  doktryny,  zaśle- 
iiie. 

Dokument  t.  dowód  piś- 
mienny, pismo  urzędowe; 
wszelki  przedmiot  .<;łużący 
za  dowód,  ><t-.vierdzający 
prawdziwość  czego;  doku- 
mentować, udowadniać  do- 
'^"■lami,  a.  poptępowaniem 
isnera. 

Dokumentalny  t.,  Dokument' 
"y  jTawdziwy,  pewny. 

Dola    r.    waga    rosyjska 
=';,  łuta. 
Dolar  a.  pieniądz  w  pół- 


nocnej Ameryce  ■-  rub.  1 
i  kop.  97. 

Dolce  ni.  (dokle)  w  muz. 
łagodnie,  raiło,  słodko. 

Dolce  far  niente  w.  słodka 
bezczynność. 

DolcUsImo  w.  muz.  jaknaj- 
łagodniej. 

Dolente,  Dolentemente  w. 
mu2.  żałośnie. 

Dolichocefal  'g.  dlugogło- 
wiec  (termin  antropologicz- 
ny), mający  wymiar  czasz- 
ki od  czoła  ku  tyłowi  dłuż- 
szy niż  od  jeduej  skroni 
do  drugiej;  ob.  Brachyce- 
fai). 

Dolma  -  Bagcze  tur.  letni 
pałao  sułtana  tureckiego 
nad  Bosforem. 

Dolman  w(g.  krótki  płasz- 
czyk huzarów  węgierskich, 
zarzucany  na  lewe  ramię; 
rodzaj  okrycia  damskiego 
o  szerokich  rękawach. 

Dolmen  celt.  starożytny  gro- 
bowiec złożony  z  kamieni; 
kamień  ołtarzowy  Druidów. 

Dolomit  J.  odmiana  spatu, 
minerał,  część  składowa 
wielu  skał  (od  nazwiska  u- 
czonego  Dolomieu). 

Doloroso  w.  smutnie,  ża- 
łośnie, boleśnie. 

D.  O.  M.  skr.  Deo  (a.  Do- 
mino) Optimo  Maximo  1.  „Bo- 
gu (a.  Panu)  najlepszemu, 
Największemu",  napis  na 
nagrobkach. 

Domeny  /.  dobra  rządo- 
we, skarbowe,  koronne,  a- 
panaże. 

Domestykacja  nt.  oswojenie 
pielęgnowanie. 

Domestykalny  ni.  'domowy, 
miejscowy. 

Domicillum  1.  mieszkanie, 
siedziba. 

Domicyl  /.  w  wekslu:  miej- 
sce obrane  dla  zapłaty  we- 
kslu; domicylowany  weksel, 
w  którym  zaznaczone  jes<' 
miejsce  płatności  wekslu. 

Domina  1.  pani. 

Dominanta  w.  nuta  głów- 
na, górująca,  piąty  stopień 
gamy,  wielka  kwinta. 

Domine,  non  sum  dignus  ł. 
Panie,  nie  jestem  godzien! 

Dominica  t.  niedziela. 

Dominicum  ł.  kościół,  ma- 
jątek kościelny. 

Dominium  1.  własność 
ziemska,  większy  majątek 
ziemski;  d.  absolutum  wła- 
dza nieograniczona;  d.  di- 
recłum  posiadanie  bezpo- 
średnio wła,snośći  nieru- 
chomoj;  d.  indirectum  posia- 
danie na  prawach  emfiteu- 
tycznych. 

Domino  w.  okrycie  lub 
płaszcz  maskaradowy  z  kap- 
turem; rodzaj  gry  w  28 
kostek  płaskich,  na  2  po- 
łowy przedzielonych,  z  pun- 
ktami zastępującemi  licz- 
by- 


Dominować  (.  panować, 
górowiić   nad  innomi. 

Dominus  t.  pan;  d.  vobis- 
cum,  l*aii  z  wami. 

Don  h.  honorowy  tytuł 
w  H  i  szpan  j  i:  pan;  dońa 
pani. 

Donacja  1.  dobra  ziemskie 
nadane  przez  rząd  w  na- 
grodę. 

Donatarjusz  ih-ł.  obdarowa- 
ny donacją. 

Donator  i.  dawca. 

Donatyści,  sekta  chrześci- 
jańska w  Afryce  w  IV  i  V 
wieku  (od  imienia  dwuch 
biskupów  Donatów). 

Donatywa  ^<.  dar,  poda- 
runek; rodzaj  opłaty,  poda- 
tek niby  dobrowolny;  ofia- 
ra dobrowolna;  wynagro- 
dzenie, zapłata. 

Doadier  w.  piorun;  donde- 
rować  zrzędzić,  usiłować 
przewodzić  nad  kim;  łajać, 
fukać,  piorunować. 

Donec  eris  felix  multos  nu- 
merabls  amicos  ł.  dopóki  bę- 
dziesz .szczęśliwy,  wieln 
będziesz  liczył    przyjaciół. 

Don  Juan  h.  (don  chuan. 
też  z  francuska  don  hian) 
jiostać  legiendowa  hiszpań- 
ska; bohater  opery  Mozar- 
ta i  poematu  Byrona;  na- 
pastnik kobiet,  uwodziciel 
kobiet. 

Don  Kichot  h.  (don  licho(, 
też  z  francuska  don  hszol), 
Don  KIszot  błędny  rycerz, 
bohater  jiowieści  Cerwan- 
łesa;  marzyciel,  samochwfJ, 
awanturnik. 

Donkiszoterja  /.  śmieszne 
bojowanie  z  czymś  urojo- 
nym. 

Donna  w.  pani,  panna,  bo- 
gdanka. 

Donna  i  mobile  w.  kobie- 
ta jest  zmienna  (znany 
.'^piew  z  opery  „Rigoletto" 
Verdiego). 

Donnerwełter  n.  zaklęcie 
niemieckie:  do  pioruna! 
pr:en.  iart.  gniewliwy  nie- 
miec. 

Don  Żuan  ub.  Don  Juan. 

Donżuanerja  /.  awanturni- 
cze uwodzicielstwo  kobiet; 
rozpustne  zaczepianie  nie- 
znajomych kobiet  na  ulicy; 
lowela.sostwo. 

Donst  ob.  Dunst. 

Doppio  w.  podwójnie. 

Dormeza/.  powóz  podróż- 
ny urządzony  do  spania; 
czepiec  nojpny;  d-y  kolczy- 
ki, z  którenii  można   spać. 

Dormitorium  1.  sala  sypial- 
na w  klasztorach  i  konwi- 
kt.nch. 

Corsalia  1.  firanki  zdo- 
biące ołtarz. 

Dorsalny  /.  grzbietowy. 

Dortuar  /.  sypialnia  na 
peii.sjack  żeń.skich. 

Ooryda  /  bogdanka;  ko- 
bieta pretensjonalna. 


Doryitkl  a.  Oorycki  g.  styl 

porządek  architektoniczny 
o  prostych  kolumnach,  z  ka- 
pitelami bez  ozdób. 

Oosis  g.  oh.  Doza. 

Dossier/.  ^(/oł;>/  t»ka,  ak- 
ty; zbiór  dokumentów  do- 
tyczących jaki^ej  osoby  a. 
sprawy. 

Dotacja  1.  uposażenie  do- 
brami, zaopatrzenie  w  do- 
chody; dobra  stanowiące  u- 
posażenie. 

Double  menage  /.  (dubl 
menaij  dost.  [.odwójne  go- 
spodarstwo: pożycie  "z  żoną 
w  domu  i  z  utrzynianką  za 
domem. 

Douceur  /  (dusmi  napi- 
wek, łapówka. 

Douche  /.  (d".sz)  oh.  Tusz. 

Doura  oh.  Gaolan. 

Do  ut  des  '.  >laję  aby  do^ 
stać  (dosl.  abyś  dał). 

Do  ut  facias  1.  daję  (pła- 
cę), ażebyś  zrobił  (to,  cze- 
go żądam), 

Dowera  proszki,  u  p  j  u  m 
z  ipekakuaną  i  siarczanem 
potażu  (lek  napotny  —  od. 
im.  lekarza  Dowera^. 

Ooxozof ja  g.  mądrość 
ciemna,  zawiła. 

poxologja-  g .  pochwała 
Boga  na  Glorja  ioh.),  lub 
stanowiąca  zakończenie  ja- 
kiej modlitwy:  ,,C  h  w  a  ł  a 
Bogu  na  wy.sokości"  i 
ł.  d.;  „Chwała  "Ojcu  i  Sy- 
nowi i  Duchowi  Świętemu" 
i  t.  d. 

Doza,  Dosis  g.  dawka,  i- 
lość,  miai-a. 

Doża  w.  niegdyś-  tytuł 
naczelnego  zarządcy  rze- 
czypospolitej  Weneckiej  i 
Genueńskiej. 

Dr.  skr.  Doktor;  dr.  med. 
~  Doktor  medycyny;  dr. 
phil.  =  Doktor  fllozufji:  dr. 
th.  albo  dr.  theol.  =  Doktor 
Św.  teologji;  dr.  u.  j.  oh. 
Utriusque  juris, 

Drabant  [n.]  żołnierz  ze 
straży  [irzybocznej,  uzbro- 
jony halabardą;  satelita, 
księżyc;  rodzaj  tańca:  po- 
lonez z  maziu"em. 

Dracena.'/,  smocze  drzewo. 

Drachma  g.  waga  aptekar- 
ska =  '/«  uncji  =  3  skrupu- 
łom='/j  łuta;  moneta  grec- 
ka =  6  obolom  =  30  kop. 

Draga  /.  maszyna  do  po- 
głębianialub  oczyszczania 
łożyska  rzeki,  kanału,  por- 
tu; dragowanie,  oczyszcza- 
nie i  pogłębianie  dna  rze- 
ki, kanału,  portu,  |irzyr?ą- 
deni  zwanym  draga. 

Draganek  f.  (V)  naszyw- 
ka na  rękawach  u  prostych 
żołnierzy,  jako  oznaka  lat 
służby,  szfiwron. 

Dragant,  Tragant  y.  gumo- 
waty sok  rośliny  tragauek; 
rodzaj  ciasteczek  z  tym  so- 
kiem. 


Dra-,'.' 


Di'o  ((uum 


38 


Oragje  /  (draie)  drobne 
tiukierki  w  formio  ziarnek, 
pigatek. 

Dragoman,  Drogman,  Drogo- 
man,  ar.  tłumacz  urz(^dovvy 
na  Wschodzie;  przewodnik 

Dragon  /.  żołnierz  lek- 
kiej jazdy,  mogący  walczyć 
pieszo  i  konno,  uzbrojony 
w  szablę  i  karabin;  frzen. 
osoba  tęga  wysoka. 

Dragonady  /.  nawracanie 
protestantów  na  katolicyzm 
za  Ludwika  XIV  we  Fran- 
cji i  na  Śląsku  za  Fryde-r 
ryka  Wilhelma  III,  głów- 
nie za  pomocą  egzekucji 
wojskowej;  frrien.  prześla- 
dowanie partji  przeciwrzą- 
dowej  za  pomocą  wojska. 

Dragonja  /  dragoni,  straż 
przyboczna,  drabanci. 

Drakońskie  prawo,  zbyt  su- 
rowe, okrutne  prawo  (od  im. 
prawodawcy  ateńskiego 
Drakona  602  r.  prz.  Chr.). 

Dramat  g.  poważna  sztu- 
ka teatralna;  zdarzenie 
wzruszające,  nieszczęśliwe. 

Dramaturg  *g.  piszący  dra- 
maty; piszący  o  sztuce  dra- 
matycznej. 

Dramaturgia  *g.  t  e  o  r  j  a 
sztuki  dramatycznej;  sztu- 
ka przedstawiania  drama- 
tów na  scenie. 

Dramatyczny  *g.  dotyczący 
dramatu;  pełen  scen  prze- 
rażających. 

Dramatyk  g.  artysta  dra- 
matyczny, aktor. 

Dramatyka  *g.  teorja  twór- 
czości dramatycznej. 

Dramatyzować  /.  nadawać 
formę  dramatyczną;  trakto- 
wać brać  rzecz  ze  strony 
dramatycznej  (tragicznej). 

Drang  nach  Osten  n.  parcie 
Niemców  na  wschód  celem 
wynarodowienia  Słowian. 

Draperja/.  osłony,  poki'y- 
cia  lub  szaty  ułożone  ó- 
zdobnie  i  malowniczo  w  su- 
te fałdy. 

Drapować  /  przyodzie- 
wać  tkaniną  fałdzistą,  ukła- 
dając ją  w  draperje;  d.  się, 
ubierać  się  w  co  (np.  w  po- 
wagę, w  wielkość). 

Drastica  *g.  środki  silnie 
i  drażniąco  działające  na 
skórę  i  na  przewód  pokar- 
mowy, przeczyszczające. 

Drastyczny  "g.  silnie  dzia- 
łający; drażliwy,  obrażają- 
cy uczucie  moralne. 

Drawidowie,  pierwotni 
mieszkańcy  Indostanu,  za- 
wojowani przez  Indusów. 

Drawfidyjskie  języki,  nie- 
aryjskie  języki,  używjine 
w  Indostanie  południowym, 
a  także  na  niektórych  wy- 
spach. 

Drawing-room  a.  (dra-in 
mml  salon  w  Anglji,  sala 
przyjęć. 

Dreadnought   a    (dridnifi) 


doit.  nieustraszony;  wielki 
pancernik  wojenny  specjal- 
nego typu. 

Drelich  oh.  Dryiłch. 

Dreiować  oh.  brylować. 

Dren  a.  rura  gliniana 
ściągająca  wilgoć,  sączek;- 
rurka  ściągająca  z  rany 
ropę;  drenowanie,  osuszanie 
gruntu  za  pomocą  drenów. 

Dresewać  /.  wyuczyć,  n- 
kładać  zwierzę;  ob.  Tresować. 

Dreszajba  n.  obrotnica, 
tarcza  obrotowa,  pomost  o- 
brotowy  do  obracania  loko- 
motywy a.  wagonu. 

Drezyna  /.  wózek  do  jaz- 
dy po  torze  kolejowym,  po- 
ruszany przez  ludzi  za  po- 
mocą korby  (nazwa  od  wy- 
nalazcy Drai8*a). 

DriiI  [«.]  to  samo  co  Tre- 
sowanie, Tresura  (ob.). 

Drjada  oh.  Dryjada. 

Drjakiew  g.  maść  kojąca; 
roślina  skabjoza. 

Drogerja  /  skład  mate- 
rjałów  aptecznych. 

Drogista/.  handlujący  ma- 
terjałami  aptecznemi. 

Drogoman  oh.  Dragoman. 

Druid  celi.  kapłan  św.  dę- 
bu u  Celtów. 

Druidyzm  nt.  religja  stai*o- 
żytnych  Celtów. 

Druk  n.  drukowanie,  sztu- 
ka drukarska;  rodzaj  czcio- 
nek ;  książka  drukowana ; 
drukarnia,  tłocznia:  zakład 
gdzie  drukują  książki; 
fabryka,  gdzie  drukują  de- 
seń na  tkaninach. 

Drummonda  światło,  bar- 
dzo silne,  rażące  światło, 
powstające  z  rozżarzenia 
walca  kredowego  przez  mie- 
szaninę wodoru  z  tlenem 
(używa  się  do  przedstawień 
optycznych). 

Drużbart  n.  dawna  gra  w 
karty. 

Dry  a.  (drajl  suchy,  moc- 
ny, cierpki  (smak). 

Dryja  śrgómon.  trójkąt;  za- 
przęg w  3  konie. 

Dryjada  g.  nimfa  leśna. 

Dryl  n.  rodzaj  świdra. 

Drylich,  dryiiszek  n.  gatu- 
nek tkaniny  lnianej  lub  ba- 
welnianejf  grube  płótno, 
parcianka. 

Drylować  a.  .dreiować  n. 
świdrować,przew:Lrcać;  wy- 
dobywać pestki  i  ziai*nka 
z  owoców  odpowiednim 
przyrządzikiejn;  zasiewać 
rośliny  system,  rzędowym. 

D.  S.  skr.  dal  Segno'  w. 
(seńjol  w  nutach:  od   znaku. 

0.  t.  d.  na  receptach:  da 
tales  doses.  daj  takie  dozy. 

D.  th.  xkT.  Doctor  theologiae 
t.  doktor  teologji,  stopień 
uaukoww 

D-ło,  "d-tto,  d'tto.  do  skr. 
Ditto  lob.). 

Dualis  ł.  liczba  podwójna 
(w  gramatyce). 


Dualizm  1.  dwoistość,  u- 
znawanie  dwu  odmiennych 
pierwiastków  w  naturze 
ludzkiej;  duchowego  i  fi- 
zycznego; wiara  w  dwie  i- 
stoty:  złą  i  dobrą;  uhtrój 
polityczny,  w  którym  dwa 
państwa,  posiadające  każde 
własny  rząd,  mają  wspólne- 
go panującego,  np.  Austr'.-- 
Węsiry. 

buanjer  /.  urzędnik  ko- 
mory celnej. 

Duanna  ni.  (?)  gatunek 
gruszy  o  wielkich  smacz- 
nych owocach 

Ouar  ar.  wieś  arabska. 

Dubelt  t.  [dolnoti.]  dubelto- 
wo,podwójnie; dubeltowy,  po- 
dwójny; dubeltówka,  dwurur- 
ka, strzelba  o  dwu  lufach; 
d.  w  grze  «■  domino;  kamień, 
który  ma  na  obu  połowach 
po  jednakowej  liczbie  o- 
czek;  iart.  pocałować,  z  d-ki 
pocałować  głośno  w  oba  po- 
liczki. 

Dubeltgarmont,  pismo  dru- 
karskie dwudziesto-punkto- 
we. 

Dubitować  t.  rozmyślać, 
1'ozważać. 

.Dubium  1.  wątpliwość. 

Dubius  eyentus  beili  /.  wąt- 
pliwy wynik  (rezultat) 
wojny. 

Dubla  /.  w  grze  bilardo- 
wej uderzenie  kuli  w  ten 
sposób,  aby  się  odbiła  od 
bandy  i  uderzyła  inną  ku- 
lę; stawka  podwójna. 

Dublet  /.  drugi  egzem- 
plarz (dzieła,  medalu,  ro- 
śliny); kamień  drogi  do  wy- 
robów jubilerskich,  złożo- 
ny z  górnej  potowy  praw- 
dziwej  i  z   dolnej  szklanej. 

Dubiikat  oh.  Duplikat. 

Dublon  /.  dukat  podwój- 
ny; d-y  futro  barankowe  w 
lepszym  gatunku  z  długim 
włosem.    .     -' 

Dublować  /.  podwoić;  d. 
rolę  wykonj-wać  tę  samą 
rolę  naprzemian  z  innym 
aktorem. 

Duc  /.  fdiik)  oh.  Duk. 

Ou  choć  des  opinions  jailllt 
la  verite  /'.  idu  szok  de  zo- 
pińją  żaji  la  tteritei  ze  Star- 
cia mniemań  wykrzesuje 
sil;  prawda. 

Duelista.  Duellant  ni.  zwo- 
lennik poieilynków,  poje- 
dynkujący się  często,  poje- 
dyr.kowicz. 

,i)ueAa  A.  stai"sza  towarzy- 
ska młodych  panienek  w 
Hiszpanji,  dama  honorowa, 
ochmistrzyni. 

Duet  ir.  muzyka  na  2  in- 
strumenty,  śpiew  na2  głosy. 

Duettino  xc.  duet  łatwy, 
krótki;  duet  w  Jekkim  sty- 
lu, np.  w  operetce,  w  wo- 
dewilu. 

Due  ¥olte  v.  muz.  dwu- 
krotnie. 


Doga  r.  kabłąk  drewnia- 
ny nad  koniem,  przyczepio- 
ny do'dyszli. 

Dugować  n.  podważać, pod- 
nosić dźwignię. 

Du  grecgoe  /.  (dii  grek) 
rzecz  niezrozumiała. 

Du  jour  /.  idU  iur)  na  po- 
rządku dziennym,  na  slni- 
bii,',  z  kolei,  z  rzędu. 

Duk/.  książę. 

Dukat  ni.  dawna  moneta 
złota,  dziś  rozmaitej  warto- 
ści; waga.  (Hjdług  której  ju- 
bilerzy oceniają  złoto;  bu- 
katowe złote,  złoto  94-tej 
próby,  niegdyś  używanej  na 
dukaty. 

Oukf  /.  droga  w  linji  pro- 
stej przez  las;  przeprowa- 
dzenie granicy  w  sporze 
granicznym  i  oznaczenie 
jej  na  mapie. 

Duktor  t.  wódz,  dowódca. 

Dukwiarstwo .  drobiazgo  - 
wość,  pedanteria. 

Dulce  est  desipere  in  loco 
/.  miło  jest  odpocząć  przy 
odpowiedniej  .sposobno- 
ści. 

Dulce  et  decorum  est  pro 
patria  mori  /.  miło  i  za- 
szczytnie jest  urarzei^  za 
ojczyznę. 

Oulcynea  k.  ukochana;  u- 
rojona  pani  serca  Don  Ki- 
szota. 

Dulka  n.  na  brzegu  łodzi 
dwa  kołeczki  połączone  czę- 
ścią poziomą,  między  któ- 
remi  porusza  się  wiosło. 

Duma  T.  dn$l.  rada;  w  Ro- 
sji Zgromadzenie  prawodaw- 
cze z  postów  obieralnych. 

Dum-dum,  kule  ołowiane 
w  koszulkach  niklowych 
rozrywających  się  w  ciele 
trafionym 

Dum  tacet  (tacenti.  clamat 
(clamant)  1.  gdy  milczy  (mil- 
czą), woła  (wołająl.  t.  j.  wy- 
mowne milczenie. 

Dtim  yitant  stuiti  vitia  in 
contraria  cumint  /.  gdy  głup- 
cy chcą  uniknąć  błędów,  to 
wpadają  w  inne  wprost  prze- 
ciwne. 

Diingungsyoik  n.  Ind  niżej 
ucywilizowany,  podług  pru- 
skiego rozumowania  prze- 
znaczony na  zagładę,  aby 
służyć  za  nawóz  dla  ludów 
cywilizowanych. 

Dunst  n.  śrót  najdrobniej- 
szy, używany  na  małe  pta- 
szki. 

Duny  n.  ławice  piaskn, 
które  morze  tworzy  przy 
brzegach,  wydmy. 

Duo  /.  oh.  Duet. 

Duobus  litigantibus  tertius 
gaudet  /.  gdy  sit^  dwaj  kbjc.i, 
trzeci  się  cieszy. 

Duodecem  {.  format  książ- 
ki, w  której  arkusze  m.ają 
po  12  kartek  czyli  24  stro- 
nice. 

Duo  quum  faciunt  idem.  non 


n9 


Du])Ia  —    Dj-saijo 


ett  Idem  /.  jeżeli  dwaj  robią 
to  samo,  to  nie  jest  to  samo; 
robota  robocie  nierówna. 

Dupla  /.  iluść  podwójna. 

Duplex  t.  podwójny. 

Duplika  *>/.  od  po  wiedź. skar- 
żącego na  replikę  oskarżone- 
go; odpowiedź  na  odpowiedź. 

Duplikat  ł.  podwójny  eg- 
zemplarz;  podwójny   odpis 
I      dokumentu;  kopja  rachun- 
ku, wekslu  i  t.  p. 

Duplikować  i.  zdwajać. 

Dur  ti>.  w  mu!.  tonacja  lub 
gfnua  o  wielkiej  tercji,  skra- 
dającej się  z  dwóch  całych 
tonów. 

Dura  lex  sed  lex  ł.  twarde 
prawo — lecz  prawo. 

Dura  necessitas  1.  twarda 
konieczność. 

Durante  causa  durat  effectus 
i.  dopóki  trwa  przyczyna, 
trwa  i  skutek. 

Duser  /.  grzeczność,  słod- 
kie słówko,  kompliment;  na- 
■  piwek. 

Du  sublime  au  ridicule  II  n'y 
a  (}u'un  pas  /.  (dii  s0ilim  o  ri- 
diicMl  ii  ńja  k{  pa)  od  wznio- 
słości do  śmieszności  tylko 
jeden  krok. 

Ouumwlrał  ł.  panowanie 
■2-ch  mężów. 

Dux  i.  książę,  wódz;  w 
miiz.:  główny  temat  w  fudze. 

Dwt.  skr.  Pennyweight  tobj. 

Dychroizm  *g.  dwubarw- 
ność. 

DycMować  >i.  zatykać  szpa- 
ry (pakułami ,  suknem 
1  t.  p.). 

Dychtowny  n.  spójny,  szczel- 
ny, mocny,  tęgi. 

Dydaktyka  g.  część  peda- 
gogiki, podająca  prawidła 
nauczania;  umiejętność  na- 
liczania; dydaktyczny,  nau- 
czający. 

Dyfamac|a  ł.  oszczerstwo, 
szkodzenie  czyjej  dobrej 
sławie,  potwarz,  nastawa- 
nie  na  honor,  zniesławie- 
nie. 

Dyferencja  ł.  różnica; 
spór. 

Dyferencjacja  nł.  różnicz- 
kowanie. 

Oyferencjalny  rachunek  ni. 
rachunek  różniczkowy;  da 
taryfa:  stawka  za  przewóz 
pewnego  gatunku  towaru, 
stosunkowo  mniejsza  na  od- 
ległościach dłuższych  niż 
na  krótszych;  d-y  termometr 
przyrząd  pokazujący  różni- 
cę jednoczesnej  temperatu- 
ry dwuch  miejsc. 

Dyferować  ł.  różnić  się. 
zha':za'',  nie  zgadzać  się. 

Oyfidencja  t.  niedowierza- 
ni'',pofl(!JrzeTiie. 

Dyfrakcja  nt.  uginanie  się 
lironiicni  światła, zboczenie. 

Oyfterja,  Dyfteryt  *g.  błoni- 
ca, niebezpieczna  zaraźliwa 
choroba  gardła. 

Oyftongj.  dwugłoskii. 


Dyfuzja  {.  wzajemne  prze- 
nikanie i  mieszanie  się  z  so- 
bą rozmaitych  cieczy  i  ga- 
zów; nierównomierne  od- 
bicie się  światła. 

Dyga ./'.  grobla. 

Dygamja  *g.  dwużeństwo. 

Dygesta  of>.  Digesta. 

Dygiestja  i.  trawienie; 
rhftn.  wytrawianie. 

Dygitaleina,  Dygitalina  ni. 
sub.stancja  trująca  otrzymy- 
wana z  roślij.y  napai'stnicy 
szkarłatnej  (digitalis). 

Dygnitarz  nł.  piastujący 
wysoki  urząd  lub  godność, 
dostojnik. 

Dygresja  1.  odstąpienie , 
zboczenie  od  rzeczy. 

Dyjeta  ob.  Djeta. 

Dykasterjay.  wydział  władz 
rządowych. 

Dykcja  i.  sposób  wysło- 
wienia się,  wymowa. 

Dykcjonarz  nt.  słownik. 

Dyktando,  Dyktat  /.  spisy- 
wanie tego,  co  mówiący 
każe  pisać  podług  swoich 
słów. 

Dyktator  ł.  czasowy  na- 
czelnik państwa  z  władzą 
nieograniczoną. 

Dyktatura  ł.  władza  dykta- 
tora; czas  jego  rządów. 

Dykteryjka  ł.  krótka  po- 
wiastka żartobliwa,  aneg- 
dota. 

Dylacja  2.,  Dylata  zwleka- 
nie, ociąganie  się,  odrocze- 
nie w  sprawach  sądo- 
wych. 

Dyiapidacja  ^.,  trwonienie, 
marnowanie,  rujnowanie. 

Dyiatacja  i.  rozszerzenie 
(np.  granic). 

Oyiałoryjny  ł.  dotyczący 
przewleczenia  sprawy. 

Dylemat  g.  dwojaki  wnio- 
sek ,  rodzaj  rozumowania 
z  dwóch  przeciwnych  zało- 
żeń, prowadzący  do  jedne- 
go wyniku;  trudny  wybór 
między  dwiema  ostateczno- 
ściami. 

Dyletant  u>.  miłośnik  sztu- 
ki i  nauki  oddający  się  jej 
z  amatorstwa  nie  z  zawodu, 
nie  specjalista,  amator. 

Oyletantyzm  nł.  lubowanie 
się  w  Sztuce  lub  nauce,  bez 
zawodowego  oddania  się  jej; 
niedokładna  znajomość  da- 
nej sztuki  lub  nauki, amator- 
stwo. 

Oyliians  /.  pośpieszny  po- 
wóz p<jcztowy. 

Dylueydacja  ł.  wyjaśnienie, 
wykazanie. 

Dyiuwjum  oh.  Olluvlum;  dy- 
luwjalna  formacja,  pokłady 
czwartorzędowe  napływo- 
we, powstałe  w  ostatnim  o- 
kresie  gieologicznym,  skła- 
dające się  z  gliny,  mułu, 
piasku,  żwiru,  wapna  i  gła- 
zów (wtedy  żyły  olbrzy- 
mie ssaki  i  pojawił  się  czło- 
wiek). 


Dymensja  1.  wymiar,  roz- 
miar. . 

Dyminuacja  1.  zmniejsze- 
nie, uszkodzenie. 

Dymisja  ł.  uwolnienie  od 
stu/.by  rziiiluwcj. 

Dymitować  1.  doręczać,  od- 
dawać. 

Dymorfizm  *g.  dwuposta- 
ciowość:  własność,  skut- 
kiem której  ta  sama  roślina 
wydaje  liście,  kwiaty  i  t.  d. 
dwojakiej  postaci;  własność 
niektórych  płynów,  iż  wy- 
dają kryształy  dwojakiej  jio- 
staoi. 

Dyna  *g.  siła,  która,  dzia- 
łając na  masę  jednego  gra- 
ma, nadaje  mu  w  ciągu  se- 
kundy prędkość  jednego  me- 
tra na  sekundę. 

Dynamiczny  *g.  działający 
według  praw  dynamiki;  na- 
leżący do  dynamiki;  d-a 
teorja  objaśniająca  zjawiska 
ruchem  najdrobniejszych 
cząsteczek  ciał. 

Dynamika  g.  nauka  o  pra- 
wach ruchu  ciał  i  o  siłach 
poruszających  (część  me- 
chaniki); w  mm.  cieniowa- 
nie zależne  od  siły  fizycz- 
nej grającego. 

Dynamit  *g.  materjał  wy- 
buchowy z  nitrogliceryny 
z  dodatkiem  materjałów 
sypkich  niepalnych  np.jiia- 
sku,  krzemionki  i  t.  d. 

Dynamitard  /.  anaj-chista 
używający  dynamitu  jako 
środka  zniszczenia. 

Dynamizm  *g.  pogląd  filo- 
zoficzny, przyjmujący  siłę 
jako  główny  czynnik  bytu 
świata. 

Dynamoelektryczna  *g.  ma- 
szyna, wytwarza  elektrycz- 
ność za  pomocą  [iraey  me- 
chanicznej, poruszającej  e- 
lektro-magncsy;  skr.  Dynamo 
a.  maszyna  Dynamo. 

Dynamogienja  *g.  ]>otęgo- 
wanic  się  siły;  wzrost  po- 
czucia siły, 

Dynamogieniczny  *g.  wy- 
twarzający siłę. 

Dynamograf  "g.  przyrząd 
do  mii'rzpnia  oporu  pocią- 
gów kolejowych. 

Dynamometr  *g.  przyrząjj 
do  mierzenia  siły,  biło- 
micrz. 

Dynasta  g.  dziedziczny 
władca,  monarcha,  założy- 
cicf-  a.  członek  dynastji; 
możnowładca. 

Dynastja  g.  ród  panujący; 
przen.  ród,  którego  członko- 
wie z  ojca  na  syna  przez 
.szereg  pokoleń  pracują  z  od- 
znaczeniom w  jednym  i  tym 
samym  zawodzie. 

Dyngus  n.  zwyczaj  oble- 
watiia  wodą  w  drugie  świę- 
to Wiclkicjnocy,  śmigu.sł 

Oyo-  o/t.  także  Djo-. 

Dyonizos  g.  oh.  Bachus. 

Dyplokok   *(j.   każda   para 


bakterji  kulistych ,  mają- 
cych własność  układania 
się  w  pary  czyli  po  dwie. 

Dyplom  .9.  dokument  wy- 
dany przez  wyższą  władzę 
lub  zakład  naukowy,  nada- 
jący stopień  naukowy,  przy- 
wileje, godności  i  t.  p.;  pa- 
tent; dyplomaty,  dokumenty 
dyplomatyczne  i  historycz- 
no; dyplomowany,  mający  dy- 
plom. 

Dyplomacja  *g.  nauka,  for- 
ma i  sposób  znoszenia  się 
państw  między  sobą,  zała- 
twiania interesów  zewnętrz- 
nych i  spraw  międzynaro- 
dowych ;  osoby  kierujące 
polityką  międzynarodową; 
zręczność  W  postępowaniu; 
nieszczerość. 

Dyplomata  *g.  wyższy  u- 
rzędnik  państwowy,  zała- 
twiający zagraniczne  inte- 
resy państwa;  człowiek 
zręczny  w  postępowaniu; 
dyplomatyczne  ciało,  wszyscy 
posłowie  obcych  państw 
przy  jakim  dworze;  dyploma- 
tyczny sposób  mówienia,  mo- 
wa ostrożna,  gładka,  niekif 
dy  obłudna  i  dwuznaczna; 
dypiomatyzować,  postępować 
oględnie,  ostrożnie,  licząc 
się  ze  słowami. 

Oyplomatarjusz  ni.  zbiór 
dyplomów  i  przywilejów , 
mających  historyczne  i. po- 
lityczne znaczenie. 

Dyplomatyka  nł.  nauka  o 
starych  dokumentach,  icL 
rozróżnianiu  i  odczytywa- 
niu. 

Dypsomanja  *g.  opilstwo, 
powracające  w  pewnych  o- 
kresach." 

Dypterologja  "g.  część  zoo- 
logji  o  owadach  dwuskrzy- 
dłych. 

Dyptyk  *g.  obraz  złożony 
z  dwóch  części;  lista  kola- 
torów czyli  dobroczyńców 
klasztoru. 

Dyrekcja  1.  zarząd;  kiero- 
Wiiictwo;  kierunek. 

Dyrektor  1.  kierujący  pew- 
ną instytucją. 

Dyrektorjat  ni.  urząd  na- 
czelny kierujący;  tytuł  rzą- 
du francuskiego  za  czasów 
W.  Rewolucji. 

Dyrektorjum  l.  władza  na- 
czelna. 

Dyrektywa  1.  kierunek  za- 
lecony ,  zasada  przewod- 
nia. 

Dyrhem  ar.  rodzaj  dawnej 
monety  tureckiej,  perskiej. 

Dyryglent  /.  kierownik;  za- 
rządzający; kapelmistrz. 

Dyrygować  ł.  kierować,  za- 
wiadywać, rządzić;  w  »iu:. 
wskazywać  grającym  a.  śpie- 
wającym takt  i  cieniowanie 
głosu. 

Dysażjo  w.  potrącenie  od 
wartości  [lieniędzy  mają- 
cych wyższy  kurs,  p''zy  za- 


Iłyscoptacjii   —  ł»y\vi/ja 


40 


auaui«  ich  na  pieniądze 
mające  kurs  niższy. 

Dysceptacja  t.  rozprawy, 
roztrząsanie. 

Oyscernować  1.  rozróżniać. 

Dyscesja  1.  rozdzielenie 
Ki(j,  rozbicie  sie. 

Dyscyplina  1.  karność,  po- 
rządek, rygor;  krótki  bat  o 
kilku  rzemykach  lub  sznur- 
kach; zbiór  systematyczny 
prawd  stanowiących  jaki 
k  i  e  r  u  n  (!  k  filozoficzny  a. 
dział  jakiej  nauki;  dyscypli- 
narna kara,  kara,  nałożona 
na  urzędnika  przez  jepo 
władzt;  zwierzchnią;  d-a 
władza ,  władza  przełożo  - 
nych  nad  podwładnymi  w 
sprawach  służbowych. 

Dyscypuł  /.  uczeń. 

Dysekcja  i.  rozcięcie,  roz- 
członkowanie ciała,  otwo- 
rzenie zwłok;  rozbiór  kry- 
tyczny jakiego  utworu,  ja- 
kiej teorji,  przez  rozłożenie 
na  czijści. 

Dysekować  t.  rozbierać , 
badiić  drobiazgowo. 

Dysenterja  g.  krwawa  bie- 
gunka. 

Dysertacja  /.  piśmienna  roz- 
prawa naukowa,  iUjieg.  bro- 
niona publi(v.nie  przy  ubie- 
ganiu się  it  stopień  nau- 
kowy. 

Dysertować  1.  rozprawiać, 
rozwodzić  sie  nad  czym  sze- 
roko. 

Dysfagla  *g.  chorobliwa 
trudno,4ć  połykania. 

Oysforja  ff.  nieprzyjemne 
poczucie,  uczucie  przygnę- 
bienia. 

Dysgracja  nł.  utracenie  ła- 
ski,niełaska;  dysgracjonować, 
dysgracjować,  pozh.iwić  łaski. 

Dysgre.sja  o/i.  Dygresja. 

Dysgusł  tr.  ni'v;hęć;  uieu- 
kontentowanie ;  obrzydze- 
nie; zniewaga. 

Dysharmonja  nt..  niezgod- 
ność, fałszywy  dfwięk,  roz- 
dźwięk;  nieporozumienie. 

Dyshonor  irł.  bezcześć, 
hańba. 

Dysjunkcja  oh.  Dyzjunkcja. 

Dysk  g.-t.  krąg;  ciężki 
krąg  służący  za  pocisk,  tar- 
cza. 

Dyska/.  tarcza  na  słupie 
z  jednej  strony  zielona 
z  drugiej  czerwona,  ozna- 
czająca granicę  stacji  kole- 
jowej; dziesiątka  (moneta, 
karta  do  gry). 

Dyskant  o/>.  Dyszkant. 

Dyskobol  g.  atleta  rzuca- 
jący dyskiem  (statua). 

Dyskomodować  i.  utrudniać, 
być  niewygcdiiym. 

Dyskonłer/.  skupujący  we- 
ksle dla  zdy.skontowania  ich. 
.  Dyskonto  «•.  potrącenie 
procentu  przy  zafiłaceniu 
wfk.slu  przed  terminem;  dy- 
skontować, strącpć;  weksel 
sprzedać    przed    terminem 


za  potrąceniem  procentu; 
dyskontowy  bank,  bank,  któ- 
rego głój^ne  operacje  pole- 
gają na  nabywaniu  weksli 
przed  termin^im  z  potrące- 
niem dyskonta  i  inkasowa- 
niu m  terminie  płatności. 

Dyskrazja  g.  zakażenie 
krwi. 

Dyskrecja  1.  zachowanie 
tajemnicy;  powściągliwość; 
względność  ,  delikatność  ; 
niewdzioranie  się  w  cudze 
tajemnice;  delikatność;  dy- 
skrecjonalny, zostawiony  do 
woli,  do  uznania;  dyskrecjo- 
nalna władza,  nadanie  wła- 
dzy jednej  osobie  podejmo- 
wania w  pewnych  razach 
wyjątkowych  środków,  jakie 
sama  za  .stosowne  uzna;  dy- 
skrecyjne  dni,  dozwolone  dni 
zwłoki  w  płaceniu  wetsli. 

Dyskredyt  /.  utrata  kredy- 
tu, zaufania,  zla  opinja. 

Dyskredytować   /.    zepsuć 
wziętość,  reputację,  opinję. 
Dyskretny  /.  umiejący  za- 
chować tajemnicę;  delikat- 
ny, skromny. 

Dyskurs  ł.  rozmowa,  roz- 
prawa. 

Dyskurować  1.  prowadzić 
dyskurs,  rozprawiać. 

Dyskusja  /.  rozprawa,  ust- 
ne roztrząsanie  sprawy,  wy- 
miana wzajemna  poglądów. 
Dyskutować   1.  roztrząsać, 
rozprawiać. 

Dyskwalifikować  /.  uzna- 
wać w  kim  a.  w  czym  brak 
wymaganej  kwalifikacji  (do 
jakiej  czynności  lub  użyt- 
ku); czynić  kogo  a.  co  nie- 
zdatnym do  jakiego  celu. 
Dyslokacja  ofi.  Dyzlokacja. 
Dysmembracja  i.  rozczłon- 
kowanie, rozdzielenie;  usz- 
czuplenie uposażenia  ko- 
ścielnego. 

Dysocjacja  t.  rozpadniecie 
się,  rozluźnienie,  rozkoja- 
rzonie. 

Dysolucja  i.  rozkład,  roz- 
przężenie. 

Dysolwować  1.  rozkładać, 
rozdzielać. 

Dysonans  /.  dźwięk  fałszy- 
wy, rozdźwięk,  niezgodność. 
Dyspartycja  nł.  podział. 
Dysparycja  nł.  zniknięcie. 
Dyspensa  śrł.   pozwolenie 
(na    zawarcie    małżeństwa 
pomimo   przeszkód),   zwol- 
nienie od   niektórych  reli- 
gijnych obowiązków  (np.  od 
postu). 

Dyspensatorja  iri.  postano- 
wienie władzy  duchownej. 
Dyspepsjaj'.  niestrawność. 
Dyspersja  »<.  rozproszenie, 
rozszczepianie    promieni 
światła. 

Dysponenda  nt.  w  księgar- 
stwie: książki  otrzymane  w 
komis  a  niesprzedane,  zo- 
stawione do  rozporządzenia 
tego,  który  dostarczył. 


Dysponent  */.,  Dyspozytor  i. 

zastępca  pryncypała  w  za- 
kładzie handlowym  lub 
przemysłowym  ;    zarządza- 

Dysponować  1.  rozporzą- 
dzać, wydawać  rozfKjrządze- 
nia;  usposabiać,  przygoto- 
wywać, dysponowany,  do  cze- 
goś usposobiony,  przygoto- 
wany. 

Dyspozycja  I .  polecenie, 
r<.zpiJ^z<^dzfenie,  zarządze- 
nie; usposobienie,  skłon- 
ność; w  stylislyie:  i>odział 
odpowiedni  tematu  na  czę- 
ści, rozkład,  plan  utworu; 
być  do  d-cji  być,  do  rozpo- 
rządzenia. 

Dyspozytor  ł.  oh.  Dysponent. 

Dysproporcja  >»/.niepropor- 
cjonalno';ć. 

Dysproporcjonainy  nł.  od- 
znaczający się  brakiem  pro- 
porcji ;  niestosowny ;  nie- 
kształtny. 

Dysputa  /.,  Dysputacja  t. 
spór  uczony;  słowna  wy- 
miana poglądów  między  u- 
czonymi,  ustna  rozprawa 
naukowa,  prowadzona  wo- 
bec grona  słuchaczów. 

Dysputować  ł.  prowadzić 
dysputę;  rozprawiać,  spie- 
rać się. 

Dystans  yl  odległość  mię- 
dzy dwoma  punktami;  od- 
ległość ściśle  określona;  dy- 
stansowa Jazda,  jazda  na  jed- 
nym  koniu  na  wi<^kszych 
odległościach  bez  odpo- 
czynku. 

Dystansować/,  prześcigać. 

Cysłeleologja  V  t  e  o  r  j  a 
zjawisk  niezgodnych  z  pla- 
nem celowym  świata;  bez- 
celowość; nienormalność. 

Dystrakcja  ł.  roztargnienie; 
rozrywka;  przeszkadzanie. 

Dystrakf  /.  człowiek  roz- 
targ.niony. 

Dystrybucja  1.  podział,  roz- 
dawanie, rozdzielanie;  na- 
zwa handlu  tytuniem,  tra- 
fika; dystrybucyjny,  podziel- 
ny,  szczegółowy. 

Dystrybuować  t.  rozdzie- 
lać, wydzielać. 

Dystrybutor  t.  rozdziela- 
jący, rozdający;  handlujący 
wyrobami  tytiiiiiowemi. 

Dystrybutywa  nł.  rozdawa- 
ąie  urzędów  wakujących. 

Dystrykt  i.  obwód,  okri\g, 
powiat. 

Dystych  g.  dwuwiersz. 

Dystylacja  ł.  przekrapla- 
nie,  zamienianie  płynów  na 
parę,  a  potem  oziębienie  i 
skroplanio  w  innym  naczy- 
niu celem  oczyszczenia  od 
przymieszek;  pędzenie  oko- 
wity. 

Oystylamia  {ob.  dystylować) 
zakład  do  dystylacji  spiry- 
tusu, olejów,  ropy  i  t.  p. 

Dystylator  t.  oczyszczający 
wódkę,  fabrykant  wódek. 


Dystylować  l.  \  .ddaw;vć  dy- 
stylacji, przi|/i;UZ<lĆ. 

Dystyng(w)ować  t.  wyróż- 
niać; dystrn|(w)«wa*y,  od; 
znaczają<  y  się  wytworno- 
ścią  form  towarzyskich. 

Dystynkcja  /.  wyróżnienie; 
postępowanie  według  wy- 
twornych iwyczajor  towa- 
rzyskich. 

DystyaktorJiMi  irl.  znaczek 
symboliczny, przypinany  na 
piersi  lub  noszony  na  wstę- 
dze, wskazujący  godność 
piastowaną  albo  stopień  na- 
ukowy. 

Dysunita  oh.  Dyzanłta 

Dysydent  t.  niekatolik,  in- 
nowierca w  d«u).  Polsce; 
nienależący  do  religji  pa- 
nującej; od.szczepieniec. 

Dysymilacja  /.  zastąpienie 
powtarzającego  się  brzmie- 
nia innym  np.  MMlatittco  za- 
miast mutartiito. 

DysymulacJa  t.  udawanie, 
ukrywanie  jirawdy,  obłuda. 

Dysymulować  t.  taić  się 
z  czym,  nie  dać  poznać  p<i 
sobie. 

Dysypacja/.  roztrwonienie. 

Dysypator  ł.  marnotrawca. 

Dyszkant  tr .  najwyższy 
głos  w  śpiewie;  osoba  śpie- 
wająca tym  głosem. 

Dyieizm  'g.  doktryna  dwo- 
istego bóstwa,  dwojakiej 
przyczyny  (dobrej  i  złt-j). 

Dytyramby,  pieśń  pochwal- 
na na  czyją  czfe^ć;  pieśń  na- 
miętna; śpiew  pełen  na- 
tchnienia. 

Dywagacja  nt.  chwiejność; 
odchodzenie  od  przedmio- 
tu; bredzenie. 

Dywagować  t.  odstępować 
w  mowie  od  głównego 
przedmiotu;  bredzić. 

Dywan  tur.  wielka  rada 
państwa,  sąd  najwyższy  w 
Turcji;  kobierzec;  d.  kwia- 
towy, klomb  z  kwiatami  two- 
rzącemi  deseń,  kobierzec 
kwiati'wy. 

Dywergiencja  ł.  rozbież- 
ność; zbaczanie  od  pierwot- 
nego kierunku. 

,  Dywersja  t.  odwrócenie  u- 
wagi;  rozrywka;  uszczerbek; 
niespodziewany  napad  lub 
ruch  wojska  w  celu  rozerwa- 
nia uwagi  przeciwnika  i  po- 
krzyżowania mu  planów;zro- 
bić  d-ję,  popsuć  czyje  plany. 

Dywertyment  u.  rozrywka, 
przyjemność. 

Dywidenda  /.  [/.]  część  czy- 
stego zysku  z  przedsiębior- 
stwa akcyjnego  przypadają- 
ca na  jedną  ;ikcję. 

Dywidować  1.  dzielić. 

Dywinacyjna  t.  zdolność. 
zdolność  wróżenia,  przepo- 
wiadania, prorokowania,  od- 
gadywania. 

Dywizja  i.  podział;  dziele- 
nie; [f!\  oddział  wojska 
z  wszy.stkiemi  lub  kilkoma 


41 


Dywizjon  —  Enorescnioja 


rodzajami  broni,  mogący  po- 
dejmować samodzielnie  ru- 
chy (złożony  zwykle  z  4-ch 
pułków). 

Dywizjon  f.  [/.]  oddział  ju- 
«dy  złożony  z  dwóoti  szwa- 
dronów; oddział  piechoty 
rłorony  z  dwóch  kompanji; 
dywizjoner,  w  Austrji  gene- 
rał -  porucznik  dowodzący 
dywizją. 

Dywizorek  «■/.  przyrząd 
drukai-ski  do  utrzymania 
aad  kasztą  rękopisu  ze  wska- 
zówką oznaczającą  składane 
wiersze. 

Dywulgacja  ni.  rozgłosze- 
nie tajemnicy. 

Dywulgować    ł.    wypaplać 
tajemnicę. 
Dyz-  g.  ob.  także  Dys-. 
Oyzasocjacja  nt.   kojarze- 
nie   wyobrażeń    rozdzielo- 
nych  {przez   wypad  ogniw 
pośrednich). 
Oyzgust  ob.  Dysgusł. 
Dyzintegracja  ni.  rozdzie- 
lenie, rozłączenie. 

Dyzjunkcja  /,  rozdział,  roz- 
łączuo^e,  rozjemczoś<5. 

Dyzlokacja/.  rozmieszcze- 
aie,  rozłożenie  np.  wojska, 
przemieszczanie,  przesnnię- 
)ie,  zaburzenie  w  położeniu 
jkał ;  wypi'owadzenie  ich 
!  pierwotnego  położenia. 

Dyzobligować  nt.  uwalniać 
j)d  zobowiązań. 

Dyzunita  ni.  wyznawca  Ko- 
icioła  wschodniego  (w  daw. 
'olsce),  który  nie  przystąpił 
.0  unji  brzeskiej,  nieunita. 
Dyżur/,  służba  obowiąz- 
owa  w  danym  dniu  lub  no- 
y  na  podstawie  ułożonego 
orządku  służbowego;  dy- 
umy,  pełniący  dyżur. 

Dziandzlu/r  mandi.  wielko- 
ządca  Maudżurji  mianowa- 
y  przez  rząd  chiński. 
Dzianet  [«-.]  okazały  koń 
asy  włoskiej,  hiszpańskiej 
ih  tureckiej   pod   kawale- 
jystę  lekko  zbrojnego. 
Dziekan  ł.  duchowny,  za- 
'.ądzający  dekanatem;  pro- 
)8or  na  czele  wydziału  u- 
iwersyteckiego. 
Dziekanat  M.  pewna  ilość 
irafji  będących  pod  wła- 
żą dziekana. 

Dzirył  ar.  rodzaj  krótkiej 
łóczni,  służącej  za  pocisk. 
Dziwer  tur.  deseń  na  stali 
imasceńskicj;  dziwerować, 
odrawić,  kuć  żelazne  i 
Alowe  druty,  skręcone  ra- 
»m,  dla  otrzymania  stali 
emasceńskiej). 
Dżamja,  Dżamłd  ar.  me- 
•.et. 

Ożeneryksza,  japońska  ry- 
za (ob.)  o  jodnem  kole. 
Dżentelman  ob.  Gentleman. 
Dietob.  Jet. 

Dżiudiitsu  Jap.  rodzaj  gi- 
nastyki  japońskiej,  zapaś- 
ctwo  polegające  na  wyra- 


bianiu siły  i  zręczności,  na 
znajomości  sposobów  jak- 
najprędszego  obezwładnie- 
nia p)'zeciwnika,  z  użyciem 
jaknajninioJRzogo  wysiłku, 
tudzież  na  znajomości  spo- 
sobów odparcia  przeciwnika 
biegłego  w  tej  sztuce. 

Dżoklej  ofi.  Źokie{. 

Dźon-Bull,  ob.  John  Buli. 

Dżonka  chM.  niezgrabna 
ale  lekka  i  szybka  dwuma- 
sztowa  chińska  łódź  żiiglo- 
wa. 

Dżuma  tiir.  morowa  zara- 
za, j)owodująca  obrzmie- 
nie gruczołów  i  zakażenie 
ki'\vi. 

Dżungla  hind.  [a.\  obszer- 
na płaszczyzna  pokryta  za- 
roślami, gdzieniegdzie  ba- 
gnista, w  Indostanie. 

Dżut  oh.  Juta. 

Ożygitówka  (w.  [r.]  popisy 
gimnastyczne  konne  wyko- 
nywane przez  Czerkiesów  i 
Kozaków. 

Dżyn  a.  wódka  jałowcówka. 

Dżyngoizm,  JIngoIzm,  szo- 
winizm anglo-saekiwAnglji 
oraz  w  Stanach  Zjednoczo- 
nych Ameryki  Północnej 
(od  imienia  patrjoty  angiel- 
skiego Jingo). 

Dźwir  ob.  Dziwer;  dźwirów- 
ka,  strzelba  dziwerowana. 


E. 


Eagle  a.  figi)  złota  moneta 
w  Stanach  Zjednoczonych 
Amei-j-ki  Półn.  =  10  dola- 
rom. 

Earl  a.  (erl)  hrabia  w  An- 

glji- 

East  a.  (isl)  wschód. 

Eastem  «.  (tslernj  wscho- 
dni. 

Eau  de  Cologne  /.  fo  do  ko- 
lon) woda  kolońska  pach- 
nąca. 

Eau  torte  /  fo  /orf)  kwas 
saietrzany,  serwaser;  rodzaj 
miedziorytu  trawionego  tym 
kwasem  (akwaforta). 

Ebenlsterja  /.  stolarstwo 
meblowe  ai-tystyczne. 

Ebjonici  liebr.  dotl.  ubo- 
dzy: sekta  żydowsko-chrze- 
.^cijańska  powstała  w  2-gim 
wieku  w  Palestynie,  u- 
znająca  tylko  część  zasad 
chrześcijańskich. 

Eblls  ar.  zły  duch,  przy- 
wódca szatanów  według  Ma- 
hometa, duch  ciemności;  ob. 
Iblis. 

Ebonit  a.  masa  rogowa, 
czarna,  z  kauczuku  wulka- 
nicznego, używana  na  wy- 
roby   niektórych    przyrzą- 


dów elektrycznych  i  lekar- 
skich. 

Ebulicia  1.  wrzenie  gwał- 
towne, kipienie;  powstawa- 
nie pęcherzy. 

E.  c.  skr.  Exempli  causa 
l.  dla  prs;yjcładu. 

Ecart  j.  w  handlu:  róż- 
nica między  kursem  dnia 
a  kursem  dostawy. 

Ecartj  /.  {ekariej  rodzaj 
dwuosobowej  gry  w  karty. 

Ecce  homo!  t.  dosl.  oto  czło- 
wiek! wizerunek  Chrystusa 
z  cierniową  koroną. 

Ecclesia  /.  zgromadzenie 
wiernych.  Kościół;  E.  mili- 
tans  Kościół  wojujący;  E. 
trlumphans  Kościół  tryumfn- 

Echange  J.  (ena'^21  wy- 
miana. 

Echantillon  /.  (es!a"tiją) 
pł'óbka  okazowa. 

Echappemenł  /.  (eszapmc^) 
wychwyt  kotwicowy  lub 
walcowy  do  regulowania  ru- 
chu w  zegarku. 

Echelle  /.  fetzeU  rynek 
handlowy,  port,  miasto  han- 
dlowe. 

Echin,  Echinus  g.-t.  woło- 
we oko,  jajownik,  ozdoba 
rzeźbiai-ska  w  kapitelu  sty- 
lu-doryc  kiego. 
*  Echinit  *g.  jeżowiec  ska- 
mieniały. 

Echo  g.  odgłos,  oddźwięk; 
odbif^ie  głosu. 

Echt  n.  prawdziwy,  jak 
należy,  dobry. 

Śclaireurs"/.  (eklerór)  for- 
poczty  wysłane  dla  rozpo- 
znaniu stanowisk  nieprzy- 
jacielskich. 

Ecossaise/.  (ekotez)  taniec 
szkocki. 

Ecu  /.  (ekii)  dawniejsza 
srebrna  moneta  francuska 
=  dzisiejszym  5-ciu  fran- 
kom. 

Ecumeur  de  mers  .f.  fekU- 
mór  do  mer)  pirat,  rozbójnik 
morski. 

Ed.  skr.  edidit  /.  wydał. 

Edda  KiłT.  dofl.  prabab- 
ka; tytuł  zbioru  podnń  o 
bożkach  i  bohaterach  skan- 
dynawskich. 

Edeling  ».  szlachcic  u  sta- 
rcz. Giermanów. 

Eden  hcbr.    raj,  rozkosz; 
I  redeńłkl,  rajski,    niebiański. 

Edenizm  ni.  czas  poprze- 
dzający epokę  barbarzyń- 
stwa (ob.  Eden). 

Edition  de  luxe  /.  (tditją  do 
liiks)  wydanie  zbytkowne, 
ozdobne. 

Editio  princeps  ł.  najdaw- 
niejsze wydanie  dzieła,  pier- 
wodruk; zwł.iszcza  pierw- 
sza edycja  pisarza  starożyt- 
nego. 

Edier  n.  szlachcic  nie- 
miecki. 

Edomczyk,  nieprzyjaciel 
żydów,  tatar. 


Edrodon  stie.  [/.]  puch 
Łączki  edredonowej. 

Edukacja  t.  wychowanie, 
wykształcenie. 

Edukt  1.  wyciąg  zrobiony 
drogą  chomiczuo-technicz- 
ną;  dowodzenie  prawne  po- 
chodzenia szlachetnego;  wy- 
ciąg' z  dokumentu. 

E  duobut  malit  minimuni  e- 
llgendum  est  1.  z  dwojgu  złego 
należy  wybrać  mniejsze. 

Edycja  1.  wyda.-iie  książki, 
nakład  (dzieła). 

Edyficjum  t.  budowla, 
gmach. 

Edykt  ł.  rozkaz,  rozporzą- 
dzenie władzy,  wyrok. 

Edyl  1.  urzędnik  czuwają- 
cy nad  bezpieczeństwem  i 
porządkiem  w  dawnym  Rzy- 
mie, mający  także  nadzór 
nad  budowlami. 

Edypowy,  trudny  do  odga- 
dnięcia (od  imienia  bajecz- 
nego króla  Edypa). 

Edytor  1.  wydawca  (książ- 
ki). 

Efeb  g.  w  starożytnej  Gre- 
cji młodzieniec  dojrzewa- 
jący. 

Efekt  1.  wrażenie;  skutek; 
efektowny,  zwracający  na  sie- 
bie uwagę  i  sprawiający 
dobro  wrażenie;  efekciar- 
stwo, uganianie  się  za  efek- 
tami. 

Efekta,  Efekty  1.  ruchomo- 
ści, rzeczy,  szczególniej  po- 
dróżne i  wojskowe;  pakun- 
ki; papiery  wartościowe  dłu- 
goterminowe, znajdujące  się 
w  obiegu;  rzeczy  warto- 
ściowo. 

Efektywny  /.  istotny,  rze- 
czywisty. 

Efemeryczny  ff.  krótkotrwa- 
ły; cnwilowy,  przemijają- 
cy. 

Efomeryda  g.  żyjątko  kró- 
tkotrwałe; pisemko  ulotne 
podające  zdarzenia  dnia; 
owad  żyjący  dzień  jeden, 
jętka;  przen.  istota  szybko 
przemijająca;  e-y  tablice  a- 
stronomi',-zne,  w  których 
podane  jest  położenie  ciał 
niebieskich,  obliczone  na 
rok. 

Efemeryzffl  *g.  krótkotrwa- 
łość. 

Efeminacja  r.  zniewieścia- 
łość. 

Efendi  tur.  pan,  mistrz, 
godujść  wysokiego  urzęd- 
nika i  uczonego  w  Turcji. 

Eferwescencja  /.  wzburze- 
nie, pienienie  się. 

Efeta  g.  w  starożytnych 
Atenach  sędzia  kryminaln.y. 

Effigies  /.  wyobrażenie,  o- 
b)-az;  w  numizmatyce  głowa 
lub  popiersie  portretowe  o- 
soby;  ob.  In  effigie. 

Efimek  r.  dawny  talar. 

Eflorescencja  ni.  wykwita- 
nie, kwitnienie;  wyrzut  na 
skórze;  rozpadanie  się  kry- 


Kfiucncja   -     Kkifrka 


42 


sztafów  soli  na  raiałki  pro- 

Efluencja  nt.  wypływ. 

Efod  ff.  oh.  Humerał. 

Efor  g.  członek  władzy  są- 
dowoj  i  administracyjno]  w 
dawnej  8parcie,  czuwający 
nad  obyczajami  królów  i 
urzf;dników;  nadzorca  ko- 
ścielny i  szkolny ;  efor- 
ka,  przełożona,  nadzorczy  ni 
szkół  żeń.skich  za  czasów 
Ksi(;.stwa  War.szaw.skiego ; 
dama  klasowa. 

Efraizm,  Efraimita,  moneta 
z  licbego  srebra  a.  złota, 
bf^dąca  w  obiegu  w  Polsce 
za  .\ugusta  III  (od  imienia 
mincarza  Efraima  Brenna). 

Efrakcja  ni.  włamanie. 

Efronł  /'.  zuchwalec,  aro- 
gaTit. 

Efronterja  /.  bezcze'ność, 
buta,  zarozumiałość,  arogar,- 
cja,  zuchwalstwo. 

E.  g.  skr.  Exempli  gratia  /. 
dla  przykładu. 

Ćgal  /.  równy,  jednakowy; 
taki  sam,  podobny. 

Egalitaryzm  f.  dążenie  do 
zrównania  ludzi  między  so- 
bą czy  to  pod  względem 
praw,  czy  pod  wz^ędem  do- 
chodów. 

Egaliłć  f.  równość. 

Egalizować  /.  wyrówny- 
wać. • 

Egerja  1.  nimfa,  doradczy- 
ni króla  rzymskiego  Numjr 
Fompiljusza;  wogóle:  dorad- 
czyni. 

Egestas  artes  docet  ł.  nie- 
dostatek uczy  wszystkiego. 

Egestja  1.  wydzielanie 
z  ciała  części  zużytych. 

Egida  g.-l.  puklerz,  tar- 
cza, opieka,  osłona,  prze- 
wodnictwo. 

Egiptolog  *g.  znawca  sta- 
l'ożytności  egipskich. 

Egipłologja  *g.  nauka  o  ję- 
zyku, piśmie  i  cywilizacji 
staru-egipskiej. 

Egiantyna  /.  róża  dzika. 

Ego  1.  ja. 

Egocentryczny  nt.  poczy- 
tujący swoje  „ja"  za  cel 
wszystkiego. 

Egoista  nt.  samolub,  so- 
bek. 

Egoizm  nt.  samolubstwo, 
sobkostwo,  interesowność. 

Egotyczny  ni.  samobytny; 
polegaj.jcy  na  istnieniu  tyl- 
ko własnego  ja;  e-a  poezja, 
poezja,  której  przedmiotem, 
jest  osoba  autora. 

Egotyzm  ni.  skłonność  do 
zajmowania  wszystkich  .swo- 
ją osobą;  w/i/.Solipsyzm^oA.'>. 

Egreta  /.  kitka  z  piór  lub 
drogich  kamieni;  wyłado- 
wanie elektryczne  w-  posta- 
ci świetlnego  wachlarzyka. 

Egyptienne  /.  w  drukar- 
stwie: pismo  egipskie  rów- 
ne, bez  cienkich  sztrychów. 

Egzacerbacja  t.  podrażnie- 


nie, rorgorycjsenie;  pogor- 
KZiTiic  (choroby). 

Egzagieracja  1.  przesada. 

Egzakcia  1.  ściąganie,  po- 
datków. ' 

Egzaktor  1.  poborca  podat- 
ków. 

Egzaltacja  /.  uniesienie, 
zapał  przesadny;  zbytnie 
podniesienie  uczuć;  egzalto- 
wany, łatwo  się  unoszący, 
zapaleniec. 

Egzamin  /.  przesłuchanie 
z  postępu  w  nauce,  spraw- 
dzenie, badanie. 

Egzaminator  t.  sprawdza- 
jący, przesłuchujący  zdają- 
cego egzamin;  egzaminator- 
ski  ton  pytania,  napuszony, 
przesadny. 

Egzantema  .?.,  Egzantema- 
tyczna  gorączka,  rodzaj  fe- 
bry, przy  której  perjodycz- 
nie  zjawiają  się  i  znikają 
wyrzuty  sicóriio. 

Egzarcha  g.  w  kościele 
greckim  .najstarszy  metro- 
polita; dawniej  wielkorząd- 
ca bizantyjski. 

Egzarcbat  irl.  godność  eg- 
zarchy:  obszar  będący  pod 
zawiadywaniem  a.  zarzą- 
dem egzarchy. 

Egzasperacja  /.  wielkie 
rozdrażnienie ,  rozjątrze- 
nie. 

Egzegeta  g.  uczony  wykła- 
dający Pismo  Święte,  obja- 
śniający je. 

Egzegeryka  g.  nanka  wy- 
łożenia, objaśnienia. 

Egzegeza  g.  olijaśnienie, 
•wykład  (Pisma  Św.). 

Egzekracja  1.  zdjęcie  świę- 
ceń, uroczyste  wyklęcie. 

Egzekrować  1.  przeklinać, 
złorzeczyć. 

Egzekucja  t.  wykonanie, 
spełnienie  wyroku;  wyko- 
nanie utworu  muzycznego; 
wykonanie  kary,  zwłaszcza 
kary  śmierci;  ściąganie  pod 
przymusem  należności  skar- 
bowych; przez  wyznaczenie 
licytacji,  lab  przysłanie  żoł- 
nierzy na  postój  do'  czasu 
uiszczenia  należności  skar- 
bowej; żołnierze  posłani  dla 
wymuszenia  podatku;  egze- 
kucyjny proces  proces  o  nie- 
właściwość egzekucji. 

Egzekutor  1.  wykonawca 
(wyroku ,  testamentu);  u-, 
a^zędnik  niższy,  wykony- 
wująoy  polecenia  swego 
zwierzchnika. 

Egzekutywa  irl.  władza.wy- 
konawcza;  przymusowa  wy- 
konalność poleceń,  wyro- 
ków. 

Ekzekwent  t.  ekzekwujący 
na  mocy  wyroku. 

Egzekwje  1.  naljożeństwo 
za  umarłych. 

Egzekwować  1.  wykony- 
wać; ściągać  przymusowo 
podatki  zaległe. 

Egzema  g.  rodzaj  choroby 


skórnej:   wyprysk   swędzą- 
cy- 

Egzemcia,  Egzempcja  t.  wy- 
jęcie, uwolnienie  od  cięża- 
ru; przywilej  uwalniający 
od  obowiązku  prawem  na- 
kazanego; uwolnienie  z  pod 
jurysdykcji  bezpośredniego 
zwierzchnika  kościelnego, 
a  poddanie  wyższemu;  wy- 
kup  majątku  zastawionego. 

Egzemplarz  /.  jedna  sztuka 
z  ogółu,  jeden  okaz. 

Egzefhpt,  Egzemt  /.  uwol- 
fliony  od  jakiegoś  obowiąz- 
ku. 

Egzenterować  1.  otwierać 
zwłoki,  wyjmować  wnętrz- 
ności z  trupa  w  celu  zbada- 
nia ich. 

Egzercerować,  Egzercyro- 
wać  n.  uczyć  robienia  bro- 
nią. 

Egzercycje  1.  ćwiczenia, 
wpr.iwy. 

Egzercytować  się  1.  ćwi- 
czyć się,  wprawiać  się. 

Egzerga  /.  miejsce  u  spo- 
du medalu  a.  monety,  gdzie 
umieszcza  się  napis  lub 
data. 
•  Egzlialacja  /.  wyziew,  wy- 
dzielanie gazów. 

Egzoticja  1.  obowiązek  da' 
wania  kwater  bezpłatnie  dla 
dworu  królewskiego  i  dy- 
gnitai"zy. 

Egzogamja  "g.  zakaz  za- 
wierania małżeństw  z  oso- 
bą tego  samego  rodu,  szcze- 
pu, jako  podstawa  urządzeń 
rodzinnych  w  pewnym  daw- 
nym okresie  rozwoju  ludz- 
kości. 

Egzolucja  t.  zapłata. 

Egzonerować  /.  uwalniać 
od  ciężaru. 

Egzorbitancja  trt.  niezgod- 
ne z  prawami  postępowanie 
lub  zarządzenie;  przekro- 
czenie miary;  bezprawie, 
wybryk. 

Egzorbitanł  1.  przestępca. 

Egzorcysta  g.  zaklinacz, 
mający  władzę  wypędzania 
złych  duchów;  kleryk  ma- 
jący mniejsze,  trzecie  świę- 
cenie. 

Egzorcyzm  g.  wypędzanie 
złego  ducha  przez  zaklę- 
cie; egzorcyzmować,  poświę- 
cać (kościelnie)  dla  uwol- 
nienia od  złego  ducha. 

Egzorta  nt.  napomnienie, 
przemówienie  religijne  o- 
kolicznościowe;  kazanie  do 
młodzieży  szkolnej  zastoso- 
wane; mowa  pogrzebowa. 

EgzOsmoza  *g.  mieszanie 
się  płynów  gęstszego  z  rzad- 
szym za  pomocą  przesiąka- 
nia przez  oddzielającą  je 
błonę  a.  przez  ściankę  po- 
ro watą. - 

Egzotermiczność  *g.  taki 
przebieg  procesu  chemicz- 
nego, iż  zarazem  ciepło  się 
wydziela. 


Egzoteryczny  g.  przezna- 
czony dla  ogółu,  dohtępny 
(wykład  tajemnic  religij- 
nych, systemów  filozoficz- 
nych), j>opulamy. 

Egzoterytta  *g.  popala- 
zator. 

Egzolycyzai  *'g.  barbaryzm, 
używanie  wyrazów  i  zwro- 
tów cadzoziemskich  zamiast 
swojskich. 

Egzotyczny  g.  pochodzą- 
cy z  obcych  klimatów,! 
z  odmiennych  cywilizacji;  i 
przedstawiający  zjawiska  i 
właściwe  strefom  odmien- 
nym; cudzoziemski,  obcy; 
egzotyczneić  ob.  Egzotyzn. 

Egzotyzm  "g.  cecha  obco- i 
krajowa,  cudzoziemska. 

Egzul,  Egzulan,  Egzulant  t. 
wygnaniec,  banita,  wycho- 
dziec;  egzulka,  wygnanka; 
egzulancki,  wygnańczy. 

Egzulat  /.  wygnanie,  ogół 
wygnańców. 

Egzulować  1.  pójść  na  wy- 
gnanie. 

Egzyljum  1.  wygnanie. 

Egzystencja  /.  byt,  istnie- 
nie, zajęcie  dające  utrzy- 
manie. 

Egzystować  1.  istnieć,  być. 
mieć  wystarczające  utrzy- 
manie. 

Egzystymacja  1.  poważanie, 
szacunek. 

Eile  mit  Weile  n.  =  Festin«| 
lenta  t.  lab.i. 

Ettgut  n.  towar  wysiany 
pociągiem  pośpiesznym. 

Ein  mai  kein  mai  n.  jeden 
jedyny  raz  nie  bierze  sici 
w  rachubę,  pierwsze  prze- 
pustne. 

Ein  Mann  ein  Wort  n.  czło- 
wiek, na  którego  liczyć  mOi 
żna,  gdy  da  słowo,  „liczyi 
jak  na  Zawiszę". 

EinspSimer  n.  powóz  jad 
nokonny,  dorożka  jedno 
konna. 

Eisenbahnfieber  n.  dotł.  go 
rączka  kolei  żelaznej:  gwai 
towna  żądza  podróżowani 
kolejami  żelaznemi. 

Ejakuiacja  t.  wyrzucenu 
wyfryśnięcie  ;  wysunięci 
wyrazów  lub  głosek. 

Ejaleł  tur.  okrąg,  powii 
w  Turcji,  paszałyk. 

Ejekcja  /.  wymioty,  gwa 
towne  wydalenie  płynów. 

Ejekt  1.  w  ptyrhol.  cudz 
podmiot  utworzony  na  wz< 
własnego. 

Ejusdem  tarinae  1.  doi 
z  tej  samej  mąki;  tego  s 
mego  gatunku,  rodzaju. 

Ekarte  ob.  Ecarte. 

Ekcema  g.  ob.  Egzema. 

Ekchymoza  g.  podskóri 
wysięk  krwi,  siniec. 

Ekierka  /.  trójkącik  pr 
stokątny  z  drzewa,  metal 
celuloidu  lub  innego 
terjahi  do  rysowania  lii 
prostopadłych. 


43 


Ekiwok         Kksporymout 


Ekiwok  t.  oh.  Ekwiwok. 

Ekkiezja  ,<7.  ot>.  Ecciesia. 

Eklampsja  <7.  napad  drga- 
wek. 

Eklegma  g.  wszelka  mik- 
stura {,'<!■'<*"'''' ,  słudkawa, 
złożona  głównie  z  uleiiku  i 
kleiku. 

Eklektycyzm,  Eklektyzm  nf. 
wybieranie  z  rozmaitych 
Rystemów  f ilozofioznyoli  te- 
go, co  przypada  do  przeko- 
nania i  tworzenie  z  tego  o- 
sobiioj  całości:  filozofja  nie- 
samodzielna. 

Eklektyk  g.  filozof,  który 
z  rozniaityck  systeniatów 
wybiera  to,  co  mu  sitj  wy- 
daje najbliższym  prawdy; 
trtysta,  pisarz,  nie  majucy 
'  '  'O  kierunku  estetycz- 
zbieracz    niesarao  - 

Eklezjarcha  g.  zarządzają- 
cy kościołem,  djecezją. 

Eklezjasta  g.  sługa  kościo- 
'a,  kaznodzieja,  duchowny. 
Eklezjastyczny  g.  kościel- 
ly,  ducho.wny,  kapłański. 

Eklipsa,  Eklipsis  g.  za- 
ćmienie planety,  zaciem- 
[lienie. 

I    Eklipsować /.  znikać,  usu- 
\vai  się. 

i  Ekliptyka  g.  droga,  którą 
akrefila  .słońce  na  sklepie- 
niu niebieskim  w  ciągu  jed- 
'.ego  roku  w  pozornym 
i  wym  obiegu;  rzut  drogi 
I  iemi  dokoła  słońca  na  po- 
j  orne  sklepienie  niebies- 
;  ie. 
Ekloga^.-^  sielanka;  pieśu 
astiT.ska. 

Ekonom  ^.oficjalista  dwor- 
ki, dozorujący  robotników 
7  polu;  utrzymujący  porzą- 
ek  w  gospodarstwie;  sza- 
arz, intendent, rządca  gma- 
hu. 
Ekonomiczny    g.   dotyczą- 
y  gospodarstwa  krajowego, 
lajątku,    czynności   gospo- 
arczych   w   urzęda(;li,  in- 
tytucjach;  należący  doeko- 
omji  królewskiej;  kasa  e-a 
o  której  wpłacają  podatki. 
Ekonomika  oh.  Ekonomja. 
Ekonomista  *g.  zajmujący 
i<j     nauką    ekonomji,    go- 
podarstwa    społecznego    i 
i  iszący   o    tym   przedmio- 
ie. 

Ekonomizować  /.  oszczę- 
zat,  rządzić  się  oszczęd- 
ie. 

Et<onomja  .9.  gospodarstwo, 

Mrność,  rządno^ć,  0- 

i  ność;  daw.  królewskie 

oura  stołowe,    które    słu- 

yły   na   utrzymanie  dwo- 

1    królewskiego ;    e.    poli- 

'"1   nauka  o  zasadach  go- 

■stw^  społecznego    (j 

rzaniu,   rozdziale     i 

■kowaniu  bogactw  na- 

.  eh,  dla  podniesienia 

^uiuego  dobrobytu. 


Ekran  f.  sprzęt  niekiedy 
ozdobny,  stanowiący  zasło- 
nę od  światła  słonecznego, 
od  pieca,  kominka;  zasłona, 
na  którą  w  przyćmionym 
pokoju  rzucane  bywają  <>- 
brązy  świetlne. 

Ekrytuar  /.  sprzęt  ozdob- 
ny, zawierający  przyrządy 
do  pisania:  pióra,  kałamarz 
etc. 

Eks-  1.  dawny,  były,  nie- 
gdyś. 

Ekscedenł  /.  przekraczają- 
cy miarę,  naruszający  po- 
rządek i  spokój  publiczny; 
wichrzyciel. 

Ckstelencja  trł.  dogi.  do- 
skonałość; tytuł  dawany  gie- 
nerałom  i  wysokim  dygni- 
tarzom cywilnym;  jaśnie 
wielmożny. 

Ekscelentnie  1.  wybornie. 

Ekscentryczny  nł.  mimo- 
Srodkowy,  w  którym  śro- 
dek obrotu  nie  ))rzypada  w 
środku  kola;  dziwaczny,  0- 
ryginalny;  ekscentryczność, 
przesada,  dziwaczne  postę- 
powanie, oryginalność;  od- 
ległość ogniska  elipsy  od 
jej  środka. 

Ekscentryk  nł.  mimośród, 
koło  osadzone  na  osi,  prze- 
chodzącej między  środkiem 
a  obwodem,  służące  do 
zmiany  kierunku  i  szyb- 
kości ruchu;  dziwak,  ory- 
ginał. 

Ekscepcja  f.  wyjątek,  wy- 
łączenie. 

Ekscepcjonalny  ni.  wyjąt- 
kowy. 

Eksceptor  »/^.  pisarz,  proto- 
kulista. 

Ekscerpować  ł.  robić  wy- 
ciąg z  pisma. 

Ekscerpt,  Ekscept  1.  wypis, 
wyciąg,  wyjątek  z  doku- 
mentu pisma  lub  dzieła, 
streszczenie  obszerniejszej 
pracy. 

Eksces  1.  wybryk,  nadu- 
życie, bezprawie,  wykro- 
czenie. 

Ekscesant  ł.  ob.  Eksce- 
dent. 

Ekscyndencyjna  ni.  skarga 
pozew  o  wyłączenie  z  pod 
egzekucji,  z  pod  zajęcia. 

Ekscypować  /.  robić  wyją- 
tek, zawarować  sobie,  wy- 
łączać. 

Ekscytacja  1.  podniecanie, 
podrażnienie,  pobudzenie, 
przyśpieszenie,  przypom- 
nienie, podnieta,  zacłięta. 

Ekscytarz  »/.  zegar  bu- 
dzikipobudka. 

Ekscytator  ł.  przyrząd  do 
rozbrajania  a.  wyładowy- 
wania butelki  lejdejskiej. 

Ekscytować  t.  podniecać, 
zachęcać  .  drażnić ,  przy- 
śpieszać. 

Eksdywizja  1.  podział  ma- 
jątku ziemskiego  między 
wierzycieli. 


EkthalacJB  /.  ob.  Egzhala- 
cja. 

Ekshaustor  ni.  przyrząd  do 
wypuszczania  pary  zużytej, 
bąk  ssący;  przyi*ząd  pompu- 
jący jiowictrzo  napfiłnione 
l;urzem  fabrycznym,  aby 
natomiast  weszło  powietrze 
czyste. 

Ekshłbicja  1.  wystawa;  0- 
kazanie;  wydanie. 

Ekshibit  i.  dowód  piśmien- 
ny należący  do  jakiej  spra- 
wy, dokniiieiit. 

Ekshipotekować  1.  wykre- 
ślać z  ksi:(g  l'!i)otecznych. 

Ekshortacja  1.  napomnie- 
nie, przestroga. 

Ekshumacja  irł.  wyjęcie 
zwłok  z  grobu  w  celu  oglę- 
dzin sadowci-lekarskich. 

Ekskawator  ni.  maszyna 
do  wydobywania  ziemi  i_ 
równania  poziomu. 

Eksklamacja  I '  wykrz-^  », 
okr>:yk. 

Ekskludować  ł.  wyłączać. 

Ekskluzja  (.  wyłączenie. 

Ekskluzywa  ni.  urzędowe 
zastrzeżenie  jakiego  mocar- 
stwa 'katolickiego  podczas 
wyboru  papieża,  aby  niemi- 
ły tefnu  mocarstwu  kardy- 
nał nie  został  wybrany. 

Ekskluzywe  I  wyłącznie. 

Ekskluzywny  nł.  wyjątko- 
wy; ekskluzywność,  wyłącz- 
ność. 

Ekskomunika,  Ekskomunlka- 
cja  1.  wyklęcie,  wyłączenie 
z  grona  wiernych,  z  Kościo- 
ła, rzucenie  klątwy. 

.  Ekskorporanja  nł.  usuwa- 
nie, wydzielanie. 

Ekskrementy  i.  odchody 
ludzkie  lub  zwierzęce,  kał, 
gnoi. 

Ekskrescencje  M.  w  datr. 
Polsce  obszary  nie  nadane 
nikomu,  należące  do  włas- 
ności powszechnej. 

Ekskret  t.  wydzielina,  ma- 
terja  wydzielana  z  organiz- 
mu, szkodliwa  dla  niego. 

Ekskurs  /.  ustęp  w  dziele, 
odbiegający  od  głównego 
przedmiotu. 

Ekskursja  .  ł.  wycieczka, 
mała  podróż;  wycieczka  w 
celu  naukowym. 

Ekskuza  /.  uniewinnianie 
się,  tłómaczenie  się,  prze- 
proszenie. 

Ekskuzować  ł.  uniewin- 
niać. 

Ekslibrysa,  karteczka  zwyr 
kle  ilustrowana  z  nazwi- 
skiem [losiadacza  bibliote- 
ki, naklejana  na  wewnętrz- 
nej stronie  okładki;  o/>.  Ex 
llbris. 

Eksmatrykulacja  ł.  wykre- 
ślenie z  matrykuły. 

Eksmisja  1.  sądowe  wy- 
dalenie z  majątku,  z  miesz- 
kania; wyrugowanie. 

Eksmitować  ł.  na  mocy  wy- 
roku sądowego  wyrugować 


z  posiadłości  a.  mieszkania; 
wydalić  7.  kraju. 

Eksoficja  o/j.  Egzoficja. 

Ekspandować  /.  wybmlwK. 

Ekspansja  /.  rozszerzanie 
się,  prężność. 

Ekspansywny./,  dążący  dn 
rozszerzania  się;  wybucha- 
jący; ekspansywność,  dążność 
do  rozszerzania  się,  do  roz- 
pościerania się. 

Ekspatfjować  się  1.  opu- 
ścić ojczyznę  dobrowolnie  i 
przenieść-  się  na  .stałe  do 
innego  kraju,  wynaradawiać 
się. 

Ekspedjent  1.  współpraco- 
wnik handlowy,  biurowy, 
zajmujący  się  wysyłaniem 
paczek,  towarów,  z  kanto- 
ru ,  z  magazynu  lub  ze 
sklepu. 

Ekspedjować  1.  załatwiać; 
wysyłai',  wyprawiać. 

EItspedycja  /.  wysyłanie 
spraw  załatwionycli,  prze- 
syłek (lOcztowych,  kolejo- 
wych towarów  etc;  zała- 
twianie interesanta;  kopja 
urzędowa  aktu;  biuro  lub 
lokal  do  załatwiania  intere- 
santów i  przesyłek;  wypra- 
wa wojskowa  lub  naukowa, 
kampanja. 

Ekspedyte  ł.  oh.  Expedite. 

Ekspedytor  /.  zajmujący 
się  wysyłaniem  papierów, 
towarów,  posyłek  do  miej- 
sca przeznaczenia;  utrzy- 
mujący biuro  do  załatwia- 
nia przesyłek  interesów  cel- 
nych, zajmujący  się  prze- 
wożeniem i  wysyłką  towa- 
rów, spedytor. 

Ekspedytura  ł.  biuro  eks- 
pedjujące;  wydział  biura  za- 
łatwiający ekspedycję  pa- 
pierów urzędowych. 

Ekspektacja  1.  oczekiwa- 
nie; ekspektacyjny,  wstrzy- 
mujący się,  wyczekujący. 

Ekspektant  /.  oczekujący 
posady,  kandydat. 

Ekspektatywa  śrl  oczeki- 
wanie, wyczekiwanie,  ubie- 
ganie się,  nadzieja. 

Ekspektoracja  M.  odkaszl- 
nienie,  wyplucie,  wykrztu- 
szenie; wypowiedzenie  te- 
g(j,  co  było  na  sercu,  wy- 
wnętrzcnie  się. 

Ekspens  ł.  koszt,  wydatek, 
rozi'hi)d. 

Ekspensować  1.  wydawać, 
łożyć  nu  co,  robić  znaczny 
wydatek. 

Eksperjencja  /.  doświad- 
c/.cnii>,  znajomość  rzeczy. 

Ekspert  /.  znawca,  biegły 
mogący  wydawać  wiarogod- 
no  orzeczenia  o  danym 
przedmiocie. 

Ekspertyza  /  orzeczenie 
jirzez  biegłych;  sprawozda- 
nie o  wynikach  przejirowa- 
dzonego  śledztwa. 

Eksperyment  ^  doświadcze- 
nie, próba;  wywoływanie  ja- 


Kksperymentaliiy  —  Kkwipai 


M 


kio^o  zjawiska  w  celu  zba- 
dania fJO. 

Eksperymentalny  ni .  do- 
ft\viad<;7.al?iy  ,  pndleKaJucy 
dcświadczoniii,  oparty  na 
doświadczeniu. 

Eksperymentator  i.  robiący 
doświadczenia  nankowc. 

Eksperymentować  1.  [iróbo- 
wać,  robić  doświadczenie. 

Ekspiracja  1.  wydanie  o- 
statnicpo  tclinienia;  upływ 
jiHwnefTO  terminu,  oznaczo- 
nego czasu,  o  do,jakiejś  u- 
inowy;  w  fiajologji  —  wy- 
dech, oddech. 

Ekspirować  t.  kończyć  się, 
upływać  ,  zgasnąć  ,  ustać  , 
działać. 

Ekspjacja  1.  pokuta,  żal  za 
grzechy,  zmazanie  winy, 
przebłaganie,  odpokutowa- 
nie. 

Eksplikacja  1.  wyjaśnie- 
nie, wyłożenie,  \*ryktad;  wy- 
tłómaczenift,  uniewinnianie 
si^. 

Eksplikować  1.  wyjaśniać, 
tłumaczyć  przekładać;  e.się, 
tłumaczyć  się,  uniewinniać 
siq. 

Eksploatacja  /.  ciągnie- 
nie zysków  z  posiadanego 
gruntu  lub  przedsiębiorstwa 
przemysłowego  a.  handlo- 
wego; użytkowanie  dla  ko- 
rzyści; wyzyskiwanie  czyjej 
pracy;  nadużycie  łatwowier- 
ności. 

Eksploatator  /.  ciągnący 
korzyści  z  danego  interesu, 
z  wynalazku,  a,  ze  sposób-, 
ności;  wyzyskujący. 

Eksploatować  f.  wyzyski- 
wać, wyciągać  korzyści,  u- 
żytkować. 

Eksplodować  1.  gwałtow- 
nie wybuchać,  pękać  z  hu- 
kiem; eksplodujący  materjał, 
ciało  wybuchowe,  preparat 
chemiczny  ulegający  od  u- 
derzenia  nagłemu  rozkła- 
dowi. 

Eksploracja  1.  badanie,  śle- 
dzenie, poszukiwanie. 

Eksplorator  I .  poszuki  - 
wacz.  • 

•  Eksplozja  ł.  wybuch  gwał- 
towny. 

Eksplozywna  1.  spółgłoska, 
spółgłoska  wybucłiowa  (np. 
■  i,  j),  t\  g,  f>,  li). 

Ekspołiat  nt.  przedmiot  u- 
mieszczony  na  wystawie  ja- 
ko okaz. 

Eksponent  ł.  wystawca;  w 
mai.  wykładnik. 

Eksponować  ł.  wystawiać 
na  działanie  jakiej  siły ; 
wyjaśniać, okazywać;  przed- 
stawiać dowody  ;  nara  - 
żać  na  niebezpieczeństwo; 
przyjmować  udział  jake  eks- 
ponent w  wystawie  oka- 
zów. 

Eksport  a.  wywóz,  handel 
wywozowy  za  granicę,  to- 
wary wywożone  za  granicę; 


eksportowy    handel,    handel 
wywozowy. 

Ekgporta,  Eksportacja  ł.  wy- 
prowadzenie zwłok;  wywie- 
zienie. 

Eksporter/,  wyprowadza- 
jący towary  krajowe  na 
sprzedaż  za  granicę. 

Eksportować  t.  wywozić  a. 
wysyłać  towar  piiejscowy 
za  granicę;  wynosić  a.  wy- 
wozić nieboszczyka  do  gro- 
bu; (o  księdzu)  prowadzić 
orszak.pogrzebowy. 

Eksposesjpnować  nt.  wy- 
zuć z  posiadłości. 

Ekspostulować  t.  spierać 
się,  żądać  zdania  sprawy. 

Ekspozycja  1.  wyłożenie, 
wyjaśnienie,  wytłumacze- 
nie; wystawianie  kliszy  fo- 
tograficznej na  działanie 
światła;  wystawa  przedmio- 
tów sztuki  i  przemysłu;  w 
dramatach:  pierwsze  sceny, 
z  których  widzowie  obznaj- 
miają  się  z  bohaterami  i 
wątkiem  sztuki;  przedsta- 
wienie rzeczy. 

Ekspozytura  śrl.  filja  (in- 
stytucji społecznej),  zakład 
pomocniczy:kościół  f  iljalny. 
Ekspres  /.  umyślny;  po- 
ciąg nadzwyczajny  na  ko- 
lejach; posłaniec  publiczny; 
umyślny  list  Inb  przesyłka, 
która  po  nadejściu  musi  być 
natychmiast  osobno  dorę- 
czona adresatowi. 

Ekspresja  t.  wyrażenie: 
wyrazistość  dosadność,  do- 
bitność; ekspresyjny,  dosad- 
ny, wyrazisty;  wyrażający 
«tan  wewnętrzny. 

Eksprobracja  1.  zarzut,  o- 
stra  wymówka. 

Ekspromisja  i.  zmiana  oso- 
by dłużnika  bez  zmiany  zo- 
bowiązania. 

Ekspromisor  1.  poręczy- 
ciel. 

Eksproprjacja  »i.  wywłasz- 
czenie, usunięcie  z  własno- 
ści za  wynagrodzeniem. 
Eksprymować  ł.  wyrażać. 
Ekspugnacja    i.   zdobywa- 
nie. 

Ekspulsja  t.  wypędzenie, 
■wyrugowanie,  wyparcie. 

Ekspurgacja  t.  iisprawi-e 
dliwienie. 

Ekssudat  ni.  wysięk  w  cie- 
le, wypocina. 

Ekstabulacja  ni.  wykreśle- 
nie długu  z  księgi  hipotecz- 
nej. 

Ekstatyczny  g.  pełen  ek- 
stazy. 

Ekstatyk  g.  człowiek  wpa- 
dający w  ekstazę,  w  za- 
chwyt. 

Ekstaza  g.  wyższy  stopień 
zachwytu,  marzycielskie  q- 
niesienie,  zachwycenie;  ek- 
stazjować  się,  unosić  się  nad 
czem,  zachwycać  się. 

Ekstemporale  t.  zadanie 
szkolne  piśmienne,  robione 


w  Kzkole  natychmiast,  bez 
zaglądania  do  podręczni- 
ków. 

Ekstendować  t.  rozciągać, 
rozhzerzać. 

Ekstensja  ł.  rozmiar,  roz- 
szerzanie się;  rozciąganie 
się;  rozciągłość;  wyciąganie 
przy  składaniu  złamanej  ko- 
ści Ijub  nastawianiu  zwich- 
niętych członków. 

Ekstensywe  ł.  ob.  exten«ive. 

Ekstensywny  i.  rozszerza- 
jący się,  rozciągły,  obszer- 
ny; gospodarstwo  e-ne,  pro- 
wadzone na  dużych  obsza- 
rach z  małym  nakładem; 
nienatęźone. 

Ekstenuacja  1.  przedłuże- 
nie (co  do  czasu);  wytrzy- 
manie. 

Ekstenuować  t.  odbierać 
dług  ciążący  na  dobrach 
królewskich  przez  trzyma- 
nie ich  w  daerżawie. 

Eksterjorycziy  ni.  zewnętrz- 
ny- 

Eksterjoryzacja  ni.  w  spiry- 
tyzmie: wydzielenie  się  cia- 
ła astralnego  z  mcdjum. 

Eksterminacja  ł.  wytępie- 
nie, zagłada,  wyniszczenie, 
wygnanie. 

Ekstern  A,  Ekstemista  nt.  ze- 
wnętrzny; uczeń  przychod- 
ni nie  mieszkający  w  za- 
kładzie naukowym  ;  ten , 
co  składa  egzamin  łącznie 
z  uczniami,  przygotowaw- 
szy się  prywatnie;  w  .szpi- 
talu lekarz  przychodni. 

Ekstemat  nt.  pensja  lab 
szkoła  dla  uczniów  przy- 
chodnich. 

Eksterytorjalny  ni.  za- 
graniczny ,  niepodlegają  - 
cy  prawom  krajowym  ogól- 
nym. 

Ekstorsja  ł.  wymuszanie 
czego  na  kim,  wydobycie 
czego  od  kogo  siłą  lub 
groźbą. 

Ekstra  1.  dodatkowy,  nad- 
liczbowy ;  nadzwyczajny ; 
bardzo,  nader,  osobno,  o- 
prócz;  rodzaj  gry  w  piłkę. 

Ekstracug  n.  nadzwyczajny 
pociąg  kolei  żelaznej. 

Ekstradować  i.  usunąć 
przemocą  z  majątku,  wyda- 
lić z  kraju,  oddając  w  ręce 
władzy  zagranicznej. 

Ekstradycja  /.  wydanie 
przestępcy  lub  zbiega  przez 
władze  jednego  państwa  — 
władzom  drugiego. 

Ekstrafajn  n.  wyborny,  do- 
skonały. 

Ekstrahent  1.  ten,  kto  robi 
a.  otrzymuje  vyciąg  z  ja- 
kich akt,  ksiąg. 

Ekstrahować  ł.  robić  wy- 
ciąg (ekstrakt)  z  książek, 
z  akt. 

Ekstrakcja  ł.  wydobywa- 
nie, wyciątranie. 

Ekstrakt  ł.  wyciąg  z  czego 
np.  z  pism,  z  ziół,  z  mięsa; 


świadectwo    o    wpisie    do . 
ksiąg  hip«t<.'cznych. 
Ekstraktor  /.  robiący  wy> 

cią^',  ■.vypis. 

Ekstran.  EkstraiMMz  /.  obcy, 
przybysz  zagraniczny;  oA. 
Ekstern. 

Ekstraortfynarja  /.  nadzwy- 
czajne dochody  lub  wydat- 
ki;  ekstraordynarylBy ,  nad- 
zwyczajny, niezwykły. 

Ekstrapoczta  {ob.  ekstra  i 
poczta)  poczta  wynajęta  w 
godzinach  nieobjętych  roz- 
kładem jazdy,  szybka  pocz- 
ta. 

Ekstrateryłorjalny  ni.  nie- 
należący  do  terytorjam  pań- 
stwowego. 

Ekstrawagancja  /.  zacho- 
wywanie się  przesadne,  dzi- 
wactwo, nadużycie. 

Ekstrawagować  /.  pleść 
głupstwa. 

Ekstynkcja  i.  gaszenie,  wy- , 
gaśniecie,  stłumienie. 

Ekstynktor  /.  przyrząd  ręcz- 
ny do  ga.szeńia  ognia. 

Ekstyrpacja  t. .  wyrwanie 
z  korzeniami,  wykorzenie-i 
nie,  wytępienie,  wyłuska-' 
nie,  wyskrobanie. 

Ekstyrpator  1.  gracownik, 
narzędzie  rolnicze  do  wy- 
korzeniania chwastów,  doi 
spulchniania  gmntu  i  do 
przykrywania  zasiewów. 

Ekswinkniacja  nt.  nchyle-i 
nie  się,  uwolnienie  się. 

Ekswiscerować  i.  wycień- 
czać, wyczerpj-wać  siły. 
Ekswota  t.  ofiary. 
Eksykator  nt.  przyrząd 
do  wy.suszania  przedmiotów 
wilgotnych  w  nizkiej  tem- 
perattirze;  przetwór  do  o-. 
suszania  mtiTÓw  z  wilt 
goci. 

Ektodenna  *g.  zewnętrzna 
błona  zarodka. 

Ektoparazyty  *g.  pasożyt> 
zewnętrzne. 

Ekłypografja  *g.  drukowa- 
nie literami  wypnkłemi. 

Ekumen  g.  proboszcz  w  Ko- 
ściele wschodnim. 

Ekumeniczny  g.  powszech 
ny  (sobór). 

Ekwał  ł.  równość,  jedna 
kowość. 

Ekwator  1.  równik. 
Ekwatorjalny  nł.  równiko 
wy,  właściwy  strefie  mię 
dzy  zwrotnikowej. 

Ekwilibr  ni.  równowaga. 
Ekwilibrysta  ni.  umiejąc: 
utrzymać  się  w  równowa 
dze  wśród  niezwykłych  nJ 
chów  jak:  skoczek  na  linił 
iinochód. 

Ekwilibrystyka  nt.  nauka  i 
równowadze ,     umiejętno- 
zachowania   równowagi; 
brotność,  zręczność. 

Ekwinokcjalny^.  równono^ 
ny,  międzyzwrotnikowy;  o 
Aequinoctium. 

Ekwipaż  /.   pojazd,   powi 


45 


lOkwipowiK-  —   Kliniiiiacja 


caprzi;^iem;  załoga  okrą- 
9wa. 
Ekwipować ./.  icaopatrywnć 

■e  wszystko  .o   (lot^zebnc, 

l>l-(i)'     e.  sle.  sprawić  sobie 

,  si)rz(;ty  i  meble,  u- 

^11;;  zaifObpodarowY- 

Ekwitacja  1.  nauka  juzdy 

Ollllfj. 

Ekwiwalencja  ni.  równowa- 

enie  si.;. 
Ekwiwalent  1.  równoważ- 
ik,  rii«  iiuznacznik,  równej 
•artOM.^i. 

Ek(w)iwok    '.    dwuznatz- 
ik. 

Ekwiwokacja  ni.  mówienie 
wuziiaryinikauii. 
Ekzema  o/-.  Egzema. 
Elaborat  1.  wypracowanie 
iśmionue. 

Ćlan  /.  Mi^/  rozp(jdzenie 
c, zapęd;  zapał,  uniesienie. 
Elastyczny  p.  f/.j  .sprężysty, 
)zcią!jliwy,  giętki,  chwiej- 
y,  dający  się  łatwo  nagiąć, 
■e  mający  pewnycli  zasad; 
astyczność,  .sprężystość. 
Elateryt  *.v.  kauczuk  ko- 
ilny. 

Elbik  n.  oh.  Halbe  cwelwe. 
Eldorado  h.  bajeczna  krai- 
i  złota  i    bogactw,  miej-, 
e  rozkoszne,  ui'ocze. 
Eleaci  g.  zwolennicy  szko- 
filozofioznej    gi-eckiej , 
oszący,  że  świat  fizyczny 
5t  tylko  pozorem,  byt  zaś 
Jno-ścią  samą  w  .sobie,  bez 
izelkiej  różnolitości. 
Elear,  EIjer  tręff.  harców- 
ki ry.-erz   odważny,  wy- 
wający    przed    wojskiem 
djazdami   nieprzyjaciela. 
Elegancja  i.  wdzięk,  wy- 
intność,  wy  tworność;  wy- 
akany    smak    w    ubiorze; 
dobność,  dobry  smak. 
Elegant  ./'.  modniś,  stroj- 
5,  ubierający  .się  pięknie; 
gancki,    wytworny,    wy- 
intny,  strojny;  eleganto- 
ć  się,  stroić  się. 
Elegiaco  w.  w  muz.  smęt- 

Elegja  g.-i.  utwór  poe- 
;zny  pełen  smutku,  tęsk- 
ty,  żal,  tren;  elegijny  ża- 
ny.  rzewny,  smutny, 
Elejson  g.  zmiłuj  się! 
Elekcja  /.  wybór,  obiór 
).  panującego.);  elekcyjny, 
eralny,  zwołany  w  celu 
oni. 

Elekt  ł.  wybrany,  nowo- 
•any. 

ilelitor  ł.  wyborca;  dawny 
uł  niektórych  panują- 
;h  książąt  niemieckich, 
>rzy  mieli  prawo  obiera- 
.  of.sarza. 

ilektorainy  ni.  wyborczy. 
ilektorat  ^;7.  księftwc  rzą- 
me  prze?,  elektora. 
ilektrochemitypja  *g.  ulo))- 
ny  spo.sób  trawienia  na 
iku  drogą  galwaniczną. 


Elektrorhemja  *g.  nauka 
o  zjawiskach  i  hemicznych, 
wywołanydi  prądem  elek- 
trycznym; zastosowanie  e- 
lektrycznośi  i  do  celów  che- 
mi<-znycli. 

Elektroda,  Elektrod  *g.  bie- 
gun (koniec)  drutu,  przez 
który  pi-zechodzi  prąd  elek- 
tryczny; e.  dodatui — anod; 
e.  ujouiiiy — katod  (oh.). 

Elektrodyi.  arnika,  Elektroki- 
netyka  *g.  nauka  o  prawach 
elektrycznośi  i  w  stanic  ru- 
chu i  o  wzajemnym  wpły- 
wie prądów  elektrycznyc-ii. 

Elektrodynamometr  *ff.  przy- 
rząd do  mierzenia  siły  prą- 
dów, wytwarzanych  przez 
dynamoniasżyny. 

Elektrofor  *  g .  przyrząd 
służący  do  wytwarzania  e- 
lektrycznoś<;i  ciągłej,  zło- 
żony z  krążka  ebonitowego 
pokrytego  krążkiem  metalo- 
wym, opatrzonym  rękoje- 
ścią. 

Elektrolndukcja  nł.  wzbu- 
dzenie prądów  eJektrycz- 
nych  przez  sąsiedztwo  z  prą- 
dami. 

Elekłrokinetyka  "g.  ob.  Elek- 
trodynamika. 

Elektrolit  *g.  ciecz,  w  któ- 
rej pod  wpływem  prądu  ele- 
ktrycznego zachodzi  zmia- 
na chemiczna  ez.  rozkład 
(elektroliza). 

Elektroliza  *p-  rozkład  che- 
miczny ciał  płynnych  pod- 
czas przechodzenia  przez 
nie  prądu  elektrycznego. 

Elektromagnes  *g.  sztabka 
z  żelaza  miękkiego  (kutego), 
owinięta  drutem  izolowa- 
nym, przeobrażona  w  mag- 
nes działaniem  prądu  elek- 
trycznego. 

Elektromagnetyczny  *g.  o- 
party  na  działaniu  elektro- 
magnesów ( telegraf ,  sy  - 
gnał). 

Elektromagnetyzm  *g.  nau- 
ka o  związku  i  wzajemnym 
wpływie  zjawisk  magne- 
tycznych i  elektrycznych; 
magnetyzmwzbudzony  dzia- 
łaniem prądu  elektrycz- 
nego. 

Elektromeialurgja  *g.  wy- 
dobywanie nietalów  z  rud 
za  pomocą  prądu  elektrycz- 
nego. 

Ęlekłrometeor  *g.  zjawisko 
atmosferyczne  w  którym 
działa  elektryczność. 

Elektrometr  'g.  przyrząd 
do  mierzenia  ilości  i  siły 
napięcia  elektryczności. 

Elektromotor  nt.  przyrząd 
przeobrażający  energję  e- 
lektryczną  w  pracę  mecha- 
niczną, przyrząd  wzbudza- 
jący elektryczn'Ać  dyjia- 
niiczną. 

Elektromotoryczna  ni.  siła 
i'lrktr('  -  wzbudzająca,  wy- 
twarzająca prąd  elektrycz- 


ny W  stosach  elektrycz- 
nych. 

Elektron  g.  podług  AVill!a- 
ma  Crooksa  atom  elektrycz- 
ny co  do  wielkości=»dwuty- 
siącznej  cząstce  atomu  wo- 
doru, łączący  się  z  atomem 
materji. 

Elektrooptyka  *g:  badanie 
zwia/.ku  pomiędzy  ciek - 
tryrzim^.-ia,  a  światłem. 

Elektropunktura  ni.  lecze- 
nie chorych  elektryczno- 
ścią, |>uszczaną  przez  igły 
wetknięte  w  ciało,  galwa- 
nopuiiktura. 

Elektroskop'  *g.  przyrząd 
wykazujący,  czy  badany 
przedmiot  je.st  naelektryzo- 
wanv  i  jnką  elektryczno- 
ś,:ią." 

Elektrostatyka  *g.  nauka  o 
prawach  elektryczności  w 
stanie  równowagi,  spoko- 
ju, o  objawach  elektrycz- 
ności nagromadzonej  w  cia- 
łach. 

Elektrotaktyzm  »i.  zdolność 
oddziaływania  organizmu 
na  i)rądy  elektryczne,  gal- 
waiiotaktyzm. 

Elektrotechnik  *g.  uczony 
lub  technik  pracujący  nad 
zastosowaniem  elektiyczno- 
.ści;  budujący  aparaty  elek- 
trotechniczne. 

Elektrotechnika  *g.  zasto- 
sowanie elektryczności  do 
celów  technicznych,  do  u- 
rząuzeń  praktycznych  np 
do  oświetlania,  do  telefo- 
nów, telegrafów  i  t.  p. 

Elektroterapja  *g.  leczenie 
prądem  elektrycznym. 

Elektrotyp  *g.  to  Siuno  co 
Galwanotyp.    . 

Elektrotypja  *g.  klisze  mie- 
dziane (galwanoplastyczue) 
otrzymane  drogą  elektrycz- 
ności z  których  można  di"u.- 
kować. 

Elektryczna  *g.  baterja  ob. 
Batei-ja;  e-a  maszyna,  a,)arat 
do  wzbudzania  i  zbierania 
elektryczności;  e-e  iwiatło, 
bwiatłi)  wzbudzone  prądem 
elektrycznym;  e-e  światto 
żarowe,  polegające  na  żarze- 
niu się  włókna  węglowego; 
e-e  światto  łukowe,  tworzące 
się  między  końcami  dwóch 
prętów  węglowych;  e-ie, 
za  wpływem  elektryczno- 
ści, nagle,  wstrząsająco; 
e-y,  zawierający  w  sobie 
elektryczność,  działający 
za  pomocą  elektryrzno.^^oi, 
poruszający ,  jiobudzająry , 
wzruszaja,cy;  e-y  prąd,  prze- 
bieg elektryczności  po  prze- 
wodniku, a  głównie  po  dru- 
tach; elektryczność,  siła  obja- 
wiająca się  w  przyrodzie 
(pioruny)  i  w  różnych  cia- 
łach, wskutek  tarcia,  ogrze- 
wania lub  zetknięcia,  siła  ta 
wywołuje  liczne  zjawiska, 
znajdujące  zastosowanie  w 


praktyce  (telegraf,  telefon, 
oświetlanie  i  t,  d.). 

Elektryzować  nł.  wzbu- 
dzać, udzielać  elektryczno- 
ści; prten.  nagle  wzruszać, 
ożywiać,  pobudzać,  podnie- 
cać, wstrzą.sać,  sprawiać  na- 
gle i  silne  wrażenie;  elektry- 
zu)f  co,  wzruszająco,  podnie- 
cająco. 

Element  1.  żywioł;  główny 
zasadniczy  pierwiastek  ży- 
cia; pierwotna  materja; 
część  składowa  zasadnicza 
jakiej  rzeczy;  e.  elektrycz- 
ny, ogniwo  elektryczne,  o- 
gniwo  w  stosie  galwanicz- 
nym, przyrząd  do  wytwa- 
rzania prądów  elektrycz- 
nych złożony  z  cynku  i  mie- 
dzi albo  cynku  i  węgla, 
zanurzonych  w  roztworze 
kwasu  i  soli  i  połączonych 
drutem;  elementa,  początki 
czego,  zasady  główne. 

Elementarny  t.  początko- 
wy; prosty,  łatwo  zrozumia- 
ły; żywiołowy  (kieski  e-ne). 

Elench  g.  w  logice:  istotny 
punkt  w  dowodzeniu;  głów- 
ny wątek  dowodzenia. 

Elephantiasis  x<.  słoniowa- 
cizna  —  choroba  polegająca 
na  nadmiernym  rozroście  i 
zgi-ubieniu  chorego  organu. 

Eleuterja,  Eleusis  g.  w  Ga- 
licji stowarzTozenie  ślubu- 
jących wstrzemięźliwość  od 
napojów  alkoholicznych;  od 
gry  w  karty,  palenia  tytu- 
niu  i  rozpusty  płciowej; 
w  staroź.  Grecji  uroczysto- 
ści dla  iK'zczeuia  Zeusa  na 
pamiątkę  wyzwolenia  Gre- 
cji od  najazdu  Persów, 

Eleuteryzm  nł.  zasady  E- 
leutei-ji. 

Eleuzynje  g.  uroczystości 
w  Eleusis  na  cześć  Deme- 
try. 

Elew  /.  wychowaniec,  u- 
czeó;  e-ka,  uczenica,  wy- 
chowanka. 

Elewacja  /.  wzniesienie; 
w  archi!,  widok  zewnętrzny 
budynku;  w  artylerji:  kąt, 
jaki  tworzy  i)rzy  wystrzale 
oś  Infy  z  linją  poziomą;  pod- 
niesienie wylotu  działa. 

Elewator  i.  przyrząd  me- 
chaniczny do  ładowania  cię- 
żarów z  okrętów,  z  wago- 
nów, do  windowania,  do 
przesypywania;  winda;  e. 
zbożowy ,  wielki  magazyn 
zbożowy  z  mechanizmem 
dt^  gatunkowania,  czysz- 
czenia i  przechowywania 
zboża. 

Elf  tkand.  powietrzny  a. 
ziemski  duch  w  podaniach 
skandyirawśkich. 

Ellberować  ł.  uwalniać. 

Eliksir  ar.  wyciąg  lub  od- 
war roślinny;   płyn   leczni- 
czy; płyn  z  cudownemi  włas- 
nościami. 
Eliminacja    1.    rugowanie. 


Kliniiiiować  —  KiTiporjuni 


40 


unieważnienie,  wyrzucenie, 
wjkre^Ienie  z  ksiąg;  w  al- 
gielirze:  usuniecie  jednej 
niewiadomej  dla  uproszr:;^- 
nia  źiadania. 

Eliminować  t.  wykreślać, 
usuwać,  rugować,  unieważ- 
niać. 

Elipsa  g.  linja  krzywa 
zamknięta,  wynikająca  z  u- 
kośni;go  przecifjcia  stożka; 
droga,  jaką  w  ciągu  roku 
gwiazda  pozornie  opisuje; 
opuszczenie  wyrazu  w  zda- 
niu, wyi*zutnia. 

Elipsograf  *g.  narzędzie 
do  kreślenia  elipsy. 

Elipsoida  *g.  ciało  powsta- 
łe przoz  obrót  połowy  elip- 
sy około  osi  krótszej — ogól- 
ny kształt  ziemi;  elipsoidal- 
ny, mający  postać  elipsy. 

Eliptyczny  g.  w  materaatace: 
należący  do  elipsy;  w  fizyce 
iMstron.  biegnący  po  drodze, 
która  jest  elipsą;  w  gramaty- 
ce i  logice:  wypowiedziany 
z  opuszczeniem,  z  wyrzut- 
nią. 

Elita/,  wybór  czego,  kwiat 
iip.  młodzieży;  towarzystwo 
wyborowe. 

Ellzeum,  Elizjum  g..  Elizej- 
skie pola,  u  starożytnych: 
kraina  błogosławionych , 
miejsce  pobytu  bohaterów 
po  śmierci:  niebo,  raj. 

Ellzja  i.  opuszczenie  sa- 
mogłoski lub  spółgłoski. 

EIJenI  wfff.  niech,  żyje 
wiwat! 

Eljer  ob.  Elear. 

Elki  dolnon.  futro  z  tchórza. 

Elma  Św.  ogień,  światło  e- 
lektryczne,  pokazujące  się 
u  szczytu  wysokich  przed- 
miotów, np.  masztów. 

Eloah  hebr.  (1.  mu.  Etohim) 
Bóg. 

Eloglum  ł.  pochwalne  sło- 
wa, wyrazy,  napis  (na  na- 
grobku). , 

Elokucja  ł.  wysławianie, 
sposób  mówienia,  wyraże- 
nie. 

Elokwencja  1.  wymowność, 
łatwość  i  piękność  wysło- 
wienia, dar  przekonywania 
i  wzruszania  innych,  wy- 
mowa, krasomówstwo;  elo- 
kwentny,  wymowny. 

Elongacja  ni.  wydłużanie, 
odległość  kątowa  planety  od 
słońca  t,  j.  kąt  utworzony 
przez  linje  poprowadzone  od 
oka  patrzącego  do  słońca  i 
do  planety. 

Elukubracja  ni.  rzecz  z  tru- 
dem ale  bez  talentu  wypra- 
cowana (zwłaszcza  piśmien- 
na); rozprawa  piśmienna; 
słaby  utwór  literacki. 

Eluwjalny  nt.  grunt  po- 
wstały wskutek  zwietrzenia 
skalnego  podłoża. 

Eluzja  ł.  naigrawanie  się. 

Elwecwelwe  ob.  Halbecwel- 


Elza  n.  obręcz  żelazna, 
kolo  rozpędów. 

Elzewlry.  nazwa  oardzo 
cennych  wjdań  Ktarożyt- 
nvch  klasyków  drukowa- 
nych od  r.  1.592  do  1680 
w  Leodjum  i  Amsterdamie 
przez  drukarzy  tegoż  na- 
zwiska; rodzaj  druku  naśla- 
dujący druk  tych  wydań 
(od  nazwiska  drukarzów  ho- 
lenderskich Elzevir). 

Emablować  /.  bawić  (ko- 
biety). 

Emaija  /.  szkliwo,  szkli- 
sta powłoka  różnokolorowa; 
lśniąca  powłoka  zębów;  ema- 
Ijować,  powlekać  emalją;  po- 
krywać odbicia  fotograficz- 
ne żelatyną  dla  nadania  im 
ptiłyskn:  emaijernia,  oddział 
fabryki  w  kti'rym  wyroby 
pokrywają  emalją  (szkli- 
jj-em). 

Emanacja  1.  wypływ,  np. 
promieni  śffiatła  z  ciała 
świecącego;  wyłanianie  się; 
wyłonienie  się  z  Boga 
wszystkies;o,  c,<  istnieje;  e- 
manacyjna  teorja  światła  of). 
Emisyjna  teorja. 

Emancypacja  /.  wyzwole- 
nie, usamowolnienie;  dąże- 
nie do  niezależnego  sta- 
nowiska; równoiiprawnie- 
nie. 

Emancypant  f.  zwdennik 
emancypacji  kobiet;  eman- 
cypantka, kobieta  żądająca 
równouprawnienia  z  męż- 
czyznami. 

Emancypator  1.  krzewiciel 
emancypacji,  os  wobodziciel. 

Emancypować  1.  usamo- 
walniać,  uwalniać  od  za- 
leżności. 

Emanować  1.  wydzielać, 
wyłaniać. 

Emaus,  obchód  ludowy  w 
drugie  święto  W.  Nocy  (od 
jiazwiska  miasta  w  l''ale- 
stynie). 

Emballagie  /.  (a"balaij  ob. 
Ambalaż. 

Embargo  [/.]  przyareszto- 
wanie  okrętów  z  ładunkiem 
w  porcie;  zamknięcie  portu; 
rrien.  położyć  e.,  zabrać  lub 
zatrzymaćsamowolnierzecz 
cudzą. 

Embarkować  /,  wsiąść  na 
okręt ,  wsadzić  na  okręt 
(wojsko,  działa),  ładować  to- 
wary na  okręty. 

Embarras  de  (du)  choix  t. 
fa"bara  (Jo  (dii)  sziui)  kłopot 
z  wyborem  z  i)owodń  obfi- 
tości przedmiotów  odpo- 
wiednich. 

Embarras  de  richesse  /.  «"- 
hara  de  ristesj  tj'udności  wy- 
boru z  [lowodu  obfitości 
przedmiotów  do  wyboru. 

Embetować   się  /.  nudzić 

się. 

Emblema,  Emblemat  y.  u- 
zmysłowienie,  symbol.znak, 
godło. 


Embiematyczny  *g.  przod- 
Btawioiiy  [)od  figurą,  pod 
przenośnią,  hyinboliczny,  a- 
legoryczny. 

Embolizffl  g.  wsunięcie 
jedneL'o  dnia  w  miesią- 
cu. 

Emboija  g.  zatkanie  na- 
czyń krwionośnych. 

Embrjogienja  'g.  powstanie 
i  rf^woj  zarodka. 

Embrjologja  'g.  nauka  o 
rozwoju  zarodka. 

Embrjon  g.  zarodek  Ludzki 
hib  /.wiiTzęcy. 

Embrjonalny  ni.  zarodko- 
wy; początkujący. 

Emendacja  ł.  poprawienie 
spro.stowanle. 

Emendationes  /.  pomyłki  w 
druku  do  jn.jirawienia. 

Emersja  f.  wynurzenie  się 
(z  cienia). 

Emeryt  /.  urzędnik,  który 
wystu/ył  przepisaną  ilość 
lat  i  uzyskał  pensję  doży- 
wotnią; emerytować,  udzielić 
dymisję  z  emeryturą. 

Emerytura  ni.  pen.sja  do- 
żywotnia po  wysłużeniu  pe- 
wnej liczby  lat  i  wyjściu  ze 
służby. 

Emetica  t.  środki  wymiot- 
ne. 

Emetyk  ;/.  związek  kwasu 
winnego,  antymonilu  i  po- 
tasu —  lek,  sprowadzający 
wymioty. 

Emfałyczny  g.  wymuszony, 
napuszony,  przesadny  (w 
mowie). 

Emfaza  g.  silny  nacisk 
kładziony  ua  pewne  wyra- 
zy lub  wyrażenia;  przesa- 
da, napuszystość  w  mowie. 

Emfiteuta  g.  /póżńj  dzier- 
żawca trzymający  grunty 
na  prawach  emfiteutyj.z- 
nych;  emfiłeutyczny,  dotyczą- 
cy emfiteuzy. 

Emfiteuza  .<rt.  wieczysta 
dzierżawa  dziedziczna. 

Emfizema  g.  chorobliwe 
rozdęcie  tkanki  komórko- 
wej, rozedma  płuc. 

Emigracja  t.  wychodżtwo 
z  kraju. 

Emigrant  1.  wychodźca. 

Emigrować  1.  opuszczać 
kraj  ojczysty  dla  osiedlenia 
się  w  innym. 

Eminencja  ł.  wysokość, 
dostojność  (tytuł  kardvna- 
łow~l. 

Eminent  i.  uczeń  celujący. 

Eminenter  1.  znakomicie, 
doskonale. 

-    Emir    «r.    władca,    tytuł 
książąt  mahometańskich. 

Emisarjusz  1.  wysłaniec 
polityczny  z  tajemnym  po- 
leceniem, na  zwiady  lub  dla 
propagandy. 

Emisja  1.  puszczenie  w  o- 
bieg  nowych  papierów  war- 
tościowych; wypuszczenie; 
emisyjna  teorja  światła,  teo- 
rja emanacyjna,  podług  któ- 


rej z  przedmiotu  świecące- 
go rozchodzą  ^ię  cząstki 
światła;  ob.  Undulacyjna  teo- 
rja. 

EmtłMrt  /.  wypnczczaji^y 
papiery  procentowe  w  obieg 
na  mocy  ustawy  satwierdzo- 
nej  przez  rząd. 

Emitować  1.  wypuszczać, 
BJjszczać  w  obieg. 

Emocja  /.  wzruszenie , 
wzburzenie. 

Emocjonalny  ni.  skłonny 
do  wzruszeń;  bezpośrednio 
zależny  od  podrażnień  ner- 
wowych, wzruszeniowy. 

Emocjonować  ni.  wzru- 
szać. 

Emolllens  w  1.  mn.  Emolllen- 
tla  ł.  środek  lekarski  roz- 
miękczający. 

Emolumenł  1.  pożytek,  ko- 
rzyści, zysk,  dochód  praw- 
ny z  czemś  połączony,  z  cze- 
goś płynący,  dochód  ubocz- 
ny. 

Empire  /.  lt/'pir)  cesar- 
stwo; styl,  kierunek  este- 
tyczny z  czasów  pierwsze- 
go cesarstwa  francuśŁiego, 
usiłujący  odtwarzać  sztukę 
.starożytną,  grecko  -  rzym- 
ską, odznacza  się  bogactwem 
ozdób  zarówno  w  budow- 
nictwie jak  w  bronzownic- 
twie  i  w  stolarstwie  me- 
blowem  i  dekoracyjnem:  su-  ^ 
knia  empire  ma  stan  bardzo  ' 
ĄTÓtki,  prawie  sięgający  pa- 
chy i  duże  wycięcie  dokoła 
szyi.  ■ 

Empirejski   l.   nieziemski, ; 
rajski,  niebieski. 

Empireum  i.  najwyższa  sfe- 
ra niebieska, siedlisko  świa- 
tłości (Boga  i  rozkoszy), ' 
miejsce  pobytu  dusz  błogo-  . 
sławionych,  niebo,  raj. 

Empireumatytzny*p.  v;chrm. 
ogrzewany  bez  przystę- 
pu powietrza;  przypalony,; 
przyswędzony. 

Empirja  g.  doświadczenie. 

Empirjo-krytycyzm  'g.  teo- 
rja wyprowadzająca  świa- 
domość z  praw  biologicz-. 
nych. 

Empiryczny  g.  oparty  jedy- 
nie na  doświadczeniu;  empi- 
ryczna lilozofja,  filozofja  wy- 
wodząca wszelkie  poznania 
z  doświadczenia  (w  przeci- 
wieństwie do  filozofji  spe- 
kulacyjnej). 

Empiryk  g.  działający  i  o- 
pierający  się  tylko  na  do- 
świadczeniu. 

Empiryzm  "g.  oh.  empirycz- 
na filozofja. 

Emplette  /.  (<fpleł)  zakup. 
spi'awunek. 

Emploi  j.  (of^pUia)  dosl.u- 
rząd;  w  teatrze:  rodzaj  ro' 
powierzanych  jakiemu  ak- 
torowi. 

Empora  *g.  galerja  nad  na- 
wami kościoła. 

Emporjum,    Emporja    g.-l. 


47 


Kriiiiiizii  —  Entoiuogiatjii 


jłówiip, ważne  miejscoskła- 
low<>  lianJlu;  ważny  punkt 
1  and  Iowy. 

Empuza  g.  rudzaj  grzybka 
)a.sorzytnj;^>;ppo  na  owa- 
lach, od  którego  szozegól- 
lie'piM;^  muchy. 

Emulacja  1.  współzawod- 
lictwo,  współubieganie  siij. 

Emulator  1.  wspó^zawod- 
lik. 

Emulować  (.  współzawod- 
liczyć,  ii^ć  H  l(>pszi>,  rywali- 
;ować. 

Emulsja  /.  zawiesina,  mie- 
szanina  tłuszczów  z  wodą, 
naj;ii"a   pozór  mloka;  emul- 
syjna klisza,  e-ny  papier,  w  fo- 
ofri-.ifji:  tafla  szklana,  celu- 
t.  a.  papier  przykiy- 
Iriej  strony  emulsją  | 
iiiwii  czułą  na  świa- 
ło. 

Emulsyna  nt.  cząść  składo- 
wa migdałów  i  niiiktórych 
nnych  nasion. 

Emundować  t.  oczyszczać, 
iniewinniać ,  usprawiedli- 
wiać; e.  się,  oczyszczać  ńą 
.  zarzutów. 

En  arriJre  /.  (a"  narier)  w 

En  alłendant/.co"  nałaPda") 
ymi  zasem. 

En  ayanł  /.  fa''nawa"')  na- 
)rzód. 

En  bagatelle/.  (a"  hagatel) 
ako  drobnostkę  (lekcewa- 
•.yći. 

En  bloc  /.  (<^  blok)  ogółem, 
yczałtem,  hurtem. 

En  canaille  /.  (a"  kanaj) 
ikczomnie,  podle;  trakto- 
wać kogo  pogardliwie. 

Er  carrilre  /.  faHarierJ  ga- 
)pem,  cwałem,  w  najwięk- 
zym  pędzie. 

En  chef  /.  ^a"  szef)  główny 
aczelnik,  glównodowodzą- 
y,  na  czele. 

En  chiffres  /.  (d*  szifr)  w 
zyfrowanem  (tajnem)  pi- 
mio. 

Enchirydjon  g.  podręcznik 
więźle  napisany;  książka 
odręczna. 

Enchorjalne  nł.  pismo  of>. 
'emotyczne  pismo. 

Enclaye  /.  fa''klau>)  część 

erytorjum  obcego  państwa 

najJująca  się  całkowicie  w 

I  brębie  danego  państwa. 

I    En  comparaison/.  fa"  kąpa- 

eząi  w  porównaniu. 

Encyklika  g.-l.  okólnik,  o- 
I  ezwa  papieża  do  biskupów. 
I  Encyklografja  "g.  encyklo- 
I  ledja   pewnej   gałęzi    wie- 

Encyklopedja  *g.  treść  wie- 

'  izy  ludzkiej;  alfabetyczny 

■  A  iadomości  tyczących 

;nej  lub  różnych  dzie- 

■  iodzy;  całość  wiedzy 

.'  i>i.'wriym  zakresie;  ency- 

lopedyczny,  wszechstronny. 

Encyklopedysta  *g.  mający 

wiele  wiadomości  z  różnych 


dziedzin  wiedzy ;  filozof- 
wolnomyśli(  iel  frunmiski 
z  końca  XVIII -go  wie- 
ku. 

Endepja  I  ze  shr.  H.  D.)  na- 
rodowa demokracja,  uiizwsi 
j/artji  jjiilityiznej. 

Ende  gut,  alles  gut  n.  gdy 
koniec  dobry,  wszystko  do- 
bre; koniec  wieńczy  dzieło. 

Endemja  g.  choroba  stale 
panująca  w  jakiej  miejsco- 
wości, swiijsku,  miejscowa; 
endemiczne  choroby,  nieii- 
staniiie  lub  przez  długi  czas 
panujące  choroby  w  jednej 
miejscowości. 

En  depdt  /.  la"  depo)  od- 
dać na  skład  do  {irzechowa- 
iiia;  na  skłauzie. 

En  óHM/Ja"  (/etaj)szc.ze- 
gółowo,  drobnostkowe,  czę- 
ściowo, na  małą  skalę. 

En  deux  /.  fa"  d5)  we 
dwuch,  we  dwie,  we  dwoje. 

Endogamja  'g.  zakaz-  za- 
wierania małżeństw  z  oso- 
bą obcego  rodu, szczepu,  ja- 
ku podstawa  urządzeń  ro- 
dzinnych w  pewnym  daw- 
nym okresie  rozwoju  ludz- 
kości. 

Endogieniczny  *g.  rosnący 
wewnątrz. 

Endolimla  *g.  płyn  wodni- 
sty znajdujący  się  w  uchu 
wewnętrznym. 

Endosmoza  *g.  przenikanie, 
przesiąkanie  płynu  rzad- 
szego do  gęstszego  przez 
błonę. 

Endosperma  *g.  bielmo,  za- 
pas materiałów  odżywczych 
w  nasieniu  służących  do 
karmienia  zarodka  podczas 
kiełkowania. 

Endossemenł  /.  oh.  Indosa- 
ment. 

Endotermiczny  *g.  pochła- 
niający ciepło. 

Endymjon  g.  imit.j  kocha- 
nek Seleny,  bogini  księży- 
ca; uosobienie  wiecznej  mło- 
dości i  rozkosznych  ma- 
rzeń. 

Endywja  w.  gatunek  cyko- 
rji,  którego  liście  są  używa- 
ne jako  sałata. 

Eneada  </.  dziewiątka. 

En  echange  /.  (a"  esza"i)  w 
zamian. 

En  effigie  /.  ra"  nefiii/  w 
portrecie;  powiesić  en  effigie, 
powiesić  na  szubienicy  por- 
tret skazanego  zaniiast  nie- 
go samego,  z  powodu  jego 
nieoliecności. 

Energiczny  g.  pełen  ener- 
gji;  pełen  siły  fizycznej  i 
moralnej;  mocny;  z  silną 
wolą;  sprężysty. 

Energletyka  *.7.  nauka  o  e- 
ni^rgji;  dążność  do  sprowa- 
dzenia wszelkich  objawów 
w  przyrodzie  do  pojęcia  e- 
nerf,'ji. 

Energietyzm  *g.  podstawy 
nauki  o  wytrzymaloftci. 


Energja  g.  moc,  siła  cha- 
i-akteru,  sprężystość  i  nie- 
złomność  woli  zdolnej-  i 
gotowej  zawsze  do  czynu, 
dzielność,  wytrwałość;  w 
naukach  fizycznych;  zdol- 
ność do  wykonywania  pra- 
cy- 

Enerwacja  ł.  rozdra-inie- 
nie,  zdetierwowanie,  opada- 
nie z  sił,  newroza. 

Enerwować  ł.  denerw(j- 
wać,  rozdrażniać. 

En  face  /.  fa"  fot/  wi- 
dziany z  przodu,  całą  twa- 
rzą. 

En  familie  /.  (a"  famij)  w 
rodzinie,  w  domowym  kole, 
między  sobą. 

Enfanł  /.  la^tol')  dziecko; 
e.  prodige  /'-prorfii^ciidowne 
dziecko;  e.  prodigue  f-jrro- 
dig )  dziecię  marnotraw- 
ne, syn  marnotrawny;  e. 
terrible  (-<mW>  dziecię  okro- 
pne; człowiek,  który  niewła- 
ściwym odzywaniem  s  i  ę 
trzyma  ciągle  innych  w  o- 
bawie;  e-s  perdus  (-perdii) 
pierwsi  żołnierze  idący  do 
ataku  i  dlatego  zwykle  stra- 
ceni. 

Enfilade  /.  oh.  Anfilada. 

Enfoncer  la  porte-cuyerte  /. 
(e^Jase  la  port  uu-ert)  dosl. 
wyłamywać  drzwi  t.twarte: 
zwalczać  urojone  przeszko- 
dy.   • 

Engagement  /,  !a'^gaima"j 
zobowiązanie,  przyjęcie  na 
posadę;  eh.  Angażować. 

En  gale  /.  (a"  gal)  w  prze- 
pisanym poradnym'  stroju. 

En  germe  /.  (d*  ierm)  w 
zalążku. 

Engonady  g.  klęczące  po- 
staci w  płaskorzeźbach  e- 
gipskifch. 

En  grandę  tenue/.  ro"  gra"d 
tenili  w  stroju  }iaradnym,  u- 
roczystyra. 

En  grand  seigneur/.  /a"  ?ra" 
senjor)  po  wielkupańsku,  jak 
wielki  jian. 

Engroista,  Engroslsła  {oh. 
en  gros),  kupiec  hurtowy, 
sprzedający  towar  tylko  w 
większych  ilościach. 

En  gros  f.  (a"  gro)  na  wiel- 
ką skalę,  w  wielkiej  ilości, 
hurtem,  w  masie,  w  całości. 

Enharmoniczne  *  g.  tony 
dźwięki  o  różnej  nazwie, 
lecz  lirzmiące  jednakowo  na 
nietctorych  instrumentach 
nil.  fin  i  ges. 

En  herbe  f.  fa"  tierh)  dosl. 
w  trawie  przen.  kiełkujący, 
zapowiadający  się  na  przy- 
szłość. 

Enigma,  Enigmat  g.  zagad- 
ka. 

Enigmatyczny  *g.  zagad- 
kowy. 

Enkaustyka  *g.  w  pal  anie 
farb  na  porcelanie,  malowa- 
nie gorącemi  farbami  wo- 
skoweini. 


Enklawa  ob.  Enclaye. 

Enklityka  g.  wyraz  nie- 
aki.-entowany,  zwykle  jed- 
nozgłoskowy,  łączący  się 
z  wyrazem  i)oprzednim. 

Enkracja  g.  powściągli- 
wość. 

Enkratyci  /;.  sekta  w  II  w. 
która  wstrzytpywała  się  od 
mięsa,  wina  i  małżeństwa. 

Enkrynity  'g.  kopalne  ga- 
tunki lilji  morskich,  znaj- 
dywane w  pokładach  drugo- 
rzędnych. 

En  masse  /.  ya"  vias)  w 
masie,  ryczałtem,  ogółem, 
w  wielkiej  ilości. 

En  miniaturę  /.  ra"  minia- 
tór^namałąskalę,  w  zmniej- 
szeniu. 

Enologja  *.7.  nauka  traktu- 
jąca o  winach.   ' 

Enometr  *<7.  narzędzie  do 
mierzenia  siły  wina 

En  ordre  de  bataille  /.  (a" 
nordr  Ud  baiaj)  w  szyku  bo- 
jowym. 

En  passant  /.  fa"  pasd') 
mimochodem,  w  przelocie. 

Enopatja  *g.  leczenie  się 
winem. 

En  prise  /.  (a"  prii)  w  sza- 
chach, warcabach  i  t.  p.:  ka- 
mień (figura,  pieszek)  zo- 
.stawony  przeciwnikowi  do 
wzięcia,  do  bicia. 

En  profil  .t.  (a"  profil)  w 
profilu,  widziany  z  boku, 
rysowany  w  przecięciu. 

EnguCłe  /.  la^ket)  ob.  An- 
kieta. 

En  regard  /.  (a"  rgar) 
w  równoległym  przekładzie 
( opismach  ,  drukach ) ,  w 
tłomaozeniu  juxtalinear  - 
nem. 

En  saułołr  /.  (a"  sotuar) 
dosl.  na  krzyż,  w  kształcie 
krzyża:  nosić  (co)  jako  or- 
der, jako  wstążeczkę  orde- 
rową, nakształt  orderu  ,. 
wstążeczki  orderowej. 

Ensemble  /.  («"sa"Ai()  dosl. 
razem;  ogół,  całość,  zgod- 
ność, zespół;  w  min.  wyko- 
nanie lub  kompozycja  zbio- 
rowa. 

Ense  et  aratro  ł.  ntieczem 
i  pługiem. 

Entelechja^,  duch,  dusza 
jako  istota  urabiają'-a  orga- 
nizm (własny)  i  nadająca 
mu  formy. 

Entente  cordiale  /.  (d'id't 
kordiał)  porozumienie  ser- 
deczno, stosunki  serdeczne 
między  państwanii. 

Enterografja  *g.  opisanie 
wnętrzności,  jelit. 

Enterolity  "g.  kamienie 
kiszkowe. 

Enterologja  *g.  część  ana- 
toinji  opisowej  traktująca  u 
wnętrznościacli. 

Enterotomja  *g.  o)ieracja 
przecięcia  kiszki. 

Entomografja  *g.  opisanie 
owadów. 


KdIomIuIi 


L|)i/ootja 


4« 


Entomolog    'g.    baduuz    i 

zimwia  owadów.         _. 

Entomologia  *g.  uauka  o 
owadach,  owadoznawstwo. 

Entoparazyty  *g.  pasorzyty 
wew;ii;trziie. 

Entourage  /.  (cPlurai)  oto- 
czenie. 

En  tous  cas '/.  (a"  tu  ka) 
w  każdym  razie,  na  wszel- 
ki wypadek;  duża  parasolka 
od  .słońca  i  deszcza. 

Entrechał  /.  (aHrna)  skok 
w  tańcu,  połączony  z  krzy- 
żowaniem nóg. 

Entrecółe/.  (a^trkot)  kotlet 
bity  cielijcy  z  żeberkiem. 

Entree  /.  fcftre)  wejście, 
wchód,  opłata  za  wejście, 
Wf!t<;p. 

Entref ilet/.  {(iHrfile)  wstaw- 
ka ważnej  treści  między 
artykułami  w  dzienniku,  w 
gazecie. 

Entremets  /  {d^trme)  da- 
nia miijdzy  pieczystem  a 
wetami:  legnminy  i  t.  p. 

Entre  nous  soił  dit  f.  (c^tr 
nu  sua  di)  mówiąc  między 
nami;  niech  to  między  na- 
mi zostanie;  w  zaufaniu. 

Entrepot  /.  (cPtrpo)  skład 
towarów. 

Entrepreneur  /.  {(^irprenOr) 
przedsiębiorca. 

Entrepryza  ob.  Anterpryza. 

Entresola  p.  Antresola 

Entreyue  /.  {ePtnoU)  wi- 
dzenie się,  spotkanie  się, 
zobaczenie  się  z  kim,  roz- 
mowa z  osobą  mijącą  pew- 
ne znaczenie,  w  celu  do- 
wiedzenia się  jej  zapatry- 
wań. 

Entrez  /.  (d^tre)  proszę 
wejść! 

En  Irois  quarts  /.  (a"  trua 
kar)  wizerunek  przedsta- 
wiający twarz  widoczną  w 
trzech  czwartych. 

Entropja  g.  ta  część  we- 
wnętrznej energji  ciała,  któ- 
ra nie  jest  już  zdolna  do 
dalszej  przemiany  na  pracę. 

Entuzjasta  g.  zapaleniec, 
zaj;orzalec  .w  celu  szla- 
chetnym; entuzjastki,  przy- 
jaciółki i  wielbicielki  Nar- 
cyzy Żmichowskiej  (1819— 
1870)  oburzające  się  wraz 
z  nią  na  zepsucie  obycza- 
jów i  bezmyślność  i  dążące 
do  reform  w  tym  wzglę- 
dzie. 

Entuzjazm  g.  uniesienie, 
szlachetny  zapał,  zachwyt; 
entuzjazmować  sl$,  zapalać 
się  A'<  czego. 

Entymemat  g.  wnioskowa- 
nie ski-ócone,  w  którym  o- 
puKzczono  pośrednie  ogni- 
wa, jako  fatwo  domyślne. 

Enumeracja  1.  wyliczę  - 
Tlić. 

Enuncjacja  1.  wyrażenie 
zdania  lub  myśli;  ważne  o- 
świadczenie  złożone  ze  stro- 
ny rządu  w  pai'lamencie. 


Emreloppe  /.  (of^lop)  ko- 
perta, owinięcie. 

En  vogue/.  (cT^og)  mający 
powodzenie,  rozgłos,  będą- 
cy w  modzie. 

Enzootja  *g.  choroba  za- 
raźliwa bydła,  panująca  sta- 
le w  jakiej  okolicy. 

Enzyma  g.  ferment  nieor- 
ganiczny, rozpuszczalny. 

E.  o.  tkr.  ex  officlo  (oh.i. 

Eocen  *7.,  Eocenlczna  a. 
EoceAska  formacja  trzecio- 
rzędowe, najstarsze  osado- 
we«pókłady  ziemi. 
,  Eoceniczny  *g.  trzecio- 
rzędny. 

Eodem  {dom.  dłe)  i.  w 
tymże  (dniu,  czasie). 

Eo  Instante  i.  w  tej  chwili. 

Eo  Ipso  t.  tym  samym, 
właśnie,  dlatego. 

Eol  g.  bożek  wiatru;  harfa 
eolska,  instrument  muzycz- 
ny strunowy,  w  któiym 
dźwięki  wywołuje  powiew 
wiatru  uderzającego  o-stru- 
ny;  pieśń  e.,  rodzaj  liryki 
greckiej. 

Eon  g.  długi  przeciąg  cza- 
su, wieczność;  e-y,  u  gnos- 
tyków:.  duchy  pośredniczą- 
ce między  Bogiem  a  stwo- 
rzeniem; e.  zły— Demiurg 
(oh.)\  e.  dobry- Chrystus. 

Eos  g.  jutrzenka. 

Epakta  g.  liczba,  która  po- 
kazuje, o  ile  dni  rok  księży- 
cowy prędzej  się  kończy  od 
słonecznego  (służy  do  ozna- 
czenia, kiedy  nów  .przypa- 
da); w  kalendarzu:  liczb? 
ziota. 

Epanafora  g.  powtórzenie 
tego  samego  wyrazu  na  po- 
czątku kilku  zdań  po  so  )ie 
idących. 

Eparch  g.  zarządca  pro- 
wincji. 

Eparchja  g.  wielkorządz- 
two,  namiestnictwo;  djece 
zja  biskupa  greckiego. 

Epatant  /.  (epaia"j  zdumie- 
wający, osłupiający. 

Epenłeza  g.  wtrącenie  gło- 
ski w  wyraz. 

Epicentrum  ni.  punkt  na 
powierzchni  ziemi,  leżący 
wprost  nad  głównym  ogni- 
skiem trzęsienia  zienii. 

Epicheremat  g.  sylogizm, 
którego  jedna  przesłanka 
lub  obie  są  stwierdzcjpe 
przez  wniosek  z  nich  wy- 
nikający a.  przez  inne  zda- 
nie. 

Epicier  /.  {epi^e)  kupiec 
korzenny ;  przen .  miesz  - 
czuch  należący  do  stanu 
kupieckiego. 

Epicki,  epiczny  g.  opowia- 
dający. opiso^'y,  iHjhator- 
ski;  poezja  epiczna  ot.  Epi- 
ka. 

Epicykl  *g.  koło  toczące 
się  po  okręgu  innego  koła. 

Epicyklojda  *g.  krzywa,  o- 
pisaua  przez  punkt  okręgu 


koła  toczącego  się  po  innym 
okręgu. 

Epidemja  g.  choroba  za- 
raźliwa dotykająca  naraz 
wielu  ludzi  w  jednym  cza- 
sie ■  i  obejmująca  pewną 
przestrzeń  kraju,  choroba 
nagminna. 

'  Epidemjologja    'g.    nauka 
o  chorobacli  nagminnych. 

Epiderma  g.  naskórek. 

Epidot  *j.  kamień  ozdobny: 
wodny  krzemian  wapnia, 
glinu  i  żelaza,  zabarwiony 
na  zielono  i  żółto. 

Epifanja  g.  dott.  jawienie 
się:  święto  Trzech  Króli. 

Epifenomen  g.  zjawisko 
podrzędne  towarzyszące  zja- 
wisku głównemu. 

Epifily  *g.  rośliny  żyjące 
na  innych  roślinacl),.nieko- 
niecznie  pasożytnicze. 

Epłfora  g.  w  retoryce:  po- 
wtarzanie tych  samych  wy- 
razów na  końcu  kilku  zdań 
po  sobie  idących. 

Epiglenetyczna  "g.  teorja, 
teorja  rozwoju. 

Epigieneza  *g.  stopniowe 
rozwijanie  się  jestestw;teo- 
rja  stopniowego  rozwoju. 

Epiglotis  g.  nagłośnia,  na- 
krywka krtaniowa,  języ- 
czek. 

Epigoni,  Epigonowie  g.  po- 
tomkowie ;  naśladowcy  i 
propagatorzy  wielkicli  idei 
gienjalnych  poprzedników, 
mniej  zd^^lui  niżeli  owi  po-- 
pirzednicy. 

Epigraf  g.  dewiza,  godło. 
napis. 

Epigrafika  g.  nauka  o  od- 
czytywaniu d.iwnych  na- 
pisów na  murach,  kamie: 
niach,  pomnikach. 

Epigram,  Epigramat  17.  krót- 
ki wiersz  dowcipny,  fraszka. 

Epik  g.  poeta  epiczny. 

Epika  g.  poezja  e*pi':zna, 
opowiadająca  o  rfujr.  czy- 
nach i  zdarzeniach  bohater- 
skich. 

Epikryza  *j.  zestawienie 
objawów  clioriiby  z  wyni- 
kami sekcji  pośmiertnej. 

Epikureizm  «<.  Hanka  filozo- 
fa greckiego  Epikiu-a  (341 — 
270  prz.  Clir.)  o  pokładaniu 
szczęścia  w  spokoju  duszy 
i  rozumnym  .iżyciu  przy- 
jemności życia,  później  po- 
jęta j.ikó  hołdowanie  ucie- 
pLom  zmysłowym;  zmysło- 
wość, rozwiązłość.  ' 

Epikurejczyk,  człowiek  hoł- 
dujący rozkoszom  zmysłci- 
wym;  epikurejski,  zmysłowy, 
rozpustny  (od  imienia  filo- 
zofa Epikura). 

Epilemma  g.  zarzut,  który 
mówca  sam  s<^1iie  czyni,  aby 
z  góry  usuną'-  ten  zarztit. 
który  mv}  mogą  uczynić. 

Epilepsja  g.  wielka  choro- 
ba, padaczka,  choroba  św 
W  alentego. 


Efileptyfc  9.  chory  na  pa- 
daczkę. 

Epilog  g.  zakończenie 
(mowy,  poematu,  powieści 
i  t.  p.);  domówienie,  zawiera- 
jące wyjaśnienie  niektórych 
szczegćiów. 

Epinicjon,  EpintcjiM,  Epini- 
kion  '/   pieśń  zwycię.^ka. 

Epipedometrja  'y.  mierze- 
nie i'Wzczyzn. 

Episjer  ob.  Epicier;  episjer- 
stwo, ogół  episjerstwa,  fach 
episjerów ,  konserwatyzm 
mieszański. 

Epłskopahiy  ni.  Kościół  pa-  - 
nujący    w   Anglji    Kościół, 
na  czele  którego  stoi  mo- 
narcha i  biskupi. 

Episkopat  g.  biskupstwo; 
wyświęcenie  na  biskupa ; 
władza  biskupia;  ogół  bis- 
kupów. • 

Episcopus  in  partilMis  infi- 
delium  /.  biskup  w  dziel- 
nicach pogańskich,  biskup 
bez  djecezji. 

Epistemologia  *g.  teorja  po- 
znania. 

Epistoła  non  embescH  t. 
list  się  nie  rumieni,  list 
śmielszy  niż  język. 

Epistolarjusz  {.  zbiór  li- 
■stów. 

Epistolarny  t,  mający  cłia- 
ratter  listu. 

Epistolografja  g.  sztuka  pi- 
sania listów. 

Epistoła  g.-l.  list;  czytanie 
podczas  ilszy  sw.  ustijpu 
z  Pisma  Św..  najczęściej 
z  listów  apostolskich,  inacz.: 
lekcja;  utwór  poetyczny  w 
rodzaju  listu,  długi  i  nudny. 

Episylogizm  'g.  w  logice 
wniosek  dodatkowy,  uzupeł- 
niający inny  wniosek. 

Epitafjum  g.  napis  na  na- 
grobku; nagrobek. 

Epitalamjum  *g.  pieśń  we- 
selna, wiersz  kn  uczczeniu 
państwa  młodych. 

Epitet  g.  określenie  przy- 
miotnikowe lab  rzeczowni- 
kowe, mające  rzecz  lab  imię 
lepiej  Scharakteryzować; 
przydomek  daw;\ny ,  komu 
od  jego  zalety  a.  wady. 

Epitomator  'g .  robiący 
skróty,  lub  wyciaji  z  dzieł 
innych  autorów. 

Epitome  g.  skrót,  kons- 
pekt, streszczenie  (fij).  książ- 
ki). 

Epizod  g.  ustęp  w  mowie,  1 
w  poemacie,  powieści,  łii- 
storji,  wtrącony,  nienale- 
żący  do  głównej  akcji;  0- 
pis  zdarzenia  i:baczający  od 
głównego  przedmiotu;  wy- 
padek, zdarzenie;  epizodycz- 
ny, dodatkowy,  wtra  y, 
nie  należący  do  głć^;:"i7> 
przedmiotu,  mimochodem 
opowiedziany. 

Epizoiczny  . *^.  żyjący  iia 
zwierzętach. 

Epizootja  *g.  zaraza  i..;    }  - 


49 


Epizować  —  Espanjoleta 


IJo,   wof,'ole    iin   zwierzątii, 

Epizować  *g.  nadawać  cha- 
akliT  cpifzny. 
■  Epoda  g.  śpiew  kontowy 
10  strofie  i  antjstrufie;  ma- 
y  poemat  liryczny. 

Epoka  g.  moment  rozpo- 
;zy!inj;\iy  6i\\  chwila  przc- 
oniow.i  rozpoczynająca  no- 
ry rozwój  l)istoryczny;  o- 
res  czasu;  w  ustroń,  czas, 
il  ktorciiu  liczy  sit;  bieg 
iala  nicliii'skifj;o:  planety, 
omoty  liilj  księżyca;  epo- 
owy.  pamiętny,  ważny,  wy- 
itiiy,  znamienny,  stano- 
ii^cy  cpokt;. 

I  Epolety  .;'.  nai'amienni- 
i  n.i  mundurze  wojsko - 
■ym. 

Eponim  g.  w  staroż.  Atenach 

yżs/.y  urzijdnik,  urzędowy 

i)iekun   wdów  i  sierot,  są- 

ził   sprawy    niewolników, 

ierowat    uroczystościami, 

iiłatwinł   sprawy    niiędzy- 

arodowe;  od  jego  imienia 

[.•al  nazwę   miesiąc,   przez 

■ijry  urzędował. 

Epopeja,  Epos   g.   poemat 

)haterski;  jtoetyczna  opo- 

ieść  mająca  za  treść  wiel- 

e  wypadki  i  czyny  boha-" 

rskic  jednej  osoby  lub  na- 

du;  epopeiczny,  wfłpłiniały, 

idniijs}y,   godny   opisa  w 

lopei. 

Epreuye  /.  feprdtcj  próba, 
erwsza  odbitka  sztychu, 
tografja. 

Epreuyes  d'artiste/.  (eprów 
rtittj  pierwsze  (najcen- 
ejsze)  odbitki  miedziory- 
w,  jeszcze  bez  żadnego 
.pisu  tylko  z  ])odpisem  ar- 
-Sty. 

Epruwetka  /.  walcowate 
te  naczynie  szklane  w 
Inyni  końcu  otwarte  do 
bót  chemicznych,  do  do- 
iadczeń,  probówka. 
Epuracja  /.  oczyszczenie 
).  żołądka). 

E  pur  si  muoye!  te.  a  jed- 
k  się  porusza!  (ziemia) — 
iwa  Galileusza  (1564 — 
ł2). 
"Epuzer  /.  kandydat  do 
łżcństwa. 

^guator  ł.  ob.  Ekwator. 
?rn    </.  epoka,   niezwykle 
iziejowe    wydarze- 
,    d  którego  zaczyna  się 
I  -huba  lat. 
irało  y.  muza  pieśni  mj- 
1  nych. 

I  :rb ,    pierwiastek    meta- 
I  iny  (od  nazwy  miejsco- 
.ści  w  Szwecji). 
;rb  n.  własność  dziedzicz- 
szlaehecka,  spadek. 
irdreiion  oh.  Edredon. 
■reb  g.  podziemie,  kraina 
;  niności,  państwo  ■amar- 
h,  pieliło    (u    stai'ożvt- 
;h). 
.rakc|a    ł.     wzniesienie 


czego,  wystawienie,  założe- 
nie, fundacja;  naprężenie, 
nabrzmienie;  erekcyjny,  fun- 
dacyjny. 

Erem  g.  pustelnia. 

Eremita  g.  samotnik,  pu- 
stelnik. 

Erełyczny  »/.podbadzający, 
podrażniony. 

Eretyzm  ni.  pobudzalność, 
chorobliwo  podrażnienie. 

Erga  *g.  praca  potrzebna 
do  pokonania  jednej  dyny 
na  odległość  jednego  centy- 
metra. 

Erga!  *g.  w  fizyce:  energja 
potencjalna. 

Ergastulum  {.więzienie  dla 
niewolników  okutych  w  kaj- 
dany. 

Ergo  i.  a  więc,  a  zatem; 
e.  bibamus!  więc  pijmy! 

Ergocista  nt.  uparcie  dys- 
putujący,  sprzeczający  się. 

Ergograf  *g.  przyrząd  wska- 
zujący znużenie  mięśni,  za- 
pisujący 'ilość  wykonanej 
pracy. 

Ergoterja  ni.  manja  sprze- 
czania się. 

Ergotyna  ni.  gporysznik, 
wyciąg  z  rośliny  spory- 
szu. 

Ergotyzm  ni.  sktonndść  do 
sporów. 

Erin,  Eryn  celi.  dawna  na- 
zwa celtycka  Irlandji, 

Erinnje  g.  (mitj  ob.  Eume- 
nłdy. 

Eripe  te  morae  1.  nie  zwle- 
kaj, nie  wahaj  się. 

Eris  g.  bogini  niesnasek. 

Eritis  sicut  del  t.  będzie- 
cie jak  bogowie. 

Erkier  n.  balkon  na  pię- 
trze, ze  wszystkich  stron 
obmurowany,  opatrzony  o- 
knami. 

ErIkOnig  n.  wtaić.  Elfen- 
kónig,  król  Elfów. 

Ermitaż  [r.]  nazwa  muzeum 
i  galerji  obrazów  w  ł^eters- 
bur;?ii. 

Erodentia  t.  środki  gry- 
zące. 

Erogować  1.  wyprosić  oo 
u  kogo. 

Eroico  if.  w  muz.  boha- 
tersko. 

Eros  g.  Amor,  bożek  mi- 
łości; miłość. 

Erotematyczna  g.  mełodf 
ob.  Sokratyczna  metoda. 

Erotematyka  *g.  sztuka  na- 
prowadzania zapomocą  jiy- 
tań  na  pożądaną  odpowiedź. 

Erotoman  g.  człowiek  pod- 
legły erotomanji,  oddany 
lubieżności. 

Erotomanja  g.  szał  miło- 
sny. 

Erotyczny  g.  miłosny,  lu- 
bieżny; e-na  poezja  poe- 
zja liryczna  opiewająca  mi- 
łość. 

Erotyk  g.  poemacik  mi- 
łosny. 

Erotyzm   '5.    kierunek   w 


literaturze,  którego  przed- 
miotem jest  miłość  płcio- 
wa; popęd  płciowy;  usposo- 
bienie romansowe. 

Erozja  nt.  rozmywanie, 
żłobienie,  w  geolog,  działal- 
ność żłobiąca  wód  bieżą- 
cych, wywierana  na  po- 
wierzchni ziemi;  erozyjny, 
powstały  wskutek  erozji. 

Erpetologja  *g.  część  zoo- 
lojrji  o  gadach. 

Errant  gul  in  prosperls  re- 
bus impetus  forłunae  se  pu- 
tant  fugisse  t.  mylą  się,  któ- 
rzy sądzą,  że  w  szczęścili 
uniknęli  ciosów  losu. 

Errare  humanum  est  1.  błą- 
dzić jest  rzeczą  ludzką. 

Errata  t.  sijrostowanie  0- 
mytek  drukarskich. 

Erratyczny  t.  naniesiony 
przez  wodę  i  lód,  a.  przez 
lodowiec;  błędny. 

Error  1.  błąd,  omyłka. 

Error  In  calculo  i.  błąd  w 
rachunku. 

Erudycja  ł.  uczoność,  wy- 
s.ikie  wykształcenie  nauko- 
we, rozległa  wiedza  w  pew- 
nym kierunku. 

Erudyt  a.  Erudyta  1.  uczuny, 
człowiek  wysoko  wykształ- 
cony, oczytany. 

Eruktacja  t.  odbijanie  się, 
wymioty. 

Erupcja  1.  wj-buch  z  wnę- 
trza ziemi. 

Erygować  t.  wznosić,  wy- 
stawiać-, ustanawiać,  za- 
kładać; ufundować,  sporzą- 
dzić. 

Eryka  g.  roślina  wrzos 

Eryn  oh.  Erin. 

Erynnje  oh.  Erinnje. 

Erystyczny  *g.  prowadzący 
spory. 

Erytroskop,  Erytroiitoskop 
"g.  rodzaj  okularów,  przez 
któro  rośliny  zielone  wy- 
dają się  czerwonemi,  a  inne 
zabarwienia  także  przeina- 
czonemi. 

Erytrozyna**;.  barwnik  czer- 
wony. 

Erzlierzog  n.  arcyksiąże. 

E$,  as  ł.  zaprząg  dwukon- 
ny; w  n.uz.  nuta  e  z  bemo- 
lem. 

Esauł  oh,  Asawuta. 

Esbouguet,  Esbukiet  /.  ro- 
dzaj perfum  kumbinowa- 
nych  z   różnych  zapachów. 

Łscadron  /.  oi'.  Szwadron. 

Eschatokół  g.  zakończenie 
pisma. 

Eschatologja  g.  nauka  Ko- 
ścioła o  rzeczach  ostatecz- 
nych (o  śmierci,  sądzie  o- 
stateeznym  i  życiu  zagro- 
bowym). 

Escompte  /.  (eskątj  dys- 
konto. 

Eseista  /.  autor  szkiców. 

EselsbrUcke  n.  aoil.  most 
ośli  :  pfttowe  tłumaczenie 
ant(>ra  klasycznego  a.  roz- 
wiązanie    zagadnień,     u- 


łulw;ająoe     wypracowanie ; 
klucz. 

E  sempre  bene  tr.  wszyst- 
ko dzieje  się  najlepiej  na 
tym  najlepszym  ze  świa- 
tów. 

Esencja  /.  istota;  rzecz 
sama  bez  dodatków;  treść, 
wątek;  wyciąg;  odwar;  ole- 
jek eteryczny  otrzymany 
■przez  dystylację;  esencjainy, 
istotny;  esencjonalny,  skła- 
dający się  z  głównej  istoty 
rzeczy,  treściwy;  pożywny, 
posilny,  mocny. 

Eseńczycy  hebr.  sekta  ży- 
dowska współczesna  Chry- 
stusowi, żyjąca  w  ascezie 
i  wspólności  dóbr. 

Es  ist  eine  alte  Geschiclite, 
docłi  bieibt  sie  immer  neu  «. 
to  stara  historja,  ale  zaw- 
sze zostaje  nową. 

Es  ist  mir  ganz  Pomadę, 
ganz  Wurst  «.  to  mi  wszyst- 
ko jedno,  mało  mię  to  ob- 
cłiodzi. 

Eskadra /.oddzielna  część 
floty  wojennej. 

Eskadron/.  oh.  Szwadron. 

Eskalada/.  wtargnięcie  do 
szturmowanego  miasta  za 
pomocą  drabin;  zakradanie 
się  nie  przez  drzwi. 

Eskamoter  /.  kuglarz;  n- 
miejącj'  zręcznie  chować 
przedmioty;  zręczny  zło- 
dziej; oszukaticzo  grający  \x 
kai-ty. 

Eskamotować  .f.  usunąć,  u- 
kryć  niepostrzeżenie  jaki 
przedmiot  w  oczach  wi- 
dzów, sprzątnąć  co  z  przed 
oczu  kuglarską  sztuką;  kraść 
zręcznie. 

Eskapada  /.  nierozważny 
wybryk,  swawola;  wymknię- 
cie się;  fał.szywy  skuk  ko- 
nia. 

Esklandra/.  skandal,  zgor- 
szenie. 

Eskiaważ  f.  niewola;  ro- 
dzaj bransolety  w  formie 
łaiicuszka. 

Es  kommt  in  den  besten 
Famllien  vor  n.  to  się  zda- 
rza i  w  najlepszycłi  rodzi- 
nach. 

Eskonto/.  procent  potrą- 
cany pi'z,v  wypłacie  należ- 
ności )irzed  tenninini;  oh. 
Dyskonto. 

Eskontować  /'.  pnen.  wy- 
zyskać jaki  wypadek  prze- 
widywany, zanim  się  jesz- 
cze zdarzył;  ob.  Dyskonto- 
wać. 

Eskorta  /.  orszak  służący 
do  obrony  w  podróży;  kon- 
wi\i,  sti-aż. 

Eskortować  /.  towarzy- 
•fjzyć,  jako  straż  honorowa; 
zbrojne  odjirowadzać. 

Eskulap  17.-/.  bożek  gztitfn 
lekarskiej;  prięn.  lekarz. 

Espanjoleta/^drążek  z  klam- 
ką przy  oknie  służący  do 
zamykania  go. 


Słownik  wyrazów  obcycti 


Esparceta  —  Etyka 


50 


Esparceta  /.  roślina  pa- 
stewna strąkowa. 

Espices  /.  (etpeij  pienią- 
dze, jjotiiwka. 

Esperanto,  nazwa  jedncRO 
ze  sztucznych  języków  mit;- 
dzynarodowych  (utwór  d-ra 
Zanifiilujfa  z  Warszawy). 

Esplanada  /.  wyrównany 
plac  jii-zid  dnżemi  budowla- 
mi, przed  warownią  lub  wa- 
łami. 

Espressiyo  w.  w  mus.  z  na- 
ciskiem, dobitnie. 

Esprił  de  ripostę  /.  fespri 
do  ripost)  skłonność  i  zdol- 
ność dawania  odpowiedzi 
krótkich,  trafnych  a  ciij- 
tych. 

Esprit  d'escalier  /.  (etfri 
(leskalje)  dowcip  spóźniony, 
odpowiedź,  która  przyclio- 
dzi  na  myśl  po  niowczasie 
{dosl.  na  schodach). 

Esprit  du  corps  f.  {espri  dii 
kor)  poczucie  solid.iJ^ności 
między  członkami  tej  samej 
korporacji. 

Esprit  fort  f.  fespri  for)  tę- 
ga płowa;  człowiek  wolno- 
myślny. 

Esq.  skr.  E$quire  a.  (eskwajr) 
wielmożny. 

Esguisse  /.  leskis)  szkic. 
Essai./.  lesse),  Essay  a.{es^l 
szkic. 

Essbouquet/.  oh.  Esbuldet. 
Esseista  oh.  Eseista. 
Esse   quam  videri   mało  t. 
wolę     być     niż      wydawać 
się. 

Estaliada  /.  zamknięcie 
przystani  lub  ujścia  rzeki 
przez  wbicie  wielkich  pali; 
pomost  wchodzący  daleko 
w  morze  dla  spacerujących 
w  miejscach  kąpielowych. 

Estampa  /.  rycina,  mie- 
dzioryt. 

Estanciero  h.  właściciel 
a.  dozorca  estancji. 

Estancja  h.  obszerny  fol- 
wark w  Meksyku. 

Esteta  g .  rozważający 
wszystko  ze  stanowiska  e- 
stetyczuego;  piszący  o  sztu- 
ce pięknej. 

Estetyczny  g.  zgodny  z  za- 
sadami i  czuciem  piękna; 
piękny. 

Estetylc  g.  znawca  piękna, 
sztuki,  człowiek  mający  po- 
czucie piękna. 

Estetyl(a  *g.  nauka  o  obja- 
wach piękna,  o  poczuciu 
piękna  w  życiu,  sztuce,  w 
literaturze  i  sztukach  pięk- 
nych; filozofja  sztuki,  pięk- 
na. 

Estetyzm  *g.  osenianie 
wszystkiego  ze  stanowis- 
ka prze  ważnie  estetycznego, 
pl-zesadne  rozmiłowanie  się 
\^^ięknie. 

Estezjologla  *g.  część  fi- 
zjologji  obejmująca  naukę 
o  organach  zmysłów. 

Estezjoinetr  *g.   przyrząd 


mierzący  zmniejszanie  się 
czucia  pod  wpływ  m  znu- 
żenia. 

Est  modus  in  rebus  1.  je,>,t 
sposób  na  wszystko;  wszyst- 
ko ma  swoje  granice  i  cel. 
Est  nobis  yoluisse  satis  1. 
dość  nam  jest  chcieć. 

Estofilaltsia  "g.  wrażliwość 
obronna. 

Estoltada/.  cios  przy  fech- 
tunku;  natrętna  prośba  o 
pożyczkę. 

Esto  tfiilii  /.  dosl.  niech  mi 
będzie:  ostatnia  niedziela 
przed  Wielkim  postem. 

Est  quaedam  fiere  voluptas 
1.  istnieje  rozkosz  jakaś  w 
płakaniu  (w  biadaniu,  na- 
rzekaniu). 

Estr,  w  chem.  nazwa  prze- 
tworów eterycznych  o  za- 
pachach owocowych. 

Estrada  /.  wzniesienie, 
podwyższone  miejsce  na- 
przeciw widzów,  przezna- 
czone dla  artysty,  dla  mów- 
cy, dla  prezydjum.  etc;  try- 
buna; estradowy,  koncerto- 
wy. 

Estragon  /.  roślina  Draga- 
nek. 

Estymacja,  Estyma  ł.  sza- 
cunek, poważanie,  uszano- 
wanie. 

Estymator  1.  czciciel,  wiel- 
biciel, adorator. 

Estymować  1.  poważać,  sza- 
nować. 

Esy-flore$y  t.  ozdoby  w 
zygzaki,  wężyki  i  inne  H- 
nje  nieregalarne. 

Eszelon  /.  dosl.  szczebel 
drabiny:  szyk  bojowy,  w 
kjprym  każdy  następny  od- 
dział jest  bardziej  cofnięty 
od  poprzedniego,  stojącego 
obok;  każda  z  części,  na 
które  dzieli  się  pułk  pod- 
czas podróży. 

Eszofować  się  /.  zapalać 
się,  unosić  się,  gniewać  się. 
Et  ab  liosce  doceri  t.  i  od 
wroga  można  się  nauczyć. 
Śtablissen)ent/.(ei«4WCTHa"> 
urządzenie,  zakład;  budy- 
nek dla  zabaw  urządzony 
wykwintnie. 

Etablować  się  f.  urządzać 
się,  założyć  i  urządzić  swój- 
sklep,  kantor,  fabrykę. 

Etaiaż  /.  wystawa  towa- 
rów na  pokaz. 

Etalon  /.  miara  a.  waga 
urzędowa .  podług-  której 
sporządzają  się  i  sprawdza- 
ne są  inne;  wzorzec,  proto- 
typ. 

Etamina/.  tkanina  wełnia- 
na, błyszcząca,  prawie  tak 
rzadka  i  ażurowa  jak  kanwa. 
Etap/,  miejsce  wypoczyn- 
ku wojska  lub  aresztantów 
podczas  marszu;  odległość 
jednej  stacji  od  drugiej ; 
straż  eskortująca  aMsztan- 
tów. 

Etat/,  psnsja,  płaca  służ- 


bowa urzędnika;  żołd;  wy- 
kaz spodziewanych  docho- 
dów i  wydatków,  budżet; 
być  na  etacie,  zajmowjtć  po- 
.sadę  staią,  pobierać?  stałą 
pensję;  spaść  z  etatu,  stracić 
tę  posadę  z  powodu  jej  zwi- 
nięcia lub  zamienienia  na 
tymczasową;  ełatonOf,  objęty 
budżetem;  należący  do  skła- 
du urzędników;  pobierający 
stałą  płacę;  zamieszczony 
na  etacie. 

EUt  (!')  c'est  mol  ,f.  (leta  se 
muaj  państwo  to  ja — słynne 
słowa  przypisywane  Lud- 
wikowi XIV. 
Etai/.  piętro. 
Etażerka  /.  półki  o  kilku 
kondygnacjach,  otwartych 
z  boków,  na  książki  i  ele- 
ganckie drobiazgi;  rodzaj 
patery,  naczynie  na  wyso- 
kiej nóżce  o  kilku  kondy- 
gnacjach. 

Etc.  tkr.  Et  cetera  i.  i  tak  da- 
lej; i  tam  dalej;  i  inne  i  t.  p. 
Eter  g.-t.  przypuszczal- 
na substancja  wypełniająca 
przestrzeń  wszechświata , 
z  której  powstał  byt  wszelki 
i  której  drgania  stanowią 
światło;  chem,  bezbarwny 
płyn  bardzo  lotny,  powstają- 
cy z  działania  kwasów  na  al- 
kohol, używany  jako  środek 
orzeźwiający  i  znieczulają- 
cy, służy  także  do  użytków 
technicznych. 

Ełernlzować  nł.  uwiecz- 
niać. 

Eteromanja  *g.  nałóg  upa- 
jania się  eterem. 

Eteryczny  nł.  lotny,  po- 
wiewny, lekki;  e-e  oiejki, 
ciecze  lotne,  silnie  pachną- 
ce, wydobywane  z  roślin. 

Eteryfikacja  i«^  zamiana 
na  eter  a.  estr. 

Ełeryzować  nł.  znieczulać 
eterem. 

Et  liaec  facienda  et  iiia  non 
omittenda  1.  i  to  zrobić  nale- 
ży i  tamtego  nie  pominąć. 

£t  haec  meminisse  juyabit 
ob.  Forsan... 

Etiuda  /.  ćwiczenie  mu- 
zyczne, wprawa,  skompono- 
wana w  postaci  utworu  mu- 
zycznego. 

Etjologia  *g.  część  medy- 
cyny, badająca  przyczyny 
chorób. 

Etiologiczny  *y.  przyczy- 
nowy ,  będący  powodem 
czego. 

Et  lux  perpetua  luceał  ei  ł. 
a  światłość  wiekuista  niech 
mu  świeci. 

Etnicy  g.  (póiń.)  poganie, 
bałwochwalcy. 

Etnicyzm  *g.  wiara  w  wde- 
!u  bogów,  wielobóstwo,  po- 
ganizm. 

Etniczny  g.  tyczący  się 
cech  narodowych. 

Etnolagja  *g.  ludożerstwo. 
Etnofobja    *g.    nienawiść 


jł 


do  obcoplemieAców,  kseno 
fobja. 

Etnoglenja  *g.  nauka  o  two- 
rzeni'1  !-ię  narodów. 

Etnogonja  *g.  nauka  o  po 
chodzeniu  ludów. 

Etnograf  *g.  ludoznawca 
badacz  etnograf  ji. 

Etnograficzny  *g.  etnogra 
fji  lub  pewnego  plemi-^n' 
dotycząi.y;  etnograficzne  mu 
zeum,  zbiór  wytworów  sztu 
ki,  narzędzi  i  ubiorów  róż 
nych  narodów,  oraz  przed 
miotów  objaśniających  :^p 
soby  ich  życia. 

Etnografja  'g.  opisowa  nau 
ka  o  ludach,  ich  obyczajac' 
sposobie  życia,  właściw 
ściach  umysłowych,  pie 
niach,  legiendach,  wierze 
niach;  ludoznawstwo 

Etnologia  g.  nauka  o  li 
dach  i  o  rasach  ludzkie) 
plemionach,  wraz  z  ich  wł; 
ściwościami  anatomicznen 
i  obyczajowemi. 

Etnopsychologja  *g.  nau 
badająca  różnice  w  psych 
logji  różnych  ludów. 

Et  nunc  erudlmini  1.  i  niec 
że  to  posłuży  ku  waszenc 
zbudowaniu  (zwykle  w  zn 
czeniu  ironicznym) 

Etognozja  *g.  nauka  o  zw 
Czajach  i  obyczajach 

Etologja  *g.  nauka  o  cIl' 
rakterze ,  obyczajacłi  j 
kiego  ludu;  nauka  o  p, 
wstawaniu  pojęć  o  moraln 
ści  i  obyczajów. 

Etoplastja  *g.  umiejętno 
wprowadzania  etyki  w  ż 
cie.  "■  zastosowanie 

Etopsychologja  'g.  ps 
chologja  obyczajów  jakie 
ludu. 

Et  quorum  magna  pars  tui' 
dosł.  i  któryclj-  (dzieł  i  1. 1 
wielką  częścią  byłem,  t. 
i  ja  odegrałem  przy  te 
znaczną  rolę. 

Etrusk,  naczynie  etrusk 
(od  starożyt.  narodu  Etrc 
ków). 

Et  sanguis  et  spiritus  pec 
nia  mortalibus  ł.  dla  śmie 
telników  pieniądz  jest 
krwią  i  duszą. 

Et  tenui  case  saepe  vir  ■ 
gnus  exit  i.  z  małej  eh 
ty  wychodzi   często  wie 


Et  tu,  Brute,  contra  me! 

ty,  Brutusie  {dom.:  s^ 
deczny  mój  przyjacieli 
przeciwko  mnie?l 

Et  tutti  quanti  oh.  Ti 
quanti. 

.  Śhłi/.  fetii)  pudełko,  i 
terał,  puzderko. 

Etyczny  g.  dotyczący  el 
ki;  moralny,  obyczajowy. 

Etyk  g.  uczony  poświę 
jacy  się  etyce;  auior  r 
praw  o  etyce. 

Etyka  g.  nauka  o  zasada 
moralności;   nauka   o 


51 


Ktjkieta  —  Exchange 


tach  i  obowiązkach;  filozo- 
fja  moralności. 

Etykieta  /.  forma  zaclio- 
waiiia  siQ,  przt^strzegaiia  w 
wyższyoli  warstwacli  towa- 
rzystwa; kartka  z  napisem 
przytwicrdzijiia  do  przed- 
miotu, (iznai'z:iją(;a  jego  za- 
warto.'S(?';  etykietalny,  oeromo- 
njalny;  zgodny  z  etykietą; 
ngrzoczniony  b(!Z  serdecz- 
nośri;  etykietalność,  zaclio- 
wanic  funii  etykiety. 

Etykietować  /.  zaopatry- 
wał- w  etykiety. 

Etylen  V  gaz  złożony 
z  w(;jrla  i  wodoru,  czfjść 
skJaitowa  gazu  oświetlają- 
cego. 

Etymologiczna  g.  pisownia, 
piKowni,!  zgodna  z  poclio- 
dzeniem  (ze  słoworodem) 
wyrazu;  e-y  stownik,  słow- 
nik ul)jaśniający  pochodze- 
nie  wyrajów. 

Etymologizować  *g.  badać 
a.  objaśniać  etymologię  wy- 
Irazii. 

'  Etymologia  ci.  część  gra- 
matyki o  pochodzeniu  wy- 
Tazów.  słoworód. 
I  Eulijotyka  *g.  sztuka  do- 
tbrego,  zdrowego  życia. 
j  Eucharystia  q.  dosl.  dzięk- 
czynienie; \\'ieczerza  Pań- 
Uka;  Sakrament  Ciała  i  Krwi 
TPańskiej. 

Eudemonizm  *i;.  uznawanie 
jzczęścia  osobistego  a.  po- 
wszechnego za  najwyższy 
;ęl  działalności  ludzkiej. 
^  Eudemonia^.  trwała  .szczę- 
Miwość,  uczucie  szczęścia, 
^■ozkosz. 

Eudemonologja   *g.   nauka 
'  isiągania  szi.-zęścia. 
,     Eudiometr  'g.  przyrząd  do 
|lo    rozbioru     chemicznego 
^;;azó\v. 

I  Eufemiczny,  Eufemistyczny 
.g.  określaj.ący  rzecz  jaką  w 
I  posób  mniej  drażliwy,  rai- 
'jej  brzmiący  niżeli  brzmia- 
łby bezpoś.-ednia  nazwa 
^ej  rzeczy. 

,  Eufemizm  ^.zastąpienie  dra- 

.'  liwego  wyrażenia  wyrażc- 

icm  lub  omówieniem  mniof 

rażliwym  wzgl.  obojętnym. 

Eufoniczny  g.  dźwięczny, 
■  armonijny. 

Eufonia     g.      przyjemne 
rzniienie,  miłodźwitjk. 

Euforbia  g.  roślina  Wilczo- 
'  ilecz. 

Euforia  *g.  przyjemne  sa- 
.^lopoczucie,  poczucie  siły, 
drowia,  błogostan. 

Cufuiici  *g.  nazwa  poe- 
'  iw,  odznaczający  eh  się  wy- 

wintną  formą. 
_'    Eugański,    odnoszący    się 

o  Euganów,  którzy  ongi 
'"  lieszkali  około  miasta  Pa- 
■'wy. 

Eugienizm  *g.  dobre  po- 
'■'  lodzenie,     należenie     do 

yższych  klas  społecznych. 


Euhemeryzinn^.  pojmowanie 
istot  mitologicznych  nad- 
przyrodzonych, jako  ludzi 
ubóstwionych  (od  imienia 
filozofa  Kuhemera). 

Eulogia  g.  dosl.  poświęce- 
nie, pobłogosławienie;  roz- 
sądek, w  mowie  i  czynach; 
prawdopodobiedstwo. 

Eumenidy  g.  w  viit.  bogi- 
nie zemsty  i  złego  sumie- 
nia, furje  (na  głowach  mia- 
ły węże  zamiast  włosów). 

Eunomia  g.  dobre  prawo, 
dobry  zarząd,  dobra  kon- 
stytucja. 

Eunuch  g.  rzezaniec,  ka- 
strat. 

Eupatryda  g.  szlachcic  (w 
staroż.  Attyce). 

Eur,  Eurus  g.-l.  wiatr 
wschodni  albo  południowo- 
wschodni. 

Eurazja,  ląd  Europy  i  A- 
zji  (ze  złożenia  wyrazów 
Eurlopa  i  ]  Azja). 

Eureka!  g.  znalazłem!  o- 
krzyk  Archimedesa ,  gdy 
odkrył ,  ciężar  gatunkowy 
ciał. 

Europejski  »l.  z  Europy 
pochodzący,  (  ywilizowany. 
gładki,  delikatny  w  obej- 
ściu; głośny,  sławny. 

Europeizować  nt.  nadać  eu- 
ropejski wygląd,  europejskie 
formy. 

Eurus  oh.  Eur. 

Euryp  g.  morze  (w  poezji). 

Eurytmja  g.  proporcjonal- 
ność, harmonja  form,  linji  — 
w  budynkach;  rytmiczność 
w  słowach  1  muzyce. 

Eutanazja//,  łagodna  śmierć 
bez  cierpienia:  śmierć  w 
stanie  łaski.^ 

Euterpe  g.  inuza  muzyki 
i  poezji  lirycznej. 

Eutrofja  *g.  dobre  odży- 
wianie. 

Eutycłijanie  ni.  sekta  nie 
łiznająca  natury  ludzkiej  w 
CSirystusii',  nionofizyci  (od 
założyciela  Entychesa). 

Euxyn  .'/.  morze  Czarne. 

Ev.  ikr.  en  wille  (a^  tnij)  w 
miejscu  (na  listach). 

Ev.  skr'.  Eyentualiter  ob. 
Ewentualnie. 

Eyenement  /.  oh.  Ewene- 
ment. 

Eyentus  belli  dubius  est  /. 
wynik  wojny  jest  wątpliwy. 

Eyentus  stulłorum  magister 
/.  wypadek,  powodzenie — 
jest  nauczycielem  głupców. 

Eyoe,  Evohe!  g.  radosny  o- 
krzyk  '1  Greków,  radość. 

Eyyiya!  ic.  niech  żyje!  wi- 
wat! 

Ewakuacja  t.  ustąpienie, 
opuszczenie  warowni  lub 
kraju  przez  wojska;  opróż- 
nienie szpitala  z  chorych. 

Ewaluacja  xl.  ocenienie,  o- 
.szacowanio,  określenie  war- 
tości. 

Ewangieliczny    g.   według 


zasad  naoŁi  Chrystusa,  pe- 
łen prostoty  i  miłości  bliź- 
niego, świątol)liwy,  wznio- 
sło-religijny. 

Ewangielik,  protestant,  wy- 
znawca zasad  I,utra  lub  Kal- 
wina; ewangielicko-augebur- 
ski,  podług  nauki  Lutra;  e- 
wangielicko-reformowany,  po- 
dług nauki  Kalwina. 

Ewangielisla  g.(póiń.j  &uiur 
F^wangielji,  opowiadacz  E- 
wangielji. 

Ewangielizować  ni.  opowia-- 
dać  owangieiję. 

Ewangielja  g,-l.  radosne  po- 
shinuictwo,  dobra  nowina; 
zwiastowanie  o  przyjściu 
Zbawiciela;  4  pierwsze  księ- 
gi Nowego  Testamentu;  u- 
stęp  z  tych  ksiąg  czytany 
w  liościele  w  czasie  Mszy 
Św.;  ewangielljka,  książeczka 
z  ewangieijami. 

Ewangieliarzi-r/.,  Ewangielir 
star]on  g.  tpóiń.)  książka  śre- 
dniowieczna z  Ewangieija- 
mi na  niedziele  i  święta. 

Ewaporacia  1.  parowanie, 
ulatnianie  się,  wyziew. 

Ewazja  1.  ucieczka  z  wię- 
zienia; upadek  sprawy  wsku- 
tek niestawienia  się  w  są- 
dzie powoda;  usprawiedli- 
wienie się. 

Ewazywna/.  odpowiedź  wy- 
mijająca ,  nicodsłaniająca 
myśli  odpowiadającego. 

Ewekcja  I,  jedna  z  wiel- 
kich niejednostajności  w 
biegu  księżyca  wynikająca 
skutkiem  rjichu  osi  wielkiej 
obiegu  księżycowego. 

Ewekt,  Ewekta  1.  cło  od 
wywozu;  wywóz,  handel  wy- 
wozowy, eksport. 

Ewenement  /.  zdarzenie, 
wypadek  osobliwy. 

Ewenjencja  irt.  wychodz- 
two,  emigracja. 

Ewentualny  I .  możliwy, 
przypuszczalny,  mogący  się 
zdarzyć;  ewentualnie,  na 
wszelki  wypadek,  możliwie, 
przypuszczalnie,  z  zastrze- 
żeniem, warunkowo;  ewen- 
tualność, możliwość  nastą- 
pienia jakiego  wypadku, 
zdarzenia. 

Ewidencja  ni.  oczywistość, 
naoczna  prawda,  pewność; 
wykaz. 

Ewig  Weibliclie  oh.  Dat 
ewig... 

Ewikcja  l.  poręczenie,  pe- 
wność, rękojmia,  gwaran- 
cja, zapewnienie,  zabezpie- 
czenie; ewikcyjny,  zabezpie- 
<  zony,  zagwarantowany. 

Ewiiccjonowai  ni.  zabez- 
pieczać, gwarantować. 

Ewiktor  ni.  dający  ewikcję. 

Ewinkować  t.  udowadniać. 

Ewiracja  t.  ka.stracje. 

Ewokacja  t.  zapoz,wanie 
do  sądu  niewłaściwego. 

Ewolucja  /.  rozwój;  prze- 
obrażeni«,  przekKztałccnio; 


w  marynarce:  mchy  i  obro- 
ty floty  wojennej;  w  wojsku 
lądowem:  wszelka  zmiana 
szyku;  ewolucyjna  esfcatfra, 
oddział  floty,  który  przez 
ciągłe  zmiany  ruchu  okrę- 
tów niepokoi  nieprzyjacie- 
la; ewolucyjna  teorjaoA.  Ewo- 
lucjonistyczna  teorja. 

Ewolucjonista  nt.  zwolen- 
nik teorji  ewolucyjnej;  ewo- 
iucjonistyczna  teorja,  nauka 
wyprowadzając  a  wszystkie 
rośliny  i  zwierzęta  od  .jed- 
nego lub  niewielu  gatunków 
pierwotnych;  teorja  rozwo- 
ju, Darwinizm. 

Ewoiucjoniźm  ni .  teorja 
rozwoju  form  i  czynności 
bardziej  złożonych  z  prost- 
szych. 

Eworsja  ni.  działalność 
wody  w  wodospadach  — 
wyżłabiająea ,  wydrążająca 
z  powodu  ruchu  wirowego 
głazów. 

Ex-  l.  były,  dawny,  nie- 
gdyś: oh.  także  Eks-. 

Ex  abrupto  1.  bez  przygo- 
towania, znienacka. 

Ex  aequo  1.  dosl.  z  równie 
.słusznych  względów  (np. 
współzawodniczących  o  na- 
grody wynagrodzić  jedna- 
kowo wobec  jednakowych 
wyników  współzawodnic  - 
twa). 

Ex  aeifuo  et  bono  t.  wedle 
prawa  i  słuszności. 

Ex  animo  1.  z  serca. 

Ex  arena  funiculum  nectis 
/.  z  )iiasku  bicz  kn;cisz. 

Exaudi  /.  dosl.  wysłuchaj: 
nazwa  6-ej  niedzieli  po 
"Wielkiej  Nocy. 

Ex  auribus  cognoscitur  asi- 
nus  /.  jjo  uszach  poznać 
osła. 

Ex  bene  piacito  /.  jiodług 
upodobania. 

Exc.  skr.  Excudit  rob.). 

Ex  capite  /.  z  głowy,  z  pa- 
mitjci. 

Ex  catliedra  /.  z  katedry, 
na  mocy  swego  posłannic- 
twa, swego  stanowiska,  jak 
profesor;  iron.  wypowiada- 
nie swych  opinji  tonem 
przecinającym  wszelką  dys- 
kusję. 

Excei$ior!  ^  w  górę,  wy- 
żej! 

Exceptio  ł.  wyjątek;  e.  con- 
firmat  (probat)  reguiam  1. 
wyjątek  potwierdza  regułę; 
e.  yeritatis  /.  doil.  wyłącze- 
nie ])rawdy:  odwołanie  się 
do  zeznań  świadków,  doma- 
ganie się  stawienia  świad- 
ków. 

Exceptis  exciplendis/.  z  wy- 
jątkiem tego  co  należy  wy- 
łączyć. 

Excis  (i')  du  mai  prodult  le 
bien  /.  (Ukse  dii  mul  produi 
ló  bjfl  z  nadmiaru  złego  ro- 
dzi sit^  dobro. 

Exchange  u.  fektctendij  wy- 


Kxcidat  illa  dies     -  Fabryka 


52 


<nićtiia,  weliHel;  na^wa  gieł- 
dy w  Lundynio. 

Excidat  illa  dIes  /.  niccli 
ton  dzień  idzifi  w  niepa- 
mięć, nio  wspominajmy  o 
tern. 

Ex  cinere  in  prunas/.  z  po- 
piołu w  żar;  przen.  z  desz- 
czu pod  rynną. 

Exclłat  auditor  studium  /. 
pilny  słuchacz  pobudza  j:iit- 
liwoAó. 

Ex  composite  i.  stosownie 
do  umowy. 

Excl.  skr.  Exolu$ive  ł.  z  wy- 
łączeniem, z  wyjątkiem. 

Excudlt  t.  (na  sztycliacli) 
wyr^ł  (na.stąpuje  jiodpis  ry- 
townilia). 

Excusez  du  peu  /  (ektkuze 
dii  po)  wybaczcie,  że  tak 
mało. 

Ex  duobus  malis  minus  esł 
eligendum  ł.  oh.  Ex  malis  eli- 
gere. 

Execratus  ł.  wyklęty. 

Exegi  monumentum  i.  dotl. 
ukończyłem  pomnik,  w/nie- 
sienie sobie  samemu  pomni- 
ka trwałego  (zasługi);  e.  m. 
aere  perennius  wystawi  - 
łom  pomnik  trwalszy  niż  ze 
spiżu. 

Exempla  docent  /.  przy- 
kłady uczą. 

Exempla  illustrant  non  pro- 
bant i.  przykłady  objaśniają, 
ale  nie  są  dowodem  przeko- 
nywającym. 

Exempla  sunł  odiosa  i.  przy- 
taczanie przykładów  (na-" 
zwisk  ludzi)  jest  nienawist- 
ne, budzi  nienawiść. 

Exempla  traliunt  ł.  przy- 
kłady pociągają  (do  naśla- 
dowania). • 

Exempli  causa  a.  Exempll 
gratia  ł.  dla  |jrzykładu,  jako 
l>rzykład. 

Exemplis  discimus  ł.  uczy- 
my się  na  przykładach. 

Exemplo  magis  quam  ratio- 
ne  vivimus  ł.  żyjemy  raczej 
podług  przykładu,  niż  we- 
dług rozumu. 

Exemplum  /.  przykład. 

Exemptio  ł.  wyjątek,  uwol- 
nienie. 

Exequatur  ł.  niech  będzie 
wykonane ;  potwierdzenie 
bulli  papieskiej  przez  rząd 
krajowy;  uznanie  obcego 
konsula  handlowego  przez 
rząd. 

Exercitatio  artem  parat  ł. 
ćwiczenie  prowadzi  do  do- 
skonałości. 

Exercitatio  Optimus  est 
magister  ł.  ćwiczenie  jest 
najlepszym  nauczycielem. 

Exercitium  i.  ćwiczenie. 

Ex  factis  non  ex  dictis 
amici  pensandi  ł.  przyja- 
ciół trzeba  oceniać  po  - 
dług  ich  czynów  a  nie  ze 
słów. 

Exigit  et  e  statuis  farinas  ^ 
dosł.  nawet  z  posągów  wy- 


iżiąga  mąkę  t.  j.  umie  każdą 
rzecz  wykorzystać. 

Exhibition  /.  lelthihiiią)  i 
a.  lekshthisinl  wystawa. 

Ex  lioc  numero  est  t.  z  tej 
samej  liczby. 

Exilium  /.  wygnanie. 

Ex  improvlso  ł.  niespo- 
dzianie. 

Ex  improyiso  «ubvenlt  Ipse 
Deus  t.  niespodzianie  Bóg 
sam  przychodzi  z  pomocą. 

Ex  interno  1.  z  piekła. 

Exitu$  /.  zejście  śmiertel- 
ne, śmierć. 

Exitus  acta  probat  1.  ko- 
niec chwali  dzieło. 

Ex  Jurę,  Ex  legę  1.  z  mocy 
prawa,  z  ducha  ustawodaw- 
stwa. 

Ex  lex  ł.  stan  polityczny 
Węgier,  gdy  ministrowie 
rządzą  nie  na  podstawie  u- 
chwał  parlamentu,  ale  de- 
kretami wydanemi  na  zasa- 
dzie §  14  kojistytucji  wę- 
gierskiej. 

Ex  libris  /.  z  książek, 
j.  księgozbioru  (wyrazy  na 
naklejanej  na  okładce  ksią- 
żek etykiecie,  po  nich  na- 
stępuje nazwisko  właścicie- 
la książki). 

Exlibrisa  ab.  Elcslibrysa. 

Ex  libro  doctus  ł.  ob.  Doc- 
lus  ex  libro. 

Ex  lingua  stutta  yeniunt  In- 
commoda  multa  1.  głupi  ję- 
zyk robi  wiele  szkody. 

Ex  magna  coena  stomacho 
fit  maxima  poena  ł.  obfita 
uczta  sprowadza  dużą  karę 
na  żołądek. 

Ex  malis  eligere  (eligenda 
sunt)  minima  ł.  z  wielii  złych 
rzeczy  wybierać  (wybierać 
należy)  najmniej  złe. 

Ex  mandato  ł.  z  polecenia, 
z  rozkazu. 

Ex  necessitate  1.  z  koniecz- 
ności. 

Ex  nexu  1.  po'  za  związ- 
kiem, na  (w)  skutek  związku. 

Ex  niliiio  t.  z  niczego. 

Ex  nibilo  nihil  1.  z  nicze- 
go nic. 

Ex  nunc  i.  dotł.  od  teraz, 
od  tejże  chwili,  od  chwili 
obecnej. 

Exodus  t.  wyjście;  nazwa 
drugiej  księgi  pięcioksięgu 
Mojżesza. 

Ex  olficio  /.  {skr.  ex  offo) 
z  urzędu,  na  mocy  władzy, 
urzędowi  przysługującej , 
z  urzędowego  obowiązku. 

Ex  omnibus  aliguid,  in  toto 
nihil  ł.  z  wszystkiego  po 
trochu,  a  wogóle  nic. 

Ex  operę  artifex  agnoscitur 
t.  mistrza  poznać  po  dzie- 
łach jego. 

Ex  parte  i.  po  części. 
Expectorantia  t.  środki  le- 
karskie ułatwiające  wyrzu- 
canie flegmy. 

Ex  pede  Herculem  t.  po 
stopie  poznać  Herkulesa. 


Expedite  /.  dofikonule. 

Expirienc«  passe  science 
/.  {ek'perjt/'t  pat  tj^tl  do- 
świadczenie jest  •  ważniej- 
sze, niż  nauka. 

Experientia  /.  doświadcze- 
tiie;  e.  docet  doświadczenie 
uczy:  e.  est  optima  rerum 
magistra,  doświadczenie  jest 
najlepsza  mistrzynią.  ■ 

Experimentum  in  anima  viii 
ł.  doświadczenie  na  zwie- 
rzętach, na  istotach  nędz- 
nych, nie  mogących  się 
bronić. 

Experto  crede  Robertho  ł. 
wierz  doświadczonemn  (Ro- 
bertowi— imię  dodane  dla 
rymu). 

Explicit  ł.  (tkr.  Yołumen 
explicitum  est)  koniec,  skoń- 
czone. 
Explicite  ł.  wyraźnie,  jasno. 
Expose  /.  wyłnszczenie, 
wyjaśnienie,  przedstawie- 
nie sprawy,  sprawozda- 
nie. 

Ex  post  /.  sąd  o  faktach 
już  nastąpionych  oparty  na 
ocenieniu  ich  następstw ; 
sąd  o  dawnej  przeszłości  o- 
party  na  poglądach  dziś  ist- 
niejących. 

Ex  post  facto  1.  po  czynie; 
nie  należj-  karać  za  czyny 
spełnione  przed  wydaniem 
zakazu. 

Express  /.  umyślny;  po- 
ciąg pospieszny. 

Ex  propriis  t.  własnemi 
środkami. 

Ex  professo  1.  z  urzędu; 
z  powołania. 

Ex  promptu  i.  bez  przy- 
gotowania ,  naprędce,  na- 
gle. 

Exquis  /.  (ektki^  wybrany, 
doborowy. 

Ex  quovisligno  nonfitMer- 
curius  ł.  z  jakiegokolwiek 
drewna  nie  zrobisz  Merku- 
rego. 

Ex  re  i.  7.  okazji. 
'  Exsudat  oh.  Ekssudat. 

Extemporale  oh.  Ekstempo- 
rale. 

Ef  tempore  i.  od  razu  coś 
robić,  bez  przygotowania; 
improwizować. 

Extensive  /.  obszernie,  w 
całej  rozciągłości. 

Exterieur  /.  (ektterjdr) 
powierzchowność ,  wygląd , 
strona  zewnętrzna;  e.  du 
mełier  idu  melje)  wygląd 
zewnętrzny  odpowiadający 
ściśle  uprawianemu  zawo- 
dowi. 

Extr.,  Extract.  skr.  Extrac- 
tus  /.  wyciąg. 

Extra  t.  zewnątrz;  oprócz; 
wyjąwszy;  nadzwyczajny, 
osobliwy. 

Exłra  iocuffl  i.  żart  na 
bok. 

€xtra  muros  /.  za  murami 
miasta,  zewnątrz  murów. 

Extraneus  t.  ob.  Elcsłran. 


Eitraordinalre  /.  (ekttraor- 
diner)  nadzwyczajny. 

Extra  ordlnem  1.  nie  w  i<o- 
rządkn. 

Ejctrema  malis  extrema  re- 
media   /.    na    skrajne    7.' 
skrajne  lekarstwo. 

Extreffla  necessKas   extr>: 
nis  nixitur  rationMus  /.  ubta- 
teczna    konieczność    osta- 
leiznemi  posiłkuje  się  ar- 
gumentami. 

Extrćme  /.  (ekttremj  krań- 
cowy. 

Extrimes  ( les)  se  toucheirt 
/.  (letekttrem  só  tuit)  osta- 
teczności się  stykają  (.scho- 
dzą). 

ExmI  t.  wychodziec,  emi 
grant;  wygnaniec  z  kraju, 
wywołaniec,  banita. 

Ex  ungue  leooem  /.  poznać 
lwa  po  pazurach. 

Ex  uno  disce  omnes  t. 
z  jednego  sądź,  jacy  są 
wszyscy  (jakie  jest  wszyst- 
ko). 

Ex  usu  ł.  z  obyczaju. 

Ex  yituio  bos  fit  1.  z  cielę- 
cia pow.staje  wół. 

Ek  voto  /.  na  zasadzie 
śiubn. 

Ezopewy,  zwięzły  i  trafny 
(od  imienia  greckiego  bajko- 
pisarza Ezopa). 

Ezoteryczny  y.  tajemny , 
przeznaczony  wyłącznie  dla 
wtajemniczonych,  nieprzy- 
stępny dla  ogółu. 

Ezoteryk  g.  badacz  nau- 
ki przeznaczonej  tylko  dla 
wtajemn  iczonycb . 

Ezoteryzm  *g.  charaktei 
nauki  dostępnej  tylko  dl 
wtajemniczonych. 


F. 


F.  w  muz.  oh.  Forte. 

Fabas  indulcet  fames 
dost.  głód  czyni  bób  słód 
kim;  głód  jest  uajlepszyr 
kucharzem. 

Faber  est  quisque  fortuna 
suae  1.  każdy  je.'=t  sprawc 
własnej  doli. 

Fabjanie,  Fabjusze,  stron 
nictwo  socjalistyczne  an 
gielskie,  pragnące  przeprc 
wadzenia  zmian  w  nkładzi 
spolecziiyn\  powolnie,  be 
wielkich  wstrząśnień  i 
chowania  tych  urządzeń 
be<inych,  które  się  okazd 
dobremi  (od  imienia  Fi 
bjusza  Cunctatora ,  wodł 
rzymskiego,  który,  zwł^ 
cząc,  pokonał  Hamnibala) 

Fabryka  /.  zakład  przem] 
słowy ,    [irodukujący    pr; 


.63. 


Fabrykacja.  —  Fale 


pomocy  macljin  i  siły  ludz- 
łiej  wyroby  stużtjce  do  bez- 
piińroclnio{,'i)  użytku;  więk- 
sza' robota  wykonywana 
zbiorowo,  priy  'której  pra- 
cują robotnicy  rozmaitych 
fachów;  budowanie,  stjiwia- 
nic  budowli. 

Fabryl(ac}a  ł.  przygotowy- 
•.wanio  wyrobów;  podrabia- 
nie, fałszowanie. 

Fabrykant  1.  właściciel  fa- 
bryki; przemysłowiec,  ręko- 
dzielnik. 

Fabrykat  t.  sztuczny  prze- 
rób; wyrób  fabryczny;  coś 
podnibioncgo. 

Fabrykować  /.  wyrabiać, 
produkować  ,  wytwarzać  ; 
podrabiać;  fałszować,  zmy- 
ślać, kłamać. 

Fabuła,  Fabuła  1.  opowia- 
danie alegoryczne,  bajka; 
treść,  osnowa  opowiadania, 
utworu  dramatycznego  lub 
poematu;  plotka. 

Fabuła  docet^  bajka  uczy. 

Fabulista  nł.  autor  bajek, 
bajkopisarz;  plotkarz. 

Fabulistyka  nt.  bajkopisar- 
stwo. 

Faccliino  tr.  (fakino)  wyrob- 
nik, tragarz  we  Włoszecti. 

Fac0  a  main  /.  (fas  a  mf) 
slcładająca  się  lornetka,  z  rę- 
kojeścią (jak  u  brzytwy)  no- 
szona zwykle  na  szyi,  po- 
dejmowana do  oczu  w  razie 
potrzeby. 

Facecja  i.  żart,  koncept, 
dowcip,  dykteryjka. 

Facecjonisła  nł.  człowiek 
żartobliwy,  wesoły,  dowcip- 
niś. 

Faceieł,  Facolet  w.  cłiust- 
ka  do  nosa. 

Facet  t.,  facetka,  wyraże- 
nie gminne,  pogardliwe  w 
znaczeniu:  ktoś,  osobistość 
jakaś  nieszczególna,  nazwa 
lekceważąca. 

Facetować  /.  .  szlifować 
drogie  kamienie. 

Facetie  /.  (Jatet)  szlifowa- 
na płaska  ścianka  w  dja- 
'  mentacłi. 

Facetus  oh.  Facec]oni$ła; 
ob.  Facet. 

Facli  n.  rodzaj  zatrudnio- 
nia,,specja!ność,  zawód,  pro- 
ceder; przegroda  półki;  fa- 
chowy, zawodowy,  specjal- 
ny, obeznany  z  zawodem; 
fachowiec,  człowiek  obezna- 
ny z  jakim  zawodem;  zawo- 
dowiec, specjalista;  facho- 
wość, znajomość  swego  za- 
wodu. 

Fachman  n.  ob.  Fachowiec. 

Faciie  dictu,  diificiie  factu 
t.  łatwo  mówić,  trudno  zro- 
bić. 

Facile  est  miserum  irridere 
■  f.  łatwo  natrząsać   się  nad 
nieszczęśliwym,  łatwo  wj'- 
5miować  nieszczęsnego. 

Facio  ut  facias  t.  czynię, 
abyś  i  ty  czynił. 


Ftcit  t.  „czyni"  —  suma, 
wypadek  z  obrachunku. 

Facjata  v.  środkowa  część 
ściany  frontowej  domu,  wy- 
stająca ponad  dom,  podda- 
sze z  oknami  w  dachu  zro- 
biouemi;  iart.  twar?;,  obli- 
cze, osoba  śmieszna,  czło- 
wiek nieosobliwy. 

Facjenda  w.  handel,  za- 
miana towarów,  sprzedaż  i 
łrnpno,  frymark,  spekulacja; 
facjendować,  handlować,  za- 
mieniać. 

Fackeltanz  n.  taniec  z  po- 
chodniami. 

Fackeizug  n.  uroczysty  po- 
chód z  pochodniami  dla  u- 
czenia  kogo. 

Facoiety  w.  coś  wiszącego 
jako  ozdoba;  strzępy  wiszą- 
ce przy  ubraniu  kobiecym. 

Facon  /.  (/<w?)  sposób;  o- 
bejście  się;  kształt,  wzór. 

Facsimiie  t.  ob.  Faksymile. 

Facia  loquntur  ł.  czyny 
mówią. 

Factotum  ł.  ob.  Fakłołum. 

Faeton  g.  syn  Heljosa,  bo- 
ga słońca;  lekki  wytworny 
otwarty  powóz  bez  drzwi- 
czek; gatunek  ptata. 

Fagiedeniczny  "g.  dotł.  żrą- 
cy, zgorzelinowy,  gangre- 
nowaty. 

Fagocytoza  'g.  zdrowotna 
działalność  fagocytów. 

Fagocyty  ''g.  ciałka  krwi, 
zwalczające  jady  przez  or- 
ganizm utworzono  lub  weń 
wszczepione. 

Fagot  «/.  instrument  mu- 
zyczny dęty ,  drewniany  , 
o  dźwięku  nosowym.  ^ 

Jagocista  nł.  grający  na 
fagocie. 

Fahrenheita  termometr  213- 
stopniowy,  używany  w  An- 

glji- 

Fahrkarte  >i.  bilet  kolejowy. 

Faiiie  /.  (/ajj  ciężka  je- 
dwabna materja  połyskliwa. 

Failll  /.  (/<v»/  "padły, 
zbankrutowany. 

Faliiite  /.  (/ajit)  niewypła- 
calność, upadłość,  bankruc- 
two. 

Faire  bonne  minę  au  mauvais 
jeu/.  (fer  bon  min  o  moire  :ó) 
zachować  pozór  wesołości 
wobec  niepowodzenia. 

Ftire  chariemagne  /.  (fer 
narlmań)  odejść  od  gry  gdy 
się  jest  wygranym. 

Faire  de  i'o'rdre  avec  le  ii- 
sordre  /.  (Jer  da  lordr  avek  IS 
dezurdr)  zaprowadzać  porzą- 
dek zapomocą  nieporządku. 

Faire  la  barbe  k  quelqu'un 
f.  ifer  la  barb  a  kelkę),  być 
sprytniejszym  lub  silniej- 
szym od  kogo. 

Faire  la  cour/.  (fer  la  kur 
nadskakiwać,  starać  się  o 
pannę. 

Faire  le  diable  i  guatre  /. 
{/er  Id  djabl  a  kuir),  robić 
dużo  hałasu. 


Tait  accompli/.^/«  takąpli) 
czyn  spełniony,  fakt  doko- 
nany. 

Faiłs  diyers  /.  (Je  diwer) 
dział  „rozmaitości"  (wiado- 
mości różnorodnych)  w  cza- 
sopiśmie, wydarzenia  roz- 
maito. 

Fajans  /  rodzaj  glinki  do 
wyrobu  przedmiotów  naśla- 
dujących porcelana  wyro- 
by z  tej  glinki. 

Fajer  n.Uotł.  ogień;  zapał;, 
gorliwość ;  irtTfcć  f.  w  gło- 
wie, być  pijanym;  f-u  dać 
a.  zadać,  obić,  dać  bobu, 
pieprzu;  fajerka,  otwór  o- 
krągły  w  płycie  kuchni  an- 
gielskiej; krążek  żelazny  lub 
obrączki  zamykające  ten  o- 
twór. 

Fajeranł  n.  koniec  dnia  ro- 
boczego u  rzemieślników, 
wieczorny  odpoczynek. 

Fajerkasa  n.  ubezpiecze- 
nie od  ognia,  opłata  ognio- 
wa. 

Fajerwerk  ».  ogień  sztucz- 
ny; sztuczny  efekt;  wybuch 
ucziicia  nagłego  a  przemija- 
jącego; f-ki  dowcipu,  frazeo- 
logji ,  iskrzące  dowcipy , 
efektowne  słowa;  fajer - 
werkarz,  urządzający  ognie 
sztuczne,  pirotechnik. 

Fajerwerker  n.  podoficer 
w  artylerji. 

Fajfer  n.  grający  na  pisz- 
czałce; odmiana  gołębia. 

Fajfokiok  ob.  Five  o'clock 
tea. 

Fajgiel  zarg.gmin.  rubel. 

Fajn,  Fein  «.  czysty,  wy- 
borowy, jirzedni,  delikatny, 
wytworny,  piękny;  dobrze, 
doskonale,  wytwornie;  fajno- 
wać,  oczyszczać  metale  za 
pomocą  to])ienia;  kłamać,  o- 
szukiwać. 

Fajngoid  n.  czyste  złoto. 

Fajnzyiber  n.  czyste  srebro. 

Fakcja  t.  stronnictwo , 
zwłaszcza  polityczne,  dzia- 
łające dla  widoków  osobis- 
tych; poplecznicy;  niezgo- 
da, rozruch,  spisek,  zmowa; 
fakcyjność,  strouTiiczość. 

Fakcjonista  nt.  burzyciel, 
podżegacz,  buntownik. 

Fakelcug  ob.  Fackeizug. 

Fakiei,  Fakla  n.  pochodnia. 

Fakino  ob.  Facchino. 

Fakir  ar.  ubogi  mnich  raa- 
hometański  żebrzący;  fana- 
tyczny pokutnik  hinduski. 

Faksy  n.  miny,  wykrzy- 
wiania twarzy ,  kaprysy , 
grymasy. 

Faksymile  /.  podobizna; 
dokładna  kopja  czyjego  pi- 
sma. 

Fakt  ł.  rzecz  dokonana, 
pewna;  zdarzenie  pewne, 
rzeczywiste;  wypadelc  histo- 
ryczny, czyn,  okoliczność; 
faktyczny,  rzeczywisty,  opar- 
ty na  faktach,  istotny. 

Faktor    ł.   mat.    czjninik; 


pełnomocnik;  plenipotent; 
pośrednik  niższego  rzędu 
do  załatwiania  różnych  in- 
teresów, stręczyciel;  fakto- 
rować,  pośredniczyć  w  in- 
terusach ,  stręczyć ;  f.  za 
kim,  wstawiać  się,  jirzoińH- 
wiać. 

Faktorja  ł.  wielka  osada 
handlowa  w  obcym  kraju  zo 
składami  towarów. 

Fakłotum  /;  człowiek  uży- 
wany do  rozmaitych  imsług, 
wyręczyciel,  totumfacki, 
.f  Faktura  nt.  rachunek  wy- 
stawiony przez  kujica  inne- 
mu handlującemu;  szczegó- 
łowy wykaz  przesłanych  to- 
warów; techniczna  budowa 
ntwora muzycznego  luli  lite- 
rackiego; faktur-księga,  księ- 
ga kupiecka  ze  spisem  na- 
leżności za  towary;  faktu- 
rować, wpisać  n.ileżność 
szczegółowo  do  księgi  i  wy- 
stawić fakturę. 

Fakultatywny  nł.  dowolny, 
nieobowiązująiy,  do  wybo- 
ru zostawiony. 

Fakultet  ł.  [n.]  wydział  uni- 
wersytecki. 

Fakunda  t.  wymowa;  gada- 
tliwość. 

Fala  n.  silny  nich  wody 
sprawiany  przez  wiati-:  bał- 
wan; nawałnica;  pnen.  pły- 
aąć  z  falą,  iść  za  ogółem ; 
w  fizyce:  grupa  cząstek, 
z  których  skrajne  są  w  ma- 
seimuiii  ruchu  w  jednym  kie- 
runku, kiedy  jedna  ze  środ- 
kowycrh  jest  w  maaimum  i-\i- ' 
clin  w  kierunku  przeciw- 
nym; falisty,  falujący;  po- 
dobny do  fal,  pagórkowaty; 
falować,  ]ioruszać  się  falami, 
bałwanić  się;  przen.  jiodno- 
sić  się  i  opadać,  chwiać  się, 
kołysać  się. 

Faiacja  ł.  oszukaństwo, 
fuftel. 

Falaise  /.  (falez)  ob.  Faleza. 

Falanga  g.  szyk  bojo- 
wy wojska  Macedońskiego; 
rrzen.  zwarte  szeregi,  za- 
stę])  ludzi  ławą  idący,  tłum. 

Falansłer/  wiolki  Imdy- 
nck,  urządzony  według  pro- 
jektu socjalisty  Fouriera 
(1772  —  1837)  dla  jiewnei 
liczby  osób,  ai)y  razem  mie- 
szkały, pracowały  i  W8i)ół» 
nie  korzyst.ały  ze  wspólnej 
pracy. 

Falansterjanin  nt.  zwolen- 
nik falaiistcryzmu,  mieszka- 
nicc  falansteru. 

Falansteryzm ni.  układspo- 
łc(  zny  polegający  na  n- 
niicszczaniu  iiracowników 
w  falansterach. 

Falaryzm  ni.  tyranja  okrut- 
na (od  nazw.  Falarisa,  ty- 
rana w  Agrigentnm). 

Faibana  w.  obszycie  mar- 
szczone u  s])ódnićy,  fartu- 
cha, kaftanik.i  i  t.  d. 

Fale,  Fele  n.  wpust,  wcię- 


Falcgraf  —  Farser 


54 


cio  w  drzewift  dla  za^o*<mia 
drupiftf^o  kawałka,  zakład- 
ka; dać  na  I.  zagiąć  tak,  al>y 
nią  trzymało  razem  (o  bla- 
sze). 

Falcgraf,  Falcgrabia,  Pfalz- 
graf  n.  dawny  fytiit  iidziil- 
iicgo  władcy  palatynatii 
(rońskicgo  ,  bawarKkiffru  ) ; 
falcgrabstwo,  państwo  fah;- 
grafd,  palatyiiat;  godn(jśi; 
fal('^'i'iifa. 

Faictnaszyna  oh.  Falcówka. 

Falcować  ».  składać  arku- 
Rzo  i)ai)ieinł  w  formą  książ- 
kową; składać  drzowo  na 
fale;  zaginać  razem  brzegi 
dwu  kawałków  blaolty,  żeby 
sii;  trzymały;  falcówka,  ma- 
szyna do  falcowania  blacliy, 
do  składania  arkuszy  ])a|)ie- 
ru  na  format  dowolny. 

Falcydja  t.  rozdział  iiro- 
porcjonalny  majątku  dłuż- 
nika mit;dzy  wterzycipli. 

Faldistorjum,FaMysterz»T^. 
krzesło  w  kościele  dla  bis- 
kupa; klęcznik. 

Faleder  «.  skora  obróco- 
na na  wierzch  wewnętrzną 
stroną  wyprawioną. 

Falendysż  «.  cienkie  sukno 
angielskie  a.   holenderskie. 

Falern  /.  ulubiono  \vi- 
fio  starożytnych  Rzymian, 
z  winnic  Kampauji. 

Faleza/,  skała  naon\orska, 
brzeg  mol'za  wysoki,  skali- 
sty. 

Fallment  w.  niewypłacal- 
ność, bankructwo. 

Falkonet  /.  dawna  mała 
armata  polowa,  śmigownica. 

Fallo  w.  błąd,  omyłka. 

Falochron  n-\-r-  podwyż- 
szenie burty  w  łodzi  wy- 
ścigowej zabezpieczające  od 
fali. 

Falset  ni.  wysoki  regiestr 
głosu  męskiego,  t.  zw.  „z  gło- 
wy"; głos  fistułowy. 

Falstaf  a.  pieczeniarz  i 
dtiwcipny  nicpoń  (od  nazwi- 
ska samochwała,  tc^hórza  i 
hulaki  w  kilku  komedjach 
Szekspira). 

Falsyfikacja  nt.  fałszowa- 
nie. )Kidrabianie. 

Falsyfikat  /.  i)rzedmiot , 
dokument  lub  pieniądz  sfał- 
szowany, podrobiony. 

Falsyfikator  nł.  fałszerz. 

Faluna  /.  warstwa  ziemi, 
składająca  sit;  z  jiiaskowca, 
zmieszanego  z  wapniem. 

Fałagi  lur.  plagi,  udei-ze- 
nia,  zwłaszcza  w  jiięty ; 
przen.  oszukanie ,  ogranie 
kogo. 

Fałat  tręj.  szmat,  wiecheć, 
kaw:!ł,  płat. 

Fałda  n.  zmarszczka  w 
tkaninie,  zakładka;  wy- 
gięcie w:u'stw  zierai,  po- 
wstałe wskutek  kurczenia 
się  skorupy  ziemskiej. 

Fałdysterz  ob.  Fałdistorium. 

Fafeczny,  Fałeszny  ob.  Fałsz. 


Fałcz  «.  nieprawda,  kłam- 
stwo, obłuda,  oszustwo,  pod- 
robienie; częftć  sukni  z  tań- 
szego maturjału,  nadstawio- 
na w  miejscu  niewidocz- 
nym; w  muz.  niezgodność 
dźwięków,nuta  ii  io  właściwa; 
fałeszny,  fałeczny,  fałszywy. 

Fałszerz  n.  podrabiocz. 

Fama  t.  wieść,  pogłoska, 
rozgłos,  sława;  f.  volat  a.  f. 
ferł,  wieść  niesie,  wieść  roz- 
chodzi się;  f.  crescił  eundo 
wieść  rośnie  idąc  (przecho- 
dząc z  ust  do  ust);  f .  nlliil  est 
celerlus,  nic  niema 'szybsze- 
go od  pogłoski. 

Fames  optimum  condlmen- 
tum  t.  głód  jest  najlepszą 
przyprawą. 

Famllister,  rodzaj  falan- 
sterUfW  którym  rodziny  ro- 
botników ,  pracujących  w 
jednej  fabryce,  mieszkają 
razem,  spłacając  czynszem 
wartość  mieszkań ,  żeby 
z  czasem  zostać  ich  właści- 
cielami. 

Famllja  t.  rodzina,  pokre- 
wieństwo; familijny,  mający 
rodzinę;  poufały;  prawo  f-ne 
prawo  regulujące  stosun- 
ki rodzinne;  rada  f-na,  ra- 
da złożona  z  zaproszonych 
krewnych  i  przyjaciół,  pod 
przewodnictwem  właściwe- 
go urzędnika,  stanowiąca  o 
sprawach  majątkowych  sie- 
rot niepełnoletnich. 

Famlljant  ni.  krewny,  tu- 
zyn,  powinowaty;  członek 
rodu,  tego  samego  herbu; 
ten,  lito  pochodzi  ze  znako- 
mitej rodziny  a.  ma  boga- 
tych lub  znakomitych  krew- 
nych; arystokrata. 

Familiarny  ł.  pojfały,  za- 
żyły. 

Famlljaryzować  się  /.  pou- 
falić się;  czuf  się  u  obeych 
jak  wśród  rodziny. 

Famulus  ł.  poufały  sługa 
artysty,  literata,  studenta 
etc.    . 

Fanaberja  zarg.  (?)  gry- 
mas, kaprys,  fantazja;  pu- 
szenie się,  nadętość,  zadzie- 
ranie nosa,  przybieranie 
wielkopańskich  tonów. 

Fanar  ny.  dosl.  latarnia 
morska;  przedmieście  Kon- 
stantynopola, zamieszkane 
przez  bogatych  Greków. 

Fanarjoci  »g.  Grecy,  miesz- 
kańcy Fanaru;  potomkowie 
dawnych  szlachetnych  ro- 
dzin greckich. 

Fanatyczny  t.  zaciekły,  za- 
ślepiony, zbyt  gorliwy. 

Fanatyk  1.  zagorzalec,  za- 
paleniec religijny  lub  poli-. 
tyczny. 

Fanatyzm  nł .  przesadna 
żarliwość ,  drażliwość  na 
pankcie  nieomylności  swo- 
ich przekonań;  prześlado- 
wanie inaczej  myślących. 

Fancy  a.  idea,  myśl.  po- 


mysł, zwłaszcza  w  świecie 
mody;  f.  artlclex,  artykuły 
mody;  f.  bazar,  bazar  no- 
wości. 

Fandango  h.  wesoły  taniec 
hiózpański  z  kastanietami. 

Fanfara  /.  uroczysty  sy- 
gnał na  trąbkach  w  wojsku 
przy  oddawaniu  honorów 
przełożonym;  krótki  utwór 
muzyczny  na  trąby,  wyra- 
żający radość  lub  tryamf; 
sygnał;  hasło  wykonane  na 
trąbach. 

Fanfaron  /  samochwał , 
chełpliwiec,  pyszałek,  mod- 
niś;  fanfaronować,  udawać 
zucha,  chełpić  się. 

Fanfaronada/,  przechwał- 
ki; zuchowatość  udana,  za- 
rozumiałość. 

Fanga  n.  wyrzucenie  pił- 
ki wysoko,  podbicie  jej  w 
grze;  ciepły  okład  z  boro- 
winy. 

Faniura  cze*.  jioliczek,  ude- 
rzenie w  twarz. 

Fant  n.  zastaw,  zakład,  rę- 
kojmia wypełnienia  kafy; 
CO  robić  z  tym  fantem?  —  jak 
sobie  poradzić  w  tym  wy- 
padku, co  począć  z  takim 
kłopotem. 

Fantasia  g.  u  Ajabów:  za- 
bawa konna  bitwę  naśladu- 
jąca. 

Fantasmagoria  *g.  przed- 
stawienie duchów ,  widm 
etc,  za  pomocą  specjalnych 
przyrządów,  a  zwłaszcza  la- 
tarni czarnoksięskiej ;  u  - 
rojenie,  mamidło,  widzia- 
dło. 

Fantasmcskop  *g.  zwier- 
ciadło tak  zwane  czarodziej- 
skie, dające  obrazy  zmie- 
nione, rozszerzone,  zwę- 
żone. 

Fanłasta,  Fantastyk  g.  dzi- 
wak, człowiek  z  charakte- 
rem nierównym,  zmiennym, 
kapryśnik;  roiciel,  marzy- 
ciel. 

Fantastyczny  g.  urojony, 
nadprzyrodzony ,  niezwy- 
kły, niezgodny  z  rzeczywi- 
stością; dziwaczny,  kapryś- 
ny. 

Fantazja  g.  wyobraźnia,  si- 
ła twórcza;  urojenie,  zmy- 
ślenie, wymysł;  przemijają- 
ca zachcianka,  dziwactwo, 
kaprys;  dobra  mina;  ochota, 
wesołość,  humor;  zuchowa- 
tość; utwór  muzyczny  lub 
literacki  o  swobodnej  for- 
mie; fantazyjny,  zmyślony, 
nie  rzeczywisty;  niezwykły 
co  do  fonny  i  efektowny. 

Fantazjować  g.  puścić  wo- 
dze wyobraźni ,  marzyć ; 
zmyślać;  grymasić,  dziwa- 
czyć;  w  muz.  grać  fantazję, 
improwizować. 

Fantazm^antazmat  g.  wy- 
twór wyobraźni;  przj-widze- 
nie,  urojenie,  mai-a,  widzia- 
dło, halucynacja. 


FaatoM  /.-  widmo,  mara, 
budzenie,  upiór. 
Faaton  /.  chorągiewka. 
Fantou  w.  teatr  oiarjone- 
tek. 

Fantować  «.  brać  w  zastaw 
rzeczy  ruchome;  zajmować, 
zagrabiać;  t.  sł(,  zai^wiać 
swe  rzeczy. 

Fuza  ehfńt.  chata,  cha- 
łupa. 

Fara  n.  kościół  paraf jal- 
ny;  prten.  etiuda  f.  biedot?., 
niedostatek. 

Fan^^    jednostka  pojem* 
n<>ści  elektrycznej  (od  nasw.  ^ 
Faradaya,  uczonego  Angli- 
ka 17yi  —  1861). 

Faradyzować  nł.  leczyć  ©- 
lektrycznością  indukcyjną. 

Farandola/.  taniec  naro- 
dowy prowansalski. 

Faraon  kofU.  nazwa  daw- 
nych królów  egipskich;  [J.] 
gra  hazardowna  w  karty. 

Farceur/.  fjartdrj  ob.  Far- 
ser. 

Farę  weUl  a.  (Jer  %eW 
szczęśliwej  podróży! 

Farfocel  n.  strzęp,  łach- 
man wiszący;  nabrzmienie 
bolesne  w  otworze  stolco- 
wym. 

Farfttra  (ur.  fajans,  porce- 
lana; f-rka,  naczynie  fajan- 
sowe, porcelanowe. 

Farma  a.  lub  ferma  [f.]  ma- 
łe gospodarstwo  polne,  fol- 
wark. 

Farmaceuta  g.  aptekarz. 

Farmacja  g.  aptekarstwo; 
nauka  o  [irzyrządzaniu  le- 
karstw. 

Farmakognozja  *g.  nauka 
o  surowych  materjałach , 
służących  do  przyrządza- 
nia lekarstw;  nauka  o  roz- 
poznawaniu lekarstw. 

Farmakolog  'g.  lekarz  zaj- 
mujący się  badaniami  far- 
makologicznenli. 

Farmakologia  *g.  nauka  o 
działaniu  lekarstw. 

Farmakopea  g.  spis  i  opis 
materiałów  aptecznych  wy- 
dauy  przez  rząd,  oraz  prze- 
pisy, tyczące  się  wyrobu, 
przechowywania  i  wydawa- 
nia lekarstw. 

Farmazon  f.  mason,  czło- 
nek stowarzyszenia  wol 
nych  mularzy;  pogardl.  nie- 
dowiarek, człowiek  wolno 
rayślny. 

Farmer  a.  w  Anglji  i  Ame- 
ryce dzierżawca  folwarku! 
posiadacz  folwarku. 

Farniente  w.  [trzyjemuy 
wypoczynek;  miłfr,  słodki* 
próżnowanie. 

Faro  /.  rodzaj  piwa  z  żyt.T 

Farsa/,  utwór  sceniczna 
bez  głębsaej  iftyśli,  ale  p^ 
budzający  do  śmiechu,  kr" 
tochwila;pIotka,niedorzecz 
ność,  bajka. 

Farser  /  niesmaczny  kon 
cepcista,  żartowniś. 


56 


Farsz  —  Feler 


Farsz  /.  nadzienie  z  sie- 
kaiioj;o  mięsa,  ryli,  l)iiH-i 
t  celmlu,  jaj,  flirzanii  tarte- 
go i  t.  ]).;  farszować  oh.  Fasze- 
rować. 

Farthing  a.  iiajdrolmiejsza 
mmieta  anf4iels.='/«  poniiy. 

Farwater  a.  wazki  prze- 
siuyl;,  |io  którym  okr(;t,y 
p}yii;(  beiiifcznie  między 
rafami  luli  mieliznami;  dro- 
ga przebyta  przez  okręt  jiły- 
nący  na  przedzie. 

Far  West  a.  f/er  iiest)  dosł. 
daleki  zachód:  zachodnie  o- 
kolioe  Stanów  Zjednoczo- 
nych Ameryki  Półn. 

Faryna  ł.  mączka  cukro- 
wa; t;:irkuchnia  pod  (;ołom 
niebem;  wędliniarnia;  skle- 
pik, faryniarz,  utrzymujący 
garkuchnię;  pogardl.  kupiec 
korzenny. 

Farys  ar.  jeździec,  rycerz. 

Faryzeusz  hebr.  [i/.-ł.]  czło- 
nek sekty  żydowskiej  z  cza- 
sów Chry.-^rusa  odznaczają- 
cy sit;  obłudną  pobożnością; 
przen.  przewrotny,  obłud- 
nik; faryzeuszostwo  o/>.  Fary- 
zeizni. 

Faryzeizm  nt.  obłuda,  fa- 
ryzeuszostwo. 

Fa$a(>a  /.  frontowa  czyli 
przednia  CZt;ść  budynku. 

Fasc.  skr.  Fascyku^  f.  plik, 
kwój  papierów;  dokumen- 
tów; duży  zeszyt  jakiego 
Igieła, 

I    Fascynacja  ł.  oczarowanie, 
;)lśnienie,  urzeczenie. 
i    Fas  est  et  ab  hosie  doceri  f. 
ijodziwą  jest  rzeczą  uczyć 
iiię  i  od  nieprzyjaciela. 
;    Faseta  ob.  Facette. 
\    Fas  et  nefas  Ł  to,  co  'go- 
iziwe  i  to,  co  niegodziwe. 

Fasłiion  a.  (fesznj  moda; 
vytworny  sposób  życia. 

Fashionable  a.  (Jesiónebl) 
fykwintny  ,  modny ,  gn- 
jtowny,    człowiek    świato- 

!  Fasja  irł.  obractiowańie 
llocliodu  zrobionego  przez 
( 'podatkowauego  i  przedsta- 
irione  władzy,  która  wn- 
■iług  tego  obrachowania  o- 
i  nacza  podatek  (w  Galicji): 
Jsjonować,  wykazać  czysty 
och  ód  z  majątku  do  opo- 
atkowania. 

Faskula  n.  kula  armat- 
i  ia  lej  wielkości  co  otwór 
:!  .ziała. 

1    Fason  /.   forma ,  model , 
■■'  rój,  kształt,  sjwjsób;  forma 
'  .sza  damskiego,   zro- 
/e  sztywnego  lu.aterja- 
laca  być  pokrytą  i  u- 
raiią;  f-y,  ceremonje,  for- 
ly  etykietalne; 
Fasonować  /.  nadawać  fa- 
:  on,  urabiać,  kształtować. 
Fasować  n.  ładować,  pa- 
ować,  napełniać,  ubijać; 
Fast  t.  duma,  pycha. 
Fastage  a.  ob.  Fustage. 


Fastosamente,  Fastoso  w. 
mut.  uroczyście,  wzniosie. 

Fasulec  n.  w  uprzęży  ko- 
nia: rzemyki  idące  od  kan- 
laru  do  chomonta,  do  sio- 
dełka; kawałek  drzewa  do 
ubijania  ziemi,  piasku  it.  p. 

Faszerować  [».],tarszować 
napełniać  farszem. 

Faszyna  /.  wiązki  gałęzi 
lub  chróstu,  służące  do  u- 
rządzenia  tamy,gł'obli  i  wa- 
łów obronnych. 

Fata  ł.  wypadki  losowe. 

Fatalista  ni.  wierzący  w 
przeznaczenie,  w  los  nie- 
uchronny. 

Fatalistyczny  ni.  zgub- 
ny, nieszczęsny,  krytyczny, 
zły,  okropny;  nieuchronny, 
fatalizmem  nacecliowany. 

Fatalizm  ni.  wiara  w  pj-ze- 
znaczenie, włos  nieuchron- 
ny, predestynaeja;  koniecz- 
ność, nie  dająca  się  usunąć. 
Fatalny  /.nieszczęsny; nie- 
uchronny; bardzo  niemiły; 
f atalność,  niepomyślny  zbieg 
okoliczności,  nieuniknione 
przykre  zdarzenie,  nie- 
szczęście. 

Fatałach,  Fatataszek  iur. 
śmieć,  gałgan,  rupieć;  drob- 
nostka, fraszka. 

Fatamorgana  w.  ułudny  o- 
braz  optyczny,  zjawiający 
się  w  powietrzu  wśi-ód  pu- 
styń lub  na  morzu  jako  od- 
bicie oddalonych  przedmio- 
tów, miraż;  pnen.  odbicie 
się  w  myśli. 

Fata  yolentem  ducunt,  no- 
lentem  trahunt  ł.  losy  pro- 
wadzą tego,  kto  .się  z  niemi 
godzi,  porywają  zaś  opiera- 
jącego się  im. 

Fatermerder  ob.  YatermSr- 
der. 

Fatersztul  n.  fotel  wygod- 
ny, wyściełany. 

Fateturfacinus,  qui  iudiclum 
fugit  t.  przyznaje  się  do 
przestępstwa ,  kto  unika 
sądu. 

Fatum  t.  przeznaczenie, 
konieczność,  nieszczęście, 
los  nieprzyjazny. 

Fatyga/,  utrudnienie,  zmę- 
czenie; usługa. 

Fatygant  If.]  iart.  mężczy- 
zna oddający  ustawicznie 
różne  przysługi  kobiecie; 
gach. 

Faun  t.  w  mttol.:  bożek 
leśny  rzymski  wyobrażany 
z  rogami  i  nogami  koźlemi; 
(w  mit.  greckiej— Pan). 

FauM  nt.  ogół  zwierząt 
właściwych  jakiejokolicy. 

Faustrechł  n.  prawo  pię- 
ści. 

Faute/.  l/oł)  błąd,  omyłka. 

Faute  d'argent  f.  (fot  darga") 
z  powodu  braku  pienię- 
dzy. 

Faute  de  mleux  /.  (,tot  do 
mjój  w  t)raku  czegoś  lep- 
szego. 


Fautor  1.  życzliwy,  pro- 
tektor. 

Faux  m jnage  /.  f/o  menai) 
niby  małżeństwo ,  wilcze 
małżeństwo,  jiożycie  na  wia- 
rę, bezśluhne. 

Faus  pas  /.  ffo  pa)  fałszy- 
wy krok,  błąd. 

Faux  titre/.  fto  litr)  karta 
przedtytułowa  w  książce. 

Favete  linguis!  /.  (lingwit) 
uciszcie  się! 

■  Fawor  1.  łaska,  szczególne 
względy,  przychylność,  po- 
parcie, .sprzyjanie. 

Faworki  /.  barwne  wstąż- 
ki u  koszuli  w  krakowsTfim 
stroju;  ciastka  kruche  w 
kształcie  wijących  się  wstą- 
żek, chróst. 

Faworyt  /.  ulubieniec;  f-y, 
bokobrody,  bakienbardy. 

Faworytyzm  ni.  nadmierne 
uleganie  osoby,  zajmującej 
wysokie  stanowisko — wpły- 
wowi swoich  ulubieńców. 

Faworyzacja  /  okazywa- 
nie komii  szczególnej  życz- 
liwości. 

Faworyzować  /.  otaczać 
szczególnemi  względami , 
protegować;  sprzyjać. 

Faza  g.  odmiana;  różny 
stopień  rozwoju  zjawisk  pe- 
rjodycznie  wracających;  ko- 
lej, stan,  stadjum;  amiana 
losu  w  życiu  człowieka  a. 
narodu;  odmiana  księżyca, 
lunacja. 

Faza  /  [».]  ukośne  ścięcie 
brzegu  okładki  przy  opra- 
wianiu książki;fazować,zbie- 
rać  kanty  ukośnie. 

Fazenda  port .  plantacja 
kawy  w  Brazylji  {dosl.  za- 
groda wiejska);  ob.  Hacjen- 
da. 

Fazender  port.  właściciel 
fazendy,  plantator  kawy  w 
Brazylji  (dosl .  gospodarz 
wiejski). 

Fcu,  (CO  skr.  Franco  fobj. 

Feb  ob.  Febus. 

Feblik  /.  słabostka,  skłon- 
ność. 

Febra  ł.  gorączka;  zimni - 
ca;  dreszcz,  mrowie;  przen. 
wstrząśnięcie  się  z  oburze- 
nia; zapalczywość. 

Febris  aurea  ł.  gorączka 
złota. 

Febronjanłzmnj.  dążeniedo 
utworzenia  w  Niemczech 
kościoła  narodowego  pod 
władzą  biskupów  niezależ- 
nych od  Papieża,  wszczęte 
w  roku  1763  przez  Jana  Mi- 
kołaja von  Hontheim,  bis- 
kupa trewirskiego,  używa- 
jącego pseudonimu  Febro- 
nius. 

Februarluf  t.  luty. 

Febus,  Feb  g.  bożek  słoń- 
ca Apollo. 

Fec.  tkr.  Feclt  fobJ. 

Fecesy  f.  oh.  Fekalja. 

Fechnera  prawo  oh.  Psycho- 
fizyczne prawo. 


Fecht  ».  żebranina. 

Fechtmistrz  n .  nauczy  - 
c  iel  robienia  bronią,  szer- 
mierz. 

Fechtować  sif  ».  wprawiać 
się  w  rdljiiiiiu  rapircm,  pa- 
łaszem, szpadą,  floretem; 
fechtunek,  szei-mierka,  sztu- 
ka robienia  bronią  białą 
czyli  sieczną. 

Feclt  t.  „wykonał" — najiis 
na  (jl>r;izacli  obok  nazwiska 
artysty. 

I^ederacja  ł.  jiołączenie, 
związek  kilku  samoistnych 
prowincji,  miast,  krajów, 
państw,  w  teu  sposób,  aby 
tworzyły  na  zewnątrz  jed- 
ną polityczną  całość. 

Federalista  nt.  zwolennik 
sinniirządu  oddzielnych  kra- 
jów. 

Federalizacja  nł.  dążenie 
ludów,  krajów,  do  zjedno- 
czenia się  na  zasadach  fe- 
deralizmu. 

FederalizmnŁ  kierunek  po- 
litjTznj ,  dążący  do  utwo- 
rzenia federacji ;  system 
wolnego  związku  krajów. 

Federbusz  «.  kita  z  piór;ia 
kasku  wojskowym,  pióro- 
pusz. 

Federwajs  ».  ob.  Talk. 

Feerie  /.  f/eeri/  sztuka  sce- 
niczna, w  której  główną  tre- 
ścią są:  dekoracje,  czaro- 
dziejskie zmiany,  balet,  u- 
biory  i  t.  d 

Fein-  ob.  Fajn-. 

Fejleton  ob.  Feijeton. 

Fekalja  ł.  odchody,  kał. 

Fel  n.  kolor  skóry,  maść. 

Feiajza  ».  torba  skórzana 
podróżna,  tłomoezek,  nian- 
telzak. 

Fele  ą.  zakładka,  spojenie 
na  zakładkę,  żłobek,  rowek, 
wręb,  wcięcie  brzeżne;  pa- 
sek płótna  łączący  okładkę 
z  forzacem  w  książce;  ob. 
Fale. 

.  Felcech  n.  pendent,  ])as  na 
którym  wisi  pałasz^ 

Felcować  n.  spajać  na  za- 
kładkę, wklejać  fele. 

Feldcajgmajster,  Feldcech- 
mistrz  «.  główny  naczelnik 
artylerji. 

Feldfebel  n.  najstarszy  i)od- 
oficer  w  komjianji  jiiecho- 
ty,  sierżant. 

Feldjeger  ?f.  kurjer  rządo- 
wy, goniec  wojskowy. 

Feldmarszałek  n.  marsza- 
łek polny,  najwyższy  s-to- 
pień  wojskCwy  w  Rosji  i  w 
Niemczech. 

Feldspat  n.  nii-.erał?8kfii- 
dający  się  z  krzemionki, 
glinki  i  potażu,  Spat  jiolny, 
skaleń. 

Feldwach  n.  warta,  pla- 
cówka. 

Feldwebel  ob.  Feldfebel. 

Feler  n.  błąd,  wada,  usz- 
kodzenie, defekt,  ułomność,' 
kalectwo,  usterka;  felerowy, 


Felibrowie  —  Fibryna 


',.  waiLuiij,  wybr.-.kowany, 
wysortiiwiiiij'. 

Felibrowie,  związek  Pm- 
w.iiismIi  zykiiw,  dążący  dn 
Scp:iiMt>  ziriu  jt^zykoHCfjo  i 
)Mility(Zii('xi>  Fraiii-ii  putii- 
diiiiiwcj  (założuiiY  w  roku 
18r.4). 

Fellcitas  multos  habet  ami- 
cos  /.  szcz<;śrjr  ma  wirlu 
jii-zyjaciół. 

Felicjanki,  zakonnico  ś\v. 
Ffliksa   z    regułą    kapućy- 

JlÓH'. 

Felicytacja  nt .  ży<;zi'iiif 
szczęścia,  iiowitiszowfiuic. 

Feiix,  qui  nihil  debet  1. 
f-zcztjśliwy  kto  nic  ma  dhi- 
fjów. 

Feijeton /.  od<:inek  dzicn- 
)iika,  n'  którym  liywają  po- 
mieszczane utwory  beletry- 
styczni! luli  krytyki  sztuki 
i  literatury;  feijetonowy  styl, 
styl,  siiosóli  pisania  lekki, 
liarwiiy,  liłysliotliwy,  poto- 
'czysty. 

Feijetonista  /  ]iis2ą<:y  fe- 
Ijelony. 

Fellah  ar.  wieśniak,  rol- 
nik,-v  Kjfifcio. 

Fellow  a.  ifeUo)  człifliek, 
towarzysz. 

Felonja  śrl.  w  dawnym 
prawie  lennym:  zdrada,  zła- 
manie wiary;  w  prawodaw- 
stwie an<,'iplskim  zlirodiiia 
polityczna. 

Feloplastyka*//.  sztuka  wy- 
raliianiit  fitrur  i  ohrazow 
plastyozuy(-li  z  drzewa  kor- 
koweito. 

Felpa  w.  tkanina  jedwa- 
bna z  dtu!.;im  wł(jse!ii,  po- 
dobna do  ]ilnszu.  używana 
do  wyrobu  kapeluszy. 

Feluka  w.  mały,  wazki  a 
dłup  statek  korsarski  ża- 
glowy z  wiosłami. 

Felzyt  n.  skała  złożona 
z  mieszaniny  kwarcu  i  orto- 
klazu. 

Fem.  skr.  Femininum  /.  ro- 
dzaj żeński  (w  ^j-anuityce). 

Femiczny  ».  tajemny;  sąd 
f-y,  dawny  sąd  tajemny  ska- 
zujący na  śmieri-  iirzesl«;p- 
ców  możnych. 

Feminina  t.  rzeczowniki 
rodzaju  żeńskie^ro. 

Feministka  nt.  zwolennicz- 
ka emancypacji  kobiet. 

Feminizm  «ł.  dążność  ko- 
biet do  równouprawnienia. 

Femme  de  chambre/.  (fam 
dii  sza"hr)  pokojówka,  jianna 
służąca. 

Femme  de  menage  /.  (fam 
lid' mena:)  dost.  kobieta  od 
.  fospo'larstwa:  służąca  przy- 
chodnia, pk'.tna  od  umówio- 
ny ek  nodWl  )iracy. 

Femme  (une)  incomprise  /. 
(un  fam  ękąprizj  dosł.  kobie- 
ta niezrozijjiiiana:  kobit^ta, 
której  sii^  zdaje,  że  otacza- 
jący nie  rozumieją  jej  i  nie 
doceniają. 


Fenacetyna  ni.  |irzetw6r 
fenolu,  używany  w  medy- 
cynie przeciw  newral^i) 
mif^renie  i  t.  p. 

Fenakisteskop  V  "^  Stro- 
boskop. 

Fenians  a.  (finjent)  mitycz- 
na kasta  wojownicza  w  Ir- 
landji;  fenjanin,  zwolennik 
fenjanizmu. 

Fenig ,  Fenik  n.  drobna 
moneta  niemiecka  wartości 
nieco  mniejszej  niż  pół  ko- 
piejki; szeląg,  najmniejsza 
moneta. 

Feniks  g.  ptak  bajeczny, 
odradzający  się  z  własnych 
popiołów,  symbol  odrodze- 
nia; osoba  lub  rzecz  rzadka, 
cenna,  jedyna. 

Fenjanizm  ni.  tajne  stowa- 
rzysaenie  w  Irlandji,  dą- 
żące do  uwolnienia  kraju 
z  pod  panowania  angiel- 
skiego. 

Fenol  ni.  oh.  Karbol. 

Fenologja  *g.  częi^  ■  klima- 
tologii, badająca  wpływ  kli- 
matu na  rozwój  organiz- 
mów roślinnycli  i  zwierzę- 
cycŁi. 

Fenomen  g .  zjawisko , 
objaw  niezwykły ,  osobli- 
wość. 

Fenomenalny  ni.  niezwy- 
kły, nadzwyczajny,  wyjąt- 
kowy; osobliwy,  rzadki.    • 

Fenomenalizm  *^.  kierunek 
filozoficzny,  uznający  po- 
znawalność  tylko  fenome- 
nów. 

Fenomenologiczny  *g.  zja- 
wiskowy. 

Fenomenologia  *g.  część 
jakiejkolwiek  nauki  zajmu- 
jąca się  stroną  zjawiskową 
( powstawaniem  objavvów , 
ich  związkiem  etc);  ob.  No- 
mologja. 

Feod  oh.  Feudum. 

Feodalizffl  oh.  Feudalizm. 

Feralny  t.  uważany  za 
nieszczęśliwy,  przynoszący 
nieszczęście,  złowróżbny, 
niepomyślny,  żałobny. 

Feras,  quod  vitare  non  potes 
ł.  znoś,  czego  nie  możesz 
uniknąć. 

Fer  aut  feri  t.  cierp  albo 
bij. 

Ferbel  n.  rodzaj  gry  ha- 
zardownei  w'  karty,  stra- 
szak. 

Fercentag  n.  {doil.  czter- 
naście dni)  robota  dwuty- 
godniowa; zapłata  za  robo- 
tę, uiszczana  co  dwa  tygo- 
dnie. 

Feret/.  ozdoba  metalowa 
wypukła  na  sukni,  sprzącz- 
ka, klamra. 

Feretron  g.  obraz,  statua, 
ołtarzyk  do  noszenia  na 
procesji. 

Ferezja  tur,  suknia  zwierz- 
chnia w  rodzaju  szlafroka; 
okrycie  kobiet  tureckich. 

Ferfall  n.  przepadłe,  zguba. 


Ferglajch  «.  przyjęcie 
przez  iHLi>\  czeladników  no- 
wowyzwolonego  rzemie.śl- 
nika  za  towarzysza. 

Ferik-pasza  lur.  generał 
dywizji  u  Turków. 

Ferje  t.  chwile  wolne  od 
jiracy,  dni  od)ioczynku,  wa- 
kacje; feryjny,  wakacyjny. 

Ferklajdunek  n.  szeroka  li- 
stwa ramowa  przybijana  na- 
około drzwi  a.  okien,  oszalo- 
wanie. 

Ferm  /.  mocno,  ostro,  wy- 
trwale. 

Ferma  oh.  Farma. 

Ferman  oh.  Firman. 

Fermata  w.  w  muz.  znak  /T^ 
dłuższego  zatrzymania  się 
na  jednej  nucie  a.  na  pauzie. 

Fermę/,  (ferm)  stały,  sta- 
nowczy, człowiek  silnego 
charakteru. 

Ferment  ł.  substancje  i 
drobnoustroje  (bakterje)  wy- 
wołujące fermentację  i  roz- 
kład, zaczyn;  pnen.  czyn- 
nik burzący  w  społeczeń- 
stwie, wzniecający  niechę- 
ci, siejący  niezgodę;  wrze- 
nie. 

Fermentacja  nt.  przemiana 
chemiczna  wywołana  w  cia- 
łach organicznych  przez 
fermenty;  przen.  wzburze- 
nie; ruch  wśród  ogółu. 
!  Fermentować /.ulegać fer- 
mentacji ,  burzyć ,  robić , 
wrzeć  (o  płynie);  burzyć 
.się,  niepokoić  się  (o  lu- 
dziach). 

Fermer,  Fermier  /.  ob.  Far- 
mer. 

Fermoar,  Fermuar/.  zapin- 
ka przy  sznurkach  pacior- 
ków, łańcuszkach  etc,  kla- 
merka. 

Fernambuk  [«.]  drzewo 
brazylijskie,  barwnik  czer- 
wony pochodzący  z  tego 
drzewa. 

Ferotypja  *g.  sztuka  nada- 
wania połysku  fotografjom. 

Ferować  t.  wydać  wyrok, 
postanowić,  orzec;  nadawać, 
ofiarować. 

Ferro  nocenłłus  aurum  Ł 
od  żelaza  szkodliwsze  jest 
złoto. 

Fersznłt  n.  dolewanie  do 
wina  jakiej  domieszki  (spi- 
rytusu, wody,  innego  wina 
i  t.  p.  dla  nadania  mu  wła- 
ściwości żądanych:  smaku, 
woni,  barwy. 

Fertig,  Fertyk  n.  gotowe, 
zrobione. 

Ferton  irl.  wierdunek,  ^/, 
część  grzywny=12  gr.  pols. 

Fertyczny  n .  zręczny , 
zwinny. 

Feruła  i.  dott.  rózga,  ka- 
ra, dyscyplina,  karność,  po- 
waga. 

Ferwor  ł.  gorliwość,  żarli- 
wość, zapał,  uniesienie. 

Feryjny  oh.  FerJe. 

Fescenje,  wydrwiwające  i 


nieprzyzwoite  wieriizyki, 
(nazwa  od  miat*ta  w  K- 
tmrji). 

Fest  oh.  Fetłya. 

Fest  n.  mocny,  dziarski, 
gracki,  silny,  krzepki,  wy- 
borny; mocno,  stale. 

Fetter  Preis  *.  stała  cena. 

Festina  lenł«  /.  śpietsz  się 
|H;woli. 

Festivai  o.  wielka  uroczy- 
stość muzyczna. 

.  Fetton  /.  ozdoba  dekora- 
cyjna w  kształcie  pólwień- 
ca  z  kwiat/)w.  zieleni  lub 
z  barwnych  tkanin. 

Festyn  /..  Fest  /.  uroczy- 
stość, bankiet,  uczta,  bie- 
siada. 

Festyw  ł.  święto,  uroczy- 

Kt'^Ć. 

Feta  /.  uczta,  biesiada, 
częstowanie;  porcja  mięsa. 

Feteć  w.  szmata,  strzę- 
pek, frenzl;u 

Fetfa,  Fetwa  ar.  dekret  .>>ą- 
dowy  muftiego  w  Turcji. 

Fetor  /.  wstrętna  woń, 
smród.  odór. 

Fetować  /.  częstować  łioj- 
nie,  upaszczać  uroczyście. 

Fetwa  ob.  Fetfa. 

Fetysz  /.  ppzediniut  czczo- 
ny jirzez  pogan  jako  lió- 
stwo,  bałwanek. 

Fetyszyzm  1.  cześć  od- 
dawana fetyszom,  bałwo- 
chwalstwo. 

Feu/.  (foj  oddzielne  wy- 
nagrodzenie aktorów  za  każ- 
dy występ,  oprócz  stałej 
płacy. 

Feud  M.  lenno. 

Feudalizm  M.  lennictwoJ 
urządzenie  społeczne  w 
średnich  wiekacłi,  ojiartt 
na  zależności  lennika  oc 
władcy,  który  mu  nadai 
ziemię  (lenno). 

Feudalny  irł.  lenniczy 
hołdowniczy. 

Feudał,  Feudatarjusz.  Feu 
dałor  łrl.  wasal,  lennik. 

Feudum.  Feod  śrt.  lenno 
lenność,  ziemia  ]>osiadan! 
przez  lennika  na  prawie  len 
nym. 

Fez  tur.,  Fezka,  nizk 
czerwony  kołjiaczek  tuj-eck 
z  kwastem  czarnym. 

FF.  w  muz.  Fortissime  fob.i 

Fiat  justitia  t.  niech 
dzie  wymierzona  sprawie 
dliwość;  F.  j.  pereat  mundu 
oh.  Pereat  mundus  fiat  iusti 
tia. 

Fiat  lux  /.  niech  się  stal 
nie  światłość;  pnen.  nied 
prawda  wyjdzie  na  jaw. 

Fibra  t.  włókno,  włókn 
mięśni. 

Fibroina  ni.  związek  ergi 
niczny  stanowiący  ważn 
część  składową  jedwabił 
nici  pajęczych,  gąbek. 

Fibrylla  «/.  włókienk 
mięsne. 

Fibryna  nł.  włóknik  krw 


(substmuja  białkowata,  po- 
wstiijiica  przy  krzepnięciu 
l.r\vi. 

Fibula  ł.  sj)rząźka. 

Fichu  /.  (/tiziij  trójkutiia 
i  liijstffzka  damska,  klóroj 
(iwa  rof;i  zakładajn  •'*'?  "" 
intTsiai  1j;  chustka  koronko- 
wa, fis/.utka. 

Ficum  hieme  guaerere  1. 
szuka''  fi^i  w  zimie. 

Fideikomis  A  majątek,  spa- 
dek lub  zapis,  powierzony 
komuś  dla  oddania  trzeciej 
osobie;  majorat;  jiełnomoc- 
nietwo. 

Fideikotnisarjusz  ł.  osoba, 
której  powierzono  majątek 
na  zasadzie  fideikomisu. 

Fidejusor  /.  poręczycio); 
fidcjusoryczny ,  porijczony 
wierzytelnośi-ią  czjją;  po- 
ręezony  przez  osobę  god- 
ną zaufania. 

Fidelis  /.  powiernik,  fa- 
ry t. 

Fide,  sed  cul,vide!  1.  patrz, 
Kiiinu  zaufać! 

Fi  donc!  f.(fidą)  brzydko! 
nieładnie! 

FIdybus  [».J  zwitek  papie- 
iL.wy  do  zapalania  fajki. 

Field-trial  a.  (fiU  trejeli 
próba  w  polu  (np.  jisów  my- 
śliw.skiclł,  czy-  dobrze  uło- 
żone do  polowania). 

Figaro /.  i«r<.  cyrulik,  fry- 
zjer; staniczek  damski  o- 
twarty  krótki,  bez  rękawóWj 
wkładany  jia  stanik  (od  i- 
mienia  cyrillika  w  komedji 
Beaumarcliais'go  „Cyrulik 
Sewilski"  i  w  operze  t.  n.). 

Figment  i.  zmyślenie,  wy- 
mysł. 

Figura  i.  osobr,  posąg,  po- 
stać, kibić,  stan;  postawa, 
powierzchowność,  wygląd, 
skład  ciała;  postać  symbo- 
liczna, wyobrażenie,  krzyż 
przydrożny  z  wyobrażeniem 
Ukrzyżowanego;  rysunek; 
układ,  kształt  powierzchni; 
pomysł,  moiyw;  przenośnia; 
osoba  zajmująca  wysokie 
stanowisko  na  urzędzie , 
dygnitarz,  dostojnik,  pan; 
część  tańca  (mazura,  kon- 
tredansa)  stanowiąca  nieja- 
ko osobną  całość;  w  muz. 
rozłożenie  większej  n\ity  na 
drobniejsze  dla  ożywienia 
utworu  muzyczne{{o;  król, 
dama  a.  walet  w  kartach; 
król,  dafna,  wieża,  giermek 
(laufer)  a.  konik  w  szachach; 
~  pod  figurą,  pod  przenośnią. 

Figuracja  ^.  nadawanie  for- 
my, kształtowanie,  ożywie- 
nie harmonji  muzycz.  zwro- 
tami nrozmaiconemi ;  ob. 
Konfiguracja. 

Figuralny  ł.  w  mus.  uro- 
zmaicony ( ieiiraiui  miizycz- 
nrmi;  ui.  Figuryczny. 

Figuranł  »/.  (a-FIguraiitka), 
aktor  (a.  aktorka)  na  scenie 
w  rolach  niemych;  w  bale- 


Fibula 


Filolog 


(nie.' 
pars;  c 
jacy  pię, 

wiek  nie  flK]ący7 
anaczenia  w  jakiej  sprawie, 
działający  za  wskazówkami 
innych  ukrytych  i' osłania- 
jących się  ji 

Figurować 
przy  czym  bez 
tym  udziału;  znaj 
mieć  a.  udawać  znacz? 
być  zapisanym  (pozycje  w 
księdze    kupieckiej,   w   ra- 
chunkach). 

Figuryczny ,  '  Figuralny  ł. 
przenośny,  nie  we  właści- 
wym znaczeniu  użyty,  o- 
brazowy,  alegoryczny;  fi- 
gurycznie,  pod  postacią,  prze- 
nośnie. 

Figurynka  /.  mała  figura 
(posążek,  człowieczek). 

Fijoiet  /.  barwa  będąca 
mieszaniną  czerwonej  i  błę- 
kitnej; prten.  ubiór  biskupi; 
biskup. 

FIjołek  ł.  roślina,  u  nas 
pospolita;  jej  kwiat;  prten. 
uosobienie  skromności;  mieć 
tiJofi(i  w  głowie,  mieć  bzi- 
ka, mieć  lekkie  pomiesza- 
nie, być  nerwowym;  ob. 
Yiolettes  de  Parmę. 

Fikcja  ł.  przypuszczenie, 
annyślenie,  wymysł,  złudze- 
«io,  utwór  wyobraźni,  u- 
rojeaże;  fikcyjny,  urojony; 
wrzf^omy;  podstawiony,  po- 
zorny. 

Filfsacja  nt.  lekki  obłęd, 
legający  na  tym,  że  czło- 
wiek ciągle  myśli  lub  mówi 
o  jednym  przedmiocie;  u- 
trwalenie  rysunków,  foto- 
grafji,  aby  nie  ścierały  się, 
nie  blakły. 

Fiksat  nł.  obłąkany,  pół- 
warjat,  bzik,  manjak,  szale- 
niec, nieliczący  się  z  prze- 
szkodami. 

Fiksatuar  /.  pomada  do 
wąsów,  aby  się  układały. 

Fiksaływ/.  płyn  utrwala- 
jący, aby  rysunki,  fotogra- 
fje,  nie  ścierały  się  lub 
nie  zmieniały  pod  wpływem 
światła. 

Fiksować  /.  warjować,  dj- 
znawać  obłędu,  szaleć;  tra- 
cić głowę,  od  zmysłów  od- 
chodząc, nie  posiadać  się 
(ze  szczęścia,  ze  strapienia); 
utrwalać  rysunek  zapomocą 
fiksatywu;  utrwalać  obraz 
na  kliszy. 

Fii(sum  ł.  bzik,  fiksacja. 

Fila,  File  g.  pokolenie, 
klan, na  jakie  dzielili  się  oby- 
watele staroż.  Attyki,  skła- 
dała się  z  fratrji,  liczących 
każda  po  20  rodzin. 

Filadelfja  g.  braterstwo; 
miłość  braterska,  [jrzyjaźó. 

Filakłerja  g.  zwitek  perga- 
minowy, na  którym  są  wy- 
pisane przykazania  Boi«,u- 


żywaiiy  przy  inodlitwaih 
lirzez  Żydów,  a  także  u  in- 
nych ludów, 

ąndrja  g.  miłość  cieles- 
ymmf  ku  Hiężg^ti 

jitrop  *g.  człowiek  mi- 


uf 

zrays; 
w.ażnie 
nych. 

Filantrop'^ 
zakład  wychów." 
rzony   r.    1774, 
zasady  filantropinizir.u. 

Filantropia  g.   mi 
dzi,  dobroczynność. 

Filar  \'iiigćr>!i>n.\  sluj'  i,'od 
picrający sklepienie,  kolum- 
na; przen.  głijwna  podpora. 
Filarety.dos/.miłośnik  cno- 
ty, członek  stowarzyszenia 
miłośników  cnoty  w  uni- 
wersytecie wileńskim  w  ja- 
tach "1819— 182.S. 

Filargirja  g.  dosł.  miłość 
złota:  miłowanie  pieniędzy, 
gorączkowa  chciwość  pie- 
niędzy. 

Filata  «/.  szereg,  ciąg. 

Filatelista  *y.  zbieracz  ma- 
rek pocztowych. 

Fiiateija  *g.  ogół  wiado- 
mości dotyczących  marek 
pocztowych. 

Filc  n.  pilśń,  tkanina  ze 
zbitej  i  splątanej  sierści. 

Fil  d°Ćcosse  /.  f-dekut)  ro- 
dzaj przędzy  bawełnianej 
używanej  na  trykotaże. 

Fil  de  Perse  /.  (-pers;  ro- 
dzaj przędzy  nicianej  uży- 
wanej na  trykotaże. 

File  ob.  Filet 

File  ob.  r-ila. 

Filemon  i  Baucis,  słynna 
w  starożytności  para  mał- 
żeńska, mimo  lat  podeszłych 
czule  do  siebie  przywiąza- 
na; prten.  czuli  małżonko- 
wie. 

Filet  /.  (file)  polędwica;  f. 
sautś  Mo<e>  polędwica  fasze- 
rowana (zwykle  bułką  z  wi- 
nem); w  introligatorstwie: 
jDzdoba  linijna  na  grzbiecie 
książki;  f.  guipure  /.  (-gi- 
p«/-;  siatka  wyszywana  ście- 
i;i''m  ^'■ipiurowym. 

Filharmonja  *</.  instytucja 
mająca  na  celu  rozwój  mu- 
zyki i  szerzenie  do  niej  za- 
mit'iwania;  filharmonijny,  fll- 
harmoniczny,  lubiący,  miłu- 
jący, uprawiający  muzykę, 
liieloinan. 

Filhelleni  g.  przyjaciele 
'i reków,  wspierający  ich  w 
czasie  wojny  o  niepodleg- 
łość w  r.  rS20. 

Fłlibustjer  ob.  Flibnstjtr 


Filigran  /.  delikatny,  a- 
żnrowy ,  złotniczy  wyrób 
z  cienkiego,  złotego  lub 
srebrnego  drutu;  znak  wcd- 
jiy  .\Y»pa|)ierze;  filigranowy, 
delikatny,  misterny,  kru- 
chy, maleńki,  drobny. 

Filloque  /.  dotl.  i  od  Sy- 
na —  za.strzeżenio  wpisano 
do  credu  nii;ejakiego  na  koo- 
uro  w  Toledo  w  r.  589 
[ące,   że  Duch  Św. 
iirówno  od  Ojca 
i — nie  przyjęte 
iijł  wschodni, 
a  o.-Ł,  mowa  gwał- 
komu  wy- 


j.ako   swych   współwyzna^ 
ców,  na  Litwę  i  do  Pol.?kTJ. 

Filister  n.  człowiek  o  cias- 
nym i  małostkowym  sposo- 
bie myślenia,  obojętny  na 
sprawy  ogólno-ludzkie;  i)o- 
ziomy,  bez  wyższych  ce- 
lów, nie  poczuwający  się  do 
koleżeństwa;  nie  kolega,  nie 
student,  eks-student. 

Filistyn  1.  u  studentów:  oso- 
ba nie  należąca  do  uniwer- 
sytetu; dowoipni.ś;  letkie- 
wicz. 

Fłija,  Filjał  ł.  oddzi.łł  głów- 
nego przedsiębiorstwa  han- 
dlowego lub  przemysłowe- 
go, prowadzony  w  innym 
miejscu  pod  tą  samą  fir- 
mą; kościół  filjalay,niepara- 
fjalny,  zależny  od  paraf jal- 
nego. 

Filjacja  nł.  wykaz  przod- 
ków i  pochodzenia;  rodo- 
wód, gienealogja;  rozwój 
gionetyczny  jakiej  idei:  u- 
kład  dokumentów  jak  jedne 
po  drugim  następują. 

Flljalny  kościół  ob.  Filja. 
'  Filie  fenMrlire  raremenł 
mćnagire  /.  (jii  Jenetrier  rar- 
ma"  menaier)  dziewczyna 
często  wyglądająca  przez 
okno  rzadko  bywa  gospo- 
darna. 

Film  a.  błona  kolodjonowa 
cienka  i  elastyczna,  z  której 
przygot(Vują  się  klisze  fo- 
tograf ji  pośpiesznych. 

Filogienetyczny  *g.  wyni- 
k,ają(-y  z  filogicnezy. 

Fllogieneza  *  g.  szereg 
zmian,  jakim  ulegają  gatun- 
ki i  pokolenia;  hi.storja  roz- 
woju gatunków. 

Filogienja*?.  pochodzenie, 
rodowód  zwierząt,  roślin. 

Filoglnja  g.  nadmierne  u- 
podobanie  w  kobietach,  ko- 
bicciarstwo. 

Filoksera  *g.  owad  półpo- 
krywy,  należący  do  mszyc, 
niszczący  winnice. 

Filolog  g.  badacz  języków. 


Filologja  —  Five  o'clock  tea 


58 


literatui-y   i   btarożytności, 
biegły  w  filologji. 

Filologja  ,7.  OKÓl  nauk  do- 
tyczących języka  i  cywili- 
zacji jnkicgdkolwiek  ludu, 
a  przedewszystkim  staro- 
żytnych Greków  i  Rzymian; 
wydział  filologiczny  w  uni- 
wersytecie. 

Fllomat,  Filomata  ,7.  dotl. 
miłośnik  nauki;  członek  sto- 
warzyszenia, które  ist\)ij 
w  uniwersytecie  wileńl 
przed  r.  1823. 

Filopedja 


^tuk  pięknych. 

Filować/,  kopcić  (o  lam- 
|)ie);  kj'f;cić,  szachi'0wać,  0- 
szuki\ł'ać  (w  kartach);  wy- 
mykać się  chyłkiem;  przen. 
wahać  się  w  decyzji. 

Filozela  /.  nić  jedwab- 
na niekręcona,  używana  do 
haftn. 

Filozof  ff.  dosł.  miłośnik 
mądi'ośti,  mędrzec,  uczony, 
znawca  filozofji;  myśliciel 
głęboki,  mędrzec  praktycz- 
ny; człowiek,  który  obmy- 
ślił sobie  pewne  zasady  w 
życiu  i  trzyma  się  ich;  czło- 
wiek poprzestający  na  ma- 
łym, przekładający  niepod- 
ległość ducha  nad  dobra  do- 
czesne. 

Filozoficzny  g.  do  filozofji 
należący,  z  nią  zgodny,  jej 
oddany:  f.  grzecli,  grzech  po- 
pełniony umyślnie,  ale  w 
dobrym  celu  wyroznmowa- 
nym;  t.  Itainień,  substancja 
poszukiwana  jirzez  alchemi- 
ków, mająca  zamieniać  w 
złoto  każdy  metal  z  nią  .sto- 
piony: p-nen.  coś  niemożli- 
wego do  osiągnięcia,  czego 
pcjszukiwanie  jest  więc  bez- 
rozumne. 

Filozolizm  ni.  filozof  ja  rze- 
koma, niby  filozofja,  mędr- 
kov,-anie. 

Filozofja  (/.  dosl.  miłość' 
mądrości:  nauka  badająca 
istotę  wszechrzeczy,  w  celu 
wyjaśnienia  szczegółowych 
objawów  bytu;  nauka,  usi- 
łująca zbadać ,  czym  jest 
świat,  aby  określić  stanowis- 
ku człowieka"w  świecie,  ba- 
danie zasad  i  praw  jaki  ej  ga- 
łęzi wiedzy;  mądrość  głębo- 
ka; wydział  filozoficzny  w 
uniwersytecie;  iron.  wielka 
mi  f.!  dopieroż  to  mądrość 
a.  biegłość,  zręczność!  wiel- 
ka sztukal 

Filozofować  g.  myśleć  mą- 
drze, badać  istotę  rzeczy; 
zapuszczać  się  w  głębokie 


zaciekania;    irun.    mędrko- 
wać. 

Filtr  ^/.warstwa  przesią- 
kliwa, w  któ)'ej  zatrg 
się  nieczystości" 
nych  przez  nią  płynów, 
C7,ek,  cedzidło;  przei 
tyka  oddzi^Mac!^^^ 
bre,^jl^|^^^^^0Ene,  od 
in 


[iiv.esąc.zani('. 

FMtrat   »(.. 
dzona  przez,  wiirs 
wata. 

Fiit.-owaC  wY. 


, prze- 


..  gładka 

,ść    deski 

1  oiistwowana 

lub  w  ścianie 

1,  iiiaiit-j,  otoczyna. 

ilura  /.  książka  na  po- 

witowania  z  doręczonych 

listów. 

Filut  /.  figlarz,  żartow- 
niś;  Rzczwany  lis,  frant,  o- 
szust;  fiiutlti,  kędziorki  sfio- 
mado  wane,  ułożone  na  skro- 
niach szczeg.  u  kobiet. 

Filuierja  /.  ju-zebiegłość, 
chytrość,  krętactwo;  ironja; 
filuterny,  przebiegły,  chyti^r, 
sprytny,  figlarny,  ironicz- 
ny, drwiący,  zabawrir. 
'Filutki  u/)".  Filut. 

Fimfa  ob.  Finfa. 

Finalny  ł.  ostateczny,  koń- 
cowy. 

Finał  Ł  koniec,  zakoń- 
czenie, ustęp  końcowy;  Wy- 
nik. 

Finanse  »'r^.  [/.]  skarbo- 
wość;  majątek,  dochody  i 
wydatki  p'aiistwa,  skarb  pań- 
stwa; administracja  do- 
chodami państwa;  wogóle 
stan  majątkowy:  finansowy, 
pieniężny,  kapitalistyczny; 
skarbowy;  finanserja,  speku- 
lacja pieniężna,  zdobywanie 
bogactw. 

Finansista  ni.  obeznany 
z  finansami;  biegły  w  nau- 
ce o  finansach;  robiący  du- 
że interesy  pieniężne. 

Finansjera  /.  bankierzy. 

Finansować/,  wprowadzać 
na  giełdę  i  znajdować  na- 
bywców na  papiery  war- 
tościowe świeżo  wypusz- 
czone. 

Fin  de  slhcief.r/ę  dS  sjekl) 
dosł.  koniec  wieku;  wyHry- 
ki  moralne  i  dziwactwa  ja- 
ko objaw  schyłku  XIX-go 
wieku. 

Fine  t.  koniec. 

Fines  /.  człowiek  chytry, 
przebiegły,  frant. 

Fines  herbes  /.  ffin  zerb) 
potrawa  z  jarzyn  i  mięsa. 

Finezja  ni.  dowcip  delikat- 
ny, subtelność,  wyrafino- 
wanie; bystrość,  przenikli- 
wość, chytrość,  przebieg- 
łość. 

Finfa,    Fimfa,    puszczanie 


komu  dymu  rurkM^^ITos; 

lekce  ważac^S^^Pcśnoćć, 

obr^iflB^^BH^niówka. 

'abiać,fał- 

Finis  ł.  koniec,  zakończe- 
nie; f.  coronat  opus  ł.  koniec 
wieńczy  dzieło;  f.  sanctifi- 
cat    media  J.M  cel    nświęca 

nisz  o.  w  wyści- 
statnim  obiegu  roz- 

Tnięcie  największej  szyb- 
kości, świetne  zakończenie 
biegu. 

Finita  la  comedia  w.  rzecz 
.skończona. 

Finta  w.  w  fechtunku:  po- 
zorny, zamierzony  a  nie  wy- 
konany cios  dla  wprowadze- 
nia przeciwnika  w  błąd;  u- 
dawanie,  fortel. 

Fioco  w.  {fiokoj  muz.  ci- 
cho, jakbj'  szeptem,  lekko. 

Fiok  ic.  lok,  pukiel;  pre- 
tensjonalne przystrojenie 
głowy  kobiecej,  kwast,  ja- 
ko ozdoba  u  koni;  tłokować 
się,  stroić  się  przesadnie, 
śmiesznie. 

Fioraja  ob.  Fjoraja. 

Fioritura  w.  przyozdabia- 
nie (umiejętne)  śpiewu;  o- 
zdoby,  pasaże  (w  muzyce). 

Firanka  ».  zasłona,  zwłasz- 
cza u  okna;  f-ki  górne  i  bocź^ 
ne  ozdobne  opony  u  okien; 
prien.  iari.  rzęsy;  strzępy 
wiszące  u  ubrania. 

Fircyk  a.  (?)  modniś,  wier- 
cipięta;  trzpiot,  letkiewicz, 
pustak. 

Firet  «.  w  drukarstwie: 
czcionka  bez  znaku,  służą- 
ca do  oddzielania  od  siebie 
liter  lub  wyrazów,  równa 
grubością  szerokości  pisma, 
czwartnik. 

Firleje/.  Urgómon.]  figle, 
żarty,  di-winy,  kpiny;  świe- 
cidełka; zabawki. 

Firma  v.  nazwisko,  pod 
którj'm  kupiec  prowadzi  in- 
teres handlowy,  używane 
przy  podpisywaniu  listów, 
na  szyldzie  etc;  handel , 
przedsiębiorstwo;  dobra  ł., 
mająoy  zasłużoną,  wyrobio- 
ną renomę,  sławę;  pnen.  po- 
zór, pod  którym  się  co  robi; 
firmowy,  uczestnik  firmy, 
przedstawiciel  firmy:  firmo- 
wy rejestr  ob.  Rejestr;  firmowa 
spółka,  spółka,  której  każdy 
uczestnik  odpowiada  za  jej 
długi  całym  swoim  mająt- 
kiem. 

Firmament  ł.  sklepienie 
niebieskie. 

Firman,  Ferman  iur.  piś- 
mienny rozkaz,  rozporzą- 
dzenie sułtana  tureckiego. 

Firn  n.  śnieg  ziarnisty  po- 
wstały z  tajenia  i  zamarza- 
nia na  nowo  śniegów  i  lo- 
dów. 

Fis  w  muz.  nazwa  tonu  F 
podwyższonego  o  pół  tonu 


za  pomocą  krzyżyka;  fik  ma- 
jor, tonacja  majorowa  o  6 
krzyżykacli;  fis  minor,  ton.i- 
cja  minorowa  <  :•,  krzyży- 
kach; przen.  wziać  kego  na 
fis.  podejść.  <,l:,,i", 

Fiscii  n.  ob.  Fisz. 

Fitcut  temper  rapax  t. 
skarb  pańKtwa  zawsze  dra- 
jiieźiiy. 

Fisharmonia  'g.  iii«truraent 
mnzyi;zny  klawifzowy  ojiii- 
trzony  michcni  i  jiedałem, 
na.^  ładujący  dźwięk  orga- 
nów. 

Fitk  ob.  Fiskus. 

Fiskalizm  »/.  .system  .admi- 
nistracyjny dążący  do  na- 
kładania jak  największych 
podatków." 

Fiskalny  t.  tyczący  się 
skarbu  państwa,  skarbowy: 
pilnujący  gorliwie  intere- 
sów skarbowych. 

Fiskał  ł.  urzędnik  skar- 
bu ])ubliczneŁro;  prokura- 
tor konsystorski,  instygatoj 
duchowny;  chciwiec,  zdzier- 
ca; urzędnik  bardzo  gorli- 
wy w  przysparzaniu  .^kar- 
bowi  dochodów. 

Fiskus  /.  .skarb  pań.stwa, 
skarb  publiczny. 

Fistuła/.  przetoka,  kanał 
ropny  idący  od  wrzodów 
wewnętrznych  lub  między 
wrzodami;  głos  fal.sotowy, 
jiiszczałka  w  organach. 

Fisz  n.  w  wyrażeuin:  gru- 
by fisz,  gruba  ryba,  dygni- 
tarz a.  bogacz. 

Fiszbin  n.  pręt  rogowy 
z  podniebienia  wieIorj'l)a; 
wyrób  z  takiego  i^ręta;  ł. 
sztuczny,  pręt  z  trzciny  hisz- 
pańskiej przesyconej  kau- 
czukiem. 

Fiszka  /.  marka  do  gry, 
liczbon,  znaczek. 

Fiszorek,  Wiszorek  ».  wa- 
łeczek z  mocno  zwiniętej 
bibuły  a.  irchy  do  rozpro- 
wadzania cieniów  na  ry- 
sunku. 

Fiszutka  /.  trójgraniasta 
zarzutka  na  głowę;  man- 
tylka,  pelerynka;  ob.  Fi- 
chu. 

Fit  fabricando  faber  f.  wpra- 
wa czyni  mistrzem. 

Fitobiołogja  *g.  nauka  o 
życiu  roślin. 

Fiłocłiemja  *g.  część  fizjo- 
logji  o  procesach  chemicz- 
nych, które  zachodzą  w  ży-     ; 
w}-ch  roślinach. 

Fitogieog'rafia  *g.  geogra- 
f  ja  roślin,  nauka  o  rozmiesz- 
czeniu roślin  na  ziemi. 

Fitografja  *g.  opis  roślin. 

Fiłoiil  *g.  skamieniałość 
roślinna. 

Fitologja  '.o.  oh.  Botanika. 

Fiuffloar  ob.  Fumoir. 

Five  o'clock  tea  a.  (fajtr 
oklok  ii)  przyjęcie  gości  po- 
południowe (o  ,')-e]  godzi- 
nie). 


59 


Fixe  —  Floret 


FUe  /.  i,iktj  stały;  termin 

oznaczony. 

Flxum  1.  stała  pensja,  sta- 
ły dochód. 

Flxum  locum  ł.  miejsce 
Stałe. 

Fizerajza  n.  w  introligator- 
stwie: żelazko  do  wyciska- 
uia  linji  wzdłuż  brzegów 
okładki. 

Fizerować  n .  wyciskać 
szlaczki  i  linje  na  okład- 
kach książek  i  piigilaresacłi. 

Fizjatrja  *p.  leczenie  przez 
sam.i  przyrodę.  * 

Fizjogienja,  Fizjogonja  *g. 
dzieje  powstania  przyrody. 

Fizjognomja  oh.  Fizjonomja. 

Fizjognozja  *g.  znajomość 
i  badanie  przyrody. 

Fizjograf  *ff.  badacz  przy- 
rody. 

Fizjograficzny  *g.  odno- 
szący srij  do  przyrody  ja- 
kiejś miejscowości. 

Fizjografja  *y.  opis  przy- 
rody jakiego  kraju  a.  miej- 
scowości. 

FIzjoltrata  *g  zwolennik 
fizjokratyzmu. 

Fizjokratyczny  *g.  dotyczą- 
cy fizjokratyzmu  robj. 

FIzjokratyzm,  Fizjokracja  *g. 
teoi-ja,  wedle  której  rolnic- 
two je.st  jedynym  źródłem 
bogactwa  narodowego. 

Fizjolog  g.  badający  czyn- 
ności prawidłowe  żywego 
ustroju;  filozof  przyrody 

Fizjologja  *g.  nauka  bada- 
jąca czynności  życiowe  w 
organizmie  ludzi,  zwierząt 
i  roślin;  f.  mowy  ludzkiej: 
nauka  o  czynnościach,  na- 
rzędzi mowy  zachodzących 
przy  wymawianiu. 

Fizjonomlka  *g.  nauka 
o  poznawaniu  cliaratteru 
z  rysów,  z  wyrazu  twarzy. 

Fizjonomisła  *g.  człowiek 
posiadający  zdolności  po- 
znawania charakteru  ludzi 
z  rysów  i  wyrazu  twarzy. 

Fizjonomja  *g.  wyraz  twa- 
rzy, rysy,wygląd,  cecha  cha- 
rakterystyfzna;  itirt.  twarz. 

Fizjoplastyka  *g  oh.  Auto- 
plastyka. 

Fizjoteizm  *g.  ubóstwienie 
przyrody  jako  podstawa  re- 
ligji  w  pewnym  okresie  cy- 
wilizacji. 

Fizyczny  g.  dotyczący  na- 
tury; przyrodniczy;  cieles- 
ny; matei-jalny;  f-na  gieogra- 
fja,  fizyka  kuli  ziemskiej, 
gieofizyka,  nauka  o  właści- 
wościach fizycznych  kuli 
ziemskiej;  f-na  osoba,  jed- 
nostka, osobnik,  żywy  czło- 
wiek; f-na  siła,  siła  natury; 
siła  cielesna;  f-ne  niepodo- 
bieństwo, rzecz  niemożliwa, 
jako  sprzeczna  z  prawami 
przyrody. 

Fizyk  g.  uczony  zajmujący 
się  fizyką;  w  Niemczech  i 
Austrji  inspektor  lekarski, 


obuwający  nad  zdrowotno- 
ścią powierzonego  mu  okrę- 
gu i  wydający  opinję  w  nie- 
których sprawach  sądowych 
i  policyjnych. 

Fizyka  g.  nauka  o  prawach 
przyrody,  o  własnościach 
ciał  oraz  o  zjawi.skach,  przy 
których  nie  następuje  zmia- 
na w  wewnętrznym  ustroju 
<;iał;  fizykować,  rozumować. 

Fizykat  nł.  urząd  lekai-ski. 

Fizykocl)emja  'g.  nauka  cf 
stosunkach  między  własno- 
ściami materji  fizycznemi 
a  chemicznemi. 

Fizyijer/.  żołnierz  lekkiej 
piechoty,  strzelec  w  daw. 
wojsku  francuskiem. 

Fizys  g.  twarz,  rysy  twa- 
rzy; postać,  wygląd. 

Fjakr  /  dorożka,  powóz 
publiczny  do  najęcia;  do- 
rożkarz. 

Fjasko  w.  zupełne  nieuda- 
nie się  czego,  niepowodze- 
nie, bankructwo. 

Fjeld  duńt.  płaskowzgórze 
w  Danji,  Szwecji,  Norwegji. 

Fjesta  h.  sztuka  teatraloa 
okolicznościowa  dawana  na 
zakończenie  widowiska. 

Fjola  g.  flaszka  z  długą 
szyjką,  rurka  szklana  z  jed- 
nej strony  zamknięta. 

Fjorajajc.  kobieta  a.  dziew- 
czyna sprzedająca  kwiaty  na 
ulicy,  kwiaciai'ka  uliczna. 

Fjord  sue.  w^ka  a  długa 
zatoka  o  skalistych  i  wy- 
sokich brzegach  wzdłuż 
gór. 

Fjorytury  w.  ozdoby  mu- 
zyczne z  krótkich  nut  zło- 
żone. 

FI.  skr.  ob.  Floren. 

Flachajza  «.  dłuto;  płaska 
sztabka  żelazna. 

Flachcęgi  n.  cęgi  z  płas- 
kiemi  zakończeniami  de 
chwytania. 

Flader  n.  słój  w  drzewie, 
kamieniu,  mai'murze;  przen. 
kłamca,  krętacz,  próżniak, 
blagier;  fladrowaty,  słojo- 
waty. 

Flaga  «.  chorągiew  o  ko- 
lorach narodowych,  czasem 
opatrzona  herbami  i  godła- 
mi narodowerai,  bandera. 

Flaga  n.  dżdżysty,  przy 
ki'y  stan  powietrza,  słota, 
burza,  nawałnica. 

Flagieiancjant.  biczów  anie 
sio. 

Flagielant  ł.  członek  śre- 
dniowiecznej sekty  religij- 
nej biczowników. 

Flagman  ».,  Flagkapitan  star- 
szy kapitan,  mający  prawo 
podnoszenia  własnej  flagi 
na  statku,  któremu  rozka- 
zuje. 

Flakon  /.  fjaszeczka,  bute- 
leczka; żarł.  butelka  (wina). 

Fiamand/.  malowidło  szko- 
ły flamandzkiej  cz.  holen- 
derskiej,  odznaczającej  się 


drobiuzgowera     wykończe- 
niem. 

Flanca  ».  młoda  roślinka 
jtrzoznaczona  do  i)rzesadze- 
nia  z  inspektu  w  grunt,  sa- 
dzonka, rozsada. 

Flancować  ."i.  sadzić,  prze- 
sadzać (o  1  jślinach);  prze- 
nosić, tranzlokować. 

Flanela  /.  miękka,  lekka, 

ale  ciepła  tkanina  wełmana. 

Flaneur  /.  //anor/Jjrnkp- 

Ituk,  wałęsający  się  po  nl5- 

ciCh,  ■-■  ■     •  .  » 

Fiank/ljtd^  strona' sjsrij!*^ 
dło,  szczególniej  śzylu  woj- 
.^kowego.    • '  »' 

Flanićier /.  wit: 
dy    wysłanej    w 
przed  kolumną  idącą  ■ 
taku;  ian.  iść  naf-ry^\v> 
dzić  z  domu,  żebysii 
wałęsać. 

Flankierować  /.  [«.]  s ; 
lać  przed  kolumną  idącą  an 
ataku;  wałęsać  się,  włóczyć 
się;  kłamać,  oszukiwać. 

Flankować/,  obraniać  bok 
wojska;  zajść  z  boku,  osła- 
niać fortyfikacje  boczni- 
cami. 

Flanować  /.   wałęsać   się 
po  ulicach,  szlifować  bruk. 
FIau  n.  w  sprawozdaniach 
giełdowych,  targowych:  za- 
stój, brak  popytu. 

Flażolet  /.  mały  flecik; 
wysokie  tony  w  ski"zypcach, 
gitai'ze,  naśladujące  flet. 

Flebiie  w.  w  muz.  smętnie 
żałośnie. 

Flebolit  *g.  kamień  żylny. 
Flecii,  non  frangi  ł.  ugiąć 
się,  ale  się  nie  złamać. 

Flegleton  g.  w  mii.  jedna 
z  siedmiu  rzek  piekielnych, 
rzeka  płomieni. 

Flegma  g.  gęsta  ciecz  wy- 
dzielana przez  błony  śluzo- 
we, śluz;  zimna  krew,  obo- 
jętność, powolność  charak- 
teru. 

Flegmatyk  g .  człowiek 
powolnege  temperamentu, 
chłodny  w  postępowaniu, 
obojętny;  gntiśny,  ospały, 
ciężki. 

Flejtuch  1.  zwitek  pakuł 
do  przybijania  naboju  w 
strzelbie;  czop,  zatyczka; 
szarpie  do  opatrunku:  czło- 
wiek nieporządny,  niechluj. 
Flek  n.  łata  (w  dachu,  pai'- 
kanie);  warstwa  podeszwy 
na  obcasie. 

Fleksja  ł.  uchylenie,  zgię- 
cie, skrzywienie;  nauka  o 
odmianach  { deklinacji  i 
konjugaoji)  w  gramatyce; 
fleksyjny  język,  posiadający 
odmiany  imion  i  słów. 

Fleksura/.  zapadnięcie  zie- 
mi bez  i"(łzerwania  warstw, 
lecz  z  ich  rozciągnięciem. 
Flerysta/.,Florysta«<.  znaw- 
ca kwiatów, amator;sprzeda- 
iący  kwiaty;  robiący  sztucz- 
ne kwiaty. 


Flet «.,  Fletrowert  /.  drew- 
niany, muzyczny  instru- 
ment dęty,  w  kształcie  rur- 
ki, z  dziurkami  i  klapami, 
przykładany  wpoprzek  do 
ust. 

Fletnia  ob.  Flet. 

Fleuron  /.  {0rą)  obwooka 
z  kwiatów. 

Fleylle  ludibrium  ł.  igrasz- 
ka godna  ubolewania. 

Flibot  a.  okręt  dwumasz- 
towy  z  okrągłą  częścią  tyl- 
ną. 

Flibustjer  /.  korsai-z  na 
morzach  środk.  Ameryki, 
tirzen.  awanturnik,  łotr,  o- 

bZUSt. 

Flioiel    M.  ski-zYdlo  okna, 

■.szy 


[lap 


,ka, 
,t;timtpas, 
la  którym 


Flintglas  a.  szkło  czyste 
kryształowe,  zawierające  o- 
łów,  używane  w  dalekowi- 
dzach. 

Flintpas  ob.  Flinta. 

Flip  a.  napój  z  piwa,  wód- 
ki i  cukru. 

Flirt,  Fiirłation  a.  zaloty, 
umizgi,  kokietowanie,  bała- 
mucenie. 

.  Flis  ».,  Flisak  majtek  rze- 
czny trudniący  się  spła- 
wem drzewa  i  zboża,  oryl; 
spław  wodny,  żegluga;  stan 
flisa. 

Fliza,  Flisa  n.  płyta  ka- 
inienna  chodnika  ulicznego. 

Floberł  /.  strzelba  odtyl- 
cowa  do  strzelania  na  nie' 
wielkie  odległości  iuałemi 
kulkami  (od  nazwiska  wy- 
nalazcy Flauberfa). 

Flogiston  g.  w  dawnej  che- 
inji  pierwiastek  ognia,  znaj- 
dujący się  we  wszystkich 
ciałaeli  palnych. 

Fiogistyka*?-  nauka  o  wła- 
snościach ciał  palnych. 

Floksy.  rośl.  płomyk. 

Flor  n.  kir,  żałoba. 

Flora  ł.  bogini  kwiatów; 
ogół  roślin,  właściwych  ja- 
kiemu krajowi  lub  miejscu. 

Florans  /.  rodzaj. lekkiej 
materji  (od  nazw.  miasta 
Florencji). 

Floreal  /.  we  franc,  kalen- 
darzu republikańs.  miesiąc 
kwiatów,  miesiąc  ósmy:  od 
20  kwietnia  do  10  maja. 

Floren  M.  złoty  au.strjac- 
ki,  3('ński,  gulden=8()  kop. 

Florentyna  J .  atłas  flo- 
rencki. 

Flores  /.  •ozdol)a  rysunko- 
wa krzywolinijna,  zawiła, 
mająca  jiostać  gałązki  z  liść- 
mi i  kwiatami;  oA.Esy-floresy. 

Fiorescencja  t.  kwitnie- 
nie. 

Floret   /.    rodzaj    szpady 


Fłoreza 


Forma 


60 


2  gałką  skórzaną  na  końcu 
ostrza,  używanej  przy  nau- 
ce fechtunku;  gruba,  szorst- 
ka prządza  jedwabnicza, 
pierwszy  oja-z^d  jedwabni- 
czy. 

Floreza  oh.  Plereza. 

Florykuiłura  nł.  liodowla 
kwiatów. 

Florysta  ni.  uczony  ba- 
dacz świata  roślinnego,  bo- 
tanik. 

Florystyka  nł.  nauka  o 
kwiatach. 

Floryzować  /.  zdobić  flo- 
resami, upstj'zyć  kwiecisto; 
floryzowany,  druk    ozdobuy. 

Flota  y!  ogół  okrętów  wo- 
jennych łub  Ilu"    .      '  '  .- 
kiego  państwa 
ba,  która  stab>  ^  >- 

rzu  przebywa;  iart.  pienią- 
dze. -  • 

Flotrowers  /.  ob.  Flełro- 
wers. 

Flotylla/,  mała  fiuta. 

Flower  oh.  Flobert. 

Fluid  t.  płyn,  ciecz;  iart. 
trunek. 

Fluksja  t.  rodzaj  bólu  z^- 
bów  z  obrzemieniem  dzią- 
seł i  twarzy. 

Flukt  ł.  bałwan,  fala,  nurt. 

Fluktuacja  ł.  falowanie, 
przelewanie  si^;  zmiana; 
chwiejność,  wahanie  się, 
niestałość. 

Fluor  ł.  pierwiastek  chem. 
z  gromady  chlorowców,  gaz 
żółtawy  o  ostrym  zapachu; 
fluorowodorny  kwas,  związek 
chem.  fluoru  i  wodoru,  ga- 
zowy a.  płynny,  mocno  żrą- 
cy, używa  się.  do  wyrobu 
szkła  matowego,  do  fluoro- 
fort,  na  skórze  robi  rany 
trudne  do  zagojenia. 

Fluoresceina  nł.  substan- 
cja ki'ystaliczna  barwy  ce- 
glastej,  fluoryzująca  wspa- 
niale, gdy  ją  zmieszać  ze 
słabym  roztworem  amonja- 
ku,  wpuszczona  do  wody  za- 
skórnej  służy  do  wyki-ycia 
jej  związku  z  wodą  studzien- 
ną. 

Fluorescericja  nt.  zjawisko 
świetlne,  powstające  w  nie- 
których ciałach,  (fluoryt, 
nafta)  wskutek  pochłania- 
nia przez  nio  światła,  któ- 
rym są  oświetlone,  i  wyda- 
wanie go  następnie,  lecz 
odmiennej  barwy. 

Fluorolorta  nł.  rysunek 
wytrawiony  kwasem  fluo- 
rowodornymnakliszy  szkla- 
nej i  następnie  odbity  na 
papierze. 

Fluorowodorny  od.  Fluor. 

Fluoryt  ;.,  Ftuspał  n.  mine- 
rał, połączenie  fluoru  z  wa- 
pniem, topnik. 

Fluoryzować  ni.  posiadać 
własność  fluorescencji. 

Flus  n.  topnik;  w^  technice: 
substancja  łatwiej  topliwa 
dodawana  do  trudniej  topli- 


wych;  łagier;  upływ;  skro- 
fuły, reumatyzm;  osad;  gra 
w  karty;  stra.szak. 

Flutpat  iib.  Fluoryt. 

Flux  ef  reflux  /.  przypływ 
i  odpływ  (morza). 

Fo,  Foh,  Fohi  cliim.  i  jap. 
nazwa  Huddy;  staroż.  boha- 
ter chiński,  czczony  jako 
wynalazca  nauk,  sztuk  i  pra- 
wodawca. 
j,"  F-o  skr.  Folio:  F-o  r-o  shr. 
Folio  recło;  F-o  v-o  »kT.  Folio 
*erso  folj.i. 

Fochy  n.  Lrrnuwy,  dąsy, 
grymasy. 

FocoSO  V!.  (Jokoto)  w  muz.: 
z  ogniem. 

Focus  ł.  oh  Fokus. 

Foedum  inceptu,  foedum 
exiłu  t.  jakie  życie,  taka 
.śmierć:  jaki  początek,  taki 
koniec. 

Foetus  t.  płód,  zai'odek. 

Fohizm,  Foizm  ni.;  ob.  Bud- 
daizm;  cześć,  której  przed- 
■liotem  jest  Fo  (ob.i. 

Fflhit  n.  (Jon)  wiatr  cie])ły, 
osuszony  w  przejściu  nad 
górami . 

Foje  oh.  Foyer. 

Fokmaszi  hol.  maszt  na 
przedzie  okrętu. 

Foksal  a.  dworzec  kolei 
żelaznej,  banhof;  budynki 
w  ogrodzie  pozamiejskim, 
przeznaczone  dla  zabawy 
publicznej. 

Foksterier  th.  Foxterrier. 

Fokus  1.  ognisko,  punkt, 
w  którym  zbierają  się  pro- 
mienie odbite  od  zwiercia- 
dła lub  załamane  w  soczew-" 
ce;  sztuczka  czarodziejska. 

Fol.  oh.  Foljo. 

Folarz,  Folusznik  n.  ble- 
charz  sukna,  pilśniarz. 

Folbluł  n.  koń  angielski 
czystej  krwi,  piękny  koń 
rasowy. 

Folga  ł.  podkładka;  dźwi- 
gnia, podstawka. 

Folga  n.  ulga,  ulżenie,  po- 
wolność ,  pobłażanie ;  wy- 
tchniecie, odpoczynek,  swo- 
boda; bok  gumowy  w  kama- 
szach. 

Folgować  n.  dawać  folgę, 
odpoczynek,  oszczędzać,  po- 
błażać, być  wyrozumiałym, 
mieć  wzgląd:  wolnieć,  słab- 
nąć, ustępować,  puszczać; 
czekać,  prolongować;  doga- 
dzać. 

Folie  de  la  grandeur/.  {foli 
dO  la  gTa"dćrj  oh.  Megalo- 
mania. 

Folie  des  kilomJłres/. //oii 
dg  kilumetr)  dosl.  szał  kilo- 
metrów: gorączkowe  pra- 
gnienie przejechania  w  au- 
tomobilu jak  najdłuższej 
drogi  i  jaknajprędzej. 

Folio  i.  na  stronicy;  f. 
recto  na  pierwszej  stronicy; 
ł.  yerso  na  drugiej,  odwrot- 
nej stronicy. 

Foljał,    Fol)aat  nł.   grabu 


księga  In  folio  t.  j.  w  forma- 
cie arkoBza  złożonego  we 
dwoje,  wielka  księga. 

Foljo  /.  wielki  arkuszowy 
format  księgi;  $kr.  Fol.  ar- 
kusz: stronica  w  biiędze 
handlowej  z  numerem  bie- 
żącym; foljować,  numerować 
stronice  w  księdze,  pagino- 
wać. 

Folkething  duńt.  izba  de- 
putowanych w  Danji. 

Folklor  a.  rzeczy  ludowe 
(podania,  pieśni,  zwyczaje 
>,  t.  d.). 

Folklorysta  nł.  znawca  i 
badacz  folkloru  t.  j.  rzeczy 
ludowych. 

Folklorystyka  ni.  nauka  o 
pojęciach  ludu.  jego  zwy- 
czajach, twórczości  i  td. 

Folować  irł.  wałkować  su- 
kno, aby  było  bardziej 
zbite;  spilśniać;  czyścić  su- 
kno, wywabiać  z  niego  pla- 
my ;  nakładać  węgiel  do 
wózków;  oczyszczać  sztol- 
nię ze  szlamu;  dopełniać 
drzewem  próżne  miejsce 
jialącego  się  stosu  węglar- 
skiego. 

Folusz  irł,  maszyna,  za 
pomocą  której  tkaniny  weł- 
niane spiłśniają  się  przez 
uderzanie  tłokiem ,  młyn 
blecharski. 

Folwark  ».  dwór  właści- 
ciela ziemskiego  z  zabudo- 
waniami i  gruntami;  od- 
dzielna część  majątku  ziem- 
skiego z  zabudowaniami  go- 
spodarski emi. 

Fotdrować  n.  oskarżać,  in- 
stygować,  procesować  kogo, 
pozywać;  ujmować  się  za 
kim  a.  za  czem,  popierać, 
adwókatować. 

Fomeotacja  ł.  leczenie 
mokremi  gorącemi  okłada- 
mi; naparzanie,  zagrzewa- 
nie; podniecanie,  podburza- 
nie. 

Fomentować  t.  namawiać, 
podburzać. 

Fonautograf  *g.  przyrząd 
uwidoczniający  drgania  gło- 
sowe, same  się  żłobiące  na 
obracającym  się  walcu  i  od- 
dający je  głosem. 

Fonce/.  (fąsej  kolor  ciem- 
ny. 

Fond  d'or  /.  (jądori  złote 
tło. 

Fonds  /.  (Ją)  fundusze, 
kapitał,  papiery  procentowe. 

Fonds  perdu  oh.  A  fonds 
perdu. 

Fonetyka  g .  głosownia 
(część  gramatyki  obejmują- 
ca naukę  o  brzemieniach 
głosowych);  nauka  o  dźwię- 
kach; fonetyczna  pisownia, 
zgodna  z  brzmieniem  wyra- 
ża, z  wymawianiem. 

Fonograf  '^r.  przyrząd  za- 
trzymujący i  powtarzający 
dowolną  ilość  razy  mowę, 
śpiew,  muzykę  i  t.  p. 


Fonoin  *</.  skała  p<>f:hf)- 
'Izeuia  waillianicznego,  zło- 
żona z  i<aiiidytin,  nefciinu  i 
zeolitu,  używana  do  budo- 
wy. 

Fonologia  'g.  oh.  F.onetyka. 

Fonometr  'g.  przyrząd  du 
mierzenia  siły  ).'ło^u. 

Fonometrja  'g.  Ii.'i4atiie  re- 
zKiiansii  j.nl;ie;r<ł  ciała  z;»  p'-- 
mo<  ą  kamertonii. 

Foneskop  ■' g. .  przyr/.ad 
z}')żoiiv  ze  słuchawki  i  nii- 
ki-.,f,ni. 

Fontanela  tr.  ob.  Apertara. 

Fontanna/,  wodotrysk. 

Fentaif  /.  kokarda,  węzeł 
fantazyjny. 

Football'  a.  (fuUiat)  gra 
pod  gołym  niebem,  polega- 
jąca na  jiodbijaniu  ollirzj- 
njiej  piłki  tylko  nogą. 

For  ».  przewaga  dolm'- 
wołnie  dana  przeciwnikowi 
na  fKjczątku  grj'  a.  wyi<l- 
gów;  fory  dawać,  dobrowol- 
nie dawać  komuś  chwilo- 
wą j>rzewagę  w  pfM-iiątkac 
gry  lub  wyścigu  poparcie, 
względy,  protekcja;  fory  mieć 
u  kogoś:  być  cenionyiii.  iu- 
bionyra,  protegowanym. 

Fora  tr.  powtórnie,  dru^fi 
raz,  bis-  precz  stąd! 

Forajza  ».  sztabka  żela- 
zna ruchoma,  przytwierdzo-  , 
na  stale  do  jednej  p<jł(iwy 
okna  i  zakładająca  się  na 
hak  u  drugiej  połowy. 

Foralia  ł.  ceny  targowe 
produktów,  opłata  targowa. 

Feralny  i.  sądowy. 

Foraminifery  nt.  otwomice. 

Forat.  Forant  n.  zapas. 

Forboty  ».  koronki  u  szyi  [ 
sukni  damskiej. 

Force  majeure  /.  (Jort  ma- 
żnri  siła  wyższa,  przeszko- 
da nie  do  zwalczenia. 

Foreign  -  office  a .  {Joren 
uijisj  minislerjnm  spraw  ze-  ^ 
wnętrznych  w  Anglji. 

Forejter  ».,  Foryś,  jiumoi.- 
nik  furmana^żokiej  siedzą- 
cy na  jednym  z  przodowych 
koni  karety  zaprzężonej  w 
cztery  a.  sześć  koni. 

Forela  n.  j.strag. 

Foremny  oh.  Forma. 

Foresterja.  Foresterium,  Fo- 
restiernia  w.  pokój  dla  go- 
ści w  klasztorach. 

Forestiere  w.  <ndzozii»- 
miec. 

Forfait  (i)/,  (a  Jorfe)  ry- 
czałtem, hurtem. 

Forfanteria  ob.  Furfanteria 

Forga  v:tg.  kita,  pióro- 
pusz. 

Forint  ictg.  floren,  gnldeiu 

Ferma  A  kształt,  układ,j 
s]K)Sób,  wzor,  model,  pozór,! 
krój,  fason,  moda,  formuła,, 
formalność,  zwyczaj  (upo- 
zorowanie: język,  styl,  po- 
stać wyraża;  ceremonja; 
przyrząd,  naczynie  gliuia* 
ne  do  wyjiiekania  bab  zcia- 


61 


Forma  —  Fotograwiura 


sta;  liilka  a.  kilkanaście 
stron  czcionek  ściśniętych 
w  ram^,  rnających  sitj  ra- 
zem odbić  na  papierze  jako 
arkusz;  foremny,  kształtny, 
zgrabny,  prawidłowy. 

Forma  bonum  fragile  est  ł. 
piękne  kształty  są  nieslałe. 
Formacja  1.  ukształtowa- 
nie;   w  gioologji:    pokłady 
ziemi ,     warstwy    skorupy 
,    ziemskiej  utworzone  w  pew- 
!    nym  okresie  gieologicznym; 
w    strategice :    ustawienie; 
;    rozwijanie   oddziałów   woj- 
ska. 
Formalina  nł.  płyn  anty- 
ł    septyczny,   z   którego   wy- 
!    dzieła  się  gaz  bakterjobój- 
I    czy. 

i       Formalista  ni.  trzymający 
\    się  ściśle  przepisów  i  forra 
i    zewnętrzny cti,ceremonjaiit. 
Formalistyka,  Formalizm  nt. 
trzymanie  się   ścisłe  prze- 
pisów, zwyczajów,  bez  wni- 
kania w  treść  i  duclia  rze- 
1    czy ;    ceremonjowanife   się , 
y   mtynizm;   sądjienie    z   po- 
zoru. 

Formalizować  ni.  skrupu- 
latnie pi'zestrzegać  form, 
ceremonjować  się;  dopełnić 
przepisanycli  form,  aby  do- 
kument albo  akt  był  zupeł- 
nie ważny,  podług  przepi- 
sów zrobiony. 

Formalny  ł.  zgodny  z  for- 
ffĄ;  dotyczący  formy;  prze- 
pisany, urzędowy,  legalny; 
zewnętrzny,  powierzchow- 
ny; całkowity,  skończony, 
zupełny;  prawidłowy;  sta- 
nowczy, wyraźny;  f-a  kwe- 
$łja,  kwestja  dotycząca  for- 
my, a  nie  istoty  rzeczy;  for- 
malności, sposoby  postępo- 
wania urzędownie  wskaza- 
ne. 

Format  ł.  kształt,  wiel- 
kość, rozmiar  np.  książki, 
'arkusza. 

Formiarz,  formierz  n.  gi- 
ser,  wyrabiający  formy  na 
odlewy;  formiarnia,  formler- 
ilia,  miejsce  wyrobu  form 
na  odlewy;  formierstwo,  sztu- 
katorstwo. 

Forminga  g.  rodz.aj  cytry 
lub  harfy  greckiej. 

Formować  ł.  kształto  - 
wać,  nadawać  formę,  nabie- 
rać kszałlu,  układać,  two- 
rzyć, wytwarzać,  ustawiać 
w  szeregi  (wojsko);  f.  pro- 
ces, wytaczać*  sprawę  sądo- 
wą f.sif,  wyrabiać  się,  ukła- 
dać się,  kształtować  się,  na- 
bierać  opłady;  dojrzewać. 

Formularz  ni.  wzór,  prze- 
pis, schemat,  według  które- 
go pi.sze  się  akty  urzędowe, 
handlowe  i  t.  p.;  lista  stanu 
służby. 

Formuła  t.  wyrażenie  przy- 
jęto lub  przepisano  przy  u- 
kladaniu  aktu,  podania  etc; 
wzór;  wyrazy  lub  znaki  u- 


widoczniające  zwięźle  ja- 
kieś twierdzenia  naukowe; 
formułować,  określić  jasno 
i  treściwie,  ująć  w  ścisłe 
wyrażenie. 

Fornler,  Fornir  w.  cieniut- 
kie deseczki  z  drzewa  kosz- 
towniejszego, naklejane  na 
wyroby  stolarskie  z  drzewa 
tańszego. 

Foronomja  "g.  nauka  o  ru- 
chu ciał. 

Forpoczta  n.  straż  i)rzed- 
nia,  mająca  na  celu  obser- 
wację nieprzyjaciela,  pla- 
cówka. 

Forrejter  oh.  Forejter. 

Forsa  /.  siła;  moc,  wysi- 
łek; popieranie ;  fundusz, 
pieniądze,  nakład;  forsowny 
marsz,  pośpieszny;  forsow- 
nie, z  wysiłkiem,  z  natęże- 
niem sił. 

Forsan  et  haec  olim  memi- 
nisse  juyabit  t.  możt>  będzie 
przyjemnym  (przydatnym) 
przypomnieć  sobie  kiedy  i 
o  tym. 

Forsować  /.  zmuszać  do 
wytężenia  siły;  usilnie  po- 
pierać; w  ogrodn.  przyśpie- 
szać sztucznie  wzrost  ro- 
ślin; f.  slf :  męczyć  się,  przy- 
muszać się,  wysilać  się. 

Forsłować,  Forstowanie  ob. 
Forszłować,  Forsztowanie. 

Forszlag  n.  w  muz.  ozdob- 
nik, figura  służąca  do  upięk- 
szenia i  urozmaicenia  me- 
lodji;  nuta  mała  przy  dużej, 
wyższa  o  półtonu. 

Forszlak  n.  część  cielęci- 
ny a.  baraniny  koło  krzyża. 

Forszmak  n.  przedsmak; 
potrawa  ze  śledzi,  masła  i 
jaj. 

Forszpan  ».  stangret  jio- 
wożący  z  konia,  foryś. 

Forszprung  n .  kawałek 
(ściany)  wystający,  wyskok. 

Forszt  «.  dyl,  tarcica,  de- 
ska. 

Forsztat  n.  przedmieście 
pod  fort(>(;ą. 

Forsztować  n.  zakładać  las; 
forsztowanie.drewniana  ścia- 
naodgradzająca;  przepierze- 
nie. 

Forszus  n.  zaliczenie,  pie- 
niądze naprzód  dane,  za- 
liczka, zapomoga. 

Fort  /.  samoistna  mała 
warownia,  oddzielna  for- 
tyfikacja wysunięta  obok 
twierdzy. 

Forta  /  karta,  która  po 
zgraniu  innych  tej  samej 
maści  stała  się  mocną,  nie- 
podobną do  zafciicia. 

Fortalicja  M.  mała  wa- 
rownia. 

Forte  to.  silnie,  mocno, 
głośno. 

Forteca  id.  miejsce  uforty- 
fikowano, twierdza,  warow- 
nia; kara  zamknięcia  w  for- 
tecy. 

Fortel   n.  sprytne   podej- 


ście, [Kidstęp,  wybieg,  spo- 
sób, środek. 

Fortepjan  te.  wielki  instru- 
ment muzyczny  klawiszo- 
wy i>  strunach  metalo  - 
wych. 

Fortapjanisła  ni.  wirtuoz 
na  foiicpjaiiic ,  pjanista; 
stroiciel  fcirtcijjaiiu. 

Fortes  fortuna  adjuyat  1. 
szczęśrit!  silnym  sprzyja. 

Fortior  est,  qui  se,  quam  qui 
fortissima  yicit  moenia  t.  wa- 
leczniejszym  jest  ten,  kto 
siebie,  aniżeli  ten  kto  naj- 
silniejsze zwyciężył  mury. 

Fortissimo  w.  w  muz.  bar- 
dzo silnie. 

Fortiter  in  re,  suayiter  <n 
modo  uh.  Suayiter  in  modo, 
fortiter  in  re. 

Fortuito  /.  przypadkowo. 

Fortuna  ł.  bogini  losu  i 
szczf^ścia;  szczęście  dola, 
los;  mienie,  inajątek;  fortun- 
ny, szczęśliwy,  pomyślny, 
błogi;  od  losu  zawisły;  for- 
tunka ,  rodzaj  malutkiego 
przenośnego  bilardu,  w  któ- 
rym kulka  popchnięta  na- 
trafia na  przeszkody  i  wpa- 
da na  numery  wygrywają- 
ce; niewielki  majątek. 

Fortuna  audaces  juyat^.  oA. 
Audaces  fortuna  juyat. 

Fortuna  caeca  est  ł.  los 
jest  ślepy. 

fortuna  f  ayeł  f  atuis  Ł  szczę- 
ście sprzj'ja  głupim. 

Fortunam  suam  quisque  pa- 
raf i.  każdy  sam  sobie  gotu- 
je szczęście. 

Fortuna  yitrea  est  ł.  szczę- 
ście jest  szklane,  jak  szkło 
prędko  pęka. 

Fortune  de  mer  /.  {fortun 
de  mer)  majątek  morski  t.  j. 
oki'ęt,  statek. 

Fortwursteln  «.  kierować 
polityką  bez  wyraźnej  i- 
dei  przewodniej,' z  dnia  na 
dzień,  byle  utrzymać  się 
przy  władzy  (o  niektórych 
ministrach  austryjackich). 

Fortyfikacja  1.  obwarowa- 
nie twierdzy,  w-ały  obronne, 
okopy,  szańce:  nauka  o  bu- 
dowaniu twierdz,  ich  obro- 
nie i  zdobywaniu. 

Fortyfikator  t.  specjalista 
od  fortyfikacji. 

Fortyfikować  1.  obwarowy- 
wać,  ninacniać 

Forum  t.  plac  zgromadzeń 
ludu  w  dawnym  Rzymie, 
inaczej:  Fonim  Romanum 
( teraz  Campo  Vaccino ); 
miejsce  roztrząsania  spraw 
publicznych;  sąd  właściwy; 
f.  externum,  sąd  zagraniczny; 
f.  internum,  sąd  krajowy. 

Foryi  oh.  Forejter. 

Forytować  «.  jiopierać  ko- 
go lub  czyją  sprawę:  zale- 
cać; rekomendować,  dopo- 
magać. 

Forzac  ».  kartki  przed 
kartą  tytułową  książki ,  z  któ- 


rych iodna  jest  przyklejona 
do  okładki,  a  druga  wolna. 

Forzando  w.  w  mu2.  z  sil- 
nym naciśnięciem  jednego 
dźwięku  lub  akordu. 

Fosa  /.  dół,  przekop,  rów. 

Foslat  *g.  nawóz  sztucz- 
ny, którego  główną  częścią 
składową  jest  fosforan  wap- 
nia. 

Fosfor  'g.  pierwiastek  che- 
miczny, metaloidsilnie-tru- 
jący,  łatwo  zapalny,  świe- 
cący w  ciemności. 

Fosforan  ni.  sól  kwasu 
fosfornego. 

Fosforescencja  ni.  włas- 
ność niektórych  ciał  świe- 
cenia w  ciemności. 

Fosforetoza  *g.  choroba, 
na  którą  zapada  pracujący 
wśród  dymów  fosforowych, 
polegająca  na  rozluźnianiu 
się  wiązadeł  mięśniowych, 
choroba  przy  której  wypa- 
dają nieraz  całe  szczęki. 

Fosforoskop  *g.  przyrząd 
do  badania  objawów  fosfo- 
rescencji. 

Fosforyt  *g.  minerał  apa- 
tyt, połączenie  kwasu  fos- 
forowego z  wapniem,  uży- 
wany jako  nawóz. 

Fosforyzować  *g.  posiadać 
własność  fosforescencji. 

Fosor  t.  grabarz,  kopacz. 

Fossilia  t.  ciała  kopalne; 
skamieniałości. 

Fot,  Fota  oh.  Faute. 

Fotel  .1.  krzesło  z  poręcza- 
mi; pnen.i.  akademicki,  god- 
ność członka  akademji;  f. 
ministerjalny ,  m'ząd  mini  - 
stra. 

Fotoceramika  "g.  sztuka 
wypalania  obrazów  foto- 
graiicznych  na  porcelanie, 
szkle,  emalji. 

Fotochemigraf  ja  *g.  oh.  Cyn- 
kografja. 

Fotochemia  "g.  nauka  o 
chemicznym  działaniu  świa- 
tła. 

Fotochromja  *g.  fotografjai 
barwna,  dająca  naturalne 
zabarwienie  przedmiotów 
fotografowanych. 

Fotocynkograf ja  nł.  oh.  Cyn- 
kografja. 

Fotodruk  oh.  Fotołypja. 

Fotofon  *g.  przyrząd  do 
przenoszenia  dźwięków  na 
znaczne  odległości  za  po- 
mocą promieni  światła. 

Fotogien  *«.  rodzaj  ma- 
terjału  oświetlającego,  po- 
chodzenia mineralnego. 

Fotografja  *g.  zdejmowa- 
nie widoków,  obrazów,  por- 
tretów za  pomocą  chemicz- 
nego działania  światła  na 
płytę  czułą. 

Fotogram  *g.  wizerunek 
fotografowany. 

Fotograwiura/.  obraz  prze- 
niesiony fotograficznie  na 
blachę  miedzianą,  utrwalo- 
ny na  niej  prz«z  wytrawię- 


Fotoheljograf  —  Front 


(i  2 


nie  i  drukowany  za  pomocą 
prasy  sztyohar.ski<'j. 

Fotoheljograf  *!f.  ap.-ii-at  za- 
stosowany do  fotografowa- 
nia powierzchni  słońca  ( e- 
lem  badania  zmian  zacttu- 
dzących  na  niej. 

Fotolitografia  •(/.  przono- 
szenie  obrazów  fotografii  z- 
nycli  z  kliszy  na  kamień 
litograficzny  i  odbijanie  ich 
prasą  litograficzną. 

Fotometr  *g.  przyrząd  do 
mierzenia  siły  i5wiatła. 

Fotometrja  *g.  mierzenie 
iiat(;żonia  f^wiatła:  mierze- 
nie albedo. 

Fotoplastykon  *g.  zbiór  ste- 
reoskopów umieszczonych 
w  przyrządzie  ze  szkłami 
powiąkszająoemi,  przesuwa- 
jącym jo  antomatyczni,e 
przed  oczami  widza. 

Fotosfera  *g.  świetlna  po- 
wierzchnia słońca,  jaśniej- 
sza w  środkn,  a  ciemniejsza 
ku  brzegom. 

Fotoskop  *g.  przyrząd  do 
rozpatrywania  światła  i  o- 
ceniania  jego  siły. 

Fotoskuiptura  nł.  zasto.so- 
wanie  fotogi-afji  do  mecha- 
nicznego wyrobu  posążków. 

Fototaktyzm  *g.  ruch  istot 
organicznych  spowodowany 
działaniem  światła;  f.  dodat- 
ni— ku  światłu  dążący,  f. 
ujemny — kryjący  się  i>rzed 
światłem. 

Fototechnika  *g.  sztuka  o- 
świetlania,  technika  oświe- 
tlania. 

Fototyp  *g.  rycina  odbi- 
ta sposobem  światłodruko- 
wyn\,  światłodruk,  autotyp. 

Fototypja  *g.  otrzymywa- 
nie wypukłych  i)łyt  drukar- 
skich za  pomocą  trawie- 
nia obrazów  fotograf  iczny  eh 
przeniesionych  na  płytę  me- 
talową. 

Four  /.  (fur)  zupełne  nie- 
powodzenie, fiasko. 

Fournlsseur/.(/«.r»tsdr>  do- 
stawca. 

F-o  v-o  skr.  Folio  verso  <o/>.). 

Foxhall  a.  nazwa  budyn- 
ku w  Londynie,  służącego 
za  mit^jsce  zabaw. 

Foxterrler  a.  niewielki  dog 
(terrier)  zaprawiony  do 
rozgrzebywania  jam  lisich, 
foksterjer. 

Foyer  /.  (fuaje)  ognisko 
sala  albo  korytarz  ozdobny 
obok  sali  teatralnej,  koncer- 
towej lub  posiedzeń,  zwy- 
kle połączona  z  bufetem. 

Fr.  skr.  oh.  Franco. 

Fra  w,  skr.  Frater  brat  (za- 
konny). 

Fracht  n.  przewóz  towa- 
rów ;  towary  przewożone, 
ładunek  ,  pakunek  ;  opłata 
za  przewóz  towarów;  f.  a. 
frachtowy  list,  wykaz  wysła- 
nego towani,  jogo  wagi  i 
uależności  za  przewóz. 


Frachtbrief  n.  list  fnidito- 
wy.  ceduła. 

Fracta  pagina  /.  --tninica 
złożnn:!  wzdłuż  we  dwiije 
i  w  jednej  potnwie  z.ipi.sana 
lub  zjidrnkiiwana;  cytata  ii;i 
margiiiesii!. 

Fragile! /.  c/r«i/Vy  kruche! 
(napis  na  pakiieli,  w  których 
są  przewożone  wyręby  ze 
s/.kła,  z  piircel.iny  i  1.  ]:). 

Fragment  t.  ułamek,  ustęp 
y.  więliszego  dzieła,  cząstka, 
szczątek,  urywek,  kawałek: 
eziionki  roz.syp.ine  z  ke- 
lumn   i   peiuieszatio. 

Fragmentaryczny  »'.  nł;ini- 
kowy,  urywknwy,  Mii'/.upet- 

"y- 

Fraj(-')  o'i.  Frei(-),  Frej(-). 

Frajbiter.  Frejbiter  ».  kor- 
sarz. 

Frajda  n.  |)rzyjemność,  ii- 
ciocha,  zabawa,  uczta. 

Frajer  n.  nnwicjnsz.  fryc, 
zalotnik,  starający  się  o 
pannę. 

Frajlajn,  FrSuleln  n.  dosł. 
liunn.n;  bona  iijenika. 

Frak  f/.|  nbiur  męski, 
ktorege  pi)tv  sa  z  przudu 
ebcięte. 

Frakcja  t.  ułamek,  <ząstka; 
odłam;  stnnuuctwe. 

Fraktpagina  of>.  Fracta  pa- 
gina. 

Fraktura  ,  1.  złamanie  Ko- 
ści; pismo  nicmi(.'c.kio  ła- 
numo. 

Frambuga,  Framuga  szic. 
wgłębienie  w  ścianie,  wnę- 
ka, nisza;  sklepienie,  ar- 
kada; frambuzysty,  skle])iony. 

Franchise  f.  (fru^zizi  przy- 
wilej  x.walMi:ijąi'y  tid  opłaty. 

Francjada  [./'.]  przeciąg4  lal 
według  kalendarza  za))rown- 
dzonego  przez  wielką  re- 
W(duej(;  franeuską. 

Franc  Macon  ./'.  (fra"  masą) 
wolny  niolarz,  farnmzon ; 
of>.  Masonerja. 

Franco  «•.  widny  ud  opła- 
ty, opłacony;  frankować,  li- 
sty lub  posyłki  przy  wysy- 
łaniu ich  opłacać  na  pocz- 
cie. 

Franc  tlreur  /.  C/ni"  Hror) 
wolny  strzelec,  ochotnik: 
partyzant  z  wojny  francu- 
sko-pruskiej  1870—1871   r. 

Frangas  non  flectes  ł.  ra- 
czej daj  się  złanuir,  ale  się 
nie  ugnij. 

Frank/,  ideniądz  francu- 
ski=;!8  kop. 

Frankatura  irł.  opłata  z  gó- 
ry za  przesianie  listu  a.  po- 
syłki. 

Frankista  »!.  członek  sekty 
żydtpwskiej  w  dawnej  Pol- 
sce; potomek  ochrzczony 
dawnych  frankistów  (od 
Kranka,  założycitda  sekty 
z  Wieku  XVIII). 

Frankmason  ofi.  Franc  Ma- 
con. 

Frankować  ob.  Franco. 


Frant  n.  (?)  człowiek  ctiy- 
try.  szalbierz,  filnt ,  ło- 
trzyk. 

Frapować  /.  uprawiać  wra- 
żenie, zwracać  uwagę,wzUii- 
dzać  podziw,  nier/,iu':,  za- 
stanawiać. 

Fraszka  to .  drobnontka ; 
drobny  utwór  poetyczny  a. 
^c(•n)ezny;  wierszyk  żarto- 
bliwy. 

Frater  nł.  brat;  braciKzek 
zakonny. 

Fraternizować/  bratać  się, 
żyć  z  sobą  poufale,  Kprzy- 
ini<'rzMr  się. 

Fratrja  ob.  Fila. 

Fraucymer  ».  damy  dwor- 
skie przy  jiani  dworu,  po- 
mieszkanie kobiet  należ.ą- 
cycli  do  dworu  pańskiego; 
kobieta. 

Fraus  est  caelare  fraudem 
',f.  osziikaństwem  jest  ukry- 
wać oszukaństwo. 

FraZa^.  zdanie;  zdanie  bez 
znaczenia,  nic  nie  wypowia- 
dające; w  mui.  cząstka  me- 
lodji  mająca  pewne  zaokrą- 
glenie, prawidłowe  następ- 
stwo akordów. 

Frazeolog  *g.  wypowiada- 
jący gładko  zdania  pozba- 
wione głębszej  myśli. 

Frazeologia  g .  budowa 
zdań  i  okresów;  zliiór  zwro- 
tów właściwych  danemu  ję- 
zykowi; wysłowienie;  wyra- 
żenia składne  i  dźwięczne, 
ale  ubogie  co  do  treści ; 
cziza  gadanina. 

Frazes  g.  zdanie,  wyraże- 
nie, zwrot,  okres,  ustęp  w 
mowie  lub  piśmie;  spo- 
sób wysłowienia  się;  czcze 
słowa. 

Frazować  /.  w  mta.  uwy- 
datniać myśli  muzyczne, 
we  właściwy  sposób  je  ak- 
centować i  delikatnie  cie- 
niować. 

Frażety,  Frażełowskie  wy- 
roby, wyroby  platerowane 
(od  nazwiska  warszawskie- 
go fabrykanta,  Frażeta). 

Freblanka,  Freblówka,  nau- 
czycielka początkowa,  uczą- 
ca według  metody  Frobla 
(poglądowej). 

Fregata  tr.  lekki,  szybki 
trojmasztowy  statek  wojen- 
ny; ptak  nadmorski  z  bar- 
dzo długiemi  skrzydłami. 

Freiherr  u.  baron. 

Frol  n.  wolny,  swobodny, 
niezajęty;  gratis;  bezpłatny, 
o]iłacony  (list). 

Freidenker  (i.wcdnoinyślny. 

Frej(-)  ob.  Frei(-),  Fraj(-). 

Freja  skand.  mit.  boginj 
miłości. 

Frejer  ».  ob.  Frajer. 

Frejlina  n.  dama  dworska 
njileżąca  do  orszaku  monar- 
chini. 

Frekwencja  t.  obfitość  go- 
ści przyjeżdżających  (np. 
do  wód,  do  miejsca  kąpie- 


lowego); znaczna  liczba  n- 
częszcz^ących  na  jakie 
widowisko,  ilość  słuchaczy 
bywających  na  wykładach 
it.  p. 

Frekwentacja  ł.  znaczna 
ilość  przychodzących  (ku- 
pować i  t.  p.). 

Frekwentować  ł.  uczęsz- 
czać. 

Frenalgja  'g.  melancbo- 
Ija,  chorol^a  umysłowa. 

Frenetyczny  /.  gwałtowny, 
niepowściągliwy,  pochodzą- 
cy z  zachwytu,  z  zapału. 

Frenezja  /.  szał,  furja;  za- 
pał. 

Frenologja  *g.  nauka  wnio- 
skowania o  zdolnościach  u- 
mysłowych  z  kształtów  cza- 
szki i  mózgu. 

Frenopata  'g.  ob.  Psychjałra. 

Frenopatja  *g.  choroba  du- 
szy. 

Frenopiekcja  'g.  zachwyt, 
ekstaza. 

Freski  tt.  oh.  Al.  fresco. 

Freza  oh.  Fryza. 

Fricandeau  /.  (frih^dol 
pieczeń  cielęca  szpikowana 
słoniną. 

Fricasse  /.  (frikaie)  po- 
trawka z  różnych  mięs 
z   białym   sosem. 

Fridrichsdor  n.  dawna  duń- 
ska i  pruska  moneta  złota 
20-markowa, 

Friendly  ifrendlii  yisiters  a. 
dotl.  przyjacielscy  goście: 
instytucja  filantropijna  w 
.Ameryce  Półn..  polegająca 
na  odwiedzaniu  nędzarzy  i 
udzielania  im  pomocy  ma- 
terjalnej,  moralnej  i  umy- 
słowej. 

Frigeriterapja  ni.  leczenie 
zimnem,  nizką  temperaturą. 

Frigidarium  ł.  sadzawka  a. 
basen  z  zimną  wodą  dopły- 
wania w  termach  rzym- 
skich. 

Frimaire/.  (frimer)  trzeci 
miesiąc  (od  21  Listop.  do 
20  Onidnia)  we  francuskim 
kalendarzu  republikańskim. 

Frit/.  (fri)  pieczone. 

Fronda  i.  dotl.  proca:  po- 
lityczne stronnictwo  we 
Francji  za  czasów  mało- 
letności  Ludwika  XIV; 
stronnictwo  niezadowolo- 
nych z  rządu,  malkontenci; 
wichrzenie,  warcholstwo. 

Frondem  in  siivis  non  vides 
1.  dotł.  liści  w  lesie  nie  wi- 
dzisz, t.  j.  patrzysz  a  nie 
widzisz. 

Frondeur  /.  {frqd4rj  mal- 
kontent, przeciwnik  rządu, 
utrudniający  jego  działal- 
ność i  usiłujący  go  ośmie- 
szyć, zohydzić. 

Frondować/.  stać  się  mal- 
kontentem, frondę  urzą- 
dzać. 

Front  ł.  przód,  czoło, 
przednia  strona,  przód  bu- 
dynku lub  szyku  wojskowe- 


(j:i 


Frontispice  —  Funkcja 


ąo;  frontowa  słułba,   służba 
czynna;    f-e  mieszkanie,   od 

ulicy  (nio  od  jiociworza). 

Frontispice  /.,  Frontszpic 
f».]  wystajmiy  i^zuzyt  bu- 
dynku ,  przednia  ściana 
szczytowa. 

Fronton  /.  szczyt  trójkąt- 
ny nad  fizyniseni  ściany 
frontowej  gmacliu,  f?órna 
architektoniczna  ozdoba  bu- 
dynku; frontowa,  przednia 
część  budynku. 

Frontszpic  oh.  Frontispice. 

Frołer  }:  poshipicz  a.  na- 
jemnik froterujący  posadzkę: 
iart.  tancerz  bardzo  gorliwy. 

Froterować,  /.  wycierać 
podł()j;(^  rozpuszczoną  masą 
woskową  aż  do  otrzymania 
połysku;  iart.  taficzyó  gorli- 
wie. 

Fructidor/.  miesiąc  owo- 
ców w  kalendarzu  repii^ik. 
franc.  12-sty  miesiąc:  od  18 
sierp. — 17  wrześ.  po  któ- 
rym następowało  5  dni  do- 
pełniającycłi. 

Fruges  consumere  nałi  ł. 
zrodzeni  do  spożywania  o- 
woców  ziemi,  ludzie  pozio- 
mi, prozaiczni;  ludzie  my- 
ślący tylko  o  używaniu 
przyjemności  życia. 

Frulił  t.  o^^oc;  przen.  ko- 
rzyść. 

Fruktescencja  ni.  okres 
tworzenia  się  owoców  i  na- 
sion u  roślin  wyższych. 

Frukłidor  oh.  Frucfidor. 

Frukłyfikacja  ł.  przynosze- 
nie korzyści,  pożytku,  zy- 
sku. 

Fruklyfikować  t.  przynosić 
owoce,  korzyści,  zyski. 

Frustra  iaborat,  qui  omni- 
bus piacere  studet  t.  darem- 
nie wysila  się  ten,  kto  cłice 
wszystkim  dogodzić. 

Frutti  di  marę  w.  dotł.  o- 
woce  morza:  drobne  skoru- 
piaki morskie  jadane  we 
Włoszecłi. 

Fryc  n .  nie  obeznany 
jeszcze  z  zajęciem,  nowi- 
cjusz, początkujący;  frycowe, 
opłata  a.  biesiada  kosztem 
wstępują<.'ego  do  cechu,  do 
grona  koleżeńskiego;  przen. 
strata  poniesiona  skutkiem 
niewiadomości  z  niedo- 
świadczenia;  frycćwka,  fi- 
giel wypłatany  nowicju- 
szowi, okup  za  nieświado- 
mość; kai'a,  bicie,  cięgi. 

Frydrychsdor  ob.  Fridricii- 
tdor. 

Frygijska  czapka,  miękka 
1  /■•rwona  spiczasta  czapka 
'/.  '/padającym  naprzód  gór- 
nym końcem,  używana  jako 
godło  w  czasie  rewolucji 
francuskiej;  symbol  wolno- 
ści (od  nazwy  kraju  Frygja). 

Frykasy  /.  łakocie,  przy- 
smaczki,  smakołyki;  ob.  Fri- 
cassć. 

Frykcja  t.  tarcie,  wciera- 


nie (maści);  przykre  star- 
lie,  nieporozumienie;  przen. 
(iliicie.  przetrzepanie  kogo. 

Frymark  irgórnoH.  liandel 
zamienny,  zamiana,  kiiprze- 
nie;  .szacherka:  frymarczyć, 
handlować,  oddawać  wza- 
mian  co  za  co,  kupczyć; 
przen.  dopuszczać  się  nie- 
godziwoAci  dla  zysku. 

Fryna,  hetcM-a,  zalotnica 
(od  imienia  Fryiie,  zalotni- 
IV  ureekiej  słynnej  z  pięk- 
,m,m:i). 

Fryszerka  n.  piee  do  prze- 
tapiania surowca  na  żela- 
zo kute. 

Fryszować  ».  wyrabiać  że- 
lazo kowalskie  z  sumwca; 
oczyszczać  kruszce  za  po- 
mocą topienia  ich  w  ogniu. 

Fryta«.  mieszanina,  z  któ- 
rej szkło  się  robi;  |)odkład 
pod  eraalję. 

Frytura  /.  łój  wołowy, 
przetopiony  z  masłem,  ole- 
jem lub  smalcem,  używany 
na  okrasę  zamiast  masła. 

Frywolity  /.  delikatne  ro- 
bótki kobiece^iakształt  ko- 
ronki, wykonywane  z  nici 
szydełkiem  lub  t.  zw.  czó- 
łenkiem. 

Frywolny  /.  płochy,  swa- 
wolny, ])ustaeki;  błahy, 
czczy. 

Fryz  n.  w  budownictwie: 
wazki  ozdobny  pas  biegną- 
cy poziomo  między  dolnym 
arcliitraweni  a  gzymsem; 
nadbrusie.  ozdobne  obra- 
mowanie ścian,  drzwi,  iiic- 
eow  i  t.  d.;  szlak. 

Fryz  n.  koń  ciężki,  duży 
z  północnych  Xiemi<!c  a. 
l''ryzji>. 

Fryza  /.  wysoki  kołnie- 
rzyk fałdowany,  kryza;  biała 
falbanka  u  czepka,  u  koł- 
nierzyka damskiego;  rndzaj 
spódnicy. 

Fryzjer  /.  specjalista  od 
(il)iinania  włosów,  i''h  i'ze- 
.sania,  układania,  robiący 
peruki   i  t.  p. 

Fryzować  /.  trefić  włosy, 
tapirowa<';;  karbować,  fałdo- 
wać; fryzowany,  kręcący  się, 
kędzierzawy;  wymusz(my; 
żelazo  f-ne,  cienkie  żelazo 
kute  w  sztabkach  pogię- 
tych. 

Fryzura  /.  jiiękne  ucze- 
sanie i  ułożenie  włosów. 

Fryzy,  rasa  bydła    pocho- 
dzącego z  Fryzji. 
Fu  chiiis.   iiiiastn. 
Fuchschwanz  0i6.Fuksszwanc. 
Fueros  h.  zljiór  |iraw,  sta- 
tuty zawierające  przywile- 
je niektórych  miast  i   pro- 
wincji w  iłiszpaiiji. 

Fuga  ».  szpara,  szczelina, 
połączenie:  miejsce  spoje- 
nia kawałków  drzewa  lub 
kamieni;  wcięcie  w  kancie 
deski,  w  którą  wchodzi  wy- 
pukłość deski  dopasowanej. 


Fuga  1.  iart.  ucieczka. 

Fuga  irł.  komjmzycja  mu- 
zyczna, w  której  temat,  wy- 
powiedziany przez  jeden 
głos  lub  instrument,  przej- 
mowany i  |Hiwtarzany  jest 
przez  inne  głosy  lub  in- 
strumenty. 

Fugas  /.  mina  polowa;  ja- 
ma w  ziemi,  w  której  ina- 
tcrjał  wybuchowy,  j)rzywa- 
\'^ny  kamieniami,  ma  eks- 
plodować, gdy  będzie  prze- 
I  liudzit  nieprzyjaciel. 

Fugas  -  chrustas,  wyi'aże- 
nie  makaroniczne,  znaczy: 
uciec  w  krzaki,  drapnąć, 
dać  drapaka. 

Fugato  m.  w  muz.:  w  for- 
mie fugi. 

Fugit  irreparabile  tempus 
/.  izas  bezpowrotnie  u- 
cieka. 

Fugować  n .  zaiiychać 
szczeliny;  spajać  deski  za- 
poinocą  fug. 

Fuimus  Troes  I.  byliśmy 
Trojanami;  fuit  Ilium  et  in- 
gens  gloria  Teucrorum  dosł. 
był  lljum  <t.  j.  Troja)  i 
wielka  sława  teukpów  (t.  j. 
Trojan);  mieliśmy  pięk- 
ne czasy,  chwaltdine,  dziś 
wszystko  to  minęło. 

Fuit  ł.  byle,  ale  już  te- 
raz przepadło. 

Fuks  n.  świeży  student 
w  uniwerKyte(.'ie,  nowicjusz, 
fryc;  przypadkowe  powo- 
dzenie w  grze;  przypadko- 
we zrobienie  bili  inaczej 
niż  się  zapowiedziało;  koń 
lisiej  maści;  koń  wyścigo- 
wy, który  tylko  dzięki  nie- 
l)rzewidzianym  okoliczno- 
ściom może  pierwszy  do- 
biedz  do  mety;  fuksem,  przy- 
jiadkowo ,  niechcący :  bez 
dozwolenia,    niezasłużenie. 

Fuksja  ni.  roślina  ułau- 
ka  (ocl  nazwiska  botanika 
Fuchsa). 

Fuksszwanc  n.  |)iła  mier- 
nej wielkoś(!i  z  jedną  rę- 
kojeścią. 

Fuksyna  «.  barwnik  ani- 
linowy czerwony. 

Fular  /.  lekka  jedwabna 
materja;  ihustka  jedwabna. 

Fulgur  ex  pelvl  1.  dosl.' 
piorun  z  miednicy:  popłoch 
bezzasadny;  strachy  na  La- 
chy. 

Fulgurytn^  rodzaj  raaterja- 
łu  wybuchowego;  strzałka 
piorunowa;  rurka  powstała 
z  jiiasku  stopionego  wsku- 
tek uderzenia  i)iorunu,  pio- 
runowiec. 

Fulminacja  t.  trzask,  ło- 
skot, szczęk  grzmot;  wy- 
głoszenie klątwy  kościelnej. 

Fulminant  /.  fnkający,  grcj- 
miący,  łający. 

Fuiminaty  ni.  pioruniany; 
sole  kwasu  pioruiiowego. 

Fulminować  ł.  błyskać, 
grzmieć  gwałtownie  eksplo- 


dować; wybuchać  gniewem, 
piorunować ,  oburzać  się , 
fukać. 

Fumarola  w.  otwór  w  grun- 
cie wulkanicznym,  z  któ- 
rego wydobywa  się  para 
wodna,  para  siarki  i  irnie 
gazy. 

Fumigacja  ni.  okadzanie, 
wykadzanie,  kadzenie. 

Fumołr  /.  ifUmuarl  pokój 
do  palenia  cygar  i  papie- 
rosów 

Fumos  vendere  Ł  dym 
sprzedawać. 

Fumy  t.  iiróżność,  nadę- 
tość,  pycha,  duma,  tony, 
zadzieranie  nosa  do  góry, 
udawanie,  blaga. 

Funda  'jh.  Fundować. 

Fundacja  Ł  założenie  cze- 
go, nadanie,  zapis,  legat  na 
cele  użyteczności  publicz- 
nej, ustanowienie;  zakład 
wzniesiony  własnym  kosz- 
tem; wybudowanie. 

Fundament  t.  podstawa, 
podwaliny,  grunt,  podpora; 
zasada,  racja,  inoo;  w  dra- 
karstwie:  płyta  w  maszy- 
nie, na  którą  zsuwa  się 
forma  mająca  się  druko- 
wać. 

Fundamentalny  ł.  gruntow- 
ny, podstawowy. 

Fundamentum  esł  justitiae 
fides  t.  pod.'-.awą  sprawie- 
dliw,>ści  jest  zaufanie. 

Fundatarjusz  śrl.  lennik. 

Fundator  Ł  założyciel, 
nadawca;  urządzający  fuu- 
dę. 

Fundować  /.  zakładać,  u- 
stanawiać,  stawiać  swoim 
kosztem ;  uczynić  ofiarę , 
obdarzać,  czynić  zapis;  o- 
przeć  co  na  zasadzie;  robić 
komu  przyjemność  swoiir 
kosztem,  płacić  za  czyją 
przyjemność;  f.  sle,  zaopa- 
trywać się,  sprawiać  sobie; 
opierać  się*(na  jakiej  pod- 
stawie); funda,  ugaszczanie, 
częstowanie,  raczenie,  po- 
częstunek. 

Fundum  nt.  podstawa, pod- 
pora ,  fundament ,  grunt ; 
główny  folwark  z  pomię- 
dzy kilku  należących  do 
jednego  właściciela;  ska- 
zać na  f.,  na  więzienie,  na 
wieżę. 

Fundusz  t.  kapitał,  go- 
tówka; zasób  pieniężny;  f. 
żelazny,  kapitał  nienai-u- 
szainy;  zajds,  ofiara;  brać 
kogo  na  f.,  żai'tować  z  kogo. 

Fungować  f.  sjirawować 
urza^d:  pełnić  obowiązki, 

Funiculis  ilgatum  et  puer 
yerberałet  I.  związanego  o- 
ćwirzyłby   nawet  malec. 

Funikularny  ni.  linowy, 
sznurowy;  f-a  kolej,  dro- 
ga żelazna  linowa  (wagony 
ciągnione  liną  druciana). 

Funkcja  t.  działalność, 
czynność,  sprawowanie  cze- 


Funk^^jonarjusz  —  Galimatjas 


64 


goś,  Kpełnianie,  urząd,  po- 
sada, służba,  zatrudnieniu, 
najęcie,  obowiązek;  ma^.  iloftó 
zmienna,  której  wielkość 
zależy  od  wielkości  innej  ilo- 
ś(;i;czyn  no6ć  oałego  organ  i  z- 
mu  lub  oddzielnych  cz^ftci. 

Funkcjonariusz  \itl.\  urz(^d- 
nik,  oficjalista,  pracownik, 
■ajent. 

Tunkcjonować  [nł.]  pełnić 
urządjSprawować  obowiązki, 
być  czynnym,  działać. 

Funt  n.  jednostka  wagi. 

Funt  szterling  a.  moneta 
angJelska=przeszło  9  rub. 

Fuoco,  Fuocoso  w.  muz. 
z  ogniem. 

Furaż  /.  żywność  dla  ko- 
ni, obrok;  przen.  żart.  żyw- 
aość  dla  ludzi. 

Furażer  /.  żołnierz  stara- 
jący się  o  furaż  dla  koni; 
furażerka,  czapka  wojskowa. 

Furażować  /.  starać  się  o 
furaż. 

Furda,  fraszka,  bagatelka, 
drobnostka,  głupstwo. 

Furdyment  /.  blaclia  na 
głowni  u  pałasza,  garda. 

Furfant  w.  krętacz,  frant; 
samochwał,  zarozumialec, 
pyszałek. 

Furfanterja  w.  chytrość; 
zarozumiałość,  pyszsJkow- 
stwo. 

Furgon  /.  wóz  kryty  pod 
pakunki. 

Furia  gałlica,  Furia  ł«uto- 
nica  v//.  Furor  gallicus.  Fu- 
ror teutonicus. 

Furioso  w.  szalenie,  z  u- 
niesieniem,  namiętnie. 

Furja  ł.  wściekłość,  szał, 
zajadłość;  mti.  bogini  zem- 
sty, wł.Eumenidy;prc(;«.kobie- 
ta  popędliwa,  złośnica,  jędza. 

Furjant  [czes.\  ludowy  ta- 
niec czeski. 

Furjat  Ł  warjat,  szale- 
niec, złośnik,  pa.sjonat. 

Furjer  ł.  dostarczający 
żywność  i  kwatery  dla  woj- 
ska i  koni  wojskowych; 
kwatermistrz. 

Furjeryzm  ni.  urządzenie 
społeczne  wjrmarzone  przez 
Fouriera  (1772—1837),  po- 
legające na  wspólności  mie- 
szkania i  zar.obku. 

Furjować  Ł  szaleć. 

Furor  ł.  wściekłość,  za- 
palczywość,  pasja;  f.  gal- 
licus, zaciekłość  wojenna 
francuzów;  f.  loquendi,  nie- 
powściągliwa gadatliwość; 
f.  poeticus,  szał  poetycki, 
manja  tworzenia  poezji;  f. 
scribendi,  manja  pisania;  f. 
teutonicus,  zariekłość  wo- 
jenna niemi.ow. 

Furora  «•.  nadzwyczajne 
powodzenie,  podziw,  unie- 
sienie. 

Furta  n.  mało  drzwi  w 
bramie. 

Furtjan  ni.  odźwierny  szczeg. 
klasztoru.   ■ 


Funinkut   1.  wrzodzianka. 

Fus  ł.  (?)  męty,  zgręzy, 
osad  opadający  na  dno;  ka- 
wa opadająca  na  dno  po 
ugotowaniu. 

Fusgzymt  n.  wyskok  mu- 
ru nad  oknem;  listwa  przy- 
bita do  podłogi  tuż  przy 
ścianie. 

Fuskneoht  «.  żołnierz  pie- 
szy w  dawnym  wojsku  nie- 
mieckim. 

Fustanella/.  biały  fałdzi- 
sty  kaftan  (Albaficzyków  i 
Greków  nowożytnych),  się- 
gający kolan. 

Fustai  /.  naczynia  próż- 
ne po  wypakowaniu  towa- 
ru, worki,  beczki,  skrzy- 
nie; wartość  tycli  przed- 
miotów. 

Fustl  w.  w  handlu:  potrą- 
cenie za  zanieczyszczeni'/ 
towaru  lub  niewłaściwe 
przymieszki,  refakcja. 

Fuszer  n.  {lartacz,  parto- 
ła;  rzemieślnik  nie  zapisa- 
ny do  cechu,  nie  wyzwo- 
lony w  cechu;  fuszerka,  ko- 
bieta partoląca. 

Fuszerka  oh.  Fuszer,  Fu- 
szerować. 

Fuszerować  n.  wykonywać 
robotę  źle,  ladajako,  parto- 
lić;  fuszerka,  licha,  partacka 
robota,  partactwo,  partole- 
nie ;  ruliota  wykuiiywanii 
nie  na  odpowiedzialność 
majstra  cechowego. 

Futerał  n.  jiudełko,  pu- 
zdro,  poi'hwa. 

Futor  [mir.]  mały  folwark 
wśród  stepów,  w  miejscu  u- 
stronnym  zdała  od  wsi. 

Fułrowa*  «.  dawać  pod- 
szewkę; podszywać  futrom; 
powlekać  ścianę  wapnem, 
gliną;  wykładać-^egłą^jlec); 
obijać,  wykładać  ściany  de- 
skami; zari.  zajadać;  łajać; 
bić. 

Futryna  n.  rama,  najczę- 
ściej drewniana,  w  której 
osadzone  są  drzwi  lub  okno, 
odrzwia,  uszak. 

Futurum  1.  czas  przy.szły. 

Fuzel  «.  domieszki  olei- 
ste zanieczyszczające  spiry- 
tus, cuchnące. 

Fuzja  /.  strzelba. 

Fuzja  1.  połączenie,  zla- 
nie się,  zjednoczenie  inte- 
resów (np.  stronnictw  jwLi- 
tycznych);  związek,  topie- 
nie; strzelba. 

Fuzjonista  nł.  zwolennik 
zjednoczenia. 

Fuzlówka,  wódka  źle  o- 
czyszczona.  z  fuzlem  ob. 
Fuzel. 

F.  V.  skr.  Folio  verso  (ob.j. 

Fyto-  oh.  Fiło-. 


G. 


Gabar  /.  stati^k  towarowy 
mający  dno  drewniane  a 
boki  żelazne;  płaski,  szero- 
ki statek  wyładowany  to- 
warem, holowany  przez  pa- 
rostatek. 

Gabinet  /.  zbiór  okazów 
naukowych  lub  artystycz- 
nych; (g.  zoologiczny,  ana- 
tomiczny, sztuk  pięknych, 
starożytności  i  t.  p.);  ra- 
da i  zgriimadzenie  mini- 
strów; pokój  {irzeznaczony 
do  pracy  umysłowej;  po- 
kój do  ijrzyjmowania  inte- 
resantów; wizerunek  foto- 
graficzny, mający  wymiar 
12X16  centym;  rozkaz  ga- 
binetowy, rozkaz  wychodzący 
od  panującego  bez  podpisu 
ministra. 

Gablotka  ir.  (?)  szafka  wy- 
stawowa oszklona. 

Gabrjela  /.  suknia  kobie- 
ca, której  stanik  nie  oddzie- 
la się  od  spódnicy. 

Gach  n.  zalotnik,  kocha- 
nek. 

Gagat  g.  odmiana  węgla 
kopalnego,  barwy  czarnej, 
połyskującej,  daje  sję  łatwo 
polerować  i  używa  się  na 
wyroby  galanteryjne;  lawa 
zastygła;  bursztyn  czai-ny; 
gagałek,  pieszczoch,  dziec- 
ko zepsute  ale  ulubione  i 
wyróżniane;  tari.  człowiek 
złych  przymiotów. 

Gajzlera  rurki,  rurki  szkla- 
ne, zamknięte,  prawie  o- 
próżnione  z  powietrza , 
z  wprawionemi  w  nie  elek- 
trodami, do  doświadczeń 
z  elektrycznością. 

Gala  w.  uroczystość  dwor- 
ska; strój  używany  przy  u- 
roczystościach  dworskich: 
uczta;  galować,  próżnować, 
hulać,  balować. 

Galaktoskop  *g.  przyrząd 
do  oceniania  dobroci  mle- 
ka. 

Galaktoza  *g.  cukier  mlecz- 
ny- 

Galakturja  *g.  chorobliwe 
wj'dzielanie  mleka  w  mo- 
czu. 

Galant  /.  uprzedzająco 
grzeczny  dla  kobiet,  u- 
przejmy. 

Galanterja  /.  wysoka  u- 
przejmość,  wykwintność,  e- 
legancja  w  obejściu ;  u  - 
grzecznienie  dla  kobiet ; 
przedmioty  zbytku,  służą- 
ce do  ozdoby  mieszkania 
i  stroju. 

Galanthomme  /.  (jiait^tomj, 
Gaiantuojno  te.  człowiek  szla- 
chetnego i    wytwornego  c- 


iMjjścia,  szczególnie  wzglę- 
dem kobiet. 

Galantyna  /.  mię.-iwo 
zwłaszcza  drób  oa  zimno, 
uV)raitt!  galaretą;  galareta 
przy  mięsie. 

Galar  /.  (statek  rzeczny 
fiłaski,  bez  masztu,  do  prze- 
wożenia towarów,  a  awłasz- 
cza  zboża. 

Galareta  n.  masa  zastygła 
z  rozgotowanego  mięsa,  ryb 
lub  owoców. 

Galas  1.  narośl  na  liścia 
dębu  od  ukłucia  owadu  ga- 
lasówki; garbnik;  gaiasować, 
zaprawiać  tkaniny  przed 
farbowaniem  roztworem  ga- 
lasowym. 

Galatea  g.  grecka  nimfa 
morska. 

Galena  g.  minerał  złożo- 
ny z  ołowiu  i  siarki,  błyszcz 
ołowiany,  cza.sem  z  do- 
mieszką srebra. 

Galeota  «-.  statek  jedno- 
masztowy. 

Galera  v.  średniowieczny 
statek  wojenny,  poruszany 
za  pomocą  trzecłi  lub  czte- 
rech wioseł;  g-y,  wielkie 
statki  bez  masztów,  na  któ-; 
rych  dawniej  we  Francji 
pracowali  skazani  na  cięż- 
kie roboty;  ciężkie  roboty; 
przen.  przykry,  trudny  do 
spełnienia  obowiązek;  ga- 
lernik, przestępca  skazany 
na  galery;  przen.  ian.  przy- 
glądający się  rozgrywanej 
partji  szachów  i  t.  p. 

Galerja  irl.  ogrodzenie  o- 
zdobne,  balustrada,  balkon, 
ganek  kryty:  ozdobna  po- 
ręcz na  słupkach;  korytarz, 
w.-jzta  a  dł'  ga  sala  z  ko- 
lumnadą; przejścia  nakryte: 
w  teatrze:  miejsca  nad  lo- 
żami; budowla,  mieszcząca 
w  sobie  przedmioty  sztuki, 
obrazy,  rzeźby,  zbiory  rzad- 
kie i  kosztowne;  w  kopalni 
chodnik  podziemny:  widzo- 
wie, przypatrujący  się  cze- 
mu (grze). 

Gaieta  rum.  szkopek  do 
mleka,  fa.ska  na  masło. 

Galgenbumor  ».  humor  wi- 
sielców, humor  rozpaczy. 

Galicka  ł.  choroba,  choro- 
ba   weneryczna:    przymiot. 

Galicyzm  /.  zwrot  właści- 
wy językowi  francuskiemu 
użyty  w  innym  języku. 

Galikanin  ni.  należący  do 
kościoła  galikańskiego:  ga- 
likański  kościół,  kościół  ka- 
tolicki we  Francji,  dążą- 
cy do  zmniejszenia  zależno- 
ści swej  od  władzy  j)uj)ieźa. 

Galilaee  Yicisti  ł.  Galilej- 
czyku, zwyciężyłeś!  '(Gali- 
lejczyk —  Jezus  Chrystus; 
słowa  Julj.ana  Apostaty  w 
chwili  śmierci). 

Gaiimatjas  /.  zamieszanie, 
zamęt,  gmatwanina,  zawi- 
kłanie. 


66 


Galizować  —  Gaudeamus  igitur 


Galizować  »/.  i)upi-a\\  iau  wi- 
nff  irohione  z  bardzo  kwaś- 
nych winogron  (od  nazw. 
wynalazcy  dra  Oalla). 

Gaijarda  w.  skoczny  taniec 
włoski. 

Gaijon  /.  rodzaj  statku 
kupieckiego  żaglowego. 

Galjonizm  ni.  obojętność  w 
rzeczach  religijnych. 
Gaijota  tr.  ob.  Galeota. 
Gallofobja    ni.    nienawiść 
do  Francji  i  Francuzów. 

Galloman  ni.  człowiek  wiel- 
biący wszystko,  co  francu- 
skie. 

Gallomanja  nt.  pi-zesadne 
zamiłowanie  wszystkiego, 
00  francuskie;  uwielbienie 
wszystkiego,  co  francuskie: 
języka,  obyczajów  i  t.  d. 

Galion  a.  angielska  miara 
nbjijtości  =  4,54  kwartom 
=  '/,  buszla. 

Galman  n.  ruda,  z  której 
utrzymuje  się  cynk. 

Galmanin  ni.  biały  pro- 
szek przeciw  potowi,  zło- 
cony z  tlenka  cynku,  mącz- 
(i  i  bieli  talkowej. 

Galon  /.  obszycie  z  taśmy 
iłotej  a.  srebrnej  na  ubra- 
liu    mundurowem.    liberji 
•te;  od.  Galion. 
Galop/,  najszybszy  bieg  ko- 
lia, cwał;  galopem,  najszyb- 
liej,  pędem,  natychmiast. 
dalopada  /.  rodzaj  tańca 
szybkim  tempie. 
Galować  oh.  Gala. 
Galwaniczna  »/.  baterja  apa- 
at   do    wzbudzania   prądu 
lektrycznego,     składający 
ię  z  ogniw  galwanicznych; 
alwanlczne  ogniwo  ob.  Ele- 
ent  elektryczny. 
Galwanlzacja  ni.   zastoso- 
anie  elektryczności  galwa- 
icznej   w   medycynie;   oh. 
alwanoplastyka. 
Galwanizm  ni.  elektryczne 
awisko  wywołane   w  cia- 
leh  przy  użyciu  prądów  e- 
ktrycznych  (od  nazwiska 
:zonego  Włocha    Galvani 
737—1798). 

Galwanizować  ni.  powle- 
łć  metalem  za  pomocą 
•*du  elektrycznego;  leczyć 
ektrycznością,  elektryzo- 
ać;  galwano,  klisza  mie- 
iiana  z  drzeworytu  wyko- 
ina  sposobem  galwanicz- 
ftn. 

fialwallokaustyka  nł.  zasto- 
iwanie  drutu  rozpalonego 
'ądem  galwanicznym  do 
■zyżegania  chorych  czę- 
i  ciała;  wyżeranie,  wy- 
awianie  rysunków  uapły- 
ch  ini'talowych  za  pomo- 
i  prądu  galwanicznego. 
Galwanometr,  Galwanoskop 
.  przyrząd  pokazujący  o- 
icność,  kierunek  i  natk- 
nie prądu  galwanicznego. 
Galwanoplastyka  ni.  osa- 
anie  na  przedmiotach  po- 


włoki metalowej  za  pomo- 
cą prądu"  galwanicznego , 
zastosiiwanio  działań  che- 
micznych prądu  elektrycz- 
nego. , 

Galwanopunktura  nł.  na- 
kłówaiiio  galwaniczne  w  ce- 
lach leczniczych. 

Galwanoskop  ni.  oh  Galwa- 
nometr. 

Galwanostegja  ni.  pokry- 
wanie przedmiotów  war- 
stwą metalu  za  pomocą  prą- 
du  elektrycznego. 

Galwanotaktyzm  ni.  ob.  Elek- 
trotaktyzm. 

Galwanołerapja  nł.  lecze- 
nie za  poniocą  elektrycz- 
ności. 

Galwanotyp  nł.  klisza  o- 
trzymana  przez  jjoki-ycie 
odcisku  z  drzeworytu'  blasz- 
ką metalową  za  pomocą 
prądu  galwanicznego. 

Galwanotypja  ni.  drukowa- 
nie przy  zastosowaniu  prą- 
du  elektrycznego. 

Gama  g.  [w.]  szereg  na- 
stępujących po  sobie  tonów 
w  oznaczonej  liczbie  i  po- 
rządku, składających  jodnę 
lub  kilka  oktaw,  należących 
do  jednej  tonacji;  skala; 
ogół. 

Gamba  w.  dawny  smycz- 
kowy instrument  muzycz- 
ny, podobny  do  wiolun- 
czelli;  jeden  z  głosów  or- 
ganowych. 

Gambady  .;.  skoki,  susy. 

Gambit  /.  taktyka  w  grzi? 
w  szachy,  poświęcająca  pi<i- 
na  dla  otrzymania  pozycji 
zaczepnej. 

Gambrlno  «.  rodzaj  go- 
mółki z  sera,  łagodnej  w 
smaku,  wilgotnej,  mięklćipj, 
przeznaczonej  na  zakąskę 
do  piwa. 

Gambrynusn.  bajeczny  król, 
mniemany  wynalazca  piwa; 
prs.  piwo;  napój  g-$owy,  piwu. 

Gamen  /.  ulicznik. 

Gamrat  śrl.  [n.]  towarzysz, 
kolega;  gach,  kochanek. 

Gamratka  śrl.  kochanka, 
nałożnica. 

Ganache  /.  fganasz)  safan- 
duła. 

Gang  n.  chód  zegarka, 
cykanie;  wychwyt  w  zegar- 
ku; odgłos  przy  uderzeniu; 
galerja  w  kopalni. 

Gangijon  g.  węzeł  nerwo- 
wy w  ciele,  zwój  nerwowy, 
ośrodek  nerwowy,  od  któ- 
rego rozchodzą  się  włókna 
nerwowe. 

Gangrena  g.  zgorzelina, 
rozkład  organiczny  tkanki 
ciału,  F)(rowadzający  jej  o- 
bumarcie;  przen.  zgnilizna 
moralna. 

Ganimed  g.  (mil.)  podcza- 
szy Jowisza  w  postaci  pięk- 
nego młodzieńca. 

Ganliter  a.  rodzaj  cegły 
<igniotrwałej. 


Ganz  Pomadę  ».  wszystko 
jedno,  rzecz  obojętna. 

Gaolan  chińs.  właściwie 
kaolien;  u  Arabów:  doura, 
durra,  sorgo,  rodzaj  kuku- 
rydzy, tak  zw.  kuński  ząb, 
roślina  trawiasta,  szy.b- 
ko  losnąca,  w  niektórych 
miejscowościach  tak  wyso- 
ka, że  w  niej  skryje  się 
jeździec  na  ki.niu,  rozpo- 
wszechniona w  Azji,  Afry- 
le  i  południowej  Euro)iie, 
służy  za   pa.szę    dla   bydła. 

Garage  /.  Igarai)  wynaj- 
mowanie automobilów,  nui- 
gazyn  dla  auromobilów. 

Garancja,  Garanł,  Garanło- 
wać  oh.  Gwarancja,  Gwarant, 
Gwarantować. 

Garbować  «.  wyprawiać 
skói-ę,  nasycając  ją  garbni- 
kiem; przen.  oćwiczyć,  obić; 
garbnik ,  substancja  gorz  - 
ka,  ściągająca,  wydobywana 
z  kory  niektui'ych  drzew, 
szczeg.  dębów,  używana  w 
garbarstwie,  w  lecznictwie, 
do  wyrobu  atramentu  i  t.  d. 

Garda  /.  furdyment,  bla- 
cha otaczająca  rękojeść  pa- 
łasza, szpady,  rapira. 

Gardę  du  corps  /.  tgard 
dii  kor)  gwardja  przybocz- 
na panującego. 

Garde-feu  /.  (gardfó)  kra- 
ta w  kominku  przecl  ogni- 
skiem. 

Garde-fou  /.  (<iardfu)  Via- 
rjcrii  ua  uioscie,  nad  prze- 
paścią i  t.p. 

Gardemalade  /.  (gardma- 
lad)  dozorczyni ,  dozorca 
chorych.. 

Gardę  nationale  /.  (gard 
naijunai)  gwardja  narodowa. 

Garden-cłty  u.  miasto  o- 
grodów,  <zyli  zbudowanie 
miasta  nie  kompleksami 
domów ,  lecz  pojedynczo 
wśród  ogrodów. 

Gardenia  ni.  ozdobna^  ro- 
ślina: jirzepyszlin  (od  na- 
zwiska przyrodnika  Garde- 
na). 

Garden  party  a.  zebranie 
towarzyskie  lub  zabawa  w 
ogrodzie  prywatnym. 

Garderoba  /.  pokój  do 
jirzechowywania  odzieży, 
szatnia;  i)okój  dla  służby; 
ubieralnia  aktorów;  ogół  u- 
brania,  suknie;  garderobia- 
na, panna  służąca,  poko- 
jówka oliowiązaria  doglądać 
sukien  i  bielizny  domowej 

Gardina,  Gardyna  /.  zasło- 
na u  okna  lub  jirzy  łóżku. 

Gardzista  oh.  Gwardzista. 

Gargaryzować  g .  płukać 
gardłii. 

Gargota  /.  licha  restaura- 
cja, garkiichnia,  trakternia. 

Garmont  /.  gatunek  <'zc-io- 
nek  większy  od  petitu  a 
mniejszy  od  cycera:  gar- 
mont (od  nazwiska  gisera 
Oaramonda). 


Garnele  kol.  gatunuk  ma- 
łych skorujiiakow  morskich, 
krewetki. 

Garnirować  /.  [».]  ozda- 
biać, obszywać,  bramować; 
okładać  ozdobnie  jiotrawy 
przydatkami    (jarzynkami). 

Garnitur  /.  dobór  przed- 
miotów należących  do  jjad- 
nego  kompletu:  mebli,  i;^e- 
ber,  klejnotów  i  t.  p.;  cał- 
kowity ubiór  męski. 

Garnizon  /.  wojsko  stano- 
wiące załogę  miasta,  twier- 
dzy. 

Garota  k.  rodzaj  naszyj- 
nika żelaznego  do  dusze- 
nia zbrodniarzy  (yc  Hisz- 
panji ) ;  garotowanie ,  kara 
śmierci  przez  uduszenie. 

Garować  n.  fermentować, 
rosnąć;  czyścić  (metale)-, 
zawiewać. 

Garson  /.  posługujący  go- 
ściom w  cukierniach,  re- 
stauracjach i  t.  p.,  kelnei'. 

Garus  g.  zupa  .z  powideł, 
powidlanka;  zupa  owocowa; 
marmelada  owocowa. 

Gaskonada  /.  chełpliwość, 
przechwałki,  przesada,  u- 
barwienie  opowiadania  nie- 
prawdopodobnemi  szczegó- 
łami. 

Gasparone  to .  kapelusz 
pilśniowy  z  dnem  zapadłym 
przez  środek. 

Gastralgja  "g.  ból  żołąd- 
ka. 

Gastritis  nt.  zajialenie  ki- 
szek. 

Gastrologja  *g.  nauka  o 
żołądku;  sztuka  kuchai'ska. 

Gastronom  *g.  znawca  wy- 
twornej sztuki  kucharskiej, 
amator  wykwintnych  po- 
traw, smakosz ;  gastrono- 
miczny   zakład,  jadłodajnia. 

Gastronomia  *g.  sztuka 
jirzyrządzania  smacznych 
potraw,   sztuka  kucharska. 

Gastroskopia  *g.  badanie 
żołądka  za  pomocą  aparatu 
elektrycznego,  oświetlają- 
cego jego  wnętrze. 

Gastrotom]a  *g.  przecięcie 
chirurgiczne  żołądka. 

Gasłryczny  g.  żołądkowy; 
gorączka  g-a,  spowodowa- 
na niestrawnością. 

Gastrylogia  *g.  brzucho- 
mówstwo. 

Gastryta  oh.  Gastritis. 

Gatunek  «.  rodzaj,  jakość; 
pochodzenie;  odmiana  ro- 
dzaju; przedmioty  o  ce- 
chach w.spólnych,  Wyróż- 
niających je  z  ogółu;  ga- 
tunkować, grupować;  klasy- 
fikować według  gatunków. 

Gauchos  h.  {gauczotj  kon- 
ni półdzicy  pasterze,  hodu- 
jący stada  bydła  i  koni  w 
stepach  Ameryki  Poł\idn. 

Gaudeamus  igitur  1.  „ra- 
dujmy się  więc" — początek 
starej  pieśni  studentów  nie- 
mieckich. 


Słownik  wyrazów  obcych  —  5 


Gaudium  —  Gieneralny 


66 


Gaudium  ł.  radość,  weso- 
łość. 

Gauaować  /.  ucztować,  ba- 
wić się;  gaudy,  zabawy,  u- 
cieohy. 

Gawot  /  dawny  wesoły 
tan-ec  francuski  w  tak- 
cie */,. 

Gawra  rum.  [mir.]  legowi- 
sko niedźwiedzie. 

Gawrosz'  /  ulicznik  (od 
imienia  własnego  Gavroche 
z  powieści  Wiktora  Hugo). 

Gaz  y.]  ciało  lotne  roz- 
prężliwe;  światło  gazowe; 
gazowy  motor,  maszyna  po- 
legająca na  zastosowaniu 
siły  wybuchowej  gazu  o- 
świetlającego,  zmieszanego 
z  powietrzem  —  do  obraca- 
nia koła  a  przez  nie  do 
nadania  rucłiu  innym  ma- 
szynom. 

Gaza  /.  cienka  jedwabna 
tkanina  przezroczysta  (od 
mia.sta  Gaza  w   Syrji). 

fiazal  ob.  Gazela. 

Gazda  veg .  gospodarz , 
kmieć  zamożny   (u  górali). 

Gazela  ar.  [/.  |  rodzaj  anty- 
lopy; g.  a.  gazal  ur.  forma 
utworów  poetyckich  lirycz- 
nych na  Wschodzie,  skła- 
dających się  ze  strof  dwa- 
wierszowych. 

Gazeta  tr.  dziennik,  cza- 
sopismo, pismo. 

iGazolina  ni.  płyn  bardzo 
lotny,  otrzymywany  z  naf- 
ty, służy  do  odtłuszczajiia 
wełny,  do  wyciągania  ole' 
ju  z  nasion  oleistych,  do 
wyrobu  mydeł,  do  domo- 
wego wyrobu  gazu  oświe- 
tlającego. 

Gazometr  *g.  zbiornik  ga- 
za; przyrząd  do  mierzenia 
ilości  zażytego  gazu  oświe- 
tlającego: gazomierz. 

Gazon  /  trawnik,  mu- 
rawa. 

Gaża  /.  pensja,  stała  pła- 
ca, żołd. 

Gbur  śrgórnon.  chłop  o- 
siadły,  posiadający  własny 
grunt  i  gospodarstwo  rol- 
ne; przen.  prostak,  grubija- 
nin,  cham,  człowiek  ordy- 
narny w  obejściu,  nieogła- 
dzony,  nieokrzesany. 

Ge-  oh.  także  Gie-. 

Gea  g.  ziemia. 

Gedanken  sind  zolifrei  m. 
dotl.  myśli  są  wolne  od 
cła:  za  myśli  nie  jest 
człowiek  odpowiedzialnym 
przed  ludźmi. 
^  Geesi  ».  wyżyna  piasz- 
czysta porosła  wrzosem  (w 
północnych  Niemczech). 

Gefreiłer  n.  ob.  Giefra]ter. 

Gegen  Dummheit  kSmpfen 
GSłłer  seibst  vergebens  n. 
przeciw  głupocie  i  bogo- 
wie walczą  daremnie. 

Gegen  Wanzen  kann  ich  nicM 
kimpfen  n.  dotl.  przeciw 
pluskwom   nie    mog^  wal- 


czyć: wobec  brudnych  o- 
szczerstw  i  nikczemnych 
ukłuć  jestem  bezbronny. 

Geiienna.  hebr.  piekło. 

Gejsza  jap.  tancerka  pu- 
bliczna; posługująca  w  ka- 
wiarni. 

Gejzer  Ul.  źródło  wy- 
rzocające  w  pewnych  od- 
stępach czasu  Ftruniicń  wo- 
dy wrzącej  i  pary  wodnej 
do  znacznej  wysokości. 

Geiatine  ob.  Żelatyna. 

Gelie  /.  (ielet  galareta, 
zgę.szczony  syrop  owocowy 
zamrożony. 

Gemara,  Gemura  hebr.  dru- 
ga część  Talmudu  iob.). 

Gemein,  Gemeiner  rr.  sze- 
regowiec,  prosty    żołnierz. 

Gemma  oh.  Giemma. 

Gemoniae  ł.  część  wię- 
zienia w  staroż.  Rzymie,  w 
któ]'ej  karano  zbrodniarzy 
śmiercią. 

Gemliłlich  n.  przyjemnie, 
miło,  swojsko. 

Gen-  ob.  także  Gien-. 

Gencjana  ni.  goryczka. 

General-Feldzeugmeisłer  n. 
w  armji  austrjackiej  i  pru- 
skiej: najwyższy  stopień 
gieneraLski. 

Generalia  ł.  szczegóły  do- 
tyczące czyjego  pochodze- 
nia, miejsca  zamieszkania, 
zajęcia  i  t.  p. 

Generalissimus  t.  główno- 
dowodzący wojskiem. 

Gieneralista  ni.  chrześcja- 
nin  nie  należiący  do  żadne- 
go obrządku  a.  sekty  chrze- 
ścijańskiej. 

Generaliter  .ł.  w  ogóle,  o- 
gólnie;  w  całości,  w  całym 
składzie. 

Generalny  oh.  Jeneralny. 

Generałio  aequlvoca  a.  g. 
sponłanea  t.  saraorodztwo 
(w  biologji). 

Generoso  v.  idieneroto) 
wspaniale,  wzniosie. 

Genesis  g.  pierwsza  księ- 
ga Mojżesza  o  stworzeniu 
świata.  Księga  Rodzaju. 

Genitalia  t.  części  płcio- 
we, narządy  rozrodcze. 

Genitiyus  ł.  dopełniacz, 
2-gi   przypadek   deklinacji. 

Genius  loci  ł.  duch  opie- 
kuńczy jakiej  miejscowo- 
ści; rnen.  sposób  myślcr 
nia,-  działania,  właściwy  ja- 
kiej miejscowości,  jakiej  in- 
stytucji. 

Genre  /.  lia^ri  rodzaj;  ma- 
larstwo rodzajowe  przed- 
stawiające sceny  z  życia. 

Gens  t.  ród. 

Gentile  w.  (dientilt)  z  wdzię- 
kiem. 

Gentilhomme  /.  (ż<^iiJom) 
szlachcic;  człowiek  szla- 
chetnie postępujący. 

Gentleman  a.  idżenłlmen) 
człowiek  wytwornych  form 
towarzyskich;  człowiek  nie- 
skazitelny, honorowy. 


Gentleman  agreement  a. 
I  dienllmen  agnmenl )  zwy- 
czaj kupiecki ,  lojalność , 
życzliwość. 

Gentlemanllke  a.  fdientl- 
menlajkj  szlachetnie,  z  po- 
czuciem bonoru.        ' 

Gentleman-rlder  a.  fdienll- 
menrajderj  jeździec  wyści- 
gowy amator,  nie  dżokej. 

Gentry  a.  (dientri)  niższa 
szlachta  w  Angłji,  drobna 
szlachta,  szaraczki. 

Gen^lny,  t.  należący  do 
tego  samego  rodu. 

Genus  1.  (w  2-gim  przyp. 
generłs)  rodzaj;  g.  femininum, 
rodzaj  żeński;  g.  masculi- 
num,  rodzaj  męski;  g.  neu- 
trum,  rodzaj  nijaki:  g.  irrila- 
bile  po£tarum  a.  vatum,  draż- 
liwe plemię  poetów. 

Geomorowie  g.  w  staroż. 
Attyce  gospodarze  rolni , 
właiściciele  gruntów  upra- 
wianych. 

Georgica  ob.  Gleorgiki. 

Geranium  g.-l.,  Gieranja 
nazwa  rośliny. 

Gćrant  /.  (ierd^t)  zarzą- 
dzający, zawiadujący  przed- 
siębiorstwem handlowym 
współki. 

Germania  1.  Niemcy,  kra- 
je niemieckie. 

Germany  excluded  a.  dotl. 
Niemcy  wyłączone:  wyro- 
by niemieckie  nie  sprze- 
dają się,  a,  nie  kupują  się. 

Germinal  /.  w  kalendarzu 
republik,  francuskim  pierw- 
szy miesiąc  wiosenny  od 
21  marca  do   19   kwietnia. 

Geront  g.  dotl.  starzec 
(szanowny);  w  staroż.  Spar- 
cie  członek  Geruzji. 

Gerundium  t.  forma  cza- 
sownika ,  wyrażająca ,  że 
czynność  jakaś  powinna  być 
spełniona. 

Geruzja  g.  senat  w  staroż. 
Sparcie,  złożony  z  28  geron- 
tów,  wybranych  z  pośród 
najszanowniejszych  stai'  - 
ców,  obradujący  pod  prze- 
wodnictwem 2  królów;  w  no- 
wożytnej Grecji  Rada  pań- 
stwa. 

Gęsta  Del  per  Francos  1. 
dzieła  Boga  dokonane  przez 
Francuzów(wyrażenie  przy- 
słowiowe). 

Gełłatore  oh.  Jettatore. 

Getto  ob.  Ghetto. 

Ghazi  ar.  bohater,  znako- 
mity wojownik,  zwycięzca 
niewiernych. 

Ghetto  «c.  dzielnica  ży- 
dowska w  miastach  wło- 
skich i  wschodnich,  a  póź- 
niej i  w  innych.  * 

Giaur  tur.  pogardliwa  na- 
zwa dawana  przez  maho- 
metan inowiercom ;  nie- 
wierny. 

GIbbon  oh.  Anthropopithe 
cus. 

Gibelln   w.    stronnik   ce- 


sarsko -  niemieckiej  dyna- 
stji  Hohensztaufów  i  wła- 
dzy jej  we  Włoszech  w 
wiekach  średnich. 

6ib«lott«  /.  (iihiou  po- 
trawka z  delikatne(;o  mię- 
sa (np.  kurczęcia,  królika). 

Gibtts  /.  liihii)  szapoklak 
(od  nazw.   wynalazcy;. 

GicM  n.  ob.  Reumatyzm. 

GicMa  n.  wylot  w  komi- 
nie pieca  hutniczego,  przez 
który  wrzuca  się  materjał; 
ilość  materjatu  sypanego 
w  piec  hutniczy. 

Gie-  ob.  także  6e-. 

Giefraiter  «.  najniższy  (■• 
pień  podoficerski,  kapra-. 

Giahenna  oh.  Gehenna. 

Giejzer  oh.  Gejzer. 

Giełda  n.  miejsce  zebrań 
kopców  i  agientów  dla  za- 
łatwiania interesów  han 
dlowych,  oraz  nabywania 
i  sprzedaży  papierów  pu' 
blicznych;  stowarzyszenie 
kupców;  pnen.  zbiorowis 
ko,  stek;  hałaśliwa,  tłumna 
rozmowa, 

Giemma  1.  drogi  kamień 
z  wyrytemi  w  nim  ozdo- 
bami wklęsłemi  lub  wypn- 
kłemi;  pąk,  pączek. 

Giemonje  ob.  Gemoniae. 

Giemza  n.  koza  skalna 
kozica. 

Gienealogja^.  wykaz  kolej- 
nego następstwa  i  wzajem 
nego  pokrewieństwa  człoo 
ków  rodu,  rodowód;  wy- 
prowadzenie czego  od  je- 
go początku;  gienealogiez- 
ne  drzewa,  rysunek  przed 
stawiający  gienealogję  ja 
kiego  rodu, 

Gieneracja  1.  pokoleiu> 
współczesne,  ludzie  żyjąc; 
i  działający  mniej  więot 
w  jednym  czasie;  średi 
wiek  życia. 

Gieneralicja  r2.,  Gienerai! 
teł[».J  wszyscy  generałowi 
armji;  najwyżsi  naczelnicj 

Gieneraiizować  /.  uogd! 
niać. 

Gleneralja  oi.  Generalia. 

Gieneralny  t.  powszecho; 
ogólny,  naczelny;  sztib  | 
grono  wyższych  oficeró' 
układających  plany  wojei 
ne  i  kierujących  armją  p< 
względem  wojennym,  adiD 
nistracyjnym;  spowiedź  g- 
spowiedź  z  całego  życia 
z  dłuższego  przeciągu  ex 
sn;  priba  g-na,  ostatn 
przed  przedstawieniem  pj 
ba  ogólna  w  kostjumac 
rady  g-no,  we  '  Francji  i 
rządy  gminne  do  sprt 
departamentalnych ;  sta' 
g-ne.  przedstawiciele  szlac 
ty,  duchowieństwa  i  mieś 
czan,  obradujący  nad  spi 
wami  państwa  w  dawi 
rzeozyposp .  holendersfc 
i  we  Francji;  gieneralM 
oh.  Gieneralicja. 


67 


Gienerał  —  Gigantyczny 


Glenerat  / .  iw  wojsku ) 
rfowódzcii  dywizji,  korpu- 
su; w  dawii'i  Polsco:  sta- 
rosta gioiicralny,  który 
miał  pod  sobij  kilka  sta- 
rostw czyli  królewszczyzn 
(dóbr  krniowskiuh)  np.  g. 
ziem  INnlofskich;  najwyż- 
Rzy  zwifrzcluiik  jakie-''  s''*- 
koDii;  gienera(  -  gubernator, 
naczelnik  prowincji  w  Ro- 
sji, mający  z\<'ierzchnoi5ć 
nad  kilku  jrubenijami  i  nad 
wszystkiemi  urz(;dnikanii 
tej  prowincji;  g-g.  wojenny, 
zwierzchnik  wojskowy  '^n- 
bernji  mianowany  na  czas 
stanu  wojennet'";  gienerał  - 
Kwatermistrz,  jrłówny  kwa- 
termistrz; gienerał  -  sejmik. 
vj  daw.  Polsce  zjazd  Of;61ny 
SzlacJ)ty  z  całej  prowincji. 

Gieneralbas  w  mu:,  nau- 
ta  harmonji  i  kompozycji. 
Gienerator  t.  przyrząd,  w 
którym  wytwarza  siij  jraz, 
para  a.  prądy  elektryczne. 
Gienerozja  »l.  wspaniało- 
myślnoiić,  szlachetność, 

Gieneryczny  ni.  właściwy 
jaliiemu  j-odzajowi,  gatun- 
kowi, jakiemu  wiekowi. 

Gienetyczny  g.  dotyczący 
początku  lub  jjowstania  cze- 
goś; g-a  metoda,  badająca 
rozwój   czegoś. 

Gienewska  konwencja,  u- 
mowa  między  mocarstwa- 
mi zawarta  w  Gienewie 
1864  r.  w  celach  złagodze- 
nia okrucieństw  wojny,  a 
zwłaszcza  zasłonięcia  przed 
niemi  ambulansów  i  osób 
pielęgnujących  rannych,  dla 
których,  jako  zabezpiecza- 
jącą oznaką  zewnętrzną, 
przyjęto  czerwony  krzyż  na 
białym  polu. 

Gieneza  g.  pochodzenie, 
powstawanie. 

Gienjalny  /.  wyż.szy  umy- 
sfem,  obdarzony  wyższemi 
zdolnościami,  twórczy;  nie- 
pospolicie pomyślany. 

Gienjusz  ł.  najwyższy  sto- 
pień zdolności  umysłowych 
człowieka;  wyjątkowa  twór- 
'  czość  umysłu;  umysł  toru- 
*  jacy  nowe  drogi  myśli  w 
naukach  a.  sztukach;  duch 
opiekuńczy;  duch,  myśl, 
istota,  charakter,  logika. 

Gieocentryczny  ni.  system 
starożytny  pogląd,  według 
którego  środkiem  wszech- 
świata, celem  i  głównym 
przedmiotem  stworzenia 
jest  ziemia. 

Gieocyklika  * '/ .,  Gieocy  - 
^kliczna  maszyna  mechanizm 
przedstawiający  obrót  zie- 
mi dokoła  słońca. 

Gieodetyczna  a.  Gieodezyj- 
na  *g.  linja,  najkrót.^.za  dro- 
ga między  dwoma  |mnk- 
Jtami  na  sferoidalnej  po- 
wierzchni ziemi. 
6ieodezja   g.  część    gieo- 


metrji  praktycznej,  zajmu- 
jąca się  wymierzaniem  po- 
wierzclini  ziemi  jirzy  u- 
względnieniu  jej  kształtu 
sferoidalnego;  wyższe  mier- 
nictwo; nauka  o  zdejmowa- 
niu i  robieniu  map. 

Gleody  g.  utwory  bańcza- 
ste  w  niektórych  skałach 
wulkanicznych,  wypełnio- 
]if  różnemi  iuin(':'alami. 

Gieodynamika  *g.  nauka  o 
siłach  działających  przy 
przemianacli  powierzchni 
ziemi. 

Gieofagowie  *g.  dzikie  lu- 
dy niektórych  krajów,  je- 
dzące ziemię  (tłustą  glin- 
kę). 

Gleofizyka  *g.  nauka  o 
.zjawiskach  fizycznych  na 
ziemi,  gieografja  fizyczna. 

Gieogienja  of>.  Gieogonja. 

Gieognosta  *g.  uczony, 
biegły  w  gieognozji,  gieo- 
log. 

Gieognozja  g.,  Gieotektoni- 
ka  *g.  dział  gieologji  zaj- 
mujący się  badaniem  skła- 
du .skorupy  ziemskiej  i  jej 
własnościami,  oraz  rozmie- 
szczeniem skał  na  ziemi. 

Gieogonja  *g.  nauka  o  po- 
wstawaniu i  tworzeniu  się 
skorupy  ziemskiej. 

Gieografja  g.  opisanie  zie- 
mi, krajów  i  miejscowości  na 
niej-  3  fizyczna,  dział  gieo- 
grafji  ogólr":  zajmujący 
się  ^"iok')  :'iem?ką,  jako 
złożoną  z  ;n.lu,  wody  i  po- 
wietrza, ori.z  zjawiskami  na 
niej  zachodzącenii:  g.  mate- 
matyczna, dział  gieografji 
ogólnej,  badający  ziemię, 
jako  ciało  niebieskie  t.  j. 
położenie  ji'j  we  wszech- 
świecie^ kształt,  wielkość  i 
prawa  ruchu;  g.  polityczna, 
dział  gieografji  ogólnej  zaj- 
mujący się  ziemią  jako  sie- 
dliskiem człowieka,  a  więc 
podziałem  na  narody,  pań- 
stwa, oświatą,  handlem, 
przemysłem  i  t.  p. 

Gieoid  *g.  powierzchnia 
bryły  ziemskiej;  kształt  naj- 
bardziej zbliżony  do  posta- 
ci ziemi. 

Cleolog*^.  badacz  j  znaw- 
ca ziemi. 

Gieologiczne  formacje  oh. 
Formacje. 

Gieologja  *g.  nauka  o  bu- 
dowie i  tworzeniu  się  sko- 
rupy ziemskiej,  o  rozwoju 
ziemi  i  powstawaniu  na 
niej  życia  roślin  i  zwie- 
rząt; ziemiorodztwo. 

Gieomełra  g.  technik,  zaj- 
mujący się  pomiarem  grun- 
tów i  zdejmowaniem  pla- 
nów, miernik. 

Gleomełrja  g.  nauka  o  mie- 
rzeniu linji,  powierzchni  i 
brył. 

Gieometryczny  *g.  stosu  - 
nek,  taki   stosunek  między 


szeregiem  liczb,  że  każdą 
następną  można  otrzymać, 
mnożąc  poprzednią  przez 
lic''.bę  stałą,  niezmienną. 

Gleonomja  "g.  nauka  o  ga- 
tunkach ziemi,  o  użytko- 
waniu ziemi. 

Gleoplasłyk  *g.  wykony wa- 
jący  wy]iukto  mapy  ziemi. 

Gieoplastyka  *g.  znajo- 
mość w\  żyn  1  nizin  zie- 
mi. 

Gieorgiki  ł.  poematy  opi- 
sowo-dydaktyczne,  opiewa- 
jące rolnictwo  i  gospodar- 
stwo wiejskie. 

Gieoskopja  *g.  obserwacje 
procesów  zwłaszcza  ciepl- 
nych ,  odbywających  się 
pod  powierzchnią  ziemi. 

Gieostatyka  *g.  nauka  i' 
równowadze  ci#ł  st.nłj^h. 

Gieotaktyzm  *a.  ruch  orga- 
nizmów spowodowany  przy- 
ciąganiem ziemi;  g.  dodatni. 
ruch  ku  środkowi  ziemi; 
g.  ujemny,  ruch  oddalający 
się  od  środka  ziemi. 

Gieotektonika  *g.  ob.  Gieo- 
logja. 

Gieołermiczny  *g.  tyczący 
się  ciepła  ziemi;  stopień  g., 
oznaczenie  głębokości  zie- 
mi, przy  której  temperatu- 
ra w  ziemi    podwyższa  się 

0  1°;  (mniej  więcej  co  80 
metrów). 

Gieotropizm  *g.  własność 
niektórych  pijdów  rośliny, 
iż  zwracają  się  w  kierunku 
prz3'ciągania  ziemi. 

Gieozofja  * g .  rozpatry- 
wanie kuli  ziemskiej  pod 
względem  filozoficznym,  f  !- 
lozufja  gieografji. 

Gierada  irt.  wyprawa  ślub- 
na kobieca;  statki,  naczynia 
domowe  a.  rzemieślnicze. 

Gierencja  »/.  przedsta>vi- 
eielstwo;  przeprowadzenie 
(sprawy). 

Gierent  /.  zarządca,  i)eł- 
nomocnik  handlowy,  prze- 
mysłowy a.  polityczny. 

Giermanisła  nt.  znawca 
języka,  prawa,  historji,  li- 
teratury nirmiockiej. 

Giermanizacja  ni.  narzu- 
canie niemczyzny,  niera- 
czenie. 

Giermanizator  ni.  dążący 
do  zniemczenia. 

Glermanizm  nł.  zwrot  mo- 
wy, właściwy  językowi  nie- 
mieckiemu, nżyty  w  innym 
języku. 

Giermanlzować  ni.  niem- 
czyć. 

Giermanofiisłwo  til.  zami- 
łowanie  wszystkiego, co  nie- 
mieckie. 

Giermanofobja  »^  wstręt 
do  Niemców,  niemczyzny, 
do  wszystkiego,  co  nie- 
mieckie. 

Giermanowie  t.  nazwa  przod- 
ków dzisiejszych  Niemców 

1  ludów  plemiennie  jra  po- 


krewnych; glermańskie  jeży- 
ki, języki  ludów  pochodzę- 
niagiermańskiego:  niemiec- 
ki (górny  i  dolny),  holen- 
derski; angielski,  fryzyjski; 
szwedzki,  duński,  norweski, 
islandzki. 

Giermek  ir(g.  noszący  o- 
rę'ż  za  rycerzem ;  mło  - 
dj;  szlachcic,  towarzyszący 
rycerzowi  na  wojnie;  w  sza- 
chach: laufer. 

Gierokomja  g.  pielęgnowa- 
nie i  l(H:zenie  starców. 

Gierować  «.  przycinać  li- 
stwę na  ramki  i  spajać  je 
w  winklach;  gierunek,  po-^ 
łączenie  pod  kątem  prostym 
dwóch  kawałków  drzewa 
ściętych  ukośnie. 

Gierydon  /.  stolik  okrągły 
o  jednej  nodze;  stolik  ką- 
towy (do  stawiania  w  ką- 
cie pokoju);  etażerka  do  c;;- 
kierków;  podnóże  na  lich- 
tarz, na  świeczniki. 

Gierylasi  h.  bandy  zbroj- 
ne, złożone  z  pasterzy  i 
kontrabandzistów,  toczące 
na  własną  rękę  wojnę  pod- 
jazdową; woln:  strzelcy  w 
Hiszpanji;  gierylasówka,  woj- 
na partyzancka;  partyzant- 
ka. 

Gieryłasz  r.  rodzaj  gry  w 
karty,  wi.st  bezatutowy. 

GiessIiUbler  n.  woda  ga- 
zowa naturalna  z  Giesshiibl 
(w  Czechach)  lub  na  jej 
podobieństwo  przyrządzo- 
na, służąca  za  przyjeniny 
i  zdrowy  napój. 

Giesł  ł.  ruih  członków 
ciała,  towarzyszący  mowie, 
a  często  zastępujący  ją, 
znak,  skinienie. 

Giestykulacja  t.  używanie 
giestów,  mimika. 

Giestykulować  ł.  używać 
giestów,  posiłkować  się  gie- 
stami  przy  rozmowie  (np. 
wymachiwaniem  rąk,  ru- 
chami figury). 

Gieszeft  n.  interes  nie- 
uczciwy, afera,  spekulacja, 
szacherka;  gleszefciarz  oh. 
Gieszefłman. 

Gieszeftman  n.  trudniący 
się  gieszeftami,  aferzysta, 
spekulant. 

Gieszpan  tri;g.  naczelnik 
komitetu  na  Węgrzech  i  w 
Siedmiogrodzie;  żupan. 

Giewer».  kołpak  żołnierski. 

Giezelszłyk  n.  robota  po- 
pisowa przy  wyzwoleniu 
na  czeladnika. 

Gifes  «.  miejsce  gdzie  się 
zaczyna  rękojeść  szpady. 

.  Gig  a.  bąk,  rodzaj  ło- 
dzi dwuwiosłowej;  powozik 
dwukołowy,  jednokonny,  o- 
t warty,  do  powożenia  sa- 
memu. ■" — 

Gigant  g.  bajeczny  ol- 
brzym. 

Gigantyczny  *g.  olbrzymi, 
imponujący  ogromem. 


Gigantyzm  —  Glosa 


Gigantyzm  *jr.  olbi-zymiość. 

GIgrI,  Gigerl  n.  niby  ele- 
gant, zwracający  uwagą  na 
siebie  ubiorem  przesadnie 
oryginalnym  i  aderzającyra 
zachowaniem   się;   modniś. 

Gigue  /.  (Uff)  stary  fran- 
cuski taniec  o  charakterze 
wesołym;  muzyka  do  nie- 
go; ostatnia  część  suity., 

Głldja  «.  dawniej  sto- 
warzyszenie, cech;  podział 
kupców  w  Rosji  na  dwie 
klasy:  wyższą  i  niższą,  sto- 
sownie do  wysokości  opła- 
ty za  prawo  handlu;  opłata 
za  prawo  handlu. 

Gilosze  /.  ozdoby  linijne 
wykonane  sposobem  ffi^oha- 
nicznym,  stanowiące  tło 
druku,  papierów  wartościo- 
wych, akcji  etc. 

Giloszowanie  /.  sztuka  ry- 
zowania ozdób  Unijnych  za 
pomocą  specjalnego  przy- 
rządu na  kamieniu"  lub  me- 
talu. 

Gilotyna  /.  przyrząd  do 
ścinania  głowy  skazanemu 
(od  imienia  wynalazcy  do- 
ktora Guillotin);  gllotynka, 
przyrządzik  do  obcinania 
łebków  cygar. 

Gilotynować  /.  ściąć  ska- 
zańca na  gilotynie;  giloty- 
nowanie obrad,  uchwała  obra- 
dujących, aby  zamknąć  o- 
brady  nad  jaką  sprawą,  gdy 
sie  przeciągają  zbyt  długo. 

Gilza  «.  [r.]  tutka  czyli 
rorka  z  cienkiej  bibułki  do 
wyrobu  papierosów;  tutka 
z  metalu  do  ładunków  bro- 
ni palnej;  obsada  do  bu- 
foru. 

Gininastyl(  g.  biegły  w  gim- 
nastyce, zwinny,  zręczny. 

Gimnastyka  g.  ćwiczenie 
siły  i  zręczności  za  pomo- 
cą odpowiednich  ruchów 
ciała;  gimnastykować,  ćwi- 
czyć, wyrabiać,  kształcić. 

Gimnazista,  Gimnazjalista, 
Gimnazjasta  nł.  uczeń  gim- 
nazjum. 

Gimnazjum  g.-ł.  średni 
zakład  naukowy ,  złożony 
z  6-ciu  do  9-ciu  klas,  da- 
jący wykształcenie  huma- 
nitarne i  przysposabiający 
do  uniwersytetu. 

Gimnosofisia  g.  mędrzec 
gardzący  dobrami  doczes- 
nemi,  wiodący  życie  asce- 
tyczne. 

Ginajkokracja  g.  panowa- 
nie kobiet  (szczeg.  w  epoce 
matrjarchatu). 

Gineceum  g.-l.  mieszka- 
nie kobiet  w  starożytnej 
Grecji. 

Ginekolog  *g.  lekarz  cho- 
rób kobiecych. 

Ginekologia  *g.  nauka  o 
chorobach  kobiecych 

Giocoso  w.  idiiukozo),  Glo- 
Joso,  w  tnui.  żartobliwie 
pieszczotliwie,  wesoło. 


Gipiura/  rodzaj  grubej  ko- 
ronki o  wydatnym  wypu- 
kłym deseniu;  hafty  ręcz- 
ne na  batyście. 

Gips  g.-l.  minerał,  siar- 
czan wapnia,  używany  jako 
materjał  budowlany,  przy 
wyrobie  papieru,  w  farbiar- 
stwie,  do  odlewów,  robót 
rzeźbiarskich  etc;  gipso- 
wać, gipsem  powlekać,  na- 
puszczać; nawozić  pole  gip- 
sem; zaprawiać  wino  gip- 
sem. 

GIpsatura  ni.  fignra  lub 
ozdoba  z  gipsu. 

Girandola  ta.  (ditrandolaj 
ognie  sztuczne  włoskie. 

Girant  o/>.  Żyrant. 

Girlanda^,  wieniec,  splot 
kwiatów  i  liści;  rysunek, 
ozdoba  w  kształcie  wieńca 
zamkniętego  lub  rozwar- 
tego. 

Giro  o>t.  Żyro. 

Giroskop  '  g .  przyrząd 
przekonywający,  że  podczas 
obrotu  wirowego  oś  obro- 
tu dąży  do  zachowania  po- 
łożenia niezmiennego  (jak 
w  bąku,  frydze). 

Giser  n.  pracownik  w  fa- 
bryce odlewów  metalowych; 
gisernia,  odlewnia,  fabryka 
odlewów  metalowych,  lej- 
nia. 

Gista  n.  miał  z  węgla  ka- 
miennego. 

Gitana  h.  (chitanaj  cygan- 
ka; taniec  hiszpańiski;  giła- 
no,  cygan. 

Gitara  h.  instioiment  mu- 
zyczny strunowy,  na  któ- 
rym gra  się  szczypiąc  stru- 
ny palcami. 

Giusło  n>,  (dżus(o)  ściśle 
(w  takt). 

Giwer  oh.  Giewer. 

Glacć-papier  J.  rodzaj  pa- 
pieru gładkiego,  kredowego. 

Glacis/.  (glastj  zewnętrz- 
na pochyłość  wałów  twier- 
dzy, zaki-ywająca  fortyfi- 
kację, stok. 

Glacjalny  ni.  lodowy;  do- 
tyczący lodu;  okres  g.,  czas, 
w  którym  lody  pokrywały 
przestrzeń  dziś  od  nich 
wolną,  okres  lodowy. 

Gladii  poena  A  kara  śmier- 
ci za  pomocą  miecza. 

Giadjator  ł.  w  staroż.  Rzy- 
mie szermierz ,  zapaśnik 
walczący  publicznie  na  are- 
nie cyrkowej  o  śmierć  lub 
życie. 

Glajcha  n.  doprowadzenie 
-każdopiętrowej  roboty  mu- 
larskiej do  równa  do  ukła- 
dania na  nich  belek. 

Glanek  ».  zwęźon.!  część 
podeszwy  między  obcasem 
a  zelówką. 

Glans  n.  połysk,  odblask, 
błyszczenie  się;  mieszani- 
na krochmalu  pszennego, 
boraksu,  gumy  ai-abskiej  i 
gliceryny  do  krochmalenia 


bielizny  przen.  świetnoźć; 
piękność,  szlachetność;  glan- 
tować,  nadawać  powierzch- 
nię gładką,  lśniącą;  glanso- 
wany,  gładki,  połyskliwy; 
słodki,  wymuskany. 

Glas  /.  sok  grzybowy, 
mięsny. 

Glasa/.  żagnot  kroclima- 
lony,  wyprasowany. 

Glaspapler  n.  papier  do 
polerowania  wyrobów  me- 
talowych. 

Glaubertka  tól,  siarczan 
sodu,  lekarstwo  o  gorzkim 
smaka  (od  imienia  chemi- 
ka Glaubera). 

Glaukoma  g.  jaskra  (nie- 
bezpieczna  choroba  oczn). 

Glaukonity  *g.  drobne  zia- 
renka złożone  z  krzemion- 
ki, tlenniku  żelaza  i  pota- 
żu w  glinie  i   marglu. 

Glazerunek  n.  połysk  na- 
dany malowidłu  przez  po- 
wleczenie farbą  przezro- 
czystą. 

Glazura  n.  lśniąca  szkli- 
sta powłoka,  szkliwo,  ema- 
Ija;  błyszcz  do  obuwia;  po- 
lewa cukrowa  do  wyroliów 
cukierniczych ;  glazurować, 
polewać  cukrem,  lukrować. 

Gleba  ł.  ziemia  orna, 
grunt  rodzajny,  rola;  to, 
z  czego  czerpią  żywność  i 
na  czym  się  rozwijają  bak- 
terje:  grunt  odżywczy,  po- 
dłoże. 

Glebae  adscriptus  ł.  przy- 
wiązany do  gruntu,  chłop 
poddany;  przen.  nie  mogą- 
cy wyjechać  z  powodu  obo- 
wiązków. 

Gleczer  n.  lodowiec,  ma- 
sa lodu  powstała  z  wiecz- 
nego śniega,  wskutek  ciś- 
nienia jego  mas  górskich 
na  dolne. 

Glejt  n.  list  bezpieczeń- 
stwa na  wolne  przejście, 
na  podróżowanie  a.  pobyt 
w  danej  miejscowości,  Ust 
żelazny;  orszak  zbrojny  od- 
prowadzający; glejtować,  za- 
bezpieczać glejtem,  odpro- 
wadzać w  orszaku  dla  oka- 
zania czci. 

Glejta  n.  minerał,  tlenek 
ołowiu,  masykot,  żółty  pro- 
szek, otrzymywany  przez 
ogrzewanie  ołowiu  na  po- 
wietrzu; służy  do  wyrobu 
szkła,  pokostu,  do  polew, 
na  wyroby  ceramiczne  i  t.d. 

Glewja  irł.  kopja,  spisa; 
glewijnik,  kopijnik. 

Gliceryna  ni.  ciecz  bez- 
barwna i  bezwonna,  gęsta, 
tłustawa,  smaku  słodkiego, 
otrzymywana  z  tłuszczu, 
nie  schnąca,  używana  jako 
kosmetyk  udelikatniający 
skórę  i  do  celów  technicz- 
nych. 

Glid  n.  rząd,  szereg. 

Glif  *g.  ukośne  rozszerze- 
nie muru  nad  oknami   dla 


światła,  lub  przy  drzwiach, 
dla  szerszego  wejścia. 

Glijewać  n.  rozpalać,  roz- 
żarzać wyroby  metalowe,  i 
następnie  powolnie  je  o- 
chładzać    dla  zmiękczenia. 

Glikogien  *g.  węglowodan, 
t.  j.  połączenia  węgla,  wo- 
dom i  tlenu,  wytwarzane  w 
wątrobie,  służące  za  ma- 
terjał do  jiracy  mięśni. 

Glikeaiczny  'g.  wtenz,  pe- 
wien roiJzaj  wiersza  (od  na- 
zwiska poety  greckiego). 

Glikoza  o4.  Glukoza. 

Gliptografja  *g.  opisanie 
kamieni  rzniętych,  figur. 

Gliptoteka  'g.  zbiór  rznię- 
tych kamieni  i  kruszców; 
ealerja  rzeźb,  posągów  i  t.  p. 

Gliptyka  g.  sztuka  rzeź- 
bienia, szczególnie  na  ka- 
mieniu. 

Glissando  ni.  grać  jakby 
ślizgając  palcem  po  klawi- 
szach. 

Gliwajn  &/>.  GlUhwein. 

Gl.  m.  a.  Glor.  mem  tkr. 
Gtoriosae  memoriae  ł.  sław- 
nej  pamięci. 

Glob  ł.  kula;  kala  ziem- 
ska; klosz  do  lampy,  mają- 
cy kształt  kuli. 

Giobe-trołter  a.  (globlrotUrj 
dosl.  wydeptujący  całą  ku- 
lę ziemską:  żartobliwa  na- 
zwa dawana  turystom,'  u- 
stawicznie  podróżującym  po 
całym  świecie. 

tilobigieryna  ni .  rodzaj 
otwomic  ( korzenionóżek ) 
morskich. 

Globulina  nł.  gałecznik, 
ciało  białkowate,  czerwone, 
znajdujące  się  w  krążkach 
krwi. 

Globus  ł.  kula  przedsta- 
wiająca kulę  ziemską  z  obra- 
zem lądów  i  mórz  na  niej; 
g.  niebieski,  takaż  kula, 
przedstawiająca  firmameiit 
z  gwiazdami  i  konstela- 
cjami. 

Gloria  in  excelsis  Deo  Ł 
chwała  Panu  na  wysokości. 

Gloria  yirtutem  tamguam 
yeram  habebit  ł.  sława  jak 
cień  idzie  za  cnotą. 

Gloriosae  memoriae  i.  prze- 
sławnej pamięci 

Glorja  ł.  chwała,  świet- 
ność ,  wspaniałość ;  część, 
Mszy  Św.,  zwana  hymnem 
Anielskim;  aureola;  obwód' 
ka  promienista  naokoło  gło-' 
wy  świętych    w    obrazacli. 

Glorjeta/.  altana  na  wznie 
sieniu  z  pięknym  wido- 
kiem. 

Glorjola  /.  sława,  rc-zjłos 
aureola. 

Gloryfikacja  ł.  uwie.iie 
nie,  oddawanie  chwały. 

Gloryfikować  i.  sławić,  wy 
chwaląc. 

Glosa  g.  [iri.]  przekła< 
wyrazu  lub  wyrażenia  wy 
pisany     między    wyrażam 


69 


Glosarjusz  —  Gradivas 


tekstu  obcego  w  dawnych 
rękopisach;  objaśnienie,  ko- 
mentarz; rodzaj  wzniosłych 
utworów  poetyckich. 

Glosarjusz  t.  słownik  obja- 
śniający tekst;    zbiór   glos. 

Glosator  ł.  obja.śniacz  wy- 
razów. 

Glosolaija  *g.  mówienie  w 
stanie  hyjjnotycznym  języ- 
kami sobie  nieznanemi. 

Glosologja,  Glot(t)olog)a  "g. 
nauka  o  językach,  lingwi- 
styka, językoznawstwo. 

GlUhweln  «.  wino  gorące 
gotowane  z  korzeniami. 

Glukoza  *g.  cukier  grono- 
wy, znajdujący  się  w  soku 
roślinnym  i  w  słodkich  o- 
wocach. 

Gluten  t.  ciało  klejowate 
o  obfitej  zawartości  białka, 
dające  się  wydzielić  z  na- 
sion. 

Głagollca  [r.]  najdawniej- 
sze pismo  st.łrosłowiań.skie. 

Gmach  n.  wielka  budowla; 
pTzen.  ogrom,  wielka  ilość. 

Gmina  n.  jednostka  auto- 
nomiczna zarządzana  przez 
wójta. 

Gnejs  «.  skała  zbliżona 
składem  do  granitu,  mają- 
ca budowę  łupkową;  skała 
złożona  ze  szpatu  polnego, 
kwarcu  i  miki,  stanowi 
główną  część  składową  gór 
pierwotnych. 

Gnom  /.  (?)  bajeczna  is- 
tota nadprzyrodzona,  duch 
siemny  i  górski;  maleńki 
iai'zełek  sti-zegący  ukry- 
ych  pod  ziemią  skarbów; 
krasnoludek,  kobold. 

Gnom  g.  epigramat,  zawie- 
•ający  myśl  głęboką;  zdanie 
lankowe  krótko  wyrażone; 
)rzypowieść. 

Gnomlczna  g.  poezja,  poe- 
;ja  złożona  z  krótkich  zdań 

sentencji. 

Gnomik  g.  autor  przysłów 

sentencji. 

Gnomon  g.  przyrząd  uży- 
wany przez  astronomów  sta- 
ożytnych  do  oznaczenia 
fysokości  -i  zboczeń  ciał 
niebieskich;  zegar  słoneoz- 
y,  kompas. 

Gnomonika  g.  sztuka  ro- 
ienia  zegarów  słoneoz  - 
.ych. 

GflOtis  g.   fgnozisj   pozna- 

ie  prawd  religijnych. 
'I   Gnostycy  g.  sekta  szero- 
[1  o  rozpowszechniona  w  2-im 
'I',  po  N.  Chr.,  której  zwo- 
*  jnnicy,  gnostycy,  uważali 

m  świat  materjalny  i  grze- 

zny  za  utwór  niższego  bó- 
'   twa,  demiurga  czyli  budo- 

'niczego  wszechświata,  sie- 
'   ie   zaś   za   tymczasowych 

iewolnikćw  owego  domiur- 
'^''  a,  mając  nadzieję  wyzwo- 

ć  się  z  pomocą  tej  cząst- 
^  i  SHy  boskiej,  która  się 
^   ^iata,    a    mianov-icie   im 


dostała  w  udziale;  od  zba- 
wienia odsądzali  wszyst- 
kich, nie  dzielących  ich 
zaciekań  i  poglądów. 

Gnosłycyzm  *g.  nauka  gno- 
styków  o  objawieniu  i  ta- 
jemnicach boskich. 

Gnozymachowle  g.  sekta 
chrześcijańska  z  VII  w.  po 
Chr.  odrzucająca  dogmaty. 

Gnołhi  se  auton  g.  znaj 
samego  siebie. 

Gnoza  g.'  poznanie  Boga 
rozumowe,  kontemplacyjne. 

Gnyk  n.,  Onykowa  kość, 
kość  leżąca  między  języ- 
kiem a  krtanią,  kość  pod- 
językowa. 

Gnyp  ob.  Knyp. 

Go-bang,  japońska  gra  kom- 
binacyjna dwa  lub  czte- 
ro osobowa  (wygrywa  ten 
gracz,  który  na  wspólnej 
tablicy  o  256  polach  pierw- 
szy tak  posunie  swoich  5 
kamieni,  że  utworzą  figurę 
symetryczną:  krzyż  a.  11- 
nję  prostą). 

Gobeliny  /.  cenne  kobier- 
ce, tkane  ręcznie  w  kros- 
nach, naśladujące  do  złu- 
dzenia malowidła. 

Gocki  ob.  Gotycki. 

Goddamn!  a.  (goddem)  Bo- 
że mię  starz!  (klątwa  an- 
gielska). 

God  save  the  king  (Queen) 
a.  (god  sew  tS  kinj  Boże, 
cluroń  króla  (królowę}^po- 
czątek  narodowego  hymnu 
angielskiego. 

Goec}a  g.  czarodziejstwo 
z  pomocą  złych  duchów. 

Goeletta  /.  mały  statek 
trójmasztowy  zawierający 
50  do  100  tonn. 

GoJry  /.  ob.  Wafle. 

Gogiel-mogiel  ob.  Kogiel- 
mogiel. 

Gog  i  Magog  htbr.  w  pro- 
roctwach Ezechjela:  książę 
i  jego  naród  mający  wkro- 
czyć do  Palestyny  i  wytę- 
pi! Izraela;  w  Apokalip- 
sie: narody  mające  powstać 
przeciw  Chrystusowi,  gdy 
przyjdzie  ponownie;  pnen. 
iron.  wróg  straszliwy  ale 
urojony. 

Ciogo,  laluś  wyrouskany, 
bezmyślny,  strojniś,  fircyk. 

Gograbla,  Gograf  n.  daw- 
niej sędzia  powiatowy. 

Goj,  Goim  hebr.  nazwa 
dawana  przez  żydów  inno- 
wiercom. 

Goldkrem  ob.  Cold-cream. 

Goldwałer  n.  wódka  gdań- 
ska słodka  na  anyżu  i  kmi- 
nie z  pływająoemi  listecz- 
kami złota  malarskiego. 

Golf  w,  gra  dwa  lub  czte- 
ro-osobowa,  polegająca  na 
tym,  żeby  najmniejszą  licz- 
bą uderzeń  clubem  przepę- 
dzić piłką  kauczukową  przeg 
9  lub  18  dołków  w  ziemi 
wygrzebanych  w  odległości 


około  10<)  metrów  jeden 
od  diTigiego,  na  gruncie  u- 
rozmaiconym  przeszkodami. 

Golf  w.  zatoka  morska. 

Golfstream  a.  prąd  zato- 
kowy, ciepły  prąd  morski 
wypływający  z  zatoki  Me- 
ksykańskiej i  oblewający 
zachodnio  brzegi  Europy. 

Golgota  chald.  (miejsce  tru- 
pich głów)  wzgórze,  na 
którym  ukrzyżowano  Chry- 
stusa Pana;  przen.  męczeń- 
stwo. 

Golirdoża  10.  ob.  Goijard. 

Goijard,  Golirdoża  ip.  aktor 
wędrowny  w  wiekach  śred- 
nich. 

Goijat  hebr.  olbrzymi  Fi- 
listyn, pokonany  przez  Da- 
wida; przen.  olbrzym;  iart. 
ten,  co  nic  nie   ma,  golec. 

Goikondy  skarby,  nieprze- 
brane bogactwa. 

Gomfolit  *g.  rodzaj  skały 
okruchowej:  zlepieniec  róż- 
norodny. 

Gonagra  *g.  reumatyzm 
stawu  kolanowego. 

Gondola  w.  płaska,  długa, 
wazka  łódź  do  przejażdżki 
po  kanałach  Wenecji. 

Gondoljer  w.  przewoźnik 
na  gondoli. 

Gondoijera  w.  pieśń  wio- 
ślarzy weneckich. 

Gonfalonjer  te .  chorąży 
niosący  sztandar;  tytuł  pre- 
zydenta niektórych  daw. 
drobnych  rzeczypospolityoh 
we  Włoszech. 

Gong,  Gongong,  nai'zędzie 
muzyczne  Indusów  i  Chiń- 
czyków w  kształcie  tale- 
rza; ob.  Tam-tam. 

Gongoryzm  «/.  styl  ciem- 
ny, zawiły  (od  nazw.  poe- 
ty hiszp.  Gongora  w  XVI 
wieku). 

Gonjometr  *g.  narzędzie 
do  mierzenia  kątów  w  kry- 
ształach,  kątomierz. 

Gonokoki  *g.  drobnoustro- 
je w  ropie  wenerycznej. 

Gontyna  ob.  Kontyna. 

Good  bye  a.  fgud  baj)  żyj 
szczęśliwie,  miej  się  do- 
brze (słowa  pożegnania). 

Goplana,  gatunek  skoru- 
piaka; mit.  (u  Polan  staroż.) 
boginka  wodna,  rusałka  (od 
nazw.  jeziora  Gopło). 

Gordon,  Gordon-ceter  a.  se- 
ter  wysokiej  rasy,  o  du- 
żych zaletach  (od  nazw. 
Anglika  Gordon). 

Gordyjski  węzeł,  węzeł  nie- 
rozerwalny (rozcięty  mie- 
czem przez  Aleksandra  W.); 
przen.  rzecz  zawiła,  kwestja 
trudna  do  rozwiązania;  roz- 
ciąć w.  g,,  szybko  i  ener- 
gicznie rozstrzygać  jakąś 
trudność  (od  imienia  króla 
frygijskiego  Gordjusza). 

Gorgony  g.  w  milol.  grec- 
kiej trzy  potworne  komety 
z  .vężami  na  głowie,  któ" 


rych  widok  przemieniał  w 
kamień;  głowa  Gorgony,  sym- 
bol okropiiuści,  zgrozy. 

Gorgończyk,  łatwo  zmienia- 
jący swoje  przekonania. 

Gorj  /.  szyja  i  piersi  ko- 
biece; ubranie  piersi;  część 
koszuli  okrywają<;a  pier.^^; 
do  gorsu,  z  wycięciem  obna- 
żającym szyję  i  część  piersi; 
żart.  w  odzieży  rannej,  do- 
mowej; gorsować  się,  ubie- 
rać się  do  gorsu;  przen.  u- 
łwór  mocno  wygorsowany, 
niemoralny,  jaskrawię  ma- 
lujący stosunki   płciowe. 

Gorset  /.  rodzaj  stanika 
obcisłego  z  fiszbinami;  sta- 
nik wieśniaczy  strojny,  bez 
rękawów,  sznurowany. 

Goryl  oh .  Anłhropopithe- 
cus. 

Gotyk  śrł.  styl  gotycki; 
budowla  w  stylu  gotyckim; 
pismo  gotyckie;  gotyckie  li- 
tery, pismo  staro  -  niemiec- 
kie, łamane,  ozdabiane  za- 
krętami; gotycki  język,  naj- 
starsza odrośl  języków  gier- 
mańskich;  g.  styl,  styl  ostro- 
łukowy ,  spcsób  budowa  - 
nia  odznaczający  się  wy- 
smukłością  .forin,  szpicza- 
stością  łuków,  koronkową 
delikatnością  ozdób,  wyso- 
kiemi  kolumnami  i  lasko- 
waniem. 

Gotyzm  nt.  charakter  i  kie- 
runek gotycki 

Gourmand  /.  (gumiu")  ob- 
żartuch, łakotniś. 

Gouache  /.  ob.  Gwasz. 

Graai  ob.  Grał. 

Graca  n.  narzędzie  do 
skrobania,  do  oczyszcza- 
nia powierzchni  (ziemi, 
ściany)  do  kopania,  do  roz- 
rabiania wapna,  do  wygar- 
niania z  pieca;  skrzynia  do 
lasowania  wapna. 

Gracioso  tv.  wdzięcznie; 
gracjozny,  powabny, wdzięcz- 
ny, powabny,  dystyngowa- 
ny. 

Gracja  1.  bogini  wdzięku; 
wdzięk,  powab;  chleb  ła- 
skawy wysłużony  po  la- 
tach pracy. 

GracjaJIsta,  Gracjonalista  »?. 
oficjalista  na  dworach  wiel- 
kich panów,  otrzymujący 
za  wieloletnią  pracę  doży- 
wotnie utrzymanie  na  sta- 
rość. 

Grad  n.  stopień;  na  g., 
S|iojonie  dwóch  desek  za- 
pumocą  wpuszczenia  jednej 
deski  w  żłobek  drugiej. 

Gradacja  t.  stopniowe  pod- 
wyższanie; stopniowe  wzno- 
szenie się  od  pojęć  ciaś- 
niejszych  do  ogólniejszych 
i  wyższych,  lub  odwrotnie; 
stopniowanie. 

Gradathn  1.  stopniowo. 

Gradevole,  Gradiłamenłe  w. 
z  wdziękiem. 

Gradiyus  /.  dost.  kroczący 


Gradjent  —  Grek 


70 


(po  trupach)  —  przydomek 
Marsa,  bożka  wojny. 

Gradjent  a.  różnica  stanu 
barometrycznego  w  dwu 
miejscach  oddalonych  od 
siebie  o  jednostkę  odległo- 
ści (np.  o  stopień  równika). 

Gradjerować  ».  czyścić  sól 
z  wody  słonej;  gradjernia, 
tężnia. 

Graduale,  Gratfuał  ifrl.  część 
Mszy  Św.,  następująca  po 
Epistole. 

Graduować  ni.  nadawać  sto- 
pień naukowy  akademicki. 

Gradus  1.  stopień;  podwyż- 
szenie, na  którym  stoi-  stół 
i  krzesło  dla  nauczyciela, 
dla  sędziego;  stopień  baro- 
metru, termometru,  arco- 
metru  i  t.  p.;  g.  ad  Parnas- 
sum,  stopień  do  Parnasu: 
nazwa  podręcznika  łaciń- 
.skiego  do  ćwiczeń  wersy- 
fikacyjnych;  tytuł  wpraw 
muzycznych. 

Gradyw  ob.  Gradivus. 

Graeca  1.  (greka)  greckie 
dzieła  lub  pisma. 

Graeca  fides  nulla  ffdes  ł. 
grecka  wi6rność,żadna  wier- 
ność. 

Graecum  est  non  legitur  i. 
dost.  to  po  grecku,  to  nie- 
czytelne; Tprzen.  stosuje  się 
do  wszelkiej  kwestji  nie- 
znanej lub  lekceważonej. 

Graf  «.  hrabia;  grafina, 
grafini  hrabina. 

Graffito  w.  nazwa  niektó- 
rych napisów,  odkopanych 
w  Pompei,  w  Rzymie,  po- 
robionych na  murach  w 
starożytności  przez  próż- 
niaków, żaków  i  t.  p. 

Graficzny  g.  przedstawio- 
ny za  pomocą  rysunku, 
djagramu  (rachunek,  wy- 
kaz, dowodzenie). 

Grafika  g .  oddawanie 
brzmień  językowych  za  po- 
mocą znaków  przyjętych 
(liter);  sztuka  pisania  i  ry- 
sowania; specjalna  znajo- 
mość pisma  dyplomatycz- 
nego; ogół  liter  właściwych 
jakiemu  językowi,  a.  wy- 
tworzonych i  używanych 
przez  jakiego  autora. 

Grafit  *g.  rodzaj  węgla, 
minerał  miękki,  barwy  sza- 
rawo -  czarnej,  połyskliwy, 
używa  się  do  wyrobu  ołów- 
ków, tyglów  ogniotrwałych 
i  t.  d. 

Grafjon  y.  narzędzie  ry- 
sunkowe napuszczane  tu- 
szem do  kreślenia  linji. 

Grafka  *g.  pręcik,  pałecz- 
ka, ołówek  do  pisania,  kre- 
ślenia, do  wskazywania  li- 
ter przy  czytaniu. 

Grafofon   *g.  oh.  Fonograf. 

Grafologja  *g.  sztuka  roz- 
poznawania charakteru  i 
skłonności  człowieka  z  je- 
go pisma. 

Grafoman   *g.  ten,  co  ma 


manję  pisania  utworów  li- 
terackich, nie  posiadając 
talentu;  lichy  autor. 

Grafomania  *g.  manja  pi- 
sania. 

Grafometr  *g.  półkole  mo- 
siężne z  lunetą,  podzielone 
na  180  stopni  do  mierze- 
nia kątów. 

Grain  de  beauti  /.  {gr(  dd 
hoie)  pieprzyk,  plamka  ma- 
ła, czarna  na  skórze,  zna- 
mię. 

Grajcar  1.  ob.  Krajcar;  2. 
narzędzie  do  wydobywania 
rzeczy  uwięzłych;  grajcarek 
korkociąg  oi.Trybuszon;prz«K. 
pasemko  (włosów,  nici  it.p.) 
tworzące  linję  spiralną;  lok, 
pejs. 

Grajziemia  72,  sklepik  z  mą- 
ką i  krupami. 

Grał  a.  Graal  św.  irl.  [/.] 
kosztowne  naczynie  z  dro- 
giego kamienia  (szmara- 
gdu), z  którego  Chrystus 
miał  spożywać  Wieczerzę 
Św.,  i  w  którą  Św.  Józef 
z  Arymatei  zebrał  krew 
Ukrzyżowanego. 

Gram  g.  [/.]  jednostka  wa- 
gi systemu  metrycznego, 
ciężar  jednego  centymetra 
sześciennego  wody  dysty- 
lo^nej  przy  4"  ciepła  = 
prawie  '/„  łuta. 

Gramatylo  g.  nauka  o 
właściwościach  języka;  zbiór 
prawideł,  wskazówek,  doty- 
czących języka;  nauka  języ- 
ka, nauka  poprawnego  mó- 
wienia i  pisania;  druga  kla- 
sa w  daw.  szkołach;  g.  mu- 
zyki, początek  teorji  muzycz- 
nej. 

Gramofon  *g.  ob.  Fonograf. 

Gran  1.  waga  aptekarska 
'/lo  skrupułu. 

iśranat  irł.  minerał,  któ- 
rego odmiana  barwy  ciem- 
no-czerwonej,  przejrzysta, 
używana  bywa  do  wyrobów 
jubilerskich;  paciorek,  o- 
zdoba  z  granatu;  pocisk 
ręczny  a.  armatni  napeł- 
niony materją  wybuchową, 
pękający  po  wyrzuceniu; 
drzewo  południowe  z  owo- 
cem podobnym  do  jabłek; 
koliT  ciemno-niebieski. 

Grand  h.  magnat  hiszpań- 
ski. 

Granda  /.  na  dużą  skdię; 
na  grandę,  z  zamiarem  o- 
szukania. 

Grandę  (la)  passion  do  sa 
vie  /.  (la  gr(i"d  pasją  d'sa 
irij  wielka  namiętność  je- 
go życia  największa  jego 
namiętność. 

Grandezza  tr.  wielkopań- 
skie  obejście  i  powaga , 
duma. 

Grandioso  ir.  wzniosie, 
wspaniale. 

Grand  monde  /.  (gra"  mąd) 
wielki     świat ,    arystotra  - 


Grand  telgneur  /.  (^o*  te- 
ijorj  wielki  pan. 

Grangarda  /.  silny  poste- 
runek wojskowy  ustawiony 
w  punktach  strategicznych. 

Granit  nt.  skała  składają- 
ca się  ze  spatu  polnego, 
kwarcu  i  miki,  używana 
do  brukowania  alie  i  do 
budowli. 

Granito  te.  rodzaj  lodów 
niezupełnie    domrożonych. 

Grankulka  a.  Grandkulka  n. 
kulka  do  strzelby  myśliw- 
skiej większa  od  loftki. 

Granulacja  »<.  ziarniste  gm- 
czołki  na  wewnętrznej  stro- 
nie powiek  i  na  gojących 
się  ranach,  ziarnina. 

Granulować  ni.  nadawać 
metalowi  kształt  małych 
ziarnek  przez  stopienie  go 
i  powolne  wy  ewanie  z  wy- 
sokości do  zimnej  wody;  po- 
krywać się  ziarniną  (o  ra- 
nach). 

Granum  salis  ł.  dotl.  bry- 
łeczka  soli:  odrobina  nie- 
dowierzania; oh.  Cuffl  grano 
sails. 

Grapa  n.  (?)  grzbiet  ska- 
listy, turnia;  urwisko,  usy- 
pisko; parów. 

Grapłolit  *g.  odcisk  skamie- 
niały zaginionych  polipów. 

Grasant  t.  łupieżca,  gra- 
bieżca. 

Grasować  1.  szerzyć  się, 
panować  (o  chorobach);  włó- 
czyć się,  nawiedzać  często, 
przebywać  w  jakiej  miej- 
scowości w;  celu    grabieży. 

Grassejo*wać  /.  wymawiać 
dźwięk  r  jak  Paryżanin. 

Gratia  gratiam  parit  1.  przy- 
chylność wzbudza  przy  - 
chylność. 

Gratias  ago!  t.  dzięki! 

Gratis  ł.  bezpłatnie,  dar- 
mo; grałysowy,  bezpłatny, 
dany   darmo. 

Gratuar  /.  nóż  do  zeskro- 
bywania  farby  ze  szkła  a. 
porcelany;  nóż  szewcki  do 
krajania  skór,  krawalnik. 

Gratulacja  /.  powinszowa- 
nie, życzenie. 

Gratulanł  1.  składający  ży- 
czenia. 

Gratulować  t.  składać  ży- 
czenia. 

Gratyfikacja  ł.  oddzielne 
wynagrodzenie  pieniężne  u- 
dzielane  pracownikom  przez 
pracodawcę,  podarek. 

Grau,  teurer  Freund,  ist 
jede  Theorie,  aber  grUn  ist 
des  Lebens  goldener  Baum  ». 
dost.  siwa  (=  stara),  drogi 
przyjacielu,  jest  każda  teo- 
rja,  ale  zieleni  się  (młodo- 
ścią) złote  drzewo  życia 
(z  dramatu  Faust,  Goethe- 
go): teoi"ja  nie  zdoła  prze- 
widzieć wszystkiego ,  co 
fala  życia  przynosi. 

Grauwaka  n.  szarowaka, 
szarogłaz,  miękka  odmiana 


enia; 
e;  u-j 

Ktyfl 
>wać,^ 


bazaltu,   oarwy  szarozieló- 
nawej. 

Graye  tr.  poważnie. 

Grayiora  quae4am  nint  re- 
media pericHlis  1.  irodki  za- 
pobiegawcze są  nieraz  cięi- 
8ze  niż  niebezpieczeństwo. 

Grayissime  w.  z  wielką 
powagą,  serjo  (w  muzyce). 

Grayistifflum  esł  Imperiwa 
eoflsuetudinit  t.  najcięższem 
jest  panowanie  przyzwy- 
czajenia. 

Grawamlna  t.  jtrawne  skar- 
gi, oskarżenia,  zażalenia; 
okoliczności  obciążające;  u- 
cisk,  uciemiężenie 

Grawer  /.  rytownik,  sr' 
charz;  grawerować  ob. 
wirować. 

Grawirować  n.  rytować, 
wykonywać  rysunki  wklę- 
słe lub  wypukłe  na  kości, 
kamieniu,  metalu,  szkle 
i  t.  p. 

Grawitacja  nł.  sita  ciąże- 
nia, siła  wzajemnego  przy- 
ciągania ciał. 

Grawitować  ni.  ciążyć  ku 
czemu  a.  ku  komu;  na- 
stręczać się  stale  towarzy 
szeniem.  usługami. 

Grawlura  /.  stalorj-t,  mie- 
dzioryt, rycina,  sztych. 

Grazioso  tr .  w  muz . 
wdzięcznie,  mile. 

Grażdanka  r.  abecadło  (li- 
tery) rosyjskie. 

Great  attraction  a.  (grtt 
atrekszenj  główny  powab, 
główna  przynęta. 

Grecyzm  ni.  zwrot  mowy, 
właściwy  językowi  grec- 
kiemu. 

Greenback  a .  ( qrinhak  i 
dosl.  zielony  grzbiet:  bank- 
not amerykański  od  1  do 
lOuO  dolarów. 

Greffier  /.  pisarz  sądowy. 

Gregaryny  ni.  mikroskopij- 
ne pasorzyty,  żyjące  w  prze- 
wodzie pokarmowym  i  we- 
wnętrznych organach  zwie- 
rząt i  człowieka,  a  także 
«e  włosach  ludzkich. 

Gregorjanizm  nł.  wyznanie 
ormiano-gregorjańskie. 

Gregorjańska  A^woda,  woHa 
z  domie.'.zki\  wina.  soli 
popiołu,  do  poświęcenia  ko- 
ścioła (od  imienia  Grzegorz). 

GregorjaAskie  ni.  wyzna- 
nie, wyznawane  przez  jedną> 
z  sekt  ormiańskich  (od 
mienia  <>rzegorz). 

Gregorjański  ni.  kalendarz, 
kalendarz,  poprawiony  przer 
Papieża  Grsegorza  X1]I  rJ 
1532.  t.  zw.  nuwetro  stylu.' 

Gregorjański  ni.  śpiew,  po- 
ważny śpiew  kościelny  jed- 
nogłosowy, nie  oznaczeń; 
ścisłym  taktem  (od  PapieM 
Grzegorza  I  w  VI   wiekn)i 

Grek  /.  mieszkaniec  '"ir* 
cji;  gcacz  szachrując;!-  ii 
grze  karcianej;  rubasznie 
głupiec,  człowiek   naiwn; 


ar 

i 


71 


Grekounita  —  Gwardja 


Grekounita  oh.  Unita. 
Grelołka/.  f  rtindzelka  iiti- 

towa. 

Gremjał  t.  chusta  z  tegoż 
inatei'jiihi  co  ornat,  do  przy- 
fei"}'oia  kolan  biskupa,  kie- 
iy  sii^dzi  na  tronie  pód- 
;zas  lelebry. 

Gremjum  /.  grono,  ogół, 
coniplot;  ogół  osób  wyda- 
ącycb  sąd;  grem]alny,  wspól- 
ly,  tąrzny. 

Grempla  n.  szczotka  dru- 
ciana (!')  czesania  wołny; 
iremplować.  grem))!i\  wełntj, 
gesaO;  gremplowanie,  pro- 
towanie,  równanie  gromp- 
ą  włókien  wełny  i  ba- 
.•ełny. 

Grenadjer  /.  żołnierz  wy- 
orowycli  oddziałów  pie- 
lioty;  przen.  człowiek  tęgi 

wysoki. 

Grenadyna  /.  tkanina  pół- 
idwabna  ażurowa. 

Gries  ».  oh.  Grys. 

Grlsaille  /.  (grńaj)    malo- 

anii'  dwiema  farbami:  jas- 
ąi  t^iemną;  gatunek  lekkiej 
^dwabnej  tkaniny  z  przę- 
jy  jasnej  i  ciemnej. 

Grober  Unfug  n.  zakłóce- 
ie  iiorządku  publicznego, 
)okiijności  publicznej;  nie- 

•zyzwoitość. 

Grocernia  a.  sklep  w  Atu^- 

ce  z  różnemi    towarami. 

GrodenapI  ob.  Gros  de  Na- 

>s. 

Grodetur  ob.  Gros  de  Tours. 

Grog,  Grok  a.  napój  z  go- 

cej  wody,  ai"aku  i  cukru. 

Groom  a.  (grunt)  mały  !o- 

j,  chłopak    towarzyszący 

ństwu  w  przejażdżce  kon- 

j- 

Gios  n.   dwanaście   tuzi- 

w;  grosista,  kupiec   łiur- 

-y- 

Gros  d'armee  /.   (gro  dar- 

I  główna  czfjśó  arraji. 
Gros  de    Naples  f.   gruba 
I  wab  II  a  tkanina. 
Gros  de  Tours  /.  gatunek 
;żkiej  raaterji   jedwabnej 
Tours  we  Francji. 
Gros-grain  /.  (grn-gr()  ro- 
aj    c.iijżkiej     materji    je- 
•abnej  z    lekkiemi    prąż- 
mi  wzdłuż. 

Grosso  modo  v.  z  gruba, 
;ibo  krajane  lub  tłuczone 

przepisach). 
Gross  -  polnische   Agiłation 

agitacja  wtzechpolska. 

Grosular  «.  mina,   granat 

ilonawy. 

Groł  «.  (?)  żeleźce,  ostrze 

oczni  a.  strzały;  oszczep, 

zała,  włócznia;  dzida,  spi- 

chorągiew;    przen.  cios, 

Grota  ic.  jaskinia  w  ska- 
.  w  górze,  pieczara;  jas- 
lia  sztuczna  jako  cieko- 
wa. 

Grotesk/,  rodzaj  czcionek 
ikarskich,  druk  grubszy 


i  czarniejszy  tej  samej  co 
w  tekScio  wysokości;  ob. 
Grotesque. 

Groteska  polka,  polka-ma- 
zurka  (taniec  i  muzyka  do 
niego). 

Grotesque  /.  (.grotesk)  dzi- 
waczny; groteski,  arabeski, 
ozdoby  fantastyczne  dzi- 
wacznych kształtów;  grotes- 
kowy, dziwaczny,  karykatu- 
ralny. 

Gruber  n.  rodzaj  bron  cięż- 
kich, używanych  na  wios- 
nę zamiast  pługa  pod  ja- 
rzyny. 

Grum  ob.  Groom. 

Grilnder  n.  ob.  Grynder. 

Grundrys  ».  rysunek  tech- 
niczny przedmiotu  widzia- 
nego z  góry,  albo  jakby 
przeciętego  płaszczyzną  po- 
ziomą, rzut  poziomy,  plan. 

Grundwaga  n  deska  trój- 
kątna, z  której  wierzchołka 
zwiesza  się  sznurek  z  cię- 
żarkiem na  końcu,  używa- 
na przez  cieśli  i  mularzów 
do  oznaczania  linji  pozio- 
mej. 

Grunt  ».  ziemia  rodzajna, 
orna,  gleba,  rola;  powierzch- 
nia zjemi;  miejsce;  własna 
ziemia';  twardy  pokład  zie- 
mi, na  którym  buduje  się 
fundament  domu;  punkt  o- 
parcia,  podstawa,  zasada; 
dno,  spód  rzeki;  fundament; 
tło;  przyczyna,  powód;  grun- 
tować, opierać,  zasadzać;  u- 
twierdzać ;  badać ,  docho- 
dzić czego;  zgłębiać,  szukać 
gruntu,  dna;  w  malarstwie, 
pierwszym  kolorom  nakła- 
dać, dawać  tło;  gruntowny, 
mocny,  masywny;  zasadni- 
czy, podstawowy;  głęboki, 
dokładny;  sumienny. 

Gruntpal  n.  pal  wbity  w 
rzekę  pod  most. 

Grupa  «.  zestawienie,  uło- 
żenie przedmiotów  lub  osób 
w  jakąś  całość;  dział;  gro- 
no; układ,  malownicze  ze- 
stawienie; stronnictwo;  gru- 
pować, układać,  ustawiać  w 
grupy,  dobierać;  segrego- 
wać. 

Gruppetto  ic.  w  muzyce 
znak  e«  umieszczony  nad 
nutą,  ozdobnik  muzyczny, 
składający  się  z  grupy  4 
małych  nutek:  nuty  wyż- 
szej, głównej,  niższej  i  wyż- 
szej. 

Gryf  g.-l.  bajeczny  ptak: 
lew  z  głową,  dziobem  i  skrzy- 
dłami orła,  z  uszami  ko- 
nia; nazwa  herbu;  g.#.  ręko- 
jeść, rączka,  ujęcie;  nuty 
podwójne  brane  smyczkiem 
na  2  strunach;  szpon,  pa- 
zur. 

Gryfel  ».  rysik  do  pisania 
na  tabliczkach. 

Gryfon  /.  ozdoba  archi- 
tektoniczna w  kształcie 
gryfa. 


Oryft  n.  skrzynia  inspek- 
towa. 

Grymas  /.  dąs,  skrzywie- 
nie twarzy  dla  wyrażenia 
niechęci,  niesmaku  lub  nie- 
zadowolenia; nieuzasadnio- 
ne niezadowolenie;  kaprys, 
zachcianka. 

Grynder  «.  nieuczciwy  spe- 
kulant, zakładający  niei)ew- 
ne  albo  fikcyjne  przedsię- 
biorstwo akcyjne,  aby  roz- 
przedać jego  akcje,  podno- 
sząc ich  kurs  sztucznie. 

Grynszpan  n.  octan  miedzi 
zielonego  koloni  (trucizna), 
farba  zielona. 

Grypa  /.  choroba  epide- 
miczna, phjtiwiająca  się  sil- 
ną gorączką,  bólem  wszyst- 
kich członków,  katarem  i 
kaszlem;  influenza. 

Grys  ».  mąka  pszenna 
poślednia;  grysik,  drobniut- 
Ja  kaszka  pszenna. 

Gryzetka  /.  szwaczka,  mo- 
dystka  i  t.  p.,  utrzymująca 
stosunek  miłosny  ze  stu- 
dentem, artystą  i  t.  p. 

Gschnas  n.  (gsznas)  wesoła 
zabawa  w  knajpach  wiedeń- 
skich. 

Guano  peruic.  [h.]  nawóz 
z  odchodów  ptaków  mor- 
skich. 

Guarana,  odwai-  z  owoców 
paulinji,  używany  jako  śro- 
dek leczniczy  przeciw  mi- 
grenie (od  nazwy  plemie- 
nia w  Ameryce  Południo- 
wej). 

Guarda  e  passa  tu.  spoj- 
rzyj i  omiń. 

Gubernator  {.  naczelnik 
gubernji. 

Gubernja  lU.  pewien  okrąg 
w  kraju,  prowincja  pod  za- 
rządem gubernatora. 

Gudronit  ni.  wyrób  ze  smo- 
ły, chroniący  mury  i  drze- 
wo od  wilgoci. 

Guenon  /.  (geną)  małpa 
samica;  przen.  brzydka  ko- 
bieta, koczkodon. 

Guerra  śrl.  rozruch,  za- 
mieszka. 

Guide/,  (gid)  w  muz.  głów- 
ny temat  w  fudze;  prze- 
wodnik. 

Guide-rope  /.  (gid  -  rop) 
długa  lina  zwieszona  u  ba- 
lonu kończącego  wzlot,  n- 
łatwiająca  mu  zatrzymanie 
się  o  jaki  przedmiot. 

Guides  /.  straż  przybocz- 
na z  lekkiej  kawalerji  we 
Francji. 

Gulardowa  woda,  octan  o- 
łowiu  z  wodą  jako'  lekar- 
stwo. 

Gulasz  w(g.  bigos  węgier- 
ski z  papryką  i  korzeniami. 

Gulden  n.  złoty  austry- 
jacki,  reński=80  kop. 

Guldynka ,  dawna  licha 
strzelba  myśliwska. 

Gulistan  pers.  ogród  róż. 

Guma    /.     substancja   ro- 


ślinna kleista;  g.  arabska: 
żywica  z  drzew  akacjo- 
wy^;h,  rosnących  w  Arabji 
i  Afryce;  g.  elastyczna  uh. 
Kauczuk;  gumować,  pi>kry- 
wać  lub  nasycać  roztwo- 
rem gumy. 

Gumiguta  [a.]  wysuszony  sok 
żywiczny  drzewa  rosnące- 
go w  Indjach  Wschodnitli, 
używany  jako  farba    żółta. 

Gumllaka  »^  a.  szellak,  far-, 
ba  żółtego  koloru;  środek 
lekarski  silnie  drastyczny. 

Gunia  t.  dera,  koc,  gru- 
be białe  sukno  domowe; 
roboty;  opończa  góralsku 
z  takiego  sukna  w  rodzą;  ■ 
krótkiego  płaszcza. 

Gurt    n.    pas,     pasek 
sprzączką. 

Gus  n.  czynność  wylewa- 
nia metalu  wytopionego 
z  rudy;  zbyteczne  strzępy 
zastygłego  metalu ,  ster- 
czącego ponad  formę,  w  kt''>- 
rą  go  wlano;  żelazo  lau  i 
odlew. 

Gust  t.  poczucie  piękna, 
dobry  smak;  upodobanie; 
rodzaj,  styl,  moda;  z  gus- 
tem, chętnie,  przyjemnie,  i 
owszem;  gustowny,  będącj' 
w  dobrym  guście,  modny; 
ładny;  elegancki,  wykwint- 
ny- 

Gustoso  ob.  Con  gusto. 

Gutapercha  mnlajs.  [a.]  (gu- 
iaperczaj,  gutaperka,  stężały 
sok  mleczny  drzewa  wschod- 
nio-indyjskiego  po  wysusze- 
niu sprężysty,  podobny  do 
kauczuku. 

Gutta  cavat  lapidem  non  vi, 
sed  saepe  cadendo  1.  dosl. 
kropla  wydrąża  kamień  nie 
siłą,  ale  częstem  spada- 
niem; przen.  praca,  choć 
drobna,  nieznaczna,  lecz 
ciągła ,  wytwarza  rzeczy 
wielkie. 

Gutta  fortunae  prae  dolio 
sapientiae  t.  kropla  szczę- 
ścia więcej  znaczy  niż 
beczka  mądrości. 

Gutturales  i.  głoski  tylno- 
językowe (g,  k,  eh). 

Guwernantita  /.  wycho- 
wa- czyni,  nauczycielka  do- 
mowa. 

Guwerner  /.  wychowawca, 
nauczyciel  domowy 

Gwałt  n.  przemoc,  znie- 
wolenie siłą;  krzyk,  zamie- 
szanie; bicie  na  g.,  bicie  na 
trwogę. 

Gwarancja  M.  poręczenie, 
zabezpieczenie,  rękojmia, 
zapewnienie  odbioru  cze- 
goś. 

Gwarant    te.    poręczyciel. 

Gwarantować  [/.]  poręczać, 
dawać  rękojmię,  zapewniać, 
zabezpieczać. 

Gwardja  v.  wyborowe  woj- 
sko; straż  przyboczna  pa- 
nującego: poczet,  dwór,  dwo- 
rzanie, świta;    g.  narodowa. 


Gwardjan  —  Halogien 


72 


straż  obywatelska,  wojsko 
obywatelskie,  straż  miej- 
ska; gwardzista,  żołnierz 
służący  w  gwardji. 

Gwardjan  xrt.  przełożony 
klasztoru. 

Gwarek  n.  górnik;  uzło- 
nek  gwarectwa;  gwarectwo, 
stowarzyszenie  akcyjne  gót- 
ników;  zającie  górników. 

Gwasz  /.  malowanie  far- 
bami wodnemi  rozrobione- 
mi  z  gumą;  farba  wodna, 
klejowa. 

Gwebr  pers.  czciciel  ognia 
w  Persji. 

Gwelf  w,  członek  stron- 
nictwa włoskiego  w  wie- 
kacłi  śi"ednicli,  przeciwnego 
zwierzchnictwu  cesarzów 
niemieckicli  nad  Włochami. 

GwIcM  n.  ciężarek  do  wa- 
żenia, któi-y  się  kładzie  na 
szalę  wagi. 

Gwinea  a.  żluta  moneta 
angielska,  wartości  21  szy- 
lingów=l(>rb. 

Gwint  n.  rowek  wężyko- 
waty na  śrubie  lub  w  ru- 
rze, skręt  śrubowy;  gwinto- 
wać, wyracrnać  gwinty;*gwin- 
łówića,  strzelba  gwintowana. 

Gygesa  pierścień,  pierścień 
niewidzialności,  pierścień, 
którego  posiadacz  mógł  się 
stawać  niewidzialnym  (od 
nazw.  Gyges  —  bajecznego 
króla  Lidji). 

Gymicliana  hind.  [a.]  (diim- 
kena)  plac  publiczny  dla  i- 
grzysk  sportowych;  igrzy- 
ska publiczne. 

Gyne-  g.  ob.  GIne-. 

Gzyms  n.  górna  ozdoba 
architektoniczna  muru,  pie- 
ca, szafy,  kominka;  listwa, 
na  której  zawiesza  się  fi- 
rankę, portjerę. 


H. 


Ha  skr.  Hel(tar  (ob.). 

H.  a.  tkr.  Hoc  anno  /.  te- 
goż roku. 

Habdank  n.  dzięki!;  nazwa 
herbu;  liabdankować,  dzię- 
kować, prosić  o  zwolnie- 
nie. 

Habeas  corpus  i.  angiel- 
skie prawo  z  r.  1679,  mo- 
cąktórego  poddany  angiel- 
ski uje  może  być  więzio-- 
ny  bez  badania  sądowego  i 
winien  być  przesłuchany  w 
ciągu  24  godzin  po  aresz^ 
towaniu. 

Habeas  tibł  ł.  przypisz  to 
60bie  sam. 

Habeat  sibi  1.  niech  sobie 
ma,  niech  mu  to  służy. 

Habefflu*  confitentem  reum 


/.  mamy  winowajcę  przy- 
znającego się. 

Habemus  Papam  t.  mamy 
Papieża!  (okrzyk  po  wybo- 
rze Papieża). 

Haben  n.  strona — ma,  kre- 
dyt w  buchalterji. 

Habenda  t.  mienie,  mają- 
tek. 

Habent  sua  fata  iibelli  t. 
i  książki  mają  swój  los. 

Habet  confldentiam  in  yentre 
1.  ma  śmiałość  w  brzuchu. 

Habet  eł  musca  splenem  ł. 
i  mucha  ma  śledzionę  t.  j. 
potrafi  się  rozgniewać,  gdy 
jej  dokuczą. 

Habet  suum  yanenum  blanda 
oratio  f.  schlebiająca  mowa 
ma  swoją  truciznę. 

Habilitacja  M.  obrona  roz- 
prawy naukowej  dla  uzy- 
skania prawa  wrykładu  w  u- 
niwersytecie;  dowody  zręcz- 
ności a.'  biegłości. 

Habilitować  się  M.  bronić 
w  uniwersytecie  rozprawy 
napisanej  celem  uzyskania 
prawa  wykładania  na  uni- 
wersytecie. 

Habit  t.  suknia  zakonna; 
stan  zakonnika. 

Habitacja  /.  zamieszkanie. 

Habiłuj  /.  fabiiue  J  gość 
stały,  poufały;  stały  bywa- 
lec teatralny. 

Habiłus  ł.  wygląd  ze- 
wnętrzny, z  którego  moż- 
P9  wnosić  o  skłonności  lub 
odporności  względem  pew- 
nych chorób. 

Habitus  non  faclt  mona- 
chum  ł.  habit  nie  czyni 
mnichem,  nie  suknia  roz- 
strzyga, jakim  kto  jest. 

Hachć  f.  tasze)  potrawa 
z.  mięsa  siekanego  z  przy- 
prawami. 

Hacienda  h.  (asjendal  po- 
siadłość   wiejska,   folwark. 

Hac  itur  ad  astra  1.  tędy 
droga  do  sławy. 

Haczysz  oh.  Haszysz. 

Hades  g.  królestwo  cie- 
niów, świat  podziemny,  pie- 
kło. 

Hadra  n.  gałgan,  szmata, 
stara  podarta  odzież;  kobie- 
ta złych  obyczajów. 

Hadrować  n.  kłócić  się, 
pieniąc  się. 

Hadżi  ar.  mahometański 
pielgrzym  do  Mekki. 

Hadżys  ar.  dawny  wielko- 
rządca arabski  w  Hiszpan ji. 

Haec  est  yoluntas  gubernii 
t.  taka  jest  wola  rządu. 

Haec  facienda  eł  Ilia  non 
omittenda  ł.  oh.  Et  haec  i  t.  d 

Haec  summa  fult  1.  taki  był 
koniec  tej  piosnki. 

Haem-  ob.  także  Hem-. 

Haematozoa  *g.  pasorzyty 
żyjące  we  krwi  zwierząt 
kręgowych. 

Haematuria  'g.  wydziela- 
nie moczu  krwawego. 

Uaf  M.  zatoka  morska  ztr 


warta  między  wybrzeżem 
a  wązkim  pasem  iądn,  wcho- 
dzącym w  morze. 

Hafiz  ar.  uczony  muzuł- 
manin umiejący  Koran  na 
pamięć. 

Haftować  n.  wyszywać  der 
likatnie  i  misternie,  prze- 
tykać nićmi;  lart.  kłamać, 
przesadzać;  zszywać  rany; 
haft,  wyszywanie  wypukło 
(nicią,  jedwabiem). 

Hagada  hthr.  legienda  za- 
pisana w  talmudzie;  poda- 
nie, objawienie;  wieczorna 
modlitwaŻydów  przed  świę- 
tem Pa.scłiy. 

Haglel  n.  dotl.  grad:  gtu- 
ba  mączka  cukrowa,  faryna. 

Hagion  oroś  g.  Góra  świę- 
ta czyli  Atos  (w  Turcji  Eu- 
ropejskiej). 

Hagiograf)*  *g.  opisanie 
rzeczy  świętych;  żywoty 
Świętych. 

Hagjologja  *g.  nauka  o  rze- 
czach świętych  i  żywotach 
Świętych. 

Hagjotyka  *g.  nauka  udo- 
skonalenia, uświęcania  sa- 
mego siebie. 

Hal  chińt.  morze,  jezioro. 

Haik  ar.  duża  wełniana 
opończa  Maurów  w  Afryce; 
ob.  też  pod  Hajk. 

Haja  ».  rekin  1  ndojad  (ryba). 

Hajdamaki  tur.  kozackie 
bandy  rozbójnicze  w  XVII 
w.;  prien.  włóczęgi,  rabu- 
sie, łotry,  zbóje;  zawadjaki> 
hajdamacłwo ,  rozbójnictwoi 
łotrostwo. 

Hajduk  ire^.  żołnierz  z  daw- 
niejszej piechoty  węgier- 
skiej; lokaj  w  stroju  wę- 
gierskim na  dworze  wiel- 
kich panów;  przen.  opry- 
szek,  rozbójnik. 

Hajer  n    górnik. 

Hajk,  Haik,  mityczny  pra- 
ojciec  Ormjan,  którzy  też 
sami  siebie  nazywają:  Hajk. 

Hajlechrysł,  Hajlekryst  n. 
cudowny  starzec,  przyno- 
szący grzecznym  dzieciom 
podarunki  na  gwiazdkę. 

Hajnał  oh.  Hejnał. 

Hajzówka.  Hazuka  hebr.  pra- 
wo taimudyczne  wzbrania- 
jące żydowi  pod  groźbą  klą- 
twy, podkupywać  innego 
żyda  w  celu  zagarnięcia 
po  nim  dzierżawy,  handlu, 
przedsiębiorstwa  i  t.  p.;  pra- 
wo wspólności  na  nieru- 
chomości przysługujące  tyl- 
ko żydom. 

Hak  n.  zakrzywiony  pręt 
żelazn^,  kruk ; '  hakownica, 
rodzaj  dawnej  strzelby  za- 
palanej lontem. 

Hakabi,  stowarzyszenie  ha- 
katystów;  hakatysła,  pier- 
wotnie członek  stowarzy- 
szenia pruskiego,  wrogiego 
polakom,  nazwanego  H.  K.  T. 
od  pierwszych  liter  na- 
zwisk jego  założycieli:  Haiir 


seman,  Kenneman  i  Tie- 
deman,  powutałego  w  ce- 
lu systematycznego  unice- 
stwiania żywiołu  polskiego 
w  ks.  i^oznańskim  (wykup 
majątków  z.  rąk  polskiclj 
wywłaszczenie  z  majątków 
i  t.  p.);  następnie  wogóle 
polakożerca;  hakatyza,  cele 
i  dążności  bakatystów 

Hakim  ar.  turecki  mę- 
drzec, lekarz  i  sędzia;  li. 
etfendi  główny  lekarz  przy- 
boczny sułtana. 

Hakownica  ob.  Hak. 

Hala  tle.  dolina  górska;  pas- 
twisko w  górach;  halny ,gór8ki 

Hala  n.  wielka  sala  przi 
znaczona  na  koncerty  i 
bawy;  otwarty  budynek,  t;^ 
ko  pod  dachem,  na  słapaćl 
targowiska  lub  plac  w  wi( 
kim  budynku. 

Halawa  mir.  miejsce  nie- 
zarosłe  lasem;  zatoka  jezio- 
ra, stawu. 

Halabarda  ».  dawna  broń 
żelazna,  długie  drzewce,  na 
którym  osadzony  był  topór 
z  ostrym  kolcem  zamiast 
obucha,  zakończone  srrotem 
u  góry;  halabardnik,  hala- 
bardzista.  dawny  żołnierz, 
używający  halabardy. 

Halali  n.  sygnał  myśliw- 
ski na  trąbce  podczas  po- 
lowania 7.  ogarami  przy  do- 
ściganiu  zwierzyny;  otrą- 
bienie. 

Halbecweiwe,  Elbik  n.  pót 
do  dwunastej  (rodzaj  gry 
w  karty). 

Halbłranzband  m.  oprawa 
książki  w  półskórek  (grzbiet 
i  rogi  skórkowe). 

Hałda  ob.  Hałda. 

Halerz,  Heller  n.  dawniej 
rodzaj  drobnej  monety,  te- 
raz w-  Aiistji=7,5o  korony. 

Half  .crown  a.  ihaf  troMJĘi 
moneta  angieIska=2V,  szy- 
linga. 

Half-penny  a.  fhef  pemit 
drobna  moneta angielska=o- 
koto  2  kop. 

Halifaksy,  rodzaj  fyżew  (od 
miasta  Halifax    w   Auglji).! 

Halimetr  *g.  ob.  Halometr.  I 

Haiizna  czet.  (?)  miejsctj 
niezarosłe  w  lesie;  miejsctl 
nieurodzajne  między  polA-| 
mi  ornemi. 

Hallali  ob.  Halali. 

Halma  g.  dosł.  skok,  ro 
dzaj  gry  dwu  lub  cztero 
osobowej,  .do  której  są  po 
trzebne:  tablica  odpowied 
nia  i  pieszki. 
"  Halo  g.  koło  świetlne 
widzialne  niekiedy  dok(d 
słońca  a.  księżyca. 

Halo!  okrzyk  przyzywij. 
nia. 

Halochemja  'g.  część  cIk 
mji  o  solach. 

Halogien,  Haloid  *g.  cha 
chlorQwiec,jakikolwiekpie 
wiastek  .naieżącj  do  tej  S 


73 


HalograCa  —  Hartować 


mej    gromady   co    i    chlor 
(np.  brom,  jod). 

Halografja  *g.  opisanie  sa- 
lin. 

Halomatr,  Haloskop  "g.  na- 
rzędzie służące  do  badania 
zawartości    soli  w  solance. 

Halotechnika  *ff.  przemysł 
dobywania  soli;  wiadomo- 
ści niezbędne  w  tym  prze- 
myśle. 

Haittuch  n,  krawat  zawią- 
zywany na  szyi. 

Halłl  n.  stójl  wstrzymaj 
gięl 

HaHery  n.  sznui^  z  kwa- 
stami  a.  i  bez  nich,  do 
przewiązywania  firanek  a. 
portjer;  oh.  Hantle. 

Haiłsygnał  n.  znak  wywie- 
szany przez  dróżnika,  żeby 
pociąg  biegnący  zotrzymał| 
się. 

Halucynac]B  ł.  chorobliwe 
złudzenie  zmysłów,  pole- 
gające na  widzeniu  różnych 
przedmiotów  i  słyszeniu 
dźwięków  nieistniejących; 
przywidzenia ,  widziadła , 
marzenie  na  jawie. 

Halurgia  *g.  nauka  o  prze- 
myśle solnym. 
'  Hałda,  Hałda  n.  kupa  nie- 
potrzebuej  cierni  i  kamieni 
wyrzuconych  z  kopalni,  le- 
żąca w  pobliżu  szybu. 

Kałwa,  Hajwa  łur.  słodkie 
ciasto  zrobione  z  orzechów, 
mąki,  miodu  i  oleju  konop- 
nego, używane  jako  przy- 
smak. 

Hama  jap.  wybrzeże  (stąd 
np.  nazwa  miasta  Jokoha- 
ma i  t.  p.). 

Hamadriada  g.  nimfa  leś- 
na. 

Hamak  karaih$.  kawał  płót- 
na a.  sieć  sznurkowa  za- 
wieszana, błużąca  do  leże- 
nia w  niej. 

Haman  hehr.  faworyt  kró- 
la perskiego  A.haswerusa 
(Xerxe8a) ,  nieprzychylny 
żydom,  obalony  przez  E- 
sterę  i  Mardocheusza;  przen. 
potwór,  zły  człowiek;  stwo- 
rzenie wielkie,  ciężkie,  nie- 
zgrabne. 

Hamanlec  mir.  woreczek 
na  pieniądze. 

Hamburka  n.  rodzaj  łodzi, 
gatunek  bułki. 

Hamernia  ».  fabryka,  w 
której  wyrabiają  grubsze 
przedmioty  z  żelaza  i  stali 
za  pomocą  kucia  młotami 
maszynowemi;  kuźnica. 

Hamlcl,  plemiona  rasy  kau- 
kaskiej mieszkające  wzdłuż 
północnej  Afryki,  a  których 
języki  tworzą  osobną  ro- 
dzinę językową:  Berbero- 
wie, Fellakowie  i  t.  d.,  ina- 
czej: Chamici  (od  Chama, 
syna  Noego). 

Hamiltona  plaster,  plaster 
lekko  naciągający  i  łagod- 
Hie'  drażniący,  używany  ja- 


ko lek  (od  nazwiska  liaiiiil- 
ton). 

Hamietyzować  ni.  postępo- 
wać jak  Hamlet  (bohater 
jednego  z  dramatów  Szeks- 
pira) t.  j.  deklamować  prze- 
ciw objawom  złego,  nie  przy- 
czyniając się  do  polepsze- 
nia. 

Hammada  ar.  rodzaj  pu- 
styni kamiennej,  zasypanej 
okruchami. 

Hamować  n.  powstrzymy- 
wać: utrudniać;  powściągać; 
hamownik  ten,  co  hamuje. 

Hamulec  n.  przyrząd  do 
wstrzymywania  obrotu  kół 
u  Wozów,  wagonów;  przen. 
w.ędzidło,  wodze;  czynnik, 
wzgląd  powściągający  po- 
PCdy. 

Han  oh.  Chan. 

Handbuch  n.  podręcznik, 
książka,  zawierająca  wykład 
jakiej  nauki. 

Handel  n.  wymiana  towa- 
rów, płodów  i  wszelkiej 
własności  jednych  na  dru- 
gie lub  na  pieniądze;  kup- 
no i  sprzedaż;  stałe  zaję- 
cie kupnem  i  sprzedażą; 
Bklep,  skład;  handlowy  re- 
gieatr,  księga  prowadzona 
przy  właściwym  sądzie, 
zawierająca  wykaz  firm  i 
wiadomości  osobiste  o  kup- 
cach i  spółkach  handlo- 
wych w  danej  miejscowo- 
ści; handlowiec,  ten,  kto  8i.ę 
źajmifjeTiandlem  zawodowo; 
subjekt,  handlowy,  pracow- 
nik w   handlu. 

Handgleld  n.  zadatek. 

Handgriff  n.  rękoczyn,  u- 
jęcie  czego. 

Handicap  a.  (handikep)  wy- 
ścig konny,  przy  którym 
waga,  jaką  ma  dźwigać  każ- 
dy koń,  jest  zastosowana 
do  jego  wieku  i  możności; 
gra  o  zakład  z  forami. 

Hands  -  ofl  c  (hendt-off) 
precz  z  rękami,  nie  tykać! 

Handsome  a.  (hentomi  dwu- 
kołowy powozik  o  dwu 
miejscach,  z  wysokim  ko- 
złem z  tyłu  (dosl.  ładny). 

Handlar,  Andżar  tur.  ro- 
dzaj obosiecznego  sztyletu 
z  długą  rękojeścią,  zakrzy- 
wionego na  końcu,  pugi- 
nał. 

Hangar  /.  wielka  szopa  na 
wozy,  samoloty  i  narzędzia; 
remiza. 

Hangardy  /.  murowane  o- 
chronne  pomieszczenia  dla 
wojska  w  nowszych  twier- 
dzach. 

Hangować  n.  spuszczać  na 
linie  przez  szyb  do  ko- 
palni. 

Hannibal  antę  portas  1.  Ha- 
nibal  pod  bramami;  przen. 
blizkio   niebezpieczeństwo. 

Hanswurst  n.  komiczna  o- 
soba  farsy  ludowej  niemiec- 
kiej, błazen,  pajac,  arlekin. 


hantie,  Hallery  «.  yi/.^  ii^ttU 
do  ćwiczeń  gimnastycz  - 
nycb,  składający  się  z  dwu 
kul  żelaznych  lub  drew- 
nianych, połączonych  z  so- 
bą krótką  rączką  (zwykle 
używa  się  para),  ciążki. 

Hanza  n.  dawny  związek 
handlowy  północnych  miast 
w  Niemczech. 

Hanzjata  ni.  członek  Han- 

Hanzeatycki  ni.  należący 
do  Hanzy. 

Haraburda  czes.  hałas,  wrza- 
wa, burda,  zwada. 

Haracz  tur.  danina  pie- 
niężna od  państw  chrześci- 
jańskich dla  Turcji,  aby  się 
wykupić  od  napadu;  danina 
składana  przez  ludy  podbi- 
te, zwyciężone;  opłacanie 
się  komu. 

Harakirl  jap.  samobójstwo 
przez  rozcięcie  sobie  brzu- 
cha mieczem. 

Harambasza  ar.  dowódca 
hajduków  serbskich. 

Haranga  /.  długa,  uroczy- 
sta mowa  (powitalna,  po- 
chwalna), przemówienie  do 
zgromadzenia,  do  wojsk  i  t.p. 

Harap  ».,  Harapnik,  bicz 
bardzo  długi  na  krótkim 
biczysku;  polowanie,  ło- 
wy; Jui  po  harapie,  już  po 
wszystkim,  zapóźno. 

Harbajtel  n.  siatka  lub  wo- 
reczek na  pomieszczenie 
waikocza;  warkocz  u  peru- 
ki noszonej  przez  mężczyzn 
w  XVn  i  XVIII  wieku. 

Harc  n.  (?)  utarczka,  ucie- 
ranie się  pojedynczo  przed 
walną  bitwą;  popisywanie 
się  konną  jazdą;  sus,  zwrot, 
swawolenie;  harcerz,  har- 
cownik,  wojownik  staczają- 
cy bitwę  pojedynczo;  b. 
żołnierz  straży  żydowskiej. 

Harcap  n.  warkocz  no- 
szony oawniej  przez  męż- 
czyzn. 

Harem  ar.  oddzielne  mie- 
szkanie kobiet  u  mahome- 
tan; ogół  żon  mahometa- 
nina. 

Harfa,  Arta  n.  duży  in- 
strument muzyczny  o  stru- 
nach metalowych,  formy 
trójkątnej;  h.  do  oczyszcza- 
nia (arfowania)  zboja,  żwi- 
ru i  t.  p.,  narzędzie  złożo- 
ne z  ramy  i  siatki  drucia- 
nej do  przesiewanid;  h.  etH- 
ska  ob.  Eolska;  harfiarka,  wę- 
drowna muzykantka  grają- 
ca na  harfie;  harfista,  har- 
łisłka,  arty.sta,  artystka  na 
harfie. 

Harmatłan  [n.]  suchy  wiatr 
duszący,  wiejący  na  za- 
chodnich brzegach  Afryki. 

Harmidern.  wrzawa,  zgiełk, 
zamieszanie. 

Harmlose  Oetellschaft  n. 
przyjemne,  zgodne  towa- 
rzystwo. 


Harmonika  nt.  [n.j  instru- 
ment muzyczny ,  składa- 
jący się  z  czworoboczne- 
go miecha,  zaopatrzonego 
po  obn  stronach  w  desz- 
czułki  z  dziurkami  i  kla- 
pami wypuszczającemi  głos. 

HarmoniścI  ni.  sekta  w 
półn.  Ameryce  wyznająca 
wspólność  własności  i  mał- 
żeństwa. 

Harmonja  g.  zgodność  i 
dźwięczność  tonów;  nau- 
ka o  prawach  akordów; 
właściwy  stosunek  do  sie- 
bie części  pewnej  całości; 
zgodność,  składność,  od- 
powiedniość;  zgoda,  jed- 
ność ;  harmonijny ,  zgodny , 
dźwięczny,  pełen  harmonji; 
harmonizować,  harmonjować, 
być  w  zupełnej  zgodzie,  we 
właściwym  stosunku,  sym- 
patyzować; w  muz.  dodawać 
akordy,  akompanjament  do 
melodji  jednogłosowej. 

Harmonjum  ob.  Fisharmonja. 

Harnadel  n.  szpilka  po- 
dwójna do  włosów. 

Harnaszy.  [śrgómon.]  zbro- 
ja, pancerz;  zgiełk. 

Haro!  /.  stój!  wstrzymaj 
się! 

Harpagon,  skąpiec,  skne- 
ra,  chciwiec  (nazwa  wzię- 
ta z  komedji  Moliera). 

Harpja  g.  w  mit.  grec- 
kiej potwór  w  postaci  pta- 
ka drapieżnego,  z  głową  ko- 
biecą, iiieua^ycuuy  i  ła- 
knący; przen.  człowiek  zły, 
chciwy,  czyhający  na  cu- 
dze dobro  i  zdobywający 
je  niegodziwemi  środkami. 

Harpun  n.  dziryt,  grot  że- 
lazny w  kształcie  strzały, 
zaopatrzony  w  dwa  zagięte 
haki  na  sznurze,  do  poło- 
wu wielorybów,  fok  i  t.  p.; 
duże  widły  trójzębne  do 
siana. 

Harsztrychn.  cienki  sztrych 
w  literze. 

Hart  n.  twardość;  wytrzy- 
małość, wytrwałość,  siła 
charakteru,  odporność,  nie- 
ugiętość. 

Hartfui  ».  drążek  do  któ- 
rego przywiązuje  się  sta- 
tek po  przybiciu  do  lądu. 
•  Hartgus  n.  twarde  żelazo 
lano. 

Hartmessei  n.  narzędzie 
stalowe  do  przecinania  sztśb 
żelaznych. 

Hartować  n.  robić  żelazo, 
stal ,  szkło,  twardszemi  przez 
rozpalenie  i  nagłe  ostudze- 
nie ich  w  zimnej  wodzie; 
h.  ciało:  robić  je  wytrzy- 
małym, odpornym  na  wpły- 
wy zewnętrzne;  h.  się:  za- 
prawiać się  do  wytrwało- 
ści, wytrzymałości;  hartow- 
nia, oddział  fabryki  żelaza, 
gdzie  hai"tują  żelazo  a. 
styl;  hartowny,  twardy,  za- 
hartowany. 


Hasłc 


Hellenista 


74 


Hasło  cs«».  okrzyk,  umó- 
wiony wyraz  dla  rozpozna- 
wania się:  znak,  sygnał; 
god)o,  Kyrabol;  zasada. 

Hasydzi  oh.  Chasydzl. 

Haszysz  ar.  wyciąg  z  ko- 
nopi indyjskich  odurzają- 
cy, kojący  ból;  jialony  w 
fajce  jak  tytuń  sprowadza 
utrata  przytomności  i  ha- 
lucynacje. 

Hatł,  Hałłiszeryf  a.  Hatti 
Humajum  ar.  [lur.]  rozkaz 
gabinetowy  sułtana. 

Haubica  czes.  [if.]  gatunek 
działa,  krótka  armata  gwin- 
towana, śmigownica,  gra- 
natnik. 

Haud  euro  1.  nie  troi>zczę 

się   O  to. 

Haud    passibus    aequis    1. 

tak  idzie  (wahająco)  kto 
ulega  cudzym  wpływom. 

Haupłbuch  «.  księga  głów- 
na w  buohalterji  handlo- 
wej. 

Hauptman  n.  dowódca;  ka- 
pitan. 

Hauptwache  n.  odwach. 

Haurit  ex  vano  1.  czerpie 
z  niepewnego  źródła. 

Hausknecht  n.  stróż  do> 
mowy,  parobek. 

Hausse  /.  fos)  zwyżka, 
podnoszenie  się  kursu  pa- 
pierów wartościowych;  i  la 
hausse  grać,  spekulować  na 
zwyżkę  papierów. 

Hąusśier  /.  (etje)  zwyżko- 
wiec  spekulujący  na  pod- 
niesienie się  kursu  papie- 
rów, na  zwyżkę  cen. 

Haust  i.  łyk,  połknięcie. 

Haute-finance  f.  fot  fina^^s) 
potęgi  finansowe;  pierwszo- 
^•zędni  bankierzy. 

Haute  nouveaułć  de  la  sai- 
son  /.  (ot  nuwote  do  la  sezą) 
najświeższa  nowość  sezo- 
nowa (o  modach). 

Haute  salson  /.  (ot  sezą) 
sezon  letni  główny  (np.  w 
miejscach  kuracyjnych,  ką- 
pielowych i  t.  p.). 

Haute-volee  /.  (ot  wole) 
znakomite ,  wytworno  to- 
warzystwo, arystokracja. 

Hauł  goOt  /.  (o  gru)  smak, 
gust  delikatny,  wybredny, 
(mówiąc  o  stroju,  o  potra- 
wach). 

Haut  relief  /  (orelief/  wy- 
pukłość, bryłowatość,  plas- 
tyczność (o  rzeźbie);  wy- 
pukłe odstawanie  od  tła 
(o  obrazie). 

Haut-Sauterne  /.  'o-sołern) 
białe  wino   burgundzkie. 

Havasa  agiencja,  między- 
narodowe biuro  telegra- 
mów. 

Havelock  a.  (hewlok)  ro- 
dzaj płaszcza  bez  rękawów 
z  otworami  na  ręce  pod  pe- 
leryną będącą  tylko  z  przo- 
du (od  nazw.  generała  ang. 
Havelock,  1795—1857). 

Hawana,    cygaro    hawan - 


tikie;  kolor  h.    a.  hawanowy, 

kolor  jasno-bninatny,  jak 
cygara  hawańskiego  ( od 
miasta  Hawana  na  wyspie 
Kubie). 

Hawarja  a,  Awarja  v\  uszko- 
dzenie, szkody,  straty  i  ko- 
szty, jakie  ponosi  okręt  lub 
jego  ładunek  podczas  po- 
dróży morskiej;  ubezpiecze- 
nie ładunku  morskiego. 

Hawelok  oh.  Havelock. 

Hawerz  n.  kopacz,  górnik; 
hawlernia,  kopalnia  węgla. 

Hazard  nr.  [JĄ  ślepy  los, 
przypadek,  traf;  próbowa- 
nie szczęścia  przez  czyny 
nieobliczone  lecz  zstleźne 
od  ślepego  losu;  niepew- 
ność, ryzyko;  hazardowna 
gra,  gra  losowa,  ryzykowna. 

Hazardować/,  odważyć  się, 
stawić  na  los  szczęścia,  ry- 
zykować, narażać. 

Heban  ff.  roślina,  drzewo 
tych  roślin,  używane  r.a 
wyroby  ozdobne;  hebanowy, 
zrobiony  z  drzewa  hebano- 
wego; przen.  czarny;  h.  to- 
war, niewolnicy  murzyni 
jako  towar. 

Hebdomada^.  tydzień,  dy- 
żur tygodniowy  księdza. 

Hebe  g.  w  mit.  grecka  bo- 
gini młodości  i  piękności, 
podczaszyni  bogów  rozle- 
wająca i  roznosząca  bogomi 
nektar  i  ambrozję. 

Hebel  n.  strug,  narzędzie 
stolarskie  do  strugania  i 
wygładzania  drzewa. 

Heber  n.  przyrząd  do  pod- 
noszenia ciężarów,  dźwig- 
nia, lewar. 

Hebertyści  ni.  zwolennicy 
teorji  demagogicznych  Jakó- 
ba  Heberta,  w  czasie  rewolu- 
cji francuskiej  1794  r. 

Hebes  1.  głowa  tępa,  za- 
kuta, głupiec. 

Hebraista  ni.  biegły  znaw- 
ca języka  hebrajskiego. 

Heca  n.  cyrk;  przedsta- 
wienie cyrkowe,  łamańce; 
zajście  komiczne;  awantura, 
brewerja;  szczwanie,  łowy. 

Hedonika  *g.  teorja  psy- 
chologiczna przyjemności  i 
przykrości. 

Hedonizm  *g.  system  filo- 
zoficzny, podług  którego 
rozkosze  zmysłowe"  są  ce- 
lem życia  i  jedynym  do- 
brem' cyrenaizm. 

Hedżlra  a.  Hegira  ar.  u- 
cieczka  Mahometa  z  Mekki 
do  Medyny,  r.  622  po  Chr., 
od  której  mahometanie  li- 
czą lata;  era  mahometańska. 

Hefł  n.  zeszyt. 

Heftiada  «.  przyrząd  do 
szycia  książek,  kajetów. 

Hegemonja  j.  przewódz- 
two,  pierwszeństwo,  prze- 
waga jednego  państwa  nad 
innemi;  zagarnięcie  głów- 
nego kierunku  i  wpływu 
na  obrót  spraw  wspólnych. 


Heglista,  zwolennik  filo- 
zofji   Hegla  (1770— la^l). 

Hegumen  oh.  Ihumen. 

Hegzametr  uh.  Heksametr. 

Hel  i-hińs.  fzarny. 

Hejnał  a.  Hajnał  węg.  pieśń 
religijna  grana  przez  tręba- 
czów  o  wschodzie  i  zacho- 
dzie słońca  lub  jako  sygnał 
godzin  z  wież  kościelnych. 

Hekate  g.  mii.  bogini  księ- 
życa 1  czarów. 

Hekatomba  g.-l.  w  staroż. 
Grecji  ofiara  ze  stu  wołów 
na  cześć  bogów;  jirzen.  mor- 
dercza walka,  rzeź,  śmierć 
wielu  osób. 

Hekatoncheir  g.  mit  ol- 
brzym sturęki. 

Hekatostylon  *g.  portyk  o 
iitu  kolumnach. 

Heksachord  g.  instrument 
muzyczny  o  sześciu  stru- 
nach. 

Heksagon  g .  sześciobok; 
heksagonny,  sześciokątny. 

Heksametr  g.  sześciosto- 
powy  wiersz  nierymowany, 
używany  w  epopejach. 

Heksenszus  n.  nagły  i  sil- 
ny ból  muskułów  ki-zyża. 

Hektar  /.  francuska  miara 
powierzchni  mająca  100,  a- 
rów  =  10000  metr.  kwadr. 
(17,  morgi). 

Hektograf  *y.  przy  rząd  z  za- 
stygłą żelatyną,  służący  do 
odbicia  w  kilkudziesięciu 
ejfzemplarzach  ręcznego  pi- 
sma lub  -rysunKu,  wyko- 
nanego specjalnym  atra- 
mentem. 

Hektogram  *g.  waga  fran- 
cuska='/((,  kilograma. 

Hektolitr  *g.  miara  objęto- 
ści: sto  Mitif^. 

Hektonietr  *g.  miara  dłu- 
gości=100  metrom. 

Hektoster  *g.  miara  obję- 
tości=100  metrom  sześcien- 
nym. 

łlektowatt,  miara  prądu 
eleltrycznego=100  wattów 
ioh.  Watł). 

Hetenista  ob.  Hellenista. 

Helenizm  g.  język  obycza- 
je i  wszystko  co  dotyczy 
staroż.  Grei."}!- 

Helenof  ii  *g.  przyjacrehSre- 
ków. 

Helikoida  *g.  linja  ślima- 
kowata,  spiralna. 

Helikon  g.  góra  w  Beocji, 
siedlisko  muz  u  starożyt- 
nych; instrument  muzycz- 
ny dęty,  największego  roz- 
miaru, zwinięty  kolisto  do 
noszenia  na  ramieniu,  fa- 
got. 

Helikopter  *g.  rodzaj  ma- 
szyny latającej ,  mogącej 
wznieść  się  i  utrzymać 
przez  jakiś  czas  w  powie- 
trzu za  pomocą  odpowied- 
niego motoru  i  bai-dzo  lek- 
kiej, szybko  obracającej  się 
śruby,  zaopatrzonej  w  skrzy- 
dła. ' 


Helisa  /  linja  śrubowa. 

Heijasta  g.  członek  sądu 
w  staroż.  Atenach,  zbiera- 
jącego się  o  wschodzie  słoń- 
ca celem  przywrócenia  praw 
zaniedbanych  i  wyjaśnienia 
praw  w  razach  wątpliwości. 

HeljoCMitryczny  *g.  śród- 
słone^zny;  odnoszący  się 
do  środka  słońca,  przyjmu- 
jący słońce  za  środek. 

Heijochromja  *g.  fotogra- 
ficzny sposób  otrzymania 
barwnych  odbitek,  feto- 
chromja. 

Heiiograf  'g.  afiarat  foto- 
graficzny służący  do  otrzy- 
mywania fotogramów  słoń- 
ca. 

Heljografja  a.  Heijotypia  *g. 
sposób  odbijania  na  papie- 
rze, za  pomocą  farby  dru- 
karskiej i  prasy,  zdjęć  foto- 
graficznych wytrawionych 
stosownemi  bejcami. 

Heliograwiura  ni.  rycina 
drukowana  z  płyty  metalo- 
wej pokrytej  żelatyną  chro- 
mową {ob.  Fototyp).  na  któ- 
rej była  fotografowana  i  de- 
likatnie wytrawiona  foto- 
grawiura. 

'Heijolatr|a  *g.  oddawanie 
czci  boskiej  słońcu,  ubó- 
stwianie .słońca. 

Heijometr  "g.  przyrząd  do 
mierzenia  bardzo  małych 
kątów  na  niebie. 

Heljominjatura  nt.  rodzaj 
specjalnego  podkolorowania 
fotografji. 

Heijos  g.  słońce,  bożek 
słońca. 

Heijoskop  *g.  dawna  lune- 
ta do  obserwowania  słońca. 

Heijostat  *g.  przyrząd  op- 
tyczny, przeznaczony  'do 
kierowania  promieni  sło- 
necznych stsile  na  jeden  i 
ten  sam  punkt  pomimo 
dziennego  biegu  słońca. 

Heijołrop  *g.  przyrząd  do 
dawania  sygnałów  z  odle- 
głości za  pomocą  odbitego 
obrazu  słońca  lub  światła 
Drummonda;  minerał,  od- 
miana chalcedonu:  pół-dro- 
gi  kamień  ciemnozielony 
z  c«zerwonemi  i  żółtemi 
plamami  i  żyłkami;  tumi- 
iek:  roślina  szorstiolistna 
o  kwiatach  fijołkowych  sil- 
nie pachnących:  perfumy 
z  zapachom  tego  kwiatu. 

Heijołropizm  *g.  własność 
niektórych  części  roślin 
zwracania  się  w  kierunku 
padających  iia  nie  promie- 
ni światła  (h.  dodatni),  lub 
odchylania  się  w  kierunku 
w])rost  przeciwnym  (h.  u- 
jemny). 

Heljum  "g.  chem.  pierwia- 
stek odkryty  w  atmosferze 
słońca. 

Hellada,  Hellas  g.  staro- 
żytna Grecja. 

Hellenista  ni.  uczony  znaw- 


75 


ilelleuowie  —  Hetman 


•ja  starożytności  greckich, 
fizyka  i  literatury  greckiej. 

Hellenowie  g.  w  starożyt- 
M){iv\  używana  nazwa  Gre- 
ków. 

Heller  oh.  Halerz. 

Hellespont  g.  w   starożyt- 

j.^-ci  używana  nazwa  cio- 
'|5niiiy  Dariianelskiuj. 

Helota.  Mota  g.  niewolnik 
spartaó.ski,  który  należał  do 
iniojsoowej  ludności  achej- 
skii'j,  podbitej  przez  Spar- 
tan  i  pozbawionej  wolno- 
l§ci. 

Helołyzm  nł.  poddaństwo, 
jniewolnictwo;  postępowanie 
z  ludźmi  jak  z  niewolnika- 
mi; zachowanie  się  nie- 
wolnicze. 

Helwecja  /.  Szwajcarja; 
[helweckie  wyznanie,  wyzna- 
nie ewangielicko-reformo- 
wane,  kalwińskie. 

Hełm  n.  szyszak,  przyłbi- 
ca; metalowe  nakrycie  gło- 
wy w  kształcie  kąska  rzym- 
skie^;!); kopozasta  góra  wśród 
równiny;  górna  cząść  alem- 
bika,  czapka  alembika. 

Hematoglobullna  oh.  Globu- 
lina. 

Hematokracja  *^.  rząd,  któ- 
ry pragnie  rozlewem  krwi 
utrzymać  swą  władzę. 

Hematoksyllna  *g.  barwnik 
czerwony,  niebieski  lub  fijo- 
letowy  otrzymywany  z  drze- 
wa kampeszowego,  używa- 
ny w  farbierstwie  i  przy 
badaniach  mikroskopowych. 

Hematologia  *g.  nauka  o 
tworzeniu  się  krwi. 

Hematurja  *g.  ukazywanie 
się  krwi  w  moczu. 

Hematyna*^.  barwnik  czer- 
wony krwi. 

Hemałył  *g.  odmiana  czer- 
wonej rudy  żelaznej,  żela.- 
ziak  czerwony,  lubryka. 

Hemeralopja  *g.  kurza  śle- 
pota, niezdolność  widzenia 
o  zmierzchu. 

Hemerologja  *g.  sztuka  u- 
kładania  kalendarza. 

Hemicykl  g.  półokrąg,  pół- 
kole. 

Hemlopja,  Hemiopsja  *g. 
choroba  wzroku,  skutkiem 
której  widzi  się  tylko  po- 
łowi; przedmiotu. 

Hemisfera  g.  półkula;  he- 
mlsferny,  hemisteryczny,  pół- 
kulisty. 

Hemoglobina  oh.  Globulina. 

Hemoptoe  '  g .  krwotok 
płucny. 

Hemoroidy  "g.  obrzmienie 
żył  w  odbytnicy,  krwawnicę. 

Hemorragja  *g.  utrata  krwi, 
krwotok. 

Hemostatyczny  *g.  wstrzy- 
mujący krwotok.       V 

Hengiewerk  n.  wiąza\e  da- 
chowe wi.sząco. 

Henoteizm  oh.  Monoteizm. 

Henotyka  *g.  sztuka  jed- 
nania, godzenia. 


Hoorlologja  "g.  nauka  o 
dnliudi  świątecznych,  uro- 
czystyi'h. 

Hepatica  *g.  środki  lekar- 
skie na  chorobę  wątroby. 

Hepatyk  *g.  cierpiący  na 
wątrobę. 

Hepatyt  *g.  kamień  wątro- 
biany. 

Heptagon    g.    siedmiokąt. 

Heptameron  *g.  zbiór  po- 
wiastek rozłożonych  na  7 
dni. 

Heptametr  *g..  wiersz  sie- 
dmio-stopowy. 

Heptarchja  "g.  panowanie 
siedmiu  władców. 

Hera  .17.  mit.  ob.  Junona. 

Herakles  oh.  Herkules. 

Heraklit  ob.  Demokryt. 

Heraklita  ni.  członek  sek- 
ty odrzucającej  chrzest  i 
małżeństwo  (od  biskupa  He- 
raklasa). 

Heraldyk  śrl.  znawca  he- 
raldyki. 

Heraldyka  śrl.  nauka  o  her- 
"uch. 

Herb  «.  znak,  godło  dzie- 
dziczne, jako  oznaka  szla- 
chectwa; godło  państwa, 
prowincji,  miasta  i  t.  p.; 
herbarz,  dzieło  zawierające 
opisy  herbów  i  gienealogję 
rodów  szlacheckich;  ob.  Her- 
barjum. 

Herba  1.  ziele. 

Herbarjum,  Herbarz  1.  ziel- 
nik, dzieło  zawierające  o- 
pis  roślin;  zbiór  zasuszo- 
nych roślin. 

Herbata  ni.  suszone  liście 
krzewu  herbatniego;  napój 
z  tych  liści. 

Herboryzować  ni.  zbierać 
rośliny  w  celu  naukowym. 

Hercog  n.  książę. 

Herculo,  kasza  owsiana  ła- 
mana amerykańskiego  wy- 
robu, inaczej  Quaker  oats. 

Herda  a.  przeszkoda  na 
torze  wyścigowym  nakry- 
ta zielonemi  gałązkami. 

Heredis  fletis  sub  persona 
rlsus  est  1.  płacz  spadko- 
biercy je.st  ukrytym  śmie- 
chem. 

Heredytalny  1.  dziedziczny. 

Heretykj.  fpoiń.)  chrześci- 
janin odrzucający  prawdy, 
które  kościół  podaje  do  wie- 
dzenia a  wyznający  błędną 
naukę;  odszczepieniec,  ka- 
cerz;  heretycki,  kacerski. 

Herezja  j./'pó2łS>.  odstąpie- 
pie  od  dogmatów  religij- 
nych; odszcze[)ieństwo,  ka- 
cerstwo;prst"«.  błędne  twier- 
dzenie, wygłaszanie  zdań 
niezgodnych  ze  zdrowym 
rozsądkiem;  zdanie  oburza- 
jące słuchaczy  a.  czytelni- 
ków; dziwoląg. 

Herezjarcha^.  fpóiń.J  twór- 
ca herezji,  wódz  odszcze- 
pieństwa  religijnego. 

Herkules  /.  syn  Jowisza, 
mityczny     lidllater    irrocki 


prien.  siłacz,  atleta;  słupy 
H-ia,  dwie  skały  obejmu- 
jące cieśninę  (iibraltarską 
i  stanowiące  kres  świata 
znanegostarożytnym;  h-owa 
praca,  olbrzymia  praca,  nie- 
mal przecliodząca  siły  ludz- 
kie. 

Herma,  Hermes  g.  cztero- 
graniasty  słup  zakończony 
,f;łową  ludzką,  węższy  u  do- 
łu, stawiany  przez  staro- 
żytnych Greków  przy  dro- 
gach, świątyniach  i  domach. 

Hermafrodyta  g.  osobnik 
dwupłciowy,  obojnak. 

Hermafrodytyzm  *g.  dwu- 
ptciowość,  obojnactwo. 

Hermandada  ob.  Santa  Her- 
mandad. 

Hermelin  ~n.  gronostaj;  her- 
meliny,  futro  gronostajowe, 
itcBeg.  jako  oznaka  godności 
monarszej. 

Hermeneutyka,?,  sztuka  wy- 
kładania, objaśniania  tek- 
stu, a  głównie  Biblji. 

Hermes  tj.  mit.  ob.  Merku- 
ry; oh.  też  Herma. 

Hermetyczny  "g.  niedopusz- 
czający  powietrza,  szczel- 
nie, ściśle  prz7legający,  za- 
mykający. 

Hermetyzm  *g.  oh.  Okultyzm. 

Hernhuci  a.  Bracia  Moraw- 
czycy;  sekta  protestancka 
założona  1722  r.  (od  miej- 
scowości Hernhut  na  Łu- 
życacli). 

Herod,  rzymski  wielko- 
rządca Judei  za  czasów 
Chrystusa;  okrutnik,  cie- 
mięzca; h.  baba,  kobieta  du- 
żego wzrostu  i  silna;  kobieta 
stanowczej  woli;  kobieta 
popędliwa  i  lubiąca  prze- 
wodzić; herodowy,  okrutny, 
srogi. 

Herodjanie  ni.  sekta  ży- 
dowska, religijno-politycz- 
na  stronników  króla  Hero- 
da i  panowania  Rzymian, 
przyjmująca  niektóre  wie- 
rzenia pogańskie. 

Heroglif  ob.  Hieroglif. 

Heroiczny  g.  bohaterski; 
wielkiego  ducha;  silny,  e- 
nergiczny  ale  ryzykowny 
(środek  lekarski). 

Herolk  g.  poeta  piszący 
epopeje,  epik. 

Heroi-komiczny  *g.  boha- 
tersko-śmieszny. 

Heroina  g.  bohaterka. 

Heroizm  *g.  bohaterstwo, 
gotowość   poświęcenia    się. 

Herold  t'rl.  w  średnicli 
wiekach  sługa,  urzędnik 
królewski  ogłaszający  pu- 
blicznie i  uroczyście  na- 
rodowi wolę  władcy,  woj- 
nę, pokój  i  t.  p.;  dozorca 
nad  turniejami,  sprawdza- 
jący po(thodzenie  i  herby 
uczestników  turnieju. 

Heroldja  ni.  władza  rozpa- 
trująca dowody  szlachectwaJ 

Herostrat    .</.    grek,   który 


dla  wsławienia  sie  podpalif 
w  r.  356  przed  Chr.  słyn- 
ną świątynię  Ujanjr  w  Efe- 
zie; przen.  człowiek  szuka- 
jący sławy  ze  złych  uczyn- 
ków; niszczyciel  pięknych 
zabytków  i  dzieł  sztuki. 

Herpetologja  *g.  nauka  o 
płazach. 

Herrenhaus  n.  Izba  pa- 
nów, Izba  wyższa  (w  Pru- 
siech  i  Austrji). 

Herszt  n.  wódz  złych  lu- 
dzi a.  złej  sprawy. 

Herta  n.  bogini  ziemi 
u  Giermanów. 

Herytjera/.  panna  posażna, 
dziedziczka  dużego  mienia. 

Hesperus  g.  wieczór,  gwiaz- 
da wieczorna. 

Hesperydy  g.  w  mit.  grec- 
kiej powabne  dziewice  w 
ogrodach  bogów,  gdzie  ro- 
sły złote  jabłka,  strzeżone 
przez  smoka. 

Hester  duiis.  rodzaj  koni 
w  Szwecji;  koń,  rumak. 

Hetera^,  nierządnica,  roz- 
pustnica. 

Heterja  g.  związek  tajny 
w  krajach  zamieszkałych 
przez  Greków,  mający  na 
celu  oswobodzenie  się  od 
panowania  tureckiego. 

Heterodoksja  g.  niezgod- 
ność z  przepisami  kościel- 
nemi. 

Heterogienetyczny  *g.  inno- 
rodzajewy. 

Heterogieneza  *g.  pocho- 
dzenie od  czegoś  odmien- 
nego co  do  swej  istoty;  po- 
chodzenie istot  organicz- 
nych z  materji  nieograni- 
czonej; niosamoistność;  po- 
chodność  uczuć. 

Heterogieniczny  *g.  powsta- 
ły z  dwu  różnych  pier- 
wiastków. 

Heterogienja  *g.  innorod- 
ność,  odmienność,  odręb- 
ność. 

Heteroklityczny  *g.  niepra- 
widłowy. 

Heterologiczny  *g.  niepo- 
dobny, odmienny. 

Heteromorfizm  *g.  różno- 
I)ostaciowość. 

Heteronomia  *g.  zależność, 
niezdolność  a.  nienioźnoćś 
kierowania  się  własnemi 
zasadami,  własną  wolą. 

Heteroptyka  *g.  ułuda,  po- 
zór. 

Heteroseksualny  ni.  inno- 
rodzajowy. 

Heterysta  *g.  członek  he- 
terji. 

Hetka  1.  fpóiń.j  koń  lada- 
ja1;i,  licha  szkapa;  h.  pętelka, 
osobistość,  na  którą  nie  war- 
to zwracać  uwagi,  byle  kto. 

Hetman  ».  (««.)  naczehij 
wódz  wojska;  jedna  z  figur 
w  szachach,  inaczej:  dama, 
królowa;  hetmanić,  być  het- 
manem, dowodzić,  stać  la 
czel«. 


Heureka  —  IIij>c,kratyczna 


76 


HeurMa  oh.  Eureka. 

Heury*t^'Rzny  *■;.  naprowa- 
dzający na  prawdziwe  po- 
mysły, podsuwający  myśli. 

Heuryttyka  *g.  metoda  nau- 
kowa samodzielnego  wyszu- 
kiwania prawd,  zasad  nau- 
kowych. 

Hezyłacja  1.  wahanie  się. 

Hexam«(r  ob.  Heksametr. 

Hiałttt  1.  rozziew,  niemi- 
ły zbieg  samogłosek,  uczu- 
wany  różnie  w  różnych  ję- 
zykach. 

Hlatus  Biaxime  deflendus  1. 
luka  godna  ubolewania. 

Hiberna  /.  leże  zimowe; 
dawny  podatek  na  utrzy- 
manie wojska  w  zimie. 

Hiboroetr  *g.  narzędzie  do 
mierzenia  wyjrakłości. 

Hic  ał  nunc  t.  tu  i  zaraz; 
natycUinia.st. 

Hic  fecit,  cui  prodest  1.  ob. 
Is  fecit... 

Hic  finis  łaudi  sit!  1.  niech, 
tu  bęo.^ie  koniec  mowy. 

Hic,  liaec,  hoc!  L  clost. 
ten,  ta,  to,  iron.  ni  to  ni 
owo,  ni  w  piąć  ni  w  dzie- 
\vi(;ć,  bzdurzenie. 

Hic  haeret  aqua  1.  dosl.  tu 
zatrzymała  się  woda:  w  tym 
sęk,  to  sęk  nielada;  szkoda 
trudu. 

Hic  jacet  /.  tu  leży  (na- 
pis na  nagi'obkach);  h.  j.  le- 
pus  dosł.  tn  leży  zając:  w  tym 
sęk,  w  tym  rzecz. 

Hic  mulier  i.  Jiobieta  oiie)- 
giczna,  herod-baba. 

Hic  Rhodus,  hic  salta  1. 
dosl.  tu  Rodos,  tu  skacz: 
pokaż,  co  umiesz! 

Hldalgo  h.  szlachcic  w  Hi- 
szpanji. 

Hidr-  ob.  także  Hydr-. 

Hidrant  nł.  kran  pożarny, 
kurek  przy  rurze  wodocią- 
gowej, do  którego  można 
przykręcać  węża  gumowe- 
go przy  gaszeniu  ognia. 

Hldrat  *g.  wodan;  połą- 
czenie z  wodą. 

Hidrauiika  g.  umiejętność 
za.stosowania  w  pi-aktyce 
siły  wody  i  jej  r',;ohu;  hl- 
^draiiliczna  prasa,  przyrząd 
służący  do  wywierania  zna- 
cznego ciśnienia  za  pomo- 
cą wody. 

Hidriotica  *g.  środki  na- 
jiotne. 

Hidrocefal  *g.  cierpiący 
na  rozwodnienie  mózgu. 

Hidrochemja  *g.  badani* 
chemiczne  wody. 

Hidrodynamika  *g.  nauka  o 
prawach  ruchu  cieczy. 

Hidroelektryczna  *g.  fabry- 
ka, fabryka  wytwarzająca 
elektryczność  siłą  natural- 
nego spadku  wody. 

Hidrofitologja  *g.  opisanie 
roślin  wodnych. 

Hidrofobia  *g.  wodowstręt. 

Hidiofon  *g.  przyrząd  do 
wysłuchiwania  szmeru  zdro- 


juwink  ptyiii^cyuii  pod  wu- 
dą. 

HI4r«fnomon|a  *g.  wynaj- 
dywanie źródeł  za  pomocą 
różdżki,  jakoby  czarnoksię- 
skiej. 

Hldr«|aotta  "g.  umiejący 
rozfMzuawać  podzii/mne  po- 
łożCBie  wód  i  wynajdywać 
źródła. 

Hldr«(iioz)a  *g.  nauka  o 
rozkładzie  wód  na  kuli 
ziemKkiej. 

Hidrograf|a  *g.  część  gie- 
ografji  zajmująca  się  opi- 
sem wód  na  kuli  ziemskiej. 

Hidrelogja  *g.  nauka  o  wo- 
dzie. 

Hldr«mancja  *g.  wróżenie 
z  wody. 

Hidr«mechanlka  *g.  nauka 
o  równowadze  i  o  ruchu 
cieczy. 

Hldr«me>  g.  miód  do  pcia. 

Hjdrometr  *g.  waga  wod- 
na, narzędzie  po  mierzenia 
ciężkości,  gęstości,  szybko- 
ści !  płynów. 

Hldropata  *g.  lekarz  le- 
czący za  pomocą  wody;  zwo- 
lennik hidroterapji. 

Hidr»pai|a  ob.  Hidroterapja. 

Hidropatyczny  *g.  wodo- 
leozniczy. 

Hidrosiera  *g.  powłoka  wo- 
dna ziemi. 

Hidroskop.  *g.  przyrząd 
wskazujący  kierunek  biegu 
zdrojowisk  podziemnych. 

Hldrostatyka  y.  imuka  u 
równowadze  cieczy  w  spo- 
czynku i  o    ich    ciśnieniu. 

Hldrotechnika,  Hidrotechnja- 
*jr.  budownictwo  wodne. 

Hidroterapja  *g.  zastoso- 
wanie wody  do  leczenia 
chorób. 

Hidrotropizm  *g.  nich  ro- 
ślin spowodowany  działa- 
niem wody. 

Hie-  ob.  także  Hje-. 

Hieratyczny  g.  kapłański, 
używany    przez    kapłanów. 

Hier  liegt  der  Hund  i  t.  d.'». 
ob.  Da  liegt  i  t.  d. 

Hierofylaks  ob.  Hjerofilaks. 

Hig-  ob.  także  Hyg-. 

High  Church  a.  ihaj  czórcz) 
dosl.  wysoki  kościół:  w  An- 
glji  stronnictwo  uznające 
władzę  biskupów  anglikań- 
skich, zbawienność  łaski 
bożej  spływającej  na  tych, 
którzy  przystępują  do  Sa- 
kramentów Św.  i  t.  d.;  ob. 
Low  CInirch. 

Higłiiander  a.  (hajlender) 
strzelcy  szkoccy  w  wojsku 
anielskim. 

H(gli-IKe  a.  (haj  lojf)  wyż- 
sze sfery  społeczne,  ary- 
stokracja. 

Higi«a  g.  bogini  zdrowia 
przedstawiana  z  czarą  w  rę- 
ce, z  której  wąż  pije. 

Higjena  *g.  nauka  o  za- 
chowaniu zdrowia,  o  z  Iro- 
wiu. 


Higienista  'g.  Ii-Kar/.  zaj- 
mujący się  specjalnie  zdro- 
wotnością ;-i(-d!isk  liidz!.;i-lj 
i  ii.h  ulepszaniem. 

Higrelogja  'j.  nauka  o  wil- 
gotności powietrza. 

Higrometr,  Higroskop  'g. 
przyrząd  do  iiiiiiiiy/.SLTi\d  vjl- 
gotności  powietrza. 

Higroskopja  *g.  ogół  metod 
służących  do  oznacz^inia 
wilgotności  powietrz:;,  hi- 
groskopljna  wata,  bawełna 
(wata)  chemicznie  oczysz- 
czona; hi.jroskopijność,  włas- 
ność niektói-ych  ciał  po- 
chłaniania wilgoci  powie- 
trza bez  łączenia  się  z  nią 
chemicznie. 

HI)-  ob.  H|-. 

Hikory  a.  gatunek  drzewa 
orzechowego  rosnącego  w 
Ameryce. 

Hilologfa  *g.  nauka  o  ma- 
torji,  o  pierwiastku  mate- 
rjalnym. 

Hiloteista  g.  uważający 
świat  materjalny  za  istotę 
boską. 

Hilozoizm  *g.  „filozof  ja  ży- 
wej materji",  sy.stem  filo- 
zoficzny Jońskiej  szkoły  w 
6,  .5  i  i  w.  prz.  Chr  ,  wi- 
dzący istotę  świata  w  mate- 
rji żyjącej  i  uduchowjiionfej. 

Himatjon^.  u  staroż.  Gre- 
ków: narzutka  noszona  przez 
mężczyzn  i  kobiety  na  chi- 
tonie. 

Hinc  iiiae  lacrimae  i.  siąd 
te  łzy;- stąd  wypływa  nie- 
nawiść, żal,  skarga. 

Hinterland  n.  kraj  leżący 
za  nadbrzeżnym  (nadmor- 
skim, nadrzecznym). 

Hip-  oh.  także  Hyp-. 

Hipalaga  g.  podstawienie 
jednego  pojęcia  za    drugie. 

HIparjon  oh.  Hipparjon. 

Hiper-,'  Hyper-  g.  na  po- 
czątku wyrazów  odpowiada 
polskiemu  na4-. 

HIperastenja  *g.  zupełna 
bezsilność,  wielkie  osłabie- 
nie. 

Hiperbola  g.  w  retor.:  prze- 
sadnia: w  gteom.:  Iłnja  krzy- 
wa, pochodząca  z  przecię- 
cia stożka  płaszczyzna. 

Hiperbolicznle  g.  przesad- 
nie. 

HIperboreje  g.,  Hiperborej- 
czycy,  u  starożytnych  ba- 
jeczni mieszkańcy  dalekiej 
północy  cieszący  się  wiecz- 
ną wiosną;  wogóje:  miesz- 
kańcy stref  północnych. 

Hiperemja  *g.  nadmierny 
dopływ  krwi ,  przekrwie- 
nie. 

Hiperestezja  *g.  nadmier- 
na wrażliwość  nerwów,  nad- 
ezułość. 

Hiperfizyczny  *g.  nadnj.tu- 
ralny. 

Hiperfrenja '^  manja.  sza- 
leństwo. 

Hiperjoński  g.    słoneczny. 


HiperkrytycyzM  ni.  prze- 
sadny krytycyzm;  zbyt  su- 
rowa krytyka. 

Hipermetryczny  *;.  wiersz, 
wiersz,  w  którym  sylab  jest 
o  jedną  za  wiele. 

Hlpermnezja  17.  pamięć  nad- 
zw-yczajna.  nadnaturalna. 

Hiperprodukcta  */.  zbyt 
obfita  wytwórczość,  nad- 
produkcja. 

Hiperstenja  *g.  chorobliwie 
wzmożona  działalność  orga- 
nizmu i  siła  życiowa. 

HIpertrofja  "g.  nienormal- 
ny przerofct  jakiego  organu; 
nadmierne  rozwinięcie  się; 
nadmierne  odżywianie  się. 
Hipika^.  znajomość  wszyst- 
kiego co  dotyczy  konia. 

Hipjatra  *g.  lekarz  koni, 
weterynarz. 

Hipjatrja  g.  nauka  lecze- 
nia koni. 

Hipnologja  *g,  tcorja  snu; 
część  psychologji  o  snach 
i  mai'zeniach  sennych.  , 

Hipnotyczny  'g.  spowodo- 
wany przez  hipnozę;  doty- 
czący hipnozy. 

If ipnotyzer .'  wprawiający 
w  stan  hipnozy. 

Hipnotyzm  *g.  nauka  o 
snach  wywołanych  za  po- 
mocą hipnozy;  objawy  cie- 
lesne i  duchowe  stanu  hip- 
notycznego; ob.  Brajdyzm. 

Hipnoza  *g.  sen  sprowa- 
dzony sztucznie  za  pomocą 
wpły-.tumaffiiPtycznegojea- 
nej  osoby  na  dnigą. 

HIpocentaur  g.  twór  bajecz- 
ny: poł  konia,  pół  człowieka. 

Hipocliondr|a  g.  chorobli- 
wy rozstrój  ducha,  w^.gć- 
rowana  obawa  o  zdrowie 
własne,  usposobienie  smut- 
ne, zgryźliwe;  śledzifr.iii  .- 
two;  hipochondryk,  f  hory  na 
liipochondi-ję,  śledziennik; 
grymaśnik. 

Hipocyklojda  *g.  krzy-Aa, 
utworzona  przez  punkt  okrę- 
gu, znajdującego  się  we- 
wnątrz drugiego  okręgu  i  to- 
czącego się  po  nim. 

Hipodertnokliza  *g.  wstrzy- 
kiwanie podskórne. 

Hipodrom  g.  miejsce  gdzie 
w  staroż.  Grecji  odbywa- 
ły się  wyścigi  konne  z  wo- 
zami; u  Rzymian  cyrk;  dziś 
arena  cyrkowa,  ujeżdżalnia. 

Hipofag  "g.  żywiący  się 
mięsem  końskim. 

Hipogleum  g.  podziemie, 
katakumby,  grobowce. 

Hipogryf  *ij.  jnit.  koń  skrzy- 
dlaty z  głową  gryfa,  pegaz. 

Hipokaust  g.  przyrząd  do 
ogrzewania. 

Hipokras  *g.  rodzaj  wina 
przyprawionego   a.  "likieru. 

Hlpokratesa  sztuka,  sztuka 
lekai-ska  (Hippokrates  —  i- 
mię  lekarza  greckiego). 

Hipokratyczna  "g.  twarz, 
twarz    o    zmienionych    ry- 


77 


Hipokrene  —  Homagjalny 


MBuli,    Dzniicisająua    śmierć 
bJizką. 

Klpokrene  g.  źródło,  z  któ- 
rego woda  daje  natchnienie 
popty<  zn(<:  wytrysło  na  gó- 
rze Helikouie  w  miejscu, 
cdzie  1'egaz  uderzył  kopy- 
tem. 

Hipokryta  *g.  obłudnik; 
człowiek     skryty,     święto- 

ek. 

HIpokrytyka  g.  deklamacja 
z  muzyką. 

Hipokryzja  g.  obłuda,  uda- 
wanie, uioszczerość. 

Hipologja  *g.  ob.  HIpIka. 

Hipoman  g.  namiętny  mi- 
łośnik koni. 

Hipomanja  "g.  przesadne 
zamiłowanie  do  koni. 

Hipopotam  g.  koń  rzeczny 
nilowy. 

Hipostaza  g.  uprzedmioto- 
wanie,  uosobienie  pojącia; 
rozważanie  istotnej  cecliy 
przedmiotu  zamiast  same- 
go przedmiotu,  a.  bytu  re- 
alnego zamiast  pojącia;  is- 
totne właściwości  każdej 
z  H-ch  Osób  Trójcy  Ś.;  hi- 
postazować,  podstawiać  byt 
realny  zamiast  oderwanego 
pojęcia,  używać   hipostazy. 

Hipostyl  "  g.  kolumnada 
kryta  z  wierzchu. 

HIpołaksa  g.  podporządko- 
wanie. 

Hipoteka  3.  i  nstytucja  praw- 
na, zabezpieczająca  prawa 
rzeczywistych  właścicieli  0- 
raz  prawa  osób  ti'zecich  do 
nieruchomości;  lokacja  ka- 
pitału na  nieruchomości; 
archiwum  akt  hipotecznych 
dotyczących  własności  nie- 
ruchomej; żart.  pośladek; 
hipotekować,  zapisać  do  księ- 
gi hipotecznej  dług  lub  ja- 
kiebądż  prawo  rzeczowe  cią- 
żące na  nieruchomości;  za- 
bezpieczać swoją  należność 
łiipotecznie;  hipoteczny  wy- 
k«z,wyciąg  z  ksiągi  hipotecz- 
nej, zawierający  wyszcze- 
gólnienie praw  własności  i 
smian  w  tychże  prawach, 
oraz  długów,  ciążących  na 
majątku  nieruchomym. 

Hłpotekarjusz  ni.  wierzy- 
ciel hipoteczny. 

Hipołenuza  g.  przeciwpro- 
stokątnia,  prostokątnia,  naj- 
dłuższy bok  trójkąta  pro- 
stokątnego. 

Hipotetyczny  g.  niepewny, 
przypuszczalny,  prawdopo- 
dobny. 

Hipoteza  g.  przypuszcze- 
nie, domysł;  teorja  oparta 
na  prawdopodobieństwie. 

Hipotomja  *g.  anatomja  ko- 
nia. 

Hipparjon  *g.  gatunek  ko- 
nia zaginionego,  kopalnego. 

Hippika  ob.  Hipika. 

Hipsometr  'g.  przyrząd  do 
mierzenia  wysokości  jakie- 
go miejsca  nad  powierzch- 


nią ziemi,  polegający  na 
tej  prawdzie,  że  woda  wre 
w,  temperaturze  tym  niż- 
szej, im  mniejszemu  ciś- 
nieniu podlega. 

Hipsometrja  *g.  sztnkamie- 
rzenia  wysokości  miejsc, 
czyli  wzniesienia  ich  nad 
poziom' morza;  hipsomełrycz- 
na  mapa,  mapa,  na  której  są 
wskazane  różne  wysokości 
gruntu,  farbami  a.  kresecz- 
kami  a.  linjami  i  cyframi. 

Histerja,  Histeraigja  *g.  roz- 
strój nerwowy  (częstszy  u 
kobiet),  nerwica.  ' 

Histerotomja  *g.  operacja 
rozcięcia  macicy,  cięcie  ce- 
sarskie. 

Histeryk  *g.  (Historyczka), 
cierpiący  (cierpiąca)  na  hi- 
sterję. 

HIstochemja  "g.  dział  che- 
mji,  badający  skład  komó- 
rek i  tkanek  zwierzęcych 
i  roślinnych  oraz  procesy 
chemiczne,  zachodzące  w 
nich  w  czasie  życia  orga- 
nizmu. 

Hisłogienja,  Hisłogieneza  "g. 
powstawanie  tkanek. 

Histoires  k  dormir  debout 
/.  {utuar)  ob.  Contes  i  t.  d. 

Histologja  *g.  część  ana- 
tomji,  badająca  mikrosko- 
pijnie komórki  i  tkanki 
składające  ciało  i  organy 
ludzi,  zwierząt  i  roślin. 

Historia  est  magistra  vitae 
i.  histoj-ja  jest  nauczyciel- 
ką życia. 

Historja^.-i.  dzieje,  dziejo- 
pisarstwo; dziejoznawstwo; 
opowiadanie,  powieść,  przy- 
gody; rzecz  osobliwa,  spra- 
wa, zdarzenie;  awanturą, 
zajście;  li.  naturalna,  nauki 
pi'zyrodnicze:  zoologja,  bo- 
tanika, mineralogja. 

Historiograf  g.  dziejopłs. 
Historjografja  g.  pisanie  hi- 
storji,  dziejopisarstwo,  źró- 
dła historyczne,  dzieła  tre- 
ści historycznej. 

Historjozofja  *g.  rozpozna- 
wanie praw,  rządzących  fak- 
tami dziejowemi,  filozofja 
historji,  wykład  filozoficz- 
ny zasad  historji. 

Historyka  "g.  teorja  pisa- 
nia a.  pojmowania  dziejów 

Historyzm  *g.  pogląd  we- 
dług którego  każdy  wytwór 
ludzkiego  ducha  jest  głów- 
nie owocem  całej  dotych- 
czasowej kultury,  a  także 
rasy,  otoczenia,  w  małej 
zaś  tylko  części  zarazem  i 
owocem  uzdolnieria  jed- 
nostki, kt6ra  ton  wytwór 
wprowadziła  na  świat. 

Histrjoni.  u  dawnych  Rzy- 
mian aktor  sceniczny;  pug. 
aktor,  koraedjant. 

Hiszpanka,  broda  przystrzy- 
żona szpiczasto,  na  sposób 
hiszpański;  taV'aka  barwy 
cynamonowej. 


Hizop  g.  robiiua  z  rodzi- 
ny wargowych;  odwar  z  tej 
rośliny. 

Hiaiit  g.  gatunek  opalu. 

Hjalurgja  g.  fabrykar  >a 
szkła. 

Hjatus  ob.  Hiatus. 

HJerarctia  g.  przełożony; 
prałat  w  kościele  greckim. 

HJerarcłija  g.  ipóiń.j  stop- 
niowanie godności  i  urzę- 
dów (kościelnych,  świec- 
kich, wojskowych). 

Hieratyczne  g.  pismo,  pis- 
mo .  egipskie  kapłańskie , 
późniejsze,  prostsze  niż  hie- 
roglificzne. 

Hjerodul  g.  niewolnik  ka- 
płański w  daw.  Fenicji. 

Hierofant  g.  arcykapłan. 

Hjerofilaks  g.  stróż  świą- 
tyni i  świętości. 

HJeroglif  g.  pismo  znako- 
we i  obrazowe  dawnych  E- 
gipcjan;  pnen.  pismo  nie- 
czytelne. 

Hieroglifika  g.  sztuka  od- 
czytywania hjeroglifów. 

Hierografika,  HJerografia  g. 
święte  pismo  tajemne;  sztu- 
ka przedstawiania  przed- 
miotów świętych  (w  ma- 
lowidłach, rzeźbach,  opi- 
sach). 

-  Hierokracja  *g.  kościelna 
forma  rządu;  rządy  kapłań- 
skie. 

Hieromancia  *g.,  Hieroskopja 
(f.  wróżbiarstwo  z  ofiar, 
szczególnie  ze  zwierząt  po- 
święconych na   ofiarę. 

Hieronimickie  *^.  pismo  gła- 
golica. 

Hjełometr,  Hjatetktf  *g. 
przyrząd  do  mierzenia  ilo- 
ści spadłego  deszczu,  desz- 
czomierz. 

Hjottowa  wieść,  smutna, 
przerażająca,  żałobna  wia- 
domość. 

HI.  Ikr.  Hektolitr  (eh.). 

Hm.  «itr.  Hujus  ntOMłs  (ob.). 

Ho  chińt.  potok,  rzeka. 

Hoang  chińs.  żółty. 

Hoc  age!  t.  to  czyń! 

Hoc  animo  liauri  1.  weź  to 
sobie  do  serca. 

Hoc  annp  1.  w  tym  roku. 

Hoc  erat  In  votls  ł.  to 
właśnie  było  upragnione, 
pożądane. 

Hoc  fac,  quod  cras  fleri  de- 
bet 1.  zrób  dziś  to  co  masz 
zrobić  jutro. 

Hoch!  n.  niech  żyje! 

Hoctideutsch  n.  dzi8ibj.jzy 
język  niemiecki  klas  wy- 
kształconych. 

Hochstapler  n.  oszust  na 
większą  skalę. 

Hoc  loco  i.  na  tym  miej- 
scu. 

Hoc  sensu  V.  w  tym  zna- 
czeniu. 

Hoc  volo,  sic  jubeo  l.  te- 
go (ihcę,  tak   rozkazuję! 

Hodegletyka  'g.  wskazów- 
ki   sposobu    nauczania    w 


wyższych  zakładach  nau- 
kowych ;  wstęp  przygoto- 
wawczy do  studjów  nad 
jaką  umiejętnością. 

Hodle  milil,  cras  łłbi  ł.  co 
(Iziś  mnie,  jutro  tobie. 

Hodometr  g.  drogomierz, 
narzędzie  do  mierzenia 
przebytej  drogi,  do  licze- 
nia zrobionych  kroków. 

Hodia,  Chodła,  Hodzia  tur. 
nauczyciel  duchowny  u  mu- 
zułmanów. 

Hofmana  krople  ob.  Ano- 
Jyny. 

Hofrał  n.  radca  nadwor- 
ny (w  Austrji  i  w  Niem- 
czech). 

Holienzollernwetter  n.  po- 
goda Hohenzolernów,  pięk- 
na pogoda,  która,  według 
mniemania  Prusaiów,  to- 
warzyszy uroczystym  wy- 
stąpieniom pruskich  monar- 
chów pod  gołym  niebem. 

Hokus  pokus,  formułka  u- 
żywana  przez  magików  i 
kuglarzy:  stań  się,  zmień 
się! 

Holajza  ».  dłóto  półokrą- 
głe do  żłobienia  w  di'zewie 
dziur  oki-ągłych. 

HolcszniŁ  n.  drzeworyt. 

Holciruba  n.  śruba,  jaką 
się  przymocowuje  -przed- 
miot metalowy  do  drzewa. 

Holender,  osadnik  z  Ho- 
landji;  wiatrak  z  dachem 
ruchomy^  na  nierupho^ 
inym  budynku;  dulat  ho-, 
lenderski;  łuk  zataczany  na; 
lodzie  przez  łyżwiarza;  w 
papierni  przyrząd  do  ro- 
bienia papki  papierowej. 

Holendernia,  obora;  gospo- 
darstwo nabiałowe,  zwane 
tak  od  osadników  holen- 
derskich. 

Holendrować  /.  zakreślać 
łyżwami  na  lodzie  linje  e- 
Kowate. 

Holendry  »..  msszyny  w 
papierniach  do  rozdrabnia- 
nia i  miażdżenia  szmat;  ra- 
sa krów  holenderskich,  od- 
znaczająca się  mlecznością. 

Holkiel  n.  hebel  z  ostrzem 
półokrągłym  do  robienia 
żłobków. 

Holomełr  *g.  narzędzie  do 
mierzenia  kątów. 

Holować  ».  wlec  na  łań- 
cuchach lub  na  linach  inne 
statki  pod  wodę;  holownik, 
statek  używany  do  holowa- 
nia innych  statków. 

Hołd  śrgórnon.  akt  uległo- 
ści lennika  zwierzchniemu 
panu;  objaw  ozci,  szacun- 
ku, czołobitności. 

Hołoble  mir.  dyszle  po  obu 
stronach  konia. 

Hołubić  mir.  pieścić,  tu- 
lić. 

Hołubiec  mir.  potrawa  z  ka-  ' 
szy  jaglanej  i  kapusty. 

Homagjalny ^{.  wiernopodn 
dańczy,  hołdowniczy;  homa- 


Homagjum  —  Horoskop 


»78 


gjalna  przysięga,  przysięga 
na  wiorność  tronowi. 

Homagjum  irl.  hołd,  boł- 
ijownifitwo;  przysiąjfa  wier- 
noSri  składona  najwyższej 
whidzy. 

Homalograficzna  *g.  mapa, 
mapa  przedstawiająca  czę- 
kc\  ziemi  równe  co  Jo 
)iowierzi.hni  jalio  figury 
równoważne,  choćby  z  usz- 
czerbkiem podobieństwa  do 
ksztiittow  naturalnych. 

Homar  ].  rak  morski. 

Home  a.  tom)  własny  do- 
mek, własne  rodzinne  ogni- 
sko. 

Homeografja  *g.  przenie- 
sienie starego  druku  na 
płytą  drukarską,  aby  z  niej 
czynić  odbitki  podobno  do 
dawnych. 

Homeopata  *g.  lekarz  le- 
czący podług  zasad  liomeo- 
patji. 

Homeopatja  "g.  metoda  le- 
czenia wynaleziona  przez 
d-ra  Hahuemanna,  polega- 
jąca na  używaniu  przeciw 
chorobom  takich  środków 
w  dozacli  bardzo  drobnych, 
które  w  dozach  większych" 
mogą  wywołać  u  zdrowych 
objawy  tej  samej  clioroby; 
homeopatyczny,  zgodny  z  za- 
sadami homeopafrji;  przen. 
drobny,  bardzo  mały. 

Home-rule  a.  fom-rul)  sa- 
morząd. 

Homeruler  ob.  Homruler. 

Homeryczny  g.  epiczny,  o- 
pisowy;  h.  śmiech,  niepo- 
wstrzymany, g-ło^ny  wy- 
buch  śmiechu. 

Homespun  a.  dosl.  przę- 
dziwo domowe,  krajowe: 
tkanina  gruba  angielska  w 
rodzaju  partu  na  .suknie  ko- 
biece. 

Homicidium  1.  mężobój- 
stwo,  morderstwo. 

Homicidium  necessarium  1. 
zabójstwo  we  własnej  o- 
bronie. 

Homilełyl(.  Homileta  g.  wy- 
kładający Pismo  Św. 

Homiletyl(a  g.  nauka  umie- 
jętnego układania  i  wypo- 
wiadania kazań. 

Homiija  g.  kazanie  albo 
nauka  duchowna,  wykłada- 
jąca tekst  Pisma  Św. 

Kominem  experiri  multa  pau- 
pertas  iubet  t.  ubóstwo  zmu- 
sza człowieka  wiele  do- 
świadczyć. 

Kominem  non  odi,  sed  eius 
yitia  t.  nie  człowieka  nie- 
nawidz(;,  lecz  jego  błędy. 

Kominem  te  esse  memento! 
1.  pamiętaj,  że  jesteś  czło- 
wiekiem. 

Homines,  dum  docent,  dłs- 
cunt  /.  ludzie  ucząc,  uczą  się. 

Homines  nihil  agendo  dis- 
cunł  małe  agero  t.  ludzie  przez 
próżniactwo  uczą  się  źle  ro- 
bić. 


Hominis  est  errare,  Inti- 
pientis  perseverare  /.  ludz- 
ką rzeczą  jest  błądzić,  głup- 
ca oznaką  trwać  w  błę- 
dzie. 

Homme  d'affaires  f.  (om 
dafferl  człowiek  oddany  ro- 
bieniu interesów,  umiejący 
prowadzić  interesy;  przed- 
siębiorca, spekulant;  pełno- 
mocnik. 

Homme  de  lettres/.  (om  do 
letrj  uczony,  literat. 

Komme  d'esprit  /.  fom  dei- 
prtj  człowiek  rozumny,  do- 
wcipny. 

Homme  d'iłat  /.  (om  dęła) 
mąż  stanu,  polityk. 

Homo  t.  człowiek;  h.  sa- 
piens, człowiek  obdarzony 
rozumem;  h.  eruditus,  czło- 
wiek uczony. 

Homocentryczny  ni.  mający 
środek  wspólny. 

Homofoniczny  *g.  w  muz. 
jednogłośny,  w  którym  gło- 
sy nie  występują  samodziel- 
nie, lecz  są  podporządko- 
wane głosowi  prowadzące- 
mu melodję. 

Homogien  g.  istota  jedno- 
rodna mająca  te  same  na- 
turę co  i  inna. 

Homogieniczny  *g.  mający 
tęż  samą  (co  i  inny  przed- 
miot) naturę,  właściwość; 
jednorodny. 

Homograficzne  *g.  wydanie, 
naśladujące  wiernie  ręko- 
pis, lub  stary  druk  (papier, 
format  i  czcionki). 

Homo  homini  lupus  ł.  czło- 
wiek człowiekowi  jest  wil- 
kiem t.  j.  człowiek  nie  cier- 
pi człowiekai  wyrządza  bliź- 
niemu nieraz  wielo  złego. 

Homojuzja^.  podobieństwo 
co  do  istoty,  co  do  treści. 

Homologja  ,.;.  zgodność, 
odpowiedniość;  homologicz- 
ny, zgodny,  odpowiedni;  po- 
dobny; jednobrzmiący. 

Homologizować*^.  upodob- 
niać, porównywać. 

Homologumena  g.  księgi 
Nowego  Testamentu,  któ- 
rych autentyczność  została 
udowodnioną  i  uznaną. 

Homomorficzny  *g.  równo» 
kształtny,  jednakiej  z  czym 
postaci. 

Komonimja^.  w  logice:  dwu- 
znaczność. 

Homonimy  g.  wyrazy  jed- 
nakowo brzmiące  ale  róż- 
ne znaczeniem,  u^.lódilud 

Homo  novus  1.  człowiek 
nowy,  osobistość  nieznana; 
parwenjusz,  dorobkiewicz, 
nowicjusz. 

Homo  proponit,  Deus  dispo- 
nit  1.  człowiek  strzela  a  I^an 
Bóg  kule  nosi. 

Homo  sapiens  oh.  Homo. 

Homoseksualizm  ni.  zwy- 
rodniały pociąg  mężczyzny 
do  mężczyzny,  kobiety  do 
kobiety. 


Homo    iR  hominl   deus    /. 

człowiek  niech   będzie    bo- 
giem dla  człowieka. 

Homo  tum,  humani  nihil 
a  me  alienum  puto  1.  jestem 
człowiekiem  i  nic  ludzkie- 
go nie  powinno  mi  być 
jbcem  (zwykle  używa  się 
przez  skrócenie  homo  tum). 

Homo  toties  moritur,  quoties 
amittit  tuos  /.  człowiek  tyk- 
razy  umiera,  ile  razy  tra- 
ci swoich. 

Homrul  oh.  Home-rule. 

Homruler  a.  stronnik  samo- 
rządu w  krajach  ^^'.  Brytanji. 

Homunculus  /.  człowieczek, 
człeczyna;  w  Fauście  Goe- 
thego: człowiek  wytworzo- 
ny w  sposób   chemiczny. 

Honesta  mors  turpl  vita  p«- 
tior  t.  zaszczytna  śmierć 
lepszą  jest  od  hańbiącego 
życia. 

Honeste  1.  okazale,  suto, 
gościnnie,  godnie,przyzwoi- 
cic,  uczciwie,   zaszczytnie. 

Honestum  non  est  semper, 
quod  licet  t.  niezawsze  jest- 
to  zaszczytne,  co  jest  do- 
zwolone. 

Honesty  is  łhe  best  policy 
a.  uczciwość  jest  najlepszą 
(najkorzystniejszą)  polityką. 

Hongroise  /.  lągritazj  ta- 
niec węgierski. 

Honnćte  /.  /otmtj  uczciwy, 
prawy,  zacny. 

Honneur  et  patrie  y.  fonór 
e  patri)  honor  i  ojczyzna 
dewiza  orderu  legji  hono- 
rowej. 

Konny  soit  qui  mai  y  pense 
/,  (onni  sua  ki  mai  i  po"ł) 
hańba  temu,  kto  o  tym  źle 
myśli  (dewiza  angielskiego 
orderu  Podwiązki). 

Honor  i.  cześć,  dobre 
imię ,  godność  ,  zaszczyt ; 
h-y,  zaszczyty ,  dostojeń- 
stwa, odznaczenia;  oznaki 
czci;  poważanie,  szacunek; 
w  kartach:  najwyższe  kar- 
ty atutowe;  czynić  h-y  domu, 
wypełniać  obowiązki  gospo- 
darza względem  gości;  od- 
dać h-y  (o  wojsku)  prezen- 
tować broń,  spełniać  prze- 
pisane oznaki  uszanowania; 
mieć  sobie  za  punict  h-u,  po- 
stanowić sobie;  honorowy, 
mający  poczucie  godności 
osobistej,  nieskazitelny,pra- 
wy;  h.  ufząd,  bezpłatny;  ty- 
tuł h.,  nadany  dla  okazania 
czci;  członelc  h.,  nierzeczy- 
wisty, nieczynny,  tytular- 
ny; dług  h.,  dług  zaciąg- 
nięty bez  rewersu;  dług 
wynikający  z  przegranej 
(zwłaszcza  w  karty);  sąd  h., 
sąd  polubowny,  działający 
z  mocy  układu  nienotarjal- 
nego;  h-owa  sprawa,  sprawa, 
w  której  o  honor  idzie;  po- 
jedynek. 

Honorable  /.  foiiorabl),Mo- 
norabilis    i.    godzien    czci , 


iizacunku,  szanowny;  czci- 
godny. 

Htnorant  ni.  płacący  we- 
ksel. 

Henorarjum  1.  jednorazo- 
we wynagrodzenie  pienięż- 
ne za  usługi,  za  pomoc 
(lekarza,  adwoliata,  literata 
i  t.  p.),  czesne. 

Honorat  ł.  osoba  akceptu- 
jąca weksel  na  rachunek 
drugiej  osoby. 

Honoratiores  t.  (Komoraci- 
orttt  osoby  wyższe  dosto- 
jeństwem, członkowie  wyż- 
szych stanów;  znakomito- 
ści; ludzie  najgodniejsi  sza- 
cunku. 

Honoratus  1.  za.szczycony 
godnościami. 

Honores  mutant  moret,  sed 
raro  in  meliores  1.  zaszczy- 
ty zmieniają  obyczaje  (czło- 
wieka),ale  rzadko  na  lepsze. 

Honor  est  praemium  yirtutis 
1.  '^icAd  jest  nagrodą  cnoty. 

Honoris  causa  1.  dla  za- 
szczytu. 

Honorować  1.  składać  cześć, 
otaczać  objawami  szacunku, 
uznania;  dawać  honorarjrim, 
wynagradzać ;  honorowanie 
weksla,  zapłata  wekslu  przez 
osobę,  na  którą  został  wy- 
stawiony. 

Honos  alit  artes  1.  sztuka 
wymaga  uznania. 

Honos  habet  onus  /.  god- 
ności nakładają  ciężary. 

Konwedzi  vctg.  dosl.  obroń- 
cy kraju:,  wojsko  wyłącznie 
węgierskie,  nie  należące  do 
wspólnej  armji  austro- wę- 
gierskiej; iandwera  węgier- 
ska. 

Kopale  mir.  taniec  kozak. 

Hoplici  g.  wojsko  piesze, 
pancerne,  ciężko  zbrojne, 
a  dawnych  Greków. 

Horae  canonicae  1.  stałe 
godziny,  przeznaczone  na 
odnawianie  przez  kapłanów 
pewnych  przepisanych  mo- 
dlitw; stała  godzina  powro- 
tu do  domu,  jedzenia  i  t.  d. 

Horae  Diumae  /.  ob.  Diur- 
nalik. 

Horda  iai.  dziki  tłum, 
zgraja;  obóz,  koczowisko 
(tatarów),  koczujące  plemię, 
tłuszcza  wojsk  rabująca  i 
paląca  w  czasie  napadów. 

Horendum  oh.  Horrendum. 

Homista  ».  trębacz  grają- 
cy na  trąbce  sygnałowej. 

Horodykt  *g.  zegar,  kompas. 

Horodyszcze  mir.  grodzis- 
ko; uroczysko. 

Korografja,  Korologjografja 
*g.  ob.  Gnomonika. 

Horokilometrowy,  Korokilo- 
metryczny  ni.  przyrząd,  przy- 
rząd mierzący  cza.^  i  dro- 
gę przebytą, 

Korologjografja  'g.  sztuka 
robienia  kompasów. 

Horoskop  g.  przepowied- 
nia losu  człowieka  ze  sta- 


79 


Horrendum  —  Ilymnologja 


nu  gwiazd  w  chwili  przyj- 
ścia jego  n:i  iSwiat;  wróżba 
prżysztośi;i;  wykaz  długo- 
ści dnia  i  nocy  w  różnych 
miejscach  i  o  każdym  cza- 
sie; jyrzen.  wróżba,  widoki 
na  przyszłość. 

Horrendum  1.  rzecz  strasz- 
na, i>knipn(iS('\ 

Horribile  dictu  t.  strach 
mówić,  o  zgrozo! 

Horror  1.  strach;  zgroza, 
okropnof;ć;  h.  V8CUi,  obawa 
próżni;  przyroda  nie  znosi 
pustej  przestrzeni. 

Hors  commerco  /.  (or  *o- 
Mersy  wytwornie  mający  być 
przedmiotem  handlu,  wy- 
produkowany nie  na  handel. 

Hors  concours  /.  lor  ką- 
kurj  \)0  za  konkursem;  zrze- 
kający si(;  nagrody,  lecz  u- 
biegający  się  o   uznanie. 

Hors  de  combat  /.  ior  do 
kąha)  niezdolny  dc  walki; 
nienalażący  do  wslti. 

Hors  d'oeuvre  /.  lor  daitr) 
przydatek,  przystawka;  da- 
nie na  stół  nie  liczące  si<^ 
do  potraw,  np.  masło,  rzod- 
kiewka i  t.  p. 

Hors  ligne  /.  fer  Itń)  nie- 
pospolity, nietuzinkowy. 

Hortolog  ni.  znawca  i  mi- 
łośnik sztuki  ogrodniczej. 

Hortologja  nł,  sztuka  ogrod- 
nicza. 

Hortykultura  nt.  ogrodnic- 
two. 

Horyzont  .9.  widnokrąg;  po- 
ziom; zakres,  krąg.  (np,  wie- 
dzy, umysłu,  działalności). 

Horyzontalny  ni.  poziomy. 

Hosa  o>>.  Hausse. 

Hosanna  hef>T.  zawitaj!  lia- 
nie zbaw  nas!  wspomóż!, 
zbaw! 

Hosjer  ob.  Haussier. 

Hospes  hostis  i.  cudzo- 
ziemiec—  to  nieprzyjaciel. 

Hospice  /.  (ospis),  Hospi- 
cjum ł.  kia.sztor  służący  za 
schronienie  dla  podróżnych, 
pielgrzymów;  dom  przytuł- 
ku, schronisko,  przytuli- 
sko. 

Hospitant  ł.  w  uniwersy- 
tetach galicyjskich:  słu- 
chacz uniwersytetu  nie  za- 
pisany do  rzędu  studen- 
tów, lecz  uczęszczający  na 
prelekcje  w  charakterze  go- 
ścia. 

Hospodar  młr.  pan,  tytuł 
panujących  w  dawnej  Li- 
twie, oraz  książąt  na  Mul- 
tanach  i  Wołoszczyźnie. 

Hossa  ob.  Hausse. 

Hosti  frontem,  peclus  amica 
i.  nieprzyjacielowi  stawić 
czoło,  przyjacielowi    serce. 

Hostia/.  Komunikant,  opła- 
tek poświęcony  spożywany 
przy  Kumunji  Św.;  Prze- 
najświętszy Sakrament. 

Hotel  /.  dom  w  którym 
stają  podróżni,  zajazd. 

Hotel  garn!  /.  mieszkaniu 


do  najęcia    z   urządzeniem 
domowym  i  usługą,    hotel. 

Hotel  Lambert,  pałac  ksią- 
żąt Czartoryskich  w  Pary- 
żu, mieszczący  zakład  nau- 
kowy dla  Polek. 

Hotantot,  murzyn  z  połu- 
dniiiwej  Afryki;  pnen.  czło- 
wiek dziki  bez  oświaty. 

House  o(  Commons  a.  ihaus 
of  kummiins)  izba  gmin  w 
parlamencie  angielskim. 

House  Ol  Lords  a.  Peers 
fhaus  of  lords  a.  pirsi  izba 
lordów   a.  parów. 

Howasi,  lud  góralski,  za- 
mieszkujący wnętrze  Mada- 
gaskaru, do  1895  r.  panu- 
jący nad  całą  wyspą. 

How  do  you  do  o.  (hau  du 
ju  du)  jak  się  pan  (pani) 
miewasz? 

Hozanna  oh.  Hosanna.    - 

Hoży  nilr.  czerstwy,  żwa- 
wy. 

Hrabia  «.  [«e».j  tytuł,  po- 
środui  między  baronem  a 
margrabią. 

Huf  «.,  Hufiec  oddział  woj- 
ska nieoznaczonej  liczby; 
knpa,  zastęp. 

Hugonoci  /.  wyznawcy 
nauki  Kalwina  we  Francji 
(w  XVI  wieku  prześlado- 
wani jako  innowiercy). 

Huls  cios  [tli  kloj  przy 
drzwiach  zamkniętyc'i. 

Huissier  /.  (uisje)  odźwier- 
ny; woźny  przy  są4ach. 

Hujus  anni  1.  tego  roku. 

Hujus  mensls  ł.  tego  mie- 
siąca. 

Hukier  hol.  dwumasztowa 
łódź  rybacka   holender.ska. 

Hulaszczy  młr.  birbancki, 
rozpustny. 

Huligan  oh.  Chuligan. 

Hultaj  mir.  nicpoń,  gał- 
gan,  włóczęga,  próżniak. 

Humana  non  sunt  turpia  1. 
(co)  ludzkie  (to)  nie  hańbi. 

Humaniora  /.nauki  wszech- 
stronnie kształcące,  głów- 
nie łacina  i  grecki;  litera- 
tura klasyczna. 
^  Humanista  nł.  człowiek  wy- 
kształcony wszechstronnie 
na  podstawie  klasycyzmu; 
humanistyczne  studja,  studja, 
do  których  potrzebną  jest 
dokładna  znajomość  języ- 
ków starożytnych. 

Humanitarny  nł.  ludzki,  ła- 
godny, oparty  na  oświacie 
i  miłości  bliźniego;  h-e  nau- 
ki, zajmujące  się  umysłową 
stroną  człowieka. 

Humanitaryzm  nł.  kierunek 
komunistyczny  we  Francji 
około  r.  1839;  zwolennicy 
jego  głosili  równość  i  bra- 
terstwo ludzi  i  wierzyli  w 
bezgraniczne  doskonalenie 
się  człowieka  (od  tytułu 
wydawnictwa:  „Journal  hu- 
manitaire"). 

Humanizm  ni.  kierunek, 
przyjmujący  nauki,   sztukę 


i  literaturę  grecko-rzym- 
ską jako  najlepszy  środek 
kształcący  i  doskonalący  u- 
raysłowość  ludzką. 

Humanizować  nł.  czynić 
ludzkim,  łagodzić,  uoby- 
czajać;  humanizowana  ospa, 
szczepionka  ospy  zaczerp- 
nięta z  człowieka  dla  za- 
szczepienia jej  na  innym 
człowieku. 

Hurłianum  est  errare  ł.  ludz- 
ką rzeczą  jest  błądzić. 

Humbug  a.  szarlatanerja 
amerykańska,  blaga,  kłam- 
stwo, oszustwo;  kaczka,  puf . 

Humerał  irl.  biała  chusta, 
którą  kapłan  olcrywa  szyję 
i  ramiona  podczas  Mszy 
świętej. 

Humillter  ł.  biednie,  ubo- 
go; podle,  uniżenie. 

Hummock  a.  (humukl  pa- 
górek utworzony  z  kawa- 
łów kry  podbiegunowej, 
spiętrzonych  jeden  na  dru- 
gim. 

Humor  ł.  usposobienie,  na- 
strój ducha;  wesołość,  do- 
wcip; wesołe  i  dowcipne 
traktowanie  ludzkich  sła- 
bości; być  w  dobrym  (ró- 
żowym) humorze,  być  bar- 
dzo wesołym;  żarł.hyć  pod- 
chmielonym; humory,  płyn- 
ne składniki  organizmu 
ludzkiego  (pojęcie  przesta- 
rzałe). 

Humoreska  [«.]  krótki  utwór 
literacki  a.  muzyczny,  pe- 
łen pogodnego  humoru. 

Humorysta  nł.  autor,  pi- 
szący z  humorem,  dowci- 
pem, rozśmieszająco;  upra- 
wiający literaturę  humory- 
styczną. 

Humorystyka  nt.  utwory 
literackie  nacechowane  hu- 
morem; wydawnictwa  hu- 
morystyczne; «>o».  rzeczy 
lub  czyny  śmiejzne,  naiw- 
ność, niedołęstwo,  niekon- 
sekwencje odkrywane-  w 
czynach  ludzkich,  niekiedy 
ze  złej  woli  płynących;  hu- 
morystyczny, pobudzający  do 
wesołości,  śmiechu;  zabaw- 
ny ,  wesoły ,  satyryczne  - 
dowcipny. 

Humus  ł.  ziemia  urodzaj- 
na, czarnoziem,  próchnica. 

Huncfot,  Huncwot  n.  łotr, 
nicpoń. 

Hunderweight  a.  (Sndertiejt) 
centnar  angielski  =  50  kilo- 
gramom. 

Hundsfeld  n.  Psie  pole. 

Hunter  a.  (hdnlr)  koń  my- 
śliwski. 

Hifragan  karaibs.  straszna 
burza  z  wiatrem,  gwałtow- 
ny wicher. 

Hurdlerace  a.  (hórdlres) 
wyścigi  konne  połączone 
z  przeskakiwaniem  sztucz- 
nych przeszkód. 

HuroA,  HuroAska  formacja, 
grupa  skał  osadowych  azo- 


icznych  młodszych,  (od  na- 
zwy jeziora  i  plemienia  w 
Anier.  Półn.). 

Hurt  n.  zbiorowa,  ryczał- 
towa sprzedaż  a.  ku|*no; 
hurtem,  zbiorowo,  ryczał- 
tem; hurłowny,  ryczałtowy, 
w  większej  ilości,  nie  dro- 
biazgowy, na  wielką  skalę: 
hurtownik,  sprzedający  hur- 
tem, ryczatteiii;  angrosista. 

Hurys,  Huryski  ar.  w  wie- 
rzeniach maliometan  wiecz- 
nie młode  i  piękne  dzie- 
wice, oczekujące  wiernych 
w  kraju  Mahometa. 

Husarja  wtg.  husarze;  pułk 
huFarski. 

Husarz  ttęg.  dawny  jeź- 
dziec polski,  ciężko  zbroj- 
ny, w  przyłbicy,  ze  skrzy- 
dłami u  ramion,  zbrojny 
kopją,  kopijnik. 

Husiar  mir.  gęślarz. 

Husyci,  zwolennicy  nauki 
reformatora  Husa,  sekta  re  - 
ligijna  w  Czechach  w  XV 
wieku. 

Husydzi  »h.  Chasydzl. 

Huta  «.  zakład  przemy- 
słowy przerabiający  rudę 
na  metal;  fabryka  szkła; 
hutnictwo,  fabrykacja  szkła; 
otrzymywanie  metali  z  rud 
kruszcowych. 

Huzar  ie(g.  żołnierz,  lek- 
kiej jazdy  ubrany  z  wę- 
gierska. 

Hy-  oh.  także  Hi-  i  Hj- . 

Hybryd,  Hybryda  ł.  stwo- 
rzenie pochodzące  z  pomie- 
szania dwu  rozmaitych  ga- 
tunków, dwu  ras;  miesza- 
niec;wyraz utworzony  z  2-ch 
języków. 

Hybrydyzm  nł.  mieszanie 
ras,  gatunków,  krzyżowanie 
ras. 

Hycel  n. czyściciel, opraw- 
ca, rakai'z;  łotr,  szubrawiec. 

Hydepark  a.  (hajdpark)  pu- 
bliczny park  i  zwierzyniec 
w  Londynie. 

Hydra  ff.  mityczny  po- 
twór o  siedmiu  głowach, 
które  po  ścięciu  odrastały, 
zabity  [irzez  Herkulesa;  ro- 
dzaj polipa 'słodkowodnego; 
przen.  złe  ( iągic  szerzące 
się,  trudne  do  wykorzenie- 
nia. 

Hydrargyrum  g.  [<.]  mei'- 
kurjusz,  żywe  srebro,  rtęć. 

Hymen  a.  ,u  staroż.  Gre- 
ków bożek  małżeństwa  wy- 
obrażany w  postaci  skrzy- 
dlatego chłopca  z  zapaloną 
pochodnią  i  zasłoną;  mał- 
żeństwo; uroczystość  zaślu- 
bin, wesele. 

Hymn  q.  pieśń  uwielbie- 
nia, utwór  liryczny  odzna- 
czający się  wyższym  polo- 
tem myśli,  wzniosły  tre- 
ścią i  uastrojeui;  pieśń  sła- 
wiąca wielkość  i  potęgę  a. 
dobroć  Boga, 

Hymnologja    *g_.    nauka    u 


Hyperjon  —  Ignorować 


^ 


bymnach;  histurja  i  li- 
teratura śpiewu  icościel  - 
nego. 

Hyperjon  g.  mii.  jt>den  z  Ty- 
tanów, rodzicami  jego  byli 
Tran  i  Gea,  dziećmi  zaś 
Heljos,  Selene  i  Eos;  sam 
Heijos,  wcielenie  światła  i 
piękna. 

Hypostyl  'y.  kryty  krużga- 
nek, kryta  kolumnada. 

Hyr,Chyrtf(;.9.  [sic.]  głos,  e- 
cho;  wieść,pogło.ska;  rozgłos. 

Hyz,  Chys,  wiatr  pomyśl- 
ny; pole  otwai-te. 

Hyzop  g.  roślina  aroma- 
tyczna używana  do  potraw 
i  jako  lekarstwo. 


Ib.  a.  Ibid.  tkr.  Ibidem  1. 
tamże,  w  tym  samym  miej- 
scu, w  tymże  dziele,  na 
tejże  stronicy. 

Iberja  g.-l.  starożytna  na- 
zwa Hiszpanji  i  Portugalji. 

Ibi  patrIa,  ubi  bene  ł.  uh.  Ubi 
bene  etc. 

Ibis  g.  ptak  czaplowaty, 
żyjący  w  Afryce  Półn. 

Iblis,  Eblis  ar.  wódz  sza- 
tanów, duch  ciemności  (u 
Mahoiuetan). 

Ibn  a.  Ebn,  Ben  ar.  syn. 

Ibsf.nista  nt .  zwolennik 
ibsenizmu;  naśladowca  Ib- 
sena. 

Ibsenizm  »Ł  kierunek  pe- 
symistyczny, polegający  na 
walce  indywidualności  wy- 
liujałej,  etycznej,  z  otocze- 
niem powszednim,  stworzo- 
ny przez  dramatoi)isarza 
norweskiegfi  Ibsena 1 1828 — 
1000). 

I.  C.  skr.  Jezus  Chrystus. 

Ica  skr.  Jeyjsh  Colonisation 
Association  {u/>./. 

Iceberg  skand,  (itherg  a. 
ajsherg)  góra  lodowa  pływa- 
jąca po  morzu. 

Iceblink  a.  lajshUnk)  biały 
odblask  śniegów  i  lodów 
na  niebie  podbiegunowym. 

Ich  kenne  meine  Papenhei- 
mer  n.  wiem  dobrze  z  kim 
mam  do  czynienia. 

Ichneumon  g.  ezczur  Fa- 
raona. 

Ichnografja  *g.  sztuka  kre- 
ślenia planów. 

Ichor  g.  n  Homera:  krew 
bogów. 

Ichtjofag  g.  człowiek  ży- 
wiący si^  rybami. 

Ichłjograłja  *g.  opisanie 
rjh. 

Ichtjolit  *g.  skamieniałość 
ryby  przedpotopowej  (ko- 
4)alna). 


Ichłjolog  'g.  uczony  Ziiaw- 
<:a  ryb.  opisujący  ryby. 

Ichtjologja  ''g.  historja  na- 
turalna ryb. 

Ichtjomis  *g.  ptak  kopalny 
uzębiony  z  kadłubem  ryby. 

Ichtjomorficzny  *g.  mający 
kształt  rybi. 

Ichtjomorfit,  Ichtjotypolit  "g. 
odcisk  ryby    na   kamieniu. 

Ichłjosaurus  *g.  rybo-ja- 
szczur  (olbrzymie  zwierzę 
przedpotopowe).' 

Icłus  gratiosus  1.  doil.  cios 
łaski:  cios  ostatni,  śmier- 
telny. 

Iczoglan,  Iczogłan  tur.  po- 
kojowiec  turecki. 

Id.  skr.  ob.  Idem. 

Idea  g.  pojęcie  wyobra- 
żenie, pomysł,  myśl,  po- 
gląd; myśl  przewodnia;  is- 
tota rzeczy;  cel  dążeń;  Ideo- 
wiec, człowiek  działający 
w  jakim  kierunku  nie  dla 
interesu  własnego  ale  dla 
idei. 

Ideacja  ni.  władza  umy- 
słowa wytwarzania  pojęć; 
działanie  wyobraźni;  wy- 
twarzanie i  łączenie  pojęć. 

Idealista  ni.  zwolennik  i- 
dealizmu  zapatrujący  się 
na  rzeczy  idealnie,  nie  tak 
jak  rzeczywistość  wskazu- 
je; marzyciel. 

Idealistyczna  filozofja  oh. 
dealizm. 

Idealizm  ni.  dążenie  do 
jiiknaj wyższej  doskonałości; 
kierowanie  się  ideałami  i 
ideami  a  lekceważenie  wa- 
runków rzeczywistych;  ma- 
rzyc ielstwo;  teorja  filozo- 
ficzna, według  której  my 
nie  znamy  przedmiotów, 
tylko  wrażenia  od  nich  od- 
bierane, te  więc  jedynie 
mają  dla  nas  byt  rzeczy- 
wisty (przeciwieństwo  — 
realnm)-,  I.  realny  teorja  fi- 
lozoficzna usiłująca  pogo- 
dzić idealizm  z  realizmem: 
i.  w  estetyce:  wymaganie, 
ażeby  sztuka  w  utworach 
swoich  upiększała,  udosko- 
nalała zjawiska  spotykane 
w  przyrodzie. 

.  Idealizować  nt.  kształtować 
coś  podług  wyobrażenia  i- 
dei,  dążyć  do  urzeczywist- 
nienia wymarzonej  dosko- 
nałości, wyobrażać  sobie, 
że  coś  jest  doskonałym,  u- 
piększać  w  myśli;  przece- 
niać. 

Idealny  1.  urojony,  wyma- 
rzony, doskonały,  wzoro- 
wy; istniejący  tylko  w  my- 
śli, ale  nie  w  rzeczywi- 
stości; duchowy;  Idealnleć, 
przyjmować  cechy  ideału, 
stawŁĆ  się  idealnym. 

Ideał  t.  wcielenie  idei; 
cel  dążeń  szlachetnych , 
wzór  niedościgniony,  do- 
skonałość; osoba  uwielbiana. 

Idie  flxe  /.  (idefiktj  pew- 


na myi!  siale  zajmująca  u- 
mysł;  zboczenie  umysłowe. 

Ideja  oh.  Idea. 

idem  1.  ten  sam,  to  samo, 
podobnież;  I.  per  Idem,  do- 
wodzić tego  samego  przez 
to  samo. 

•Idem  AccIo,  quod  TItio  jut 
esło  1.  równe  prawo  dla 
wszystkich  (tak  dla  Akcju- 
sa  jak  i  dla  Titjusa). 

Identyczny  ni.  taki  sam, 
jednakowy,  równoznaczny; 
identyczność,  tożsamość,  je- 
dnoznaczność. 

Identyfikacja  ni.  utożsa- 
mianie; Identyfikować,  brać 
jedno  za  drugie;  uważać 
dwa  przedmioty  za  jedna- 
kowe; utożsamiać. 

Ideodynamlczny  ob.  Ideomo- 
łoryjny. 

\  Ideogienja  *g.  nauka  o  po- 
wstawaniu wyobrażeń,  po- 
jęć. 

Ideografja  *g.  pismo  uży- 
wające zamiast  naszych  gło- 
sek— znaków,  wyrażających 
pojęcia,  np.  pismo  chiń- 
skie. 

Ideogram  *g.  znak  ideogra- 
f iczny,  znak  na  piśmie,  wy- 
rażający pojęcie. 

Ideolog  *g.  marzyciel. 

Ideologja  *g.  nauka  o  po- 
jęciach, o  ideach;  marzy- 
oielstwo. 

Ideomotoryjny  ni.  ośrodek, 
miejsce  w  mózgu.  h(^dące 
siedliskiem  wyobrażeniu  ru- 
chowego oraz  będące  miej- 
scem wyjścia  bodźca  wy- 
wołującego ruch ;  i-e  ru- 
chy, wykonywane  bezwied- 
nie podczas  my.^lenia  o  nich. 

Ideoplastja  "g.  wpływ  wy- 
obraźni na  ciało:  wpływ  jej 
na  przedmioty  znajdujące 
się  zewnątrz  osoby,  która 
powzięła  jakieś  wyobi"aże- 
nie. 

Id  esł  1.  to  jest,  to  znaczy. 

Id  facere  laus  est,  quod 
decet,  non  quod  licet  i.  chwa- 
łą jest  czynić  to,  co  się  go- 
dzi, a  nie  to  co  można/ 

Idjobiasty  *g.  komórki  ro- 
ślinne różne  od  sąsiednich 
komórek  tkanki  jednorod- 
nej. 

Idjodynamiczny  *g.  będący 
źródłem  własnej  siły. 

Idjoelektryczne  *g.  claia, 
złe  przewodniki  elektrycz- 
ności. 

Idjolatrja  *g.  uwielbianie 
siebie  samego. 

Idjom,  idjomat  g.  nni-zecze 
prowincjonalne,  djalekt. 

Idjomatografja,  Idjomatolo- 
gja  *g.  nauka  o  gwarach, 
opis  narzeczy,  l>adanie  na- 
rzeczy. 

Idjopatyczny  *g.  właściwy 
spbie,  samodzielny;  idjopa- 
tyczna  choroba,  samoistna, 
niezależna  od  innej  cho- 
roby. 


ld|oplazma  'g.  i-zęść  pro- 
toplazmy. 

Idotynkrazja  'g.  usposobie- 
nie organizmu  do  odczu- 
wania popędu  lub  wstrętu 
ku  pewnym  rzeczom,  zapa- 
chom, barwom  i  t.  p. 

Idjota  g.-t.  niedołężny  u- 
mysłowo,  głupowaty;  nie- 
uk; idjocieć,  niedcftężnieć 
pod  względem  umysłowym; 
stawać  się  idjotą. 

idjotykofl  g.  słownik  wy- 
razów gwarowych  używa- 
nych w  jakiej  okolicy. 

Idjotyzm  'g.  właściwość 
języka  lub  narzecza;  nie- 
dołęstwo umysłowe,  głupo-. 
watość. 

Idol  g.-l.  wyobrażenie  boż- 
ka; bożyszcze. 

Idolatrja  g.  bałwochwal- 
stwo. 

Idy  t.  dzień  1.5-sty  mar- 
ca, maja,  czerwf  a,  paździer- 
nika dzień  i:^-sty  innego 
miesiąca. 

Idylla  g.-l.  obrazek  z  ży- 
cia sielskiego,  sielanka;  poe- 
mat sielankowy,  bukolika; 
idyliczny,  sielankowy,  pa- 
sterski, prosty,  niewinny. 

Ignayis  semper  feriae  sunt 
/.  leniuchy  moją  zawsze 
święto. 

Ignem  lgnę  Incitare  1.  do- 
lewać oliwy  do  ognia. 

Igni  eł  ferro  1.  ogniem  i 
mieczem. 

Ignis  et  aguae  inłerdictio 
1.  zakaz  ognia  i  wody  (for- 
muła używana  w  staroź. 
lizymie  przeciwko  wypę- 
dzarym  z  kraju). 

Ignominja  1.  hańba,  sro- 
mota,  zniewaga. 

Ignoramus  et  ignorabimus  L 
nie  wiemy  i  wiedzieć  nie 
będziemy  (słynne  orzecze- 
nie Du  Bois  Eeymcnda,  fi- 
zjologa berlińskiego,  doty- 
czące kwestji  będących  po- 
za granicami  naszego  po- 
znawania przyrody). 

Ignorancja  t.  niewiado- 
mość,  nieświadomość,  brak 
nauki,  nieuctwo. 

Ignorant  1.  nieświadomy 
czego,  nieuk;  człowiek  ciem-  ■ 

ny- 

Ignorantia    jurls    nocet    /. 

nieznajomość  prawa  szko- 
dzi. 

Ignorantyzm  ni.  system  u- 
trzymywania  ciemnoty. 

Ignoratio  elenchl  t.  zgu- 
bienie wątku  w  rozumo- 
waniu. 

Ignoratio  legis,  Ignoratio 
juris  t.  nieznajomość  pra- 
wa; i.  legis  neminem  excusat 
nieznajomość  prawa  nie  u- 
niewiunia  nikogo. 

Ignorować  1.  nie  chcieć 
o  czym  wiedzieć,  nie  chciefi 
znać,  lekceważyć;  patrzeć 
przez  szpai'y  na  kogo  a.' 
na  co. 


jd^ 


Ignoscas  —  Immatrykulować 


Ignoscu  aliis  multa,  nihil 
tlbi  t.  przebaczaj  innym  wie- 
le. ni<;  subie. 

Ignoti  nulla  cupido  ł.  nie 
pożądamy  tego,  czego  nie 
znamy. 

Ignotum  per  Ignotiut  /.  nie- 
znane (niewiadome)    przez 
jeszcze    bardziej    nieznane 
(domyil.  objafiniać). 
Ignotus  1.  nieznany. 
Igumen  ob.  Ihumen. 
I.  H.  S.  tkr.  In  hoc  signo 
a.  In  hoc  salus:  w  tym  zna- 
ku (zwyciężysz),  tu  zbawie- 
nie; też  tkr.  Jesum  habemus 
socium:    Jezusa    mamy    za 
towarzysza     (godło    Jezui- 
tów). 

Ihumen  g.  [»(<r.J,ihumenja, 
przełożony  (przełożona)  kla- 
«toru  obrządku  wschod- 
liogo. 

Ikar  g.  mit.  młodzieniec, 
Ictóry  na  skrzydłach  wos- 
kiem przylepionycł;  wzniósł 
ię  w  górę,  a  gdy  słońce 
topiło  wosk,  spadł  w  mo- 
że; lot  ll(ara.  doznanie  za- 
.vodu  w  zbyt  śmiałych  i 
imbitnych  projektach;  po- 
oty  Ikara,  zbyt  wysokie, 
liedoścignione  dążenia. 

Ikarja  g.  wymarzona  krai- 
la  szczęścia  (nazwa  z  utwo- 
u  komunisty  franc.  Ca- 
lefa). 

Ikona  g.  [/•.]  obraz  wize- 
■uuek. 

Ikonodul  "g.  obrońca  czci 
brązów  świętych. 
Ikonografia  *g.  opisanie 
starożytnych  obrazów  i  po- 
mgów;  badanie  obrazów, 
zeźb  i  utworów  sztuki 
hrześcijańskiej  pod  wzglę- 
em  religijno  -  historycz  - 
ym. 

litonokiasta  *g.  przeciwnik 
zci  obrazów;  burzyciel  o- 
inusów,  obrazoburca. 
)  Ucoaolatrja  g.  fpóiń.)  czozo- 
ie  obrazów,  jako  uzmyslo- 
ieiiia  bóstw  i  świętości. 
Ikonologja  g.  znajomość 
ymbolicznego  znaczenia  o- 
razów,  znajomość  sposo- 
ów  używania  symbolów  w 
brązach. 

Ikonostas  g.   [r.]    ścianka 
obrazami   pomi^ilzy   ua- 
■ą  a  prezbiterjUm  W   cer- 
wi.ich. 

Ikosaedr   g.    dwudziosto- 

;iau,  bryła  foremna,  ogra- 

iczona  dwudziestu  trójką- 

imi  równobocznemi. 

II  a  perdu  son  latln  /.  fil  a 

erdii  tą  latf)  stracił  głowę, 

apomniał  języka  w  gębie. 

Ilaroha  </.  dowódca  oddzia- 

i  jazdy  w   staroź.    (Jrecji, 

IldIz-KJosk,  rezydencja  s  ał- 

ina  w  Konstantynopola. 

Hej.  w  daw.  wojsku  groc- 

im   oddział   jazdy    z    200 

idzi. 

II  falt  le  bon  apttre  /  (ii 


fe  m  bą  napotr>  udaje  do- 
brego człowieka,  ale  nie 
można  mu  ufać. 

II  faut  avolr  le  courage  de 
son  opinion  /.  fil  /o  Cauuar 
Id  kurai  da  są  nopinjąj  trze- 
ba mieć  odwagę  podtrzy- 
mywania swego  zdania.  ■ 

II  faut  laver  son  lingę  sale 
dans  la  familie  /.  (tl  Jo  lauc 
są  lęi  tut  da"  la  Jamij)  nio 
wywlekać  brudów  rodzin- 
nych. 

II  faut  que  la  jeunesse  se 
passe  /.  ((/  /o  ko  la  żónes  só 
pasj  trzeba,  żeby  się  mło- 
dość' wyszumiała. 

II  faut  souffrir  pour  etre 
belle  /.  lii  fu  sufrir  pur  etr 
bel)  trzeba  i  przecierpieć, 
chcąc  być  piękną. 

Iliacos  intra  muros  pecca- 
tur  et  exłra  1.  dusi.  wownątrz 
ti'ojańskich  murów  grzeszy 
się  i  zewnątrz:  wina  po  jed- 
nej i  po  drugiej  stronie. 

tijada  g.  epopeja  Homera 
o  wojnie  Trojańskiej. 

lllacja  srl.  żądanie  jednej 
ze  stron  hipotecznego  za- 
bezpieczenia praw,  w  di'o- 
dze  procesu  dochodzonych; 
wniesienie  do  sądu,  że  po- 
minięto czyn  ważny  przy 
wprowadzeniu  sprawy;  do- 
chód, przychód ;  illacyjny, 
jednostronny. 

Ulata  irl.  wniosek,  mają- 
tek posagowy  żony,  wiano. 

Illegalny  /.  nielegalny. 

IllegItimI  thori  1.  niepra- 
wego łoża,  nieprawy. 

Ule  hodie  et  ego  cras  t.  on 
dziś  a  ja  jutro. 

illicite  c.  w  sposób  niedo- 
zwolony. 

Illogistyczny  *g.  nielogicz- 
ny- 

lllustrissime!  /.  najdostoj- 
niej.szy!  najprzewielebnioj- 
szy!  (tytuł  nadawany  wyż- 
szym duchownym  i  rekto- 
rom uniwersytetów^. 

II  ne  faut  jurer  de  rien  /. 
(ii  no  fu  iiire  do  rjęj  nie 
trzeba  .się  niczego  zarze- 
kać. 

II  ne  faut  prendre  rien  au 
traglque,  ii  faut  prendre  tout 
au  serieux  /.  i'l  itó  Jo  pru."dT 
rji  nu  truiik,  tl  jo  pra"d7  lu 
tu  .sertoi  niczego  nie  trzeba 
brać  tragicznie,  wszystko 
trzeba  brać  rozważnie. 

II  n'est  pire  sourd  que  celui 
qui  ne  veut  enłendre  /.  (U  ne 
pir  sur  ku  soiUt  ki  no  wó 
U^ta"dr)  najbardziej  głuchy 
jest  ten,  kto  nie  chce  sły- 
szeć. 

II  n'est  point  de  sot  metier, 
II  n'y  a  que  de  sottes  gens  /. 
fil  He  puf  do  tu  mtlje,  ii  nja 
ko  dó  tut  ia")  niema  głupie- 
go rzemiosła,  tylko  ludzie 
bywają  głupi  (każde  rzemio- 
sło jest  godne  poszanowa- 
nia, lecz  niezawsze  ludzie 


umieją  swoje  rzemiosło  wy- 
konywać). 

II  nest  si  bonne  socićtć qui 
ne  se  quitte  /.  (ii  ne  si  tion 
st/sjete  ki  no  su  kit)  nawet  i 
najbardziej  dobrane  towa- 
rzystwo rozstaje  się. 

II  n'y.a  pas  de  bonne  f£te 
sans  iendemain  /.  (ii  »jd  pa 
dó  bon  Jet  sa"  la^dmęj  po 
każdym  święcie  następuje 
dzień  powszedni  (o  który 
zawczasu  trzeba  także  się 
troszczyć). 

II  nya  que.le  premier  pas 
qui  coDtey.  (ii  nja  ko  ló  pró- 
mje  pa  ki  kutj  dosl.  tylko 
pierwszy  krok  wymaga  wy- 
siłku: najtrudniej  zdecydo- 
wać się. 

Ilota  ob.  Heloła. 

iluminacja  t.  nadzwyczaj- 
ne oświetlenie  gmachów,  u- 
lic  z  powodu  uroczystości; 
kolorowanie  farbami. 

Iluminat  i.  dosl.  oświecony: 
zwolennik  powrotu  ludzko- 
ści do  urządzeń  patrjar- 
chc'nych  (nazwa  wolno-, 
myślnych  sekciarzy  nie- 
mieckich z  końca  wieku 
18-go,  którzy  stawiali  so- 
bie za  cel  szerzenie  oświa- 
ty w  duchu  swych  pojęć  o 
wolnej  woli  i  religji  na- 
tury). 

Iluminator  1.  ten,  kto  o- 
świetla:  okna,  kajuty  okrętu; 
kolorujący  rysunki  farbami. 

Iluminować  t.  oświetlać  u- 
roczyście  świecami,  latar- 
kami; ozdabiać  farbami,  ko- 
lorować. 

Ilustracja  1.  rysunek  do- 
dany celem  objaśnienia; 
czasopismo  perjodyczne  o- 
zdobione  rycinami;  przen. 
fakt  przytoczony  jako  przy- 
kład dla  stwierdzenia  jakiej 
myśli  ogólnej,  objaśnienie. 

Ilustrator  /.  rysownik  ro- 
biący ilustracje;  objaśniają- 
cy fakty. 

Ilustrować  1.  ozdabiać;  ob- 
jaśniać tekst  rysunkami;  o- 
zdabiać  rycinami,  wyjaś- 
niać, wyświetlać. 

Iluzja  /.  złudzenie;  deli- 
katna jedwabna  tkanina 
przezroczysta;  iluzyjny  ob. 
Iluzoryczny. 

Iluzjonerstwo ,  kai-mienio 
się  złudzeniami,  kierowanie 
się  nadziejami  złudnemi, 
nieziszczalnemi. 

Iluzjonista  nł.  dający  się 
powodować  złudzeniom. 

liuzjonizm  ni.  tcorja,  we- 
dług której  wszystko,  co  po- 
znajemy, jest  złudzeniem 
naszym. 

Iluzoryczny  n<.  złudny ,  zwo- 
dniczy, pozorny. 

ii  y  a  des  juges  i  Berlin  /. 
(ii  ja  de  iii:  a  Berl(i  dusi.  są 
sędziowie  i  w  Berlinie,  spra- 
wiedliwość wszędzie  zwy- 
cięży. 


Imaginacja  1.  wyobraźnia, 
fantazja;  urojenie,  przywi- 
dzenie; imaginacyjny.  urojo- 
ny, istniejący  tylko  w  wy- 
obraźni; skłonny  do  urojeń. 

Imaginatyk  ni.  chory  na  i- 
maginację,  fantastyk,  pełen 
przywidzeń. 

Imaginować  1.  wymyślić, 
wymarzyć,  przedstawiać  so- 
bie w  myśli,  wyobrazić  so- 
bie. 

Imago  1.  obraz,  wizeru- 
nek; owad  zupełnie  wy- 
kształcony. 

imakuiacyjny  ł.  nieskazi- 
telny. 

Imam,  iman  ar.  uczony 
duchowny  mahometański, 
przełożony  meczetu,  sędzia 
duchowny. 

Imanencja,  Imanentny  ob. 
Immanencja,  Immanentny. 

Imatrykulacja,  Imałrykulo- 
wać  ob.  immatrykulacja.  Imma- 
trykulować. 

imaż  /.  obraz,  wyobraże- 
nie. 

Imberb  1.  młodzieniaszek, 
gołowąs. 

Imbibicja  ni.  wsiąkanie; 
zdolność  pochłaniania  wo- 
dy właściwa  tkankom  zwie- 
rzęcym i  roślinnym. 

Imbrem  in  cribrum  gerere  ł. 
lać  wodę  na  przetak. 

Imbroglio  w.  (imbroljoj  za- 
mieszanie ,  zawikłanie;  w 
mui.  złączenie  dw.ich  tema- 
tów muzycznych  u  róźnyn- 
takcie. 

Imbryk  tur.  naczynie  do 
naparzania  herbaty,  kawy. 

Imigracja,  Imigrować  ob. 
Immigracja,  immigrować. 

Imitacja  t.  naśladowanie, 
naśladownictwo;  r.rccz  pod- 
robiona. 

Imitator  ł.  naśladowca. 

Imitatorum  servum  pecus 
t.  naśladowców  niewolnicza 
trzoda. 

Imitować  /.  naśladować, 
podrabiać  co;  być  podob- 
nym; wyglądać  jak  co. 

Immacuiata  ł.  Niepokala- 
na; I.  Conceptio,  Niepokala- 
ne Poczęcie  N.  Marji  Panny. 

Immanencja  ł.  przyrodzo- 
na właściwość  jakiego  przed- 
miotu, w  nim  tkwiąca;  w 
teologji:  nieodłączność  przy- 
rody od  ducha  bożego,  któ- 
ry w  niej  tkwi. 

Immanentny  ^  wewnętrzny, 
tkwiący  w  jakiej  rzeczy  a. 
pojęciu,  właściwy  tej  rze- 
czy, temu  pojęciu. 

Immaterjalizm  nł.  pogląd 
przeciwny  materjalizmowi, 
uznający  duszę  za  istotę 
nieci  elesną;  pogląd  zaprze- 
czający bytu  materji,  uzna- 
jący ducha  za  byt  jedyny. 

immatrykulacja  ni.  wpisa- 
nie w  poczet  studentów  u- 
niwersytetu. 

Immatrykulować  lirl.  /,«pi- 


Słownik  wyraiów  obcych  —  6 


Immaturitas  —  Impudcncja 


82 


sywać  w  poczet  studentów 
uniwersytetu. 

Immaturitu  1.  niedojrza- 
łość. 

Immadlałe  1.  wprost,  bez- 
pośrednio. 

Immensuin  gloria  calcar  ha- 
b*t  ł.  sława  dodaje  bodźca. 

immerlto  1.  niezasłużenie. 

Ifflmertja  1.  część  składo- 
wa mikroskopu  zanurzana 
w  płynie,  używana  przy  ba- 
daniu bakterji;  zanurzenie, 
pogrążenie  (np.  w  płynie); 
w  <Mfr(m.wejście  jakiej  plane- 
ty w  cień  innej  planety. 

Immigracja  ł.  przybycie 
osadników  obcycti  do  jakie- 
go kraju  z  zamiarem  stałe- 
go osiedlenia  się;  napływ 
obcej  ludności,  przywędro- 
wanie. 

Immigrant  t.  przybysz,  ko- 
lonista, osiedleniec. 

Immisja  /.  urzędowe  wpro- 
wadzenie w  posiadanie. 

Immobllja  1.  nieruchomo- 
ści, majątek  nieruchomy. 

Imfflortele  /.  kwiatki  nie- 
śmiertelniki. 

Immuniłacja  ni.  uwolnie- 
nie od  czego,  od  podatków, 
od  obowiązków. 

Immunltas  1..  Immunitet  [».] 
uwolnienie  od  płacenia  po- 
datków i  innych  powinno- 
ści, np.  uwolnienie  ducho- 
wieństwai  majątków  kościel- 
nych; swoboda,  przywilej. 

Immunizacja  ni.  zabezpie- 
czenie przed  szkodliwym 
wpływem  jakiego  zarazka 
chorobotwórczego,  uodpor- 
nienie. 

ImmunIzować  m^  zabezpie- 
czyć od  jakiej  choroby  za- 
raźliwej, zakaźnej;  uodpor- 
nić. 

Immu  Temmu,  potomek  bo- 
gini Amaterasu,  pierwszy 
mikado  japoński  (VII  wiek 
prz.  Chr.)  protoplasta  dyna- 
stji  do  dziś  panującej  w  Ja- 
ponji. 

Imorłalizacja  ni.  unieśmier- 
telnienie, zapewnienie  wie- 
cznej pamięci. 

Imp.  $kr.  Imperaiivus,  Impe- 
rator, Imperjum  (ob.). 

Imparcjalny  nł.  bezstronny; 
imparcjalność,  bezstronność. 

Imparitas  t.  nierówność; 
I.  status,  nierówność  stanu; 
zarzut  imparitatis,  zarzut  nie- 
równości pochodzenia,  za- 
rzut nieszlacheckiego  po- 
chodzenia, zrobiony  komu 
przez  szlachcica. 

Impas  /.  ulica  bez  wyjścia; 
w  grze  w  karty,  bicie  kar- 
ty młodszą,  zamiast  starszą, 
w  nadziei  że  przejdzie. 

Impasto  w.  malować,  Im- 
pastować,  w  malarstwie:  na- 
kładać farby  w  niektórych 
miejscach  grubiej. 

Impatrować  i.  iimacniać, 
utwierdzać. 


Impayldum  ferlent  ruinae  1. 

niewzruszonego  przywalą 
gruzy  świata. 

Impeachmenł  a.  {tmpiczment) 
oskarżenie  wniesione  przez 
Izbę  niższą  do  Izby  wyż- 
szej i  (ninistrów  przeciw 
urzędnikowi  państwowemu 
o  przestępstwo  w  sprawo- 
waniu urzędu. 

Impedlmenła  ł.  (1.  mn.)  ba- 
gaż wojsk  w  pochodzie. 

Impedimenłum  /.  przeszko- 
da, zawada;  I.  djrlmens  prze- 
szkoda do  zawarcia  małżeń- 
stwa, które  jednak  staje  się 
ważnym,  gdy  je  zawarto, 
nie  bacząc  na  tę  przeszko- 
dę; i.  Impediens,  przeszkoda 
do  zawarcia  małżeństwa, 
która  je  czyni  nieważnym 
nawet  gdy  zostało  zawarte. 

Impedjować  ł.  przeszka- 
dzać, wstrzymywać. 

Impedycja  1.  zawikłanie, 
przeszkody. 

Impegnować  śrt.  dać  albo 
wziąć  w  zastaw. 

Impenitencja  nt.  zatwar- 
działość w  grzechu. 

Imperare  slbi  maxlmum  Im- 
perium esł  i.  rozkazywać  ."so- 
bie jest-  największym  do- 
wództwem. 

Imperativus  ł.  tryb  rozka- 
zujący, rozkaźnłk. 

Imperator  ł.  cesarz;  u  sta- 
roźyt.  Rzymian  naczelny 
wódz  wojsk. 

Imperatyw  1.  nakaz  ka- 
tegoryczny, reguła  moral- 
na, potwierdzona  własnym 
przekonaniem;zasadamoral- 
na  obowiązująca  powszech- 
nie i  bezwzględnie;  w  gra- 
matyce: tryb  rozkazujący, 
rozkaźnik;  w  etyce  Kanta: 
i.  kategoryczny,  nakaz  mo- 
ralny, za  którym  iść  nale- 
ży bez-  względu  na  cel  lub 
skutki. 

Imperfectum  /.  czas  prze- 
szły niedokonany,  trwający. 

Imperfekcja  ł.  niedokład- 
ność, wada. 

Imperial  /.  wielki  format 
papieru  około  30  cali  sze- 
rokości i  20  wysokości;  sie- 
dzenie na  wierzchu  omni- 
busu; rodzaj  tańca  francu- 
skiego ośmioosobowego,  z  fi- 
gurami. 

Imperium  summum  ł.  naj- 
wyższa władza,  naczelne 
dowództwo. 

Imperialista  nt.  zwolennik 
i  stronnik  cesarstwa. 

Imperializm  ni.  rządy  opar- 
te na  sile  wojskowej;  idea 
panowania  nad  ^  światem ; 
dążność  do  utworzenia  ce- 
sarstwa. 

Imperiał  1.  [r.]  moneta 
złota=15  rnblom  (daw.  10 
rublom). 

Imperium /.cesarstwo,  pań- 
stwo. 

Imparsonaliter  1.  nieosobi- 


ście,  nie  we  własnej  oso- 
bie. 

Impertynencja  1.  niegrzecz- 
noSi';,grubjaństwo,  zuchwal- 
stwo, obtriga. 

Impertynent  /.  grubjanin, 
ziuhwa!"'-,  obrażający;  Im- 
perłynencki,  niegrzeczny,  u- 
bliżajucy,  zuchwały;  ude- 
rzający, zwracający  uwagę. 

Impertynent-blond  /.  ruda- 
wo-zh)tawy  kolor  włosów. 

Impet  ł.  pęd,  siła;  zapęd, 
uniesienie:  napad. 

Impetuoso  v.  w  mut.  z  za- 
pędem, ogniście,  burzliwie. 

Impetycia  nł.  roszczenie 
preten.sji,  praw. 

Impetyk  ni.  człowiek  po- 
rywczy,  popędliwy,  gwał- 
-towny;  Impetyczny,  poryw- 
czy,  popędUwy,  unoszący 
się:  gwałtowny,  niepohamo- 
wany. 

Implantować  nł.  wszczepić, 
osadzić. 

Implecia/.  produkcja  rocz- 
na soli  w  kopalniach. 

Implicite  ł.  włącznie. 

Implikacia  /.  wplątanie  ko- 
go w  co,  wciągnięcie;  zaan- 
gażowanie, przypozwanie  do 
sprawy;  tkwienie. 

Implikować  / .  wciągać , 
wmieszać,  wplątać,  zaanga- 
żować (do  jakiej  sprawy). 

Imploracia  ł.  oskarżanie, 
błaganie  o  pomoc. 

Implorant  ł.  oskarżyciel. 

Implorat  ł.  oskarżony. 

Imponderabilla  i.  ciała  nie- 
ważkie (do  nich  zalicza- 
no dawniej  światło,  magne- 
tyzm, elektryczność  i  t.  p.). 

Imponować  /.  wzbudzać  po- 
szanowanie, podziw  lub  o- 
bawę ;  chcieć  przewodzić 
nad  kim;  okazywać  swoją 
wyższość;  pysznić  się. 

Imponujący  i .  okazały , 
wspaniały;  pyszny,  dumny. 

Import  [a.],  Importacja  tri. 
przywóz  towarów  z  zagrani- 
cy; Importowy  ob.  importo- 
wać. 

Importancia  irł.  dochód, 
znaczenie,  waga. 

Importer  /.  kupiec  sprowa- 
dzający towary  z  zagranicy. 

Importować  ł.  wprowadzać 
a.  dowozić  do  kraju  towary 
z  zagranicy;  importowany, 
zagraniczny. 

Importunia  nł.  natręctwo. 

Importunować  ni.  nalegać. 

Impossibile  est  satyram  non 
scribere  ł.  niepodobna  nie 
pisać  satyry. 

Impossibilia  ł.  dott.  rzeczy 
niemożliwe;  u  scholastyków: 
ideje  nie  mogące  istnieć 
z  natury  rzeczy. 

Impost  tr.  wyskakujący 
gzyms  filaru,  na  którym  o- 
piera  się  dolne  zakończenie 
sklepienia  lub  arkady. 

Inposłor  ł.  oszust;  fałszu- 
jący pisma  i  zdania  innycłi; 


broniący  rozmyilnie  twier- 
dzeń przekręconych  i  błęd- 
nych. 

iMpestura  /.  oszustwo. 

Impotencja  {.  niemoc  mę- 
ska. 

Impotent  i.  mężczyzna  nie- 
zdolny pod  względem  płcio- 
wym; niedołężny. 

iMptzyeja  ł.  położenie  rąk 
na  kogo  w  celu  błogosła- 
wieństwa; nałożenie  podat- 
ków; dumne  ot>«jicie  się; 
narzucanie  swej  woU. 

Impregnacja  nł.  nasycenie 
ciała  st^ego  cieczą,  roztwc 
rami. 

impregnować    ł.    nasyca 
cieczą  jakie  oiało  porowate 
(np.  włókna  drzewne  a.  ja- 
kie tkaniny);  zapładniać. 

Imprekacia  i.  przekleń- 
stwo,  złorzeczenie;  zaklina- 
nie. 

Ifflpret  t.  sztuka  drukarska. 

Impresarto  ir.  przedsię- 
biorca przedstawień  cyrko- 
wych, teatralnych,  koncer- 
towych i  t.  p. 

Impresja  /.  wrażenie,  na- 
cisk, wywarcie  wpływu;  sku- 
tek; wyobrażenie. 

Impresionitta  ni.  poeta  a. 
malarz  tworzący  zgodnie 
z  wymaganiami  i  wskazów- 
kami impresjonizmu. 

Impresjonizm  nt.  kierunek 
w  malarstwie  i  poezji,  uga- 
niający się  za  wszystkim, 
co  wywiera  silne  wrażenie; 
kierunek  w  malarstwie,  kła- 
dący nacisk  na  efekty  kolo- 
rystyczne, osiągane  przes 
skombinowanie  plam  barw- 
nych. 

Impreza  w.  zamysł,  przed- 
sięwzięcie;przedsiębior8two 
np.  teatralne,  koncertowe. 

Imprłmatur  /.  „wolno  dru- 
kować"— pozwolenie  cenzu- 
ry duchownej. 

Improducłiytti  slave  r.  («pr»- 
dSktiwiU  slatc)  brak  twór- 
czości —  jakoby  właściwj 
słowianom. 

Improduktywny  ni.  niepro- 
duktywny, nietwórczy.         ,^ 

Impromptu  /.  (ęprąiił/  izec:  k 
zrobiona  naprędce  bez  przy-  ^ 
gotowania,    wiersz    lub   n 
twór  muzyczny  zaimprowi 
zowany. 
lmproviso  ob.  Ex  Improylse. 
Improwizacia  nt.  mowa,  poe 
zja,wypowiedziana  bez  przy 
gotowania;   z    natchnieni* 
takiż  utwór  muzyczny. 

improwizałor  ni.  śpiewają 
cy,  grający  lub  mówiąc; 
z  natchnienia  bez  przygo 
towania. 

Improwizować  nt.  tworzy    ^ 
wiersz,  utwór  muzyczny;  n     , 
rządzić    coś  naprędce;  wj    ^ 
myślić   coś;  kłamać,  zmy 
ślać.  . 

Impudencja  ł.  bezczelno^ 
bezwstyd. 


83 


Impugiiować  —  Indult 


Ifflpugnować  t.  zbijać,  zwal- 
czać, odpierać,  niedozwa- 
lać. 

Impuls  t.  za(^hęta,  budziec, 
pochop,  popęd,  podnieta, 
wprawienie  w  ruch. 

Impulsywny  ni.  poptjdowy; 
Impulsywność,  niezdolność  o- 
parria  ^ic  chwilowym  po- 
pędom. 

Impułacja  ni.  obwinianie, 
posądzenie. 

Imputować  1.  przypisywać 
co  komu,  posądzać  o  co, 
wmawiać  w  kogg;  poczyty- 
wać. 

Imunitacja  1.  zwolnienie 
.się  od  czego. 

Imuniteł,  Imunizować  ob. 
Immunitet,  Immunizować. 

In  absentla  1.  w  nieobec- 
ności. 

In  absłracło  1.  uważane 
samo  przez  się,  odrębnie. 

In  actu  /.  w  rzeczywisto- 
ści, w  działaniu. 

Inadekwatny  ni.  nie  wy- 
czerpujący treści  tego,  co 
powinno  być  wypowiedzia- 
ne, niedostateczny,  niedo- 
pasowany. 

In  afire  piscari;  in  marę  ve- 
narl  1.  w  pi^wietrzu  ryby  ło- 
wić; w  morzu  polować. 

In  aeternum  {.  na  wieki. 

Inakcja  ni.  bezczynność. 

Inamorować  się  ni.  zako- 
chać się,  rozmiłować  się. 

lnamovlble  /.  nierugowal- 
ny  (o  urzędniku,  którego 
prawo  nie  pozwala  oddalić 
ze  służby  przed  upływem 
terminu  inaczej,  jak  z  mo- 
cy wyroku  sądowego). 

Inanlcja»i.  osłabienie  z  bra- 
ku pożywienia. 

In  anima  vHi  t.  ob.  Experl- 
mentum  In  anIma  viii. 

In  aqua  scribis  1.  piszesz 
na  wodzie. 

In  arena  aedłficat  /.  na 
piasku  budujesz. 

Iq  articulo  mortis  t.  w  ostat- 
nim niebezpieczeństwie,wo- 
bec  blizkiej  śmierci. 

Inartykulacja  ni.  zapisanie 
w  archiwach  państwa;  inar- 
tykułować,  zapisać  w  archi- 
wach państwa  (np.  iimowę 
zawartą  z  innym  państwem). 

In  audaees  non  est  audatia 
tuta  t.  wobec  śmiałych  śmia- 
łość nie  zawsze  jest  bez- 
pieczna. 

inauguracia  /.  uroczysto 
otwarcie,  rozpoczęcie,  uro- 
czyste wprowadzenie  na  u- 
rząd;  inauguracyjna  mowa,  u- 
roczyste  zagajenie;  i-na  roz- 
prawa, rozprawa  napisana 
dla  otrzymania  stopnia  aka- 
demickiego. 

Inaugurować  /.  rozpocząć 
coś  uroczyście. 

In  Begrenzung  zeigł  sich  der 
Meitter  «.  ograniczenie  się 
jest  oznaką  mistrza. 

In  blanco  w.  blankiet  we- 


kslowy nie  wypełniony,  o- 
patrzony  tylko  podpisem. 

inbredowany  a.  koń,  spo- 
krewniony 7.  innym  (sław- 
nym) koniem. 

In  brovi  1.  w  krótkośi-i, 

Incasso  v-.  of>.  Inkaso. 

In  casu  /.  w  wypadku. 

In  casum  necessitatis  1.  na 
wyp;uli'k  konicrznuści. 

In  caudavenenum  ł.  w  og'i- 
nie  t.nu;izna:  na  końcii  za- 
rzut zgryźliwy  (w  mowie, 
artykule). 

Incerti  sunt  exitus  belli  1. 
niepewne  są  wyniki  wojny. 

Incest  1.  kazirodztwo. 

Inchoacja  t.  rozpoczęcie 
sprawy,  zagajenie. 

Incidit  in  Scyllam.  qui  vult 
(a.  cupiens)  vttare  Charybdim 
/.  wpada  w  Scyllę,  kto  chce 
uniknąć    Charybdy;  wpaść 

deszc7,ii  pod  rynnę. 

Incipit  tragoedia  1.  zaczy- 
na sit;  tragiedja. 

Ind.  akr.  Inclusiye  1.  włącz- 
nie. 

Incognito  w.  pod  innym 
nazwiskiem,  nie  cłu,-ąc  być 
poznanym. 

In  communi  1.  wspólnie. 

Incotirpatibiiia  t.  urzędy. 
Których  nie  powinien  peł- 
nić równocześnie  jeden  i  ten 
sam  człowiek. 

In  concreto  1.  w  istocie, 
w  samej  rzeczy,  w  danym 
wypadku. 

In  conspectu  omnium  1.  wo- 
bec wszystkich. 

in  continuo  1.  nieprzerwa- 
nie, w  dalszym  ciągu. 

In  contrarium  ?.'  przeciw- 
nie. 

In  contumaciam  1.  zaoczne 
skazanie  z  powodu  niesta- 
wiennictwa przed  sądem  na 
wezwanie. 

In  corpore  1.  wszyscy  ra- 
zem, całym  gronem,  w  peł- 
nym składzie. 

In  corpore  sano,  mens  sana 
1.  od.  Mens  sana. 

Incorrect  1.  nie  w  porząd- 
ku. 

Incredibile  dictu  1.  nie  do 
uwierzenia. 

Incroyable  /.  fęJcruajabli 
(iosl.  nieprawdopodobny:  na- 
zwa dandysów  za  Dyrekto- 
rjatu. 

In  crudo  /.  w  stanie  suro- 
wym; bez  ostatecznego  wy- 
kończenia; w  księgarstwie: 
w  arkuszach  nie  złożonych 
(w  książkę),  tak,  jak  wycho- 
dzą z  drukarni. 

In  cunctis  domina  pecunia 
esł  1.  we  wszystkim  pie- 
niądz je.st  panią. 

Incurvat  genu  senectus  ł. 
starość  zgina  kolana. 

Incydencja  1.  piłdanie"do 
sądu.  przypadanie  spraw  w 
sądzie. 

'    incydens,  incydent  t.  Wypa- 
dek, zdarzenie,  spór;  wypa- 


dek za.szły  wśród  lub  obok 
głównego;  uboczna  okolicz- 
ność. 

incydenłainynt.  uboczny  do- 
datkowy do  głównej  sprawy; 
incydentalna  skarga,  w  której 
strona  pozwana  wytacza  po- 
zywającej nawzajem  spra- 
wę; zarzut  sfałszowania  u- 
jawnionego  wśród  procesu; 
i-na  decyzja,  wyrok  sądowy, 
rozstrzygający  sprawę  u- 
boczną,  związaną  ze  sprawą 
główną,  jeszcze  nie  roz- 
strzygniętą. 

Incyłować  1.  pobudzać, dra- 
żnić. 

Incyzja  1.  chirurgiczne  na- 
'ńęcie  ciała,  wycięcie. 

I.  N.  D.  of>.  In  Nomine  Dei. 

Indagacja  /.  badanie  o- 
skarżonego,  śledztwo. 

Indagator  1.  badający,  sę- 
dzia śledczy,  inkwirent. 

Indagować  1.  badać,  wypy- 
tywać (np.  oskarżonego). 

Indeciso  le.  w  mm.  nie- 
zdecydowanie, wahające  się. 

Indełinitum  /.  rzecz  nie- 
określona; zaimek  nieokre- 
ślony. 

Inde  irae  1.  to  jest  powód 
gniewu;  stąd  nienawiść. 

Indeks  1.  wskazówka  (na 
zegarze);  palec  wskazujący 
'drugi);  wykaz,  spis -ksią- 
żek, spis  rzeczy,  skorowidz; 
wykaz  książek  zakazanych 
(przez  lościół);  ob  lndex. 

Indemnizacja  ni.  wynagro- 
dzenie strat  i  szkód,  powe- 
towanie, spłata,  odszkodo- 
wanie. 

In  den  Geschałten  (a.  In  den 
Geldsachen)  liSrt  die  Gemilth- 
lichkeit  auf  n.  w  interesach 
(w  sprawach  pieniężnych) 
dobroduszność  byłaby  nie- 
stosowną. ' 

Independenci  nł.  sekciarze 
niepodlegli  zwierzchnictwu 
biskupów  anglikańskich  w 
W.  Brytanji. 

independencja  ni/  nieza- 
leżność, niepodległość. 

In  deposiło  1.  w  przecho- 
waniu. 

In  der  HItze  des  Gefechtes 
n.  w  gorączce  walki,  w  za- 
pale, w  ferworze. 

Indetermintzm  ni.  system 
filozoficzny,  oparty  na  ist- 
nieniu wolnej  woli,  nieza- 
leżnej od  konieczności. 

Index  llbrorum  prohibitorum 
{.  wykaz  książek  zakaza- 
nych przez  Kościół. 

Index  rerum  ł.  spis  rzeczy. 

Indicativus  /.  tryb  oznaj- 
mujący. 

Indicta  causa  1.  bez  zba- 
dania sprawy. 

Indictum  sit  /.  zabrania  się. 

Indiłferente  w.  muz.  obo- 
jętnie. 

Indirecte  1.  aic.  wprost,  u- 
bocznie,  pośrednio. 

Indigne  vivit,  per  quem  non 


yjyił  alter  t.  haniebnie  żyj«, 
przez  którego  nie  żyje  kto'^ 
drugi. 

IndoJenclB  /.  zobojętnia- 
łość,  nieczułość,  przytępie- 
nie, ospałość. 

Indolog  nt.  uczony  badacz 
Indji. 

In  dorso  t.  napis  na  od- 
wrotnej stronie  dokumentu. 

Indos  tr.,  Indosament  /.  u- 
stąpienie  wekslu  zaznaczo- 
ne na  odwrotnej  jego  stro- 
nie; ob.  Żyro. 

indosant  ./.  odstępujący 
weksel. 

indosarjusz  ni..,  Indosat,  ten, 
na  rzecz  którego  weksel  u- 
stąpiono. 

In  dubiis  lenius  1.  w  razie 
wątpliwości  łagodniej-  (są- 
dzić, karać). 

In  dublis  semper  pro  reo  ł. 
w  razach  wątpliwych  zaw- 
sze na  korzyść  obwinione- 
go (domyśl,  należy  wyroko- 
wać). 

In  dubio  1.  w  wątpliwości. 

inducja  /.  zawieszenie  bro- 
ni, rozejm. 

Indukcja  {.,  indukcyjna  me 
toda,  wnioskowanie  ze  spo- 
strzeżeń i  doświadczeń  o 
prawach  i  przyczynach  o- 
gólnych;  droga  badań  od 
szczegółów  do  ogółu;  I.  ele- 
ktryczna a.  i.  magnetyczna, 
wzbudzenie  prądów  elek- 
trycznych w*  przewodni  - 
kach  działaniem  innego  prą- 
du elektrycznego  a.  działa- 
niem magnesu;  indukcyjny, 
doświadczalny;  i.  prąd  ele- 
ktryczny, prąd  wtórny  wy- 
twarzający się  w  ciele  nie- 
naelektryzowanym,  gdy  w 
pobliżu  znajduje  się  ciało  na- 
elektryzowaue;  i.  pierścień, 
walec,  i-a  cewka,  zwój  dru- 
tu, w  którym  wzbudzają 
się  prądy  indukcyjne. 

Indukować  t.  wnioskować. 

Indukł  1.  wniosek,  wywód; 
wprowadzenie  sprawy  wo- 
bec sądu. 

Induktor  1.  zbroja,  kotwi- 
ca, przyrząd  w  maszynie 
dynamo -elektrycznej,  słu- 
żący do  wzbudzania  prądu; 
w  telepatji:  ten,  kto  siłą 
woli  przekazuje  swoje  my- 
śli komu  innemu,  choćby 
oddalonemu. 

In  dulci  jubilo  1.  do>t.  w 
słodkiej  radości  (początek 
starej  pieśni  wielkanocnej); 
bawmy  się,  skoro  mamy; 
kiedy  jest,  to  szelest. 

Indulgiencja  t.  pobłażanie; 
przebaczenie  kary;  rozgrze- 
szenie; odpust. 

Indult  1.  zezwolenie  wła- 
dzy duchownej  na  małżeń- 
stwo z  pominięciem  jakie- 
go przepisu,  np.  w  czasie, 
w  którym  śluby  małżeńskie 
są  wzbronione  kościelnie, 
a.  po  ogłoszeniu  mniejszej. 


Iii  duodec  —  In  hoc  signo  viiices 


84 


niżby   należało,  liczliy   za- 
powiedzi, dyspensa. 
In  duodec  oh.  Duodecem. 
Indusłrlae  nil   possibłl*  1. 
dla  pilnego  nic  niema  nie- 
możliwego. 
Industrja  /.  przemysł. 
Industrjallzm  ni.  przewaga 
kierunku  przemysłowego. 

Industrialny  ni.  przemysło- 
wy, dotyczący  przemysłu. 
Indycht  ob.  Indygo. 
Indyferencja  1.  obojętność. 
Indyferentny  t.  obojętny. 
Indyferentyzm  nt.  oziębłość, 
obojętność,  szczególfliej  w 
rzeczach  religijnycli. 
Indyglena  ob.  Autochton. 
Indyglenat    I .    udzielenie 
cudzoziemcowi  prawa  oby- 
watelstwakrajowego  (w  daw. 
folsce);  nadanie  szlachec- 
twa, obywatelstwa  honoro- 
wego. 

.'    Indygiencja  1.  nędza,  nie- 
dostatek. 

Indygienować  ni.  obdarzać 
indygienatom. 

.  Indygłestja  ł.  niestraw- 
ność. 

Indygnac]a  1.  gniew,  obu- 
rzenie. 

Indygo,  Indycht  w.  barwnik 
błękitny. 

Indykacja  t.  wskazajiie: 
w  lecznictwie:  wskazówki 
lecznicze  i  oznaki  dotyczą- 
ce choroby. 

Indykator  ni.  przyrząd  do 
mierzenia  ciśnienia  pary  w 
cylindrze  maszyny  parowej; 
siłowskaz. 

Indykcja,  Indykt  1.  poczet 
rzymski,  w  kalendarzach: 
cykl  15-letni,  służący  do 
obliczania  dnia,  w  którym 
przypada  Wielkanoc;  zwo- 
łanie soboru  kościelnego; 
oznajmienie. 

Indykolił  "g.  gatunek  nie- 
bieskiego turmalinu. 

Indywiduacjant.  wyosobnie- 
nie, poczucie  swej  odręb- 
nej osobowości. 

Indywidualista  nt.  ten,  co 
się  nie  łączy  w  grupy  z  in- 
nenii,  Aeby  zachować  swo- 
bodę przekonań  i  usiłuje 
wyzwolić  jednostkę  z  pod 
przewagi  większości,  choćby 
kosztem  karności  społecz- 
nej; indywidualistyczne  gospo- 
darstwo, w  socjologji:  takie 
gospodai'stwo,w  którym  każ- 
dy gpspodarz  jest  właścicie- 
lem swoich  narzędzi  pracy, 
i  własność  nieruchoma  na- 
leży do  odrębnych  właści- 
cieli, inaczej:  kapitalistycz- 
ne gospodarstwo;  przeciw- 
stawienie: komunizm,  so- 
cjalizm. 

Indywidualizacia  ni .  u  - 
wzgiędnienie  charakteru  in- 
dywidualnego jednostek;  ro- 
zwój właściwości  osobni- 
czych. 

Indywidualizm  ni.  pnczucin 


osobnicze ,  poczucie  swej 
odrębnej  indywidualności; 
kierunek,  uznający  swobo- 
dę dążeń  i  działań  jedno- 
stek we  względzie  ekono- 
raiczno-społecznyra;  system 
wyodrębniania  się  jedno- 
stek w  ogólnej  pracy  spo- 
łecznej; uh.  Atomizm. 

Indywidualizować  ni.  wyo- 
drębniać, rozważać  oddziel- 
nie; nadawać  czemu  rysy 
wyodrębniające,  wyraźne; 
i.  się,  wyodrębniać  się,  wy- 
osabniać  się. 

Indywidualny  ni.  osobi.sty, 
odrębny,  właściwy  pewnej 
jednostce,  osobniczy;  indy- 
widualność, 7.namiona  wła- 
ściwe rzeczy  lub  osobie,  od- 
różniające je  od  innych;  od- 
rębność jednostki;  osobi- 
•stość  wybitna,  charaktery- 
styczna. 

Indywiduum  1.  jednostka,  o- 
soba,  osobnik;  pogardl.  czło- 
wiek zły.  lichy,  niewiele 
wart. 

Inedita  ł.  dzieła  niowy- 
'dane. 

In  effigie  ł.  oh.  En  effigie. 

Inegzekucja  ni.  niewyko- 
nanie. 

Ineksperjencja  ni.  brak  do- 
świadczenia. 

Ineksprymable  /.  spodnie, 
pantalony. 

Inekwitacia  *W.  objęcie  w 
posiadanie. 

Inercja  ł.  nieruchomość, 
bezsilność,  bezwładność;  po- 
wszechna własność  ciał , 
skutkiem  której  nie  mogą 
same  zmieniać  swego  stanu; 
inercyjny,  inerłny,  bezsilny, 
bezwładny,  wynikający  z  i- 
nercji,  bezczynny. 

Inest  sua  gratia  ^arvis  1. 
i  małe  rzeczy  mają  swój  u- 
rok. 

In  excelsis  1.  na  wysoko- 
ściach. 

Inexprimable  /.  nie  do  wy- 
mówienia; niewysłowiony. 

In  extenso  1.  w  całej  roz- 
ciągłości, dokładnie,  w  ca- 
łości. 

In  extremis  1.  u  schyłku, 
w  ostateczności,  w  chwili 
konania. 

Intamacja  ob.  Dyfamacja. 

Infamis  t.  człowiek  bez 
czci,  niegodziwy,  bezecny. 

Infamja  1.  niesława,  hań- 
ba, njkczemność;  bezecne 
postępowanie;  'sąti.owo  po- 
zbawienie czci;  utrata  praw 
obywatelskich;  infamjować, 
odsądzać  od  czci. 

Infant,  Infantka  1.  [A.]  ty- 
tuł książąt  i  księżniczek 
domu  królewskiego  w  Hisz- 
panji  i  Portugalji;  żart.  syn, 
córka. 

Infanterja  /.  wojsko  pie- 
sze, piechota. 

Infanterzysta  /.  żołnierz 
ofl  piechoty,  uieohur. 


In  fayorem  1.  na  korzyść 
czyjąś. 

iniekcja  /.  zakażenie,  za- 
raza; infekcyjne  choroby,  cho- 
roby zakaźne. 
Infeliciłerr  nieszczęśliwie. 
Infernaija   1.  rzeczy    pie- 
kielne, dj:ilielskie. 

Inferować  1.  wnioskować, 
wnosić. 

Infesłować  1.  napadać,  tra- 
pić. 

lnfeudacjaA>/.  nadanie  Icn- 
ności. 

In  fidem  1.  poświadczenie 
za  zgodność. 

Infiks  /.  wKtavfka,  we- 
wnątrz wyrazu  wprowadzo- 
ny dźwięk,  wzgl.  sylaba. 

infiltracja  /.  R-siąkanie, 
przesiąkanie,  nasiąkanie. 

Infima  1.  najniższa  klasa 
w  dawnych  szkołach  pol- 
skich. 

Infimista  ni.,  infimus  1.  u- 
czeń  najniższej  klasy,  żak, 
smarkacz. 

Infinitezymalny/.  rachunek, 
rachunek  ilości  nieskończe- 
nie małych,  rachunek  róż- 
niczkowy i  całkowy. 

Infinitiyus  1.  tryb  bezoko- 
liczny,  bezokolicznik. 

Infirmerja/.  pokój  dla  cho- 
rych, szj.ital  urządzony  na 
małą  skalę;  Infirmerka,  ko- 
bieta pielęt;nująca  chorych. 

In  flagranti  1.  na  gorąuym 
uczynku  (schwytać). 

inflamacja  ^.  zapalenie..  . 

Infleksja  1.  załamywanie 
się  promieni  światła;  inflek- 
syjne  języki,  języki  nie  ma- 
jące odmian  gramatycznych 
czyli  fleksji. 

In  floribus  1.  w  rozkwicie, 
w  dobrym  bycie. 

Influencja  ni.  wpływ,  od- 
działywanie; działanie  przez 
w|!ły',v;  oh.  Influenza. 

Influenza,  Influenca  w.  cho- 
roba zakaźna  gorączkowa, 
(objawy:  katar,  kaszel,  go- 
rączka i  bole  w  ciele),  grypa. 

In  folio  f.  format  arkuszo- 
wy papieru  lub  książki. 

Informacja  1.  objaśnienie, 
powiadomienie,  pouczenie; 
informacyjny,  zawierający  ob- 
jaśnień i;i,  wiadomości. 

Informator  /.  ten,  kto  obja- 
śnia, daje  wskaiowki;  książ- 
ka, zawierająca  objąśniei^ia 
treściwe  z  jakiej  dziedziny. 

Informować  /.  udzielać  ob- 
jaśnień, uwiadamiać,  i.  się, 
dopytywać  się,  dowiadywać 
się. 

In  foro  conscientiae^  przed 
sądem  (własnego)  sumienia. 

Infra  dignitatem  t.  niżej 
godnośii. 

Infrakcja  /.  złamanie  przy- 
sięgi, zerwanie  umowy,  u- 
kłiidów,  przestąpienie  pr.i- 
wa. 

In  fraudem  legis  ł.  z  obej- 
ściem prawa. 


Infuła  t.  czapka  biskupia 
używana  przy  gtroju  uro- 
czystym, mitra  biskupią; 
prr«i. dostojeństwo  bi'^kupie. 
Infułat  t.  prałat,  którj-  ma 
prawo  używać  infuły  i  pa- 
stopała. 

mnłaia  ni.  probostwo, 
do  którego  przywiązane  jest 
prawo  noszenia  infuły. 

lofułazja  ni.  piieszkanie 
infułata. 

In  fundo  ł.  w  więzieniu;  w 
wieży. 
Infusum  ob.  Infuzja. 
la  futurum  i.  :ia  przyszłość; 
In  futuram  rei  memoriam,  k-u 
przyszłej  rzeczy  pamięci. 

Infttzja,  Infuzwn  /.  nalanie 
płynem,  namoczenie  (ziół), 
naciąg,  napar,  nalewka. 

Infuzorje  ni.  wymoczki, 
mikroskopijne  zwierzątka. 

In  Geldsachen  Mirt  die  Ge- 
mUthlichkeit  auf  ob.  In  den 
GeschSften... 
In  genere  l.  w  ogólności. 
Ingenium  /.  zdolność  -wro- 
dzona, dowcip  naturalny, 
bystrość  umysło.  sprj-t. 

Ingenium  mała  saepe  movent 
i.  nieszczęścia  bywają  bodź- 
cem zdolności. 

Ingierencja  nt.  uprawnie- 
nie do  wykonywania  jakiejś 
kontroli  lab  wpływu  na  czy- 
jąś dzi^alność;  mieszanie 
się  do  czegoś,  wtrącanie 
się;  wpływanie. 

In  gratiam  /.  z  okoliczno- 
ści, na  cześć,  gwoli. 

Ingrałus  unus  omnibus  mi- 
Mris  nocet  1.  jeden  czło- 
wiek niewdzięczny  szkodzi 
wszystkim  biednym. 

Ingredjencje  1.  części  wcho- 
dzące w  skiad  mieszaniny, 
składniki,  domieszki. 

In  gremlo  /.  razem,  wspól- 
nie. 

Ingres  /.  pierwsze  uroczy- 
ste wejście  nowomianowa- 
nego  biskupa  do  swej  ka- 
tedry. 

Ingcesja  / .  wtargnięcie, 
zalew  lądu  przez  morze. 

Ingrosator  tri.  ten  co  wpi 
suje  do  ksiąg,  .szczególnie 
hipotecznych. 

Ingrosować  M.  wpisywać 
do  ksiąg,  szczególnie  hipo- 
tecznych. 

Inhalacja  I .  wdychanie 
płynu  rozpylonego,  wzie- 
wanie. 

Inhalator  nt.  przyrząd,  któ 
ry  rozpyla  i  wydmuchuje 
płyn  mający  być  wziewa- 
nym.  • 

Inherencja  nt.  przynależy- 
tość,  stos-jnek  dwóch  rzeczj 
od  siebie  nieodłącznych  i  np 
materja  i  ciężar). 

Inhibicja/,  sądowne  ws':-zy 
manie  sprawy;  prze-zko 
dzenie,  zakaz,  niedopusz 
czenie. 

In  hoc  signo  vinces  1.  *t> 


I 


SE 


In  honorom  —  In  partibus 


I.  H.  S.  w  tym  znaku  (krzy- 
żu) zwyciężysz. 

in  honorem  1.  na  chwałę, 
na  ozeSć,  na  chlubę. 

Inhumacja  ni.  pogrzebanie 
ciała,  pochowanie. 

Inicjacja  t.  wtajemniczeń  ie . 

Inicjały  /.  wielkie  litery 
początkowe,  używane  dla  u- 
wydatnianiii  j  ozdoby  w  dru- 
kach i  rękopisach;  począt- 
kowe litery  imienia  i  na- 
zwi.<!ka. 

Inicjator,  Inicjanł  /.  proje- 
ktodawca, człowiek,  od  któ- 
rego wyszedł  pierwszy  po- 
mysł. 

Inicjatywa  ni.  zapoczątko- 
wani(!,  rozpoczęcie,  wystą- 
pienie z  projektem;  danie 
projektu;  popęd  ku  jakiemuś 
działaniu;  zdolność  dawania 
takiego  popędu. 

Inicjować  /.,  Inicjonować, 
projektować,  rzucać  myśl, 
zapoczątkować;  wtajemni- 
czać, udzielać  sekretów.    ■ 

In  illo  tempore  1.  w  owych 
czasach. 

Inimitable  /.  {inimiiahl)  nie 
do  naśladowania,  niezró- 
wnany, jedyny  w  swoim  ro- 
dzaju i  w  tai  wysokim  stop- 
niu. 

In  Infinitum  1.  w  nieskofi- 
czoność;  do  nieskończono- 
ści. 

in  Integrum  1.  przywróce- 
nie do  poprzedniego  stanu. 

Iniiium  sapientiae  est  timor 
I  Oel  oh.  Timor  Dci... 

Iniurlam  qul  facturus  est, 
lam  facit  1.  kto  ma  zamiar 
wyrządzić  krzywdę,  już  ją 
wyrządza. 

Injekcja  1.  wstrzykiwanie 
płynów  w  ciało. 

Injunkcja  1.  zalecenie,  roz- 
kaz. 

Injurja  /.  krzywda,  obelga, 
'obraza,  zniewaga;  bezpra- 
wie. 

Inka,  tytuł  starożytnych. 
władców  Peitiwji;  potem 
nazwa  ludu,  który  zamiesz- 
kiwał E'eru  w  owym  czasie. 

InkameracjatiW.  wcielenie, 
ziemi  a.  dochodu. 

Inkantacja  1.  zamawianie, 
zaklęcie  mówione  a.  śpie- 
wane. 

Inkarcerować  M.  o&adzać 
w  więzieniu. 

Inkarnacja  ł.  wcielenie,  u- 
cielcśnienie. 

Inkamał  /.  kolor  ciała  ludz- 
kiego, cielisty,  jasno-różo- 
wy;  inkarnatka,  koniczyna 
szkaitatna. 

Inkas  oh.  Inka. 

Inkasa  oh.  Inkaso. 

Inkasent  w.  śoiąjrający  na- 
leżności pieniężne  za  towa- 
ry, weksle  i  t.  p.  dla  odda- 
nia ich  do  kasy. 

Inkaso  w.  odbierauic,  ścią- 
ganie iiaicżnośri. 

InkasMelacja  ul.  zamknie- 


cie  w  kasztelu,  w  twier- 
dzy. 

Inkaust  g.  [M.]  atrament. 
,  Inklinacja  /.  skłonność,  po- 
ciąg do  cziigo,  i>rzychylność; 
kąt  zawarty  między  igłą 
magnesową,  swobodnie  za- 
wieszoną a  poziomem,  na- 
chylenie igły  magnesowej. 

Inklinować  t.  zjednywsić; 
I.  się,  skłaniać  się  do  czego; 
inklinowany,  chętny,  skton- 
ny- 

Inkludować  1.  włączać. 

Inkluz  /.  mniemany  duch 
zamknięty  w  czym,  przyno- 
szący szczęście;  pieniądz, 
który,  wydany,  wraca  do 
właściciela. 

Inkluzywe  1.  włącznie. 

Inkognito  oh.  Incognito. 

Inkoherencja  »t.  brak  spój- 
ności. 

Inkolat  1.  oh.  Indygienat. 

Inkomodować  1.  przeszka- 
dzać komu,  niepokoić,  faty- 
gować, trudzić. 

Inkompetencja  nł.  niewła- 
ściwość sądu,  niezdolność 
tlo  sądzenia,  nieuprawnie- 
nie  do  wydania  sądu. 

lokongruencja  ni.  niezgod- 
ność, niedostosowanie,  nie- 
dopasowanie, dysharmonja. 

Inkonsekwencja  ni.  brak 
konsekwencji;  inkonsekwent- 
ny,  nielogiczny. 

Inkonwenjencja  l.  niedo- 
godność. 

Inkorporacja  1.  wcielenie, 
włączenie,  zjednoczenie. 

Inkowie  oh.  Inka. 

Inkrustacja  1.  wprawienie 
w  wyroby  z  drzewa  lub  me- 
talu ozdób  z  innego  mate- 
rjału,  tworzącego  z  tamtym 
jedną  powierzchnię;  osady 
krystaliczne  w  skałach;  sko- 
rupa mineralna  osadowa  po- 
wierzchni jakiego  przed- 
miotu, naskorupienie. 

Inkrustować  /.  wykładać 
złotem,  hebanem,  marmu- 
rem, mozajką,  perłową  kon- 
chą. 

Inkrutowiny  ^'Y.  na  Litwie  u- 
roczyście  obchodzone  wpro- 
wadzenie się  do  nowego 
mieszkania. 

inkryminacja  ni.  obwinie- 
nie. 

Inkryminować  nł.  oskarżać, 
obwiniać,  potępiać. 

Inkub  /.  duch  złośliwy. 

Inkubacja  1.  w  .starożytno- 
ści: spanie  w  świątyniach 
w  celu  otrzymania  od  bo- 
gów w  czasie  snu  wskazó- 
wek uzdrawiających;  wy- 
siadywanie jaj;  wylęganie; 
Inkubacyjny  okres  choroby, 
czas,  w  ciągu  którego  zara- 
zek rozwija  się  w  ciele,  nie 
wywołując  jeszcze  objawów 
choroby. 

Inkubator  i.  przyrząd  do 
sztucznego  wylęgania  kur- 
cząt, wylęgacz. 


Inkuikować  1.  wbijać  w  pa- 
mięć, wpajać,  wmawiać. 

Inkulpacja  1.  obwinienie, 
oskarżenie. 

Inkulpat  t.  obwiniony;  In- 
kulpować,  obwiniać. 

Inkunabuły  ł.  najpierwsze 
druki,  pierwsze  książki  dru- 
kowane (id  wynalazku  dru- 
ku do  początku  XVI  wieku. 

Inkursja  1.  wtargnięcie, 
najazd,  napad. 

Inkuzować  ob.  Inkulpować. 

Inkuzy  ł.  medale  żle  od- 
bite. 

Inkwirent  1.  urzędnik  pro- 
wadzący śledztwo,  sędzia 
śledczy. 

Inkwirować  ł.  prowadzić 
śledztwo  sądownie. 

Inkwizycja  /.  śledztwo  kar- 
ne, badanie  sądowe;  dawny 
sąd  duchowny  do  śledzenia 
i  karania  kaoerzy;  inkwizy- 
cyjna  zasada,  z.  śledcza  w 
procesie  karnym,  w  prze- 
ciwstawieniu do  zasady  swo- 
bodnej rozprawy  stron. 

Inkwizyt  ni.  podlegający 
śledztwu,  oskarżony. 

Inkwizytor  ł.  członek  in- 
kwizycji; wielki  inkwizytor, 
przełożony  inkwizycji  w 
Hiszpanji  a.  w  Wenecji. 

In  limlne  /.  na  początku. 

In  loco  <.  w  miejscu;  in  lo- 
co delicti,  w  miejscu  prze- 
winienia. 

In  magnis  yolulsse  sat  est 
/.  w  wielkich  rzeczach  dość 
jest  chcieć. 

In  majorem  (Del  glorlam) 
ob.  Ad  majorem. 

In  margine  1.  na  brzegu,  na 
marginesie  (książki). 

In  mari  aquam  quaerlt  ł. 
w  morzu  szuka  wodj^. 

In  medias  res  t.  odrazu  do 
rzeczy,  bez  wstępu,  w  jądro 
rzeczy. 

In  medio  t.  w  środku. 

In  medio  stat  yeritas  t. 
prawda  w  pośrodku. 

In  memoriam  t.  ku  pa- 
mięci. 

In  merito  1.  rozpoznawać 
spraw-ę  w  głównym  przed- 
miocie, co  do  treści. 

In  minus  /.  na  zniżkę,  li- 
cytacja na  obniżenie  ceny 
oznaizonej  robót,  do.stawy 
i  t.  p. 

In  monendo  saplmus^omnes 
1.  rozkazywać  każdy  mądry. 

In  mora  1.  w  zwłoce. 

In  natura  1.  w  naturze,  w 
naturalnej  postaci,  w  nagiej 
rzeczywistości. 

In  naturalibus  ł.  w  stanie 
natury,  nago. 

In  necessarils  unltas,  in  du- 
blis  liberłas,  in  omnibus  cha- 
ritas  1.  w  potrzebie  jedność, 
w  rzeczach  wątpliwych  swo- 
boda, wr-  wszystkim  mi- 
łość. 

Innerwacja  nł.  wpływ  ner- 
wów na  czynności  i  sprawy 


ciała  i  jego  organów;  uner- 
wienie, ogół  nerwów  wła- 
ściwych jakiemu  narządowi, 

In  nexu  1.  w  związku,  w  ze- 
stawieniu. 

Innocent  /.  naiwny,  pro- 
staczek. 

In  nomine  Del  ł.  ikr.  I.  N.  D. 
w  imię  Boga. 

Innotescencja  6rl.  oznaj- 
mienie, uwiadomienie;  we- 
zwanie do  sądu. 

Innowacja  ł.  wprowadzenie 
nowej  myśli,  nowej  rzeczy; 
nowy  obyczaj,  nowy  po- 
mysł; wznowienie,  refor- 
ma. 

Innowator  ni.  wprowadza- 
jący innowację. 

in  nucę  /.  dost.  w  orzechu: 
w  zalążku,  to,  co  się  rozwi- 
nąć musi  a.  powinno  z  ja- 
kiego faktu,  choć  na  razie 
jest  prawie  niedo.strzegalne; 
w  małych  rozmiarach;  tre- 
ściwie. 

Inobedjencja  ł.  nieposłu- 
szeństwo. 

In  obscuro  1.  w  ciemności, 
skrycie. 

Inobserwancja  ł.  niezacho- 
wanie przepisów. 

Inocencja  ł.  nieświado- 
mość, prostoduszność. 

Innuować  1.  napomykać, 
dawać  do  zrozumienia. 

In  octavo  ł.  in  8°,  w  ósem- 
ce, w  formacie  arkusza  zło- 
żonego w  ósemkę;  i.  o.  majo- 
ri,  w  większej  ósemce;  i.  o. 
minori,  w  mniejszej  8-ce. 

In  odore  sanctltatis  /.  być 
u  kogo,  być  przezeń  poczy- 
tywanym za  świętego,    za 


Inofensywny  1.  niegroźny, 
nie  przedstawiający  niebez- 
pieczeństwa. 

Inokulacja  1.  wstrzyknię- 
cie, szczepienie;  wszczepie- 
nie, wpojenie. 

Inokulować  /.  zaszczepiać, 
szczepić;  przen.  wpajać  (ja- 
kie myśli,  zasady). 

In  omnia  paratus  ł.  na 
wszystko  przygotowany. 

In  omnibus  allquld,  In  toto 
nihil  /.  ze  wszystkiego  coś 
(wiedzieć),  a  razem  nic. 

Inondacja  oh.  Inundacja. 

In  optima  forma  /.  w  naj- 
lepszej formie. 

Inozyt,  rodzaj  cukru,  skła- 
dem zbliżonego  do  grono- 
wego, nie  ulegający  fermen- 
tacji. 

In  pace  1.  w  spokoju;  w 
ścisłym  więzieniu  klasztor- 
nym. 

In  parenthesi  t.  w  nawia- 
sie, nawiasem;  równole- 
gle. 

In  partibus  Infidelium  ł. 
dost.  w  prowincjach  niewier- 
nych: tytuł  nadawany  bi- 
skupom sufraganom,  któ- 
rych djecezje  są  dziś  w  rę- 
kach niewiernych;    biskupi 


In  patria  —  Intelektualizm 


86 


Ol  8ą  pomocnikfirai  lirku- 
pów  djecezjalnych. 

In  patria  nałus  non  est  p<'0- 
pheta  yocatus  ł.  ni  ki  d;6 
jest  prorokiiim  we  własnym 
kraju. 

In  perpełuam  rei  memorlam 
1.  na  wieczną  rzeczy  pa- 
miątkę; kil  wiecznej  pa- 
miąci. 

In  perpetuum  1.  na  zaw- 
sze. 

In  persona  1.  osobiście. 

In  petto  w.  w  Kł<jtii  duszy, 
w  sercu,  w  myśli. 

In  pleno  ł.  w  komplecie,  w 
pełnym  gronie. 

In  plU5  1.  na  zwyżka,  licy- 
tacja na  podniesienie  ceny 
wyżej  nii  oznaczono. 

In  pontificalibus  ł.  w  sza- 
cie biskupiej;  w  szatach  ce- 
remonjalnyoh,  uroczystych. 

In  portum  navigare  1.  do- 
płynąć do  przystani;  ujść 
niebezpieczeń.stwa. 

In  potentla  1.  w  możliwo- 
ści, w  nadziei. 

In  potestate  1.  w  mocy,  w 
rękach  (być,  mieć). 

In  praxi  ł.  w  praktyce. 

In  promptu  1.  na  poczeka- 
niu. 

In  publico  t.  publicznie, 

In  puncto  i.  odnośnie,  co 
się  tycz;-. 

In  puris  naturalibus  f.  w  sta- 
nie czystej  natury. 

In  guarto  ł.  In  4",  w  foi'- 
macie  arkusza  złożonego  na 
4  części. 

Inguieto  w.  niespokojnie. 

I.  N.  R.  a.  I.  N.  R.  I.  napis 
na  krzyżu  sir.  Jezus  Naza- 
renus  Rex  Judaeorum  (Jezus 
Nazareński  król  żydowski). 

In  re  (.  w  rzeczy. 

In  rebus  diibiis  plurimi  est 
audacia  1.  w  wątpliwości 
śmiałość  może  wiele  zdzia- 
łać. 

In  rerum  natura  1.  w  natu- 
rze rzeczy, 

In  saccula  saeculorum^  lui 
wieki  wieków. 

In  salvo  1.  w  bezpieczeń- 
stwie. 

Insania  A  otłęd,  pomie- 
szanie zmysłów. 

Inscenizacja  ni.  przyspo- 
sobienie sztuki  teatralnej 
dl)  wystawienia  na  scenie, 
wpr  'Wadzenie  czeao  na  wi- 
downię życia  w  wanmkach 
zawczasu  obmyślonycłi. 

Inscenizować  ni.  wprowa- 
dzać na  scenę  teatralną,  na 
widownię  życia. 

In  sedecimo  1.  format  w 
16°,  w  formacje  arkusza, 
złożonego  na  li)  części. 

Insekt  /.  owad. 

Insektolog  ni.  znawca  o- 
wadów. 

Insekłologja  >il.  ob.  Entomo- 
logja. 

Insćparable  /.  (ęseparablj 
nier-^^ztr.cztiy.   nicijstępny. 


Inserat  ni.  [n.J  ogłutizenie 
zamieszczone  w  czasopi- 
<:mie,  anon.^. 

Inserować  ł.  włączać. 

In  silyam  ligna  ferre  1.  dotl. 
drwa  do  lasu]  nosić:  robota 
daremna,  zbyteczna,  zmar- 
nowana. 

Insipientis  estdicere:  „non 
putaremi"  1.  znamieniem 
głupjego  jest  mówić:  „nie 
sądziłem". 

Inskrybować  ł.  robić  in- 
skrypcję,   napisy wać,   wpi- 


Inskrypcja  1.  wpisanie; 
wciągnięcie  (do  ksiąg);  na- 
pis. 

Insolacja  ni.  oświetlenie 
i  ogrzewanie  promieniami 
słońca:  działanie  słońca  na 
organizm ;  porażenie  sło- 
neczne. 

Insolencja  '.  grubijaństwo, 
bezczelność,  zuchwałość. 

.  Insolwencja  śrt.  niewypła- 
calność dłużnika. 
Insolwent  /.  ciewypłacalny. 
In  spe  1.  w  nadziei,  w  przy- 
szłości. 

Inspekria  1.  kontrola,  na- 
oczne zbadanie,  wejrzenie 
w  co,  nadzór;  instytucja  luli 
władza  nadzorcza:  inspekcjo- 
nować,  inspektować,  skontro- 
lować, obejrzeć. 

Inspekt  «.  grzęda  ogrze- 
wana ciepłem  nawozu,  za- 
'iłonięta  oknami   i   matami 

Inspektor  1.  nadzorca,  czu- 
wający nad  wykonaniem 
praw ;  czionek  inspekcji ; 
Inspektorat  o^.  Inspekcja. 

Inspicjent  /.  dozorujący  ja- 
kiej czynności,  np.  w  tea- 
trze: pilnujący  godzin  przed- 
.stawienia,  podniesienia  za- 
słony, wejścia  na  scenę  ak- 
torów i  t.  p. 

Inspiracja  ;.  natchnienie. 

Inspirator  /.  poddajiicy 
myśli  przy  ich  odgadywa- 
niu. 

Inspirować  1.  natchnąć, 
poddać  myśl,  narzucać  kie- 
runek; ożywić;  inspirowany 
artykut,  napisany  w  porozu- 
mieniu lub  z  polecenia  rzą- 
dn  albo  kierownika  stron- 
nictwa politycznego;  i.  dzien- 
nik, czasopismo  otrzymują- 
ce wskazówki  od  rządu  lub 
od  osoby  w|iływowej. 

Instalacja  lirl.  ceremonja 
wprowadzenia  na  urząd,  na 
posadę;  urządzenie  zakładu 
fabryki,  szkoły;  nraontowa- 
nie  i  puszczenie  w  ruch 
maszyny,  motoru. 

Instalować  «i.  wprowa- 
dzać, urządzać,  puścić  w 
ruch. 

Instancja  1.  .stopniowa- 
nie władz;  wstawiennictwo, 
wstawienie  się  za.kim,  proś- 
ba; instancjonować,  instancjo- 
wać,  wstawiać  się  za  kim, 
orędowjif'-.    pr/.yezyniać   się 


za  kim,  wnosić  za  kim  in- 
stancję. 

Instanc.'slny,  Inttancjonal- 
ny  ni.  polecający,  rekomen- 
dacyjny. 

Instantani  f.  ffiluf  lanej  mo- 
mentalny  (fotografja). 

Instar  omnlum  1.  jak  wszy- 
scy. 

In  statu  quD  1.  w  dotychcza- 
sowym stanie,  bez  zmiany, 

In  statu  quo  antę  /.  w  tym 
samym  stanic  co  przedtym. 

Instaurator  1.  odnowiciel. 

Instruent  t.  sędzia  prowa- 
dzący sprawę. 

Instrukcja  1.  wskazówki; 
objaśnienie;  pouczanie:  nau- 
ka; przepis  postępowania. 

Instruktor  /.  nauczyciel;  u- 
dzielający  objaśnień;  uczą- 
cy żołnierzy  mustry. 
'Instrument  1.  narzędzie: 
narzędzie  muzyczne;  Instru- 
mentować,  rozpisać  nuty  me- 
lodji  muzycznej  na  instru- 
menty. 

Insłrumentacja  ni.  nauka 
układania  nut  na  orkiestrę; 
ułożenie  utworu  muzyczne- 
go na  instrumenty. 

Instrumentalls  ł.  w  ffram. 
narzednik,  6-ty  przypadek. 

Instrumentalna  śrl.  muzyka, 
wykonana  wyłącznie  na  in- 
strumentach muzycznych 
(bez  śpiewu);  muzyka  or- 
kiestrowa. 

Instrumentmacher  n.  rze- 
mieślnik wyrabiający  in- 
stnimenty  muzyczne,  or- 
ganmistrz. 

Instruować  t.  nauczać,  ob- 
jaśniać, przepisywać  postę- 
powanie. 

•  Instygacja  ł.  podburzenie, 
podżo£ranie. 

Instygator  1.  ten,  kto  pod- 
nieca, podmawia,  podżega; 
oskarżyciel;  w  daw.  Polsce 
prokurator. 

Instygować  ł.  oskarżać, 
obwiniać;  poduszczać,  pod- 
żegać. 

Instyktor  oh.  Instygator, 

Instynkt  /.  popęil  wrodzo- 
ny, bezwiedny;  pojętność 
wrodzona;'  instynktowny,  in- 
stynktowy, przeczuciowy,  mi- 
mowiedny,  bez  namysłu. 

Instytucja  t.  ustanowienie, 
urządzenie;  zakład  publicz- 
ny (np.  naukowy,  dobro- 
czynny); i-ę,  zbiór  praw, 
kodeks;  różne  zakłady  z  ce- 
lem .spi^*eczr.ym. 

Instytut  1.  zakład  publicz- 
ny a.  prywatny,  głównie 
nankowy;  instytutka.  uczen- 
nica instytutu:  osoba,  która 
ukończyła  instytut. 

Instytuować  ł.  wpr'jw  adzać 
na  urząd;  wy.stępow.ić  są- 
downie. 

Insubordynacja  ni.  niepo- 
słuszeństwo; krnąbrność. 

Insulanin  1.  mieszkaniec 
wysp,  wyspiarz. 


Ittsularny  1.  wyspiarski. 

Intult.  Iniultacja  t.  obelga, 
zniewaga,  obraza,  uapa6ć. 

Insultówać  /.  lżyć,  obra- 
żać, czynić  fniewagi. 

Insuła  /.  wyspa. 

In  summa  /,  razem,  wo- 
góle, 

In  summo  gradu  1.  w  naj- 
wyższym stopniu. 

Insurekcja  /.,  Inturgiencja 
ni  powstanie,  rokosz,  bunt. 

insurgient  i.  powstaniec. 

In  suspenso  /,  w  zawiesze- 
niu. 

Insygnja  ł.  oznaki;  oznaki 
dostojeństwa,  urzędu,  wła- 
dzy; i.  królewskie:  korona, 
berło  i  jabłko,  ina'-zej:  re- 
galja. 

Insynuacja  1.  podmawianie, 
zręczne  podsunięcie  rayśłi; 
złośliwe  obudzenie  w  kim 
podejrzenia. 

Insynuator  1.  namawiający, 
wmawiający. 

Insynuować  i.  podraawiać; 
podsuwać  myśl;  wmawiać 
to  w  kogo:  i.  się,  wkradać 
się  (w  czyje  laski). 

Intabulacja  ni.  wpisanie, 
wniesienie  własności  nie- 
ruchomej do  ksiąg  liipo- 
tecznyrh. 

Intabulat  kI.  «rpis  hipo- 
teczny. 

Ifltabutować  nt.  wpisywać 
do  księgi  hipotecznej  (dłu- 
gi, «łnżebnoii.i  i  t,  p,), 

Intagllo  w.  (iutaljo)  gemma 
cięta  wklęsło. 

Intarsja,  Intarsjatura  tf. 
wstawianie  wzorzyste  o- 
zdcb  z  innego  forniru  w  for- 
nir .ćwykły  wyrobów  drew- 
nianych, mozajkowanie. 

Integer  vitać.  scelerisgue 
purus  1.  nieskazitelny  w  ży- 
ciu i  wolny  od  występków. 

Integracja  ni.  wytwarzanie 
cał"ści  z  drobnyih  cząstek, 
całkowanie. 

Integralny  ni.  całkowity, 
nienaruszony,  tworzący  ca- 
łość, iiierozdzielny:  i.  ra- 
chunek, rachunek  całkowity 
wyższej  matematyki;  inte- 
gralność, c,!iłkowitoftć. 

Integrat  ni.  w  matematyce: 
sumi  nieskończonej  liczby 
f !«  mentew  nieskoui  zenie 
mafy.h,  całka, 

Integra  mens  sugusiissima 
possesio  1.  uczciwy  umy«ł 
jo,-r  iiajsza.jO'V!iie;śzą  po- 
siadłością. 

Integrator  ni.  jh.  Plani- 
metr. 

Integrować  ni.  ł;iczyć  *  >  i- 
łość:  w  m:it(>maty<,v:  szu- 
ks.i  .ałki  tzyli  integrsłu, 

■nteleki  1.  unr.st;  z'\:i\n  /-' 
kontpmplacyiis,  łierna. 

Intelektualizm  nł.  pogląd 
wyprowadzający  całą  wie- 
dzę /  rozumu,  snio  ze  zjsy- 
słów;  I.  społeczny,  pogląd  •- 
pipraiii';.v    ;irz;id;'.etii.i    ^'    - 


87 


Intelektualizować  —  Interwencja 


leczrie  na  postanowieniach 
wyruzumowaiiyrh. 

Intelektualizować  ni.  roza- 
ra(i\va('\  rozważać. 

Intelektualny  ł.  rozumowy, 
odnoszący  si(j  do  rozumu, 
do  rozsądku,  umysłowy;  I. 
sprawca,  ten,  kto  nasunął 
myśl  dokonania  jakiego  czy- 
nu; IntelektualnoJć,  umysło- 
woftó,  rozum. 

Inteligiencja  ł.  umysł,  po- 
jctiioSć,  rozum,  rozsądek. 
zdoliiośii  umysłowe;  klasa 
wykształcona  w  społeczeń- 
stwie. 

Intellglent  /.  ironiczna  na- 
zwa dawana  człowiekowi  in- 
teligientn£-mu;  intellgientny, 
pojtjtny,  rozumny,  wykształ- 
cony. 

In  tempore  opportuno  1.  w 
czasie  właściwym. 

Intencja  1.  zamiar,  c.hąć, 
zamysł,  myśl;  na  l-Ję,  na  ko- 
rzyść czyją,  aby  się  co  speł- 
niło; inłencjowany,  wiedzio- 
ny intencja,  powodowany 
chęcią. 

Intencjonalizm  nł.  zasada, 
że  cel  uświtjca  środki. 

Intendent  ł.  główny  nad- 
zorca, rządca,  zawiadowca. 

Intendentura  nt.  zarząd, 
władza  zajmująca  nią  do- 
starczaniem żywności,  u- 
braiiia;  rekwizytów,  płacy 
i  t,  p.  up.  dla  wojska,  szpi- 
t;,!i  i  t   |.. 

Intensywny  t.  natężony,  i-e 
gospodarstwo,  gospodarstwo 
prowadzone  dużemi  nakła- 
dami; intensywność,  siła,moć, 
nat(;żeMic,  usilność,  zwięk- 
szout!  działanie. 

Intentacja  1.  pokusa. 

Intentować  ł.  wszcząć,  roz- 
począć (sprawę). 

In  tenui  labor,  at  tenuis  non 
gloria  ł.  drobny  jest  przed- 
miot, lecz  sława  niemała. 

Intenzywny  <•/'.  Intensywny. 

Inter  arma  silent  leges  /. 
podczas  wojny  prawamilczą. 

Inter  caecos  monoculus  rex 
est  /.  między  ślepymi  jedno- 
oki j'St  królem. 

Inter  canem  et  lupum  /. 
dosi.  między  psem  a  wil- 
kiem: o  zmierzchu, o  zmroku. 

IntercedowaĆ  ł.  pośredni- 
czyć. 

Intercelularny  «l.  w  fizjolo- 
gji:  mię'izykomórk<)wy. 

Inłercepcja  ł.  przejęcie, 
zatamowanie  w  drodze. 

Intercesja  ł.  pośrednicze- 
nie, wstawiennictwo,  pro- 
teki  ja,  orędownictwo;  przy- 
jęcie zobowiązania,  porę- 
cz* nie. 

Intercyza  irł.  rejentałna 
umowa  pr/-edślubna  co  do 
posagu  * 

Inter  duot>us  litlgnntlbus  ter- 
tius  gaudet  1.  międ/.y  dwoma 
swarzącciTii  się.  trzeci   ko- 


Interdykt  /.  zakaz;  klątwa 
kościelna,  zakaz  sprawowa- 
nia służby  Bożej,  u.sunięcio 
od  przyjmowaniaSakramen- 
tów. 

Interes  1.  sprawa;  omówie- 
nie sprawy;  załatwienie 
sprawunku;  spekulacja;  ko- 
rzyść, zysk;  przyczyna  pod- 
budzaiąca  do  wzięcia  udzia- 
łu w  czym;  zakład  handlo- 
wy lub  przemysłowy,  przed- 
siębiorstwo; powab,  właści- 
wość zaciekawiająca,  budzą- 
ca zajęcie;  załatwienie  po- 
trzeby naturalnej;  i-y  a.  l-a, 
stan  majątkowy;  być  w  i-ach, 
l)yć  w  kłopotach  pienięż- 
nych, mieć  długi;  polityka 
i-u,  jednostronne  poszuki- 
wanie korzyści,  bez  wzglę- 
du na  dobro  ogółu;  intereso- 
wać, zajmować,  obchodzić, 
zaciekawiać ;  interesowny , 
chciwy,  szukający  zysku; 
gra  i-a,  gra  o  pieniądze;  in- 
teresowany, którego  co  bliżej 
obchodzi;  interesujący,  zaj- 
mujący. 

Interesant  Z  ten,  co  przy- 
szedł za  jakim  interesem, 
w  jakim  interesie;  patrzący 
własneeo  zysku. 

Interferencja  ni.  przecina- 
nie się  fal  (światła,  głosu, 
wody). 

Interferować  nt.  przecinać 
się  wzajemnie  (o  falach  np. 
światła,  głosu,  wody). 

Interglacjalny  nł.  w  jteo.' 
dotyczący  okresów  cieplej- 
szych, które  występowały 
między  okresami  l^dowemi. 

Interieur  /.  tęli-TJ-ir)  wnę- 
trze (mieszkania). 

Interim  /.  okres  tymcza- 
sowy, stan  tymczasowy. 

Interjekcja  (.  wykrzyknik. 

Interkalacja  i.  wsuwanie 
wyrazów  przez  piszącego  o- 
puszczouych;  wsuwanie  wy- 
razów i  myśli  własnych 
między  wyrazy  napisane 
przez  właściwego  autora. 

Inłerkalarje  nł.  dochody 
z  probostwa  wakującego. 

'  Interkolumnja/.  odstęp  mię- 
dzy kolumnami. 

Interlinearny  nł.  między 
wierszami  pisany;  tłóma- 
czcnie  i-e,  zamieszczone 
pi»l  każdym  wierszem. 

Interllnja  ni.  przedziałka 
metalowa  wstawiana  pizez 
zeceru  między  wiersze,  aby 
je  rozsnnąć;  interlinjować, 
wstawiać  interlinje. 

Interlokucja  t .  rozmowa 
z  kim. 

Interlokutor  nł.  rozmawia- 
j.jcy  z  kim,  rozmówca. 

Interludium  t.  przegrywka. 

Interludy  ł.  trywjalne  u- 
twory  sceniczne  z  żyi  ia  lu- 
dowego, z  których  później 
wyrobiło  się  komedjopisar- 
stwo. 

Intrr  niaxlnia  yitia.  nullus  est 


lrei|uentlus,  quam  ingrati  ani- 
ml  i.  między  największe- 
mi  wadami  człowieka,  nie- 
wdzięczność jest  najczęst- 
szą. 

Intermedjum  ł. '  czas  po- 
między dwoma  terminami; 
ucie.szny  ustęp,  scena  ko- 
miczna, któremi  przeplata- 
no djali^i  pobożne  w  wido- 
wisk.ich  polskich  XVII  wie- 
ku; intermezzo. 

Intermezzo  «-.  krótki  u- 
twór  dramatyczny,  małe  ko- 
miczne operetki  lub  farsy, 
dawane  pomiędzy  aktami 
większych  sztuk;  krótki  u- 
stęp  muzyczny  w  środku 
większego  dzieła  lub  opery; 
drobny  wypadek  zaszły  mię- 
dzy wypadkami  ważnemi. 

Intermisja  ł.  przerwa. 

Infermistyczny  nł.  tymcza- 
sowy, prowizoryczny, 

Intermittens  ^.przerywany. 

Intern /.,  Internista  M<.  uczeń 
mieszkający  w  zakładzie 
naukowym;  student  medy- 
cyny, mieszkający  w  szpi- 
talu i  doglądający  chorych 
pod  kierownictwem  lekarza 
(we  Francji). 

Internacjonalny  nł.  między- 
narodowy, dotyczący  wza- 
jemnych stosunków  państw 
i  narodów;  ufi.  Internacjonat. 

Internacjonał  ni.  czerwo- 
ny, internacjonalny  związek, 
międzynarodówka,  /wiązek 
międzynarodowy  robotni  - 
ków,  związek  socjalistycz- 
ny między  związkami  robot- 
ników różnych  krajów,  obo- 
wiązujący wszystkie  związ- 
ki uczestniczące  do  wza- 
jemnego popagania  sobie; 
b^ czarny,  ńon.  duchowień 
stwo  katolickie  wszystkich 
krajów;  i.  złoty,  iron.  bogacze 
wszystkich  krajów,  jako  so- 
lidaimie  występujący  prze- 
ciw so<:ializmowi. 

Internat  1.  zakład  nauko- 
wy, zapewniający  wycho- 
wańcom,  prócz  nauki,  mie- 
szkanie i  .itrzymanie,  jieii- 
sjonat. 

Internista  oh.  Intern. 

Inter  nos  i.  między  nami, 
w  cztery  oczy;  i.  n.  loquendo. 
mowiąi-  miedzy  nami. 

Internować  nł.  wyznaczyć 
Ijrzyiiuisow'^  miejsce  poby- 
tu w  jakiej  miejscowości 
wewnątrz  kraju. 

Internuncjusz  ł.  poseł  pa- 
pieski, zastępca  nuncjusza; 
fioscł  dyplomatyczny  papie- 
ski w  państwie  drugorzęd- 
nym. 

Interes  etoffam  ł.  między 
ustami  a  brzegiem  pnham 
(wiele  zmian  blizkich  może 
nastąpić). 

Interpelacja  i.  publiczne 
zapytanie  uczynione  przed- 
stawjcielowi  rządu  przez 
ji(ii|ń>v    ■ieinui    w   celn   wy- 


jaśnienia jakiej  kwestji  lub 
zrobienia  zarzutu. 

Interpelant  /.  wnoszący 
interpelację. 

Interpelować  /.  wzywać  do 
dania  odpowiedzi;  Interpelo- 
wany, osoba,  do  której  wnie- 
siono zapytanie. 

Interpolacja  t.  wtrącenie, 
do  tekstu  swoich  lub  obcych 
wyrazów  i  zdań  (zwykle  w 
celu  sfałszowania),  dodatek 
późn  i  ejszy  ,i  nterkajacja;  mał. 
wsunięcie  nowych,  wyrazów 
między  wyrazy  danego  sze- 
regu, dokonane  podług  za- 
sad matematycznych. 

Interpolować  ł.  wstawiać 
wyrazy  a.  zdania  w  tekst 
cudzy. 

Interponować  ł.  pośredni- 
czyć, wstawiać  się  za  kim. 
Interpozycja  1.  wstawienie 
się,  wdanie  się,  pośrednic- 
two. 

Interpretacja  {.  wykład,  wy- 
tłómaczenie,  wyjaśnienie. 

Interpretator  i.  ten,  kto  in- 
terpretuje. 

Interpretować  ł.  objaśniać; 
prten.  tak  deklamować,  tak 
grać,  aby  uwydatnić  inten- 
cje autora  (poety,  drama- 
turga, kompozytora). 

Interpunkcja  t.  w  gramaty- 
ce: użycie  znaków  prze- 
stankowych. 

Interregnum  ł.  bezkrólewie. 
Interrex  /.  sprawiający  wła- 
dzę najwyższą  w  czasie  bez- 
królewia;  prymas    w   daw. 
Polsce. 

Interrogacja  {.  zapytanie; 
badanie  śledcze. 

Interrogatorje  ł.  pytania 
spisane  jjodczas  śledztwa, 
anastępnie  zadawane  świad- 
kom. 

In  terrorem  1.  iia  postrach. 
Interrupcja  /.  pi-zeszkoda, 
przerywanie. 

Inter  spem  et  nietum  ł.  mię- 
dzy nadzieją  a  bojaźnią. 

Inter  utrumque  tene  ł.  trzy- 
maj się  środka. 
.  Interview  a.  (intenciu)  wy- 
wiad, widzenie  się,  rozmo- 
wa, zwłaszcza  dziennikarza 
z  jaką  wybitną  osobistością 
dla  zaznajomienia  sią  ze 
szczegółami  z  jej  ży<;ia  a. 
z  jej  jioglądami  na  jaką  spra- 
wę; powtórzenie  tej  rozmo- 
wy w  dzienniku;  interylewo- 
wać,  robić  iiiterview. 

Interyiewer  a.  (intenciueri 
ten,  kto  robi  interview. 

Interwał,  Interwał  1.  odstęp 
między  czym,  przedział; 
pauza;  w  m»j.,  odległość  to- 
nu jednego  od  drugiego;  sto- 
sunek dwuch  dźwięków  ze 
względu  na  ich  własność. 

Interwencja  t.  wmieszanie 
się,  wdanie  się  w  cudzą 
sprawę;  I.  zbrojna,  wdanie 
się  obcej  sity  zbrojnej  po- 
między strony  wojujące 


Interwenjent  —  Iridektomja 


88 


Interwenient  /.  miaszający 
si^  między  strony  spór  wio- 
dące w  celu  pogodzenia;  po- 
średniczący. 

Interweniować  /.  pośrodni- 
ozyć,  wdawać  się. 

Interwertja  ł.  zmiana,  usu- 
nięcie; fałNzowanie. 

Interwertować  1.  zmienić, 
usunąć;  fałszować  przez 
przestawienie  (ustępów  pi- 
sma). 

Interwjew  ob.  Interview. 

Interymalnyoi.  Intermistycz- 
ny. 

Intestat  ł.  nieboszczyk, 
który  nie  pozostawił  waż- 
nego testamentu,  cłioć  po- 
zostawił majątek. 

Intime  /.  ((timj  poufały. 

Intoksykacja  ni.  zatrucie, 
zakażenie  krwi. 

Intolerancja  ł.  prześlado- 
wanie innego  wyznania. 

Intonacja  nł.  rozpoczęcie 
śpiewu,  trafne  wzięcie  wła- 
ściwego tonu,  poddanie  od- 
powiedniego dźwięku;  ak- 
cent mowy,  uwydatniający 
jaką  chęć,  jaką  myśl  mów- 
cy. 

Intonować  nł.  zacząć  śpiew; 
poddać  płos  właściwy. 

In  łoto  i.  w  całości,  zu- 
pełnie, 

MniAwi  [/.]  krótki  wstęp 
do  utworu  muzy  cznego,prze- 
grywka,  fanfara  na  trąb- 
kach. 

Intramolekularny  ni.  mię- 
dzyeząsteozkowy. 

Intra  miiros  ł.  wewnątrz 
murów;  u  .siebie. 

Intransigeant  /.  ((łra''iiia"j 
nieprzejednany. 

Intransitlva  (verba)  ł.  słowa 
niepr^echodnie  (które  wy- 
rażają czynność  nie  prze- 
chodzącą na  inny  przed- 
miot, np.  spać,  rosnąć). 

In  transltu  ł.  mimocho- 
dem. 

Intra  parenthesim  /.  w  na- 
wiasie, nawiasowo. 

Iptrata  tp.  dochód,  zysk; 
Intratny,  przynoszący  znacz- 
ny dochód. 

In  łrlnitałe  robur  i.  w  trój- 
przymierzu  siła. 

Introdukcja  ł.  wstępna  część 
jakiego  utworu  muzycznego 
a.  poetyckiego;  wprowadze- 
nie; udzielenie  godności  du- 
chownej przez  władzę  świec- 
ką, inwestytura. 

Introdukować  się  ł.  mie- 
szać się  do  czego,  wtrącać 
się. 

Introduktor  /.  przewod- 
nik. 

Introlt  1.  część  Mszy  czy- 
tana przód  Kyrie  elejson. 

Introligator  nf.  oprawiać/, 
książek. 

tntromisjaj^^.  sądowe  wpro- 
wadzenie w  posiadanie  nie- 
ruchomości; wnikanie;  wsu- 
nięcie. 


Intromltować  tlę  /.  wcho- 
dzić w  posiadaniu. 

Intronizacja  ni.  wyniesie- 
nie na  tron,  szczególniej 
Papieża;  uroczyste  objęcie 
tronu  biskupiego. 

Introłpekcja  ni.  sjiustrze- 
ganio  wewnętrzne,  zmysł 
wewnętrzny,  samoobserwa- 
cja. 

Intruz  1.  natręt,  gość  nie- 
proszony, narzucający  się; 
uzurpator,  wdzierca. 

Intryga  /.  knowanie  chy- 
tre, podej^cio,  ZŁwikłauie; 
węzeł  dramatyczny  w  sztu- 
ce. 

Intrygant  /.  robiący  intry- 
gi, działający  skrycie  i  pod- 
stępnie. 

Intrygować/,  robić  intry- 
gi, waśnić,  różnić,  podusz- 
czać;  wprawiać  w  kłopot; 
dawać  do  myślenia;  zacie- 
kawiać. 

Intuicja  ł.  dosł.  bezpp- 
średnie  \^ewnętrzne  wi- 
dzenie; przeczucie,  odgad- 
nięcie prawdy,  zdobycie 
wiedzy  domyślnością,  bez 
poprzedniego  długiego  ba- 
dania; Intuicyjny  uh.  Intuitywny. 

Intuit  ł.  wynik  intuicji 
rozważanej  jako  czynność. 

Intuitywny  1.  pochodzący 
z  własnego  natchnienia,  z 
przeświadczenia  wewnętrz- 
nego przeczuty,  z  przeczu- 
cia. 

In  turbido  piscari  ł.  w  męt- 
nej wodnie  ryby  łowić. 

intussuscepcja  nt.  wnika- 
nie, przyjęcie  wewnętrzne 
(w  fizjologji). 

Intymacja^  obwieszczenie, 
polecenie  piśmienne ;  za- 
trzymanie wykonania  wy- 
;'oku  przez  odwołanie  się  do 
wyższej  instancji. 

Intymat  /.  w  prawnictwie: 
pismo  zawiadamiające  do- 
ręczone. 

Intymidacja  /.  nastrasze- 
nie, pogróżka. 

Intymny  /.  poufny,  sekret- 
ny a  zarazem  poufały. 

Intymować  /.  zalecać,  ob- 
wieszczać. 

Intytulacja  ni.  zatytułowa- 
nie, tytuł,  napis. 

Inulina  ni.  wodan  węgla, 
ciało  podobne  do  mączki, 
znajdujące  się  w  korzeniach 
niektórych  roślin. 

In  uno(|uoque  virorum  bo- 
norum  hibitat  deus  /.  w  każ- 
dym dobrym  człowieku  mie- 
szka bóg. 

In  usu  1.  w  użyciu,  w  prak- 
tyce. 

In  usum  ł.  dla  użytku;  i.  u. 
Delphini  oh.  Ad  usum  Delphini. 

Inutile  pondus  terrae  1.  nie- 
użyteczny ciężar. 

In  verba  magistri  1.  dosl.  n.-i 
słowa  mistrza;  ślepo  wie- 
rząc słowom  czyim. 

Invidu.s  alterlus   macrescit 


rebut  oplmił  /.  zazdrosny 
chudnie  z  powoda  że  drugi 
jest  tłusty. 

In  viii  yeite  nemo  tractat 
honeste  1.  nikt  liio  szanuje 
człowieka  w  lichej  odzieży; 
jak  cię  widzą,  tak  cię  pi- 
szą. 

In  vino  yeritas  /.  prawda 
w  winie;  człowiek  podpity 
mówi  prawdę  niechcący. 

lnvocavit  '.  dotl.  wezwał: 
nazwa  pierwszej  niedzieli 
W.  postu,  inaczej:  ąuadra- 
gesima. 

Inwadjować  irl.  zapewnić. 

Inwaiid,  Inwalida  t.  żoł- 
nierz niezdatny  z  powodu 
wieku  a.  kalectwa  do  dal- 
szej służby. 

Inwalidować  ni.  unieważ- 
nić. 

Inwazja  1.  najazd,  wtarg- 
nięcie, napad  zbrojny. 

Inwazor  t.  najeźdźca,  na- 
pastnik. 

Inwekła  1.  towary  impor- 
towane; cło  od  tych  towa- 
rów. 

Inwektywa  /.  zarzut  obra- 
żający ,obelga,dotkli  waznie- 
waga  słowna. 

Inwencja  1.  pomysłowość, 
wypalazczość ;  wynalazek ; 
fortel,  sztuczka,  figiel. 

Inwentaryzacja  ni.  sjńsy- 
wanie,  sporządzanie  inwen- 
tarza. 

Inwentarz  1.  ogół  rzeczy, 
należności  i  długów,  przy- 
należnych do  jakiegoś  ma- 
jątku; spis  majątku  rucho- 
mego lub  nieruchomego; 
zwierzęta  gospodarskie;  in- 
wentarzowy, inwentarjalny,  in- 
wentarski, objęty  inwenta- 
rzem, zapisany  w  inwenta- 
rzu. 

Inwentować  /.  wynajdy- 
wać, wymyślać,  wpisywać 
do  inwentarza.  ' 

Iwentura  ni.  spisywanie 
inwentarza. 

/Lluwersja  1.  zwrot  w  mowie; 
odstępstwo  od  zwykłego  szy- 
ku w  zdaniu,  przekładnia. 

Inwertynan^  ferment,  spra- 
wiający przemianę  cukru 
trzcinowego  na  dekstrozę  i 
lewulozę. 

Inwestjować  1.  udzielać  in- 
westytury. 

Inwestycja  ni.  użycie  pie- 
niędzy na  cel  produkcyjny, 
włożenie  kapitału  w  przed- 
siębiorstiTo;  użycie  pienię- 
dzy publicznych  na  cele  u- 
żyteczności  publicznej;  na- 
kład. 

Inwestygacja.  i.  badanie , 
śledzenie,  poszukiwanie. 

Inwestytura  irl.  uroczyste 
nadawanie  przez  władzę 
świecką  prawa  lub  władzy 
do  zarządu  djecezją,  dobra- 
mi, krajami  i  t.  p.,  akt  wpro- 
wadzenia w  posiadanie  na- 
danych dóbr  lennych. 


Inwidja  1.  uieuawińć,  za- 
wiść. 

Inwłt  w.  pierwsze  zadanie 
karty  w  grze. 

Inwitacja  ł.  zaproszenie. 

Inwitować  /.  zapraszać;  za- 
dawać pierwszą  kart^  po 
rozdaniu  kart. 

Inwokacja  t.  wezwanie, 
błaganie  (np.  bóstwa). 

Inwciucja  {.  rozwój  wstecz- 
ny  (przeciwieństwo:  ewolu- 
cja); powikłanie. 

Iflwolwować  1.  wmieszać, 
wplątać. 

Inźektor  /.  przyrząd  do 
wstrzykiwania  płynów  w  a- 
paraty  i  maszyny. 

Inżenier,  inłynier  /.  tech- 
nik zajmujący  się  zdejmo- 
waniem planów ,  budową 
dróg,  mostów,  twierdz  etc.; 
inżenierja,  inżynierja,  nauka 
wykonywania  budowli  lą- 
dowych i  wodnych,  dróg, 
kolei,  mostów,  portóv.-,  ma- 
szyn, urządzania  z&kładow 
przemysłowych  i  t.  p. 

lo  pean!  u  staroż.  Greków: 
okrzyk  wznoszony  podczas 
pochodu  tryumfalnego. 

Ipekakuana  [A.j  wymiotni- 
ca, roślina,  której  korzeń 
zawiera  eraetynę,  środek 
wymiotniczy,  używany  w 
medycynie. 

Ipse  dixit  t.  on  sam  to  po- 
wiedział (wyrażenie,  stoso- 
wane, gdy  ktoś  niekrytycz- 
nie powołuje  się  na  czj-jąś 
powagę). 

Ipse  fecił  /.  sam  to  zrobił, 
on  to  wykonał. 

Ipse  semet  canel  1.  sam 
siebie  opiewa. 

Ipsissima  verba  ł.  własne 
(jego)  wyrazy  (bez  żadnej 
zmiany  powtórzone). 

Ipso  facio  i.  samym  czy- 
nem, przez  to  samo,  tym 
samym. 

Ipso  jurę  1.  prawnie,  z  sa- 
mego prawa  wynika. 

Ir-  oh.  takżo  Irr-. 

Iracundiam.  qui  yincit,  ho- 
słem  superat  maxlmum  /.  kto 
gniew  pokonywa,  zwycięża 
największego  wroga. 

Irade  tur.  rozkaz  sułtana 
do  wezyra,  ogłoszony  pu- 
blicznie. 

Ira  furcr  brevis  esł  /.  gniew 
jest  krótkiem  szaleństwem. 

IraAskie  języki,  języki  jed- 
nej z  gałęzi  szczepu  indo- 
europejskiego  (staroperski, 
afgański,  kurdzki,  osetyń- 
ski  i  in.);  wraz  z  językami 
indyjskiemi  tworzą  grjpę 
języków  aryjskich  w  cias- 
nem  tego  słowa  znaczeniu. 

Ircha  irgórnon.  skóra  ow- 
cza, cielęca,  sarnia  a.  jele- 
ni.-i,  niegarbowana,  wypra- 
waola  miękko,  z  oba  stron 
niegładka,  rodzaj  ..:amszu. 
j  Iridekiofflja  *g.  wycięcie 
I  kawałka  tęozówki  w  oku. 


89 


Iris 


Januarius 


Iris  g.  pósłannioaŁa  bo- 
RÓw;  tfjoza;  t-^czówka  w  oku; 
nazwa  planety;  kosaciec  (ro- 
ślina). 

Irlsh  stew  a.  (ajrisi  tUu) 
potrawo  irlandzka  przyrzą- 
dzona z  miijsa,  kartofli  i  t.  p. 

Iritis  n^zapalenietęczów- 
ki  oka. 

Ironizować/,  używać  iro- 
nji,  przymawiać,  i>r2yci- 
nać. 

Ironiczny  g.  uszczypliwy, 
drwiący. 

Ironja  g.  szydercza  mowa, 
żartobliwy  drwiący  Jub  u- 
szczypliwy  sposób  mówie- 
nia; nagana  wyrażona  w  for- 
mie pochwały. 

Irradjacja  ni.  rozpromie- 
nianie, złudzenie  optyczne, 
polegające  na  tyra,  że  przed- 
mioty jasne  na  ciemnym  tle 
wydają  się  wicjkszemi  i  od- 
wrotnie. 

Irredenła  w.  związek  poli- 
tyczny we  Włoszech,  żąda- 
jący połączenia  z  Włocha- 
mi ościennych  krajów  ma- 
jących ludność  włoską;  irre- 
dentysła,  członek  irredenty; 

trreligja  1.  brak  religji, 
bezbożność;  Irrellgijny,  nie- 
religijny. 

Irrezolucjan/.  niezdecydo- 
wanie, niepewność. 

Irritablle  genus  ob.  Genus. 

Irrupcja  t.  napad,  najście, 
wtargniecie,  włamanie  się. 

Irwlngita,  IrwFngfahlsta  ni'. 
zwolennik  Irwingizrau. 

Irwingizm,  Irwingjanlzm  ni. 
tak  zw.:  „Kościół  katolicko- 
apostolski",  sekta  w  W.  Bry- 
tanji,  założona  przez  Edwar- 
da Irwinga  (1792—1834). 

Irydektomja  "g.  ob.  Irldek- 
tomja. 

Irygacja  1.  sztuczne  nawo- 
dnienie gruntu,  skraplanie, 
zlewanie. 

Irygator  /.  przyrząd  do 
skrapiania,  do  przepłókiwa- 
nia  jam  ciała,  używany  w 
medycynie;  klisopompa. 

Irys  oh.  Iris. 

Irytacja  /.  rozdrażnienie, 
drażliwość,  gniew,  pobudze- 
nie do  gniewu. 

Irytować  t.  drażnić,  ją- 
trzyć, gniewać,  wzburzać. 

Iryzacja  ni.  gra  bai-w  tą- 
czowych  w  starych  szybach 
Okiennych,  w  bańce  mydla- 
nej, w  masie  perłowej,  tka- 
ninach jedwabnych  i  t.  p. 

Isagoga,  Isagogtka^.  wstęp, 
wiadomości  przygotowaw- 
cze do  nauki  obszerniejszej; 
ticteg.  do  egzegezy  albo  do 
studjowania  I'isma  św. 
Ischjas  g.  oh.  Scyjatyka. 
Is  fecił  cul  prodest  1.  uczy- 
nił ten,  komu  to  korzyść 
przyniofilo,  komu  na  tym 
zależało. 

Islam  ar.  nazwa  religji  ma- 
hometańskiej. 


Itlamita    nX.    mahometa- 
nin. 
Istesso  tempo  w.  w  mm. 

ten  sam  ruch. 

Istm  g.  międzymorze. 

iszjas  ob.  Ischjas. 

I  ta  dlls  piacuit  1.  tak  się 
bogom  podobało. 

italja^  Włochy. 

Item  i.  podobnież,  również, 
także. 

Ite  missa  est  1.  idźcie, 
msza  skończona. 

Iteruin  /.  powtórnie. 

Itlnerarlum  I,  przewodnik 
w  podróży,  opis,  dziennik 
podróży;  n  Rzjrmian:  mapy 
z  oznaczeniem  odległości 
stacji  w  podróży. 

lunctls  yfrlbus  oh.  Junctis... 

lx]ona  ko^o  g.  nit.  koło 
wiecznie  obracające  się,  do 
którego  był  przymocowany 
po  śmierci  król  Tessalji  Ix- 
jon  za  karę,  że  oszukał  bo- 
gów, ugaszczająo  ich;  frzen. 
ciężkie  udręczenie  długo- 
trwałe. 

Izabelowy,  brunatno-żółty 
(konie  izabelowe). 

Izan  ar.  wzywanie  śpiew- 
ne na  modlitwę  u  mahome- 
tan. 

Izoamplitudy  nl.  linje  jedna- 
kowych wahań  temperata- 
ry  w  ciągu  roku. 

Izobara  *g..,  Izobaryczna  II- 
nja,  linja  na  mapie,  łącząca 
Biieiscowośoi  z  jednakowym 
ciśnieniem  baromotrycz  - 
nym. 

Izobaty  *g.  linje  łączące 
na  mapie  punkty  jednako- 
wej głębokości  wody. 

Izochimena  *g.  linja  łączą- 
ca miejscowości  z  jednako- 
wą temperaturą  średnią  zi- 


Izochromatyczny  'g.  jedna- 
kowo zabarwiony. 

Izochroniczny  *g.  równo- 
czesny, trwający  jednakowy 
przeciąg  czasu;  i-e  zjawiska, 
dokonywające  się  w  jedna- 
kowych odstępach  czasu, 
np.  kołysania  się  wahadła. 

Izodynamiczne  *g.  linje,  na 
mapach  gieograficznych  li- 
nje łączące  punkty  jedna- 
kowej temperatury  w  głębi 
ziemi. 

Izogleoterma*^.  powierzch- 
nia łącząca  miejscowości  o 
jednakowej  temperaturze  w 
głębi  ziemi, 

Izogon  *g.  równokąt,  rów- 
nobok,  wielokąt  foremny  o 
równych  kątach  i  bokach; 
Izogony,  lzogon'iCzne  llnje,  li- 
nje na  kartach,  łączące  miej- 
sca, na  których  igła  magne- 
sowa zbacza  pod  jednako- 
wym kątem  od  południka 
ziemskiego,  południki  ma- 
gnetyczne. 

Izografja  *g.  odtwarzanie 
pisma,  starych  druków,  za 
pomocą  odbitki  tuszowej. 


Izohyeta  *g.  linja  na  ma- 
pie, łącząca  miejsca  o  jed- 
nakowej ilości  rocznych  de- 
szczów. 

tzohipsa  *g.  linja  na  ma- 
pie gieogr.  łącząca  miejsca 
z  jednakowym  wzniesieniem 
nad  i)0ziom  morza. 

^Izoklinalny  "g.  o  jedna- 
kowym pochyleniu  (układ 
warstw  ziemi). 

Izoklinlczna  *g.  linja,  linja 
łącząca  na  mapie  miejsca, 
w  których  igła  magnesowa 
ma  jednakowy  kąt  nachyle- 
nia. 

Izolacja  nl.  odosobnienie, 
oddzielanie. 

Izolator  r{.  stołeczek  o  no- 
gach szklanych  dla  odosob- 
nienia ciała  elektryzowane- 
go od  otaczających;  szklana 
lub  porcelanowa  podstawka 
na  słupie  telegraficznym, 
udosabniacz. 

Izolować  H».  oddzielić,  od- 
łączyć, odosobnić;  izolowany 
drut,  odosobniony  t.  j.  owi- 
nięty jakim  złym  przewod- 
nikiem elektryczności,  np. 
jedwabiem,  woskiem,  guta- 
perką i  t.  p. 

izomerja  g.  jednosktad- 
ność;  izomery,  izomeryczne 
ciała ,  mające  jednakowy 
skład  chemiczny,  a  odmien- 
ne własności,  zależnie  od 
budowy  cząsteczkowej. 

Uometryczny  V-  równo- 
mierny, o  jednakowych  wy- 
miaracłi. 

Izomorficzny  *g.  równopo- 
staciowy;  l-ne  ciała,  mające 
różny  skład  chemiczny,  a  je- 
dnakowe formy  kryształów. 
Izomorfizm*^,  równokształt- 
ność. 

Izonefa  *g.  linja  (na  ma- 
pie), łącząca  miejsca  o  jed- 
nakowym zachmurzeniu. 

Izonomja  *g.  równość  w 
obliczu  prawa. 

Izorachja  *g.  linja  na  ma- 
pach, łącząca  miejsca,  ma- 
jące o  toj  samej  porze  przy- 
pływ morza. 

Izostatyczny  *g.  będący  w 
równowadzehidrostatycznej 
z  powodu  równości  ciśnień. 

Izotera  *g.  linja  na  mapie, 
łącząca  punkty  ziemi  o  jed- 
nakowej średniej  tempera- 
turze letniej. 

Izoterma  *^.,  Izotermlczna 

linja,  linja  łącząca  us  mapie 

miejsca  mające  jednakową 

średniątemperaturę  roczną. 

Izotropiczny  *g.  jednorodny. 

Izołropijne  "g.  olała  mają- 
ce jednakowe  własności  we 
wszystkich  kierunkach  co 
do  sprężystości,  rozchodze- 
nia się  drgań. 

Izys,  Izyda  egips.  {g.-l.\  mit. 
siostra  i  żona  Ozyrysa,  bo- 
gini płodności  i  księżyca, 
przedstawiana  z  mnóstwem 
wymion,  bogini  przyrody,  j , 


]■ 


Jacht  hol.  lekki  statek  spa- 
cerowy z  żaglami. 

Jachtklub  a.  klub  wioślar- 
ski. 

Jacquerie  oh.  Jaquerie. 

Jacta  est  alea  ob.  Alea. 

J'adoube  /.  {iaduhj  popra- 
wiam (wyrażenie  szachisty, 
warcabisty,  gdy  poprawia 
figurę  albo  warcabę  źle  po- 
stawioną). 

Jafetydzi  hebr.  [nl.]  po- 
tomkowie Jafeta;  indoeuror 
pejczycy. 

Jahwe  hebr.  ob.  Jehowa. 

Jahwisłyczny  nl.  dotyczący 
Jehowy,  boski. 

Jakobini  /.  krańcowi  repu- 
blikanie za  czasów  pierw- 
szej  rewolucji  francuskiej. 

Jakobinizm  nl.  zacietrze- 
wiony republikanizm  (od 
nazwy  sti-onńictwa  Jakobi- 
nów). 

Jaiapa  h.  wilec  przeczy- 
szczający, roślina  pochodzą- 
ca z  Meksyku;  lek  mocno 
czyszczący  z  bulw  tej  ro- 
śliny. 

Jalousie  du  mćtier/.  (ialuzi 
dii  metje)  ob.  Brodneid. 

Jamajka,  gatunek  araku 
czyli  rumu  (od  naŁwy  wy- 
spy Jamajka). 

Jamb  g.-ł.  dwuzgłoskowa 
stopa  (miara)  wiersza,  skła- 
dająca się  z  pierwszej  krót- 
kiej i  drugiej  długiej  zgło- 
ski; a.  pierwszej  nieakcen- 
towanej  i  drugiej  akcento- 
wanej. 

Jambiczny  g.  ułożony  jam- 
bami. 

Janczar,  Janiczar  tur.  żoł- 
nierz mahometanin  z  pie- 
choty tureckiej,  przysposo- 
biony z  dziecka  chrześcijań- 
skiego (janczarska  piechota 
ustanowiona  r.  1329,  znie- 
siona r.  1826);  J-y,  dzwo- 
neczki przyczepione  do  u- 
przęży  a.  do  łba  końskiego; 
dzwoneczki  w  dawnycli  kla- 
wikordach;]anczarka,  rodzaj 
strzelby,  rusznica,  używana 
przez  janczarów;  janczarska 
muzyka,  muzyka  w  skład  któ- 
rej wchodzą  tylko  instru- 
menty dęte  i  perkusyjne, 
odznaczająca  się  hałaśliwo- 
ścią. 

Jankesi  a.  nazwa  żartobli- 
wa Amerykanów  Stanów 
Zjednoczonych. 

Janseniici,  wyznawcy  nau- 
ki bibk.  Jausenjusza(1585 — 
1638)  o  grzechu,  łasce,  wol- 
nej woli  i  przeznaczeniu. 

Jantar  [r.]  bursztyn. 

Januarius  ł.  styczeń. 


Janas  —  Jucht 


90 


Janut  1.  boiek  d.  Rzymian 
przedstawiony  z  dwiema 
twarzami,  zwróconemi  w 
dwie  strony  świata,bóg<;zaKu 
i  wszystkich  zdarzeń  ludz- 
kich, wojny  i  pokoju;  Janusa 
świątynia  w  Rzymie  otwiera- 
na była  w  czasie  wojny,  a 
zamykana  w  czasie  pokoju. 
Jaguerłe  /.  fiakri)  rozru- 
chy chłopskie  we  Francji 
około  1358  r.,  (od  wyrazu 
Jacaues  Bonhomme,  Jakób  po- 
czciwiec, przydomku  chło- 
pa francuskiego). 

Jar  tur.  parów,  wądół,  wą- 
wóz. 

'  Jarczak  M.  rodzaj  lekkie- 
go siodła,  kulbaka. 

Jard  a.  miara  angielska^ 
3  stopom. 

Jardin  d'acclimatatlon  /. 
(iardf  daUimałasją)  ogród 
zoologiczny  w  Paryżu. 

Jardin  des  plantes/.  fiard( 
de  pli^i)  ogród  botaniczny 
w  Paryżu. 

Jarłyk  tur.  ceduła,  pozwo- 
lenie na  transport  towarów, 
świadectwo  komory  celnej, 
władzy  akcyjnej,  znaczek, 
kwitek. 

Jarmaric  n.  i'oroczny  zjazd 
sprzedających  i  kupujących, 
kiermasz;  przen.  hałas,  rej- 
wach,  wrzawa,  zgiełk. 

Jarmułka  tur.  czapeczka 
bez  daszka,  biret,  krymka 
żydowska. 

Jaspis g.  miner.ł  z  gatun- 
ku krzemieni,  nieprzezro- 
czysty, różnego  koloru"  i  o 
rozmaitych  kształtach;  jas- 
pisować,  pstrzyć,  nakrapiaó 
różnokolorowo. 

Jasyr  tur.  niewola  a  Tur- 
ków lub  Tatarów. 

Jaszczyk  irgórnon.  [r.]  skrzy- 
nia  do  przewożenia  amu- 
nicji. 

Jaszmak  tur.  zasłona  okry- 
wająca szyję  i  twarz  po 
oczy  u  kobiet  tureckich. 

Jatagan  tur.  krzywa  sza- 
bla turecka,  obosieczna. 

Jatrochemja  *g.  dawna  teo- 
rja  medyczna  tłómacząca 
zjawiska  organiczne  i  dzia- 
łanie środków  lekarskich  na 
drodze  chemicznej,- 

Jatrofizyka  *g.  fizyka  za- 
stosowana do  medycyny. 

Jegiern.tjas/.  strzelec,  daw- 
ny żołnierz  pieszy. 

Jegiermajster  n.  naczelnik 
jegrów;  łowczy. 

Jeglerski  [r.]  pułk,  pułk  je- 
grów. 

Jtiliowp,  Jaliwe  htbr.  he- 
brajska urbczysta  nazwa  Bo- 
ga; J.  Zebaot,  Pan  światów. 
Pan  nad  pany. 

Jelca,  Jeiec  [cz.}  oft.  Garda. 
Jenerainy,  Jenerał  oh.  Gie- 
neralny,  GieneraK 

Je  ne  sais  quoi  /.  ftó  no  se 
kuaj  dotl.  nie  wiem,  co;  coś 
bardzo   subtelnego,    ca   się 


czuje,  ale  się  nie  da  słowa- 
mi określić. 
Jeniczer  oh.  Janczar. 
Jeremiady,  skargi,  ^ale,  na- 
rzekania, lamentacje  (od  i- 
mienia  proroka:  Jeremjasz). 
Jersey  a.  dersi)  wierzchni 
damski  kaftanik  trykotowy. 
Jet  a.  (diet)  gagat,  bnrm- 
tyn  czarny,  węgiel  brunat- 
ny polerowany,  używany  na 
ozdoby. 

Jeton  /.  (ieton)  znaczek  o- 
zdobny  dawany  za  odzna- 
czanie się;  marka  do  gry. 

Jełtatore  w.  fdietłatoreiczto- 
wiok  mający  oczy  urocze, 
któł-ych  spojrzenie  powodu- 
je szkodę  dla  innych. 

Jettatura  w.  (diettatura)  zły 
>irok,  czary  zadane  urocze- 
mi  oczami. 

Jeunesse  dorje  /.  (i6n«t 
dore)  złota  młodzież;  pod- 
czas wielkiej  rewolucji  fran- 
cuskiej od  końca  lipca  1794 
roku  młodzież  arystokra- 
tyczna usposobiona  rojali- 
stycznie;  dziś  wielkomiej- 
ska młodzież  rozrzutna;  iro«. 
młodzież  pozłacana. 

Jeux  floraux  /.  (iS  floroj 
dotl.  igrzyska  kwiatowe,  u- 
rządzane  corocznie  w  Tulu- 
zie: turnieje  prozaików  i 
poetów,  nagradzanych  kwia- 
tami złotemi  i  srebmemi. 

Jevish  Colonisation  Associa- 
t|on  a.  {iuitz  Jcolonitetm  aso- 
t}e*2n)  ikr.  Ica,  stowarzysze- 
nie, którego  celem  jest  uła- 
twianie osadnictwa  Żydom 
ubogim,  emigrującym  z  kra- 
jów, w  których  doznają  prze- 
śladowań. 

Jezuita  ni.  członek  zakonu 
założonego  przez  św.  Igna- 
cego Lojolę;  przen.  człowiek 
chytry,  podstępny,  obłudny. 

Jezuiłyzm  ni.  obłuda,  prze- 
wrotność (ob.  Jezuita). 

Jezusowe  lata,  33  lata  wieku. 

J.  H.  S.  ikr.  Jesus  Homlnum 
Sałvator  t.  Jezus  ludzi  Zba- 
wiciel. 

Jingo  a.,  Jingoizm  oh.  Ożyn- 
go,  Dżyngoizm. 

Jiu-Jitsu  jap.  (diiu-dHtiuj 
rodzaj  walki  (ćwiczeń)  bez 
broni. 

Joanntci  ni.  dawny  nie- 
miecki zakon  rycerski,  te- 
raz zakon  ewangielicki  do 
pielęgnowania  chorych. 

Jobber  a.  fdioberj  speku- 
lant giełdowy  w  Angiji. 

Jockey  a.  ob.  Żokiej. 

Jockey  Club  a.  (dioki  klub) 
stowarzyszenie  arystokra- 
tyczne amatorów  wyścigów 
konnych;  rodzaj  pe)"f  urn;  ro- 
dzaj łyżew. 

Jocosa  1.  śmiesznostki, 
żarty,  farsy. 

Jod  *g.  f/.j  pierwiastek 
chemiczny,  ciało  stałe,  bar- 
wy czarno-f  ijoletowej  połys- 
kującej, wydobywana  'z  ro- 


ślin morskich,  niywaue  w 
medycynie. 

Jodłowanie  n .  osobliwy 
sposób  śpiewu  bez  słów 
(u  Tyrolczyków),  z  częstym 
przechodzeniem  z  tonów 
piersiowych  do  falsetu. 

Jodoform  ni.  środek  anty- 
septyczny  o  silnym  zapa- 
chu, otrzymywany  z  jodu 
w  postaci  żółtego  proszkii, 
używany  w  medycynie. 

Jodol  ni.  związek  che- 
miczny używany  w  medy- 
cynie zamiast  jodoformu. 

Jodyna  ni.  roztwór  jodu  w 
spirytusie ,  używany  jako 
lek. 

Jog  Mnd.  asceta  hinduski 
praktykujący  zasady  jogiz- 
mu. 

Joga  itind.,  Jogizni  ni.  sys- 
tem religijno-filozoficzny  w 
Indjach,  zmierzający  do  u- 
wolnienia  duszy  od  dalszych 
migracji  i  do  osiągnięcia 
nirwany  przez  ascetyzm , 
przez  odwracanie  zmysłów 
od  świata  zewnętrznego,  po- 
zostawanie w  postawach  nie- 
naturalnych, przykrych,me- 
dytacje  i  t.  d. 

Johannisberg  n.  gatunek 
wina  reńskiego. 

John  Buli  a.  (Dion  BdUj, 
dotl.  Jan  wół,  iart.  nazwa 
dawana  ludowi  angielskie- 
mu; gburowaty  anglik. 

Jom-Kipur  hebr.  dzień Jsąd- 
ny,  właściwie  dzień  prze- 
baczania. 

Jon,  atom  jednego  ze  skła- 
dników, jia  które  rozpada 
się  elektrolit  pod  wpływem 
prądu  'elektrycznego:  anjon, 
składnik  ujemny,  chemicz- 
nie działający  na  anod;  ka- 
ijon^  składnik  dodatni,  che- 
micznie działający  na  ka- 
tod; według  Thompsona  a- 
tom  elektryczny  materjiul- 
tragazowej;  według  Croo- 
kes  a  atom  materjaJny  po- 
łączony z  atomem  elek- 
trycznym; elektron  dodatni 
a.  ujemny. 

Jonatan  hebr.  imię  znane 
z  Biblji;  brat  J.  iart.  Amery- 
kanin typowy,  mieszkaniec 
Stanów  Zjednoczonych  A- 
meryki  Półn. 

Jonaty  irt.  [r.]  futro  z  czar- 
nych kotów  swojskich. 

Jongleur  /  (ląglorj  ku- 
glarz, ekwilibrysta. 

Jo/iska  tonacja,  muz.  gama 
o  niższym  o  pół  tonu  stop- 
niu siódmym. 

JońskI  styl, kierunek  archi- 
tektoniczny grecki,  odzna- 
czający się  lekkością  slu- 
pów i  ślimakowatemi  kształ- 
tami ozdób  u  kapiteli. 

Jordan,  obrzęd  święcenia 

wody  w  święto  Trzech  Króli 

w  Kościele  wschodnim  (od 

nazwy  rzeki  w  Palestynie). 

Jota  h.  {chotaf  tanioc  luac- 


pański  w  szybllm  tempie 
z  towarzyszeniem  kastauje- 
tów. 

Jota  g.  nazwa  litery  i  w 
greckim  alfabecie. 

Jotacyzm  ni.  sposób  czyta- 
nia po  grecku:  «  jak  i. 

Jour  de  grice  /.  (iur  do 
grat)  ob.  Respektowy  dzieci. 

Jour  fixe  /.  ilur  fixi  stały 
dzień,  naznaczony  na  przyj- 
mowanie gości. 

Journal  /.  (iurnal)  dzien- 
nik, notatnik,  pismo  perjo- 
dyczn^  popularnie:  wzory 
mód. 

Journal  parli  /.  (łumal 
parle)  dotl.  dziennik  mówio- 
ny: rozrywka,  polegająca  na 
odczytywaniu  przez  kilka 
osób  ich  własnych  artyku- 
łów, mających  przedstawiać 
jakoby  numer  czasopisma 
i  w  takim  porządku,  jak  te 
artykuły  są  w  piśmie  uło- 
żone; rodzaj  dziennika,  któ- 
rego treść  odczytuje  się  a- 
bonentom  za  pomocą  telefo- 
nów. 

Jowisz,  Jupiter  /.  najwyż- 
szy bóg  u  Rzymian,  pioru- 
nowładca  (u  Greków:  Zeus); 
nazwa  największej  planety. 
Jowjalista  ni.  człowiek  jo- 
wialny, wesoły  faoecjonista, 
żartowniś. 

Jowjalny  1.  żartobliwy,  pe- 
łen humoru,  wesoły. 

Józefinizm  ni.  system  'ce- 
sarza anstryjackiego  Józefa 
II-go  wtrącania  się  do  spraw 
kościelnych  i  wykonywania 
władzy   nad    niemi;   rządy 
centraJistyczne    w   Austrji 
datujące  się  od  Józefa  II 
Juba,  Jubka  ob.  Jupa. 
Jubel  \r.]  ob.  Gaudium. 
Jubilacja  /.  wesoła  uroczy- 
stość, radość,  uciecha. 

Jubilat  /.  ten,  który  obcho- 
dzi (lub  obchodził)  jubileusz 
swojej  działalności. 

Jubilate  /.  dotl.  radujcie 
się:  trzecia  niedziela  po 
"Wielkiej  nocy. 

Jubiler  n.  oprawiający  dro- 
gie kamienie  w  złoto,  w  sre- 
bro i  t.  p.  i  handlujący  nie- 
mi, złotnik;  jubiierszczyzna, 
wyroby  jubilerskie;  przen. 
misterne  i  ^bardzo  staranne 
wygładzenie  utworu  literac- 
kiego. 

Jubileusz  t.  fpdżń.J  roczni- 
ca 25,  50  lub  stuletnia  ja- 
kiego zdarzenia  obchodzo- 
na uroczyście;  uroczystość 
kościelna  powtarzająca  się 
w  pewnych  okre.saoh  czasu 
połączona  z  odpustem  zu- 
pełnym. 

Jubllo  ni.  wesoło,  tryum- 
falnie. 

Jucht  [«.j  skóra  wołowa, 
grubo  wyprawna,  nieprze- 
makalna, nacierana  dzieg- 
ciem ze  strony  wewnętrz- 
nej. 


91 


Jucundi  —  Kabylowie 


JucundI  actl  labores  1.  po 

pracy  miły  spoczynek. 

Juczny  (ob.  Juki)  dźwigają- 
cy ciężary  (o  koniu,  ośle, 
mule);  przyuczony  do  dźwi- 
gania ciężarów. 

J.  U.  D.  skr.  Juris  utrlusque 
doctor  (oh.). 

Judaizm  irt.  wiara,  poda- 
nia i  obrządki  Żydów  póź- 
niejszych, według  nauki  ra- 
binów i  Talmudu;  zwrot  mo- 
wy lub  wyrażenie  zapoży- 
czone z  mowy  żydowskiej; 
żydowszczyzna. 

Juda<z  hehr.  [t.]  zdrajca, 
obłudnik,  człowiek  fałszy- 
.wy,  przebiegły;  imię  jedne- 
go z  Apostołów;  Judaszowy, 
Judaszow(l(i,  obłudny,  zdra- 
dziecki. 

Judenlieca  n.  pogrom  ży- 
dowski, gwałty  dokonywane 
przez  wzburzone  pospólstwo 
na  Żydach. 

Judex  curlae  /.  w  Węgrzech 
najstarszy  co  do  znaczenia 
sędzia  w  kraju. 

Judicis  est  innocentiae  sub- 
yenlre  /.  obowiązkiem  sę- 
dziego jest  pomóc  niewin- 
ności. 

Judofil  nł.  zwolennik  Ży- 
dów. 

Judofobja  nt.  nienawiść  do 
Żydów,  antysemityzm. 

Judylcat  1.  wyrok  sądowy. 

iudykatura  nł.  ob,  Juryspru- 
dencja. 

Juhas  wfg.  pastuch  owiec, 
młody  góral  w  górach  ta- 
trzańskich. 

Juki  tur.  torby  skórzane, 
tłomoki  ładowane  na  konie, 
muły  i  t.  p. 

Julienne  /.  (iiiljen)  suszone 
jarzyny  pokrajane  na  drob- 
ne paseczki. 

Juilus  /.  lipiec  (miesiąc). 

Jaiia/itki  kalendarz,  kaJen 
d»'.z  poprawiony  przez  Ju 
IjuBza  Cezara  t.  zw.  stareg' 
styln  czyli  wschodni. 

Jun.  $lcr.  Junior  fo6.). 

Junctis  yłribus  ł.  połączo- 
nemi  siłami. 

Janhnista  n?.  członek  stron- 
nictwa w  Rumnnji,  sprzyja- 
jącego cywilizacji  zachod- 
nio-europejskiej (od  nazw. 
związku  literackiego:  Juni- 
mea). 

Junior  t.  ikr.  Jun.  młod- 
szy. 

Juniut  i.  czerwiec. 

Jonkior  n.  uci^eń  szkoły 
wojskowej,  przygotowującej 
oficerów;  butny  szlachcii- 
pruski;  dawniej:  podoficer, 
podchorąży;  junkierska  par- 
tia, w  Prusach  reakcyjna 
partja  szlachecka. 

Juno,  Junona  ł.  małżonka 
Jowisza,  najwyższa  bogini 
(u  Greków:  Hera);  nazwa 
planetoidy. 

Junta  A.  (^oi/.  związek;  wyż- 
sza „władza  w  Hiszpan  ji   i 


Portugalji;  władza  rewolu- 
cyjna tamże. 

Jupa,Jupka  ar.  [».]  kaftanik, 
suknia  spodnia,  kurtka,  sta- 
nik kobiecy. 

Jupiter  /.  Jowisz;  J.  pluyius 
bożek  słoty,  deszczów,  prj«»«. 
czas  dżdżysty;  J.  tonans  do*ł. 
Jowisz  grzmiący:  bożek  pio- 
runów i  grzmotów. 

Jura,  Jurajska  formacja,  far- 
macja drugorzędowa  ziemi, 
między  formacją  kredową  i 
trjasową,  obfita  w  skaliste 
wapienie  i  skamieiliałości 
(od  nazwy  gór  Jura). 

Jurament  ł.  przysięga. 

Jurare  in  verba  magistri  ł. 
powoływać  się  na  powagę 
nauczyciela  jako  na  dowód 
prawdy. 

Jurastolae  1.  dochody  praw- 
ne proboszczów. 

Jurat  ni.  student  kończący 
wydział  prawny. 

Juratoryjny  ł.  za  którym 
poręczono. 

Jurę  caduco  i.  prawem  ka- 
duka fob.);  przemocą. 

Jurę  et  facto  /.  według  pra- 
wa i  rzeczywistości. 

Jurgielt  n.  płaca  roczna, 
żołd,  zapłata,  nagroda;  jur- 
gieltnik,  najemnik. 

Juris  consultus  ł.  doradca 
prawny. 

Juris  studiosus  i.  słuchacz 
prawa. 

Juris  utrius4|u«  doctor  ł. 
Itkr.  J.  U.  D.)  doktór  praw 
obu:  rzymskiego  i  kanonicz- 
nego. 

Juror  a.  fdiurer)  członek 
Jury,  czyli  sądu  przysię- 
głych, sędzia  przysięgły. 

Jurta  tai.  chata,  namiot 
pilśniowy  Kirgizów,  Tata- 
rów ;  mieszkanie  zimowe 
Kamczadałów. 

Jury  a.  fdiuri)  sąd  przy- 
.jięgłych,  złożony  ze  znaw- 
ców, do  oceniania  dzieł  sztu- 
ki lub  przemysłu;  sędziowie 
przysięgli  z  wyboru,  w  licz- 
bie dwunastu,  do  rozpatry- 
wania spraw. 

Jurydyczny  ł.  prawniczy, 
prawny;  jurydycznie,  według 
praw,  prawnie. 

Jurydyki  ł.  osady  w  daw 
Polsce  rządzące  się  osobne- 
mi  prawami,  zniesione  v, 
roku  1792;  dzielnice  miej- 
skie, mające  każda  swój 
sąd. 

Jurysdator  M.  ten,  oo  u- 
dziela  komu  prawa  do  cze- 
go, mocodawca. 

Jurysdykcja  1.  zakres  dzia- 
łania i  s.ądzenia  co  do  obsza- 
ru i  jakości  spraw;  okrąg 
sądowy. 

Juryskonsult  ^,Juryskotvsul- 
tant  nł.  radca  prawny  przy 
jakiej  instytucji;  adwokat, 
prowadzący  sprawy  jakiej 
instytucji  w  sądach. 
Jurysprud«nc)a  {,  gruntow- 


na znajomość  prawa;  zbiór 
zasad  prawnych;  sposób  wy- 
rokowania Ądu  w  danych 
sprawach. 
Jurysta  M.  prawnik. 
Jurystycjum  /.  zawiesze- 
nie sądzenia  spraw  podczas 
wojny. 

Jus  /.  prawo;  j.  gładii  doił. 
prawo  miecza,  prawo  życia 

śmierci;  ].  primi  occupantis, 
prawo  pierwszeństwa  zaję- 
cia; j.  talionłs,  prawo  odwe- 
tu; J.  primogeniturae,  prawo 
pierworodztwa. 

Juste  mlileu/.  (iUtt  miljó) 
pośrednie  stanowisko;  po- 
stępowanie lub  system  dzia- 
łania oddalony  od  wszelkiej 
ostateczności. 

Justitia  nihil  expetit  praemil 
/.sprawiedliwość  nie  żąda 
nagrody. 

Justo  titulo  ł.  na  podstawie 
aktu  prawnego;  srirawiedli- 
wie. 

Justorjuffl  ni.  narzędzie  do 
sprawdzania  równej  wiel- 
kości odlanych  czcionek. 

Justować  «.  wypełniać  ju- 
stnnkiem  miejsca  puste  mię- 
dzy jwyrazami  lub  w  wier- 
szach; robić  matryce  czcio- 
nek: justunek,  sztabki:  ma- 
terjał  metalowy,  niższy  od 
czcionek,  wypełniający  od- 
stępy między  wyrazami  lub 
miejsca  puste  w  wierszach 
podczas  druku. 

Justus  possessor  1.  prawny 
posiadacz. 

Justycja  ł .  sprawiedli- 
wość. 

Justycjarusz  śrl.  sędzia 
spraw  policyjnych  w  gmi- 
nach austryjackich. 

Justyc-koiegjDm  n.  [r.]  sąd 
duchowny  katolicki  w  Pe- 
tersburgu. 

Justyfikacja  ł.  usprawie- 
dliwienie się,  uzasadnienie 
jakiego  prawnego  środka, 
tłómaczenie  się. 

Justynjańskie  prawa,  źródła 
i  pomniki  prawa  rzymskie- 
go,' zebrane  w  jeden  kodeks 
z  rozkazu  cesarza  rzymskie- 
go Justynjan  a. 

Juta  [«.]  konopie  indyj- 
skie; tkanina  z  nich. 

Juvat  cibus  post  opus  ł.  po 
|)raoy  smakuje  jedzenie. 

Juxta  fluyium  puteum  fodit 
ł.  obok  rzeki  kopie  studnię 
(niepotrzebnie  coś  robi). 

Juxtalineamy  ni.  przekład, 
przekład  tuż  obok  tekslu 
napisany,  wydrukowany. 


K. 


Kaaba  ar.  świątynia  ma- 
hometan w  Mekce  i  kamień 
Św.  w  niej  przechowywany. 
Kab  a.  oh.  Cab. 
Kabak  dolnon.  [r.]  szynk 
karczma. 

Kabaletta  w.  w  muz.  frazes 
muzyczny  ożywiony,  po- 
I  wtarzający  się  w  śpiewie. 

Kabalista  nł.  znawca  ksiąg 
kabalistycznych;  wróźbiarz; 
kabalistyczny,  tyczący  się  ka- 
bały żydowskiej;  tyczący, 
si^  magji,  wróżbiarski. 

Kabata  hehr.  [w.]  podanie, 
tajemnicza  nauka  Żydów,  fi- 
lózofja  mistyczna  religji  Ży- 
dów; wróżenie  z  kart;  kno- 
wanie, intryga,  plotki,  zmo- 
wa; kłopotliwe  położenie, 
zawikłanie. 

Kaban  łat.  [mh.]  wieprzak. 
,  Kabaret  /.  półmisek  po- 
dzielony wachlarzowato  na 
kilka  podziałek;  rodzaj  tea- 
trzyku przy  restauracji,  w 
którym  autorowie  sami  wy- 
konywają swoje  utwory,  po- 
pisują się  śpiewacy  i  śpie- 
waczki oraz  deklamatoro- 
wie  z' pośród  publiczności. 

Kabat  g.  kaftan  męski  a. 
kobiecy,  kamizela. 

Kabel/,  drut  telegraficz- 
ny, telefoniczny,  podmor- 
ski albo  podziemny  odpo- 
wiednio zabezpieczony  od 
uszkodzenia. 

Kabeljan,  Kabeijau  oh.  Kab- 
Ijon. 

Kabestan  /.,  kołowrót  do 
zwijania  i  rozwijania  liny 
pkrętowej,  winda  okj-ętowa. 
Kabii  ar.  pokolenie. 
Kabina  /.  budka  do  kąpieli 
w  morzu;  kajuta  okrętowa; 
numer  w  zakładzie  kąpielo- 
wym. 

Kabijon  hol.  świeże,  uieso- 
lone  mięso  wątłusza  (dor- 
sza); suszone  nazywa  się 
itokfist. 

Kaboszon  /.  drogi  kamień 
polerowany,  nezeg.  rubin  a. 
granat. 

Kabotaż  /.  handel  nad- 
brzeżny; żegluga  nadbrzeż- 
na. 

Kabotyn  /.  pogard/,  lichy 
aktor,  komedjant. 

Kabotynerja   /.   wędrowni    . 
aktorzy. 
Kabriole  oh.  Kapriole. 
Kabrjolet  /.  lekki  jedno- 
konny powozik;  miejsce  na 
przedzie  za  kozłem  woźni- 
cy w  karecie  pocztowej. 

Kabylowie  ar.  mieszkańcy 
Algieru  berberyjskiego  po- 
chodzenia. 


Kabza  —  Kaliber 


92 


Kabza';.  [1.]  worek  do  pie- 
niędzy; portmonetka;  iari. 
majątek. 

Kacap  [mir.]  chłop  wielko- 
rnski;  kupiec  wielkoruski. 

Kaccrsłwo  ob.  Harezia. 

KacerzM.  [czes.]  o/y.  Heretyk. 

Kachekłja  g.  charłactwo. 

Kachektyk  *g.  człowiek  cho- 
ry  na   kacheksj^,   charłak. 

Kacyk  h.  naczelnik  i  wódz 
plemienia  dzikich  w  Araer. 
Półudn. 

Kaczan  tur.  głąb  kapusty; 
wiecha,  kiść  owoców  kuku- 
rydzy; sosna  karłowata. 

Kaczucza  h.  taniec  hisz- 
pański z  kastanjetami. 

Kadaster  M.  (/.]  ocenianie 
rządowe  posiadłości  ziem- 
skich i  ich  produktów,  do- 
chodu i  t.  d.  w  celu  opodat- 
kowania; sam  podatek  nało- 
żony skutkiem  tego  ocenie- 
nia; k.  wyborczy,  kurja,  do. 
której  należy  wyborca  pła- 
cący podatek  od  swoich  po- 
siadłości. 

Kadawer  ł.  trup. 

Kadencja  irh  właściwe  ak- 
centowanie końcowych  zgło- 
sek w  układzie  wierszy; 
spadek  harmonijny  dźwię- 
ków w  muzyce;  takt,  miaro- 
wość;  harmonijne  zakoń- 
czenie frazesu  muzycznego; 
forma  akordu;  okres  urzę- 
dowania członków  sądu,  sej- 
mu, rad  wybieralnych.    ^ 

Kadet/,  brat  młodszy;  u- 
ozeń  szkoły  wojskowej  ka- 
deckiej;  podchorąży;  w  ma- 
rynarce: młodzieniec  kształ- 
cący się  na  "oficera  floty; 
członek  stronnictwaj  K.  D. 
{ob.)  czyli  demokrata  i,kon- 
stytucyjny;  KadeckI  korpus, 
szkoła  wojskowa  kształcąca 
młodzież  na  oficerów. 

Kadl  ar.  sędzia  u  Turków. 

Kadry  /.  komplet  zapaso- 
wych oficerów  i  podofice- 
rów, potrzebnych  w  ra- 
zie zorganizowania  oddzia- 
łu wojska;  żołnierze  i  ofi- 
cerowie, mający  obowiązek 
kształcić  nowozaoiężnych. 

Kadryl  /.  taniec  francuski 
i  muzyka  do  niego;  lekka 
tkanina  jedwabna  w  kratki; 
pośledni  gatunek  salcesonu. 

Kaduceusz  ł.  laska  Merku- 
rego z  wężami  i  skrzydła- 
mi; dawna  laska  herolda; 
symbol  handlu  i  pokoju. 

Kaduk  i.  w  daw.  prawie 
polskiem:  spadek  pozosta- 
wiony bez  prawnych  spad- 
kobierców (przechodzący  na 
rząd  prawem  kaduka);  pra- 
wo dziedzictwa  dóbr  tego 
rodzaju;  ludowe:  djabeł;  pa- 
daczka, epilepsja,  choroba 
Św.  Walentego,  wielka  cho- 
roba; -kaduczny,  djabelny, 
przeklęty,  okropny. 
Kady  ob.  KadL^i 
Kadf    g.    wielka    beczka 


z  jednym  dnem,  zwykle 
u  dołu  szersza,  kufa,  stą- 
giew. 

Kata  M.  spiczasty  przód 
statku. 

Kalar  n.  przyrząd  z  windą 
do  wbijania  pali  za  pomocą 
pieńka  zwanego  babą,  bitnia; 
osoba  ciężka,  niezgrabna. 

Kafelna  ob.  Kofeina. 

Kafetjera  /.  imbryk  do 
kawy. 

Kaff  eekrSnzchen  n.  w  Niem- 
czech zebranie  towarzyskie 
kobiece  przy  kawie  i  ga- 
wędce  poobiedniej. 

Kątowy  fob.  Kawa)  kawowy, 
koloru  kawy. 

Kaftan  tur.  długa  szata 
zwierzchnia  u  Turków;  ro- 
dzaj spencerka  a.  kurtki; 
krótka  szubka  kobieca;  u- 
branie  z  bardzo  długie - 
rai  rękawami,  związywane- 
mi  razem  na  plecach,  wkła- 
dane na  szaleńców,  żeby 
ich  ubezwładnić,  inaczej: 
k.  bezpieczeństwa. 

Kabał  hebr.  zarząd  wyzna- 
niowy gminy  żydowskiej. 

Kahan  lat.  chan. 

Kaik  tur.  długi,  ^ązki,  lek- 
ki statek  turecki;  czajka. 

Kaim,  Kain,  bratobójca  (od 
imienia  biblijnego  Kain); 
kaimita,  członek  jakiejś  sek- 
ty religijnej  w  daw.  Polsce. 

Kainit  *s.  związek  soli  ku- 
chennej z  siarczanem  ma- 
gnezji, używany  jako  na" 
wóz. 

Kalnozoiczne  *g.  formacje 
ob.  Cenozoiczne. 

Kajak  tur.  wazka  łódka  o 
jednym  wiośle  przykryta 
stałym  wiekiem  z  otworem 
na  pomieszczenie  jednego 
wioślarza. 

Kajaput  malajs.  drzewo 
z  rodu  mirtów  aty eh. 

Kajdany,  ar.  okowy,  łańcu- 
chy żelazne;  prten.  pęta, 
więzy,  niewola. 

Kajet  /.  zeszyt  do  pisania, 
sekstern. 

Kajfas  ob.  Kalfas. 

Kajmakan  tur.  zastępca 
wielkiet;o  wezyra;  guber- 
nator prowincji  w  Turcji. 

Kajper  n.  w  gieol.  pokład 
'górny  formacji  trjasowej. 

Kajuta  hol.  pokój  pod  po- 
kładem statku  dla  podróż- 
nych a.  starszyzny  okręto- 
wej. 

Kajzer  n.  cesarz. 

Kajzerka  n.  bułeczkapszen- 
na  okrągła  z  przedziałkami 
na  wierzchu. 

Kajzersznlt  n.  cięcie  ce- 
sarskie, operacja  chirurgicz- 
na u  położnie. 

Kakadu  nuUąjt.  gatunek 
papug. 

Kakao  meks.  [h.]  zmielone 
owoce  drzewa  kakaowego, 
z  których  robi  się  czekola- 
da; kakaowe  masło,  olej  stę- 


żały z  nasion  drzewa  ka- 
kaowego, używany  na  ma- 
ści oraz  do  robienia  cukier- 
ków. 

Kaktmoro  jap.  ściana  ru- 
choma z  malowanej  ręcznie 
tkaniny  jedwabnej,  gazy  a. 
papieru,  stanowiąca,  w  ra- 
zie potrzeby,  przepierzenie 
w  domach  japońskich. 

Kakierlak  \hol.]  ob.  Albi- 
nos. 

Kakistokracja  *.?.  panowa- 
nie najgorszych. 

Kakofonja  g.  rozdźwięk, 
nieprzyjemny  dźwięk;  dys- 
harmonja. 

Kakolet  /.  rodzaj  kosza 
z  siedzeniem  (takich  para 
zawiesza  się  na  kolejkę  jed- 
noszynową,  pochyłą,  po  któ- 
rej suną  się  własną  ciężko- 
ścią). 

Kaktus  g.-ł.  nazwa  rośliny 
z  rodzaju  apuncjowatych  o 
łodydze  giięsistej  i  takich- 
źe  liściach. 

Kalafaktor  ob.  Kaiełaktor. 

Kalafonja  g  [tr.]  rodzaj  ży- 
wicy używany  do  pocierania 
smyczka  i  do  innych  celów 
(od  nazwy  miasta  w  Azji  Mn. 
Kolofon). 

Kalaina,  spiż,  którym  Chiń- 
czycy wykładają  pudełka  do 
herbaty. 

Kalalt  g.  ob.  Turkus. 

Kalajor  ob.  Kalojer. 

Kalambur  /.  dowcipna  gra 
wyrazów;  wyraz  dwuznacz- 
ny. 

Kalamity*^-  skrzypy  drze- 
wiaste kopalne,  skamieniałe. 

Kalander  g.  (póiń./  prasa 
cylindrowa  z  ogrzewanemi 
walcami  do  gładzenia  suk- 
na, papieru  i  do  nadawania 
połysku. 

Kalamajda,  twaróg  ze  śmie- 
taną i  ze  szczypiorkiem. 

Kalauer  h  .  niesmaczny, 
nędzny  dowcip,  rubaszny 
dwuznacznik. 

Kalcescencja  ob.  Kalores- 
cencja. 

Kalchas,  kapłan  i  wróżbi- 
ta grecki  z  czasów  wojny 
trojańskiej,  ośmieszony  ja- 
ko chciwiec  i  obłudnik  w 
operetce  „Piękna  Helena"; 
stąd  iart.  ksiądz,  nie  szanu- 
jący swego  powołania. 

Kalcynacja  nt.  zwapnianie, 
prażenie,  wypalanie,  spo- 
pielanie. 

Kalcynować,  prażyć,  wy- 
palać, spopielać. 

Kalcjum  ł.  wapień.  / 

Kalcyt  ri.  minerał,  węglan 
wapnia,  spat  wapienny,  spat 
islandzki  a.  podwójny. 

Kalebasa  /.  rodzaj  dużych 
gruszek  letnich,  późnych, 
flai^zkowatej  postaci. 

Kalefakcja  i.  ogrzewanie. 

Kalefaktor  irł.  sti-óż  szkol- 
ny, palacz  w  piecach,  wy- 
konawca kary   cielesnej  w 


dawnej  szkole;  donosiciel, 
liens. 

Kalejdoskop  'g.  przyrząd 
złożony  z  trz<;ch  zwiercia- 
dełek  w  rurce  o  dnie  szkla- 
nym z  różnobarwnemi  na 
nim  kamyczkami,  szkiełka- 
mi i  t.  p.,  które  za  najmniej- 
szym poruszeniem  zmienia- 
ją położenie  i  przy  pomocy 
zwierciadełek  układają  się 
w  różne  sześcio-promienne 
gwiazdki;  pnen.  obrazy  szyb- 
ko zmieniające  się;  kalejdo- 
skopowy, zmieniające  się  cią- 
gle, różnobarwny. 

Kalembur  ob.  Kalambur. 

Kalemkiar  /.  zasłona  twa- 
rzy u  kobiet  tureckich. 

Kalendarium  1.  spis  dni  w 
roku,  podzielonych  na  tygo- 
dnie i  miesiące,  z  wyszcze- 
gólnieniem imion  świętych, 
świąt  i  postów  na  te  dni 
przypadających. 

Kalendarz  -rocznik,  alma- 
nach, książka  na  cały  rok 
wydrukowana,  obejmująca 
kalendarium,  różne  infor- 
macje, ogło.szenia,  często 
także  dział  literacki;  k.  kart- 
kowy a.  do  zdzierania:  blok, 
złożony  z  kartek,  z  których 
każda  zawiera  część  kalen- 
darium na  jeden  dzień  a.  na 
jeden  tydzień;  k.  notatkowy, 
książka  zawierająca  kalen- 
darium i  puste  miejsca  na 
notatki. 

Kalendy  1.  pierwszy  dzień 
każdego  miesiąca  u  daw- 
nych Rzymian;  stąd:  kalen- 
darjum,  kalendarz. 

Kaleologja  Vaaka  o  pięk- 
nie. 

Kaleotechnika  *g.  sztuka 
zdobnicza. 

Kalepin,  wielki  słownik, 
nolaty  z  dzieł;  pneH.  znaw- 
ca języka  (od  nazw.  Calepi- 
nus,  autora  słownika  wielo- 
językowego). 

Kalesony  /.  majtki,  gacie. 

Kaleta  tur.  sakiewka,  sa- 
kwy, woreczek  skórzany, 
zwykle  przymocowywany 
do  pasa. 

Kalfas,  Kajfas  n.  wielka 
skrzynia  przenośna  do  mie- 
szania wapna. 

KaKataż  /.  cerowanie,  za- 
tykanie szpar  okrętowych 
pakułami  i  zalepianie  ich 
smołą. 

Kali  ar..  Kalium  [ni]  po- 
tas. 

Kaliban,  potwór  w  drauui- 
cie  „Burza"  Szekspira;  stąd 
żart.  człowiek  zły  i  nie- 
zda)'ny. 

Kaliber  [«.]  średnica  otwo- 
ru walca,  rury,  broni  pal- 
nej, miara  kuJi,  pierścień 
do  mierzenia  wielkości  o- 
tworu;  podziałka;  gatunek, 
wartość ,  rodziij ,  kształt , 
wzrost,  wielkoś(^';  kalibrować, 
wymierzać  wielkość  podług 


93 


Kalif  —  Kampan 


podanej  skali;  dobiei'ać,  sor- 
tować. 

Katu  u>/(i.sV.  Chalif  ar.  na- 
miestnik Miiliuiiiota,  sułtan. 

Kalifat  lirl.  państwo  rzą- 
dzone przez  kalifa;  władza 
kalifa. 

Kaligraf  g.  pięknie  pi- 
szący. 

Kaligrafja  g.  sztuka  pięk- 
nego pi.sania. 

Kaligrafować  g.  pisać  pięk- 
nie, ozdobnie;  furt.  j)isać  po- 
mału, z  trudem,  niewpraw- 
nie. 

Kallkant  oh.  Kalkancista. 

Kaliko,  Kallket  /.  rodzaj 
perkalika  cienkiego;  gruby 
perkal  groszkowany,  uży- 
wany na  oprawy  książek, 
zwany  także  płótnem  an- 
gielskim. 

Kalikować  1.  naciskać  sto- 
pami drągi  miecliów  przy 
organach. 

KaIJope  g.  muza  pieśni  bo- 
liaterskiej  i  piękności  w 
sztuce,  przedstawiana  z  ta- 
bliczką i  rylcem  do  pisania. 

Kaljum  oh.  Kali. 

Kalk  /.  wapno. 

Kalka/,  papier  a.  płótno 
przezroczyste  lub  zabarwio- 
ne, służące  do  odbijania  pi- 
sma, do  przerysowywania; 
sam  rysunek  skopiowany  w 
ten  sposób;  kopja. 

Kalkancista,  Kalkant,  Kali- 
-Itanł  (ob.  Kalikować),  nacis- 
kający drągi  miechów  przy 
organach. 

Kalkomania  oh.  Oekaikoma- 
nja. 

Kalkować  /.  przerysowy- 
wać przy  pomocy  kalki;/  oh, 
też  Kalikować. 

Kalkulacja  /.  (póiń.j  obli- 
czanie, wyrachowywanie; 
żyć  z  k-ą,  żyć  z  wyracho- 
waniem, żyć  oszczędnie. 

Kalkulator  /.  rachmistrz; 
pr:en.  człowiek  bardzo  o- 
szczędny. 

Kalkulować  1.  obliczać, 
obrachowywać ;  rozważać , 
miarkować,  myśleć,  obmy- 
ślać. 

Kalkut  oli.  Kalkulacja. 

Kallistografja  *g .  nauka 
piękności. 

KalobjotykaV6ztuka  przy- 
jemnego życia,  aby  odpo- 
wiadało rozsądkowi,  wyo- 
braźni i  uczuciu. 

Kalojer  *g.  mnich  grecki 
z  zakonu  Św.  Bazylego. 

Kalomel  *g.  chlorek  rtęci, 
silny  hrodek  lekarski. 

KaJomełrja  *^.  nauka  o  pięk- 
ności układu  cz.  o  syme- 
trji. 

Kalorescencja  ni.  świece- 
nie ciał,  Wzbudzone  przez 
ciemne  firomienie  ciepli- 
kowe. 

Kalorja  ul.  jednostka  do 
mierzf^nia  ilości  ciepła  po- 
trzebnego   do    ogrzania    1 


kgr.  wody  o  1*  Cels.;  cie- 
ptostka. 

Kaloryczny  nł.  cieplikowy. 

Kaloryfery  »t.  rury  idące 
z  jednego  ogólnego  pieca, 
służące  do  ogrzewania  mie- 
szkań za  pomocą  wody,  pa- 
ry lub  gorącego  powietrza. 

Kaloryka  nt.  nauka  o  cieple. 

Kalorymełr  ni.  przyrząd  do 
mierzenia  ilości  ciepła  w 
jakimś  ciele;  cieplikomierz. 

Kaiorymetrja  ni.  nauka  mie- 
rzenia ciepła  właściwego 
ciał. 

Kąleryzator  nł.  ogrzewacz. 

Kalosk'agatoS5'.  dosł.  pięk- 
ny i  dobry:  odpowiadający 
ideałowi  poji  względem  mo- 
ralnjTn  i  fizycznym. 

Kaiospintechromokrene  *g. 
wodotrysk  oświetlany  od 
spodu  elektrycznością  lub 
światłem  Drummonda  przy 
użyciu  szkieł  różnobarw- 
nycli. 

Kalosieniczne  *g.  ćwicze- 
nia, ćwiczenia  gimnastycz- 
ne mające  na  celu  wytwo- 
rzenie zarazem  siły  i  wdzię- 
ku. 

Kaloteclinika  *g.  sztuka  u- 
trzymania  piękności  ciała. 

Kalołka  /.  okrągła  cza- 
peczka noszona  przez  księ- 
ży, pjnska. 

Kalteszai  n.  napój  z  piwa, 
cukru  i  cytryny,  podawany 
Da  zimno. 

Kalumnja  t.  oszczerstwo, 
potwarz. 

Kalumnjałor  i.  oszczerca. 

Kaiumniować  /.  spotwarzać 
głosić  oszczerstwa. 

Kalwakata  oh.  Kawalkata. 

Kalwarja  i.  stacje  Męki 
Pańskiej,  obchodzone  pro- 
cesjonalnie  przez  poboż- 
nych; czaszka  ludzka;  pnen. 
udręczenia  moralne;  śmierć. 

Kalwlla/.  gatunek  jabłek, 
niekiedy  kaiwinkami  zwa- 
nych. 

Kalwin,  Kalwinista,  wyznaw- 
ca nauki  Kalwina;  ewangie- 
lik  reformowany. 

Kalwinizm  ni.  nauka  Kalwi- 
na, czyli  wyznanie  ewan- 
gielicko-reformowane. 

Kafakuckł,  Kalkucki,  od 
miasta  Kalkutta  w  Indosta- 
uie:  k-kie  kury,  k-kie  perły. 

Kałamajka  [mir.]  gatunek 
materji  jedwabnej  w  pasy, 
dawniej  noszonej. 

Kałamarz  1.  naczynie  do 
atramentu. 

Kałamaszka  A^.  wózek  waz- 
ki, łdbem  wybity,  otwarty, 
bez  budki. 

Kałamki,  Katanki  [r.]  futro 
wydry  a.  kuny  syberyj- 
skiej; sierść  z  tego  futra, 
na  pędzelki  używana. 

Kałantyr  [r.j  kaftan  bez 
Irękawów. 

Kałarasz  mm.  (V)  żołnierz 
tnrecki  a.  mmaiiski. 


Kałausz,  Kałauz  lur.  prze- 
wodnik; więzienie. 

Kałdun  n.  brzuch;  przen. 
pogardl.  Żarłok,  obżartuch. 

Kałkan  tur.  tarcza,  pu- 
klerz. 

Kamąryla  h.  nazwa  stron- 
nii-twa  ulubieńców  panują- 
cego; zausznicy;  tajni  do- 
radcy, często  mający  szko- 
dliwy wpływ  na  bieg  spraw 
publicznych. 

Kamasz  /.  rodzaj  wierzch- 
niej pończochy  sukiennej 
lub  włóczkowej  od  stopy  do 
kolan,  zapinanej  na  guziki 
lub  ściąganej;  obuwie  z  krót- 
ką cholewką,  z  gumowemi 
wstawkami  po  bokach. 

Karrojalne  prawo  tr.  prawo 
wekslowe. 

Kambjo  w.  weksel,  prze- 
kaz; kambjerstwo,  wekslar- 
stwo,  bankierstwo. 

Kambryjska  formacja,  naj- 
starsze osadowe  warstwy 
ziemi  (od  nazwy  miejsco- 
wej Kambrja  w  Anglji). 

Kameą  /.  giemma  arty- 
stycznie wypukło  rzeźbio- 
na, figury  na  niej  bywają 
innego  koloru,  aniżeli  tło. 

Kamedułą  irl.  zakonnik 
zmienione]  reguły  św.  Be- 
nedykta; przen,  człowiek  u- 
nikający  towarzystw  i  rozry- 
wek, zatapiający  się  w  czy- 
taniu książek  (od  miejscowo- 
ści Camaldoli  we  "Włoszech). 

Kameleon  g.-ł.  gatunek 
jaszczurki,  zmieniającej  bar- 
wę praypodrażnieniu;  przen. 
człowiek  zmiennego  chara- 
kteru, niestały. 

Kąmeija  nł.  roślina  ozdob- 
na o  pięknych  kwiatach  (od 
imienia  botanika  Camelli'e- 
go);  dama  z  półświatka. 

Kameijowa  dama ./.  kobieta 
z  półświata,  kokota. 

Kamelor  n.  rodzaj  materji 
z  włosa  kozy  angorskiej. 

Kameną  /.  muza;  przen. 
poeT.ja. 

Kamera  1.  biuro;  pokój;  ce- 
la więzienna  a.  szpitalna; 
wydział  magistratury;  wy- 
dział sądowy;  daw.  władza 
zarządzająca  dobrami  pań- 
stwa; k.  asfiksyjna,  skrzynia 
do  zabijania  zwierząt  gazem 
duszącym;  k.  dezynfekcyjną, 
urządzenie  do  niszczenia 
zarazków  w  odzieży,  tkani- 
nach i  t.  p.  za  pomocą  go- 
rąca, pary  i  t.  d.;  część  apa- 
ratu fotograficznego  osła- 
niająca kliszę  po  zdjęciu; 
oh.  Camera. 

Kamerad  oh.  Kamrat. 

Kameralista  ni.  biegły  w  na- 
ukach społeczno-prawnych. 

Kameralistyka  ni.  nauka 
administracji  i  gospodar- 
stwa krajowego. 

Kameralja  irt.  nauki  doty- 
czące administracji  i  gospo- 
darstwa krajowego. 


Kameralnan/.  muzyka,  kwar- 
tety a.  inne  muzyczne  ze- 
społy, przeznaczone  dla  sal 
niezbyt  obszernych;  k-e  do- 
bra, domeny;  k-e  nauki,  nau- 
ki i  umiejętności,  dotyczą- 
ce wewnętrznego  zarządu 
państwa. 

Kamerdyner  n,  szatny,  po- 
kojowiec,  służący,  pełniący 
obowiązki  bezpośrednio  o- 
koło  pana.    , 

Kamerfrajltnan.  dama  dwor- 
ska. 

Kamerherr  n.  szambelan. 

Kamerjunkier    n.  młodszy 
szambelan  dwom. 
,   Kamerkurjer  n.  goniec  dwor- 
ski wysyłany  w  celach  pań- 
stwowych. 

Kameriengo  w.  kardynał 
zawiadujący  finansami  pa- 
pieskiemi,  oraz  sprawami 
Kościoła  podczas  wyboru 
Papieża. 

Kamerloka]  n.  lokaj  na 
dworze  monarszym. 

Kamermuzyka  n,  muzyka 
kameralna,  salonowa. 

Kamerpai  n.  paź  nadwor- 
ny, pełniący  służbę  przy 
boku  monarchy. 

Kamerton  n.  ton  zasadni- 
czy, według  którego  stroi 
si^^jstrumenty  muzyczne; 
przyihsądzik  podający  ton 
zasadniczy,  widełki  strojo- 
we, stroik,  prsen.  nastrój, 
usposobienie. 

Kamerystka  /.  panna  słu- 
żąca, pokojówka. 

Kameryzować  ».  wysadzać 
drogiemi  kamieniami. 

Kamfina  n.  oczyszczony  o- 
lejek  terpentynowy,  używa- 
ny dawniej  do  oświetlania; 
nazwa  dawana  gdzienie- 
gdzie nafcie. 

Kamfora  «t{.  żywicazdi-ze- 
wa  kamforowego,  bardzo 
lotna,  o  silnym  zapachu,  u- 
żywana  w  lecznictwie. 

Kamgarn  ».  tkanina  z  lep- 
szej przędzy  wełnianej  cze- 
sanej. 

Kamizada  /.  w  wiekach 
średnich  napad  wroga  w  no- 
cy, przy  czym  wojownicy 
przywdziewali  na  pancerz 
koszule. 

Kamizela  /.  ubiór  męzki 
okrywający  plecy  i  piersi, 
bez  rękawów,  noszony  pod 
surdutem;  kaftan,  kurtka, 
rodzaj  sukmany. 

Kamlot/.  dawniej  tkanina 
z  .wełny  koziej  a.  owczej; 
gatunek  tkaniny  wełnianej 
a.  jedwabnej. 

Kamorra  w.  tajny  zwią- 
zek zbrodniczy  w  Nea  - 
polu. 

Kamorysta  v>.  rozbójnik. 

KampamenI/.  obóz,  biwak; 
popis  rycerstwa;  przegląd 
wojska,  rewja. . 

iiampan  /.  marmur  szary 
a.  ciemny,  cieniowany  ozer- 


Kampanja  —  Kantyczki 


94 


wonawo,  z  źyncami  białemi 
i  ziBlonemi. 

Kampania/ wyprawa  wo- 
jenna; wojna;  k.  fabryczna, 
właściwy  czas  fabrykacji 
np.  w  cukrowniach,  gorzel- 
ni i  t.  p.;  k.  wyborcza,  zabie- 
gi stronnictw  o  przeprowa- 
dzenie wyboru  swoich  kan- 
dydatów; kampańczyk,  żoł- 
nierz najemny. 

Kampanula  śrt.  dzwonek 
(roślina). 

Kampetz,  drzewo  farbier- 
skie,  zwane  inaczej  błfjkł- 
ciec  a .  drzewo  krwiste 
(od  miasta  meksykańskiego 
Campeche). 

Kampować  /.  przebywać 
w  polu,  obozować. 

Kamrader|a/.  koleżeństwo; 
związek  przyjacielski. 

Kamrat  n,  towarzysz  bro- 
ni, współtowarzysz,  współ- 
uczestnik; kolega. 

Kan  ob.  Chan. 

Kanalarz  of>.  Kanaparz. 

Kanak  łat.  naszyjnik  dro- 
gocenny kobiecy ;  wogóle 
rzecz  droga;  pnen.  piesz- 
czoszek. 

Kanak,  mieszkaniec  wysp 
SandwickiEh;  robotnik  na 
wyspach  Oceanu  Południo- 
wego (od  imienia  '  nazwy 
plenienia). 

Kanalizacja  ni.  urządzenie 
kanałów,  ścieków  podziem- 
nych w  mieście,  dla  od- 
prowadzania nieczystości  i 
wody. 

Kanalizować  ni.  zaprowa- 
dzać kanalizację. 

Kanaija  /  łotr,  niegodzi- 
wiec; tłuszcza,  pospólstwo, 
motłoch. 

Kanał  i.  rów  szeroki;  ściek 
murowany  podziemny  do 
odprowadzania  wody  i  nie- 
czystości; sztucznie  zrobio- 
na rzeka,  służąca  do  przej- 
ścia z  rzeki  do  rzeki,  z  mo- 
rza do  morza;  mra  a,  otwór 
w  murze  (k.  dymowy,  po- 
wietrzny); cieśnina  morska; 
ulica  wodna  *  w  Wenecji; 
przewód  w  organizmie  (k. 
pokarmowy  i  t.  p.);  przen. 
droga,  przez  którą  się  coś 
przedostaje. 

Kanapa  /.  sofa  z  plecami 
i  poręczami;  kanapka,  mała 
kanapa;  krajanka  chleba  a. 
bułki  z  masłem  i  serem, 
7,  kawiorem,  śledziem,  sar- 
dynką i  t.  p. 

Kanaparz  M.  szafarz,  piw- 
niczy  klasztorny. 

Kanar,  gatunek  wyborowy 
cukru  ti'zcinowegói  nasion- 
ka  dawane  kanarkom  na  po- 
karm (od  wysp  Kanaryj- 
skich). 

Kanaister  /.  kosz  z  trzciny 
cukrowej  wykładany  cyn- 
folją,  używany  w  Indosta- 
nie  do  opakowania;  ob.  Kna- 
>łer. 


Kanasz  /.  wygięcie  szyi 
u  konia. 

Kanaut  pert.  gatunek  per- 
skiej lekk  iej  tkani  ny  jedwab- 
nej. 

Kancelarią  ^A  oddział  biu- 
ra, przyjmujący  sprawy  i 
interesantów  oraz  wydający 
im  uohwały,wezwaniai  t.p.; 
biuro,  pokój  do  załatwiania 
spraw  gospodarskich;  kance- 
laryjne pismo,  rodzaj  pisma 
wyraźnego;  k-ny  styl.  suchy, 
urzędowy  sposób  pisania; 
k-ny  papier,  zwykły  nie  za- 
lewający się  papier  do  pi- 
sania. 

Kancelista  n.  niższy  urzęd- 
nik pracujący  w  kancelarji; 
pisarz,  przepisywacz  w  biu- 
rze. 

Kanceiowąć  ł.  przekreślać 
na  krzyż,  znosić,  kasować. 

Kancer  /.  rak  (choroba); 
kancerować,  toczyć  ciało  (o 
wrzodach,  ranach);  kancero- 
wały,  rakowaty. 

Kancjanlzm  ob.  Kantyzm. 

Kancjonał  iri .  śpiewnik 
kościelny;  kantyczki. 

Kanclerz  t.  dawniej:  wyso- 
ki urzędnik  strzegący  pie- 
częci państwa;  dziś:  pierw- 
szy minister  lub  prezes  mi- 
nistrów, znawiadujący  spra- 
wami zagranicznemi  pań- 
stwa; w  Anglji:  minister 
skarbu;  urząd  duchowny; 
wysoki  urząd  uniwersytec- 
ki; iarl.  kancelista,  kancler- 
jłwo,  godność  i  władza  kanc- 
lerza. 

Kancona,  Kanzona  w. pieśń. 

Kanconeta  n/.  piosnka. 

Kandelabr  1.  świecznik  o 
kilku  ramionach. 

Kandydat  /.  starający  się 
o  urząd,  o  posadę,  o  god- 
ność; dążący  do  czego;  ubie- 
gający się  o  co;  gotów  do 
czego;  stopień  akademicki 
niższy  od  magistra;  k.  do  po- 
sad sądowych,  aplikant,  prak- 
tykant sądowy,  mający  dy- 
plom z  ukończenia  uniwer- 
sytetu; pomocnik,  zastępca. 

Kandydatura  t.  ubieganie 
się  o  wakujące  miejsce,  o  a- 
rząd,  o  posadę;  przedstawie- 
nie się  przed  wyborcami  w 
celu  otrzymania  mandatu 
posła  Go  sejmu. 

Kandydować  t.  ubiegać  się 
o  po.sadę,  starać  się  o  co. 

Kandyz  /.  gatunek  cukru, 
cukier  oczyszczony,  grubo 
skrystalizowany,  cukier  lo- 
dowaty; kandyzować,  powle- 
kać cukrem,  lukrować;  kan- 
dyzowane owoce,  owoce  sma- 
żone w  cukrze. 

Kanefory  g.  postacie  ko- 
biece z  koszem  kwiatów  lub 
owoców  na  głowie,  podtrzy- 
mujące belkowanie. 

Kanela  1.  cynamon. 

Kanele  /.  prążkęwania  ry- 
te na  wyrobach  metalowych, 


na  zbrojach,  dla  ozdoby  i 
mocy;  żłobki  półokrągłe  wy- 
cięte wzdłuż  na  kolumnach, 
inaczej:  kanelowanie. 

fCaiielować /.  robić  żłobki 
w  kolumnach. 

Kanga,  dyby  zakładane 
przestępcom  w  Chinach  na 
szyję;  prun.  wojna. 

Kanibal  [h.]  ludożerca;  dzi- 
ki; kanibalizm,  ludożergtwo, 
dzikość,  srogość,  okrucień- 
stwo. 

Kanikuląmy  ni.  upalny;  wa- 
kacyjny. 

Kanikuła  i.  gorące  dni,  n- 
pały;  szaleństwo,  wściekli- 
zna. 

Kąnjon  h.  głęboki  jar,  głę- 
boki wąwóz  górski  o  stro- 
mych zboczach,  wyżłobio- 
ny przez  rzekę  w  Ameryce 
Północnej. 

Kanka  n.  cewka  wydrążo- 
na stanowiąca  zakończenie 
strzykawki. 

Kankan  /.  rozpustny  ta- 
niec francuski  z  nieprzy- 
zwoitemi  giestami;  kank«- 
nlsta,  tańczący  kankana. 

Kankroid  ni.  obrzmienie 
rakowate. 

Kankrologja  nł.  opisanie 
raków. 

Kankry  i.  wrzody  złośliwe. 

Kankryty  ni.  skamieniałości 
raków  morskich. 

Kannibal  ob.  Kanibal. 

Kanon  g.  [i.]  miara,  nor- 
ma, przepis,  prawidło,  re- 
guła; część  Mszy  Św.;  re- 
giestr  oddzielnych  części 
Pi?ma  Św.  przez  Kościół 
katolicki  przyjętych;  prze- 
pisy prawa  kościelnego;  ro- 
dzaj śpiewu  chóralnego,  w 
którym  głosy  występują  je- 
den po  drugim  i  powUrza- 
ją  pierwszą  melodję;  poda- 
tek gruntowy  od  dzierżaw 
wieczystych;  w  drukarstwie 
gatunek  dużego  pisma;  k-ny, 
tablice  drukowane  umiesz- 
czone na  ołtarzu,  zawiera- 
jące wyjątki  z  ewangielji  i 
niektóre  modlitwy,  odma- 
wiane przez  kapłana;  prawo 
kościelne. 

Kanonada  /.  strzelanie 
z  dział  trwające  czas  dłuż- 
szy, działobicie. 

kąnonenf  leisch.  Kanon  enfui- 
łer  n.  dotl.  mięso  armatnie, 
żer  dla  armat;  ob.  Chair  icą- 
non. 

Kanoniczki,  zakon  żeński 
według  reguły  Kanoników. 

Kanoniczne  g.  [t.]  prawo, 
prawo  kościelne  i  religijne 
zatwierdzone  przez  Kościół; 
k-a  wizyta,  zwiedzanie  para- 
f  ji  przez  władzę  duchowną. 

Kanonik  i.  wyższy  stopień 
duchownego  w  hierarchji 
duchownej  katolickiej,  czło- 
nek kapituły;  k-cy  regular- 
ni, zakonnicy  Bożego  Ciała. 

Kanonika    g.  uuiaj^o^ 


należytego  stosowania  wła- 
dzy poznawczej;  logika  Epi- 
kura. 

Kanonista  nt.  znawca  pra- 
wa kanonicznego. 

Kanonistyka  nt.  prawo  ka- 
noni'znf. 

Kanonizacja  śrt.  urn-zyste 
papi<.-Sikii!  uznanie  i  ogło- 
szeniu /.'A  Swięti-jfo  a.  za 
Świętą. 

Kanonizować  g.  \irl.\  ogła- 
szać uroczyście  za  ."święte- 
go a.  za  Świętą. 

Kanonja  ni.  godność  kano- 
nika; mieszkanie  kanoników. 

KanoRJer/.  puszkarz,  żoł- 
nierz przy  działach,  arty- 
lerzysta. 

Kanonjerfca  n.  duża  tódż 
wojenna,  uzbrojona  arma- 
tami. 

Kanopy  g.  wyobrażenia 
bożka  w  kształcie  beczki 
lub  dzbanka  z  głową  i  no- 
gami. 

KaM».  krawędź,  brzeg,  róg. 

Kant  /.  śpiew  kościelny; 
ob.  Cant. 

Kantalupa  w.  płaska,  że- 
browana odmiana  melona. 

Kairtar  tur.  użdzieoica  bez 
wędzidła,  do  uwiązywania 
konia  u  żłobu;  uzda  do  za- 
czepiania lejców  i  utwier- 
dzenia wędzidła,  wędzidło. 

Kantaryda  g.  macha  hisz- 
pańska, owad,  z  którego  wy- 
rabiają wezykatorję. 

Kantata  w.  utwórmuzyczny 
o  nastroju  poważnym,  zwy- 
kle okolicznościowy,  prze- 
znaczony do  śpiewu  chóral- 
nego z  towarzyszeniem  in- 
strumentów. 

Kanton  /.  okrąg;  prowincja 
należąca  do  związku  pań- 
.stwowego;  leże  wojskowe, 
kwaterunek;  zaciąg  do  woj- 
ska. 

Kantonłsła  «.  rekrut  wy- 
chowany w  wojsku,  oddany 
tam  jako  sierota  a.  ubogi. 

Kantonować/.  kwaterować, 
przebywać  na  leżach;  wer- 
bować żołnierzy,  wybierać 
rekruta. 

Kantopory  trt.  suche  dni, 
czas  w  końcu  września  gdy 
sieją  żyto. 

Kantor  /.  kancelarja  ku- 
piecka; biuro  fabryki,  banku 
i  t.  p.;  duży  stół  w  sklepie, 
za  którym  stoją  sprzedają- 
cy; duży  stół  na  papiery  do- 
tyczące interesów;  biuro, 
biurko;  kantorek,  biurko;  kan- 
łorzysta,  a.  kantorowicz,  pog. 
nazwa,  dawana  młodym  pra- 
cownikom w  kantorze  han- 
dlowym a.  bankierskim. 

Kantor  <.  śpiewak  kościelny 
przewodniczący  w  chórze. 

Kantora!  śrt.  szkółka  po- 
czątkowa ewangielicka. 

I(aiiłyczki  t.  zbiór  naboż- 
nych pieśni  ludowyrb,  a 
zwłaszcza  kolęd. 


95 


Kantyk  —  Kapucyn 


Kantyk  /.  śpiew,  urzeg.  na- 
bożny, pieśń. 

Kantylena  /.  piosnka,  utwór 
poetyczny  miłosnej  treści, 
romanca. 

Kantyna/,  garkucbnia  żoł- 
niersku, bufet,  jadalnia  dla 
robotników  przy  fabryce, 
biida  markietanki;  flaszka 
podróżna;  puzdro  na  ozdob- 
ne flaszki  z  likworami. 

Kantynierka  /.  sprzedająca 
w  kantynie,  mai-kietanka. 

Kantyzm,  filozofja  Imma- 
nuela  Kanta  (1724—1804) 
badająca  władzę  poznania: 
moralność  Kanta,  oparta  na 
„kategorycznym  imperaty- 
wie" czyli  na  obowiązku; 
oh.  Cant. 

Kanwa  /.  rzadka  tkanina 
z  mocnych  nici,  kratkowa- 
na, do  wyszywania  włóczką 
i  do  haftu;  pierwszy  plan, 
zarys,  szkic,  tło. 

Kanzona  o/i.  Kancona. 

Kańczug,  Kańczuk  (ur.  bicz 
z  plecionego  rzemienia,  osa- 
dzony na  krótkim  kiju,  na- 
haj. 

Kaolin  chińs.  glinka  lub 
ziemia  porcelanowa,  z  któ- 
rej wypalają  porcelano. 

Kap  /.  przylądek. 

KaplB  irl.  ubiór  kościelny 
kapłański,  używany  przy 
niektórych  obrzędach  za- 
miast ornatu,  zapinany  pod 
szyją  na  klamrę,  niekiedy 
zwany  ptutpjal;  przykrycie 
na  łóżko,  na  konia;  daszek 
nad  ogniskiem  a.  blachą  ku- 
chenną; kaplca,  kapa;  łiabit 
zakonny;  kaptur  mniszy. 

Kapalin  irl.  [ezes.]  rodzaj 
szyszaka  wojskowego. 

Kapary  g.  pączki  kwiatowe 
krzewu  kaparowego,  mary- 
nowane w  occic  i  w  soli, 
używane  jako  przyprawa  ku- 
chenna. 

Kapcan,  Kapcon  kebr.  (?) 
biedak,  człowiek  ubogi;  nie- 
dołęga. 

Kapcja  ł.  wykręt,  zdrada. 

Kapeador  h.  w  walce  by- 
ków na  arenie:  drażniący 
je  płaszczem  czerwonym. 

Kapela  tv.  orkiestra;  mu- 
zyka wiejska  do  tańca. 

Kapelan  M.  kapłan  peł- 
niący służbę  Bożą  przy  woj- 
sku, w  kaplicy  prywatnej 
a.  zakładu  publicznego. 

Kapeldynerka  n.  obsługu- 
jąca szatnię. 

Kapelmajster,  Kapelmistrz  n. 
dyy8"J¥'y  "'  orkiestrze. 

Kaper  hol.  statek  korsar- 
ski, przeznaczony  do  chwy- 
tania okrętów  nieprzyjaciel- 
skich; rozbójn  ik  morski,  kor- 
sarz. 

KaperskI  list  06.  Kaprowy. 

Kapidżi  tur.  (jd^/,vrieiny 
przy  sc-raju;  k.  basza, naczel- 
nik straży  seraju. 

Kaplk  irł.  [».].  daw.  ubiór 


kobiecy  na  głowę,  kaptu- 
rek. 

Kapllary  1.  naczynia  włos- 
kowate  w  organizmie  zwie- 
rzęcym i  roślinnym. 

Kapilarny  1.  włoskowaty; 
naczynia  k-ne,  kapllary,  cien- 
kie jak  włos  kanaliki  w  or- 
ganizmie roślinnym  i  zwie- 
rzęcym, naczynia  włosko- 
wate,  najdrobniejsze  naczy- 
nia krwionośne;  bardzo  cien- 
kie rureczki  szklane;  kapllar- 
ność,włoskowatość,własność 
płynów  tworzenia  w  rurkach 
włoskowatych  powierzchni 
wklęsłej  lub  wypukłej,  za- 
leżnie od  tego,  czy  płyn 
przylega  do  rurki  czy  nie. 

Kapiszon  /.  kaptur;  pis- 
ton,  kapturek  cylindryczny 
z  blaszki  miedzianej,  mają- 
cy na  spodzie  trochę  masy 
wybuchowej,  służący  jako 
środek  zapalny  w  strzelbach; 
nakrywka  żelazna  na  końcu 
osi  u  wozu;  kaplszonćwka, 
kapiszonka,  strzelba  dawne- 
go systemu  z  kapiszonem 
na  panewce. 

Kapitaliki  ł.  rodzaj '  liter 
używanych  na  tytuliki:  ka- 
pitaliki. 

Kapitalista  »{.  posiadacz  ka- 
pitałów; utrzymujący  się 
z  procentów  od  swego  ka- 
pitału; kapitalistyczne  gospo- 
darstwo oh.  Indywidualistycz- 
ne gospodarstwo. 

Kapitalizacja  nt.  zamiana 
stałego  dochodu  na  kapitał, 
przynoszący  taki  sam  do- 
chód; sprzedaż  nierucho- 
mości w  celu  posiadania  ka- 
pitału. 

Kapitalizm  ni.  panowanie 
kapitału;  gospodarstwo  ka- 
pitalistyczne /ob.). 

Kapitalizować  nł.  składać 
dochody  na  kapitał;  spie- 
niężać majątek;  k.  się,  wzra- 
stać w  warto.ść. 

Kapitalny  ł.  wj^borny,  wy- 
śmienity; nieoceniony;  głó- 
wny, ważny;  wielki. 

Kapitał  1.  [f.]  pieniądze 
przynoszące  dochód;  przed- 
mioty, wytworzone  pracą 
ludzką,  przeznaczone  do  dal- 
szej produkcji  (narzędzia, 
matei-jały  i  środki  produk- 
cji); majątek  ruchomy,  za- 
sób, majątfk;  zasób  sił  wy- 
twórczych; k.  martwy,  nie 
przynoszący  dochodów;  k.  0- 
brotowy,  część  kapitału,  szyb- 
ko zużywająca  się  (na  za- 
kup materjałów,  opału,  pła- 
ce dla  pracowników  i  t.  d.); 
k.  stały,  część  kapitału  zu- 
żywająca się  powoli  (na  ma- 
chiny, budynki  i  t.  d.);  k.  że- 
lazny, od  którego  tylko  pro- 
centy mogą  być  wydatko- 
wane, lecz  k.  nie  może  być 
naruszony;  k.  zapasowy  a. 
rezerwowy,  przeznaczony  na 
pokrycie    możliwych   strat 


a.  na  wydatki  nieprzewi- 
dziane; k.  amortyzacyjny,  fun- 
dusz odkładany  corocznie 
z  zysków  na  umorzenie  ko- 
sztów budynków  i  maszyn 
zużytych,  a  zakńp  nowych. 

Kapiłałka  t.  tasiemeczka  0- 
/dobna  przyklejana  do  gór- 
nego i  dolnego  brzegu  grzbie- 
tu książki  przygotowanej  do 
oprawy  w  okładkę. 

Kapitan  /.  oficer,  wyższy 
stopniem  od  porucznika;  do- 
wódca okrętu,  statku;  prze- 
wodnik sportowy. 

Kapitel  1.  [n.]  głowica,  roz- 
szerzony wierzchołek  słu- 
pa, kolumny,  niekiedy  rzeź- 
bą ozdobiony;  górna  część 
ozdoby  nad  oknem. 

Kapitol,  świątynia  Jowi- 
sza w  Rzymie,  tuż  obok  ska- 
ły Tarpejskiej;  pałac  dla 
kongresu  w  Waszyngtonie; 
tryumfujące  stanowisko. 

Kapitulacja  ni.  zobowiąza- 
nie się;  umowa:  układ  pomię- 
dzy oblężonemi  a  nieprzy- 
jacielem o  oddanie  twier- 
dzy, miasta  lub  obozu;  J3r2<^. 
poddanie  8ię,ustąpienie;  wy- 
nagrodzenie, żołd,  dochody; 
za  czasów  saskich:  datek 
pieniężny,  którym  kaptowa- 
no  stronnika. 

Kapitulant  irt.  zawierający 
umowę,  kapitulację;  oficer 
lub  żołnierz  służący  dłużej 
aniżeli  obowiązany. 

Kapitularz  h-l.  miejsce  ze- 
brań kapituły;średniowiecz- 
na  ustawa  kościelna  a.  cy- 
wilna. 

Kapitulować  irt.  zdać  twier- 
dzę, miasto  a.  obóz  nieprzy- 
jacielowi pod  ułożonemi  wa- 
runkami; umawiać  się;  u- 
8tępować;przyznaw8ć  słusz- 
ność stronie  przeciwnej; 
poddawać  się;  dawać  żołd, 
wynagradzać;  kaptować  dat- 
kami. 

Kapiłulum,  Kapituła  ł.  (póiń.) 
rozdział  (w  książce). 

Kapituła  ł.  fpóiń.)  rada  ka- 
noników przy  katedrze  lub 
kolegjacie ,  zajmująca  się 
sprawami  kościoła;  rodzaj 
senatu  biskupiego,  zarzą- 
dzającego djecezją  po  śmier- 
ci biskupa;  k.  orderów  wła- 
dza rozpoznająca  zasługi  0- 
sób  mających  otrzymać  or- 
der; iart.  wyciąć  a.  natrzeć 
k-ę,  zburczeć;  oA.  Kapitulum; 
kapitulny,  dotyczący  kapi  - 
tuły. 

Kapluszon  /.  oh.  Kapiszon. 

Kapkan  t-ur.  żelaza  do  ło- 
wienia zwierząt  drapież- 
nych. 

Kaplica  irl.  [ctei.]  mały 
kościółek;  boczna  cięść  ko- 
ścioła posiadająca  ołtarz  i 
tworząca  oddzielną  całość; 
oddzielny  pokój  z  ołtarzem 
do  odprawiania  nabożeństwa 
w  domu  prywatnym,  w  za- 


kładzie publicznym  lab  na 
okręcie. 

Kapłan  irl.  [ati.]  ksiądz, 
duchowny;  pnen.  głosiciel 
jakich  zasad,  prawd  i  sto- 
sujący je  w  życiu;  kapłań- 
stwo, powołanie  kapłana;  po- 
święcenie się  rozpowi-zech- 
nianiu  i  urzeczywistnianiu 
jakich  idei,  zasad. 

Kapłon  irrg<knon.  kogut  ka- 
strowany; zupa  z  wody  i  buł- 
ki rozgotowanej  z  dodaniem 
masła  i  jaj;  waserzupa. 

Kapota  /.  długie  zwierzch- 
nie ubranie  męskie,  opoń- 
cza, chałat. 

Kapota/,  zabranie  wszyst- 
kich lew  w  grze  w  rumel- 
pikietę. 

Kapotka  /.  mała  kapota; 
rodzaj  kapelusza  damskiego. 

Kapować'  ł.  iart.  pojmo- 
wać, rozumieć. 

Kapral  /.  starszy  podofi- 
cer piechoty. 

Kaprjole,  Kabrjole  to.  dosl. 
koźle  wyskakiwania:  skoki, 
lansady. 

Kaprowy  a.  KaperskI  list 
(oh  Kaper),  upoważnienie  da- 
ne przez  państwo  statkom 
korsarskim  do  chwytania 
okrętów  nieprzyjacielskich. 

Kapryfolłum  i.  roił.  wicio- 
krzew  cz.  róża  jerychońska. 

Kaprys/,  chimera,  gryma- 
sy, dziwactwo,  zachcianka; 
rodzaj  utwoiii  muzycznego. 

Kapsla  [».]  nakrywka  me- 
talowa na  korek  u  butelki; 
nakrywka  do  osi;  kapiszon 
do  strzelby;  naczynie,  for- 
ma ,  foremka ;  kapslówka , 
strzelba  kapiszoaówka. 

Kapsułka  /.  banieczka,  pę- 
cherzyk żelatynowy  zawie- 
rający lekarstwo;  torebka 
papierowa  do  proszków  ap- 
tekarskich. 

Kaptować  ł.  zjednywać,  uj- 
mowcó,  zniewalać  sobie. 

Kaptur  1.  fpóiA.)  nakrycie 
głowy  i  policzków,  często 
połączone  z  resztą  ubrania; 
daszek  nad  kominem  w 
kuchni;  przykrycie  niektó- . 
rych  narzędzi  w  kształcie 
wydrążonego  stożka;  nakry- 
cie głowy  ptaka  myśliwskie- 
go, zasłaniające  mu  oczy, 
inaczej:  czapka. 

Kaptur  ł.  konfederacja  w 
daw.  Polsce,  zawiązywana 
na  czas  bezkrólewia;  kaptu- 
rowy sąd,  sąd  karny  na  czas 
bezl;ról«;wia. 

Kaptywacja/rr^  uwięzienie. 

Kapuańskle  rozkosze,  roz- 
kosze doprowadzające  do 
zwątlenia,  jakich  używać 
miał  Hannibal  z  wojskiem 
swym  w  mieście  Capua. 

Kapucyn.  ir<.  mnich  regu- 
ły mniejszej  św.  Francisz- 
ka, noszący  habit  barwy  cy- 
namonowej z  takimże  kap- 
turem szpiczastym. 


Kapudan  —  Karnes 


96 


Kapudan  basza  tur.  admi- 
rał floty  tureckiej. 

Kaput  ł.  rozdział  w  książ- 
ce; [».]  koniec,  iuż  po  wszyst- 
kiem,  przepailfo. 

Kapuza  n.  kaptur,  wielka 
czapka,  zwykle  barania  a. 
futrzana. 

Kara  t.  [n.\  wóz  o  dwu 
mocnych  kołach,  zwykle  ze  ' 
skrzynką,  do  wożenia  cięża- 
rów a.  śmieci,  błota,  śniegu. 

Karabatatjon,  Karebataljon/. 
bataljon  ustawiony  w  czwo- 
robok. 

Karabela,  lekka  krzywa 
szabla  z  ozdobną  rękoje- 
ścią, używana  dawniej  przez 
szlachtę  polską  do  stroju 
(od  nazwy  miasta  arabsk. 
Karabala). 

Karabin  /.  strzelba  gwin- 
towana, zaopatrzona  w  ba- 
gnet, używana  w  wojsku. 

Karabinjer  /.  żołnierz  lek- 
kiej kawalerji;  we  Włoszech 
żandarm. 

Karacena  irt.  giętki,  do 
ciała  przystający  pancerz 
z  łusek  stalowych,  osadzo- 
nych na  skórze  łosiej;  dru- 
ciana koszulka. 

Karafka  w.  butelka  pęka- 
ta, często  ozdobna. 

Karafinka  w.  mniejsza  fla- 
szka ozdobna. 

Karafułka,  dolna  część 
smyczka  które  trzyma  w 
ręku  grający. 

Karaimi  hebr.,  Karalci,  sek- 
ta żydowska,  która  trzyma 
się  Biblji,  ale  odrzuca  Tal- 
mud. 

Karakole  /.  toczenie  ko- 
niem, harcowanie. 

Karakule  tur.  delikatne  fu- 
tro 'z  czarnych  baranów 
krymskich. 

Karakuły  /.  (V)  brzydkie, 
nieczytelne  pismo. 

Karałasz  ob.  Kałaratz. 

Karambol  /.  w  grze  bilar- 
dowej: uderzenie  dwóch  in- 
nych kul  kulą,  którą  się 
gra;  niespodziane  zetknię- 
cie, starcie  się  z  sobą,  po- 
trącenie się. 

Karambolować  /.  spotykać 
się  potrącając  się,  zderzyć 
się. 

Karambollna,  Karolina  głów- 
na kula  bilardowa. 

Karamei  vb.  Karmel. 

Kararyjski  marmur,  naj- 
przedniejszy ,  najbielszy 
marmur  pochodzący  z  Kar- 
rary. 

Karat  *g.  \f.\  jednostka 
do  oceniania  próby  złota 
(złoto  24-karatowe  =  złoto 
czyste);  jednostka  wagi  dro- 
gich kamieni  i  pereł,  w  róż- 
nych krajach  różna  (mniej 
więcej  20,5du20,6  gramów). 
Karąwaka,  Karawika,  krzyż 
o  dwu  przecznicach,  mają- 
cy na  sobie  7  krzyżyków  i 
18  liter  początkowych  mo- 


dlitw łacińskich;  książecz- 
kado  nabożeństwa,  objaśnia- 
jąca znaczenie  tego  krzyża 
(od  miasta  hiszp.  Caravaca, 
słynącego  krzyżem  cudow- 
nym). 

Karawan  irgórnon.  wóz  po- 
grzebowy, mary. 

Karawana  pert.  orszak  po- 
dróżnych, pątników  lub  kup- 
ców na  Wschodzie  razem 
ze  zwierzętami  jucznemi. 

Karawansera]  •pen.  dom  za- 
jezdny na  Wschodzie. 

Karawelą  w.  lekki  statek 
żaglowy. 

Karawika  ob.  Kąrawaka. 

Karąwułz  tur.  niewolnik, 
parobek. 

Karazja  ».  sukno  proste, 
samodział;  ob.  Klerezja. 

Karb  n.  nacięcie,  kresa, 
znak;  karność. 

Karbacz  oh.  Korbacz. 

Karbamid  ni.  mocznik. 

Karbarja,  warzelnia  soli. 

Karbasowy  t.  lniany. 

Karbid  ni.  węgbk,  związek 
metalu  z  węglem,  służący 
do  wyrobu  acetylenu. 

Karbodynamił  ni.  miesza- 
nina węgla  korkowego  i  ni- 
trogliceryny. 

Karboid  nł.  mieszanina 
grafitu  i  słonińca. 

Karbol  ni..,  Karbolowy  kwas, 
fenol,  związek  chemiczny 
węgla,  tlenu  i  wodoru,  po- 
wstający przy  suchej  dysty- 
lacji  węgla  kamiennego,  śro- 
dek dezynfekcyjny,  trują- 
cy; karbolizowana  wała,  wa- 
ta zaprawna  karbolem,  do  o- 
patrunków  chirurgicznych. 

Karbolineum  ni.  pasta  zło- 
żona z  oleju  i  smoły  z  wę- 
gla kamiennego,  służy  do 
konserwowania  drzewa. 

Korbonada/.  pieczeń  wo- 
łowa, szpikowana  szynką, 
słoninką  i  sardelami;  kotlet 
wieprzówyosmaźany. 

Karbonar  w.,  Karbonarjusz 
w/.dołt  węglarz:  człmek  taj- 
nego stowarzyszenia  poli- 
tycznego we  Włoszech,  wal- 
czącego o  wolność  politycz- 
ną i  religijną  (1810—1820). 

Karbonat  nt.  czarna  od- 
miana djamentu,  węglan,  sól 
kwasu  węglanego. 

Karboniczny  nt.  węglowy. 

Karbonit  ni.  materjat  wy- 
buchowy z  nitrobenzoln,  ce- 
lulozy i  saletry. 

Karbonizacja  ni.  zamienia- 
nie na  węgiel,  zwęglanie; 
karbonizowanie,  oczyszcza- 
nie wełny  lub  starych  weł- 
nianych jvyrobów  od  do- 
mieszek lnu  i  bawełny,  w 
celu  ponownej  jej  przeróbki. 

Karborundum  nt.  masa  bar- 
dzo twarda,  otrzymywana 
z  węgla  i  krzemu,  służy  np. 
do  wyrobu  kamieni  żarno- 
wych, czyli  żai'n  t.  zw.  dja- 
mentowych. 


Karbunkuł  ł.  niebezpiecz- 
ny wrzód  zaraźliwy,  wąglik; 
iskrzyk,  wyjątkowo  piękny 
i  wielki  rubin  lub  granat 
szlachetny. 

Karburator  ni.  przyrząd  w 
motorze  lotniczym,  w  któ- 
rym miesza  się  paliwo  płyn- 
ne lub  gazowe  z  powie- 
trzem, by  w  stanie  gazo- 
wym weszło  do  cylindra. 

Karcer,  (1.  mn.)  Karcerei  ł. 
areszt  w  zakładach  nauko- 
wych. 

Karceracja  nt.  uwięzienie. 

Karcynologja  *g.  część  ztf- 
ologji  dotycząca  skorupia- 
ków. 

Karcynoma,  Karcynomat  g. 
oh.  Kancer. 

Karczoch  ar.  [w.]  roślina 
pokrewna  ostom,  której  nie- 
rozwinięte  kwiaty  są  jadal- 
ne gotowane  a.  surowe  jako 
sałata;  ozdoba  architekto- 
niczna kamienna  a.  metalo- 
wa, do  rośliny  k-cha  podob- 
na; wazon  tejże  foi-my. 

Karda,  Kardabenedykta  t. 
gatunek  chabru. 

Kardacz/.  ostra  szczotka 
do  czyszczenia  skóry  koni  i 
bydła. 

Kardamon,  Kardymon  g.  ro- 
ślina podzwrotnikowa,  na- 
leżąca do  imbierowatych, 
której  owoce  służą  do  przy- 
praw i  do  lecznictwa;  kardy- 
monek,  rodzaj  ciastka  z  kar- 
damonem;  k-ka,  rodzaj  wód- 
ki, nalewka  na  kardamon. 

Kardasz,  Kierdasz  lur.  brat, 
pobratymiec,  przyjaciel,  ro- 
dak, jednoplemiennik. 

Kardjalgja  g.  ból  żołądka. 

Kardjograf  *g.  przyrząd 
automatycznie  notujący  ru- 
chy serca. 

Kardjograłja  *g.  anato- 
miczne opisanie  serca. 

Kardiologia  *g.  nauka  o 
sercu. 

Kardjopatja  *g.  choroba 
serca. 

Kardjotomja  *g.  anatomja 
serca. 

Kardynalny  t.  ipóiń.)  głów- 
ny, zasadniczy,  fundamen- 
talny. 

Kardynał  ł.fpóiń.)  godność 
najwyższa  po  papieskiej  w 
Kościele  katolickim;  napój 
z  wina  białego,  pomarańcz 
i  cukru;  ptak  wróblowaty 
z  pięknym  upierzeniem,  ży- 
jący w  Ameryce. 

Karę  ob.  Carr£. 

Karebataljon  ob.  Karabata- 
Ijon. 

Kares  /.  pieszczota,  przy- 
milanie  się. 

Karesować  /.  pieścić,  po- 
chlebiać, przymilać  się. 

Kareta  w.  powóz  w  formie 
pudła  z  oknami. 

Kargador  h.  pełnomocnik, 
inkasent,  komisant. 
Kariatyda  g.  postać  ludzka 


rzeżbioiui  z  kamienia,  słu- 
żąca w  budynkach  zamiast 
kolumn  a.  kroksztyoów,  a- 
tlaata. 

Kariera  /.  zawód  dają':y 
na  przyszłość  świetne  wi- 
dok), wysokie  stanowisko; 
poprawa  bytu,  los;  karjaro- 
wlcz,  karierzysta,  'złowiek, 
który  nie  pracą  i  zasługą, 
lecz  protekcją  i  umiejętne- 
mi  zabiegami  dobija  się  sta- 
nowiska. 

Karjokineza  *g.  zmiany  w 
jądrach  komórki  podczas 
dzielenie  się  jej. 

Karjolka  tr.  lekki  powo- 
zik  dwukołowy. 

Karfcan  /.  obręcz  żelazna 
na  szyję,  pręgierz;  naszyj- 
nik. 

Karkas/,  szkielet  drucia- 
ny kapelusza  damskiego. 

Karlino  w.  moneta  neapo- 
litańska  —  10  kop.,  moneta 
sardyńskassl2  rb. 

Kariista,  stronnik  Don  Kar- 
losa,  pretendenta  do  trona 
łiiszpańskiego. 

Kama  ttind.  w  buddyz- 
mie: stan  duszy  wynikający 
z  wcieleń  poprzednich. 
Karmanjoia  ob.  Carmagnole. 
Karmazyn  ar.  [n.]  kolor 
ciemno-czerwony;  szlachcic 
polski  starożytnego  rodu 
(ksirmazynowa  barwa  żupa- 
na  służyła  tylko  wyższej 
szlachcie);  pan  z  panów. 

Karmel  /.  masa  cukrowa 
brunatna,  gorzkawa,  pozba- 
wiona wody  przez  odparo- 
wanie syropnnaogniu,Fłuży 
do  barwienia  wódek,  sosów 
i  t.p.;  karmelkowy,  przesadnie 
słodki,  pochlebny;  k.  wiersz 
krótki  wierszyk,  jakie  daw- 
niej drukowano  na  papier- 
kach do  owijania  karmel- 
ków; przen.  wier.sz  gładki, 
ale  bez  natchnienia  poetyc- 
kiego; k.  poeta,  piszący  wier- 
sze k-e. 

Karmelita  ni.,  Karmeliłfca,  za- 
konnik, zakonnica  reguły 
Św.  Teresy  (od  góry  Karmel 
w  Palestynie). 

Karmin  ttind.  [/'.]  barw- 
nik czerwony  otrzymywany 
z  koszenili. 

Karmuazować  n.  w  jubiler! 
stwie  otaczać  kamień  drog- 
mniejszemi. 

Kamacia  t.  w  malarstwie: 
oddanie  barwy  skóry,  kolo- 
ryt ciała  li'/Jzkiego;  cera. 

Karnalit  *g.  nawóz  kopal- 
ny zawierający  potas. 

Karnawał  w.  zapusty,  czas 
zimowych  zabaw,  trwający 
od  Nowego  Roku  do  Po- 
pielca. 
Karnecik  oh.  Karnet 
Karnes  /.  [i.]  wazka  li- 
stwa, mająca  w  przecięciu 
kształt  litery  S  zdobiąca 
gzymsy  ramy  i  t.  p.;  gzym- 
sik  o  kilku  kondygnacjach; 


22l 


Karacsklapa  —  Kaszkiet 


rodzaj  hebla;  żelazko  do  wy- 
bijania dziin-uk. 

Karnesklapa  n.  przykrycie 
na  klawjaturc  zamykane  i 
otwieraae. 

Kirnet  ./'.  książeczka  no- 
tatkowa; notatnik,  w  któ- 
rym dajna  iia  balu  zapisuje 
sobie  kolej  tańców  i  tan- 
cerzy. 

Kirniol  n.  półdrogi  ka- 
mień, czerwona  i  żółta  od- 
miana chalcedonu,  krwaw- 
nik. 

Karo  /.  jeden  z  czterech 
kolorów  w  kartach,  dzwon- 
ka, w  kształcie  ukośne- 
go czerwonego  kwadracika^ 
kwadratowe  wycięcie  sta- 
nika kobiecego  pod  szyją. 

Karoca  w,  kareta  staro- 
świecka. 
Karolina  ob.  Karambolloa. 
Karonada,  dawne  krótkie 
działo  oki-ijtowe  (od  nazw. 
wynalazców,,  braci  Carron). 
Karosjer  /.  koń  kareciany. 
Karota  /.  gatunek  march- 
wi; zwój  tytuniu,  z  którego 
trą   tabakę;   wyzyskiwanie, 
wyłudzanie  datków. 

Karotować/.  wyzyskiwać, 
wyłudzać,  narażać  na  wy- 
datek, naciągać  kogo. 

Karować  n.  wozić  taczka- 
mi; przen.  ciężko  praco- 
wać. 

Karpiel  [czet.]  (?'j  gatunek 
kapusty  ogrodowe]. 

Karpolił  "g.    skamieniały' 
woc. 
Karpologia    *g.    nauka    o 
wocach. 
Karre  ob.  Carr£. 
Karroo  a.  Karm,  nazwa  nie- 
arodzajnych    płaskowzgórz 
s"  południowej  Afryce. 
Karst  n.  skały  wapienne, 
okrągławemi  zagłębienia- 
ni,  utworzonemi  przez  dzia- 
anie  wód  podziemnych. 

Karta  g.  [ł.]  kawałek  pa- 
jiei-u,  arkusz  lub  część  ar- 
:usza ,  stronica ;  rewers , 
:wit,  bilet;  k.  geograficzna, 
ysunek  części  ziemi,  kra- 
ś*,  mapa;  kartować,  mie- 
zać  karty,  tasować;  obmy- 
lać  jaki  zamiar,  knuć. 

Kartacz  w.  pocisk  armatni, 
łożony  z  cylindrycznej  pu- 
zki  blaszanej,  napełnionej 
lałemi  kulkami;  kulki  że- 
«ne  do  kartaczy;  karta- 
zawnlca,  małe  działo  polo- 
'6  o  jednej  lab  kilku  lu- 
łch,  szybko  strzelające  kar- 
iczami,  mitraljoza,  armata 
swolwerowa. 

Kartan,  Kartana^Jl  [cz««.], 
artaima  [«.]  rodzaj  dawnych 
ii»l  oblężniczych  mniej- 
sego  kalibru. 

Kartel  /.  umowa  między 
sądami  dwuch  państw  o 
ymianę  jeńców  lub  wy- 
awanio  zbiegów;  związek 
zajemny    celem    pomocy. 


zmowa  producentów  na  nie- 
korzyść konsumentów  lub 
robotników;  syndykat;  kar- 
telowiec, członek  kartelu. 

'  Kartelusz  {ob.  Kartel)  liścik,' 
bilocik,  karteczka,  kwitek, 
rewers,  dukumunŁ   ■ 

Kartez|anin  "1.  zwolennik 
filozofji  Kartezjusza  (Dćs- 
carte8'a)  (1596 — 16ó0)przyj- 
mującej  idee  wrodzone  („c«- 
orto  ergo  sum"). 

Kartezjusza  djabełek,  lalka 
szklana  wewnątrz  pusta,  wy- 
nurzająca się  z  płynu  w  na- 
czyniu ogrzanym  dłonią  (od 
nazwiska  wynalazcy). 

Kartografja  *g.  sztuka  kre- 
ślenia map  gieograficznych. 

Kartogram  "j.  graficzne 
przedstawienie  danych  sta- 
tystycznych przy  pomocy 
zabarwionych  powierzchni 
a.  linji. 

Kartomancja  *g.  wróżenie 
z  kart. 

Karton  /.  projekt  obrazu 
zrobiony  na  grubym  papie- 
rze; gruby,  piękny  papier 
rysunkowy;  rodzaj  tektury 
używanej  do  robót  introli- 
gatorskich; pudełko  z  tek-tii- 
ry;  kartka  przedrukowana, 
mająca  zastąpić  w  książce 
mylną. 

Kartonaż  /.  wyroby  z  tek- 
tury; lekka  oprawa  w  tektu- 
rową okładkę,  oklejoną  pa- 
pierem. 

Kartonować  .t.  oprawiać  w 
tekturę  i  w  papier. 

Kartusz  J.  nabój,  ładunek; 
pas  myśliwski  z  ładunkami; 
ładownica;  ramki  ozdobne 
przy  tytułach,  na  mapach, 
herbach  i  t.  d. 

Kartuz  irk  mnich  zakonu 
Św.  Brunona. 

Kartuzja  irł.  klasztor  kar- 
tuzów. 

Karuzel  /.  dawne  konne 
igrzyska  rycerskie;  urzą- 
dzenie do  zabawy,  składa- 
jące się  z  koła,  obracającego 
się  na  pionowej  osi,  z  sie- 
dzeniami lub  z  drewniant'- 
mi  końmi  na  obwodzie. 

Karwaaz  trtg.  naramien- 
nik metalowy,  nagolennik, 
wyłoga;  kiótka  szabla. 

Kary  tur.  czarny  (o  maś<-.i 
konia). 

Kary  (1.  mn.)  ob.  Kara. 

Karykatura  w.  przesadne 
przedstawienie  czego,  ce- 
lem ośmieszenia;  wizerunek 
czyj  w  postaci  dziwacznej  i 
śmiesznej;  rzecz  tak  źle 
zrobiona,  że  śmiech  wzbu- 
dza swoim  widokiem;  po- 
tworek, dziwoląg;  karyluiii- 
ralny,  potworny,  dziwaczny; 
karykaturzysta,  rysownik  ka- 
rykatur. 

Ntrykiel  »,  lekki  powo- 
zik  na  jednego  konia,  ko- 
czyk. 

Karyljon  ob.  Car<ll«n. 


Karystja  «r<.  niuduetateL, 
brak,  bieda,  nędza. 

Kasa  w.  miejsce  lub  sprzęt 
do  przechowywania  pienię- 
dzy i  kosztowności;  w  kn- 
piectwie:  gotówka;  w  zakła- 
dach publicznych:  miejsce 
wypłacania  lub  odbierania 
należności;  nazwa  firmy  nie- 
których stowarzyszeń  kre- 
dytowych; per  k.,  za  gotów- 
kę; kasowy,  dający  dobry  do- 
chód, opłacający  się  dobrze; 
interes  k.,  za  gotówkę. 

Kasacja  ń-t..  Kasata^,  ska- 
sowanie, zniesienie;  unie- 
ważnienie, obalenie  wyrotu 
sądowego,  testamentu,  umo- 
wy, przywileju  i  t.  p.;  kasa- 
cyjny sąd,  najwyższy  sąd, 
mogący  unieważniać  wy- 
roki innych  sądów. 

Kasandra,  wróżbiarka  tro- 
jańska, którą  wyszydzano, 
gdy  przepowiadała  klęski 
mające  dotknąć  Troję;  pnett. 
osoba,  której  złe  wróżby  nie 
znajdują  wiary. 

Kasamia  ».  koszary. 

Kasata  ob.  Kasacja. 

Kasba  ob.  Kazba. 

Kasetka  /.  szkatułka,  pła- 
ska skrzyneczka  metalowa 
na  pieniądze. 

Kaseton  IV.  ozdoba  sufito, 
ściany,  w  kształcie  wgłębio- 
nej rzeźbionej  tafli  obra- 
mowanej 

Kasjer  w.  skaronik,  za- 
wiadujący kasą,  przyjmują- 
cy należności  i  dokonywa- 
jący  wypłat;  sprzedający  bi- 
lety na  widowiska. 

Kask/,  metalowe  lub  skó- 
rzane nakrycie  głowy,  szy- 
szak, hełm. 

Kaskada  /.  mały  wodo- 
spad. 

Kaskalopor/.  zieinia,w  któ- 
rej znajdują  się  djamenty. 

Kaskaryla  h.  gatunek  ro- 
śliny: krocień. 

Kasoleta  /.  kadzielniczka; 
sprzęt  na  ocet,  oliwę  i  przy- 
prawy. 

Kasować  t.  wykreślać,  u- 
snwać,  unieważniać,  uchy- 
lać, znosić;  kascwnłk,  w  aMU. 
znak  1}  znoszący  poprzed- 
nie znaki  krzyżyków  a.  be- 
molów;  w  korekcie  drukar- 
slkiej  znak  ^  oznaczający  u- 
.sunięcie  jakiej  litery  Inb  wy- 
razu. 

Ka^riada,  farsa  scenicz- 
na niemiecka  (od  imienia 
Kasperlc,  komicznej  osobia* 
tości  z  marjonetek  wiedeń- 
skich). 

Kaasa-fioicUW  m.  interen 
handlowy  gotówkowy. 

Kasta  A.  zamknięty  w  su- 
bie,  wyodrębniający  się  ja- 
ki stan  w  narodzie;  klasa  w 
narodzie  oddana  wyłącz- 
nemu jakiemu  powołania, 
przekazywanemu  dziedzicz- 
nie; kastowoić.  skmpalatiM 


prseatntąganui  i  tnyi 
aię  praw  rodowycłL,  faj- . 
WUejów  i  stopni  w  apti»- 
czeńatwie;  sprzyjanie  la- 
dziout  tylko  swego  stmau; 
wyodrębnianie  się. 

KaitaHili  g.  muza. 

KaałaMte  iiMs,  wypły- 
wające z  pod  gufj  ranuMU, 
woda  jego  dawała  jakoby 
natchnienie  poetyczne. 

rartsBjwIyA.  wU|d:edrew- 
uiane  Uekótki,  Jctóre,  pn^ 
czepioue  do  palców,  atuią 
tancerkom  hiazpaAskiiB  do 
wybijania  taktu  w  ta&ca. 

KasM,  KnaM  Ł  grud,  za- 
mek, mała  twierdza. 

Kastet/,  broń  w  kształcie 
spojonych  pierścieni,  wzsm- 
cni^^ych  siłę  udcncnia 
pięścią;  broA,  złołona  z  gib- 
kiej trzciny  z  ci^ką  oło- 
wianą gidką  na  końcu,  lab 
też  z  rękojeści  z  kulą  na 
rzemyka,  ^owotłnk. 

KasiM'  i.  rodzaj  syberyny; 
pilśń  z  sierSij  bobmwej  a. 
nudpiej  do  wyrobu  kapelu- 
szy. 

Kastor  i  PaMo,  mitycsni 
bracia  bliźniacy,  związani 
nicruzdzielną  przyjaźnią; 
nazwa  konstelacji  gwiazd; 
I>n«m.  nierozdzielni  przyja- 
ciele. 

yailwiłi  tU.  plusz  bawał- . 
niany;  takie  cżenkiniateiiał 
wełniany  krótko  strzyłowy. 

Kastracja  /.  usunięciu  gru- 
czołów i^cioibych  rodnycb, 
trzebienie,  wałaszenie. 

Kastrat  ł.  rzezaniec,  eu- 
nucb;  sztuczna  sopranista. 

Kasb«i  /.  {«.}  rondel;  kw- 
trałha,  rondeiek. 

KmUnmat  L  raiiuć,  kieś- 
cić,  pozbawiać  jąder,  jajni- 
ków. 

Kaal||M|a  Ł  karcenie,  bi- 
czowanie, chłosta. 

KMfdaar.w  poezji  wschod- 
niej utwór  poetyczny  o  tr»- 
6ci  rycerskiej  pochwalnej 
a.  żałobnej. 

%*tfn9  w.  rodzaj  resursy, 
miejsce  zebrafi  i  zabaw  pu- 
blicznych, klub. 

KaszaM.f.  wieloryb  uz^ 
biony  z  ogromną  głową,  do- 
starczający olbroto  czyli 
spermacetu  i  ambry,  potwal. 

Kima  Anaąir.  wódka  z  trzci- 
ny cukrowej. 

KaKŁerii— £  ai  oznaczać 
przekroje  modeli,  pUuów 
za  pomocą  kresek  i  kropek: 
podklejać  papier,  karton,  w 
Uadk^  innym  papierem  a. 
tekturą,  aby  się  nie  paezy- 
iy;  gfsbiet  Lsią^ki  napu»a- 
csać  klejem  i  oklejać  gu 
planem. 

Kanatta  /.  opłatek  do 
proszków. 

Kaszkiety,  czapka  sztyw- 
na z  da.<>zkieDi;  kołpak  woj- 
skowy. 


Słownik  wyrazów  obcych  —  7 


Kaszmir  —  Kauza 


98 


Katzmłr,  gortika  kraina  w 
IlimalaJH^^h,  słynna  z  wyro- 
hd  cienkich  szalów  wełnia- 
nych; ukońnio  tkana  cienka 
tkanina  wełniana. 

Kaszt  n.  podpory  w  ko- 
morach kopalni. 

Kaizłł  u.  w  drukarni:  szu- 
flada z  przegródkami  na 
czcionki: w  górnictwie:  pod- 
pory podtrzymujące  opróż- 
niono miejsca  kupalni. 

Kasztel  oA.  Kastel. 

Kasztelan  t.  pierwotnie: 
zarządzający  kasztelem;póź- 
niej:  wysoki  urzijdnik  w 
daw.  Polsce,  zasiadający  w 
senacie  poniżej  wojewodów; 
kasztelania,  urząd,  godność 
i  władza  kasztelana. 

Katadiopłryka  *g.  powięk- 
szanie i  pozorne  zbliżanie 
przedmiotów  za  pomocą  lu- 
nety. 

Katafalk  w.  podwyższenie 
ze  stopniami ,  przykryte 
.suknem  i  z  ozdobami,  na 
którym  ustawiają  trumną 
x.e  zwłokami. 

Katafo/a  y .  chorobliwa 
śpiączka,  letarg. 

Katakaiistyczna  *g.  Mnja, 
lin  ja  ogniskowa  pow.stała 
7.  odbicia  się  od  zwierciadła. 

Kataklizm  g.  gwałtowny 
przewrót  w  przyrodzie ; 
prteit.  przewrót  wielkiej  do- 
niosłości, klęska  społeczna; 
wielkie  nieszczęście. 

Katak«mby  ob.  Katakumby. 

Kataknstyka  *g.  nauka  o 
o(ii)iciu  się  głosu,  o  echu. 

Katakumby,  Haiakombi  g.[w.] 
dawniej  Cmentarze  podziem- 
ne, Jadzie  dla  modlitwy  gro- 
mad^iili  .się  jiierwsi  chrze- 
ścijanie; dziś  krypty  pod 
kuśoiołami  lub  gmachy  mu- 
rowane aa  cmentarzach , 
gdxio  w  pojedynczych  pie- 
czarai"h  stawiają  trumny 
X  <  iałami  zmarłych. 

Katalekty^.  zbiór  f  ragmeii- 
tów,  urj'\vków  np.  dawnych 
auturów;  ułamki  pojodyń- 
izych  utworów. 

Katalektyczny  g .  wiersz, 
wiersz  niejiełny,  którenui 
brak  jednej  lub  dwu  nylab 
k<ii'ic<i^yych. 

Kataiepsja  g .  nerwowa 
ciioroha,  objawiająca  się  zu- 
pełnym odrętwieniem  cia- 
ła, utratą  czucia  i  dowol- 
ności rucliów. 

Kataleptyk  g.  człowiek  do- 
tknięty kataiepsja. 

Katalityczne  *g.  ciało,  w 
daw.  cberaji:  ciało,  które- 
go sania  oliecność  w  mie- 
Nzaninio  miała  powodować 
tworzenie  .się  związków  che- 
micznych, mimo  że  ciało  to 
nic  ulegało  j>rzy  tj-m  żad- 
nym zmianom  chemicznym. 

Kataliza  g.  otrzymywaniu 
związku  chemicznego  za  po- 
mocą ciała  kataliczne^o. 


Katalizator  ob.  KaUlłtyezne 
ciało. 

Katalog  g.-t.  wykaz,  spis 
przedmiotów  należących  do 
jakiego  zbioru,  poczet;  spis 
książek  księgarni,  bibljote- 
ki  etc;  katalogować,  wpi- 
sywać do  katalogu;  ukła- 
dać katalog. 

KataloAskie  ognisko,  dy- 
marskie ognisko,  używane 
w  daw.  metaliirgji  do  wy- 
tapiania metalu  z  rud  ła- 
two topliwych  a.  bogatych. 

Katan  W(g.  weteran,  wia- 
rus; drab. 

Katanka  trfg.  kurtka,  kaf- 
tanik, krótka  siermięga. 

Kataplazm  g.  ciepły,  wil- 
gotny ,  ciastowaty  okład 
z  ziół,  nasion,  otrąb  i  t.  p. 
stosc^any  w  celach  lecz- 
niczych. 

Kałapleksja  g.  zdrętwie- 
nie z  przestrachu  (u  zwie- 
rząt); w  medycynie:  stęże- 
nie ciała  skutkiem  ataku 
apoplektycznego,  tężec. 

Katapulta  i.  u  starożyt- 
nych: machina  wojenna  do 
rzucania  pocisków. 

Katar  g.-t.  zapalenie  ostre 
lub  chroniczne  błon  śluzo- 
wych (wyścielających  ka- 
nał oddechowy,  pokarmo- 
wy i  t.  p ),  nieżyt;  ob.  Ka- 
tarysta. 

Katarakta  g.-t.  żelazna  kra- 
ta w  bramie;  skalisto  wy- 
niosła przeszkoda  w  biegu 
rzeki,  próg;  wodospad;  cho- 
roba oczu  połączona  z  zu-' 
pełną  lub  częściową  utra- 
tą wzroku,  zaćma. 

Katartyczny  g.  rozwalnia- 
jący,  przeczyszczający. 

Katarysta,  Katar  *g.  dotł. 
czysty;  zwolennik  wzno- 
wionej w  U  w.  sekty  Ma- 
nichejczyków. 

Kałastaza  g.  zaciśnięcie 
węzła  intrygi  w  drama- 
cie. 

Kataster  /.  ob.  Kadaster. 

Katastrofa  g.  nagły,  nie- 
szczęśliwy zwrot  albo  wy- 
padek w  życiu  człowieka 
lub  narodu;  klęska;  punkt 
przełomowy  w  dramacie. 

Katatonja  *g.  śpiączka  cho- 
robliwa, prowadząca  do  o- 
błędu. 

Katecheta  g.  nauczyciel 
religji,  prefekt. 

Katechetycznie  nł.  uczyć, 
uczyć  za  pomocą  pytań,  w 
formie  rozmowy. 

Katechetyka  *g.  nauka  wy- 
kładania religji  w  formie 
pytań  i  odpowiedzi. 

Katecheza  g.  nauka  reli- 
gji  i  katechizmu,  szczegól- 
nie w  pytaniach  i  odpo- 
wiedziach. 

Katechizm  g.  popularny 
podręcznik  ułożony  w  for- 
mie pytań  i  odpowiedzi, 
szczególnie  do    nauki  reli- 


gji;  katechizmować  oh.  Kate- 
chizować. 

Katechizować  g.  uczyć  re- 
ligji  sposobem  katechetycz- 
nym; wypytywać ;  dawać 
naukę  momlną,  moralizo- 
wać. 

Katechumen  g.  nowo  na- 
wrwony ,  przygotowujący 
się  do  przyjęcia  Chrztu  Św., 
a.  do  pierwszej   spowiedzi. 

Katedra  g.-l.  tum;  główny 
kościół  w  djecezji,  przy  któ- 
rym znajduje  się  biskup  i 
kapituła;  miejsce  podwyż- 
szone (estrada),  z  którego 
profesor  lub  prelegient  wy- 
kłada; pne».  posada  profe- 
sora. 

Kategoremał  g.  pojęcie  o- 
gólne  rozwjiżane  jako  ga- 
tunek, rodzaj,  klasa  i  t.  p. 

Kategorja  g.  podział  po- 
jęć, które  rozważamy:  kla- 
sa, dział,  rodzaj,  gatunek; 
k-rje  Kanta:  ilość,  jakość, 
stosunek  i  modalność  czyli 
sposobowość. 

Kategoryczny  jT.  stanowczy, 
bezwarunkowy;  k.  Impera- 
tyw ob.  Imperatyw:  k-nie,  do- 
kładnie; ściśle;  bf-jiwacm- 
kowo;  stanowczo. 

Kategzochen  g.  wyłącz- 
nie; szczególniej,  przede- 
wszystkim;  w  związku. 

Katelektronus  *g.  napięcie 
elektryczne  dodatne. 

Koter  hol.  łódi  morska, 
która  może  być  poruszana 
bądź  wiosłami,  bądź  żagla- 
mi, opatrzona  masztami  m- 
chomemi,  które  można  pod- 
nosić a.  spuszczać. 

Katera  tur.  miecz  prosty 
używany  dawniej  przez  h.a- 
sirzy. 

Katerwa  ł.  tłum,  zgraja. 

Katet  g.  w  trójkącie  pro- 
stokątnym ramię  kąta  pros- 
tego, przyprostokątna. 

Kateter  g.  rurka  do  wy- 
puszczania moczu  z  pęche- 
rza, cewnik. 

Kateteryzacja  nt.  stosowa- 
nie kateteru. 

Kałetometr  *g.  przyrząd 
złożony  z  drążka,  pionowe- 
go ze  skalą  i  przesuwanej 
po  nim  lunety,  służący  do 
mierzenia  różnic  wyniesie- 
nia pionowego  przedmiotów. 

Katgut  ob.  Catgut. 

Katjon  g.  jon  elektrodo- 
datni. 

Katod  g.  elektrod  ujem- 
ny; katodalne  światło,  po- 
chodzące z  rozrzedzonych 
gazów  zawartych  w  rurce 
Croókes'a  idące  od  katodu. 

Kałogp.n  /.  warkocz  zwią- 
zany przy  głowie. 

Katolicyzm  tri.  wiara  po- 
wszechna, wyznanie  rzym- 
sko -  katolickie  i  jego  za- 
sady. 

Katolik  g.  wy.:nawca  ka- 
tolicyzmu ;     katolicki ,     po- 


wszechny, dotycząf-y  wy- 
znania chrześ^ńjańskiego , 
którego  głową  jest  Papież. 

Kstellkos  g.  patrjarcha  ko- 
ścioła armeńskiego. 

Katologla  nt.  historja  na- 
turalna kotów. 

Katoa    i.  'surowy    sędzia 
obyczajów      (od     narwi  s- 
rzym.  Cato);   człowiek   !■ 
rowych     zasad,     nieskazi- 
telny. 

Katealzm,  snrowość  zasad. 

Katoptromancja  *g.  wróż> 
nie  ze  zwierciadeł. 

Katoptryka  'g.  część  opty  > 
nauka  o  odbijaniu  się  pr 
mieni  światła  od  zwierc: 
deł. 

Katorga  g.  fr.]  ciężkie  ro- 
lety iw  kopalniach,  wyko- 
nywane przez  zesłanych  za 
karę;  przen.  ciężka,  męczą- 
ca praca  z  przykrością  wy- 
konywana; kałorżnik,  skaza- 
niec pracujący  w  katordze. 

Katytinama  egzystencja,  ży- 
cie człowieka  niepewnych 
zajęć,  wichrzyciela,  łowią- 
cego ryby  w  mętnej  wodzie 
(od  nazwiska  rzym.  Catili-, 
na). 

Katzenjammer  x.  obrzask, 
ckliwość  i  ból  głowy  po 
przepiciu. 

Kaucja  ł.  zabezpieczeniej 
snma  składana  jako  rękoj- 
mia dotrzymania  umowy 
stanowiąca  odszkodowanie 
w  razie  niedopełnienia  zo- 
bowiązań, ffwarancja. 

Kaucjeoawać  /.  składać 
kaucję. 

Kauczuk  [«.]  stężały  sok 
mleczny  wypływający  z  na- 
cięć drzewa  kauczukowego 
zwany  gumą  ela.styczną 
k.  wulkanizowany,  zmieszan} 
z  kwiatem  siarczanym;  k 
sztuczny,  materjał  spręży 
Sty,  błonkowaty,  otrzymy 
wany  przez  działanie  sil 
nych  kwasów  na  niektón 
tłuszcze. 

KaudyAskle  Jarzmo,  koniecz 
ność  poddania  się  ciężkie 
mu  upokorzeniu  ( klęsk 
RzymiaD  pod  m.  Caudini 
321  r.  prz.  Cłu.  połączoo 
z  upokorzeniem). 

Kauri,  Kaury  [a.]  ozdobn 
muszle  niektórych  Mims 
ków,  używane  przez  mn 
rzynów  afrykańskich  jaik' 
monety. 

Kaustyczny  g.  palący,  in 
cy,  gryzący;  k-ne  linje,  pc 
wstałe  z  przecięcia  się  prc 
mieni  światła  w  soczewc 
lub  zwierciedle,  linje  ogn 
skowe. 

Kaustyk  g.  środek  gryn 
cy,  kaustyczny. 

Kauteryzacja  Ht.  przypii 
kanie  ■  horej  części  cia 
środkami_palącemi,  przyż' 
ganię. 

Kauza  i.  sprawa,  procof 


99 


Kauzalny         lviii(;  of  stalliuns 


Kauzalny  t.,  Kauzalistyczny, 

przyczynowy. 

Kauzyperda  nt.  lichy  adwo- 
kat przeprywający  sprawy. 

Kawa  ar.  ziarn.i.  drzewa 
kawuwo^o,  napój  z  nich 
przyrządzony. 

Kawaler  ff.  mężozy  zn  a  boz- 
źenny;  członek  zakonu  ry- 
cerskiego; ry<'erz;  tancerz; 
panicz,  chłopczyk;  młody 
mężczyznatdwarzyszący  da- 
mie; starający  sit;  o  rtjkcj 
panny;  k.  orderu,  ten,  komu 
dano  prawo  noszenia  orde- 
ru na  piersiach  a.  na  szyi. 

Kawaleria  w.  w  wojsku: 
jazda,  konnica;  żart.  ciężka 
k.,  mężczyźni  niechętnie 
nalożący  do  tańca,  do  za- 
bawy; kawalerzysta,  żołnierz, 
służący  w  konnicy. 

Kawaieła  w.  koziołek  drew- 
niany do  woltyżowania  i 
ćwiczeń  primnastycznych, 
kobyiica;  stalugi  ma!ar.skie. 

Kawalkada/.,  Kawalkata  w. 
orszak  konny;  towarzystwo 
ludzi  konno  jadących  d)a 
rozrywki;  gromada;  kawal- 
kacja,  nauka  jazdy  konnej. 

Kawalkator  to.  berejtor; 
nauczyciel  konnej  jazdy 

Kawałkować  w.  harcować, 
ujeżdżać  konia ,  poskra - 
miąć,  powściągać;  niejjo- 
koić  się,  krzywić  sic;, 

Kawas  tur.  żołnierz  i)0- 
licji  i  żandarm  w  Turcji. 

Kawałyna  v.  w  operach 
krótki  solowy  śpiew  mi- 
łosny; mała  piosenka. 

Kawecan  w.  )irzyrząd  do 
poskramiania  niesfornych  i 
dzikich  'koni,  kiełzno,  mun- 
sztuk. 

Kawerna  1.  jaskinia,  jama; 
jama  w  płucach,  jiowstała 
skutkiem  choroby  płuc. 

Kawior  tuir.  solona  ikra 
ryb  jesiotrowatych;  iarl.  ka- 
mienie gry  w  domino  z  wiel- 
ką liczbą  punktów;  ustęp  w 
gazecie  zagranicznej  za- 
czerniony  przez  cenzurę. 

Kawon  tur.  arbiu. 

Kazakina  n.  surdut  z  koł- 
nierzem stojącym,  z  przo- 
du zapinany  na  haftki , 
z  tyłu  raarszczony;  ubiór 
kobiecy  bez  rękawów,  obwi- 
sły. 

Kazamaty  w.  silnie  skle- 
pione piwnice  pod  wałami 
twierdzy,  używane  jako 
składy  materjałow  palnycii 
lub  więzienie. 

Kazarma  tr.,  Kazamia-  [».] 
koszary. 

Kazba  ar.  cytadela,  for- 
teca w  północnej  Afryce. 

Kazein,  Kazeina  ni.  sernik, 
białkowata  składowa  część 
mleka. 

Kazualizm  nł.  teorja  przyj- 
mująca traf,  jirzypadek  za 
powód  wszystkich  zdarzeń. 

Kazualny  t.  przypadkowy. 


Kazuista  ul.  teulog  roz- 
strzygający kwestje  sumie- 
nia i  moralności;  prawnik 
obeznany  z  subtelnościami 
prawa  i  procedury;  krętacz 
w  rzeczach  sumienia;  kazul- 
.styczny,  w.ykrętny,  wyszu- 
kujący kniozków  prawnych. 

Kazuistyka  ni.  nauka  o  roz- 
.strzyganiu  wątpliwych  wy- 
padków, dotyczących  sumie- 
nia a.  prawa;  krętactwo  mo- 
ralne w  rzeczach  sumienia. 

Kazus  uh.  Casus. 

Każolować  /.  pieścić,  gia- 
skać,  pochlebiać. 

K.  D.  skr.  Konstytucyjni  de- 
mokraci (też  Kadeci),  stron- 
nictwo w  Rosji,  dążące  do 
utworzenia  parlamentu  na 
zasadzie  wyborów  przez  gło- 
sowanie powszechne,  tajne, 
równe  i  bezpośrednie,  od- 
powiedzialności ministrów 
prze.d  parlamentem  i  samo- 
iv,ądu  prowincji  zamiesz- 
kanych przez  ludność  nie- 
rosyjską. 

Ke-  uh.  także  Kie-. 

Kedyw,  Khedyw  oh.  Chedyw. 

Keepsake  a.  ykipsek)  zbyt- 
kownie oijrawny  ozdobny 
album  z  rysunkami  lub  do 
ry.-funku  i  wpisywania;  al- 
bum pamiątkowy. 

Kefalotrypsja  *g.  operacja 
miażdżenia  główki  płodu, 
żeby  ułatwić   poród. 

Kefir  (t  jfz.  kaukatUch?) 
krowie  mleko  sfermento- 
wane za  pomocą  grzybka 
zwanego  kefirowym. 

Kefja  ar.  rodzaj  okrycia 
głowy  u  Turków. 

Kein  Geld,  kein  Compliment 
n.  gdy  nie  masz  czem  j)ła- 
cić,  to  kwita  z  uprzejmości. 

Kejf  tur.  wypoczynek  po- 
obiedni ciała  i   ducha. 

Kelner  «.  uh.  Garsoii.f 

Kenjon  oh.  Kanjon. 

Kenozoiczny  okres  ob.  Ce- 
nozoiczny. 

Kepi  Itr.  [/.]  czapka  żoł- 
nierska z  daszkiem  kwadra- 
towym, kroju  francuskiego. 

Keramika  uh.  Ceramika. 

Ketgut  oh.  Catgut. 

Keuper  n.  górne  warstwy 
formacji  trjasowej. 

Kg.  skr.  kilogram  (ob.). 

Khaki  a.  (chuki/  lekka  moc- 
na tkanina  płowej  barwy, 
używana  na  mundury  woj- 
skowe w  Indjach  Wschod- 
nich. 

Kiahagabej  tur.  w  Turcji 
minister  spraw  wewnętrz- 
nych. 

Klaja,  Kiha|a  tur.  marsza- 
łek dworu,  burgrabia,  peł- 
nomocnik. 

Kiang  chr/u.  szeroki.' 

Kibic  ».  (u-laió.  czajka, 
ptak)  nieproszony  doradca 
w  grze;  elegant,  facet;  ki- 
bicować, narzucać  sitj  gra- 
jącym z  radami. 


Kibitka  \r.\  rodzaj  .szero- 
kiego, lekkiego  wozu  na  ko- 
łach lub  .saniach,  używana 
w  Iiosji. 

Kielsztos  n.  gzy  insi  k  drew- 
niany, ramka  z  wgłębie- 
niom naokoło  drzwi,  u  sza- 
fy i  t  p. 

Kier  /.  czerwień,  jeden 
z  czterech  kolorów  (maści) 
w  kartach  do  ;jry. 

Kteramografja  *g.  malowa- 
nie na  wyrobach  glinianych. 

Kierasina*^.  [r.]  nafta,  olej 
ziemny. 

Kierat  n.  maneż,  zębate 
koło  poziome  z  wałem  obra- 
canym przez  konie,  a  wpra- 
wiające w  ruch  lżejsze  ma- 
szyny jak:  młockarnie,  siecz- 
karnie, windy  i  t.  p.:  pnen. 
duża  ciężka  praca,  nawal 
zajęcia;  nieład. 

Kieratolit  *g.  skamieniały 
rog  zwierzęcia  kopalnego. 

I(ierdasz  nh.   Kardasz. 

Kiereja  mir.  surdut  futrcu 
|i()dszyty,  opoń<'za  z  kaptu- 
rem, burka. 

Kiereszować  węn.  kaleczyć 
bronią  sieczną,  ranić,  rą- 
bać, ciąć  pałaszem. 

Kierkut^ui.  Kirkut. 

Kiermasz  ».  doroczny  jar- 
mark, połączony  z  weso- 
łemi  uroczystościami  !udo- 
wemi;  doroczna  uroczystość 
wiejska;  poświęcenie  ko- 
ścioła. 

Kierografja  ob.  Cerogra- 
fja. 

Kleromancja  *</.  wróżenie 
z  wosku. 

Kieroplastyka.  ob.  Ceropla- 
styka. 

Kierpec,  Kierpec  sic.  gó- 
ralskie obuwie  skórzane, 
wiązane  rzemykami,  rodzaj 
chodaków. 

Kiesa  tur.  worek  do  pie- 
niędzy, trzos,  sakiewka. 

l(ieson  /.  wóz  na  amuni- 
cję; cylinder  żelazny  za- 
puszczony w  wodę,  w  któ- 
rym, po  wypompowania, 
muruje  się  filar  pod  most; 
wielka  skrzynia  żelazna  bez 
dna,  używana  do  prac  pod 
wodą. 

Kiks  n.  nieudana  nuta  w 
śpiewie;  chybiono  uderze- 
nie bilardowe;  omyłka,  nie- 
udanie się;  rodzaj  gry  w 
karty. 

Kil  n.  belka  wiązania  o- 
krętowego,  biegnąca  przez 
całą  długość  spodu  .statku, 
z  przodu  zakrzywiona  do 
góry. 

Kilim  tur..  Kilimek,  gruby 
wełniany  dywanik  domo- 
wej roboty,  dera,  koc. 

Kilka  ł.  rybka  z  gatunku 
pokrewnego  śledziom. 

Kilo  (skr.  Kilogram)  w  wy- 
razach złożonych,  oznacza- 
jących dziesiętne  miary  i 
wagi,  znaczy  1,000. 


Kilodyna  nt.  tysiąc  dyn°, 
oh,.  Dyna. 

Kilof  ».  rodzaj  \  młota  ą^ 
szpiczastenii  końcami  do 
rozbijania  murów  i    ziemi. 

Kilogram  f/.]  l,(X)Ogramów, 
waga  ■"  2  funtom  i  13  łu- 
tom polskim. 

Kilogramometr  nt.  jednost- 
ka, służąca  do  wyrażenia 
ilości  pracy  zużytej  na  pod- 
niesienie jednego  kilograma 
do  wysokości  jednego  rajjtra 
Kllolltr  f/.]  miara-1 ,000  litr. 
Kilometr  [/.]  miara  po- 
wierzi^hui  ■»  1,000  metrom 
='*  ,j  wiorsty. 

Kilowatt,  jednostka  pracy 
dostarczanej  przez  prąd  ma- 
szyny elektrycznej  =  lOOO 
wattóm  {oh.  WaM)=siła  l.,S6 
konia  parowogt);  kilowatt - 
godzina:  praca  wykonywana 
|)rzez  ICHJO  wattów  w  ciągu 
godziny. 

Kilsztok  n.  (iziębiacz,  część 
aparatu  dystylacyjnego,  w 
którym  odbywa  aię  ochła- 
dzanie i  skraplanie  się  par 
płynu  'iystylowanego;,  w 
browarach  iirzyrząd  do  chło- 
dzenia piwa,  chłodnica. 

Kimełw.wódkakminkówka. 

Kimono  jap.  suknia  na  ■ 
rodowa  kobiet  jai>ońskich 
z  szerokienii  r(;kii\v,inńi. 

Kind  (das)  mit  dem  Bade 
ausschliłten  n.  wylać  wodę 
z  wanny,  a  razem*  z  nią 
dziecko  (usuwając  to,  co 
niepożyteczne,  wyrzucić  i 
to,  00  potrzebne). 

Kinderbal  ».  balik  dla 
dzieci,  zabawa   dla   dzieci. 

Kinderbalsamn.płyn  wzma- 
cniający, żywiczny,  używa- 
ny w  chorobach  kobiecych 
do  picia,  nacierania,  napa- 
rzania. 

KIndłał  tur.  długi  nóż  tu- 
recki, obosieczny,  zakrzy- 
wiony, rodzaj  sztyletu. 

Kinematograf  *,7.  przyrząd 
optyczny  do  rzucania  na 
ekran  obrazów  przedsta- 
wiających sceny  w  ruchu, 
do  czego  służy  mechanizm 
szybko  obracający  taśmę, 
na  której  te  obrazy  są  od- 
powiednio odfotografowane. 

Kinematyka  V-  cżęś<S  me- 
chaniki, traktująca  o  kształ- 
cie di'óg  ruchu. 

Klnetograf  *g.  przynąd,  u- 
trwalający  widok  j-uchó*. 

Kinetyka  'g.  część  mecha- 
niki, traktująca  o  powsta- 
niu ruchu. 

King  cAłłis.  stolica. 

King  Charles  a.  fkinemrkj 
piesek  rasy  bonońskiej,  o 
długich  uszach, zwykle  czar- 
ny, |iodżary. 

King  of  śtalllons  a.  fktnf/ 
oj  Siemens/  ogier  wyścigowy, 
urażany  za  najznakomit- 
szego w  danym  czasie  re- 
produktor*. 


^.  -^"^^ 


A 


Kinkalerja  —  Klijentela 


100 


t^V^-^ 


Klnkaleria  ob.  Ouincalllerie. 

Kbridef  /.  lampa  osadzo- 
na na  troksztynio,  przy- 
twierdzonym do  ściany ; 
lampa  ze  ścianą  blaszaną 
w  eeJu  lepszego  odbijania 
Hwiatła, 

Kiosk  oA.  Kjosk. 

Kitfkkenmtfdding  duń.  jeszt- 
ki  i  Amietniska  kuchenne 
/.  czasów  przedluBtorycz- 
nych,  stanowiące  materjał 
do  badafi  nad  człowiekiem 
pierwotnym. 

Kipa  «.  kosz  pleciony;  mia- 
ra bawełny. 

Kipel'  n,  piwńiczy  zajmu- 
jący się  przygotowywaniem 
ffina  do  h&ndlu. 

Kiprowilć  n.  oczyH^czać; 
krętió  tnioi);  tkać  w  prążki. 

KIpsak  of).  Keepsake. 

%Ax  tur.  sukno  czarne,  tka- 
nina ozai-na,  używana  ja- 
ko oznaka  żałoby;  żałoba; 
/przen.  kolor  czaj-ny. 

Kirssjer,  Kirysjer/.  żołnierz 
oięikiej  konnicy,  zbrojny  w 
Itełm  i  pancerz  że]azii3'. 

KIreha  ».  kościół  prote- 
stancki, 

Kir«}a  06.  Kiereja. 

KMitt  iarg.  cmentarz  ży- 
,dowski. 

Kirsz,  Kirazwaser  ».  wód- 
ka wiśniówka. 

Kirylica  ob.  Cyi^Hca. 

Kirys  ».  napierśnik  że- 
lazny; pancerz. 

Kirysjer  ob.  Kirasjer. 

Kislar-aga  tur.  główny  do- 
zorca w  łiaremie. 

Kismeł  itr.  u  mahometan 
wiara  w  nieuniknione  prze- 
znaczenie; ślepe  poddanio 
się  losowi. 

Kft  n.  masa  do  sklejania 
tu  zalepiania. 

KIttJ.  Kitajka  cienka  tka- 
nina oawetniana  z  poły- 
skiem; lekka,  gładka,  lśnią- 
ca tkanina  z  oczyszczone- 
go jedwabiu;  perkal  (od  na- 
zwy prowincji  diióskiej). 

Kitel  n.  lekkie  płócienne 
ubranie  męskie,  podobne 
do  szlafroka. 

Kizłar-aga  oh.  KIslar-aga. 

Kłaja  oh.  Kiaja. 

kjo  jap.   stolica. 

Kjodc  tur.  ozdobna  altana 
w  ogi«dzie;  rodzaj  altany 
oszklonej  do  sprzedawania 
gazet;  duży,  obszerny  słup 
na  ulicy,  na  którym  przy- 
lepiają się  ogłoszenia. 

Kiad^d)a  n.  księga  kupiec- 
ka do  zapisywania  daienae} 
czynbości  handlu. 

KlaMeradatsch  a.  tytuł  liu- 
morystyoznego  pisma  nie- 
mieckiego. 

Klajster  «.  ktej  z  kroch- 
malu a.  mąki  do  klejenia 
papieru. 

Klak  /.  ob.  Chapeaiłcta(|iie 

WaJca/.  najęte  oklaski  dla 
aktorów;  grono  klakierów. 


Klakier  /.  najęty  klaskacz 
w  teatrze. 

Kiamantes  ł.  wyrzekanie, 
okrzyk. 

Kiamburt  n.  hal  na  brze- 
gu burty,  po  którym  się 
chodzi". 

Klamer  i.  krzyk,  wrzask. 

Klamra  n.  ie\a.i<>  zagięte 
hakowafc  w  obu  końcach. 
do  spajania  drzewa  a.  ścian, 
ankra;  sprzączka,  zapin- 
ka, agrafa;  nawias  kancia- 
.^ty  [  J. 

Klamrować  n.  spajać  klam- 
rami, ankrowai^. 

Klan  celi.  ob.  Clan;  klano- 
wy ustrój  społeczny,  ustrój 
polegający  na  podziale  spo- 
łeczeństwa na  klany,  rzą- 
dzone każdy  przez  swego 
naczelnika  i  zarazem  wodza 
wojowników  klanu. 

Klangor  ł.  głos  żórawia. 

Klapa  (I.  pokrywa  zamy- 
kająca otwór;  wentyl  w  dę- 
tych instrumentach,  przez 
którego  podniesienie  ton 
.się  zmienia;  k.  bezpieczeń- 
stwa, klaf.a  otwierająca  się 
automatycznie,  aby  wypu- 
ścić nadmiar  gazu  lub  pa- 
ry; część  blatu  stołu  opu- 
szo2%jąca  się  na  zawiasach; 
wyłoga  u  surduta;  iart.  fias- 
co,  nieudanie  się;  bankruc- 
two. 

Klapsydra  06.  Klepsydra. 

Klapsztos  «.  w  grze  w  bi- 
lai'd:  uderzenie  kijem  biU 
u  dołu  z  szybkim  usunię- 
ciem kija. 

Klarendon,  gatunek  pis- 
ma drukarskiego  wysokie- 
go, tnalo  cieniowanego  (od 
nazwiska  drukarza  Claren- 
don). 

Klarnet  «c.  dęty  drewnia- 
ny instrument  muzyczny 
z  munsztukiem  i  klapka- 
mi; klarnecista,  grający  na 
klarnecie. 

Klarować  i.  oczyszczać 
(płyny);  wyjaśniać  rsecz 
zawiłą;  k.  się,  przychodzić 
do  porządku;  wypogadzać 
się;  klarowny,  czysty,  prze- 
zroczysty, jasny    ustały. 

Klaryfikacja  ł.  (póiń.j  wy- 
jaśnienie, rozjaśnienie. 

Klaryski  /.  zakon  żeński 
Św.  Klary  w  AssyźŁ. 

Klasa  /.  stan  w  społe- 
czeństwie; sfera;  w  hist. 
natural.:  gromada  pokrew- 
nych osobników  lub  przed- 
miotów; oddział  uczniów 
w  szkole,  a  także  pokój,  w 
którym  się  uczą;  stopieii 
w  hierarchji  urzędów,  or- 
derów; rodzaj  gry  w  pitk^ 
miejsee  w  wagonie,  na  stat- 
ku, stosownie  dc  opłaty; 
»■•«.  poddani  (obywatele) 
drugiej  klasy:  poddani  (oby- 
watele) mający  mniejsze 
prawa  z  powodu  swego  wy- 
znania   a.    pochodzenia;    w 


loterji:  liczba  losów  prze- 
zna^zoilych  do  wylosowa- 
nia podczas!  jednego  ciąg- 
nienia; klasowy,  dotyczący 
klasy:  urzędnik  k-y,  posia- 
dający stopień  jrzędniczy; 
dama  k-a,  asystująca  ]iizy 
lekcji  w  Rzkołaoti  żeńskich; 
gospodarz  k-y.  w'gimnazjach 
nauczyciel ,  któremu  po- 
wierzono'opiekę  nad  ucz- 
niami jednej  klatiy;  ustrój  k-y, 
taki  ustrój,  w  którym  róż- 
ne klasy  społeczne  mają 
odmienne  prawa  i  obowiąz- 
ki; walka  klasowa,  nieprzy- 
jazne występowanie  jednych 
klas  s|)ołerzeń.stwa  przeciw 
ili-ugim. 

Klasycyzm  nt.  w  literatu- 
rze kierunek  naśladowania 
klasyków  starożytnych;  dą- 
żenie do '  wydoskonalenia 
formy  i  treści  w  literata- 
rze  i  sztuce. 

Klasyczny  ł.  wzorowy;  do- 
skonały, nieprześcigniony; 
k-e  gimnazjum,  w  którym 
szeroko  jest  uwzględniana 
nanka  łaciny  i  greckiego; 
k-a  loterja,  loterja  podzie- 
lona na  klasy;  k-a  muzyka, 
muzyka  poważniejsza,  o  for- 
mach ściśle  naukowych. 

Klasyfikacja  ni.  ngrupo 
wanie  przedmiotów  i  nauk 
według  ich  cech,  podział  na 
klasy,  rzędy  i  Ł  p. 

Klasyfikator  nt.  gatunku- 
jący, dzielący  według  cech 
i  przymiotów. 

Klasyfikować  nt.  dzielić 
na  gatunki,  wyróżniać. 

Klasyk  ł.  autor  starożyt- 
ny grecki  a.  łaciński,  na- 
leżący do  najcelniejszych; 
pierwszorzędny  autor  a. 
kompozytor;  autor  naśla- 
dujący stare  formy  kla- 
syczne, inacżBj:  pseudokla- 
syk;  badacz  filologji  kla- 
sycznej. 

Klasztor  ł.  [cze:]  gmach 
dla  zakonników  lub  zakon- 
nic, połączony  zwykle  z  ko- 
ściołem; zakon,  zgromadze- 
nie zakonne. 

Klaustrainy  nt.  klasztorny, 
zakonny. 

Klaustrofobja  *ff.  uczucie 
męczącej  trwogi  i  niepoko- 
ju w  miejscach  zamkniętych. 

Klaiłstniffl    i.  zamknięcie. 

Ktanzula  t.,  Kiaaza,  za- 
strzeżenie, warunek,  za- 
mieszczony w  dokumencie 
prawnym  z  obowiązkiem 
dotrzymania  gs;  k.  egzeku- 
cyj»a.  nakaz  wykonawczy 
z  mocy  aktu  lub  wyroku. 

Klauzura  i.  samknięcie, 
iyeie  klasztorne  poddane 
ścisłym  przepisom;  coś  u- 
kr^-tego,  tajemnego. 

Klawicymbał  ir.  dawny  in- 
strument tej  samej  natury 
00  fortepjan  (dziś   nien«y-  I 
wany).  I 


Klawikord./.  dawny  instru- 
ment muzyczny  krótkiej 
budowy  o  strunach  meta- 
lowych i  klawiszach. 

Klawirauscug  ».  układ  for- 
tepjanowy  jakiej  większej 
kompozycji,  pierwotnie  n- 
łoźonej  na  orkiestrę. 

Klawisz  ł.  deseczka  drew- 
niana, poruj-zająca  młotek, 
uderzający  w  struny,  prry- 
kryt.'!  zwykle  kością  sło- 
niową, należąca  do  klawja- 
tury;  u  złodziei:    wytrych. 

Klawjatara  )i(.  szereg  kla- 
wiszów w  instrumencie  kla- 
wiszowym, za  których  ude- 
rzeniem w  stmny  wydo- 
bywa się  dźwięki  Z  instru- 
mentu. 

Kleciia  ł.  pog.  ksiądz;  pog. 
pogługaez  kościelny. 

Kleft,  Klefta  3.  góral  grec- 
ki trudniący  się  rozlnijem. 

Klelne  aber  nette  GMetl- 
SClnft  n.  iron.  towarzystwo 
małe,  ale  dobrane. 

Klejnot  n.  kamień  drogo- 
cenny; drogi  kamień  z  her- 
bem szlacheckim  wyrytym; 
pnen.  coś  drogocennego; 
chluba;  k.  szlactMcki,  herb^ 
k-y  koronne,  insygnja  mo- 
narsze, regal  ja. 

Kleks  n,  plama  z  atra- 
mentu na  papierze;  atra- 
ment z  pióra  skapnięty  na 
pisanie. 

Klepsydra  9.  Jawny  przy- 
rząd złożony  z  dwu  kieliss- 
ków  zamkniętych  w  koń- 
cach szerszych,  a  połączo- 
nych z  sobą  węższemi,  w 
których  piasek  przesypu- 
jąc się,  lub  woda  przepły- 
wając z  jednego  w  drugi, 
służy  do  mierzenia  czasu; 
doniesienie  pogrzeiwwe,  na- 
lepiane na  murach. 

Klepłofobja  'g.  chorobli- 
wa obawa  popełnienia  kra- 
dzieży. 

Kłeptomanja  'g.  chorobli- 
wa skłonność  do  kradzieży. 

Kler  g.-t.  duchowieństwo. 

Klerokracja  *g.  panowanie 
kleru. 

Kleryk  g.-t.  alumn  semi- 
narjum  duchownego,  jesz- 
cze nie  wyświęcony  na 
księdza. 

Klerykalny  rrt.  sprzyjający 
duchowieństwu,  popierają- 
cy intei'esy  Kościoła. 

Kletryt  *.?.  skamieniałe 
drzewo  olchy. 

Klijent  ł.  w  starei.  Kry- 
mie krewniak  uboższy,  w»L|- 
ty  w  opiekę  przez  zamoż- 
niejszego (06.  Patron);  oeo- 
ba,  która  powierza  swoje 
interesy  adwokatowi,  no- 
tarjuszowi  i  t.  p.;  stały  od- 
biorca jednego  handlu,  fa- 
brj-ki,  rzemieślnik;;. 

Klijentela  ł.  ogół  kii  jen - 
tów  naleiący  do  jedne|n>^ 
"ti-onnietwa. 


.. 


101 


Klika  -^  I^okaina 


Klika/,  grono  luJzi  »wią- 
zanych  wupólnym  intore- 
SPiii  w  celu  najcztjściej  nie- 
sitlaclifttiyiii;  szajka,  zgnijft. 
Kllmakteryczne  n.-t.  lata 
aUki  czas,  lata  .sto|iiiiowt', 
w  których  człowiek  ma 
przechiulzió  pewne  stanow- 
cec  zminiiy,  np.  oo  7  lat: 
lata  przejściowe  odznacza- 
i!(Ct'  sii;  j.ikini  ważnym  wy- 
padkiem, nieszczęściem. 

Klimat  9.  ogół  wam  tików  at- 
niosfer>cznych  danej  miej- 
<cow  uści,  zwłaszcza  temjif- 
ratnra  i  wilgotność.         , 

Klimatolog ".9.  aizony  zaj- 
iiuji^cy   -iii;  klimatolo^j;^. 

Klimaiologia  "jT.  nauka  lia- 
lajar.i  klimat  w  rożnych 
zciiriach  ziemi  i  wpływ 
iepu;  nauka  o  .strefach. 

Klimatoterapja  *g.  nauk.-i  o 
eczciiiił  chorób  za  pomo- 
;ą  wjjływu  klimatu. 

Klimatyka  *g.  władza  za- 
•za.dzająia  stacjami  klima- 
;ycziiemi  w  Oalicji.  klima- 
lyczne  stacje,  iiiiejscowo.ści 
',  klimatem  odpowiednim 
io  celow  Ici.zniczych. 

Klinga  n.  f;ławiiia  u  pa- 
asza,  brzeszczot ;  o.strze 
loża. 

Klinika  g.  oddział  szpi- 
j  alny,  przeznaczony  do  stu- 
'ijów  lekarskich  i  praktycz- 
lej  nauki  medvcyny;  k. 
unltuiatoryjna,  ogół  chorycti 
)rzychodiiich ,  zasięgaj!\  - 
•ygłi  rady  w  mieszkaniu 
ekarza. 

Klinkier  n.  cegła  bardzo 
warda,  wypalana  w  sil- 
lyni  gorącu,  używana  na 
iruki. 

Klio  g.  muza  historji, 
irzedstawiana  z  rylcem  i 
;wojoju  jiapierów  w  rf;c(>. 

KJipa  n.  dawna  moneta 
rształtu  kwadratowego,  bi- 
;a  podczas  wojny;  dawny 
łoty  polski  koronny;  rodzaj 
;ry  towarzyskiej  chłopców. 
Kliper  a.  statek  ku  pionki 
.merykański. 

Kliping  nic.  dawna  mo- 
leta  wybijana  za  Zygmun- 
a  Angnsta=30  gr.  pols. 

Klisza  f.  w  drukai-stwii' 
'łyta  metalowa  z  wyrytym 
ub  wytrawionym  na  ni"j 
ysunkiem,  służąca  do  ■- 
rżymy w.inia  odbić;  w  lu- 
o^rafji  negatywne  zdjęcie 
itrwalone  na  szkle,  słnżą- 
e  do  odbijania  kopji. 
Kllzopompa  *g.  przyrząd 
o  dawania  sobie  samemu 
fiwatywy. 

Kloaka  t.  ustęp,  wygódka, 
t-ychodek;  stek  odchodo- 
'y  u  ptaków  i  ijłazów. 

Klomb  if.  symetrycznie  za- 
adzona  kępa  trawy,  kwia- 
ów  a.  krzaków,  pielęgno- 
'ana  dla  itzdoby  placu  a. 
grodu. 


Kloniczny  *g.  kyrcz,  prze- 
rywany, drgawkowy. 

Klops  n.  mięso  wołowe 
siekane  i  smażone. 

Klosz  /.  szklane  nakrycie 
w  kształcie  półkuli;  abażur 
szklany  u  lampy. 

Klown  ob.  Clown. 

Kloto  g.  bogini  śmierci. 

Klozet  a.  miejsce  ustępo- 
we; sprzęt  z  kubłem  we- 
wnątrz, służący  do  wy- 
próżnień, z  urządzeniem  do 
zasypywania  prosziiem  lub 
spłókiwańia  wodą. 

Klub  a.  towarzystwo  zor- 
ganizowaine  dl&  zabawy, 
sportu  liib  t.  p.;  lokał  te- 
goż towarzystwa;  stowarzy- 
szenie polityczne  najczę- 
ściej w  sejmie,  w  parla- 
mencie, koło;  ofi.  Club;  klu- 
bista ,  klubowiec ,  członek 
klubu. 

Kluba  n.  klanu-a,  ankra; 
mutra;  blok;  k.  a.  k-by, 
kleszcze. 

Kmerowie,  piert$4^i  mie- 
szkańcy Kambodży  (we  fran- 
cus.  Indochinach)  i  założy- 
ciele tamtejszego  królestwa. 

Kmotr  4ri.  kum. 

Knafol  n.  gaz,  guzik. 

Knajpa  n.  pog.  zakład  re- 
stauracyjny- podrzędniejszy; 
bawarja,  piwiarnia;  przen. 
mieszkanie  kawalerskie  od- 
dsielne,  w  którym  bywają 
•z^to  koledzf  lokatora ; 
knajpować,  przesiadywać  w 
knajpach. 

Knaster  n.  gatunek  gor- 
szego tytuniu. 

Knebel  n.  narzędzie  do 
zatkania  ust  przemocą;  kne- 
blować ,  zatykać  kneblem 
(usta). 

Xnecbt  n.  parobek;  daw- 
niej w  NiemczecŁ  prosty 
żołnierz. 

Knedle  n.  kuliste  pierożki 
z  zawiniętemi  w  nie  śliw- 
kami. 

Kneippa .  cłiieb,  pszenny 
chleb  gruboziarnisty  bez 
drożdży;  Kneippa  kuracja,  le- 
czenie naturalne  ziołami  i 
zabiegami  wodnemi  (od  na- 
zwiska wynalazcy). 

Kniai  [mir.,  r.]  książę 
prz^dewszystkim  ruski  lub 
litewski;  bojar. 

Knikebejnn.  gatunek  wódki. 

Knikeboker  a.  pewien  ro- 
dzaj spodni  myśliv8kicłi ; 
przezwisko  mieszkańców 
Nowego  Yorku. 

Knuł  ikand.  [r.]  rodzaj  ba- 
ta ,  kańczug  przepisanej 
prawem  budowy  i  formy, 
dawniej  używany  w  Ro- 
sji dla  chłostania  skazań- 
ców; knutować,  chłostać  knu- 
tem. 

Knyp  n,  krzywy  nóż  szewc- 
ki. 

Knypal  n.  kij  jako  narze 
dzie  kary. 


Koadjutor  t.  prałat  doda- 
ny do  pomocy  arcybisku- 
powi lub  biskupowi;  sufra- 
gan. 

Koałlura  /.  układ  włosów, 
sposób  uczesania  włosów. 

Koagulacja  ł.  krzepnienie, 
tężenie,  ścinanie  się  pły- 
nów; kuagulacyjny  filtr,  filtr 
odcedzający  wodę,  w  któ- 
rej przedtym  za  pomocą  do- 
mieszek chemicznych,  nie- 
szkodliwych zdrowiu,  spo- 
wodowano ścinanie  się  w 
kłaczki  i  osiadanie  zanie- 
czyszczeń w  niej  zawie- 
szonych. 

Kóalesceneja  ni.  zrośnię- 
«e  się,  ścisłe  połączenie. 

Koalicja  t.  związek,  połą- 
czenie się  stronnictw  po- 
litycznych lub  państw  w 
jakim  określonym  celu;  so- 
jusz, przymierze. 

KÓalizować  si§  /.  sprzy- 
mierzać się. 

kobalt  n.  pierwiastek  che- 
iniczny,  metal  o  barwie  sta- 
lowej lub  czerwoTiśj;  rodzaj 
farby  błękitnej. 

Kobold  n.  w  wierzeniach 
iudu  niemieckiego  istota 
nadprzyrodzona,  duch  gór 
w  postaci  kai-ła  pilnujący 
skarbów  w  górach;  gnom, 
krasnoludek. 

Kobza  titr.  ludowe  narzę- 
dzie muzyczne  złożone  z  pi- 
szczałki i  mieszka  trzyma- 
nego pod  pachą  do  nacis- 
kania; staroświecka  lira. 

Koc  n.  tkanina  wełniana 
gruba,  kosmata  na  obie 
strony. 

Kociiina  nł.  środe^  lecz- 
niczy przeciw  suchotom  wy- 
naleziony przez  D-ra  Ko- 
cha. 

Kocyt  g.  dóst.  rzeka  pła- 
czu, rzeka  łez:  jedna  z  sied- 
miu rzek,  okalających  pie- 
kło  (w  mitologji  greckiej). 

Kocz  Wig.  powóz  półkry- 
ty,  faeton;  k.-kareta,  powóz 
z  oknami  zamknięty,  który 
może  być  zamieniony  na 
otwarty. 

Kocz  iur.  oddział  wojska 
u  Tatarów,  Kozaków  Zapo- 
roskich, koczować,  tułać  sią, 
wałęsać  się;  obozować,  bi- 
wakować, 

Kodak,  przenośna  kamera 
fotograficzna  z  błonami  e- 
mulsyjnemi  (filmami)  za- 
miast klisz  (od  nazwy  fir- 
my fabrycznej  angielskiej). 

Kodeina  nt.  alkaloid  znaj- 
dujący się  w  opjum,  środek 
uspokajający,  używany  w 
medycynie,  w  większych 
dawkach  trujący. 

Kodeks  ł.  księga  praw, 
zbiór  praw;  przepisy  postę- 
powania sądowego;  rękopis 
autentyczny,  dla  nauki  cen- 
ny, z  którego  robiono  po- 
tym  kopje. 


Kodycyl  ^.dodatek  do  tes- 
tamentu. 

Kodyfikacja  ni.  połączenie 
pojedynczych  praw  w  jedną 
całość;  ułożenie  kodeksu. 

Kodyfikować  nt .  ułożyć 
prawa  *  kodeks,  w  zliiór 
systematyczny. 

Koedukacja  ni.  wychowy- 
wanie wspólne  chłopcijw 
i  dziewcząt  w  zakładach 
naukowych  publicznych. 

Koeficjenł  ni.  stały  mnoż- 
nik; w  matematyce:  spól- 
czynnik,  wspólny  mnożnik. 

Koegzystencja  nt.  współ- 
istnienie; jednoczesne  ist- 
nienie. 

Koekwacja  ni.  zrównanie 
podatków  i  powinności. 

Koercyjny  nt.  poskramia- 
jący, krępujący;  iirzyriagla- 
jący. 

Kofeina  nł.  narkotyk  o- 
trzymywany  z  ziarnek  i  li- 
ści kawy. 

Kof  ja  irt.  czopek,  kajtiszou. 

Kogiel-mogiel,  żółtka  roz- 
bite z  cukrem  i  rumem  a. 
winem. 

Kogitacja./.  rozważanie. 

Kognacja^.  pokrewieństwo 
ze  strony  matki. 

Kognat  t.  krewny  ze  stro- 
ny matki,  z  linji   żeńskiej. 

Kognicja  ł.  rozpoznawar 
nie,  poszukiwanie,  szcze- 
gólniej sądowe. 

Kognominacja  ł.  viyt&y.  jeid- 
nozuaczny,  syuoniał;  prze- 
zwisko, przydomek. 

Kognoskować  ł.  rozpozna- 
wać, dochodzić. 

Kohabitacja  /.  wspólne  mie- 
szkanie. 

Kotiezjai'.  łączność,  zwią- 
zek; fizyczna  własność  ciał, 
polegająca  na  wzajomnem 
przyciąganiu  się  cząsteczek, 
spójność,  przyleganie. 

Kohibieja  /.  wstrzemięźli- 
wość. 

Kohorta  1.  w  ataroż.  Uzy- 
mie  oddział  piechoty,  dzie- 
siąta część  legjońn. 

Kohortacja  /.napomnienia'. 

Kolki  jap.  księga  święta 
reli^Ji  Szinto,  liczącej  S 
miljonow  bóstw. 

Koincydencja   nt.   spotka'^ 
nie  się    zejście    się   (linji^l| 
powierzchni);     zbieg    oko-  ^ 
liczności. 

Kointeligiencja  nt.  jedno- 
myślność, zgodność  w  za- 
patrywaniach. 

Koje  hol.  sypiałnie  majt- 
ków 1  podrożonych  na  okrę- 
cie kupieckim. 

Kok  /.  zwój  z  cudzych 
włosów  przypinany  iirzez 
kobiety  do  głowy  dla  o^ 
zdoby. 

'Koka,  krzew  bedowany  w 
Ameryce  ł^ołud.,  z  którego 
otrzymuje  się  kokainę. 

Kokaina  ni.  alkaroid  o- 
trzyraywany    z    liści    koki 


Kokanja  —  Kolonjalne 


102 


(oh.i  w  |i08tAci  białych  kry- 
ształów, ńrodełf^  lekarski 
Jiiiiiicziilaiący. 

Kokanja  /.  kraina  wyma- 
rzuiioj  szczęśliwości;  złuda. 

Kokarda  /.  w<;z(^ł  fanta- 
zyjny zn  wstążki,  cliuKtki 
i  t.  j).  do  ozdoby    ubrania. 

Kokieteria  /.  cliijć  podo- 
bania siQ,  zalotność. 

Kokietka  ;.  kobieta  zalot- 
na, starająca  się  podobać  i 
pociąf^nnó  mężczyzn. 

Kokietować/,  starać  się  po- 
dobać, zalecać  się. 

Kokil  /.  dobry  papier  li- 
stowy, nie  frrnby,  bywa 
z  odciśniętym  deseniem 
przypominającym  muszle. 

Kokiija  /.  wyrób  arty- 
styczny z  konchy. 

Kokilka/.  muszla,  koncha; 
muszla  ze  smażonym  móżdż- 
kiem cielęcym. 

Koklusz  j.  uporczywy  ka- 
szel s))azmatyczny,  krztu- 
siec. 

Kokon  /.  oprzęd,  poczwar- 
ka  jedwabnika  w  oprzędzie. 

Kokos  poTi.  drzewo  z  ro- 
dziny palm;  orzech  z  tego 
drzewa;  przen.  rzecz  o.so- 
bliwa,  ponętna;  kokowy,  ko- 
kosowy z  koko.tsu;  k-e  drze- 
wo, kokos. 

Kokosznik  r.  wysoki  cze- 
piec narodowy  Rosjanek. 

Kokota  /.  kobieta  pół- 
światka, rozpustnica. 

Koks  <i.  materjał  opałowy, 
otrzymywany  przez  wypra- 
żenie węgla  kamiennego 
przy  małym  dostępie  po- 
wietrza ;  koksować  węgle 
kamienne,  wyprażać  je  przy 
małym  dostępie  powietrza 
dla  oczyszczenia  od  cząs- 
tek szkodliwych  w  hut- 
nictwie a.  dla  otrzyma- 
nia gazu  oświetlającego ; 
k.  się, .  zamieniać  się  na 
koks. 

Koksalgja  nt.  choroba  sta- 
wu biodrowego. 

Kolaboracja  ni.  współpra- 
cuwnictwo  (np.  w  napisa- 
niu jakiego  utworu). 

Kolaborator  »i.  współpra- 
cownik. 

KoIac]a  ni.  wieczerza;  ob- 
sadzanie urzędu  szkolnego 
a.  kościelnego;  sprawdze- 
nie pisma,  racliunku,  przez 
porównanie  a.  zestawienie. 

Kolacjonować  ni.  porów- 
nywać, sprawdzać,  np.  ko- 
pję  z  oryginałem  aktu  u- 
rzędowego. 

Kolateralny  tri.  krewny,  dal- 
szy krewny,  nie  w  prostej 
linji,  boczny,  poboczny;  k. 
stempel,  podatek  od  spadku 
po  krewniaku. 

Kolator  /.  (pót^j  opiekun 
i  dobrodziej  miejscowego  ko- 
ścioła, mający  prawo  przed- 
stawienia kandydata  na  pro- 
boszcza. 


Kolatora  ł.  filtrowanie, 
przecedzanie. 

Kolaudscla  nł.  sprawdze- 
nie po  ukończeniu  budowy, 
czy  zgodna  jest  z  planem 
i  kosztorysem. 

Kol^a  n.  rękojeść  strzel- 
by; kwiatostan  w  rodzaju 
kłosa  o  szypułce  grubej, 
okrytej  kwiatami  bezszy- 
pulkowemi;  naczynie  szkla- 
ne w  kształcie  kuli,  z  dłu- 
gą szyją,  używane  w  ma- 
nipulacjach chemicznych. 
Koleba  oł>.  Koliba. 
Kolega  ^.towarzysz,  współ- 
uczeń,  pracujący  w  tym  sa- 
mym zawodzie,  w  tym  sa- 
mym biurze ;  kolegować , 
być  współtowarzyszem  w 
szkole;  być  z  kim  w  po- 
dobnym zakładzie  nauko- 
wym, najednym  stanowisku, 
mieć  z  kim  podobne  zajęcie. 

Kolegialnie  irł.  w  pełnym 
komplecie,  w  zgromadzeniu, 
w  gronie,  zbiorowo. 

Kolegiata ifr/.  kościół,  przy 
którym  znajduje  się  zgro- 
madzenie kanoników,  bez 
miejscowego  biskupa,  za- 
leżne od  biskupa  djecezjal- 
nego;  gmach  z  mieszkania- 
mi dla  duchowieństwa. 

Kolegiatura  ni.  mieszka- 
nie studentów  stypendystów 
przy  uniwersytetach. 

Kolegium  Ł  ogół  osób  złą- 
czonych jednym  urzędem, 
zawodem,  tnb  tworzących 
razem  jaką  radę;  zebranie, 
stowarzyszenie,  gremjum, 
ciało,  korporacja;  zarząd; 
średni  zakład  naukowy ; 
wydział  w  uniwersytecie; 
odczyty  profesora  uniwer- 
sytetu w  Niemczech;  k.  kar- 
dynalskie, senat  Kościoła  ka- 
tolickiego, złożony  z  kar- 
dynałów. 

Kolekcja  i.  zbiór  przed- 
miotów jednego  rodzaju, 
mających  pewną  szczegól- 
ną wartość. 

Kolekcjomai^a  ni.  manja 
zbierania,  tworzenia  ko- 
lekcji. 

Kolekcjonlsła  nł.  zbieracz, 
amator  zbierania  osobliwo- 
ści. 

Kolekcjonować  nł.  tworzy/ 
kolekcję. 

Kolekta  ł.  modlitwa  ka- 
płana podczas  Mszy  św.  za 
lud  zgromadzony;  składka 
zbierana  w  kościele  na  cel 
dobroczynny;  ob.  Kolektura. 

Kolektanea  oh.  Collectanea. 

Kolektor  ^.  zbieracz;  sprze- 
dający losy  loteryjne;  zbie- 
racz elektryczności  w  ma- 
szynie elektrycznej:  w  ka- 
nalizacji: kanał  główny  od- 
prowadzający nieczystości 
do  rzeki  a.  na  pole  iryga- 
cyjne. 

Kolektora  nł.,  Kolekta  i. 
sprzedaż  loeó.w  loteryjnych. 


Kolektywiłta  nt.  zwolen- 
nik kolektywizmu. 

Kolektywizm  ni.  kierunek 
ekonomiczny  dążący  do  u- 
stroju  społecznego,  oparte- 
go na  własności  zbiorowej 
narzędzi  i  materjałów  (środ- 
ków produkcji)  i  rozdziale 
zysków,  socjalizrń. 

Kolektywny  ł.  zbiorowy. 

Kolenda  o/>.  Kolęda. 

Kolender,  Kor]ander  /.  ro- 
ślina z  rodziny  baldaszko- 
wych,  której  nasiona  służą 
za  przyprawę  do  ciasta,  do 
mięsiwa,  polski  pieprz. 

Koleopterologia  *g.  nauka 

chrząszczach. 

Koleopteryty  "g.  chrząsz- 
cze .skamieniałe. 

Koler  [v.]  bezgorączkowa 
choroba  mózgu  (głównie  n^ 
koni). 

Kolet  /.  rodzaj  kołnierza; 
kurta  z  łosiej  skóry  •  do 
konnej  jazdy  i  polowania. 

Kolęd^lColenda  i.  pieśń 
o  Narocreenia  Dzieciątka 
Jezus;  podarki  noworoczne 
a.  wigilijne;  opłatki  sprze- 
dawane przez  organistów 
po  domach. 

Koli(s)  /.  paka  towarów. 

Koliba  g.  [rum.]  szałas 
pasterski  w  góraf^h,  idiro- 
nisko  przed  burzą. 

Kolidować  ł.  być  w  koli- 
zji, w  sprzeczności;  nie 
zgodzić  się. 

Kollgacia  ł.  powinowac- 
two, pokrewieństwo;  sojusz, 
związek;  kollgacić  się,  pc- 
winowacić  się,    łączyć  się. 

Kollgat  Ł  powinowaty ; 
sprzymierzeniec,  sojusznik. 

Kolimacia  nl.w  narzędziach 
mierniczych  zgodność  wiel- 
kości rzeczywistej  kąta  z  wy- 
m  i  erzoną;  k-cyjny  błąd,  niedo- 
kładność nastawienia  przy- 
rządów mierniczych. 

Kollneacia  nł.  odpowied- 
niośćkształtówmiędzysobą. 

Kolirium  g.-t.  woda  lecz- 
nicza na  oczy. 

Koliryt  *g.  rodzaj  glinki. 

Kolls  ob.  Colls. 

Koliszczyzna  mir .  bunt 
chłopów  na  Ukrainie  i  rzef 
szlachty  polskiej  w  r.  1768. 

Kollzeum,  Kolosseum,  cyrk 
olbrzymi  w  Rzymie,  dziś 
słynna  ruina;  nazwa  wy- 
twornych wielkich  gma- 
chów dla  widowisk. 

Koliz]a  ł,  zbieg  przeciw- 
nych sobie  interesów,  za- 
sad a.  artykułów  prawa; 
sprzeczność,  niezgodność. 

Koija  /.  naszyjnik  ozdob- 
ny ze  złota,  srebra,  pereł 
i  iu.  klejnotów. 

Kolkołar  ar.  czerwonawy 
tlenek  żelaza,  otrzymywa- 
ny przy  wyrobie  kwasu 
siarkowego,  używa  się  jako 
tania  i  pospolita  czerwona 
farba. 


Kollaps  f.  upadek  nil. 

Keiodion,  KolodjuM  /.  roz- 
twór bawełny  strzelniczej 
w  eterze,  cie<-z  gęitta.  ła- 
two zapalna,  używuna  w  {>>- 
to:.'rafji,  także  w  medycy- 
iiic  do  oi-atrywania  ran. 

Kolefon  g.    w   daw.   dm- 
kaoh :     ostatnia     (rtronnica 
książki,  wskazująca  miejsce ; 
•Irukii  i  rok. 

Kolofonit  'g.  odmiana  gra-J 
iiatu.  kamień  czerwonawc- 
żółty.  . 

Kolofonja  oh.  Kalafonia. 

Koloid  *g.  ciało  galareto-  j 
watę.  nie  daiąi  •.-  "-ię    skry- 
stjilizować     i      posi4(iającej 
wła-sność    przecho<lzenia  w  [ 
ilwie  odmiany,  rozpuszczal- 
ną i  nierozpuszczalną  (np. 
białko,  klej). 

Kolokacia  ł.  wyposażenie; 
wykaz  wierzycieli— TKKllug 
koli>i,  j;iką  mają  być  spła- 
ceni; wieś  szlachecka  po- 
dzielona na  części,  naleią- 
<■('  do  różnych    właścicieli. 

Kolokator  ńt.  wierzyciel 
części  majątku  dłużnika. 

Kolokowaći.wpisywać  wie- 
rzj^iela  wspólnie  z  innymi 
wierzycielami  n.-.  części  ma- 
jątku dłużnika. 

Kolokucja  ł.  rozmowa. 

Kolokwinta  g.  owoc  rośli- 
ny kolokwintu.  z  rodziny 
dyniowatych,  gorzki  w  sma- 
ku i  silnie  przeczyszczający. 

KolDkwjum  ob.  Collequium. 

Kolonada  ob.  Kolumnada. 

Kolonista  RJ.  osadnik;  wła- 
ściciel małej  posiadłości, 
zwykle  obcego  pocTiodzenia 

Kolonizacja  ni.  zasiedlenie 
jakiej  miej^cowo.ści  osadni- 
kami, osadnictwo;  parcela- 
cja. 

Kolonizator  nł.  d^eiący 
majątek  na  kolonje  i  Sprze- 
dający je  kolonistom. 

Kolonizować  nt.  obsadzać 
ziemię  kolonistami,  sprze- 
dawać ją  częściowo  na  ko- 
lonje. 

Kolonja  ł.  osada,  małe  go- 
spodarstwo rolne;  osada  rol- 
nicza w  kraju  mało  zalud- 
nionym; osada  zakładana 
poza  graniciimi  rodzinnego 
kraju  w  celu  zbytu  towa- 
rów ,  eksploatowania  bo- 
gactw miejscowych,  zsyła- 
nia przes-tępców  i  t.  p.;  o- 
gół  osób  tego  samego  za- 
jęcia, narodowości,  miesz- 
kających w  danym  mieście 
(kolonja  Polaków  w  Wied- 
niu, malarzy  i  t.  p.);  letnia 
k.,  miejscowość  łia  wsi,  w 
miejscu  zdrowotnym,  do 
której  wysyłają  z  ii'.:3=tr 
dzieci  chorowite;  k.  w  świecie 
zwierzęcym,  roślinnym. 
mada  osobników  tego  sa- 
mego gatunku,  żyjących  r» 
zem  i  z  sobą  złączonych^ 

Kolonjalne    nt.  towary,  to- 


Ji 


10.'i 


Kolouska  woda  —  Komis 


wary  |K)<;ho(lzi\co  z  osad, 
t.  j.  V.  kolonii  zamorskich; 
k-ny  handel,  iiiiiiilcl  towara- 
mi  kol'  iiJMliiciui. 

Kolońska  woda,  rodzaj  por- 
fiiin,  itiicszaiiina  iiajlo|isze- 
!.'o  spiryłUKn  /,  olejkami: 
tawiiidowyin ,  bcrgamoto- 
\v\  111,  |)omarań(zo\vym  i 
froździko\vvm  (od  miasta 
Kolonia). 

Kolor  /.  barwa;  farba; 
liiM.'^"'  (w  kartach,  u  zwiu- 
rz;i.tj;  cera;  •prien.  .sjiosob 
wiijzenia  rzeczy  (w  kolo- 
rze różowym — optymistycz- 
nie; w  kolorze  czarnym  a. 
w  ciemnych  kolorach— pe- 
syini.stycznie);  k-y,  runiiefi- 
ce;    k-owy,  barwny. 

Koloratka  /.  kołnierzyk 
ksiijży  spinany  z  tyłu  szyi. 

Koloratura  w.  artystyczne 
przyozdabianie  śpiewu  pa- 
sażami, trylami  i  l.  p.:  ko- 
loraturowa śpiewaczka,  ar- 
tystka posiadająca  rozwi- 
nięti\  ri^chiiikę  wokalną. 

Kolorować  /.  pokrywać  ry- 
Miiiek   barwami. 

Kolorymetr  ni.  przyrząd 
d<j  oceniania  stopnia  i  siły 
7abarwi(  nia  roztworów  (sy- 
ropu, soku,  wina  i  t.  p.;. 

Kolorysta  vi.  malarz,  któ- 
rego obrazy  odznaczają  sii; 
świetnym  kolorytem;  w  fa- 
bryce tkanin  chemik,  na- 
dając y  Itarwy  i  desenie  tka- 
ninom; prien.  ten  co  w  opo- 
wiadaniu zabarwia  przc- 
•sadnie  zdarzenia,  blagier, 
łirarz. 

Kolorystyka  ni.  ob.  Koloryt. 

Koloryt  v.  nmiejijtne  zc- 
8tawienie  barw  w  obrazie, 
ubarwienie;  różnica  {rłosow 
w  iiistrnmi-iitaih  muzycz- 
nych. 

Koloryzator  ni.  kolorując-y 
farbami  rysnnki    i    ryciny. 

Koloryzować  nt.  upiększać 
rysunek  barwami;  ubarwiać 
(w  opowiadaniu). 

Kolos  g.-l.  olbrzymi  po- 
sąg; olbrzymia  jiostać;  wiel- 
ki budynek,  ogrom. 

Kolosalny  /.  ogromny,  ol- 
brzymi; nadzwyczajny,  zdu- 
miewająi  y. 

Kolosseum  oh.  Kolizeum. 

Kolportaż  /.  obnoszenie  i 
s;)rzedawain('  książek  po 
doiuach. 

Kolporter/,  obnoszący  p(r 
domach  i  sprzedający  książ- 
ki, towary  i  t.  d.;  kolportc- 
rja  ufi.  Kolportaż. 

Kolportować  /.  roznosić  co 
na  spi-zc(iaż;  i-()7,puw!.zech- 
niać.  ioz;;laszać.  przynosić 
(wiudomość). 

Koltelatau-.  walka  na  noże. 

Koltryna  te.  zasłona,  o- 
pona. 

Kolubryna  at*.  dawna  li^ż- 
kn  dtui.a  armata. 

Kolumbarjuni  /  starożytny 


grób  rzymski,  gdzie  w  ni- 
szach w  ścianie  stawiano 
urny  z  popiołami  zmarłych. 

Kolumna  1.  słup;  filar,  o- 
bclisk;  oddział  wojska;  łam, 
szpalta ;  pojedyncza  stro  - 
nica  książki  lub  gazety; 
rząd  liczb  jednych  pod  dru- 
giemi;  przen.  podpora;  k  pa- 
cierzowa, kręgosłup,  stos  pa- 
cierzowy a.  kręgowy;  k-y 
Herkulesa,  słupy  Herkulesa, 
KÓry,  między  któremi  jest 
iieśnina  Gibraltarska. 

Kolumnada  /.  rząd  słupów 
czyli  kolumn,  zdobiący  ja- 
ką budowlę;  korytarz  u- 
tworzony  z  szeregu  słu- 
pów (koiumn);  galerja. 

Kolury  g.  koła  wrębne, 
dM-a  wielkie  koła  .sfory  nie- 
bieskiej: jedno  przechodzi 
przez  punkty  równonocne, 
a  drugie  przez  punkty  prze- 
silenia letniego  i  zimowe- 
go, przecinają  się  na  bie- 
gunach. 

Koluzja  t.  tajna  zmowa 
w  celu  wprowadzenia  w  błąd 
osól  trzecich;  podejście. 

Kołczan  tur.  pochwa  na 
strzały  od  łuku,  sajdak. 

Kołdra  tr.  przykrycie  Śpią- 
cego w  łóżku. 

Kołdun  [».]  rodzaj  pieroż- 
ka nadziewanego  surowem 
mięsem,  a  potem  gotowa- 
nego. 

kołnierz  [w.J  część  odzie- 
ży, obejmująca  szyję;  brzeg 
wylotu  rury,  wentyla. 

Kołpak  lur.  czapka  wyso- 
ka kończasta;  czako,  giwer; 
wierzchołek. 

Kołymaha  młr.  wielki  wóz 
na  ciężary. 

Kgma  g.  przecinek;  sen- 
ność chorobliwa,    śpiączka. 

Komandor  ni.  oh.  Komłur; 
po.siadający  najwyższy  sto- 
pień jakiego  orderu;  na- 
czelnik zakonu  rycerskiego. 

Komandorja  ni.  własność 
ziemska  kościelna  oddana 
do  użytku  rycerzom. 

Komandyta  ni.  spółka  han- 
dlowa ograniczona  wielko- 
ścią wkładów  i  odpowie- 
dzialnością spólników;  fil  ja 
firmy  kupieckiej;  komandy- 
towy Interes,  spółka  handlo 
wa  zawarta  między  spólni- 
kami  firmowemi  solidarnie 
odpowiedzialnemi,  a  dostar- 
czycielami funduszów,  od- 
jiowiedzialnemi  do  wysoko- 
ści Bwoich  wkładów;  koman- 
dytowanie.  urządzenie  inte- 
resu spoi^obem  komandyto- 
wym. 

Komandytor  ni.  spolnik 
spółki  komandytowej,  w  jej 
interesach  handlowych  nie 
biorący   czynnego   udziału. 

Komasacja  ni.  połączenie 
rozrzuconych  gruntów  w 
jedną  całość  (drogą  za- 
miany). 


Komatyczne  *g.  środki,  środ- 
ki nasenne. 

Kombinacja  t.  połączenie, 
zostawienie  przedmiotów  a. 
pojęć,  aby  tworzyły  zgodną 
<:ałość,  a.  żeby  posłużyły 
do  wyprowadzenia  wnios- 
ków; pomysł  wymagający 
iiwzględnienialicznych  oko- 
liczności; układ,  umowa; 
k-e  w  matem.:  pewien  rodzaj 
działań  matematycznych ; 
kombinacyjne  gry,  gry  umysło- 
we, w  których  wygrana  za- 
leży głównie  od  umiejętnych 
kombinacji  (np.  szacłiy). 

Kombinant  t.  matem,  nie- 
zmiennik lubspółczynniku- 
kładu  form  w  algiebrze. 

Kombinator,  ten  co  kombi- 
nuje, zestawia,  jednoczy,  po- 
rednik. 

Kombinować  t.  zestawiać, 
obrachowy  wać ,  porówny  - 
wać;  łączyć. 

Kombustja  ł.  spalenie,  go- 
rzenie. " 

Komedja  g.-l.  utwór  sce- 
niczny, przedstawiający  w 
sposób  wesoły,  satyryczny, 
wady  i  śmieszności  jedno- 
.stek  i  społeczeństwa;  prsew. 
zabawny  zbieg  okoliczności: 
zabawne  widowisko,  śmiesz- 
ność; awantura,  heca,  sce- 
na; kaprys,  dziwaczenie;  u- 
dawanie,  zmyślenie,  obłuda; 
komedjo-opera ,  opera'  ko- 
miczna; komedjować,  wypra- 
wiać komedje  ,  awantury! 
udawać. 

Komedjant  nt.  pogardliwa 
nazwa  aktora;  przen.  hipo- 
kryta,   udawacz,   obłudnik. 

Komedon  1.  współbiesiad- 
nik. 

Komemoracja  t.  wspom- 
nienie; wspomnienie  umar- 
łych. 

Komenda  ni.  krótkie  j'oz- 
knzy,  wydawane  przez  do- 
wódcę; rozkaz;  dowództwo, 
kierownictwo;  mały  oddział 
wojska;  k.  duchowna,  dochód 
z  probostwa  udzielany  czło- 
wiekowi nie  sprawującemu 
tamże  obowiązków  probosz- 
cza; iart.  bosa  k.,  biedacy. 

Komendant  nt.  dowódca  od- 
działu wojskowego  a.  twier- 
dzy. ■ 

Komendantura  nt.  binro 
komendanta. 

Komendarz,  Komendatarjusz 
M.  pobierający  dochód  zko- 
mendy  duchownej. 

Komenderować  n<.dowodzić, 
rozkazywać;  wysłać. 

Komensal  irt.  współbiesiad- 
nik, współstołownik;  przen. 
darmozjad,  pieczeniarz. 

Komensalizm  nł.  pasorzyt- 
nictw(j,  wspólne  żywienie 
się. 

Komentarjusz  t.  pamiętnik, 
notatnik. 

Komentarz  Ł  objaśnienie;, 
przypisy  i  uwagi  objaśnia- 


jące coś  trudno  zrozumia- 
łego. 

Komentator  ł.  oł^jańniający 
mniej  zrozumiałe  pifima, 
dzieła,  robiący  przypisy  ob- 
jaśniające, uzupełniające. 

Komentować  t.  wyjaśniać, 
opatrzyć  przypiHami. 

Komera  /.  kumoszka,  ba- 
lia gadatliwa  i  plotkarka. 

Komeraż  /.  plotka  .siejąca 
waśń,  niezgodę;  nieporo- 
zumienie; komerażować,  ro- 
bić plotki,  siai;  nie|>orozu- 
mienia,  waśnić. 

Komercjalny  /.,  Komercyjny, 
handlowy,   kupiecki. 

Komers  n.  zebranie  stu- 
dentów niemieckich  w  pi- 
wiarni, pohulanka. 

Komers  f.  spółka,  stowa- 
rzyszenie; gra  towarzyska; 
komersowe  gry,  gry  karcia- 
ne towarzyskie  niehazardo- 
we,  w  którycłi  niema  sta- 
wek na  pojedyncze  karty. 
^  Komes  tri.  (w  daw.  Pol- 
sce) rządca  prowincji,  mia- 
.sta  a.  zamku  {dott.  hrabia). 

Komeszka  ob.  Komża. 

Kometa  g.-l.  ciało  -niebie- 
skie, krążące  dokoła  słoń- 
ca po  bardzo  wydłużonej 
elipsie ,  gwiazda  mglista, 
ciągnąca  za  sobą  smugę 
światła  t.  zw.  ogon,  war- 
kocz A.  miotłę. 

Kometologja  *g.  nauka  o 
kometach. 

Komeżka  oh.  Komża. 

Komfort  a.  wygody  życia, 
urządzenie  dostatiiie,"  wy- 
tworne i  eleganckie,  wy- 
kwint. 

Komicje  L  zgromadzanie 
obywateli  daw.  Uzymn  dla 
wysłuchania  wniosków  "ka- 
płańskich, tyczących  się  re- 
ligji  oraz .  .tju^i.trzyguij^cia. 
spraw  państwowych;  zjazd 
rolniczy. 

Komiczny  t.  zabawny,  śmie- 
szny, wzbudzający  weso- 
łość-; koniicznoić  oh.  Komik*. 

KomięgV«.{';')  statek  czwo- 
rolioczny  do  spłji,wn  zbo- 
ża na  rzei  e,  krypa,  galar, 
łódź.  '  ' 

Komik  g.-t.  aktor,  grający 
role  śmieszne,  zabawnt,  wy- 
wołujące śmiech;prse«.  czło- 
wiek jiobudzający  innych 
do  wesołości. 

Komika.  Komizm  nt.,  Ko- 
miczność,  zdolność  rozśmie- 
szania, tkwiąca  w  kim  a. 
w  czym.  ■  ~*  ■ 

Komiliton  oh.  Commiliton. 

Komis  1.  zlecenie,  poru- 
izcnie  załatwienia  jakiego 
interesu;  dać  w  komis,  po- 
wierzyć na  sprzedaż  towa- 
ry i  przyznać  s|)rzedając<-- 
mu  prawo  potrącenia  sotiie 
od  ich  ceny  umówionego 
prcH-iMitu:  komisowe,  komisja. 
wynagrodzenie  za  wykona- 
ne zlecenie,  a.    za    pośn-d- 


Komisułt  —  Komniift 


104 


tiKtuupncy  Liipuir-a.  ^prze- 
•{■y;  ppucfiit  nmitwiony  iia 
korayśt  komisanta.  str:j<;a- 
Bx  ud  cen  zri  towary  przez 
Hiesro  spniiliłiie:  prowizja; 
kMMSMiy,  diiny  «  komtK; 
Am*  k.,  z:iłntu-iający  zlcro- 
nia  i  rozmaite  interfsy. 

KwMsaał  /.  z;ih»twiajn<;y 
zlecenia  bandloiri-  Ln|M;<iw 

iMMsariał  r«.;,  KMnisoriat 
*rł.  \irx:fi  zaopatrujący  woj- 
sko «•  żywiiośf-  i  iimiinUu- 
niwaiiie,  intfiidentura. 

iMMarz  jrr/.  nrzędnik  pań- 
stwowy przeznaczony  do  ja- 
fcieh  sjM»cialnyt;h  obowiąz- 
ków, np.  k.  ^trkonoDiiczny, 
leSny;  k.  p«Kcnay,  nacze'1- 
Błk  cyrknło  policyjucin*: 
adniinistnitur,  rz^ca:  czło- 
nek komisji,  dele^t. 

fawilbwt  n.  ciasto  snche 
X  mąki,  jaj,  cnkm  i  niigda- 
iów  niekrajanych;  rfjeb  ra- 
»»wy  ż(rfnierKki. 

K— ł»ia  t.  władza  rządo- 
wa nauzełna,  prawie  tu,  co 
auimterjom:  mniejsze  zgro- 
madzenie wydele^wane  z 
więL^izeieo  f^rona  dL?  roz- 
patrzenia lub  nrzepruwa- 
-dzenia  jakiej  sprawy;  k.  par- 
laMBlaraa.  !nt>no  postów 
wyznaczonych  przez  parla- 
ląent  dla  rozpatrzenia  i  o- 
piacowania  jafciclt  projek- 
tów, ucłiwał,  aby  je  z  go- 
towemi  wnioskami  wnieić 
na  decyzja  larlameuto;  e6. 


,  trudniący 
się  interesami  komisowemi, 
załatwiający  zlecenia  han- 
dlowe jednej  lab  kilko  iinn; 
onędnik  komisarjatu;  {lo- 
^łaniec  publii^zny. 

K— wufiat  «t.  KoMisa- 
jiiŁ 

ImisMriHl  łrL  |ioleceni(> 
dane  do  spij^łnienia;  n|>eł- 
Romuonienie  do  załatwie- 
nia interesów. 

KMritMttł/KT.  dowódca  |io- 
wstańców  na  |M«łwyspie  liał- 
kań&kim. 

K— iUt  irt.  "irm^  admi- 
nistrairyjny  na  WęęrzecŁ 
pod  władzą  oadżniiana, '|>o- 
wiat. 

K— H—t  mł.  zauuiwiający, 
dający  zlecenie,  (lowierza- 
jący  załatwienie  Rwoicłi  in- 
teresifw. 

KwMtet  «/.  rada  złożona 
z  przedstawicieli  władz  Inb 
osob  wybranych  do  rozpa- 
trywania jakich  spraw  a. 
wykonywania  postanowień. 

Kowii|«a  irł.  zażyłość, 
przyjazne  stosnnti;  orszak, 
otoczenie,   drożyna,   świta. 

K— iwalaif  06.   GomBis- 


KMBizeracia/.  politowanie, 
w»|<tj>łczucie. 
Mwiiw  oi.  Keaiika. 
■■— ra  ob.  K« 


Koamata  iri.  pokój,  izba, 
stancja,  gabinet,  eala. 

KaaMC^  /.  rach,  wstrząć- 
nienie,  wzburzenie,  wzru- 
Hzenie. 

KoMOda  /.  sprzęt  domo- 
wy z  szufladami  jedna  nad 
dnigą  na  bieliznę  i  dro- 
biazgi. 

KemodatarjHfz  M.  wierzy- 
ciel. 

Komodor  a.  w  Anglji  i  A- 
meryce   dowódca    eskadry. 

Kwaora  g.  [ł.]  izba,  aJ- 
kierz,  pokój  bez  pieca,  spi- 
żarnia, garderoba;  przegro- 
da; jama;  tirząd  celny  do 
pobierania  cła  od  towarów; 
piersi  dzikiego  zwierza  ja- 
ko cel  strzałów  myśliwca; 
puste  miejsce  w  kopalni 
[Mizostałe  po  wybraniu  po- 
kłada; miejsce  w  broni, 
gdzie  się  kładzie  nabój. 

Kwaoralk,  urzędnik  do  wy- 
konywania wyroków  sądu, 
dotyczących  dłużników;  ko- 
misarz sądgwy ;  dawniej 
szambelan;  imeszkający  „na 
komomem",  lokator;  sublo- 
kator. 

Kompakt  ob.  Compacte. 

Kompakty  1.  paragrafy,  ar- 
tykuły; umowy,  układy. 

Kompaa  irl.  [«.]  towarzysz, 


Konpaaja  /.  towarzystwo; 
spółka,  stowarzyszenie  han- 
dlowo; oddział  piechoty  (100 
do  200  ludzi);  grono  pątni- 
ków, idących  do  miejsca 
świętego. 

Kompanion  /.  wspólnik, 
uczestnik;  ob.  Kompan. 

Komparacja  ł.  porównanie. 

Komparencia  irl.  stawie- 
nie się  osobiste,  stawien- 
nictwo. 

KomparoKł  i.  strona  oso- 
biście stawająca  np.  w  są- 
dzie. 

Kempars  /.  aktor  grają- 
cy niemą  rolę  na  scenie, 
fignrant,  statysta. 

Kempactynwnt  /.  ozdoby 
boczne  na  tarczy  herbowej; 
część  wjrnikła  z  symetrycz- 
nego podziału  powierzchni; 
przegródka  (np.  w  szufla- 
dzie); część  mieszkania  (np. 
pokój). 

Koaparycja  irt.  stawien- 
nictwo osobiste  strony  przed 
sądem;  początkowy  nstęp 
podania  do  sądu  wymie- 
niający strony  wytaczające 
sprawę. 

Kompas  irt.  busola;  (06.) 
zegar  słoneczny. 

Kompatja  /.  współczucie, 
politowanie. 

KompiłTiota  nt.  współzio- 
mek, rodak. 

Kempatura  nł.  okładka 
książki  a.  zeszytu. 

Koffli^Mliam  ob.  Compoo- 
««■. 

Kompaniicja,   Koapanab 


1.  wyrównanie  wzajemnych 
różnic,  należności  i  pre- 
tensji; wynagrodzenie;  kom- 
peniacyine  wahadło  ob.  Kom- 
pensator. 

Kompontator  ni.  wahadłc 
tuk  zbudowane,  że  pomimo 
zmian  temperatury,  zacho- 
wuje długość  jeilnoHtajną. 

Kompensować  ł.  nagradzać 
za  uszczerbek,  wyrówny- 
wać, potrącać  należności 
wzajemne. 

Kompetencja  i.  zakres  czy- 
jej wiedzy,  upoważniający 
do  wyrokowania  o  czym; 
znajomość  rzeczy;  k-cio,  pła- 
ca dożywotnia  wzamiaa  za 
dobra  przez   rząd  zabrane. 

Kompetont,  Kompet/łor  /. 
człowiek  kompetentny; 
współubiegający  się,  wsp^- 
zawodnik,  rywal;  kompetent- 
ny, mający  prawu  rozstrzy- 
gać daną  sprawę;  świadomy 
rzeczy,  biegły. 

Kompilacja  Ł  utwór  lite- 
racki, którego  treść  zesta- 
wiona jest  z  ustępów  innych 
dzieł. 

Kompilator  /.  autor  ukła- 
dający dzieła  nie  samoistnie 
lecz  z  prac  innych  autorów 

Kompilować  ł.  robić  kom- 
pilację. 

Komplanacja  ł.  układ  po- 
pojednawczy,ko6czący8pór. 

Komplanować  ł.  prowadzić 
układy,  pertraktować. 

Kompleks  t.  całość,  skład, 
ogół,  całokształt. 

Kompleksja  i.  budowa  cia- 
ła, temperament,  usposo- 
bienie. 

Komplement  /.  pochleb- 
stwo, grzeczne  słówka;  kom- 
plemencista,  człowiek  pra- 
wiący komplementy. 

Komplementować/,  mówić 
komplementy. 

Komplet  i.  ogół  osób  po- 
trzebnych do  załatwiania 
jakiej  sprawy;  zupełność  na- 
znaczonej liczby:  pełny  zbiór 
jakich  przedmiotów ;  ca- 
łość; kompletować,  uzupeł- 
niać zbiór,  dopełniać  czym 
całość,  ułożyć  w  całość. 

Kompleta  irł.  ostatnie  na- 
bożeństwo    wieczorne     po 
nieszporach. 
kompletny  ł.  cały,  zupełny. 

Komplikacia  ł.  powikłanie, 
splątanie,  złożoność,  zbieg 
różnorodnych  okoliczności 
plączących  kwestję. 
.  Komplikować  i.  wikłać, 
gmatwać,  utrudniać  przez 
przyłączenie  się  czego. 

Kompiimenł  ob.  Komple- 
ment 

Komptot  /.  sprzysiężeuie, 
spisek,  zmowa. 

Komponować  ł.  tworzyć, 
snuć  z  wyobraźni  dzieło 
sztuki;  kłamać;  opowiadać 
rzeczy  zmyślone. 

Kemportac]a  t.  poroinmie- 


1110  się;  przi-.istawieiii-  do- 

Kompost  ł.  nawóz  z  <>d- 
(i;idi.ow  roślinnych  i  zwie- 
rz';<ych  zmicszaiivch  ■/.  zie- 
mią. \vai)iiom  i  t!  |>. 

Kompot  /.  owoce  jiotowa- 
iK*  ■/.  ciikreiii:  tort.  k.  szetM- 
ki.  ku|ii>)-ta  z  kartoflami, ifie- 
l;inż. 

Kompotjera  /.  szklane  a. 
iiorcolaiiowc  naczynie  plan- 
kie  z  przcKrodami  i  rączką 
do  podań  anin  kompotu; nłoik 
dli  i)r/.fch<iwywauia  kom- 
potu. 

Kompozycja  f.  ntwór^  dzie- 
ło sztuki;  utwór  muzyczn;.; 
ćwirzeni.i  szkolne  na  dany 
tcraat:  układ:  zmy^ilenie : 
iiiieS7.:inina  metali,  aijaż. 

Kompozytor  ł.  autor  utwo- 
ru muzycznego;  twórca; 
kłamca. 

Komprehencja  ł.  zdolność 
pojni.jwania,  pojęcie,  obję- 
cie. 

KompTes  /.  okład  z  płót- 
na zmoczonego  i  wvciśnię- 
tego.  » 

Komprobacja  ł.  potwier- 
dzenie, przystanie  na  co. 

Kompromis  ł.  akt,  mocą 
ktćreRO  .s-troiiy  zgadzają  się 
na  załatwienie  sporu  sądem 
polubownym;  zgodne  zakoń- 
czenie s])oruj  ugf-da,  układ, 
porozumienie. 

Komprofflisarz  mł.  sędzia 
|)olubonny,  arbiter,  snpe- 
rarbiter. 

Kompromitacja  nt.  naraże- 
nie się  na  wstyd,  śmiesz- 
ni iśr  a.  hańl.ę,  zawstydze- 
nie, ośmieszenie  się. 

Kompromitować  /.  zawsty- 
dzać, podawać^  na  po.^mie- 
wisfco;  podawać  w  pod-j- 
rzeiiie;  uarnżać  na  i-iężki> 
straty  pieniężne. 

Komprymować  i.  zgęszczii'  . 
tłoczyi':,  pniiować. 
Kompulsja  {.  przymtis. 
Komput  /.  iioczet,  lii-zba,  re- 
jestr,  etat;;ir:e».  za.stęp,  siła 
liczebna:  </'>.  Kompot;  kompo- 
towy,  rejestrowy,    etatowy 
komputowe     wojsko.    Lt.iwnt' 
polskie  wojskn  stałe  utrzy 
mywane  ze  skarbu;  kpmpu- 
towiec   żołnierz    z    wojsk;: 
komputowe.co. 

Komputacja  ni.  obraclra- 
net,  obliczenie 

Komputować  i-  obliczać, ' jl  - 
rachowywaO;  zbierać,  uzu- 
pełniać. 

Komluar  /.  ui.  Kantor. 

Komtur  ».  wyższa  podnoś.- 
u  Krzyżaków:  przełożony 
nad  okręgiem,  dowodzący 
oddziałem  wojska  na  W']- 
nie. 

Komuna  /.  ;:miiia  miejska, 
jiosiadająca  samorząd;,  po- 
wstanie w  l'aryżu  w  r.  1871, 
dążące  do  iitworzenia  sa- 
modzielnych    gmin,    połą- 


105 


Komunał  —  Konfidencja 


ozonycL  w  republiktj  fede- 
racyjna, na  czele  której 
stantjłany  tjiniiia  paryska; 
komunalny,  tyczący  si^  gmi- 
ny, nale2in'y  do  niej. 

Komunał  tiit.  zdanie  zna- 
ne przez  wszystkich,  okle- 
pane, puwsizeduie,  ogólnik. 

Komunard  /.  zwolennik 
zasad  pfoszonych  przez  ko- 
munę paj^yską  1871  r.;  ko- 
muiiLsta. 

Komunikacja  ł.  udzielanie 
wzajemne  wiadomości;zwią- 
zek,  stosunek;  drogi  lądo- 
we i  wodne,  poczty,  tele- 
grafy, telefony. 

Komunikant  t.  opłatek  kon- 
sekrowany przy  Mszy  Św.; 
ten  kto  przystępuje  do  Ko- 
munji  Św. 

Komunikatu,  dokument  u- 
dzielany  stronie  drugiej  do 
rozpatrzenia;  piśmienne  za- 
wiadomienie, wiadomość  u- 
dzieioaa;  o/>.  Communigue. 

Komunikować  Ł  przyjmo- 
wać Komunję  Św.;  udzielać 
jakiej  wiadomości;  k.  słf, 
znosić  się  z  kim,  mieć 
z  kim  stosunki;  łączyć  się 
jakim  przejściem  z  innem 
miejscem. 

Komunista  ni.  zwolennik 
komunizmu;  k.  anarchista, 
nazwa  przybierana  przez 
opryszków,  napadających 
z  rewolwerami  na  mieszka- 
nia i  sklepy  w  celu  grabieży. 

Komunizm  Hi.  teorja  ustro- 
ju  społecznego,  głosząca 
zrównanie  stanów,  zniesie- 
nie osobistego  mienia  i 
wspólne  używanie  własno- 
ści, koI'?ktywizm. 

Komunia  ł.  św.  Najśw.  8a- 
kl-ament  Ciała  i  Krwi  Pań- 
skiej. 

Komutator  ni.  przyrząd  do 
przerywania  a.  zmiany  kie- 
runku prądu  elektrycznego. 

Komysz  tur.  zarośla,  gę- 
stwina; komysznik,  rabaś, 
rozbójnik,  zbir,  ukrywający 
się  w  komyszach  czyli  w 
krzakach  w  gęstwinach. 

Komyśny  n.  chleb,  clileb 
żołnierski. 

Kofflia  h-l.  krótka  bi^a 
szata  (skrócona  alba)  uży- 
wana przez  kapłanów  i 
przez  świeckich  posługują- 
cych kapłanowi  przy  spra- 
wowaniu obrzędów  świę- 
tych. 

Konak  iur.  pałac,  rezy- 
dencja, dworzec. 

Koncedować  /.  ustępować, 
przystawać  na  co,  dozwa- 
lać. 

Koncelebrować  ł.  współ- 
uczestniczyć w  celebrowa- 
niu. 

KoRcenł  i.  zgodność  to- 
nów, harmonja  okrzyk  jed- 
nogłośny. 

Koncentracja  ni.  skupie- 
nie, gromadzenie  do  jedne- 


go punktu  środkowego,  zo- 
gniskowanie, ześrodkowa- 
nie,  napływ,  pościąganie  w 
jedno  miejsce  (np.  wojska); 
nasycanie  roztworu,  zgęsz- 
o/ienie. 

Koncentrować  nt.  ześrod- 
kowywać,  skupiać  w  jed- 
nym punkcie;  zgęszczać. 

Koncentryczny  ni.  współ- 
irodkowy,  mający  współ  ay 
środek;  k.  ogień,  wystrzały 
z  różnych  stron  kierowane 
kil  jednemu  punktowi;  k. 
ruch,  ruch  dośrodkowy;  k-a 
nauka,  nauczanie  wychodzą- 
ce od  rzeczy  najbliższych  i 
powoli  rozszerzające  ten  za- 
kres. 

Koncepcja  /.  pomysł,  plan, 
projekt  jakiej  pracy,  jakiej 
nowej  teorji;  zajście  w  cią- 
■>Ą,  poczęcie. 

Koncepitta  nł.  ob.  Koncypi- 
sta. 

Koncept  1.  pomysł;  pierw- 
szy szkic,  bruljon,  odręcz- 
ny projekt  jakiego  pisma; 
żart,  dowcip;  wesołe  uspo- 
sobienie;koncepcista,koncep- 
ciarz,  sadzący  się  na  żarto- 
bliwe koncepty,  na  dowcip. 

Konceptowy  papier,  zwy- 
czajny papier  do  pisania. 

Koncepł-prakłykant  n.  apli- 
kant biurowy. 

Konceptualizm,  Konceptyzm 
ni.  teorja,  podług  której  idee 
o^lne  są  wrodzone  i  nie- 
zależne od  spostrzeżeń  zmy- 
słowych. 

Konceptyzm  ob.  Konceptua- 
lizm. 

Koncert  ni.  \f.\  wykonanie 
artystyczne  utworów  mu- 
zycznych przez  jednego  lub 
wielu  muzyków  a.  śpiewa- 
ków wobec  zgromadzonych 
słuchaczów;  większy  utwói- 
muzyczny  popisowy;  poro- 
zumienie, zgodne  działanie 
między  mocarstwami;  kon- 
certowo, popisowo,  świetnie, 
doskonale. 

Koncertant  /.  artysta  dają- 
cy koncert  a.  biorący  udział 
w  koncercie. 

KoncertmHtrz  ».  przewod- 
nik, dyrektor  koncertu; 
pierwszy  skrzypek  w  or- 
kiestrze. 

Koncertować/,  dawać  kon- 
cert; układać,  zestawiać. 

Koncerz  [czt$.]  długa  dzi- 
da; wielki  ciężki  miecz  obo- 
sieczny, używany  przez  hu- 
sarzy. 

Koncesja  i.  przyzwolenie, 
przywilej  na  jakie  przedsię- 
biorstwo, wydany  przez  wła- 
dzę; ustępstwo,  ustąpienie; 
koncesjonowany,  dozwolony 
przez  koncesję. 

Koncesjonariusz  nt.  ten, 
komu  udzielono  koncesji, 
przywileju,  pozwolonia. 

Koncha  g.-t.  skorupa  mię- 
czaka, muszla,   małżowina; 


k.  uszna,  zewnętrzna  część 
Mcha. 

Konchit,  Konchjolit  *{/.  ska- 
Miiiitiiałość  muszlowa. 

Konchoida  *</.  linja  krzywa 
śliinakowata  (4-go  stopnia), 
li'źąi;a  na  płaszczyźnie,  ob- 
myślona celem  rozwiązywa- 
nia takich  zadafi  jak:  try- 
sekoja  kąta  i>ła8kiego,  zdwa- 
janie  sześcianu  i  in. 

Konchologja  *ii.  nauka  o 
niUhzlacli. 

Koncyliacyiny  nł.  zgodny, 
pojednawczy. 

Kencyliuni  ob.  Concilium. 

Koncypista,  Koncypienł  nł. 
urzędnik,  który  samodziel- 
nie układa  referaty;  refe«- 
rent;  kancelista,  wprawiają- 
cy się  w  układanie  refera- 
tów. 

Koncypować  i.  obmyślać, 
układać  w  myśli,  refero- 
wać. 

Kondemnata,  Kondemnacia 
ł.  wyrok  skazujący,  wydany 
zaocznie  z  powodu  niesta- 
wienia się  w  sądzie;  potę- 
pienie. 

Kondensacia  ł.  zgęszcze- 
nie,  skroplenie  gazów,  pary. 

Kondensator  nł.  przyrząd 
do  zgęszczania  i  skraplania 
pary  .przyrząd  złożony  z  dwu 
płyt  metelowych,  oddzielo  • 
nych  złym  przewodnikiem, 
do  zbierania  znacznej  ilości 
elektryczności,  zgęszczacz. 

Kondensować  i.  poddawać 
kondensacji. 

Kondescenoja  /.  zjechanie 
sądu  na  grunt  dóbr,  co  do 
których  zachodzi  spór. 

Kondescensorjalnynt.  zjaz- 
dowy. 

Kondclencja  ni.  okaza  - 
niei  wyrażeniewspółczucia, 
współubolewanie. 

Kondonacia  A  przebacze- 
nie. 

Kondotier  w.  ob.  Condotieri. 

Konduita  /.  prowadzenie 
się,  zachowanie  się,  spra- 
wowanie. 

Kondukt  /.  uroczysty  ża- 
łobny pochód,  oi-szak  po- 
grzebowy; śpiewy  w  koście- 
le przy  zwłokach  zmarłe- 
go, przed  ich  wyprowadze- 
niem. 

Konduktor  ł.  pomocnik  in- 
żyniera, mający  nadzór  nad 
robotami;  urzędnik  odbiera- 
jący bilety  a.  opłatę  za  prze- 
jazd w  pociągu  kolejowym, 
tramwaju,  omnibusie  i  t.  p.; 
przewodnik  w  maszynie  e- 
lektrycznej;  piorunochron. 

Kondycia  ł.  warunek  w  u- 
mowie;  stan,  położenie,  sta- 
nowisko społeczne ;  byt ; 
miejsce  nauczyciela  domo- 
wego; •  posada;  obowiązek, 
służba. 

Kondygnacia  t.  przedziały 
znajdujące  się  jedne  nad 
drngiemi,  półki;  piętra   w 


budynku,  w  wieżach;  stop- 
nie; wiązania  z  belek. 

Kondyfct,  Kottdyktamen  ni. 
/.mowa,  sjjisek;  kondyktowy, 
zinowny,  polubowny. 

Kondyiomał  g.  brudawko- 
wata  narośl  mięsna  syfili- 
tyczna. 

Kondyscypuł  1.  współuczeń, 
kolega  szkolny. 

Koneksia  ł.  znajomości , 
.stosunki  rodzinne  a.  przy- 
jacielskie z  osobami  wpły- 
wowemi. 

Konosament  ob.  Konosa- 
ment. 

Konesans  /.  znajomość. 

Koneser,  Koneser./,  znawca. 

Konełabi  /.  naczelny  wódz 
w  daw.  J'rancji. 

Konfederacja  ł.  związek 
państw,  stanów  a.  prowin- 
cji czasowy  a.  stały;  związek 
obywateli  w  celach  politycz- 
nych, sprzymierzenie ;  k. 
gieneralna  stanów,  ustawa 
sejmu  konwokacyjnego. 

Konfederat  ł.  sprzymierzo- 
ny, związkowy:  uczestnik 
konfederacji;  k-ci,  obywate- 
le 11  Stanów  Ameryki  Pół- 
nocnej, którzy  w  r.  1861' 
wsjczęli  wojnę  domową  w 
celu  zerwania  łączności 
z  pozostałem!  Stanami  i  u- 
trzymaniauiewolnictwa,  po- 
konani po  4-letniej  watce; 
ob.  Unjoniści;  konfederatka, 
czapka  z  dnem  kwadrato- 
wym, obłożona  barankiem, 
rogatywka. 

Konfedtrować  się  i.  połą- 
czyć się,  utworzyć  związek, 
sprzymierzyć  się. 

Konfekcia  /.  gotowe  ubra- 
nia damskie,  okrycia,  stroje. 

Konfekty  i.  cukry,  owoce, 
smażone  w  cukrze. 

Konferencia  trł.  narada; 
narada  dyplomatycznych 
przedstawicieli  mocarstw; 
nauka  duchowna  ustna,  w 
rodzaju  odczytu;  rozprawa 
religijna. 

Konferować  /.  naradzać 
się;  udzielać,  przeznaczać, 
ofiarować. 

Konfesata  nt.  zeznanie, 
wyznanie,  wyspowiadanie 
się;  wziąć  kogo  na  k-ę,  wy- 
badać kogo,  wyciągnąć  przy- 
znanie się. 

Konfesja  ł.  wyznanie  wia- 
ry, wyznanie  religijne;  kon- 
fesyiny,  wyznaniowy;  szko- 
ła k-a,  szkoła  dla  dzieci  wy- 
znających jednakową  reli- 
gję,  prowadzona  w  duchu 
tej  religji. 

KdMesjonał  śrł.  budka  od- 
g:rodzona  w  kościele  kato- 
lickim, gdzie  kapłan  .stucha 
spowiedzi;,  jnsen.  spowiedź. 

Konfesjonista  iri.  ob.  Dysy- 
dent. 

Konfesor  M.  spowiednik. 

Konfidencja /.zażyłość,  jKj- 
ufałość;  zwierzenia  poufne. 


Konfidencjonalnie  —  Konkurs 


106 


wiadomość  powierzona  w  za- 
ufaniu. 

Konfidencjonalnie  nł.  po- 
ufnie, poufale. 

Konfident  ni.  powiernik; 
/..lusznik,  ponfalec. 

Konfidować  t.  ufa6,  wie- 
rzy<':;  zwierzyć  si^. 

Konfiguracja  t.  ukształto- 
wanie, układ  plastyczny. 

Konfirmacja  t.  potwierdze- 
nie wyroku;  utwierdzenie  w 
wierze:  u  ewangielików  u- 
roczystość  ponowienia  przy- 
mierza chrztu  przed  pierw- 
szą komunją. 

Konfirmand  t.  przystępu- 
jący do  pierwszej  komunji 
(u  ewansrielików). 

Konfirmałor  ł.  potwierdza- 
jący, potakujący. 

Konfirmować  ł.  potwier- 
dzać. 

Konfiskata  »/.  zabranie 
przez  władzę  przedmiotu, 
które-  posiadanie  jest  nie- 
dozwolone a.  stanowi  isto- 
tę przestępstwa;  zabranie 
majątku  na  rzecz  skarbu  za 
przestępstwo   polityczne. 

Konfiskować  ł.  zabierać  ca 
rzecz  skarbu  własność  pry- 
watną za  karę;  iart.  zabie- 
rać rzecz  cudzą  wbrew  chę- 
ci właściciela. 

Konfitury  /.  owoce  w  cu^ 
krze  smażone. 

Konfiagracia>£,  Konflagrata 
ni.  pożar,  pogorzel. 

Konflikt  t.  zatarg,  spór,  star- 
cie się  interesów  sprzecz- 
nych; zawikłanie. 

Koniluencja  t.  zbieg,  spływ, 
zlanie  się  (np.  dwu  rzek). 

Konformacja  t.  układ  u- 
kształtowanie;zgadzanie  się, 
podobieństwo. 

Konformista  ni.  wyznawca 
religji  panującej  w  Anglji. 

Konformować  slf  ł.  stoso- 
wać się,  naginać  się. 

Konfortatywum  ni.  lekar- 
stwo wzmacniające,  podnie- 
cające. 

Konf raterłrf.  członek  brac- 
twa: towarzysz,  kolega. 

Konfraternia  śrl.  bractwo 
świeckie  a.  religijne;  zwią- 
zek, stowarzyszenie. 

Konfrontacja  irl.  stawien- 
nictwo do  oczu,  sprawdze- 
nie, porównanie. 

Konfrontować  t.  sprawdzać 
przez  powołanie  do  stawien- 
nictwa naocznego  a.  przez 
porównyjvanie  dokumentów 

Konfucjusz  \t.]  mędrzec 
chiński  i  reformator  reli- 
gijny (żył  w  VI  w.  przed 
Chrystusem).  , 

Konfundować  t.  zmieszać, 
zawstydzić,  zaambarasować, 
zbić  z  tropu. 

Konfutacja  ł.  odparcie  za- 
rzutów, zbijanie  dowodzeń 
przeciwnika. 

Kontuzja  t.  zmieszanie,  za- 
kłopotanie,    zawstydzenie; 


zamieszanie,  chaos,  nieład. 

Konglelacja  ł.  ozdoba  w 
Ijształcie  sopla  w  stylu  ro- 
koko. 

Konglelałor  nł.  zamrążacz, 
przyrząd  do  wyrobu  sztucz- 
nego lodu  przez  zamrażanie 
wody  za  pomocą  parowania 
eteru  a.  innego  płynu  lot- 
nego. / 

Konglettja  ł.  chorobliwy 
napływ  krwi  do  naczyń 
krwionośnych  jakiego  or- 
ganu. 

Konglomeracja  ł.  skupie- 
nie, zlepek;  zlepianie  z  róż- 
norodnych części. 

Konglomerat  ni.  zlepek ; 
skała  stanowiąca  zlepek  od- 
łamków różnych  skał,  zle- 
pieniec. 

Konglutynacja  ł.  zlepianie, 
spajanie,  sklejanie. 

Kongratulacja  ob.  Gratula- 
cja. 

Kongregacja  ł.  zgromadze- 
nie, stowarzyszenie,  brac- 
two duchowne;  k.  kardyna- 
łów, wydział  kolegjum  kar- 
dynalskiego w  Rzymie,  któ- 
remu Papież  powierza  po- 
szczególne sprawy  Kościoła. 

Kongregacjonairsia  ni.  wy- 
znawca koner 'gacjonaliz- 
mu. 

Kongregacjonalizm  ni.  w 
Anglji:  sekta  religijna  w 
której  każda  kongregacja  za- 
wiaduje swemi  sprawami 
niezależnie  od  innych  i  nie 
uznaje  władzy  hierarchji  e- 
piskopalnej. 

Kongregacjonłtta  ni.  czło- 
nek kongregacji,  szczegól- 
nie jezuickiej. 

Kongres  /.  zjazd  monai-- 
chów  lub  ioh  pełnomocni- 
ków dla  narad  w  sprawach 
międzynarodowych  i  poli- 
tyCznych;zgromadzenie  pra- 
wodawcze w  Ameryce;  we 
Francji  zgromadzenie  de- 
putowanych i  senatorów  ra- 
zem; zjazd  (uczonych,  prze- 
mysłowców i  t.  p.)  dla  na- 
rad; kongreslsta,  k«ngreso- 
wlcz,  uczestnik  kongresu; 
kongresówka,  nazwa  wszyst- 
kich gubernji  Król.  Polskie- 
go utworzonego  na  kongre- 
sie wiedeńskim  1815  r.  w 
jego  granicach  obecnych. 

Kongresywny  nt.  federa- 
cyjny. 

Kongrewskł  druk,  sposób 
drukowania  kilkoma  kolo- 
rami odrazu,  wynaleziony 
przez  Wiljama  Congreve 
(t  1828). 

Kongrewskie  race,  daleko- 
nośne  rakiety  wojenne,  skła- 
dające się  z  rury  blaszanej, 
napełnionej  masą  zapalną, 
z  kulą,  granatem  lub  karta- 
czem  w  przednim  końcu  i 
cienką  tyczką  drewnianą 
w  tylnym,  nadającą  kieru- 
nek. 


Kongrua  irl.  płaca  pobie- 
rana przez  księdza. 

Kongruencja  t.  zgodność, 
przystawanie,  podobieństwo 

Kongruizm  ni.  sknteczność 
łaf-ki  Bożej  bez  naruszenia 
wolnej  woli  człowieka. 

Koniak/,  wódka  dystylo- 
wana  z  przefermentowa - 
nepo  soku  winogronowego 
(od  nazwy  miejscowości  we 
Francji,  Cognac). 

Koniczny  ni.  stożkowaty. 

Konidometr  *g.  narzędzie 
do  mierzenia  cukrn  zawar- 
tego w  ruślini''. 

Konifery  ł.  drzewa  Iglaste. 

Koniwencja  t.  pobłażli- 
wość ,  milczące  zezwolę  - 
nie. 

Konjekłanea  oh.  Conjecta- 
nea. 

Konjektować  ł.  doffvś)ać 
się,  przypuszczać.     ^|^ 

Konjekłura^.  domysł,  przy- 
puszczenie ,  prawdopodo  - 
bieństwo;  wniosek  oparty 
na  przypuszczeniu,  na  pra- 
wdopodobieństwie. 

Konjugacja  t.  odmiana  cza- 
sowników (słów),  czasowa- 
nie. 

Konjugalny  ł.  małżeński. 

Konjugcwać  ł.  odmieniać 
czasownik  przez  czasy,  o- 
soby  i  liczby. 

Konjunkcja^.  związekj  liga, 
koalicja,  sojusz;  zmowa,  spi- 
sek: takie  stanowisko  dwu 
planet,  że  obie  mają  jedna- 
kową długość  astronomicz- 
ną, czyli  znajdują  się  na 
jednej  płaszczyźnie  prosto- 
padłej do  ekliptyki,  inaczej: 
połączenie;  różnica  szero- 
kości ich  czyli  różnica  od- 
ległości od  równika  niebies- 
kiego zowie  się  kątem  kon- 
junkcyjnym;  wgram.:  spójnik. 

Koniunktura  t.  zbieg  oko- 
liczności, traf,  obrót  rzeczy; 
widoki,  nadzieje;  ogół  przy- 
czyn powodujących  zwyżkę 
a.  zniżkę  cen  (towarów,  pra- 
cy, stopy  procentowej  i  t.p.). 

Konjunktyw  t.  tryb  łączący 
w  konjugacji. 

Konjurabja  t.  sprzysięże- 
nie. 

Konkieta  ob.  Conquite. 

Konklawe  f.  miejsce,  gdzie 
zamknięci  kardynałowie  o- 
bierają  Papieża;  zgromadze- 
nie kardynałów  zebranych 
w  tym  celu. 

Konkludować  ł.  wyprowa- 
dzać ostateczne  wnioski ; 
streszczać,  zakończyć  mo- 
wę, rozprawę. 

Konkluzja  ł.  zakończenie, 
np.  mowy,  rozprawy;  wy- 
nik rozumowań,  wniosek  o^ 
stateczny,  uchwała. 

Konkokcja  t.  trawienie, 
strawność. 

Konkomitacja,  Konkomlta- 
tywa  ni.  zaopinjowanie  przez 
władzę  prośby   a.  podania, 


przesłane   władzy   wyższej 
z  raportem. 

Konkerdaneja  t.  zgodność; 
porównanie  uvtępów  zga- 
dzających się  dosłownie , 
traktujących  o  jednym  i  tym 
^aInyDi  przedmiocie;  k.  bi- 
blijna, alfai^etyczny  wykaz 
wj-razów  a.  sentencji  zar 
wartych  w  Bibiji  ze  wska- 
zaniem miejsca,  gdzie  się 
znajdnją. 

Konkordant  t.  czcionka  a. 
justunek  36  punktowy. 

Konkordat  t.  ugoda,  trak- 
tat Pa['ieża  z  rządem  w  rze- 
czach dotyczących  Kościo- 
ła; układ  zawarty  między 
upadłym  handlowo  dłużni- 
kiem a  jego  wierzycielami 
w  postępowaniu  a'padłuścio- 
wym. 

Konkordja  t.  zgodność . 
zgoda. 

Konkordować  t.  porówny- 
wać, sprawdzać. 

Konkrecjanin  «/.  zwolen- 
nik pogląidu  filozoficznego 
utrzymującego ,  że  dusza 
wzrasta  razem  z  ciałem. 

Konkrement  t.  skupienie, 
połączenie. 

Konkret  ł.  pojęcie  ściśle 
odpowiadające  przedmioto- 
wi rzeczywistemu  (przeci- 
wieństwo: abstrakt);  konkret- 
ny, podpadający  pod  zmy- 
sły, pod  doświadczenie,  do- 
tykalny, ujęty,  rzecrywisty: 
ściśle  określony,  oparty  na 
zasadach  pewnych,  liczący 
się  z  rzeczywistością  (np. 
wniosek,  wywód). 

Konkretyzować  ni.  nadawać 
pojęciu  oderwanemu  cechy 
rzeczywistości. 

Konkubina  t.  nałożnica. 

Konkubinat  t.  pożycie  nie- 
ślubne. 

Konkuplscencja  1.  żądza, 
namiętność. 

Konkurencja  irl.  współza- 
wodnictwo, współubieganie 
się;  wolna  k.,  niekrępowana 
przepisami  państwowemi ; 
konkurencyjne  ceny:  możliwie 
najniższe  ceny;  k-e  powin- 
ności, zobowiązanie  (gmin, 
osób)  należenia  do  wspól- 
nycłi  wydatków  na  kościo-' 
ł",  szkoły  i  t.  p. 

Konkurent  ł.  współzawod- 
nik, rywal;  starający  się  o 
pannę. 

Konkurować  ł.  współza- 
wodniczyć, rywalizować;  u- 
biegać  się;  starać  się  o  upo- 
dobaną osobę  niezamężną, 
celem  poślubienia  jej. 

Konkurs  ł.  współubieganie 
się  o  urząd,  o  nagrodę  za 
jaką  pracę;  wystąpienie  są- 
dowe wierzycieli  przeciw- 
ko niewypłacalnemu  dłuż- 
nikowi; konkursowa  komisja, 
złożona  z  osób  posiadają- 
cych zaufanie  i  znających 
się  na   rzeczy,  którą  mają 


107 


Konkury  —  Konsyderacja 


oceniać;  k.  praca,  ubie^^ająca 
si^  o  na{i;i-0(i(j  wyznaczoną; 
k.  masa  oh.  Masa. 

Konkury  /.  ubieganie  Rię 
o  r<;lv(<'  panny,  zaloty. 

Konkwistador  1.  zdobywca. 

Konkwistadorowle  h.  Iiisz- 
pańscy  zdobywcy  .Ynieryki 
i  iili  potomkowie. 

Konneksja  uh.  Koneksja. 

Konnetabt  oli.  Konetabl. 

KonniwencjaA  kon.szachty, 
wspolnictwo. 

Konoid  ni.  ciało  stożko- 
wato. 

Konosament,  Konosement  /. 
ceduła  handlowa  wystawio- 
na przei!,kapitanastatku  han- 
dlowego, tycząca  się  przy- 
jętych towarów;  list  frach- 
towy morski. 

Konotować  oh.  Notować. 

Konrektortf/.  współzarząd- 
ca  szkoły. 

Konscjencia^.  świadomość. 

Konsekracja  ?.  poświęcenie 
chleba  i  wina  podczas  Mszy 
Św.;  cerenionja  poświęcenia 
kościoła,  biskupa. 

Konsekrant.  Konsekrator  t. 
kapłan  dopełniający  konse- 
kracji. 

Konsekrat  t.  biskup,  które- 
go konsekrują. 

Konsekrować  ł.  wykony- 
wać konsekrację. 

Konsekwencja  /.  następ- 
stwo, wynik,  logiczny  sku- 
tek danej  rrzyczyny;  zfrnd- 
ność  wyniku  z  założeniem; 
postępowanie  zgodne  z  zasa- 
dami. 

Konsekwentny  t.  wynikają- 
cy z  naturalnego  porządku 
rzeczy,  logiczny;  zgodny  w 
myślach  i  czynach  z  wy- 
znawanemi  zasadami;  kon- 
sekwentność,  zgodność  na- 
stępnych myśli  tab  czynów 
z  poprzedniemi,  logiczność. 

Konsens  ł.  przyzwolenie 
władzy,  nadanie  pozwole- 
nia na  prowadzenie  przed- 
siębiorstwa: zgoda;  konsen- 
sowy  rzemieślnik,  nie  należą- 
cy do  cechu  a  prowadzący 
warsztat  na  mocy  konsensu. 

Konsensualny  irl.  współ  - 
czulny. 

Konserwa  oh.  Konserwy. 

Konserwacją  ł.  utrzymy- 
wanie czego  w  całości,  w 
porządku,  w  dobrym  stanie, 
ochronaprzed  zniszczeniem. 

Konserwator  t.  nadzorca, 
czuwający  nad  całością  i 
dobrym  stanem  zbiorów 
sztuki,  gabinetów  nauko- 
wych, muzeów,  pomników 
i  t.  p.;  kustosz. 

Konserwatorium  M.  wyż- 
sza szkoła  muzyczna. 

Konserwatysta  ni.  przeciw- 
nik reform  i  postępu;  zacho- 
wawca dawnycłi  obyczajów, 
dawnycłj  form  pol  i  tyczny  cli; 
iart.  ten,  co  skończył  kon- 
lierwatorńi))!  innzvozn°. 


Konserwatywny  ni.  zacho- 
wawczy, przaciwny  refor- 
mom. 

Konserwatyzm  ni.  dążenie 
do  utrzymania  istniejącego 
stanu  rzeczy;  niechęć  ku 
wszelkiej  nowości,  zmianie, 
reformie  w  ustroju  społecz- 
nym; zachowawczość. 

Konserwować  ł.  przeclio- 
wywać',  utrzymywać  w  ca- 
łości, w  dobrym  stanie,  o- 
chraniać  od  zepsucia,  zni- 
szczenia. 

Konserwy  irl.  owoce,  ja- 
rzyny, mięso,  przyrządzone 
i  przechowane  tak,  aby  się 
nie  psuły  przez  dłuższy 
przeciąg  czasu;  okulary  ko-( 
iorowe  ochraniające  wzrok. 

Konskrypcja  Ł  coroczne 
powoływanie  młodzieńców 
do  odsłużenia  powinności 
wojskowej,  pobór  do  wojska, 
spis,  branka. 

Konskrypcjonista  ni.  podle- 
gający konskrypcji,  popiso- 
wy; rekrut. 

Konsola/,  podstawa  ozdob- 
na do  pomieszczenia  na  niej 
zegara,  wazonu,  popiersia 
i  t.  p.;  ozdoba  rzeźbiona, 
podtrzymująca  gzymsy,  ka- 
pitele okienne  i  t.  p.-  lekki 
stolik  o  dwu  nogach,  przy- 
bity do  ściany  zwykle  pod 
zwierciadłem;  wazki  stolik 
u  lustra  stojącego. 

Konsolącja  ł.  pocieszenie, 
pociecha;  poczęstunek,  sty- 
pa; mały  datek  pieniężny; 
dzieci,  potomstwo. 

Konsole,  Konsolidy  /.  pa- 
piery procentowe  państwo-' 
we,  powstałe  z  połączenia 
kilku  pożyczek  państwo- 
wych tei'minowych,  zamie- 
nionych na  nieumarzalny 
papier  procentowy. 

Konsolidacja  t.  złączenie, 
zlanie,  ujednostajnienie;  u- 
pewnienie ,  ubezpieczenie 
długu  państwowego  na  pew- 
nych stałych  dochodach. 

Konsolidować  ł.  mocno  po- 
łączyć, zespolić,  zjedno- 
czyć; utrwalić;  przekształ- 
cić dług  państwowy  dawny, 
zabezpieczając  ten  dług  a. 
procenty  od  niego  na  in- 
nych dochodach  państwa. 

Konsolidy  oh.  Konsole. 

Konsolować  t.  pocieszać. 

Konsoma  /.  buljon  suchy 
w  tabliczkach. 

Konsomacja  /.  zużycie, 
spożycie;  to,  co  gość  zjadł 
w  jadłodajni  i  za  co  płaci 
należność. 

Konsonans  t.  w  muzyce 
dwa  lub  więcej  tonów,  któ- 
re tworzą  akord  skończony 
zw.  doskonałym;  harmonij- 
na zgodność  tonów;  zgod- 
ność, doskonałość. 

Konsonanta  ł.  spółgłoska. 

Konsonaniyzm  nt.  zasób 
spółgłosek. 


.  Konsorcjum  ł.  spółka,  sto- 
warzyszenie kilku  przedsię- 
biorców dla  przeprowadzi  - 
nia  jakiego  interesu  han- 
dlowego a.  bankierskiego. 

Konspekcja  nt.  dozór. 

Konspekt  t.  wykaz,  spis, 
przegląd;  wyciąg,  streszcze- 
nie. 

Konspiracja  t.  sprzysięże- 
nic,  spisek. 

Konspirator  ni.  spiskowiec. 

Konspirować^.  kimć  spiski. 

Konstabl  a.  policjant. 

Konstatować/,  stwierdzać, 
sprawdzać,  zaznaczać.,  wy- 
kazać istnienie  faktu;  noto- 
wać. 

Konstelacja  t.  grupa  gwiazd 
stałych,  tworzących  pewną 
figurę  i  mających  odpowie- 
dnią nazwę,  gwiazdozbiór; 
prze/i.  stan  rzeczy  wynika- 
jący ze  zbiegu  wypadków, 
z  różnych  warunków  z  u- 
grnpowania  się  żywiołów 
przyjaznych  i  nieprzyjaz- 
nych. 

Konsternacja  ł.  przeraże- 
nie, osłupienie  z  przestra- 
chu; przygnębiające,  przy- 
kre zdumienie;  zażenowa- 
nie się,  zakłopotanie. 

Konstrukcja  ł.  budowa,  n- 
kład,  ustrój,  skład;  utwo- 
i'zenie  całości  z  danych 
części;  szyk  gramatyczny 
wyrazów,  zdań;  konstrukcyj- 
ny, wyprowadzający  całość 
z  danych  części;  k-y  rysunek, 
rysunek  wykonany  przy  po- 
mocy linji  i  cyrkla  podług 
wskazań  gieometrji;  k-e  za- 
danie, zadanie  na  rysunek 
k-y. 

Konstruktor  irl.  zestawia- 
jący, planujący  konstrukcję 
i  wykonywający  ją  a.  kieru- 
jący wykonaniem. 

((onstruować  ł.  budować, 
składać  z  oddzielnych  czę- 
ści. 

Konstrykcja  1.  ściąganie 
się,  kurczenie,  ogranicze- 
nie, skrępowanie  bandażem. 

Konstypacja  t.  zatwardze- 
nie. 

Konstytuanta/,  ustawodaw- 
cze zgromadzenie  I-ej  rze- 
czypospolitej  francuskiej, 
które  określiło  przyszły  u- 
stj-ój  państwa  i  formę  rządu. 

Konstytucja  Ł  ustawa  pań- 
stwowa dopuszczająca  wy- 
branych przez  naród  przed- 
stawicieli do  udziału  w  rzą- 
dzie i  prawodawstwie;  for- 
ma rządu,  ustawa,  prawo; 
budowa  fizyczna  człowieka; 
usposobienie;  konstytucyjny, 
ograniczony  ustawami  pra- 
wodawczemi;  zgodny  z  kon- 
stytucją. 

Konstytucjonista  ni.  zwo- 
lennik ustroju  monarchicz- 
no-konstytucyjiiego. 

Konstytucjonalizm  nł.  teorja 
polityczna,   uważająca    nio- 


ciarchję    konstytucyjną    za 
najlepszą  formę -reądu. 

Konstytuować  ł.  ustana- 
wiać, organizować,  urzą- 
dzać, tworzyć,  zawiązywać; 
wprowadzać  kogo  na  stano- 
wisko, na  godność. 

Konsubstancjonalny  nAspół- 
istotny. 

Konsukcesor  n/.współdzio- 
dziczący. 

Konsul  ł.  najwyższy  u- 
rzędnik  w  staroż.  rzeczypo- 
spolitej  rzymskiej;  najwyż- 
szy urząd  we  Francji  od 
1800  do  1805  r.;  przedstawi- 
ciel państwa  przy  obcym 
rządzie,  opiekujący  się  spra- 
wami handlowemi  i  intere- 
sami poddanych  mocarstwa, 
które  reprezentuje;  rajca, 
radny  (miejski);  k.  sportowy, 
.stały  reprezentant  Towa- 
rzystwa sportowego  w  miej- 
scowości nie  będącej  siedzi- 
bą tegoż  Towarzystwa. 

Konsulat  ł.  biuro  konsula; 
tytuł  rządu  z  czasów  pierw- 
szej rzeczyposp.  francuskiej. 

Konsulent  ł.  doradca. 

Konsulta  «'.  rada,  obrady; 
izba  sądowa  we  Włoszech 
i  w  Szwajcarji. 

Konsultacja  t.  narada;  po- 
rada prawna,  lekarska. 

Konsultant  t.  lekarz  nale- 
żący do  narady  lekarskiej, 
do  konsyljum ;  ordynator 
szpitala. 

Konsultor  i.  zasięgający 
rady;  doradca. 

Konsultować  ł.  radzić,  u- 
dzielać  porady;  leczyć. 

Konsum  «.  sklep  z  artyku- 
łami pierwszej  potrzeby,  u- 
rządzony  przez  wielki  za- 
kład przemysłowy  dla  swo- 
ich pracowników. 

Konsumcja  ob.  Konsump- 
cja. 

Konsument,  Konsumator  ni. 
spożywca,  zużywający  pro- 
dukty, towary,  od  którego 
one  nie  przechodzą  dalej. 

Konsumować  ł.  spotrzebo- 
wywać,  zużywać,  spożywać; 
zajadać  z  apetytem. 

Konsumpcja  ł.  używanie 
jakiej  rzeczy  połączone  z  jej 
zużyciem,  zniszczeniem; 
spotrzebowanie;  spożycie; 
choroba,  objawiająca  się  sil- 
nem wycieńczeniem  ciała  i 
upadkiem  sił,  uwiąd;  kon- 
sumpcyjny urząd,  urząd  do  po- 
boru opłaty  od  wódki  i  in- 
nych przedmiotów  spożyw- 
czych.na  rzecz  skarbu  lub 
kasy  miejskiej;  to  samo  co 
akcyza. 

Konsum-Yereln  n.  stowa- 
rzyszenie spożywcze  utwo- 
rzone na  zasadzie  koopera- 
tywy, zakupujące  produkty 
hurtem  i  sprzedające  je  swo- 
im członkom  taniej;  ob.  Ko- 
operatywa. 

Konsyderacja  A  nnwi/.itnc. 


Konsyderować  —  Kontrola 


108 


Kzocunolc,  względy;  rozwa- 
iarie,  wzięcie  pca  uwagę. 

Kon$yd«rowac  ł.  rozważać, 
obserwować. 

Kon*ygnac)a  ł.  wyiiaz,Rpis 
towarów  powierzanych  Iiib 
wysyłanych  do  sprzedania 
na  rachu^iek  wysyłającego; 
w  wojsku:  rozkaz,  aby  żoł- 
nierze nie  opuszczali  koszar 
i  byli  gotowi  na  każde  za- 
wołanie. 

Konsygnatarjusz  ni.  ten,  kto 
odbiera  towar  wysłany. 

Konsygnować  i.  wykazać, 
spisać;  wysłać  towary  na 
sprzedaż;  trzymać  na  pogo- 
cowiu  wojsko  w  koszarach. 

Koiuyijarz  /.  radca;  lekarz, 
doktor  medycyny;  iron.  nie- 
proszony doradca. 

Konsyljum  ł.  narada  kilku 
lekarzy  co  do  leczenia  cho- 
rego. 

Konsystencja  nt.  trwałość, 
moc,  spójność,  gęstość;  po- 
stój wojska,  kwatera. 

Konsystorz  t.  władza  du- 
chowna i  kancelarja  do  za- 
łatwiania spraw  admini- 
.stracji  duchownej  i  sądow- 
nictwa duchownego;  narada 
w  Watykanie  pod  przewod- 
■lictweni  Papieża. 

KenszacMy  n.  tajemne  po- 
rozumiewania się,  układy, 
stosuni-i  podejrzane. 

Konlagjum  ł.  zaraza,  zai-a- 
zek. 

Kontakt  t.  zetknięcie  się', 
łączność,  związek. 

Kontaminacja  t.  zlanie  się 
dwnch  wyrazów  w  jeden. 

Kontaminować  ł.  brać  z  in- 
nych autorów  ich  pomysły, 
wyrażenia  i  całe  sceny. 

Kontekst  ł.  zestawienie  i 
porównanie  logiuzue  części 
tekstu  poprzedzających  z  iia- 
stępującemi;  spójność  my- 
śli, związek  mowy. 

kontempt  /. -.rzgarda,  hańba. 

Kontemplacja  t.  wpatry- 
wanie się  w  co  z  zapomnie- 
niem o  zewnętrznym  świe- 
cie; głębokie  rozmyślanie, 
rozważanie;  zatapianie  się 
w  rozpamiętywaniu  zagad- 
nień religijnych;  kontempla- 
cyjny umysł,  skłonny  do  roz- 
ważania, badania. 

Kontenans  /.  postawa,  mi- 
na; pewność  siebie;  przy- 
tomność umysłu;  humor; 
stracie  k.,  zmieszać  się,  stra-' 
cić  pewność  siebie. 

Kontent  t.  rad,  zadowolo- 
ny, wesoły. 

Konłenła  /^  to,  co  si  ę  w  czem 
zawiera,  zawartość,  treść. 

Kontentacja  nt.  zadowole- 
nie, uciecha,  radość;  zadość- 
iiczynienio,  wynagrodzenie, 
zapłacenie,  dobrobyt. 

Kontentować  ń-/.  zadawa- 
lać; s])rawiać  przyjemność, 
uciechę;  k.  slf,  poprzesta- 
wać Cna  czvm1. 


Konteriekt  irC.  portret,  wi- 
zerunek, podobizna;  obraz, 
wzór. 

Kontesa/.  hrabina. 

Kontest  ni.  przyświadcze- 
iiio,  dowód,  zapewnienie. 

Kontestacja  ł.  stwierdze- 
nie, poświadczenie;  spór, 
zaprzeczenie;  zaświadcze- 
nie urzędowego  doręczeniu 
dokumentu. 

Kontestować  M.  z^rze- 
czać,  spierać  się. 

Konto  w.  rachunek;  rachu- 
nek w  księdze  głównej  ku- 
pieckiej, prowadzony  dla 
rzeczy  i  osób;  kredyt;  przen. 
na  czyje  k.,  na  czyj  rachu- 
nek, na  czyj  karb;  na  to  k. 
a.  na  k.  tego,  co  do  tego, 
a  propos  tego. 

Kontokorent  ob.  Conto-Cor- 
rente. 

Kontorsja  ł.  wykręcenie, 
wykrzywienie,  zwichnięcie; 
wykrzywianie  się,  skrzy- 
wienie twarzy,  grymas. 

Kontr  /.  wbrew,  naprze- 
kór;  {przy  niektórych  złoże- 
niach z  kontr-  oh.  pod  odnoś- 
nemi  wyrazami  bez  kontr-, 
np.  kontrpartja — oh.  Parłja). 

Kontra  t.  przeciw;  w  grze 
o  stawkę  grać  k.,  grać  o  ca- 
ły rezultat  pieniężny  gier 
poprzednich  Ckoiilra-  jak 
z  kontr-  oh.). 

Kontrabanda  w.  przemyt- 
aictwo;  towary  przemyca- 
ne; k.  wojenna:  przedmioty 
mogące  służyć  do  oelów  wo- 
jennych, dostarczane  jednej 
ze  stron  wojujących  przez 
obywateli  państwa  neutral- 
nego; kontrabandzista,  prze- 
mytnik, szwarcownik. 

Kontrabasie. największy  in- 
strument muzyczny  smycz- 
kowy o  najniższym  tonio, 
głównie  używany  do  akom- 
panjamentu,  basetla. 

Kontr-admirał/.  oficer  ma- 
rynarki, pierwszy  po  admi- 
rale. 

Kontradycent  ł.  przeczący, 
oponent. 

Kontradykcja  ł.  zdanie  prze- 
ciwne, sprzeczność,  prze- 
ciwieństwo. 

Kontradykować  /  przeczyć, 
oponować. 

Kontradyktoryjny  irl.  pozwa- 
lający na  obronę  olm  stro- 
nom. 

Kontrafacjenł  /^.wykracza- 
jący- 

Konłraf  agot  tf .  »NM«.  instru- 
ment podobny  do  fagotu,  ale 
większy  i  o  ni^.szym  tonie. 
Kontrafakcja,  Kontrefakcja 
nt.  podrabianie,  sfałszowa- 
nie, naśladowanie  niedo- 
zwolone, przedruk  zrobiony 
bez  zezwolenia  właściciela 
praw  autorskich. 

Kontrafałda,  fałda  zwróco- 
na kantem  ku  kantowi  dru- 
giej fałdy. 


Ko«tragHac|a,agitacja  z  wró 
eona  przeciw  innej  agitacji; 
I)rzei:iwdziałanie. 

Kontrałiencja  nt.  i>odatek, 
pobór. 

Kontrahent  ł.  zawierający 
umowę;  pobierający  po- 
datki. 

Kontraindykacja  ni.  przH- 
ciwwakazanie. 

Kontr-akcja  nt.  przeciw- 
działanie. 

Kontrakcja  Ł  skurczenie, 
ściągnięcie  się,  skrócenie 
(w  gramatyce). 

Kontrakt  t.  umowa,  układ, 
ugoda;  k-y,  zjazd  odbywają- 
cy się  corocznie  w  oznaczo- 
nym mieście  i  w  oznaczo- 
nych stale  dniach  dla  zała- 
twienia interesów  handlo- 
wych i  porobienia  umów  np. 
(K-y  kijowskie,  dubieńskie 
i  t.  p.);  kontraktowe,  należ- 
ność za  sporządzenie  kon- 
traktu; wynagrodzenie  za 
pośrednictwo  przy  umowie; 
datek  dawany  rządcy  za  nie- 
stawianie-  przeszkód  przy 
zawarciu  kontraktu  z  wła- 
ścicielem nienichomości ; 
kootrafctowicz.  szlachcic,  zie- 
mianin, który  łPŻdzi  stale 
na  kontrakty. 

Kontraktura^.  skrzywienie 
części  ciała  skutkiem  cho- 
robliwego skurczu  mięśni, 
chronicznego  cierpienia  sta- 
wów i  t.  p. 

Kontralt  w.  głos  kobiecy 
niższy  od  sopranu. 

Konłramarka  w.  znaczek 
dawany  przy  wyjściu  chwi- 
lowym z  sali  koncertowej, 
teatralnej  i  t.  p.,  za  którym 
można  tamże  powrócić;  zna- 
czek wydawany  w  miej- 
scach publicznych  dla  kon- 
troli przy  odbiorze  okryć, 
kaloszy,  parasoli  i  t.  p.; 
kontramarkarnia,  miejsce  w 
lokalach  publicznych,  gdzie 
froście  oddają  do  przecho- 
wania ubranie  wierzchnie, 
laski,  parasole  i  t.  p.,  szat- 
nia. 

Kontramarsz,  ruch  woj.^ka 
w  stronę  przeciwną  tej,  w 
którąszło  poprzednio,  marsz 
wsteczny. 

Kontraoktawa,  mui.  okta- 
wa obejmująca  najniższe 
tony. 

Kontraprosza,  przekop  pro- 
wadzony przez  oblężonych 
przeciw  przekopom  oblega- 
jących, przeciwpodkop. 

Kontrapunkt  irl.  część  nau- 
ki kompozycji  muzycsnej, 
podająca  prawidła,  jai  nale- 
ży samodzielnie  prowadzić 
głosy  w  utworach  muzycz- 
nych. 

Kontrareglestr,  duplikat  re- 
giestru. 

Kontrargument  m^  argn- 
ment  zbijający  inny  argu- 
ment 


KonlraHyluU,  artykuł  u- 
nicestwiający  artykuł  po- 
przedni. 

Kontrasakaracfa,  asekura- 
cja wzajeoina  towarzystw 
ubezpieczeń. 

Koctrast  /.  zestawienie 
rzeczy,  pojęć,  wyobraień 
zupełnie  przeciwnych,  aby 
spotęgować  wrażenie  i  uwy- 
datnić pewne  cechy;  prze- 
ciwstawienie, przeciwień- 
stwo. 

Kontrastować  /.  być  w  kon- 
traście, w  przeciwieństwie, 
przeciwstawić. 

Kortrasyfaatara,  drugi  pod- 
pis na  jakim  dokumencie 
(bez którego  dokument  mógł- 
by być  nieważny). 

Keatrasygnować  ni.  poło- 
żyć podpis  po  podpisie  te- 
go, który  jakiś  akt  wydaje; 
stwierdzić  czyj  podpis  swo- 
im w^łasnym  podpisem. 

Kontratak  ni.  obrona  pole- 
gająca na  natarciu  na  prze- 
ciwnika. 
Koatrawaga,  przeciwwaga. 
Kontrawencja/.  uchybienie 
przeciw  przepisom  stemplo- 
wym, kara  za  nieużycie  pa- 
pieru stemplowego  lub  ma- 
rek stemplowych  w  odpo- 
wiedniej wartości. 

Koiiirawenjeiit  I.  wykra- 
czający przeciw  przepisom 
stemplowym. 

Koflłredans  /.  taniec  zbio- 
rowy po  dwie  pary  naprze- 
ciw siebie,  z  rozmaitemi  fi- 
gurami, w  6  częściach;  mu- 
zyka do  niego. 

Kontrefakcja  oi>.  Kontrafak- 
cja. 

Kontrefaktor  irl.  fałszują- 
cy, podrabiający. 

Kontreskarpa  /'.  pochyłość 
zewTiętrzna  fosy  przyfor- 
tecznej. 

Kontrfederacja,  federacja 
działająca  przeciw  innej  fe- 
deracji. 

Konłrfort  /.  mur  poprzecz- 
ny, umacniający  mur  głów- 
ny- 

Kontrindykacja  ob.  Kontra- 
indykacja. 

Kontrkandydat,  kandydat 
strony  przeciwnej. 

Kontrkonfederacja,  związek 
zawarty  przeciw  istniejącej 
konfederacji. 

Kontrmanifestacja,  manife- 
stacja przeciwna  pierwszej. 
Kontrmarsz  oh.  Kontramarsz. 
Kontrmina  /.  podkop,  mina    ' 
oblężonych,  zakładana  w  ce- 
lu   zniweczenia   min    nie- 
przyjacielskich;    przeciw-    fl 
działanie  podstępne;  w  grze      | 
giełdowej:     skupianie     się 
zniikowców   w   celu   prze- 
ciwdziałania zwyżkowcom. 
Kontrola  y .  wglądanie  w  co, 
nadzór,  dozór,  sprawdzanie; 
władza  nadzorująca;  księga 
io  z,ipitrv\anfa  n>.ńb.  czvn- 


i 


109 


Kontroler  —  Konwulsjoniści 


noścr,  obrotów  pienitj^nyoh 
podlegających  nadzorowi;  k. 
sług,  urząd  policyjny,  pro- 
wadzący spis  służących  pry- 
watnych i  czuwający  nad 
ich  sprawowaniem. 

Kontroler/,  urzędnik  nad- 
zorujący i  sprawdzający 
czynności  innych,  czy  są 
dokonywane  podług  przepi- 
sów. 

Kontrolować  /.  sprawdzać 
czyją  czynność  lub  rachun- 
ki, dozorować;  iron.  wtrącać 
się,  śledzić,  roztaczać  nie- 
proszony dozór. 

Kontropozycja ,  stronnic- 
two trzymające  z  opozycją, 
ale  wychodzące  z  innych 
zasad. 

Kontrować  (oh.  Kontra)  prze- 
czyć, być  przeciwnego  zda- 
nia. 

Kontrowers  t.  spór  długo- 
letni o  granicę  majątku; 
sporna  czqść  gruntu,  o  któ- 
rą toczy  się  sprawa. 

Kontrowersja  t.  spór  nau- 
kowy; kwestja  sporna;  roz- 
trząsanie wątpliwości  o  wie- 
rze. 

Kontrparę  dać ,  zwrócić 
działanie  pary  w  kierunku 
wstecznym. 

Kontrpartja,  partja  prze- 
ciwna; pendant. 

Kontrprojekt,  projekt  prze- 
ciwny jako  odpowiedź  na 
inny  projekt. 

Kontrproklamacja,  prokla- 
macja przeciwna  innej  pro- 
klamacji. 

Kontrpropozycja,  propozy- 
cja odmienna,  jako  odpo- 
wiedź na  inną  propozycję. 

Kontrpróba,  sprawdzenie 
głosowania  jawnego,  jeżeli 
wynik  nie  jest  stanowczy, 
przez  zamianę  ról  (np.  ci, 
którzy  powstali,  niech  usią- 
dą, a  przeciwnicy  niech  po- 
wstaną). 

Kontrpunkt,  rodzaj  cięcia 
w  fechtunku. 

Kontrrepllka,  literacka  od- 
powiedź natakąż  odpowiedź. 

Kontrrewers,  rewers  wza- 
jemny, równoważący  otrzy- 
many rewers  na  tę  samą  su- 
mę i  pod  tą  samą  datą. 

Kontrrewolucja ,  rewolu  - 
cja  przeciw  rewolucji,  prze- 
wrót państwowy  w  celu 
zniesienia  postanowień  rzą- 
du rewolucyjnego  lub  oba- 
lenia tegoż  rządu;  ruch  zwy- 
kle antyliberalny,  antyre- 
publikański. 
Kontrskarpa  oA.Ko«tre*karpa. 

Konłrskrypt,  skrypt  wy- 
mierzony jirzeciw  innemu 
skryptowi. 

Kontrsuglestja ,  sngiestja 
w  kierunku  przeciwnym 
myślom  sugiestjonowanym 
pierwej. 

Kanłrsygnallzować,  odpo- 
wiedzieć na  podany  sygnał. 


Kontrłorpedtfwka,  łódź  wy- 
dobywająca założone  tor- 
pedy. 

Kontrwaga  ob.  Kontrawaga. 

Kontrybucja  t.  podatek  wo- 
jenny, nakładany  na  poko- 
nanych mieszkańców  przez 
zwycięzcę;  odszkodowanie 
wojenne;  zwrot  kosztów  wo- 
jennych. 

Kontrybuenł  t.  płacący  kon- 
trybucję; wogóle:  opodatko- 
wany. 

Kontuar  ob.  Comptoir. 

Kontubernja  /.  stowarzy- 
szenie, kółko. 

Kontumacja^.  niestawienie 
się  na  wezwanie  sądowe; 
upór,  nieposłuszeństwo;  ska- 
zanie zaoczne;  środki  o- 
strożności  zarządzone  przez 
władzę  lekarską  przeciw  za- 
wleczeniu zarazy  (nie  prze- 
puszczanie przez  granicę 
kontumaoyjną). 

Kontur  /.  linja,  stanowiąca 
granice  przedmiotów;  rysu- 
nek, przedstawiający  kształt 
przedmiotu,  zarys,  szkic. 

Konturbacja  t.  niepokój, 
zamieszanie. 

Kontusz  tur.  zwierzchnia 
długa  suknia  z  wylotami; 
kwiłuszowiec,  człowiek  cho- 
dzący w  kontuszu,  szlach- 
cic. 

Kontuza  w.  salceson,  mor-- 
tadela. 

Kontuzja  t.  uszkodzenie 
ciała  (bez  skaleczenia)  wsku- 
tek uderzenia,  upadku,  ude« 
rżenia  piorunu,  lub  wsku- 
tek naporu  powietrza  od 
przelatującej  tuż  kuli  kai-a- 
binowej  a.  działowej;  stłu- 
czenie. 

Kontuzjonować/.  otrzymać 
kontuzję. 

Kofltyna  [irl.]  świątynia 
pogańska  Słowian  zachod- 
nich, gontyna. 

Kontynans  /.  powściągli- 
wość, cierpliwość;  o^.  Konte- 
nans. 

Kontynent  ,hI.  ląd  stały, 
szczególnie  ląd  stały  euro- 
pejski. 

Kontynentalny  nł.  lądowy; 
k-y  system,  zakaz  przywożę  • 
nia  towarów  angielskich 
wydany  przez  Napoleona  I, 
zamknięcie  lądu  sUdego  Eu- 
ropy dla  okrętów  angiel- 
skich, blokada  kontynen- 
talna. 

Kontyngiens  ni.  obowiązek 
udziału  w  dostarczaniu;  i- 
lość  wojska,  jakiej  dostar- 
czyć mają  miasta,  prowin- 
cje lub  kraj;  oznaczona  su- 
ma podatku,  jaka  ma  być 
pobraną  z  kraju. 

Kontynuacja  ł.  dalszy  ciąg, 
przedłużenie. 

Kontynuator  nł.  ten,  co  w 
dalszym  ciągu  prowadzi  pra- 
cę rozpoczętą  przez  poprzed- 
ników. 


Kontynuować  1.  prowadzić 
jaką  czynność  w  dalszym 
ciągu,  ciągnąć  dalej. 

Konung>A:aMd.  książę  skan- 
dynawski. 

Konus  t.  dotl.  szyszka;  bry- 
ła gieometryczna,  powsta- 
jąca 2  obrotu  trójkt^ta  pro- 
stokątnogo  około  jednego 
z  boków  przyprostokątnych, 
ostrokrąg,  stożek. 

Konwalescencja  /.  upraw- 
nienie jakiej  czynności;  oh. 
Rekonwalescencja. 

Konwalescent  ob.  Rekonwa- 
lescent. 

Konweksyjny  i.  wklęsło- 
wypukły  (szkło,  zwiercia- 
dło). 

Konwenans.  Konwenijencja 
/.  przyjęte  formy  towarzy- 
skie, zwyczaje  obowiązują- 
ce ludzi  dobrze  wychowa- 
nych, przyzwoitość;  konwe- 
nansowy, przyjęty  przez  zwy- 
czaje towarzyskie,  właści- 
wy; wynikający  pie  z  ser- 
deczności, ale  z  ogłady  to- 
warzyskiej, zdawkowy. 

Konwencja  ł.  umowa,  ugo- 
da, układ;  związek;'k.  literac- 
ka, umowa  kilku  państw  obo- 
wiązująca do  szanowania 
własności  autorskiej  miesz- 
kańców tych  państw;  k.  mo- 
netarna, umowa  kilku  państw 
co  do  przyjęcia  przez  nie 
jednea>  systemu  monetar- 
nego; R.  a.  konwent,  zgroma- 
dzenie deputowanych  fran- 
cuskich wykonywające  naj- 
wyższą władzę  państwową 
od  1792  do  1795  r.;  konwen- 
cyjny, podług  stopy  (wartość) 
przyjętej  przez  Komisję  mo- 
netarną; konwencJonilsta,czło- 
nek  konwencji  francuskiej 
z  r.  1792. 

Konwencjencja  ob.  Konwe- 
nans. 

Konwencjonallzm  ni.,  Kon- 
wencjonalność,  ścisłe  stoso- 
wanie się  do  konwenansów, 
do  przyjętych  form  towa- 
rzyskich. 

Konwencjonalny  Ł  powsze- 
chnie przyjęty,  zwyczajo- 
wy, przestrzegający  utar- 
tych zwyczajów;  oparty  na 
umowie;  k-a  kara,  kafa  zgó- 
ry  umówiona  za  niedotrzy- 
manie umowy. 

Konweajować  /.  zgadzać 
się  w  czym,  przypadać  do- 
gustu,  być  odpowiednim. 

Konwent  ł.  zgromadzenie, 
stowarzyszenie;  kla.-Jztor;  za- 
kon; ob.  KonwoMja. 

Konwergiencjb  nt.  zbież- 
ność, dążenie  dwu  a.  wielu 
linji  do  jednego  punktu. 

Kenwers  M.  laik  zakoji- 
ny,  braciszek;  óh.  Kenwer- 
tyta;  konwerska,  zakonnica, 
z  mniejszemi  ślubami,  uży- 
wana w  klasztorze  do  niż' 
szych  posług;  neofitka. 

Konwersacja    i.  roamowA 


potoczna;  konwersacyłny  Ję- 
zyk, sposób  mówienia  po- 
toczny, jakiego  używają  w 
rozmowach  towarzyskichlu- 
,dzie  dobrze  wychowani,  w 
odróżnieniu  od  języka  książ- 
kowego, naukowego,  tech- 
nicznego, tudzież  od  gmin- 
nego; pnen.  język  francu- 
ski, jako  używany  przez  na- 
szą arystokrację. 

Konwersja  ł.  zamiana  dłu- 
gu państwowego  (lub  jakiej 
instytucji)  na  inny,  np.  wy- 
żej oprocentowanego  na  ni- 
żej oprocentowany,  krótko- 
terminowego na  długoter- 
minowy ;  nawrócenie  się 
z  jednej  wiary  na  inną;  w 
logice ;  odwrócenie  sądu 
(podstawienie  podmiotu  za 
orzeczenie, a  orzeczenia  za 
podmiot,  np.  „6óg  jest 
wszechwładnym  panem" — 
przez  k-sjf:  „Wszechwład- 
ny pan  jest  Bogiem"). 

KoflWffsować  ł.  rozma- 
wiać. 

Konwertować  /.  robić  kon- 
W6r8ję,j^amieniać.  , 

Konwerfyta  nt.  nawrócony,    ' 
nówowierca. 

Konwikcja  ł.  przekonanie, 
pewność,  dowiedzenie. 

Kwmikt  i.  szkoła  ze 
wspólnem  mieszkanieoi  ucz- 
niów. 

Konwiktor  ł.  uczeń  miesz- 
kający w  konwikcie. 

Kenwinkować  i.  przekony- 
wać, dowodzić. 

Koflwisarz  «.  odlewający 
wyroby  z  cyny;  rzemieślnik 
lejący  dzwony,  rusznice , 
działa,  ludwisarz,  puszkarz; 
konwisarstwo,  przemysł  zaj- 
mujący się  odlewaniem  i  o- 
brabianiem  wyrobów  z  cyny. 

Konwojować  /.  prowadzić 
pod  konwojem. 

Konwokacja  ł.  zwc^anie;  w 
Anglji  zgromadzenie  ducho- 
wieństwa zwoływane  przez 
arcybiskupa;  k.  a.  konwoka- 
cyjny  sejm,  w  daw.  Polsce 
sejm  podczas  bezkrólewia 
zwoływany  przez  prymasi 
dla  załatwienia  spraw  pil- 
nych. 

Konwój/,  oddział  zbrojny 
do  strzeżenia  w  drodze  po- 
dróżnych a.  rzeczy  przewo- 
żonych, eskorta. 

Konwulsja  ł.  choroba  obja- 
wiająca się  nagłym  i  mimo- 
wolnym skurczem  mięśni, 
gwałtownemi,  niejednostaj- 
nemi  ruchami,  oraz  utra- 
tą przytomności;  drgawka, 
kurcz,  spazm;  konwulsyjny, 
kurczowy,  nagły,  niespo- 
kojny. 

KonwttIsjMiici  ni.  fana- 
tyczni zwolennicy  sekty 
Jansenistów  we  Francji  o- 
koło  1730  roku,  którzy,  mo- 
dląc się  na  cmentarzu  Św. 
Medarda,    dostawali     koR' 


Kooperacja  —  Korniszon 


110 


wulRJi  i  wygłaszali  proroc- 
twa. 

Kooperac|a  /.  współdzia- 
łanie, współudział;  przyję- 
cie członka  do  stowarzysze- 
nia; kooperacyjny,  współ- 
dzicilczy;  k-a  spółka,  k-e  sto- 
warzyszenie, kooperatywa,sto- 
warzyszenie  wielu  osób  dla 
tańszego  zakupna  produk- 
tów a.  dla  łącznego  prowa- 
dzenia jakiej  gałęzi  przemy- 
słu; stowarzyszenie  współ- 
dzielczo. 

Kooperator  1.  współdzia- 
łasz, wsiwłpracownik;  po- 
mocnik w  urzędzie. 

Kooperatywa  oh.  Kooperacja. 

Kooperować  xl.  współdzia- 
łać, pomagać. 

Kooptacja  1.  przyjęcie  a. 
uzupełniający  wybór  nowe- 
go członka  przez  zgroma- 
dzenie; dobranie  członka. 

Koordynacja sj.  podporząd- 
kowanie według  stopnia  za- 
leżności; złiarmonizowanie 
pojedynczych  części,  aby 
współdziałały  dla  osiągnię- 
cia celu  żądanego. 

Koordynować  M.  uporząd- 
kować, dopiowadzając  do 
v.'zajemnej  między  .sobą  od- 
powiedniuści. 

KoorgantzBCJa  M<.organizm, 
ustrój,  budowa. 

Kopaiwa  [ni.]  roślina:  drze- 
wo balsamowe. 

Kopal  fA.l  żywica  drzew 
podzwrotnikowyck  Afryki  i 
Azji,  przezroczysta,  barwy 
jasnożółtej,  twarda,  trudno- 
topliwa,  używana  do  wyro- 
bu   lakierów  i    werniksów. 

Koperczaki  węg.  umizgi, 
zaloty. 

Kopersztych  n.  miedzioryt, 
rycina. 

Koperta  t.  torebka  płaska, 
zwykle  papierowa,  w  którą 
wkładają  list,  bilet  wizyto- 
wy i  t.  p.,  i  na  której  piszą 
adres:  przykrywka  zegarka; 
kopertować,  wkładać  w  ko- 
pertę i  zapieczętowywać  a. 
zaklejać;  zttrł.  k.  się,  przy- 
wdziewać odzież  ciepłą  i 
szczelnie  ją  zapinać. 

Kopertyment  /.  przykrycie, 
przykrywa. 

Koperwas  n.  nazwa  siar- 
czanów: cynku — barwy  bia- 
łej, żelaza — barwy  zielonej  i 
miedzi — barwy  niebieskiej 
(siny  kamieć). 

KÓpfhalter  n.  słupek  że- 
.lazny  z  kabłączkiem  rucłio- 
mym  do  opierania  głowy  o- 
soby  fotografującej  się. 

Kopfszłyk  n.  ozdoba  rzeź- 
biona u  góry  (szafy,  ramy 
i  t.  p). 

Kopista  ni.  przepisywacz; 
przerysowujący;  przen.  na- 
śladowca. 

Kopja  M,  odpis  z  orygina- 
łu, przepisany  dokument; 
wierne  naśladowanie  obra- 


zu lub  rysunku;  w  fotogra- 
fji  odbitka  otrzymana  z  ne- 
gatywnego zdjęcia;  lanca, 
spi»a. 

Kopjał  M.  książka  do  ko- 
pjowania  listów  i  racłinn- 
ków. 

Kopjatnra  nt.  kopjowanie, 
naśladownictwo. 

Kopjorama  ni.  przyrząd  do 
przenoszenia  fotografji  ze 
szkła  na  papier. 

Kopjować  rrt.  przeryso- 
wywać, przepisywać;  robić 
odbitki  z  pisma  a.  i^snntn 
za  pomocą  specjalnej  prasy 
i  atramentu;  otrzymywać 
pozytywne  zdjęcia  z  kliszy 
fotograficznej,  wystawionej 
na  działanie  światła;  naśla- 
dować. 

Koprą  ar.orzech  kokosowy. 

Koprofagja  g.  stan  choro- 
bliwy objawiający  się  w  spo- 
żywania kału. 

Koprollt  *9.  kał  kopalny 
zwierząt  jaszcznrowatych, 
znajdowany  w  pokładach: 
paleozoicznym,  mezozoicz- 
nym  i  trzeciorzędowym. 

Koprowina  n.  miedziaki, 
pieniądze  miedziane. 

Kopsztyk  oh.  Kopfsztyk. 

Kopiowie  g.  chrześcijań- 
scy potomkowie  dawnych 
Egipcjan. 

Kopulacja  ł. '  połączenie, 
złączenie;  stosunek  małżeń- 
sła;  powiązanie, 

Kopulak  A,  kopułowy  piec, 
piec  murowany  a.  żelazny, 
wewnątrz  ogniotrwały,  do 
roztapiania  surowca  na  od- 
lewy żelazne.  » 

Kopuiizacja  ni.  w  o^od- 
nictwie  szczepienie  drzew 
przez  złączenie  uciętej  ga- 
łązki drzewa  szlachetnego 
z  płonką  dziczki. 

Kopulizować  ni.  robić  ko- 
pulizację. 

Kopuła  w.  sklepione  przy- 
krycie półkuliste  budynku; 
dach  półkulisty  a.  eliptycz- 
ny, dach  baniasty. 

Korab^.  okręt,  arkaNoego. 

Koral  g.-l.  zwierzę  za- 
mieszkałe w  morzach  stref 
gorących  należące  do  jamo- 
chłonnych;  ozdoba  zrobiona 
z  koralowiny;  paciorek  ko- 
ralowy; narośl  czerwona  na 
głowie  i  szyi  niektórych 
ptalfów  (indyków,  cietrzewi, 
głuszców);  kolor  czerwony; 
koralowina,  twarda  powłoka, 
wytwarzająca  się  na  mięk- 
kim ciele  zwierzęcia  korala, 
(czerwona,  ijóżowa ,  służy 
do  wyrobu  różnych  ozdób). 

Koralinit,  KoralK  >i^  koral 
gtięzisty  skamieniały. 

Koramizować  ł.  podpisać 
dokument  jako  świadek  lub 
jako  współuprawniony. 

Koran,  Alkoran  ar.  święta 
księga  mahometan,  zawie- 
rająca   przepisy    religijne, 


prawa,    napomnienia    oraz 
liczne  legiendy. 

Kąrfa  ł.  kosz;  dzban,  fla- 
sza, gąjtior. 

Korba  [».]  rączka  do  obra- 
cania koła  a.  wału;  przy- 
rząd w  pedałach  roweru, 
wprawiany  w  obrót  nogami 
jadącego. 

Korbacz  tur.  bicz  rzemien- 
ny, harap,^bykowiec. 

Kord  tur.  miecz,  szabla, 
pałasz. 

Korda  g.-l.  pas  ze  sznur- 
ków noszony  przez  niektó- 
rych zakonników;  karność, 
karby. 

Kordebalet  oh.  Corps  de 
ballct. 

Kordegarda/,  izba  żołnier- 
ska na  odwachu. 

Kordelas  w.  obosieczny 
szpiczasty  nóż  myśliwski 
z  silną  rękojeścią. 

Kordit  a.  proch  angielski 
bezdymny,  mieszanina  ba- 
wełny .strzelniczej,  waseli- 
ny  i  nitrogliceryny. 

Kordjaka,  Kardjakań-/.  cho- 
roba serca,  żołądka;  tęsk- 
ność. 

Kordjalny  tri.  f«łrdeczny, 
czuły. 

Kordjał  śrl.  napój  orzeź- 
wiający i  wzmacniający. 

Kordon  /.  szereg  poste- 
runków wojskowych  połą- 
czonych w  jedną  linję  o- 
chronną  dla  obrony  granicy 
lub  przeciw  zawleczeniu  za- 
razy; pas  pograniczny;  sznu- 
rek przy  ubraniu  wojsko- 
wym; kordenek,  jedwab  gru- 
bo w  nitkę  skręcony,  uży- 
wany do  robót  kobiecych. 

Kordyban  M.  gatunek  skó- 
ry kozłowej;  k-ki,  rodzaj  o- 
buwia. 

Kordyt  (?)  proch  bezdymny. 

Kor«łyzant  /.  linoskok,  li- 
nochód. 

Korealny  nł.  współdłużny; 
k-e  zobowiązanie,  poręczenie 
kilku  poręczycieli  jednego 
i  tego  samego  długu  w  róż- 
nym stosunku  do  wierzy- 
ciela a.  do  głównego  dłuż- 
nika. 

Koreferent  ni.  współrefe- 
rent,  wspólnie  z  innym  o- 
pracowujący  jakie  sprawo- 
zdanie. 

Korek  n.  narośl  pokrywa- 
jąca korę  dębu  korkowego, 
rosnącego  w  półn.  Afryce  i 
połud.  Europie ;  zrobiona 
z  tej  narośli  zatyczka  do 
butelek:  podkładka  pod  pię- 
tę wkładana  w  obuwie;  obr 
cas  trzewika;  iart.  korepe- 
tytor. 

Korekta^,  poprawianie  błę- 
dów drukarskich:  oh.  Kore- 
ktura,  Korefctywa;  korektować, 
regulować  mechanizm  for- 
tepjauu. 
Korekłomja  g.  oh.  Irldofc^ 


Korektor  ł.  poprawiający 
omyłki  dniku,  robiący  ko- 
rektę; stroiciel  instrumen- 
tów muzycznych;  naprawia- 
jący instrumenty. 

Korektora  ni..  Korekta  ł.  po- 
prawianie; regulowanie  me- 
chanizmu fortepjanów  dla 
doprowadzenia  go  do  pożą- 
danego stanu. 

Korektywa  M.,  Korekta  t 
usuwanie  wad,  poprawiani*-. 

Korelacja  tri.  stosunek 
wzajemny,  wzajemna  zależ- 
ność, współzależność. 

Korelatywne  ni.  pojęcie,  v. 
logice:  pojęcie  zostające  w 
związku  z  innym,  względu*-. 

Korepetycja  nt.  zajęcie  ko- 
repetytora; przygotowanie 
ucznia  z  zadanych  lekcji. 

Korepetytor  ni.  nauczyciel 
domowy  a.  szkolny,  pod 
którego  kierunkiem  uczeń 
przygotowywa  zadane  lek- 
cje; akompanjator,  pomaga- 
jący śpiewakom  operowym 
uczyć  się  ról. 

Korespondencja  M.  yoT<t- 
zumiewanie  się  listowne,  pi- 
sanie fistów;  zbiór  listów; 
artykuł  w  formie  listu  na- 
desłany do  gazety;  k.  tram- 
wajowa, kolejowa,  możność 
przesiadania_się  z  jednej  li- 
nji  na  drogą  za  wydanym 
biletem  jazdy. 

Korespondent  ni.  piszący 
listy:  pomocnik  handlowy 
zajmujący  się  pisaniem  li" 
stów;  nadsyłający  korespon-  ! 
dencje  do  dzienników,  spra- 
wozdawca dziennikaj>ki  za- 
miejscowy; uczony  nadsy- 
łający swe  prace  instytu- 
cji naukowej;  korespondent- 
ka, kobieta  prowadząca  ko- 
respondencję w  kantorach; 
przesyłająca  sprawozdania 
do  dzienników  zamiejsco- 
wych; karta  pocztowa  do 
korespondencji,  list  otwar- 
ty, pocztówka,  odtrytka. 

Korespondować  M.  poro- 
zumiewać się  listownie,  d- 
trzymywać  stosunki  listow- 
ne, pisać  listy;  być  odpo- 
wiednim, stosownym. 

Kom  n.  prawem  przepisa- 
na waga  szlachetnego  me- 
talu w  monecie;  oh.  Scbrot 
w  strzelbie;  cel,  sztyft  a 
końcu  lufy,  ułatwiający  ce 
lowanie,  muszka. 

Komak  [/.]  dozorca  i  prze' 
wodnik  kierujący  słoniem. 

Kornalłn.  Komalina  /.  czcr 
woaa  odmiana  chalcedonu 
karnjol,  krwawnik. 

Kornecista  ni.  muzykaii 
grający  na  komecie. 

Kornet  /.    najniższy 
pień  oficerski  w  kawale]^ 
podchorąży;    daw.    czepia 
kobiecy;  czepiec  lakonnio 
oh.  Comet  i  pistons. 

Korniszon  /.  mały  nied^ 
rżały  ogórek  inaryoowa 


111 


Kornulit  —  Kosztować 


firzen.  człowiek  maługu  wzro- 
stu, chłopak. 

Kornulił  nt.  skamieniałość 
zwier/.i  krzewów. 

Kornus  n.  zwykła,  prosta 
wddkn,  f;urzałka. 

Koroboracja  n^  stwierdze- 
nie, wzmocnienie,  potwier- 
dzenie (np.  akt);  korobora- 
cyjny,  wzmacniający. 

Koroborować  /.  zatwier- 
dzić, potwierdzić;  uznać  u- 
rzf;downie  akt  zrobiony  pry- 
watnie. 

Korolarjum  t.  wniosek  wy- 
snuty z  poprzedzających 
twierdzeń;  dodatkowe,  obja- 
śnienie, jako  wynik  logicz- 
ny twierdzeń  poprzednich. 

Korona  t.  oznaka  królew- 
skiej a.  książęcej  godności; 
rząd,  władza  rządząca;  iiio- 
narchja  rządzona  przez  kró- 
la; państwo,  tron,  monar- 
cha; władza  monarsza;  daw- 
niej: Polska  (bez  Litwy); 
część  ubarwiona  kwiatu ; 
górne  rozgałęzienie  drzewa; 
wieniec  jako  symbol  sławy 
lub  męczeństwa;  aureola; 
uwieńczenie;  najcenniejszy 
wytwór;  moneta  austrjac- 
ka='/j  guldena;  moneta  an- 
gielska=5  szylingom;  mone- 
ta szwedzka,norweska,  duń- 
ska=l(X)  oere;  wieniec  pro- 
mieni perłowo-białych  oka- 
lających słońce  podczas  za- 
ćmienia; koło  świetlne  ota- 
czające słońce;  część  zę- 
ba ponad  dziąsłem;  nazwa 
gwiazdozbioru;  górne  roz 
gałęzienie  rogów  jelenia; 
k.  Wenery,  pryszcze  syfili- 
tyczne  na  czole:  k.  w  kar- 
tach oh.  Koronka;  koronny, 
państwowy,  rządowy;  do- 
tyczący właściwej  dawnej 
Polski  (nie  Litwy);  iron. 
wielki,  niepospolity;  zło- 
to k-e,  osiemnastokratko- 
we ,  mające  przymieszki 
25%  srebra  a.  miedzi  n. 
76°;(,  złota;  koroniarz,  koro- 
njarz,  mieszkaniec  króle- 
stwa kongresowego;  koron- 
ka ,  delikatna  przezroczy  - 
sta  tkanina  w  deseń  z  ni- 
ci lnianych  a.  jedwabnych; 
różaniec;  ozdoba  ażurowa 
wyrzeźbiona  w  marmurze; 
k.  a.  korona  w  kartach:  se- 
kwens  kart  jednego  kolom 
złożony  conajmniej  z  asa, 
króla  i  damy  i  t.  d.  jeżeli 
karty  idą  po  kolei  w  grze 
w  wista  a.  winta. 
I  Koronacja  nt.  akt  namasz- 
I  czenia  monarchy  obejmują- 
;  cego  panowanie,  publiczne 
i  uroczyste  włożenie  korony 
'     przez  panującego. 

Koronat  t.  koronowany, 
monarcha. 

Koronaior  t.  ten,  który, 
iładzie  koronę  na  głowę  mo- 
narchy  podczas   koronacji. 

Koroner  a.  urzędnik  w  An- 


glji  dokonywający  oględzin 
zwłok  osób  zmarłych  śmier- 
cią nienaturalną. 

Koronet  «.  korona  hra- 
liiowfika,  godno.^ć   hrabiego. 

Koronować  ł.  kła.ść  uro- 
czyście koroiię  na  głowę  no- 
wemu monarsze;  wieńczyć; 
zakończać  szczęśliwie. 

Korowaj  mir.  gatunek  plac- 
ka podawanego  na  uroczy- 
stości weselnej  na  Rusi. 

Korporacja  t.  towarzystwo 
istniejące  jako  osoba  praw- 
na, stowarzyszenie,  zgro- 
madzenie, cech. 

Korporainy  ł.  cielesny. 

Korporał  śrl.  biała  chusta 
płócienna  podkładana  pod 
kielich  i  patenę  oraz  pod 
monstrancję. 

Korporant  [«.]  członek  kor- 
poracji. 

Korpulencja  t.  otyłość,  tu- 
sza. 

Korpulentny  t.  otyły,  tęgi, 
tłusty. 

Korpus  ł.  część  ciała  od 
szyi  do  nóg;  tułów,  ka-? 
dłub;  oddział  armji  złożo- 
ny z  wszelkiego  rodzaju 
broni  (złożony  zwykle  z  2 
lub  3  dywizji);  w  budownic- 
twie główna  środkowa  część 
gmachu;  szkoła  wojskowa 
(kadetów,  paziów);  rodzaj 
czcionek :  garmont;  pudło 
fortepianu. 

Korral  h.  zagroda  dla  by- 
dła, koni  w  stepach  amery- 
kańskich. 

Korrozja  ł.  wygryzienie, 
wyżarcie,  zniszczenie  tka- 
nek skutkiem  gnicia,  ropie- 
nia. 

Korsarz  w.  rozbójnik  mor- 
ski, pirata;  korsarstwo.  roz- 
bójnictwo  morskie,piraterja. 

Korso  ob.  Corso. 

Kort  a.  tkanina  wełniana 
o  nitce  ukośnej,  rodzaj  suk- 
na, nie  mającego  tak  zwa- 
nej barwy,  czyli  meszku 
zwróconego  w  jedną  .stronę. 

Kortezjanin  f.  dawniej: 
ksiądz  mający  w  kraju  be- 
neficja, a  nie  mieszkający 
w  nim;  pretendujący  do  god- 
ności w  kraju  tylko  na  mo- 
cy rozporządzeń  dworu  pa- 
pieskiego; dworak,  pochlebr 
ca. 

Kortezy  k.  zgromadzenie 
stanów  w  Hiszpanji  i  Portu- 
gal ji. 

Kertezja  w.  dworactwo, 
nadskakiwanie. 

Korumpować  t.  psuć,  de- 
moralizować, przekupować. 

Korund  \n.\  najtwardszy 
po  djamencie  kamień  szla- 
chetny, którego  kilka  od- 
mian rozmaicie  zabarwio- 
nych nosi  rozmaite  nazwy: 
szafir,  i"ubin,  etc. 

Korupcja/,  psucie  się  ciał, 
gnicie;  zepsucie  moralne; 
sprzedajność;  przekupstwo. 


Korwota  /.  mały  szybki 
.-itatek  wojenny  do  rekogno- 
skowania  i  posyłek,  dziś 
zwykle  nazywany  krążow- 
nikiem. 

Korybant  g.  kapłan  Cybeli, 
bogini  przyrody  w  staroż. 
Orecji;  (k-nci  oddawali  jej 
i"ześć  zapamiętałym  tańcem 
przy  szumnej  muzyce). 

Koryda  ob.  Corrida. 

Koryfant  oh.  Koryfeusz. 

Koryfeusz,  Koryfej  y.  kiero- 
wnik i  przewodnik  chóru 
greckiego;  przewodniczący 
w  chórach;  solista  w  bale- 
■  i  ?;  przen.  znakomitość,  czło- 
wiek wybitny  w  nauce  lub 
sztuce;  koryfejka,  solistka  w 
balecie. 

Korygować  t.  poprawiać; 
poprawiać  omyłki  w  korek- 
cie przed  wydrukowaniem ; 
poprawiać  strój  instrumen- 
tu muzycznego. 

Koryncki  porządek,  w  ar- 
chitekturze styl,  odznacza- 
jący się  kolumną  o  kapitelu 
w  kształcie  kielicha,  złożo- 
nego z  liści  akantu;  korync- 
ka  miedź,  stop  miedzi  ze 
iiłotem  i  srebrem,  wyrabia- 
ny w  .starożytności  (od  na- 
zwy miasta  greckiego  Ko- 
rynt): korynckie  rodzynki  a. 
korynty ,  małe  ,  czarne  ro- 
dzynki. 

Korytarz  «?.  sień  długa 
z  drzwiami  do  przyległych 
pokoi,  przejście  z  jednych 
pomieszczeń  do  innych;  ob. 
Kuluar. 

Kosekans  ni.  dosieczna. 

Kosmetyic^.  środek  służą- 
cy do  nadania  świeżości  i 
upiększenia  cery,  włosów. 

Kosmetyka  9.  sztuka  upięk- 
szania cery  i  włosów. 

Kosmiczny  g.  tyczący  się 
wszechświata;  k-y  a.  meteo- 
ryczny  pył,  cząsteczki  me- 
teorytów, spadające  na  zie- 
mię w  postaci  pyłu;  materja 
k-czna,  materja  pierwotna, 
z  której  miał  powstać  świat, 
substancja  mgławic. 

Kosmogoniczny  *g.  dotyczą- 
cy powstania  wszechświata. 

Kosmogonja  g.  nauka  zaj- 
mująca się  przeszłością 
wszechświata,  jego  powsta- 
niem i  rozwojem. 

Kosmografia^,  opis  wszech- 
świata, nauka  opisująca  cia- 
ła niebieskis  i  ziemię  jako 
jedno  z  tych  ciał;  treściwy 
wykład  astronomji. 

Kosmoiogja  g.  nauka  u 
wszechświecie  jako  całości, 
o  jego  budowie  i  częściach, 
o  jego  początku,  trwaniu  i 
możliwym  końcu. 

Kosmopolita  *g.  obywatel 
świata,  uważający  cały  świat 
za  ojczyznę;  obojętny  na 
sprawy  narodowe. 

Kosmopolityzm  *g.  uważa- 
nie się  za  obywatela  całego 


świata;  .stawianie  miłości 
<ila  wszystkich  ludzi  na 
miejsce  przywiązania  do 
swego  kraju;  samolubna  o- 
l)OJ(;tność  na  sprawy   kraju. 

Kosmorama  "g.  rodzaj  pa- 
noramy ,  przedstawiającej 
malownicze  widoki  rozmai- 
tych okolic. 

Kosmos  g.  świat,  wszech- 
świat. 

Kosmozof ja  *.9.  rozważanie 
świata  ze  strony  mistycz- 
nej. 

Kostet  Geld,  muss  gefres- 
sen  werden  n.  kosztuje  pie- 
niądze, musi  być  pożarte: 
co  się  kupiło,  to  należy  spo- 
żytkować, choćby  nie  doga- 
dzało. 

Kostjum  /.  ubiór,  .strój,  su- 
knia; strój  właściwy  jakiej 
epoce,  narodowi,  stanowi 
i  t.  p.;  przebranie;  kostiumo- 
wy bai,  zabawa  taneczna  w 
strojach  charakterystycz- 
nych, w  przebraniach. 

Kostjumeria  /.  .skład  ko- 
stjumów;  pracownia,  w. któ- 
rej robią  się  liostjumy. 

Kostyczny  /.  złośliwy,  szy- 
derczy, uszczypliwy;  kos- 
tyczność,  złośliwość,  dowcip 
iistry,  szyderczy,  gryzący, 
zjadliwy. 

Kosz  tur.  obóz  tatai'ski, 
kozacki;  oddział  wojska  u  ta- 
tarów i  kozaków  zaporo- 
skicłi;  koszowy,  przełożony 
nad  koszem  kozackim  a.  ta- 
tarskim,'ataman. 

Koszara  n.  ogrodzenie  dla 
owiec,  dla  trzody  chlewnej 
w  letniej  porze;  k-y,  dom 
oddzielny  na  mieszkanie  dla 
wojska. 

łioszemar.  Koszmar/,  zmo- 
ra, uczucie  duszenia  we 
śnie. 

Koszenila  /.  owad  z  rodzi- 
ny czerwców,  z  którego 
otrzymuje  się  farbę  purpu- 
rową. 

Koszerny  hehr.  czysty;  zgo- 
dny z  przepisami  religijne- 
mi,  dozwolony  Żydom  do 
użycia  na  pokarm;  k-ne,  po- 
datek od  rzezi  mięsa  i  dro- 
biu, dokonywanej  sposobem 
przepisanym  przez  religję 
mojżeszową. 

koszerować  hebr.  oczysz- 
czać pokarmy  trefne,  aby 
się  stały  koszernemi;  k.  się, 
iart.  myć  się,  oczyszczać 
się  z  brudu. 

Koszmar  ob.  Koszemar. 

Koszt  n.  wydatek,  pienią- 
dze wydane  na  co;  nakład; 
obliczenie  wydatków  zro- 
bionych lub  zamierzonych; 
środki  pieniężne,  fundusze; 
jyrien.  ujma,  uszczerbek;  ko- 
sztorys, obliczenie  kosztów 
zamierzonych. 

Kosztela  /.  (V)  gatunek 
jabłek. 

Kosztować  n.  pociągać  za 


Eotan  —  Krepa 


112 


sobą  wydatek,  wynosić  na 
pieniądze;  naranić  na  wyda- 
tek; powodować  uszczerbek; 
próbować,  zwłaszcza  sma- 
kiem; doznawać,  doświad- 
czać czego;  k.  sl(,  ponosić 
koszt,  łożyć,  ekspensować. 

Kotan,  Koto  chHu.  ukłon 
chiński  najuniżeńszy,  trzy- 
krotne przykląkniącie  i  u- 
derzenie  czołem  o  ziemią. 

Kotara  tat.  zasłona  z  cięż- 
kiej matei"ji  wełnianej  a. 
jedwabnej  nad  łóżkiem;  por- 
tjera. 

Koterja  /.  pewna  liczba  o- 
sób  złączona  jednakowemi 
mniemaniami  lub  mniej  wię- 
cej zdroźnemi  interesami, 
niezgodnemi  z  dobrem  ogó- 
łu, stronnictwo;  klika;  kołe- 
ryjny,  stronniczy 

Kotew  H.  ankra,  sztaba  do 
ściągania  ścian,  belek. 

K^et  /.  potrawa  z  mię- 
sa, ryby  lubjs  kartofli  tar- 
tycłi,  smażona,  formy  plac- 
ka; przeK.  k-y,  faworyty  po- 
dobnej formy. 

Koto  ob.  Kotan. 

Kotoneria  /.  tkaniny  ba- 
wełniane. 

Kotonowy/,  olej,  olej  wy- 
rabiany z  nasion  bawełny. 

Kotować  /.  oznaczać  licz- 
bami długość  linji  a.  wiel- 
kość kąta  na  rysunku;  nu- 
merować (np.  akta);  notować 
ceny,  kursą  giełdowe. 

Koturny  g.-ł.  w  siarożyt- 
ności:  teatralne  na  podwyż- 
szonych podeszwach  obuwie 
aktorów  greckich,  nadające 
wzrost  przechodzący  miarę 
ludzką;  przen.  stąpać  na  ko- 
turnach, przemawiać  z  kotur- 
nów, używać  stylu  szumne- 
go, napuszonego,  mowy  ti"a- 
gicznej;  przesadzać. 

Kotwica  X.  duży  hak  żelaz- 
ny o  2,  3,  a.  4  zębach,  któ- 
ry spuszczony  na  łańcuchu 
na  dno  wody,  zatrzymuje 
statek  na  miejscu;  prieit. 
deska  ratunku,  port  bezpie- 
czeństwa, ostoja,  ocalenie; 
zbroja  magnesu,  płyta  z  że- 
laza miękkiego,  przykłada- 
na do  magnesów,  żeby  ich 
magnetyzm  nie  osłabł,  w  ze- 
garku: ankier,  wychwyt,  łuk 
metalowy  z  zakrzywionemi 
końcami,  utrzymujący  jed- 
nostajność  ruchów  zegarka. 

Kotylion  /.  taniec  wirowy, 
urozmaicony  dowolnemi  fi- 
gurami, walc  z  figurami. 

Kotyzacła  /.  ocenienie; 
rozkład  podatków,  rozkład 
składki ;  uznaczenie  ceuy 
papierów  publicznych  w  ce- 
duło giełdowej. 

Kozalt  tai.  mieszkaniec  po- 
łudniowo-wschodnich czę- 
ści państwa  rosyjskiego, 
służący  wojskowo  w  konni- 
(:y  nieregularnej;  służący, 
lokaj   ubrany    po    kozacku; 


rodzaj  tańca  z  przysiada- 
niem; pnen.  zuch,  chwat, 
urwis,  zawadjaka;  k.  dziew- 
czyna ,  nazbyt  rezolutna , 
chwacka  dziewczyna;  koza- 
kierja,  swawola. 

Kozera  tur.-  {mlr.\  karta 
świetna,  atut,  tromf,  kolor 
świetny  w  kartach;  prtmt.  to 
nie  bez  k-y,  nie  bez  powodu. 

Kezeta  /.,  Kozetka,  mała 
kanapka,   zwykle   na   dwie 


Kozub  M<f$>.  (?)  pudełko  łu- 
biane, kobiałka,  torebka  łu- 
bi,ana  a.  inna,  framuga,  skle- 
pienie, wydrążenie,  muru. 

Kraal  kol.  wieś  murzyń- 
ska, zwłaszcza  Hotentotów 
i  Kafrów;  kawał  stepu  ogro- 
dzony palisadą,  w  którą  za- 
pędzają zwierzynę. 

Krab  n.  skorupiak  morski 
jadalny. 

Krach  n.  ostre  przesile- 
nie ekonomiczne,  spadek 
kursu  papierów  wartościo- 
wych; liczne  rujnujące  ban- 
kructwa sprawiające  popłoch 
na  giełdzie. 

Krajcar  n.  austrjacka  mo- 
neta zdawkowa  ■=  '/loo  S^- 
dena=2  halerzom. 

Krajzega  ».  pita  okrągła: 
krąg  stalowy  z  zębami  na 
brzegach. 

Kratka  ctei.  karta  o  dzie> 
sięciti  oczkach,  dziesiątka, 
dyska. 

Kram  ».,  Rramik,  Kramnica, 
sklepik  do  sprzedaży  cząst- 
kowej; prien.  kram,  kłopot, 
zamęt;  kramarz,  drobny  han- 
dlarz, przekupień;  kramar- 
stwo,  handel  drobnemi  to- 
warami. 

Krambambull  n.,  napój  zło- 
żony z  gorącej  wody,  wód- 
ki, cukru  i  cytryny. 

Krampon  /.   klamra. 

KKan  n.  przyrząd  u  rury 
do  ^wypuszczania  a.  zatrzy- 
mania płynów,  gazu,  (bywa 
różnej  budowy;  najprost- 
szy— zwykły  kurek). 

Kraniec  n.  brzeg,' krawędź, 
kres,  granica. 

Kranjografja  *g.  opisanie 
czaszki. 

Kranjoklast  *g.  narzędzie 
chirurgiczne  do  miażdżenia 
czaszki  płodu. 

Kranjolity  *g.  maszle  ska- 
mieniałe. 

Kranjologja,  Kranjoskopja 
*g.  nauka  zajmująca  się  ba- 
daniem powierzchni  czasz- 
ki i  wnosząca  z  jej  budo- 
wy o  władzach  umysłowych 
i  charakterze  człowieka. 

Kranlometrja  "g.  część  an- 
tropometrji,  nauka  o  pomia- 
rach czaszki. 

Kraniełomia  *g.  anatomja 
czaszki. 

Kran<k)kasa  «.  kasa  cho- 
rych, do  której  robotnicy 
obowiązkowo  wnoszą  skład- 


ki i  korzystają  z  nich,  gdy 
chorują. 

KrBnzchen  n.  w  Nien  'Zfch 
zebranie  towarzyski';  mło- 
dych lub  starszych  kobiet. 

Krap  n.,  Kraplak,  piękna 
czerwona  farba  otrzymy- 
wana dawniej  z  korzenia 
marzanny  farbiarskiej,  ros- 
nącej dziko  w  krajach  nad 
morzem  Śródziemnym  (dziś 
zastępuje  ją  alizaryna). 

Kraazuarka/.  spluwaczka. 

Krater  g.-l.  otwór  lejko- 
waty wulkanu,  czeluść  wul- 
kanu; część  pieca,  gdzie  się 
wrzuca  węgiel;  w  starożyt- 
ności: czara,  czasza. 

Krawat  /.  rodzaj  opaski 
wązkifj  lub  spuszczanej , 
irkładanej  na  kołnierzyk, 
zwykle  ozdobionej  kokardą. 

Kraza  g.  część  składo- 
wa niektórych  ciał,  tzeteg. 
krwi. 

Kreacja  ł.  utwór,  dzieło 
wyobraźni  i  twórczej  my- 
śli; tworzenie;  mianowanie; 
kreacyjny,  twórczy. 

Kreacjanizm  nł.  pogląd  fi- 
lozof, według  którego  dusze 
ludzkie  tworzą  się  i  wcie- 
lają przy  urodzeniu. 

Kreator  t.  oh.  Creator. 

Kreatura  ł.  stworzenie;  pu- 
gardi.  lichy  człowiek;  pro- 
tegowany, który  winien  ko- 
muś swoje  wyniesienie. 

Kredencerz  w.  [mA  sht^a 
mający  nadzór  nad  Kreden- 
sem; posługujący  przy  sto- 
le; podczaszy. 

Kredens  t.  szafa  z  przy- 
borami •  stołowemi,  bufet; 
izba,  w  której  stoi-  taka 
szafa;  list  wierzytelny,  po- 
lecający, przyznający. 

Kreda  ł.  [n.]  skała  biała, 
będąca  ziarnistym  węgla- 
nem wapnia;  krucha,  i  mięk- 
ka używa  się  do  pisa- 
nia; kredowa  formacja,  naj- 
nowsza z  .  mezozoicznych, 
młodsza  od  jarajskiej,  obfi- 
tuje w  kredę  cz.  węglan 
wapnia  ziarnisty,  powstały 
z  muszelek  otwomic  (ko- 
rzenionóżek). 

Kredo  ob.  Crouo. 

Kredyt  f/.]  wiarogodność, 
zaufanie  w  przyszłą  wypła- 
calność danej  osoby;  udzie- 
lanie pożyczki  w  gotćwce 
lyb  zwłoki  w  odbiorze  za- 
płaty za  wybrany  towar; 
mleć  k.,  miei^  zaufanie,  wia- 
rę u  ludzi,  dostawać  z  ła- 
twością pożyczkę  Inb  towa- 
ry na  rachunek;  M  k.,  na 
rachunek;  kredytować,  da- 
wać na  rachunek,  pożyczać; 
zapisywać  w  księgach  han- 
dlowych to,  co  się  komu 
jest  winnym,  co  mu  się 
należy;  kredytowe  papiery, 
weksle,  obligacje  państwo- 
we; -ł.  listy,  listy  zastawne 
i  t.  p.;  k.  Instytucje,   wyda- 


jące pożyczki  lub  ułatwia- 
jące je,  a  takie  przyjmu- 
jące wkłady  pieniężne  i 
operujące  niemi,  k.  towarzy- 
stwo, dająi^ie  pożyczki  na 
majątki  ziemskie,  na  domy; 
k-y  list,  za  którym  posiada- 
jący go  może  podnosić  pie- 
niądze do  pewnej  wysoko- 
ści u  adrełtata. 
Kredytor  ł.  wierzyciel. 
Kredytywa  ».  piśmienne 
pełnomocnictwo,  udzielane 
posłom  wysłanym  do  innych 
państw;  pismo  ^ierzytelne, 
za  którym  można  otrzymać 
gotówkę  do  ozD&czonej  wy- 
sokości; ob.  Akredytywa. 

Krels  ».  powiat;  koło,  o- 
krąg. 

Kreisamt  n.  urząd  powia- 
towy. 

Kreisamtman ,  Kreishaupt  - 
man,  Krelskapitaa.  ".  naczi^l- 
nik  kreisamtu,  starosta  cyr- 
kułowy. 

Kreiskoffllsorjał  n.  komiso- 
rjat  powiatowy. 

Krem/,  śmietana  lub  śmie- 
tanka bita  z  cukrem;  na- 
zwa likierów  gęstych;  na- 
zwa maści  miękczących  skó- 
rę rąk,  twarzy;  masa  do 
czyszczenia  obuwia;  ob.  Cri-  ' 
me;  kremowy  kolor,  kolor 
śmietankowy,  blado-żółty. 

Krema  /.  wyższe  warstwy 
towarzystwa,  arystokracja, 
śmietanka  towarzystwa. 

Kremacja  t.  palenie  zwłok 
ludzkich. 

Krematorium  nt.  budynek 
z  piecem  urządzonym  do 
palenia  zwłok  ludzkich;  spa- 
lisko. 

Kremometr  nł.  przjrząd  do 
oceniania  dobroci  mleka  i 
Śmietany. 

Kremor-tariari  nt.  winian 
potasu,  kanień  winny. 

Krempa  ».  wy  winiety  brzeg 
kapelusza. 

Kremserwajs,  Kremzerwajs 
1.  biel  ołowiana  (blejwae), 
biała  farba  olejna  a.  sLwa- 
relowa. 

Krenele  /.  strzelnice  s 
przerwach  okopów  a.  mu- 
rów; krenelowany  mur,  mur 
opatrzony  w  strzelnice,  zę 
baty. 

Krenologja  *.7.  nauka  o  źró- 
dłach wód. 

Kreofagja  g.  mięsożerstwo. 

Kreol  A.  potomek  Euro- 
pejczyków urodzony  w  kra- 
jach dawniej  hiszpań.^kich 
i  portugalskii  h  Ameryki. 

Kreowsić  f.  tworzyć;  usta-  ; 
nawiać,    wprowadzać;  mia- 
nować (urzędników^,. 

Kreozot  *g.  olejek  ze  .smo- 
ły drzewnej,  używany  jako 
środek  przeciwgnilny, 

Kre^  /.  lekka  przezro- 
czysta tkanina  jedwabna  o 
powierzchni  nie  gładkioj, 
lecz  w  drobne  fałdki  zinar-_ 


113 


Krepel  —  Kryolit 


Bzoz.onoj;  k.  ozama  jefit  o- 
znaką  żałoby;  rodzaj  koitu 
czarnego  w  wysoŁini  ga- 
tunku. 

Krepel  n.  plaook. 
Kreplna  J.  poduszodzka  ze 
zwiclirzoiiych  włosów,  uży- 
wana jako  podkładka  w  u- 
oze.saniu  damskim;  tasiem- 
ka pasamoniczua;  kreplnka, 
wstążka,  tasiemka,  koronka 
do  obszycia. 

Krepirować  ».  ciężko  cho- 
rować, umiTioć. 

Krepitacja  nł.  trzeszczenie, 
dające  się  słyszeć  w  pła- 
cach chorych  na  zapalenie; 
3hrz(;st  kości  złamanych. 

Kreplis,  Cr£pe  lisse  /.  fkrep 
'4s),  z  gfadkiej    krepy   zro- 
oione    abranie,  np.  suknia. 
Krepon  /.  gatujiek  grubej 
trepy. 
Krepunek  oh.  Gierunek. 
Kres  n.    linja    graniczna, 
panica,    koniec,    kraniec, 
lakres,    meta,    cel,    okres; 
iresy,   krainy   pograniczne; 
'.resowy,   pograniczny;   peł- 
liący  służba  na  kresach. 

Krescencia  ł.  zbiory,  uro- 
Izaje,  plon  rolny. 

Krescentywa  ł.  pokolenie, 
:ieneracja. 

Krescytywa  A-^  wzrost  mie- 
jiia,    znaczenia,    podniesie- 
ie  w  godności,  w  stopniu, 
oprawa  bytu,  karjera. 
Kresylit  "g.  materia  wy- 
uchowa    do     napełniania 
ranatów. 
Kretes  u>ę</.  w  wyrażeniu: 
kretesem^  doszozątnie,  do 
sczętu,  zupełnie. 
Krełon  /.  tkanina  baweł- 
iana  gładka  a.  drukowana 
deseń. 

Kretyn  /.  kaleka  upośle- 
zony  umysłowo  i  cieleś- 
ie,  cechujący  się  małym 
zrostem,  nieforemną  gło- 
nieprawidłowym  u- 
iZtałtowaniem  ciała;  kar- 
ik;  prten.  człowiek  ogra- 
iczony,  głupi,  idjota,  ze- 
)  moralne. 

Kretynizm  nł.  chorolia  en- 
smiczna,  objawiająca  się 
'ekiem  rozwoju  władz  u- 
ysłowych,  fizycznych  i 
-zuć  moralnych;  karłac- 
tro;  przen.  głupowatość,  i- 
otyzm,  nicość  moralna  i 
nystowa. 

Kreuzband  n.  (krojchand) 
laska  z  papieru,  nakładana 
i  druki,  wysyłane  pocztą. 
Kreuzer  n.  oh.  Krajcar. 
Krewa/.  niedopisanie,nie- 
)Wodzenie;  w  kartach:  wię- 
>j  oczek  niż  trzeba;  prze- 
lana (w  kwindeczu,  w  el- 
ku);  krewić,  mieć  krewę 
r  kartach),'  mieć  więcej 
:zek  Hiż  trzeba  i  dlatego 
•zegrywać;fr3eM.  figle  pła- 
6,,  psocić;  nie  dotrzymy- 
ać  słowa;  sprawiać  zawód. 


Krewe  -  Kreweito  lit.  naj- 
wyższy kapłan  pogański  w 
dawnej  Ijitwie. 

Krewetka  /.  drobny  .skoru- 
piak morski  jadalny, garnęła. 

Kreza  n.  ob.  Kryza;  krAzka, 
mała  krozą;  wnętrzności 
(np.  cielęce),  błony,  które- 
mi  jelita  i  kiszki  są  przy- 
twierdzone do  tylnej  ścia- 
ny brzusznej,  część  otrzew- 
ny  trzewowej. 

Krezol  nł.  składnik  smo- 
ły węglowej,  zapachu  po- 
dobnego jak  fenol;  jedna 
z  jego  odmian  (parakrezol) 
używa  się  do  wyrobu  wie- 
lu barwników;  dwuprocen- 
towy  roztwór  k-lu  w  wo- 
dzie  używa   się    jako    lek. 

Krezus,  ostatni  król  Lidji, 
słynny  ze  swych  bogactw 
(568 — 548  przed  Chr.);pr«#ii. 
wielki  bogacz. 

Krezylił  *g.  materja  wy- 
buchowa, którą  napełniają 
granaty. 

Kręgiel  n.  każdy  z  dzie- 
więciu słupków  drewnia- 
nych ruchomych,toczonych, 
2  główką  toczoną,  potrzeb- 
nych do  gry  zwanej  krągłe, 
polegającej  na  zbijaniu  ku- 
lami tych  słupków;  kręglel- 
ki,  podobne  słupki,  tylko 
mniejsze  używane  do  gry 
w  bilard;  kręgielnia,  miej- 
sce urządzone  do  gry  w 
kręgle. 

Krępel  of>.  Krepel. 

Ki  ida  M.  upadłość,  kon- 
kurs masy  upadłości. 

Kridar,  upadły,  bankrut. 

Kriegeryerein  n.  w  Pru- 
sach stowarzyszenie  wojsko- 
wych, wymierzone  przeciw 
Polakom. 

Kriegsreclił  oh.  KrygsrecM. 

Kris  oh.  Kryś. 

Kriwe-Kriwejto  ob.  Krewe- 
Krewejto. 

Krjo  ob.  Kryo. 

Kroaza  /.  tkanina,  zwy- 
kle bawełniana  w  drobne 
ukośne  prążki,  uży w.  na pod^ 
szewkę  i  na  oprawę  książek. 

Krochmal  n.  mączka,  skro- 
bia, jeden  z  węglowodanów 
czyli  związków  węgla,  wo- 
dora  i  tlenu,  znajdywany 
w  wielu  roślii^ach,  którym 
daje  pożywnośt,  ma  liczne 
zastosowania  w  technice. 

Krokanciki  /.  suchareczki 
z  ciasta,  używane  głównie 
do  zimnych  zup  i  polewek. 

Krokiet  /.  ciasteczko  su- 
che i  chrupiące;  grzanka 
w  potrawach;  k-y,  kluski 
z  mąki  kartoflanej;  wałecz- 
ki z  mięsa,  ryby  a.  móżdż- 
ku, owinięte  ciastem  podob- 
nem  do  naleśnika,  osypane 
bułką  tartą  i  przyrumienio- 
ne; k.  a.  Kryklet  a.  gra  towa- 
rzyska we  2  do  6  osób  po- 
legająca na  przesunięciu 
kuli  przez  bramkę  uderzę-^ 


ni  era  młotka;  krokietowat, 
w  grze  w  krokieta  uderzyć 
swoją  kulą  w  kulę  przeciw- 
nika ażeby  (Klskoczyła. 

Krokodyl  g.-l.  gad  czwo- 
ronożny opancerzony;  kro- 
kodyle łzy,  łzy  nieszczere, 
fałszywe,  oł)łudno. 

Krokoit  *g.  ruda  ołowiana 
czerwona. 

Krokos,  Krokosz  g.-l.  ro- 
ślina szafran  krajowy. 

Kroksztyn  n.  ukośna  belka, 
podpierająca  belkę  poziomą 
i  łącząca  ją  z  inną  piono- 
wą; koniec  belki,  wystający 
z  muru ,  podtrzymującej 
dach,  balkon  i  t.  p.,  bru- 
sowica,  wspornik;  podpór- 
ka, podstawa  ozdobna  przy- 
twierdzona do  ściany  a.  do 
mebla  pod  przedmiot. 

Krokus  ob.  Krokos. 

Kromlecli  [/.]  ołtarz  ka- 
mienny pogańskich  Celtów, 
na  którym  składali  ofiary 
ich  kapłani  (druidowie). 

Krompel  n.  ziemniak,  kar- 
tofel. 

Krona,  moneta  angielska  = 
1  rab.  48  kop.   ob.   Korona. 

Kronglas  a.  szkło  sodowo- 
wapienne,  używane  do  wy- 
robu szkieł  optycznych. 

Kronika  g.-t.  dzieje  spisa- 
ne w  porządka  chronolo- 
gicznym, bez  dochodzenia 
przyczyn,  skutków  i  wypro- 
wadzania wnioskówj  artykuł 
lub  dział  w  dzienniku,  roz- 
trząsający wypadki  bieżące; 
opis  zdarzeń  bieżących;  ty- 
tuł czasopisma;  kronikarz, 
autor  kroniki. 

Kropierz  /.  okrycie  na  ko- 
nia rycerskiego,  dawniej  u- 
żywane. 

Krołal  g.  dawny  grecki 
instrument  perkusyjny. 

Kroton  a.  Krocień  g.  ro- 
ślina z  rodziny  wilczomle- 
czowatych;  krotonowy  olejek, 
olejek  mocno  drażniący  skó- 
rę, mocno  czyszczący,  ro- 
biony z  nasienia  krotonu. 

Kruchta  [n.\  przedsionek 
kościoła,  babiniec. 

Krucjaty  irl.  wojny  krzy- 
żowe, wyprawy  chrześci- 
jańskiego rycerstwa  w  H, 
12  i  13  w.  w  cela  uwolnie- 
nia Ziemi  Świętej  i  Orobu 
Chrystusa  z  rąk  niewier- 
nych. 

Kracyfer  śrl.,  Krucygler  nt. 
alumn  a.  ksiądz,  niosąoy 
krucyfiks  na  czele  proce- 
sji a.  przed  papieżem;  krzy- 
żak, krzyżowiec. 

Krucyfiks  irl.  krzyż  z  wy- 
obrażeniem ukrzyżowanego 
Zbawiciela  do  stawiania  na 
ołtarzu,  na  stole. 

Krucygier  ob.  Krucyfer. 

Kruklew  n.  laska  gruba, 
kula,  kostur. 

Krup  /.  dławiec,  zapale- 
nie błony  ślazowej,  krtani, 


tcbawicv,  oskrzeli  etc.,  wy- 
wołujące  objawy  doszenia. 
Krupjer  /.  pomocnik  trzy- 
mającego-bank    w    domach 

gry- 

Knuta  L  twarda  powło- 
ka, skorupa;  lodowa  skom- 
pa,  gdy  po  deszcsa  nagle 
mróz  chwyci,  gotoledi.  . 

Kmstacyt  ni.  skorupiak 
skamieniały. 

Krustakologja  ni.  nauka  o 
skorupiakach,  częćć   zoolo- 

gji- 

Kruszon  /.  fdittL  dzbanek) 
napój  chłodzący  z  wina,  so- 
ku pomarańcz,  cytryn,  z  ka- 
wałkami lodu. 

Krąż  /.  [«.]  dzbanek,  ku- 
bek, kieUch,  czarka,  czasza. 

Krużganek  n.  kryty  kory- 
tarz z  kolumnami  naokoło 
dziedzińca  wewnętrznego; 
galeria,  ganek;  portyk,  przy- 
sionek. 

Krużka  r.  rosyjska  miara 
płynów='/s  litra. 

Kruzowaty  n.  kędzierzawy. 

Krybrować  t.  ostro  kryty- 
kować, szykanować. 

'Krygować  n.  ściskać  czym 
oi^o  człowieka,  żeby  si^ 
prosto  trzymał;  uczyć  ma- 
njer,  tresować;  k.  się,  sznu- 
rować się,  ściskać  się  gor- 
setem; robić  ruchy  wymu- 
szone, pretensjonalne  i  ta- 
kąż postawę  przybierać. 

Krygsrecht.  Krie^srecU  a. 
prawo  wojenne;  sąd  wo'. 
Jenny. 

Krykiet  oh.  CrickoŁ 

K  rynien  oh.  CHmm;  kryai- 
nować,  potępiać. 

Kryminalista  »(.  zbrodniarz, 
przestępca,  więzień  za  zbro- 
dnie; uh.  Kryminolog. 

Kryminalistyka  ni.  prawo 
karne;  sprawy  karne. 

Krymiaakia  t.  prawo,  zbiór 
ustaw  prawnych,  odnoszą- 
cych się  do  czynów  występ- 
nych, zbrodniczych,  prawo 
karne. 

Kryminał  t.  czyn  występ- 
ny, zbrodnia;  więzienie. 

Kryminolog  nt.  prawnik 
specjalista  w  teorji  a.  prak- 
tyce prawa    kryminalnego. 

Kryminologia  nt.  nauka  są- 
downictwa kryminalnego. 

Kryminować  ob.  Krymea. 

Krymka,  mycka  żydow- 
ska, czapeczka  bez  daszka, 
jarmułka;  czapka  z  bvanów 
krymskich;  gatunek  gołębi 
(od  pólwy.spu   Krym). 

Krynolina/,  spódnica,  wkła- 
dana pod  suknię  kobiecą, 
zrobiona  z  włosienia  lub 
z  innej  tkaniny,  z  wszyte- 
mi  obręczami  trzcinowemi 
a.  Rtalowemi,  aby  suknia 
leżała  szeroko  i  sztywno; 
siatka  metalowa  dokoła  o- 
krętu,  zabezpieczająca  od 
torpedów. 

Kryaltt  V   fluorek  aoda 


Słownik  wyrazów  obcych 


Kryomfetr  —  Ksylolit 


114 


z  flaorkietn  glina,  skata  Jak 
lód  przezroczysta,  z  której 
otrzymują  sodij  i  itetal  glin 
(aluminium),  znajduje  nią 
w  Orenlandji. 

Kryomatr  'g.  rodzaj  ter- 
mometru do  mierzenia  tem- 
peratur bardzo  nizkich. 

Kryoafcop  *g.  przyrząd  do 
iryoskopji. 

Kryukopia  *g.  badania 
oiat  przez  oznaczenie  tem- 
peratury ich  zamarzania. 

Krypa  n.  wie^ksza  łódź 
z  równńmi  bujdami. 

Krypawać  n.  drut,  zaginać 
g©  w  miejscach,  w  których 
ma  się  łączyć  z  drugim 
tratem. 

Krypta  g.  sklepione  pod- 
ziemie pod  kościołem,  gdzie 
dawnie)  ehowano  zmarłych, 
kaplica  podziemna. 

Kryptogaoi  *g.  roślina  skry- 
topłciowa,  czyli  bezkwiato- 
vra.  (jak:  wodorost,  grzyb, 
porost,  mech,  skrzyp,  wi- 
dłak,, paproć). 

Nryptogaffl)a  *g.  tajemne 
małżefistwt). 

Kryptogra^a  *g.  sztnka  pi- 
sania znakami  umówioue- 
mi,  nifizrozumiałemi  dla 
niewtajemniczonych,  pismo 
tajna. 

Kryptagram  'g.  pismo,  w 
którym  zamiast  właściwych 
liter  są  użyte  znaki  umó- 
wione. 

Kryptoiogja  g.  mowa,  w 
której  zamiast  właściwych 
wyrazów  są  użyte  dźwięki 
umówione,  niezrozumiałe 
dła  niewtajemniczonych. 

Kryptomnczja  *g.  pamięć 
utajona. 

Kryptonim  *g.  autor  ukry- 
wający swe  nazwisko,  pod- 
pisujący się  pieirwszemi  li- 
terami. 

Krypta^rtyk  ni.  portyk 
kryty  dachem. 

Kryś,  sztylet  malajaki  z  o- 
strzem  wężykowatym. 

Krysa  n.  .skrzydło  kapelu- 
sza; o<^.  Kresa. 

Kryspac}a  i.  kurczowe  zgi- 
nanie się  palców. 

Kry^owaty  ł.  kędzierzawy. 

Krystaliczny  nł.  wykazują- 
cy tworzenie  się  kryształów. 

Krystalizacja  ni.  własność 
niektórych  ciał  mineral- 
nych przybierania  kształtu 
regularnych  brył  gieome- 
tryoznych  t.  j.  kryształów; 
oroces  tworzenia  .się  krysz- 
tałów. 

Krystailzator  nł.  naczynie^ 
w  Łtórym  odbywa  się  kry- 
stalizacja. 

Krystalizować  ni.  przybie- 
rać lormę  kryształów;  os,a- 
-  dzać  kryształy  (o  płynach). 

Krystalochemia  *g.  część 
mineralotrji  o  własnościach 
chemicznych  kryształów. 

Ki7stalef Izyka  *g.  część  lui- 


neralogji  o  własnościach  fi- 
zycznych  kryształów. 

Krystalografia  'g.  część  mi- 
ueralo^'ji.  nauka  o  ogólnych 
własnościaijh  i  systematy- 
ce kryształów. 

Krystaloid  *g.  ciało  mogą- 
ce przyjąć  postać  kryształu 
(przeciwieństwo;  Koloid). 

Krystalomancia  'g.  wróże- 
nie i  wywoływanie  duchów 
za  pomocą  wpatrywania  się 
w  błyszczące  przedmioty, 
kryształy,  zwierciadła,  wo- 
dę i  t.  p. 

Kryszna  itind.  bóstwo  póź- 
niejszej indyjskiej  mitolo- 
gji,  ostatnie  wcielenie  boż- 
ka Wisznu. 

Kryształ  ł.  cząstka  mine- 
rału lub  ciała,  otrzymywa- 
nego sztucznie  (chemicz- 
nie) w  postaci  brył  gieo- 
metrycznych ,  ograniczo  - 
nych  płaskicmi  połyskują- 
eemi  ścianami;  nazwa  pięk- 
nego, bezbarwnego  szkła 
szlifowanego;  k.  górny,  mi- 
nerał, skrystalizowana  od- 
miana kwarcu,  kamiefi  prze- 
zroczysty, bezbarwny,  uży- 
wany do  wyrobu  pięknego 
szkła  czeskiego  (oszlifowa- 
ny służy  lio  ozdoby  pod 
nazwą  Sjamentu  czeskiego); 
k-y,  przedmioty,  wyrobiono 
z  pięKnejro  czystego  szkła 
szlifowanego;  zastawa  s-to- 
łowa  z  pięknego  szkła  rznię- 
tego; po-nierzchnia  czysta 
jak  kryształ;  mikier  w  kry- 
ształach, faryna,  hagiel ; 
pTZen.  rzeoz  czysta  bez  skaz. 

Kryterjum  g.-l.  sprawdzian, 
probierz,  wskazówki  albo 
oznaki,  służące  za  podstawę 
do  wydawania  sądu  o  czymś; 
miara,  za  pomocą  której  o- 
ceniamy  prawdziwość  jakich 
poglądów  a.  twierdzeń. 

Krytycyzm  ni.  system  fi- 
lozoficzny Kanta,  badający 
granice  i  warunki  pozna- 
nia prawdy;  umiejętne  od- 
różnianie prawdy  od  fał- 
szu; skłonność  do  kryty- 
kowania. 

Krytyczny  g.  wnikający  w 
istotę  rzeczy,  ściśle  roztrzą- 
sający; odróżniający  praw- 
dę od  fałszu;  zdolny  do  wy- 
najdywania różnic;  szyder- 
czy, uszczypliwy;  znamio- 
nujący przesilenie,  niebez- 
pieczny, groźny  niepomyśl- 
ny; opłakany;  k-y  wiek  ko- 
biet, staji  przejścia  do  wie- 
ku, w  którym  kobieta  już 
nie  może  dzieci  wydawać 
na  świat;  k-a  temperatura 
gazu,  temperatura,  powy- 
żej której  gaz  pod  najwięk- 
szym nawet  ciśnieniem  nie 
przechodzi  w  stan  płynny. 

Krytyk  g.  znawca,  ocenia- 
jący wartość  dzieł  sztuki  i 
utworów  literackich;  recen- 
zent, przen,  człowiek,  widzą- 


cy wszystko  ze  złej  strony, 
ganiący  chętnie. 

Krytyka  g.  ocena  wartoś*:!, 
sąd  znawcy;  ocenianie  ze 
złej  Htrony;  nagana;  dział 
piśmiennictwa,  mający  za 
cel  roztrząsanie  wartości 
litworów  litera(;kich;  kryty- 
kować, wydawać  sąd  o  czem, 
oceniać,  roztrząsać  wartość 
osoby  a.  dzieła,  wykazywać 
błędy  i  braki;  ganić. 

Krywe-Kryweito  o/j.  Krewe- 
Krewejto. 

Kryza,  rodzaj  kołnierza,  no- 
szonego na  szyi,  marszczo- 
nego lub  snto  fałdowanego; 
kryzlasty,  kreziasty,  pomar- 
szczony jak  Kryza;  oh.  Kreza 

Kryzys  g.  przesilenie,  stan 
rzeczy,  poprzedzający  zwrot 
ku  dobremu  lub  ku  złemu; 
.stan  nieprawidłowy,  nie- 
bezpieczny, grożący  złemi 
następstwami;  przełom  cho- 
roby. 

Krzyż  ł.  [czet.]  figura 
z  dwóch  linji  rzeczywistych 
a.  myślą  przeprowadzo- 
nych, złożonych  na  poprzek; 
przedmiot,  figura,  znak  a. 
rysunek,  wyobrażający  taki 
krzyż;  narzędzie  śmierci  w 
męczarniach,  złożone  z  dwu 
beiek  zbitych  w  |>oprzek; 
godło  wiary  chrześcijań- 
skiej i  cierpienia;  kara  bo- 
ska, zmartwienie,  udręcze- 
nie; męka  Pańska,  figura; 
krucyfiks;  order,  odznaka 
honorowa  w  postati  krzy- 
ża;okoIica  lędźwiowa  grzbie- 
tu; k.  Św.  Jerzego,  k.  szwaj- 
carski, krzyż  o  czterecih  ra- 
mionach równych  w  kształ- 
cie znaku  dodawania  -|-; 
k.  Św.  Andrzeja  ma  postać 
znaku  mnożenia  X;  k.  Św. 
Antoniego  podobny  do  lite- 
ry"; k.  papieski  o  3  be- 
leczkach  poprzecznych  co- 
raz mniejszych  ku  górze; 
k.  patrjarszy  ma  dwie  takież 
beleczki;  k.  grecki  ma  tak- 
ie dwie  poprzeczne  belecz- 
ki, ale  dolna  jest  ukośna; 
k.  maltański  tem  różny  od 
szwajcarskiego,  że  cztery 
jego  ramiona  rozszerzają 
się  od  środka  ku  końcom; 
takiż  k.  wycięty  z  płótna 
używa  się  do  opatrunków 
chirurgicznych;  k.  południo- 
wy, gwiazdozbiór  w  postaci 
krzyża  widzialny  na  połu- 
■dniowej  półkuli  nieba;  k.  a. 
krzyżyk:  dziesiątek  lat;  To- 
warzystwo czerwonego  krzyża 
opiekuje  się  rannemi  i  cho- 
remi  wojownikami;  Towa- 
rzystwo białego  krzyża  broni 
dziewcząt  od  handlarzy  ży- 
wym towarem;  krzyżak,  u- 
czestnik  kmcjat,  krzyżo- 
wiec; krzyżownik;  rycerz 
krzyżowy;  członek  zakonu 
braci  teutońskich;  rul>el  ce- 
sarzowej Katarzyny;  dtikat 


z  krzyżem  królów  francu- 
skich; grosz  z  krzyżem  e- 
lektorów  sahkich;  <irążki, 
głupki,  spojone  na  krzyż; 
lis,  mający  pręgę  czarną 
przez  grzbiet  aż  do  ogona 
i  drtigą  poprzeczną  przez 
łopatki,  łuszczak;  sarna  z  ro- 
gami na  krzyż;  duży  pająk 
krajowy  z  btałemi  plamami 
na  odwłoku,  ułolonemi  w 
kształcie  krzyża  (en  uje  pa- 
jęczynę zawieszoną  piono- 
wo); krzyżowiec,  krzyżownik, 
uczestnik  wojen  krzyżo- 
wych; mniejszy  szybki  sta- 
tek wojenny  do  pływania 
w  różnych  kierunkach,  ce- 
lem poszukiwania  statków 
nieprzyjacielskich  a.  obro- 
ny własnych;  06.  Krzyżak; 
krzyżować,  przybijać  dv 
krzyża;  dręczyć,  umartwiać: 
zakładać  na  krzyż;  h.  /•.' 
różne  zwierzęta,  rośki  ;  t  - 
go  samego  gatunkn  w  j-:;; 
ulepszenia  rasy  gor.-ze; : 
k.  piany,  psoć,  plątać,  wi- 
kłać; k.  się,  rozchodzić  się 
(o  drogach);  żegnać  się 
krzyżem. 

Krzyżmo  of).  Ctiryzmo. 

Ksantofll  'g.  barwnik  żół- 
ty, znajdujący  się  w  rośli- 
nach. 

Ksantypa  g.  żona  Sokra- 
tesa słynna  z  kaprysów  i 
złośliwości;  prten.  jędza,  zło- 
śnica. 

Ksenja  oh.  Kenja 

Ksenofobja  'g.  wstręt  do 
obczyzny  i  do  cudzoziem- 
ców. 

Ksenomanja  *g.  skłonność 
do  obczyzny  i  do  udzo- 
ziemców. 

Kseroma  g.  sncho.ść  cho- 
robliwa, wysychanie,  chud- 
nięcie chorobliwe. 

Kseronetr  *g.  przyrząd  do 
ocenienia  ubytku  wagi  skut- 
kiem k.seromy. 

Ksylofon  *g.  instrument 
muzyczny,  złożony  z  bele* 
czek  drewnianych,  stopnio- 
wanych co  do  wielkości,  it- 
łoźonych  na  słomie  i  ndo- 
rzanyeh  młoteczkami  drew- 
nianemi. 

Ksylogliptyka  *g.  sztota 
rzeźbien:&  w^  drzewie. 

Ksylograf  'g.  drzeworyt- 
nik. 

Ksylografja  'g.  sztnka  lO-' 
bienia  drzeworytów,  druko- 
wanie drzeworj-tów,  dnse 
w  orytnictwo. 

Ksyloidyna     g .     materja 
wybuchowy    otrzymywaa; 
działaniem  stężonego  k« 
su  azotnego  na  krochmal 
na  włókna  drzewne. 

Ksylolit  *g.  tafle  z  trc 
cin  drzewnych  rozrobi: 
nych  z  magnezytem,  słoii 
ce  za  materjał  budowlan 
bardzo    twardy    i    ognii 


115 


Ksyst  —  Kurara 


Kcyst  g.  kolumnada  pod 
dachem,  która  służyła  za 
mieJBcti  ćwiczeń  dla  atle- 
tów. 

Kszatrja  itind.  drnga  ka- 
sta, kasta  wojowników  u  In- 
dusów wyznających  brami- 
nizm. 

Kształt  n.  poBtać,  posta- 
wa, forma,  figura,  fason; 
zarys;  wyobrażenie,  podo- 
bieóstwo;  k-y,  części  ciała 
ludzkiego  nagie  a.  zary- 
sowujące się  pomimo  o- 
dzieży;  kształtny,  zgrabny, 
zręczny,  foremny,  nadobny; 
kształtować,  nadawać  formę, 
tworzyć,  układać. 

Ktytor  g.  [mir.\  kolator,  o- 
piekun  kościoła  a.  klasztoru. 

Kuan  chifie.  forteca. 

Kub  t.,  Kubik,  bryła  gieo- 
metryczna  ograniczona  sze- 
ściu kwadratami,  sześcian, 
kostka. 

Kubań  rum.  (?)  łapówka; 
kubanista,  łapownik. 

Kubatura  ni.  obliczenie  ob- 
jętości brył. 

Kubik  oh.  Kub;  kublczny, 
sześcienny;  kubiczność,  ob- 
jętość czego,  wyrażona  w 
miarach  sześciennych,  ku- 
batura. 

Kubrak  n.  surdut,  kapota 
z  prostego   sukna. 

Kuc  tuT.  gatunek  konia 
małego  wzrostu. 

Kuch  li.  ob.  Mtkuch. 

Kuchenrejter  n.  pi»to1eł 
z  fabryki  Kuchenreitera, 
którego  wyroby  słynęły 
z  celności. 

Kuchmistrz  n.  doskonały 
kucharz;  przełożony  iiad 
kuchnią. 

Kucja,  Kułja  [mk.]  wiecze- 
rza w  wigilję  Bożego  Na- 
rodzenia; kaHza  z  maktiem 
słodzonym,  na  tę  wieczerzę 
gotowana. 

Kucowotoch,  poddany  tu- 
recki narodowości  rumuń- 
skiej. 

Kucza  serb.  namiot,  sza- 
łas, buda,   więzienie,  koza. 

Kuczern. [r.j  woźnica, fur- 
man. 

Kudra  blr.  łacha,  jezi«fko. 

Kufa  n.  wielka  beoaka, 
okseft;  przen.  Człowiek  oty- 
ły; pijak. 

Kufel  n.  szklane  naczynie 
do  picia,  szczeg.  piwa,  szkla- 
nica. 

Kufer  [«.J  skrzynia  do 
rzeczy. 

Kułlekie  a.  Kuficzne  pismo 
staroż.  pismo  arabskie  (od 
mi^ta  Kufa*  pod  Bagda- 
dem). 

Kłigiel  n.  u  Żydów  legu- 
mina  pieczona. 

Kuglarz  ».  pokazujący  sztu- 
ki, polegające  na  zręczno- 
ści i  szybkości;  eskamoter; 
sztukmistrz;  prten.  oszust, 
krętacz, 


Ktigle  n.  sztuczki  kuglar- 
skie;  ob.  Kugiel;  kuglować, 
pokazywali  sztuki  jak  ku- 
glarz; kręcić,  matać,  szach- 
rować; dokazywać;  pokazy- 
wać figle,  figlować,  swa- 
wolić. 

Kujan/.  [n]  nicpoń,  hultaj, 
tchórz. 

Kukła  [czet.]  lalka;  ubiór 
kobiecy  na  głowę. 

Kukurbtta  t.  dynia. 

Kulant  ob.  Coulanł. 

Kulbaka  tut.  siodło  o  drew- 
nianych szerokich  łękach, 
wyższe  od  zwyczajnego. 

Kulebiaka  [r.]  pieróg  pie- 
czony, nadziewany  siekaną 
białą  rybą. 

Kullnar]a  ł.  sztuka  ku- 
charska. 

Kulinarny  ł.  dotyczący  sztu- 
ki kucharskiej;  kucheuny. 

Kulis  f/.]  wyrobnik  chiń- 
ski a.  indyjski. 

Kulisa  /.  pośrednicy  gieł- 
dowi prywatni  nieuznaui, 
nie  mający  cbarakteru  n- 
.rzędowego,  oraz  k.orzy8ta- 
^ący  z  ich  pośrednictwa  spe- 
kulanci zawodowi;  oh.  Kulisy. 

Kulisjer  /.  pośredniczący 
na  giełdzie,  lecz  nieupraw- 
niony do  tego. 

Kulisy  /.  malowane  ścia- 
ny ruchome ,  stanowiące 
boczne  dekoracje  sceny  tea- 
tralnej; za  4(-ami,  skrycie; 
oh.  Kulis. 

Kulmbachskle  piwo,  gatu- 
nek piwa  bawarskiego  ciem- 
nego (od  miasta  Kulmbach 
w  Bawarji). 

Kulminacja  ni.   najwyższe 
i  najniższe  położenie  gwiaz- 
dy w   przejściu   przez    po- 
łudnik, górowanie    i    doło- 
wanie gwiazdy;  chwila  naj- 
wyższego   wzniesienia   się; 
I  kulminacyjny  punkt,  punkt  naj- 
I  wyższego    wzniesienia  się, 
stopień  najwyż.szego  napię- 
cia. 
I      Kuioar  /.  ob.  Coulolr. 

Kulomb,  taka  ilość  elek- 
tryczności, która,  przepły- 
wając w  ciągu  sekundy 
przez  przecięcie  przewod- 
jiika,  wytwarza  prąd  o  na- 
tężeniu jednego  ampera  (od 
nazwiska  fizyka  francuskie- 
go Coulomb  17.S6— 180t)). 

Kulpat^.  obwiniony,  oskar- 
żony. 

Kuisza  [blr.]  kość  biodro- 
wa, biodro. 

Kult  1.  część  religijna,  u- 
bóstwianie;  religja,  wiara; 
obrzędy  religijne;  zwyczaje. 

Kultura  t.  ulepszona  ho- 
dowla roślin  i  zwierząt;  po- 
stępowa uprawa  roli;  uszla- 
chetnienie obyczajów  ludz- 
kich, rozwój  i  nkształcouio 
duchowe,  oświata,  cywili- 
zacja; kulturalny,  kulturny,  do- 
tyczący kultury,  stanowiący 
kulturę;  oświecony,  światły, 


Kulturkampf  n.  walka  prze- 
ciw Kościołowi  katolickie- 
mu w  Prusach,  wprowadzo- 
na przez  Bismarka. 

Kulturny  ob.  Kulturalny. 

Kulłurłrltger  ».  dotl.  sze- 
rzycie! oświaty  i  cywiliza- 
cji; nazwa,  którą  w  swej 
zarozumiałości  nadają  so- 
bie Niemcy  wśród  innych 
narodów,  zwłaszcza  w  Ga- 
licji i  w  Poznańskim. 

Kultysta  h.  literat,  używa- 
jący stylu  ciemnego,  zawi- 
łego a.  napuszonego. 

Kultywałor/. narzędzie  rol- 
nicze do  spulchniania  ziemi. 

Kultywować  /.  uprawiać, 
hodować;  uszlachetniać. 

Kuluar  oi>.  Coulolr. 

Kułak  [r.]  (?)  pięść  zaciś- 
nięta; uderzenie  taką  pię- 
ścią; w  Rosji  chłop  bogaty, 
wyzyskujący  innych  chło- 
pów, lichwiarz  wiejski. 

Kułan  tur.  osieł  dziki;  prze- 
zwisko pogardliwe. 

Kumberiand,  rodzaj  so.su  na 
zimno  (od  nazwiska  angli- 
ka Cumberland). 

Kumple  lit.  wędlina,  siyn- 
ka  wieprzowa  (niegotowa- 
na). 

Kumoter  t.  kum. 

Kumulacjant.  nagromadze- 
nie, połączenie,  skupianie; 
piastowanie  naraz  dwóch 
urzędów. 

Kumuiator  ni.  zbiornik. 

Kumulować  ł.  łączyć,  sku- 
piać. 

Kumys  łat.  napój  musują- 
cy, wyrabiany  z  fermentu- 
jącego mleka  klacijy. 

Kundman  n.  stale  kupują- 
cy w  jednym  bandln,  stały 
odbiorca  danego  producenta. 

Kundszaft  n.  świadectwo 
rzemieślnicze;  patent;  kli- 
jentela. 

Kunigas  /(<.  książę  litewski. 

Kunikuł  i.  ściek,  kanał 
ściekowy. 

Kunktacja  t.  zwlekanie,  o- 
ciąganie  się,  przedłużanie 
układów. 

Kunktator  ł.  rozmyślnie 
zwlekający,  ociągający  się, 
powolny  w  działaniu,  na- 
myślający się. 

Kunktować  t.  zwłóczyć,  po- 
wolnie działać,  przewlekać 
sprawę. 

Kunsthłndler  n.  handlujący 
dziełami  sztuki,  głównie  o- 
brazami,  sztychaini,  rzeź- 
bami; właściciel  tak  zwane- 
go salonu  sztuki. 

Kunstkamer  *.  to  samo  co 
muzeum  (ob  j. 

KUnstler  n.  artysta. 

Kunszt  n.  sztuka;  umie- 
jętność; rzemiosło;  kunsz- 
towny, wyrobiony  z  poczu- 
ciem sztuki,  artystyczny, 
misterny,  sztuczny. 

Kunsztmistrz  n.  artysta, 
sztukmistrz,  kuglarz,  magiL 


Kunsziyk  n.  dzieło  sztuki; 
k-l  zręczne  sztuki  gimna- 
styczne; sztuczki,  figle. 

Kupała  mlir.  dawne  obrzę- 
dy pogańskie  w  noc  św. 
Jana;  sobótka. 

Kupi  ob.  Coupś. 

Kupela  t.  tycielek  z.  po- 
piołu kostnego,  w  którym 
odbywa  się  kupelacja;  ku- 
peiować,  dokonywać  kupe- 
lacji. 

Kupelacja  ni.  wydzielanie 
srebra  i  złota  z  aljaiów 
przez  stopienie  ich  z  glejtą 
w  kupeli. 

Kupido,  Kupidyn  t.  w  mi- 
tologji  rzymskiej  bożek  mi- 
łości, amor,  przedstawiany 
w  postaci  skrzydlatego  pa- 
cholęcia z  łukiem  i  strza- 
łami. 

Kupla  n.  godło  górnicze; 
młot  i  kilof  na  krzyż  zło- 
żone; pas,  sprzączka  u  pasa. 

Kupler  ».  stręczyciel  nie- 
rządu, rajfur,  rufjan;  kupler- 
stwo,  stręczenie  w  złej  my- 
śli, stręczenie  do  nierząd*, 
rajfurstwo. 

Kuplet  /.  zwrotka,  piosen- 
ki; w  operetce  piosenka  tre- 
ści wesołej  i  na  ezasie,  z  po- 
wtarzającemi  się  w  każdej 
zwrotce  temi  samemi  wy- 
razami; kuplecłsta,  śpiewak 
wykonywający  kuplety. 

Kuplong,  Kuppelung  n.  przy^ 
rząd, łączący  końce  drągów, 
dwu  maszyn  a.  dwu  części 
maszyny,  służy  do  przeno- 
szenia ruchu  z  jednej  ma- 
szyny a.  części  maszyny 
do  drugiej. 

Kuplować  n.  wiąza^,  krę- 
pować. 

Kupolować  ob.  Kupelować. 

Kupulowy  piec  od.  Kepulak. 

Kupon  /.  dowód  procen- 
towy, dołączany  de  papie- 
rów wartościowych,  za  któ- 
rego pi-zedstawieniom  wła- 
ściwa kasa  wypłaca  należ- 
ny procent  od  tych  papie- 
rów; odcinek 

Kupryt  ni.  czerwona  ruda 
miedziana. 

Kur  mir.  (?)  odra,  żami- 
ra  (choroba  zakaźna). 

Kuracja  l.  leczenie;  kura- 
cyjny, leczniczy. 

Kuracjusz  nt.  iart.  ten,  oo" 
używa  kuracji,  szczególnie] 
w  miejscowości  kąpielowej. 

Kurant  /.  moneta  w  kraju 
obieg  mająca;  brzęcząca  mo- 
neta, gotówka;  śpiewka,  ar- 
ja,  wydzwaniana  przez  gra- 
jący zegar  lub  tabakierkę; 
rodzaj  tańca  dawnego;  ku- 
rantowy towar,'  towar  po- 
kupny,  poszukiwany. 

Kurara,  zgęstniafjr  sok  ro- 
ślin jadowityfth  jiodzwrot- 
nikowych,  silna  trucizna,  u-, 
żywana  przez  dzikich  kra- 
jowców Ameryki  Południo- 
wej do  zatruwania  strzał. 


Kuratela  —  Kwadrat 


UG 


Kuratela  M.  upieką  praw- 
na, nadzór  nrid  osobą  i  jej 
iiiaj^tkiem  przez  sąd  usta- 
nowiony, z  powodu  marno- 
trawstwa, uraysłowoj  cho- 
roby i  t  p.  przyczyn;  przen. 
nieproszona  opieka  i  do/ór. 

Kurat  ł.  ksiądz  zawiadu- 
jący parafją  klasztorną. 

Kurator  ł.  opiekun  praw- 
ny, ustanowiony  przez  sąd: 
wyższy  urządnik,  strzegący 
Interesów  jakiej  instytucji; 
wyższy  urzędnik,  mający 
nadzór  nad  zakładan)i  nau- 
kowemi  w  okręgu  nauko- 
wym; k.  upadłości,  opiekun 
i  zarządca  majątku  kupca 
upadłego,  przez  prawo  usta- 
nowiony. 

Kuratoria  irł.  włariza  i  biu^ 
ro  kuratora  okręgu  nauko- 
wego. 

Kurałorjum  irt.  instytucja 
opiekuńcza;  k.  trzeźwości, 
instytucja,  przeciwdziałają- 
ca szerzeniu  nią  pijaństwa 
wśród  ludu  przez  zakłada- 
nie łierbaciami,  urządzanie 
zabaw  ludowych^  odczytów 
i  t.  p. 

Kurai  /.  odwaga,  śmia- 
łość. 

Kurbet  /.  ob.  Korwet. 

Kurcgalop  n.  krótki  galop 
konia. 

Kurdesz  tur.  ulubiona  nie- 
gdyś piosnka  przy  kielichu, 
której  każdą  zwrotkę  koń- 
czyły wyrazy :  „Kurdesz , 
kurdesz  nad  kurdeszamil" 

Kurdygarda  ob.  Kordegarda. 

Kurenda  ł.  okólnik,  obieg- 
nik,  cyrkularz,  list  okólny. 

Kurentny  ł.  [».]  obiegowy, 
kursujący,  mający  powodze- 
nie, żądany. 

Kureń,  Kurzeń  mir.  chata 
drewniana  bez  komina;  le- 
pianka w  ziemię  wkopana 
z  dachem  z  darni;  namiot 
kozacki;  obóz  kazacki;  sze- 
reg, złożony  z  10-ciu  ludzi, 
stanowiący  50-tą  część  roty 
kozackiej  podług  daw,  orga- 
nizacji; przen.  pułk  kozacki 
(2000  ludzi). 

kurę  /.  robić  iar(.  chodzić 
w  zaloty. 

Kurfirst  /t.  dawniejszy  ty- 
tuł niektórych  książąt  nie- 
mieckich, to  samo  po  elek- 
tor. 

Kurgast  h.  ten,  kto  przy- 
był leczyć  się  do  miejsco- 
wości leczniczych. 

Kurhan  tur.  przedhistorycz- 
na mogiła  na  stepach  ukra- 
ińskich, podolskich  i  t.  d.; 
kopiec,  ręką  ludzką  usy- 
pany. 

Kurłiaus,  Kursai  k.  w  miej- 
scowościach kąpielowych 
gmach  z  salami  do  zabaw, 
Koncertów  i  t.  p. 

Kurja  ł.  w  starcz.  Rzymie 
nazwa  klas,  na  które  dzie- 
liły   się    znakomite    rody 


rzymskie;  miejsce  obrad 
patrycjuszów  i  posiedzeń 
senatu;  dwór  papieski  i 
kolegjum  kardynałów ;  o  - 
krąg  wyborczy;  klasa  wy- 
borcza. 

Kur|all$ta  ni.  -zwolennik 
niegraniczonej  władzy  pa- 
pieża w  Kościble. 

Kurjaine  ł.  wybory,  wybo- 
ry kurjami. 

Kurier  /.  goniec;  goniec 
rządowy,  wiozący  depesze 
lub  rozkazy;  tytuł  czaso- 
pism; pociąg  kurjeriiki;  ku- 
rjerka,  to  samo  co  sztajn- 
kiolerka;  kobieta,  przewo- 
żąca tajne  depesze;  kurjer- 
tki  pociąg,  najszybszy  po- 
ciąg kolejowy. 

Kurjercug  m.  ob.  Kurjerski 
pociąg. 

Kurjozum  ob.  Curioium. 

Kurkuma  ar.  roślina  z  ro- 
dziny imbierowatych,  któ- 
rej korzeń  wysuszony,  zwa- 
ny cytuiar,  używa  się  jako 
lekarstwo;  barwnik  żółty 
z  tego  korzenia,  używany 
w  farbiarstwie,  także  w  che- 
mji  do  odróżnienia  kwasów 
od  zasad,  gdyż  pod  działa- 
niem kwasów  przybiera  ko- 
lor brunatny. 

Kurllsta  *.  lista  osób  przy- 
byłych do  miejscowości 
leczniczej. 

Kuro  jap.  czarny. 

Kurort  n.  uzdrowisko,  miej- 
scowość lecznicza  tzczeg.  w 
Niemczech. 

Kurować  ł.  leczyć. 

Kurpie  lii.  łapcie,  chodaki 
plecione  z  łyka,  kierpce. 

Kurs  ł.  bieg,  obieg;  cena 
obiegowa  pieniędzy  a.  pa- 
pierów wartościowych  na 
rynku  handlowym  albo  na 
giełdzie;  program  całorocz- 
nego wykładu;  wykład,  o- 
bejmujący  całokształt  jakiej 
nauki;  rok  nauki  w  wyż- 
szym zakładzie  naukowym; 
ogół  studentów  jednego  kur- 
su; zakład  naukowy,  w  któ- 
rym są  wykłady  jakiej  nau- 
ki (kursy  handlowe,  prawne 
i  t.  p.);  droga  przebyta  (np. 
przez  posłańca  lub  powóz 
publiczny);  prteit.  kierunek 
polityki  jakiego  państwa  w 
danej  chwili. 
Kursa!  ob.  Kurhaus. 

Kursalon  n.  sala  bawialna 
w  zakładach  kąpielowych. 

Kurscetel  n.  ceduła  gieł- 
dowa, wykazująca  kurs  pa- 
pierów publicznych,  akcji, 
weksli ,  monet  w  danej 
chwili. 

-  Kursistka  ni.  słuchaczka,  u- 
częszczająca  na  kursą  uni- 
wersyteckie, studentka. 

Kursor  t.  posłaniec;  woź- 
ny, listonosz. 
Kursorja  ł.  ob.  Kurenda. 
Kursoryczny    ni.    wykład , 
czytanie  jakiej  rzeczy  nau- 


kowej, nie  przerywane  ob- 
jaśnieniami. 

Kursować  ł.  być  w  ruchu, 
w  obiegu  (o  monecie);  bie- 
gać, jeździć,  przebywać  sta- 
le jedną  przestrzeń;  krą- 
żyć, obiegać,  szerzyć  się 
(np.  pogłoska).  . 

Kursywa  (rt.  druk  jKKihy- 
ły,  podobny  do  pisma:  kmr- 
ij/wa. 

Kurta  ł.  marynarka,  spen- 
cer, kusy  surducik;  pies  ku- 
sy, z  podciętym  ogonem, 
szczególniej  kundys;  prten. 
skroić  komu  kurtę,  obić,  o- 
grać,  pnsyczynić  strat,  po- 
zbawić dochodu. 

Kurtaksa  n.  opłata  za  po- 
byt w  miejscu  leczniczym. 

Kurtaż  ob.  Courtage. 

Kurtjer  ob.  Courtler. 

Kurtuazja  /.  wytworna,  u- 
przedzająca  gi-zeczność,  ry- 
cerskość. 

Kurłumwizum  ob.  Curtum 
vlsum. 

Kurtyna/,  frontowa  rucho- 
ma zasłona  sceny;  wał,  łą- 
czący dwa  bastjony;  prten. 
uchylić  kurtyny,  odkryć  część 
tajemnicy. 

Kurtyzana  /.,  Kurtyzanka, 
zalotnica,  nierządnica,  (na 
wyższym  stanowisku). 

Kurtyzować  (ob.  Kurte)  ro- 
bić kurtę,  obcinać  ogon  psu; 
anglizować  konia. 

Kurucze  tcfg.  powstańcy 
węgierscy  w  różnych  cza- 
sach, walczący  przeciw  dy- 
nastji  Habsburskiej;  szowi- 
niści węgierscy. 

Kurulne  ł.  krzesło,  w  daw. 
Rzymie:  siedzenie  zaszczyt- 
ne dla  wysokich  dostojni- 
ków. 

Kurwatura  t.  krzywizna; 
pastorał. 

Kurytarz  ob.  Korytarz. 

Kurze  SIchtn.  tkurce  zycht) 
weksel  krótkoterminowy. 

Kurz  und  blindig  n.  (kurc 
und  bundych)  krótko  i  wę- 
złowato. 

Kurzeń  ob.  Kureń. 

Kusso  abis.  sproszkowane 
kwiaty  drzewka  tegoż  na- 
zwiska, należącego  do  ró- 
żowatych, rosnącego  w  A- 
bisynji:  lekarstwo  na  ta- 
siemca. 

Kustodja  ł.  straż;  zaję- 
cie kustosza,  kustoszostwo; 
jego  kancelarja;  szafka  na 
drogocenne  przedmioty : 
część  prowincji  zawiady- 
wanej  przez  prowincjała. 

Kustosz  ł.  w  zakonach  re- 
guły Św.  Franciszka  prze- 
łożony nad  kilku  klaszto- 
rami, stanowiącemi  kusto- 
dję;  kanonik,  zarządzający 
probostwem  katedralnym; 
■  urzędnik,  pilnujący  zbiorów 
sztuki,  zawiadujący  bibijo- 
teką  i  t.  p.;  u  dołu  stron- 
nicy w  dawnych  książkach 


drukowana  pierwsza  syla- 
ba a.  pierwszy  wyraz,  roz- 
poczynający następną  stron- 
nicę;  cyfry  p«rzą.lkowe 
(dawniej  kolejne  litery  abe- 
cadła), drukowane  na  pierw- 
szej,  niekiedy  i  na  trzeciej 
stronnicy  każdego  arkufcza, 
inaczej:  sygnatura. 

Kusyna  ni.  proszek  knssu 
^o4.;— lekarstwo  na  solit^ra. 

Kusz  /.  stawka  w  pze. 

Kusza  /.  rodzaj  łuku  do 
strzelania,  naciąganego  le- 
warem; machina  oblężnicza 
do  ciskania  kamieni,  bali- 
sta;  kusznik,  kuszownłk,  ten 
00  strzela  z  kuszy. 

Kuszci  mtr.  krzai,  krzew. 

Kuszetka  /.  kozetka,  sof ka. 

Kuśnierz  n.  rzemieślnik 
podszywający  ubranie  fu 
trem  ze  skór  zwierzęcych. 

Kuta  n.  habit,  ubiór  za- 
konny. 

Kuter  a.  jednomasztowy 
statek  nadbrzeżny  i  rybac- 
ki, szybki  i  lekki;  łódź 
boczna  okrętu  wojennego. 

Kutja  *f).  Kucja. 

Kutiier  n.  kosmatość  su- 
kna, barchanu,  jakiej  ro- 
śliny. 

Kuwada  ob.  Couvade. 

Kux,  Kuks  n.  udział  w  przed- 
siębierstwię  gómiczem,  w 
kopalni. 

Kuzyn  /.  krewny,  powino- 
waty.        • 

Kwacz  n.  (?)  kij  z  nawią- 
zaną szmatką;  pędzel  mu- 
larski; zły  pędzel;  przen. 
złe  pióro  do  pisania. 

Kwadra  t.  (pierwsza,  o- 
statnia):  położenie  księży- 
ca względem  ziemi,  gdy 
do  połowy  jest  c^wietlony, 
iunacja  księżyca,  następu- 
jąca po  nowiu  a.  po  pełni; 
ćwierć,  czwórka;  w  grze 
bilardowej  uderzenie  bili 
tak,  aby  robiąc  czworobok; 
trzy  razy  uderzyła  o  bandę. 

I(wadragiena  /.  odpust 
czterdziestodniowy. 

Kwadragiezyma  /.  wielki  ^ 
post  czterdziestodniowy ;  j 
niedziela  palmowa  a.  kwiet-  J 
nia.  y 

Kwadrans  t.  czwarta  częśó 
godziny,  15  minut, 

Kwadrant  t.  narzędzie  a- 
stronomiczne  do  oznacza- 
nia położenia  gwiazd:  czwar- 
ta część  koła  podzielona 
na  stopnie,  opatrzona  w  ru- 
chome pfzeziemiki  i  osa- 
dzona na  ścianie  w  pła.sz- 
czyźnie  południka  przyrząd 
do  nadania  elewacji  arma- 
cie. 

Kwadrat  /.  czworokąt  o  4 
bokach  równych  i  kątach  i 
prostych;  druga  potęga:  ilo- 
czyn z  pomnożenia  liczby 
przez  siebie;  jednostka  dru- 
karska do  obliczania  szero- 
kości i    długości    stronnic. 


117 


Kwadratura  —  Kwit 


ma  objetoSć  cztei'ecU  cy- 
rer  czyli  48  punktów;  ma- 
terjaf  niiszy  od  czcionek, 
do  wypofniai.ia  wierszy  nie- 
pełnych; k.  magiczny,  liczby, 
nłożoue  w  tyleż  wierszy 
00  i  rzędów,  tak  dobrane, 
ie  suma  każdego  wiersza, 
każdego  rz^du  i  każdej 
przekątni  jest  jednakowa; 
kwadratowy,  czworoboczny, 
mający  pewnf^  miarę  po- 
wierzchni w  kwadrat;  k-e 
miary,  miary  powierzchni. 

Kwadratura  t.  odległośi^  od 
siebie  dwu  ciał  niebieskich 
o  czwartą  częśó  kola  czyli 
o  90°;  k.  koła,  zadanie  gieo- 
meti"yczne,  polegające  na 
znalezieniu  sposobu  nakre- 
ślenia kwadratu,  równego 
powierzchnią  danemu  kołu; 
przen.  zagadnienie  niemo- 
żliwe do  rozwiązania. 

Kwadrować  Ł  przypadać, 
stosować  się,  harmonizować 
z  czem,  pasować,  odpowiadać 

Kwadrupla  /.  ilość  po- 
czwórna. 

Kwadrupieł  mI.  welocyped 
czterosiedzeniowy. 

Kwadruplować  i.  brać  po- 
czwórnie (np.  czwórnasób, 
k.  stawkę  w  grze,  grać  o 
stawkę  4  razy  większą  niż 
początkowo). 

Kwadryga/.  wóz  starorzym- 
ski, zaprzężony  w  czwórkę 
koni. 

Kwadryljon  nł.  1,000  try- 
Ijonów,  liczba  1  z  15  ze- 
rami. 

Kwadryparłycja  nł.  podział 
na  cztery  części. 

Kwadrywjum  ł.  dawniejsze 
szkoły,  'A  których  uczono 
4-ch  nauk;  gieometrji,  a- 
rytmetyki,  asti-onomji  i 
śpiewu. 

Kwakier  a.  dosl.  drżący; 
sekta  protestancka  w  An- 
glji  i  Ameryce;  przen.  czło- 
wiek   czystych   obyczajów. 

Kwalifikacja  M.  uzdolnie- 
nie, zdolność  do  sprawowa- 
nia jakiego  obowiązku;  świa- 
dectwo uzdolnienia;  świa- 
dectwo policyjne  dla  otrzy- 
mania paszportu. 

Kwalifikować  śt{.  oznaczać, 
do  jakiej  kategorji  kto  lub 
00  ma  należeć;  k.  się,  na- 
dawać się,  być  odpowiednim. 

Kwalitatywna  M.  analiza 
chemiczna,  wykazanie,  jakie 
pierwiastki  chemiczne  znaj- 
dują się  w  danej  próbce, 
bez  oznaczenia  ich  propor- 
J  cji  i  ilości;  rozbiór  che- 
miczny jakościowy. 

Kwantum  ł.  pewna  ilość, 
pewna  .suma. 

Kwantytaływna  nł.  analiza 
chemiczna,  rozbiór  chemicz- 
ny ilościowy,  wykazanie,  w 
jakiej  projłurcji  pierwiastki 

|3hemiczne  wchodzą  w  zwią- 
zek. 


Kwarantanna  ie.  nakaz  za- 
trzyraywaniił  w  pewnej  li- 
nji  granicznej  okrętów,  o- 
8Ób  lub  zwierząt  przyby- 
łych z  miejsc,  dotkniętych 
carazą;  miejsce  i  czas,  prze- 
znaczony dla  tego  zatrzy- 
mania. 

Kwarc  «.  (?)  minerał  po- 
spolity, będący  caystą  krze- 
mionką. 

Kwarciane  wojsko  {ob.  Kwar- 
ta) wojsko  zacieknę,  utrzy- 
mywane z  kwarty  (czwar- 
tej, ą  właściwie  piątej  czę- 
ści) dochodu  z  dóbr  kró- 
lewskich. 

Kwarcyt  ni.  skała  kwarco- 
wa ziarnista,  zbita. 

Kwarglei  n.  zwyczajny  ser 
wiejski  w  małym  formacie. 

Kwarta  ł.  miara  dla  ciał 
sypkich  lub  płynnych  =  '/^ 
garnca,  litr;  w  mm.  nazwa 
czwartego  tonu  porządko- 
wego od  tonu  zasadnicze- 
go; wfechtunku:  cięcie  w 
lewe  ramię;  w  szkołach  nie- 
mieckich czwarta  klasa;  od- 
bicie bili  od  trzech  band 
bilardu  przed  trafieniem 
w  cel  zamierzony;  w  grze 
w  ramel-pikietę:  sekwens 
czterech  kart  od  króla;  w 
daw.  Polsce:  dochód  z  kró- 
lew.szczyzn,  z  którego  u- 
trzymywane  było  kwarciane 
(ob.j  wojsko. 

Kwartał  M.  czwarta  część 
roku;  dzielnica  miasta;  kwar- 
talnik, pismo,  wydawane  raz 
na  kwartał. 

Kwartant  nł.  księga  for- 
matu in  ąuarto. 

Kwarter  a.  jednostka  wa- 
gi, czwarta  część  dawnego 
centnara  angielskiego  =  28 
funtom  avoirdupois,  jednost- 
ka miary  zboża=8  buszlom 
(oh.  Bushel)=290  litrom. 

Kwarteron  h.  dziecko  eu- 
ropejczyka i  terceronki  lub 
odwrotnie. 

Kwartet  v>.  utwór  muzycz- 
ny na  4  głosy  lub  na  4  in- 
strumenty; 4  osoby,  wyko- 
nywające  taki  utwór;  kwar- 
tecis*a,  muzyk,  należący  do 
kwartetu,gry wający  w  kwar- 
tecie. 

Kwarłjer  /.  poddanie  się 
załogi  fortecznej  z  prawem 
wolnego  wyjścia. 

Kwart-major,  w  grze  w 
rumel-pikietę  sekwens  czte- 
rech kart  jednej  maści,  od 
asa. 

Kwarto  ob.  In  guarto. 

Kwart- sekstowy  akord,  w 
muz.  akord  złożony  z  nuty 
dolnej,  jej  kwarty  i  seksty. 

Kwasja  »/.  gorzknia  le- 
kai-ska,  drzewo,  r?'snące  w 
Brazylii ,  którego  gorzka 
kora  jest  używana  jako  lek. 

Kwasi  n.  kutas,  frendzla. 

Kwatera  [/.]  mieszkanie 
ncteg.  wojskowego;  leże  woj- 


skowe; działka  w  ogrodzie; 
część  okna  objęta  jedną  ra- 
mą; kwaterować,  rozmiesz- 
czać (wojsko)  po  kwaterach; 
mieszkać;  k.  się,  wprowa- 
dzać się,  sadowić  się;  kwa- 
terunek, obowiązek  dawania 
wojsku  kwatery,  podatek 
kwaterunkowy;  kwaterunko- 
we, podatek  na  mieszkania 
dla  wojska. 

Kwaterka  ł.  czwarta  część 
kwarty. 

Kw.!itermistrz  n.  oficer  a. 
m'zędiiik,  zajmujący  się  roz- 
kwaterowaniem wojska,  gie- 
nerał  k.,  wyższy  oficer 
sztabu  głównego,  zawiadu- 
jący rozmieszczeniem  woj- 
ska. 

Kwaternjony  nł.  gałąź  ma- 
tematyki, rachunek  niezwy- 
kle doniosły  i  nogólniający, 
obmyślony  przez  Hamilto- 
na z  Dublinu. 

Kwaterno  ir.  w  loterji  licz- 
bowej czterynumery, razem 
wzięte  i  razem  z  koła  wy- 
ciągnięte; w  grze  w  lote- 
ryjkę: ozteiy  liczby  w  jed- 
nym rzędzie  nakryte. 

Kwatr  w.  zaprząg  cztero- 
konny. 

Kwatrino  1.  dawna  mie- 
dziana moneta  rzymska=»/i 
grosza. 

Kwazymodo  ob.  Ouasimodo. 

Kwef  /.  zasłona  twarzy, 
używana  przez  kobiety  mu- 
zułmaósMe;  woal;  kweflć, 
osłaniać  twarz  kwefem. 

Kwerela  Ł  zażalenie,  skar- 
ga do  sądu  grodzkiego,  spra- 
wa. 

Kwerenda  ł.  poszukiwanie; 
szperanie  (w  aktach,  w  ar- 
chiwach). 

Kweres  nł.  zamieszanie, 
kłopot;  śledztwo. 

Kwerymonja  iri.  zażalenie, 
skarga. 

Kwesta  M.  zbieranie  jał- 
mużny na  biednych  a.  na 
klasztor;  to  co  zebrano, 
kwestując;  kwestarz,  braci- 
szek zakonny,  kwestujący 
na  utrzymanie  klasztoru; 
kwestarka,  zbierająca  jał- 
mużnę po  domach  lub  w 
kościele. 

Kwestja  ł.  pytanie,  zada- 
nie do  rozwiązania,  do  roz- 
strzygnięcia; wątpliwość; 
trudność;  przeszkoda;  spra- 
wa; k.  gabinetowa,  sprawa, 
której  rozstrzygnięcie  nie- 
zgodne z  żądaniem  mini- 
strów spowoduje  podanie 
się  ich  do  dymisji;  k.  for- 
malna, dotycząca  sposobu 
traktowania  spraw;  k.  mery- 
toryczna, dotycząca  treści 
sprawy  rcłzwaźanej;  wziąć 
kogo  na  kwestję,  badać,  pod- 
dać badaniu. 

Kwestjonarjusz  nł.  szcze- 
gółowy spis  pytań,  doty- 
czących jakiej  sprawy,  ro«- 


syłany  zwykle  ludziom  kom- 
petentnym dla  pozyskania 
wyjaśnień. 

Kwestjonować  M.  wypy- 
tywać; podawać  w  wątpli- 
wość. 

Kwestor  /.  tytuł  urzędni- 
ka skarbowego  w  dawnym 
Rzymie;  w  uniwersytecie 
urzędnik  do  pobierania  o- 
płat  za  kolegja. 

Kwestować  trk  chodzić  a. 
jeździć  po  kweście;  zbierać 
dobrowolne  datki  na  ubo- 
gich, na  zakłady  dobroczyn- 
ne, na  kościół,  klasztor  i  t.  p. 

Kwestura  ł.  biuro  do  przyj- 
mowania opłat  w  uniwer- 
sytecie; członkowie  korpo- 
racji parlamentarnej  zajmu- 
jącej się  sprawami  kasowe- 
mi;  urząd  kwestora. 

Kwietyzm  of>.  Kwjetyzm. 

Kwindecemwir  Ł  kapłan 
rzymski,  czuwający  nad 
księgami  sybillińsluemi  i 
igrzyskami  sekularnemi. 

Kwindecz  tr.  dawna  gra  w 
karty. 

Kwinkunks  ob.  Quincunx. 

Kwinkwenjum  ob.  Quinque- 
nium. 

Kwinta  Ł  piąta  klasa  w 
szkołach;  piąta  częió;  pią- 
ty ton  od  tonu  głównego 
w  gamie  djatonicznej;  naj- 
wyższy ton  skrzj^pcowy, 
struna  skrzypcowa  E;  w  ru- 
mel-pikiecie  sekwens  pię- 
ciu kart;  spuścić  nos  na  k-ę, 
spokornieć,  stracić  na  fan- 
tazji, stracić  rezon. 

Kwintal  /.  francuski  cent- 
nar handlowy  =  100  kilo- 
gramom. 

Kwinterno  v.  wygrana  w 
loteryjce,  w  loterji  liczbo- 
wej na  pięć  numerów, .  ',zem 
postawionych  i  razem  z  ko- 
ła wyciągniętych. 

Kwinteron  h.  mieszaniec 
z  człowieka  białego  i  kwar- 
tę rona. 

Kwintesencja  /.  najgłów- 
niejsza,  najistotniejsza  treść 
rzeczy. 

Kwintet  «•.  utwór  muzycz- 
ny na  5  głosów  lub  na  6 
instrumentów. 

Kwintsekstowy  akord,w  muz. 
akord  złożony  z  ntity  dolnej, 
jej  tercji,  kwinty  i  seksty. 

Kwintyijon  nł.  1000  kwa- 
dryljonów;  liczba  1  z  18 
zerami. 

Kwirl  n.  kołatka,  mątew- 
ka,  narzędzie  kuchenne  do 
rozbijania  i  mieszania  mle- 
ka, piany  i  t.  p. 

Kwiryci^. zaszczytna  nazwa 
ludu  rzymskiego  względnie 
do  jego  praw  obywutelskich. 

Kwirynał  t.  pałac  królew- 
ski w  Rzymie,  dawniej  jia- 
pieski;  prten.  dwór  włoski. 

Kwit  irt.  pińmienne  po- 
świadczenie z  odbioru  pie- 
niędzy, paczki  i  t.  p.;  re- 


Kwitarjusz  —  Lakoniczny 


118 


wers, zobowiązanie  piśmien- 
ne spłaty  pożyczki;  kwita, 
już  dosyć!  już  rachunki  wy- 
równane; odwet;  grać  na 
kwitę,  ffrać  o  cały  rezultat 
gier  poprzednich  a.  gry  po- 
przedniej; kwitować,  wyda- 
wać kwit  na  dowód  odbioru 
należności;  iron.  k.  z  czego, 
woale  nie  chcieć  czego;  k. 
st$  z  kim,  wyrównywać  wza- 
jemne rachunki,  należności. 

Kwitarjusz  nt.  księga  do 
wycinania  kwitów;  księga 
pokwitowań. 

Kwjetacja  ^l.  uspokojenie. 

Kwjetysta  «ł.  zwolennik  fi- 
lozofii ukojenia. 

Kwjetyzm  nł.  dążenie  do 
osiągnięcia  spokoju,  jako 
najwyższego  celu  życia, 
przez  zatopienie  się  bez- 
cztnne  w  rozmyślaniach 
religijnych,  a.  abstrakcyj- 
nych, -a.  estetycznych;  obo- 
jętność, filisterstwo. 

Kwodllbet  ob.  Quodlibet. 

Kwota  śrł.  pewna  ilość 
pieniędzy. 

Kyanometr  vb.  Cyjanometr. 

KyiUtyka  *g.  sztuka  cho- 
dzenia na  głowie  i  na  rę- 
kach. 

Kynografja  *g.  opis  psów. 

Kyrie  eietson!  g.  Panie, 
zmiłuj  się  nad  nami! 


L. 


Ł.  skr.  LeK  (06./,  tkr.  Liber 
{ob.);  tir.  Litr  (oh.). 
L.  liczba  rzymska=50. 
L.  a.   tkr.    Legę    artis,  na 

receptach:  według  przepi- 
su sztulu  (farmaceutycz- 
nej). 

Laba  n.  święto,  odpoczy- 
nek, próżnowanie;  przyjem- 
ność, uciecha,  zabawa. 

Labarum  -t.  proporzec  sta- 
roż.  rzymski ;  ko.sztowny 
sztandar  Kon.stantyna  ^'r, 
monogram,  złożony  z  grec- 
kich liter  X.  P,  oznaczają- 
ce imię  Chrystusa;  przen. 
godło,  pod  którym  ktoś  wal- 
czy, święte  dla  niego. 

Laber,  Labry  «.  ozdoba  w 
około  czego,  obwódka,  bra- 
mowanie; ozdoby  "kwieciste; 
floresy,  wychodzące  z  pod 
hełmu,  otaczające  tarczę 
herbową. 

LaAerdan  «.  iwieże,  solo- 
ne'mięso  wątłusza. 

Latiales  ł.  spółgłoski  war- 
gowe (b,  p,  w,  f,  m). 

Labirynt  g,  w  starożytno- 
ści nazwa  budowli  z  jed- 
nym wejściem,  zawierają- 
cych   mnóstwo   sal    i    krę- 


tych korytarzy;  w  anato- 
mji:  wewnętrzna  część  u- 
cha,  błędnik;  w  ogrodnic- 
twie: gaik  ze  sztucznie  po- 
wikłanemi  ścieżkami;  przen. 
sprawa  lub  rzecz  bardzo 
zawikłana,  niejasność,  za- 
męt. 

Labiryntodont  *g.  źabojasz- 
ozur,  płaz  zaginiony. 

Labjalny  ł.  wargowy. 

Laborant  t.  pracujący  w 
laboratorjach  naukowych ; 
posługacz  w  aptece. 

Laboratorium  ł.  pracownia 
do  wykonywania  rozmai- 
tych czynności  naukowych, 
doświadczeń,  badań  fizycz- 
nych, chemicznych,  tech- 
nicznych i  t.  p.;  w  wojsku: 
warsztat  do  przysposabia- 
nia amanicji. 

Ljibor  łmprobus  i.  praca 
niestrudzona;  I.  (1.)  omnia 
vincit,  praca  (niestrudzona) 
wszystko  przezwycięża. 
^  Labować,  L.  się  n.  rozko- 
szować się;  dogadzać  sobie, 
używać,  posilać  się. 

Labrador  h.  rolnik. 

Labrador,  minerał,  spat 
polny  sodowo-wapienny,  by- 
wa bezbarwny  a.  pięknie 
zabarwiony:  używa  się  do 
pierścionków,  spinek  i  t.  p. 
(od  nazwy  krainy). 

Labrować  ł.  zdobić,  brze- 
gi, bramować,  ozdabiać  tar- 
czę herbową  herbami. 

Labai  /.  pogardliwa  nazwa 
księdza,  zwłaszcza  Francu- 
za (z  l'abbf). 

Lac  /.  (lak)  jezioro. 

Lacema  t.  u  starożytnych 
Rzymian  płaszcz  z  kaptu- 
rem. 

Lacliesii  oh.  Parki. 

Lachons  le  mot  /.  (laną 
U  mo)  powiedzmy  ten  przy- 
kry wyraz,  nazwijmy  (kogo 
a.  co)  po  imieniu,  jak  za- 
sługuje, nie  owijając  w  ba- 


Lacls  /.  (łasi)  dotł.  siatka; 
tkanina  siatkowata  półjed- 
wabna. 

Lacrima  Christ!  ł.  dotł. 
„łza  Chrystusa";  delikatne 
wino  rosnące  w  połud.  Wło- 
szech. 

Lacrimoso,  Lagrimoso  tr. 
w  OTMZ. -żałośnie,  łzawo,  bo- 
leśnie. 

La  crKigue  est  aisje  et 
Part  est  difficile  lia  Iritik 
e  tezę  e  lar  e  dt/istl}  f  kry- 
tyka jest  łatwa,  lecz  sztuka 
tnidna. 

Lactobacillus  ni.  bacyl,  po- 
wodujący zsiadanie  się  mle- 
ka. 

Lactus  soi:te  łua  vłvas  sa- 
plenter  t.  będziesz  żyć  mą- 
drze gdy  będziesz  zadowo- 
lony z  losu  twego. 

Lada  n.  skrzynia  kasowa; 
kasa  cechowa;  stół  sklepo- 
wy, kontiłar;    sŁrzynkia  do 


rznięcia   sieczki;    skrzynia 
do  zboża  w  młynie. 

Ladenhliterit.  towar,  oddcw- 
na  w  sklepie  na  półkach  sto- 
jący, nie  idący,  ciężko  się 
sprzedający. 

Ladra  n.  łachmany;  skóra 
do  pompy;  ladrowanie,  0- 
krycie  zbrojne,  pancerz, 
zbroja. 

Lady  a.  (ledi)  pani,  dama 
wyższego  stanu    w  Anglji. 

Laetare  1.  Uoil.  raduj  się: 
nazwa  czwartej  niedzieli 
postu. 

Lafa  pert.  płaca  miesięcz- 
na a.  'roczna,  żołd,  pensja. 

La  faim  chasse  le  loup  dn 
bois  /.  (ia  ff  szat  ió  lu  dii 
bila)  głód  wygania  wilka 
z  lasu;  przen.  konieczność 
zmusza  człowieka  nieraz  do 
czynienia  tego,  co  mu  się 
niepodoba. 

Lag  V.  (?)  błoto,  moczar, 
sapowisko. 

La  gardę  meurt  et  ne  se  rend 
pas  /.  (la  gard  mór  e  no  to 
rt^  pa)  gwardja umiera  anie 
poddaje  się  —  słynna  odpo- 
wiedź Cambronne'a,  gdy  pod 
"Waterloo  wezwano  gwardję, 
żeby  się  poddała. 

Lagerbuch  n.  księga  skła- 
dowa, wykazująca  ilość  to- 
waru. 

Lagier  n.  osad,  formujący 
się  w  beczce  przy  fermen- 
tacji irina;  roztwór  solny, 
w  którym  trzymają  śledzie; 
skład  (towarów);  obóz. 

Lago  n>.  jezioro. 

La  grandę  nation  /.  (la 
grc^d  natjąi  dotł.  wielki  na- 
ród, szydercza  nazwa  da- 
wana Francuzom. 

Lagrowe  piwo,  piwo  wy- 
stałe,'  leżak;  I.  szkło,  grub- 
sze szkło  wyrobione  z  lep- 
szej masy  szklanej,  używa- 
ne na  szyby  (ob.  Lagier). 

Laguna  tr.  płytki  mo- 
czar, a.  jezioro  ciągnące 
się  wzdłuż  brzegu  morza 
tam,  gdzie  większa  rzeka 
ma  ujście,  tworząc  ławice 
i  mielizny  (jak  w  "Wenecji); 
jezioro  wewnątrz  atolu. 

Laicyzacja  nł.  usunięcie  ja- 
kiej inftytucji  z  pod  zarzą- 
du duchowieństwa. 

Laik  g.-l.  braciszek  zakon- 
ny spełniający  obowiązki 
niższego  rzędu  w  klaszto- 
rze katolickim,  nie  mający 
wyż.szych  święceń;  prten. 
człowiek  nieobeznany  z  ja- 
ką nauką  liib  sztuką,  nie- 
rzeczoznawca. 

Łałrd  t2ioc.  (lerd)  więk- 
szy właściciel  w  Szkooji, 
lord. 

lais,  Lalsa/.  [«.]  w  staro 
francu.«tiej  i  staro-angiel- 
skiej  poezji  sazwa  pieśni 
lirycznych,  opisujących  a. 
epicinych;  śpiewanie  pray 
dfwi^ku  instrumentów  ctjfu- 


nowych  (najbardziej  rozpo- 
wszechnione we  Francji  w 
12  wieku,  zarzucone  w 
16-ym). 

Lalttez  faire,  laittez  pas- 
ser  /.  lUte  /tr,  lete  patej 
formuła  ekonomistów,  żą- 
dających wolnoś';!  pracy  i 
swobody  konkurencji  bez 
interwencji  pańbtwa;  swo- 
boda działania. 

Laibik  n.  mundur  wojsko- 
wy ;  kaftanik,  stanik  ko- 
biecy. 

Lak  peri.  [k.J  stopiona 
mieszanina  różnych  żywic 
z  dodatkiem  proszków  pach- 
nących, robiona  w  pałecz- 
kach do  pieczętowania;  ro- 
ślina ozdobna  z  rodziny 
krzyżowych;  lakować,  pie- 
czętować, zalepiać  lakiem, 
pokrywać  lakiem. 

Laka  ar.  [tri.]  mieszanina 
jakiego  barwnika  z  glinką, 
solami  cynowemi  i  innemi 
substancjami,  służąca  do  wy- 
robu przezroczystych  farb, 
używanych  do  la-serunku, 
dofarbowania  tkanin  i  t.  p.; 
guma  żywicina  z  Indji 
Wschodnich,  czerwonawo- 
brunatna,  jasna  i  przezro- 
czysta;piękny  werniks  chiń- 
ski. 

Laka  n.  kałuża,  gnojówka. 

Laka,  miara  liczebna  su- 
kna=24  łokciom. 

Lakę  a.  (leki  jezioro. 

Lakier  (06.  Lakierować)  roz- 
twór żywicy  w  terpentynie 
a.  w  spirytusie,  nadający 
przedmiotom  połysk  i  za- 
bezfiieczający  od  wilgoci 
(różni  się  od  werniksu  bra- 
kiem pokostu). 

Lakierować  n.  powlekać  la- 
kierem; lakiernik,  rzemieśl- 
nik, zajmujący  sięlakierowa- 
niem. 

Lakistów  szkoła  poetycka, 
inaczej:  szkoła  jeziorow- 
c6w,  powstała  w  Anglji  na 
początku  19  w.,  nadała  kie- 
runek naturalności  co  do 
wyi'ażeń  i  wyboru  tematów 
(od  poetów  Wordsworth'a, 
Coleridge'a  i  Southey 'a,  któ- 
rzy się  osiedlili  nad  je- 
ziorami hrabstw  Westmo- 
relnnd  1  Cumberland. 

Lakmus  n.  niebieski  barw- 
nik roślinny;  lakmusowy  pa- 
pier. pai>ierek,  nitfyoony  lak- 
musem, d''  rozpoiinawania 
kwasów,  w  których  przy- 
biera barwę  czerwoną,  i  do 
zasad,  w  ktur\ch  odzysku- 
je barwę  niebieską,  używa- 
ny w  doświadczeniach  che- 
micznych. 

Lakolity  'g.  skały  wybu- 
chowe, wtłoczone  międay 
warstwy  osadowe. 

Lakoniczny  g.  krćitki  wę- 
złowaty.  zwięzły  a  dos-id- 
ny;  lakonicznoćć  oii.  Laka-- 
nlzm. 


119 


Lakonizm  —  Lapilli 


Lakonizin  g.  sposób  zwię- 
złego a  jędrnego  wypowia- 
dania myńii. 

Lakrymatorjum  irt.  mała 
urna  do  łez,  łzawnica. 

taksacja  irł.  biugunka, 
rozwolnienie,  djarJH. 

Laktans  t.  lekarstwo,  wy- 
wołujące rozwolnienie. 

Laktacja  ni .  karmienie 
■  piersią. 

Lakłelna  nt.  wyciąg,  za- 
wierający pożywne  pier- 
wiastki mleka. 

Laktobacylina  ni.  prepa- 
rat Miecznikowa,  współcz. 
uczonego;  dodany  do  mleka 
powoduje  zsiadanie  się  (uh. 
Lactobacillus)  i  ma  czynić  je 
skutecznym  przeciw  zgrzy- 
białości przedwczesnej. 

Laktobułyrometr,  Laktoskop 
ni.  przyrząd  do  oznacza- 
nia tłustości  mleka. 

Laktometr,  Laktodensymetr 
ni.  przyrząd  do  mierzenia 
gęstości  mleka,  probierz. 

Lakłoprcteina  ni.  proteina 
zawarta  w  mleku. 

Laktoza  ni.  odmiana  cu- 
ki-u,  zawarta  w  mleku,  cu- 
kier mleczny. 

Laktuka  t.  gatunek  sałaty. 
Laktyna  ni.  gatunek  mąki 
do    żywienia   młodego   in- 
wentarza. 

La  lamę  use  le  fourreau  /. 
(la  lam  uz  15  Juro)  dosl.  klin- 
ga zużywa  pocłiwę;  przen. 
wytężona  praca  umysłu , 
nei"wów  zużywa  człowie- 
ka, skraca  jego  życie. 

Lama  /.  tkanina  przety- 
kana złotem  a.  srebrem. 

Lama  peruw.  [h.\  zwierzę 
racicowe  o  długiej  szyi  i 
pięknej  wełnie;  tkanina  weł- 
niana z  tego  zwierzęcia. 
■  Lama  ti/beł.  kapłan  mofi- 
golski  Buddy. 

Lamaizm,  Lamizni  ni.  sekta 
buddyjska  w  Tybecie,  któ- 
rej arcykapłanem  jest  Da- 
lajlama. 

Lambdacyzm  y.  błędne  wy- 
mawianie /  zamiast  r  (np. 
lobak  zam.  robak). 

Lambinować  /.  ślęczeć  nad 
ozem,  zanadto  się  mozolić. 
Lambrekin   /.    krótkie   u- 
dra|)0wanie  firanki  u  drzwi 
i  okien,  zwykle   z  ciężkie- 
go matei-jału;  w  hei-aldyce; 
ozdoby  około  hełmu,  labry. 
Lamela  ł.  <ńenka   płytka. 
Lament  Ł  płacz,  narzeka- 
•nie. 

Lamentabile  ł.  w  muz.  ża- 
łośnie. 

Lamentacja  ł.  skarga,  uża- 
lanie się;  pieśni  Jeremja- 
szowe,  śpiewane  w  koście- 
le katolickim  w  ostatnie  3 
dni  W.  tygodnia. 

Lamentować   ł.    żalić   się, 
biadać,  skarżyć  się,  nai-ze- 
kać. 
La  mer  i  boire  /.  (la  mer 


a  hiutr)  dosl.  morze  do  wy- 
picia: zadanie  arcytrudne, 
zawiłe. 

Lamety  /.  cięte  prążki 
z  cienkiej  blachy  cynkowej, 
używanej  do  ozdoby  choi- 
nek na  Boże  Narodzenie. 

Laminować  /.  walcować 
blachę,  aby  była  ci«nką; 
walcować  żelazo  na  sztaby. 

Lamizm  ob.  Lamaizm. 

Lamować  (ob.  Lama)  ob- 
szywać  czym  brzegi  ma- 
terjałn,  bramować. 

Lampa  g.  [Ł]  bezpieczeA 
«twa,  I.  Davy'eg«,  lampa  gór- 
nicza, tak  urządzona,  że  od 
niej  nie  zapalą  się  gazy  w 
kopalni;  i.  Arganda,  lampa 
z  okrągłym  knotem,  we- 
wnątrz pustym,  w  której  po- 
wietrze, wprowadzane  przez 
rurkę,  wzmacnia  siłę  pło- 
mienia. 

Lampadacja  irt.  palenie  po- 
deszew lampami  przy  tor- 
turach. 

Lampadarius  f.  podstawa 
do  lampy  podobna  do  kan- 
delabru. 

Lampart  t.  wielki  kot  afry- 
kański centkowany,  przen. 
łobuz,  birbant,  hulaka,  roz- 
pustnik. 

Lampas  /.  pas  odmien- 
nego koloru  u  czapki,  spo- 
dni a.  kołnierza,  u  ściany; 
szlak. 

Lamperja  /.  wyłożenie  dol- 
nej części  ściany  deskami, 
betonem,  marmurem  a.  po- 
malowanie jej  ciemniejszą 
farbą  aniżeli  ściana. 

Lampjon  /.  lampka  a.  la- 
tarnia papierowa  do  ilumi- 
nacji. 

Lampreda,  Lampreta  Ł  ry- 
ba minóg. 

Lamprolonja  *g.  czystość 
głosu,  głos  wyraźny,  dale- 
konośny. 

Lamprometr  *g.  przyrząd 
do  mierzenia  światła. 

Lamus  n.  przy  większych 
dworach  domek  murowany, 
zabezpieczony  od  ognia,  słu- 
żący do  przechowywania 
cenniejszych  przedmiotów, 
magazyn ,  skarbiec ;  tron, 
skład  starych  rupieci,  ru- 
pieciarnia. 

Lana  caprina  i,  „kozia 
wełna";  oh.  De  lana  caprina. 

Lanca  ł.  [».]  drążek  z( 
stalowym  szpicem,  ułańska 
pika  z  chorągiewką. 

Lancet  /.  nożyk  składany 
obosieczny  do  operacji  chi- 
rurgicznych. 

L'aacetre  c'e»t  mol  /.  rta"- 
telr  sn  mu3.)  dosl.  przodek 
to  ja! — ja  sam  stworzyłem 
sobie  imię,  stanowisko,  nie 
odzieczyłem  tego  po  przod- 
kach. 

Lanciar  /.  (Wije)  oh.  Lan- 
sjer. 

Lancknechł  n.  dawny  żoł- 


nierz zaciężny  w  Niem- 
czech, uzbrojony  halabardą, 
spisą  lub  mieczem;  gra  ha- 
zardowna  w  karty,  djabe- 
łek. 

Land  n.  kraj. 

Landamman  n.  prezydent 
kantonu  w  Szwajcarji. 

.Landara  n.  duży  ciężki 
powóz  podróżny,  stara  ka- 
reta. 

Landau  /.  (l^do)  rodzaj 
powozu  o  jednakowo  szero- 
kich siedzeniach  przednich 
i  tylnych,  z  budą,  rozkłada- 
jącą się  naprzód  i  w  tył. 

Landgraf  »i.   dawny  ty+uł 
niektórych  książąt   udziel-  \ 
nych  w  Niemczech. 

Land-Jobber  a.  (lend-diob- 
ber)  przemysłowiec,  speku- 
lujący posiadłościami  ziem- 
skiemi  tzczeg.  w  Ameryce 
Półn. 

Land-League  a.  (lend '  lig) 
stronnictwo  utworzone 
przez  Michała  Dawitta  w 
r.  1879  i  zorganizowane 
przez  Parnella,  domagające 
się  uwłaszczenia  chłopów  I 
irlandzkich. 

LSndler   n.  powolny  walc  I 
tyrolski.  .    j 

Landlord  a.  właściciel  dóbr. 
ziemskich  w  Anglji. 

Landmistrz  ».  Wielki  mistrz 
krzyżacki.  j 

Lando  ob.  Landau. 

Landrat  n.  naczelnik  po- 
wiatu w  Prusiech;  rada  o- 
kręgowa  w  Bawarji. 

Landrecht  n.  ustawa  praw 
cywilnych,  wprowadzona  d. 
1  czerwca  1794  r.  do  ziem 
odpadłych  pod  panowanie 
pruskie  po  rozbiorze  Pol- 
ski. 

Landsknecłit  ob.  Lancknecht. 

Landsman  n.  ziomek;  kra- 
jowiec. 

Landsting,  Landtbig  duńs. 
zgromadzenie  narodowe,  iz- 
ba poselska  w  państwach 
skand  yna  wskich. 

LaHdtzaft  n.  krajobraz,  pej- 
zaż. 

Landszafta  n.  towarzystwo 
kredytowe  ziemskie  w  Pru- 
siech. 

Landszep  n.  ławnik,  sę- 
dzia gminny. 

Landszturm  n.  pospolite  ru- 
szenie w  Niemczech,  woj- 
sko zapasowe,  nielinjowe. 

Landwera  n.  wojsko,  zło- 
żone z  ludzi,  którzy  pra-- 
wom  wyznaczony  czas  w 
wojsku  linjowym  przesłu- 
żyli; rezerwa,  obrona  kra- 
jowa w  Niemczech. 

Landy  /.  błotniste  i  jiia- 
szczyste  wydmy  nadmor- 
skie we  Francji  nad  zato- 
ką Oaskońską. 

Langieta/.  frezka,  falban- 
ka, garnirowanie  u  czep- 
kóW  i  kołnierzyków  dam- 
gkioli. 


Langue  d'oc  /.  (Ia*g  d»l) 
narzecze  południowo^ran- 
cuskie  czyli  prowansal  - 
skie. 

Langue  d'ofl  /.  (Wg  d»ji 
narzecze  północno-francu- 
skie,  któro  stało  się  domi- 
nującym we  Francji 

Langue-yerte  /.  (Wg^teert) 
pewien  rodzaj  sztucznego 
języka;  żargon,  szwargot. 

Langutła  irł.  Bkorapiał 
jadalny,  pospolity  W  morze 
Śródziemnym. 

Lanista  t.  szermierz,  naa-| 
czyciel  gladjatorów. 

Lankattra  szkoła,  szkoła 
początkowa  wzajemnego  n- 
czenia  (dzieci  młodszych 
przez  starsze)  (Józef  Lan- 
caster r.  1805  w  Londy«ie 
wprowadził  nauczanie  wta- 
jemne  metodą  Bella). 

Lankastrówka,  fuzja  my- 
śliwska, odtylcowa  (od  na- 
zwiska wynalazcy  -Anglika 
Lancaster  około  1850  r.). 

Lanolina  ni.  tłuszcz  z  weł- 
ny owczej;  delikatna,  <i€- 
zynfekująca  maść  z  tego 
tłuszczu. 

Lansada  tr.  łukowaty  skol 
konia;  l-y,  podrygi,  pod- . 
skoki. 

Lansjer  /.  ułan;  taniec 
francuski  z  5  figurami,  w 
rodzaju  kontredansa;  muzy- 
ka do  niego. 

Lamować/,  puszczać,  rzn- . 
cać,  wprowadzić  w  świati 
w  modę. 

Lanszaft  ob    Landszaft. 

Laokoon,  kapłan  trojań- 
ski, którego  z. synami  zdu- 
siły dwa  węże,  zesłane  przez 
gniewnąHinerwę;  L-a  grupa, 
słynna  rzeźba,  znalezio- 
na 1506  r.  blizko  Ezymu. 
przedstawiająca  ową  śmier- 
telną L-a  walkę  z  wężami; 
L-a  sploty,  stosunki  a.  uczu- 
cia coraz  przykrzejsze,  z  któ- 
rych iiie  można  się  wyplą- 
tać. 

La«kracja  g.  panowanie 
ludu 

Lae-tse,  twórca  religji  Tao 
w  Chinach  (r.  6<X)  przed 
Chr.). 

Lapaija  n.  drobnostki,  ba- 
gatelo. 

Laparatomja  *g.  cięcie  ce- 
sarskie, otwarcie  chirurgicz. 
j.'imy  brzusznej  (przy  poro- 
dzie). 

Lapidarny  ł.  na  kamiisn-in 
rzeźbiony  a.  wyryty;  I.  styl, 
krótki,  zwięzły  sposób  pi- 
sania a.  mówienia;  l-e  pismo, 
rodzaj  druku,  używany  w 
tytułach,  w  którym  litery 
o  białych  brzegach  naśla- 
dują wypukłość. 

Lapides  ciamabunt  ł.  ka- 
mienie Wołać  będą!  (będą 
się  skarżyły). 

LapliiI  1.  porowate  kamy- 
ki, pochodzące  z  wyi'zuco- 


Lapis  —  Lazaryści 


120 


nych  przy  wybucha  walka- 
nn  kropel  lawy,  zakrzep- 
łych w  powietrzu. 

Łtylni.  tłoMł.  kamień;  I.  a. 
L  Maniailt,  kamień  piekiel- 
ny, azotan  srebra;  I.  lazuli, 
lumień  lazurowy,  z  które- 
go przygotowuje  się  farba 
niebieska,  lazolit;  I.  lapisowy 
iwłor,  kolor  jasno-liljowy; 
I.  •ffeiułoais  et  petra  ican- 
dali,  kamień  obrazy  i  zgor- 
gsenia;  lapisować,  przypalać 
l^isem  (azotanem  srebra). 

Lapitowie,  pierwotni,  na- 
półbajeozni  mieszkańcy  Te- 
8alji( północnej  Grecji);  wal- 
ki ich  z  centaurami  są  przed- 
miotem niektórych  starożyt- 
nych rzeźb  greckich. 

Lappetit  went  en  mangeant 
_/.  {uipeii  w}(  <a"  nuPia")  je- 
dząc, nabiera  się  apetytu; 
nie  wierz  gębie,  aż  położysz 
na  zębie;  przen.  kto  już  ma 
dnio,  olłce  mieć  więcej. 

La  propriite  c'est  le  vol  /. 
■f/«  proprjeU  se  Id  wol)  włas- 
ność jest  kradzieżą  —  zasa- 
da komunizmu,  wypowie- 
dziari'i'przezProudhomme'a. 

Laps  oA.  Lapsiis. 

Lapsiis  t.  omyłka,  błąd; 
termin,  po  za  który  coś 
przepada;  I.  calami,  błąd 
pióra;  L  lingiiae,  błąd,  popeł- 
niony w  mowie;  I.  memoriae, 
Uąd  pamięci;  lapsu  tempo- 
rii,  z  czasem. 

Laraije  1.  święta  rzym- 
sJde  na  cześć  larów. 

LareBdegra/.,(Ła  reine  de 
Hongrie),  rodzaj  wody  ko-, 
lońskiej. 

Larga  nam  {.  doMł.  szero- 
ką ręką:  hojnie,  szczodrze. 

Larghetto  tr.  w  muz.  tro- 
chę zwolna,  dość  wolno. 

LargiMZia  tr.  fUrgecaJ  nad- 
miar, zbyt  wielki  kredyt 
udzielony  komuś. 

Larg*  tr.  zwolna:  I.  assal, 
bardzo  wolno,  uroczyście. 

Lari  fari  ».  niedorzecz- 
ność, brednie,  głupstwa , 
tere-fere. 

Larweiant  /.  płaksa,  maz- 
gaj- 

Lmn  /.  alarm,  popłoch. 
wrzawa,trwoga,  sygnał  zwo- 

^w^y  P*^  ^'^^  >  ^^^  1 
krzyk. 

Larwa  t.  poczwarka  owa- 
du;  stra.';zna  maska;  po- 
czwara, straszydło,  widmo. 

Lary  /.  u  Rzymian  dusze 
zmarłych  przodków ;  bó- 
stwa, opiekujące  się  rodzi- 
ną, domem;  i.  i  penały,  pneit. 
ognisko  domowe. 

LaryiigitłS  *l.  zapalenie 
krtani. 

Łarygeieg  *g.  lekarz  spe- 
cjalista chorób  krtani. 

Laryngatogia  *g.  część  me- 
dycyny, zajmująca  się  cho- 
robami krtani  i  drógodde- 
chowyoh. 


Laryngoskop  'g.  zwieroia- 
dełko,  t.  j.  wziernik  do  ba- 
dania krtani. 

Laryngełom|a  *g.  operacyj- 
ne przecięcie  krtapi  dla 
do{irowadzenia  powietrza  do 
płuc. 

Larynz  g.  krtań. 

La  tauce  falt  manger  I* 
polsson  /.  fla  tot  fe  mi^ie 
tó  puatą)  dott.  dla  sosu  zja- 
da się  rybę  (choćby  lichą): 
przyjmujemy  i  przykrość 
dla  okoliczności  pożąda  - 
nych. 

Lasciate  ogni  sperenza  voi 
cb'entrate  w.  dtuzale  ońji  tpe- 
ranca  woi  keniratfj  porzuć- 
cie wszelką  nadzieję,  któ- 
rzy tu  wchodzicie  (napis 
nad  piekłem  w  „Boskiej  ko- 
medji"  Dantego). 

Laserować  n.  powlekać 
malowidło  farbą  przezro- 
czystą. 

Laserunek  «.  powlekanie 
rozrzedzoną  farbą  podma- 
lowanego  gruntu  (na  płót- 
nie, drzewie  i  t.  p.)  tak,  iżby 
spodnia   farba   przeglądała. 

Lasować  n.  wapno,  gasić 
wapno,  mieszać  wapno  pa- 
lone z  wodą. 

Lasso  /.,  Lazo  h.  długi  rze- 
mień z  kulą  na  końcu,  do 
chwytania  koni  dzikich  i 
innych  zwierząt. 

Lastadie  [».],  Lastagie, 
fracht  okrętowy. 

LSstIge  AusISnder  n.  doił- 
uciążliwi  cudzoziemcy:  cu- 
dzoziemcy, których  policja 
pruska  wydala  z  kraju,  naj- 
częściej dlatego,  że  są  Po- 
lakami. 

Last  not  least  a.  (las  not 
U*t)  ostatni,  ale  nie  najgor- 
szy. 

Lasza  n.  łubek,  sztabka 
żelazna  łącząca  szyny  ko- 
lei żelaznej. 

Lat  rir.HLatituda  {ohj. 

Lałanja  1.  roślina  krasło- 
nica,  gatunek  palmy. 

Latarnia  t.  czamoksięzka 
a.  magiczna,  przyrząd  do 
rzucania  obrazu  oświetlo- 
nego na  ekran,  powiększo- 
nego za   pomocą  szkieł. 

Latencja  ł.  utajenie. 

Latens  1.  ukryty,  utajony. 

Lateralny  1.  boczny,  po- 
boczny, postronny. 

Laterować  1.  zliczać  cyfry 
jednej  stronnicy  i  sumę  ich 
przenosić  na  następną. 

Latet  anguis  in  herb\i  ł. 
doił.  kryje  się  wąż  w  tra- 
wie: w  tym  się  kryje  coś 
niebezpiecznego. 

Latifundla  i.  wielkie  do- 
bra ziemskie. 

Latiklawa  ł.  toga  rzym- 
ska z  szerokim  szlakiem 
purpurowym. 

Latituda  i.  szerokość  gieo- 
graficzna;  skr.  laŁ 

Latltttdynarliisze  i.  stronnic- 


two wolnomyślne  w  Koście- 
le episkopalnym  angielskim 
w  2-ej  połowie  XVII  wie- 
ku, swobodniej  tłóma<;zące 
dogmaty  kościelne  sporne. 

Latomja  g.  łomy  kamie- 
nia; więzienie  w  łomach 
kamiennych;  wolnomular- 
stwo. 

Latra  «.  wóz  do  gnoju, 
gnojownica. 

Latrja  g.  ubóstwianie. 

Latryna  ł.  dół  na  ekskre- 
menty, wychodek. 

Latus  ł.  w  księgach  ra- 
chunkowych suma  do  prze- 
niesienia z  jednej'stronni- 
cy  na  drugą;  latusować  oi. 
Laterować. 

Latus  per  se  i.  suma  z  jed- 
nej stronicy. 

Latynlsta  irł.  znawca  ję- 
zyka łacińskiego  i  litera- 
tury rzymskiej. 

Latynizm  ni.  zwrot  mowy, 
właściwy  językowi  łaciń- 
skiemu; wyznanie  rzym- 
sko-katolickie. 

Lałynizować  irt.  złacin- 
niać,  nadawać  zwrot  a.,cha- 
rakter  łaciński. 

Lauba  n.  altana. 
,    Laubzega  n.   wazka  piłka 
cienka,   do  wypiłowywania 
delikatnych  deseni  na  de- 
seczkach z  drzewa. 

Lauda  ob.  Laudum. 

Laudanum  nł,  makowiec 
opjum. 

Laudaior  temporis  actl  ł. 
chwalca  przeszłości. 

Laudemium  M.  opłata,  po- 
bierana przy  przechodze- 
niu na  kogo  innego  dóbr 
emfiteutycznych  a.  sprze- 
daży ich. 

Laudes  ł.  pieśni  i  modli 
twy  pochwalne. 

Laudetur  Jesus  Cłiristus  {. 
niech  będzie  pochwalony 
Jezus  Chrystus. 

Laudum  t.,  (!.  mn.:  Lau- 
da), postanowienie, uchwała, 
protokół;  w  daw.  Polsce, 
instrukcja  pisana  dla  posłów 
na  sejm,  dająca  im  dyrek- 
tywę. 

Laufer  n.  szybkobieg;  fi- 
gura w  szachach;  wazka 
ozdobna  serweta  kładziona 
przez  środek  stołu:  laufry, 
strzelcy  w  pułkach  lanok- 
nechtów;  słudzy,  należący 
do  jakiego  orszaku,  obowią- 
zani biec  przed  nim;  lauf- 
rować,  włóczyć  się,  biegać 
po  mieście. 

Laufpas  n.  dać,  wypędzić 
ze  służby. 

Laur  i.  wawrzyn;  laury, 
tryumfy,  powodzenie;  lau- 
rową woda,  laurowe  krople, 
woda  dystylowana  z  liści 
latirowiśni,  a.  z  gorzkich 
migdałów,  używana  w  po- 
drażnieniach nerwowych. 

Laureat  {.  uwieńczony 
wieńcem  laurowym:  nagro^ 


dzony  za  pracę  naukową, 
za  utwór  literacki  lub  za 
dzieło  sztuki. 

Laurentyiska  formacja,  zło- 
żona z  gnejsu  pierwotnego, 
wcześniejsza  niż  iii:ocen,a 
późniejsza  niż  kredowa  (od 
skał,  zajmujących  duży  ob- 
szar nad  rzeką  św.  Wa- 
wrzyńca i  Jeziora  Wyższe- 
go w  Ameryce  i  ółn.). 

Lauroceratus  nł..  Laurowi- 
śnia,  Laurojliwa.  roślina  z  ro- 
dziny różowatych,  hodowa- 
na w  połudn.  Europie;  z  jej 
liści,  zawierających  kwas 
pruski,  wyrabiają  wodę  lau- 
rową. 

Laus  in  proprio  ore  sor- 
descił  i.  własna  pochwała 
śmierdzi. 

Laus  Tibl.  Domine  ł.  Chwa- 
ła Ci  Panie. 

La  yiritć  sort  de  la  bouche 
des  eniants  /.  /ia  wenie  tor 
do  la  hiuz  de  i<i''jcF )  praw- 
da wychodzi  z  ust  dzieci; 
dzieci,  przez  naiwność,  wy- 
znają to,  co  ukrywają  starsi. 

Lawa  v>.  masa  stopiona, 
wylewająca  się  z  kraterów 
wulkanu  przy  wybuchach: 
sztuczny  kamień  czarny, 
z  którego  wyrabiają  tańszą 
biżnterję. 

Lawabo,  LawatorjMm  irt.  u- 
mywalnia.  miednica  z  upu- 
.stem  wody  do  mycia  rąk 
w  zakrystji  przed  mszą. 

Lawacja  t.  obmywanie,  ką- 
piel. 

Lawałera  nauka  o''.  Tizjo- 
onomika  (Szwajcar  I,avater, 
fej  twórca  17-kl— IBOl). 

Lawałorjum  o*>.  Lawabo. 

Laweta  /.  [».]  podstawa 
pod  armatę  z  przyrządem 
do  kierowania. 

Lawina  n.  śnieg  ziarnisty, 
który  na  zboczach  gór  ob- 
rywa się  własnym  cięża- 
rem i  spada  wielkiemi  ma- 
s.imi,  rosnącemi  podczas  je- 
go staczania  się  z  gór,  druz- 
gocąc wszystko  po  droa/.e. 

Lawirować  Ac/.  '>.J  przy 
przeciwnym  wietrze  żeglo- 
wać bokiem  w  zygzak  dla  nie- 
stracenia  kierunku;  -pnen. 
tak  postępować  w  sprzecz- 
nych okolicznościach,  aby 
się  nie  narazić  żadnej  stro- 
nie. 

Lawn-tennis  n.  /lan-J  gra 
ogrodowa  w  piłki,  które  się 
podbija  t.  zw.  rakietami  /oh.j. 

Lawoar  /.  umywalnia. 

Lawować  i.  po  ry-sunk-u, 
rozprowadzać  pędzlem  tusz 
a.  farbę  rozcieńczoną  w  wo- 
dzie. 

Laxans,  w  I.  mn.  Laxanłia 
/.  środki    przeczyszczające. 

Lazaret  te.  szpital  woj- 
skowy. 

.  Lazaron  «•.  żebrak  prói- 
niaczy  we  Włoszech. 

Lazaryici,  zakon  założony 


121 


Lazerować  —  Le  jeu  ne  vaut 


przez  «w.  Wincentego  ftPan- 
lo  r.  1624,  poświęcający  się 
nauczaniu  ludowemu,  po- 
mocy duchownej  i  pielę- 
gnowaniu chorych,  misjo- 
narze. 

Lazerować   oh.  Laserować. 

Lazulit  ni.  minerał  barwy 
niobietikiej  lub  zielonawej, 
spat  błękitny. 

Lazur  irl.  błękit;  lazuro- 
wy, błękitny,  modry;  lazu- 
rować, malować  na  błękit- 
no; lazurek,  barwnik,  uży- 
wany do  prania  bielizny, 
błękit  berliński,  farbka. 

Lazuryt  nł.  lazurowy  ka- 
miefi,  minerał,  z  którego 
otrzymuje  się  farbę  błę- 
fitną. 

Lazzi  w.  (laccij  dowcipy, 
żarty,  drwin  ki. 

Lażować  [n.]  folgować,  po- 
błażać; w  grze  w  karty  to 
samo  co  impasować. 

Lb.  skr.  libra  /.  funt,  np. 
10  lb=10  funtów. 

L.  c.  skr.  loco  ciłato  1.  w 
tym  samym  dziele,  piśmie; 
ritr.  loro  conło  w.  ob. 

L.  d'or  skr.  Luldor  (ohj. 

Leader  a.  (Hderi  przywód- 
ca partji;  przewodnik;  w 
wyścigach  cyklistów:  jadą- 
cy przed  ścigającym  się  i 
wskazujący  mu  potrzebną 
szybkość  jazdy ;  artykuł 
wstępny  w  gazecie. 

Leander  I  Hero,  para  ko- 
chanków, opiewana  przez 
poetów:  L.  co  noc  przepły- 
wał Helespont,  aby  ujrzeć 
Hero,  aż  utonął;  wtedy  i 
Hero  rfcuciła  się  w  morze. 

Lear  a.  iliri  mityczny  król 
Wielkiej  Brytanji,  zrzekł 
się  państwa  na  rzecz  córek 
i  popadł  w  nędzę;  przen. 
ojciec,  który  podzielił  mie- 
nie pomiędzy  dzieci  i  stał 
się  nędzarzem. 

Le  beau  c'esi  le  iaid  /.  (Ui 
bo  $e  t(i  le)  piękno  jest  to 
brzydota  (dewiza  werystów). 

Leben  und  leben  iassen  n. 
żyć  i  dać  innym  żyć. 

Leberwurstn.kitiłbasa  z  wą- 
troby. 

Le  bon  marchć  coOte  cher 
/.  (15  hą  marsze  kui  tzerj  co 
tanie,  to  drogie. 

Leccage  /.  (kkni)  wyna- 
grodzenie odsetkowe  za  wy- 
cieknięcie towarów  płyn- 
nych (np.  olejów)  w  dro- 
dze lub  na  składzie. 

Lech  bret.  oh.  Menhir. 

Leda,  kochanka  Zeusa, 
który  przybywał  d»  niej 
[  w  po.staci  łabędzia;  dzieci 
j  jej:  Diosknry  i  Helena,  któ- 
rej pochwycenie  spowodo- 
I    wało  wojnę  trojańską. 

Le  dernier  cri  /.  (16  dertije 

trO,  le  dernier  mot  (-mo)  o- 

statnia,   najświeższa  moda. 

i       Lederwerki    n.   pasy   rze- 

I    mienne,  noszone  przez  żoł- 


nierzy przez  ramię,  utrzy- 
mujące tornister  i  ładow- 
nicę. 

Ledl,  Ledy  oh.  Lady. 

Lefelbor  n.  świder  łyżko- 
waty. 

Lefosztfwka,  strzelba  my- 
śliwska odtylcowa  (od.  na- 
zwiska Fr.  ŁefaucheuK). 

Leg.  w  mut.  tkr.  oh.  Le- 
gato. 

Lega  te.  arkusz  złożony 
w  formacie  książki  a.  kil- 
ka takich  ał'ku8zy,  włożo- 
nych jeden  w  drugi  i  zeszy- 
tych, stanowiących  część 
Lsiążki. 

negacja  ł.  poselstwo;  za- 
pis testamentowy;  dawniej: 
prowincja  Państwa  Kościel- 
nego, rządzona  przez  lega- 
ta; legacyjny,  poselski. 

Legalizacja  /.  poświadcze- 
nie, urzędowe  zaświadcze- 
nie, uprawomocnienie. 

Legalizować  /.  uprawo- 
mocnić, uwierzytelnić,  u- 
rzędownie  stwierdzić  praw- 
dziwość podpisu  na  doku- 
mencie. 

Legalny  1.  zgodny  z  prze- 
pisami prawa,  prawny;  l-a 
opozycja,  opozycja  przeciw- 
ko władzom  rządowym,  nie 
przekraczająca  praw  przez 
rząd,  ustanowionych;  legal- 
ność, postępowanie  zgodne 
t  pawem. 

Legar  n.  podkład  z  drze- 
wa, belka,  na  której  .-ipo- 
czywa  jaki  ciężar. 

Legat  1.  u  Rzymian  po- 
seł, pomocnik  wodza,  na- 
miestnik; tytuł  pełnomoc- 
ników i  posłów  kurji  rzym- 
skiej; zapis    testamentowy. 

Legatarjusz  /.  obdarowany 
zapisem  testamentowym. 

Legato  w.  w  muz.  łącznie, 
łącząc,  zlewając  z  sobą  tony. 

Legator  t.  zapisodawca. 

Legatura  [».^  przymieszka 
metali  nieszlachetnych  do 
szlachetnych,  np.  miedzi  do 
złota. 

Legatus  natus  {.  tytuł  nie- 
których arcybiskupów  (mię- 
dzy innemi:  Gnioźnieńsko- 
poznańskiego);  tytuł  daw. 
króla  neapolitańskiego,  da- 
jący mu  prawo  do  zarzą- 
dzeń kościelnych  w  swoim 
państwie. 

Legę  Ł  prawnie. 

Legę  artis  1.  tkr.  I.  a.  we- 
dług prawideł  sztuki,  po 
mistrzowsku. 

Legenda  oh.  Legienda. 

Le  g4nie  c'est  la  patience 
/.  (10  ieni  te  la  patjc^H)  gie- 
njusz  to  cierpliwość. 

Le  genre  n'est  rien,  le  polite 
est  tout  /.  (Id  ia''r  ne  rjt,  ló 
poeł  e  tu)  Uott.  rodzaj  jest 
niczem,  poeta  jest  wszyst- 
kim: o  wartości  utworu  li- 
terackiego rozstrzyga  nie 
iegorodzaj,ale  talent  twórcy 


Legę  totum,  sWIs  scire  to- 
tum  /.  czytaj  wszystko,  jeżeli 
chcesz  wiedzieć  wszystko. 

Leggiardo  tr.  (lediardol  w 
muz.  wdzięcznie. 

Leggleramente  4r.  (lediera- 
menie)  w  muj.  lekko. 

Leggiero  w.  (ledierol  w 
mu:,  lekko. 

Legienda  I,  opis  życia 
Świętego  a.  jakiego  •  zdarze- 
nia z  jego  życia;  podanie 
pełne  cudowności;  utwór 
poetycki  treści  religijnej 
na  tle  podań  ludowych;  na- 
pis półkolisty  na  monecie 
a.  medalu;  wogóie:  napis 
objaśniający  (na  obrazie, 
mapie,  budowli,  pomniku 
i  t.  p.;  legiendowy,  podanio- 
wy. 

Legiendamy  śrl.  oparty  na 
podaniu,  podaniowy. 

Legier  n.  ob.  Lagier. 

Legierunek  n.  oh.  Legatura. 

Legislacja  /.  prawodaw- 
stwo; legislacyjny,  prawo- 
dawczy. 

Legislator  1.  prawodawca. 

Legislatura  nł.  ustawodaw- 
.stwo;  oh.  Legislatywa. 

Legislatywa,  Legistatura  nł. 
ciało  prawodawcze;  władza 
pi-awodawcza. 

Legista  śrl.  prawoznawca. 

Legisterja  ni.  prawoznaw- 
stwo. 

Legiłima  portio  irl.  część 
prawna. 

Legitimus  lieres  t.  prawny 
następca. 

Legityma  śrł.  część  ma- 
jątku z  prawa  należna  dzie- 
ciom. 

Legitymacja  irł.  udowod- 
nienie tożsamości  osoby; 
udowodnienie  praw,  stwier- 
dzenie urzędowe. 

Legitymiici  /.  we  Francji 
.stronnictwo  monarchji  dzie- 
dzicznej Burbonów. 

Legitymizm  /.  zasada  dzie- 
dziczenia tronu  według  praw 
starszeństwa  przez  człon- 
ków dynastji  panującej,  a. 
dynastji,  która  panowała, 
zanim  ją  przewroty  rewo- 
lucyjne odsunęły  od  rządu. 

Legitymować  irl.  upraw- 
niać; I.  się,  usprawiedliwiać 
się;  udowadniać  swoje  pra- 
wa do  szlachectwa. 

Legja  ł.  oddział  wojska 
w  dawnym  Rzymie;!,  cudzo- 
ziemska, oddziały  wojska  o- 
chotniczi',  utworzone  z  cu- 
dzoziemców, przeznaczone 
do  służby  zagi'anicą;  I.  tio- 
norowa,  instytucja  orderu 
tej  nazwy  we  Francji;  or- 
doj'  legji  honorowej,  odzna- 
ka za  zasługi. 

Legion  ł.  u  staroż.  Rzy- 
mian oddział  wojska  złożony 
z  10  kohort  (3,000  —  6,000 
ludzi);  wielki  oddział  woj- 
ska, utworzony  z  werbowa- 
nych ochotników  i  nie  >Tcho- 


dzący   w   skład   armji  sta- 
łej. 

Legjonista  n<. żołnierz,  na- 
leżący do  legjonów  polskich, 
będących  niegdyś  w  służ- 
bie francuskiej. 

Legno  w.  (Uńjol  drewnia- 
na część  smyczka. 

Logować  1.  zapisać,  prze- 
kazać testamentem. 

Legulej  t.  adwokat  krę- 
tacz, kauzyperda. 

Legumin  t.  ciało   białko- 
wate, znajdujące  się  w  ro-  ^ 
ślinach  strączkowych. 

Legumina  ł.  potrawa  słod- 
ka jako  przysmak;  warzy- 
wa, jai'zyny,  kasza,  mąka, 
groch  i  t.  p. 

Leguminosae  ni.  rośliny 
strąkowe. 

Lehrbrief  n.  świadectwo 
wyzwolin  na  czeladnika. 

Lei  oh.  Leu. 

Leibchirurg  ».  chirurg  na- 
dworny. 

Leibhuzar  n.  huzar  z  leib- 
gwardji. 

Leibmedyk  n.  lekarz  przy- 
boczny nadworny  monar- 
chy. 

Leibkuczer  n.  woźnica  mo- 
narszy. 

Leibregiment  n.  regiment 
złożony  z  lejbgwardji. 

Leihaus  n.  ob.  Lombard. 

Leitartikei  n.  artykuł  wstę- 
pny, artykuł  kierowniczy; 
krótka  rozprawka  politycz- 
na, zwykle  na  czele  gaze- 
ty, objaśniająca  jaką  kwe- 
stję  na  dobie  według  po- 
glądu redakcji  i  usiłująca 
do  tego  poglądu  nakiero- 
wać timysły  czytelników. 

Leitmotiy  n.  temat  prze- 
wodni, melodja  powracają- 
ca (zwłaszcza  w  operach 
Wagnera);  przeH.  myśl  prze- 
wodnia, przeprowadzona  w 
całym  utworze   literackim. 

Leitton  n.  nuta  prowadzą- 
ca, ton  przewodni. 

iejbgwardja  n.  gwardja 
przyboczna  monarchy;  Lejb- 
gwardzlsta,  żołnierz  a.  ofi- 
cer z  leibgwai'dji. 

Lejc  n.  rzemień,  którym 
woźnica  kieruje  konia;  u- 
.-^deczka;  pas  rzemienny,  i- 
dący  od  chomąta  do  dyszla, 
naszelnik;  wodza;  lejcowy 
koń,  koń,  chodzący  w  lej- 
cach pr^ed  koniem  dyszlo- 
wym a.  obok  niego. 

Lejdejska  butelka,  przy- 
rząd do  zgęszczania  elek- 
tryczności, do  zbierania  e- 
lektryczności  w  większych 
ilościach,  rodzaj  kondensa- 
tora. 

Le  jeu  ne  vaut  pas  la  chan- 
delle  /.  (Id  iO  no  wo  pa  la 
sztfdel)  do»l.  gr&  nie  war- 
ta świeczki;  rzecz  nie  war- 
ta zachoiióiK',  z  której  ko- 
rzyści byłyby  mniejsze  od 
strat  na  jej  osiągnięciu. 


fjcjtnant  —    Le\'er  du  ri^eau 


122 


Lejtnut  (».]  oficer,  po- 
rucznik. 

Lskanomancja  g.  mit.  u  sŁa- 
Toi.  wrótcnie  z  miski,  na-' 
pełnionej  wodą  poświęcaną. 

Lekcja  1.  wykład  nauko- 
wego przedmiotu,  odczyt; 
aetęp  zadany  do  nauczenia 
się,  wyjątki  z  Pisma  Św.; 
czytane  podczas  Mszy  ćw. 
pod  nazwą  Epistoł  i  Ewan- 
gielji  Św.;  sposób  czytania 
pewnego  u.st(jpu  w  r<}kopi- 
sie;  przen.  dać  l-ę,  dać  na- 
uczką, wyłajać;  dostać  l-ę, 
być  wyłajanym. 

Lekkat  oh.  Leccage. 

Leksykalny  n^  słownikowy. 

Leksykograf  *g.  autor  słow- 
nika, słownikarz. 

Leksykografia  *o.  układa- 
nie słowników;  słownikar- 
stwo. 

Leksykologia  *g.  nauka  o 
pochodzeniu,  znaczeniu  i 
używaniu  wyrazów;  słow- 
nikarstwo. 

Leksykon  g.   słownik. 

Lekta  /.  świadectwo  prze- 
czytania dokumentu;  msza 
cicha  czytana. 

Lektor  /.  czytający  głoś- 
no komuś;  ten,  kto  uczy 
praktycznie  języków  nowo- 
żytnych na  uniwersytecie, 
lub  takich  przedmiotów  jak 
wymowy. 

Lektorat  ni.  urząd  lektora. 

Lektorium  M.  czytelnia, 
aula'  uniwersytecka,  audy- 
torjurii. 

Lektura  t.  czytanie;  przen. 
rodzaj  czytanych  książek. 

Lektyka  t.  rodzaj  małego 
pudła  pojazdowego  na  drą- 
gacli.  które  noszą  dwaj  a. 
czterej  ludzie;  nakryte  no- 
sze (rodzaj  łóżka)  dla  cho- 
rych a.  rannych. 

Lelum-Poielum,  pogańskie 
bóstwo  starożytnych  Pola- 
ków; przen.  człowiek  po- 
wolny;  robota   Ślamazarna. 

Leman  n.  lennik,  wasal, 
hołilownik. 

Lembergierka,  tron.  nazwa 
„Gazety  Lwowskiej",  będą- 
cej organem  namiestnika 
galicyj.skiego. 

Lemma^  Lemmat  g.  twier- 
dzenie matematyczne,  wpro- 
wadzono w  celu  udowod- 
nienia iiHit';ro  twierdzenia. 

Lemonada,  Lemonjada  ob. 
Liinonada. 

L  empire  o'est  la  palx  /. 
(WptT  f  la  pe)  cesarstwo 
to  pokój  (słowa  ks.  Ludwi- 
ka Napok-oria,  wyrzeczone 
w   !8."i2  r.). 

Lendter  06.  LJbidler. 

Lengyel  tręg.  {lendjeH  Po- 
la;. 

Lenientia,  Leniti«a  1.  środ- 
ki lel.arskie  łagodzące,  u- 
spokajające;  środki  przyno- 
szące chwilową  ulgę,  pa- 
Ijatywy. 


Lennłctwo,  Leanlk  06.  Len- 
no. 
Lenniczy  oh.  Lenny. 

Lenno  «.  ufctrój  społeczno- 
polityczny  w  średnich  wie- 
kach, polegający  na  nada- 
waniu ziemi  przez  monar- 
chów znakomitym  ryce  - 
rzom  lub  przez  tych  ostat- 
nich mniejszym  posiada- 
czom, pod  warunkiem  za- 
leżności; hołdownictwo,  t  e- 
udaiizm;  lenny,  oparty  na  za- 
leżności użytkującego  z  zie- 
mi (lennika,  wasala)  od  na- 
dającego ziemię  (suzerena); 
feudalny;  lennik,  w  wiekach 
średnich  posiadacz  majęt- 
ności na  prawie  lennym, 
wasal,  hołdownik. 

Lenta  [r.]  wstęga  jedwab- 
na jako  oznaka  orderu;  wstę- 
ga przepisanej  formy  do 
noszenia  na  niej  orderu. 

Lentando  w.  w  mws.  zwal- 
niając. 

Lente  i.  powoli,  ze  spo- 
kojem. 

Lentować  n.  suchym  pę- 
dzlem wyrównywać  farbę, 
nałożoną  przy  malowaniu 
obfazti. 

Łentryk  n.  klej  rozpusz- 
czony rzadko  w  wodzie; 
lentrykować,  maczać  papier 
w  wodzie,  aby  się  stał  kle- 
jowy, podatny    do   pisania. 

Lentykularny  t.  soczewko- 
waty,  kształtu  soczewki. 

Lenung  n.  żołd,  płaca. 

Leonidy  *g.  rój  gwiazd 
spadających,  który  w  nocy 
12i  13  i  14  listopada  zdaje 
się  tryskać  z  gwiazdozbio- 
ru Ijwa. 

Leoniter  h  niosący  chorą- 
giew kościelną. 

Leoniny,  średniowieczne 
łacińskie  wiersze  rymowa- 
ne: zwykle  heksametry,  w 
których  środek  rymuje  się 
z  końcem  wiersza  (od  na- 
zwy średniowiecznego  poe- 
ty Leo). 

Leontlasis  ni.  rtnl/aj  Ele- 
piiantiasls  ^oi.;,  trąd  gruzowa- 
ty twarzy,  nadająey  jej  po- 
zór lwiej. 

Leopoldos  '».  gatunek  cy- 
gar. 

Lepaź/..  Lepażówka.  strzel- 
ba z  rusznikaini  fjepage'a. 

Lepidodendron  *g.  drzewo 
kohplne  z  epiki  węglowej, 
z  rodzaju  widłaków. 

Lepidolit  *g.  minerał,  lys/.- 
czyk  lityiniwy,  odmiana 
miki. 

Lepidopterologja  'g.  część 
zoolof,'ji,  traktująca  o  moty- 
lach. 

Lepidopteryty  *g.  odciski 
motyli  w  kamieniach. 

Leporyd  ni.  zwierzę  po- 
wstałe 7.0  .-(krzyżowanja  za- 
jąca i  królika,  isajęczak,  za- 
jącokrólik. 

Lepra  ^.,  Leproza  *g.  trąd, 


zaraźliwa,  bolesna,  rzadko 
wybiczalna  choroba  skórna. 

Leprezer|um  'g.  szpital  dla 
trędowatyi;!] 

Lepta,  Lepton  g.  grecka  mo- 
neta raied7,iana=l   centym. 

Leptogradczne  *g.  pismo, 
drobne,  cienkie  pismu. 

Leptologja  *g.  drobnostko- 
wość,  przebiegłość. 

Lepturgia  g.  delikatna  ro- 
bota snycerska;  malowanie 
minjaturowe. 

Le  gumrt  d'heure  d«  Rabe- 
lals  /.  (W  kar  dor  dt  rahltj 
dosł.  kwadrans  Rablego: 
chwila,  w  której  koniecznie 
potrzeba  zapłacić. 

Le  Hdlcule  tuft  /.  fld  ridi- 
k&l  tU)  śmieszność  zabija 
{dom.  tego,  kogo  ośmiesza). 

Lermajsłer  «.  majster,  u 
którego  na  nauce  przeby- 
wa terminator. 

Lerneisha  hydra,  potwór 
zabity  przez  Herkulesa,  ob. 
Hydra. 

Le  roi  est  mort,  vlve  le  roi 
/.  (ló  rua  e  mor  tcilc  li  rua) 
król  umarłl  nieeli  żyje  król! 
(powitanie  nowego  króla 
po  śmierci  poprzedniego); 
przen.  wyrażenie  ironiczne 
dla  zaznaczenia,  że  nowe 
wrażenie  zaciera  dawne; 
nowe  sitko  na  kołek,  sta- 
re pod  ławę. 

Le  roi  rigne  et  ne  OMneme 
pas  /.  (ló  rua  reń  e  no  fu- 
wern  pa)  król  fdom.  konsty- 
tucyjny) panuje,  ale  nie 
rządzi  (zdanie  wygłoszone 
przez  Thiers'a,  fracc.  mę  a 
stanu  w  r.  1830);  ob.  Rex 
regnał... 

Less  oh.  LOss. 

Les  abscnts  ont  toajows 
tort  /.  (le  Zd/isa'  zą  tuiur  tor) 
nieobecnych  łatwo  obwi- 
niać (bo  nie  mogą  się  bro- 
nić). 

Les  anils  de  nos  amis  sont 
aussl  nos  amis  /.  fU  zami  di 
no  zami  są  tost  no  tamij  przy- 
jaciele naszych  przyjaciół 
są  także  naszemi  przyja- 
ciółmi. 

Les  beaux  esprłts  se  reir- 
contrent  /.  (le  ho  zespri  td 
T(}l*k(^r)'  ludziom  pomyKło- 
wym  zdarza  się  wpaść  na 
tę  samą  myśl  (wyrażenie 
ironicznie,  .stusowano  do 
tych,  którzy  imdają  obcy 
pomysł  za  włusny). 

Les  beaux  resłes  /.  tie  be 
rest)  piękne  resztki  (np.  u- 
rody,  talentu,  mienia  i  t.  \>. 

Lesbiiska  miłość  ob.  Try- 
badyzm. 

Les  extr#mes  se  toKtwat 
/.  (le  zeksłrem  so  tu$tj  osta- 
teczności stykają  się  (.scho- 
dzą sięi. 

Les  jours  se  sulvent  et  n« 
se  ressemblent  pas  /  Ile  iw 
to  siiitr  e  h6  ió  resaabl  pa) 
dosł.  dni  następują   po    so- 


bie, ale  nie  są  do  siebie 
podobne;  cza&y  się  zmie- 
niają. 

Le  style  c'est  Thomme  J. 
ilo  flil  I'  lomj  styl  to  czło- 
wiek. 

Lesz  'rgórnon.  skóra  mięk- 
ko wy)<rawi'jna. 

Letarg  g.  głęboki,  długo- 
trwały sen,  maiący  pozór 
śmierci,  śmierć  pozorna: 
przen.  bezczynność,  ospa- 
łość. 

L'ćtat  c'esł  ■•!  /.  'Itla  se 
Muaj  państwo  ta  ja;  (sło- 
wa Ludwika  XIV,  znamio- 
nujące samowładztwoj. 

Lete  g.  mit.   rzeka   zapo- 
mnienia w  Iladesie.  z  któ- 
rej   każdy    zmarły    musiał 
się    napić,   aby   zapomnieć 
o  życiu  ziemskim;  Lrteiska 
woda,  woda  zapomnienia. 
j      Letra,  Latra  n.  drabina  u 
j  wozu, wóz dr8biniasty;fro'it 
i  bastjonti,  bnlwarkn. 
I       Lettera  dl  cambio  w.  we- 
I  k.sel. 

j  Lełtre  cbargje  /.  flcir  tzar- 
I  ieJ  list  rekomendowany,  a. 
!  list  pieniężny. 

Lettre  davii  /.  fUtr  dau-t) 
i  uh.  Avis. 
j      Lettre    de   cachet  /.    detr 

rf'>  kctze)  we  Francji  przed  _ 
{  rewolucją:  opieczętowany 
'  rozkaz  królewski  uwięzie- 
j  nia  bez  sądu  i  wyroku  osób 
1  niedogodnych  rządowi. 
'  Lettre  de  change  J.  lUtr 
i  du  s:i'."i)  weksel. 

Letycja  g.  ralość,  wese.Ie. 
Leu  rum.  dott.  lew;  jed- 
nostka monetarna  ramuń- 
ska,  wijrowadsoiia  1B68  r., 
=«l  franków':  w  !.  mn.  leL 
Leucyt  g.  minerał  krysta- 
lii/.ny,  barwy  białawej, 
!.  w.emian,  składający  się 
7.  krzemionki,  glinki  i  tlen- 
kn  potasu 

Leucytoedr*;.  ilwndzio.sto- 
i.ztero-^Lian   pnwitiłowy. 

Leukaemja  *g.  białaczka. 
cliorfiha,  odzn.iczająon  się 
nadmiernym  powiększe- 
niem ilości  białych  ciałek 
krwi. 

Leukocyt  'g.  bi.iłe  ciałko 
krwi. 
Leukocytoza  «h.  Leukaemja. 
Leukoma  g.  biała    plamka 
na  rii;:<iwce  oka,  !)inlrrio. 

Leukomainy  al.  .tikaloidy, 
wytwarzające  się  w  ży- 
wych i  zdi-owyoh  tkank.tcłf 
organizmu  lud7.kiej;oa.  zwie 
rzęcego,  niektóre  z  nich 
są  triijące,  np.  jad  żmii. 

Lenkopatja  *g.  blodniea, 
blad.iczku. 

Leukoplasty  *g.  ciałl>.v  pr<)- 
ł(!))tuzmaty.'zne'bezV<a>:\viie, 
uytwarzajaeeziarnk.imąiz- 
ki  w  komurk;icli  roślitinyrli. 
Lever  du  rideau  ./'.  ildve 
du  ndoj  dosl.  p-jdnie.^iienie 
kurtyny:     krótka    sztucz- 


123 


liC  vin  est  tirć 


Lichwa 


ka  tSatralna,  poprzedzająca 
wi(;k8zy  utwór  sceniczny, 
rodzaj  wstępu  |)vzedstawie- 
nia  ttatrałnefTfi. 

Le  vin  est  tire,  ii  faut  !•  bol- 
re  /.  iló  tcf  e  tire,  U  fo  ló 
buarj  il'isl.  wino  jest  nto- 
czDnc,  trzeba  je  v/ypi6:  sta- 
ło si^,  teraz  nierychło  się 
cofać.         — 

Le«ls  sit  tibi  terra  1.  oh. 
BK  tibi... 

Lew,  jadniistka  monetar- 
na łiuigarskii  =  I  frankowi 
w  1.  inn.  lewat. 

Lewa  /.  w  grze  karcianej 
wziątka,  bitka,  pryza. 

Lewada  /.  w  jeździe  kon- 
nej: podniesienie  się  konia 
la  obie  przednie  nogi. 
■  Lewada  g.  czyste  miejsce 
i/kolone  wierzbami  lub  to- 
polami, lasek  leszczynowy. 

Lewant  ic.  Wschód,  kraje 
wschodnie,  zwłaszcza  Azja 
Mniejsza;  lewancki  ob.  Le- 
wantyAski. 

LewantyriskI  >il.  wschodni, 
azjatycki;  lewantyńskie talary, 
inaczej:  talary  Marji  Tere- 
.sy,  monety  srebrne  z  wize- 
niiikiom  tej  cesarzowej  i  da- 
tą 17S()  r.  dotąd  wybijane 
w  Austrii,  mające  kurs  w 
niektórych  '{rajach  Afryki. 

Lewar  irt.  dźwignia,  przy- 
rząd do  podnoszenia  cięża- 
rów; do  przelewania  pły- 
nów; lewarek,  nai-zędzie  den- 
tystyczne do  wyrywania  zę- 
bów; nabieracz,  rurka  z  bań- 
ką do  czerpania  płynów 
z  beczek:  mały  lewar. 

Lewał  oh.  Lew. 

Lewatywa  nł.  wstrzyknię- 
cie płynu  do  kiszki  odcho- 
dowej. 

Lewigator  ni.  przyrząd  do 
wyciągania  soku  z  bura- 
ków. 

Lewirat  ni.  prawo  u  Ży- 
dów, nakazujące  bratu  po- 
ślubić wdowę  po  bracie 
zmarłym  bezpotomnie. 

Lewita  ł.  fpóińj  izrnolita. 
[lotomek  syna  Jakóbowe- 
g(i  Lewi  i  jego  pokoleiiia, 
przeinaczonego  do  pełnie- 
nia niższych  ohr^,^dlió\\■  w 
synagogach;  kapłan;  u  ka- 
tolików; kleryk;  lewltka,  ka- 
płanka. 

Lewitacja  ni.  u  spiryty- 
stow:  wzniesienie  się  ja- 
!>ie^")  przedmiotu  np.  sto- 
łu, inb  medjum  w  górę, 
bez  mlziatu  czynników  fi- 
zyeznyf-h. 

Lewitować  ni.  podlegać  Ic- 
•^■itaijji,  unosić  się  do  góry. 

Lewjałan  heir.  bajeczna 
olbrzymia  x'yba.  wspomina- 
na w  ({iblji;  potwór  pie- 
Kiehiy 

Lewretka  /.  charciczka 
z  małej  ra.sy  chartów. 

Lewuloza  nt.  cukier  owo- 
liiwy,  glikoza. 


Lex  1.  prawo;  I.  Heinze,  w 
Niemczech  nadane  policji 
prawo  występowania  prze- 
ciw dziełom  sztuki,  uważa- 
nym przez  władze  policyj- 
ne za  niemoralne;  I.  est  non 
poena,  perire,  umrzeć  jest 
prawem,  nie  kai*ą;  I.  posłe- 
rlor  derogat  priori,  prawo  póii- 
niejsze  unieważnia  sprzecz- 
ne z  nim  postanowienia 
prawa  dawniejszego;  I.  talio- 
nit,  prawo  odwetu  (ząb  za 
ząb,  oko  za  oko). 

Lex  dura,  ted  lex  t.  twar- 
de prawo,  lecz  prawo. 

Lex  neininem  cogitad  impos 
tlbilla  i.  prawo  nie  zmusza 
nikogo  do  rzeczy  niemoż- 
liwych. 

Lex  prospicił  non  respicit  1. 
prawo  patrzy  naprzód,  nie 
w  tył. 

Lezą  n.  więcej  niż  po- 
łowa bierek  (lew)  w  rumel- 
pikiecie. 

Lezginka,  taniec  narodo- 
wy fjezginów;  muzyka  do 
niego. 

Lezja  /.  zniewaga,  obra- 
za; uszkodzenie  ciała. 

Lezyna  ob.  Lizena. 

Liability  a.  (liebiliti)  zobo- 
wiązanie. 

Liang,  moneta  chińska= 
2  rub.,  Tael. 

Liard  ob.  L]ard. 

Libac|a  1.  u  Rzymian  sta- 
rożytnych wylewanie  wina 
przed  ucztą  na  ofiarę  bo- 
gom; raczenie  się  obfite 
napojami  wyskokowemi,  pi- 
jatyka. 

Libanomancja  *g.  wróże- 
nie z  dymu  ofiarnego. 

LibaA^i  cedr,  cedr  rosną- 
cy na  górach  Liban  w  A* 
zji  Mniejszej,  dosięgający 
kilku  tysięcy  lat  wieku;  go- 
dło późnej,  ale  czerstwej 
starości. 

LIbałorjum  M.  naczynie 
do  libacji. 

Libel(l)a  i.poziomnica:  przy-' 
rząd  mierniczy  do  spraw- 
dzenia lub  wytknięcia  kie- 
runku poziomego,  oprawna 
w  metal  i  przytwierdzona 
stale  do  płaskiej  metalowej 
podstawki;  rurka  szklana, 
niezupełnie  napełniona  wo- 
dą i  zawierająca  mały  pę- 
cherzyk powietrza;  waga 
\>'odii<'\ ,  waterpas ;  ważka , 
łątka  (owad);  książeczka, 
paszkwil. 

Liber  /.  księga;  przydo- 
mek Bachusa,  jako  oswo- 
bodaiciela  od  trosk. 

Libera  n.  (?)  słabość,  cho- 
roba. 

Liberalista  ni.  zwolennik 
liberalizmu. 

Liberalizm  ni.  kierunek 
polityczny,  dążący  do  swo- 
bód obywatelskich  i  nie- 
zależności sądów;  wolno- 
myślność. 


Liberalizować  ni.  liberal- 
nie postępować;  liberalnie 
rozprawiać;  udawać  libe- 
ralnego. 

LIberalia  /.  uroczystości 
bachusowe  w  starożytnym 
H,zymie,  połączone  z  i'Oz- 
pustą. 

Liberalny  nt.  zgodny  z  za- 
sadami liberalizmu,  wolno- 
^lyślny,  postęjwwy. 

Liberał  ni.  pog.  zwolennik 
liberalizmu. 

Liberała  1.  bogini  wolno- 
ści wyobrażana  jako  boga- 
to przystrojona  kobieta  ze 
sztyletem  i  frygijską  czap- 
ką wolności;  dziesięcina. 

Liber-baron  śrl.  iart.  sobie 
pan,  jak  pan,  swobodny. 

LIberja  /.  ubranie  służby 
w  pańskich  domach,  odzna- 
czające się  określonym  kro- 
jem, kolorem  i  ozdobami, 
barwa;  no.sić  czyją  liberję: 
być  zależnym,  ti-zymać  czy- 
ją stronę. 

Liberować  1.  oswobodzić, 
uwolnić;  dostarczać. 

Libertacja  irł.  uwolnienie. 

Libertamente  w.  w  mus. 
swobodnie. 

Libertas  t.  wolność. 

Llberte,  ćgalitć  y.  wolność, 
równość  (hasło  Wielkiej  Re- 
wolucji, do  którego  w  r. 
1848  dodano:  fraternite,  bra- 
terstwol. 

Liberłować  srł.  obdarować 
niewolnika  wolnością,  wy- 
zwolić; oswobodzić  od  ja- 
kiego ciężaru  publicznego, 
podatku,  robocizny    i   t.  p. 

Libertyn  1.  csłowiek  nie- 
moralnych obyczajów,  roz- 
pustnik; niedowiarek. 

Liberum  arbiłrium  t.  wolna 
wola;  samowola. 

Liberbm  conspiro  1.  dost. 
wolność  spiskowania:  wyra- 
żenie iron.  przeciwko  teo- 
rji  zbawienności  spiskowań 
powstańczych  i  rewolucyj- 
nych. 

Liberum  veto  /.  dott.  wol- 
ność zaprzeczenia:  nie  po- 
zwalam; w  daw.  Polsce  pra- 
wo zrywania  uchwał  sej- 
mowych nawet  pi-zez  jed- 
nego tylku  posła. 

Libido  effrenata  effrenatam 
apettiłentiam  efficit  1.  nie- 
okiełznana namiętność  wy- 
wołuje nieokiełznaną  żądzę. 

Libityna  1.  u  8ta.roż.  Rzy- 
mian bogini  trupów  i  śmier- 
ci. 

Libra  1.  24  arkusze  papie- 
ru; w  drukiirstwie:  25  ar- 
kuszy; waga  aptekarska:  12 
uncji;  oh.  Lb. 

Libracja  1.  kułysanie  się, 
riioh  wahadłowy;  pozorny 
ru.;h  wahadłowy  księżyca 
około  swojej  osi. 

Libraire  /.  ( lihrer)  księgarz. 

Libraire-śditeur  /.  (librer- 
etitor)  księgarz  wydawca. 


LIbraria  i.,  Librairie  /.  (li- 
hreri)  księgarnia;  książnica; 
drukarnia. 

Libretto  w.  tekst  czyli 
słowa  opery,  operetki  i  t.  p.; 
libreclsta,  autor  libretta.    • 

Libro  adscriptus  1.  iart. 
przypisany  do  książki,  znie- 
wolony bez  przerwy  praco- 
wać piórem,  literat. 

Libida  ł.  matj  statek, 
galera. 

Licealny  nł.  dotyczący  a. 
należący  do  liceum. 

Liceista  ni.  uczeń  liceum. 

Licemiernik  \czes.]  obłud- 
nik, hipokryta,  świętoszek, 
nieszczery;  licemlerny,  stron- 
ny, parcjalny. 

Licencja  t ,  pozwolenie  ^ 
tiprawnienie;  pozwolenie 
sprowadzenia  czego  bez  o- 
płaty  cła;  swoboda,  wolność 
czynienia  według  woli;  L 
poetyczna  oh.  Licentia  poe- 
tlca. 

Licencjat  ni.  w  uniwersy- 
tetacłi  francuskich  drugi 
stopień  natlkowy,  niższy 
od  doktoratu. 

Licencjonować,  Licencjować 
1.  dawać  licencję;  uwalniać 
żołnierzy  z  szeregów,  roz- 
puszczać WOJSKO  do  domów. 

License  for  trading  a.  {laj- 
cens  for  łredin)  przywiiej 
handlowy. 

Licentia  poetica  {.  w  poe- 
zji: odstąpienie  od  reguł 
gramatycznych  ze  względu 
na  rym  lub  rytm;  dowol- 
ność w  przedstawianiu  rze- 
czy niezgodnych  z  rzeczy- 
wistością. 

Licet  <.  wolno,  dozwala  się. 

Liceum  g.-l.  zakład  naa^ 
kowy  pośredni  między  szko- 
łą średnią  a  wyższą;  gim- 
nazjum. 

Lłchan  g.  rodzaj  mchu,  i- 
naczej:  liszaj,  porost. 

Lłcheniły  *g.  kamienie 
z  odciskami  porostów. 

Lichenografja  *g.  opisanie 
porostów. 

Lichenologja  *g.  nauka  o 
[lorostach. 

Lichnemaneja  *g.  wróżenie 
ze  światła. 

Lichtgans  n.  uczta  dorocz- 
na u  rzemieślników  z  po- 
wodu za|)alenia  światła  przy 
pracy  wieczornej  w  jesieni. 

Licliłon  ».,  Lichtuga,  mały 
st«tek  wodny  do  przełudo- 
wywania  towarów  z  witjk- 
szego. 

LIchtować  H.  ująć  -ładnn- 
lp)«  statkowi;  poćluioSć  ko- 
ts/lcę. 

Lichtuga  oh.  Lichton. 

Lichwa  tt<;ori,on.  procont, 
izczeg.  iiadMiieriiiu  wysoki; 
pożyczanie  pieniędzy  na 
procent;  oddać  z  lichwą,  za- 
płacić z  lichwą  t.  j.  oddać 
a.  zapłacić  z  naddatkiem 
su«  itym. 


Licytacja  —  Linja 


124 


Licytacja  ł.  sprzedaż  pu- 
blicznadobrowolnalnb  przy- 
musowa wicjoej  dajnoumj, 
przetarg,  aukcja;  współu  bie- 
ganie się  przy  wzK^ciu  w 
antrepryzę  majątków,  przed- 
miotów, robót  publicznych, 
dofitaw  etc;  w  grze  w  kar- 
ty: podnofizcnio  gry,  zapo- 
wiadanie gry  coraz  wyż- 
szej. 

Licytant  1.  stający  do  li- 
cytacji. 

Licytator  ni.  wystawiający 
na  licytację. 

Liczbon,  Liczban,  LIczman, 
marka  do  gry  w  kształcie 
monety;  pnen.  rzecz  fał- 
szywa-, podawana  za  praw- 
dziwą. 

Liddyt  ob.  Lyddit. 

Lider  oh.  Leader. 

Liderllcli  n.  obszarpaniec, 
obdartus;  hultaj,  szubra- 
wiec. 

Lido  w.  brzeg,  wybrzeże 
morskie. 

LIdyt  »l.  czarna  tablicz- 
kowata  odmiana  krzemion- 
ki (od  nazwy  kraju  Lidja). 

Liebfrauenmilcłi  n.  nazwa 
cennego  wina  reńskiego. 

Liebiga  el(strai(t,  stężały 
wyciąg  mięsny,  używany 
do  przyrządzania  rosołu  (od 
imienia  uczonego  wynalaz- 
cy). 

Lleue  /.  (l;d)  mila;  I.  com- 
mune  (komun)  mila  zwyczaj- 
na==445274  metr.;  i.  de  po- 
ste (-dó-  post)  milą  pocz- 
towa=5008Vs  metr.;  I.  ma- 
rinę (-marin)  mila  morska 
=55(35'/e  metr. 

Liga  /.  związek,  przymie- 
rz"?,  aijans;  sojusz;  kupa, 
gromada;  I.  poltoju,  stowa- 
rzyszenie, '  agitujące  prze- 
ciw wojnom  i  za  wieczy- 
stym pokojem  międzynaro- 
dowym; próba  monety;  iigo- 
wiec  ob.  Ligista. 

Ligament  1.  włókniste  spo- 
jenie kości  szkieletu,  wię- 
zy, wiązadła;  chirurgiczna 
przewiązka  nazłamanąkość 
lub  członek  zraniony. 

Lig:)r  ob.  Legar. 

Ligato  ob.  Legato. 

Ligatura  1.  chirurgiczne 
przewiązanie  nitką,  jedwa- 
biem lub  di-ucikiera  zra- 
nionego naczynia  krwionoś- 
nego w  celu  zatamowania 
krwotoku;  w  druharstwie 
para  liter,  złączonych  w 
jcdiią  czi-ionkę;  w  muz.  łuk 
nad  Killni  nutami,  łącznik; 
uh.  Legatura. 

Ligista  'il.  członek  ligi. 

LIgnI...  Lignina  »^  substan- 
cja, znajdującii  się  w  rośli- 
nach wraz  z  celulozą  i  do 
niej   podobna. 

Lignit  Nt.  odmiana  węgla 
kopalnego  /.  widocznemi 
słojami  drzewnesni,  węgiel 
brunatiiy. 


LIgnoza  ul.  trociny  drzew- 
na saletrowani  i  napojona 
nitrogliceryną,  rodzaj  dy- 
namitu. 

Ligmm  crucU  ł.  drzewo 
Krzyża  św.  a.  jego  cząstka. 

Lłgorjanle    ob.  Liguorjanie 

Ligowiec  ob.  Liga. 

Ligrolna  «<.produkt,  otrzy- 
mywany przy  dystylaoji  to- 
py naftowej,  płyn  bairdzt) 
iotojr,  łatwo  zapalny,  zapa- 
chom zbliicmy  do  Iwrizyay. 

Liguorjanie,  nazwa  zakon- 
ników reguły  ,ułożonej  przez 
Św.  Alfonsa  Liguori,  za- 
twierdzonej przez  Papieża 
1749  r.,  inaczej:  Reden'pto- 
ryśoi. 

LIjany  oh.  Ljany. 

Likier  /.  napój  ze  spiry- 
tusu, aromatycznych' roślin 
i  cnkc-u,  wódka  wonna,  słod- 
ka i  mocna. 

LIkogratja  *g.  opisanie  wil- 
ków. 

Likopodjum  *g.  widłak,  ro- 
ślina; proszek  z  nasienia 
jej,  bardzo  zapalny. 

Liktorowie  ł.  n  starożyt- 
nych Rzymian  wykonawcy 
wyroków  sądowych,  słudzy 
sądowi,  niosący  przed  naj- 
wyższemi  urzędnikami(kon- 
sulami)  topory  w  pękach 
rózg. 

LIkwacja  ł.  w  ohemji:  spo- 
sób oddzielania  srebra  od 
ołowiu. 

Likwidacja  nł.  obrachunek 
kosztów  i  należności;  za- 
kończenie interesu  i  ostar 
teczne  obliczenie  i  uregu- 
lowanie rachunków;  zwinię- 
cie interesu  handlowego, 
fabrycznego ;  likwidacyjny , 
dotyczący  likwidacji;  I.  ter- 
min, czas  sądownie  wyzna- 
czony wierzycielom  do  zgła- 
szania się  ze  swemi  pre- 
tensjami; l-na  kontisja,  ko- 
misja, przeprowadzająca  li- 
kwidację; l-ne  listy,  papiery, 
procentowe,  któremi  spła- 
cono właścicieli  ziemskich 
za  odpadłe  od  ich  dóbr 
grunty  dla  włościan.' 

LIkwidat  nj.  dłużnik,  odpo- 
wiadający sądownie  za  li- 
kwidowanie interesu. 

Likwidator  nł.  urzędnik, 
przeprowadzający  likwida- 
Cję» 

Likwident«i. wierzyciel,  do- 
wodzący sądownie  swojej 
pretensji. 

Likwidować  nł.  wykazywać 
koszta  i  należności  i  usjira- 
wiedliwiać  je  dowodami;  za- 
wiesić wypłaty;  zakończyć 
prowadzenie  interesu  han- 
dlowego luli  przemysłowego. 

Likwidum  Ż. wierzy t'>lnoś(';, 
przyznana  sądo'.vnit'. 

LIkwor  1.  płyn;  likier. 

Lila  (/.J  koloi-  różowo- 
niebieski,  blado-fijoletowy. 

Liliput,    c/.łouii'!;    bajecz- 


nie mały,  karzełek  (nUsik^ 
wzięta  z  opowiadania  Swi- 
fta o  podróżach  Guliwera); 
lilipuci,  drobny,  maleńki; 
mierny,  nie  mający  wieUtii^ 
wartości. 

Lllja  ł.  roćlina  z  rodziny 
llljowatych  o  silnym  e&i 
pachu. 

Limakoiogja  nt.  nauka  c 
ślimakach. 

Lbaap  ng.  [tur.]  płytki  za- 
lew, rozBSerzone  ujście  r?e- 
ki  nad  morzem  Czarnym, 
tworzące  prawie  zatokę  mor- 
ską, błotnistą,  usianą  wysep- 
kami;laguny  czarnomorskie. 

Limb,  LImbus  ł.  łamów  ka, 
obszycie,  brzeg  u  eukni, 
przepaska;  linja  graniczna; 
w  narzędziach  mierniczych 
łuk,  na  którym  odczytuje 
się  wielkość  kąta;  brzeg 
piekła,  miejsce  pobytu  dusz 
przed  odkupieniem  Chry- 
stbsa  Pana. 

Limba  n.  jodła   karpacka. 

Limeta  /.  odmiana  cytry- 
ny o  owocach  słodkawo 
kwaśnych  lub  cierpkich, 
słodka  pytryna. 

LImfa  }.  jrfyn  bezbarwny 
a.  żółtawo-biały,  złożony 
z  surowicy  krwi  i  ciałek 
białych,  odżywiający  deli- 
katniejsze organaoiała  ludz- 
kiego i  zwierzęcego;  kro- 
wianka,  materja  do  szcze- 
pienia ospy. 

Limfatologja  nł.  nauka  o 
naczyniach  limfatycznych. 

LImfatyczne  nł.  gruczoły, 
gruczoły,  w  których  wy- 
twarza się  limfa;  llmfatycz- 
ne  naczynia,  cieniutkie  ru.- 
reczki  w  ciele,  po  których 
krąży  limfa,  podobne  do  na- 
czyń krwionośnych. 

Limfatyk  nt.  człowiek,  w 
którego  organizmie  prze- 
waża limfa,  skłonny  do  o- 
brzmień  gruczołów  limfa- 
tycznych, słabowity,  blady; 
przen.  człowiek  powolnego 
temperamentu,  ospały. 

Limina  Apostolorum  ob.  M 
limina  Apostolorum. 

Limit  i.  cena  ściśle  wska- 
zana, ostateczna;  ograni- 
czenie; granica. 

LImita,  Limitacja  ł.  odro- 
czenie, zawieszenie  (np. 
sejmu);  ograniczenie,  ścieś- 
nienie, restrykcja. 

Limited  a.  przy  firmie 
handlowej:  z  ograniczoną 
odpowiedzialnością,  z  ogra- 
niczoną poręką. 

Limitować  i.  ograniczać, 
ściśle  oznaczać;  odraczać, 
zawieszać  (obrady  sądowe 
lub  parlamentarne). 

Lii.iitum  nł.  najwyższa  ce- 
na ofiai-owana,  granica. 

Limnograt*(^.  przyrząd,  no- 
tujący automatycznie  zmia- 
ny poziomu  wody  co  cza.«! 
okri'śl.  11 V. 


Llmnologja  'g.  nauka  o 
moczarach  i  jeziorach 

Limona  irt.  cytryna. 

LlMonada,  Lemonjada  /  wo- 
da z  cukrem  i  sokiem  cy- 
trynowym. 

LlnoMta  it>.  znpa  cytry- 
nowa. 

Limonit  'g.  najpospolitsza 
i-uda  żelazna,  żelaziak  bru- 
natny. 

Limaterapja  *g.  leczenie 
głodem,  kuracja  głodowa, 
polegająca  na  spożywaniu 
bardzo  małej  ilości  pokar- 
mów i  to  tych  tylko,  któ- 
ro lekarz  wskaże. 

LImifzyjsfci,  mularski  (od 
nazwy  prowincji  francus- 
kiej Limosin). 

Lincz  a.  ob.  Lynch;  linczo- 
wać, wykonywać  lincz,  ka- 
rać śmiercią  bez  wyrokn 
sądowego,  wiesaać  doraź- 
nie. 

LIneacja  «/.  oznaczenie 
kolejnemi  liczbami  wierszy, 
czyli  linji  na  stronicy. 

LlneameM  1.  rysy  twarzy; 
podstawowe  linje  na  we- 
wnętrznej stronie  dłoni. 

Linearny  t.  rysunek,  rysu- 
nek, wykonany  priy  pomo- 
cy linji  i  cyrkla,  rysunek 
gieometryczny ,  konstmk* 
cyjny. 

LInetta  /.  ziarna  lnu. 

Ling  chiht.  wąwóz. 

Lingam  zHnd.  fallus,  czę- 
ści płciowe  męskie  Siwy, 
czczone  w  Indjach  jako 
symbol  płodności. 

Lingua'  franca  /.  żargon 
mieszany,  którym  się  po- 
sługują Arabowie  i  inne  In- 
dy wschodnie  w  rozmowie 
z  Francuzami  i  wogóle  z  Eu- 
ropejczykami. 

Linguales  i  spółgłoski  ję- 
zykowe. 

Lingua  mali  pars  pessima 
servi  ł.  język  jest  nrjgorszą 
częścią  złego  sługi. 

Lingiia  nunc  sile!  t.  teraz 
milcz,  języku! 

Lingwista  nł.  uczony  ba- 
dacz języków,  językoznawca. 

Lingwistyka  nt.  nauka  zaj- 
mująca się  badaniem  języ 
ków,  językoznawstwo;  lin{ 
wisłyczny,  językoznawczy. 

Liniment  /.  lekarstwo  dc 
wcierania  w  skórę,  maść 
rzadka. 

Linja/.  bojowa,  linja,wzdłuż 
której  ścierają  .'^ię  wojska 
nicprzyiacielskie;  linja  de- 
markacyjna  oh.  Demarkacyjna 
linja;  linje  Frauenhofera.  sie- 
rofr  linji  ciemnych  w  wid- 
mie słonecznym;  linjowe  o- 
krety,  okręty  wojenne;  I.  woj- 
sko, wojsko  regularne,  sta- 
łe, arnija  czynna;  l-y  system, 
l'ięciolinja  na  której  i  wf  ród 
której  piszą  się  nuty;  linjo- 
wiec,  okręt  linjowy  wo- 
jenny. " 


1 20 


liinjał  —  Locanda 


Linjał  [«.J  listewka  wo- 
iwr  której  sie  liujuje. 

Linkrusta,  olurio   ftciciino 

liiu  knim,nafSladująco  skó- 
ic,  i  wypukłomi  wziirami  i 
lalo  widłami. 

Linoleum  ni.  gruba  tkani- 
a  /.  juty,  powłóczona  roie- 
zaniiią  gtjRtego  pokostu, 
auozuku,  korka  w  proszku 

fai-b  mineralnyoh  (druko- 
wana »\  różnokolorowo  do- 
Bni"  używa  Ki<j  do  wykła- 
aiiia  ścian,  podłóg  i  t.  d  ). 

Linon  /.  bai"dzo  cienka 
kani  na,  batyst. 

Linta  rum.  soczewica. 

Liparja  g.  lepkość,  klei- 
tość. 

Lipemanja  *g.  pomiesza- 
ie  zmysłów  uspo.jabiające 
osQpnie,  zaduma,  melan- 
holja. 

Lipotnanja  *g.  cłiorobliwa 
ojaźń  urojoDego  prześla- 
owania,  manja  prześlado- 
■aweza. 

Liquid  /.  przyznany,  do- 
utdziony  (dług). 

Liquidae  i.  spółgłoski  płyn- 
e:  I  i  J-;  niegdyś  zalicza- 
0  do  nich  także  m  i  «, 
tóre  nast(jpnie  oddzielono 
iko  nosowe  (nasales). 

Lir  uh.  Lear. 

Lir  te.  włoska  moneta=l 
•ankowi. 

Lira  g.  staro-grecki  in- 
trument  muzyczny  stru- 
owy;   podłngowate    pudło 

kilku  strunach,  zaopa- 
czone  w  korb^  i  klawisze, 
istrament,  używany  prze? 
'cdrownych  ślepych  pieś- 
iarzy;  przyrząd  pod  for- 
^pjanem  do  naciskania  pe- 
atów;  nazwa  gwiazdozbio- 
u;  symbol  poezji. 

Liriodendron  *g.  drzewo  tu- 
panowe. 

Liryczny  g.  uczuciowy,  o- 
iewający  uczucia  '  i  stan 
uszy;  przesadnie  senty- 
lentalny;  poezja  i-na  oi. 
Iryka. 

Lirydy,  gwiazdy,  spadające 
okolic  gwiazdozbioru  Liry 
do  którego  należy  gwiaz- 
a  l-.szej  wielkości:  Wega), 
ajłatwiejsze  do  obserwo- 
rania  w  kwietniu. 

Liryk  g.  iioeta  liryczny, 
deśniarz  uczucia. 

Liryka  *g.  poezja  liryczna, 
Iział  poezji,  obejmujący  u- 
wory,  poświecone  uczu  - 
iom,  porywom  duszy,  ma- 
ująco  świat  zewnijtrzny  na 
.odkładzie  osobistych  wra- 
;eń  i  uczuć  autora. 

Lislire  /.  (lizjor)  pas  gra- 
liozny. 

Lis  litem  generał  1.  sprzcuz- 
:a  rodzi  spi-zoczk(j. 

Lis  pendens  a.  L.  tub  judice 
'.  sprawa  w  sądzie,  siira- 
va  jeszcze  nie  rozstrzy- 
.Tii^ta. 


LUpunt,  Llifonł  n.  dawua 
waga  14  funtowa. 

Lista  [n.\  spis,  rejestr, 
wykaz;  lista  cywilna  ob.  Cy- 
wilna lista. 

Listera  metotia,  antyscp- 
tyczna  metoda  opatrunków 
chirargicznych  (lord  Lister, 
Anglik,  chirurg  nr.  1827 
um.  1918  r.). 

LMstesso  tempo  v>.  w  mui. 
to  samo  tempo,  jak  po- 
przednio. 

Listwa  n.  pasek  z  jakiego 
materjału,  dodany  dla  ozdo- 
by a.  dla  wzmocnienia  suk- 
ni; wazka  deseczka. 

Listyna  czet.  dokument, 
dyplomat. 

Lit.  skr.  Litera,  (oh.). 

LItanja  g.  pewna  forma 
modlitwy  proszącej  a.  ża- 
łosnej z  responsorjami,  za- 
czynająca sie  zawsze  od 
słów:  Kyrie  elejsonl  Chry- 
ste elejson!  Kyrie-  elejsonl 
— które  to  słowa  powtarza- 
ją się  także  ku  końcowi; 
pnen.  długie  i  nudne  wy- 
liczanie czego. 

Liłaury  [n]  dawne  narzą- 
dzie muzyczne  metalowe  w 
rodzaju  bębija,  w  które  u 
derzano  pałeczłcą. 

Lite  penderite  /.  podczas 
trwania  procesy,  sporu. 

Litera  1.  znak  piśmienny 
lub  drukarski,  jako  wykład- 
nik głoski;  znak  kolejny: 
lit.  a,  b,  c;  czcionka  dra* 
karska. 

Litera  docet,  litera  nocet  t. 
litera  nczy,  litera  szkodzi. 

Literae  non  erubescunt  t. 
doil.-iitery  nie  rumienią  sią; 
pisze  się  swobodniej  niżeli 
się  mówi. 

Literalny  /.  dosłowny,  po- 
wtórzony co  do  litery. 

Litera  tcripta  manet  /.  co 
napisane,  to  pozostaje. 

Literat  /.  człowiek  zajmu- 
jący się  z  powołania  pracą 
piśmienniczą  samodzielną; 
pisarz,  autor;  oczytany. 

Literatura  ł.  zabytki  pi- 
śmiennicze, jako  obraz  ży- 
cia duchowego  i  rozwoju 
oświaty  narodu  lub  społe- 
czeństwa; piśmiennictwo, 
ogół  utworów  piśmienni  - 
czych. 

Literis  et  artibus  t.  nauka- 
mi i  sztukami. 

Litewka,  stara  wódka  li- 
tewska; mundur  dzisiejszy 
żołnierza  pruskiego,  naśla- 
dujący krojem  odzież  litew- 
ską; gatunek  pośledniej  ta- 
baki (od  nazwy  kraju  Li- 
twa). 

Litiuffl  1.  metal  alkaliczny, 
wchodzący  w  skład  różnych 
innych  metali  i  znajdujący 
się  w  niektórych  wodach 
mineralnych. 

LItkup  w.  poczęstunek  po 
zawarciu  kupna  na  potwier- 


dzenie dobitego  targu;  opła- 
ta za  f.iktorstwo,  faktorne; 
porękawiczne,  bur-ysz,  mo- 
horycz. 

Litochromja  ch.  Chromolito- 
Sratja  ' 

Litodendron  '' g  •  drzewo 
sk.-imiuiiiałe. 

Litofanja  *g.  sztuka  wyra- 
biania na  porcelanie  obra- 
zów [i,a|)ół  przezroczystych. 

Litoiany  "g.  cionkie  lafle 
porcelanowe  niepolewane, 
przejrzyste,  z  rysunkami 
odciśniętemi  na  nich  jak- 
by [iłaskorzeźby. 

Litofit  *g.  roślina  skamie- 
niała.. 

Litogienezja  *g.  teorja  o 
powstawaniu  kamieni. 

Litoglifika  g.  sztuka  arty- 
stycznego wyrzynania  ry- 
sunku na  kamieniach. 

Litograf  *g.  właściciel  ii- 
tografji;  piszący  lub  rysti- 
jąoy  na  płycie  litograficz- 
nej; przenoszący  mecha- 
nicznie rysunek  na  kamień 
litograficzny,  a  potem  z  ka- 
mienia na  papier. 

Litografja  *g.  sztuka  wy- 
konywania rysunków  lub 
pisma  na  płycie  kamiennej 
i.  przenoszenia  ich  następ- 
nie za  pomocą  prasy  na  pa- 
pier; takiż  rysunek  odbity 
na''  papierze  z  płyty  ka- 
miennej; lUografIczny  kamień, 
odmiana  wapienia  o  deli- 
katnym ziarnie,  bez  żyłko- 
wania. 

Litografować  *g.  rysować 
na  kamieniu  rylcem,  i  po- 
tem z  tego  drukować;  pr?««. 
pięknie  i  staranniew  pisać. 

Litoklazy  *g.  szczeliny  i 
rozpadliny  w  skałach. 

Litologla  *g.  nauka  o  ska- 
łach, ich  składzie,  pocho- 
dzeniu. 

Literalny  1.  pobrzeżny,  nad- 
morski, kraj  nadbrzeżny, 
zwłaszcza  nadbrzeże  Istrji. 

Litosfera  *g.  twarda  sko- 
rupa ziemi. 

Litotomja  "g.  operacja  chi- 
rurgiczna: przecięcie  pę- 
cherza moczowego  w  celu 
wydobycia  kamienia. 

Litotrypsja  *g.  kruszenie 
kamienia  w  pęcherzu  za  po- 
mocą narzędzia  zwanego: 
litotryb. 

Litr  /.  metryczna  miara 
objętości,  równa  jednemu 
decymetrowi  sześciennemu. 

Littera  ob.  Litera. 

Lituanłsta  ni.  znawca  li- 
tewszczyzny,  języka  litew- 
skiego. 

Litura  t.  wykreślenie,  za- 
tarcie pisma. 

Liturgika  g.  nauka,  obej- 
miijąea  opisanie  i  wyjaśnie- 
nie obrzędów  i  zwyczajów 
kościelnych;  liturgiczny,  ty- 
czący się  obrzędów  religij- 
nych 


Liturgia  g.  rytuał  odpra- 
wianianabożeństwa  publicz- 
nego, porządek  odprawia- 
nia Mszy  Św.;  nŁbożoCiv;two 
W  iclko-Piątkowe  w  kościo- 
łacli  katolickich,  zastępują- 
ce Mszę  Św.  (bez  konse- 
kraiji). 

Litus  arna,  altum  aiii  teneant 
1.  ty  kochaj  wybrzeże,  niech 
inni  pływają  po  pełnem  mo- 
rzu. 

Liłwomanja  (oh.  Manja)  prze- 
sadzone umiłowanie  wszyst- 
kiego, co  litewskie. 

Litygacja  nt.  procesowanie 
się. 

Litygant  1.  procesujący  się, 
prawujący  się,  strona  w  pro- 
cesie cywilnym. 

Lityn  ni.  pierwiastek  che- 
miczny, metal  miękki,  po- 
łyskujący srebrzysto,  pali 
się  pięknym  ,  purpurowym 
płomieniem. 

Liv.  gkr.  Livraison  /.  (li- 
iPTttą)  zeszyt ,  (np.  książki, 
wydawanej  zeszytami);  do- 
starczanie towaru. 

Livre  /.  (liicr)  funt. 

Liwerant  n.  dostawca  po- 
trzeb dla  wojska,  dla  insty- 
tucji i  t.  p. 

Liwerunek  n.  dostawa;  w 
daw.  Polsce  podatek  kon- 
tyngiensowy. 

Liwr  /.  dawniejsza  mone- 
ta francuska=!iO  kop.;  ge- 
pewska>=33  kopiejkom. 

Lizena  y.  pionowe  z^-u- 
bienie  mura,  niewiele  wy- 
stające na  zewnątrz,  tym 
różne  od  pilastru,  że  nie 
jest  uwieńczone  kapitelem; 
służy  za  ozdobę  architekto- 
niczną. Lizeny  łączą  się 
u  góry  fryzem. 

Lizol  oh.  Lysol. 

Ljanos  h.  rozległe  bez- 
drzewne  stepy  Ameryki  Po- 
łud.,  porosłe  Ijanami. 

Ljany  h.  wijące  i  pnące 
się  rośliny  w  lasach  Ame- 
ryki zwrotnikowej,  które, 
oplatając  drzewa,  czynią  la- 
sy te  trudnemi  do  przeby- 
cia. 

Ljard  /.  dawna  moneti 
francaska=75  kop. 

Ljas  a.  dolne,  spodnie 
warstwy  formacji  juraskiej. 

Lioyd  a.  instytucja  han- 
dlowa, mająca  na  celu  u- 
bezpieczenia  morskie  oraz 
przedsiębiorstwo  żeglugi  pa- 
rowej (od  nazw.  E.  Lloyda, 
właściciela  kawiarni  w  Lon- 
dynie w  X-VII  wieku). 

Load  a.  (lod)  łaszt. 

Lobegol  n.  rodzaj  dawnej 
akcyzy  od  zboża. 

Lobeija  ni.  roślina  stro- 
iczka  (od  nazwi.ska  botani- 
ka Lobera). 

Locaiis,  Locativus  1.  7-y 
przypadek,  miejscownik. 

Locanda  v>i  szynk,  gar- 
kuchnia. 


L'occasioii  —  Lorelej 


126 


L'ocOMlon  fait  le  voleur  ;'. 

(Inkają  fe  to  ttolór)  nawtr^- 
czanie  sposobności  do  kra- 
dzioży    wytwarza   złodziei. 

Loch  a.  (loki  w  Szkocji: 
jezioro;  zatoka  mor«ka. 

Loch  n.  dziura,  otwór,  ja- 
ma, pieczara;  podziemie; 
piwnica;  więzienie;  grób 
podziemny,  kataknmba;  w 
myil.  czas  popędu  płciowe- 
go u  dzików;  lochować,  dziu- 
rawić; robić  rowki,  żłobić, 
wydrążać,  laskowaó:  locho- 
waty,  laskowany,  żłobkowa- 
ny, karbowany. 

Locha  n.  świnia,  maciora, 
samica  dzika. 

Lochajza  n.  narzędzie  do 
wybijania  dziurek  w  rze- 
mifiiiach. 

Lock-ouł  a.  flokaut)  zam^ 
knjęcie  przez  właściciela 
zakładu  przomysłowego  i 
wydalenie  z  niego  robotni- 
ków strajkujących,  dopóki 
nie  przystaną  na  jego  wa- 
runki. 

Locman  n.  przewodnik  o- 
irątn,  wpływającego  do  por- 
tu, pilot. 

Loco  /.  w  miejscu;  w  muz. 
miejsce,  w  którym  ma  się 
skończyć  granie  o  oktawę 
wyżej:  na  giełdzie  obroty 
gotówkowe;  \.  citato  oA.  I.  c; 
i.  siglltl  ob.  I.  s. 

Locum  ł.  miejsce,  pomie- 
szczenie, mieszkanie. 

Locus  i.  miejsce;  I.  flKUsl 
miejsce  stałego  zamieszka- 
nia; \.  minoris  resisłentiae, 
miejsce,  mająie  mniej.szą 
odporność;  L  regit  actum 
dosł.  miejsce  kiiTuje  czyn- 
nością: w  prawie  między- 
na)"odowym  prywatnym  za- 
sada, że  czynność  jest  praw- 
nie ważna,  jeśli  dokonano 
ją  w  jakiej  miej.scowości  po- 
dług zwyczajów,  tam  przy- 
jętych; \.  standi,  miejsce  po- 
bytu, punkt  oparcia. 

Loden  n.  (?)  mocny  nie- 
przemakalny materjał  weł- 
niany, niewałkowany,  na 
ubiory  dla  turystów. 

Lodzerfflensch  n.  mieszka- 
niec miastaŁodzi,  nie  przy- 
znający się  do  żadnej  na- 
rodowości. 

Loftka  n.  mała  kulka  do 
strzelby,  gruby  śrót. 

Log  «.  narzędzie  do  mie- 
rzenia szybkości  biegu  i^tat- 
ku,  trójkątna  deszczułka  i 
długi  sznur,  podzielony  wę- 
złami na  równe  części;  przy- 
czyni ilość  węzłów,  odwi- 
niętych na  minutki  znaczy 
szybkość  biegu  statku. 

Loga  n.  beczka  fasa. 

Logarytm  *ff.  w  matema- 
tyce wykładnik  potęgi,  do 
której  należy  podnieść  licz- 
bę stałą,  przyjętą  za  pod- 
stawę, aby  otrzymać  liczbę 
daną;    logarytmiczne   tablice 


o.  taMioa  logarytoiów,  szere- 
gi liczb  Z  umieszczonym 
obok  katdej  jej  logarytmem, 
ułatwiające  wykonywanie 
działań  z  liczliami;  loga- 
ryłmować,  zamiast  liczb  u- 
żyć  ich  logarytmów.' 

Logbuch  a.  dziennik  okrę- 
towy. 

Loggia  u>.  (lodłt)  we  Wia- 
Hzoch:  przejście  kryte  pod 
arkadami  otwartemi  z  jed- 
nej a.  z  ob\i  stron,  przyle- 
gające do  budynku  a.  sto- 
jące oddzielnie,  niekiedy  o 
kilku  piętrach;  czasem  .sta- 
nowi krużganek,  okalający 
dziedziniec. 

Logiczny  g.  porządnie  my- 
ślący, ściśle  rozumujący; 
słuszny;  konsekwentny;  lo- 
giczność, zgodność  z  pra- 
wami logiki,  ścisłość,  jiorzą- 
dek  w  myśleniu,  w  czynach. 

Logika  g.  nauka  o  sposo- 
bach, prawach  i  )>ostaciach 
myśli;  nauka  o  prawidłowym 
myśleuiu;  teorja  wniosko- 
wania; logiczność,  konse- 
kwentność. 

Logistyka  g.  pewna  część 
dawnej  teorji  matematycz- 
nej; rachunki  algebraiczne. 

Logizm  g.  wynik  rozumo- 
wania. 

Logofet  g.  [ng.]  kunclerz, 
pisarz  na  dworze  wołoskim 
a.  rumuńskim;  znakomity 
bojar  rumuński, 

Logograf  g.  kronikarz. 

Logografja  g.  kronikar- 
stwo; spisywanie    podań. 

Logogryl  *g.  łamigłówka, 
polegająca  na  ułożeniu  ■/.  da- 
nych sylab  szeregu  wyra- 
zów, których  pierwsze, irod- 
kowe  lub  ostatnie  litery 
tworzą  wyraz  zagadki. 

Logologja  *g.  badanie  mo- 
wy ze  stanowiska  przyrod- 
niczo-Iekarskiego;  badanie 
wyrazu  „Logos"  w  N.  Te- 
stiimencie. 

Logomachja  g.  spór  o  wy- 
razy zamiast  o  rzeczy. 

Logoman}a,  Logomonomania 
*g.  chorobliwa  gadatliwość, 
będąca  cz«;Sto  symptonia- 
tem  cierpienia  umysłowego. 

Logopałoiogja  *g.  n^uiku  o 
zboczeni.ich  mowy. 

Logos  g.  słowo,  muwa; 
pnen.  rozum;  w  Kwangielji 
Św.  .Tana:  Bóg,  myśl  Ijoźa; 
wcielenie  wiekuistej  myśii 
Bożej  w  Chry.^stusa. 

Logotet  g.  kaiidorz  daw. 
dworu  bizantyńskiego. 

Lohn  oA.  Lon. 

Loi  de  sursis  /.  Ilua  do 
tinrsil  do$l.  prawo  i'dwłoki 
oh.  Birangera  prawo. 

Loika  ob.  Logika. 

Loin  des  yeux,  loin  du  coeur 
/.  (luf  de  zjó,  luę  dii  kór), 
zdała  od  oczti  (więc)  zdała 
i  od  serca. 

Lojalny/,  uczciwy,  prawy; 


prawomyfttoy,  wierny  rzą- 
dowi; le)ai*vići  uczciwy, 
prawy  społob  ri.;-lHnia; 
zgodność  z  prawem  :  obo- 
wiązkiem; wierność  monar- 
Kzi!,  rządoYi  i  prawu;  pra- 
womyśloość. 

Lojoli  syirawio  t  j.  Jezui- 
ci (św.I^aaoy  I-oyoU  1491 — 
1556,  zaloiyciel  zakonu  Je- 
zuitów). 

Lok  ».  pukiel  włosów,  k^ 
deior.  «»~ 

Loka  i.  w  da<vnyoh  8zk(>> 
łaoh  ustęp,  wychodek. 

Lokacja  ł.  rozmieszczenie; 
wynajęcie,  wydzierżawię - 
me;  umieszczenie  kapitałów 
tak,  aby  przynosiły  dochód. 

Lokal  ln.|  służący. 

Lokat  t.  mieszkanie,  ct^iA 
domu, stariov/iąca, pewną  ca- 
łość, apartament. 

Lokalizacja  nt.  umiejsco-i 
wienie. 

Lokaitzm  nt.  zwroty  i  wy- 
rażenia właściwe  tylko  pew- 
nej miejscowości. 

Lokalizować  ni.  umiejsco- 
wić, nadać  charakter  miej- 
scowy, ograniczać  co  do 
miejsca. 

Lokalny  I.  miejscowy;  lo- 
kalna pamięć,  dobra  pamięć. 

Lokanda  u>.  zajazd,  hotel. 

Lokata  irł.  mieszkanie ; 
pomieszczenie;  ob.  Lokacja. 

Lokator  1.  najmujący  mie- 
szkanie od  właściciela  domu. 

Lokaut  o6.  Lochost. 

Loki,  bożek  ognia  w  mi- 
tologji  skadynawskiej,  zły 
duch,  olbrzym  złowrogi. 

Lokomoi)ila  nł.  przenośna, 
maszyna  parowa,  używana 
do  wprawiania  w  ruch  in- 
nych maszyn. 

Lokomocja  ni.  przenoszę^ 
nie  się  z  miejsca  na  mioj» 
sce;  ruch;  iokomocyjny,  uła- 
twiający przenoszenie  sie 
z  miejsca  na  miejsce;  do- 
tyczący lokomocji. 

Lokomotywa  nt.  parowóz, 
maszyna  parowa,  ciągnąca 
wagony  kolejowe. 

Lokować  1.  umieszcsti! , 
ustawiać;  I.  pieniądze,  wy- 
pożyczyć je  na  hipotekę 
zmieniać  je  na  papiery  war- 
tościowe; I.  slf,  umieszczać 
się. 

Loksodroma  *g.,  Lokiodr*- 
miczna  linja,  iinja  kn^rwa 
o  podwójnej  krzywiżnie,  na- 
kreślona na  powierzchni 
kuli,  przecinająca  wszystkie 
południki  pod  tym  samym 
kątem. 

LokuGJa  ł.  sposób  wyrar 
isnia  się,  zwrot  mowy. 

Lolom  1.  miejsce  (mieć, 
obrać,  znaleźć,  dać  i  t.  p.). 

Lokumłonant  t.  zastępca. 

Lokutarz  irt.  oiK  Parlato- 
rjuni. 

Loliardowie,  nazwa  sekcia- 
r?y   w    wiekach   śr«dnicii. 


zwtaHaczarwjlenników  Wi- 
tilefa;  ■♦•.war/.yszeińe  wAjit- 
w-rpj;  a:i(Xj  i-.).  opiekująca 
-lę  choremi  i  grteb^c': 
zmartycłi. 

Lonitard  te.  zakład  po- 
życzkowy, zastawniczy,  n- 
dzielający  pożyczek  na  za- 
staw ruchomości;  lomtardo- 
w*ć,  zaatawiaić  towary  a. 
papiery  wartościowe  dla  do- 
atuuA  pieniędzy. 

L«akr  /.  rodzaj  gry  w 
karty. 

Lon,  Loba  n.  wynagrodze- 
nie robotnika  dzienne,  od 
dnia  roboty;  zapłata  tygo- 
dniowa a.  dwutygodniowa 
robotnika. 

Lon  n.  kołeczek  żelazny 
zatykany  w  koniec  osi,  żft- 
by  koło  nie  spadało. 

Londresy  /.  g&tnnek  iim- 
łych  cygar  haw&ńskich. 

Longa  o^^^tunga. ' 

Longimetrja  nt.  poioiary 
długości  linji  (odległości) 
na  płaKZ':zyżriie  poziomej. 

Longin,  Longinut  ni.  iart. 
człowiek  bardzo  wyboki . 
ttcteg.  jeśli  jest  .ssęzupły. 

Longum  iter  per  prMcepła. 
b(jD«e  et  efficaji  per  oxempł« 
1.  długa  droga  przez  prze- 
pisy, krótsza  i  skuteczniej- 
sza przez  przykłady. 

ŁmkuczerN.  najemny-wo- 
żnica. 

Lont  n.  sznurek,  nasyco- 
ny materją  palną,  służy  do 
zapalania  naboju,  miny,  fa- 
jerwerku. 

Lonung  m.  płaca,  żołd,  pen- 
sja. 

Lonża  /.  (?)  linka,  na  któ- 
rej u<:zą  i;hodzić  młode  ko- 
nie. 

Leoping  the  loop  a.  ilujńn 
dze  lup/  karkołomna  jazda 
na  rowerze  a.  sutomolilu 
po  szynie  zgiętej  w  po- 
staci przewróconej  litery 
greckiej  alfa  (  a  ),  wykona- 
na siłą  nabytego  ruchu  i  od- 
środkową; jadący  jest  zwró- 
cony chwilowo  głową  na 
dół. 

Lootze  n.  ob.  PłIoŁ 

Loquentiat  mułtun,  sapieo- 
tiae  parum  I  dużo  gadani- 
ny, lecz  mało  mądrości. 

Lord  ii.  tytuł  wyższej 
szlachty  w  Acglji,  służy 
tylko  n.ijstarszyia  synom 
rodzin  arystokratycznych; 
tytuł  niektiirycb  »vy~  k-;.:-h 
urzędników;  Lord  Major'  -  -  ct; 
burmistrz  Londynu. 

L'ordre  rigne  i  Varsovle 
/.  (iórdr  reń  a  u-arsonń^  po- 
rządek panuje  w  ^^  a"=za* 
wie  —  słowa  Sebast.i.i'.  -C", 
ministra  franc.,w  parlamen- 
cie po  zdobyciu  Warszawy  j{ 
przez  Paskiewicza  7  wrześ- 
nia 1831  r. 

Lorelej  n.  stroma  skaM 
na  prawym   brzegu    Rent 


127 


Loreta  —  Luneta 


z  wielokrotnym  ochem;  sy- 
rena, rusałka  Renu,  opifi- 
waua  w  pieśniach  i  baś- 
ni;i''h  liuln  niemieckiego. 

Loreta  /.  kobieta  póN 
światka. 

Loretański  domek^  domek 
-Matki  P.oskiej,  pi-zeciiowy- 
wjny  w  uiioście  włoskim 
T.oieto;  przeii .  kupi  iczka  Mat- 
ki  Boskifj  zlnidownr.a  na 
w/.i.r  tHfToż; I,  dzwonek,  dzwo- 
luk  i'<i.^wi(;oany ,  którym 
(Izwoniii  podi.zas  burzy  dla 
zażegnania  piorunów. 
•  Lorneta  /.  szkła  powięk- 
szające, ojirawne  w  dwucii 
poła.ezonych  z  sobą  rurach, 
do  wyraźnifiszego  widze- 
nia przedmiotów  niezbyt 
odległych;  lornetować  kogo, 
patrzyć  na  kof^o  przez  lor- 
netkę. 

Loro  w.  ich;  conto  loro, 
rachunek  pana  (wasz,  ich). 

Loj  n.  przeznaczenie,  fa- 
tum; udział,  dola,  koleje 
życia;  byt;  szczę.4cie  i  nie- 
szczęście; zdai'zenie,  przy- 
goda; kartka  z  numerem  do 
losowania;  bilet  loteryjny; 
I.  zrobić,  szczęśliwym  zda- 
rzeniem zyskać  majątek, 
stanowisko;  losować,  rzucać 
losy,  ciągnąć  los. 

Lflss  n.  ił  bardzo  miałki, 
o  słabej  spójności,  złożony 
z  wapna,  kwarcu,  marglu, 
nie  ma  uwarstwowień,  wy- 
pełnia wiele  dolin  w  Euro- 
pie, ogrouinemi  pokładami 
rozpościera  się  w  Chinach, 
pochodzi  z  epoki  pleisto- 
cenicznej. 

Losung  n.  hasło. 

Los  von  Rom!  k.  odł^^czm^ 
się  od  Rzymu! — hasło  stron- 
nictwa wrogiego  katolicyz- 
mowi w  Austrji. 

Loł  rri.  czynsz,  podatek, 
procent. 

Loł  a.  kawałek  ziemi,  ku- 
pionej na  osadę  a.  na  ko- 
palnię. 

Loterja  /.  gra,  której  u- 
czestnicy  nabywają  bilety 
numerowane  (losy)  i  zysku- 
ją prawo  do  wygranej,  jaka 
na  numer  ich  wypaść  mo- 
że; przen.  rzecz  niepewna, 
ryzykowna;  I,  klasyczna  ob. 
Klasyczny,  Klasa;  I.  fantowa, 
urządzana  na  cel  dobroczyn- 
ny, w  której  wygrane  sta- 
.nowią  fanty,  czyli  przed- 
mioty ukwestowane. 

Lotos  oi.  Lotus. 

Lotto  ic.  loteryjka,  gra 
towarzyska  z  nakrywaniem 
ciągnionych  numerów. 

Lotunek  [n.]  procent,  li- 
chwa. 

Lotus  i.  rodzaj  grzybienia 
O  wielkich  białych  kwia- 
tach, rosnący  w  wodach  Ni- 
lu, lilja  nilowa,  przedmiot 
czci  staroź.  Egipcjan;  rao- 
tj-w ,  powtarzający  si^,w  wie- 


lu ozdobach  rzeźbionych  i 
malowanych. 

Louis  d'or  /.  fiut  aoT/  daw. 
francusku  złota  moneta  war- 
tości 30  fiMukón-. 

Loutre  ;'.  (tu(rj  wydra;  ko- 
loi'  ciLmiio-brązowy, 

Louvre  /.  (Luwr)  dawniej 
y.aiiuik  królewski  w  Pai-yżu, 
'Iziś  zbiór  dzieł  sztuki  i 
jedno  7.  najbogatszych  mu- 
zeów starożytności. 

Low-church  a.  (luczdrezj 
ilosł.  nizki  kościół:  stron- 
nictwo w  Anglji  uznające 
bardzo  mały  zakres  władzy 
kapłańskiej,  ustaw  i  form 
kościelnych,  a  trzymające 
sit;  raczej  Biblji  (ob.  Hlgh- 
church). 

Lowelas  a.  przystojny  u- 
wodzicie!  kobiet,  zdobywca 
serc  niewieścich  (od  nazw. 
Anglika  LoveIace,  bohatera 
powieści  p.t.  „KlarysaHar- 
lowe"  Richardsona  t  1761). 

Lowries  a.  (louritĄ  Lowry, 
ńizkie  otwarte  wagony. 

Lozung  ob.  Losung. 

Loża  /.  w  sali  teatralnej 
miejsce  oddzielone  ścianką 
dla  kilku  widzów,  jakby  po- 
koik z  bocznemi  ścianami; 
alkowa;  I.  masońska,  stowa- 
rzyszenie wolnych  mula? 
rzy;  miejsce  ich  zebrań; 
ob.  Loggia. 

Lożmajster  n.  woźny  tea- 
tralny, otwierający  loże. 

L.  S.  skr.  Locum  sigilll  ł. 
miejsce  pieczęci;  $kr.  lange 
Sicht,  weksel  długotermi- 
nowy. 

Lubrici  sunt  fortunae  gres- 
5US  i.  ślizkie  są  drogi  szczę- 
ścia. 

Lubryka  1.  ciemno-czer- 
wona,  tlenkiem  żelaza  za- 
barwiona ziemia,  używana 
jako  farba  do  wyrobu  czer- 
wonych kredek,  do  kreśle- 
nia, ochra. 

Lucerna/,  roślina  pastew- 
na z  rodziny  motylkowa- 
tych, wilczy  groch. 

Lucida  inłenralla  1.  jasne 
chwile  wśród  mroku,  chwi- 
le przytomności  u  choi-ycb 
umysłowo. 

Lucjola  w.  robaczek  świę- 
tojański. 

Lucri  bonus  esł  odór  ex  re 
qualibet  1.  (lukri-l  zysk  mile 
pachnie  bez  względu  na 
swoje  źródło. 

Lucri  causa  /.  dla  zysku. 

Lucrum  .:.  flukrum)  zysk, 
korzyść. 

Lucus  a  non  tucendo  /. 
(lucus  „gaj",  non  luceo  ,,nie 
świeca")  dott.  gaj  (tak  na- 
zwany), bo  nie  świeci  — 
przysłowie  ironiczne,  opar- 
te na  .spl'zeczuości  między 
brzmieniem  wyrazu  a  jego 
znaczeniem. 

Lucyfer,    Lucyper    ł.    dotl.  | 
niosący    świa^o;    gwiazda  I 


poranna;  jutrzenka;  czart, 
szatan,  książę  oiemności; 
przen.  człowiek  pełen  zło- 
ści. 

LucyferjaniR,  członek  sek- 
ty, czczącej  Lucyfera  czyli 
djabła;  stronnik  biskupa-he- 
rezjarchy  Lucifera  z  Ca- 
gliari  w  Sardynji  (w  JV 
wieku). 

Lucyper  oh.  Lucyfer. 

Ludendo  discimus  1.  ba- 
wiąc się,  uczymy  się. 

Ludjon  /.  of>.  Kartezjusza 
djabełek. 

Ludolflna,  iiczba,wyrażają- 
ca  stosunek  długości  okrę- 
gu koła  do  średnicy,  ozna- 
czona grecką  literą  TC  (pi), 
obrachowana  do  35  cyfr 
dziesiętnych  (od  imienia 
matematyka  Holendra  Lu- 
dolfa  van  Keulen  tl6lOr.). 

Ludwiksdor  ob.  Louisdor. 

Ludwisarz  ».  rzemieślnik, 
odlewający  większe  przed- 
mioty ze  spiżu;  ludwisamia, 
fabryka,  w  której  odlewają 
działa,  moździerze,  dzwony, 
posągi  i  t.  p. 

Lues  t.  choroba  zaraźliwa, 
zwłaszcza  syfilityczna. 

Lufa  ».  ntra  u  strzelby, 
pistoletu  lub  działa,  z  któ- 
rej wypada  pocisk. 

Lułł  n.  powietrze;  prze- 
wiew, przeciąg; otwór  w  pi*^- 
cu,  w  kominie,  w  ścianie 
piwnicy,  dla  wywołania  cu- 
gu czyli  przevyiewu  pewie- 
trza;  I.  a.  lufcik  w  oknie 
kilkuszybowym  jedna  z  szyb, 
ujęta  w  osobną  ramkę,  otwie- 
rająca się  iiddzielnie. 

Lufłować  n.  przewietrzać. 

Luftwerk  «.  przyrząd  do  la- 
tania ponad  sceną  w  tea- 
trze. 

Lugier  a.  nizki  dwu  lub 
trzymasztowy  statek,  mocno 
zbudowany,  szybki  i  lekki. 

Lugubre  /.  (.lugiihr)  ponu- 
ry, posępny,  żałobny. 

Luidor  ob.  Louisdor. 

Luka  n.  otwór,  dziura,  wy- 
łom, próżne  miejsce. 

Lukarna/.  okienko  w  da- 
chu, oświetlające  strych. 

Lukier,  cukier  gotowany 
do  pewnej  gę.stości  i  po  ostu- 
dzeniu tablerowany,  z  któ- 
rego wyrabiają  pomadki  i 
polewę  na  ciasta. 

Lukratywny  ni.  zyskowny, 
korzystny. 

Lukrec|a  g.  [«.]  roślina 
z  rodziny  strajkowych,  o 
słodkim  korzeniu;  itężały 
wyciąg  tegoż,  masa  czarna, 
słodka,  używa  się  w  medy- 
cynie, przy  wyrobie  piwa, 
farb  i  t.  d. 

Lukrować,  smarować  lu- 
krem, osłodzić;  lukrowany, 
posmarowany  lukrem;  prie«. 
pozornie  uprzejmy,  pozor- 
nie słodki. 

Luks,  LukSMS  /.zbytek,  prze- 


pych; luksusowy,  zbytkowny, 
wytworny,  bogato  i  z  prze- 
pychem urządzony. 

Luksacjan/.  wywichnięcie. 

Łukta  /.   walka. 

Luktować  /.  walczyć. 

Lukubracja  ^  robota  nocna; 
praca  w  nocy,  studja  nocne 
i  wynik  tychże. 

Lukullusowa  uczta,  zbyt- 
kowna uczta  (od  nazw.  słyn- 
nego smakosza  rzymskiego 
Lucullusa). 

Lulka  [mir.}  ta  część  fajki, 
w  którą  wkłada  się  tytuń; 
cybuch  z  fajką. 

Lumbago  /.  reumatyzm  w 
lędźwiach. 

Lumen  t.  światło;  przen. 
człowiek  bardzo  światły;  I. 
fliundi,  światło  świata;  i.  de 
coelo,  światło  z  nieba  (przy- 
domek dawany  Papieżowi 
Leonowi  XIII). 

Luminarz  /.  znakomitość, 
błyszcząca  rozumem;  czło- 
wiek wybitny,  zasłużony. 

Luminescencja  ni.  nazwa  o- 
golna.  obejmująca  fosfore- 
scencję  i  fluorescencję. 

Luminista  nt.  malarz,  uwy- 
datniający głównie  grę  świa- 
tła na  obrazach. 

Lump  ».  cukier  rafinowa- 
ny gorszego  gatunku;  gał- 
gan,  nicpoń,  łajdak. 

Lumpenproietarjat  n.  mo- 
tłoch uliczny  miejski,  obdar- 
tusi,  odpadki  z  różnych  klas 
.społecznych,  pasorzyty,  ist- 
niejące kosztem  innych  klas 
społeczeństwa. 

Luna  i.  księżyc;  przen.  pół- 
księżyc, godło  Mahometan; 
mit.  bogini  księżyca,  Djana, 
Selene,  Artemida. 

Lunacje  tri.  odmiany  księ- 
życa. 

Lunarjum  ni.  przyrząd,  słu- 
żący do  przed.sta'.vienia  ru- 
chu księżyca  około  ziemi. 

Lunarne  1.  dni,  dni  księży- 
cowe, wywierające  wpływ 
szczególny  na  ludzi,  na  ich 
.zdrowie. 

Lunatyk  ł.  człowiek  podle- 
gający hinatyzmowi. 

Lunatyzm  ni.  chorobliwy 
sen.  w  czasie  którego  czucie 
i  świadomość  są  uśpione, 
iile  władze  ruchu  i  działania 
czynne,  somnarabulizm. 

lunch  a.  flonctj  drtłgie 
śniadanie,  przekąska. 

Lunę  de  miel  /.  (liin  dd  tnjtl) 
miodowy  miesiąc,  pierws-zy 
miesiąc  pożyciamałżeńskie- 

Lunel/.  francuskie  słodkie 
wino  muszkatowe. 

Luneta/,  przyrząd  optycz- 
ny, złożopy  z  dwu  a.  kilku 
rur  metalowych .  wsuwa- 
nych jedna  w  drugą,  i  z  u- 
mieszczonego  w  nich  syste- 
rnu  soczewek,  służy  do  o- 
glądania  oddalonych  przed- 
miotów; I.  ziemska,  perspc- 


Lunga  —  Maatscliappy 


126 


ktywa,  ułatwia  rozpoznawa- 
nie odległych  przedmiotów 
na  ziomi;  I.  astronomiczna, 
refraktor;  I.  południkowa  cz. 
astronomiczna  tak  osadzona 
na  płaszczyźnie  południka, 
że  ją  można  obracać  na  tej- 
że płaszczyźnie  o  dowolną 
liczbę  stopni;  I.  w  fortyfika- 
cji: mały  szaniec  w  postaci 
części  wieloboku  prosto - 
kreślnego  wypukłego,  zło- 
żonej z  4-cłi  boków;  w  bu- 
downictwie: sklepienie,  sta- 
nowiące niszę  okienną,  zro- 
bione w  kopnie  a.  w  skle- 
pieniu beczkowym. 

Lunga  w.  w  muz.  długa 
(nuta):  I.  pausa,  długa  pauza. 

L'unlon  <ait  la  łorce  /.  {lU- 
nją  fe  la  fort)  jedność  daje 
siłę  (dewiza  herbii  Belgji). 

Lunula  1.  ozdoba  półksię- 
źycowa;  białe  miejsce  u  pod- 
stawy paznogcia. 

Lupa/,  szklana  soczewka 
wypukła,  a.  połączenie  kil- 
ku soczewek,  służy  do  roz- 
patrywania drobnych  przed- 
miotów, np.  ziarn,  włókien, 
tkaniny. 

Lupanar  1.  publiczny  "dom 
rozpusty." 

Luperl(alje  1.  u  daw.  Rzy- 
mian święto  na  cześć  bożka 
Pana. 

Luplkuitura  ni.  hodowla 
chmielu,  chmielarstwo. 

Lupinoza  ni.  choroba  łu- 
binowa, żółtaczka  ostra,  któ- 
rej podlegają  niekiedy  owce 
po  zjedzeniu  łubinu. 

Lupulina  n^.alkaloid  chmie- 
lu. 

Lupur  /.  wilk  (w  mowie 
myśliwców). 

Lupus  ł.  wilk,  zwierzę  dra- 
pieżne z  rodzaju  psów;  wilk, 
choroba  skóry  i  tkanki  pod- 
skórnej, najczęściej  zjawia- 
jąca się  na  twarzy,  spowo- 
dowana przez  swoistą  bak- 
terję;  I.  in  fabuła  dosl.  wilk 
w  baice:  o  wilku  mowa,  a  wilk 
tuż.' 

Lupus  pilum mutat,  non  men- 
tora 1.  wilk  zmienia  szerść, 
ale  nie  skłonności. 

Lura  ł.  napój  mętny  a  li- 
chy, niesmSjzny. 

Lust  n.  ochota,  uciecha, 
zabawa. 

Lustkugiel  w.  fajerwerk  w 
postaciłuli. 

Lustr/,  połysk;  świecznik 
wieloramienny  wiszący,  pa- 
jąk. 

Lustracja  t.  obejrzenie,  re- 
wizja majątku;  spis  inwen- 
tarza sporządzony  przy  ta- 
kiej rewizji;  przegląd,  rewja; 
u  Żydów:  oczyszczenie  po 
pogrzebie;  u  daw.  Rzymian; 
obrządek  religijny  oczysz- 
czenia w  różnych  okazjach. 

Lustralna  1.  woda,  woda 
służąca  do  ablncji. 

Lustrator  t.  rewizor  dóbr. 


Lustro/,  połyskliwa  tafla 
metalowa  a.  z  amalgamatu, 
na  szkło  osadzonego,  odbija- 
jąca znajdujące  się  przed  nią 
przedmioty,  zwierciadło. 

Lustrować  /.  oglądać,  prze- 
glądać, rewidować,  zwiedzać 
co,  przyglądać  się. 

Lustrum  1.  oczyszczenie; 
pnen.  pięciolecie  (co  5  lat 
w  staroż.  Rzymie  cenzor 
sprawdzał  census  majątko- 
wy obywateli,  poczym  od- 
prawiał \.  czyli  obrzęd  re- 
ligijny oczyszczenia  ludu 
z  grzechów,  ofiarowując  bo- 
gom barana,  świnię  a.  byka). 

Lustryna  /.  cienka,  ostra 
wełniana  tkanina  silnie  po- 
łyskująca. 

Lusus  naturae  1.  igraszka 
natury. 

Luszof  n.  pomy  wainik,  szaf- 
ka na  wysokich  nogach,  stół 
obity  blachą  do  mycia  form 
drukarskich. 

Lusztyk  n.  wesoła  zabawa. 

Lulnia,  Lusznia  n.  drążek 
oparty  na  końcu  osi  i  pod- 
trzymujący drabinę  wozu, 
podkulek. 

Lut  n.  aljaż  do  lutowa- 
nia metali. 

Lutecja  /.  stai'oż.  nazwa 
Paryża. 

Luteranizm  ni.  wyznanie 
ewangielicko  -  augsburski  b  , 
zwane  protestanckim  (od  na- 
zwiska reformatora  Lutra). 

Lutnia  u>.  [śrgórnon,]  in- 
strument muzyczny  stru- 
nowy, podobny  do  gitary, 
dziśnie  używany;  godło  poe- 
zji, śpiewu;  stowarzyszenie 
śpiewaków;  lutnista,  muzyk 
grający  na  lutni;  członek 
stowarzyszenia  „Lutnia". 

Lutować  n.  spajać  metale 
na  goj'ąco,  za  pomocą  inne- 
go metalu  lub  stopu. 

Lutrować  n.  czyścić,  ce- 
dzić. 

Lutry  1.  futro  z  wydry. 

Luwr  o/>.  Louvre. 

Lux  1.  światło;  I.  aeterna 
luceat  eis;  światło  wiekuiste 
niech  im  świeci;  I.  In  tene- 
bris  lucet,  światło  świeci  w 
ciemnościach. 

Luz  n.  miejsce  wolne  w 
ęzeregu,  w  tłumie;  luzem, 
samopas,  nie  z  gromadą:  sa- 
Inotnie,  pojedynczo;  ł>ez  za- 
przęgu (o  koniu);  luzak,  słu- 
ga rycerza,  ciura  obozowy. 

Luza  n.  luzacy,  ciury, 
zmiana  warty. 

Luzować  n.  zmieniać  żoł- 
nierza, stojącego  na  warcie; 
zastępować  kogo,  żeby  go 
zwolnić  chwilowo;  czynić 
połączenie  dwu  rzeczy  mniej 
szczelnym,  mniej  spoistym. 

Luzszajba  n.  koło  rucho- 
me na  wale  transmisyjnym, 
na  które  zsuwa  się  pas  z  in- 
nego koła,  gdy  to  nie  ma 
bvć  czvnnp. 


Luzytanja,  łacińska  nazwa 
Portugalji. 
Lycanłropja  *^.   witkotac- 

two. 

Lycopodiuffl  1.  oh.  Likopo- 
dium. 

Lyddłt  nł.  mieszanina  kwa- 
su pikrynowego  z  nitroc»»- 
lalozą,  materjał  wybucho- 
wy, wyrabiany  w  mieście 
Lydd  (w  Anglji),  niszczący 
i  zabijający  przez  nacisk 
powietrza  z  odległości  lóO — 
200  metrów  od  celu,  w  któ- 
ry trafia. 

Lynch  a.  lUnezj  doraźna 
kara  śmierci,  wymierzona 
przez  pospólstwo  bez  udzia- 
łu sądów,  stosowana  w  Ame- 
ryce Północnej. 

Lysbl  nł.  płyn  ciemno- 
brunatny, mazisty,  otrzy- 
mywany z  dziegciu  i  iutu 
potasowego,  używany  Ao  de- 
zynfekcji, do  wygubienia 
pasorzytów  roślinnych. 


Ł. 


Ł.  znak  na  Funt  sterllng 
tob.). 

Łach,  Łachman  n.  g^gan, 
szmat,  podarte  ubranie. 

Łacha  n.  odnoga  rzeki,  od- 
dzielona kępami  od  główne- 
go koryta  i  znów  później  łą- 
cząca się  z  nim. 

Łacina  1.  język  łaciński; 
łacinnlk ,  umiejący  dobrze 
po  łacinie;  katolik  obrządku 
łacińskiego. 

Ładan  g.-l.  [r.]  kadzidło 
arabskie,  mirra. 

Ładunek  n.  przedmioty,  to- 
war, ciężar,  który  nakłada 
się  na  wóz.  w  celu  ich  wy- 
słania; paczka;  obciążenie; 
nabój  strzelby:  nirka  z  pro- 
chem i  kulą  lub  śrótem;  ł. 
'ilepy,  napełniony  tylko  pro- 
chem; t.  ostry  z  kulą;  I.  elek- 
tryczny, ilość  elektryczności 
w  przewodniku;  ładunkowe, 
opłata  za  ładowanie  towa- 
rów. 

Łagiew  /.  [n.]  duże  naczy- 
nie do  napoju;  baryłka;  rura 
gumowa  do  przelewania  pły- 
nów, łagiewka,  cebrzyk;  w 
bot.  torebka  pyłkowa. 

Łajka  ob.  Łojka. 

Łan  [w.]  (?)  obszar  pola  ut 
prawnego;  pole,  xola;  miara 
powierzchni  pola  uprawne- 
go, w  różnych  miejscowo- 
ściach różna,  mniej  więcej 
•=1  włóce. 

Łańtuch  n.  grube  płótno. 

Łaszt  n.  miara  towarów 
sypkich=-3,840  litrom;  waga 
okrętowa  =  1,865  kilogr. 


Łata  n.  cienkie  a  >it>igi« 
drzewo   tarte  a. 
(uiywa  się  pcd  ;. 
chowe,na'i)łotyi- 

Ławra  g.  {nUT.\  kia..-,ztor 
rjski. 

Łazanek  tr.  klusek  płanki 
w  formi*?  równoległoltoku' 
ł-nki  iari.  stare,  brudne 
karty. 

Łazairz,  bardzo  chory:  po- 
kryty ranami;  nędzarz; 
szpital  syfilitycznych  w 
Warszawie  (od  imienia  e- 
wangielicznego). 

Łagiew,  Łonew  n.  pręt  że- 
lazny łączący  sztelwagę  z  o- 
sią  przednią  wuzu. 

Łobuz  C?)  ulicznik,  urwis, 
huJtaj;  zbytnik,  figlarz. 

Łochwa,  zimowe  legowi- 
sko niedźwiedzia. 

Łodyga  [irgómon.]  (?)  głów- 
ny pęd  rośliny. 

Łojka  r.  skóra  cielęca  a. 
kozłowa,  wyprawna  sposo- 
bem białoskórniczym. 

Łoksiny,  Łokszyny  lur.  r 
dzaj  maka:-onu. 

Łonew  of>.  Łagiew. 

Łoszak,  Łoszę  [mir.]  źre- 
bak, źrebię. 

Łotr  /.  niegodziwiec,  li  :i- 
taj:  zbrodniarz,  rabnś.  zi  j; 
łotrosłwo,  zbójectwo,  Im]  .-- 
stwo;  niegodziwość,  ztr  .- 
nia;  łotrować,  rozbijać,  łu- 
pić; ł.  się,  łajdaczyć  się,  od- 
dawać się  rozpuście,  włó- 
czyć się. 

Ług  n.  rotwór  solny,  zv,-ła- 
szcza  alkaliczny,  stężony  oz. 
nasycony;  ługować,  z;ij:a- 
wiać  ługiem,  bielić,  zoli';. 
oczyszczać  za  pomocą  ługu. 

Łut  n.  Yji  cz';śc  funta. 

Łuza  /.  jedna  z  sześciu  to- 
rebek przy  bilardzie. 


M. 


M.  liczba  rzymska  l,OOCi. 

IM.  sir.  Metr.  (oh.j. 

M.  o/>.  Masę. 

M'  tkr.  Mac,  syn,  wyraz 
stawiany  często  przed  na- 
zwiskami szkockiemi,  naprz. 
M'Donald,  znaczy:  syn  Do- 
nalda. 

M.  tkr.  Marka  (moneta  nie- 
miecka). 

M.  M.  skr.  mu:.  Metronom 
MSIzla. 

Maar  n.  wyrwa  w  ziemi 
po  wybuchu  wulkanicznym; 
jezioro  w  takiej  wyrwie. 

Maatschappy  liol.  nazwa  To- 
warzystwa holenderskiego, 
mającego  główny  monopol 
handlowj  produktów  kolo- 
njalnych  z  Indji    Zachód- 


1  n^'?V2n 


Magnes 


nioli,  sprowadzanych  do  Eu- 


Mabille  /.  (mahij)  nanwa 
lukali  i  ogródke>vv,  do  któ- 
rych iicz(;szczftją  kobiety 
l)ółświatka  na  tańco  roz- 
pustne, na  wzór  takiegoż 
lokalu  w  Paryżu. 

Maca  hehr.  u  Żydów  pla-. 
pek  z  ciasta  przaśnego,  nie- 
tiszonego. 

Macabre  ob.  Danse  Macabre. 

Macaroni  oh.  Makaron. 

Macedoine  /.  (museduani 
iom|)ot  z  owoców  rozmai- 
,ych  raief;zany(;u. 

Maceracja  /.  długotrwałe 
noczenie  w  wodzie  lub  in- 
lych  płynach  w  celu  roz- 
niijkczeuia  lub  wywołania 
;inian  chemicznych;  wytra- 
wianie, wyciąganie;  pnen. 
imartwietiie  ciała. 

Macerować  1.  poddawać 
aaceracji. 

Machabeusz,  Machabejczyk, 
aążijy  patrjota;  żart.  Żyd 
iDd  imienia  biblijnego). 

Macher  n.  przebiegły  ^spe- 
I  ulant;  faktor,  szachraj,  o- 

us-t. 

Machete  h.  ciężki  n6ż,kor- 
elas,  w  użyciu  u  Ktibań- 
zykow,  Meksykan  i  in. 

Machina  1.  ob.  Maszyna; 
rten.  mechanizm,  maszyne- 
ja;  przen.  przedmiot  bai'dzo 
uży;  iart.  człowiek  bardzo 
•ysoki  i  tęgi. 

Machinacja  t.  podstępne 
ibiegi  w  złych  zamiarach; 
nowanie;  matactwo. 

Machinalny  ł.  bezwiedny, 
szświadomy,    automatycz- 

y- 

Machinator    t.    inti^gant, 

.atacz. 

Machinować  1.  knuć,  prze- 
yśliwać,  układać  podstąp- 
e. 

Machjawel  w.  historyk  wło- 
:i  i  mąż  stanu(1469~l  527); 
zen.  człowiek  przebiegły, 
lytry,  podstępny.  ^ 
Machjawelizm  ni.  system 
)lityczny,  głoszony  przez 
achiawelego ,  opierający 
ę  na  zasadzie,  że  cel  uświę- 
i  śroJki  (godziwe  i  niego- 
iiwe);  frzen.  postępowanie 
•zewrotne  i  podstępne,  o- 
"uda,  krętactwo,  przebieg- 
■k. 

Machiarz  n.  krętacz,  łgarz, 
izust,  szachraj;  machiować, 
cpiwać,  oszukiwać;  szach- 
"wat,  fiymarczyć. 
Machiuga  n.  (y)  gatunek 
^tażu. 

I  Machorka  r.  najniższy  ga- 
nek tytuniu. 

Macht  vor  Recht  n.  siła 
•aed  prawem. 
Maeloch  n.  szpara,  rozpa- 
ina;  jaskinia,  pieczara,  no- 
.,  wnęka,  framuga. 
I  llMt*  yirtute!  t.  hołd  cno- 
el 


Macula  1.  plama;  chorobli- 
wa plama  na  skórze. 

Maculec  >>.  belka,  wpusz- 
czona jednym  końcem  w 
mur  i  podtrzymująca  rusz- 
towanie. 

Maczek  ob.  Makao. 
y  Maczuga  [rum]  (?)  pałka, 
gruby  kij,  buława. 

Maczupja  hol.  [n]  stowa- 
rzyszenie, związek  rybacki. 

Mada  dolmn.  szlam,  muł; 
błoto  grzązkie. 

Madame  /.  (madam)  pani, 
jejmość;  guwernantka  tzczeg. 
Francuzka;  modniarka,  ma- 
gazynierka;  skr.  M-me. 

Madapofam,  lepszy  gatu- 
nek perkalu  (od  nazwy  mia- 
sta Madapolam  w  Indosta- 
nie). 

MSdchen  fUr  Alles  n.  służą- 
ca do  wszystkiego;  prien. 
żart.  człowiek,  któremu  po- 
rnczają  najrozmaitsze  pra- 
ce, a.  który  oddaje'  najroz- 
maitsze usługi. 

Madę  in  Germany  a.  (med 
in  diermeny):  „zrobione  w 
Niemczech",  napis,  często 
spotykany  na  towarach,  wy- 
rabianych w  Niemczech  na 
wzór  angielskich,  lub  spro- 
wadzanych do  Anglji. 

Madeira  ob.  Madera. 

Mademolselle  /.  (madmua- 
zell  panna. 

Madera,  wino  z  wyspy  te- 
(ol  nazwiska. 

Maderować  oh.  Majdrować. 

Madjar  ob.  Madziar. 

Madonna  w.  Najświętsza 
Panna;  obraz  Matki  Bożej. 

Madras,  tkań  inapółjed wa- 
hną podobna  do  korciku  (od 
nazwy  miasta  Madras  wln- 
dfach). 

Madrepora  tr.  polip  kora- 
lowy ,  którego  koralowina 
biała,  krucha,  jakby  z  drob- 
nych kieliszeczków  złożo- 
na, tworzy  obszerne  ławice 
podwodne,  rafy  i  wyspy  ko- 
ralowe. 

Madrilena  h.  taniec  naro- 
dowy hiszpański. 

Madrygał  w.  krótki  wier- 
szyk liryczny,  cechujący  się 
kunsztownym  rymem,  tre- 
ścią dowcipną,  lekką  a  wy- 
tworną; pnen.  komplement 
mężczyzny  kobiecie. 

Madziar  vfg.  Węgier. 

Madzlaron,  obcokrajowiec 
a.  Słowak,  który  prz-yjąl  na- 
rodowość węgierską. 

Madziaryzować  ni.  narzu- 
cać obcokrajowcowi  język  i 
narodowość  węgierską. 

Maettoso  w.  w  muz.  uro- 
czyście, majestatycznie. 

Maestrja  w.  mistrzowstwo. 

Maestro  u>.  mistrz,  tytuł 
dawany  kompozytorom  mu- 
zycznym. 

Mafja  te.  tajne  stowarzy- 
szenie w  Syoylji,  opiekują- 
ce się  prsemytiuotwom,  roi- 


gvd<ił^' 
mi  cbTmj^fif  ~~ 
ich  przed  są 

Mag.  tkr.  Magister^"''''-)- 

Mag  pert.  [g.]  kapłan  reli- 
gji  Zoroastra,  mędrzec,  a- 
strolog  u  Mcdów  i  Persów; 
trzej  IHagowie,  nazwa,  dawa- 
na niekiedy  trzem  królom, 
którzy  oddali  hołd  nowona- 
rodzonemu Dzieciątku  Je- 
zus. 

Magazyn  /.  skład;  sklep; 
pracownia  i  sprzedaż  sukien 
i  strojów  damskich,  tytuł 
niektórych  czasopism;  przy- 
rząd w  rewolwerze  z  zapa- 
sowemi  nabojami;  magazy- 
nówka,  magazynka,  strzelba, 
z  której  za  jednorazowym 
nabiciem  dać  można  kilka- 
laście  wystrzałów. 

Magazynier  /.  zawiadiijący 
składem  towarów,  zbożai  tp.; 
magazynierka,  właścicielka 
magazynu  mód;  pracownica 
tegoż,  modystka. 

Magdalenka,  zakonnica  re- 
guły Św.  Magdaleny;  prosty- 
tutka, przebywająca  dla  po- 
prawy życia  w  klasztorze 
Magdalenek  (od  imienia  Ma- 
gdaleny, wspominanego  w 
Ewangielji). 

Magdeburgja ,  Magdeburg , 
rada  miejska  w  daw.  Polsce, 
rządząca  się  prawem  ma- 
gdeburskim ;  magdeburskie 
prawo^  prawo  miejskie  nie- 
mieckie ,  zastosowane  do 
wielu  miast  w  daw.  Polsce. 

Magenta  ic.  nazwa  barwni- 
ka,otrzymywanego  ze  związ- 
ków naftowych,  nadające- 
go tkaninom  barwę  różową 
z  fluorescencją  cynobrowo- 
czerwoną;  fuksyna. 

Maghzen  ar.  rada  przy- 
boczna sułtana  marokań  - 
skiego. 

Magiczny  g.-l.  czarodziej- 
ski, cudowny,  nadnaturalny; 
m.  kwadrat  ob.  Kwadrat  m-ny; 
m-na  latarnia  ob.  Latarnia 
czarnoksięska. 

Magid,  Maglet  hebr.  nazwa, 
dawana  świątobliwym  mędr- 
com żydowskim,  pogrążo- 
nym w  księgach  pobożnych 
i  zdolnym  jakoby  czynić 
cuda. 

Magiel  n.  przyrząd  do  głn 
dzenia  wypranej  bielizny. 

MaglerkaVoi.  Magyar)  czap- 
ka węgierska;  czapka  wło- 
ściańska okrągła,  wysoka. 

Maglet  ob.  Magid. 

Magik  g.- 1.  wywołujący 
zjawiska  rzekomo  nadprzy- 
rodzone; obeznany  z  magją, 
czarodziej,  kuglarz. 

Magister  t.  stopień  nauko- 
wy uniwersytecki,  niższy 
od  doktora;  m.  dixit,  mistrz 
powiedział;  m.  elegantiarum, 
mistrz  wytworności,  dobre- 
go smaku;  magisłrować  sif, 
składać  dowody  uzdolnienia 


rozprawy  uia  zj/- 
Ta  stopnia  magistra. 

Magister  aiius  casus  1.  in- 
nym mistrzem  bywa  przy- 
padek. 

Magister  artis  yenter/.głód 
jest  mistrzem  sztuki. 

Magistralny  ni.  główny,  je- 
neralny. 

Magistrant  nt.  ten,  co  zło- 
żył egzamin  na  stopień  ma- 
gistra, ale  nie  obronił  jesz- 
cze rozprawy  egzaminacyj- 
nej. 

Magistrat  1.  władza  zarzą- 
dzająca mia.stem;  ratusz. 

Magistratura  ni.  wierzch- 
nia władza  miejska;  urząa, 
we  Francji  ogół  urzędników 
sądowych  i  adwokatów. 

Magizm  ni.  nauka  magów; 
nauka  Zoroastra. 

Magja  g.-ł.  nauka  wywo- 
ływania tajemniczemi  środ- 
kami zjawisk  cudownych, 
nadprzyrodzonych;  czaro- 
dziejstwo, kuglarstwo. 

Magma  g.  półpłynna,  roz- 
palona masa  wnętrza  zie- 
mi. 

Magn,  Magnez  ni.  pierwias- 
tek chem.^  metal  lekki,  biało- 
srebrzysty,  płonący  bardzo 
jasnym,  rażącym  światłem. 

Magna  Charta  1.  list  na- 
dawczy Jana  bez  ziemi  z  r. 
1215,  stanowiący  podstawę 
konstytucyjnej  wolności  an- 
gielskiej. 

Magna  cuin  laude  l.  z  wiul- 
ką  chwałą. 

Magnat  iri.  członek  znako- 
mitego rodu  arystokratycz- 
nego, możnowladca;  wielki 
pan;  bogacz  (w  Polsce  i  Mę- 
grzech). 

Magnaterja  til.  najznako- 
mitsze rodziny^szlacheckio; 
arystokracja,  możnowładz- 
two, bojji-acze. 

Magnatomanja  ttl.  inanj.i  u  - 
chodzenia  za  uiagnara. 

Magnes  g.-l.  ciało,  mają- 
ce własnoi^i'  przyińągania  i 
przytrzymywania  żelaza; m. 
naiuratny  u(t.  Magnetyt:  m-em 
naturalnym  także  jest  kula 
ziemska;  m.  sztuczny,  kawa- 
łek stali,  który  staje  sifj  ma- 
gnesem skutkiem  pociera- 
nia innemi  magnesami  czyli 
namagnesowania;  m.  trwały, 
kawaifek  stali, który  po  n  ama- 
gnesowaniu  pozostaje  mag- 
nesem; powab,  ponęta;  jjrcf/<. 
mieć  m.  wpali;a.h,w  rękii,tj. 
kraść;  magnesowa  igła,strzał- 
ka  stalowa  namgnesowana, 
ruchomo  na  sztyfeiku  osa- 
dzona, zwracająca  się  zaw- 
sze jednym  końcem  ku  bie- 
gunowi północnemu,  słu- 
ży do  rozpoznawania  stron 
świata;  magnesowiec  ob.  Mag- 
netyt; magnesować,  s;^tui'znie 
nadawać  żelazu,  stali,  włas- 
no.ści  magnetyczne  przez  po- 
cieranie biegunami  magne- 


Slownik  wyrazów  obcycli  —  9 


Magnesoterapja  —  Maj 


130 


sn  lab  przez  działanie  prąda 
elektrycznego;  prww. .dzia- 
łać przyciągające. 

MagiiMot«rap]a  *g.  lecze- 
nie przez  pociąganie  magne- 
sem po  skórze  chorego;  le- 
czenie magnetyzmem  zwie- 
rzęcym. 

Magneto-aiekłrycany  ttt.f»vf- 
rząd,  przyrząd  do  wzbudza- 
nia prądów  elektrycznych 
przez  indakcję  za  pomocą 
magnesów. 

Magnełograf  *g.  magneto- 
metr Ramopiszący. 

Magnetoindukcja  nł.  induk- 
cja magnetyczna;  ob  Induk- 
cja. 

Magnełologja  *g.  naaka  o 
magnesie  i  magnetyzmie. 

Magnetometr  ni.  a.  Magne- 
tyczna waga,  przyrząd  do  i(ń- 
słych  /  pomiarów  napięcia 
magnetycznego  i  zmian  w 
nim. 

Magnetoteraplli  ob.  Magne- 
soterapja. 

Magnetyczny  i.  przyciąga- 
jący, pociągający;  tvynikają- 
Cjr  »  wpływu  magnetyzmu 
zwierzęcego ;  tyczący  się 
magnesn,  wynikający  z  'Izia- 
łania  magnesti;  m-a  bałerja, 
pęk  magnesów,  złożohych 
tak,  żeby  jednakowe  ich  bie- 
guny zwrócone  były  w  jed- 
nym kierunku  c«Iem  spotę- 
gowania ieli  siły;  m-e  krzywią 
a.  m-o  lłn]«,  linje  krzywe,  u- 
tworzone  przez  opiłki  żelaz- 
ne przylegające  do  biegu- 
nów magnesu;  m-y  równik, 
miejsce  obojętne  pośrodku 
magnesu,  nie  okazujące  ża- 
dnego działania;  linja,  łą- 
cząca punkty  na  kuli  ziem- 
skiej, w  których  igła  magne- 
sowa zacliownje  położenie 
poziome;  m.  południk,  połud- 
nik,leżący  w  kierunku,w8ka- 
zanym  przez  igłę  magneso- 
wą; m-e  bieguny,  dwa,  pra- 
wie naprzeciw  siebie  leżące 
miejsca  na  kuli  ziemskiej, 
gdzie  igła  magnesowa  przy- 
biera kierunek  pionowy  (po- 
chyla się  do  poziomu  pod 
kątem  JłCP);  m-e  pole,  prze- 
strzeń,  w  granicach  tterej. 
działa  siła  magnesu  a.  ma- 
gnesów; m-a  burza,  nagła 
zmiana  stanu  magnetyczne- 
go zi€mi,a.  atmosfery  obja- 
wiająca się  w  niespokojnych 
ruchach  igieł  magnetycz- 
nych; m-a  zbroja  a.  armatura 
a.  kotwica  m-a,  kawałki  żela- 
za przyczepiane  do  magne^ 
sów,  żeby  utrwalić  a.wzmoc- 
nić  ich  działanie;  m-o  karty, 
mapy  linji  izogonicznych  i 
izoklinicznych  na  ziemi ; 
magnetycznośi,  objawy  siły, 
wywołującej  magnetyzm. 

Magnetyt  *g.,  Magnesowlec, 
źelaziak  magnetyc«»y,  mi- 
nerał: połączenie  tłttu  i  że- 
lazem, magnes  natrualny  a 


zarazem  bardzo  c«BJona  ru- 
da łelazna. 

Magnotyzoł  /.  ob.  Hypnoty- 
łor. 

Magnotyzm  ni.  własność 
Biektórych  ciał  przyciąga- 
nia a.  odpychania  innych 
ciał;  m.  ziemski,  własność 
killi  ziemskiej  wskutek  któ- 
tej  Isino  zawieszona  igła 
magnesowa  ostawia  się  zaw- 
sze w  tym  samym  kierun- 
ku, przyca}rna  zboczeń  i  na- 
chyleń igły  magnesowej;  m. 
zwierztey  a .  fizjologiczny , 
dawniejsza  nazwa  specjal- 
nej siły  organizmu  ludzkie- 
go, zdolnoj  wywoływać  zja- 
wiska, zwane  dziś  hypno- 
tycznemi;  ob.  Hypnotyzm. 

Magnetyzowai  ni.  wywoły- 
wać objawy  hypnotyczne; 
wywierać  silny  wpływ  na 
wolę  •  czyją;  pritn.  czaro- 
wać, pociągać,  opanowywać 
kogo. 

Magnez ,  IMagnezJum  oh . 
Magn. 

Magnezja  palona,  tlenek 
magnezu;  m.  biała,  magne- 
zyt (od  nazwy  krajn  greok. 
Magnesia);  magnezjowa  iemo- 
njłda,  napój  musujący  kwas- 
kowy, w  skład  którego  wcho- 
dzi magnezja;  m-e  iwiałło, 
hiaie  raiące  światło,  z  jakim 
płonie  magnez. 

Magnezyt  *g.  węglan  ma- 
gneqi,  używany  do  wyroba 
gorzkiej  soli  i  otrzymywa- 
nia kwasu  węglanego. 

Magnlflcat  t.  pieśń  do 
Najśw .  Panny ,  śpiewana 
podczas  nieszporów,  zaczy- 
nająca się  od  słów:  „"Wielbij 
duszo  moja  Pana". 

Magnificencje  1.  przepyołi, 
okazałość^  wspaniałość;  of>. 
Magniltcus. 

Magnificus,  Magnificencja^ 
"Wysokość;  tytuł  rektora  u- 
niwersytetu. 

Magnlflka  J.pani:  kobieta  o- 
kaz^a,  wystrojona;  f  ar^.żona. 

Magnifikować  /.  przesa- 
dzać, powiększać. 

MagnI  nominis  umbra  .ł. 
cień  wielkiego  iiQienia;nędz- 
na  resztka  dawnej  chwały. 

Magnoija  nt.  roślina  bo- 
brownik  o  pięknych  kwia- 
tach bi£J:ych  i  różowych  (od 
nazwiska  botanika  francns- 
skiego  Magnora). 

Magno  mało  esł  łiominlbus 
a«ar«tla  1.  wielkiem  nie- 
szczęściem dla  ludzi  jest 
chciwość. 

Magnum  bonum  ł.  wielkie 
dobro. 

Magnum  lumen  ł.  do$l.  wiel- 
kie światło;  prten. '  wielka 
cl-wała,  wielka  chluba. 

Magnus  /.  wielki. 

Magyar  ob.  Madziar;  Magyar- 
trszag  tetg.  ( madjarortag ) 
dott.  kraj  madziarski:  ma- 
dziarska nazwa  Węgier. 


Magzeii  oh.  Maghzan. 

Mahabharata  stind.  tytuł 
epopei  staro-indyjskiej,  za- 
wierającej podania  religijne 
starożytnych  Hindusów,  ich 
filozofję  i  różne  epizody  hi- 
storyczne. 

Małiadeva  tłind.  do$t.  wiel- 
ki bóg;  to  samo,  co  Shra. 

Ma)iaradłaf<>«i(<.tytuł  wład- 
ców i  książąt  w  Indjaoh 
"Wschodnich;  dl.  wielki  król. 

Małiafana  tłind.  człowiek 
biegły  w  okultyzmie;  dott. 
vielka  dusza. 

Mahdi  ar.  w  wierzeniach 
mahometan  oczekiwany  pro- 
rok, który  ma  być  zesłany 
przez  Allaha,  aby  dokoni^ 
dzieła  Mahometa;  imię,przy- 
właszczane  przez  wichrzy- 
cieli politycznych;  przy- 
wódca powstania  w  Sudla- 
nie  w  1881  r. 

Mahometanin  »/.  wyznawca 
religji  Mahometa,  muzuł- 
manin. 

Małrametanizm  ni.  religja 
ustanowiona  przez  Mahome- 
ta czyli  Moh^nmeda  (570 — 
632),  Islam. 

Ikjiofi,  Mahagofi  [a.]  gatu- 
nek bardzo  trwałego,  twar- 
dego drzewa,  rosnącego  w 
Amieryce ,  używanego  na 
kosztowne  sprzęty,  fomie- 
ry,  części  maszyn;  inaczej: 
świtek ;  kolor  mahoniowy, 
brunatno-czerwonawy. 

Malden  a.  (medn)  dott. 
dziewica;  pnen.  koń-  wy- 
ścigowy, który  jeszcze  me 
odniósł  zwycięstwa  na  wy- 
ścigach publicznych. 

HaidearMer  a.  imednrejdtr) 
jeździec  wyścigowy,  który 
jeszoze  nie  był  zwycięzcą 
na  wyścigach  publicznych; 
wyścig,  urządzony  dla  ta- 
kich jeźdźców  zowie  się 
Maidenrider'8-plate  {-piet). 

Malden  •  speech  a.  (medn 
tpicz)  czyjaś  pierwsza  pu- 
bliczna mowa,  ttezeg.  w  par- 
lamencie. 

Mali  coach  a.  (nul  koctj 
powóz  pocztowy;  ekwipaż 
zbytkowny. 

Maison  de  commerce  /. 
(metą  dd  komert)  dom  han- 
dlowy. 

Maira  /.  (mer)  ob.  Mer. 

Mtis  [/.]  kukurydza,  psze- 
nica turecka. 

Maison  de  sant<  /.  (meią 
dd  icfiej  szpital,  lecznica. 

Maltrank  n.  lekkie  białe 
wino,  zaprawione  korzeniem 
marzanny. 

Mattre  /  (metr)  mistrz, 
nauczyciel,  pan;  tytuł  adwo- 
katów i  notarjnszów  we 
Francji;  m.  de  plaisir  f-df 
pleziri  kierownik  zabaw  i 
rozrywek,  zawiadujący  ich 
urządzeniem  i  przebiegiem. 

Malzena  v>.  mączka  wybo- 
rowa z  kukurydzy. 


Majak  UU.  (?)  obłęd,  ma- 
nowce: kozak,  lekki  kawa- 
lerzysta;  fatamorgana,  mi- 
raż, złudne  widziadło,  maja- 
czenie, przywidzenie  (doil. 
wiecha,  latarnia  morska). 

Majdan  tur.  miejsce  wol- 
ne między  budynkami  a. 
namiotami  a.  watami  for- 
tecznemi  a.  rosnąoemi 
wami;  oeada  leśna^  kur] 
miejsce  w  lesie,  gdzie 
dzą  smołę,  paląw^e;c: 
środkowa  łuku,  o  którą 
piera  się  strzała,  ty' 
sięgająca  cięciwy. 

Majdnrwać,  Maderować  a.C 
robić  coś  nieudolnie,  powoF 
dłubać,  fnszerować 

Majorz  n.  mi^a  włość  p: 
mieście,  folwark. 

Majestat  7.  wielkość,  wspa- 
niałość; okazałość,  powaga. 
chwjJa;  tytuł  nionarohów 
dla  oznaczeni.!  powagi  ich 
i  władzy;  władza  monar- 
sza, tron;  wzniosłość,  mo- 
ralna potęga  nakazująca 
cześć,  szacunek:  majasta- 
tyczny,  wspaniJ^y,  wyniosły, 
r>nwnłTiv.  imnonujacy. 

Majollka  tr.  stare  ariy- 
stycznie  ozdabiane  fajanse 
włoskie  i  luszpańskie;  wy- 
roby ceramiczne  z  szarej 
glinki,  pokryte  przezroczy- 
stą różnokolorową  emalją  i 
malowane  ogniowemi  tai- 
bami. 

Hajoaez  /.  sos  z  oliwy 
i  żółtek,  do  polania  na  zim- 
no  drobiu,   ryby  i  t.  p. 

Halora  iongiiguo  reverentia 
1.  zdała  cześć  bywa  nierów- 
nie większą. 

Major  1.  dawniej:  oficer 
stopniem  wyż.<!zy  od  kapi- 
tana, dowódca  bataljonu. 

Major  a.  majorowa  tonacja 
ob.  Dur. 

Hajofiłń-/.  porządek  spad- 
kowy, według  którego  dzie- 
dziczy najstarszy  syn;  ma- 
jątek, dziedzicznie  prrecho-  ] 
dzący  na  najstarszego  syna,  { 
nie  mogący  być  podzielo*i 
nym,  sprzedanym  ani  obcia^ 
żonym  długiem,  inaczej:  Or 
deikomis. 

Majordoffl  f/.].  Major  don* 
irl.  marszałek  dworu;  w«t 
Francji  tytuł  pierwszego  a 
rzędnika  państwowego  s^ 
czasów  Merowingów. 

Majoren  M.  [n.]  prawnkj 
pełnoletni.  "  | 

Majorenlzowaó  it^.  nznalj 
kogo  za  pełnoletniego. 

MaJorI  cedo  1.  nstępojf 
starszemu, 

MaJorHas  1.  pełnoletni 

Majorytet    irl    więks: 
głosów,  przewaga. 

Majoryzować  ni.  nadui^^ 
wać  przewagi,  jaką  d^t 
większość  liczebna  (na  sej 
mach  i  t.  p.). 

Maj    i.  piąty  miesiąc  •» 


131 


Majster  —  Malwersować 


oku;  majowe  prawa,  prawa 
•ydane  w  Prnsiech  11,  12 
_13-(co  maja  1873  r.,  ogra- 
iczająpe  prawa  kościoła 
atolickiego,  dały  początek 
ulturkauipfowi. 
Majster  /.  [n.]  biegły  w 
wojej  sztuce,  mistrz;  rze- 
lieślnik  samodzielnie  pro- 
adzący  roboty;  przełożo- 
y  nad  czeladnikami  i  ter- 
linatorami  w  fabryce,  war- 
itaoie:  przen.  fijut,  frant, 
słowiek  przebiegły;  mistrz, 
nch,  zręczny;  m.  cechowy, 
Bjwyższy  tytuł  uzdolnienia, 
reyznawany  przez  cecli: 
łemieślnik,  zapisany  do  pe- 
hu  i  mający  prawo  zasi- 
ewać do  cechu  swoich  ter- 
inatorów  i  czeladników, 
fzez  to  nabywających  pra- 
a  do  wyzwolin  czyli  do 
syskiwania  stopni  wyż- 
■,ych;  majstrować,  robić  coś 
ieumiejętnie,  dłubać,  psuć. 
Majstersztyk  n .  trudny 
rzedraiot,  wyrobiony  wzo- 
>wo,  składany  jako  do- 
ód .  uzdolnienia  rzemieśl- 
ika  przy  wyzwolinach , 
-Jen.  utwór  mistrzowski, 
■cydzieło.- 

Majsterzynger  o6.  Meister- 
nger. 

Majtek  koi.  prosty  mary- 
irz, 

MajufM  hebr,  pieśń-  Ży- 
jw,  śpiewana  w  czasie  o- 
adu  szabasowego;  doti.  jak- 
iś piękna! 

Majusicuie,  Majuskuły  1.  du- 
I  litery:  MAJUSKUŁt. 
Makadam  a.  kamienie  tłu-, 
one,   służące  do   budowy 
•óg  bitych   (od  nazwiska 
chnika  Anglika  Mac-Ada- 
a  1756—1836). 
'  Makadamizacja  nł.  pokry- 
inie    drogi    bitej    kamie- 
ami    drobno    tłuczonemi, 
z  podkładu,abypowierzch- 
a  była  twai-da  i  gładka. 
Wakala  /.  rodzaj  ryby  o- 
istej. 

Makaluby,  źródła  wrzące, 
yrzucające  gęste  błoto  i 
uł,  znajdujące  się  w  miej- 
ach  wulkanicznych. 
Makame  ar.  małe  opo- 
iadania  prozą  rymowaną 
wplecionemi  gazelami. 
■Makao  /.,  Maczek,  rodzaj 
y  w  karty,  to  samo  co  ba- 
'j-at. 

Makarela  /.  utrzymująca 
m  nierządu,  stręczyciel- 
nierządu. 

Makaron  w.  ciasto  z  mąki 
zennej,  maszynowo  wy- 
Iskane  w  rurki  lub  inne 
'tztałty  i  wysuszone;  «4. 
irmiceltl;  makaronik,  cias- 
!'  kruche  z  migds^ów  tłu- 
lionych  z  cukrem  i  biał- 
'- em  jaj. 

Makaroniczny  to.  okres,  o- 
I  .'ea   w  hislorji  literatury 


polskiej,  w  którym  miesza- 
no do  mowy  polskiej  maka- 
ronizmy łacińskie  (od  poło- 
wy 17  do  połowy  18  w ). 

Makaronizm  nł.  wyraz  lub 
wyrałenie  cudzoziemskie, 
wtrąconp  do  mowy  ojczy- 
stej. 

Makaronlzować  ni.  niywaó 
makaronizmów  w  mowie  a. 
w  piśmie. 

Makart,  Makartowsklbuklot, 
bukiet  z  traw  suszonych, 
niekiedy  pomalowanych  (od 
nazw.  Jana  Makarta,  mala- 
rza wied«ń8k.  1840—1884). 

Makąssar,  wonny  olejek 
z  oliwy , tłoczonej  z  nasion  ro- 
źlinnyth,  przywożony  pier- 
wotnie z  miasta  Macassar 
na  wyspie  Celebes,  jakoby 
sprzyjający  porostowi  wło- 
sów. 

Makata  ar.  wzorzysta  tka- 
nina jedwabna,  przetykana 
cłotem  i  srebrem. 

Makletka  /.  pierwszy  za- 
rys roboty  raef Marskiej , 
szkic,  zmniejszona  podobiz- 
na modela. 

Maklnjon  /.  handlarz  koni. 

Makintotz  a.  materja  nie- 
przemakalna, złożona  z  dwu 
warstw  tkaniny  i  warstwy 
kauczuku  między  niemi; 
płaszcz,  zrobiony  z  tejże  ma- 
terji  (wynalazca  Anglik  Ka- 
rol Mackintosh  1766— 1S43>. 

MaklM- o».  Mekler. 

Makrobjotyka  'g.  sztuka 
długiego  życia,  t.  j;  zacho- 
wanie przepisów  hygjeny 
ciała  i  ducl\a. 

MakrocefaIJa  V^i6^<>g^o- 
wość,  nadmierna  wielkość 
głowy,  naturalna  lub  sztucz- 
nie spowodowana. 

Makrokosm,  Makrokosmos 
*g.  wszechświat,  porówny- 
wany z  człowiekiem  jako 
mikrokosmem. 

Makrologja  V  rozwlekłość 
mowy. 

Makroskopowe  V-  Itadanle, 
badanie  gołym  okiem,  bez 
szkieł  powiększających. 

Makrosomja  "g.  wzrost  ol- 
brzymi. 

Makrot  /.  ob.  Prokseneta. 

Makroł  g.  człowiek  o  wiel- 
kich uszach. 

Maksyma  ł.  zasada  ogólna, 
którą  ktoś  kieruje  się  w  po- 
stępowania; o6.  Sentencja. 

Maksymalista  nł.  ten,  kto 
należy  do  krańcowych  człon- 
ków swego  stronnictwa,  sta- 
wiającyoh  maximum  żądań. 

Maksymalny  nł.  najwięk- 
szy, najwyższy;  m.  termometr, 
termometr  zaznaczający  naj- 
wyższą temperaturę  dnia. 

Maksymłljanowezbroje.zbro- 
je  z  XVI  w.,  z  cienkiej  bla- 
chy kute,  kanelowane. 

MaksymHm  ob.  Maxlmum. 

Makuba  h.  gatunek  tabaki 
do    zażywania    (od    nazwy 


miejscowości     Macuba    na 
wyspie  Martynice). 

Makula,  Makula  ob.  Macula. 

Makulator  nł.  bibuła. 

Makulatura  nł.  odrzucone 
arkusze,  uszkodzone  w  dru- 
ku, wogóle  papier  zadruko- 
wany lub  zapisany,  przy- 
datny tylko  do  obwijania; 
przen.  pisma,  druki  bezwar- 
tościowe. 

Malachit  V  gatunek  ka- 
mienia zielonego,  używany 
na  rozmaite  wyroby  ozdobne. 

Malacja  ł.  cisza,  zastój, 
gnuśność. 

Malade  Imaginairo  /.  (ma- 
'.ad  imahner)  chory  z  uro- 
jenia. 

Maladle  du  pays  /.  {mala- 
di  du  pet)  ob.  Nostalgja. 

Mała  tlde  t.  w  złej  wie- 
rze, podstępnie. 

Malaga  h.  gatunek  słod- 
kiego wina  hiszpańskiego; 
gatunek  dużych  rodzynków. 

Mała  galllna,jnałum  ovum  1. 
zła  kura,  złe  jaje. 

Malajczycy,  Malajskle  ludy, 
mieszkańcy  wielu  wysp  mię- 
dzy Azją  i  Oceanją,  na  Ocea- 
nie "Wielkim,  oraz  półwyspu 
Malakka,  mają  cerę  bronzo- 
wą,  włosy  czarne. 

Małakologja  *g.  część  zoo- 
logji  o  mięczakach. 

Mała  nota  t.  zła  kreska^ 
dana  komuś,  zła  opinja  o 
kimś. 

Mal-i- propos/,  nie  w  porę. 

Malarja  w.  wyziewy  bagni- 
ste; rodzaj  febry. 

Malatura  {ob.  Malować)  ma- 
lowanie, malowidło. 

Malbret  n.  tablica  do  zawie- 
szania obraza  przy  malowa- 
niu. 

Malcekstrakt  n.  ekstrakt* 
słodowy,  używany  w  stanie 
czystym  jako  lek  na  cier- 
pienia dróg  oddechowych, 
oraz  na  wzmocnienie  żcdąd- 
ka  a.  z  dodatkiem  innych 
środków — na  odpowiednie 
choroby. 

Mai  de  mer/,  choroba  mor- 
ska, cierpienie,  dotykające 
wielu  podróżnych  na  okrę- 
tach, objawia  się  nudnościa- 
mi i  wymiotami. 

Maledettol  w.  przeklęty  I 
(przekleństwo  włoskie)." 

Maledykcja  {.  złorzeczenie, 
przekleństwo. 

Malefaktor  t.  przestępca. 

Matellcjum  t.  zły  uczynek, 
zbrodnia. 

Matek,  Melek,  Melecft  ar. 
doił,  król;  nazwa  wielu  mo- 
narchów wschodnich. 

Malentendu  /.  (fnalt^tafdii) 
nieporozumienie. 

Małe  parta  małe  dllabuntur 
/.  źle  nabyte  marnieje;  ma- 
jątek nabyty  iłemi  drogami 
nie  przynosi  szczęścia. 

Malgasze,  Malgaszowle,  ro- 
dowici mieszkańcy  Madaga- 


skaru, pochodzenia  częścią 
murzyńskiego ;  najznamie- 
nitsi z  nich  są  Howasi  (o/i.). 

Malgri  y.  pomimo;  m.  mol 
(-mua)  wbrew  mojej  woli; 
m.  nous  (-nu)  wbrow  naszej 
■woli;  m.  tout  f-lu)  pomimo 
wszystko. 

Mail  principll  malus  finis 
1.  jaki  początek  taki  koniec. 

Mallcja  ł.  złośliwość,  chy- 
trość. 

Maligna  1.  silna  gorączka 
połączona  z  utratą  przytom- 
ności i  majaczeniem. 

Malitlosa  desertlo  ł.  złośli- 
wo opuszczenie  (męża  przez 
żonę  a.  odwrotnip). 

Malkontent  te.  niezadowo- 
lony, nierad  z  niczego;  na- 
leżący do  opozycji. 

Malm  a.  glina  wapnista 
izczeg.  zdatna  do  wyrobu 
cegieł. 

Mało  accepto  stułtus  sapit 
/.  doznawszy  złej  przygody, 
głupiec  staje  się  mądrym. 

Malocchlo  w.  (malokio)  złe 
spojrzenie,  urok. 

Mało  cum  dignitate  potuis 
cadere,  quam  cum  ignominia 
servlre  ł.  lepiej  z  godnością 
upaść,  niżeli  z  hańbą  słu- 
żyć. 

Malować  n.  powlekać  far- 
bą; przedstawiać  na  płasz- 
czyźnie coś  za  pomocą  farb; 
opowiadać  barwnie. 

MSIstrom  ob.  Meitłrom. 

Małsztok  n.  kij  malarski 
do  podpierania  ręki  przy 
malowaniu. 

Maltański  kawaler,  członek 
zakonu  rycerskiego  św.  Ja- 
na Jerozolimskiego  (od  na- 
zwy wyspy  Malta). 

Maltoza  nł.  cukier  słodo- 
wy, słodkawego  smsku,  po- 
wstający z  krochmalu,  za- 
wartego w  zbożu,  kartoflach, 
przy  wyrobie  alkoholu,  pi- 
wa, oraz  przy  trawieniu. 

Maltretować/,  ^le  się  z  kim 
obchodzić,  znęcać  się. 

MaltHzjanlzni  nł.  teorja  e- 
koaomisty  angl.  Maithusa, 
według  której  należy  ogra- 
niczać wzrost  ludności. 

Malum  mało  proximum  t. 
nieszczęście  nigdy  nie  przy- 
chodzi samo.  ' 

Malum  necessarlum  /.  zło 
konieczne;  zło,  którego  u- 
niknąć  nie  można. 

Malum  vas  non  frangitur  /. 
złe  naczynie  nie  stłucze 
się. 

Malus  Ipse  des,  sl  malis 
convlxerls  ł.  z  jakim  prze- 
stajesz, takim  się  stajesz. 

Malwa  ł.  bot.  ślaz,  prawo- 
ślaz. 

Malwersacja  nł.  sprzenie- 
wierzenie, oszustwo,  sfał- 
szowanie dowodów,  rachun- 
ków. 

Malwersować/.  fałszować, 
podrabiać. 


Malzekstrakt 


Mano  destra 


132 


Malzelutrakł  oh.  Malcekt- 
rakt. 

Małmazja,  Małwazja  ->/'.  wy- 
borowe wino  słodkii?  a  moc- 
no, sprowadzane  z  wj'S|) 
morza  Śródzioiunego. 

Małż  rum.  (?)  mięczak. 

JMamałyga  rum.  [mir.]  po- 
trawa z  kukurydzanej  mą- 
ki prażonej. 

Mamelucy,  Mameliiki  ar.  [/.] 
dawniej  przyboczne  wojsko, 
ślepo  oddane  sułtanowi,  u- 
tworzone  z  niewolników  (w 
13  w.  zagarnęli  władzę,  wy- 
tępieni 1811  r.);  przen.  w 
polityce  stronnictwo,  ślepo 
oddane  na  czyjeś  usługi. 

Mamerłyni  1.  oddział  żoł- 
nierzy poświęconych  Mar- 
sowi za  1-szej  wojny  Pu- 
nickiej. 

Mammalia^.  zwierzęta  <isą- 
ce. 

Mammon  aram.  w  Biblji: 
bogactwo,  bożek  bogactw. 

Mamona  hehr.  [1.  (póiń.f\ 
pieniądze;  bogactwa  ziem- 
skie. 

Mamotrekt,  Mamotrept  g. 
[irl.\  rękopis  z  objaśnienia- 
mi trudniejszych  wyrazów 
i  form  gramatycznych  w 
Biblji. 

Mamut  nt.  olbrzymie  zwie- 
rzę przedpotopowe,  rodzaj 
słonia  kopalnego;yrze».  czło- 
wiek bardzo  stary;  zacofa- 
niec, wstecznik;  mamutowe 
drzewo,  drzewo  szyszkowe: 
sosnogron,  welingtonja,  wa- 
szyngtonja. 

Man  n.  lennik,  hołdow- 
nik;  poddany;  niewolnik. 

Manager  a.  (menedżer)  kie- 
rownik jakiego  przedsię- 
biorstwa, gospodai'z,  szyn- 
karz,  oberżysta  etc. 

Manatki  irl.  rzeczy,  chu- 
doba, rzeczy  małej  warto- 
ści, rupiecie. 

Mancando  w.  w  muz.  co- 
raz słabiej. 

Manchester,  Manszester, 
Manczester  «.  ( menctestr) 
aksamit  ba^rełniany,  wel- 
wet  (od  nazwy  miasta  ang. 
Manchester);  manczesterska 
szkoła,  szkoła  ekonomiczna, 
propagująca  zasady  wolnego 
handlu. 

Manco  tr.  /manko/  brak, 
niedobór;  kwota,  z  góry  przy- 
znawana kasjerom,  maga- 
zynierom na  pokrycie  strat 
nieuniknionych  przy  wypła- 
tach, przy  ważeniu,  mierze- 
niu i  t.  p. 

Mandant  1.  dający  zlece- 
nie, pełnomocnictwo,  moco- 
dawca. 

Mandaryn  tiind.  [porl.]  wy- 
soki urzędnik  i  zarazem  u- 
czony  w  Chinach. 

Mandaryna  /.  lekki  obszer- 
ny płaszcz  kobiecy  z  ręka- 
wami. 

Mandarynka  /.  gatonek  po- 


maru/iczj ,  słodki  i  niufz- 
ny  owoc  mały,  barwy  i 
kształtu  spłaszczonej  poma- 
rańczy. 

Mandat  1.  zlecenie,  pełno- 
mocnictwo; m.  Impćratit  /. 
(ńuPda  fperatij)  instrukcje 
poselskie,  lauda. 

Mandatarjusz  1.  pełnomoc- 
nik dawny  urzędnik  poli- 
cyjno-sądowy  w  Galicji. 

Mandolina  w.  instrument 
strunowy  owalny  o  4 — 6 
strunach,  szczypanych  pal- 
cami. 

\.  Mandolinata  w.  śpiew  z -to- 
warzyszeniem mandoliny. 

Manderlatr.  aureola  kształ- 
tu owalno-spiczastego. 

Mandragora y.-<.  roślina  po- 
krzyk. 

Mandryta  g.  fpóiń.)  przeło- 
żony klasztoru  greckiego. 

Mandukcja  i.  przewodnic- 
two, kierunek,  opieka. 

Man-aeter  a.  (men-iterJUosł. 
ladojad:  zwierz  dziki,  szcze- 
gólniej lew  a. -tygrys,  który 
już  zakosztował  ludzkiego 
mięsa  i  groźniejszy  jest  dla 
ludzi. 

Manekin  flam.  [/.]  duża 
lalka  z  drzewa  lub  drutu 
dla  użytku  malarzy,  rzeź- 
biarzy, szwaczek  i  t.  d.; 
przen.  człowiek  bez  własnej 
woli. 

Manela  tr.  naramieniuk, 
bnuuoleta. 

ManeTekel-Fąres  Jtald.  a- 
Baltazarowe  głoski  doil.  „po- 
liczone, zważone  i  rozpro- 
szone", groźba  prorocza,  o- 
gnistemi  głoskami  wypisa- 
na niewidzialną  ręką  na 
ścianie  podczas  ostatniej 
uczty  Baltazara,  króla  ba- 
bilońskiego ;  prien.  zapo- 
wiedź zagłady. 

Manewr  /.  ruch  zręczny, 
obmyślany  z  góry,  a  wio- 
dący do  celu,  zwrot,  obrót; 
podstęp,  wybieg,  podejście; 
m-y,  ćwiczenia  wojskowe, 
wojna  udawana,  popis  wojsk 
podzielonych  na  2  obozy 
niby  nieprzyjacielskie. 

Manewrować  /.  wykony- 
wać wojenne  obroty,  ćwi- 
czenia wojskowe;  wykonai 
szereg  skomplikowanych  ru- 
chów, prowadzących  do  ce- 
lu; dążyć  zręcznie  do  celu, 
omijając  przeszkody;  prten. 
działać  chytrze,  podstępnie, 
wykręcać  się,  wywijać  się, 
tumanić. 

Maneż  ./.  szkoła  konnej 
jazdy,  ujeżdżalnia;  tresowa- 
nie konia;  oh.  Kierat. 

Mangan,  Manganez  ir.  pier- 
wiastek chemiczny,  metal, 
ezary,twaTdy ,  kruchy  ;z  wiąz- 
ki jego  służą  do  otrzymy- 
wania tlenu,  chloru,  dobrej 
stali,  dobrego  bronzu  i  do 
wielu  innych  celów  tech- 
nicznych. 


Mango  malajs.  owoc  man- 
gowca,  dniego  ksztAttn  o 
wielkiej  pestce  i  smaku  ter- 
pentynowym. 

Mania  oh.  Man|a;  m.  perte- 
cutlva  1.  obłęd  prześladow- 
czy, rozstrój  nerwowy,  któ- 
remu towarzyszy  urojenie 
o  ciągłych  prześladowa- 
niach a.  zamiarach  prze- 
śladowania; m.  potatorum  ob. 
Delirium  trement;  m.  religlo- 
sa,  obłęd  religijny,  objawia- 
jący się  niedorzecznemi  a 
uporczywemi  modlitwami, 
uważaniem  siebie  za  osobę 
świętą  i  t.  p. 

Manicheizm  ni.  sekta  po- 
gańsko -  chrześcijańska,  u- 
juająca  równorzędność  dwu 
bóstw:  złego  i  dobrego  (od 
Manesa,  irl.  Manicheus'a, 
mnicha  perskiego  z  III-go 
wieku),  żyli  w  czystości  n- 
bóstwie  i  wstrzemięźliwości. 

Manichejczyk,  zwolennik 
manicheizmu  (ob.)-  iart.  na- 
przykrzony ■wierzyciel. 

Manie  de  la  grandeur  /. 
(mani  do  la  grc^dCrJ  obłęd 
wielkości. 

Manier,  Maniera  ob.  Manjer, 
Manjera. 

Manierka  [r.J  (?)  blaszan- 
ka  podróżna  do  napełnia- 
nia trunkiem. 

Manifest  /.  odezwa  do  na- 
rodu, publiczne  uroczyste 
oświadczona*  panującego , 
wybitnej  osobistości  poli- 
tycznej lub  stronnictwa; 
protestacja. 

Manifestac)a  i.  wpadające 
w  oczy  okazanie  swego  spo- 
sobumyśleniai  czucia; zbio- 
rowe publiczne  stwierdze- 
nie uczuć,  zapatrywań  i  ży- 
czeń w  jakiej  kwestji;  de- 
monstracja; protest  publicz- 
ny. 

Manifestant  i.  uczestnik 
manifestacji. 

Manifestować  ł.  objawiać, 
ujawniać,  okazywać  jawnie; 
protestować  publicznie,  o- 
świadczać  się  przeciw  cze- 
mu; m.  sl{,  publicznie  obja- 
wiać swój  sposób  myślenia; 
popisywać  się;  afiszować  się. 

Maniok  [/.]  roślina  zwrot- 
nikowa, z  której  korzenia 
otrzymuje  się  tapiokę:  gdy 
jest  wysuszona  na  słońcu, 
zowie  się  kassawa. 

Manipula  t.  rota  u  Rzy- 
mian, Yg  kohorty  a.  '/to  I** 
gjonu. 

Manipulacja  nt.  wszelka 
czynność  wykonywana Jsie- 
e\e  rekami;  sposób,  porzą- 
dek odbywania  jakiej  czyn- 
ności; kierowanie  czym;  za- 
rządzanie. 

Manipulant  nł.  ten,  kto 
jest  używany  do  wykony- 
wania czynności  ręcznych, 
kto  manipuluje;  iastroktor 
wojskowy. 


Manipularz  irl.  rodzaj  krót- 
kiej stuły,  naręcznik  wdzie- 
wany przez  kapłana  po',- 
czas  Mhzy  św.  na  lewą  ręl.' 

Manito,   u   Indjau    Am<: 
I'ółn.  bożek,  dobry  duch. 

Manja  g.-l.  choroba  um; 
słowa,  rodzaj  obłędn:      ' 
szczególna  myśl,  op. ; 
umysł;    chorobliwy 
do  pewnych  bezużyt^ 
czynności,  działaln'. ' 
cie  zwrócona  w  jedn  v  - 
sto  nierozsądnym  kitruu^  . 
pociąg,  słabość,  namiętno^ 
manjak,  człowiek  dottni<:- 
manji(,    dziwak:   manjaczeć 
dziwaczeć;   manjactwo,   n-s. 
nja,  dziwactwo. 

Manjer  /.  sposób:  moda, 
tryb. 

Manjera  /.  ułożenie,  spo- 
sób zachowania  się;  sposób 
nialowauia  a.  pisania  wła- 
ściwy jakiemu  artyście,  poe- 
cie; forma  twórczości  nie- 
naturalna, przybrana,  wy- 
muszona, wypływająca  Z  na- 
śladownictwa; wymuszo-  i 
ność;  jednostajny  sposób, 
nawyknienie ;  nienatural  - 
ność,  sztuczność;  manjery- 
sta,  manjerzysta,  poeta  lub 
artysta  tworzą?y  według  ja- 
kiej manjery;  naśladujący 
m.injerę  wielkiego  artysty;' 
manjerować,  zwęzić  formy 
twórczości  do  jakiej  ma- 
njery. 

Manjerka  ob.  Maniera. 

Manjerny  /.  przesadny, 
sztuczny,  pretensjoi;a!r,y; 
układny,  grzeczny,  n;  ni  i ja- 
cy, pełen  wdzięku,  dystyn- 
gowany. 

Mankament  w.  brak,  nie- 
dostatek czego;  błąd;  mal- 
wersacja. 

Mankiet  ir.  część    :    ' 
przy  ręce,  przyszyta  : 
pinana  do  całego  r^ 

Manko  ob.  Manco. 

Mankować  /.  brak 

Manna  hebr.  [g.-l. 
z  rodziny  trawo  wat; 
jąca  dobrą  paszę;  kil- 
siun  tej  rośliny:  stęż.-..  ?j» 
niektórych  roślin,  zwłaszcza 
jesionu,  wypływający  z  ua-' 
cięć  robionych  na  pniach 
gałęziach;  gatunek  kaszŁ 
pszennej  bardzo  miałkiej^ 
m.  biblijna,  cudowijy  f.ukarm' 
Izraelitów  podczas  i.h  w^ 
drowki  przez  pusty  nif^;j)rt«Mj 
dar  niebios;  manną  niebieski 
żyć.  nie  mieć  zapewnionyflk' 
dochodów,  być  w  nędsjR 
tron.  żyć  z  dochodów  idS^ 
prawych,  potajemniczyck,' 
żyć  z  gry  w  karty.  ~ 

Mannlicher.Mannllcherakt^ 
rabin,  rodzaj  karabina  od^ 
tylcowego,  magazynowego, 
szybkostrzelnego  (wynalas- 
cainż.  Mannlicher  ur.  1S48). 

Mano  destra  w  muz.  gnó 
prawą  ręką. 


133 


Mannia  —  Marka 


Manola  li.  taniec  hiBzpań- 
:i. 

Manometr  *g.  przyrząd  do 
ier^eniii  prfjiności  t.  j.  ci- 
lienia  gazu  a.  pary,  zawar- 
j  w  naczyniu  zamkniętym. 
Manometrja  *g.  nauka  o 
jer/euiu  próżności  pary  i 

LZÓW. 

Mano  sinistra  «r.  w   muz. 

rać)Iewą  rcjkt^. 
Mansarda ./.  mieszkanie  na 
iddaszu  (od  nazwy  budow- 
czego  Francuza  Francisz- 
1  Mansarda  1598— 16b5); 
uisardowy  dach,  dach  łama- 
r,  spiczasty,  w  którym  są 
:na. 

Mansja  /.mieszkanie  w 
asztorze  ze  stołem  za  od- 
jiiem  swojej  pensji. 
Mansjonarz  irl.  ksiądz  zo- 
łjący  na  mansji,  t.  j.  o- 
i^mujący  mieszkanie,  stół 
iłacę,  wolny  od  obowiąz- 
w,  z  wyjątkiem  odprawia- 
a  Mszy  Św.  i  modłów  ka- 
ińskich. 

Manszester  ob.  Manchester. 
Manszeta  /.  w  fechtunku: 
erzenie  przeciwnika  bi'o- 
!\  sieczną  w  rąką  pod  pa- 
i  iz;  kreza,  otaczająca  rękaw 
:zy    ubraniu    męskim    w 
\^Jll  wieku;  mankiet, 
|i  Manta  uh.  Mantyla. 
Mantelzak    n.    tłomoczek, 
fereczek,  zawiniątko;  sa- 
y,  biesagi,  tajstra. 
Mantolet  ic.  płaszczyk,  pe- 
■yna  jedwabna  kanonika, 
szona   na  komży  w   ko- 
cie. 
Ylantyka  t.  nudziarz,  zrzę- 

Wantyla  h.  czarna  koron- 
iva  zarzutka,  okrywająca 
wę  i  ramiona,  niezbędna 
ść  narodowego  stroju  Hi- 
ianek;  rodzaj  jedwabnej 
eryny  damskiej. 
Mantyna  w.  rodzaj  jedwab- 
materji. 

Aantyssa  1.  część  logaryt- 
po  przecinku,  przed  któ- 
n  wyrażona  jest  cecha 
arytmu. 

ilanu  stind.  mii.  praojciec 
zi  i  prawodawca  religij- 
u  braminów,  podaniowy 
or  ksiąg  dotąd  czczony  eh. 
Manuale  1.  podręczny  zbiór 
opisów. 

lanualista    ni.    przepisy- 
jz,  kancelista. 
Ifanuallter  nł.  w  muz.  sa- 
mi rękami,  bez  pedału. 
(anuał  /.  kiawjatura  ręcz- 
w  organach;  książka  pod- 
zna,  bruljon. 
łanu   armata    t.    zbrojną 

ą- 

lanubrium  ł.  gryf,  ręko- 
;;  guzik  regestrowy  or- 

i.ÓW. 

lamifaktura  śrl.  rękodziel- 
two  i  wyroby  rękodziel- 
«e;   wytwarzanie '  wyro- 


bów gotowych  (ręczne  i  fa- 
bryczne, w  przeciwstawie- 
niu do  wytwarzania  mate- 
rjałów  surowych);  w  szcze- 
gólności: przemysł  tkacki. 

Manu  fortł  /.  dzielną  ręką.. 

Manu  larga  1.  szczodrą 
ręką. 

Manu  milłtarl  1.  za  pomocą 
wojska. 

Manumisja  nt.  wyzwolenie 
niewolników. 

Manu  propria  /.  własno- 
ręcznie. 

Manuskrypt  1.  rękopis. 

Manus  manum  lavat  1.  ręka 
rękę  myje. 

Manusturbacja  t .  samo  - 
gwałt. 

Many  1.  dusze  zmarłych, 
cienie;  państwo  cieniów. 

Mańkut  t.  [w.]  ten,  co  uży- 
wa lewej  ręki  zamiast  pra- 
wej. 

Ma/isłwo  n.  prawo  lenne, 
lenno,  dobra  lenne. 

Maorysowie,  Maorysi,  kra- 
jowcy Nowej  Zelandji. 

Mapa  1.  karta  gieograficz- 
na,  obraz  powierzchni  kuli 
ziemskiej  a.  jej  części;  m. 
ortograf  Iczna-^rysowana  tak, 
lakby  rysownik  znajdował 
się  w  niezmiernym  oddale- 
nju  od  ziemi;  m.  homalogra- 
ficzna,  przedstawiająca  rów- 
ne co  do  powierzchni  części 
ziemi  w  figurach  także  rów- 
noważaycli,  choćby  z  usz- 
czerbkiem podol)ieństwa;  m. 
chorograficzna,  przedstawia- 
jąca niewielką  część  po- 
wierzchni ziemi;  przy  więk- 
szej szczegółowości  jest  na- 
zywana topograficzną;  (m. 
malutkiej  cząstki  ziemi,  bar- 
dzo szczegółowa,  nazywa  się 
planem);  m.  hldrograficzna, 
przedstawia  rozkład  wód; 
m.  orograficzna,  przedstawia 
rozkład  gór  i  wyżyn;  jeśli 
na  tej  mapie  odczytać  moż- 
na wysokość  każdego  miej- 
sca nad  poziomem,  oznaczo- 
ną bądź  barwą,  bądź  linjami 
odpowiedniemi,  to  otrzymu- 
je nazwę  mapy  hlpsometrycz- 
nej;  m.  ślepa,  na  której  nie- 
ma nazwisk  szczegółów. 

Mapografja  ni.  oh.  Karto- 
gralja. 

Maquette  /.  (maket)  ob.  Ma- 
kieta. 

Marabut  ar.  [/.]  ptak  in- 
dyjski, podobny  do  bociana 
pióro  tego  ptaka,  służące  do 
upiększenia  kapelusza  lub 
boa  damskiego;  pustelnik 
mahometa6ski,  wiodący  ży- 
cie ascetyczne. 

Maranowie  h.  Maurowie  i 
Żydzi  hiszpańscy,  pozornie 
nawróceni  na  katolicyzm 
z  obawy  inkwizycji  w  koń- 
cu XV  i  w  XVI  wieku. 

Maras  n.  [ilc.\  błoto,  bagno. 

Marasklno  w.  likier,  wyra- 
biany z  wiśni  dalmaokich. 


Maravedi,  daw.  hisz[ian- 
ska  najdrobniejszu  moneta 
=około  pół  kopiejki  (od  na- 
zwiska Aluiorawidów,  kró- 
lów maurytańskicti  108G— 
1147  r.). 

Marazm  g.  wycieńczenie, 
osłabienie  .skutkiem  staro- 
ści, uwiąd  starczy;  zniedo- 
łężnienic. 

MarcandO',  Marcato  w  muz. 
odznaczając,  akcentując. 

Marcepan  w.  ciastko  z  mi- 
gdałów i  cukru.' 

Marchande  de  modes/.  (mar- 
tza^d  di)  mod)  właścicielka 
pracowni  strojów  damskich, 
modniarka. 

MSrchen  n.  klechda  ludo- 
wa niemiecka,  baśń,  zwykle 
na  tle  cudownym. 

Marchja  irt.  okrąg,  dawila 
nazwa  prowincji  pogranicz- 
nych, zdobytych  i  wcielo- 
nych do  państwa  niemiec- 
kiego, inaczej:  Marka  w. 

Marchołt,  MarchuH  n.  lar- 
wa, upiór,  mai'a  nocna,  stra- 
szydło grobowe. 

Marcia  w.  mar.^-z. 

Marcjalny  1.  wojowniczy, 
rycerski,  groźny,  bitny,  wa- 
leczny, marsowaty. 

Marconiego  telegraf,  tele- 
graf bez  di'utu,  przesyłający 
depesze  falami  eloktryczne- 
mi  przez  powietrze  (od  na- 
zwiska wynalazcy  Marco- 
ni'ego). 

Marcypan  oh.  Marcepan. 

Mardi  gras  /.  {mordi  gra) 
ostatni  wtorek  karnawału, 
zapust;  ostattii  dzień  przed 
wielkim  postem. 

Marę  clausum  1.  (klauzum) 
dost.  morze  zamknięte:  mo- 
rze wewnętrzne,  objęte  po- 
siadłościami jednego  mo- 
carstwa (np.  morze  Azow- 
skie). 

Maremmy  w .  niezdrowe 
błotniste  okolice  we  Wło- 
szech. 

Marengo  w.  materjał  weł- 
niany w  paski,  mieniący  się, 
biały  z  popielatym. 

Marę  tenebrarum  i.  morze 
ciemności. 

Margaryna  ni.  sztuczne  ma- 
sło z  łoju  zwierzęcego. 

Margiel  n.  gatunek  ziemi, 
do  której  składu  wchodzi 
glina,  piasek,  wapno  a.  gips, 
sam  i)rzez  .się  nieurodzajny, 
dodany,  jako  nawóz  sztucz- 
ny, użyźnia;  marglisty,  pe- 
łen murgii;  marglarnia,  ko- 
palnia niarglu;  marglowanie, 
nawożenie  roli  marglem. 

Margeritka  /.  stokrotka. 

Marginalia  /.  uwagi  na 
marginesie  w  st&rych  dru- 
kai  h  i  rękopisach. 

Margines  t.  brzog  książki 
lub  papieru  nie  zapisany 
lub  nic  zadrukowany. 

Marglarnia,  Marglowanie  ob. 
Margiel. 


Margrabia,  Margraf  n.  daw- 
niej królewski  naraiestrt^ik, 
sprawujący  władzę  nad  mar- 
chja; obecnie  tytuł  człon- 
ków arystokratycznych  ro- 
dów, pośredni  między  hra- 
bią a  księciem;  margrabstwo, 
godność  margrabiego;  po- 
siadłość, do  tej  godności 
przywiązana. 

Mariage  /.  (marjaij  mał- 
żeństwo; m.  blanc  (-b/an) 
dost.  małżeństwo  białe:  mał- 
żeństwo z  lastrzeżeniem 
niekorzystania  z  praw  mał- 
żeńskich; m.  d'amour  (-da- 
mur)  małżeństwo  z  miłości; 
m.  de  raison  f-dó  >«:?y  mał- 
żeństwo z  rozsądku. 

Maria  montesque  pollicerl  t. 
obiecywać  góry  i  morza.  ■ 

Marjanita  ni.  członek  nie- 
mieckiego zakonu  rycer- 
skiego, Krzyżak. 

Marjanna  iart.  Rzeczypo- 
spolita francuska  (od  nazwy 
tajnego  stowarzyszenia  so- 
cjalistyczne- republikańskie- 
go we  Francji  za  Restaura- 
cji i  królestwa  lipcowego). 

Marjasz  /.  rodzaj  gry  w 
karty;  król  z  damą  jednego 
koloru  w  ręku  jednego  z  gra- 
jąeych  w  tę  grę;  dawna  mo- 
neta węgier8ka=17  krajca- 
rom  z  wyobrażeniem  Najśw. 
Marji  Panny. 

Mariawita,  Marjawitka,  za.- 
konnik,  zakonnica  Zgroma- 
dzenia, mającego  za  cel  na- 
śladować życie  Najśw.  Marji 
Panny;  nazwa  członków  sek- 
ty, niedawno  u  nas  powsta- 
łej wśród  katolików. 

Marjaż /.  ożenienie,  mał- 
żeństwo, pobranie  się. 

Marjoneta  /.,  Marjonetka, 
lalka  z  rnchomemi  członka- 
mi, poruszana  za  pomocą 
drutów,  sprężyn;  ?)«««.  czło- 
wiek bez  własnej  woli. 

Mark  n.  baczenie,  uwa- 
ga; zawziętość. 

Marka  «.  pieniądz  obiego- 
wy niemiecki  wartości  po- 
dług kursu  47  kop.;  znak, 
znaczek;  znak  opłacenia  li- 
stu, przesyłki  pocztowej, 
papieru  urzędowego  i  t.  p., 
liczman  ,  liczbon ;  blaszka 
z  numerem,  zastępująca  pie- 
niądz np.  w  rachunkach 
między  właścicielem  jadło- 
dajni a  kelnerami;  znak  fa- 
bryczny na  wyrobach  włas- 
nych; przen.  firma;  mieć  do- 
brą, złą  markę,  być  dobrze, 
źle  uważanym,  mieć  zaufa- 
nie a.  nie  mieć  go;  m.  Banco, 
daw.  jednostka  monetarna 
w  Hamburgu  i  Lubece=l'/j 
marki  niemieckiej  dzisiej- 
szej; marka  ob.  Marchja;  mar- 
kować, stawiać  znaczki,  na- 
karbować  sobie  znak,  odkła- 
dać marki  jako  znaczki,  no- 
tować numery  odpowiednie; 
płacić    markami    przód   o- 


Markasyt  —  Maskaron 


134 


statecznym  obrachnnłiem; 
stemplować,  pieczętować;  o- 
patrywać  w  markę;  naklejać 
markę;  m.  sobie  w  pamięci,  za- 
pamiętać; mówiąc,  akcento- 
wać jaką  myśl  ważniejszą: 
uwydatniać;  w  grze  karcia- 
nej: m.  kolor,  grać  tak,  aby 
pokazać,  jaki  kolor  je>it  u 
gracza  najsilniejszy. 

Markasyt  ar.  \/.]  dwilBTa- 
rek  żelaza. 

Marfcier  /.  posługujący 
przy  bilardzie ,  znaczący 
wygrane. 

MarkieUnka  to.  handlująca 
wiktuałami  i  napojami  ńrzy 
wojsku  w  obozie  a.  pocjćzas 
marszu. 

Markiz/,  margrabia  fran- 
cuski. 

Markiza  /.  margrabina;  ru- 
chomy daszek  z  płótna  nad 
oknem ,  chroniący  od  zbyt- 
niego blasku. 

Marklzat/.  godność  marki- 
za; dobra  przywiązane  do 
tej  godności. 

Markobrunnen  n.  nazwa  ga- 
tunku wina  reńskiego. 

Marksizm,  Marksyzlh  oh. 
Mancizm. 

Markszajder  n.  gieometra 
górniczy,  inżynier  górni- 
czy. 

Marmolada,  Marmolada  /. 
owoce  rozgotowane  z  cu- 
krem i  zgęszezone;  marmo- 
ladka, sok  owocowy  ocukrzo- 
ny  i  zgęstniały,  urobiony 
w  foremkach. 

Marmoryzować  nł.,  Marmu- 
rować,  wykładać  marmurem; 
tynkować  stiukiem;  masą, 
naśladującą  marmur;  malo- 
wać na  kolor  marmuru,  ob. 
Marmurkowa6. 

Marmur  ł.  wapień  zbity  a. 
ziarnisty,  biały  a.  kolorowy, 
dający  się  polerować;  m.  a. 
m-y  wyroby  z  tego  wapie- 
nia, posadzka,  stopnie  scho- 
dów, posągi,  podstawy,  pa- 
tery, urny,  ozdoby  i  t.  p.; 
pnen.  m.  człowiek  zimny, 
nieczuły,  nieugięty;  marmu- 
rować  ob.  Marmoryzować;  mar- 
murowy, z  marmuru;  przen. 
bez  wyrazu,  bez  czucia,  zim- 
ny, obojętny,  sztywny,  po- 
sągowy, nieruchomy;  mar- 
murek,  rodzaj  osełki  z  dro- 
bnoziarnistego piaskowca  a. 
z  łupku  do  ostrzenia  deli- 
katniejszych narzędzi  o- 
strych;  futro  czarnego  lisa; 
przen .  człowiek  obłudny , 
szczwany,  z  cicha  frant; 
n^ąrmurkować,  malować  żył- 
ki takie,  jakie  bywają  na 
marmurze. 

Maroda/.  rabunek. 

Maroder/.  żołnierz  opóź- 
niający się,  pozostający  w 
tyle  za  oddziałem  wskutek 
zmęczenia  i  wyczerpania; 
żołnierz  włóczęga,  dopusz- 
czający się  rabunku;  przen. 


osoba  spóźniająca  się,  pczo; 
stająca  w  tyle. 

Marokin  /.  (marokf).  Maro- 
kańska skóra,  safjan  grosz- 
kowany, kordyban  (od  na- 
zwy kraju  Maroko). 

Maronita,  członek  sekty 
syryjskiej,  zamieszkałej  w 
okolicy  góry  Liban,  obecnie 
połączonej  z  Kościołem  ka- 
tolickim, lecz  mającej  od- 
mienne obrzędy  i  odmienny 
język  liturgiczny. 

Maronowie  h.  nazwa,  da- 
wana w  Indjach  Zach.  zbie- 
głym niewolnikom. 

Majony  tv.  kasztany  ja- 
dalne. 

Marota  /.  trwanie  przy  ja- 
kiem dziwactwie,  jaka  myśl 
nielogiczna,  ale  upodobana, 
bzik. 

Mars  1.  bożek  wojny,  grec- 
ki Ares;  dzielny  żołnierz, 
rycerz;  być  w  służbie  M-a, 
służyć  w  wojsku;  zmarsz- 
czenie czoła,  groźna  mi- 
na; nazwa  planety  półtorn 
raza  od  słońca  odleglejszej 
niż  ziemia;  marsowy,  wojen- 
ny, wojowniczy,  rycerski, 
śmiały,  bitny;  pole  m-e,  po- 
le manewrów  wojskowych, 
plac  broni,  teren  wojny;  mar- 
sowaty,   aasrożony,  groźny. 

Marsala,  lekkie  wino,  sma- 
kiem zbliżone  do  xerosu, 
z  miejscowQŚci  Marsala  w 
Sycylji. 

Marsch  n.  (marsz)  w  pół- 
nocnych Niemczech  grunt 
błotnisty,  utworzony  przez 
łączne  działania  morza  i 
rzeki. 

Marselllaise  /.  (marsejjez), 
Mar$elieza,hymn  rewolucyj- 
ny, uznany  za  pieśń  naro- 
dową francuską  od  czasu 
pier.wszej  rewolucji. 

Marselina  /.  gatunek  lek- 
kiej materji  jedwabnej. 

Marsupialia  ^  zwierzęta 
workowate. 

Marsyljanka  ob.  Marselllaise. 

Marsz  /.  regularny  ruch 
wojsk  w  pewnym  oznaczo- 
nym kierunku,  pochód;  u- 
twór  muzyczny  w  tempie 
kroków  żołnierskich;  roz- 
kaz, aby  iść,  aby  ruszyć  na- 
przód; m.!,  naprzód!  ruszaj! 
precz!  wynoś  się!  m.  m.!,  ga- 
lopem, pędem,  cwałem. 

Marsz  n.  oh.  Marsch. 

Marszałek  ńgómon.  naj- 
wyższy stopień  wojskowy 
we  Francji  za  Napoleona  I 
i  III;  urząd  dworski;  prze- 
wodniczący na  sejmie  lub 
obywatelstwu;  gospodarz  na 
dworze  pańskim;  przełożo- 
ny nad  służbą  domową;  za- 
rządca; m.  szlachty,  przed- 
stawiciel szlachty,  utrzy- 
mujący zarazem  jej  księgi 
rodowodowe;  marszałkować, 
pełnić  urząd  marszałka, 
przewodniczyć. 


Marszandka/.  modniarka, 
modystka. 

Marszruta  n.  wyznaczenie 
kierunku  drogi  i  postojów 
wojska  w  pochodzie;  wy- 
tknięcie piana  podróży;  dy- 
rektywa. 

Martę  no«  arte  /.  walką  nie 
podstępem. 

Martyngał/.  przyrząd  z  rze- 
myków, powstrzymujący  za- 
dzieranie łba  preez  konia. 

Martyrlum  g.-l.  opis  śmier- 
ci męczennika;  -kościół  na 
grobie  męczennika. 

Martyrolog  'g.  autor  żywo- 
tó^w  męczenników. 

Martyrologia,  Martyrologium 
*g.  dzieje  życia  i  śmierci 
męczenników,  ułożone  po- 
rządkiem miesięcy  i  dni; 
przen.  historja  czyjego  ży- 
cia, pełnego  udręczeń. 

Maruder  ob.  Maroder. 

Marelzm  n^  teorja  ekono- 
miczna socjalisty  Niemca, 
Karola  Marx'a  (1818—1883). 

Mary  n.  nosze,  na  których 
niosą  trumnę  z  nieboszczy- 
kiem. 

Marymont  [itl.]  nazwa  daw- 
nej szkoły  rolniczej  podWar- 
szawą;  marymołitczyk ,  nie- 
gdyś uczeń  szkoły  rolniczej 
w  Marymoncie;  gospodarz 
postępowy. 

Marynarz  w.  (V)  żeglarz; 
żołnierz  na  okręcie;  mary- 
narka, ogół  okrętów  wraz 
z  azbrojeniem  i  załogą,  o- 
raz  wszystkie  urządzenia  w 
związku  x  siłami  morskie- 
mi  bandlowemi  i  wojenne- 
mi,  należące  do  jednego 
państwa;  flota;  ubranie  mę- 
skie górne  krótkie,  bez  sta- 
nu, kurtka. 

Marynata  tr.  mięso,  ryby, 
owoce,  jarzyny  i  t.  p.,  prze- 
chowywane w  occie  z  ko- 
rzeniami.    ' 

Marynista  ni.  malarz  scen 
morskich,  widoków  morza. 

Marynować  /.  zaprawiać 
ootem  i  korzeniami  w  celu 
dłuższego  zachowania  od 
zepsucia;  przen.  przechowy- 
wać coś  długo  bez  użytku. 

Marytalny  t.  małżeński. 

Masa  1.  ilość  materji,  za- 
wartej w  jakim  ciele;  oerom; 
wielka  ilość,  mnóstwo;  mie- 
szanina ciastowata  na  farsz, 
do  m-abiania,  do  zalepiania, 
powlekania;  m.  konkursowa, 
mienie  pozostałe  po  zmar- 
łym a.  po  upadłym  kupcu, 
przemysłowcu,  przypadają- 
ce do  podziału  między^spad- 
kobierców  a.  wierzycieli ; 
m.  czynna  i  bierna  to  samo, 
co  aktywa  i  pasywa;  m.  per- 
łowa, biała  warstwa,  wyście- 
łająca wewnątrz  skorupę 
niektórych  mięczaków,  od- 
znaczająca się  połyskiem  i 
grą  barw,  służy  do  ozdób 
i  wyrobów  galanteryjnych; 


Masowy,  gromadny,  tłumny, 
cierni  masami;  m.  artykał, 
towar,  wyrób,  który  się  pro- 
dukuje i  nabywa,  albo  sprze- 
caje  w  wielkiej  ilości;  góry 
m-o,  góry  o  szczytach,  nie 
wybiegających  zbyt  wyso- 
ko, złożone  z«  zbitej  kry- 
stalicznej masy;  skały  wy- 
buchowe. 

Masakrować  /.  mordować, 
w  pień  wycinać;  rozbijać, 
bić,  tłuc,  niszczyć. 

Masarnia  czei.  wędliniai^ 
nia. 

Masarz  czet.  rzeźnik,  wła- 
ściciel składu  wędlin. 

Masaż   /.   leczenie,  zasa- 
dzające się  na  systematY'  : 
nym   rozcieraniu,  ugni^' 
niu,  poruszaniu  i  t.  p.  <:: 
rych  części  ciała,  mięsie.' 

Masażysta  /.  umiejący  r- 
sować. 

Masc.  (tr.  matculiniim  t,, 
rodzaj  męski  (w  gramatyco). 

MasadoMiy  /.  lody  ma'i30-. 
we  z  dodatkiem  likieru  wi-, 
śniowego  i  owoców;  ob.  ■•- 
eedolne. 

Maseł/,  podręczne  stało-, 
we  narzędzie  rzeźnika  « 
kształcie  Mtyl«tn  do  ostne- 
nia  noża. 

Masin  /.  malowane  ob&i 
cze,    przywdziewane   daw-, 
niej    przez   aktorów    grefr, 
kich   na  scenie;  karykatu- 
ralna   sztuczna   twarz    lul 
osłona  tekturowa,  pokryti 
atłasem   i   zakończona   ko 
ronką,  wkładana  na   twar 
podczas  zabaw  maskowycbi 
gipsowy  odcisk,  zdjęty  z  twaj 
rzy  ludzkiej;  osoba  zanui 
skowana;    twarz   potTorM 
symibol    sztuki    aktorskk^ 
twarz  aktora,  ucharakteiy 
zowana  odpowiednio  do  W 
li;  przen.  pozór  zwodnicq 
fałszywy,  krycie  swych  n 
miarow,  udawanie,  obładt 
w  grze  bilardowej:  zasłonie 
cie  jednej  bili  przez  drog^ 
utrudniające  uderzenie;  ' 
szachach:   zasłonięcie   JM. 
nej  figury  przez  drugą;  ■ 
fechtnnku:  siatka  drucian 
do  wkładania  na  twarz;  • 
medycynie:  takaż  siatka  t 
słonięta  flanelą,   wkładat, 
na  twarz  chorego  do  chli 
reformowania    (na    flane. 
leje  się  chloroform);  w  fo 
•tyfikacji:  nasyp,  osłaniaj*: 
baterję ;     maskować,    zaH 
niać,  ukrywać;  m.  się,  wH 
dać  maskę  na  twarz;  prte 
przybierać  inne  pozory;  \ 
krywać  swoje  zamiary;  a 
być  szczerym,  przymaai^ 
się  udawać.  j 

Maskarada  /.  bal  mask 
wy,  zabawa,  której  ucie; 
nicy  występują  w  maskac 

Maskaron  k.  wykrzywi 
na,  potworna  twarz,  um' 
szczana  jako  ozdoba  arcl 


>,ll 


136 


Maskop  —  Materializacja 


tektoniczna   nad  drzwiami 

oknami  domu,  otworami 
pomp  i  t.  d. 

Maskop  oh.  Muzop. 

Matkota  ).  osoba  a.  rzecz, 
której  o'becność  przynosi 
komu  szczęście. 

Małlok  \f.\  odurzający  na- 
pój z  ziół. 

Matochlzm  nt.  obłęd  ero- 
lyczny,  polegający  na  uczu- 
laniu rozkoszy  podczas  do- 
snawania  udręczeń  fizycz- 
lych  a.  moraluycli  (od  na- 
swiska  literata  Sacher  Ma- 
ioch'a). 

Maton  /.  wolny  mularz; 
h.  Fronc  macon. 

Matonerja  /.  wolnomular- 
itwo:  stowarzyszenie  tajem- 
licze,  podzielone  na  loie, 
■rtórych  członkowie  zajmu- 
ą  się  niesieniem  pomocy 
vzajenmej  oraz  szerzeniem 
:a8adroligji  naturalnej,  więc 
valką  z  chrystjanizmem,  w 
szczególności  zaś  katolicyz- 
'nem;  mają  obrzędy  mistycz- 
le  i  rozleglejsze  cele  ukry- 
e,  budzące  wśród  sfer  orto- 
loksyjnych  podejrzenia. 
'  Matora  h^hr.  zbiór  objaś- 
lieii  żydowskich  do  Starego 
testamentu. 

Mssorełyczne  «.  znaki, 
;naczki,  zastępujące  samo- 
;łoski  w  wyrazach  hebraj- 
kich,  ułatwiające  czytanie. 

Masować  /.  robić  masaż, 
nięsić,  rozcierać  (cisJło  oho- 
•ego);  zbierać  do  kupy,  gro- 
'nadzić;  urabiać  na  masę 
■aastowatą. 

Master  a.  w  połączeniu 
imieniem  chrzestnym  zna- 
bzy  w  Angiji  tyleż,  co  u  nas 
wMrfes  (używane  przez  słmt- 
lię,  mówiącą  do  syna  gospo- 
'larza  domu);  pan,  nauczy- 
!iel. 

*  Mastodologja  'g.  część  zo- 
'logji  o  zwierzętach  ssą- 
ych. 

Masłodont  *g.  wielki  zagi- 
iony  zwierz  gruboskórny 
i  rodzaju  słoni),  znajdy wa- 
y  w  szczątkach  dyluwial- 
ych. 

Mastolgla,  Mastodynja^-hól 
iersi,  brodawek  piersio- 
:-ycl-.    ■ 

'  Masłozoolit  'g.  skamienia- 
'3ŚĆ  ze  zwierzęcia  ssącego. 

Mastozoon  "g.  zwierzę  ssą- 
'e. 

'  Masturbacja  ni.  samogwałt, 
nanizm. 
'  Mastykacja  g.  żucie. 

Mastyks  ni.  żywica  wypły- 
wająca z  połudn.-europejsk. 
rzewu  pistaajowego  w  po- 
taci  stężałych ,  przezro  - 
'zystych  kropel  żółtawych, 
rozpuszczalna  w  spirytusie, 
■'terze,  terpentynie,  używa- 

a  do  wyrobu  pokostów,  la- 
ierów,  kitów,  kadzideł;  roz- 
wór  tej  żywicy  w  eterat 


siarcianym  używany  jest 
przez  aktorów  do  nalepia- 
nia wąsów,  brody,  fawory- 
tów. 

Masykot  /.  glejta  żółta, 
proszkowata,  używana  jako 
barwnik. 

Masyw  /.,  Masywny  cały 
z  jednej  sztuki,  jednolity; 
nie  dęty,  pełny;  twardy,  zbi 
ty,  dychtowny;  pnen.  cięż- 
ki, ociężały,  groby,  mocny, 
ścisły;  masywnlo,  tęgo,  moc- 
no, dobrze,  należycie. 

Maszerować  «.  iść  w  takt 
marsza,  postępować  kro- 
kiem miarowym;  dążyć, 
śpieszyć;  maszerunek,  po- 
ehód  wojska,  maszerowanie, 
defilada  przed  naczelni  - 
kiem. 

Maszkara  w.  maska;  osoba 
brzydka,  poczwara,  straszy- 
dło. 

Maszop,  Maskop  n.  4»ło- 
nek  maszoperji. 

Maszoperja,  MaskoperJaAo^. 
spółka  handlowa,  tzcieg.  dla 
połowu  ryb  morskich. 

Maszt  n.  wysoka  i  prosta 
sztuka  drzewa,  wzniesiona 
na  statku  wodnym,  służąca 
do  rozpinania  na  niej  żagli; 
wysoki  słup. 

Masztab  r.  Hnja  z  podział- 
ką,  umieszczana  na  mapach, 
planach,  rysnnkach,  której 
każda  część  wyobraża  pew- 
ną jedn«stkę  długości  np. 
stopę,  metr,  milę  i  t.  p.,' 
skala. 

Masztalerz  n.  mający  nad- 
zór nad  końmi;  stajenny. 

Masztamia  n.  stajnia;  ko- 
mora w  stajni,  służąca  za 
skład  rzeczy  stajennych. 

Maszyna  [x.]  przyrząd  do 
zaoszczędzenia  a.  zastąpie- 
nia siły  ludzkiej,  wytwarza- 
jący pracę  i  energję  ruchu, 
przenoszący  siłę,  zmienia- 
jący jej  kierunek  i  zużytko- 
wujący  ją  na  wykonania 
różnych  czynności  produk- 
cyjnych: machina;  lokomo- 
tywa, lokomobila;  prasa  dru- 
karska; kuchnia  angielska; 
izba,  w  której  są  maszyny 
będące  w  ruchu:  welocyped, 
rower,  aeroplan;  maszynowy, 
na  maszynie  robiony,  fa- 
bryczny; maszynka,  mała  ma- 
szyna; kociołek,  zwykle  wy- 
tworuiejszej  roboty,  do  goto- 
wania wody  na  herbatę,  sa- 
mowarek; imbryk  do  gotowa- 
nia wody  na  spirytusie;  ku- 
chenka naftowa,  benzyno- 
wa, spirytusowa,  gazowa; 
kociołek  do  gotowania  ka- 
wy:przyrządzik.ułatwiający 
jaką  manipulację  (m.  do  tem- 
perowania ołówków,  piór,  do 
golenia,  do  obierania  i  wy- 
krawania kartofli  i  t.  d.). 

Maszyneria  [n.]  wewnętrz- 
ne urządzenie  przyrządu  a. 
'maszyny;  werk  w  zegarku; 


maszyna,  złożona  z  wielu 
części  a.  z  wielu  maszyn; 
w  teatrze:  ruchome  urzą- 
dzenie do  szybkiego  zmie- 
niania  dekoracji;  mecha- 
nizm. 

Maszynista  [« ]  dozorujący 
lub  kierujący  maszyną;  kie- 
rujący lokomotywą;  zawia- 
dujący maszynerją  w  tea- 
trze; maszynistka,  szwaczka 
umiejąca  szyć  na  maszynie. 

Maślacz  vtg.  gatunek  słod- 
kiego wina  węgierskiego. 

Mat  n.  powierzchnia  wy- 
gładzona, nie  polerowana, 
bez  połysku  i  blasku;  mato- 
wy, bez  połysku,  bez  blasku, 
nieprzezroczysty;  o  głosie: 
bez  metalicznego  dźwięku; 
wzrok  m-owy,  zimny,  oboj^- 
ny,  bez  wyrazu; matować,  po- 
zbawiać połysku,  tracić  po- 
łysk, pnezroczystość. 

Mat  pert.  w  szachach, 
groźba  wzięcia  (zabicia)  kró- 
la w  następnjTD  posunięciu, 
od  której  nie  można  się  o- 
bronić,  rozstrzygająca  grę 
na  niekorzyść  tego,  który 
dostał  mata;  ob.  Szach;  ubez- 
władnienie,  osłabienie;  ma- 
tować, w  szachach:  dawać 
mata. 

Mała  u>.  plecionka  ze  sło- 
my, trzciny,  rogoży  i  t.  p.do 
nakrywania  podłóg,  okien 
w  inspektach ,  pakunków 
i  t.  d. 

Matador  h.  zwycięski  po- 
gromcą byków  na  igrzys- 
kach w  Hiszpanji;  prze'- 
mąż  znakomity;  osoba  waż- 
na stanowiskiem  lub  urzę- 
deta;  wielki  pan,  potentat; 
znakomitość  w  swoim  zawo- 
dzie; w  kartach:  najwyższa 
kozera. 

Matamor  k.  dani.  zabijacz 
Maurów;  samochwał,  grają- 
cy rolę  zucha,  junakowaty, 
pochopny  do  pojedynków. 

MatamoVa  ob.  Mazamora. 

Match  a.  (mecz)  zakład  o 
wyższość  w  jakimkolwiek 
sporcie  lub  grze  między 
dwoma  współzawodnikami. 

Matchiche,  brazylijski  ta- 
niec salonowy,  odznaczają- 
cy się  żywością  ruchów  i 
malowniczością. 

Młt  de  cocagne  /.  ma  d6 
kukatyi  słup  wysoki,  gładki, 
z  przyczepionemi  u  szczytu 
nagrodami  dla  zucha,  co  się 
pierwszy  po    nim  wdrapie. 

Małe  port.  herbata  para- 
gwajska fyerca  matę}. 

Matelot  oh.  Małlot. 

Matematyk  *g.  badacz  uczo- 
ny zajmujący  się  matema- 
tyką; student  wydziału  ma- 
tematycznego. 

Matematyka  g.  nauka  o  licz- 
bach i  wielkościach,  ottoz- 
miarach  wielkości  i  prze- 
strzeni, złożona  z  arytme- 
tyki ,    algiebry ,    rachnnku 


wyższego  i  gieometrii  we 
•wszystkich  '  ich  działach ; 
matematyczny,  dotyczący  ma- 
tematyki; ścisły,  dokładny, 
pewny;  m-ny  punkt,  rozcią- 
głość nic  mająca  żadnego 
wymiaru  (ani  długości,  ani 
szerokości,  ani  wysokości); 
m-na  gleografja;  ob.  Gleograf  ja; 
m-na  linja,  rozciągłość  ma- 
jąca tylko  długość,  bez  sze- 
rokości i  grubości. 

Mateologja  p.-\-g.  gadul- 
stwo, frazeologja. 

Mateozofja  p.+9-  przemą- 
drzałość, mędrkoRtwo. 

Materac  [».]  rodzaj  dużej 
poduszki,  wypchanej  wło- 
siem, trawą  morską  a.  wy- 
prężonej za  pomocą  sprę- 
żyn, służy  do  spania,  sie- 
dzenia; materacyk,  woreczek 
napchany  ziołami ,  popio- 
łem, używany  jako  okład  w 
lecznictwie;  cienka  podusz- 
ka włosiana  pikowana. 

Mąter  arłlum  necesslłas  i 
potrzeba  jest  matką  wyna- 
lazków, 

Małer  dolorosa  1.  Matka 
bolejąca;  obraz  Matki  Bo- 
skiej bolesnej. 

Materia  medlca  1.  nauka  o 
środkach  lekarskich  i  ich 
działaniu  i  stosowaniu. 

Małeriam  superabał  opu<  ł. 
praca  przewyższa  wartość 
waterjału. 

Małerja  1.  w  przeciwień- 
stwie do  ducha:  ujęta  zmy- 
słowo istota  rzeczy;  to,  z  cze- 
go składają  się  wszystkie 
ciała  mineralne  i  organicz- 
ne stałe,  płynne  i  lotne; 
podstawa  świata  zmysłowe-- 
go;  treść,  przedmiot  roz- 
praw, myśli,  pisma;  przed- 
miot do  rozpoznawania  są- 
dowego; chorobliwa  wydzie- 
lina, sącząca  się  z  wrzo- 
dów, ran,  ropa;  tkanina  je- 
dwabna; m.  kosmiczna,  mate- 
rja,  wypełniająca  całą  prze- 
strzeń wszechświata. 

Małerjacja  ni.  tworzenie 
się  materji. 

Małerjalista  ni.  wyznający 
zasady  materjalizmu;  dbają- 
cy o  własne  wygody  zmy- 
słowe; oh.  Droglsta. 

Materjalistyezny  ni.  raater- 
jalizmem  nacechowany;  zaj- 
mujący się  tylko  sprawami 
poziomemi;  m-ne  pojmowanie 
dziejów,  mniemanie,  że  cały 
rozwój  dziejowy  ludzkości 
objaśnić  się  daje  wyłącznie 
war&nkami  produkcji,  wy- 
powiedziane przez  Marxa 
(ob.  Mancizm)  i  wcielono  do 
wierzeń  socjalistów. 

Materjalizacja  nt.  ucieleś- 
nienie widziadeł  medju  - 
miczny eh,  które  według  spi- 
rytystów  mogą  przyjmować 
kształty  widzialne,  dotykal- 
ne i  posiadać  inne  własno- 
ści fizyczne  np.  ciężkość. 


Materjalizm  —  Mechanika 


136 


Materjalizm  nt.  teurja,  nie 
uzDająca  odrębnego  istnie- 
nia ducha  i  uważająca  ina- 
terję  jaifo  przyczynę  i  pod- 
stawę wszelkiego  bytu;  w 
życiu  praktycznym:  kiero- 
wanie się  wyłączne  wzglę- 
dami na  osobistą  korzyść  i 
zysk;  zaparcie  się  ducha, 
zmysłowość. 

Materjalizować  nt.  ucieleś- 
niać. 

Materjalja ,  Materjały  / . 
przedmioty  potrzebne  do 
wykonania  jakiej  roboty ; 
przedmioty  i  przybory  po- 
trzebno w  kancelarjacli  do 
pisania. 

Materjalny  ł.  dotyczący  ina- 
terji,  pozostający  w  związku 
z  matorją;  cielesny;  zmysło- 
wy; rzeczywisty,  faktycz- 
ny; zj'obiony  z  tkaniny,  zwa- 
nej materja  (jedwabna);  słra- 
la  m-na,  strata  w  mieniu,  w 
docłiodzie;  materjalnia,  po- 
kój przy  aptekach,  w  któ- 
-ym  są  leki  zapasowe. 

Materjał  ł.  przedmiot, 
z  którego  przy  pomocy  pra- 
cy i  narzędzi  otrzymuje  się 
wytwór;  temat,  przedmiot 
(do  rozmowy);  przedmiot 
podatny;  m-y  spożywcze,  pro- 
dukty spożywcze;  m.  opało- 
wy, drzewo,  węgle;  m.  suro- 
wy, materjał  do  przeróbki 
na  wytwór;  przen.  ten,  kto 
nie  jest  uzdolniony  do  ja- 
kiego zawodu,  kto  ma  się 
dopiero  uzdolnić. 

Maternitć  1.  dosł.  macie- 
rzyństwo: przytułek  dla  ro- 
dząi;y(;h  we  Francji  i  Belgji. 

Mater  semper  certa  est  — 
pater  quem  nuptiae  demon- 
strant /.  zasada  prawa  rzym- 
skiego :  matka  dziecięcia 
zawsze  jest  wiadoma,  a  za 
ojca  należy  uważać  jej  męża 
śhibnego. 

Materzal  n.  łańcuch,  któ- 
rym konie  przypięte  są  do 
dyszla. 

Mathema  g.  zasada,  nau- 
ka, głównie  matematyczna. 

Matlca  czes.  słowiańskie 
stowarzyszenie  dla  popiera- 
nia literatury  i  oświaty. 

Matiire  premierę  i.  {ma/jer 
promjerj  materjał  surowy. 

Matinće  musicale  /.  imutine 
iiiiizikal)  poranek  muzyczny. 

Malinka,  Matineta ./.  kafta- 
nik ranny  kobiecy. 

Matjes  hol.  młode,  naj- 
smaczniejsze śledzie,  zło- 
wione jeszcze  przed  tarłem. 

Matlot  /.  (dosl.  majtek)  ta- 
niec niegdyś  u  nas  salono- 
wy, z  naśladowaniem  ruchu 
majtków,  pełniących  służbę 
na  okręcie  podczas  burzy 
morskiej;  krótki  sos  z  wina, 
cebuli  i  innych  przypraw, 
używany  głównie  do  ryby. 

Matoid  ni.  człowiek  zdol- 
ny, niekiedy  nawet  gienial- 


ny,  ale  narwany,  jakby  bzi- 
kowaty  (wyraz,  utworzony 
przez  włoskiego  uczonego 
lAjmbroso). 

Matołelt  (?)  człowiek  nie- 
dowarzony ,  niedouczony , 
głupkowaty;  duch  domowy. 

Matomui  nł.  człowiek,  nie 
posiadający  dostatecznego 
przygotowania  naukowego, 
a  stojący  w  opozycji  wzglę 
dem  ugruntowanych  poglą- 
dów naukowych  i  tworzący 
na  ich  miejsce  teorje  włas- 
ne niczem  nie  uzasadnione. 

Matrimonium  legitimum  t. 
małżeństwo  prawne. 

Matrona  1.  sędziwa  nie- 
wiasta znana  z  cnót  i  po- 
wagi. 

Matros  n.  majtek. 

Matryarchat,  Matryarchja  *g., 
Matryarchalny  ni.  układ  spo- 
łeczny, taki  układ  społecz- 
ny, w  którym  głowami  ro- 
dziny były  kobiety  ("jakoby 
istniejący  niegdyś  w  prasta- 
rej epoce  życia  ludzkości, 
a  dotąd  spotykany  u  niektó- 
rych plemion  indyjskjcb). 

Matryca  [«.]  wklęsła  forma 
do  robienia  reprodukcji  gal- 
wanoplastycznych,  do  odle- 
wania czcionek,  wybijania 
■monet,  medali  i  t.  p. 

Matrykulacja  ni.  zapisywa- 
nie do  matrykuły. 

Matrykulista  ni.  posiadają- 
cy mati-ykułę. 

Matrykulować  uh.  Immatry- 
kulować. 

Matrykuła  t.  księga  wpiso- 
wa osób,  składających  jakie 
zgromadzenie;  księga  wpi- 
sowa studentów  uniwersy- 
tetu; dowód  legitymacyjny 
studentów  uniwersytetu. 

Matrymonjalja  1.  majątek 
żony  a.  po  żonie. 

Matrymonialny  1.  małżeń- 
ski, ślubny. 

Matrymonjum  1.  małżeń- 
stwo. . 

Małscb  n.  zepsuty,  do  ni- 
czego, zgrany. 

Matt  n.  ob.  Mat. 

Matura  skr.  z  Maturitas  l. 
egzamin  dojrzałości;  świa- 
dectwo z  ukończenia  gimna- 
zjum; maturzysta,  ten,  co  zdał 
egzamin  dojrzałości,  abitu- 
rjent. 

MaturynI/.Trynitarze  fran- 
cuscy. 

■Matutina  1.  poranna  mo- 
dlitwa lub  psalmy  wedle 
brewjarza  rzymsko-katollck. 

Matuzal,  bardzo  stary,  wie- 
kowy człowiek  (nazwa  od 
patrjarchy  biblijnego);  ma- 
tuzalowy,  długowieczny. 

Mauryści, Benedyktyni  zre- 
formowani, osiedleni  od  r. 
1618  w  klasztorze  św.  Mau- 
ra nad  Loarą,  blizko  Naumur 
we  Francji,  którzy  położyli 
duże  zasługi  nauczaniem. 

Maurytański  styl,  w  archi- 


tekturze: styl,  znamionują- 
cy aią  brakiem  postaci  ladz- 
kich  i  zwierzęcych  w  orna- 
mentach, panowaniem  ara- 
besku,  wysokiemi  i  wysmn- 
kłemi  wieżyczkami,  podko- 
wiastemi,  lub  kilkakrotnie 
łukowo  wygiętemi  arkada- 
mi, wspartemi  na  cienkich 
bez  baz  kolumnach,  różno- 
barwnością,  lekkością,  przej- 
rzystością. 

Muuera  karabin,  niemiec- 
ki karabin  miagazynowy  (wy- 
nalazca Wilhelm  MauBer 
1834—1882). 

Mauyais/.  (mov>e)  zły;  m. 
ginie  f-ieiti)  do*l.  zły  duch: 
ten,  ktoswemi  radami  pro- 
wadzi kogo  do  złych  po- 
stępków; m.  genre  (-ia*r)  w 
złym  tonie;  m.  gout  (-gul  w 
złym  guście;  m.  płaisant  ^-;;^- 
zc^t  niesmaczny  dowcipniś; 
m.  sujeł  (-tiiie)  hultaj,  nic- 
poń, ladaco. 

Mauyaise  presse  /.  (tnowei 
presj  prasa  nieżyczliwa,  nie- 
przychylne wzmianki  w  ga- 
zetach. 

MaDve  /.  (mmc)  doti.  mal- 
wa; koloru  m.t.j.  fijoletowy. 

Mauzoleum  g.  grobowiec  w 
kształcie  wspaniałego  bu- 
dynku (od  imienia  króla  Ka- 
rji  Mauzola,  zmarłego  około 
350  r.  przed  Chr.). 

Maxima  ł.  w  muzyce:  naj- 
dłuższa nuta;  m.  cum  iaude 
o/>.  Cum  maxlma  Iaude:  m.  de- 
betur  puero  reverentia,  dziec- 
ku należy  się  najwyższe 
poszanowanie  (ochranianie 
moralne). 

Maxima  działo,  aziało,  wy- 
rzucające automatycznie  do 
620  kul  na  minutę  i  dające 
strzały  celne  na  odległość 
blizko  3  kilometrów  (około 
3,000  yardów). 

Maximo  cum  labore  1.  z  wiel- 
kim trudem. 

Maximo  cum  studio  f.  z  naj- 
większą starannością. 

Maximum  1.  najwięcej,  naj- 
wyższa wartość  lub  ilość; 
conajwyżej. 

Maximum  Jus  est  saepe  ma- 
xlma  injuria  od.  Summum  jus 
summa  injuria. 

Maxixe  ob.  Matchiche. 

Maya,  grzybek,  z  którego 
ferment  zamienia  mleko  na 
yoghurt. 

Mazagran  /.'  kawa  czarna 
osłodzona  z  lodem  i  konia- 
kiem. 

Mazamora,  Matamora,  pod- 
ziemny loch  u  Maurów  na 
składy  lub  na  mieszkanie 
dla  niewolników. 

Mazas,  słynne  więzienie 
celkowe  śledcze  w  Paryżu, 
zbudowane  za  Ludwika  Fi- 
lipa (od  nazw.  księdza,  któ- 
ry dał  pian  jego). 

MazdeIzm  ni.  religja  staro- 
perska Zoroastra  (od  naswy 


bóstwa  Ahora-MacdA  cz.  Or- 
muzda). 

Mazer  n.,  Hazer«Mk,  słoje 
drzewne;  malowanie  naśla- 
dujące deseń  drzewny;  ma- 
zorcwać,  naśladować  farbami 
słoje  drzewa. 

Mazette  /.  (maiel)  ślama- 
zamik,  niedołęga. 

■azo  U-.  w  grze  hazardo- 
wej: stawka  dodatkowa. 

Haia  mir.  wóz  łubiany 
czumaków  na  Ukrainie  za- 
przęgany wołami. 

Maiordom  oh.  Major  domut. 

M.  Bco  tkr.  Marka  Baako 
ob.  Marka. 

M/c  tkr.  Hio  conto  w.  mój 
racłiunek. 

Mc  tkr.  Mac,  ol'.  M'. 

M.  d.  tkr.  Mano  destra  {ob.j. 

MD8.  oh.  D.  M.  S. 

M-e  tkr:  Maltre;  tkr.  Ma- 
dame. 

Mea  cnipa  t.  moja  wina. 

Meandry  [l.\  w  budownic- 
twie: brnament  ze  spląta- 
nych linji  wężowych  lub 
zwijającej  się  kombinacji 
prostokątnej,  a  także  z  ro- 
ślin wifących  się;  rodzaj 
krótkich  utworów  poetycz- 
nych z  przewijającemi  się 
ciągle  temiż  samemi  my- 
ślami, zwrotami  lub  ryma- 
mi. 

Mebel  /.  dprzęt  domowy 
wykwintniejszy,  zwykle  sto- 
larskiej roboty;  iron.  czło- 
wiek niemiły,  zbyteczny  w 
domu,  ciężar  w  domu. 

Mecenas  t.  możny  protektor 
nauk,  sztuk  i  literatury;  daw- 
niej obrońca  przy  IX  i  X 
departamencie  Senatu  Rzą- 
dzącego w  Królestwie  Pol- 
skiem,  najwyższy  stopień 
obrońcy  sądowego;  dziś  ty- 
tuł dawany  przez  grzecz- 
ność adwokatom  (od  imie- 
nia Maecenas  możnego  przy- 
jaciela poetów  Wirgiljusza 
i  Owidjusza);  mecenasować, 
być  mecenasem,  opiekować 
się,  używać  swego  wpływu, 
protegować. 

Mechanik  nł.  budujący  ma- 
szyny; zajmujący  się  mecha- 
niką; przen.  sprytny,  zręcz- 
ny jedyny  do  czego. 

Meclianiica  g.  nauka  o  pra- 
wach równowagi  i  ruchu 
ciał;  nauka  o  budowie  i  za- 
stosowaniu maszyn;  mecha- 
niczny, działający  według 
praw  mechanizmu;  posługu- 
jący się  maszyną  lub  iiia- 
szynerją;  odbywający  się  bei 
udziału  woli  i  myśli,  tylko 
na  zasadzie  mechanizmu; 
bezwiedny,  bezmyślny;  wy- 
konawczy; tyczący  się  ze» 
wnętrznej  strony  czynno- 
ści; techniczny;  m-a  praca, 
dzi^anie  siły  przy  pokony- 
waniu pewnego  oporu,  obja- 
wiające się  widocznym  ru- 
chem ciał;  m-a  teorja  ciepłą, 


137 


Mechanfstyczny  —  Me  inscieute 


teorja,  objaśniająca  objawy 
ciepła  ruchem  najdrobniej- 
szych cząKtek  cidł. 

MechanUtyczny  nt.  śwlitopo- 
jląd,  teorja,  uznająca  wszyst- 
kie zjawiska  materjalne  i 
duchowe  za  wynik  ruchu 
najdrobniejszych  cząsteczek 
malerji;  materjalizm,  deter- 
minizm. 

Machanizm  ni.  budowa,  we- 
wnętrzne urządzenie  ma- 
chiny lub  przyrządu,  które 
wprawia  go  w  ruch  i  wywo- 
łuje działanie,  maszynerja; 
biegłońć,  sjirawność,  tech- 
nika np.  u  wirtuoza;  porzą- 
dek, według  jakiego  si^  co 
odbywa. 

Mechanizować  ni.  sprowa- 
dzać czynności  świadome 
do  czynności  jiółświado- 
mych  a.  bezwiednych  przez 
wprawi;. ' 

Mechanoterapia  'y.  lecze- 
nie zabiegami  mechanicz- 
nemi,  jak:  masaż,  gimnasty- 
ka, przyrządy  ortopedyczne. 

Mechanurgja  *g.  nauka  o 
przyrządach,  używanych  w 
chirurgii;  nauka  o  zastoso- 
waniu machin. 

Meches  hebr.  Żyd  prze- 
chrzczony. 

Mechiłaryści, zakonnicy  or- 
miańscy reguły  św.  Bene- 
dykta, zasłużeni  wydawcy 
cennych  ksiąg  ormiańskich. 

Mecyio  lie/)r.  [żarg.]  iron. 
bogactwo,  majątek;  mecyje, 
przysmak,  frykas,  specjał, 
osobliwość. 

Meczet  tur.  świątynia  ma- 
hometańska. 

Medal  f/.J  kawałek  metalu 
w  kształcie  monety  z  napi- 
sem, wizerunkiem  a.  sym- 
bolicznemi  znakami,  wybity 
na  pamiątkę  niezwykłych 
wypadków  a.  na  cześć  zna- 
komitych ludzi;  nagroda  za- 
sługi; nagroda  szkolna;  od- 
wrotna strona  m-lu,  sprawa, 
nie  rozważana  jeszcze  z  in- 
nego puTiktu  widzenia;  me- 
dalik, wizerunek  Świętego 
lub  Najśw.  Panny,  wybity  na 
metalu  i  noszony  na  szyi; 
medalista,  ten,  co  otrzymał 
medal  jako  nagrodę. 

Medaijer  /.  ai-tysta  rytow- 
nik medali,  pieczęci,  stempli; 
medaijernia,  pracownia  me- 
daljera. 

Medaijon  /.  ozdoba,  wyro- 
biona z  drogiego  kruszcu  o- 
krągła  lub  owalna,  wewnątrz 
jej  umieszcza  się  portrecik 
lub  drobną  pamiątkę;  owal- 
na wypukłorzeźba  wyrzeź- 
biona a.  odlana  z  jakiej 
masy. 

Medea  g.  mit.  zbrodnicza 
kochanka  i  żona  Jazona  wo- 
dza Argonautów,  której  dzie- 
je były  przedmiotem  wielo 
nefb  i  utworów  scenicz- 
nych. 


Meden  ągan  g.  niczego  za- 
dużo  (domyślne:  nie  trzeba). 
Medlce,  cura  te  Ipsum  1.  le- 
karzu, ulecz  siebie  samego; 
wyrażenie,  stosowane  do  lu- 
dzi, upatrujących  łatwo  wa- 
dy w  drugich,  bez  względu 
że  sami  im  podlegają. 

Mediclna  Vinci  fata  non  pos- 
sunt  ł.  na  śmierć  niema  le- 
karstwa. 

Medicus  curat,  natura  sanąt 
/.  lekarz  leczy,  natura  u- 
zdrawia. 

Medicus  medlcuffl  odił  1.  le- 
karz nienawidzi  lekarza. 

Medimnus  g.  starogrecka 
miara  ciał  sypkich=52'/,  li- 
trów. 

Medlo  1.  w  obrotach  gieł- 
dowych: środek  miesiąca. 
Mediocritas  t.  mierność. 
Medio  tutissimus  Ibis  1.  naj- 
bezpieczniej chodzić   środ- 
kiem. 

Mediterraneum  I .  morze 
Śródziemne. 

Medium  ł.  środek;  w  kon- 
jugacji  greckiej,  sanskryc/- 
kiej,  strona  pośrednia  mię- 
dzy czynną  i  bierną  (ma 
znaczenie  zwrotne,  a  niekie- 
dy wzmacniające,  dobitniej 
wyrażające  czynność). 

Medium  tenuere  beati  /.  bło- 
gosławieni, którzy  trzymają 
się  środka  (umiarkowani). 

Mediacja  ni.  pośrednic- 
two, zwłaszcza  pośrednicze- 
nie w  sporze  dyplomatycz- 
nym między  dwoma  pań- 
stwami. 

Medjan  1.  gatunek  jiapieru 
śred!iiej  wielkości. 

Medjana  ł-  linja,  łącząca 
którykolwiek  wierzchołek 
trójkąta  ze  środkiem  prze- 
ciwległego boku,  linja  dwu- 
dzielna, środkowa;  wogóle 
linja,  dzieląca  powierzchnię 
płaską  na  dwie  połowy  rów- 
noważne a.  symetryczne. 

Medjanła  nt.  w  muz.  ton 
środkujący  między  za.sadiii- 
czyin  a  kwintą,  tercja. 

Medjator  1.  rozjemca,  po- 
średnik. 

Medjatyzacia  ni.  objęcie 
praw  zwierzchniczych;  u- 
sunięcie  niektórych  kra- 
jów niemieckich  z  pod  bez- 
pośredniego zwierzchnie  - 
twa  cesarstwa  niemieckiego 
przez  .Naiioleona  I. 

Medjatyzować  /.  pozbawić 
udziciności  [.afistwo  nie- 
zależne ;  pozbawiać  praw 
zwierzchności. 

Mediawel/.  gatunek  czcio- 
nek okrągławego  kroju,  po- 
dobnych do  dawnego  pisma 
rzymskiego,  elzewir:  Mcdja- 
wel. 

Medjidie  ob.  Medżidże. 
Mediować  /,  pośredniczyć, 
godzić. 

Medjum  1.  sposób,  środek 
pomocniczy;  sfera,  środowi- 


sko; pośrednik;  u  spiryty- 
stów:  osoba,  pośrednicząca 
w  stosunkach  z  duchami, 
poddawana  doświadczeniom 
z  dziedziny  hypnozy  i  su- 
giestji. 

Medjumizm  nt.  wiara  w 
możność  wywoływania  do- 
wolnego przez  tak  zwane 
fiicclja  (u//.  Medjum)  różnych 
zjawisk,  nie  dających  się 
wywołać  inną  drogą  i  nie- 
możliwych do  wyjaśnienia 
za  pomocą  dzisiejszej  wie- 
dzy przyrodniczej  (do  zja- 
wisk medjumizmu  czyli  me- 
djuniistycznych  należą:  cia- 
ła astralne,  lewitacja,  ma- 
terjalizaeja,  telepatja,  poro- 
zumiewanie się  z  duchami 
osób  zmarłych  i  in.). 

Medoc  /.  (medok)  nazwa 
gatunku  wina  francuskiego 
bordoskiego  (od  nazwy  miej- 
scowości). 

Medresa  ar.  uniwersytet 
muzułmański. 

Meduza  g.  jedna  z  trzech 
(lorgon  (oA.);  morskie  ży- 
jątko galaretowate,  należą- 
ce do  gromady  jamochłon- 
nych,  żegawnica. 

Medycejska  Venus,  słynny 
z  piękności  posąg  bogini  Ve- 
nus  we  Florencji  (we  Wło- 
szech) ,  niegdyś  własność 
rodziny  Medyceuszów,  opie- 
kującej się  sztukami  pięk- 
nemi. 

Medycyną  ł.  nauka  o  lecze- 
niu cliorób  i  zapobiegania 
im,  lecznictwo;  m.  sądowa, 
te  wiadomości  z  anatomji, 
fizjologji,  chemji ,  fizyki, 
które  służą  do  wyjaśnienia 
przyczyny  uszkodzeń  i  obra- 
żeń cielesnych,  powodów 
kalectw  i  śmierci. 

Medyczny  l.  lekarski. 

Medyk  /.,  Medycynjer  ».,  Me- 
dycynierka,  lekarz,  lekarka; 
stadent,  studentka  medycy- 
ny; iarl.  filut,  frant. 

Medykament  1.  środek  le- 
karski, lekarstwo. 

Medykaster  ir.  udający  do- 
ktora, znachor. 

Medykomanja  ni.  manja  le- 
czenia wszystkich. 

■Medytacja  /.  rozważanie, 
rozmyślanie,  roz[)amiętywa- 
nie,  dumanie,  zaduma. 

Medytować  1.  rozmyślać, 
ppzcmyśliwać,  łamać  sobie 
głowę;  namyślać  się  długo, 
wahać  się. 

Medżidże  tur.  turecka  mo- 
neta złota=l(X)  plastrom, 
moneta  srebrna  =  20  pla- 
strom; wysoki  order  turecki. 

Medżylls  ar.  {dosl.  towa- 
rzystwo) nazwa  rad  zarzą- 
dzających i  t.  p.  w  Turcji. 

Meeting  a.  (fniiingj  zebra- 
nie ludowe  w  Anglji  i  w  A- 
meryce  l'ółn.  zwoływane  dla 
omówienia  spraw  publicz- 
nych. 


Mefisto,    Mefistofeies     'g. 

szatan,  zły  duch;  postać  od- 
grywająca główną  rolę  w  "i- 
tworze  Ooethe'go  „Faust"; 
pńen.  człowiek  szatańsko- 
przewrotny;  złośliwiec,  szy- 
derca. 

Mef  ityczny  ^.  cuchnący,  du- 
szący. 

Megadyna  *g.  miljon  dyn; 
oh.  Dyna. 

Megaelektrometr  V- narzę- 
dzie do  mierzenia  elektrycz- 
ności. 

Megaerga,  Megalerga  *g. 
miljon  erg;  ob.  Erga. 

Megafarad  *g.  miljon  fara- 
dów  (oIk). 

Megalit  "g.  ogromny  ka- 
mień (z  takich  zbudowane 
są  mury  cyklopowe). 

Megalityczny  *g.  zbudowa- 
ny z  wielkich  kamiennych 
bloków  (groby  przedhisto- 
ryczne). 

Megaiograf  *g.  opisujący 
wielkie  i  wzniosłe  zdarzenia. 
Megalomania  *g.  manja  wiel- 
kości; obłęd,  polegający  na 
przypisywaniu  sobie  wiel- 
kiego rozumu,  wpływu,  zdol- 
ności wykonywania  dzieł 
wielkich  i  t.  p. 

Megalopsja  *g.  widzenie 
przedmiotów  w  powiększe- 
niu. 

Megalosaurus  *g.  olbrzymi 
jaszczur  mięsożerny,  płaz 
kopalny. 

Megaom  ni.  miljon  omów. 

Megaron  g.  sala  w  daw. 
domu  greckim. 

Megaskop  *g.  przyrząd,  zło- 
żony ze  szkieł  powiększają- 
cych i  h«ljo.statu,  służy  do 
rzucania  na  ekran  powięk- 
szonych obrazów  przed- 
miotów nieprzezroczystych 
przy  świetle  słonecznym; 
w  jologr.  camera  obscura  ze 
szkłem  powiększającym,  do 
zdejmowania  obrazów  po- 
większonych. 

Megatherium  'g.  zwierzę 
bezzębne,  roślinożerne,wiel- 
kości  nosorożca,  znalezione 
w  pokładach  z  epoki  czwar- 
torzędowej (w  Paragwaju). 

Megawolt  ni.  miljon  wol- 
tów. ♦ 

Meglera  g.  jedna  z  trzech 
furji  (ob.Ą  prten.  kobieta 
zła,  jędza,  złośnica. 

Mehentys  lur.  inżynier. 

Mehercie!,  Meherculel  ł.  na 
Herkulesa!  prawdziwie! 

Meiningeńczycy,  trupa  akto- 
rów dworu  księstwa  Jlcinin- 
gen  w  Niemczocli,  słynna 
znakomitym  opracowaniem 
ról,  szczególnie  scen  zbio- 
rowych. 

Mein  Liebchen,  was  willst 
du  noch  mehr?  n.  iariubl.  mo- 
ja luba,  czegóż  chcesz  wię- 
cej? 

Me  inaciente  1.  bez  mojej 
wiadomości. 


Mełn  Yaterlaiul  —  Mennżować 


138 


Meln  Vat»rland  muti  grfltier 
tein  «.  dotł.  „moja  ojczyzna 
musi  być  większa!"— -zwrot- 
ka, powtarzająca  aię  w  pieś- 
ni narodowej  niemieckiej. 

Met<łertlngerzy  <i.  w  wie- 
kach średnicK  (XIV— XVI) 
niemieccy  poeci  liryczni  z 
gronamieszczan-rzemieślni- 
ków,  tworzący  po  miastach 
jakby  cechy  lub  stowarzy- 
szenia, pielęgnujące  sztukę 
pieśniarstwa  lirycznego,  na- 
stępcy minnesangerów. 

Melłterwerk  n.  atwór  mi- 
strzowski, arcydzieło,  maj- 
stersztyk. 

Mel*el  ob.  Met«l. 

Mtkka  ar.  miasto  w  Ars- 
bji,  święte  dla  mahometan, 
do  którego  odbywają  piel- 
grzymkę, jako  do  miejsca  u- 
rodzenia  Mahometa;  przen. 
cel,  do  którego  kto  gorliwie 
dąży. 

Meklembur  n.  koń  rasy  me- 
klenburskiej. 

Mekler  n.  pośrednik  gieł- 
dowy do  notowania  cen  i 
zawierania  interesów  han- 
dlowych, przez  władzę  za- 
twierdzony i  wobec  niej  od- 
powiedzialny ;  uczciwy  m. 
iron.  w  polityce:  pośrednik, 
umiejący  sprytnie  wyzy- 
skać obie  strony  i  zacho- 
wać pozór  bezinteresowno- 
ści; faktor, 

Mekoflloa  nł.  substancja, 
Zna}daji(cs   się    w  makow^ 

CU. 

,  Mekoii)unijr.  [;.]  makowiec, 
opjum. 

■elaflr  *g.  skała  wybucho- 
wa, krzemionkowa,  barwy 
ciemnej,  o  złożeniu  poriiro- 
watym,  używana  na  bruk  i 
drogi  bite;  kamień  ciemno - 
zabarwiony,  kończasto  -  u- 
formowany,wypełniony  czę- 
sto pięknemi  odmianami 
kwarcu,  zwłaszcza  agatem. 

Melamed  ob.  Mełamed. 

Melancholik  g.  człowiek  o 
usposobieniu  melancholioz- 
nym;  melancholiczny,-  smut- 
ny, zadumany,  posępny, 
smętny. 

Melancholia  g.  choroba  u- 
mysłowa,  cechująca  się  po- 
sępnym usposobieniem,  ma- 
łomównóścią,  apatją,  skłon- 
nościądo  samobójstwa;  pne*. 
smutne  usposobienie,  przy- 
gnębienie. 

Metanemja  *g.  czernica, 
choroba,  odznaczająca  się 
występowaniem  we  krwi 
czarnego  barwnika,  spra- 
wiającego szare  zabarwie- 
nie skóry. 

Melanezla  *g.  do$t.  czarne 
wyspy:  nazwa  Nowej  Gwi- 
nei oraz  wysp  otaczających 
ją  (z  powodu  czarnej  cery 
krajowców). 

Milange  /.  {meWi)  ob.  Me- 
lanł. 


Melanlt  *g.  czarna,  nie- 
przezroczysta odmiana  mi- 
nerału granatu;  dżet. 

Melanlzm  'g.  niezwykłe, 
nadmierne  rozwinięcie  się 
ciemnych  barwników  we 
krwi;  czarna  sierść  zwie- 
rząt, m-em  dotkniętych,  nie 
zdarzająca  się  zazwyczaj. 

Melanogine  g.-\-f.  [melano- 
ien)  nazwa  farb,  używanych 
do  czernienia  włosów. 

Melanomat  g.,  Malanotarko- 
mat  *g.  złośliwy  nowotwór, 
mięsak  czarny. 

Melanoza  *g.  ciemno-bru- 
natne  obrzmienia,  występu- 
jące w  brodawkach  skór- 
nych i  w  oku. 

Melaał  /.  skupienie  rze- 
czy różnyoh ,  rozmaitość, 
mieszanina;  dwojaka  jarzy- 
na, podana  razem  na  jednym 
talerzu,  np.  kapusta  z  kar- 
toflami: lody  w  2-ch  lub 
3-ch  gatunkach,  nałożone  na 
miseczkę;  kawa  z  mlekiem. 

Melasa  /.  ciecz  gęsta,  bru- 
natna, niemiłej  woni,  pozo- 
stająca po  skrystalizowaniu 
cukru,  używana  jato  pasza 
d!a  bydła  i  do  wyrobu-  gor- 
szych gatunków  spirytusu. 

Melchizedech,  dwa  szkła  o- 
krągłe  w.  Monstrancji,  mię- 
dzy któremi  znajduje  się 
Hostja,  a.  półksiężyc,  pod- 
trzymujący Hostję  (od  im. 
biblijnego). 

Melchfor  [».]  aljaż  biały, 
naśladujący  srebro,  rodzaj 
najzylbru. 

Meldować  «.  oznajmiać , 
donosić,  zawiadamiać;  wcią- 
gać do  ksiąg  ludności,  do 
spisu  mieszkańców;  anon- 
sować. 

Meldunek  Ji.  zameldowanie, 
kartka  meldunków  a. 

Meleh,  Melek  ob.  Małek. 

Melinit  *g.  materjał  wy- 
buchowy do  rozsadzania  po- 
cisków, składający  się  z  kwa- 
su pikrynowego,  stopionego 
przy  pomocy  kamfoi-y  i  od- 
powiednio spreparowanego 
kolodjum;  cienkie  tabliczki 
żółtej  barwy,  używane  jako 
pospolita  farba  malarska  mi- 
neralna. 

Mel  In  ore,  verba  lactis,  fel 
!ncorde,frausln  factls^.  miód 
w  ustach,  słowa  jak  mleko, 
żółć  w  sercu,  zdrada  w  czy- 
nach. 

Meltorlbus  annis  1.  w  cza.- 
sach  lepszych. 

Melis  /.  gorszy  gatunek 
cukru,  cukier  niedobrze  o- 
czyszczony,  rzadki. 

Melitele,  litewska  bogini 
kwiecia  i  wiosny. 

Melitoza  *g.  cukier  znaj- 
dujący się  w  niektórych  ro- 
ślinach. 

Mellzm,  Mellzmat  g.  w  muz. 
pasaż,  ozdobnik,  biegnik. 

Melioracja  /.   ulepszenie, 


poprawa;  w  rolnictwie  po- 
prawienie własności  grantu. 

Mel)oryzm  ni.  pogląd,  we- 
dług którego  świat  dąży  ku 
lepszemu  (przeciwieństwo: 
Optymizm,  Pettymizm). 

Melkart,  w  mitol.  fenicki 
bożek  słońca  wiosennego, 
żeglugi,  a  także  dzielności 
i  siły;  ałupy  M-a,  słupy  Her- 
kulesa foO.  Herkules). 

M-lletir.  Mademolselle'o4.A 

Meiodja  g.  śpiew;  nuta  ja- 
kiej pieśni,  jakiego  utworu 
muzycznego;  szereg  nastę- 
pujących po  sobie  tonów, 
stanowiących  śpiew  jedno- 
głosowy główny,  któremu 
towarzyszyć  mogą  inne  to- 
ny, tworząc  razem  kompo- 
zycję muzyczną,  czyli  śpiew 
wielogłosowy;  miłe  brzmie- 
nie głosu ,  melodyjność ; 
przen .  miłe  zestawienie 
barw,  przedmiotów;  melo- 
dyjny, śpiewny,  dźwięczny, 
przyjemnie  brzmiący,  miły 
dla  ucha,  harmonijny. 

Meiodjon  ob.  Melodykon. 

Melodramat  *g.  utwór  sce- 
niczny z  muzyką  i  śpiewa- 
mi, treści  sensacyjnej,  pe- 
łen efektów  jaskrawych  i 
silnie  dramatyoznyołi. 

Melodramatyczny  "g.  rzew- 
ny, uczuciowy,  sensacyj- 
ny; meiodramatycznoić,  rzew- 
ność, łzawość  a.  sensacyj- 
ność,  znamionujące  melo- 
dramat; obfitość  łatwych  e- 
fektów. 

Melodykon  g.  organki;  fis- 
harmonja,  narzędzie  mu- 
zyczne klawiszowe  o  głosie, 
naśladującym  dźwięk  orga- 
nów, wywołanym  za  pomocą 
miechów,  poruszanych  pe- 
dałami. 

Melograf  *g.  przyrząd  do 
zapisywania  nut  podczas 
grania  a.  śpiewu. 

Meloman  *g.  miłośnik  mu- 
zyki. 

Melon  t.  owoc  rośliny  dy- 
niowatej o  smaku  delikat- 
nym; melonik,  kapelusz  pilś- 
niowy męski  twardy,  z  głów- 
ką półknlistą,  podobną  do 
połowy  melona. 

Melopea,Melope]a^.  śpiew, 
pieśń;  u  starożytnych:  sztu- 
ka tworzenia  i  wyśpiewy- 
wania melodji. 

Melopiastyka  *g.  metoda 
uczenia  muzyki  wynalezio- 
na przez  Galin'a. 

Melotypja  *g.  drukowanie 
nut  czcionkami  ruchomomi. 

Melpomena  g.  muza  poezji 
tragiczuej ,  przedstawiana 
z  maską  w  ręku. 

Melsłrom  skand,  nazwa  wi- 
rów morskich  wzdłuż  wy- 
brzeża Nor«'egji,  spowodo- 
wanych spotkaniem  fal  przy- 
pływu i  odpływu  morza 
(niebezpieczny  jest  Wielki 
M.  bUzko  wysp  Lofotów). 


Meltzp«|z  n.  legamina,  z 
mąki,  mleka,  jaj,  enkrn  i 
in.  dodatków;  wogóie:  le- 
gumina  przeważnie  mącz- 
na. 

Melozyna,  imię  pięknej 
królewny  z  podań  celtyc- 
kich, bohaterki  wielu  pieśni 
i  utworów  artystycznych, 
prababki  rodu  I  nsignan. 

Melzwpa  n.  zupa  z  mąki. 

Mehuned  hebr.  nauczyciel 
w  chederze,  ezkolnik. 

Membra  disiecta  ob.  Dts{eeta 
nembra. 

Membriiia  i.  błona:  skóra 
wyprawna  do  pisania,  per- 
gamin; dowód  urzędowy  na 
pergaminie. 

Memento  ł.  pamiętaj;  zna- 
czek dla  przypomnienia  so- 
bie czego;  n.  morł,  pamiętaj 
o  śmierci;  m.  qula  puMs  es, 
pamiętaj,  że  jesteś  pro- 
chem. 

Heminisse  )uvabH  t.  zapa- 
miętać (o  tym)  przyda  eię. 

Hemnon  g.  jeden  z  boha- 
terów walczących  przeciw- 
ko Troi;  posąj;  pod  miastem 
Teby  w  Egipcie,  który  po- 
dobno wydawał  dźwięki  o 
wschodzie  słońca. 

Memoary  oi.  Mimoires. 

Hćmoires  /.  imemutr;  pa- 
miętniki. 

Menorabilia  ł.  fakty  god- 
ne zapamiętania. 

MMimrM<i  1.  ku  pamię- 
ci; książka  w  której  notuje 
się  rzeczy  do  zapamiętania; 
w  dyplomacji:  nota  ważniej- 
szego znaczenia;  zawiado- 
mienie. 

Memorla  /.  pamięć,  ku  pa- 
mięci ;  m.  in  aeterna,  ku 
wiecznej  pamięci. 

Meno^al  /.  pamiętnik;  pi- 
smo, w  którym  poruszono, 
rozwinięto  i  uzasadniono  ja- 
ką myśl,  wręczane  władzom 
lub  monarchom  dla  zwró- 
cenia uwagi  na  dany  przed-  "^ 
miot,  dla  wywołania  roz- 
praw i  zmiany  stosunków; 
w  kupiectwie  księga  notat, 
księga  podręczna. 

Memuary  oh.  Mimoires. 

Men  chHit.  brama. 

Menadap.  bachantka. 

Menar  ob.  MinareŁ 

Menał  /  gospodarstwo  do- 
mowe; oszczędzanie,  gospo- 
darność; wspólny  stół,  zwła- 
szcza oficerów;  menaiow- 
«y,  oszczędny,  gospodarny, 
skromny,  oględny  w  wydat- 
kach. 

Menaierjd  /.  zbiór  żywych 
zwierząt  dzikich,  obwożo- 
nych na  pokaz  w  klatkach, 

Menaiki  f.  naczynia  urzą- 
dzone tak,  że  jedno  wcho- 
dzi nieco  w  drugie  i,  objęte 
wspólną  rączką,  służą  io 
przenoszenia  obiadów. 

Menałować  /.  oszczędzać, 
ochraniać;inieć  wzgląd. 


13{> 


Menczesteryzm  —  MessaKna 


Menczatteryzm  oh.  Mancze- 
tteryzm. 

Mendacem  mtinorein  ette 
oportet  /.  kłamca  musi  po- 
siftdać  dcC^ą  pamięć. 

M«ndacla  non  dlu  fallunt  A 
kłamstwa  nie  oiszukują  dłu- 
go. 

Mendtl  n.  piętnaście  Rztuk; 
piętnaście  snopów  zboża,  u- 
łoionych  na  krzyż  kłosem 
do  Róry. 

Mendykanł  1.  żebrak. 
.  Menechmy  g.  sobowtóry,  o- 
soby  niesłychanie  bliźnia- 
czo do  siebie  podobne  (na 
zwa  wzięta  z  komedji  Plan- 
ta);  jota  w  jotę  jednakowi. 

Menela],  Menetaos  g.  mil. 
król  spartański,  mąż  pięk- 
nej Heleny,  porwanej  przez 
Parysa,  królewicza  trojań- 
skiego i  odzyslanejskatkiem 
wojny  trojańskiej  foh.  Ujada); 
prten.  mąż  niewiernej  żony. 

Menenjus?  Agryppy  bajka, 
bajkao  członkach  ciała  zbun- 
towanych przeciwko  żołąd- 
kowi, zapomocą  której  plebs 
rzynjski,  zbuntowany  prze- 
ciw patrycjuszom,  przeko- 
nał się  jakoby  o  konieczno- 
ści powrotu  do  posłuszeń- 
stwa (496  r.  prz.  Chr.). 

Mener/.  kierownik  stron- 
nictwa; kierownik  intrygi.  ' 

Menettrel  /.  06.  Minstrel. 

Mene,  tekel,  fares  oh.  Mane, 
tokel,  iąret. 

Menhir  [/]  „długi  kamień", 
pojedynczo  lub  w  szeregu 
z  innemi  stojący  wielki  blok 
kamienny,  przedhistorycz- 
ny, pomnik  religijnych  wie- 
rz«ft  celtyckich,  prawdopo- 
dobnie grobowiec;  inaczej: 
iMh. 

MenilH  ni.  odmiana  opalu. 

Meningftis  nł .  zapalenie 
błony  zwanej  Menlnx  g.,  jed- 
nej z  trzech  błon,  otaczają- 
cych mózg. 

Menisk  g.  soczewka  wklę- 
sło-wypnkta ;  krzywa  po- 
wierzchnia płynu  w  rurce 
włoskowatej. 

Meniu  0/1.  Menu. 

Mennica  ».  zakład  rządo- 
wy, w  którym  biją  pieniądze; 
meiinlcza  stopa,  stosmnek  zło- 
ta a.  srebra  do  legatury  w 
monetach. 

Meno  ir.  w  muz.  mniej; 
m.  mouo,  wolniej. 

Menontta  m/.  nowochrzcze- 
niec  anabaptysta  fob.i  (od 
nazw.  założyciela  sekty, 
księdza  Simonsa  Menno  1492 
—1561). 

Menopauza  itl.  wiek,  w  któ- 
rym znika  menstruacja(  zwy- 
kle między  44  a  50  rokiem 
życia). 

Menea  /.  ?tół  kamienny,  w 
którym  są  umieszczone  re- 
likwie Św.  i  na  którym  od- 
prawia się  Msza  świętą, 
ołtarz. 


Ment  agIfaM  molem  /.  duch 
kieruje  materią. 

Mens  InyJcta  manet  i.  duch 
jest  niezwyciężony. 

Mens  sana  In  corpore  sano 
/.  zdrowa  dusza  w  zdrowym 
ciele. 

Mensonget  offlcleux/.  (ma'- 
ioi  zofitjo),  kłamstwo  celem 
oddania  komu  usługi. 

Mfl)ttniM|a  hI.  czyszcze- 
nie miesięczne  u  kobiet. 

Mensułą^t.  stół  mierni- 
czy. 

Mensura  ob.  Menzura. 

Mensuralnyw^.  wymierny, 
możliwy  do  zmierzenia;  m. 
śpiew,  śpiew  mieszany  śred- 
niowieczny. 

Mens  yertitur  cum  foriuna 
1.  usposobienie  zmienia  się 
z  majątkiem. 

Mentagra  ni.  zai'ażli  wa  wy- 
sypka liszajowa  na  pod- 
bródku. 

Mentalny  1.  wewnętrzny, 
duchowy,  w  myśli  będący, 
nie  wypowiedziany  głośno. 

Menłe  captus  1.  głupowaty, 
słaby  na  umyśle,  ograni- 
czony. 

Mention  honorable  /.  (ma"- 
tją  onorahlj  wzmianka  za- 
szczytna, list  pochwalny. 

Mentol  ni.  ciało  krysta- 
liczne, otrzymywane  z  olej- 
ku miętowego;  pod  nazwą 
„mi^renensztyft"  używa  się 
do  łagodzenia  bólu  w  mi- 
grenie, w  cierpieniach  zę- 
bów. 

Mentor  g.  stary  przyjaciel, 
któremu  Ulisses,  wyrusza- 
jąc na  wojnę,  powierzył  0- 
piekę  nad  rodziną;  wycho- 
wawca, przewodnik  i  do- 
radca młodzieńca;  mentoro- 
wać,  kierować  przez  dora- 
dzanie; uczyć. 

Menu  /.  fmenUJ  spis  po- 
traw, składających  ucztę, 
jadłospis. 

Menuet  /.  staro-francuski 
taniec  w  wolnym  trzyćwier- 
ciowym  tempie,  pełen  wy- 
twornego wdzięku;  muzyka 
do  tego  tańca;  część' symfo- 
nji,  sonaty  (zwykle  trze- 
cia). 

Menus  plaisirs  1.  (menUple- 
tir/  w  wyrażeniu:  pieniądze 
na  m.  p.,  pieniądze  na  drob- 
ne wydatki  osobiste,  dla 
swojej  przyjemności. 

Menzura  1.  miara-,  wymiar, 
przedział;  w  fechtunku:  od- 
ległość między  zapaśnika- 
mi- w  organach:  stosunek 
wielkości  i  szerokości  pisz- 
czałek; wymiary  w  innych 
instrumentach;  w  aptekar- 
stwie:  naczynie  z  podziałką 
do  mierzenia  płynów;  w  dru- 
karstwie :  miara  długości 
kolumny. 

Meonida  g.  muza. 

Mer  /.  naczelnik  okręgu 
we  Francji-,  burmistrz;  u- 


rzędnik  stanu  cywilnego; 
merostwo,  godność,  urząd, 
mera;  jego  kancelarja;  okn^g 
(lodległy  jego  władzy. 

Mercha  n.  ladacznica,  nie- 
rządnica. 

MercI  /.  fmerti)  dziękuję. 

Mercurlalia  »ł.  preparaty 
rtęciowe. 

MerengI  /.  ciasteczka  z  u- 
bitego  na  pianę  białka  jaj  i 
^'ęstego  syropu,  lekko  wy- 
piekane, które  się  nadziewa 
konfiturami,  lodami  i  t.  p., 
albo  układa  jako  ozdobę  na 
innej  potrawie. 

Merełka  mir.  ścieg  ozdob-i 
ny  przezroczysty  w  bielif- 
nie.      ,: 

Meritom  1.  sprawy,  główna 
treść  sprawy,  przedmiot  spo- 
ru; w  dawnym  prawie  pol- 
skim: obustronne  przedsta- 
wienie sprawy. 

Merkantylizm  ni.  pogląd, 
według  którego  bogactwo 
kraju  zależy  od  ilości, posia- 
danych pieniędzy,  popiera- 
jący zatem  handel  wywozo- 
wy, przemysł,  cła  ochronne, 
ograniczające  import. 

Merkantylny  /.  dotyczący 
handlu,  kupiectwa,  handlo- 
wy, kupiecki;  system  m.  06. 
Merkantylizm. 

Merkatora  rzut,  sposób  ry- 
.sowania  map  gieograficz- 
nych  (zwłaszcza  morskich) 
tak,  jakby  powierzchnia  zie- 
mi była  rozwiniętą  po- 
wierzchnią walca  (południ- 
ki i  równoleżniki ., przedsta- 
wione są  jako  linje  proste 
do  siebie  prostopadłe  (od 
nazw.  gieografa  we  Flandrii 
1512—1594). 

Merkurjallzm  nt.  zatrucie 
merkuriuszem  cz.  rtęcią 
(zwykle  zdarza  się  po  dłuż- 
szym leczeniu  preparatami 
rtęciowemi  i  wymaga  osob- 
nego leczenia). 

Merkuriusz  1.  rtęć,  żywe 
srebro.     • 

Merkury  1.  u  Rzymian  sta- 
rożytnych bożek  przemysłu, 
łiandlu  i  złodziei  (u  Greków 
Hermetjh.  nazwa  planety  trzy 
razy  bliższej  słońca  niż  zie- 
mia. I 

Merla  /.  rodzaj  grubej  ii 
sztywnej  bawełnianej  gazy, 
używanej  przy  robocie  su- 
kien, kapeluszy,  dla  nada- 
nia sztywności,  także  jako 
siatka  do  okien. 

Meriełon  /.  ciastko  z  żół- 
tek, masy  migdałowej  i  owo- 
ców. 

Merlln,  słynny  czarownik 
ze  starych  podań  brytań- 
skich. 

Merum  sal  1.  dotł.  czysta 
sól:  dowcip  czysto  attycki 
il/b.  Attycka  sól). 

Menreilleuses  /.  (merwejdt) 
dost.  cudowne :  elegantki 
z  czasów  Dyrektorjatu,  0- 


dziane  zazwyczaj  tylko  w 
tunika  przepasaną,  ufryzo- 
wane 1  z  wielkieroi  kapelu- 
szami. 

Meryd|an  /.  poładnik. 

Merydjonąlny  1.  południo- 
wy. 

Meryngi  06.  MerengI. 

Merynos  h.  [/.]  owca  rasy 
cienkorunnei  hiszpańskiej 
(do  nich  należą:  elektoral- 
ne, negretti,  rambouillets); 
tkanina  wełniana,  rodzaj 
kamlctu;  pnen.  lart.  bogaty 
właściciel  ziemski,  arysto- 
krata. 

Merystema  '^.tkanka  twór- 
cza roślinna. 

Merytoryczny  1.  dotyczący 
głównej  treści  pjzedmiotu 
hib  sprawy  (przeciwieństwo: 
Formalny). 

Merytum  ob.  Meritum. 

Misalllance/.  ob.  M«f  aijans. 

M<saveiiture  /.  (metmct^- 
ttJry,  przykre  zdarzenie,  nie- 
przyjemność. 

Mesai  ob.  Meuał. 

Mesel  n.  dłuto  zakończone 
ostrzem  ukośnym. 

Mesjąda  nt.  ludowa  nie- 
miecka pieśń  o  Mesjaszu, 
z  której  poeta  niemiec  Klop-; 
stock  (1724^1803)  wziął 
poohop  do  napisania  słyn- 
nej epopei  pod  tymże  ty- 
tułem. 

Mesjaniczny,  Mesjanlstyez- 
ny  nt.  dotyczący  Mesjasza, 
posłanniczy,  pomazańozy, 
namaszczony. 

Mesjanizm  nt.  posłannic- 
two; mistyczna  nauka  To- 
wiańskiego  o  posłannictwie 
ludzi  wybranych  i  ludów. 

Mes|asz  hebr.  dotl.  nama- 
szczony, pomazaniec^  zapo- 
wiadany i  oczekiwany  Zba- 
wiciel. 

Meskliier|a  /.  skąpstwo, 
sknerstwo,  lichota;  pospoli- 
tość i  płytkość  uczuć,  ubó- 
stwo duchowe ;  małostko- 
wość. 

Meskoląncja  v.  miesza- 
nina. 

■esmeryzn  nt.  leczenie 
magnetyzmem  zwierzęcym 
(obj  (nazwa  od  dr.  Ant.  Mes- 
mera  1733—1815). 

Mesologja  *g.  nauka  o 
wpływie  klimatu  na  istoty 
organiczne. 

Mesquln  /.  (metk^)  skąpy; 
małostkowy. 

Mesqu4nerie  /.  ob.  Meskl- 
nerja. 

Messfgerleś  maritlmes  /^ 
(metairi  mariiim)  francuska 
spółka  przewozowa,  popie- 
rana przez  rząd,  wysyłają-, 
ca  z  Bordeaux  i  'Marsylji 
okręty  na  morze  Śródziem- 
ne, ocean  Indyjski  i  na  At- 
lantyk. 

Messallna,  kobieta  najgor- 
szych obyczajów;  rozpust- 
nica (nazwa  od  imienia  że- 


Messaż  —  Meteoryt 


140 


nycesai-za  rzymskiego  Klau- 
djusza  t  48  r.  prz.  Chr.) 

Mestaż  /.  orędzie  prezy- 
denta rzeczypyspolitej  przy 
otwarciu  izb;  *w  Stanach 
Zjed.  Ameryki  Półn.  ori;- 
dzie  prezydenta  przy  zaga- 
jenia kongresu,  zawiada- 
iiiiajuce  o  stanie  spraw  z  wiąz- 
kowych, Inij  pole<.aJm;e  ro/>- 
ważenie  środków  wyniaga- 
ny.h  przez  okoliczności. 

Messę  n.  wielki  jarmark 
w  Niemczech  na  którym 
fabrykanci  i  hurtownicy 
przedstaw-iąir\  okazy  swych 
wyrobów  detalicznym  od- 
biorcom i  przyjmują  od  nich 
zam.jwienia. 

Messidor  ;'.  dziesiąty  mie- 
siąc republikańskiego  ka- 
lendarza francuskiego,  mie- 
siąc żniw  (od  19  czerwca 
do  18  lipca). 

Messrs  skr.  Messieurs  /. 
(me^'i)  panowie. 

Mesta  It.  .stado,  złożone 
z  owiec,  należących  do  róż- 
nych właścicieli;  coroczny 
zjazd  tych  włai^cicioli  (w 
Hiszpaiijii. 

Mesłoso  «.'.  w  muz.  smut- 
nie, żałośnie,  rzewnie. 

Mestyt  u/l.  Metys. 

Meszne  (oh.  Msza)  docho- 
dy księdza  za  odprawianie 
Mszy  Św.;  dziesięcina. 

Meszt,  Meszta  tur.  panto- 
fel z  miękką  podeszwą,  lek- 
ki trzewik  pokojowy,  pa- 
puć; trzewik  sukienny;  ła- 
peć. 

Meta  1.  cel,  kres;  ostro  za- 
kończony pał  lub  wzgórek 
u  kresu  toru  wyścigowego 
lub  placu  gonitw;  odległość, 
'ooddalenie,  dystans. 

Meta  lub  i  meta  te.  do 
spółki. 

Meta  g.  przyrostek  na  po- 
czątku niektórych  nazw 
związków  chemicznych;  ja- 
ko dodatek  na  początku  wy- 
razów oznacza,  że  wyrazy 
te  trzeba  uważać  za  coś 
przewyższającego  ich  zwy- 
kłe znaczenie,  za  coś  nie- 
ład wie  przewyższającego  po- 
jęcie np.  metamuzi/ka  =  nad- 
muzj/kii. 

Metabasis  g.  przemówie- 
nie ,  apostrofa ,  zwrócenie 
mowy  do  Boga,  do  siebie, 
do  rzeczy  ma)'twych  w  celu 
podniesienia  wrażenia. 

Metabaza  g.  w  logice:  błąd, 
polegający  na  przejściu  w 
toku  rozumowania  od  jed- 
nej rzeczy  do  innej. 

Metabola^.  zmiana;  prze- 
stawienie liter  a.  wyrazów 
dla  lepszego  brzmienia:  po- 
wtarzanie tej  samej  myśli 
innemi  wyrazami. 

Mełacentrum  nt.  środek 
ciężkości  przedmiotu  pły- 
wającego, np.  okrętu  (znaj- 
duje się  iiad  środkiem  cięż- 


kości tef,'oż  ciała  na  pnwic- 
trzu). 

Metachronizm  'y-  nnacliro- 
nizm,  polegający  na  ozna- 
czeniu daty  jakiego  zdarze- 
nia wcześniejszej  od  rze- 
czywistej (przpciwiiirstwo: 
Parachronizm). 

Metafizyczny  *g.  abstrak- 
cyjny, leżący  poza  srriinira- 
mi  zmysłów,  nadzmy słowy; 
zawiły,  ciemny,  nii'zrozii- 
miały. 

Metafizyka  *ff.  f ilo/.ofja,  ba- 
dająca istotę,  przyczynę  i 
prawa  wszechrzeczy  oraz 
najogólniejsze  za.sady  bytu; 
badanie  togo,  co  l*'ży  po- 
za obrębem  rzeczywistości 
zmysłowej;  rzecz  trudna  do 
zrozumienia,  oderwana,  za- 
wiła. 

Metafora  g.  jedna  z  fignr 
retorycznyi-li:  wyrażenie  o- 
brazowe,  użyte  w  przenoś- 
nym znaczeniu,  opartym  na 
podobieństwie  )'zeczy,  przy- 
miotów lub  pojęć  (np.  ka- 
mienne serce,  wiosna  życia}; 
przenośnia). 

Metafraza  g.  wykład  słow- 
ny, opisywanie  czego  wie- 
lu wyrazami;  transkry|icja 
wiersza  na  prozę  a.  prozy 
na  wiersz. 

Metagieneza  *g.  przemiana 
pokoleń. 

Metagieometrja  *g.  gieouie- 
trja,  nie  przyjmująca  pewni- 
ka Eukljtie.->ovvego,  ż&  lirije 
równoległe  przedłużono  ni- 
gdy się  nie  schodzą  i  że  su- 
ma kątów  w  trójkącie  jest 
zawsze  =  2  kątom  prostym. 

Metagram  *g.  łamigłówka, 
polegająca  na  wynajdywaniu 
wyrazów  przez  zamianę  li- 
ter. 

Metal  g.  nazwa  pierwiast- 
ków chemicznych  lub  icli 
aljażów,  odznaczają:  si^j  nie- 
przezroczystością ,  włHŚci- 
wy m  blaskiem,  dobrym  prze- 
wodnictwem ciepła  i  elek- 
tryczności; przen.  dźwięcz- 
ność, srebrzystość  gfosu  w 
śpiewie. 

Metalepsja  g.  fignra  reto- 
ryczna, w  której  wyrażenie 
poprzedzajiice  naprowadza 
na  myśl  o  nastę'^t«ie,  lub 
z  której  odgadujemy  myśl 
poprzedzającą;  w  chemji:  za- 
stąpienie, podstawienie. 

MetalgrUn  >i.  gatunek  farby 
anilinowej  zielono-szai^ej. 

Metaliczny  i.  z  metalu  zro- 
biony; właściwy  jiietalom; 
dźwięczny  (głos). 

Metaliki  t.  dawniejsza  na- 
zwa pai)ierów  państwowych 
procentowych  (we  Francji, 
Austrji,  Rosji),  za  które  nie- 
tylko  ich  wartość,  ale  i  pro- 
centy były  spłacane  mone- 
tą złotą  a.  srebrną  al  pari. 

Metalizować  nt.  powlekać 
metalem. 


Metalochromja '17.  sztuka  po- 
krywania wypolerowanych 
metalów  barwami,  nie  ni- 
wecząc ich  blasku. 

Metalografia  *.y.  opisanie 
metalów,  sztuka  używania 
płyt  metalowych  ziłiniast 
płyt  kamiennych  do  repro- 
dukcji rysunków  a.  pisma 
(odmiana  litografji). 

Mctalold  •</•  nazwa  wszyst- 
kich pierwiastków  chemicz- 
nych niemetalicznych. 

Metaloskopja  *g.  pro  In  iwa- 
nie, czy  pacjent  jest  podat- 
ny do  metalolorapji,  oraz 
na  który  metal  jest  wra- 
żliwy. 

Metalotechnika  *  g .  ogół 
czynności  niezbędnych  dla 
wytwarzania  wyrobów  z  me- 
tali. 

Metaloterapja  *g.  leczenie 
cierpień  nerwowych  za  po- 
mocą przykładania  do  ciała 
i  noszenia  na  nim  blał^zek 
metalowych. 

Metalurgia  *g.  gałąź  tech- 
nologji,  nauka  o  sposobach 
otrzymywania  metalów  z 
rud,  oczy.szezania  ich  i  o- 
brabiania. 

Metamatematyka  *g.  filozo- 
fja  matematyki. 

Metameryczne*^.  ciała,  cia- 
ła mające  jednakowy  skład 
chemiczny,  ale  inne  włas- 
ności. 

Metamorficzne  "g.  skały  ina- 
czej przeobrażone,  skały,  n- 
tworzone  przez  osadzenie 
się  warstw  z  wody,  które 
nległy  następnie  metamor- 
fizmowi. 

Metamorfizm  'g.  zmiana 
pierwotnego  .--kładu  skał 
skutkiem  ciepła,  procesów 
chemicznych  a.  ciśnienia. 

Metamorfoza.?,  przeobraże- 
nie, przemiana,  przekształ- 
cenie, i)rzy branie  innej  po- 
staci. 

Metampsychoza  ob.  Mełem- 
psychoza. 

Metan  xl.  gaz  błotny;  wę- 
glowodór lekki,  gaz  bez  wo- 
ni i  koloru,  płonie  bez  blas- 
ku, wybucha  (loroieszany 
z  powietrzem,  gaz  kopal- 
niany. 

Metaplazm  g.  zmiana  wy- 
razu przez  odrzucenie  głos- 
ki lub  sylaby,  np.  trza  2<tm. 
trzeba. 

Metastaza  g.  przeniesienie 
się  choroby  z  jednej  części 
ciała  do  drugiej;  przerzut. 

Metateza  g.  przestawienie; 
w  gram.  przestawienie  gło- 
sek w  wyrazie,  przekładnia, 
np.  w  wyrazie  pchla  zam. 
bicha  wzgl.  picha. 

Meteki  ("'>.  Mełoiki. 

Metempiryka  *g.  spekulacja 
filozoficzna,  posługująca  się 
pojęciami,  których  nie  moż- 
na uzasadnić  faktami  z  do- 
świadczeń wynikającenii. 


Mełemptychoza  g.  w  wie- 
rzeniach ludów  starożyt  - 
nych  wędrówka  duM,  prze- 
chodzenie dusz  f>o  śmierci 
z  jednego  ciała  w  dupgie. 

Metemptoza  'g.  w  kalen- 
darzu Oregorjańhkim  opusz- 
czenie jednego  dnia  w  takim 
roku,  którego  liczba,  zakoń- 
czona na  dwa  zera,  po  od- 
rzuceniu tych  dwu  zer  nie 
dzieli  się  przez  4  bez  resz- 
ty (takim  był  np.  rok  1900); 
skutkiem  tego  rok  taki  staje 
się  zwyczajnym,  gdy  w  ka- 
lendarzu julja6skim  jot 
on  przestępny. 

Meteor  g.  nazwa  przemi- 
jających zjaw;sk  powietrz- 
nych (grad,  śnieg,  z<«rz;ł, 
halo,  tęcza,  miraż  i  t.  p.t: 
w  ściślejszym  znaczeniu  ku- 
la ognista,  gwiazda  b]>ada- 
jąoa,  meteory  t,  aerolit.  pr:e/i. 
człowiek,  który  niespodzia- 
nie przybyłi  przyszedł,  przy- 
jechał) i  oddalił  się  po  krót- 
kim pobycie:  człowiek  zna- 
komity, który  wcześnie  pi- 
zyskał  rozgłos  i  młodo  n- 
marł. 

Meteorognozja  *g  nauka  o 
stanie  powietrza  i  jego  zmia- 
nach 

Meteorograł  *g.  narzędzie. 
zapisujące  automatycznie 
zjawiska  powietrzne. 

Meteorografia  'g.  opis  sta- 
n«  powietrza  i  jego  zmian. 

Meteorolit  o/j.  Meteoryt 

Meteorolog  g.  znawca  i  ba- 
dacz meteorologji. 

Meteorologiczne  'g.  insty- 
tuty, obserwatoria,  stacie,  in- 
stytucje, obowiązane  czynić 
i  notować  spostrzeżenia,  do- 
tyczące tempe  ratury,  ciśnie- 
nia i  wilgotności  powietrza, 
siły  i  kierunku  wiatrów,  za- 
chmurzenia i  barwy  nieba, 
częstości  i  obfitości  opadów 
atmosferycznych  i  t.  d.;  spo- 
strzeżenia te  są  następnie 
porządkowane  i  ogłaszane. 

Meteorologia  *g.  nauka  o 
zjawiskach  powietrznych,  o 
sianie  powietrza  i  warun- 
kach, od  których  zależy  po- 
goda. 

Meteoroskop  *</.  przyrząd 
do  szybkich  spostrzeżeń,  do- 
tyczących drogi  przebiega- 
nej przez  gwiazdy,  spadają- 
ce, granic  światła  zodiakal- 
nego, zórz  biegunowych  i  t.d. 

Mt.teoroskopja  'g.  ob.ser- 
wacje  stanu  powietrza  i 
zmian,  w  nim  zachodzących 

Meteoryczny  V-  pochodzą- 
cy z  przestrzeni  świata;  na- 
gły, niespodziany  i  szybko 
przemijający;  m.  pyt;  u/>.  Kos  • 
miczny  pył;  ni.  kańiień  ob.  Bo- 
lid; m-jie  żelazo  o'>.  Syderyt. 

Meteoryt  'y.  drobne  ciało 
niebieskie,  które,  spotfcaw- 
szy  w  biegu  atmosferę  ziem- 
ską, zapala  się  w  niej  wsku- 


141 


Meteniich  —  Mignaidise 


tek  tai'cia,  p^ka  -e.  hukiem, 
czasami  spudanazieiniąjako 
bryła  kaiuicnna  lub  żelazna. 

Mełernich,  czluwiek  prze- 
biegły, frant,  filut,  szalbierz 
(od  nazw.  ksi(;cia  Metterni- 
cłia,  dyplomaty  austr.  1773 
—1859). 

Metler  /.  (metjej  rodzaj  za- 
trudnifuia;  zavvód,  fach. 

Metkal  'pcm.  [r.]  tania  rzad- 
ka tkanina  bawełniana,  uży- 
wana pod  pokrycie  mebli 
wyśi'iełanyoh. 

Metoda  g.  sposób  postępo- 
wania według  wyroznmo- 
wanego  planu,  wiodący  do 
osiągnięcia  określonego  ce- 
lu, zwł.łszcza  w  badaniach 
naukowych  i  nauczaniu;  spo- 
sób, porządek  działania,  po- 
stępowania, myślenia;  pod- 
ręcznik do  nauki  języków 
obcych,  łączący  naukę  wy- 
raz')\v,  frazesów  i  gramaty- 
ki, m.  analityczna,  syntetyczna, 
indukcyjna,  dedukcyjna  ob.  A- 
naliza.  Synteza,  Indukcja,  De- 
dukcja; m.  najmniejszych  kwa- 
dratów, roijziij  rachunku  pra- 
wdojtodobioństwa,  zastoso- 
wany do  oceniania  wielkości 
błędów,  popełnionych  przy 
ścisłych  iiomiarach. 

Metodologja  *o-  część  logi- 
ki, nauka  o  metodach,  które 
stosować  należy,  aby  kry- 
tycznie prowadzić  badania 
naukowe. 

Metodyczny  g.  zgodny  z  me- 
todą, zgodny  z  powziętym 
planem  postępowania. 

Metodyka  g.  wykład  meto- 
dy; ogół  wskazówek  i  pra- 
wideł, właściwych  danej  me- 
todzie; umiejętne  stosowa- 
nie jej. 

Metodysta  ni.  członek  sekty 
protestanckiej,  załóż,  przez 
Angl.  Johna  Wesley'a(17U3 
— 1791),  odznaczającej  się 
snrową  karnością  religijną. 

Meiojki  g,  w  starożytnej 
Grecji  cudzoziemcy,  osie- 
dleni w  miastach,  zajmują- 
cy się  przemysłem  i  han- 
dlem, obowiązani  płacić  po- 
datki i  pełnić  służbę  woj- 
skową. 

Metona  okres,  okres  19- 
letni,  po  upływie  którego 
wszystkie  odmiany  księży- 
ca przypadają  w  tych  sa- 
mych dniach  każdego  mie- 
siąca, 00  i  w  takimże  okre- 
sie poprzednim  (obliczony 
przez  Ateóczyka  Metona  r. 
+.32  przed  Chr.). 

Metonimja,  Metonymja  g. 
przem)'ni;i.  polegająca  na  na- 
stępowaniu wyrazów  wła- 
ściwych przez  inne,  mające 
z  niemi  związek  myślowy 
(np.  czytać  .Mickiewicza  — 
zam.  dzieła  Mickiewicza;  ca- 
ła "SYaTS/.awa  —  zaw.  wszys- 
cy Warszawianie  i  t.  p.). 
Metonomazją  g.  zmiana  na- 


zwiska, przez  przekład  na 
inny  język,  np.  Ciołek  na 
Yitellio,  Hjrszband  na  Jel- 
leuta  i  t,  p. 

Metopa  j>.  w  budownictwie 
przedział  kwadratowy  po-, 
między  paskami  tryglifu, 
zazwyczaj  ozdobiony  rzeźbą. 

Metoposkopja  "g.  wyprowa- 
dzanie wniosków  i  wróżb 
z  linji  czoła  i  twarzy  (jak 
chiromancja  wróży  z  linji, 
spostrzeganych  na  rękach). 

Metr  g.  [/.]  miara  długo- 
ści, w  systemie  dziesiętnym 
zasadnicza  jednostka  miary 
=  jednej  dziesięciomiljono- 
wej  części  ćwierci  południ- 
ka ziemskiego  (około  40  cali 
angielskich);  miara  wier- 
szowa; metrówka,  miarka  a, 
skala  mająca  metr  długości; 
w  grze:  partja  ostateczna, 
rozstrzygająca  przy  równej 
dotychczas  liczbie  wygra- 
nych; metryczny,  dotyczący 
metra;  m.  centnar  ob.  Kwintal; 
m-ny  system,  system  dziesięt- 
ny wag  i  miar,  oparty  na  me- 
trze jako  na  jednostce  za- 
sadniczej. 

Metr  ł.  f/.]  nauczyciel, 
mistrz. 

Metrampał  /.  w  drukarni 
zecer,  układający  złożone 
szpalty  w  kolumny  i  formy 
do  druku. 

Metresa  /.  kochanka,  u- 
trzymanka. 

Metritis  ni.  zapalenie  ma- 
cicy. 

Metrognozja  *^.miaroznaw- 
stwo,  zestawienie  porów- 
nawczo miar  i  wag  róż- 
nych krajów. 

Metrografja  *g.  opisanie 
miar  i  wag. 

Metrologia  *g.  nauka  o  mia- 
rach i  wagach. 

Metronom  'g.  przyrząd  wa- 
hadłowy, służący  do  znacze- 
nia szybkości  tempa  przy 
wykonywaniu  utworów  mu- 
zycznych,taktomierz(  wyna- 
leziony przez  MaUra  1817 
roku). 

Metropolita  g.  arcybiskup, 
wyższy  dostojeństwem  nad 
innych  w  kraju. 

Metropolitalne  /.  (metropo- 
liten)  kolej  żelazna  podziem- 
na śródmiejska  w  Paryżu. 

Metropolitalny  nt.  kościół, 
kościół  arcybiskupi. 

Metropolią  g.  kraj  macie- 
rzysty względem  swoich  ko- 
lonji;  kraj  a.  prowincja  pod 
zarządem  metropolity. 

Metroskop  *g.  oh.  Speculum. 

Metrotomja  *g.  operacja 
chii-urgiczna;  ob.  Kajzersznit. 

Metryczny  ob.  Metr  i  Me- 
tryka. 

Metryka  g.  nauka  o  mierze 
wierszy  a,  tonów;  metryczny 
wiersz,  wiersz  miarowy,  o- 
party  na  stałym  układzie 
stóp,  t.  j.   połączeń    głosek 


nkcriitowanych  z  nieakcen- 
towanemi. 

Metryka  tri.  akt  czyli 
świadectwo  urodzenia;  akt 
chrztu;  akt  ślubny;  zbiór 
dawnych  listów, aktów  i  do- 
kumentów urzędowych;  me- 
tryczka, wyciąg  z  metryki, 
zawierający  datę  urodzenia 
i  imiona  rodziców;  metrycz- 
ne księgi,  ksirgi,  w  których 
są  wypisywane  akta  stanu 
cywilnego  (oh.  Cywllnyi. 

Mettre  point  sur  i  /.  (metr 
pnę  siir  ti  uusl.  kłaść  kropkę 
nad  i:  objaśniać  rzecz  do- 
kładnie; objaśnić  ze  zby- 
teczną dokładnością,  nazbyt 
dosadnie. 

Metyl  "'j.  w  chem.  rodnik 
jednowartościowy;  metylowy 
alkohol,  spirytus  drzewny. 

Mełys.r.  mieszaniec,  poto- 
iiick  turopejczyków  i  In- 
djan  au\erykańskich. 

Mezalians  /.  małżeństwo 
z  osobą  niższej;-!!  stanu,  mał- 
żeństwo iiie.stosowne,  nie- 
odpowiednie. 

Mezanin(o).  Mezzanino  w. 
(nwcaniiioi  antresola;  miesz- 
kanie na  facjacie,  facjata. 

Mezawantura  oh.  Mesav.en- 
ture. 

Mezocefal .  *?.  pośrednio- 
głowiec  (oh.  Brachycefal). 

Mezoderma  *#■  błona,  znaj- 
dująca się  pod  ektodermą 
(obj. 

Mezologja  '^.badanie  wpły- 
wu środowiska  na  człowieka. 

Mezonin  ob.  Mezanin. 

Mezozolczny  *g.  okres,  w 
gieologji  pokłady  drugo - 
rzędowe  ziemi:  trjasowa,ju- 
rajska  i  kredowa,  młodsze 
od  paleozoicznych. 

Mezuza  hebr.  ustęp  z  Deu- 
teronomium,  napisany  na 
pargaminie,zawinięty  w  par- 
gamin  i  przybity  u  wejścia 
do  mieszkania  żydowskiego, 
dotykany  pobożnie  palcem 
przez  wchodzących  i  wy- 
chodzących. 

Mezza-voce  tr.  (meca-tpo- 
czei  półgłosem  (w  muzyce). 

MezzofantI,  kardynał  słyn- 
ny z  władania  wieloma  ję- 
zykami (1774— 1849);  j3/-te«. 
człowiek,  posiadający  zna- 
jomość wielu  języków. 

Mezzo-lorte  w  tkr.  mf.,  w 
mui.  średnio-inocno, niezbyt 
mocno. 

Mezzo-piano  w.  w  muzyce: 
niezbyt  cicho. 

Mezzo-soprano  w.  niższy 
soiiran,  głos  kobiecy  pośred- 
ni mięilzy  sopranem  i  altem. 

Mf .  ikr.  Mezzo-l«rte  (oh.). 

M.  f.  plv.  na  receptach  skr. 
Misce,  fiat  puWIs  1.  zmieszaj, 
zrób  proszki. 

M.  f.  ung.  1.  na  receptach 
skr.  Misce,  fiat  unguentum  1. 
zmieszaj,  zi-ob  maść. 

Mf,  tkr.  Miligram. 


M.  g.  w  riuz.tkr.  Main  gau- 
che  /.  im(  gon)  Iowa  ręka. 

Mgr.  $kr.  Monseigneur,  Mon- 
signor  inh.). 

Miark«wać  «.  wymierzać, 
wnioskować ,  odpowiednio 
do  czego,  uważać  jedno  w 
stosunku  do  drugiego,  if 

Miazm  ob.  Mjazm. 

Ml-Car8me/.  (mikaremjpól- 
poście. 

Młcella  1.  drobniuchna  czą- 
steczka stała  materji  orga- 
nicznej, z  jakich  składają 
się  ciała  uorganizowane,  i- 
naćzej  tagmina. 

Michel  n,  dost.  Michałek; 
żart.  Niemiec, 

Miczman  a.  [r.]  kadet  ma- 
rynarki, najniższy  stopień 
oficerski  w  marynarce. 

Midas  g.  mil.  bajeczny  król 
Frygji,  uprosił  bogów,  że, 
czego  dotknął,  w  złoto  się 
zamieniało;  i  umarłby  z  gło- 
du, gdyby  za  radą  bogów 
nie  zmył  tej  właściwości  w 
rzece  Paktolu,  która  odtąd 
zawierała  złoto  w  swoim 
piasku;  uznał  wyższość  gry 
Marsjasza  (Pana)  nad  Apol- 
lina,  za  co  ukarany  oślemi 
uszami;  stąd  mieć  uszy  Mi- 
dasa,  być  głupcem. 

Midinettes  /.  (midinet)  pan- 
ny, pracujące  w  magazy- 
nach mód  w  wielkich  mia- 
stach Francji. 

Midrasz  hebr.  dosl.  zbada- 
nie; wykład  prawa  mojże- 
szowego. 

Midshipman  a.  (midsiyp- 
men)  oh.  Miczman. 

Mlecz  jToc.  bro^  biała  do  cię- 
cia i  kłócia,  kord;  krewni  po 
mleczu,  krewni  z  linji  mę- 
skiej; m.  Damoklesa  oh.  Damo- 
kleia;  przen.  władza,  siła, 
przemoc. 

Mielcarz  n.  ten,  co  słód 
robi,  słodownik. 

Mieicuch  n.  budynek  do 
robienia  słodu,  słodownia. 

Mielerz  ».  stos  drzewa  w 
formie  stogu,  z  którego  wy- 
palają węgle. 
Mierzeja  »,(°i')wązki  pas  lądu, 
oddzielający  zatokę  od  morza 

Mierzyn  [r.j  koń  małego 
wzrostu. 

Mleux  vaut  tard  que  jamais 
/.  {mió  tvo  tar  kii  iame)  lepiej 
późno  niż  nigdy, 

MIgalet  ar.  wieża  przy  me- 
czetach. 

Migdał  g.-l.  roślina  z  ro- 
dziny różowatych,  uprawia- 
na w  południowej  Europie; 
owoc  tej  rośliny;  myśleć  o 
niebiesklcłi  migdałach,  ma- 
rzyć, roić;  m-y  a.  m-ki,  na- 
zwa gruczołów  parzystych 
w  gai-dle. 

MIgnardise  /.  (minjardiz) 
sznureczek  z  pętelkami  po 
obu  stronach,  za  które  chwy- 
ta się  szydełkiem  a.  igłą  i  co 
tworzy  koronkę,  szlal  i  t.  p. 


Migracja  —  Minaret 


142 


Mlgrac)a  H  wywędrowa- 
nie,  wędrówka  (ptaków  prze- 
lotnych, owadów  i  t.  p.). 

MIgrtna  /.  silny  nerwowy 
ból  głowy  zazwyczaj  po  jed- 
nej stronie. 

MIgrtneniztyft  n.  oh.  Men- 
tol. 

Migrenlna  ni.  mieszanina 
antypiryny,  kofeiny  i  kwa- 
su cytrynowego,  lek  prze- 
ciw migrenie. 

Mika  ł.  łyszczyk,  minerał, 
dający  się  łnpać  na  bardzo 
cienkie  przezroczyste  blasz- 
ki o  perłowym  połysku,  u- 
żywany  zamiast  szkła. 

Mlkado^ijo.  cesarz  japoń- 
ski; rodzaj  suchego,  prze- 
kładanego ciastka. 

MIkotanaton  g.  ogólna  na- 
zwa środków,  niszczącycli 
grzyb  drzewny  (w  skład  icłi 
wchodzą  zwykle  trujące 
związki  rtęciowe). 

Mlkracja?.  gło$u,  zanika- 
nie tegoż. 

Mikro-  g.  przed  wyrazem 
dodany  oznacz  małość,  czę- 
sto tłomaczy  się  polskim 
przyrostkiem  drobno. 

Mikrob  .<;.  drobnoustrój,niz- 
szy  organizm  roślinny,  do- 
strzegany tylko  za  pomocą 
mikroskopu,  bakterja;  przen. 
jaka  zaraza  moralna,  jaka 
zła  skłonność;  człowiek  u- 
(ladły  moralnie;  człowiek- 
pasonyt. 

Mikrobiologia  *g.  nauka  o 
drobnoustrojach. 

Mikrocefal  *p.  człowiek  o 
czaszce  nadmiernie  małej, 
małogłowiec  zwykle  do  - 
tknięty  idjotyzmem. 

Mikrochemja  *g.  metoda  ba- 
dań chemicznych  przy  po- 
mocy mikroskopu. 

Mlkrochronometr  *g.  przy- 
rząd do  oznaczania  bardzo 
drobnych  odstępów  czasu. 

MIkrofarad  *g.  miljonowa 
część  farada. 

Mikrofauna  *g.  ogół  drobno- 
ustrojów zwierzęcych,  za- 
mieszkujących jaką  okolicę. 
Mikrofon  *j'.  przyrząd  w  te- 
lefonie, wzmacniający  prze- 
syłane dźwięki. 

Mikrofotogram  *g.  maleńki 
fotogram,  który  można  roz- 
poznać dopiero  za  pomocą 
szkła  powiększającego. 

MIkrograf  *g.  narzędzie  do 
robienia  kopji  zmniejszo- 
nych. 

Mikrograf)a  *g.  opis  przed- 
miotów, oglądanych  przez 
mikroskop. 

Mikrokok  *g.  bakterja  ku- 
leczkowatego  kształtu,  po- 
wodująca gnicie. 

Mikrokosm,  Mikrokosmos  g. 
świat  na  małą  skalę  (czło- 
wiek). 

Mikrokrystaliczny  *g.  złożo- 
ny z  .kryształów  mikrosko- 
pijnie drobnych. 


Mikrom  ni.  miljonowa  część 

oma  io>>.).  ' 

Mlkromanja  *g.  obłęd,  po- 
legający na  uznawaniu  się 
za  nędzarza,  niezdolnego  zu- 
pełnie i  nic  wartego,  zja- 
wia się  szczególniej  przy 
melancholji  i  uwiądzie  star- 
czym; przeciwieństwo:  Ma- 
galomanja  foh.). 

Mikrometr  *g.  nazwa  przy- 
rządów do  mierzenia  roz-j 
miarów  bardzo  małych,  dro-' 
bnomierz. 

Mikromełryczny  *g.  cyrkiel, 
służy  do  mierzenia  bar- 
dzo drobnych  przedmiotów, 
przypomina  formą  obcęgi, 
jedną  parą  końców  nóżek 
chwyta  przedmiot,  a  u  dru- 
giej pary  łuk  z  podziałką 
wskazuje  objętość  przed  - 
miotu;  m-na  iruba,  narzę- 
dzie do  mierzenia  bardzo 
drobnych  rozciągłości,  śru- 
ba o  bardzo  drobnym  kro- 
ku. 

MIkromillmetr  nt..  Mikron  g. 
miljonowa  część  metra  czy- 
li tysiączna  część  milime- 
tra, jednostka  miary,  uży- 
wana w  pomiarach  nauko- 
wych i  oznaczana  grecką  li- 
terą n  (mi). 

Mikron  g.  miljonowa  część 
metra. 

Mikronezia  *g.  Australja, 
ogół  pomniejszych  wysp  an-^ 
stralijskich. 

Mikroorganizm  "g.  drobno- 
ustrój. 

Mikroskop  *g.  przyrząd  op- 
tyczny do  powiększania  ob- 
razu przedmiotów  drobnych 
i  blizkich,  drobnowidz. 

Mikroskopia  *g.  sposób  u- 
życia  mikroskopu,  metoda, 
stosowana  przy  badaniach 
za  pomocą  mikroskopu;  ba- 
dania przez  mikroskop;  mi- 
kroskopijny, bardzo  drobny, 
ledwo  dostrzegalny. 

Mikrotazymetr  *g.  przyrząd 
do_  oznaczania  b.  małych' 
zmian  objętości  materjałów 
pod  wpływem  ciśnienia. 

Mikrotelefon  *g.  mikrofon 
i  telefon,  połączone  wspólną 
rączką  i  stanowiące  jeden 
przyrząd. 

Mikrotom  "g.  przyrząd  do 
robienia  bardzo  cienkich 
skrawków  z  tkanek  zwie- 
rzęcych lub  roślinnych,  do 
badań  mikroskopowych. 

Mikstura  t.  lekarstwo  płyn- 
ne, złożone  z  kilku  środków; 
mieszanina;  jmen. .  napój  o 
złym  smaku,  lura. 

MIkwa.  MykwaAeAr,  łazien- 
ka żydowska  zbicro%.-a. 

Mila  /.  {śrgómonĄ  miara 
do  mierzenia  dróg,  w  róż- 
nych kmjach  różnej  długo- 
ści; m.  polska=siedmiu  wior- 
stom =  2500  sążniom  =  32 
stajom;  m.  gieograficzna  a. 
jnorska=Vii  stopnia  równi- 


kowego, •■  7.4    kilometrom; 
m.  angielBkaKl760  yardom 
«264  sażeniom  (nieco  więcej 
niż   Vj  wiorsty)»!l609  me- 
trów; m.  francuska  oh.  Lleue. 
Milady  a.  imiledi)  oh.  Lady. 
Miles  glorlosus  /.  żołnierz 
iwmochwał  w  dawnych  ko- 
mediach rzymskich. 
Milfler  oh.  Mlllefteurs. 
Milicja  1.  siła  zbrojna,  nie 
należąca    do    armji    stałej; 
wojsku,  zł&żone  z  obywateli, 
z  ludu;  policja,  straż. 

Milicjant  nt.  żołnierz  z  mi- 
licji, policjant. 

Milicjonistaiit.  żołnierz  po- 
spolitego ruszenia. 

Milieu  /.  (tni^d)  środowi- 
sko. 

Miiignun  nł.  tysiączna  część 
grama. 

MliiIItr  ni.  tysiączna  część 
litra. 

Milimetr  »{.  tysiączna  część 
metra. 

Militaria  1.  rzeczy  i  spra- 
wy wojskowe. 
Militarny  1.  wojskowy. 
Miiitaryzm  ni .  przewaga 
wojskowości,  system  rządo- 
wy, oparty  na  wojskowości, 
przyznający  sprawom  woj- 
skowym miejsce  naczelne. 

Mlljard  /.  tysiąc  miljonów, 
(zwykle  w  zastosowaniu  do 
jakiej  jednostki  monetarnej, 
np.  dolarów,  funtów  szter- 
lingów,  franków  itp.),biljon. 
Miliarder  /.  posiadacz  mi- 
Ijardów,  wielki  bogacz. 

MIIHhi  /.  tysiąc  razy  ty- 
siąc. 

Miljoner  /.  człowiek  bar- 
dzo bogaty,  posiadający  je- 
den a.  więcej  miljonów. 

Mllle  1.  tysiąc;  pro  M. 
(łłr.  o/j,)  na  tysiąc,  od  ty- 
siąca. 

Mlllefiori  V).  dott.  tysiąc 
kwiatów:  rodzaj  szkła,  uży- 
wanego na  ozdobne  wyro- 
by, zawierającego  mozajkę 
szklaną  a.  jakby  nici  ze  szkła 
rozmaicie  zabarwionego  i 
fantazyjnie  poskręcanego; 
oh.  Pełlnet. 

Millefleurs  /.  (mansr)  ro- 
dzaj perfum  z  zapachami 
wiela  kwiatów;  dott.  tysiąc 
kwiatów. 

Mllle  módl  Yenerls  1.  mi- 
łość ma  tysiące  sposobów 
(wybiegów). 

Mllienarjusz  ł.  członek  se- 
kty, utrzymującej,  że  dusze 
sprawiedliwych,  zupełnie  o- 
czyszczone,  będą  z  Chry- 
stusem królowały  1000  lat 
na  ziemi  przed  ostatecznym 
swoim  wniebowzięciem. 
Millenium  1.  tysiąclecie. 
Millesimo  w.  w  roku  ty- 
siącznym. 

Milliarium  ł.  kamień  milo- 
wy, słup  kamienny,  stawia- 
ny co  1000  kroków  przy 
drogach  wojskowych  rzym- 


Bkich,8kąd  wyraz  mtUe^K//) 
(dom.  kroków)  p^jgłużył  za 
nazwę  mili. 

MiloAska  Venus  a.  Ve«tiS 
t  Milo,  słynny  starożytny 
posąg  bogini  YenoB,  znale- 
ziony na  greckiej  wyspie 
Milo  pośród  ruin. 

Milord  a.  ob.  Lord. 

Milreis  port.  zdawkowa  mo- 
neta portugalska  i  brazylij- 
ska»1000  rejsów  (wartości 
40  kop.). 

Mim  ł.  aktor  grający  w 
sztuce  zwanej  mimy  fob.t. 

MImeograf  V  maszyna  wy- 
konywająca  odbitki  z  dru- 
ku wykonanego  zwykłym 
drukarskim  sposobem. 

Mimesis  9.  naśladownictwo. 

Mimetyzn  ni.  ob.  HlBlkry. 

Mimika  g.  sztuka  wyrała- 
nia  uczuć  i  myśli  za  pomo- 
cą wyrazu  twarzy,  postawy 
ciała,  ruchów  i  giestów. 

MImIkry,  Mimetyzm  ni.  na- 
śladownictwo, objawy  nie- 
zwykłego podobieństwa  nie- 
których zwierząt  z  postaci 
i  barwy  do  roślin  lub  innych 
zwierząt  i  przedmiotów  mar- 
twych; przybieranie  ochron- 
nych kształtów  naćladow- 
niczych. 

Mimodram  *y.dramat,  przed- 
stawiony za  pomocą  mimi- 
ki; dramat  z  mimiką,  prze<l- 
stawiony  przes  jeidiców 
konnych. 

Mifflograf  g.  autor  mimów 
a.  mimodramu. 

Mimologia  *g.  umiejętność 
naśladowania  głosu  czyjego. 

Mimoza  ni.  czułek,  rośli- 
na z  rodziny  strąkowych, 
rosnąca  w  kn^'ach  gorących, 
listki  jej  za  dotknięciem  za- 
mykają się:  prz^a.  osoba  bar- 
dzo wrażliwa,  nerwowa,  de- 
likatna. 

Mimy  t.  utwór  sceniczny 
starożytnych  Rzymian,  w 
którym  akcja  była  wyrażo- 
na nie  głosem,  ale  mimiką. 

Mina  g.  [l^  moneta  staro- 
żytna; m.  grecka=100  drach- 
mom=23  rublom  17  kopiej- 
kom; m.  Mojżeszowa=30  mb. 
86,5  kop  ;  u  staroż.  Żydów 
m.  złotR-163  rub.  20  kop.; 
m.  srebma=22  rub.  80  kop. 

Mina  [«.]  podkop  podziem- 
ny, .wypełniony  materjałem 
wybuchowym,  w  celu  roz- 
sadzania w  kamieniołomach 
i  kopalniach,  niszczenia  for- 
tyfikacji, mostów  i  t.  p.;  ko- 
palnia, miejsce,  skąd  doby- 
wają minerały;  w  grze  gieł- 
dowej: skupianie  się  zwyż- 
kowców  w  celu  przeciwdzia- 
łania zhiżkowcom;[ip.]  wyraz 
twarzy,  postawa,  wygląd; 
pozór,  nadrabiać  m-ą,  zacho- 
wywać pozorną  pogodę  du- 
cha pomimo  klęski  a.  groźby. 

Minaret  tw.  wysmukła  o- 
krągła  wieżyczka  na  turec- 


143 


Minaaderie  —  Mirza 


kim  meczecie,  z  której  kruż- 
ganków muezzin  wzywa  !> 
razy  dziennie  wiernych  na 
modlitwę. 

■fnauderie  /.  (minodrii  mi- 
zdrzenie się,  wdzięczenie 
się. 

■incarz  n.  menniczi\ik; 
Miacantwa,  mennictwo,  bi- 
cie pieniędzy. 

Młnderwertigei  Yolk  n.  na- 
ród mniej  wartościowy  (po- 
gardliwa nazwa  dawana 
przez  Niemców  Słowia- 
nom). 

Miner  /.  górnik,  robotnik 
V  kopalni;  oh.  Min|er. 

Minera  ob.  Minerał. 

Mineralny  ut.  kopalny;  za- 
wierający minerały;  otrzy- 
mywany t  minerałów;  m-ne 
oieje,  oleje  kopalne,  nafta, 
smoła  ziemna;  oleje  otrzy- 
mywane przez  sncłią  de- 
stykcję  węgla  kamiennego: 
benzyna,  parafina  i  in.; 
M-ne  wody,  wody  lecznicze 
naturalne  a.  sztuczne,  za- 
wierające w  sobie  rozpusz- 
czone ciała  mineralne. 

Mineralog  »l.  uczony  tm- 
dacz  miłierałów. 

Mineralogia  nł.  dział  nauk 
przyrodniczych,  traktujący 
o  minerałach;  mineralogicz- 
ny gabinet,  zbiór  minerałów, 
ułożony  naukowo,  systema- 
tycznie. 

Minerał  M.  ciało  nieorga- 
niczne, znajdowane  w  głę- 
Bi  ziemi  albo  na  jej  po- 
wierzchni, nie  wytworzone 
przez  ludzi  ani  przez  zwie- 
rzęta, ani  przez  rośliny;  ko- 
palina, kruszec,  ruda. 

Minerwa,  rzymska  bogini 
mądrości,  utożsamiona  z 
grecką  Pallladą,  przedstawia- 
na z  hełmem  na  głowie  i 
tarczą,  oraz  włócznią. 

Miniardyza  oh.  Mignardise 

Miniatura  uh.  Minjatura. 

Minier  ob.  Minjer. 

Minima  non  curat  praetor  1. 
o  drobiazgi  pretor  się  nie 
troszczy. 

Minimalny  ni.  jak  najmniej- 
szy. 

Minimum  1.  najmniej,  naj- 
mniejsza ilość;  conajmniej; 
w  druk.:  ilość  czcionek  za- 
mawianych w  giserni,  za- 
wierająca tylko  4 — 5  alfa- 
betów. 

Minimum  decet  liberę,  col 
multum  licet  t.  najmniej  po- 
winien sobie  pozwalać  ten, 
któremu  wiele  wolno. 

Mlnimut  ł.  mnic}^  zakonu 
Św.  Franciszka  i  Paulo;  u- 
czeń  kla.sy  niższej;  nieuk, 
ostatni  w  szkole. 

Minister^/,  urzędnik,  za- 
rządzający jakim  wydzia- 
łem spraw  państwa,  jeden 
z  najwyższych  urzędników 
państwowych,  doradca  pa- 
nając(-go;  m.  pelnon.ocny,  m. 


rezydent,  pełnomocnik  jukie- 
go  rządu  przy  innym  rzą- 
dzie, niższy  stopniem  od  am- 
basadora, mianowany  tam, 
gdzie  jego  rząd  nio  uważa 
za  właściwe  być  przedsta- 
wianym przez  ambasadora; 
pierwszy  m.,  preze.s  mini- 
strów; m.  bez  telli  (w  Au- 
sti"ji)  minister,  nie  zarzą- 
dzający żadnym  poszczegól- 
nym wydziałem,  nie  opie- 
kujący się  jakiem  i  poszczę^ 
gólnemi  sprawami  ze  wszyst- 
kich wydziałów,  np.  wszyst- 
kiemi  sprawami  czeskiemi; 
a.  wszystkiemi  sprawami  ga- 
licyjskiemi:  pastor  prote- 
stancki; tytuł  niektórych 
duchownych  w  kościele  ka- 
tolickim; oh.  Ministrant:  mi- 
nisterstwo o/>.Minister)um. 

Ministerialny  ni.  dotyczący 
ministra;  pochodzący  od  mi- 
nistra (np.  rozkaz,  rozpo- 
rządzenie); jak  u  ministra 
(np.  m-ny  rozum,  m-na  głowa, 
zdolność,  bystrość  w  orjen- 
towaniu  się). 

Ministerjum  ^,  Ministerstwo, 
rada  ministrów  przy  pa- 
nującym, gabinet ;  zarząd 
sprawami  państwa;  wydział 
spraw  państwa;  m.  parlamen- 
tarne, popierane  przez  więk- 
szość członków  parlamentu; 
m.  urzędnicze,  mianowanie 
nie  z  członków  większości 
parlamentarnej,  ale  z  urzęd- 
ników, ma  zwykle  charak- 
ter tymczasowy. 

Ministrant,  Minister  1.  ten 
co  służy  księdzu  do  Mszy  św. 

Minja  ł.  tlenek  ołowiu, 
czerwień  ołowiana,  ciężki, 
pięknie  czerwony  proszek, 
używany  jako  farba,  kiti  t.p. 

Minjańiyza  oh.  Mignardlse. 

Minjatura  rr.  portrecik  dro- 
bnych rozmiarów,  wykona- 
ny ■  wodnemi  farbami  ną 
cienkiej  płytce  z  kości  sło- 
niowej, na  pergaminie  lub 
papierze;  w  daw.  rękopi- 
sach litera  początkowa,  o- 
zdobiona  malowanemi  ręcz- 
nie gałązksmi,  ptaszkami, 
aniołkami  i  t.  d.;  prten. 
przedmiot  drobny,  będący 
jakby  na  zmniejszoną  ska- 
lę odtworzeaiem  przedmio- 
tu większego;  minjaturowy, 
bardzo  drobny;  minjaturzy- 
sła,  malarz  minjatur. 

Minjer  /.  żołnierz  służby 
inżynierskiej  pjonierów  u- 
żywany  do  zakładania  pod- 
kopów. 

MInną  n.  miłość. 

Minnelleder  n.  pieśni  mi- 
łosne, erotyki. 

MlnnesSngerzy  n.  średnio- 
wieczni, liryczni  poeci-ry- 
cerze,  opiewający  tniłość 
po  dworach'  książęcych,  wę- 
drowni śpiewacy  miłości. 

MInoderja  ob.  Minauderie. 

Minor    t.    mniejsay;     mi- 


norowy, dotyczący  tonacji 
minorowej;  prtm.  smutny, 
rzewny,  płaczliwy;  m-wa 
tonacja,  tonacja,  w  której 
gama  odznacza  się  małą  ter- 
cją i  małą  ;ekstą,  minor, 
moll. 

Minorat  ni.  prawo  najmłod- 
szego 7.  braci  do  dziedzicze- 
nia po  ojcu. 

Minoren  erl.  niepełnoletni. 

Minorom  gentium  t.  {-qen- 
cZ-MTn/niższpgo rodzaju,  di-u- 
gorzędni:  literaci,  ariyści, 
mi(»rnych  zdolności,  nie  mo- 
gący równać  się  z  pierwszo- 
rzędnemi  talentami. 

Minoryta  ul.  mnich  z  za- 
konu Franciszkanów  Mniej- 
szych; m.  a.  minorysta,  kle- 
ryk mający  cztery  mniej- 
sze święcenia. 

Minorytet  [».]  mniejśzsść 
głosów  przy  wetowaniu. 

Minos,  bajeczny  król  Kre- 
ty i  prawodawca,  po  śmier- 
ci mianowany  przez  bogów 
sędzią  zmarłych  (w  mitolo- 
gji  greckiej)., 

Minotaur  g.  mit.  syn  Gre- 
czynki  Pasiphae  i  Jowisza, 
potwór;  pół  człowieka,  pół 
byka.  którego  zabił  Tezeusz. 

Minować  {uh.  Mina)  stroić 
minę,  pysznić  się,  zadzie- 
rać nosa;  nadrabiać  miną; 
zakładać  minę,  czyli  nabój 
wybuchowy  dla  wysadzenia 
czego  w  powietrze;  podko- 
pywać się  pod  co;  osłabiać 
grunt  pod  czem  i  przyczy- 
niać się  do  zwątlenia;  ko- 
I)ać  pod  kim  dołki,  działać 
podstępnie. 

Minstrel  a.  bard,  średnio- 
wieczny wędrowny  pieś- 
niarz-poeta. 

Minucja  /.  daw.  nazwa  ka- 
lendarza; codzienne  notat- 
ki, rejestry. 

Minus  1.  mniej:  brak,  nie- 
dobór; oh.  Mała  nota;  w  ma- 
tematyce znak  odejmowa- 
nia— tyle  co  „mniej". 

Minuskuł  1.  mała  litera; 
oh.  Majusliuł. 

Minuta  {.  60-ta  część  go- 
dziny: 60-ta  część  stopnia; 
chwila;  referat  biurowy,bru- 
Ijon,  |)ierwotna  redakcja  re- 
feratu. 

Minuterja/.  drobiazgowość, 
pedan^crja. 

Miocen  '</.,  Mloceniczna  a. 
MioceAsl(a  formacja,  najstar- 
szy z  pokładów  trzeciorzę- 
dowych, datujących  od  u- 
tworzenia  lądów  dzisiej  - 
szych,  młodszy  od  oligoce- 
nu,  zawiera  piaskowce  wa- 
pienne, lóss  dawniejszy  i 
szczątki  organizmów,  mię- 
dzy któremi  wiele  gatun- 
ków dotąd  istniejących, 

Miograłja  *ff.  opisanie  mię- 
śni. 

Miologja  '3^.  część  anato- 
mji  traktująca  o  muskułach. 


Miopja  g.  krótkowzrocz- 
ność. 

Mlosls  *g.  zwężenie  źre- 
nicy. 

Miotomja  *g.  anatomja  mię- 
śni; przecięcie  mięśnia  w  ce- 
lach leczniczych. 

Miozyna  *g.  włóknik  mię- 
śni. 

Mir  r.  zebranie  gminne  w 
Rosji,  które  co  lat  15  regu- 
luje podział  gruntów  mię- 
dzy włościanami  i  odpo- 
wiednio rozkłada  podatki 
pod  odpowiedzialnością  so- 
lidarną. 

Mirabela  /.  słodka,  soczy- 
sta i  pachnąca  odmiana 
śliwki. 

Mirablle  dictu  ł.  rzecz  za- 
dziwiająca, dziwna;  iron. 
rzecz  wcale  uie  zadziwiająca. 

Mirąbllja  /.  rzeczy  cudow- 
ne, dziwne. 

Miracula  ł.  cuda. 

Mirakle  /.  średniowieczne  ' 
adramatyzowane  legiendy  i 
komed  je,  osnute  natematach 
z  Pisma  św. 

Miraż  ob.  Fata  morganą. 

Mirban /.substancja,  otrzy- 
mywana z  benzyny;  mirba- 
nowy  olejek,  płyn  żółtawy, 
rozpuszczalny  w  wodzie,  o- 
trzymywany  z  benzyny  pod 
działaniem  kwasu  azotnego, 
wydziela  silny  zapach  mi- 
gdałów gorzkich,  używa  się 
jaku  tanie  pachnidło. 

Mirjada  g.  dziesięć  tysię- 
cy; przen.  m.  a.  m-y  niezli- 
czone mnóstwo. 

Mirjagram  nt.  waga=10  łci- 
logramóm. 

Mirjalitr  nł.  miara=10000 
litrów. 

MIrJametr  nł.  miara^lO  ki- 
lometrom. 

Mirjar  W.  miai'apowierzch- 
ni=«100  hektarom. 

Mirjorama  *g.  zbiór  obra- 
zów, tworzących  przy  ukła- 
daniu ich  z  sobą  coraz  no- 
we widoki  i  obrazy. 

Mlrllflor  /.  donżuan,  ko- 
bieciarz, lowelas. 

MIrmidoni  g.  lud  grecki, 
zamieszkały  w  Tessalji,  któ-' 
ry,  według  podania,  pocho- 
dził od  mrówek;  stąd  mir- 
midoAskl,  malutki,  karzełko- 
waty,  mrówczo-mały,  pig- 
mejski. 

Mirra  g.  wonna,  w  smakn 
gorzkawa  gumożywica,  wy- 
pływająca z  kory  balsamów-, 
ca,  używana  na  "Wschodzie, 
jako  cenne  kadzi4ło;  żywi- 
ca drzew  iglastych,  znoszo- 
na przez  mrówki  do  mrowis- 
ka, używana  jako  kadzidło. 

Mirza,*  Murza  pers.  (czyt. 
mir-ia)  tytuł,  postawiony 
po  imieniu,  oznacza  księcia 
krwi,  czyli  członka  dyna- 
8l:ji  panującej;  przed  ińiie- 
niem:  pan,  szlachcic  albo  u- 
czony. 


Misę 


Mobilizować 


144 


MIte  /.  (nui)  wkład  pie- 
niężny w  interes.    . 

Ml-taiion  f.  (miteząi  czas 
pomiędzy  jednym  sezonem 
pełnym,  a  drugim  następ- 
nym (np.  między  wiosen- 
nym a  letnim). 

Mitceałur  t.  niech  będzie 
zmieszane  (napis  na  recep- 
tach). 

Misc«,  da.  signa  oh.  M.  0.  S. 

Misce  fiat  puivis  oh.  M.  F.  P. 
misce,  fiat  unguentum  oh.  M. 
f.  ung. 

Miscellanea  /.,  JMfscelle, 
zbiór  utworów,  artykułów, 
rozpraw  rozmaitej  treści, 
mieszanina. 

Misę  en  scine  /.  (miz  a" 
teiti  oh.  Inscenizacja. 

Miserabiiis  plebs  t.  nędzne 
pospólstwo. 

Misera  contribuens  plebs  1. 
biedny  lud  płacący  podatki. 

Miserere  1.  dosł.  zmiłuj 
się:  początkowe  słowa  psal- 
mu pokutnego;  choroba  nie- 
bezpieczna: wypiioty  kałem. 

Misericordia  ł.  litość  mi- 
łosierdzie; dawniej  nazwa 
trójsiecznego  sztyletu,  któ- 
rym rycerz  zadawał  powa- 
lonemu przeciwnikowi  ostat- 
ni cios  śmiertelny,  t.  zw. 
cios  łaski. 

MIseruffl  est  miserls  Insul- 
tąre  ł.  nikczemnością  jest 
znęcać  się  nad  nieszczęśli- 
wemi. , 

Mislurica  ar.  część  dawnej 
zbroi:  czepiec  z  kółek  że- 
laznych, okrywający  czoło, 
skronie,  kark  i  ramiona; 
część  szyszaka. 

Misja  1.  posłannictwo,  zle- 
cenie; poselstwo;  stowarzy- 
szenie, mające  na  celu  sze- 
rzenie chrystjanizmu  i  o- 
światy  wśród  ludów  dzi- 
kich i  pogańskich;  zjazd 
duchowieństwa  na  uroczy- 
stość religijną  z  kazaniami 
dla  ludu;  dom  zamieszkany 
przez  misjonai'zy;  u  staro- 
żytnych Rzymian,  wozy  o 
różnych  barwach,  wchodzą- 
ce na  arenę  w  celu  ścigania 
się.  , 

Misjonarz  irł.  kapłan  sze- 
rzący wiai-ę  chrześcijańską 
i  oświatę  wśród  dzikich  lu- 
dów; członek  zgromadzenia 
ks.  Misjonarzy  a.  Lnzai-y- 
stów  reguły  św.  Wincente- 
go a  Paulo;  misjonarzować, 
być  misjonarzem. 

Misical  (ir.  jednostka  wagi 
dla  pereł  i  drogich  kamie- 
ni, używana  w  Turcji,  E- 
gipcie,  Persji,  Trypolisie  = 
od  4  do  4,6  gramów. 

Misicolancja  oh.  Mesi(olan- 
cja. 

Mispililel  n.  minerał,  zwią- 
zek arsenu  z  siarką  i  żela- 
zem. 

Miss  a.  panna. 

Missa  i.  Msza;  m.  pro  de- 


functis.  Msza  żułoliua;  m.  so- 
lemnis.  Msza  urpczysta. 

Młssale  /.  (póiń.)  mszał. 

MIssel  /.  mszał. 

MIssywa  oh.  Misywa. 

Mister  a.  pan,  tytuł  dawa- 
ny tym,  którzy  nie  mają  pra- 
wa używać  tytułu  wyższego. 

Misterjo^i.  tajemne  obrząd- 
ki religijne  u  Oroków,  w  któ- 
rych uuzestn  IczyM  tylko  wy- 
brani i  wtajemniczeni;  w 
wiekach  średnicli  dramaty, 
osnute  na  historji  m(;ki  i 
zmartwychwstaniu  Chrystu- 
sa Pana. 

MIsterJum  1.  sekret,  tajem- 
nica, złudzenio;  oh.  Mistyfi- 
kacja,  MIsterJe. 

Misterny  (u4. Mistrz),  sztucz- 
ny, dowcipnie  obmyślony, 
skomplikowany;  filigrano- 
wy, delikatny;  przebiegły, 
chytry;  udany,  obłudny. 

Mistral  /.  zimny,  gwałtow- 
ny wiatr  północ. -zachodni, 
wiejący  na  morzu  Śródziem- 
nym, na  wybrzeżach  połud- 
niowej Francji  i  w  dolinie 
Rodanu. 

Mistress,  Missis  a.  pani,  w 
Anglji  tytuł  tych  kobiet  za- 
mężnych, które  nie  mają 
prawa  do  tytułu  „lady". 

fRistrz  1.  [czes.]  człowiek 
Odznaczający  się  biegłością 
w  czym,  artysta,  majster, 
nauczyciel;  przełożony,  na- 
czelnik, starszy;  majster  ja- 
kiegu  cuchu;  m.  zakonu,  na- 
czelnik zakonu;  m.  sprawie- 
dliwości, kat;  mistrzostwo,  ar- 
tyzm, biegłość,  sztuka;  god- 
ność mistrza. 

Mistycyzm  'g.  wiara  w  ta- 
jemniczy bezpośredni  stosu- 
nek duszy  z  Bogiem,  dostt;p- 
ny  jednostkom  wybranym; 
nastrój  głęboko  religijny, 
zatapianie  się  w  rozmyśla- 
niu o  Bogu  i  rzeczach  nie- 
ziemskich; zaciekanie  się  w 
tajemnicach  rzeczy  nadzmy- 
słowych. 

Mistyczny  g.  tajemniczy; 
nadzmysłowy;  m.''a.  tajemny 
testament,  testament  z  pod- 
pisem testatora  i  sześciu 
świadków,  przedstawiony 
notarjuszotri  przez  testato- 
ra, następnie  zamknięty  w 
kopercie  zapieczętowanej  z 
poświadczeniem  notai"jusza. 

Mistyfikacja  ni.  wprowa- 
dzenie kogoś  w  błąd,  wy- 
wiedzenie  w  pole,  naduży- 
cie łatwowierności  w  celu 
wyśmiania  lub  ośmiesza- 
nia. 

MIstyfikaior  ni.  ten,  kto 
wprowadza  kogo  w  błąd,  kto 
mistyfikuje. 

Mistyfikować  ni.  dopusz- 
czać się  mistyfikacji. 

Mistyka  </.  poznawanie  ta- 
jemnie boskich  i  życia  wiecz- 
nego, przez  zagłębienie  się 
w  rozważaniu  religijnym  i 


przez  objawienie  wewnętrz- 
ne. 

Misywa  /.  pismo,  odezwa; 
piśmienne  poselstwo;  orę- 
dzie, mesaż. 

MIszmasz  n.  nieład,  za- 
męt, plątaruna;  bezładnie, 
chaotyczni©. 

Miszna/i«'^.  pierwsza  część 
Talmudu,  zawierająca  poda- 
nia izraelskie. 

Miszures  hehr.  [iarg.]  po- 
sługacz żydowski  w  oberży. 

Mit  g.-ł.  podanie  bajeczne, 
opowiadanie  z  zamierzch- 
łych czasów  o  bogach  po- 
gańskich i  zjawiskach  nad- 
przyrodzonych. 

Mitel  n.  gatunek  druku 
większy  od  cycera  »y-|  j -J-p] 

Mitenka/,  rękawiczka  try- 
kotowa bez  palców. 

Mitologia  g.  nauka  o  mi- 
tach, zbiór  podań  bajecz- 
nych o  bogach  pogańskich. 

Mitra  g.-l.  infuła  biskupia; 
korona  książęca. 

Mitra  pers.  mil.  staroper- 
skie bóstwo  światła  i  słoń- 
ca, przedstawiane  w  postaci 
urodziwego  młodzieńca  w 
odzieży  frygijskiej,  który 
zabija  byka  na  ofiarę. 

Mitraijeza/.  kartaczowni- 
ca. 

-  Mitrat  nł.  wyższy  dostoj- 
nik kościoła  ormiańskiego 
a.  unickiego,  noszący  mitrę. 

Mittelstilck  n.  część  środ- 
kowa; pośrodek;  rozeta. 

Mityczny  g.  tyczący  się  mi- 
tologji,  bajeczny,  legiendo- 
wy;  zmyślony. 

Mitygować  1.  uspokajać,  ła- 
godzić, powstrzymywać,  u- 
śmierzać. 

Mityng  oh.  Meeting. 

Mitynka  oh.  Mitenka. 

Mixed  picles  a.  (mikt  pikls) 
jarzyny,  korniszony,  grzy- 
by zakonserwowane  w  oecie 
z  silną  przymieszkąkorzeni. 

Mixta  i.  dotl.  rzeczy  zmie- 
szane, tytuł  wielu  dawnych 
pamiętników,  szczególniej 
klasztornych,  obejmującycłi 
rękopiśmienne  notaty  o  zda- 
rzeniach ważniejszych. 

Mixtum  compositum  1.  mie- 
szanina rzeczy  lub  wyi-azów 
bez  ładu  i  składu. 

MlzandrJa  g.  obawa  męż- 
czyzn przez  kobiety,  niena- 
wiść do  mężczyzn. 

Mizantrop  g.  nieprzyjaciel 
ludzi,  stroniący  od  ludzi, 
odludek. 

MIzantropja  g.  wstręt  do  lu- 
dzi, unikanie  towarzystwa. 

Mizer,  Mizera  /.  w  grze  w 
karty:  zobowiązanie  się  gra- 
cza do  niewzięcia  żadnej 
lewy;  mizerka,  w  grze  w-  wi- 
sta: nieposiadanie  żadnego 
atutu. 

Mizerak  ł.  biedak,  nędzny 
godny  politowania. 


Mizerę^  oh.  Miserere. 

MIzerja  ł.  nędza,  bieda; 
ogórki  z  octem,  solą  i  pie- 
przem pokrajane  w  plasterki. 

Mizerka  oh.  Mizer. 

Mizerować  t.  niszczyć, 
marnotrawić;  M.  sif,  nisz- 
czyć się. 

Mizerykerdja  oh.  Misericor- 
dia 

Mizogamja  *g.  wstręt  do 
stanu  małżeńskiego. 

Mizoginja  g.  wstręt  do  ko- 
biet. 

Mizoksenja  'g.  oh.  Kseno- 
fobja. 

MIzoiogJa  *g.  wstręt  do  na- 
uk, do  książek,  do  (Kiwaine- 
go  myślenia. 

Mizoneizn  *g.  wstręt  do 
nowości. 

Mizopedja  *g.  niechęć  do 
dzieci;  nienawiść  do  włas- 
nych dzieci  (częsty  symp- 
tom pewnych  gatunków  o- 
błędu). 

Mizopsyciija  'g.  niechęć  do 
życia,  znużenie  życiem. 

Hizoteizm  *g.  uczucie  nie- 
nawiści względem  Boga. 

MJazma,  Mjazmat  g.  wy- 
ziew niezdrowy  z  organiz- 
mów gnijących;  mjazmatycz- 
na  choroba,  choroba  spowo- 
dowana mjazmatami,  cho- 
roba zakaźna,  epidemiczna, 
a  szczególniej  endemiczna. 

M-iie  skr.  Mademoiselle  /. 
(madmtiazelj  panna. 

MM. skr.  Messieurs ... ,  /-.yo/ 
panowie. 

M.M.  skr.  Metronom  MSIzIa 
'oh./. 

Mm.'  skr.  Mutalis  mutandis 
fob.J. 

Mm.  skr.  Milimetr  loh.). 

M-me  tkr.  Madame  /.  fma- 
dami  pani. 

Mnemonika  a.  Mnemołecli- 
n!!(a  *g.  sztuka  wydoskona- 
lenia pajnięci  za  pomocii 
sptcjalnych  metod  i  odpo- 
wiednich ćwiczeń;  sposób 
dopomagania  pamięci, 

Mnemozyna  g.  matka  dzie- 
więciu muz,  bogini  wspom- 
nienia i  pamięci. 

Mnicli  g.-l.  \cies.\  zakon- 
nik, duchowny  żyjący  pod 
regułą,  składający  ślub  czy- 
stości,posłuszeństwa;  (»wy- 
kle)  ubóstwa;  mniszka,  za- 
konnica; mniszy,  właściwy 
mnichom,  .'.akonny. 

Mob  a.  pospólstwo,  tłusz- 
cza. 

Mobilitate  viget.  viresque 
acquirit  eundo  1.  plotka  ru- 
sza sio,  kwitnie,  staje  się  co- 
raz mocniejszą. 

Mobilizacja '(/.uruchomie- 
nie wojska,  postawienie  ar- 
raji  na  stopi'^  wojennej;  za- 
miana majątku  nieruchome- 
go (ziemi,  lu.dynku)  na  ka- 
pitał. 

Mobilizować  ni.  urucho- 
miać, dokonywać  uobiliza- 


145 


Mobiija  —  Monachijskie  piwo 


cji;  m.  kapitał,  uruchomiać 
fundusze  ziiwarte  w  nieru- 
clioiiioSci  w  celu  spekula- 
cyjnym. 

Mobiija  i.  własność  rucbu- 
raa,  ruchdniośoi,  sprztjty. 

Moblljarny  ni.  krsdyt,  za- 
bezpieczony zastawom  ru- 
Bhoraośoi. 

Moccoletti  V .  (mokoUti) 
iwiece,  światełka,  noszune 
po  ulicach  na  kijacli  w  cza- 
sie karnawału  rzymskiego; 
sabawa,  pulogająca  na  icłi 
dmuchiwaniii. 

Mocja  1.  ruch;  projekt, 
A-niosek  parlamentarny;  w 
lawnym  prawie  polskim  od- 
wołanie się  do  wyższej  in- 
stancji, apelacja. 

Moda/,  zwyczaj  przemi- 
aj.^cy,  zależny  od  nawyk- 
lień,  od  gustu,  od  upodoba- 
na czasowego,  zwłaszcza  co 
lo  ubierania  się;  szczegól- 
ly  sposób  postępowania; 
nodny,  zgodny  z  modą,  z  naj- 
wieższemi  upodobaniami 
hwili;  modniarka  oh.  Mo- 
lyttka. 

Modalizm  »/..  Modalność, 
lauka,  według  której  trzy 
)soby  Trójcy  św.  różnią  się 
ylko  sposobem  objawiania 
ię;  w  filozofji  Kanta  troja- 
i  sposób  wydawania  są- 
ów:  aąd  stanowczy,  wąt- 
liwy,  konieczny;  sposob- 
ość. 

Mo<ł«l  /.  wsór;  wzorowa 
orma,  przedmiot,  z  które- 
0  robi  się  forma  przez  ob- 
?pienie  i  wyjęcie  tegoż 
rzedmiotu  z  utworzonej  na 
im  pokrywy,  'służącej  po- 
fm  do  odlewów; osoba,  słu- 
ąca  artyście  za  przedmiot 
udjów;mod«lka, kobieta  po- 
ujaca  malarzowi,  rzeźbia- 
jowi;  modelować,  wyrabiać 
ib  odci.skać  z  gliny,  gipsu 
stearyny  iigury,  mające 
użyć  za  wzory;  kształto- 
ać  według  pewnego  mo- 
3lu;  m.  sł{,  naśladować  ko- 
■),  wzorować  się  na  kim; 
odelówka,  glina  oczyszczo- 
a,  używana  przez  rzeżbia- 
y  na  modele,  i  na  wyrób 
ifli;  modelarnia,  warsztat, 
którym  robią  modele. 
Modelator  ni.  przygotowu- 
.cy  przybory  sceniczne:  fi- 
ory,  zbroje,  owoce  i  t.  p. 
gliny  a.  masy  papierowej; 
odelałornia,  pracownia,  w 
tórej  przygotowują  przy- 
kry sceniczne. 
Moderacja  /.  umiarkowa- 
ie. 

Moderados  h.  stronnictwo 
miarkowanych. 
ModerMt  oh.  Moderat;  oh 
oderałor. 

Moderantyzm  nt.  zasada  u- 
iarkowania. 

Moderat  <.  człowiek  wstrze- 
ięźliwy,  umiarkowany. 


Moderato  1.  w  muz.  z  u- 

miarkowaniem. 

Moderator  1.  łagodzący, 
jednający;  rozjemca;  przy- 
rząd,regulujący  bieg  maszy- 
ny, przyrząd  do  przycisza- 
nia głosu  instrumentu;  re- 
gulator. 

Modern  /.  współczesny, 
nowożytny;  w  nowym  stylu. 

Modernista  ni.  pisarz  lub 
artysta,  idący  za  najnow- 
szym kierunkiem  w  litera- 
turze lub  sztuce. 

Modernizm  nt.  kierunek  li- 
teracki i  artystyczny,  nace- 
ołiowany  krańcowym  indy- 
widualizmem, egotyzmem, 
zgłębiający  i  odtwarzający 
chwilowe  stany  duszy  ludz- 
kiej. 

Modernizować  ni.  nadawać 
zabytkom  dawnym  pozórno- 
woczesny,  przerabiać  coś 
przestarzałego  na  sposób  no- 
woczesny. 

Moderować  1.  miarkować, 
obniżać  rachunek  zbyt  wy- 
górowany; łagodzić,  uspo- 
kajać; m.  się,  miarkować  się, 
powstrzymywać  się;  stroić 
się;  kierować  się  czym;  mo- 
derunek,  ogół  przyborów  dla 
żołnierza  a.  dla  konia. 

Modestja  1.  skromność,  u- 
miarkowanie. 

Modła  1.  [aei.]  wzór,  mia- 
ra, model;  forma  a.  szablon, 
wykrojony  z  deski  a.  bla- 
oiiy,  używany  przez  mala- 
rzy do  wyrabiania  gzymsu 
na  świeżej  zaprawie. 

Modniarka  oh.  Modystka. 

Modny  ob.  Moda. 

Modo  et  ratione  t.  z  miai'ą 
i  rozumem. 

Modulacja  l.  harmonijne 
prowadzenie  tonów  melodji 
z  tonacji  jednej  do  drugiej; 
podnoszenie  i  zniżanie  gło- 
su w  mowie,  deklamacji; 
cieniowanie. 

Modulować  i.  zastosować 
modulację. 

Moduł  1.  miara,  używana  w 
budownictwie,  połowa  dol- 
nej średnicy  słupa,  służą- 
ca do  wyznaczenia  różnych 
części  kolumny;  w  matema- 
tyce: pewien  mnożnik  stały. 

Modus  1.  miara,  sposób; 
rodzaj,  formamówienia,  ton; 
w  gram.  tryb;  m.  agendi,  m. 
procedendi,  sposób  postępo- 
wania; m.  vivendl,  sposób  ży- 
cia; sposób  zachowania  znoś- 
nych zobopólnych  stosun- 
ków. 

Modyfikacja  1.  zmiana, 
złagodzenie,  ograniczenie; 
zmniejszenie  żądań. 

Modylikować  l.  robić  zmia- 
ny, ograniczać,  łagodzić. 

Modyljon  /.  zakończenie 
krokwi,  wystające  z  pod  głó- 
wnego gzymsu  pod  okapem. 

Modystka  /.  właścicielka 
magazynu   mód,    pracowni 


kapeluszy  damskich,  kraw- 
cowa damska. 

Mofetty/.  wyziewy  kwasu 
węglanego  zo  szczelin  w 
grifncie  wulkanicznym;  wo- 
góle  źródła  gazowe,  wydzie- 
lające kwas  węgianry. 

Mogoł,  Wielki  Mogoł,  nie- 
gdyś tytuł  monarchy  ■w  In- 
dostanie,  którego  majątek 
(około  200  miljonów  docho- 
du rocznego)  stał  się  przy- 
słowiowym (skarby  ^Viel- 
kiego  Mogoła);  Wielki  M., 
słynny  brylant,  ogromnej 
wielkości. 

Moliair  [a.]  (moher)  wełna 
kóz.  angielskich,  tkanina 
wełniana  włochata  i  poły- 
skująca; gatunek  cieniut- 
kiej włóczki. 

Mohikani,  wymarłe  plemię 
indyjskie  w  Ajneryce  Półn.; 
Ostatni  z  MoMkanotc  (tytuł 
powieści  Coopera)  t.  j.  o- 
statni  z  rodu. 

Mohorycz  ar.  [nUr.]  zapi- 
janie wódki,  gdy  pierwszy 
raz  młodzieniec  zjawia  się 
u  rodziny,  u  której  upatrzył 
upragnioną  dla  siebie  żonę; 
ob.  Litkup. 

Moira  g.  oh.  Parka. 

Moire  anł<que  /.  {muar  a"- 
tik)  najlepszy  gatunek  mory. 

Moiree  /.  (muarej  mora; 
tkanina  o  morowym  deseniu. 

Moirće  metallique  (muare 
metalik)  morowe  wzory  na 
powierzchni  blachy  po  wy- 
trawienia kwasem. 

Moist  colours  a.  (moist  co- 
lursitiihj  akwarelowe  (mio- 
dowe). 

Mokasyny,  sznurowane  bu- 
ty indjan  północno-amery- 
kańskich,  sporządzone  z  nie- 
wyprawnej  skóry. 

Mokka,  najlepszy  gatunek 
kawy  arabskiej  (od  nazwy 
miasta  w  Arabji). 

Moksy-  A.  (właść.  mochtj 
kawałki  waty,  napojone  spi- 
rytusem, które  dawniej  pa- 
lono na  skórze  ludzkiej  w 
celu  leczniczym. 

Mokume  jap.  kosztowna 
mozajka  japońska,  naśladu- 
jąca słoje  drzewne,  otrzy- 
mywana przez  kucie  kilku 
rozmaitych  aljaży,  razem  n- 
łożonych. 

Molasy  f.  nazwa  piaskow- 
ców i  zlepieńców  w  Alpach 
Szwajcarskich. 

Molekularny  ni.  cząstecz- 
kowy; drobinowy;  m-e  siły, 
siły  międzycząsteczkowe: 
przyciąganie,  skutkiem  któ- 
rego cząsteczki  pozostają  w 
skupieniu,  i  odpychanie, 
skutkiem  którego  między 
cząsteczkami  ciał,  choćby 
najgęstszych,  są  pory  (dro- 
bne przestrzenie). 

Molekuła/,  drobinka,  naj- 
drobniejsza cząsteczka  zwią- 
zku chem.  a.  jakiego  ciała. 


Moleskin  a.  miękki  gęsty 
barchan  strzyżony,  używa- 
ny ]>od  ceratę. 

Molestja  /.  przykrość. 

Molestować  1.  błagać,  na- 
trętnie prosić,  naprzykrzać 
się;  fatygować,  trudzić,  nę- 
kać, dokuczać;  naj"zekać,  u- 
bolewać. 

Moletty  /.  kółka  stalowe 
z  wyciętemi  na  obwodzie 
wzorami  ozdobnemi  do  wy- 
tłaczania na  metalach. 

Molibden  *g.  pierwiastek 
metaliczny  z  grupy  chro- 
mowców. 

Molibdomancja  *g.  wró- 
żenie z  roztojiionego  oło- 
wiu, lanego  na  wodę. 

Mollfikować  ni.  łagodzić, 
zacierać  wrażenie. 

Moll  w.  oh.  Minor. 

Mollah  ob.  Mołła. 

Mollientia  i.  (moUi-enci-ai 
środki  rozmiękczające,  ła- 
godzące. 

Molo  HI.  tama,  grobla  ka- 
mienna, wchodząca  w  mo- 
rze, która  zamyka  wejście 
do  portu,  chroni  port  od  u- 
derzeń  bałwanów  morskich 
lub  od  zasypania  naniesio- 
nym piaskiem. 

Moloch  helir.  w  Chana- 
nejczyków  i  Fenicjan  bo- 
żyszcze ;  uosobienie  słoń- 
ca zimowego,  któremu  po- 
święcano ludzi  na  ofia- 
rę; prten.  sprawa  pochła- 
niająca wiele  niewinnych 
ofiai'. 

Molos,  rasa  psa,  ogromny 
brytan  (od  nazwy  krainy 
greckiej  Molossis  w  Epi- 
rzu). 

Molto  w.  w  muzyce:  dużo, 
bardzo. 

Molton  /.  miękka,  wełnia- 
na tkanina  o  długim  włosie 
strzyżona  i  kiprowana;  gru- 
by barchan  na  obie  strony 
kosmaty. 

Moluski  1.  mięczaki,  zwie- 
rzęta miękkie  (np.  ślimaki, 
ostrygi  i  t.  p.). 

Mołła  tur.  duchowny  ma- 
hometański  i  wyższy  sę- 
dzia. 

Momak  serl/.,  Momek,  u 
Serbów  wyrostek,  chłopak. 

Moment  1.  chwila,  oka- 
mgnienie; okoliczność  sta- 
nowcza, przyczynowa;  m. 
psychologiczny,  chwila,  w 
której  popęd,  kiedyindziej 
pokonywany,  staje  się  prze- 
możnym. 

^  Momentalny  ni.  trwający 
przez  moment,  szybki,  chwi- 
lowy, błyskawiczny;  m-a 
fotografja,  zdjęcie  fotogra- 
ficzne za  pomocą  przyrządu 
migawkowego,  odsłaniające- 
go kliszę  na  b.  krótki  prze- 
ciąg czasu. 

Momus  t.  bożek  żartu  i 
szyderstwa. 

Monachijskie   piwo,   gatu- 


glownik  wyr37.(Sw  ołłcycli  —  10 


Monachomachja  —  Monoptery 


146 


nek  piwa  bawarskiego  ciem- 
nego, średnio  ohmielonego, 
z  mocnie  domieszką  wycią- 
gu, filodowego  (od  miasta 
Monachjum,  po  niem.  Miin- 
chen  w  Bawarji). 

Monachoiiiach}a  *g.  doit. 
wojna  mnichów;  i»i'tobIiwa 
epopeja  .1.  Krasickiego,  saty- 
rycznie malująca  zakonni- 
ków i  życie  klasztorne. 

Monada  g.  filozoficzna  na- 
zwa jednostek,  pierwiast- 
ków natury  duchowej,  skła- 
dających wszechświat  (we- 
dług Giordana  Bruno  i  Leib- 
niza); mikroskopijnie  drob- 
ne żyjątko,  należące  do  gro- 
mady pierwotniaków. 

Monadolagja*^.  pogląd,  we- 
dług którego  monady(ducho- 
we)  są  przyczyną  wszech- 
bytu. 

Monadyzm  *g.  oh.  Monado- 
logja. 

Monarcha  g.  władca  kraju, 
panujący  (cesarz,  król,  ksią- 
żę). 

Monarchitła  *g.  zwolennik 
monarchicznej  formy  rządu. 

Monarchizm  *g.  zasada  rzą- 
du monarchicznego;  jedyno. 
władztwo. 

Monarchja^.  jedynowładż- 
two,  forma  rządu,  według 
której  naczelna  władza  w 
państwie  spoczywa  w  ręku 
monarchy  (m.  absolutna);  lub 
w  której  bierzo  udział  re- 
prezentacja narodu  (m.  kon- 
łłytucyjna);  pafist^«o  rządzo- 
ne przez  monarchę,  zwłasz- 
cza cesarstwo  a.  królestwo. 

Monaster?.  klasztor,szcze- 
gólniej  wyznania  wschod- 
niego. 

Mońastorzysko  g.  miejsce, 
gdzie  był  dawniej  klasztor. 
Mon  0\t\if.(mąi]}ó)  mój  Boże! 
Monemeryczny   *g.    jedno- 
dniowy, jeden  dzień  żyjący. 

Monera  g.  pierwotniak, 
najprostsza  istota  zwierzęca. 

Moneta  /.  pieniądz  krusz- 
cowy, opatrzony  wybitym 
na  nim  stemplem  państwo- 
wym oraz  napisem,  ozna- 
czającym wartość. 

Monetarny  t.  dotyczący 
monet;  m-na  stopa,  przepis 
określający,  ile  jednostek 
monetarnych  ma  być  wy- 
bitych z  jednej  wagi  krusz- 
cu;, m-na  konwencja  oh.  Kon- 
wencja; system  m.,  ogół  po- 
stanowień prawnych,  prze- 
pisujących, jaka  ma  być  sto- 
pa monetarna,  waga,  postać 
i  rodzaje  monet  w  pań- 
stwach, które  do  konwen- 
cji przystąpiły. 

Mongolfier  ob.  Montgolfler. 

Mongolizm  »/.,Mongolszczy- 
zna.właściwość  i  cechy  Mon- 
gołów i  rasy  mongolskiej, 
zwłaszcza  duchowe. 

Mongoloid  nt.  ten,  kto  jest 
dotknięty  mongoloizmem. 


■engololzfn  nt.  odmiana 
kratynizmn,  cechująca  się 
nieprawidłowym  rozrostem 
kości  czaszkowych,  wadli- 
wym wymawianiem,  wiot- 
kością  mięśni  i  ruchami 
przypominającemi  akroba- 
tów. 

Moniała  *g.  zwolennik  mo- 
mizmu;  monlttyczny,  pojęty 
w  duchu  monizmn. 

Monit  oh.  MonKum;  moni- 
tować, strofować,  napomi- 
nać, przypominać. 

MonHMir  1.  (numitir)  dotl. 
doradca — tytuł  wielu  cza- 
sopism francuskich. 

Monitor  t.  dotl.  napomi- 
nający (stąd  tytuł  czaso- 
pisma); dawniej:  bat  jako 
kara;  pancernik  bez  masz- 
tów, mało  wystający  nad 
wodą,  opatrzony  w  silną 
wiełę  stalową,  miessczącą 
2. ciężkie  dziewa. 

MoHttoriMin  1.  pismo  napo- 
minające. 

MonKum,  Monit  {.  napom- 
nienie, przestroga;   zarzut. 

Moiiizm  *g.  pogląd,  który 
w  przeciwieństwie  do  dua- 
lizmu uznaje-  jedną  tylko 
zasadę  istności  wszechby- 
tu, czy  to  n^aterjalną  (ma- 
terializm) czy  to  duchową 
(spirytualizm). 

Men  Jour  /.  (mą.  łur)  sta- 
ły dzień  przyjmowania  go- 
ści. 

Mono-  g.  w  wyrazaćE  zło- 
conych znaczy:  jedno-. 

f/lottoehord  g.  narzędzie 
muzyczne  jednostrunowe 
z  ruchomym  podstawkiem 
do  doświadczeń  fizycznych 
nad  drganiem  strun  dźwię- 
czących. 

Monochromatyczne  *;.  iwla- 
Uo,  światło,  składające  się 
z  promieni  jednej  tylko 
barwy. 

Monechromja  *a.  jedno- 
barwność;  malowidło  jedno- 
barwne na  tle  tej  samej 
barwy. 

Nonocotyladones  nt.  rośli- 
ny jednoliścienne. 

Monocykl  *g.  welocyped  o 
jednym  kole. 

Monodja  g.  śpiew  jedno- 
głosowy; monolog  wierszo 
wany. 

Monodram  *g,  dramat,  w 
którym  występuje  jedna  o- 
soba. 

Monodromiczny  *g.  jedno- 
postaoiowy,  jednowartośoio- 
wy. 

Menodromja  *g.  jednozna- 
czność. 

Moaoeplgreficzne  'i;.  mo- 
nety, monety,  mające  tylko 
same  napisy  bez  portretów 
i  innych  ozdób. 

MonofHetyczny  *g.  jednego 
pochodzenia;  m-n^  łe«.'ja 
oh.  Monofłletyzm. 

Monofiletyzm  's^.teorja,  wy- 


prowadzająca wszystkie  je- 
stestwa organiczne  od  jed- 
nego organizmu  pierwotne- 
go: teorja,  wyprowadzająca 
cały  gatunek  od  jednej  pa- 
ry przodków,  inaczej:  mo- 
nogienizm. 

Monofizyta  *g.  zwolennik 
sekty  (z  Y  wieku),  uznają- 
cej w  Chrystusie  tylko  jed- 
ną naturę  Boską,  zamiast' 
dwu:  ludzkiej  i  boskiej. 

Monofobja  *g.  chorobliwa 
obawa  samotności. 

Monogam  g.  jednożeniec. 

Monogamlcżny  *g.  mający 
jedną  żonę;  m-na,  mająca 
jednego  męża;  rośliny  m-no, 
jednopłatowe. 

Monogamja  'g.  jednożeń- 
itwo,  małżeństwo  jednego 
mężczyzny  z  jedną  kobie- 
tą, w  przeciwieństwie  do 
dwużeństwa,  wielożeństwa. 

Monoglenlsta  *g.  zwolen- 
nik monogienizmu. 

Monogienizm  *g.  teorja  je- 
dnoplemienności ,  według 
której  ród  ludzki  pochodzi 
od  jednej  pary  osobników. 

Monoginja  *g.  w  botanice; 
słupek  kwiatowy  z  jednym 
znamieniem. 

Monogonja  *g.  mnożenie 
się  bezpłciowe. 

Monografia  *g.  utwór  lite- 
racki,-który  zawiera  wy- 
czerpujące opracowanie  jed- 
iiego  działu  jakiejś  nauki, 
jednego  faktu  lub  okresu 
historycznego,  dziejów  jed- 
nego rodu,  osoby,  miejsco- 
wości i  t.  d. 

Monogram  *g.  figura,  uło- 
żona z  artystycznie  powią- 
zanych ze  sobą  początko- 
wych liter  imienia  i  na- 
zwiska. 

.  Mónoldeizm  *g.  stan  świa- 
domości, w  którym  jedno 
wyobrażenie  panuje  i  na- 
daje kierunek  działalności 
umysłowej  (szczególniej  w 
hypnozie,  pod  wpływem  sn- 
giestji). 

Monokarplczny  'g.  owocu- 
jący raz  tylko. 

MonokI  /.  szkiełko  opraw- 
ne, noszone  na  jednym  oku, 
ćwikier,  gukier. 

Monokiinalna  *g.  faMa  oh. 
Fleksura. 

Monokllniczny  *g.  obupłcio- 
wy  (o  kwiatach,  zawiera- 
jących pręciki  i  słupek); 
w  hryttalegr.:  jednoskoś- 
ny,  tworzący  kryształy  o 
trzech  nierównych  osiach, 
z  których  dwie,  przecina- 
jące się  pod  kątem  różnym 
od  prostego,  przecinają  się 
z  trzecią  pod  kątem  pro- 
stym. 

Mon  ok  racja;,  jedynowładz- 
two. 

Monokrata  g.  jednowłsdca, 
autokrata. 

Monolema  *g.  zdanie  nie- 


zupełne, mające  dowód  bez 
założenia. 

HmmIH  g.  dzieło  sztuki 
wykonane  z  jednej  bryły 
kamienia,  obelisk,  pomnik, 
kolumna. 

Moiwlii  ;.  dott.  rozmowa 
z  samym  sobą;  w  utworze 
dramatycznym  dłuższy  n- 
stęp,  wygłaszany  przez  ak- 
tora, gdy  jest  sam  na  sce- 
nie i  mówi  do  siebie,  jakbr 
głośno  myślał;  moflologować, 
rozmawiać  z  samym  sobą; 
wypowiadać  monologi. 

MotMlo|Uta  *g.  mający  dar 
wygłaszania  monologów:  ar- 
tysta występujący  publicz- 
nie z  monologami. 

M— omacfcja  g.  pojedynek. 

M«nMian  *g.  człowiek,  do- 
tknięty mooomanją. 

MoMmaaja  *g.  ztKiczenie 
umysłowe,  głównie  w  jed- 
nym kierunku  rozwinięte; 
chorobliwe  zajęcie  się  jed- 
ną wyłącznie  myślą;  oso- 
bliwe, stałe  upodobanie  w 
czymf  monomanjak  oh.  Me- 
nofflsn. 

Honomerja  g..  NMMioryzai 
*g.  jednorodność,  składaiiie 
się  ciała  z  jednakowych  czą- 
stek. 

HoMMMiTCzsy  *g.  jedr. 
kowy. 

MÓnowełallzm  *g.  system 
finansowy,  przyjmujący  ipo-; 
netę  złotą  za  walutę  urr^- 
dową,  a  srebrną  dopaszcs*- 
jacy  w  wypłatach  tylko  w 
ograniczonej  ilości  z  knrseir 
chwiejnym,  a,  odwrotnie. 

Wonomim  *g.  pantomina 
w  której  gra  jedna  tylko  o 
sobą. 

Monwnorficziiy  *g.  jedno 
postaciowy,  o  jednej  posta 
ci  rozwojowej. 

Menomorfja  *g.  jednopo 
staciowość ,  jednoksztslt 
ność. 

Monoplan  *g.  samolot  jed 
nopłaszczy  znowiec. 

Monoplegja  *g.  porażeni 
jednej  części  ciała.- 

Monopodja  g.  jednostop< 
wość  w  wierszowaniu. 

Monopol  *g.  prawo  w; 
łącznego  handlu  lub  fatn; 
kacji  jakiego  przedmiot: 
wyłącznego  korzystania 
położenia;  monopolka,  n 
p«l6wfca.  wódka,  ocByazcs 
na  przez  monopolową  t. 
stylację. 

Monopolista  *g.  ten,  cos 
monopol. 

Monopolizować  *g.  nab'! 
wać  prawa  wyłączności, 
granicząc  prawa  ineych 
korzystania  z  czego. 

MMopter  g.  u  staroż^ 
nyoh  świątynia  o  jednj 
szeregu  kolumn,  idących) 
listo. 

MoMpisry  g.  owady  jedt 
skrzydłe.  J 


147 


Mooorymy  —  Morfonomja 


Monorymy,  wiersze  o  jed- 
nostajnej końcówce. 

Monoioi  *g.  jedyny  czło- 
wiek mądry;  człowiek,  uwa- 
lający siebie  tylko  za  mą- 
drego. 

Monospcrmiczny  *«.  mają- 
cy jedno  nasienie  (o  rośli- 
nacti). 

Monottych  g.  jednowierdz, 
myśl,  wyrażona  jednym 
wierszem. 

Monosylaba  y.,  Monosylabo- 
wy wyraz,  jednozgłoskowy, 
np.  odpowiedzi  monosyla- 
bowe: „tak"  lub  „nie". 

Monołeista  *g.  wierzący  w 
jednego  Boga. 

Monoteizm  *g.  wiara  w 
jednego  Boga;  przeciwień- 
stwo: Pollteizm,  Panteizm,  A- 
łoizm. 

Monoteleta,  Monołelita  *g. 
członek  sekty  z  VTI  w.,  u- 
patrującej  w  Chrystusie 
dwie  natury,  .boską  i  ludz- 
ką, ale  jedną  tylko  wolę 
boską. 

Monotonny  g.  jednotonny, 
jednostajny,  nudny. 

Monotrop  g.  jednostka,  o- 
sobnik. 

Monro«'go  doktryna,  „Ame- 
ryka dla  Amerykanów" — 
zasai^a,  wygłoszona  w  r.  1823 
przez  prezydenta  Monroe, 
aby  nie  dozwalać  żadnemu 
.państwu  europejskiemu 
mieszać  aią  do  spraw  amery- 
kańskich, ani  zakładać  no- 
we kolonje  w  Ameryce. 

Moflsolgneor  /.  (mąseńjdr) 
i  Monsignor  v.  (montinjor) 
Wasza  Wysokość,  tytuł  ho- 
norowy, dawany  książętom, 
biskupom,  kardynałom,  wo- 
góle  osobom  zaakomilym 
godnością  i  stanowiskiem. 

Monsiour  /.  fmątjoj  pan; 
w  daw.  Francji  tytuł  naj- 
gorszego brata  króla;  M.  de 
Pois,  tytuł  kata -od  czasów 
rewolucji. 

Moos  pletatis  1.  (dotl.  ..gó- 
ra pobożności")  lombard. 

Mcnster  a.  olbrzymi. 

Monstrancja  ^r^  naczynie 
w  kształcie  tarczy  słonecz 
nej  z  promieniami,  w  środ- 
ku 'którego,  między  dwa 
szkiełka  na  melchizedech 
zakłada  się  Hostję  św. 

Menstre  /.  (mąttr)  potwor- 
nie wielki,  np.  koncert  m., 
koncert,  grany  przez  znacz- 
ną liczbę  muzykantów,  a. 
niepomiernie  długi;  kontre- 
(taaSM.  ciągnący  sięb.  długo. 

Monstrualny  nt.  potwor- 
ny, niekształtnie  wielki  a. 
brzydki,  odrażający. 

Monstrum  ;.  potwór,  stra- 
szydło, poczwara:  istota  z 
orodzenia  odmienna  od  in- 
1  nych  istot  tegoż  samego  ga- 
tunku, potworek;  prien.  po- 
|i  twór,  wyrodek  w  znaczenia 
laonjnym. 


Monsun,  Muiscn  ar.  \f.] 
wiatr  południowo-azjatycki, 
zmieniający  co  pół  roku  kie- 
runek, wskutek  niejednako- 
wego ogrzewania  się  lądu  i 
morza. 

Monszercio  /.  iart.  kocha- 
necrek,  kochasio. 

Montagnard  /.  (mątańjart 
dotl.  góral;  podczas  Wielkiej 
Rewolucji  członek  stronnic- 
twa Góry:  czerwono-repu- 
blikańskiego ,  radykalnego. 

Montaż  /.  składanie,  ma- 
.szyny  i  ustawianie  jej  w  ce- 
lu puszczenia  w  ruch,  na- 
prawa maszyny. 

Montecchi  i  Capulettl/'Jlfa»- 
teki  i  Kapuleti)  nieprzyjazr 
ne  rodziny  z  dramatu  Szek- 
spira „Romeo  i  Julja"  (oh.). 

Montenegro  t.  Czarnogó- 
rze. 

Monter  /.  mechanik,  skła- 
dający, ustawiający  i  wpra- 
wiający w  ruch  nowe  ma- 
szyny. 

Montgolfier  /.  (mągolfje) 
balon,  napełniony  ogrzanym 
t.  j.  rozrzedzonym  powie- 
trzem (nazwa  od  wynalaz- 
cy 1782  r.J. 

Mont-joie  /.  {mąiua)  stos 
kamieni  na  pamiątkę  jakie« 
go  wypadku  (d»st.  góra  ra- 
dości); Mont-joie  Saint  De- 
nis (-«{  deMl  okrzyk  wojen- 
ny francuski  w  wiekach 
średnich. 

Montować  /.  uzbroić,  zao-' 
patrzyć  w  potrzebną  odzież 
i  amunicję;  urządzić,  zao- 
patrzyć, zestawić,  złożyć 
maszynę;  jurzyć,  podniet 
cać;  montowanie  ob.  Montaż.  \ 

MontoWa  ;<.  mąka  najlep- 
sza, najprzedniejsza  mąka; 
m-«  pieczywo,  wypiekane  z 
tejże  mąki. 

Montyona  nagroda,  „nagro- 
da cnoty", .  udzielana  we 
Francji  za  czyny  zacne 
(od  nazw.  fundatora  Fran- 
cuza, barona  Monthyon,  fi- 
lantropa 1733—1782). 

Monument  t.  pot|xnik;  dzieło 
sztuki,  wystawiohe  w  miej- 
scu publicznym  na  cześć 
znakomitego  człowieka  lub 
na  pamiątkę  wiekopomne- 
go wydarzenia. 

Monumentalny  nt.  pomni- 
kowy, w  wielkim  stylu  wy- 
konany. 

Monumentam  {.  memorjał, 
pamiętnik;  m.  aere  poreo- 
nlus  dott.  pomnik  trwalszy 
niż  spiżowy:  trwałe  wspom-^ 
oienie  w  dziejach. 

Mon  verre  est  pettt,  mals  ]e 
bols  dans  mon  yerre  /.  {mą 
wer  e  pti,  me  id  bua  da" 
tną  mer)  niewiele  rzeczy 
znam  dobrze,  ale  mówię  o 
tym  tylko,  co  znam  do- 
kładnie. 

Mops  n.  pies  pewnej  rasy; 

Mora  [/.]  tkanina  jedwab- 


na lub  wełniana  z  odblas- 
kiem falującym;  falowaty 
deseń  na  papierze,  na  bla- 
sze. 

Mora  HI.  gra  ulubicTna  we 
Włoszech,  polegająca  na 
szybkim  zgadywaniu  licz- 
by wyprostowanych  palców 
u  rąk. 

Morał  Insanity  a.  rodzaj 
choroby  umysłowej,  odzna- 
czającej się  brakiem  poczuć 
i  pojęć  moralnych. 

Moralista  »<.,  Moralizałor 
<(r/.człowiek,  nauczający  mo- 
ralności, obyczajności,  krze- 
wiący  moralność;  pedant  co-/ 
do  moralnoici;  prawiący 
morały. 

Moralitet  tri.  sztuka  tea- 
tralna średniowieczna. 

Morallzować  ni.  nakłaniać; 
do  zmiany  postępowania  na 
lepsze,  oddziaływać  na  po- 
prawę i  uszlachetnienie  o- 
byczajów;  uobyczajać;  pra- 
wić morały. 

Moralna  filozofia  oh.  Etyka. 

Moralny  /.  zgodny  z  na- 
kazem sumienia,  z,  poczu- 
ciem obowiązku  względem, 
bliźnich,  z  dobrętai  oby- 
czajami; budujący,  krzewią' 
cy  dobre  obyczaje  i  uczu- 
cia; dachowy;  zawierający 
morał;  etyczny;  dotyczący 
życia  duchowego;  przymus 
m.^  oddziaływanie  na  wole 
za  pomocą  zbudzecia  trwo- 
^  w  sumieniu;  osoba  m^a, 
osoba  lub  zbiorowość  uzna-; 
na  za  zdolną  do  dzi»ła:6 
prawnych,  osoba  prawna; 
m-ne  przekonanie,  przekona- 
nie głębokie,  ale  aie  oparte 
na  dowodach  stanowczych, 
niezbitych;  sens  m.  ob.  it^is; 
moralność,  nanka  o  ohyoza- 
jaćh,  obowiązkach,  cnocie  i 
zachowywaniu  ich  w  ży- 
ciu; stan  obyczajów  (ogót 
dobrych  i  złych  oby  osa-, 
jów)  w  jakiej  epoce,  w  ja- 
kiej miejscowości,  u  jakie- 
go ludu,  klasy,  człowieka} 
pbziem  moralny. 

Morał  1.  nauka  obyczajtH 
wa  zastosowana  w  podzcze* 
góinyna  wypadku;  wniosek 
z  jakiego  utworu  dydak- 
tycznego, ze  zdarzenia,  mo-> 
gący  wpłynąć  na  po8tępb-< 
wanie,  na  obyczaje;  m-y, 
zrsędne  wytyjcanie  wad;  na* 
pominanie. 

Moratorium  nt.  udzielenie 
zwłoki  w  wypłacie  długów, 
wydane  przez  rząd  lub^ 
przez  wierzycieli. 

Mora  triłilł  perlculum  t. 
zwlekanie  powiększą  nie- 
bezpieczeństwo. 

Morawscy  bracia,  Morawia- 
nie, MorawczycyoA.  Hemhucl. 

Morbidezza  w.  miękkość, 
delikatność  kolorytu  ciała 
ludzkiego  w  malarstwie, 
właściwość  malowania,skutn 


kiem  której  ciało  zdaje  się 
żyć. 

Morbus  (.  choroba  epi- 
lepsja. 

Mordant  /.  środek  nagry- 
zający. 

Mordent  /.  w  muz.  ozdob- 
nik muzyczny:  rodzaj  krót- 
kiego trylu  bez  zakończe- 
nia; forszlak. 

Morderowy  /.  kolor,  barwa 
brunatno-czerwona. 

Mordować  n.  zabijać,  mę- 
czyć na  śmierć,  sprawiać 
rzeź;  utrudzać,  wyczerpy- 
wać; m.  się.  męczyć  się, 
silić  się;  zabijać  się  wza- 
jemnie. 

Morę  antiguo  oh.  Antiguo 
morę. 

Morę  coRłueto  1.  zwykłym 
obyczajem. 

Mord  pałrlo  1.  obyczajem 
ojców. 

'  Morejne  A«^r.,  Szejne  Mo- 
rejne  [iargi\  Żyd  spanosza- 
ły,  elegant,  aj-ystokrata  ży- 
dowski. 

Morel  n.  (?)  gatunek  wina 
reńskiego. 

Morena /.'i-umowisko  skal- 
ne czyli  wał  kamienny  na^ 
powierzchni  lodowca  (gle-. 
czeru)  lub  pod  lodowcem! 
z  odłamów,  staczających  się 
z  sąsiednich  pochyłości  gór- 
skich; takież  rumowisko,  po- 
zostałe po  lodowcu  dawnym, 
już  nie  istniejącym. 

Morendo  w.  woiws.  gasoą- 
co,  zamierające. 

Mores  1.  obyczaje;  przy- 
zwoite zachowanie  się;  su- 
bordynacja:  .znać  m.,  być 
karnym,  posłusznjrm;  nau- 
czyć m.,  skarcić. 

Morfeusz  1..  bożek  snu  i 
marzeń,  przedstawiany  w 
postaci  uskrzydlonego  -star- 
ca; pnen,  sen. 

Morfina,  Morfium  ul.  alka- 
loid odurzający,  otrzymy- 
wany a  makowca  (opjum), 
silna  trucizna  (w  małych 
dawkach  uspokaja  ból  i 
wywołuje  sen);  morlinować 
się,  używać  nałogowo  mor- 
<ińv. 

Morftnisła,  Morfinoman  ił. 
używający  nałogowo  morfi- 
ny, człowiek  dotknięty  mor- 
finizmem. 

Morfinizm,  Mori  Inomanjait/ 
nałogowe  przyzwyczajenie 
się  organizmu  do  morfiny; 
stan  chorobliwy,  powstały 
skutkiem  długiego  naduży- 
wania morfiny. 

Moriizm  *g.  ksztpłt  ciał 
foremność,  symetryczność. 

Moriografja  *</  opisywa- 
nie kształtów  w  przyrodzie. 

Morfologia  *g.  nauka  o  bu- 
dowie i  kształtowaniu  się 
ciał  organicznych  (roślin  i 
zwierząt) ;  w  gramatyce : 
nauka  o  budowie  wyrazów. 

M9rionom|a  *g.  nanka  o  za- 


Mórg  —  Muffln 


148 


sadach  tworzenia  sif;  kształ- 
tów. 

Mórg,  Morgan,  miara  grun- 
tu; m.  nowo-fO\sM='^IJ()  prt;- 
tuiu  kwadnitowyni. 

Morga  o/>.  Mórg;  o>>.  Morgue. 
Morganlityczne  ni.  małżeń- 
jtwo,  u  panujących:  tnatżeń- 
slwo,  zawarte  z  osobą  niż- 
szego pochodzenia,  małżeń- 
stwo, z  lewej  r<jki,  nie  da- 
jące żonie  (i  dzieciom)  pru- 
\va  do  tytułu,  nazwiska. 

Morgue  /.  cnoryj.  Morga, 
budynek,  gdzie  wystawiają 
znalezione  zwłoki  osób  nie- 
wiadomego nazwiska;  dom 
))rzedpogrzobowy,  trupiar- 
nia. 

Morituri  1.  ci  co  mają  u- 
nirzeć,  oj  co  mają  zginąć, 
m.  te  salutant  Caesar,  idący 
na  śmierć  pozdrawiają  cię 
Cezarze  (słowa  pozdrowie- 
nia, zwracane  przez  giadja- 
torów  do  Cezara  przed  roz- 
poczęciem śmiertelnej  wal- 
ki). 

Morja  tli.  rodzaj  obłąka- 
nia, objawiający  się  głupo- 
watym  ożywieniem  (śmie- 
chem, tańczeniem  i  t.  p.; 
od  nazwiska  przyrodnika 
Mohr'a). 

Morląchowie  [».]  Słowia- 
nie, zamieszkujący  wybrze- 
ża Adrjatyku  (liroację,  Dal- 
mację i  t.  d.). 

Mormon,  członek  sekty, 
zwanej  także  Świętemi  o- 
statniego  dnia,  uprawiają- 
cej wielożeóstwo,  założonej 
1830  r.  przez  Józefa  Smith'a 
i  osiedlonej  nad  jeziorem 
Salt-Lake  (Słonem)  w  sta- 
nie Utah  Ameryki  Półn. 

Mors  1.  śmierć;  m.  nescił 
legem,  tollit  cum  paupere  re- 
gent, śmierć  nie  zna  prawą 
żadnego,  bierze  z  panem 
ńbegiego;  m.  ultima  ratio, 
śmierć  jest  ostatnim  kre- 
sem wszystkiego. 

Morse'a  a.  Morsego  telegraf, 
telegraf  elektromagnetycz- 
ny, w  którym  zamiast  liter 
są  kiopki  i  kreski,  w  umó- 
wionym porządku  idące  po 
sobie  i  znaczone  na  rozwi- 
jającej się  wstędze  papieru 
{od  nazw.  wynalazcy,  Ame- 
rykanina; 1791— l87iJ). 
,  Morsele  śrt.  kraszanki,  ta- 
bliczki lecznicze,  pastylki 
formy  podtugowatej. 
Morsz  o'>.  Mursz. 
Mortadela  w.  gatunek  wę- 
diiny:  mięso  wołowe  i  sło- 
nina, posiekane  razem  i  u- 
wędzone  w  kiełbąśnicy. 

Mortalitas  t .  śmierlel  - 
ność. 

Morte-salson  o!>.  Salson- 
Morte. 

Mortis  causa  1.  z  powodu 
śmierci. 

Mortoloki  tur .  turecka 
straż  graniczna. 


Morłuarjuffl  śrl.  Hpadek, 
puścizna  po  zmarłym. 

Mortui  non  mordeot  1.  n- 
marli  są  nieszkodliwi. 

Mertuo  leoni  ei  lepores  in- 
sultvit  t.  lwa  nieżywego  lżą 
nawet  zające. 

Mortus  i.  wlaii.  Mortuus, 
upojony  do  utraty  przytom- 
ności; zwydatkowany  zu- 
pełnie; do  niczego  i  t.  p. 
Mortuus  1.  zmarły;  ffl.  ad- 
huc  loqułtur,  zmarły  prze- 
mawia i  teraz  (z  za  gro- 
bu); m.  et  sepultus,  zmarły 
■pogrzebiony;  Tprzen,  już  po 
iim. 

Mortylikacja  1.  uśmierce- 
nie, unieważnieaie,  zniesie- 
nie, umorzenie;  umartwie- 
nie, udręczenie  ciała. 

Mortyfikować  1.  (póiń.)  u- 
śmiercać,  umarzać;  uznać 
alrt  za  nieważny;  m.  sif,  n- 
dręozać  się,  umartwiać  się. 
Morue  /.  (moruj  stokfisz. 
Morus  {/.]  brudas,  smo- 
luch,  człowiek  nieumyty, 
powalany. 

Morveux  /.  {morwo)  smar- 
kacz, nieznośny  dzieciak; 
przen.  młokos,  żółtodziub. 

Morysona  pigułki,  środek 
na  przeczyszczenie  (od  na- 
zwy wypalazcy  Morisona). 
Moryturyzm  nt.  beznadziej- 
ność. 
Moschus  g.-Ł  piżmo. 
Mosiądz  H.  aljaż   miedzi 
z  cynkiem;  m.  biały  oh.  Naj- 
zylber. 
Moskita  [w.]  meczet 
Moskitjera /(.zasłona,  chro- 
niącą   od    nkąszeft    moski- 
tów.  , 

Moslem,  Moslemin  ob.  Mu- 
zułmanin. 

Mosso  »'.  w  muz.  prędko, 
z  ożywieniem. 
,    Moszcz  [».]    sok    z    win- 
nych   jagód   a.  z    owoców, 
świeżo  wyciśnięty. 
Moszea  tur.  meczet. 
Moszus  [n.]  ob.  Moschus. 
Mot-i-mot/.  (mo-ta-mo;  do- 
słownie, literalnie  (powtó- 
"rzyć,  przetłumaczyć). 

Mot  dordre  /.  (mo  dorilrj 
hasło. 

Motet  w.  kiótki  utwór  ko- 
ścielny chóralny  do  śpie- 
wu, zwykle  bez  akompa- 
niamentu. 

Motja  /.  połowa,  spółka, 
wspólnictwo  w  grze,  w  zy- 
sku. 

Motjant  ni.  wspólnik  gry. 
Motocykl  wi.welocyped  po- 
ruszany mbtorem(parowym, 
elektrycznym  lub  t.  p.). 

Motu  proprio  ob.  Proprio 
motu. 

Motor  ł.  siła,  uadającarucb 
maszynie,  np.  elektrycz- 
ność, para,  spadek  wody, 
siła  mięśni;  maszyna,  przy 
pomocy  której  jakakolwiek 
siła  (wody,  gazu,  elektrycz- 


ność i  t.  p.)  wytwarza  pra- 
cę mechaniczną;  pnen.  pod- 
nieta, pobudka;  Hprawca, 
działacz. 

Motoryzacja  ni.  żądza  ciąg- 
łej działalności,  ciągłego 
mchu. 

M«tto  tr.  godło  dewiza; 
zdania,  słowa  lub  wiersze 
przytoczone  z  jalnego  auto- 
ra,' jako  myśl  przewodnia; 
temat. 

Motusl  /.  (mottij  flza!  cyt! 
zachowaj  w  tajemnicy!  ani 
piśnij  o  tym!  ani  mm-mrul 

Mdtyw/.  pobudka,  bodziec, 
powód  działania;  myśl  za- 
sadnicza; idea  przewodnia 
ńtworu  artystycznego,  te- 
mat. 

Motywować  /.  wyłoszcząć 
powody,  uzasadniać. 

Mouchard/.(niuM<ir;8zpieg, 
donosiciel  tajemny  we  Fran- 
cji. 

Mouches  de  Milan  /.  (mu*z 
dó  tntltt"/  ob.  Wezykatorja. 

lioaches  yolantos  /.  (mutz 
woit^t)  ciemne  plamki,  jak- 
by muszki  latające,  które 
ukazują  się  niekiedy  oczom 
zmęczonym  a.  chorym. 

Moundbuilders  a.  (mauiid- 
bitdert)  nazwa,  dawana  tym 
^koleniom  Indjan  Czerwo- 
noskórych,  którzy  niegdyś 
usypali  m»iuicU  (oh.).  Po- 
tomkowie nieJrtórych  z  tych 
plemion  żyją  dotąd  i  na- 
wet w  tych  samych  okoli- 
cach. 

Mounds  a.  kurhany,  usy- 
pane przez  daw.  Indjan, 
głównie  na  wschód  rzeki 
Mississipi  w  dziesiejszych 
Stanach  Zjednoczonych,ma- 
jące  postać  wzgórz,  często 
formy  gieometry znej,  wa- 
łów, nierzadko  postać  lu- 
dzi a.  zwierząt;  służyły  za 
ołtarze,  grobowce,  pomni- 
ki a.  obwarowania. 

Mount  a.  (maunt)  góra,  IN- 
untains  fmauMtant)  góry. 

Mousseilne  de  iaine ./.  fmu- 
tlin  dó  lenj  cieniutka  tka- 
nina wełniana,  doti.  muślin 
wełniany. 

,Movens  t.  poruszający. 

Moyimeirto  w.  ruch,  takt. 

Moy«  *.  t)łoto,  wybucha- 
jące z  niektórych  wulka- 
nów, groźne  dla  niiejsco- 
woici  okolicznych. 

Mozaika  ob.  Mozajka. 

Moząlsta  nt.  uczony  zna- 
jący historję,  prawo,  oby- 
czaje i  religię-  Żydów. 

Mozaizm  nt.  zbiór  poli- 
tycznych i  religijnych  u- 
rządzeó,  pochodzących  od 
Mojżesza;  religja  Moiżeezo- 
wa  a.  żydowska,  jddaizm. 

Mozajka  g.  [ni.\  kunsz- 
townie ułożone  desenie  i 
obrazy  z  różnokolorowych 
kamyków,  szkła,  drzewa  i 
i.  p.;  przM.  rozmaitość  róż- 


nobarwna; mozaikowy,  złoto- 
ny  z  różnorodnych  cz';ści; 
mozaHiowe  złote,  stop  zbli- 
żony do  mosiądzu,  służący 
do  pozłacania. 

■•zarąb  ar.  [A.]  wynaro- 
dowiony chrz«ścijaDin  an- 
daluzyjski, renegat  andalu- 
zyjski; mozarabskie  bodowle, 
budowle  wzniesione  po  wy- 
pędzeniu Maurów  z  Misz- 
panji,  przeważnie  w  stylo 
maurytańskim,  arabskim. 

Moździerz  t.  naczynie  mo- 
siężne, żelazne,  kamienne 
a.  porcelanowe  do  tłucze- 
nia, miażdżenia;  rodzaj  ar- 
maty do  strzelania  bomba- 
mi a.  granatami,  a  dawniej 
także  do  strzelania  na  wi- 
wat, a  na  trwogę,  haubica. 

Mp    ob.  Mezzo-piano. 

Mp.,  Mpp.  ob.  Manu  propria 

Mr.  tkr.1IOM\tar(ob.y;  ttr. 
UMerfob.). 

M-re  skr.  Malłre  (»*./. 

Mrs.  ti.r.  Ksstieurs  rob.h, 
ikr.  Mi.trets  (ob.,. 

M.  S  (4:r.  Manosinistra^u^jj. 

Msgr.  (irr.Monseigneur  roh.  i. 

Msza  Św.  1.  [czcs.]  obrząd 
Św.,  w  którym  kapłan  ofia- 
rowuie  Bugu  ciało  i  krew 
Jezusa  Chrystusa  pod  po- 
stacią chloba  i  wina;  otwór 
do  śpiewania  a.  do  grania 
podczas  Mszy  Św.,  złożony 
z  7-iu  ustępów;  ■.  wielką, 
sunu. 

Mszał  1.  ipóiń.)  ksi^a  li- 
turgiczna za  wieraiąca  Msze, 
modlitwy  odmawiane  przez 
kapłana,  oraz  porządek  ce- 
remonji  podczas  Mszy  św. 

Muc  «.  (?)  stworzenie  Ja- 
sie z  drobnej  rasy,  szcze- 
gólniej koń,  pies  podwórzo- 
wy; człowiek  krępy,  zdrów, 
świeży;  dziecko,  niedoro- 
stek; pogardl.  człowiek  po- 
dłego urodzenia  cham;  la- 
daco;  mruk. 

Muces.  Mucet  iri.,  Mueetta 
czapeczka  duchownych. 

Much  ado,  about  notkiag  «. 
(mocz  edo  ebaut  notin)  wie- 
le hałasu  o  nic  (przysło- 
wiowy już  tytuł  jednej  z  ko- 
medji  Szekspira). 

Muchtar  tur  burmistrz, 
wójt  turecki. 

Macyn,  dziki  koń  ze  ste- 
pów kirgizkich. 

Mucyna  ni.  śluz,  wydzie- 
lina błony  śluzowej  a  lu- 
dziki zwierŁąt,  rozpuszczal- 
na w  wodzie  i  w  alkaljacti.  < 

Mudir  ar.  rządca,  guber- 
nator turecki  a.  egipski. 

Muezzin  ar.  u  mahometan: : 
kapłan  nawołujący  z  mina-  ' 
retów  do  modlitwy. 

Mufa  n.  łącznik  rur,  osi,  ' 
rodzaj  pochwy  żelaznej. 

Muffin  a.  ciastko  słodkie, 
lekkie,  gąticzaste,  które  An- 
glicy jadają  na  gorąco  z  ma- 
słem. 


149 


Mufla  —  Muszkieter 


Mufla  n.  rodzaj  naczynia 
żelaznego  lub  glinianego, 
służącego  do  wypalania  farb 
na  porcelanie,  szkle;  do  wy- 
tapiania cynku  z  rady  w 
piecach  bez  dostępu  po- 
wietrza; muflowe  farby,  wy- 
palone na  polewie  porcela- 
nowej w  temperaturze  nie- 
wysokiej. 

Muflon  /.  gatunek   owcy. 

Mufty  lir.  najwyższy  ka- 
płan i  sędzia  w  Turcji,  wy- 
jaśniający prawne  i  obycza- 
jowe wątpliwości  Koranu. 

Muid  /.  (miiid)  dawniejsza 
miai'a  francuska  rzeczy  syp- 
kich i  płynnych:  około  450 
litrów,  beczka. 

Muker,  Mukier  n.  iarl.  mruk, 
niezadowolony;  mistyk. 

Muktar  ob.  Muchtar. 

Mulat  A.  urodzony  z  ojca 
białego  i  matki  murzynki 
lub  naodwrot. 

Mulclber  ł.  dost.  milczą- 
cy metale — przydomek  boż- 
ka Wulkana. 

Muleta  /.  kara  pieniężna. 

Muleta  /.  pantofel  damski 
poranny;  muszla  małżowa 
wód  słodkich  znajdowana  w 
pokładach  wierzchnich  trze- 
ciorzędowych, pątnica. 

Muliebrla  1.  rzeczy  kobie- 
ce; menstruacja. 

Muller  taceat  In  ecciesia 
ł.  kobieta  niech  milczy 
(nie  przemawia)  w  kościele; 
przen.  niech  się  nie  miesza 
do  spraw  publicznych. 

Mulka  /.  gałeczka  z  waty 
służąca  za  pączek  do  kwia- 
tów sztucznych. 

Multa  docet  fąmes  /.  głód 
wiele  uczy. 

Multan,  gatunek  szabli  (od 
nazwy  kraju  Mnltany). 

Multan,  Multon  /.  [».j  ga- 
tunek miękkiej  tkaniny  weł- 
nianej. 

Multanka,  piszczałka,  fu- 
jarka drewniana  (od  nazwy 
ki-aju  Multany). 

Multa  paucis  ł.  dużo  (po- 
wiedzieć) w  niewielu  sło- 
wach. 

Multon  of>.  Mult?.n. 

Multum  1.  wiele,  dużo;  m. 
non  multa  oO.  Non  multa  sed 
multum. 

Multus  timere  debet,  quem 
multi  timent  i.  wielu  powi- 
nien się  bać,  którego  boi 
się  wielu. 

Mulłyplikacja  ł.  mnożenie 

Multyplikator'  ł.  w  aTge?ii. 
lii  zba,  przez  którą  się  mno- 
ż\-,  mnożnik;  w /i:j'ce  przy- 
rząd do  oceniania  słabych 
Iii',\<iow  elektrycznych,  gal- 
waiiuskop,  galwanometr. 

IMultyplikować  ł.  mnożyć, 
liuwickszać. 

Muł  i.  rodzaj  konia,  zwie- 
rza zrodzone  z  osła  i  kla- 
czy. 

Multa  oi.  Molła. 


Mumlflkować  m^  robić  mn- 
mję,  przerabiać  na  muwję. 

Mumja  pert.  zwłoki  ludz- 
kie a.  zwierzęce,  zachowa- 
ne od  zepsucia  przez  za 
balsamowanie;  pnen.  czło- 
wiek chudy,  wyschły,  jak- 
by bez  życia;  małomówny. 

Mundle)m,  MundkleJ  n.  klej 
(karuk)  oczyszczony,  nieco 
osłodzony  i  wysuszony  w 
tabliczkach,  zwilżany  w  u- 
stach  dla  klejenia  papieru. 

Mundować  ł.  przepisać  na 
czysto  (akta). 

Mundsłilck  ».  oh.  Munszłuk. 

Mundum  t.  przepisane  na 
czysto;  rezolucja. 

Mundur  [«.]  odzież  prze- 
pisana dla  ludzi,  zostają- 
cych w  służbie  urzędowej, 
publicznej,  a.  w  szkołach; 
przen.  przywdziać  m.,  zostać 
urzędnikiem ,  żołnierzem , 
uczniem  szkoły. 

Mundus  non  capit  duos  soles 
1.  świat  nie  obejmie  dwuch 
słońc  (dwuch  rywalizują- 
cych).. 

Mundus  vulł  decipi,  ergo 
decipiatur  ł.  świat  chce  być 
oszukiwany,  więc  go  oszu- 
kujmy. 

Municlpium  1.  miasto  ma- 
jące samorząd. 

Munlcja  t.  miejsce  obron- 
ne w  fort3rfikacji. 

Municypalizac|a  ni.  ziemi, 
oddanie  wszystkich  grun- 
tów na  własność  niewiel- 
kim jednostkom  autonomicz- 
nym, gminom  a.  miastom, 
jeden  z  projektów  socjali- 
stycznych; ob.  Nacjonaliza- 
cja. 

Municypalny  nt.  miejski; 
municypalność,  zwierzchność 
miejska,  zarząd  miastem. 

Munificencja  1.  hojność, 
szczodrobliwość,  ofiarność. 

Muniment/.  dowód  prawny. 

Munsztuk  H.  przyrząd  z 
dwuch  kawałków  stalowych, 
spojonych  ruchomo,  wkła- 
dany koniowi  w  pysk  po- 
przecznie, do  obu  końców 
są  przyczepione  uzdy,  i- 
naczej:  kiełzno,  kawecan; 
przen.  wziąć  kogo  na  m.,  u- 
jąć  w  ryzy,  w  karby,  trzy- 
mać krótko;  część  cybucha 
a.  papierosa,  wkładana  w 
usta;  krótka  papierośnica, 
któi'a  się  wkłada  w  papie- 
ros, a.  na  którą  się  nakła- 
da papieros;  część  instru- 
mentu dętego,  którą  się 
wkłada  w  usta,  inaczej; 
ustnik;  wylot  rury  z  wodą. 

Mur  t.  \n.]  ściana  z  ce- 
gieł a.  z  kamieni;  m.  cyklo  ■ 
powy  o/l.  Cyklopowe  mury;  m. 
pizański  ob.  Pisę;  m  pruski 
ob.  Pruski  mur;  m-y,  miasto; 
mur  otaczający  miasto  a.  wa- 
rownię; mur  cliiński;  przen. 
odgrodzenie  się  od  świata 
cywilizowanego.      • 


Murrazl  v.  tamy  murowa- 
ne z  wielkich  głazów  w 
Wenecji  pomiędzy  morzem 
a  lagunami. 

Murator  irl.  urzędnik  w 
dawnej  Polsce. 

Murgrabia  ob.  Burgrabia. 

Murja  ł.  woda,  zawierają- 
ca sól,  woda,  z  której  sól 
warzą,  solanlca. 

Murtat  n.  belka  na  mhrze, 
na  której  spoczywają  wią- 
zania dachu  i  belki  powa- 
łowe. 

Murmajster  n.  starszy  mu- 
larz. 

Murrina  ob.  Murryńskie  na- 
czynia. 

Murryńskie  naczynia,  kosz- 
towne naczynia,  mieniące 
się  różnemi  barwami,  ce- 
nione wysoko  przez  stai"Oż. 
Rzymian;  prawdopodobnie 
były  robione  z  agatu  a.  z  sar- 
doniksu. 

Mursz,  Morsz  n.  butwienie, 
gnicie,  psucie  się,  rozkład; 
drzewo  butwiejące  a.  zbu- 
twiałe; łąka  torfowa. 

ftunu  tut.  (wur-za)  ob. 
Mirza. 

Murzać  imur-taói  moru- 
sać, brudzić,  walać. 

Murzak  tai.  (mur-zakj  drob- 
ny szlachcic  tatarski. 

Murzyn  1.  człowiek  rasy 
czarnej,  negr,  przen.  biały 
m.,  człowiek  ciężko  pracu- 
jący i  wyzyskiwany;  m.  a. 
murzynek,  koń  maści  mu- 
rzynkowatej;  murzynkowata 
maść,  sierść  koni  przeważ- 
nie czarna,  z  niewielką  do- 
mieszką białej;  murzyniarz, 
handlujący  Murzynami  nie- 
woluikami;?/r2eM.  okręt  wio- 
zący takich  niewolników. 

Mus  /.  gaz,  wydzielający 
się  z  napoju  gazowego;  pia- 
na; [«.]  powidła  owocowe 
(dusi.  miazga,  breja). 

Mus  ».  konieczność,  po- 
trzeba; musowo,  koniecznie. 

Musaflrłyk  tur.  izba  go- 
ścinna u  Turków. 

Musageta  g.  dosl.  wiodący 
grono  Muz:  przydomek  da- 
wany Apollinowi;  ob.  Apollo. 

Musat  tur.  narzędzie  sta- 
lowe w  kształcie  szpikulca, 
służy  do  ostrzenia. 

Musetłe  /.  dudy  (instru- 
ment muzyczny);  ludowy  ta- 
niec francuski. 

Muskaryna  »^alkaloid,  znaj- 
dujący się  w  grzybach  mu- 
chomorach; używa  się  jako 
antydot  w  zatruciu  atro- 
piną. 

Muskat  ob.  Muszkat. 

Muskologja  ni.  część  bota- 
niki o  mchach. 

Muskularny  ni.  silny,  ma- 
jący silne  muskuły. 

Muskulatura  ni.  mięśnie 
całego  liała  a.  jego  części. 

Muskuł  ł.  mięsień. 

Musować  /.   burzyć    si^, 


pienie  się,  szumieć,  wydzie- 
lać z  siebie  gaz;  miuujące 
napoje,  nasycone  kwasem 
węglanym  (wody  .gazowe, 
wino  szampańskie). 

Musowo  ob.  Mus. 

Muss  isi  eine  harte  Nuss 
H.  do$t.  mus  to  twardy  o- 
rzech;  jak  trzeba,  to  trzeba. 

Musson  ob.  Monsun. 

Mustalik  tur.  poseł  tatar- 
ski. 

Mustang  a.  zdziczały  koń 
na  prerjach  amerykańskich. 

Musłer  n.  ■  próba,  okaz, 
v/zÓT,  rysunek. 

Musterkarte  n.  próby  i 
wzory  malerjałów,  naklejo- 
ne na  papier. 

Musterunek  n.  rewizja  po- 
pisowych do  wojska  w  celu 
orzeczenia  ich  zdatnośc'; 
m.  ekonomiczny,  rewizja  u- 
mundurowania  i  uzbrojenia. 

Mustra  n.  ćwiczenie  żoł- 
nierzy w  obrotach  wojsko- 
wych. 

Mustrować  «.  uczyć  żoł- 
nierzy obrotów  wojskowych; 
napominać,  uczyć  zachowa- 
nia się;  oglądać  od  stóp  do 
głów,  jak  kto  odziany  i  jak 
się  zachowuje,  teiaśc.  lu- 
strować. 

Mustry  (!.  mn.)  ob.  Muster. 

Mustykjera  ob.  Moskitjera. 

Musułbas  tur.  tkanina  ba- 
wełniana, używana  .szcze- 
gólniej do  podszywania  o- 
po''  z  i  namiotów;  donf. 
płomo  mosulskie  (od  mia- 
sta Mosul  w  Turcji  Azja- 
tyckiej, skąd  też  i  wyraz: 
muślin). 

Muszir  ar.  tytuł  mini- 
stra i  feldmarszałka  w  Tur- 
cji. 

Muszkat  śrl.  cz.  Muszkato- 
wiec  korzenny,  drzewo,  hodo- 
wane w  gorących  krajach  dla 
owocu, zwanego  gałką  musz- 
katową,  tudzież  powłoki,  o- 
krywającej  ten  owoc,  zwa- 
nej kwiatem  muszkatowym; 
gałka  muszkatowa  i  kwiat 
muszkatowy  używane  są 
jako  przyprawy;  z  gałki  wy- 
ciska się  także  pachnący 
olejek  muszkatowy. 

Muszkatel  irl..  Muszkato- 
łowe wino,  przednie  wino 
z  Włoch  południowych  z 
zapachem  korzennym;  wi- 
nogrona, z  kiórych  tłoczą 
to  wino. 

Muszkatela  /.,  Muszkatka, 
gatunek  gioiszki;  gatunek 
jabłka. 

Muszkatołowy  a.  Muszkato- 
wy ub.  Muszkat. 

Muszkatowieco//.  Muszkat. 

Muszkiet  /.  strzelba  daw- 
niej używana,  ciężka  rusz- 
nica, którą  do  sti-zału  opie- 
rano na  widełkach;  musz- 
kiełnik,żołnierz,  muszkietem 
uzbrojony. 

Muszkieter  /.  dawny  żoł- 


Muszkietoa  —  Nacjonalizacja 


160 


nierz  z  gwardji  królewskiej; 
m-y,  mankiety. 

Muszkiełon  /.  gatunek  Rta- 
joi.ytnego  działa;  broń  r«jcz- 
na  z  lufą  rozszerzoną  z  przo- 
du w  formie  lejka. 

Muszla  [».]  skorupa  mał- 
ża, koncha,  małżowina:  na- 
czynie podobne  kształtem 
do  konctiy:  m.  ucha  a.  m. 
uszna,  zewnętrzna  częffó  u- 
cha,  odstająca  od  głowy; 
rodzaj  pikowania  mebli  wy- 
ściełanycłi  w  wypnkło(5ci, 
rozcłiodząfie  sią  wachlarzo- 
wato. 

■asztarda  tr.  przyprawa 
do  mięsa  i  sosów,  zrobiona 
ze  sproszkowanych  i  od- 
tłuszczonych nasion  gor- 
czycy, z  dodatkiem  octu, 
wina,  oliwy,  wody,  soli,  cu- 
kru, miodu  a.  pierników 
oraz  korzeni;  przen.  m.  po 
obiedzie,  rzecz  spóźniona. 

Musztra  oh.  Mustra. 

Muszyr  tur.  gienerał  wojsk 
tureckich. 

Muślemin,  Mośiemin  tur. 
muzułman. 

Muślin  f/.]  cienka,  rzadka 
tkanina  bawełniana  a.  jed- 
wabna, gładka  a.  wzorzysta. 

Muł  /.  nagła  zmiana  w 
winie,  gdy  przybiera  bar- 
wę mleczną. 

Mtita  {.  w  MUZ.  nuta  nie- 
ma, pauza;  of).  Mirtae. 

■irtacja  ł.  zmiana,  odmia- 
na; zmiana  głoeu  w  wie- 
ku młodzieńczym;  mutacyj- 
na teoria,  utworzona  przez 
współczesnego  botanika  Ho- 
lendra Hugona  de  Yries, 
podług  której  bezpośrednio 
po  wytworzeniu  się  gatun- 
ku jest  okres  zmian  w 
nim  burzliwych,  wytwarza- 
jących liczne  nowe  gatun- 
ki, poczym  gatunek,  o  ile  u- 
trzymał  się  przy  życiu,  wy- 
twarza jdż  tylko  odmiany. 

Mutacyzffl  nh  wadliwość 
wymawiania,  polegająca  na 
niemożności  wymówieniai 
pewnych  spółgłosek. 

Mirtae  1.  dotl.  nieme,  w 
gramatyce:  spółgłoski  bez- 
dźwięczne, np.  p,  <,  k... 

Mutaszeryf,  Mutaczeryf  ob, 
Mutesarif. 

MataMs  mutandis  t.  z  po- 
trzebnemi  zmianami;  zmie- 
niwszy to,  co  powinno  byó 
zmienionem. 

Mutato  nomine  de  te  faliu- 
la  narratur  ł.  pod  zmienio- 
nem imieniem  o  tobie  baj- 
ka mówi  (do  ciebie  się  sto- 
suje). 

Muterkapsel  ».  mutra  mo- 
siężna na  koficach  osi  po- 
wozów i  karet. 

Mutesarif  iw.  zwierzchnik 
sąndźaku,  naczelnik  powia- 
tu w  Turcji.  ' 

Miłtować  i.  (o  winie)  fer- 
mentować,przybierająĆ  bar- 


wę mleczną;  (o  głosie)  prze- 
chodzić z  dziecięcego  na 
męski. 

Mutra  n.  otwór  kształtu 
walca,  którego  powierzch- 
nia posiada  nacięcie  wklę- 
słe, odpowiadające  wynio- 
słościoro  śruby,  kluba;  iait. 
matka;  mutrowy  lilucz,  klucz 
do  wkręcania  muter  na  śru- 
by, klucz  śrubowy. 

Mutualista  ni.  zwolennik 
mutualizmu;  członek  stowa- 
rzyszenia wzajemnej  po- 
mocy. 

Mutualizm  ni.  system  wza- 
jemności, usuwający  zyski 
przedsiębiorców;  wzajemne 
korzystanie  ze  spółki:  u 
zwierząt  i  roślin  inaczej: 
symbjoza. 

Mutuhr  1.  prostokątne  po- 
ziome płyty  pod  płytą  głów- 
nego gzymsu  doryckiego, 
dodawane  jako  ozdoby. 

Mutuus  consensus  /.  wza- 
jemna zgoda,  przyzwolenie 
obustronne,  jedność  zdań. 

Mutylacja  1.  okaleczenie, 
zranienie. 

Mutyzm  nt.  niemota;  upor- 
czywe milczenie. 

Muza  g.  bogini  sztuk  pięk- 
nych i  nauk  (Muz  było  !): 
Klio,  Kaijopa,  Melpomena, 
Talja,  Erato,  Enterpe,  Poli- 
hymnja,  Terpsychora  i  Ura- 
nja;  były  córkami  Apollina 
i  Mnemozyny);  inatchnie- 
nie,  twórczość;  sztuki  pięk- 
ne. 

Muzameryt  ar.  opowiada- 
nie i  rozmowa  nocna  w  na- 
miotach beduińskich  i  na  po- 
pasach karawan  przy  świe- 
tle księżyca  (tytuł  powieści 
Lucjana  Siemieńskiego). 

Muzealny  nł.  należący  do 
muzeun". 

Muzeografja  *g.  opisanie 
przedmiotów,  znajdujących 
się  w  muzeach. 

Muzeum  g.-t.  gmach,  za- 
wierający zbiory  okazów  na- 
tury, utworów  sztuk,  nauk, 
przemysłu  i  t.  p.;  publiczne 
zbiory  naukowe  lub  osobli- 
wości. 

Muzułbas  oh.  Musulbas. 

Muzułman  tir.  Muzułmanin, 
wyznawca  Islamu  cz.-wiary 
mahometańskiej. 

Muzyk  l.  znający  dobrze 
zasady  muzyki  i  jej  rodzaje; 
kompozytor;  biegły  wyko- 
nawca utworów  muzycz  - 
nych. 

Muzyka  g.  sztuka  łączenia 
dźwięków  w  utwory  piękne 
cz.  kompozycje  i.  wykony- 
wania tych  utworów  na  in- 
strumentach muzycznych 
lub  głosem  ludzkim;  muzy- 
kanci, orkiestra,  kapela;  wy- 
konywanie utworu  muzycz- 
nego, granie,  gra;  dźwięcz- 
ność ,  harmonijność ,  ryt- 
miczność; w  myiliirt.  głosy 


psów,  goniących  zwierzynę, 
jnaczej:  granie;  kocia  m.,  ha- 
łas rozmaitych  jednocześ- 
nie brzmiących,  a  nie  har- 
monizujących z  Bobą  diwię- 
ków. 

Muzykaiia  nł.  przedi^ioty, 
dotyczące  muzyki  (nuty, 
papier  nutowy,  instrumen- 
ty). 

Muzykalny  ni.  harmonijny, 
dźwięczny;  znający  muzy- 
kę, umiejący  grać. 

Muzykant  irt.  zajmujący 
się  muzyką  ale  nie  artysta; 
grający  na  dętym  instru- 
łnencio. 

Muzykoman  *g.  miłośnik 
muzyki. 

Muzyk  mir.  chłop;  gbur. 

My-  oh.  także  Mi-. 

Mycellum  ni.  część  grzy- 
ba, złożona  pospolicie  z  ni- 
ci niekiedy  bardzo  długich. 

Mycetes  oh.  Myketes. 

Mycełografja ,  Mycetoiogja 
ob.  Myketografja. 

Mycka  n.  okrągła  czapecz- 
ka bez  daszka,  pluska;  jar- 
inułka.  , 

Mycorłilza  *g.  rodzaj  sym- 
bjozy,  polegający  na  tym, 
że  korzenie  wielu  drzew  są 
zasnute  nitkami  grzybów, 
rozkładającemi  organiczne 
cząstki,  zawarte  w  ziemi, 
przez  co  cząstki  te  stają  się 
odpowiednim  dla  drzewa  po- 
karmem. 

Myelltis  nt.  zapalenie  mle- 
cza pacierzowego. 

My  houte  fs  my  oastle  a. 
(maj  haut  it  maj  kosi)  mój 
dom  jest  moją  warownią; 
zasada  prawna  angielska,  iż 
mieszkanie  prywatne  jest 
niedostępne  dla  władz  urzę- 
dowych z  wyjątkiem  wypad- 
ków, przewidzianych  przez 
prawo. 

Myketes  g.  grzyby. 

Myketograf]a,  Myketologja, 
Mykologja  *g.  część  botaniki 
o  grzybach. 

Mykologja  oh.  Myketografja. 

Mykosis  *g.  choroba  tka- 
nek, spowodowana  przez 
bakterje. 

Mykotłianaton  ob.  Mikota- 
natoo. 

Mykoza  *g.  rodzaj  cukru, 
znajdujący  się  w  wielu  grzy- 
bach; oh.  Mykosis. 

Myksedematyczny  *g.  wła- 
ściwy osobom  chorym  na 
mjTcoedemą. 

Mykwa  oh.  Mikwa. 

Mynheer  hol.  mój  panie; 
żartobliwa  nazwa  dawana 
Holendrom. 

Myo-  oh.  Mlo-. 

Myosotis  t.  niezapominajr 
ka. 

Myrra  oh.  Mirra. 

Myszures  oh.  Miszures. 

Myt-  ob.  Mit-. 

Mytilotoksyna  *g.  jad  eko- 
rapiaków,znajdowanyTinia«  | 


których  ślimaków,  a  na- 
wet czaaem  w  ottrygacb, 
trujący,  pokrewny  ptomai- 
nom. 

Myto  n.  zapłata,  nagroda, 
wynagrodzenie;  opłata  :a 
przewóz,  za  przejazd. 

Hyioedema  'g.  choroba  do- 
rosłych, zwłaszcza  kobiet, 
przypisywana  grzybkom  mi- 
kroskopijnym, polegająca  na 
zgrubieniu  tkanki  podtikór- 
nej,  szczególniej  na  twa- 
rzy, przyćmieniu  zdolno^i 
i  zwolnieniu  wszystkich  ru- 
chów ciała;  podobne  obja- 
wy zdarzają  się  po  wycię- 
ciu gruczołu  tarczowego. 


N. 


N.  sir.  NeutrwM  ł.  rodzaj 
nijaki. 

N.  a.  Nr.  $kr.  NwMr  foh.,, 
Nord  fob.). 

n.  tkr.  Netto  oh. 

Nabab,  Nabob  ar.  [«.]  na- 
miestnik albo  rządca  pro- 
wincji w  Indjach;  przen. 
wielki  bogacz,  szczególniej: 
który  się  dorobił  majątku 
w  kolonjach. 

Nababessa,  Nabobessa  / 
żona  nababa. 

Nachja  ob.  Nabja. 

Nachnahne  n,  za  pobra- 
niem, przekaz,  odbieranie 
należności  za  przesłany  to- 
war przy  odbiorze  jego  z 
drogi  żelaznej  lub  z  poczty; 
dowód  od  kolei  żelaznej  na 
przyjęcie  towarów  do  wy- 
syłki i  obowiązanie  się  do- 
ręczenia ich  osobie  wska- 
zanej i  odebrania  należno- 
ści od  niej. 

Nacja  1.  naród,  narodo- 
wość. 

Nacjonalista  t.  stawiający 
swoją  narodowość  ponad  in- 
ne, nie  chcący  im  przy- 
znać równych  praw  w  pań- 
stwie. 

Nacjonalistyczny  ni.  nace- 
chowany nacjonalizmem. 

Nacjonalizacja  nł.  unaro- 
dowienie; wcielenie  do  ja- 
kiej narodowości;  uczynie- 
nie kosmopolity  członkiem  ^ 
współczującym  jakiego  na-  ' 
rodu;  w  hodowli  zwierząt 
i  roślin:  takie  udoskonale- 
nie gatunków  krajowych, 
aby  one  otrzymały  znair  :v- 
na  miejscowe  wyróżni  .  . 
je  korzystnie  od  zagra;. :-z- 
nych;  n.  własności  nierucho- 
me], wywłaszczenie  wszel- 
kiej własności  nieruchomej 
prjrwatnej  na  korzyść  wła- 
dzy p(iń8twbwei  jako  przed- 


151 


Kacjonallzm  —  Naturalny 


Stewicielki  narodu,  unaro- 
dowienie, lipsńatwowienie, 
jedno  '/,  żądań  Hocjaliimu 
{ob.  Mtinicypnlłzacia  'zi«ini). 

NaciMallzm  ni.  dąienin  do 
wyłączności  narodowej  w 
fcranicach  państwa  a.  w  gra- 
nicach zamieszkałych  przez 
autochtonów,  dążność  do 
laflyniilowania  innych  naro- 
dowości w  tych  że  pranicach. 

N«ci*nal  -  liberalni,  stron- 
■nictwo  w  Niemczech  prze- 
jęte skrajnym  nacjonaliz- 
mem i  nieprzyjazne  katoli- 
cyzmowi. 

Nacjonalny  kI.  narodowy. 

Nacra  chinols  /.  fnakrtuti- 
mcaj  roboty  z  laki,  wykła- 
dane masą  perłową. 

Nad-:  w  złożeniach  z  nad-, 
w  których  człon  drtigi  jept 
obcego  pochodzenia,  to  o- 
.«tatnie  (t.  j.  pochodzenie) 
wskazane  jest  przy  wyra- 
sie  bez  nad-,  o  ile  ów  człon 
drugi  złożenia  stanowi  sa- 
moistny wyraz,  więc  ti)). 
nadetatówy  pod  etatowy. 

Nadantzlagowy  ».  nieprze- 
widziany anszlł^iem. 

Naderfajla  n.  pilniczek. 

ttaderspan,  Nadirspan  [totg.i 
wielki  pan  węgierski. 

Nadełatowy,  nieobjęty  eta- 
tem. 

Nadir  ar.  punKt  sfery  nie- 
bieskiej przeciwległy  zeni- 
towi. 

Nadlrspan  oh.  Nadantian. 

Nadk«mpletny,  nadliczbo- 
wy, zbywający. 

Nadmanganjan  potasu  (kaU 
hypermanganicum)  związek 
chemiczny  (sól),  daje  z  wo- 
dą roztwór  fijoletowy,  moC' 
no  utleniający,  dezynfek- 
cyjny. 

Nadorganiczny ,  przecho- 
dzący zakres  świata  orga- 
nicznego. 

Nadprodukcja,  produkcja, 
przewyższająca  zapotrzebo- 
wanie. 

Nadprogramowy,  nieobjęty 
programem. 

Madzłak  iur.  czekan. 

Nłfta  ff.  olej  skalny,  ropa 
naftowa;  naftowo-gazowy,  o- 
grzewany  gazem  z  nafty. 

Naftalina  ni.  ciało  orga- 
niczne stałe  w  postaci  bia- 
łych płatków  krystalicz- 
nych, o  przenikliwym  za- 
pachu, palne,  otrzymywane 
przy  wyrobie  gazu  oświe- 
tlającego. 

Nagy  węg.  inadj)  wielki — 
wyraz  częsty  spotykany  w 
nazwach  miejscowości  wę- 
gierskich. 

Nahaj  tal.,  Nahajka,  bat  skó- 
rzany, bizun,  kańczug. 

Nahja  tur.  powiat,  okrąg 
w  Turcji. 

Naib  ar.  zastępca  zwłasz- 
cza sułtana. 
'      Naiwny/.  nie8ztnozny,nie- 


udany,  szczery,  prosty,  do- 
broduszny; naiwna,  aktorka 
grająca  role  dziewcząt  nie- 
świadomych, niezepsutyoh; 
naiwność,  naturalność,  pro- 
stota umysłu;  nieświado- 
mość rzeczy  powszechnie 
znanych;  nadmierne  ufanie 
ludziom;  nieznajomość  rze- 
czy złych  i  zdrożnych; 
szczerość;  brak  przenikli- 
wości. 

Najada  g.  nimfa  wodna 
grecka. 

Najtyczanka,  bryczka  nie- 
co podniesiona  z  tyłu,  z  wa- 
sągiem  wyplatanym,  z  po- 
kryciem a.  bez  niego,  z  ko- 
złem i  fartuchami  (od  mia- 
sta czeskiego  Nowy  Jicin, 
po  niemiecka  Neu  Titschin). 
■  Najzylber  n.  nowe  srebro, 
mieszanina  miedzi,  cynku 
i  niklu. 

Nakładna  r.  wykaz  przed- 
miotów wysyłanych,  list 
frachtowy,  dowód  wysyłki. 

Nalesoński  oh.  Nelsoński. 

Namaz  ar.  modlitwa,  któ- 
rą Turcy  codzień  pięć  razy 
obowiązani  są  odmawiać. 

Nam  tua  res  agitur,  paries 
cum  proximus  ardat  /.  albo- 
wiem dotyczy  to  także  i 
ciebie,  i  ty  jesteś  w  niebez- 
pieczeństwie. 

Nam  vitiis  namo  sine  nasci- 
tur  1.  nikt  się  nie  i'odzj  bez 
błędów. 

Nąn  ckińt.  południe  (w 
nazwach  gieograficznych, 
jak  Nan-king,Nan-szan  itd.). 

Nankin,  tkanina  gładka  i 
gęsta,  barwy  żółtawej,  po- 
dobna do  perkaln;  n-y  spod- 
nie a.  kostjum  z  tej  tkaniny 
(od  miasta  chińskiego  Nan- 
kin). 

Nannette,  Nannon  /.,  Nanny 
a.  zdrobniałe:  Anna. 

Napoleon  *g.[f.]  Napoleondor 
/.  złota  moneta  francuska 
wartości  20  a.  40  frainków 
z  wizerunkiem  cesarza  Na- 
poleona. 

Napoleonidzi  V  członko- 
wie rodziny  Bonapartych. 

Napoleonisła  *g.  stronnik, 
zwolennik  Napoleona  I;  ten, 
co  służył  w  wojsku  pod  Na- 
poleonem. 

Napoleonka,  bródka  mod- 
na w  woj.sku  za  Na!)oleona 
III;  rodzaj  krzesła  miękkie- 
go z  nizkim  tylnym  opar- 
ciem. 

Nara  oh.  Nary. 

Narciarstwo  oh.  Narty. 

Narcotica  I  środki  odu- 
rzające. 

Nard  1.,  Sptkanard,  pachni- 
dła,  olejki  aromatyczne  u 
starożytnych. 

Nargiie  pm.  przyrząd  do 
palenia  tytunju,  w  którym 
dym  przechodzi  przez  flasz- 
kę z  wodą,  używany  w  Tur- 
cji. 


N«riMltfs|a  *g.  choroba 
nerwowa,  polegająca  ni,  na- 
głych i  często  objawiających 
się  napadach  snu. 

Narkotyczny  g.  odurzający, 
usypiający. 

Narkotyk;?,  środek  odurza- 
jący, usypiający. 

Narkotyzować  ni.  odurzać 
narkotykiem';  rozdrażniać 
nerwy  narkotykiem;  wpro- 
wadzać w  stan  snu  za  po- 
mocą narkotyku. 

Narkoza  y.  odurzenie,znie- 
czulenie  chorobliwe,  lub 
spowodowane  działaniem 
narkotyków. 

Narracja  /.  opowiadanie. 

Narrata  rcfero  A  zdaję  spra- 
wę z  tego,  co  opowiadano, 
a  nie  z  tego,  czego  sam  do- 
znałem {oh.  Relata  refero). 

Narrator  /.  opowiadający. 

NarHiecium  [^.J,Narthex  .?. 
przedsionek;  łubki,  w  które 
noga  złamana  oprawia  się 
do  czasu  zrośnięcia  kości. 

Narty  [n]  (?)  sanie  syberyj- 
skie, długie  i  lekkie;  długie 
łyżwy  do  biegania  po  śnie- 
gu; nartnik,  łyżwiarz  na  nar- 
tach; narciarstwo,  ślizganie 
się  po  śniegu  na  nartach. 

Narwal  «:«/.  wieloryb  u- 
zębiony  z  jednym  długim  zę- 
bem.wystającym  mu  z  pyska. 

Nary  [r.\  pomost  do  spa- 
nia- 

Narzan  (nar-zanj  stołowa 
wodagazowa(od  nazwy  zniej- 
soowości  na  Kaukazie). 

Nasciturus  pro  jam  nato  ha^ 
bełurV.  mający  się  narodzić 
uważa  się  już  za  zrodzone- 
go (pod  względem  praw  swo- 
ich). 

Nąscuntur  pootae,  fiunt  o- 
ratores  1.  poeci  się  rodzą, 
mówcami  ludzie  się  stają. 

Natąle  solum  /.  ziemia  ro- 
dzinna, grunt  ojczysty;  n.  s. 
dulce,  słodką  jest  ziemia  oj- 
czy.sta. 

National  -  liberalni  oh.  Na- 
cjonal-liberalnl. 

Nation  of  shopkeepers  a. 
fhetzn  of  tiopkipers)  naród 
kramarzy  (wyrażenie  Ada- 
ma Smith'a  w  dziele  „Bo- 
gactwo narodów",  stosowa- 
ne często  do  Anglików). 

Nałiyes  a.  (neiiwt)  urodze- 
ni na  ziemi  amerykańskiej. 

Natron  g.  [a.],  Natrium  ni. 
soda. 

Natura  t.  przyroda,  ogół 
istot  cielesnych  i  praw,  któ- 
rym podlegają;  świat  zmy- 
słowy; wszystko  co  nie 
jest  sztucznie  zdziałane  lub 
przeobrażone ;  organizm-; 
właściwość  przyrodzona,  n- 
sposobienie;  w  stanie  natury, 
bez  upiększeń,  dodatków  i 
zmian  dokonanych  przez 
człowieka,  przez  cywiliza  ■ 
cję;  prawo  n-y,  stwierdzona 
przez   badaczy   i   naukowo 


określona  jednostajność,  z 
jaką  też  same  zjawiska  przy- 
rody powtarzają  się,  ilekroć 
zachodzą  te  same  warunki; 
prawo  przyrodzone,  wska- 
zane przez  rozum;  martwa  n., 
malowidło,  przedstawiające 
zwierzęta. nieżywe,  owoce, 
kwiaty ,  sprzęty  domowe 
i  t.  p.). 

Natura  artis  magistra  1. 
przyroda  mistrzynią  sztuki. 

Natura  ducos  errari  nullo 
modo  potest  1.  kto  ma  natu- 
rę za  przewodniczkę,  nie 
może  zbłądzić. 

Naturae  convenlenter  vive  1. 
żyj  podług  natury  (t.  j.  zgo- 
dnie z  jej  wskazówkami). 

Naturae  vultus  semper  est 
idem  /.  natura  zawsze  jest 
jedną  i  tą  samą. 

Natura  borret  yącuum  1.  na- 
tura nie  znosi  próżni;  iurt. 
kieliszek  winien  być  zawsze 
napełniony  (trunkiem). 

Naturalla  t.  wszystko,  co 
jest  dostarczone  przez  lud- 
ność w  naturze:  n.  non  sunł 
turpia,  rzeczy  naturalne  nie 
przynoszą  wstydu,  nie  szpe- 
cą. 

Naturalista  n^  badacz  na- 
tury, przyrodnik. 

Naturalistyczny  nł.  z  natu- 
ralizmem zgodny. 

Naturalizacja  ni.  nadanie 
prawa  obywatelstwa  cudzo- 
ziemcowi. 

Naturalizm  iit.pogląd,  przy- 
pisujący rację  wszelkiego 
bytu  samej  tylko  naturze 
bez  nadprzyrodzonego  obja- 
wienia; w  sztukach  i  litera- 
turze: dążenie  do  wiernego 
oddania  rzeczywistości  bez 
upiększenia,  idealizowania, 
bez  niedomówień,  osłonek 
oraz  bez  tendencji;  uwydat- 
nianie w  dziełach  sztuki 
właściwości  ludzi  i  przed- 
miotów fizycznie  i  moral- 
nie brzydkich  raczej,  niżeli 
pięknych. 

Naturallzować  się  »l.  przy- 
jąć obywatelstwo  w  obcym 
kraju. 

Naturalny  1.  przyrodzony; 
zgodny  z  naturą,  wynikający 
z  praw  natury,  nie  sztucz- 
ny; zwykły,  powszedni;  nie 
przesadny:  nie  z  małżeń- 
stwa zrodzony;  n.  szereg 
liczb;  liczby  1,2,3.  4,  i  t.d., 
poczynając  od  1  i  wciąż 
zwiększając  o  1;  dobór  n., 
właficiwość,  skutkiem  Irtó- 
rej  fjiną  jednostki  i  gatunki 
mniej  zdolne  dostosować  się 
do  istniejących  warunków:w 
chemji:  n.  układ  pierwiastków 
a.  periodyczny,  układ  pier- 
wiastków chemicznych,  sze- 
reg taki,  że  każdy  ósmy 
z  kolei  pierwiastek  przypo- 
mina wJ;asności  pierwszego; 
w  nialeiH.:  układ  n.  logaryt- 
mów,a.  hiperboliuzny,*.  Ne- 


Nataral  —  Ne! 


Uksowcy 


152 


pera  układ,  którego  po<lHta- 
wą  jeRt  liczba  ««=  2,7 1828...; 
klałyfikacja  n-a,  w  botanice: 
podział  rolUin  na  klawy,  o- 
party  na  rozważaniu  wszyst- 
kii;łi  or;'anów  roślin;  śmierć 
n-a,  nic  gwałtowna,  iii«; 
przez  samobójstwo;  natu- 
ralność, prostota,  nieprze- 
Kadno.<i<;,  zgodność  z  naturą. 

Natural-selection  «.  (nelju- 
rel  urlekszónj  dobór  natural- 
ny (podług  Darwinizmu). 

Natura  medicatrix  /.  przy- 
roda lecząca  (która  cz(;sto 
działa  skuteczniej  niż  leki). 

Naturam  expellas  furca,  ta- 
men  esque  recurret  /.  dosK 
odpijdzisz  natura  widłami, 
ona  jednak  -wróci  (nattira 
wilka  ciągnie  do  lasu). 

Natura  naturans  /.  dosł. 
pTzyroda  rodząca:  przyroda 
twórcza,  jako  jedyne  jeste- 
stwo naczelne  według  nau- 
ki Giordano  Bruno  (1548 — 
IbOU). 

Natura  naturata  1.  dott.  przy- 
roda zrodzona:  to  wszystko, 
co  istnieje  lub  istniało  w 
przyrodzie,  jako  wytwór  t. 
zw.  natura  naturans  iuh.). 

Natura  non  facit  saltum  /. 
natura  nie  robi  skoków 
(wszystko  w  niej  odbywa 
się  stopniowo). 

Natura  sanat,  tnedicui  cu- 
rat  1.  przyroda  uzdrawia,  le- 
karz lec»y. 

Natura  trahit  ad  sua  jura  /. 
natura  domaga  si(j  praw 
swoich. 

Naturę  morte  /.  (nalur  morO 
oh.  Natura  martwa. 

Natus  /.  rodem  z...,  uro- 
dzony. ' 

Nauheimskie  kąpiele,  ką- 
piele w  wodzie  na.syconej 
kwasem  w^glanym  (od  miej- 
scowości Nauheim  w  Hesji, 
w  kraju  niemieckim,  gdzie 
taka  woda  tryska  ze  źródeł 
naturalnych). 

Naukracja  ^.  każdy  z  48 
okręgów,  na  które  dzieliła 
się  starożytna  Attyka;  każ- 
da n.  była  obowiązana  dać 
1  okręt,  a  prócz  tego  żołnie- 
rzy i  podatki. 

Naukracja  g.  (w  Attyce  sta- 
roż.)  gmina,  opol.e  =  '/,-,  fili- 

Naumachja  g.  u  Greków: 
bitwa  morska;  u  Rzymian: 
widowisko  sceniczne  naśla- 
dujące taką  bitwę. 

Nausea  1.  nudności. 

Nauseosa^  leki,  pobudza- 
jące do  nudności,  ale  bez 
womitowania. 

Nauta  1.  żeglarz. marynarz. 

Nautlcal  Almanac  u.  (nałi- 
httuiiiienek)  tytuł  rocznika, 
wydawanego  przez  admira- 
licję angielską,  zawierają- 
cego efemerydy,  obliczone 
z  góry  na  trzy  lata;  tytuł 
takichże  roczLików,  wyda- 
wanych  przez  rządy:   Sta- 


nów Zjednoczonycli  i  hiHZ- 
paóski. 

Nautilut    1.   mięczak    że- 

glarek. 

Nautyka  g.  umiejętność  że- 
glarska, żeglarstwo. 
Nauzja  oh.  Nautea. 
Navicella  1.  łódka. 
Nawa  1.  wnętrze   podłuż- 
ne kościoła;  okręt,  łódź;  w 
wiekach  średnich  okręt  dwu 
lub  trzymaszlowy  o  pojem- 
ności około  GOO  ton. 

Nawetka  /.  czółenko,  na- 
rzędzie kościane,  złożone  z 
dwuch  płytek  formy  czó- 
łenek, połączonych  w  środ- 
ku słupkiem,  na  który  na- 
wija się  nici  a.  bawełnę; 
służy  do  robienia  frywoli- 
tów. 
Nawigacja  /.  żegluga. 
Nawigator  1.  żeglarz,  ma- 
rynarz. 

Nawigować  /.  żeglować, 
płynąć  po  morzu. 

Nazareat  hef>r.  oddanie  się 
pobożności  u  daw.  Żydów, 
połączone  z  wyrzeczeniem 
się  mocnych  napojów,  nie- 
strzyżeniem  włosów  i  inne- 
mi  praktykami  religijnemi. 
Nazarejczyk  hehr.  [1.]  czło- 
wiek, który  ślubował  naza- 
reat; uh.  Nazareńczyk. 

Nazareńczyk  hehr.  \l.\  na- 
zwa, dawana  Chrystusowi 
i  Jego  zwolennikom  przez 
przeciwników  w  pierwszych 
początkach  chrześcijaństwa; 
malarz  obrazów  treści  reli- 
gijnej (od  miasta  Nazaret 
w  .Tudeij. 

Na   zdar!    czts.    powodze- 
nia! pomyślności! 
NB.  skr.  Notabene  (oh.). 
N./C.  skr.  Nostro  Conto^oA.A 
Neanderstalska  «.  czaszka, 
czaszka  kopalna,  znaleziona 
w  1857  r.  w  dolinie  Nean- 
der,  prowincji  Reńskiej. 

Nearktyczny  'g.  dotyczący 
części  Ameryki  w  pobliżu 
bieguaa  północnego  kuli 
ziemskiej;  dotyczący  kra- 
jów strefy  umiarkowanej  i 
zimnej  w  Ameryce  Półn. 

Ne  bis  in  idem  /.  nie  należy 
i"oztrząsać  ponownie  spra- 
wy już  osądzonej  a.  karać 
drngi  raz  za  przewinienie 
już  ukarane. 

Nebularny  ni.  tyczący  się 
mgławic;  teorja  n-a,  podług 
której  wszystkie  ciała  nie- 
bieskie (gwiazdy,  pbnety, 
komety  i  in.)  powstały  z 
mgławic. 

Noc  aliud  sentire,  nec  aiiud 
loqui  1.  nie  mówić  inaczej, 
tylko  tak  jak  się  myśli. 

Nec  cupias,  nec  metuas  1. 
ani  [lożądaj,  ani  się  obawiaj. 
Nec  domui  dominus,  sed  do- 
mino domus  honestanda  est 
1.  nie  dom  powinien  przy- 
nosić zaszczyt  panu,  ale 
pan  domowi. 


Neceste  est  multos  timeat, 
quem  multi  timent  1.  kogo 
wielu  się  boi,  ten  musi  bać 
się  wielu. 

Necessitas  acuit  ingenium  1. 
j)0trzfeba  zaostrza  umysł. 

Necessitas  frangit  legem  t. 
konieczność  łamie  prawa. 

Necessitas  non  liabet  legem 
1.  bieda  (konieczność)  nie 
zna  zakazu. 

Necessitas  ultlmum  etfflaxi- 
mum  telum  est  /.  koniecz- 
ność jest  ostatnią  i  najwięk- 
szą bronią. 

Nec  Hercules  contra  plures 
ł.  doil.  i -Herkules  nie  pora- 
dzi przeciw  wielu:  siła  złe- 
go, dwuch  na  jednego. 

Nec  locus  ubi  Troja  fuit  l. 
ani  śladu,  gdzie  była  Troja 
(mówiąc  o  rzeczy  straconej 
lub  zniszczonej). 

Nec  mergitur  1.  nie  tonie, 
nie  da  się  zatopić. 

Nec  plus  ultra  i.  ani  kroku 
dalej;  oh.  Non  plus  ultra. 

Nec  temere,  nec  timide  1. 
ani  zuchwale,  ani  tchórzli- 
wie. 

Ne  cuiyis  dextram  inieceris 
1.  nie  dawaj  zaraz  swej  pra- 
wicy pierwszemu  lepszemb; 
nie  zwierzaj  się  za  prędko. 

Ne  differas  in  crastinum  i. 
nie  odkładaj  do  jutra. 

Nee  /.  urodzona,  z  domu. 

Ne  elettori,  ne  eietti  w. 
dosl.  ani  itjtoicj,  ani  wy- 
brani: ha.sło  dane  przez  Pa- 
pieża Piusa  IX,  oburzonego 
wcieleniem  Rzymu  w  roku 
1871  do  królestwa  Włoskie- 
go, aby  prawowierni  katoli- 
cy we  'Włoszech  nie  uczest- 
niczyli w  wyborach  do  par- 
lamentu i  w  parlamencie. 

Nefalizmj.zupełne  wstrzy- 
manie się  od  napojów  wy- 
skokowych. 

Nefas  /.  bezprawie,  czyn 
niegodziwy. 

Nefastus  dies  i.  dzień  nie- 
szczęśliwy, feralny  (w  ta- 
kie dni  u  staroż.  Rzymian 
nie  odbywały  się  .sądy  ani 
komicje). 

Nefelja  'g.  biała  plamka 
na  rogówce  oka;  biała  plam- 
ka na  paznogciu;  kłaczki  w 
urynie. 

Nefelosfera  *g.  atmosfera 
obłoków  dokoła  jakiej  pla- 
nety. 

Nefralgja  *g.  ból  nerek, 
kolka  nerkowa. 

Nefritisn/.zapalenie  nerek. 

Nefryt  *g.  nerkowiec,  mi- 
nerał złożony  głównie  z 
krzemionki,  wapna,  magne- 
zji i  tlenku  żelaza:  w  epoce 
kamiennej  wyrabiano  z  nie- 
go siekiery,  młoty  i  t.  p.; 
oh.  Nephriłis. 

Negacja  (.  przeczenie,  za- 
przeczenie. 

Nogałii/.  odmowny,  prze- 
czący. 


Nofatyw  /.  (w  (utoi^rafji) 
pierwotny  obraz  fotoirra- 
ficzny  na  kliszy,  w  którym 
części  jasne  przedmiotu  g^ 
ciemne  i  odwrotnie. 

Na|aływa  /.  przy  głosowa- 
niu głos  odmowny  a.  prze- 
czący; czarna  gałka,  wrzu- 
cona do  urny,  jako  wyraz 
takiego^  głosu;  oh.  Negatyw. 

NegatywizM  nt.  przecze- 
nie tym  zajadom,  które  ;>o- 
wszechnie  bywają  oznawa- 
ne  za  prawdziwe  (w  religji 
a.  moralności  a.  nauce  a. 
sztuceł;filozofja  przeczenia. 

Negatywny  l.  ujemny;  za- 
przeczający; przeciwstaw- 
ny; odmowny;  obraz  n.,  ob- 
raz, w  którym  części  jat-nc 
są  ciemnemi,  a  ciemne  jas- 
nemi. 

Ne  gladlum  tollas,  mulier  ł. 
nie  i)Orywaj  się  do  miecza 
kobieto. 

Negliż  /.  ubranie  domowe 
ranne  albo  nocne;  aegliżyfc, 
czepeczek  damski  domowy. 

Negliżować  ./'.  zaniedby- 
wać, jiie  zważać  oa  togo, 
na  co,  n.  się,  zaniedbywać 
Kię;  rozbierać  się  do  negliżu. 

Negocjacja  /.  prowadzenie 
układu .i;  'imawianie  się. 

Negocjant  /.  kupiec  na 
w^iększą  s^kaię;  pośrednik  w 
intercf^ach  handlowych. 

Negocjator  i.  prowadzący 
tikłady,  umawiający  się. 

Negocjować  t.  prowadzić 
układy,  umawiać  się.  per- 
traktować. 

Nego  conseguentiam  /.  za- 
przeczam słuszności  wnio- 
skowania. 

Negować  /.  zaprzeczać. 

Negr  t.  {/.]  mtirzyn. 

Negretti,  gatunek  owiec 
hiszpańskich,  o  gęstej,  kę- 
dzierzawej, krótkiej  wełnie. 

Negrytosi  A.  rasa  pierwot- 
nych mieszkańców  wysp  Fi- 
lipińskich w  Australji,  ma- 
jącjch  skórę  ciemną,  włosy 
wełniste,  budowę  ciała  wą- 
tłą, wzrost  drobny. 

Negus  a.  Negiis  Negesti 
(dost.król  królów)  tytuł  króx 
la  Abisynji. 

Neiglibourhood  guilds  a.  ine- 
herhud  gtldzi  dosl.  .stowarzy- 
szenie sąsiedzkie:  stowarzy- 
szenia robotników  w  Sta- 
nach Zjedn.  i  w  Angjji.  głów- 
nie w  miastach,  mające  r.a 
celu  podniesienie  bytu  ina- 
terjalnego  i  duchowego  sto- 
warzyszonych: każde  stowa- 
rzyszenie liczy  nie  wit^.-ej 
niż  100  członków,  mieszka- 
jących w  sąsiedztwie. 

Nejtyczanka  ob.  Najtyczanka 

Ne  Jupiter  quidem  omnibus 
placet  t.  nawet  .łowisz  nie 
wszystkim  się  podoba. 

Nejzylber  oh.  Najzylber. 

Nekrasowcy,  kozacy  z  nad 
Donu,   którzy   opuścili   ro 


153 


Nekrol^nthia  —  Nerka 


dzinue  Hiedzibv  i  osiedli 
nad  Dunajem  (od  kozaka  Ne- 
krasy  f  w  XVIII  w.). 

Nekrokorinłhla  *g.  arty- 
styczne wyroby  wydobyte 
z  grobowców  korynckich. 

Nokrolatrja  17.  ubóstwianie 
zmarłych. 

Nekrolog  *g.  zawiadomienie 
w  czasopiśmie  oczyjej  śmier- 
<u;  krótki  opis  lycia  osoby 
świeżo  zmarłej. 

Nekrologia  *g.  dział  czaso- 
pisma, poświęcony  nekrolo- 
jrom. 

Nekromanc]a  g.  wywoły- 
wanie i  zaklinanie  duchów 
ludzi  zraarłyuh,  w  celu  za- 
pytywania ich  o  przyszłość. 

Nekromanła  ^.  wywołuji\<y 
duchy,  czai"noksiężnik. 

Nekropol,  Nekropolja  "g. 
mia.sto  zmarłych,  craen  - 
tarz. 

Nekroskopia  "g.  oględziny 
zwłok. 

Nekrotomja  *g.  otwarcie 
zwłok;  wyjęcie  obumarłej 
kości. 

Nekroza  g.  zgorzel,  gan- 
grena kości;  choroba  roślin, 
skutkiem  której  tworzą  .się 
małe  czarne  plamki. 

Nektar  g.  napój  bogów; 
słodycz.  nj7.k(jsz;  słodki  sok 
kwiatów. 

Nel  V.  na,  w,  np.  nel  tempo, 
w  takt,  neir  organo,  na  or- 
ganie. 

Nelly  a.  ikr.  Kelena  a.  Ele- 
onora. 

Nelsonka,  naczynie  do  du- 
szenia zrazów  na  sposób 
nelsoński  fo/tj. 

Nelsoński,  po  Nelsońsku, 
w  naczyniu  hermetycznie 
z.imkniętym  zrazy  duszone 
w  maśle  z  dodatkiem  grzy- 
bów, kartofli,  korzeni  i  soli 
(od  nazwiska  admirała  ang. 
Nelsona  t  1W5  r.). 

Nematody  *g.  rodzaj  glist 
obłych,  nitkowatych  a.  wrze- 
cionowatych, nicienie,  żyją 
pasorzytniczo  w  ludziach, 
zwierzętach;  niekiedy  na 
roślinach. 

Nemejskle  Igrzyska,  odby- 
wały .się  w  staroż.  Grecji 
co  3  a.  4  lata  na  cześć  Zeu- 
sa w  Nemei. 

Nemezys  g.  boginy  zemsty 
i  sprawiedliwości  karzącej; 
przen.  sprawiedliwość,  nieu- 
błagana, karząca;  n.  histo- 
ryczna, klęska,  spadająca  na 
nadużywających  szczęścia 
swego,  zaślepionych  powo- 
dzeniem. 

Netnine  contradlcente  1.  gdy 
nikt  przeciw  (temu)  nie  mó- 
wi, gdy  nikt  nie  przeczy. 

Nemine  dissentlent^  o/>.  Ne- 
miiw  contradlcente. 

Neminem  captWabimus,  nłsi 
]ure  yictuni  ł.  dott.  nikogo 
więzić  nie  będziemy,  chyba 
tego,  kogo  prawnie  przeko- 


namy o  jego  winie:  zasad- 
nicze prawo  stanu  rycer- 
skiego w  daw.  Polsce,  pod- 
stawa wolności  osobistej. 

Neminem  laede  1.  nikogo 
nie  obrażaj. 

Nemlnl  dUerls.  quae  nolls 
efferl  /.  nie  mów  nikomu  te- 
go, czego  nie  chcesz,  aby  się 
rozgłosiło. 

Ne  misceantur  sacra  profa- 
nls  i.  nie  należy  mieszać  rze- 
czy świętych  ze  światowemi. 

Nemo  1.  nikt;  n.  antę  mor- 
tem  beatus,  nikogo  nie  moż- 
na uważać  za  szczęśliwego 
przed  śmiercią;  n.  bene  Im- 
perat,  nisi  gul  paruerit  Imperlo, 
ten  umie  rozkazywać,  kto 
sam  rozkazów  słucha;  n.  dat, 
quod  nonhabet,  nikt  nie  mo- 
że da6  tego,  czego  sam 
nie  ma;  ti.  fit  casu  bonus, 
nikt  przypadkowo  nie  sta- 
je się  dobrym;  n.  judex  (tes- 
tls)  Idoneus  In  propria  causa, 
nikt  nie  jest  sędzią  (świad- 
kiem) odpowiednim  we  wła- 
snej sprawie;  n.  mortallum 
omnibus  horis  sapit,  niema 
człowieka,  któryby  nie  po- 
pełnił głupstwa;  n.  nascitur 
sapiens,  sed  fit,  nikt  nie  ro- 
dzi się  mądrym,  dopiero  z  la- 
ty staje  się  nim:  n.  propheta 
In  patria  sua,  nikt  nie  jest 
prorokiem  we  własnej  oj- 
czyźnie; n.  sagiens  nisi  pa- 
tiens,  nie  nab^ie  mądro- 
ści, kto  nie  ma  cierpliwość  1; 
n.  sapiens  punitqulapeccatum 
est  sed  ne  peccetur,  nikt  ro- 
zumny nie  karze  za  to,  że 
zgrzeszono,  lecz  dlatego,  że- 
by nie  grzeszono;  n.  sine 
vltils  est,  nikt  nie  jest  bez 
lit(;dów;  n.  potest  nudo  vesłl- 
menta  detrahere,  z  gołego 
nie  zdejmie  odzieży;  n.  sua 
sorte  contentus,  nikt  nie  jest 
zaflowolony  ze  swego  losu; 
n.  tenetur  ad  Impossibile, 
nikt  nie  jest  obowiązany 
wykonać  rzecz  niemożli- 
wą: n.  t.  se  Ipsum  accusare, 
nikt  nie  jest  obowiązany 
oskarżać  samego  siebie;  n. 
solus  sapIt  satis,  nikt  nie 
jest  sam  dość  mądrym;  n. 
ultra  posse  obligatur  uh.  Ultra 
posse  neme  obligatur. 

Nemrod  he/ir.  myśliwy  (od 
imienia  po.staci  ze  St.  Te- 
stamentu). 

Nenutar  ar.  [ł.]  grzybień, 
lilja  wodna,  grążel. 

Ne  nimium  /.  byle  nie  za- 
dużo. 

Nenja  g.  pieśń  pogrzebo- 
wa, pieśń  żałobna. 

Neo-  g.  w  wyrazach  zło- 
żonych, znaczy:  nouro-. 

Neobraminizm  ni.  brami- 
nizm  o  nowszym,  nieco  ra- 
cjonalistycznym zabarwie- 
niu. 

Neobuddaizm,  Neobuddyzm 
ni.   buddaizm    z   nowszyn 


racjonalistycznym  Ttierun- 
kiem. 

Neochrystjanizm  ni.  chrze- 
ścijaństwo z  kierunkiem 
nowoczesnym,  zabarwione 
racjonalizmem  i  socjaliz- 
mem. 

Neoelekt  ril.  nowowybra- 
niec. 

Neofilologiczny*^,  poświę- 
cony badaniu  języków  i  li- 
teratur nowożytnych. 

Neof  ilozof  *g.  filozof,  trzy- 
mający się  najnowszych  kie- 
runków nauki. 

Neofita  irl.  każdy  nowo- 
wierca,  świeżo  ochrzczo- 
ny, szczególniej  Żyd,  który 
przyjął  wiarę  chrześcijań- 
ską; przen.  żart.  ten,  kto  z 
jednego  stronnictwa  prze- 
rzucił się  do  innego. 

Neofobja  *g.  obawa  reform, 
zmian,  innowacji. 

Neogleniczne  *g.  osady,  po- 
kłady ziemi  najnowsze,  no- 
wo-utworzone. 

Neokantyzm  nt.  filozofja 
Kanta  [oh.  Kantyzm),  zmody- 
fikowana przez  jego  następ- 
ców. 

Neokatoiicyzm  ni.  katoli- 
cyzm liberalny,  który  po- 
wstał około  r.  1830  pod 
wpływem  pisarzy  francu- 
skich jako  to:  Lammenais, 
Lacordaire  i  Montalembert. 

Neoklasycyzm  nt.  klasy- 
cyzm nowoczesny,  wzoro- 
wanie się  na  dziełach  sta- 
rożytności klasycznej. 

Neokomska  formacja  ob. 
Neufszatelska  formacja. 

Neokrytycyzm  g.  kryty-, 
cyzm  w  drugiej  połowie 
XIX  w.;  oh.  Krytycyzm  Kanta. 

Neolityczna  *g.  epoka,  0- 
kres  gieologiczny  narzędzi 
kamiennych,  późniejszy  od 
paleolitycznego. 

Neologizm  *g.  nowy  wy- 
raz lub  zwrot  w  mowie. 

Neologja  *g.  nowatorstwo. 

Neomenja  g.  u  Żydów 
pierwszy  dzień  miesiąca. 

Neon  g.  gaz,  który  w  1898 
r.  odkrył  ang.  uczony  Ram- 
say, jako  jedną  ze  składo- 
wych części  powietrza. 

Neoplatonizm  nt.  cz.  Ale- 
ksandrynizm,  nauka  filozo- 
fów z  3 — tj  w.  po  Chr.,  łą- 
cząca idee  Platona  z  poglą- 
dami chrześcijańskiemi. 

Neoplazma  ni.  nowotwór. 

Neopoganizm  nt.  nowo- 
żytny poganizm,  ateizm  i 
materjalizm. 

Neoromantyk  nł.  romantyk 
nowszych  czasów. 

Neoromantyzm  ni.  roman- 
tyzm nowszych  czasów. 

Neoscholasłycyzm  <><.  wzno- 
wiona filozofja  Św.  Toma- 
sza z  Akwinu,  scholastyka 
z  XIII  w. 

Neoscholastyczny  ni.  nowo- 
scholastyczny. 


Neotomistycznynt. pojęły  w 
duchu  neotomizmu. 

Neotomizm  oh.  Neoschola- 
stycyzm. 

Neotroplkalny  ni.  dotyczą- 
cy strefy  zwrotnikowej  w 
Ameryce  Środkowej  i  Po- 
łud.  oraz  na  wyspach  przy- 
ległych. 

Neowitalizm  *nt.  teorja  bi- 
jologiczna,  objaśniająca  ob- 
jawy życia  zapomocą  spe- 
cyficznego czynnika  ener- 
gji  życiowej. 

Neozolczny  *y-  okres,  okres 
od  czasu  formacji  tryjasowej 
aż  do  dni  dzisiejszych;  trze- 
ciorzędowe formacje  ziemi. 

Nephellum  g.  plamka  mgli- 
sta na  rogówce  oka;  obłocz- 
kowaty  kłaczek  w  urynie; 
plamka  biała  na  paznogciu; 
roślina  australijska,  której 
owoc  jest  jadalny. 

Nephritis  ni.  zapalenie  ne- 
rek. 

Ne  plus  uitral  1.  nic  daleji 

Nepotyzm  ni.  protegowa- 
nie przedewszystkim  swych 
krewnych  na  posady  i  god- 
ności. 

Neptun  1.  bóg  morza  u  sta- 
ruż.  Rzymian,  grecki  Posej- 
don; nazwa  ósmej  wielkiej 
planety;  poczta  N-a,  wiado- 
mości, jakie  z  okrętu  są 
wrzucane  w  morze  w  butel- 
kach szczelnie  zakorkowa- 
nych; pasek  N-a,  mokra  opas- 
ka w  kuracji  wodnej,  nepłu- 
niczne  skaty,  skały  pocho- 
dzenia wodnego- oaadowe. 

Neptunizmn^  tuorja,  przy- 
jmszczająca,  że  dzisiejsza 
postać  ziemi  powstała  skut- 
kiem działania  wody;  oh. 
Plutonizm,  Wulkanizm. 

Ne  puero  gladium  1.  chłop- 
cu nie  dawaj  miecza. 

Neguam  1.  nicpoń,  niego- 
dziwiec. 

Negue  caecumducem,neque 
amentem  consultorem  t.  nie 
bierz  ślepego  za  pi-zewod- 
nika,  ani  szalonego  za  do- 
radcę. 

Ne  quld  detrimenti  respubll- 
ca  caplat  1.  aby  rzeczpospo- 
lita szkody  nie  poniosła. 

Ne  quid  nimis  l.  we  wszyst- 
kim należy  zachować  miarę 
(umiarkowanie). 

Ne  quldquam  sapit,  qul  sibi 
non  sapit  l.  nie  jest  ten  mą- 
drym, kto  dla  siebie  ze  swej 
nauki  nie  osiąga  korzyści. 

Nequissimi  hominis  est  pro- 
dere  amicum  1.  oznaką  naj- 
podlejszego  człowieka  jest 
zdrada  przyjaciela. 

Nereldy  ^r.  nimfy  morskie, 
przedstawiane  zwykle  jako 
hoże  dziewczęta,  siedzące 
na  grzbietach  trytonów. 

Nerka  n.  każdy  z  dwu  gru- 
czołów, mających  postać  bo- 
bu, znajdujących  się  w  ja- 
mie brzusznej  i  wydobywa- 


Nero  antico 


Jmko 


mpetentoj 


164 


jącyohmooz8ekrwi;u  zwie- 
rząt: cynadry;  w  rnineralo- 
gji:  bryla  podługowata  mniej 
a.  więcej  spłaszczona,  jaką 
tworzą  różne  minerały,  a 
także  niektóre  rudy  żelaz- 
ne; nerkowaty,  kształtu,  przy- 
pominającego nerkę  a.  bób. 

Nero  antlćo  w.  marmur 
czarny  z  żytkami. 

Neron,  imię  cesarza  rzym- 
skiego (54—68  r.  po  Chr.), 
słynnego  z  oki'ucieństw ; 
fnien.  tyran,  okrutnik. 

Nerterologia  *g.  teorja  o  is- 
totacli  Świata  podziemnego. 

Neruga,  Nerunga  n.  wazki 
pas  lądu,  dzielący  zatokę  od 
morza,  mierzeja. 

Nenri  belll  peconla  t  głów- 
nym nerwem  wojny  są  pie- 
niądze. 

Neryus  rerum  i.  główna 
sprężyna  czynności  Indz- 
kicłi  (zwłaszcza  pieniądze). 

Nerw  t.  narząd  w  ciele 
zwierzęcym  w  postaci  bia- 
łyeli  nitek,  rozcliodzący  się 
od  mózgu  i  mlecza  pacie- 
Mowego  po  całym  ciele, 
przeprowadza  wrażeniaczu  ■ 
cia  i  rucliu;  żyłka  w  liściu; 
pritn.  sprężyna,  działacz; 
nerwowy,  dotyczący  ner*vÓ4v; 
właściwy  nerwom;  złożony 
z  nerwów;  (o  człowieku) 
mający  nenvy  osłabione , 
wrażliwy,  drażliwy;  nerwo- 
wość, uspo.sobienie  do  clio- 
rób  nerwowych;  drażliwoś^ 
nadntierna;  nerwówka,  ro- 
dzaj gry  w  karty,  gdzie  każ- 
dy z  uczestników  ma  całą 
talję  w  ręku. 

Nerwacia  ni.  układ  żył  (że- 
berek) na  liściacli;  uner- 
wienie. 

Nerwica  ob.  Neuroza,  Neu- 
ropatia. 

Nerwoból  ob.  Newralgła. 

Nerwować  ob.  Denerwować. 

Nerwowiec  ob.  Neuropata. 

Nescias,  quod  scis,  sl  sapie 
1.  jeżeliś  mądry,  to  milcz, 
cijociaż  wiesz. 

Nescio  ł.  uie  wiem. 

Nescis,  quantllla  prutfentla 
mundus  regatur  /.  ani  wiesz 
jak  małą  ilością  roztropno- 
ści świat  bywa  rządzony. 

Ńescis.  quid  serus  ve$per 
yeliał  /.  nie  wiesz  co  późny 
wieczór  może  przynieść. 

Nescit  plebs  jejuna  timere 
i.  głodne  pospólstwo  nie  zna 
strachu. 

Nescit  vox  missa  revei1l  t. 
słowo  wypowiedziane  nie 
wraca. 

Neseser/.,  Neseserfca,  tna- 
letka,  torebka  lub  puzderko 
na  drobiazgi  podręczne. 

Ne  timus  severi  censores 
aliorum  /.  nie  bądźmy  suro- 
wymi sędziami  drugich. 

Nessun  maggior  dolore  che 
ricordarsi  del  tempo  felice  nel- 
la  miseria  te.  nic  boleśniejsze- 


go jak  wśród  nędzy  wspo- 
minać o  czaf^ach  szczęśli- 
wych (Błowa  Dantego  AJig- 
hieri;  1265—1321). 

Nestora,  mądry  i  doświad- 
czony starzec;  najstarszy 
pomiędzy  ludźmi  jednego 
zawodu  (od  imienia  jednego 
z  bohaterów  wojny  Trojań- 
skiej). 

Nestorjanin  nt.  zwolennik 
sekty  Nestorjusza  w  V  w., 
według  której  Duch  Św.  nie 
poołi«dzi  od  Słowa. 

Nesusa  koszula, koszula,  u- 
moczona  we  krwi  centnara 
Nessusa  (ob.  Oejaniry  ko- 
szula). 

Ne  sus  Mlneryam  doceat  1. 
dotl.  niech  świnia  Minerwy 
nie  uczy;  niech  jaje  nie  bę- 
dzie mędrsze  od  kury;  niech 
głupi  nie  uczy  mądrego. 

Ne  sutor  ultra  crepidam  ł. 
niech  szewc  pilnuje  kopyta 
(mówi  się  o  tych,  którzy 
się  biorą  do  tego,  czego  nie 
rozumieją). 

Netissimo  M^  cena  osta- 
teczna, od  której  niema  u- 
stępstwa. 

Netto  v>.  (ikr.  n.  a.  n-to) 
czysty  dochód  po  strąceniu 
wydatków  cena  towai'u  po 
potrąceniu  rabatu;  cena  ko- 
sztu; waga  samego  towaru 
bez  opakowania. 

He\ilchAielska(nd/'szatelska) 
formacja  a.  Neokomska,  po- 
kład kredowy,  spoczywający 
bezpośrednio  na  formacji  ju- 
rajskiej, złożony  z  wapieni 
żółtych  z  jeżowcami  i  polip- 
niami  (od  kantonu  Neufcha- 
tel  w  Szwajcarji). 

Nemna  g.  znak  średnio- 
wieczny, wyrażający  nutę 
muzyczną. 

Neumeniczne  nł.  pismo, 
średniowieczne  pismo  nu- 
towe. 

Neoralgla  ob.  Newralgja. 

Neurastenia  "jT.  chorobliwa 
niemoc  nerwowa,  osłabie- 
nie nerwowe,  nadezułoJć 
nerwów;  neurastenik,  cier- 
piący na  neurastenję. 

Neurektomja  *g.  wycięcie 
chirurgiczne  kawałka  ner- 
wu. 

Neuritis  nł.  zapalenie  ner- 
wów, bolesna,  długotrwa- 
ła, niekiedy  śmiertelna  cho- 
roba. 

Neufobat  ^r.  tancerz  na  li- 
nie. 

Neurografja  V  opisanie 
nerwów. 

'  Neurologia  *g.  nanka  o 
nerwach. 

Neuron  •?.  komórka  ner- 
wowa z  jej  wyrostkami  pro- 
toplazmatycznomi  i  osio- 
wemi. 

Neuropata  '17.  cierpiący 
nerwowo,  nerwowiec. 

Neuropatja*^.  choroba  ner- 
wowa, nerwica. 


Neuropatolog    V-    lekarz 

chorób  nerwowych. 

Neuropatologla  'g.  naukii 
o  zmianach  czynnościowych 
lub  anatomicznych  tkanki 
r.erwowej  bez  zaburzeń  Jn- 
teligiencji;  nauka  o  choro- 
bach nerwowych. 

Neurosłenja  'g.  chorobli- 
wie wzmożona  czynność 
nerwów;  niekiedy  błędnie 
zwana  nenrastenją. 

Neurotomla  *g.  przecięcie 
nerwu  (chirurgiczne). 

Neuroza  *g.  ogólne  cier- 
pienie chorobliwe  syete  - 
mu  nerwowego  bez  zmian 
anatomiczny  eh  w  ner- 
wach. 

Nentr.  ikr.  Neutriim  /ob.) 

Neutra  1.  o  rzeczownikach: 
roazatju  nijakiego;  o  czasow- 
nikach: nijakie  czyli  nie- 
przechodnie. 

Neutraliteł  hI.  [n.]  neutral- 
ność. 

Neutralizacja  nł.  poręcze- 
nie traktatami,  że  neutral- 
ność jakiego  niewielkiego 
kraju  będzie  szanowana 
przez  potężnych  sąsiadów; 
n.  morza,  poręczenie,  iż  na 
tym  morzu  nie  będzie  floty 
wojennej;  n.  instytucji  (np. 
Czerwonego  Krzyża):  porę- 
czenie, iż  instytucja  ta  nie 
będzie  ani  atakującą,  ani  a- 
takowaną  w  razie  wojny;  w 
chemji:  zobojętnienie. 

Neutralizator  ni.  czynnik 
neutralizujący. 

Neutralizować  irł.  zacho- 
wywać neutralność;  uł)€z- 
władnić;  w  chemji:  zobojęt- 
nić; ■.  sif,  zobojętniać  się 
nawzajem. 

Neutralny  fi^  obojętny;  bez- 
stronny; nie  mieszający  się 
do  sporów  innych;  w  che- 
mji: ani  kwaśny,  ani  zasa- 
dowy; neutralność,  niemie- 
szanie  się  do  sporu  lub  woj- 
ny, prowadzonej  przez  inne 
państwa;  bezstronność;  n. 
zbrojna,  postawienie  wojsk 
na  stopie  wojennej  dla  oka- 
zania gotowości  wmiesza- 
nia się  do  wojny,  prowa-. 
dzonej  przez  inne  państwa. 

Neutrum  i.  nijakie,  rodza- 
ju nijakiego  (w  gramatyce). 

Ne  yerba  pro  farina  /.  nie 
słów,  lecz  mąki! 

New  (I.  («/«)  nowy. 

Newlundlandzki  (nju-/  pies, 
pies  wodołaz,  z  rasy  wiel- 
kich psów,  mających  rodzaj 
płetwy  między  palcami,  wy- 
bornie pływa,  ratuje  toną- 
cych (od  wyspy  I^ewfound- 
land). 

Newgate  a.  (njuget)  słynne 
ogromne  więzienie  w  Loa- 
dynie. 

Newka  /.  dziewiątka  w 
kartach. 

Newralgja  V  ból  nerwowy, 

Newro  06.  Nearo. 


News  a.  (ayiM;  Toawoicl, 
nowiny  (wyraz,  wohod»%cy 
do  tytułów  wielu  csaaopism 
angielskich). 

Ncwtou  keta  a.  purfełenle, 
kr^  o  barwach  tezowych, 
które  się  tworzą,  gdy  pro- 
mienie słońca  padną  na  so- 
czewkę płasko  -  wypukłą, 
przytykającą  do  tafli  ezklik 
nej  (odkrył  Izaak  Newton, 
uczony  Anglik  1642-1727). 

Nexus  ł.  związek,  węzeł. 

Neid  Itr,  gatunek  konia  z 
rasy  arabskiej. 

Nełyk  /.  szlarka  tiulowa, 
którą,  złożoną  w  fałdy,  ob- 
ecywa  sie  czepki. 

Malcerie  /.  (mi-etrii  bzdar- 
gtwa,  naiwne,  niedorceczne 
słowa  a.  postępki, 

Nibeiungl  n.  dotł.  dzieci 
mgły;  ród  bohaterski  bnr- 
gundzki  z  czasów  Attyli;  ty- 
tuł staroniemieckiego  poe- 
matu z  XII  wieku,  opiewa- 
jącego zdarzenia  rycerskie 
i  miłosne  tegoż  rodu. 

Nicola  pryzmat,  pryzmat 
ze  spatu  wapiennego  do  ba- 
dania polaryzacji  ftwiatła. 

Nie-:  co  do  pochodienia 
drugiego  człona  złożeń  z  nle- 
ob.  wskazówki  pod:  Nad-. 

Nieakuratny ,  niesłowny , 
niepunktualny ;  nieścisły ; 
niedokładny. 

Nleapetyczny,  wzbudzający 
odrazę,  wstręt,  obrzydliwy. 

Nieautentyczny,  niepraw- 
dziwy, wątpliwy,  podejrza- 
ny. 

Niecenzuralny,  niezgod- 
ny z  wymaganiami  cenzu- 
ry; nieprzyzwoity. 

Nlecywillzowany,nieokrie- 
.sany,  dziki,  barbarzyński. 

Niedelikatny ,  n  iegrsecz  - 
ny,  źle  wychowany,  szorst- 
ki, nieprzyzwoity,  niedy- 
skretny. 

Niedopasowany,  niedobra- 
ny do  czego,  niestosowny. 

Niederdeutsch  ».  ob.  Platt- 
deutsch. 

Niedyplomałyczny,  niepoli- 
tyczny, niedelikatny,  nie- 
stosowny, niewłaściwy,  nie- 
grzeczny, nieuprzejmy,gru- 
bijański. 

Niedyskretny,  niezachowu- 
jący  cudzej  tajemnicy,  cie- 
kawy, gadatliwy. 

Niedyspozycja,  złe  usposo- 
bienie; niedomjłganie. 

Niedyspozyt,  niezdrów, nie- 
dobrze usposobiony. 

Nieestetyczny,  niepiękny. 

Nieeuklidesowa  gieomełr)s, 
metagieometrja  ^oA.y  (Eukli- 
des, matematyk  grecki  oko- 
ło r.  300  przed  Chr.). 

Niefortunny,  nieszczęśliwy, 
nieszczęsny,    niepomyślny. 

Nlebumanifarny,  nieludzki, 
niewspółcznjący,  twardy. 

Niekompetentny,  niewła- 
fe;iwy,niedo9tatecznie  przy- 


155 


Niekompletny  —  Nivose 


gotowany  do  wydania  zda- 
nia o  czem. 

Niekompletny ,  nieoałko  - 
wity. 

Niekontekwenfny,  nielo- 
giczny. 

Niekulturalny,  niecywili- 
aowany,  uieiateligentny. 

Niekrytyczny,  niezdolny  do 
krytyki. 

Nielegalny,  przeciwny  pra- 
wu; nielegalność,  postępo- 
wanie wbrew  prawom. 

NIelle  /.,  Niello  u>.  rysun- 
ki,wyryte  na  srebi-ae  a.  zło- 
.  cie  i  napelniune  czarną  ma- 
są, dla  podniesienia  blasku 
metalu. 

Nielogiczny,  fałszywie  ro- 
fumnjąuy. 

Nielojalny,  przeciwny  rzą- 
dowi, prawu,  źle  usposobio- 
ny politycznie;  nacechowa- 
ny złą  wiarą. 

Nienaturalny,  sztuczny,  u- 
dany,  fałszywy;  przesadzo- 
ny, egzal  to  wany ;  niezwykły. 

Nienomialny,  nieprawidło- 
wy, nienaturalny,  wyjąt- 
kowy. 

Nieorganiczny  ob.  Anorga- 
■iczny. 

Nieparlamentarne  wyraie- 
nio,  wyrażenie  grubjaóskie, 
niepł'zyzwoite,  słowa  obel- 
tywe,  obrażające. 

Niepolityczny,  niedelikat- 
ny, nieprzyzwoity,  nietak- 
towny. 

Niepopularny,  niepraystęp- 
ny,  niezrozumiały  dla  ogó- 
łu; niezastosowany  do  jego 
pojąć;  niedostępny,  nie  cie- 
szący się  popularnością;  nie 
mający   wziętości  u  ogółu. 

Nteprodukcyjny,  Nieproduk- 
tywny, ni  ^  przynoszący  po- 
żytku, bezpożyteczny,  bez- 
owocny. 

Nieproporcjonalay,  nie  od- 
powiednio dobrany,  nie  za- 
stosowany, zaduży  a.  za- 
mały. 

NIeprotettowy  dzIeA,  dzień, 
w  którym  weksle  nie  mogą 
być  protestowane.  ^ 

Nieracjonalny,  nieusasad- 
niony,  nie  mający  podstawy 
rozumowej. 

Nieregularny,  nieprawidło- 
wy,niejednakowy,  zmienny. 

Nietympatyczny,  nieprzy- 
jemny, odpychający,  odra- 
żający. 

Niesystematyczny,  bezład- 
ny, nieuporządkowany. 

Nloszpor  ł.  [iit$.].  Nieszpo- 
ry, nabożeństwo  kościelne 
poobiednie  ze  śpiewem  chó- 
ralnym kapłańskim  i  lu- 
du; N-y  Sycylijskie,  wyrżnię- 
cie Francuzów  przez  Sycy- 
lijczyków 1282  r.  w  czasie 
nieszporów  wielkanocnych. 

Nietaktowny,  niewłaściwy, 
nie  uważający  w  postępowa- 
niu, niedelikatny. 

Nłetzscheanizm  nt.  pogiąd 


filozoficzny,  osnuty  na  dzie- 
łach filoz.  Nietzschego  (1 844 
—  1889),  wzywających  do 
wytworzenia  rasy  nad-lu- 
dzi,  wyższych  nad  narodo- 
wość, nad  religję,  nad  mo- 
ralność dzisiejszą. 

Ni  fallor  t.  jeżeli  się  nie 
mylę. 

NIgromancJa  ni.  czarno- 
księstwo,  wywoływanie  du- 
chów. 

NIgrotyna  nt.  ciemnogra- 
natowy prawie  czarny  barw- 
nik anilinowy. 

Nihil  ł.  nic,  zero;  n.  ad 
rem  96.  NU  ad  rem. 

Nihil  allud  necessarium,  ut 
sis  miser,  quam  ut  te  miserum 
credas  ^.niczego  innego  nie 
potrzeba,  abyS  był  nieszczę- 
śliwym, jak  tylko,  abyś  się 
uważał  za  nieszczęśliwego. 

Nihil  est  ab  omni  parte  bea- 
tum  t.  nic  nie  daje  szczęścia 
zupełnego. 

Nihil  est  annis  yeiocius  t. 
nic  tak  szybko  nie  mija,  jak 
lata. 

Nihil  (est)  In  Intellectu,  quod 
non  anłe  (fuerłti  in  sensu  ł. 
niema  tego  wumyśle,.co  nie 
weszło  przez  zmysły. 

Nihil  est  Jucundius  lectulo 
domestlco  t.  nic  milszego 
nad  ognisko  domowe. 

Nibll  halienłi  nihil  deest  ł. 
kto  nic  nie  ma,  temu  nic 
nie  braknie. 

Nihil  homłni  amico  est  op- 
portuno  amicins  t.  nic  tak  nie 
cieszy,  jak  przyjaciel,  przy- 
chodzący w  purę. 

Nihil  humani  ob.  Homo  sum. 

Nihiliści  nt.  skrajni  anar- 
chiści dążący  do  obalenia 
istniejącego  porządku  spo- 
łecznego i  religijnego. 

Nihilizm  ni.  niewierzenie 
w  nic,  usunięcie  i  zniszcze- 
nie wszystkich  dzisiejszych 
pi-aw  i  ustaw;  skrajny  od- 
łam anarchistów. 

Nihiiować  ni.  unicestwiać, 
niszczyć. 

Nihil  probat,  qui  nimium  pro- 
bat  ł.  niczego  nie  dowie- 
dzie, kto  zawisie  chce  do- 
wieść. 

Nihil  sub  sole  ■novi  ł.  nic 
nowjsgo  pod  sło6o(;m 

Nihil  tam  fixum  est,  qnod  non 
expugnari  pecunia  possit  t. 
nic  nie  jest  tak  uiiiocowane, 
coby  pieniędzmi  nie  dało 
się  wyważyć. 

Nike  g.  bogini  zwycięstwa. 

Nikiel  [n.]  metal  koloru 
srebrzystego  stalowego,  u- 
żywany  na  różne  wyroby,  na 
bilon,  do  niklowania;  jest 
lekki  i  trudno  rdzewieje. 

Niklować  n.  powlekać  ni- 
klem za  pomocą  giilwanu- 
plastyki,  żeby  nadać  wy- 
tworniejszą  powierzchow- 
ność in-zedmiotom  i  zabez- 
pieczyć je  od  rdzewienia. 


NIkrcJanIzm  nt.  zatrucie 
tytuniem. 

NIkola  pryzmat,  przyrząd 
do  badania  światła  spolary- 
zowanego. 

.  Nikotyna  nt.  związek  or- 
ganiczny trujący,  alkaloid, 
znajdujący  się  w  tytuniu 
(od  nazwiska  nczonfego  Ni- 
cofa  t  1600);  nikotynować 
się  iih.  Nlkotynizować  si{. 

Nikotynizować  się  ni.  od- 
dychając dymem  tytuniu, 
zatruwać  się  nikotyną. 

NIkotynJa  ni.  sub.stancja 
kamforowa  dająca  przyjem- 
ny zapach  dymowi  tytunio- 
wemu. 

Niksa  r.  ondyna,  rusałka 
w  mitologji  giormańskiej 
(niksy  miały  często  wpro- 
wadzać ładzi  na  topiele). 

Nil  admirarl  1.  nie  dziw  się 
niczemu. 

Nil  ad  rem  ł.  to  nie  ma  nic 
do  rzeczy. 

Nil  desperandum  t.  nie  na- 
leży rozpaczać. 

Nil  homini  cerłum  est  ł.  nic 
niema  pewnego  na  świecie. 

NU  humani  a  me  alienum  oh. 
Homo  sum. 

Nil  mortaiibus  arduum  est  t. 
dla  człowieka  niema  nic 
niemożliwego. 

Nil  nisi  bene  t.  nieinaczej 
tylko  dobrze. 

Nil  novi  sub  sole  ł.  nic  no- 
wego pod  słońcem. 

Nilometr,  Niloskop  V  słup 
do  poznawania  wysokości 
wody  na  rzece  Nilu. 

Nil  prodest,  quod  non  laede- 
re  possit  idem  i.  niema  ta- 
kiej korzyści,  któraby  jedno- 
cześnie nie  mogła  przynieść 
szkody. 

Nil  łam  dlfficile  est,  quod 
non  sollertia  vincał  t.  niema 
takiej  trudności,  którejby 
energja  nie  pokonała. 

Nilvolentidllflclleest/.  dla 
chcącego  niema  nic  trud- 
nego. 

Nimbus  ł.  gęste,  -ciemne 
chmury  deszczowe;  nimbus 
a.  nimb  uh.  Aureola. 

Nimfa  g.  półbogini  wiecz- 
nie młoda  (były  nimfy  la- 
sów, gór,  wód  i  t.  p.);  oh. 
Dryjada,  HamadrJada,  Najada. 
Nereida,  Oceanida,  Oreada. 

Nimfomanja  *g.  chorobli- 
we podniecenie  płciowe  u 
kobiet. 

Nimiafamillaritas  partit  con- 
temptum  ł.  zbytnia  jionfałość 
prowadzi  do  lekceważenia 

Nimium  alłercando  verltas 
amittitur  t.  przy  sprzeczce 
ginie  prawda. 

Nimium  ne  crede  colorl  ł. 
niezbyt  ufaj  powierzchow- 
ności. 

N'importe  /.  (nępurti  mniej- 
sza o  to. 

Niobe  g.  mit.  królowa  te- 
bańska,   która   skamieniała 


z  ialft,  gdy  Apollon  i  Arte- 
mida zabili  jej  14-śoioro 
dzieci  za  karę,  że  szydzi- 
ła z  ich  matki  Latony; 
przen.  matka,  bolejąca  po 
Rti-acie  dzieci. 

Nioby  oh.  NJoky. 

Nirwana  *Und.  w  buddaizr 
mie:  oderwanie  umysłu  od 
wszystkiego  ziemskiego;  ni- 
czym nie  zamącony  i  wiecz- 
nie trwający  spoczynek,  ab- 
solutny spokój  daszy;  po- 
grążenie się  w  nicości. 

Nisza  /.  zagłębienie  w 
ścianie;  rodzaj  alkowy 

NU  «.  ćwiek  metalowy,  łą- 
czący dwa  kawałki  metalu 
i  z  obu  stron  zaklepany, 
spojenie;  nitarka,  maszyna 
do  wyrobu  nitów. 

Niłlmur  in  feeUdum  t.  po- 
doba nam  się  to,  co  t^rud- 
ne  (cucłinąoe), 

Nitimur  in  ««łitum  semper, 
cupimiisque  negnta  ł.  rzeczy 
zakazane  eą  ludziom  naj- 
milsze. 

Nitouofce  /.  {nitutz)  świę- 
toszek, natiotniś;  nabożni- 
sia  skromnisia. 

Nitować  ir.  łączyć,  spajać 
metale  z«  pomocą  nitu. 

Nitro-  t.  na  początku  wy- 
razu oznacza  związek  chem. 
do  którego  wchodzi  saletra. 

Niłrobenzol  ni.  to  samo,  co 
Mirbanowy  olejek. 

Nitroceluloza  nt.  związek 
chem.  ot^ymywany  przez 
działanie  kwa.^^u  azotnego 
dymiącego  i  kwasu  siarcza- 
nego  skoncentrowanego  na 
celulozę;  bywa  rozmaita, 
zależnie  od  włókien  zaw4e- 
rająoych  celulozę  (drzewo, 
słuma^  bawełna,  len,  kono- 
pie i  t.  d.)  i  od  trwania  ma- 
nipula-^ji;  łatwo  eksploduje 
i  służy  do  wyrobu  różnych 
raaterjałów  eksplodujących. 

Nitrogenlum  ni.  dawniej- 
sza nazwa  azotu. 

NiłrogUceryna  ni.  miesza- 
nina jliceryny  z  kwasem 
azotnym  dymiącym  i  kwa- 
sem siarczanym  skoncen- 
trowanym, płyn  oleisty  ko- 
loru żółtawego,  silnie  eks- 
plodujący, trujący,  służy  do 
wyrobu  dynamitu  i  różnych 
inaterjałów  eksplodujących. 

Nitryfikacja  ni.  zmiana 
związków  organicznych  w 
ziemi  na  związki  kwasu  a- 
zotnego  i  jego  soli  pod  wpły- 
wem swoistych  bakterji, 
tak  zw.  nitryfikacyjnych, 
asenizujs  grunt,  niekiedy 
odbywa  się  tak  energicznie, 
że  sole  azotne  {tzczeg.  sa- 
letra) wykwitają  na  po- 
wierzchni, w  postaci  białe- 
go nalotu,  który  także  na- 
zywa się  nitryfikacja. 

Niuansp  ob.  Niianee. 

Niyeau  /.  (niwo)  poziom. 

Nive8e  /.  (niteoi)  czwarty 


Niwelacja  —  Noiyosz 


156 


uiiobinu  w  ka\.atni>ii"/.a  repu- 
blikańskim f  rancuskm,  mie- 
siąc śniegów  (od  2 1  grud- 
nia do  19  stycznia). 

Niwelacja  ni.  w  miernic- 
twie: poziomowanie,  zrów- 
nanie gruntu;  ocenienie 
różnicy  poziomu;  przen.  u- 
jednostajnicnie,  Zfitadzenie 
róinic,  wyrównaniu. 

Niwelować »/.  poziomować, 
równać,  ujedno.stajniać. 

Nix  1.  siarczan  cynku, 
maść  dezynfekcyjna  ścią- 
gajni:a,  używana  jako  lek 
na  oczy. 

Nizam  (ir,  żołnierz  turec- 
ki ri'jjularny. 

Njelo  ub.  Niello. 

Njoby  /.  włosy  na  skro- 
niaili  koliiecycli  wypukło 
uczesane  !ia  podkładkach 
cz.  na  krcpinath^ 

N.  N.  zamiast  nie  wymie- 
nionego nazwiska  lub  ty- 
tułu: (tłumaczy  8i<j  przez: 
nomen  nescio,  imienia  nie 
wiem,  albo  przez:  notetur 
nomen,  wpisać  imię). 

N-o  skr.  Numero  t.  djsl. 
pod  liczbą;  numer  porząd- 
kowy, numer  kolejny. 

N.-O.  skr.  Nord-Ost  lob.l. 

Noachida  ni.  syn  a.  poto- 
mek Noego. 

Nob  a.  skr.  iartobl.  zam. 
Nobleman,  członek  Noblllty. 

Nobiles  t.  szlachta  u  daw- 
nych Rzymian. 

Nobile  windictae  genus  est 
ignoscere  victo  ł.  szlachet- 
ny sposób  zemsty  jest  prze- 
liaczeiiie  zwyciężonemu. 

Nobilicentryczny  nt.  czynią- 
cy .szlachtę  środkową,  głów- 
ną częścią  społeczeństwa. 

Nobilitacja  ni.  wyniesie- 
nia do  stanu  szlacheckiego, 
nadanie  szlachectwa. 

Nobilitować  t.  nadać  szla- 
chectwo, podnieść  do  sta- 
nu szlacheckiego,  uszlach- 
cić;  n.  się,  wyjednywać  a. 
wyjednać  sobie  telachec- 
two.  ^ 

Nobility  a.  wyższa  szlach- 
ta angielska,  której  człon- 
kami są:  każdy  książę  (Uu,- 
ke),  margrabia,  hrabia  {earlt 
i   baron  angielski. 

Noblemen  a.  o/i.  Nobility. 

Nobles  passions  /.  (mM 
pasjąj  upodobania  wyższego 
towarzystwa:  myśliwstwo, 
psy,  konie  i  t.  d. 

Noblesa  /.  szlachta,  ary- 
stokracja. 

Noblesse  obllge  /.  (noblet 
uhuż)  szlachectwo  nakłada 
pewne  obowiązki;  'prten.  po- 
wodzenie obowiązuje. 

Nobliwie  /.  iart.  szlachet- 
nie, wspaniałomyślnie,  z  wy- 
tworną grzecznością,  po 
pausku. 

Nocet  empta  dolore  velup- 
tas  t.  |)riyjcraność  okupio- 
na bólem  jest  niezdrowa. 


Noceur  /.  ihuiotj  hulaka, 
rozpustnik. 

Nocja  ł.  pojęcie,  pojmo- 
wanie, wyrozumowane,wia- 
domość. 

Nocłlluca  ni.  wymoczki 
morskie  fosforyzujące,  jed- 
na z  głównych  przyczyn 
fosfore.scpncji  fal  morskich. 

Nocumenta  documenta  ł.  co 
szkodzi — uczy. 

Noil  /.  Boże  Narodzenie. 

Noema  g,  myśl,  myśl  do- 
wcij)na. 

Noesis  z?,  świadomość  roz- 
pądku. 

Noetyka  *g.  czynność  my- 
ślenia, czynność  rozumu; 
nauka  o  pojęciach. 

Nogaj  tal.,  Nogajec,  Tatar 
z  hordy  koczującej  niegdyś 
nad  morzem  Azowskim. 

Nojada  o/>.  Noyade. 

Noktambullzm  ni.  oh.  Luna- 
lyzm. 

Nokturn  ł.  część  nabożeń- 
stwa zwanego  jutrznią;  u- 
twór  muzyczny  o  charakte- 
rze smętnym,  rzewnym. 

Nolens  volens  1.  chcąc,  n  łe- 
chcąc. 

Noll  me  tangere  Ł  nie  do- 
tykaj mnie;  roślina  czułek. 

Nolite  extinguere  spłritum 
ł.  nie  gaście  ducha! 

Nolite  Id  velle,*quod  fueri 
non  potesł  i.  nie  chciejcii 
tego  bo  się  stać  nie  może. 

Nolite  judlcare  et  non  judi- 
caniini  ł.  uie  sądźcie,  a  uie 
będziecie  sądzeni. 

Noli  turbare  (a.  Noli  tange- 
re) circulos  meos  ł.  nio  za- 
cieraj (nie  tykaj)  kół  mo- 
ich —  okrzyk  matematyka 
Arohimedesa  (Syrakuzań- 
czyk,  287—212  przed  Chr.); 
przen.  nie  krzyżuj  moich  za- 
miarów. 

Nom,  Ńomos  g.    okrąg^  w 
staroż.    Egipcie;    okrąg    w 
Grecji  współczesnej. 
'  Noma  g.  rak  policzka. 

noma  uh.  Numa. 

Nomadowie  g.  ludy  fias- 
ter^kie  koczujące;  nomad^cz- 
ny,  koczujący,  pasterski. 

Nomarcha  g.  naczelnik 
nomu. 

Nom  de  guerre  /.  (ną  do 
gen  przydomek,  przybrane 
nazwisko  artysty,  literata 
i  t.  p. 

Nomen  t.  imię;  n.  est  omen, 
W  nazwisku  często  tkwi 
wróżba. 

Nomenklator  t.  u  Rzymian 
niewolnik,  który  wymie- 
niał nazwiska  gości,  przy- 
bywających do  jego  pana; 
obecnie:  tytuł  książek  za- 
wierających nazwiska  lu- 
dzi, wsławionych  w  jakiej 
jednej  dziedzinie  działal- 
ności. 

Nomenklatura  /.  zbiór  wy- 
razów technicznych  właści- 
wych jakiej  nauce  lub  sztu- 


ce, każda  niiej«cowość/;'  :ey. 
wiejska,  mająca  nazwę  od- 
dzielną. 

Nominacja  t.  mianowanie 
na  urząd. 

Nominalizm  «t<.  pogląd  fi- 
lozoficzny, według  którego 
pojęcia  ogólne  (uniwerka 
jia)  uie  mają  znaczenia  rze- 
i;zowego,  ani  istotnego  bytu 
w  rzeczywistośti,  lecz  tyl- 
ko znaczenie  nazw  dla  wy- 
tworów abstrakcji. 

Nominalny  t.  imienny;  nie 
rzeczywisty,  nie  istotny, 
ale  tylko  z  nazwy  (np. 
zwierz(hnik,  właściciel  i 
t.  p.);  wartość  nominalna. 
wartość,  wyrażona  na  jia 
pierach  kredytowych  lub 
na  pieniądzach,  w  przeciw- 
wstawienju  do  wartoi^ci  rze- 
czywistej, obiegowej. 

Nomina  stulłorum  ubigue  lo- 
corum  /.  imiona  głupców  są 
na  każdym  miejscu  (iatt. 
przeciwko  zwyczajowi  u- 
mieszczania swoich  nazwisk 
a.  inicjałów  na  budowlach 
publicz.,  pomnikach  i  t.  p.). 

Nomina  sunt  odiosa  t.  wy- 
mienianie nazwisk  jest  nie- 
właściwe. 

Nominat  t.  mianowany  t.a 
urząd;  biskup  n..  prekonizo- 
wany  przez  Papieża,  a  jesz- 
cze nie  konsekrowany. 

Nominativus  t.  mianownik, 
1-szy  przyp.  w   deklinacji. 

Nominować  t.  wymieniać, 
mianować,  uznawać. 

Nomografja  *g.  teorja  u- 
kładn  tablic  graficznych  do 
rozwiązywania  zagadnień 
matematycznych. 

Nomokracja  *g.  taki  ustrój 
państwowy,  w  którym  rząd 
jesttjlkouykonawrąprawa. 

Nomologja*?.  nauka  o  pra- 
wach ogólnych  (przeciwień- 
stwo: Fenomenologia). 

Nomoteta  g.  <i'ist.  prawo- 
dawca: tytuł  kaidego  z  he- 
Ijastow  lub.),  wybieranych 
corocznie  do  komisji  wy- 
jaśniającej' I  uchwalającej 
prawa. 

Nona  /.  w  muz.  dziewiąty 
ton  od  zasadniczego;  koiiciei. 
dziewiąta  godzina  od  wscho- 
du słońca  i  nabożeństwo,  o 
tej  godzinie  odprawiane 
przed  nieszporami;  w  fech- 
tunku:  rodzaj  cięcia  w  pra- 
wy bok  przeciwnika,  nad- 
cięcie. 

Nonae  /.  u  staroż.  Rzy- 
mian 7-my  dzień  marca, 
maja,  lipca,  października,  a 
5-ty  każdego  innego  mie- 
siąca. 

Non  avenu  /'.  fna  mweniii 
to,  co  nie  było,  co  się  nie 
zdarzyło. 

Non  bis  In  idem  ł.  to  samo 
nie  powtarza  się  dwa  razy; 
ob.  Ne  bis  in  Idem. 

Non  caret  Is,  qui  non  desl- 


derat  i.  nie  czuje  braku  ten, 
kto  nie  pragnie. 

Nonchalance  /.  fn^zaWti 
niedbałość ,  zaniedbanie . 
brak  starań,  zbytnia  bczce- 
remonjalnaswobodaw  ubra- 
niu, w  obejścia  się. 

Non  cognitum  bonum  nisi 
omissum  ł.  dobro  poznajemy, 
gdy  je  utracimy. 

Non-combattant  /.  inąkąha- 
<«*)  dott.  nie  walczący;  oso- 
bistość, pełniącasłażbę  przy 
wojsku,  ale  nie  walcząca, 
np.  lekarz,  kapelan 

Non  compos  mentis  /.  ni'>- 
zdrow  na  umyśle. 

Non  cuiyis  attingił  adire  Co- 
rinthuffl  1.  dotł.  nie  każdemu 
powiedzie  się  dojść  do  Ko- 
ryntu: nie  każdy  może  o- 
aiągnąć  szczęście. 

Non  datur  terłlum  t.  oh. 
Tertlum  non  datur. 

Non  decet  (.  nie  przystoi. 

Nondum  merldies!  ł.  jesz- 
cze nie  jiołudnie!  » 

Nondum  omnium  dierum  sol 
occidit  ł.  jeszcze  dla  nas 
nio  zaszło  .słońce  na  zaw- 
sze. 

Non  eadem  omnibus  decora 
t.  nie  wszystko  każdemu 
przystoi. 

Non  erat  hic  locus  ł.  to 
bytu  tu  nie  na  miejscu. 

Non  est  bonum  ludere  cum 
dlls  t.  nie  dobrze  igrać  z  bo- 
gami. 

Non  est  łacile  mutare  natu- 
ram  ł.  niełatwo  zmienić  na- 
turę. 

Nonet  w.  utwór  muzycz- 
ny dziewięciogłosowy. 

Non  exlstentis  nulia  sunt 
jura  ł.  kto  nie  istnieje,  nie 
ma  żadnych  praw. 

Non  expedit  t.  nie  wypa- 
da, nie  należy  (orzeczenie 
papieskie,wzbraniające  nie- 
których czynności,  np.  u- 
czestniczenia  Włochów  ka- 
tolików w  wyborach  do  par- 
lamentu). 

Non  fit  quovis  ligne  Mer- 
curius  t.  dosl.  nie  z  każdego 
drzewa  można  wyrzeźbić 
Merkurego;  nie  każdy  mo- 
że stać  się  uczonym. 

Non  fit  poeta,  nascitur  /. 
poetą  nie  można  się  stać, 
trzeba  się  nim  urodzie. 

Non  id  quod  magnum  est, 
pulchrum  est  sed  Id  quod  pul- 
chrum  magnum  ł.  nie  to  co 
wielkie,  jest  piękne,  lecz  to 
co  piękne  jest  wielkie. 

NonIIjon  »/.  liczba,  która 
według    francuskiego     sy-  • 
stemu   liczenia   składa   się 
z  1  z   trzydziestu    zsrami. 

Nonjusz  (a.  Wemjer)  przy- 
rząd, składający  się  z  linij- 
ki ruchomej  a,  łuku  rucho- 
mego z  drobniejszą  podział- 
ką;  dodany  do  właściwej 
skali,  umożliwia  odczytanie 
bard.:o    drobnych    długością , 


157 


Nonkonformiści  —  Notacja 


i  oznaczenie  ściślejtizeg:u 
wymiaru  (od  im.  uczonego 
portngalsk.  Nonnjusza). 

Nonkonformiści  til.  w  An- 
glji  sekty,  nie  wyznające 
panującej  religji  państwowej 
(anglikańskiej;,  zatwierdzo- 
nej przez  tak  zwany  Act  of 
Dniformity  w  r.  1662. 

Nonkonłormizm  m.  ogół  an- 
gielskich sekt  ewangielic- 
kich  i  ich  zasad. 

Non  licet  Ł  nie  wolno,  nie 
godzi  się. 

Non  liguet  ł.  to  niejasne, 
to  niezrozumiałe. 

Non  locus  yirum  sed  vlr  lo- 
cum ornat  t.  nie  miejsce  zdo- 
bi męża,  lecz  mąż*  miejsce. 

Non  molto  w.  w  muz.  nie 
zabardzo,  nie  zanadto. 

Non  multa  sed  multum  t. 
nie  dużo,  ale  gruntownie 
(umieć). 

Non  nobis,  sed  patriae  vlvi- 
mus  ł.  żyjemy  nie  dla  sie- 
bie, lecz  dla  ojczyzny. 
'  Non  numeranda,  sed  ponde- 
randa  argumenta  Ł  należy 
dowodzenia  oceniać- podług 
ich  wagi,  ale  nie  podług 
liczby. 

Non  olet  i.  nie  śmierdzi 
(pieniądz),  zysk  jest  dobry, 
skądkolwiek  on  wypływa 
(wyrażenie  ironiczne  uży- 
wane dla  oznaczenia  zysku, 
pochodzącego  z  nieczyste- 
go źródła). 

Non  omne  licitum  honestum 
ł.  nie  wszystko,  co  dozwo- 
lone, jest  zacne. 

Non  omnia  possumus  om- 
nes  ł.  nie  wszyscy  mogą 
wszystko. 

Non  omnis  morlar  Ł  nie 
wszystek  umrę  (dzieła  mo- 
je, ideje  przeżyją  mnie). 

Nonpareille  /.  (nąparejj 
gatunek  druku  bardzo  ma- 
łego. 

Non  plus  ultra  ł.  ani  kro- 
ku dalej;  dotąd,  do  tego 
miejsca,  nic  nadto,  zwrot, 
używany  także  dla  wyra- 
żenia kulminacyjnego  pun- 
ktu (granicy)  uczucia,  lub 
czegoś  doskonałego,  niedo- 
ścignionego; nin  lepszego 
nad  to. 

Non  possumus  ł.  nie  mo- 
żemy— wyrażenie,  używane 
przez  Papieża  lub  władzę, 
jako  odpowiedź  odmowna 
nażądania, których  nie  chce 
lub  nie  może  s[iełnić. 

Non  potest  bene  imperare, 
qui  małe  antea  servivlt  ł.  nie 
może  dolirze  rozkazywać, 
kto  jwzedtoni   źle  służył. 

Non  progredi  est  regredi  A 
kto  nie  idzie  naprzód,  cofa 
eię. 

Non  propter  esum,  sed  prop- 
łer  Jesum  i:  nie  dla  dobro- 
bytu, ale  dla  Chrystusa  (po- 
święcić się  czemu,  postę- 
pować przykładnie). 


Non  propter  JesUm  sed  prop- 
ter esum  -i.  nie  dla  Jezusa 
lecz  dla  dobrobytu  (np.  zo- 
stać księdzem,  nie  mając 
powołania). 

Non  guaero  Intelligere,  ut 
credam,  sed  credo  ut  Intelll- 
gam  ł.  nie  po  to  pragnę 
zrozumieć,  abym  uwierzył, 
ale  dlatego  wierzę,  iłbym 
zrozumiał. 

Non  qua  Itur,  sed  qua  eun- 
dum  est  ł.  należy  iść  nie  dro- 
gą powszechną,  lecz  spra- 
wiedliwą. 

Non  guam  multls  placeas, 
sed  gulbus,  stude  t.  uważaj 
nie  na  to,  że  się  wielu  po- 
dobasz, lecz  komu. 

Non  guantitas,  sed  gualltas 
ł.  nie  ilość,  lecz  jakość. 

Non  guls,  sed  guid?  Ł  nie 
o  osobę  chodzi,  ale  o  rzecz. 

Nonreinkarnacjonista  ni . 
przeciwnik  teorji  o  kolej- 
nem  wcielaniu  się  dusz. 

Non  scholae,  sed  viłae  dts- 
clmus  ł.  uczymy  się  nie  dla. 
szkoły,  lecz  dla  życia. 

Nonsens  t.  niedorzecz- 
ność, absurd. 

Non  seguiłur  ł.  dosl.  nie 
wynika:  to  nie  jest  logicz- 
nym wynikiem  tamtego. 

Non  slbl,  sed  omnibus  i. 
nie  sobie,  lecz  wszystkim. 

Non  sum  dignus  Ł  nie  je- 
stem godzien  (słowa  wyma- 
wiane przez  kapłana  w  chwi- 
li przyjmowania  Komunji 
Św.);  w  mowie  potocznej 
zwrot  wyrażający,  że  nie 
jesteśmy  godni  wyrządzo- 
nej nam  czci,  łaski  i  t.  p. 

Nonszalancja  ob.  Noncha- 
lance. 

Non  tam  libenter,  guam  reve- 
renter  {.  nie  tyle  z  ochotą, 
ile  z  Itonieczności,  w  rezy- 
gnacji. 

Non  łroppo  tD.  w  muz. 
nienazbyt,  niebardzo. 

Non  ubigue  Idem  decorum 
est  ł.  nie  wszędzie  to  sa- 
mo uchodzi. 

Nonum  prematur  In  annum 
ł.  do  dziewiątego  roku  niech 
czeka  (rękopis,  zanim  bę- 
dzie ogłoszony — radaudzie- 
lona  autorom). 

Non  uRiguam  taculsse  nocet/. 
nigdy  nie  szkodzi  milczeć. 

Non  yatoars  /.  (ną  icalćrj 
towary  nie  pokupne;  rze- 
czy bez  wartości. 

Non  yldebis  annos  Petri  ł. 
nie  doczekasz  wieku  Pio- 
tra—słowa, któremi  prze- 
mawiano do  nowoobranego 
Papieża,  wróżące,  że  me 
będzie  tak  długo  biskupem 
rzymskim,  jak  Św.  Piotr 
Apostoł  (tę  wróżbę  skaso- 
wał Papież  Benedykt  XIV). 

Nony  ob.  Nonae. 

Nookracja  "g.  ustrój  pań- 
stwowy oparty  na  przewa- 
dze ;|rociunn. 


Noologja  *g.  nauka  o  u- 
myśle,  o  rozumie. 

No  popery  ii.  (-ri)  precz 
z  papizmem  (hasło  nieprzy- 
jaciół  katolicyzmu  w    An- 

glji). 

Norbertanie  nt.  zakonnicy 
reguły  św.  Norberta  (f  1134 
roku);  inaczej:  Premonstra- 
tensi. 

Nord  a.  północ;  N.-Ost,  pół- 
nocny wschód;  N.-West.  pół- 
nocny zachód. 

Nordhauzeński  kwas,  kwas 
siarczany  dymiący  (od  na- 
zwy miejscowości  Nordhau- 
sen,  gdzie  go  najpierwej  fa- 
brykowano). 

Norma  ł.  prawidło,  prze- 
pis, miara,  zasada,  reguła; 
stan  zwykły;  w  drukar- 
stwie: tytuł  skrócony  obok 
sygnatury;  n-ma  procentowa, 
procent,  zwyczajem  przyję- 
ty; normować,  regulować  u- 
stalać,  porządkować  według 
pewnych  zasad. 

Normalny  ł.  prawidłowy, 
zasadniczy,  zgadzający  się 
z  przepisami  lub  wzorem, 
właściwy,  należyty,  zwy- 
kły ,  odpowiedni ,  zgodny 
ze  swą  naturą;  taki,  jaki 
powinien  być;  n.  czas, 
przyjęty  w  danej  miejsco- 
wości; n.'  dzień  roboczy, 
prawem  określony  maksy- 
malny czas  pracy  dziennej 
dla  robotników  fabrycz  - 
nych,  n-a  a.  n-a  llnja,  pro- 
stopadła do  stycznej,  idą- 
ca przez  punkt  styczności; 
n-a  szkoła,  szkoła  wzorowa; 
w  Galicji:  szkoła  ludowa, 
w  której  przed  założeniem 
seminarjów  nauczycielskich 
kształcili  się  przyszli  nau- 
czyciele szkół  ludowych; 
n-e  zero,  pcziom,  od  które- 
go liczą  się  wyniesienia 
miejscowością  stan  wody 
i  1.    p. 

Normandzka  architektura , 
odmiana  romańskiej,  odzna- 
cza się  prostotą,  masywno- 
ścią;  kościoły  sa  w  kształ- 
cie krzyża,  z  absydą  pół- 
kolistą, z  wielką  wieżą  nad 
przecięciem  nawy  z  tran- 
septem,  drzwiami  osadzo- 
nemi  głęboko  w  murze,: 
oknami  wązkiemi,  wysoko 
umieszczonemi,  półkoliste- 
mi  u  góry. 

Normatywny  nt.  wzorodaw- 
czy,  określający,  co  i  jak 
być  powinno,  co  i  jak  czy- 
nić należy. 

Nomy,  trzy  skadynawskie 
boginie:  Uhodr,  Yerdhardi 
i  Skuld,  czuwające  nad  do- 
lą ludzką. 

Northers  a.  zimne,  suche 
wichry,  wiejące  od  gór  Ska- 
listych ku  Ameryce  Środ-i 
kowej,  obniżają  niekiedy 
temperaturę  o  30  stopni  w 
ciągu  doby. 


Norymberskie  towary,  Norym- 
berszczyzna,  drobne  sprzę- 
ciki  do  domowego  użytku, 
drobna  galanterja,  zabawki 
dziecinne,  wyrabiane  daw- 
niej w  Norymberdze. 

Nosce  te  Ipsum  ł.  znaj  sie- 
bie samego. 

Nosce  tempus  Ł  poznaj 
wartość  czasu. 

Nosogenesis,  Nosogienja  *g. 
historja  powstawania  cho- 
rób. 

Nosokomjalny  *ff.  dotyczą- 
cy szpitali. 

Nosologja  *g.  ob.  Patologja. 

Nos  Poloni  non  curamus 
guantitatem  syllabarum  Ł  my  . 
Polacy  nie  troszczymy  się 
o  iloczas  zgłosek  (przeciw- 
ko tym,  którzy  troszczą 
się  w  wymowie  o  iloczas 
łaciński,  np.  wymawiamy 
curamus  zam.  curamus). 

Nos  poma  natamus  Ł  my, 
jabłka,  płyniemy  (stosuje 
się  do  tych,  którzy  przy- 
właszczają sobie  zasługi  in- 
nych, jako  niby  towarzy- 
sze ich  pracy). 

Nostalgia  *g.  gorące  pra- 
gnienie ujrzenia  ojczyzny, 
choroba,  powstająca  z  tęsk- 
noty za  krajem  rodzinnym. 

Nostradamusa  przepisy,  em- 
fatyczna  nazwa  przepisów 
czarodziejskich  (od  astrolo- 
ga i  szarlatana  franc.  1503 
—1566). 

Nostras  oO.  Cholera  nostras. 

Nostroi!.  nasze  (np.  conto). 

Nostryfikacja  ni.  uczynie- 
nie czegoś  swoim;  uznanie 
dyplomu  doktorskiego,  uzy- 
skanego w  jednym  państwie, 
przez  uniwersytet  innego 
państwa. 

Nostryfikować  ni.  przyjąć 
to  swego;  przyjąć  do  stowa- 
r.  TsżeniaL«kadQmickiego. 

Nota  ^.  przypisek,  uwaga, 
objaśnienie;  rachunek  towa- 
rów; n.  dyplomatyczna,  ode- 
zwa rządu  jednego  mocar- 
stwa do  drugiego  w  celu 
zwrócenia  uwagi  na  jego 
sprawę  wewnętrzną;  mieć 
u  kogo  dobrą  a.  złą  notę, 
być  przez  kogo  dobrze  a. 
żle  uważanym;  noty  państwo- 
we, pożyczka  państwowa, 
papiei'y  państwowe  nieopro- 
centowanę,  płatne  w  każ- 
dej chwili  okazicielowi. 

Notabene^.  (tkr.HB.fUoti 
uważaj  dobrze;  znak  uży- 
wany dla  zwrócenia  na  co 
uwagi. 

Notabilitacja  ni.  wysoka 
szlachta,  arystokracja,  ma- 
gnaterja. 

Notable  /.  obywatele  naj- 
znakomitsi stanowiskiem, 
wykształceniem  i  mająt- 
kiem; dawniej:  stany  pań- 
stwa we  Francji. 

Notacja  t.  oznaczanie  zna- 
kami iimówionemi  (n.  mu- 


Not&Iingaa  —  Natacja 


168 


tyczna,  chemiczna,  szacho- 
wa). 

Notalingua  ł.  zbiór  reguł 
gramatycznych. 

NotaiHłum,  w  1.  mn.  Notan- 
da  ł.  szczegóły,  zasługujące 
na  zanotowanie,  na  zauwa- 
żenie. 

Mofaurialny  ni.  należący  do 
czynności  urzędowych  no- 
tarjusza;  przez  notsijnaza 
urzędowo  spisany. 

Notarjat  ni.  prawo  nota- 
rjalne;  zajęcie  notarjusza, 
biuro  notarjusza,  ipstytncjal 
notarjuszów. 

Notariusz  ł.  onędnik  przy 
jurysdykcji  sądowej,  ustano- 
wiony do  spisywania  i  prze- 
chowywania aktów  sprzeda- 
ży, knpna,  umów,  zapisów, 
poświadczania  tożsamości 
podpisów  i  t.  p. 

Notator  »rt.  robiący  noty, 
notaty. 

Notaty  ł.  uwagi,  spostrze- 
żenia, zaznaczenia,  capisy- 
wane  dla  pamięci;  notatka, 
uwaga,  zapisana  dla  pamię- 
ci; notatnik,  książeczka  do  za- 
pisywania szczegółów,  któ- 
re mamy  zapamiętać. 

Notes  /.,  Notesik  ob.  Notat- 
nik. 

Notoryczny/,  powszechnie 
znany,  wiadomy,  jawny. 

Notować  ł.  zaznaczać,  za- 
pisywać. 

Notre-0«m9  /.  (notr-dam)* 
do»l.  nasza  Pani,  to  samo 
co  Matka  Boska. 

NotłiifM  M/.  oh.  Noktmn. 

Notyfłkacia  nł.  uwiadomie- 
nie urzędowe  o  postanowie- 
niu, powziętym  przez  pań- 
stwo. 

Notyfikować  nł.  zawiada- 
miać inne  mocarstwo  dro- 
gą dyplomatyczną. 

Notysa  /.  notowanie  kur- 
su papierów  giełdowych. 

Metyska  /.  notatka. 

Nougat  /.  fnuga)  ciastko 
suche  z  krajanych  orze- 
chów a.  migdałów. 

Noumen  oi,  Nimen. 

Noum«nol«;ia  *g.  nazwa 
psychologii   podług  Hegla. 

N«Hs  faitou  liiłstotre  /. 
Om  fetą  kttuw)  d«$i.  my 
robimy  historję:  nasze  czy- 
ny ł>ędą  zapisane  w  dzie- 
jach; my  wpływamy  na  bieg 
zdarzeń  dziejowyoh. 

Nou^eau  )ea  /.  rnutjo  t9> 
nowa  gra;  pnen.  nowa  mo- 
da, nctfg.  w  postępowa- 
niu. 

Nou*east6  /  (ttmeatei  no- 
wość, szczególniej  w  arty- 
kułach modnych. 

Nou«elle  da  )ottr  /.  (n-j.- 
wtldi  ivrid»tł.  nowinadnia, 
głośna  wiadomość,  fakt,  zda- 
rzenie, zajmujące  wdanej 
chwili  opinję  publiczną,  b^ 
(^ące  na  dobie;  plotka. 

Nwwirter  I  listopad. 


Nove,  se4  non  nova  /.  spo- 
sób nowy,  ale  rzecz  ta  sama. 

Novos  amicos  dum  paras, 
yeteres  cole  t.  szukając  no- 
wych, pilnuj  starych  przy- 
jaciół. 

Novus  ordo  rerum  ł.  nowy 
porządek  rzeczy  (który  na- 
stąpił skutkiem  ważnych 
zmian  politycznych  a.  spo- 
łecznych). 

Noyus  rex,  no*a  lex  ł.  no- 
wy król,  nowe  prawa. 

Nowacja  nt.  zmiana  zobo- 
wiązania; oh.  inć  Inowacja 

Nowaija  1.  pierwszy  raz 
podawana  potrawa  sezono- 
wa, świeże,  ukazujące  się 
ogrodowizny  i  owoce. 

Nowator  i.  wprowadzają- 
cy nowości,'  nowe  pojęcia, 
zwyczaje  i  t.  p.:  nowator- 
stwo, wprowadzenie  nowych 
rzeczy,  nowych  pojęć,  no- 
wości. 

Nowelista  ni.  autor  no- 
welli. 

Nowel(l)a  w.  krótki  utwór 
beletrystyczny,  szkicujący 
kilku  znamiennemi  rysami 
jeden  jakiś  fakt  życiowy, 
jedną  cechę  charakteru  i 
t.  p.,  obrazek,  szkic  powie- 
ściowy; ustawa,  zastępują- 
ca niektóre  przepisy  inne- 
mi,  ulepszająca  dawne;  pro- 
jekt prawa,  ulepszającego 
dawne  prawo,  opracowany 
i  przedstawiony  do  zatwier- 
dzenia w  porządku  przepi- 
sanym. 

Nowember  oh.  Noyember. 

Nowenna  śrl.  nabożeństwo 
9-cio  dniowe  tu  czci  jakie- 
go Świętego. 

Nowicjat  Jłł.czas  próby,  o- 
znaczony  dla  nowicjusza. 

Nowicjusz  t.  osoba,  prze- 
bywająca czas  próby  w  za- 
konie; nowowstępujący  do 
jakiego  zawodu,  nie  obezna- 
ny z  nim,  niedoświadczony. 

Nox  fert  consilluffl  ł.  noc 
przynosi  radę. 

Noyade  /.  inwajad)  topie- 
nie gromadne  przestępców 
politycznych  we  Francji 
podczas  "Wielkiej  Rewolu- 
cji za  pomocą  łodzi  z  dnem 
ruchomym,  praktykowane  w 
Nantes  1793—1794  r.;  wo- 
góle:  topienie  Za  karę. 

Nr.-,  Nro  skr.  Hitmer  foh.). 

N.  S  litr.  Nowego  stylo, 
rachuba  czasu  podłus;  ka- 
lendarza Gregorjańskiego. 

N.  T.  tkr.  Nowy  Testament. 

ttuance  /.  /nua't)  odcień, 
lekka  różnica. 

Nttdte  n.  kluski,  łazanki, 
makaron. 

Nufl^  Nugat  ob.  NougaŁ 

Naft  (ła)  »orte  consell  /. 
fla  nUi  port  lątej)  noc  przy- 
nosi radę  (po  wypoeiynlhi 
nocnym  łatwiej  znaleść  radę 
na  kłopotliwe  położenie). 

NoMoiM  m.  materja  oł;g» 


niczna,  wchodząca  w  skład 
jąder  komórkowych,  składa 
się  z  siarki  i  fosforu,  uży- 
wana jako  iek. 

Nul  t.  zero. 

Nul  et  non  avenu  f.  (nile  nq 
atenii)  to,  co  nie  istnioje  i 
woale  się.  nie  zdarzyło  (n- 
ważać  jaką  czynność  za  nie- 
byłą, chociaż  ją  wykonano) 

Nulla  calamitas  sola  ł.  nie- 
szczęście samo  nie  przy- 
chodzi. 

Nulla  dies  stae  llnoa  i.  ani 
jeden  dzień  (nie  minie)  bez 
kreski  (pracy),  każdy  dzień 
przynosi  postęp  w  pracy. 

Nulla  nuova,  buonanuoya  tr. 
żadnej  nowiny  to  dobra  no- 
wina (w  oczekiwaniu  raczę} 
złych,  niż  dobrych  wiado- 
mości). 

Nulla  połentla  supra  leges 
esse  debet  i.  żadna  potęga 
nie  może  być  ponad  pra- 
wami. 

Nulla  reguła  sine  exceptio- 
ne  i.  niema  reguły  bez  wy-, 
jątku. 

Nulla  salus  bello  ł.  nie  w 
wojnie  zbawienie. 

Nullum  anarcbla  malas  est 
malum  ł..  niema  więk.^zego 
zła  od  anarchji. 

Nullum  est  maius  malum, 
quam  non  posse  ferre  malum 
ł.  niema  większego  nie- 
szczęścia, jak  niemożność 
znoszenia  nieszczęścia. 

Nullum  magnum  Ingenlwn  si- 
ne mixtura  dementlae  fnit  i. 
nie  było  gienjusza  bez  do- 
mieszki głupstwa  (zdanie, 
przypisy  wane  Arystotele- 
sowi). 

Nullum  yiolentum  perpeturn 
ł.  żaden  gwałt  nie  mo^e 
trwać  wiecznie. 

Nallus  est  liber  tam  malus, 
utnon  aliqua  parte  prosit  ł.- 
żadna  książka  nie  jest  tak 
zła,  żeby  z  niej  nie  wyciąg- 
nąć jakiejkolwiek  korzyści. 

Numa,  Noma  ^<.  szałas,  cha- 
ta leśna  u  Żmudzinów. 

Numa  Pompillusz,  pół-mi- 
tyczny  król  rzymski;  żart. 
Numa  wyszła  za  Pompiljusza, 
romans  skończył  się  mał- 
żeństwem zakochanych. 

Numen  g.  w  jUoi.  istota 
rzeczy,  nie  dająca  się  po- 
znać doświadczalnie,  ale  po- 
znawana roz'imem,  absolut. 

Numenalny  »<.  sam  w  sobie, 
niezależny  od  formy  ujęcia 
myślowego. 

Numer  f.  liczba,  pr^mi.  czło- 
wiek a.  przedmiot,  przed- 
miot, oznaczony  jaką  liczbą; 
mieszkanie  w  hotelu;  po- 
koik, przegródka  a  szafka 
w  łazienkach;  pog.  a.  iron. 
człowiek,  kobieta;  dobry  n., 
mieć  opinję  człowieka  po- 
rządnego, zły  n.,  mieć  złą  o- 
pinję;  numerowy,  numerowa, 
ałoiący,  służąca  do  obsługi 


gości  w  numerach  hotelu; 
MMMrować,  oznaczać  nume- 
rami kolejnemi. 

Niiaieraeia  t.  liczbowanie' 
oznaczenie  liczbą,  >tume- 
rem;  nauka  o  tworzeniu  si^ 
liczb,  ich  nazw  i  sposobie 
ioh  pisania  (część  arytme- 
tyki). 

NMRorale  i.  liczebnik  (ir.t 
1.  mn.  Nwneralia). 

Nomerater  ł.  przyrząd  do 
wyciskania  numerów  kolej- 
nych (rodzaj  stempla). 

RwMori  ł.  liczby:  tytuł, 
czwartej  ksiagi  Pentateu- 
chu. 

Namerus  clansn  i.  liczba 
ograniczona  (np.  osób  do-= 
pnszczaisych  do  czego). 

NMMryczay  »i.  liczebny^ 

Niiiwat  g.  dawna  rzad- 
ka moneta  a.  medal;  pntH, 
rzecz  rzadka,  jedyna,  oso- 
bliwa 

NamlzaHtyka  *g.  nauka  i 
opis  starożytnych  monet  i 
medali. 

Noamis  potlor  amlcas  \m 
pefłculis  ł.  w  niebezpie- 
czeństwie lepszy  jest  przy- 
jaciel niż  pieniądze. 

Numailt  nł.  kopalna  mu- 
szelka obecnie  zaginionego 
żyjątka  z  rzędu  korzenio- 
nóżek,  mająca  kształt  pie- 
tiądza. 

Nanc  dlmKte  i.  teraz  od- 
paść (Panie,  sługę  swego); 
gotowość  zakończenia  ży- 
cia, gdy  spełniło  się  naj- 
gorętsze pragnienie  (słowa 
Św.  Symeona.  gdy  ujrzał 
I)zieciąiko  Jezus). 
'  Nunc  est  bibendum.  nunc  po- 
de libero  puisanda  te  Hus  ł.  te- 
raz należy  pić,  rzeźwą no- 
gą uderzać  o  ziemię  (sło- 
wa stosowane  jako  zachęta 
do  picia  i  tańca). 

Nunciatora  tri.  urząd  i 
miejsce  zamieszkania  nun- 
cjusza. 

Noacjusz  ł.  poseł  i  pełno-, 
mocnik  papieski  przy  dwo- 
rach panujących. 

Nunc  taum  (ermm  In  Ifoof 
est  t.  kuj  żelazo,  póki  go-' 
race. 

NaB(H«am  est  fideils  chi 
poteate  socletas  ł.  związek 
z  potężniejszym  nigdy  nie 
jest  trwały. 

Nwiquaai  retroyersam!  t.  ni- 
gdy wstecz! 

NantiuM  i.  w  Austm- 
Węgrzech  naswa  iiphawl 
piśmiennych,  komunik»w» 
nych  sobie  wzajemnie  prze* 
delegacje. 

Nopcjalny  i.  weselny. 

Nursery  a.  fnóneri)  pokój 
dla  dzieci. 

Nut  n.  wpust,  żłobek  ,w 
stolarstwie). 

Nota  Ł  znak  dźwięku  czyli 
tonu;  ton. 

Notacja  Ł  wahadłowe  zb*- 


II 


159 


N«x  Tomica  —  Obserwatorjum 


oiftDie,  odchylanie  się  osi 
(iemskiej,  które  przy  za- 
kreślaniu okręgu  koła  na 
sklepienia  niebieskim  two- 
r»y  linję  nie  równą  kołową, 
lecz  zygzakowatą;  ruch  o- 
brotowy  wierzchołka  źdźbła 
rośliny,  spowodowany  przez 
nierównomierny  wzrost 
fdibła,  odkryty  przez  Dar- 
wina. 

Nhx  v»mlca  A  wronie  oko, 
knlczyba,  drzewo  rosnące 
w  Indjach  i  w  Ameryce 
Połnd.,  z  którego  nasion  o- 
trzymuje  się  strychninę,  a 
z  niektórych  gatunków  kn- 
rarę. 

NygW  /■  próżniak,  le- 
niach. 

NyktelopJB  'y.  wada  wzro- 
ku, którą  dotknięty  widzi 
w  jasny  dzień  gorzej,  niż 
o  zmroku. 

NyktHropizm  'g.  sen  noc- 
ny roślin,  właściwość  przyj- 
mowania przez  niektóre  ro- 
śliny w  nocy  położenia  od- 
miennego. 

Nyktofobja  *g.  obawa  no- 
cy, oznaka  Osłabienia  ner- 
wów. 

Nyktograłla  *g.  sztnka  pi- 
sania w  ciemności. 

NyMphaewR  /.  nazwa  zbyt- 
kownych nieraz  altan  w  sta- 
rożytności ,  mieszczących 
wewnątrs  źródło,  ławki  do- 
kota  niego  i  okrytych  da- 
chem sklepionym;  łazienki 
dla  kobiet. 

Nyła  ob.  Misza. 


O. 


0.  w  ittogr.  wschód  (tkr. 
Otta.);  przy  liczbie  z  prawej 
strony  p  góry  znaczy:  sto- 
pa, stopień,  np.  5''=8tóp  a. 
5  stopni;  "1^  =  procent,  od 
sta;  */oo'*P'*'  milie. 

O'  przed  nazwiskami  ir- 
landzkiemi  oznacza:  syn. 

e.  A.  (M.)  D.  6.  tkt.  Om- 
•M  ad  (małorem)  Del  gloriam  t. 
wszystko  na  (większą)  chwa- 
łę Boga. 

Oakt  «.  {v,]u)  w j  ścig  kla- 
czy trzyletnich  w  Epsem, 
jeden  z  trzech  wielkich  wy- 
ścigów angielskich  (dwa 
inne  są  Derby  i  St.  Leger). 

Oar  a.  (vr)  Oars  {on  i.  mn.) 
wiosło;  małe  łódki  na  rze- 
ce Tamizie. 

Oaz|t  g.  urodzajna  miej- 
scowość wśród  pustyni,  ob- 
fitująca w  roślinność  i  wodę. 

OB.  tir.  Okae  BericM  n.  bez 
zawiadomienia  (przy  weka- 
laeb,  prsekasach). 


Obcas  ».  podkładka  na  tyl- 
iioj  czt^j^ci  podeszwy  obinvia. 

Obces,  Obses  M.  natar- 
czywość, impet,  rozpęd. 

Obcęgi  p.-f-«.  kleszcze  że- 
lazne. 

Obdach  >«. wysunięty  brzeg 
dachu,  okap. 

Obducent  t.  lekarz,  ro- 
biący obdukcję  i  8pi.su]ący 
z  niej  protokół. 

Obdukcja  t.  sądowo-lekar- 
skie  zbadanie  zwłok,  połą- 
czone z  sekcją  w  celu  stwier- 
dzenia rodzaju  śmierci , 
przyczyny  i  warunków, 
wśród  których  nastąpiła. 

Obduracja  (i^  twardnieuie, 
zapchanie. 

Obedjencja  t.  posłuszeń- 
stwo; w  zakonach  bezwa- 
runkowe pn.słuszeństwo  roz- 
kazom przełożonego;  list.da- 
ny  zakonnikowi,  wyjeżdża- 
jącemu przez  jego  zwierzch- 
ność, ze  wskazaniem  obo- 
wiązków, dla  których  do- 
pełnienia wyjeżdża. 

Obelisk  g.  wysmukła  czwo- 
roboczna, piramidalnie  za- 
kończona wysoka  kolumna, 
zwykle  wyciosana  z  jednej 
sztuki  kamienia. 

Obelus  g.  oszczep  leżący: 
znak,  stawiany  obok  podej- 
rzanych lub  niedokładnych 
miej.sc  a.  wyrażeń  w  ręko- 
pisach, w  dawnych  wyda- 
niach klasyków. 

Ober-  n.  na  początku  wy- 
razów znaczy:  nad-. 

Oberammergau,  wieś  ba- 
warska, której  włościanie 
urządzają  raz  na  lat  10  wi- 
dowiska pasyjne. 

OberjSgermeisłer  n.  wielki 
łowczy. 

Oberkelner  n.  starszy  kel- 
ner. 

Oberkonddktor  n.  nadkon- 
duktor. 

Oberkontroler  n.  nadkon- 
troler. 

Oberlejtnant  «  podporucz- 
nik. ' 

Oberlicht,  Oberiirtt  n.  gór- 
na część  okna  w  osobnej 
ramie. 

Oberon  /.  [».]  duch  leśny, 
król  elfów  leśnych,  mąż 
Tytanji. 

OberpoIJcmafster  n.  tytuł 
policmajstra  w  niektórych 
wielkich  miastach. 

Oberst  n.  pułkownik. 

Oberstlejtenanl  n.  podpuł- 
kownik. 

Oberża  /.  zajazd,  karcz- 
ma, austerja. 

Oberżysta  /.  właściciel  O' 
berży. 

Obllt  t.  umarł. 

Obituar|um  uri.  lista  zmar- 
łych; księga  do  zapisywa- 
nia zmarłych,  za  których 
mają  .się  odprawiać  Msze 
święte. 

ObltHR    t.     nabożeństwo 


przedpogrzebowe;  Msza  ża- 
łobna. 

Obitus  Jurium  t.  utrata 
pewnych  praw,  pretensji  np. 
przez  przedawnienie. 

Objacja  »'.  składanie  objat, 
ofiara  ślubowana  Bogu. 

Objekcja  t.  zarzut. 

Objekł  /.  przedmiot;  przed- 
miot wyobrażenia,  świado- 
mości; cel;  w  gram.  wyraz, 
na  który  przechodzi  czyn 
ność  słowa  (czasownika), 
dopełnienie. 

Objektyw  n/.,  szkło  objek- 
ływne,  większa  soczewka  lu- 
py, mikroskopu,  przyrządu 
fotograficznego,  zwracana 
ku  rozpatrywanemu  przed- 
miotowi, szkło  przedmioto- 
we (ob.  Okular). 

Obiektywizacja  t.  uprzed- 
miotowanie. 

Obiektywizm  ni.  przedmio- 
towość;  wydawanie  sądu  na 
podstawie  znamion  przed- 
miotu, bez  uwodzenia  się 
własnemi  uprzedzeniami,  u- 
podobaniami    a.  interesem. 

Obiektywny  nł.  przedmio- 
towy, odnoszący  się  do  ja- 
kiegoś przedmiotu  i  od- 
powiadający istocie  tegoż; 
rzeczowy;  nie  podlegający 
wpływom  uczuć  podmioto- 
wych, nie  zabarwiony  indy- 
widnałnemi  upodobaniami 
i  zapatrywaniami;  obiek- 
tywnie, zapatrywać  się  na 
jaką  sprawę  t.  j.  sądzić  ją 
wedle  jej  istoty  i  natury, 
a  nie  ze  strony  stosnnku 
jej  do  nas  samych;  obiek- 
tywność ob.  Obiektywizm.  . 

Obiicienł  t.  oskarżony. 

Oblacia  ł.  ofiara,  dar. 

Oblader  n,  rzemień,'  prze- 
chodzący przez  grzbiet  ko- 
niowi, przytrzymujący  po- 
stronki. 

Oblata  ł.  w  dawnym  pra- 
wie polsńm  akt  dosłownie 
wniesiony  do  ksiąg  wła- 
ściwych; oblałować,  wpisy- 
wać w  akta. 

Oblig  «!.  przyznanie  nalfeż- 
ności  na  piśmie,  dowód  za- 
ciągniętego długu;  rewers. 

Obligacja  ł.  zobowiązanie, 
przyznanie  długu  na  piśmie 
a.  drukowane,  wystawione 
przez  osobę  prywatną,  przez 
instytucję  a.  przez  państwo; 
obłlgacie,  kredytowe  papie- 
ry procentowe,  stwierdza- 
jące dług  długoterminowy, 
stopniowo  nmarzane. 

Obligate  «/.  w  muz.  obo- 
wiązkowo (oznacza  część  u- 
fworu,  której  nie  można  o- 
puścić  z  całości). 

Obllgatoryioy  ni.  obowiąz- 
kowy, konieczny. 

Obllgi  /.  (ohUle)  obowiąr 
zany,  zobowiązany. 

Obllgo  w.   w  handlu:  zo-  I 
bowiązanie    się,   danie   rę- 
kojmi, poręczenie.  i 


Obligować  t.  zobowiązy- 
wać, prosić  usilnie. 

Obllteracia  ł.  zatarcie  li- 
ter napisu;  w  anatoraji  zgru- 
bienie ścian  przewodów;  za- 
rośnięcie, skutkiem  które- 
go zmniejsza  się  ich  droż- 
ność (zwężają  się). 

Oblokucja  t.  przeczenie. 

Oblokutor  ł.  stawiający  za- 
rzuty. 

Oblong  t.  podłużny,  czwo- 
robok podłużny. 

Obol  g.  drobna  starogrec- 
ka  moneta»=0,16  franka. 

Obói  /.  drewniany  dęty 
instrument  muzyczny. 

Obrogacia  nł.  projekt  znie- 
sienia a.  zmiany  jakiego 
prawa. 

Obrys  n.  zarys,  kontur. 

Obscine/.  (ofisen)  nieprzy- 
zwoity, wszeteczny. 

Obscurum  per  obscurius  ł. 
rzecz  ciemną  (niezrozumia- 
łą) przez  jeszcze  ciemniej- 
szą (tłumaczyć). 

Obsedować  ł.  z  nalega- 
niem prosić;  natai"czywie 
się  narzucać  (o  uczuciach, 
o  myślach). 

Obsekracia  i.  zaklinanie 
przez  usilne  prośby. 

Obsekwie  i.  nabożeństwo 
za  dusze  zmarłych. 

Obsequiuni  amicos.  verł- 
tas  odium  parlt  t.  uprzej- 
mość rodzi  przyjaciół,  praw- 
da— nieprzyjaciół, 

Oiwerwacja  ł.  badanie , 
śledzenie ,  spostrzeganie ; 
nadzór;  obserwacyiny,  spo- 
strzegawczy, badawczy;  o. 
korpus,  oddziały  wojska  na 
stopie  wojennej,  wystawio- 
ne przez  neutralne  pań- 
stwo w  celu  śledzenia  prze- 
biegu walki,  toczącej  się  w 
sąsiednim  mocarstwie,  lub 
poparcia  akcji  dyplomatycz- 
nej groźbą  zbrojnej  inter- 
wencji a.  w  celu  rozbraja- 
nia oddziałów  przekracza- 
jących granicę. 

Obserwaocja  t.  wytworzo- 
ne przez  dłogoletni  zwy- 
czaj prawidła,  obostrzające 
lub  łagodzące  regułę  za- 
konną. 

Obserwant  ł.  wypełniają- 
cy ściśle  przepisy  kościel- 
ne; przestrzegający  pilnie 
wszelkich  form  grzeczno- 
ści towarzyskiej;  ob.  Obser- 
wanłyn. 

Obserwantyn  ni..,  Obserwant 
ł.  zakonnik,  mniejszej  regu- 
ły Św.  Franciszka,  Fran- 
ciszkanin. 

Obserwantyzm  ni.  ścisłość 
w  postrzeganiu  czynności 
u  innych  osób. 

Obserwator  i.  badacz,  do- 
strzegacz;  widz,  świadek; 
pilnujący  porządku,  ustawy 
a.  zwyczajów,  ściśle  je  wy- 
pełniający. 

Obserwatorium  nt.  budynek 


Obserwować  —  Odium 


160 


na  spostrzeżenia  astrono- 
miczne i  meteorologiczne, 
zaopatrzony  w  przyrządy 
naukowe;  spostrzegainia. 

Obserwować  ł.  przypatry- 
wać się,  badać,  uważać;  pil- 
nować; zachowywać,  prze- 
strzegać. 

•  Obses  Ł  opątaniec,  czło- 
wiek, opętany  przez  złego 
duclia;  oh.  Obces. 

Obsesja  ł.  natarczywość, 
natręctwo;  uporczywe  na- 
suwanie .się  jakiej  myftli; 
nagabanie  ud  złego  dacha, 
opętanie. 

Obskurant  ł.  nieprzyjaciel 
oświaty;  człowiek  bez  nau- 
ki, nieoświecony,  zacofa- 
ny- 

Obskurantyzm  ni.  dążność 
przeciwna  oświacie,  skłon- 
ność do  podtrzymywania 
nieuctwa. 

Obskurny  ł.  ciemnego  po- 
eliodzenia,  podły,  pospolity, 
lichy. 

Obstalować  p.-\->i.  zamó- 
wić, kazać  co  zrobić. 

Obstalunek  p  -Ą-n.  zamó- 
w"enie  (jakiej  roboty,  towa- 
ru); zobowiązanie,  aby  co 
było  dostarczone  a.  wyko- 
nane.   . 

Obstetryczny  ni.  dotyczący 
położnictwa,  akuszerski. 

Obstetryka  ni.  położnictwo, 
akuszerja. 

Obstipantla  ob.  Obstruentia. 

Obstruentia  i.  zatwardze- 
nie, ciężki  stolec;  o.  parla- 
mentarna ob.  Obstrukcjonizm. 

Obstrukcja  i.  zatamowa- 
nie, utrudnienie  przebie- 
gu jakiej  sprawy;  w  meU. 
zatwardzenie;  obsłrukcyjny, 
skłonny  do  obstrukcji. 

Obstrukcjonista  ni. .  poseł 
w  parlamencie,  zastosowu- 
jący  obstrukcjonizm. 

Obstrukcjonizm  ni.  obstruk- 
cja parlamentarna,  przecią- 
ganie rozfiraw  dla  wyczer- 
pania czasu  i  niedopaszcze- 
nia  do  powzięcia  jakiejkol- 
wiek uchwały;  przeszkadza- 
nie obradom  ustawicznym 
hałasem. 

Obstupui  ł.  zdumiałem  się, 
osłupiałem. 
.  Obstynacja  i.  upór. 

Obstypacja  ł.  zatwardze- 
nie żołądka. 

Obsydja  Ł  oblężenie. 

Obsydjan  ł.  stup  niekry- 
staliczny  różnych  minera- 
łów w  ogniu  wulkanicznym, 
czarny,  brunatny  lub  ciem- 
no-zielony,  szklisto  -  poły- 
skujący, używany  do  wyro- 
bu drobnych  przedmiotów 
ozdobnych,  a  niegdyś,  przez 
ludy  Ameryki;  do  wyrobu 
nożów,  grotów  i  t.  p. 

Obsygllacia  ł.  sądowe  opie- 
czętowanie ruchomości. 

Obsygllał  ł.  dokument,  o- 
patrzony  pieczęcią. 


Obsygllować  ;</.  pieczęto- 
wać,  zaopatrzyć  pieczęcią. 

Obsygnacja  t.  sądowe  o- 
pifczętuwanie. 

Obsygnować  1.  opatrzyć 
znakiem  dla  odróżnienia  a. 
dla  konti'oli. 

Obszar*)yo(  «&«.przeKtrzeń 
ziemi,  mająca  duże  wymia- 
ry, mniej  więcej  określona 
co  do  swych  właściwości, 
granic  rozległości,  klimatu, 
mieszkańców  i  t.  d.;  obszar- 
nik, właściciel  większych 
obszarów  ziemi,większej  po- 
siadłości ziemskiej. 

Obszlega  ».  wyłogi  u  mjin- 
duru;  obłożenie  gnojem  in- 
spektów. 

Obtestować  się  ł.  świad- 
czyć się  (kim  a.  czym),  brać 
na  świadka. 

Obtrektacja  ł.  oszczerstwo, 
obmowa;  oskarżenie  kłam- 
liwe. 

Obtrektator  ł.  oszczerca, 
potwarca;  kłamliwy  oskar- 
życiel. 

Obturator  i.  muskuł  za- 
mykający, zatykający;  płyt- 
ka kościana,  metalowa,  ebo- 
nitowa, tworząca  sztuczne 
podniebienie;  zasłona,  za- 
tyczka;  przyrząd  w  broni 
palnej,  zatykający  szczeli- 
nę, przez  którą  mógłby  u- 
chodzić  gaz  przy  wystrza- 
le; zatyczka  chirurgiczna 
do  ran  a.  otworów  w  ciele, 
zasłonka  w  narzędziach  op- 
tycznych, zwężająca  pole 
widzenia  do  wymiarów  żą- 
danych. 

Obvolventia^.  środki  lekar- 
skie a.  aptekarskie,  służące 
do  owinięcia  (np. skory  obna- 
żonej z  naskórka,  lekarstw, 
przykrych  w  smaku  i  t.  p.). 

Obwencja  Ł  ofiara  dobro- 
wolna, podatek  kościelny. 

Obwoluta  i.  owinięcie,  o- 
kładka  wierzchnia,  obłoże- 
4ie  okładki  papierem. 

Oc  proir.  (uk):  w  wiekach 
średnich  na  południu  rzeki 
Loary  zamiast  oui  (oh.i  mó- 
wiono oc;  stąd:  langue  d'oc 
(Ui''g  doki  język  oc(język  po- 
łudniowo -  francuski);  stąd 
dalej  i  nazwa  krainy  Lang- 
wedocja; na  pótn.  tej  rzeki 
zamiast  oui  mówiono  '^//'oA./. 

Occasio  facit  furem  ł.,  Oc- 
casion  (1)  fait  le  voIeur  f. 
{kkuzją  fe  ló  wolór)  sposob- 
ność robi  złodzieja. 

Occiput  t.  tyliia  część 
głowy. 

Occutti  morbi  t.  choroby 
tajemne,  sekretne. 

Ocean .?.  wielkie,  nieprze- 
rwane pi-zestrzenie  wód  sło- 
nych, między  wielkiemi  lą- 
dami, tworzące  morza;- o*. 
Okeanos. 

Oceanida  g.  mitol.  każda 
z  trzech  tysięcy  cór  Ocea- 
oa  i  Tetydy;  nimfa  morska. 


Oceanografia  *g.  nauka  o 
morzach. 

Ocel  \cze$.]  hakowate  wy- 
gięcie każdego  z  dwu  koń- 
ców podkowy;  inaczej:  lia- 
cel. 

Ocelle  t.  oczka,  w  ponta- 
ci  punktóv'  barwnych,  ist- 
niejące u  zwierząt  niższych. 

Ocembrować  p.-\-irgór>iun. 
opatrzyć  ścianami  dół  lub 
studnię. 

Ocet  ł.  kwaśny  płyn,  o- 
trzymywany  głównie  przez 
fermentację  płynów,  zawie- 
rających alkohol,  taki  o.  na- 
zywa się  naturalnym;  o. 
sztuczny,  jest  mieszaniną 
kwasu  octowego,  wody  i 
dodatków  zapachowych  i 
smakowych;  o.  tuaietowy, 
jest  mieszaniną  octu,  spi- 
rytusu i  pachnideł;  o.  drzew- 
ny, otrzymuje  się  przez 
skroplenie  gazów  z  dysty- 
lacji  suchej  drzewa;  o.  lo- 
dowy cz.  octowy  kwas,  zwią- 
zek chemiczny  węgla,  wo- 
doru i  tlenu,  jest  skon- 
centrowanym octem  drzew- 
nym; silnie  nagryza  skórę; 
spożyty  w  większej  dawce 
truje;  skrystalizowany  zo- 
wie się  octem  lodowym; 
octowa  esencja,  jest  kwasem 
octowym  nieco  rozcieńczo- 
nym, zaprawianym  dla  za- 
pachu i  smaku. 

Ochlokracja  g.  panowanie 
gminu  ulicznego,  gmino- 
władztwo. 

Ochmistrz  n.  urząd  dwor- 
ski, marszałek  dworu,  prze- 
łożony nad  dworem;  daw- 
niej nauczyciel  domowy; 
ochmistrzyni ,  nauczycielka 
domowa,  przełożono. 

Ochra^.  minerał  ziemisty, 
mieszanina  wodanu  tlenni- 
ka  żelaza  z  glinką,  żółta  a. 
brunatna  tr^fała  farba,  u- 
żywana  w  malarstwie,  przy 
drukowaniu  tkanin,  tap^t, 
zabarwianiu  cementu  i  t.d. 

Ochriasis  *g.  lióUaicaj  bla- 
dość twarzy. 

Octiduum  ł.  przeciąg  oś- 
miu dni. 

October  oh.  Oktober. 

Octodecimo  ł.  format  o- 
siemnastki  (arkusz  każdy 
złożony  na  18  części,  li- 
czący 18  kartek  czyli  36 
stronic). 

Octroi  /.  (okfTuaj  pozwole- 
nie władzy,  koncesja,  przy- 
wilej; opłata  przy  wprowa- 
dzaniu np.  do  miasta  przed- 
miotów konsumcji,  akcyza 
miejska. 

Oculi  ł.  trzecia  niedziela 
postu,  talf  nazwana  od  słów, 
rozpoczynających  Mszę  Św. 

OculI  ayldiores  sunt  quaffl 
yenter  Ł  uczy  są  chciwsze, 
niż  żołądek. 

'  Oculoshabent  et  non  yldenł 
ł.  oczy  mają,  a   nie  Widzą 


(o  łodziach  zaślepionych  u- 
przedzeniemj. 

O  curat  hominum!  o  quan- 
tuffl  est  in  rebus  iaane!  ł. 
O  troski  ludzkie!  ile  jest 
w  nich  marnego! 

Ocyrk'ować,  określić  za 
pomocą  cyrkla,  okolić  gra- 
nice. 

Oczajdusza  mir.  hultaj,  a- 
wanturnik,  drab. 

Oczeretmtr.  miejsce  wśród 
lasu  trzciną  zarosłe;  trzcina. 

Od  i$l.  mniemana  siła.  od- 
kryta przez  barona  Reichen- 
bacha,  przyrodnika,  Niem- 
ca, istniejąca  jakoby  w  elek- 
tryczności,  magnetyzmie, 
świetle,  cieple  i  oddziały- 
wająca  na  osoby  nerwowe. 

Oda  tur.  izba,  sypialnia, 
koszary ;  oddział  wojska , 
pułk,  orszak. 

Oda  g.  utwór  liryczny,  ń- 
roczyście  opiewający  przed- 
mioty uczuć  wzniosłych, 
wzniosła  pieśń  pochwalna. 

Odaj  tur.  futor. 

Odal  tzic.  wolne  posiada- 
nie gruntu. 

Odalbond  «»t/.^woIny,  dzie- 
dziczny  posiadacz   gruntu. 

Odalik  /ur.  mieszkanie  ko- 
biet muzułmańskich. 

Odaiisa,  Odaliska  lur.  słu- 
żebna pokojowa  w  haremie 
baszy  lub  sułtana;  piękna 
niewolnica  na  Wschodzie. 

Odcyfrowaćp.-I-M.  odczytać 
to,  co  njipisane  znakami  ta- 
jeniuiczemi;  odczytać  pismo 
niewyraźne. 

Oddfellows  a.  (odfelost  sto- 
warzyszenie dobroczynne  ,, 
pokrewne  masonerji,  z  de- 
wizą :  ., przyjaźń  .  miłość  , 
prawda'",  do  którego  celów 
należy  opieka  nad  chory- 
mi, nad  wdowami,  sierota- 
mi i  pomaganie  młodzieży 
ubogiej  a  żądnej  nauki. 

Odeon,  Odeum  g.  w  staro- 
żytnej Grecji  budynek  na 
popisy  i  współubieganie  się 
poetów  i  śpiewaków;  gmach 
przeznaczony  na  przedsta- 
wienia muzykalne. 

Oderint,  dum  metuant  1. 
niechaj  nienawidzą,  byleby 
się  bali. 

Oderunt  peccare  boni  virtu- 
tis  amore  ł.  dobrzy  niena- 
widzą grzechu  z  miłości 
cnoty. 

Odesymphonie  /.  (odtffonij 
sztuka  muzyczna  w  rodza- 
ju ody  z  symfonicznym 
podkładem. 

Odiosa  f.  rzeczy  wstręt- 
ne, nienawistne. 

Odl  profanuffl  yujgus  etarceo 
i.  nienawidzę  motłochu  i 
unikam  gc. 

Odium  ^.niemiwiść, wstręt; 
o.  theologicum,  przysłowio- 
wa nienawiść  między  du- 
chownymi rożnych  wyznań 
a.  różnych  sekt. 


161 


Odium  qui  timet  —  Oktaedr 


Odium  qui  tImet,  regnare 
nełcit  ł.  kto  się  obawia  nie- 
nawiści, nie  potrafi  rządzić. 

Odkomenderbwa£p.-|-;.  wy- 
syłać, wyprawiać  urządow- 
nie  gdzieindziej. 

Odol  nt.  płyn  miątą  pacti- 
niąoy,  lekko  antyseptyoz- 
ny,  służący  do  płókania 
ust. 

Odo-magnetyzm  oh.  Od. 

Odometr  oh.  Hadometr. 

Odontalgja  *g.  ból  zębów. 

Odontograf  *g.  przyrząd  do 
wyznaczania  i  kreślenia  (ry- 
sowania) zębów  czyli  try- 
bów u  kół  zębatych. 

Odontollt  "g.  kamień  win- 
ny na  zębacti;  zęby  ska- 
mieniałe znajdywane  w  po- 
kładach ziemi. 

Odontologja  *g.  nauka  o 
zębach. 

Odontotechnja  "g.  sztuka 
utrzymywania  z^bów  zdro- 
wych i  ładnych;  umiejętność 
wyrabiania  zębów  sztucz- 
nych. 

Odontołerapja  *g.  nauka 
leczenia  chorób  zębów. 

Odontyna  ni.  lekarstwo  na 
ból  zębów;  mieszanina  róż- 
nych ingredjencji,  nasyco- 
na wonnością  do  czyszcze- 
nia zębów. 

Odór  t.  zapach,  woń;  przy- 
kry zapach,  smród;  o.  hlrci- 
nus,  zapach  koźli,'  zapach 
potu. 

Odryna  btr.  szopa  na  sia- 
no, stodoła. 

Odseparować  p.+l.  odłą- 
czyć, oddzielić. 

Odwach  n.  strażnica  woj- 
skowa, .  posterunek,  gdzie 
stale  przebywa  straż  gar- 
nizonowa. 

Odyn,  Wotan  «.  główny 
bóg  starogiermański;  żoną 
jego  była  Herta  oz.  Frygga. 

Odysseja  g.  starogrecka  e- 
popejii  Homerowa,  opisują- 
ca przygody  Odysseusza 
(Ulissesa)  w  drodze  powrot- 
nej z  Troi  do  Itaki;-  przen. 
wędrówka  długa,  pełna  przy- 
gód i  niebezpieczeństw. 

Oe  duńi.  wyspa. 

Oedema  g.  obrzęknięcie, 
nabrzmienie,  puchlina. 

Oell  de  boeul  /.  (lij  dó  bóf) 
okrągłe  a.  owalne  okno  w  da- 
chu, w  ścianie;  luka;  przed- 
pokój w  Wersalu  z  oknem 
okrągłym;  stąd:  nazwa  kro- 
niki skandalicznej  dworu 
Ludwika  XlV;  oczka  w  se- 
rze szwajcarskim  i  holen- 
derskim. 

Oei!  de  chat  /.  (6j  dS  sza) 
kocie  oko,  minerał:  odmia- 
na krzemienia,  używana  ja- 
ko kamień  pół-drogi. 

Oetllade  /.  rójad)  umizgi 
zalotne,  strzelanie  oczami, 
oczkowanie. 

Otr  tkand.  moneta  duńska, 
szwedzka,  norwezka  =  '/loo 


krony  (mato  co  więcej  niż 
7j  kopiejki). 

Oeuvre  posthume  /.  ff>vr 
pooYtt/w, książka,  wydrukowa- 
na z  rękopisu  po  śmierci 
autora,  wydanie  pośmiert- 
ne. 

Ofenbachjada  ni.  rozpustne 
operetki  (od  nazw.  Jakóba 
Offenbacha,  kompozytora 
francusk.  1822— l88u). 

Ofensywa  »/.  postępowa- 
nie zaczei)ne  z  nieprzyja- 
cielem. 

Ofensywny  ni.  zaczepny. 

Oferent  t.  składający  o- 
fertę. 

Oferować  ł.  zalecać,  pro- 
ponować, przynosić. 

Oferta  /'.  zaofiarowanie, 
propozycja  podjęcia  się  lub 
powierzenia  roboty,  dosta- 
wy, przysłania  towaru  i  t.  p., 
zawierająca  warunki  i  cenę. 

Offerłorjum  Ł  część  Mszy 
Św.,  na,stępująca  po  Credo,  0- 
fiarowanie;  śpiew  chóru,  to- 
warzyszący tej  części  Mszy. 

Office  /.  (offitj  nabożeń- 
stwo; urząd. 

Officinalia  i.  środki  le- 
karskie dozwolone. 

Olficlum  ł.  nabożeństwo; 
obowiązek;  służba. 

Officium  nobile  i.  szlachet- 
ny obowiązek. 

Ofiara  irgómon.  [czes.]  da- 
nie, darowanie,  poświęce- 
nie czego  a.  kogo  komu  a. 
na  jaki  cel,  wyrzeczenie 
się  czego  na  czjją  korzyść; 
przedmiot  oddany;  objata; 
rodzaj  podatku;  osoba,  któ- 
ra cierpi  skutkiem  własne- 
go a.  czyjego  postępowania 
a.  skutkiem  przeciwności 
losu;  0.  święta,  Mszą  Św., 
Ciało  i  Krew  Pana  Jezusa; 
ofiarnik,  kapłan,  ofiarujący 
ofiary,  ofiarować,  czynić  o- 
fiarę,  uczynić  ofiarę. 

Oficer/,  ogólny  tytuł  wyż- 
szych stopni  wojskowych 
(od  poTOcznika  do  giene- 
rała). 

Oficjalista  ni.  urzędnik 
prywamy;  jeden  z  wyższej 
służby  w  większych  gospo- 
darstwach wiejskich,  np. 
pisarz  prowentowy,  eko- 
nom i  t.  p. 

Oficjalny  ł.  środek,  środek 
leczniczy,  objęty  obowiązu- 
jącą farmako|>eją;  oficjalnie, 
urzędownie;  zgodnie  z  u- 
stalonemi  formami;  z  rozpo- 
rządzenia wyszłego  bezpo- 
średnio od   jakiejś  władzy. 

Oficiał  ł.  wikarjnsz  bisku- 
pi, któremu  powierzone  są 
teprawy  sądowe;  urzędnik 
skarbowy  i  pocztowy  w  Au- 
slrji. 

Oficjant  ni.  ksiądz,  odpra- 
wiający Mszę  Św.;  oficja- 
lista. 

Oficyna  ł.  osobny  budy- 
nek mieszkalny,  przybudo- 


wany do  większego  od  stro- 
ny wewnętrznego  dziedziń- 
ca lub  ogrodu:  nazwa,  da- 
wana drukarniom;  pracow- 
nia f  .rmakologiczna;  oddział 
fabryki,  warsztat. 

Ofiklejda  'g.  wielki  mo- 
siężny dęty  instrument  mu- 
zyczny, z  kształtu  przypo- 
minający węża. 

Ofir  hehr.  nazwa  krainy 
bogactw:  złota,  drogich  ka-, 
mieni  i  t.  d.,  wspominana 
w  Hiblji. 

Ofjolałrja  *g.  oddawanie 
czci  wężom  jako   bóstwom. 

Ofjolił  *g.  skamieniały 
szczątek  węża. 

Ofjologja  *g.  nauka  o  wę- 
żach (część  zoologji). 

Ofort  ob.  Eau  forte. 

Oftalmiczny  ł.  dotyczący 
chorób  oczu;  o.  szpital,  za- 
kład leczniczy  dla  chorych 
na  oczy. 

Oftalmja  g.  zapalenie  o- 
czu. 

Oftalmologja  *g.  okulisty- 
ka, nauka  o  oczach  w  sta- 
nie zdrowia  i  choroby. 

Oftalmoskop  *g.  wziernik 
oczny,  przyrząd'  do  bada- 
nia wnętrza  oka. 

Ogam  ob.  Ogham. 

Ogham  celt.  pismo  staroż. 
Iryjczyków,  złożone  z  kre- 
sek dłuższych  i  krótszych, 
dotykających  linji  prostej, 
a.  przecinających  eię  z  nią, 
prostopadłych  dó  niej  i  u- 
kośnych. 

Ogier  tur.  koń  niewała- 
szony,  reproduktor. 

Ogiwalny  /.  w  archit.:  w 
kształcie  łuku  szpiczastego. 

Ogre  /.  (ogr)  wilkołak, 
ludożerca  (w  bajkach). 

Ogresse  /.  (ogres)  żona  lu- 
dożercy; baba  jędza. 

Ohm  oh.  Om;  Ohma  prawo, 
siła  prądu  elektrycznego 
jest  wprost  proporcjonalna 
do  siły  elektro-wzbudzają- 
cej,  a  odwrotnie  proporcjo- 
nalna do  oporu  całego  pas- 
ma. 

Ohne  Bericht  n.  na  weks- 
lach i  przekazach  niemiec- 
kich: bez  uprzedniego  za- 
wiadomienia piśmiennego. 

Ohne  Kosten  n.  bez  kosz- 
tów (na  przekazach). 

Oidium  g.  choroba  wino- 
rośli fiiiowodowana  przez 
grzybek  pasorzytny,  zwany 
także  oidium;  grzybki  pleś- 
niowe; pleśnice,  powodują- 
ce u  dzieci  afty  czyli  pleś- 
niawki. 

Oli  (oU)  zam.  oMi  (ob.)  w 
narzeczu  francuskim  na  pół- 
nocy Loary,  stąd  tangue 
d'oil  (l(^g  doił)  (język  pół- 
nocno-francuski);  ob.  Oc. 

Okaryna  tv.  gliniany  in- 
strument muzyczny  dęty 
w  rodzaju  fletu,  kształtem 
przypomina  tułów  ptakaf 


Okazja  1.  eposobnobc,  o^ 
koliczność  sposobna,  sprzy- 
jająca czemu;  o.  wojenna, 
bitwa,  potyczka;  okazyjny, 
przygodny. 

Okazjonalłzm  ni.  doktry- 
na kartezjanizmu,  podług 
której  wszelka  przypadko- 
wość w  życiu  człowieka  i 
społeczeństw  jest  wynikiem 
bezpośredniego  wmieszania 
się  Boga,  przez  wzbudze- 
nie poszczególnych  uczuć 
w  ladziach. 

Okcydenł  t.  zachód;  kraje 
europejskie  leżące  na  za- 
chód morza  Adrjatyckiego. 

Okcydentalny  t.  zachodni. 

Okcytański  Język  ob.  Oc. 

Okeanida  oh.  Oceanida. 
•  Okeanos  g.  według  staroż. 
Greków  bezgraniczny  prze- 
stwór wodny  wokoła  wszyst- 
kich lądów;  w  mil.  greckiej 
najstarszy  z  bożków,  przed- 
stawiany w  leżącej  posta- 
wie, jako  brodaty  starzec 
z  rogami  a.  nożycami  raka 
na  głowie,  z  urną,  lejącą 
wodę,  zwierzętami  morskie- 
mi  i  berłem;  córkami  jego 
były  oceanidy. 

Okigrafja  *g.  sztuka  szyb- 
kiego pisania. 

Okkazjonalizm  ob.  Okazjo- 
nalłzm. 

Okkiritacja  ob.  Okultacja. 

Okluzja  t.  własność  nie- 
których metali,  iż  pochła- 
niają wielką  ilość  gazu  'Wo- 
doru. 

Okra  ob.  Ochra. 

Oksalurja  *g.  chorobliwy 
nadmiar  soli  szczawiowych 
w  moczu. 

Okseft  a.  beczka  na  wino 
lub  inne  ciecze,  zawierają- 
ca od  200—400  litrów. 

Oksydacja  nł.  utlenianie, 
proces  łączenia  się  jakiego 
ciała  a.  związku  chemicz- 
nego z  tlenem;  metale  by- 
wają umyślnie  oksydowane, 
żeby  zabezpieczyć  je  od 
wpływów  zewnętrznych  a. 
nadać  'im  barwę  inną. 

Oksydować  nt.  poddawać 
oksydacji. 

Oksyglenacja  ni.  utlenia- 
nie krwi  w  płucach  wsku- 
tek oddychania. 

Oksyhemogiobinan/.  hemo- 
globina utleniona  czyli  po- 
łączona, z  tlenem  (dostar- 
czonym przez  oddycha  - 
nie). 

Oksymoron  "g.  dotl.  do- 
woipnie-głupio:  zestawienie 
wyrazów  napozór  sprzecz- 
nych,, np.  pracowite  próż- 
nowanie, zapał  na  zimno, 
wymowne  milczenie  i  t.  p. 

Oksza  n.  siekiera;  herb, 
przedstawiający  siekierę  w 
czerwonym  polu,  zwróconą 
ostrzem  na  pi-awo;  okszyc, 
szlachcic  herbu  Oksza. 

Oktaedr    g .    ośmiościad , 


Słownik  wyrazów  obcycli  —  11 


Oktagon  —  Otnladina 


162 


bryła  gieometryczna,  któ- 
rej powierzchnia  składa  się 
z  ośmiu  trójkątów  forem- 
nych, równych. 

Oktagon  oh.  Okłogon. 

Oktant  1.  óRma  czi^ńć  okrę- 
gu koła,  przyrząd  astrono- 
miczny do  mierzBLia  ką- 
tów. 

Oktastylcs  g.  badowla  o  8 
kolumnach  w  ścianie  przed- 
niej. 

Oktawa  t.  ósmy  djatonicz- 
ny  stopień,  powtórzenie  to- 
nu głównego;  skala  ośmiu 
tonów;  ósmy  dzień  od  ja- 
kiej daty:  ośmiodniowy  prze- 
ciąg czasu;  obchód  ośmio- 
dniowy niektórych  uroczy- 
stości kościelnych;  w  poe- 
zji strofka  albo  zwrotka  oś- 
miowierszowa,  w  której  je- 
denastozgłoskowe  wiersze 
rymują  się:  1  z  3  i  5,  2 
z  4  i  6,  a  7  z  8,  stanca; 
ósemkowy  format  książki 
(8  kartek=16  stronnic). 

Oktet  ni.  utwór  muzyca- 
ny,  napisany  na  8  różnych 
głosów  lub  8  instrumentów. 

Ok. Ober  ł.  październik. 

Okłodec  t.  ośmnastka,  for- 
mat druku  o  30  stronni- 
cach na  arkuszu. 

Oktogon  *g.  ośmiokąt,  po- 
wierzchnia ograniczona  oś- 
miu równemi  bokami,  ma- 
jąca ośm  kątów  równych. 

Oktogonalny  n^ośmiokątny . 

Oktrojować  /.  wydawać 
rozporządzenia,  nadawać  ja- 
kie prawa,  przywileje,  z  ra- 
cji wyższej  władzy,  z  mo- 
"cy  monarszej;  oktrojowany, 
pozwolony,  nadany  przez 
panującego  lub  rząd. 

Oktuplować  nt.  pomnażać 
ośmiokrotnie. 

Oktyljon  ni.  liczba  jedyn- 
ka i  po  niej  27  zer;  według 
numeracji  niemieckiej:  mi- 
Ijon  w  ósmej  potędze  czyli 
1  z  48  zerami. 

Okular  irl.  soczewka  w  lu- 
necie, mikroskopie  i  t.  p., 
do  której  się  oko  przykłada; 
szkło  oczne   (oh.   Objektyw). 

Okulary  irl.  szkła  szlifo- 
wane, zabarwione  (konser- 
wy), a.  przezroczyste,  opra- 
wiono tak,  że  można  je 
nakładać  na  oczy,  w  ce- 
lu dokładniejszego  widze- 
nia przedmiotu  lub  dla  po- 
prawienia wzroku. 

Okulista  ni.  lekarz  chorób 
oczu. 

Okulistyka  ni.  część  medy- 
cyny, zajmująca  się  lecze- 
niem chorób  ocznych. 

Okullzacja  ni.  oczkowanie, 
sposób  szczepienia  drzew, 
polegający  na  odjęciu  ka- 
wałka kory  wraz  z  oczkiem 
(pączkiem)  z  drzewa  szla- 
chetnego i  przeniesieniu  go 
na  dziczkę. 

OkuHacla     ni.     zakrycie 


gwiazdy  a.  planety  przez 
księżyc. 

Okultystyczny  n^.rozważany 
w  duchu  okultyzmu. 

Okultyzm  ni.  ogólna  nazwa 
zjawisk  w  naturze  i  życiu 
psychicznym  (hypnoza,  te- 
lepatja,  jasnowidzenie),  któ- 
rych nie  można  objaśnić 
przyczynami  znanemi  i  dzia- 
łaniem znanych  sił  natury; 
nauka  tajemnicza. 

Okupacja  1.  objęcie  w  po- 
siadanie, przywłaszczenie 
sobie  obszaru,  zwłaszcza 
nie  będącego  niczyją  włas- 
nością; obsadzenie  wojskiem 
kraju  obcego;  armja  okupa- 
cyjna: wojska,  które  zajęły 
kraj  cudzy  na  pewien  czas; 
kraje  okupowane,  miejsco- 
wości, zajęte  i  administro- 
wane przez  wojska  obce. 

Olbora  n.  opłata  za  pra- 
wo eksploatowania  kopalni 
i  zarząd  kopalni;  olbornik, 
poborca  dochodów  z  ol- 
bory. 

Olbroł  n.  masa  mleczno 
biała,  tłusta,  krystalicznie 
przeświecająca,  która  znaj- 
duje się  w  głowie  kaszalo- 
tów  i  innych  wielorybowa- 
tych,  używana  do  wyrobu 
drogich  świec  i  do  kosme- 
tyków. 

Olbrołowiec  ob.  Kaszalot. 

Oleina  ni.  tłuszcz  natu- 
ralny, wajdujący  się  we 
wszystkich  tłustościach  ro- 
ślinnych i  zwierzęcych. 

Olej  t.  płyn  tłusty,  wy- 
ciśnięty z  jakiej  rośliny  o- 
lęistej;  o.  mineralny,  tłuszcz, 
otrzymywany  przez  dysty- 
lację  ropy  naftowej;  o.  świę- 
ty, oliwa,  przez  biskupa  po- 
święcona, używana  do  ostat- 
niego namaszczenia;  pr2e». 
mleć  o.  w  głowie,  mieć  ro- 
zum, być  roztropnym;  olej- 
ki eteryczne  a.  lotne,  ogólna 
nazwa  rozmaitych  oleistych 
cieczy  roślinnych,  odzna- 
czających się  zapachem 
mniej  lub  więcej  przyjem- 
nym; olejne  farby,  farby  u- 
tarte  z  olejem ;  olejarnia, 
tłocznia  oleju,  oliwy;  oleiste 
rośliny,  rośliny,  z  których  o- 
lej  bywa  wytłaczany. 

Oleodruk  n.  rycina,  odbi- 
ta farbami  olejnemi  sposo- 
bem litograficznym. 

Oleomargaryna  ni.  tłuszcz, 
otrzymywany  z  łoju  woło- 
wego przez  wyciskanie  i 
służący  do  fabrykacji  mar- 
garyny., 

Oleonatta  ni.  jeden  z  pro- 
duktów dy.stylacji  nafty  u- 
żywany  jako  smar. 

Oleracea  ni.  ogólna  nazwa 
jarzyn  i  zielenin  na  potrze- 
by kuchenne. 

Olet  lucernam  /.  pachnie 
lampą  (pilną  pracą  nocną)_ 


straciłem  olej  i  pracę  (na- 
próżno);  szkoda  czasu  i  a- 
tłasu,  szkoda  zachodów  i 
kosztów  daremnych. 

Oligarcha  "g.  możnowład- 
ca. 

Oligarchiczny  *g.  możno- 
włsdczy. 

Oligarchia  g.  panowanie  w 
kraju  kilku  rodzin  arysto- 
kratycznych; rząd  możnych; 
możnowładztwo. 

Oligocen  Vi  Oligoceński  a. 
Oiigoceniczny  pokład,  ••ka- 
ły formacji  trzecior.-^ędowej 
między  eocenicznym  i  neo- 
cenioznym. 

Oligoklas  *g.  minerał  sza- 
rozielonkawy, tym  różny 
chemicznie  od  ortoklazn,  że 
zamiast  potasu  zawiera  sód: 
wietrzejąc,  zamienia  się  na 
kaolin. 

Oilgokracja  "g.  ob.  Oligar- 
chja. 

Olim  ł.  niegdyś,  od  cza- 
sów niepamiętnych. 

Olim  meminisse  juvabtł  (. 
kiedyś  przyjemnie  będzie 
wspomnieć  sobie. 

Olimp  g.  najwyższa  góra 
w  Grecji,  uważana  w  mito- 
logji  greckiej ,  za  siedzibę 
bogów;  olimpijski,  jowiszo- 
wy, boski  olimpijskie  igrzy- 
ska, stardgreckie  uroczysto- 
ści narodoTe,  które  się  co  4 
lata  odbywały  w  Olimpji,  od 
kilkunastu  lat  wznowione  w 
Grecji;  olimpijczyk,  znakomi- 
ty poeta,  artysta. 

Olimpjada  g.  czteroletni 
przeciąg  czasti  między  dwo- 
ma olirapijskiemi  i  igrzys- 
kami, jednostka  rachuby 
czasu  u  starożytnych  Gre- 
ków. 

Olitoryczny  t.  rosnący  w 
ogrodach  warzywnych,  do- 
tyczący roślin  warzywnych. 

Oliwa  t.  płyn  tłusty  wy- 
ciśnięty z  owocu  drzewa 
zwanego  drzewem  oliwnym 
a.  oliwką,  rosnącego  dziko 
w  ciepłych  ki-ajach  Azji,  a 
hodowanego  w  południowej 
Europie;  oliwić,  napuszczać 
oliwę,  naoliwiać;  oliwiarka, 
naczynie  do  napuszczania 
przyrządów  w  ruchu  oliwą, 
ażeby  się  nie  tarły:  oliwka, 
owoc  drzewa  oliwnego  i  o- 
liwa  z  niego  wytłoczona; 
ollwkowaty,  mający  kształt 
oliwki;  o.  kolor  brndno-zie- 
lony. 

Oliwety  /.  paciorki  szkla- 
ne kształtu  okrągło  -  po- 
dłngowatego;  korale  tego 
kształtu. 

Oliwiarka  oh.  Oliwa. 

Oliwin  ni.  odmiana  chry- 
zolitu,  mirerał,  krzemian 
magnezji  z  domieszką  żela- 
za, półdrogi  kamień  koloru 
zielonego,  żółtego,  brunat- 
nego. 

Oliwka  ob.  Oliwa 


Olla  małe  fervet  ł.  garnek 
gotuje  źle;  źle  idzie  (komuj. 

Olla  potrida  h.  loija-j  ro- 
dzaj bigosu  z  drobno  kraja- 
nego mięsiwa,  kapusty  i 
korzeni,  ulubiona  narodo- 
wa potrawa  hiszpańska;  mie- 
szanina, rozmaitość. 

Olstro  n.  futerał  skórza- 
ny u  siodła  na  pistolety. 

Ołtarz  ł.  rodzaj  stołu,  nad 
którym  jest  obraz  i  reli- 
kwie Świętego,  przy  któ- 
rym kapłan  odprawia  na- 
bożeństwo; przen.  cel  ofiar  i 
poświęceń;  pójść  do  o-a,wzią' 
ślub  małżeński  kościelny. 

0.  M.  tkr.  Apłimo  maxlmo 
1.  najlepszemu  i  najwięk- 
szemu (Bogu). 

OM.  tkr.  Ostermesse  (ob.i. 

Om    ».    jednostka  miar;, 
oporu  elektrycznego  =  op' - 
rowi,  jaki  poktmać  musi  <f- 
lektryczność,    przechodzą 
przez  słup  rtęci,  maiac  v   . 
metr  długości  i  1  iij 
kwadratowy    w    prz 
(od nazw. przyrodnika J.,  ... 
ca  Ohm  (1787 — 1859);  mia- 
ra handlowa  wina  reńskie- 
go=180  butelek. 

Omar,  kalif  arabski  (634— 
644),  który  spalił  olbrzy- 
mią bibljotekę  w  Aleksan- 
drji;  przen.  wróg  i  niszczy- 
ciel książek. 

Onłbrageux  .f.  {ąhraiói  płc  • 
chliwy,   lękliwy   (o  koniu 
podejrzliwy,    obraźliwy    (o 
człowieku). 

Ombrees  /.  (ąhre)  materja- 
ły  wełniane  w  i)asy  w  i^rod- 
ku  ciemniejsze  przecLodzą- 
ce  po  bokach  w  smugi  jaś- 
niejsze. 

Ombres  chinoises  /.  f<^ 
tzinuazj  cienie  chińskie,  oł»- 
razy,  rzucane  przez  latar- 
nię czarnoksięską;  j/nen.  o- 
soby  przesuwające  się  prze« 
widownię  działalności,  n^ 
wywierające  na  tę  działa- 
nuść  żadnego  wpływu. 

Ombrometr  V  <>''>■  Pluwia- 
metr.  ^ 

Omega  g.  ostatnia  liteit 
greckiego  alfabetu;  koniefl; 
ob.  Alfa. 

Omen  ł.  znak,  przepowied-' 
nia,  wróżba. 

Offlfala  g.  mit.  piękua  ki6- 
iowa  lidyjska,  na  której  ży- 
czenie Herkules  przywdzirf 
szaty  niewieście  i  prządł, 
siedząo  u  nóg  jej,  narówai' 
z  jej  niewolnicami. 

O  mihi  praeteritos  referat  ti 
Jupittr  annos  t.  o,  gdyby  mi 
Jowisz  powrócił  minioac' 
lata! 

Omłsja  ł.  opuszczenie,  po- 
minięcie, zaniedbanie  cM- 
goś. 

Omladina  serb.  stowarzy- 
szenie „młodoserbskie'',  fi 
terackie  i  polityczne,  dąłą 
ce  do  zjednoczenia   i    nie 


163 


Omlet  —  Operacja 


podległości  wszystkich  kra- 
jów zamieszkanych  przez 
Serbów;  coroczne  wakacyj- 
ne wiece  studentów  serb- 
skich w  Belgradzie. 

Offltet  /.  ciasto  z  jaj  sma- 
żone na  patelni. 

Omne  ignotum  pro  magnifico 
t.  wszystko,  co  nioznaiii',  po- 
czytywać za  wspaniałe. 

Omnem  crede  dletn  tibi  di- 
luxisse  supremum  t.  wierz  że 
każdy  dzień  już  po  raz  o- 
statni  dla  ciebie  jaśniał. 

Omne  nimium  nocet  ł.  co 
zawiele,  to  niezdrowo. 

Omne  principium  dilflcile 
(grave)  /.  każdy  począteL 
jest  trudny. 

Omnes  homines  IłbertatI  stu- 
dent t.  wszyscy  ludzie  pra- 
gną wolności. 

Omne  simile  claudicał  /. 
każdo  podobieństwo  (porów- 
nanie) kuleje  (tylko  pod 
pewnemi  względami  może 
być  słuszne). 

Omnes,  qui  de  rebus  dubils 
consultant,  ira  et  studio  va- 
cuos  esse  decet  t.  wszyscy 
rad.^.ący  o  rzeczach  wątpli- 
wych winni  być  wolni  od 
gniewu  i  stronnirzości. 

Omne  trinum  perfectum  t. 
wszystko,  co  potrójne  a. 
trzykrotne,  jest  najlepsze. 

Omnes  una  manet  nox  t. 
wszystkich  oczekuje  jedna 
noc  (śmierć). 

Omnia  causa  fiuntf.  wszyst- 
ko jest  dziełem  przypadku. 

Omnia  hominum  tenui  pen- 
dent filo  A  wszystko,  co  ludz- 
kie, wisi  na  cienkiej  nitce. 

Omnia  mea  mecum  porto  ł. 
wszystko,  co  posiadam,  no- 
szą z  sobą  (nie  mam  żad- 
nego majątku). 

Omnia  mors  aequat  ł.  śmierć 
wszystko  wyrównywa. 

Omnia  munda  mundis  /.  dla 
czystych  wszystko  jest  czy- 
ste. 

Omnia  mutantur  et  nos  mu- 
tamur  In  illls  t.  wszystko  sią 
zmienia  i  my  się  zmienia- 
my. 

Omnia  mutantur,  nihil  Inte- 
rit  ł.  wszystko,  sią  zmienia, 
nic  nie  ginie. 

Omnia  orta  occident  t. 
wsaystko  co  powstało,  mu- 
si zginąć. 

Omnia  vlnelt  amor  (labor) 
ob.  Amor,  Labor. 

Omnia  vincit  amor  et  nos 
cedlmus  amori  ł.  miłość 
wszystko,  zwycięża  i  my 
ulegamy  miłości. 

Omnibus  t.  rodzaj  powozu 
publicznego  dla  większej  i- 
lości  osób,  kursującego  w 
większych  miastach  a.  z  mia- 
sta do  miasta;  zabudowanie 
,  na  rzece  do  kąpieli  współ-' 
nej  dla  osób  tej  samej  płci, 
za  opłatą;  przen.  iart.  czło- 
wiek, mający  mnóstwo  róż- 


norodnych wiadomości,  mo- 
gący o  wszystkiem  poinfor- 
mować; wszystko  razem. 

Omni  Jurę  /.  pełnym  pra- 
wem. 

Omni  modo  i.  wszelakim 
sposobem. 

Omnipotencla  ł.  wszech- 
moc, wszechpotęga. 

Omnipotans  t.  wszechmoc- 
ny, wszechwładny. 

Omnis  amans  amens  ł.  każ- 
dy zakochany  jest  szaleń- 
cem. 

Omnls  ars  est  Imitatlo  na- 
turae  t.  wszelka  sztuka  jest 
naśladownictwem  natury. 

Omnls  celiula  e  cellula  t. 
każda  komórka  (żywa)  po- 
wstaje z  innej  (żywej)  ko- 
mórki. 

Omniscienc)a  ni.  wszech- 
wiedza; wszystkowiedzlwo. 

Omnis  comparatio  claudicat 
ł.  każde  porównanie  kuleje. 

Omnls  testlnatio  tarda  est 
t.  wszelki  pośpiech  opóź- 
nia. 

Omnis  homo  mendax  ł.  ka^ 
dy  człowiek  jest  kłamcą 

Omnium  consensu  t.  za  zgo- 
dą wszystkich. 

Omnium  rerum  yicissitudo 
est  ł.  wszystko  na  świecie 
ulega  zmianie. 

Omnium  vitiorum  fundamen- 
tum  ayaritia  est  t.  chciwość 
jest  pobudką  do  wszystkie* 
go  złego. 

Omniyora  ni.  wszystkożer- 
ne  (.stworzenia). 

Omofdgi  g.  ludzie,  jedzący 
mięso  surowe. 

Omphaloceie  ni.  ruptura 
pępkowa, 

Onagier  g.  dziki  osieł  a- 
zjatycki;  starożytna  broń, 
wyrzucająca  pociski. 

Onanisła  nt.  popełniający 
samogwałt. 

Onanizm  nł.,  Onanja  [n.] 
samogwałt  (od  nazw.  czło- 
wieka wspominanego  w  Bi- 
blji). 

On  cali  a.  fon  kol)  na  we- 
zwanie, za  okazaniem  (we- 
ksel),na  rachunku  bieżącym. 

On  dit  /.  tą  dii  (iost.  mó- 
wią; pogłoska,  wieści,  plotki. 

OnduTacia  o/>.  Ondulacja. 

Ondyna  /.  nimfa  wodna, 
rusałka,  boginka  wodna. 

Oneiromancia  *g.  wykła- 
danie snów^ 

Onera  Ł  ciężary,  zobowią- 
zania (1.  mn.  od  onus,  ciężar). 

Onerować  i.  obciążać. 

Oniks  oh.  Onyks. 

On  na  parle  pas  de  la  corde 
dans  la  maison  d'un  pendu  /. 
fei  ne  parł  pa  dó  la  kord 
da"  U  mezą  dc  pa"du)  dosl. 
nie  mówi  się  o  stryczku  w 
domu  powieszonego;  nie  na- 
leży mówić  jakiej  drażliwej 
rzeczy  przy  tym,  kogo  ona 
dotyczy,  kogo  może  urazić 
a.  dotknąć  boleśnie. 


On  ne  peut  pas  laire  une  o- 
melette  sant  casser  des  oeufs 

f.  (ą  nó  pi)  pa  fur  lin  umUt 
sa"  kate  de  id)  dosl.  nie  moż- 
na zrobić  omletu,  nie  tłu- 
kąc jaj;  gdzie  drwa  rąbią, 
tam  wióry   lecą. 

On  ne  vaut  dans  ce  monde 
que  ce  qu'on  veut  yaloir  /. 
(ą  ne  tco  da"  só  mąd  ke 
só  ką  tcó  waluar)  człowiek 
w  świecie  wart  tyle,  o  ile 
sam  chce  być  wartym. 

Onolatrja  1.  cześć,  oddawa- 
na osłu,  do  której  Rzymia- 
nie zmuszali  chrześcijan  i 
Żydów 

Onomastikon  g.  spis  imion; 
wokabula^z. 

Onomatologja  *g.  nauka  i- 
mion;  spis  imion  lub  słów, 
uporządkowany  według  ma- 
terji;  wiersz  na  urodziny. 

Onomatopeja  g .  harmo- 
nja  naśladowcza;  dobiera- 
nie, wzgl.  tworzenie  takich 
wyrazów,  których  brzmie- 
nie przypomina  dźwięki  w 
naturze  (np.  huk,  grzmot). 

Onomatyka  *g.  nauka  o  zna- 
czeniu i  tworzeniu  się  imion. 

On  reyient  toujours  a  ses 
premiers  amours  /.  lą  rewjt 
tuiur  a  j-  jrremie  zamurj 
stara  miłość  nie  rdzewieje. 

Ontogieneza  *g.  szereg 
zmian,  jakim  podlega  w  roz- 
woju swoim  osobnik  {ob.  Fi- 
logleneza). 

Oniogienja  *g.  historja  roz- 
woju osobnika. 

Ontolog  *g.  zwolennik  me- 
tafizyki. 

Ontologja  *g.  nauka  o  by- 
cie, część  metafizyki. 

Onus  probandi  t.  obowią- 
zek dowiedzenia,  przekona- 
nia. 

Onyks  g.  piękna  biało  i 
czarno  prążkowana  odmia- 
na chalcedonu. 

Oolił  *g.  wapień  ziarni- 
sty, ikrowiec. 

Oolityczna  nt.  formacja  ob. 
Jurajska  formacja. 

Ooiogja  *g.  nauka  o  jajach 
i  gniazdach  ptasich. 

Op.  skr.  Opus  foh.j. 

Opactwo  uh.  Opat. 

Opal  g.  [h.]  minerał:  nie- 
krystaliczna  odmiana  kwar- 
cu, drogi  kamień,  odzna- 
czający się  grą  barwt  tę- 
czowych na  tle  mleczno- 
białym. 

Opallsadować,  otoczyć  pa- 
lisadą; ostrokołem. 

Opalizacja  nt.  barwienie 
się  białawych  płynów  i  nie- 
których drogich  kamieni, 
gra  barw  na  tle  mlecznym. 

Opalizować  ni.  mienić  się 
różnemi  kolorami  jak  opal. 

Opancerzyć,  uzbroić,  okryć 
pancerzem,  zabezpieczyć. 

Opaque  /.  lopaki  nieprze- 
zroczysty; rodzaj  fajansu. 

Oparafować   p.-\-f.    karty 


księgi  policzbować,  tę  księ- 
gę przeciągnąć  sznurem , 
przypieczętować  go  do  o- 
statniej  stronicy  i  pieczęć 
opatrzyć  podpisem. 

Opat  chald.  [t.\  najwyższy 
przełożony  niektórych  za- 
konów; kapłan  świecki,  któ- 
ry posiada  beneficjum  seku- 
laryzowane  z  tytułem  o- 
pactwa;  opactwo,  klasztor  i 
dobra  klasztorne  pod  zarzą- 
dem opata. 

Opatentować,  wyrobić  pa- 
tent na  co,  aby  uchronić 
od  naśladownictwa. 

Opcja  ł.  prawem  a.  umo- 
wą dozwolony  wybór  mię- 
dzy wielu  a.  między  dwie- 
ma rzeczami,  szczególniej 
między  należnością  do  jed- 
nego lub  drugiego  kraju. 

Ope  et  consilio  ł.  czynem 
i  radą. 

Opeidoskop  *g.  przyrząd 
do  okazywania  (ilustrowa- 
nia) dźwięków  za  pomocą 
światła. 

Opera  t.  dzieła;  zbiorowe 
dzieła  jakiegoś  autora;  o. 
omnia,  wszystkie  dzieła  (ja- 
kiego autora),  wydanie  zu- 
pełne; o.  selecta,  wybór  dzieł 
(jakiego  autora). 

Opera  w.  dramat,  w  któ- 
rym akcję  ilustruje  muzy- 
ka i  śpiew,  t.j.  aktorowie  nie 
mówią,  lecz  śpiewają;  budy- 
nek, w  którym  wystawiane 
są  opery;  grandę  o.  /.  (gró^d) 
wielka  poważna  opera;  o. 
comique/.  (^omA),  o.  buffa,  o- 
pera  treści  wesołej  z  wtrą- 
conemi  djalogami  mówio- 
nemi;  o.  oroica,  opera  bo- 
haterska, 0.  seria,  opera  po- 
ważna (wielka);  o.  semiseria, 
opera  półpoważna,  w  części 
poważna,  w  części  żarto- 
bliwa; o.  burleska,  opera  u- 
cieszna,  zabawna;  operowy 
śpiewak,  śpiewak,  występu- 
jący w  operze  (łączący  śpiew 
i  akcję,  w  odróżnienia  od 
śpiewaka  koncertowego  czy- 
li estradowego,  który  tylko 
śpiewa). 

Operacja  t.  rękoczyn,  czyn- 
ność mechaniczna,  wyko- 
nana na  chorych  częściach 
ciała  rękami  lub  przy  po- 
mocy narzędzi:  działanie, 
np.  światła,  słońca,  środka 
lekarskiego;  o.  chirurgiczna, 
szereg  czynności  mecha- 
nicznych, wykonanych  na 
chorym  przez  lekarza  w  ce- 
lu leczniczyili,  przy  pomo- 
cy instrumentów  chirur- 
gicznych; 0.  plastyczna  oh^ 
Autoplastyka;  operacja  finan- 
sowa, przedsięwzięcie  finan- 
sowe na  większą  skalę,  ma- 
jące dać  nakazie  wielkie 
zyski:  obrót  pieniężny  obmy- 
ślony dla  zysku;  o.  wojenna,  . 
wszelkie  ruchy  strategicz- 
ne wojska,  mające  na  celu 


Opera  et  studio  —  Oratorjutn 


164 


pokonanie  nieprzyjaciela ; 
op6racy|na  lln)a,  linja  dzia- 
łań wojonnych,  ob.  LIflJa  bo- 
{owa;  podstawa  o-na,  główny 
punkt  oparcia  dla  działań 
wojennych,  zwłaszcza  grupa 
fortec. 

Opera  et  studio  ł.  pracą  i 
staraniem. 

Operam  et  oleum  perdidl  ł. 
oh.  Oleum  etc. 

Operat  i.  wszystkie  znaj- 
dujące się  w  biurze  do- 
kumenty, dotyczące  danej 
sprawy;  coś  wypracowane- 
go piśmiennie. 

Operator  ni.  •  lekarz  -  cłii- 
rurg,  dokonywający  opera- 
cji. 

Operałyzm  ni.  sposób  osią- 
gnięcia łaski  Bożej  przez 
uczynki  zewnętrzne  (ob. 
Opus  operatum). 

Opereta  w.,  Operetka,  a- 
,twór  sceniczny  błałiej  a. 
zabawnej  treści,  w  którym 
djalogi  mówione  przeplata 
śpiew  z  fowarzyszeniem  or- 
kiestry. 

Operować  ł.  dokonywać  o- 
peracji,  przeprowadzać  ja- 
kąś czynność;  robić  koło 
czegoś ;  naprawiać  ;  psuć ; 
przen.  kraść. 

Opin]a  ł.  zdanie,  mnie- 
manie, przekonanie,  sąd  o 
czym;  ogólne  zdanie  o  kim, 
a.  o  jakim  postępku,  sąd 
ludzki,  reputacja;  oplnjować, 
wydawać  o  kim  a.  o  czym 
swoje  zdanie,  wypowiadać 
swój  pogląd. 

Opjat  ni.  środek  usypiają- 
cy, przygotowany  z  opjum. 

Opjofag  *g.  człowiek,  żują- 
cy opjum,  żeby  się  odurzyć 
i  wpaść  w  stan  marzeń. 

Opjum  g.-l.  makowiec,  stę- 
żały sok  mleczny,  wypły- 
wający po  nacięciu  z  nie- 
dojrzałych makówek  i  ło- 
dyg pewnego  gatunku  maku, 
hodowanego  na  "Wschodzie, 
silna  trucizna;  środek  lecz- 
niczy odurzający  i  uśmie- 
rzający ból  (na  Wschodzie 
odurzają  się  jego  dymem 
albo  żują  go  w  prymkach). 

Opłatek  ł.  cienki  plaste- 
rek przaśnego  ciasta  wyra- 
bianego w  formach. 

Opodeldok,  maść  galareto- 
wata a.  płynna,  składająca 
się  z  roztworu  mydła  w 
spirytusie,  kamfory,  amo- 
njakji  i  olejków  lotnych. 

Oponaks  ob.  Opoponaks. 

Oponent  ł.  wygłaszający 
przeciwne  zdanie,  czyniący 
zarzuty,  przeciwnik  w  dys- 
kusji. 

Oponować  /.  przeciwsta- 
wić awoje  zdanie  innemu, 
w  dyspucie  być  przeciwne- 
go zdania,  czynić  zarzuty; 
opierać  eię  czemu. 

Opończa  tur.  płaszcz  ob- 
szerny bez  rękawów  i  bet 


peleryny,  niektóre  z  kaptu- 
rem. 

Opoponaks  ł.  wonna  ży- 
wica, wydzielana  przez  pe- 
wien gatunek  pasternaku, 
rosnący  w  Syrji,  służy  do 
wyrobu  perfum  i  pachnideł. 

Oporłet  ł.  należy,  trzeba. 

Oportet  est  mała  herba  i. 
trzeba  jest  złem  zielem; 
muR  to  twardy  orzech. 

Oportunista  ni.  zwolennik 
oportunizmu,  umiejący  na- 
ginać się  do  okoliczności  i 
wyciągać  z  nich  korzyść. 

Oportunizm  nł.  polityka  za- 
stosowana do  okoliczności; 
naginanie  się  do  sprzyjają- 
cych w  danej  chwili  oko- 
liczności. 

Oposy,  futro  ze  zwierzę- 
cia opossum. 

Opozycja  ł.  opór,  przeci- 
wieństwo zdań;  w  sejmie: 
stronnictwo  przeciwne  rzą- 
dowemu;wogóle  mniejszość,' 
występująca  przeciw  projek- 
tom, uchwałom  większości; 
wystąpienie  sądowe  ze  stro- 
ny skazanej  o  zmianę  wy- 
roku zaocznego;  położenie 
ziemi,  w  czasie  obiegu  jej 
około  słońca,  pomiędzy  księ- 
życem lub  jaką  planetą  a 
słońcem. 

Opozycjonista  ł.  przeczą- 
cy, opierający  się;  czło- 
nek stronnictwa  przeciwne- 
go rządowi. 

Opp.  tkr.  Opera  {oh.). 

Opprobrium  i.  hańba,  sro- 
mota. 

Oppugnować  ł.  oblegać ; 
zwalczać. 

Opresja  ł.  ucisk,  przygnę- 
bienie; zmartwienie,  roz- 
pacz; uczucie  ściskania  w 
niektórych  chorobaoh. 

Opresor  ł.  ciemiężyciel, 
gnębiciel. 

Oprocentować,  naznaczyć 
procent  od  czego. 

Oprymować  ł.  uciskać. 

Ops  n.  hulanka,  rozpusta. 

Opsomanja  *g.  chorobliwa 
nadmierna  żądza  łakotek  i 
wogóle  pożywienia;  choro- 
bliwa żądza  jakiego  szcze- 
gólnego pokarmu. 

Optativus  ł.  tryb  życzący, 
forma  słowa,  wyrażająca  ży- 
czenie, zależne  od  pewnych 
warunków  (np.  dałby  to 
Bóg!) 

Optima  fide  ł.  w  najlep- 
szej wierze. 

Optima  forma  i.  w  najlep- 
szej formie. 

Optime  1.  doskonale,  naj- 
lepiej. 

Opłlfflo  modo  ł.  najlepszy 


Optimum  obsonium  iabor  ł. 

praca  jest   najlepszą  przy- 
prawą. 

Optimus  A  najlepszy,  naj- 
większy (przydomek  Jowi- 
sza). 


Optometr  *g.  narzędzie  do 
oznaczenia  siły  wzroku. 

Opłometrja  'g.  mierzenie 
fiły  i  dalekości  wzroku. 

Optotypy  *ff.  litery  różnej 
wielkości  do  próbowania  si- 
ły wzroku. 

Optować  ł.  dobrowolnie 
wybierać,  szczególnie  wy- 
bierać należenie  do  jednego 
lub  drugiego  kraju. 

Optyczny  »i.  tyczący  się 
światła  i  wzroku;  pozorny, 
łudzący:  o-e  narzędzia,  przy- 
rządy, '  zbudowane  według 
praw  optyki,  powiększające 
siłę  wzroku;  o-e  zjawiska/ 
meteory,  tęcza,  zorza,  pier- 
ścienie słoneczne,  fałszywe 
słońca  i  księżyce;  o-e  złu- 
dzenia, mamidła  wzroku. 

Optyk  nt.  fabrykant  na- 
rzędzi optycznych;  sprze- 
dawca ich. 

Optyka  g.  część  fizyki, 
traktująca  o  świetle  i  wzro- 
ku; na  optykę,  dla  pozoru. 

Optymaci  /.  w  starożytnej 
rzeczypospolitej  rzymskiej 
klasa  bogaczów,  potomko- 
wie patrycjuszów  i  wzbo- 
gaconych rodów  plebeju- 
szowskich,  partja  senatu,  w 
przeciwstawieniu  do  partji 
ludowej  gminu  (popnlares). 

Optymista  nt .  widzący 
wszystko  w  najlepszym 
.świetle,  nie  zrażający  się 
niepowodzeniami ,  ufajmy 
ludziom,  wierzący  w  ich 
uczciwość  i  szlachetność, 
patrzący  różowo. 

Optymistyczny  »/.  pogląd,  po- 
gląd, przewidujący  pomyśl- 
ny wynik  sprawy  a.  kwestji. 

Optymizm  nł.  pogląd  filozo- 
ficzny .  polegający  na  prze- 
konaniu, że  w  świecie  jest 
więcej  szczęścia,  niż  nie- 
szczęścia, i  że  niedoskona- 
łości, zła  i  nieszczęścia  wy- 
chodzą wkońcu  ludzkości  na 
dobre;  w  życiu  potocznym 
skłonność  do  wynajdywania 
we  wszystkim  stron  dodat- 
nich i  uważanie  wszystkie- 
go z  najlepszej  strony;  pa- 
trzenie różowo. 

Opugnant  /.  ten,  co  oponu- 
je w  dyspucie,  oponent. 

Opugnować  /.  czynić  za- 
rzuty, prowadzić  spór. 

Opulencja  ł.  pełnia  sity, 
obfitość,  bogactwo,  zbytek. 

Opus  ł.  -dzieło,  praca,  n- 
twór  literacki,  muzyczny. 

Opusculum  ł.  oh.  Opuskuł. 

Opuskuł  l.  duełko,  bro- 
szura. 

Opus  operatujD  t.  doiK 
dzieło  dokonane;  w  termi- 
nologji  kościelnej;  każda 
działalność,  która  bez  oso- 
bistego współudziału  czło- 
wieka wychodzi  mn  na  do- 
bre (Sakramenty);  także  ze- 
wnętrzne uczynki  religij- 
ne, spełniane  bezmyślni*. 


nie  oparte  na  podstawie  du- 
chowej, uczuciowej. 

Opus  pottiwaniM  ł.  dzieło 
pośmiertne. 

O,  quae  mntatio  (-kice  mMr 
tcci-o)  rerom  t.  o,  co  za 
zmiana! 

Ora  ł.  módl  się,  proś;  •. 
et  labora,  módl  się  i  pra- 
cuj; o.  pro  nebts,  módl  się  za 
nami. 

Ora  te.  wiatr  południowy 
na  jeziorze  Garda  we  Wło- 
szech północnych. 

Oracja^.  przemowa,  mowa. 

Oraculuffl  t.  wyrocznia. 

Orakuł  ob.  Oraculum. 

Orale  ni.  biała  jedwabna 
zasłona  z  kolorowym  haf- 
tem, noszona  niekiedy  przez 
Papieża. 

Orani  /.,  Graniowy  kolor, 
kolor  pomarańczowy,  żółto- 
czerwony. 

Oranżada  /.  napój  z  wody, 
soku  pomarańcz  i  cukru, 
otartego  o  skórki  pomarań- 
czowe. 

Oranżerja  /.  cieplarnia  do 
przechowywania  podczas  zi- 
my drzewek  pomarańczo- 
wych i  cytrynowych;  część 
ogrodu,  w  której  na  lato 
stawiają  pomarańcze:  poma- 
rańczarnia;  wogóle  każda 
cieplarnia,  oszklona  od  stro- 
ny słonecznej  i  lekko  ogrze- 
wana, w  której  przez  zimę 
przechowują  się  rośliny  o- 
zdobne  południowe,  nie  wy- 
trzymujące ostrego  klimatu. 

Oranźowy  oh.  Orani. 

Oraniyści,  protestanci  ir- 
landzcy, którzy  w.  r  1689 
byli  stronnikami  Wilhelma 
Orańskiego,  króla  Anglji; 
stronnicy  dynastji  panują- 
cej w  Belgji. 

Oranski  książę,  tytuł  na- 
stępcy tronu  holenderskiego 

Oraterz  t.  ołtarzyk. 

Oratio  pro'  domo  sua  1.  oh. 
Pro  domo  sua;  o.  directa,  li- 
teralne powtórzenie  czyich 
słów;  o.  obiiqua,  powtórze- 
nie czyich  słów  a.  czyich 
myśli  wyrazami  własnemL; 

Orator  ł.  mówca,  kraso- 
mówca; oratorski,  wymów-' 
ny,  krasomówczy. 

Oratorjanie  a.  Filipini,  brac- 
two religijne^  założone  w 
Rzymie  w  XVI  w.  dla  mo- 
dlitwy, dobrych  uczynków, 
umoralnienia  ludzi,  szerzę-' 
nia  wiary,  którego  człon- 
kowie nie  składają  Ślaba 
ubóstwa  i  mogą  występo- 
wać ze  Zgromadzenia.         : 

Oratorjum  t.  sala,  przezns-' 
czona  do  modlitwy;  religij- 
ny dramat  muzyczny,  tre- 
ści zaczerpniętej  z  Biblji, 
złożony,  jak  opera:  z  uwer- 
tury, chórów,  arji,  przezns-^ 
czony  do  wykonania  nie  na 
scenie,  lecz  w  kościele  a> 
na  koncercie. 


165 


Orbikulamy  —  Organy 


Orbikuiarny  ^.  kolisty,  pier- 
ścieniowaty. 

Orbis  pictus  ł.  6wint  ma- 
lowany, ftwiat  w  obrazach; 
tytuł  słynnego  dzifła  z  o- 
brazkami  przez  Jana  Aino- 
88  Komeńskiego  (15!>2 — 
1671)  do  nauk  poczi\tko- 
wych. 

Orbis  łerrarum  ł.  okvi\g 
świata.  >ziemi;  o.  t.  antiquus, 
Ś\^l  it  >  tardżytny. 

Orbi.a  /.  droga,  zakreślo- 
na w  dbicgu  przez  planetą; 
jama  nuzna.  oczodół. 

Orchestrjon  o/>.  Orklestrjon. 

Orchestyka  g.  w  dawnej 
Grecji  sztuka  tańczenia  i 
śpiewania  razem  a.  tańcze- 
nia i  jednocześnie  grania 
na  instrumentach  muzycz- 
nych; dziś  sztuka  tańcze- 
nia wogóle,  a.  tan^iec  jako 
cząść  gimnastyki. 

Orchidea  17.  roślina  stor- 
czyk. 

Orcus  g.  oh.  Ork. 

Ord.  skr.  Ordinaire  /.  fordi- 
ner)  zwykły;  w  księgarstwie: 
cena  sklepowa,  katalogowa. 

Orda  <jh.  Horda. 

Ordaija  irl.  średniowiecz- 
ne sądy  boże,  próby  ognia, 
wody,  Komnnji  Św.,  poje- 
dynku, utropu,  krzyża  i  tp., 
orzekające  jakoby  na  pod- 
stawie woli  bożej  winą  lub 
niewinność   oskarżonego. 

Order  /.  honorowa  odzna- 
ka w  kształcie  gwiazdy  a. 
krzyża  na  wstędze,  udzie- 
lana przez  Papieża,  monar- 
chę lub  prezydenta  rzeczy- 
pospolitej  za  położone  za- 
sługi; rozkaz,  ordynans;  pi- 
śmienne zlecenie,  za  któ- 
rym okaziciel  otrzymuje 
z  kasy  oznaczoną  na  nim 
kwotą;  odznaka  do  przypi- 
nania na  piersiach,  dawa- 
na przez  damy  mążczyz- 
nom  w  kotyljonie;  ordero- 
wy, ozdobiony  orderem. 

Orderomanja  ni.  ubieganie 
się  o  ordery,  żądza  posia- 
dania orderów. 

Ordinalia  t.  w  gram.:  li- 
czebniki porządkowe. 

Ordinarium  /.  ustalony  bu- 
dżet zwykłych  przychodów 
i  rozchodów:  książka  rytu- 
alna kościelna;  zwyczajne, 
zwykłe. 

Ordinarius  oh.  Ordynarjusz. 

Ordines  t.  (w  I.  p.  Ordo) 
w  kościele  katolickim  siedm 
otopni  święceń  kapłańskich; 
o.  minores,  cztery  niższe 
święcenia;  •.  majores,  trzy 
wyższe  święcenia. 

Ordo  t.  jiorządek;  stan, 
klasa;  szereg,  o.  dłvini  officil, 
porządek  odprawiania  na- 
Dożeń.stw  przepisany  na  rok 
cały,  z  uwzględnieniem 
;świąt  i  dni  pamiętnych; 
O.  yorborum,  porządek  wy- 
mów, szyk  wyrazów;  o.  est 


anima  rerum,  porządek  jest 
duszą  wszechrzeczy. 

Ordonator  nt.  w  dawnym 
wojsku  pols.  intendent  czu- 
wający nad  skarbem  wojsko- 
wym, pożywieniem  i  szpi- 
talami wojskowemi. 

Ordonnance  /.  (ordona^s) 
rozkaz  służbowy;  rozporzą- 
dzenie władzy;  ob.  Ordy- 
nans. 

Or  doubli  /  (or  duble) 
miedź  nakładana  złotem. 

Ordre  /.(ordrj  rozkaz,  roz- 
porządzenie; hasło,  parol; 
zamówienie,  zlecenie;  o.  de 
bataille "/.  (-de  bałaj/  rozpo- 
rządzenie naczelnego  wodza 
przed  rozpoczęciem  kampa- 
nji,  tyczące  się  podziału 
wojsk  i  rozmieszczenia  ich; 
o.  du  jour  /.  (-dii  żur)  porzą- 
dek dzienny;  spis  spraw, 
podlegających  obradom  pod- 
czas posiedzenia  danego 
zgromadzenia;  rozkaz  dzien- 
ny do  wojsk. 

Ordres,  contrordres,  desor- 
dre!  /.  (ordr,  kąirordr^  de- 
tordrj  rozkazy,  odwoływa- 
nia rozkazów,  nieład! 

Ordynacja  i.  wyświęcenie 
na  urząd  duchowny;  posa- 
da lekarska;  zarządzenie  po- 
rządkujące, układające  ja- 
kieś stosunki  prawne,  prze- 
pisujące sposób  postępowa- 
nia w  danych  sprawach; 
prawne  przekazanie  spadku 
w  ten  sposób,  że  majątek 
i  jego  używanie  przysłu- 
guje tylko  najstarszemu  sy- 
nowi lub  najbliższemu  krew- 
nemu; ob.  Majorat. 

Ordynand  i.  duchowny,  ma- 
jący być  ordynowanym. 

Ordynans  /.  żołnierz,  prze- 
znaczony do  pełnienia  służ- 
by dziennej  w  koszarach, 
szpitalu  wojskowym,  ą.  do 
stałej  służby  przy  oficerze; 
rozkaz,  rozporządzenie;  or- 
dynansowy  oficer,  przezna- 
czony do  pełnienia  służby 
dziennej  w  komendzie  a. 
przy  panującym. 

Ordynarja  t.  dodatek  do 
płacy  sługom  i  oficjalistom 
wiejskim  w  zbożu  i  innych 
ai-tykułach  spożywczych. 

Ordynariat  nł.  urząd  ordy- 
natora. 

Ordynarjusz  ł.  gospodarz 
kla.sy,  główny,  nauczyciel 
klasy;  profesor  zwyczajny 
na  uniwersytecie;  tytuł  da- 
wany profesorowi  zasłużo- 
nemu, złączony  ~  z  wyższą 
płacą;  robotnik  wiejski,  pra- 
cujący za  ordynarję;  oficja- 
lista; oh.  Ordynator. 

Ordynarny,  Ordynaryjny  i. 
pospolity,  gminny;  grubjań- 
ski,  źle  wychowany;  zwy- 
czajny, pośledni,  niewy- 
kwintny;  o.  profesor  ob.  Or- 
dynarjusz. 

Ordynat  {.   posiadacz  ma- 


jątku na  |)rawach  ordyna- 
cji (majoratu). 

Ordynator  ni.  lekarz  ordy- 
nujący w  szpitalu. 

Ordynek  ».  porządek,  szyk 
(zwłaszcza  w  wojsku). 

Ordyniec,  Tatar,  należący 
do  ordy  fob.). 

Ordynka,  szabla  tatarska 
/oh.  Ordyniec). 

Ordynować  i.  zalecać,  prze- 
pisywać, udzielać  jiorady 
lekarskiej;  wysyłać,  wy|)ra- 
wiać,  komenderować;  wy- 
święcać na  kapłana. 

Ordynusnj.  człowiek  ordy- 
narny, grubjanin,  prostak, 
brutal. 

Oreada  g.  nimfa  górska. 

Oremus  ł.  módlmy  się 
(słowa  kapłana,  zwrócone 
du  ludu  podczas  Mszy  św.;. 

Orestes  i  Pilades  (Pyia- 
des)  dw»j  królewicze  grec- 
cy z  czasów  wojny  Trojań- 
skiej, wsławieni  swoją  przy- 
jaźnią. 

Orfelinał  /.  ochronka  dla 
sierot,  zakład  dobroczynny 
dla  sierot. 

Orfeon,  Orfeum  ^.-^  nazwa 
wielu  stowarzyszeń  śpiewa- 
czych we  Francji;  nazwa 
lokalu,  przeznaczonego  na 
produkcje  muzyczne,  na  za- 
bawy. 

Orfeonista  nł.  członek  or- 
feonu. 

Orfeum  ob.  Orfeon. 

Orfeusz  u.  u  staroż.  Gre- 
ków śpiewak,  towarzyszący 
sobie  na  lirze,  którego  gra 
była  czarująca. 

Orficzny  g.  dotyczący  Or- 
fika wzgl.  orfików  lub  or- 
fiki; religijno-mistyczny. 

Orfik  g.  religijno-mistycz- 
ny poeta  w  staroż.  Grecji, 
zwolennik  Orfeusza. 

Orfika  g.  poezja  religijno- 
mistyczna  staroż.  Greków, 
wywodząca  się  od  Orfeu- 
feusza. 

Organ  g.-i.  część  ciała 
zwierzęcia  lub  rośliny,  speł- 
niająca pewną  określoną 
funkcję  fizyczną  lub  psy- 
chiczną; narząd;  dźwięk 
głosu ,  brzmienie ;  urząd  , 
przedstawiciel  władzy,  za- 
stępca; czasopismo,  wystę- 
pujące w  roli  przedstawicie- 
la stronnictwa;  ob.   Organy. 

Organiczny  g.-ł.  ustrojo- 
wy, zaopatrzony  w  narządy, 
spełniające  funkcje  życio- 
we; pochodzący  od  istoty, 
obdarzonej  organizmem:  na- 
leżący do  pewnej  całości; 
ciiemja  o-a,  chemja  związ- 
ków węgla  z  innemi  ciała- 
mi; program  pracy  o-ej,  pro- 
gram głoszony  u  nas  w  ós- 
mym dziesiątku  zeszłego 
stulecia,  który  zalecał  pod- 
nieść poziom  umysłowy  o- 
gółu  i  bogactwo  krajowe, 
a  pomijać  rozwój   ideowy, 


o-e  prawo,  0.  statut,  prawo 
(statut)  określające  działal- 
ność najważniejsz.  czynni- 
ków kierujących  wewnętrz- 
nym życiem  kraju;  o-a  wa- 
da, wada  ustrojowa,  powsta- 
ła wskutek  nienormalnego 
rozwoju  lub  zmian  w  danym 
narządzie;  o-a  materja,  cia- 
ło roślinne  lub  zwierzę- 
ce w  przeciwstawieniu  do 
nieorganicznych,  pochodzą- 
cych od  ciał  mineralnych; 
organicznik,  pog.  zwolennik 
programu  pracy  organicz- 
nej. 

Organika  ni.  nauka  o  narzę- 
dziach muzycznych. " 

Organista  ni.  muzyk,  gra- 
jący na  organach  w  koście- 
le podczas  nabożeństw. 

Organizacja  ni.  urządzenie, 
układ;  budowa  wewnętrz- 
na organizmu  zwierzęcego  i 
roślinnego;  forma  urządze- 
nia gosiiodar.stwa,  stowa- 
rzyszenia, rządu,  kr.njn,  woj- 
ska, całego  społeczeństwa; 
ustrój,  ustawa. 

Organizator  ni.  urządzają- 
cy, nadający  organizację. 

Organizm  nł.  całość,  ustrój, 
wewnętrzny,  nadający  ży- 
cie; wprowadzenie  w  ży- 
cie; układ,  budowa. 

Organizować  nt.  urządzać, 
wprowadzać  w  życie. 

Organmisłrz  (oh.  Organ  i 
Mistrz)  fabrykant  organów; 
fabrykant  instrumentów 
muzycznych. 

Organogieny  *g.  dosł.  twór- 
cy organizmów;  w chemji or- 
ganicznej cztery  pierwiast- 
ki: węgiel,  wodór,  tlen  i 
azot,  których  związki  są 
główną  częścią  składową 
wszystkich  ciał  organicz- 
nych. 

Organognozja  *g.  rozpo- 
znawanie ciał  organicz  - 
nych. 

Organografja  *g.  opis  bu- 
dowy narządów  u  roślin,  n 
zwierząt;  opis  narzędzi  mu- 
zycznych. 

Organoidy  *g.  ciała  kopal- 
ne, jako  pozostałość  daw- 
nych organizmów  roślin- 
nych lub  zwierzęcych. 

Organon  g.  system  reguł 
i  zasad,  mających  kierować 
badaniem  naukowym;  sy- 
stem logiki  Arystotelesa. 

Organoskopja  *g.  badanie 
nai-ządów. 

Organozoizm  *g  teorja,  źe 
działalność  fizyczna  i  do- 
chowa człowieka  jest  wy- 
tworem żywej  materji  or- 
ganicznej. 

Organtyna  nł.  sztywna  ba- 
wełniana tkanina  w  rodza- 
ju tiulu. 

Organy  g.-ł.  największy 
z  instrumentów  muzycz- 
nych, składający  się  z  pisz- 
czałek rótnej  wielko6oi,  kia- 


Orgazm  —  Orygienista 


166 


wifizów  i  miechów,  ze  wzglą- 
du na  rozległość  skali,  im- 
ponującą powagę  i  mięk- 
kofić  brzmienia  znajduje  peł- 
ne zastosowinie  w  muzyce 
kościelnej. 

Orgazm  *g.  nadmierny  do- 
pływ soków  żywotnych, nad- 
miar sił  i  życia;  silne  pod- 
niecenie, zwłaszczapłciowe. 

Orgja  g.-l.  w  starożytnej 
Grecji  obrzędy  ku  czci  bo- 
gh  Bachusa,  połączone  z  pi- 
jatykąi  rozpasaną  bezwstyd- 
ną zabawą;  wyuzdana  zaba- 
wa, dzika  uczta  pijacka. 

Orgue  de  Barbarie  /.  (org 
de  barbarii  katarynka. 

Orguell  de  richesse  /.  for- 
geil  df  riizesj  wyniosłość, 
duma  bogacza. 

Orgue-melodykon  /.  poko- 
jowy instmment  muzyczny 
klawiszowy  z  regiestrami  i 
miechami,  o  organowym  to- 
nie; fisharmonja,  organki. 

Oriflclum  i.  ujście,  wylot, 
otwór  końcowy  jakiego  prze- 
wodu w  ciele;  otwór  stol- 
cowy u  człowieka. 

Oriflamma  oh.  Oryfiama. 

Orjeni  t.  Wschód,  kraje 
wschodnie;  u  wolnomula- 
rzy  nazwa  zgromadzenia 
ze  wzniesionym  siedzeniem 
dla  mistrza,  obróconym  na 
wschód. 

Orjentacja  ni.  ob.  Oriento- 
wanie sif. 

Orjentalista  hI.  znawca  kra- 
jów wschodnich,  języków  i 
literatur  Wschodu. 

Orjentalizm  ni.  wszystko, 
co  dotyczy  Wschodu. 

Orientalny  t.  -wschodni, 
azjatycki. 

Orjentować  się  ni.  zdawać 
sobie  sprawę  z  miejsca, 
gdzie  się  znajdujemy,  rozpo- 
znawać położenie;  pomiar- 
kować  się  w  sytuacji;  ob- 
znajmiać  się  z  jaką  sprawą, 
dawać  sobie  z  nią  radę. 

Orjon  g.  nazwa  najrozle- 
glejszego  gwiazdozbioru  na 
niebie. 

Ork,  Orkus  g.  mit.  rozle- 
gła pieczara ,  stanowiąca 
przedsionek  piekieł;  w  Orka 
między  rzekami  Acheronem 
i  Styksem  sędziowie  Minos, 
Eakos  i  Radamantes  odby- 
wali sąd  nad  duszami  zmar- 
łych; między  rzekami  Sty- 
ksem i  Kocytem  przebywa- 
ły dusze  ni  złe,  ni  dobre; 
za  Kocytem  było  już  wła- 
ściwe piekło,  czyli  Tartar. 

Orkan  [».]  fcwałtowna  bu- 
rza morska  lub  nadmorska 
w  okolicach  międzyzwrot- 
nitowych;  cyklon,  huragany 
orkanny,  silny  jak  orkan. 

Orkiestra  g.  grono  arty- 
stów muzyków,  pod  kierun- 
kiem dyrektora  wykony  - 
wające  zbiorowo  kompo  - 
zycje    muzyczne,   a.   towa- 


rzyszące śpiewom  w  ope- 
rach, oratorjach  i  t.  p.,  ka- 
pela; ogół  instrumentów,  ii- 
żywanych  przez  orkiestrę; 
ołołyć  sztukę  na  o-ę,  rozło- 
żyć ją  na  pojedyncze  in- 
strumenty, ażeby  mogła  być 
graną  zbiorowo  przez  całą 
orkiestrę;  miejsce  w  teatrze 
między  sceną  a  widownią, 
gdzie  zasiadają  członkowie 
orkiestry;  orkiestrowany  nmz. 
(o  utworze  muzycznym) roz- 
pisany na  instrumenty  skła- 
dające orkiestrę. 

Orklestracja  ni.  rozłożenie 
utworu  muzycznego  na  mu- 
zykę orkiestrową, 

Orkiestrjon  V  duży  instru- 
ment muzyczny  samograją- 
cy  za  nakręceniem  korbą, 
z  mechanizmem,  naśladują- 
cym grę  całej  orkiesti-j-. 
'  Orkus  oh.  Ork. 

Ortando  furioso  w.  Roland 
szalony:  tytuł  epopei  Ario- 
sta  z  16  w.,  której  bohate- 
rem jest  najznamienitszy 
z  rycerzy  Karola  Wielkiego. 

Orlean/,  farba  roślinna  ko- 
loru pomarańczowego;  tka- 
nina pół  wełniana  gładka  (od 
"TTa^K^y  miasta). 

Orleanista  /.stronnik  dy- 
nastji  Orleanów  we  Francji. 

Ormianln,'mieszkaniec  Ar- 
menji. 

Or  moulu  /.  (or  mulii/ 
bronz  złocony  w  ogniu. 

Ormuzd  pers.  (telaid.  staro- 
pers.  Ahara-Mazda)  według 
religjiZoroastra  bóg  światło- 
ści i  dobra,  przeciwnik  Ary- 
mana. 

Ornamencista  n/.ro^iący  or- 
namenty, zajmujący  się  zdo- 
bnictwem. 

Ornament  ł..  Ornamentacja 
ni.  ozdoba,  dzieło  sztuki 
malarskiej ,  rzeźbiarskiej , 
grawerskiej,  sztukatorskiej 
i  t.  p.  zdobiące  budowle, 
ich  części,  iub  sprzęty  i 
przedmiotjTlo  użytku  i  t.  d. 

Ornamentyka  nł.  sztuka 
zdobnicza,  zdobnictwo,  u- 
miejętność  stosowania  orna- 
mentów w  ai"ehitekturze,  w 
wytworach  rzemiosł;  ogół 
ozdób  budowli. 

Ornat  1.  wierzchni  ozdob- 
ny ubiór  kapłański,  wkłada- 
ny przy  odpławianiu  Mszy 
świętej. 

Ornatamente  w.  w  muz. 
wykonać  ozdobnie,  wdzięcz- 
nie. 

Ornitolity  *g.  kopalne 
szczątki,  odciski  dawnych 
zaginionych  ptaków. 

Ornitolog  *g.  uczony  znaw- 
ca ptaków. 

Omiłoiogja  *g.  częśćzoolo- 
gji,  obejmująca  naukę  o  pta- 
kach. 

Ornitomancja  *g.  wróżbiar- 
stwo z  lotu,  żeru  lub  ze 
śpiewu  ptaków. 


Ornitopter  'g.  przyrząd  lot- 
niczy o  skrzydłach  bijących, 
samolot  skrzydłowy,  skrzy- 
dłowiec. 

Oroglenetyczny*^.  dotyczą- 
cy teorji  powhtawaoia  gór. 

Orogieneza  "g.  teorja  o 
tworzeniu  się  gór. 

0rognozja,0roiogja*9-n3'i' 

ka  o  górach. 

0rograf|a  'g.  część  gieo- 
grafji  ogólnej,  zajmująca  się 
powstawaniem  i  ukształto- 
waniem gór;  wogóle  nauka 
o  plastycznych  kształtach 
powierzchni  li(du. 

Oroiogja*<;.  znajoiileść  gór 
i  ich  natury. 

Orometrja*5.nauka,  zajmu- 
jąca się  pomiarami  kształ- 
tów powierzchni  lądu,  ozna- 
czeniem średniej  wysokości 
grzbietów,  dolin,  piichył<iści 
stoków  i  t.  p. 

Orszada  /.  napój  chłodzą- 
cy ze  zmiażdżonych  migda- 
łów, cukru  i  wody. 

Orszak  tt(g.  grono  osób, 
towarzyszących  dla  dodania 
komuś  powagi  i  znaczenia, 
dla  podniesienia  uroczysto- 
ści chwili,  dla  okazania  czci; 
))Oczet,  drużyna. 

Ort  n.  dawna  drobna  mo- 
neta, w  różnych  krajach  i 
czasach  mająca  rozmaitą 
wartość. 

Ortei,  Ortyl  n.  wyrok  we- 
dług prawa  miejskiego  nie- 
mieckiego w  średnich  wie- 
kach. 

Ortobjołyka  *g.  nauka  ży- 
cia dobrego,    cnotliwego. 

Ortocłiromatyczna  *g.  klisza 
w  fotografji:  klisza,  na  któ- 
rej barwy  odbijają  się,  za- 
chowującjasność  sobie  wła- 
ściwą, klisza  fotograficzna 
czuła  na  słabe  promienie 
światła  (żółte,  czerwone, 
zielone). 

Ortocliromatyzacja  *g.  kli- 
szy, uczynienie  kliszy  foto- 
graficznej ortochromatycz- 
ną. 

Ortodoksa,  nie  ustępujący 
w  niczem  od  przepisów  swe- 
go kościoła,  ściśle  ich  się 
trzymający. 

Ortodoksja  g.  prawowier- 
ność,  ścisłe  trzymanie  się 
nauki  i  przepisów  swego 
kościoła;  nieodstępowanie 
od  przepisów;  ortodoksyjny, 
prawowierny. 

Ortodromiczna  *g.  Ilnja,  li- 
nja  prosta  (odległość  w  li- 
nji  prostej),  w  odróżnieniu 
od  linji  loksodromicznej 
czyli  krzywej,  po  której  za- 
zwyczaj okręt  płynie,  sto- 
sując się  do  głębokości  mo- 
rza, prądu,  wiatrów  i  t.  p. 

Ortodydaktyka  *g.  właści- 
wy sposób  nauczania. 

Ortoepja  *g.  nauka  o  wła- 
ściwym wymawianiu  dźwię- 
ków i  Z]  '      ' 


Ortoglenja*^.  wychowanie. 

Ortognał  *g.  człowiek  pro- 
Ktozębny,  o  szczękach  mało 
«  yhtających. 

Ortognatyzffl  '*g.  właści- 
wość I  ludzi  ra>-y  ludzkiej 
indo  -  kaukaskiej,  że  z'jby 
ich  są  prostopadłe  do  Kzczęk. 

Ortogon  'g.  prostokąt. 

Ortogonalny  nt .  prosto- 
kątny. 

Ortograficzny  *g.  zgodny 
z  prawidłami  pisowni;  o-ny 
błąd,  błąd  przeciw  prawi- 
dłom pisowni;  o-ny  rzut, 
rysunek  przedmiotu,  u- 
tworzony  w  ten  spotób, 
że  od  punktów  przedmiotu 
prowadzimy  prostopadłe  na 
płaszczyznę,  na  której  r\- 
bujeniy  i  łączymy  spodki 
prostopadłych. 

Crtografja  *g.  prawidła  pi- 
.sowni,  pisownia  poprawna, 
zbiór  zasad  poprawnego  od- 
dawania mowy  w  piśmie. 

Ortokiaz  *g.  kamień  z  ro- 
dzaju feldspatów,  zwykle 
biały,  niekiedy  barwny  a. 
przezroczysty,  kryształy  je- 
go dość  często  spotykają 
się  w  granicie. 

Ortologja  *g.  oh.  Ortoepja. 

Orłomorfja  *g.  należyte  u- 
kształtowanie;  sztuka  lecze- 
nia skrzywień    kręgosłupa. 

Ortopedja  *g.  część  chirur- 
gji,  nauka  zajmująca  się  ba- 
daniem i  leczeniem  skrzy- 
wień i  zniekształtnieó  cia- 
ła ludzkiego;  naprostow  y- 
wanie  członków  ciała  ludz- 
kiego. 

Ortopedolog  *g.  lekarz  zaj- 
mujący się  ortopedja. 

Ortopedyczny  'g.  instytut, 
zakład,  leczący  skrzywienia 
i  nieprawidłowe  kształty 
ciała  ludzkiego. 

Ortopedysta  *g.  lekarz  spe- 
cjalista, leczący  skrzywienia 
i  nieprawidłowości  ciała. 

Ortopter,  Ortoplan  'q.  przy- 
rząd latający,  poruszany  za 
pomocą  skrzydeł,  wprawia- 
nych w  ruch  przez  rozkrę- 
canie się  sznurka  kauczu- 
kowego lub  wskutek  szere- 
gu wybuchów  jakiego  ma- 
terjału  eksplodującego. 

Ortoptera  *g.  owady  prosto- 
skrzydłe. 

Ortotonja  *g.  należyte  ak- 
centowanie wyrazów. 

Orfotropizm  *g.  pionowy ' 
wzrost  roślin.  , 

Ortyl  ob.  Ortel. 

Oryflamma  /.  stai-ofrancn— 
ska  chorągiew  państwowi! 
z  tkaniny  barwy  płomieni-' 
sto-czcrwonej. 

Orygienista  ni.  zwolennik 
sekty  chrześcijańskiej  z  Jll 
wieku,  uczącej,  że  dusse 
ludzkie  są  grzeszne,  gdy 
łączą  się  z  ciałem  i  ł*' 
ostatecznie  wszyscy  będą 
zbawieni,    nie     wyłączają 


167 


Oryginalny  —  Owal 


djabłów  ((;il  nazw.  założy- 
ciela spkty  Origenesa). 

Oryginalny  t.  nie  nai<lado- 
wany,  wypływający  z  oso- 
bifctł^go  świeżego  pomysłu, 
charakterystyczny,  odrijb- 
ny;  taki,  jak  liył  pierwot- 
nie napiKany,  namalowany, 
jaki  wyszedł  pierwotnie  w 
druku,  nie  kopja,  nie  prze- 
druk, nie  przeróbka  ani 
i)rze'ład;  dziwaczny,  oso- 
bliwy; oryginalność,  ogół 
cech,  właściwych  osobie  lub 
rzo(^zy,  odróżuiających  ją 
od  innych;  samoistnośó;  w 
dziele  sztuki:  nowość,  świe- 
żość, charakterystyczna  od- 
rębność; przesadne  ugania- 
nie siQ  za  czymś  nowym, 
niebywałym,  wyróżnianie 
śi<;  od  otoczenia;  dziwac- 
two, ekscentryozność. 

Oryginał  ł.  pierwowzór 
służący  do  naśladowania,  do 
wykonywania  kopji,  ale  {sam 
nie  mający  wzoru;  dzieło 
sztuki,  samorzutnie  pomy- 
■ślane  i  wykonane;  rękopis, 
dokument,  akt  właściwy, 
pierwotny  (w  odróżnieniu 
od  kopji);  rzecz  rzadka, 
cenna;  dziwak. 

Oryktogienja  *g.  nauka  o 
powstawaniu  minerałów. 

Oryktognozja  *g.  część  mi- 
neralogii, ucząca  rozpozna- 
wać skały  i  minerały  z  cech 
zewnętrznych. 

Oryktografją   *g.   opisanie 

Oryl  (?)  flisak. 

Orysmologja  *g.  objaśnie- 
nie wyrazów  technicznych 
(terminów)  właściwych  ja- 
kiej nauce. 

O,  sancta  simpllcitasi  t.  o, 
święta  naiwności!  (okrzyk 
politowania  nad  naiwnością 
ludzką  lub  niewiadomością 
rzeczy,  które  powinny  być 
każdemu  znane). 

OsGulum  t.  pocałunek;'  o. 
fraterniiatis,  pocałunek  bra- 
terstwa; o.  pacis,  pocału- 
nek pokoju,  ttczeg.  łru,  któ- 
ry otrzymują  kardynałowie 
id  Papieża   nowoobranego. 

Oscylacja  i.  rach  ciała  o- 
ioło  punktu  równowagi,  za- 
łreślający  linję  krzywą  za- 
wiłą i  splątaną;  wahanie, 
ńę,  kołysanie,  falowanie; 
!>rzen.  chwianie  się  w  wybo- 
rze między  dwiema  sprzecz- 
lościami,  skłanianie  się  to 
K  tę,  to  w  ową  stronę. 

Oscylować  ł.  wahać  się. 

Oscytacja  ł.  ziewanie;  za- 
łiedbanie,  lenistwo;  lekce- 
ważenie; pysznienie   się. 
i     Oselna  ofi.  Osselna. 

O,  sl  sic  omnesl  1.  o  gdy- 
(  )y  tak  wszyscy  (myśleli  a. 
)ostęyowali). 

Osjaniczny,  ułożony  przez 

)8jana,    barda    szkockiego 

^  ■■  III  w.  po  CLr.;  utworło- 


ny  na  wzór  utworów  poetyc- 
kicn,  przypisywanych  Os- 
janowi. 

Oskard  cłe$.  drąg  żelazny 
o  jednym  końcu  płaskim, 
a  drugim  stożkowym;  słu- 
ży do  rozwalania  murów, 
rozbijania  skał  i  t.  p. 

Oskulacyjne  nt.  krzywe,  li- 
nje  krzywe  stykające  się, 
czyli  .styczne. 

Osm  *9.,  Osmium  ni.  me- 
tal, rzadko  spotykany,  zwy- 
kle w  towarzystwie  platy- 
ny, bardzo  twardy,  ma  pięk- 
ną barwę  niebieską,  uży- 
wany do  celów  technicz- 
nych i  jako  lek. 

Osmanii,  Osmanowle  tur. 
nazwa  Tuj"ków  (od  sułtana 
Osmana  I). 

Osmologja  *g.  nauka  o  tto- 
niach  i  ciałach  pachnących. 

Osmoza  g.  przenikanie, 
przesiąkanie,  mieszanie  się 
dwóch  płynów  różnej  gęsto- 
ści przez  błonę,  która  je 
oddziela. 

Ossarłum  ł.  nisza  na  ur- 
nę z  popiołami  spalonego 
nieboszczyka. 

Osselna  ni. organiczna  sub- 
stancja, zawarta  w  kościach 
i  nadająca  im  elastyczność. 

Ost  n.  wscliód,  kierunek 
wschodni. 

Osłalgja  *g.  ból  kości. 

Osteoblasty  *g.  komórki  ko- 
ściotwórcze. 

Osteografja  *g.  opisanie  ko- 
ści (część  anatotaji). 

Ostensorium  ni.  monstran- 
cja. 

Ostentacja  ł.  wystawność, 
okazałość  dla  popisania  się 
z  bogactwem,  uwydatnianie 
wyższości,  przewagi,  zale- 
ty, dla  popisu,  dla  zwróce- 
nia na  nią  uwagi;  wysta- 
wianie na  pokaz;  pysznie- 
nie się;  ostentacyjny,  obli- 
czony na  pokaz,  na  zwró- 
cenie uwagi. 

Ostentum  ł.  w  1.  mn.  Os- 
tenta,  niezwyczajne  zjawi- 
sko natury,  z  którego  daw- 
ni Rzymianie  wyprowadzali 
wróżbę  przyszłości. 

Osteoklazja  *g.  chirurgicz- 
na operacja  złamania  kości 
źle  zrosłych  a.  skrzywio- 
nych, żeby  ponownie  zrosły 
się  w  należytym  kierunku. 

Osieollt  *g.  kość  skamie- 
niała; ziemista  odmiana  a- 
patytu  (często  z  resztkami 
zwierząt  kopalnych),używa- 
na  jako    nawóz    fosforowy. 

Osteologja  *g.  część  ana- 
tomji  człowieka,  obejmują- 
ca naukę  o  kościach,'  ich 
powiązaniu,  rozwoju,  skła- 
dzie chemicznym  i  budo- 
wie mikroskopowej. 

Osteomalacja  *g.  rozmięk- 
czenie kości  (choroba,  rzad- 
.ko  spotykana,  przeważnie 
dręcząca  Vohietv1. 


Osteopałologja  *g.  naaka  o 

chorobach  kości. 

Osteosarkoza  'g.  chorobli- 
we przerodzenie  się  kości 
w  mięso. 

Osleotom  *g.  piłka  do  pi- 
łowania kości. 

Osterja  w.  karczma,  ober- 
ża wo  Włoszech. 

Ostermesse  n.  w  Lipsku 
jarmark  powielkanocny,  naj- 
ważniejszy w  ciągu  roku, 
na  którym  robią  się  wiel- 
kie tranzakcje  i  regulują 
wzajemne  rachunki. 

Ost]ar]usz  ł.  odźwierny; 
najniższy  stopień  z  niższych 
święceń  kapłańskich. 

Ostmarkenyerein  n.  dost. 
związek  krajów  kresowych: 
urzędowa  nazwa  Hakaty, 
czyli  stowarzyszenia,  dążą- 
cego do  wytępienia  polsko- 
ści w  zaborze  pruskim. 

Ostmarkenzulage  n.  doda- 
tek do  płacy,  pobierany 
przez  tych  Niemców,  którzy 
urzędują  w  ziemiach  polsk., 
zabranych  przez  Prusy. 

Ostracyzm  g.  sąd  skorup- 
kowy: w  państwach  staro- 
żytnej Grecji  wyrok  głoso- 
wania (pisany  na  skoi-u- 
pach),  skazujący  na  wygna- 
nie na  dziesięć  lat  obywate- 
la, niebezpiecznego  dla  rów- 
ności demokratycznej  wsku- 
tek jego  znaczenia,  wpływu 
lub  zasług  obywatelskich. 

Ostreikultura  nt.  hodowla 
ostryg. 

Ostryga  [w.]  małż  morski 
jadalny,  mający  dwie  mu- 
szle, żyje  w  morzach  Euro- 
py i  Ameryki. 

Otagra  *g.  artretyzm  w  u- 
szach. 

Otalgja  "g.  ból  nerwowy 
w  uszach. 

Otello,  imię  bohatera  słyn- 
nego dramatu  Szekspira; 
przen.  mąż  zazdrosny. 

O  tempora!  o  mores!  t.  o 
czasy!  o  obyczaje!  fwykrzyk 
podziwu  lub  oburzenia  na 
widok  zepsucia,  skażenia 
dawnyłA  obyczajów). 

Ote  toi  de  la  que  le  m'y  met- 
te  /.  fol  tua  do  la  ko  i6  mi 
met)  usuń  się,  bo  ja  chcę 
zająć  twoje  miejsce. 

Otla  dant  vitla  ł.  próżno- 
wanie rodzi  wady  (występ- 
ki). 

Otlum  t.  wczas,  odpoczy- 
nek. 

Otium  cum  dignitate  t.  od- 
poczynek szlachetny,  wczas 
męża  zasłużonego  po  uwol- 
nieniu się  od  obowiązków 
publicznych. 

Otjatrja  *g.  część  medy- 
cyny, zajmująca  się  choro- 
bami uszu  i  ich  leczeniem. 

Otofon  *g.  przyrząd,  uła- 
twiający słyszenie  ciężko 
słyszącym. 

Otoli^  *£,  kamyki  słucho- 


we, ciałka  wapniste,  znajdu- 
jące się  w  organie  słucho- 
wym. 

Otomana  [/.]  nizka  sofa 
wyściełana,  jakby  złożona 
z  poduszek,  z  wałkami  za- 
miast poręczy  bocznych. 

Otomanizować  ni.  przera- 
biać na  Turków  ludy,  należą- 
ce do  Turcji  pochodzenia 
nietureckiego. 

Otomańskle  tur.  państwo, 
państwo  tureckie. 

Otoskop  *g.  wziernik  usz- 
ny, przyrząd  do  badania 
wnętrza  ucha. 

Ottava  w.  oktawa. 

Ottetto  w.  oktet. 

Oubliettes  /.  (uhljet)  na- 
zwa więzień  podziemnych 
dla  skazanych  na  dożywot- 
nie więzienie;  lochy  z  po- 
ziomemi  drzwiami  w  rodzaju 
klapy,  gdzie  więzień  bywał 
potajemnie  tracony. 

Ou  sont  les  nelges  d'antan? 
/.  (U  są  le  nei  dc^tt^)  dot'. 
gdzie  są  zeszłoroczne  śnie- 
gi? (mówi  się  o  rzeczach 
minionych,  po  których  i 
śladu  niema). 

Oułiander  a.  (autlendór)  cu- 
dzoziemiec. 

jOutlaw  a.  (autlo)  człowiek 
wyjęty  z  pod  prawa,  ban- 
dyta, rozbójnik. 

Out-of-door  (oMi-oJ-duTj 
sport  a.  sport,  Uprawiany 
pod  gołym  niebem. 

Oułside  a.  faultajd)  ze- 
wnętrzny, postronny,  obcy. 

Outsider  a.  (autsajder)  dotl. 
przybysz,  obcy;  na  gieł- 
dzie: człowiek,  nie  będący 
członkiem  giełdy,  a  zajmu- 
jący się  spekulacjami  gieł- 
dowemi;  akcjonarjusz,  któ- 
ry nie  przystąpił  do  tru- 
stu; koń  wyścigowy,  mają- 
cy małe  szanse  zwycięstwa, 
nie  faworyt. 

Ouyerture  /.  (uweriUrJ  o- 
twarcie;  ob.  Uwertura.' 

Ouyrier  /.(uicrjej  robot- 
nik, rzemieślnik. 

Oyarla  ł.  jajniki. 

Oyem  lupo  credis  ł.  owcę 
wilkowi  powierzasz. 

Oylpara/.  stworzenia,  zno- 
szące jaja. 

O  yita,  misero  longa,  felici 
breyis  ł.  o  życie,  długie  nie- 
szczęśliwemu,  szczęśliwe- 
mu za  krótkie. 

Oyologja  ni.  nauka  o  ja- 
jach, znajomość  jaj. 

Ovum  hysłericum  ł.  cier- 
pienie nerwowe,  przy  któ- 
rym uczuwa  się  jakby  jaje, 
tkwiące  w  krtani. 

Owacja  ł.  uczczenie  ko- 
goś publicznie,  urządzenie 
komuś  okazałego  pi-zyjęcia; 
owacyjny,  pełen  okazałych 
uczuć,  i-adosny. 

Owal  /.  linja  okrągło - 
podłużna,  jajowata;  takiż 
kształt  twarzy  lndzkięi'^i- 


Owarjotomja  —  Pakować 


168 


dzianej    z    przodu;    owalny, 
okrągło-  podlugowaty . 

Owarjotomja  *g.  operacja 
chirurgiczna  wycięcia  jaj- 
ników. 

Oweniłta  ni.  zwolennik 
Roberta  Owena  '(1 771  — 
1868),  który  chciał  urzą- 
dzić społeczeństwo  na  pod- 
stawie współdzielczości  so- 
fcjalistycznej. 

Owologja  oh.  Ovolog]a. 

Owulacja  ni.  pękanie  pę- 
cherzyków na  jajnikach  i 
wyzwalanie  się  z  nich  Jaj 
dojrzałych. 

OxalurJa  *g.  zawartość 
szczawiani!  wapnia  w  mo- 
czu. 

Oxyd  *g.  tlennik,  związek 
chemiczny  tlenu  z  innym 
pierwiastkiem. 

Oxygen  "g.  tlen,  pierwia- 
stek chemiczny. 
I   Oxygon  *g.  figura  kancia^ 
8to-8zi)iczasta;  ostrokąt.     ' 

Oxytnoron  *g.  dosl.  dowcip- 
nie -  głupio:  zestawienie  wy- 
razów na  pozór  niedorzecz- 
ne, np.  practwUe  próinowa- 
nie. 

Oxytonon  g.  wyraz  więcej 
niż  jednozgłoskowy,  mający 
akcent  na  o.statniej  zgłos- 
ce, np.  jakbądi. 

Ozena  t.  owrzodzenie  we- 
wnątrz nosa,  wydzielające 
płyn  cuchnący,  niekiedy 
połączone  z  próchnieniem 
kośdi; 

Ozokeryt  *g.  cerezyna, 
wosk  ziemny ,  mieszani  - 
na  węglowodorów,  minei'ał 
miękki,  źółtawo-zielonawy, 
hranatny  lub  czarny,  łatwo 
topliwy  (oczyszczony  ma 
zastosowanie  w  przemyśle). 

Ozon  g.  tlen  czynny,  od- 
miana tlenu,  gaz  bezbarwny, 
charakterystycznego  fosfo- 
rowego zapachu,  posiadają- 
cy własności  dezynfekujące 
i  lecznicze,  zwłaszcza  w 
chorobach  piersiowych. 

Ozonol  ni.  środek  dezyn- 
fekcyjny i  odświeżający  po- 
wietrze. 

Ozonometr  *g.  narzędzie 
do  mierzenia  zawartości  o- 
zonu  w  powietrzu. 

Ozyrys,  najwyższy  bóg  e- 
gipski,  słońce,  którego  żoną 
była  Izys  czyli  Izyda,  n- 
osobienie  przyrody. 


P.  a.  tir.  Per  anum  a.  Pro 
anno  Ł  rocznie. 

P.  «tr.  Pagina  (ob.). 

P.  tkr.  Par  f.,  Per  1.  przez; 
tkr.  Pars  i.,  Partie  /.  część; 
łtr.  Pro  1.  za. 


P.  tkr.  Piano  (ob.). 

P.  a.  ikr.  na  listach:  Per 
adresse,  przez  okazję;  skr. 
Par  amitU,  przez  przyjaźń; 
na  pokwitowaniach:  Pour 
acquit  (ob.). 

Pace-produce  a.  (pei-pro- 
diutj  wyścigi  stępa,  wyścig 
ohodem,  nie  biegiem  (nie 
kłusem  ani  cwałem). 

Pacłit  n.  dzierżawa  (szcze- 
gólniej prawa  do  owoców 
z  czyjego  ogrodu,  do  mle- 
ka ki*ów  czyich);  arenda, 
ustąpienie  na  pewien  cza.s 
jakiej  rzeczy,  korzyść  przy- 
noszącej, dla  ciągnienia  z 
niej  zysków,  wzamian  za 
pewne  określone  zobowią- 
zania. 

Pacłiydermata  *g.  zwierzę- 
ta gruboskórne  (ob.J. 

Pachydermla  *g.  to  samo 
co  elephantiasis  (ob.). 

Pactiyemja  *g.  zgęszczenie 
krwi. 

Pachyntlca  *g.  środki  le- 
karskie zgęszczająoe. 

Pacierz  t.  \czes.]  modlitwa 
Pańska  czyli  „Ojcze  Nasz"; 
wogóle:  modlitwy  codzień 
odmawiane;  pacloral(,  zdrob.: 
od  pacierz;  gałeczka  z  drze- 
wa, korala,  kości,  burszty- 
nu, szkła  a.  metalu,  z  o- 
tworem,  przez  który  moż- 
na przewlec  nitkę;  paciorlci, 
koronka,  różaniec;  pacierzo- 
wy miecz  a.  rdzeń  niewła- 
ściwie: szpik,  masa  nerwo- 
wa wypełniająca  stos  krę- 
gowy; p-wa  l(ość  a.  koiumna, 
szereg  kręgów  czyli  poje- 
dynczych kości,  z  których 
każda  jest  rodzajem  pierś- 
cienia, mniej  więcej  rucho- 
mo połączonych  z  sobą,  wy- 
pełnionych mleczem  pacie- 
rzowym, idących  od  głowy 
wzdłuż  ciała  u  ludzi  i  zwie- 
rząt kręgowych,  stos  krę- 
gowy. 

Pacific  a.  ocean  Spokojny 
cz.  Wielki;  kolej  p.,  kolej 
żelazna  (w  Stanach  Zjedn. 
Ameryki  Półn.)  łącząca  o- 
cean  Wielki  z  Atlantyckim. 

PaiC\n\ego/pacti/niegoic\ai- 
ka  mikroskopijnie  małe  za- 
kończenia najcieńszych  ner- 
wów (od  nazw.  d-ra  Paci- 
ni'ego,  Włocha,  1812-1883, 
który  je  odkrył). 

Paciorek  ob.  Pacierz. 

Pacjencja  i.  cierpliwość. 

Pacjent  ł.  cierpiący,  chory 
będący  na  opiece  lekarza. 

Pack-eis  n.  rpak-ajsi,  Pack 
of  Ice  a.  (pak  of  ajt)  kry  lo- 
dowe gęste,  złożone  z  wiel- 
kich brył  lodowych,  spię- 
trzonych jedna  na  drugiej, 
z  nastąpieniem  cieplejszej 
pory  pływające  powoli  na 
oceanie  podbiegunowym. 

Packet-boot  a.  (pektt-bulj 
statek  pocztowy  pośpieszny. 

Pacta  conyenta  ł.  w  pra- 


wie polskim  państwowym 
dobrowolna  umowa  narodu 
z  królem  (obieralnym),  o- 
kreślająca  wzajemne  obo- 
wiązki. 

Pacta  sunt  senranda  (a.  cen- 
servanda)  ł.  umów  należy 
dotrzymywać  (a.  dochowy-. 
wać)  (a.  nie  łamać). 

Pactum  ł.  układ;  p.  iegiti- 
mum,  układ  prawny;  p.  ta- 
citum,  układ  milczący,  któ- 
rego dochowują  strony,  cho- 
ciaż wyraźnie  się  nie  zo- 
bowiązały. 

Pacyfik  ob.  Pacific. 

Pacyfikacja  ł.  uspokojenie, 
załagodzenie  (zwłaszcza  za- 
burzeń krajowych,  rozru- 
chów); przywrócenie  po- 
rządku sposobem  zgodnym; 
układy  o  pokój. 

Pacyfikał  irl.  naczycie  zło- 
te a.  srebrne  na  chowanie 
świętości  w  Kościele  kato- 
lickim; także:  krzyż,  który 
kapłan  daje  do  pocałowa- 
nia. 

Pacyfikator  t.  dający  spo- 
kój, uspokoiciel. 

Pacyfizm  ni.  dążenie  do 
załatwiania  sporów  i  za- 
targów międzypaństwowych 
drogą  układów  pokojowych. 

Paczuła  chiru.  (?)  roślina 
południowo-azjatycka,  wy- 
dzielająca silną  woń  (silnie 
pachnące  liście  jej  wysu- 
szone i  pocięte  używane  są 
do  wyrobu  pachnideł  i  jako 
środek  przeciw  molom). 

Paddock  a.  (peddokj  od- 
grodzona przestrzeń  na  wol- 
nem  powietrzu  dla  koni, 
pastwisko  koni. 

Paddy  a.  (peddi)  przezwi- 
sko Irlandczyków  w  Anglji 
(spieszczone  imię  Patryk, 
święty  patron  Irlandji). 

Padre  w.  ojciec,  ojciec  du- 
chowny. 

Padrone  tr.  właściciel  o- 
krętu;  gospodarz,  pryncy- 
pał;  szef,  dobroczyńca;  orę- 
downik; protektor. 

Padwana  w.  piosenka  mi- 
łosna, erotyk,  rodzaj  tańca. 

Padyszach  pert.  pan  kró- 
lów, tytuł  monarchów  tu- 
reckich i  perskich. 

P.  aeq.  tkr.  na  receptach: 
Partes  aeguaies  t.  w  rów- 
nych częściach. 

Pag.  skr.  Pagina  (ob.). 

Pagaj ,  wiosło  murzyń- 
skie. 

Pagament  t.  srebra  w  ka- 
wałkach. 

Paganaije  1.  dosl.  święto 
wiejskie  w  staroż.  Wło- 
szech; wesołe  święto  wio- 
senne, obchodzone  w  stycz- 
niu na  cześć  Cerery. 

Pagina  ł.  stronnica  książ- 
ki; p.  fracta,  stronnica,  prze- 
łamana wzdłuż  na  dwie  po- 
łowy, z  których  jedna  ma 
być  zapisana;  paginować,  o- 


inaczać  Ntroaice  numerami 
kolfjnemi. 

Pagtaacja  ni.  numerowa- 
nie stronic  książki  a.  ze- 
szytu. 

Pagiiazzo  te.  pajac. 

Pagoda  \port.\  Świątynia 
wyznawców  buddaicmu  w 
Indjach  Wschodnich  i  Chi- 
nach; tjożyszcze  hinduskie: 
potworna  figurka  z  rucho- 
mą główką;  moneta  wschod- 
nio-indyjska  rozmaitej  war- 
tości w  różnych  miejscach. 

Pal  chińi.  biały. 

Pallle  /.  (paj)  dotl.  słoma 
kolor  paljowy. 

Paillette  /  (pajet)  blaszka 
złota  a.  srebrna,  przyszy- 
wana do  ubioru  jako  ozdo- 
ba, pajetka;  złoto  w  drob- 
nych ziarnkach  znajdowa- 
ne w  piaskach  złotodaj- 
nych. 

Pain  de  gibier  /.  {p(  dó 
iyhje)  pasztet  ze  zwierzyny. 

Pair-«ared  a.  (per-urdi  za- 
opatrzona parą  wioseł  (o  ło- 
dzi), dwuwiosłówka. 

Palła  wtg.  krótka  tarcza  u 
dawnych  konnych  rycerzy. 

Paj  lur.  pdział  w  zdo- 
byczy wojennej;  udział  w 
przedsiębior.t^twie,   akcja. 

Pajac,  Bajazzo  tr.  błazen; 
figurka  z  tektury  a.  inne- 
go materjało,  ruchoma,  na- 
śladująca ruchy  błazna. 

Pajdokracja  "g.  rządy  dzie- 
ciaków, panowanie  młoko- 
sów. 

Pajseczny  oh.  Pejtaczny. 

Pajuk  pers.  pokojowiec  suł- 
tana tureckiego,  także  żoł- 
nierz z  gwardji  przybocz- 
nej sułtańskiej;  pokojowiec 
na  dworach  możnych  pa- 
nów, towarzyszący  pojazdo- 
wi konno,  lub  siedzący  za 
powozem  albo  na  koniu 
z  przodu. 

Pak  n.  a.  Pik  t.  ."snioia, 
z  której  zebrano  olej  ży- 
wiczny, służąca  do  oble- 
jiiania  beczek,  szpar  w  ścia- 
nach drewnianych,  pakuł 
dla  szczelności,  lakowania 
korków,  rodzaj  laku. 

Paka  n.  skrzynia,  zbita 
z  desek;  takaż  skrzynia,  na- 
pełniona rzeczami;  pewna  i- 
lość  towarów  lub  rzeczy  nie- ' 
łamliwych,  upakowanych, 
obszytych  w  płótno  i  zwi^ 
zanych  sznurem. 

Pakajs,  Pakajsz,  Pakajz  ob. 
Pack-eis. 

Pakamer  oh.  Pakkamer. 

Pakfong  chińf.  (u-łair.  Pak- 
tong)  najzylber  foh.t. 

Pakować  n.  układać  rze-' 
czy,  towary  w  miejsce,  da- 
jące się  zamknąć,  albo  w 
węzełek,  w  skrzynię,  w  ceta 
wysłania  ich;  przen.  wkładać 
witlką  ilość  (np.  pienię- 
dzy w  jakie  przedsiębior-' 
stwo);  dużo  jeść. 


169 


Pakhauz  —  Paljusz 


Pakhauz  n.  wielki  paka- 
mer, bndyuek  na  skład. 

Pakhpf  n.  komora  celna. 

Paklebot  oh.  Packet-boot. 

Pakiet  n.  nieduża  ilość 
rzeczy  upakowanych  i  o- 
wiązanych  sznurkiem. 

Pakkamer  n.  skład  pak,  to- 
warów, bagaży,  rzeczy. 

Pakłak,  grube  ordynarne 
sukno. 

Pakina]słer  n.  ofi<:iali»^ta 
na  poczcie  a.  na  .stacji  ko- 
lejowej, przyjmujący  baga- 
że pod  swój  dozór  i  zajmu- 
jący sii;  ich  rozesłaniem 
pod  właściwenii    adresami. 

Pakt  t.  umowa,  ugoda,  u- 
kład  pokojowy,  paktować,  u- 
ktadać  siej  z  kim. 

Pakta  konwenta  oh.  Pacta 
conyenta. 

Paktol,  rzeka  niegdyś  zło- 
todajna w  Azji  Mniejszej; 
przen.  opływanie  w  bogac- 
twa. 

Paktong  oh.  Pakfong. 

Palabra  oh.  Palarwa. 

Palad,  Paladjum  ob.  Palla- 
dium. 

Paladyn  v.  znakomity  ry- 
cerz, towarzyszący  panują- 
cemu; rycerz  słynny  ze 
swych  rycerskich  czynów; 
pierwotnie:  każdy  z  12-tu  ry  - 
cerzy,  towarzyszących  Ka- 
rolowi W.;  błędny  rycerz, 
szukający  przygdd  po  świe- 
cie. 

Palaeo-  ob.  Paleo-. 

Palałit  *g.  budowla  na- 
wodna przedhistoryczna,na- 
palowisko. 

Palais  Royal  /.  ipaU  rua- 
jal)  dotl.  pałac  królewski: 
nazwa  pałacu  w  Paryżu, 
zbudowanego  przez  kardy- 
nała Richelieu  (1585-1642), 
dziś  słynne  muzeum. 

Palameda  gra,  to  samo  co 
szachy,  od  imienia  Palame- 
des,  rycerza  greckiego,  ja- 
koby wynalazcy  tej  gi-y,  u- 
kamienowanego  pod  Troją 
•Z  powodu  rzekomej  zdrady. 

Palampor,  rodzaj  szala,  no- 
szonego przez  dygnitaj'zy 
w  Turcji. 

Palanka  ob.  Pałanka. 

Palankin  tłiHd.  [/.]  ozdobna 
lektyka,  zaopatrzona  w  dach 
i  jedwabne  firanki,  noszona 
przez  4 — 8  tragarzy  (w  In- 
djach  Wschód,  i  China<h' 
środek  lokomocji). 

Palant,  kij  do  podbijania 
piłki  w  grze;  gra  w  piłkę 
z  użyciem  takiego  kija. 

Palantydzi,  w  staroż.  Ate- 
nach .spiskowcy  demagogo- 
wie .(od  imienia  własnego). 

Palatalizacja  ni.  mięknze- 
nie,  upodniobiennienie,  u- 
średniojęzykowienio,  t.  j. 
wymawianie  spółgłosek  ze 
zbliżaniem  języka  do  pod- 
niebienia twardego. 

Pałatalny  t.  podniebinnir.-; 


spółgłoski  p-e,  podniebienne 
czyli  miękkie,  np.  i,  f,  A 
i  t.  d. 

Palatium  ł.  pałac  będący* 
rezydencja. 

Palatyn  ł.  dawniej  tytuł 
wysokich  urzędników  dwór-  ■ 
skich,  pełniących  urząd  w 
najbliższym  otoczeniu  kró- 
la; w  Polsce — wojewoda;  na 
Węgrzech  najwyższy  dy- 
gnitarz państwowy,  zastęp- 
ca króla;  oh.  Pfaizgraf. 

Palatynat  śrl.  dawniej  w 
Niemczech  prowincja,  pod- 
legająca władzy  palatyna. 

Palatynka  /.  kołnieiz  fu- 
trzany, futerko  na  szyję. 

Palawra,  Palabra  port.  na- 
rada plemion  afrykańskich; 
zgromadzenie  się  ich  w  ce- 
lu odprawienia  nabożeń- 
stwa; podarunek,  ofiarowa- 
ny kacykowi  dla  ułatwie- 
nia układów. 

Palazzoir.  pałac. 

Palcat  to.  kij,  laska,  uży- 
wana niegdyś  przez  mło- 
dzież do  fechtunku  tam. 
szabli;  laseczka  kauczuko- 
wa do  uderzeń  leczniczych. 

Pale-ałe  a.  (pei-el)  jasne 
piwo  angielskie. 

Palemon,  bajeczny  boha- 
ter litewski,  przychodzień 
obcy  z  krain  południowych, 
władca  ziem   nadmorskich. 

Palendron,  Paledra  ic.  sr^k- 
&ia  księża,  sutanna,  rewe- 
renda;  zwierzchnia  suknia 
damska  z  aksamitu,  suknia 
b.  strojna. 

Paleo-  g.  na  początku  wy- 
razu oznacza,  że  wyraz  ten 
stosuje  się  do  rzeczy  daw- 
nych, starożytnych. 

Paleoantropologja  *g.  nau- 
ka o  szczątkach  człowieka 
kopalnego. 

Paleoetnologja  *g.  etnolo- 
gja  starożytna. 

Paleofitologja  *g.  ob.  Pa- 
leontologia. 

Paleogeografja  *g.  nauka  o 
rozkładzie  mórz  i  lądów  w 
dawnych  okresach. 

Paleografja  *g.  nauka  o  ro- 
dzajach pisma  w  starożyt- 
ności, umiejętność  odczyty- 
wania starożytnych  napi- 
sów, rękopisów,  dokumen- 
tów, oznaczania  czasu  ich 
sporządzenia,  oraz  ich  zna- 
jomość. 

Paleokrystyczny  *g.  pokry- 
ty zwałami  lodów  nigdy,  nie 
topniejącemi  (w  oceanie 
podbiegunowym). 

Paleolit  *g.  kamień  odro- 
biony na  narzędzie,  jako 
wykopalisko  z  okresu  ka- 
miennego. 

Paleolityczny  *g.  odnoszą- 
cy się  do  pierwszej  połowy 
okresu  kamiennego  w  dzie- 
jach ludzkości;  p-ny  okres, 
wiek  kamienny,  najdawniej- 
szy okres  w  dziejach    roz- 


woju cywilizacyjnego  ludz- 
kości, kiedy  obrabianie  me- 
tali jeszcze  nie  było  znane. 

Paleologla  'g.  ob.  Paleon- 
tologia, też  Archeologia. 

Paleontogralia  *g.  opisanie 
[irzccl potopowych  roślin  i 
zwierząt. 

Paleontologia  V  nauka  o 
szczątkach  kopalnych  ska- 
mieniałych zwierząt  (paleo- 
zoologja)  i  roślin  (paleofi- 
tologja). 

Paleonto  -  zoologiczny  *g . 
dotyczący  skamieniałości 
zwierzęcych. 

Paleosaurus  »<.  wielki  płaz, 
jaszczur,  którego  szczątki 
znajdują  się  w  formacji 
permskiej. 

Paleoter]um  nt.  zwierzę 
ssące  przedpotopowe,  spo- 
tykane między  kopalinami 
pokładów  eocenicznych,  po- 
stacią przypomina  tapira. 

Paleotypy  *g.  dawne  za- 
bytki sztuki  drukarskiej,  in- 
kunabuły. 

Paleozaur  ob.  Paleosaurus. 

Paleozolczny  *g.  okres:  do- 
tyczący najdawniejszych  e- 
pok  życia  organicznego  na 
ziemi  (płerwszorzędowy) 
(z  roślin:  paprocie,  skrzy- 
py, ze  zwierząt:  trylobity, 
potym  i-yby,  następnie  pła- 
zy); p-e  pokłady,  najdawniej- 
sze pokłady  osadowe  na 
skałach  ogniowych,  a  mia- 
nowicie formacje:  kambryj- 
ska,  sylurska,  dewońska  i 
węglowa. 

Paleozoologia  *g.  ob.  Pa- 
leontologia. 

Palestra  ł.  u  Rzymian: 
szkoła  publiczna  gimnasty 
ki  i  szerniierstwa;  korpora- 
cja obrończa  sądowa  w  daw- 
nej Pol.sce. 

Palestrant  rtl.  członek  pa- 
lestry,  biegły  w  prawie,  sa- 
downik, adwokat,  prawnik 
lub  pomocnik  prawnika ; 
kształcący  się  na  prawnika. 

Palet  /.  wezwanie  o  za- 
płacenie należności  skarbo- 
wej a.  wyznaczające  kwa- 
terę dla  żołnierza;  kostka 
lub  płaski  krążek  metalo- 
wy, rzucany  do  oznaczone- 
go celu  w  grze;  paletować, 
wzywać  paletami  do  za- 
płaty. 

Paleta  /.  a.  Paletra,  owal- 
na drewniana,  porcelano- 
wa a.  metalowa  deseczka, 
z  otworem  na  wielki  palec 
lewej  ręki,  służąca  do  roz- 
rabiania i  dobierania  farb 
podczas  malowania. 

Paletka  uh.  PallleHe. 

Paletnologia  *g.  część  an- 
tropologji  poświęcona  sta- 
rożytności rodu  ludzkiego 
'oraz  rasom  kopalnym. 

Paletot  /.  tpalioj  ob.  Palto. 

Paletra  ob.  Paleta. 

Pali   stiitd.   święty   język 


południowo-indyjskich  bud- 
dystów, niegdyś  używany 
na  Cejlonie  i  w  Indochi- 
nach  (Birmie,  Sjamie),  spo- 
krewniony z  prakrytem  i 
sanskrytcm,  należy  więc  do 
rodziny  języków  indyjskich. 

Palilikacia  nł.  opałowa - 
nie,  wzmocnienie  za  pomocą 
pali. 

Palikarowie,  wojsko  niere- 
gularne, złożone  z  ochotni- 
ków najemnych  w  armji 
nowogreckiej,  często  łupież- 
cze. 

Palimpsest  ł.  stary  ręko- 
pis na  pergaminie,  z  któ- 
rego usunięto  dawne  pismo 
dla  napisania  nowego. 

Pallndrom  *g .  zdanie, 
brzmiące  jednakowo,  czy 
wprost  je  czytać,  czy  wspak, 
np.  Otto  tenet  mappam  — 
mappam  tenet  Otto;  albo: 
kobyła  ma  mały  bok;  zagad- 
ka, dotycząca  wyrazu,  któ- 
ry, przeczytany  wspak  ma 
odmienne  znaczenie,  np . 
dąs  —  sąd,  kara  —  araL 

Palingieneza  *g.  odrodze- 
nie się,  odnawianie  się;  do- 
skonalenie się  obyczajowo- 
moralne  człowieka;  stadja 
rozwojowe  gatunku  prze- 
miany owadów. 

Palingrafja  *g.  sztuka  od- 
nawiania starych  rycin  i 
odbijania  z  nich  na  kamie- 
niu nowych  kopji. 

Palinodja  *g.  powtórzenie 
śpiewu;  w  poezji  odwołanie 
obrażającego,  krzywdzącego 
lub  uwłaczającego  czyjej 
czci  wiert^za;  wogóle  odwo- 
łanie krzywdzących  słów; 
przen.  pochwała  tego,  co  się 
])ierwej  ganiło;  powtórny 
wybuch  jakiej  choroby. 

Palisada  /.  ogrodzenie  z 
grubych,  u  góry  zaostrzo- 
nych palów,  wzmacniające 
fortyfikację,  częstokół,  o- 
strokół. 

Palisander  /.  drewno  z 
pewnego  drzewa  południo- 
wo -  amerykańskiego,  pięk- 
nego ciemnego  koloru,  u- 
żywane  na  kosztowniejsze 
wyroby  stolarskie,  głównie 
jako  fornir. 

Paliafywy  i. ,  Paliatywne 
środki,  środki,  nie  usuwają- 
ce zasadniczo  zła,  lecz 
przynoszące  chwilową  ul- 
gę, półśrodki. 

Paliowy  /.  słomkowy  (ko- 
loru słomy);  ob.  Pallle. 

Palium  ł..  Palia,  szeroki, 
długi  płaszcz  bez  kołnie- 
rza, burnus,  opona,  toga. 

Paliusz^»<.  taśma  z  białej 
wełny,  ozdobiona  6  krzy- 
żykami, wyszytemi  czar- 
nym jedwabiem,  noszona  na 
szyi  przez  arcybiskupów 
(jeden  jej  koniec  spada  na 
piersi,  a  drugi  na  plecy); 
płaszcz  biskupi,  kardynał- 


Palka  —  Panglos 


170 


ski;  godność,  władza  arcy- 
biskupa. 

Palka  t.  kwadratowa  przy- 
krywka kielicha  do  Mszy 
Św.;  zasłona  jedwabna  oł- 
tarza. 

Palla  t.  długa  wierzchnia 
suknia  kobiet  w  dawnym 
Rzymie;  p.  corporalls  oh. 
Palka. 

Pallada,  Pallas  a.  Pallas 
Athene  .9.  oh.  MInerwa. 

Palladium  g.-i.  posążek  bo- 
gini Minerwy  (Pallady) , 
świętość  miasta  Troi,  któ- 
ra go  miała  strzec  od  zdo- 
bycia przez  nieprzyjaciela; 
pnen.  świętość,  tarcza,  chro- 
niąca od  niebezpieczeństwa, 
od  złego;  p.  a.  Pallad,  jeden 
z  rzadkich  metali,  barwą  i 
ciągliwością  podobny  do  pla- 
tyny. 

Pallazyt  nł.  rodzaj  meteo- 
rytu, z  zawartemi  cząstka- 
mi krzemianów  (przyrod- 
nik Pallas  1741— IbU  zna- 
lazł je  na  Syberji). 

Palllum  oh.  Paljum. 

Palma  ł.  dotl.  dłoń;  ro- 
ślina krajów  zwrotniko- 
wych, o  pniu  gładkim  a. 
żeberkowanym,  pełnym  i 
liściach  zwykle  wielkich, 
zebranych  najczęściej  w  je- 
den pęk  u  wierzchołka-,  u 
nas  hodowana  w  cieplar- 
niach jako  ozdobna;  gałąz- 
ka zwykle  wierzbowa,  po- 
święcana n  nas  w  niedzie- 
lę kwietnia;  miara  grubo- 
ści drzewa,  używana  w  nie- 
których krajach  Enropy  = 
3  —  4  calom;  P.  Christl,  ro- 
ślina, z  której  dobywa  się 
olej  rycinowy;  p.  męczeńska, 
godło  śmierci  męczeńskiej 
za  wiarę;  pnen.  śmierć  mę- 
czeńska. 

Palmacyt  nł.  skamieniały 
pień  palmowy. 

Palmarum  ł.  niedziela  pal- 
mowa. 

Palmatka  ł.  deszczułka  a. 
skóra  mocna,  z  jednego  koń- 
ca wazka,  z  drugiego  szer- 
sza   używana  na  podeszwy. 

Palmeta  /.  ornament  w 
kształcie  pierzastego  liścia 
palmowego;  nazwa  kształtu, 
nadawanego  drzewom  przez 
zmuszanie  ich  gałęzi  do 
rośnięcia  na  jednej  płasz- 
czyźnie pionowej;  drzewko 
owocowe  karłowate  płasko 
rozpięte;  palmetka,  boczna 
część  aufsatz'u. 

Palmipedes  nł.  ogólna  na- 
zwa ptaków  pływających, 
mających  palce  spięte  bło- 
ną. 

Palmitowy  a.  Palmitynowy 
ni.  kwas,  jeden  z  głównych 
składników  większości  tłu- 
szczów zwierzęcych:  biała, 
krystalicznie  krzepnąca  ma- 
sa; z  alkaljami  tworzy  my- 
dło.. 


Palmula  ł.  zbiorowa  na- 
zwa klawiszów    i    pedałów. 

Palpacja  i.  dotykanie,  u- 
czuwanie. 

Palpitacja  ni.  przyśpieszo- 
ne bicie  serca  i  pulsu. 

Palpltować  ł.  drgać,  koła- 
tać, pulsować. 

Palto,  Paltot  /.  zwierzch- 
nia odzież  luźna,  używana 
daw.  tylko  przez  majtków, 
a  obecnie  przez  wszystkich 

Paludament  /.  krótki  czer- 
wony płaszcz  wojenny  wo- 
dzów rzymskich,przy  wdzie- 
wany na  zbroję  i  przytwier- 
dzany na  lewym  ramieniu; 
pm'purowy  płaszcz  cesarski 
jako  oznaka  cesarskiej  god- 
ności; p-y,  górne  ozdoby 
sceny  teatralnej,  zastępują- 
ce sufit. 

Paludyzm  ni.  gorączka  błot- 
na, malarja. 

Pałac  tr.  wspaniały  budy- 
nek mieszkalny,  zwykle  za- 
jęty przez  jedną  osobę  z  jej 
rodziną  lub  dworem,  przez 
władzę  lub  instytucję;  pa- 
łacowa rewolucja  oh.  Rewo- 
lucja. 

Pahimar(z)  mir.  posługacz 
kościelny,  zakrystjan  przy 
cerkwi;  pałamarować,  praco- 
wać niby  gorliwie  nad  czemś 
niepotrzebnem. 

Pałanka  tur.  fortyfikacja 
z  ziemi,  otoczona  rowem  i 
palisadą. 

Pałasz  w.  broń  sieczna, 
nieco  zakrzywiona. 

Pałata  r.  nazwa  rosyjska 
niektórych  biur  gubernjal- 
nych  a.  central  nycłi,  jak 
izba  skarbowa,  izba  obra- 
chunkowa, izba  sądowa. 

Pałatka  r.  namiot,  barak 
płócienny  żołnierski^ 

Pałklerz  n.  bębuista,  do- 
bosz, tympanista. 

Pamela  /.  rodzaj  kapelu- 
sza damskiego  o  szerokim 
rondzie. 

Pamfil  g.  [/.]  gra  w  kar- 
ty; walet  treflowy;  zalot- 
nik galant. 

Pamfiecista  ni.  autor  pam- 
fletu. 

Pamliet  /.  broszurka,  ulot- 
ne pismo  treści  złośliwej, 
obelżywej  lub  potwarczej. 

Pampa  (w  1.  mn.  Pampas) 
A.  bezdrzewne  trawiaste  ste- 
py w  Ameryce  Połudn. 

Pan  g.  mitol.  bóg  paste- 
rzy i  trzód,  przedstawiany 
z  rogami  na  głowie  i  ko- 
źlemi  nogami,  z  narzędziom 
muzycznym,  złożonym  z  sie- 
dmiu piszczałek;  faun. 

Pan-  g.  jako  przyrostek 
przed  wyrazem,  znaczy  to 
samo  co  icti»ch-. 

Panaceum  g,-l.  mniemany 
uniwersalny  środek  lekar- 
ski na  wszystkie  choroby; 
cudowny  środek  na 'wszel- 
kie dolegliwoścL 


PanacM  /.  'pana»tej  lody 

różnorodne  zmieszane. 

Panachida  oh  Panichida. 

Panama,  letni  kapelusz 
pleciony  i  łyczka  rośliny 
właściwej  okolicom  między- 
morza Panama;  przen.  oszu- 
stwo na  wielką  skalę  (na- 
zwa od  kanału  Panamskie- 
go,  przy  którego  budowie 
kompanja  francuska,  prowa- 
dząca to  przedsiębiorstwo, 
dopuściła  się  wielkił-go  o- 
szusiwa,  które  zrujnowało 
wiele  osób);  panamita,  pana- 
mista,  uczestnik  oszjstwa 
skandalicznego. 

Panarchia  *g.  panowanie 
powszechne;  panowanie 
wszystkich. 

Panasz  /.  kitka  z  piór  na 
kaszkiecie  wojskowym. 

Panatenea,  Panateneje  g. 
najstarożytniejsze  i  najuro- 
czystsze święto  w  starożyt- 
nych Atenach  na  cześć  Mi- 
nerwy, obchodzone  co  czte- 
ry lata. 

Pancerola  tr.  szóstka  win- 
na w  dawnych  kartach. 

Pancerta  nł.  piśmienne  za- 
świadczenie prawdziwości 
relikwji. 

Pancerz  n.  zbroja  z  bla- 
chy żelaznej,  okrywająca 
rycerza;  gruba  blacha  że- 
lazna lub  stalowa,  osłania- 
jąca okręt ,  fortyfikację ; 
zgrubiała  skóra  lub  łuski, 
okrywające  niektóre  zwie- 
rzęta; pancerny  towarzysz,  w 
dawnym  wojsku  polskim 
rycerz,  okryty  pancerzem  i 
misiurką,  należący  do  cho- 
rągwi lekkiej  hnsarji,  zło- 
żonej z  samej  szlachty,  pe- 
tyhorzec;  pancernik,  wielki 
okręt  wojenny,  okuty  pan- 
cerzem^ uzbrojony  w  cięż- 
kie działa;  zwierzę  z  ro- 
dziny szczerbatych,  pokry- 
te pancerzem  z  łusek  kost- 
nych 

Pańczatantra  ttind.  najdaw- 
niejszy ułożony  w  6  ksiąg 
zbiór  bajek  i  powieści  w  li- 
teraturze sanskryckiej. 

Pandelity,  Digesty  irt.  głów- 
na część  składowa  zbioru 
praw  Justynjana  (Curputju- 
ris  civilisj,  obe'jmująca  zbiór 
pism  słynnych  rzymskich 
prawników,  wyjaśniających 
postanowienia  i  kwestje 
sporne  w  prawie  rzymskim; 
nazwa  cywilnego  prawa 
rzymskiego  wogóle. 

Pandemja  g.  choroba  pa- 
nująca w  kraju  zaraza,  e- 
pidemja;  pandemlczny,  po- 
wszechny, ogólny,  krajo- 
wy. 

Pandemonium  'g.  piekło, 
miejsce  pobytu  złych  du- 
chów, państwo  szatana; 
przen.  miejsce,  gdzie  szerzy 
się  zepsucie  moralne. 

Pandemos  g.    przydomek 


Afrodyty  jako  opiekunki  ko- 
biet upadłycL 

Pandora,  Pandura  g.  to  ra- 
mo co  bandura  {oi.). 

Pandory  g.  puszka,  w  a<- 
tologji  greckiej  podanie  o 
kobiecie,  wyposażonej  we 
wszelkie  wdzięki  i  obdarzo- 
nej przez  bogów  puszką, 
z  Której  po  otworzeniu  wy- 
sypmy się  na  ziemię  klę- 
ski i  niedole;  pnen.  fródło 
wszelkiego  złego. 

Pandury,  dawniej  zbrojni 
słudzy  magnatów  w  Kroa- 
cji  i  Slawonji;  wojsko  wę- 
gierskie, zamienione  na  53 
pułk  piechoty;  żandarmi  wę- 
gierscy; woźni  sądowi  (od 
nazwy  wsi  Pandur  w  Wę- 
grzech). 

Panegiryczny  jt.  okrts,  w  hi- 
storji  literatury  polskiej  cza- 
sy przesadnego  hołdowania 
modzie  pisania  panegiry- 
ków  (od  połowy  XVII  do 
połowy  XVIII  wieku). 

Panegityk  g.  mowa  po- 
chwalna; pismo  prozą  lub 
wierszem,  sławiące  z  prze- 
sadą osoby,  czyny  lub  zda- 
rzenia; przesadna  pochwała. 

Paneglrysta  g.  autor  pane- 
giryków;  przesadny  chwal- 
ca. 

Panelle  /.  (panełj  liść  to- 
polowy jako  tarcza  w  her- 
bie; cukier  trzcinowy  w  A- 
meryce  Połud. 

Panem  et  circenses!  i.  chle- 
ba i  igrzysk!  hasło  i  żąda- 
nie ludu  rzymskiego  z  cza- 
su cezarów;  przen.  wyraże- 
nie, zaznaczające  upadek 
moralny,  brak  szlachetniej- 
szych celów,  wyłączne  od- 
danie się  zaspokajaniu  po- 
trzeb materjalnych  i  prag- 
nień poziomych. 

Panenteizm  *g.  pogląd  fi- 
lozoficzny, według  którego 
wszystko  jest  w  Bogu 

Panew,  Panwia  n.  naczynie 
nakształt  kociełka;  naczy- 
nie w  kształcie  mry;  pa- 
newka u  broni  palnej:  brand- 

ka. 

Panflet  nt.  dawne  narzę- 
dzie muzyczne,  złożone  z 
siedmiu  połączonych  pisz- 
czałek. 

Panfobja  *g.  obawa  wszyst- 
kiego; popłoch  ogólny. 

Pangieneza  *.?■  teorja,  we- 
dług której  każda  oddziel- 
na komórka  Inb  cząstka  or- 
ganizmu odradza  się  sama; 
teorja,  według  której  z  jed- 
nej pierwotnej  komórki  po- 
wstały wszystkie  organiz- 
my. 

Pangieometrja  'g.  to  samo, 
co  nietagieometrja. 

Pangiermanlzm  *g.  dążenie 
do  zjednoczenia  wszystkich 
plemion  giermańskich  w  jed- 
ną polityczną  całość. 

Panglot  *g.  jeden  z  boha-^ 


#i 


171 


Panglotka  —  Papizm 


terów  powieści  „ITandyil" 
Woitera  (1694— 177«).  'za- 
pcwniajijcy,  żn  wszystlio  na 
kwiecie  di^ży  ku  lops/ifiriu; 
przen.  optyiiii&ta;  inouincy 
O  wszystkim,  udający,  źe 
wszystko  wio,  zarozumiały 
gaduła,  \vszy.stku«icdz.    - 

Panglotka  *7.  słownik  po- 
równawizy  wszystkicti  ję- 
zyków. 

Panhelenizm  *!r.  dążenie 
do  zjednoczenia  wszystkich 
Oreków  w  jednolite  pań- 
stwo. 

Panicliida  <f.  nabożeństwo 
żałobne. 

Paniczny  g.-t.  o/i.  Panika. 

Panier  /.  {panje)  dosi.  kosz; 
kosz  na  owoce  do  za.stawy 
stołowej;  krój  spódnicy,daw- 
niej  używany,  od  tyłu  u- 
wypuklony  za  pomocą  fisz- 
binów; bandera,  sztandar. 

Panlera  /.  ob.  Robron. 

Panika  g.-l.  [/.]  Paniczny 
stracłi,  nagły,  często  bez- 
podstawny pi'zestrach,  o- 
garniający  licznie  zgroma- 
I  dzoną  publiczność  lub  tłum; 
ogólne  przerażenie,  popłoch; 
panika  na  giełdzie, przestrach, 
nagły  spadek  kursu  papie- 
rów wartościowych,  usta- 
nie prawie  zupełne  speku- 
lacji i  kredytu. 

Panikografja'*?.  cynkogra- 
fja. 

Panis  bene  merentium  t. 
fdoil.  chleb  dobrze  zasłu- 
żonych), majątek,  dochody, 
utrzymanie,  przyznawane 
ludziom  zasłużonym,  jako 
nagroda  za  zasługi. 

Panklistyt  *>;.  silny  ma- 
terjał  wybuchowy  (z  kwasu 
podazotnego  i  siarku  węgla). 

Pankratyczny  *g.  mikroskop, 
w  którym,  zmieniając  odle- 
głość objektywu  od  okula- 
ru, można  otrzymywać  róż- 
ne skale  powiększenia. 

Pankreaj  *g.  trzustka. 

Pankre?tyczny  nł.  sok,  sok 
trzustkowy,  trawiący. 

Pankreatyna  nt.  ferment, 
wytwarzany  w  trzustce , 
zmieniający  ciała  białkowa- 
te na  peptony. 

Panlatynizm  mI.  dążenie  do 
zjednoczenia  politycznego 
wszystkich  ludów  romań- 
skich. 

Panlektykon  *g.  słownik 
uniwersalny,  zawierający 
wyrazy  w  wielu    językach. 

Paniogizm  *g.  teorja  filo- 
zofa niemieckiego  Hegla 
(1770—1831),  według  któ- 
rej nietylko  myśli  ludzkie 
podlegają  prawom  logiki, 
ale  wszystko  w  przyrodzie 
odbywa  się  podług  koniecz- 
ności  logicznej. 
I  Panmix)a  'g.  teorja,  objaś- 
niająca krzyżowaniem  ^zja- 
jwiska  przemian  i  dziedżicz- 
aoicL 


Pannę  /.  rpaitj  półjedwab- 
na  tkanina  gatunku  pośred- 
niego między  ak.samitem 
a  pluszem. 

Panneau  /.  /pdnoj  podłuż- 
na powierzchnia,  ujęta  w 
ramę,  ozdobiona  malowi- 
dłem, rzeźbą,  stiukiera  i 
t.  p.,  w  robotach  stolar- 
skich, architektonicznych, 
jubilerskich. 

Panofobja  *g.  przestrach 
wśród  snu  bez  widocznej 
przyczyny. 

Panophtalmitis  nt.  ciężkie, 
bolesne  zapalenie  gałki  ocz- 
nej, wymaga  natychmiasto- 
wego wyjęcia  oka  dla  oca- 
lenia drugiego  oka  od  za- 
rażenia się. 

Panoplia  g.  pełne  uzbro- 
jenie rycerza  w  średnich 
wiekach;  całkowity  rynsz- 
tunek rycerski,  rozwieszo- 
ny na  ścianie  muzeum,  zbro- 
jowni lub  jako  ozdoba. 

Panoptikon  *g.,  Panopticum 
>!/.  zbiór  różnych  osobliwości 
do  oglądania  za  opłatą;  mu- 
zeum figur  woskowych , 
przedstawiających  znako- 
mitych ludzi,  okazy  anato- 
miczne etc. 

Panorama  'g.  krajobraz 
lub  sceny  z  życia,  malowa- 
ne na  płótnie,  rozpiętym 
wewnątrz  dokoła  ścian  o- 
krągtego  budynku,  oświe- 
tlonego z  góry,  z  wznie- 
sioną pośrodku  platformą 
dla  widza;  szereg  obrazów, 
oglądanych  przez  szkła  po- 
większające; rozległy  i  pięk- 
ny widok  na  otaczającą 
przyrodę,  na  miasto  wi- 
dziane z  pewnej  odległości 
i  t.  p. 

Panoramiczny  ni.  aparat, 
kamera  (ciemnia)  fotogra- 
ficzna do  zdjęć  szerokich 
widoków  a.  całych  okolic 
widnokręgu  (obraca  się  na 
oŁi  pionowej). 

Panotyp  *g.  pierwotny  ro- 
dzaj fotografji  na  ceracie, 
lub  na  ciemnym  szkle. 

Panslawizm  ni.  dążność  do 
połączenia  wszystkich  Sło- 
wian w  jedną  całość  poli- 
tyczną, albo  przynajmniej 
do  utrzymania  w  nich  u- 
czucia  wspólnego  pochodze- 
nia. 

Panspermja  *g.  teojja,  po- 
dług której  zarodki  istot 
żyjących  są  rozproszone 
wszędzie  i  rozwijają  się 
przy  warunkach  sprzyjają- 
cych. 

Pantagruelizm  nł.  scepty- 
cyzm i  nietroszczenie  się 
o  nic  i  o  nikogo  (od  nazwy 
bohatera  powieści  „Oargan- 
tua  i  Pantagruel",  napisa- 
nej przez  satyryka  franc. 
Rabelais  1495—1553). 

Panłalon,  Pantaleon.  gatu- 
nek fortepianu  (od  im.  Pan- 


taleona  Hebenstreita,  me- 
chanika z  Saksonji);  komicz- 
ny starzec  głupi;  śmieszny 
kochanek  w  ludowej  farsie 
włoskiej. 

Pantalonada  tr.  błaznowa- 
nie arlekina  w  farsie  wło- 
skiej. 

Pantalony  [/.]  spodnie. 

Pantamorficzny  *g.  uh.  Amor- 
ticzny. 

Pahta  rej  a.  dott.  wszyst- 
ko płynie,  t.  j.  wszystko 
jest  w  ruchu,  wszystko  się 
zmienia. 

Panteista,  Panłeusz  *g.  wy- 
znawca panteizmu. 

Panteizm  *g.  pogląd  filo- 
zoficzny, utożsamiający  Bo- 
ga i  wszechświat. 

Pantelegral  "g.  przyrząd 
do  przesyłania  sposobem 
telegraficznym  ry.sunków, 
pisma,  depeszy  podanej. 

Pantelizm  *g.  ob.  Wolunta- 
ryzm. 

Panteologjc  *//.  nauka  o  bo- 
gactwie wszystkich  naro- 
dów. 

Panteon  g.  u  staroż.  Gre- 
ków i  Rzymian  świątynia, 
poświęcona  wszystkim  bó- 
stwom; gmach,  poświęcony 
czci  wielkich  ludzi,  miesz- 
czący zwłoki  mężów  sław- 
nych i  zasłużonych. 

Pantofel  n.  półtrzewik  do- 
mowy, papuć,  patynek,  san- 
dał, meszt,  przen.  mąż,  za- 
wojowany przez  żonę;  mieć 
Język  w  pantoflu,  bełkotać  po 
pijanemu;  pantoflowa  poczta, 
wiadomość,  otrzymana  dro- 
gą plotkarską,  zwykle  od  ży- 
dów małomiasteczkowych, 
którzy  w  domu  i  za  domem 
clodzą  w  pantoflach. 

Pantograf  "g.  przyrząd  do 
kopjowania  rysunków  w  do- 
wolnej skali  t.  j.  do  mecha- 
nicznego zmniejszania  ich 
lub  powiększania. 

Pantokracja  *g.  ob.  Panar- 
chja. 

Pantometr  *  g.  przyrząd 
gieodetyczny  do  mierzenia 
kątów  oraz  długości  i  wy- 
sokośoi  poziomych  i  piono- 
wych. 

Pantomima  a.  Pantomina 
*g.  przed.stawienie  scenicz- 
ne bez  słów,  czyniące  akcję 
zrozumiałą  za  pomocą  wy- 
razu twarzy,  ruchów  i  gie- 
stów  aktorów. 

Panłomlmika  *g.  sztuka 
przedstawiania  pantomim, 
wyrażania  się  za  pomocą 
pantomim. 

Pantomorficzny  *g.  zdolny 
przyjmować  wszelkie  posta- 
ci, nie  mając  żadnej  swo- 
istej. 

Pantoplastyka  *g.  sztuka 
powiększania  i  zmniejsza- 
nia modeli  plastycznych. 

Panurg  g.  człowiek  prze- 
biegły, chytry,  oszust;   pa- 


nurga  owce,  ludzie  naśladu- 
jący inny<*h  bezmyśltlie , 
owczym  i)ędem  (od  nazw. 
jednego  7,  bohaterów  po- 
wieści" „Oargantua  i  Pant?- 
griiel"). 

Panurgja  g.  podstęp  chy- 
troSć,  spryt  złośliwy. 

Panwia  ob.  Panew. 

Panzofja  *g.  znajomość 
wszystkich  nauk,  mądrość. 

Panzootja  *g.  ogólny  po- 
morek  na  bydło. 

Paolo  to.  dawniejsza  mo- 
neta włoska  ■=  około  15  ko- 
piejek. 

Papa  ł.  papież;/.  (?)  ojciec 
(w  mowie  małych    dzieci). 

Papa  n.  tektura  smołow- 
cowa  do  krycia  dachów. 

Papabile  (1.  mn.  Papabili) 
V.,  Papabllls  (w  1.  mn.  Pa- 
pabiles)  1.  kardynał,  mający 
widoki  obioru  na  Papieża 
na  najbliższym  conclaye. 

Papatacz  v.  ciastko  droż- 
dżowe, złożone  z  warstw 
ciasta,  między  którerai  są 
drobne  czarne  rodzynki  i 
cynamon. 

Paperasy  /.  papiery  zapi- 
sane, niepotrzebne. 

Papeterie  /.  ozdobne  pu- 
dełko z  papierem  listowym, 
kopertami  i  przyborami  do 
korespondencji. 

Papełerja/.  fabryka  ozdob- 
nych papierów  i  kopert,  o- 
raz  pudełek  do  nich. 

Papier  g.-l.  błona  fabry- 
kowana z  włókien  roślin- 
nych, niekiedy  z  jedwabiu, 
zwykle  z  różnemi  dodatka- 
mi (kleju,  ałunu,  farby,  glin- 
ki i  in.);  p-y,  akta,  doku- 
menty, pieniądze  papiero- 
we, weksle  i  in.;  papiernia, 
fabryka  papieru. 

Papier  machfi  /.  ipapje  mu- 
fę) masa  ze  startego  pa- 
pieni,  rozgotowanego  z  kle- 
jem i  kredą  lub  gipsem, 
do  wyrobu  lekkich  orna- 
mentów,   zabawek,   masek. 

Papierokracja  nł.  biuro- 
kracja. 

Papież  g.  [itgórnon.]  dott. 
ojciec;  głowa  itościoła  kato- 
lickiego, biskup  rzymski, 
inaczej:  Ojciec  Święty. 

Papilionaceae  nł.  rośliny 
motylkowate. 

Papilot  /.  zwitfek  papieru, 
na  który  nawija  się  włosy, 
aby  się  kręciły  po  odwinię- 
ciu; skrawki  papieru  skrę- 
cone, fryzowane. 

Papina  kocioł,  naczynie 
metalowe,  szczelnie  zamy- 
kane, z  klapą  bezpieczeń- 
stwa, do  wygotowywania' 
kleju  z  kości  i  t.  p.  (wy- 
nalezione przez  Francuza 
Papin'a  w  r.  1781). 

Papirus  ob.  Papyrus. 

Papisła  fit.  stronnik  Pa- 
pieża i    władzy  papieskiej. 

Papizm  ni.  zasady  papie- 


Papryka  —  Paralipsa 


172 


stwa,  władza  papieża,  kato- 
licyzm. 

Papryka  W(g.  ususzony  i 
na  proszek  starty  pieprz 
turecki,  czerwonej  barwy, 
palącego  smaku 

Papua  uiaiajt.  murzyn  au- 
stralijski o  kędzierzawych, 
włosach,  w  1.  mn.  Papuanie. 

Papuć  tur.  ■  półtrzewik , 
Sierpc,  meszt,  lekki  panto- 
fel. 

Papuga  ar.  gatunek  za- 
morskiego ptaka;  człowiek 
powtarzający  co  bezmyślnie. 

Papuzi  kolor,  kolor  tra- 
wiasto -  zielony,  żółto -zie- 
lony (oh.  Papuga). 

Papyrus  g.  staroegipski  pa- 
pier do  pisania,  wyrabiany 
ze  rdzenia  rośliny  papy- 
rusu. 

Par  /.  przez,  z. 

Par  t.  tytuł  członka  izby 
wyższej  parlamentu  w  An- 
glji,  a  dawniej  i  we  Fran- 
cji. 

Para  ł.  [».]  dwie  osoby, 
dwie  sztuki,  dwa  przedmio- 
ty równe,  jednakowe  a.  sy- 
metryczne; kobieta  i  mąź- 
czyzna;  korzec  żyta  i  ko- 
rzec  pszenicy. 

Para  tur.  drobna  miedzia- 
na moneta,  w  Turcji  =  '/«o 
plastra. 

Parabaza  g.  w  komedji 
starogreckioj  przeipowa  ko- 
ryfeusza w  imienia  autora 
do  publiczności,  nie  mająca 
związku  z  fabułą  sztuki, 
zwykle  zawierająca  politycz- 
ną satyrę;  odskoczenie  od 
przedmiotu,  przeskakiwanie 
od  przedmiotu  do  przed- 
miotn. 

Parabola  g.  przypowieść 
z  potocznych  zdarzeń,  kry- 
jąca głębszą  prawdę  życio- 
wą a.  naukę  moralną;  po- 
dobieństwo; porównanie;  w 
gieorrt.  linja  krzywa,  powsta- 
ła z  przecięcia  stożka  pła- 
szczyzną równoległą  do  two- 
rzącej. 

Paraboliczny^,  przypowie- 
ściowy, alegoryczny. 

Parabolojda  *g.  w  wo^.lsry- 
ła,  utworzona  przez  obrót 
paraboli  dokoła  swej  osi; 
zwierciadła  palące  i  refle- 
ktory mają  powierzclinię 
parabolojdu. 

Parabrama  itind.  dotl.  naj- 
lepszy Brama;  pra-istota; 
nazwa  bóstwa  Bramy  w  księ- 
gach świętych  u  Indusów. 

Parabulja  *g.  zanik  a.  o- 
słabienie  woli. 

Par  accłdent  /.  (par  jJui- 
rfoTy  dzięki  wypadkowi,  przy- 
padkowo. 

Par  acclamation /.(par  aUa- 
masją)  jednogłośnie. 

Par  accord  /.  (par  akor) 
stosownie  do  umowy. 

Paracenteza  *g.  otwarcie 
jamy  ciała  dla  wypompowa- 


nia z  niej  płynów  choro- 
bliwych a.  dla  wypuszcze- 
nia gazów. 

Paracenłryczny  *g.  obroto- 
\#y,  obracający  się  a.  leżą- 
cy około  punktu  środko- 
wego. 

Parachromatopsja,  Parachro- 
matyzm  *g.  ślepota  barwna, 
niezdolność  rozróżnianiako- 
lorów,  daltonizm. 

Parachronizm  *g.  błędne 
oznaczenie  dla  jakiego  daw- 
■  'iejszego  wypadku  daty  póź- 
niejszej od  rzeczywistej. 

Parachute  /.  (paraniU)  spa- 
dochron. 

Parada  /.  popisowe  wy- 
stąpienie okazałe  i  wystaw- 
ne; uroczyste  wystąpienie 
wojska  w  pełnym  stroju  i 
rynsztunku  podczas  prze- 
glądu; w  fechtunku;  zasło- 
nięcie się  przed  ciosem, 
odbicie  pchnięcia  lub  cię- 
cia; paradny,  okazały,  stroj- 
ny; w  uroczystej  formie; 
dotyczący  wystąpienia  uro- 
czystego a.  parady  wojsko- 
wej^iurt.  iron.  wyborny,  do- 
skonały; paradować,  popisy- 
wać się,  pysznić. 

Paradigma  g.  wzór,  wzo- 
rzec. 

Paradjer  /.  piękny  koń 
rasowy,  takiż  koń  wierz- 
chowy. 

Paradoks  j^.zdanie  sprzecz- 
ne z  ogólnym  mniemaniem, 
w  rzeczywistości  a.  na  po- 
zór niedorzeczne. 

Paradoksalny  ni.  niedorze- 
czny, osobjiwy. 

Paradomanja  *g.  manja  u- 
rządzania  parad. 

Par  adresse  /.  pod  adre- 
sem. 

Paradygmat  g.  wzór,  sche- 
mat. 

Paradyz  /.  w  teatrze  naj- 
wyższa i  najtańsza  kondy- 
gnacja miejsc  dla  widzów. 

Parafazja  *g.  chorobliwe 
używanie  wyłazów,  odpo- 
wiadających zupełiue  in- 
nym pojęciom,  a  nie  tym, 
które  chory  chce  wysłowić. 

Parafernaija ,  Parafa(r)nały 
*t/.  wyprawa  panny  młodej. 

Parafina  ni.  tłuszcz  biały, 
przeświecający,  łatwo  topli- 
wy,  otrzymywany  ze  smo- 
ły naftowej,  wosku  ziemne- 
go, węgla  i  t.  p.  (do  wyro- 
bu świec,  zapałek,  papieru 
woskowego  i  innych  celów 
przemysłowych). 

Parafja  ł.  gmina  kościel- 
na, kościelny  okrąg,  kościół 
i  urząd  stanu  cywilnego 
pod  duchownym  zawiady- 
waniem jednego  proboszcza: 
mieszkańcy  tegoż  okręgu. 

Parafialny  ni.  należący  do 
parafji. 

Parafjanin  nt.  członek  pa- 
rafji; przen.  człowiek  zaco- 
fany, prosty,  bez  ogłady  i 


znajomości  form  towarzy- 
skich; parafjaAskł,  nieokrze- 
sany, pozbawiony  'ogłady, 
gustu,  dobrego  smaku. 

Parafonja  *  g .  przyton 
dźwicjczący  fałszywie  obok 
tonu  właściwego,  wada  gło- 
su; nieprzyjemny  dźwięk 
głosu  przy  przemianie  jego 
u  chłopców. 

Parafować  /.  oh  Oparafo- 
wać. 

Parafraza  g.-ł.  szersze  ro- 
zwinięcie jakiej  myśli  tek- 
stu, uzupełniające  lub  roz- 
jaśniające; opisanie,  omó- 
wienie, przeróbka,  uzupeł- 
nienie; w  muz.  oddanie  te- 
matu muzycznego  z  pewne- 
mi  zmianami  i  dodatkami, 
warjacje;  układ  tematu  mu- 
zycznego na  inny  instru- 
ment; parafrazować,  przera- 
biać, rozszerzać  czyjeś  my- 
śli, objaśniając  i  uzupełnia- 
jąc; omawiać  obszernie;  pe- 
wien temat  muzyczny  od- 
dawać w  innej  formie  i  w 
innym  obrobieniu. 

Paragieneza  *g.  nauka  ba- 
dająca zjawiska  łącznego 
znajdowania  się  minerałów, 
wyprowadzająca  stąd  wnios- 
ki o  dawności  formacji  etc. 

Paragjalny  ni.  wynikający 
z  prawa  paragjum;  ten  ko- 
mu służy  to  pi"awo. 

Paragjum  «<.  prawo  agna- 
tów  monarchy  do  działów 
w  dobrach  koronnych,  ro- 
dzaj apanaży;  w  dawnej 
Polsce  piastowskiej  prawo 
wszystkich  męskich  potom- 
ków królewskich  do  dzie- 
lenia kraju  między  sobą, 
jakby  prywatnego  dziedzic- 
twa. 

Paragogizm  *g.  rozszerze- 
nie brzmienia  wyrazu  przez 
dodanie  głosek  na  końcu, 
np.  tu  —  tutaj,  młodzian  — 
młodzieniec. 

Paragon  *g.  ubieganie  się 
z  kim,  wyrównanie  komu. 

Paragraf  ł.  mały  ustęp  w 
rozdziale,  oznaczony  zna- 
kiem §,  zwłaszcza  ustęp  w 
zbiorze  praw  lub  rozporzą- 
dzeń władzy;  sam  ten  znak, 
położony  na  czele  ustępu 
z  odpowiednią  cyfrą  ko- 
lejną. 

Paragram  g.  żartobliwa 
zmiana  wyrazu  a.  nazwiska 
przez  dodanie,  opuszczenie 
lub  zamianę  niektórych  li- 
ter, np.  korek  zamiast  to- 
repetylor.1  Mąjranek  zamiast 
Marjanek;  objaśnienie  jakie- 
go wyrazu  a.  zdania  przez 
obliczenie  wartości  liter, 
tak  np.  wielu  pisarzy  na- 
szych usiłowało  objaśnić 
paragram  w  Mickiewiczow- 
skim zdaniu:  „a  imię  jego 
czterdzieści  i  cztery* . 

Paragwajska  herbata  ob. 
Mat<. 


Paraheijotropizm  *g.  sen 
dzienny  niektórych  roślin.o- 
twierających  kielichy  kwia- 
towe w  nocy. 

Paraltre  /.  (paretr)  okazać 
się,  błyszczeć  (bogactwem, 
stanowiskiem,  stosunkami). 

Paraklet  g.  dotl.  pocieszy- 
ciel: Duch  ńwięty. 

Parakletyczny  *g.  pocieszv 
jacy. 

Parakontakjon  *g.  śpiew 
naprzemian. 

Paraiaksa  g.  pozorna  zmia- 
na miejsca,  zajmowanego 
przez  jakiś  przedmiot  przy 
obserwowaniu  go  z  rozmai- 
tych punktów;  w  aUroit.  kąt, 
zawarty  między  linjami,  po- 
prowadzonemi  ze  środka  ja- 
kiego ciała  niebieskiego  do 
dwu  różnych  punktów  na 
ziemi,  ułatwiający  oblicze- 
nie odległości  tego  ciała  od 
środka  ziemi;  pomieszanie 
zmysłów. 

Parałaktyczny  *g.  ruch,  ruch 
pozorny  przedmiotu,  wywo- 
łany skutkiem  zmiany  sta- 
nowisko' patrzącego. 

Paraleksja  *g.  chorobliwa 
niezdolność  czytania  wyra- 
zów pisanych  i  drukowa- 
nych, często  bywa  połączo- 
na z  afazją. 

Paralela  g.  w  gieom.  linja 
prosta  lub  płaszczyzna  rów- 
noległa do  innej;  w  litera- 
turze: zestawienie  porów- 
nawcze dla  wykazania  po- 
dobieństw i  różnic:  porów- 
nanie; przekopy  oblężnicze 
równoległe  do  obleganej 
twierdzy;  paralelka,  paralel- 
na  klasa,  w  szkolnictwie: 
klasa  równoległa  (zdwojona 
i  rozmieszczona  w  dwu  iz- 
bach). 

Paralelepiped  g.  w  mat. 
równoległościan,  bryła  o- 
graniczona  sześciu  płasz- 
czyznami w  ten  sposób,  że 
każda  para  ścian  niesty- 
kających  się  z  sobą  jeist 
równoległa. 

Paralelizm  *g.  równole- 
głość, stosunek  wzajemny 
do  siebie  rzeczy  podobnych; 
p.  psychofizyczny,  pogląd,  we- 
dług którego  każdemu  zja- 
wisku duchowemu  odpowia- 
da pewne  ściśle  oznaczone 
zjawisko  materjalne,  i  na- 
odwrót;  ciągła  wzajemna  za- 
leżność duszy  i  ciała. 

Paralelny  g.  równoległy.* 

Paralelogrem  g.  równole- 
głobok,  czworokąt  podłuż- 
ny. 

Paralipomena  g.  późniejsze 
dodatki,  suplementy;  księ-. 
gi  kronik  Star.  Testamentu^ 

Paralipsa  g.  figura  reto- 
ryczna: pozorne  przemilcza- 
nie z  napomknięciem,  zwra- 
cającym uwagę  na  rzeos, 
nad  którą  mówca  jakoby  nie 
chce  się  ^-ozszerzać. 


173 


Paralityk  —  Paris  yant  iine  messę 


Paralityk  g.  dotknięty  pa- 
raliżem. 

Paraliż  g.  porażenie,  bez- 
wład, utrata  ruchów  dowol- 
nych caloRO  ciała  lub  czę- 
ściowa; paraliżować,  ubez- 
władniać,  unieruchomiać; 
pnen.  pozbawiać  dowolno- 
ćci  działania,  przeciwdzia- 
łać, neutralizować,  niwe- 
czyć czyjeś  zamiary  lub 
działalność. 

Paralogizm  *g.  wniosek 
bl(5dny,  fał.szywy. 

Paralogja  *g.  błąd,  nie- 
zgadzanie  mą;  mowa  nie- 
zgodna z  rozsądkiem. 

Paramagnetyczne  *g.  cia- 
ła, ulegające  łatwo  przy- 
ciąganiu magnesu:  sztabki 
ich  swobodnie  umieszczone 
miądzy  biegunami  magne- 
su przybierają  kierunek  li- 
nji  łączącej  oba  bieguny; 
podczas  gdy  ciała  djama- 
gnetyczne  układają  się  wpo- 
przek  tej  linji. 

Paramenty  nł,  przy  służ- 
bie Bożej  używane  szaty 
liturgiczne  duchowieó.stwa 
katolickiego;  wogóle  ozdoby 
ołtai'zy  i  kościelne. 

Paramentylo  rtl.  nauka  o 
sporządzaniu  i  znaczeniu 
paramentów. 

Parametr  *g.  linja  prosta 
jako  miara  linji  krzywych, 
służąca  do  objaśnienia  włas- 
ności stożka. 

Paramicja  *g.  poetyczne 
opowiadanie  pouczające,  po- 
danie, bajka. 

Paramlmja  *g.  niezdolność 
wyrażania  myśli  i  uczuć 
wyrazem  twarzy  lub  gie- 
stami,występująua  przy  cho- 
robach umysłowych. 

Par  amitiś  /.  z  przyjaźni, 
przez  uprzejmość  przyja- 
cielską (na  listach). 

Paramnezja  *y.  fałszywa 
pami(jć,  skutkiem  której  np. 
rzecz  nowa  zdaje  się  być 
dawno  znaną. 

Paramorfizm  *g.  współczes- 
ne występowanie  obu  po- 
staci kry.stalicznych  ciała 
dwukształtnego. 

Par  amour/.  /-amur)  z  mi- 
łości. 

Paranctyczny  *g.  budujący, 
napominający. 

Parang  malajs.  ciężki  nóż 
malajski. 

Paranoilc  ni.  ten,  kto  cier- 
pi na  paranoję. 

Paranoja  g.  zaburzenia  u- 
mysłowe  chroniczne. 
I      Paranomja  'g.  postępowa- 
nie przed  wprawne. 
I      Parantela  ob.  Parenteia. 
I      Parapet  /.   poręcz,   deska 
pozioma  mocno  pi"zytwier- 
;  dzona,  służąca    do    oparcia 
się  przy  patrzeniu  z  miejsc 
•  wyniesionych  (okien,  tara- 
sów,   mostów,    pokładu    o- 
krętowego  i  t.  p.);  w  sztu- 


ce fortyfikacyjnej:  górna 
cześć  szańca,  zasłaniająca 
wo]8ko,wał  oclironny,  przed- 
piersień. 

Paraplegja,  Paraplekija  *g. 
częściowy  pai"aliż  nóg  skut- 
kiem choroby  mlecza  pa- 
cierzowego. 

Parascenium  ł.  garderoba 
teatralna,  ubieralnia  arty- 
stów. 

Paraseiene  *g.  drugi  księ- 
życ pozorny,  ukazujący  się 
na  niebie  opodal  rzeczy- 
wistego, skutkiem  szcze- 
gólnego załamania  i  odbi- 
cia promieni  świetlnych  w 
chmurach. 

Parasol  /.  dotł.  słońco- 
chron,  ■'zasłona  od  deszczu 
a.  słońca,  na  lasce  rozpina- 
na za  pomocą  prętów  uru- 
chomianych sprężyną. 

Parastada  g.oh.  Pilaster. 

Parastatyczny  *g.  pozorny, 
pozornie  pomagający. 

Parastaz  g.  w  cerkwi  na- 
bożeństwo za  zmarłych;  o- 
biad  na  pamiątkę  niebosz- 
czyka. 

Parastazja  g.  stawienie 
na  oczy;  uobecnienie;  za- 
chwyt. 

Parastrema,  Parasłrofa  *g. 
spazmatyczne  drganie  warg 
lab  oczu. 

Parasyfilis  ni.  cierpienie 
następcze,  zaszczepione  na 
gruncie  syfi  litycznym. 

Parat  L  gotowość,  prze- 
gląd, rewja. 

Paratoner  /.  konduktor  o- 
chraniający  od  piorunu. 

Paratonja  *g.  chorobliwe 
napięcie  nerwów. 

Paratrofja  *g.  odżywianie 
się  nieprawidłowe. 

Paratymja  *g.  chorobliwy 
upadek  ducha  w  człowieku, 
chorobliwe  uczucie  przy- 
gnębienia. 

Parawan  /,  sprzęt,  złożo- 
ny z  kilku  ruchomych  ścia- 
nek, obciągniętych  papie- 
rem lub  tkaniną,  stawiany 
jako  zasłona;  frzen.  zasada 
a.  osoba,  za  którą  ktoś  się 
kryje  t.  j.  na  rachunek  któ- 
rej albo  w  imię  której  ktoś 
postępuje  według  własnego 
int&resu,  własnych  chęci  a. 
poglądów. 

Parazyt  g.  pasorzyt,  ro- 
ślina a.  zwierzę  żyjące  na 
innym  organizmie  i  żywią- 
ce się  jego  sokami;  pnen. 
człowiek  żywiący  się  kosz- 
tem innych,  darmozjad. 

Parazytologia  *g.  badanie 
pasorzytów,  nauka  zajmu- 
jąca się  szczegółowo  tym 
badaniem,    pasorzytnictwo. 

Parazytyzm  *g.  pasorzyt- 
nictwo, żywienie  się  kosz- 
tem innych. 

Parbleu!  /.  (parhló)  zaiste! 

Par-  bontć  /.  (-bątei,  Par 
complaisance   /.    (-kąpleza"t) 


przez  grzeczność  (napis  na 
listach  i  posyłkach  dorę- 
czanych za  pośrednictwem 
znajomych). 

Parć  aux  cerls  /.  Cpark  o 
ser)  Uuit.  park  jeleni,  rodzaj 
haremu  Ludwika  XV  kró- 
la francuskiego. 

Parcela  /.  część  całości; 
cząstka,  kawałek  gruntu 
oddzielony  od  całości  dóbr; 
parcelować,  dzielić  na  cząst- 
ki majątek  ziemski  w  celu 
rozsprzedania  ich. 

Parcelacja  ni.  podział  dóbr 
na  parcele  dla  korzystniej- 
szej sprzedaży. 

Parcelant  «f.  len,  kto  par- 
celuje majątek  ziemski. 

Parcere  subjectis  et  debel- 
lare  superbos  {.  oszczędzać 
zwyciężonych — korzyć  zu- 
chwałych. 

Par  ci,  par  \i  (.  tu  i  ow- 
dzie; t(;dy  i  owędy. 

Parcjalny  ni.  odnoszący  się 
do  jakiej  części,  częściowy; 
stronny,  niesprawiedliwy. 

Par  complaisance  /.  oh. 
Par  bonte. 

Parcymonja  irl.  oszczęd- 
ność. 

Par  depił  /.  {-depi)  ze  zło- 
ści: na  złość,  naprzekór. 

Pardessus  /.  (-aetii)  pal- 
to letnie,  zarzutka;  p.  le 
marchś  i-ló  marszej  w  do- 
datku, prócz  tego,  ponadto 
jeszcze. 

Pardon  /.  przebaczenie, 
darowanie  winy,  obrazy; 
prośba  zwyciężonego  o  li- 
tość, o  darowanie  życia  na 
wojnie;  żądać  p-u,  prosić  o 
przebaczenie,  o  zmiłowanie, 
zdawać  się  na  łaskę  i  nie- 
łaskę; nie  dawać  p-u,  nie 
przebaczać,  nie  znać  litości'. 

Pardon!  /.  (pardą)  prze- 
praszam! 

Pardonować  /.  przebaczać, 
ułaskawiać. 

Pardwa  ł.  gatunek  cie- 
trzewia. 

Parć  /.  (parę  z  akc.  na  e) 
strojny,  wykwintny. 

Pareggio  «•.  (pareAo)  rów- 
nowaga finansowa,  wyrów- 
nanie i  zamknięcie  rachun- 
ków. 

Paremjograf  *g.  badacz  i 
znawca  przysłów. 

Paremjografja,  Paremjolo- 
gja  *g.  nauka  o  przysło- 
wiach. 

Parenchyma  g.  miąższ. 

Parenezja  g.  zachęta,  na- 
mowa. 

Parentacja  »2.wspomnienie 
poimiortne. 

Parentalia  1.  obrzędy  po- 
grzebowe, stypy. 

Parenteia  *ri.  ród,  pokre- 
wień.stwo,  powinowactwo; 
ogół  krewnych  i  powino- 
watych. 

Parentelat»/.  pan  wysokie- 
go rodu. 


Parentheds,   Parenteza   g 

nawias. 

Parere  w.  zdanie  biejgłycb 
w  kwefitji  handlowej  a.,  w 
sporze  handlowym. 

Parergon,  w  1.  mn.  Parer- 
ga  g.  dodatki,  zrobione  jak- 
by mimochodem,  przy  spo- 
sobności innej  pracy  autor- 
skiej; dzieło  pomocnicze  do 
czytania  innego  dzieła. 

Paresis,  Pareza  g.  zmniej- 
szona działalność  organów 
ciała,  forma  łagodniejsza 
paraliżu;  bezwładność,  o- 
mdlenie;  niedołęztwo. 

Paresseuse/.  (paretSz)  doii. 
leniwa:  rodzaj  gorsetu  mięk- 
kiego, wygodnego;  podusz- 
ka na  kanapie;  rodzaj  za- 
kładki drewnianej  a.  ko- 
ścianej do  przytrzymywa- 
nia kart  książki,  żeby  się 
nie  zamknęły. 

Paresłezja  g.  chorobliwie 
zmieniona  władza  czucia. 

Paretyczny  nł.  właściwy 
człowiekowi,  który  cierpi 
na  paresis. 

Par  excellence  /.  (-ekselt/'tj 
przedewszystkiem;  w  całym 
znaczeniu  tego  wyrazu;  w 
najwyższym  stopniu. 

Par  exemple  /.  (-egza^pl/ 
naprzykład. 

Par  expri$  /.  f-ekspre)  przez 
umyślnego  (posłańca). 

Pariattement  /.  (parfetmaV 
doskonale. 

Par  lorce  /.  (-forsi  prze- 
mocą, siłą,  gwałtem;  z  na- 
tężeniem, z  wysiłkiem;  po- 
lowanie par  force,  rodzaj  po- 
lowania, gdzie  iconni  my- 
śliwi z  chartami  lub  goń- 
czemi  ścigają  aż  do  zmę- 
czenia zwierzynę,  którą, 
dognawszy,  zabijają. 

Parfumerie  /.  (parfiimert) 
perfumerja. 

Pargamin  ob.  Pergamin. 

Par  hasard  /.  (par  azar) 
wypadkiem. 

Parhelion  *g.  drugie,  po- 
zorne słońce  (ob.  Paraseiene).      41^ 

Pari  a.  al  par!  ir.  równej 
wartości,  nominalnej  war- 
tości, bez  przewyżki  lub 
zniżki;  sto  za  sto. 

Pari!  /.  o  zakład! 

Paria  rldent  ł.  gotówka 
(pieniądze)  żartuje  sobie  ze 
wszystkiego. 

Pariation  /.  {pariaiją)  ure- 
gulowanie gotówki  i  umo- 
rzenie długu. 

Pari  passu  1.  równym  kro- 
kiem, w  równym  stopniu 
lub  mierze;  i"ównomiernie. 

Parisienne  /.  (panzjen) 
dott.  paryżanka;  piosnka 
rewolucyjna  francuska  z  ro- 
ku 1830. 

Paris  vaut  une  messę!  /. 
(pari  wo  tiin  met)  dotl.  Pa- 
ryż wart  mszy!  okrzyk  Hen- 
ryka IV,  króla  francuskie- 
go, który  z  protestantyzmu 


Paritur  pax  bcUo  —  Partimento 


174 


prze8zed^  na  katolicyzm, 
aby  go  Paryż  nznał  kró- 
lem; prten.  warto  coś  po- 
/Swięcić,  aby   cel   osiągnąć. 

Paritur  pax  bello  ł.  z  woj- 
ny powstaje  pokój. 

Parja,  Parja*  tliiut.  czło- 
wiek należący  do  najniższej 
kasty  ,  ubogiej ,  niewolni- 
czej, wszelkich  praw  pozba- 
wionej w  Indjach  Wschod- 
nich; prten.  człowiek  z  naj- 
gorzej uposażonych  warstw 
społecznych,  wyzuty  z 
wszelkich  dóbr  moralnych 
i  materjalnych,  nędzny,  u- 
pośledzony,  zaniedbany. 

Parjerant  nł.  trzymający 
jaką  stawkę  za  graczem. 

Parjerowac  /.  trzymać  ja- 
ką stawkę  za  graczem. 

Park  łrt.  ogrodzony  obszar 
ziemi,  urządzony  nakształt 
sztucznego  lasku,  służący 
do  przechadzki;  ogród  an- 
gielski, naśladający  dziką 
naturę:  p.  aeronautyczny,  od- 
dział aeronautów  wojsko- 
wych z  balonami  i  potrzeb- 
nemi  przyrządami;  p.  arty- 
leryjski, oddział  artylerji 
fortecznej  z  działami  oblęź- 
niczemi  wielkiego  kalibru; 
p.  telegraficzny,  oddział  te- 
legrafistów wojskowych  zao- 
patrzonych w  potrzebne  ma- 
terjały  do  zakładania  linji 
telegraficznych  dla  użytku 
wojak. 

Parka  ł.  mitol.  każda  z 
trzech  bogiń  przeznaczenia, 
które  przędą  nić  życia  ludz- 
kiego (imiona  ich:  Kloti<, 
Łachezys  i  Atropos),  Moira. 

Parkiet  /.  posadzka  taflo- 
wa  ozdobna,  wzorzysto  u- 
łożona;  w  teatrze:  najbliż- 
sze sceny  miejsca  dla  wi- 
dzów, między  parterem  i 
orkiestrą;  na  giełdzie:  od- 
dzielona część  sali  giełdo- 
wej, dokąd  mają  przystęp 
tylko  pośrednicy  urzędowi; 
ogół  agientów  urzędowych 
na  giełdzie;  publiczność  bę- 
dąca na  dole;  tłum. 

Pariament-ir;.  zgromadze- 
nie przedstawicieli  narodu, 
sejm;  obie  izby  ustawodaw- 
cze: izbii  deputowanych  i 
senat;  parlamentować.  ukła- 
dać się  z  nieprzyjacielem, 
ustępować. 

Parlamentarny  ni.  tyczący 
się  parlamentu,  zgodny  z 
przepisami  obrad  w  parla- 
mencie; oparty  na  uchwa- 
łach parlamentu;  odpowia- 
dający godności  zgromadze- 
nia prawodawczego  (prze- 
ciwieństwo: nieparlamen- 
tarny); p-na  flaga,  chorą- 
giew biała  wywieszana  jako 
znak  chęci  rozpoczęcia  u- 
kładów  z  nieprzyjacielem 
lub  poddania  się. 

Parlamentaryzacja  ni.  gabi- 
netu, dymisjonowanieprzez 


monarchę  ministrów,  urzęd- 
ników i  powołanie  przedsta- 
wicieli większości  na  no- 
wych ministrów,  zastąpie- 
nie gabinetu  urzędniczego 
gabinetem  parlamentarnym. 

Parlamentaryzm  ni.  system 
rządzenia  państwem  za  po- 
mocą parlamentu,  w  myśl 
większości  członków  tegoż. 

Parlamentarz  nt.  w  czasie 
wojny:  wysłaniec  do  obozu 
nieprzyjacielskiego  w  celu 
zawiązania  układów,  żąda- 
nia kapitulacji,  zawieszenia 
broni  i  t.  p. 

Parlando  te.  w  mux.  wyra- 
ziście, deklamując;  w  zasto- 
sowaniu do  śpiewu:  ustęp 
mówiony  śpiewnie,  a  nie 
śpiewany. 

Parlator]um  tri.  izba  w 
klasztorze  do  rozmowy  z  o- 
sobami  świeckiemi ,  roz- 
mównica. 

Parloir  /.  fparluar)  w  nie- 
których zakładach  pokój  do 
przyjmowania  osób,  chcą- 
cych się  widzieć  z  miesz- 
kającemi  w  zakładzie. 

Parlour  a.  fparlurj  pokój 
bawialny,  salonik. 

Parlować  /.  uży w  \'^  języ- 
ka francuskiego  dla  popisu. 

Par  migiTd/.f-megarj  przez 
nieuwagę. 

Parmezan  /.  ser  zielony 
wyrabiany  w  okolicach  mia- 
sta Parmy  we  Włoszech. 

Parnas  g.  góra  w  Grecji 
poświęcona Apollinowi  i  mu- 
zom; według  starożyt.:  krai- 
na poetyckiego  natchnienia, 
dziedzina  poezji  i  poetów; 
wejść  na  p.,  pisać  poezje, 
być  poetą. 

Parnasiici  ni.  szkoła  poe- 
tów francuskich  z  drugiej 
połowy  XIX  wieku,  prze- 
ciwników romantyzmu,  dą- 
żących do  najwyższego  u- 
doskonalenia  formy  języko- 
wej utworu;  stowarzyszenie 
poetów. 

Parnelistaw/.członek  stron- 
nictwa domagającego  się  sa- 
morządu Irlandji  (od  nazw. 
agitatora  Parnell  1846  — 
1891). 

Par  noblle  fratrum  1.  iron. 
szlachetna  para  braterska 
(braci,  braciszków). 

Par  occasion  /.  (olcaijąi 
okolicznościowo. 

Paroch  śtI.  pleban,  pro- 
boszcz. 

Parochja  g.  [tri.]  parafja 
probostwo. 

Parodja(7.-A  naśladowanie 
poważnjgo  utworu  w  spo- 
sób żartobliwy  lub  śmiesz- 
ny, z  zachowaniem  scen  wła- 
ściwych oryginałowi,  tylko 
nadając  im  rozśmieszający 
chai-akter  'oh.  Trawestacja); 
zasto.sowywanie  poważnej 
formy  lub  nastroju  do  tre- 
ści śmiesznej;  pogerdl.  kary- 


katuralna kopja,  przedrzeź- 
niająca oryginał;  nieudolne 
naśladownictwo;  przedsta- 
wienie, przeróbka  a.  opisa- 
nie czegoś  poważnego  w 
sposób  komiczny;  parodio- 
wać, naśladować  w  sposób 
ośmieszający ;  naśladować 
niezdarnie. 

Paroksyzm  g.-t.  nagłe  po- 
wtórzenie się  napadu  cho- 
roby, f-ilniejszy  atak  po  o- 
kret^ie  łagodnego  przebiegu 
choroby;  nagłe  gwałtowne 
wstrząśnienie  umysłów;  sil- 
niejsze wstrząśnierie  zie- 
mi podczas  trzęsienia. 

Parol  /.  hasło;  w  grze  w 
kartyr  podwójna  stawka;  za- 
giąć p.,  czyhać  na  coś,  mieć 
ochotę  na  co,  czekać  sposob- 
ności ,  aby  komuś  doku- 
czyć. 

Parole  d'honneur  /.  (parol 
donor)  słowo  honoru. 

Parolista  ni.  dotrzymujący 
danpjiO  słowa. 

Paronimika  g.  wyrazy  jed- 
nakowo wymawiane, ale  róż- 
niące się  pisownią  i  zna- 
czeniem np.  Ud — lud. 

Paronimja  g.  nauka  o  pa- 
ronimikach,  ich  pochodze- 
niu i  znaczeniu. 

Paronomazjaj.-i.podobień- 
stwo  wyrazów  należących 
do  różnych  języków,  dowo- 
dzące wspólnego  pierwiast- 
ka i  pochodzenia,  np.  pol- 
skie ttaó,  niemieckie  tte- 
hem,  łacińskie  tlare,  greckie 
histanai.    sanskryckie    sthd. 

Paroptesis  g.  kąpiel  (po- 
cenie się)  w  gorącym  po- 
piele lub  piasku. 

Paroptyczne  's".  barwy,  zja- 
wiska barwne  skutkiem  u- 
ginsnia  się  światła. 

Par  ordre  du  moufti  f.  (par 
ordr  dii  mufti)  z  rozkazu 
bezwzględnego,  który  nale- 
ży przyjąć  w  milczeniu  i 
wykonać. 

Parosmja  *g.  powonienie 
chorobliwie  zmienione. 

Parować  /.  odpierać,  od- 
pychać, odcinać  się;  w  fech- 
tunku  zastawiać  się,  odbić, 
np.  cios,  cięcie  pałasza. 

Paroxytonon  g.  wyraz  ma- 
jący akcent  na  przedostat- 
niej sylabie  (np.  w  języku 
polskim). 

Par  pari  refertur  /.  za  pięk- 
ne płaci  się  nadobnym  (wet 
za  wet). 

Par  praemlum  labori  t.  ja- 
ka praca  taka  płaca. 

Parratio  /.  jednako,  wszyst* 
ko  jedno. 

Parricida  /.  ojcobójca,  ma» 
tkobójca. 

Parricldium  t.  ojcobój- 
stwo. 

Par  rlcochets  /.  i-nkos:el 
ze  słuchu,  z  drugiej  ręki 
(oh.  Rykoszet). 

Pars  t.  część;  p.   uhrers* 


a.  p.  contraria,  część   prze- 
cijłria,   przeciwnik. 

Parsifflonia  oh.  Parcymoiija. 

Parsowie. pierwotni  miesz- 
kańcy dawnej  Persji,  wy- 
znawcy religji  Zoroastra, 
czciciele  ognia,  gwebrowie. 

Pars  pro  loto  t.  część  za 
eałoś/:,  np.  ., własny  dacb", 
zam,:  „własny  dom". 

Par  super  parem  potestateai 
non  habet  /.  nikt  nie  ma 
władzy  nad  równym  sobie. 

Parsymonja  oh.  Parcymoaja. 

Parsyzm  »/.  n^Iigja  Par- 
sów, religja  Zoroastra. 

Parta  tueri  /.  strzeż  na- 
bytego. 

Partażować  /.  dzielić;  u- 
czestniczyć. 

Parteka  ob.  Partyfca. 

Partenja  g.  kwiat  dziewi- 
czy, znak  dziewiczości. 

Partenje  g.  pieśni  śpiewa- 
ne przez  chór  tańczących 
dziewic. 

Partenogieneza  *g.  zdol- 
ność samic  niektórych  owa- 
dów mnożenia  się  bez  n- 
dziatii  .samców. 

Partenon  g.  pokój  dziewi- 
czy; starogrecka  świątynia 
poświęcona  Atenie  bogini 
mądrości  (dziś  zniszczona). 

Parter  /.  część  dolna  do- 
mu nad  piwnicami,  miesz- 
kanie pod  pierwazjTn  pię- 
trem; w  teatrze:  miejsca  dla 
widzów,  gdzie  się  mieści 
najniższa  kondygnacja  lóż; 
krzesła;  przestrzeń  za  lo- 
żami i  krzesłami,  bez  sie- 
dzeń, zw.  wyłącznie  par- 
terem; na  parterze,  na  dole. 

Partes  t.  w  wyrażeniu: 
z  partesu,  uroczyście,  dum- 
nie, z  przesadną  powagą; 
stąpać,  iść  z  partesu:  mie- 
rzonym krokiem  zwolna  iść, 
stąpać;  partesowy,  z  parte- 
sów  (mówiący,  chodzący), 
przesadnie  poważny,  pełen 
wymagań,  etykietalny. 

Partes  aequales  1.  równe 
części. 

Partes  Infidelium  1.  kraje 
zamieszkałe  przez  niechrzó* 
ścijan. 

Partictpiuffl  /.  imiesłów. 

Particularia  1.  szczególne 
okoliczności. 

Particulier  /.  (partihUfgi 
człowiek  żyjący  z  własnych 
funduszów,  nie  mający  żad- 
nych urzędów. 

Partie  de  plalsir  /.  (parU 
dóplezir)  wycieczka  dla  ro»» 
rywki. 

Partie  flxe  /  (pitrti  fU, 
stałe  przebywanie  w  tow*^ 
rzystwie  danej  osoby  pod^ 
czas  zabawy,  zebrania,  wy- 
cieczki; w  grze  w  karty  gre- 
nie przez  cały  czas  z  jednya 
i    tym   samym   partnerenŁ 

Psrtimento  ir.  w  muz.  tr ; 
kompanjament  według  pra- 
wideł gienerałbasu. 


175 


Parti  pris  —  Passez 


Parłl  prłs  /.  (-jiri)  rzecz 
postanowiona,  stały  zamiar, 
niezachwiane  postanowio- 
nie. 

Partitim  /.  częściowo. 

Partiłiy  trto^r.  GenitUus  pa- 
rtitiyus  /.  w  gram.  przy- 
padek 2-gi  udziałkowy  czyli 
cząstkowy,  np.  dać  chleba, 
kupić  mąki,  dolać  wody. 

Partito  w.  w  7huz.  (o  me- 
lodji)  podzjplona  na  głosy. 

Partja  i.  cząść,  oddział; 
stronnictwo  polityczne  lub 
społeczne  dążące  do  wspól- 
nego celu;  w  muz.  czcjść 
większej  kompozycji,  od- 
!  dzielnie  wypisane  głosy 
i  każdego  instrumentu  lub 
każdego  śpiewaka;  w  tea- 
'  trze:  rola;  korzystne  mał- 
żeństwo; przebieg  gry  ja- 
kiej od  początku  do  końca; 
wykrzyk,  oznaczający,  że 
gra  skończona;  partyjny,  ma- 
jący na  celu  dobro  lub  za- 
miai-y  partji  a  nie  dobro 
ogółu. 

Partner  /.  współgrający, 
współuczestnik  gry,  zabawy. 

Partnership  a.  współucze- 
stnik, współudziałowiec  To- 
warzystwa handlowego. 

Parłologja  nł.  położnictwo. 

Parfurlunł   monłes,   nasce- 
tur  rldiculos  mus  1.  góra  po- 
1   rodziła    mysz;    z    wielkiej 
i    chmury  mały  deszcz. 
I       Partycja    /.,   Partytura    <r. 
I  zBstawienie  w  jednej  ksiął  • 
;   ce  i  w  należytym    porzi^- 
1   kn  wszystkich  głosów  wo- 
kalnych i  instrumentalnych 
jakiego  utworu  muzycznego. 

Partycypant  t.  uczestnik. 

Partycypować  1.  brać  ndsiał 
w  czym,  uczestniczyć,  po- 
dzielać co. 

Partyka  ctet.  cząstka. 

Partykularny  /.  osobny,  wy- 
łączny; nieurzędowy,  pry- 
watny. 

Partykularyzm  ni.  dążność 
[  poszczególnych  części,  złą- 
czonych w  całość  politycz- 
ną, do  jaknajwiększej  sa- 
modzielności; popieranie  ce- 
lów osobistych,  nieuwzględ- 
nianie celów  ogólnych;  ma- 
łostkowość. 

Partykularyzować  ni.  przed- 
stawiać drobiazgowo,  opo- 
wiadać a.  opisywać  ze  węzeł- 
kiem! szczegółami,  rozdrał)- 
niać. 

Partykulara  N{.miejscowość 
'  oddalona  od  centrów  ruchu 
umysłowego  i  cywilizacyj- 
nego, mała  mieścina  Inb 
wioska,  t.  zw.  kąt  zabity 
deskami  od  świata. 

Partykuła  1.  cześć  mowy 
nieodmienna;  cząstka. 

Partytura  w.  ob.  Partycja. 

Partyzana  /.  rodzaj  hjda- 
bardy,  używanej  przez  żoł- 
nierzy pieszych  w  10  i  17 
stuleciu. 


Partyzant  /.  \nl.\  członek, 
zwoltMinik  danego  stronnic- 
twa; ochotnik  w  partyzant- 
ce, należący  do  t.  zw,  par- 
tji, czyli  oddziału  podjaz- 
dowcfjn. 

Partyzantka  /.  [«?.]  woj- 
na podjazdowa,  prowadzo- 
na przez  małe  oddziały  na 
własną  rękę. 

Partyzowac  nt.  trzymać 
stronę  czyją,  ujmować  się, 
walczyć  7.A  kim. 

Parva  domus,  magna  qules 
l,  dom  mały,  spokój  wielki. 

Parva  leves  caplunł  animos 
t.  małe  rzeczy  zajmują  ma- 
łe timysły. 

Parva  saepe  sclnttlla  con- 
temta<  magnum  e..citavit  in- 
cendlum  1.  zaniedbana  is- 
kierka często  wzniecała 
wielki  pożar. 

Paryenłr  coOte  que  coOte 
/.  (partrnir  hut  kH-  kiU)  do- 
chra|iać  się  (mienia,  sta- 
nowiska) bez  względu  na 
środki. 

Paryum  addas  paryo.  magnus 
aceryus  erit  1.  mało  doda- 
wać do  małego,  a.  powsta- 
nie wielka  kupa. 

Parwenjusz  /.  [ni.]  wzbo- 
gacony prostak,  używający 
majątku  ze  śmieszną  pychą, 
dorobkiewicz. 

Paryjskl  marmur,  piękny 
biały  marmur  z  greckiej 
wyspy  Paros;  paryjska  ;mar- 
murowa  kronika:  chronolo- 
gia grecka,  wyryta  na  mar- 
murze około  r.  26.<  przed 
Chr. 

Parytet  1.  równe  prawa  (np. 
niektórych  a.  wszystkich 
wyznań  w  kraju,  zrówna- 
nie z  prawami  religji  pa- 
nującej): obliczenie  istotnej 
wartości  monet  i  stosunku 
cen  weksli  na  rozmaitych 
rynkach  w  dawnym  czasie 
(ubiegłym  a.  obecnym). 

Pas  /.  ipat  krok  w  tańcu; 
pas  de  deux  /.  (pa  a«  do) 
solowy  taniec  w  balecie, 
wykonywany  przez  2  osoby. 

Pas  a.  Past  ».  paszport; 
wąwóz  poprzeczny  między 
dwoma  pasmami  gór;  prze- 
smyk, cieśnina,  ciasne 
przejście. 

Pas,  Passe  /.  (pat)  dosl. 
przejść  dalej  (do  następne- 
go); niema,  brak;  w  grze 
karcianej  oznacza  niemoż- 
ność uczestniczenia  w  li- 
cytacji, a.  niemożność  li- 
cytowania ponad  grę  już 
przez  kogo  innego  deklaro- 
waną; w  grze.  w  domino: 
brak  tabliczki  cz.  kamienia 
z  odpowiednią  ilością  oczek, 
którą  grający  powinienby 
dostawić, 

Pasamon  /.  taśma,  lamów- 
ka,  obszycie;  pasamonik , 
szmnklerz  wyrabiający  pa- 
sy, taśmy   i  t.  p.;   pasąmo- 


nictwo,  rzemiosło  wyrabia- 
ją(  (•  pasmanterję  szmukler- 
stwo. 

Pasat  t.  wschodni  wiatr 
zwrotnikowy,  stale  wiejący 
w  jednym  kierunku. 

Pasaż  /.■  przejście;  kryte 
przejście  z  jednej  ulicy  na 
dnipą;  rodzaj  galerji  otwar- 
tej lub  krytej,  w  której 
znajdują  się  sklepy:  kory- 
tarz w  mieszkaniu,  łączący 
oddzielne  części  lokalu;  w 
mu}.  biegnik,  szereg  tonów 
szybko  po  sobie  następu- 
jących,  melodyjne  przej- 
ście. 

fasażer  /,  podróżny,  któ- 
ry używa  publicznego  spo- 
sobu lokomocji  fparowca, 
kolei  żelaznej,  poczty,  tram- 
waju i  t.  p.);  współjadący; 
miły  p.  (von.),  nieprzyjem- 
ny towarzysz. 

Pascha  hebr.  [g.]  u  chrze- 
ścijan święta  Wielkanocne 
obchodzone  na  pamiątkę 
Zmartwychwstania  Jezusa 
Chrystusa;  u  Żydów  świę- 
ta obchodzone  na  pamiąt- 
kę wyjścia  z  Egiptu. 

Paschalia  t.  (póiri.)  obli- 
czenie czasu,  w  którym 
przypadają  święta  wielka- 
nocne. 

Paschał  a.  Paschalna  t. 
(póiń.)  świeca,  wielka  świe- 
ca kościelna  poświęcana  w 
W.  Sobotę,  z  pięciu  otwo- 
rami, na  pamiątkę  pięciu 
ran  Pana  Jezusa. 

Paschalny  /.  wielkanocny. 

Paser  ł.  kupujący  a.  prze- 
chowujący rzeczy  kradzio- 
ne. 

Pasja  1.  namiętność,  sil- 
ny pociąg,  skłonność  do 
czego;  gniew,  wściekłość, 
szalona  złość;  historja  mę- 
ki Jezusa  Chrystusa,  odczy- 
tywana w  kościołach  pod- 
czas nabożeństw  poobied- 
nich według  czterech  E- 
wangielistów  od  Popielca 
do  Wielkanocy;  pasyjka,  fi- 
gurka a.  obrazek  Matki  Bo- 
skiej z  Dzieciątkiem,  lub 
ukrzyżowanego  Pana  Jezu- 
sa, wprawiony  w  rodzaj  oł- 
tarzyka przy  drodze;  skłon- 
ność do  czego;  prten.  wy- 
glądający jak  p.,  człowiek 
wychudzony,  zmizerowa- 
ny,  jak  z  krzyża  zdjęty; 
pasyjne  nabożcAstwo,  nabo- 
żeństwo poobiednie  w  cza- 
sie W.  postu,  poświęcone 
rozpamiętywaniu  męki  Je- 
zusa Chrystusa;  p.  widowi- 
sko uh.  MIsterjum. 

Pasjans  /.  jednoosobowa 
zabawa  w  karty,  polegają- 
ca na  układaniu  kart  po- 
dług pewnych  zasad  i  wy- 
t)rowadzająea  stąd  jakieś 
wnioski. 

Pasjonat «/.  człowiek  gwał- 
towny,   zapalczywy,   popę- 


dliwy,  łatwo  wybuchający 
gniewem,  złośnik. 

PasjoniicI  ni.  zakon  kato- 
licki misyjny,  założony  r. 
1720  i  dotąd  istniejący  we 
Włoszech,  inaczej  zakon  św. 
Krzyża  i   męki    Chrystusa. 

Pasjonować  sl{  J.  zapalać 
się  do  czego,  pragnąć  cze- 
go namiętnie,  lubić  co  na- 
miętnie. 

PaskwII ,  Paskwilant  oh . 
Paszkwil.  Paszkwilant. 

Paskwinada  /.  dowcipny 
(niekoniecznie  złośliwy) 
paszkwil;  właściwie  koncept 
szewca  rzymskiego  nazw. 
Pasąuino  (żył  w  iV  w.), 
zawieszony  przez  tegoż  na 
uszkodzonej  statui  gladja- 
tora,  zwanej  z  tego  powo- 
du również  Pasąuino,  na 
rogu  pałacu  Orsinich. 

Patmanterja  /.  wyroby 
Bzmuklerskie,  ozdoby  do  me- 
bli lub  ubrania,  plecione  z 
różnego  rodzaju  nici,  z  taś- 
my, sznura,  paciorków,  ja- 
ko mniej  więcej  ażurowe 
wstęgi  wązkie  lub  szero- 
kie, rozety,  guziki,  kwasty 
i  t.  f). 

Pasmuga  mir.  smuga,  pas; 
smug  drzew  a.  zarośli. 

Pasować  n.  przystawać, 
przypadać,  być  odpowied- 
nim, właściwym,  zgadzać 
się  z  czym;  przykładać  tak, 
•łby  co  do  czego  przypada- 
ło gładko,  równo;  nie  pasuje, 
nie  jest  właściwe,  odpo- 
wiednie nie  uchodzi,  nie 
wypada,  nie  przystoi;  paso- 
"wać  oh.  także  Pas,  Passe. 

Pasport  ob.  Paszport. 

Pas  redoubK  /.  (pa  redu- 
ble)  szybki  marsz  wojskowy. 

Pass  n.  ob.  Pas. 

Passablo  /.  (patabl)  ujdzie 
od  biedy. 

Passalo  ic.  ubiegły,  prze- 
szły. 

Passe  /.  mniejsza  oto; 
niech  i  tak  będzie;  ob.  Pat. 

Passe-partout  /.  (pat-par- 
tuj  bilet  wolnego  wejścia; 
rodzaj  ozdobnej  wewnętrz- 
uej  ramki  do  obrazu  z  pa- 
pieru lub  innego  materjału 
(naklejonego  na  tekturę) 
zakrywającej  tylko  brzegi 
obrazu. 

Passe-passe,  /.  (pa$-j)a») 
dott.  przejdź,  przejdź! — o- 
krzyk  kuglarza  przy  wyko- 
nywaniu sztuk  swoich. 

Passepled/.  tptupje)  staro- 
francuski taniec  podobny  do 
menueta,  lecz  o  szybkim 
tempie. 

Passeport  /  (ptupor)  ob. 
Paszport. 

Passeras  1.  ptaki  wróblo- 
wate. 

Passe -temps  /.  (pat 'ta*) 
rozrywka,  przyjemne  prze- 
pędzenie czasu. 

Pattez  /.   {patte)  piosł^ 


Passez  moi  le  mot  —  Patolog 


176 


przejść ,  w  kontredansie 
przejście  z  jednej  strony 
na  drugą. 

Pałsez  mol  le  moi  /.  /pa- 
se  mua  U  mo)  a.  P.  m.  rex- 
prestlon  (-Uktpretją)  daruj- 
cie, że  takiego  użyję  wy- 
razu, przepraszam  za  wyra- 
żenie. 

Putim  1.  w  różnyr.b  miej- 
scach (książki,  rozdziału); 
długo  i  szeroko. 

Passionato  tr.  w  mut.  z  na- 
miętnością. 

Patslva  /.  w  kupiectwie 
stan  bierny,  rozcłiody,  dłu- 
gi do  zapłacenia,  wogóle 
ciężary  na  majątku  w  prze- 
ciwstawieniu do  aktywów. 

Passlyum  1.  w  gram.  stro- 
na bierna  (w  odmianie  cza- 
sowników). 

Passus  1.  krok;  wypadek, 
zdarzenie;  ustęp  (w  piśmie). 

Passy  /.  ruch  rąk  wyko- 
nywane przez  hypnotyzera 
nad  osobą,  którą  hypnoty- 
zuje. 

Pasta  irl.  ciasto,  miazga, 
masa  ze  smakiem  owoco- 
wym; mieszanina  różnych 
ingredjencji  urobiona  na- 
kształt  ciasta,  miękka  i  pla- 
styczna do  wcierania  a.  na- 
cierania. 

Pastel,  Pastela  w.  kredka 
kolorowa  ciastowata,  sucha 
farba;  obraz  malowany  taką 
farbą. 

Pastelista  ni.  malarz  ma- 
lujący pastelami. 

Pasterka,  jutrznia,  msza 
ranna  w  dzień  Bożego  Na- 
rodzenia; kapelusz  damski 
z  dużym  prostym  rondem. 

Pasteryzator  m^  przyrząd 
do  pasteryzowania  piwa. 

Pasteryzować  nt.  ogrzewać 
płyn  do  temperatury  nie- 
dochodzącej  wrzenia  w  na- 
czyniu szczelnie  zamknię- 
tym dlą  przeszkodzenia  ro- 
zwojowi bakterji;  młode  wi- 
no przez  ogrzewanie  przy- 
śpieszać (od  'Łazw.  uczone- 
go francuskiego  Pa8teur'a 
1822—1896). 

Pasterz  t.  pastuch  najęty 
do  pasania  w  polu  bydła, 
owiec,  koni  i  t.  d.;  prien. 
pasterz  dusz,  opiekan  dusz, 
kapłan,  ksiądz,  proboszcz, 
biskup;  Najwyższy  p.,  Papież; 
pasterski  list,  list  otwarty 
biskupa  do  wiernych  swej 
djecezji. 

Pastlceria  v>.  cukiernia, 
ciastkarnia. 

Pasticcio  w.fpatticzojpasz- 
tet,  nagromadzenie,  miesza- 
nina; naśladowanie  wielkich 
mistrzów  w  ich  8|5osobie 
malowania,  komponowania. 

Pastor  1.  pasterz  dusz; 
ksiądz;  kaznodzieja  i  ducho- 
wny protestancki,  minister; 
p.  bonus  (iost.  dobry  pasterz, 
]^neH.  Chrystus. 


Pastorale  /.  Kieianka,  idyl- 
la; scena  z  życia  wiejskie- 
go; utwór  muzyczny,  o  na- 
.stroju  pełnym  poetycznej 
sielskiej  prostoty,  przypo- 
minający grę  na  fujarce, 
gęśli  i  t.  p. 

Pastoralny  /.  w  muz.  siel- 
ski, idyliczny;  p-a  teologja. 
teologja  pasterska  cz.  nau- 
ka o  obowiązkach  kapłań- 
skich. 

Pastorał  ł.  długa  ozdobna 
laska,  zakrzywiona  u  góry, 
służąca  jaku  znamię  godno- 
ści i  władzy  biskupiej. 

Pastorałka  ł.  sielska  pieśń 
nabożna,  śpiewana  w  cza- 
sie Bożego  Narodzenia,  ko- 
lenda. 

Pastorał  ni.  obowiązki  |)a- 
stora,  urząd  pastora,  probo- 
stwo protestanckie. 

Pastourelle/.(^(uA(rc^/)  ro- 
dzaj dawnego  tańca  fran- 
cuskiego w  stylu  sielanko- 
wym. 

Pas  trop  de  zile  /.  fpa  tro 
do  zelj  byleby  nie  za  gor- 
liwie. 

Pas  trop  gouyemer  /.  {pa 
iro  gutcerne/  nie  za  wiele 
chcieć  rządzić. 

Pastylka  /.  okrągły,  płas- 
ki cukierek,  zaprawiony  a- 
romatem  a.  środkiem  lecz- 
niczym. 

Pasygrafja,  Pazygrafja  *g. 
pismo  używające  zaouaat  li- 
ter— znaków,  mających  być 
zrozumiałemi  dla  każdego 
narodu,  rodzaj  ideografji. 

Pasyika,  Pasyjne  nabożeA- 
stwo  ob.  Pasja. 

Pasytelegrafja  *g.  telegra- 
fowanie znakami,  które  n-a- 
ją  być  zrozumiałe  przez 
wszystkie  narody. 

Pasywa  ob.  PassWa. 

Pasza  o/).  Basza. 

Paszalik,  Paszałyk  tur.  pro- 
wincja  zarządzana  przez  pa- 
szę, wilajet,  ejalet. 

Paszkwil  «r.  zjadliwe  pi- 
semjio  pótwarcze,  obelga  pu- 
blicznie rozprzestrzenianą 
drukiem  lub  pismem  {ob. 
też  Paskwinada). 

Paszkwilant ,  Paszkwillsta 
»^,  Paszkwilarz,  autor  pasz- 
kwilu. 

Paszować,  tracić  (ńp.  mie- 
nie, zdrowie,  humor);  ob. 
Pasować. 

Paszport  [n.]  urzędowe 
świadectwo  dla  podróżują- 
cych, opatrzone  rysopisem 
osoby,  dla  której  zostało  wy- 
dane, dozwalające  na  swo- 
bodny przejazd  do  innej 
miejscowości  lub  na  pobyt 
w  obcej  miejscowości  przez 
czas  oznaczony. 

Pasztet  ir.  na  masę  zsie- 
kane  i  przyprawione  mięso 
lub  rylja,  zapieczone  w  po- 
włoce z  ciasta  lub  tłuszczu; 
iron.  nieprzyjenułość,  wiel- 


ka przykrość;  pasztecik,  cia- 
steczko z  francuskiego  cia- 
sta napełnione  np.  hiekanem 
mięsem,  móżdżkit^m,  rybą, 
kapustą  i  t.  p.;  pąszłetnik, 
Specjalista  przyrządzający 
pasztety. 

Pał  /.  w  szachach  takie 
potużenie  partji,  w  którym 
gracz  nie  może  zrobić  żad- 
nego posunięcia,  gdy  na  nie- 
go przypada  kolej  grania. 

Patarat./'.,  Patarafka  ozdob- 
na podkładka  pod  liuhtarz 
a  pod  lampę,  używana  dla 
ochrony  stołu. 

Patat  a.  Batat  [h.]  roślina 
zwrotnikowa  z  rodziny  po- 
wojowatych, uprawiana  w 
krajach  gorących  dla  kłą^jzy 
bulwiastych,  zastępujących 
kartofle. 

Patchouly  /.  (paczuli)  ob. 
Paczuła. 

Patella  /.  w  anatom,  kost- 
ka okrągława  przed  stawem 
kolanowym,  rzepka. 

Patematologja  g.  traktat  o 
namiętnościach. 

Patena  a.  Patyna  1.  tale- 
rzyk złoty  lub  wyzłacally^ 
na  którym  spoczywa  Hostja 
Św.  podczas  Mszy  św. 

Patent  [k.\  pozwolenie  rzą- 
dowe na  prowadzenie  jakie- 
go procederu;  dokument  za- 
pewniający wyłączne  prze- 
mysłowe zużytkowanie  wy- 
nalazku na  pewną  liczbę 
lat;  dyplom;  dokument  mia- 
nujący wojskowego  ofice- 
rem; świadectwo  ukończe- 
nia gimnazjum;  patentować, 
starać  się  o  patent  na  wy- 
nalazek; dawać  patent,  świa- 
dectwo; patentowany,  zabez- 
pieczony patentem,  przen. 
p.  głupisc,  p.  osieł,  wielki 
głupiec;  głupi,  chociaż  po- 
siadający patent  z  ukończe- 
nia nauk. 

Pater  i.  ojciec,  ojciec  du- 
chowny; p.  famllias,  u  sta- 
rcz. Rzymian:  głowa  rodu, 
ojciec  rodziny;  P.  noster 
„Ojcze  nasz",  pierwsze  sło- 
wa modlitwy  Pańskiej;pr2#». 
bura,  nagana,  surowe  napo- 
mnienie, wyrzuty,  wymów- 
ki; p.  pałriae,  ojciec  ojczyz- 
ny, tytuł  honorowy  cesa- 
rzow  rzymskich  i  ludzi  za- 
służonych krajowi;  p.  pecca- 
vl,  ojcze,  zgrzeszyłem:  peł- 
ne skruchy  przyznanie  się 
do  winy  (z  przypowieści  o 
Synu  marnotrawnym). 

Patera  t.  u  starożytnych 
Rzymian  płaska  okrągła  cza- 
sza do  picia,  do  składania 
ofiar,  zwłaszcza  do  libacji; 
ozdobny  talerz  wieszany  na 
ścianach  lub  stawiany  na 
stołach  i  konsolach  jako 
ozdoba. 

Paterna  potesłas  ob.  Patria 
potestas. 

Paterna  rura   bobus   exer- 


e«t  sals  t.  doU.  dziedziczne 
włości  uprawia  swemi  wo- 
tami; zajmuje  się  rolnic- 
twem. 

Patos  eawlbas  *ariłat  ł. 
prawda  jest  dla  wszystkich 
dostępna. 

ni»  sur  pite  /.  Ipat  i&r 
pat  I  pokrywanie  kolorowej 
ciemnej  polewy  porcelany 
lub  fajansu  białą  powłoką, 
następnie  wypalaną,  skąd 
utworzone  białe,  mniej  wię- 
cej przeświecające  wzoiy 
przedstawiają  się  jak  wy- 
pukłe kamee  i  dają  piękne 
efekty  światła  i  cieniów. 

Patotico  tr.  w  m%x.  pate- 
tycznie, z  wyrazistą  dekla- 
macją, wzniosie. 

Patatyczoy  g.  porywający 
patosem,  uczuciem,  zapa- 
łem; podniosły,  wzruszają- 
cy, wzniosły. 

Patatyzować  nł.  przema- 
wiać patetycznie;  wyrażać 
się  z  przesadnym  patosem. 

Patlaas  qula  aetemus  t. 
cwTpWwj,  ponieważ  jest 
wiecznv  (o  Bogu). 

Patientla  laesa  Itt  furor  t. 
cierpliwość  obrażona  dopr(v- 
wadza  do  szału. 

Patientia  fpad-end-aj  «!■- 
cit  omnia  ł.  cierpliwo6ć  zwy- 
cięża wszystko. 

Pitissorie  /.  zaUad  ku- 
charski cukierniczy,  w  któ- 
rym wyrabiają  pasztety. 

Pttistler  /.  ipałUje)  pasa- 
tetnik. 

Patka  n.  klapka  u  kieszon- 
ki; pasek,  zwykle  z  tego 
samego  materjsłu  z"robiony 
co  i  ubranie,  przyszyty  jed- 
nym końcem  do  ubrania, 
drugim  zapinany  na  guzik 
a.  na  klamerkę  i  służący 
do  zapinania  ubrania  a.  do 
ściśnięcia  ubrania  zbyt  lud- 
nego. 

Pattaiao,  rodzaj  potrawy 
tureckiej  z  owoców  nadzie- 
wanych kaszą  i  mięsem 
tłustym. 

Pałoglenetyczny  *g.  doty- 
czący patogienezy;  choro- 
łwtwórczy, 

Pategleneza  *g.  początek 
rozwinięcia  się  choroby; 
przyczyna  choroby. 

Pategienja  *g.  część  me- 
dycyny, nauka  o  przyczy- 
nach  powstawania   chorób. 

Pałognomonika,  Patognomo- 
nja  *y-  sztuka  rozpoznawa- 
nia chorób,  stanu  ciała  i 
ducha  ze  zmian  w  rysach 
i  wyrazie  twarzy;  nauka  o 
oznakach  chorób. 

Patols  /.  fpatua)  narzecze 
prowincjonalne,  mowa  pro- 
stego ludu,  gwara   ludowa. 

Patolog  g.  uczony  lekars 
zajmujący  się  nauką  rozpo- 
znawania chorób,  profesor 
wykładający  tę  naukę  w  u- 
niweisytecie. 


177 


Patologiczny  —  Pawiment 


Patologiczny  *ff.  chorobli- 
wy, anormalny,  zmieniony 
wskutyk  choroby;  tyczący 
się  patologji. 

Pałologja  *g.  część  medy- 
cyny, traktująca  o  choro- 
bach, ich  przyczynach,  obja- 
wach, przebiegu  i  skutkacli. 

Patos  g.  sposób  mówienia 
lub  pisania  wzniosły  i  na- 
miętny a  pełen  godności  i 
powagi,  wywołujący  silne 
wrażenia,  wzrus/;ający;  (ał- 
izywy  p.,  mowa  lub  styl  na- 
puszony, niesmacznie  na- 
śladujący wzniosłość  i  praw- 
dziwe uczucie;  głos  wypo- 
wiadający wyrazy  z  prze- 
sadą, jakby  deklamujące. 

Patres  ł.  ojcowie;  ojcowie 
Kościoła;  p.  conscrlpłł  dosł. 
ojcowie  spisani  t.  j.  sena- 
torowie staroż.  Kzynni  (ty- 
tuł honorowy);  przen.  ogół 
dygnitarzy  w  jakiej  miej- 
scowości; p.  scholarum  Pia- 
ruin,  Pijarzy. 

Patria  potestas  i.  w  sta- 
roż. Rzymie  władza  ojcow- 
ska nad  rodziną  i  domow- 
nikami, prawie  nieograni- 
czona. 

Patricida  /.  ojcobójca. 

Patrimonium  ł.  odziedzi- 
czony po  ojcu  dziedziczny 
majątek  rodowy,  ojcowizna; 
P.  Sancti  Petri,  dziedzictwo 
Św.  Piotra,  nazwa  dawana 
dawnemu  państwa  papie- 
skiemu, którego  monarcłią 
był  Papież. 

Patrjarcha  ff.  w  Piśmie 
Św.praojciec  pokolenia  ludz- 
kiego, także  nazwa  trzech 
protoplastów  ludu  izrael- 
skiego; tytuł  przedstawicieli 
Sanhedrynu;  później  tytuł 
biskupów  Rzymu,  Aleksan- 
drji,  Antjochji,  Konstanty- 
nopola i  Jerozolimy;  w  ko- 
ściele greckiego  obrządku 
najwyższa  godność  duchow- 
na; prten.  czcigodny  sta- 
rzec, głowa  rodu  otoczony 
liczną  rodziną. 

Patrjarchadyit.  nazwalicz- 
nych  poematów  niemiec  - 
kich  epicznych,  osnutych 
na  motywach  patrjarchal- 
nych  ze  Starego  Testamen- 
tu, a  powstałych  pod  wpły- 
wem „Mesjady"  Klopstocka. 

Patrjarchalizm  ni.  karność 
w  rodzinie,  posłuszeństwo 
starszemu  w  rodzie,  pieczo- 
łowitośi'  starszego  w  rodzie 
o  dobro  zarówno  członków 
rodu,  jak  również  sług  i 
podwładnych;  naturalność  i 
prostota  obyczajów. 

Patrjarchalny  ni.  oparty  na 
władzy  najstarszego  w-  ro- 
dzie, na  poszanowaniu  star- 
szeństwa, odznaczający  się 
rodzinną  zgodą,  prostotą  i 
czystością  obyczajów. 

Patriarchat  ni.  godność  i 
obręb  władzy  patrjarchy;  o- 


kres  czasu,  w  którym  jaki 
duchowny  piastuje  władzę 
patrjarchy;  stan  społeczny, 
który  nastąpił,  gdy  z  wy- 
nalezieniem sposobu  niece- 
nia ognia,  z  nastaniem  wo- 
jen, skończył  się  mati-jar- 
chat  i  władza  nad  rodziną 
z  rąk  matek  przeszła  w  rę- 
ce ojców. 

Patrjarchja  nł.  zakres  wła- 
dzy patrjarchy,  kraje  pod- 
ległe władzy  patrjai-chy. 

Patrjota  g.  obywatel  ko- 
obają(if  ojczyznę,  gorliwy 
o  dobro  swego  kraju,  goto- 
wy do  poświęceń  dla  oj- 
czyzny; patrjotnilt,  pogardl. 
nazwa  dawana  gorliwym 
patrjotom;  pogardl.  pozorny 
patrjota. 

Patriotyczny  ni.  tyczący 
się  patrjotyzmu,  oparty  na 
miłości  kraju  ojczystego. 

Patrjotyzm  ni.  miłość  oj- 
czyzny, gorące  przywiąza- 
nie do  kraju  rodzinnego. 

Patrocinium  t.  opieka;  o- 
brona,  zwłaszcza  klijenta 
przez  jego  patrona. 

Patrol  /  od.'ział  policji 
a.  wojska  przebiegający  uli- 
ce miasta  jako  straż  bez- 
pieczeństwa; oddział  żoł- 
nierzy objeżdżający  poste- 
runki wojskowe;  mały  pod- 
jazd wojenny  wysłany  na 
zwiady;  patrolować,  uczest- 
niczyć w  oatrolu.  odbywać 
patrol;  stać  na  straży;  -pnen. 
dozorować 

Patrologia,  Patrystyka  *g. 
część  teologji  historycznej 
obejmująca  życiorysy,  nau- 
kę i  pisma  Ojcpw  Kościoła 
i  znakomitych  pisarzów  ko- 
ścielnych. 

Patron  t.  Święty  opiekun. 
Święty  orędownik;  Święty, 
czczony  głównie  w  danym 
kraju  lub  mieście;  w  sta- 
roż. Rzymie  patrycjusz  w 
stosunku  do  klijentów  i  wy- 
zwoleńców; obrońca;  obroń- 
ca .prawny,  adwokat;  pryn- 
cypał ,  przełożony,  szef ; 
patronować,  wykonywać  ro- 
lę patrona,  orędować,  adwo- 
katować,  bronić,protegować, 
forytować. 

Patron  [/.]  wzór  lub  mo- 
del, według  którego  robota 
ma  być  wykonana;  wzór 
powycinany  w  desenie,  n- 
żywany  przez  malarzy  po- 
kojowych; ładunek  do  broni 
palnej;  p.  express,  przyrząd 
złożony  z  kawałków  tek- 
tury odpowiednio  przykro- 
jonych  i  rozsuwalnych,  do 
krajania  materjałów  na  u- 
brania  kobiece. 

Patronage  familler  /.  (pa- 
ironai  Jamtlje)  opieka  rodzi- 
ny, zwykle  włościańskiej, 
nad  powierzonym  jej  spokoj- 
nym obłąkanym  (we  Fran- 
cji). 


Patronat  ni.  stosunek  |)a- 
trona  do  klijenta;  przywilej 
przedstawiania  biskupowi 
kandydata  na  beneficjum; 
stan  obrończy,  adwokatura; 
stowarzyszenie,  mające  za 
cel  opiekę  nad  kim(np-  pa- 
tj'onat  nad  dziećmi  więź- 
niów). 

Patronaż  /.  opieka  rozcią- 
gana przez  zakłady  dobro- 
czynne nad  byłenii  ich  wy- 
chowańcami:  vb.  Patronage. 

Patronesa  /.  dama  opieku- 
jąca się  instytucją  dobro- 
czynną; zajmująca  się  u- 
rządzeniem  zabawy,  balu 
i  t.  p.  na  korzyść  biednych. 

Patronimik  oh.  Patronymi- 
cum. 

Patronizacia  ni.  wykony- 
wanie roli  patrona,  orędow- 
nictwo, forytuwanie. 

Patronizować  ob.  Patrono- 
wać. 

Patronka  ł.  święta  opie- 
kunka; święta  orędownicz- 
ka; obrończyni. 

Patrontasz  n.  torebka  na 
naboje,  ładownica. 

Patronymicum  w  1.  mn.  Pa- 
tronymica  /.  imię  po  ojcu 
a.  po  przodkach  np.  Danai- 
da  t.  j.  córka  Danaosa. 

Patry-  oh.  też  Patri-,  Patrj-. 

Patryca  ,[«.]  stempel  do 
wytłaczania  niatrycy;  na- 
rzędzie do  nacinania  mutry 
śrubowej;  w  galwanoplfisty 
ce:  oryginał,  na  którym  me- 
tal osiada  w  kąpieli. 

Patryciat  ni .  znakomici 
miejscy  obywatele,  rody  je- 
dynie uprawnione  do  za- 
siadania w  radzie  miejskiej; 
w  staroż.  Rzymie  znakomi- 
te rody,  posiadające  wyłącz- 
nie prawa  polityczne  i  przy- 
wileje., 

Patryciusz  ł.  członek  pa- 
trycjatu;  patryciuszka,  żona 
lub  córka  patrycjusza. 

Patrymonjalny  ni.  należą- 
cy do  spadku  po  ojcu,  sta- 
nowiący ojcowiznę;  ojcow- 
iski;  p-e  sądy,  dawniej  pra- 
wo posiadaczy  dóbr  ziem- 
skich, dziedziców,  panów, 
do  sądzenia  ludzi  nie  wol- 
nych (chłopów  poddanych). 

Patrystyka  oh.  Patrotog)a. 

Pattes  d'ole  /.  (put  dua) 
dosł.  gęsie  łapki:  drobne 
zmarszczki  w  kącikach  oczu 
u  ludzi  starzejących  się. 

Patyna  /.  powłoka  brunat- 
no-zielonawa,  nalot  podob- 
ny do  grynszpanu  pokry- 
wający z  czasem  wskutek 
wpływów  powietrza  i  wil- 
goci przedmioty  z  bronzu 
i  spiżu;  ob.  Patena;  patyno- 
wać, powlekać  patyną,  na- 
dawać wygląd  starożytnego 
bronzu. 

Patynka/.  i)łytki  pantofel. 

Pauca  sed  bona  A  mało 
lecz  dobrze. 


Pauci  yldent  morbui;i  suum, 
omnes  amant  /  wielu  widzi 
swą  chorobę  (t.  j.  błędy), 
(wszyscy)  jednak  ją   pielę- 

?"»H-  .      ., 

Paukant  ».  przeciwnik  w 

pojedynku. 

Paulatim  longlus  itur  t.  po- 
woli dojdziemy  dalej. 

Paulatim  summa  petuntur 
ł.  powoli  dosięgamy  celu. 

Paulin  ni.  zakonnik  regu- 
ły Św.  Pawła;  członek  sek- 
ty, która  Św.  Pawła  stawia- 
ła wyżej  niż  Chrystusa  i 
chrzest  odbywała  za  pomo- 
cą ognia  (ok.  r.  (JGO). 

Paulo  maiora  canamus  ł. 
śpiewajmy  o  rzeczach  wznio- 
ślejszych. 

Pauper  ł.  ubogi  chłopiec; 
dawniej:  ubogi  uczeń,  u- 
trzymujący  się  z  posług  ko- 
ścielnych i  jałmużny;  prien. 
żart.  chłopiec,   dzieciak. 

Paupertas  ł.  ubóstwo;  n. 
non  est  probro,  ubóstwo  nie 
jest  hańbą. 

Pauper  ubique  jacet.A.  bie- 
dnemu wiatr  zawsze  w  o- 
czy  wieje. 

Pauperyzm  ni .  ubóstwo 
wielkich  mas  ludności. 

Pauyre  diable  /.  (powr 
djablj  biedak. 

Pauza  t.  przestanek,  cza- 
sowa przerwa  w  jakiej  czyn- 
ności; w  szkole:  dłuższy 
przestanek  między  jedną 
lekcją  a  drugą  w  celu  wy- 
poczynku,dlazjedzenia  śnia- 
dania; w  muz.  zamilknięcie 
głosów  w  oznaczonym  miej- 
scu, także  znak  wskazują- 
cy miejsce  zamilknięcia  i 
długość  jego  trwania;  znak 
przestankowy ;  pauzować , 
zrobić  przerwę,  przestanek 
w  czynności,  odpoczywać; 
w  muz.  nie  grać  w  miejscu 
oznaczonym  w  nutach,  zna- 
kiem pauzy. 

Payane  w.  starowłoskj  ta- 
niec (pawi)  w  poważnym 
tempie. 

Paw  U!,  ptak  z  rodziny 
bażantów. 

Pawęż,  Pawęża  irl.  tarcza 
drewniana,  okrągła,  mająca 
trzy  stopy  średnicy,  skórą 
powleczona,  używana  nie- 
gdyś pi-zez  wojowników  pie- 
szych (nazwa  od  miasta  Pa- 
wji  we  Włoszech). 

Pawilon/,  środkowa  część 
lub  boczne  skrzydło  domu; 
lekki  mały  budynek  z  okrą- 
głym a.  szpiczastym  da- 
chem zwłaszcza  w  parku 
lub  ogrodzie;  na  placach 
wystaw  ozdobny  budynek 
obejmujący  jaki  dział  wy- 
stawianych przedmiotów; 
chorągiew  o  barwach  naro- 
dowych, flaga  okrętowa. 

Pawiment  [J.]  różnobarwne 
taflowanie  podłogi,  jiosadzka 
mozajkowa;  pomost,  estrada. 


Słownik  wyrazów  obcycłi  —  12 


rax 


Pelota 


178 


Pax  t.  pokój;  bogini  po- 
koju. 

Pax  optima  rerum  1.  pokój 
jest  najlepszą  rzpczą. 

Pax  yobiscum  /.  pokój  z  wa- 
mi (pozdrowienie  wiernych 
przez  kapłana). 

Paysanne  /.  fpejzan)  dosl. 
wieśiiiauzka;  zupa  z  karto- 
fli i  włoszczyzny,  karto- 
flanka; rodzaj  ozepeczka  ran- 
nego dla  kobiet. 

Pays  de  coagne /. /pet  d/i 
kokańj  bajeczna  kraina  ob- 
fitości, raj  próżniaków. 

Paź/,  młody  chłopiec  ro- 
du szlacheckiego  na  usłu- 
fjach  książąt;  w  średnich 
wiekach   giermek   rycerza. 

P.  C,  na  biletach  wizy- 
towych ikr.  Pour  condołer 
/.  /pur  kądolej  aby  okazać 
współczucie. 

P.  compl.  skr.  Par  complai- 
jance/.  /par  kąpleza"s)  przez 
grzeczność. 

Pątlik  n.  (?)  ozdobna  siatka, 
a.  kaptureTc  na  włosy,  naszy- 
,  wane  paciorkami,  noszone 
dawniej  przez  mężczynn, 
zamiast  kołpaka;  mycka: 
czub  na  hełmie. 

Peak  n.  (pik/  szczyt  góry; 
wierzchołek. 

Pean  g.  u  staroż.  Greków 
uroczysta  pieśń  na  cześć 
bogów,  a  zwłaszcza  ApoIIi- 
na;  pieśń  zwycięstwa,  dzięk- 
czynna lub  pochwalna. 

Peccałor  /.  grzesznik,prze- 
stępca. 

PeCcatur  infra  et  extra  i. 
grzeszy  jedna  i  druga  .strona. 

Peccavi!  /.  zgrzeszyłem! 

Pech  n.  brak: szczęścia,  po- 
wodzenia, los  nieprzyjazny. 

Pectus  esł,  quod  facit  di- 
sertum  t.  serce  {dosl.  pierś) 
czyni  wymownym. 

Peculium  /.  w  daw.  pra- 
wie rzymskim  majątek  po- 
siadany przez  człowieka  za- 
leżnego (dziecko  lub  niewol- 
nika) z  upoważnienia  tego, 
od  kogo  ów  człowiek  zależał. 

Pecunia  /.  pieniądze;  p. 
esł  nervus  rerum,  pieniądze 
są  sprężyną  poruszającą  a. 
zdotaą  popchnąć  rzecz  w  kie- 
runku żądanym;  p.  e.  n.  belli, 
pieniądz  jest  nerwem  v.ojny. 

Pecuniae  obedient  omnia  1. 
złotu  ulega  wszystko. 

Pedagog  g.  u  staroż.  Gre- 
ków: uczony  niewolnik,  od- 
prowadzający dzieci  swego 
pana  do  szkoły;  dziś:  wy- 
chowawca, nauczyciel;  u- 
czony,  pracujący  nad  ulep- 
szeniem metody  wychowa- 
nia i  uczenia. 

Pedagogiczny  *(/.  ztrodny 
z,  zasadami  pedagogiki. 

Pedagogika  *g.  nauka  o 
wychowaniu  młodego  poko- 
lenia, podająca  i  uzasadnia- 
jąca środki  do  tego  celu 
wiodące. 


Pedagogia  "g.  zajęcie  nau- 
czyciela młodzieży  a.  wy- 
chowawcy, nauczanie,  wy- 
chowywanie dzieci. 

Pedagogium  *g.  wogóle: 
zakład  wychowawczy  dla 
chłopców;  w  szczególności: 
wyższy  zakład  naukowy 
kształcący  nauczycieli. 

Podagra  oh.  Podagra. 

Pedał  tu.  w  organach:  kla- 
wjatura  dolna  poruszana  no- 
gą; w  fortepianie:  przyrząd 
służący  do  wzmacniania  lub 
tłumienia  tonów;  w  harfie 
—  do  zmiany  tonu  przez 
skracanie  struny;  deseczka 
a.  blacha  do  naciskania  no- 
gą w  maszynach  do  szycia, 
w  kołowrotku,  tokarni  i  t.p.; 
pedały  żarł.  nogi;  pedałówka. 
mniejsza  maszyna  drukar- 
ska, która  działa,  poruszana 
motorem  lub  gdy  naciskać 
pedał  nogą. 

Pedant  /.  człowiek  trzy- 
mający się  prawideł  lub 
zwyczajów  z  drobiazgową 
ścisłością,  zważający  więcej 
na  formę  niż  na  istotę  rze- 
czy; uczony  nudziarz  bez 
wyższego  polotu;  pedancki  ob. 
Pedantyczny. 

Pedanterja/.,  Pedantyzm  ni. 
przesadna,drobnóstkowa  do- 
kładność, trzymanie  się  śle- 
po formułek,  formalizm ; 
szkolarstwo,  małostkowość. 

Pedantyczny  nt.,  Pedancki, 
właściwy  pedantom,  dro- 
biazgowo skrupulatny,  ma- 
łostkowy. 

Pedałrof]a  *g.  uwiąd  dzie- 
cinny, tuberkuliczne  wy- 
cieńczenie organizmu  dziec- 
ka. 

Pedel  oh.  Bedel. 

Pederasta  g.  człowiek  od- 
dający się  pederastji. 

Pederastja  *g.  stosunek  lu- 
bieżny mężczyzny  do  męż- 
czyzny. 

Pedestralny  ni.  posąg,  po- 
sąg w  postawie  stojącej  (w 
przeciwstawieniu  do  kon- 
nego). 

Pedestrjanizm  ni.  sport  pie- 
szy, piesza  wędrówka  dla 
przyjemności. 

Pedibus  łimor  addidit  aias 
1.  strach  dodaje  skrzydeł 
nogom. 

Pedlceilarle  nł.  narządy 
gwiazd  morskich  i  jeżów 
morskich,  któremi  chwyta- 
ją małe  zwierzątka. 

Pedigree  a.  /pedigrii  spis 
przodków,  genealogja;'w  ho- 
dowli koni  rasowych:  wy- 
kaz przodków,  od  których 
koń  pochodzi. 

Pedjałra  *g.  lekarz  chorób 
dziecięcych. 

Pedjatrja  "g.  nauka  lecze- 
nia chorób  dziecięcych. 

Pedlar  a.  wędrowny  ku- 
piec w  Stanach  Zjedn.  A- 
meryki  Półn. 


Pedogieneza  'g.  zdolność 
rozmnażania  się  przed  o- 
siągnięciem  OKtatniego  sta- 
djum  rozwoju  jeszcze  w 
stanie  poczwarki,  właściwa 
niektórym  zwierzętom  bez- 
kręgowym. 

Pedogra  oh.  Podagra. 

Pedologia  *9.  nauka  o  dzie- 
ciach i  ich  naturze. 

Pedometr  *g.  przyrząd  au- 
tomatycznie notujący  licz- 
bę zrobionych  kroków;  ho- 
dometr 

Pedołryb  g.  nauczycie!  w 
szkołach  staroż.  Grecji. 

Pedro  h.  Piotr;  Pedro  Xi- 
menes,  białe  wino  hiszpań- 
skie z  okolic  Grenady. 

Peer  a.  (pir)  par  (oh.). 

Pegaz  g.  w  mitol.  greckiej 
skrzydlaty  rumak  muz, sym- 
bol polotu  poetyckiego;  na- 
zwa gwiazdozbioru;  dosia- 
dać pegaza,  próbować  sił  na 
polu  poezji. 

Pegmatyt  *g.  gruboziarni- 
sta odmiana  granitu. 

Pegologja  V-  nauka  o  źró- 
dłach leczniczych  i  wodach 
mineralnych. 

Pehlewi  )>ers.  starożytne 
narzecze  używane  w  za- 
chodnim Iranie  (Persji). 

Pei  chińs.  czarny,  np.  Pei- 
ho:  czarna  rzeka;  północ- 
ny. 

Peignoir  ./'.  (peniuar)  dłu- 
gi ranny  kaftan  damski  u- 
żywany  przy  czesaniu,  pu- 
dermantel. 

Peintre  graveur/.  /ptlr  gra- 
wóTj  dosl.  malarz  rytownik: 
artysta  miedziorytnik,  zwła- 
szcza akwaforcista. 

Peinture  małe/.  ip^lUr  mali 
malowanie  terpeptynowemi 
farbami  na  niegruntowanym 
płótnie,  wynalezione  przez 
belgijsk.  malarza   Wiertza. 

Pejcz  «.  biczyk,  bacik. 

Pejs  hehr.  (?)  długi  lok, 
długi  kędzior  włosów  zwie- 
szający się  od  skroni  z  przo- 
du ucha  (dotąd  noszone 
przez  Żydów  galicyjskich); 
p-y,  długie  ości  będące  prze- 
dłużeniem łuski  na  ziarnach 
jęczmienia  i  pewnego  ga- 
tunku pszenicy. 

Pejsach  kehr.  pascha  u  Ży- 
dów, święto  na  pamiątkę 
wyjścia  z  ziemi  egipskiej; 
pejsaczny,  specjalnie  przy- 
sposobiony na  uroczystość 
zwaną  Pejsach  (p-a  mąka, 
p-y  spirytus,  p-e  wino). 

Pejzaż  /.  krajobraz. 

Pejzażysta  ni.  malarz  ma- 
lujący widoki,  pejzaże. 

Pekeflajsz,  Pekeflejsz  n. 
mięso  peklowane. 

Peklować  «.  konserwować 
mięsu,  przesypując  je  wai'- 
stwami  soli,  saletry,  pie- 
przu i  korzeni,  układając 
bardzo  ściśle  vc  beczułce,  i 
przyciskając   ciężarem,  np. 


kamieniem;  peklowina,  mię- 
so peklowane. 

Pekteral  t.  napierśnik;  pe- 
ktoralik,  napieiiśnik  księży, 
na  który  naszywa  się  ko- 
loratka. 

Pektoralny  /.  piersiowy; 
p-e  ziółka,  mieszanina  róż- 
nych ziół  i  korzeni  (lukre- 
cji, ślazu,  anyżu,  kaszy  per- 
łowej i  in.),  której  napar 
używa  się  do  picia  dla  ła- 
godzenia kaszlu. 

Pektorał  t.  krzyż,  który 
wyższe  duchowieństwo  ka- 
tolickie nosi  na   piersiach. 

PektyM  ni.  nazwa  związ- 
ków organicznych,  tworzą- 
cych się  w  niektórych  o- 
wocach  pod  wpływem  go- 
towania i  przyjmujących  po- 
stać galaretowatą,  krzepnik. 

Pekunja  oh    Pecunia. 

Peknnjarny  ni  pieniężny. 

Pela  /.  nieskręcane  nitki 
bardzo  cienkiego  jedwabiu, 
używane  do  robótek  kobie- 
cych, do  haftu. 

Peiada  /.  choroba  ludzi 
i  zwierząt  objawiająca  się 
wypadaniem  włosów,  próch- 
nieniem i  wypadaniem  zę- 
bów oraz  osłabienienr  koń- 
czyn. 

Peiagiczny,  Pelagijskl  'j. 
morski,  oceaniczny. 

Pelagjanln  ni.  zwolennik 
sekty  utworzonej  przez  Pe- 
lagjusza,  mnicha  angielskie- 
go w  IV  w.  po  Chr.,  za- 
przeczającej grzechowi  pier- 
worodnemu. 

Pelagoskop  *g.  narzędzie 
do  rozpatrywania  głębin 
morskich. 

Pelagra  oh.  Pellagra. 

Pelazgowie    g.    pierw,  t 
mieszkańcy    Grecji;    pelaz- 
gijskie  mury,  przedhistory  .  - 
ne  mury    z    nieociosany  . 
kamieni,  bez  cementu. 

Peie-mele  /.  (pel-mei/  v.  .- 
szanina  bezładna,  „.sfro/: 
kapustą". 

Peleryna  /.  szeroki,  kr 
ki  płaszczyk  bez  rękaw 
długi,    obszerny    kołr-. 
zwieszający    się    u     pi:i~. 
cza. 

Pellda,  Pelides  <?    syn  Pe- 
leusza  czyli  .Achilles  i^bolia- 
ter  grecki  wsławiony  pod-  . 
czas  oblężenia  Troi).  I 

Pelikometr   *g.,    Pelwimetr 
ni.-  narzędzie  do  mierzenia  "f 
miednicy  niewieściej. 

PelityM/.  nazwa  ogólnaskal ' 
złożonych    z    bardzo    drol>- 
nyih  cząstek    mineralnych  , 
luźnie  z  sobą  spojonych. 

Pellagra  »^  trąd  lombardz- 
ki ,  endemiczna  choroba  • 
skórna  na  rękach  i  migach,;, 
w  górnych  Włoszech  i  po-u 
łud.  Francji,  powodowana 
rozwojem  gi*zybka,  imsorzy-: 
tującego  na  kukurydzy. 

Peloła/.,  Pelotka,  elegano- 


179 


Peltasta  —  Per  capita 


ka  perfumowana  podusMCi- 
ka  do  if;ieł  i  szpilek. 

Peltasta  g.  w  staroż.  Gre- 
cji nazwa  żołnierza  lekko 
uzbrojonego,  z  lekką  tarczą. 

Pelwimetr  oh.  Pelikometr. 

Pelwimetr)a  »ł.  nauka  mie- 
rzenia miednicy  niewieś- 
ciej (część  antropometrji). 

Pemikan.  Pemmikan  [a.] 
(z  jąz.  amer.)  suszone  na 
głoftcu  i  utłuczone  na  ka- 
wałki mięso  bizonów  lub  ło- 
siów, zmieszane  z  tłuszczem 
i  zapakowane  w  puszki,  po- 
silny i  długo  przechowują- 
cy się  prowjant  mięsny. 

Pena  i.  kara  pieniężna. 

Penał  1.  dobroczyńca,  do- 
brodziej, filantrop. 

Panaty  1.  w  wierzeniach 
staroż.  Rzymian  domowe 
bóstwa  opiekuńcze;  prien. 
ognisko  domowe,  rodzina, 
dom;  o/).  Lary. 

Pence  oh.  Penny. 

Penchant/.  /pa"na"j  skłon- 
ność, pociąg,  upodobanie. 

■  Pendant  /.  fpa^da")  przed- 
miot lub  pojęcie  odpowia- 
dające dnigiemu,  podobne 
lub  dopełniające  je;  dzieło 
sztuki ,  zwłaszcza  obraz , 
rzeźba,  tworzące  z  drugim 
wskutek  podobieństwa  lub 
kontrastu  harmonijną  ca- 
łość. 

Pendele  1.  [»i.]wisiorki  przy 
łańcuszku. 

Pendent  1.  pas  przez  ra- 
mię, na  którym  się  pałasz 
nosi. 

Pendente  lite  uh.  Lite  pen- 
dente. 

Pendentlf  /.  część  skle- 
pieniamiędzy  arkadami  pod- 
trzymującemi  kopułę. 

Penduł  /.  wahadło  u  ze- 
gara, perpendykuł. 

Penelopa  g.  wierna  mał- 
ionka  Odyseusza,  która  o- 
czekiwała  powrotu  męża 
z  wojny  Trojańskiej  przez 
20  lat;  robota  P-y,  tkanina, 
po  której  skończeniu  Te- 
nolopa  obiecała  powtórnie 
wyjść  za  mąż,  i  aby  tę 
■  chwilę  odwlec,  pruła  w  no- 
cy to,  00  zrobiła  w  dzień; 
pnen.  nigdy  nie  kończące 
się  zadanie,  nie  mająca  koń- 
ca robota,  działalność  bez 
rezultatu. 

Peneplan  nł.  (dosl.:  prawie 
równina)  powierzchnia  po- 
'  wstała  przez  zrównanie  gór 
w  skutek  działania  wód  pły- 
lOących. 

Penełrac]a  ł.  przenikanie, 
przenikliwOść,przeglądinie, 
btdanie;  wzajemne  przeni- 
kania się  ras  i  cech  raso- 
wych skutkiem  krzyżowa- 
nia. 

I  Penetrować  i.  przeglądać, 
przeszukiwać,  badać,  prze- 
nikać, dociekać,  zgłębiać. 

Penioar  ob.  Peignoir. 


Penltenc|a  /.  skrucha,  ka- 
janie się;  pokuta,  kara. 

Penitenc)ar|usz  nł.  kapłan 
mający  prawo  rozgrzeszania 
w  szczególnych  wypadkach. 

Penitencjarny  ni.  system, 
środki  sto.sowane  w  więzie- 
niach celem  umoralnienia 
więźniów. 

Penitent  {.  skruszony  grze- 
sznik, pokutnik. 

Peniuar  ob.  Peignoir. 

Penniless  a.  człowiek  nie 
posiadający  ani  złamanego 
szeląga,  biedak,  nędzarz. 

Penny  a.  (peni)  w  I.  mn. 
Pence  (pensi  drobna  mone- 
ta angielska,  12-sta  część 
szylinga=4  kop. 

Penny-a-linera.^pe)r«-«  7ijy»r> 
wzgardliwa  nazwa  reporte- 
ra dziennikarskiego  nada- 
wana mu  ze  względu  na  nor- 
mę wynagrodzenia  (1  pen- 
ny za  wiersz). 

Penny-bank  a.  kasa  oszczę- 
dności dla  biednych  w  Lon- 
dynie ,  przyjmująca  naj  - 
mniejsze  nawet  wkłady  pie- 
niężne. 

Penny-welght  a.  ipeni-uet) 
ikr.  pwt.  dost.  waga  penny,  ja- 
kich 240  idzie  na  Troy- 
Pound  '(ob.)=V/g  grama. 

Pens  oh.  Penny. 

Pensće  /.  (pa^se/  roślina 
bratek,  także  kolor  fijołko- 
wy  z  odcieniem  bninatno- 
czerwonym. 

Penseta  ob.  Pincktta. 

Pensja  /.  stała  płaca;  za- 
kład naukowy  prywatny, 
zwłaszcza  dla  dziewcząt. 

Pensjonarz  /.  wychowa- 
niec  pensjonatu;  otrzymu- 
jący całe  utrzymanie  w  ja- 
kiej instytucji  dobroczyn- 
nej; pensjonarka,  uczennica 
pensji  prywatnej;  kobieta 
otrzymująca  stałe  utrzyma- 
nie w  jakim  zakładzie  do- 
broczynnym. 

Pensjonat  /.  prywatny  za- 
kład wychowawczy,  gdzie 
uczniowie  oprócz  nauki  o- 
trzymują  mieszkanie  1  ży- 
cie; zakład ,  wynajmujący 
mieszkanie  z  całodziennym 
utrzymaniem,  zwłaszcza 
w  miejscowościach  leczni- 
czych, kąpielowych  a.  na 
letnich  mieszkaniach. 

Pensjonować  /.  wyznaczyć 
komu  pensję;  przyznać  e- 
meryturę. 

Pentjonowany/.  oh.  Emeryt. 

Pensum  /.  zadanie,  ćwi- 
czenie, praca  wyznaczona 
uczniom  w  szkole  lub  do 
odrobienia  w  domu;  zada- 
nie dane  za  pokutę. 

Pensylwa/iskl  a.  filadelfij- 
ski system  więzienny  cel- 
kowy,  obostrzony  bozozyn- 
nośoią,brakiem  przechadzek 
i  milczeniem  (od  nazwy  kra- 
ju Pensylwanja). 

Penłachord  'g.  instrument 


muzyczny  o  pięciu  strunach, 
rodzaj  skrzypiec. 

Pentadekagon  *g.  piętna- 
iftokąt. 

Pentaedr  g.  pięciościan, 
bryła  gieometryczna,  ogra- 
niczona pięciu  ścianami. 

Pentagon  g.  pięciokąt,  pię- 
ciobok. 

Pentagram  *g.  znak  mi- 
styczny w  kształcie  pięcio- 
boku  z  umieszczonemi  na 
bokach  trójkątami  równo- 
ramiennemi,  w  średnich 
wiekach  używany  jako  znak 
czarodziejsifi  przeciw  złym 
duchom. 

Pentametr  *g.  wiersz  pię- 
ciostopowy  daktyliczny. 

Pentaptyk  *g.  obraz  pięoio- 
skrzydłowy,  złożony  z  pię- 
ciu obrazów. 

Pentarchja  *g.  panowanie 
pięciu;  pnen.  system  poli- 
tyczny europejski  (1815 — 
1850)  oparty  na  przewadze 
pięciu  wielkich  mocarstw: 
Anglji,  Austrji ,  Francji, 
Prus  i  Rosji. 

Pentateuch  g.  pięcioksiąg 
Mojżesza:  część  Starego  Te- 
stamentu. 

Penłatlon  g.  zapaśnictwo 
złożone  z  pięciu  rodzajów 
walki  (skoki,  rzucanie  dys- 
kiem, oszczepem,  wyścig 
pieszy,  mocowanie  się),  bar- 
dzo rozpowszechnione  w 
staroż.  Grecji,  pięciobój. 

Pentelljski  marmur,  Penie- 
lik,  marmur  biały,  szarawy 
z  góry  Pentelikos,  używa- 
ny na  arcydzieła  budow- 
nictwa w  staroż.   Grecji. 

Panula  1.  płaszczyk. 

Penurie  d'argenł  /.  (peniiri 
darit^j  kłopot  o  pieniądze. 

Panurja  ł.  dost.  brak  do- 
legliwy; upośledzenie  umy- 
słowe. 

Peonja  /.  piwonia. 

Peota  te.  rodzaj  wenec- 
kiej gondoli,  lekka  szalupa. 

Peperment  oh.  Pepperment. 

Peperyt  ni.  szklista  mate- 
rja  wulkaniczna,  lawą. 

Peplnjer  /.  ogier  w  sta- 
dzie używany  tylko  do  roz- 
płodu. 

Pepinjera  /.  szkółka  drze- 
wek; pnen.  aakład,  kraj,  do- 
starczający ludzi  uzdolnio- 
nych w  jakim  kierunku;, 
pepinjerka,  pełniąca  obowiąz- 
ki nauczycielki  w  zakła- 
dzie naukowym  za  poprze- 
dnią bezpłatną  naukę. 

Pepita,  Pepito  h.  zdrobn. 
Józefina,  .Józef. 

Pepity  h.  bryłki  złota 
znajdowane  w  ziemi,  w  pia- 
sku rzecznym. 

Peplum  t.,  Pftplos  g.  u  sta- 
rożytnych, wełniana,  fał- 
dzista  szata  kobiet  grec- 
kich, spięta  na  ramionach. 

Peppera  widziadła,  osoby 
ukazujące  gię  jakby  w  po- 


wietrzu nad  sceną  teatral- 
ną, skutkiem  tego,  te  oso- 
by rzeczywiste,  ukryte,  od- 
bijają się  w  gładkiej  szy- 
bie szklanej  oddzielającej 
scenę  od  widowni  (od  nazw. 
przedsiębiorcy  anglika,  któ- 
ry- na  początku  XIX  w.  pro- 
dukował ten  wynalazek! 

Pepperment  ni.  nalewka 
na  liściach  mięty  pieprzo- 
wej, rodzaj  likieru. 

Pepsyna  ni.  najważniejsza 
część  składowa  soku  żołąd- 
kowego, rozpuszczająca  cia- 
ła białkowate. 

Peptika  /.  (pepitka)  środki 
pobudzające  trawienie.. 

Pepton  ni.  substancja  wy- 
twarzana z  ciał  białkowa- 
tych i  kleistych  w  czasie 
trawienia,  pod  wpływem 
działania  soków  żołądko- 
wych (głównie  pepsyny). 

Pepłonizacja  nt.  przemia- 
na pokarmów  białkowych 
na  peptony,  odbywająca  się 
w  żołądku. 

Peptonurja  nt.  niedosta- 
teczne wytwarzanie  się  pep- 
syny w  organizmie  żywym. 

Per  1.  przez,  za. 

Pera,  dzielnica  zamiesz- 
kana przez  europejczyków 
w  Konstantynopolu. 

Per  abusum  1.  przez  na- 
dużycie. 

Per  accassit  ^  przez  przy- 
stąpienie, przez  przyłącze- 
nie się  (do  czyjego  zdania 
przy  głosowaniu). 

Per  accidens  /.  przez  przy- 
padek. 

Per  acciamationem  1.  jed- 
nogłośnie (wybrać,  uchwa- 
lić). 

Per  accord  1.  za  zgodą. 

Per  acquit  oh.  Acguit. 

Peractl  labores  jucundi  1. 
miłe  są  prace  dokonane  (mi- 
ło po  nich  spocząć,  miło  je 
wspominać). 

Peractis  peragendis  1.  \io 
zrobieniu  tego,  co  zrobić 
należało. 

Per  adratse  oh.  Par  ad- 
resse. 

Peragrawacja  /.  zbytnie 
obciążenie. 

Perambulacja  1.  przegląd, 
obejrzenie. 

Per  angusta  ad  augusta  1. 
przez  cieśnie  do  wyżyn, 
przez  twarde  próby  docho- 
dzi się  do  powodzenia. 

Per  annum  /.  rocznie. 

Per  aspera  ad  astra  1.  dosl. 
skalistą  ścieżką  do  gwiazd; 
przez  ciernie  do  sławy,  przez 
walkę  do  zwycięstwa. 

Peratoskopja  *g.  przepo- 
wiadanie zmian  powietrza. 

Per  aversionem  1.  ryczał- 
tem, bez   liczenia. 

Per  c.  skr.  Per  comptant. 

Per  capiła  1.  pogłownie, 
na  każdą  głowę,  od  każdej 
głowy. 


Per  cassa  —  Perlić  się 


180 


Per  cassa  t.  za  opłatą,  za 
gotówką. 

Per  centum  ł.  od  sta. 

Percepcja  /.  po.strzcganie; 
uświadomione  wrażenie;per- 
cepcyjny,  postrzogawczy. 

Percept  1.  i)ostrz('ganie, 
to  co  sią  postrzega. 

Percepta  1.  dochód,  wpływ 
pieniędzy:  perceptarz,  wyliaz 
i  instrukcja  dotycz,  poboru 
podatków;  percepiować,w|ii- 
sywać  wjiływy  jiioniężne. 

Percepłor  ni.  w  telei)atji: 
ten,  kto  otrzymuje  cudze 
myśli,  rozkazy,  przesyłane 
tylko  siłą  woli. 

Perciplendum,  w  1.  mn. 
Percipienda  /.  to,  co  może 
działać  na  zmysły,  co  mo- 
że przez  wrażenie  zmysło- 
we dojść  do  świadomości. 

Per  collo  /.  od  każdej  skrzy- 
ni a.  paki  towarów  osobno 
(opłata). 

Per  comptant  /.  (per  kąta") 
za  gotowe  pieniądze. 

Per  consensum  t.  za  ze- 
zwoleniem. 

Per  conto  v.  na  rachunek. 

Percypjent  /.  przyjmujący 
wrażenia. 

Percypować  1.  pobierać  (po- 
datki, opłaty);  przyjmować 
wrażenia  od  zjawisk  ota- 
czających, spostrzegać. 

Perć  sic.  przejście  stro- 
me po  górskiej  ścieżce  w 
Karpatach. 

Per  datWum  1.  za  łapówkę'. 

Perdendo,  Perdendosi  lo. 
w  muz.  przejście  od  Piano 
do  Pianissitno. 

Per  diem  I'  dziennie. 

Per  Dio  tv.  na  Boga. 

Perdita  w.  strata. 

Per  dominum  pstrum  ni. 
byle  jak,  wyrażenie  maka- 
roniczne,  oznaczające  nie- 
dbalstwo a.  lekceważenie 
czynności  jakiej  lub  osoby. 

Perdu  /.  {perdui  zgubione, 
stracone  (o  kim  a.  o  czym). 
,  Perduellio  1.  zbrodnia  sta- 
nu, przestępstwo  przeciw 
majestatowi  a.  bezpieczeń- 
stwu państwa. 

Perduty  w.  (?)  jaja  pusz- 
czane na  wrzącą  wodę,  któ- 
remi  następnie  ubiera  się 
mięso  smażone  a.  pieczone; 
jaja  w  koszulkach. 

Pereat!  1.  niech  zginie, 
niech  przepada,  precz  z  nim! 

Pereat  mundus,  fiat  justitia 
t.  niech  świat  zaginie,  byle 
stało  się  zadość  sprawiedli- 
wości. 

Y>ereGzotka  mir.  ukośne  ra- 
mię dodatkowe  n  dołu  krzy- 
ża prawosławnego. 

Peregrynacja  ł.  wędrówka; 
pielgrzymka. 

Peregrynować  ł.  wędrować, 
podróżować ,  pielgrzymo  - 
wać. 

Peremcja,  Perempcja  ł.  n- 
padek    procesu    z    powodu 


uiepo|iierauia  go  w  ciągu 
czasu  prawem  oznaczonego. 

Peremptoryjny^.,  Perempto- 
ryczny,  stanowczy,  nieodwo- 
łalny, niezwłoczny. 

Per  prrorem  1.  jirzez  o- 
mytkę;' 

Per  excellentłam  1.  szcze- 
gólniej, przedewKzystkiem. 

Per  exemplum  t.  na  przy- 
kład. 

Per  (Kpressum  ł.  przez  u- 
my sinego  posłańca. 

Per  tas  et  nefas  /.  wszel- 
kiemi  środkami,  godziwemi 
i  niegodziwemi. 

Per  fayorem  1.  z  łaski, 
przez  uprzejmość. 

Perfect  1.  doskonały. 

Perfectinn  1.  w  gram.  czas 
przeszły  dokonany. 

Perfekcja  l.  doskonałość. 

Perfekcjoniści  ni.  sekta  pu- 
rytańska  komunistyczna  za- 
łożona w  N.-Jorku  1831  r. 

Perfekcjonizm  ni.  teorja  u- 
trzymująca,  że  udoskonale- 
nie się  jednostki  i  rozwój 
jej  odbywa  się  tylko  w  obrę- 
bie jej  życia. 

Perfer  et  obdura,  labor  liic 
łlbi  proderit  olim  i.  znoś  i 
panuj  nad.  sobą,  ten  trud 
z  czasem  przyniesie  ci  ko- 
rzyść. 

Perfidja  1.  wiarołomstwo, 
zdrada,  przewrotność. 

Perforacja  i.  przedziura- 
wienie, prześwidrowanie;  w 
medi/c.  przebicie,  przewiei'- 
cenie,  chirurgiczne  otwar- 
cie jam  ciała;  maszynowe 
przebicie  papieru  drobne- 
mi  dziurkami  (np.  w  kwi- 
tarjuszach,  arkuszach  ma- 
rek pocztowych)  dla  łatwiej- 
szego oddzieranią;  perfora- 
cyjna  maszyna,  maszyna  do 
jiorforacji  papieru. 

Perforować  1.  wykluwać 
szeregi  dziurek  w  papie- 
rze; perforówka  oh.  Perfora- 
cyjna  maszyna. 

Perfuga  t.  ten,  kto  odstą- 
pił od  swego  stronnictwa  i 
przeniósł  się  do  innego. 

Perfumerja  /.  handel,  w 
którym  sprzedają  perfumy, 
sklep  z  perfumami;  fabry- 
ka perfum. 

Perfumować  /.  napuszczać 
a.  nacierać  perfumami  dla 
zapachu. 

Perfumy/,  rozpuszczone  w 
spirytusie  substancje  iirzy- 
jemnie  pachnące,  używane 
do  nakrapiania  ubrań  i  roz- 
maitych przedmiotów,  paoh- 
nidła. 

Pergamessa  w.  dawny  ta- 
niec włoski. 

Pergamin  1.  wyprawiona  i 
wygładzona,  niegarbowaua 
skóra  barania,uży  wana  daw- 
niej jako  materjał  do  pisa- 
nia, dziś  służy  do  spisy- 
wania dyplomów,  aktów  u- 
roczystych,  do   oprawiania 


książek,  do  przygotowania 
niektórych  i)apierów  pro- 
centowych; pergaminowy  pa- 
pier, żółtawy,  półprzezro- 
czysty, twardy,  mocny  i)a- 
pier,  nje  przepuszcza  wody, 
wytrzymuje :  gotowanie,  o- 
trzymuje  się  przez  zanu- 
rzenie papieru  nieklejone- 
go  na  iTótko  w  stężonym 
kwasie  siarczanym;  \)ywa 
niekiedy  groszkowany  i  na- 
śladuje skórę. 

Per  geniłiyum  1.  przez  mał- 
żeństwo. 

Peri  pert.  w  podaniach 
perskich  nazwa  nadziem- 
skich istot,  cudnej  piękno- 
ści, dobrych  wieszczek. 

Perl-  oh.  także  Pery-. 

Periblast  *g.  protoplazma 
dokoła  jądra  komórki. 

Pericarditis  nt.  zapalenie 
osierdzia. 

Pericardium  ni.  osierdzie, 
woreczek,  otaczający  serce. 

Periculum  in  mora  /.  nie- 
bezpieczeństwo w  zwłoce, 
hasło  alarmująoe,  wyrażają- 
ce potrzebę  szybkiej  pomo- 
cy, ratunku. 

Pericystitis  ni.  zapalenie 
błony  otaczającej  pęcherz 
moczowy.  » 

Peridrom  g.  galerja  pro- 
wadząca na  około  budynku, 
krużganek,  kolumnada. 

Perigeum  "g.  w  atir.  w  cza- 
sie obiegu  planety  najbliż- 
sze j^  stanowisko  wzglę- 
dem ziemi,  punkt  przy- 
ziemny. 

Periheiium  *g.  w  attr.  w 
czasie  obiegu  planety  naj- 
bliższe jej  stanowisko  wzglę- 
dem słońca,  punkt  przysło- 
neczny. 

Perikardium  ob.  Perlear- 
dium. 

Perilepsja  *g.  błędny  o- 
słupiały  wzrok  obłąkanego. 

Perinde  ac  cadaver  1.  z  u- 
ległością  trupa  (określenie 
posłuszeństwa  ślepego,  bier- 
nego). 

Per  inductionem  1.  przez 
wnioskowanie  (z  przykła- 
dów, faktów). 

Perinaeum  1.  krocze,  mię- 
dzykrocze. 

Per  inspirałionen  /  z  na- 
tchnienia. 

Per  interim  1.  tymczasowo. 

Periskop  *g.  rura  piono- 
wa rozsuwało  a,  a>patrzona 
systemem  pryzm  szklanych, 
stercząca  z  okrętu  podwod- 
nego, przez  którą  widok  o- 
kolicy  rzuca  się  na  biały 
ekran  w  okręcie. 

Peristoma  *g.  część  twarzy 
okalająca  otwór  gębowy. 

Peritoneum  *g.  otrzewna, 
błona  otaczająca  wnętrzno- 
ści. 

Peritoniłis  ni.  zapalenie 
otrzewnej. 

Perit,  quo4  facis  Ingrało  t. 


przepadnie,  co  uczynisz  dU 
niewdzięcznego. 

Peritus  t.  ftwiadomv,  bie- 
gły- 

Period  g.-l.  |)rzeciąg  cza- 
su, okres,  epoka;  czas  ogra- 
niczają'y  powrót  zjawiska, 
powtarzającego  si';  w  regu- 
larnych odstępach;  w  uUr. 
czas  obiegu  planety,  t.  j. 
czas ,  jakiego  potrzebuje , 
aby  wyszedszy  z  danego 
miejsca,  do  tegoż  miejsca 
powróciła;  w  mat.  grapa 
cyfr  dziesiętnych  ułamka 
dziesiętnego;  ciągle  w  tym 
samym  porządku  powra<;a- 
jąca;  w  gram.  ustęp  stylo- 
wa-, zawierający  pdną  i 
zamkniętą  myśl,  wyrażoną 
zdaniem  głównym  wraz  « 
poprzedniemi  lub  współ- 
rzędnemi  wzajem  się  do- 
pełniająf;emi;  okres;  w  jizjol. 
miesiączka,  menstruacja,  re- 
gularność. 

Periodyczny  *g.  powtarza- 
jący się  regularnie  co  pe- 
wien przeciąg  czasu;  pisma 
p-e,  czasopisma:  (dzienniki, 
tygodniki ,  dwutygodniki , 
miesięczniki,  kwartalniki, 
roczniki);  prasa  p-a.  ogół 
czasopism. 

Perjuracia  l.  krzywoprzy- 
sięstwo. 

Perkal  /.  gładka,  gęsta 
tkanina  bawełniana,  podob- 
na do  płótna. 

Per  Kreurtand  n.  {per  krvjc- 
band)  pod  opaską  (o  prze- 
syłce pocztowej). 

Perknn  lit.  bożek  ognia  i 
pioruna  w  mitcdogji  litew- 
skiej. 

Perkttsia  1.  uderzanie,  o- 
stukiwanie;  w  med.  bada- 
nie narządów  klatki  pier- 
siowej i  jamy  brzusznej 
przez  opnkiwanie  palcem 
lub  za  pomocą  cienkiej  ko- 
ścianej płytki  i  młoteczka; 
perkusyjna  broń,  broń  zapa- 
lająca się  przez  uderzenie 
kurka  w  piston;  perkusyjne  In- 
strumenty, w  których  dźwięk 
lub  rytm  otrzymuje  się  przez 
uderzenia,  np.  bęben,  for- 
tepjan,  żele. 

Perkusor  /.  instrument 
chirurgiczny  do  miażdże- 
nia kamieni  w  pęcherzu. 

Perl  H.  gatunek  czcionek 
nieco  większych  niż  dja- 
ment,  ale  mniejszych  niż 
nonparal. 

Perlica,  ptak  z  rzędu  ku- 
rowatych,  ma  upierzenie 
ciemno-szare  z  jaśniejsze- 
mi  plamkami,  jakby  pereł- 
kami, perliczka,  cesarka, 
pantarka;  p.  a.  perłowa  za- 
raza, choroba  zakaźna,  gruź- 
lica bydła:  mleko  i  raięso 
zwierząt  chorobą  tą  do- 
tkniętych jest  uważane  U 
szkodliwe. 

Perlić  się.  Perlisty  oh.  Perta. 


i 


181 


Per  littcras  —  Perawjanowy  kolor 


Per  liłłeras  1.  listownie, 
przez  piSmienne  zawiado- 
mienier 

Per    longum    et    latum    ł. 

wzdłuż  i  wszerz. 

Perlustracja  i.  przegląda- 
nie, pj-zopatrywaiiie. 

Perła  lirt.  świetny  klej- 
not zwykle  o  srebrzysto- 
białym  blasku,  przejrzysty, 
znajdowany  w  muszlach 
niektórych  skorupiaków,  a 
zwłaszcza  w  muszli  perło- 
pławu  jako  wytwór  choro- 
bliwy (bywają  także  p-y  różo- 
we, żółte,  szarawe,  czarne); 
p-y  sztuczne  wyrabiane  są  z 
różnych  materjałów,  najczę- 
ściej ze  szkła;  przen.  arcy- 
dzieło, rzecz  przednia,  naj- 
lepsza; człowiek  pełen  cnót; 
perłowa  macica,  p-wa  masa, 
biała  warstwa  wyściełająca 
wewnątrz  skorupę  niektó- 
rych micczaków,używana  do 
inkrustacji  oraz  na  drobne 
wyroby  galanteryjne;  p-a 
barwa,  p-y  kolor,  kolor  szaro- 
biały;  p-a  kasza,  kasza  jęcz- 
mienna okrągła;  p-a  zaraza 
06.  Perlica;  perlisty,  podobny 
do  pereł,  lśniący  jak  perły, 
kroplisty,  pieniący  się;  per- 
lić się,  świecić  jakby  per- 
łami (o  listkach,  na  któ- 
rych połyskuje  rosa,  o  na- 
poju musującym,  z  którego 
wydobywają  się  banieczki 
gazu,  o  pianie  połyskującej). 

Perm,  Permska  formacja, 
w  gieologji:  pokłady  przejś- 
ciowe między  pierwszorzę- 
dowym  a  drugorzędowym 
okresem  tworzenia  się  po- 
kładów skorupy  ziemskiej 
(od  nazwy  miasta  Perm). 

Per  mandatarlum  t.  przez 
pełnomocnictwo. 

Permatiencja  i.  ciągłość 
trwania,  stałość,  trwałość 
(stanu  rzeczy,  instytucji 
i  t.  p.). 

Permanent  i.  gatunek  pa- 
pieru używanego  do  foto- 
grafji. 

Permanentny  1.  stały,  u- 
stawiczny ,  nieprzerwanie 
trwający. 

Per  me  ł.  co  do  mnie,  co 
Się  muie  tyczy. 

Per  me  licet  /.  dla  mnie 
niech  i  tak  będzie,  ja  nie 
mam  nic  przeciwko  temu, 
nie  wzbraniam. 

Per  mllle  1.  za  tysiąc  sztuk. 

Permisja  ł.  urlop. 

Per  modum  t.  za  pomocą. 

Permutacja  1.  przemiana, 
izamiana,  przestawienie. 

Per  Nachnahme  ».  za  po- 
braniem; ob.  Nachnahme. 

Pernambukowe  drzewo,  ro- 
dsaj  drzewa  farbierskiego, 
barwy  ciemno.  -  czerwonej 
lilbo  bmnatno-żółtej,  z  któ- 
rego wiórków  wygotowuje 
ńą  farba  do  malowania 
Irattwa,  gipsu,  jaj,   do   za- 


ciągania podłóg;  inaczej: 
feruambukowe  drzewo,  bra- 
zylijskie drzewo,  brazylja 
(od  nazwy  prowincji  i  mia- 
sta.Pernambuco^  Brazylji). 

Per  nefas   /.   nieprawnie. 

Pernoktata  ł.  nocleg,  prze- 
nocowanie. 

Per  non  aunt  ł.  uważać  za 
niebyłe,  nieistniejące. 

Per  obitum  /.  z  powodu 
śmierci. 

Per  occaslonem  1.  przj 
sposobności. 

Peron  /.  miejsce  podwyż- 
szone przed  dworcem  kole- 
jowym do  wsiadania  lub 
wysiadania  z  wagonów,  do 
wyładowania. 

Peronnelle  /.  (peronel)  nie- 
mądra i  gadatliwa  kobieta, 
młode,  niedowarzone,  pstro 
w  głowie  mające  stworze- 
nie. 

Perora  (ob.  Perorować)  dłu- 
ga i  uroczysta  przemowa; 
rozwlekłe-  i  nudne  napom- 
nienie. 

Perorować  1.  długo,  sze- 
roko i  emfatycznie  przema- 
wiać w  jakiej  kwestji. 

Perosis  g.  okaleczenie. 

Per  otium  1.  z  nudów,  z 
próżniactwa. 

Per  pedes  1.  pieszo;  p.  p. 
apostolorum,  podróżując  na 
wzór  apostołów  t.  j.  pieszo. 

Perpendykularny  ni.  pro- 
stopadły, pionowy. 

Perpendykuł  ł.  wahadło  ze- 
garowe; pion. 

Perpetuis  temporlbus  1.  na 
wieczne  czasy. 

Perpełuum  mobile  1.  ma- 
szyna wiecznie  poruszają- 
ca się,  nazwa  idealnej  ma- 
szyny, któraby  pracowała 
nieustannie,  siłą  pierwsze- 
go nadanego  pędu  bez  za- 
silania jej  następnie  jaką 
energią;  przen.  zadanie  nie- 
możliwe do  urzeczywistnie- 
nia. 

Perpleksja  »;.,  Perplexitć 
/.  kłopot,  niepewnoić  i 
stąd    wynikający    niepokój. 

Per  procura  «/.  w  zastęp- 
stwie, z  pełnomocnictwa. 

Per  risum  multum  debes 
cognoscere  stultum  t.  po- 
znać głupiego  po  śmiechu 
jego.     ■ 

Per  saldo  w.  do  wyrów- 
nania, pozostałość  z  ostat- 
niego obrachunku. 

Persan  ni.  podstawa  pod 
posąg;  podpora  pod  belką 
w  budynku  w  stylu  per- 
skim. 

Per  scrutlnium  1.  przez  taj- 
ne głosowanie. 

Per  se  t.  samo  z  siebie, 
samo  przez  się. 

Per  sedes  1.  przez  odbyt- 
nicę, przez  otwór  odcho- 
dowy. 

Persefona  g.  mii.  żona  Ha- 
desa,    bożka   pi. kieł,   córa 


Zeusa  bogini  zbóż,  inaczej 
Prozerjiina. 

Perseidy  g.  rój  meteory- 
tów sierpniowych,  które 
zdają  się  promieniować  z 
gwiazdozbioru  Perseusza. 

Persekucja  t.  prześlado- 
wanie 

Per  sequentiam  1.  wskutek. 

Perseusz  mii.  syn  Zeusa 
i  królewny  Danae,  ściął 
głowę  Meduzie  i  zamieniał 
w  kamień  potwory;  w  astr. 
nazwa  jednego  z  gwiazdo- 
zbiorów na  północnej  pół- 
kuli nieba. 

Persewerancja  1.  wytrwa- 
łość, stałość. 

Porsico  w.  fpersikoj  likiej' 
zrobiony  na  pestkach  brzo- 
skwiń lub  na  gorzkich  mi- 
gdałach. 

Persienne  /;  (persjt)  ze- 
wnętrzna zasłona  okien, 
złożona  z  cienkich  deseczek 
drewnianych- -ifuchomo  osa- 
dzońyclł  w  ramie. 

Persiflage  /.  (persijlaij  ob. 
Persyfiaż. 

ł'ersona  ł.  osoba;  osoba 
poważna,  okazała;  oh.  Perso- 
nat;  p.  comica,  osoba  ko- 
miczna w  utworze  scenicz- 
nym; p.  grata,  osoba  mile 
widziana,  w  łaskach  będą- 
ca; p.  ingrata,  osoba  niechęt- 
nie widziana. 

Personaliter  1.  osobiście. 

Personalja  ni.  okoliczno- 
ści dotyczące  życia  jakieJ 
osoby. 

Personalny  nł.  tyczący  się 
osoby;  osobie  jakiej  właści- 
wy, osobisty. 

Personat,  Persona  1.  osoba 
poważna,  dygnitarz. 

Personel  /.  ogólny  skład 
pracowników  jakiej  instytu- 
cji (biura,  handlu,  zakładu 
przemysłowego,  redakcji). 

Personifikacja  /.uosobienie, 
figura  poetycka:  przenosze- 
nie na  zwierzęta,  przedmio- 
ty nieżyjące  lub  pojęcia  ab- 
strakcyjne znamion  ludz- 
kich: inaczej:  prozopopeja. 

Personifikować  1.  uosabiać. 

Perspektograf  nt.  przyrząd, 
za  pomocą  którego  można 
mechanicznie  nakreślić  per- 
spektywiczny obraz  przed- 
miotu z  jego  planu  i  zarysu, 
a  także  odwrotnie:  z  perspe- 
ktywicznego obrazu  przed- 
miotu oznaczyć  prawdziwe 
stosunki  wymiarów. 

Perspektywa  ni.  narzędzie 
optyczne  do  patrzenia  na 
odległe  przedmioty,  luneta 
ziemska;  widok  w  dal,  przed- 
stawiający się  oku  w  pro- 
stej linji,  jakby  ujęty  w  ra- 
my coraz  zwężające  się  w 
miarę  oddalenia;  umiejęt- 
ność przedstawiania  na  ry- 
sunku przedmiotów  bliż- 
szych i  dalszych  tak,  jak 
się  przedstawiają  z  jakiegoś 


punktu   widzenia   w   natu- 
rze; widoki  na  przyszłość. 

Perspektywista  nt.  malarz 
odtwarzający  widoki,  wnę- 
trza budynków  lubcałeobra- 
zy,  z  zachowaniem  perspe- 
ktywy. 

Perspiracja  ł.  oddychanie 
skórne,  polegające  na  wy- 
mianie gazów  przez  skórę. 

Perstryngować  1.  przyma- 
wiać,  docinać. 

Perswadować  1.  przekony- 
wać ,  doradzać ,  odradzać  , 
przekładać,  tłumaczyć,  na- 
mawiać do  wyrzeczenia  się 
czego. 

Perswazja  /.  namowa,  prze- 
konywanie, przekładanie  ko- 
mu czego,  doradzanie,  odra- 
dzanie. 

Persyllaż  /.  drwienie  z 
kogo,  mówii^e  mu  niby 
to  grzeczności  i  pochlebne 
słówka;  szyderstwo  pod  0- 
słoną  pozornej  uprzej/ńośei; 
dworowanie,  wyszydzanie. 

Persyfiować  /.  wyszydzać, 
przedrwiwać,  dworować  z 
kogo  a.  z  czego. 

Persyko  ob.  Persico. 

Perszeron  /.  cięższy  koń 
wierzchowy,  powozowy  lub 
pociągowy,  zwykle  maści 
szpakowatej,  z  rasy  hodo- 
wanej w  północnej  Fran- 
cji. 

Per  testamentum  1.  z  mocy 
ostatniej  woli. 

Per  tct  dłscrimina  rerum  i. 
oh.  Per  yarios. 

Per  traditionem  t.  na  mocy 
podań. 

Pertraktacja  t.  zgłębianie, 
rozważanie;  umawianie  się, 
układy. 

Pertraktować  1.  rozpatry- 
wać, roztrząsać;  układać  się  . 
o  warunki  umowy. 

Perturbacja  /.  zamieszanie, 
zaniepokojenie;  zakłócenie 
w  ruchu  planety  z  powo- 
du zbliżania  się  innego  cia- 
ła niebieskiego;  niespokojne 
ruchy  igiełki  magnesowej 
spowodowane  burzą  magne- 
tyczną (ob.  Magnetyczny). 

Pertyka  1.  pręt  mierniczy. 

Pertynencja  t.  przynależy- 
tości,  atynencja. 

Pertyt  ni.  odmiana  orto- 
klazu. 

Peruka/,  fałszywe  włosy, 
nakrycie  głowy,  naśladują- 
ce naturalne  uczesanie  dla 
zamaskowania  łysiny  lub 
jako  modna  ozdoba  głowy; 
perukarz,  ten  co  robi  peru- 
ki, fryzjer. 

Per  unanimla  vota  1.  jedno- 
głośnie. 

Peruwjanowy  kolor,  kolor 
jasno -kawowy  (od  nazw.  kra- 
ju Poru  w  Ameryce  Połud.); 
peruwjaAskI  balsam,  olojok  z 
drzewa  południowo-amery- 
kańskiego, ciomno-brunai- 
ny,    pacha^y   przyjemnie, 


P(!r  vario.s 


Pia  (lesiflcria 


182 


nżywany  jako  lek  i  jako 
pachnidło. 

Per  yarios  casut,  per  tot  dis- 
crimina  rerum  t.  wSród  roz- 
liMnyoli  przygód,  wśród  ty- 
In  niepomyślnych  zdarzeń. 

Ptryigilium  1.  czuwanie  ca- 
łonocne; biesiadowanie  ca- 
łonocne. 

Per  vota  maiora  1.  więk- 
osością  głosów. 

Perwersja/.  zepsucie,  ska- 
żenie (moralne). 

Perydrom  oh.  Perldrom. 

Peryferja  g.  obwód  koła 
lub  innej  płaszczyzny  krzy- 
wą linją  zamkniątej,  okrąg; 
pnen.  żart.  objętość,  grubość, 
tusza  człowieka  otyłego. 

Peryferyczny  *g.  dotyczą- 
cy obwodu,  w  obwodzie, 
znajdujący  się  na  obwo- 
dzie.   . 

Peryfrattyczny  nt.  określa- 
jący przez  peryfrazę. 

Peryfraza  g.  omówienie, 
figura  retoryczna,  której 
używamy,  gdy  zamiast  na- 
zwać po  imienin  rzecz  lub 
pojęcie,  omawiamy  je  kilku 
lub  więcej  wyrazami  okre- 
ślaiącemi. 

P*ry|leum  ob.  Perigeiim. 

Peryfciaz  *g.  rzadko  spo- 
tykany minerał  złożony  z 
magnezji  i  małej  ilości  tlen- 
ku żelaza. 

Peryklinalny  li/.układ  warstw 
ziemi,  w  którym  warstwy 
są  ułożone  stożkowe  (głów- 
nie w  wulkanacłi).  " 

Peryklltacja  ni.  położenie 
niebezpieczne,  grożące  ka- 
tastrofą, ruiną. 

Peryklłtować  /.  znajdować 
się  w  niebezpieczeństwie, 
pod  groźbą  ruiny,  upadku. 

Perykopy  g.  rozdziały,  u- 
stępy  z  Pisma  Św.  objaś- 
niane w  kościele. 

Perylepsja  ^-błędny  wzrok 
u  obłąkanych. 

Perymetr  "g.  okrąg,  obwód 
wieloboku  cz.  figury  gieo- 
metrycznej  prostolinijnej, 
zamkniętej;  w  okulistyce: 
instrument  używany  do  mie- 
rzenia pola  widzenia. 

Perymorfja  *g.  metoda  osi 
zmiennych  w  gieometrji  róż- 
niczkowej. 

Perymorfoza  "g.  przeobra- 
żenie. 

Peryoptryka  "g.  część  fizy- 
ki o  łamaniu  się  promie- 
ni światła  na  powierzchni 
ciał.  . 

Perypatetyczna*^-  filozofja, 
filozofja  Arystotelesa,  na- 
zwana tak  od  jego  zwycza- 
ju przechadzania  się  w  cza- 
sie wykładu;  następnie  fi- 
lozofja jego  szkoły. 

Perypałetyk  *si.  dotl.  „prze- 
chadzający się";  zwolennik 
filozofji  perypatetycznej. 

Perypetia  g.  nagła  niespo- 
dsiana  zmiana   losu;   prze- 


łom w  dramacie  jako  przy- 
gotowanie do  katastrofy. 

Perypter  g.  budowla^oto- 
czona  ze  wszystkich  stron 
kolumnadą. 

Peryiona  g.  przepaska. 

Peryepryt  ni.  urocz;  około- 
dncb  (termin  spirytystycz- 
ny) ob.  Astralny. 

Perystaltyczny  9.  ruch,  ruch 
robaczkowy  kiszek. 

PerySterla  *g.  prostota  go- 
łębia, naiwność. 

Perystyl  g.  w  greckim  bu- 
downictwie kolumnada,  o- 
taczająca  dziedziniec;  przed- 
sionek wsparty  na  kolum- 
nadzie, przejiŁuie  Inb  gale- 
rja  otoczona  kolumnami. 

Perytoniczny,  Peryłonealny 
1.  dotyczący  otrzewnej,  na- 
leżący do  otrzewnej. 

Peseta  h.  moneta  hiszpań- 
8ka-=377,  kop. 

Peso  h.  moneta  srebrna 
różnych  krajów  Ameryki 
Środkowej  i  Południowej  = 
1  rub.  87 '/j  kop.;  w  Meksy- 
ku=2  rub. 

Pesssrlum  ni.  środek  le- 
karski w  postaci  kulki,  wkła- 
dany w  pochwę  macicz- 
ną, działający  bądź  mecha- 
nicznie, bądź  antyseptycz- 
nie. 

Pessimum  genusinimicorum 
laudantes  1.  największymi 
nieprzyjaciółmi  są  ci,  któ- 
rzy cię  chwalą. 

Pestylencja  1.  zaraza,  epi- 
demja. 

Pesymista  ni.  człowiek  u- 
patrująoy  we  wszystkiem 
złą  stronę,  nie  wierzący  w 
powodzenie,  w  szlachetność 
ludzką,  w  każdym  wypad- 
ku oczekujący  najgorszych 
następstw. 

Pesymizm  ni.  pogląd  filo- 
zoficzny, dowodzący,  że  na 
świecie  więcej  jest  cierpień 
niż  szczęścia,  że  wogóle 
szczęście  nie  istnieje,  że  jest 
złudzeniem;  skłonność  do 
wynajdywania  we  wszyst- 
kim złych  stron,  widzenia 
wszystkiego  w  czai"nych  bar- 
wach. 

Petarda  /.  przyrząd  z  na- 
bojem prochu  (do  wysadza- 
nia w  powietrze,  łamania 
cienkich  murów;  kładą  ją 
niekiedy  na  szynach  kole- 
jowych, aby  ©stBzegcła  wy- 
buchem o  niebezpieczeń- 
stwie); pr2«i.  mowa  a.  postę- 
pek niespodziewany  wywo- 
łujący zamieszanie  w  towa- 
rzyst.  a.  w  społeczeństwie. 

Petasus  g.  skrzydlaty  ka- 
pelusz Merkurego. 

Petechje  1.  a.  Petecje  ni. 
czerwona  wysypka  w  tyfu- 
sie; peiecjowy  (a.  petechJaN 
ny  ni.)  tyfus,  tyfus  wysyp- 
kowy. 

Petent  ł.  proszący,  poda- 
jący prośbę,  petycję. 


Petercyment  ni.  wino  hisz- 
pańskie wysokiego  gatunku. 

Petere  licet  1.  pytać  jest 
wolno. 

Petiiiet  [)(.]  gatunek  mille- 
fiori  (oh.)  mający  pozór  rzad- 
kiej tkaniny;  ob.  Petyneta. 

Petit/,  gatunek  drutu  dro- 
bniejszy niż  burgos,  więk- 
szy niż  nonparel:  Petit. 

Petit  i  petit  loiseau  fait 
son  nid  /.  (pt>  ta  pti  lua-o 
je  są  ni)  dosl.  potroszeczku 
ptaszek  wije  sobie  gniazd- 
ko: ziarnko  do  ziarnka  zbie- 
rze się  miarka. 

Petit  comitś,  En  petit  eo- 
mitź  /.  (pti  komite,  a"->  w 
szczupłym  gronie  przyja- 
ciół. 

Petit  cre¥<  /.  ipli  krOice) 
zdecb  laczek,  młodzieniec 
wykwintny,  przesycony  u- 
życiem  i  wycieńczony  (na- 
zwa używana  za  czasów  Na- 
poleona IJI). 

Petit  maltre  /.  (pli  metr) 
fanfaron,  modniś,  pyszał- 
kowaty  (nazwa  używana  za 
Ludwika  XIII). 

Petit  mai  /.  fpti  mol)  dotl. 
mała  choroba:  łagodniejsza 
forma  wielkiej  choroby  czyli 
epilepsji. 

Petitio  principii  ł.  w  logi- 
ce: sofizmat  polegający  na 
przyjęciu  za  wiadome  tego, 
co  ma  dopiero  być  dowie- 
dzione. 

Petits  (les)  cadeaux  entre- 
tiennent  famitie  .f.  fle  pli 
kado  antrijen  lamiłje)  małe 
podarki  podtrzymują  przy- 
jaźń. 

Petits  fours  /.  (pti  jur) 
drobne  suche  ciasteczka, 
herbatniki. 

Petocje,  Petocjowy;  oh.  Pe- 
techje, Petecje. 

Petrefacta  ni.  skamienia- 
łości. 

Petrel  /.  ptak  płetwonogi 
morski,  żyje  zwierzętami 
morskiemi  i  padliną;  zja- 
wienie się  jego  w  pobliżu  o- 
okrętu  jest  uważane  za  prze- 
powiednię burzy. 

Petrogienezja  *g.  część  gie- 
ologji  o  powstawaniu  skał. 

Petrognozja,  Petrografia, 
Petrologia  *g.  część  gieolo- 
gji,  zajmująca  się  skupie- 
niami minerałów  czyli  ska- 
łami, opisanie  skał. 

Petrograf  *5'.badaoz  i  znaw- 
ca skal. 

Petroleum  ni.  olej  skalny, 
nafta. 

Petroleur,  Petreleuse/.  {pe- 
troiir,  petrolózj  podpalacz, 
podpalaczka  zapomocą  naf- 
ty, zwłaszcza  podczas  ko- 
muny paryskiej  1871  r. 

Petrologja   ob.  Petrografia. 

Petrytikacia'  nł.  proces  ka- 
mienienia. 

Petryfikaty  ni.  skamienia- 
łcMici. 


Petyc)t  /.  prośba,  poaa- 
nie,  tądanie;  prośba  wno- 
szona do  władz  w  sprawa';h, 
tyczących  się  ogółu. 

Petycjonować  ni.  po<Jaw>.' 
petycję. 

Petyhorzee  mVr.rodzaj  daw- 
nego żołnierza  konnego  li- 
tewskiego, lekko  uzbrojo- 
nego; mieszkaniec  Piatyhor 
czyli  okolicy  między  pię- 
ciu górami  na  Ukrainie; 
tatar  z  tej  okolicy. 

Petyneta  \h.]  delikatna  tka- 
ninazbawełny  lub  jedwabiu, 
sztywna,  podobna  do  tiulu; 
petynetowa  baba,  inaczej  sa- 
kramentka,  baba  parzona,  z 
przezroczystości  i  formy 
dziurek  przypominająca  pe- 
tynetę,  delikatna,  wymaga 
stosunkowo  wielkiej  ilości 
żółtek. 

Peu  i  peu  /.  (pd  a  pój 
powoli,  potrochu- 

Pezeta  oh.  Peseta. 

Pędzel,  Pendzei  [n.]  pę- 
czek włosów  a.  szczeciny 
oprawny  w  rączkę,  słuiący 
do  malowania  a.  smarowa- 
nia. 

Peseta  oh.  Pinceta. 

Pfaizgraf  oh.  Falcgraf. 

Pfandbrief  n.  list  zastawny. 

P.  f.  V.  na'  bilecie  wizy- 
towym: pour  faire  ylsite  /. 
(pur  /er  trizit)  dla  złożenia 
wizyty. 

Phanerogamae  ni.  rośliny 
jawnokwiatowe,wielki  dział, 
obejmujący  wszystkie  rośli- 
ny, które  mają  kwiaty  i  roz- 
mnażają się  przez  na'^iona 
(oh.  Cryptogamae). 

Phare ,/.  (far)  latarnia  mo:- 
ska. 

Pharyngitit  ni.  zapalenie 
przełyku. 

Phiiemen  eh.  Filemon. 

Philotophus  non  curat  1. 
filozof  o  to  nie  dba,  nic  so- 
bie z  tego  nie  robi,  wyż- 
szy jest  nad  takie  dro- 
bnostkr. 

Phra  egipt.ifrai  bóg  słońca. 

Phtha  egipt.  (Ha)  stwórca 
świata  czczony  w   Memfis. 

Phtisis  g.  (jtizit)  suchoty. 

Phylloxera  g.  ob.  Fll»- 
ksera. 

Pi  (grecka  litera  it),  licz- 
ba wyrażająca  z  większą  lub 
mniejszą  dokładnością,  ile 
razy  okrąg  koła  jest  dłuż- 
szy niż  średnica  tego  koła, 
pospolicie  wyrażana  przez 
3'/r  albo  przez  3.14  (ob.  Lu- 
dolfina). 

Pia  causa  1.  cel  dobro- 
czynny, miłosierny. 

Placere  ob.  a  piacere. 

Placevole,  Placevolmente  w. 
mui.  (piaczeipoU,  piac:eieol- 
mente)  mile,  przyjemnie. 

Pia  desideria  1.  dotl.  po- 
bożne życzenia;  przen.  pra- 
gnienia, dążności  i  całe 
trudne  lub  zgoła  niemożli- 


183 


Piae  memoriae  —  Pilau 


we  do  urzcozywistnienia  w 
praktyce. 

Piae  memoriae  i.  pobożnej 
pamiąci,  świijtej  pamięci 
pierwsze  wyrazj»  napisów 
łacińskich  na  nagrobkach). 

Pia  fraus  a.  Pius  dolus  dosl. 
pobożny  podstęp;  przen.  o- 
szukaósfwo ,  podstęp  lub 
kłamstwo  w  jakimkolwiek 
szlachetnym  celu. 

Plaitgevolmente  ir.  muz. 
tpiandiewohnente)  t  o  n  e  rn 
skargi,  bólu. 

Pilniho  HI.  „mały  forte- 
pjSn",  rodzaj  fortepjanu  w 
kształcie  nizkiej  szafy, skró- 
conego tym,  że  struny  na- 
ciągnięte są  pionowo  a.  u- 
kośnie. 

Pianissimo  1.  w  muz.  jak- 
najciszej,  najlżej. 

pranisła  oh.  Forłepjanista. 

Piano  1.  w  7HUZ.  lekko, 
cicho. 

Piassaya  h.  włókno  twar- 
de i  szorstkie  pewnego  ga- 
tunku palmy,  używane  do 
wyrobu  szczotek,  lin,  ple- 
cionek. 

Piastr  ic.  moneta  używa- 
na w  różnych  krajach:  w 
Hiszpanji=2  rubl.,  we  Wło- 
szechŁ-.l  rub.  80  kop.,  w 
Turcji=9  kop. 

Piazzetta  w.  mały  plac, 
placyk. 

Plazza  tu.  (piacai  plac,  ry- 
nek. 

Pibroch,  Pibrolc  a.  (pibroi 
a.  pejbrokt  muzyka  wojenna 
górali  szkockich  na  instru- 
mentach w  rodzaju  kobzy; 
sam  tan  instrument. 

Pic/,  (pik)  wyniosły  szciyt 
górski,  ostro  zakończony, 
skalisty  i  samotnie  wzno- 
szący się.  ■ 

Picadores'  oh.  Plliador. 

Piccadilly  a.  wysoki  koł- 
nierzyk. 

Piccolo  tr.  (pikolo)  małyj 
w  Niemczech:  wyrostek  po- 
sługujący w  zakładzie  ja- 
dłodajnym;  moneta  Zdaw- 
kowa włoska. 

Piccolo  flauto  o/'.  Pil(ulina. 

Pickles  a.  (Pikels)  jarzyny 
ostro  (z  octem,  pieprzem 
i  t.  p.)  przyrządzone. 

PIck  pocket  o.  (pik  poket) 
rzezimieszek,  złodziej  kie- 
szonkowy. 

Pidgin-English  a.  Plgeon- 
English  a.  tpidżn  inglitz)  an- 
gielsko-chiński  żargon,  zło- 
żony z  poprzekręcanych  wy- 
razów angielskich,  używa- 
ny w  Chinach;  wogóle  żar- 
gon obcojęzykowo  -  angiel- 
ski. 

FIdżak  a.  [r.)  kurtka,  ma- 
rynarka. 

Piłce  /.  (pjet)  kawałek, 
część;  sztuka  (teatralna,  u- 
łwór  muzyczny ,  literac- 
ki); pokój,  każda  oddzielna 
•kładowa  część  mieszkania; 


p.  k  thAie  /.  (-tez)  utwór 
sceniczny,  w  którym  autor 
usiłuje  dowieść  prawdziwo- 
ści jakiego  poglądu  ua  sto- 
sunki społeczne;  p.  i  tiroirs 
(-tiruar)  sztuka  teatralna, 
t.  zw.  szufladkowa,  w  któ-' 
rej  sceny  luźno  połączone 
nie  wiążą  się  z  sobą  kon- 
sekwentnie i  logicznie  na 
siebie  wzajemnie  nie  wpły- 
wają; p.  de  rjsistance  (-dó 
reziste^sj  główna  potrawa 
uczty,  główne  danie. 

Piice  touchće,  pićce  jouće 
/.  (pjes  tusze,  pjes  żuej  figu- 
rą dotkniętą  należy  zagrać 
(prawidło  dla  grających  w 
szachy,  w  warcaby  i  t.  p.). 

Pied  i  terre  /.  {pje  da  ter) 
mieszkanie,  które  zajmuje 
się  rzadko,  w  przejeździe, 
urządzone  w  tym  celu,  aby 
zawsze  było  gdzie  zajechać 
i  zatrzymać  się. 

Piedestał  /.  podstawa  ko- 
lumny, pomnika  lub  posą- 
gu; wywyższenie. 

Pielgrzym  [i-rgórnon.]  pąt- 
nik, wędrowiec  odbywają- 
cy z  natchnienia  uczuć  re- 
ligijnych podróż,  zwłaszcza 
pieszo,  do  miejsc  świętych. 

Piemia  oh.  Pjemja. 

Pienia  1.  oh.  Pieniactwo; 
pieniąc,  procesować,  ciągać 
kogo  po  sądach;  p.  się,  pro- 
cesować się  zawzięcie;  pie- 
niacz, ten,  kto  lubi  się  pie- 
niąc, człowiek  oddany  pie- 
niactwu,  zaciekły  proceso- 
wicz;  pieniactwo,  proceso- 
wanie się,  prawowanie  się, 
wodzenie  się  po  sądach  czę- 
sto bez  słusznej  przyczyny. 

Pieno  te.  w  muz.  pełnym 
głosem. 

Piernacz  mir.  rodzaj  bu- 
ławy z  piórami,  używanej 
niegdyś  przez  wyższych  o- 
ficerów  zaporoskich. 

Pierres  branlanłes  /.  {pjct 
hra^M^ti  głazy  chwiejące  się, 
ogromne  kamienie  na  waż- 
kiej podstawie,  które  moż- 
na kołysać  jak  belkę  u  wa- 
gi, zapewne  pomniki  drui- 
dyczne  (w  Anglji,  Francji, 
Norwegji). 

Plerrol  /.  (pjero)  komicz- 
na osoba  francuskiej  panto- 
mimy, z  twarzą  ubieloną, 
nosząca  szerokie  białe  u- 
branie  z  wielkiemi  guzami 
i  biały  szpiczasty  kapelusz; 
osoba  w  stroju  pierrota  na 
zabawie  kostjiimowej,  pajac. 

Pieti  w.  pobożność,  miło- 
sierdzie; wizerunek  Matki 
Boskiej  tulącej  na  łonie 
Chrystusa  zdjętego  z  krzyża. 

Pietyzm  oh.  Pjetyzm. 

Piezoelektryczność  *g.  włas- 
ność niektórych  kryształów 
elektryzowania  się  przy  ich 
ściskaniu  a.  rozszerzaniu, 
odkryta  przez  prof.  Currie 
w  r.  1880. 


Plezometr  *g.  przyrząd  do 
mierzenia  stopnia  ściśliwo- 
ści płynów. 

PIff  erarl  ir.włoski  kobziarz 
wędrowny., 

PIgmaIJon  g.  mit.  młodzie- 
niec, który  się  zakochał  w 
wyrzeźbionej  przez  siebie 
postaci  Oalatei  i  wybłagał 
u  Afrodyty  jej  ożywienie. 

Pigmej  g.,  PIgmejczyk,  ka- 
rzełek, malutki  człowieczek; 
przen.  człowiek  małych  za- 
sług, małego  znaczenia  w 
porównaniu  z  ludźmi  wyso- 
ko cenjonemi. 

Pigment  i.  barwnik  we  krwi, 
nadający  kolor  skórze  i  wło- 
som ludzi  i  zwierząt;  barw- 
nik roślinny;  pigmentowy  pa- 
pier, rodzaj  papieru  w  róż- 
nych barwach  do  odbitek 
fotogi-aficznych. 

Pigułą  (też  stp.  piłuła^^.). 
Pigułka,  gałeczka  utoczona 
ze  środków  lekarskich  z  do- 
mieszką lepiącą  te  środki  w 
ciasto;  przen.  gorzka  p.,  przy- 
krość; osłodzić  p-ę,  złago- 
dzić wyrządzoną  przykrość 
uprzejmością  a.  grzecznost- 
ką;  połknąć  p-ę  otruć  się. 

Piis  manibus  1.  pobożnym 
duchom,  domyślnie:  niebo- 
szczyka a.  nieboszczki  (po- 
czątek napisu  na  grobow- 
cach). 

Pijar  ni.  członek  zakonu 
pod  nazwą  Zgromadzenia 
szkół  pobożnych,  oddanego 
kształceniu  młodzieży  i  pod- 
noszeniu oświaty  krajowej; 
inaczej  P-6w  nazywają:  pa- 
tres  piarumscholarum,  dotl. 
ojcowie  szkół  pobożnych. 

i>i]uska  oh.  Pluska. 

Plii/.czarny  kolor  w  kształ- 
cie listka  na  kartach  do  gry; 
oh.  Pic. 

Pik  ob.  Pak. 

Pika/,  broń  ręczna,  dłu- 
gie drzewce  zakończone  o- 
strym  żelaznym  grotem .. 
włócznia,  spisa,  dzida;  moc- 
na, gęSta  tkanina  baweł- 
niana; wsadzić  komu  p-kę,  do- 
kuczyć mu. 

Pikador  h.  w  hiszpańskich 
walkach  byków:  uczestnik 
walczący  konno  z  włócznią 
(piką)  w  ręku. 

Pikanteria  /.  dowcip  usz- 
czypliwy; dowcip  nieprzy- 
zwoity, nieskromny,  lubież- 
ny, pieprzny,  tłusty. 

Pikantny  /.  korzenny, 
pieprzny,  ostry,  szczypią- 
cy; zaostrzający  ciekawość; 
drastyczny,  lubieżny. 

PIkeihailba  n.  kask  noszo- 
ny przez  wojsko  pruskie, 
zakończony  na  szczycie  o- 
strym  grotem. 

Piker  ob.  Piqueur. 

Pikier  /.  to  samo  co:  roa- 
trucharz  {ph.)\  dojeźdżacz 
na  łowach. 

Pikieta  /.    mały    oddział 


żołnierzy,  stojący  na  cza- 
tach lub  w  pobliżu  straży, 
aby  ją  wzmocnić  w  razie 
potrzeby,  placówka;  rodzaj 
gry  w  karty. 

Plklnier  \n.]  żołnierz  piką 
zbrojny. 

Pikle  a.  młode  jarzynki 
zamarynowane  w  occie  z  ko- 
rzeniami. 

Piknik  a.  uczta  składkowa, 
towarzyska  zabawa  skład- 
kowa, wycieczka  składkowa 
w  celu  wspólnej  zabawy. 

Plknometr,  Piknoskop  *g. 
przyrząd  do  mierzenia  cię- 
żaru właściwego  ciał  sprosz- 
kowanych; przyrząd  do  mie- 
rzenia lepkości  piwa  w  po- 
równaniu z  lepkością  wody, 
lepkomierz. 

Piknostyl  "g.  takie  między- 
słupie  czyli  taki  odstęp  mię- 
dzy kolumnami,  którego  sze- 
rokość wynosi  półtorej  gru- 
bości kolumny. 

Pikoty  /.  drobne  oczka 
swobodnie  odstające  wzdłuż 
jednego  boku  ważkiej  ko- 
ronki nicianej,  służą  do  ob- 
szywania  innych  materja- 
łów,  także  do  robótek  szy- 
dełkowych i  frywolitowych, 
wykonywanych  przez  za- 
dziergąnie  nitki  za  owe 
oczka. 

Pikować../'',  kłuć,  drażnić; 
dojmować,  docinać;  w.zorzy- 
sto  przeszywać  materjał  pod- 
wójny przełożony  watą,  bar- 
chanem i  t.  p. 

Pikrat  *g.  sól  powstaiąca 
z  połączenia  kwasu  pikry- 
nowego  z  jakim  innym  związ- 
kiem chemicznym. 

Pikrolił  *g.  minerał,  od- 
miana serpentytu. 

Pikromel  ni.  inaczej:  cu- 
kier żółciowy,  .słodko-gorz- 
ka  substancja  zielonawego 
koloru,  dobywana  z  żółci 
zwierzęcej. 

Pikrotoksyna  *g.  substan- 
cja trująca,  alkaloid  otrzy- 
mywany z  jagód  zwanych 
rybią  trutką. 

Pikrynowy  *g.  kwas,  zwią- 
zek węgla,  azotu,  wodoru 
i  tlenu,  żółty  bai"wnik,  wy- 
buchający givałtownie,  uży- 
wany do  wyroou  wielu  ma- 
teijałów  wybuchowych. 

Pikryt  *g.  rodzaj  skały  wy- 
buchowej. 

Pikłografja  *g.  pismo  obra- 
zowe, rodzaj  pisma  ideogra- 
ficznego. 

Piktomanja  *g.  niepohamo- 
wany pociąg  do  ciągłego 
malowania  bez  talentu. 

Pikulina  w.  flecik  wyższy 
o  oktawę  od  zwykłego  fletu. 

Pilad,  Pilades  oh.  Orestes. 

Pilada  ni.  słup,  filar,  |)rzy 
którym  w  ujeżdżalni  lub  na 
torze  wyścigowym  uczą  bie- 
gać konie  na  linkach. 

Pilan  p«r«.  misa,  półmisek. 


Pilar  —  Pisces 


184 


Pilar  irl.  słup  rozdziela- 
jący dwa  konie  w  stajni. 

Pilasłr/.  ozworograniasty 
słup,  wpuszczony  po^llw^hlb 
większą  częścią  w  mur,  z 
którego  wystaje,  dla  wzmoc- 
nienia tego  muru  lub  jako 
ozdoba,  filar;  pilasłrowanie, 
szereg  pilastrów  zdobiących 
a.  wzmacniających    ścianę. 

Pilaw  a.  Pilaf  pers.  [tur.] 
ulubiona  wschodnia  potra- 
wa, złożona  z  tłustej  bara- 
niny gotowanej  z  ryżem  i 
polanej  masłem. 

Pileum  donat,  ut  palllum  re- 
clpiał  1.  daje  czapkę,  aby 
dostać  płaszcz. 

Pllokarplna  »/.  alkaloid  z 
liści  .laborandi,  krzaku  ros- 
nącego w  Brazylji  (środek 
leczniczy  napotny  i  pędzą- 
cy urynę). 

Pilch  n.  skąpiec;  zwierzę 
łasicowe;  rzęsorek,  glis. 

Pilony  ob.  Pylony. 

Pilorl  /.  to  samo  co  prę- 
gierz; słup  z  deską,  w  któ- 
rej są  otwory  na  głowę  i 
ręce  skazańca,  wystawione- 
go na  wzgardę  publiczną, 
używany  w  Anglji  do  r.  1837. 

Pilot  /.  sternik  wprowa- 
dzający okręt  do  portu;  ryba 
morska  z  rodziju  makreli, 
mająca  do  30  cm.  długości, 
towarzyszy  zwykle  rekinom. 

Pilot-cliaiis  a.(pajloi-czerisJ 
karty  ze  spisanemi  na  nich 
wynikami  spostrzeżeń  me- 
teorologicznych na  morzu, 
na  podstawie  których  pew- 
niej można  kierować  stat- 
kiem. 

Pilotować  /.  wbijać  ^a  po- 
mocą kafaru  pali,  zaostrzo- 
nych na  jednym  końcu,  w 
grunt  mokry  lub  niestały, 
aby  uzyskać  trwałą  podsta- 
wę pod  budowę. 

Pilzner  ».,  PilzeAskie  piwo, 
piwo  bai'dzo  jasne,  chmielo- 
we, mało  alkoholiczne,  sma- 
ku winnego  (od  miasta  Pilz- 
na w  Czechach). 

Piłat  w  Credo,  osoba  zby- 
teczna, znajdująca  się  gdzie 
nie  w  porę  (od  nazwiska 
namiestnika  rzymskiego  w 
Judei,  wspomni  anego  w  Cre- 
do czyli  w  wyznaniu  wiary 
apostolskim,  współczesnego 
Chrystusowi). 

Piław  ob.  Pilaw. 

P"ment  /.  a  pieprz  jawaj- 
ski,  drzewo  wysp  antylskich, 
którego  niedojrzałe  suszone 
jagody  znane  są  pod  nazwą 
pieprzu  angielskiego,  a.  li- 
ście p.  n.  ziela  angielskiego. 

PImpinella  ni.,  Pimpernella 
/.  biedrzenieo  anyż,  rośli- 
na z  rodziny  baldaszkowa- 
tych,  której  owoc,  wielko- 
.^ei  główki  od  szpilki,  aro- 
matyczny, słodkawy,  używa 
się  w  medycynie  i  jako  przy- 
prawa do  chleba,  wódek. 


PInacle  /.  {pinak[)  w  archi- 
tekturze szpiczaste  zakoń- 
czenie wieżyczki;  najwyż- 
sza f;zęść  budynku,  szczyt. 

Pinachromja  *g.  fotografo- 
wanie trzema  farbami  na 
papierze  za  pomocą  prze- 
zroczystych barwników  ter- 
pentynowych. 

Pinakoteka  g.  zbiór  obra- 
zów w  północnym  skrzydle 
Propyleów  na  Akropolu  w 
Atenach;  wogóle:  galerja 
obrazów  i  zbiór  dzieł  sztuki. 

Pince-nez  /.  (pfs-ne)  oh. 
Binokle. 

Pince-sans-rire  /.  fpęt-m"- 
rirj  ten,  kto  z  niewinną 
minką  podżartowywa  z  dru- 
giego w  żywe  oczy. 

Pinceta  /.  sprężynowe 
szczypczyki  do  chwytania 
drobnych  przedmiotów  (np. 
części  werku  zegarka),  tak- 
że do  chwytania  i  przytrzy- 
mywania błon,  naczyń  przy 
operacjach  chirurgicznych 

Pinchbecka.  (pinsibekjtom- 
bak,  similor,  mieszanina 
pięciu  części  miedzi  i  jed- 
nej części  cynku,  barwą 
przypominająca  złoto,  uży- 
wana do  powlekania  wyro- 
bów przemysłowych  (od 
nazw.  zegarmistrza  w  Lon- 
dynie z  18-go  wieku). 

Pinczer  a.  mały  pies  z  dłu- 
gą kudłatą  sierścią. 

Pindżak  ob.  PIdżak. 

PInele  ni.  orzeszki  czyli 
ziarna  z  szyszki  limby. 

Pinezka  ob.  Piunezka. 

Ping-pong  a.  rodzaj  małe- 
go lawn-tennisu,  w  który 
się  gra  na  bilardzie. 

Pingwin  n.  ptak  podbiegu- 
nowy pletwonogi,  bezlotek, 
tłuściel. 

PInja  ni.  sosna  włoska, 
ro8nąQa  w  poługniowej  Eu- 
ropie. 

Pinjola  ic.  orzech  wyda- 
wany przez  drzewo  pinja. 

Pinnipedia  nł.  zwierzęta 
płetwonogie. 

Pinnił  nł.  skamieniałość 
mięczaka  (skorupiaka)  mor- 
skiego, postacią  przypomi- 
nającego pióro. 

Pinolin  nł.  olej  żywiczny. 

PInseta  ob.  Pinceta. 

Pinsować  /.  przy  obcina- 
niu młodych  drzewek  obry- 
wać pędy  w  powyżej  3-go 
lub  4-go  listka,  aby  drzew- 
ko nabierało  pożądanej  for- 
my; szczypać. 

Pinta  /.  dawna  kwarta 
francuska,  miara  objętości 
=  0,9  litra. 

Pinxlł  /.  „wymalował", — 
podpis  z  boku  pod  obrazem. 

Pion  «•.  sznurek  z  ciężar- 
kiem na  końcu,  wskazujący 
kierunek  prostopadły  do 
poziomu;  pionowy,  prosto- 
padły do  poziomu,  mający 
kierunek  pionu. 


Pionek  /.  pi(;Hzek  (figura 
w  szachach);  przen.  czło- 
wiek będący  narzędziem  w 
czyich  ręliach. 

Pionjer  a. .[/.]  żołnierz  w 
służbie  technicznej  lub  inże- 
nierskiej  (wytykanie  dróg, 
budowa  mostów,  sypanie 
szańców  i  t.  p.);  osadnik  a- 
uierykański,  trzebiący  lasy 
dziewicze;  przen.  człowiek 
terający  innym  drogę,  krze- 
wiący postęp,  oświatę,  cy- 
wilizację. 

Pioskop  *g.  przyrząd  do 
oznaczania  ilości  tłuszczu  w 
mleku. 

Pipa  h,  beczułka  podłuż- 
na, używana  w  Hiszpanji  do 
wina,  araku  i  oliwy=435  li- 
trom. 

Piperydyna  nł.,  Piperyn  [/.] 
alkaloid  wydobywany  z  pie- 
przu. 

Pipeta  /.,  Pipetka,  rurka 
szklana  w  jednym  końcu 
szpiczasta,  w  środku  wydę- 
ta, służy  do  zaczerpnięcia 
małej  ilości  płynu;  lejek  za- 
kończony długą  rurką  i  zam- 
knięty błoną;  rurka  szklana, 
osadzona  w  rurce  gutaper- 
kowej, zamkniętej  z  jedne- 
go końca. 

Piquant  ob.  Pikantny. 

Pique-nique  ob.  Piknik. 

Pigueur  /.  tpikorj  strzelec 
posługujący  przy  polowa- 
niach par  force. 

Piramida  g.  bryła  gieome- 
tryczna,  za  podstawę  ma 
wielobok,  a  ścianami  hocz- 
nemi  są  trójkąty  zbiegające 
się  we  wspólnym  wierzchoł- 
ku; ostrosłup;  olbrzymie 
grobowce  dawnych  królów 
egipskich  kształtu  ostrosłu- 
pa czworobocznego  z  wiel- 
kich ociosanych  kamieni; 
piramidki^,  rodzaj  gry  w  bi- 
lard szesnastu  bilami. 

Piramidalny  ł.  o  kształtach 
piramidy  lub  ostrosłupa; 
przen.  ogromny,  olbrzymi. 

PIrargiryt  *g.  ruda  srebrna 
peruwjańska  barwy  czerwo- 
nej. 

Pirat  g.-ł.  rozbójnik  mor- 
ski, korsarz. 

PIraterja  /.  rozbójnictwo 
morskie,  korsarstwo;  przen. 
p.  literacka,  dopuszczanie 
się  plagjatów  (ob.). 

Pireneit  nt.  odmiana  gra- 
natu (od  nazwy  gór  Pirenej- 
skich). 

Piretica  nł.  leki  przeciw- 
gorączkowe. 

Piretografja,  Piretologja  *g. 
część  medycyny,  badająca 
choroby  gorączkowe. 

Pirheijometr  *g.  przyrząd 
do  mierzenia  ilości  ciepła 
słonecznego,  gfzejącego  jsd- 
no.stkę  powierzchni  ziemi 
przez  jednostkę  czasu. 

Pirofag  *g.  magik,  rzeko- 
mo łykający  ogień. 


Pirefon  'y.iuBtrumeut  a  ..  • 
naleziony  przez  Eug.  Kahl- 
nera  ib73  r.,  wydający  to- 
ny skutkiem  przepuszczania 
{iłomieni  wodoru  przez  nir- 
ki  Kzklane  u»topniowanych 
rozmiarów. 

Pirofor  *y.  nazna  miesza- 
nin samozapiilającycb  się  na 
powietrzu  a.  w  wodzie. 

Piroga  !».)  wązkie  czółno, 
wydrążone  w  pniu  drzfwa 
lub  wyrobione  z  kory,  uży- 
wane przez  Indjan  Ameryki 
Połudn.  i  dzikich  wyspia- 
rzy Oceanu  Witrlkicgo. 

Pirogieneza,  Pirogienetycz- 
na  'g.  reakcja,  zjawiska  che- 
miczne występujące  przy 
bardzo  wysokiej  temperatu- 
rze, dotyczące  zwłaszcza 
związków  węgla. 

Piroksylina  *g .  bawełna 
strzelnicza,  nitroceluloza, 
do  której  za  mater.  służy  wa- 
ta oczyszczona;  ob.  Koiodjum. 

Piromancja  *g,  wróżenie  z 
ognia. 

Piromanja  *g.  ol>łęd  umy- 
słowy objawiający  się  w 
skłonności  do  wzniecania 
pożarów,  do  podpaleń. 

Pirometr,  Piroskop  'g.przy- 
rząd  do  mierzenia  bardzo 
wysokich  temperatur,  któ- 
rych termometr  rtęciowy 
wskazać  nie  może. 

Pirop  g.  granat  czeski, 
karbunkuł. 

Pirosfera  "^g.  ogniste  płyn- 
ne jądro  ziemi;  przestrzeń 
we  wnętrzu  ziemi,  napeł- 
niona magna. 

Piroskop  ob.  Pirometr. 

Pirotechnika  'g.  sztuka 
przygotowywania  ogni  sztu- 
cznych. 

Pirotelegraf  *g.  telegraf  o- 
gniowy. 

Pirouette  /.  ob.  Piruet. 

Pirronizm  ob.  Pyrronizm. 

Pirrusowe  zwycięstwo  oh. 
Pyrrhusowe... 

Pirryjski  g.  taniec,  taniec 
wojenny  u  staroż.  Greków; 
pirryjska  miara,  miara  wier- 
szowa złożona  z  dwu  sy- 
lab krótkich. 

Piruet  /.  szybkie  okręce- 
nie się  w  miejscu  wkoło 
na  jednej  nodze,  opartej  na 
końcach  palców;  obrót  ko- 
nia na  tylnych  nogach  z 
podniesionemi  przedniemi. 

Piryt  *g.  iskrzyk,  związek 
naturalny  siarki  z  metala- 
mi. 

Pis-aller  /.  ipi-iale)  osta- 
teczność, w  ostateczności, 
w  najgorszym  razie. 

Piscem  natare  doces  t.  u- 
czysz  rybę  pływać?  (mówi 
się  o  zarozumiałych,  dają- 
cych rady  rozumniejszym 
a.  lepiej  się  znającyui  na 
danym  przedmiocie). 

Pisces  t.  ryby;  p.  natare 
oportet,  ryby  chcą  pływać, 


185 


Piscykiiltura  —  PlaiKifanij 


żartobliwe  dopominanie  się 
o  podanie  wina  po  rybach. 

Piscykultura  ni.  umiejętna 
hodowla  ryb. 

Piscyna  ł.  miejsce  w  za- 
krystji  do  zlewania  wody, 
w  któroj  myto  naczynia 
święte  i  prano  bieliznę  ko- 
ścielną; naczynie,  w  którym 
starożytni  przechowywali 
żywo  ryby. 

Pisć  /.  (ptse)  ziemia  a. 
glina  mocno  ubita,  tworzą- 
ca boisko  (klepisko;  a.  ścia- 
nę, zwaną  niekiedy  błęd- 
nie murem  pizańskim. 

PIssoIr  /.  wychodek  do  u- 
rynowania,  szczelnik. 

Pistacja  g.  drzewko  ros- 
nące w  Syiji  i  Persji,  do- 
starczające owocu,  którego 
nasienie  oleiste,  zwane  zie- 
lonym migdałem,  używane 
bywa  w  cukiernictwie. 

Pistol  w.  złota  moneta 
różnej  wartości,  używana 
dawniej  w  Hiszpanji,  Wło- 
szech, Francji,  Szwajcarji, 
Niemczech  i  Danji. 

Pistolet  /.  krótka  ręczna 
broń  palna  z  mocno  wygię- 
tą Trolbą  (nazwa  od  miasta 
Pistoia,  we  Włoszech,  gdzie 
byta  wynaleziona  w  16-ym 
wieku);  pistoletowy  sztos,  u- 
ierzenie  kuli  bilardowej  ki- 
jem bez  opierania  ręki  na 
bilardzie. 

PMon  /.  do  broni  palnej: 
i  przyrządzik  metalowy  z  ma- 
są zapalną  -wewnątrz,  na- 
kładany na  sztyft  z  otwor- 
kie-n  prowadzącym  do  na- 
boju; klapa  czyli  wentyl  u 
instrumentów  dętych;  tłok 
stalowy  w  machinie  paro- 
wej. 

PUton6wka  ob.  Kaplszo- 
nówka. 

Pisłorjusza    aparat,   przy- 
r«ąd  w  gorzelniach  do  dy- 
stylacji  i  rektyfikacji. 
Pisuar  ob.  PiMoIr. 

Pitagorejczyk,  uczeń  a.  zwo- 
lennik mędrca  greckiegoPi- 
tagoresa  (około  500  r.  przed 
Cłir.),  wierzącego  w  me- 
tempsychozę. 

Pltagoresa  tablica,  tablicz- 
ka mnożenia;  p-a  twierdzenie, 
w  gieom.  twierdzenie,  że  w 
trójkącie  prostokątnym  kwa- 
drat wystawiony  na  prze- 
ciwprostokątni  równa  się 
sumie  kwadratów  ,na  dwu 
bokach  pozostałych. 

PKhecus  g.  ogólna  nazwa 
małp;  stąd:  ,  pltłiekantropos 
erecłus,  (hipotetyczny)  mał- 
polud, człowiek-małpa;  na- 
zwa kopalnych  szczątków 
swierzęcia  zbliżonego  do 
jzłowieka,  znalezionych  na 
wyspie  Jawie  w  r.  1'892. 

PItJa  oh.  Pytla. 

Pltometr  *g.  narzędzie  do 
oznaczania  objętości  dane- 
go naczynia. 


Pito.reskl  /.  malownicze 
opisy,  rysunki;  pitoretkowy, 
malowniczy,  obrazowy. 

PItli,  nazwa  pałacu  we 
Florencji  słynnego  archi- 
tekturą i  najpiękniejszą  we 
AVłoszech  galerją  obrazów 
(od  rodziny  tegoż  nazw., 
pochodzi  z  IG  wieku). 

Pltyjskle  igrzyska  ob.  Py- 
tyjskle. 

Plu  w.  w  muf.  więcej  np. 
p.  adagio,  trochę  wolniej; 
p.  allegro,  trochę  prędzej; 
p.  lento,  wolniej. 

Plum  desiderium  /.  oh.  Pla 
desideria. 

Piunezka  /.  płaski  sztyf- 
cik'ze  szparką,  którym  przy- 
twierdza się  papier  do  de- 
ski, pluskiewka. 

PiurI  a.  Barwa  Indyjska,  żół- 
ty barwnik  przyrządzany  w 
Bengalu  z  moczu  krów,  kar- 
mionych liśćmi  mangowe- 
mi,  używany  w  malarstwie 
olejnym  i  akwarelowym  ja- 
ko farba  lakowa. 

Pius  dolus  1.  ob.  Pla  fraus. 

Pluska,  czapeczka  księża, 
okrywająca  tonsurę,  mycka 
(od  imienia  Pius). 

Pizang  malajs.  i-oślina  ba- 
nan. 

Pizański  mur  ob.  Pls6. 

Pizollt  *^-wapDiowiec,  zło- 
żony z  pozlepianych  okrągł. 
ziarenek  węglanu  wapnia, 
wielk.  grochu,  grochowieo. 

Pizus,  biedactwo,  hołota, 
hołysz. 

Pizzicato,  Pizzicando  tv. 
granie  na  instrumentach 
smyczkowych  nie  smycz- 
kiem, lecz  szczypiąc  stru- 
ny palcami. 

Piżmo  hehr.  masa  mazista, 
czerwonawo-brunatna,  tłu- 
sta, zapalna,  o  silnym  za- 
pachu, znajdująca  się  w  gru- 
czole brzusznym  zwierzę- 
cia zwanego  piżmowiec,  po 
wysuszeniu  używana  do 
pachnideł  i  jako  lek  pod- 
niecający (bywa  i  sztuczna). 

Piem|a  *g.  ropne  zatrucie 
krwi. 

Pjetysta  nł.  zwolennik  pje- 
tyzmu. 

PJetyzm  nł.  podniesione 
uczucie  religijne,  gorliwość 
religijna;  cześć,  wielkie  po- 
szanowanie kogoś  lub  cze- 
goś; fanatyczne  trzymanie 
się  formułek  obrzędowych. 

Pjezoelektrycznoić  ob.  Pie- 
zgelektryczność. 

Pjezometr  oh.  Plezometr. 

Pjuska  ob.  Pluska. 

PI.  a.  Plur.  skr.  Pluralis  i 
liczba  mnoga. 

Plac  n.  miejsce  pod  go- 
łym niebem,  służące  do  ja- 
kiego celu,  gdzie  się  co  od- 
bywa; obszar  gruntu  nieza- 
budowanego i  nieuprawne- 
go  wmieście;  obszerne  miej- 
sce wśród  miasta,  gdzie  się 


kilka  ulic  zbiega;  miejsce 
pod  budowę  domu;  dostać 
komu  p-u,  dotrzymać  p-u, 
nie  ulęknąć  się  kogo,  nie  cof- 
nąć się,  nie  uciec. 

Placadjutant  n.  oficer  po- 
mocnik placmajora. 

Place  aux  dames!  /.  (pltu 
o  dam)  miejsca  dla  dam  (dla 
kobiet)!  przen.  dopuśćcie  ko- 
biety do  praw,  do  głosu. 

Place  aux  jaunes!  /.  {pUu 
o  idu)  miejsca  dla  młodzie- 
ży! imen.  dopuśćcie  mło- 
dzież do  głosu,  do  wpływu, 
do  władzy. 

Placebo  1.  lekarstwo  dane 
choremu  raczej  dla  zadowo- 
lenia go,  niżeli  dla  właści- 
wej sobie  skuteczności  lecz- 
niczej. 

Placenta  ł.  łożysko,  miej- 
sce, rodzaj  siatki  z  naczyń 
krwionośnych,  łączącej  za 
pomocą  sznurka  pępkowego 
płód  z  żyw^otem  matki. 
-  Placer  a.  (plaser}  pole  zło- 
tonośne, piaski  złotonośne 
w  rzece. 

Placet  1.  dotl.  podoba  się; 
przyjmuję;  p.  sub  condltlo- 
ne,  przyjęte  pod  warun- 
kiem. 

Placetum  regium  t.  zezwo- 
lenie panującego  na  ogło- 
szenie i  wykonywanie  roz- 
porządzeń papieskich. 

Placido  w.  w  muz.  spokoj- 
nie. 

Plackarła  n.  bilet  na  miej- 
sce numerowane  w  wago- 
nach niektórych  pociągów 
kolejowych. 

Plackomendant  ».  oficer, 
sprawujący  nadzorczą  wła- 
dzę w  sprawach  wojsko- 
wych nad  większą  załogą 
miasta  lub  twierdzy. 

Placmajor  n.  oficer,  kieru- 
jący biurowemi  sprawami 
komendy,  przydany  do  po- 
mocy głównemu  komendan- 
towi miasta  lub  twierdzy. 

Plafon  /.  sufit  zdobny  ma- 
lowidłami, stiukiem  a.  rzeź- 
bą. 

Plagalna  ł.  kadencja,  ro- 
dzaj kadencji  właściwej  gre- 
gorjańskiemu  śpiewowi;  p-y 
śpiew,  śpiew  w  muzyce  gre- 
gorjańskiej,  w  którym  finał 
znajduje  się  w  środlru  utwo- 
ru zamiast  na  końcu. 

Plagiat  t.  kradzież  lite- 
racka lub  artystyczna,  przy- 
właszczenie cudzych  pomy- 
słów i  podawanie  ich  za 
własne. 

Plagjator  t.  pisarz  wypisu- 
jący ustępy  z  obcych  dzieł 
i  podający  je  za  własne. 

Plagjoklas  *g.  miner,  ogól- 
na nazwa  feldspatów. 

Plagoskop  V  chorągiewka 
na  dachu,  wskazująca  kie- 
runek wiatru,  zwłaszcza  po- 
łączona ze  znajdującą  się 
pod  sufitem  różą  wiatrów. 


Plald  a.  (pled)  uh.  Pled. 

Plaldoyer  /.  (pleduaje)  mo- 
wa adwokata  w  obronie  o- 
skarżone^o  przed  sądem. 

Plain  chanł  /.  (plę  sza")  oh. 
Gregoriański  śpiew. 

Plaisir/.  iplezir)  przyjem- 
ność, upodobanie. 

Plajta  [!:arg.]  podstępne 
bankructwo. 

Plaka/.  oh.  Plague. 

Plakard/.  rozkaz,  zawia- 
domienie ,  rozporządzenie , 
ogłoszenie  przybite. 

Plakat  śrl.  ogłoszenie  u- 
mieszczone  w  miejscach  wi- 
docznych, na  murach  ulicz- 
nych, na  kjoskach  i  t.  p.,  a- 
fisz. 

Plakieta  /.  dosl.  drobna 
moneta  miedziana;  płasko- 
rzeźba w  metalu,  rodzaj  me- 
daljODU. 

Plan  1.  naprzód  obmyślo- 
ny w  szczegółach  sposób 
wykonania  jakiego  przedsię- 
wzięcia; w  głównych  punk- 
tach wytknięty  szkic,  zarys 
jakiej  pracy;  pomniejszony 
rysunek  budynku  lub  miej- 
scowości, dający-obraz  miej- 
sca, zajętego  przez  przed- 
miot, położenia  i  stosunko- 
wych wymiarów  pojedyn- 
czych części;  poziome  prze- 
cięcie; projekt  budynku  lub 
robót  inżynierskich  ob.  Sy- 
tuacyjny plan,  porządek,  w  ja- 
kim są  rozmieszczone  przed- 
mioty w  stosunku  do  widza: 
pierwszy  p.,  przedmioty  naj- 
bliższe; dalszy  p.,  drugi  p., 
przedmioty  dalsze;  przen. 
porządek,  w  jakim  sprawy 
mają  być  rozstrzygane,  sto- 
pień zajęcia,  jaki  budzą  co 
do  swej  ważności,  nagłości; 
projekt,  zarys,  zamiar,  po- 
mysł, widoki  na  przyszłość; 
planować,  układać  plany, 
projektować ;  równać  po 
wierzchnie  gruntu,  równać 
ziemię,  niwelować;  maczać 
papier  drukowy  w  wodzie 
z  klejem,  żeby  na  nim  atra- 
ment nie  zalewał. 

Planchełłe  /.  (pla^szet)  sto- 
lik mierniczy. 

Plandeka  n.  płótno  nie 
przemakalne  do  przykrywa- 
nia towarów  lub  rzeczy. 

Planeta  g.  [t.]  ciało  nie- 
bieskie, biegnące  naokoło 
słońca  po  drodze  zbliżonej 
do  koła  i  otrzymujące  od 
niego  światło  i  ciepło;  pla- 
nełnlk,gwiaździarz,  astrolog; 
wróżący  z  gwiazd. 

Planetarium  t.  przyrząd 
naukowy,  poruszany  me- 
chanizmem zegarowym  lub 
korbą,  przed.stawiający  nasz 
układ  słoneczny  i  ruch  pla- 
net dokoła  słońca. 

Planetarny  nł.  a.  słoneczny 
system,  w  astr.  nazwa  całości 
świata  składającej  się  z  wiel- 
kiego ciała  niebieskiego  zw. 


Planetoida  —  Plejada 


18G 


8i'o6cein  i  mniejszych  ciał 
( planet )  krążącyoh  około 
niego. 

Planetoida  'g.  mała  plane- 
ta, niedostrzegalna  prawie 
gołym  okiem,  krążąca  do- 
koła słońca,  asteroida. 

Planiglob,  Planisfera  ni. 
mapa  gieograficzna  półkuli 
ziemi  lub  nioba. 

I^animetr  a.  Integrator  ni. 
l)vzyrząd  do  mechanicznego 
mierzenia  powierzchni  fi- 
gur płaskich. 

Planimełrja  ni.  część  gieo- 
metrji,  zajmująca  sią  bada- 
niem figur  płaskich,  to  jest, 
leżącycłi  na  jednej  płasz- 
czyźnie, gieometrja  płaska. 

Pianina  oh.  Płanłna. 

Planisfera  oh.  Planiglob. 

Pianki  n.  deski  służące  do 
obicia  okrętu  wewnątrz. 

Piankt  ł.  narzekanie  ża- 
łosne, pieśń  żałosna,  tren, 
lament. 

Plankton  *g.  jakikolwiek 
organizm  żyjący  w  głąbi  o- 
ceanu. 

Planograf  ja  ni.  sposób  dru- 
kowania z  powierzchni  pła- 
— skich,  na  których  rysunek 
nie  jest  ani  wgłębiony,  ani' 
wypukły. 

Plansza  /.  płyta  rytowana 
do  odbijania  z  niej  rycin; 
rycina,  sztych. 

Plant  /.  nasyp  pod  kolej 
łelazną;  planty,  plantacje,  na- 
sypy; miejsca  do  przecha- 
dzek naokoło  miasta,  obsa- 
dzone drzewami  i  krzewami. 

Plantacja  ni.  obszar  grun- 
tu użyty  pod  uprawę  roślin 
przemysłowych;  sadzenie  i 
uprawa  tychże  roślin;  ob. 
Plant. 

Plantator  1.  uprawiający 
na  większą  skalę  rośli  - 
ny  przemysłowe;  właściciel 
plantacji  (zwłaszcza  w  Ame- 
ryce); przen.  wyzyskiwacz 
pracy  ludzkiej. 

Plantjer,  wyrobnik  pracu- 
jący na  dniówkę  w  plantacji 
buraków  dla  cukrowni. 

Plantować  1.  wyrównywać 
powierzchnię  gruntu,  niwe- 
lować teren,  aby  przedsta- 
wiał równą  płaszozyziię;  sa- 
dzić rośliny. 

Planum  I .  płaszczyzna , 
plac  wyrównany. 

Plaque/.  wyroby  platero- 
wane; oh.  Platerować. 

Plaquette  ob.  Plakieta. 

Piasma  g.  minerał,  drogi 
, kamień,  ciemno-zielona  od- 
miana chalcedonu;  oh.  Plaz- 
ma. 

Plasmodja  ob.  Plazmodja. 

Plasmogonja  ob.  Plazmogo- 
nja. 

Plasować  /.  umieszczać; 
dawać  miejsce,  posadę,  za- 
jęcie chlebodajne;  sadzać. 

Plaster  [nĄ  masa  leczni- 
cza rozsmarowana  na  tka- 


ninie, do  przykładania  na 
stłuczenia  rany,  owrzodze- 
nia i  t.  p.;  p.  miodu,  wosku, 
płat  wosku  z  miodem  a.  bez 
miodu,  wykrojony  z  ula. 

Piastron/.  blacha  kirysu 
osłap  łająca  piersi;  skórzany, 
miękko  wysłany  napierśnik 
dla  ochrony  od  ciosu  rapi- 
rem  przy  nauce  fechtunko; 
rodzaj  krawatu  z  szerokim 
płatem,  spadającym  na  pier- 
si, jako  zakończenie;  płas- 
kie przybranie  ubioru  na 
piersiach;  przen.  iron.  osoba, 
towarzysząca  komu  dla  opie- 
ki, przyzwoitości;  nudny  a 
nieunikniony  towarzysz. 

Plastycyzm  *g.  zdolność 
przedstawiania  przedmio- 
tów słowami  a.  na  wizerun- 
ku tak  wyraziście,  jakby 
się  przedstawiały  oku,  zdol- 
ność nadawania  niejako  wy- 
pukłości opisom  lub  obra- 
zom. 

Plastyczny  g.  dający  się  u- 
rabiać  w  dowolne  kształty; 
wypukły,  bryłowaty;  obra- 
zowy, barwny;  p-e  sztuki,  te 
sztuki  piękne,  które  obej- 
mują dzieła  przedstawiają- 
ce się  w  kształtach  bryło- 
watych (architektura,  rzeź- 
ba, snycerstwo);  ji-a  opera- 
cja, wstawienie  innego  ka- 
wałka skóry  w  miejsce  zni- 
szczonej chorobą  a.  braku- 
jącej po  operacji;  plastycz- 
ność, wypukłość,  uwypukle- 
nie, uwydatnienie,  bryło- 
watość;  zdolność  przyjmo- 
wania i  zachowywania  na- 
dawanych kształtów  (taką 
właściwość  ma  np.  glina); 
zaleta  rysunku,  malowidła, 
w  którym  przedmioty  bry- 
łowate odskakują  od  tła, 
zdają  się  mieć  naturalną 
wypukłość;  w  utworze  lite- 
rackim: obrazowość,  barw- 
ność styl  u,  dająca  obrazy,  od- 
znaczające się  wielką  praw- 
dą życiową,  które  niemal 
widzimy. 

Plastydy,  Plastydje  g.  ciał- 
ka rozmaitej  wielkości  i  po- 
staci, będące  cząstkami  mor- 
fologicznemi  komórki  ro- 
ślinnej a.  zwierzęcej  i  ota- 
czające jej  lądro,  inaczej: 
bjoplasty,  leucyty. 

Plastyka  g.  sztuka  tworze- 
nia z  materjałów  miękkich 
(glina,  wosk)  lub  twardych 
(marmur)  przedmiotów  w 
ich  kształtach  naturalnych 
lub  zmniejszonych  albo  po- 
większonych; uwypuklenie, 
uwydatnianie,  przedstawia- 
nie kształtów  w  formach 
wydatnych,  wypukłych,  wy- 
razistość, wydatność;'  iztałt 
powierzchni  ziemi. 

Plata  H.  płyta,  tafla,  blat, 
klisza;  blacha  stanowiąca 
część  zbroi;  p.  emulsyjna,  ta- 
felka  szkła,  pokryta  wars- 


twą żelatyny,  zawierającą 
bromek  srebra. 

Platan  1.  jawor,  klon. 

Plateau  /.  (ploto/  wyżyna, 
płaskowzgórze. 

Plater,  cienka  warstewka 
złota  a.  srebra,  którą  się  po- 
wleka dla  ozdoby,  a.  dla 
trwałości  przedmiot  zrobio- 
ny z  lichszego  metalu ; 
przedmiot  platerowany. 

Platerować  [».]  powlekać 
platerem  (ob.j. 

Platfonra  f.  dach  płaski; 
miejsce  sztucznie,  podwyż- 
szone i  wyrównane;  łoże 
działa;  podwyższony  pomost 
przed  dworcem  kolejowym, 
peron;  otwarta  część  wago- 
nu osobowego;  wagon  towa- 
rowy nie  przykryty;  rodzaj 
wozu  z  szeroką  płaską  pły- 
tą do  stawiania  lub  kładze- 
nia na  nią  ciężarów;  ogół 
zasad,  według  których  ja- 
kie stronnictwo  a.  korpora- 
cja zamierza  działać,  i  ce- 
lów, które  chce  osiągnąć. 

Plałgzyms  n.  gzyms  ozdo- 
bny o  dużym  wyskoku  z  pią- 
tą poziomą  na  wierzchu,  np. 
u  kominka. 

Platoniezna  *g.  miłość  mi- 
łość idealna,  duchowa,  pełna 
czci,  wolna  od  zmysłowości. 

Platonizm  *g.  filozof  ja  Pla- 
tona, której  podstawą  jest 
świat  idei,  dobra,  piękna, 
prawdy. 

Plattdeutsch,  Niederdeutsch 
n.  język  dolno-niemiecrki,  u- 
źywany  w  Prusiech,  w  pół- 
nocnych Niemczech;  język 
literacki  ogólno-niemiecki 
oparty  jest  o  narzecza  gór- 
no-niemieckie,  zowie  się  zaś 
hochdetUtch. 

Platyknemiczny  *g.  typ  o 
goleni  spłaszczonej. 

Platyknemja  "g.  kość  gole- 
niowa, szablasto  spłaszczo- 
na u  niektórych  ludzi. 

Platyna  h.  najcięższy  ze 
szlachetnych  metali,  kolom 
biało  -  szarawego;  platynowa 
gąbka,  otrzymywana  tech- 
nicznie platyna  w  postaci 
masy  dziurkowatej,  ma  włas- 
ność pochłaniania  niektó- 
rych gazów  i  zgęszczania 
ich  tak  silnego,  że  się  zapa- 
lają; służy  do  utleniania  i 
do  niecenia  ognia. 

Ptatynotyp  ni.  odbitka  fo- 
tograficzna na  papierze  na- 
syconym solami  platyny , 
podobna  do  akwatynty. 

Platzkarte  ob.  Plackarta. 

Plaudite  cives!  1.  bijcie  o- 
klaski  obywatele!  —  słowa 
wygłaszane  po  zakończeniu 
przedstawienia  w  teatrach 
rzym.skich. 

Plazma  g.  ciało  białkowa- 
te, półpłynne,  stanowiące 
pierwiastkowąmaterję  .skła- 
dową tworów  organicznych, 
to  samo  co  protoplazma;  za- 


ródf;  płynne  osocze  krwi, 
tóhawo  bezbarwne;  ob.  Plas- 
Ma. 

PlazM«4)a  'g.  masa  śluzo- 
wata grzybów  śluzowców. 

Ptazmogoflja  'g.  powstawa- 
nie organizmów  z  materji 
zawierającej  białko  (według 
hipotezy  Ha^ckela). 

Plazmollza  'g.  rozszerza- 
nie się  i  kurczenie  żywej 
protoplazmy  poddanej  dzia- 
łaniu niektórych  czynników. 

Plaia/.  morskie  wybrze- 
że płaskie  i  otwarte,  z  ła- 
godną spadzistością  ku  mo- 
rzu; miejsce  do  spaceru  nad 
morzem. 

Plądrować  n.  rabować,  łu- 
pić, obdzierać;  przepatry- 
wać,  przeszukiwać  cudze 
rzeczy,  szuflady  ,tłomoki  itp. 

Pleasure-ground  a.  (pleaSr 
graundj,  wielki  trawnik  w  o- 
grodzie,  służący  do  gier  i 
zabaw. 

Pleban  M.  proboszcz,  pa- 
roch. 

Plebanja  ni.  urząd  pleba- 
na; dom  i  grunt  należący  do 
plebana  przez  czas  jego  u- 
rzędowania. 

Plebe],  Plebejusz  1.  w  sta- 
ro*. Rzymie  człowiek  z  gmi- 
nu, z  Indu,  nie  mający  praw 
obywatelskich ;  nieszlach- 
oic,  chłop  a.  mieszczanin. 

Plebiscyt  ł.  w  staroi.  Rzy- 
mie Mohwi^  upadła  na 
zgromadzeniu  plebsu,  pod 
przewodnictwem  trybuna ; 
uchwała  narodowa  wynikła 
z  głosowania  powszechnego. 

PIłbs  i.  lud,  gmin. 

Pled  a.  rodzaj  płaszcza 
górali  szkockich  z  grubej 
wełnianej  kraciastej  tkani- 
ny; duiy  szal  wełniany  gru- 
by, w  kratę  a.  inny  deseń 
shaży  do  przykrycia. 

Pleln  air/.  (pif  ner)  kieru- 
nek nowszej  szkoły  mala- 
rzy, polegający  na  przed- ^ 
stawianiu  przedmiotów  w 
pełnym  świetle,  unikający 
ostrych  kontrastów  światła 
i  cieniów;  efekt  kolorystycz- 
ny oddający  przejrzystość 
powietrza  i  bogactwa  świa- 
tła. 

Płdfił  pouvoir/.  {plfputpti- 
ar)  pełnomocnictwo,  .pełna 
władza,  zupełna  swoboda 
działania. 

Plelstocenlczne  *g.  pokła- 
dy, pokłady  późniejsze  nił 
trzeciorzędowe. 

Plejada  g.  gromada  ma- 
łych gwiazd  w  konstelacji 
Byka;  przen.  w  starożytno- 
ści 7  poetów  z  czasów  Pto- 
lemeusza Filadelfosa;  w  li- 
terat, francuskiej  7  pisarzy 
z  czasów  Henryka  III  i  7  z 
czasów  Ludwika  XIY;  wo- 
gQle  szereg  znakomitych  i»- 
sarsy  mniej  więcej  jedno- 
czesnych. 


187 


Plejzor  —  IMuwja} 


Plejzer  n.  skaleczenie,  ra- 
na od  cięcia;  szrama,  blizna. 

Plejzerować  n.  ranić;  plej- 
zerowany,  zraniony,  skale- 
czony bronią  białą. 

Plektrum  g.  |)aleczka  do 
uderzania  w  struny  instru- 
mentu muzyoznefio  dla  wy- 
dobycia z  nich  płosu,  uży- 
wana przez  starożytnych 
przy  grze  na  lirze. 

Plen  r.  niewola. 

Plenarne  ^r/,  zebranie  zgro- 
madzenie się  wszystkich 
członków  jakiej  instytucji 
dla  narad,  wolne  posiedze- 
nie. 

Plener  ob.  Plein  air;  plene- 
rzytta,  malarz,  który  w  u- 
tworach  swoich  szczególnie 
uwzględnia  plein  air  (o/>.j. 

Plenipotencja  nł.  pełno- 
mocnictwo, upoważnienie 
do  działania  w  .<iprawach 
danej  osoby. 

Plenipołencjarjusz  nł.  peł- 
nomocnik monarszy,  poseł 
drugiego  rzędu  przy  dwo- 
rze, gdzie  niema  ambasado- 
ra z  jego  państwa. 

Plenipotent  1.  pełnomoc- 
nik upoważniony  przez  mo- 
codawcę do  działania  w  je- 
go imieniu  ;  zarządzający 
majątkiem  i  interesami  wła- 
ściciela wielkiej  posiadłości 
ziemskiej. 

Pleno  titulo  ob.  P.T. 

Plenum  t.  ogół,  wszyscy; 
pełne  posiedzenie  lub  zgro- 
madzenie. 

Plenus  venter  non  studet  li- 
benter  1.  pełny  brzuch  prze- 
szkadza do  pracy;  przen.  wy- 
rażenie stosowane  do  ludzi 
bogatych,  którzy,  mając  byt 
zapewniony,  nie  poczuwają 
się  do  obowiązku  pracowa- 
nia dla  społeczeństwa. 

Pleochroizm  *g.  oh.  Poll- 
chrolzm. 

Pleomorfizm  *g.  wielopo- 
staciowońć. 

Pleonast  nł.  minerał,  dro- 
gi kamień,  czarna  odmiana 
spinelu. 

Pleonastyczny  g.  zawiera- 
jący pleonazmy,  przepeł- 
niony ploonazmami,  będący 
pleonazmem. 

Pleonazm  g.-t.  większa  i- 
lość  wyrazów  lub  zdań,  ani- 
żeli potrzeba  do  określania 
tzeczy,  nagromadzenie  jed- 
itoznacznych  wyrazów,  wa- 
da stylu  przeciwna  zwięzło- 
ści (p.  rozmyślnie  użyty  w 
stylu  pięknym  dodaje  mu 
bu^ności,  siły  i  dobitno- 
ści). 

Pleorama  *g.  przyi-ząd,  w 
którym  obrazy  ruchome 
przesuwają  się  przed  ocza- 
mi widza,  jakby  on  je  mijał, 
jakby  on  był  w  ruchu. 

Plereza  ob.  Pleueruse. 

Plessimetr,  Plesymełr  *g. 
stukawka,  pukadło,   płytka 


z  kości  słoniowej,  służąca 
wraz  z  młoteczkiem  do  o[)u- 
kiwania lekarskiego;  oh.  Per- 
kusja. 

Plethora  g.  krwistość  ca- 
łego organizmu  (jako  oznak 
zdrowia)  lub  oddzielnych 
części  ciała;  nadmiar  krwi; 
przen.  nadmiar,  przepełnie- 
nie. 

Plethonieirja  *g.  nadmier- 
na ilość  pewnych  części 
ciała,  np.  6  palców. 

Pleura  g.  opłucna,  błona 
wyściełająca  wnętrze  klatki 
piersiowej, obejmująca  płuca 

Pleureuse  /.  (plórózj  białe 
obszycie  sukni  żałobnej  po- 
kryte czarną  krepą,  rodzaj 
pióranakapeluszu  damskim. 

Pleuritis,  Pleuroza  ni.  za- 
palenie opłucnej. 

Pleurołomja  *g.  operacja 
chirurgiczna  rozcięcia  klat- 
ki piersiowej. 

Pleurytyczny  ni.  opłucny. 

Plexus  /.  splot,  węzeł;  w 
anai.  sploty  nerwowe  i  na- 
czyniowe. 

Plezjopja  *g.  krótkowzrocz- 
ność nabyta  wskutek  rozpa- 
trywania przedmiotów  bar- 
dzo drobnych. 

Plezjozaurus  *g.  wężojasz- 
czur,  olbrzymi  płaz  kopalny, 
z  małą  głową,  a  bardzo  dłu- 
gą szyją  i  kadłubem  zwierzę- 
cia ssącego,  znajdowany  w 
pokładach  mezozoicznych. 

Plezymetryczny*^.wypuko- 
wy  (instrument,  odgłos). 

Pliant  /■.  (plia")  lekkie, 
przenośne,  .składane  krze- 
sełko bez  oparcia. 

Plica  polonica  i.  ob.  Pllka. 

Plie  /.  ruch  w  tańcu  ze 
zgięciem  kolan. 

Pll)a  /.  w  niektórych 
grach  hazardownych  równa 
liczba  oczek  u  bankiera  i 
ponitera;  zagięcie  rogu  kar- 
ty w  grze  karcianej. 

Pllka  ł..  Plik,  zwój,  pęk 
papierów. 

Pllka  /.  kołtun  (choroba). 

Plinta  g.-ł.  cegła  płaska, 
kwadratowa  podstawa  pod 
kolumny,  filary  i  t.  p. 

Pliocen  *g.,  Pliocenlczna 
formacja,  w  gieol.:  wierzch- 
nie najpóźniejsze  (najmłod- 
sze) warstwy  pokładów  trze- 
ciorzędowych, złożone  z  po- 
kładów żwirowych,  piasko- 
wych i  grubej  gliny. 

Plisa  /.  przybranie  sukni 
damskiej  na  wierzchu  lub 
u  dołu  pod  spodem,  w  ro- 
dzaju taśmy  ze  skośnego 
materjału. 

Plomba  /.  ołowiana  pie- 
częć przy  towarach  jako 
■znak  opłaconego  cła  a.  jako 
znak  fabryczny;  masa  (kit 
lub  metal)  wypełniająca  ząb 
wypróchniały ;  plombować , 
zaopatrywać  towary  plom- 
bami; wypełniać  otwory  w 


zepsutych  zębach  odpowied- 
nią  masą  plastyczną. 

Plon -Plon  /.  ironiczny 
przydomek  dawany  niegdyś 
ks.  lijeronimowi Napoleono- 
wi Bonaparte  zm.  1801  r. 

Pludry  n.  spodnie  buchas- 
te,  workowate,  szarawary, 
hajdawery;  przen. pog.  Niem- 
cy- 

Plumaż/.  pióropusz,  kita 
z  piór. 

Plumbum  acetlcum  ł.  octan 
ołowiu. 

Plum  -  cake  a.  (pUmkek) 
cia.stko  z  rodzynkami. 

Plumpudding  a.  fpldmpu- 
din)  narodowa  potrawa  an- 
gielska z  mąki  i  tłuszczu  wo- 
łowego z  rozmaitymi  przy- 
prawami. 

Plurale  tantum  ł.  tylko  w 
licz.  mnogiej  używany  rze- 
czowtjik  (np.  drzwi,  szczyp- 
ce i  t.  d.). 

Pluralis  ł.  w  gram.  liczba 
mnoga;  p.  majestatis  a.  maje- 
Stałicus,  stosowanie  1.  mn. 
zamiast  pojedynczej  przez 
monarchów:  My;  p.  mode- 
stiae,  używanie  1.  mn.  przez 
autorów  przez  skromność. 

Pluralizm  ni.  zmysł  spo- 
łeczny, duch  społeczny  lub 
korporacyjny;  uznanie  rów- 
nouprawnienia; pogląd,  we- 
dług którego  podstawami 
bytu  są  nieskończenie  licz- 
ne, jakościowo  różne  sub- 
stancje, monadologja  Leib- 
niza; przeciwieństwo:  Mo- 
nizm. 

Pluraina  ł.  ordynacja  wybor- 
cza, Pluralność,  zapewnie- 
nie większej  liczby  posłów 
tej  klasie  obywateli,  która 
ma  wyższy  cenzus  wybor- 
czy, uprzywilejowany  przez 
ordynację  wyborczą. 

Plures  pocula  quam  gladlus 
1.  więcej  ludzi  niszczy  pi- 
jaństwo niż  miecz. 

Plurlbus  unum  1.  jedno  w 
wielu:  dewiza  na  herbie 
St.  Zjednoczonych  Ameryki. 

Plurimum  facere  et  minimum 
Ipso  de  se  loqul  /.  dużo  czy- 
nić, a  jaknajmniej  o  sobie 
mówić. 

Plus  t.  w  matematyce  znak 
dodawania  lub  wielkości  do- 
datniej, wyobrażany  przez 
prosty  krzyźyk(-f-)  jako  znak 
więcej;  prze  wyżka;  przen.  za- 
leta, strona  dodatnia. 

Plus  catolique  que  le  papc 
/.  l/M  katolik  kii  ló  pap)  dost. 
bardziej  katolicki  niż  sam 
Papież;  zanadto  gorliwy. 

Plus  de  confidence  que  de 
connaissance  /.  (plu  do  kąA- 
da's  ko  ds  kvnesa"s)  więcej 
poufałości  niż  znajomości. 

Plus  exempla  quam  peccata 
nocent  l.  złe  przykłady  wię- 
cej szkodzą,  aniżeli  same 
występki. 

Plus  f  alt  doucear  que  vlolen- 


ce  /.  (plu  fe  dusdr  ko  wjo- 
la^sl  więcej  dokonasz  dobro- 
cią niż  złością. 

Plusiłcytant  ni.  ten,  kto 
daje  największą  cenę  na  li- 
cytacji. 

Plusmacher  n.  finansista 
usiłujący  wszelkim  sposo- 
bem zwiększyć  dochody 
państwa. 

Plus  minut  1.  mniej  Wię- 
cej. * 

Plus  offerenti  ł.  więcej  da- 
jącemu; teimi,  kto  więcej 
zaofiaruje. 

Plus  potest  negare  asinus 
quam  probare  philosophus  /. 
więcej  wad  może  wykazać 
osioł,  niż  zalet  filozof  (wy- 
rażenie stosowane  do  nie- 
powołanych krytyków,  któ- 
rzy radzi  wyszukują  wady, 
aby  pokazać  swoje  znaw- 
stwo, a  pomijają  zalety,  któ- 
rychby  stworzyć  nie  potra- 
fili). 

Plu$quamperfectum  ł.  w 
gram.  czas  zaprzeszły. 

Plus  ultra  1.  wciąż  dalej. 

Plus  vident  oculi  quam  ocu- 
lus  1.  więcej  widzą  oczy  niż 
oko. 

Plusz  /.  \n.\  tkanina  jed- 
wabna, wełniana  lub  baweł- 
niana, podobna  do  aksami- 
tu, lecz  odróżniająca  sie 
dłuższym  włosem. 

Plut  oh.  Plutus. 

Plułokracja  g.  arystokra- 
cja pieniężna,  warstwa  spo- 
łeczna, złożona  z  najbogat- 
szych ludzi  bez  względu 
na  pochodzenie;  bogacze; 
wpływ  bogaczów  na  rządy 
kraju. 

Pluton  /.  oddział  wojska; 
plutonowy  ogień,  strzały  da- 
wane przez  całą  kompanję 
odrazu  i  ciągle,  bez  ko- 
mendy. 

Pluton  g.  w  wierzeniach 
starożytnych  bożek  piekieł 
i  świata  podziemnego. 

Plutoniczny  *g.  powstały 
skutkiem  działania  ognia 
podziemnego;  p-nałeorja,  po- 
gląd przy)ńsujący  utworze- 
nie się  skorupy  ziemskiej 
sile  ognia  wewnętrznego 
ziemi;  p-ne  a.  ogniowe  skaty, 
utworzone  skutkiem  sty- 
gnięcia ]'oztopiouej  masy 
law  pierwotnych. 

Plułonizm  *g.  ob.  Plutonlcz- 
na  teorja. 

Plutus  t.  bożek  bogactw. 

Pluyjose  /.  (pluwjoz).  mie- 
siąc deszczowy  w  kalenda- 
rzu rewolucyjnym  francus- 
kim (od  20  stycz.  do  18  lut.). 

Pluwjał  1.  niegdyś  rodzai 
płaszcza,  którym  osłaniał 
się  kapłan  podczas  słoty, 
przy  sprawowaniu  publicz- 
nych procesji;  z  czasem 
przetworzony  w  ozdobną  ka- 
pę, wkładaną  w  czasie  uro- 
czystych ceremonji  kościel- 


Pluwjometr  —  Point 


188 


nyoh;  {taszcz  koronacyjny 
cesarzów  niemieokicb. 

Pluwjometr  ni.  przyrząd  do 
mierzenia  ito6ci  opadów  at- 
mosferycznych (spadłego 
deszczu,  śniegu,  gradu  itp.), 
deszczomierz,  ombrometr. 

Phuieta  ob.  Planeta;  płaneł- 
nj,  dżdżysty  (o  czasie),  nie- 
. pogodny,  zmienny;  pełny 
nieszczęśliwyoli  przypad- 
ków-i  przygód;  płanetnik,  w 
mitologji  polsjtiej:  mieszka- 
niec chmur,  zawiadujący 
deszczami  i  burzami. 

Płanina  »lc,  polana  czyli 
goła  a.  trawą  i  chwastem 
porosła  przestrzeń  wś  ród 
gór,  lasów. 

Płatnerz  n .  rzemieślnik 
wyrabiający  zbroje. 

Płyta  ff.  (?)  flisa,  tafla  ka- 
mienna, najczęściej  z  łupku 
ą.  z  kamienia  ciosowego. 

P.  M.  tkr.  Pontlfex  Maxlmus 
(oA.A 

P.  m.  skr.  Plae  memoriae; 
>kr.  Pro  memoria;  skr.  Pro 
mille  (ob.). 

Pneumatofobja  *g.  obawa 
duchów,  zabobonna  trwoga 
przed  duchami. 

Pńeumatologia  *ff.  nauka  o 
duchach;  spirytyzm. 

Pneumatomachja '^.zaprze- 
czenie'duchowości  człowie- 
ka. 

Pneumatometr  ob.  Pneumo- 
mełr. 

Pneumatoterapja  *g.  lecze- 
nie powietrzem  zgęszczo- 
nym  a.  rozrzedzonym. 

Pneumatoza  9.  nagroma- 
dzenie powietrza  wewnątrz 
ciała. 

Pneumatyczny  g.  oparty  na 
wła.^nościach  zgęszczonego 
lub  rozrzedzonego  powie- 
trza; p-na  machiha  a.  pompa, 
pompa  powietrzna,  przyrząd 
służący  do  zgtjszczania  po- 
wietrza a.  do  wydalania  go 
z  przestrzeni  hermetycznie 
zamkniętych;  p-na  poczta,  u- 
rządzenie  do  przesyłania 
listów  i  posyłek  w  wago- 
nikach przepychanych  si- 
łą ścieśnionego  powietrza 
przez  rury  ciągnące  się  pod 
ziemią;  p-na  kole],  porusza- 
na ścieśnionym  powietrzem; 
p-na  poduszka,  p-na  obręcz, 
gumowa  poduszka,  obręcz, 
wypełnionapowietrzem;p-ne 
krzesiwko,  przyrząd,  w  któ- 
rym gąbka  zapala  się  przez 
nagłe  stłoczenie  powietrza. 

Pneumatyk  g.  w  kołowcu 
(rowerze)  bandaż  gumowy 
na  koła,  napełniony  zgęsz- 
czonym  powietrzem. 

Pneumatyka  *g.  część  me- 
chaniki, obejmująca  naukę 
o  równowadze  i  ruchu  ga- 
zów, aeromechanika. 

Pneumatyzm  ob.  Pneumato- 
logja. 

Pneumococcus  (-kokkiu)nt. 


bakterja  powodująca  zapa- 
lenie płuc. 

Pneumograf  *g.  przyrząd 
graficznie  przedstawiający 
ruchy  ciała  wykonywane 
skutkiem  oddychania. 

Pneumologia  *g.  nauka  o 
płucach. 

Pneumometr  *g.  przyrząd 
do  mierzenia  powietrza. 

Pneumonja  / .  zapalenie 
płuc. 

Pneumoragja  *g .  kaszel 
krwawy. 

Pneumoterapja  ob.  Pneuma- 
toterapja. 

Pneumotliorax  *g.  niebez- 
pieczna rozedma  płuc,  po- 
wstaje z  nagromadzenia  się 
powietrza  w  opłucnej  lub 
z  wysięku  ropy  z  płuc  (w  .su- 
chotach). 

Pnyx  g.  plac  w  starożyt- 
nych Atenach,  gdzie  odby- 
wały się  zgromadzenia  lu- 
dowe. 

Poalel  Sion  ft«ir.  nazwa  od- 
łamu socjalistycznego  Syo- 
nistów;  do$ł.  robotniczy 
Syon. 

Poatryner  ob.  Poitriniire. 

Pobereinik  ńilr.  strażnik 
laśny  pilnujący  lasów  po 
brzegach. 

P.  oce.  skr.  Par  occaslon/. 
(-okkazją)  przy  sposobności, 
przez  okazję,  przez  grzecz- 
ność. 

Pocket  dictionary  a.  (pokit 
dikszontri)  słownik  kieszon- 
kowy. 

Poco  w.  {poko)  w  muz. 
trochę;  poco  a  poco,  stop- 
niowo. 

Poczta  [«r.  a.  «.]  zarząd  u- 
trzymujący  po  miastach  i 
drogach  konie  dla  przewo- 
żenia podróżnych,  listów, 
pieniędzy  i  rzeczy;  przen. 
listy  i  gazety  z  poczty  świe- 
żo nadesłane;  dzień,  w  któ- 
rym listy  i  gazety  nadcho- 
dzą; wóz  spotkany  w  dro- 
dze, należący  do  zarządu 
poczty  i  wiozący  podróż- 
nych a.  rzaczy;  rodzaj  za- 
bawy towarzyskiej;  p.  panto- 
flowa ob.  Pantoflowa  poczta; 
pocztarz,  urzędnik  poczty; 
pocztyljon,  listonosz  rozno- 
szący listy  z  poczty;  poczto- 
wą karta,  pocztówka,  odkryta 
karta  wysyłana  pocztą,  z 
marką  niższej  ceny,  aniżeli 
list .  zamknięty;  korespon- 
dentka, odkrytka;  p.  marka, 
karteczka  ze  stemplem  pań- 
stwowym i  ceną,  przykleja- 
na do  listu  jako  dowód  0- 
płaty  za  jego  przesyłkę. 

Pocztamt  n.  biuro  zarządu 
poczty. 

Poczthalter ».,  Pooztenutor, 
urzędnik  poczty,  utrzymu- 
jący konie  i  wozy  dla  prze- 
wożenia osób,  rzeczy,  li- 
stów i  paczek. 

Pocztlialterja  n.  stacja  po- 


cztowa, na  której  można  do- 
stać koni  i  wozów  na  dal- 
szą drogę;  stacja  p-wa,  która 
wysyła  listy  i  pakunki. 

Pocztmajtter,  Poeztmistrz 
n.  zawiadujący  pocztą,  kie- 
rownik biura,  z  którego 
są  rozwożone  osoby  i  rze- 
czy i  gdzie  się  wydają  listy 
i  posyłki  nadesłane  pocztą. 

Pocztyljon/.  woźnica  po- 
czty. 

Podalgja  'g.  rwanie  w  no- 
gach. 

Podagra  *g.  choroba  z  na- 
brzmieniem stawów  u  nóg, 
artretyzm  w  nogach,  dna 
nożna;  podagryk,  chory  na 
l)odagrę. 

Podcyfrować,  podpisać  na- 
zwisko a.  swoje  litery  na 
znak,  że  się  widziało  referat 
przedstawiony;  ob.  Cyfrować. 

Podest  ir.  rozszerzony  jio- 
most  między  kondygnacja- 
mi schodów;  u  skoczków:  de- 
seczka do  odbijania  się. 

Podesta  ic.  burmistrz  a. 
wójt  we  Włoszech. 

Podjum  1.  u  starożytnych 
Rzymian  podwyższenie  do- 
koła areny  cyrkowej,  mu- 
rem od  niej  oddzielone,  z 
miejscami  dla  senatorów, 
posłów  zagranicznych,  we- 
stalek;  pomost  podwyższo- 
ny dla  łatwiejszego  widze- 
nia, co  się  wokoło  odbywa, 
lub  podwyższona  platforma, 
skąd  pał.'zeć  można  (np.  w 
|)anora)iiie);  podłoga  na  sce- 
nie w  ivatrze. 

Podminować  (oh.  Mina)  zro- 
bić podkop,  podłożyć  miny; 
przen.  zachwiać  w  podsta- 
wach; podkopać  w  opinji  pu- 
blicznej. 

Podolatrja  *g.  wielbienie 
nóg,  oddawanie  czci  nogom. 

Podometr  *g.  ob.  Pedometr. 

Podradczyk  r.  dostawca, 
liwerant;  przedsiębiorca.an- 
treprener,  fszczeg.  dostawca 
a.  przedsiębiorca  robót  rzą- 
dowych). 

Podstemplować,  podeprzeć 
stemplami  czyli  słupami. 

Podsufitka,  deski  przy- 
bite do  belek  górnych  w  ce- 
lu zrobienia  sufitu  (ob.j. 

Poemat  g.  większv  utwór 
poetyczny. 

Poenitentiale  ł.  książka  po- 
kutna, kościelna  (o  skru- 
sze, spowiedzi,  rozgrzesze- 
niu, pokucie). 

Poesies  de  clrconstance  J 
fpoezi  do  sirkmta"s)  poezje  o- 
kolicznościowe. 

Poeta  i.  człowiek  niezwy- 
kle odczuwający  estetyczne 
wrażenia  i  podniosłe  na- 
stroje ducha,  obdarzony  ta- 
lentem wypowiadania  ich 
pięknie  i  wywoływania  w 
innych  obrazów  i  uczuć  po- 
dobnych ,  wieszcz,  rymo- 
twórca ;    iari .    wierszorób ; 


jnzen.    marzyciel  gardzący 
prozą  życia. 

Poeta  lauroatm  ł.  poeta  u- 
wieńczony. 

Poeta  nascitnr,  non  fit  ł. 
poeta  się  rodzi,  nie  staje  się 
nim. 

Poetae  nascUntur  ob.  Nas- 
cuntur... 

Poetaster  t.  lichy  poeta, 
wierszorób. 

Poetę,  non  dolet  1.  Foeto- 
sie,  to  nie  boli — słowa  Arrji, 
żony  konsula  Ceciny  Poetu- 
sa,  gdy  chcąc  go  natchnąć 
odwagą  do  odebrania  sobie 
życia,  na  co  skazał  go  ce- 
sarz rzymski  Klaudjusz  (r. 
42  po  Chr.),  sama  pierwej 
mieczem  się  przebiła;  sto- 
sowane są  do  ludzi,  którzy 
z  rezygnacją  narażają  się 
na  cierpienia  nieuniknione. 

Poetyczny  ł.  pełen  poezji, 
idealny,  wzniosły,  budzący 
wrażenia  piękne  i  stany  du- 
szy wzniosłe;  obrazowy,  u- 
barwiony  przenośniami. 

Poetyka  g.  wykład  i  teorja 
poezji;  dawniej  klasa  szkol- 
na, w  której  wykładano  teo- 
rję  poezji. 

Poetyzować  ni.  marzyć, 
idealizować,  zabarwiać  w 
sposób  poetyczny. 

Poezfa  g.-i.  sztuka  wy- 
woływania słowami  podnio- 
słych nastrojów  duszy,  ma- 
lowania łiarmonijnym  języ- 
kiem pięknych  obrazów  i 
budzenia  estetycznych  wra- 
żeń; sztuka  pisania  wier- 
szem; utwór  wierszowany; 
piękne,  podniosłe  wrażenia; 
tron.  mrzonka,  nie  dająca 
zastosować  się  w  życiu  prak- 
tycznym, marzenie. 

Poezjomanja,  manja  pi- 
sania poezji  pomimo  braku 
talentu  i  dam  wierszowania. 

Poganin  1.  oddający  cześć 
bałwanom,  bóstwom;  pogań- 
ski, bałwochwalczy,  bezboż- 
ny, niegodziwy,  dziki. 

Poganizm  nł.  bałwochwal 
stwo,  wielobóstwo, 

Pogoniasis  ni.  zbyt  silny 
porost  włosów  na  brodzie, 
szczególniej  u  kobiet. 

Pohybel  wir.  zguba^zsisz- 
czenie,  ruina;  kara  śmier- 
ci, szubfenica. 

Poi  te.  potem;  e  poi  la  co- 
da, a  potem  zakończenie. 

Poił  de  chivre  /.  fpiuU 
do  szercr)  wełna  z  kóz  an- 
gorskich,  materjał  półweł- 
niany  w  kraty  kolorowe  na 
suknie  damskie. 

Point  /.  (puc)  kropka, 
punkt;  przy  grze:  jednost- 
ka do  obliczania  straty  i 
zysku;  p.  d'appui  (-dapiul 
punkt  oparcia;  p.  de  ¥ue 
(-dii  wu)  punkt  widzenia; 
p.  d'honneur  (-donor)  punkt 
honoru;  p.  d'orgue  {-dorg) 
p.  fermata. 


189 


Poinfage  —  Poliszynel 


Pointage  /.  fputtai)  na 
giełdzie  stwierdzenie  umów. 

Point  d'argent  point  do  Suls- 
80  /.  {/lUf  ilaria",  puf  dd 
tuit)  doil.  niema  pieniędzy, 
niema  Szwajcai-a;  pnen.  dar- 
mo nio  otrzymać  nie  moż- 
na (wyrażenie  z  czasów  gdy 
Szwajcarowie  służyli  jako 
najemne  wojska). 

Point  do  r6v«rles!  /.  (puę 
^Q  rewrij  żadnych  marzeni 

Pointo  /.  (puct)  ostro  za- 
kończony szczyt;  słówko  do- 
wcipne, ostre  a  wytworne. 

Pointor  a.  pies  legawy  my- 
śliwski z  krótką  gładką  sier- 

Polntlllsła  oh.  Puftylisła. 

Point-lace  a.  tasiemeczka 
z  pętelkami,  z  których,  za 
pomocą  szydełka  a.  igły  ro- 
bi się  koronki. 

Points  /.  iputi  koronki 
robione  ręcznie;  p.  4  i'al- 
guillo  (-leguj)  ob.  Point-laco. 

Poiłsons  sans  bolston  tont 
poison  /.  {jmasą  sa"  huasą  tą 
puaiąl  iart.  ryby  bez  wina 
są  trucizną. 

Pokor  a.  rodzaj  gry  w  karty 
pochodzenia  amerykańsk. 

Poklus,  bożek  piekieł  w 
mitologii  litewskiej. 

Pokost  oh.  Werniks. 

Pokrowa  mir.  święto  Opie- 
ki N.  M.  P. 

Polarny  1.  biegunowy,  wła- 
ściwy okolicom  położonym 
w  pobliżu  biegunów  ziemr, 
lis  p.,  lis  właściwy  krajom 
podbiegunowym,  w  zimie 
bi^y,  w  lecie  szary,  ina- 
czej: lis  niebieski;  gwiazda 
p-a,  gwiazda  biegunowa  pół- 
nocna; zorza  p-a,  zjawisko 
częste  w  krajach  podbiegu- 
nowych, polegające  na  tym, 
że  od  strony  bieguna  uka- 
zuje się  wśród  ciemności 
nocnych  łuk  jasny,  od  nie- 
go promieniują  ruchome 
słupy  światła  z  początku 
białego,  później  barwnego, 
wreszcie  wszystko  to  gaś- 
nie; polamość,  własność  ma- 
gnesu zwracania  się  ku  bie- 
gunowi północnemu. 

Polarymetr  nt.  jest  pola- 
ryzatorem  zastosowanym  do 
badania  ciał  w  roztworze, 
różniących  się  sposobem  po- 
laryzowania światła. 

Polaryzacja  nł.  zmiana  fi- 
zycznych własności  promie- 
ni światła  przy  przejściu 
przez  niektóre  ciała  prze- 
zroczyste lub  przy  odbiciu. 

Polaryzator  ni.  przyrząd 
złożony  z  dwu  pryzmatów 
Nieola,  osadzonych  na  jed- 
nej osi  optycznej,  służy  do 
rozpoznawania  układu  kry- 
ształów. 

Polders  hol.  ziemie  nanie- 
sione przez  przy^ywy  mor- 
skie, a  następnie  umocnio- 
no groblami  i  uprawne. 


Polemarch  g.  w  starożyt. 
Orecji  główny  wódz  wojska, 
archont  zawiadujący  spra- 
wami wojennemi  i  floty. 

Polemiczny  g.  tyczący  się 
polemiki,  właściwy  polemi- 
ce, zawierający  polemikę, 
sporny. 

Polemika  g.  spór  naukowy, 
religijny,  polityczny  i  t.  p. 
prowadzony  publicznie  przy 
pomocy  pisanych  lub  dru- 
kowanych rozpraw,  artyku- 
łów dziennikarskich  i  t.  d. 

Polemizować  g.  prowadzić 
spór  piśmienny. 

Polemografja  *g.  opisanie 
wojny. 

Polenta  tr.  narodowa  włos- 
ka potrawa  i  mąki  kukury- 
dzanej,  lub  z  kasztanów,  wo- 
dy wrzącej  mało  osolonej.ma- 
sła  i  parmezanu;  mamałyga. 

Poleografja  *g.  opisanie 
miast. 

Polerować  n .  nadawać 
przedmiotom  powierzchnię 
gładką  i  połyskującą;  przen. 
okrzesywać,  kształcić;  po- 
lerowany, wygładzony,  świe- 
cący, gładki;  przen.  okrze- 
sany, cywilizowany;  ele- 
gancld. 

Poll-  j.  na  początku  in- 
nych wyrazów  odpowiada 
polskiemu:  wielo-. 

Poliandrja  g.  zwyczaj  po- 
ślubiania kilku  mężów  (u 
niektórych  dzikich  ludów). 

Pollarchja  g.  ustrój  pań- 
stwowy, w  którym  rządzi 
wielu. 

Poliautografja  *g.  rozmna- 
żanie rysunków  przez  od- 
ciski. 

Policholja  *g.  zbytnie  wy- 
dzielanie się  żółci. 

Pollchord  *g.  instrument 
muzyczny,  rodzaj  basetli  o 
10  strunach. 

Polichrolzm,  Pleochroizm 
*g.  właściwość  niektórych 
kryształów,  że  światło  przez 
nie  idące  zabarwia  się  róż- 
nie odpowiednio  do  kierun- 
ku, w  jakim  promienie  pa- 
dają nk  kryształ. 

Policłirom]a  *g.  wielobarw- 
ność,  w  budownictwie  i 
rzeźbie  ozdabianie  ornamen- 
tów różnobarwnemi  malo- 
widłami. 

Poilpla^.-/.  instytucja  pań- 
stwowa mająca  na  celu  czu- 
wanie nad  porządkiem  i  bez- 
pieczeństwem publicznym; 
p.  lekarska,  instytucja  czu- 
wająca nad  zdrowiem  pu- 
blicznym. 

Policjant  ».  niższy  agient 
policji. 

Policmaister  n.  naczelnik 
policji  miejskiej. 

Pollcmen  a.  policjant  w 
Anglji. 

Polidakrja  *g.  łzotok,  mi- 
mowolne spływanie  łez  z 
oczu. 


Polldypsja  'g.  nadmierne 
chorobliwe  pragnienie. 

Polledr,?.  wielościan,  pry- 
zma, bi^ła  ograniczona  wie- 
lu płaszczyznami. 

Pollemja  *g.  pełnpkrwi- 
stość. 

Poliestezja  *g.  uczucie  po- 
dwójnego podrażnienia  np. 
ukłucia,  zamiast  pojedyn- 
czego, zdarzające  się  w  cho- 
robach nerwów  i  rdzenia. 

Polifiletyczny  *g.  tyczący 
się  polifiletyzmu,  wypro- 
wadzający pochodzenie  od 
wielu  gatunków  pierwot- 
nych. 

Pollflletyzm  *g.  teorja  wy- 
prowadzająca gatunki  jes- 
testw organicznych  od  wie- 
lu gatunków    pierwotnych. 

Polifoniczny  *g.  w  muz. 
wielogłosowy  (oh.  Homofo- 
niczny). 

Poligamja  "g.  wielożeń- 
stwo,  związek  małżeński 
jednego  mężczyzny  z  kilku 
kobietami;  istnienie  na  tej 
samej  roślinie  kwiatów  obu- 
płciowych  obok  jednopłcio- 
wyeh. 

Poligienlsta  *g.  zwolennik 
teorji,  że  ludzie  pochodzą 
od  kilku  par  odrębnych. 

Poliglenizm,  Poilgfenezizm 
oh.  Pollflletyzm. 

Poliglota  *g.  człowiek  mó- 
wiący wieloma  językami. 

Poligon  g.  wielokąt,  wie- 
lobok;  w  sztuce  wojennej 
szaniec  wieloboczny  zam- 
knięty; p.  artyleryjski,  pole 
ograniczone  do  ćwiczeń  w 
strzelanin  z  dział. 

Poligraf  g.  autor  r-^lu 
dzieł  z  rozmaitych  gałęzi 
nauk;  maszyna  do  kopjowa- 
nia  pisma  w  wielu  egzem- 
plarzach. 

Poligrafia  *g.  dział  bibljo- 
teki,  w  którym  przechowu- 
ją się  dzieła  pisane  przez 
poligrafów;  grafika  nadają- 
ca się  dla  wielu  języków; 
to  samo  co  kryptografja. 

Pollgran  *^.  wielokąt. 

Poliiiistor*y.uczony,  posia- 
dający wszechstronne  wia- 
domości z  różnych  dziedzin 
wiedzy  (zwłaszcza  histoi^ji 
i  literatury). 

Polihistorja  *g.  wszech- 
stronne wykształcenie  nau- 
kowe. 

Polihymnja.9.-A  muza  pieś- 
ni lirycznej,  wymowy  i 
muzyki  ( przedstawania  z 
lirą). 

Poliklinika  V  nauka  prak- 
tyczna medycyny  na  cho- 
rych w  ich  mieszkaniach 
prywatnych  pod  nadzorem 
profesora  z  kliniki. 

Polikracja  *g.  wspólne  pa- 
nowanie wielu. 

Polllaija  g.  naśladowanie 
wielu  głosów,  brzuchomów- 
stwo. 


Polilog|a*9.  rozmowa  wie- 
lu OHÓb,  gwar. 

Poilmerja  g.  wielokrot- 
ność; w  chemji:  jednakowy 
skład  procentowy  niektó- 
rych ciał  przy  odmienno-- 
ści  pierwiastków. 

Polimeryczne  *g.  ciała,  cia- 
ła złożone  z  odmiennych 
pierwiastków  chemicznych, 
podobne  atoli  ilością  skła- 
dowych atomów. 

Poiimeryzm  *g.  potwor- 
ność polegająca  na  zbyt 
wielkiej  liczbie  jakich  człon- 
ków ciała. 

Polimorficzny  *>.  wielo- 
kształtny; p-ne  ciała,  mają- 
ce jednakowy  skład  che- 
miczny, ale  tworzące  kry- 
ształy odmiennego  kształtu 

Polimorfizm,  Poiimorfja  V 
wielokształlność,  zjawisko 
polegające  na  tym,  że  je- 
den i  ten  sam  utwór:  zwią- 
zek chemiczny ,  roślina , 
zwierzę,  może  istnieć  w  kil- 
ku różnych,  ale  zawsze  sta- 
łych, jemu  tylko  właści- 
wych formacn. 

Polinom  *g.  w  matem,  wie- 
lomian, ilość  złożona  z  kil- 
ku ilości  połączonych  zna- 
kami plut  i  minus. 

Polip  *g.  żyjątko  morskie, 
należące  do  typu  jamo- 
chłonnych,  o  ciele  galare- 
towatym i  wielu  ramio- 
nach, otaczających  otwór 
ustny,  zwierzokrzew;  cho- 
robliwa narośl,  rozwijająca 
się  na  błonie  śluzowej  róż- 
nych narządów  i  jam  ciała; 
poiipnik,  gromada  zwierząt 
polipów,  tworząca  kolonję 
przytwierdzoną  stale  do  ja- 
kiego podwodnego  przed- 
miotu. 

Pollpomeduza  *g.  żyjątko 
morskie,  które  ma  począt- 
kowo postać  polipa,  w  sta- 
nie dojrzałym  zaś  wystę- 
puje jako  meduza. 

Polipłyk*^.  obraz  złożony 
z  wielu  części  z  obrazami 
w  nich,  zamykającymi  się 
w  jedną  całość. 

Polisa  /.  dowód  asekura- 
cyjny towarzystwa  ubezpie- 
czeń. 

Pollskop  *g.  szkło  o  wie- 
lu ścianach,  przedstawiają- 
ce jeden  przedmiot  w  licz- 
nych odbiciach. 

Pollsonerja  /.  ulicznikow- 
stwo;  swawola  wszeteczna. 

Polispast  *g.  blok  złożo- 
ny, służy  do  podnoszenia 
wielkich  ciężarów. 

Polisson  /.  (pulisii)  ulicz- 
nik;   swawolnik   rozwiązły. 

Poiisyndeton  "g.  nagroma- 
dzenie w  mówieniu  wzgl. 
w  piśmie  spójników. 

Poliszynel  /.  charaktery- 
styczno -  komiczna  postać 
farsy  ludowej;  marjonetka 
z  garbem  ■/,  przodu   i   z  ty- 


Politechnik  —  Popeliną 


190 


^u,  pajac;  p-a  sekret  a.  p-a 
tajemnica  oh.  Secret  (le)  de 
pollchlnel. 

Politechnik  *g.  student  po' 
liteohniki;  ten,  który  ukoń- 
czył zakład  naukowy  zwa- 
ny politechniką. 

Pollteclinika  *$.  ogół  wyż- 
szych nauk  i  wiadomości 
potrzebnych  w  sztukach  i 
przemyśle,  rolnictwie  i  t.  p.; 
wyższa'  Nzkuła   techniczna. 

Poilteisł^  *g.  wyznawca 
politoizmu. 

Pollłeizpi  *g.  wiara  w  wie- 
lu bogów,  wielobóstwo. 

Poiltlca  t .  dokumenty , 
dzieła,  broszury,  akty,  do- 
tyczące polityki,  historji 
bieżącej. 

Politura  /.  gładkość  i  po- 
łysk nadawane  sztucznie 
wyrobom  z  drzewa;  przen^ 
ogłada. 

Politycyzm  *g.  umiewtne 
zajmowanie  się  polityką. 

Polityczny  g.-i.  dotyczący 
ustroju  państwowego;  od- 
noszący się  do  polityki,  ma- 
jący związek  z  polityką; 
przen.  ostrożny,  zręczny, 
grzeczny,  układny;  p-e  prze- 
stępstwo, wykroczenie  prze- 
ciw podstawowym  instytu- 
cjom państwowym,  przeciw 
organizacji,  spokojowi,  bez- 
pieczeństwu a.  całości  pań- 
stwa; p-a  gleometrja,  taki 
podział  kraju  na  okręgi  wy- 
borcze, żeby  większość  wy- 
branych posłów  sprzyjała 
rządowi;  p-a  ekonomja  oh. 
Ekonomja  polityczna;  p-a  rów- 
nowaga, stosunek  państw, 
rządów,  zapobiegający  nad- 
miernej przewadze  jednego 
państwa  na  niekorzyść  sa- 
modzielności drugiego. 

Polityk  g.-l.  mąż  stanu; 
zajmujący  się  polityką;  człp- 
wiek  przebiegły  i  układny. 

Polityka  g.-t.  sztuka  rzą- 
dzenia państwem  (p-a  we- 
wnętrzna), utrzymania  i  wy- 
zyskiwania stosunków  z  ob- 
cemi  państwami  (p-a  zagra- 
niczna); grzeczność,  prze- 
biegłość; polltykować,  roz- 
prawiać o  polityce;  być 
nieszczerym,  udawać. 

Politykoman|a  fg.  nadmier- 
ne interesowanie  się  stosun- 
kami   międzypaństwowemi. 

Poiitypja  *y.  wykonywanie 
wielu  odbitek  drukowych; 
druk  ozdób,  np.  winiet. 

Pollurja  g.  nadmierne  wy- 
dzielanie się  moczu. 

Poli^eisłaat  n .  (policaj  - 
sztat)  państwo,  rządzone  po- 
licyjnie; w  nim  cała  tro- 
ska o  dobrobyt  mieszkań- 
ców, o  porządek  i  spokuj 
jest  obowiązkiem  władz  ad- 
ministracyjnych, rozciąga- 
jących daleko  idącą  opiekę 
nad  mieszkańcami,  których 
prawa    i    swobody    obywa- 


telskie   schodzą    na    drugi 
plan. 

Pollen  /.  pyłek  roślinny, 
który  się  znajduje  na  prę- 
cikach kwiatków,  a  pad- 
8zy  na  słupki,  zapładnia  je, 
skutkiem  czego  rosną  o- 
woce. 

Poilutio  templi  1.  spluga- 
wienie  kościoła. 

Polnische  Wirtschaftu.  (pol- 
nisze  tcirlsza/l)  polska  gospo- 
darka, wyrażenie  ironiczne, 
jednoznaczne  z  nieładem, 
bez  rządem. 

Polo  a.  gra,  której  uczest- 
nicy, podzieleni  na  dwie 
partje,  jeżdżą  konno  i  pod- 
bijają piłkę  drążkami  odpo- 
wiednio zakończonemi,  sta- 
rając się  zapędzić  ją  do  słu- 
pa swojej  partji. 

Polografja  *g.  opisanie  a- 
stronomiczne  nieba. 

Polonez  /.  taniec  narodo- 
wy polski  w  */g  taktu,  po- 
legający na  poważnym  po- 
chodzie szeregu  par,  wy- 
konywających  różne  obro- 
ty pod  przewodnictwem  jed- 
nej pai"y  i  „odbijaniu"  tan- 
cerek przez  tancerzy;  mu- 
zyka do  tego  tańca. 

Poloneza  /.  rodzaj  sukni 
damskiej  z  '  niewcinanym 
stanikiem. 

Polonizm  ni.  zwrot  mowy 
właściwy  tylko  językowi  pol- 
skiemu. 

Polonizować  nt.  przybierać 
charakter  i  cechy  polskie, 
polszczyć. 

Polonofll  Ht.  przyjaciel  Po- 
laków. 

Polonofob  ni.  wróg  Pola- 
ków, polakożerca. 

Polonja  1.  łacińska  nazwa 
Polski;  przen.  ogół  Polaków 
mieszkających  w  jakiej  miej- 
scowości zagranicznej,  ko- 
lonja  polska. 

Polonus  ł.  typ  dawnego 
Polaka,  prawdziwy  Polak. 

Polor  i.  gładkość,  połysk; 
ogłada,  grzeczność. 

Polster  n.  poduszka  do  sie- 
dzenia. 

Polsłrować  ".wyściełać  po- 
duszki, materace,  krzesła. 
•  Polucja  1.  mimowolny  wy- 
pływ nasienia  wśród  snu, 
zmazanie  nocne. 

Polypłychon  g.  starodaw. 
pismo  na  kilku  kartkach;  p. 
ecciesiąsticum,  spis  mająt- 
ków duchownych. 

Połonina  ob.  Płanina. 
"    Połłyna,  Połtynnik  r.    pół 
rubla,  50  kopiejek. 

Połynja  r.  w  okolicach 
podbiegunowych  wielki  ka- 
nał a.  jezioro  wśród  lodów, 
pokryte  cienkim  lodem. 

Pomada  /.  kosifietyk  słu- 
żący do  smarowania  wło- 
sów, składający  się  z  oczy- 
szczonego tłuszczu,-  wosku 
i  pachnideł. 


Pomak,  Bułgar  wyznają- 
cy mahomctanizm. 

Pomara/icza  [n.]  ro&lina 
z  rodzaju  cytryny;  owoc 
tej  rośliny;  pomara/iczarnia, 
to  samo  00  oranżerja. 

Pomerania  1.  Pomorze. 

Pominą  nł.  drzewo  jabł- 
kowe lub  owoc  jego. 

Pomoiog  ni.  uczony  znaw- 
ca owoców. 

Pomologiczny  nł.  ogr<d,  o- 
gród  w  którym  hodują  drze- 
wa   podług  zasad   pomolo- 

gji- 

Pomologja  ni.  naukowa 
znajomość  gatunków  owo- 
ców; nauka  o  hodowli  drzew 
i  krzewów  owocowych. 

Pomoną  i.  starorzymska 
bogini  owoców;  opis  owo- 
ców ogrodowych. 

Pompa/,  przyrząd  do  pod- 
noszenia cieczy  z  poziomu 
niższego  do  wyższego  przy 
pomocy  ciśnienia  atmosfe- 
rycznego; p.  powietrzną  ob. 
Pneumatyczna  maclilna. 

Pompa  1.  wystawność,  o- 
kazałość,  przepych. 

Pompadour  /.  (pąpadurj  w 
wyrażeniu:  i  la  P.  przystro- 
jony nadmiernie,  ozdobio- 
ny świecidełkami,  wisiorka- 
mi, kwiatami,  piórami  i  t.  d. 

Pompadurka,  rodzaj  toreb- 
ki eleganckiej ,  noszonej 
przez  damy  na  ulicy  (od  na- 
zwiska margrab.Pompadour, 
1721—1764,  metresy  Lu- 
dwika XV). 

Pompatycznie  ni.  wystaw- 
nie, okazale;  górnie,  napu- 
szenie. 

Pompjer/.  członek  straży 
ogniowej,  obsługujący  si- 
kawkę. 

Pompon  /.'  ozdoba  ubra- 
nia, wyrobiona  w  kształcie 
gałki  ze  strzyżonego  je- 
dwabiu, wełny  lub  baweł- 
ny; kutas,  kwast. 

Pomposo  u>.  w  muz.  uro- 
czyście, wspaniale. 

Poncz  a.  napój  z  wody, 
araku,  cukru  i  cytryn;  pon- 
czowy,  z  dodaniem  esencji 
ponczowej;y«««.zdanie  p-we, 
zdanie  szumne  lecz  bezpod- 
stawowe. 

Ponderabilia  ł.  ciała  waż- 
kie. 

Ponderanda  sunt  testimonia, 
non  numeranda  1.  nie  ilość 
lecz  jakość  świadectw  jest 
ważną. 

Ponderować  1.  utrzymać 
w  równowadze. 

Pondus  inutile  łerrae  t. 
bezużyteczny  ciężar  ziemi  (o 
człowieku  nieużytecznym). 

Poniter  /.  uczestnik  gry, 
grający  przeciw  bankiero- 
wi; poniterować,  stawiać  na 
kartkę  (w  grze),  obłożyć 
kartę  stawką. 

Pons/.  kolor  jasno-czerwo- 
ny;  ponsowieć,  rumienić  się. 


Pons  ulnortM  1.  dotł.  ośli 
most:l>odręczniki,  objaśnie- 
uia^  tfomaczenia  bardzo  u- 
tatwiajifce  mało  pojętnym 
zrozumienie  nauki  (głów- 
nie języków  oł)cych). 

PoAtza  h.  rodzaj  płaszcza 
szerokiego  bei  rękawów, 
opończa. 

Ponta  /.  broda  przystrzy- 
żona klinowato. 

Pontac  /.  (pątck/  gatunek 
francuskiego  wina  czerwo- 
nego. 

Poater  ob.  Pofnter. 

Poitttc«llo  w.  fponticuUti 
podstawek  na  instrumen- 
tach strunowych. 

Pontłfex  majilmus  t.  naj- 
wyższy kapłan  w  starożyt- 
nym państwie  rzymskim; 
dziś  tytuł  dawany  Papie- 
żowi. 

Pontoa  /.  duża  płaska 
łódi,  na  takich  ostawia  się 
most;  p-y,  stare  ołcręty  w 
portach,  pozbawione  masz- 
tów na  p-ach  niegdyś  trzy- 
mano więźniów  skazanych 
na  ciężkie  roboty. 

Pontonjerry  /.  tecłiniczne 
oddziały  wojskowe,  prze- 
znaczone do  stawiania  mo- 
stów pontonowych  na  uży- 
tek armji  w  czasie  kam- 
panji. 

Pontus  Eaxlnas  ^  morze 
Czarne. 

Połiłyflkalja  1.  uroczyste 
biskupie  szaty  obrzędowe ' 
insygnja;  kapłań.skie  czyn- 
ności, które  mogą  być  spra- 
wowane tylko  przez  bisku- 
pów. 

Pontyfikalny  i.  biskupi,  bi- 
skupowi właściwy;  uroczy- 
sty; p-e  nalkożefistwo,  Msza 
Św.  odprawiana  przez  bi- 
skupa w  ubiorze  pontyfi- 
kalnym    czyli   uroczystym. 

Pontyfłkał  1.  księga  litur- 
giczna zawierająca  zbiór 
przepisów,  tyczących  się 
sprawowania  obrzędów  re- 
ligijnych przez  Papieża  i 
biskupów. 

Pontyfikat  1.  w  starożyt- 
ności urząd  i  władza  naj- 
wyższego kapłana;  godność 
i  władza  Papieża;  czas  trwa- 
nia rządów  jakiego  Papieża. 

Pony  rt.  rasa  najmniejszych 
koni  karłowatych,  hodowa- 
nych w  zachodniej  Euror 
pie,  także  w  Chinach  i  J»- 
ponji. 

Poor  law  a.  fpur  lai  prar 
wo  w  Anglji  dotyczące  n- 
bogich,  opieki  nad  niemi  i 
podatków  na  ich  wspomar- 
ganię. 

Pop  [r.j  duchowny  świeo- 
ki  wyznania  greckiego,  pra- 
wosławnego. 

Popellna  /.  tkanina,  łrtó- 
rej  osnowa  jest  z  jedwabiu, 
a  wątek  z  cienkiej,  dobrej 
wełnv. 


i 


191 


Populacja  —  Pos6 


Po(iulac|a  hI.  lndiio6ć,  za- 
ludnienie, mieszkańcy. 

PopulacJonUła  ni.  ton,  kto 
pracnje  nad  populaojonisty- 
ką;  przeciwnik  teorji  Mal- 
tuBa,  podhiK  której  przyrost 
ludności  musi  spowodować^ 
nędzę. 

Populacjoiilstyka  nt.  nauka 
o  ludności  na  podstawie 
statystyki. 

Popularny  i.  ogólnie  lubio- 
ny,  jednający  sobie  wszyst- 
kich; przystępny,  zrozumia- 
ły; populamojć,  udzielanie 
sje  ogółowi,  zyskanie  wzię- 
tosci  i  zaufania  u  ogółu; 
przystępność  wykładu,  zro- 
zumiałość jego  dla  starszych 
•mas. 

i  Popularysła  ni.  starający 
I  się  gorliwiec  popularność, 
fo  sprzyjanie  ludu;  demo- 
:  krata. 

'  Popularyzator  nt.  ten,  któ- 
ry uprzystępnia  wiedzę,  pi- 
sznc  o  niej  zrozumiałe  dla 
ogółu  książki,  artykuły  i  wy- 
I  Ecłaszając  takież  odczyty. 
1  Popularyzować  it .  upo  - 
wszechniać,  uprzystępniać, 
3zynić  łatwo  zrozumiałym 
dla  wszystkich. 

Populista  ni.  członek  stron- 
nictwa ludowego. 

Por  ff.  malutka  przestrzeń 
^olna  między  cząsteczkami 
akiego  ciała  organicznego 
i.  nieorganicznego  (ogrom- 
na liczba  porów  jest  przy- 
czyną porowatości,  elastycz- 
ności, ściśliwości,  kowalno- 
5ci  i  t.  d.);  kanalik  potoWy 
w  skórze  człowieka  a  zwie- 
■zęcia  (przez  takie  kanaliki 
wydziela  się  pot  i  odbywa 
iię  wymiana  gazów  czyli 
jddychanie  skórne);  p-y, 
)tworki  skórne,  przesiew- 
liki; 

Porcelana  vj.  najdelikat- 
liejszy  i  najlepszy  wyrób 
garncarski  z  kaolinu,  od- 
nacza  się  czystą  biał()ścią 
nasy,  własnością  prześwie- 
iania  i  wydawania  dźwię- 
cu  jak  szkło;  porcelanka, 
;linka  porcelanowa,  kaolin; 
norski  mięczak  brzuchono- 
p,  mieszka  przeważnie  w 
norzach  stref  ciepłych ; 
li^kna  jego  muszla  używa 
ię  jako  ozdoba,  a  także  do 
»yrobn  tabakierek^  pude- 
ek  i  t.  p.  drobiazgów. 

Porcelanit  ni.  rodzaj  ska- 
y  gliniastej,  przez  działa- 
lie  na  nią  ognia  z  węgli 
.amieniiych. 

r  Porcja  /.  część,  cząstka; 
dmierzona  ilość  żywności, 
rydzielona  każdemu,  pewna 
wykta  ilość,  doza,  dawka; 
tlział. 
Psrcjunkula  t.  dotł.  por- 
yjka,  cząstka;  kościółek 
,w.  Franciszka  pod  Assisi 
Ve  Włoszech;    uroczystość 


tw.  Franciszka  obuhodsona 
przez  zakonników  jego  za- 
konu. 

Porfir  g.  skała  wybucho- 
wa dawniejszych  epok  gieo- 
logicznych,  twarda,  zbita, 
złożona  z  ki-yształów:  kwar- 
cu, feldspatu,  miki,  połą- 
czonych cementem  niekry- 
staiicznym,  licząca  wiele 
odmian,  z  których  najpięk- 
niejsze są:  czerwona  i  zie- 
lona. 

Porfirogleneta  g.  CpóiA.) 
purpurorodny:  tytuł  daw- 
nych cesarzewiczów  w  Gre^ 
cji  po  Konstantynie. 

Porfiryt*^,  dawniejsza  ska- 
ła wybuchowa  z  różnych 
części  składowych  o  barwie 
krwistej  nakrapianej  biało 
i  różowo. 

Pomografja  *g.  pisma  i  o- 
brazy  treści  lubieżnej. 

Pornokracia  *g.  czasy  pa- 
noszenia się  nierządu;  cza- 
sy, w  których  kobiety  roz- 
pustne wywierają  wpływ 
znaczny  na  sprawy  publi- 
czne. 

Pomopatyk  *g.  człowiek 
chorobliwie  lubieżny. 

Porohy  mir.  skały  nagro- 
madzone w  rzece  w  kształ- 
cie tarasu  i  tworzące  wo- 
dospady. 

Pororoca,  fa'4a  morska 
wsteczna,  wchodząca  głę- 
boko w  ujście  rzeki  i  ta- 
mująca jej  bieg,  zjawisko 
obserwowane  przy  ujściu 
Amazonki. 

Porowatość  (ob.  Por)  włas- 
ność ciał  posiadania  po- 
rów, dziurkowatość,  gąbcza- 
stość. 

Porpecyt  ni.  złoto  zawiera- 
jące palad. 

Porrekta  ł.  dobywanie  soli 
szybem. 

Port  t.  większa  przystań 
morska  odpowiednio  urzą- 
dzona, aby  okręty  w  każdej 
chwili  mogły  do  niej  wpły- 
wać, dająca  im  bezpieczne 
schronienie  podczas  burzy 
i  chroniąca  je  od  fal  tama- 
mi; przen.  spokojne  i  bez- 
pieczne schronienie;  po  bu- 
rzach życiowych  cicha  i 
spokojna  egzysteacja,  od- 
poczynek. 

Porta  i.  brama,  wrota. 

Portal  1.  ozdobne,  rzeź- 
bami okryte  główne  wejście 
kościoła,  pałacu,  wogóle  dD 
wspaniałej  budowli. 

Portamcnto  w.  w  śpiewie: 
umiejętne  przejście  od  jed- 
nej nuty  do  drugiej,  nie 
przerywając  głosu. 

Porta  Ottomańska  a.  Wysoka 
Porta,  rząd  turecki,  państwo 
tureckie  {ob.  Porta). 

Portat  v>.  ładunek  okrę- 
towy. 

Portatlf /.  kieszonkowy. 

Portatur  leviter  quod  portal 


q0lsque  niMntsr  1.  nosi  się 
lekko,  00  się  nosi  chętnie. 

Portatyl  i.  ołtarzyk  prze- 
nośny w  kształcie  kamien- 
nej tablicy  z  relikwjami  Św., 
zastępnjąoy  stały  ołtarz  ka- 
mienny, lub  kładziony  na 
ołtarzach  nie  poświęconych 
przez  biskupów, 

Porte-bonheur  /.  (p»rt-bo- 
nOr)  dotl.  przynoszący  szczę- 
ście: rodzaj  amuletu  jakoby 
sprowadzającego  szczęście; 
bransoletka  wkształcie  gład- 
kiego paska  złotego  a.  srebr- 
nego. 

Porto-chalse  /.  (port-ttet) 
lektyka,  palankin. 

Porte-cigarres  /.  (port-ii- 
gar)  pugilares  na,  cygara, 
cygarnica. 

Porte-crayon/.  (porl-kr^ą) 
obsadka,  w  którą  wkłada  się 
ołówek. 

Porte -epie  /.  (port-epe) 
kwast  u  rękojeści  pała- 
sza podoficerów  lub  żołnie- 
rzy. 

Porte-foullle  /.  (port-fój), 
Portofollo  w.  ob.  Portfil. 

Porfe-lettres  /.  (port-Utr) 
teczka  na  listy. 

Porte-malheur  /.  (port-ma- 
lirj  przynoszący  nieszczę- 
ście. 

I    Porte  -  manteau    /.    (port- 
ma"ło)  mantelzak  (ob.). 

Porłe-montre  /.  (port-mąłr) 
podstawka  do  zegarka. 

Portenłum  t.  w  I.  mn.  Por- 
tenta,  cudowne  zjawisko  jako 
przepowiednia  ważnego  zda- 
rzenia, mającego  nastąpić. 

Porter  a.  ceamo  gęste  pi- 
wo angielskie. 

Porteur  /.  (portór)  okazi- 
ciel, oddawca;  au  porteur 
(o  portór)  na  okaziciela. 

Porte-volx  /.  (port-V!ua) 
tuba;  pntn.  być  czyim  p.  v., 
wyręczać  kogo  w  wygłasza- 
niu jego  przekonań  ustnie 
a.  piśmiennie. 

Portfel  /.  teka  do  listów 
lub  na  papiery;  teka  z  akta- 
mi, dokumentami;  prten.  pa- 
piery bankowe,  listy  zastaw- 
ne, weksle  znajdujące  się  w 
banku;  przen.  urząd  mini- 
stra. 

Portfolio  w.  portfel;  nazwa 
zbioru  aktów  dyplomatycz- 
nych. 

Portlo  legltlma  ob.  Ległll- 
ma... 

Portjer/.  odźwierny,  szwaj- 
car. 

Portjera/.  zasłona  u  drzwi, 
zwykle  z  ciężkiej  wełnianej 
lub  jedwabnej  tkaniny. 

Portladzkl  cement,  cement 
powstający  przez  wypalenie 
oolitu  znajdowanego  w  oko- 
licy miasta  Portland  w  An- 
glii,albo  otrzymywany  sztu- 
cznie przez  mieszaninę  wa- 
pna z  gliną,  używa  się  za- 
miast wapna  do  murowania 


i  do  tynkowania  murów  na 
dużą  wilgoć  narażonych. 

Portmoneta  /.  mała  kie- 
szonkowa zamykana  toreb- 
ka na  pieniądze;  zwykle 
cała  skórzana  lub  z  oprawą 
metalową. 

Porto,  gatunek  wina  por- 
tugalskiego (nazwa  od  mia- 
sta O  porto). 

Porto,  Portorja  w.  opłata 
pocztowa  od  posyłek  i  li- 
stów. 

Portofollo  ob.  Portfolio. 

Porto  franco  /.  (-franko) 
port,  w  którym  nie  są  po- 
bierane opłaty  celne  od  to- 
warów dowiezionych  przez 
okręty  cudzoziemskie,  wol- 
ny port. 

Portorja  oh.  Porto. 

Portralt  parli  /.  (portre^ 
parłe)  dotl.  portret  opowie- 
dziany: szczegółowy  opis 
niektórych  części  twarzy, 
zwłaszcza  ucha  i  nosa,  słu- 
żący do  sprawdzenia  toż- 
samości osób. 

Portret  /.  podobizna,  wi- 
zerunek osoby  oddany  far- 
bami lub  rysunkiem;  portre- 
cista, malarz  specjalnie  ma- 
lujący portrety,  umiejący 
szczególniej  udatnie  przed- 
stawiać twarze  podobne,  n- 
wydatniając  wyraz  im  wła- 
ściwy; portretować,  malować 
portrety;  przen.  opisywać 
dokładnie  postać  czyją  fi- 
zyczną a.  jego  fizjonomię 
duchową. 

Port  Royal  des  Champs  /. 
(por  ruajal  de  tza")  słynny 
niegdyś  klasztor  Cystersek 
blizko  Wersalu,  który  stał 
się  ogniskiem  jansenizmu; 
nieopodal"  utworzyła  się  pu- 
stelnia i  szkoła:  filozofo- 
wie z  Port-Royal  —  wolno- 
myślni  zwolennicy  tej  szko- 
ły w  pierwszej  połowie  17-go 
wieku  (Pascal,  Boileau,  Ra- 
cine  i  in.). 

Portugąły,  dawna  moneta 
złota  różnej  wartości  od  10 
do  .30  dukatów. 

Portulaka  ł.  roślija  zielna, 
której  liście  są  jadalne  jako 
sałata,  ma  kwiaty  różno- 
barwne, dla  których  bywa  u- 
żywana  do  obsadzania  brze- 
gów klombów  kwiatowych. 

Portweln  n.  ogniste,  niec- 
ne wino  portugalskie  z  oko- 
lic miasta  Oporto. 

Portyk  ł.  rodzaj  przedsie- 
nia lub  ganku  przed  drzwia- 
mi wchodowemi,  którego 
sklepienie  wsparte  jest  iia 
szeregu  kolumn  a.  na  arka- 
dach. 

Posada  h.  oberża  w  Hisz- 
panji. 

Posadero  'h.  oberżysta. 

Pos6  /.  (pozę)  o  człowieku 
szczególniej  "młodym:  sta- 
teczny, ustatkowany,  po- 
ważny, serjo. 


Posejdon  —  Pourboire 


192 


Poiejdon  9.  w  wierzeniach 
Rtarogreckioh  bóg  otchłani 
morskich,  przedstawiany  •/. 
trójsębem  w  rękn;  Neptun 
Rtarorzymski. 

Posesja  /.  posiadłość  włas- 
ność, majątek  nieruchonjy; 
dzierżawa. 

Posesjonat  ni.  posiadacz 
własności  gruntowej;  oby- 
watel. 

Posetor  i.  właściciel,  po- 
siadacz; dzierżawca. 

Posesorjum  1.  skarga  o  po- 
siadanie tymczasowe;  pose- 
soryjkiy  proces,  proces  tyczą- 
cy się  posiadania. 

Poseur  /.  ob.  Pozer. 

Posito  1.  przypuściwszy; 
na  przypadek,  w  razie. 

Posponować  oh.  Postpono- 
wać. 

Poiu  n.  wesoła  błahost- 
ka sceniczna,  której  treść, 
okraszona  niewybrednym 
dowcipem,  polega  na  za- 
bawnym powikłaniu  sytua- 
cji i  zdafzeń;  farsa,  burles- 
ka, ki-otoohwila. 

Possessio  X.  posiadanie; 
opętanie,  rodzaj  obłędu  wy- 
nikający z  osłabienia  woli 
i  autosugiestji. 

Possesor  bonae  fidei  1.  pra- 
wny., rzeczywisty  posia- 
dacz; p.  inalae  fIdei,  nie- 
prawny posiadacz. 

Posta  /.  posterunek,  pla- 
cówka; stanowisko,  pozycja; 
urząd,  posada;  poczta,  go- 
niec. 

Postage  a.  (poiłedi)  opłata 
od  listów,  frankatnra. 

Postamt  n.  budynek  pocz- 
towy, biuro  pocztowe. 

Post  coenam  stabis  auł  pas- 
sus mille  meabis  t.  po  uczcie 
stój  albo  tysiąc  kroków 
przejdź  (dla  zdrowia). 

Postdatować  nt.  położyć 
datę  późniejszą. 

PosłdyluwjalRy  «ł.  popoto- 
powy. 

Post  efflnxuin  (a.  elapsum) 
termlnum  1.  po  upływie  cza- 
su oznaczonego. 

Posłe-restante  /.  {post  res- 
ia''(J  napis  na  liście  a.  po- 
syłce, oznaczający,  że  posył- 
ka ma  pozostać  w  urzędzie 
pocztowym  do  zażądania,  do 
odbioru  przez  adresata. 

Posterl  1.  następcy,  po- 
tomkowie. 

Posterlora  1.  wydarzenia 
późniejsze;  tylne  okolice 
ciała,  pośladek. 

Posteritas  t.  potomność. 

Posterunek  n.  placówka, 
mały  oddział  wojskowy  lub 
pojedynczy  żołnierz,  stano- 
wiący jedno  ogniwo  roz- 
rzuconych na  pewnej  linji 
straży  ochronnych  lub  ob- 
serwujących nieprzyjaciela; 
policjant  lub  żandarm,  sto- 
jący w  pewnym  oznaczo- 
nym    miejscu    jako    straż; 


miejsce,  stanowisko,  gdcie 
ktoś  znajduje  się  z  obo- 
wiązku ;  ważne ,  wybitne 
stanowisko. 

Post  factum  /.  po  speł- 
nionym czynie. 

Post  fostum  1.  po  uczcie, 
po  uroczystości,  zapóźno, 
po  niewczasie. 

Posthalter  n.  poczbalter. 

Pvst  hoc  (hokj,  ergo  prop- 
ter  hoc  f.  doil.  po  tym,  a 
więc  wskutek  tego  (formu- 
ła filozoficzna,  określająca 
błędne  wnioskowanie ,  że 
z  dwu  zauważonych  wypad- 
ków wcześniejszy  jest  ko- 
niecznie przyczyną  później- 
szego). 

Post  hoc  (Itok),  non  propter 
hoc  ł.  doit.  po  tym  locz  nie 
z  powoda  tego:  z  dwnch  da- 
nToh  zdarzeń  wcześniejsze 
me  jest  przyczyną  później- 
szego. 

Post  hominum  memoriam  ł. 
od  niepamiętnych  czasów, 
dawniej  niż  pamięć  ludzka 
sięga. 

Postlches/.  (po»ti$t)  peru- 
czka  nad  czołem  przypina- 
na, żeby  oszczędzić  włosów 
własnych  od  psucia  żelaz- 
kiem przy  fryzowaniu;  cu- 
dze włosy  przypinane  do 
własnych,  dla  stroju,  dla 
powiększenia  ich  obfito- 
ści. 

postillon  d'Mnonr/.  (ptttiJją 
damurj  poseł  miłości;  poca- 
łunek lubieżny. 

Postlimlnlum  ł.  powrót  do 
praw,  do  własności,  do  daw- 
nych stosunków  prawnych 
w  państwie,  po  wyjściu  nie- 
przyjaciela. 

Posthidlum  nł.  krótka  kom- 
pozycja na  organy,  będąca 
zakończeniem  większego  u- 
tworu,  przegrywka  zakoń- 
czająca. 

Post  mortem  nulla  yoluptas 
ł.  po  śmierci  niema  rozko- 
szy. 

Post  nublla  phoebus  /.  po 
clunurach  słońce,  po  desz- 
czu pogoda. 

Past  numerando  ł.  dopłata 
po  ukończeniu  roboty,  za- 
płata z  dołu. 

Post  Office  a.  urząd  pocz- 
towy; p.  order,  przekaz  pocz- 
towy. 

Postpast,wety,  deser. 

Post  pisces  ylnum  mlsces  1. 
po  rybie  pij  wino. 

Postponować,  Posponować 
1.  lekceważyć  (kogo),  pogai-- 
dzać  (kim). 

Postpositis  posłponendis  ł. 
dodawszy  to,  co  (dla  uzupeł- 
nienia) dodane  być  winno. 
Postposlłivae  i.  takie  spój^ 
niki,  które  nie  kładą  się  na 
początku  zdania,  np.  uU, 
tedy. 

Postpozycja,  P  ostponow«nie 
/.  lekceważenie,  pogarda. 


PostsCenlum  J.  miejsce  za 

Hceną. 

Postscriptum  /.  {ikr.f.  8 ) 
dopisek  do  listn,  dodany  na 
końcu  po  podpisie. 

Post  tenebr«s  lux  t.  po 
ciemności  światło. 

Post  Trinitatis  t.  po  św. 
Trójcy,  oznaczenie  niedziel 
od  Św.  Trójcy  aż  do  adwentu. 

Postulacja  1.  żądanie,  wy- 
m«ganie. 

Postulant  1.  ubiegający  się, 
starający  się  o  co. 

Poćtalat  ł.  żądanie,  wyma- 
ganie; w  nauce:  zdanie  nie 
ulegające  zaprzeczeniu,  za- 
sada konieczna,  twierdze- 
nie, od  którego  zależy  sze- 
reg innych  twierdzeń,  któ- 
rego nie  można  ani  dowieść 
ani  obalić. 

Postulowany  ł.  przypusz- 
czalny, domniemany. 

Postuma,  Pesthuma  ł.  cór- 
ka zrodzona  po  śmierci  ojca. 

Postument  t.  podstawa  pod 
figurę,  pod  pomnik,  pod  jaki 
przedmiot,  piedestał. 

Postumus,  Posthumus  i.  syn 
zrodzony  po  śmierci  ojca. 

Postura  ir.  postawa. 

Post  urbem  condltam  /.  po 
załoieniu  miasta  (Rzymu) — 
763  r.  prz.  Clir. 

Postylla  ł.  wykład  Ewan- 
gielji  na  niedziele  i  święta. 

PMyblHstyczny  ni.  możli- 
wy, mogący  być  uskutecz- 
nionym ,  urzeozywistnio  - 
nym. 

Posybllilcl  /.  odłam  stron- 
nictwa socjalistycznego  we 
Francji,  dążący  do  reform 
możliwych,  w  odróżnieniu 
od  anarchistów. 

Pot  i  ttu  /.  {po  ta  fi)  ro- 
sół i  sztuka  mięsa;  fajer- 
werk w  postaci  wazonu  z 
racami. 

Potaga  /.  (potaij  rosół. 

Potamldy  g.  nimfy  rzek  n 
starożytnych  Greków. 

Połamografja,  Potamologja 
*3.  część  gieograf  ji  badająca 
rzeki  i  doliny  rzeczne. 

Potas  ^  pierwiastek  chem., 
meta!  lekki,  miękki,  srebr- 
nej barwy,  chciwie  łączący 
się  z  tlenem,  w  stanie  wol- 
nym w  naturze  nie  spoty- 
kany, ale  w  związkach  wy- 
stępujący w  wielkiej  obfi- 
tości. 

Pot  au  feu  /.  (po  to  /o)  oh. 
Pot  i  feu. 

Potaż  n.  węglan  potasu, 
biała  sól  łatwo  rozpuszczal- 
na, dająca  roztwór  gryzą- 
cy, używana  do  szorowa- 
nia, fabrykacji  mydeł  i  do 
wyrobu  niektórych  gatun- 
ków szkieł. 

Pot  de  vln  /.  {po  dó  fvi)  po- 
rękawiczne,  suma  wypłaco- 
na po  za  umówioną  ceną 
przy  zawarcia  tranzakcji 
lundlewej. 


fotołio  /.  fjiMe)  putoł".- 
wata,  pnlchna  (o  t^x). 

PotfmklnowsUe  *sl  i  ała- 
sta,  pomalowane  i  ustawio- 
ne deski  przedstawiająoe  wsi 
i  miasta  w  odległości,  arsą- 
dzone  z  rozkaan  Potemkina 
podczaa  podróży  cesarzowej 
Katarzyny  U,  któr<;j  był  u- 
lubieńcem. 

PetOKia  /.  sita,  potęga: 
silne  i  wielkie  państwo;  w 
mai.  potęga,  ilocsyn  jedina- 
kowych  czynników. 

P*tMC|alńy  /.  posiadający 
siłę  ukrytą,  wy gtępuiąf;ą  do- 
piero przy  apoBobriości;  f-a 
energia,  ilodć  siły,  energja 
zużyta  do  podniesienia  cia- 
ła ciężkiego  do  pewnej  wy- 
sokości i  utrzymania  ^o  na 
niej;  utajona  zdolność  wy- 
konania pra<:y,  ajawniająca 
aię  jako  energja  kinetyczna 
(energja  ruchn),  gdy  prze- 
szkoda zr/stanie  asunięta. 

Potaacjał  1.  w  fizyce: 'sto- 
pień napięcia  siły  (elektry- 
cznej, magnetycznej  i  t.  p.) 
w  jakim  punkcie  ciała. 

Pataatat  /.  mocarz,  możno- 
władca,  bogacz. 

Połema/.  korytarz  prowa- 
dzący z  wnętrza  fortecy  do 
okalającego  ją  rowu. 

Połestas  clayium  1.  w  Ko- 
ściele katolickim  moc  du- 
chownego odpuszczania  lab 
zatrzymywania  grzechów. 

Potestas  patria  1.  oh.  Patria 
potestas. 

Petfisz  ob.  Petwal. 

PoUcbes  /.  (/lotiMzj  wazy 
japońskie  a.  chińskie. 

Potin  /.  fpot()  plotka. 

Potior  est  qii]  prior  est  a. 
Potior  tempore,  potior  Jurę  i. 
kto  pierwszy  do  młyna  przy- 
chodzi, ten  wpierw  miele. 

PotpourH/.  (popuri)  rodzaj 
bigosu  z  rozmaitych  gatun- 
ków mięsa;  mieszanina;  w 
muz.  utwór  składający  A\ 
z  wyjątków  z  jednej  lub  kil- 
ku oper,  wiązanka  melodji 
powszechnie  znanych  i  In- 
bionych. 

Potwal,  PoMlsz  n.  oh.  Ka- 
szalot. 

Pouałi!/.  (pua)  f  e!  ( wy  kriy- 
knik  obrzydzenia,  wstrętu, 
zmęczenia). 

Poudre  de  parllmplnpla  / 
(pudr  di  perlfptpfl  lekar- 
stwo szarlatańskie. 

Poult  da  saia  (pu  do  tua) 
ciężka  francuska  tkanina 
jed  abna,  prążkowana,  se 
słabym  połyskiem. 

Pound  (I.  fpaUMd)  funt; 
funt  Bzterling. 

Paw  ac^uił  /.  oh.  Acqałt; 
p.  a.  de  conscience  {-df  ifcf*- 
}a''t)  dla  spokoju  sumienia, 
żeby  nic  sobie  nie  mieć  do 
wyrzucenia. 

Pourboire  /.  {jiurhitarf.Ktr 
piwek,  datek  udzielany  po- 


193 


Pour  comptant 


Prasa 


za  płacą  należną  woźnicom, 
posłańcom, usługującym  itp. 

Pour  comptant  /.  Cpur  ką- 
ta'') za  gotuwkc;. 

Pour  £lre  belle  ii  faut 
souffrir  oh.  II  faut  souffrir. 

Pour  la  bonne  bouche  /. 
(\)UT  la  hon  btisz)  na  deser. 

Pour  le  meriłe  /.  (jmr  16 
merił)  order  ziisłufti. 

Pour  le  roi  de  Prusse  /. 
IpuT  ló  rua  de  Priis)  dost. 
dla  króla  pruskiego,  wyra- 
żenie używane  dla  określe- 
nia trudu  poniesionego  da- 
remnie, napróżno,  bez  skut- 
ku lub  ragrody. 

Pourparler  /.  cpurparuj  u- 
kłady,  umawianie  się,  po- 
rozumiewanie się. 

Pour  passer  le  temps  /. 
(pur  passe  16  ta"),  dła  prze- 
pędzenia czasu,  dla  przy- 
jemności. 

Pourquol?  /.  (purkuaj  dla- 
czego? 

Powiestka  r.  zawiadomie- 
nie od  urzędu,  wezwanie  do 
urzędu,  awizacja. 

Poza  /.  postawa;  układ 
postaci,  mina;  przybranie 
jakiej  postawy  lub  miny. 

Pozer  /.  fotograf  nadają- 
cy układ  postaci  osoby  przed 
zdjęciem  fotograficznym ; 
człowiek  chcący  się  wydać 
innym,  niż  jest,  udający, 
cłicący  zwrócić  na  siebie 
uwagę. 

Pozować/,  prsybierać  pe- 
wną postawę  Inb  minę;  słu- 
żyć za  model;  udawać  coś. 

Pozycja  t.  położenie,  miej- 
sce, stanowisko;  postawa,  u- 
łoienie;  stan;  w  rachunkach: 
szcłegółowe  cyfry,  działy; 
układ  lewej  ręki  na  skrzyp- 
cach; ustawienie  nóg  w  tań- 
cu; w  fechtnnku:  postawa 
zasadnicza;  p.  strategiczną, 
taka  miejscowość,  z  które] 
■wojsko  może  najłatwiej  prze- 
szkadzać ruchom  wojsk  nie- 
pr^syjacielskich. 

Pozytura  1.  ob.  Postura. 

Pozytyw  ni.  odbitka  z  kli- 
szy fotograficznej,  gdzie 
miejsca  ciemne  i  jasne  są 
rozmieszczone  tak  jak  w 
naturze,  t.  j.  dają  obraz 
rzeczywisty  przedmiotu;  w 
potocznej  mo*ie:  f otografja. 

Pozytywista  ni.  zwolennik 
pozytywizmu. 

Pozytywizm  ni.  kierunek 
filozoficzny  oparty  wyłącz- 
nie na  ustalonych  wynikach 
nauki,  na  doświadczeniu. 

Pozytywka,  rodzaj  małej 
katarynki,  umieszczonej  w 
pudełeczkach,  zegarach, 
sprzętach,  samogrająeej  po 
nakręcaniu  lub  przy  pomo- 
cy obracania  korbą. 

Pozytywny  ni.  twierdzący, 
dodatni  (przeciwstawienie: 
D  egaty  wny );  rzeczywisty,  u- 
zasadniony,  namacalny;  pe- 


wny, stanowczy;  p-e  wielko- 
ści, liczby  opatrzone  zna- 
li ioni  -f-. 

P.  p.  skr.  Par  politesse  /. 
przez  grzeczność  (napis  na 
posyłce  a.  na  liście  powie- 
rzonym osobie  znajomej  dla 
doręczenia  adresatowi). 

P.  Pi  skr.  Per  procura  (oh.). 

Pp.  skr.  Pianissimo  (ob.J, 
skr.  Praeter  propter  fob.). 

P.  p.  skr.  Poste  payee  /. 
(post  peje)  poczta  zapłacona. 

P.  p.  c.  tkr.  Pour  prendre 
Gongś  /.  (pur  pra^dr  kąie) 
na  bilecie  wizytowym:  z  po- 
żegnaniem. 

P.  P.  skr.  Praemlssls  prae- 
mittendis  t.  napis  na  okól- 
nikach przed  treścią:  za- 
miast  tytułów  i  wstępu. 

P.  p.  p.  p.  p.  1.  pięć  p.  wy- 
maganych jako  zalety  na- 
rzeczonej: puella,  pulchra,  pla, 
pudens,  pecuniosa  t.  j.  pan- 
na, piękna,  pobożna,  wsty- 
dliwa, posażna;  w  polskim 
dla  zachowania  pięciu  p 
zamiast  wstydliwa  mówią: 
pokorna,  a.  pracowita. 

P.  P.  5.  tkr.  Polska  partja 
socjalistyczna. 

Pr.  a.  skr.  Pro  anno  t.  ro- 
cznie. 

Pr.  acquit  ob.  Pour  acquit. 

Prado  h.  miejsce  przecha- 
dzek: łąka,  gaj,  park;  {szczeg. 
słynie  P.  w  Madrycie). 

Prae-  ob.  także  Pre-. 

Praecepta  ł.  przestrogi; 
[irawidła;  p.  juris,  trzy  za- 
sady wszelkich  praw:  hone- 
tte  vive,  neminem  laede,  suum 
cuiqiie  trihue  uczciwie  żyj, 
nikogo  nie  obrażaj,  oddaj 
kaą^emu  co  jego  jest. 

Praeceptum  de  restitutlone 
in  integrum  /.  rozkaz  przy- 
wrócenia do  stanu  poprzed- 
niego. 

Praedestinata  neminem  fal- 
lunt  1.  co  komu  przeznaczo- 
ne, to  go  nie  minie. 

Praefatio  1.  wstęp,  prze- 
mowa. 

Praemlssls  praemitłendis  1. 

ob.    P.    P. 

Praemisso  titulo  /.  ob.  P.T. 

Praenomen  /.  imię  (chrzest- 
ne). 

Praenumerando  1.  za  uisz- 
czeniem opłaty  z  góry  (prze- 
ciwieństwo: postnumeran- 
do). 

Praepositio  1.  w  gram. 
przyimek. 

Praepositus  1.  przełożony; 
pleban. 

Praes.  skr.  Pnesentfob.). 

Praesens  /.  obecny,  teraź- 
niejszy; w  gram.  czas  teraź- 
niejszy; p.  hłstoricum,  czas 
teraźniejszy  zamiast  prze- 
szłego, np.  Budrys  trzech 
synów  przywołuje  i  rze- 
cze —  zamiast:  przywołał  i 
rzekł. 

Praesenie    cadavere    {.   w 


obecności  umarłego;  odczy- 
tanie o.statniej  woli  Papie- 
ża przy  jego  zwłokach. 

PraesentI  ne  credas  fortu- 
nae  1.  nie  wierz  obecnemu 
szczęściu. 

Praestat  otiosum  tsse  quam 
małe  agere  1.  lepiej  nic  nie 
robić,  niż  źle  robić. 

Praestimonium  1.  podarek, 
prebenda;  posada  duchowna. 

Praeterita  /.  rzeczy  mi- 
nione. 

Praeteritum  /.  w  gram.  czas 
przeszły;  p.  perfectum,  czas 
przeszły  dokonany. 

Praeter  propter  1.  mniej 
więcej,  około. 

Praeter  viłam  vitae  perdere 
causas  1.  dla  ocalenia  życia 
utracić  cel  życia,  przyczynę 
życia. 

Praetexła  t.  toga. 

Praetorium  ł.  namiot  na- 
czelnego wodza  wzniesiony 
w  samym  środku  rzymskie- 
go obozu;  budynek  namiest- 
nictwa. 

Pragmatyczny  g.  oparty  na 
logicznym  związku  rzeczy, 
ści.sły;  historja  p-a,  sposób 
przedstawienia  dziejów  z 
wykazaniem  związku  przy- 
czyn i  skutków;  sankcja  p-a, 
u.stawa  państwowa,  która  na 
wieczne  czasy  ma  zostać 
nienaruszona,  nic  na  sile 
nie  tracąc;  austrjacka  s.  p., 
następstwo  tronu  w  krajach 
dziedzicznych  austrjackich 
ustanowione  prz.  Karola  VI. 

Pragmatyka  g.  znajomość 
sprawy  lub  interesu. 

Pragmatyzm  *g.,  Pragma- 
tyczność,  sposób  objaśniania 
pragmatyczny;  teorja,  szu- 
kająca dowodów  prawdzi- 
wości mniemań  w  ich  kon- 
sekwencjach praktycznych; 
uzależnienie  zjawisk  du- 
chowych od  warunków  ży- 
cia społecznego;  ob.  Pragma- 
tyka. 

Pragmałyzować  *g.  rozwi- 
jać naukę  w  sposób  pra- 
gmatyczny. 

Praguerle/.,PragierJa,bunt 
Ludwika  XI,  kiedy  jeszcze 
'był  delfinem,  przeciw  swe- 
mu ojcu  Karolowi  VII,  1440 
roku. 

Pralilstorja  p-\-t.  historja 
pierwotna,  historja  począt- 
ków ludzkości. 

Pralrlal  /.  (prerjal)  dost. 
miesiąc  łąkowy,  dziewiąty 
miesiąc  roku  w  kalendarzu 
republikańskim  francuskim, 
od  20  maja  do  18  czerwca. 

Prakryt  stind.  nazwa  kilku 
starożytnych  narzeczy  lu- 
dowych hindu8kich,różnych 
od  sanskrytu,  języka  religji 
i  klas  uprzywilejowanych. 

PraktyeMy  g.  oparty  na 
praktycK,  na  doświadczeniu, 
mający  zastosowanie  w  rze- 
czywistości, odpowiedni  ce- 


lowi, nadający  się  do  niego, 
użyteczny;  (o  człowieku)  u- 
miejący  zastosować  teorję  w 
życiu;  doświadczony,  umie- 
jący właściwie  używać  na- 
rzędzi i  czasu;  kierujący  się 
interesem  własnym  raczej 
niż  ideałami  lub  mrzonka- 
mi. 

Praktyk  g.  mająca  w  czym 
wprawę,  w  czym  biegły;  do- 
świadczony. 

Praktyką  g.  zastosowywa- 
nie  teorji  do  rzeczywisto- 
ści, wykonywanie  rzeczywi- 
ste czynności,  w  przeciw- 
stawieniu do  poznania  jej 
teoretycznego;  wprawa,  bie- 
głość, nabyta  przy  wyko- 
nywaniu jakiej  czynności; 
czynność  wykonywana  dla 
nabycia  w  niej  wprawy; 
czynność  zawodowa  lekarza 
lub  prawnika;  p-l,  czynno- 
ści obrzędowe  (religijne); 
skomplikowane  tajemnicze 
działania;  praktykować,  wy- 
konywać co  zawodowo;  (ó 
lekarzu,  adwokacie,  techni- 
ku) pełnić  obowiązki  swego 
powołania;  (o  praktykancie) 
sposobić  się  do  wykonywa- 
nia obowiązków  zawodo- 
wych, pełniąc  te  obowiązki 
pod  kierunkiem  specjalisty. 

Praktykant  ni.  odbywający 
praktykę,  uczący  się  stoso- 
wać nabytą  teorję  do  rze- 
czywistości; sposobiący  się 
doświadczalnie  do  pracy  w 
jakim  zawodzie. 

Prallnki/.  migdałki  sma- 
żone w  cukrze;  cukierki 
zrobione  ze  specjalnie  przy- 
rządzonej czekolady,  napeł- 
nione syropem  i  likierem 
lub  kremem  migdałowym. 

Prałat  t.  duchowny  spra- 
wujący wyższy  urząd  w  ko- 
ściele (biskup,  opat,  kano- 
nik kapituły);  tzczeg.  tytuł 
kanonika  mającego  wyższy 
urząd  i  godność  niż  kanoni- 
cy zwyczajni. 

Pramaterją  p.-\-l.  materja 
pierwotna,  z  której  powstał 
wszechświat. 

Pramistrz  p-|-/.  mistrz  naj- 
pierwszy,  który  dał  podsta- 
wy jakiej  nauki. 

Praporszczyk  r.  chorąży  w 
wojsku  rosyjskim. 

Prasa  n.  tłocznia,  przyrząd 
do  wywierania  silnego  me- 
chanicznego nacisku  na  cia- 
ła, w  celu  zmiany  ich  kształ- 
tu, zwiększenia  gęstości, 
wytłoczenia  zawartych  pły- 
nów, odbicia  na  ich  po- 
wierzchni jakich  znaków 
lub  odcisków,  do  ściśnięcia, 
dla  nadania  gładkości  lub 
mniejszej  objętości,  dla  wy- 
prostowania, alb*  dla  za- 
trzymania w  położeniu  nie- 
ruchomym; ogół  pism,  0- 
głaszanych  drukiem;  ogół 
czasopism;  dziennikarstwo  i 


Słownik  wyrazów  obcych 


13 


Praz  —  Premjer 


194 


diiennikarze;  prasować,  ści- 
skać w  prasie,  wyciskać,  tło- 
c«yć;gład2ić  nagrzanym  że- 
lazem; pod  praaf:  w  di-nkn 
(ksiąika). 

Praz,Pra2ina,zielonawaod- 
miana  kwarcu  z  amfibolem. 

Prazdnik,  Prażnik,  Praźnik 
r.  Święto,  uroczystość. 

Prcł.  .->■.  Procent  (ob.i. 

Preadamici  nt.  ludzie,  któ- 
rzy jakoby  istnieli  przed 
Adamem ;  organizmy  za  - 
mierzciiłej  przesztości. 

Preambuły  t.  rozwlekły, 
beztreściowy  wstęp;  czcza 
gadanina. 

Prebenda  M.  dobra  ko- 
ścielne, z  których  dochody 
pobiera  duchowny,  w  za- 
mian za  obowiązki,  .które 
spełnia. 

Prebendarjusz  irl.,  Preben- 
darz,  kapłan  zarządzający 
majątkiem  duchownym  i  po- 
bierający z  niego  dochód. 

Precarlum  1.  w  starożyt. 
Rzymie  grunt  dany  klijen- 
towi  przez  patrona  z  pra- 
wem odebrania  w  każdym 
czasie;  przyzwolenie  z  za- 
strzeżeniem cofnięcia  go. 

Precedencja  1.  pierwszeń- 
stwo, poprzednictwó.  ' 

Precedens  t.  wypadek  po- 
przedzający inny  podobny, 
mogący  zatym  służyć  za 
wzór,  jak  postąpić  w  takim 
eamym  położeniu. 

Precepia  t.  przepisanie  na 
kogo,  cesja. 

Preceptor  1.  nauczyciel. 

Preces  /.  modlitwy;  proś- 
by; p.  ante  missam,  modli- 
twa kapłana  przed  odpra- 
wieniem Mszy  Św.,  p.  post 
missam,  modlitwa  kapłana 
po  odprawieniu   Mszy    św. 

Preces  armatae  t.  wymu- 
szenie, prośby  uzbrojone. 

-  Procesja  /.  poprzedzanie 
punktów  równonocnych,zja- 
yrisko  polegające  na  tym, 
że  oba  punkty  równonoc- 
ne  nie  zajmują  na  eklipty- 
ce  położenia  niezmiennego, 
lecz  przesuwają  się  po  niej 
wciąż  baf  dzo  nieznacznie  od 
wschodu  ku  zachodowi. 

Procesor  1.  poprzednik. 

Prćcieuse  /.  {presjói)  ko- 
bieta wymuszona  w  stro- 
jach, ruchach,  mowie. 

Precipitando  w.  w  mui. 
szybko,  bardzo  przyśpiesza- 
jąc. 

Prec)oza  /.  rzeczy  drogo- 
cenne, kosztowności,  klej- 
noty. 

Precjum  ob.  Praetium. 

Precypitacja    t.  pośpiech. 

Precypitat  t.  osad,  ciało 
stałe,  zwykle  mające  postać 
delikatnego  proszku,  opa- 
dające z  roztworu  na  dno 
naczynia,  gdy  roztwór  pod- 
damy odpowiedniemu  dzia- 
łaniu chemicznemu. 


Precypitować  /.  otrzymy- 
wać precypitat. 

Precyzja  t.  dokładność, 
ścisłość,  zwięzłiść;  dosad- 
ność;  precyzyjny,  oznaczony, 
dokładny,  niezawodny;  pew- 
ny,   wyraźny,   punktualny. 

Predamnacja  1.  potępienie 
z  góry. 

Predecesor  /.  poprzednik 
na  urzędowaniu. 

Predestynacja  1.  przezna- 
czenie, los;  teorja,  według 
której  Bóg  przeznacza  z  gó- 
ry, kto  ma  być  zbawionym 
(była  przedmiotem  wielu 
sporów  teologicznych  mię- 
dzy protestantami,  dotąd 
nierozstrzygniętych). 

Predestynować  1.  przesą- 
dzać z  góry;  predestynowany, 
ten,  komu  przeznaczenie  z 
góry  wytknęło  drogę  życia 
i  rodzaj  działalności. 

Predełerminować  /.  z  góry 
określać,  zawczasu  decydo- 
wać o  czyim  losie  a.  o  spo- 
sobie zużytkowania  kogo  a. 
czego. 

Predominacja  1.  górowanie, 
przewaga. 

Predominować  ł.  górować, 
mieć  pierwszeństwo. 

Predykant  1.   kaznodzieja. 

Predykat  1.  w  gram.  orze- 
czenie, omówienie,  orzecz- 
nik. 

Prodykc]a  t.  przepowied- 
nia. 

Predylekc|a  t.  szczególne 
upodobanie  do  czego,  do  ko- 
go, przskładanie,  lubienie 
czego  a.  kogo. 

Predysponować  1.  usposa- 
biać. 

Predyspozycja  1.  usposo- 
bienie, skłonność  do  czego; 
skłonność  organizmu  do  u- 
legania  jakim  chorobom. 

Preegzysłencja  i.  byt  u- 
przedni,  istnienie  duszy 
ludzkiej  przed  połączeniem 
się  jej  z  ciałem. 

Prefacja  t.  wstęp,  przed- 
mowa; część  Mszy  Św.  na- 
stępująca po  Offertorium, 
a  poprzedzająca  Eaoon. 

Prefekt  t.  u  staroż.  Rzy- 
mian tytuł  wielkorządców 
niektórych  prowincji  (np. 
p.  Gallji,  ł.  Egiptu);  admi- 
nistracyjny naczelnik  de- 
pai-tamentu  we  Francji;  dy- 
rektor policji  w  wielkich 
miastach;  ksiądz  wykłada- 
jący religję  w  ^szkołach  i 
seminarjach. 

Prefektura  t.  okrąg  podle- 
gający władzy  prefekta;  u- 
rząd  i  miejsce  urzędowania 
prefekta. 

Preferans  /.  szczególne 
względy  okazywane  komu, 
oddawanie  komu  pierwszeń- 
stwa przed  innemi;  rodzaj 
gry  komersowej^  w  karty, 
w  której  rozstrzyga  ilość 
wziątek;    p.    oficerski,    gra 


dwuosobowa  we  24  karty, 
z  dwoma  renonsanii;  prefe- 
ransowe  karty,  taija  kart  nie 
zawierająca  dwójok,  trójek, 
czwórek,  ])iątek  i  szóstek, 
złożona  z  32  kart,  jakiej 
używają  do  gry  w  prefe- 
ransa;  preferansisła,  grający 
chętnie  i  umiejętnie  w  pre- 
feransa. 

Preferencja  t.  pierwszeń- 
stwo, wyższość  nad  innymi. 

Preferować  1.  przekładać 
jedną  rzecz  a.  osobę  nad 
drugą,  dawać  pierwszeń- 
stwo. 

Prefiks  1.  w  ffram.  przed- 
rostek )ob.  Sufiks). 

Prefisso  «r.  termin  ozna- 
czający natychmiastową  za- 
płatę wekslu. 

Preformacja  1.  istnienie 
pierwotne  w  zarodku;  pre- 
formacyjna  teorja,  hi.storja 
rozwoju. 

Pregąndo  iv.  w  muz.  bła- 
galnie. 

Preghiera  w.  modlitwa. 

Pregnacja  1.  zapłodnienie, 
wprowadzenie  w  ciążę. 

Prehistorja  nł.  dzieje  przed- 
historyczne; prehistoryczny, 
przedhistoryczny. 

Prejskurant  n.  cennik. 

Prejudicjum  ł.  szkoda, 
strata;  odpowiedzialność;za- 
wiadomienie  o  mającym  być 
wydanym  wyroku. 

Prejudykał  t.  dott.  przed- 
sąd,  uprzedzenie;  w  prawie 
wyrok  sądowy  miarodajny 
dla  następnych  wyroków, 
wydawanych  w  podobnych 
sprawach;  szkodliwe  następ- 
stwa wynikające  dla  stro- 
ny, która  nie  dopełniła  ja- 
kiej przepisanej  pra^^nej 
czynności. 

Prekarjum  oh.  Precarium; 
prekaryjny,  prekarny,  niepew- 
ny, chwiejny,  odwołalny, 
zawisły  _od  łaski,  zależny 
od  kogo  'a.  czego;  p.  handel, 
handel  morski  przemytni- 
czy prowadzony  pod  osło- 
ną flagi  neutralnej  z  miesz- 
kańcami mocarstwa  woju- 
jącego wbrew  prawom  o  neu- 
tralności. 

Prekluzja  <.,  Prekluzyjny  ter- 
min, ostateczny  termin,  po 
upływie  którego  traci  si<; 
przysługujące  prawa. 

Prekonizacja  «T<.  uroczyste 
mianowanie  biskupa  przez 
Papieża  wobec  zgromadzo- 
nych kardynałów. 

Prekonizować  t.  dokony- 
wać prekonizacji;  prekoni- 
zowany  biskup,  ksiądz  uzna- 
nj  urzędownie  za  godnego 
objęcia  stolicy  biskupiej, 
lecz  który  dopiero  ma  być 
uroczyście  wyświęcony  na 
biskupa. 

Prekursor  {.zwiastun,  ten, 
kto  zapowiada  wypadekjBż- 
uy,  mający  nastąpić;  .mma- 


k«  oiogoA,  00  ma  się  zda- 
rzyć. 

Prekunoryczny  nt.  wstęp- 
ny, chwilowy. 

Prekustedja  /.  zastrzeże- 
nie, warunek. 

Prelchira.  ni.  godność  pra- 
łata. 

Preleglent  /.  wygłaszający 
prelekcję. 

Prelekcja  t.  wykład,  lek- 
cja, ncieg.  w  wytazyna  i$r 
kładzie  naukowym;  odczyt 
publiczny. 

Preilmhiaria  i.  układy 
przedwstępne,  tymczasowe, 
stanowiące  przygotowanie 
do  późniejszych  stanow- 
czych układów  i  postano- 
wień. 

PrellailBarny  ł.  tymczaso- 
wy, wstępny. 

Preliminarz  L  uprzednie 
obliczenie  przypuszcza!  - 
nych  dochodów  i  wydat- 
ków, projekt  wydatkowania. 

Preliminować  nt.  zestawiać 
i  obliczać  naprzód  przy- 
puszczalne wydatki  i  do- 
chody. 

PreludJHn  1.  w  muz.  prze- 
gry wka,  krótkie  fantazjowa- 
nie na  instrumencie  przed 
rozpoczęciem  utworu  mu- 
zycznego, krótki  wstęp  mu- 
zyczny; rodzaj  krótkiej  kom- 
pozycji muzycznej  nr.  for- 
tepjan  lub  organy. 

Prenedytaeja  t.  rozmyć 
obmyślanie  czego  naprzód, 
z  góry  obmyślana  celowość 
środków  wiodących  do  czy- 
nu, układanie  ze  spokojnym 
rozmysłem  planu,  przedsię- 
wzięcia. 

Premlando  inciłał  t.  nagra- 
dzając zachęca — dewiza  or- 
deru Św.  Stanisława. 

Premler-ni  /.  (premie  ne) 
syn  pierworodny. 

Preminencja  1.  pierwszeń- 
stwo, przywilej. 

Premissa  1.  przesłanka,  w 
syllogizmie  zdanie,  z  któ- 
rego drogą  rozumowania  wy- 
prowadzamy wnioski;  jedna 
z  szeregu  prawd  (ogólnych 
lub  szczególnych),  wiodą- 
cych drogą  wnioskowania 
do  pewnej  prawdy  (szcze- 
gólnej lub  ogólnej)  jako  wy- 
niku. 

Premja  t.  opłata,  którą 
instytucja  asekuracyjna  po- 
biera od  ubezpieczonego; 
ob.  Premjum;  premjowa  po- 
życzka, premjówka,  pożycz- 
ka państwowa,  z  którą  po- 
łączona jest  możność  wy- 
grania większych  lub  mniej- 
szych sum  jako  premjum, 
umarzająca  się  przez  loso- 
wanie. 

Premjant  nt.  ten,  który  o- 
trzymał  premjam  czyli  na- 
grodę. 

Premjer  /.  naczelnik  ga- 
bine.tQ  ministerjalnego,  pr9- 


195 


Premjera —  Prezentata 


zes  ministrów;  p.  lejłanant, 
starszy  porucznik. 

Premjera/.  pierwsze  przed- 
stawienie sztuki  teatralnej. 

Premjować  ni.  wynagro- 
dzić przyznać  nagroda;  p-ny, 
odznaczony  nagrodą. 

Premjum  1.  odznaczenie; 
dodatkowa  nagroda  za  szcze- 
gólne zalety  wyrobu  a.  lep- 
szą od  innych  pracę;  ryci- 
na lub  album  otrzymywa- 
ne bezpłatnie  w  końcu  ro- 
ku przez  członków  Towarz. 
sztuk  pi^knycli;  bezpłatne 
dodatki  dawane  prenume- 
ratorom pism,  jako  zacłię- 
ta  do  prenumeraty;  p.  **>- 
wozowe,  zwrot  części  podat- 
ków przy  wywozie  liurtow- 
nym  zagranicę  niektórycli 
wyrobów  krajowych. 

Premonstratensl  ł.  zakonni- 
cy, inaczej  Norbertanie^oi.). 

Premonstrator  1.  ten,  kto 
pierwszy  wykonywa  jakie 
ćwiczenie  sportowe,  aby  dla 
innych  być  wzorem. 

Prenez  gardę!  /.  fprene 
gard)  strzeż  się,   bacżnoćć! 

Prenotacja  t.  notata,  uwa- 
ga; tymczasowe  zwolnienie 
od  użycia  stempla;  sądowe 
upomnienie  się  wierzycieli 
o  należności  u  dłużnika, 
którego  bankructwo  jest 
przewidywane. 

Prenumerando  t.  bposobem 
przedpłaty,  płacąc  z   góry. 

Prenumerata  i.  przedpła- 
ta z  góry  na  pismo  lub 
dzieło. 

Prenumerator  i.  ten,  co 
otrzymuje  za  uprzednią  o- 
płatą  czasopismo  a.  książkę 
wydawaną  zeszytamir 

Prenumerować  /.  opłacać 
z  góry  prawo  otrzymywa- 
nia czasopisma  a.  dzieła  wy- 
dawanego zeszytami. 

Preokupacja  i.  uprzednie 
zajęcie  czego. 

Preopinant  ł.  mówca  po- 
przedni, po  którym  inn,y 
mówca  wypowiada  swoje 
zdanie. 

Preparacja  t.  przygotowa- 
nie. ' "  • 

Preparand  t.  uczeń  przy- 
gotowujący się  do  wstąpie- 
nia do  seminarjum  nauczy- 
cielskiego. 

Preparanda  ł.  szkoła  przy- 
gotowawcza. 

Preparat  ł.  wyrób;  prze- 
twór, rzecz,  ciało,  substan- 
cja nie  znajdująca  się  go- 
towa w  naturze, lecz  przy- 
rządzona przez  człowieka 
sztucznie,  w  określonym  ce- 
lu; p.  anatomiczny,  odpowied- 
nio przygotowane  do  do- 
świadczeń naukowych  mar- 
twe ciało  ludzkie  a.  zwie- 
rzęce; p.  chemiczny,  ciała, 
związki,  przygotowane  jaki 
materjał;do  badań  chemicz 
nych;  p.  farmaceutyczny,  mie' 


szanina  przyrządzona  w  ce- 
lu   leczniczym,    lekarstwo. 

Preparatywa  nt.  przygoto- 
wania. 

Preparować  ł.  przyrzą- 
dzać, przygotowywać. 

Prepedycja  t.  przeszkoda. 

Preponderencja,  Preponde- 
rancja  ł.  przewaga. 

Prepotencja  ł.  przemoż- 
ność;  przewaga  mocy,  siły, 
potęgi,  zbytnia  moc,  nad- 
mierna wielkość. 

Prepozyt  ł.  pleban. 

Prepozytura  i.  probostwo, 
urząd  plebana. 

Prerafaelityzm  nł.  kieru- 
nek w  malarstwie,  który 
zjawił  się  w  Anglji  około 
r.  1850  i  nawracał  do  spo- 
sobu malowania  malarzy 
włoskich  przed  Rafaelem, 
zalecając  naiwną  szczerość 
i  prostotę. 

Prerjai  of>.  Prairial. 

Prerje  /.  bezdrzewne  rów- 
niny w  Ameryce  Półn.,  ste- 
py północno-amerykańskie. 

Prerogatywa  ł.  przywilej, 
prawo  dające  wyjątkowe  ul- 
gi, uwalniające  od  ogólnych 
ustaw  krajowych;  szczegól- 
ne względy,  pierwszeństwo. 

Presbiopja  *g.  daleko - 
wzroczność,  wada  wzroku 
właściwa  starcom  i  powięk- 
szająca się  z  wiekiem,  po- 
wstająca wskutek  spłaszcze- 
nia soczewki  i  zmniejszo- 
nej zdolności  akomodacji 
oka. 

Presbiter  g.-ł.  kapłan  ma- 
jący prawo  odprawiania 
Mszy  Św.  i  udzielania  Sakra- 
mentów Św. 

Presbiłerjanie  nł.  w  Anglji 
stronnictwo  religijne  pro- 
testanckie, nieuznające  wła- 
dzy biskupów  (anglikań- 
skich). 

Presblter]um  ^l.  część  ko- 
ścioła, gdzie  mieści  się  wiel- 
ki ołtarz,  oddzielona  od  resz- 
ty kościoła  balustradą. 

Prśsence  d'e$prit  /  (jrre- 
:a"s  despri)  przytomność  u- 
mysłu. 

Presentable  /.  ipretaPtahl), 
czym  (a.  kim)  można  się 
pochwalić,  można  się  popi- 
sać; Sio'  pokazania;  dobrze 
się  przedstawiający. 

Presentyment  ł.  przeczu- 
cie. 

Preser  n.  drukarz,  który 
formy  ułożone  przez  zece- 
ra  układa  na  mJkszynie  do 
odbijania. 

Presja  t.  nacisk,  przymus. 

Preskrybować  1.  rozporzą- 
dzać. 

Preskrypcja  1.  w  prawie: 
przedawnienie. 

Preskrypt  t.  przepis,  roz- 
poi'ządzenie. 
■  Pressante  w.  z  naciskiem. 

Presse  papier  /.    (pretpa- 

'ej  przycisk  do   papierów, 


zwykle  wyrobiony  ozdob- 
nie i  służący  zarazem  ja- 
ko sprzęcik  wytworny  na 
biurku. 

Presslon  de  commerce  /. 
(pressją  de  komert)  zata- 
mowanie swobody  handlo- 
wej. 

Prestacja  t.  w  prawie:  obo- 
wiązek odrobienia  jakiej  ro- 
boty na  cele  publiczne,  wy- 
pełnienie nakazanej  przez 
władze  powinności;  presta- 
cyjna  tabela,  tabela  wyka- 
zująca ilość  gruntów,  jaka 
była  w  posiadaniu  włościan, 
oraz  ich  powinności  przed 
uwłaszczeniem. 

Prestamente  w.  w  muz. 
żywo. 

?Te%\\%%  f.(presUi)  urok, 
czar. 

Prestissimo  w.  w  muz.  jak- 
najszybciej. 

Presło  w.  w  mut.  szyblo. 
*  Prosto  e  bene,  no«  si  c«n- 
viene  tp.  co  nagle,  to  po 
djable. 

Prestydygitator  /.  kuglarz, 
popisujący  się  rozmaitemi 
sztuczkami,  polegającemi  na 
niezwykłej  zręczności  pal- 
ców; ob.  Eskamoter. 

Presumcja,  Presumpcja,  Pre- 
sumować  oh.  Prezumpcja,  Pre- 
zumować. 

Presuponować  t.  z  góry 
przypuszczać. 

Pretekst  /.  pozór,  niepraw- 
dziwy powód,  zmyślona  po- 
budka. 

Pretendent  1.  roszczący  so- 
bie prawa  do  czego,  np.  do 
tronu;  ubiegający  się  o  co. 

Pretendować  /.  domagać 
się,  rościć  prawa  do  czego, 
ubiegać  się  o  co. 

Pretensja  nt.  uroszczenie, 
prawo,  które  ktoś  słusznie 
lub  niesłusznie  sobie  rości; 
żal  słuszny  lub  niesłuszny 
za  niespełnione  wymaganie. 

Pretensjonalny  nt.  wymu- 
szony, przesadzony,  pełen 
pretensji  o  siebie;  preten- 
sjonalność, przesadne  i  nie- 
smaczne ubieganie  się  o  wy- 
jątkową strojność  ubrania, 
wymuszone,  nienaturalne  u- 
łożenie,  ruchy,  sposób  mó- 
wienia a.  pisania. 

Pretla  rerum  /.  ceny  żyw- 
ności. 

Pretium  1.  cena,  zapłata; 
p.  affectionis,  cena  amator- 
ska: wyższa  nad  koszty  ma- 
terjału  i  roboty,  płacona  za 
przedmioty  pamiątkowo  a. 
rzadkie;  p.  fisci,  najwyższa 
cena  postąpiona  na  licyta- 
cji; p.  Ilciti,  cena  licytacyj- 
na, cena,  od  której  zaczy- 
na się  licytacja. 

Pretor  1.  w  staroż.  rze- 
czypospolitej  rzymskiej  naj- 
wyższy urzędnik  sądowy,  w 
którego  ręku  .spooyywał  wy- 
miar sprawiedlfwości. 


Pretorianie  t.  gwardja  przy- 
boczna dawnych  cesarzów 
rzymskich,  która,  doszedł- 
szy do  wiellfiej  władzy , wpły- 
wała na  sprawy  państwa  i 
naobiór  cesarzów;  zniesiona 
przez  Konstantyna  W. 

Pretorjum  1.  w  starożyt. 
Rzymie:  sala  sądowa,  na- 
miot wodza. 

Preux  chevaller  /.  (prd 
tztcalje)  waleczny  rycerz, 
clirobry-  mężny  rycerz. 

Preyenir  vauł  mleux  que 
gućrir  /,  (prewnir  mt  mió  kS 
gerir)  zapobieganie  choro- 
bie jest  ważniejsze  od  le- 
czenia. 

Prevot  /.  {prewo)  dott. 
przełożony;  tytuł  niektó- 
rych urzędników  miejskich 
i  policyjnych  z  władzą  są- 
dzenia w  niektórych  spra- 
wach we  Francji  przed  W. 
Rewolucją. 

Prewalencja   1.  przewaga. 

Prewarykacja  1.  sprzenie- 
wierzenie się  urzędnika  w 
rzeczy  dotyczącej  jego  u- 
rzędowania;  działanie  adwo- 
kata na  szkodę  klijenta. 

Prewencja  1.  uprzedzanie 
kogoś  w  czemś  np.  w  ja- 
kiejś czynności  prawnej; 
prewencyjny,  zapobiegający; 
uprzedni;  p-a  cenżur«,  wła- 
dza przeglądająca  rękopisy 
przed  ich  wydrukowaniem; 
p-y  system,  teorja  prawa  kar- 
nego, podhig  której  kary 
powinny  hyc  wymierzane 
tylko  dla  zapobieżenia  przy- 
szłym przestępstwom;  p-e 
więzienie,  więzienie  tym- 
czasowe, nie  stanowiące  ka- 
ry, ale  umożliwiające  nad- 
zór nad  obwinionym  do  wy- 
dania przez  sąd  wyrokn. 

Prewotalne  /.  sfdy,  daw- 
niej we  Francji  sądy  do- 
raźne na  włóczęgów,  roz- 
bójników itp.;  od  końca  r. 
1815  przez  trzy  lata  dzia- 
łające sądy  na  przestępców 
politycznych. 
•    Prezb-  ob.  Presb-. 

Prezencja  1.  okazały  wy- 
gląd zewnętrzny,  wytwor- 
na i  imponująca  powierz- 
chowność, piękna  postawa; 
obecność,  przytomność;  pre- 
zencyjna  siła,  podczas  po- 
koju siła  wojska  stojącego, 
gotowego. 

Prezent  /.  podarunek. 

Prezenta  /.  przedstawie- 
nie biskupowi  kapłana  do 
zatwierdzenia  na  wakujące 
beneficjum;    ob.   Prezentata. 

Prezentacja /.przedstawie- 
nie jednej  osoby  drugiej,  za- 
poznanie, zaznajomienie. 

Prezentant  t.  przedstawia- 
jący weksel  do  zapłaty,  oka- 
ziciel. 

Prezentata  t.  data  wejścia 
dokumentu  do  biura,  na  do- 
kumencie zapisana. 


Prezentka  —  Probierz 


196 


Prezentka  /.  zakonnica  re- 
guły Św.  Tomasza. 

Prezentować  1.  przedsta- 
wiać jedną  osobę  drugiej, 
zaznajamiać;  p.  broA,  trzy- 
mać bro6  przed  sobą  w  spo- 
sób przepisany  dla  wojska 
jako  oddanie  honorów  woj- 
skowych; p.  weksel,  przed- 
stawić weksel  w  celu  aby 
^0  zapłacono  Inb  do  przy- 
jęcia go;  p.  się,  przedstawiać 
się,  okazywać  ś.;  p.  się  z  czym, 
popisywać  ś.  czym. 

Prezerwatywa  ni.  6rodek 
zapobiegający,  ochronny. 

Prezerwować  ł.  ochraniać, 


Prezes  ł.  tytuł  urzędnika 
z  nominacji  lub  z  wyboru 
stojącego  na  czele  biura, 
instytucji,  stowarzyszenia, 
zgromadzenia  lub  ciała  poli- 
tycznego; przewodniczący 
Instytucji,  zebraniu;  preze- 
sostwo, prezes  z  toną;  ob. 
Prezesura. 

Prezesura  nł.  urząd  pre- 
zesa; ob.  Prezydencia. 

Prezumować  ł.  przypusz- 
czać, wnosić,  wnioskować, 
mniemać,  dorozumiewać  się; 
prezumowany,  domniemany, 
prawdopodobny. 

Prezumpcja  t.  przypusz- 
czenie, domniemanie;  zaro- 
zumiałość, uprzedzenie. 

Prezydencja  ł.  kierownic- 
two obradami  wykonywane 
przez  prezesa,  przewodni- 
czenie. 

Prezydent  ł.  przewodniczą- 
cy, najstaj'szy  w  jakiej  wła- 
dzy kolegjaluej;  naczelnik 
Rzeczypospolitej;  burmistrz 
miasta. 

Prezydentura  nł.  stanowi- 
sko prezydenta;  okrąg  ad- 
ministracyjny. 

Prezydialny  ni.  dotyczący 
władzy  prezesa. 

Prezydjum  ł.  grono  osób 
przewodniczących  w  jakim 
stowarzyszeniu,  instytucji 
i  t.  p.;  sala,  w  której  to 
grono  zasiada  dla  narad.  • 

Prezydować  Ł  przewodni- 
czyć na  posiedzeniu. 

Pręcesa,  Pręsesa  ob.  Prin- 
cesse. 

Pręgierz  n.  katowski  słup, 
u  którego  stawiano  prze- 
stępców na  hańbę  publicz- 
ną, smagano  ich,  piętno- 
wano. 

PrI-  oh.  także  Pry-. 

Prle-Dleu  /.  (pri-djd)  pul- 
pit do  modlenia  się,  klęcz- 
nik,  ławeczka  do  modlenia 
się. 

PrISre/.  iprijer)  modlitwa; 
prośba. 

•PrIma  t.  pierwsza,  np.kł.T- 
sa  (w  szkołach  pruskich 
najwyższa);  w  fechtunku: 
pierwsza  podstawa,  cięcie 
z  góry  w  głowę;  pierwszy 
głos    w    chórze;    pierwszy 


ton  gamy  muzycznej;  naj- 
lepszy gatunek. 

Prima  aprilis  ł.  tradycyj- 
ne zwodzenie  się  w  dniu 
pierwszym  kwietnia. 

Prima  ballerłna  w.  naj- 
pierwsza,  najlepsza  tancer- 
ka, solistka  baletu. 

Prima  Caritas  ab  ego  ł. 
pierw.sza  miłość  od  siebie. 

Primadonna  w.  pierwsza 
śpiewaczka  opery. 

Prima  tacie  ł.  z  pierw- 
szego wejrzenia,  na  pierw- 
szy rzut  oka. 

Primage  /.  (primaij  cena 
ubezpieczenia. 

Prima  nota  tr.  pierwsze 
notatki,  bruljon,  szkic;  w 
kupiectwie:  książka  do  za- 
pisywania każdego  dokona- 
nego interesu,  dochodu,  wy- 
płaty, dziennik  podręczny. 

Prima  Sorłe  (».]  pierw- 
szy gatunek,  najceln'ejszy, 
najprzedniejszy  gatunek. 

Primates  ni.  zwierzęta  zaj- 
mujące pierwsze  miejsce 
wśród  innych,  zwierzęta 
posiadające  ręce,  małpy. 

Prima  vista  w.  biegle,  od- 
razu  bez  przygotowania 
(grać  4.  śpiewać  z  nut  pierw- 
szy raz  widzianych,  tłuma- 
czyć z  dzieła  pierwszy  raz 
widzianego,  napisanego  w 
obcym  języku). 

Prima  volta  w.  w  >nuz. 
pierwszy  raz. 

Prima  weksel,  pierwszy  e- 
gzemplnrz  wekslu,  którego 
było  albo  może  być  wysta- 
wionych kilka  egzemplarzy. 

Prime  /.  fprim/  premjum 
ubezpieczeniowe. 

Primo  i.  a.  Pro  primo,  po 
pierwsze;  primo  w  nutach 
na  4  ręce:  lewa  strona,  gra- 
jąca w  basie. 

Primogenitura  ni.  pierwo- 
rodztwo,  pfawo  pierwszeń- 
stwa najstarszych  synów, 
wogóle  najstarszych  potom- 
ków męskich  w  linji  pro- 
stej do  dziedziczenia  na- 
stępstwa tronu,  majoratu  itp. 

Primogenitus  ł.  syn  pier- 
worodny. 

Prhno  gradu  ł.  pierwsze- 
go rzędu. 

Primo  Impetu  ł.  za  pierw- 
szym popędem 

Primo  Intuitu  ł.  na  pierw- 
sze wejrzenie. 

Primo  loco  L  na  pierw- 
szem  miejscu. 

Primo  voto  ł.  pierwszego 
ślubu. 

Primrose  League  a.  (pri- 
mroz  lig)  stowarzyszenie  po- 
lityczne w  Anglji,  zawią- 
zane r.  1883  celem  rozpo- 
wszechniania poglądów  Za- 
cho wąwozy  ch^dosi.  liga  pier- 
wiosnka, tak  zwana  ku  ucz- 
czeniu lorda  Beaconsfielda, 
wielkiego  lubownika  tego 
kwiatka). 


Primula,  P.  yerls  t.  pier- 
wiosnek (roślina). 

Primum  mobile  t.  pierwsza 
przyczyna,  główna  spręży- 
na; (pozorny)  obrót  nieba 
ze  wszystkiemi  gwiazdami 
w  przeciągu  24  godzin. 

Primum  non  nocere  t.  prze- 
dewszystkiem  nie  szkodzić 
(zasada  obowiązniąca  leka- 
rzy). 

Primum  vivere  fa.  esse), 
deinde  phiiosopharl  ł.  prze- 
dewszystkiem  żyć  (t.j.  my- 
śleć o  utrzymaniu  swego 
istnienia),  potym  dopiero 
filozofować. 

Primus  t.  pierwszy;  p.  In- 
ter pares,  pierwszy  między 
równemi  (definicja  władcy 
kraju  w  wiekach  średnich). 

Primus  Ł  nazwa  kuchen- 
ki naftowej  bez  knota,  w 
której  ściśnione  powietrze 
wprowadza  do  palnika  waz- 
ki strumień  nafty. 

Prince  /.  (pr^t)  książę. 

Princeps  ł  najpierwszy, 
najdostojniejszy;  ob.  Editio 
princeps. 

Princesse  /.  ipręset)  dotł. 
księżna,  księżniczka;  rodzaj 
sukni  kobiecej  niemarszczo- 
nej,  w  której  stanik  nie  od- 
dziela się  szwem  od  spód- 
nicy. 

Principaie  w.  (princtipale) 
w  muz.  głos  główny,  przo- 
dujący; głos  solowy. 

Principaiiter  ł.  głównie- 
przedewszystkira. 

Principes  ł.  w  dawnych 
rzymskich  legjonach  oddzia- 
ły stanowiące  czoło. 

Principiis  obsta  t.  zapobie- 
gaj początkom  tzłego). 

Principium  w  I.  mn.  prin- 
cipia t.  zasada  główna. 

Principium  dimidium  totus 
t.  początek  jest  połową  ca- 
łości. 

Prinłanifere  /.  (prHanjerl 
do.tł.  wiosenna;  zapa  z  mło- 
dych jarzynek  rozgotowa- 
nych w  rosole. 

Printed  a.  wydrukowany. 

Prinz  H.  książę. 

Prinzipienreiterei  n.  popi- 
sywanie się  wzniosłemi  za- 
sadami; wyjeżdżanie  z  nie- 
mi przy  byle    sposobności. 

Prior  ł.  pierwszy;  prze- 
łożony ,  opat ,  gwardjan ; 
przeor. 

Prior  tempore  potior  )ure 
i.  pierwszy  co  do  czasu  ma 
lepsze  prawo  (kto  pierw- 
szy przyjedzie  do  młyna, 
ten  pierwszy  zmiele). 

Priorytety  [».]  papiery  pro- 
centowe wypuszczone  przez 
towarzystwa  akcyjne  z  przy- 
znaniem pierwszeństwa  co 
do  procentów  przed  inne- 
mi  akcjami  i  przed  dywi- 
dendą. ^^ 

Prise    j.    {priz)    zdobyć^  fV\ 
morska  wojenna.  wH  O' 


PrWat  Conto  [>«.)  osobisty 
rachunek  właściciela  inte- 
resu prowadzony  w  księ- 
gach handlowych. 

Privaiier  /.  fprinatjej  czło- 
wiek nie  będący  na  służ- 
bie państwowej  i  nie  pra- 
cujący w  żadnym  fachu. 

PrWatIm  ł.  poufnie,  se- 
kretnie. 

Privatlvum  Ł  (o  partyku- 
łach dodawanych  na  począt- 
ku wyrazu)  mające  znacze- 
nie przeczące,  ozna';zające 
brak  np.  początkowe  a  w 
wyrazie  akatolik  t.  j.  nieka- 
tolik). 

PrWllegium  /.  przywilej 

Priyy  Conncll  a.  (prHei  ka- 
untilj  rada  państwa  w  An- 
glii ,  niegdyś  sprawująca 
władzę  wykonawczą,  dziś 
doradcza  i  raczej  honorowa. 

Prlx  coorant  /.  (pri  ku^ 
ra"/  cennik. 

Prix  de  Romę  /.  (pri  dó 
romj  dotl.  nagroda  rzymska: 
stypendjum  na  wyjazd  i  po- 
byt w  Rzymie,  udzielane 
kształcącym  się  malarzom  i 
rzeźbiarzom  we  Francji. 

Prix  de  vertu  /.  (pri  do 
tcerttij  nagroda  za  cnotę. 

Prix  flxe  /.  fpri  fiks;  cena 
stała. 

Pr.  M.  skr.  Pro  mille  fofij. 

Pro  i.  za. 

Proa,  wysmukła  łódź  na 
archipelagu  malajskim,  o  du- 
żym żagiu  z  płótna  basto- 
wego,  rozwijanym  w  razie 
sprzyjającego  wiatru  zwy- 
kle poruszana  wiosłami. 

Pro  aeguo  et  bono  ł.  jak 
słuszne  i  dobre. 

Pro  anno  ł.  na  rok,  rocz 
nie. 

Pro  aris  et  focis  1.  za  ołta- 
rze i  ogniska  domowe  (wal- 
czyć). 

Probabllizm  ł.  metoda  fi- 
lozoficzna podługktórej  nie- 
ma zupełnego  osiągnięcia 
prawdy  lecz  tylko  prawdo- 
podobień.stwo;  doktryna,we- 
dle  której  w  razie  sprzecz- 
ności między  dwoma  mnie- 
maniami a,  przepisami  jed- 
nakowo uzasadnionemi  na- 
leży iść  za  własnym  popę- 
dem, gdyż  przepis  wątpli- 
wy nie  nakłada  stanowcze- 
go obowiązku. 

Probacja  ł.  próba  klasz- 
torna, nowicjat. 

Probant  oh.  Probant. 

Probałum  est  f.  dowif- 
dzione,  wypróbowane,  u- 
znane. 

Probierka  ».  ob.  Epruwetka. 

Probierz  «.  fcryterjum;  o6. 
także  Probierz:  probierczy 
kamień,  łupek,  na  którym 
złoto  i  srebro,  za  potar- 
ciem, pozostawia  rysę  zna- 
mienną, pozwalającą  roz- 
eznać te  metale;  przen. 
okoliczności,  w  których  a- 


197 


Problemat  —  Propram 


jawnia  się  prawdziwy  cha- 
rakter człowieka,  a.  praw- 
dziwa wartość  instytucji 
i  t.  p.;  probiernia,  władza  o- 
znaczająca  próbę  złota  i 
srebra. 

Problemat  g.  zadanie,  za- 
gadnienie  do   rozwiązania. 

Probiematyczny  g.  zagad- 
kowy, wątpliwy,  niepewny. 

Pro  bono  publico  ob.  Pro 
publlco  bono. 

Proboscidea  nł.  zwierzęta 
ssące  trąbowate  (słonie). 

Proboszcz  i.  [czes.]  członek 
kapituły  katedralnej,  mają- 
cy pod  juryzdykcją  swoją 
mansjonarzów;  oł.  Pleban; 
probostwo,  obowiązek,  god- 
ność proboszcza;  mieszka- 
nie proboszcza. 

Probsztejńskie  a.  ProbsztaJ- 
skie  żyto,  wyborowe  żyto  ze 
Szlezwig-Holsztynu. 

Pro  publico  bono  i.  dla  do- 
bra publicznego,  dla  dobra 
kraju. 

Probus  Ł  pobożny,  ucz- 
ciwy. 

Probus  inyideł  nemini  i. 
uczciwy  nie  zazdrości  ni- 
komu. 

Pro  calculo  ł.  za  rachu- 
nek, t.  j.  za  ścisłość  ra- 
chunku poręcza. 

Porcedencja  nł.  pochodze- 
nie, rodiiwód. 

Proceder  ni.  postępowa- 
nie; zajęcie,  rzemiosło,  fach; 
procederzysta,  zajmujący  się 
jakim  przemysłem  lub  pro- 
wadzący handel. 

Procedura  nł.  przepisane 
postępowanie  w  prowadze- 
niu spraw  sądowych. 

Proceniczna  *g.  formacja, 
formacja  kredowa. 

Procenta,  ilość  części  przy-' 
padająca  na  każde  sto  czę- 
ści danej  całości;  odsetek 
wyrażony  znakiem  "/o!  ^O" 
chód  lub  zysk  otrzymany 
od  włożonego  w  przedsię- 
biorstwo kapitału;  wynagro- 
dzenie za  kapitał  wypoży- 
czony na  czas  pewien;  pro- 
centowa stopa,  procent  o- 
znaczony  w  stosunku  od 
stu  jednostek  kapitału  zwy- 
kle za  przeciąg  jednego  ro- 
ku; procentować,  przynosić 
zysk,  dochód. 

Procei  ł.  postępowy  roz- 
wój stanów  kolejnych,  przez 
które  przechodzi  dane  cia- 
ło; szereg  zmian  kolejnych, 
bądących  z  sobą  w  przy- 
czynowym związku,  którym 
podlega  dane  ciało;  szereg 
następujących  po  sobie  re- 
akcji ctiemicznych,  zacho- 
dzących wśród  jednych  i 
tych  samych  substancji , 
tworzących  jedną  całość; 
spór  toczony  między  dwie- 
ma stronami  wobec  władz 
wymierzających  sprawiedli- 
wość, ciąg  sprawy  sądowej, 


a  także  całe  postępowanie 
sądowe  w  danej  sprawie; 
sprawa,  przebieg;  proceso- 
wać się,  prawDwać  się. 

Procesja  ł.  uroczysty  po- 
chód duchowieństwa  i  lu- 
du z  krzyżem,  chorągwia- 
mi i  obrazami  św.  przy 
towarzyszeniu  chóralnego 
śpiewu  i  dźwięku  dzwonów; 
przen.  iron.  długi  szereg  in- 
teresantów a.  gości. 

Procfts  yerbai  g.  (prose-) 
przesłuchanie  sądowe;  przy- 
znanie piśmienne,  proto- 
kół. 

Procbristum  t.  flaszeczka 
zawierająca  trochę  krwi  mę- 
czennika, złożona  na  jego 
piersiach  w  trumnie  z  wy- 
■rzniętemi  literami  P.  Chr. 
(pro  Christo=za  Chrystusa). • 
•  Pro  confesso  etconyicto  t. 
jako  człowiek,  który  się 
przyznał  i  został  przeko- 
nany (uważać,  poczytywać 
kogo). 

Pro  continuatłone  /.  jako 
ciąg  dalszy. 

Proctor  a.  (prokłer)  tytuł 
każdego  z  dwu  corąsznie  w 
uniwersytecie  Urfordzkim 
obieranych  inspektorów  ma- 
jących nadzór  nad  studen- 
-tarai. 

Procul  a  Jove,  procul  a  ful- 
mine  ł.  daleko  od  Jowisza, 
daleko  i  od  piorunów  (bez- 
pieczniej żyje  człowiek  na 
ustroniu  niżeli  dworak  u 
wielkiego  pana). 

Procul  ex  ocuiis,  procul  ex 
mente  ł.  daleko  z  oczu,  da- 
leko z  myśli. 

Procul  negotiis  ł.  zdała  od 
interesów. 

Pro  cura  ł.  oh.  Prokura. 

Prodesł  cautela  plus  quam 
postremo  querela  t.  pożytecz- 
niej być  ostrożnym,  niż  póź- 
niej narzekać. 

Prodigium  t.  cud;  znak  za- 
powiadający przyszłe  szczę- 
ście lub  nieszczęście  tłuma- 
czony przez  augurów:  rzecz 
zdumiewająca. 

Pro  domo  sua  ł.  we  włas- 
nej sprawie,  we  własnej  o- 
bronie. 

Prodroma  g .  rozjirawa 
przedwstępna;  uznaki  przed- 
wstępne np.  jakiej  churuby. 

Prodromos,  Prodromus  .7. 
przedsionek;  przen.  słowo 
wstępne,  prospekt  pisma 
lub  dzieła. 

Producent  ł.  wyrabiający, 
wytwarzający,  wytwórca. 

Produce-race  a.  fprodim- 
ret)  wyścig  przychówku  (ko- 
ni 2 — 3  letnich,  które  jesz- 
cze nie  uczestniczyły  w 
wyścigach). 

Produkcja  i.  podstawowy 
dział  gospodarstwa  .społecz- 
nego, zdobywanie  w  przy- 
rodzie materjałów  surowych 
i  przerabianie  ich  nr.  przed- 


mioty użyteczne  i  potrzeb- 
riu  dla  człowieka,  wytwa- 
rzanie dóbr,  wytwórczość, 
wytworzone  towary;  produli- 
cyjny,  płodny,  wydajny,  zys- 
kowny, wytwórczy,  użytecz- 
iiy;  produkcyjność,  wydaj- 
ność. 

Produkować  ł.  wytwarzać 
(płody,  towary);  przedsta- 
wiać np.  dowody;  p.  się 
z  czym,  popisywać  się. 

Produkt  ł.  wyrób,  płód, 
wytwór;  w  szczeg.:  p-y,  zbo- 
ża, ogrodowizny,  owoce,  ar- 
tyliuły  żywnościowe. 

Produktywny  ni.  oh.  Pro- 
dukcyjny; p-e  stowarzyszenie, 
spółka,  zrzeszenie  wytwór- 
cze z  wspólnością  kapitału 
produkcyjnego;  rodzaj  ko- 
operatywy, 

Prodycja  ł.  zdrada. 

Proemlum  ł.  wstęp  mowy, 
poematu;  ])rzegrywka. 

Pro  et  contra  Ł  za  i  prze  - 
ciw. 

Prof.  skr.  Profesor  (oh.). 

Profan  t.  w  staroż.  Rzymie 
osoba  niewtajemniczona  w 
sprawy  święte;  człowiek 
uieobeznany  zawodowo  z  ja- 
ką sztuką  a.  n>iuką,  niefa- 
chowy, niebiegły,  nieobe- 
znany  z  czym  gruntownie. 

Profanacja  t.  zbezczesz- 
czenie, znieważenie  rzeczy 
świętych  a.  zasługujących 
na  poszanowanie. 

Profanator  ł.  dopuszczają- 
cy się  profanacji. 

Profanować  t.  znieważać 
świętość,  ubliżać,  pospoli- 
tować  rzecz-  zasługujące 
na  cześć 

Profanum  vulgus  ł.  tłum 
niepoświęcony,  ciemne  po- 
spólstwo (niezdolne  pojmo- 
wać wzniosłe  utwory ,  wznio- 
sło pomysły). 

Profecja  t.  prorokowanie, 
zgadywanie. 

Profekł  ł.  postęp;  pożytek. 

Profes,  Profeska  t.  zakon- 
nik, zakonnica,  którzy  zło- 
żyli uroczyste  śluby  za- 
konne. 

Profesja  t.  stan,  zawód, 
rzemiosło,  zajęcie;  śluby  za- 
konne; ob.  Profession  de  foi. 

Profesjant  nł.  zawodowiec. 

Profesjonalna  ni.  szkoła, 
szkoła,  w  której  uczniowie 
nabywają  biegłości  w  jakiej 
profesji  (np.  szkoła  handlo- 
wa, szkoła  rzemiosł). 

Profesjonista  ni.  rękodziel- 
nik, rzemieślnik;  fachowiec. 

Profesor  t.  nauczyciel  w 
wyższym  zakładzie  nauko- 
wym. 

Profession  de  fol  /.  (pro- 
fetją  do  fua)  wyznanie  wia- 
ry; określenie  sposobu  my- 
ślenia czyjego;  określenie 
wyznawanych  przez  kogo 
zasad  kierujących  jego  po- 
stępowaniem, profesja. 


Profesura  t.  zajęcie  pro- 
fesora; stanowisko  profeso- 
ra; posada  profesora. 

Pro  fide,  rege  et  legę  1. 
za  wiarę,  króla  i  prawo:  de- 
wiza orderu    Orła   białego. 

Profil  /.  kontur  twarzy 
widzianej  z  boku;  rysu- 
nek przecięcia  poprzeczne- 
go (budynku,  machiny  lub 
gruntu);  przekrój. 

Profilaksja,  Profilaktyka  *g. 
nauka  stosowania  środków 
zapobiegających  chorobie. 

Profilaktyczny  *g.  (środek) 
zapobiegający  chorobie. 

Profilaktyk  *g.  człowiek 
mający  usposobienie  do  ja- 
kiej choroby  i  poddający  się 
leczeniu,  aby  jej  zapobiec. 

Profit  /.  korzyść,  zysk. 

Profiłka  n.  krążek  płaski 
a.  lekko  wklęsły,  z  otwo- 
rem w  środku,  wkładany 
na  świecę  w  lichtarzu,  aby 
zatrzymywać  kapiącą  ze 
świecy  stearynę,  wosk  itp. 

Profilować  /.  zyskiwać, 
korzystać. 

Pro  forma  1.  dla  prostej 
grzeczności,  dla  formy,  dla 
pozoru,   dla  przyzwoitości, 

Proforma  irł.  w  dawnej 
Polsce  początkowa  szkoła 
męska, 

Profos  [«.]  w  daw.  polsk. 
kawalerji  oficer  czuwający 
nad  aresztantami  wojsko- 
wemi. 

Pro  futuro  i.  na  przy- 
szłość, 

Profuzja  i.  nadmierna  ob- 
fitość; rozrzutność, 

Profylaksja ,  P  rofylaktyka , 
Profylaktyczny  ob.  Profilaksja 
i  t,  d. 

Progienitura  «^potorastwo. 

Progimnazjum  g.  szkoła 
przygotowawcza  do  gimna- 
zjum, przygotowawcze  gim- 
nazjum czteroklasowe. 

Prognat  *g.  człowiek  o  wy- 
stających szczękach,  skoś- 
nozębny  (termin  antropolo- 
giczny). 

Prognatyzm  *g.  kształt  twa- 
rzy z  mocno  wysunięt.emi 
naprzód  szczękami,  szczę- 
koskośność. 

Prognostyk  g.-ł.  znak,  ozna- 
ka, przepowiednia,  wróżba. 

Prognostyka  g.  mniemana 
sztuka  przepowiadania  z  pro- 
gnostyków; prognostykować. 
wróżyć  z  oznak,  przepowia- 
dać. 

Prognoza  g.  w  medycynie 
przepowiednia  co  do  praw- 
dopodobnego dalszego  prze- 
biegu i  zakończenia  choroby. 

Program,  Programat  g.-l. 
publiczne  zawiadomienie  o 
zamierzonym  przebiegu  ja- 
kiej czynności,  plan  dzieła; 
wyszczególnienie  kolejnego 
następstwa  częśtii  składo- 
wych koncertu,  Widowiska, 
uroczystości,   zabawy;  wy 


Progres  —  Promesa 


198 


łożenie  zasad  politycznych 
i  zapowiedź  przyszfej  dzia- 
łalności; wyszczególnienie 
przedmiotów  i  zakresu  wy- 
kładów na  każdym  oddzia- 
le zakładn  naukowego;  wy- 
szczególnienie wymagań,  ja- 
kie będą  stawiano  przy  egza- 
minie; programowy,  zawiera- 
jący program;  p-a  muzyka, 
bodąca  przedstawieniem  ja- 
kiej myćli,  j&kiej  akcji  ^  w 
słowach  określonej. 

Progres  ł.  postęp;  progre- 
sisła,  postępowiec,  członek 
stronnictwa  postępowego. 

Progresja  t.  stopniowe 
wzrastanie,  wzmaganie  się, 
postęp;  w  mat.  szereg  upo- 
rządkowany według  jakie- 
go stałego  prawa;  p.  arytme- 
tyczna, postęp  różnicowy,  w 
którym  każda  następna  licz- 
ba jest  o  jednakową  ilość 
większa  od  poprzedzającej; 
p.  gleometryczna,  postęp  ilo- 
razowy,  w  którym  każda  na- 
stępna liczba  jest  jednako- 
wą ilość  razy  większa  od 
poprzedzającej;  p.  rosnąca, 
postęp  rosnący  (w  którym 
liczby  są  coraz  większe); 
p.  malejąca,  postęp  maleją- 
cy (w  którym  liczby  są  co- 
raz mniejsze);  w  muzyce, 
prowadzenie  melodji  w  gó- 
rę lub  na  dół;  progresyjny,  po- 
stępowy; stopniowo  wzma- 
gający się,  wzrastający,  ro- 
snący, albo  ciągle  malejący: 
p.  podatek,  podatek  rosnący 
proporcjonalnie  do  docho- 
dów. 

Progresywny  ni.  ob.  Pro- 
gresyjny. 

Proh,  dolor!  ł.  o,  boleści! 
(okrzyk  bólu,  zwykle  mo- 
ralnego). 

Prohibicja  1.  zakaz,  wzbro- 
nienie; prohibicyjny  system, 
system  rządowy  ekonomicz- 
ny, polegający  na  obłożeniu 
wysokiemi  (pi'ohibicyjnemi) 
cłami  ochronnemi  towarów 
zagranicznych,  w  celu  unie- 
możliwienia praywozu  ich 
do  kraju;  system  zakazowy, 
zabraniający  wstępu  do  kra- 
ju pewnym  przedmiotom, 
towarom. 

Prohiblty  t.  przedmioty, 
których  wprowadzenie  do 
kraju  z  zagranicy  jest  wybro- 
nione. 

Prohlbować  /.  zakazywać, 
niedopuszczać. 

Pro  honore  domus  1.  dla  ho- 
noru domu. 

Pro  hospite  1.  jako  gość. 

Proh,  pudor!  1.  o,  hańbo! 
jakiż  wstyd! 

Pro  i  contra  1.  za  i  prze- 
ciw. 

Pro  biformatlone  ł.  dla  wia- 
domości. 

Projekcja  i.  rzut;  w  gieon. 
przedstawienie  na  płaszczy- 
źnie obrazu  linji,  powierzch- 


ni Inb  bryły  tak,  aby  obraz 
dawał  pojęcie  o  ich  kształ- 
cie, położeniu  i  stoannko- 
wych  wymiarach;  p.  a.  pro- 
jekcyjny przyrząd,  przyrząd 
optyczny  do  rzucania  na 
ekran  powiększonego  obra- 
zu jakiego  przedmiotu  (la- 
tarnia magiczna);  projekcyj- 
ny, rzutowy;  *p.  rysunek,  ry- 
sunek rzutowy,  przedsta- 
wiający rzuty  czyli  projek- 
cje linji,  powierzchni,  brył; 
p-na  gleometrja,  gieometrja 
rzutowa,  gieometrja  opi- 
sująca, nauka  wskazująca 
sposoby  kreślenia  projekcji 
brył  na  płaszczyźnie  i  roz- 
poznawania z  takich  rysun- 
ków rzeczywistego  położe- 
nia i  kształtów  brył;  p-na 
metoda,  sposób  obliczania 
procenta  na  rachunkach  bie- 
żących. 

Projekt  /.  pomysł  wyko- 
nania jakiego  przedmiotu 
a.  czynności,  wypowiedzia- 
ny, napisany,  określony 
it.p.;  pierwszy  zai"ys,  szkic; 
zamiar  powzięty;  wniosek 
rzucony  w  jakiej  sprawie; 
projekcista,  człowiek  pełen 
projektów,  'występujący  z 
coraz  nowemi  projektami; 
projektować,  układać  plany, 
obmyślać,  zamierzać;  pro- 
jektodawca, ten,  który  wy- 
stąpił z  projektem. 

Projęktomanją  nt.  iron.  nad- 
miernia  pochopność  dó  two- 
rzenia |)rojektów  najczęś- 
ciej nieziszczalnych. 

frojekior  oh.  Proiektor. 

Prokatedra  nł.  filja  kate- 
dry. 

Proklamacja  t.  uroczyste 
publiczne  ogłoszenie,  ob- 
wieszczenie ,  odezwa  mo- 
narchy do  narodu,  dowódcy 
do  armji;  drukowana  i  sze- 
roko rozpowszechniana  ode- 
zwa do  ogółu,  mająca  na 
celu  wywarcie  wpływu  na 
usposobienie  i  postanowie- 
nia szerszych  mas  w  jakiej 
sprawie. 

Proklamować  1.  ogłaszać, 
oznajmiać,  obwieszczać. 

Proklityką  g.  wyraz  nieak- 
centowany,  zwykle  jedno- 
zgłoskowy,  łączący  się  pod 
względem  akcentu  z  wyra- 
zem następującym. 

Prokonsui  1.  w  starożyt- 
nyfti  Rzymie  konsul,  który 
po  upływie  swego  urzędo- 
wania otrzymywri  do  za- 
rządzenia prowincję;  wiel- 
korządca prowincji  rzym- 
skiej, często  sprawujący  swą 
władzę  ze  zdzierstwem  i 
okrucieństwem. 

Prokonsulat  1.  urząd  pro- 
kunsula;  czas  trwania  urzę- 
du prokonsula. 

Prokreacja  /.  wydanie  na 
świat,  si)łodzenie. 

Prokrust(.es)  g.  według  mi- 


tologji  greckiej  zbój,  który 
kładł  pochwycone  ofiary  na 
żelaznym  łożu  i  albo  obci- 
nał im  członki,  gdy  łoże  by- 
ło za  krótkie,  lub  wyciągał 
je  dotąd  w  męczarniach,  aż 
stały  aię  dosyć  długie;  pro- 
krustowe  łoże,  pnen.  męczą- 
ce położenie  pełne  cierpień; 
wtłaczanie  czego  w  niewła- 
ściwe formy. 

Prokseneta  /.  faktor,  po- 
średnik, rajfur,  stręczyciel. 

Proksenetyzm  1.  zajęcie 
proksenety,  rajfurstwo,  fa- 
ktorstwo,  stręczycielstwo. 

Proktora  *g.  mapa,  mapa 
odcinka  przybiegunowego 
Ziemi,  przedstawiona  na 
płaszczyźnie  stycznej  do 
bieguna. 

Prokura  1.  w  kupiectwie 
piśmienne  pełnomocnictwo 
do  załatwienia  interesu ; 
prawo  udzielone  przez  wła- 
ściciela firmy  lub  przedsię- 
biorstwa do  podpisywania 
się  zastępczo  w  jego  imie- 
niu, do  zaciągania  zobowią- 
zań i  t.  p. 

Prokuracja  i.  pełnomocnic- 
two doaastąpienia  w  jakiej 
czynności;  małżeństwo  przez 
p-ę,  ślub  pomiędzy  osobami 
z  rodzin  panujących  za  po- 
średnictwem pełnomocnika, 
który  w  imieniu  narzeczo- 
nego poślubia  jjannę  młodą. 

Prokuracje  /.  nazwa  słyn- 
nego pięknego  .gmachu  w 
Wenecji  na  placu  św.  Mar- 
ka. 

Prokurator  /.  wyższy  u- 
rzędnik  sądowy,  oskarżają- 
cy w  imieniu  państwa  o- 
soby,  obwinione  o  prze- 
stępstwo i  pilnujący  ścisłe- 
go wymiaru  sprawiedliwo- 
ści, oskarżyciel  publiczny; 
stróż  pra'**. 

Prokuratorja  1.  władza  bro- 
niąca w  sądach  praw  włas- 
ności publicznej  i  skarbo- 
wej. 

Prokurent  [».],  Prokurysta 
nt.  pełnomocnik  domu  han- 
dlowego, podpisujący  za- 
stępczo  właściciela   firmy. 

Prokurować  ł.  przygoto- 
wać, wystarać  się,  dostar- 
czać. 

Prokurysta  ob.  Prokurent. 

Prokwestor  t.  w  staroż. 
Rzymie:  podskarbi. 

Prolabium  t .  czerwony 
brzeg  warg. 

Prolacja  /.  rozszerzenie, 
wyciąganie  sylaby;  rozsze- 
rzenie opowiadania,  ampli- 
fikacja. 

Prolapsus  t.  wypadnięcie 
(jakiej  części  ciała  z  miej- 
sca właściwego);  p.  a«i,  wy- 
padnięcie kiszki  proetei; 
p.  uterl,  wypadnięcie  maci-^ 
cy;  p.  yaginae,  wypadnięcie 
pochwy  macicznej. 

Prolegomena  g.  objaśnie- 


nia   wstępne;    przedmowa 
przygotowawcza. 

Prolepsis  g.  figura  reto- 
ryczna polegająca  na  przy- 
toczeniu i  odparcia  oczeki- 
wanego a.  możliwego  za- 
rzutu. 

Proles  t.  potomstwo. 

Proletarjat  *ł.  stan  nbogi,  ' 
ladzie  bez  własnoici  i  bez 
sti^ego  sposotm  do  życia. 

Preletarjiitz  1.  ubogi  mie- 
szkaniec staroż.  Rzymu,  nie 
posiadający  żadnego  mająt-  • 
ku  i  nie  należący  do  żad- 
nej klasy,  wolny  od  pobo- 
ru wojskowego  i  od  podat- 
ków; dziś:  człowiek  z  naj- 
uboższej warstwy  ludności. 

Proletaryzować  sl;  nt.  sta- 
wać się  proletarjuszem,  tra- 
cąc dotychczasowe  lepsze 
warunki  bytu. 

Pro  llbHo  /.  dowolnie. 

Proilfsracja,  Proltfikacjati^. 
rozmnażanie,  urodzajność. 

Pro  loco  i.  o  posadę  (np. 
starając  się  o  posadę  pro- 
fesora, bronić  rozprawy). 

Prolog  g.  w  dramacie  sta- 
roż. wstęp,  stanowiący  od- 
dzielną całość,  obznajmia- 
jący  słuchaczów  z  treścią 
utworu  i  ułatwiający  zro- 
zumienie akcji;  wstęp  w  u- 
tworach  dramatycrnych  i 
beletrystycznych. 

Prolokutor  1.  ob.  Preopl- 
nani 

Prolongacja,  Prolongata  t. 
przedłużenie ,  odroczenie 
terminu,  zwłoka. 

Prelongement/.  (prtląhnt^i 
mechanizm  wynaleziony  r. 
1876,  pozwalający  pianiście 
przedłużać  dowolnie  za  po- 
mocą odpowiedniego  peda- 
łu brzmienie  jednego  fonu 
a.  akordt^  kiedy  inne  tony 
milkną. 

Prolongować  i.  przedłu- 
żać, odraczać  termin. 

Profflacbos  g.  szermierz 
przodujący  innym. 

Pro  memoria  /.  dla  pamię- 
ci, jako  przypomnienie;  iarl. 
pamiętne  (surowe  skarce- 
nie dla  zapobieżenia  ponow- 
nym przewinieniom). 

PromeiAda/.  przechadzka, 
spacer,  miejsce  przeznaczo- 
ne dó  publicznej  przeehadz  - 
ki  w  wielkich  miastach. 
'  Promeoewać  /.  przecha- 
dzać się,  spacerować. 

Promesa  /.  dott.  obietni- 
ca, przyrzeczenie:  rodzaj 
akcji  tymczasowej,  doks- 
ment  stwierdzający,  że  po 
zapłaceniu  całej  naleiyto- 
ści  akcja  właściwa  wydaną 
zostanie;  dokument  apra.w 
niający  do  wygranej  w  pew 
nym  oznaczonym  ciągnie- 
4UU,  ustąpienie  prawa  do 
)onł  loteryjnego  a.  do  po- 
syfizJa  premjowej  na  czas 
ajs4»ieii.Y 


199 


Prometeizm  --  Prospekt 


Prometeizm  nt.  tytaniczny 
bunt,protefit  przeciwko  z^y  m 
potęgom  świata  w  intere- 
sie ludzkości  (nazwa  od  Pro- 
meteusza). 

Prometeutz  g.  w  mitologji 
greckiej  tytan,  którego  za 
wykradzenie  z  nieba  ognia 
dla  ludzi  Zeus  przykuł  do 
skały,  a  orzeł  co  dnia  wy- 
żerał mu  wątrobę,  wciąi  od- 
rastającą; symbol  niestru- 
dzonego ducha  ludzkiego, 
który  wśród  katuszy  dąży 
naprzód  w  pracy  dla  ludz- 
kości; prometejski,  tytanicz- 
ny; z  nadludzką  siłą  dążą- 
cy do  zdobycia  szczęścia  i 
dobra  dla  ludzi. 

Pro  mille  {.  za  ty8iąc(8ztuk), 
od  tysiąca,  wyraża  się  zna- 
kiem "/p,,  dziesiąta  część 
procentu. 

Promiscuitć  /.  bezładna 
mieszanina;  bezładne  sto- 
sunki płciowe. 

Promissa  cadunt  In  debi- 
tom i.  przyrzeczenie  to  dług. 

Promluoriinn  ł.  piśmienne 
przyrzeczenie.  . 

Ptomissory  notes  a.  weksle 
własne  (sola). 

Promocja  ł.  posunięcie  na 
wyższy  stopień  akademicki, 
nadanie  wyższych  godności 
akademickich;  wyniesienie 
na  wyższy  stopień  w  urzę- 
dowaniu; przejście  ucznia 
z  klasy  niższej  do  wyżgzej. 

Promontorjum  t.'  przylą- 
dek. 

Promorfologja  ni.  nauka  o 
kształtach  zasadniczych. 

Pro  mortuo  t.  za  umarłe- 
go (głosić,  uznawać). 

Promotor  ł.  protektor,  o- 
piekun  popierający  kogo; 
zawiadujący  czym;  projek- 
todawca. 

Promować  ł.  wynosić  ko- 
go na  wyższy  stopień,  na 
wyższą  godność,  popierać; 
p.  się,  posuwać  się  w  god- 
nościach. 

Prompte  /.  (prąij  prędko, 
szybko;  prędki,  chyży. 
'  Promłuar]um  1.  skłń  ^   po- 
trzebnych przedmiotów;  sło- 
wnik, encyklopedja. 

Promulgacja  1.  ogłoszenie, 
opublikowanie  (zwłaszcza: 
praw,  ustaw). 

Promulgować  i.  ogłaszać, 
zawiadamiać. 

Pro  mundo  ł.  na  czysto 
(pismo). 

Pronacja  t.  zwrócenie  rę- 
ki dłonią  na  dół;  przeci- 
wieństwo: supinacja. 

Promos  g.  przedsionek 
świątyni. 

Pro  nihllo  1.  o  nic,  za  nic. 

Pronomeh  /.  zaimek. 

Pronominacja  /.  figura  re- 
toryczna polegająca  na  za- 
stąpieniu imienia  a.  nazwi- 
ska osoby  okolicznością  do- 
statecznie  ełiarakteryzają- 


cą,  np.  Król  chłopów  zam. 
Kazimierz  Wielki. 
Pro  nova,  Pro   novltate    /. 

jako  nowość,  jako  nowo  wy- 
danie (rozsyłanie  nowych 
książek  do  przejrzenia). 

Pronuba  1.  opiekunka  mał- 
żeństw, przydomek  bogini 
.luno. 

Pro  HHnc  ł.  na  teraz,  tym- 
czasem. 

Pronunclamento  h.  publicz- 
ne objawienie  buntowni- 
czych, powstańczych  prze- 
ciw rządowi  zamiarów,  ro- 
kosz wojskowy  w  Hiszpanji 
i  w  Ameryce  Południowej. 

Pronuncjacja  t.  sposób  wy- 
mawiania, wymowa. 

Propagacja  2.  rozmnażanie, 
wydanie  potomstwa. 

Propaganda  J.rozpowszecli- 
nianie,  szerzenie,  krzewie- 
nie wśród  ogółu:  jakiej  my- 
śK,  przekonań,  zasad;  skr. 
zam.  Congregatio  de  propa- 
gandafide, zgromadzenie  kar- 
dynałów w  Rzymie,  kształ- 
cące misjonarzy  do  szerze- 
nia wiary  katolickiej. 

Propagandzista,  Propagan- 
dysta  ?tł.  usiłujący  półyskać 
stronników  dla  jakiej  spra- 
wy. 

Propagator  ł.  szerzyciel 
jakich  zasad. 

Propagować  ł.  rozpowsze- 
chniać, szerzyć. 

Proparoksytonon  w  1.  mn. 
Proparoksytona  g.  wyraz,  w 
którym  akcent  ostry  jest 
na  trzeciej  od  końca  zgłos- 
ce (np.  muzyka,  akusty- 
ka). 

Pro  parte  vlrlli  t.  po  męs- 
ku, usilnie. 

Pro  patria  1.  dla  ojczyzny. 

Propedeutyka  jT.nauka  przy- 
gotowawcza, wstępna. 

Propeller  a.  śruba- okręto- 
wa jako  przyrząd  porusza- 
jący statek;  prten.  okręt 
śrubowy. 

Propemptikon  g.  wiersz  po- 
żegnalny. 

Propensla  1.  skłonność,  po- 
ciąg; wzgląd,  życzliwość. 

Properispomenon  g.  wyra% 
mający  akcent  circumflex 
na  przedostatniej  sylabie. 

Pro  persona  i.  na  osobę, 
osobiście. 

Propiteje  oh.  Propyleje. 

Propina  1:  pijatyka. 

Propinacja  i.  miejsce  i  pra- 
wo wyszynku  napojów  spi- 
rytusowych. 

Propinator  1.  dzierżawca 
prawa  wyszynku  napojów 
spirytusowych,  szynkarz. 

Proplasma  ni.  wzór,  mo- 
del. 

Proplastyka  nt.  sztuka  ro- 
bienia modeli. 

Proponent  t.  podający  pro- 
jekt lub  pomysł. 

Proponować  1.  poddawać, 
nasuwać  myśl,  rzucać    po- 


mysł, podawać  projekt  lub 
wniosek,  projektować. 

Propontyk  g.  nazwa  staro- 
żytna morza:  Marmara. 

Proporcja  1.  w  mat.  dwa 
stosunki  równe,  połączone 
znakiem  równości;  właści- 
we ustosunkowanie  części 
składowych.odpowiedni  wy- 
miar dwu  lub  kilku  rzeczy, 
dobrze  do  siebie  dobranych; 
rozwiązać  p-c,  obliczyć  nie- 
wiadomą w  niej  liczbę  z  liczb 
wiadomych. 

Proporcjonalny  nt.  w  odpo- 
wiednim stosunku;  kształt- 
ny; p.  stosunek  wyborczy,  sy- 
stem wyborczy,  zapewnia- 
jący także  mniejszości  pew- 
ną ilość  mandatów;  propor- 
cjonalność, właściwe  usto- 
sunkowanie; harmonja. 

Propositio  major,  minor  t. 
przesłanka  większa,  mniej- 
sza w  (sylogizmie). 

Propozycja  ł.  zaofiarowa- 
nie się  z  czym;  przełoże- 
nie swego  żądania  lub  ży- 
czenia; poddanie  projektu; 
stręczenie  czego. 

Propozyt  t.  zamiar,  pro- 
jekt. 

Pro  praesenti  ł.  na  teraz, 
obecnie. 

Propretor  /.  w  staroż.  Rzy- 
mie najwyższy  urzędnik  są- 
dowy w  prowincji  rzymskiej. 

Propria  auctorItatA  /.  włas- 
ną władzą. 

Propria  causa  /.  własna 
sprawa. 

Propria  domus  omniuni  opti- 
ma 1.  wszędzie  dobr/e,  ale 
najlepiej  w  domu. 

Propria  laus  sordet  1.  włas- 
na pochwała  Śmierdzi  (wy- 
rażenie używane  w  znacze- 
niu, że  wszelkie  samochwal- 
stwo jest  wadą,  rzeczą  nie- 
właściwą i  śmieszną). 

Propria  manu  /.  ob.  Manu 
propria. 

Pro  primo  1.  po  pierwszo, 
najpierw. 

'    Proprio    marte    ł.    własną 
siłą  (bez  obcej   pomocy). 

Proprio  motu  ł.  z  własne- 
go popędu,  z  własnej  chęci. 

Propter  t.  z  powodu;  p. 
barbam  et  staturam,  dla  bro- 
dy i  postawy  (ze  względu 
na  wiek,  nie  dla  zasług); 
p.  esum,  non  propter  iesum, 
dla  chleba,  nie  dla  Jezusa 
(np.  być  pobożnym,  kapła- 
nem i  t.  p.). 

Pro  publice  bono  ł.  dla  do- 
bra publicznego. 

Propugnacja  ł.  obrona. 

Propyleje  g.  (pierwsze 
drzwi)  kolumnada  stanowią- 
ca rodzaj  hali  wejściowej 
przed  właściwą  bramą  wcho- 
dową  jakiej  wspaniałej  bu- 
dowli. 

Pro  quota  1.  ob.  Pro  rata. 

Pro  rata,  Pro  rata  parte  i. 
w  stosunku  do  udziału. 


Pro  rata  temporis  t.  roz- 
łożenie na  raty  w  pewnych 
odstępach  czasu. 

Pro    rato    et   grato    {.    u 

wzmacniające  i  miłe  (po- 
czytywać). 

Prorektor  {.  pomocnik  i 
zastępca  rektora. 

Pro  re  nata  i.  stosownie 
do  okoliczności. 

Prorogacja  ł.  odroosenie, 
przedłożenie  terminu. 

Pro  saldo  le.  pozostałość 
z    poprzedniego    rachunku. 

Prosapja  ob.  Prozapja. 

Proscenjum  g.-l.  w  staroży  t. 
teatrze  grecko  -  rzymskim 
miejsce  przed  sceną  wła- 
ściwą, oddzielone  od  niej 
kotara;  w  nowożyt.  teatrze 
przednia  część  sceny  po- 
między kurtyną  i  orkie- 
strą. 

Pro  secundo  /.  powtóre. 

Prdsektor  ł.  asystent  pro- 
fesora anatomji,  rozkrawa- 
jący  trupa  podczas  wykła- 
du i  przygotowujący  pre- 
paraty anatomiczne. 

Prosektorium  ł.  sala  do  wy- 
konywania sekcji  na  tru- 
dach w  celach  naukowych 
lub  dla  wyjaśnienia  przy- 
czyny śmierci. 

Prosekutor  ^p^ześladowca. 

Proseminacja  f.  rozsiewa- 
nie. 

Prosfora  g.  chleb  pszen- 
ny pobłogosławiony  (w  Ko- 
ściele greckim),  używany 
do  Komunji  św. 

Prosimiae  nt.  małpozwie- 
rze. 

Prosit!  ł.  na  zdrowie!  niech 
służy!  niech  będzie  na  po- 
żytek! powodzenia!  hasło 
inauguracyjne  Rzymian. 

Proskomidja  g.  w  greckiej 
liturgji:  zaofiarowanie. 

Proskrybent  ł.  wygnaniec, 
wywołaniec. 

Proskrypcja  ł.  w  starożyt. 
Rzymie  kara  wymierzana 
bez  sądu  przez  ludzi,  któ- 
rzy zagarnęli  władzę,  zwy- 
kle jako  zemsta  na  prze- 
ciwnikach politj^znych,  po- 
legająca na  wypisauiu  na- 
zwiska winnego  na  tablicy 
wywieszanej  w  publicznym 
miejscu  i  wyjęciu  osoby 
tam  zapisanej  z  pod  opie- 
ki prawa,  poczem  każdy 
mógł  ją  zabić  bezkarnie,  a 
majątek  jej  ulegał  konfiska- 
cie i  sprzedaży  publicznej 
na  rzecz  skarbu;  wydalenie 
.z  kraju,  wygnanie;  proskryp- 
cyjna lista,  spis  osób  ukara- 
nych proskrypcja,  a.  mają- 
cych być  ukaranemi  pro- 
skrypcja. 

Proskura  g.  [mtr.]  chleb 
święcony  używany  na  ho- 
stję  w  obrządku  wschodnim. 

Prosoplegja*!/-  paraliż  ner- 
wów twarzy. 

Prospekt  t.  ogłoszenie,  za- 


Prosperować  —  Prowizor 


200 


powiedź  jakiego  wydawnic- 
twa (dzieła,  pisma),  zawie- 
rająca jogo  charakterystykę; 
perspektywiczny  widok. 

Prosperować  /.  rozwijać 
się  pomyślnie,  powodzić  się; 
szczęścić  się;  używać  szczę- 
ścia. 

Prossimo  u>.   ob.    Proximo. 

Prostata  t.  gruczoł  kroko- 
wy u  mężczyzn. 

Prosłesisy.  dodanie  zgłos- 
ki na  początku  wyrazu  dla 
przedłużenia  go. 

Prostracja  t.  wielki  upą.- 
dek  sił,  osłabienie. 

Pro  studio  et  labore  ł.  za 
staranność  i  pracę  (napis 
na  modelach). 

Prostytucja  ł.  nierząd;  od- 
dawanie się  nierządowi;  fry- 
marczenie  haniebne  tym, 
co  powinno  być  szanowane. 

Prostytuować  ł.  doprowa- 
dzać do  oddania  się  nierzą- 
dowi; bezcześcić,  hańbić. 

Prostytutka  ł.  kobieta  złe- 
go prowadzenia  się,  nierząd- 
nica. 

Pro  sua  quisques  facultate 
t.  każdy  podług  swej  moż- 
ności. 

Protagonlsta  g.  pierwszy 
walczący;  pierwszy  przema- 
wiający; aktor  grający  głów- 
ną rolę  w  teatrze  staro- 
greckim. 

Protantrop  *g.  człowiek 
pierwotny. 

Protasls  g.  pierwsza  po- 
łowa okresu  krasomówcze- 
go {ob.  Apodosis);  ta  część 
utworu  scenicznego,  w  któ- 
rej zawiązuje  się  węzeł  dra- 
matyczny. 

Prot6gl  /.  fproteie)  popie- 
rany, otaczany  opieką,  do- 
znający pomocy,  protego- 
wany. 

Protegować  i.  opiekować 
się,  popierać;  świadczyć  ła- 
ski. 

Proteina  ni.  domniemy- 
yrany  niegdyś  pierwiastek 
wszystkich  ciał  roślinnych 
i  zwierzęcych,  będący  ja- 
koby główną  częścią  biał- 
ka, fibryny,  kazeiny,  mo- 
czu; proteinowe  ciałil,  ciała 
białkowate,  albuminowe. 

Proteizm  nł.  niestałość, 
chwiejnośó. 

Protekcja  i.  szczególna  o- 
pieka,  względy,  poparcie  u- 
dzielane  przez  ludzi  wpły- 
wowych, możnych,  pewnym 
osobom  przed  innemi,  orę- 
downictwo, t.  zw.  plecy,  łas- 
ka; protekcyjny  ob.  Protek- 
cjonalny. 

Protekcjonalny  {.  uwydat- 
niający zależność  od  pro- 
tektora i  górujące  stano- 
wisko protektora. 

Protekcjonista  ni.  zwolen- 
nik ceł  protekcyjnych. 

Protekcjonizm  nł.,  Protek- 
cyjny system,  opieka  dawana 


przez  rząd  przemysłowi  kra- 
jowemu, zasadzająca  się  na 
nakładaniu  wysokich  cei  na 
wyroby  zagraniczne  i  na 
popieraniu  wywozu  przez 
premje  wywozowe. 

Protektor  ł.  dobrodziej, 
opiekun,  popierający;  ty- 
tuł Kromwelia  i  jego  syna, 
rządzących  Anglją  1653  — 
1658  r. 

Protektorat  ni.  rozciągnię- 
cie zwierzchniej  władzy  o- 
piekuńczoj  przez  jedno  mo- 
carstwo nad  innym  obcym 
państwem,  zwłaszcza  w  jego 
stosunkach  zewnętrznych. 

Pro  tempore  ł.  na  czas, 
do  czasu. 

Pro  tertio  ł.  potrzecie. 

Protest  ni.  zaprzeczenie, 
sprzeciw,  oświadczenie  się 
przeciw  czemu,  opieranie 
się,  przeciwienie  się  cze- 
mu; prawne  zastrzeżenie 
przeciw  czemu;  akt  nota- 
rjalny,  poświadczający,  że 
dłużnik  odmawia  zapłace- 
nia wekslu  w  terminie. 

Protestacja^.  oświadcze- 
nie się  przeciw  czemu;  wy- 
stąpienie przeciw  czemu. 

Protestant  1.  ten,  który 
protestuje;  wyznawca  pro- 
testantyzmu ;  protestancki , 
właściwy  protestantyzmo- 
wi, protestantom,  należący 
do  protestantyzmu,  do  pro- 
testantów. 

Protestantyzm  nt.  wyzna- 
nie ewangielicko-augsbnr- 
skie  i  ewangielicko  -  refor- 
mowane. 

Protestować  ł.  wnosić,  pro- 
test, zaprzeciać,  nie  zga- 
dzać się  na  co;  p.  weksel, 
stwierdzać  aktem  notarjal- 
nym,  że  dłużnik  odmawia 
zapłaty  wekslu  w  terminie. 

Prołeusz  g.-t.  w  wierze- 
niach greckich  bóstwo  mor- 
skie, obdarzone  darem  pro- 
roczym, słynne  z  licznych 
przemian,  pod  jakiemi  się 
ukrywało;  człowiek  zmien- 
nego sposobu  myślenia  i  po- 
stępowania, umiejący  przy- 
bierać rozmaite  pozory;  płaz 
odmieniec;  gatunek  bakte- 
i-ji  gnilnej. 

Prołhesis,  Proteza  g.  wsta- 
wienie, zastąpienie  utraco- 
nych członków  ciała  przez 
sztuczne. 

Protocole  /.  (protokolj  for- 
mularz ceremonji  dyploma- 
tycznych i  sposobów  ucz- 
czenia każdego  z  przedsta- 
wicieli dyplomacji  według 
rangi,  protokół. 

Protogieniczny  *g.  naprzód 
wytworzony. 

Protojerej  [r.]  doił.  pierw- 
szy kapłan:  tytuł  honorowy 
nadawany  kapłanowi  prawo- 
sławnemu jako  godność  o- 
sobista,  inaczej:  protopop. 

Protokólarny    nł.    spisAuy 


sposobem  protokółn;  nale- 
żący do  treści,  do  osnowy 
a.  do  formy  protokółu;  za- 
pisany w  protokóle. 

Prołokólisła  nł.  urzędnik, 
którego  czynnością  jest  spi- 
sywanie protokółów. 

Protokół  g.  akt  spisany 
przez  właściwego  urzędni- 
ka, zaświadczający,  że  pew- 
na czynność  prawna  odby- 
ła się;  stwierdzający  prze- 
bieg i  warunki  jakiego  wy- 
padku, zeznania  -świadków 
podczas  śledztwa  i  t.  p.; 
sprawozdanie  z  narad  obra- 
dującego zgromadzenia;  o*. 
Protocole;  protokółować,  spi- 
sywać do  protokółu. 

Protomedyk  ni.  starszy, 
główny  lekarz  (monarchy, 
miasta). 

Protonotarjusz  irł.  apostol- 
ski, tytuł  siedmiu  prałatów 
papieskich,obdarzonych  wy- 
sokiemi  przywilejami,  któ- 
rzy poświadczają  dokumen- 
ty papieskie. 

Proton-pseudos  g.  pierw- 
sze kłamstwo,fałszy  wa  prze- 
słanka we  wnio.skowaniu, 
z  której  wynikają  dalsze 
błędy. 

Protoplasta  irł.  najstarszy 
przodek,  od  którego  ród  po- 
czątek swój  wywodzi. 

Protoplazma  *g.  drobno- 
ziarnista, białkowata,  pół- 
płynna substancja,  podsta- 
wowa materja  życiowa 
i  wszystkich  tworów  orga- 
nicznych, zaródź,  sarkoda 

Protopop  [r.]  ob.  Protojerej. 

Prołopresbiter  [irł.]  du- 
chowny, kapłan  zarządza- 
jący kilku  parafjami. 

Prototyp  *g.  typ  pierwot- 
ny, pierwszy  wzór,  według 
którego  coś  jest  utworzone, 
pierwowzór,  oryginał. 

Protozoa  *g.  pierwotnia- 
ki, najniższy  typ  zwierząt 
mikroskopijnie  drobnych, 
o  ciele  jednokomórkowym, 
złożonym  z  miękkiej  pro- 
toplazmy  z  jądrem  we- 
wnątrz. 

Protozoiczny  *g .  okres , 
szczątki  kopalne  w  naj.star- 
szych  skałach  o.sadowych, 
uważane  za  najpierwsze  ob- 
jawy życia  na  ziemi. 

Protuberancje  nł.  wypu- 
kłości ,  pagórki ,  słupy  lub 
chmury  płomieni  czerwo- 
nych, rozmaitych  zmienia- 
jących się  kształtów,  obser- 
wowane dokoła  obwodu  tar- 
czy słonecznej  podczas  cał- 
kowitych zaćmień,  wyskoki. 

Protyl  *g  .praraaterja,  bez- 
kształtna mgławica;  przy- 
puszczalny pierwiastek 
wszechrzeczy,  z  którego  po- 
wstały inne  i)ierwia,stki;  ni.v 
terja  w  st.inie  przedatorao- 
wyra. 

Pro  ultimo  l.  na  dzień  o- 


statni,  formuła  buchaiteryj- 
na,  oznaczająca  rachunek, 
mający  być  uregulowanym 
w  ostatnim  dniu  miesią- 
ca. 

Pro  venla  legendl.  Pro  v«- 
nla  docendi  i.  dla  uzyskania 
prawa  do  wykładów  na  vm- 
wersytecie. 

Proyerblum  ł.  przysłowie. 

Proyidentia  est  melior  po»- 
nitentia  1.  przezorność  jest 
lepsza  niż  pokuta;  strzeżo- 
nego fan  Bóg  strzeże. 

ProYidentiae  memor^.  pa- 
miętaj być  ostrożnym! 

Prowancka  oliwa,  oliwa  po- 
chodząca z  Prowancji. 

Prowransalscy  poeci,  tru- 
badurowie; poeci  piszący 
narzeczem  prowansalskim; 
prowansalskie  narzecze  ob. 
Langue  doc. 

Prowenans  /.  towar  za- 
graniczny. 

Prowenjencja  RJ.  pochodze- 
nie; świadectwo  pochodze- 
nia; p-c]e,  towary  sprowa- 
dzone z  zagranicy,  źródło 
otrzymywania  towarów. 

Prowent  1.  dochód  t  go- 
spodarstwa wiejskiego;  pro- 
wentowy  pisarz,  utrzymują- 
cy kontrolę  dochodu  gospo- 
darstwa wiejskiego. 

Prowidencja  ł.  Opatrz  - 
ność, 

Prowidencjalizm  ni.  teorja, 
według  której  Opatrzność 
kieruje  losami  każdego  czło- 
wieka i  ^ołeczeństw. 

Prowldo«tać  1.  zaopatry- 
wać. 

Prowincja  ł.  w  starożytno- 
ści obcy  kraj,  podbity  przez 
Rzymian,  norganizowany  na 
sposób  rzymski  i  zarządza- 
ny przez  rzymskiego  wiel- 
korządcę; każda  oddzielna 
część  całości  państwowej, 
zwłaszcza  obejmująca  odrę- 
bny kraj  i  lud;  każda  miej- 
scowość w  kraju  poza  sto- 
licą; zapadły  kąt,  partyku- 
larz;  p.  duchowna,  zakonna, 
pewna  ilość  klasztorów  tej 
samej  reguły  pod  wspólnym 
zarządem  duchownym. 

Prowincjał  /.  przełożony, 
stojący  na  czele  klasztorów 
jednej  reguły  w  całej  pro- 
wincji zakonnej. 

Prowincjonalizm  nt.  wyraz, 
zwrot  a.  sposób  mówienia, 
właściwy  tylko  jakiej  oko- 
licy kraju  lub  całej  prowin- 
cji;iar<.nieumiejętność  zna- 
lezienia sie.  nieznajomość 
zasad  życia  wielkomiej- 
skiego. 

Prowizja  ł.  odsetkowe  wy- 
nagrodzenie za  załatwienie 
jakiego  interesu,  za  czyn- 
ności handlowe,  komisowe 
i  t.  p.;  procent;  zapa.<'y  żyw- 
ności: zaopatrywanie,  do- 
starczanie żywności. 

Prowizor  i.  zarządzający; 


201 


Pniwi/orjum  —  Prywatysta 


pierwszy  pomocnik  aptekar- 
ski. 

Prowizorium  t.  stan  rzeczy 
tymczasowy;  tymczasowy  II- 
kład,  zarządzenie;  tymcza- 
sowe pozostawienie  komw 
używalności  rzeczy  do  ko- 
go innego  należących. 

Prowizoryczny  ni.  tymcza- 
sowy. 

Prowjant  n.  żywność,  za- 
pas żywności;  prowiantować, 
zaopatrywać  w  żywność. 

Prowokacja  t.  wyzwanie, 
zaczepka,  poduszczenie;  pro- 
wokacyjny, wyzywający,  dra- 
żniący, podstępnie  podbu- 
rzający. 

Prowokator  ł.  prowokują- 
cy, wyzywający,  poduszcza- 
jący,  namawiający  do  złe- 
go, wywołujący  umyślnie  i 
podstępnie  zaburzenie,  aby 
biorących  udział  zdradzić 
przed  władzą. 

Prowokować  t.  wyzywać, 
zaczepiać,  drażnić;  podusz- 
czaó;  podstępnie  namawiać 
do  złego;  powoływać  się  na 
kogo. 

Proxeneticum  t.  należność 
meklera  giełdowego. 

Proxima  parles  ardet  ł. 
ściana  najbliższa  gore  (bliz- 
kie  niebezpieczeństwo). 

Proxlmo  (dom.  mensę)  i. 
w  najbliższym  miesiącu. 

Proxfmus  est  tlbl  qutsque 
ł.  każdy  jest  sobie  najbliż- 
szy, bliższa  koszula  ciała 
niż  kaftan. 

Proxlmus  sum  egomet  milii  t. 
sam  sobie  jestem  najbliż- 
szy. 

Proza  t.  zwykła  mowa 
ustna  lub  piśmienna  nie- 
wiązana,  niewierszowana; 
powszedniość;  rzeczywis- 
tość. 

Prozaiczny  1.  pisany  pro- 
zą; niepoetyczny,  zwykły, 
pospolity,  powszedni. 

Prozaik  1.  piszący  prozą. 

Prozaika  1.  teorja  prozy, 
stylistyka. 

Prozapja  1.  ród,  przodko- 
wie. 

Prozelita  g.-ł.  człowiek 
zmieniający  wiarę,  przyj- 
mujący inne  wyznanie,  no- 
wonawrócbny;  przen.  czło- 
wiek zjednany  dla  jakiej 
idei,  przekonania,  stronnic- 
twa. 

Prozelityzm  *g.  żarliwość 
w  nawracaniu. 

Prozerplna  1.  w  wierze- 
niach starorzymskich  bo- 
gini śmierci  i  świata  pod- 
ziemnego czyli  piekieł  (u 
Greków — Persefona);  nazwa 
planetoidy  odkrytej  w  r. 
1853. 

Prozodja  g  -t.  nauka  o  dłu- 
i  gości  i  krótkości  zgłosek 
w  wierszowaniu;  iloczas. 

ProzodomanJB  *g.  manja 
I  tworzenia    wierszy,    popęd 


do  pisania  poezji  bez  odpo- 
wiodniih  zdolności. 

Prozopopeja  g.  uh.  Pcrso- 
nillkacja. 

Prożektor  /.  przyrząd  zło- 
żony ze  zwierciadła  para- 
bolicznego osadzonego  ru- 
chomo i  lampy  elektrycz- 
nej, oświetlający  odległe 
przedmioty  (używany  szcze- 
gólniej podczas  wojny  dla 
ujawnienia  ruchównieprzy- 
jaciela,  dokonywanych  w 
nocy). 

Próba  [h.\  doświadczanie, 
przekonywanie  się,  dozna- 
wanie; warunki  i  okoliczno- 
ści, wśród  których  ujawnia- 
ją się  właściwości  człowie- 
ka a.  jakiej  rzeczy;  p.  klasz- 
torna, nowicjat;  p.  ognia,  p. 
wody,  w  dawniejszych  cza- 
sach doświadczenie  za  po- 
mocą ognia  a.  wody,  czy 
oskarżony  jest  winien,szcze- 
gólniej  w  sprawach  o  cza- 
ry; p.  arytmetyczna,  spraw- 
dzenie, czy  działanie  aryt- 
metyczne jest  wykonane  do- 
brze; p.  złota,  srebra  jest 
to  liczba  wyrażająca  ilość 
złota,  srebra,  zawartego  w 
jednostce  wagi  mieszaniny 
(w  Rosji — ilość  zołotników 
złota,  srebra  w  funcie  mie- 
szaniny; we  Francji  ilość 
gramów  złota,  srebra  w  ki- 
logramie; w  daw.  Polsce 
ilość  karatów  złota,  srebra 
w  grzywnie);  p.  w  teatrze: 
wykonanie  przez  artystów 
ról  swoich  wobec  reżysera 
przed  wystąpieniem  pu- 
blicznym; próbka,  maleńka 
ilość  towaru  dla  okazania 
gatunku  jego;  popisanie  się 
w  małym  zakresie  umie- 
jętnością, zdolnością,  zręcz- 
nością, mogące  wytworzyć 
sąd  o  tym,  kto  się  popisu- 
je; próbować,  robić  próbę, 
przekonywać  się;  kosztować 
pokarmu  a.  napoju,  oceniać 
smak;  p.  się  z  kim,  mocować 
się,  zmagać  się,  iść  z  kim 
w  zapasy,  iść  o  lepsze. 

Probant  ni.  w  klasztorze: 
nowicjusz;  iart.  człowiek 
obznajmiony  z  wypadkami 
życiowemi,  który  przeszedł 
rozmaite  próby  i  zdarzenia, 
bywalec. 

Probierz  n.  sprawdzian, 
kryterjum;  okoliczności  wy- 
padkowe a.  umyślnie  przy- 
sposobione, w  których  u- 
jawniają  się  zalety  i  wady 
właściwo  komu  a.  czemu; 
probiernia,  urząd,  w  któ- 
rym oznaczają  a.  sprawdza- 
ją próbę  złota,  srebra. 

Probówka  oh.  Epruwetka. 

Prudencja  t.    roztropność. 

Prudentis  est  nonnunguam 
silere  1.  roztropny  winien 
czasami  milczeć. 

Pruderja/.  fałszy  waskrom- 
ność,  udana  watydliwość. 


Prud'homme  /.  (priidomj 
biegły,  znawi:a  w  jakim  rze- 
miośle i  budzący  zaufanie 
swoją  prawością;  Consell  des 
p — s  /kąsej  de-}  sąd,  które- 
go członkami  są  w  równej 
liczbie  wybrani  pryni;y[)a- 
łowie  i  robotnicy,  rozstrzy- 
gający sprawy  między  pryn- 
cy  pałami  a  robotnikami. 

Prune  /.  (priin)  dosi.  śliw- 
ka; kolor  śliwkowy,  brunat- 
ny z  odcieniem  granato- 
wym. 

Prunela  /.  tkanina  weł- 
niana, używana  do  wyrobu 
lekkiego  obuwia. 

Prunelkl  /.  su.szone  śli- 
weczki bez  pestek  i  łupinek. 

Prurigo,  Pruritus  1.  swę- 
dzenie, świerzbiączka. 

P.  r.  V.  skr.  Pour  rendre  vi- 
sile  /.  fpur  ra"dr  wizit)  z 
wzajemną  wizytą  (napis  na 
biletach). 

Pry-  oh.  także  Pri-. 

Prycza  n.  łóżko  obozowe, 
tapczan  żołnierski,  podobny 
do  szerokiej  ławy  zbitej  z 
kilku  desek   z   siennikiem. 

Pryjap  g.  mit.  grecki  bo- 
żek zbóż,  owoców  i  płod- 
ności (obrzędy  czci,  jaką 
mu  oddawały  kobiety,  były 
sprośne). 

Pryjapeje  »  g.  pienia  na 
cześć  Pryjapa;  wiersze  bez- 
wstydne. 

Pryjapizm  g.  kult  Pryjapa; 
chorobliwy  stan  ciągłego  wy- 
sokiego podniecenia  płcio- 
wego u  mężczyzny. 

Prykazczyk  r.  subiekt  han- 
dlowy. 

Prym  t.  pjf^rwsze6stwo; 
pierwszy  główny  głos  w 
chórze;  najwyższy  głos  w 
utworze  muzycznym. 

Pryma  1.  ob.  Prima. 

Prymaplana  nt.  (?)  zarząd 
kopalni,  sztab. 

Prymarja  1.  pierwsza  Msza 
poranna. 

Prymarjusz  /.  naczelny  le- 
karz kierujący  szpitalem  lub 
osobnym  oddziałem  więk- 
szego szpitala. 

Prymas  t.  tytuł  niektórych 
arcybiskupów,  nadający  im 
pewne  honorowe  prawa;  w 
daw.  Polsce, zastępował  kró- 
la podczas  bezkrólewia,  no- 
sił wtedy  tytuł:  lnterrex. 

Prymat  irt.  najwyższe  bi- 
skupstwo, papiestwo;  pierw- 
szeństwo. 

Prymicje  1.  pierwsza  Msza 
nowo- wyświęconego  księ- 
dza; ofiary  składane  przez 
starożytnych  bogom  z  pierw- 
szych owoców ,  plonów ; 
pierwsze  dzieło  autora. 

Prymitywiści  nł.  artyści, 
poeci  Czerpiący  natchnienie 
wprost  z  natury  i  oddają- 
cy je  środkami  naiwnemi, 
nieudoskoualonemi;  takiemi 
byli  qu8trocentyści. 


Prymitywny  1.  pierwotny, 
pierwiastkowy;  niowytwor- 
ny,  sujMwy,    iiieogładzony. 

PryniKa  (?)  szczypta  ty- 
tonia ż\ita  w  ustach. 

Prymogienitura^r^.  pierwo- 
rodztwo,  oraz  wynikająie 
stąd  prawa. 

Prymula  t.,  Prymulka,  pier- 
wiosnek. 

Prymus  1.  pierwszy  uczeń 
w  klasie,  odznaczający  się 
wzorowemi  postępami  w 
naukach    i    sjirawowaniem. 

Pryncypalny  t.  główny. 

Pryncypał  ł.  właściciel  za- 
kładu handlowego,  szef;  je- 
den z  najważniejszych  re- 
giestrów  organowych. 

Prysiud  mtr.  w  tańcu  ko- 
zackim przykucnięcie  zpod- 
kurczonemi  nogami  i  pod- 
skok. 

Prystaw  r,  komisarz  cyr- 
kułowy. 

Prysznic,  natrysk  wodny 
z  góry  przez  przyrząd  dur- 
szlakowy  (od  nazw.  wyna- 
lazcy i  propagatora  lecze- 
nia za  pomocą  zimnej  wo- 
dy Priessnitza  w  Grafen- 
bergu  1799—1851);  pryszni- 
cowy ok(ad,  mokry  okład  na 
całe  ciało  lub  część  chorą, 
przykryty  cęratką  i  flane- 
lą  póki  się  nie  rozgrzeje. 

Prytaneion  g.,  Prytanob.-n  ł. 
w  starożytnych  greckich 
miastach  budowla,  gdzie 
zbierało  •  się  zgromadzenie 
50-ciu  i)rytanów  t.  j.  człon- 
ków wielkiej  rady,  sprawu- 
jącej zwierzchnią  władzę 
rządzącą  i  gdzie  zasłużo- 
nym mężom  dawano  do 
śmierci  utrzymanie;  szkoła 
wojskowa  we  Francji. 

Prywacja  /.  przymusowi, 
obywanie  się  bez  czego; 
przykrość  wypływająca  z 
braku  czego,  umartwienie. 

Prywata  1.  sprawa  osobi- 
sta, indywidualna,  w  prze- 
ciwstawieniu do  spraw  o- 
gółu;  szukanie  tylko  włas- 
nej korzyści  z  uszczerb- 
kiem sprawy  publicznej. 

Prywatdocent  [«.]  nieeta- 
towy profesor  uniwersy  - 
tetii. 

Prywatny  1.  dotyczący  ko- 
go osobiście;  domowy,  nie- 
publiczny, nieurzędowy;  p. 
człowiek,  niebędący  urzęd- 
nikiem ,  wojskowym  ani 
księdzem;  p.  uczeń;  uh.  Pry- 
watysta;  p-a  audjencja,  |)o- 
słiKhanie  udzielone  bez 
świadków;  p-a  koresponden- 
cja, dotycząca  stosunków 
osobistych;  p-a  lekcja,  lekcja 
udzielana  nie  w  szkole;  p-a 
szkoła,  szkoła  założona  i 
prowadzona  kosztem  i  na 
ryzyko  człowieka  prywat- 
nego, a  nie  rządu. 

Prywatysta  ni.  uczeń  pry- 
watny,   w    Galicji;    uczeń. 


Prywatyzować  —  Ftolameiis/.a  system 


202 


który  uczęszcza  na  niektó- 
re tylko  albo  i  na  wszyst- 
kie wykłady  szkolne,  ale 
nie  otrzymuje  urzędowego 
świadectwa  postępów  w  nau- 
ce. 

Prywatyzować  ni.  zajmować 
się  czem  jako  amator,  nie 
z  obowiązku. 

Pryzma,  Pryzmat  g.-l.  gra- 
niastoslup;  trójkątny  gi-a- 
niastosłup  ze  szkła  bezbarw- 
nego przezroczystego,  po- 
siadający własność  rozkła- 
dania białego  światła  sło- 
necznego na  barwy  tęczo- 
we; kupa  szabru,  ułożona 
w  kształcie  graniastosłupa 
na  szosie;  pryzmat  Nicola  oh. 
NIeola  pryzmat. 

Pryzmałoid  *g.  bryła  oto- 
czona trójkątem  i  trape- 
zami. 

Pryzmatyczne  nł.  barwy , 
barwy   widmowe,   tęczowe. 

Przekofltpirować  się,  nie- 
ostrożnie konspirując  (ob.j, 
wpaść  w  ręce  władz  karzą- 
cych za  konspirowanie. 

Przeor  1.  przełożony  kla- 
sztoru w  niektórycłi  zako- 
nach. 

Przeorysza  M.  przełożona 
klasztoru,  ksieni. 

Przywilej  Ł  prawo  nadane 
jednostce  lub  klasie  spo- 
łecznej, uwalniające  od  pew- 
nych ciężarów  ogólnych, 
przyznające  szczególne  ul- 
gi, korzyści  lub  uprawnie- 
nia, od  których  inni  oby- 
watele są  wyłączeni;  po- 
zwolenie na  zajmowanie  się 
czym,  na  prowadzenie  ja- 
kiego handlu  lub  przemy- 
słu dane  wyjątkowo  jednej 
osobie,  towarzystwu,  stano- 
wi lub  miastu;  oh.  Preroga- 
tywa. 

P.  S.  «tr.  Post  scriptum  (ob.). 

Psalidlum  *g.  sklepienie. 

Psąllgrafja  *g.  dutt.  malo- 
wanie nożyczkami:  sztuka 
wycinania  obrazków,  szcze- 
gólniej sylwetek  z  czarne- 
go papiei-u. 

Psalm  g.  dosl.  pieśń  śpie- 
wana z  towarzyszeniem  mu- 
zyki na  instrumencie  stru- 
nowym; pieśń  nabożna 
(szczególniej  pieśń  króla 
Dawida  lub  pod  jego  imie- 
niem znajdująca  się  w  Sta- 
rym Testamencie);  wogóle 
utwór  poetycki  lirycirńo- 
religijny,  wyrażający  skar- 
gę bolesną  lub  modlitwę 
dziękczynną. 

Psalmista  nł.  autor  psal- 
mów, nazwa  dawana  królo- 
wi Dawidowi. 

-  Psalmodja,  Psalmodjum  *g. 
n)elodja|«almów  i  sposobów 
ich  śpiewania;  intonowanie 
księdza  fu-zed  ołtarzem. 

Psalterium  śrł.,  Psalterjon 
g.  staroświecki  instmment 
muzyczny    strunowy,   uży- 


wany niegdyś  przy  śpiewa- 
niu psalmów,  rodzaj  harfy 
o/>.  Psałterz. 

Psałterz  irł.  kaiętta  psal- 
mów, daw.  długi  różaniec 
niektórych  zakonów. 

Psałłerzytta,  Psalterysta^r/. 
ksiądz  śpiewający  psalmy 
w  czasie  nabożeństwa. 

Psammit  ni.  skała  różno- 
barwna, złożona  głównie  z 
kwarcu  i  gliny,  dosyć  kru- 
cha, mimo  to  używana  ja- 
ko materjał  budowlany. 

Psalafetyka*^-  sztuka  roz- 
poznawania czego  przez  do- 
tknięcie. 

Psellizm  *g.  jąkanie  się. 

Pseudo-  g.  niby;  niepraw- 
dziwy; fałszywy,  podszywa- 
jący się  pod  coś,  udający 
coś  (niektóre  złożenia  ob. 
pod  wyrazami  bez  pseddo-). 

Pseudoepigrafon  *g.  pismo 
fałszywie  przypisywane  ja- 
kiemu autorowi. 

Pseudoizochromatyczne  ta- 
blice, tablice,  których  tło 
jest  pomalowane  jednym  ko- 
lorem, a  znaki  (rysunki,  li- 
tery) innym,  barwy  tak  są 
jednak  dobrane,  że  ten,  kto 
cierpi  na  daltonizm,  nie 
spostrzega  odmienności  za- 
barwienia. 

Pseudoklasycyzm  w  litera- 
turze: klasycyzm  fałszy- 
wy. 

Pseudoktasyczny,  w  litera- 
turze: niewolniojco  naśladu- 
jący starożyt.  pisarzy  kla- 
sycznych. 

Pseudoklasyk,  pisarz  pseu- 
doklasyczny 

Pseudolibtłallzm,  libera- 
lizm  fałszywy,   obłudny. 

Pseudologja  g.  nieprawda. 

Pseudomorlizm,  zjawisko 
obserwowane  w  świecie  mi- 
neralnym, polegające  na 
tym,  że  minerał  przyjmuje 
formę  krystaliczną  sobie 
niewłaściwą,  a  właściwą  in- 
nemu minerałowi. 

Pseudomorfoza  *g.  mine- 
rał mający  postać  kryszta- 
łu taką,  jakiej  nie  przybie- 
ra sam  przez  się,  będącą 
szczątkiem  innego  minera- 
łu, który  uległ  zmianie  che- 
micznej a.  ustąpił  miejsca 
innemu;  p-y,  bywają  ważną 
wskazówką  w  badaniach  gie- 
ologicznych. 

Pseudonim  *g.  imię  lub  na- 
zwisko autora  zmyślone, 
przybrane. 

Pseudoplaztna,   nowotwór. 

Pseudoskop  *g.  przyrząd 
optyczny  okazujący  wypu- 
kłości przedmiotów  ocfwrot- 
nie  t  j.  wklęsło;  pseudosko- 
pijne  zjawiska,  złudzenia  op- 
tyczne dotyczące  postaci, 
odległości  i  wielkości  przed- 
miotów widzialnych,  spo- 
wodowane specjalnym  dzia- 
łaniem barw  a.  linji  na  oko. 


Psłlol  g.  bkka  piechota 
u  titaroż.  Greków. 

Psiiosis  g.  wyjiadanie  wło- 
sów. 

Psora,  Psoriasis  g.  zara- 
źliwa choroba  skóry  iisza- 
jowata,  połączona  ze  swę- 
dzeniem, łuszczyca. 

Psychagog  g.  pociągający 
dusze  za  sobą;  zaklinacz 
duchów;  tytuł  bożka  Her- 
mesa, jako  wprowadzające- 
go dusze  zmarłych  do  świa- 
ta podziemnego. 

Psychagogica  g.  środki  cu- 
cące przy  zemdleniu  lub 
przy  śmierci  pozornej. 

Psychagogia  g.  działalność 
psychagoga;  utrzymanie  ży- 
cia duchowego. 

Psyche  g.  dusza,  dttch;  w 
mitologii  greckiej  uosobie,- 
nie  duszy  ludzkiej,  jako  ob- 
lubienicy Erosa,  wyobra- 
żanej w  postaci  pięknego 
dziewczęcia  ze  skrzydłami 
motyle^ni;  motyl,  jako  sym- 
bol nieśmiertelności. 

Psychś  /.  {ptisze)  wielkie 
zwierciadło  ruchome,  dają- 
ce się  łatwo  nachylać. 

Psychica  Ł  środki  leczni- 
cze chłodzące. 

Psychika  g.  ogół  cech  du- 
chowych jednostki  a.  na- 
rodu; psychiczny,  duchowy, 
tyczący  się  ducha  i  objawów 
życia  duchowego,  nie  pod- 
padający pod  zmysły. 

Psychizm  *s.nauka  o  duszy. 

Psychjatra  "g.  lekarz  cho- 
rób umysłowych. 

Psychjatrja  *g.  część  me- 
dycyny, zajmująca  się  ba- 
daniem i  leczeniem  chorób 
umysłowych. 

Psychofizjologia  *g.  nauka 
badająca  związek,  zacho- 
dzący między  zjawiskami 
psychicznemi  a  temi  ze  zja- 
wisk fizjologicznych,  które 
stale  towarzyszą  różnym 
objawom  życia  duchowego. 

Psychofizyczne  *ypf  awo  Fe- 
chnera,  gdy  pobudki  wzma- 
gają się  w  postępie  gieome- 
trycznym,  wrażenia  wzma- 
eają  się  w  postępie  aryt- 
metycznym; psychofizyczny 
paralelizm  ob.  Paralelizm. 

Psychofizyka  *y.  nauka  zaj- 
mująca się  stopniem  i  ro- 
dzajem zależności  życia  du- 
chowego człowieka  od  ota- 
czających zjawisk  zmysło- 
wych i  stosunkiem  naszych 
wrażeń  do  wywołujących  je 
podniet. 

Psychogieneza  *g.  rozwój 
stopniowy  władz  duszy  u 
człowieka. 

Psychognozja  *g.  badanie 
duszy. 

Psychograf  *g.  narzędzie 
pisarskie,  którym,  według 
spirytystów,  posługują  się 
duchy  do  wyrażania  swych 
żądań. 


Ptyebolof  *g.  aczony  zaj-  ^ 
mnjący  się  psychologią,  ba- 
dacz i  znawca  duszy  ludz- 
kiej. 

Psychologiczny  'g.  tyczący 
się  psychologii,  oparty  na 
jej  zasadach  i  wynikj^h. 

Psychologia  'g.  nauka  o 
duszy,  o  objawach  psychicz- 
nych i  prawach  życia  du- 
chowego. 

Psycbomoiria  *g.  mierae- 
nie  trwałości  i  natężenia 
działalności  dachowej;  zdol- 
ność spirytystyczna  odga- 
dywania pochodzenia  i  dzie- 
jów jakiego  przedmiotu  a. 
szczątka  z  samego  dotknię- 
cia. 

Psychomotoryczay  ni.  po- 
ruszający duszę  (mózg). 

Psychonomja  *g.  nauka  o 
prawach  rozwoju  życia  da- 
chowego. 

Psychopanicbita  *g.  sek- 
ciarz  wierzący  w  psycho- 
panichję. 

Ptychopaniihja  *g.  naaka 
sekciarska,  według  której 
po  śmierci  człowieka  dusza 
zapada  w  sen  trwający  aż 
do  zmartwychwstania. 

Ptyciiopate  *g.  chory  umy- 
słowo. 

Psychopatia,  Psychoza  g. 
choroba  psychiczna ,  nie- 
normalny  stan  umysłowy. 

Psychopatologia  *g.  nauka 
O  zmianach  czynnościowych 
a.  anatomfcznych  tkanki 
nerwowej  z  zaburzeniami 
inteligiencji;  psychjatrja. 

Psychoza  oh.  Psychopatia. 

Psychrofor  *g.  sonda  chi- 
rurgiczna cłiłodząca. 

Psychrometr  *g.  narzędzie 
do  mierzenia  wilgoci  w  po- 
wietrzu, hygrometr. 

Psytacyzm  *g.  upodobanie, 
jakie  mają  niektórzy  ludzie, 
iż  używają  wyrazów,  któ- 
rych nie  rozumieją,  na  po- 
dobieństwo papug. 

P.  T.  tkr.  Pleno  tttulo  a. 
Praemisso  titulo  ł.  napis  na 
listach  i  okólnikach  zna- 
czący: z  zachowaniem  na- 
leżnych tytułów. 

Ptah,  twórca  świata,  bó- 
stwo egipskie,  uosabiające 
siłę  dobroczynną,  ogrzewa- 
jącą i  zapładniającą  przy- 
rodę, czczone  w  mieście 
Memfis. 

Pterodaktylus  *g.  zaginio- 
ny przedpotopowy  gad  la- 
tający. 

Pterosaurus  *g.  jaszczm 
latający:  wielki  gad  kopal- 
ny o  szczękach  uzębionych, 
cienkiej  długiej  szyi  i  ogo- 
nie. 

Ptialina  oh.  Ptyjalina. 

Ptolemeusza  system,  teorja, 
podług  której  wszystkie  cia- 
ła niebieskie  krążą  doko- 
ła ziemi,  przyjmowana  po- 
wszechnie   za    prawdziwą. 


203 


Ptomainy  —  Punkt 


dippóki  jej  nie  obalił  Eoper- 
iiik  (od  nazwiska  astrono- 
ma z  II  w.  po  Chr.). 

Ptomainy  »t.  alkaloidy 
tworzące  się  jako  produk- 
ty f,'nicia  ciał  białkowych 
w  psującym  się  mięsie,  w 
padlinie,  także  w  przewo- 
dzie pokarmowym  żywego 
organizmu  w  ohorobach  za- 
kaźnych, silna  trucizna  or- 
ganiczna, powodująca  t.  zw. 
zatrucie  trupie. 

Pty(j)allna  nł.  ferment  za- 
wai-ty  w  ślinie,  który  dzia- 
ła na  pokarmy  roślinne, 
przemieniając  nierozpusz- 
czalny krochmal  w  gluko- 
zę, wskutek  czego  ma  wiel- 
kie znaczenie  w  procesie 
trawienia. 

Pubartas  {.dojrzałość  płcio- 
wa. 

Publice  /.  jawnie,  publicz- 
nie. 

Publicum  1.  zgromadzenie 
publiczne;  szeroki  świat; 
festyn. 

Publicysta  nt.  literat,dzien- 
nikarz  piszący  w  sprawach 
współczesnych,  w  kwestjach 
na  dobie,  zwłaszcza  natury 
politycznej,  społecznej  lub 
ekonomicznej;  autor  prac  z 
zakresu  prawa  państwowe- 
go- 

Publicystyka  ni.  działalność 
publicystów;  piśmiennictwo 
publicystyczne. 

Publiczny  ł.  powszechnyj 
ogólny,  tyczący  się  wszyst- 
kich, wspólny  wszystkim, 
otwarty,  jawny;  dla  ogółu 
przeznaczony;  ogród  p.,  za- 
kład p.,  ogród,  zakład,  do 
którego  każdy  ma  wstęp; 
testament  p.  a.  testament  u- 
rzędowy  t.  j.  ostatnia  wo- 
la podyktowana  dwom  no- 
tarjuszom  w  obecności  dwu 
świadków,  a.  jednemu  no- 
tarjuszowi  w  obecności  czte- 
rech świadków;  dom  p.,  dom 
schadzek,  dom  nierządu;  ko- 
bieta p-na,  nierządnica;  pu- 
bliczność ob.  Publika. 

Publika  i.,  Publiczność, 
większe  zgromadzenie  osób, 
zebrane  w  jakim  określo- 
nym celu  (wspólnej  zaba- 
wy, korzystania  z  jakiego 
widowiska  i  t.  p.),  widzo- 
wie, słuchacze;  ogół. 

Publikacja  1.  ogłaszanie, 
obwieszczanie,  wydanie  na 
widok  publiczny  świeżo  wy- 
drukowanego dzieła  lub  pi- 
sma. 

Publlkanin  1.  u  staroż.  Rzy- 
mian dzierżawca  dochodów 
publi':znyoh;  przen.  pobor- 
ca, zdzierca. 

Publikować  1.  głosió,  ogła- 
szać, obwieszczać. 

P.  u.  c.  skr.  Post  urbem  con- 
dltam  ł.  po  założeniu  miasta 
(Rzymu)  753  r.  przed  Na- 
rodzeniem Chrystusa. 


Puccinia  1.  rdzowato,  ro- 
dzina grzybków  pasorzyt- 
nych ,  powodujących  roz- 
liczne gatunki  rdzy,  nisz- 
czącej rośliny. 

Puce  /.  (piuj  dotl.  pchła; 
kolor  ciemnO-cynamonowy. 

Pucelie  /.  (pilsel)  dzie- 
wica. 

Pucoiana  ob.  Puzzolana. 

Pucować  n.  czyścić. 

Pud  r.  waga  rosyj8ka=40 
funtom. 

Pudding  ob.  Plumpudding. 

PudendUHLw  1.  mn.  Puden- 
da  i.  narząd  płciowy  wsty- 
dliwy, rodny. 

Puder  /.  mąka  ryżowa  za- 
perfumowana  pacbnidłem, 
używana  jako  bielidło  do 
twarzy  i  do  posypywania 
włosów,  zwłaszcza  peruk; 
miałko  sproszkowany  cu- 
kier. 

Puderklozeł  n.  klozet  z  u- 
rządzeniem  do  zasypywania 
nieczystości  proszkiem  tor- 
fowym odwaniającym. 

Pudermantel  n.  obszerny 
kaftan  damski,  używany  da- 
wniej przy  czesaniu  się; 
podwłośnik,  peniuar. 

Pudling  a..  Pudlingarnia,Pu- 
dlingowy  piec,  dość  wielki 
piec,  w  którym  surowiec  7, 
zendrą  praży  się,  mieszany 
ciągle  i  tracąc  nadmiar  wę- 
gla, zamienia  się  na  żela- 
zo kute  cz.  ^gtabowe;  pu- 
dlingować,  oczyszczać  w  od- 
powiednim piecu  surowiec 
(żelazo)  z  węgla  i  otrzy- 
mywać tym  sposobem  że- 
lazo kute  cz.  sztabowe. 

Pudreta  /.  nawóz  sprosz- 
kowany wyrabiany  z  ludz- 
kich odchodów. 

Pudrować  /.  posypywać 
pudrem. 

Pueblo  h.  osada. 

Puebios  h.  ustrój  społecz- 
ny ti  Indjan  amerykańskich 
podobny  do  zadrugi  (ob.). 

Puer  ł.  chłopiec,  uczeń. 

Puerliltas  i.  zdziecinnie- 
nie (starców). 

Puerl  sunt  puerl,  puerl  pue- 
rilla  tractanł  ł.  dzieci  są 
dziećmi,  dzieci  postępują 
dziecinnie. 

Puerperalnyni.popołogowy. 

Puerto  h.  port,   przystań. 

PUftyllsta  /.  kropkowiec, 
malarz  malujący  obrazy  de- 
likatnemi  punktami,  robio- 
nemi  najcieńszym  pędzel- 
kiem, aby  oddać  wpływ  za- 
barwienia powietrza,  zacie- 
rający ciągłość  barw  przed- 
miotu. 

Puf  a.  kłamstwo  umyśl- 
nie puszczone  w  obieg,  bąk, 
blaga;  rodzaj  gry  w  kości; 
sute  upięcie;  rodzaj  nizkie- 
go  wyściełanego  taboretu. 

Pugilares  ł.  teczka  kie- 
szonkowa na  banknoty  i  pa- 
piery. 


Pugllatus  /.  bój  na  pięści, 
boksowanie  się. 

Pugllistan^.  w  staroż.  Rzy- 
mie szermierz  na  pięści. 

Puginał  w.  długi  obosiecz- 
ny nóż  noszony  u  pasa, 
sztylet. 

Pugnis  et  calcibus  i.  pię- 
ściami i  piętami  (t.j.  wszel- 
kiemi  siłami). 

Puhar  n.  duży  ozdobny 
kubek  do  picia  wina,  czara, 
rostruchan. 

Puk  a.  chochlik  figlarny, 
psotny,  duch  nocny,  kobold 

Pukiel  H.  kędzior,  część 
włosów  zwinięta  wypukło; 
lok  wypukły. 

Puklerz/,  tarcza  okrągła  z 
wypukłym  środkiem,  paiża. 

Pula  /.  w  grach  o  pienią- 
dze: stawka,  ogół  stawek; 
przen.  partja  (w  grze  kar- 
cianej). 

Pularda  /.  kura  kastrowa- 
na i  tuczona. 

Puicinella  ir.  ipukzinella) 
pajac;  01^.  Poliszynel. 

Pulle,  wzniesienia  na  rów- 
ninach lodowatych  morza 
Północ,  lodowatego,  składa- 
jące się  z  nagromadzonych 
odłamów  lodowych. 

Pulmenł  t.  zanrawa  malar- 
ska pod  złocenie  lub  srebrze- 
nie. 

Pullmanowskl  wagon,  wa- 
gon sypialny  a.  salonowy, 
zbytko^irnie  urządzony  (od 
nazw.  Ameryjkanii^a  Georga 
Pullmana,  który  pierwszy 
takie  wybudował). 

Pulpa  1.  miąższ  owoców 
lub  korzeni;  miazca  zębowa. 

Pulperla  h.  oberża. 

Pulpet  to.  klusok  z  bułki 
moczonej,  łoju  wołowego, 
jajka,  soli  i  pieprzu,  goto- 
wany na  wodzie  i  następnie 
wrzucany  do  zupy,  szcze- 
gólnie do  rosołu. 

Pulpit  1.  stolik  do  pisa- 
nia z  pochyłym  blatem;  pod- 
stawka przenośna  z  pochy- 
łym blatem,  na  której  kła- 
dzie się  mszał  podczas  Mszy 
Św.;  rodzaj  małych  stalug 
pod  nuty,  książkę;  pulpito- 
wy dach,  dach  jednospadowy. 

Pulque  A.  ipulke).  Puique 
de  mahis  /.  (pułk  de  maii  u- 
lubiony  napój  Meksykanów, 
ze  sfermentowanego  soku 
rośliny  agawy. 

Puls.  ^  tętno  krwi  w  ar- 
terjach,  miarowe  kurczenie 
i  rozkurczanie  się  tętnic, 
zależne  od  skurczów  serca; 
pulsowa  żyła  ob.  Arłerja. 

Puisacja  ł.  bicie  tętna,  bi- 
cie Korca;  drganie  faliste. 

Pulsetka  /.  rękawek  wkła- 
dany na  rękę  powyżej  pię- 
ści, osłaniający  także  i  pięść, 
rodzaj  mitenki. 

Puisometr  ni.  pompa  pa- 
rowa, przyrząd  do  podno- 
szenia płynów  do  dowplnej 


wysokości  za   pomocą   ciś- 
nienia pary. 

Pulsować  1.  (o  krwi)  obie- 
gać w  arterjach  i  żyłach, 
sprawiając  wyczuwalne  tę- 
tno; prten.  (o  życiu  społecz- 
nym) dawać  oznaki  istnie- 
nia, postępu. 

Pult  n.  pulpit  (ob.t;  pulty- 
nek,  mały  pulpit,  szczeg. 
do  robótek  kobiecych. 

PuWInarlum  /.  poduszka  na 
ołtarz,  na  której  podczas- 
Mszy  Św.  kładzie  się  mszał. 

PuUls  es  et  In  puWerem 
reverterls  1.  prochem  jesteś 
i  w  proch  się  obrócisz. 

PuUls  et  ufflbra  sumus  {. 
jesteśmy  prochem  i  cie- 
niem. 

Puiwerkar  n.  wóz  z  pro- 
chem. 

Puiwersak  «.  worek  skó- 
rzany na  śrót,  na  naboje. 

Pulweryzitor  ni.  rozpylacz, 
przyrząd  do  rozbijania  pły- 
nu na  pył  drobniutkich  kro- 
pelek w  celu  rozprowadze- 
nia go  po  powietrzu,  deli- 
katnego spryskania  czego, 
odetchnięcia  nim. 

Pulweryzować  ł.  proszko- 
wać; rozpylać. 

Pumeks  t.  minerał  two- 
rzący w  pobliżu  wulkanów 
pokłady  podobne  do  zasty- • 
gifych  potoków,  białawy  lub 
szary,  dziurkowaty,  gąbcza- 
sty, szorstki  w  dotknięciu, 
używany  do  polerowania 
marmuru,  metali,  kamieni 
litograficznych. 

Pumit  /.  pumeks  wulka- 
niczny sypki. 

Pumpernikel  n.  chleb  ra- 
zowy westfalski,  piernik. 

Punch  a.  (pSncz)  błazen; 
nazwa  angielsk.  czasopisma 
humorystyczne  -  satyrycz  - 
nego. 

Punctum  1.  kropka  jako 
koniec  zdania,  koniec,  za- 
kończenie; przedmiot  mo- 
wy, okoliczność;  p.  sallens, 
dosl.  punkt  wyskakujący: 
szczegół  wydatny,  rzucają- 
cy się  w  oczy;  rzecz  głów- 
na; pierwszy  ślad  serca  w 
zarodku  stworzenia  wyższe- 
go typu  (zwierzęcia,  czło- 
wieka). 

PungalAiMot.  święto  hindu- 
skie na  cześć  słońca,  obcho- 
dzone w  styczniu. 

Punica  fides  1.  iron.  słow- 
ność kartagińska  (wiaro- 
łomność). 

Puniła  1.  Kartagińczykj  pu- 
nlcki,  należący  do  stai-ożyt- 
nej  Kartaginy;  przen.  wia- 
rołomny. 

Punitur,  ne  peccetur  t.  ka- 
rze się,  aby  nie  grzeszono 
(według  teorji  od.straszani.i 
karami  od  przestępstw). 

Punkcja,  Punktura  1.  na- 
kłócie;  ob.  Paracenłeza. 

Punkt  i,  kropka;  miejsce 


ruuKiacja  —   r^iyjSKie  igriŁjłSKa 


204 


rzeczywiste  lub  idealne ; 
najdrobniejszy  rozmiar;  sta- 
nowisko; przen.  pyłek,  atom, 
rzecz  droboiuchna;  jednost- 
ka rachunku  w  grze;  arty- 
kuł prawa;  artykuł  umowy: 
warunek;  ustąp  rozprawy, 
traktatu ;  o/>.  Kulminacyjny 
punkt;  z  punktu,  z  miejsca, 
odrazu;  w  punkcie  sią  zna- 
leźć^znaleić  się  tam,  gdzje 
potrzeba  i  postąpić  tak  właś- 
nie, jak  potrzeba;  miara  dru- 
karska, według  któl-ej  ozna- 
cza się  wysokość  czcionek 
=Vij  wysokości  cycera;  w 
muz.  kropka  stawiana  przy 
nucie  na  znak,  że  należy 
tę  nutę  wytrzymać  l'/j  ra- 
za  dłużej,  niżeli  wskazuje  jej 
wartość;  p.  widzenia,  miej- 
sce, z  którego  jest  ogląda- 
ny widok  a.  obraz  i  od  któ- 
rego w  części  zależy  otrzy- 
mywane przez  widza  wra- 
żenie; przen.  ogół  zasad  i 
dążności  właściwych  jakie- 
mu człowiekowi  i  wpływa- 
jących na  jego  sąd,  mody- 
fikujących jego  zapatrywa- 
nia; p.  honoru,  to,  na  czym 
kto  honor  swój  zakłada;  p. 
sporny,  zdanie,  zanatrywa- 
nie,  miejsce,  o  które  spór 
się  toczy;  przedmiot  sporu; 
p.  zwrotny,  miejsce  a.  czas, 
od  którego  następuje  zmia- 
na kierunku,  dążności  a. 
powodzenia;  p-y  rownonocne, 
dwa  punkty  na  przecięciu 
się  płaszczyzn  równika  nie- 
bieskiego i  ekliptyki;  gdy 
słońce  znajduje  się  w  tych 
punktach  (około  21  marca 
i  23  września),  wtenczas  na 
całej  ziemi  dzień  jost  rów- 
ny nocy;  p.  odsłoneczny  o/>. 
Aphelium;  p.  przysłoneczny  oA. 
Perlhelium;  punktować,  ozna- 
czać punktami  przestrzeń 
(na  papierze,tkaninie,skórze 
itp.),  na  której  ma  być  wykoT 
nana  jaka  czynność;  znaczyć 
punktami  kiei-unek  ściegów 
a.  linji,  które  mają  być  wy- 
konane; wogóle  robić  krop- 
ki, stawiać  punkty;  punk- 
towanie, metoda  niektórych 
hodowców  oznaczania  licz- 
^lami  pewnych  cech  ze- 
wnętrznych zwierząt  przy 
ocenianiu  ich  przydatno- 
ści do  pewnych  celów;  w 
językach  wschodnich  sta- 
wianie punktów  cz.  zna- 
ków zastępujących  samo- 
głoski. 

Punktacja  1.  stawianie  zna- 
ków pisarskich;  w  muz.  zmia- 
na i  ułatwienie  w  głosach, 
szczególniej  solowo -wokal- 
nych, zastosowane  do  osobis- 
tości wykonawców;  szkic  u- 
mowy  z  zestawieniem  głów- 
nych punktów;  przedwstęp- 
ne warunki  spisane  w  ra- 
chunkowości: znaczkowanie. 

Punktałor  ni.  uczony  he- 


brajski ustalający  tekst  Pi- 
sma Św. 

Punktualny  n^.skmpulatny, 
co  do  terminu  akuratny; 
punktualność,  drobiazgowa 
dokładność,  stawienie  się 
lub  wykonanie  czego  na  czas 
ściśle  oznaczony,    ścisłość; 

Punktura  1.  w  maszynie 
drukarskiej:  dwa  sztyfty  słu- 
żące do  równego  nakłada- 
nia papieru;   oh.  Punkcja. 

Punta  d'arco  ic.  w  muz. 
końcem  smyczka. 

Pupil  1.  wychowaniecf,  po- 
zostający pod  opieką. 

Pupilarny  t.  odnoszący  się 
do  sierot  i  nieletnich. 

Pupilla  ł.  źrenica;  p.  liber- 
tatis,  źrenica  wolności  (tak 
było  zwane  liberum  veło  przez 
swoich  zwolenników). 

Pur  n.  miara  zbożowa—24 
garncom. 

Purana  stind.  starożytne 
księgi  poezji  świętej  staro- 
indyjskiej. 

Pura  yeriłas  ł.  czysta  praw- 
da. 

Puree  /.  {purel  warzywa 
lub  owoce  rozgotowane  na 
gęsto  i  przetarte  przez  dur- 
szlak. 

Pur  et  simple  /.  (piir  e  tępi) 
bez  ograniczeń,  bez  zastrze- 
żeń. 

Purga,  niebezpieczna  za- 
wieja śnieżna  na  Kamczat- 
ce. 

Purgajja  i.  przeczyszcze- 
nie, rozwolnienie. 

Purgans  /.  lekarstwo  prze- 
czyszczające. 

Purgatorjum  1.  czyściec. 

Purgaływne  ni.  środki,  śród 
ki  przeczy.szczające. 

Purgować  t.  przeczyszczać 
żołądek. 

Purificatorium  oh.  Puryfi- 
katerz. 

Purlm  hebr.  święto  żydow- 
skie i  post  na  pamiątkę  oca- 
lenia żydów  ed  przygotować 
nej  im  przez  Hamana  klęski. 

Puris  omnia  pura  t.  dla 
czystych  wszystko   czyste. 

Puros  h.  dosl.  czyści, — 
stronnictwo  królewskie  w 
Hiszpanji. 

Purpura  1.  barwnik  do- 
starczany przez  pewien  ro- 
dzaj mięczaków  śródziemno- 
morskich, znany  starożyt. 
Fenicjanom,  w  stanie  świe- 
żym bezbarwny,  pod  wpły- 
wem światła  przybierający 
kolor  fijoletowy  a.  szkarłat- 
ny; barwa  iasno-czerwona, 
szkarłat;  przen.  wysokie  do- 
stojeństwo, godność  królew- 
ska lub  kardynalska. 

Purpurat  1.  dostojnik  ko- 
ścioła, kardynał. 

Pur  sang  /.  ipiir  sa")  czy- 
stej krwi  (zwierzę). 

Purus  putus  /.  znawca  swo- 
jego fachu,  po  za  tym  nie- 
świadomy. 


Puryc  [iarg.]  pan,  bogacz.  | 

Puryfikacja  t.  oczyszcze- 
nie; podczas  Mszy  św.  o- 
czyszczenie  kielicha  po  ko- 
munji  kapłańskiej.' 

Puryfifcaterz  /.  ręczniczek 
płócienny  do  wytarcia  kie- 
licha i  rąk  kapłańskich  pod- 
czas Mszy  Św. 

Puryfikator. ^.  narzędzie  do 
oczyszczania. 

Puryłta  nt.  dbający  o  po- 
prawność i  czystość  języka, 
dążący  do  wyplenienia  wy- 
razów i  zwrotów  cudzoziem- 
skich; dbający  o  czystość 
zwyczajów  i  moralność. 

Purytanłn  irl.  w  Anglji  i 
Ameryce  członek  stronnic- 
twa religijnego  wśród  pre- 
sbiterjanów  (oh.j  dążącego 
do  oczyszczenia  Kościoła 
ze  wszystkich  dodatków  nie 
opartych  na  Piśmie  Św.; 
przen.  człowiek  surowych  i 
niezachwianych  zasad. 

Puryzm  ni.  oczyszczanie 
języków  i  zwrotów;  przesad- 
na czystość  w  mowie. 

Puseyism  a.  (piuzeizm)  se- 
kta w  wyznaniu  anglikań- 
skim, bardziej  zbliżona  do 
katolicyzmu  (od  nazwy  dra 
Edwina  Puseya  1800-1882). 

Pusii-ball  a.  (poK-hol)  za- 
bawa w  piłkę  o  średnicy 
I7j  metra:  jeźdźcy,  ugru- 
powani w  dwa  oddziały,  u- 
siłują  piłkę  wepchnąć  pier- 
siami a.  udami  swych  koni 
na  terytorjum  przeciwni- 
ków. 

Pusować/.  pchać  naprzód, 
popierać  osobę  lub  interes 
wszystkiemi  siłami. 

Puszka  n.  [czes.\  naczynie 
metalowe  okrągłe  a.  kwadra- 
towe zamykane  wiekiem; 
broń  palna,  armata,  działo. 

Puszta  tręg.  step  węgier- 
ski bezleśny,  porosły  tra- 
wą; folwark  stepowy  w  Wę- 
grzech. 

Putrefakcja  1.  gnicie,  bu- 
twienie. 

Putti  w.  chłopcy,  dzieci 
przedstawiane  na  dekora- 
cjach malowanych  a.  rzeź- 
bionych przez  artystów  re- 
nesansu? 

Puy  /.  rpuit  nazwa  wielu 
gór  stożkowych,  wygasłych- 
wulkanów  we  Francji  po- 
łudniowej i  w  Pirenejach. 

Puzdro  /.  (?),  Puzderko,  pu- 
dełko z  przegródkami  a.  z 
wklęsłościami  zastosowane- 
mi  do  przedmiotów  tam 
przechowywanych. 

Puzon  n.  instrument  mu- 
zyczny metalowy'  dęty,  ro- 
dzaj trąby,  składającej  się 
z  dwu  części,  które  rozsu- 
wając lub  zsuwając,  można 
wydobywać  tony  różnej  wy- 
sokości; puzonista,  grający 
na  puzonie. 

Puzzolana  w.    ziemia  gli- 


niastr^-żelazista  w  okolicach 
walkanicz.  we  Włoszech, 
szczególniej  w  Pozzouli  pod 
Neapolem;  zarobiona  z  wap- 
nem daje  wyłKjrny  cement. 

Pwt.  ikr.  PennyweigM  a. 
inaczej  Dwt.  fob.). 

Pjrt.  tkr.  Plnxlt  lob.l. 

Pyemla  oh.  Pjemja. 

Pylad,  Pyladei  ob.  Ores- 
tes. 

Pylony  g.  potężne,  czwo- 
roboczne, tępościęte  wieże, 
ozdabiające  główne  wejście 
świątyń  egipskich. 

Pyogienja  'g.  ropienie. 

Pypeć  /.  (?)  choroba  dro- 
bin domowego  polegająca 
na  tym,  że  na  końca  języ- 
ka tworzy  się  łuska,  skut- 
kiem czego  drób  jeść  nie 
może. 

Pyreksja  'g.  gorączka. 

Pyretica  *g.  środki  prze- 
ciw gorączkowe,  właściwiej: 
antipyretika. 

Pyro-  ob.  Piro-. 

Pyrometr  *g.  przyrząd  do 
mierzenia  wysokich  tempe- 
ratur. 

Pyrrhusowe  zwycięstw* 
zwycięstwo  odniesione  z  zu- 
pełnym wyczerpaniem  sil, 
po  którym  już  tylko  należy 
klęsk  oczekiwać  (król  Epi- 
ru  Pyrrhus  pobił  RzymiAn 
pod  Herakleją,  ale  poniós- 
szy  ogromne  straty,  miał 
powiedzieć:  jeszcze  jedno 
takie  zwycięstwo,  a  pozo- 
stanę bez  wojska). 

Pyrronizm  nt.  nadmierny 
sceptycyzm,  powątpiewanie 
o  wszystkim  (nazwa  od  fi- 
lozofa greckiego  Pyrron* 
318—282  przed  Chr.). 

Pytel  *.  worek  muślino- 
wy ruchomy  we  młynie, 
przez  który  przesiewa  się 
mąka  zmielona;  pytlować, 
przepuszczać  mąkę  przez 
pytel;  przen.  dużo  i  prędko 
mówić. 

Pyłja  g.  kapłanka  w  świą- 
tyni Apollina  w  Delfach, 
z  której  słów,  wygłoszo- 
nych w  odurzeniu,  kapła- 
ni układali  przepowiednie 
przyszłości. 

Pyton  g.  olbrzymi  wąż  nie- 
jadowity  (4  do  9  metrów 
długi,  zależnie  od  gatunku), 
z  rodziny  dusicieli  (ob.  Boa), 
żyje  w-  Indostanie;  nitol. 
bajeczny  wąż  potworny,  za*" 
bity  przez  Apollina,  zwa- 
nego stąd  Pytyjskim. 

Pytonissa  /  wróżbiarka,; 
wieszczka. 

Pytyjskie  igrzyska  (ob.  Py-" 
Ija)  inaczej  Delfickie  igrzy-' 
ska,  odbywały  się  w  Gre- 
cji co  4  lata  na  cześć  Apol- 
lina. 


205 


Q.  B.  F.  F.  S. 


Quidquid 


Q. 


(p.  takie  pod  Kw.)- 


Q.  B.  F.  F.  S.  skr.  Quod 
bonum  (elix  etc.   (ubj. 

Q.  D.  B.  V.  skr.  Quod  Deus 
bene  veiiat  {obj. 

Q.  E.  0.  skr.  Quod  erat  de- 
monstrandum  ł.  (uh.). 

Q.  s.  ut.  f.  skr.  Quantum 
sufficit  etc.  fob.J. 

Ouadragesima  /.  szósta  nie- 
dziela przed  Wielkanocną. 
Ouadriduum     ł.     przeciąg 
czterech  dni  czasu. 

Ouadriennium  1.  okres  czte- 
roletni, czterolecie. 
Ouadrifolium  ł.  czteroliść. 
Quadriviutn  i.  {dott.  dro- 
ga rozstajna  w  cztery  stro- 
ny), kurs  wyższy  nauk,  wy- 
■  tładany  w  szkołach  śred- 
niowiecznych po  (rivium:  o- 
bejmował  ai-ytmetykę,  gieo- 
:  metrję,  astronomję  i  mu- 
zykę. 

I     Ouadrumana  ł.   czwororę- 
kie  (zwierzęta),  małpy. 
i     Ouadrupeda    i.    zwierzęta 
P3Zworonożne. 

I  Quae  medicamenta  non  sa- 
I  lant,  ferrum  sanat  ł.  ob.  Quod 
medicamenta... 

Qu-  należy  szukać  także 
,  pod  Kw-. 

I  Quae  mutatio  rerum  /.  ob. 
I }  quae  mutatio  rerum. 

Quae  nocent,  docent  t.  co 
szkodzi,  to  uczy. 

Ouaerens  quem  devoret  ł. 
>d.  Tamguam  leo  rugiens. 

Ouaeritur  ł.  zachodzi  py- 
anie,  jest  pytanie. 

.Quae«tio  juris  i.  dosl.  py- 
anie  prawne;  iart.  to  właś- 
lie  pytanie. 

Ouaestionis  1.  to,  o  czem 
nowa. 

Quai/.  ike)  nadbrzeże  por- 

n  morskiego;  piękna  ulica  w 

nieście  nad  brzegiem  rzeki. 

Oualcer  oats  a.  (kueker  ots) 

b.  Herculo. 

Oualibeł  ex  re  1.  z  jakiej 
>ądź  przyczyny. 
Qualis  ł.  jaki. 
Oualis  arłifex  pereo!  /.  ja- 
iż  artysta  (aktor)  ginie  w 
aojej  osobie!  (słowa  przypi- 
ywane  umierającemu  Ne- 
onowi). 

Oualis  hera,  talis  cateila  1. 
ika  pani,  taka  suczka. 

Ouaiis  mater,  talis  filia  /. 
łka  matka,  taka  córka. 

Ouaiis  pater,  talis  fiiius  1. 

iki  ojciec,  taki  syn. 

Quaiis  rex,  talis  grex,  jaki 

an,  taki  sługa. 

Ouaiis   vir,    talis    oratio  /. 

ika  głowa,  taka  mowa;  jak 


kto  myśli  (jak  czuje,  jak 
umie),  tak  mówi. 

■Quails  vita  et  mors  ita  t. 
jakio  życie,  taka  Śmierć. 

Oualitas  /.  własność,  przy- 
mioty, jakość,  wartość,  zdol- 
ność. 

Qualltativus  ł.  jakościowy. 

Gualiter  taliter  1.  jakkol- 
wiek bądź;  niech  będzie  jak 
chce. 

Quam  In  sago  tam  In  toga 
1.  jak  na  wojnie  tak  i  w 
radzie  (położyć  zasługi). 

Quam  parva  sapientia  re- 
glłur  mundus  1.  z  jak  nie- 
wielką mądrością  można 
rządzić  światem. 

Ouand  le  diable  devlent 
yieux  II  devient  religieux  /. 
fia"  lo  djabl  dotejt  icjó  U 
dSwjf  rliijo)  djabeł,  starze- 
jąc się,  staje  się  religijnym. 

Ouand  meme  /.  (kc^  memi 
bądź  co  bądź. 

Ouando  1.  niegdyś. 

Ouand  on  parle  du  loup  on 
en  voit  la  gueue  /.  tka'*  tą 
parł  du  lu  ą  na"  wua  la  kS) 
O  wilku  mowa    a  wilk  tuż. 

Quandoque  bonus  dormitat 
Homerus  ł.  niekiedy  i  do- 
bry Homer  zdrzemnął  się, 
(i  najgienjalszy  tworzy  nie- 
kiedy rzeczy  słabe). 

Ouanłi  est  sapere!  ile  to 
znaczy  być  mądrym! 

Quanti  qulsque  alios  facit, 
tanti  ipse  flerl  t.  jak  kto  in- 
nych ceni,  tyio    sam  wart^ 

Cuantiłas  1.  (w  wierszach) 
ilocza.s. 

Quantitativus  1.  ilościowy. 

Cuantite  negllgeable  /ka"- 
łite  nei/liiabU  ilość,  rzecz, 
osoba,  tak  małoznacząca,  że 
ją  można  pominąć  w  ra- 
chunku, można  się  z  nią 
nie  liczyć. 

Ouantum  1.  ilość; 

Cuantum  est,  quod  nesci- 
mus!  /.  ilu  rzeczy  nie  wiemy! 

Ouantum  mutatus  ab  illo  ł. 
jak  niepodobny  do  tego,  ja- 
kim był  dawniej. 

Ouantum  satis  i.  ilość  do- 
stateczna. 

Ouantum  sufficit  ut  fiat  ł. 
na  receptJich:  ile  trzeba,  że- 
by zrobić    skr.    Q  s.    ut.   f. 

Ouantum  vis  ł.  (tyle)  ile 
chcesz. 

Quartaliter  ł.    kwartalnie. 

Ouarł  d'heure  de  grace  (kar 
dor  do  gros),  kwadrans  da- 
rowany: dozwolone  spóźnie- 
nie się  o  kwadrans,  gdy  się 
jest  zaproszonym  (na  obiad 
i  t.  p.). 

Ouart  d'lieure  de  Rabelals 
/.  ikar  dor  dO  Hable.)  żart. 
chwila,  w  której  trzeba  za- 
płacić rachunek  za  to.  co 
się  .spożyło  w  jadłodajni. 

Ouarter  oh.  Kwarter. 

Cuartereagle  a.  (kuerterigl) 
ćwierć-orzeł.  półn.  amery- 
kańs.  moneta  złota»«2'/idol. 


Ouarterly  reviaw  u.  (Jtutfr- 
terli  reirju)  „Przegląd  kwar- 
talny", nazwa  słynnego  cza- 
sopisma angielskiego. 

puartler  /.  (kartje)  dziel- 
nica miasta,  kwartał  (jako 
część  miasta),  cyrkuł  poli- 
cyjny. 

Ouarto  /.  po  czwarte;  ob. 
In  quarto. 

Ouasi  1.  jakoby,  prawie, 
nakształt,  pozornie. 

Cuasidomiciiiuffl  1.  w  pra- 
wie kanonicznym:  drugie 
miejsce  zamieszkania,  cza- 
sowe, niastałe. 

Quasimodo  genitl  1.  pierw- 
sza niedziela  po  Wielka- 
nocy, niedziela  Przewodnia. 

Oussl'  re  bene  gęsta  t.  jak 
gdyby  się  wszystko  dobrze 
udało. 

Cuatember  M.  początek 
kwartału. 

Ouaternlo  łermlnorum  t. 
błąd  we  wnioskowaniu  po- 
legający na  tym,  że  w  sy- 
logizmie  zamiast  wymaga- 
nych trzech  części  składo- 
wych jest  ich  cztery  i  że 
w  nich  wyraz  dwuznaczny 
jest  brany  raz  w  tym,  dru- 
gi raz  w  innym  znaczeniu. 

Ouałtrocento  te.  (-czento) 
oznaczenie  wieku  XIV  w 
sztuce  i  literaturze  włos- 
kiej; quatrocentyicl,  literaci 
i  artyści  z  epoki  quattro- 
cento. 

Ouatuor  te.  kwartet. 

Oueen  a.   (kuin)  kiólowa. 

Queen's  Bench  a.  (Kuins 
bencil  najwyższy  sąd  w 
Anglji  za  panowania  królo- 
wej. 

Cueens  PIpe  a.  rl-uins  pajp) 
dosl.  fajka  królowej:  żarto- 
bliwa nazwa  w  Londynie 
składu  skonf  iskowanych(ze- 
psutych)  towarów. 

Oueens  ware  a.  (kuins  uerj 
wyroby  kamienne,  lekkie, 
o  polewie  lśniącej  żółtej, 
wyroby  sztajngutowe. 

Oue-  lairel  /.  {ko  fer)  co 
robić! 

Ouelle  idie!  /.  (kel  idei  co 
za  myśl!  co  za  pojęcie!  (zwy- 
kle z  przyganą). 

Quelques  crimes  precident 
toujours  ies  grands  crimes 
/.  (kelk  krim  presed  tuiur 
Ies  gra"  krimi  małe  zbrodnie 
poprzedzają  zwykle  wielkie 
zbrodnie. 

Ouem  Deum  (Jupiter)  perde- 
re  vult,  dementat  ł.  kogo  Bóg 
(.Jowisz)  chce  zgubić,  tego 
pozbawia  rozumu. 

Quem  di  diiigilnt,  adolescens 
morlłur  ł.  kogo  bogowie  ko- 
chają, tego  wcześnie  zabie- 
rają. 

Quem  dli  odere,  paedagogum 
facere  ł.  kogo  bogowie  znie- 
nawidzili, pedagogiem  uczy- 
nili. 

Que  Messieurs  Ies  assassins 


commencent  /.  (ko  mesjó  le- 
zaiasę  koma''s)  niech  panowie 
mordercy  zaczną  (ai-gument 
obrońców  kary  śmierci). 

Ou'en-dlra-t-on  /.  ^ia"  <ti- 
ra  tą)  co  ludzie  na  to  po- 
wiedzą, jaka  stąd  powstanie 
pogłoska,  gadanina. 

Ouerejle  (une)  d'Alleniand 
/:  (un  kerel  dabna")  doił.  kłót- 
nia Niemca;  zaczepka  bez 
przyczyny;  spór  bez  powo- 
du, ni  stąd  ni  zowąd. 

Óuestlon  /.  (keslją)  a. 
(kuesiMn)  kwestja,  pytanie. 

Oueue  /.  /kój  dosl.  ogon; 
tylna  część  oddziału  woj- 
ska, koniec  kolumny;  kij 
bilardowy;  szereg  osób  sto- 
jących jedna  za  drugą  w  o- 
czekiwaniu  swojej  kolei; 
q.  (Ićói  robić;  czekać  swojej 
kolei,  stojąc  jeden  za  dru- 
gim. 

Qul  altarl  servlt  ex  altarl 
vivlt  t.  kto  ołtarzowi  służy, 
z  ołtarza  żyje. 

Qui  amat  periculum,  perlbit 
In  illo  t.  kto  szuka  niebez- 
pieczeństwa, zginie  w  niem. 

Oui  a  terre,  a  guerre  /.  {ki 
a  ter,  a  gerj  kto  ma  ziemię, 
ma  wojnę  (ma  troski,  kło- 
poty, procesy). 

Qui  bene  amat,  bene  castigat 
ł.  kto  dobrze  kocha,  dobrze 
(surowo)  karci  (zasada  wy- 
chowania dawniejszego). 

Quł  bene  distinguit,  bene  do- 
ceł  ł.  kto  dobrze  rozróżnia, 
dobrze  uczy. " 

Qul  cantat,  bis  orat  i.  kto 
śpiewa,  podwójnie  się  modli. 

Quldam  ł.  osoba,  której 
imienia  nie  znamy  lub  nie 
chcemy  wymienić,  ktoś,  pe- 
wien, jakiś. 

%(jui  dedlł  beneficium,  tacet; 
narret,  qul  accepit  ł.  kto  wy- 
świadczył dobrodziejstwo, 
niech  milczy;  ten  niech  mó- 
wi, który  je  otrzymał. 

Quld  ego  Hecubae,  quid  He- 
cuba  mihl?  ł,  cóż  ja  obcho- 
dzę Hekubę,  co  Hekuba 
mnie  obchodzi  (to  dla  mnie 
obojętne,  nie  mam  z  tym 
nic  wspólnego). 

Quid  faciendum?  i.  co  czy- 
nić? 

Quid  hoc  sibi  yult?  ł.  co  to 
ma  znaczyć? 

Quid  Inde?  ł.  co  z  tego 
będzie? 

Ouid  juvat,  amisso  claudere 
septa  grege?  co  pomoże  obo- 
rę zamknąć,  kiedy  już  trzo- 
da .stracona? 

Quid  juvat  aspectus,  si  non 
conceditur  usus?  ł.  co  po- 
może patrzeć,  kiedy  tego 
nie  można  użyć? 

Quid  ieges  sine  moribus?  ł. 
cóż  warte  prawa  bez  oby- 
czajów (dobrych). 

Quid  novr?  ł.  co  nowego? 
co  słychać? 

Ouldquid  ł.  cokolwiek,  co 


Quklquid  honestiim  est  —  Quo  titulo 


206 


bądź,  coś;    q.    agis,   pruden-  I 
ter  agas  et  respice  finem,  co 

robisz,  rób  rozsądnie  i  myśl 
o  końcu;  q.  delirant  reges, 
plectuntur  Achivi,  za  każde 
szaleństwo  królów  pokutu- 
^  Achiwowie  (lud  grecki). 
Quidquid  honesium  est,  idem 
est  utile  ł  co  jest  zaszczyt- 
ne, jept  również  użytecz- 
ne. 

Qules  gentium  sine  armis 
liaberl  nequit  ł.  pokój  naro- 
dów bez  broni  nie  może 
być  utrzymany. 

Qui  est  averti,  est  muni  /. 
(ki  e  larveTti  e  miini)  ostrze- 
żony jest  jakby  uzbrojony. 
QMieta  non   movere  ł.  nie 
poruszaj  tego,  co  jest  spo- 
kojne, co  się  już  ustaliło  (za- 
sada konserwatystów);    nie 
budź  licha,  kiedy  śpi. 
Ouieto  w.  spokojnie. 
Qui   fugit   molam,    farinam 
non  invenit  ł.  kto  unika  mły- 
na, nie  znajdzie  mąki. 

Qui  gladio  ferlt,  gladio  perit 
t.  kto  mieczem  wojuje,  od 
miecza  ginie,  przysłowie  u- 
robione  ze  słów  Chrystusa 
do  Św.  Piotra  w  chwili  wy- 
dania Go  przez  Judasza. 

Qui  jacet  in  terra,  non  liabet, 
unde  cadat  ł.  kto  na  ziemi 
leży,  niema  skąd  upaść. 

Qui  laborat  orat  t.  kto  pra- 
cuje, ten  sią  modli. 

Quilibet  fortunae  «uae  faber 
ł.  każdy  jest  sprawcą  włas- 
nego szczęścia. 

Quilibet  praesumitur  bonus 
(malus),  donec  probetur  con- 
trarium  ł.  każdy  jest  uwa- 
żany za  dobrego  (złego), 
dopóki  nie  dowiedziono,  że 
jest  przeciwnie. 

Qui  małe  agit,  odit  lucern  t. 
kto  źle  czyni,  nienawidzi 
światła. 

Quł  mange  du  Papę  en  meurt 
/.  iki  ma"!  dii  pap  a"  mór), 
kto  zjada  to,  co  jest  od  Pa- 
pieża, umiera  z  tego  (alu- 
zja do  zatrutych  uczt  u  Pa- 
pieża Aleksandra  VI  Bor- 
gji);  przen.  kto  zbyt  ufa 
Rzymowi,  traci  na  tym. 

Cuincaillerie  /.  (k(kajjeH) 
różne  drobne  narzędzia  że- 
lazne i  miedziane. 

Quincunx  ł.  piątka;  figura 
będąca  jakby  kombinacją 
dwu  trójkątów  zwróconych 
wierzchołkami  do  siebie; 
albo  dwu  V  rzymskich ; 
pięć  dwunastych  części  da- 
nej całości;  starożytna  rzym- 
ska moneta  miedziana='/j.., 
asa,  która  na  jednej  stronie 
ó%ok  obrazu  Dioskurów  mia- 
ła wyobrażenie  5  kropek;  na- 
przemianległe  ukośne  sa- 
dzenie drzew  przypomina- 
jące kształtem  rzymską  cy- 
frę V. 

Qui  ne  risque  rien,  n'a  rien 
/.  {ki  no  risk  rif,  na  rtfj  kto 


nic  nie  ryzykuje,    ten    nic 
nie  ma. 

Qui  nescit  dissimulare,  nes- 
cit  regnare  /.  kto  nie  umie 
taić  (być  skrytym),  nie  u- 
mie  rządzić. 

Oui  nimium  probat,  niliil  pro- 
bat  ł.  oh.  Nihil  probat. 

Oui  non  est  hodie,  cras  minus 
apius  erit  ł.  kto  dzi^  nie  jest 
przygotowany,  jutro  jeszcze 
mniej  nim  będzie. 

Oui  non  liabet  in  aere,  iuat 
in  corpore  t.  kto  nie  ma  pie- 
niędzy, niech  płaci  swoją 
osobą  (np.  utratą  wolności). 

Qui  non  habet  iiobytkam, 
piechołare  debet,  makaronizm 
iarloH.:  kto  niema  konia, 
musi  iść  pieszo. 

Oui  non  laborat,  non  man- 
ducet  ł.  kto  nie  pracuje 
niecłi  nie  je. 

Oui  non  proficit,  deficit  X.' 
kto  nie  idzie  naprzód,  cofa 
się. 

Oui  non  vuit  intellegi.  non 
debet  legi  1.  kto  nie  chce 
być  zrozumianym,  nie  po- 
winien być  czytanym. 

Ouinquage$ima  1.  siódma 
niedziela  przed  Wielkanocą. 

Ouinquecento  ni.,  Cinque- 
cento  v>.  wlaić.  500,  znaczy 
wiek  XVI  (rozkwit  sztuki 
i  literatury  we  Włoszech). 

Quinquennium  1.  pięciole- 
cie; kwota,  o  którą  bywa 
podwyższona  penpja  niektó- 
rych urzędników  co  pięć 
lat. 

Oiiinto  1.  po  piąte. 

Oui  paie  bien  est  blen  servi 
/.  I  ki  pc  .ff  e  bi(  tertci)  kto 
dobrze  fiłaci,  jest  dobrze 
obsłużony, 

Qui  peccat  ebrius,  Iuat  so- 
brius  »".  kto  grzeszy  po  pi- 
janemu, niech  pokutuje  po 
trzeźwemu. 

Oui  per  yirtutem  piritat,  non 
interił  ł.  kto  ginie  przez 
cnotę,  nie  ginie. 

Ouipo(s)  peruw.  pismo  zło- 
żone z  węzłów  na  sznur- 
kach kolorowych  używane 
w  starożytnym  Peru. 

Qui  prior  tempore,  potior 
jurę  ł.  ob.  Prior  tempore... 

Qui  pro  quo  1.  (kici  pro 
kwo)  jedno  zamiast  drugie- 
go, zabawna  pomyłka,  nie- 
porozumienie. 

-  Oui  quaerit  inyeniet,  pulsan- 
ti  aperietur  1.  kto  szuka,  znaj- 
dzie, pukającemu  otworzy 
się. 

Oui  quae  vuit  dicit,  quod  non 
vult  audiet  1.  kto  mówi  co 
chce,  usłyszy  to,  czego  nie 
chce. 

Ouirites  ł.  kwiryci  (obj. 

Ouls  custodiet  ipsos  custo- 
des?  1.  któż  dopilnuje  pil- 
nujących? 

Ouise  fache,  a  tort  /.  (ki 
só  fasz  a  tori  kto  się  gnie- 
wa, ten  nie  mA  słuszności. 


Oui  se  restemblc,  s'assem- 

ble  /.  (ki  to  reta^hl   $aia"blj 
swój  swego  znajdzie. 

Oui  s'excuse,s'accuse/.^/l:i 
ti:k»kiiz  takkiizt  kto  się  unie- 
winnia, ten  się  sam  oskarża. 

Ouisisana  ic.  „tutaj  się 
wyzdrowieje" — nazwa  nie- 
których zakładów  leczni- 
czych, a  także  hoteli. 

Ouisque  sibi  proximus  I. 
każdy  jest  sobie  najbliż- 
szym; q.  suae  fortunae  faber 
ob.  Ouilibet. 

Ouisquis  magna  dedit,  vult 
sibi  magna  remitti  t.  kto  wie- 
le dał,  chce  aby  mu  też 
wiele  oddano. 

Ouls  scitV  /.  któż  wieV 

Oui  tacet,  consentire  vide- 
tur  /.  kto  milczy,  ten  zda- 
je się  zezwalać;  q.  t.,  probat, 
kto  milczy ,  potwierdza;q.  ter- 
cet, plus  ipse  timet,  kto  stra- 
szy,ten  samsięboi;  q.  timide 
rogat,  docet  negare,  kto  prosi 
bojaźliwie,   uczy  odmowy. 

Oui  trop  embrasse,  mai  e- 
treint  /.  (ki  trop  c^'l>ras  mai 
elręi  kto  za  wiele  zagarnia, 
mało  utrzyma;  przedsiębio- 
rąc wiele  prac  naraz,  żad- 
nej nie  wykonamy  dokład- 
nie; studjując  kilka  gałęzi 
wiedzy  odrazu,  żadnej  nie 
zgłębimy  dokładnie. 

Oui  veut  la  fin,  veut  ies  mo- 
yens  /.  iki  wó  la  /c,  wo  le 
muaję)  kto  chce  dojść  do 
celu,  nie  może  przebierać  w 
środkach,cel  uświęca  środki. 

Oui  vive  /,  (ki  tołw)  kto 
tam?  kto  idzie? 

Oui  vivra,  »etra  /.  kto  do- 
żyje, zobaczy. 

Oui  vult  assequi  finem,  que- 
rit  et  arripit  media  t.  kto 
chce  dosięgnąć  celu,  szuka 
i  chwyta  się  środków  (do 
tego  celu  wiodących). 

Quocunque  modo  ł.  na  wszel- 
ki sposób. 

Ouod  ab  initio  yitiosum  est, 
non  poiest  tractu  temporis  con- 
yalescere  ł.  co  od  początku 
jest  wadliwe,  nie  może  u- 
leczyć  się  z  upływem  czasu. 

Ouod  afertat  Deus!  ł.  od 
czego.  Boże,  zachowaj! 

Ouod  bene,  notandum!  ł.  co 
dobre,  to  sobie  zapamiętaj! 

Quod  bonum,  felix,  faustum- 
que  sit  ł.  co  oby  dobrze, 
szczególnie  i  pomyślnie  wy- 
padło (doszło  do  skutiu). 

Ouod  cito  fit,  cito  perit  ł. 
co  nagle  to  po  djable. 

Ouod  Deus  bene  avertat  i. 
co  oby  Bóg  ku  dobremu 
skierował. 

Ouod  differtur,  non  aufertur 
t.  co  się  odwlecze,  to  nie 
uciecze. 

Ouod  dubium,  ne  feceris  t. 
nie  czyń  tego,  co  wątpliwe. 

Ouod  erat  demonstrandum  ł. 
co  było  do  dowiedzenia,  for- 
muła używana  po  akończe- 


Ód,— 
ni^l 


nin  rozumowania  i  logicz- 
nego   wywodu,   na    dowód, 
że    ostateczny    wynik    j^ 
konieczny    i    zaprzeczeń 
ulegać  nie  może. 

Ouod  est  In  natura,  est 
inteiiectu  t.  co  jest  w  przy- 
rodzie, to  jest  i  w  1 

Onod  est  ylolentum.  r 
durabiie  1.  co  nagle,  • 
trwałe. 

Ouod  hodie  mihi,  cras  tibi 
t.  oh.  Hodie... 

Qaod  iibet  t.  co  kto  iabi; 
co  się  koma  podoba;  utwór 
muzyczny  lub  przedstawie- 
nie teatralne  złożone  z  roz- 
maitych urywków. 

Ouod  licet  Jeyi.  non  licet 
boyi  t.  co  przystoi  Jowiszo- 
wi, nie  wolno  w<»łowi. 

Quod  medicamentą  non  ra- 
nant,  fernim  sanat  t.  cze- 
go nie  uzdrowią  lekarstw* 
(środki  łagodne),  to  uleczy 
żelazo  (środki  gwałtowne). 

Ouod  nimis  miseri  yeluil, 
hoc  facile  credunt  ł.  czego 
nieszczęśliwi  pragną,  w  to 
łatwo  wierzą. 

Ouod  non  opus  est  cerie,  ca- 
rum  est  t.  co  nie  potrzeb- 
ne, to  i  za  tanie  pieniądz- 
jest  drogie. 

Ouod  ratio  nequit,  saepe  sa- 
nayit  morę  t.  czego  roznrj, 
nie  może  naprawić,  cza>- 
często  naprawia. 

Ouod  scripsi — scripsi  t.  co 
napisałem — napisałem,  sło- 
wa wzięte  z  Ewangielji  św 
Jana — wyrażają  siłę  woli  : 
niezłomność  postanowienia. 
ale  często  i  upór. 

Ouod  tua  nihil  refert,  ne  cu- 
res  t.  nie  troszcz  się  o  te 
co  cię  nie  obchodzi. 

Ouod  yoiumus,  credimus  It- 
benter  t.  chętnie  wierzymy 
w  to  czego  sobie  życzymy. 

Ouo  jurę?  t.  jakim  pr»- 
wem? 

Ouo  modo  ł.  jak,  w  jaki 
sposób. 

Ouondam  t.   niegdyś. 

Ouorum  ł.  dost.  których: 
liczba  członków  parlamen- 
tu a.  jakiej  korporacji  nie- 
zbędna do  obradowania,  do 
wydania  uchwały 

Ouorum  pars  magna  fui  /. 
w  czym  i  ja  miałem  wiel- 
ki udział. 

Ouos  Deus  perdere  yuit,  i 
mantat    prius    t.    kogo    Pi 
Bóg  chce  zgubić,  temu  rłj- 
zum  pierwej  odbiera 

Ouos  ego!  ł.  ja  was!  (dom. 
nauczę),  groźba. 

Ouot  capita.  tot  sensus  L 
co  głowa,  to  rozum 

Ouot  homines,  tot  senteirilw 
t.  ilu  ludzi,  tyle  zdań. 

Ouotidiana  yilescunt  t.  t». 
co  bywa  codziennie,  lekce- 
waży się. 

Ouo  titulo  ł.  z  jakiego  ty- 
tałix;  jakiem  prawem? 


2D7 


Quot  servi  —  Radykaiizm 


Quot  servi,  toł  hołte*  t.  ilu 
■"^niewolników,  tylu  wrogów. 

Quousqua  tandemi'  L  do- 
kądżo  tego  będzie? 

Quo  vadls?  t.  dokąd  i- 
;    dziesz? 

Q.    V.    tkr.    CuMtum    vU 

(Oh.). 


R. 


■     R.  w  zegarku  tkr.  Retąrd: 

cofnąć  strzałkę  dla  zwol- 
nienia chodu  zegarka;  R. 
przy  stopniach  ciepła  lub 
zimna=podług  termometru 
Eeaumura;  R.  na  receptach 
tkr.  Recipe  (ob.i;  na  mone- 
tach, medalach  i  dokumen- 
tach tkr.  Rex  {oh.t. 

R.  A.  tkr.  Royal  Academy 
o.  (rejel  ekedemi)  królewska 
akademja  sztuk  pięknych 
w  Londynie. 

Ra,  Rha  egipt.  egipski  bo- 
żek sło6ca,  wyobrażany  ja- 
ko człowiek  z  głową  kro- 
gulca. 

Rąb  [r.]  niewolnik. 

Rabacja  hI.  napad,  rzeź, 
bunt. 

Rabat  [ji.]  ustępstwo  od  ce- 
ny towaru,  przyznane  przez 
sprzedającego  kupującemu, 
opust;  rabatowa  sprzedaż,  z 
ustępstwem  rabatu;  rabato- 
wać, dawać  rabat. 

Rabata  [».]  grządka  kwia- 
towa bramująca  trawnik , 
obrzeżająca  ścieżkę  w  ogro- 
dzie. 

Rabaty  [».]  wyłogi  odmien- 
nego koloru  na  ubiorze, 
zwłaszcza  na  uniformie  woj- 


Rabbl  hebr .  nauczyciel , 
mistrz. 

Rabdomancja  *g.  doti,  wró- 
żenie kijkiem;  odgadywanie 
przy  pomocy  pręcika,  gdzie 
są  źródła,  kopalnie,  skarby. 

Rabiet  ł.  wścieklizna. 

Rabin  h.  urzędowy  przed- 
I  stawiciel  gminy  żydowskiej, 
uczony  żydowski  i  kazno- 
dzieja, kapłan  żydowski. 

Rabinitta  ni.  żyd,  uznają- 
cy nietylko  Stary  Testament 
ale  i  Talmud  za  powagę  w 
rzeczach  wiary  i  prawa. 

Rabować  n.  łupić,  grabić, 
zabierać,  pozbawiać  kogo 
mienia  przemocą;  rabunek, 
przy  właszczenie  cudzej  wła- 
sności przemocą  a.  groźbą 
pozbawienia  życia  osoby  ra- 
bowanej; rabunkowe  gospo- 
darstwo, gospodarstwo  pro- 
wadzone bez  oglądania  się 
na  przyszłość,  połączone 
s    lekkomyślnym    niszcze- 


niom oamych  źródeł  do- 
chodu. 

Rabullsta  nt.  krętacz  pra- 
wny, matacz,  tłumaczący 
przewrotnie  prawo  na  swo- 
ją korzyść. 

Rabulistyka,  Rabullzacja  ni. 
wykrętne  tłumaczeuie  prze- 
pisów prawa;  biegłość  w  wy- 
najdywaniu kruczków  praw- 
nych i  sposobów  wykrętne- 
go tłumaczenia  prawa. 

Rabunek  oii.  Rabować. 

Raby  mir.  pstry,  jarzębaty. 

Raca  w.  ob.  Rakieta. 

Racahout  tur.  (raka-ui 
mieszanina  sproszkowanego 
perskiego  salepu,  proszku 
ze  słodkich  żołędzi,  kakao, 
mąki  kartoflanej,  ryżowej 
i  cukru  miałkiego,  dająca 
po  ugotowaniu  na  mleku, 
jak  czekolada,  napój  posil- 
ny- 

Raccourci  /.  (rakurtf)  ry- 
sunek przedmiotu  w  skró- 
ceniu perspektywicznym , 
skrót. 

Race  a.  (ret)  wyścig,  bieg 
wyścigowy  do  mety. 

Race  /.  (rat)  rasa   fob.l. 

Race-boat  a.  (retbut)  łódź 
wyścigowa. 

Racer  a.  {reterj  wyścigo- 
wiec, koń   wyścigowy. 

Racha  hebr.  ob.  Raka. 

Rachat  /-  (ratza)  odkupie- 
nie towam  sprzedanego, 
zwykle  za  cenę  wyższą  od 
tej,  któr^  zapłacił  pierwot- 
nie kupujący. 

Rachatłalcum  tał.  pasta  o- 
wocowa  słodzona,  krajana 
w  tabliczki,  rodzaj  marme- 
lady. 

Rachialgja  *g.  ból  w  krę- 
gosłupie. 

Rachitis,  Rachityzm  *si.dzie- 
cięca  choroba,  objawiająca 
się  tym,  że  kości,  wsku- 
tek nieprawidłowego  składu 
chemicznego,  stają  się  mięk- 
kie i  wyginają  się  nienor- 
malnie, krzywica,  angielska 
choroba. 

Rachmistrza. urzędnik  pro- 
wadzący księgi  dochodów  i 
wydatków;  ten,  kto  umie 
dobrze  liczyć,  biegły  w  a- 
i"ytmetyce;  prten.  człowiek 
oszczędny;  człowiek  umie- 
jący obliczyć  następstwa 
swoich  czynów,  przedsię- 
bięrstw  i  wogóle  następ- 
stwa wypadków. 

Rachować  a.  liczyć,  licz- 
bami dochodzić ,  liczbami 
oznaczać;  r.  na  co,  oczeki- 
wać czego;  r.  na  kogo,  o- 
czekiwać  kogo,  ufać  komu, 
polegać  na  kim;  r.  za...  po- 
czytywać za  (np.  za  zasłu- 
gę, za  winę);  r.  si§  z  kim, 
z  czym,  mieć  na  pamięci  na- 
stępstwa postępowania  swe- 
go względem  kogo  a.  cze- 
go, zastanawiać  się,  obli- 
czać. 


Rachunek  n.  rachowanie, 
obrachunek,  sprawozdanie; 
rachunkowoić,  umiejętność 
prowadzenia,  rachunków; 
prowadzenie  rachunków,bu- 
chalterja. 

Racimora,  gatunek  mate- 
rji  jedwabnej  na  ubranie. 
Racing-calendar  a.  kalen- 
darz wyścigowy  (zawiera 
terminy  wyścigów,  szcze- 
góły dotyczące  słynniej- 
szych koni  wyścigowych, 
stadnin  i  t.  p.). 

Racja  ł.  rozumowana  przy- 
czyna, powód;  dowód;  słusz- 
ność ;  wyznaczona  porcja 
żywności  a.  furażu;  r.  stanu, 
przyczyny  polityczne  ja- 
kiego postanowienia  rządo- 
wego. 

Racjonalista  ni.  zwolennik 
racjonalizmu;tłumaczący  so- 
bie wszystko  rozumowo. 

Racjonalizm  nł.  odrzuca- 
nie Objawienia  i  wszelkich 
prawd  religijnych,  których 
rozum  nie  może  pojąć,  wia- 
ra wjTOzumowana;  w  filo- 
zofji  kierunek  dążący  do  po- 
znania wszelkich  prawd 
naukowych,  źródeł  i  gra- 
nic wiedzy  wyłącznie  za 
pomocą  rozumowania,  a  od- 
rzucający doświadczenie  (w 
przeciwstawieniu  do  empi- 
ryzmu). 

Racjonalny  ł.  uzasadniony, 
wyrczumowany, 

Racjonat  t.  część  uroczy- 
stego stroju  biskupiego,  spa- 
dająca na  piersi  i  pl'^cy,  dziś 
nieużywana,  obecTi'ł<)  zastę- 
puje  ją  paljusz  a  Żydów:  ta- 
blioa  z  nazwiskami  12  po- 
koleń używana  przy  sądze- 
niu. 

Rad,  Radium  ni.  nowo  od- 
kryty pierwiastek  chemicz- 
ny, który  wydaje  światło 
przenikające  nawet  blachę 
metalową. 

Rad.  tkr.  Radix  fob.). 

Radamantes  g.  w  mit.  jeden 
z  trzech  sędziów  greckie- 
go piekła,  mieszkających  w 
Orku;  przen.  surowy  sędzia. 

Radegast  w  mit.  słowiań- 
skiej: bożek  wojny  staroż. 
Obotrytów  i  Lutyków,  któ- 
remu zabijano  ludzi  na  o- 
fiarę;  szczególniej  czczony 
był  w  Retrze  (mieście  za- 
ginionym, w  dzisiejszym 
księstwie  Meklembursko  - 
Strelickim). 

Radesyge  duńt.  trąd  zda- 
rzający się  w  krainach  pod- 
biegunowych. 

Radicitus  ł.  radykalnie, 
doszczętnie. 

Radirgumml  n.  guma  wul- 
kanizowana do  wycierania 
atramentu  z  papieru. 

Radium  ob.  Rad. 

Radlus^.  promień;  r.yector, 
promień  wodzący,  odległość 
punktu  ruchomego,   zakrer 


ślającego  linję  krzywą  (sta- 
ła lub  zmienna)  od  punktu 
stałego,  będącego  ogniskiem 
tej  krzywej. 

Radłx  ł.  korzeń;  pier- 
wiastek. 

Radjacja  ł.  promieniowa- 
nie. 

Radjator  ł.  piec  w  kształ- 
cie rury  zgiętej  w  podko- 
wę, złożonej  jakby  z  ogniw, 
ogrzewany  parą  a.  wodą  go- 
rącą. 

Radjoaktywne  nt.  ciała,  pier- 
wiastki a.  związki  chemicz- 
ne posiadające  zdolność  wy- 
dawania światła  bez  wi- 
docznego ubytku  swej  masy. 

Radiofon  ni.  ob.  Fotofon. 

Radjofonja  ni.  przesyłanie 
dźwięków  za  pomocą  świa- 
tła. 

Radjografja  ni.  fotografo- 
wanie przedmiotów  niewi- 
dzialnych za  pomocą  pro- 
mieni Roentgena. 

Radjogram  nł.  zdjęcie  fo- 
tograficzne otrzymane  za 
pomocą  radjografji;  depe- 
sza otrzymana  za  pomocą 
telegrafu  Marconiego. 

Radjolarje  nł.  mikroskopij- 
ne, drobne  żyjątka,  z  typu 
pierwotniaków,  posiadające 
szkielet  krz  emionko  wy,  zło- 
żony z  igieł,  rozchodzących 
się  promienisto  lub  tworzą- 
cych kulę  kratkowaną. 

Radjolit  ni.  skamieniała 
muszla  kopalna  zwierzęcia 
promieiystego. 

Radjometr  nł.  przyrssądzik 
fizyczny  w  postaci  lekkie- 
go wiatraczka,  z  poczernio- 
nemi  z  jednej  strony  skrzy- 
dełkami, obracającego  się 
pod  wpływem  promieni  cie- 
pła lub  światła,  całość  mie- 
ści się  w  kuli  szklanej  z 
powietrzem  rozrzedzonym. 

Radjoskopja  nł.  ob.  Radjo- 
grafja. 

Radjotelegrafja  nł.  telegra- 
fja  bez  drutu. 

Radjoterapja  nł.  leczenie 
zapomocą  promieni  Roent- 
gena. 

Radjum  ob.  Rad. 

Radotage  /.  (radotai)  pa- 
planina, gadanina,  bajanie 
trzy  po  trzy. 

Radoteur  /.  fradot/ir)  czło- 
wiek plotący  trzy  po  trzy, 
mówiący  ni  to  ni  owo. 

Radoteuse  /.  (radoióz)  for- 
ma żeńska  od  radoteur  (oK.): 
kobieta  bajdurząca. 

Radykalista,  Radykał  nl.zwo- 
lennik  radykalizmu;  czło-. 
wiok  krańcowy 

Radykalizm  ni.  sposób  my- 
ślenia lub  postępowania,  n- 
siłujący  przyjętą  zasadę  bez 
najmniejszych  ustępstw  bez- 
względnie przeprowadzić;  w 
polityce  dążność  do  zasadni- 
czych i  gwałtownych  zmian 
w  ustroju   społecznym,   do 


Radykalny  —  Rapatrjować 


208 


przekształcenia  z  gruntu 
istniejących  urządzeń  pań- 
stwowych; krańcowość. 

Radykalny  ni.  bezwzględ- 
ny, krańcowy;  gruntowny, 
zasadniczy ,  sięgający  do 
podstaw,  do  źródU. 

Radykał  nł.  w  mol.  pier- 
wiastek, liczba,  która  po- 
mnożona przez  siebie  ozna- 
czoną ilość  razy,  równa  się 
liczbie  danej  czyli  potędze; 
znak  wyciągania  pierwiast- 
ku |/",  zbliżony  postacią  do 
litery  r;  ob.  Radykalista. 

Radyska  n.  rodzaj  rzod- 
kiewki ogrodowej. 

Radża  sitnd.  monarcha  hin- 
duski w  Indjach  przedgan- 
gesowych,  król,  książę. 

Radżputowle  ttind.  wojo- 
wnicza ludność  wschodniej 
krawędzi  Indostanu. 

Rafa  n.  skała  podwodna; 
dłiiga,  wazka,  piaszczysta 
lob  kamienista  ławica  w 
morz\i;  r.  a.  arfa,  kratka  lub 
siatka  druciana  do  przesie- 
wania ziemi,  żwiru,  zboża; 
narzędzie  do  czochrania  lnu. 

Raffinć  /.  rafinowany;  na- 
zwa elegantów  we  Francji 
za  Karola   iX  1560—1574. 

Rafinada  /.  cukier  zupeł- 
nie czysty,  znajdujący  się 
w  handlu  w  kształcie  głów. 

Rafinerja/.  fabryka,  w  któ- 
rej chemicznie  oczyszczają 
produkty  naturalne  lub  sztu- 
czne przetwory;  oddział  cu- 
krowni, gdzie  oczyszczają 
cukier. 

Rafinować  /.  dokonywać, 
rafinacji,  oczyszczać  z  do- 
mieszek; rafinowanie,  oczy- 
szczanie cukru  z  domie- 
szek; wyszukana  wymyśl- 
ność, subtelność,  wydelika- 
cona wytworność;  drobiaz- 
gowe obmyślanie  ozegoś;  ra- 
flnowany,  oczyszczony;  prze- 
biegły; wymyślny,  wyszu- 
kany. 

Rafinoza  nt.  cukier  w  me- 
lasie. 

Rafować  ob.  Arfować. 

Rafralchissements  /.  (rafre- 
szis/tia")  chłodniki,  chło- 
dzące napoje,  sorbety,  o- 
woce. 

Rafratchisseur  /.  {rajretzi- 
tiirl  rozpylacz,  przyrządzik 
do  rozpylania  płynów. 

Ragę  (la)  du  Jour  /.  (la  raz 
dii  żur)  to,  za  czym  ludzie 
szaleją  w  danej  chvirili  (mod- 
ny kolor,  materjał,  krój, 
przedmiot,  człowiek  i  in.). 

Ragged  -  schools  a.  fregid 
tkulsj  szkoły,  dla  dzieci  nę- 
dzarzy w  Londynie. 

RAgofU /./raguj  mięso  w  ka- 
wałkach gotowane  z  ostrym 
sosem,  rodzaj  potrawki  a. 
bigosiku;  r.  fin  en  coqailie$ 
f-fę  ii"  kokij)  móżdżek  cie- 
lęcy, a.  ryba,  a.  drób  z  gę- 
stym sosem  w  muszlach  u- 


smaźone  do  koloru  złotawo- 
żŚttego. 

Rald  a.  (redl  nagła  na- 
paść; niespodziewane  wkro- 
czenie wojsk  nieprzyjaciel- 
8kich;napad  łftpieżczy;wtar- 
gnięcie  udawane. 

Raiffełtena  tpiłkl,  rozpo- 
wszechnione w  Niemczech 
.spółki  ze  wspólnym  zarzą- 
dem w  Neuwied,  urządza- 
jące kasy  poźyczkowo-wkła- 
dowe,  kasy  oszczędnościo- 
we groszowe,  wspólne  za- 
kupy" produktów,  sprzedaż 
wyrobów  stowarzyszonych 
(od  nazwiska  założyciela 
Raiffeisena  1818—1888). 

Railway  irelwe)  a,  Railroad 
a.  (rei  rod)  droga  żelazna, 
kolej  żelazna. 

Raison  d'ćtał  /.  (rezą  dęta) 
racja  stanu  (ob.). 

Raison  d'etre  /.  (rezą  detr) 
racja  bytu,  przyczyna  ist- 
nienia. 

Raison  (la)  du  plus  fort  esf 
toujours  la  meilleure  /.  (la 
rezą  dii  plii  for  e  tuiur  la 
nujidr)  racja  mocniejszego 
zawsze  bywa  silniejszą. 

Raisonneur  /.  ob.  Rezoner. 

Raja  izr.,  Rajasy,  niemaho- 
metańscy  poddani  w  Turcji. 

Raial)  ob.  Radia. 

Rajbor  n.  świder. 

Rajfur  n.  (?),  Rajfurka,  strę- 
czyciel wzgl.  stręczycielka 
nierządu. 

Rajgras  n.  rodzaj  trawy, 
służącej  do  tworzenia  traw- 
ników^.ogrodowych  i  obsie- 
wania"fi<k,  dającej  wyborną 
paszę  zieloną  i  suchą. 

Ralls  a.  frali  relsy,  szyny 
kolei  żelaznej. 

Rajot  ob.  Riot:  ob.  Ryoty 

Rajsbret  n.  deska,  na  l^ó- 
rej  przytwierdza  się  papier 
do  rysowania. 

Rajscajg  n.  zbiór  narzę- 
dzi do  wykonywania  rysun- 
ków, umieszczony  w  puzder- 
ku z  odpowiedniemi  wgłę- 
bieniami; samo  to  puzderko. 

Rajsfeder  n.  obsadka  do 
kredki  rysunkowej. 

Rajsszyna  n.  cienka  gięt- 
ka linja  z  poprzeczką  przy 
rajzbrecie. 

Rajtar  n.  żołnierz  cięż- 
kiej kawalerji,  odziany  w 
kirys;  rajtarja,  ciężka  ka- 
walerja. 

Rajłrok  n.  długi  surdut  z  ty- 
łu rozcięty  do  jazdy  konnej. 

Rajtszula  n.  ujeżdżalnia 

Rajtuzy  n.  szerokie  spod- 
nie do  jazdy. 

Rajza  »■  wędrówka  czela- 
dzi rzemieślniczej. 

Raka  hebr.  w  Now.  Testa- 
mencie: niegodziwiec,  nic- 
poń. 

Rakarz  n.  ten,  co  ze  skó- 
ry odziera  konie  padłe  i 
wogóle  padlinę;  j9oyar(W.  łaj- 
dak, hultaj. 


Raki  tur.  nazwa  wódki  w 
krajach  Lewantu. 

Rakieta,  Raca  u>.  rurka 
metalowa  a.  tekturowa  na- 
pełniona ubitą  mieszaniną 
prochu  i  węgla,  zaopatrzo- 
na w  pręt  drewniany  do  na- 
dawania kierunku,  zapalo- 
na, szybko  wznosi  w  się 
powietrze  jako  fajerwerk  a. 
sygnał;  służy  też  do  oświe- 
tlania pozycji  nieprzyjaciel- 
skich w  nocy,  do  przesy- 
łania lin  ratunkowych  stat- 
kom i  t.  p.;  przen.  rakiety 
dowcipu,  częste  a  niespo- 
dziewane zwroty  w  mowie 
a.  w  piśmie,  olśniewające, 
zdumiewające  dowcipem. 

Rakieta  tr.  rodzaj  łopatki 
okrągławo-owalnej ,  złożo- 
nej z  rączki  i  ramki  z  roz- 
piętą siatką  ze  sznura  lub 
skręconych  strun,  służy  do 
podbijania  wolanta  lub  pił- 
ki w  lawn-tennisie. 

Rakoczego  marsz,  węgier- 
ska melodja  narodowa(Fran- 
ciszek  II  Rakoczy,  książę 
Siedmiogrodu,  1676—1735). 

Rakurs  ob.  Raccourci. 

Rakuski,  austryjacki. 

Rakuszanie,  Austryjacy. 

Rai.  tkr.  Rallenłando  tr. 
muz.  zwalniając. 

Raijować  /.  zebrać  na  no- 
wo rozproszonych  i  sfor- 
mować ich. 

Rally-papers  a.  frali-pepert) 
zabawa,  w  której  jeden  z 
jeźdźców  gra  rolę  lisa,  i  u- 
ciekając,  rozsypuje  za  sobą 
skrawki  papieru,  inni  go- 
nią za  tym  śladem,  a  zwy- 
cięża ten  jeździec,  który  u- 
ciekającemu  zerwie  przy- 
piętą do  ramienia  kokardę. 

Rama  n.  oprawa  a.  osada 
okien,  obrazów,  zwiercia- 
deł; w  maszynach  część 
stała  jednolita  obejmująca 
części  ruchome  lub  sztu- 
kowane drobniejsze.  - 

Rama  stind.  mityczny  kró- 
lewicz ,  będący  siódmym 
wcieleniem  bożka  Wisznu. 

Ramadan,  Ramazan  ar.  mie- 
siąc wielkiego  postu  u  ma- 
hometan; dziewiąty — w  ka- 
lendarzu arabskim. 

Ramage  /.  (ramai)  deseń 
ciągniony  z  gałązek,  splo- 
tów, liści  i  kwiatów,  zwła- 
szcza na  tkaninach. 

Ramajana  stind.  epopeja 
narodowa  starożytnych  In-, 
dów,  opiewająca  losy  kró- 
lewicza Ramy. 

Ramazan  ob.  Radaman. 

Rambouillet  (rambuje)  ina- 
czej: hotel  R.,  salon  R.  na- 
zwa zbiorowa  towarzystwa, 
bywającego  w  salonach  mar- 
grabiny R.,  wywierającego 
znaczny  wpływ  na  rozwój 
literatury  francusk.  1635 — 
1665  r. 

Rambouillets  /.    frt^bMje) 


gatunek  merynosów  o  weł- 
nie grubszej  i  dłuższej  niż 
u  Negretti. 

Rambury  /.  gatunek  du- 
żych jabłek. 

Ramillkacje  ^  rozgałęzie- 
nie. 

Ramoili  /.  zniedołężniały. 

Ramota  g.  [mir  ]  pismo  d- 
rzędowe,  dokument,  dyplom, 
akt  Bpjsany;  lichy  utwór  li- 
teracki. 

Rampa  /.  poręcz,  bala- 
Htrada  schodów;  rząd  lamji 
u  brzegu  bceny  w  teatrze; 
spadzistość,  podjazd;  po- 
most do  ładowania  i  wyła- 
dowywania towarów  do  wa- 
gonów i  z  wagonów. 

Rampo  tf .  uszkodzenie  o- 
pakowania;  ramponowany,  u- 
szkodzony  (towar). 

Ramsz  n.  rodzaj  gry  w 
karty,  w  której  przegrywa 
ten,  kto  ma  więcej  oczek; 
reszta  nieużyteczna;  towa- 
ry wysortowane. 

Rana  In  fabuła  Ł  żaba  w 
bajce  (która  aby  dorównać 
wołowi,  nadęła  się  i  pękła). 

Ranch,  Rancho  h.  (rana, 
ranezoj  folwark  w  Stanach 
Zjedn.  Amer.  Półn.,  na  Za- 
chodzie i  w  Meksyku:  czer- 
piący główne  dochody  z  ho- 
dowli bydła  stepowego. 

Rancherta  h.  tranczeria) 
chata  służąca  za  mieszka- 
nie dla  ranchera.   ' 

Ranchero  h.  (ranczeroi  wła- 
ściciel a.  gospodarz  rancha. 

Rand  a.  doit.  brzeg;  tery- 
torjum  nadbrzeżne,  szcze- 
gólniej w  Transwaaln,  gdzie 
są  kopalnie  złota. 

Randka,  iart.  to  samo  co 
Rendez  vous  (ob.i. 

Ranga  /.  stopień  hierar- 
chji  urzędowej,  godność,  do- 
stojność. 

Raniec  n.  [r.]  tornister. 

Rankor  ł.  uraza,  żal  do 
kogo;  zmartwienie,  frasu- 
nek; ochota,  zapał. 

Rant  n.  wypustka,  kant 
na  brzegach  odzieży. 

Ranwers  /.  u  źakieta  kla- 
pa odwrócona. 

Ranz  de  yaches  /.  (rtft  d* 
icatz)  melodja  na  kobzie  gry- 
wana przez  pasterzy  bydła 
w  Szwajcarii. 

Ranżerować   /.   porządko- 
wać, układać;  wybrakowy-  , 
wać,  usuwać    osobniki   lub 
przedmioty  nie  mogące  słu- 
żyć dalej  do   danego   cela. 

RaAtuch  n.  (?)  rodzaj  dłu- 
giej płachty,  której  kobie- 
ty wiejskie  używają  jako 
wierzchnie   okrycie. 

Rapa  n.  skała  podwodna, 
rafa;  zwały  kamienne  w  ko- 
rycie rzeki. 

Rapaces  ł.  zwierzęta  dra- 
pieżne. 

Rapatrjować  /.  sprowadzić 
emigranta  do  ojczyzny  z  po- 


209 


Ripć  —  Realny 


w  Totem;  r.  się,  wjocio  z  o- 
migracji  do  ojczyzny. 

Rapi  /.  patiinek  tabaki. 

Rapidamento ,  Rapido  ir. 
R«yl)ko. 

Rapids  [n.j  czi^^ć  i-zeki, 
gdz.ie  woiia  naj.szybciej  pły- 
nie, bystrzyna. 

Rapir  /.  długa,  wazka, 
obosieczna  szpada  z  koszem 
drucianym  u  rękojeści,  u- 
żywana  do  feclitunku. 

Raport/  sprawozdań  ie,  do- 
niesienie piśmienne,zwłasz- 
cza  składane  przez  podwład- 
nych zwierzchnikom. 

Raportować/',  donosić,  zda- 
wać sprawę. 

Rapować  }*.  kłaść  pierw- 
szą warstwę  tynku  z  mie- 
szaniny piasku  z  rzadkim 
wapnem. 

Rappei  /.  odwołanie  (za 
pomocą  sygnału). 

Rapsod  g.  w  staroż.  Gre- 
cji wędrowny  śi)iewak  pie- 
śni epickich  zwłaszcza  Ho- 
merowych) większy  urywek 
l)oematu  epicznego,  frag- 
ment epopei,  samoistny  poe- 
,mat  opiewający  jaki  donio- 
sły fakt  dziejowy. 

Rapsodja  i.  pieśń  epiczna 
śpiewana  przez  greckich  ra- 
psodów; rodzaj  fantazji  mu- 
zycznej w  stylu  szlachet- 
nym, osnutej  na  motywach 
me-odji  ludowych,  zazwy- 
czaj ognistej  i  burzliwej. 

Rapsodomancja  *y.  wróżba 
wyprowadzana  z  wiersza 
wybranego  wypadkowo. 

Rapsodyczny  nt.  urywko- 
wy, niepowiązany  w  jedną 
całość. 

Rapt  t.  porwanie  panny, 
uwięzienie. 

Raptem  Ł  nagle;  raptow- 
ny, nagły,  niespodziewany, 
gwałtowny. 

Raptularz  tri.  zeszyt  lub 
księga  do  spisywania  od- 
ręcznie zdarzeń,  wypadków, 
wogóle  rzeczy,  które  .iice- 
my  zapamiętać,  zbiór  tym- 
tzasowych  notat,  bruljon. 

Raptus  ni.  człowiek  gwał- 
towny, porywczy. 

Rfiptus  puejlae  ł.  uprowa- 
dzenie dzifnvicy. 

Rara  avis  t.  doU.  rzadki 
ptak:  cofi  bardzo  rzadkiego, 
niezwykłego,  biały  kruk. 

Rare  futnant  ielicibus  arae 
ł.  rzadko  dymią  się  ołtarze 
szczęśliwych  (kiedy  trwoga 
to  do  Hoga). 

Rari  nantes  in  gurgite  yasto 
ł.  oh.  Apparent .. 

Rarissime  t.  bardzo  rzadki. 

Rarytas  t.  rzadkość,  oso- 
bliwość; rarytny,  rzadki,  nie- 
zwykły. 

Ras  ar.  głowa,  cypel, 
wierzchołek  góry;  przedgó- 
rze; gubernator  prowincji 
w  Abisynji;  gicnerał. 

Rasa/,  ogół  jednostek  od- 


różniających się  wspólnemi 
cechami  od  innych  jedno- 
stek tegoż  gatunku;  fizycz- 
nie odmienne  typy  ludzi, 
różniące  się  między  sobą  ko- 
lorem skóry,  budową  czasz- 
ki, rodzajom  i  układem  wło- 
sów, kształtem  i  położeniem 
oczu  i  t.  p.;  odmianą,  ple- 
mię, pokolenie,  gatunek; 
rasowy,  posiadający  w  pełni 
wszystkie  przymioty  swojej 
i-asy. 

Raskolnik  r.  śekciarz  od- 
stępujący od  ścisłych  zasad 
wyznania  prawosławnego. 

Rasowa  a.  łódź,  łódź  wy- 
ścigowa! 

Raspaila  kuracja,  leczenie 
kamforą  (od  nazw.  przy- 
rodnika Francuza  Raspail 
1794—1878). 

Raspuci,  liindusi  wierzą- 
cy w  przechodzenie  dusz, 
w  metempsychozę. 

Rastaquouire  h.  (rasiahuer) 
cudzoziemiec  wiodący  wy- 
stawny tryb  życia,  a  które- 
go źródła  dochodów  są  po- 
dejrzane; oszust. 

Rastr, ,  Rastral,  Rastrum  Ł 
rodzaj  pióra  z  blachy  mo- 
siężnej do  kreślenia  pięcio- 
linji  na  papierze  nutowym; 
rastrować,  kreślić,  druko- 
wać linje,  rubryki. 

Raszpla  «.  pilnik  grubo 
nacinany  w  trójkąty,  jakby 
zadziory. 

Rasztag  n.  dzień  odpo" 
czynku. 

Rata  t.  częściowa  wypła- 
ta należności,  <iługu,  czyn- 
szu, w  oznaczonych  odstę- 
pach czasu. 

Ratafja  malajs.  \w.\  rodzaj 
słodkiego  likieru  owocowe- 
go, przyrządzanego  ze  spi- 
rytusu, soków  owocowych 
i  cukru. 

Ratione  conscientiae  t.  we- 
dług sumienia. 

Ratione  tnateriae  1.  dosl. 
1  powodu  materji:  co  do 
przedmiotu,  .stanowiącego 
materję  sporu. 

Ratio  physica  t.  to  ci  po- 
wód! to  ci  wytłumaczfniel 

Ratler  a.  g;itunek  pincze- 
ra o  gęstej,  krótkiej,  twar- 
dej sierści,  małego  wzro- 
stu, gorliwie  tępi  szczury 
i  myszy. 

Ratman  n.  rajca,  naczel- 
nik wydziału  w  magistracie. 

Ratusz  ».  budowla  zwykle 
ozdobna,  w  której  mieści 
się  zarząd  miasta;  magi- 
strat; areszt,  więzienie. 

Ratyfikacja  śrl.  przyjęcie, 
uznanie  i  zatwierdzenie  u- 
mowy,  układów,  zwłaszcza 
między  mocarstwami. 

Ratyfikować  t.  uznuwać, 
zatwierdzać,  przyznawać. 

Ratyna  ;'.  tkanina  wełnia- 
na z  włosem  krótkim,  fry- 
zowanym. 


Raubritter  n.  cloni.  rycerz 
rozbójniczy:  nazwa  średnio- 
wiecznych rycerzy  niemiec- 
kich, którzy  ze  swoich  nie- 
dostępnych zamków  na  cze- 
le gromady  żołdactwa  wy- 
padali i  rabowali  wędrow- 
nych kupców  i  podróżnych. 

Raubszyc  n.  kłusownik. 
*lłausz     n.     podochocenie 
trunkiem,  podchmielenie. 

Raut  a.  If.]  większa  zaba- 
wa wieczorna  bez  tańca. 

Raut  n.  djameht  szlifowa- 
ny z  jednej  strony  w  ścian- 
ki, z  drugiej  płaski. 

Ravage  /  (ratrażj  spusto- 
szenie, zniszczenie. 

Ravelin/^ra«'/f;okop  for- 
teczny,  zewnętrzny. 

Ravvivando  w.  w  muz.  oży- 
wiając się. 

Razura  f.  golarnia. 

Razzia  ar.  fraci-a)  wypra- 
wy łupieskie  przeciw  wro- 
gom, lub  dla  ukarania  nie- 
posłusznych, połączone  z 
rabunkiem  i  zniszczeniem; 
rabunek,  rzeź;  obława  na 
włóczęgów. 

Re.  skr.  Rec  (ob.J. 

R.  D.  skr.  R6verendus  Do- 
mlnus  ł.  czcigodny  Pan. 

Rdir.  skr.  Rlgsdaler  (ob.). 

Re  w.  król;  drugi  ton  w 
gamie  d. 

Re-  przyrostek  na  począt- 
ku wykazów,  znaczy:  zno- 
wu, ponownie,  wstcoz. 

Rea  g.  mtiul.  żona  Krono- 
sa,  matka  kilku  bogów  i  bo- 
giń greckich,  z  których  naj- 
ważniejszym był  Zeus. 

Reader  a.  (riixeri  czytają- 
cy rozprawę,  lukcję,  mojyę, 
mający  odczyt,  prelegent, 
lektor,  mówca. 

Reading-room  a.  (ridin  rum) 
pokój  do  czytania. 

Reaglent  ł.,  Reaktyw  nł. 
odczynnik;  środek,  za  po- 
mocą którego  można  rozpo- 
znać, czy  w  mieszaninie, 
poddanej  badaniu,  znajduje 
się  ciało,  którego  poszuku- 
jemy; tak  np.  jod  jest  rea- 
gientem,  za  pomocą  które- 
go poznać  można  domiesz- 
kę krochmalu,  gdyż  od  jodu 
krochmal  zabarwia  się  nie- 
biesTio. 

Reagować  ni.  oddziaływać, 
działać  odpornie,  w  jjrze- 
ciwnym  kierunku;  w  chem.: 
wywoływać  zmiany  chemi- 
czne, działać  chemicznie. 

Reakcja  n<.  oddziaływanie, 
działanie  odporne,  zwrot;  w 
polityce:  dążenie  do  przy- 
wrócenia poprzedniego  sta- 
nu rzeczy,  przeciwdziała- 
nie postępowi  w  życiu  spo- 
łecznym, wstecznictwo;  w 
chem.:  proces,  dający  w  re- 
zultacie, wskutek  wzajem- 
nego oddziaływania  na  sie- 
bie ciał,  nowy  związek  che- 
miczny; także  pewne  chara- 


kterystyczno diiaianio  che- 
miczne związków,  odczyn; 
reakcyjny,  wsteczny,  prze- 
ciwpostępowy;  r.  ruch,  wy- 
wołany jakim  pobudzeniem 
mechanicznym  np.  dotknię- 
ciem. 

Reakcjonista  ni.  człowiek 
wstecznych  dąźnośfu. 

Reaktyw  oh.  Reaglent;  re- 
aktywować, dokonywać  re- 
akcji, działać  odpornie. 

Real  h.  dawniej  srebrna 
moneta  zdawkowa  w  Hisz- 
pan ji  i  I^ortugalji=117j  kop. 

Realgar  ar.  (/.]  minerał, 
składający  się  z  siarki  i  ar- 
szeniku,  miękki,  bai'wy  ró- 
żo wo-czerwonawej,  w  prosz- 
ku pomarańczowy,  używa- 
ny w  pirotechnice  i  jako  far- 
ba malarska  (silna  trucizna). 

Realista  ni.  zwolennik  re- 
alizmu; artysta  dążący  do 
wywołania  swemi  dziełami 
złudzenia  rzeczywistości. 

Realizacja  ni.  urzeczy witjt- 
nienie;  zamiana  na  goto- 
wiznę, sprzedaż;  odzyska- 
nie należności. 

Realizm  ni.  sposób  myśle- 
nia oparty  wyłącznie  na 
zmysłowym  postrzeganiu  i 
doświadczeniu,  odrzucający 
idee  i  ideały,  zadowala- 
jący się  rzeczywistością  i 
stosujący  się  do  niej;  kie- 
runek filozoficzny  uważa- 
jący rzeczywistość  świata 
za  istotną  i  niezależną  od 
naszych  wrażeń;  w  filozo- 
fji  scholastycznej  pogląd, 
że  istnienie  pojęć  ogólnj'ch 
jest  rzeczywiste  (przeci- 
wieństwo: uominalizm);w  li- 
teraturze i  sztuce:dążenie  do 
jaknajwierniejszego  naśla- 
dowania natury  bez  uwzglę- 
dnienia idealnych  ducho- 
wych pierwiastków;  przed- 
miotowość. 

Realizować  M^  spełnić,  u- 
rzeczywistnić,  wprowadzić 
w  czyn;  ściijgać  należności; 
sprzedać,  spieniężyć,  za- 
mienić na  gotówkę;  zapłacić 
dług. 

Realja  ob.  Realne  nauki. 

Realny  nt.  prawdziwy,  za- 
sadniczy, istotny ,  rzeczowy, 
rzeczywisty;  r-na  wartoić 
wartość  rzeczywista,  praw- 
dziwa, w  przeciwstawieniu 
do  nominalnej;  r-na  szkoła, 
zakład  naukowy  męski,  w 
którym  języki  Starożytne 
nie  są  wykładane,  a  uwzglę- 
dniający głównie  matema- 
tykę, nauki  przyrodnicze,- 
języki  nowożytne  i  rysun- 
ki, jako  kształcące  do  prak- 
tycznych zawodów;  r-ne 
nauki  u.  realja.  nauki  mają- 
ce na  calu  kształceniu  w 
kierunku  praktycznym;  r-na 
unja  uh.  Unja;  rgalność,  rze- 
czywistość; posiadłość,  ma- 
jątek nieruchomy. 


Słownik  wyrazów  obcycłi  —  14 


Reambulacja  —  Reelekcja 


210 


R«ambul9c|a  »/.  jioniiary 
gruntów,  sąsiadujących  z 
sobą,  w  celu  ustalenia  gra- 
nicy. 

Reasekuracja  nt.  ubezpie- 
czenie się  towarzystwa  ase- 
kuracyjnego w  innych  ta- 
kicbźe  towarzystwach  przed 
możliweroi  stratami,  jakie 
ono  z  przedsiębiorstwa  ase- 
kuracyjnego mogłoby  po- 
nieść. 

Reasumcja  ł.  wznowienie, 
np.  przez  spadkobiercę  pro- 
cesu, przerwanego  przez 
śmierć  jednej  ze  stron ; 
wznowienie  posiedzeń,  za- 
wieszonych czasowo. 

Reasumować  ł.  zebrać  w 
jedną  całość,  powtórzyć  w 
krótkości;  wziąć  jeszcze  raz 
pod  rozwagę  (sprawę,  pro- 
ces). 

R<aufflur'a  (reom&ral  ter- 
mometr, termometr  80  stop- 
niowy, tak  nazwany  od  swe- 
go wynalazcy  (JC8:i — 1757). 

Reb.  Rebe  hehr.  dosl.  nau- 
czyciel: żyd,  u  chasydów 
głęboki  znawca  Talmudu. 

Rebab,  Rebek,  Rebeka  ar. 
[le.]  dawne  muzyczne  na- 
rzędzie strunowe. 

Rebelizant  nt.  bontownik, 
powstaniec. 

Rebeija  ł.  rokosz,  bunt, 
powstanie. 

Rebus  ł.  zagadka  obrazko- 
wa, rodzaj  łamigłówki,  po- 
legającej na  przedstawieniu 
w  szeregu  obrazków  uzupeł- 
nionych cyframi,  nutami, 
literami,  sylabami,  a  na- 
wet całemi  wyrazami,  ja- 
kiego zdania,  sentencji,  afo- 
ryzmu lub  przysłowia. 

Rebus  sic  stantibus  Ł  w 
takim  stanie  rzeczy. 

Rec.  skr.  Recipe  i.  weź  (na 
receptach). 

Rec.  tkr.  RecItałWo  (ob.). 

Recambio  ob.  Ricambio. 

Recedować  ł.  coś  komu  na- 
powrót  c  dstępować. 

Recenzent  Ł  sprawozdaw- 
ca, oceniający  utwory  lite- 
rackie lub  artystyczne;  kry- 
tyk. 

Recenzja  ł.  krótka  kry- 
tyczna ocena  utworu  lite- 
rackiego, scenicznego,  wy- 
konania dzieła  muzycznego 
i  t.  p.  drukowana  w  cza- 
sopiśmie; recertzyjny  egzem- 
plarz,nowośćlitoracka(książ- 
ka,  broszura),  którą  wydaw- 
ca posyła  bezpłatnie  redak- 
cji czasopisma  dla  zrobie- 
nia d  niej  wzmianki  w  cza- 
sopiśmie, lub  dla  wydruko- 
wania recenzji. 

Recepcja  ^.przyjęcie,  przyj- 
mowanie  gości,   interesan- 
/  tów. 

Recepis  i.  [».]  pokwito- 
wanie z  odbioru. 

Recepta  ł.  krótkie  przepis 
do  przygotowania  jakiej  mie- 


szaniny, w  technicznym  lub 
innym  celu:piśmienne  wska- 
zówki lekarza,  według  któ- 
rych aptekarz  przygotowu- 
je lekarstwo. 

Receptaculum  ł.  naczynie, 
w  którym  się  co  przecho- 
wuje; zbiornik,  do  którego 
spływa  jaka  ciecz,  albo  do 
którego  wpada  pył. 

Recepta  ex  conslllo  ł.  re- 
cepta napisana  po  naradzie 
kilku  lekarzy  zebranych  na 
konsyljum;  skr.  Rep.  ex  cons. 

Receptitla  bona  Ł  majątek 
żony,  wyłączony  przez  nią 
od  mężowskiego  zarządu  a. 
używalności. 

Receptor  ł.  w  biot.:  chwyt- 
niki,  ogniwa  boczne  idące 
z  zarodzi;  w  chem.  przyrząd 
destylacyjny;  odbieralnik; 
w  telefonach:  słuchawka. 

Recepturait^.sztuka  pisania 
i  przyrządzania  lekarstw. 

Reces  i.  ustęp  w  mowie, 
piśmie;  odłożenie,  odwłoka; 
w  prawie:  cofnięcie  się,  od- 
stąpienie od  procesu  lub  spo- 
ru,, zrzeczenie  się  praw  lub 
pretensji,  ułożenie  się  zgod- 
ne; recesować,  odstępować, 
zrzekać  się;  czynić  reces. 

Rechange  /.  (retza''ij  róż- 
nica kursu  pieniędzy. 

Rechtssłaati. państwo  kon- 
stytucyjne, w  którym  lud- 
ność sama  dla  siebie  stano- 
wi prawa  wiadze  wykonaw- 
cze zaś  są  odpowiedzialne 
wobec  narodu  fob.  Pollzel- 
staał). 

Recipe  ł.  weź  (na  recep- 
tach). 

Recipjent  t.  odbieracz, 
przyjmujący;  w  robotach 
chemicznych:  naczynie  do 
zbierania  wytwarzających 
się  gazów,  pary,  i  t.  d.; 
zbiornik,  odbieralnik;  dzwon 
szklany  w  machinie  pneu- 
matycznej, pod  którym  u- 
mieszcza  się  przedmioty, 
mające  być  wystawione  na 
działanie  próżni. 

Recital  a.  (ritajtal)  koncert 
jednego  tylko  artysty  na 
jednym  instrumencie,  np. 
r.  fortepianowy. 

Recitando  «r.  (reaitando) 
w  śpiewie  opowiadając. 

RecitatWo  w.  (reczitatiieo) 
w  operze  ustęp  napół  de- 
klamacyjny,  napół  muzycz- 
ny, właściwie^  śpiewne  opo- 
wiadanie z  towarzyszeniem 
muzyki. 

Record  a.  (rekord)  w  An- 
glji  dokumenty  dotyczące 
jakiej  sprawy  sądowej  i  wy- 
danego o  niej  sądu,  prze- 
chowywane w  archiwum 
sądowym;  ob.  Rekord. 

Rectangulum  ł.  czworokąt 
o  czterech  kątach  prostycli, 
prostokąt. 

Recta  via  ł.  prostą  drogą, 
bez  wybiegów, 


Recte  ł.  właściwie,  nale- 
życie. 

Recto  (ikr.  R*>)  ł.  na  tej 
stronnicy  zeszytu  a.  książ- 
ki, która  jest  po  prawej  stro- 
nie czj  tającego  (oh.  Verto). 

Rector  magnłfłcus  ł.  tytuł 
rektora  uniwersytetu. 

Rectum  ł.  kiszka  prosta, 
kiszka  stolcowa. 

Recu  /.  (retii)  otrzymane: 
na  kwicie,  pokwitowaniu, 
rewersie. 

Recuell  /.  (rek^j)  zbiór. 

Reculer  pour  mieux  sauter 
/.  (Tókiile  pur  mjó  tote)  co- 
fać się,  żeby  skoczyć  z  więk- 
szym impetem. 

Recurrens  /.  powrotny. 

Recydywa  1.  powtórzenie 
się  tej  samej  choroby,  któ- 
ra tylko  co  ustąpiła  pozor- 
nie lab  rzeczywiście;  po- 
wtórne zapadnięcie  na  tę 
lamą  chorobę  podczas  re- 
Konwalescencji. 

Recydywista  nł.  przestęp- 
ca powtórnie  popełniający 
występek,  za  który  poniósł 
karę. 

Recypient  ob.  Recłplent. 

Recypować  1.  przyjmować, 
odbierać. 

Recytować  1.  wygłaszać, 
wypowiadać  z  pamięci. 

Redagować  1.  wyrażać  my- 
śli piśmiennie,  układać  ar- 
tykuł, pismo,  utwór;  kiero- 
wać wydawnictwem. 

Redakcja  ni.  skład  osób 
należących  do  naczelnego 
kierunku  i  układu  jakiego 
pisma,  dzieła,  w.  dawnictwa 
zbiorowego  i  t.  p.;  układ 
pisma,  dzieła,  pojedyncze- 
go ustępu;  loial,  w  którym 
układa  się  czasopismo  a. 
dzieło  zbiorowe. 

Redaktor  ni.  kierownik  cza- 
sopisma lub  dzieła  zbioro- 
wego. 

Redde  Caesarl  quae  sunt 
Caesarls,  et  quae  sunt  Del 
Deo  /.  oddaj  Cezarowi  co 
należy  do  Cezara,  a  Bogu 
co  do  Boga,  (słowa  Chry- 
stusa w  odpowiedzi  Fary- 
zeuszom, czy  należy  płacić 
podatki). 

Reddenda  est  terra  terrae 
ł.  ziemię  trzeba  oddać  zie- 
mi: z  prochu  powstałeś,  w 
proch  się  obrócisz. 

Redde  ^loi  debes  1.  oddaj 
coś  winien. 

Redempcja  1.  odkupienie 
np.  z  niewoli,  z  zastawu;  od' 
kupienie  ludzkości  od  grze- 
chu pierworodnego  przez 
śmierć  Chrystusa  na  krzy- 
żu; redempcyjny,  dotyczący 
po.słannictwa  redemptory- 
stów. 

Redemptoryści  nt.  zakon 
założony  przez  św.  Alfon- 
sa Liguori  1732  r.,  mający 
na  celu  podnoszenie  przez 
misje  ludzi    upadłych   mo- 


ralnie i  umoralnienie  ladn; 
u  nas  (17S7  — 1808)  zwani 
Benonitami. 

Redingote  /.  (redfgct)  dłu- 
gi surdut  czarny  zapinany 
na  2  rzędy  guzików. 

Redłntegracja  /.  przywró- 
cenie na  nowo,  odtworze- 
nie całości  z  części,  ze 
szczętów. 

Redlv(vBS  1.  zmartwych- 
powstaty,  odrodzony. 

Redonacja  t.  ponowne  od- 
danie. 

Redowa  czet.  (?)  czeski  ta- 
niec podobny  do  polki  ma- 
zurki. 

Redresować  /.  poprawiać, 
Rprostowywać;  stawiać  na 
nogi,  wyprostowywać;  kar- 
cić, gromić,  łajać. 

Redublować  /.  podwajać. 

Reductio  ad  absurdum  /. 
wykazanie,  że  z  danych  po- 
stępków lub  rozumowań  w 
ostatecznym  wyniku  wypa- 
dłaby niedorzeczność,  nie- 
podobieństwo. 

Redukcja  /.  sprowadzenie 
do  stanu  pierwotnego,  pod- 
stawowego ;  zmniejszenie, 
ograniczenie,  zniżenie;  za- 
miana miar,  wag,  monet, 
ilości  jednych  na  drugie; 
zamiana  figury  gieometry- 
cznej  na  mniejszą,  zmniej- 
szenie proporcjonalne;  w 
chemji  i  metalurgji:  całko- 
wite lub  częściowe  wydzie- 
lanie pierwiastków  ze  związ- 
ków, zwłaszcza  tlenu  z  tlen- 
ków metali;  w  chirurgji: 
nastawienie  złamanych  ko- 
ści; redukcyjny  cyrkiel,  cyrkiel 
tak  zbudowany,  że  można  za 
jego  pomocą  kopjować  ry- 
sunek, wyznaczając  odle- 
głości i  kreśląc  łuki  pro- 
porcjonalnie zwiększone  a. 
zmniejszone;  r-na  tabela,  wy- 
kaz porównawczy  monet, 
miar  i  wag  z  zastosowaniem 
(redukcją)  ich  do  najpospo- 
litszych. 

Redukować  1.  ograniczać 
zmniejszać,  upraszczać;  w 
chemji:  uwalniać  od  związ- 
ku z  innemi  ciałami;  od- 
tleniać. 

Reduplikacja  1.  zdwojenie, 
powtórzenia. 

Reduta  /.  szaniec  polny, 
opatrzony  fosą;  mała  forty- 
fikacja zamknięta  nieopodal 
większej;  bal  maskowy. 

Redyfy  Imt.  turecka  obro- 
na krajowa,  powoływana  do 
czynnej  służby  w  czasie 
wojny  dla  wzmocnienia  woj- 
ska linjowego  [ob.  Niżami). 

Redyskonto  ni.  odstępowa- 
nie drogą  dyskonta  ;weksli 
przyjętych  do  zdyskontow*- 
nia. 

Reel  /.  uczciwy,  pewny, 
sumienny;  rzeczywisty. 

Reelekcja  t.  obiór  powtór- 
ny. 


211 


Uceskontować  —  Kegis  Yoluntas 


Reeskontować  /.  odprze- 
dać woksol  zdyskontowany, 
dyskontując  go  nanowo. 

Re  et  corpore  1.  na  oso- 
bie i  majątku  (karać). 

Re  et  nomine  ł.  z  czynów 
i  z  imienia. 

R«f  n.  przyrząd  złożony 
z  cienkich  linek,  ułatwiają- 
cy zmniejszenie  powierzch- 
ni żagli  w  razie  silniejsze- 
go wiatru. 

Refakcja  nt.  strącenie  z 
należności  z  powodu  uszko- 
dzenia dostarczonych  towa- 
rów; inaczej:  fusti. 

Refektarz,  Refektorjum  M. 
sala  jadalna  w  klasztorze, 
w  seininarjach  duchownych; 
miejsce  zebrań  i  narad  za- 
konnych. 

Referat  nł.  [n.]  piśmien- 
ne sprawozdanie:  piśmien- 
ne opracowanie  jakiego  in- 
teresu lub  sprawy. 

Referencja  nt.  świadectwo, 
rekomendacja,  powołanie  się 
na  kogo;  udzielenie  wiado- 
mości o  kim. 

Referendarjusz  »ł.  prawnik 
początkujący. 

Referendarz  ł.  w  datr.  Pol- 
sce urzędnik,  który  odbie- 
rał wszelkie  skargi  i  pi-oś- 
by  na  piśmie  i  zdawał  z 
łiich  sprawę  kanclerzowi, 
■miał  też  prawo  sądzić  i  wy- 
rokować w  niektórych  spra- 
wach; w  Niemozech  młody 
prawnik  między  pieryeszym 
a  drugim  egzaminem  pań- 
stwowym. 

Referendum  1.  uchwała  lu- 
dowa w  Szwajcarji,  przyj- 
mująca lub  odrzucająca  pro- 
pozycje rady  związkowej; 
o/>.  Ad  referendum. 

Referent  t.  opracowujący 
piśmiennie  jaką  sprawę; 
przedstawiający  sprawę;  u- 
rzędnik  odrabiający  refe- 
raty. 

Referować  t.  układać,  spo- 
rządzać referaty,  odrabiać 
urzędowe  papiery;  r.  przy- 
slfgf,  odmówić  przysięgi  i 
iadać  jej  od  strony  przeciw- 
nej. 

Reieł  /.  nierozegrana  gra 
(w  której  nikt  nie  wygrał 
ani  przegrał),  zwłaszcza  w 
Ronge  et  noir. 

Refleks  i.  odblask;  odbi- 
cie się  światła,  głosu:  od- 
ruch nieś^wiadomy:  reflekso- 
wy, odruchowy,  mimowolny, 
wywołany  jakim  pobudze- 
niem mechanicznym;  spo- 
wodowany odbiciem  światła 
białego  a.  barwnego. 

Refleksja /.  zastanowienie, 
rozważanie,  wzgląd;  odbi- 
cie promieni  światła,  głosu; 
refleksyjny ,  zastanawiający 
flię,    rozważny. 

Reflektant  /.  przedsiębio- 
rący staranie,  liczący  na 
coś,  na  udanie  się,  współ- 


ubiegający  się  o  propono- 
wany interes,  zajęcie,  po- 
sadę. 

Reflektor  t.  wklęsłe  zwier- 
ciadło, zwykle  metalowe,  w 
które  zaopatruje  się  latar- 
nie powozów,  lokomotyw, 
sygnałów  i  t.  p.,  aby  skie- 
rować ich  światło  w  jed- 
ną tylko  stronę;  teleskop 
zwierciadłowy,  posiadający 
zwierciadło  ruchome  wklę- 
słe, zamiast  soczewki  przed- 
miotowej ,  dający  obrazy 
przez  odbicie(refleksję)  pro- 
mieni światła. 

Reflektować  1.  wziąć  pod 
uwagę,  mieć  coś  na  celu; 
robić  o  co  .starania;  zga- 
dzać się  na  co;  przywodzić 
kogo  do  rozwagi,  do  zasta- 
nowienia się;  odbijać  pro- 
mienie światła;  r.  si§,  or- 
jentować  się;  spostrzegać 
błędność  dotychczasowego 
postępowania!  przedsiębrać 
zmianę. 

Reforma  1.  przeprowadze- 
nie zmian  na  lepsze,  wpro- 
wadzenie ulepszeń;  prze- 
kształcenie na  drodze  le- 
galnej jakich  urządzeń,  sto- 
sunków, instytucji  społecz- 
nycli;  poprawa. 

Reformacja  ł.  wielki  ruch 
religijny  w  XVI  w.  spowo- 
dowany przez  Lutra,  który 
wystąpił  przeciw  dogma- 
tom, instytucjom  i  obrzędoni 
Kościoła  katolickiego,  skut- 
kiem tego  wytworzyły  się 
odrębne  od  katolicyzmu  wy- 
znania chrześcijańskie. 

Reformat  /.  zakonnik  re- 
guły Św.  Franciszka. 
.  Reformator  ł.  wprowadza- 
jący zmiany  istniejących  u- 
rządzeń  (zwłaszcza  kościel- 
nych); wprowadzający  ulep- 
szenia. 

Relormista  ni.  zwolennik 
reformy. 

Reformować  ł.  poprawiać, 
przekształcać,  ulepszać;  re- 
formowany ewanglelik,  wy- 
znawca zasad  Kalwina;  r. 
kostjum,  ubranie  damskie  u- 
względniające  wymagania 
hygjeny  (nieściskające). 

Refrain  /.  frefrę)  wiersz 
powtarzający  się  w  każdej 
zwrotce,  przyśpiew;  przen. 
wyrażenie  często  powta- 
rzane. 

Refrakcja  ^.załamanie  się 
promieni  światła,  przecho- 
dzących kolejno  przez  dwa 
środki  niejednakowej  gęsto- 
śai. 

Refraktor  nt.  teleskop  so- 
czewkowy czyli  luneta,  od- 
dająca obraz  przez  załama- 
nie t-ię  (refrakcję)  promie- 
ni światła. 

Refren^A.  Refrain. 

Refreszyser  ob.  Rafratchls- 
seur. 

Rełrigerator  ni.  oziębiacz, 


ogólna  nazwa  przyrządów, 
mających  rozmaitą  budowę, 
służących  do  oziębiania  pły- 
nów, bądź  na  użytek  tech- 
niczny, bądź  dla  celów  zdro- 
wotnych i  leczniczych. 

Refrigerator-car  «.  &efn- 
dieraior-ker)  wóz  a.  pociąg 
towarowy  tak  urządzony, 
że  za  pomocą  zimna  zabez- 
piecza przewożone  artyku- 
ły żywności  od  zepsucia 
się. 

Refugium  t.  ucieczka , 
schronienie,  przytułek. 

Refutacja  ł.  odparcie  za- 
rzutów ,  zbicie  dowodów 
przeciwnika. 

Reg-  oh.  także  Re]-. 

Re  galantuomo  w.  rycer- 
ski król,  przydomek  dawa- 
ny królowi  włoskiemu  Wi- 
ktorowi Emanuelowi  I-mu 
(18t)2— 1878). 

Regal,  Regaija  t.  prawem 
zastrzeżone  przywileje  mo- 
narsze; prawa  najwyższej 
^adzy  państwa  do  niektó- 
rych dochodów;  oznaki  god- 
ności królewskiej  (korona, 
berło  i  t.  d.);  gatunek  przed- 
nich cygar. 

Regalista  nt.  rojalista. 

Regalizować  ni ,  Regalować 
/.  obdarowywać,  ugaszczać. 

Regał  n.  rodzaj  półek  na 
towary,  na  książki;  w  dru- 
karni: półki  z  szufladami, 
w  których  przechowują  się 
czcionki,  linjo  i  ozdoby ; 
dawne  małe  organy,  rząd 
piszczałek  w  organach,  re- 
jestr organowy. 

Regat  tp.(?)  wazki  kra- 
wat spuszczany  na  piersi. 

Regaty  w.  wyścigi  wio- 
słowe na  łodziach. 

Regens  t.  przełożony  za- 
kładu naukowego  duchow- 
nego; zarządzający  kance- 
larją  konsystorską;  r.  chori, 
dyrektor  chóru. 

Regesta  ł.  chronologicz- 
nie uporządkowany  spis  do- 
kumentów wraz  z  podaniem 
krótkiej  treści,  miejsca  prze- 
chowania, lub  pisma  albo 
dzieła,  gdzio  zostały  prze- 
drukowane. 

Reglae  collationis  /.  para- 
fja,  w  której  rząd  wykony- 
wa prawo  patronatu. 

Regla  res  est  succurrere 
lapis  ł.  królewską  rzeczą 
jest  pomaganie  upadłym. 

Regicida  1.  królobójca. 

Regiel  ob.  Regle. 

Regielacja  ni.  przymarza- 
nie. 

Reglencja  nt.  zarząd  pań- 
stwem tymczasowy,  ustano- 
wiony z  powodu  małolet- 
ności,  choroby,  lub  dłuższej 
nieobecności  monarchy. 

Regłeneracja  t.  odrodze- 
nie, odnowienie;  w  fizjolo- 
gji:  odtworzenie  się  utra- 
conej części  ciała. 


Reglenerator  1.  prze.strzeń 
zamknięta,  poddawana  zmia- 
nom ciśnienia,  w  której  go- 
rąco, podtrzymywane  za  po- 
mocą palących  się  brykiet, 
jest  udzielane  gazowi  a.  pa- 
rze i  powietrzu  wchodzące- 
mu do  ogniska,  —  służy  do 
przywrócenia  [>arze  a.  ga- 
zowi wysokiej  temperatury, 
zniżonej  skutkiem  wykona- 
nej pracy. 

Reglenmantel».d«l^  płaszcz . 
od  deszczu,  płaszcz  obszer- 
ny, lekki,  z  szerokiemi  rę- 
kawami pelerynowemi,  te- 
raz częściej  nazywany  ca- 
che  poussUre  /.  rkast-putjer) 
dosl.  osłona  od  kurzu;  opoń- 
cza, 1  łaszcz  gumowy,  nie- 
przemakalny. 

Regient  l.  panujący  w  za- 
stępstwie monarchy  w  cza- 
sie jego  niałoletności,  dłuż- 
szej choroby  lub  nieobec- 
ności; tymczasowy  zawia- 
dowca spraw  państwa;  oh. 
Rejent;  zarządzający,  zawia- 
dowca; dyrektor,  naczelnik: 
nazwa  brylantu  najczyst- 
szej wody,  ważącego  ok.  137 
karatów.a  zakupionego  przez 
księciaOrleańskiegu  dla  kró- 
la Francji  I,ud\vika  XV. 

Regiestr  ob.  Rejestr;  re- 
giestrowy  papier,  mocny  pa- 
pier klejowy  dużego  for- 
matu, używany  na  regie- 
stry;  r-y  żołnierz,  w  dawn. 
Polsce  żołnierz  regularny 
(linjowy),  zapisany  na  listę 
,wojskowych  pobierających 
stały  żołd  od  skarbu. 

Regiestrałor  ni.  układają- 
cy regiestry,  spisywacz;  r. 
kolegialny,  w  Rosji:  najniż- 
sza ranga  cywilna  czter- 
nastej klasy. 

Regiestratura,  Registratura 
nł.  wykaz  Spraw  IJarnych, 
jrfkie  miał  podsądny;  kon- 
trola papierów  urzędowych, 
wchodzących  do  biura  i  wy- 
chodzących z  niego;  oddział 
zarządu,  gdzie  się  przecho- 
wują akta. 

Reglesty  ob.  Regesta. 

Rjgime  /.  (reiim)  sposób, 
tryb  życia,  postępowania, 
zwłaszcza  sposób  postępo- 
wania przepisany  charym; 
rządy;  Ancien  rćgime  oh.  An- 
cien. 

Regiment  l.  władza,  do- 
wództwo; pułk  jazdy  lub 
piechoty. 

Regimentarz  ni.  w  daw. 
Polsce  wódz  zastępujący 
hetmana,  dowódca  części 
wojska. 

Regina  /.  królowa. 

Reglomontum,  łacińska  na- 
zwa miasta  Królewca  nad 
Pregelą. 

Register  n.  rejestr.' 

Reglstrator  [».]  ob.  Regle- 
strator. 

Regls  yoluntas  suprema  lex 


Regius  morbns  —  liekluzja 


212 


eito  t.  wula  króla  iiieuli  bie- 
dzie najwyższym   prawem. 

Regius  morbui  t.  żółtaczka. 

Region  l.  okolica,  kraina, 
pas,  strefa;  warstwa  powie- 
trza; sfera. 

Reglameni  /.  regulamin, 
przepi.sy,  urządzenie. 

Reglamentacja  ni.  urządze- 
nie, rozporządzenie;  kontro- 
la policyjno-lekarska  nad 
prostytucją. 

Regle,  strefa  lasów  w  Ta- 
trach, wznosząca  się  z  ujira- 
wionej  i  zamieszkałej  wy- 
żyny do  wysokości  1,500 
metrów. 

Regnant  1.  panujący,  mo- 
narcha. 

Regnlkolarny  nt.  dotycsą- 
cy  mieszkańców  państwa; 
r-a  deputacja,  delegacja  wy- 
bierana ze  strony  Austrji 
i  Wągier  celom  wydania 
wspólnych  rozporządzeń,za- 
rządzenia  podatków  i  t.  d. 

Regnum  t.  państwo,  kró- 
lestwo, rząd. 

Regradacja  1.  zdegrado- 
wanie, odj(jcie  czci  i  praw. 

Regres  1.  cofanie  sią;  moż- 
ność poszukiwania  na  po- 
ręczycielu, żyrancie,  wspól- 
niku— zwrotu  strat  ponie- 
sionych. 

Regresja  ni.  uwstecznie- 
nie;  powtórzenie  w  mowie 
tego,  co  już  w  niej  powie- 
dziano, lecz  w  porządku  od- 
wrotnym, np.  trzeba  "jeść 
aby  żyć,  a  nie  żyć,  aby 
jeść. 

Regresywny  ni.  wsteczny; 
r-a  metoda,  metoda  uczenia 
rozczłonkowująca,  rozwija- 
jąca, analityczna. 

Regulacja  1.  uporządkowa- 
nie, doprowadzenie  do  sta- 
nu pewnej  prawidłowości, 
urządzenie,  sprostowanie 
według  pewnych  prawideł; 
obliczenie  i  zapłacenie  na- 
leżności. 

Reguła  de  tri,  Reguła  aurea 
/.  reguła  trzech  (oh.  Reguła). 

Reguła  falsi  1.  reguła  fał- 
szywego założenia,  odmia- 
na reguły  trzech,  tym  się 
odznaczająca,  że  na  miej- 
sce jednej  z  niewiadomych 
podstawiamy  liczbę  mniej 
więcej  dowolną,  a  następ- 
nie, stosownie  do  warunków 
zadania,  otrzymany  rezultat 
zwiększamy  albo  zmniej- 
szamy proporcjonalnie. 

Regulament  «^.  zbiór  prze- 
pisów wojskowych. 

Regulamin  ni.  zbiór  prze- 
pisów i  rozporządzeń,  we- 
dług którycli  jaka  czynność 
lub  szereg  czynności  ma 
się  odbywać;  zbiór  przepi- 
sów obowiijzujących  człon- 
ków jakiej  instytucji,  zgro- 
madzenia, zakładu;  przyję- 
ty, lub  przepijany  plan  po- 
stępowania. 


Regularny^,  zgodny  z  prze- 
pisami, zastosowany  do  pra- 
•wideł;  ujednostajniony,  uję- 
ty w  przepisane  ramy;  pra- 
widłowy, ścisły,  pilnujący 
się  czasu  oznaczonego,  pun- 
ktualny; nie  spóźniający  się; 
kształtny,  proporcjonalny; 
r-ne  wojsko  ob.  Linjowe  woj- 
sko; R-ni  kanonicy,  rodzaj 
zakonu  katolickiego;  regu- 
larność, zgodność,  prawi- 
dłowość, kształtność,  forem- 
ność;  pilnowanie  się  godzin 
oznaczonych,  punktualność; 
u  kobiet  menstruacja. 

Regułaryzacja  ni.  uporząd- 
kowanie, uregulowanie. 

Regulator  t.  przyrząd  u- 
jednostajniający  ruch  ma- 
szyny parowej  t.  j.  nieda- 
jący  mu  odstępować  od  o- 
znaczonej  z  góry  normal- 
nej szybkości;  bardzo  do- 
kładnie idący  zegar  waha- 
dłowy stojący  lub  ścienny, 
nakręcajjjcy  się  raz  na  ty- 
dzień a.  rzadziej. 

Regulatywa  ni.  przepis,  po- 
stanowienie, które  wyko- 
nawcy ma  służyć  za  wska- 
zówkę. 

Regulować  t.  porządko- 
wać, udokładniać,  urządzać, 
ustawiać;  poprawiać  upra- 
wę roli  za  pomocą  głębo- 
kiego przekopania;  r.  zega- 
rek, nastawiać  zegarek  ua 
godzinę  właściwą,  popra- 
wiać mechanizm  zegarka, 
żeby  ani  ^ię  śpieszył,  ani 
opóźniał;  r4gul6wka,  w  ogrod- 
nictwie spulchnienie  ziemi 
za  pomocą  głi;bokiego  prze- 
kopania jej  w  tei:  sposób, 
aby  spodnia  jej  żyźniejsza 
część  poszła  na  wierzch,  a 
wierzchnia  na  spóa. 

Reguła  Ł  prawidło,  zasa- 
da, porządek;  r.  zakonna,  u- 
stawa  zakonna;  r.  trzecli,  w 
arytmetyce  z  trze-ch  ilości 
wiadomych  oznaczenie  ilo- 
ści nieznanej,  proporcjo- 
nalnej do  tamtych. 

Regurgiłacja  ł.  wymioty. 

Rehabilitacja  ni.  uniewin- 
nienie, przywrócenie  do 
czci,  do  dobrej  sławy;  o- 
cżyszczenie  z  niesłusznych 
zarzutów. 

Rehabilitować  ni.  przywró- 
cić komu  dobrą  cześć  i  pra- 
wa; uniewinnić;  r.  się,  po- 
starać się  o  rehabilitację; 
poprawić  się  z  wad,  które 
spowodowały  utratę  dobrej 
opinji. 

Reicłisrat  n.  sejm  ogólno- 
państwowy  w'  Anstrji. 

Reichsłag  n.  sejm  nie- 
miecki. 

Reiclistaler  n.  talar  pru- 
ski. 

Reimportacja  nt.  wprowa- 
dzenie na  nowo,  powtórne. 

Reimprematur  ł.  pozwala 
się  powtóniie  drukować. 


Reindokcja  I .  ponowne 
wprowadzenie  w  poRiadanie 
uBuniętE^o  przemocą. 

Rełne  /.  (ren)  królowa:  R. 
Claude  oh.  Renlćloda. 

Reinecke-łls  i.-j-p.  (raj- 
neke-)  poemat  bohaterski  z 
źTcia  zwierząt  dzikich,  na- 
pisany przez  Goethego  na 
tle  podań  ludowych  nie- 
mieckich. 

Relnette  oh.  Reneta. 

Reinkarnacja  ni.  kolejne 
wcielanie  się  duszy  (teorja 
buddyzmu). 

Reinstalacja  ni.  powtórne 
obsadzenie  kogo  na  btano- 
wisku. 

Reintegracja  ł.  przywró- 
cenie do  posiadania. 

Rels  ob.  Rejs. 

Rełs  efendi  tur.  kanclerz 
turecki  albo  minister  spraw 
zagranicznych. 

Reisender  n.  podróżujący, 
podróżny;  reprezentant  fa- 
bryki, handlu,  objeżdżający 
kupców  i  przemysłowców 
dla  otrzymania  zamówień  na 
artykuły  i  wyroby  tych,  dla 
których  jeździ,  komiwojażer. 

Reiter.  *kr.  Reiteretur  t. 
na  receptach:  niech  będzie 
powtórzone. 

Rei  yindicatio  ł.  skarga 
właściciela  iakiej  rzeczy 
przeciw  temu,  kto  ją  nie- 
prawnie posiada,  o  przy- 
znanie skarżącemu  własno- 
ści i  wydanie  mu  owej  rze- 
czy. 

Rej-  ob.  także  Raj-,  Reg-. 

Rej  n.  szereg,  łańcuch; 
przywódca,  przewodnik;  r. 
w  wyrażeniach:  r.  prowa- 
dzić, r.  wodzić,  przodować, 
przewodniczyć,  dyrygować, 
kierować  w  tańcu,  w  zaba- 
wie, na  zebraniach. 

Reja  n.  poprzeczny  drąg 
u  masztu,  utrzymujący  ża- 
giel; suszarnia;  stodota. 

Rejd  hol.  część  morza,  o- 
słonięta  od  wiatrów,  dosta- 
tecznie głęboka,  gdzie  okrę- 
ty mogą  bezpiecznie  zarzu- 
cić kotwicę,  przystań. 

Rejent  t.  urzędnik  sądo- 
wy, spisujący  umowy,  kon- 
trakty kupna  i  sprzedaży, 
testamenty  i  t.  p.,  notar- 
jnsz;  tymczasowy  zawiadow- 
ca spraw  państwa. 

Rejentalny  »/.  notarjalny, 
urzędowny. 

Rejestr  śrl.  spis,  lista,  wy- 
kaz; wykaz  treści,  spis  al- 
fabetyczny; u  człowieka 
różne  gatunki  głosu  o  roz- 
maitej skali;  u  koni,  zagłę- 
bienia w  zębach,  po  których 
poznaje  się  ich  wiek;  r.  fir- 
mowy, wykaz  firm  handlo- 
wych,, mających  obowiązek 
protokółować  przy  właści- 
wym sądzie  swoje  powsta- 
nie, zwinięcie  i  wszelkie 
zmiany;  r-y  u  organów,  zasu- 


wy otworów  w  pibzczat- 
kach  organowych,  kłużące 
do  zmiany  głosów;  r.  w  zam- 
ku, urządzenie  sprężyn  i 
zasów:  z  r-ttru,  porządkiem, 
kolejno:  jak  z  r-stm,  ściśle, 
akuratnie;  nienaturalni,;, 
przesadnie;  rejestrować,  za- 
pisywać do  rejestru,  po- 
rządkować 

Rejestracja  ni.  handlowa, 
ujawnienie  szczegółów  d'.>- 
tyczących  osób  handlują- 
cych i  ich  działalności. 

Rejon  /.  obwód  w  pewnym 
promieniu,  pewna  prze- 
strzeń; r.  forteczny,  pa£  grun- 
tu około  stałych  fortyfika- 
cji, podlegający  ogranicze- 
niom pod  względem  budo- 
wania się  na  tym  pasie. 

Rejs  port.  moneta  portu- 
galska i  brazylijska  (1.  mn. 
od  real  portugalski,  które- 
go nie  należy  mieszać  z  re- 
alem  hiszpańskim). 

Rejterada  /.  odwrót,  cofa- 
nie się,  ucieczka. 

Rejwach  n.  tumult,  za- 
mieszanie,  hałas,   wrzawa. 

Rek  n.  drążek  poziomy 
do  gimnastykowania  się,  o- 
party  końcami  na  słupkach 
lub  zawieszony  niemi  na 
sznurach. 

Reliapituiacja  1.  treści- 
we powtórzenie  głównych 
punktów  rzeczy  poprzed- 
nio wypowiedzianej;  w  ra- 
chunkach: zestawienie  wy- 
ników z  pojedynczych  dzia- 
łów. 

Rekcja  t.  w  gram.:  stosu- 
nek zależności  jednych  czę- 
ści mowy  od  drugich. 

Reklama  /.  publiczne  po- 
lecanie za  pomocą  ogło- 
szeń; zachwalanie  przed- 
miotów handlu,  wytworów 
sztuki  i  t.  p.  przez  niezwy- 
kłe, rzucające  się  w  oczy 
ogłoszenia,  oryginalne  afi- 
sze, prospekty,  szyldy  i  in- 
ne sposoby  zwrócenia  uwa- 
gi i  zainteresowania  pu- 
bliczności. 

Reklamacja  ł.  zażalenie  o 
naruszone  prawo,  upomnie- 
nie się  o  wyrządzoną  krzyw- 
dę, zwłaszcza  żądanie  zwro- 
tu rzeczy  przypadkowo  u- 
traconych,  nieprawnie  za- 
branych, lub  niedostarczo- 
nych;  zażalenie  o  niedo- 
kładność w  rachunkach,  w 
dostawie;  upominanie  się 
przeciw  jakiemu  rozporzą- 
dzeniu władzy. 

Reklamować  t.  wymagać 
zwrotu,  upominać  się;  za- 
chwalać; r.  się,  ogłaszać  się. 
polecać  się  w  pismach. 

Reklinacja  ł.  uchylanie  się 
od  czego;  operacja  oczna 
katarakty. 

Rekluzja  t.  zamknięcie  w 
ścisłym  więzieniu;  odosob- 
nienie od  świata. 


213 


Ilckogitacja  —  Relikwja 


Rekogitacia  /.  rozważanie, 
zastanowicnio  się. 

Rekognlcja  /.  w  języku 
prawnyiu  uznanie  tożsamo- 
ści osoby,  rzeczy  a.  praw- 
dziwości dokumentu;  roz- 
poznanie. 

Rekognoscent  /.  puświad- 
czajm^y  tożsamość  osoby, 
rozpuznajijcy,  badający  za- 
szło zmiany,  badający  stan 
rzeczy. 

Rekognoskować  ł.  przyznać 
tożsamość  osoby  lub  rze- 
czy; śledzić;  rc.poznawać, 
badać,  zwłaszcza  okolicą, 
miejscowość  w  celach  woj- 
skowych. 

Rekolekcje  1.  ćwiczenia 
duchown,e  jako  przygotowa- 
nie sią  do  spowiedzi;  roz- 
pamiąty  wanie,  rozmyślanie, 
rozbieranie  wewnętrznego 
stanu  duszy;  pokuta  za  prze- 
kroczenie; prteji.  żart.  od- 
bywać r,  siedzieć  w  aresz- 
cie. 

Rekomendacja  nt.  zaleca- 
nie ,  polecanie  kogo ,  po- 
chlebne świadectwo;  reko- 
mendacyjny, polecający. 

Rekomendować  ni.  pole- 
cać, zalecać,  zachwalać  (ko- 
go); r.  list,  wysłać  go  za  po- 
kwitowaniem pocztowym; 
r-ny  list,  list  polecony. 

Rekompensacja,  Rekompen- 
sata ni.  wynagrodzenie  Strat, 
szkód,  pretensji,  przykro- 
ści; wyrównanie  przewagi 
na  korzyść  jednej  ze  stron 
odpowiednią  korzyścią  dru- 
giej strony,  zrównoważe- 
nie ubytków  i  korzyści  obu 
stron. 

Rekompensować  ni.  dać  od- 
szkodowanie, wynagradzać. 

Rekoncyijacja  t.  ponowne 
połączenie,  pojednanie  kogo 
z  kim;  poświęcenie  na  nowo 
kościoła  sprofanowanego. 

Rekonesans/,  podjazd  woj- 
skowy wysłany  na  zwiady 
dla  rozpatrzenia  stanowisk 
i  sił  nieprzyjacielskich. 

Rekonfederacja  1.  konfede- 
racja przeciw  innej  konfe- 
deracji. 

Rekonstrukcja  ni.  odbudo- 
wanie; wykonanie  grunto- 
wnych zmian  w  budyn- 
ku, gruntowne  przerobienie, 
przebudowanie,  przekształ- 
cenie maszyny. 

Rekonstruować  ni.  odbudo- 
wywać; napowrót  budować 
to,  00  przestało  istnieć. 

Rekonstytuować  ni.  urzą- 
dzić napowrót,  odbudować, 
przywrócić,  odnowić. 

Rekonwalescencja  nt.  po- 
wolny powrót  chorego  do 
zdrowia,  konwalescencja. 

Rekonwalescent  ni.  cho- 
ry, przychodzący  zwolna  do 
zdrowia,  wyzdrowieniec,  u- 
jidrowieniec. 

Rekonwencja   ni.  wzajem- 


na skarga  oskarżonego  prze- 
ciw oskarżyciolowi. 

Rekord  a.  wyścig  na  mo- 
żliwie najdalszą  metę  dla 
udowodnienia  umiejętności 
i  wytrzymałości;  najświet- 
niejszy, otrzymywany  do- 
tąd rezultat  w  jakim  spor- 
cie, wyczyn;  współubiega- 
nie  się  w  grach. 

Rekreacja  1.  zwolnienie  od 
zajęć  szkolnycli,  czas  prze- 
ZM.iczony  na  zabawę  i  wy- 
poczynek po  pracy,  połą- 
czony z  rozrywką. 

Rekredyływa  ni.  odwołanie 
uwierzytelnienia,  pismo  od- 
wołujące. 

Rekreować  1.  zabawiać. 

Rekrudescencja  ni.  pogor- 
szenie choroby,  otworzenie 
się  rany. 

Rekrut  [».](?)  żołnierz 
świeżo  zaciągnięty  do  woj- 
ska, nie  obznajmiony  jesz- 
cze ze  służbą  czynną;  pr:e«. 
nowicjusz  w  jakimbądź  za- 
wodzie. 

Rekrutacja  ni.  pobór  woj- 
skowy rekrutów. 

Rekrutować/,  odbywać  po- 
bór żołnierzy  do  wojska, 
zaciągać  do  służby  wojsko- 
wej; prien.  dopełniać  licz- 
bę członków  jakiego  stowa- 
rzyszenia, zbierać  zwolen- 
ników, uczestników;  r.  się, 
tworzyć  się,  pochodzić. 

Rekryminacja  »/.  oskarża- 
nie się  wzajemne,  składa- 
nie zarzucanej  winy  na  ko- 
go innego,  zobopólnie  obrzu 
canie  się  wyrzutami. 

Rekłanguł  śrl.  prostokąt. 

Rektometr  ni.  przyrząd  do 
mierzenia  i  składania  tka- 
nin. 

Rektor  1.  zwierzchnik  sto- 
jący na  czele  wyższego  za- 
kładu naukowego;  r.  magni- 
tlcus,  rektor  uniwersytetu 
wybierany  z  grona  profe- 
sorów; r.  magnificentissimus, 
rektor  honorowy,  tytuł  da- 
wany książęcym  protekto- 
rom uniwersytetu;  rektor- 
stwo  iih.  Rektorat. 

Rektorat  n^.,  Rekłorstwo, 
urząd  rektora;  czas  urzędo- 
wania rektora. 

Rektyfikacja  /.  sprostowa- 
nie, wyjaśnienie;  oczyszcza- 
nie spirytusu  od  fuzlów  i 
nadmiaru  wody  przez  po- 
wtórną dystylację;  w  gieo- 
meirji:  obliczenie  długości 
łuku,  zamiana  krzywej  na 
równie  długą  prostą. 

Rektyfikować  1.  prostować, 
doprowadzać  do  porządku; 
oczyszczać  spirytus,  wódkę 
od  nieczystości  i  przymie- 
szek. 

Rekupsracja^.  ponowne  na- 
bycie, odzyskanie. 

Rekuperować  1.  odbierać 
napowrót,  odzyskiwać. 

Rekurent^.ialący  się,  wn  0- 


szący  skargę,  proszący  o  po- 
moc. 

Rekurować  1.  robić  zaża- 
lenie. 

Rekurs  1.  odwołanie  się 
od  wyroku  niższej  instan- 
cji do  wyższej,  od  władzy 
niższej  do  wyższej;prawo  po- 
szukiwania należności  we- 
kslowej na  indosancie  we- 
kslu. 

Rekuza  ni.  odmowa,  od- 
prawa, cofnięcie. 

Rekuzować  t.  odmawiać, 
dawać  odmowę,  odprawę, 
nie  przychylić  się  do  żą- 
dania. 

Rekwialny  ni.  żałobny,  za- 
duszny. 

Rekwiem  oh.  Requiem. 

Rekwirent  1.  badający,  śle- 
dzący; urzędnik  śledczy. 

Rekwirować  t.  wymagać, 
zażądać  urzędownie. 

Rekwizycja  1.  żądanie  jed- 
nej władzy  od  drugiej  u- 
dzielenia  pomocy  lub  po- 
parcia; wezwanie  od  jedne- 
go sądu,  aby  inny  coś  za- 
łatwił; zażądanie  od  miesz- 
kańców nieprzyjacielskiego 
kraju,  abj  dostarczyli  woj- 
sku środków  żywności  i  po- 
trzeb wojskowych. 

Rekwizytor  ł.  dostarczają- 
cy teatrowi  urządzeń  sce- 
nicznych; nadzorca,  przeło- 
żony, nad  składem  rekwi- 
zytów teatralnych. 

Rekwizytorju)n  ł.  oskarże- 
nie, akt  oskarżający,  prze- 
mowa oskarżaji^ca. 

Rekwizyty  ł.  ogół  przed-j 
miotów  potrzebnych  do  wy- 
konania jakiej  czynności, 
służących  do  jakiego  celu; 
przedmioty  potrzebne  do 
wystawienia  sztuki  na  sce- 
nie teatralnej  (oprócz  de- 
koracji i  kostjumów). 

Relacja  t.  zdanie  sprawy; 
stosunek,  związek  wzajem- 
ny osób  lub  rzeczy;  rela- 
cyjny sąd,  w  daw.  Polsce: 
sąd,  na  którym  król  z  se- 
natorami zasiadał,  a  refe- 
rendarz zdawał  relację  ze 
sprawy;  r.  sejmik,  odbywa- 
ny po  sejmie,  sejmik  pro- 
wincjonalny, na  którym  po- 
seł zdawał  relację  z  tego, 
co  zaszło  na  sejmie. 

Relais  /.  (rele)  zmiana  ro- 
botnika, koni  przy  pracy, 
co  pewną  ilość  godzin. 

Relaksacja  ł.  rozprzęże- 
nie, ubezwładnienie  tkanek; 
zwolnienie,  ulga. 

Relapsus  ł.  recydywa;  od- 
Kzczepieństwo;  popadający 
powtórnie  (w  herezjęX 

Relata  Ł  wieści;  r.  refero, 
powtarzam,  co  słyszałem, 
(wyrażenie  używane  dla 
zrzucenia  z  siebie  odpo- 
wiedzialności za  wiarogod- 
nośó  opowiadanych  szcze- 
gółów); relatować,  zdawać  re- 


lację, wzmiankować,  wspo- 
minać. 

Relatywny  t.  będący  w 
związku  z  ozym,  odnośny, 
względny. 

Relegacja  ł.  usunięcie,  wy- 
dalenie, zwłaszcza  ucznia 
ze  szkoły,  studenta  z  uni- 
wersytetu. 

Relegować  ł.  wydalać,  u- 
suwaó  ucznia  ze  szkoły. 

Relevailles./.  tróleteaj)  wy- 
wód,obrządek  religijny  u  ka- 
tolików, dokonywany,  kie- 
dy kobieta  po  połogu  pierw- 
szy raz  wchodzi  do  kościoła. 

Releve  /.  (relwe/  wykaz; 
przystawka  pikantna  poda- 
na między  dwoma  daniami. 

Relewa  /.  wyciąg,  spis, 
obrachowanie. 

Reiewacja  i.  ulżenie,  uła- 
twienie. 

Relicyłacja  ni.  powtórna 
licytacja  z  powodu  niedo- 
trzymania warunków  pierw- 
szej licytacji. 

Relief  /.  robota  wypukła, 
płaskorzeźba;  bryłowate  od- 
stawanie  przedmiotów  od 
tła  w  obrazie;  przen.  uwy- 
puklanie się  ]akich  cech 
w.skutek  zestawienia  z  prze- 
ciwnemi  cechami,  wskutek 
kontrastu. 

Religijny  o>>.  Religja. 

Religio  loci  ł.  duch  opie- 
kuńczy jakiego  miejsca. 

Religiosł  ł.  członkowie  or- 
derów duchownych;  r.  dies, 
u  Rzymian  feralne  dni,  pod- 
czas których  nie  robiono 
żadnych  umów  ani    aktów. 

rteligioso,  religiosamentetr. 
w  muz.  uroczyście,  poważ- 
nie. 

Religja  ł.  wiara  w  Boga  i 
cześć  Mu  oddawana  oraz 
przywiązane  do  niej  obrzę- 
dy; zasady  wiary  i  moral- 
ności; wyznanie;  r.  natural- 
na, wiara  w  Boga,  wynika- 
jąca z  pobudek  serca  i  ro- 
zumu, nie  oparta  na  dog- 
matach żadnego  wyznania 
i  głównie  dążąca  do  osią- 
gnięcia jak  najwyższej  mo- 
ralności; religijny,  tyczący 
się  religji;  przejęty  religij- 
nością; pobożny;  przen.  r-na 
cześć,  uszanowanie  jakby  dla 
osoby  świętej  a.  dla  rzeczy 
świętej;  religijność,  poboż- 
ność, bogobojność,  chętne 
posłuszeństwo  nakazom  re- 
ligii 

Rellgjamenł  ni.  spójnia, 
łącznik. 

Religjant  ni.  zachowujący 
ściśle  zasady  religji  i  prze- 
pisy Kościoła. 

Religjantyzm  ni.  oh.  Bigote- 
rja,  Dewocja. 

Relikwat,  Rellquat  t.  pozo- 
stałość, reszta  (jakiej  na- 
leżności, długu). 

Relikwja  t.  szczątki  ciał 
Świętych   oraz  rzeczy  uży- 


Relikwjarz  —  Reorganizacja 


214 


wanych  przez  Świętych; 
prz«».  droga  sercu  pamiątka. 

Relikwiarz  nł.  skrzyneczka 
zawierająca  relikwje  Świę- 
tych. 

Relokacja  i.  poddzieria- 
wienie''  lokalu;  przedłuże- 
nie kontraktu  dzierżawy. 

Rels  a.  szyna  kolei  że- 
laznej. 

Relulcia  ^.odkupienie  przez 
Właściciela  posiadłońci,  od- 
danej wierzycielom;  relui- 
cy|ne  prawo,  prawo  wykupu 
(zastawu). 

Relutum  ł.  wynagrodzenie 
za  ubytek  czego. 

Rem  actam  agere  ł.  robić 
rzecz  zrobioną  (praca  bez- 
użyteczna. 

Rem  acu  tetiglsti  (tetigit) 
ł.  dotł.  igłą  dotknąłeś  (do- 
tknął); trafiłeś  (trafił)  w 
sedno. 

Remanacja  ni.  odpływ 
zwrotny. 

Remanent  1.  pozostałość 
kasy;  zapas  w  kapitale,  w 
towarze  lub  zbożu;  zaległość 
podatkowa. 

Remanifestować  nt.  protes- 
tować. 

Remarka/.  uwaga  notatka. 

Rembours,  Remboursemenł 
f.  (ra^hur.^  -s>iiii"J  wypłata, 
ściągni(^cie  pieniędzy  wy- 
łożonych, pokrycie  żądania, 
spłata  wekslu. 

Rembrantowski  kapelusz, 
kapelusz  pilśniowy  o  sze- 
rokich skrzydłach,  z  których 
jedno  jest  fantazyjnie  pod- 
gięte  (od  nazw.  Rembrand- 
ta,  holenderskiego  malarza 
160«— 1669);  r-kie  oświetle- 
nie, efekty  światłocienia, 
odznaczające  się  silnami 
kontrastami  świateł  i  cieni. 

Rembursować  /.  pokryć, 
zaspokoić  rachunek,  zwró- 
cić wyłożone  pieniądze;  za- 
płacić należność. 

Remed]um  1.  środek  za- 
radczy; prawetn  dozwolony 
brak  na  wadze  (!ub  próbie) 
monet  złotych  i  srebrnych, 
tolerancja;  w  Rosji  r.  wy- 
nosi O.OOI. 

Remember  a.  (rimemher) 
pamiętaj!  —  ostatnie  słowo 
na  szafocie  Karola  I  króla 
Anglji  (r.  1649). 

Remessa  ob.  Rimessa. 

Remington  a.  gatunek  bro- 
ni palnej  odtylcowej  (od 
nazw.  wynalazcy,  Anglika). 

Reminiscencja  ł.  wspom- 
nienie; zapamiętane  szcze- 
góły odległych  rzeczy,  zda- 
rzeń; w  literat,  i  mut.  ustę- 
py spotkane  już  gdziein- 
dziej; bezwiedny  plagjat 
wskutek  oczytania  i  osłu- 
chania. 

Remini^cere  1.  nazwa  dru- 
giej niodzieli  wielkiego  po- 
stu. 

Remis  f.  fremij  w  grze  yf 


karty:  równa  liczba  oczek 
(przegrana  dla  ponitera);  w 
grze  w  szachy,  warcaby: 
partjft  nierozegraon;  dozwo- 
lone przedłużenie  terminu 
wypłaty;  zwolnienie  z  dłu- 
gu; odłożenie  sprawy  na 
inne  posiedzenie. 

Remisja  1.  odłożenie  spra- 
wy na  inne  posiedzenie. 

Remisjer  /.  na  giełdzie 
pośrednik,  który  zlecenia 
swoje  powierza  do  wyko- 
nania agientowi  urzędowe- 
mu; giełdziarz  zachęcający 
osoby  prywatne  do  opera- 
cji giełdowych  spekulacyj- 
nych. 

Remispass  ».  pozwolenie 
piśmienne  odebrania  towa- 
rów sprowadzanych '  z  za- 
granicy. 

Remissoriales  ł.  rozporzą- 
dzenie sądu  wyższego,  aby 
sąd  niższy  prowadził  da- 
lej sprawę. 

Remitenda  ł.  w  księgar- 
stwie: książki  wzięte  w  ko- 
mis i  odsyłane  wydawcom 
napowrót  jakoniesprzedane. 

Remiłenł  1.  nabywca  we- 
kslu, posiadacz  wekslu,  o- 
soba,  której  lub  na  zlece- 
nie której  ma  być  zapłaco- 
na suma  na  wekslu  ozna- 
czona, w  czasie  również  na 
wekslu  wskazanym. 

Remitować  ^  zwracać,  od- 
syłać napowĘÓt;  posyłać  we- 
ksel; opuszczać  coś  ze  s*e- 
go  żądania  (^izy  wekslach). 

Remiza  /.  wozownia;  po- 
wóz 4  osofiowy  do  najęcia. 

Remolada  /.  rodzaj  sosu 
z  jaj,  musztardy,  octu,  oli- 
wy i  korzeni,  sos  tatar- 
ski. 

Remolllenłia  1.  środki  le- 
karskie zmiękczające. 

Remonstracia  ł.  przeciw- 
stawienie. 

Remonstranci  1.  sekta  re- 
ligijna Kościoła  ewangiel.- 
refo^-mowanego,  swobodniej 
wykładająca  naukę  o  prze- 
znaczeniu, założona  w  XVII 
wieku,  arminjanie. 

Remonstrować  ł.  czynić 
zarzuty;  czyjm  twierdze- 
niom przeciwstawiać  swoje 
odmienne  twierdzenia,  zbi- 
jać czyje  wywody  swojemi 
wywodami;  przekładać,  na- 
pominać. 

Remont  /.  zakupienie  ko- 
ni dla  wojska  w  miejsce  u- 
byłych;  naprawa  i  utrzy- 
manie drogi,  budynku  i  t.  p.; 
remonta  (1.  mn),  konie  za- 
kupione dla  wojska,  nie  w\- 
ćwiczone  jeszcze  w  służbie 
wojskowej. 

Remonłanty  [/.]  kwitnące 
powtórnie:  róże,  Kuździki, 
maliny,   poziomki  i  t.  d. 

Remontoir/.  (remątuarj  ze- 
garek z  przyrządem  do  na- 
kręcania bez  kluczyka. 


Remontować  [/.]  zakwitnąć 
powtórnie. 
Rem  tene,  yerba  se^uentur 

t.  trzymaj  się  treści,  a  sło- 
\łft  się  znajdą. 

Reffluneracja  ł.  ju(<norazo- 
we  wynagrodzenie,  zapłata; 
odszkodowanie. 

Renaissąnce  /.  (reneu^tj 
odrodzenie;  wielki  zwrot  w 
dziejach  sztuki  i  piśmien- 
nictwa w  XV  i  XVI  w., 
cechujący  się  rozbudzę  - 
nym  upodobaniem  ku  sta- 
rożytności greckijej  i  rzym- 
skiej; styl  r.  ob.  Renesanso- 
wy styl. 

.Rendani/.  zawiadujący  ka- 
są, prowadzący  rachunki  i 
wypłaty,  poborca. 

Rendoz-vous  /.  (ra^de-icu) 
schadzka  umówiona. 

Renegat  ł.  zaprzaniec,  od- 
szczepieniec,  odstępca  od 
wiary,  zwłaszcza  chrześci- 
janin poturczony. 

Renesans  ob.  Renaissąnce; 
Renesansowy  styl,  w  archi- 
tekturze styl  odrodzenia,  w 
szczegółach  ornamentacyj- 
nych  wzorujący  się  na  sta- 
rożytnych wzorach,  odzna- 
czający się  beczkowatemi 
sklepieniami  i  kopułami,  o- 
raz  ornamentyką,  obfitują- 
cą w  maski,  kwiaty^  owo- 
ce i  t.  p. 

Reneta  /.  ceniony  gatu- 
nek jabłek. 

Reniłencia  ł.  npór,  upor- 
czywość. 

Renitent  1.  stawiający  o- 
pór,  oporny,  uparty. 

Renkloda  /.  gatunek  śliw- 
ki; owoc  tej  śliwki,  barwy 
zielonawo-źółtawej. 

RenkStt  stw.  mięso  reni- 
ferowe solone. 

Renoma  /.  dobre  imię,  do- 
bra sława,  dobra  opinja; 
wziętośó,  rozgłos. 

Renomista  ni.  ubiegający 
się  o  sławę,  o  wziętość. 

Renomować  się,/,  zachwa- 
lać swój  towar,  swój  wy- 
nalazek; renomowany,  z  u- 
stałonym  dobrym  imieniem, 
chwalony,  sławny. 

Renons/.  odmowa;  w  kar- 
tach: nieposiadanie  wcale 
jakiego  koloru;  karty,  któ- 
re gracz  odrzuca,  kupując 
taljon. 

Renonsować  /.  wyrzekać 
się,  zrzekać  się  czego;  w 
grze  w  karty  zdawać  kartę 
innego  niewłaściwego  ko- 
loru. 

Renowacja  1.  odnowienie; 
|ivzy  wekslach:  przedłuże- 
nie. 

Renseignemenł  /.  /ri^seń- 
ma")  objaśnienie;  udzielenie 
szczegółów  wyjaśniających, 
potrzebnych  do  zrozumie- 
nia i  poznania  danej  rze- 
czy lub  aktu. 

Renta  .;'.  w  ekonomji  po- 


litycznej ta  czę6ć  dochodu 
z  prodakoji,  którą  otrzymu- 
je właściciel  bogactw  przy- 
rody użytkowanych  przy 
produkcji;  stały  roczny  do- 
chód z  majątku  czy  kapi- 
tału oddanego  bezpowrot- 
nie wzamian  za  ten  do- 
chód; r.  gruntowa,  czysty 
dochód  z  ziemi  po  potrą- 
ceniu procentu  od  kapitału 
włożonego  i  wynagrodzenia 
za  pracę;  r.  paAsłwowa,  dług 
państwowy  nieumarzalny, 
który  zaciągając,państwo  nie 
zobowiązuje  się  do  zwrotu 
kapitału,  lecz  tylko  do  pła- 
cenia procentów. 

Rentgenolog  nł.  aczony  zaj- 
mujący się  badaniem  i  dzia- 
łaniem promieni  Roentgena. 

Rentglenowskie  promienie 
ob.  Roentgienowskie  promienie. 

Rentjer  /.  kapitalista  u- 
trzymującv  się  z  procentów 
lub  z  renty. 

Rentować  /.  przynosić  do- 
chód, opłacać  się;  rentowny, 
zyskowny,  dający  dochód, 
opłacający  się. 

Renuncjacja  t.  zrzeczenie 
się  czego,  zaniechanie;  zrze- 
czenie się  praw  do  następ- 
stwa tronu;  zrzeczenie  się 
przez  członka  rodziny  pa- 
nującej tych  praw,  jakie 
miał  z  tytułu  owego  pokre- 
wieństwa, żeby  uzyskać  po- 
zwolenie monarchy  na  mał- 
żeństwo z  osobą  niższego 
rodu. 

Renuncjować  1.  zrzekać  się, 
odstępować  od  czego,  pusz- 
czać w  niepamięć. 

ReAskl  ob.  Gulden;  R-e  wino, 
białe  wino  niemieckie  z  win- 
nic nad  rzeką  Renem. 

Reobatometr  *g.  przyrząd 
do  mierzenia  głębin  mor- 
skich i  do  badania  kierun- 
ku i  siły  prądów  podmor- 
skich. 

Reofor  *g.  drut  będący 
przewodnikiem  elektrycz- 
ności w  przyrządzie  galwa- 
no-elektrycznym. 

Reokord  *g.  drut  do  mie- 
rzenia oporu  w  przewodni- 
kach prądów  galwanicznych 
(ob.  Om). 

Reokupacja  nł.  powtórne 
zajęcie  (kraju). 

Reokupować  t.  zająć  (kraj) 
na  nowo. 

Reometr  *g.  przyrząd  do 
mierzenia  siły  prądu  wody; 
do  mierzenia  siły  prądu  e- 
lektrycznego. 

Reomotor  ni.  każde  źródło 
prądu  elektrycznego,  np.  e- 
lement  galwaniczny,  dyna- 
momaszyna  i  t.  p. 

Reo  negante,  actori  incum- 
bił  probatio  ł.  gdy  oskarżo- 
ny przeczy,  oskarżyciel  mu- 
si dowieść  (złożyć  dowo- 
dy). 

Reorganizacja  ni.  urządzę- 


2t5 


Reorganizator  —  iiequiem 


nie  w   inny   sposób,    prze- 
kształcanie. 

Reorganizator  ni.  ten,  któ- 
ry riorf^aiiizuje. 

Reorganizować  ni.  doko- 
nywać reorganizacji,  urzą- 
dzać inaczej  niż  było,  prze- 
kszta'oać,  reformować  (ja- 
kie urządzenie  społeczne, 
biurowe). 

Reostat  *g.  przyrząd  do 
zwiększania  lub  zmniejsza- 
nia siły  i  napięcia  prądu 
elektrycznego,  do  regulo- 
wania prądu,  bez  zamknię- 
cia obwodu. 

Reotom  *g.  przyrząd  do 
szybkiego  przerywania  prą- 
du galwanicznego. 

Reotropizm  *g.  ruch  rośli- 
ny zbliżający  ją  a.  jej  część 
jaką  do.  wody  i  wogóle  do 
roztworów  odżywczych. 

Reparacja  (.  naprawa. 

Reparować  1.  naprawiać. 

Repartycja  ni.  rozdział, 
rozłożenie  w  odpowiednim 
stosunku  podatków,  opłat, 
wydatków,  wpływów,  zy- 
sków. 

Repatriować  ob.  Rapatrjo- 
wać. 

Rępenłyment  »^żal,  skru- 
cha. 

Reperacja  ob.  Reparacja. 

Reperit  deus  naentem  1. 
Bóg  znajdzie  winnego. 

Reperkusja  t.  w  muz.  od- 
bijanie się  tonów  w  forte- 
pianie i  nowszych  melody- 
konach;  skupienie  powtó- 
rzeń tematu  przy  końcu 
fugi. 

Reperować  oh.  Reparować. 

Repertorium  /.  skorowidz, 
wykaz;  księga  do  wpisywa- 
nia interesów  i  aktów,  któ- 
re mają  być  sporządzone. 

Repertuar  /.  spis  sztuk 
przeznaczonych  do  odegra- 
nia w  teatrze;  spis  ról,  do 
których  odegrania  lub  od- 
śpiewania artysta  jest  przy- 
gotowany. 

Repetent  '  pomocnik  pro- 
fesora, powtarzający  z  ucz- 
niami przedmioty  wykłada- 
ne; w  Galicji  uczeń  zosta- 
jący na  drugi  rok  w  tej  sa- 
mej klasie. 

Repetitio  est  mater  studio- 
nim  1.  powtórzenie  jest  mat- 
ką wiedzy. 

Repetitorium  /.  lekcja,  pod- 
czas której  profesor  każe 
słuchaczom  powtarzać  to, 
co  im  wyłożył;  książka  za- 
wierająca w  skróceniu  wy- 
kłady szkolne. 

Repetjer  [».]  (?)  zegarek 
kieszonkowy  bijący  za  poci- 
śnięciem  sprężyny;  repetie- 
rowa  broń,  nazwa  gatunków 
ręcznej  broni  palnej,  nabi- 
janej jednocześnie  pewną 
liczbą  nabojów  (do  16  sztuk), 
które  w  danej  chwili  mogą 
być  w  szybkim  tonsj-ie  ko- 


lejno wystrzelane;  inaczej: 
magazynka,  magazynówka, 
broń  magazynowa. 

Repełować  1.  \>^vX&rzti; 
żart.  jeść  z  apetytem  i  ob- 
ficie; w  Galicji:  pozostawać 
drugi  rok  w  tej  samej  kla- 
sie szkoły. 

Repetycia  1.  powtórzenie, 
próba  sztuki  teatralnej,  kon- 
certu, baletu  i  t.  p. 

Repetytor  i.  korepetytor. 

Repik  /.  w  grze  w  karty, 
zw.  rumel-pikieta,  wszyst- 
kie ośm  kart  jednego  ko- 
loru w  ręku  jednego  gra- 
cza. 

Replanłacia  ni.  zębów,  ope- 
racja dentystyczna  polega- 
jąca na  wstawieniu  zęba 
świeżo  wyrwanego  w  jamę 
zębową  napowrót,  praktyko- 
wana w  niektórych  cierpie- 
niach zębów. 

Replika  i.  odpowiedź  po- 
woda na  obronę  pozwane- 
go; odpowipdż  ustna  a.  pi- 
śmienna na  zaczepkę,  na 
zarzuty;  w  muz.  powtórze- 
nie melodji:  w  gwarze  te- 
atralnej: ostatnie  słowa  ak- 
tofa,  po  których  mówić  ma 
aktor  następujący. 

Replikować  1.  podawać  re- 
plikę; odpowiedzieć  na  skar- 
gę; odpowiadać  ustnie  albo 
piśmiennie  na  zarzuty, 

Reponenda  ł.  akta  odłożo- 
ne, oddane  dja  przechowa- 
nia do  regiestratury,  do  ar- 
chiwum. 

Reponować  ł.  odkładać, 
składać  do  przechowania;  w 
chirurgji  złamane  .członki 
doprowadzić  do  pierwotne- 
go ułożenia. 

Reponse  payee  /.  rrópąs 
pfje)  odpowiedź  zapłacona 
(napis  używany  na  telegra- 
mach francuskich). 

Repopulacia  i.  zaludnienie 
ponowne;  zwiększenie  się 
liczby  mieszkańców,  szcze- 
gólnie skutkiem  zwiększe- 
nia się  liczby  urodzeń. 

Report  /.  w  fechtunku: 
odcięcie. 

Reporta  /.  w  rachunkowo- 
ści: przeniesienie  sumy  z  je- 
dnej stronnicy  na  drugą; 
bonifikacja  za  różnicę  kur- 
su i  za  procent  przy  zasta- 
wianiu u  bankiera  paoierów 
wartościowych  w  oczekiwa- 
niu na  ich  zwyżka;  spra- 
wozdanie dziennikarskie. 

Reporter  a.  dziennikarz, 
zbierający  wiadomości  bie- 
żące dla  czasopisma. 

Repoussć  /.  frepusej  z  o- 
zdobami  wypukłemi,  wy- 
tłoczonemi  przez  uderzenia 
młotkiem  po  stronie  od- 
wrotnej (o  metalu,  z  któ- 
rego zrobiono  naczynia). 

Repoussoir/.  (repwuarj  w 
malarstwie  ciemne  zabar- 
wienie  pierwszoplanowych 


przedmiotów,  aby  dalsze  wy- 
dawały się  odleglejszemi; 
wj^wołj^wałiioefektów  praez 
kontrast,  zestawienie  prze- 
ciwieństw. 

Repozycia  f.  Kliładanii!,de- 
"piSTWwnaie. 

Repozytorium  1.  półki,  sza- 
fa na  księgi,  na  akta. 

Repozyiura  ni .  miejsce 
przechowania. 

Repozyty  t.  rzeczy  złożo- 
ne do  przechowania. 

Reprehensja  1.  nagana. 

Represalia  nt.  przeciwdzia- 
łanie środkami  gwałtowne- 
mi;  środki  gwałtowne,  ma- 
jące na  celu  odwet  lub  stłu- 
mienie, o(' parcie  jakiego  ru- 
chu.. 

Represia  ni.  ucisk,  bez- 
względne stosowanie  suro- 
wych środków  odwetu,  od- 
pór, odparcie;  represyiny,  re- 
presywny,  odporny,  obron- 
ny, przeszkadzający,  hamu- 
jący, powściągający,  odpie- 
rający, tłumiący;  r-a  cenzu- 
ra, cenzura  rozpatrująca  u- 
twory  literackie  przed  ich 
wydaniem. 

Represywny  ni.  ob.  Repre- 
syjny. 

Reprezentacja  ł.  przedsta- 
wicielstwo, zastępstwo  oso- 
by prawnej  lub  zbiorowej; 
ogół  przedstawicieli,  wystę- 
pujących w  imieniu  jakie- 
go stanu,  jednym  zawodem 
związanych  osób,  stowarzy- 
szenia lub  instytucji,  któ- 
rej interesy  reprezentują; 
wystawność,  okazałość;  wy- 
stawienie szti?,ki  w  teatrze; 
reprezenłacyjiiy  rząd,  system, 
rząd  konstytucyjny,  ustrój 
państwowy,  dopuszczający, 
naród  przez  jego  przedsta- 
wicieli do  udziału  w  pra- 
wodawstwie i  w  rządzie;  r-ne 
koszty,  wydatki  ponoszone 
dla  okazałości,  dla  repre- 
zentacji. 

Reprezentant  ł.  przedsta- 
wiciel,-zastępujący  kogo. 

Reprezentować  t.  zastępo- 
wać kogo,  występować  w 
zastępstwie  czyim,  działać 
w  czyim  imieniu. 

Reprobacia  nt.  niegodze- 
nie się  na  co,  nieuznawa- 
nie, odrzucanie;  nagana. 

Reprobować  t.  ganić,  nie 
uznawać  za  dobre,  potępiać, 
odrzucać;  reprobowany,  od- 
rzucony przy  egzaminie, 
nieprzyjęty. 

Reprodukcia  ni.  odtwarza- 
nie oryginału  w  licznych 
kopjach  sposobem  mecha- 
nicznym, zwłaszcza  za  po- 
mocą prasy,  także  odbitka 
pisma,  ryciny,  obrazu;  wzno- 
wienie sprawy:  odtworze- 
nie przedmiotu  już  nieist- 
niejącego za  pomocą  ry- 
sunku. 

Reprodukować  ni.   odtwa- 


rzać, robić  reprodukcję;  do- 
starczać nowych  świadków 
lub  dowody  zbijające. 

Reproduktor »{. rozpłodnik, 
stadnik. 

Reprotettacja  nł.  wzajemna 
protestacja. 

Reprymanda  [/.].  Reprymen- 
da i.  nagana, wymówka,bura. 

Reprymować  ł.  tamować, 
hamować;  powściągać,  ukró- 
cać; karcić. 

Repryza  /.  odebranie,  zdo- 
bycie iiapowrót  (okrętu);  po- 
trąceijie  na  rachunek  zale- 
głości; wznowienie  sprawy; 
podi.^szenie  się  nizkiego 
kursu  na  giełdzie;  w  muz. 
powtórzenie  jakiej  części. 

Reps  ob.  Ryps. 

Reptillenfond  n.  fundusz 
gadzinowy  (pogardliwa  na- 
zwa dawana  w  Niemczech 
funduszom,  przeznaczonym 
na  subwencjonowanie  od- 
danej rządowi  prasy  i  na 
tajne  cele  polityczne). 

Reptylje  1.  płazy, 

Republika  t.  [/.]  rzeczpo- 
spolita, państwo  rządzone 
przez  przedstawicieli  na- 
rodu. 

Republikanin  ni.  obywatel 
republiki;  zwolennik  repu- 
blikańskiej formy  rządu;  w 
Stanacli  Zjednoczonych  A- 
meryki  Półn.  członek  wiel- 
kiego stronnictwa,  domaga- 
jącego się  wysokich  ceł 
protekcyjnych,  zwiększenia 
władzy  rządu  centralnego 
i  zwiększenia  środków  pie- 
niężnych do  rozporządzenia 
tego  rządu,  kiedy  drugie 
wielkie  stronnictwo  demo- 
kratów obstaje  przy  swobo- 
dach stanów  pojedynczych, 
nizkich  cłacli  i  ogranicze- 
niu wydatków  publicznych; 
republikański,  republikancki, 
należący  do  republiki,  wła- 
ściwy republice,  sprzyjają- 
cy formie  rządu,  istnieją- 
cej w  republikach. 

Republlkanizm  ni.  zasady 
i  przekonania  zgodne  z  for- 
mami rządu  właściwemi  re- 
publikom. 

Repudlitm  l.  zniesienie,  od- 
mowa; odepchnięcie  od  sie- 
bie żony.  aby  z  nią  nie  mie- 
szkać. 

Repugnancia  ^.niechęć, od- 
raza, wstręt. 

Repulsia/.  odrzucenie,  od- 
bicie, odpychanie,  wstręt. 

Repułacia  ł.  dobre  imię. 
dobra  sława,  opinja,  powa- 
żanie;reputowany,mający  re- 
putację, rozgłośny,  słynny. 

Regutem  ł.  pierwsze  sło- 
wo, od  którego  zaczyna  się 
wstęp  do  Mszy  żałobnej; 
śpiew  i  muzyka  do  Mszy 
żałobnej;  r.  zaśpiewać  komu, 
pochować  go;  r.  aeternam 
dona  el  Domine,  wieczny  od- 
poczynek  daj    mu.    Panie: 


Requiescat  in  pace  —  Retorsja 


216 


słowa  wypowiadane  i  śpie- 
wane podczas  nabożeńHtwa 
za  dusze  zmarłych  i  po- 
mieszczane na  nagrobkach, 
prieH.  życzenie  spokojn  lub 
zapomnienia. 

Requie8Cat  In  pace  t.  niech 
spoczywa  w  pokoju:  śpiew 
ka|>łana  przy  grzebaniu 
zwłok  chrzęści  jańskichjkoń- 
cowe  słowa  Mszy  za  umar- 
łych. 

Res  accessoria  1.  rzeczy 
uboczne. 

Res  ad  triarios  venit  ob. 
Res  redit .. 

Res  amicos  invenit  1.  pie- 
niądz znajdzie  przyjaciół. 

Res  angusta  domi  i.  bieda 
domowa,  ubóstwo. 

Res  communis  ł.  dobro 
wspólne. 

Resekcja  ł.  wyciącie,  wy- 
piłowanie  cząści  chorej  ko- 
ści. 

Resekować  Ł  dokonywać 
resekcji. 

Resentyment  oh.  Ressenły- 
ntent. 

Reservat!o  menłalis  i.  za- 
strzeżenie myślowe,  pota- 
jemne podstępne  zaprzecze- 
nie w  myśli  całkowite  a. 
częściowe,  bezwaninkowe  a. 
warunkowe  tego,  co  sią  mó- 
wi głośno. 

Reseryatis  reservandis  i.  z 
wszelkiemi  zastrzeżeniami. 

Res  fisci  i.  dobra  koron- 
ne, własność  skarbu  pań- 
stwa. 

Res  gesłae  ł.  czyny  do- 
konane, bohaterskie. 

Res  humanae  instabiles  sunt 
ł.  rzeczy  ludzkie  są  nie- 
stałe. 

Rćsidu  /.  (reiidii),  Residuum 
t.  pozostałość;  osad  (z  pły- 
nu, z  roztworu). 

Res  integra  ł.  nienaruszo- 
na postać  rzeczy. 

Res  judicata  pro  yeritate 
habetur  ł.  sprawa  osądzona 
sądownie  jest  uważana  za 
osądzoną  sprawiedliwie. 

Reskontować  w.  [nt]  potrą- 
cać z  rachunku. 

Reskrybować  t.  wydawać 
rozporządzenie;  odpisać,  od- 
powiedzieć. 

Reskrypt  t.  rozporządzenie 
wyższej  władzy. 

Res  nostra  agitur  t.  nasza 
sprawa  jest  zainteresowana, 
traktowana,  o  nas  idzie. 

Res  nullius  ł.  rzecz  niczy- 
ja, do  nikogo  nie  należąca  r.  n. 
cedit  primo  occupanti,  rzecz 
do  nikogo  nie  należąca  sta- 
je sią  własnością  tego,  kto 
pierwszy  ją  posiadł. 

Resolyentia  t.  środki  roz- 
puszczające. 

Resor  /.  sprężyna  podpie- 
rająca pudło  powozn,  brycz- 
ki, wagonu  i  t.  p.  w  celu 
zmniejszenia  trzęsienia;  ob. 
Resort. 


Resorbcja  «.  puchłaniaiiie, 
wsysanie. 

Resort  1.  zakres  władzy, 
działalności  jakiego  urzędu, 
instytucji. 

Resp.  skr.  Respectiye  (ob.), 
skr.  Respoflsum  fo//./. 

Respectable  /.  /reipekiab/j 
godny  poszanowania,  zasłu- 
gujący na  poszanowanie; 
znaczny,  spory,  niemały. 

Respectiye  i.  odnośnie, 
względnie. 

Respekt  1.  |)uszanowanie; 
poważanie,.szacunek,wzgląd; 
niezapełniony  brzeg  ilustra- 
cji, rycin,  pism;  być  na  re- 
spekcie, siedzieć  na  respekcie, 
stale  bawić  w  czyim  domu, 
mając  tam  utrzymanie  bez- 
płatne ze  względu  na  daw- 
ne za.sługi  własne  a.  swojej 
rodziny;  respektować,  być 
z  respektem,  mieć  respekt, 
czcić,  szanować;  r.  weksel, 
zapłacić  weksel;  respektowy 
dzień,  dzień  ulgi,  w  którym 
wek.sel  nie  może  być  prote- 
.stowanym;  r-owa  panna,  pan- 
na siedząca  u  kogo  na  re- 
spekcie. 

Respice  finem  1.  patrz  koń- 
ca. 

Respicjent  i.  w  Austrji  naj- 
niższy stopień  w  służbie 
straży  skarbowej,  państwo- 
wej, strażnik  skarbowy. 

Respiracja  i.  oddychanie; 
respiracyjny.  oddechowy. 

Respirator  fii.  przyrząd  w 
kształcie  czółenka  z  czarnej 
gazy  lub  ..siatki  jedwabnej, 
nakładany  na  usta  aby  o- 
chronić  płuc^  od  wdycha- 
nia kurzu,  zły\;h  wyziewów 
i  mroźnego  powietrza. 

Respiro  tr.  w  kupiectwie 
zezwolenie  na  zwłokę  w  wy- 
płacie, przedłużenie  termi- 
nu. 

Respondować  ł.  odpowia- 
dać. 

Respons,  Responsum  /.  fikr. 
Resp.)  odpowiedź. 

Responsorja  nt.  w  kościele: 
śpiewane  odpowiedzi  ludu 
lub  chóru  na  śpiew  ka- 
płana. 

Res  publicae  ł.  rzeczy  pań- 
stwowe. 

Respublika  ob.  Republika. 

Res  redIt  ad  triarios  1.  w 
spi"awie  (w  bitwie)  musieli 
wziąć  udział  żołnierze  sto- 
jący w  trzecim  rżędzie;pr2e». 
z  powodu  ~wy czerpania  sił 
frontowych  i  zapasowych 
muszą  (musieli)  stanąć  do 
pracy  pośledniejsi.    • 

Res  sacra  miser  ł.  nędza 
jest  rzeczą  świętą  —  dewi- 
za zakładów  dobroczynnych, 
zachęcająca  do  wspierania 
i  opiekowania  się  ubóstwem. 

Ressentyment  /.  uraza,  żal. 

Res  seyera  est  yerum  gau- 
dium  1.  rzecz  poważna  to 
prawdziwa  rozkosz. 


Restabilicja  i.  przywróce- 
nie. 

Reftancja  ł.  zal<,'gło6(;,  po- 
zostałość dłużna. 

Restanty  /.  należności,  o 
które  się  nie  upomniano; 
papiery  publiczne  wyloso- 
wane, a  nio  zrt,'alizowane. 

Restauracja  t.  odbudowa- 
nie, odnowi(;ni'',  naprawa, 
przywrócenie  do  poprzed- 
niegostanu;  w  polityw?  przy- 
wrócenie na  tron  wyrugo- 
wanej przez  rewolucję  dyna- 
stji,  zwłaszcza  powrót  Bur- 
bonów  na  tron  francuski  po 
upadku  Napoleona  1  i  czas 
ich  panowania  (1814 — IBSat; 
powrót  Stuaitow  na  tron 
angielski  (16ttOr.)  po  śmier- 
ci Kromwela;  zakład  jadło- 
dajny,  jadłodajnia. 

Restaurant  /.  (restor(^j  ja- 
dłodajnia. 

Restaurator  ł.  artysta  zaj- 
mujący się  odnawianiem 
dzieł  sztuki;  właściciel  ja- 
dłodajni. 

Restaurować  t.  odnawiać, 
odświeżać,  ulepszać,  wzmac- 
niać. 

Restitutio  in  integrum  ł. 
przywrócenie  sądowe  do 
pierwotnego  majątku;  przy- 
wrócenie do  pierwotnego 
stanu,  do  czci. 

Resłitutlonsf  luid  ni.  [n.]  płyn 
do  wcierania  dla  chorych 
koni,  składający  się  z  soli 
kuchennej,  sody,  alkoholu, 
spirytusu  kamforowego,  wo- 
dy i  t.  p. 

Restriction  mentale  /.  fre- 
striksją  ma"talj  ob.  Reseryatio 
mentalis. 

Restrykcja  ł.  ograniczenie, 
zastrzeżenie;  myśl  wstecz- 
na; chwilowe  zawieszenie 
zobowiązań. 

Restytucja  i.  oddanie,  przy- 
wrócenie, zwrot  rzeczy  po- 
siadanej nieprawnie;  przy- 
wrócenie do  poprzedniego 
stanu;  odtworzenie,  odryso- 
wanie  według  pozo.stałych 
szczątków  i  opi.su;  w  pra- 
wie: uzyskanie  pozwolenia 
sądowego  na  przedsięwzię- 
cie zaniedbanej  w  swoim 
czasie  czynności  proceso- 
wej. 

Restytuować  ł.  przywrócić. 

Resume  /.  (rezume/  krót- 
kie streszczenie,  zestawie- 
nie, krótkie  powtórzenie 
głównych  punktów. 

Resurrecturi  t.  ci  co  ma- 
ją zmartwychwstać;  resurre- 
cturis,  tym,  co  mają  zmar- 
twychwstać. 

Resurrexit  sicuł  dixit  t. 
zmartwychwstał,  jako  zapo- 
wiedział (o  Chrystusie). 

Resurs  /.  sposób  ratowa- 
nia się,  środek  ratunku,  u- 
cieczka;  środek  pomocniczy 
materjalny,  zasób. 

Resursa/,  stowarzyszenie, 


mają^se  na  celu  zabawę  i 
posiadające  własny  lokal  w 
tym  celu;  lokal  tegoż  sto- 
warzyszenia. 

Resuscytować  t.  ponawiać. 

Reszta  n.  pozostałość,  o- 
statftk,  szczęt;  w  arylm.  wy- 
padek otrzymany  z  odej- 
mowania, inaczej:  różnica: 
pieniądze  drobniejsze,  zwró- 
cone z  erubszej  monety, 
po  potrąceniu  należności; 
resztować,  pozostawać  jako 
reszta. 

Retaljacja  nł.  odwet;  reta- 
Ijacyjne  cła,  ub.  cła  retor- 
syjne. 

Retard  /.  IrbUtti  dotl.  o- 
późnienie;  ikr.  R.  (ob.j. 

Retardacja  ł.  opóźnienie, 
zwlekanie,  ociąganie  się. 

Retardataire  /.  (roUirdaierj 
opóźniający  się. 

Retenta  1.  niedobór,  resz- 
ta długu,  zaległo6(:. 

Retiarii  t.  w  staroż.  Rzy- 
mie gladjatorowie  walcząty 
trójzębem  przy  pomocy  sie- 
ci, którą  starali  się  omotać 
przeciwnika,  sieciarze. 

Reticentia  t.  inaczej:  Apo- 
zjopesa  g.  przemilczenie,  fi- 
gura retoryczna  polegająca 
na  niedopowiedzeniu  zaczę- 
tego zdania  wskutek  silne- 
go uczucia,  pod  wpływem 
którego  słowa  zamierają. 

Reticule  /.  {reiikuli  toreb- 
ka na  roboty  damskie  (wy- 
raz przerobiony  później  na 
Ridicule  ob.). 

Retina  ł.  siatkówka,  splot 
nerwów  na  dnie  oka,  wra- 
żliwych na  działanie  świa- 
tła. ' 

Retirade  /.   ustęp,  klozet. 

Reti  yentos  yenari  t.  siecią 
wiatry  chwytać,  szukać  wia- 
tru w  polu. 

Retman  >«.  (?)  sternik,  star- 
szy flisak  prowadzący  sta- 
tek, locman. 

Retor  1.  mówca,  kraso- 
mówca. 

Retoromanskie  narzecze,  je 
dno  z  narzeczy  romańskich, 
używane  przez  ludność  kan- 
tonu Grison  czyli  Grau- 
biinden  (Szwajcarja),  Tyro- 
lu (Austrja)  i  Frjnln  (Wło- 
chy) ogółem  przeszło  '/t 
miljona  mieszkańców. 

Retorsja  ni.  odwet  prawny 
państwowy  (gdy  mocarstwo, 
ujmując  się  za  swemi  pod- 
danemi,  nękanemi  przez  in- 
ne mocarstwo,  wydające  do- 
kuczliwe dla  nich  prawa  i 
"rozpoi-ządzenia,  stosuje  ta- 
kież środki  względem  pod- 
danych owego  mocarstwa, 
żeby  je  skłonie-  do  zmiany 
postępowania);  r.  celna  cz. 
retorsyjne  cła,  wysokie  cła 
odwetowe,  nakładane  na 
produkty  sprowadzane  z  in- 
nego państwa,  jako  odwet 
za  wysokie    cła   nakładane 


217 


Retorta  --  Rewja 


przez  owo  państwo  na  pro- 
dukty wprowadzane  dobowe- 
go paftstwa,  inaczej:  retorsja 
celua=wojna  celna. 

Retorta/,  naczynie  ze  szkła 
trudno  topliwego  lub  meta- 
lowe, w  kształcie  bani  z  dłu- 
gą zagif^tą  szyją,  używane 
do  dystylowania  płynów  i 
reakcji  chemicznych,  zwią- 
zanych z  dystylacją. 

Retoryczny  1.  krasomów- 
czy, stylowo  pięknie  uło- 
żony, ozdobny,  kwiecisty. 

Retoryka  ł.  nauka  piękne- 
go wypowiadania  myśli;  teo- 
rja  wymowy;  piękna  wymo- 
wa, krasomówstwo;  dawniej: 
wyższa  klasa  w  szkole,  o- 
bejmująca  w  programie  swo- 
im wykład   krasomówstwa. 

Rełour  /.  (rdłur)  napo- 
wrót. 

Retradow^ć  t.  zwracać  u- 
rzędownie. 

Retradycja  /.  oddanie  na- 
powrót,  zwrócenie. 

Retrakcja  ni.  ściągnięcie 
się,  skurczenie  się. 

Rtttraktacja  ł.  cofnięcie, 
odwołanie. 

Retret  /.,  Retretowy  żołd, 
R-wa  pent|a,  emerytura  pła- 
cona uwolnionemu  ze  służ- 
by wojskowej,  w  uznaniu 
jego  zasług  a.  lat  pracy  służ- 
bowej. 

Retrlever  a.  (ritriwr)  an- 
gielski pies  myśliwski  uży- 
wany do  aportowania  zabi- 
tego ptactwa. 

Retro  i.  napowrót,  wstecz. 

Retroakcja  I .  działanie 
wstecz. 

Retrocedować  ni.  zwracać; 
ustępować. 

Retrocesja  ^  ustąpienie  na- 
bytej rzeczy  poprzedniemu 
właścicielowi,  który  skut- 
kiem tego  wchodzi  napo- 
wrót w  jej  posiadanie. 

Retrodatować  ni.  datować 
wstecz,  położyć  datę  wcześ- 
niejszą. 

Retrofleksja  I.  pochylenie 
w  tył. 

Retrogradac|a  1.  pozornie 
wsteczny  ruch  planety,  co- 
fanie się.  • 

Retrospekcja  ni.  rzut  oka 
wstecz,  w  przeszłość. 

Retrospektywny  nt.  spoglą- 
dający za  siebie,  wstecz, 
odnoszący  się  do  przeszło- 
ści, rozważający  omawiane 
poprzednio  rzeczy,  histo- 
ryczny; r-a  wystawa,  wysta- 
wa okazów  pochodzących 
z  różnych  czasów,  chrono- 
logicznie ułożonych,  dają- 
ca obraz  rozwoju  sztuki  a. 
przemysłu  w  kraju. 

Retrowersja  1.  przekład  z 
■przekłada  na  język  orygi- 
nału (zwłaszcza  dla  wpra- 
wy przy  nauce  języków  ob- 
cych). 

Retur  oh.  Retour. 


Returprowizja  ni.  zwrut  Cał- 
kowity a.  częściowy  pobra- 
nej przez  ajenta  prowizji 
w  razie  zerwania  umowy 
zawartej  za  jego  pośrednic- 
twem. 

Retusz  /.  poprawka  zro- 
biona pędzlem  a.  ołówkiem 
na  kliszy  fotograficznej  a. 
na  odbitce;  poprawka  w  ob- 
razie tego,  co  się  wytarło; 
poprawka  rylcem  na  kliszy 
rytowniezej;  poprawka  rę- 
kopisu, zwłaszcza  jego  sty- 
lizacji. 

Retuszer  /.  wykończający 
i  poprawiający  niedość  wy- 
raźne szczegóły  na  kliszy 
fotog]*aficznej  i  odbitce. 

Retuszować  /.  wykończać, 
cieniować  ręcznie  fotogra- 
fioitne  zdjęcia  tuszem  lub 
farbami,  przyciemniając 
miejsca  zbyt  jasne,  uwydat- 
niając szczegóły  niedość  wy-' 
raźnie  odbite;  odświeżać  sta- 
re malowidła,  zużyte  kli- 
sze miedziorytnicze,  drze- 
worytnicze i  t.  p.,  ostatecz- 
nie wykończać  obraz;  zlek- 
ka  poprawiać  rękopis,  zwła- 
szcza pod  względem  styli- 
zacji. 

Retycencja  1.  zatajenie, 
przemilczenie. 

Retykularny  t.  siatkowy. 

Retynit  ni.  rodzaj  żywicy 
kopalnej,  znajdującej  się  w 
pokładach  węgla  brunatne- 
go, uuuerdł  lupliwy,  palny; 
nazwa  smołowca. 

Reumatyzm  ni.  zapalenie 
stawów  i  mięśni,  objawia- 
jące się  obrzmieniem  i  bó- 
lem miejsc  dotkniętych,  go- 
ściec. 

Reumomełr  *g.  narzędzie 
do  mierzenia  szybkości  pły- 
nącej wody. 

Reunion  /.  (re&nją)  dotl. 
połączenie;  większe  towa- 
rzyskie zebranie  w  celu 
w.spólnej  zabawy.  __^ 

Reutera  biuro,  wielka""  a- 
giencja  londyńska,  dzienni- 
karsko-telegraficzna,  dzia- 
łająca na  cały  świat. 

Rev.  ikr.  Reverendus  t.  ty- 
tuł dawany  duchownym  an- 
gielskim. 

Re¥anciie/.^rffMa"»z)  tkwią- 
ca w  sercach  wielu  Fran- 
cuzów chęć  odwetu  na  klę- 
ski poniesione  w  wojnie 
z  Niemcami  1870  r.;  oh. 
Rewanż. 

Reveii  /.  pobudka,  sygnał 
do  wstawania,  dany  o  świ- 
cie odgłosem  bębna  lub 
trąby. 

Reveil  du  peuple  /.  frótoej 
du  popij  dosł.  ocknięcie  się 
narodu,  tytuł  hymnu  naro- 
dowego francuskiego,  który 
czasowo  zastępował  MarSy- 
Ijankę  po  upadku  Robes- 
pierre'a  1794  r. 

ReyeilJon  /.   (reweją)  bie- 


siadii  około  północy  a.  nad 
ranem,  podkurek. 

Reyenons  i  nos  moutons  /. 
Irewną  a  no  muląj  dotl.  po- 
wróćmy do  naszych  bara- 
nów: wyrażenie  przysłowio- 
we, zaczerpnięte  ze  staro- 
francuskiej farsy  „rAvocat 
Patelin",uźywane  jako  przy- 
pomnienie, gdy  kto  odstę- 
puje, zbacza  od  głównego 
przedmiotu,  traci  z  oczu 
cel  główny. 

Reyśrence  /.  fretcera"!)  u- 
kłon  damski  połączony  z  dy- 
gnięciem. 

Reyerendissimus  t.  najczci- 
godniejszy, najprzewieleb- 
niejszy  (tytuł  dawany  pra- 
łatom). 

Reyerie  /'.  jreitrij  marze- 
nie. 

Reyers  ni,  ta  strona  mo- 
nety, na  której  jest  napis  o 
jej  wartości  fu'>.  Ayers). 

Reyers  de  la  medaille  /.  (re- 
wer  de  ta  meduj)  odwrotna 
strona  popiersia  na  mone- 
tach i  medalach;  przen.  u- 
jemna  strona  przedmiotu, 
faktu,  zła  strona,  ciemna. 

Reyiyals  a.  (riicajwelsj  na- 
głe obudzenie  się  uczucia 
religijnego;  mistyczne  ze- 
branie sekciarzy,  podnieca- 
jące w  nich  żarliwość  reli- 
gijną podczas  modłów  wspól- 
nych, sprowadzające  na  o- 
becnych  natchnienie  kazno- 
dziejskie 1  zaaiieniające  nie- 
dowiarków na  gorliwców, 

Reyue  /.  {retctiĄ  Rewiew  a. 
(riuiu),  przegląd,  tytuł  cza- 
sopisma. 

Reyue  det  deux  mondes  /. 
(retcU  de  do  mąd)  przegląd 
dwóch  światów;  ty  tuł  znane- 
go czasopisma  francuskiego. 
Rewakcynacja  n^.  powtórne 
szczepienie  ospy. 

Rewalenta  arabica  ł.  mąka 
z  grochu  a.  z  soczewicy,  u- 
chodząca  za  pokarm  wzmac- 
niający. 

Rewaluacja  ni.  oszacowa- 
nie prawne. 

Rewanż  J.  odwet,  odwza- 
jemnienie, odpłata  pięknym 
za  nadobne;  w  grze  w  karty 
druga  partja,  którą  rozpo- 
czynamy w  celu  powetowa- 
nia przegranej  lub  dania 
przeciwnikowi  sposobności 
odeK''ania  się. 

Rewanżować  się  /.  odpła- 
cać pięknym  za  nadobne, 
wywzajemniać  się. 

Rewelacja  t.  wykrycie,  wy- 
jawienie, objawienie. 

Rewelator  t.  objawiający, 
odkrywający  (tajemnicę). 

Rewelować  t.  objawiać,  wy- 
znawać, zwierzać  się. 

Rewerber/.  błyszcząca  bla- 
cha metalowa  przy  lampie, 
wzmacniająca  światło;  la- 
tarnia uliczna  z  takiemiż 
blachami.  i 


Rewerencja  i.  uszanowa- 
nie, poważanie;  okazanie 
czci. 

Rewerenda  t.  długa  suknia 
księży,  sutanna. 

Rewers  ni.  dowód  piśmien- 
ny na  wy  płaconąsumę,  kwit; 
(ih.  Reyers. 

Rewersaija-  ł.  piśmienne 
zobowiązania  książęce,  za- 
pewniające prawa  i  wolność 
poddanym. 

Rewersał  ł.  książka,  w  któ- 
rej osoby  odbierające  posył- 
ki zaświadczają  piśmiennie, 
że  je  otrzymały. 

Rewersja  ł.  odwrotnia;  w 
retoryce:  wyszukiwanie  po- 
dobieństwa; rewersyjne  pra- 
wo ,  pra.wo  do  uzyskania 
zwrotu  spadku. 

Rewident  ł.  urzędnik  prze-^ 
glądająey,  sprawdzający,  re- 
widujący;   tytuł   wyższych 
urzędników  rachunkowych. 

Rewidować  t.  przeglądać, 
przerzucać,  poszukując  ko- 
go a.  czego;  sprawdzać;  ro- 
bić rewizję. 

Rewindykacja  nł.  odzyska- 
nie napowrót;  odebranie; 
domaganie  się  zwrotu  włas- 
ności. 

Rewindykować  ni.  odbie- 
i-ać  swoją  własność,  uży- 
wając przynaglania,  przy- 
musu. 

Rewir  n.  okrąg,  obwód, 
dzielnica,  cyrkuł;  dział;  r. 
leśny,  obszar  lasu  należący 
do  jednego  właściciela  i  zo- 
stający pod  nadzorem  jed- 
nego leśniczego;  rewirowy, 
urzędnik  policyjny  czuwa- 
jący nad  porządkiem  w  swo- 
im rewirze. 

Rewizja  f.  przeglądanie, 
sprawdzanie;  zmiana  ukła- 
dów, praw,  ustaw;  żądanie 
powtórnego  przejrzenia  wy- 
roku sądowego  z  powodu 
nowych  dowodów;  przeszu- 
kiwanie, przetrząsanie  mie- 
szkania przez  powołane  do 
tego  władze;  przeglądanie 
bagażu  na  komorze  celnej 
przez  odpowiedniego  urzęd- 
nika w  celu  niedopuszcze- 
nia przemytnictwa;  w  dru- 
karstwie: ostatnia  korekta; 
rewizyjna  komisja,  w  towa- 
rzystwach akcyjnych  i  u- 
działowych:  komisja,  która 
co  roku  sprawdza  zgodność 
ksiąg  rachunkowych  z  rze- 
czywistością, oraz  legalność 
dokonanych  obrotów. 

Rewizjonista  ni.  członek 
stronnictwa  domagającego 
się  rewizji  ustaw  państwo- 
wych we  Francji. 

Rewizor  wi.urzędn  ik  spraw- 
dzający, kontrolujący. 

Rewizyta  f.  wzajemna  wi- 
zyta. 

RewJa  /.  przegląd  wojska  ' 
połączony    z    ćwiczeniami; 
parada  wojskowa. 


Rewokacja  —  Ridicale 


218 


Rewokacla  t.  odwołanie, 
cofniejcie  (słowa). 

Rewokować  t.  odwoływać 
zdania,  które  się  dawniej 
wyrzekło,  uznając  je  za  błę- 
dne; odwoływać  posła,  de- 
logala,  wysłane  wojsko. 

Rewolta  /.  bunt,  rokosz, 
rozruchy. 

Rewoltować  /.  podburzać, 
buntować;  wywoływać  obu- 
r/.enie,  oburzać. 

Rewolucja  /.  gwałtowny 
przewrót  w  świecie  fizycz- 
nym a.  w  życiu  narodu; 
gwałtowna  zmiana  systemu 
państwowego;  powstanie; 
Wielka  r.  francuska  r.  178tj; 
lipcowa  r.  francuska  1830; 
lutowa  r.  w  Paryżu  1848; 
r.  pałacowa,  gwałtowne  po- 
zbawienie panującego  rzą- 
dów kraju,  przeprowadzone 
w  pałacu  wskutek  intrygi, 
bez  zmiany  formy  rządu; 
rewolucyjny,  właściwy  rewo- 
lucji, nacechowany  dążno- 
ściami, które  wywołują  re- 
wolncję;  powstańczy;  r.  try- 
bunał, sąd  ustanowiony  pod- 
czas W.  Rewolucji  we  Fran- 
cji, pociągający  do  odpowie- 
dzialności wszys'tkich  po- 
dejrzanych o  sprzyjanie  wła- 
dzy królewskiej  czyli  o  nie- 
chęć.do  rewolucji;  r.  kalen- 
darz, kalendarz,  ustanowio- 
ny przez  W.  Rewolucję 
francuską,  w  którym  za- 
miast tygodni  były  deka- 
dy, a  miesiące  liczyły  po 
3  dekady. 

Rewolucjonista  ni.  czło- 
wiek dążący  do  przewrotu 
politycznego  w  kraju. 

Rewolucjonizować  ni.  pod- 
niecać do  rewolucji. 

Rewolwer  a.  krótka  ręcz- 
na broń  palna  kilkostrzało- 
wa,  z  przyrządem  obracają- 
cym nabój  do  otworu  w  lu- 
fie; rewolwerowe  czasopismo, 
nazwa  dawana  czasopismom 
uprawiającym  oszczerstwa 
i  szantaże,  rzucającym  się 
na  wszystkich;  rewolwero- 
wiec, czasopismo  rewolwe- 
rowe; dziennikarz  pracują- 
cy w  takim  czasopiśmie. 

Rex  1.  król;  r.  regnał  sed 
non  gubernat,  król  królaje 
ale  nie  rządzi  (zdanie  wy- 
głoszone na  sejmie  przez 
Jana  Zamojskiego). 

Rexer,  wielka  strzelba  ma- 
gazynowa, i'odzaj  muszkie- 
tu, wagi  8  kg.,  (od  nazw. 
wynalazcy,  Duńczyka). 

,Rex  est  qui  cupit  nihil  1. 
ten  jest  królem,  który  ni- 
czego nie  pożąda. 

Rey  h.  król. " 

Rezalit  oh.  Risalto. 

Rezekcja  oh.  Resekcja. 

Rezerwa  /.  zapasowe  od- 
działy  wojska,   pozostające 
w  odwodzie;   zapas    zacho-  ] 
wany  na  chwilę   zapotrze-  ' 


bowania;  zachowanie  się  po- 
wściągliwe, niewypowiada- 
jąoe  się;  w  rezerwie,  w  od- 
wodzie; rezerwowy,  odłożo- 
ny; pomocniczy;  r.  fundusz, 
pieniądze  trzymane  w  po- 
gotowiu na  przypadek  nie- 
przewidzianych strat,  lub 
na  nowe  urządzenia. 

Rezerwacje  ni.  przestrze- 
nie zapewnione  przez  rząd 
Stanów  Zjednoczonych  A- 
meryki  Północnej  dla  kra- 
jowców czerwonoskórnych. 

Rozerwała  1.  przewinienia, 
z  których  nie  każdy  spo- 
wiednik może  rozgrzeszyć, 
lecz  tylko  ten ,  któremu 
zwierzchność  ducho\.  na  da- 
ła władzę  wyższą;  wyłącze- 
nie niektórych  spraw  z  pro- 
gramu uchwał  sejmowych. 

Rezerwista  nt.  żołnierz 
należący  do  wojsk  zapaso- 
'  wych. 

Rezerwować  t.  zachować, 
zastrzegać;  zawarować. 

Rezerwuar  /.  zbiornik  ze 
wszystkich  stron  zamknię- 
ty, przeznaczony  do  tym- 
czasowego przechowywania 
wody  a.  innych  płynów; 
część  lampy,  zawierająca 
naftę,  olej  i  t.  p. 

Rezolucja  ł.  postanowie- 
nie, uchwała;  odpowiedź 
stanowcza;  odwaga,  śmia- 
łość, junactwo;  decyzja  wła- 
dzy udzielona  petentowi. 

Rezolutny  ł.  stanowczy, 
śmiały,  odważny. 

Rezolwpwać  1.  rozwiązy- 
wać, decydować,  rozstrzy- 
gać;   w  chfm.:  rozpuszczać. 

Rezon  /.  pewność  siebie, 
dobra  mina,  sSmiałość. 

Rezonancja  1.  rozbrzmie- 
wanie. 

Rezonans  /.  oddźwięk;  a- 
kustyczne  odbicie  dźwięku; 
odgłos;  współdźwięk  jakie- 
go ciała  nieruchomego;  cien- 
ka deseczka  u  instrumen- 
tów strunowych  umieszczo- 
na pod  strunami  w  celu 
wzmocnienia  dźwięku;  sala 
ma  dobry  r.  t.j.  sala  jest  aku- 
styczna, czyli  tak  zbudo- 
wana, że  dźwięki  wykony- 
wanej w  niej  muzyki,  śpie- 
wu, wygłaszanej  deklama- 
cji, wpadają  do  ucha  słu- 
chaczów czyste,  nie  zmą- 
cone echem  i  nie  zagu- 
bione. 

Rezonator  i.  część  w  nie- 
których fortepianach  i  in- 
nych instrumentach  mu- 
zycznych zbudowana  celem 
wzmocnienia  dźwięków. 

Rezoner/.  rozprawiający  o 
czym  w  długich  wywodach, 
roztrząsający  z  upodoba- 
niem wady;  w  komedji  cha- 
rakterów: osoba  nie  wpły- 
wająca czynnie  na  akcję, 
lecz  w  wyrozumowanych 
dysertacjach  wypowiadają- 


ca pft^ądy  antora,  uutlizn- 
jąca  jego  tezę. 

Rszonować  /.  rozumować, 
rozprawiać,  dowodzić;  mó- 
wić o  czym  w  sposób  ga» 
niący;  wtrącać  się  do  roz- 
mowy bez  upoważnienia. 

Rezorbcja,  Rezorpcja  t. 
chłonienie,  wessanie. 

Rezorbować  1.  wsysać, 
wchłaniać. 

Rezultant  1.  w  mechanice: 
suma  kilku  sił  skierowa- 
nych na  jeden  punkt. 

Rezultat  1.  ostateczny  wy- 
padek, wynik 

Rezurekcją  1.  Zmartwych- 
wstanie Pańskie;  nabożeń- 
stwo, od  którego  rozpoczy- 
na się  uroczystość  Ziobli- 
twychwstania. 

Rezurekcjonista  nł.  członek 
zakonu  Zmartwychwstań  - 
ców;  r-ścl,  w  Anglji  ludzie 
zajmujący  się  wydobywa- 
niem trupów  dla  celów  ana- 
tomicznych. 

Rezurektor  1.  wskrzesiciel. 

Rezydencja  t.  .stolica,  miej- 
sce zamieszkania  monarchy, 
panującego  księcia,  lub  wyż- 
szego duchownego;  wspania- 
ła siedziba  wielkopańska. 

Rezydencjalny,  Rezydencjo- 
nalny  nt.  będący  rezydencją, 
służący  na  rezydencję. 

Rezydent  i.  polityczny  peł- 
nomocnik państwa  przy  ob- 
cym rządzie,  niższej  rangi 
aniżeli  poseł;  tytuł  guber- 
natora holenderskiego  w  In- 
djack 'Wschodnich;  w  daw. 
Polsce  senator  naznaczany 
przy  królu  dla  udzielania 
swej  rady  w  sprawach  pu- 
blicznych; krewny  lub  przy- 
jaciel zamożniejszego  czło- 
wieka, stale  bawiący  przy 
nim  i  na  jego  koszcie. 

Rezydować  1.  stale  miesz- 
kać, przebywać. 

Rezygnacja  1.  pogodzenie 
się  ze  stanem  rzeczy,  któ- 
rego nie  można  zmienić; 
stłumienie  i  porzucenie  na- 
dziei lub  pragnienia,  nie  da- 
jącego się  urzeczywistnić, 
poddanie  się  losowi;  zrze- 
czenie się  czegc,  ustąpienie. 

Rezygnować  1.  wyrzec  się 
czego,  odstąpić  od  jakiego 
żądania  lub  dążenia;  zgodzić 
się  mimo  woli. 

Rezyfco  ob.  Ryzyko. 

Rezyijacja  /.  odstąpienie 
od  układów,  zerwanie  n- 
mowy. 

Rezystencja  /.  opór,  odpór, 
odporność. 

Rezyst4;wać  1.  wytrzymy- 
wać, stawiać  odpór. 

fiełenerator  [/.]  ob.  Regle- 
nerator. 

Reżyser  /.  w  teatrze:  arty- 
sta, od  którego  zależy  wy- 
bór i  obsada  sztuki,  rozda- 
nie ról,  ich  wykonanie,  o- 
raz  wystawienie  jej  na  sce- 


nie, z  zachowaniem  stylo- 
wych właściwości,  chara- 
kteru sztuki  i  intencji  aa- 
tora. 

Rełyserować  /.  przygoto- 
wać sztukę  do  wystawienia 
na  scenie. 

Rf.  a.  Rfz.  ikr.  Rinforzando 
(ob.). 

R.  g.  (itr.  Ritus  graeci  foh.j. 

Rhabart>ar,  RheSm  1.  ob. 
Rabarbarum. 

Rhabdomancja  oh.  Rał>de- 
mancja. 

Rhinłtis  )•<.  ropne  zapalenie 
błony  nosowej,  powodujące 
nieprzyjemną  woń  z  nosa. 

Rliino-  oh.  Ryao-. 

Rłilzołdy  "g.  włośniki,  mi- 
kroskopijne korzonki  ple- 
chowców  i  mchów. 

Rhizopoda  *;.  korzenionóź- 
ki,  zwierzęta  należące  do 
najniższego  typu  czyli  do 
pierwotniaków,  przeważnie 
widzialne  tylko  zapomocą 
mikroskopu,  żywią  się  i  po- 
ruszają dzięki  kurczliwym 
wyrostkom;  ciało  ich  składa 
się  z  protoplazmy  z  jądrem; 
niektóre  są  opatrzone  sko- 
rupą z  licznemi  otworami 
na  owe  wyrostki. 

Rlalto  te.  wzniesienie;  na- 
zwa głównego  wysokiego 
mostu  nad  W.  Kanałem  w 
Wenecji. 

Rias  h.  rodzaj  zatoki,  u- 
tworzonej  skutkiem  napom 
wód  morskich  w  ujściu  nie- 
wielkiej rzeki. 

RibboniBen  a.  (ribbdnmen) 
tajny  polityczny  związek  w 
Irlandji  którego  oznaką  jest 
wstążka. 

Ribhu  ttind.  nazwa  trzech 
bóstw  podrzędnych  w  mito- 
logji  hindusów:  przypisują 
im  wynalazek  wozu. 

Ricamblo  v.  weksel  zwró- 
cony z  protestem,  poprzed- 
nio zdyskontowany. 

RiC-i-rlc  /.  fnk-a-rilj  co 
do  joty,  z  drobiazgową  do- 
kładnością i  ścisłością. 

RICOCliet  /.  (rikone)  od- 
skok,  odbicie  się  ciała  rzu- 
conego, np.  kuli  od  jakiego 
przedmiotu. 

RIcordanza  ir.  przypom- 
nienie; zbiór  znanych  me- 
lodji. 

Ricorso  u>.  ob.  Ricambio. 

Ridendo  castigat  mores  1. 
śmiechem  poprawia  się  oby- 
czaje (ośmieszając  wady). 

Ridendo  dice^e  verum  t. 
śmiejąc  się,  powiedzieć  sło- 
wa prawdy. 

Ridendo  discere  ł.  ucztć 
się  śmiejąc  się,  czyli  uczyć 
się  przez  zabawę  odpowied- 
nio dobraną. 

Ridicnle/.Vnd«ł«/  śmiesz- 
ny, pocieszny;  rodzaj  małej 
torebki,  noszonej  dawniej 
przez  panie,  zamiast  kiesze- 
ni (ob.  Reticule). 

J 


i 


219        Ridiculus  mus  —  Koentj^ena  pronoienie 


Rldlculuł  mus  t.  dotl.  śmie- 
szna mysz;  drobny,  śmiesz- 
ny rezultat. 

Rldotto  w.  wyjątek  z  więk- 
szego utworu  muzycznego. 

Rien  du  łouł/.  (rit  dii  tu) 
nic,  nic  z  tego. 

Rien  ne  pisę  tant  qu'un  se- 
creł  /.  Mi  no  pet  ta"  k(  se- 
kret nic  tak  nie  ciąży  jak  ta- 
jemnica. 

Rien  ne  sert  de  courir,  II  faul 
partir  de  point  /.  iri(  no  ter 
de  kurtr  ii  to  partir  de  pU(J 
nic  nie  pomożo  śpieszyć, 
trzeba  w  czas  działać. 

Rien  n'est  beau  que  ie  vral 
/.  (ri(  ne  bo  kS  16  wre)  nic  nie 
jest  tak  piękne  jak  prawda. 

Rien  ne  va  plusi  /.  (rię  no 
va  pluj  już  nic  nie  można 
stawiać!  (przy  grach  hazar- 
downych  przed  samym  roz- 
poczęciem gry). 

RUf,  skała  podmorska  się- 
gająca  powierzchni  morza. 

Rłfiorimenti  te.  upiększe- 
nie melodji  ozdobami. 

Rifle  a.  (raj/l)  strzelba. 

Rigaudon  /.  frigodąj  staro- 
świecka francuska  melodja 
i  taniec  o  charakterze  łagod- 
nie wesołym  w  takcie  czte- 
roćwieroiowym. 

Rigollot  (rńioJo)  papier,  pla- 
ster działający  na  skórę  jak 
wezykatorja  (od  nazw.  wy- 
nalazcy). 

Rigolo  tv.  swawolnie,W8ze- 
tecznie;  swawolny,  wsze- 
teczny. 

Rigolon, lotny  składnik  na- 
fty, używany  zamiast  chlo- 
roformu. 

Rigorosa  oh.  Rygoroza. 

Rigoroso  v>.  ściśle,  dokład- 
nie. 

Rigsdagclitńf.sejm  w  Danji. 

Rigsdaier  duńs.  do  1864  r. 
jednostka  monetarna  w  Da- 
n]i=35  kop.  w  złocie,  obec- 
nie zastąpiona  przez  koronę. 

Rigweda  oh.  Rygweda. 

Riksdaler,  dawna  szwedz- 
ka i  norweska  jednostka  mo- 
netai'na=53  kop.  w  zł.,  obec- 
nie zastąpiona  koroną. 

Rłicsza  ob.  Ryksza. 

Rllasciando  w.  (riłatsandoj 
w  muz.  zwalniając. 

Rimessa  te.  w  kupioctwie 
weksel  przesyłany  w  celu 
sprzedania  go  lub  dla  po- 
bycia należności  w  miej- 
sce gotówki. 

Rinforzando  ic.  w  muz. 
wzmacniając. 

Rinfranco  te.  zwrot  wy- 
datków. 

Ring  n.  pierścień;  ulica 
naokoło  śródmieścia,  ulica 
obwodowa;  rynek;  stowa- 
rzyszenie producentów  ce- 
lem wyzysku,  utrzymania 
cen  i  t.-p. 

Rinoceros  ł.  nosorożec, 
zwierz  nieparzystokopytny 
z  rogiem  na  nosie. 


Pio  h.  rzeka  (wyraz  do- 
łączony do  nazwy  wielu 
rzek  i  miejscowości). 

Rio  jap.  stara  złota  mo- 
neta japońska  zwana  także 
kobang;  jednostka  wagi  W 
Japonji  zw.  też  monme. 

Rioł  a.  (Tfjot)  bunt,  roz- 
ruch, tumult. 

Rioter  a.  (rejotór)  uczest- 
nik rozruchu,  buntownik. 

R.  i.  P.  skr.  Reguiescat  In 
pace  (ob.). 

Ripleno  w.  w  muz.  pełny; 
r-nl,  głosy  uzupełniające; 
ripienista,  aktor  uzupełnia- 
jący i  wzmacniający  swą 
rolą  główne  role. 

Riposta  tr.  żywa  i  ti-afna 
odpowiedź;  w  fechtunku: 
odparowanie,  odbicie  ciosu. 

Ripper  Jim  a.  (npper-diim) 
dosl.  Rozpruwacz  Kuba  (Ja- 
kubek),  nazwa  popularna 
zbrodniarza  który  będąc  pod 
wpływem  szału  zmysłowe- 
go zabił  wiele  kobiet. 

Rira  bien  qui  rira  le  dtr- 
nler  /.  (rira  hic  ki  rira  ló 
dernjej  dotl  ten  się  śmieje 
najlepiej,  kto  się  śmieje  na 
końcu,  to  znaczy:  przy- 
szłość pokaże,  kto  będzie 
tryumfował. 

Risaito  w.,  Rezalit,  Ryzalit, 
wysunięcie  części  fasady 
tu  frontowi  jako  ozdoba 
architektoniczna  urozmai- 
cająca linje  budynku. 

Riscontro  w.  księga  ra- 
chunków bieżących;  wy- 
równanie rachunków. 

Risoluto  V).  wyraziście, 
z  naciskiem,  energicznie. 

Rlsotto  te.  potrawa  z  ryżu 
z  serem  tartym  i  sosem  po- 
midorowym. 

Ristorno  tr.  zwrot  pre- 
mjam  od  ładunków  zabez- 
pieczonych lecz  niewysła- 
nych. 

Risum  teneatis,  amicll  ł.  po- 
wstrzymajcie się  od  śmie- 
chu, przyjaciele! 

Risus  sardonicus  ł.  śmiech 
sardoniczny. 

Rlsvegliato  w.  f-teeljato)  w 
muz.  żywo,  z  życiem. 

R(i)$zi  stind.  święty,  mę- 
drzec; istoty  najpierw  stwo- 
rzone przez  Brahmę  które 
swoją  świętością  otrzymały 
moc  stwarzania  bogów,  lu- 
dzi i  zwierząt. 

Rit.  skr.  Ritenuto  (ob.). 

Rltardando  w.  w  mMZ.;_>wal- 
niając,  wolniej. 

Rite  t.  w  sposób  uroczy- 
sty, według  zwyczaju. 

Ritenuto  w.  w  muz.  zwal- 
niając. 

RItornella  ir.,  Ritourneile  /. 
friturnelj  w  muz.  zwrotka 
lub  przygrywka  powtarza- 
jąca się;  ob.  Refraln. 

Ritratta  te.  trata  zwrotna. 

Riłter  n.  dotl.  jeździec; 
•przen.  szlachcie,  rycerz;  w 


Austrii  tytuł  pośredni  mię- 
dzy szlachcicem  a  baro- 
nem. 

RIttęrgut  n.  dobra  rycer- 
skie, w  Niemczech  większy 
majątek  ziemski ,  którego 
właściciel  ma  przywileje  u- 
ozestniczenia  w  zarządzie 
lokalnym  i  w  przedstawi- 
cielstwie stanow.vm. 

RIłuale  Romanuni  t.  dotl. 
rytuał  rzymski,  tytuł  zbio^ 
ru  przepisów  obowiązują- 
cych w  Kościele  katolickim 
co  do  administrowania  sa- 
kramentów Św.  i  innych 
czynności  kapłańskich,  wy- 
dany r.  1614  (poprawiany 
w  poł.  XVlIli  w.  przez  pa- 
pieża Benedykta  XIV). 

Ritus  i.  ob'ządek;  r.  graeci 
obrządku  greckiego;  r.  la- 
tini,  obrządku  łacińskiego, 
rzymsko-katolickiego. 

Riusza  »b.  Ruche. 

River  a.  (rivrj  rzeka. 

Riverso  rc.  odwrotnie. 

Rlviera  te.  pas  nadbrzeż- 
ny nad  zatoką  Genueńską, 
ciągnący  się  od  Nicei  do 
Spezji,  z  licznie  zwiedzane- 
mi  stacjami  klimatycznemi. 

Riviire  /.  (rivjer)  rzeka; 
oh.  Rywjera. 

Rix|ri  de  lana  caprina  t. 
sprzeczać  się  o  kozią  wełnę. 

Riz-au-lait /.  (ryz-o-le)  po- 
trawa z  ryżu.  mleka  i  cu- 
kru. 

Rizollty  *g.  skamieniało- 
ści korzeni. 

R.  I.  ikr.  Ritus  iatin!  (ob.). 

Rm.  skr.  Reichsmark  «.  mar- 
ki niemieckie. 

Rmt.  skr.  Remiteiit  (oh.j. 

R"  skr.  Resto  'ob.). 

Road-lmprovemenł  Assocła- 
tlon  a.  (rod-impruumtenł  aio- 
sjeszH)  stowarzyszenie  w  An- 
glji,  którego  zadaniem  jest 
nadzór  nad  drogami,  służą- 
cemi  do'celów  sportowych. 

Roastbeef  a.  oh.  Rostbif. 

Robę  de  chambre  /.  (rob 
do  tzaHr)  szlafrok;  r.  de  no- 
ces  /.  (-not)  ubranie  ślu- 
bne. 

Bober  a.  [/.]  dwie  partje 
wygrane  przez  jedną  stro- 
nę w  grze  w  wista,  lub  w 
winta. 

Robert-Macalre  /.  (rober- 
maker)  bohater  z  dramatu 
Aubry'ego:  śmiały  nieustra- 
szony zbrodniarz. 

Robinet  /.  kranik,  kurek. 

Robin-hood  Socletles  a.  (ro- 
bin-hod-sosajitit)  towarzy- 
stwa piwne  zbierające  się 
bez  różnicy  stanu  w  gospo- 
dach i  piwiarniach  gdzie 
prowadzą  rozmowy  o  poli- 
tyce państwowej,  religji  itp. 

Robinsonada  nt.  opowia- 
danie o  niezwykłych  przy- 
godach w  podróży,  wzoro- 
wane na  powieści  I)efoe'go: 
Robinson  Krusoe;  przesad- 


ne opowiadania  żeglarzy; 
potajemna  dłuższa  wyciecz- 
ka chłopca  chcącego  na- 
śladować Robinsona  Krueoe 
i  podobnych  mu  bohaterów 
powieściowych,  zakończona 
niefortunnie. 

Roboracja  t.  wzmocnienie, 
urzędowe  potwierdzenie  u- 
mowy  prywatnej. 

Roborantla,  RoboratWa  t. 
leki  wzmacniające. 

Robron,  Robront  /.  daw- 
niej używana  szeroka  szty- 
wna i  odstająca  suknia  ko- 
bieca. 

Roburyt  nt.  materjał  wy- 
buchowy, silniejszy  od  dy- 
namitu. 

Rocaiiie  /.  (rokaj)  wykła- 
danie ścian  muszlami  i  ka- 
myczkami; paciorki  szklane 
do  ozdobienia  naszyjników, 
pasów  damskich  i  t.  p. 

Rocambole  /.  (roka''bolt  ro- 
dzaj czosnku,  szczypiorku, 
czosnek  hiszpański;  przen. 
przyprawa. 

Rochada,  Rochować  ob.  Ro- 
szada, Roszować. 

Rochelia  sól,  winian  sodu 
i  potasu. 

■  Rochetta  w.  (roketa)  forte- 
ca na  skale. 

Rocky  Mountains  a.  {roki 
mauntens)  góry  Skaliste  (w 
Ameryce  Półn.). 

Rococo  ob.  Rolioko. 

Rod  ni.  metal,  pierwiastek 
disni.  znajdujący  się  w  ru- 
dach platynowych. 

Rodał,  zwój  pergaminowy 
zawierający  pięcioksiągMoj- 
żesza,  napisany  po  hebraj- 
sku. 

Rodeł  n.  saneczki  dla  al- 
pinistów do  zsuwania  się 
ze  śnieżnych    wyniosłości. 

Rodela,  Rondela  /.  tarcza^ 
drewniana,  skórą  powle- 
czona. 

Rodentla  ł.  gryzonie,  na- 
zwa rzędu  zwierząt  mają- 
cych zęby  siekacze  (przed- 
nie) długie  i  prędko  rosną- 
ce, ale  pozbawionych  kłów 
(jak:  mysz,  szczur,  wiewiór-  ' 
ka,  królik,  zając  i  t.  d.). 

RodograIJa  g.  opisanie  róż. 

Rodomontada  ni .  samo- 
chwalstwo, blaga,  junakierja 
(od  imienia  Rodomota,  ry- 
cerza-samoohwała  w  poema- 
cie Ariosta  „Orlando  fu- 
rioso"). 

Roentgena  promienie  a.  pro- 
mienie X,  promienie  dla  o- 
ka  niewidzialne,  wysyłane 
przez  t.  zw.. rurkę  Crookes'a 
połączoną  z  biegunami  od- 
powiedniego induktora,  a 
mające  własnoś6  przecho- 
dzenia przez  niektóre  cia- 
ła nieprzezroczyste;  na  pły- 
tę fotograficzną  działają  jak 
promienie  świetlne;  pada- 
jąc na  ciała,  obdarzone  włas- 
nością fluorescencji,  pobu- 


Roentgcnizacja  —  Kostbef 


220 


dzają  je  do  świecenia  (od 
imienia  odkrywcy  R.). 

Roentgenlzacja  hI.  podda- 
wanie chorego  obserwacji 
za  pomocą  promieni  Roent- 
gena. 

Rojgałe  /.  niedziela  przed 
Wniebowzięciem,  od  słów 
Ewangielji:  rogate  et  dabilur 
vobis,  proście,  a  będzie  wam 
dane. 

Rognon  /.  (ronjąl  potrawa 
z  nerek  duszonych. 

Rohatyna  c2««.  bród  kolą- 
ca: ostry  grot  na  długim 
drzewcu,  włócznia;  rohaty- 
niec, żołnierz  uzbrojony  ro- 
hatyną. 

Roi  t.  (Tua)  król;  r.  des 
rlbaudes  f-de  rihod)  arcy- 
hulaka. 

Roialistą  /  zwolennik  mo- 
narchicznej  formy  rządu, 
stronnik  dynastji  królew- 
skiej, szczególniej  we  Fran- 
cji podczas  W.  Rewolucji, 
a  także  za  panowania  dwu 
Napoleonowi  obecnie,stron- 
nik  dawnej  dynastji  Burbo- 
nów  (legitymista)  i  Orlea- 
nów (orleanista);  w  Hiszpa- 
nji  stronnik  nieograniczo- 
nej władzy  królewskiej;  ro- 
jalistowski,  rojalfstyczny,  wła- 
ściwy rojalistom;  należący 
do   stronnictwa  rojalistów. 

Rojalizm  /.  kierunek  po- 
lityczny, dążący  do  monar- 
chicznej  formy  rządu;  przy- 
wiązanie do  dynastji  kró- 
lewskiej. 

Rojst  lU.  bagnisko,  trzę- 
sawisko, torfowisko. 

Rokantbuł  ob.  Rocambole. 

Rokieta  irl.  rodzaj  komży, 
noszonej  przez  kanoników 
i  prałatów. 

Rokoko  /.  w  sztuce:  na- 
zwa stylu,  odznaczającego 
się  kapryśną  wykrętnością 
linji,  widocznym  brakiem 
symetrji,  obfitością  ozdób 
w  kształcie  dziwacznie  po- 
giętych muszelek,  fanta- 
stycznych floresów ,  roz  - 
strzępionych  kwiatów,  palm 
i  splotów. 

Rokosz  wtg.  w  daw.  Pol- 
sce powstanie  szlachty  prze- 
ciw królowi;  bunt;  rokosza- 
nin, uczestnik  rokoszu, bun- 
townik. 

Roksolania  ob.  Roxolania. 

Rola  /.  w  sztuce  teatral- 
nej wystąpienie  i  udział 
każdego  aktora  oddzielnie; 
wyciąg  ze  sztuki  teatral- 
nej, zawierający  słowa  i 
działanie  której  z  osób  w 
niej  występujących;  przen. 
przybrany  pozór,  udany  cha  ■ 
rakter;  działalność,  którą 
ktoś  rozwija  w  danym  wy- 
padku; stanowisko,  które 
zajmuje  w  danych  okolicz- 
nościach; papier  zwinięty 
w  wałek;  r.  skór,  10  skór; 
r.  sztokllszów,  18Ó   sztokfi- 


szów;  rolka,  zwój;  kółko, 
zwykle  mosiężne,  umoco- 
wywane do  nóżek  jakiego 
sprzętu,  ażeby  na  takich  kół- 
kach łatwiej  było  sprzęt 
przesunąć;  papier,  obicie 
(tapeta)  zwinięte  w  wałek. 

Rolada  ob.  Rulada. 

Rolanil  ob.  Ortando. 

Roleta  /  zasłona  u  okna, 
nawijana  na  wałek. 

Rollo  w.  werbel  na  bębnie. 

Roma  deliberante  Saguntim 
perił  1.  gdy  się  Rzym  na- 
radza, Sagunt  ginie  (przy 
namyśle  zbyt  długim  spo- 
sobność czynu  mija). 

Roma  locuta,  causa  finita 
1.  Rzym  przemówił  i  sprawa 
skończona:  krócej:  Roma  lo- 
cuta esł,  Rzym  wyrzekł  (a 
więc  decyzja  zapadła,  spra- 
wa rozstrzygnięta). 

Romance/.  (Tonta"s),  Roman- 
za  te.  (romanca)  poemacik  e- 
piczny,  na  tle  pieśni  ludo- 
wej, zabarwiony  liryzmem, 
zbliżony  do  ballady,  zwykle 
ożywiony  djalogiem;  piosn- 
ka treści  uczuciowej. 

Romąncero,  Romanzero  h. 
(-ceroi  zbiór  romansów  i 
pieśni  ludowych,  zwłaszcza 
stai-o-hiszpańskich. 

Romaneska  w.  stary  taniec 
włoski  z  XVI  w. 

Romanista  ni.  znawca  ję- 
zyka, literatury,  prawa  i  sta- 
rOżyi.!iości  rzymskich,  też 
języka  i  literatury  Indow 
t.  zw.  romańskich. 

Romanlzmn^.  zamiłowanie 
klasycyzmu. 

Romanizować  ni.  chcieć  za- 
mieniać na  Rzymian. 

Romans /.  powieść,  utwór 
beletrystyczny ,  przedsta  - 
wiający  życie  ludzkie  w  naj- 
rozmaitszych jego  objawach, 
którego  osnową  bywa  zwy- 
kle miłość  dwojga  ludzi; 
pieśń  treści  miłosnej;  w  mui. 
andante  instrumentalne  w 
stylu  uczuciowym;  romanso- 
wy, skłonny  do  romansów, 
do  miłostek,  kochliwy;  ro- 
jnansować,  rozmawiać  miło- 
śnie, prowadzić  miłostkę. 

Romantyk  ni.  zwolennik 
romantyzmu,  autor  tworzą- 
cy pod  wpływem  uczucia  i 
wyobraźni,  nie  krępując  się 
formami  klasycznemi,  pi- 
szący je  na  tle  narodowym; 
romantyczny ,  nacechowany 
kierunkiem  romantyzmu; 
przekraczający  szranki  co- 
dziennego życia,  aby.  wejść 
w  sferę  uczucia,  wyobraź- 
ni, fantastycznej  nadprzyro- 
dzoności,  marzycielstwa;  ro- 
mąntyczność  ob.  Romantyzm. 

Romantyzm  nt  kiemnek  li- 
teracki i  duchowy  z  końca 
XVIII  i  początku  XIX  w., 
czerpiący  tematy  ze  źródeł 
swojskich, narodowych,  wy- 
zwalający   uczucie   i   wyo-' 


brażnię  zoiai>nycii  ram  kla- 
sycyzmu, nad  dogkonałość  i 
wykończenie  formy  jtawia- 
jący  wyżej  świeżość  myśli 
i  treści;  nastrój  zbliżony  do 
pojęć  średniowiecznych  ry- 
cersko-marzycielskich;  fan- 
ta.styczność,  malowniczość. 

Rofflanns  sedendo  vłnclt  1. 
Rzymianin,  siedząc,  zwy- 
cięża— słowa  stosowane  do 
tych,  którzy  bez  mozołów  i 
starań  osiągają  zamierzone 
cele  i  korzyści. 

Romanza  ob.  Romance. 

Romanzero  oh.  .'lomancero. 

Romańskie  języki,  języki 
powstałe  ze  zmieszania  lu- 
dowej łaciny  z  językanlj  tn- 
ziemnemi  na  dawnych  te- 
rytorjach  dziś  romańskich, 
więc  języki:  francuski,  wło- 
ski, hiszpański,  portugalski, 
rumuński  i  t.  d. 

Romański  styl,  w  architek- 
turze, zwłaszcza  kościelnej, 
styl  odznaczający  się  półko- 
listemi  łukami,  filarami  zło- 
źonemi  z  kolumn  wysokich 
i  cienkich,  kopułą  ośmio- 
boczną,  ornamentacją  prze- 
ważnie prostolinijną,  prze- 
plataną wyobrażeniami  ba- 
jecznych zwierząt,  potwor- 
nych twarzy  ludzkich,  nie- 
bywałych kwiatów  i  liści. 

Romb,  Rombus  g.-l.  równo- 
ległobok,  mający  wszystkie 
hoki  równe,  2  wewnętrzne 
kąty  osu'e,  2  —  rozwaite, 
kwadrat  ukośny. 

Romboedr  *g.  bryła  ogra- 
niczona sześciu  rombami, 
czyli  kwadratami  ukośnemi. 

Rombold  *g.  równoległo- 
boK,  czworokąt,  którego  bo- 
ki przyległe  nie  są  sobie 
równe  i  kąty  nie  są  proste. 

Romboidalny  ni.  mający 
kształt  romboidn. 

Rombus  ob.  Romb. 

Romeo  i  Julja,  kochanko- 
wie (od  imion  dwojga  głów- 
nych osób  w  tragiedji  Szek- 
spira, związanych  gorącą  a 
nieszpzęśRwą  miłością  {oh. 
Monłecchi  i  Capuletti). 

Romił  ni.  materja  wybu- 
chowa, składająca  się  z  azo- 
tanu, amonjaku,  parafiny, 
naftaliny  i  chlorku  wapna, 
delikatny  żółty  proszek,  nie 
eksplodujący  pod  wpływem 
uderzenia  i  na  powietrzu, 
ale  wybuchający  za  pomocą 
eksplozji  piorunianu  rtęci. 

Romnowe  lit.  nazwa  każ- 
dego ze  świętych  miast  słu- 
żących za  siedzibę  krewe- 
krewejty. 

Romulus  i  Remus  1.  syno- 
wie bożka  Marsa,  wykarmie- 
ni  przez  wilczycę,  założy- 
ciele i  pierwsi  królowie  Rzy- 
mu r.  753  przed  Okr. 

Rond  /.  (rąi  koło,  okrąg. 

Bond  de  culr/.  irą  do  kuir) 
poduszka  skórzana  kładzio- 


na dla  urzędnika  na  krze- 
śle; frrten.  pogada  urzędni- 
cza; iart.  urzędnik. 

Roode  /.  Ovi)  piohenka  do 
tańca  i  taniec  z  towarzysze- 
ni<!m  śpiewa  chóralnego;  o4. 
Ront. 

Rondeau  /.  (rądoi  rodzaj  u- 
tworu  poetyckiego,  zwykle 
z  i:i  wierszy  jedenastozgłos- 
kowych  i  dwn  części  złożo- 
nego, o  powtarzających  się 
w  ostatnim  wierszu  piera- 
szych  kilku  wyrazach  pierw- 
szego wiersza;  śpiew  i  u- 
twór  muzyczny,  w  którjm 
główny  temat  kilkakrotnie 
.'-ię  powtarza,  stanowi  czę- 
sto zakończenie  gooat  i  kon- 
certów. 

Rondel  /.  okrągła  wieła, 
okrągły  bastjon  w  fortyfi- 
kacjach; plac  obmurowany 
w  kształcie  koła;  kolisty 
trawnik  a.  kwietnik;  na- 
czynie kuchenne  okrągłe, 
z  rączką,  zwykle  miedzia- 
ne, wewnątrz  pobielane,  do 
gotowania,  smażenia. 

Rondino  ie.  małe  rondo;  ob. 
Rondeau. 

Rondo  /.  pismo  okrągłe, 
francuskie;  koło  w  tańcu; 
miejsce  koliste  do  zabawy; 
dolny  brzeg  kapelusza;  oh. 
Rondeau. 

Ront  /.  patrol  nocny,  ob- 
chodzący straże  i  poste- 
runki wojskowe  dla  spraw- 
dzenia, czy  wszystko  jest  w 
porządku. 

Roquefort  /.  frokfoT)  na- 
zwa sera  o  ostrym  smaku, 
wyrabianego  w  prowincji 
'Languedoc  we  Francji. 

Roraty  ł.  pierwsza  Msa 
odprawiana  przed  wscho-  j 
dem  słońca  codzień  w  ad- 
wencie i  zaczynająca  się  od  i 
słów:  „Rorate  coeli"  (spnś<^ 
cie  rosę,  niebiosa). 

Rosa  ł.  róża. 

Rosaril  fratemttas  1.  brac- 
two różańcowe. 

Rose-croix  f.  (rot-krua)  ta- 
jemna sekta  mistyczna,  jv 
koby  posiadająca  władi^ 
nadprzyrodzoną,  zjawiła  sie' 
około  r.  1610  w  środkowej 
Europie,  róźokrzyżowcy. 

Roseola  t.  wysypka  skór- 
na czerwona  pojawiająca 
się  przy  tyfusie,  syfilisie 
i   in. 

Rosiire  /.  irozjer)  nazwa 
używana  w  niektórych  oko- 
licach Francji  dla  dziew-i 
czat  wiejskich,  nagrodso- 
nych  uroczyście  wieńca 
z  róż  białych  za  skromno 
i  moralność. 

Roso  antlco  1.  dawny  gre 
ki  marmur  barwy  crep 
nej. 

Rossolis  /.,    Rosogllo 
słodka  wódka  pachnąca. 

Rostbef,  Rostbif   a.,    Ro 
braten  n.  krzyżowa  piecze 


221 


Rostra  —  Rubryka 


wol.wii  z  różna,  przyrzą- 
dy.onatak,  że  zachowuje  bar- 
wr;  czerwoną. 

Rostra  /.  mównica  na  pla- 
cu publicznym  w  «taroż. 
Kzyniie. 

Rołtruchan,  Roituchan,  pn- 
har  zwężony  pośrodku. 

Rostrucharz,  Rostuchąrz  n. 
pagardl.  ten,  co  końmi  han- 
dluje; ten,  co  kupczy  ludźmi. 

Rostrum  /.  cążki  chirur- 
giczne do  wyjmowania  z  ra-' 
ny  kawałków  kości. 

Roiynant  h.  nazwa  konia 
Don  Ki  szota;  przen.  ogrom- 
na, chuda,  nędzna   szkapa. 

Roszada  /.  w  szachach: 
posunięcie  polegające  na 
przysunięciu  wieży  do  Łró-. 
la  i  przestawieniu  króla 
za  wieżę;  krótka  r.,  gdy  do 
roszady  użyto  wieży  po 
strunie  króla;  dtuga  r.,  gdy 
użyto  wieży  po  stronie  da- 
my. 

Roszchodesz  hebr.  pierw- 
szy dzień  miesiąca. 

Roszować,  zrobić  rosza- 
dę (ob.). 

Roszł  ob.  Ruszt. 

Rota  M.  oddział  żołnierzy 
ustawionych  w  szeregi,  li- 
czący około  100  ludzi;  or- 
szak, zgraja;  .rołowy  ogleA, 
strzały  jednocześnie  dawa-; 
ne  przez  całe  .szeregi  woj- 
ska; ogień  szeregowy,  plu- 
tonowy. 

Rotacja  i.  ruch  obrotowy  i 
wirowy  jakiego  ciała  do- 
koła swej  osi,  krążenie  ko- 
ło osi;  w  gospodarstwie  rol- 
nym: cykl  kolejnego  następ- 
stwa siewu  płodów  na  po- 
lach ornych,  płodozmian; 
rotacyjny,  obrotowy,  będący 
zastosowaniem  rotacji;  ro- 
tacyjna maszyna  drukarska, 
prasa  pośpieszna,  która  sa- 
modzielnie smaruje  farbą 
cylinder  z  nawiniętym  ste- 
reotypem, odbija  druk  na 
rozwijającym  się  z  rulonu 
papierze,  tnie  papier  aa 
arkusze  i  składa  je,  dostar- 
czając około  ,S0,000  egzem- 
plarzy na  godzinę;  przy- 
rząd do  wzbudzania  elek- 
tryczności za  pomocą  ma- 
gnetyzmu; rna  pita,  piła  o- 
brotowa  w  kształcie  koła 
lub  tarczy. 

Rotacyzm  *g.  chrapliwo 
brzmienie  głoski  r;  zjawia- 
nie się  głoski  r  na  miejsce 
innych. 

Rotang  malĄJt.  [f.]  trzci- 
nopalma,  rodzaj  palm  o  ło- 
dydze cienkiej  (do  1  stopy 
średnicy),  wysokiej  (do  400 
stóp),;  używa  się  do  wyro- 
bu powrozów,  plecionek, 
krzeseł,  lasek  (tak  zwanych 
trzi:in  ii;s/,|ia'!'k'ch}  i  t.  d 
rośiiif  w  Indostani''. 

Rotel,  wagu  puifka*  l^h 
drachm— 0.4  kilogr. 


Rotgiser  n.  ten,  który  robi 
odlewy  z  mosiądzu,  mo- 
siężnik. 

Rolgus  n.  spław  cynku  i 
miedzi. 

Rdtisserie  /.  garkuchnia. 

Rotman  o/>.  Retman. 

Rotmistrz  n.  dawniej  do- 
wódca roty;  stopień  ofice- 
ra kawalerji  lub  służby  ta- 
borowej, odpowiadający  ka- 
pitanowi w  piechocie,  do- 
wódca szwadronu. 

Rotulacja  śrl.  uporządko- 
wanie i  zszywanie  akt  i 
dokumentów. 

Rotutus  M.  zwój,  plik  akt 
sądowych,  opis  treści  tych 
akt, 

Rotu^a  ł.  mały  poemat 
religijny. 

Rotunda  1.  budynek  okrą- 
gły, rodzaj  dużej  altany 
z  kopułą;  rodzaj  płaszcza 
damskiego  bez  rękawów. 

Rouć  /.  fruej  człowiek 
przebiegły,  frant,  filut,  chy- 
try, szczwany  lis;  zdechla- 
czek,  dandy  za  regiencji 
rozpustnego  księcia  Filipa 
Orleańskiego  w  czasie  ma- 
łoletności  Ludwika  XV-go 
(1715—1723). 

Rouf  /.  (rufj  chatka  dla 
majtków  na  pokładzie  stat- 
ku kupieckiego. 

Rouge  ot  noir  (rui  t  nuar) 
czerwone  i  czarne,  gra  ha- 
zardowna  w  gałki  czerwone 
i  czarne;  gra  hazardowna 
w  karty,  do  której  używają 
6  talji  kart  wistowj-ch;  ina- 
czej: Trente  et  guarante;  o'>. 
Ruleta. 

Rouleau  ł.  frulo)  roleta. 

Roundheads  a.  (raundhedt) 
okrągłe  głowy,  nazwa  szy- 
dercza stronników  Karola  I, 
nadana  im  z  powodu-okrą- 
głego  przycięcia  włosów. 

Rowdies  a,  fraudiz)  włó- 
częgi, hultaje,  łotry,  mo- 
tłoch  w  Stanach.  Zjednocz. 
Ameryki  Półn. 

Rower  a.  bicykl,  w  któ- 
rym oba  koła  są  równej 
wielkości. 

Rowerzysta  ni.  jeżdżący  na 
rowerze,  uprawiający  sport 
rowerowy. 

Rowton  -  house  a.  (rouin- 
hausi  tani  hotel  dla  samot- 
nych, niezamożnych  panien 
i  kobiet,  (od  nazw.  lorda 
Rowtona,  założyciela  takich 
hoteli  w  Londynie). 

Roxolanla  t.  Ruś  Czer- 
wona 

Royal  /.  fmajal)  dotl.  kró- 
lewski; wielki  format  pięk- 
nego papieńi,  brystolu;  na- 
zwa niektórych  hoteli. 

Royal-Soclety  a.  (rojel-to- 
tajty)  królewskie  Towarzy- 
stwo iis^wa  wielu  uczonych 
Towarzystw. 

1     BOKiljs/.  powtórzenie  ja- 
kiego   ustępu    muzycznego 


w  lunie  wyższym  lub  niż- 
szym. 

Rozamorować  iron.  rozko- 
chać w  sobie,  pozyskać  mi- 
łość, oczarować  powabami; 
r.  się,  zakochać  się. 

Rozanllina  ni.  związek  za- 
sadowy, z  którego  soli  o- 
trzymują  się  farby  anilino- 
we; barwnik  anilinowy  ko- 
loru magenta. 

Rozbratel  n.  kotlet  woło- 
wy bity,  smażony  z  cebulą. 

Rozchaszana  hebr.  Nowy 
Rok. 

Rozcliodesz  ob.  Roszcho- 
desz. 

Rozeta  /.  ornament  płaski 
lub  wypukły  w  kształcie 
róży  lub  iwiatu  rozwinię- 
tego, złożony  z  listków  w 
środku  połączonych;  w  ar- 
chitekturze: okno  koliste  z 
promienistym  podziałem ; 
kształt  nadawany  drogim 
kamienibm,  a  zwłaszcza  dja- 
mentom  (spód  szlifowany 
płasko,  a  górna  część  w 
ścianki  trójkątne),  raut. 

Roztrucharz  ob.  Rostrucharz. 

Róża  1.  znana,  powszech- 
nie hodowana  w  różnych 
gatunkach  roślina  o  pięk- 
nych kwiatach,  przyjemne- 
go aromatycznego  zapachu; 
choroba  skórna,  polegająca 
na  bolesnym  zapaleniu  skó- 
ry; r.  kompasowa,  r.  wiatrów, 
rysunek  w  kształcie  pro- 
mieni, wychodzących  ze 
wspólnego  środka,  umiesz- 
czany w  kompasach,  mor- 
skich pod  igłą  magnesową, 
wskazuje  okolic.3  świata; 
r.  złota,  kwiat  róży  zrobio- 
ny ze  złota,  -poświęcany 
przez  Papieża  yr  czwartą 
niedzielę  Wielkiego  Postu 
i  stanowiący  dar  Papieża 
dla  której  z  monarchiń;  woj- 
na białej  i  czerwonej  róży: 
niszcząca  wojna  domowa  w 
Angiji  o  następstwo  tronu 
między  rodzinami  Lancas- 
ter i  York  (1455  —  1*86); 
różany,  zerwany  z  róży;  zro- 
biony z  róży,  z  jej  kwiatu, 
z  jej  drzewa;  mający  bar- 
wę róży,  różowy;  krzyż  r., 
krzyż  w  okręgu  koła,  go- 
dło różo-krzyżowców;  róża- 
niec, rodzaj  nabożeństwa  za- 
prowadzony przez  Św.  Do- 
minika, złożony  z  rozmy- 
ślań, antyfon,  modlitw,  pie- 
śni, oraz  wielokrotnie  po- 
wtarzanych: modlitwy  Pań- 
skiej i  pozdrowienia  Aniel- 
skiego; pięć  większych  i  50 
mniejszych  paciorków  na- 
nizanych na  drut  a.  na  nit- 
kę, do  liczenia  modlitw  w 
powyższym  nabożeństwie. 

Różokrzyżowlec  oh.  Rose- 
crolx. 

Różowy  (ob.  Róża),  koloru 
róży,  blado-czerwony,  pen- 
sowy. 


R.  p.    skr.    Reponse    payee 

/.  (repąt  pejej,  odpowiedź 
zapłacona. 

Rp.  skr.  Rappen,  moneta 
szwajcarska  —  '/loo  franka 
fcentime). 

Rp.  tkr.  Rectpe  ^.  na  recep- 
tach znaczy:  weź. 

Rp.  skr.  Respubllca  ł.  rzecz- 
pospolita. 

R.  P.  C.  skr.  Rei  publlcae 
causa  /.  dla  dobra  rzeczy- 
pospolitej. 

Rr.  skr.  Reservatls  reser- 
vandi>  ł.  przy  należytem 
zastrzeżeniu. 

Rsm.  skr.  Reichsmark  n. 
marka  niemiecka. 

R.  S.  V.  P.  skr.  Repondez 
S'll  VOUS  plalł  /,  (repąde  sil 
1CU  jflej,  uprasza  się  o  odpo- 
wiedź. 

Rt.  hon  skr.  Right  honorable 
a.  (rajl  onorehlj  czcigodny. 

Ruat  coeium!  1.  niech  się 
niebo  zawalił 

Ru<>anek  n.  hebel  gładki, 
długi,  z  dwoma  ujęciami. 

Rubato  w.  w  muz.  rrzymać 
się  niezupełnie  taktu,  a  bar- 
dziej uczucia. 

Rubel  r.  moneta  rosyjska 
=  100  kopiejkom. 

RUbezahl  n.  według  podań 
ludowych  niemieckich  zło- 
śliwy i  potężny  duch  górski 
w  górach  Olbrzymich  (na 
półn. -zachodzie  Czech). 

Rublcel  hI.  minerał,  drogi 
kamień:  czerwono-żołia  od- 
miana spinelu. 

Rubikon  przejić,  zrobić 
kr«>k  stanowczy,  zdecydo- 
wać się  (Juljusz  Cezar  prze- 
szedł rzekę  Rubikon  i  tym 
samym  rozpoczął  wojnę). 

Rubin  w.  minerał,  drogi 
kamień,  przejrzysta,  pięknie 
czerwona  odmiana  korundu 
(wszystkich  odcieni  od  bla- 
de-różowego  doc;iemno-kar- 
minowego);  rubinowe  szkło, 
szkło  zabarwione  na  ciem- 
no -  czerwono,  służące  do 
lamp  i  ciemni  fotograficz- 
nych. 

Rubrum  1.  dost.  czerwone: 
napis  na  aktach,  zawierają- 
cy ich  treść  (dawniej  czer- 
wono pisany). 

Rubryceia  1.  kalendarz  za- 
wierający porządek  odpra- 
wiania nabożeństw  i  spis  pa- 
rafji,  kościołów,  klasztorów 
i  duchowieństwa  danej  dje- 
cezji  lub  prowincji  klasz- 
tornej. 

Rubryka  /.  dawniej  nalpis 
w  rękopisie,  tytuł  rozdzia- 
łu, zwłaszcza  w  księdze  u- 
staw,  naznaczony  czerwo- 
no; w  księgach,  zwłaszcza 
rachunkowych,  przestrzeń 
między  dwiema  linjami 
przeprowad.''.onemi  z  góry 
na  dół,  do  wpisywania  rze- 
czy tego  samego  rodzaju; 
dział    jaki    w    czasopiśmie. 


Ruche  —  Ryczałt 


S22 


w  notatniku,  zawierający 
wiadomości  jednego  rodza- 
ju; rubrykswać,  opatrzyć  ru- 
brykami, uporządkować  po- 
dług rubrvk. 

Ruche  /  friit:)  sztywna 
naszywka  mocno  fałdowa- 
na u  sukien ,  kappluszy 
it.  p. 

fłudel  n.  ster,  przyrząd 
złożony  z  ruchomej  desecz- 
ki z  rączką,  przyczepiony 
z  tyłu  łodzi,  służący  do  kie- 
rowania statkiem,  łodzią. 

Rudera  ł.  budynek  znisz- 
czeń}-, stary,  walący  si(j  w 
gruzy,  zwaliska. 

Rudis  indigestaque  moles  i. 
masa  nieforemna  i  nieupo- 
rządkowana (o  człowieku, 
nowicjuszu  w  swoim  zawo- 
dzie, o  gromadzie  ludzkiej, 
żyjącej  cliwilowo  bez  praw 
i  ustaw,  o  pracy  niewykoń- 
czonej i  bezładnej);  chaos, 
zamęt. 

Rudymenta  /.  wiadomości 
początkowe,  podstawowe,  e- 
lementarne;  szczątkowe,nie- 
wykształcone  organy  roślin 
i  zwierząt. 

Rudymentarny  ł.  początko- 
wy, zarysowujący  się;  nie- 
zupełnie wykształcony;  r. 
organ,  organ  szczątkowy, 
niedokształcony  (np.  kość 
ogonowa  u  człowieka,  za- 
rodki ząbów  u  wielorybów, 
szczątkowe  oczy  u  niektó- 
rych zwierząt  żyjących  w 
ciemności  i  t.  p.). 

Rue  /.  friij  ulica. 

Rufa  u.  tylna  cząść  okrątu. 

Rufjan  w.  stręczyciel  nie- 
rządu, prokseneta;  brutal, 
gbur,  zuchwały  prostak. 

Rugby  a.  irógM)  odmiana 
gry  w  football. 

Rugi  n.  masowe  wydalania 
obcych  poddanych  z  pań- 
stwa, praktykowane,  szcze- 
gólnie w  Prusach;  r.  wybor- 
cze sprawdzenie  prawidło- 
wości wyborów  z  unieważ- 
nieniem dokonanych  nie- 
prawidłowo. 

Rugować  n.  usuwać  z  zaj- 
mowanego miejsca,  wyda- 
lać. 

Ruina  /.  zwaliska,  gruzy; 
walenie  się,  chylenie  się  do 
upadku;  jrrten.  strata  ma- 
jątku, utrata  zdrowia,  uro- 
dy; szczątki  dawnej  świet- 
ności. 

Ruit  niole  sua  ł.  upada  włas- 
nym ciężarem. 

Rujnacja    nł.  zniszczenie. 

Rujnować  nt.  niszczyć,  bu- 
rzyć, walić,  zamieniać  w 
gruzy;  przywodzić  do  upad- 
ku, do  utraty  majątku;  r. 
się,  tracić  majątek;  iart.  ro- 
bić nadmierny  wydatek. 

Rukler  n.  strzałka  regulu- 
jąca sprężynę  w  zegarku 
kieszonkowym,  gdy  się  śpie- 
szy lub  opóźnia,  posuwacz. 


Ruksak,ROcksackn.  plecak, 
worek  na  niektóre  rzeczy  i 
drobiazgi  potrzebne  w  pie- 
szych wycieczkach,  noszo- 
ny na  plecach. 

Rukiacja  /.  odbijanie  się, 
wracanie. 

Rukwand  ».  tylna  ściana 
(szafy,  powozu,  obrazu);  tyl- 
ne oparcie. 

Rulada  /.  potrawa  z  ryb, 
mięsa  lub  drobiu,  które  po 
oczyszczeniu  z  kości  i  od- 
powiednim przyrządzeniu 
z  dodatkiem  korzeni  i  róż- 
nych przypraw,  zwija  się 
w  rodzaj  wałka,  zaszywa  i 
gotuje;  w  mus.  mały  pasaż, 
gama  prędko  wykonana  w 
śpiewie. 

Rule-Britninnia!  a.  (rul-hri- 
lenje)  panui  Angljo!  pierw- 
sze słowa  angielskiego  hym- 
nu narodowego. 

Ruleta  /.  gra  huzardowna, 
do  której  jest  stół  z  nume- 
rami, znakami  kolorowane- 
mi  i  ruchomą  tarczą  o  37 
czarnych  i  czerwony  eh  prze- 
grodach, w  niej  biegająca  do- 
koła w  zagłębieniu  kulka, 
która,  wpadając  w  miejsce, 
oznaczone  jakim  numerem, 
lub  kolorem,  rozstrzyga  grę; 
ruletka,  mały  domowy  przy- 
rząd do  gry  podobnej  jak 
w  ruletę. 

Rulon  /.  zwój;  pieniądze 
zawinięte  w  wałeczek. 

Rum  a.  trunek  mocny,  o- 
trzymjrwany  przez  fermen- 
tację .alkoholową  melasy 
z  trzcinj~vCvkrowej,    arak. 

Rum  n.  -yolne  miejsce, 
przestrzeń,  przestwór. 

Rumr.cja  ni.  przeprowadz- 
ka. 

Rumak  tał.  koń  wierzcho- 
wy mocny,  bj  stry  i  piękny, 
szczególnie  turecki. 

Rumb  g.  [/.],  Rhumb  [a.] 
każdy  z  32  kiea-unków  kom- 
pasu, wskazujący  inną  stro- 
nę świata;  dzieli  się  jesz- 
cze na  połowy  i  na  ćwier- 
ci: część  horyzontu  =  11 '/4 
stopnia  czyli  '/s»  okręgu 
koła. 

Rumel  ».,  Rumel  -  pikieta, 
pikieta,  gra  dwuosobowa  w 
karty. 

Rumfordzka  zupa,  zupa  z 
rozgotowanych  kości,  krwi, 
jarzyn  i  innych  tanich  pro- 
duktów, rozdawana  najczę- 
ściej ubogim,  'ak  nazwana 
od  wynalazcy  swego  Angli- 
ka Rumforda. 

Aumlnacja  t.  przeżuwa- 
nie. 

Ruminantia  1.  zwierzęta 
przeżuwające,  których  żo- 
łądek tak  jest  urządzony, 
że  pokarm  połknięty  wra- 
ca do  gęby  niewielkiemi 
cząstkami  dla  dokładniej- 
szego przeżucia  i  ponowne- 
go połknięcia  (krowa,  koza, 


owca,  jeleń,  daniel,  łoś,  re- 
nifer, wielbłąd  i  in.). 

Rumor  /.  hałas,  zgiełk, 
wrzawa;  rozruch. 

Rumptteak  a.  frdmptUkj, 
Rumsztyk,  pieczeń  wołowa 
z  grzbietu. 

Rumuni,  nazwa  Motdawia- 
nów  i  Wołochów,  jako  po- 
tomków rzymskich  osadni- 
ków. 

Rundlauf  n.  kołobieg,  przy- 
rząd gimnastyczny:  wyso- 
ko przytwierdzona  t«rcza 
obrotowa  z  przymocowane- 
mi  do  niej  sznurami,  z  któ- 
rych każdy  kończy  się  pę- 
tlą a.  drabinką;  gimnastyk 
biega  w  koło,  uczepiwszy 
się  sznura  i  podbija  się  w 
powietrze  skutkiem  siły  od- 
środkowej. 

Running  a.  bieg. 

Runy  ».,  Runiczne  pismo, 
pra.st;ire  pismo,  używano 
niegdyś  przez  Giermanów, 
Skandynawów  i  Słowian. 

Rupie  (?)  robaki  w  żywo- 
cie, wnętrzaki,  glisty. 

Rupja  stind.  moneta  srebr- 
na, używana  w  Indostanie 
i  w  Zanzibarze,  mająca  róż- 
ną wartość  w  różnych  miej- 
scowościach, mniej  więcej 
około  1  mola. 

Ruptura  /.przepuklina;  ro- 
zerwanie; chorobliwe  wy- 
dobycie się  trzewiów  z  jam 
ciała  przez  naturalne  otwo- 
ry i  tworzenie  guzów  pod- 
skórnych; zerwanie,  roz- 
dwojenie. 

Ruse  contrę  rwie  /.  (rui 
kątr-  TUZ)  podstęp  na  pod- 
stęp, chytrość  przeciw  chy- 
trości. 

Ruse  de  guerre  /.  (tuz  do 
ger)  podstęp  wojenny. 

Rush  a.  {rószj  bieg  gwał- 
towny, bieg  natężony,  wy- 
silony. 

Rus  In  urbe  /.  wieś  w  mie- 
ście. 

Rustlco  JT.  w  stylu  wiej- 
skim (w  muz.,    w  archit.). 

Rustykalny  nt.  włościański. 

Rusyfikacja  nt.  przerabia- 
nie na  Rosjan. 

Rusyfikator  ni.  ten,  kto  u- 
siłuje  przerobić  innople- 
mieńców  na  Rosjan. 

Rusyfikować  nt.  dokony- 
wać rusyfikacji;  r.  się,  sta- 
wać się  Rosjaninem,  Ro- 
sjanami. 

Ruszt  n.  palenisko,  krata 
żelazna  pod  ogniskiem,  na 
którą  kładzie  się  węgiel, 
koks  lub  drzewo. 

Ruta  /'.  droga,  marszruta. 

Ruten,  metal,  pierwiastek 
chemiczny  pokrewny  pla- 
tynie, trudno  topliwy. 

Rutenizacja  nł.  przerabia- 
nie na  Rusinów. 

Rutenizm  ni.  wyraz  lub  wy- 
rażenie pochodzenia  rusiń- 
skiego,  małoruskiego, 


Riitenizewać  nt.  przerabiać  | 
na  Raginów  (szczególniej  we  | 
wschodniej  części   Galicji),      i 

Rutyna  /.  biegłość  w  czym, 
zdobyta  raczej  przez  prak- 
tykę, wprawę,  przez  przy- 
zwyczajenie, nawyknienie, 
niż  przez  teoretyczne  Btu- 
dja;  rutynowany,  biegły,  wpr»- 
wny,  uzdolniony  przez  prak- 
tykę, wprawę;  rutyniczny  uł. 
nabyty  przez  rutynę,  przes 
wprawę. 

Rutynista  »/.  człowiek  trzy- 
mający się  form  nabytycli 
przez  wprawę,  przez  ruty- 
nę i  niechętnie  od  nich  od- 
stępujący. 

Rui  /.  farba  do  nadawa- 
nia twarzy  rumieńca,  bar- 
wiczka;  ruźować,  nadawać 
twarzy  rumieniec,  malując 
ją  rużem. 

Rybałt  w.  [irgórnon.]  śpie- 
wak kościelny:  psalmista, 
żak  śpiewający  pieśni  po- 
bożne; pogardl.  naaczyciel, 
człowiek  uczony. 

Rycerz  n.  [ci«».]dawniej  żoł- 
nierz konny;  bohater,  wo- 
jownik; posiadacz  orderu 
zakonu  rycerskiego;  r.  błęd- 
ny, w  wiekach  średnich:  ry- 
cerz wędrowny,  .szukający 
przygód  po  świecie;  r.  prze- 
mysłu, oszust,  łotr;  pasować 
na  r-a,  nadać  komu  godność 
i  prawa  rycerza  przez  do- 
pełnienie obrzędów  zwy- 
czajami określonych;  rycer- 
ski, dla  i-ycerzy  przezna- 
czony; rycerzom  właściwy; 
bohaterski,  wojenny,  wojow- 
niczy: wytwornie  uprzejmy 
dla  niewiast;  r.  stan,  stan 
stan  szlachecki  i  żołnierski 
zarazem;  r.  zakon,  zakon, 
którego  członkowie  obowią- 
zywali się  walczyć  z  muzuł- 
manami, z  poganami;  r-a 
dobra,  majątki  ziemskie,  któ- 
rych właściciele  byli  nie- 
gdyś zobowiązani  pełnio 
służbę  rycerską  i  uwolnieni 
byli  od  różnych  ciężarów 
państwowych  (podatków, 
kwaterunków  i  t.  p.);  r-e 
ostrogi,  w  dawnych  czasach 
godło  stanu  rycerskiego ,' 
gdyż  dopiero  pasowanemu 
na  rycerza  wolno  było  uży- 
wać ostróg;  rycerskość,  uspo- 
sobienie wojownicze,  boha- 
terstwo; właściwa  rycerzom 
wytworność  i  delikatność  w 
postępowaniu  z  damami;  ry- 
cerstwo, ogół  rycerzy;szlach- 
ta;  życie  rycerskie,  zawód 
rycerski  czyli  rzemiosło  ry- 
cerskie, wojskowość. 

Rychtować  n.  ustawiać,  kie- 
rować, przyrządzać. 

Rychtunek  n.  kierunek. 

Rychtyk  n.  pewnie,  nie- 
chybni^; właśnie,  w  samĄ 
porę,  w  sedno;  zupełnie  do- 
brze, dokładnie. 

RyczaH  śrgórnon.,  Ryczał- 


223 


Hydwaa  —  Saccharum 


tein,  hurt,  hurtem,  ogół,  o- 
KÓłem,  wszystko,  nie  prze- 
bierając: ryczałtowy,  hurto- 
wy, ogólny. 

Rydwan  n.  u  sta-oiytnycb 
wóz  dwukołowy,  otwarty  z 
tyłu,  na  którym  na  wojnie, 
na  igrzyskach,  wyścigach, 
wjeżdżali  tryumfatorowie. 

Rygał  n.  stół,  na  którym. 
kaszta  drukarska  leży  po- 
chyło, a  w  nim  przegi-ody  na 
chowanie  kaszt;  szafa  bez 
drzwi  na  książki  i  papiery. 

Rygi  u>.  podkładka  linjo- 
wana  pod  papier  do  pisania; 
rygować,  linjowaó  papier  do 
pisania  nut;  przeszywać  tka- 
ninę rzadkim  ściegiem. 

Rygiel  n.  zasuwa,  zawora, 
zapora;  klin,  którym  jeden 
kawał  drzewa  w  sprzęcie 
składanym  jest  przymoco- 
wany do  drugiego. 

Ryglować  ».  zamykać  na 
rygiel;  łączyć  ryglem. 

Rygor  ł.  surowość,  kar- 
ność; przymus  prawny. 

Rygoroza  /.  egzaminy  ści- 
słe dla  otrzymania  stopnia 
akademickiego  doktora  ja- 
kiej umiejętności. 

RygorystanJ.  surowo  i  bez- 
względnie stosujący  się  i 
przestrzegający  przepisów  i 
praw. 

Rygoryzm  ul.  zbytnia  su- 
rowość, ścisłość,  ostrość  po- 


Rygweda  siind.  pierwsza  i 
najstaroźytniejsza  z  czte- 
rech ksiąg  Wed,  obejmu- 
jących podstawy  bramini- 
zmu. 

Rykoszet  ob.  RIcochet. 

Ryksza  jap.  dorożka  dwu- 
kołowa, o  dwu  dyszlach, 
ciągniona  przez  człowieka. 

Rym  n.  jednobrzmienność 
końcówek  w  wierszach;  ry- 
mować, układać  wiersze;  zga- 
dzać się;  rymarz,  wierszo- 
pis, poeta;  dziś  iarl.  lichy 
poeta.       ^ 

Rymarz  n.  rzemieślnik  ro- 
biący wyroby  z  grubej  skó- 
ry, np.  walizy,  rzemienie 
i  t.  p.  siodlarz;  rymarstwo, 
rzemiosło  rymarza,  sicdlar- 
stwo. 

Rymesa  oh.  Rimessa. 

Rynek  n.  plac  miejski;  tar- 
gowisko; r.  handlowy,  mia- 
sto, w  którym  handel  ja- 
kimś przedmiotem  prowa- 
dzi się  na  wielką  skalę;  r. 
pieniężny,  ogół  osób  i  in- 
stytucji handlujących  pie- 
niędzmi (bankierzy,  ban- 
ki, giełdy);  ogół  pieniędzy, 
których  właściciele  starają 
się  o  ich  umieszczenie;  r. 
wszechświatowy,  ogół  towa- 
rów i  pieniędzy  świata  ca- 
łego, będących  przedmio- 
tem handlu  dla  kupców 
wszystkich  krajów  ucywi- 
lizowanych. 


Ryngraf  n.  poświęcana  bla- 
cha mosiężna  i  wyrytym* 
na  niej  wizerunkiem  Naj- 
świętszej Marji  Panny,  Je- 
zusa Chrystusa,  noszona 
przez  rycerzy  na  zbrojach; 
blacha  okrągiawa  biała  lub 
żółta,  zawieszana  na  szyi 
jako  oznaka  rycerza,  straż- 
nika na  służbie. 

Ryngurt  n.  rzemień  do  pod- 
pinania siodła. 

Rynolalja,  Rynofonja  *g.  mó- 
wienie przez  nos,  głos  no- 
sowy. 

Rynolaryngologja  *g.  nauka 
o  chorobach  krtani  i  jamy 
noso-gardzielowej. 

Rynologla  *g.  część  medy- 
cyny traktująca  o  chorobach 
nosa. 

Rynoplastyka  *g.  operacja, 
mająca  na  celu  odbudowa- 
nie nosa,  zniszczonego  cho- 
robą, a.  wskutek  operacji, 
za  pomocą  przyrośnięcia 
skóry  wziętej  z  ramienia, 
z  czoła  a.  policzka. 

Rynoskop  *y.. wziernik  no- 
sowy. 

Rynoskopja  *g .  badanie 
nosa  wziernikiem. 

Rynsztunek  n.  przedmio- 
ty służące  do  uzbrojenia; 
zbroja,  uzbrojenie  żołnie- 
rza. 

Ryot  ar.  [a.]  (rajet)  rolnik 
krajowiec,  chłop  w  Indo- 
stanie. 

Rypa  n.  dosł.  żebro;  że- 
browanie u  maszyny. 

Rypienisła  w.  aktor  uzu- 
pełniający swoją  grą  role 
główne;  w  orkiestrze:  towa- 
rzyszący grającemu  solo. 

Rypjenowy  tr.  głos,  wtó- 
rujący głosowi  solowemu. 

■Ryps  /.  gęsta  tkanina  je- 
dwabna, wełniana  lub  ba- 
wełniana z  cieniutkiej  przę- 
dzy, okrywającej  znacznie 
grubszą  osnowę,  wydatnie 
prążkowana.     ~ 

Ry...  p.  także  Rl... 

Rys  n.  pociągnięcie  pió- 
rem lub  ołówkiem,  kreska, 
sztych;  znak,  odznaka,  ce- 
cha: kształt,  zarys,  kontur; 
krótki  wykład,  szkic. 

Rysa  n.  szpara,  kresa, 
szrama,  blizna. 

Rysak  r.  rasa  koni  rosyj- 
skich, wysokich,  niezupeł- 
nie harmonijnej  budowy, 
doskonałych  w  chodzie  kłu- 
sem; kłusak. 

Rytm  g.  i-uch  (takt)  mia- 
rowy; harmonja  ,  wypływa- 
jąca z  następstwa  po  sobie 
ruchów  lub  dźwięków  w  je- 
dnakowych odstępach  czasu, 
w  stałym  porządku;  w  poezji: 
harmonjawiersza,harmonij- 
ne,  kolejne  następstwo  sy- 
lab długich  i  krótkich,  ak- 
centowanych i  nieakcento- 
wanych,  nadające  wierszo- 
wi śpiewność;  w  muz.  kom- 


binacja dźwięków  rozmai- 
tych co  do  długości  i  ak- 
centu, powtarzająca  sie  i 
zabarwiająca  odrębnym  cha- 
rakterem utwór  muzyczny; 
rytmy,  wiersze  poezje. 

Rytmika  g.  nauka  o  ryt- 
mie; harmonijny  spadek  to- 
nów, dźwięków;  rytmiczny, 
miarowy,  mile  brzmią- 
cy, dźwięczny;  zachowują- 
cy rytm  (w  muzyce,  w  poe- 
zji). 

Rytmometr  *g.  taktomierz. 

Rytrata  u>.  portret,  obraz, 
wizerunek. 

Rytuallici  ni.  zwolennicy 
zachowywania  w  kościele 
obrządków  przepisanych. 

Rytuał  /.  zachowanie  prze- 
pisanego porządku  i  obrząd- 
ku przy  ceremonjałach  i  ob- 
chodach świątecznych;  księ- 
ga ceremonji  kościelnych; 
obrządek  kościelny. 

Rywal  /.  współubiegający 
się,  współzawodnik. 

Rywalizacja  nł.  współubie- 
ganie  się,  współzawodnic- 
two. • 

Rywjera  /.  (tam.  Rividre  de 
dlamants),  naszyjnik  brylan- 
towy; nazwa  malowniczych 
wybrzeży  zatoki  Gienueń- 
skiej;  ob.  RMera 

Ryza  n.  miara  papieru  za- 
wierająca 20  liber  (480  albo 
600  arkuszy);  przen.  kluba, 
należyte  granice;  trzymać  w 
ryzie,  trzymać  w  karbach,  w 
klubach,  w  karności;  wziąć  w 
ryzę,  ująć  swobody,  zaprowa- 
dzić karność;  droga  wodna 
oznaczona. 

Ryza  r.  cmat  kościelny  du- 
chownych  prawo.'^ławnych. 

Ryzalit  ob.  Rlsalto. 

Ryzyko  v>.  niebezpieczna 
próba,  odważenie  się  na 
co;  przedsiębiorstwo  niebez- 
pieczne; niepewność,  traf; 
możliwość  zarówno  zysków 
jak  i  strat,  towarzysząca  ja- 
kiej czynności;  wielkie,  grube 
r,  prawdoDodobieóstwo  zna- 
cznych strat;  ryzykować,  od- 
ważyć się,  przedsięwziąć 
co  z  narażeniem  się  na  nie- 
bezpieczeństwo, na  przy- 
krość, na  stratę;  zdać  się 
na  los,  stawić  na  los  szczę- 
ścia, na  kartę;  ryzykowny,  gro- 
żący niebezpieczeństwem, 
niepewny,  zbyt  śmiały. 

Rząp  n.  zbiornik  wody 
niepłynącej,  deszczowej,  ba- 
sen. 

Rzymska  łaźnia.  Rzymska 
kąpiel,  kąpiel  polegająca  na 
przebywaniu  bea  odzieży 
w  zamkniętym  pokoju,  w 
którym  powietrze  jest  su- 
che i  mocno  nagrzane  (od 
40  do  B9  stopni  Celsju- 
sza) i  potem  ochładzanie 
za  pomocą  natrysku. 


s. 


8.  tkr.  Sanctus  ł.  Święty. 

8.  w  muz.  tkr.  Segno  w. 
{senjol,  znak  wskazujący  za- 
zwyczaj część,  następującą 
po  części  początkowej,  a 
poprzedzającą  zakończenie 
i  przeznaczoną  do  powtór- 
nego odegrania. 

S.  ikr.  Seu,  Slve  t.  czyli. 

8.  w  zegarkach  angiel- 
skich tkr.  Slower  a.  ftloerj 
wolniej;  ob.  R.  ikr.  Retard. 

8.  w  mut.  tkr.  8oprano 
(ob.). 

8.  ikr.  SDd  H.  południe. 

J|J.  tkr.  dolar,  moneta  a- 
merykańska. 

S.  a.  w  bibtjogr.  tkr.  Shie 
anno  t.  bez  wymienienia 
rok  (wydania,  druku). 

Sabaoth  hehr.  zastępów, 
mocy,  np.  Boże  8.,  Boże  za- 
stępów. 

Sabat,  Sabbat  hehr.  siódmy 
dzień  wypoczynku  u  Izrae- 
litów; mniemana  schadzka 
czarownic  pod  przewodnic- 
twem szatana,  odbywająca 
się  co  sobotę, '  połączona  z 
obrzydliwemi  zabawami  i 
czarami;  sabbałowy  rok,  we- 
dług St.  Test.  każdy  siódmy 
rok,  rok  świąteczny,  w  któ- 
rym grunty  ugorowały  i  nie- 
wolnicy otrzymywali  wol- 
ność. 

'  8abelzm  nt.  cześć  boska 
oddawana  ciałom  niebies- 
kim (słońcu,  gwiazdom,  pla- 
netom. 

8abejczyk,  wyznawca  Sa- 
beizmu;  u  mahometan  na- 
zwa dawana  Nazarejczykom 
uznającym  św.  Jana  Chrzci- 
ciela za  proroka. 

8abel]anlzm  nt.  sekta  u- 
trzymnjąca,  że  Trójca  św. 
jest  potrójnym  objawieniem 
jednej  osoby  boskiej  (od 
nazw.  herezjarchy  Sabelju- 
sa,  który  żył  w  połowie  3-go 
w.  po  Chr.). 

Sabinowle  t.  dawny  lud 
środkowo-włoski. 

Sabotaż  /.  uszkodzenie; 
niszczenie  urządzeń  kole- 
jowych przez  robotników 
strajkujących. 

Saboty  /.  drewniane  obu- 
wie, używane  przez  wieś- 
niaków we  Francji. 

Saburra  t.  zamulanie  żo- 
łądka pokarmem  niestra- 
wionym. 

Saccadć  /.  itakaUe)  ostry , 
urywany,  ucinkowy  (ton). 

Saccharum  i.  cukier;  s. 
lactis,   cukier   mleczny,   o- 


Sacellnm  —  Salarium 


224 


ttzyiuywóuy  z  serwatki;  >. 
taturni,  cukier  saturna,  octan 
ołowiu,  Ról  Htodkawa,  won- 
na, trująca,  antyfieptyczna, 
uiywana  jako  lek  na  okła- 
dy, przemywania  i  do  wy- 
roł)u  bUnszu. 

Sacellum  ł.  kapliczka  z  oł- 
tarzem na  cześć  jakiego 
Świętego. 

Sacer  ł.  święty,  bogom 
poświęcony;  <.  morbiił,  dosl. 
święta    choroba,    epilepsja. 

Sacerdot  ł.  kapłan. 

SacArdotium  {.  kapłaństwo. 

Sacer  etto  {.  niech  bę- 
dzie przeklęty. 

Sacharoza  ni.  nazwa  che- 
miczna cukru  trzcinowego. 

Sacharyfikac)a  nt.  zamie- 
nianie się  na  cukier,  cu- 
krowanie się,  zcukrzenie. 

Sacharymatr  nt.  przyrząd 
dn  oznaczania  gatunku  i 
zawartości  cukru  w  roztwo- 
rach przy  pomocy  polary- 
zacji światł«. 

Sacharyna  ni.  produkt  o- 
trzymywany  sztucznie  ze 
smoły  naftowej  lub  z  wę- 
gla kamiennego,  280  razy 
słodszy  od  cukru,  nie  po- 
siadający jednak  własności 
pożywnych;  używa  się  w 
chorobie  cukrowej  zamiast 
cukru  do  słodzenia  pokar- 
mów. 

Sachem  «  /;:.  ameryk,  na- 
czelnik plemienia  Indjan 
ozerwonoskornyoh  w  Ame- 
ryce Północnej. 

Sachet  /.  (tasse)  ob.  Sa- 
szetka. 

Sacra/,  rzeczy  święte, od- 
noszące się  do  służby  bożej. 

Sacra  consulta  i.  naiwyż- 
szy  sąd  kryminalny  w  Rzy- 
mie, Izba  kasacyjna. 

Sacra  scriptura  ob.  Scrip- 
łura  sacra. 

Sacre  Coeur  /.  {sacre  k&ri 
dotl.  Święte  Serce  (Jezusa) 
nazwa  zakonów  żeńskich 
Serca  Jezusowego  albo  Ser- 
canek, poświęconych  wy- 
chowywaniu i  kształceniu 
dziewcząt. 

Sacrificlum  1.  Ofiara,  Msza 
święta. 

SacrKizio  del  intelletio  w. 
doti.  ofiara  z  rozumu:  wyrze- 
czenie się  własnego  prze- 
konania wobec  innego,  wy- 
maganego przez  ludzi  po- 
tężnych. 

Sacrilegium  1.  świętokradz- 
two, blufnierstwo. 

Sacristitłum  /.  zawiesze- 
nie wszelkiej  czynności  koś- 
cielnej wskutek  interdyktu. 

Sacrum  Imperium  romanum 
1.  święte  państwo  rzymskie. 

Sada-iacco  (-jakko),  rodzaj 
lekkiego  szlafroczka  kobie  • 
cego  (od  nazw.  aktorki  Ja- 
ponki). 

Sadl  tur.  turecki  mnich 
wędrowny. 


Sadrach  hebr.  zły  duch, 
książę  piekieł. 

Saduceułze  [/.]  sekta  ży- 
dowskazlll-go  wieku  przed 
Chr.,  składająca  się  z  ary- 
stokracji kapłańskiej,  która 
odrzucała  nieśmiertelność 
duszy  i  zmartwychwstanie. 

Sadystyczny  obłfd  oh.  Sa- 
dyzm. 

Sadyzm  nt.  zwyrodnienie 
erotyczne  mężczyzn,  pole- 
gające na  lubowaniu  się  w 
zadawaniu  cierpień  fizycz- 
nych kobietom  (nazwa  od 
pisarza  Sade  1740  —  1814). 

S.  A.  E.  ikr.  Son  Alłesse 
Eminentissime  /.  (tą  naltes 
e7mna"tisim}  jego  książęca 
mość. 

Saeculum  1.  wiek  stulecie. 

Saepeestsub  pallio  sordido 
sapientia  ł.  często  pod  brud- 
nym płaszczem  kryj^  się' 
mądrość. 

Saepe  premente  deo  (ert 
deus  aJłer  opem  i.  czę!!to  gdy 
jeden  bóg  zsyła  nieszczę- 
ście, drugi  bóg  jwzynosi 
pomoc. 

Saepe  stylum  vertas  i.  czę- 
sto styl  odwracaj  t.  j.  po- 
prawiaj, wygładzaj  to,  co 
napisałeś. 

Saepe  tacenł  vocem  ver- 
baque  vultus  habot  /.  milczą- 
ca twarz  ma  często  głos  i 
słowa. 

Safelcl  nł.  sekta  mahome- 
tańska  p^łwstaław  Viii  w. 
po  Chr.; 

Safes  o.  (fe/s)  stalowe 
skrzynki  w  skarbcu  opance- 
rzonym sla'.^,  na  pieniądze 
i   przedmioty  wartościowe 

Sad  ar.  kawałek  papieru 
z  mistycznym  napisem  a- 
rabskim,  uważany  przez  ma- 
hometan za  amulet. 

Saficzny  *g.  wiersz,  składa 
się  ze  strofek  czterowierszo- 
wych;  trzy  pierwsze  wiersze 
w  strofce  jedenastozgłos- 
kowe,  każdy  złożony  z  pię- 
ciu stóp  (trochej,  spondej, 
daktyl,  trochej),  czwarty 
wiersz  pięcio  zgłoskowy  zło- 
żony z  dwu  stóp  (daktyl, 
trochej);  od  nazw.  poetki 
Bafo,  która  takim  wierszem 
układała  swoje  utwory. 

Safizm  *g.  nienaturalny 
pociąg  erotyczny  kobiety  do 
kobiety  (od  im.  poetki  Safo). 

Safjan  pers.  skóra  owcza 
lub  koźla  wyprawna  i  far- 
bowana; kurdyban. 

Safo,  Safona  g.  słynna  po- 
etka grecka,  żyjąca  około 
r.  000  przed  Ćhr.;  nazwa 
dawana  kobietom  poetkom. 

Saga  skand,  (taga),  opo- 
wiadanie, bajeczne  podanie 
skandynawskie. 

Sagaja  oh   AssagaJ. 

Sage-fem1ke  /.  (sai-fam.) 
akuszerka. 

SagitaJny     1.    strzałkowy 


(szew  t.  j.  spojenie  kości 
Czaszki). 

Sagittarlus  Mucznik,  strze- 
lec; nazwa  jednej  z  konste- 
lacji w  Zodjaku. 

Sago  malajt.  krupy  i  mącz- 
ka jadalna  z  rdzenia  palmy 
azjatyckiej. 

Saguffl  ł.  u  staroż.  Kzy- 
mianiżołnierski  płaszcz  weł- 
niany przytwierdzony  na 
ramieniu  klamrą. 

Sahajdak  oh.  Sajdak;  Sahaj- 
daczny,  daw.  wódz-liozaków, 
drugi  po  atamanie. 

Sahib  ar.  towarzysz,  pan, 
w  Persji  i  w  Indjach  tytuł 
dawany  Europejczykom. 

Sai  jap.  Zachód,  zachod- 
nia strona  świata. 

Salllle  /.  {soji/  koncept, 
dowcipne  słówko;  w  budow- 
nictwie: występ. 

Saint/,  {sfi,  Salnłe/.  (t(() 
święty,  święta. 

Sainł-Antony's  fire  a.  (tent 
enionis  fajrj  dosl.  ogień  św. 
Antoniego;  róża   (choroba). 

Sainłe  Barbe/.  /sęt  barh)  na 
okrętach  wojennych  fran- 
cuskich miejsce,  gdzie  prze- 
chowuje się  proch  i  amu- 
nicja. 

Saintetć  /.  fsfłete)  święto- 
bliwość;  Sa  S.  Jego  Święto- 
bliwość.  Papież. 

Saint-Germain  /.  ftf  żer- 
m()  ziółka  z  liści  seneso- 
wych. 

Saint-Simonizm/.  (st-)  teo- 
rja^ocjalistyczna,  zbudowa- 
na przez  zwolenników  nau- 
ki hr.  Saint-Simon'a  (1706 
— 1826),  dążąca  do  zjedno- 
czenia ludzi  w  jedną  mo- 
ralną i  polityczną  całość, 
do  oparcia  hierarchji  spo- 
łecznej na  uzdolnieniu  jed- 
nostek, oraz  do  zniesienia 
prawa  dziedziczenia  i  przy- 
wilejów. 

Saison  /.  ob.  Sezon. 

Saison  morte  /.  (sezą  mort) 
martwa  pora  roku,  czas  wa- 
kacyjny, czasy  ogórkowe. 

Sajan  «?.  w  staroż.  krótka 
suknia  żołnierska  przewią- 
zywana w  pasie. 

Sajdak  tai.  kołczan  wraz 
z  łukiem  i  strzałami. 

Sajeta  /.  sukno  cienkie 
kosztowne;  iart.  jedwabie, 
atłasy,  kosztowne,  wspania- 
łe stroje. 

Sak  hebr.  f/.]  worek,  tor- 
ba, sieć  na  ptaki,  na  ryby; 
matnia,  potrzask,  sidło,  łap- 
ka; skóra  cielęca  wypraw- 
na; letni  męski  paltot,  sak- 
palto. 

Sakada/.  krótkie  i  ostre  po- 
ciągnięcie  smyczkiem,  bio- 
rące naraz  kilka  nut. 

SMkerhets  l&nćstickoTsstip. 
zapałki  szwedzkie,  zapałki 
bezpieczeństwa  (ich  łebki 
są  bez  fosforu  i  siarki;  za- 
palają się  przez  potarcie  o 


mwę  loKiorową  specjalnie 
przygotowaną). 

SMjap.  przylądek;  szyb- 
ko odurzający  napój  t  ryżu. 

Sakla  tru.  chata  u  Tata- 
rów, lepiona  z  ziemi  a  ple- 
ciona z  chrÓKtu. 

Sakof  ora  g.  pokutni  k  odzia- 
ny  w  gruby  worek. 

Sakpatto  oh.  Sak. 

Sakra  ł.  wyświęcenie  i 
namaszczenie  na  biskupa; 
zdiąć  s-ę,  pozbawić  godno- 
ści kapłańskiej. 

Sakrament  ł.  znak  widomy 
niewidzialnej  łaski  Bożej; 
obrządek  religijny  uroczy- 
sty, uświęcający  i  obdarza- 
jący pod  widomym  znakiem 
niewidzialną  łaską  Bożą; 
Przenajświętszy  S.,  to  samo 
co  Hostja;  Sakramentka,  za- 
konnica nieustającej  adora- 
cji Najświętszego  Sakra- 
mentu, benedyktynka;  ob. 
PetyneŁowa  baba. 

Sakramentalja  1.  błogosła- 
wieństwa kościelne  jakotei 
rzeczy  należące  do  słułby 
Bożej,  a  przez  kościół  po- 
święcone, np.  woda  świę- 
cona, olej.  wino,  palmy  itp. 

Sakramentalny  t.  mający 
moc  Sakramentu;  uroczy- 
sty; stanowczy,  tajemniczy; 
święcie  zachowywany,  a- 
święccny  zwyczajem. 

Sakryfikować  1.  poświęcić 
C.0  komu,  czynić  ofiary. 

Saksoion  g.  instrument 
blaszany,  dęty,  o  dźwiękn 
fagotowym. 

Sakunłala  ttind.  tytuł  dra- 
matu (wedle  imienia  boha- 
terki) napisanego  przez  Ka- 
lidasę,  poetę  indyjskiego  z 
Vi-ge  w.  przed  Chr.,  któ- 
rego bohaterka  jest  uoso- 
bieniem wierności  małżeń- 
skiej. 

Sakwojaż  /.  torba  podróż- 
na. 

Sala/,  wielkai  pięknakom- 
nata  przeznaczona  zwłasz- 
cza na  miejsce:  posiedzeń 
obradujących,  zabaw,  wogó- 
le  licznych  zgromadzeń;  sa- 
lon, pokój  bawialny. 

Sala  ar.  modlitwa,  którą 
mahometanie  odmiawiają  6 
razy  dziennie. 

Saladeros  A.  wielkie  pla- 
ce w  Buenos- Ayres  przezna- 
czone do  rzezi  bydła;  suro- 
we skóry  bydła  tamże. 

Salaire  /.  (talerj,  SalariiM 
1.  płaca,  żołd,  pensja. 

Salambo,  u.Babilończyków 
bogini  miłości,  opłakująca 
śmierć  bożka  słońca. 

Salami  tr.  rodzaj  salce.so- 
nu,  przyrządzanego  we  Wło- 
szech i  Tyrolu  z  mięsa  wie- 
przowego, grubo  posiekane- 
go z  dodatkiem  czosnku. 

Salamlik  ar.  sala  przyjęć. 

Salamonlak  ob.  Salmlak. 

Salarium  1.  »b.  Saiaire. 


226 


Salaterka 


^aiiłpiiii 


Salaterka  f.  ozdobne  szkla- 
ne lub  porcelanowe  do6ó  (tłę- 
boliie  naczynie  do  podawa- 
(      nia  na  sto}  sałaty,  kompo- 
I       tów  i  rożnych  potraw. 
?         Salcafja  oh.  Saltafja. 

Salceson  /.  kiszka  gruba, 
nadziewana  tłuszczem  i  mię- 
sem krajanym  a.  siekanym, 
a.  krwią  zsiadłą. 

Saldo  t<-  różnica  zacho- 
(iząca  w  pisanym  rachunku 

•odzy  przychodem  a  roz- 
idem;  w  księgach  rachun- 
kowych, po  zamknięciu  ra- 
chunków, ł-eszta  po  itrouie: 
winien  lub  ma;  per  s-o,  ja- 
ko reszta  z  rachunku  do 
Tyrównania;  saldować,  za- 
mykać rachunki  w  księdze; 
zapłacić,  wyrównać  rachu- 
nek. 

Salen)(a.  Salam)-alek  (a. 
s.-alejkum)  ar.  pokój  z  tobą! 
(powitanie  muzułmanów). 

Salep  HT.  rodzaj  mączki 
zawartej  w  bulwiastych  ko- 
rzeniach różnych  gatunków 
storczyka  w  pomieszaniu  z 
substancją  do  gumy  podo- 
bną, używany  głównie  na 
"Wschodzie  do  przyrządza- 
nia miejscowych  przysma- 
ków. 

Salernitańska  irt.  szkoła, 
słynna  akademja  medycz- 
na założona  we  Włoszech 
w  Salerno  w  r.  1150. 

Salołś  /.  (salte)  brud,  plu- 
gastwo (w  znaczeniu  fi- 
zycznym i  moralnym). 

$aletra^{.  związek  solny 
kwasu  azotowego  i  potażu, 
801  przezroczysta,  smaku 
słonawo-chłodzącego,  znaj- 
dowana w  naturze  lub  o- 
trzymywana  sztucznie,  słu- 
ży do  konserwowania  mię- 
sa, do  wyrobu  prochu  strzel- 
niczego, także  jako  lek  mo- 
czopędny; s.  chilijska,  połą- 
czenie sodu  z  kwasem  azot- 
nym,  sól  podobna  do  sale- 
try zwyczajnej,  lecz  roz- 
pływająca się  na  wilgotnym 
powietrza,  znajdowana  w 
Ameryce  Połud.,  używa  "si^ 
jako  nawóz  bogaty  w  azot 
i  do  fabrykacji  saletry  zwy- 
czajnej. 

Salezjanki,  zakon  żeński 
Św.  Franciszka  Salezego, 
pielęgnujący  chorych  i  wy- 
chowujący dziewczynki. 

Stigany,  wielkie  warzel- 
nie łoju  w  stepach  w  Rosji 
południowej. 

Sallckle  praWo,  prastare^ 
prawo  Franków  Balickich, 
wyłączające  kobiety  od  dzie- 
dziczenia własności,  zasto- 
sowane później  do  wyłącze- 
nia potomków  żeńskich  od 
dziedziczenia  tronu. 

Salicyl  a.  Salicylan  ni.  so- 
du, połączenie  kwasu  sali- 
cylowego z  węglanem  sodu, 
ciało  białawe,  słodkawo  sło- 


ne, w  postaci  łusek  krysta- 
licznych, stosowane  jako 
środek  leczniczy  w  choro- 
bach reumatycznych  i  ner- 
wowych; salicylowy  kwas, 
bezbarwne  i  bezwonne  kry- 
ształy ,  powstające  przy  dzia- 
łaniu kwasu  węglanego  na 
ogrzany  związek  fenolu  z  so- 
dem, środek  antyseptyczny 
i  przeciwgnilny  (trucizna). 

Saliflkacja  nt.  powstawa- 
nie soli. 

Salina  ł.  żupa  solna,  ko- 
palnia soli,  tężnia,  warzel- 
nia soli 

Sallnarla  ni.  podatki  solne. 

Sallwacja  r^  ślinotok. 

Salizacja  ni.  ruch  drgają- 
cy muskułów. 

Salle  <J'armes/.  (sal  darm) 
sala  publiczna  do  f  echtunku. 

Salles  d'aslle  /.  (sal  dazil) 
ochronki  dla  dzieci. 

Salm(a)  (z  ptalm),  psalm. 

Salmi  /.  rodzaj  bigosu  z 
pieczonego  ptactwa  (beka- 
sów, kulików,  słonek)  du- 
szonego z  w^nem,  kawałka- 
mi chleba  etc. 

Salmiak  a.  Salamonlak  t. 
związek  chemiczny  woda- 
nu  amonu  z  kwasem  chlo- 
rowodorowym, sól  krysta- 
liczna, bezbarwna,  smaku 
słonego,  używana  w  medy- 
cynie, w  przemyśle  tech' 
nicznym. 

Salmigondis  /.  {talmigądi) 
sałata  śledziowa;  mieszani- 
na różnych  potrav?. 

Salol  ni.  związek  chemicz- 
ny fenolu  z  kwasem  sali- 
cylowym, proszek  krysta- 
liczny, używa  się  jako  śro- 
dek dezynfekcyjny  i  jako 
lek  w  reumatyzmach,  w  no- 
wralgjach. 

Salon  /.  pokój  przezna- 
czony dla  przyjęć  gości,  po- 
kój bawialny  wykwintnie 
urządzpny;  przen.  towarzy- 
stwo arystokratyczne;  wy- 
stawa obrazów;  salonowy, 
elegancki,  wytworny;  wagon 
s-wy,  wagon  kolei  żelaznych, 
urządzony  jak  pokój  z  wszel- 
kiemi  wygodami;  muzyka 
s-wa,  muzyka  popisowa  zło- 
żona z  utworów  błyskotli- 
wych; salonowość,  ułożenie 
wykwintne;  wykwintny  spo- 
sób obejścia  się. 

Salon  ies  refusis  /.  (fch 
de  rejuie)  dotl.  salon  od- 
rzuconych; wystawa  malo- 
wideł i  rzeźb  nieprzyjętych 
na  wystawę  ^ogólną,  jako 
nielicujących  z  pojęciami 
o  sztuce ,  wyznawanemi 
przez  kierowników  wysta- 
wy ogólnej. 

Saloon  a.  (taluHjBzjńkow- 
nia. 

Salopa  /.  długa,  obszerna, 
zwykle  watowana  odzież 
wierzchnia  kobieca  z  ręka- 
wami. 


Salpołrlire  /.  nazwa  wiel- 
kiego szpitala  dla  kobiet  w 
Paryżu. 

Saliaparylla  ni.  korzenie 
krzewu,  rosnącego  w  Wir- 
ginji,  używane  jako  środek 
leciniczy,  wzbudzający  po- 
ty i  czyszczący  krew. 

Salsefja,  „owsiane"  ko- 
rzonki, korzenie  kozibrodu 
łąkowego,  jadane  jako  ja- 
rzyna. 

Salsy  to.  niewysokie  wzgó- 
rza wulkaniczne,  z  których 
wybucha  błoto. 

Salt  w.  skok,  pląs. 

Salta  ł.  gra  dwuosobowa, 
do  której  potrzeba  specjal- 
nej tablicy  i  kamieni  (fi- 
gur): zwycięża  gracz,  któ- 
ry swoje  kamienie  pierwej 
przeprowadzi  na  miejsca  zaj- 
mowane początkowo  przez 
kamienie  przeciwnika. 

Saltanła  v>.  tanecznie,  we- 
soło. 

Saltareila  w.  skoczny  ta- 
niec włoski  o  szybkim  tę- 
pię, z  towarzyszeniem  gi- 
tary 

Salte-lake  4.  (selł-lekj  sło- 
ne jezioro  (w  Amer.  Półn.). 

Saltimbanque  /.  (sdUęba''k) 
kuglarz  wędrowny,  linoskok 
skoczek  podwórzowy. 
'  Salto  morłale  w.  skok  śmia- 
ły, niebezpieczny;  przen. 
przodbjęwzięcie  połączone 
z  wielkim  niebezpieczeń- 
stwem; nagła  zmi-ana  postę- 
powania. 

Saltut  in  natura  non  datur 
Ł  w  przyrodzie  niema  prze- 
skoków. 

Salus  eWItatis  i.  dobro 
państwa. 

Salus  libenter  ł.  bądź  u- 
przejmym  dla   wszystkich. 

Salus  publica  a.  salus  rei 
Dublicae  suprema  lex  esto  ł. 
dobro  publiczne  a.  dobro 
Rzpospolitej  powinno  być 
najwyższym  prawem. 

Salutem  dicol  ł.  życzę 
zdrowia,  powodzenia! 

Salutować  ł.  witać  po  woj- 
skowemu, oddawać  honory 
wojskowe. 

SalutyścI  ni.  członkowie 
Artnji  zbawienia  (oh.). 

Salva  approbatlone  ł.  z  za- 
strzeżeniem uznania,  przy- 
jęcia. 

Salva  auctoritate  ł.  t  za^ 
strzeżeniem  zachowania 
władzy  zwierzchniej. 

Salva  dignitate  1.  z  zacho- 
waniem godności. 

Salyation  Army  a.  (ulteenn 
arvu)  Armja  Zbawienia  ^od.). 

SaWater  1.  zbawca,  Zbawi- 
ciel. 

Salya  venla  ł.  za  pozwo- 
leniem. 

Salve  t.  witaj!  bądź  po- 
zdrowiony! S.  Regina!  witaj 
Królowo!  pierwsze  słowa 
pieśni  na  czość  Matid  Bo- 


skiej jako'  Królowej  Nie- 
bios. 

Salvo  calculo  1.  z  !-.ożli- 
wością  omyłki  w  rachun  • 
kach. 

Salvo  condKione  ł.  z  za- 
strzeżeniem waruTików. 

Salvo  arrore  et  emissione 
/.  z  możliwością  błędu  i  u- 
puszczunia;  s*r.  S.  E.  0. 

Salvo  honere  /.  bez  ujmy 
honoru. 

Salvo  jurę  1.  z  zastrzeże- 
niem prawa. 

Salvo  meliore  {.  z  zastrze- 
żeniem lepszego  wyroku. 

8aIvo  pleno  tiłul*  1.  z  za- 
chowaniem pełnego  tytułu, 
z  wymienieniem  należy- 
tych godności;  oh.  S.  p.  t. 

Salvo  regressu  /.  z  za- 
strzeżeniem   cofnięcia   się. 

SaWo  remissUne  1.  zastrze- 
ga się  zwrot. 

Salvo  łltulo  1.  z  zachowa- 
niem tytułu,  godności  (na 
okólnikach);  skr.  S.  T. 

Saiyus  conductus  l.  list 
bezpieczeństwa,  list  żelaz- 
ny, glejt. 

Salwa/,  wystrzały  jedno- 
czesne z  wielu  strzelb  lub 
armat,  dane  na  czyją  cześć, 
przy  powitaniu,  nad  gro- 
bem ,  podczas  uroczysto- 
ści. 

Salwować  t.  ratowali,  oca- 
lić, strzec;  s.  si§,  chronić 
się,  uciekać. 

Saizi  ie.  ob.  Salsy. 

Sałata  te.  drobno  krajane 
jarzyny,  mięsiwo,  ryby,  po- 
dawane z  sosem  pikantnym; 
rodzaj  roślin  należących  do 
rodziny  złożonych,  poda- 
wanych surowo  z  sosem  pi- 
kantnym a.  parzonych  wrzą- 
cą wodą  i  octem  do  mięsi- 
wa; iari.  dorożkarz,  inaczej: 
sałaciarz. 

Sam  {skr.  Samuel)  u.  (tern) 
żartobliwa  nazwa  nadawana 
Amerykanom  Stanów  Zje- 
dnoczonych. 

Samarytanin,  mie»zkaniec 
Samarji  w  dawnej  Judei,  z 
plemienia,  które  powstało 
przez  pomieszanie  Izraeli- 
tów z  poganami;  przen.  bi- 
blijny s.,  człowiek  miłosier- 
ny, pielęgnujący  troskliwi- 
chorego. 

Sambos  h.  dzieci  mursy- 
nów  i  Indjan  lub  mulatów; 
rodzaj  kosztownego  drzewa 
wonnego;  daw.  instrument 
muzyczny  o  4  strunach. 

Samlel  hebr.  a  Żydów  dja- 
beł,  zły  duch,  najwyższy 
z  szatanów. 

Samogitla  t.  Zmujdź. 

■Samosatenjanle.  sekta  z 
3-go  w.  po  Chr.  zajirzecza- 
jąca  bóstwu  Chrystusa. 

Samowar  r.  maszyna  z  ko- 
minkiem na  węgiel  do  go- 
towania wody   lu   herbatę. 

SampM  chtii*.  mata  tratwa 


.Słownik   wyrazó..'  obcycli  —  15 


Siiinsou  —  Sapiens  nihil  affirmat 


22ti 


w.cuzim  w    Chinach,  z  do- 
meczkiem mieszkalnym. 

Samton  hebr.  jeden  z  są- 
dziów  żydowskich,  .słynny 
z  niezwykłej  siły;  pnen. 
człowiek  niezmiernie  silny, 
siłacz;  gatunek  tytuniu  moc- 
nego. 

Samum  ar.  wicher  gorą- 
cy, duszny,  unoszący  tuma- 
ny drobniutkiego  pyłu,  wła- 
ściwy pustyniom  Arabji,  Sy- 
rji  i  półn.  Afryki. 

Samural  jap.  szlachcic  ja- 
poński, wasal  w  Japołiji. 

Sar  h.,  Santo  te.  światy, 
Santa,  święta. 

Sanacja  t.  uzdrowotnienie. 

Sanae  mentis  1.  zdrów  na 
umyśle. 

Sanatogłen  ni .  związek 
chem.  kazeinu  z  giiceryno- 
fosforanem  sody,  dawany 
jako  pokarm  chorym  *i  re- 
konwalescentom. 

Sanatorium  ni.  zakład  lecz- 
niczy w  miejscowości  zdro- 
wotnej, uzdrowisko. 

Sanbenito  h.  żółta  koszu- 
la bez  rękawów,  z  pomalo- 
wanemi  na  niej  płomienia- 
mi i  djabłami.  w  którą  o- 
dziewano  ludzi  skazanych 
przez  Inkwizycję  na  spa- 
lenie. 

Sancho  Pansa,  sługa  i 
giermek  Don  Kiszota  fob.}; 
typ  sługi  wiernego  ale  głu- 
piego. 

Sancła  simplicitas!  1.  świę- 
ta naiwności!  (okrzyk  zdu- 
mienia wobec  prostoty  ludz- 
kiej lub  niewiadomości- rze- 
czy, które  powinny  być  każ- 
demu wiadome). 

Sanęłissimum  ł.  Najświęt- 
szy Sakrament;  przen.  to,  co 
komuś  jest  najświętsze. 

Sanctuaire  /.  fsa^ciuer), 
Sanctuarium  ł.  święty  przy- 
bytek ;  wnętrze  kościoła , 
miejsce  przy  wielkim  ołta- 
rzu; miejsce,  gdzie  przecho- 
wują się  świętości  i  re- 
likwje. 

Sanctum  officlum  ł.  tytuł 
urzędowy  Inkwizycji. 

Sanctum  sancłorum  /.  świę- 
ty przybytek. 
'  Sanctus    t.   święty;  część 
Mszy  świętej  po  prefacji. 

Sancyt  ni.  w  dawnym  pra- 
wie polskim:  wyrok  sejmo- 
wy lub  uchwała. 

Sandacz  «.(?)  rybaciąrnio- 
pletwa,  spokrewniona  z  o- 
kuniem,  mieszka  w  więk- 
szych rzekach  i  jeziorach 
środkowej  i  wschodniej  Eu- 
ropy; mięso  ma   delikatne. 

Sandał  g.  drzewo  rosnące 
w  Indjach ,  dostarczające 
cenionego  drewna  biało- 
żółtawego  z  pięknym  za- 
pachem, używanego  do  ka- 
dzenia i  do  wykładania  zbyt- 
kownych wyrobów  stolar- 
skich;  s-y,   rodzaj   obuwia, 


złożonego  tylko  z  podeszwy 
przymocowanej  do  stóp  rze- 
mieniami. 

Sandarak(a)  g.  żywica  wy- 
dzielana przez  niektóre  ga- 
tunki drzew  iglastych  półn. 
Afryki,  żółtawa,  twarda,  ła- 
two topliwa,  rozpuszczają- 
ca się  w  alkoholu,  używa- 
na do  wyrobu  werniksów 
i  lakierów. 

Saidemanjanie,  sekta  w  St. 
Zjedn.  Araer.  1'ółD.  trzy- 
mająca się  ściśle  Ewan- 
gielji. 

Sandwich  a.  fsendia)  dwie 
skibki,  dwa  kawałki  chleba 
z  masłem ,  między  które 
jest  włożone  mięsiwo,  ser, 
szynka  i  t.  p. 

Sandwichman  a.  (ttndicz- 
men)  człowiek  z  przytwier- 
dzonemi  na  plecach  i  pier- 
siach ogłoszeniami,  krążą- 
cy po  mieście  dla  reklamy. 

Sandiak  iur.  chorągiew; 
część  paszałyku,  powiat, 
obwód  wTurcji;s.  Szerył,(/os^ 
szlachetna  chorągiew  z  je- 
dwabnej tkaniny  zielonej 
z  napisami,  niegdyś  uży- 
wana przez  Mahometa,  o- 
becnie  używana  tylko  w 
razie,  gdy  państwu  Osmań- 
skiemu grozi  wielkie  nie- 
bezpieczeństwo i  sułtan  sam 
staje  na  czele  wojska. 

Santedyści  w.  niegiyś  a- 
rystokrstyczni  członkowie 
stowarzyszania  w  państwie 
Papieskim,  broniącego  wła- 
dzy świeckiej  Papieża  prze- 
ciwko knowaniom  Karbona- 
rjuszów.        H 

Sang  froid  /.  fsef*  frua] 
zimna  krew,  spokój,  przy- 
tomność r.mysłu,  nieulega- 
nie  pierwszym  wrażeniom, 
niepoddawanie  się  wzru- 
szeniu. 

Sangwiniczny  ni.  krwisty, 
krewki,ży  wy ,  ognisty,  gwał- 
towny, wrażliwy ,  gorący 
(temperament). 

Sangwinik  nł.  człowiek 
krewki,  prędki,  zapalczywy. 

Sanhedryn  Ihebr.]  a.  Syne- 
drium^.  najwyższa  zwierzch- 
ność, rodzaj  senatu,  a  za- 
razem najwyższego  sądu  u 
starożytnych  Izraelitów. 

Sanitariusz  nt .  dozorca 
chorych  i  rannych  w  czasie 
wojny  a.  epidemji. 

Sanitarny  ni.  zdrowotny, 
tyczący  się  utrzymania  zdro- 
wia i  zapobiegania  choro- 
bom; s-a  policia,  policja  le- 
karska; s-a  komisia,  władza 
ustanowiona  w  celu  przepro- 
wadzenia środków  ochron- 
nych przeciw  rozszerzaniu 
się  chorób  zaraźliwych;  s-e 
oddziały  w  wojsku  służą  do 
transportowania  rannych, 
przy  ambulasach  i  lazare- 
tach; s-o  pociągi,  odpowie- 
dnie urządzone  pociągi  ko- 


lejowe do  przewożenia  ran- 
nych; (•«  ttacla,  lokale,  w 
których  w  każdym  czasie 
znajduje  się  lekarz  i  fel- 
czer, gotowi  do  niesienia 
pomocy  w  nagłych  wypad- 
kach; t-y  korpus  w  wojsku 
ogół  lekarzy  wojskowych, 
pomocników  szpitalnych  i 
dozorców  chorych  pnd  wła- 
dzą głównego  lekar:.a  armji. 

Sankc]a  /.  zatwierdzenie 
przoz  najwyższą  władzę,  u- 
prawnienie,  uprawomocnie- 
nie, uświęcenie  czego;  s.  pra- 
gmatyczna  ob.  Pragmatyczny. 

Sankcjonować  nł.  potwier- 
dzać, nadawać  moc  prawną. 

Sankiulota  /.  fdoił.  bez 
krótkich  spodni)  nazwa  szy- 
dercza nadawana  partji  ludo- 
wej, oraz  zagorzałym  repu- 
blikanom za  czasów  pierw- 
szej rewolucji  francuskiej, 
którzy  nie  nosili  spodni 
sięgających  do  kolan,  lecz 
długie. 

Sanktuarium  t.  miejsce  w 
głównym  ołtarzh,  gdzie  się 
przechowuje  Najświętszy 
Sakrament;  Przybytek   śv-. 

Sanktus  l.  święty;  {tkr.  8t.). 

Sanktyfikacia  1.  poświęce- 
nie, uświątobliwienie;  zali- 
czenie w  poczet  świętych. 

Sans  avi8  /.  fta"  zainj  bez 
zawiadomienia  piśmienne- 
go- 

^  Sans  comparaison  /.  ft(^ 
kąpareią)  bez  porównywa- 
nia. 

Sans  complimont/^to"  ką- 
plinuCj  bez  pochlebstwa. 

Sans-cuiottes  oh.  Sankiu- 
lota. 

Sans-culottldes  /.  (ttf^  ku- 
lotidj  w  republikańskim  ka- 
lendarzu z  czasów  pierw- 
szej rewolucji  francuskiej 
ostatnie  pięć  a.  sześć  dni 
w  roku  uroczyście  obcho- 
dzone. 

Sans  facon  /.  /ttffatą)  bez 
ogródek,  bez  ceremonji. 

Sans  garanłie/.  oi.  S.  G.  D.  G. 

Sans  ginę  /.  fta"  ten)  nie 
krępując  się,  nie  zadając 
sobie  przymusu. 

Sanskrył  słind.  język  kla- 
syczny induskich  Arjów, 
język  uczonych  i  świętych 
ksiąg  indyjskich,  oraz  po- 
mników literatury  indyj- 
skiej (martwy  był  już  za 
czasów  Aleksandra  Mace- 
dońskiego). 

Sanskrytolog  nł.  riawca 
sanskrytu,  badacz  literatu- 
ry sanskryckiej. 

Sans  le  $avoir  /.  (sJ'  16 
satruarj  bezwiednie. 

Sans  paroles  /'.  (sa'  parol) 
w  muz.  bez  słów. 

Sans-patrie  /.  (sci^  patri) 
ten,  kto  nie  ma  przywiąza- 
nia do  żadnego  kraju  jako 
swojej  ojczyzny,  bezojczyż- 
niak,  kosmopolita. 


Sans  pedale  /.  (k/^  pedał  i 
hez  użycia  p<'dału. 
Sans  peur  et  roprocbe    ' 

fsa'  fior  e  ropruii)  bez  trwo- 
gi i  »kazy  (ryc<;rz),  przy- 
dotn<'k  dawany  rycerzowi 
francuskitfrau  Bayar'i'ow) , 
którego  męstwo  i  szlachet- 
ność wzbudzały  podziw  na- 
wet w.>-ogów. 

Sans  phraso  /.   ($«/'  Jrati 

bt-z  omówień,  bez  żadnego 

gadania,  bez  zastrzeżeń  (np. 

posłusznym    być,    nznawać 

i  czyją  powagę,  władzę). 

Sans  rśsirve /.  ita"  reurvi 
otwarcie,  sz'-zerze. 

Sans  rime  et  sans  raison  / 
liif  riiii  e  ta"  rezą)  dotl.  b  z 
rymu  i  ht-i  racji:  ni  z  te- 
go, ni  z  owego,  bez  rozum- 
nego powodu 

Sans-souci  /.  (n^-tusi)  bez 
troski. 

Santa  casa  h.  dotl.  święty 
dom,  gmach  inkwizycji  w 
Madrycie. 

Santa  conyersatione  tr.dott. 
święta  rozmowa:  obraz, 
przedstawiający  świętych, 
ugrupowanych  dokoła  Ma- 
donny (niektórzy  malarze 
włoscy  celowali  w  takich 
obrazach). 

Santa  hermandad  h.  świę- 
te bractwo,  stowarzyszenie 
mieszczan,  zorganizowane 
początkowo  przeciw  nadu- 
życiom szlachty,  w  r.  1485 
uprawnione ,  wykonywało 
czynności  policyjno  -  sądo- 
we, później  zwróciło  się 
przeciw  Maurom  i  Ży- 
dom. 

Santal  g.  substancja  znaj- 
dująca się  w  drzewie  san- 
dałowym. 

Santo,  Santa  ob.  San. 

Santonina  ni.  organiczny 
związek  chemiczny,  otrzy- 
mywany z  nasienia  cytwa- 
ru,  składa  się  z  węgla,  wo- 
dom i  tlenu;  bezbarwne 
błyszczące  kryształki,  roz- 
puszczalne w  alkoholu,  ete- 
rze, używane  jako  lek  prze- 
ciw robakom,  w  większych 
dozach  trujące. 

Santorin  nł.  cement  zawar- 
ty w  skałach  wulkanicz- 
nych. 

Sapek,  moneta  w  Anna- 
mie=V,  kopieiki. 

Saper  /.  żołnierz  z  od- 
działu będącego  pod  do- 
wództwem inżynierów  woj- 
skowych i  zajmującego  się 
sypaniem  szańców,  zakła- 
daniem min,  kopaniem  ro- 
wów etc. 

Sapere  aude  ł.  ośmiel  się 
być  mądrym!  staraj  się  być 
rozumnym! 

Saperment!  n.  do  licha!  do 
djabła! 

Sapiens  nihil  ałfirmat.  quod 
non  probet  1.  mądry  nic  bę- 
dzie twierdzić  nic  takifgo. 


227 


.S)i|»i(Mis  sutTicil  silii      -   Sąut  dv  lit 


ezepo  nie  mofrUiy  udownd- 

Sapiens  sutfłcił  sibi  /.  m(;- 
dftec  wystarcza  snl  ic. 

Sapjent  t.  pedel 

Sapientia  t.  mądrość. 

Sapienti  sat  /.  mądremu 
dość  nadmifiiii"  mądrej  gło- 
wie dość  dwie  słowie. 

Sapienłis  est  naturae  conve- 
nienter  vivere  /.  c-^cbą  mędr- 
ca jest  żyć  zgodnie  z  przy- 
rodą. 

Saponifikacja  ni.  wytwa- 
rzanie mydła,  zmydlanie. 

Saponina  ni.  pierwiastek 
roślinny,  którego  roztwór 
wodny  pieni  s:ę  jak  mydło 
przy  rozcieraniu,  otrzymu- 
je się  z  mydłnika  i  innycłi 
roślin. 

Sapor  i.  przysmak;  sma- 
kowitość. 

Sapristi!  (właić.  Sacrjstil), 
tam  do  licha! 

Saproflty*5'.roztonzo,  grzy- 
by i  wogóle  te  rośliny,  któ- 
re czerpią  pożywienie  z  roz- 
kładającycli  .się  ciał  orga- 
nicznych. 

Saprofityzm  ni.  żywienie 
się  produktami  rozkładu  in- 
nych ciał  organicznych, wła- 
ściwe saprofitom. 

S.  A.  R.  skr.  Son  Alłesse 
Royale  /.  [ną  naltes  ruajal) 
.lego  Królewska  Wysokość. 

Śarabanda  h.  staroświec- 
ki w  poważnym  tempie  ta- 
niec hiszpański  z  kastanje- 
tami  i  towarzyszeniem  śpie- 
wu; miarowy  krok  konia. 

Saracenl  [ł.]  nazwa  jed- 
nego ze  szczepów  araWkich, 
nadawana  w  wiekach  śred- 
nich Arabom,  później  rozsze- 
rzona na  wszystkich  ma- 
hometan, przeciw  którym 
przedsiębrano  wyprawy 
krzyżowe. 

Sarafan  [r.]  sukmana  chło- 
pów rosyjskich,  szeroka  su- 
kiUa  zwierzchnia  wieśnia- 
czek rosyjskich,  otwarta  z 
przodu;  szlafrok  męski  a. 
damski. 

Sardanapal,  ostatni  król 
starożytnej  Assyrji,  według 
podania  słynny  z  rozpusty 
i  zniewieściałości;  przen. 
człowiek  zniewieściafy  od- 
dany rozpuście,  tonący  w 
zbytkach  i  rozkoszach. 

Sardar  oh.  Serdar. 

Sardela  /  rodzaj  małych 
śledzików,  poławianych  na 
zachodnich  brzegach  Euro- 
py, zwłaszcza  w  Bretanji, 
oraz  w  morzu  Śródziem- 
nym. 

Sardoniczny  ł.  imiech,  po- 
zór śmiechu  z  przyczyny 
kurczu  niektórych  mięśni 
twarzowych,  właściwy  pew- 
nym cierpieniom  mózgo- 
wym; śmiech  gorzki,  nai- 
grawający  się,  szyderczy, 
uszczypliwy. 


Sardonylcs  g.  biało  i  czer- 
wono prążkowana  odmia- 
na chalcedonu,  oszlifowana 
zwykle  okrągło,  używa  się 
w  jubilerstwie. 

Sardynka  g.  mała  rybka 
morska  z  rodzaju  śledzików 
jadana  na  miejscu  surowo, 
a.  wysyłana  jako  konserwa 
w  oliwie. 

Sargasso  k.  groniorośl,  ro- 
dzaj morszczyny  (wodco- 
.stu)  przytwierdzonej  ko- 
rzeniem do  dna  morskiego, 
a  wierzchołkiem  sięgającej 
powierzchni;  rośnie  w  ta- 
kiej obfitości,  że  tworzy  ła- 
wice na  oceanach:  Indyj- 
skim, Wielkim,  a  najwięk- 
szą na  Atlantyckim  pomię- 
dzy wyspami  Kanaryjskie- 
mi.  Azorskiemi  i  Bermudz- 
kiemi,  zwaną  morzem  Sar- 
gasowem. 

Sarkastyczny  g.  szyderski, 
drwiący,  ironiczny,  dokucz- 
liwie złośliwy,  zjadliwy. 

Sarkazm'^,  żart  dotkliwy, 
drwiący,  gryzące  szyder- 
stwo, zjadliwa  ironja. 

Sarkoda  g.  oh.  Protoplazma. 

Sarkofag  ,7.wspaniała  wiel- 
ka trumna  kamienna,  boga- 
to rzeźbami  okryta,  w  której 
starożytni  chowali  królów  i 
kapłanów:  rodzaj  kamien- 
nego grobowca  w  kształcie 
trumny. 

Sarkologja  *g.  część  ana- 
tomji,  zajmująca  się  bada- 
niem mięśni  i  miękkich 
części  ciała  ludzkiego. 

Sarkom  g.  mięsak,  guz  czę- 
sto złośliwy,  mogący  roz- 
wijać się  na  wszystkich  or- 
ganach, najczęściej  pod  skó- 
rą między  mięśniami  (usu- 
wany przy  pomocy  operacji 
chirurgicznej). 

Sarkoza  g.  dzikie  mięso 
tworzące  się  na  ranach. 

Sarmaci  g.-l.  plemię,  któ- 
re w  starożytności  zajmo- 
wało te  części  Europy,  gdzie 
później  osiedlili  się  Słowia- 
nie; nazwa  dawana  Słowia- 
nom, a  zwłaszcza  Polakom. 

Sarmacja  1.  starożytna  Pol- 
ska. 

Sarman,  kapłan   indyjski. 

Sarmata  g.-l.  polak  starej 
daty. 

Sarmatyzm  ni.  cechy  cha- 
rakteru, wady  i  obyczaje  sta- 
rej rubasznej  ale  szczerej 
szlachty  polskiej  (nazwa 
stworzona  przez  postępow- 
ców w  SYII  W.). 

Sarolta  w.  rodzaj  pluszu 
na  okrycia  zimowe. 

Sarpinka  r.  tkanina  lniana 
a.  bawełniana  wyrabiana 
przez  włościan  nadwołżań- 
skich. 

Sarsaparylla  oh.  Salsapa- 
rylla. 

Saszetka  /.  torebka  lub  po- 
duszeczka  napełniona  sub- 


stancją wonną,  używana 
do  zapachniania  bielizny  i 
różnych  innych  przedmio- 
tów. 

Sataniczny  ni.  szatański, 
djabelski,  złośliwy,  dybiący 
iia  cudzą  szkodę,  rad  z  każ- 
dej cudzej  szkl/Jy;  s.  kult 
oh.  Satanlzir.. 

Satanizm  ni.  ogół  właści- 
wości szatana,  djabła;  nie- 
nawiść do  ludzi;  zadowole- 
nie z  każdej  cudzej  szkody; 
sianie  zepsucia  i  demorali- 
zacji dla  miłości  zła;  kult 
szatana;  cześć  oddawana 
szatanowi  przez  niektóre 
sekty,  oraz  przez  czarowni- 
ków i  czarownice  {oh.  Sza- 
tan). 

Sał  ciło  sl  sat  bene  1.  jest 
już  dość  szybko,  jeżeli  jest 
dość  dobrze. 

Satelita  t.  ciało  niebieskie, 
krążące  dokoła  swojej  pla- 
nety, księżyc, trabant;  prjrti. 
nieodstępny  towarzysz. 

Satin  /.  (sat^i  atłas. 

Satis  t.  dosyć. 

Sałis  eloguentiae,  sapien- 
tlae  parum  t.  dużo  wymowy, 
mało  mądrości. 

Sałisfaktionsfiihig  n.  dosl. 
zdolny  do  (dania)  satysfak- 
cji: ten,  kto  ze  względu  na 
swoje  stanowisko  społeczne 
i  towarzyskie  i  na  swoje  po- 
stępowanie hor-orowe  może 
być  wyzwany  na  -pojedynek 
bez  ujmy  dla  hcmoru  wy- 
zywającego. 

SalisfakilonsjKifahig  n.  dosł. 
niezdolny  dc'  (dania)  saty- 
sfakcji: ten,  togo  wyzwać 
na  pojedynek  byłoby  z  uj- 
mą honoru  dla  wyzywają- 
cego. 

Satis  superque  1.  dosyć,  a 
nawet  zanadto. 

Satis  yerborum  ł.  dosyć 
już  słów,  dosyć  już  gada- 
niny. 

Satrapa  g.  wielkorządca 
prowincji  w  starożytnej  Per- 
sji; przen.  tyran,  ciemięzca. 

Satrapjap.  namiestnictwo; 
prowincja  w  Persji. 

Saturacja  nt.  nasycenie 
płynu  substancją  rozpusz- 
czalną; w  chemji:  zobojęt- 
nianie; lekarstwo:  roztwór 
węglanu  sodu,  nasycony 
kwasem  cytrynowym;  w  cu- 
krownictwie: strącenie  nad- 
miaru wapna  z  soku  bura- 
czanego za  pomocą  kwasu 
węglanego. 

Saturn  1.  w  wierzeniach 
starorzymskich:  bożek  cza- 
su; planeta  z  dwoma  okrą- 
żającemi  ją  pierścieniami; 
u  alchemików:  nazwa  oło- 
wiu; S-a  drzewo,  postać  drze- 
wa, w  jaką  układają  się 
cząsteczki  ołowiu,  gdy  za- 
nurzyć pałeczkę  cynku  w 
roztworze  soli  ołowianej. 

Satumaija  t.  uroczystości 


.starorzymi^kie  na  cześć  Sa- 
turna, podczas  których  zni- 
kała chwilowo  wszelka  nie- 
równość stanów;  zabawy 
rozpustne. 

Satumlczny  nt.  wiersz,  mia- 
ra wiersza  dawnych  poema- 
tów ludowych  rzymskich. 

Saturnlzm  nł.  chroniczne 
zatrucie  ołowiem. 

Saturnus  t.  oh.  Saturn. 

Sałurować  /.  odwapniać. 

Satyna,  Satynka,  Śatyneta 
/'.  tkanina  cienka  bawełnia- 
na gładka  a.  prążkowana, 
naśladująca  atłas;  satynówka 
ol>.  Satynjerka. 

Satynjerka  /.,  Satynówka, 
przyrząd  do  satynowania, 
złożony  głównie  z  gładkijj 
płyty  i  dwuch  gładkich 
walców  metalowych,  obra- 
canych korbą;  jiomiędzy  wal- 
cami przechodzi  na  płytę 
materjał  podlegający  saty- 
nowaniu (papier,    tektura). 

Satynować  /.  nadawać  po- 
łysk,'gładzić,  przepuszcza- 
jąc przez  satynjerkę;  saty- 
nowanie, nadawanie  różnym 
wyrobom  fabrycznym  gład- 
kości i  połysku  atłasu;  sa- 
tynowany papier,  piękny ,  gład- 
ki, połyskliwy  papier;  saty- 
nówka oh.  Satynjerka. 

Satyr  g.  w  mitologji  grec- 
kiej: bożek  leśny,  wyobra- 
żany z  koźlemi  nogami,  róż- 
kami i  ogonem,  swawolny, 
śmieszny  i  tch-^rzliwy,  u- 
ganiający  się  za  nimfami, 
winem,  muzyką  i  tańcami; 
przen.  człowiek  cyniczny, 
lubieżny,  rozpustnik. 

Satyra  1.  utwór  prozą  lub 
wierszem,  potępiający,  wy- 
szydzający lub  z  lekka  o- 
śmieszający  przywary,  wa- 
dy i  nałogi  ludzkie;  wy- 
szydzanie wszelkiej  śmiesz- 
ności z  humorem  i  dowci- 
pem. 

Satyriasis  nł.  chorobliwe 
spotęgowanie  popędu  płcio- 
wego u  mężczyzny. 

Sałyrowac  m.  oprowadzać 
rysunek  kolorem  dla  nada- 
nia cienia. 

Satyryczny  /.  uszczypliwy, 
szyderczy,  dowcipny. 

Satyryk  /.  autor  satyr. 

Sałyryzować  ni.  ośmieszać, 
krytykować. 

Satysfakcja  1.  zadośóticzy- 
nienie  za  urazę;  zadowo- 
lenie, przyjemność. 

Sauf-conduit  1.  tsof-kądui) 
pozwolenie  wydane  przez 
władzę  na  swobodny  prze- 
jazd lub  pobyt  w  danej  miej- 
scowości bez  obawy  zaaresz- 
towania; karta  bezpieczeń- 
stwa, list  żelazny,  glejt. 

Saurus  g.  jaszczur,  wielkii 
jaszczurka  przedpotowa. 

Sauł  de  lit/,  (to  dó  li)  doił. 
skok  z  łóżka:  szlafroczek 
ranny  kobiecy. 


Saoterie  —  Schooner 


228 


Sauieri*  /.  fiotn)  zabawa 
z  tańcami. 

Sauternes  /.  (totern)  gatu- 
nek delikatnego  wina  fran- 
cuskiego. 

Sauvegarde  /.  (totegard)  o- 
pieka,  obrona,  straż  ochron- 
na przydana  dla  bezpieczeń- 
stwa. 

Saiive-qul-p«utl  /.  (<ov  ki 
pUj  ratuj  si^  kto  możel  o- 
krzyk  w  chwili  ucieczki, 
rozsypki,  na  widok  niebez- 
pieczeństwa. 

Sayate  J.  boksowanie  się 
nogami. 

Saring-Bank  a.  (sewi»^aMkj 
kasa  oszczędności. 

Savoir  faire  /.  (taictiar  fer} 
zręczność  i  umiejętność  po- 
stępowania, wzięcia  się  do 
rzeczy  dla  dopięcia  celu. 

Savoir  -  vivre  /.  (satouar  - 
wncr/  znajomość  form  to- 
warzyskich; prawidła  życia 
towarzyskiego. 

Sawan(n)y  h.  stepy  w  Ame- 
ryce północnej. 

Sawantka  /.  kobieta  popi- 
sująca się  uczonością. 

Saynete  f.  (tenei)  rodzaj 
intermezza  z  muzyką  i  tań- 
cem; mały  monoti'am  hu- 
morystyczny jako  urozmai- 
cenie zabawy  towarzyskiej. 

SażeA  T.  miara  długości 
rosyjska—7  stopom  angiel- 
8kim=:lB  werszkom  rosyj- 
ekim-°2,1343  metrom=pra- 
wie  3'/4  łokcia  miary  no- 
wopolstiej. 

Sc.  ob.  Scil.;  pod  sztycha- 
mi znaczy:  sculpsit  i.  ryto- 
■wał.  sztychował. 

Se.  lir.  Scilicet  /o/).). 

Sc.  tkr.  Suo  conto,  jego  ra- 
chunek. 

S.  C.  skr.  Salvo  calcuio 
(Oh.). 

Scabinus  /.  ławnik  (rajca 
miejski). 

Scabreux  f.  (tkahri)  dosl. 
chropowaty;  przen.  nieprzy- 
zwcjity  wezeteczny  (o  utwo- 
rze literackim,  koncepcie 
i  t.  p.),  nie  nadający  się  do 
głośnego  wypowiedzenia  w 
towarzystwie  przyzwoitym. 

Scagneliotr.((/l;aive//i>/j)od- 
stawek  u  skrzypiec. 

Scala  w.  gama;  ob.  Skala. 

Scamnum  asinorum  t.  ośla 
lawa,  ławka,  na  której  w 
dawnych  szkołach  usadza- 
no leniwych  uczniów. 

Scansores  /.  ptaki  łażące 
(papugi)  kukułki,  dzięcioły 
etc. 

Ścapin  /.  (tkapę),  Scapino 
tr.  przebiegły  sługa  w  (ko- 
medji  francuskiej  i  włos- 
kiej). 

Scarab«us  ob.  Skarabeusz. 

Scaramuccia  w.  [skaramu- 
ctai.,  Scaramouche  f.  (skara- 
musz)  w  komedji  ludowej 
włoskiej  i  francuskiej  awan- 
tornik  ;  samochwał,  które- 


go w   końcu  komedji   bij« 
arlekin. 

ScarbUwIlui  le.  [ni.]  iwii- 
czałka,  człowiek  nowo-u- 
szlachcony  za  zasługi  wo- 
jenne, którego  potomkowie 
dopiero  stawali  się  szlach- 
tą z  pełnemi  prawami  ry- 
cerskiemi  (w  daw.  Pol- 
sce). 

Scał  n.  (tkał)  gra  w  kar- 
ty trzyosobowa,  do  której 
potrzebne  są  odrębne  karty 
niemieckie. 

Scelui  ł.  przestępstwo, 
czyn  bezecny. 

Scena  g.-l.  w  teatrze  miej- 
sce podniesione  ponad  wi- 
downię, gdzie  występują 
aktorowie;  w  utworze  dra- 
matycznym część  obejma- 
jąca  jeden  moment  akcji, 
zdarzenie  wpływające  [na 
bieg  akcji,  wejście  na  wi- 
downię a.  wyjście  ważnej 
osoby:  miejsce,  gdzie  się 
coś  dzieje;  czynność;  żywa 
akcja  między  kilku  osoba- 
mi; zdarzenie;  burzliwe  zaj- 
ście, awantura;  rebić  sce- 
ny, robić  wymówki,  wy- 
rzuty w  tonie  mniej  wię- 
cej gwałtownym. 

Scenarhim  1.  urządzenie 
sceniczne. 

.  ScenarjHsz  nt.  książka,  w 
którą  wpisuje  się  w  porzą- 
dek wejść  każdego  wrtysty 
na  scenę,oraz  wszelkio  czyn- 
ności i  reJi^^iayty  potrzeb- 
ne do  wystawienia  sztuki 
teatralnej.  \ 

Scenerja  [».]  przyozdobie- 
nie scemy;  krajobraz,  oko- 
lica; ułożenie  scenerji  w 
sztuce. 

Scenicay  ł.  mający  wa- 
runki odpowiednie  de  wy- 
stąpienia na  scenie  (talent 
"sceniczny),  do  okazania,  za- 
produkowania,  przedstawie- 
nia na  scenie  (postawa,  fi- 
zjonomia, głos  człowieka, 
układ  utworu  piśmienni- 
czego). 

Scenizater  nł.  ob.  Reżyser. 

Scenizewać  ni.  przystoso- 
wywać do  warunków  sce- 
nicznych. 

Scenografia  oh.  Skenografja. 

Scenopegja  g.-l.  u  Żydów 
stawianie  kuczek  na  pamiąt- 
kę 40-letniego  pobytu  na 
pustyni. 

Sceptr,  Sceptrum  g.-L  ber- 
ło, oznaka  władzy  monar- 
szej. 

Sceptycyzm  "g.  powątpie- 
wanie, niedowierzanie;  po- 
wątpiewanie o  prawdzie 
przyjętych  twierdzeń  i  po- 
jęć ustalonych;  podawanie 
wszystkiego  w  wątpliwość. 

Sceptyczny  g.  wątpiący, 
niedowierzający. 

Sceptyk  g.  człowiek  wąt- 
piący o  wszystkim  i  nie 
wierzący,   aby  wątpliwości 


jego  mogły  być  kiedy  usu- 
nięte. 

Schadenfreude  n.  fnaden- 
jrojdej  radość  z  cudzej  szko- 
dy, z  cudzego  niepowodze- 
nia. 

Schaffner  n.  (nalnerl  nad- 
kouduktor  kolei  żelaznej  w 
Niemczech. 

Schaiu  ob.  Szans. 

Scheda  ł.  dział  majątku 
ze  spadku;  część  dziedzicz- 
na, spadek,  dziedzictwo. 

Schedula  t.  karta,  kar- 
teczka; list  otwarty;  kart- 
ka wyborcza;  punktacja  do 
kontraktu. 

ScbenMt  g.  wzór,  formu- 
ła, forma,  zarys. 

SeiMRiatyczny  'g.  przedsta- 
wiający (na  rysunku  a.  w 
opisie)  wzór  ogólny,  podług 
którego  zjawisko  jakie  się 
odbywa,  czynność  jaka  jest 
wykonywaną,  przyrząd  jaki 
się  buduje;  obrazowy,  pe- 
łen przenośni. 

Schematyzm  g.  postępowa- 
nie podług  pewnych  wzo- 
rów oznaczonych;  sztywne 
postępowanie;  uzmysłowie- 
nie pojęć  rozumowych  za 
pomocą  poglądów  zmysło- 
wych; w  Austrji:  spis  naz- 
wisk urzędników;  skoro- 
widz urzędów. 

Schematyzewać  g.  porząd- 
kować podług  stałych  wzo- 
róv,  formuł. 

Sckeol  oh.  SzaoL 

Schera  tkanii.  skała  two- 
rząca wzgórze  nad  morzem 
Norweskim  ( skały  takie 
wzdłuż  zatok  i  dokoła  wysp 
są  niebezpieczne  dla  że- 
glugi)- 

Seherzando  ir.  {sktrc.)  w 
muz.  żartobliwie,  figlarnie. 

Scherzo  w.  (skereol  utwór 
muzyczny  treści  wesołej, 
lekkiej,  żartobliwej;  część 
środkowa  sonaty,  symfonji. 

Schietio,  Schiettamente  ic. 
(Sk.../  w  muz.:  prosto,  bez 
ozdób. 

Schizma  ob.  Schyzma. 

Schlafwagen  n.  wagon  sy- 
pialny. 

Schlaraffenland  n.  kraj  ba- 
śni, marzeń,  poezji,  gdzie 
człowiek  bez  wielkiego  wy- 
siłku osiąga  przyjemności  i 
dobrobyt 

Schlecht  aber  billlg  n.  źle 
ale  tanio. 

Schlepper  «.  fttleptrJ  ro- 
botnik używany  w  kopalni 
do  ciągnięcia  wózków  z  mi- 
nerałem. 

Schluss  n.  ziAnknięcie,  za- 
kończenie, koniec;  S.  auf  fest 
und  olfen,  prawo  zastrzega- 
ne niekiedy  przez  kontira- 
hentów  na  giełdzie,  że  tran- 
zakcja  może  się  odbyć  nie 
na  całą  umówioną  sumę,  ale 
na  jej  część  oznaczoną  p. 
Sztus. 


Schinsszettel  «.  inlutceUi/ 
na  giełdzie  karta  uciowy 
spisana  przez  meklera  przy- 
sięgłego, w  której  w  skró- 
ceniu zaznaczają  się  nazwi- 
ska kontrahentów  i  warun- 
ki tranzakcji. 

SdMoideryt  nł.  materjał 
wybuchowy  wyrabiany  w 
fabryce  Bcbneidera  wCreu- 
zot  we  Francji. 
*  Sciweidlg  n.  fnnajdych/ 
cięty,  pochopny  do  rozci- 
nania sprawy  ostrym  sło- 
wem albo  gwałtownym  po- 
stępkiem. 

Schneidigkett  ».  fttnąjdych- 
kajti  ciętość,  pochopność  do 
ostrych  słów,  do  gwałtow- 
nych postępków. 

Schnurbartbinde  n.  prze- 
paska nakładana  na  wąsy 
zwilżone,  odpowiednio  u- 
czesane,  żeby  się  pcd  nią 
ułoiyły  stosownie  do  ży- 
czenia. 

Schoeffe,Schoeppen.  (nóje, 
rtópe.)  ławnik  z  wyboru  w 
Niemczech,  wyrokujący  w 
niektórych  sprawach  łącz- 
nie z  sędziami  koronne- 
mi. 

Schoeffengericht,Schoeppen- 
ger!cht  n.  sąd  ławniczy,  w 
którym  wyrokują  sędziowie 
koronni  łącznie  z  schoeffe- 
nami. 

Schela  g.-l.  szkoła. 

Scholar  t.  uczeń,  szkolarz. 

Schełarchat  irt.  władza 
nadzorcza  szkolna. 

Schoiastyk  g.  w  wiekach 
średnich  uczony  uprawia- 
jący filozofię  scholastycz- 
ną,  kanonik,  członek  kapi- 
tuły; przełożony  szkoły  ka- 
tedralnej lub  kclegjalnej  w 
wiekach  średnich. 

Scholastyka  g.-l.  kierunek 
filozof  ji  średniowiecznej,ce- 
chujący  się  podporządkowa- 
niem badań  filozoficznych 
pod  powagę  religji,  ślepym 
i  bezwzględnym  poleganiem 
na  pismach  Arystotelesa, 
oraz  zamiłowanieih  w  dja- 
lektyce  i  rozbiorach  sub- 
telnych aż  do  drobiazgo 
wości;  scholastyczna  filozo- 
fia, oparta  n^  systemacie 
zgodnym  z  objawieniem  i 
na  obowiązującej  nauce  Koś- 
cioła. 

Scholia  g-l.  krótkie  nan- 
ko\7e  objaśnienie  wyrazów 
w  starożytnych  pisarzach 
greckich  i  rzymskich. 

Scholiasta  g.  uczony  autor 
scholjów,  komentarzy. 

Scheel  -  boards  a.  (ikui- 
bordtjw  Anglji  władze  miej- 
scowe, czuwające  nad  szko- 
łami elementarnemi  w  swo- 
ich okręgach. 

Schooner  a.  fskuner)  okręt 
angielski  żaglowy,  zwykle 
o  dwu  żaglach,  wazki,  zdol- 
ny do  szybkiego  biegu. 


229 


Schulverein 


Sedan 


$ctial««raln ,  SchulgMel- 
schaft  n.  fitui/eraJH,  sinlge- 
ttlnaft)  stowarzyszenie  dla 
gisrmanizowania  ludności 
kresowej  za  pomocą  szkół, 
w  Austrji  i  Niemczech. 

Schulzego  z  Delltzsch  sto- 
warzyszenia, stowarzyszenia 
drobnych  przemysłowców 
celem  zakupu  materjałów 
na  wyroby  oraz  żywności, 
a  także  kasy  drobnych  o- 
szozęduości  i  zaliczkowe(od 
nazw.  twórcy,  1808—1883). 

Schutzmann  n.  (szitcman) 
policjant  niemiecki. 

Schtitzniarhe  n.  (ttitemarkej 
marka  ochronua  od  naśla- 
dowania; of>.  Trade-mark. 

Schwabach  uf).  Szwabach. 

Sckwaniin  drUber  m.  zapo- 
mnijmy o  tym,  nie  mówmy 
o  tym,  zmróżmy  oczy  na  to. 

Śchweiggsld  n.  stuligębne, 
pieniądze  dane  za  przemil- 
czenie o  czym,  za  zacho- 
wanie tajemnicy,  za  nieroz- 
głaszanie. 

SchyzMa  p.  dott.  oddziele- 
nie; rozdział  między  Kościo- 
łem zachodnim  a  wschod- 
nim w  XI  wieku;  oderwa- 
nie aią  Kościoła  wschod- 
niego, który  odrzucił  władzą 
Papieża,  odszczepieństwo. 

Schyzmatyk  g.  odszozepie- 
niec. 

Scłagrafja  g.  sztuka  świa- 
tłocienia u  malarzy  staro- 
żytnych; rzut  pionowy  bu- 
dynku a.  maszyny;  w  attr, 
określanie  godzin  przy  po- 
mocy cienia. 

S<Henłla  nihil  aliud  est  quam 
ver<łatis  knago  Ł  nauka  jest 
.obrazem  rzeczywistości 
(praw(Jy). 

Sell.  skr.  Scilicet  ł.  to  jest, 
mianowicie,  tu  się  domy- 
śleć potrzeba. 

Scintillante  te.  w  muz.  bły- 
skotliwie. 

Scio  cui  credldi  t.  wiem 
w  kogo  (komu)  wierzyłem 
(zdanie  oznaczające  wiarę 
niezachwianą). 

ScIOltO   w.    (tloUoi    w   MUZ. 

swobodnie. 

Scirriius  g.-ł.  stwardnie- 
nie, nabrzmiałość  rakowa- 
ta, nowotwór  złośliwy. 

Scjatyka  oh.  Scyjałyka. 

Scjsncja  t.  wiedza  umie- 
jętność. 

SciMtyfIczny  ł.  tyczący  się 
wiedzy,  ściśle  naukowy. 

Sc)«^tykon    ob.  SfcjoptikoiC' 

Scłayus  saltans  t.  niewel- 
nik  tańczący  (oenna  rzeź- 
ba w  muzeum  Luwru),'sym- 
bol  nieszczęścia  połączone- 
go z  lekkomyślnością  umy- 
słu, nie  czającego  swej  nję- 
dcT. 

Scisrap.  bielmo,  zewnętrz- 
na twarda  powłoka  oka. 

Scieroma  g.  zgęstnienie, 
stwardnienie,  zatkanie. 


Sciarosis  *g.  stwudnienie 
chorobliwe  żył  a.  jakich  or- 
ganów wewnętrznych  skut- 
kiem zwapnienia. 

S.  Cand.  ikr.  Salva  Condl- 
tlone  t.  z  zastrzeżeniem  wa- 
runków. 

Sconto  tr.  potrącenie  z  na- 
leżności przy  płaceniu  za 
towar  gotówką,  lub  przed 
terminem. 

Scontro  te.  księga  handlo- 
wa, w  której  prowadzą  się 
oddzielnie  rachunki  przy- 
chodu i  rozchodu  pojedyn- 
czych artykułów  oraz  zy- 
sków i  strat;  wzajemne  wy- 
równanie rachunków. 

Scorso  w.  miesiąc  ubiegły, 
miniony  termin  wekslu. 

Scout  a.  ob.  Skaut. 

Scoułing  a.  oh.  Skauting. 

Scratch  a.  (skracz)  jecłiać, 
na  dany  sygnał  ruszyć  z 
miejsca  jednocześnie  (o  ści- 
gających się  koniach). 

Scriba  ł.  pisarz,  sekre- 
tarz, pismak.  ' 

Scribendi  racte  sapera  est 
et  principium  et  fons  i.  nie 
można  dobrze  pisać  nie  zna- 
jąc dobrze  przedmiotu. 

Scripta  manant  1.  co  na- 
pisane— pozostaje. 

Scrlptor  ł.  pisarz  aator; 
scriptoras  graacl ,  pisarze 
greoy,  s-as  latlni,  pisarze 
łacińscy. 

Scriptum  1.  pismo,  książka. 

Scriptura  sacra  t.  Pismo 
Św. 

Scrub  a.  (skrobi  zarośla 
karłowate,  gęste,  kolczaste, 
trudne  do  przebycia,  zwłasz- 
cza w  Australji. 

Scrutatori  to.  (trzej)  zbie- 
rający głosy  podczas  wybo- 
ru Papieża. 

Scrutinium  ob.  Skriityalmn. 

Scudo  w.  moneta  włoska  <= 
2  rub. 

Sculling  a.  (tkuUin)  wazka 
łódź  kierowana  przez  jedne- 
go wioślarza  poruszającego 
dwoma  wiosłami. 

Sculp.  skr.  Sculpsił  t.  ry^ 
to  wał. 

Scyjałyk  «l.  chory  na  scy- 


Scyjatyka  ni.  choroba  po- 
legająca na  zapaleniu  ner- 
wu kulszowego,  bolesna,  dłu- 
ga, uporczywa,  inaczej:  is- 
chias. 

Scylla,  niebezpieczna  dla 
żeglugi,  skała  w  cieśninie 
Syijylijskiej  naprzeciw  wiru 
Chai-ybda;  między  ScyRą  a 
Charybda  być  w  opałach,  w 
niebezpieczeństwie,  w  nie- 
pewności, między  młotem 
a  kowadłem. 

^cyntyjacja  1.  iskrzenie, 
migotanie  gwiazd;  migota- 
nie dostrzegane  niekiedy 
przez  lekarza  w  badaniu  oka 
pacjenta. 

8cysia^  rozdwojenie,  roz- 


dział; spór,  niesnaski,  nie- 
zgoda, nieporozumienie. 

Scytala  g.  pasek  skórzany 
a.  pergaminowy,  który  Spar- 
tanie  nawijali  na  pałeczkę, 
pisali  na  nim  rozkazy  do 
swego  wodza,  i  odwinąw- 
szy, posyłali,  a  wódz,  ieby 
odczytać,  nawijał  znowu 
pasek  zapisany  na  pałecz- 
kę  tej  samej  grubości. 

Scyzoryk  /jnały  nożyk  kie- 
szonkowy składany;  przen. 
iari.  uczeń  .szkół. 

8.  E.  ikr.  Son  Eminanca  /. 
(tą  neniina"!)  Jego  Eminen- 
cja (oh.)\  skr.  Son  Excallenca 
(lą  nektetWi)  Jego  Ekscel- 
lencja  (ob.)\  skr.  SOd-Est,  po- 
łudniowy wschód,  strona 
południowo-wschodnia. 

Sa  chrńs.  strona  zachodnia. 

Saa  a.  (sil  morze. 

Saal-skln  a.  (tU-ikin)  skóra 
morsa;  plusz  naśladujący 
skórę  morsa. 

Saans  /.  posiedzenie. 

S.  a.  c.  skr.  Salvo  arrere 
caicuii  1.  z  zastrzeżeniem 
omyłek  w  rachunku. 

Sac.  ikr.  SecMda  (ob.). 

Sac  /.  (lek)  suche,  o  (wi- 
nie, oh.  Dry). 

S«cans  ł.  sieczna  trygo- 
nometryczna, odcinek  linji 
prostej,  zawartej  między 
środkiem  koła,  a  styczną; 
!<to8unek  długości  tej  linji 
do  dhigości  promienia. 

Sacco  ic.  s"i£ao;  malowa- 
nia al  8.,  malowanie  wodno- 
mi  farbami  na  suchym  mu- 
rze. 

Saeadart'  ii.  (tesiders)  w 
Szkocji  członkowie  gminy 
kościelnej  zw.  także  zjedno- 
czonym Kościołem  presbi- 
terjańskim,  która  odłączyła 
się  od  państwowego  Kościo- 
ła szkockiego. 

Sacasia  t.  odłączenie  się, 
oddzielenie  się,  usunięcie 
się,  zerwanie  związku;  w 
hist.  rzymskiej  wyjście  ple- 
bejuszów  z  Rzymu  na  Górę 
Świętą;  w  dziejach  Stanów 
Zjedn.  odłączenie  się  połu- 
dniowych Stanów  od  Unji, 
poprzedzające  wojnę  o  znie- 
sienie niewolnictwa;  ob,  Se- 
casjonizm. 

SacesioniścI  ni.  odłącza- 
jący się,  odstępcy;  w  wojnie 
domowej  Stanów  Zjednocz, 
ci,  którzy  dążyli  do  oddzie- 
lenia się  Stanów  Południo- 
wych; malarze  stojący  od- 
rębnie po  za  urzędowem! 
Towarzystwami  Sztuk  Pięk- 
nych; zwolennicy  secesjo- 
nizmu. 

8acesi«flizm  n^,  Sacasia 
ł.  w  literaturze  kierunek 
zbliżony  do  dekadentyzmu, 
mniej  dbający  o  treść,  a 
więcej  o  nastrój  melanchu- 
lijno-fantastyczny  i  o  nie- 
zwykłość wyrażeń;    w    ry- 


sunku: falistość  linji  fanta- 
stycznych często  równole- 
głych i  wydłużonych  nad- 
roiemiie,'przy  unikaniu  trze- 
źwej naturalności. 

Sachs  und  sechzig  ».  ro- 
dzaj gry  w  karty,  polega- 
jącej na  tym,  że  poniter 
stara  się  dobrać  oczek  nie- 
więcej  niż  66,  ale  więcej 
niż  u  bankiera. 

Seconda  voiła  w.  w  nu- 
tacłi:  drugie  zakończenie 
mHlodji  po  powtórzeniu  jej 
aż  do  „prima  volta". 

Seconde-Lejtenant  n.  pod- 
porucznik. 

Secondo  w.  drugi  głos, 
wtór;  w  nutach  na  4  ręce: 
lewa  strona  nut,  głos  basowy. 

Second  sighł  a.  (sekond  lajt) 
dosł.  drugi  wzrok;  zdolność 
widzenia  oczami  duszy  zda- 
rzeń przyszłych,  mających 
nastąpić;  wizjonerstwo;  deu- 
teroskopja. 

Sacret  (la)  de  polichinaiie 
/.  Ilo  tekre  do  potuiinel)  ta- 
jemnica, o  której  wszyscy 
wiedzą. 

SacrMemant  /.  (sekretma'j 
w  tajemnicy. 

Sacrat  professional  /.  (se- 
kre  mrofesjonel)  utrzymanie 
w  tajemnicy  wiadomości  wy- 
nikających z  zajęcia,  a  do- 
tyczących osób,  fachu,  wy- 
robu lub  źródeł  nabycia,  ta- 
jemnica zawodowa. 

Sacta  non  łimantium  Daum 
Ł  sekta  nie  bojących  się 
Boga;  nazwa  dawana  stron- 
nikom cesarza  Fryderyka. 
II  Hohensztaufa  (1120— 
1250)  przez  jego  nieprzy- 
jaciół, stronników  Papieża. 

Seełio  auraa,  Sectio  diyina 
t.  doil.  podział  złoty,  po- 
dział boski,  taki  podział  linji 
na  dwie  nierówne  części, 
że  część  mniejsza  tak  •  się 
ma  do  większej,  jak  więk- 
sza do  całej  linji,  podział 
na  części  skrajną  i  średnią. 

Sacm  eaasarea  /.  cięcie 
cesarskie  (operacja  chirur- 
giczna u  położnic). 

Sacun4Sr-Bahn  a.  kolej  se- 
kundarna,  uboczna,  o  węż- 
szym torze. 

Secundo  1.  powtóre;  ob. 
Secondo. 

Sacundo  ominą  1.  ze  szczę- 
śliwą wróżbą  na  przyszłość. 

Socundo  ¥eto  t.  drugiego 
ślubu. 

Saciindum  1.  po(U:ug;  s.  ar- 
tam,  podług  prawideł  sztu- 
ki; s.  cor  Osi,  podług  ser- 
ca Bożego,  zgodnie  z  wolą 
Bożą;  s.  naturan,  zgodnie 
z  naturą,  podług  natury;  S. 
ordłnam,  po  porządku,  z  za- 
chowaniem właściwej  kolei. 

Sadan,  miasto  we  Francji 
niedaleko  granicy  belgij- 
skiej, pamiętne  bitwą  z  Pru- 
saksóni  w  r.  1870   i    wzię- 


S<Mlativum  —  Sekunda 


2no 


ciem  Napoleona  III  do  nie- 
woli, stad  p«^.  wielka  prze- 
grana, kląska,  upadek,  za- 
guba. 

Sedatiyum,  w  1.  mn.  Seda- 
łiva  1.  lełi  uspokajające,  ła- 
godzące, uśn^ierzające  ból; 
usypiające,  nasenne. 

Sedecimo  ł.,  Sedec,  w  sze- 
snastkę, format  książki,  w 
którym  każdy  arkusz  jest 
złożony  w  szesnaścioro,  cz. 
ma  16  kartek»32  stronice. 

Se  dafendendo  1.  we  włas- 
nej obronie. 

Sedentarjusz  n/.  prowadzą- 
cy życie  siedzące. 

Sedentarnt  nt.  iycle,  ży- 
cie siedzące,  pozbawione 
ruchu. 

Sedes  l.  siedzenie;  stolec; 
mieszkanie,  siedziba;  s.  apo- 
stolłca,  stolica  apostolska; 
S.  confessionalis,  konfesjonał. 

Sede  yacante  ł.  w  czasie, 
kiedy  stolica  apostolska  wa- 
kuje, po  śmierci  Papieża  i 
przed  wyborem  następcy; 
cza.'i  od  śmierci  biskupa  do 
zatwierdzenia  jego  następ- 
cy. 

Sed  higit  interea,  fugit  irre- 
parabłle  tempus  i.  tymczasem 
czas  ucieka  niepowntny. 

Sediai^.siedzienie;  stalla. 

Sediagesłałoria/.  wspania- 
łe krzesło,  na  którym  no- 
szą Papieża  w  czasie  uro- 
czystości. 

3ediikować  i.  zwodzie'  pod- 
ołiodzić. 

Seduktor  ł.  żwodzicicl,  ku- 
siciel. 

Sedycja  1.  bunt,  niezgoda. 

Sedyment  1.  o.sad;  skały 
seiiynientowe,  .skały  osadowe. 

Sedymentacja  ni.  odłącze- 
nie ciał  cięższych  od  lżej- 
szych (np.  zboża  od  zanie- 
czyszczeń) za  pomocą  pła- 
wienia w  cieczy,  w  której 
ciało  lżejsze  pływa,  cięższe 
zaś  opada  na  dno. 

See  n.  iiee)  morze,  zato- 
ka, jezioro. 

S.  e.  e.  0.  skr.  Salye  erro- 
re  et  omissione  1.  z  zastrze- 
żeniem omyłek  i  opuszczeń 
(podpis  pod  rachunkami). 

Sefardim  hehr.  potomko- 
wie Żydów,  z  Hiszpanji  wy- 
gnanych r.  1492,  osiedli  w 
niektórych  miastach  Euro- 
py, ma;;ą  osobny  rytuał. 

Segedilla  ob.  Seguedilla. 

Segment  1.  część  linji,  po- 
wierzchni, bryły,   odcinek. 

Segmentacja  1.  rozczłon- 
kowanit;,  podział. 

Segno  xc.  (senjo)  znak,  dal. 
s.,  od  znaku;  al.  s.,  do  znaku 

Segregator  i.  rodzai  teki 
z  przyrządem  ruchomym 
wewcąti-z,  dozwalającym  u- 
kładać  przybywające  listy, 
rachunki,  papiery,  podług 
dat,  alfabetu  lub  gatunków: 
teka  wstawia  się  w  futerał. 


na  grzbiecie  którego  Jest 
napis  roku,  liter  (od  której 
do  której)  lub  rodzaju  pa- 
pier'w. 

Segregjator  ni.  ob.  Nesło- 
rjaniii. 

Segregować  1.  dzielić,  r<h- 
gatunkowywai'. 

Segue  tó.  następuje,  dalej. 

Seguedilla,  Seguldllla  h. 
bi.^^zpański  taniec  w  bardzo 
Rzjukim  '/ł  tempie;  melo- 
dja  do  tego  tańca;  rodzaj 
wiersza  w  strofach  złożo- 
nych z  4  wierszy  siedmio 
i  pięcio  zgłoskowych,  z  któ- 
rych pierwszy  rymuje  się 
z  ostatnim. 

Seld  ar.  dott.  książę;  ty- 
tuł potomków  proroka,  któ- 
rym wolno  nosić  zielony 
turban  i  zieh)ną  suknię 
zwierzchnią;  emir;  niewol- 
nik Mahometa,  fanatycznie 
uo  niego  przywiązany;pr2««. 
człowiek  będący- czyim  śle- 
po posłusznym  narzędziem. 

Seldel  n.  fzajiUli  kufel  pi- 
wa zawierający  '/i  iitra. 

Seigneur  f.  (senjor)  wład- 
ca feudalny,  pan,  wysoki 
tytuł,  któremu  w  pilskim 
języku  odpowiada  mniej  wię- 
cej: jaśnie  wii^imożny,  du- 
stojny;  grand  s  (grd^-i  wiel- 
ki pan,  magnat,  bogacz. 

Seigneurle  /.  fsenjitri)  wła- 
dza pana  feudalnego;  rezy- 
dencja jego. 

Seismiczny  *g.  tyczący  się 
trzęsienia  r^iemi;  s-ne  fale, 
pow.stające  rfa  morzu  wsku- 
tek trzęsienia  ziemi. 

Sejsmograf.,  Seismometr  ob. 
Sysmograf. 

Seismologja  *fl.  nauka  o 
trzęsieniu  ziemi. 

Seimoskop.  "ff.  przyrząd 
w  kazującT   trzęsienie  zie- 

Sekardyna  ni.  płyn,  któ- 
rego zastrzyknięcie  w  zwą- 
tlały  organizm  ludzki  mia- 
ło przywracać  mu  rzeźkość 
i  młodocianą  dziarskość  (od 
wynalazcy  dr.  Brown  Se- 
quarda,  Francuza,  żyjącego 
w  XIX  wieku. 

Sekator  /.  nożyce  ogrodni- 
cze ze  sprężyną,  używane 
do  ucinania  gałązek. 

Sekatura  w.  drażnienie  się, 
dokuczanie,  dręczenie,  cie- 
miężenie. 

Sekciarz  ob.  Sekta. 

Sekcja  /.  rozcinanie,  roz- 
dzielanie; w  med.  otwiera- 
nie jamy  czaszkowej,  pier- 
siowej i  brzusznej  trupa  dla 
zbadania  zmian  poczynio- 
nych przfz  chorobę  i  stwier- 
dpzenia  przyczyny  śmierci; 
wydział  w  niektórych  urzę- 
dach; wydział  miui.sterjum, 
oddział;  mały  oddział  woj- 
(ska  (.■>— 6  rot);  s.  koniczna, 
w  matem,  przecięcie  stożko- 
we, figura,    która   wynikła 


z  przecięcia  stożka  Costro- 
kręgn)  płaszczyzną. 

Sekcjonować  ni.  robić  sek- 
cję, rozbierać  anatomicznie 

Sefcel  oh.  Szeklel. 

Sekluzja/.  wyłączenie,  od- 
dzielenie. 

Sekować  v.  dręczyć,  nę- 
kać, dokuczać. 

Sekrecja  /.  odłączenie; 
wydzielina  z  ciała,  z  gru- 
czołów ciała. 

Sekret  /.  tajemnica;  prze- 
pis wiadomy  małej  liczbie 
o.sób,  a  dotyczący  sposobu 
wykonywania  jaltiej  czyn- 
ności, zwłaszcza  gospodar- 
skiej, albo  jakiej  sztuki  zdu- 
miewającej widzów;  sekret- 
ny, tajemny;  s-ne  choroby, 
choroby  weneryczne;  se- 
kretnik,  papier  listowy  bez 
koperty,  zaklejany  u  brze- 
gów; list  napisany  na  ta- 
kim papierze. 

Sekretariat  W  urząd  i  miej- 
sce urzędowania  sekreta- 
rza; s.  papieski,  gabinet  pa- 
pieski z  którego  wychodzą 
buile  i  br<\ve.  dotyczące 
układów  z  niccarstwfimi. 

Sekretarz  ł.  załatwiający 
korespoiidcM.jęosoby,  u  kto- 
roj  ma  zajęi.if  koło  różnych 
interesów:  członek  zgroma- 
dzenia, redagujący  spraw;.- 
zdanie  z  posiedzenia,  obrad 
i  t.  p.;  urzędnik  zajmujący 
sil;  przygotowywaniem  ak- 
tów i  czuwający  nad  bie- 
giem spraw  w  kancelarji  a. 
w  biurze;  książka  zawiera- 
jąca wzory  listów,  podań 
i  t.  p.;  rodzaj  gry  towarzy- 
skiej, polegającej  na  pisa- 
niu pytań  i  odpowiedzi  i 
głośnym  ich  odczytywaniu; 
ptak  drapieżny  afrykański 
spokrt-wniony  z  jastrzębiem; 
s.  stanu,  minister  przy  oso- 
bie monarchy,  ziiłatwiają- 
cy  najważniejsze  sprawy 
państwowe;  sekretarka,  ko- 
bieta jiełniąca  obowiązki  se- 
kr*tarza;  s-ka  a.  sekrełarzyk, 
liiuro  z  szufladkami  i  pulpi- 
tem do  pisania;  szkatułka 
do  przechowywania  listów 
i  dokumentów. 

Seksogiena,  moneta:  daw- 
ne dwa  złote  polskie. 

Seksta  1.  szósta  klasa  w 
szkołach  (w  Prusach  najniż- 
sza); jedna  z  godzin  kano- 
nicznych, w  których  kapła- 
ni i  zakonnicy  odmawiają 
przepisane  modlitwy;  jedna 
z  części  modlitwy  zwanej 
godzinkami:  w  muz.  szósty 
stopień  gamy  cz.  szósty  ton 
od  tonu  głównego;  s-owy  a- 
kord,  akord  utworzony  i  a- 
kordu  zasad:. iczego  przez 
umir\«zczenie  najwyższej  je- 
go tercji  najriżej. 

Seksłans,  Sekstant  1.  szó- 
.sta  cześć  koła,  cz.  60  stop- 
ni;   przyrząd    astronomicz- 


ny do  mierzenia  kątów , 
zwłaszcza  zaś  wysoko&ci 
słońca  nad  horyzontem,  w 
celu  oznaczenia  czasn  i  sze- 
rokości gieograficznej. 

Seksteni  ni.  zeszyt  do  pi- 
sania, kajet. 

Sekstet  a.  Sekstuar  1.  u- 
twór  moiyczny  na  8  gło- 
sów ludzkich  iub  na  6  in- 
strumentów. 

Sekstola  k.  w  mm.  gra- 
pa z  6  nut,  powstała  przez 
zdublowanie  trójki,  w  wy- 
konaniu trwająca  tyleż,  ii'- 
4  nuty  tegoż  gatunku. 

Sekstuor  ob.  SeksteŁ 

Sekstyijon  ni.  szó.';ta  potęga 
miljoiia.wyrażana  przez  jed- 
ność z  36-ciu  zerami,  albo 
tysiąc  kwintyljonów  czyli 
jedność  z  21  zerami. 

Sekstyna  tr.  zwrotka  6-cio 
wierszowa,  złożona  z  jede- 
na-stozgłoskowych  wierszy 
rymujących  się:  pierwszy 
z  trzecim,  drugi  -z  czwar- 
tym i  piąty  z  szóstym  (co 
innego:  Sestyna  oh.i. 

Seksualny  1.  płciowy;  wy- 
nikający z  popędn  płcio- 
wego. 

Sekt  \n.]  mocno  słodkie 
wino,  tłoczone  z  najdojrzal- 
szych,  potym  suszonyoU 
winogron,  z  dodaniem  alko- 
holu i  gkoucentrewanego 
moszczu. 

Sekta  ł.  stronnictwo  re- 
ligijne odstępujące  od  za- 
sad wiary  kościoła  główne- 
go; sekciarz,  ^ektarz,  zwo- 
lennik jakiej  sekty; odszcze- 
pieniec,  heretyk;  człowiek 
ślepo  przywiązany  do  swe; 
doktryny. 

Sektor  ł.  wycinek,  crę^' 
koła  zawarta  między  dwo- 
ma promieniami  i  łukiem 
kota;  itarzędzie  astronomicz- 
ne do  mierzenia  odległości 
ciał  niebieskich  od  zenitu; 
część  kuli,  mająca  postać 
ostrokręgu  (stożka),  które- 
go podstawą  okrągłą  jest 
część  powierzchni  kuli,  a 
wysokość  równa  się  pro- 
mieniowi tejże  kuli. 

Sekularny  t.  stuletni,  od- 
noszący się  do  stulecia. 

Sekularyścl  nt.  wolnomyśi- 
ni.  mający  za  cel  etyczny 
rozwój  człowieka. 

Sekularyzacja  nt.  zamiana 
stanu  zakonnego  na  świec- 
ki; zniesienie  dóbr  duchow- 
nych i  przyjęcie  ich  na 
rzecz  skarbu. 

Sekularyzować  )i/..dokory- 
wać  sekularyzacji;    majątek 
sekularyzowany,  majątek  po-       .^ 
duchowny.  * 

Sekund  /.  drugi  głos.  wtór.        ? 

Sekunda  1.  60-ta  część  mi- 
nuty godzinowej  i  minuty 
stopniowej  (miara  czasu  i 
miara  kąta);  duplikat  we- 
kslu;   w    fechtunku   cięcie 


231 


Sekundant 


S(;na( 


pod  ramię;  w  Prusach:  dru- 
ga klasa  w  Bzkołach  (odpo- 
wiadająca^^aszej  6-ej);  jed- 
na z  tak  zwanych  godzin 
kanonicznych,  w  których 
kapłani  i  zakonnicy  odma- 
wiają przepisane  modlitwy; 
jedna  z  częćoi  składających 
modlitwy  zwane  godzinka- 
mi; w  muz.  drugi  stopień 
j,'amy,  drugi  ton  od  toniki; 
flrngie  skrzypce;  drugi  klar- 
net; struna  skrzypcćw  są- 
siadująca bezpośrednio  z 
kwintą;  lewa  strona  nut 
(zwykle  basowa)  w  utwo- 
rach na  4  r^ce;  sekundnik, 
skazówka  w  zegarku  poka- 
zująca sekundy,  sekundowe 
wahp.jło,  wahadło,  które  co 
sekundę  wykonywa  jedno 
całkowite  wahnięcie  (w  jed- 
ną i  drugą  stronę). 

Sekundant  l.  towarzysz  po- 
jedynkującego się,  układa- 
jący warunki  spotkania  i 
świadek  pojedynku. 

Sekundarja  /.  drugie  nie- 
bezpieczniejsze objawy  tej 
samej  choroby;  następstwa 
pierwszej  niewyleczonej. 

Sekundarjusz  /.  lekarz  pod- 
władny prymarjusza  ^ohj; 
drugi  ksiądz;  drugi  kazno- 
dzieja przy  tym  samym  ko- 
ściele; drugi  skrzypek  w 
orkiestrze. 

Sekundarny  1.  wtórny,  po- 
wtórny; drugorzędny;  s-a 
kolej,  kolej  z  prostszą  bu- 
dową i  urządzeniem  ruchu, 
z  węższym  torem,  z  mniej- 
.szą  szybkością;  kolej  miej- 
scowa. 

Sekundogienitura  ni.  dru- 
gorodztwo,  prawa  drugiego 
syna  do  dziedziczenia. 

Sekundować  t  udzielać  po- 
mocy, pomagać;  w  muz.  po- 
magać drugim  głosem;  wtó- 
rować; służyć  za  świadka 
w  pojedynku. 

Sekundycje  /.  50-ta  rocz- 
nica pierwszej  M.szy  (pry- 
micji) kapłana,  50-cio  let- 
ni jubileusz  kapłaństwa. 

Śekułnica  ni.  kobieta  swar- 
liwa,  dokuczliwa,  utrapiona 
baba.  złośnica,  jędza. 

Sekwela  ni.  konsekwencja, 
następstwo,  wynik;  preju- 
dykat. 

Sekwencja  nt.  w  muz.  na- 
stępstwo t(pnow  a.  akordów; 
porządek;  firowadzenie  me- 
lodji  następującemi  po  so- 
bie tonami  w  górę  lub  na 
dół;  s-e,  nazwa  starych  hym- 
nów kościelnych  ze  staio- 
eregorjańskienii  melodjarai. 

Sekwens  /  następny;  na- 
stępstwo, kolej;  w  kartach: 
następstwo  kilku  kart  po- 
rządkiem starszeństwa  w 
jednym  kolorze. 

Sekwesłr  a.  Sekwestrac|a 
t  oddanie  i  zyjegoś  raająt- 
uu  do  tymczasowego  zacho- 


wania i  zarządu  oi>obie  trze- 
ciej w  celu  zabezpieczenia 
żądań  (praw)  osoby  drugiej; 
zajęcie  majątku  przez  rząd 
na  rzecz  skarhu,  albo  dla 
ściągnięcia  należności  rzą- 
dowej. * 

Sekwełtrator  l.  urzędnik 
dopełniający  sekwestru;  u- 
rzędnik  administracyjny , 
egzekw-.ijący  podatki. 

Sekwestrować  t.  wykony- 
wać sekwestr,  zajmować  do- 
bra na  skarb.  ' 

Selad^n  oA.  Celadon. 

Selam  ob.  Salem  alejkum 

Selamllk  ar.  pokój,  w  któ- 
rym są  przyjmowani  inte- 
resanci w  Turcji. 

Selcerska  woda,  słynne 
szczawy  mineralne  ze  wsi 
Selters  w  Wiesbadenie. 

Select  i.  wyborowy. 

Selecta  t.  wybór  z  dzieł, 
z  autorów,  wypisy;  ob.  Se- 
lekta. 

Selection  a.  (selekszn)  do- 
bór, wybór;  natura!  s.  dobór 
naturalny,  przez  który  jed- 
ne gatunki  skutkiem  dzia- 
łania wpływów  naturalnych 
zachowują  się,  a  inne  giną; 
loh.  Darwinizm);  artifloial  $., 
dobór  sztuczny,  kierowany 
celami,  jakie  sobie  stawia 
człowiek,  udoskonalając  po- 
żądane gatunki  przez  hodo- 
wlę właściwą  i  odpowiednie 
krzyżowanie. 

Seledyn  /.,  Seledynowy  ko- 
lor, barwa  bladu-zioloua. 

Selekcja  /.  wyb^r,  dobór. 

Selekła  1.  w  zakładach 
naukowych  najwyższa  kla- 
sa, do  której  tylko  wybra- 
ni wstępują;  ob.  Selecta. 

Selen  *g.  pierwiastek  chem. 
metaloid,  nader  rzadki  w 
przyrodzie(towarzyszy  siar- 
ce, pirytom,  blendzie  cyn- 
kowej), ma  barwę  czerwo- 
ną, oświetlony  staje  się  wy- 
bornym przewodnikiem  ele- 
ktryczności, stąd  ma  zasto- 
sowanie w  telegrafie  op- 
tycznym. 

Selene  g.  księżyc;  w  mitol. 
Djana  jako  bogini  księżyca. 
i.  Selenie!  *g.  przypuszczal- 
ni mieszkańcy  księżyca. 

Selenit  *g.  odmiana  gipsu 
żółtawa,  blaszkowata. 

Selęnizm  *g.  luuatyzm, 
somnambulizm. 

Selenografja  *g.  opisanie 
ksicżyca. 

Selenostat  *g.  firE.yrząd  do 
obserwaiji  księżyca. 

Selenotropizm  'g.  wpływ 
światła  księżycowego  na 
ruch  niektórych  roślin. 

Seleukowie,  królowie  sy- 
ryjscy z  TV  w.  przed  Cl  r. 

Selfactor  a  machina  sa- 
muj'"  ."is.iąi^a. 

S8!(-yoVernemenł  a.  (-gó- 
tceThment)  samorząd,  auto- 
nomja. 


Self-help  a.  Bamopomuc, 
pomoc  własna. 

Selfmtdeman  a.  (-medmen) 
człowiek,  który  o  własnych 
sitach  doszedł  do  stanowi- 
ska i  majątku,  który  sobie 
wszystko  zawdzięcza. 

Selling  stakas  a.  itellin 
iieks)  wyścig  sprzedażny  t.j. 
wyścig,  po  którym  koń  zwy- 
cięski musi  być  sprzedanym 
za  oznaczoną  sumę. 

Selvas  h.  dotl.  lasy:  na- 
zwa wielkich  obszarów  po- 
rosłych lasami  w  Ameryce 
Połudn.  na  południu  rzeki 
Amazonki. 

Sełedec,  Osetedec  mir.  dłu- 
gi kosmyk,  włosy  na  wierz- 
chołku głowy  w  warkoczyk 
uplecione,  jakie  nosili  daw- 
niej kozacy. 

Semafor  *g.  pierwotnie 
nazwa  optycznego  telegra- 
fu na  wybrzeżach  Francji, 
któiy  oznajmiał  o  przyby- 
ciu i  ruchach  okrętów  na 
pełnym  morzu,  później  po- 
łączony z  siecią  telegra- 
ficzną F'anowi  komunika- 
cję z  ok'"ętami  na  pełnym 
morzu;  służy  także  jato 
stacja  meteorologiczna  i  da- 
je ostrzegające  sygnały  bu- 
rzowe; przyrząd  sygnałowy 
optyczny  na  kolejach. 

Semazja  *g.  znaki  zapo- 
%vii.^\ające  jakieś  zdarzenie, 
jakieś  zjawisko. 

Semazjologja  V,  w  języ- 
koznawstwie: nauka  o  zna- 
czeniu wyrazów. 

Semejografja  'g.  sztuka  pi- 
sania znakami,  umiejętność 
szybkiego  nitowania,  sztu- 
ka przenoszenia  tonów  na 
papier;  pisanie  nut. 
.  Semel  pro  semper  1.  raz 
na  zawsze. 

Semestr  /.  6-cio  miesięcz- 
ny okres  czasu,  półrocze, 
zwłaszcza  półroczny  kurs 
w  wyższych  zakładach  nau- 
•kowych. 

Semestralny  ni.  półroczny. 

Semi-  1.  w  połączeniach 
z  iiinemi  wyrazami:  |)6ł-. 

Semłbreyis  m^  cała  nuta, 
nuta  czteroćwierciiwa. 

Semicł  /.,  Semickie  narody, 
szczep  wschodni  plemienia 
kaukaskiego:  Żydzi,  Arabo- 
wie, Syryjczycy  (nazwa  od 
Sema  syna  Noego);  w  ję/..  - 
ku  potocznym  nazwa  da- 
wana wyłącznie  Żydom; 
semickie  języki:  arabski,  iie- 
lirajski,  fenicki,  ararał-jski 
(syryjski  i  chaMejski),  asy- 
ryjsko-babiloński. 

Semigalja,  południowo- 
wschodnia  część  Kiirlandji. 

Semikolon  t.  średnik  (:). 

Semllor  uh.  Similor. 

Seminarium  t.  zakład  nau- 
kowy dla  kształcenia  du- 
chownyi  h;  s.  nauczyciel- 
skie: zakład  przygotowują- 


cy nauczycieli   i    nauczy- 
cielki hzkoł  początkowych. 

Seminarzysta n^,  uczeń,  wy- 
chowaniec  seminarjnm. 

Seminizm  nt.  pogląd  fizjo- 
logiczny, podług  którego 
obie  płci  mają  nasienie  wy- 
wierające wpływ  na  pło- 
dzenie. 

Semlramlda,  Semiramis,  ba- 
jeczua  raonarchini  asyryj- 
ska, bardzo  zdolna,  chciwa 
władzy,  okrutna  i  rozpust- 
na. 

Semiton.  to.  półton. 

Semityzm  nt.  sprzyjanie 
Żydom. 

S<)miograf]a  "g.  stenogra- 
fja. 

Semjotyka  a.  Semjologja  *g. 
część  medycyny  zajmująca 
się  obserwowaniem  objawów 
organizmu  człowieka  żyją- 
cego, w  celu  wyciągnięcia 
wniosków  o  stanie  zdrowia 
lub  choroby  tegoż  orga- 
nizmu. 

Semnotogja  *g.  mowa  uro- 
czysta, w  tunie!  uroczystym. 

Semo  1.  półczłowiek,  pół- 
bóg. 

'Semotis  arbitris  /.  boz 
świadków,  na  osobności. 

Semper  aliquid  haeret  1. 
zawsze  coś  przylgnie,  zaw- 
sze coś  się  zo.^tanie  (z  ob- 
mowy, z  U.SZ1.  zer.-.tw  a). 

Semper  Augustus  1.  zaw- 
sze powiększający  państwi' 
.(tytuł  rzymskich  ceearzow 
od  Djokleejana). 

Semper  avarus  eget  V.  ską- 
py zawsze  ma  za  mało. 

Semper  homo  bonus  tiro  est 
/.  człowiek  dobry  jest  zaw- 
sze początkującym. 

Semper  idem  t.  zawtze 
ten  sam,  zawsze    to    samo. 

Semper  inops,  quicunque 
cupit  ł.  zawsze  jest  ubogim, 
kto  ciągle  czegoś    pragnif 

Semper  virens  1.  wiecznie 
zielony. 

Sempre  tr.  ciągle;  s.  lo 
stesso,  ciągle  toż  samu;  s 
piano,  ciągle,  cicho;  s.  piu 
mosso,  coraz  żywiej;  s.  pre- 
sto,  S.  stretto  vlyo,  coraz  prę- 
dzej. 

Sen,  japońskamoneta  bron- 
zowa  =  '/loo  yena>=ukoło  2 
kopiejek. 

Sen.  tkr.  Senjor  (oh.K 

Senaculum  1.  miejsce  ]>o- 
siedzeń  senatu  w  staroż. 
Rzymie. 

Senat  1.  w  staroż.  Rzy- 
mie rada  rządząca,  złożo- 
na z  naczelników  rodów 
patrj-cjnszowskich;  w  wie- 
kach średnich  rada  miej- 
ska znaczniejszych  miast; 
najwyższa  władzii  sądowa; 
izba  wyższa  parlamentu;  w 
Ameryce  Półn.  zgromadze- 
nie przedstawicieli  wszyst- 
kich Stanów,  należących  do 
Związku;  s.  akademicki,  ra- 


Senator  —   Scptyczijy 


232 


da  pedagogiczna  iłożona  z 
profesorów  akademji,  uni- 
wcrsytetn,  zabrana  dla  są- 
dzenia przekroczeń  popeł- 
nionych przez  studentów; 
najwyższa  władza  uniwer- 
sytecka słotona  z  rektora 
i  profesorów  zwyczajnycli. 

S*ii«t«r  t.  członek  sena- 
tu, dygnitarz  państwa  za- 
siadający w  senacie. 

tenatorM  keai  viri,  senatus 
mała  bestia  ł.  doil.  senatoro- 
wie dobrzy  mężowie,  senat 
złe  zwierzę:  wśród  dobrych 
ludzi,  zebranych  w  dużą 
gromadę,  częstokroć  zjawia- 
ją się  zie  instynkty  motło- 
chu. 

SenatorhHn  irl.  czę6ć  bocz- 
nej nawy  koicielnej  prze- 
znaczona dla  mężczyzn  i 
zakonników. 

SenatHS  cetmilłum  /.  po- 
stanowienie .senatu,  rozpo- 
rządzenie prawne. 

SeMlw  p«iNii<*<que  roma- 
nus  t.  senat  i  lud  rzymski 
(chcą,  rozkazują  etc). 

Siiichal  /.  (*«netzal)  daw- 
niej we  Francji  urzędnik 
naczelny  sprawiedliwości  w 
pewnym  obrębie,  a  zara- 
zem naczelnik  szlachty  w 
pospolitym  mszenia;  naj- 
wyższy urzędnik  dworski, 
mający  zarząd  dworem  kró- 
lewskim. 

S«MctM  \ęt*  morbus  1.  sta- 
rość sama  jest  już  cho- 
robą. 

Senes  *r.  [«.]  wyciąg  z  li- 
ści i  łupinek  owocowych 
rośliny  zwanej  kasja,  służy 
jako  lek  rozwalniający. 

Senes  błs  piieri  /.  starcy 
są  podwójnie  dziećmi. 

Seneszal  ob.  Senechal. 

Senetycny  ni.  łączący  teo- 
rję  z  praktyką. 

Seniar  wrangier  a.  (senjar 
rangterj  w  uniwersytecie  w 
Cambridge  nazwa  dawana 
studentowi,  który  najlepiej 
złożył  ejfzamin  z  nauk  ma- 
tematycznych. 

Seniar  i.  najstarszy  czło- 
nek rodu;  starszy;  przeło- 
żony bractwa,  konwiktu  it|i. 

$en|«r«<  ł.  .starszeństwo; 
urząd  senjora;  prawo  dzie- 
dziczenia na.stępstwa  tronu, 
wedle  którego  po  śmierci 
monarchy  tron  przechodzi 
nie  na  syna,  lecz  na  naj- 
starszego w  rodzie. 

Se  non  i  vere,  i  ben  łrovate 
w.  jeżeli  to  nieprawdziwe, 
to  przynajmniej  dobrze  wy- 
myślone, lub  zmyślone. 

Seter  h.  (teńjOT)  pan. 

SeAera  h.  (teiijora)  pani, 
dama. 

Sefierita  h.  (uńjoriła)  mło- 
da dana,  panna. 

Sens  t.  porządek,  rozum, 
zdolność  pojmowania;  zna- 
czenie, treść;  myśl    zawie- 


rająca wniosek;  s.  moralny, 
wniosek,  nauka  płynąca  z 
bajki,  ze  zdarzenia,  z  opo- 
wiadania. 

Sensac)!  nt.  wielkie  wra- 
żenie, podziw;  sensacyiny, 
sprawiający  wielkie  wraże- 
nie, obrachowany  na  wzbu- 
dzenie podziwu. 

Sensal  w.  kurtjer,  mekler; 
wyręczyciel. 

Sensaria  w.  kurtaż. 
■    Sensat  nt.  człowiek  prze- 
sadnie poważny. 

Sens  dessus  dessous/.  («u" 
iitU  dsui  przewrócone  do 
f;óry  nogami. 

Sensibiliti  /.  (tarńbtUU) 
tkliwość,  czułość,  wrażli- 
wość; zdolność  przyjmowa- 
nia wrażeń. 

Sensiblerle  /.  (ta''tihlrii 
nadmierna  czułość,  czułcst- 
kowość. 

Sensorium  t.  ogół  tych 
części  mózgu  i  rdzenia  pa- 
cierzowego, które  otrzymu- 
ją wrażenia  od  zmysłów  za 
pośrednictwem  odpowied- 
nich nerwów;  świadomość, 
przytomność. 

Sensu  t.  w  myśli;  s.  bono, 
w  dobrej  myśli;  8.  mało,  w 
złej  myśli. 

Sensualisła  nł.  zwolennik 
sensualizmu;  człowiek  zmy- 
słowy. 

Sensualizm  ni.  zmysłowość; 
pogląd  filozoficzny  jparty 
na  t'.vic'rd/.ettiu,  że  wszel- 
ką wiedz;^  zawdzięczamy 
wyłącznii*  spostrzeżoniora 
zniysłowyiDi;  po^!€'\d  stawia- 
jący zadowolenie  zmysłów 
jako  cel  i  największe  dobro. 

Sensualny  f.  zmysłowy. 

Sensu  latiori,  ł.  w  szer- 
szym znaczeniu. 

Sensu  proprie  ł.  we  w:a- 
ściwym  znaczeniu. 

Sensus  1.  zmysł,  wraże- 
nie; s.  communis.  zdrowy 
roz.sądek,  jako  podstawa  po- 
glądów przyjętych  przez 
ogół. 

Sensu  stricłissimo  /.  w  naj- 
ściSiejszjm  znaczeniu. 

Sensybiiizacja»V. uczulenie; 
w  f'  togr.  uczulenie  papie- 
ru fotograficznego  na  dzia- 
łanie światła,  przez  napo- 
jenie go  solami  srebra. 

Snnsytywa  ni.  to  samu  co 
mimoza,  czułek;  w  hypnd- 
tyzmie:  osoba  łatwo  ulega- 
jąca sngiestji  hipnotycznej. 

Sensyływny  ni.  w  wysokim 
stopniu  wrażliwy,  czułost- 
kowy;  sensytywneić,  wrażli- 
wość, podatność  niektórych 
osób  do  wywoływania  ob- 
jawów medjumioznych. 

Sentencja  l.  krótkie  tre- 
ściwe zdanie,  zawierające 
piękną,  moralną  myśl,  głę- 
boką prawdę  życiową,  ma- 
ksyma; zdanie,  orzeczenie, 
osnowa  wyroku   sądowego. 


Senlencjenować  ni.  wypo- 
wiadać swoje  zdanie  o  spra- 
wie; głosować. 

Sentencjonalny  ni.  bogaty 
w  sentencję,  wyrażający  się 
zdaniami  zwięzłemi,  pełne- 
mi  głębszej  Jłyśli,  ogólne- 
go znaczeń  i. 1. 

Sentoocjonarz  nt.  księga 
sądowa,  w  którą  zapisuje 
się  podczas  sesji  sentencję 
czyli  osnowę  wyroku. 

iSententla  absolutoria  /  wy- 
rok uniewinniający;  s.  com- 
damnaioria,  wyrok  potępia- 
jący, s.  delinltiya  a.  łlnalis, 
wyrok  ostateczny. 

Sentymentu/,  uczucie, wra- 
żenie, u.sposobienie. 

Sentymentalizm  nt.  uczu- 
ciowość, tkliwość,  czułość, 
czułostkowość ,  przesadne 
oddawanie  się  uczuciom 
rzewnym. 

Sentymentalizowaćn^,  Seii- 
tymentować,  rozczulać  się, 
rozrzewniać  się. 

Sentymentalny  ni.  przesad- 
ni* uczuciowy,  czuły,  tkli- 
wy, łzawy;  sentymenłalność 
oh.  Sentymentalizm. 

Senza  w.  bez;  s.  accompa- 
gnamento  w  mui.  bez  wtóro- 
wania, bez  akompaniamen- 
tu; s.  flori  a.  s.  ornamentl  w 
muz.  bez  ozdób,  bez  upięk- 
szeń; s.  repełiłione,  bez  po- 
wtarzania; 8.  repUca,  bez 
odpowiedzi;  s.  rlgore  di  tem- 
po w  muz.  nie  trzymając  .się 
ściśle  miary,  taktu;  s.  sor- 
dlno  w  muz.  bez  tłumików. 

Separacja  1.  rozłączenie, 
rozdzielenie;  odłączenie 
gruntów;  rozłąr.zenie  mał- 
żeństwa na  czas  nieogra- 
niczony bez  rozwodu  (u  ka- 
tolików). 

Separał  1.  małżonek  nie 
rozwiedziony  lecz  rozłączo- 
ny sądownie  i  żoną;  sepa- 
ratka, żona  nierozwiedziona, 
li^cz  sądowuie  rozłączona 
z    mężem. 

Separatlo  a  thore  et  mensa 
/.  rozłączenie  się  do  stołu 
i  łoża- 

Separatka/.  [nł.]  oddziel- 
ny gabinet    w   re.stanracji. 

Separator  ł.  przyrząd  od- 
dzielający śmietankę  od  mle- 
ka, centryfuga. 

Separatysta  ni.  ten,  któi-y 
się  oddzielił  od  swego  stron- 
nictwa, wyznania,  albo  dą- 
ży do   oddzielenia  się. 

Separatystyczny  nt.  dążący 
do  oddzielenia  się. 

Separatyzm  ni.  odrębność, 
odłączenie  się  od  większo- 
ści, od  swego  sti-oncictwa 
politycznego  lub  religijnego. 

Separować  ^""rozdzielać, 
oddzielać  się;  s.  się,  rozłą- 
czać się  10  małżeństwie, 
które  zamierza  żyć  w  se- 
paracji; o  spolnikach,  któ- 
rzy występują  ze   spółki). 


SeiMł  tur.  kufer,  skrzy- 
nia; gatunek  sukna;  jmen. 
żart.  dać  komu  w  s.,  obić 
rózgą,  oćwiczyć,wybatoźyć. 

Sepja  g.  płyn  brunatny, 
używany  do  wyrobu  bru- 
natnej farby  z  mięczaka 
morskiego  zw.  sepją,  a.  m^- 
twą. 

Sepoje  'ih.  Słpoje. 

Septangulun  1.  siedmiokąt. 

September  1.  wrzesień. 

Septembrlsade/.  dni  wrze- 
śniowe, rzeź  politycznych 
więźniów  w  więzieniach  Pa- 
rrża  w  d.  2  i  3  września 
1692  r. 

Septembrysia  nt.  członek 
partji  terorystycznej,  któ- 
rej dziełem  była  rzeź  wrze- 
śniowa w  Paryżu  w  17tf2  r.; 
w  Portugalji  członek  par- 
tji żądającej  konstytucji  s 
1822  r. 

Septembryzady  ob.  Sep- 
tembrisade. 

Scptem  horas  dormhitMS 
satis  est  iuyenl  1.  siedem  go- 
dzin snu  wybtarcza  mło- 
dzieńcowi. 

Septemwirat  1.  rząd  zło- 
żony z  siedmiu  ludzi. 

Septenalicja  n/.siedmiolet- 
ni  okres  trwania  parlamen- 
tu. 

Septenat,  Septennat,  Sef»- 
tennlum  i.  siedmiolecie;  sie- 
dmioletni okres,  na  który 
jest  obierany  prezydentRze- 
czy  pospolitej  .francuskiej  od 
cza.su  n  pad  ku  Napoleona  III. 

Septentrjonalny  /.  północ- 
ny. 

Septet  nt.  utwór  rauzycz- 
iiy  na  7  głosów  ludzkich  lut. 
na    7    instrumentów. 

Septica  t.  środki  leczni- 
cze żrące,  gryzące,  palące. 

Septicemja.  Sepłłchemja  '$. 
rodzaj  zakażenia  krwi  pto- 
mainami.zjawiający  się  przy 
innych  ciężkich  cierpie- 
niach, kończy  się  śmiercią. 

Septimana  l.  tydzień. 

Septimola.  Sepłola  ir.  ^ja- 
pa sitidniiu  nut  jednakiej 
wartości. 

Septizonia  «iwyjoka  budo- 
wla z  7  szeregami  kolumn 
iednych  nad  ditigiemi. 

Septony  g.  zgnilizna,  ma- 
terje  gnijące 

Sepłuagesima /.dzień  70-ty. 
nazwa  9-tej  niedzieli  przed 
\^'ielkanocą,siedenidziesiąt- 
niea. 

Septuaginta  1.  greckie  tłu- 
maczenie Starego  Testamen- 
tu dokonane  przez  70  uczo- 
nych żydowskich  w  Ale- 
ksandrji  na  200  lat  przed 
Nar.  Chr. 

Sepłuor  oh.  SepteŁ 

Septyczny  g.  zakaźny,  wy- 
wołujący rozkład,  psucie 
się,  gnicie;  s-e  substancje, 
pierwiastki  zakaźne;  które 
wprowadzone  do  żywego  or- 


233 


Septyljon   -      Sezam 


gaui^mti,  powodują  zatrucie 
wskutek  i-dzpleniania  tiię 
zawartych  w  nich  bakterji 
chorobotwórczych. 

S«pty:|on  *t.  siódma  potę- 
ga miljuua,  wyratana  przoz 
jedrioW  z  42  lemmi,  albo 
tysiąc  sekstyljonów  czyli 
jedność  z  24  serami. 

8«ptyma  ł.  w  mux  siódmy 
stopień  gamy;  siódmy  ton 
od  tonu  płownepo;  siódma 
kla.sa  w  szkołach;  Mptymo- 
wy  akgrd,  akord  składający 
si^  z  tonu  podstawowego, 
tercji,  kwarty  i  septymy. 

Sepulkralna  <l^  macka,  mas- 
ka pośmiertna  zdjęta  z  twa- 
rzy nieboszczyka. 

S«piiltura  ^  akt  zejścia, 
metryka  pogrzebowa. 

Seq.  str.   S«quens  fob.). 

Sequela  judłcialU  ł.  sądo- 
we ściganie  priestępoy. 

Sequens  ł.  następny,  są- 
siad. 

Ssradela,  roślina  upraw- 
na z  rodziny  motylkowa- 
tych, używana  jako  pa- 
sza. 

Seraf,  Serafin  he/>r.  anioł 
należący  do  pierwszej  hie- 
rarchji  duchów  niebieskich 
otaczających  tron  Bopa. 

Seraficzny  nt.  Seraficki,wta- 
ściwy  seraf  om,  anielski,  nie- 
biański; doktór  seraficzny, 
przydomek  dawany  św.  Bo- 
nawenturze z  powodu  jego 
pubożnci^ci;  zalcM  s.,  zakon 
Św.  Franciszka  z  Asyżu. 

Sera]  pert.  [f.]  pałac  suł- 
tański;  nazwa  dawana  tak- 
ie ezęści  domu,  zamieszki- 
wanej przez  kobiety  w  Tur- 
oji. 

Sera  nunguam  esi.ad  bonos 
meres  via  {.nigdy  nie  jest 
późnym  powrót  do  dobrych 
obyczajów. 

Serapejon  g.,  Serapeum  ł. 
świątynia  poświęcona  czci 
Serr.pisa,  bożka  egipskiego 
w  której  znajdowała  się 
słynna  bibijotoka. 

Serapis  egip.  bożek  egip- 
ski, oznaczający  słońce  zi- 
mowe; uroczystość  jego  ob- 
chodzono iii  grudnia;  wcie- 
leniem jego  był  Apis. 

Serasl(ier  pers.  w  Turcji 
najwyższa  godność  wojsko- 
wa, tytuł  ministra  wojny, 
także  tytuł  główuego  wodza 
armji. 

Serasklerat  pert.  [»/.]  mi- 
nisterjum  wojny  w  Turcji; 
obwód  podległy  władzy  so- 
raskiera. 

Serdabap«r(.  cysterny  do 
wody  deszczowej  i  śniego- 
wej w  pustyniach  Azji  środ- 
kowej; punkt  zborny  kara- 
wan handlowych. 

Serdar,  Sardar  pers.  na- 
czelny wódz  ariMJi  czynnej, 
feldmarszałek  turecki. 

Serenada  [/.]  a  Serenata  ic. 


muzyka  lub  śpiew,  wyko- 
nane wieczorem  lub  nocą 
pod  oknami  jakiej  osoby, 
dla  okazania  jej  czci  Inb 
miłości. 

Serenga  o6.  Syrynga. 

SerenissiniK  ł.  jaJinie  o- 
świccony.tytutdawany  ksią- 
żętom panującym. 

Se  retirer  dans  un  tromage 
de  HollaiMie  f.  (só  retire  da^ 
tf  jromai  dii  oWdj  datt.  za- 
sklepić się  w  serze  holen- 
derskim: żyć  wyłącznie  dla 
własnych  wygód  i  korzy- 
ści, nie  troszcząc  się  o  nie 
zresztą. 

Serfinki  /.  cienkie  szczyp- 
czyki  do  chwytania  brze- 
gów rany,  do  tamowania 
krwi. 

Serge  /.  (terij  wełniana 
kamgai'now4  tkanina  przy- 
gotowana na  3posob  atłasu, 
używana  do  wyrobu  lekkie- 
go damskiego  obuwia,  jako 
pokrycie  meblowe  etc,  tak- 
że nazwa  kiprowanej  ma- 
terii jedwabnej. 

Śergeant  at  law  a.  (ter- 
ient  et  la)  doradca  praw- 
ny koronny,  adwokat. 

Serikiritura,  Sericikułłura  {. 
hodowla  drzew  morwowych 
1  jedwabników,  produkowa- 
nie jedwabiu. 

Serinetłe  /.  mała  kataryn- 
ka do  uczenia  ptaków  (ka- 
narków) śpiewu. 

Janoto  w.  poważnie,  u- 
roczyście. 

Seris  venlł  usus  ab  annis  t. 
starość  daje  doświadczenie. 

Serja  i.  \f.]  kolej,  następ- 
stwo, szereg,  rząd  liczb  na- 
stępujących po  sobie,  a  obej- 
mujących jeden  dział  rzeczy 
(losów  loteryjnych,  przed- 
stawień, występów,  wydaw- 
nictw i  t.  p ). 

Serjo  i.  poważnie,  bez 
żartu;  naprawdę,  rzeczywi- 
ście. 

Sermon  1.  kazanie,  długa 
lekcja,  długie  gadanie. 

Serologia  g.  nauka  o  dzia- 
łaniu różny'^;h  gatunków  su- 
rowicy, jej  przygotowaniu  i 
zastosowaniu. 

Sero  eapiunt  t.  zapóżno 
nabyli  roznrau. 

Seroterapja  ni.  leczenie 
za  pomocą  zastrzykiwania 
surowicy,  używane  w  nie- 
któryt:h  chorobach  zakaź- 
nych. 

Sero  yenlentlbus  ossa  ł.  oh. 
Tarde  veni«ntlbMS  ossa. 

Serpent  /.  cerpa")  wężo- 
wnica,  dawny  instrument 
dęty  o  nizkich  dźwiękach, 
rodzaj  trąby  w  kształcie 
skrętów  węża,  d  nizkim  to- 
nie. 

Serpentłne  /.  iterpa'lin)  ta- 
niec wężowy,  wykonywany 
w  lekkich  szerokich  suk- 
niach z  gazy,   obficie    fał- 


dowanych, pudrcucauyuh  i 
rozwijanych  nakoztett  splo- 
tów wężowych;  długie,  ko- 
lorowe wstążki  papierowe, 
rzucane  dla  zabawy  i  roz- 
wijające się  jak  węże;  ro- 
dzaj falbany. 

Serpentyn  k  minerał  bar- 
wy zielouawej,  przechodzą- 
cej w  żółtawą  lub  czarnia- 
wą, i  jak  skóra  węża  pocent- 
kowanej  plamami  czerwo- 
nemi,  hmnatnemi,  żółtemi 
i  szaremi,  inaczej:  węio- 
wiec,  robią  z  niego  urny, 
wazony,  przyciski,  ekrytna- 
ry  i  t.  p. 

Serpentyna  t.,  Szerpentyna, 
rodzaj  śinigownif^y,  długie 
działo  średnio wieczne;krzy- 
wa  szabla  używana  do  stit)- 
jn  i  do  pojedynku;  droga 
prowadzona  wężowato,  wę- 
żownica. 

Serra  port.  ob.  Sierra. 

Serres  fłiies  /.  fter  fin)  ob. 
Serfinki. 

Serrir  ar.  rodzaj  pustyni 
zasypanej  drobnemi  kamy- 
kami. 

Serso  oh.  Cerceau. 

Serum  t.  surowica  ki"wi, 
osocze,  płyn  przezroczysty, 
żółtawy,  otrzymywany  ze 
krwi,  gdy  w  niej  skrzepną 
i  osiądą  włóknik  i  ciałka 
krwi;  płyn  taki  ze  krwi  o- 
Robników  immunizowanych 
przeciw  jakiej  chorobie  '.'.- 
żywa  się  do  zu.-itrzykiwań 
zabezpieczających  od  tej 
cheroby;  s.  lacłis,  s^irwatka. 

Seryice  /.  ftencitj  służba, 
usługa;  opłatą  7,*  usługę  w 
hotelach,  napiwek;  płaca, 
żołd. 

ServUm  pecut  1.  trzoda 
niewolnicza. 

Servus  i.  sługal  (forma 
powitania  i  pożegnania);  s. 
servorum  Del.  sługa  sług  Bo- 
żych: tytuł  Papieża;  s.  ob- 
servantissimus,  najposłusz- 
niejszy  sługa  (podpis  na  li- 
stach). 

Serwantka  i.  szafa  oszklo- 
na ze  wszystkich  stron, 
przeznaczona  na  srebro,  na 
szkło  wykwintniejsze  i  na 
różne  cacka  ozdobne. 

Serwaser  n.  kwas  azotny; 
ob.  Schoidewasser. 

Serweta  /.  chusta  biała 
lub  kolorowa,  do  położenia 
na  stole,  do  osłonięcia  ubra- 
nia podczas  jedzenia  i  o- 
tarcia  ust  po  jedzeniu. 

Serwicjana  4.  służebnica 
w  klasztorze. 

Serwillsta  ni.  płaszczący 
się,  służalec. 

Serwilistyczny  ni.  znpełniie 
oddany  komu,  służalczy,  pła- 
szczący się. 

Serwilizm  HJ.służebnictwo, 
służalczość,  niewolnicza  u- 
niżoność,  płaszczenie  się. 
Serwis  /.    zastawa   stołu, 


komplet  naczyń  stołowych 
zo  szkła,  percelany  Inb  sre- 
bra. 

Serwita  1.  zakonnik  re|^- 
ły  Św.  Augustyna. 

terwKor  t.  zakonnik  za- 
wiadującyjadłodajnią  w  kU- 
sztorze.  *" 

SerwItorisł  nt.  w  daw.  Pol- 
sce przywilej  królewski  da- 
wany w  miastach  tym,  któ- 
rzy nie  byli  szlachtą,  skut- 
kiem tego  zależeli  tylko  od 
króla. 

Serwitut  i.  służebność,  po- 
winność, przynależność,  cię- 
żary przywiązane  do  Czy- 
jej własności  lub  majątku, 
z  którego  mają  prawo  inni 
pożytkować. 

Serwować  /.  usługiwać, 
podawać. 

Sesja  i.  posiedzenie,  ob- 
rady, narada  jakiego  zgro- 
madzenia a.  kolegjum;  okres 
czasu,  na  który  parlament 
lub  sąd   bywa   zwoływany. 

Sesjonalny  t.  dotyczący  se- 
sji, służący  do  sesji  (sala  s.). 

Se  soumettre  ou  se  demełtre 
/.  fsó  sumeir  u  td  denieir) 
albo  się  poddać,  albo  podać 
się  do  uwolnienia. 

Sesłerca  1.  starorzymska 
srebrna  moneta=2V2  asa»«o- 
kolo  8  kop. 

Sest«rc|a,Sestertium  t.kwo^ 
ta=l,000  sesterc. 

Sesłyna  w.  form-ł  poetyc- 
ka z  6-ciu  zwrotek  (ł-cio 
wierszowych  z-  7-mą  trój- 
wierszową,  o  kunsztownym 
splocie  rymów. 

Setacea  t.  zwierzęta  szcze- 
cinowate. 

Seter  a.  gatunek  wyżłA  o 
,  długim  włosie. 

Sełoware,  gatunek  'poict- 
lany  japońskiej  niebiesko 
malowanej  (pod  glazuri^  z 
ozdobami  złoconemi. 

Setti  oh.  Tyfon 

Settina  w.  ob.  Septyma. 

Setłlement  a.  osada,  ko' 
lonja. 

Settler  a.  osadnik  kolo- 
nista. 

Sewing  machinę  a.  (ijuin 
mectini  maszyna  do  szycia. 

Sewrtka  porcelaną,  słynna 
porc^ana  z  fabryki  w  mie- 
ście 8i'vr68  we  Francji. 

Sex-  ob.  także  Seks-. 

Sexagesinia  t.  tiO  dni  przed 
Wielkanocą:nied;iela  w  tym 
czasie,  a  ósma  przed  Wiel- 
kanocą, sześćdziesiątnica. 

Sexagon  g.  sześciokąt. 

Sexannium  t.  okres  lat  6. 

8exta  ob.  Seksta. 

Sezam  ar.  pierwsze  słowo 
magicznego  zaklęcia:  „Seza^ 
mie,  otwórz  się"!  (z  Tysią- 
ca i  jednej  nocy);  przen. 
środek  magiczny,  pokony- 
wujący  wszelkie  trudności; 
klucz    odkrywający    tajom- 


Sezou  —  SilenŁ  leges 


234 


Sezon  /.  pora  roku;  pora 
odpowiednia  do  czegoś,  np. 
pora  kąpieli,  karnawału;  i«- 
zonowy,  właściwy  pewnej  po- 
rze, stosowany  w  pewnej 
porze. 

Sęsymonlzm  o/>.  Salnt-SI- 
moniziti. 

Sf.  skr.  Sforzando  (ob.). 

Sfaleryt  n^minerał:  blenda 
cynkowa. 

Sfenotd  *g.  czworościan 
krystalograficzny. 

Sfera  g.  kul.i  jako  ciało 
niebieskie;  przestrzeń  nie- 
ba, okalająca  ziemię:  zakres 
działania,  myśli,  wiedzy; 
warstwa  towarzyska,  spo- 
łeczna; sti-efa,  pas  ziemi, 
obszar;  s.  armiralna,  przy- 
rząd astronomiczny,  używa- 
ny w  starożytności  do  po- 
miarów położenia  gwiazd 
na  niebie,  złożony  z  kilku 
kół,  które  mogą  być  usta- 
wione odpowiednio  do  za- 
sadniczych kół  sfery  nie- 
bieskiej i  tworzą  jakby  prze- 
zroczystą sieć  dokoła  glo- 
busn  niebieskiego. 

Steroidy  *ff.  ciało  kształ- 
tu spłaszczonej  kuli,  elip- 
.soida. 

Sferoldainy  «{.kształtu  sfe- 
roidy,  kształtu  spłaszczonej 
kropli,  kulisty. 

Sferolit,  Sferulit  *g.  gałko- 
wiec,  szklisty  feldspat. 

Sferometr  *ci.  przyrząd  do 
mierzenia  grubości  przed- 
miotów bardzo  cienkich. 

Sferyczny  g.  odnoszący  się 
do  sfery;  kulisty;  kąt  s., 
kąt  kulisty,  którego  ramio- 
nami są  dwa  koła  wielkie 
kuli,  przecinające  się  z  so- 
bą; trdikąt  s.,  trójkąt  kuli- 
sty, którego  bokami  są  trzy 
koła^  wielkie  kuli,  przeci- 
nające się  z  sobą;  trygono- 
metrfa  s-a,  część  trygono- 
metrii zajmująca  się  nauką 
rozwiązywania  zadań  o  trój- 
kątach sferycznych. 

Sferystyka  g.  sztuka  gra- 
nia w  piłkę. 

Sfinks  g.  u  starożytnych 
Egipcjan  bóstwo  wyobraża- 
ne w  postaci  leżącego  lwa, 
z  głową  i  piersiami  kobie- 
ty; w  mitologji  greckiej: 
bajeczny  potwór,  przebywa- 
jący na  skale  pod  Tebami 
i  zadający  przechodniom  za- 
gadkę, Jjtórej  jeżeli  nie  od- 
gadli, zostawali  pożerani; 
P'£e«.  symbol  tajernuiczo- 
ści;  nazwa  gatunku  motyla 
zmierzchnicy;  sfinksowaty , 
zagadkowy,  tajemniczy. 

Sformułować  p.-\-i.  ująć  w 
prawidło,  w  pewien  system. 

Sforsować  p  -{-f.  zmęczyć, 
zmusić. 

Sforzando  w.  tsforcandoj 
w  muz.  wzmacniając,  z  więk- 
szą siłą,  z  naciskiem. 

Sfr.  skr.  Sforzando  foh.). 


Sfraglttyka  g.  część  heral- 
dyki: nauka  o  starych  pie- 
częciach i  medalach. 

Śfumata  v>.  dym  biały  ze 
spalonych  kartek  z  nazwis- 
kami kardynałów  propono- 
wanych na  papieża,  ukazu- 
jący eię  nad  kominem  sali 
gdzie  się  zbiera  konklave, 
gdy  wybór  nie  doszedł  do 
skutku  dla  braku  potrzeb- 
nej większości,  wynoszącej 
Vs  głoBÓw. 

Sfumato  w.  mgliste,  ma- 
lowane w  niepewnych  kon- 
turach. 

Sfygmograf,  Sfygmoskop  *g. 
instrument  służący  do  mie- 
rzenia i  notowania  automa- 
tycznie szybkości  i  sity  tę- 
tna krwi,  pulsomierz. 

Sganarello  v>.  w  komedji 
włoskiej  komiczna  oiioba, 
coś  nakształt  pajaca. 

Sgraffito  w.  rodzaj  przy- 
ozdabiania wyrobów  cera- 
micznych i  nałożonych  na 
nie  płytek  metalowych,  po- 
legający na  tym,  że  wszyst- 
ko to  pokrywa  się  warstew- 
kami gliny  różnobarwnej, 
a  rysunet  otrzymuje  się 
przez  zdejmowanie  częścio- 
we warstewek  odpowied- 
nich, aby  odsłonić  warstew- 
ki barwy  żądanej;  rodzaj 
fresku;  malowanie  drapane 
na  mokrym  tynku  z  wap- 
na, piasku  i  miała  węglo- 
wego, r>ocip,;niętego  biało, 
poczyna  rysunek  zeskrobu- 
je  się  aido  ciemnego  gruntu, 

S.  h.  .'Ir.  Salvo  honore  (ob.). 

Sh.  jŁrl  Shilling^oł./. 

Shake-hąfid  a.  {szek-hendj 
uściśnienje  rt^ki  (przy  po- 
witaniu, jjożegnaniu). 

Shaker^  a.  fszeker)  dosl. 
drżący:  członek  sekty  wy- 
dzielonej z  kwakrów,  zało- 
żonej w  Anglji,  nazwanej 
tak  z  powodu  tańca,  nale- 
żącego do  obrzędów  reli- 
gijnych. 

Shampooing  a.  (szampuiń) 
zwitek  łyczka  zastępujący 
gąbkę;  mycie  głowy  roz- 
tworem spirytusowym  my- 
dła; wogóle  mycie  i  nacie- 
ranie po  kąpieli. 

Shamrock  a.  (tzemrok)  liść 
koniczyny  w  herbie  Irlandji. 

Share  a.  (ster)  udział  ak- 
cja. 

Sharper  u.  {szerperj  oszunt, 
łotr,  rzezimieszek. 

Sherry  a.  (szertj  nazwa 
angielska  wina  Xóres. 

Shililag  a.  szyling. 

Shlre  a.  fttajr)  w  połą- 
czeniu z  nazwą  miejscowo- 
ści znaczy:  hrab.stwo. 

Shiriing  a.  fizórtiń)  cien- 
ka i  gęsta  tkanina  baweł- 
niana, perkal  w  dobrym  ga- 
tunku. 

Shoking  a.  iszokiń)  postę- 
powanie, wyrazy,    wyraże- 


nia niewłaściwe,  nieprzy- 
zwoite, rażące,  obrażające 
czyje  poczucie. 

Siiorthorn  a.  (northorn)  by- 
dło krótkonogie,  jednaz  uaj- 
szlachetniejszych  raK  an- 
gielskich, tuczna,  wcześnie 
dojrzewająca,  daje  dużo  mię- 
sa, mało  kości. 

Show  a.  {no)  widowisko, 
pochód  uroczysty. 

Shytok  a.  ftząjlokj  główna 
postać  w  komedji  Szekspi- 
ra „Kupiec  Wenecki",  któ- 
ra stała  się  przysłowiową 
jako  twardy  i  chciwy  ]f- 
chwiarz,  nieubłagany  wie- 
rzyciel. 

SI  ur.  tak;  siódma  nuta 
gamy  r-  dur.  h. 

SI  auGur  augurem  /.  gdy 
jeden  augnr  spotka  drugie- 
go (śmieją  się  wzajemnie 
z  siebie) 

Sibi  quisque  pr»xlintw  ł. 
każdy  jest  sobie  najbliż- 
szym. 

Sic  /.  tak,  doEłownie;  wy- 
raz kładziony  zwykle  w  na- 
wiasie dla  zwrócenia  uwa- 
gi na  przytoczenie  dosło- 
wne. 

Siccativa  ni.  domieszka 
chemiczna  przyśpieszająca 
schnięcie  farb    i    lakierów. 

Sic  erat  in  fatis  /.  tak  było 
zapisane  w  księdze    losów. 

Sic  eunt  fata  hominam  /. 
takie  są  losy  ludzi. 

Sic  fata  tulere  t.  tak  losy 
mieć  chciały. 

SIclllana  w.,  Sicllienne  /. 
{tisiljen)  w  muz.  lekka  ta- 
neczna forma  w  takcie  •/»• 

Sic  itur  ad  astra  1.  tak  dą- 
ży się  do  gwiazd;  w  ten 
8i)0sób  dochodzi  się  do  za- 
szczytów i  sławy. 

Sicosis  ni.  figówka,  rodzaj 
wrzodzików  tworzących  się 
na  skórze  ludzkiej  w  miej- 
scach   porosłych    włosami. 

Sic  porro  1.  tak  dalej. 

Sic  transit  gloria  mundt  ł. 
tak  przemija  siawa  świata. 

Sic  vlsum  superis  /.  tak 
chciały  niebiosa. 

Sic  volo,  sic  jubeo,  słał  pro 
ratione  volunta$  «'.  tak  chcę, 
tak  rozkazuję,  moja  wola  wy- 
starczy za  powód. 

Sic  vos  non  vobU  1.  pra- 
cujecie, lecz  nie  dla  sie- 
bie. 

Sicz  mir.  stolica  kozaków 
zaporoskich;  przen.  kozacy 
zaporoscy;  stowarzyszenie 
gimnastyczne  rusińskie  we 
Wschodniej  Galicji;  siczo- 
wy, należący  do  Siczy. 

Sideralny  ob.  Syderalny;  si- 
deralne  światło,  światło  bar- 
dzo jaskrawe. 

Siderograffa  oh.  Sydere- 
gralja. 

Siderollt  *g.  nficzynie  wy- 
robione art,vstycznie  z  gli- 
ny, suszone,    niewypalone, 


pokryte  pokootem  i  pobron- 
zowane. 

SI  Oeiu  iiobUcum.  ^nls 
coałra  noiy  1.  jeżfli  li<jg  jeiit 
z  nami,  kto  przeciw    naw? 

Sidi  ar.  (oi<.  Seid;  tytuł  sta- 
wiany przez  arabów  przed 
nazwiKkami  ludzi  znakomi- 
tych. 

81  Bita  N'exittaii  pai,  II 
faudrait  rinyentcr  /.  (t\  djn 
ntgzute  pa  ii  /o4re  Iftn^UJ 
gdyby  Bóg  nie  istniał,  na- 
legałoby Oo  wymyślić. 

Si  diił  placet'  /.  jeżeli  bo- 
gom się  pijJoba. 

Si  duo  faciunt  idem  oh.  Duo 
qHum  faeiunt  idem... 

Siide  /.  weku  wiek,  stu- 
lecie. 

Sierra  A.  dosl.  piła;  wy- 
raz dodawany  do  nazwy 
wielu  pasmgórskicE^Hisz- 
panji  i  Ameryce  z  powodu 
o.stro  zakończonych  szczy- 
tów; S.  morena,  góry  ciemno- 
brunatne; S.  Nevada,  góry 
śnieżyste. 

Sierżant  /.  najstarszy  pod- 
oficer, zastępuiący  oficera. 

Siesta  k.  wypoczynek  po- 
łudniowy; drzemka. 

Sieur  /.  fsJóTj  pan,  nieja- 
ki pan.  jegomo.ść,  Imć  pan 
(wyraz  używany  w  pismach 
urzędowych  zamiast  Mon- 
sienr). 

Si  fatHila  vera  1.  jeżeli  to 
prawda,  to  mówią. 

Si  finis  be«MS,  laudabHe  t*- 
łum  1.  jeżeli  koniec  jest  do- 
bry, to  całość  jest  chwalebna. 

Si  fracUu  iilaUbir  orbU  1. 
chociażby  świat  się  walił 
(cnota  powinna  zostać  nie- 
zachwianą). 

Sigillarla  1.  rośliny  ska- 
mieniałe właściwe  pokła- 
dom węglowym. 

Sigillwn  t.  pieczęć;  s.  coa- 
festioniś,  tajemnica  sp<.'W!e- 
dzi. 

Sigle,  pojedyncze  gł.  -ki 
początkowe  wyrazów. 

Sign.  tkr.  Signetur  /.  na 
receptach:  niech  będzie  o- 
znaczone. 

Signor  i£.  (tinjorj  pan. 

Signera  tr.  (simjorai  pani. 

Sigaeria  <r.  /stxJona)  we 
Florencji  rada  czterdziestu, 
której  zdania  w  sprawach 
państwa  doża  obowiązany 
był  zasięgać;  dygnitarze. 

Signorina  ir .  itinjoriifj 
panna. 

Signum  ^  znak,  znamię, ce- 
cha;s.łemporił,znamięozasU. 

Si  jeunesse  savait,  si  vieil- 
lese  pouyait:  /.  {si  io»et  soce, 
"  v}rjjei  puirei  gdyby  mło- 
dość wiedziała,  gdyby  sta- 
rość mogłal 

Silentio  /.  w  milczeniu. 

Silentium  IjtileHci-umitsai- 
czenie. 

Silent  ieges  1.  milczą  pra- 
wa (oh.  Inter  arma...). 


I 


235 


Silesia 


Skulą 


Silesia  1.  Śląsk;  gatunek 
perkalu. 

SI  les  trlanglM  falsalent 
un  di»u,  II  lul  doimsraient  trols 
coitt  f.  (si  U  lritt"gl  jeże 
l(  dj6,  ii  liii  donre  irt^ 
kole/  gdyby  trójkąty  robi- 
ły boga,  dałyby  mu  trzy 
boki. 

Silex  ł.  rogowiec,   mine- 
rał. 
Sithouette  /.  ob.  Sylwetka. 
Si  llbet,  licet  t.  jpst    po- 
zwolone,  cc  .si<;  podoba. 
Sllk  a.  jedwab. 
Sillabub  a.  (tiUebób)  słod- 
ki napój  2   mleka,   cytryn, 
wina  i  cukru. 

Sillery  /.  (siljeril  najlep- 
szy gatunek  wina  szampań- 
skiego wyrabianego  we  wsi 
Sillery  we  Francji. 

Slllomełr  nt.  w  żeglar- 
stwie przyrząd  wskazujący 
szybkość  jazdy. 
Sllograf  *g.  satyryk. 
Silva  rerum  t.  dotl.  las 
rzeczy:  zbiór  rozmaitych 
wiadomości;  w  Rzposp.  Pol- 
skiej nazwa  notat,  zda- 
rzeń spisywanych  w  domach 
szlacheckich,  lub  przez 
księży;  księga  zawierająca 
listy  znakomitych  osób,  mo- 
wy okolicznościowe,  wypad- 
ki polityczne,  spostrzeżenia 
własne,  rozmaite  przepisy, 
sentencje,  dykteryjki  itp. 

S'il  vout  plaił  /.  (sil  icu 
ple)  jeżeli  pan  (pani)  łas- 
kaw(a). 

Sin;ara  w.    długi    płaszcz 
wierzchni    prałatów  i  kar- 
iynałów. 
Simenthalska    rasa    bydła, 
datna  do  pociągu,  do  tucze- 
lia,  krowy  niezbyt  mleczne. 
Simia    1.  małpa;   s.    simia 
ist,  etiamsi  aurea  gestet  insi- 
inia,  małpa  zostanie  małpą, 
hoCby  nosiła  złote  odznaki. 
Simile  claudicans  1.  podo- 
)iefistwo  kulawo;  porówna- 
ne chybione,  nietrafne. 
Similia    simllibus   curantur 
podobne  leczy  nią  podob- 
ym:  dewiza  medycyny  ho- 
loopatycznej,      przenośnia 
to.sowana  do  wszelkich  oho- 
obliwych  objawów    w    ży- 
iii  społecznym. 
Similidjafflent  ob.  Strat. 
filmilU  timili  gaudeł  1.  po- 
obne  cieszy  si(j  podobnym; 
woj  swego    znajdzie,  (sło- 
a    Arystotelesa,   wyraża- 
^co     wzajemną     ku    sobie 
kłonność   osób,    posiadają- 
vcb  jednakowe  przymioty 
llio  wady,  lub  drżących  do 
■ijiiogo   r;t!lu). 

Similor,    Sehiilor  /.    aijaż 
łożony  z  5    czfjści  miedzi 

2  ozi^ści  cynku,  podobny 

3  złota,  tombak. 
SImonia  ob.  Symonja. 
Simplex    1.    prosty,    poje- 

,ńLzy,  zwykły;    s.    serviu 


Del  t.  pi-osty  sługa  Boży;  w 
zastosowaniu  oznacza  czło- 
wiek- uczciwego,  prosto- 
dusznego, nieoświcconego 
pro.staczka;  s.  siglllum  veri, 
prostota  jest  iuiamieniem 
[irawdy. 

Simpliclssimus  1.  prosta- 
czek, głupiutki. 

Simpliciter  t.  prościej,  mó- 
wiąc popro.stu. 

Slmulatio  amarls  pelor  est 
odia  1.  udawanie  miłości 
jest  gorszo  niż    nienawiść. 

Si  natura  negat,  facit  Indl- 
gnatio  versum  ł.  choćby  na- 
tura odmówiła  daru  poezji, 
to  oburzenie  wyrazi  się  po- 
elyc^ko. 

Slncere  et  constanter  1. 
szczerze  i  stale  (dewiza  or- 
deru pruskiego  Orła  cz'^r- 
wonego). 

Sine  amicitia  vitain  esse  nul- 
lam  /.  co  warte  życie  bez 
przyjaźni. 

Sine  Cerere  et  Baccho  frigeł 
Yenus  t.  bez  pokarmu  i  na- 
poju miłość  stygnie. 

Sine  cura  1.  bez  troski;  ub. 
Synekura. 

Sine  die  1.  bez  oznacze- 
nia dnia:  iron.  na  święty 
„Nigdy"  (odwlec). 

Sine  dubio  1.  bezwątpienia. 

Sine  ira  et  studio  ł.  bez- 
stronnie. 

Sine  loco  et  anno  /.  bez 
miejsca  i  roku  (o  książce, 
na  której  nie  oznaczono, 
gdzie  i  kiedy  ją  di'ukowano). 

Sine  me  de  me  ł.  bezę 
mnie  o  mnie  (radzić,  de- 
cydować). 

Sine  mora  1.  bez   zwłoki. 

Sine  qua  non  1.  ob.  Con- 
ditio. 

SIng  skr.  Singularis  i.  licz- 
ba pojedyncza. 

Singleton  c.  tsingdln)  jed- 
na kurta  z  koloru  (w  grze 
karcianej);  prten.  samotnik. 

Singulare  tantum  1.  nagram. 
(o  rzeczowniku)  używany 
tylko  w  liczbie  pojedynczej 
(np.  pospólstwo,  tkactwo, 
wołowina,  przędziwo,  sa- 
motność i  in.). 

Sinistra  mano  w.  w.  muz. 
lewą  ręką  (grać). 

Sinolog  *g.  badacz  i  znaw- 
ca języka  chińskiego  i  li- 
teratury chińskiej,  chino- 
log. 

SI  non  e  vere...  oh.  Se  non 
e  vero .. 

Sinło  ob.  Synto. 

Sint  ut  sunt,  aut  non  sint 
i.  muszą  być  jakiemi  są, 
lub  niech  nie  i.stnieją,  (sło- 
wa generała  zakonu  Jezui- 
tów A\'iiwrzy  6caRicci,wsku- 
tek  których  zakon  został 
zniesiony). 

Sinus  /.  zatoka,  odnoga; 
w  Irygonom.  wstawa,  poło- 
wa cięciwy  łuku  dwa  razy 
większego  niżeli  łuk  dany; 


stosunek  takiej  połowy  do 
promienia,  którym  łuk  jest 
opisany. 

SI  parva  licet  compontre 
magnis  /.  jeżeli  można  po- 
równywać rzeczy  małe  z 
wielkicmi  i  wzniosłemi. 

SI  placet  1.  jeżeli  nię  po- 
doba. 

Słpoje  a.  spabi,  wojsko  an- 
gielskie w  Indjach,  utwo- 
rzone z  krajowców. 

Sir  a.  (sór)  pan. 

Sire  a.  (sajr)  ojciec,  dziadek 
wogólo  zwierzęcia,  szcze- 
gólnie zaś  konia. 

Sire  £  (sir)  tytuł  dawany 
monarchom:  Wasza  Królew- 
ska Mość,  Najjaśniejsry  Pa- 
nie. 

Si  replica  w   powtórzyć. 

SIriasis  ni.  porażenie  sło- 
neczne, zapalenie  mózgu  i 
opon  mózgowych  skutkiem 
skwaru  słonecznego. 

SIrocco  w.  suchy,  gorący 
wiatr  południowo- wschód  ni, 
wiejący  we  Włoszech  na 
wiosnę  i  w  jesieni. 

Si  rota  defuerit,  tu  pode  car- 
pe  viam  ł.  w  braku  wozu  ru- 
szaj piechotą. 

Siryentes  /.  małe  prowan- 
salskie  pieśni  trubadurów. 

SI  segue  w.  w  muz.  grać 
dalej. 

Sisłe,  ylator!  'l.  zatrzymaj 
się,  podróżnikul  (słowa  wy- 
pisywane na  staroż.  nagrob- 
kach, zachęcające  do  odczy 
tania  napisn). 

Sistrum/.  instrumenf  mu- 
zyczuy  złożony  z  pałeczek 
i  dzwonków  wydających 
dźwięki  przy  wstrząsaniu, 
używany  przy  oi>rzędach 
kościelnych  bogini  Jzys  w 
Egipcie,  a  obecnie  jeszcze 
w  Abisynji. 

Sisypliii  labores/.,  Syzyfowa 
praca  (ob.). 

Si  tace  »-.  w  muz.  zamil- 
czeć, pauzować. 

Si  tacuisses,  phihosophus 
mansisses  t.  gdybyś  był  mil- 
czał, uchodziłbyś  za  filo- 
zofa. 

Sitsila  1.  urna,  w  którą 
wrzucają  się  gałki  albo  kart- 
ki przy  głosowaniu. 

Sit  modus  In  rebus  /.  niech 
będzie  we  wszystkim  miara. 

Siłotobjb  *g.  wstręt  do  je- 
dzenia. 

SItologja  *g.  nauka  o  po- 
karmach. 

Sit  taluti  /.  na  zdrowie! 

Sit  tibi  terra  ieyls  /.  niech 
ci  ziemia  będzie  lekką,  (sło- 
wa ostatniego  pożegnania 
zmarłych,  umieszczane  czę- 
sto na  nagrobkach). 

Sitting  room  a.  tsittin-rtim/ 
pokój   mie.szkalny. 

Sit  yenia  verbo  /.  niech  mi 
wolno  będzie  powiedzieć;  że 
się  tak  wyrażę;  za  pozwo- 
leniem, 


SItzflelsch  oh.  Zycllaju. 

Sltzredacteur  n.  ten,  kto 
nie  redagując  czasopisma, 
podpisuje  je  jako  redaktor 
odpowiedzialny  i  do  więzie- 
nia idzie,  gdy  sąd  uzna  ar- 
tykuł w  tym  czasopiimie 
za  przestępny. 

Słurpryza/.niespodzianka. 

Slva  ttind.  trzecia  osoba 
tróicy  indyjskiej  (Brama. 
AYisznu  i  Siwa),  bożek  nisz- 
czyciel. 

Si  yis  amari,  arna!  {.  gdy 
chcesz  być  kochanym,  ko- 
chaj! 

Si  yis  me  f  lere,  dołenduin  est 
primum  ipti  tlbi  1.  jeżeli 
chcesz,  żebym  płakał,  po- 
winieneś pierwej  sam  pła- 
kać (przestroga  dla  poetów, 
artystów,  aby  sami  w  roz- 
rzewjiieniu  tworzyli  dzie- 
ła, mające  innych  rozrzew- 
nić). 

SI  vis  pacem,  para  bellum  i. 
jeżeli  chcesz  pokoju,  to  bądź 
gotów  do  wojny. 

Si  vis  vera  lo^ui,  disce  paM 
/.  jeżeli  chcesz  mówić  praw- 
dę, naucz  się  cierpieć. 

Si  vis  yincere,  disce  pati  1. 
jeżeli  chcesz  zwyciężyć,  na- 
ucz się  cierpliwości. 

Sixpence  a.  (tiittpent)  mo- 
neta srebrna  angielska  =  H 
pensom,  czyli  23,ti4  kop. 

SIzygJa  oh.  Syzygja. 

S.  J.  tbr.  Societas  Jesu  1.  To- 
warzystwo Jezusowe,  ciyli 
zakon  Jezuitów. 

S.  j.  ikr.  Salvo  )ure,  z  za- 
strzeżeniem prawa. 

Sjamscy  bracia,  nazwa  bliź- 
niąt zrośniętych  z  sobą,  u- 
rodzonych  wSjamie  1811  r., 
obwożonych  na  pokaz  po 
Europie  i  Ameryce;  w  zasto-- 
sowaniu  przenośnym:  nie- 
rozdzielni  towarzysze. 

Sjenit  ni.  skała  złożona  z 
kwarcu,  feldspatu  j  miki,  u- 
żywana  jako  matorjał  budo- 
wlany (od  miasta  Sjeny  w 
Egipcie). 

Sjenna  ob.  Terra  di  Sienna. 

Skabinat  ni.  urząd  ławni- 
czy, ławnictwo. 

Skabjoza  n^roślinaGwiazd- 
nik. 

Skafander  g.  ubiór  gumo- 
wy nieprzemakalny  dla  nur- 
ków, złączony  szczelnie  z 
miedzianą  b^nią,  zaopatrzo- 
ną w  szkła  na  oczy,  a  wdzie- 
waną na  głowę,  komuniku- 
jący się  z  okrętem  za  pomo- 
cą długiej  giętkiej  rury, 
przez  którą  wtłaczają  cią- 
gle z  zewnątrz  świeże  po- 
wietrze. 

Skafił  *g.  skamieniała  mu- 
szla. 

Skala  l.\v.]  miara,  podziat- 
ka  z  napisem  określającym 
stosunekjej  do  miary  ,używa- 
nej  dla  przedmiotów  istnie- 
jących w  rzeczywistości;  ob. 


Skald  —  Skuller 


236 


Matztab;  w  mut.  gama,  obję- 
tość głeni,  szereg  tonónr,  ja- 
kie głos  fjtiewaka  lub  infitra- 
mentn  wydać  rocie;  prten. 
stopa  żyeia,  zakrój. 

Skaid  tkoMd.  poeta  i  śpie- 
wak u  dawnych  ludów  skan- 
dynawskich; pienia  s-6w  są 
zebrane  w  ksi^dte  pod  ty- 
tułem Edda  (ob.). 

SknluBM*'  *y.  w  kryijtalo- 
grafji:  dwwaastościan  z  trój- 
kątów rewnobocsnych. 

Skalp  a.  skóra  zdarta  z 
włosami  z  głowy  zabitego 
wroga,  jako  trofeiun  u  In- 
djan:  skalpować,  zdzierać  za- 
bitemu z  głowy  skórę  ra- 
xen)  z  włosami. 

Skalp*!/,  nóż  chirurgicz- 
ny i  anatomiczny. 

$fc«n«erowaiiIe  (ob.  Kancer) , 
owModzenie  rany,  zrakowa- 
cehie. 

Skandal  ^.-{.zdarzenie  gor- 
szące, wywołujące  oburze- 
nie; rzecz  gorsząca,  wstyd 
publiczny,  awantura. 

Skandaliczny  ni.  gorszący, 
oburzający,  rażący,  przyno- 
szący wstyd. 

>lMtn<>wf  1.  mówić  albo 
czytać  wierne  rytmicznie, 
uwyda{niającgtosem  podział 
na  długie  i  krótkie  zgłoski:- 
uwydatniać  rytm  głosem 
przy  wygłaszaniu. 

Skandynawia,  Szwecja,Nor- 
wegja  i  Banja. 

Skapierz  oh.  Szkaplerz. 

Skarabeusz  i.  o^ad  z  ro- 
dziny t^gopokrywych, 
chrząszcz  czamjf  lśniący,  z 
głową  tarczowatą,  tizbrojo- 
ną  w  sze^  ostrych  wydat- 
ności ,  rozchodzących  sią 
nakształt  promieni  słońca, 
czczony  przez  starożytnych 
Egipcjan  jako  Mstwo  słoń- 
ca. 

Skarpa  /.  pochyła  ściana 
wykopu  lab  nasypu  ziemne- 
go, phwzozyzsa  spadzista 
przedpiersienia  zam-ykająca 
jedną  strona  r«wu  fortecz- 
nego;  mu-owana  gruba  pod- 
pora w  kształcie  klina,  opie- 
rającege  się  górnym  waż- 
kim końeen  o  ieianę,  a  dol- 
nym, Biarszym,  o  ziemię, 
przeznaczona  do  wzmocnie- 
nia wysokich  murów,  zwła- 
szcza w  budynkach  sklepio- 
nych, niekiedy  ozdobiona 
wieżyczkami,  posągami  itp. 

Skarpatha  to.  pończocha 
męska  o  krótkiej  cholewce. 

SkartaMtat  te.  [nt.\  stan 
skartabełiuaa. 

SkartakaHua  ob.  Scartabel- 
hłs. 

Skaryflkaeja  »^.  nacięcia  ro- 
bione lancetem  na  skórze 
Indzkiaj;  stawianie  baniek. 

Skaryfikalar  ni.  na^zędzie 
chirurgiczne  do  robienia 
wielu  nacięć  naraz  na  skó- 
rze ludzkiej;  baniecznik;  na- 


rzędziu rolnicze  uu  spulch- 
niania ziemi. 

SliBt  [n.\  rodzaj  gry  trzy- 
oiiobowaj  w  32  karty. 

9ImIMii(  a.  (tketiii)  jazda  na 
wratkaoh;  s.  ring  i-riitĄ  t. 
park,  toazysko, tor  przezna- 
czony do  ślizgania  się  na 
łyżwach  z  kółkami  cz.  na 
wrotkach  i  sam  ten    sport. 

SiMMit  a.  członek  drużyny 
złoioao;  z  młodzieży  w  wie- 
ku szkolnym,  a  zorganizo- 
wanej celem  ćwiczeń  woj- 
skowo-gimnastyeznych  pod 
gołeni  niebem,  oraz  wyra- 
biaaia  siły  i  hartu  ciała, 
•rjaatowania  się  i  obser- 
wacji, by.sirości  zniy.słów, 
wreszcie  siły  charakteru, 
szlachetności  uczuć,  kole- 
żeństwa i  wzajemnej  pomo- 
cy, iaaczej:  wywiadowca, 
harcerz. 

Skaaairaf  ja,  Scenografia  *y. 
malarstwo  dekoracji  teatral- 
nych. 

Skopała  jr.rozwaźanif,  śle- 
dzoaio;  wątpienie,  wątpli- 
weść. 

Skoptyczny  ob.  Sceptyczny. 
Skeptycyzm    u" . 
,  Sceptycyzm. 

a.    (sken)    szkic ; 
i.-b*«k  (-buk)  al  bum  szkiców. 

SM  *i.  Sky. 

Sfciaptikan^.pr^yrząd  pro- 
jekcyjny, przyr.jąd  optycz- 
ny, używany  przy  odczy- 
taoh,  wykładaiju  do  rzuca- 
nia Tna  ekran  powiększo- 
nyoii  obrazów;  wydoskona- 
looa  latarń  iu  magiczna 

Mdp«tar  aib.  dosl.  rozumu  - 
jąejr,  pde.5/:kaniec  Albanji, 
Albańbzyk. 

SWr  g.  rak,  kancer  (cho- 
roba). 

Shiiren  tzić.  ob.  Schery. 

SWaremia  ^^.stwardnienie 
tkaaki  łącznej. 

SMarliis  *g.  zapalenie  ro- 
gówki oka. 

SMaroftalmja  g.  stward- 
aienio  rouowki  i  spojówki 
ok*. 

SMaroma  o^.  Selerom*. 

Mtaremetr  ''17.  przyrząd  do 
osnaAzania  twai-dości  mi- 
BMałów. 

Shiaroza  oh.  ScIerosU. 

Skali*  g-  rodzaj'  (.'zap^czki 
na  ton.^^urę  używanej  pi-zez 
księży. 

SkoIje  (/.  u  staroż.  Gre- 
ków krótkie,  najczęściej  z 
jednaj  strofki  złożone  pie- 
śni, rozmaitej  treści,  śpie- 
wano |)0  biesiadzie  przy 
pnharze. 

Skolioza  *g.  skrzywienie 
kręgosłupa ,  spowodowane 
wadliwym  siedzeniem  przy 
pisaniu. 

Skaauna  g.  dowcip  szy- 
derczy, docinek  złośliwy. 

Skaat^likowany,  złożony  z 
wielu    elementów,    z    czę- 


ści szlakowych;  zawiły,  za- 
wikłany,  zagmatwany. 

Skoaiprymowaay,' zgęezczo- 
ny,  ścieśniony. 

Skoncentrowany,  ześrodko- 
wany,  skupiony;  sprowa- 
dzony w  jeden  pnnkt,  w 
jedno  miejsce;  stężony. 

Skondontowany,  zgęszczo- 
ny;  przen.  streszczony. 

Skeniolldawaaia,  zespole- 
nie, zjednoczenie;  ścisłe 
wewnętrzne  zorganizowa- 
nie się  i  zbliżenie  człon- 
ków jakiego  stronnictwa; 
ob.  Konsolidacj*. 

Skonsoiidowuiy,  ubezpie- 
czony na  czym  (np.  na 
dochodach);  zjednoczony. 

Skonłt*<ow*ć,  sprawdjsić, 
stwierdzić;  dowieść  jasno; 
przekonać  się  o  ozem. 

Skonsternowany,  zbity  z 
tropu,  zdziwiony,  zmiesza- 
ny, przerażony,  osłupiały, 
zgnębiony.  ' 

Skonie  oh.  Sconto. 

Skontrum,  Skontro  o4.  Scon- 
łro;  skontrować,  wyrówny- 
wać wzajemnie  rachunki; 
w  grze  w  karty:  wygrać 
następną  partję  po  prze- 
granej; ob.  Riskontrować. 

Skoordynowany,  unorząd- 
kcwany. 

Skopcyr.tajemna  sekta  re- 
ligijna w  Rosji,  której  wy- 
znawcy pozbawiają  się  or- 
ganów  płciowych. 

Skopolamina  nt.  silny  śro- 
dek nasenny;  bezbarwne 
kryształki  s-y,  rozpuszczal- 
ne w   wodzie   i  spirytusie. 

Skorbut  oh.  Szkorbot. 

Skorpion  g.-l.  zwierzę  sta- 
wonogie  z  gromady  pają- 
ków, zamieszkujące  połud. 
Europę  i  kraje  podzwrotni- 
kowe, którego  ukłucie  jest 
bardzo  bolesne,  a  wielkich 
afrykańskich  gatunków  by- 
wa nawet  śmiertelne;  nie- 
dźwiadek; nazwa  gwiazdo- 
zbioru, jeden  z  dwunastu 
znaków  zodjaku:  Rak. 

Skortaci*  t.  nierząd,  pro- 
stytucja. 

Skotograf  *g.  przyrząd  do 
pisania  w  ciemności. 

Skotystan/.  zwolennik  sko- 
tyzmu. 

Skotyzm  ni.  pogląd  filozo- 
ficzny angielsk.  filozofa  Ja- 
na Dunsa  Scota  (j  1308  r.), 
który  był  przeciwnikiem  po- 
glądów Św.  Tomasza  z  Akwi- 
nu i  upatrywał  podstawy 
teologji  chrześcijańskiej  ra- 
czej w  uczynkach  niż  w 
spekulacji. 

Skout  a.  oh.  Skaut 

Skoutiag  a.  (tkautin)  orga- 
nizacja skautów  oh.  Skaut. 

Skrofuły  1.  choroba  krwi, 
zazwyczaj  dziedziczna,  któ- 
rej zwykłemi  objawami  by- 
wają: chroniczny  katar,  za- 
palenie powiek,  obrzmienie 


gruczołów     limfatyosnycłi 
wysypka  skórna,  owrzodz' 
nia,  zapalenie  stawów  i  k 
ści. 

Sknipalał  t.  człowiek  y 
łea  skrupułów,  drobiazg' 
wo  pilnujący  się,  żeby  di»! 
uchybić  Kwoim  obowiąj  kom; 
człowiek  wrażliwy,  delikat- 
ny; unikający  wyrządzania 
komu  przykrości:  skrupulai- 
■•ić,  wielka  ścisłość  i  do- 
kładność w  wy  pełniaaiu  obo- 
wiązków, sumienność,  dro- 
biazgowe roztrząsanie  wąt- 
pliwości sumienia ,  jakie 
naanwa  każdy  własny  czyn 
lub  postępelc 

Skrapalizować  «^  być  zr. 
ostrożnym:  mieć  wątpliw 
Śoi,  być  niepewnym  w  rze-  • 
czach  sumienia,  drobiazgo*  I 
wo  rozważać,  czy  wykona- 
ny   lub    zamierzony    czyn 
jest  bez  zarzutu. 

Skrupuł  ^.niepokojąca  wąt- 
pliwość w  rzeczach  sumie- 
nia; delikatność,  drażliwość, 
wstrzymująca  od  postępku, 
mogącego  '  »«prawić  komo 
przykrość:  waga  aptekarska 
'/,  uncji=20  granom. 

Skrutynium  ł.  w  prawie  1 
kościelnym  przedwstępno 
zbadanie,  czy  powołany  do 
zajęcia  urzędu  kościelnego 
odpowiada  uzdolnieniem  za- 
daniu; obliczenie  głosów  od 
danych  przy  tajenuiym  głó- 
sowaaiiL,  stwierdzenie  wy- 
niku wyborów. 

Skryba,  Skrybant  t.  piszą- 
cy, pisarz;  gryzmoła. 

Skrybenda  t.  bazgranin* 
utwór  pisarski  wartości  nie- 
znanej i  wątpliwej. 

Skrypt  1.  pismo,  dokument 
rękopis;  piśmienny  dowóc 
zaciągnięcia  pożyczki,  re- 
wers, pokwitowanie,  zobo- 
wiązanie. 

Skrypior  7.  do$l.  pisań 
tytuł  wyższego  urzędnik* 
bibijotecznego. 

Skryptury  1.  koresponden 
cje,  pisma,  listy,  papisr} 
dotyczące  jakiego  intereac 

Skrystalizowany,  lasty^ 
w  formy  krystaliczne  {ós; 
wydzielaniu  się  z  roztwo 
ru;  pnen.  ujęty  w  pm 
ną  stałą  formę,  oblecSIli 
w  kształty  Sonkretne,  zdalif 
dżiny  teorji  wprowadMB 
w  praktykę,  powołany  d 
istnienia,  do  życia,  nfOi 
mowany,  wyraźny. 

Skrzat  n.  chochlik  złoil 
wy,  krasnoludek.  ; 


Skud  tr.  dawna  mona 
złota  lub  srebrna  róła 
wartości  w  różnych  krajaci 

Skuldaitand.jednaz  tmt 
Norn.  bogini  przyszłoid. 

Skuller  a.  (tkoUer)  rodź 
łodzi  wyścigowej  w  kt6i 
każdy  wioślarz  pracuje  dw 
ma  wiosłami 


-237 


Skullii»f<  —  Sofista 


SkuTling  ob.  Seulhng. 

Slmiptura  I  snycei-Rtwu, 
neźba,  rzeźbiarstwo. 

Skuiik*T,  w  handlu  nazwa 
"ntra  SraierJxieli  amerykafi- 
ikich,  zwanych  także  skunk- 
lami. 

Skupczyna,  SkuptztyiM  terb. 
lejm  w  Serbji. 

Skwatter  a.  od.  S^uMtr 

Skwaw  ob.  Sqaaw. 

Skwar  a.  plac  publiczny 
r  mieście,  obsiany  trawą  i 
;adrrewiony. 

Skwaras  I  wielki  kłopot. 

Sky  nonę.  do  2  m.  długie 
;  wązkie  drewniane  łyżwy, 
liywane  przez  mieszkań- 
»w  północ,  krajów  do  szyb- 
.i«go  przebywania  prze- 
trzeni  pokrytych  głębokim 
aiegiem. 

Sky-scrap«rs  a.  {tki-tkre- 
lers)  „drapiące  niebo",  na- 
wa bardzo  wysokich  do- 
aów  (o  kilkunastu  i  kilku- 
.liesięcitt  piętrach)  w  mian- 
ach Ameryki  Północnej. 

S.  I.  sir.  Suo  loco  Ł  (obj; 
ir.  Sine  loco  ł.  (ob.). 

Slang  a.  itltMj  nazwagmin- 
lej  londyńskiej  gwary  u- 
icznej,  żargon  uliczny;  upe- 
I  jalne  techniczne  wyraże- 
'  lia  używane  w  przemyśle, 
jiaitidlu,  różnych  zawodach; 

iiewne  zwroty  używane  w 
nowie  przez  angielską  ary- 
tokrację;  takłe  sposób  mó- 
;  nenia  właściwy  niektórym 
'  ngielskim  kolonjom. 

Slargando  w.  tłumiąc  tony. 
.  Slayal  terb.  cześć!  sławal 
t  krzyk  powitalny,  pochwal- 
i  y,  odpowiadający  okrzyko- 
I  ń:  niech  żyjel 
)  Slawitta  M^.badacz  i  znawca 
I  jzyków  lub  literatur  sło- 
'  aaóskich. 

i  Slawistyka tit.filologja sło- 
;  riańska. 

S.  I.  e.  a.  $kr.  SiM  l«co  et 
'•■:mt9  {.  ftb.K 
Sieczna  czes.  panna. 
Słeeping-car  a,  (ilifin-ltar) 
vagon  sypialny. 

Slentando  to.  w  nmt.  tłu- 
•  liąc. 

!  Slojd  tiw .  kształcenie 
ręcznośoi  rąk  za  pomocą 
'rprawy  w  używaniu  róż- 
ych  narzędzi  .rzemieśini- 
zych. 

'  Sloep  a.  (tlup)  szalupa, 
lały  jednomasztowy  statek 
rzegowy;  mały  statek  wo- 
3nny,pośredni  między  krzy- 
owcem  a  kanonjerką. 

Sł«boda  mir.  wie6,  przed- 
aieście. 

St«wlanofil  j)-\-g.  zwolen- 
lik  Słowian  i  wszystkiego 
o  słowiańskie;  zwolennik 
jednoczenia  politycznego 
wszystkich  Słowian. 

S.  M.  tkT.   S«    Majette   /. 
M  MtietU)  Jego    (Jej)  Ce-  j 
anka  a.  Królewska  Mość.  I 


S.  m    ihr.    Salvo    mellore 

(ob.). 

Smalą  ar.  wieś  Arabów, 
w  której  mieszkaniami  są 
namioty. 

Smalta  «.  farba  niebieska 
t.  zw,  błękit  królewski,  o- 
trzymywana  ze  szkła  pota- 
sowego, stopionego  z  tlen- 
kiem kobaltu  i  zmielonego 
potym  na  proszek,  używa 
się  do  malowania  olejnego 
i  do  emalji. 

Smaltyn  a.  minerał:  zwią- 
zek kobaltu  z  arsenem,  kry- 
staliczny, barwy  białej,  cięż- 
ki i  dość  twardy,  używany 
do  otrzymywania  barwni- 
ków kobaltowych. 

Smaragd  oh.  Szmaragd. 

Smarta.  doti.  elegant,  dan- 
dys; według  ostatniej  mo- 
dy, wykwintnie,  szykownie. 

S.  M.  J.  thr.  Sa  Majćstj 
Imperiale  /.'(-maieste  (pnjal) 
Jego  (Jej)   Cesarska   Mość. 

Smoking  a.  rodzaj  krót- 
kiej męskiej  marynarki  z 
długiemi  klapami,  z  przo- 
du niezapinanej;  zwierzchni 
długi  żakiet  damski  z  kla- 
pami, otwarty  z   przodu. 

Smorzando  te.  (morcando) 
w  nnii.  gasnąco,  omdlewa- 
jąco, osłabiając  dźwięki  aż 
do  zupełnego  uciszenia. 

S.  M.  R.  lir.  Sa  Majesl.' 
Royale  /.(-maiesle  ruajal)  Je- 
go (Jej)  Królewska  Mość. 

Snot)  a.  człowiek  bez  wy- 
chowania i  majątku,  udają- 
cy pana,-  nadęty  i  pyszał- 
kowaty  parwenjusz;  czło- 
wiek z  nizkiemi  popędami, 
wielbiący  nizkie  czyny;  głu- 
piec zadowolony  z  siebie, 
zarozumialec. 

Snobizm  ni.  pyszałkowa- 
tość,  udawanie  dystynkcji. 

S«ycerz  irgómon.  artysta 
rzeźbiarz,  rzeźbiący  na  drze- 
wie i  kości  słoniowej. 

S.  0.  skr.  na  listach:  Ser- 
vu(  obseryantUsimus  1.  naj- 
uniżeńszy  sługa. 

S.  O.  skr.  Son  ordre  /.  (tą 
pordr),  jego  zlecenie;  thr. 
SDd-«st  n.  południo-wschód. 

S.  o.  ikr.  Salvis  omissłs  1. 
z  zastrzeżeniem  opuszczeń. 

Seap  a.  ftopj  mydło. 

Soa¥e,  Soąyemente  w.  w 
mu2.  łagodnie,  słodko,  przy- 
jemnie. 

Sobór  r.  świątynia;  zgro- 
madzenie członków  Kościo- 
ła w  cela  narad  nad  spra- 
wami Kościoła  i  wyznania 

SofefMJe  %.sejm  w  Bulga- 
rji. 

Sebrlquet/.  (sobrtke)  przy- 
domek żartobliwy,  prze- 
zwisko szydercze. 

Secietu  ł.  towarzystwo; 
(.  dili*qiMii4i,  szajka  wy- 
stępna; t.  leenina,  towarzy- 
stwo lw»,  spółka  ze  lwem, 
który  też  bierze  lwią  część 


zysku,  a  ibiu  puuoucą  szko- 
dę; S.  Jesu,  Towarzystwo 
Jezusowe,  Jezuici. 

SoeletatI*  Jeiu  I  z  To- 
warzystwa Jezusowego. 

Soc\iU/.  (Kosjetti  towarzy- 
stwo; stowarzyszenie;  prł»». 
wyższa  klatia  towarzyska; 
s.  anonyme  (-anonim)  apółka 
bezimienna,  towarzystwo 
akcyjne. 

Sacius  1.  towarzysz;  ku. 
Secii,  bracia,  towarzysze. 

Socjal  -  demokraci,  stron- 
nictwo polityczne  lądowe^ 
dążące  do  urzeczywistilie- 
nia  zasad  socjalizmu. 

Socjalista  nł.  wyznawca 
za.sad  socjalizmu. 

Socjalizacja  ni.  uspołecz- 
nienie (dóbr),  ażeby  wszyscy 
mieli  w  nich  udział. 

Socjalizm  ni.  teorja  spo- 
łeczna zalecająca  zaiesio- 
nie  prywatnego  władania 
ziemią,  bogactwami  przyro- 
dy i  środkami  produkcji^ 
a  wprowadzenie  natomiast 
formy  władania  społeczne- 
go, zaprowadzenie  równo- 
ści praw  i  równege  podzia- 
ła mienia  i  pracy;  kolek- 
tywizm; 8.  z  katedry,  ssewa 
szydercza,  użyta  po  nx 
pierwszy  *  r.  1872  w  Niem- 
czech (Katheder  -  Sooialis- 
mus)  na  określenie  teorji 
zalecającej  poprzestać  na 
poprawieniu  doli  robotni- 
ków zapomocąi-oijjC.  »4^ZBfi 
państwowych,  regulujących 
płacę,  kas  oszczędnotici  i 
przezorności,  ubezpieczeń 
na  życie  i  od  niesaozęśli- 
wych  wypadków,  >■  oprawie- 
niu warunków  zdroYtotnych 
i  wogóle  na  rozeią^°ai^cia 
opieki  państwowej  nad  ro- 
botnikami —  teorji,  głoszo- 
nej tam  z  niektórych  ka- 
tedr uniwersyteckich ;  t. 
państwowy ,  teorja  podłóg 
której  rząd  państwowy  po- 
winien wziąć  na  siebie  pro- 
wadzenie wielkich  przed- 
siębiorstw przemysłowych' 
(kopalń,  kolei  i  in.),  pozo- 
stających dotąd  w  rakach 
prywatnych;  s.  chrzoicljań- 
ski,  dążenie  do  oparcia  sto- 
sunków między  przedsta- 
wicielami wielkiego  prze- 
mysłu a  robotnikami  na  pod- 
stawach moralności  chrze- 
ścijańskiej, ujawnione  po- 
czątkowo w  Anglji  (1848 — 
1852),  a  w  końcu  XIX  wie- 
ku z  inicjatywy  Papieża 
Leona  XIII  w  państwach 
katolickich  Europy. 

Socjalny  t.  dotyczący  spo- 
łeczeństwa ludzkiego;  spo- 
łeczny; s-ademokracia,8tron- 
nictwo  polityczno  dążące  do 
usunięcia  wszelkich  różnic 
społecznych  i  kapitalistycz- 
nego sposobu  produkcji,  a  żą- 
dającego uregulowania  pra- 


cy, bezpłatnego  kształcenia 
i  uważania  roligji  za  spra- 
wę prywatną,  progresywne- 
go podatku  dochodowego  i 
wzbronienia  pracy  dzieci; 
s-a  kwestja,  badanie,  jak  a- 
sunąć  złe  stosunki  społecz- 
ne i  jak  poprawić  położenie 
klas  pracujących. 

Socjologia  ni.  nauka  o  obja- 
wach życia  społeeznego,  o 
prawach,  którym  ono  jest 
podległe,  o  podstawach  i  u- 
i"ządzeniu  bytu  społeczne- 
go; nauka,  badająca  zasady 
rozwoju  społecznego  w  zgo- 
dzie -z  dobrem  powszech- 
nym. 

Socjusz  <.towarzysz,wspól- 
nik,  kompan,  sprzymierzę* 
nieć. 

Socynjanin«^.  członek  sek- 
ty religijnej,  niewierzącej 
w  Bóstwo  Chrystusa,  arja- 
nin  (od  nazw.  herezjaixhów 
Laeljnsza  i  Fausta  Socynów, 
którzy  żyli  w  XVI  wieku). 

Sod,  Sodium  m^  pierwia-' 
^stek  chemiczny,  w  sta- 
nie wolnym  \<f  przyrodz'e 
nie  spotykany,  metal  sreb- 
rzy.sto-bialy,  zielonego  blas- 
ku; w  połączeniu  z  chlorem 
stanowi  sól  kuchenną. 
.  Sodi  U),  związek  tlenku 
sodu  z  kwasem  węglanym 
cz.  węglan  sodu,  sól  ługo- 
wa, znajdująca  się  w  popie- 
le roślin  morskich,  otrzy- 
mywana chemicznie  w  róż- 
ny sposób,  używana  w  go- 
spodarstwie domowym  do 
prania,  szorowania,  w  prze- 
myśle do  wyrobu  szkła,  my- 
dła, mająca  też  zastosowa- 
nie w  medycynie. 

Sodalicje  ni.  a.  Kongrega- 
cje Najświętszej  Maryi  Pan- 
ny: bractwa  rólicijne,  po- 
święcone czci  N.  M.P.,  któ- 
rych celem  jest  rozszerza- 
nie wiary,  moralaoioi  i  czy- 
stości obyczajów. 

Sodalis  1.  cźi«mek  jakiego 
bractwa,  towarzysz;  S.  Ula- 
rianus,  członek  sodalicji  N. 
M.  P. 

Sodomita  *iV.  człowiek  win- 
ny grzechu  sodomskiego. 

Sodemja,  Sodontski  grzech, 
cielesność  przeciwprzyro- 
dzona  z  osobą  tej  samej  płci, 
z  niemą  istotą  (zwierzę- 
ciem), grzech  niemy  (od 
miasta  Sodomy,  o  którego 
zniszczeniu  ogniem  niebie- 
skim za  grzechy  opowiada 
Pismo  Św.). 

Sofa  ar.  [/.]  duży  mebel 
wyściełany  do  leżenia,  czę- 
sto z  otwieranem  wnętrzem. 

Soferim  hebr.  uczony  w 
Piśmie  Św. 

Sofloni  w.  wybuchy  pary 
w  Toskanji,  Zawierające  pa- 
ry kwasu  bornego. 

Sofista .9.  należący  do  szko- 
ły filozofów  greckich,  hoł- 


Sofisterja  —  Something  is  rotten 


238 


dujących  djalekt/oe,  we- 
dług których  wHzystko  na 
świecie  jent  względno,  a 
przy  pomocy  sztuki  dowo- 
dzenia można  wykazać,  ie 
każde  zdanie  jest  zarówno 
prawdziwe  jak  fałszywe ; 
prztn.  usiłujący  dowieńć  rze- 
czy fałszywej  za  pomocą 
zrąoznej  djalektyki  i  pod- 
stępnyon  arpumentów. 

SofIstAria  'g.  dowodzenie 
wykrętne,  na  sofizmataob 
oparte. 

SofUtyczny  g.  zwodniczy, 
wykrętny. 

Sofistyka  g.  sztuka  dowo- 
dzenia rzeczy  fałszywych  w 
założeniu  przy  pomocy  błęd- 
nych wniosków  i  pozornie 
słusznych  argumentów,  do- 
wodzenie za  pomocą  sofiz- 
matów. 

SottzMat  g.  ubranie  fałszu 
w  pozory  prawdy;  wniosek 
pozornie  prawdziwy,  oparty 
na  błędnej  zasadzie  albo 
na  błędnym  rozumowaniu, 
wniosek  wykrętny. 

Sofronista  g.  stróż  obycza- 
jów w  staroż.  Grecji. 

SoHa  pers.  wychowaniec 
akademji  mahometańskiej  w 
Turcji;  turecki  mnich  od- 
prawiający modły  nad  gro- 
bami sułtanów. 

Soi-dUant  /.  (sua-dita") 
niby,  wrzekomo,  tak  zwany, 
sam  siebie  ogłaszający  za... 

Soiric  /.  (suare)  większa 
zabawa  wieczorna. 

Soja  ł.  ekstrakt  cz.  wyciąg 
wygotowany  z  grzybów  i 
buljonu  w  połączeniu  z  o- 
strerai  korzeniami,  dodany 
do  potraw,  nadaje  im  smak 
pikantny;  gatunek  fasoli. 

So}a  w.  najlepszy  gatunek 
wełny  kiprowanej. 

Sokratyczny  j. właściwy  So- 
kratesowi, mędrcowi  grec- 
kiemu (t  399  r.  przed  Chr.) ; 
s-a  ironja,  udawanie,  że  się 
nie  rozumie  czego,  aby  le- 
piej poznać  myśli  drugiego; 
$-a  mołoda  uczenia,  metoda 
polegająca  na  nauczaniu  nie 
za  pomocą  wykładu,  lecz 
przez  zadawanie  pytań  od- 
powiednio dobieranych,  któ- 
re pobudzają  do  samodziel- 
nego zastanawiania  się  i 
zmuszają  ucznia  do  czyn- 
nego współudziału  w  zdo- 
bywaniu wiedzy;  s-a  miłość 
uh.  Pederast|a. 

Sol.  skr.  Solutło  1.  w  chem.: 
roztwór. 

Sol  w.  piąta  nuta  gamy 
c  dur:  g. 

Sola  1.  gatunek  "ryby  z 
rodź.  płaszczek,  o  delikat- 
nem  mięsie,  zamieszkują- 
cej morza  dna  piasczystych 
mórz. 

Sołamon  miseris  (miserum) 
socłos  habuisso  malorum  1.  po- 
ciecha dla  nędzarzy  (nędz- 


na), że   mają  towarzyszów 
niedoli. 

Solanaceae  ni.  rośliny 
psiankowate. 

Solanina  ni.  trucizna  alka- 
loidowa  w  kiełkach  starych 
kartofli  i  innych  rodzajach 
roślin  psiankowatych, działa 
paraliżująco  na  organy  od- 
dechowe i  muskuły  serca. 

9olano  h.  gorący  i  su- 
chy wiatr,  wiejący  w  połu- 
dniowej Hiszpanji  od  czerw- 
ca do  września. 
;  Solarium  t.  zegar  słonecz- 
ny; czynsz  gruntowy;  ganek 
nakryty,  altana  przy  domu. 

Solamy  1.  .słoneczny. 

Sola  ir.  weksel,  weksel 
własny,  którego  tylko  jeden 
egzemplarz  wystawiono 

SoM  V.  moneta  włoska, 
20-ta  część  lira  =  ">  centi- 
simi. 

SoMałeska  w.  stan  żołnier- 
ski; buta  żołnierska;  żoł- 
nierstwo  niekarne. 

Solde  /.  (sold)  oh.  Saldo. 

Selecyzm  g.  błąd  przeciw 
składni;  wyraz  lub  wyraże- 
nie pospolite,  gminne,  try- 
wjalne ;  zwrot  przeciwny 
piękności  i  wytworności  ję- 
zyka literackiego;  wykro- 
czenie przeciw  dobremu  to- 
nowi. 

Solenlły  nł.  skamieniałe 
skorupiaki  kształ'ii  pochwy 
do  noi>u- 

Sol^izacja  n^.uroozystośó, 
np.  imienin. 

Sol«rli)zanł  ł.  obchodzący 
uroc»yst«)ść  swoją,  np.  imie- 
niny.      ) 

SÓloninr  I-  uroczysty;  świą- 
teczny, 

SolOReld  *g.  drut  miedzia- 
ny owinięty  około  walca  że- 
laznego, lub  zwinięty  swo- 
tmdnie  w  postaci  linji  śru- 
bowatej i  tworzący  kształt 
rurki,  połączony  końcami 
z  baterją  elektryczną,  przy- 
rząd do  doświadczeń  z  elek- 
tromagnetyzmem, posiada- 
jący własności  igły  magne- 
sowej. 

Sol  ot  cloacas  affluił,  tamen 
non  ^lluitur  1.  słońce  i  do 
wychodków  dopływa,  jednak 
się  nie  kala. 

SoHanarla  w.  oh.  Solfatara. 

Solfatara  tr.  jasM*--  <a,  jama, 
jezioro  jako  krater  wulka- 
nu; ziejącego  parą  wodną, 
dymem  i  gazem,  najczęściej 
siarczystym,  ale  nie  wybu- 
chającego gwałtownie. 

Solfeggi  w.  (solfeddżij  w 
nauce  śpiewu  ćwiczenia  gło- 
sowe, przy  których  śpiewa- 
niu trzeba  wymawiać  na- 
zwy nut:  do,  re,  mi,  fa,  ąol, 
la,  si;  śpiewanie  gam. 

Solferlno  kolor  kolor  jas- 
krawo czerwony^od  nazwy 
wsi  w  półn.  Włoszech,  pa- 
miętnej krwawym   zwycię- 


stwem Napoleona  III  nad 
Austrjakami,  1869  r.). 

Sollcitor  a.  adwokat. 

Sollcytant  t.  dopraszający 
się,  domagający  się. 

Solidarny  ni.  łączny,  wza- 
jemny,spólny,odpow  icdzial- 
ny  za  tego,  z  kim  był  w  łącz- 
ności; solldarnoić,  odpowie- 
dzialność każdego  z  człon- 
ków związku  za  zobowią- 
zania wszystkich  i  całego 
związku,  za  każdego  z  człon- 
ków (jeden  ze  wszystkich  i 
wszyscy  za  jednego),  łącz- 
ność, wspieranie  się  wza- 
jemne; zgodność  w  postę- 
powaniu członków  stron- 
nictwa, zgodność  intere- 
sów. 

Solidaryzować  slę«{.  łączyć 
się,  zgadzać  się,  być  tego 
samego  zdania  w  jakiej  spra- 
wie, co  i  inni,  być  wspólnie 
odpowiedzialnym. 

Soli  Deo  Gloria  1.  «ir.  S.  0.  G. 
Bogu  tylko  cześć. 

Solidny  ł.  mocny,  trwały; 
gruntowny,  niezacnwiany, 
pewny,  dokładny,  rzetelny, 
niezawodny,  zasługujący  na 
kredyt. 

SolidometrjaKf.  część  gieo- 
metrji  traktująca  o  linjacb 
i  kształtach  w  przestrzeni, 
zajmująca  się  pomiarem  i 
własnościami  brył,  stereo- 
metrja. 

Solidum  1.  ciało  stałe;  żart. 
solida  et  fluida,  pokarmy  i 
trunki. 

Solidyflkacja  t.  przejście 
ze  stanu  płynnego  w  stan 
ciała  stałego. 

Soltloquium  l.{toUlohu)i-um) 
monolog. 

Solina,  poetycka  nazwa 
miasta  Jerozolimy. 

Solipedy  ni.  jednokopyto- 
we,  zwierzęta  o  jednym  ko- 
pycie (koń,  osieł). 

Sollpsyzm  ni.  pogląd  filozo- 
ficzny uznający  tylko  świa- 
domość swego  ja  Za  rzeczy- 
wistość,  cały  zaś  świat  ze- 
wnętrzny za  złndzenie,krań- 
cowy  subjektywizm. 

Solista  »l^wi^tuoz  lub  śpie- 
wak,, grający  koncertowo, 
mogący  popisywać  się  poje- 
dynczo, trzymający  prym  w 
śpiewie,  w  muzyce. 

SolHer  /.  tasiemiec,  glista 
płaska,  żyjąca  pasorzytni- 
czo  w  przewodzie  pokarmo- 
wym człowieka  lub  zwie- 
rząt; wielki  djament  osobno 
oprawiony;  rodzaj  gry  je- 
dnoosobowej łamigłówko  - 
wej:  samotnik. 

Solitude  /.  (solitiid)  samot- 
ność; nazwa  willi,  letnich 
rezydencji  i  t.  p. 

Solitudinem  faclunł,  pacem 
appellant  oh.  Ubi  solitudinem... 

Soli  «.  <zol)  w  księgach 
handlowych:  winien,  debet, 

Sollecito  ir.  smutnie. 


Sollicitae  mentes  sp«que 
metugue  pavent  1.  zatroskane 
umysły  przerażają  się  za- 
równo nadzieją  jak  i  obawą. 

Sol  lucat  OMnlfeu  t.  słoń- 
ce świeci  dla  wszystkich; 
wszyscy  mają  jednakie  pra- 
wa, 

Solmizacfa  nt.  opiewanie 
gam ,  wymawiając  nazwy 
nut:  e,  d,  ?, /,  g,  «,  A. 

Solo  w.  sam  jeden;  utwór 
muzyczny  lub  śpiew  wyko- 
nany na  jednym  instrumen- 
cie, lub  przez  jednego  śpie- 
waka, z  akompanjamenteHi 
lub  bez;  taniec  wykonany 
przez  jedni'go  tancerza  lub 
tancerkę;  solowy,  wykony- 
wany solo. 

Solon,  prawodawca  Aten, 
jeden  z  siedmiu  mędrców 
greckich  (,594  przed  Chr.); 
prten.  mądry  prawodawca. 

Solsticjum  /.  punkt  Ta'^- 
większego  oddalenia  słoń- 
ca od  równika,  przesilenie 
dzienne  (letnie)  21  ozerw- 
oa,  albo  nocne  (zimowe)  21 
grudnia. 

Solucja  ł.  rozwiązanie  za- 
gadnienia; roztwór;  przej- 
ście w  stan  ciekły;  rozwol- 
uienie  żołądka,  wj  próinie-^ 
nie, 

Solam  mihi  suparest  sepał- 
chrum  1.  pozostaje  mi  i  'ji.ze- 
kuje  mnie)  tylko  grób  (sło- 
wa biblijne  (Hijoba).     . 

Solum  patriae  omnibus  est 
carum  i.  wszystkim  droga 
jest  ziemia  ojczysta. 

Solus  cum  sola  1.  sam  tyl- 
ko z -jedną;  w  jednej  parze. 

Soluium  t.  wypłata. 

Solyable  /,  Soi«enł  1.  bę- 
dący w  stanie  płacić. 

Solyens  1.  środek  r .zpn- 
szczający. 

Solwencja  ni.  możnoiSO  jiła- 
cenia  zobowiązań. 

Solwować  1.  rozwiązać;  za- 
płacić; odłożyć  (seaję),  od- 
raczać. 

Sołdat  tf .fr.j  żołnierz  (wo- 
góle);  prosty  żołnierz. 

SoHys  irgórnon.  najniższy 
urzędnik  administracyjny 
wiejski,  przełożony  nad  je- 
dną z  kilku  wsi,  tworzących 
gminę;  oh.  Wćjt. 

Somacja  1.  żądanie  połą- 
czone z  zagrożeniem,  ode- 
zwa nalegająca,  ultimatum. 

Somatolofja  *g.  nauka  o 
ciele  ludzkim,  o  kościacłi, 
o  mięśniach. 

^omatoza  V^ycii\gz  biał- 
ka mięsnego,  jako  pożywny 
środek  leczniczy. 

Somatyczny  "g.  dotyczący' 
ciała. 

Sombrero  h.  kapelusz  s 
wielkim  rondem  zrobiony 
z  liści  palmowych. 

Something  Is  rotten  in  tM 
stałe  of  DanoMark  a.  aomsim 
is  roten  in    ue  sM  ot    ii  en' 


230 


S(»miiaiiihulizm  —  Spat 


marki  coś  si»j  zepsuło  w 
państwie  duńskim  —  słowa 
Elaiiileta  (oh.)  używane  na 
oznaczonie,  że  w  życiu  ja- 
kiefjo  społeczeństwa  są  o- 
znaki  pogorszenia  stanu  mo- 
ralneRo;  nieład,  upadek. 

Somnambullzm  ni.  oh.  Luna- 
łyzm. 

Somnifera  1.  środki  nasen- 
ne, loki  usypiająco. 

Somnium  yigilantis  /.  sen 
czuwającego  (pozorny, uda- 
ny). 

Somnolencja  1.  półsenność, 
śpiączka,  ospałość  v 

Somnus  est  imago  mortis 
t.  sei!  jest  obrazem  śmierci. 

Sonata  w.  utwór  muzycz- 
ny klasyczny  złożony  z  4 
cztjści  o  ściśle  określonym 
cłiarakterze:  Allegro,Andan- 
te  lub  Adagio,  Menuet  lub 
Scherzo  i  Rondo  albo  Finał. 

Sonatina  te.  mała  sonata 
najczęściej  dla  dzieci  skom- 
ponowana, złożona  z  2  lub 
i  części. 

Sonda  /.  przyrząd  do  mie- 
rzenia głębokości  wód,  zwy- 
kle sznurek  z  ciężarkiem 
na  końcu,  ołowianka;  na- 
rzędzie chirurgiczpe  do  ba- 
dania wnętrza  ran  i  jam 
ciała,  zgłębnik. 

Sondować  /.  mierzyć  głę- 
bokość; zgłębiać,  badać. 

Sonet  w.  utwór  poetycz- 
ay  rozmaitej  treści  i  kolo- 
rytu, złożony  z  czternastu 
11 -sto  lub  13-8to  zgłosko- 
wych wierszy  w  czterech 
jtrofach,  z  których  dwie 
pierwsze  są  czterowierszo- 
we,  a  dwie  drugie  trzy- 
wierszowe. 

Sonica  ob.  Sonika. 

Sonika  /.  w  grze  zwanej 
faraon;  pierwsza  karta  od- 
kryta i)rzez  bankiera. 

SonntagsjSger  n.  dotl.  nie- 
dzielny jeździec,  jeżdżący 
konno  tylko  w  święto;  nie- 
umiejący  jeździć  konno. 

Sonometr  ni.  słuchomierz; 
przyrząd  do  mierzenia  si- 
ły dźwięków. 

Sonore,  Sonoramente  w.  w 
mm.  dźwięcznie,  jasnemi 
tonami. 

Sophia  g.  mądrość. 

Sopka  r.  nazwa  wielu  gór 
stożkowatych  na  Syberji, 
po  większej  części  wulka- 
nów wygasłych. 

Soporifera  nt.  środki  na- 
seune,  lekarstwa  sprowa- 
dzające sen. 

Soporyf  iczny  « J.spro  wadza- 
jący  sen;  usypiający;  pnen. 
nudny. 

Sopra  u>.  ponad,  nadto. 

Sopran  w.  najwyższy  głos 
kobiecy;  jrrien.  osoba  śpie- 
wająca tym  głosem;  sopra- 
nisła,  rzezaniec  śpiewający 
sopninem. 

Sopratara  uh.  Supertara. 


Sorbet  a-,  [w.]  chłodzący  i 
orzeźwiający  napój  z  wo- 
dy, cuJmi,  soków  owoco- 
wych i  zapachów,  z  kawał- 
kami lodu. 

Sorbona,  dawniej  słynn.. 
akademja  teologiczna  w  Pa- 
ryżu; obecnie  gmach,  w  któ- 
rym odbywają  się  akade- 
mickie wykłady  literatury 
i  nauk  ścisłych  (założył 
ją  Robert  Sorbonn©  1252 
roku). 

Sordent  pl«nimque  dome- 
siica  ł.  wstrętne  nam  czę- 
ptokroć  to,  co  swojskie. 

Sordino  ic.  tłumik,  przy- 
rząd do  tłumienia,  do  przy- 
ciskania tonów  instrumen- 
tu muzycznego. 

Soredje  *g.  komórki  będą- 
ce organami  rozmnażania  się 
w  pleśni;  uniesione  wia- 
trem, gdy  znajdą  się  w  wa- 
runkach sprzyjających,  roz- 
wijają się  w  pleśnie. 

Sorgo  ind.  rodzaj  traw 
zbożowych,  których  najważ- 
niejszemi  gatunkami  są:  pro- 
so afrykańskie,  dające  mą- 
kę dla  ludzi  i  karmę  dla 
żywego  inwentarza,  i  nie- 
które rośliny  cukrodajne. 

Sorites  g.  wniosek  łańcu- 
chowy, z  którego  wyprowa- 
dzone wnioski  tak  są  z  so- 
bą połączone,  że  stanowią 
jakby  jeden  wspólny  wnio- 
sek. 

Semettes  /.  {sornet)  głup- 
stwa, androny,  banialuki. 

Sors  tua  mortalis.  non  est 
mortale,  quod  optas!  twoje 
przeznaczenie  jest  śmier- 
telne, a  ty  żądasz  czegoś 
nieśmiertelnego. 

Sort  /.  gatunek;  sortować, 
gatunkować,  dobierać,  po- 
rządkować według  gatun- 
ków; sortownica,  sortownik 
ob.  Trieur. 

Sortie  /.  <sorti)  wyjście; 
wycieczka;  s.  da  bal  i-dii 
hal)  strojna  zarzutka  uży- 
wana przez  kobiety  przy 
wejściu  do  sali  balowej,  kon- 
certowej i  t.  p. 

Sortita  w.  w  operach  włos- 
kich pierwsza  arja  wstępna 
pierwszej  solistki. 

Sortjar/.  specjalista  umie- 
jący gatunkować  wełnę  ow- 
czą i  owce  podług  ich  weł- 
ny. 

Sortyment  /.  wybór  róż- 
nych gatunków  jednego  i 
tego  samego  towaru,  prze- 
znaczonych na  sprzedaż;  w 
księgarni :  zapas  i  dobór 
książek  różnych  wydawców. 

Sos  /.  płynna  przyprawa 
do  potraw. 

Sosio  (toijo)  brat  bliźnia- 
czo podobny  do  brata  (od 
imienia  bohaterów  jednej  z 
komedji  Szekspira). 

Sosiska  /.  kiełbaska  pa- 
rową. 


Sosjerka  /.  naczynie    do 

.108U. 

Sospirando,  Sospiroto  tr.  w 
mut.  żałośnie,  jakby  z  wes- 
tchnieniem. 

So.ttenutoic.w  mut.  wstrzy- 
mując tony,  nie  śpiesząc  się. 

Sosłrum  g.-t.  wynagrodze- 
nie lekarza. 

Soter^.  wybawiciel,  zbaw- 
ca. 

Sotle  /.  (toti)  błazeńska 
farsa  ironiczna  z  XV  w. 

Sot-fy-laltsa  /.  (to-U-le$) 
dotl.  głupi  to  zostawia:  na- 
zwa delikatnego  kawałka  w 
pieczystym  poniżej  grzbie- 
tu u  drobiu  (kuperek). 

Sotnia  r.  sto,  setka  (ludzi); 
kompanja  czyli  szwadron 
kozaków  (do  150  ludzi;  4 — C 
sotni  tworzą  pułk;  czarna  s., 
motłoch  zawerbowany  przez 
agitatorów  do  napadów  głów- 
nie na  studentów  i  na  Ży- 
dów jako  dopominających  się 
o  reformy  liberalne 

Sotto  voce  V).  półgłosem, 
zcicha. 

Sou  /.  (tu)  drobna  mie- 
dziana moneta  francnska=5 
centymona  ('/jo  franka). 

Soubise  oh.  A  la  Soubise. 

Soubretłe  ob.  Subretka. 

Soutflź  /.  (mfle)  suflet,  le- 
gumina  z  jaj  bitych  na  pia- 
nę przeważnie  z  tartemi  o- 
wocami. 

Souffranca  /.  (sufra"*)  w 
kupi  ect wie:  pozycja  j^iezgo- 
dna  z  rachunkami,  pozycja 
nie  załatwiona. 

Souffre-douleur/.  fn-jifr-du- 
lórj  osoba  używaną  do  wszel- 
kich po.sług,  zahukana,  na 
której  skrupia  się  zły  hu- 
mor, popychadło,  nieborac- 
two. 

Souper/.  (supej  wieczerza, 
kolacja. 

Soupir  de  croche  /.  (supir 
do  krotz)  w  mm.  raz  wiąza- 
na pauza. 

Sourde  oreille  /.  fsurd  orej) 
robić,  udawać  głuchego,  głu- 
chym być  na  czyje  słowa. 

Sous  bandę  /.  (tuha"d)  pod 
opaską  krzyżową  (przesyłka 
pocztowa). 

Sous-entendu  /.  (tma^ta*- 
diij  domyślne,  to,  czego  się 
można  a  trzeba  domyślić. 

Sousperte/.  (tuport)  dolne 
obramowanie  (obrazu,  ta- 
pety). 

Soutąche  oh.  Stitasz. 

Soutli  a.  (tau»)  południo- 
wa strona  świata,  południe. 

Southdown  a.  (laułdaun) 
najlepsza  rasa  owiec  angiel- 
skich, o  małej  głowie  ze 
znamiennym  dołkiem  na 
czole,  łatwa  do  utuczenia. 

Souvenir  /.  Ituwnir)  pa- 
miątka, wspomnienie,  upo- 
mine'k  na  pamiątkę. 

Souyent  iemme  virie,  bien 
fou  qul  8'y  fie  /.  fsuwa^  Jam 


u-ari,  bjf  )v,  ki  ti  .fi)  często 
kobieta  się  zmienia,  szalo- 
ny, kto  jej  ufa. 

Souyerain  /.  (iuteer()  oh. 
Suweren. 

Souverainet<  /.  (sutcerente/ 
najwyższa  władza,  jako  a- 
trybut  każdego  niezależne- 
go państwa  (sprawuje  ją  mo- 
narcha lub  też  przedstawi- 
cielstwo narodowe). 

Soyereing  a.  (sorcerin)  su- 
weren, angielski  pieniądz 
złoty  =  1  funtowi  szterlin- 
gowi. 

Sowietnik  r.  radca,  doradca. 

Soyons  amis  Cynna/.  Isuają 
:ami,  sinna/  bądźmy  przyja- 
ciółmi, Cynno  (słowa  Ceza- 
ra Augusta  do  ułaskawione- 
go .spiskowca  w  dramacie 
Corneille'a  ,,Oynca"). 

Sozjo  oh.  Sosio. 

S.  p.  ekr.  Senza  pedale  w. 
bez,  pedału;  skr.  Sic  porro 
(oh.). 

Spacja  \n].  w  drukarstwie: 
czcionka  bez  litery,  do  roz- 
dzielania liter  lub  wyrazów; 
przedział  między  wierszami; 
spacjować,  wstawiać  spa- 
cje między  literami,  między 
wyrazami,  rozstawiać  lite- 
ry; druk  spacjowany,  roz- 
strzelony. 

Spacjum  ł.  przestrzeń, 
miejsce,  odstęp. 

Spadassi«  /.  (spaUase)  rę- 
bacz, zawadjaka,  hałaburda. 

Spagnolette  /.  fspanjolet) 
ob.  Espanjoleta. 

Spahi  tur.  dawniej  niere- 
gularna kawalerja  turecka; 
w  Algierze  lekka  jazda  fran- 
cuska, złożona  po  większej 
części  z  krajowców,  dowo- 
dzona przez  oficerów  eu- 
ropejskich. 

Sparadrap  /.  kawał  płót- 
na pociągnięty  z  jednej  stro- 
ny roztworem  wosku,  sta- 
nowiący plaster  lepki. 

Sparceta,  Sparseta  oh.  Es- 
parceta. 

Sparclata9.,Spartanin  t.  o- 
by watel  Sparty;  przen.  czło- 
wiek surowej  moralności, 
mężny,  wytrzymały  i  uni- 
kający wygód. 

Sparklet,  flaszka  metalo- 
wa zawierająca  płynny  wę- 
glan sody,  w  której  można 
przyrządzać  wszelkie  ro- 
dzaje płynów    musujących. 

Sparodjować,  zrobić  paro- 
dję:  zepsuć  utwór  (muzycz- 
ny, dramatyczny)  lichym 
jego  wykonaniem. 

Spartański,  należący  do 
Sparty,  do  Spartan;  właści- 
wy Spartanom,  odznaczają- 
cy się  cnotami,  któremi  za- 
słynęli Spartanie;  surowych 
obyczajów. 

Spaś  mir.  Zbawiciel;  dzień 
Przenrienienia  Pańskiego. 

Spat,  Szpat  n.  nazwa  mi- 
neralogiczna   ciał    krysta- 


Spatula  —  Spirifery 


240 


licznych,  dziejących  się  na 
blaszki  rozmaitej  grtibości 
o  powierzchni  mieniącej  się; 
t.  ci§łkl,  to  samo  co  baryt; 
t.  djamentowy,  jest  nieprze- 
zroczystą, chropowatą,  bru- 
dno zabarwioną  odmiana  ko- 
rundu; s.- islandzki  czyli  t. 
wapienny,  jest  dużym,  prze- 
iroczystym ,  bezbarwnym 
kryształem  węglanu  wap- 
nia, załamuje  światło  po- 
dwójnie i  dlatego  używa 
się  do  wyrobu  narzędzi  op- 
tycznych; ob.  Nicola  pryzmat; 
ob.  Szpat. 

Spałula  ł.  łopateozka  do 
przyciskania  języka  przy 
oglądaniu  gardła;  łopateoz- 
ka do  mieszania  lekarstw, 
do  nakładania  farby  na  pale- 
tę lub  zbierania  z  niej;  ob. 
Szpachla. 

Spazm  g.  automatyczny, 
mimowolny  skurcz  mięśni; 
«-y,  w  języku  potocznym: 
krzyk  nerwowy,  silny  płacz 
ze  łkaniem,  omdleniem, 
kurczowym  niepohamowa- 
nym śmiechem,  nerwową 
czkawką  i  biciem  serca. 

Spazmatyczka  g.  kobieta 
często  chorująca  na  spazmy. 

Spazmatyczny  ff.  mający 
cechy  ataku  nerwowego, 
kurczowy. 

Spsaker  a.  (tpiker)  mówca, 
orator;  w  Anglji  preaydu- 
jący  w  izbie  niższej. 

Speciallssime  i.  szczegól- 
niej, jak  najdokładniej. 

Speci*\-Po\tAf.(tpe^ai-pui) 
w  kursAih  wekslowych  czas, 
w  którym  rozpoczyna  się 
przywóz  lub  wywóz  go- 
tówki. 

SpMlM  i.  gatunek,  ro- 
dzaj; kształt,  postać,  obraz. 

Spectes-daler,  moneta  duń- 
ska i  szwedzka  srebraa^lOO 
oerom. 

Spacies-facti  i.  przedsta- 
wienie stanu  rzeczy , sprawy. 

Sp«cles-rlgtdaler,  moneta 
duńska  i  szwedzka  srebrna 
=rig8daler  (obj. 

Spacles  -  thaler,  dawna 
srebrna  moneta  austryjacka. 

Specifica  M.  specyficzne 
środki,  specyficzne  leki. 

Specimen  1.  wzór,  próba, 
okaz  próbny,  robota  próbna. 

Sptcialistan^.  oddający  się 
wyłącznie  jednemu  zawo- 
dowi, studjujący  poszcze- 
gólną tylko  grląż  wiedzy, 
wneckstronnie  i  gruntow- 
nie anający.  jaki  przedmiot, 
biegły,  znawca. 

Specjalizacja  ni.  wyodręb- 
nianie, dzielenie  nadk,  za- 
jęć na  odrębne  fachy;  do- 
skonalenie się  z  wybraneiD 
zajęciu,  nauce,  rzemiośle 
i  t.  p. 

Specjalizować  xł.  rozłoży4: 
na  poszczególne  części,  kie- 
runki,   zakresy,    wyszcze- 


gólniać; t.  sł(,  zawód  jaki 
wszechstronnie  poznawać, 
zawód  ten  wyłącznie  upra- 
wiać, badać,  opracowywać. 

Specjalny^,  dotyczący  głó- 
wnie jednej  rzeczy;  wyłącz- 
ny, szczególny,  właściwy, 
umyślny;  i-a  broń,  nazwa 
artylerji  iniynierji  wojsko- 
wej i  sztabu  gieneralne- 
go;  tpecjalaofć,  gałąź  wie- 
dzy, zawód,  zajęcie,  które- 
mu wyłącznie  ktoś  się  od- 
daje, a.  które  zna  wszech- 
stronnie i  gruntolfnie;  bie- 
głość wyłączna  w  jakim  kie- 
runltu  lub  zakresie. 

Specjał  ł.  przysmak;  oso- 
bliwość. 

Spectaculnm  ł.  scena,  wi- 
dok, przedstawienie,  wido- 
wisko; hałas,  burda. 

Speeteiorłiim  ł.  widownia, 
miejsce  gdzie  siedzą  wi- 
dzowie. 

Spectatum  venlunt,  yeniunt 
spectenłur  ut  ipsae  ł.  przy- 
chodzą (kobiety)  aby  wi- 
dzieć i  aby  być  widzianemi. 

Specłrwn  ł.  widmo;  w  op- 
tyce obraz  świetlny,  otrzy- 
many przez  rozszczepienie 
na  części  składowe  promie- 
ni światła,  przechodzących 
przez  pryzmat,  widmo  op- 
tyczne; straszydło,  zjawisko. 

Speculum  ł.  zwierciadełko 
lekarskie,  narzędzia  chirur- 
giczna do  badania  wnętrza 
nieklór-yełi.  organów  ciała, 
wzierni. 

Specyficzny  ni.  właściwy 
czemu;  Nyyłączny;  wynika- 
jący z  tf^rębności  natury 
jakiej  rzeczy;  s.  irodek  le- 
karaki  ob.  Specyfik;  s-a  waga, 
oznaczenie,  ile  razy  ciało 
jest  cięższe  niż  woda  lub 
niż  powietrze  tejże  samej 
objętości,  ciężar  właściwy. 

Specyfik  nł.  lekarstwo  słu- 
żące wyłącznie  do  leczenia 
pewnej  tylko  choroby.  . 

Specyfikacja  m/.  wyliczenie 
pojedynczych  rzeczy  two- 
rzących jedną  całość;  wy- 
szczególnienie, spis  szcze- 
gółowy. 

Specyfikowat  nł.  wyliczać 
szczegóły  stanowiące  razem 
jedną  oatość  a.  jeden  zbiór. 

Spediteur  /.  ob.  Ekspedytor. 

Spedycja  w.  [ni.]  załatwie- 
nie; przewóz  Iflb  wysyłka 
rzeczy  i  towarów  do  miejsc 
odległych. 

Sped«tor  u>.  ob.  Ekspedy- 
ter. 

Seeech  a.  {spici,  mowa, 
przemówienie. 

Speed  a.  (tpidj  szybkość 
biegu  konia,  biegu  pociągu. 

Speed-słride  a.(spid-$trajdj 
spieszny  chód  konia  stępem. 

Spektakl  /.  widowisko, 
przedstawienia  teatralne. 

Spektater  i.  widz. 

Spektralna  t.  analiza,  roz- 


biór widmowy,  badanie  hkła- 
du  chemicznego  ciał  na  pod- 
stawie widma,  które  dają 
świecące  ich  pary  i    gaz>. 

Spektroskop  ni.  przyrząd 
optyczny,  przeznaczony  do 
otrzymywania  widm  ciał 
płoną(;ych,  dokładnego  ba- 
dania ich  i  mierzenia. 

Spektrum  ob.  Spectram. 

Spekulacja  i.  dotl.  rozwa- 
żanie, badanie;  w  filozofji 
dochodzenie  prawd,  leżą- 
cych po  za  obrębem  do- 
świadczenia; domysły  nie 
dające  się  oprzeć  na  pod- 
stawie •doświadczenia;  ra- 
chuby i  widoki  w  życiu  po- 
tocznym, w  handlu^  w  prze- 
myśle; przedsiębłoristwo,  in- 
teres, obliczony  na  zysk  za- 
leżny od  warunków,  okolicz- 
ności niezawisłych  od  przed- 
siębiorcy; kupno  przedmio- 
tu, kiedy  jest  tańuy,  w 
przewidywaniu  zysków  ze 
sprzedaży  jego,  kiedy  podro- 
żeje; s.  giełdowa,  obliczanie 
zysków  z  powodu  przewidy- 
wanej różnicy  cen  i  kur- 
sów; spekulacyjna  filozolja,  f  i- 
lozofja  wywodząca  poznanie 
za  pomocą  dociekania  ro- 
zumowego (w  przeciwień- 
stwie do  filozofji  empirycz- 
nej). 

Spekulant  t.  przedsiębior- 
ca oddający  się  spekula- 
cjom handlowym,  goniący 
za  zyskami  uiepewnemi, 
zależnemi  do   okoliczności. 

Spekulatywny»/.  badawczy. 

Spekulum  oh.  Speculum. 

Speleologja  ni.  aauka  o  ja- 
skiniach, część  gieologji. 

Spelunka  t.  jaskinia,  no- 
ra; prien.  obskurna  miej- 
scowość, brudny  lokal;  za- 
kazany, zapadły  kąt 

Spencer  a.  ubiór  krótki 
męski  i  kobiecy,  jakby  frak 
bez  poł  (t.  zw.  od  lorda 
Spencera,  który  na  polowa- 
niu stracił  przypadkiem  po- 
ły od  fraka). 

Speranda  ł.  zysk  spodzie- 
wany, nadzieje,  widoki  na 
coś. 

Speranza  v>.  nadzieja.  , 

Sperma  y.  płyn  nasienny. 

Spermacet  ni.  olbrot  (ob.). 

Spermatitis  ni.  zapalenie 
przewodu  nasieunego. 

Spermatoblasty  *g.  komórki 
w  kanalikach  nasiennych, 
zawierające  spermatozoa. 

Spermatocyty  *g.  ob.  Sper- 
matoblasty rob.). 

Spermatozoa  *g.  tak  zwane 
żyjątka  nasienne,  złożone 
z  główki  i  ogonka  wykony- 
wające  żywe  ruchy. 

Sperne  volupłates;  nocei 
empta  dolore  veluptas  /.  po- 
gardzaj rozkoszami;  rozkosz 
opłacona  boleścią  —  ssko- 
dzi. 

Spesea  *.,  Spezy  w.  kosz- 


ty handlowe,  wyłożenie  pie- 
niędzy przy  załatwiania  ja- 
kiego interesu. 

Spcs  siM  %wktą»t  i.  każdy 
niech  będzie  sobie  sam  na- 
dzieją. 

Spes  yana  ł.  próżna,  złud- 
na, nadzieja. 

Spezie,  Spezieria  u-,  haa- 
del  korzenny. 

SpieeaU  «r.  w  muz.  wy- 
raźnie, z  naciskiem. 

Splcileg inni  ł.  pokłosie;  wy- 
bór pięknych  myśli  z  róż- 
nych dzieł. 

SpiessbOrgern.  mieszczucb, 
filister,  parafjanin. 

Spikanard  a.,  Nard  ł.  u  sta- 
rożytnych nazwa  rozmai- 
tych substancji  aromatycz- 
nych pochodzenia  rośLnne- 
go,  a  zwłaszcza  nazwa  olej- 
ku wonnego,  wydobywane- 
go z  gatunku  rośliny  ko- 
złek indyjski,  używanego 
do  namaszczania  i  bardzo 
cenionego,  na  Wschodaie 
stosowanego  jako  lek. 

Spina  ł.  w  anai.  krzyż, 
grzbiet;  długi  i  szeroki  wy-  i 
sunięty  mur  mający  prze-  ^' 
szło  8  stóp  szerokoś.ci,  prze- 
dzielający szranki  w  cyrku 
na  2  części,  na  jego  grsble- 
cie  wznosiła  się  maleńka 
świątynia  lab  obelisk  po- 
święcony słońcu. 

Spinel  /.  minerał,  zwią- 
zek glinu  i  magnezji  z  tle- 
nem, krystaliczny,  przezro- 
czysty, o  pięknym  połysku, 
rozmaicie  zabarwiony  (czar- 
no ,  czerwono ,  niebiesko , 
zielono),  zaliczany  do  ka- 
mieni szlachetnych. 

Spinet,  Szpinet  v>.  dawny 
instrument  klawiszowy  po- 
dobny do  fortepjanu. 

Spinocyzmnt.pogląd  filozo- 
ficzny Żyda  holenderskie- 
go Spinozy  (um.  Ifi77),  pan- 
teizm. 

Spintaryskop  *g.  przyriąd 
obmyślony  przez  Crooke«'a, 
złożony  z  cząstki  chlorku 
radu,  z  ekranu  powleczo-  , 
nego  siarkiem  cynku  i  z  mi- '" 
kroskopu,  przez  który  wi- 
dać tysiące  wężyków  ogni- 
stych, ustawicznie  błyska- 
jących na  eki-anie. 

Spinterje  ł.  monety,  ka- 
mienie rznięte,  gemmy  z 
nieprzyzwoitemi  wizerun- 
kami. 

Spiralny  ni.  ślimakowaty, 
kształtu    śruby,  obwijający  . 
się    dokoła    siebie   w   spo- 
sób ciągły  na  podobieństwo', 
skorupki  ślimaka  lub  sprę- 
żyny w  zegarze. 

Spiralo  w.  w  kupiectwie. 
w  ubiegłym    miesiącu    lub;; 
roku. 

Śpirea  i.  ozdobna  i  pachną-  ", 
ca  roślina  ogrodowa,  tawuła.- 

Spirilery*;.  rodzaj  mięcza- 
ków kopaJnych. 


241 


Spiritoso  —  Staffage 


Spiritoto  U-.  w  TOU2.  ogni- 
śtio,  żywo. 

Spiriłut  fiat  ubł  vult  I.  duuh 
ubjawia  się  gdzie  chce. 

Spiritus  fflovens  1.  (hich 
poruszający:  główny  dzia- 
łacz, będący  duszą,  moto- 
rem, sprężyną  jakiej  spra- 
wy. 

Spiritus  promtus  est.  caro 
Inlirma  1.  duch  jest  ochot- 
ny, ale  ciało  mdłe. 

SplHlus  Sanctus  /.  Ducłi 
Święty. 

Spirometr  'g.  przyrząd  do 
mierzenia  iIo£ci  powietrza, 
jaką  płuca  mogą  objąć. 

Spirylle  ni.  drobnoustroje, 
baktefje  ksatałtn  wężyko- 
watego. 

Spirylloza  ni.  choroba  spo- 
wodowana przez  spirylle. 

Spirytualista  n/.  zwolennik 
i  wyznawca  zasad  spirytua- 
lizmu. 

Spirytuaiizacjant.wyciąga- 
nie  wyekoku;  uduchownie- 
nie. 

Spirylualizm  ni.  pogląd  fi- 
lozoficzny, polegający  na 
przekonania,  że  istnieją  tyl- 
ko istoty  duchowe,  a  cały 
świat  raaterjalny  egzystuje 
jedynie  pozornie  jako  wy- 
twór wrażeń  i  myśli  (przeci- 
wieństwo materjalizmu). 

Spirytualia,  Spirituosa  ni. 
napoje  rozgrzewające  tran- 
ki. 

Spirytualny  ni.  duchowy. 

Spirytus  /.  wyskok,  alko- 
hol; mieszanina  alkoholu  z 
wodą  w  stosunku  takim,  że 
alkoholu  jest  więcej  niż  wo- 
dy, spirytusować",  dodawać 
spirytusu  (do  trunków);  s. 
łif ,  zamieniać  się  na  spiry- 
tus, wytwarzać  w  sobie  spi- 
rytus (.szczególniej  o  sokach 
owocowych). 

Spirytysła  ni.  zwolennik 
spirytyzmu. 

Spirytyzm  nt.  wiara  w  mo- 
żliwość stosunków  z  ducha- 
mi zmarłych ,  oraz  ogół 
czynności  z  tą  wiarą  złą- 
czonych, a  zmierzających 
do  wywoływania  duchów  i 
porozumienia    się  z  niemi. 

Spisa  n.  dzida,  kopja,  lan- 
ca, oszczep,  pika,  włócznia, 
drąg  zakończony  kolcem  że- 
laznym, używane  jako  broń 
do  prsebijania  nieprzyja- 
erót. 

Splanchnografja  *g.  opisa- 
nie wnętrzności. 

Splanchnologja  V  dział  a- 
natomji.  obejmujący  n.iu- 
kę  o  trzewiach  (wnętrzno- 
ściach). 

Spleen  a.  (ipUnj  chorobli- 
wy roz.strój  nerwowy,  obja- 
wiający się  zobojętnieniem 
na  wszystko, zmniejszeniom 
energji  woli,  chorobliwym 
smutiiera,  przygnębieniem, 
obrzydzeniem  życia. 


Splenalgja  *i7.  choroba  śle- 
dziony. 

Spiendid  isoiation  <i.  (tplen- 
did  ajtoletzn.)  w.spaniałe  odo- 
sobnienie, pozostawanie  bez 
sprzymierzeńców  w  poczu- 
ciu własnej  dostateoz.  siły. 

Splendor  1.  świetność,  o 
kazałość,   przepych,    blask. 

Splin  oh.  Spleen. 
.  Spodjum  g.-l.  węgiel  otrzy- 
mywany przez  wyprażanie 
kośoi  bez  przystępu  powie- 
trza, liżywany  w  przemyśle, 
zwłaszcza  przy  fabrykacji 
cukrn  ze  względu  na  wła.s- 
ności  silnie  odbarwiające; 
popiół  z  metalu;  sadze  z  pa- 
lonej kości  słoniowej. 

Spolaryzowane  światło, 
światło,  które  uległo  pola- 
ryzacji; ob.  Polaryzacja. 

Spolia  opima  t.  uzbroje- 
nie wodza  nieprzyjacielskie- 
go, zdobyte  i  ofiarowywa- 
ne .lowiszowi  pr/iez  wodza 
rzymskiego. 

Spoliarium  1.  izba  obok  a- 
reny  igrzyskowej,  służąca 
ranionym  gladjatorom  za 
szpital;  do  tej  izby  również 
wleczono  gladjatorów  pole- 
głych w  czasie  widowiska. 

Spoija  t.  łupy  wojenne, 
zdobycz;  odznaki  rycerskie. 

Spoljacja  1.  wyzucie  z  po- 
siadania przez  gwałt  lub 
podstęp,  wydzierstwo,  złu- 
pienie. 

Spondanlczny  ni.  wiersz, 
złożony    ze  spondejów. 

Spondej  $.  w  heksame- 
trze  greckim  i  łacińskim 
stopa  wierszowa  złożona  z 
dwuch  długich  zgłosek. 

Spongia  t.  g.ąbka. 

Spontaniczny  nt.  dobrowol- 
ny, dowolny,  samorzutny, 
powstający  bez  podniety  z 
zewnątrz;  spontaniczność, 
samodzielność;  pochodzenie 
działalności  z  wolnej  woli, 
z  własnego  popędu,  mimo- 
wolność  (np.  ruchu). 

Sponton  /.  krótka  pika. 

Sporady  g.  dotl.  rozpro- 
szone; wyspy  jakby  rozrzu- 
cone na.  morzu  bezładnie, 
zwłaszcza  w  archipelagu 
greckim. 

Sporadyczny  y.  pojedyn- 
czy, tu  i  owdzie  się  spotyka- 
jący; spora<f)czne  choroby, 
choroby  nieepidemiczne, po- 
jedyncze wypadki  jakiej  cho- 
roby. 

Sporco  u.  ob.  Brutto. 

Sport  a.  rozrywki,  które 
obok  przyjemności  przyczy- 
niają się  do  wyrobienia 
zręczności  i  siły,  hartują  i 
wzmacniają  ciało  (myśliw- 
stwo,  jazda  konna,  wiosło- 
wanie, ślizgawka,  polowa- 
nie, różne  gry  ogrodowe 
etc). 

Sportsmen  a.  ten,  kto  z  za- 
miłowaniem  oddaje  się  ja- 


kiemu sportowi;  ten,  kto  do- 
prowadza uprawiany  Hport 
do  pewnoj  doskonałości. 

Sportula  1.  dary,  pożywie- 
nie, jakie  patrycjusze  rzym- 
scy rozdawali  codziennio 
swoim  klijentom. 

Spory  g.  zarodniki,  mi- 
kroskopijne ciałka,  wytwa- 
rzane przez  rośliny  skryto- 
kwiatowe;  gdy  oddzielą  się 
od  rośliny  macierzystej  i 
padną  na  grunt  odpowied- 
ni, natenczas  kiełkują  i  da- 
ją początek  nowej  rośli- 
nie. 

Sposalizio  tr.  w  malar- 
stwie włoskim:  obraz  przed- 
stawiający zaślubiny  Najśw. 
Marji  fanny  ze  św.  .Józe- 
fem. 

S.  P.  O-  R.  »*»■  Senatus 
populusque  romamis  t.  (ohj; 
litery  wypisywane  na  woj- 
skowych chorągwiach  rzym- 
skich, na  reskryptach  rzą- 
dowych rzymskich   i    t.  p. 

Spraktykować ,  przeciąg- 
nąć (kogo)  na  swoją  stronę; 
sporządzić  co;  zepsuć  co. 

Spray  o.  (spre)  dosl.  kro- 
pelki wody  unoszone  przez 
wiatr.  np.  z  fal  wodnych; 
sztuczny  deszcz  takich  kro- 
pelek, stanowiący  kąpiel  na- 
tryskową, często  urządzany 
z  płynów  aseptycznych  dla 
skraplania  ran  pochodzą- 
cych z  choroby  a.  ope/koji. 

Sprudel  «.  wyu}->J:'woiiy 
gorącej  ze  fródła;  n^ifcwa  je- 
dnego z  gorących  źródeł 
leczniczych  karlslJadzkich. 

Spryt/,  przebiegłość,  prze- 
nikliwość, dowtop,  łatwT)ść 
wrodzona  wynajdywania 
stron  korzystnych  i  omija- 
nia lub  usuwania  przeszkód. 

S.  P.  T.  skr.  Salvo  plena 
titulo;  oh.  S.  T.  (Saivo  tiłulo). 

Spurt  «.  najszybsze  tem- 
po jazdy  na  rowerze. 

Sputum  ł.  plwocina. 

Spy  a.  fspajj  szpieg.  ' 

Spyża  n.  żywność,  zwłasz- 
cza dla  wojska. 

S.  q.  na  receptach  ikr. 
Sułliclens  quantHu  ł.  ilość 
dostateczna. 

Sq.  ikr.  Sequ«ńs  {oi.J. 

Square  ob.  Skwer. 

Squatter  a.  fikuoter)  osad- 
nik, który  przez  swe  osie- 
dlenie się  nie  nabywa  pra- 
wa posiadania,  lecz  prawo 
pierwszeństwa  na  nieupraw- 
nych  gruntach  półn.  Ame- 
ryki; w  Australji  dzierżaw- 
ca pastwisk  nie  należących 
do  obszarów  wymierzonych. 

Squaw  g.  (tka)  kobieta  in- 
dyjska w    półn.    Ameryce. 

Squlre  a.  (tkuąjrj,  Esqul- 
re  a.  (eskuąfrt  (ikr.  I:sq.) 
tytuł  równający  się  nasze- 
mu: wielmożny. 

S.  S.  tkr.  Sacrr-Satetum 
t.  świ^e  i  nietykalne. 


S.  Ser.  A/lr.  Sacra-Scrlptu- 

ra  ł.  risiMo  Święte. 

St.  skr.  Sanctus,  Saint  lohi/. 

S.T.  skr.  Salyo  titolo  t.  z  za- 
chowaniem przynależytego 
tytułu  (napis  naokólnikach). 

St.  tkr.  Steamar  (oh.). 

S.  T.  tkr.  Seryice  fierwit) 
taxś  /.  telegram   opłacony. 

Staat  n.  (stlat)  państwo 
(kraj). 

Staatsstreich  n .  fnlaU  - 
sttrajrh)  zamach  stanu;  **. 
Coup  d'ćtat. 

Stabat  Mater  ł.  „Scała  Mat- 
ka pod  krzyżem",  słowa  po- 
czątkowe hymnu  kościel- 
nego. 

Śtabii  t.  stały,  trwały, 
niezmienny. 

Słabiiista  k^  >  zwolennik 
stanu  obecnego. 

Stabilizacja  nl.vi  prowadze- 
nie diurnisty  na  etat,  mia- 
nowanie urzędnikiem  eta- 
towym; nadanie  urzędom 
prywatnym  praw  państwo- 
wych. 

Stabilizator »/.  płaszczyzny 
poziome  u  balonu,  przyczy- 
niające się  do  utrzymania 
równowagi  balonu. 

Stabilizm  nt.  niechęć  do 
zmian,  obstawanie  przy  o- 
beenym  stanie  np.  jakiejś 
instytucji. 

Stabilizować  ni.  dost.  usta- 
lać, utrwalać;  wnieść  na  e- 
tat,  dać  posadę    etatową. 

Staccato  u.  w  mut.  grać 
jakby  odrywając  nuty,  nie 
wiążąc  ich  z  sobą.  , 

Stacja  t.  miejsce  zatrzy- 
mywania się,  przystanek 
(np.  poczty,  pociągu);  za- 
kład przeznaczony  do  wy- 
konywania badań,  robienia 
obserwacji,  próbowania  u- 
żywanychgdzicindziej  środ- 
ków i  wynalazków;  s.  kli- 
matyczna, miejscowość,  gdzie 
chorzy  leczą  się  głównie 
zdrowym  klimatem;  stacje 
kościelne,  droga  krzyżowa 
Chrystusa  Pana  na  Kalwa- 
rję,  w  czternastu  obrazach 
albo  rzeźbach  fti-zedstawio- 
na,  rozpamiętywanie  męki 
Jezusa  Chrystusa. 

Stacjonarna  1.  Iu4a*śi,  nie 
zwiększająca  się,  ani  uby- 
wająca. 

Stacjonować  ni.  mieć  gdzie 
stanowisko,  czasowo  prze- 
bywać (o  wojsku). 

Sta4ion  g.  miara  drożna, 
używana  przy  wyścigach 
w  starożytnej  Grecji,  125 
kroków=tfOO  (rtopom  grec- 
kim, '/m  "»'li  geograficz- 
nej. 

Stadium  g.-i.  przebieg,  o< 
kres  w  rotwoju  jakiego  zda- 
rzenia lub  atjuia  (np.  cho- 
roby). 

Stetft  M.  (»%t*ti  miasto. 

Staflf  jo  /  (ttt/aii  ozdo- 
bienie   obitum     postaciami 


Słownik  wyrazów  obcych  —  16 


Stafirować  —   Stebijować 


242 


ladzkiemi  lub  zwierzęcemi 
w  cela  ożywienia  go. 

Stałłrawać  ob.  Szttfirować. 

Stafylfarafla  *$.  zeszycie 
„zajęczej  wargi"  (operacja 
obinirgiczna). 

Słaigione  w.  nazwa  sezo- 
nu operowego  we  Włoszech. 

Słaglaire  /.  {itaiier)  Ican- 
.dydat  na  adwokata  we  Fran- 
cji, obowiązkowo  ncz^szcza- 
iaoy  na  sądy  dla  nabycia- 
iieełośoi  zawodowej. 

Słaiiryta  g.  przydomek  da- 
wany Arystotelesowi,  któ- 
rego miejscem  rodzinnym 
było  niasto  Stagira  w  Ma- 
oedonji. 

Sta|iuffl  ł.  czas,  przez  któ- 
ry adwokaci  powinni  uczę- 
szczać na  sądy,  aby  być  wpi- 
sanymi na  listę  adwokatów. 

Słaglia  tr.  fetaljoj  rachu- 
nek przecieciowy. 

Stagnacja' >r^  zastój;  brak 
ruchu  handlowego,  zatrzy- 
manie si^,  zatamowanie. 

Stagnować  i.  być  nieczyn- 
nym, być  w  stagnacji. 

Stake  n.  (itek)  stawka  w 
grze,  w  zakładzie. 

Stal  n.  żelazo  zawierają- 
ce 0,5  do  2''/o  węgla,  dają- 
ce śią  hartować,  otrzymy- 
wane sztucznie. 

Stalagmity  *g.  nacieki  wa- 
pienne o  kształcie  stożko- 
wym, tworzące  się  na  spo- 
dzie pieczary. 

StalaMyty  *g.  w  najnow- 
szych czasach  powstałe  wa- 
pienne utwory  gieologiczne 
postaci  różnokaztałtnych  so- 
pli, zwieszających  się  ze 
sklepień,  z  pochyłych  ścian 
wielu  tgrot,  z  pieczar. 

Stalle  w.  siedzenia  usta- 
wione w  presbiterjum  po 
obu  stronach  wielkiego  oł- 
tarza, zazwyczaj  bardzo  o- 
zdobne  i  bogato  rzeźbio- 
ne. 

Staluga  ».  drewniana  pod- 
stawa a.  nogi,  kozły,  do  u- 
mieszozenia  tablicy  szkol- 
nej, roboty  malarskiej  itp.; 
stalugowy  obraz,  obraz  prze- 
nośny, podczas  malowa- 
nia umieszczony  na  stalu- 
dze  (w  przeciwieństwie  do 
obrazów  stałych,  malowa- 
nych np.  na  murze). 

Stamkiil  tw.  nazwa  Kon- 
stantynopola; stambułka,  faj- 
ka turecka,  lulka. 

Staman  t.  pręcik,  męzka 
część  rozrodcza  kwiatu,  za- 
wierająca pylnik. 

Stammgasł  n.  (titamgatt) 
stały  gość,  uczęszczający  co- 
dzień  do  tego  samego  zakła- 
du jadłodajnego  (restauracji, 
piwiarni,  kawiarni  i  t.  p.). 

Stamnitisch  n.  (itiamiyn) 
stół, przy  którym  stnły  gość 
jadłodajni  oodzień  zasiada  i 
do  którego,  w  oczekiwaniu 
nadejścia  owego  st^ego  go- 


ścia, nie  bywa  dopuszczany 
gość  inny. 

Stamnes  g.  staroż.  grec- 
kie naczynie  gliniane  w 
kształcie  beczułki  do  prze- 
chowywania wina,  oliwy  itp. 

Stampa^^I.  odcisk,  stempel, 
prasa. 

Stampllla  irl.  pieczęć  z 
nazwiskiem  lub  firmą,  pie- 
czątka;  stempel   pocztowy. 

Stanca  oh,  Stanza. 

Standard  ajttenUerd)  wzór, 
wzorowy,  normalny,  sporzą- 
dzony według  przepisów; 
złoto  s.,  złoto  22  karatowe; 
srebro  «., srebro  próby  '"/zm; 
s.  dolar,  moneta  srebrna 
Stan.  Zjedn.  Ameryki  Półn. 

Standard  of  life  a.  {ttenderd 
oflajf)  stopa  życiowa,  stopień 
dobrobytu;  s.-work  f-uorkj, 
dzieło  wzorowe. 

Stangret  n.  woźnica,  fur- 
man. 

Stanhope  o.  fstendp)  mały 
dwukołowy  wózek  do  powo- 
żenia samema. 

Stan(n)lca  młr.  osada  ko- 
zacka. 

Staniol t«.  cieniutka  blasz- 
ka cynowa,  cynfolja,  papier 
cynowy,  używany  do  owi- 
jania wietrzejących  produk- 
tów (sera,  herbaty,  tabaki), 
do  fabrykacji  zwierciadeł  i 
do  doświadczeń  naukowych. 

Stantę  pede  i.  natych- 
miast. 

Słaau  w.  (słcnca)  zwrot- 
ka qśn\iowierszowa  z  ryma- 
mi w  pSwnym  porządku  po 
sobie  następującemi  (ob.  Ok- 
tawa); 8-e^  nazwa  fresków 
Hafaela  w/ \\'atykanie. 

Start  a'.  mie]sce,  od  któ- 
rego konie  zaczynają  bieg 
na  wyścigach;  chwila  w  któ- 
rej bieg  się  zaczyna;  star- 
tować, stuwuć  u  startu,  aby 
stamtąd  ruszyC  do  wyści- 
gu; dąwac  znak  do  ruszenia 
wyścigu. 

Starter  a.  dający  znak  do 
ruszenia  z  miejsca  przy  roz- 
poczęciu wyścigów  konnych 
lub  cyklistowskich. 

Starting-gate  a.  (tłartin-get) 
sznur>  stanowiące  przegro- 
dę, po  podniesieniu  której 
konie  wyścigowe  zaczynają 
bieg. 

Słasfurckle  sole<=:sole  po- 
tasowe z  Stasfurtu. 

Stasis  g.  stan,  stronnic- 
two; stagnacja,wstrzymanie. 

Sła  sol,  ne  moveare  1.  stój 
słońce,  nie  poruszaj  się!  (od 
słów  Jozuego,  wodza  Izraeli- 
tów, na  rozkaz  którego  dzień 
się  przedłużył,  umożliwia- 
jąc mu  wygranie  bitwy);  na- 
pis umieszczony  na  pomni- 
ku Kopernika  w  Krakowie. 

Stałaryczne  nt.  czytanie, 
czytanie  wolne  z  zatrzymy- 
waniem się  w  celu  robienia 
objaśnień. 


Statlonar-Hail  a.  (iteUner-) 
nazwa  giełdy  księgarskiej 
w  Londynie. 

Stat  magni  nominlt  umbra 

/.  pozostaje  cień  wielkiego 
imienia. 

Stałniograf  "g.  przyrząd 
który  sam  zaznacza  szyb- 
kość biegu  i  po.stoju  po- 
ciągów kolei  żelaznej.  • 

Stat  pro  ratłone  yoluntu  1. 
starczy  za  przyczynę  wola 
a.  samowola. 

Stat  sua  culque  dies  {.  każ- 
dego czeka  przeznaczenie. 

Statua  ł.  posąg,  popiersie, 
rzeźba  wielkości  naturalnt-j 
lub  większej:  wyobrażenie 
człowieka  lub  jakiej  istoty 
w  postaci  figury  z  kamie- 
nia, metalu,  drzewa  i  t.  p.; 
przen.  osoba  apatyczna,  nie- 
ruchoma; t.  curulis,  rzeźba 
•  wyobrażająca  osobę  na  wo- 
zie; s.  eguestrls,  rzeźba  wy- 
obrażająca osobę  na  koniu; 
s.  padestris,  posąg  osoby  w 
postawie  stojącej. 

Statiłder  hoi.    nazwa  pre- 
zydenta dawnej   rzeczypo- 
spolitej  holenderskiej. 
•  Stataełka  «r.  posążek,  fi- 
gurka słutąca  do  ozdoby. 

Statura  t.  postać,  posta- 
wa, budowa. 

Status  In  statu  i.  państwo 
w  państwie,  wyrażenie  u- 
iywane,  gdy  jakie  stronnic- 
two lub  instytucja  usiłuje 
wyzwolić  się  z  pod  obowią- 
zujących praw  i  postawić 
się  wyżej  nad  nie. 

Statut  nascondi  /.  stan  two- 
rzenia się,  stan  powstawa- 
nia. 

Status  personalia  /.  praw- 
na przynależność  do  pań- 
stwa osoby,  z  którego  ona 
pochodzi,  chociaż  mieszka 
stale  w  innym  kraju. 

Status  praesens  ł.  stan  o- 
becny. 

Status  quo  i.  obecny  stan 
rzeczy;  stan,  w  jakim  jaka- 
kolwiek sprawa  znajduje  się 
w  chwili  bieżącej;  formuła 
dyplomatyczna  wyrażająca 
istniejące  w  chwili  obecnej 
i  nie  mające  podlegać  re- 
formie Warunki  polityczne 
lub  społeczne  jakiego  pań- 
stwa, lub  stan  wzajemnych 
stosunków  międzypaństwo- 
wych; w  bardziej  ogólnym 
zastosowaniu  to  samo  co 
stagnacja. 

Status  quo  anłe  ł.  stan  da- 
wniejszy, przywrócenie  do 
stanu,  jaki  był  poprzednio, 
przed  spełnieniem  się  da- 
nego faktu. 

Statut  i.  ustawy,  zbiór 
praw;  ustawa  jakiego  sto- 
warzyszenia. 

Statyczny  g.  będący  w  ró- 
wnowadze, w  spoczynku; j. 
punkt,  w  mechanice:  ilo- 
czyn  siły  (oięłara)  pnez 


odległość  pnoktn  przycze- 
pienia tej  siły  od  punktu 
podparcia  dźwigni. 

Statyka  g.  część  mechani- 
ki, traktująca  o  równowa- 
dze ciał. 

Statystaat.  aktor  odgrywa- 
jący role  nieme,  figurant; 
mąż  siana,  dyplomata,  po- 
lityk. 

Statystyczny  ni.  dotyczący 
stanu  ludności  lub  jej  pro- 
dukcji, wyrażonych  w  licz- 
bach. 

Statystyka  ni.  umiejętność 
przedstawienia  w  cyfrach 
stanu  normalnego,  fizycz- 
nego i  materjalnego  jakie- 
go narodu  lub  kraju  i  je- 
go działalności;  zestawienie 
cyfr,  dotyczących  jakiej  po- 
szczególnej strony -życia  ja- 
kiego społeczeństwa. 

Statyw,  SUtywa  ^.  podsta- 
wa służąca  do  podtrzymy- 
wania przyrządów  nauko- 
wych lub  tych  ich  części, 
które  same  nie  stałyby  do- 
statecznie spokojni'.'  i  pew- 
nie. 

Słaurollt  *g  do$t.  krzyżo- 
wy kamień:  minerał  składa- 
jący .się  z  krzemionki,  glin- 
ki, tlenniku  żelaza,  magne- 
zji i  wody,  którego  krysz- 
tały, barwy  czerwonej  a. 
czarniawo-brunatnej,  mają 
pospolicie  postać  krzyża  i 
używają  się  jako  ozdoby; 
znajduje  się  w  okolicy  góry 
Św.    Gotarda  w  Szwajcarji. 

Stauropigja  *g.  klasztor 
grecko-nieunicki,  podlegają- 
cy bezpośrednio  patryjarsze 
wschodniemu  albo  'synodo- 
wi. 

■  Sta  Yiator!  t.  ob.  SlsU 
yiałor! 

Steamer  a.  (ttimer),  Staam- 
koał  a.  (ttimbot)  parostatek, 
parowiec. 

Stearyna  nt.  część  składo- 
wa wielu  tłuszczów,  otrzy- 
mywana przez  zmydlanie 
ich,  rozłożenie  mydła  i  o- 
czyszczenie  otrzymanej  ma- 
sy; trodniej  topliwa  niż  łój, 
używa  się  prawie  wyłącz- 
nie do  wyrobu  świec. 

Steatoin  *g.  tłuszczak,  guz 
przerosły  gęstą  tkanką. 

Steałopygja  "g.  nadmierne 
nagromadzenie  się  tłuszczu 
w  pośladkach,  zwłaszcza  u 
Hottentotek  i  Buszmanek 
(w  południowej  Afryce). 

Steateza  *g .  chorobliwe 
tworzenie  się  tłuszczu  w 
ciele. 

Steatyt  *g  minerał  słoni- 
niec;  odmiana  talku,  zbita, 
łatwo  krająca  się  nożum, 
służy  do  pisania  (zamiast 
kredy)  oraz  na  palniki  ga- 
zowe. 

Stebflować  n.  szyć.  tak,  a- 
by  każdy  następny  ścieg 
saohodził  na  poprzedni. 


243 


Stechjornetrja  —  Btiuk 


Stech|ometrja  *g.cz^M  ohe- 
mji,  nauka  o  proporcjach, 
w  jakich  ciała  wchodzą  w 
związki. 

Stechjometryczna  *p>.  waga, 
waga  atomu  jakiego  ciała, 
waga  atomowa. 

Staeple-cha^a  a.  (tlipl-ctet) 
wyścig  z  przeszkodami  przez 
rowy  i  płoty. 

Stegąnografja  *9.  oh.  Kryp- 
tografia. 

Stegnoza  g.  skurczenie, 
zatkanie  por  (gruczołów  po- 
towych). 

Stelnmatza  chleb,  chleb  za- 
wierający około  2  razy  wię- 
cej ciał  białkowych  i  soli  od- 
żywczych niż  zwykły  chleb 
pytlowy,  a  wypiekany  z  mą- 
ki otrzymanej  z  ziarn  zbo- 
żowych rozmiękczonych  i 
następnie  pozbawionych 
plewy,  lecz  nie  pozbawio- 
nych warstwy  tuż  pod  ple- 
wą leżącej. 

Stela  g.  słup  kamienny 
służący  za  nap^obek,  za 
pomnik. 

Stelechity  *g.  skamieniałe 
» pnie  drzew  pr2,edpotopo- 
wych. 

Stella  ł.  gwiazda;  t.  ma- 
rla, gwiazda  morska. 

Stellage  n.[/.]  (tteUai)  spe- 
kulacja giełdowa,  polegająca 
na  tym,  że  spekulant  obo- 
wiązuje się  dostarczyć  a. 
przyjąć  umówiony  walor  po 
kursach  podług  premjów  o- 
placonych :  zwyżkowej  i 
zniżkowej. 

Stelmach  n.  rzemieślnik 
wyrabiający  wszystkie  dre- 
wniane części  potrzebne  do 
złożenia  wozu,  bryczki,  po- 
wozu i  t.  p.,  kołodziej. 

Stelografja  *g.  pismo  ryte 
na  słupach,  kolumnach  it.d. 
.Stelwaga  ».  drewno  w  po- 
przek na  dyszlu,  przy  któ- 
rym są  przytwierdzone  or- 
czyki. 

Stemmata  g.  wieńce  któ- 
remi  'starożytni  zdobili  wi- 
zerunki   swych   przodków. 

Stemmatografja  "g.  oh.  Gle- 
'*'  nealogja. 

Stempel  n.  przyrząd  do 
odciskania  pieczęci, znaków, 
cyfr,  do  wybijania  monet  i 
medalów;  sam  odcisk;  pręt 
do  przybijania  naboju  w 
strzelbie;  tłok  w  pompie,  w 
sikawce;  podpora  drewnia- 
na do  podtrzymywania  su- 
fitu; znak  z  herbem  państwa 
nalepiany  na  podaniach,  ak- 
tach i  t.  d.  jako  opłata  skar- 
bowa; pnen.  cecha,  znamię, 
oznaka;  stemplowy  papier,  pa- 
pierz  wyciśniętemi znakami 
wodnomi,  wskaznjącemi  o- 
płatę  skarbowi  należną,  dziś 
zastąpiony  markami  stem- 
plowemi  (ob.  Marka). 

Stemplować  n.  odciskać 
stempel  na  jakim  przedmio- 


cie; przybijać  stemplem  ła-' 
dunek  w  strzelbie;  umacniać 
budowę  za  pomocą  stempli; 
naklejać  znakopłaty  skarbo- 
wej; stemplowanie,  wyciśnię- 
cie znaku  urzędowego  na  pa- 
pierach, wagach,  miarach, 
jako  urzędowe  zatwierdze- 
nie, że  są  zrobione  podług 
przepisów. 

Steniczny  *g.  pełen  sił  i 
zdrowia. 

Stenograf  *g.  biegły  w  ste- 
nografji. 

Stenografją  *g.  umiejęt- 
ność szybkiego  pisania  za 
pomocą  różnych  znaków  i 
skróceń. 

Stendgram  *9.  mowa,  pismo 
stenografowane.  • 

Stenotalegraf  *g.  telegraf 
piszący,powięksżający  szyb- 
kość telegrafowania  do  2fOO 
wyrazów  na  minutę  (zbu- 
dowany przez  Carsagne'a  w 
Paryżu). 

Stentando  te.  w  muz.  po- 
wstrzymujące, wahające. 

Słentato  w.  w  mut,  mozol- 
nie, w  tonie  żałosnym,  bo- 
lesnym; w  malarstwie:  trwo- 
żliwie, sztywno,  ciężko. 

Stentor  g.  grecki  wojow- 
nik, jeden  z  bohaterów  woj- 
ny Trojańskiej,  opiewany 
przez  Homera,  odznaczają- 
cy się  niezmiernie  donoś- 
nym głosem;  słenłerowy  głos, 
głos  bardzo  silny. 

Ster  dolnon.  jirzyrząd  dó 
kierowania  statkiem;  prten. 
naczelne  kierownictwo;  ster- 
nik, kierujący  steretn  statku 
wodnego;  oficer  na  okrę- 
cie, mający  nadzór  nad  ste- 
rem. 

Sfer/,  jednostka  francu- 
skiej miary  bryłowatości  i 
objętości  ==  1  metrowi  sze- 
ściennemu. 

Stereochemja  *g.  chemja 
przestrzenna,  zajmująca  się 
wspólnemi  własnościami  a- 
tomów  i  stanami,  przez  ja- 
kie atom  przechodzi:  ete- 
rycznym, materjalnym  ł  u- 
żywotuiającym  (gdy  atom 
staje  się  cząstką  żywego  or- 
ganizmu). 

Stereochrom|a*^.nowy  spo- 
sób malarstwa  al  f  resco  za  po- 
mocą pokrywania  go  szkłem 
wodnym. 

Stereograf  iczny  *g.  rzut,  spo- 
sób kreślenia  mapy,  polega- 
jący na  tym,  że  rysownik 
wyobraża  sobie,  że  na  kraj, 
którego  mapę  kreśli,  patrzy 
z  punktu  kuli  ziemskiej 
wprost  przeciwległego. 

SfereografjaV  część  gieo- 
metrji  traktująca  o  przed- 
stawieniu brył  na  płasz- 
czyźnie. 

Stereometr  *g.  przyrząd  do 
oznaczania  objętości  ciał 
porowatych  a.  proszkowa- 
nych. 


Stereometrja  V  ob.  Solldo- 
metr)a. 

Stereoprospettiya  u>.  ma- 
lowanie wypukłe,  w  któ- 
rym faiby,  grubo  nałożone, 
cień  rzucają. 

Stereoskop  Vpf  zyrząd  op- 
tyczny w  kształcie  niewiel- 
kiej skrzynki  z  wprawione- 
mi  w  jedną  ścianę  dwoma 
szkłami  powiększająceni , 
przez  które  patrząc  oboj- 
giem oczu  na  umieszczone 
w  przeciwległej  ścianie  dwa 
obrazki  tegoż  samego  przed- 
miotu, narysowane  tak,  jak 
on  się  każdemu  oku  z  osob- 
-na  przedstawia,  doznajemy 
wrażenia,  jakbyśmy  widzieli 
ów  przedmiot  jeden  w  prze- 
strzeni (bryłowaty,  plas- 
tyczny, a  nie  płaski  obra- 
zek). 

Stereostatyka  *g.  statyka 
bryłowatości. 

Sterebtomją  *g.  część  gieo- 
metr ji,  traktująca  o  przecię- 
ciach powierzchni  brył,  ma 
zastosowanie  przy  budowie 
sklepień. 

Stereotyp  *g.  płyta  odlana 
z  metalu  czcionkowego  we- 
dług formy  odciśniętej  ze 
złożonej  do  druku  kolumny 
drukarskiej,  używa  się  do 
drukcwania  kiltu  wydań 
książki  lub  b.^Tdzo  liczrych 
egzemplarz jr ""  pi^roa  perio- 
dycznego; druk  >\Vykonany 
z  takiego  odlewu;  stereoty- 
powy, odbity  za  pomocą  ste- 
reotypów; pnen.  zawsze  je- 
dnakowy, nier.mienny  (np. 
wyraz  twfcrzy),  oklepany, 
zwyczajny ;  stereotypować , 
drukować  za  pomcsą  stereo- 
typów. 

Stereotypia  *g.  zakład,  w 
którym  odlewają  stereotypy 
i  drukują  za  pomocą  stereo- 
typów. 

Słerllls  ł.  bezpłodny;  nie- 
mający  potomstwa. 

Sterkoryzacja  nt.  uprawa 
gruntu  przy  pomocy  nawo- 
zów sztucznych. 

Sferlet  r.  [«.]  czyli  czeczi. 
ga,  ryba  o  bardzo  cenionym 
mięsie. 

Sterling  ob.  Funf  szterllng. 

Sternum^.-^mostek,  płaska 
kość  łącząca  żebra  na  prze- 
dzie klatki  piersiowej. 

Sternufaforla  nt.  środki  le- 
karskie pobudzające  do  ki- 
chania (używane  np.  w  le- 
targu). 

Sterylizacja  nJ.  wyjaławia- 
nie, niszczenie  bakterji  cho- 
robotwórczych i  ich  zarod- 
ków zapomocą  poddania  wy- 
jaławianych substancji  i 
przedmiotów  ( pokarmów , 
napojów,  instrumentów  chi- 
rurgicznych, naczyń  i  sprzę- 
tów po  chorych,  płynów 
przeznaczonyeh  do  sztucz- 
nej hodowli  bakterji  i  t.  p.) 


działaniu  bardzo  wysokiej 
lub  bardzo  nizkiej  tempera- 
tury. 

Sterylizator  ni.  przyrj-ąd  do 
wyjaławiania  mleka. 

Sterylizować  ni.  wyjała- 
wiać, niszczyć  bakterje  cho- 
robotwórcze za  pomocą  ste- 
ryHzacji;sfarylizowane  mleko, 
mleko  wyjałowione,  wolne 
od  bakterji  wskutek  gotowa- 
nia 10 — 15  minut  aż  do  wrze- 
nia w  naczyniach  herme- 
tycznie zamkniętych. 

Sterylność  (oft.Sterilis),  bez- 
płodność; chudość;  uwiąd; 
oschłość. 

Stesso  w.  tak  samo;  w  mu- 
zyce: s.  moto  z  taką  samą 
prędkością;  s.  tempo  w  ta- 
kim snmym  takcie. 

Stetograf  *g.  przyrząd  do 
graficznego  przedstawienia 
ruchów  oddechowych. 

Stefbmetr  *g.  przyrząd  do 
mierzenia  objętości  i  po- 
jemności klatki  piersiowej. 

Stetoskop  *g.  rurka  drew- 
niana lub  kauczukowa,  c- 
twarta  i  rozszerzona  na  obu 
końcach,  a  w  jednym  końcu 
zaopatrzona  w  wypukłą  albo 
wklęsłą  tarczę,  używana  w 
medycynie  przy  auskultacji. 

Stef  pro  ratione  yoluntas  t. 
niech  rozkaz  stai'czy  za  po- 
wód. 

Steward  a.  (sUuerd)  zarzą- 
dzający, nadzorca,  dozorują- 
cy prowiantu;  na  okręcie: 
służący,  lokaj. 

Stiehomancja  *g.  wróżenie 
z  linji  lub  wierszy  poezji, 
z  losów — z  miejsca  otworzo- 
nej książki,  z  karteczek  wy- 
ciągniętych na  los  szczę- 
ścia. 

Stichometrja   *g.  liczenie'' 
wier.szy  w  rękopisach  w  ce- 
lu   obrachowania   objętości 
druku. 

Stick  a.  (tlik)  laska  do  pod- 
pierania się. 

Stigma  g.  ukłócie,  dotknię- 
cie, miejsce  po  ranie,  bliz- 
na; wylot  dychawek  u  owa- 
dów; oh.  Stygmat. 

Stil  de  grain  /.  ^^r{>  gatu- 
nek żółtej  farby. 

Stlllatio  t.  spadanie  kro- 
plami. 

Stimulantia  ni.  leki  podnie- 
cające. 

Stimmung  n.  nastrój. 

Stimmyieh  n.  (sztymfu  dotl. 
bydło  głosujące:  ludzie, któ- 
rzy głosują  zgodnie  ze  wska- 
zówkami danemi  im  nrzfz 
tych,  od  których  zależą. 

Stirplkulfura  n/.nazwa  pro- 
pagandy nowej  sekty  w  A- 
meryce,  dopuszczającej  mał- 
żeństwa wyłącznie  pomię- 
dzy osobami  zdrowemi  i  ro- 
zumnemi. 

Słlrps  1.  pokolenie. 

Stluk  XV.  mieszanina  gip- 
su, wapna  i  piasku  z  dodat- 


St.  James  —  Stroboskop 


244 


kiem  kleju,  zrazu  miękka  i 
bardiso  plastyczna,'  później 
silnie  twardniejąca  i  dajfioa 
się  łatwo  szlifować,  uijAva- 
na  do  poki*ywania  murów, 
drewnianych  ścian  i  ■  snfi- 
tów,  oraz  na  ornamenty  we- 
wuątr*  i  zewnątrz  budynku. 

St.  James  a.  (tf-diemsj  ga- 
bliMł:  królewska  tajna  rada 
(ministerjum)  (od  nazwy  pa- 
łacu w  Londynie). 

Sł.  n.  skr.  Stili  novi  t.  podług 
nowego  stylu. 

Stoa  g.  kryta  kolumnada, 
zwykle  z  jednej  strony  osło- 
nięta ścianą,  opasująca  świą- 
tyaie,  domy  mieszkalne  i 
rynki  miast  greckich,  słu- 
żąca do  przechadzek,  gim- 
nastykowania się,  narad  ■ly 
kwestjaoh  politycznych  i 
przedmiotach  naukowych, 
portyk. 

Słochmal  n.  omieciny  we 
młynie,  w  piekarni;  kurza- 
wa z  mąki. 

Stocholiigja  *y.°^u^3  o  ma- 
terji  pierwotnej. 

Śtock-exGhange  a.fitok-ek*- 
csendi)  giełda  na  papieiT' 
■wartościowe  w  Anglji. 

Stockholder  a.  posiadacz 
udziałów,  akcji,  rtnty  pań- 
stwowej. 

Stocks  a.  papiery  warto- 
ściowe, akcje;  udziały  w  ren- 
cie państwowej. 

Stolcyzm  *g.  pogląd  szko- 
ły tiloiolow  greckich,  za 
najwyższe  dobro  ii  najwyż- 
szy cel  życia  uznających 
cnotę,  za  jedyne  zło — wy- 
stępek; Upatrujących  do- 
skonałość w  zupełnym  zapa- 
nowaniu nad  własnemi  na- 
miętnościami, pragnieniami 
i  cierpieniami  i  w  zgodno- 
ści postępowania  człowie- 
ka z  prawami  natury;  prtex. 
obojętność  na  własne  cier- 
pienia i  niepowodzenia,  spo- 
kój duszy  w    nieszczęściu. 

Stoik  "g.  filozof  grecki, 
wyznający  zasady  stoicyz- 
mu;  prttn.  człowiek  niezłom- 
ny, nieugięty ,  spokojnie 
przyjmujący  życiowe  tros- 
ki, niepowodzenia  i  cier- 
pienia; stoicki,  zgodny  z  za- 
sadami stoicyzmu;  znoszący 
taężnie  swoje  cierpienia, 
krzywdy  i  straty. 

Stokfisz  oh.  Sztokfisz. 

Stola  g.  długa  suk'nia  ko- 
bieca staroż .  Rzymianek, 
ułożona  w  szerokie  fałdy, 
spięta  paskiem  poniżej  pier- 
si; oh.  Stuła. 

Stolnia  oh.  Sztolnia. 

Stoma  g.  usta. 

Słomachica  t.  środki  lecz- 
nicze .służące  do  wzmocnie- 
nia żołądka. 

Stomatyczny  *g.  środek  le- 
karski w  chorobach  ust  i 
jamy  ustnej. 

Stopi  a.  stój!   wstrzymaj! 


(statek,  inaBzyuę)    wyraże- 
nie używane  w  marynarce. 

Stora  /.  zasłona  zajmują- 
ca całą  szerokość  okna,  da- 
jąca się  spuszczać  i  podno- 
.sić  przy  pomocy  specjalne- 
go urządzenia,  roleta. 

Storaks  ob.  Styraki. 

Słpre  a.  (stor)  zapas,  pro- 
wizja; skład,magazyn,  sklep. 

Stornello  te .  poemacik 
6-cio-wierszoT?y,  w  którym 
dwa  ostatnie  wyrazy  pierw- 
szego wiersza  kohczą  rów- 
nież wiersz  4-ty,  ale  w  po- 
rządku odwrotnym. 

Stómo  a.  Risłorno  tr.  w  ra- 
chunkowości sprostowanie, 
poprawienie  poiycji  źle  lub 
fałszywie  do  ksiąg  buchal- 
teryjnych  wciągniętej  przez 
wprowadzenie  przeciwnej 
pozycji  równej  wartości; 
stornować ,  prostować  błąd 
w  księdze  buchalteryjnej, 
wpisując  storno. 

Słorthlng  siic.  sejm  w  Nor- 
wegji. 

Stotinka  A^^.najdrobniejsza 
moneta  w  Bulgarji«=l  cen- 
tymowi, jakich  100  idzie 
na  1  lew. 

Słouł  o.  fttauij  piwo  an- 
gielskie mocne  i  ciemne. 

StrablzRi  *g.  zezowanie, ( 
zez. 

Strabotomja  *g.  operacja 
chirrrgiczna,  mająca  na  ce- 
1«  usunięcie  ze 'a. 

Straby  jf.^belki  poprzecz- 
ne podtrzymujące  wiąza- 
nie.        \ 

Stracą  tk  bruijon,  notat- 
nik; w  kupii-ctwie  księga 
podręczna,  w  ^*^^órej  zapisu- 
je się  dla  pamięci  wszyst- 
kie przycMody  i  rozchody 
w  miarę  jak  wpływają. 

Strada  ir.  ulica,  droga;  s. 
ferrała,  drogf;  żelazna,  kolej 
żelazna. 

StradWartus,  skrzypce, 
wyrobione  przez  słynnego 
fabrykanta  tego  nazwiska, 
odznaczające  się  niepospo- 
litemi  zaletami,  dziś  ogrom- 
nie cenione  i  przepłacane 
na  wagę  złota. 

Stradjota  »j>r.żołnierz  kon- 
ny, Albańczyk,  w  usługach 
rzeczypospolitej  weneckiej; 
rozbójnik  konny. 

Stragan  <«.  stół,  niekiedy 
nakryty  daszkiem,  z  towa- 
rami na  sprzedaż,  ustawio- 
ny na  ulicy  a.  na  placu  tar- 
gowym. 

Stralt  a.  (stretj  cieśnina 
morska. 

Strajk,  Strajkować  oh.  Strejk, 
Strejkować. 

Strakcja  ł.  uwydatnienie 
w  druku  wyrazów  a.  wier- 
szy za  pomocą  druku  kolo- 
rowego. 

Stralcio  te.  (stralczo)  do- 
browolny układ  •  w  intere- 
sach handlowych  bez  bliż- 


szego   obliczenia   się;    roz- 
wiązanie interesu. 

Stramonina  ni.  wyciąg  z  sza- 
leju b.  trujący. 

Stramonium  ł.  roślina  sza- 
lej. 

Strand  n.  wybrzeże  mor- 
skie. 

Strangulacja  /.  uduszenie 
bez  powieszenia; 'udławie- 
nie. 

Strangurja  *g.  trudne  od- 
dawanie moczu. 

Strapczy  r.  dawniej  pro- 
kurator powiatowy  w  Ce- 
sarstwie Rosyjskim. 

Stras  /.  szkło  służące  do 
wyrobu  imitacji  brylantów 
i  drogich  kamieni;  sztucz- 
ny, fałszywy  drogi  kamień 
(od  nazwiska  wynalazcy). 

Strasse  n.  ftztrate)  ulica; 
kanał;  cieśnina  morska. 

Strateg  g.  wódz  w  staroż. 
Grecji. 

Strategiczna  j*.  kolej,  droga 
żelazna,  przy  której  budo- 
wie i  kierunku  przeważał 
wzgląd  na  obronę  kraju  i 
cele  wojskowe. 

Strategik  g.  wojskowy,  po- 
siadający gruntowną  znajo- 
mość zasad  strategji,  wódz 
układający  plan  działań  wo- 
jennych. 

Strategia  a.  Strategłka  g. 
sztuka  wojenna,  nauka  pro- 
wadzenia wojny,  obejmują- 
ca obmyślanie  planu  kam- 
panji  i  pokierowania  dzia- 
łaniami wojennemi  w  spo- 
sób wiodący  do  zamierzo- 
nego celu. 

Stratografja  *g.  opisanie 
wojny  i  działań  wojskowych. 

Śłratus  ł.  chmury  war- 
stwowe, widziane  zwykle 
przy  zachodzie  na  skraju 
widuiokręgu;  cwnulo-stratus, 
chmury  kłębiasto-warstwo- 
we. 

Stratyfikacja  »i^  układ  war- 
stwowy, ustrój  utworów  gie- 
ologicznych  osadowych,two- 
rzących  pokłady  równole- 
głe, jedne  na  drugich  pię- 
trami ułożone.  < 

Stratyfikować  mt.  nkładaó 
warstwami;  w  ogrodnict~'9r 
układać  w  płaskim  puaeł- 
ku  nasiona  powoli  kiełku- 
jące i  łatwo  tracące  zdol- 
ność kiełkowania,  przekła- 
dając je  warstwami  wilgot- 
nego piasku  lub  ziemi  in- 
spektowej, w  celu  przecho- 
wania ich  przez  zimę  tak, 
aby  nie  straciły  własności 
kiełkowania. 

Stratygrafia  *g.  opis  two- 
rzenia się  pokładów  skoru- 
py ziemskiej  i  ich  następ- 
stwa, gieologja. 

Strazza  ob.  Stracą. 

Streber  n.  karjerowicz. 

Street  a.  {ttriti  ulica. 

Strefa  n.  każdy  z  pięciu 
wielkich    pasów,   na   które 


podzielono  powierzchnię  ku- 
li ziemskiej  między  jednym 
a  drugim  biegunem,  różnią- 
cych się  między  sobą  nie- 
jednakowemi  stosunkami  o- 
świetienia  i  ogrzewania 
przez  promienie  słońca; 
część  powierzchni  wysokiej 
góry,  różniąca  się  od  części 
sąsiedniej  swoją  roślinno- 
ścią; wogóle  pas  powierzch- 
ni ziemi  a.  morza,  różniący 
się  od  sąsiednich  zjawiska- 
mi atmosferjoznemi  i  kli- 
matem; prien.  to  samo  co  re- 
gjon;  wyższe  s-y.  arystokra- 
cja, rząd;  niższe  s-y,  lud. 

Strefić  (oiTrrefny),  uczynić 
co  trefnym,  niekoszernym, 
nieczystym  podług  przepi- 
sów religji  Mojżeszowej. 

Strejk  a.  wynikłe  ze  zmo- 
wy zaprzestanie  pracy  przez 
robotników  jednej  lub  kilku 
fabryk,  albo  całej  nawet  ga- 
łęzi przemysłu,  w  celu  u- 
zyskania  korzystniejszych 
warunków  pracy  a.  dla  ma- 
nifestacji (w  tym  razie  kró- 
tkotrwałe); bezrobocie;  strej- 
kować, należeć  do  strejku, 
zaniechać  pracy  z  powodu 
bezrobocia;  nic  nie  robić, 
próżnować. 

StreikbrecherM.  łamistrajk, 
robotnik  wyłamujący  się  ze 
strejku,  stający  do  pracy  po- 
mimo strejku. 

Streka  a.  zebranie  yttryM.- 
xiej  zwierzyny  uUiiej  na  po- 
lowaniu i  rozłożenie  jej  na 
polance  leśnej  dla  przeglą- 
du przez  myśliwców. 

Stremma  g.  zwichnięcie 
członka. 

Strepitoso  tv.  w  muz.  oałą 
siłą,  hałaśliwie. 

StreptokokI  g.  bakterje 
znajdujące  się  wszędzie  a 
szczególnie  w  ciałach  gni- 
jących. 

Strełto  w.  w  mtu.  w  szyb- 
kim tempie  utrzymane  krót- 
kie zakończenie  dłuższego 
utworu  muzycznego,  jakie- 
go ustępu  dramatycjinego; 
zakończenie  w  fudze,  gdzie 
tematy  w  coraz  bliższych 
odstępach  się  powtarzają;  w 
kupiectwie:  ściśle,  skąpo, 
ciasno,  kuso. 

Stricte  t.  ściśle,  dokład- 
nie. 

Strlcto  iore  ł.  ściśle  we-  ■ 
dług  prawa. 

Strlcto  sensu  t.  w  ścisłym 
znaczeniu. 

Stride  a.  (strajdi  bieg  a. 
chód  konia  ■wielkiemi  kro- 
kami. 

Strike  a.  (strajkj  ob.  Stroik. 

Stringende  w.  (ttrindiendo) 
w  muz.  przyśpieszając. 

Stroboskop  a.  Fenakisto- 
skop  *g.  przyrząd  optyczny 
składający  się  z  krążka,  o- 
sadzonego  na  osi,  z  wyobra- . 
żonym  na  jego  powierzchni 


245 


Strofa  —  Stygmatyzm 


Bzere^ium  rybunkow  lub  fo- 
tografii, przedstawiających 
np.  kolejne  pozy  osoby  bo- 
dącej w  ruchu,  który  to  przy- 
rtąd  wprowadziwszy  w  ruch 
obrotowy  i  patrząc  weń 
przez  wazką  szparą,  otrzy- 
mamy jeden  obraz  ciągły  o- 
aoby  wykon  ywającej  ruchy 
bez  przerwy,  jak  w  naturze. 

Strofa  g.  w  poezji:  więk- 
szy ustąp  rytmicznie  i  syn- 
tsktycznie  w  sobie  zamknię- 
ty; harmonijny  splot  wier- 
szy, wyrażających  prawie 
zawsze  myśl  skończoną ; 
zwrotka  lub  wrotka. 

Strofować  n.  ganić,  napo- 
minać, karcić  stówami. 

Słroiiweln  «.  (sttroniajn) 
słodkie,  mocne  wino  z  soku 
winogron,  rozłożonych  na 
słomie  i  napót  ususzonych. 

Stroma  g.  podkład,  nakry- 
cie, dywan  tkany  kolorowo; 
podłoże,  osnowa;  wiązania 
tkanek  gruczołów  i  opuch- 
lin. 

Stromata  g.  dywany,  obi- 
cia; pisma,  rozjirawy  różnej 
treści. 

Stromatyka  g.  sztuka  tka- 
nia dywanów. 

StromboliczM  *g.  wybuchjr 
wull(an6w,wybuchy  lawf  wy- 
lewającej się  poza  krater  po- 
wolnie bez  wybuchu. 

Stronciana  nt.  niedokwas 
strontu. 

Stroacjanit  ni.  miuerał 
przezroczysty,  zielonkawy, 
którego  częściami  składo- 
wemi  są  stront,  tlen  i  kwas 
węglany. 

Stront,  Stroncjum  nł.  metal 
lekki,  barwy  żółtej  (nazwa 
od  wsi  w  Szkocji,  gdzie  był 
najpierwej  odkryty). 

Strucla  «.  pieczywo  w  ro- 
dzaju bułki,  ale  większe  i 
mające  formę  wydłużoną, 
bywa  także  napełnione  ma- 
kiem, masą  migdałowa,  po- 
widłami. 

Strudol  *.  potrawa  z  cia- 
sta, obficie  smarowanego 
masłem,  wielokrotiłie  roz- 
wałkowywanego  i  znowu 
składanego,  wreszcie  obsy- 
panego z  wierzchu  jabłkami 
krafanemi  i  cukrem,  zawi- 
niętego w  zwój,  ułożonego 
w  rondlu  spiralnie  i  wypie- 
czonego. 

Słruggie  for  tffe  a  {strogl 
for  lajf)  walka  o  byt,  wyra- 
żenie wprowadzone  przez 
Darwina,  oznaczające  współ- 
zawodnictwo w  zdobywaniu 
środków  do  życia,  przyczym 
słabe-  organizmy  w  walce 
X  mocniejszemi  giną. 

Struggieforlif  er  a.  (strSglfor- 
lojjer)  człowiek  wywalcza- 
jący sobie  środki  egzysten- 
cji bez  uwzględnienia  inte- 
resu innych,  be«  współczu- 
«ia  dla  ituiych. 


Strukczatzy  n.  krajczy,  dy- 
gnitarz w  daw.  Polsce,  któ- 
ry Tia  uroczystościach  za- 
stawiał stoły,  krajał  mięsi- 
wo i  podawał  potrawy  oze- 
śnikowi,  a  ten  ^e  stawiał 
przed  króla. 

Struktura  t.  sposób  łącze- 
nia pojedynczych  części  w 
caloś^  stały,  charaktery- 
styczny dladanegociałapra- 
widłowy  układ  części  skła-^ 
dowych;  budowa,  układ. 

Struma  1.  wole,  chorobli- 
we powiększenie  gruczołu 
tarczowego  na  szyi. 

Struś  g.-l.  [irgómon.]  gatu- 
nek wielkiego  ptaka;  strusia 
polityka,  polityka  polegająca 
na  tym,  żeby  mrużyć  oczy 
na  niebezpieczeństwa  i  nie 
chcieć  o  nich  myśleć,  podob- 
nie jak  według  mniemania, 
struś  wobec  groźnego  nie- 
bezpieczeństwa kryje  gło- 
wę w  piasku,  żeby  tego 
niebezpieczeństwa  nie  wi- 
dzieć; strusi  żoUdek,  żołądek 
zdolny  przyjąć  bez  szkody 
pokarm  choćby  mało  straw- 
ny ;  przen.  obojętność  na 
zniewagi  doznawane. 

Strybulacja  ł.  szmery,  ja- 
kie wydają  niektóre  owady. 

Strych  n.  poddasze,  góra. 

Strycharz  n.  robotnik  wy- 
rabiający cegły;  człowiek, 
który  strychulcem  równa 
juboże  w  workach;  stryehar- 
stwo,  rzjmiosło  strycha- 
rza. 

Strychnina  nł.  silnie  trują- 
cy alkaloid,  otrzymywany 
z  nasion  kulczyby  (wronie- 
go oka),  w  stanie  czystym 
przedstawiający  się  w  po- 
staci drobnych,  przezroczy- 
stych kryształów,  bardzo 
gorzkich  w  smaku,  trudno 
rozpuszczalnych  w  wodzie, 
a  łatwo  w  rozcieńczonym 
alkoholu,  benzolu,  chloro- 
formie. 

Sf  rychować  a.wy  równywać 
miarę,  zgarniając  albo  obci- 
nając nadmiar;  przelatywać 
przebiegać  wzdłuż  jakiego 
przedmiotu  (wiatr  *-uje);  o- 
strzeliwać  jaki  przedmiot 
pod  małym  kątem  do  jego 
długości;  (o  koniu)  kaleczyć 
sobie  jedną  nogę  drugą  nogą 

Strychulec  n.  narzędzie  do 
urównywania  miary  (pręt, 
wałek,  deseczka);  łopatka 
drewniana  nacinana,  karbo- 
wana na  krzyż,  smarowa- 
na kalafonią  albo  smołą 
szewcką  i  obsypana  pias- 
kiem, do  ostrzenia  kosy. 

Słryktura  ł.  chorobliwe 
zwężenie  kanału  w  orga- 
nizmie ludzkim  lub  zwie- 
rzęcym; ściśnięcie. 

Strzyga,  Strzygonla  t.  u- 
piorzyca,  straszydło;  mnie- 
mana dusza  nieprawego 
dziecka    płci     żeńskiej    w 


gwieździe  spadającej  i  błęd- 
nym ogniku;  błędnica,  świe- 
ciłka,  kusząca  parobków  du 
złego;  strzygon,  mniemana 
dusza  nieprawnego  i  wcześ- 
nie zmarłego  dziecka  płci 
męskiej:  przedzierzgają  się 
w  różne  postaci  i  kuszą  mę- 
żatki do  złego. 

S.  T.  T.  L.  na  nagrobkach: 
lir.  Sit  tibi  terra  leyis  1.  niech 
ci  ziemia  będzie  lekką. 

Stucco  lustro  w.  kolorowy 
stink  zdobny  w  żyłki  i  po- 
lerowany, naśladuiący  mar- 
mur. 

Stud-booka.  (iiódbuk)Vs\^- 
ga  stad,  spis  przodków  ko- 
nia czystej  rasy,  wyścigo- 
wego albo  myśliwskiego. 

Student  t..  Studentka,  słu- 
chacz, słuchaczka  wyższe- 
go zakładu  naukowego  (aka- 
demii,  uniwersytetu,  poli- 
techniki i  t.  p.);  w  Galicii — 
mczeń  gimnazium. 

StudenterjanJ.ogół  studen- 
tów; postępek  nieodpowied- 
ni dla  człowieka  zrówno- 
ważonego, ogładzonego  to- 
warzysko, wybryk  mogący 
ledwie  być  wybaczonym  stu  - 
dentowi. 

Studiosus  ł.  student  uni- 
wersytetu, akademik. 

Studja  i.  naukowe  bada- 
nia, poważne  oddawanie  się 
zdobywaniu  wiedzy  lub  sztu- 
ki, zgłębianie  jakiego  odła- 
mu aauii;  <■',-,  iczenia  w  zn. 
kresie  sztuki;  pYzedwstęp- 
ne  próby  do  iakiego  więk- 
szego dzieła. 

Studjować  ł,.  uczyć  się, 
przyswaiać  f^obie  szczegóły 
iakiei  wiedzy,  oddawać  się 
zgłębianiu,  badaniu  gałęzi 
iakiej  nauki;  nu  podstawie 
licznych  spostrzeżeń  i  ba- 
dań dążyć  ds  wyrabiania 
sobio  sądu  o  jakim  przed- 
miocie; dociekać,  starać  się 
przeniknąć  rzeczy  ns  ra- 
zie niezrozumiałe,  nio  jas- 
ne; uczęszczać  na  uniwer- 
sytet. 

Studjuni  ł.  w  malarstwie: 
szkic  przygotowawczy  do 
zamierzonej  większej  pracy; 
robota,  będąca  owocem  zdo- 
bytej w  malarstwie  wiedzy; 
wizerunek  charakterystycz- 
nei  głowy;  w  piśmiennic- 
twie: praca  literacka  będą- 
ca rezultatem  przeprowa- 
dzonych badań;  badanie,  do- 
ciekanie. 

Słud.  jur.  $kr.  Studiosus 
juris  t.  słuchacz  (student) 
praw. 

Stuititla  ;.  głupota. 

Sluitorum  Infinitas  est  nu- 
merus  1.  liczba  głupich  iest 
nieskończona;  nie  trzeba 
głupich  siać,  sami  się  ro- 
dzą. 

Stultortim  numiuam  seła- 
men  satis  consecutum    putat 


t.  głupota  nigdy  nio  sądzi, 
że  osiągnęła  dosyć. 

Stuitorum  plena  lunt  omnia 
t.  głupich  pełno  wszędzie. 

Stuitum  lacit  fortuna,  quem 
vu!t  perdere  t.  głupim  czyni 
los  tego,  kogo  chce  zgubić; 
kogo  Pan  Bóg  chce  uka- 
rać, temu  rozum  odbiera. 

Stultus  semper  Incipit  «ivere 
t.  głupi  tworzy  ciągle  no- 
we plany  życiowe. 

Stuła  t.  część  obrzędo- 
wego ubioru  kapłańskiego, 
rodiai  długiej  i  niezbyt  sze- 
rokiej wstęgi,  wyrobionej 
z  tej  samei  materii  co  or- 
nat, a  wdziewanei  na  szyię. 

Stupa  stind.  pomnik,  u 
góry  zakończony  wysoką 
strzałą ,  zawierający  reli- 
kwje  jakiego  świętego  bud- 
dyjskiego w  Indjach. 

Stupefąkcja  /.,  Stupeur  }. 
fstupSr)  osłupiałość,  zdrę- 
twienie umysłu;  zdumienie, 
osłupienie. 

Stupide  /.  (stiipid),  Stupi- 
dus  ł.  głupiec. 

Stupor  i.  oh.  Stupeur. 

Stuprata  t.  kobieta  /.bez- 
czeszczona.   , 

Stuprator  t.  mężczyzna 
bezczeszczący  kobietą. 

Stupruni  t.  rozpusta,  zbez- 
czeszczenie kobiety,  porub- 
stwo,  pozamałżeńskie  za- 
spokojenie popędu  płciowe- 
go; zgwałcenie. 

Słurm  und  Drangperlode  n. 
okres  burzy  i  wrzenia  w  li- 
teraturze niemieckiej  ku 
schyłkowi  18-go  wieku,  wy- 
wołany przez  młodych  poe- 
tów przeciw  przestai'załym 
tematom  i  formom. 

St.  V.  skr.  Stlli  yeterls  1.  sta- 
rego stylu. 

Stychjologja*y.  nauka  o  po- 
czątku wszechrzeczy. 

Stychometrja  *g.  liczenie 
wierszy  w  rękopisie,  dla 
określenia  wielkości  ręko- 
pisu;   oddzielanie   wierszy. 

Stychometryczny  *g.  odno- 
szący się  do   stychometrji. 

Stygmat  g.  u  staroż.  Rzy- 
mian znak,  spiczastym  na- 
rzędziem zrobiony,  zwłasz- 
cza blizna  wypalona  lub  wy- 
cięta dla  piętnowania  zło- 
czyńcy ;  znamię ,  piętno ; 
s-y,  rany  Chrystusa  wy- 
stępujące na  ciele  niektó- 
rych ludzi  zatopionych  w 
rozpamiętywaniu  Jego  mę- 
ki. 

Stygmatyczka,  Stygmatyk  *g. 
osoba,  na  której  ujawnia  się 
stygraatyzm. 

Stygmatyim  *g.  właściwość 
niektórych  ludzi,  zatopio- 
nych w,  rozpamiętywaniu 
męki  Zbawiciela,  że  wy.ste- 
pują  na  nich  stygmaty  czyli 
rany,  przypominające  roz- 
mieszczeniom pięć  ran  Zba- 
wiciela. 


Stygmografja     -  Sublokacja 


246 


Sfygmogratja  *g.  nauka  o 
t<jtnie. 

Styks,  Styksowy  ob.  8tyx, 
8tyxqwy. 

Styl ^.-i.  sposób,  R  narażeni 
sztuka  wyrażania  myśli  na 
piśmio;  w  sztukach  pięk- 
nych, a  zwłaszcza  w  archi- 
tekturze pewien  całokształt 
form  artystycznych  i  cech 
odrębnych,  po  których  roz- 
poznać można,  jaki  okres 
czasu  lub  naród  wytworzył 
dane  dzieło  sztuki  (styl  kla- 
syczny, romański,  gotycki, 
renesansowy,  oarokowy,  ro- 
koko i  t.  d.);  w  rachubie 
czasu:  oznaczanie  daty  we- 
dług kalendarza  Jaljańskie- 
go  (stary  s.)  lub  według 
kalendarza  Gregoriańskiego 
(nowy  8.);  ob.  Stylus;  sty- 
lowy ,  tyczący  się  prawi- 
dłowego i  pifjknego  wy- 
rażania na  piśmie;  w  sztu- 
ce: posiadający  w  całej  czy- 
stości cechy  właściwe  wy- 
tworom pewnej  epoki,  pew- 
nego narodu. 

Style  (le)  c'est  1'homnie  ob. 
Le  style  c'est  rhomme. 

Sfyle  Cłupś  /.  (stu  kupę) 
styl  urywany,  sposób  mó- 
wienia krótkiemi,  urywane- 
mi  zdaniami. 

Stylista  *g.  autor  piszący 
stylem  wytwornym  i  pick- 
nyii\ 

Stylistyka  *g.  nauka  wyka- 
zująca warunki,  od  których 
zależy  doskonałość  stylu  we- 
wnętrzna, t.j.  tycząca  się 
układu  myśli,  i  piękntfść 
zewnętrzna  pod  względem 
wysłowienia. 

Stylita  *g.  Święty  słupo- 
wy, chrześcijański  pustel- 
nik, dla  umartwienia  się 
spędzający  większą  część 
życia  na  szczyue  wysokie- 
go słupa  (w  V  do  Xn  wieku). 

Stylizacja  ni.  sposób  ukła- 
du i  wyrażania  myśli  na 
piśmie. 

Stylizować  nt.  tworzyć  (pi- 
sać, malować,  rzeźbić)  zgod- 
nie z  wymaganiami  jakie- 
go poszczególnego  stylu; 
iron.  pisać  z  mozołem,  si- 
ląc się  na  dobór  wyrazów. 

Stylobat  g.  podstawa  mu- 
rowana, na  której  wznoszą 
się  kolumny  zdobiące  bu- 
dynek. 

Stylogfaf  *g.  rodzaj  pióra 
co  pisania  z  rezerwoarem 
atramentu  wewnątrz. 

Stylografja  *g.  przygotowa- 
nie za  "jomocą  elektryczno- 
ści płyt  z  których  można 
drukować  rysunki  naśladu- 
jąc rysunki  ręczne  lub  a- 
kwaforty. 

Stylollty  *g.  cylindryczne, 
wzdłuż  żłobkowate  utwo- 
ry gieologiczne,  wydzielane 
wskutek  siły  ciśnienia  z  po- 
kładów   kamienia    wapien- 


nego, pro.stopadle  przeci- 
nające jego  warstwy. 

Stylus  1.  styl,  u  starożyt- 
nych rylec  metalowy,  z  jed- 
nym końcem  zaostrzonym, 
fiłażącym  do  pisania  na  ta- 
bliczkach woskowych,  a  dru- 
gim 'płaskim  do  zacierania 
tego,  co  było  napisane,  słu- 
żący także  za  sztylet  w  ra- 
zie potrzeby. 

Stylus  yirum  arguił  t.  styl 
charakteryzuje  człowieka. 

Stymulacja  t.  pobudzenie, 
podniecenie. 

Stymulować  1.  podniecać, 
przynaglać.       "* 

Stynka  n.  mała  i-ybica,  spo- 
krewniona z  łososiem,  pół- 
przezroczysta, żyje  w  mo- 
rzach: Niemieckim,  Bałtyc- 
kim, także  w  większych  je- 
ziorach (u  nas  w  Augusto w- 
skiem  i  Płockiem). 

Stypa  1.  uczta,  biesiada; 
biesiada  wyprawiona  prż^z 
rodzinę  nieboszczyka  dla 
tych,  którzy  towarzyszyli 
jego  pogrzebowi,  gminnie: 
serek. 

Stypacja  1.  zgęszczenie, 
stwai'dnienie,  zatkanie. 

Stypendjum  1.  stała,  rocz- 
na zapomoga  pieniężna,  wy- 
znaczona z  ,  odsetek  pew- 
nych fundu.szów  publicz- 
nych lub  prywatnych  dla 
niezamożnej  uczącej  się 
młodzieży. 

Stypendysta  ni.  korzystają- 
cy ze  SLypendjum. 

Styptyc.'n^.,Jr.  środki,  środki 
do  tamowai^a  krwi. 

Stypulacja  X.  umowa,  zo- 
bowiązanie. Woda  oparta 
na  kontrakcie,  Postanowie- 
nie, zawarowani'?. 

Stypulować  //.  zastrzegać 
warunki  w  umowie,  uma- 
wiać się. 

Styraks  g.  styrakowiec, 
drzewo  o  liściach  naprze- 
mianlogtych,  kwiatach  bia- 
łych, ^-ośnie  w  połud.  Eu- 
ropie, a  niektóre  gatunki 
w  Indostanie;  żywica  je- 
go o  przyjemnym  zapachu 
i  gorzkawym,  korzennym 
smaku,  zwana  styraks  a. 
storaks,  używa  się  do  ka- 
dzideł, perfum  i  jako  lek. 

Styx  g.  w  mitologji  grec- 
kiej rzeka  piekieł  w  świe- 
cie podziemnym,  opasująca 
go  dziewięciokrotnie  swe- 
mi  wodami,  na  które  prz^z 
bogów  złożona  przysięga, 
była  straszna  i  niezłomna, 
i  które  to  wody  czyniły 
ciało  ludzkie  nietykalne  dla 
ciosu;  styxowy,  piekielny. 

Su  ob.  Sou. 

Su  tur.  woda,  rzeka. 

Sua  culque  fortuna  In  manu 
est  t.  każdy  jest  sprawcą 
swojego  losu. 

Sua«  quMn4se  tortonae  ma- 
ri,\m«    poenitet    ł.    nikt   nie 


jest    zadowolony  -ze  swejco 

loRUi 

Suae  qulsqu«  fortunae  taber 

1.  każdy  jost  sprawcą  wład- 
nego szczęścia. 

Sua  sponte  1.  z  własnej 
woli. 

Sua  sunt  cułque  vitla  1. 
wszystko  ma  swoją  stronę 
ujemną;  nikt  nie  jest  bez 
ale. 

Suayiter  In  modo,  fortiłer  in 
re  1.  łagodnie  w  formie, 
stanowczo  w  rzeczy,  t.  j.  w 
słowach  grzecznych,  lecz 
tonem  stanowczym,  niedo- 
puszczającym  oporu  ze  stro- 
ny przeciwnej  lub  ustęp- 
stwa dla  niej. 

Sub-  ł.  dodane  przed  wy- 
razem=po  polsku:  pod-;  por. 
też,  wyjaśnienia  pod  nad-. 

Sttbaltern  M.  podwładny, 
podrzędny. 

Subalternacja  ni.  stosunek 
zależności  w  logice,^  stosu- 
nek sądu  ogólnego  do  szcze- 
gólnego. 

Subantreprener,  antrepre- 
ner,  który  całą  antrepry- 
zę  a.  jej  część  przejmu- 
je na  siebie  od  antreprene- 
ra  głównego. 

Subaraty  ł.  spiżowe  mo- 
nety rzymskie  posrebrza- 
ne   lub    obłożone    srebrną 


Subarendątor,  poddzierża- 

wiący. 

Subarendować,  poddzier- 
zawiać,  wydzierżawiać  od 
dzierżawcy. 

Subarktyczny ,  podbiegu  - 
nowy. 

Sub  auspicłls  imperatorłs 
t.  pod  opieką  (władzą)  mo- 
narszą: nazwa  egzaminu 
uniwersyteckiego. 

Sub  colore  juris  1.  pod  po- 
zorem prawa. 

Sub  conditione  1.  pod  wa- 
runkiem. 

Subdelegat  t.  pełnomoc- 
nik niższego  stopnia,  za- 
stępca delegata. 

Sub-  dlvo  t.  pod  gołym 
niebem. 

Sub  fide  remissionis  /.  z 
pewnością  zwrotu. 

Subdjakon,  najniższy  z 
większych  stopni  kapłań- 
skich; w  kościele  protes- 
tanckim drugi  djakon. 

Subdominanta,  w  muzy- 
ce: ton  niższy  od  dominan- 
ty, bezpośrednio  z  nią  są- 
siadujący. 

Subdukcja  t.  odsunięcie, 
odjęcie. 

Subdywizja,  podział. 

Sub  fide  nobili  t.  na  szla- 
checkie słowo  honoru.  . 

Sub  hac  voco  t.  ■  pod  tą 
nazwą. 

Subhastacja  1.,  Subhasta, 
publiczna  sprzedaż  przymu- 
sowa majątku  nieruchome- 
go '  obdłużonego. 


Sub  Idu  /.  w  niebezpie- 
czeństwie. 

Subłntabulat,  dług  zapi- 
sany hipotecznie  na  sumie 
dłużnika. 

Subintabulować,  wpisywać 
hypoteczriie  dług  na  samie 
dłużnika. 

Subłt*  1.  nagle,  prędko. 

8ub)ekcja  /.  trud;  kłopot. 
zachody;  przykrość. 

Sub|ekc|onalny  ni.  kłopotli- 
wy, sprawiający  snbjekcję. 

Subjekt  1.  podmiot;  w  fi- 
lozofji:  istota  zdolna  do  my- 
ślenia, która  o  czym  my- 
śli, wydaje  sąd;  pomocnik 
sklepowy. 

Subiektywizm  ni.  podmio- 
towość, opieranie  poglądów 
i  postępków  na  osobistych 
uczuciach  i  wrażeniach;  za- 
barwianie sądu  o  rzeczy 
osobistemi  uczuciami  i  wra- 
żeniami. 

Subiektywny  1.  podmioto- 
wy, wypływający  ze  sposo- 
bu myślenia  i  uczucia  jed- 
nostki myślącej,  bardziej 
niż  z  dokładnego  zbadai:ia 
samej  rzeczy;  subiektywność 
ob.  Subiektywizm. 

Sub  Jove  1.  pod  gołym  nie- 
bem. 

Sub  judice  lis  est  /.  spra- 
wa jeszcze  nie  rozstrzy- 
gnięta. 

Subkolektor.  podkolektor, 
otrzymujący  losy  loteryjne 
od  kolektora,  nie  z  urzędu 
loteryjnego. 

Subkofflitet,  podkomitet. 

Sublata  causa,  tolltter  eff  ec- 
tus  t.  usunąć  przyczynę, 
efekt  zginia. 

Sublicytacja,oddanie  z  licy- 
tacji najmniej   żądającemu. 

Sublimacja  ni.  w  chemji: 
ogrzewanie  mieszaniny,  z 
której  wtedy  niektóre  cia- 
ła ulatniają  się,  a  następ- 
nie oziębione  w  odbieral- 
niku, tworzą  kryształy. 

Subllmat  t.  w  chemji  każ- 
dy produkt  otrzymywany 
drogą  sublimacji  w  postaci 
ciała  stałego;  związek  2  a- 
tomów  chloru  z  1  at.  rtęci, 
czyli  chlomik  rtęci:  ciężki, 
biały,  krystaliczny  proszek, 
rozpuszczalny  w  wodzie  (sil- 
na trucizna,  używana  jako 
środek  dezynfekcyjny  i  do 
konserwowania  płynów,  nie 
przeznaczonych  do  jedze- 
nia). 

Subllme  /.  (sublimj  wznio- 
sły, szczytny. 

Sublimować  nt.  otrzymać 
kryształy  jakiego  ciała  przez 
sublimację. 

Sub  littera  i.  pod  literą 
(o  przedmiotach  oznaczo- 
nych literami  alfabetu,  o 
pismach  ułożonych  w  po- 
rządku alfabetycznym). 

Sublokacja,  poddzierżaw.i, 
podnajem. 


247 


Sublokator  —  Suggiestja 


Sublokator,  wynajmujący 
mieszkanie  nie  od  właści- 
ciela domu,  ale  od  loka- 
tora. 

Sublunamy,  podksięźyco- 
wy  oz.  ziemski. 

Submedlanta  ob.  Seksta. 

Submersja  1.  zatopienie, 
zanurzenie. 

Submlsla  /.  poddanie  się, 
poko^,  uległość,  uniżonośó; 
oddanie  w  antrepryzę  przed- 
siębiorstwa drogą  piśmien- 
nych zapieczętowanych  o- 
fert  licytantowi  ofiarujące- 
mu najkorzystniejsze  wa- 
runki; staranie  się  o  do- 
stanie do  sfinansowania  ca- 
łej pożyczki  państwowej  dla 
oddania  jej  dającym  najko- 
rzystniejsze warunki. 

Submitować  się  <.,  Sumito- 
wać  się,  przedstawiać  się; 
tłumaczyć  się,  usprawiedli- 
wiać się. 

Sub  numero  1.  pod  nume- 
rem, za  numerem,  pod  jaką 
liczbą. 

Sub  obilgatione  ad  recipro- 
ca  1.  z  gotowością  do  wza- 
jemnych przysług. 

Sub  omni  laplde  scorpius 
dormił  1.  dosl.  pod  każdym 
kamieniem  śpi  skorpjon: 
należy  być  zawsze  ostroż- 
nym. 

Subordynacja  1.  podporząd- 
kowanie, karność,  uległość, 
posłuszeństwo;  w  logice  ta- 
ki stosunek  między  dwoma 
pojęciami,  że  jedno  należy 
do  zakresu  drugiego,  jest 
temuż  podporządkowane. 

Subordynowa6  1.  podpo- 
rządkować. 

Subornacja  1.  podmówie- 
nie  do  czego  złego;  namó- 
wienie, podkupywanie. 

Subplantacja  nł.  podstęp- 
ne działanie,  podstawienie 

nrgi. 

Sub  poena  /.  pod  zagroże- 
niem karą. 

Sub  praetextu  ł.  pod  pre- 
tekstem, pod  pozorem;  s.  p. 
Jurls,  pozornie  podług  pra- 
wa. 

Sub  preiudlclo  legali  t.  z 
ostrzeżeniem  prawnym. 

Sub  quocunque  łitulo  t.  z 
jakiegokolwiek  powodu. 

Subrepłłte  t.  podstępnie. 

Subretka  /.  sprytna,  prze- 
biegła pokojówka. 

Subrogacja  ni.  podstawie- 
nie, wejście  w  prawa  wie- 
rzyciela. 

Sub  rosa  1.  w  zaufaniu, 
w  tajemnicy. 

Sub  secreto  1.  w  tajem- 
nicy. 

Subseguens  1.  następujs^- 
cy  zaraz  po  tym,  có  naj- 
bliżej ma  nastąpić  (np.  u- 
stęp,  paragraf  i  t.  p.). 

SHbildiam  charltatlvuin  1. 
wsparcie,  miłosierdzie;  ro- 
dzaj podatku  w  daw.  Polsce. 


Sub  siglllo  1.  pod  pieczę- 
cią tajemnicy;  s.  s.  confes- 
tlonls,  pod  pieczęcią  tajem- 
nicy spowiedzi. 

Sub  signo  1.  pod  znakiem. 

Subskrybent  1.  podpisują- 
cy się  na  co,  prenumerator. 

Subskrybować  1.  podpisać 
się  na  co,  zobowiązać  się 
do  nabycia  czego  (akcji , 
dzieła  mającego  się  ukazać, 
udziału  w  pożyczce  pań- 
stwowej). 

Subskrypcja  1.  zobowiąza- 
nie podpisem  swoim  do  na- 
bycia jakiego  wydawnictwa, 
papierów  kredytowych,  wy- 
puszczanych przez  państwo; 
podpisanie  się  na  składkę, 
przedpłata. 

Sub  sole  nihil  perfectum  1. 
pod  słońcem  nic  (niema) 
doskonałego. 

Sub  specie  t.  pod  posta- 
cią, pod  pozorem;  s.  s.  ae- 
ternitatis,  mając  na  uwadze 
wieczność,  wobec  wieczno- 
ści; s.  s.  artis,  z  punktu  wi- 
dzenia artyzmu. 

Sub  spe  rati  1.  w  nadziei 
potwierdzenia. 

Subst.  skr.  Subsłantiyum 
(ob.t. 

Substancja  1.  ogól  ta  na- 
zwa stałych  postaci  mate- 
rji,  pierwiastków  składo- 
wych, tworzących  ciało;  w 
filozof ji:  istota  rzeczy  i  zja- 
wisk, która  pozostaje  nie- 
zmienna i  .objawia  się  w 
mniej  lub  więcej  przemija- 
jących własnościach  rzeczy 
lub  zjawisk,  których  jest 
źródłem  i  podstawą. 

Substancjonalny  ni.  treści- 
wy; pożywny. 

Substantivum  1.  rzeczow- 
nik. 

Substine  et  abstlne  ob.  Sus- 
tine... 

Substitutorjum  ni.  akt  praw- 
ny zawierający  pełnomoc- 
nictwo przeniesione  na  ko- 
go innego. 

Substrał  1.  podścielisko, 
podkład,  podłoże;  warstwa 
gruntu  znajdująca  się  pod 
warstwą  wierzchnią;  mate- 
rja  organiczna,  na  której 
zasiewają  się  grzybki  a. 
bakterje. 

Substytucja  1.  podstawie- 
nie, wyznaczenie  na  zastęp- 
.stwo,  na  wyręczenie. 

Substytuować  {.  zastępo- 
wać, podstawić  na  miejscu 
czegoś  innego. 

Substytut  {.  zastępca,  wy- 
ręczający. 

Subsumować,  podporząd- 
kowywać szczegóły  pod  o- 
gólne  prawidło. 

Subsydjum  t.  pomoc  pie- 
niężna, zasiłek,  wsparcie. 

Subsystencja  ni.  wyżywie- 
nie, utrzymanie. 

Sub  tectu  coell  t.  pod  go- 
łym niebem. 


Subtellzować  ob.  Subtyll- 
zować. 

Subtelny  t.  drobny,  deli- 
katny, zaznaczający  lub  od- 
twarzający najdrobniejsze 
odcienie,  dokładny,  bystry; 
wytworny;  subtelność,  u- 
względnienie  najdrobniej- 
szych z  trudnością  dostrze- 
ganych różnic  i  odcieni; 
drobiazgowa  delikatność  i 
dokładność,  bystrość  umy- 
słu. 

Subtrahować  1.  odjąć,  od- 
ciągnąć. 

Subtrakcja  ł.  odjęcie,  odli- 
czenie. 

SubłylizacjaM^  rozcieńcza- 
nie niektórych  płynów  za 
pomocą  ognia;  subtylizować, 
brać  rzeczy  drobnostkowe, 
ruzumować  drdbiazgowo. 

Subungulata  ni.  zwierzęta 
jednokopytowo. 

Subutrakwiści  nt.  przyjmu- 
jący Komunię  Św.  pod  dwie- 
ma postaciami. 

Sub  utrague  forma  ł.\  s.  u. 
specie,  pod  obiema  postacia- 
mi (Komunja  Św.). 

Sub  voce  1.  pod  nazwą. 

Sub  voto  remissionis  1.  z 
prośbą  o  zwrot. 

Subwencja  1.  zasiłek  pie.- 
nięźny,  pomoc  pieniężna, 
szczególnie  udzielana  jirzez 
państwo  z  publicznych  fun- 
duszów instytuojijm  spo- 
łecznym. Y'  " 

Subwersja  1.  przewrót,  o- 
balenie,  upadek. 

Succis  d'astlire  /.  (tuku 
destim)  uznanie  pobłażliwe, 
jakie  utwór  8caV)iczny,  lite- 
racki lub  dzieło '  sztuki  za- 
wdzięcza tylko  nazwisku  i 
wyrobionej  sławie  autora. 

Successio  ab  intestato  1. 
dziedzictwo  prawne  natu- 
ralne po  zmarłym,  który  nie 
zostawił  testamentu. 

Succheto  ob.  Zucciietto. 

Succubus  1.  szatan  przyj- 
mujący postać  niewieścią,  a- 
by  nawiedzać  śpiącego  męż- 
czyznę. 

Succursale  /.  ftUkUrsaJj  po- 
mocniczy kościół  a.  zakład; 
filja  handlowa. 

Succus  1.  sok. 

Sucłioborcy  r.  sekta  reli- 
gijna w  Rosji,  unikająca  na- 
pojów odurzających,  nie  pa- 
ląca tytuniu  i  nie  zabijają- 
ca zwierząt. 

Suczong,  najlepszy  gatu- 
nek czarnej  chińskiej  her- 
baty. 

SUd  n.  strona  południo- 
wa. ' 

Sudarium  1.  łaźnia  parowa; 
ręcznik  do  oci«rania  potu 
po  takiej  łaźni;  chusta  z  cu- 
downym wizerunkiem  Chry- 
stusa, odbitym  w  chwili, 
gdy  Św.  Weronika  ocierała 
oblicze  idącego  na  śmierć 
krzyżową. 


Sudatorlum  t.  kąpiel  pa- 
rowa. 

Sud-est  [/.]  (iHd)  strona 
południe  wo-wschodna. 

Sud-ouest  f/.j  (ttid-uetł) 
strona  południowo  zachod- 
nia. 

Sudorifera,  Sudorifica  ni. 
środki  napotne. 

Sudra  ttind.  człowiek  na- 
leżący do  czwartej,  najniż- 
szej   kasty    Indusów    (rze- 
mieślnicy, służący,  wyrob- 
nicy). 
Suecia  1.  Szwecja 
Suevia  1.  Szwabja. 
Suffeta/i»t.  jeden   z   naj- 
wyższych urzędników  rze- 
czypospolitej  kartagińskiej. 
Sufficiens  quantiłas  ł.  ilość 
dostateczna. 

Sufficit  1.  wystarczy,,  do- 
syć. 

Sufficit.diei  maiitia  sua  ł. 
każdy  dzień  ma  dość  swei 
troski. 

Suffioni  w.  gorące  wyzie- 
wy siarczane  właściwe  oko- 
licom wulkanicznym. 

Suffisance  /.  ffOfite^t)  za- 
dowolenie z  siebie,  wielkie 
o  sobie  rozumienie. 

Suffoik,  rasa  krów  odzna- 
czających się  wielką  obfi- 
tością mleka,  lecz  tak  rzad- 
kiego' i  chudego,  ie  nie- 
zdatne jest  do  wyrobu  ma- 
sła (od  nazw.  hrabstwa  we 
wschodniej  Anglji). 

Suffrage  unUersel  /  (fil- 
frai  unwersel)  głosowanie 
powszechne. 

Suffragjum  t.  głos  wybor- 
czy; przyzwolenie;  prawo 
głosowania. 

Sv\\impeTs.\nl.]  mistyczna, 
panteistyczna  sekta  maho- 
metańska,  według  której 
człowiek  na  tym  świecie 
jest  emanacją  bóstwa  i  dą- 
ży do  zespolenia 'się  z  bó- 
stwem. 

Sufiks  ł.  w  gram.  przyro- 
stek, formant,  np.  -»two  w 
państwo. 

SufH  w.  pułap,  strop  gład- 
ki lub  ozdobiony  malowi- 
dłem albo,  stiukiem. 

Sufler  /.    w  teatrze:  oso- 
ba ukryta  w  budce  na  prze- 
dzie sceny,  podpowiadająca 
aktorom  'słowa  ich  ról;  su- 
flerować,  podpowiadać. 
Suflet  ob.  Soufić. 
Sufokacja  ł.  duszenie  się. 
Sufragan    ni.   biskup    bez 
djecezji,  pomocnik  biskupa 
djecezjalnego. 

Sufraglstka«/.,Sufraiysłka  f. 
zwolenniczka  rozszerzenia 
na  kobiety  prawa  posłowa- 
nia do  parlamentu. 
Sufragium  oh.  Sufragjum. 
Suggiestja. Sugiesłja  »/.pod- 
dawanie  myśli  osobie  po- 
grążowoj  w  hypiiozie,  wpływ 
jednej  osoby  na  drugą,  będą- 
cą w  staniti  hypnotycznym. 


Suggiestjonować  —  Supozytorja 


248 


SuggiestjonoMrać  nt.  podda- 
wać jaką  myśl  komu,  wy- 
wierać wpływ  nft  kogo,  skła- 
niać do  czego. 

Snieldium  ł.  samobójstwo. 

Sui  cuique  mores  flnglint 
lortunam  ł.  usposobienie  i 
charakter  tworzą  każdemu 
.właściwy  los. 

Sui  generls  ł.  w  swoim 
rodzaju. 

Sui  Jupis  1.  mocą  przysłu- 
gującego komu  prawa. 

Suita  /.  utwór  muzyczny, 
zbliżany  do  symfonji,  ale 
utrzymany  w  charaiterze 
lżejszym  i  swobodniejszym. 

Suit*  /.  (siiitj  Szereg, 
ciąg,  dalszy  ciąg;  świta. 

Suivante  /.  (tUiv)a"e)  słu- 
żąca dodana  dla  opieki  i 
towarzyszenia  młodej  oso- 
bie. 

Sujet  /.  {rilie)  osobnik; 
główny  przedmiot  treści; 
poddany;  s.  mixte  (-mikstl 
poddany,  mający  posiadło- 
ści w  ■  różnycli  państwach 
do$ł.  poddany,  mieszany, 
łączny;  ob.  Mauvais  sujet. 

Sukcedować/.  następować, 
dziedziczyć. 

Sukces  /.  postąp,  wy- 
wodzenie, udanie  się,  po- 
klask. 

Sukcesja  1.  następstwo, 
dziedzictwo,  spadek;  sukce- 
Sjijny,  dziedziczny. 

Sukcesor  1.  następca,  spad- 
kobierca; s.  unhwersalny,spad- 
kobierca  dziedziczący  cały 
majątek. 

Sukulencja  1.  pełność  (so- 
ków), pożywność. 

Sukurować  1.  przychodzić 
z  pomocą. 

Sukurs  /.  pomoc,  zasiłek. 

Sui  tur.  miasto. 

Sulainit(ka)  hebr.  imię  na- 
rzeczonej w  Pieśni  nad  Pieś- 
niami, uważanej  za  figurę 
Kościoła,  jako  oblubienicy 
Chrystusowej ,  w  Septua- 
gincie  zwana  kSunamitką  tj. 
dziewczęciem  z  Sunamu. 

Sulfaty  ni.  siarczany,  "ole 
kwasu  .siarczanego. 

Sulfur  t.  siarka. 

Sulfuracja^.  łączenie  siar- 
ki z  innym  ciałem. 

Suljota,  członek  jedne- 
go z  chrześcijańskich  ple- 
mion albańskich,  wsławio- 
nego walkami  o  niepodle- 
głość, toczonemi  przeciw 
Turcji  w  XVIII  i  XIX  w. 

Sulla  tastą  w.  w  muz. 
pociąganie  smyczkiem  po 
strunach  zdabka  od  pod- 
stawka. 

Sui  pontlcelfo  w.  w  muz. 
nad  podstawkiem. 

Sułtan  ar.  cesarz  ma- 
hometański;  tytuł  monar- 
chy naWschbdzie;  suHaAskle 
rodiynki,  jasno -żółte  rodzyn- 
ki bez  pestek. 

SuHuat  ni.  panowanie   i 


rządy  sułtana,  godność  Hut- 
tana. 

SułUnka  Walida  oh.  Walida. 

Sum  4. jestem;  s.  qui  sum,ja 
jestem,  który  je.stem  (wie- 
kuisty,  niezmienny.    Bóg). 

Suma  1.  wielkość,  która 
jest  równa  kilku  innym, 
razem  wziętym ;  rezultat 
dodawania;  ogół,  zebranie 
w  całość;  ilość  pieniędzy 
wyrówny  wająca  cenie  jakie- 
go przedmiotu  a.  cenie  ja- 
kiej pracy,  usługi;  gotowi- 
zna znajdująca  się  przy  kim 
a.  w  czyjej  kasie;  należ- 
ność, dług;  znaczna  ilość 
pieniędzy;  wielka  Msza;  su- 
mować, doSawać  razem,  aby 
znaleźć  sumę  czyli  ogół. 

Sumarjusz  ni.  krótki  zbiór, 
wyciąg,  spis. 

Sumaryczny  M^.proces,  skró- 
cony sposób  postępowania 
prawnego;  sumarycznie,  ogól- 
nie, treściwie,  w  sposób 
skrócony,  bez  formalności. 

Sumitować  s\%  oh.  Submi- 
tować  się. 

Summa  cum  laude  1.  z  naj- 
wyższą pochwałą. 

Summae  epos  inopia  cupi- 
dltątum  1.  największe  bo- 
gactwo nie  zaspokaja  chciw- 
ca. 

Summa  facił  1.  razem  u- 
czyni  to,  ogółem  wynie- 
sie to. 

$umm&xii4«i  i.  całość  za- 
sad wiały  i  nauki  chrze- 
ścijański' 

Summa  ^servantia  1.  z  naj 
większym  \pddaniem  czci 
uszanowani; 

Summa  pyttestas  1.  najwyż- 
sza władza. 

Summaria  1.  szaty  kapłań- 
skie, kościelne,  mszalne. 

Summa  summarum  1.  vtoa.ó- 
le,  wszystko  razem. 

Summepiskopat  nj.w  koście- 
le-ewaugiolickim  w  Niem- 
czech najwyższa  władza  bi- 
skupia sprawowana  przez 
monarchę  (w  Niemczech 
przez  cesarza  niemieckie- 
go, w  Saksonji  przez  króla 
saskiego,  chociaż  katolika). 

Summo  gradu  ^dos^  w  naj- 
wyższym stopniu;  pnen. 
gminnie:  łotr,  bezecnik. 

Summum  1.  najwyższy  sto- 
pień; s.  bonum,  najwyższe 
dobro;  s.  jus,  summa  Iniurla, 
zbytnie  przestrzeganie  pra- 
wa prowadzi  często  do  nie- 
sprawiedliwości. 

Summus  episcopus  i.  naj- 
wyższy biskup  (tytuł  du- 
chowny monarchy  sprawia- 
jącego summepiBko|>at). 

Sumować  oh.  Suim, 

Sumpt  t.  koszt,  nakład. 

Surtiptibus  petenHa  1.  na 
koszt  proszącego. 

Sumptibus  puMids  1.  na 
koszt  ogółu,  kosztem  ogółu. 

Sanną  «-.  kaięgs  zawiera- 


jąca zliiur  podań  o  llałjo- 
mecie  i  dogmatów  poda- 
nych przez  niego  do  wiary, 
a  spisanych  po  jego  śmier- 
ci, czczona  obok  Koranu 
jako  Księga  święta  przez 
Snnnitów. 

Sunnita  ni.  mahometanin 
uznający  Sunnę,  obok  Ko- 
ranu, za  księgę  świętą. 

Sunt  bona  mixta  malls,  sunt 
mała  mixta  bonis  1.  są  rzeczy 
dobre  zmieszane  ze  złemi,  są 
złe  zmieszane  z  dobremi. 

Sunt  lacrymae  rerum  /.  i 
martwe  przedmioty  zdają 
się  niekiedy  płakać  nad  nie- 
dolą ludzką. 

Sunt  leges  legum  1.  są  pra- 
wa praw,  są  prawa  nad  in- 
nemi  górujące,  dające  im 
początek. 

Sunt  puerl  pueri  t.  chłop- 
cy są  chłopcami  (postępu- 
ją po  chłopięcemu). 

Sunt  verba  et  voces!  1.  to 
tylko  słowa  i  głosy! 

Suo  conto  t.  na  jego  ra- 
chunek. 

Suo  qulsque  mętu  perlcula 
meritur  1.  każdy  mierzy  nie- 
bezpieczeństwo włtfsną  bo- 
jażnią. 

Suo  tempore  t.  w  swoim 
czasie. 

Super-  ł.  nad-  fob.). 

Superabundancja,  nadmiar, 
zbytek  obfitości,  przepeł- 
nienie, przeładowanie. 

Superarbiter,  rozjemca,  sę-- 
dzia  polubowny,  rozstrzy- 
gający niezgodne  zdanie  ar- 
bitrów. 

Superata  t.  przewyżka. 

Superbe  /.  fsuperhj  pysz- 
ny, wyborny. 

Superdywidenda  ni.  udział 
w  zysku,  stanowiący  prze- 
wyżkę  ponad  dywidendę 
stale  określoną  i  gwaran- 
towaną. 

Superfetacja  1.  zajście  w 
ciążę  powtórne,  przed  usta- 
niem ciąży  poprzedniej ; 
rzecz  zbyteczna. 

Superficies  i.  prawo  do 
placu  i  wszystkiego  co  na 
nim  się  znajduje,  prawo  bu- 
dowania na  nim. 

Superfimiwy  /.  przedni, 
wyższego  gatunku;  prze- 
myślny. 

Superfiua  non  nocent  ł. 
zbyteczne  nie  szkodzi,  le- 
pie] zadużo  niż  zamało. 

Superfiuencja  nł.  nadmiar, 
zbytek,  obfitość. 

Super  flumina  Babylonls  ł. 
nad  rzekami  Babilonu, 
(pierwsze  słowa  wspaniałej 
pieśni  Izraelitów  z  czasów 
ich  niewoli  babilońskiej). 

Superfosfały  /.  nadtosfo- 
rany  wapnia,  używane  ja- 
ko nawóz  sztuczny,  zawie- 
rający kwas  fosforowy  w 
postaci  łatwo  rozpuszczal- 
nej. 


Superimpregnacja  ni.  oi. 
Superfetacja. 

Superindukty  ni.  nadzwy- 
czajne dodatkowe    podatki. 

Superintendent  nł.  w  Ko- 
ściele ewangielickim:  du- 
chowny przełożony  nad  koś- 
ciołami okręgu  kościelnego. 

Superior  1.  przełożony  w 
klasztorze. 

Superis  deoruffl  gratł  et  Inlt 
1.  przyjemni  bogom  wyż- 
szym i  niższym  (mowa  o 
pochlebcach  i  dworakactt). 

SuperlatWtts  t.  w  jtomj 
stopień  najwyższy  w  stop- 
niowaniu przymiotników. 

Superlatywy  t.  przymiotni- 
ki w  najwyższych  stopniach 
(określające  najwyższy  za- 
chwyt, najwyższe  oburze- 
nie i  t.  p.). 

Supematurallzm,  wiara  w 
interwencję  istoty  nadludz- 
kiej w  .sprawach  ziemskich, 
wiara  w  objawienie. 

Supernaturalny,  nadnatu- 
ralny, nadprzyrodzony. 

Superracjonallzm,  uznawa- 
nie za  przechodzące  ro- 
zum ludzki  takich  zjawisk, 
które  nie  dadzą  się  objaśnić 
za  pomocą  praw  przyrody 
poznanycn  dotąd. 

Superrewizja ,  dodatkowa 
rewizja  sprawdzająca;  przy 
poborze  do  wojska  spraw- 
dzanie stanu  zdrowia  i  bu- 
dowy ciała  popisowych. 

Superstycja  t.  przesąd,  za- 
bobon. 

Superłara,  to,  co  się  po- 
trąca z  wagi  towaru  ponad 
tarę,  skutkiem  złego  opako- 
wania i  wynikłyeh  stąd  u- 
bytków  (wyschnięcia,  wy- 
sypania się  i  t.  p.). 

Supinacja    1.    leżenie 
wznak,  ruch  poziomy  spra- 
wiany przez  muskuły;  {ob. 
Pronacja). 

Supinum  ł.  w  gramatyce 
łacińskiej  forma  zamiarowa 
czasownika,  odpowiadająca 
polskiemu  bezokolicznikowi 
z  poprzedzającym  słówkiem 
„ażeby". 

Suplement  1.  dopełnienie, 
uzupełnienie,  dodatek. 

Suple.1t  1.  zastępca  nau- 
czyciela w  szkołach  śred- 
nich. 

Suplika  ł.  prośba  na  piś- 
mie. 

Supllkaeje  1.  pieśń  błagal- 
na religijna,  zaczynająca  się 
od  słów:  „Święty  Boże". 

Supilkant  /.  proszący,  po- 
dający proftbę. 

Suplikewać  ł.  prosić,  bła- 
gać, zanosić  suplikę. 

Suponować  ł.  przypusz- 
czać, domyślać  się. 

Supozycja  1.  przypuszcze- 
nie, domniemanie. 

Supozytorja  n/.czopki  z  ma- 
sła kakaowego  a.  z  żelatyny 
i  jakiegoś  lekarstwa  wpro- 


249 


Supplicium  —  Syderyztn 


wadzonu  do  kiszki  udoho- 
dowej  ałbo  cz^ci  płciowych 
kobiety  dla  wywołania  wy 
prółnienia  lub  uspokojenia 
boleści. 

Supplicium  /.  uklęknięcie; 
prośba  pokorna;  męki,  ^cię- 
cie,  kara  Śmierci. 

Supporto  ir.  dtienny  lub 
miesięczny  procent  od  we- 
ksli,   procent   w   rachunku 
bieiącym. 
I  8uppurantią,  Suppuratiyą  1. 

leki  wywołujące  ropienie. 

Supra-  ł.  nad-. 

Supranaturallzm  ni.  ob.  8h- 
p«nia<urallzm. 

Supraporta  ni.  malowidło 
a.  rzeźba  nad  drzwiami  ma- 
jące szerokość  drzwi. 

Supremacja  ni.  przewódz- 
two,  wyższość,  przewaga, 
opanowanie  władły;  w  An- 
glji  władza  monarchy  nad 
kościołem  od  czasów  Hen- 
ryka VIII. 

Suprema  lex  ł.  najwyższe 
prawo  (wobec  którego  wy- 
magania innych  praw  po- 
winny ustąpić). 

Supremat  ni.  najwyższa 
władza,  jaką  posiada  Papiet 
w  Kościele  katolickim. 

Suprime  /.  (mprem/  naj- 
wyższy ponad  wszystko,  uie 
ulegający  porównaniu;  do- 
riLonały.  wyborny. 

Supremę  Courł  o.  (sjupHm 
kort)  najwyższy  sąd  w  Sta- 
nach Zjedn.  Am.  Półn.  (roz- 
strzyga wątpliwości  co  do 
pojmowania  konstytucji, 
spory  między  jednym  Sta- 
nem a  drugim,  między  oby- 
watelami zamieszkujące  mi 
różne  Stany  it.p.,anawet  ma 
prawo  unieważnić  uchwał*; 
Kongresu,  gdy  ją  uzna  za 
niezgodną  z  konstytucją). 

Supresja  1.  przemilcze- 
nie; zniweczenie,  zniesie- 
nie, skasowanie. 

Suprymować  I .  przytłu- 
miać, pominąć,  znieść,  ska- 
sować, zniszczyć. 

Supuracja  1.  ropienie. 

Sura  ar.  tytuł  każdego  że 
114-tu  rozdziałów  Koranu. 

Surah,  lekka  materja  je- 
dwabna, tkana  w  delikatne 
prążki;  napój  odurzający  z 
mleka  kokosowfgo. 

Surcoup  /.  (siirku)  w  grze 
w  karty:  umyślne  doprowa- 
dzanie karty  przeciwniko- 
wi, w  celu  przebicia  jej 
przez  partnera. 

Surdis  aurlbut  canis  I . 
śpiewasz  głuchym  (nie  ro- 
zumiejącym). 

Surdo  labulam  narrat  /. 
głuchemu  opowiadasz  baj- 
kę; na  nic  twoje  gadanie. 

Surdut  /.  suknia  męska 
wizytowa,  zwykle  czarna, 
sukienna  a.  kortowa,  na  dwa 
rzędy  guzików  zapinana; 
•urdutowlac,   człowiek  uży- 


wający surduta,  nie  nal*- 
żący  do  gminu,  nieużywa- 
jącego  tej  odzieży. 

Surflfl  •<  ambula  i.  wstań  i 
idźl  (słowa  wzięte  z  ewan- 
gielji  ś.  Mateusza  o  wskrae- 
azeniu  Łazarza). 

Sur  le  diclin/.  /siu  Id  dellf) 
na  schyłku,  ku  schyłkowi. 
Surma  tut.  instrument  mu- 
zyczny ,  rodzaj  donośnej 
piszczałki,  niegdyś  używa- 
nej w  wojsku;  przen.  dąć  w 
I  y  woienne,  odgrażać  się 
wojną,  rozniecać  wojnę,  pod- 
burzać do  wojny. 

8urm«nage  /.  (surtnenai) 
przeciążenie  pracą. 

Surogat  ni.  substancja  a. 
materjał  podobn'y  co  do 
głównych  własności  do  pro- 
duktu kosztowniejszego, lep- 
szego (zwykle  tańszy,  gor- 
szy) innego  .składu  chemicz- 
nego, zastępujący  tamten  w 
handlu  i  w  użyciu;  sędzia 
duchowny,  zasiadający  w 
konsystorzu. 

Surplus  /.  (lurpUil  prze- 
wyżka  w  dochodach,  reszta 
pozostała. 

Surpoids/.  {tiirptui)  nad- 
waga. 

Surprenairt   /.    (surprena") 
zadziwiające;zdnmiewające.- 
Surprise  oh.  Slurpryza. 
Sursum  cordal  1.  wznieście 
serca! 

Surłaxe  /.  (turtakij  dodat- 
kowa dopłata  <k>  cła  ochron- 
nego nałożona  na  towary 
zagraniczne. 

Surtout  /.  fsiirłnj  surdut; 
serwis,  podstawka  pod  sól, 
pieprz,  ocet,  oliwę,  musz- 
tardę, cukier  miałki. 

Surtout  pat  de  zile  /.  ftur- 
tu  pa  do  zeO  tylko  nie  za- 
nadto gorliwie! 

Survival  a.  przeżytek,  zja- 
wisko szczątkowe  (termin 
antropologiczny  i  etnogra- 
ficzny). 

Suscepcja  1.  przyjęcie  sto- 
pnia święcenia. 

Susceptible  /.  (tUteptihl) 
drażliwy,  wrażliwy. 

Susceptibilite  /  )tu$eplthi- 
ItteJ  drażliwość,  urażliwość, 
łatwość  obrażania  się. 

Suscipere  et  finire  1.  zacząć 
i  skończyć,  swoje  przedsię- 
wzięcie wykonać. 

Sutcytacja  ł.  pobudzenie, 
podnieta. 

Su<  Mln«rvaffl  docet  t.  dosł. 
świnia  Minerwę  uczy;  wy- 
rażenie ironiczne  o  czło- 
wieku nieświadomym  rze- 
czy, a  dającym  rady  i  wska- 
zówki biegłemu. 

Suspendować  i.  zawiesić 
w  pełnieniu  obowiązków; 
zawiesić  moc  obowiązającą 
jakiego  rozporządzenia,  u- 
stawy. 

Suspensa  /.  zawieszenie  w 
urzędowaniu. 


Suspanłorjum  nł.  rodzaj 
bandaża  do  podtrzymywania 
zwieszających  się  części 
ciała,  szczególnie  worka  ją- 
drowego i  pierei. 

Suspicjł  t.  podejrzenie. 

SustiM  ef  abstlne  i.  znoś 
(cieip)  i  powściągaj  się. 

Sutanną  w.  [/.j  długa 
wierzchnia  sUkoia  księży 
katolickich. 

Sutaszy  wazka  plecion- 
ka wełniana  do  naszywania 
sukien  damskich. 

•  Sutener/.  poplecznik  pro- 
stytutki, od  której  ma  u- 
trzymanie  wzamian  za  o- 
piekę  nad  nią. 

Sutereną  /.  część  budyn- 
ku pod  poziomem  gruntu, 
mieszkanie  pod  pai-terem, 
piwnica  mieszkalna. 

SuttI  stincl.  dobrowolne  pa- 
lenie się  na  stosie  wdów 
n  Hindusów. 

Suuffl  cuique  t.  każdemu, 
co  mu  się  należy. 

Suum  cuiq«ie  pulchrum  {. 
ewoje  jest  iażdemu  pięk- 
ne, każda  liszka  swój  ogon 
chwali. 

Suus  culqtte  mos  1.  każdy 
ma  właściwy  sobie  sposób 
{zapatrywania  się,  postępo- 
wania). 

Suweren  /.  panujący,  mo- 
narcha, władca;  aó.  Sove- 
relgi:. 

SuzerM  /.  w  8,t()«unkacti 
lennych  pan,  zwfprzchnik, 
oddający  wasalowi  ziemię 
na  prawach  lennych. 

Svelto  w.  śmiało,  niewy- 
muszenie, odważnie. 

S.  V.  p.  sir.  S'il  vous  plaif 
/.   (ob.). 

S.  W.  skr.  S3d-West  n. 
strona  połudn.-wschodnia. 

Swada  i.  płynność  w  wy- 
słowieniu się,  dar  łatwiej 
i  pięknej,  porywającej  wy- 
mowy. 

SWamps  a.  fsuoTnpsj  ba- 
gniska  w  Ameryce  Półn. 

Swanskin  a.  (tuontkiM)  ga- 
tunek flaneli. 

Swastyka  (^ine^.kóło  i  w  nim 
krzyż,  którego  ramiona  są 
w  postaci  4  gamm  (F  grec- 
kiego abecadła);  tajemniczy 
znak  bóstwa;  symbol  ognia 
nieconego  przez  tarcie  dwu 
kawałków  drzewa;  symbol 
słońca  czczonego  jako  bó- 
stwo. 

Sweaier  a.  (tueter)  rodzaj 
wełnianej  koszulki,  kafta- 
na damskiego,  zachodzących 
wysoko  pod  szyję,  używa- 
nych przez  cyklistów  i  nar- 
ciarzy; pośrednik  robotni- 
czy  w  Anglji. 

Sweałlngiystem  a.  (tueting- 
tittem)  dosl.  system  napot- 
ny, system  pracy  w  pocie 
czoła:  chałupnictwo,  dawa- 
nie pracy  licho  płatnej  ro- 
botnikom   wykonywającym 


ją  w  domu,  powodujące  nad- 
mierną pracę  wszystkich 
domowników  (kobiet,  dzie- 
ci), praktykowane  szczegól- 
nie w  krawiectwie  i  seewc- 
twie. 

8wedenborg]anln  nt.  zwo- 
lennik Swedenborga,  przy- 
rodnika i  mistyka  szwedzk. 
(1068-1772)  który  chciał  za- 
łożyć Nowy  Kościół,  zwa- 
ny Nową  Jerozolimą. 

Sweepstakes  a.  (tuiptłelu) 
zakłady  robione  na  wysta- 
wach rolniczych  bydła  w 
Anglji,  których  uczestnicy 
składają  się  na  nagrody,  ma- 
jące być  udzielonemi  wła- 
ścicielom najpiękniejszych 
okazów  wystawowych. 

Switchback  a.  (suictbek)  ko- 
lej górska  i  dolinowa,  któ- 
ra siłą  własnej  ciężkości  i 
jednej  pochyłości  zjeżdża  i 
na  drugie  wzniesienie  wjei- 
d£a. 

Swod  r.  porównanie,  zbiór, 
s.  zakonów,  zbiór  praw  (ko- 
deks) obowiązujący  w  Ro- 
sji od  r.  18.i3. 

Sybaryia  g.- 1.  człowiek 
prowadzący  życie  miękkie  i 
zniewieściałe,  zamiłowany 
w  zbytkach  i  rozkoszach, 
niewieściuch,  pieszczoch. 

Sybarytyzm  *g.  życie  wła-. 
ściwe  sybafytom,  upływa- 
jące wśród  zbytków  i  roz- 
koszy. 

Sybilińskie  księgi,  zbiór 
przepowiedni  których  w 
ciężkich  czasach  radzili  się 
dawni  Rzymianie, 

Sybilla  g.  u  starożytnycłK 
prorokini,  wróżbiarka. 

Sycylijskie  nieszpory,  po- 
wstanie Sycylijczyków  r. 
1282  przeciw  Francuzom, 
których  wyrżnęli  podczas 
nieszporów;  prten.  powsta- 
nie, bunt  w  połączeniu  z 
rzezią. 

Sycyijanka,  pieśń  i  taniec 
pasterzy  sycylijskich  w  tak- 
cie "/a- 

Syderalny  a.  Syderyczny  ni. 
rok,  rok  gwiazdowy,  prze- 
ciąg czasu,  jakiego  potrze- 
buje ziemia  na  dokonanie 
całkowitego  obrotu  dokoła 
słońca,  nieco  dłuższy  od 
roku  słonecznego;  s.  miesiąc, 
przeciąg  czasuf  po  którym 
księżyc  wraca  do  tego  sa- 
mego położenia  względem 
jakiej  gwiazdy  stałej,  mier 
siąc  gwiazdowy  (27  dni  7  go- 
dzin 43  minuty  11,5  sekund). 

Sydercja  ni.  rzekomy 
wpływ  jakiej  gwiazdy  na  ży- 
cie lub  zdrowie  człowieka. 

Syderyt  *g.  meteoryt,  któ- 
rego główną  częścią  skła- 
dową jest  żelazo;  z  s-6w  o- 
trzymują  wyborną  stal. 

Syderyzm  *g.  miiiemcna 
możność  wyczuwania  w  głę- 
bi ziemi  metali  i  wody. 


Syfilidologja  —  Sympatyczny 


260 


Syfllidologla  *g.    nauka  o 

chorobach  wenerycznych. 

8y1lll»*j.(?}przymiot  (cho- 
roba zaraźliwa),  wenerja. 

Syfillłyk  ni.  człowiek  chory 
na  syfilis. 

Syfon  g.  przyrząd  do  prze- 
lewania cieczy  z  miejsca 
wyższego  w  niższe,  rurka 
ssąca,  lewar;  rura  zgięta  w 
kształcie  litery  •>  jako  zam- 
knięcie wodne  w  urządze- 
niach hydraulicznych  i  ka- 
nalizacyjnych; flaszka  z  rur- 
ką' od  dna  do  góry,  za  przy- 
ciśnięciem kranu  gaz  za- 
warty we  flaszce  sprawia 
ulanie  się  płynu  na  ze- 
wnątrz. 

Sygle  1.  znaczniki,  znak^ 
skrócenia  w  stenografji. 

Sygnalizacja  n/.urządzenie 
sygnałów  zawiadamiających 
i  ostrzegających;  dawanie 
takich  sygnałów. 

Sygnalizować  ni.  dawać 
znak,  zawiadamiać  sygna- 
łem. 

Sygnał  ł.  wszelki  znak  u- 
mówiony,  dany  na  znacz- 
niejszą odległość;  s.  akus- 
tyczny, dawany  za  pomocą 
strzałów,  dzwonów,  śwista- 
wek  i  t,  d.;  s.  optyczny,  da- 
wany za  pomocą  drągów 
ruchomych,  świateł,  rakiet, 
flag  i  t.  p. 

Sygnatura  nt.  położenie 
znaku  na  ty  warze,  paczce, 
napis ,  podpis ;  rowek  w 
czcionce,  w  książce;  ob.  Kus- 
tosz; sygnaturka,  karteczka 
przy  lekarstwie,  oznaczają- 
ca jego  skład  i  sposób  u- 
życfa;  najmnieiszy  dzwonek 
na  wieży  kościelnej,  dają- 
cy znak  rozpoczęcia  nał)0- 
żeństwa. 

Sygnet  ł.  pierścień,  z  ka- 
mieniem, na  którym  wyry- 
ty jest  herb  lub  litery  na- 
zwiska, służący  jako  pie- 
częć. 

Sygnifikacja  {.  znaczenie 
wyrazów ;  zawiadomienie ; 
zaznaczenie. 

Sygnować  t.  oznaczać,  po- 
łożyć znak,,  dawać  znak, 
podpisać  swoim  znakiem, 
monogramem ,  inicjałami , 
pseudonimem. 

Syjenit  g.-l.  skała  złożona 
ze  spatu  polnego,  rogowca, 
kwai"cu,  miki  i  t.  d.  zabar- 
wiona pstro  na  kolor  sza- 
ry, czerwonawy  i  czarno- 
zielony,  używana  w  robo- 
tach architektonicznych. 

Syjon  hehr.  Jerozolima. 

Syjoniści  ni.  stronnictwo 
w  społeczeństwie  żydow- 
skim propagujące  ideję  wy- 
robienia w  Żydach  odręb- 
ności narodowej  i  powrotu 
Żydów  do  Palestyny. 

Syjonizm  ni.  ideja  odręb- 
ności narodowej  Żydów  i 
emigracji  Żydów  do  Syjonu, 


propagowana  przez  Syjo- 
nistów. 

Sykl  heht.  waga  i  moneta 
u  dawnych  Żydów. 

Sykofant,  Sykofanła  g.  o- 
błudnik,  oszczerca,  zdraj- 
ca, szalbierz,  denuncjant, 
szpieg. 

Sykomora^,  albo  morwa  fi- 
gowa (figa  adamowa)  drze- 
wo rosnące  w  środk.  Afry- 
ce o  owocach  groniastych. 

SyksłyAska  kapela,  słynny 
chór  śpiewaków  i  muzyków 
papieskich  wWatykanie  (za- 
łożony przez  papieża  Syk- 
stusa IV  (1471  —  1484),  i 
dziś  jeszcze  utrzymywany. 

SykstyAska  Madonna  oz. 
Madonna  di  San  Sisto  w. 
słynny  obraz  Matki  Boskiej, 
malowany  przez  Rafaela, 
znajdujący  się  w  galerji 
Drezdeńskiej. 

Sylaba  g.-t.  w  mowie  ludz- 
kiej jeden  lub  więcej  dźwię- 
ków, oddanych  przy  jedno- 
razowym wydaniu  głosu; 
samogłoska  pojedyncza  lub 
w  połączeniu  z  jedną  lub 
kilku  spółgłoskami,  zgłoska. 

Sylabizować  n^.składaó  gło- 
ski w  zgłoski  czyli  w  sylaby. 

Sylabus  g.-l.  spis  wszyst- 
kich nauk  i  teorji  potępio- 
nych przez  Kościół,  ogło- 
szony przez  papieża  Piusa 
IX  w  r.  1864. 

Sylen  g  \v  grec.  mit.  de- 
mon płyfifjjoe]  wody  spra- 
wiającej urodzajność;  towa- 
rzysz Dyoftizosa  (Bachusa) 
nauczył  go  ri^bić  wino  z  wi- 
nogron, upijai^  się  i  po  pi- 
janemu głęboko  filozofował; 
wogóle:  stary  satyr  przed- 
stawiany jako  brzuchaty 
starzec  z  łysiną,  uszami 
koźlemi  i  ,wężem  do  ścią- 
gania wina. 

Syif  /.  (?)-  w  wierzeniach 
śreniowiecznych  gienju.sz, 
duch  nadprzyrodzony,  na- 
powietrzny; prten.  iari.  re- 
porter. 

Sylfida  ni.  żeński  rodzaj  od 
sylf;  prztfw..,  tancerka  w  ba- 
lecie odznaczająca  się  wdzię- 
kiem i  lekkością. 

Syliabus  ob.  Sylabus. 

SyllepsiS  g.  ściągnięcie 
dwóch  zgłosek  w  jedną;  u- 
życie  jednego  orzeczenia 
przy  kilku  podmiotach  róż- 
nych co  do  osoby,  rodzaju 
i  liczby. 

Sylogizm  g.  wnioskowanie, 
wyciągające  z  szeregu  da- 
nych prawd  nową  prawdę, 
wniosek  za  pomocą  dwu  są- 
dów pośredniczących  czyli 
przesłanek,  prowadzący  do 
wyniku. 

Sylurska  formacja,  w  gieo- 
logji  najstarsza  warstwa 
pokładów  trzeciorzędowych 
skorupy  ziemskiej  składa- 
jąca się  z  piaskowców,  sza- 


rej waki  i  tapku  gliniaste- 
go, zawiera  szczątki  istot 
morskich. 

SylwanJ.  w  mitologii  rzym- 
skiej bożek  leśny,  tjrtnł  cza- 
sopisma o  leśnym  gospo- 
darstwie. 

Sylwanił  "g.  minerał  z  rzę- 
du siarczanów,  którego  kry- 
ształy układają  się  w  kształ- 
ty pisma. 

Sylweta  /.,  Sylwetka,  rysu- 
nek osoby  lub  przedmiotu  w 
profilu,  zrobiony  czarno; 
czarny  rysunek  profilu  zdję- 
ty z  cienia,  odbitego  przy 
świetle  lampy  lub  świecy; 
rysunek  wykrojony  z  czar- 
nego papieru;  szkicowa  cha- 
rakterystyka danej  osoby 
(od  nazw.  Francuza  Stefa- 
na Silhouette  170a— 1767, 
ktoi'y  lubił  rysować  takie 
obrazy). 

Symachja  ob.  Symmachja. 

Symara  pert.  rodzaj  dłu- 
g'  -'■  sukni. 

&>  bjotyka  *g.  nauka  o 
wspólnym  pożyciu  istot  róż- 
nych w  świecie  zwierzę- 
cym, roślinnym. 

Symbjoza  g.  współżycie 
dwu  lub  więcej  gatunków 
roślinnych  lub  zwierzęcych, 
albo  roślinnych  ze  zwierzę- 
cemi,  polegające  na  podsta- 
wie przysług  wzajemnych, 
zazwyczaj  na  wymianie  so- 
ków odżywczych. 

Symbol  g.-t.  znak,  godło, 
zmysłowe  wyobrażenie  poję- 
cia; s.  chemiczny,  znak  umó- 
wiony, złożony  z  początko- 
wych liter  łacińskich  nazw 
pierwiastków  chemicznych, 
służący  do  oznaczania  tych- 
że pierwiast.;  s.  wiary,  wy- 
znanie wiary,  godło  wiary. 

Symboliczny  *?.  uzmy.sła- 
wiający  pojęcia  oderwane 
za  Domocą  znaków  widocz- 
nych, osłonięty,  ukryty  pod 
symbolem,  alegoryczny;  s-e 
księgi,  pisma  uznane  przez 
Kościół,  zawierające  treść 
nauti  tego  Kościoła. 

Symbolika  *.<7.navika  zajmu- 
jąca się  wykładem  i  objaś- 
nieniem znaków  i  godeł  re- 
ligijnych pod  względem  hi- 
storycznym, dogmatycznym 
i  liturgicznym. 

Symbollsta  V  poet  a  lub  ma- 
larz uprawiający  w  swych 
utworach  symbolizm. 

Symbolizm  *g.  w  poezji  i  w 
malarstwie  sposób  wywoły- 
wania wrażeń  nie  wprost 
lecz  pośrednio  za  pomocą 
innej,  odrębnej  rzeczy;  kie- 
runek mistyczny. 

Symbolizować  ni.  przedsta- 
wiać za  pomocą  symbolu. 

Symetria  g.  równomier- 
ność, harmonijny  układ  po- 
jedynczych części  pewt)ej 
całości  pod  wiględem  wiei- 
kości,  ksktałtu,  liczby;  sto- 


sunek wzajemny  części  do 
siebie  i  do  całości  taki,  te 
szczegóły  zawarte  w  tych 
częściach  są  w  jednakowy 
sposób  ułożone  względem 
siebif!  i  względem  całości; 
linja  symetrji,  jest  to  linja 
prosta,  dzieląca  rysunek  sy- 
metryczny na  dwie  takie 
połowy,  że  każdy  punkt  ry- 
sunku na  jednej  połowie 
ma  odpowiedni  sobie  punkt 
na  drugiej  połowie,  tak  sa- 
mo odległy  od  linji  syme- 
trji, i  oba  te  punkty  leżą 
na  jednej  linji  prostopadłej 
do  linji  symetrji;  płaszczy- 
zna symetrii,  jest  to  płasz- 
czyzna, którą  przeprowa- 
dzić możemy  (w  rzeczywi- 
stości a.  w  myśli)  przez 
ciało  symetryczne,  dzieląca 
to  ciało  na  dwie  takie  poło- 
wy, że  każdy  punkt  jednej 
połowy  ma  odpowiedni  so- 
bie punkt  drugiej  połuwy, 
równo  z  nim  odległy  od 
płasrtzyzny  symetrji 

Symetryczny  *j.równomier- 
ny,  złożony  z  dwu  połów 
odpowiednich,  mająoy  sy- 
metrję,  dający  się  podzie- 
lić płaszczyzną  symetrji  na 
dwie  części  równe,  tylko 
odwrotnie  ułożone. 

Symetryzować  'g.  układać 
w  całość  symetryczną. 

Symfonista  *g.  kompozytoi 
symfonji. 

Symfonja  g.-t.  poemat  mu- 
zyczny, najwspanialsza  for- 
ma muzyczna  instrumen- 
talna, sonata  orkiestrowa. 

Symfonjon  *g.  rodzaj    po-  . 
zytywki    pokojowej    samo- 
grającej,    w     którą     można 
wstawiać  tarcze  z  coraz  in- 
nemi  melodjami. 

Symforesis  *g.  skupienie, 
nagromadzenie,  napływ 
krwi  lub  innych  soków;  oh. 
Kongiestja. 

Symfronistyczny  *g.  jedno- 
znaczny. 

Symmachja  g.  związek  ku 
wspólnej  obronie,  związek 
zaczepno  odporny. 

Symmikta  g.  rozmaitości. 

Symonja  i.  świętokupstwo, 
handlowanie  urzędami  du- 
chownemi,  łaskami  duchow- 
nemi  i  t.  d.  (od  nazw.  chal- 
dejskiego czarnoksiężnika 
Symona,  który  od  św.  Pio- 
tra chciał  kupić  dar  czy- 
nienia cudćw), 

Symonjak  nt.  człowiek  do- 
puszczający się  symonji. 

Sympałja  g.  pociąg,  skłon- 
ność do  kogo,  przychylność, 
sprzyjanie  komu,  współczu- 
cie, zgodność  uczuć;  wza- 
jemne oddziaływanie  na  sie- 
bie narządów  organizmu  za- 
pomocą  nerwów 

Sympatyczny^  -^pociągają- 
cy  ku  sobie,  miły;  s.  atra- 
ment, płyn  bezbarwny,  któ- 


251        Sympatyk  —  Synoptyczna  meteorologja 


ry  dopiero  pod  wpływom 
Jiepła  lub  pewnych  odczyti- 
iikó\v  przybiera  barw(j;  s-a 
)arwa,  barwa  ochron  na  zwie- 
•zijcia,  slrotkiem  któroj  ono 
wygląda  jak  barwa  jego  o- 
;oczen ia;  s.  nerw,  tkanka  ner- 
wowa tworząca  dwa  Rznur- 
ci  rozmieszczone  wzdhiż 
nlecza  i/acierzowego  po  obu 
ego  stronaoh  i  we  wnętrz- 
lościach,  regulująca  tra- 
fienie, wydzieliny,  krąże- 
lie  krwi  niezależnie  od  woli; 
.-a  kuracje,  leczenie  cho- 
'ób  za  pomocą  sit  działa- 
ąoych  tajemnicso,  bez  uży- 
ia  lekarstw,  np.  za  pomo- 
ą  zamawiania,  przykłada- 
na pewnych   przedmiotów 

t.  p. 

Sympatyk  (oh.  Sympatycz- 
y),  ten,  kto,  nie  przyj- 
aując  programu  jakiego 
tronnictwaw  całości,  sym- 
atyzuje  wszakże  z  tym 
Togramem  bardziej  niż  z 
nnemi  i  nawet  świadczy 
isłu^i  temu  stronnictwu, 
i.ie  należąc  do  niego. 
I  Sympatyzować  n/.  podzielać 
żyje  uczucia,  mieć  wza- 
jmną  skłonność   ku  sobie. 

Sympepsis  *g.  trawienie, 
rzygotowanie  płynów  tra- 
'iennych  w  ciele  ludz- 
ira. 

Sympiesis  g.  ściśnienie. 

Symplezometr  *g.  przyrząd 
wskazujący  siłę  ciśnienia 
owietrza,   rodzaj   barome- 

a. 

Sympla  /.  w  grze:  prze- 
rana,  za  którą  płaci  się 
y^lko  pojedynczą,  a  nie  po- 
wójną  stawkę  (ob.  Dpbla). 

Symplegady  g.  mit.  skały 
amykające  się  u  wejścia 
o  Czarnego  morza,  które, 

edług  udyssei,  Orfeusz 
nieruchomił  swą  grą  na 
itni. 

Symplegmata  *g.  sploty, 
mpy  złożone  z  kiliu  osób 
a  monetach,  medalach. 

Symplicjusz    nt.    człowiek 

•osty,  bez  nauki,  nieokrze- 
iny. 

Sympllflkacja   nt.  uprosz- 

;enie,   ułatwienie. 

Symploke  g.  splecenie,  po- 

iązanie,  częste  powtarza- 

e  albo   ściąganie,   wiąza- 

H  wyrazów. 

Sympodja  *g.    potworność 

)lpgająca  na  tym,  że    no- 

orodek  ma  obie  nogi  zro- 

lięte. 

Sympozjarcha  g.   przewo- 

lioząoy  uczcie. 

Sympozjasta  *g.  uczestnik 

;zty. 

Sympozjon  g.  u  staroż.  Gre- 

)w  pijatyka  po  ucztach. 

Sympsychja  *g.    zgodność, 

dnakowe  usposobienie. 

Symptom ,    8ymp<om«t    *g. 

'jaw.z  którego  wnioskować 


można,  jaki  jest  stan  rzeczy, 
jaki  rodzaj  choroby. 

Symptomatografja  *g.  opi- 
sanie oznak  choroby  albo 
wypadków  choroby. 

Symptomatologia  *g.  nauka 
o  oznakach,  objawach  choro- 
by, inaczej:  semjotyka^oA. A 

Symptomatyczny  nt.  zna- 
mienny, mogący  służyć  za 
symptomat ;  ł-ne  leczenie, 
leczenie  objawowe,  prze- 
ciwdziałające symptomatom 
choroby,  a  nie  samej  cho- 
robie. 

Sympłosis  *g.  upadek  sił, 
ubezwładnienie,  niemoc. 

Symulacfa  ł.  udawanie,  u- 
pozorowanie,  zmyślenie;  sy- 
mulacyjny weksel,  weksel  nie 
wynikający  z  tranzakcji  han- 
dlowej, lecz  dany  dla  dys- 
konta tylko  w  celu  dostania 
pieniędzy. 

Symulant  t.  udający  coś, 
np.  chorobę,  obłudnik. 

Symulator   ł.  naśladowca. 

Symulować  ł.  udawać,  po- 
zorować. 

Symultanlzmn^  wspólność. 

Symultanny  ni.  w  s  p  ó  1  n  y, 
współwyznaniowy  (np.  za- 
kład naukowy,  kościół). 

Synactica  ni.  środki  lekar- 
skie ściągające. 

Synagoga  g.  dosi.  zebra- 
nie i  miejsce,  gdzie  człon- 
kowie gminy  się  zbierają, 
a  także  miejsce  przezna- 
czone do  modlitwy,  u  Ży- 
dów świątynia,  bóżnica. 

Synaksarjum  *  g.  księga 
Świętych,  traktująca  o  ży- 
ciu i  cudach  Świętych. 

Synalagmatyczny  *g.  zobo- 
pólny,  obustronny. 

Synalephis  g.  łącznia:  fi- 
gura gramatyczna  w  której 
dwa  wyrazy  łączą  się  w 
jeden. 

Synapizm  V  rodzaj  kata- 
plazmu,  zawierający  proszek 
z  utartych  nasion  gorczy- 
cy; papier  h\b  płótno  na- 
pojone masą  gorczycową, 
które,  zwilżone  wodą  i  przy- 
łożone do  ciała,  wywołuje 
silne  zaczerwienie  skóry  i 
działa  odciągające  i  orzeź- 
wiająco. 

Synarchla  g.  wspólne  pa- 
nowanie. 

Syncellus  ni.braciszek  kla- 
sztorny. 

Synchronistyczny  *g.  przed- 
stawiający wypadki  jedno- 
czesne; s-a  metoda,  sposób 
przedstawiania  dziejów  po- 
wszechnych epokami  t  j.  ze- 
stawiając współczesne  fak- 
ty dziejowe  różnych  ludów 
w  danym  okresie  czasu;  s-a 
tablica,  graficzne  przedsta- 
wienie współczesności  fakr 
tów  dziejowych,  które  zda^ 
rzyły  się  w  tym  samym  cza- 
sie w  różnych  krajach. 

Synclironlzm  *g.  współcięs' 


noś^,  jednoczesność,  zesta- 
wienie jednoosesnyoh  wy- 
padków, faktów. 

Synderesłs  t.  rozpoznawa- 
nie złego  od  dobrego. 

Syndesmologja  'g.  nauka 
o  więzach  Jtostnyoh  ciała 
ludzkiego. 

Syndyk  g.-t.  pełnomocnik 
wyznaczony  lub  wybrany 
przez  wierzycieli  masy  upa- 
dłości i  zatwierdzony  przez 
sąd  handlowy  dopilnowania 
ich  praw  i  reprezentowania 
ich  oraz  zarządzenia  mająt- 
kiem upadłego;  adwokat,  u- 
rzędnik  wybrany  przez  jaką 
korporację  do  załatwiania  jej 
spraw  prawnych,  doradca 
prawny  gminy,  banku,  kolei. 

Syndykat  nł.  orędownic- 
two, opieka,  kuratela;  sto- 
warzyszenie producentów, 
mające  na  celu  popieranie 
jakiej  gałęzi  przemysłu ; 
stowai-zyszenie  kapitalistów 
mające  na  celu  przeprowa- 
dzenie jakiego  przedsię- 
wzięcia finansowego  (np. 
emisję  pożyczki)  lub  po- 
pieranie jakiej  sprawy,  w 
celu  uti-zymania  cen  lub  ich 
podwyższenia. 

Synechja  g.  łączność  czę- 
ści; przerost  chorobliwy. 

Synechjologja  *g.  nauka  o 
łączności  rzeczy,  o  stało- 
ści materji  w  przestrzeni, 
o  łącznośi,!  materji. 

Synedrlum  oi.  Sanhendryn. 

Synegdocha,  Synckuocht:  g. 
figura  retoryczna  pozTjala- 
jąca  na  wyrażenie  csiości 
przez  część,  gatunku  prpz 
rodzaj,  wyrobu  przez  ma- 
terjał  zużyty,  liczby  nieo- 
kreślonej przez  ok/eśloną, 
imienia  pospolitego  przez 
własne. 

Synekura  t.  urząd  płatny, 
nie  obowiązujący  do  pracy; 
posada  intratna  bez  trudów 
i  obowiązków. 

Syneresls  g.  ściągnięcie 
dwu  sylab  w  jedną  np.  me- 
go zamiast  mojego,  kontrak- 
cja. 

Synergiełyczny  *g.  pomoc- 
ny, współdziałający,  wpły- 
wowy. 

Synerglzm  *g.  pogląd  fi- 
lozoficzno -  religijny,  opie- 
rający się  na  przekona- 
niu, że  współdziałanie  woli 
ludzkiej  obok  działania  ła- 
ski Boskiej  potrzebne  jest 
do  odrodzenia  duchowego 
i  poprawy  moralnej  czło- 
wieka. 

Synesis  g.  rozumienie,  po- 
jęcie, rozum;  pełen  znacze- 
nia układ  wyrazów. 

Syngalezi,  mieszkańcy  wy- 
spy Cejlon. 

Syngenesis  'g.  jednoczes- 
ny rozwój,  powstanie. 

Syngielton  ob.  Singleten. 

SyngJossa  'g.  mowa  ogól- 


na, badanie  związku  wspól- 
nego mów,  języków. 

$yngratja*;.dokładna  zna- 
znajomośc  autorów,  litera- 
tów i  ich  działalności. 

Synklinalny  *g.  mający 
kształt  niecki. 

Synklonus  *g.  ogólny  karcz 
chorobliwy  cjJego  ciała. 

Synkopa  g.  omdlenie,  na- 
głe osłabienie;  skrócenie 
wyrazu  przez  wyrzutnię  sa- 
mogłoski z  pomiędzy  dwuch 
spółgłosek;  w  mui.  zmiana 
rytmu,  gdy  akcent,  pada- 
jąc na  słabą  część  taktu, 
zaciera  tempo  właściwe  i 
nadaje  muzyce  charakter 
burzliwy. 

Synkracja  g.  współrządz- 
two,  panowanie  wspólne. 

Synkrazja  g.  zmieszanie, 
pomieszanie. 

Synkretyzm  g.  połączenie 
dwuch  stron  walczących 
przeciw  trzeciej;  system 
filozoficzny  a.  religijny,  po- 
legający na  wyszukiwaniu 
z  różnych  systematów  — 
wspólnych  im  wszystkim 
poglądów. 

Synod  g.  zjazd  biskupów  i 
duchownych,  prawnie  zwo- 
łany, na  którym  załatwiają 
się  sprawy  dotyczące  Ko- 
ścioła; w  Kość.  ewang.  ta- 
kiż  zjazd  osób  duchownych 
i  świeckich;  stała  rada, zło- 
żona z  dostojników,  du- 
chownych Kościoła  prawo- 
sławnego, zawiadująca  spra- 
wami tego  Kościoła;  naj- 
wyższa rada  państwowa  lub 
prowincjonalna. 

Synodalne  nł.  dekrety,  roz- 
porządzeniazgromadzeń  ko- 
ścielnych. 

Synodyczny  nł .  mlosi|C, 
czas  pomiędzy  jednym  a 
drugim  nowiem  lub  pełnią 
(aa  dni,  12  godzin,  44  mi- 
nuty 2,9  sekund;  s.  okres, 
w  obiegu  planety  około  słoń- 
ca przeciąg  czasu  pomiędzy 
dwu  kolejno  po  sobie  na- 
stępnjącemi  odpowiedniemi 
złączeniami  lub  opozycjami. 

Synonim  g.  wyraz  blizko- 
znaczny  z  innym;  s-y,  o- 
kreślając  jedno  pojęcie,  cie- 
niują wszakże  różnice  i  od- 
cienia w  znaczeniu  tegoż 
pojęcia  (np.  poważanie,  sza- 
cunek, cześć),  blizkoznacz- 
niki. 

SynonlMlka  g.  nauka  obej- 
mująca objaśnienia  wyra- 
zów blizkoznacznych. 

Synopsis  g.,  Synoptyka  *g. 
krótki  przegląd,  krótkie  ze-- 
stawienie     dzieł    traktują- 
cych o   jednym    przedmio- 
cie (np.  Kwangielji), 

Synoptycy  *y.autorzy  trzech 
pierwszych  Ewangelji. 

Synoptyczna  V  meteorolo- 
gia, meteorologia,  która  no- 
tuje swoje  spostrzeżenia  na 


Syntagma  —  Szablon 


252 


synoptycznych  kariach  t.  j.  na 
mapach  izobar,  wykazują- 
cych współczćsno&ć  stanu 
powietrza  w  różnych  miej- 
Hoowościach  i  pozwalają- 
cych na  wyciąganie  wnios- 
ków na  przyszłość  t.j.  prze- 
powiadanie pogody. 

Syntagma  g.  dzieło  zbio- 
rowe, zbiór  zdań,  myśli,  u- 
wag,  pism,  treścią  do  sie- 
bie zbliżonych. 

Syntagmałyezny  *y-  zebia- 
ny,  zbiorowy,  należący  do 
syntasrmy. 

Synłafcta  g.  ta  klasa  w  da- 
wnych szkołach,  w  której 
uczono  składni;  oh.  Synta- 
xlt. 

Syntaktycznie  g.  opierając 
na  budowie  zlań,  skład- 
niowo (zestawiając,  porząd- 
kując). 

Syntatlca  *g.  środki  służą- 
ce do  naciągania  (w  chi- 
rurgji). 

Syntaxlt  g.  składnia,  część 
gramatyki,  omawiająca  bu- 
dowę zdania  i  wzajemną 
fależi^ość  wyrazów  w  zda- 
niu; s.  regulała,  składnia 
prawidłowa;  s.  omata,  skła- 
dnia ozdobna. 

Syntema  g.  znak  umówio- 
ny, pismo  cyfrowane;  wy- 
raz umówiony,  hasło,  pa- 
rol; układ;  krótkie  wyraże- 
nie niejasne. 

Syntematografja  *y.porozu- 
miewanie  się  zapomocą  zna- 
ków umówionych. 

Syntetyczny  *g.  podług  pra- 
wideł syntezy  utworzony 
albo  tworzący,  postępujący 
drogą  syntezy,  od  szczegó- 
łów dochodzący  do  ogólne- 
go wniosku,  zbierający  czę- 
ści w  całość;  t-a  cnem|a, 
c»ęść  ohemji,  traktująca  o 
sztucznym  tworzeniu  no- 
wych związków  chemicz- 
nych i  prostszych  składni- 
ków i  pierwiastków;  s.  Jf- 
zyk,  język  posiadający  flek- 
sję, np.  język  polski. 

Syntetyzować  n{.  zestawiać 
szczegóły,  aby  z  nich  zbu- 
dować całość;  ze  spostrze- 
żeń poszczególnych  wypro- 
wadzić wnioski  ogólne 

Synteza  g.  w  przeciwsta- 
wieniu do  analizy  (rozbio- 
ru), metoda  postępująca  od 
szczegółów  do  ogółu,  od 
rzeczy  prostych  do  złożci- 
nych,  łączenie  wyobrażeń, 
pojęć  o  różnych  przedmio- 
tach w  jedno  pojęcie,  po- 
szczególnych części  w  jed- 
ną całość;  ».  u  Hegla:  trze- 
cie stadjum  dziejowe,  pole- 
gające na  pogodzeniu  pierw- 
szego stadjum,  tezy,  z  dru- 
gim sładjiim.  antytezą. 

Synto,  Synłoizni,  oddawa- 
nie czci  naturze  i  boha- 
terom, ujęte  w  systemat 
religijny,    stanowiący    wy- 


znanie   panujące    w   Japo- 
nji. 

Synłomjaj'.  wyrażenie  ści- 
słe, krótko  wypowiedziane. 
Synłonina  tit.  główna  cz^ść 
składowa    tkanki    mięśnio- 
wej. 

Syon  ob.  Syjon. 

Sypoje  oh.  SIpoje. 

Syrena  g.  w  wierzeniach 
staroż.  Greków  nimfa  mor- 
ska, pół  kobiety  pół  ryby, 
wabiąca  uroczym  śpiewem, 
aby  potym  wciągnąć  w  ot- 
chłań morską;  herb  miasta 
Warszawy  z  wyobrażeniem 
tej  nimfy ,  uzbrojonej  w 
miecz  i  tarczę;  przen.  ko- 
bietazalotna,wabiąca  wdzię- 
kami, czarodziejka  bez  ser- 
ca, wiodąca  na  pokusę; 
instrument  do  mierzenia 
drgań  głosu;  przyrząd  sy- 
gnałowy tubowy  na  wy- 
brzeżach i  okrętach, o  gło- 
sie tak  si]nynv  że  słychać 
go  na  8  mil  morskich;  kro- 
wa mi^rska;  syreni  ipiew, 
śpiew'  czarujący,  wabiący. 

Syriasis  *g.  ob.  Elephan- 
tluiś. 

Syringomyella  *g.  zapale- 
nie kanałn  środkowego  rdze- 
nia kręgowego. 

8yrinx  g.  w  mitologji  grec- 
kiej: nimfa,  która  uciekając 
przed  pogonią  Pana,  zosta- 
ła zamieniona  w  trzcinę 
wodna;  z  tej  trzciny  Pan 
wyciął  ,sobip  fujarkę;' stąd 
póziriej  nazwa  fletni  paster- 
ski^ 

Syt^a  g.  starożytna  sce- 
nifczn^suknia  powłóczysta. 

8yrop\a-  Syrup  ar.  f/.]  stę- 
żony rijztwór  cukru,  pro- 
dukt uboczny  w  cukrownic- 
twie, cukier  rozgotowany 
w  małej  ilości  wody;  soki 
owocowe  gotowane  z  cu- 
krem. 

Syrła  g.  ławica  piaszczy- 
sta u  północnego  m  ybrzeż^ 
Afryki. 

Syrynga  nł.  strzyl-awka, 
szpryca,  do  wstrzykiwania 
płynu  w  ciało. 

Syryngotomja  *g.  operacja 
fistuły. 

Sysmograf,  Sy^mometr  *g. 
przyrząd  służący  do  noto- 
wania ruchów  powiprzchni 
ziemi,  wskazujący  kieru- 
nek, siłę  i  czas  trwania 
wstrząśnień. 

Sysmologja  *g.  nauka  o 
trzęsieniach  ziemi  i  ru- 
chach kuli  ziemskiej. 

Syrjtisz  g.  \nt.]  świetna 
gwiazda  w  konstelacji  Wiel- 
kiego psa. 

Syssytje  g.  wspólne  obia- 
dy codzienne  obywateli,  na- 
kazane przez  prawo  u  Spar- 
tan. 

Sysłasis  g.  ustawienie,  ze- 
stawienie   uporządkowania. 

System,  Systemat  g.  wszel- 


ka według  zaitierzonego 
planu  ułożona  całość,  któ- 
rej części  znajdują  się  we 
wzajemnej  od  siebie  zawi- 
słości; całość  wiadomości 
tak  ułożonych,  że  później- 
sze opierają  się  na  poprzed- 
nich; zbiór  zasad  tworzą- 
cych jaką  doktrynę;  zbiór 
praw  jakiej  czynnoAci.  kie- 
rujących wykonaniem  na 
podstaYio  obmyślonego  i 
na  racjonalnych  zasadach 
opartego  planu;  taki  układ 
zjawisk  w  przyrodzie,  w 
którym  ludzie  spostrzegają 
plan,  ład;s.  planetarny  a  sło- 
neczny oh.  Planetarny  system. 
S.  C.  G.  S.  tkr.  System  Cen- 
tymetr -  Gram  -  Sekunda ,  sy- 
stem miar,  w  którym  jed- 
nostką długości  jest  centy- 
metr, jednostką  wagi  gram 
i  jednostką  czasu  sekunda, 
używany  w  badaniach  nad 
fizyką;  s.  nut,  pięciolinja; 
s.  rzeczny,  ogół  rzek  po- 
bocznych, wpadających  do 
jakiej  rzeki,  uważany  z  nią 
razem  (w  gieografji);  s.  gór- 
ski, ogół  gór  złożonych  z 
jakiego  łańcucha  górskiego, 
albo  splotu  łańcuchów  gór- 
skich, oraz  odnóg  idących 
od  tego  łańcucha  czy  splotu. 

Systematolog|a  "g.  nauka 
o  umiejętnym  uporządko- 
waniu przedmiotów. 

Systematomanja.  *g.  prze- 
sadne dążenie  układania 
wszystkiego  w  system  nau- 
kowy. 

Systematyczny  *g.  uporząd- 
kowany wedle  powziętego 
planu,  ułożony  na  zasadzie 
przyjętych  prawideł;  ze  ści- 
słością zachowujący  plan, 
porządek,  układ  zasadniczy. 

Systematyk  "g.  człowiek 
trzymający  się  niewolniczo 
obmyślonego  systemu,  pe- 
dant. 

Systematyka  *g.  naukowy 
układ  podobnych  i  pokrew- 
nych sobie  przedmiotów  i 
pojęć  w  grupy,  podług  pew- 
nego systemu. 

Systematyzm  g*.  naukowe 
uporządkowanie,  zestawie- 
nie, zasady  i  sposoby  tego 
zestawienia. 

Systematyzować  ni.  ujmo- 
wać w  system,  układać  we- 
dług zasad  nauki,  porząd- 
kować. 

Sysłole  g.  w  prozodji  krót- 
kie wymawianie  długiej  sy- 
laby ze  względu  na  rytm 
w  wierszach  miarowych; 
perjodyczne  skurcze  serca. 

Systyije  g.  kolumnady,  sa- 
le  kolumnowe. 

Sytofobja  6b.   SHofobja 

Sytologja  ob.  SItologja. 

Sytuacja  ni.  położenie  ja- 
kiej miejscowości  lub  przed- 
miotu w  stosunku  do  ota- 
czających przedmiotów;  po- 


łożenie, stanowisko,  siao,  o- 
gót  warunków  życiowych, 
w  jakich  się  ktoś  znajduje; 
stan  rzeczy,  stanowisko,  po- 
zycja; na  scenie;  położenie, 
stan  akcji  w  danej  chwili, 
zbieg  zdarzeń  i  wypadków 
potęgujących  interes  akcji; 
komedja  sytuacji,  utwór  sce- 
niczny, w  którym  zdaree- 
nia,  wypadki  i  zbieg  oko- 
liczności bardziej  wpływają 
na  akcję,  niż  charaktery 
działających  osób,  trakto- 
wane pobieżnie,  szkicowo; 
sytuacyjny  plan,  plan  wyka- 
zujący położenie  miejsco- 
wości lub  budynku  wz^-lę- 
dem  otoczenia,  lub  wzajerr- 
ne  połbżenie  względem 
bie  kilku  budynków  lobr 
nych  części  jakiej  miejt  - 
wości. 

Sytuowany  t.  położony  (o 
budowie,  o  miejscowości) 
znajdujący  się  w  jakim  po 
łożeniu,  w  jakich  warait 
kach,  okolicznościach  ( 
człowieku). 

Syz,  zaprząg  sześciokon 

Syzyfowa  praca,  prs«».  ciel 
ka  praca,  ustawiczna  a  da 
remna;  trudne  zadanie  ni 
gdy  nie  kończące  się;  cel 
do  którego  dążąc,  zdajemy 
się  już  dosięgać,  a  który 
oddala  się  i  wymaga  cią- 
cle  nowych  wysiłków  i  wy- 
rażenie pochodzi  o'J  Syzy- 
fa, króla  Koryntu,  skazane- 
go w  Erebie  na  wtaczanie 
na  szczyt  góry  ogromnej 
bryły  kamiennej,  która  się 
wciąż  obsuwała). 

Syzygja  g.  w  metryce  grec- 
kiej połączenie  dwu  stóp 
wierszowych  w  jedną,  di- 
podja;  ściągnięcie  _wyrazn 
przez  opuszczenie  środko- 
wej głoski;  w  attron.:  złą- 
czenia i  opozycje  księ- 
życa t.  j.  nów  jego  i  p«J- 
nia. 

Szabas  [ż<zr;.]  oh.  Sabbat 

Szabeltasz  it.  skórzana  to- 
rebka z  cyframi,  wiszą'  a  i 
pendenta  szabli  przy  galo 
wym    ubiorze   wojskowym 

Szaber  n.  kamień  drobm 
tłuczony,  sypany  na  drog< 
bitą. 

Szabla  V(g.  kawaleryjsk 
broń  sieczna  z  wygiętą  klin 
gą,  pałasz. 

Szablon  /.  modła,  wzói 
według  k-tórego  robota  m 
być  wykonana;  wykrój  dt 
ski  lub  blachy  według  rj 
sunku,  używany  przez  mt 
larzy  do  wyrabiania  gzyn 
su  na  świeżej  zaprawie  ws 
plennej  lub  gipsowej;  pnti 
pomysł,  któremu  brak  orj 
ginalności,  naśladowanie  ( 
klepanych,  utartych,  posjK 
litych  wzorów;  szablonfeii 
wykonany    według    wsozi 


1 


253 


Szabować 


Szariwari 


pozbawiony  orypinalności, 
świeżości  pomyshi;  banal- 
ny, pospolity,  oklepany. 

Szabowić  »i.  wyrzynaó  w 
drzewie  rąoznie  lub  mecha- 
nicznie heblem  fasonowym 
listwy,  ramy,  ozdobne  kan- 
ty i  t.  p. 

SzBbrować  n.  pokrywać 
ściany  wapnem  lub  gliną, 
wciskajnc  w  nie  kawałki 
cegły  i   kamienia. 

Szach  per*,  tytuł  monar- 
chy w  Persji;  w  grze  w 
szachy:  posunięcie,  grożą- 
ce wzięciem  króla  nieprzy- 
jacielskiego; gracz,  który 
takie  posunięcie  zrobił,  obo- 
wiązany jest  ostrzec  prze- 
ciwnika, mówiąc:  szachl; 
przeszkoda,  niepowodze- 
nie. 

Szacharit  hehr.  modlitwa 
poranna  u  Izraelitów. 

Szacher-macher,  Szachraj 
[iarg.]  oszust,  człowiek  nie- 
uczciwie postępujący  w  sto- 
sunkach pieniężnych. 

Szach  -  mat  ■pers. -\- ar.  w 
grze  w  szachy:  niemożność 
uchronienia  króla  od  wzię- 
cia go  przez  przeciwnika  w 
najbliższym  posunięciu  i 
dlatego  przegrana. 

Szach-Namep«r«.  dotl.  kró- 
lewska księga:  tytuł  słyn- 
nej epopei,  napisanej  w  ję- 
zyku nowoperskim  przez 
Firduziego  (939— 102(^1. 

Szachować,  Szachownica  ob  ■ 
Szachy. 

Szachrować  kihr.  [iarg.] 
nieuczciwie  handel  prowa- 
dzić; w  grze:  postępować 
przeciw  regułom,  nieuczci- 
wie starać  się  o  wygrane. 
SzacM  n.  w  górnictwie: 
szyb;  wnętrze  pieca  do  wy- 
tapiania surowca. 

Szachy  pert.  gra,  polega- 
jąca na  kombinacji  ruchów 
rozmaitych  figur  ustawio- 
nych na  szachownicy,  mają- 
cych oddzielne  znaczenia; 
figury  do  gry  szachowej;  łza- 
chować,  w  grze  w  szachy: 
dawać  królowi  nieprzyja- 
cielskiemu szach,  zmuszać 
przeciwnika  do  zabezpie- 
czenia króla  swego  przed 
groźbą;  przen.  utrudniać  ko- 
mu działanie,  stawiać  prze- 
szkody; szachownica,  tabli- 
ca kwadratowa  do  gry  w 
szachy,  podzielona  na  64 
kwadraty  (dawniej  na  sto), 
naprzemian  czarne  i  białe; 
pola  w  szachownic; ,  pola 
dworskie  i  włościańskie  na 
przemian  leżące. 

Szacunek  n.  uczucie  czci, 
aszanowania;ocenienie  war- 
tości przedmiotu,  majątku; 
szacunkowy  podatek,  podatek 
bezpośredni  od  wykazane- 
go majątku. 

Szadchen  hebr.  stręczyciel 
małżeństw  u    Żydów    (nie- 


raz kojarzący  w  pary  małżeń- 
skie  kandydatów  mieszkają- 
cych w  odległych  krajach). 

Szaddal  hehr.  'Wszechmoc- 
ny (przydomek  Jehowy). 

Szadekam  pert.  kraina 
szczęśliwości  w  baśniach 
wschodnich.  ^ 

Szafir  g.  odmiana  korun- 
du szlachetnego,  drogi  ka- 
mień przezj-oczysty,  barwy 
cicmno-niebieskiej. 

Szafot  /.  rusztowanie,  na 
którym  spełniają  karę  śmier- 
ci a.  jiiętnowania  na  ska- 
zanych. 

Szafować  n .  rozdawać , 
trwonić,  marnować. 

Szafran  ar.  kwiat  rośliny 
t.  n.,  używany  do  potraw, 
ciast  i  t.  p. 

Szafunek  n.  rozdawanie, 
nadmierne  wydawanie, 
trwonienie. 

Szagryn  /.  skóra  rekina 
szorstka  (z  powodu  ziarni- 
stych kostek  wewnątrz  za- 
wartych); starannie  wy- 
prawna  skóra  z  grzbietu 
konia,,  osła  lub  kdzła,  dro- 
bno groszkowana,  używana 
do  pokrywania  różnych  wy- 
robów galanteryjnych  i  w 
introligatorstwie. 

Szaidwasser  oh.  Serwaser. 

Szajlok  oi.  Shylok. 

Szajtan,  Szejtan  tat.  djabeł, 
."latanu  wyznawców  Maho- 
metanizmu  i   Szamanizmu. 

SzakraA.  dom  wiejski, cha- 
ta w  połud.  Ameryce. 

Szaku  jap.  stopa,  jednost- 
ka japońskiej  miary  długo- 
ści. 

Szal  pert.  f/.j  rodzaj  po- 
dłużnej chustki,  kawał  tka- 
niny wełnianej  lub  jedwab- 
nej, zarzucany  na  ramiona 
jako  okrycie:  rodzaj  daw- 
nego francuskiego  tańca  so- 
lowego. 

Szala  H.  miseczka,  tale- 
r7.yk  u  wagi  do  ważenia; 
szalki,  przyrząd  do  ważenia, 
waga;  talerzyki  u  wagi. 

Szalet  /.  domek  górski, 
szałas  górali  szwajcarskich; 
dom  wiejski  budowany  n 
sposób  szwajcarski;  mały  do- 
mek w  mieście  na  ulicach 
lub  placach  do  wygody  pu- 
blicznej. 

Szalet,  szaba.sowa  mącz- 
na  potrawa  u  Żydów. 

Szalotka  [n.]  rodzaj  małej 
cebulki,  w  smaku  łagodniej- 
szej i  delikatniejszej  niż 
cebula  zwyczajna. 

Szalować  n.  obijać  deska- 
mi ściany  budynku;  szalów- 
ka,  deska  używana  do  sza- 
lowania, tarcica  wyheblo- 
wana,  gładka;  szalowanie. 

Szalupa  [n.]  statek  jedno- 
masztowy;  wielka  łódź  do 
obsługi  okrętu. 

Szałamaja  [it.j  obój,  na- 
rzędzie muzyczne  drewnia- 


ne,   dęte,    piszczałka,   flet 
pasterski. 

siałaś  Vfg.  buda  z  chró- 
stu,  naprędce  uklocona,  słu- 
żąca za  mieszkanie  tymcza- 
sowe pasterzom,  myśliw- 
com, podróżnikom. 

Szam-  oh.  także  Cham-. 

Szamada  port.  znak  lub 
oznajmienie  uczynione  od- 
głosem bębna  przez  oblę- 
żonych jako  wezwanie  do' 
układów;  oznajmienie  goto- 
wości poddania  się,  kapitu- 
lowania. 

Szamani,  najniższa  klasa 
tatarskich  duchowo  ych ,  któ- 
rzy jednocześnie  są  leka- 
rzami, czarownikami  i  za- 
.^linaczami  duchów. 

Szamanizm  ni.  religja  gło- 
szona przez  szamanów,  opar- 
ta na  gusłach,  czarach,  po- 
dług której  Bóg  stworzył 
świat,  ale  rządzą  światem 
duchy  złe  i  dobre,  wyzna- 
wana przez  niektóre  pół- 
dzikie ludy  półnoeno-azja- 
tyckie. 

Szambelan  /.  wysoki  u- 
rzędnik  dworski  pełniący 
urząd  na  pokojach  monar- 
szych przy  osobie  pauują- 
cego,  podkomorzy. 

Szamerować  ir.  wyszywać 
plecionką,  galonem,  bramo- 
wać; obmawiać  kogo;  sza- 
merowania, wyszycie  taśmą, 
galonem;  czmuklerska  ozdo- 
ba przodu  ubiorów  męskich 
i  damskich",  złożonsvz  taśm 
naszytych  równolegi»  wpo- 
przek,  zakończonycia  pętla- 
mi i  guzami;  obm'owa. 

Szamoa  ob.  Szrjnua. 

Szamotowy/,  ku^lie^,  ognio- 
trwała masa,  wyrobion.''.  z 
glinianych  mufli,,  okrywa- 
jących przy  wypalaniu  wy- 
roby porcelanowe,  następ-, 
nie  sproszkowanych,  uro- 
biona na  ciasto  i  w  ailnym 
ogniu  wypalona,  ogromnie 
wytrzymała  na  działaaie 
wysokich  temperatur,  stąd 
używana  na  tygle  do  topie- 
nia szkła,  metali,  na  cegły 
do  pieców  hutniczych,  ru- 
ry i  t.  p.',  szamotowe  wyro- 
by, rodzaj  wyrobów  cera- 
micznych, składających  się 
z  jednej  części  surowej,  o- 
gniotrwałuj  gliny  i  dwu  oaę- 
ści  gliny  wypalonej,  następ- 
nie sproszkowanej. 

Szampan,  SzampaAsItie  wi-| 
no,  wino  francuskie  białe, 
musujące,  bardzo  cenione 
(od  nazwy  prowincji  Szam- 
panji  we  Francji);  szMnpaM- 
ka,  mocna  butelka  do  wina 
szampańskiego. 

Szampana  oh.  Sampan. 

Szamplnjon  /.  pieczarka. 

Szampjon  /.  zapaśnik,  ry- 
cerz walczący  w  szrankach, 
obrońca,  poplecznik. 

S^ampoing  ob.  Shanip«iii|. 


Szamua  /.  kolor  płowe - 
żółty. 

Szan,  Szang  chińt.  góra; 
wierzchołek,  szczyt. 

Szaniec  n.  okop  ziemny  w 
celu  obrony,  wał  obronny. 

Szankler  /.  wrzód  syfili- 
tyczny  bardzo  zaraźliwy. 

Szansa/,  widoki  powodze- 
nia, prawdopodobieństwo  u- 
dania  się  czegoś,  wygranej; 
pomyślny  traf,  azczęście. 

Szansonetka  /.  piosenka 
lekkiej,  wesołej  treści. 

Szansonisłka  /.  śpiewacz- 
ka kawiarniana. 

Szantan  oh.  Cafi  chantant. 

Szantał  f.  Wyłudzenie  pie- 
niędzy od  %ogo  pod  nacis- 
kiem groźby  wyjawienia 
czegoś,  co  ten  ukrywa;  wy- 
zyskiwanie na  swoją  ko- 
rzyść czyjej  obawy  ujawnie- 
niaczynu  karygodnego,  hań- 
biącego, kompromitującego. 

Szanźa  /.  zamiana,  bank 
zamienny;  w  myśliwstwie: 
zmiana  drogi. 

Szańcować  ».  otaczać  szań- 
cem, sypać  szaniec. 

Szapokiak/.  jedwabny  mę- 
ski kapelusz  cylindrowej 
formy,  dający  się  złożyć' 
zupełnie  płasko,  zapomocą 
specjalnej  sprężyny. 

Szaproflaż  /.  matkowanie 
młodej  osobie,  towarzysze- 
nie jej  dla  przyzwoitości, 
granie  roli  mentora. 

Szapronować  /.  towarzy- 
szyć młodej  osobie  w  za- 
stępstwie matki,  w  charak- 
terze ochmistrzyni. 

Szapszała  pert.  mor: la  su- 
szona. 

Szapłaiizować  ni.  wino,  po- 
większać ilość  spirytusu  w 
winie  metodą  wskazaną 
przez  chemika  Francuza 
Chaptara. 

Szaraban  /.  wóz  z  ławką. 

Szarada/,  zagadka,  w  któ- 
rej należy  odgadnąć  dany 
wyraz  za  pomocą  znacze- 
nia poszczególnych  jego  sy- 
lab lub  różnych  kombinacji 
tych  sylab. 

Szarafan  oh.  Sarafan. 

Szaragi  n.  ukośne  police 
drewniane,  w  które  są  wpra- 
wione ko6ce  trepów  scho- 
dowych; wieszadła  do  odzie- 
ży- 

Szarawaka  »i.  Szarowaka. 

Szarawary  tur.  spodnie, 
szczególniej  spodme  szero- 
kie, buchaste,  hajdawery. 

Szarfa  [n.]  szeroka  i  dła- 
ga  wstęga  noszona  lako  o- 
zdoba  ubrania  kobiecego; 
wstęga  jako  odznaka  noszo- 
na ukośnie  przez  mężczyzu 
na  piersiach,  ramienia  i 
plecach,  aż  do  boku  prze- 
ciwnego ramieniowi;  ozna- 
ittt  służbowa  oficerów  na 
paradach. 

Szariwari  oh.  Clwrivari. 


Szarlatan 


Szkorbut 


254 


Szarlatan  /.  wędrowny 
|ir/.nku|)ie6  niezawodnych 
jakoby  ńrodków  leczniczych; 
pTten.  człowiek  wyzyskują- 
cy łatwowierność  ludzką, 
OBZiist,    .szalbierz,    ktif^Iarz. 

Szarlataneria  /.  działal- 
ność szarlatana;  przen.  my- 
dlenie ludziom  oczów  wy- 
sławianiem czego  świado- 
mie fałszywego;  udawanie 
wiedzy,  biegłości. 

Szarlotka  /.  legamina  z 
jabłek  obranych,  pokraja- 
nych i  upieczonych  w  kru- 
chym cieście. 

Szarmant  /.  młodzieniec 
uprzedzająco  i  rycersko  u- 
przejmy  dla  kobiet;  mło- 
dzieniec nadskakujący,  u- 
służny  i  ugrzeczniony;  szar- 
inancki,uprzejmy,  elegancki. 

Szarmycel  n .  utarczka , 
starcie  przednich  oddzia- 
łów wojsk,  harc;  przen.  u- 
tarczka  językowa,  sprzecz- 
ka, dysputa. 

Szarnir  /.  zawiaski,  nit, 
na  którym  się  wieko  poru- 
sza. 

Szar«waka  p+»..  Szara  wa- 
ka  a.  Waka  czara,  Szarogłaz, 
skała  będąca  odmianą  ba- 
zaltu, miękka,  ma  odłam 
ziemisty,  barwę  szarą,  zie- 
lonawo  -  brudną;  niekiedy 
.składa  się  z  mnóstwa  pę- 
cherzy; jeżeli  te  napełnio- 
ne są  minerałami  jakiemi, 
wówczas  taki  szarogłaz  zo  - 
wie  się  migdałowcem. 

Szarki*  /.  skubanka  ze 
starego  płótna,  zwykle  na- 
pojonego substancjami  de- 
zynfekcyjnemi,  używana 
dawniej  do  o')»trywania 
ran. 

Szarwark  n.  obowiązek  u- 
trzymywania  dróg  w  po- 
rządku, wkładany  na  gmi- 
ny, rodzaj  podatku. 

Szarytka  /.  siostra  miło- 
sierdzia (zakonnica). 

Szarża  /.  natarcie,  atak, 
uderzenie  konnicy;  danie' 
ognia  z  dział  podczas  bi- 
twy; stopień,  godność,  ran- 
ga wojskowa;  karykatural- 
ne oddanie  charakteru  na 
scenie,  nrzesada  z  uwydat- 
nieniem komicznych  stron 
dla  wywołania  jaskrawych, 
niewybrednych  efektów; 
ciężar,  obsługa. 

Szarżować  /.  nacierać,  a- 
takować,  uderzać  na  wro- 
ga, napadać;  przesadnie,  ka- 
rykaturalnie oddawać  role 
na  scenie;  obciążać  kogo 
czym. 

iSzatar  /.  strzelec,  żoł- 
nierz lekko  zbrojny  pieszy 
a.  konny. 

Szastra  ttind.  podręcznik 
do  nauki  prawa  i  religji  u 
Indusów. 

Szaszka  r.  szabla  niezbyt 
szeroka,  lekko  zakrzywiona 


używana  pr^sez  wojsko  ro- 
syjskie. 

Szatan  hefir.  zły  duch,  duch 
cieranoAci,  djabet,  czart. 

Szatra  wt3.  namiot,  sza- 
łas. 

Szatyn  /.  mający  włosy 
ciemno-blond. 

Szczobel  trgórnon.  każdy 
z  drążków  poprzecznych  u 
drabiny;  przen.  stopień  w 
hierarchii  (urzędniczej,  to- 
warzyskiej, naukowej,  spo- 
łecznej). 

Szczoty  T.  przyrząd  do 
rachowania  liczb  całych  i 
części  czwartych,  dziesięt- 
nych i  lotnych,  złożony  z 
drutów  pałąkowatych  za- 
tkniętycłi  w  ramę  i  z  ga- 
łek drewnianych  a.  kościa- 
nych, nanizanych  na  te  dru- 
ty, liczydło,  abakus. 

Srochorezada,  imię  suł- 
tanki,  która  jakoby  opowia- 
dała małżonkowi  swemu 
fantastyczne  powieści,  za- 
warto w  dzieje  pod  tytu- 
łem „Tysiąc  i  jedna  nocy"; 
prze*.,  osoba  umjcjąca  opo- 
wiadać fantasiyczne  zmy- 
ślenia; powieści  Sz-y,  to  sa- 
mo co  „lOul  nocy";  pritin. 
powieści  człrodziejskie,  nie- 
prawdopodobne. 

Szot/,  zwierzchnik,  na- 
czelnik, przełożony,  pryn- 
cypał;  dowódca;  s^.  pułku,- 
lyiił  honorowy,  dawany  o- 
Bołwm-i  rodzin  panujących 
a.  lasłkionym  dygnitarzom 
wojskowym,  (jrzyczym  pułk 
otraymujte  nazwisko  swego 
szefa.       \ 

Szefel  «'.  dawna  niemiec- 
ka miara  ciał  sypkich,  róż- 
na w  różnych  krajach,  a  na- 
wet miastach;  $.,  bawarski 
=222,258  litrów,  drezdeń- 
ski =  103,531,  królewiecki 
=54,651,  pruski=54,961. 

Szefen  oh.  Schoeften. 

Szogar,  sułtan  afrykań- 
skiego państwa  Tombuktu. 

Szelk  ar.  naczelnik  ple- 
mienia arabsk.;  Sz.  ul-lslan, 
głowa  wiernych  w  Turcji 
(najwyższy  duchowny  ma- 
hometański),  mufti. 

Szejne  morejne  ob.  Morejne. 

SzoklelA«Ar.,$ykiel,Sykl[;.] 
moneta  srebrna  hebrajska 
wartości  38  kop.,  dziś  wzno- 
wiona jako  nazwa  składki 
pogłównej,  płaconej  przez 
Żydów  na  cele  Syjonizmu; 
moneta  złota  ht^brajska  sta- 
rożytna wartości  2  rubli 
72  kop. 

Szeklerzy,  szczep  węgier- 
ski we  wsch.  Siedmiogro- 
dzie, pozostały  z  wędrów- 
ki Hnnnów. 

Szeląg  stgórnon.  pieniądz 
,  dawny  polski,  w  różnych 
czasach  był  różnej  warto- 
ści; r.  13b8  był  =  12  gro- 
szom polskim;    r.  1451=11 


gr.  polsk.;  r.  la!«  =  3  f^. 
polsk.;  r.  1620-  1'/,  gr.; 
1650=1  gr.;  potym='  ,  {[t.; 
w  końcu='/»  gr.:='/«  kop.; 
przen.  najmniejszy  pieniądz, 
najmniejsza  wartość. 

Szellak  n.  żywica  wycie- 
kająca (wskutek)  nakłucia 
przez  mszyce)  z  młodych 
pędów  niektórych  drzew  fi- 
gowych i  akacjowych,  ros- 
nących w  Indjacb  Wschod- 
nich, zawierająca  czerwony 
barwnik,  podobny  do  kar- 
minu, używana  do  wyrobu 
politur,  lakierów,  laku  do 
pieczętowania,  do  utrwala- 
nia pasteli. 

Szelma  n.  niegodziwiec, 
łotr,  człowiek  bez  czci;  tzel- 
mować,  wymyślać  komu;  po- 
zbawiać kogo  czci;  nazywać 
szelmą:  obcinać  uszy. 

Szemat,  Szematyzm  [n.]  oh 
Schemat  Schematyzm. 

Szeol  hehr.  grób,    |>iekło. 

Szerl  n.  gatunek  czarne- 
go turmalitu. 

Szermierz  n.  człowi-ek  bie- 
gł v  w  fechtunkn,fechmistrz: 
przen.  bojownik,  człowiek 
walczący  za  jaką  sprawę, 
za  jaką  ideę. 

Szermować  ».  walczyć  jak 
szermierz;pr:«».sz.językiem, 
walczyć  mową,  mówić  gwał- 
townie a.  uszczypliwie;  sz. 
piórem,  walczyć  pismem, 
polemizować. 

Szerpentyna  oh.  Serpentyna. 

Szerting  ob.  Shirting. 

Szeryf  ar  wyższy  urzęd- 
nik mnnicypalny  w  Anglji, 
spełniający  obowiązki  są- 
downicze i  poiic.\jne  w  oli- 
wodzie  swego  hrabstwa; 
książę  arabski,  muzułnia- 
nin,  pochodzący  od  Maho- 
meta; rządca  Mekki. 

Szewelura  /.  czupryna, 
włosy  ludzkie,  sposób  u- 
czesania  się. 

Szewjot  tzkoc.  wełna  z  gór- 
skich owiec  szkockich  i 
wyrabiana  z  tej  wełny  tka- 
nina kiprowana. 

Szewron  /.  naszywka  w 
kształcie  kąta  na  rękawie 
munduru  wojskowego,  ozna- 
czająca liczbę  lat  służby  lub 
rangę;  odznaka  zaszczytna. 

Szezlong  /.  rodzaj  sofy 
wyściełanej  z  jednym  bocz- 
nym i  tylnym  oparciem, 
które  w  plecach  zniża  się 
curaz  bardziej. 

Szl-King  chińs.  księga  pie.4- 
ni,  jeden  z  najstarszych  za- 
bytków literatury  ehińskiej. 

Szłma  jap.  wyspa. 

Szimoza  oh.  Szymoza. 

Szlutjan  ar.  szerokie  spo- 
dnie mahometanek. 

Sziwa  liebr.  u  Izraelitów 
sicdm  dni  żałoby  po  umar- 
łym. 

SzIwa  sUnd.  oh.  Siva. 

Szkandela  v.  flaszka  pła!<- 


ka  a.  naczynie  płaskie  mo- 
siężne, napełnia  bię  wrząt- 
kiem i  wkłada  do  łóżka  dla 
ogrzania  nóg,  brzucha. 

Szkaplerz  M.  [cut.\  dwa 
płatki  fiuk"a  z  'yyszytym 
imieniem  Najśw.  Marji  l'an- 
ny,  poświęcane  i  noszone 
na  szyi  jako  znak  należę* 
nia  do  bractwa. 

Szkarlatyna  ni.  płonica,  t- 
pidemiczna  i  zaraźliwa  cho- 
roba gorączkowa,  objawia- 
jąca się  zapaleniem  gardła 
i  obfitą  czerwoną  wysypką, 
nadającą  skórze  szkarłatne 
zabarwienie. 

Szkarłat  w.  tkanina  jed- 
wabna lub  wełniana,  ufar- 
bowana  na  barwę  ponsową, 
purpura';  barwa  krwisto- 
czerwona, purpurowa. 

Szkarpa  /.  skośne  przy- 
murowanie  podtrzymujące 
Ścianę:  oh.  Skarpa. 

Szkatuła  tr.  niewielka 
skrzynia  drewniana  lub  me- 
talowa z  zameczkiem  i  klu- 
czykiem do  przechowywa- 
nia kosztowności ;  nrzen . 
własny  kapitał  w  gotówce. 

Szkic  U),  kilku  charakte- 
rystycznemi  rysami  nakre- 
ślony rysunek  lub  malo- 
widto;odręczny  zarys  jrzed- 
miotu,  rzucony  na  papier 
lub  płótno;  pomy.sł,  projekt; 
utwór  literacki  nie  wyczer- 
pujący przedmiotu  wszech- 
stronnie, lecz  kilka  arty- 
stycznemi  rysami  wywołu- 
jący wrażenie  e.stetycznej 
całości. 

Szkielet  $■  kostne  ruszto- 
wanie, na  którym  wspiera- 
ją się  miękkie  części  ciała 
i  które  ochrania  wewnętrz- 
ne delikatne  narządy;  ko- 
ściec, kościotrup:  zrąb,  wią- 
zanie statku  wodnego,  ma- 
jące być  pokryte  deskam:; 
zarys  dzieła,  utworu,  treść , 
mająca  być  rozwiniętą-.Fr:<r« 
człowiek  bardzo  chudy. 

Szkoła  L  instytucja  ma- 
jąca na  celu  umysłowe 
kształcenie  młodzieży;  u- 
czelnia,  mieszkanie,  w  któ- 
rym nauki  są  udzielane; 
przen.  sposób  wykonywania 
dzieł  sztuki,  właściwy  ja- 
kiemu krajowi;  doktryna 
jakiego  filozofa  i  ogół  jej 
zwolenników ;  tzkolarstwo , 
pedantyzm. 

Szkontrum  oh.  Scontro. 

Szkorbut  t.  gnilec,  cho- 
roba objawiająca  się  upor- 
czywym krwawieniem  i  o- 
wrzodzeniem  w  jamie  u^'• 
nej,  a  zwłaszcza  na  dzi\ 
słach,  podskóriiemi  wj  le- 
wami krwi,  ogólnym  wy- 
niszczeniem i  osłabieniem, 
występnjąca  wśród  lud?! 
żyjących  w  złych  warun- 
kach, pozbawionych  świe- 
żej i  zdrowej  żywności. 


256 


Szkotycyzm  —  Szpada 


Szkotycyzm,   Szkotyzm   nł.  I 

narzecze  szkockie,  vłańci- 
wy  Szkutom  sposób  używa- 
nia języka  angielskiego. 

Szkotysta  oh.  Skotysta. 

Szkuta  skand,  statek  rzecz- 
ny, zwłaszcza  służący  do 
przewożenia  zboża. 

Szła,  Szleja,  Szelka  n.  cho- 
mąti  z  postronkami,  przy- 
czepianemi  do  orczyków; 
pas  do  zaprzężenia  czego 
lub  do  ciągnienia  czego. 

Szlaban  n.  rogatka;  rodzaj 
dniej  skrzyni  rozsuwanej, 
służącej  za  łóżko  i  razem 
za  schowanie,  za  ławkę. 

Szlachtować  n.  rznąć  by- 
dło na  mięso;  prien.  kale- 
czyć albo  zabijać  ludzi  ma- 
sowo. 

Szlachtuz  n.  rzeźnia. 

Szlafkamrat  n.  wspótmiesz- 
kający  w  jednym  pokoju. 

Szlafmyca  n.  czapka  noc- 
na męska;  czapka  poranna 
domowa  bez  daszka;  pnen. 
człowiek  bez  energji,  po- 
tulny. 

Szlafrok  n.  długa,  odzież 
domowa  męska  lub  kobieca. 

Szlaga  ».  kafar;  taran, 
pniak  dołem  oluty,  z  trzon- 
kiem do  ubijania  bratu,  u- 
biiak. 

Szlak  H.  droga,  gościniec; 
brzeg  odmiennego  koloru 
lub  w  deseń.,  obrzeżający 
ubranie,  meble,  obicie  it.p.; 
bramowanie;  $z.  tatarski,  dro- 
ga, którą  Tatarzy  z  Ordy 
szli  na  Zachód  dla  rabun- 
ku; jedne  z  dróg  takich  na- 
zwano: Czarny  Szlak. 

Szlaka  n.  szklista,  brunat- 
na lub  zielonawa  masa  na 
powierzchni  żelaza,  tworzą- 
ca się  przy  wytapianiu  go 
z  rudy;  żużle. 

Szlam  n.  rzadki  muł,  zło- 
żony z  bardzo  drobnej  glin- 
ki, marglu,  oraz  rozdrobnio- 
nych szczątków  pochodze- 
nia zwierzęcego  lub  roślin- 
nego,pokrywający  dna  zbior- 
ników wód  stojących  lub 
wolno  bieżących,  a  osadza- 
jący się  z  wody;  szlamować, 
oczyszczać  ze  szlamu,  np. 
ziemię,  kredę,  rudę  etc, 
zwykle  tłukąc  na  miałki 
proszek  i  przemywając  wo- 
dą; szlamowanie,  pławienie, 
.  czynność  mająca  na  celu  wy- 
dzielenie najdrobniejszych, 
najmielszych  cząstek  z  ja- 
kiej nierównomiernie  roz- 
drobnionej substancji  bez 
pomocy  sita. 

Szlauch  n.  rura,  rękaw 
skórzany,  płócienny  a.  gu- 
mowy do  wyrzucania  wody 
z  sikawki,  z  hydrantu,  wąż; 
kanał  wylfuty  w  murze  dla 
wentylacji;  gminnie:  Szloch. 
Szlem  a.  Szlem  a.  [n].  wielki, 
w  grze  w  wfsta,  w  winta: 
wzięcie  wszystkich  trzyna- 


stu lew;  mały  szlem,  szlemik, 

wzięcie  dwunastu  lew. 

Szlendrjan  n.  ociągający 
się,  niedbały. 

Szleper  ob.  Schleper. 

Szlichta  n.  ,klej  tkacki, 
klajster  z  mąki  żytniej  i 
wody  do  pocierania  osno- 
wy nici  dla  ich  zrównania 
i  nadania  sztywności. 

Szllchtada  n.  przejażdżka 
saniami,  sanna. 

Szlichtować  n.  w  tkactwie; 
pocierać  nici  osnowy  kle- 
jem tkackim. 

Szlifierz  n.  rzemieślnik 
trudniący  się  ostrzeniem 
noży  a.  wygładzaniem  me- 
tali, drogich  kamieni;  szli- 
flemla,  zakład  ostrzenia  na- 
rzędzi stalowych  a.  wygła- 
dzania drogich  kamieni. 

Szlifować  n.  ścierać,  gła- 
dzić dany  materjał  innym 
szorstkim  materjałem;  gła- 
dzić przedmiot  metalowy, 
kamienny  lub  szklany  w  ce- 
lu nadania  mu  połysku,  blas- 
ku lub  foremnycti  ścianek; 
ostrzyć,  brnsować;  prse«.  s. 
bruki,  chodzić  po  mieście 
bez  zajęcia. 

Szlify  X.  szeroki  eainn, 
ozdobiony  plecionką  lub 
frendzlą  srebrną  a.  złotą, 
z  oznaką  stopnfa,  noszony 
przez  oficerów  na  każdym 
kamieniu;  prten.  stopień  o- 
ficerski. 

Szllps  ».  długi  wazki  kra- 
wat męski  do  wiązania. 

Szlus  n.  koniec,  basta; 
zakończenie  pracy  dziennej. 

Szluscetel  ob.  Schlusszeł- 
tel. 

Szlusować  «.  w  języku 
wojskowym  skupiać  szere- 
gi, przerzedzone  przez  uby- 
wających z  szeregów  (za- 
bitych i  rannych). 

Szluza  n.  upust,  urządze- 
nie w  rodzaju  kanału  z  za- 
stawami utrzymującemi  wo- 
dę na  żądanym  poziomie  w 
celu  spożytkowania  jej  dla 
fabryki,  młyna,  przepływu 
statków  przez  kanał  i  t.  p. 

Szmaragd  g.  wysoko  ce- 
niona odmiana  berylu  ko- 
loru ciemno-zielonego. 

Szmarn  n.  potrawa  z  roz- 
drobnionego i  przysmażo- 
nego z  jajami  ciasta. 

Szmelc  n.  emalja, 'powło- 
ka szklista,  zwłaszcza  two- 
rz.v-a  się  na  metalach;  prze- 
topienie kruszców,  stop  me- 
talowych przedmiotów  na 
masę  metalową;  pozostałe 
resztki  z  pieców  hutniczych; 
pnen.  rzecz  nie  do  użytku, 
na  nic  nie  przydatna. 

Szmelcować  n.  pokrywać 
metale  szkliwem,  polewą; 
przetapiać  metale,  kruszce. 
Szmelcuga  n.  rodzaj  pota- 
żu z  drzew  iglastych;  )lół- 
płynna,   smolista   mass   o- 


siadająca  wewnątrz  cybu- 
cha podczas  palenia  fajki. 
Szmergiel  n.  minerał:  dro- 
bnoziarnista, błękitno-szara 
odmiana  korundu,  który,  po- 
tłuczony miałko,  używa  się 
jako  proszek  do  szlifowa- 
nia, polerowania,  a  także 
do  wyrobu  papieru  a.  płót- 
na szmerglowego. 

Szmermel  n.  sztuczny  fa- 
jerwerk o  wężykowatych 
zakrętach;  pr:«».  szumny, 
brzmiący  frazes. 

Szmigus  ob.  Śmigus. 

Szminka  n.  tłusta  farba, 
składająca  się  z  tłuszczu  i 
barwników,  używana  przez 
aktorów  do  malowania  twa- 
rzy przy  charakteryzowa- 
niu się. 

Szmizetka  /.  półkoszulek; 
rodzaj  kamizelki  damskiej 
przy  staniku  otwartym  z 
przodu  lub  wyciętym  u  góry. 

Szmuctytut  n.  kartka  w 
książce,  przed  kartą  z  ty- 
tułem zwykle  mieszcząca 
tytuł  skrócony. 

Szmuglować  hol.  [n.]  prze- 
mycać. 

Szmuklerz  n.  rzemieślnik 
zajmujący  się  wyrobami 
pasmanteryjnemi;  szmukler- 
stwo,  rzemiosło  pasmante- 
ryjne. 

Sznajderyt  oh.  Schneideryt. 

Sznai)S  n.  wódka. 

Sznejdyza,Szne|deza  n. szta- 
ba stalowa  z  oir/oj  ami,  we- 
wnątrz których  s:ą  nacię- 
cia spiralne  (przepuszczając 
pręt  żelazny  gl>dki  przez 
taki  otwór,  roM  się  z  prę- 
ta śrubę).       '' 

Sznelcug  h.  'pociąg  po- 
śpieszny kolei  lelaznej. 

Sznelka/.  jedwabny,  mięk- 
ki sznurek  strzyżony. 

Sznit  n.  cięcie,  kawałek, 
odcinek;  pewna  miara;  skra- 
janie; przen.  krój  szykowny, 
modny,  gustowny;  szykow- 
ność.  • 

Sznur  n.  postronek;  mia- 
ra nowopolska—lSO  stopom 
polskim  =  21,10  metra;  s. 
pereł,  s.  korali,  pewna  ilość 
dobranych  pereł,  korali,  na- 
nizanych na  nitkę. 

Sznurbartbinda  ob.  Schnur- 
bartblnde. 

Sznurować  t.ściągać  sznur- 
ki em  przewleczonym  przez 
jaką  część  odzieży  (gorset, 
sznurówkę,  trzewik);  s.  się, 
ściskać  się  gorsetom;  s.  księ- 
ga, przeciągać  sznurek  przez 
wszystkie  karty  księgi.,  a 
następnie  końce  sznurka 
związane  przypieczętować 
do  okładki  pieczęcią  urzę- 
dową, żeby  żadnej  karty 
nie  można  było  doszyć  albo 
dokleić;  pr2«».  s.  usta,  mó- 
wić ihało  i  skromnie;  mil- 
czeć. 

Sznurowy  kwlt(&4.  Sznuro- 


wać), kwit  wycięty  z  kWi- 
tarjusza  sznurowanego. 

Sznycel  n.  bity  kotlet  cie- 
lęcy, przyrządzony  na  spo- 
sób wiedeóski. 

Sznyrkiel  n.  linja  esowato 
kręcjna,  zakręt,  ozdoba  ry- 
sunkowa lub  architekto- 
niczna. 

Sznyt  oh.  Sznit. 

Szochet  hehr.  rzcźnik  ży- 
dowski, który  zarzyna  zwie- 
rzęta według  rytuału  i  od- , 
dziełu  mięso  koszerne  od 
trofneiTO. 

Szodon  /.  wino  grzane 
z  jaj»mi  z  cukrem. 

Szofar,  1.  mn.  Szofarot/i«ftr. 
trąby,  puzony. 

Szofetim  hehr.  si;dziii 

Szofer  /.  palacz  kierujący 
samochodem  i  regulujący 
paliwo  (ilość  nafty,  benzy- 
ny) w  motorze. 

Szogun^d^.  naczelny  wódz 
w  .Taponji  za  czasów  feu- 
dalnych, sprawujący  naj- 
wyższą władzę  w  państwie, 
podczas  gdy  mikado  był 
tylko  władcą  tytularnym. 

Szogunat  nł.  godność  i 
władza  szoguna.    , 

Szok/,  uderzenie,  wstrzą- 
śnięcie skutkiem  uderzenia, 
wstrząs  oh.  Choc. 

Szokować  /.  razić,  obra- 
żać swoim  obejściem. 

Szolam-lechem  hehr.  pokój 
z  wami! 

Szolla  «.  bryła  nierucho- 
ma złożona  z  zamarzłych 
razem  kawałów  kry  na  mo- 
rzu podbiegunowym. 

Szołdra  n.  szynka  wie- 
przowa. 

Szoner  a.  długi  wazki  sta- 
tek dwu  lub  trójmasztowy, 
z  jednym  albo  dwoma  masz- 
tami bez  rei. 

Szorować  «.  wycierać, 
trzeć  co  dla  oczyszczenia; 
przen.  iść  prędko. 

Szory  a.  część  przyboru 
zaprzęgowego  na  konia,  i- 
dąca  od  chomąta  wzdłuż 
grzbietu  i  po  bokach. 

Szosa  /.  droga  bita,  żwi- 
rówka;  poła  u  surduta  a. 
fraka;  szosować,  żwirować 
drogę,  bić  szosę. 

Szot,  nazwa  jeziora  sło- 
nego, albo  kotliny  po  ta- 
kim jeziorze  na  pustyni 
Saharze. 

Szot  hol.  libhy  gatunek 
śledzia. 

Szowinizm  /.  fałszywie 
zrozumiany  patrjotyzm,  po- 
łączony z  przecenieniem 
wszy.stkiego  co  swojskie,  a 
ganieniem  i  niedocenianiem 
wszystkiego  co  obce. 

Szpachla,  Szpatla  ».  łopat- 
ka rogowa  lub  metalowa  do 
farb,  kopystka. 

Szpada  w.  broń  biała  o 
wązkim,  prostym  ostrza,  u- 
żywana  do    pojedynku,  no- 


Szpadel   —   Sztejnkłnl('.r 


256 


szona  u  boku'  dJa  ozdoby, 
albo  jako  czqść  umunduro- 
wania przepisanego  dla  u- 
rz(;dników  i  dla  wychowań- 
ców  niektórych  zakładów 
naukowych. 

Szpadel  n.  łopata,  rydel. 

Szpagat  tr.  [m.J  cieńszy 
sznur. 

Szpajscełel  n.  karta  z  wy- 
pisanemi  na  niej  potrawa- 
mi gotowemi,  które  na  żą- 
danie niopą  być  przynie- 
sione z  kuchni,  menu;  pnen 
iarł.  wyliczenie  tego,  co  ko- 
go oczekuje  (szczególniej 
kłopotów,  przykroSci;  a.  te- 
go, co  się  ma  wykonać. 

Szpaler  w.  [n.J  dwa  sze- 
regi, rzędy  drzew  lub  krze- 
wów odpowiednio  ciętych, 
tworzące  ulicę  ogrodową; 
podwójny  szereg  ludzi  u- 
stawionych  wzdłuż  ulicy, 
drogi,  tak,  aby  pomiędzy 
jednym  a  drugim  szeregiem 
pozostało  wolne  przejście; 
sz-y,  wiszące  na  ścianach 
ozdobne  makaty,  zasłony. 

Szpalta  ».  wazka  koliitina 
drukowanych  wierszy,  two- 
rząca stronnicę  druku  .<iama 
przez  się,  lub  ułożona  ró- 
wnolegle z  jedną,  dwiema 
i  t.  d.  takiemiż  kolumnami, 
które  oddzielone  są  od  sie- 
bie linjami  pionowemi;  łam 
pisma,  gazety. 

Szpanować  ».  naciągać  płó- 
tno na  blejtram,  na  ramę; 
wyciągać,  wyprężać;  zapeł- 
niać szpary  w  podłodze  od- 
powiednio dobranemi  li- 
stewkami drewnianemi. 

Szparag  ł.  roślina  z  ro- 
dziny liljowatych,  u  nas  o- 
grodowa;  jadalny  pęd  tej  ro- 
śliny, wyrastający  z  jej  kłą- 
cza; szparagarnia,  ogród  a. 
część  ogrodu  przeznaczona 
wyłącznie  na  hodowlę  szpa- 
ragów. 

Szpas  n.  żart. 

Szpat  w.chorobli we  drgaw- 
ki tylnych  nóg  konia  pod- 
czas chodu;  ob.  Spat. 

Szpatla  ob.  Szpachla 
.    Szpelscetel  ob.  Szpajscetel. 

Szpek  n.  słonina;  przen. 
otyłość;  robota  łatwa  a  zys- 
kowna. 

Szpera  n.  w  Galicji  na- 
piwek dla  stróża  otwierają- 
cego bramę  zapóźnionemii 
w  nocy  lokatorowi. 

Szpic  n.  ostry  koniec;  ga- 
tunek psa  domowego,  pies 
mały,  krępy,  z  puszystą  dłu- 
gą sierścią,  szczupłym  pys- 
kiem i  krótkiemi  stojąćemi 
uszami. 

Szpica  ob.  Śpicd. 

Szpicel  n.  gwarowa  nazwa 
ajenta  policji  śledczej. 

Szpicpaln.  walcowata  sztu- 
ka drzewa  na  końcu  za- 
ostrzona, do  wbijania  w  dno 
podwodne. 


Szpicruta    n .,   Szpicrózga, 

pręt  pokryty  ||[órą,  coraz 
cieńszy  ku  koKOfri,  uży- 
wany na  ps^^^  konie 
wierzchowe;  podolsy  pręt 
używany  dawniej  do  chło- 
.stania  przestępców.    . 

Szpieg  n.  człowiek  tajem- 
nie podpatrujący  i  podsłu- 
chujący, żebj^  władzy  lub 
nieprzyjacielowi  donieść,  co 
spostrzegł  albo  usłyszał; 
szpiegować,  p«<ipatryvi\ć  i 
podsłuchiwać  potajemnie. 

Szpindel  n.  zatyczka  że- 
lazna. 

Szplnet  cb.  Spinet. 

Szpital  n.  wielki  zakład 
leczniczy  dla  chorych. 

Szponga  n.  spojenie  drew- 
niane poprzeczne;  klamra 
drewniana. 

Szportle  t.  u  staroż.  Rzy- 
mian plecione  koszyki,  w 
których  podawano  podarun- 
ki, szczególnie  jakie  przy- 
smaki; uboczne  opłaty  są- 
dowo a.  kancelaryjne,  u- 
boczne  dochody. 

Szprajca  n.  poprzeczna 
sztaba  metalowa  łącząca  i 
wzmacniająca  urządzeuie 
wewnętrzne  w  fortepianie. 

Szprosa  n.  szczebel  u  dra- 
biny; listewka  poprzeczna 
między  szyb.imi  okna. 

Szprudel  n.  gorące  źródło 
wody  mineralnej,  tryskają- 
ce wjgór§. 

Szptyca  n^  sikawka,  strzy- 
kawka, i)a^a  o  cienkim  za- 
kończenijn,  z  której  za  po- 
mocą, tłofra  wyciska  się  sil- 
nie zawartJtóć  jej  płynna  a. 
półpłynna;  s^prycka  Prawa- 
za,  mała  szpryca  do  wstrzy- 
kiwań  podskórnych  leczni- 
czych. 

Szprycha  n.  śpica  u  koła, 
promień  koła  z  piastą;  w 
anat.  cieńsza  kość  złożona 
z  dwu  równie  długich  kości, 
łączących  łokieć  ręki  z  prze- 
gubem pięściowym.  le'iy  po 
stronie  wielkiego  palca,  ina- 
czej: kość  szprychowa,  kość 
promieniowa. 

Szprycować  n.  strzykać  za 
pomocą  szprycy. 

Szprynce  n.  skoki,  swawo- 
le chłopięce. 

Szpulka  ń.  wałeczek,  zwy- 
kle drewniany,  na  który  na- 
wija się  nici.  •  . 

Szpunt  u>.  \n.]  czop,  ko- 
łek, którym  się  zatyka  o- 
twór  w  beczce. 

Szpuntpat  «.  pal  drewnia- 
ny, mający  u  jednego  węż- 
szego boku  fugę  (rowek),  a 
u  pr^seciwległego  kant  wy- 
stający, tak,  że  kant  jedne- 
go pala  wchodzi  w  fugę 
drugiego. 

Szpurmas  n.  szerokość  to- 
ru kolejowego,  odległość 
dwu  szyn  kolejowych,  sta- 
nowiących jedną  parę. 


Szr-  ob.  tak^e  Schr  i  Sr-. 

Szraflrować  tr.  [n.\  cienio- 
wać kreskami,  zwłaszcza  w 
sztycbarstwie;  na  mapach 
gieograficznvcb  odznaczać 
góry  i  morza  kreskami:  w 
heraldyce:  oznaczać  kolory 
kropkami  lub  kreskami. 

Szrama  n.  blizna,  kresa 
z  cięcia  lub  z  rany,  głów- 
nie na  twarzy. 

Szranki  n.  miejsce  ogro- 
dzone, przeznaczone  na  i- 
grzyska,  gonitwy,  potyczkę; 
arena;  przen.  granice,  pole 
działania;  wchodzić  z  kin 
w  szranki,  wchodzić  w  za- 
pasy, współzawodniczyć. 
'  Szrapnel  a.  pocisk  działo- 
wy napełniony  mniejszemi 
kalkami,  pękający  lub  za- 
palający. 

Szraubcyjer  n.  narzędzie 
do  wkręcania  i  wykręcania 
śrub,  klucz  śrubowy,  wkrę- 
tak. 

Szrenc  >i.  cienka  tektura 
do  pakowania,  zrobiona  z 
grubych,'  nieblichowanych 

łganóm, 

Szrubsilak  i.  przyrząd  śru- 
bowy do  jrtytrzymywania 
kawałków  Jfcetalu  obrabia- 
nefco  lubł^dizewa,  imadło. 

Szryft  ».  pismo,  wielkość 
pisma,  chrfakter  pisma,  wy- 
miar i  jakość  czcionek  u- 
żywanycb  do  jakiego  druku. 

Sztab  H.  zarząd  wojskowy 
i  administracyjny  armji, 
korpusu,  dywizji j  pułku, 
złożony  z  oficerów  wyż- 
szego stopnia;  prten.  iart. 
pomocnicy;  towarzysze;  s. 
gleneralny,  władza  wufskowa 
zajmująca  się  układauiem 
planów  wojny  i  wykonywa- 
niem rozporządzeń  główno- 
dowodzącego; sztabowi  ofi- 
cerowie, ogólna  nazwa  ofi- 
cerów od  majora  do  pułkow- 
nika włącznie. 

Sztaba  n.  płaski  drąg  me- 
talowy, zwykle  czworogra- 
niasty; przód  okrętu;  szta- 
bowe żelazo,  żelazo  kute  {ob. 
Pudlingarnia). 

Sztabskapitan  n.  stopień 
oficerski  pośredni  między 
porucznikiem  a  kapitanem. 

Szłabsrotmistrz,  stopień  o- 
ficerski  w  kawalerji,  odpo- 
wiedni stopniowi  sztabska- 
pitana w  piechocie. 

Sztachety  w.  [n.]  paliki 
drewniane  lub  pręty  żelaz- 
ne u  góry  zaostrzone,  słu- 
żące do  ogrodzenia  ogrodu, 
dziedzińca,  domu  i  t.  p.,  ma- 
ły ostrokół,  mały  często- 
kół. 

Sztafaż  ob.  Staffage. 

Sztafeta  tr.  [«.]  goniec, 
pocztyljon  umyślnie  wypra- 
wiony z  pilną  wiadomością, 
wymagającą  wielkiego  po- 
śpiechu; paftiery  lub  wiado- 
mość przezeń  przywieziona. 


Sztatirowmt  /.  [n.\  stroić 
z  przesadą:  przyozdabiać. 

Sztajer  n.  rodzaj  powol- 
nego waloa,  taniec  styryj- 
ski (od  prowincji  Styrji). 

SztaJNgnt  n.  wyroby  cera- 
miczne t.  zw.  kamienne  z 
gorszego  gatunku  glinki  por- 
celanowej, dającej  po  wy- 
paleniu masę  szarą,  ciem- 
ną, nie  tak  pięknie  glazu- 
rowaną (rury  do  wodocią- 
gów, kamionki  do  wód  mi- 
neralnych, naczynia  utoło- 
we  biało  polerowane). 

Sztan  n.  pień;  pokolenie; 
klej  rybi  używany  na  ga- 
laretę ;  sztamowy,  pienny, 
prowadzony  w  pień  jako 
drzewko;  sztamować,  zakle- 
pać  krawędzie  blach  znito- 
wanych  ze  sobą,  ale  nie- 
przylegsjacych  dokładnie, 
przy  pomocy  tępego  dłuta, 
przykładanemu  ukośnie  i 
przybijanego  młotkiem;  wy- 
rabiać dziury  w  drzewie 
przy  pomocy  dłata  w  celn 
wstawienia  w  nie  innego 
drzewa. 

Sztanwiza  n.  dłuto. 

Sztambuch  n.  książk«  do 
wpisywania  lub  rysowania 
na  pamiątkę,  pamiętnik,  i- 
mionnik,  album. 

Sztamgast  ob.  Słamoifasi 

Sztanca  u>.  stalowe  na- 
rzędzie w  rodzaja  stempla 
z  irzegami  gładkiemi  lub 
ostremi,  tnącemi,  o  formie 
przedmiotu  lub  desenin, 
który  ma  być  wytłoczony 
lub  wycięty;  płytka  z  wy-  *' 
żłobieniem  rysunku  lub  na- 
pisu, irtóry  ma  być  wytło- 
czony na  innej  płytce  wy- 
pukło; {oh.  Stanza);  sztanco- 
wanie,  wytłaczanie  lub  wy- 
bijanie w  metalach,  skórze, 
papierze,  sztucznych  ma- 
sach, drobnych  przedmio- 
tów, płaskich  deseni,  płasko- 
rzeźb, napisów,  liści,  brze- 
gów i  t.  p. 

Sztandar/,  chorągiew  woj- 
skowa, proporzec;  godło, 
znak;  zasada,  myśl  prze- 
wodnia postępowania ,  jed- 
nostek, stronnictw,  naro- 
dów; sz-y,  wysokie  belki  pro- 
stopadłe, które  podtrzymu- 
ją rusztowanie,  otaczające 
nowowznoszony  budynek. 

Szłanga  n.  długi  drążek 
metalowy,  pręt,  sztaba. 

Sztankielerka  ob.  Sztejnkio- 
lerka. 

Sztathalter  n.  namiestnik. 

Szłeg  n.  w  druiarstwiu: 
drewnianasztabkawkładuna 
pomiędzy  kolumny   druku. 

Sztejngut  ob.  Sztajngut. 

Sztejnkieler  n.  kij  z  osa- 
dzoną na  końcu  poprzecz- 
nie deszczułką  wykrojoną 
u  góry,  ułatwia  niektóre 
uderzenia  bili  na  bilardzie, 
słuiąc  za  podpórkę  dla  kija. 


257 


Sztejnkielerka  —  Szu -King 


Sztejnkielerka,  karetka  po- 
cztowa (od  nazw.  Piotra 
Steinkellera,  który  pierw- 
szy u  naK  je    wprowadził). 

Sztelwaga  oh.  Stelwaga. 

Szterling  a.  moneta  srebr- 
na angiel.ska=20  szylingom 
ob.  Funt  szterling;  tkr.  Ł. 

Sztetyna  ».  gatunek  jabło- 
ni; owoc.  jej  duży,  czerwony. 

Sztot  n.  rosyJRka  miara 
płynów:  dziesiąta  część  wia- 
dra, około  5  kwaterek. 

Szłokada  /.  sztycłi  szer- 
mierski. 

Sztokfisz  n.  mięso  ryby 
morskiej,  zwanej  dorez  czyli 
wątłusz,  suszone  na  żerdzi. 

Szłcinia  n.  w  kopalniacli 
lekko  pochyły  chodnik,  u- 
kośny  podkop,  galerja. 

Szton  <i.  w  grze:  bierka, 
liczman,  liozbon,  każda  z 
kompletu  kostek  płaskich, 
cienkich,  szerszych  i  węż- 
szych,biały  oh  i  kolorowych, 
używanych  dla  rachun  - 
ku  punktów  w  niektórych 
grach. 

Sztoper  n.  krawiec  zajńiu- 
jący  się  specjalnie  napra- 
wianiem uszkodzonych  czę- 
ści ubrania;  ob.  Szłuber. 

Szłopfer  n.  robotnik  w  fa- 
bryce trykotaży,  umiejący 
wykonywać  trykotaż  przy 
pomocy  maszyny;  krawiec, 
łatacz.  yi, 

Sztora  oh.  S&ra. 

Sztorc  n.  część  przedmio- 
tu stercząca  do  góry;  po- 
łożenie przedmiotu  oparte- 
go na  ostrej  krawędzi,  na 
kancie  i  sterczącego  pio- 
nowo; na  sztorc,  ostrym 
końcem  do  góry;  postawić 
się  szturcem,  opierać  się 
stanowczo. 

Sztorcować  n.  ociosywać 
do  równości. 

Sztos  n.  pchnięcie,  ude- 
rzenie, napór;  uderzenie  ki- 
jem kuli  bilardowej;  gra  ha- 
zardowna  w  karty;  powodze- 
nie, szczęście;  dobry,  hu- 
mor. 

Szłraby  n.  cegły  wysta- 
jące, umyślnie  zostawione 
w  murze  dia  powiązania  ich 
z  następnemi  cegłami, strzę- 
pia. 

Sztraca  ob.  Stracą. 

Sztraf  n.  kara  pieniężna. 

Sztralować  ».  nakładać  ka- 
rę pieniężną. 

Szłra|k  o/>.  Strejk. 

Sztrapaca  w .  forsowne 
męczące  chodzenie. 

Sztras  ob.  Stras. 

Strasburski  pasztet,  pasztet 
zimny  z  wątróbki  gęsiej, 
przyprawiony  truflami  (od 
miftStA  Ktraesburga,  gdzie 
takie  pasztety  wyrabiają). 
ob.  Strasse. 
» .  iurt.  szkoła 
■iieia,  początkowa; 
ittri.  uczeń. 


Sztuber  a.  Sztoper  n.  sa- 
dzonka, odcięta  gałązka  ro- 
śliny, wsadzona  w  ziemia 
w  celu  wytworzenia  z  niej 
nowego  krzewu. 

Sztucer  n.,  Sztuclec,  krót- 
ka strzelba  silnie  bijąca. 

Sztucować  n.  skracać,  ob- 
cinać. 

Sztuczny  ob.  Sztuka. 

Sztufada/,  pieczeń  przed- 
tem zamarynowana  i  na- 
szpikowana słoniną,  a  po- 
tem duszona. 

Sztuka  n.  jedna  rzecz  ca- 
ła pojedynczo  wzięta;  ka- 
wałek, część;  pewna  ilość 
łokci,  arszynów,  metrów 
płótna  lub  tkaniny,  sprze- 
dawana w  całości;  postaw; 
przedmiot  doskonale  wyro- 
biony, przedstawiany  przez 
rzemieślnika  przy  wyzwo- 
linach  jako  'dowód  uzdol- 
nienia; rzecz,  do  której  wy- 
konania trzeba  szczególnej 
zręczności  i  specjalnych  so- 
bie wiadomych  sposobów; 
dar,  biegłość,  uzdolnienie, 
artyzm,  kunszt;  umiejęt- 
ność wytwarzania  dzieł  wy- 
sokiej wartości  estetycznej, 
budzących  wrażenia  podnio- 
słe i  działających  na  uczucie 
i  wyobraźnię;  utwórscenioz- 
ny ;  utwór  muzyczny;  sz.  dra- 
matyczna, przedstawienie  ńa 
scenie  komedji,  dramatów, 
tragiedji,  charakterów  do 
nich  wchodzących  przy  od- 
powiedniej deklamacji  i  mi- 
mice oraz  charakteryzacji; 
sz.  kucłiarska,  sz.  kulinarna, 
sztuka  przyrządzania  po- 
traw, kucharstwo;  s.  stoso- 
wana, zastosowanie  sztuki 
do  rzemiosł,  aby  wyrobom 
nadać  wygląd  artystyczny; 
sz.  wojenna,  znajomość  stra- 
tegji  i  taktyki;  sz-l  plas- 
tyczne, rzeźba,  architektu- 
ra, malarstwo;  $z-i  wyzwo- 
lone, sz-i  piękno,  poezja,  mu- 
zyka, malarstwo,  rzeźba,  ar- 
chitektura i  sztuka  dra- 
matyczna; urządzić  komusz-ę. 
zrobić  przykrość;  podstęp, 
podejście,  manewr;  sztukowy 
robotnik,  robotnik  pobierają- 
cy płacę  od  sztuki,  to  jest, 
od  każdego  wyrobionego 
przedmiotu,  a  nie  dzienną: 
sztuczny,  będący  utworem 
ludzkim  (w  przeciwieństwie 
do:  naturalny);  wytworny, 
bardzo  ozdobny;  wytesuka- 
ny,  wymuszony;  sz-e  karmie- 
nie niemowląt,  podawanie  im 
pokarmu  innego  niż  mleko 
kobiece;  sz-e  ognie,  fajerwer- 
ki, mieszaniny,  płonące  ko- 
lorowo, wyrzucające  iskry, 
niekiedy  wzlatujące  w  gó- 
rę skutkiem  wybuchu  i  i<p^- 
lające  się  w  górze,  używa- 
ne albo  dla  wywoWi*  •- 
stetycinych  efektów  świetl- 
nych,  albo    jako    sygnały. 


Sztukateria  w.  ozdoby  ar- 
chitektoniczne, odlewane  z 
gipsu  i  przylepiane  następ- 
nie przy  pomocy  gipsn  lub 
gwoździ  na  mularskiej  wy- 
prawie; ob.  Stiuk. 

Sztukator  te.  robiący  o- 
zdoby  gipsowe. 

Sztundyści  n.  a.  Bracia 
Chrześcijańscy:  sekta  reli- 
gijna, przyznająca  Sakra- 
mentom tylko  symboliczne 
znaczenie,-  odrzucająca  wła- 
dzę kapłańską  i  zewnętrzne 
obrzędy  religijne,  naucza- 
jąca równości  wszystkich 
ludzi,  potępiająca  handel, 
a  dozwalająca  tylko  na  za- 
mianę dóbr,  nie  uważająca 
za  własność  osobistą  ziemi, 
wody  i  bydła. 

Szturm  n.  zdobywanie, 
gwałtowne  natarcie,  atak, 
zwłaszcza  piechoty,  uderze- 
nie wojska'  na  twierdzę  w 
celu  zdobycia  jej,  wdarcie 
się  do  wnętrza. 

Szturmak  ».  gatunek  strzel- 
by o  szerokim  wylocieiprzen. 
kobieta  niezgrabna,  ciężka, 
ordynaryjna;  popychadłp. 

Szturman  hol.  oficer  ma- 
rynarki, kontrolujący  bieg 
okrętu  i  położenie  jego  na 
morzu,  mający  nadzór  nad 
sternikiem. 

Szturmować  n.  uderzać, 
napadać,  dobijać  się. 

Sztyber  n.  sztuka  drzewa 
w  twudrkt  ouri,-,vu,ąi  iłupei; 
przegródkawsztucz^jy^ulu. 

Sztych  n.  pclinięci  e  czymś 
ostrym  albo  śpioiastym,  u- 
kłucie;  ostry  koniec;  jedno 
przeciągnięcie  ('igły  z  nitką 
przez  tkaninę  w  szyciu , 
ścieg;  rycina  ry^fa  na  mie- 
dzi lub  stali;  miedzioryt, 
staloryt;  przen.  wystawić  na 
sz.,  narazić ;  od  sztycliu , 
odrazu  ,  w  myśli  wstwie; 
wyjść  na  sz.,  wyjść  na  strzał 
myśliwca  (o  zwierzynie). 

Sztycharz  «i.  rytownik  na 
cynku,  miedzi  lub  '  stali; 
sztycharstwo,  zajęcie  szty- 
charza,  sztuka  rytowanja 
na  blasze  metalowej. 

Sztyclilować  n.  w  krawiec- 
twie: zamocowywać,  obszy- 
wając  sztychami  na  krzyż. 

Sztychować  n.  rytować  za 
pomocą  stalowego  rylca  na 
gładkiej  płycie  miedzianej 
lub  stalowej;  przen.  pisać 
starannie,  kaligrafować. 

Sztychulec  n.  listewka,  któ- 
rą sliewc  na  kolanie  podkła- 
da do  przeszywania  butów; 
narzędzie  spiczaste  do  ro- 
bienia dziur. 

Sztyft  n.  gwóźdź  bez  głów- 
ki; ćwieczek  drewniany. 

Sztyftować  n.  urządzać, 
zakładać,  fundować,  wysta- 
wiać, zaopatrywać. 

Sztyga  n.  M  sztuk  (20 
klepek,  20   łokci  sukna). 


Sztygar  n.  dozorea  górni- 
czy w  kopalni. 

Sztyk  r.  bagnet. 

Sztylet  w.  broń  ręczna, 
złożona  z  rękojeści  i  krót- 
kiego obosiecznego  ostrza, 
zwężającego  się  na  końcu; 
w  drukarstwie:  szydło  za- 
ostrzone, którym  zecer  wy- 
dobywa ze  złożonych  wier- 
szy czcionki  błędnie  umie- 
szczone; sztyletnik,  ten  co 
zabija  sztyletem;  sztyleto- 
wać, zabijać  sztyletem. 

Sztylpy  n.  wyłogi  na  cho- 
lewach wysokich  butów  mę- 
skich; kamasze  skórzane  za- 
pinane, do  konnej  jazdy. 

Szuan  /.  zwolennik  Bur- 
bonów  podczas  Wielkiej  Re- 
wolucji francuskiej,  walczą- 
cy przeciw  tej  rąwolucji. 

Szuanerja  /.  sti-onnictwo 
Szuanów,  którego  głównym 
siedliskiem  były  Bretanja 
i  Norroandja;  dążność  Szua- 
nów, przeciwna  liberalne- 
mu kierunkowi  spraw  pu- 
blicznych we  Francji,  nada- 
nemu przez  W.  Rewolucję. 

Szuba  ar.  [irgornon.]  futro; 
odzież  zwierzchnia  obszer- 
na futrem  podszyta. 

Szubrawiec  czet.  (?)  bru- 
das,  obdartus;  człowiek 
aizkiego  charakteru ,  na 
którym  w  cjczem  polegać 
nie  można,  gałgan,  oszust; 
uczestnik  stowarzyszenia 
istniejącego  w  Wilnie  od  r 
1816 — 1822,  starającego  się 
umoralniać  społeczeństwo 
przez  satyrę  i  wydającego 
w  tym  celu  czasopismo' 
Wiadomości  lirukowe". 

Szufla  n.  wielka  łopata 
drewniana  do  przerzucania, 
do  wiania,  arfowanra  zbo- 
ża; rodzaj  łyżki  miedzianej 
z  długą  rękojeścią  do  wsy- 
pywania prochu  do  armaty; 
rodzaj  tablicy,  nar  którą  ze- 
cer z  winkielaka  wykłada 
złożone  pismo. 

Szuflada  n.  rodzaj  skrzyn- 
ki, mającej  dno  i  cztery 
boczne  ściany,  stanowiącej 
przeKrodę  ą.  kompartyment 
szafy,  komody,  kufra  i  t  d., 
dający  się  wsuwać,  wyjmo- 
wać i  wkładać. 

Szufladkpwa  sztuka  ob.  Pli- 
ce  &  tiroir. 

Szuflować  n.  przerzucać 
zboże  szuflą  (np.  dla  wysu- 
szenia). 

Szufrygiel . ».  zasuwa. 

Szuhalela,  łódź  rzeczna 
płaskodenna. 

Szuita  hul.  mały  statek 
na  rzekach  i  kanałach  Ho- 
landji  do  ciągnienia  innych 
statków  za  pomocą  kor^i;  ma- 
ły szeroki  trzymasztowiec 
na  Bałtyku. 

Szu-King  chMs.  jedna  z  b 
najstarszy  chi  najświętssych 
księg   Chińczyków,   zawie- 


wynaów  obojrob  —  17 


Szuler  —  Świta 


258 


rająca  ich  najdawniejsze 
dzieje. 

Szuler  n.  karciarz  zapa- 
miętały; korciarz  szachru- 
jący w  grze;  szulerować, 
grać,  ogrywai';  się  w  karty. 

Szulerka  n.  namiętna  gr& 
w  karty;  ogrywanie  się  w 
karty;  kobieta  zapamiętale 
grająca  w  karty,  a.  szach- 
rująca przy  grze  w  karty. 

Szulernia  n.  Inkal,  gdzie 
.się  zbierają  szulerzy  dla  gry. 

Szumawskle  góry,  góry  Ol- 
brzymie (Riosen^ebrige)  na 
północ.  -  wschodzie   Czech. 

Szumka  młr.  wesoła,  skocz- 
na piosenka  ukraińska. 

Szupas  ».  administracyj- 
ne wysłanie  kogo  do  miej- 
sca urodzenia  pod  nadzo- 
rem, wysłanie  etapem. 

Szus  «.  sus,  wybryk,  wy- 
skok, dziwaczny  postępek; 
mieć  szusa,  być  narwanym. 

Szuter  ».  żwir,  gruz. 

Szuttery  hol.  holenderska 
gwardja  obywatelska  i  land- 
wera. 

Szuwaks  II.  czernidło  do 
butów. 

Szuwar,  rodzaj  wodorostu; 
sitowie,  oczeret;  szuwary, 
zarośla. 

Szwabach  ».  pismo  gotyc- 
kie łamane,  fraktura. 

Szwaby  n.  jedno  z  plemion 
południowo-  zachodnio-nie- 
mieokich;  pog.  Niemcy. 

Szwadron  ir.  [n.]  oddział 
konnicy,  składający  się  7>0 
120  do  200  ludzi. 

Szwagier  ».  mąż  siostry; 
brat  męża. 

Szwajcar  «.  odźwierny, 
portjer. 

Szwajiifurcka  zieie/i,  zwią- 
zek arszeniku  z  miedzią  i 
kwasem  octowym,  piękna 
zielon'a  farba  trująca  (od 
nazw.  wynalazcy). 

Szwank  ».  uszkodzenie. 

Szwankować  n.  cierpieć, 
szkodę  ponosić;  utykać,  byc 
niedokładnym,  mieć  wady. 

Szwarc  n.  czernidło  do 
butów,  bły.szcz. 

Szwarcgleiber  «.  dosł.  czar- 
no-żółty,  ironiczna  nazwa 
Ińdzi  oddanych  dążnościom 
rządu  austi-jackiego  (pań- 
stwowe barwy  austrjackie: 
czarna  i  żółta). 

Szwarcować  ».  czernić; 
przemycać  towar  przez  gra- 
nicę. 

Szwedzka  gimnastyka,  gim- 
nastyka lecznicza  bez  przy- 
rzudów  lub  z  przyrządami, 
zastosowana  do  leczenia  róż- 
nych skrzywień  ciała  oraz 
innych  cierpień. 

Szwejggeid  n.  łapówka  za 
zamilczenie  jakiej   sprawy. 

Szwejsować  n.  spajać  ka- 
wałki żelaza  przez  rozgrza- 
nie ich  w  ogniu  i  zbijanie 
ich  razem. 


Szwola  n.  podkład  drew- 
niany pod  szyny  kolei  że- 
laznej. 

Szwindel  n.  nieczysty  in- 
teres, szachrajstwo,  oszu- 
stwo. 

Szwindler  h.  matacz,  sza- 
chraj,  oszust. 

Szwoleiery  /.  lekka  ka- 
walerja  francuska. 

Szwungrad,  Szwongrat  ti. 
koło  zamachowe,  rozpędo- 
we,  szaleniec — ciężkie  koło, 
na  osi  maszyny  osadzone, 
regulujące  jej  szybkość. 

Szwyce,  szwajcarska  rasa 
bydła. 

Szyb  n.  pionowa  studnia 
w  kopalni,  pr^ez  którą  gór- 
nicy spuszczają  się  do  wnę^ 
trza. 

Szyba  n.  tafla  szklana 
wstawiana  w  ramy  okna. 

Szyber  n.  zasuwa  rury 
pieca. 

Szybikowa  n.  sól,  czysta 
sól  kuchenna  kopalna. 

Szyboieł  he/>r.  hasło,  wy- 
raz, po  którym  stę  poznaie 
kogoś  /doW.  znaczy  „kłos"). 

Szych  «.  fałszywe  złoto 
lub  srebro,  używane  do  wy- 
robu galonów,  haftów  i  roz- 
maitych ozdób;  przen.  fał- 
szywy blask,  pozorna  świet- 
ność, wielkość,  blichtr;  szy- 
chowe blaszki,  małe  okrągłe 
blaszki  naszywane  na  ubra- 
nia w,  celu  ozdoby. 

Szychta  K.  war.itwa  np. 
ziemi,  di-zewa;  żyła  mine- 
rałów, daągnąca  się  w  zie- 
mi;pokla(i;  wyznaczony  czas 
pracy  gór^ków. 

Szychłer  «(  robotnik  sy- 
piący materjał  w  piec  hu- 
tniczy. 

Szychtować  n.układać  war- 
stwami, porządkować. 

Szyf(e)r  ».  łupek  (minera- 
logiczna nazwa  skał  różne- 
go gatunku,  łatwo  łupią- 
cych się  na  cienkie  blasz- 
ki), używany  do  krycia  da- 
chów, na  chodniki,  tablicz- 
ki do  pisania,  także  jako 
budulce;  rodzaj  ołówka  do 
pisania  na  tabliczkach  szy- 
frowych, rysik ;  szyfrowa 
tabliczka,  płyta  łupkowa;  pa- 
pier pociągany  pumeksem 
i  czarnym  werniksem,  za- 
stępujący tabliczkę  łupkową. 

Szyfkarta  n.  bilet  na  prze- 
jazd okrętem. 

Szyfon/,  gałganek,  szmat- 
ka; nieporządna  kobieta. 

Szyfonjerka  /.  pudełko  o- 
twarte  półowalne  tekturo- 
we lub  drewniane,  wiszą- 
ce na  ścianie,  na  gałganki, 
na  drobiazgi. 

Szyfrować  /.  pisać  nmó- 
wionemi,  tajemnemi  znaka- 
mi, zrozumiałemi  tylko  dla 
wtajemniczonych. 

Szyici  ar.  [«/.]  sekta  maho- 
metańska    w  Persji,    uzna- 


jąca Koran,  a  odrzucająca 
Sunnę. 

Szyli  śrginun.  w  gram.  po- 
rządek wyrazów  w  zdaniu 
i  zdań  w«bec  siebie;  spo- 
sób ustawienia  wojska;  woj- 
sko ustawione  podług  ja- 
kiego określonego  sposobu; 
sz.  bojowy,  porządek,  w  ja- 
kim ustawione  jest  wojsko, 
gdy  ma  ruszać  do  boju; 
szykować,  urządzać,  przy- 
gotowywać. 

Szyk/,  dobre  i  korzystne 
przedstawianie  się,  zręcz- 
ność w  ruchach  i  ułożeniu, 
dobry  smak  w  ubiorze,  w 
ozdobach,'w  ustawieniu  me- 
bli, w  urządzeniu  mieszka- 
nia, elegancja;  oh.  Chic. 

Szykana/,  umyślne  utrud- 
nianie komu  czego  w  celu 
dokaczenia;  robienia  dotkli- 
wych przykrości  w  celu  wy- 
kazania swej  przewagi;  n- 
rąganie. 

Szykanować  /  robić  szy- 
kany. 

Szyld  n.  godło,  napis  na 
ścianie,  na  tablicy  zawie- 
szonej nad  sklepem,  poda- 
jący fi3rfaę  kupiecką  i  ro- 
dzaj towarów  znajdujących 
się  w  sklepie,  znak. 

Szyldkret  n.  rogowe  piyty 
okrywające  skorupę  pewne- 
go gatunku  żółwia  morskie- 
go, używane  dO'  wyrobu 
grzebieni,  szpilek,  spinek, 
okładek  i  rożnych  drob- 
nych galanteryjnych  przed- 
miotów. 

Szyldwach  n.  żołnierz  sto- 
jący na  warcie;  warta. 

Szyling  [».]  moneta  angiel- 
ska, 20-sta  część  funta  szter- 
linga=47,3  kop. 

Szyikret  oh.  Szyldkret. 

Szymoza,  masa  wybucho- 
wa używana  do  bomb  i 
szrapneli,  której  skład  jest 
tajemnicą  rządu  japońskie- 
go (od  nazw.  wynalazcy  Ja- 
pończyka).        _ 

Szyna  n.  rels,  sztaba  że- 
lazna a.  stalowa,  po  której 
toczą  się  koła  wozów,  lo- 
komotyw kolejowych;  tram- 
waiów. 

SzyndowaC  n.  odzierać  ze 
skóry. 

Szynjon  /.  warkocz  przy- 
prawiony. 

Szynk  n.  karczma,  oberża, 
sklep,  w  którym  sprzeda- 
ją wódkę,  piwo,  do  wypicia 
na  miejscu;  szynkownia. 

Szynka  n.  łopatka  lub  po- 
śladek wieprza,  zamaryno- 
wane i  uwędzone;  schab  u- 
wędzony  i  w  kiszkę  zwi- 
nięty. 

Szynkownia  ab.  Szynk. 

Szynkwas  n.  lada  w  szyn- 
ku, stół,  za  którym  siedzi 
sprzedający  trunki. 

Szynszylia  A.  futro  koloru 
jasno  popielatego  ze  zwie- 


rzęcia tej  samej  nazwy,  ży- 
jącego w  górzystych  oko- 
licach Ameryki  Południo- 
wej. 

Szynto,  Szyntolzm  oh.  Syn- 
to.  Synłoizm. 

Szyper  n.  pierwszy  dozor- 
ca olir<;towy,  nadzorca  stat- 
ku rzecznego  i  mający  do- 
zór n«d  flisakami 

Szypułfca  t.  część  rośli- 
ny, na  której  osadsone  są 
kwiaty. 

Szyrtyng  oh.  SMrtliig. 

Szyszak  atg.  hełm. 

Szyzma  nh.  Schizma. 

Śluza  oh.  Szluza 

Śmigus  (^aaw.  Śmłgurst)  n. 
dyngus,  zabavra  polegająca 
na  oblewaniu  wodą  dziew- 
cząt przez  chłopców  w  dru- 
gi ,dzień  Wielkanocy. 

Śpica,  Szpica  «.  w  woj- 
sku: awangarda. 

Spichlerz  n.  budynek  go- 
spodarski, w  którym  prze- 
chowują zboże  w  ziarnie. 

Śruba*,  wałek,  dokoła  któ- 
rego od  jednego  do  drogie- 
go końca  jest  wyrżnięty  ro- 
wek, wijący  się  spir^nie; 
ś.  Archimedesa,  śruba  o  row- 
ku dostatecznie  głębokim, 
zwykle  złożonym  z  oddziel- 
nych skrzydeł,  spiralnie 
zwiniętych  dokoła  trzpie- 
nia, czyli  okrągłego  waika. 
służy  do  przesuwania  wo- 
dy, do  podnoszenia  jej;  za- 
stosowana do  poruszania  o- 
krętów  zowie  się  i.  okrę- 
towa; pnen.  ś.  podatkowa, 
dążność  do  powiększenia 
podatków;  śrubowy  klucz,  na- 
rzędzie żelazne  z  otworem 
kanciastym  do  chwytania 
za  kanciastą  głowę  śruby, 
telera  zakręcenia  albo  od- 
kręcenia śruby:  śrubowiec, 
okręt  posuwany  skutkiem 
obrotu  śruby,  umieszczonej 
pod  jego  spodem,  zanurzo- 
nej w  wodzie,  poruszanej 
siła  machiny  parowej. 

Srubsztak  n.  imadło,  na- 
rzędzie przyśrubowywane 
do  stołu,  złożone  z  dwu 
płyt  żelaznych,  śrubą  ścis- 
kanych; służy  do  przytrzy- 
mywania np.  kawałka  żela- 
za, który  ma  być  opiłowa- 
ny.  deski  na  kant  i  t.  p. 

Śrutować .  Szrotować  n . 
krupić  zboże,  grubo  mleć; 
na  kawałki  rozrzynać;  ro- 
bić śrut  (myśliwski). 

Świcent,  gatunek  tytuniu 
do  palenia  (od  wy.sepki  S. 
Yincent  w  archipel.  zach- 
indyjskiiu  w  Ameryce). 

Świta/,  orszak  dostojnika, 
monarchy. 


259 


Tab  —  Takt 


T. 


Tab.  tkr.  Tabula  /.  tablica. 

Tabaka  ind.  \h.]  odpowie- 
dnio przyrządzony  i  zapra- 
wiony substancją  aroma- 
tyczną i  amonjakalną  tytuń 
w  proszku,  używany  do 
wciągania  w  nos. 

Tabakierka  /.  ma(e  pude- 
łeczko, ozdobna  szkatułka 
służąca  do  noszenia  z  sobą 
tabaki. 

Tabela  i.  tablica,  dokład- 
ny wykaz  poszczególnych 
przedmiotów ,  zestawienie 
tacłiunko^e,  sporządzone  w 
liczbach  lub  graficznie  z  na- 
pisami w  nagłówkach  ru- 
bryk tego,  co  rubryki  za- 
wierają. 

Tabelaryczny  ł.  ułożony  w 
kształcie  tabeli. 

Tabelllo  u>.  sporządzający 
akta,  notarjusz. 

Tabernaculum  ł.  namiot, 
przybytek;  w  kościele  ka- 
tolickim ozdobna  szafka  na 
ołtarzu  przeznaczona  do 
przechowywania  Najświęt- 
szego Sakramentu;  u  Izrae- 
litów przybytek,  gdzie  spo- 
czywała arka  przymierza. 

Tabes  dorsalis  ł.  uwiąd 
rdzenia  pacierzowego,  cho- 
roba przewlekła,  bezgorącz- 
kowa,  cechująca  sit;  bólami 
przeszywającemi  w  nogach 
i  zboczeniami  w  chodzie. 

Tabetyk  ni.  cierpiący  Tia 
uwiąd  rdzenia  pacierzowe- 
go. 

Tablatura  oh.  Tabulatura. 

Tableau  /  flabLo)  obraz, 
malowidło;  widok  dający  się 
objąć  okiem;  iar(.  zdarze- 
nie, scena  komiczna,  zbieg 
okoliczności  stawiający  ja- 
ką osobę  obecną  w  położe- 
niu śmiesznym,  przykrym 
lub  charakterystycznym;  ł. 
vlvant  /.  i-tciwa''/  żywy  ob- 
raz; malowidło  przedsta- 
wione przez  żywe  osoby, 
odpowiednio  upozowane  i 
ugrupowane. 

Table  d 'harmonie  ł.  (tabl 
darmoni)  w  muz.  deka  re- 
zonansowa, deska  do  odbi- 
jania dźwięków  u  fortepia- 
nu, umieszczona  pod  stru- 
nami. 

Table  d'hate  /.  (tabl  doli 
obiad  w  restauracji  o  jed- 
nej porze  dla  wszystkich 
gośoi,  nie  wybierany  z  ja- 
dłospisu. 

Tablerować/.  mieszać  roz- 
cierając (np.  proszek,  maść, 
lakier). 


Tabletka  /.  tabliczka,  pa- 
Ntylla. 

TableHe  /.  (tablet)  duża 
taca,  stolik  z  takąż  tacą 
przystawiany  do  stołu  ja- 
dalnego. 

Tablica  ł.  deska  czurno 
pomalowana;  płyta,  na  któ- 
rej się  pisze;  rysunek  ob- 
jaśniający, umieszczony  na 
całej  stronnicy  albo  na  ca- 
łym arkuszu;  rubryki  z  wy- 
mienieniem lub  systema- 
tycznym układem  różnych 
szczegółów;  ł.  Pitagoresa,  ta- 
bliczkamnożenia;u''>.  Tabela. 

Tablinum  ł.  w  starorzym- 
skich domach  saión  dla  go- 
ści, położony  między  a- 
trium  i  perystylerc. 

Tabor  tur.  obóz  otoczony 
wozami;  zbiór  wozów  i  pa- 
kunków wojska  w  czasie 
marszu;  ogół  parowozów  i' 
wagonów,  które^jii  rozpo- 
rządza dana  droga  żelaznat 

Taboret  oh.  Taburet. 

Taborycl  ni.  nazwa  najżar- 
liwszych  Husvtów  (od  mia- 
sta i  góry  Tabor  w  Cze- 
chach). 

Tabn  auslralijs.  osoba, 
drzewo ,  przedmiot  jako 
świętość  nietykalna,  któ- 
rej dotknięcie  jest  karane 
śmiercią. 

Tabula  ł.  tabela,  tablica; 
wykaz;  tablica  prawna;  w 
Austrji:  hipoteka  (ob.). 

Tabula  franca  ic.  wspólna 
uczta,  w  której  każdy  za 
siebie  płaci. 

Tabula  rasa  1.  dotl.  tabli- 
ca gładka;  czysta  kartka; 
pnsta  przestrzeń  ziemi;  u- 
mysł  jeszcze  nie  uprawio- 
ny przez  naukę,  nieświa- 
domy; zniszczenie,  po  któ- 
rym nic  nie  pozostało. 

Tabularium  ni.  archiwum. 

Tabularjusz  ni.  pisarz  pro- 
wadzący rachunki. 

Tabularny  t.  wyciąg,  wy- 
ciąg hipoteczny;  ł-na  po- 
siadłość, większa  własność 
rolna. 

Tabulatura  »A  dawne  pismo 
muzyczne,  w  którym  ozna- 
czano tony  nie  nutami,  lecz 
literami;  zbiór  przepisów, 
dotyczących  tworzenia  pie- 
śni, obowiązujący  u  .mei- 
stersingerów  średniowiecz- 
nych; płótno,  na  którym 
się  maluje;  z  ł-y,  przesad- 
nie. 

Tabulet  ni.  kram  przenoś- 
ny, składający  się  ze  stołu  z 
szufladami  do  chowania  to- 
warów. 

Tabun  łat.  stado  dzikich 
lub  zdziczałych  koni  na 
stepach. 

Taburet  /.'  krzesełko  bez 
poręczy  i  oparcia,  stołek. 

Taca  tur.  naczynie  drew- 
niane lub  metalowe,  płas- 
kie,  o  -mało    wystających 


brzegach,  na  którym  przy- 
nosi aię  butelki,  szklanki, 
kieliszki,  filiżanki,  talerze. 

Tace,  Taceat  ł.  w  mui. 
umilknij,  niech  umilknie. 

Taceat  de  Achille  qul  non 
est  Homerus  t.  dotl.  niech 
milczy  o  Achillesie,  kto  nie 
jest  Homerem  (wyrażenie 
znaczące,  że  o  przedmio- 
tach dostojnych  należy  mó- 
wić w  odpowiednim  tonie 
i  w  odpowiedni  sposób). 

Tacendo  1.  milcząc. 

Tacet  t.  milczy  (głos,  in- 
strument). 

Tacet  w.  gatunek  narcy- 
za o  kwiatach  dzwonkowa- 
tych. 

Tacher  ».  tuzin. 

Tachlować  n.  mieniąc,  sza- 
chrować. 

Tachometr  ob.  Tachymetr. 

Tachograf  *g.  przyrząd  do 
szybkiego  robienia  odbitek 
pisma  lub  rysunku. 

Tachydrom  *g.  szybkobieg. 

Tachygraf  ja  *  g  .  sztuka 
szybkiego  pisania,  steno- 
grafia. 

Taqhjfmełr*^.  szybkomierz 

.  przyrząd  do  szybkiego 
mierzenia  i  oznaczania  od- 
ległości; przyrząd  do  mie- 
rzenia i  oznaczania  szybko- 
ści płynącej  wody,  ruchu 
maszyn,  statków,  biegu  po- 
ciągów, obrotu  maszyn  i^y- 
namoele.'trycziych, 

Tachyłanatos  *g.  ^^bko  za- 
bijający. /' 

TaclU  /.  bogini  jailczenia. 

Tacite  ł.  cicho,  milcząco, 
skrycie. 

Tacito  conseniiu  t.  za  mil- 
czącym zezwoleniem. 

Taciturnitas  ł.  liamknięcie 
w  sobie,  skąpstwo  w  sło- 
wach. 

Tadżykowie  pert.  dotl.  pod- 
dani; zamieszkali  w  1'ersji 
i  Afganistanie  potomkowie 
staroż.  Persów,  Medów,Bak- 
trjan  i  obcoplemieńców. 

Taedlum  vltae  ł.  zniechę- 
cenie do  życia. 

Tael  a.  jednostka  mone- 
tarna, a  właściwie  waga 
srebra  w  Chinach,  różna  w 
różnych  miastach. 

Tafja  malaji.  rodzaj  liche- 
go rumu  z  trzciny  cukro- 
wej. 

Tafta  pert.  [«.]  gładka  tka- 
nina jedwabna,  bardzo  cien- 
ka, tkana  tak  jak  płótno, 
kitajka. 

Tagale,  nazwa  ludu  ma- 
lajskiego  na  Filipinach. 

Tageblatt  n.  doił.  dziennik, 
czasopismo  codzienne — wy 
raz  znajdujący  się  w  tytu- 
le wiolu  gazet  niemieckich. 

Tagmina  ob.  MIcella. 

Tagwerk  n.  miara  po- 
wierzchni gruntu  w  Niem- 
czech—około 3  hektarów. 

Talllo  /.   (<<vV  figura,  ki- 


bić, stan;  stanik;  postawa, 
miara;  w  muz.  tenor,  altów- 
ka; t.  i  ćłoile  /.  (-etual) 
szlifowanie  brylantów,  w 
gwiazdę;  ł.  douce  /.  /-dui) 
rysunek  rytowany  na  pły- 
cie miedzianej  bez  pomocy 
serwaseru,  miedzioryt. 

Tallleur  /.  (taljór)  kra- 
wiec; kostjum  t.  ob.  Costume 
talleur. 

Tallor  a.  (telór)  krawiec. 

Tai-tsing,  nazwa  dynastji 
mandżurskiej, która  panowa- 
ła w  Chinach  od  r.  1644 — 
1910. 

Tajfun  g.  \chińi.]  gwałtow- 
na burza  wirowa,  szalejąca 
niekiedy  na  morzach  Chiń- 
skim i  Japońskim  w  pone 
od  czerwca  do  listopada. 

Tajga  [r.]  gęsty,  nieprze- 
byty las  iglasty,  rosnący 
na  bagnistych  gruntach  Sy- 
berji. 

Tajkun  jap.  tytuł  dawany 
niegdyś  przez  cudzoziem- 
ców monarsze  japońskiemu 
(w  Japonji  nazywa  się  Mi- 
kado). 

TajpIngI  chińs.  powstańcy 
w  Chinach,  którzy  w  poło- 
wie XIX  wieku  usiłowali 
usunąć  panującą  dynastję 
mandżurską. 

Tajstra  n.  torba,  torni- 
ster. 

Takelaż  hol.  /.  ogół  lin 
znajdujących  się  na  okrę- 
cie, użytych  do  jego  u- 
montowania. 

Takkldi-Seif  tur.  ceremo- 
nja  przypaśania  szabli  przez 
sułtana,  zastępująca  koro- 
nację. 

Takowa  terb.  order  serb- 
ski. 

Taksa  irl.  cena  urzędow- 
nie  ustanowiona. 

Taksacja   ł.  oszacowanie. 

Taksator  t.  biegły,  oce- 
niający wartość  rzeczy. 

Taksologla,  Taksonomia  *g. 
prawidła  naukowego  podzia- 
łu przedmiotów  wiedzy ; 
nauka  tworzenia  klasyfika- 
cji; klasyfikacja. 

Taksometr  ni.  u  wozów  i 
dorożek  przyrsąd  wykazu- 
jący ilość  w  metrach  prze- 
bytej drogi  i  należność  za 
tę  drogę. 

Taksować  t.  oszacowywać. 

Taksydermja  *g.  sztuka  wy- 
pychania zwierząt  bez  wi- 
docznego uszkodzenia  ich 
skóry  i  z  zachowaniem  po- 
stawy naturalnej. 

Taksymetr  oh.  Taksometr. 

Takt  t.  w  muz.  podział 
melodji  na  krótkie,  równe 
co  do  czasu  części,  składa- 
jące się  z  dźwięków  mia- 
rowo, regularnie  i  we  wła- 
ściwych odstępach  czasu 
następujących  po  sobie;  roz- 
sądne i  stosowne  w  danej 
chwili    postępowanie,    po- 


Paktomierz 


Tandem 


260 


utępowauie  z  guilnoboii^ ; 
wybijać  t.  w  muz.:  wskazy- 
wać pałeczką  8zybko6ć  1 
rodzaj  taktu;  taktowny,  o- 
gl(jdnie  i  roztropnie  postę- 
pujący z  uwzględnieniem 
okoliczności. 

Taktomlerz   oh.   Metronom. 

Taktyczny  g .  dotyczący 
taktyki,  uformowany  we- 
dług wskazówek  taktyki, 
zgodny  z  taktyką. 

Taktyk  g.  nakreślający  plan 
wojny,  kierownik  wojny. 

Taktyka  g.  sztuka  usta- 
wiania wojsk  i  kierowania 
obrotami  żołnierzy,  sztuka 
porządku  bojowego;  przen. 
sposoby  i  drogi  użyte  dla 
osiągnięcia  celu. 

Taktyzm  ul.  ruch  organiz- 
mu zwrócony  w  jednym  kie- 
runku pod  wpływem  bodź- 
ca działającego  jednostron- 
nie; t.  dodatni,  rucli  w  kie- 
runku bodźca;  t.  u)emny, 
ruch  w  kierunku  oddalają- 
cym od  bodźca;  t.  poprzecz- 
ny, ruch  w  kierunku  prosto- 
padłym do  działania  bodźca. 

Tał,  Tallium  ni.  pierwia- 
stek chemiczny,  metal  po- 
dobny do  ołowiu,  otrzymu- 
ją go  fabrycznie  przy  wy- 
robie kwasu  siarozanego,  u- 
żywa  się  przy  fabrykacji 
szkieł  optycznych  i  w  py- 
rotechnice. 

Talapoin,  niższy  kapłan  w 
liidjachZagaugiesowych,np. 
w  Sjamie  i  niektórych  in- 
nych krajach. 

Talar  n.  moneta  pruska 
wartości  'i  marek  niemiec- 
kich; t.  Marjl  Teresy,  mone- 
ta austryjacka  wartości  2 
guldenów  i  10  krajoarów, 
używana  w  krajach  wschod- 
nich. 

Talar  a.  Talara  1.  u  staroż. 
Rzymian  długa  tunika  w 
rodzaju  togi;  urzędowa,  dłu- 
ga suknia  duchownych  pro- 
testanckich, toga. 

Talassometr  'y.  przyrząd 
do  mierzenia  wysokości  po- 
ziomu wody  podczas  przy- 
pływów i  odpływów  mor- 
skich. 

Talatsoterapja  *g.  doti.  le- 
czenie morzem:  lecŁonie 
podróżami  morskiemi,  ką- 
pielami morskiemi,  powie- 
trzem morskim. 

Talasł(i)us  i.  bóg  małżeń- 
stwa czczony  w  Rzymie  od 
czasu  |)orwania  Sabinek. 

Taleb  tur.  badacz,  uczo- 
ny; student   uniwersytetu. 

Taleman  tzio.  mówca  ze 
stanu  włościańskiego  na  sej- 
mie szwedzkim. 

Tałent  g.-l.  w  starożytno- 
ści waga  srebra,  później 
jednostkamonetarna,  przed- 
stawiająca wartość  srebra 
lub  złota  ważącego  talent= 
bO    minom    (w    dzisiejszej 


monecie  «>  około  1,412  rub. 
i:5,7,33  frankom);  wybitna 
zdolność  umysłowa,  prze- 
chodząca zwykłą  miarę. 

Tale  quale  i.  takie,  jakie 
jest. 

Taleron  g.  srebrna  mone- 
ta grecka=5  drachm=^l  rub. 
80  kop. 

Tallt  pater,  talU  fillus  ;. 
taki  ojciec  i  takiż  syn. 

Talis  quallt  ł.  taki  (taka), 
jaki  (jaka)  jest 

Tallter  qualiter  ł. .  jako  ta- 
ko; o  tyle.  o  ile;  średnio. 

Talizman  ar.  przedmiot  po- 
siadający jakoby  tajemni- 
czą moc  przynoszeniaszczę- 
ścia,  chronienia  od  złego, 
zachowywania  zdrowia  itp.; 
to  samo  co  amulet,  środek 
czarodziejski. 

Taija  g.  jedna  z  dziewię- 
ciu mu*z,  opiekunka  sztuki 
dramatycznej,  przedstawia- 
na ze  zwierciadłem  w  jed- 
nej, a  maską  w  dru.giej 
ręce. 

TaIja  /.  kibić,  figura,  po- 
stawa; pe.wna  ilość  kaii  po- 
trzebnych do  danej  giy, 
kłoda. 

Taijon  i.  [/.]  w  grze  w  kar- 
ty: dwie  lub  więcej  kart 
odłożonych  i  zakrytych,  do- 
stających się  najwyżej  li- 
cytującemu: w  dominie:  ka- 
mienie przykupne;  odwet 
(oh.  Lex  tallonit).  ^ 

Talk  ar.  UJ,  łojek",  steatyt, 
minerał. ł^ękki,  barwy  bia- 
łej, żółtawej  lub  zieloija- 
wej,  blaskSi  perłowego,  w 
dotknięciu  ctusty,  używany 
do  glansowinia  papieru, 
skóry,  także  używany  przez 
krawców  d)  robienia  zna- 
ków na  suknie  (drobno 
sproszkowany  nosi  nazwę 
federwajsu) 

Talma  /.  rodzaj  płaszcza, 
od  nazwiska  francuskiego 
aktora  Talma  (uni.  Ift26  r.). 

Talman  [^ń.]  prezydujący 
w  sejmie  finlandzkim. 

Talmigold  ».,  Talmlzłoto, 
aljaż  będący  stopem  mie- 
dzi, cynku,  cyny  i  żelaza, 
platerowany  złotem,  uży- 
wany na  wyroby  tanich  bi- 
żuterji  (od  imienia  fabrj-- 
kanta  Talmi). 

Talmud  hebr.  zbiór  ksiąg 
religijnych  i  prawodaw- 
czych żydowskich,  ułożony 
przez  rabinów  w  III  w.  po 
Chr.,  a  składający  się  z 
dwuch  części:  Miszny  i  Ge- 
ma^y. 

Tałmud-tora  hebr.  szkoła 
początkowa  żydowska. 

Talmudysła  ul.  znający  do- 
brze talmud,  uczony  ży- 
dowski, żyd  uznający  nau- 
kę talmudu  za  świętą  (dla 
odróżnienia  od  żydów  ka- 
raimów, którzy  tę  nankę 
odrzucają). 


Talon  /.  odcinek  do  asy- 
gnacjl^  rządowej  Inb  pry- 
watnej za  którym  kasa  wy- 
płaca okazicielowi  należ- 
ność w  talonie  wymienio- 
ną; oh.  Taijon. 

Tałei  hehr.  [iarg.]  śmier- 
telna koszula,  rodzaj  płach- 
ty w  pąsy  białe  i  czarne, 
którą  Żydzi  narzucają  na 
siebie  podczas  modłów  po- 
kutnych i  w  której  są  grze- 
bani po  śmierci. 

Tama  irgimon.  budowa 
rzeczna,  zastawa  zbudowa- 
na z  cegieł,  kamieni,  zie- 
mi, faszyny  i  t.  p ,  nie 
przepuszczająca  wody,  ma- 
jąca na  celu  podniesienie 
puziomn  rzeki,  wstrzyma- 
nie pędu  wód  w  rzekach, 
morzach  i  zwracanie  ich 
prądów  w  żądanym  kierun- 
ku; wstrzymanie,  przeszko- 
da; tamować,  powstrzymy- 
wać. 

Tamarynda  ar.^  Tamaryndo- 
wlec  do$ł.  daktyl  indyj- 
ski; drzewo  z  rodziny  strą- 
kowych,  hodowane  w  kra- 
jach międzyzwrotnikowych, 
strąki  jego  zawierają  miąższ 
jadalny  kwaskowaty  o  wła- 
snościach przeczyszczają- 
cych, używają  go  do  wy- 
robu powideł  i  cukier- 
ków tamaryndowych  lecz- 
niczych. 

Tamaryszek  ł.  krzew  2-li- 
ścienowy,  kilka  jego  ga- 
tunków trafia  się  na  Podo- 
lu i  w  Galicji;  niektóre  ga- 
tunki sączą  sok  słodii , 
krzepnący  na  liściach  w 
postaci  białych  ziarenek 
zwanych  manną. 

Tambour-major  f.  (la^hur- 
mawj  starszy  dobosz. 
.  Tambur  /.  bęben;  rodzaj 
oszańcowania;  przybudowa 
przy  drzwiach  dla  ochrony 
od  wiatra;  latarnia  z  okna- 
mi; tamburek,  bębenek,  ro- 
dzaj szerokiej  obręczy  drew- 
nianej, na  którą  sztywno 
naciąga  się  materjał  prze- 
znaczony do  roboty  hafciar- 
skiej. 

Tamburino  tr .  bębenek 
ręczny  z  dzwonkami,  in- 
strument muzyczny. 

Tamen  est  laudanda  yoluntas 
t.  jednakże  chęć  (dobra) 
jest  chwalebna  (choćby  wy- 
konanie zawiodło). 

Tam  ip  toga  quam  In  sago 
t.  tak  w  radzie,  jak  i  na 
wojnie  (być  zdatnym,  poło- 
żyć zasługi  i  t.  p.). 

Tammany  a.  stowarzysze- 
nie demokratów  w  Nowym 
Jorku,  znane  z  przekupstw 
politycznych  (ed  im.  daw- 
nego wodza  indyjskiego: 
Tammanend). 

Tampon  /.  pęczek  z  szarp 
lub  waty  przewiązany  po 
środku  w  celu   wyciągnię- 


cia go  z  rany,  służy  do  ta- 
mowania upływu  krwi. 

Tamponować  /.  zatykać 
ranę  lub  otwór  w  ciele  w 
celu  stłumienia    krwotoku. 

Tamquam  leo  rugiens  cireu- 
It,  guaerent  quem  deyoret  ł. 
jak  !ew  ryczący  obiega,  szu- 
kając kogoby  pożarł (doty- 
czy szatana,  czatującego  na 
dpsze  ludzkie). 

Tamquam  tatis  /.  jakoby 
dość. 

Tam-tam  cliiń$.  u  ludów 
południowo-azjatycłich  in- 
strument muzyczny:  tar- 
cza metalowa  z  lekko  za- 
giętemi  brzegami,  w  którą 
uderzając  pałeczką,  doby- 
wa się  przeraźliwie  grzmią- 
ce i  huczące  dźwięki/ gong. 
dzwon  chiński. 

Tamule,  nazwa  ludu  szcze- 
pu drawidyjskiego  albo  de- 
kańskiego  w  Indjach  Wsch. 

Tan  a.  człowiek  należący 
do  niższej  szlachty,  szlach- 
cic z  wysługi  raczej  niż 
z  rodu  w  dawnej  Angiji. 

Tanagra,miejscowość  grec- 
ka we  wsch.  Beocji,  słyn- 
nawykopaliskami,  szczegól- 
niej posążkami  z  terrakoty, 
prwleczonemi  delikatnym 
zabarwieniem,  prześlicznie 
rzeźbionemi,  z  4-go  i  3-go 
w.  przed  Cłir.;  posążki  te, 
statuetki  z  Tanagry,  są  o- 
zdobą  wszystkich  celniej- 
szych  muzeów  europejsk.; 
przedstawiają  głównie  sce- 
ny rodzajowe. 

Tanatofobja  *g.  nadmierna 
obawa  śmierci. 

Tanatoldy  *g.  stany  choro- 
bliwe podobne  do  śmierci 
np.  śmierć  pozorna  (letarg), 
śpiączka,  omdlenie,  tężec 
i  t.  p. 

Tanatologja  *g.  nauka  o 
śmierci,  jej  przyczynach, 
następstwach  fizjologicz- 
nych i  oznakach. 

Tanatometr  'g.  przyrząd 
do  sprawd2,enia  i  ustalenia 
śmierci. 

Tanatos  g.  śmierć;  mit. 
bożek  śmierci,  syn  Nocy, 
brat  Snu,  przedstawiany  z 
pochodnią  zwróconą  pło- 
mieniem na  dół. 

Tancbuda  n.  lokal  na  uży- 
tek mniej  wybrednej  pu- 
bliczności,W  którym  gra  mu- 
zyka i  odbywają  się  tańce. 

Tancklasa  n.  lukal,  w  któ- 
rym odhywają  się  lekcje 
tańców  zbiorowe  dla  osób, 
nie  pozostających  z  sobą 
pozatym  w  stosunkach  to- 
warzyskich. 

Tancmistrz  n.  nauczyciel 
tańca;    doskonale  tańczący. 

Tandem  a.  dwukołowy  po- 
wozik,  zaprzężony  w  dwa, 
jeden  za  drugim  biegnące 
konie;  dwu  lub  trzykołowy 
welocyped     z    siedzeniami 


261 


Tandem  —  Tarować 

. — _y 

Ttm  m^g&rnon.  foruia  wy- 
iyny  ^prt^etUiodząci^j  w  ni- 
złtt^  Wr^m  stromym  spad- 
-  -W(!m  natBztałt  stopniascho- 
dów;  szerokie  podmurowa- 
nie na  pochyłości,  stromą 
ścianą  schodzące  tcu  zboczu; 
przy  wykwintniejszych  bu- 
dynkach rodzaj  szBrokiej 
niekrytej  werandy,  wznie- 
sionej na  słupkach  lub  na 
podmurowaniu;  płaski  dach 
otoczeny  balustradą;  tara- 
sować, zamykać  ipiocno.  za- 
ryglować,  zastawiać  czym. 

Tarbusz  tur.  w  Kgipcie 
czerwona  wełniana  czapka 
z  granatowym  kwastem. 

Tarcza  n.  deska  okrągła, 
owalna  lub  w  kształcie  wy- 
dłużonego trójkąta,  pokry- 
ta skórą  lub  blachą,  cza- 
sem metalowa;  część  uzbro- 
jenia dawnego  rycerza,  słu- 
żąca jako  obrona  przed  po- 
ciskami; pole  herbu;  na  ko- 
lei: przyrząd  do  sygnałów; 
w  zegarze:  cyfelbrat,  krą- 
żek, na  którym  są  wypisa- 
ne cyfry  oznaczające  go- 
dziny; deska  służąca  za  cel 
do  strzelania;  1.  obroto- 
wa, na  kolejach  żelaznych: 
koło  poziome  ruchome  z 
szynami,  służy  do  przesu- 
wania wagonów  z  Hnji  na 
linję,  obrotnica;  przeH.  o- 
brona,  osłona,  ochrona,  pu- 
klerz (w  znaczeniu  fizycz- 
nym a.  moralnym;  tarczowy 
gruczoł,  gruczoł  szyjowy  po 
obu  stronach  krtani,  przed 
początkiem  tchawicy. 

Tardando  v>.  zwalniając, 
opóźniając,  ciągnąc. 

Tarde  yenientlbut  osta  i. 
spóźniającemu  się  (dosta- 
ją się)  kości;  wyrażenie 
przysłowiowe,  jednoznacz- 
ne z  polskim:  kto  późno 
przychodzi,  sam  sobie  szko- 
dzi. 

Targaj,  Tarani,  zatruwa- 
jące powietrze  bagniska  z 
najbogatszą  roślinnością  u 
stóp  Himalajów. 

Targeija,  jedna  z  najważ- 
niejszych uroczystości,  ob- 
chodzona w  staroż.  Atenach 
ku  czci  Apolla  w  miesiącu 
tarqeIjon  (itaj-czerwiec). 
■  Targum  aram.  przekład  St. 
Testamentu  z  języka  he- 
brajskiego na  aramejski,  do- 
konany po  uprowadzeniu 
Żydów  do  niewoli  babiloń- 
skiej, kiedy  język  hebraj- 
ski zaczął  zamierać. 

Tarlatan  /.  cienka,  lekka, 
przejrzysta  bawełniana  tka- 
nina w  rodzaju  gazy. 

Taro,  mączka  otrzymywa- 
na z  rośliny  zw.  kolokarją, 
hodowanej  w  tym  celu  w 
krajach  gorących. 

Tarok  w.  rodzaj  gry  w 
karty  w  78  kart. 

Tarow«6  oh.  Tara. 


dla  dwuch,  jedna  za  drugą 
siedzącycl-  osób. 

Tandam  /.  nareszcie,  na- 
koniec;  t.  all^uando,  nako- 
niec,  nareszcie;  t.  bona  cau- 
ta  triumphat,  nakoniec  do- 
bra sprawa  tryumfuje. 

Tandeta  w.  wyrób  rze- 
mieślniczy .^niestarannie, 
niedokładnie  i  z  lichego 
materjału  wykonany;  sta- 
rzyzna i  handel  starzyzną; 
tandetny,  wykonany  ladaja- 
ko  i  lichy  w  gatunku. 

Tandsttckor  tzw.  zapałki. 

Tanga  port.  zbiornik  wo- 
dy, basen,  cysterna. 

Tangens  ł.  w  mai.  linja 
styczna. 

Tangenł  t.  sztyfoik,  mło- 
teczek, kołeczek,  wychwyt 
przy  instrumentach  stru- 
nowych, zegarach  samo- 
g^ających  itp.;  t.  busola, 
przyrząd,  w  którym  zba- 
czanie igły  magnesowej 
wskazuje  siłę  słabych  prą- 
dów galwanicznych. 

Tanginina  nt.  substancja 
trująca  z  wyciśniętych  mi- 
gdałów. 

Taniec  -  n.  imierci,  tytuł 
wielu  średniowiecznych  ob- 
razów, płaskorzeźb, w  któ- 
rych tanecznym  krokiem  za 
kościotrupem,  wyobrażają- 
cym śmierć,  idą  ludzie 
wszelkich  stanów  i  różne- 
go wieku;  t.  tzkloletćw,  u- 
twór  muzyczny  wyobraża- 
jący melodją  niby  porusza- 
nie się  szkieletów  powsta- 
łych z  grobów. 

Tanina  nt.  garbnik  wy- 
ciągnięty z  galasu  cz.  dę- 
bianki, lekki,  drobnokry.sta- 
liczny  proszek  brudnosłom- 
kowej  barwy,  rozpuszczal- 
ny w  wodzie,  mający  za- 
stosowanie w  medycynie. 

Tanni  /.  ogorzały,  sma- 
gławy;  cisawy,  żółto-bru- 
natny. 

Tannim  hebr.  wielkie  po* 
twory  morskie,  smoki,  wę- 
że, krokodyle. 

Tantae  molls  erat  romanam 
eondere  gentem  ł.  dott.  tak 
trudno  było  naród  rzymski 
zorganizować ;  przen .  tak 
trudno  było  wykonać  (ja- 
kieś) wielkie  dzieło. 

Tantaene  animis  coelesti- 
bus  irael  t.  tak  wielkie  są 
gniewy  duchów  niebiań- 
skich! 

Tantal  g.  chem.  metal, 
pierwiastek  rzadko  spoty- 
kany, znajdujący  się  w  na- 
turze tylko  w  związkach, 
czysty  jest  proszkiem  sza- 
rym, barwy  żelaza,  zasto- 
sowań technicznych  niema. 

Tanłala  g.  męki,  męczar- 
nie z  powodu  niemożności 
osiągnięcia  celu  pomimo 
jego  blizkości  (wyrażenie 
pochodzi  od   Tantala  króla 


frygijskiego,  który  za  zdra- 
dzenie tajemnic  skazany 
został  na  drugim  świecie 
na  wieczne  pragnienie  i 
głód,  nie  mogąc  zaczerp- 
nąć^ wody,  wśród  której 
stał,  ani  urwać  •  owoców, 
zwieszających  się  nad  je- 
go głową). 

Tant  bleh  que  mai  /.  (ta" 
hi(  ko  mol)  jako  tako. 

Tant  de  bruit  pour  une  ome- 
letłe  /.  {ta"  de  brui  pur  iln 
omlet)  doił.  tyle  hałasu  o  je- 
den omlet;  wiele  hałasu  o 
nic,  o  drobnostkę. 

TantI  erU  alils,  quanti  tlbi 
fueris  /.  tyłeś  wart  dla  dru- 
gich, ileś  wart  dla  sie- 
bie. 

Tant{ema  /.  udział  w  zys- 
kach wypłacany  pracowni- 
kom lub  uczestnikotn  han- 
dlowego lub  przemysłowe- 
go przedsiębiorstwa,  jako 
stały  dochód,  lub  dodatko- 
wo, zależnie  od  zwiększe- 
nia się  zysków;  udział  au- 
torów dramatycznych  i  kom- 
pozytorów w  dochodzie  » 
przedstawiania  ich  utwo- 
rów. 

Tant  inieux  /.  (ta"  tujsj  tym 
lepiej. 

Tantny  1.  dostatni,  zamoż- 
ny. 
,Tanto  w.  tyle,  tak  dużo. 

Tant  pis  /.  (ta"  pij  tym 
forzej. 

Tantra  ttind.  każda  z  pię- 
ciu ksiąg,  razem  składają- 
cych dzieło:  Pańczałantrę 
(ob.). 

Tantum!  1.  tyle!  dosyć! 

Tantum  est,  guantum  habet 
ł.  tyle  wart,  ile  ma  (jak 
cię  widzą,  tak  cię  piszą). 

Tantum  quantum  ł.  tyle  ile. 

Tantum  scimus,  guanłum 
memorla  tenemus  ł.  tyle  n- 
miemy,  ile  pamiętamy. 

Tao  'Chińs.,  Taoizm  ni.  re- 
ligja  pospólstwa  chińskie- 
go, ugruntowana  przez  Lao- 
ce  ^»4.>,  potym  zmieniona, 
wieloboźna,  z  domieszkami 
buddyzmu,  składa  się  z  czci 
przodków  i  sił  przyrody, 
uznaje  wędrówkę  duszy  po 
śmierci  człowieka. 

Tao-ce  chińt.  kapłan  re- 
ligji  Tao. 

Taotai  ehińt.  wielkorząd- 
ca prowincji  w  Chinach, 
zależny  od  wicekróla. 

Tapeta  1.  [n.]  obicre  ścian 
pokoju  zrobione  z  papieru 
kolorowego,ozdobionego  de- 
seniami, lub  z  tkaniny,  skó- 
ry i  t.  p. 

Tapczan  tur.  rodzaj  ko- 
bierca tureckiego;  [mir.] 
prycza,  ława  do  spania. 

Tapeur  /.  (taporj  muzy- 
kant grający  na  fortepianie 
do  tańca. 

Tapicer  n.  rzemieślnik 
wyklejający  pokoje,  wyście- 


łający meble,  nakładający 
firanki,  portjery  i  t.  p. 

Tapirowsć  «.  wichrzyć' 
włosy  grzebtmri««T  aby  wlft 
opadały  i  tworzyły  pod- 
kładkę pod  większe  pukle. 

Tapisterle  /.  itapirti)  ro- 
bota dywanowa,  wyszywa- 
nie igłą  na  kanwie  lub  in- 
nym, materjale  bawełną, 
wełną  lub  jedwabiem;  dy- 
wan, kobierzec;  obicie,  ta- 
pety. 

Tapjoka  brazylij.  mączka 
z  korzenia  rośliny  manjok 
gorzki,  zwilżona  wodą,  za- 
robiona w  gałeczki  i  wysu- 
szona  na  ogniu. 

Tapsja  ni.  plaster  leczni- 
czy naciągający  i  lekko 
drażniący  z  rośliny  Tapsja 
(od  miasta  tejże  nazwy  w 
Sycylji). 

Taquinerlo/.(<ait!»rt>  draż- 
nienie się,  przekomarzanie 
się. 

Tara  w.  waga  opakowa- 
nia towai'u;  extratara,  po- 
trącany przy  niektórych  to- 
warach, oprócz  wagi  opako- 
wania procent  zwyczajowy 
od  wagi  czystego  towaru; 
supertara,  nadwaga  (Outge- 
wicht)  dodawany  przez  hur- 
towników detąlistom  towar 
w  ilości  '/ł  do  1%  czystej 
wagi  na  straty  przy  deta- 
licznej sprzedaży;  asotira, 
tara  zwyc?ijowa. 'którą  po- 
trąca się  od  wagi  towaru 
z  opakowaniem,  ^amiait  wa- 
żyć osobno  opaji!owanie;  by- 
wa nieraz  muiejsz^  niż  i- 
stotnawaga  opakowania;  ta- 
rować, obciążać  o  tyle  ra- 
mię wagi,  prze:'.naczone  dla 
gwichtów,  aby  zrównowa- 
żyć opakowanie,  w  którym 
towar  ma  być  ważony. 

Taraban  ar.(?)  iart.  bęben. 

Tarabałur.  grzechotka  kla- 
sztorna którą  budzą  mni- 
chów, na  Wschodzie  zaś 
wzywają  chrześcjan  na  mo- 
dlitwę. 

Taran  g.  u  stwożytnych 
macliina  wojenna  zaopatrzo- 
na w  ciężką  głowicę  żelaz- 
ną do  rozbijania  murów 
twierdz  obleganych. 

Tarant,  koń  maści  nieje- 
dnolitej, lecz  składającej  się 
z  łat  białych,  pomieszanych 
z  czamemi,  siwemi,  kasz- 
taaowatemi  i  t.  p. 

Tarantas,  powóz  podróż- 
ny, z  pudłem  podobnym  do 
karecianego,  osadzonym  na 
długich  drągach  samiast  re- 
sorów. 

Tarantela  tr.  taniec  włos- 
ki w  bardzo  szybkim  tempie. 

Tarantula  ni.  pająk,  za- 
mieszkujący połudn.  Euro- 
pę, o  którym  istniało  błęd- 
ne przekonanie,  że  ukąsze- 
nie jego  sprowadza  ssaleA- 
stwo. 


Tarpan  —  Tf;  hominem  esse  memento 


262 


Tarpan,  dziki  koń,  żyjący 
na  stepach  Azji  środkowej, 
od  którego  przypaszczainie 
pochodzi  koń  domowy. 

Tarpejika  tkała,  skała,  z 
której  w  staroż.  Rzymie 
zrzucano  zdrajców. 

Tartagllo  u>.  chataktery- 
styczna  maseczka  w  kome- 
djach  ludowych  włoskich. 
,  Tartan  szioc.^szkocka  tka- 
nina w  różnokolorowe  kra- 
ty, płaszcz  z  tej  tkaniny. 

Tartana  v>.  mały  wazki 
statek  o  jednym  żagla  trój- 
kątnym, pospolity  u  Nea- 
politańczyków  i  Hiszpanów; 
długi  nakryty  wózek  dwu- 
kołowy w  Eatalonji. 

Tartar  ff,  mitnl.  xx  staroż.: 
piekło,  państwo  Hadesa.  po- 
łożone między  rzekandi  Ko- 
cytem  a  Letą,  miejsce  kar 
pośmiertnych. 

Tartuffe  /.  {tarta  f)  postać 
z  komedji  Moliera;  prien. 
hipokryta,  fałszywy  naboż- 
niś,  świętoszek. 

Tartynka  /.  cienki  kawa- 
łek chleba  lub  bułki  z  ma- 
słem. 

Taryfa  ar.  [/.]  urzędowy 
spis  cen,  wykaz  opłat  cel- 
nych lub  przewozowych; 
spis  domów. 

Taschengeld  n.  {latzengeldj 
pieniądze  na  drobne  wy- 
datki osobiste;  pieniądze 
kieszonkowe. 

Tastlera  w.  w  muz.  kla- 
wiatura; tuIJa  t.,  w  instru- 
mentach smyczkowych;  pro- 
wadzenie smyczkiem  zdała 
od  podstawka. 

Tasło  w.  w  muz.  klawisz. 

Tasto  solo  w.  w  nauce  har- 
monji  wyrażenie  zaznacza- 
jące, że  należy  uderzać  sam 
ton  główny,  nie  dobierając 
akordów. 

Tatarski  biliztyk,  mięso  su- 
rowe skrobane,  zaprawione 
kawiorem,  sardynkami,  ma- 
rynowanemi  grzybami,  so- 
kiem cytryny,  oliwą  nicej- 
ską, solą  i  pieprzem,  nale- 
życie zmieszane  i  ugnie- 
cione, smarowane  na  chleb 
albo  bułkę. 

Tattersal  a.  (tatersel)  za- 
kład przeznaczony  na  pu- 
bliczną sprzedaż  koni,  po- 
wozów i  t.  d.;  ujeżdżalnia. 

Tatuować  /.  ozdabiać  cia- 
ło kolofowemi,  wiecznie 
trwałemi  deseniami,  które 
wykluwane  są  na  skórze 
igłą  i  w  miejsce  nakłute 
wcierane  odpowiednio  przy- 
gotowane farby  ( zwyczaj 
niektórych  dzikich  ludów). 

TSufer  (der)  n.  Chrzciciel, 
niemiecka  nazwa  św.  Jana 
Chrzciciela. 

Taumatologia  *g.  nauka  o 
cudach. 

Tanmatomachia  *g.  zaprze- 
czanie cudom. 


Taumatrop  *g .  przyrząd 
optyczny:  tarcza  obrotowa 
tekturowa,  wzdłuż  jej  śred- 
nicy przechodzi  oś  obrotu; 
podczas  szybkiego  obrotu 
rysunki  i  barwy  na  obu 
stronach  tarczy  wywołają 
jeden  obraz  w  oku  patrzą- 
cego. 

Taufflaturg  *g.  cudotwórca. 

Taumaturgja  *g.  cudotwór- 
stwo,  sztuki  czarodziejskie 
Hindusów. 

Taurat  hebr.  Stary  Testa- 
ment u  Żydów. 

Taurobolium  g.-l.  zabicie 
byka  jako  ofiara  dla  bożka 
Mitry;  malowidło  a.  rzeźba 
z  wyobrażeniem  tej  ofiary. 

Tauromach]a  g.  walka  by- 
ków. 

Tausch  H.  zamiana. 

Tauschhandei  ».  handel 
zamienny. 

TausondkUnstler  n.  kuglarz, 
prestidigitator,  żongler. 

Tauł  oh.  Toł. 

Tautacyzm  *g.  nieprzyjem- 
ny zbieg  głosek,  wyrazów 
lub  wyrażeń  jednakowo 
brzmiących. 

Tautochroniczny  'g.  jedna- 
kowo trwający,  izochronicz-. 

Tautochronizm  *g.  równo- 
czesność,  właściwość  jakie- 
go zjawiska  (np.  zaćmienia 
księżyca),  że  w  rozmaitych 
miejscach  daje  się  spostrze- 
gać rów'iioczt!Śij!e;  jedno- 
stajncźć  ruchu  czyli  wciąż 
jednakowa*  ilość  przebytej 
drogi  w  rósnyoh  jednost- 
kach c  ;asu  \np.  ruch  wa- 
hadła), ' 

Tautofonja  *g.  ciągłe  po- 
wtarzanie tego  samego  tonu. 

Tautogram  *g.  utwór  wier- 
szowany, w  którym  każdy 
w  ersz  lub  każdy  wyraz  za- 
czyna się  od  tej  samej  li- 
tery. 

Tautologia  g.  powtarzanie 
tych  samych  myśli  innemi 
wyrazami. 

Taux  de  volture  /.  (to  dó 
wuatur)  opłata  za  przewóz, 
frachtowe. 

Tawerna  w.  szynk,  gospo- 
da, karczma. 

Taxa  laborum  ł.  w  taksie 
aptekarskiej  należność  za 
przygotowanie  lekarstwa. 

Taxa  słolae  ob.  Jura  sto- 
lae. 

TaxlderniiaoA.  Taksydermja. 

Taxis  1.  porządek  usta- 
wiania wojska  w  szeregi 
wojenne,  porządek  bitwy, 
oddział  wojska;  w  medycy- 
nie: zestawienie  złamania, 
przepukliny. 

Tazymńtr  *g.  przyrząd  wy- 
kazujący rozciągliwość  cia- 
ła wskutek  ciepłoty,  wyna- 
leziony przez  Edisona. 

T-bandaż,  bandaż  złożony 
z  dwu    taśm   zeszytych    w 


kształcie  litery  T,  używany 
do  pod  pasy  wania  krocza. 

Teagogja  *g.  zaklinanie 
bóstw. 

Tea-gown  a.  {ti-gauni  su- 
knia kobieca  na  zebrania 
wieczorne  nie  balowe  a.  na 
Afe   o'cU)ck  tea. 

Team  a.  (Hm)  gromada; 
gromada  ludowa  bawiąca  się 
w  jaką  grę. 

Teantropizm  'g.  wiara  w 
Boga-człowieka,  w  Bóstwo, 
które  stało  się  człowiekiem 
dla  dobra  ludzkości. 

Teantropologja  *g.  nauka 
o  połączeniu  boskości  i  ludz- 
kości  w  Chrystusie. 

Teantropos  *g.  Bóg-czło- 
wiek. 

Teatotaler  a.  oh.  Teetota- 
ler. 

Teatr  g.-l.  gmach,  gdzie 
odbywają  .się  przedstawie- 
nia sceniczne;  miejscowość, 
gdzie  zachodzą  pewne  wy- 
padki; widownia,  pole  dzia- 
łania; t.  anatomiczny,  sala 
w  której  odbywają  się  wy- 
kłady anatomji  i  doświad- 
czeń na  trapach. 

Teatraija  ni.  rzeczy  nale- 
żące do  teatru;  wszystko; 
co  dotyczy  teatru. 

Teałro  delia  scala  n.  na- 
zwa słynnego  teatru  w  Me- 
djolanie. 

Teatroman  *g.  miłośnik  te- 
atru. 

-    Teatromania  *g.  przesadne 
zamiłowanie  teatru. 

Teąłyni  w.  zakon  założo- 
ny przez  Św.  Kajetana  i 
.Tana  Piotra  Carafę  (później 
papieża  Pawła  IV),  w  mie- 
ście Chievi  czyli  Theate; 
reguła  nie  pozwala  mu  po- 
siadać żadnej  własności,  ani 
żebrać,  a  nakłada  obowiązek 
kształcenia  duchownych , 
pielęgnowania  chorych. 

Tebaida  egipt.  [g.-t.]  pu- 
stelnia, samotnia.     * 

Tebel,  Tybel  n.  kół,  czop, 
klin;  u  stolarza  rodzaj  świ- 
dra, w  którym  jeden  jego 
brzeg  jednocześnie  podrzy- 
na. 

Tebenki,  Tebienki,  Tebinki 
oh.  Tybinkl. 

Teberarasi  pert.  mnichy 
żebrzący  w  Persji. 

Technematoteka  *g.  zbiór 
wytworów  sztuki,  muzeun. 

Techniczny  g.  tyczący  się 
zewnętrzaej,rzeczowej  stro- 
ny jakiej  sztuki  lub  rze- 
miosła; t-e  wyrażenia,  na- 
zwy naukowe,  wyrażenia 
■właściwe  wyłącznie  jakiej 
sztuce,  nauce,  zawodowi, 
rzemiosłu. 

Technik. <;.  posiadający  teo- 
retyczne i  praktyczne  wia- 
domości w  zakresie  jakiego 
przemysłu  lub  fachu;  pro- 
wadzący dział  i  roboty  doty- 
czące jakiego  przemysłu. 


Tecbnlka  g.  zbiór  sposo- 
bów tyczących  się  wyko- 
nania jakiej  czynności,  pra- 
cy w  dziedzinie  sztuk,  prze- 
mysłu i  rzemiosł;  biegłość 
w  wykonaniu,  wprawa;  wyż- 
szy techniczny  zakład  nau- 
kowy; ł.  kultury,  rolne  me- 
Ijoracje,  dotyczące  ulepsza- 
nia gruntu,  nawodnienia, 
regulowania  wód  i  t.  p. 

Technikum  ni.  zakład  nau- 
kowy niższego  lub  średnie- 
go typu,  kształcący  np. 
werkmajstrów;  wyższa  szko- 
ła politechniczna. 

Technolit  'g.i&miet  sztu- 
czny. 

Technolog  *g.  biegły  w  na- 
ukach stosowanych  w  prze- 
myśle, rękodziełach  i  rze- 
miosłach. 

Technologia  *g.  nauka  zaj  - 
mująca  się  sposobami  prze- 
twarzania surowych  mate- 
rjałów  w  przemyśle  i  ręko- 
dzielnictwie, nauka  o  przy- 
rządach, maszynach  i  urzą- 
dzeniach zastosowanych  do 
przemysłu. 

Technopegnion  *.9.żart  sztu- 
cznie ułożony,  wiersz  o  for- 
mie sztucznej,  trudnej,  np. 
ze  szczegóinemi  literami 
zaczynającemi  wiersze^  ma- 
jącemi  pewne  znaczenie. 

Tecto  ńomine  ł.  bezimien- 
nie, ukrywszy  (swe)  nazwi- 
sko, 

Tedesco  w.  (tedetko)  nie- 
mieckie: Niemiec;  taniec 
niemiecki,  walc. 

Te  Deuffl  laodamus!  ł.  Cie- 
bie Boże  chwalimy!  pierw- 
sze wyrazy  hymnu  dzięk- 
czynnego, śpiewanego  w 
kościele  katolickim  podczat^ 
większych  iroczystości,  u- 
łożonego  przez  św.  Ambro- 
żego w  IV  wieku. 

Tee  a.  (ti)  hert>ata. 

Teeakty  a.  prawo  wydane 
przy  końcu  18  w.  przez 
Anglików,  aby  Amerykanie 
płacili  4  pensy  za  funt  her- 
baty, co  się  przyczyniło  do 
wybuchu  wojny  amerykań- 
skiej o  niepodległość. 

Teetotaler  a.  (titoteltr)  w 
Anglji  członek  towarzy- 
stwawstrzemięźliwości,któ- 
re  propaguje  zupełne  po- 
wstrzymanie się  od  napo- 
jów alkoholowych, 

Teetotallzm  »l.  zasady  ży- 
cia i  postępowanie  absty- 
nentów, 

Teiiiim  hebr.  rzemyki  z 
pudełeczkiem  skórzanym, 
zawierającym  modlitwy, 
przypasywane  na  czole  (na- 
czelnik) i  na  ramieniu  przez 
modlących   się  żydów. 

Tefnu,  egipska  bogini  wy- 
obrażana z  głowa  lwa. 

Te  hominem  esse  memento 
/.  pamiętaj,  że  jesteś  czło- 
wiekiem. 


26S 


Teilhaber  —  Temperatura 


Tellhabar  n.  współwłaści- 
ciel, uczestnik  interesu. 

Teina  nt.  gorzki,  krysta- 
liczny alkaloid  zawarty  w 
liściach  herbaty  chińskiej, 
własnościami  zbliżony  do 
kofeiny. 

Teint  /.  (t()  barwa  skóry; 
płe;*.  cera. 

Teinture  /.  (iftUr)  barwa, 
powłoka. 

T-Eisen  n.  /te-ejten)  żela- 
zo teowe,  szyna  żelazna, 
mająca  w  przekroju  kształt 
litery  T. 

Telsta  *g.  wyznający  za- 
sady teizmu. 

Teizm  *g.  wiara  w  Boga, 
jako  najwyższą  i  jodyną 
przyczyną  wszechrzeczy , 
Stwórcę  i  Rządcę  świata, 
odrzucająca  jednakże  obja- 
wienie. 

Tek  malabars.  rodzaj  drze- 
wa mocnego  i  twardego  u- 
żywanego  na  ściany  okrę- 
towe, rosfcącego  w  Indjach 
Wschodnich. 

Teka  g.-l.  podłużna,  za- 
mykana torebka  skórzana 
lub  tekturowa  na  rysunki, 
papiery  itp.  portfel;  przen. 
urząd  ministra. 

Tekkie  tur.  klasztor  ma- 
hometański. 

Tekst  ł.  treść,  osnowa  pi- 
Bma  lub  mowy;  wyjątek  z 
Pisma  Ś-go,  będący  przed- 
miotem kazania;  słowa  lub 
objaśnienie  do  rycin;  sło- 
wa podkładane  pod  muzy-. 
kę;  gatunek  czcionek. 

Tekstualny  ni.  dosłowny. 

Tekstylny  1.  przemysł,  prze- 
mysł tkacki,  włóknisty. 

Tektoniczny  g.  proces,  w 
gieologji:  proces  górotwór- 
czy, zjawiska  powodujące 
tworzepie  się  gór  i  kieru- 
jące ich  układem. 

Tektonika  g.  wytwarzanie 
kunsztownych  wyrobów  z 
drzewa  lub  kamienia;  układ 
skał;  budowa,  architekto- 
nika. 

Tektura  nł.  gruby  wyrób 
papierowy  ze  szmat,  odpad- 
ków papieru,  ze  słomy  lub 
masy  drewnianej;  t.  tmołow- 
cowa,  tektura  do  krycia  da- 
chów napojona  wrzącą  smo- 
łą: o>i.  Papa, 

Telamony  g.  w  budownic- 
twie figury  mężczyzn,  rzeź- 
bione z  kamienia,  podpie- 
rające gżynis  lub  belkowa- 
nie. 

Telautogral  'g.  pantele- 
graf. 

Tel  brille  au  second  rang 
qui  s'eclipse  au  premier  /. 
(tel'hrij  o  igą  rc^  ki  aeklifi 
o  prómje),  niejeden  kto  ga- 
śnie wśród  najznamienit- 
szych, błyszczy  wśród  pod- 
rzędniejszych. 

Telefon  "g.  przyrząd  do 
przenoszenia    na    znaczną 


odległość  dźwięków  mowy 
i  tonów  muzyki  za  po- 
mocą prądu  elektrycznego; 
telefonować,  rozmawiać  za 
pomocą  telefonu. 

Telega  [r.J  wóz  ruski  do 
przewozu  towarów,  z  przo- 
du wyższy. 

Telegraf  *g.  przyrząd  ele- 
ktromagnetyczny lub  op- 
tyczny do  szybkiego  prze- 
syłania wiadomości  na  zna- 
czną odległość  i  do  dawa- 
nia sygnałów  za  pomocą 
znaków  umówionych,  liter, 
lub  zdaleka  widzialnych 
słupów  i  ramion  rucho- 
mych; ł.  bez  drutu  a.  ł.  Mar- 
coniego, przyrząd  elektrycz- 
ny, który  może  być  wpra- 
wiony w  drgania  przery- 
wane dowolnie;  drgania  te 
rozchodzą  się  dokoła  i  gdy 
dojdą  do  przyrządu,  zdol- 
nego przyjmować  takież  sa- 
me ściśle  drgania,  wpra- 
wiają go  w  wibrację,  co  n- 
możliwia  przesyłanie  sy- 
gnałów; telegrafować,  prze- 
syłać wiadomości  za  pomo- 
cą telegrafu,  depeszować. 

Telegrafista  *g.  urzędnik 
w  biurze  telegraficznym, 
zajmujący  się  przesyłaniem 
depesz. 

Telegrafja  *g.  umiejętność 
przesyłania  telegrafem  wia- 
domości na  znaczną  odle- 
głość. 

Telegram  *g.  wiadomość 
przesłana  telegrafem,  depe- 
szą ł.  restante,  który  ma 
być  zatrzymany  do  zgło- 
szenia się  interesanta. 

Teiegrammetr|a  *g.  wymie- 
rzanie siły  prądu  elektrycz- 
nego w  drucie  telegraficz- 
nym. 

Teleikonografja  "g.  sztuka 
zdejmowania  i  przesyłania 
rysunków  i  obrazów  zapo- 
mocą  teFegrafu. 

Telektroskop  *g.  przyrząd 
dający  przy  pomocy  elek- 
tryczności obrazy  przedmio- 
tów, znajdujących  się  w 
znacznej  odległości. 

Telelog  *g.  telegraf  prze- 
znaczony do  porozumiewa- 
nia się  między  baterją  dzia- 
łową operującą  w  wielkiej 
odległości,  a  posterunkiem 
obserwującym  strzały  i  in- 
formującym baterję  za  po- 
mocą odpowiednich  zna- 
ków, w  jaki  sposób  ma  sku- 
tecznie ostrzeliwać  cel. 

Teiematologja  'g.  nauka  o 
woli  ludzkiej,  praktyczna 
część  psychologji. 

Telemetr  "g.  elektryczny 
aparat,  wykazujący  na  zna- 
czną odległość  dane  termo- 
metryczne,  barometryczne, 
manometryczne  i  t.  p. 

Telemikroskop  *g.  narzę-^ 
dzie  do  powiększenia  obra- 
in  dafekich  przedmiotów, 


Teleologla  *g.  nauka  o  ce- 
lowości w  świecie. 

Teieoiaurut  *g.  przedpo- 
topowy   kopalny   krokodyl. 

Telepatja  *g.  ogół  zjawisk 
obejmujących  rzekome  wi- 
dzenie rzeczy  i  osób  odda- 
lonych, zamienianie  myśli 
bez  pomocy  słów,  wopóle 
możność  odbierania  wrażeń 
odległych  w  przestrzeni 
lub  w  czasie. 

Teleskop  *g.  dalekowidz; 
przyrząd  optyczny,  służący 
do  obserwowania  ciał  nie- 
bieskich. 

Teleskijpla  *g.  część  op- 
tyki traktująca  o  budowie, 
składzie  i  stosowaniu  tele- 
skopu. 

Tel  est  notre  plaisir/.  (M 
e  notr  p/eztr/  tak  nam  się 
podoba,  tak  ma  być  (ostat- 
nie wyrazy  każdego  rozpo- 
rządzenia, po  którym  na- 
stępował podpis  królewski 
we  Francji). 

Tel  excelle  a  rimer,  qui  ju- 
ge  sottement  /.  /iei  eksel  a 
rime  ki  żfii  sotnia")  nieje- 
den składa  dobre  wiersze, 
a  sądzi  głupio. 

Tellur  ni.  pierwiastek  che- 
miczny, metaloid  o  moc- 
nym blasku  metalicznym, 
białosrebrzystym,  w  nie- 
bieskawy wpadającym,  spo- 
tykany niekiedy  w  przyro- 
dzie w  stanie  OŁ-ystym,  czę- 
ściej jako  domieŚ!f!ka  złota, 
srebra,  ołowiu,  bizmutu; 
nie  ma  zaBtosc'wa6  tech- 
nicznych. 

Tellurium  ii^.  przyrząd 
wprawiany  w  ruch  za  po- 
mocą mechanizmu  zegaro- 
wego, służący  io  unaocz- 
niania obrotu  ziemi  około 
słońca  i  ruchu  księżyca  o- 
koło  ziemi,  oraz  zjawisk 
stąd  wypływających. 

Telluryczny  ńt.  dotyczący 
ziemi,  ziemski. 

Tetluryzm  nł.  siła  natu- 
ralna ziemi;  magnetyzm 
zwierzęcy. 

Tellus  /.  ziemia. 

Tel  maltre  tel  valet  /.  (tel 
metr  Ul  vale/  taki  pan,  ta- 
kiż  sam  i  sługa. 

Telodynamiczny  *g.  działa- 
jący na  znaczną  odległość. 

Telpherage  a.  .  (telferadij 
kolej  zawieszona  na  linach 
drutowych  poruszana  elek- 
trj'cznością. 

Tel  quel  /.  (-ket)  taki  jaki 
jest. 

Telum  imbelle  sine  Ictu  1. 
pocisk  nie  trafiający,  nie 
zrządzający  szkody. 

Tematy,  zdanie,  myśl  prze- 
wodnia, treść,  przedmiot  o- 
mawiany;  myśl  główna  roz- 
wijana i  opracowywana  w 
danym  utworze;  założenie; 
przedmiot  zadany  ucznio- 
wi do  rozwinięcia   w   ćwj- 


czeniu  szkolnym;  w  gram. 
osnowa  wyrazu  t.  j.  część 
wyrazu  pozostała  po  od- 
rzuceniu fleksji  cz.  końcó- 
wek doklinacyjnych  i  kon- 
jugacyjnych;  w  mm.  sze- 
reg tonów;  myśl  muzyczna 
powtarzana  i  opracowywa- 
na jako  materjał  'do  więk- 
szej kompozycji;  główny  mo- 
tyw. 

Temblak  n.  pas  rzemien- 
ny u  rękojeści  szabli,  na 
którym  dobytą  szablę  moż- 
na zawiesić;  taśma  szeroka 
zawieszona  u  szyi  dla  pod- 
trzymywania chorej  ręki. 

Tembr  oh.  Timbre. 

Temen(n)a,  wschodnie  po- 
witanie z  przyłożeniem  rę- 
ki do  serca,  a  potym  do 
czoła. 

Temere  1.  nierozważnie, 
na  chybił  trafił. 

Temeriłas  liłiganti  ł.  uspo- 
sobienie wojownicze,  za- 
dzierne, szukanie  sprzeczki. 

Temida  g.  w  mitologji 
greckiej:  bogini  sprawiedli- 
wości, przedstawiana  z  za- 
wiązanemi  oczami,  z  wagą 
i  mieczem  w  ręku. 

Te^el  [«.]  świątynia. 

Tempera  w.  płyn  jakikol- 
wiek (miód,  roztwór  kleju, 
białko  i  t.  d.)  użyty  do  roz- 
robienia farby  (mineralnej); 
malowanie  a  tempera  (of>.]; 
tempera  al  secco,  malowa- 
nie na  tynku  wyschniętym 
(oh.  Al  fresco). 

Temperament  t.  wrodzone 
usposobienie  człowieka  ob- 
jawiające się  w  uczuciach, 
które  dane  bodźce  w  nim 
budzą,  oraz  w  sposobie,  w 
jaki  pod  wpływem  tych 
bodźców  postępuje;  bywa 
choleryczny  (żółciowy), 
sangwiniczny  ^krewki),  fle- 
gmatyczny (ospale — niedo- 
łężny), nerwowy  (drażliwy 
nadmiernie);  w  życiu  po- 
tocznym: usposobienie  bar- 
dzo żywe  i  namiętne,  ży- 
wość; mleć  t.,  byc  z  t-em, 
mieć  żywość,  być  łatwo  po- 
budliwym, krewkim,  mieć 
usposobienie  ogniste. 

Temperance  a.  demperens) 
umiarkowanie,  wstrzemię- 
źliwość; t.  Soclety  (sosajłii 
towarzystwo  wstrzemięźli- 
wości; t.  law  (-lo)  prawo  za- 
braniające handlu  trunkami. 

Temperatura  t.  ciepłota, 
stan  ciepła  danego  ciała; 
stan  powietrza  pod  wzglę- 
dem ciepła;  w  muz.  stroje- 
nie instrumentów  takie,  w 
którym  oktawa  dzieli  się 
nie  wedle  ścisłych  prawi- 
deł matematycznych,  ale 
na  12  półtonów,  konieczna 
w  takich  instrumentach  jak 
dęte  z  klapami  i  wentyla- 
mi; jak  fortepjan,  organy 
i  t.  p.,  w  których  tony  en- 


Temperencler  —  TeoloK 


264 


harmoniczne  nie  8ą  odróż- 
niane i  brzmią  niezupełnie 
czysto. 

Temperencler  n.  człon6k 
towarzystwa  wstrzemięźli- 
wości (w  St.  Zjedn.  Amer. 
Półn.,  w  Wielliiej  Brytanji, 
Irlanjji,  Niemczech). 

Temperować  t.  łagodzić, 
miarkować;  zaostrzać  ołó- 
wek lub  pióro  do  pisania. 

Tempesta  w.  burza;  ko- 
miczna osoba  włoskiej  ko- 
medji. 

Tempestojogjanj.  dział  me- 
teorologii, nauka  badająca 
zjawiska  burzowe  ze  wzglę- 
du na  warunki,  w  jakich 
powstają,  na  przebieg  burz, 
oraz  ich  siłę. 

Tempestoso,  Tempestosa- 
mente  te.  burzliwie. 

Tempi  passat!!  w.  czasy 
minione!  przeszłość! 

Templarjusz  hI.  członek  za- 
konu rycerskiego  założone- 
go w  XII  w.  przez  ryce- 
rzy francuskich  w  Jerozo- 
limie dla  obrony  chrześci- 
jan przed  napadami  nie- 
wiernych; po  utracie  Zie- 
mi Św.  przeniesionego  do 
Europy,  w  XV  w.  zniesio- 
nego przez  papieża  Kle- 
mensa V  (od  nazwy  Temp- 
lum,  świątynia,  którą  nada- 
no dawnemu  pałacowi  kró- 
lewskiemu w  Jerozolimie, 
zbudowanemu  na  gruzach 
świątyni  Salomona,  a  będą- 
cemu pierwotną  siedzibą  te- 
go zakonu). 

Tempie  /.  /tt^plj  dotł. 
świątynia;  w  Pai'yżu  daw- 
ny klasztor  Templarjuszów, 
później  zamieniony  na  wię- 
zienie, zburzony  ostatecz- 
nie za  Napoleona  III. 

Tempo  w.  wymiar  czasu; 
stopień  szybkości,  z  jaką 
utwór  muzyczny  ma  być 
wykonany,  szybkość  ruchu; 
ruch;  t.  commodo,  w  dowol- 
nym tempie,  we  właściwym 
tempie;  t.  a  piącere  i-pia- 
ciere)  szybkość  według  u- 
podobania;  t.  di  balio,  szyb- 
kość jak  do  tatca;  t.  di  mar- 
cia (-marczal  szybkość  mar- 
sza; t.  dl  prima,  szybkość 
jak  na  początku;  al  rigore  di 
tempo,  ściśle  podług  taktu, 
podług  wskazanej  szybko- 
ści; ł.  giusto,  szybkość  na- 
leżyta, odpowiednia  cha- 
rakterowi utworu;  ł.  perduto, 
t.  rubało  ol>.  RubSto:  w  sza- 
chach: czas;  zyskać  t.,  wy- 
konać w  mniejszej  liczbie 
posunięć  plan  zamierzony; 
posunięciem  zwłóczącym 
zmusić  przeciwnika  do  posu- 
nięcia niekorzystnego;  stra- 
cić i,  ma  znaczenie  odwrot- 
ne poprzedniemu;  t-we  za- 
danie, w  szachach:  zadanie, 
które  aby  rozwiązać,  nale- 
ży znaleźć  posunięcie  zwłó- 


czące,  poczym  strona  prze- 
ciwna musi  zrobić  posunię- 
cie dla  siebie  niekorzystne. 

Tempera  labuntur,  tacltis- 
que  senescimus  annis  t.  czas 
mija,  starość  nieznacznie 
nadchodzi. 

Temporaija  t.  prawa  \  do- 
chody przywiązane  do  urzę- 
dów kościelnych. 

Temporalny  1.  doczesny. 

Tempera  mutantur  et  nos 
mutamur  In  illls  t.  czasy  się 
zmieniają  i  myzmieniamy 
się  z  niemi. 

Temperę  felici  mulłi  nume- 
rantur  amici  t.  powodzenie 
przysparza  przyjałiół  (gdzie 
worek  duży  jak  cielę,  tam 
są  liczni  przyjaciele). 

Tempore  opportuno  1.  w 
czasie  odpowiednim,  kiedy 
okoliczności  złożą  się  (zło- 
żyły się)  stosownie 

Temporyzacja  ni.  odwleka- 
nie. 

Temporyzować  ni.  zwlekać, 
wyczekiwać  sprzyjających 
okoliczności. 

Tempowy  oh.  Tempo. 

Tempus  clausum  ł.  czas 
zamknięty,  ograniczony;  np. 
czas  postu  Wielkiego,  ad- 
went w  którym  niewolno 
odbywać  wesel. 

Tempus  edaxu  rerum  J.  czas, 
niszczyciel  wszystkiego. 

Ten.  thr.  Tenuto  {oh.). 

Tłnaculum  t.  instrument 
chirurgreany  dc.  chwytania 
i  pizyti-kymywania  prze- 
rwanych naczyń  krwionoś- 
nych celeOu,  ich  związania; 
w  drukar.stVie  dywizorek 
do  przytrzyraywania  ręko- 
pisu podczas  składania 
czcionek. 

Tenalgja  *g.  ból  ścięgien. 

Tenant  riglit  a.  (tenaiił  rajt) 
prawo  angielskie,  mocą  któ- 
rego dzierżawca,  płacący  re- 
gularnie tenutę,  nie  może 
być  z  dzierżawy  rugowany 
bez  swojej  na  to  zgody,  bez 
pobrania  odpowiedniego  od- 
stępnego, rodzaj  dzierżawy 
wieczystej. 

Tenar,  miasto  i  przylądek 
w  Lakonji,  w  pobliżu  któ- 
rych jest  pieczara  uważana 
w  mitologii  za  wejście  do 
Erebu;  przen.  Ereb. 

Tenax  propositi  ł.  stały  w 
postanowieniu. 

Tendencja  t.  dążność,  cel; 
zabarwianie  odpowiednim 
kolorytem  utworów  literac- 
kich, dzieł  sztuki,  przemó- 
wień, w  celu  oddziaływa- 
nia w  pewnym  duchu  na 
masy,  wzbudzenia  pewnych 
uczuć,  wpojenia  pewnych 
przekonań- 1.  zwyżkowa,  pod- 
noszenie się  kursów  na  gieł- 
dzie; t  zniżkowa,  spadanie 
kursów  na  giełdzie;  tenden- 
cylny,  z  pewną  dążnoicią, 
mający  jawny    lub    ukryty 


cel;t-na  powleić,  rozwijająca 
pewne ,  poglądy  polityczne, 
religijne,  społeczne  lub  ar- 
tystyczne. 

Tender  a.  mniejszy  sta- 
tek, służący  większemu  na 
posyłki;  wóz  przy  lokomo- 
tywie, zawierający  paliwo 
i  wodę. 

Tendit  in  ardua  yirtus  ł. 
cnota  sięga  szczytów,  cno- 
ta sięga  w  niebiosa. 

Tenebris  nigrescunt  omnla 
circum  t.  po  ciemku  wszyst- 
ko jest  czarne. 

Tenebry  1.  ciemności.    "^ 

Tene  quod  bene!  ł.  co  do- 
bre tO'  trzymaj! 

Teneramente, '  Tenero  w. 
czule. 

Tenerezza  w.  {-recca)  tkli- 
wość, czułość. 

Tenez  /.  (tne)  dotl.  trzy- 
majcie! patrzcież!  otóż  to! 

Tennis  a.  starożytna  gra 
angielska  dwu  lub  cztero- 
osobowa w  piłkę  przerzu- 
caną rakietami  przez  siat- 
kę,- dziś  Lawn-tennis  (ob.i. 

Tenochchl,  to  samo  co  Azte- 
ki,  od  nich  dzisiejszy  Meksyk 
nazywał  się  Tenochittan. 

Tenonłologja  *g.  nauka  o 
ścięgnach. 

Tenotomja  *p.operacja  prze- 
cięcia ścięgien. 

Tinor  ł.  trwanie;  następ- 
stwo, kolej;  brzmienie,  o- 
snowa  (np.  pisma). 

Tenor  w.  najwyższy  głos 
męski,  obejmujący  dwie  ok- 
tawy; t.  buffo,  pierwszy  te- 
nor w  operach  komicznych; 
t.  di  forza  (-forcai  silny  te- 
nor bohaterski;  t.  di  grazia 
(-graci-aj  tenor  liryczny;  1. 
leggiero  {-kaieroj  lekki  te- 
nor.^ 

Tenorino  w.  słaby  głos  te- 
norowy. 

Tenorzysta  ni.  śpiewający 
tenorem. 

Tenotomja  *ff.  chirurgicz- 
ne przecięcie  ścięgna. 

Tensja  i.  wyprężenie,  na- 
tężenie, prężność. 

Tentacja  i.  chętka,  życze- 
nie trudne  lub  niemożliwe 
do  spełnienia;  pokusa. 

Tentacula  i.  {teniaktUat 
macki,  rożki,  cznłki,  dłu- 
gie i  cienkie  wyrostki  w 
kształcie  wąsów,  piórek,  ro- 
gów, zginające  się;  wyra- 
stając z  okolic  gęby  u  o- 
wadóWj  służą  jako  narzę- 
dzia dotyku,  a  może  i  wę- 
chu i  słuchu;  u  niektórych 
ślimaków  na  koiicu  tych 
czułków  są  oczy;  mrówkom 
służą  macki  te  do  porozu- 
miewania się. 

Tentamen  t.  próba,  egza- 
min próbny  przed  egzami- 
nem właściwym. 

Tentator  ł.  kuszący. 

Tente-abri/.  (tcf^t-iUni)  na- 
miot octLraniająoy,oł>ozowy. 


Tantować  ł.  być  koszo- 
nym, kusić,  budzić  pożą- 
danie; kusić  się  o  co,  pró- 
bować, usiłować. 

Teoue  /.  (tn&j  układ  czło- 
wieka, nabyty  przez  wy- 
chowanie, zmieniający  się 
pod  wpływem  uspot-obienia 
i  różnych  warunków;  t.  de 
liyres  (-<U  Uwr)  buchalterja; 
oh.  En  grandę  tenue. 

Tenues  /.  spółgłoski  wybu- 
chowe bezdźwięczne:  k,p,l. 

Teniita  w.  dzierżawa,  ra- 
ta dzierżawna. 

Tenuto  w  («ir.  Ten),  w  mu- 
zyce: wytrzymać,  (nie  przy- 
śpieszać; nie  urywać  tonu, 
zanim  przebrzmi  stosownie 
do  wskazanej  w  nutach  dłu- 
gości). 

Tenzoaa  /.  turniej  śpie- 
waczy trubadurów;  rodzaj 
r7iersza  żartobliwego  w  poe- 
zji prowansalskiej. 

Teobromina  »<.  alkaloid  za- 
wai'ty  w  nasionach  kakao 
i  w  niektórych  gatunkach 
herbaty. 

Teodolit  *g.  przyrząd  uży- 
wany w  gieodezji  do  mie- 
rzenia kątów  w  przestrzeni, 
głównie  poziomych,  przy- 
stosowywany też  do  mie- 
rzenia  kątów    wzniesienia. 

TeoduIJa  *g.  służba  Boża. 

Teodycea  'g.  obrona  wia- 
ry w  sprawiedliwość  Bożą 
przeciw  zarzutom  wynika- 
jącym z  pozornej  sprzecz- 
ności między  istniejącym 
na  świecie  fizycznym  i  mo- 
ralnym złem,  a  dobrocią  i  ■ 
sprawiedliwością  Boga.         ^^ 

Teofanja  *g.  oh.  Eplfanja. 

Teofilantropia  *g.  doktry-  , 
na  religijna  we  Francji 
1793—1801)  uznająca  ist-  ; 
nienie  Boga  i  nieśmiertel- 
ność duszy,  zalecająca  uro- 
czystości rodzinne  (chrzest, 
zaśłubiny,  pogrzeb)  i  pu- 
bliczne (zebrania  niedziel- 
ne z  kazaniami  i  śpiewami). 

Teofilantropi  *g.  przyjacie- 
le Boga  i  ludzi,  stowarzy- 
szenie religijne  we  Francji 
(1775 — 1796)  wyznający  za- 
sady religii  naturalnei. 

Teofebja  *g.  bojaiń  Boża. 

Teogamja  *g.  śpiew  wesel- 
ny na  cześć  bogów. 

Teognozja  *g.  znajomość 
Boga. 

Teogonja  g.  pochodzenie  i 
rodowód  bogów  starożytno- 
ści. 

Teokalll  nda.  świątynia, 
której  za  podstawę  służyła 
piramida  czworoboczna  (naj- 
więcej ich  szczątków  zna- 
leziono.w  Meksyku). 

Teokracja  g.  ra^dy  spra- 
wowane w  imieniu  Boga, 
rządy  kapłańskie. 

Teolog  g.  uczony  w  rze- 
czach wiary;  poświęcający 
się  nauee  teologji^  student 


ł 


2B5 


Teologja  —  Termometr 


wydziahi  teologioznego   w 
uniwersytecie. 

Teologia  g.  nauka  o  Bogu 
i  religji;  ogół  umiejątno- 
ftci  religijnych,  udzielanych 
kształcącym  się  na  duchow- 
nych. 

Teologumena  t.  rozprawy 
z  zakresu  umiejętności  o 
Uogu. 

teomachja  g.  walka  bogów 
(w  mitolog})). 

Teumanja  *g.  obłęd  reli- 
gijny. 

Teomorfizm  *g. '  przedsta- 
wianie ludzi  w  postaci  bo- 
gów i  nadawanie  im  ich 
przymiotów;  ubóstwianie. 

Teoplastyka  *g.  plastycz- 
ne przedstawianie  człowie- 
ka w  postaci  bogów  i  bogiń; 
przedstawianie  bogów  w 
rzeźbach,  figurach. 

Teorban  v>.  \/.]  instrument 
muzyczny  strunowy  w  ro- 
dzaju lutni. 

Teoremat  g.-ł.  twierdzenie 
naukowe,  którego  należy  do- 
wieść. 

Teoretyczny  *g.  rozważają- 
cy według  zasad,  według 
wskazówek  nauki  (przeci- 
wieństwo: praktyczny). 

Teoretyk  *g.  znający  grun- 
townie jaką  naukę,  choćnie- 
koniocznie  umiejący  prak- 
tycznie ją  stosować. 

Teorja  g.  wszelki  nauko- 
wo uzasadniony  pogląd  na 
całość  zjawisk  pewnego  ro- 
dzaju, objaśniający  ich  przy- 
czyny i  wzajemny  związek; 
wszelka  wiedza  lub  znajo- 
mość rzeczy  w  przeciwsta- 
wieniu do  czynnego  wyko- 
nania i  zastosowania  w  ży- 
ciu zdobytej  umiejętności; 
wykład  zasad  jakiej  nauki; 
t.  prawdopodobieństwa,  nau- 
ka obliczania  częstości,  z  ja- 
ką zdarzają  się  zjawiska  u- 
ważane  za  przypadkowe. 

Teozofja*^.  znajomość  Bo- 
ga i  rzeczy  Boskich  na  pod- 
stawie mniemań  filozoficz- 
nych; mistycyzm,  okultyzm. 

Tepidarlum  ł.  letnica,  iz- 
ba pojśrednia  w  łaźni  sta- 
rożytnej, gdzie  stała  wan- 
na z  wodą  letnią;  oranżerja 
o  temperaturze  7  — ■  lO^C. 
w  zimie. 

Terakota  oh.  Terrakota. 

Terapeuta  g.  biegły  w  le- 
czeniu, lekarz  praktykujący. 

Terapja  ,7.  wiedza  lekar- 
ska- i  sztuka  lecznicza. 

Terasim  heh^i;  rodzaj  boż- 
ków domowych  (penaty) 
służących  za  wyrocznię  do-, 
mową. 

Teratogienja  *g.  rodzenie 
potworów. 

Teratologja  *g.  nauka  o 
nieksztaltnościach,  formach 
wyjątkowych,  potwornych, 
wśród  ludzi,  zwierząt  i  ro- 
ślin; nauka  o  cudach. 


Terc-decymola  v>.  grupa 
złożona  z  13-stu  nut,  trwa- 
jąca w  wykonaniu  tyleż 
czasu,  ile  8  takichże  nut  w 
zwyczajnym  podziale  taktu. 

Tercerol,  Tercerola  w.  pi- 
stolet kieszonkowy,  krócica. 

TerceronI  h.  dzieci  Euro- 
pejczyka i  mulatki. 

Tercet  tp.  śpiew  na  3  gło- 
sy lub  utwór  muzyczny  na 
3  instrumenty. 

Tercia  i.  sześćdziesiąta 
część  sekundy ;  gatunek 
czcionek  i  druku  większe- 
go od  cycera;  w  muz.  trze- 
ci ton  od  tonu  głównego; 
trzecia  godzina  kanoniczna 
(godz.  9-ta  rano);  trzecia 
klasa  w  szkołach;  w  fech- 
tunku:  cios  w  prawe  ramię, 
uderzenie  poziome  od  stro- 
ny lewej  ,ku  prawej,  przy- 
czym  ręka,  trzymająca  broń, 
skierowana  jest  dłonią  do 
góry;  w  grze  w  karty:  trzy 
karty  starsze  następujące 
po  sobie;  trzeci  egzemplarz 
wekslu,  otającego  już  kilka 
egzemplarzy. 

Tarcjan  nt.  woźny  szkol- 
ny pedel. 

Tercjarze  ^.,Terciarki,  bra- 
cia świeccy,  przez  św.  Fran- 
ciszka z  Assyżu  utworzony 
t.  zw.  zakon  trzeci,  które- 
go członkowie  nie  składają 
ślubów  zakonnych,  nie  no- 
szą habitu,  nie  mieszkają 
w  klasztorze,  ale  wstrzy- 
mują się  od  niektórych  rze- 
czy, np.  od  ubiorów  zbyt- 
kownych, bywania  w  tea- 
trze i  t.  d. 

Terc  -major  i.  w  kariach: 
as.  król  i  dama  jednej  ma- 
ści, w  ręku  jednego  gracza. 

Tercyna  v>.  zwrotka  zło- 
żona z  trzech  wierszy  je- 
denastozgłoskowy  eh,  o  ukła- 
dzie rymów  takim,  że  środ- 
kowy wiersz  każdej  zwrot- 
ki rymuje  się  z  pierwszym 
i  trzecim  następnej. 

Teren  /.  przestrzeń  zie- 
mi, obszar  gruntu,  miejsco- 
weść,  okolica;  przestrzeń 
stosowna  a.  obrana  do  ja- 
kiego celu;  miejsce  będące 
widownią  zdarzenia  o  któ- 
rym mowa;  prien.  pole  dzia- 
łania, rynek  zbytu. 

Tergemina  ł.  przydomek 
bogini  piekielnej  Hekate, 
panującej  zarazem  nad  księ- 
życem, jako  Djana,  nad 
wiadźmami,  czarami,  stra- 
szyBłami  ziemikiemi  i  mor- 
skiemi;  t.  corona,  potrójna 
korona  papieska,  tjara ,  pa- 
pieska. 

Tergeminl  ł.  trójnięta,  tro- 
jaczki, troje  rodzeństwa  u- 
rodzonych  razem. 

Tergiwersacja  ni.  zwrot  w 
tył;  wykręty,  matactwo. 

Targo  /.  na  odwrotnej 
stronie. 


Tergum  /.  dott.  tył;  od- 
wrotna strona  wekslu. 

Terłollty  *g.  skamieniało- 
ści zwiei"zęce. 

Terlomorficzmy  *g.  zwie- 
rzęcy. 

Terjer  /.  pies  z  rasy  jam- 
ników fob.  Bullterrier,  Fox- 
terrler). 

Termalny  nł.,  Termiczny  *g. 
wywierający  wpływ  za  po- 
mocą podniesionej  tempe- 
ratury, ciepły. 

Termę  ./".  termin,  czas  wy- 
znaczony do  układów). 

Termldor  g.  f/.J  miesiąc 
gorąca,  11-ty  miesiąc  w  ka- 
lendarzu 'pierwszej  Rewo- 
lucji francuskiej  (od  19-go 
lipca  do  18-go  sierpnia). 
Termidorjanin  ni.  uczestnik 
zamachu  stanu  d.  9  termi- 
dora  2-go  roku  Wielkiej  Re- 
wolucji francuskiej  (27  lip- 
ca 1794),  skutkiem  którego 
upadł  Robespierre,  a  zara- 
zem skończyło  si^  panowa- 
nie teroryzmu. 

Termin  ł.  granica,  kres; 
czas  wyznaczony  na  co;  czas 
zwłoki  ostatecznego  zała- 
twienia; t.  prekluzyjny  oh.  Ter- 
minus  praeclu.slvu$,  czas  nau- 
ki w  rzemiośle;  wyraz  wła- 
ściwy jakiej  nauce.nazwa  na- 
ukowa; w  logice:!,  mniejszy, 
podmiot  wniosku;  t.  większy, 
orzeczenie  wniosku;  t.  śred- 
ni, służy  do  porównania  ter- 
minów mnie]szeg'\  i  więk- 
szego, i  nie  nkazii  je  się  we 
wniosku;  zbijać  Ti  terminu, 
mieszać,  konfundować,  zbi- 
jać z  pantałyka;  terminowy, 
mający  nastąpit;  w  termi- 
nie czyli  w  czasie  z  góry 
oznaczonym. 

Termiaalia  ^.w  staroż.  Rzy- 
mie uroczystości  na  ,cześć 
Terminusa,  boga  granic. 

Terminalnie  ł.  według  for- 
muły prawnej. 

Terminator  ni.  w  rzemio- 
śle: uczeń  sposobiący  się 
na  czeladnika. 

Termin!  i.  słupy  granicz- 
ne w  staroż.  Rzymie  z  po- 
sążkami  bożka  Terminusa. 
Terminista   ni.   zwolennik 
teoiji  o  terminizmie. 

Terminizm  ni.  pogląd,  we- 
dług którego  Bóg  daje  czło- 
wiekowi pewien  oznaczo- 
ny czas  do  poprawy,  po 
upływie  którego  nie  może 
spodziewać  się  przebacze- 
nia. 

Terminologia  nt.  nauka  o 
nazwach  naukowych  (ter- 
minachl;  w  ściślejszym  zna- 
czeniu: ogół  wyrażeń  tech- 
nicznych i  nazw  nauko- 
wych, używanych  w  jakiej 
nauce,  sztuce  lub  umiejęt- 
ności, jej  tylko  właściwych, 
Termlnus  a.  (lermenót)  gra- 
nica; stacja  końcowa;  głów- 
ny dworzec  kolei;  hotel  Ter- 


minus,  hotel  przy  głównym 
dworcu. 

Terminu*  ł.  bożek  staro- 
rzymski, opiekujący  się  gra- 
nicami; termin;  t.  a.  quo, 
czas,  od  którego  się  liczy; 
t.  ad  quem,  czas,  do  które- 
go co  powinno  się  stać;  t. 
jurls,  czas,  oznaczony  przez 
prawo;  t.  major,  przesłanka 
większa  w  sylogizmie;  ł. 
medius,  przesłanka  mniejsza 
w"8ylogizmie;  t.  minor,  wnio- 
sek, którym  się  kończy  sy- 
logiznj;  t.  peremtorlus,  ostat- 
ni dzień  sądowy,  decydu- 
jący; t.  praeciuslYus,  termin 
prekluzyjny,  ostateczny,  po 
upływie  którego  mogą  być 
zastosowane  warunki  za- 
strzeżone; t.  prorogatus,  ter- 
min przedłużony;  ł.  solutio- 
nls,  dzień  płacenia. 

Termoakumuiator  ni.  przy- 
rząd podnoszący  tempera- _ 
turę  w  miejscu,  gdzie  od- 
bywa się  kuracja. 

Termobarometr  *g.  połą- 
czenie terraoipetru  z  baro- 
metrem, przyrząd  do  mie- 
rzenia ciśnienia  powietrza 
za  pomocą  ciepfa  pary  go- 
tującej się  wody. 

Termochemia  *g.  część  fi- 
zyki obejmująca  zjawiska 
cieplne ,  zachodzące  przy 
reakcjach  chemicznych: 

Termochroza  '9.  własność 
oiftł  przepuszczania  tylko 
niektórych  promieni  ciepl- 
nych. 

Termoelekłryczność  ob.  Ter- 
momagnełyzm. 

Termofon  *g.  instrument 
z  którego  wydobywać  moż- 
na dźwięki  pod  wpływem 
promieni  ciepła. 

Termofor  *g.  worek  gumo- 
wy napełniony  solami,  roz- 
puszczającemi  się  przy  wy- 
sokiej ciepłocie,  służący  do 
ogrzewania  różnych  części 
ciała;  przyrząd  do  wytwa- 
rzania pary. 

Termograf  *g.  przyrząd  sa- 
mozapisujący  zmiany  tem- 
peratury dzienne  i  dłuższe. 

Termografja  *y.  graficzne 
przedstawienie  temperatu- 
ry, zwłaszcza  stanu  ciepło- 
ty krwi  w  chorobach  go- 
rączkowych. 

Termoilza  *g.  rozkład 
związków  chemicznych  na 
ciała  prostsze,  dokonywany 
za  pomocą  ciepła. 

Termologja  *g.  nauka  o  go- 
rących źródłach  mineral- 
nych i  kąpielach  gorących. 

Termomagnetyzm  Vt  Ter- 
moelektryczność,  magnetyzm 
i  elektryczność  powstałe  pod 
wpływem  ciepła. 

Termometr  *g.  ciepłomierz, 
przyrząd,  za  pomocą  którer 
go  można  oznaczyć  tempe- 
raturę cz.  stopień  ciepła 
(ob.   t.  Celtjusta   t.    Fahren- 


Termometrograf  —  Testament 


266 


helta,  t.  Rtaumura);  aby  zre- 
dukować stopnie  T-n  Cel- 
sjusza na  Reaumura,  należy 
je  pomnożyć  przez  */i'i  a^y 
zredukować  stopnie  Bean- 
mura  na  Celsjusza,  należy 
je  pomnożyć  przez  '/«;  aby 
zredukować  stopnie  Fahren- 
heita na  Celsjusza:  należy 
od  nich  odjąć  32  i  resztę 
pomnożyć  przez  '/gJ  aby 
zredukować  Fahrenheita  na 
Reaumura.  należy  ed  nich 
odjąć  320  resztę  pomnożyć 
przez  *l^\  aby  zredukować 
stopnie  Celsjusza  na  Fah- 
renhejta,  trzeba  je  pomno- 
żyć prz»z  %  i  do  iloczynu 
dodać  82;  aby  zredukować 
Reaumura  na  Fahrenhsita, 
mnoży  się  je  przez  */«  i  do 
iloczynu  dodaje  się  32;  ł. 
dyferencjalny  a.  różniczkowy, 
przyrząd  złożony  z  dwu  ru- 
rek szklanych,  w  których 
znajduje  się  kropla  alkoho- 
lu, pokazujący  bardzo  małe 
różnice  temperatury;  t.  ma- 
k$yinalny,pokazujący  najwyż- 
szą temperaturę,  np.  dnia; 
t.  minimalny,  pokazujący  naj- 
niższą temperaturę  dnia. 

Termomsłrograf  *g.  przy- 
rząd samozapisującynaj  wyż- 
szą i  najniższą  temperaturę 
w  danym  okresie  czasu. 

Termomikrofon  *g.  telefon 
magnetyczny  o  wielkiej  si- 
le i  wrażliwości. 

Termomultypiikatornj.przy- 
rząd  do  mierzenia  najmniej- 
szych zmian  temperatury, 
oparty  na  zasadzie  .wzbu- 
dzania elektryczności  dzia- 
łaniem ciepła. 

Tęrmopątogienja  *g.  nauka 
o  powstaniu  i  przyczynach 
gorączki. 

Termoplle  g.  dotł.  gorące 
wrota:  wąwóz  w  Tessalji, 
słynny  z  poświęcenia  się 
Leonidasa  i  300  Spartań- 
czyków. 

Termoregulator  nł.  przy- 
rząd regulujący  stopień  cie- 
pła odpowiednio  do  potrze- 

by. 

Termosl(op  *g.  przyrząd  po- 
kazujący zmiany  w  stanie 
ciepłoty  danego   ciała. 

Termostat  *g.  przyrząd  za- 
mknięty, ogrzewany  z  ze- 
wnątrz i  służący  do  otrzy- 
mywania stałej  temperatu- 
ry w  ciałach  weń  wstawio- 
nych, regulujący  dopływ 
gorącego  powietrza  przy  o- 
grzewaniu  centralnym. 

Termostatyka  "g.  części  fi- 
zyki, zajmujące  się  bada- 
niem stanu  ciepła. 

Termosyfon  *g.  urządze- 
nie do  ogrzewania  cieplarń 
roślin  i  inspefktów  za  pomo- 
cą rur,  przez  które  prze- 
pływa gorąca  woda. 

Termotaktyzm  *9  .ruch  orga- 
nizmu spowodowany  przez 


ciepło;  t.  dodatni,  ruch  zwró- 
cony ku  źródłu  ciepła;  t. 
ujemny,  ruch  oddalający  od 
źródła  ciepła. 

Termoterapla  *g.  sposób 
leczenia  chorób  za  pomocą 
gorących  kąpieli,  gorącego 
powietrza,  pary  i  t.  p. 

Termy  g.-ł.  gorące  źródła; 
w  staroż.  Rzymie  wytwor- 
ne urządzenia  kąpielowe 
publiczne,  połączone  z  po- 
mieszczeniem dla  ćwiczeń 
gimnastycz.  i  przechadzek. 

Terno  /.  tkanina  z  wełny 
koziej,  delikatna,  bez  po- 
łysku. 

Terno  to.  trzy  numery  ra- 
zem stanowiące  wygrane 
na  loterji  liczbowej. 

Teromorija  *g.  każda  po- 
tworność u  ludzi,  przypo- 
minająca postać  zwierzęcia. 

Teror  t.  przestrach,  prze- 
rażenie, zwłaszcza  spowo- 
dowane okrucieństwem  a. 
zabójstwami;  teroryzm. 

Terorysła»A  wykonywają- 
cy  przymus  terorystyczny; 
uczestnik  i  zwolennik  taro- 
ryzmu  w  czasie  Rewolucji 
francuskiej. 

Tferoryzm  ni.  system  pa- 
nowania oparty  na  postra- 
chu i  krwawym  przymusie; 
we  Francji  krwawe  rządy 
w  czasie  l-szej  Rewolucji 
francuskiej  od  31  maja  1793 
r.  do  27  lipca  1794  r. 

Teror|20wa6  -vt.  przymu- 
sza'^, ritądzić  ;/U8trachem, 
gwałtowiiemi  środkami,  gro- 
zić gwałt«>ip,  śmiercią. 

Terpentyna^',  [irt.]  płyn  ży- 
wiczny, wypływający  z  pni 
wielu  gatunków  drzew  ig- 
lastych, ciecz  gęsta,  ciągli- 
wa,  o  zapachu  ostrym,  sma- 
ku korzennym,  mająca  ob- 
szerne zastosowanie  w  prze- 
myśle i  w  medycynie. 

Terpsycliora  g.  muza  tań- 
ca, przedstawiana  z  lirą  w 
ręku  i  wieńcem  na  głołrie. 

Terpy,  sztuczne  pagórki 
w  Holandji  dla  schronienia 
się  przed  powodzią. 

Terque,  quaterque  beatil  ł. 
((erkire,  kicaterktee-)  trzy- 
kroć, czterykroć  szczęśliwi! 

Terra  t.  ziemia,  kraj. 

Terra  di  Sienna  to.  gatu- 
nek farby  brunatno-czer- 
wonej. 

Terragium  ł.  podatek  grun- 
towy. 

Terra  incognita  i.  (-inkogni- 
(»)  ziemia  nieznana;  przen. 
wszelka  nauka,  sztuka  lub 
pole  działalności  nieupra- 
wiane,  nowe,  lub  mało  ko- 
mu znane;  rzeczy  nieznane. 

Terrakoła  v>.  artystyczne 
wyroby  z  gliny  t.  zw.  ka- 
flowej ,  wypalane  .  i  nie  - 
emaljowane,  barwy  czerwo- 
nej wszelkich  odcieni. 

Terramary  w.  pagórkowa- 


te wzniesienia  w  niektórych 
okolicach  Włoch,  jako  po- 
zostałości nawodnych  bu- 
dowli palowych. 

Terrarium  nt.  skrzynka 
szklana  jako  zbiornik  napeł- 
niony ziemią  i  wodą,zastogo- 
wany  do  hodowania  mniej- 
szych zwierząt  lądowych  a. 
ziemnowodnych. 

Terra  utut  mortallufflttem- 
per  ancllla  1.  ziemia  jest 
zawsze  usłużną  na  potrze- 
by człowieka, 

Terrazzo  w.  iteracoi  po- 
sadzka cementowa  z  wtło- 
czonemi  w  nią  drobnemi 
kamykami,  nasycona  olejem 
lnianym  i  polerowana. 

Terre  i  łerre  /.  iter  a  ter) 
wyciągniętym  galopem  (o 
koniu). 

Terre  neuye  /.  (ter  nSw) 
pies  z  wyspy  New-Foun- 
dland,  ogromny,  silny,  po- 
siadający palce  błoną  spię- 
te, wybornie  pływa  i  ra- 
tuje, tonących. 

Terresina  w.  mieszanina 
smoły  gazowej,  wapna  i  siar- 
ki, służy  zamiast  asfaltu. 

Terreur  /.  lieror)  oh.  Tero- 
ryzm; t  blanche  /.  f-bla''izi 
nazwa  dawana  czasom  gro- 
zy i  krwawych  czynów, 
spełnianych  przez  rojali- 
stów  na  południu  Francji 
w  pierwszych  latach  Re- 
stauracji Burbonów. 

Terrier  /.  jamnik,  taks. 

Terror,  Terrorysta,  Terro- 
ryzm oh.  Teror  i  t.  d. 

Tersytes  g.  imię  jednego 
z  uczestników  wyprawy  tro- 
jańskiej, uosobienie  żarłoka' 
i  cynika,  fizycznie  i  mo- 
ralnie brzydkiego. 

Tertianus  ^.,  Tertianer  [n.] 
uczeń  trzeciej  klasy. 

Tertia  vice  t.  po  raz  trzeci. 

Tertio  t.  po  trzecie. 

Terłiogienitura  ni.  prawa 
dostające  się  w  spadku  trze- 
ciemu z  kolei  pokoleniu. 

Tertium  comparatlonis  t. 
trzecia  rzecz  służąca  za  mia- 
rę do  porównania  dwuch 
rzeczy;  jednostka  służąca 
za  miarę  do  porównania. 

Tertium  non  datur  ł.  trze- 
ciego punktu  wyjścia  ni^e- 
ma. 

Terilus  gaudens  ł.  trzeci 
cieszący  się  (ze  sporu  dwu 
innych). 

Tertius  gaudet  ł.  trzeci 
cieszy  się  (gdy  się  ipaj 
spierają).  ' 

Tertulia  h.  miejsce  zebrań 
towarzyskich  w  Hiszpanji; 
zebranie  towarzyskie. 

Teryna  w.  miseczka,  pusz- 
ka gliniana  na  pasztety,  na 
smakołyki  konserwowane. 

Terytorjaliści  ni.  w  guber- 
niach zachodnich  stronnic- 
two, którego  hasłem  jest 
dobrobyt  ludneści  na  tery- 


torjam  tych  gobemji  bez 
względu  na  wyznanie  )  na- 
rodowość; u  Żydów:  stron- 
nictwo pragnące  uzyskać 
jakiekolwiek  terytoijom  do- 
godne na  siedzibę  autono- 
miczną Żydów. 

Terytorjallzm  ni.  dążenia  i 
hasła  t(;rytorjalifrtów. 

Terytorialny  ni.  należący 
do  pewnego  obszaru  ziemi, 
do  kraju;  gruntowy,  ziem- 
ski; t-na  am|a,  re  Francji 
żołnierze,  którzy  przesłu- 
żyli oznaczoną  liczbę  lat  w 
służbie  czynnej  i  w  zapasie; 
obrona  krajowa,  landwera; 
t-na  polityka,  polityka  równo- 
wagi: dążenie  do  powięk- 
szenia własnego  obszaru  i 
niedopuszczenia  do  powięk- 
szenia się  innych   państw. 

Terytorium  t.  obszar  zie- 
mi, obwód,  posiadłość!  w 
St.Zjedn.  Ameryki  Półn.na- 
zwa  każdego  takiego  obsza- 
ru, który,  nie  mając  jeszcze 
60,000  obywateli  osiadłych, 
nie  nazywa  się  Stanem  i 
nie  ma  prawa  wysyłać  swo- 
ich przedstawicieli  do  kon- 
gresu i  do  senatu. 

Tesbih  ar.  modlitwa  z  uży- 
ciem różańca;  różaniec  tu- 
reeki. 

Teakeredżibasza  ar.  wyso- 
ki urzędnik  turecki,  który 
czyta  prośby;  pierwszy  s©-, 
kretarz  sułtana. 

Tesmoforja  g.  nazwa  uro- 
czystości obchodzonej  przei 
kobiety  w  staroż.  Grecji  na 
cześć  Cerery. 

TesmotecI  oh.  Thesmotetes. 

Tespjada  *g.  żart,  kawał 
sceniczny;  zabawne  opowia- 
danie z  życia  teatrjJnego, 

Tessarakonta  g.  komplet 
z  40-tn  sędziów  do  roz- 
strzygania drobniejszycl 
spraw  w  staroż.  Atenach. 

Tessera  hospitalis  t.  ozna- 
ka gościnności. 

Testacja  t.  poświadczenie.' 

Test-acł  a.  w  Anglji  akt 
wyrzeczenia  się  czci  Mat- 
ki Boskiej,  wiary  w  trans- 
substancjację,  uznania  fa- 
pieża  i  władzy  papieskiej, 
składany  dawniej  przez  każ- 
dego urzędnika  i  mający 
zapobiec  pełnieniu  jakiego- 
kolwiek urzędu  przez  czło- 
wieka przychylnego  katoli- 
cyzmowi. 

Testament  ł.  akt  zawiera- 
jący rozporządzenie  włas- 
nością na  wypadek  śmier- 
ci, ostatnia  wola;  Stary  T., 
Nowy  T.,  dwie  główne  czę- 
ści na  które  Pismo  Św.  się 
dzieli;  t.  polityczny,  słowa 
wypowiedziane  publicznie 
albo  napisane,  zawierające 
program  nakreślony  dla  zwo- 
lenników męża  stanu,  scho- 
dzącego z  widowni  a.  umie- 
rającego. 


267        TustamentarJBSz  —  Time  is    tbe  narse 


TatUmentarJusz  ł.    wyko- 
nawca testamentu. 
Testamentum  ad  pląs  causat 

/.  zapin  na  cele  dobroczynne. 

Testantibus  actis  Ł  stosow- 
i    nie  do  układów,  jak  wska- 
kują dokumenty. 

Teitao  porf.  moneta  w 
PortugaIji=l(X)  rejsom. 

Testator  ł.  robiący  testa- 
ment, zapis. 

TatUcula  ł.  jądro 

TestIfflOnIum  ł.  świadec- 
two; t.  baptismt,  świadectwo 
chrutu,  metryka;  t.  Ignoml- 
niae,  świadectwo  hańby,  do- 
wód podłości;  t.  Integritatls, 
świadectwo  bezżennośoi;  ł. 
maturitatlt,  świadectwo  doj- 
rzałości, patent,  dokument 
wydawany  przez  władzę 
szkolną  młodzieży  po  ukoń- 
czeniu średnicłł  zakładów 
naukowych;  przen.  poczu- 
cie dojrzałości  umysłowej  i 
przejścia  z  młodzieńca  w 
mężczyznę;  t.  morum,  świa- 
dectwie obyczajów;  t.  mortis, 
świadectwo  śmierci;,  ł.  pau- 
pertatis,  świadectwo  ubó- 
stwa; przen.  dowód  ubó- 
stwa umysłowego. 

Testis  unus,  tesłls  nullut 
{.  jeden  świadek  —  żaden 
świadek  (dawna  zasada  pra- 
wna, wymagająca  przynaj- 
inniej  dwu  świadków). 

Testować  ł.  świadozyć;  u- 
czynić  zapis  testamentowy. 

Tsstudo  ł.  doił.  żółw;  za- 
słona od  pocisków  padają- 
cych z  góry,  urządzana 
przez  rzymskich  żołnierzy, 
którzy,  idąc  do  sztm-mu, 
trzymali  nad  głowami  po- 
dłużne tarcze,  zachodzące 
łuskowato  jedna  na  drugą: 
podobna  zasłona  urządzana 
w  kopstni  przez  górników 
od  brył  obrywających  się. 
.  Tesfyfikacja  ł.  dowiedze- 
nie przez  świadków. 

Tetanizacja  nt.  spowodo- 
wanie tężca  (tetanos). 

Tetanos  g.  tężec,  choroba 
zakaźna,  przyranna,  gorącz- 
kowa, cechująca  się  boles- 
nemi  i  trwałemi  karczami 
wszystkich  niemal  mięśni 
podległych  woli. 

TSłe  i  t£te  /.  flet  a  iet) 
sam  na  sam;  w  cztery  oczy 

Tełrachord  g.  u  staróżyt. 
Greków  system  muzyczny, 
oparty  na  skali  czterech 
tonów;  staroż.  instrument 
muzyczny  czterostrunowy. 

Tetraedr  g.  bryła  gieome-- 
tryczna  ograniczona  czte- 
rema równobocznemi  trój- 
kątami, posiadająca  sześć 
równych  krhwędzi;  pirami- 
da trójścienna. 

Tetraedryczny  *g.  a  Tełra- 
gonainy    ni.    system,    układ 
kryształu    taki,   w   którym 
trzy  osi  przecinają  się  we  I 
wspólnym  środku   pod   ią-  ' 


tem  prostym,  z  nich  dwie 
są  równe,  a  trzecia  różna; 
układ  dwu  a.  jednoosiowy. 

Tetragon  g.  czworobok, 
czworokąt. 

Tetragram,  Tetragrammaton 
g.  wyraz  złożony  z  czterech 
liter,  zwłaszcza  jako  nazwa 
Boga;  łacińska  DEUS,  he- 
brajska J(a)HW(e)H. 

Tetralogja  g.  widowisko 
złożone  z  czterech  utwo- 
rów scenicznych  jednego 
autora,  mianowicie  trzech 
dramatycznych  i  czwarte- 
go satyryczno-komicznego, 
dawane  w  Atenach  na  uro- 
czystość Dyonizosa. 

Tetrametr  g.  wiersz  mia- 
rowy, składający  się  z  czte- 
rech stóp  wierszowych  w 
rytmie  apapestowym  lub 
daktylioznym,  a.  z  czte- 
rech dipodji  cz.  stóp  podwój- 
nych, jeżeli  wiersz  jest  pisa- 
tiy  jambem  lub  trochejem. 

Tetrapoda  g .  zwierzęta 
czworonożne,  czworonogi. 

Tetrarcha  g.  w  starożyt- 
ności: wielkorządca  czwar- 
tej części  podbitego  kraju. 

Tetrarcha!  g.  panowanie, 
godność  i  okrąg  tetrarchy. 

Tetrarchja  g.  władza  te- 
trarchy; obszar  rządzony 
przez  tetrarchę. 

Tełrastych  g.  czterowiersz, 
epigramat  zawarty  w  czte- 
rech wierszach. 

Tetrastyl  g.  budynek,  któ- 
rego front  jest  ozdobiony 
czterema  kolumnami. 

Tetryk  ł.  zrzęda,  człowiek 
zgryźliwy,  posępny,  skwa- 
śniały,  gderzący  o  byle  co. 

Tetyda,  Tetys  g.  milol.  to- 
na Uceana,  synem  jej  był 
Achilles,  córkami  —  Ocea- 
nidy. 

Tetyka^.  ogół  zasad  wiary. 

Teukrowle  g.  mieszkańcy 
Troi,  Trojanie. 

Teurgja  g.  sztuka  "wywo- 
ływania duchów. 

Teuł,  Tulsko  n.  syn  Wuo- 
tana,  stwórca  ludzi,  a  mia- 
nowicie Teutonów  tobj  po- 
dług mitologji  gierraańskiej. 

Teutenowfe  (/.]  dawne  ple- 
mię giermańskie ;  przen . 
Niemcy;  łeutoAskI  zakon,  za- 
kon krzyżacki. 

TeutopsychicI  *g.  wyznaw- 
cy teorji,  że  du9za  jest 
śmiertelną. 

TextUindusłrie  n.  przemysł 
przędzalniany,  przędzalnic- 
two, przemysł  ^łóknisty. 

Teza  g.  zdanie  sporne, 
mające  być  dowiedzionym; 
temat  publicznej  dysputy; 
u  Hegla:  stadium  dziejowe 
oparte  na  twierdzeniu  na- 
iwnym; oh.  Antyteza.  Synteza. 

Thalassa,  Thalatta  g.  mo- 
rze. 

Thalla  o/i.  Taija. 

Thalweg  n.  linja    na   ma- 


pie, znacząca  bieę  najgłęb- 
szego nurtu  rzeki. 

Thalysla  g.  u  staroż.  Gre- 
ków pierwociny  ofiar  z  o- 
woców  polnych. 

Thanksglwlngday  a.  fdzank- 
gilindf})  dott.  dzień  dzięk- 
czynienia; dzień  radosny, 
uroczyście  obchodzony  w 
listopadzie  przez  obywateli 
St.  Zjednoczonych  Ameryki 
Półn.  na  pamiątkę  wyzwo- 
lenia się  od  Anglików. 

Thapsia  oh.  Tapsja. 

That  Isł  the  question  ».  idzeł 
is  dte  kiceneznj,  oto  pyta- 
nie, w  tym  kwestja. 

Thś  /.  herbata. 

The  allmighty  dollar  «.  (dzi 
olmajtł  dolar)  iron.  wszech- 
mocny dolar  ( wyrażenie 
wprowadzone  przez  powie- 
ściopisarza  Washingtona  ir- 
winga  na  oznaczenie  potę- 
gi pieniędzy). 

Theantropos  g.  Bóg-czło- 
wiek (Chrystus). 

The  coming  man  a.  (dte  ko- 
min men)  człowiek  z  przy- 
szłością, mający  widoki  o- 
siągnięcia  wysokiego  sta- 
nowiska. 

Th<  dansanł  /.  fie  da''sa''J 
herbatka  tańcująca,  zebra- 
nie towarzyskie  wieczorne 
w  celu  potańczenia. 

The  proper  słudy  of  manklnd 
Is  man  u.  fdze  prtper  sttudi 
of  menksjni  is  men/  właści- 
wym studjttm  dia  ejiiowie- 
ka  jest  sam  człowiak 

There  Is  notime  $<>  mlsera- 
ble,  but  a  man  m.>y  be  true 
a.  fdzer  is  no  tajni  so  miserehl 
hot  e  men  maj  łn'^ru,)  niema 
okoliczności  tak  nieszczęśli- 
wych, wśród  których  czło- 
wiek nie  mógłby  zostać 
uczciwym. 

The  right  man  lii  the  rlght 
place  a.  (dze  rajl  men  in  dze 
rajt  pies)  właściwy  człowiek 
na  właściwym  miejscu. 

Thermlte(la)/.r/a  łermit)  pro- 
szek, mieszanina  tlenku  że- 
laza i  aluminjum,  za  ogrza- 
niem do  średniej  tempera- 
tury podlega  reakcji  che- 
micznej i  temperatura  do- 
sięga SOOO"  C;  stosowany 
do  lutowania  metali  trudno- 
topliwych.  jak  np.  stal. 

Thesaurus^.-^.  skarb,  skar- 
biec; daw.  tytuł  dzieł  sta- 
nowiących całoksztłJ^t  ja- 
kiej gałęzi  wiedzy. 

Thesis  g.  w  muz.  pierw- 
sza część  taktu  uwydatnio- 
na silniejszym  akcentem; 
mocna  część  taktu  (9h.  Ar- 
sls). 

Thęsmołhetes  g.  dotl.  pra- 
wo'dawcy;  nazwa  sześciu 
archontów,  którzy  składali 
sąd  wyrokujący  w  sprawach 
krymina!nyt;h. 

Thirsigeri  mulłi,  pauces  a(- 
flayit   Bacchus   ł.    nosiciele 


tyrsu  (kapłani  Bachusa), 
liczni  są,  ale  na  niewielu 
zsyła  Bachus  natchnienie 
wicHZCze,  t.  j.  wielu  we- 
zwanych,-ale  mało  wybra- 
nych. 

Thor,  Therlum  oh.  Tor. 

Thorax  g.  klatka  piersio- 
wa. 

Thrust  ob.  Trust. 

Thug  oh.  Tug. 

Thule  oh.  Ultima  Thule. 

Tibla  {.  goleń;  f<3t(nia). 

Tlbi  soli  /.  dosł.  tobie  sa- 
memu; do  rąk  własnych 
adresata. 

Tle  /.  (iik)  mimowolne 
kurczenie  pewnych  muskn- 
łów,  zwłaszcza  twarzowych; 
prien.  niewłaściwe,  często 
śmieszne  przyzwyczajenie 
wykonywania  pewnych  ru- 
chów prawie  bezwiednie. 

Tic  douloureauK/.  flik  du- 
lurdj  bolesna  drgawka  albo 
kurcz  mięśnia,  najczęściej 
twarzowego. 

Tickeł  a.  ftiket)  kartecz- 
ka, bilet  na  przejazd  (kole^ 
ją,  statkiem  i  t.  p.);  kartka 
dająca  prawo  głosowania. 

Tlen  chińs.  niebo. 

Tlentie,  złota  moneta  ho- 
lenderska=10  florenów. 

Tlercon  /.  (tjersą)  trzecia 
część  beczki. 

Tierce -oppositlon  /.  (tjers- 
opozisiąj  opozycja  osoby  trze- 
ciej przeciw  wyrokowi,  któ- 
rym ta  osoba  uważa  się  za 
pokrzywdzoną. 

Tiers-coasolldi  J.  (tjer-ką- 
solide)  3  do  4'/j  procento- 
wa renta  z  r.  1852. 

Tlers-<tat  /.  (tjerseta) 
w  czasach  mónarchicznych 
Francji  przedrewolucyjnej 
stan  trzeci  t.  j.  mieszcza- 
nie i  lud,  w  przeciwstawie- 
niu do  dwu  stanów  uprzy- 
wilejowanych: szlachty  i 
duchowieństwa. 

TIgmotakłyzm  *g.  zdolność 
oddziaływania  organizmu 
na  bodźce  dotykowe;  zdol- 
ność przylegania  do  twar- 
dych przedmiotów,  jaką  ob- 
jawiają różne  organizmy. 

TIkal,  jednostka  monetar- 
na japońska,  moneta  srebr- 
na=l  rub.  18  kop. 

Tłlbury  a.  {tilb&ri)  lekki, 
otwarty  jednokonny  powo- 
zik  o  dwuch  kołach. 

TImbre  /.  (tcbr)  barwa  gło- 
su, brzmienie  właściwe  każ- 
demu instrumentowi  lub 
głosowi  danej  osoby,  róż- 
niące go  od  innych. 

TImbre  poste  /.  (ifhr-posi) 
marka  pocztowa. 

Time  is  meney  a.  (tajm  is 
móni)  czas  to  pieniądz. 

Time  Is  the  nurse  and  bree- 
der  of  all  good  a.  (tajm  is 
dze  n6rs  end  hrider  ofol  gud) 
czas  jest  piastunem  i  kar- 
micieiem  wszelkiego  dobra. 


Timeo  Danaos  —  Ton 


268 


TImeo  Danaoi  tt  dona  le- 

rentes  1.  obawiam  si^  Gre- 
ków nawet  wtedy,  gdy  skła- 
dają dary  (słowa  kapłana 
Laokoona  wyrzeczone  do 
ludu  trojańskiego  pragną- 
cego wprowadzić  w  mury 
miasta  konia  drewnianego); 
ostrzeżenie  o  możliwości 
podstępu  pod  pozorem  życz- 
liwości. 

TImęo  homlnem  unlus  libri 
ł.  doił.  boję  się  człowieka 
znającego  tylko  jedną  książ- 
kę; człowiek  jednostronnie 
uczony  może  być  szkodli- 
wy skutkiem  spaczonych 
pojęć  o  przedmiotach  nie 
wchodzących  w  zakres  je- 
go wiedzy. 

Times  a.  (łąjmtj  czasy, 
nazwa  słynnej  gazety  an- 
gielskiej. 

Timor  Del  Isł  Initium  sapl«n- 
tlae  ł.  bojaźń  boża  jest  po- 
czątkiem mądrości. 

TImoroso  te.  w  mm.  bo- 
jaźliwie,  wahająco,  cicho. 

TImpanI  w.  kotły,  instru- 
ment muzyczny  obciągnię- 
ty skórą,  uderzany  pałecz- 
kami. 

Ting  chińt.  willa,  pawilon 
ogrodowy. 

TIngel-łangel  n.  podrzęd- 
na kawiarnia  Inb  piwiarnia 
z  szansonistkami. 

Tintamaresque  /.  teatrzyk 
w  którym  jest  czynna  tyl- 
ko twarz  aktora,  gdy  resz- 
ta ciała  jest  zrobiona  sztucz- 
nie w  maleńkich  rozmia- 
rach. 

Tlnto  tt>.  czerwone  hisz- 
pańskie wino. 

TIptop  a.  kondyc]*  fkonia) 
najlepsze  warunki  (zdro- 
wia, męskości,  młodości), 
w  jakich  koń  może  się  znaj- 
dować. 

Tir  /.    strzelanie,    strzał, 
plac    do   ćwiczenia   się   w 
strzelaniu.. 
Tir-  ob.  Tyr-. 

Tirage  /.  (tirai)  ciągnie- 
nie, losowanie. 

Tir  aux  pigeons  J.  (tir  o 
piią)  doil.  strzelanie  do  go- 
łębi: ćwiczenie  polegające 
na  strzelaniu  do  żywych 
gołębi  swojskich  podrzuca- 
nych w  górę,  uprawiane  ja- 
ko sport. 

TIri  i  qiiatre    ćpingles  f. 
(tire   a    katr    epfgl)   ubrany 
strojnie,  wyalegantowany  (o 
człowieku). 
Tlre-bouchon  ob.  Trybuszon. 
Tlre-bouton/./rtr-AM^/  ha- 
czyk służący  do   zapinania 
obuwia,  rękawiczek  i  t.  p. 
Tłrefond  /.   (łirfą)   kabłąk 
na  którym  zawiesza  się  pa- 
wilon nad  łóżkiem. 

Tlrellre  /.  (tirlir)  skarbon- 
ka. 

TIrj  pąr  les  chevdux  /.  iH- 
re  par  le   sttrS)   dosł.    ciąg- 


nione za  włosy;  naciągane, 
naciągnięte,  bardzo  wyszu- 
kane (objaśnieniu,  dowodze- 
nie). 

TIrer  /.  (tirej  ciągnąć  na 
kogo  weksel,  trasować;  tl- 
reur  (ttrór),  ciągnący  we- 
ksel, trasant. 

TIrer  les  marrons  du  feu 
/.  (tire  le  matą  du  fi)  wy- 
ciągać komu  kasztany  z 
ognia. 

TIre-SOU  /.  Itir-tu)  dusi- 
grosz,  skąpiec. 

Tirtz  le  rldeau,  la  farce  est 
Joute  /.  (tire  16  rido,  la  Jart 
e  iuej  spuśćcie  kurtynę, 
komedja  skończyła  się. 

TIrocInIum  ł.  książka    ła- 
cińska dla  początkujących. 
Tlroltenne  /.  taniec  wiro- 
wy w  */^  takcie   o  spokoj- 
nych poruszeniach. 

TIrunal,  uroczystość  hin- 
duska na  cześć  Wisznu  i  Si- 
wy, podczas  której  obwożą 
jego  wizerunek  przy  to- 
warzyszeniu muzyki. 

Tlłre  de  crćance  /.  ftitr  dd 
krea"/)  dokument  na  otrzy- 
manie wierzytelności,  oblig. 
Titubacja  ni.  chwianie  się 
ziemi  na  swojej  osi. 

Titulo  praemisso  Ł  na  li- 
stach, okólnikach:  z  zastrze- 
żeniem właściwego  tytułu 
(godności). 

TItus  (i  la)  /.  (a  la  titOi) 
uczesanie  koMece;  włosy 
krótko  obcięte  i  ufryzowa- 
ne w  ł^oki. 

Tiul /Mekka,  cienka,  prze- 
zroczysto tkanina  wyrabia- 
na naksz'-łłt  siatki. 
Tluntka  ob.  Tunika. 
TIyoII  tr.  nazwa  wielu  o- 
gródków  i  teatrzyków  dla 
publiczności  (od  nazwy  willi 
nieopodal  Rzymu). 

T|ara  g.-i.  potrójna  złota 
korona  papiBska,  symbol 
troistej  władzy  Papieża:  na 
ziemi,  w  czyśćcu  i  w  nie- 
bie. 

T.  o.  a.  tbr.  Tum  oyer,  o- 
brócić  (kartę). 

To  jap.  wschód,  strona 
wschodnia;  japońska  miara 
objętości=18  litra. 
Toaleta  ob.  Tuaieła. 
Toast  a.  wzniesienie  zdro- 
wia podczas  uroczystych 
uczt;  krótka  mówka  zakoń- 
czona propozycją  wychyle- 
nia kielichów  za  czyjeś 
zdrowie,  na  powodzenie  ja- 
kiego przedsięwzięcia  lub  na 
cześć  czyjaś. 

Toastować  /.  wznosić  to- 
asty, przemawiać  z  powo- 
du uroczystości. 

To  be  or  not  to  be,  that  is 
the  questi(>n  a.  (tu  bi  or  not 
tu  /)i,  t$dl  M  dze  kwettczn) 
być  albo  nie  być,  to  jest 
pytanie  (pierwsze  wyrazy 
słynnego  monologu  Hamle- 
ta w  tragiedji  Szekspira). 


Tocadille  tr.  dwuoHobowa 
gra  w  kostki. 

Toccata  w.  utwór  mu- 
zyczny oa  fortepjan  lub 
organy,  w  którym  temat 
przechodzi  ciągle  w  roz- 
maitych odmianach  z  jed- 
nej ręki  do  drugiej. 
Toczek  (ib.  Toque. 
Toddy  a.  sfermentowany 
sok  z  palmy  rosnącej  w  In- 
djach  Wschodnich;  napój 
ze  spirytusu,  wody  wrzą- 
cej i  cukru. 

To  err  Is  human,  to  forgWe 
dWine  a.  (tu  er  it  jumeit  tu 
Jorgiw  dticajnj,  błądzić  jest 
rzeczą  ludzką,  zapomnieć — 
boską 

Toga  ł.  długa  wierzchnia 
szata,  używana  przez  sta- 
rcz. Rzymian,  złożona  z  po- 
dłużnej sztuki  tkaniny  weł- 
nianej, zręcznie  narzucohej 
na  lewe  ramię,  a  pozosta- 
wiającej prawe  odsłonię- 
tym; uroczysty  strój  pro- 
fesorów akademji,  sędziów 
i  adwokatów;  w  starożyt. 
Rzymie:  t.  candida,  .Iśniąco- 
biała  toga,  strojąca  tych, 
którzy  się  ubiegali  o  urząd 
z  wyborów  (stąd  nazwa: 
kandydati;  ł.  praetexta,  toga 
z  purpurowym  rąbkiem  u- 
żywana  przez  synów  oby- 
watelskich do  wieku  lat  Ifl 
i  przez  wyższych  urzędni- 
ków; t.  virilU  a.  t.  pura,  to- 
ga zwyczajna,  jednobarwna, 
którą  nakładali  chłopcy,  do- 
szedszy  lat  Iti. 

Tohu(wa)bohu  kebr.  zamie- 
szanie, chaos. 

Tolson  d'or  /.  (łuazą  dori 
złote  runo,  order  złotego 
runa. 

Tokaj,  najlepsze  wino  wę- 
gierskie nazwane  od  okoli- 
cy, w  której  rośnie. 
Tekologja  *g.  położnictwo. 
Toksodonty  *g.  skamienia- 
łości olbrzymich  ssaków 
znalezione  w  północ.  Ame- 
ryce. 

Toksykacja  nt.  zatrucie. 
Toksykoem|a  *g.  zakażenie 
krwi. 

Toksykogralja  *g.  opisanie 
trucizn. 

Toksykologią  *g.  część  me- 
dycyny zajmująca  się  ba- 
daniem działania  trucizn 
na  organizm  ludzki  oraz 
zwierzęcy. 

Toksyna  nł.  trujący  pro- 
dukt wytwarzany  przez  bak- 
terje  (poznano  ich  dotąd 
wiele  rodzajów). 

Toldos  łi.  okrągłe,  skóra- 
mi pokryte  chaty  Indjan 
czerwonoskórnych  w  Ame- 
ryce Południowej. 

Tolerancja  ł.  względność, 
pobłażliwość,  zwłaszcza  pod 
względem  różnicy  zapatry- 
wań, a  szczególniej  w  dzie- 
dzinie   przekonań     religij- 


nych; cierpliwe  znoszenie; 
poszanowanie  innych  wy- 
znań; o')    Remediwn. 

Telerant  i.  wyrozumiały, 
pobłażający. 

Telerowu  ł.  znosić,  cie*-- 
pieć,  pobłażać,  zezwalać;  to- 
lerowana kobieta,  nierządni- 
ca zostająca  pod  kontrolą 
policyjno-lekarską. 

Tolle  /.  okrzyk  zgrozy, 
wydany  celem  podniecenia 
innych  przeciw  koma. 

Toltekowle  m«i:«.  mieszkań- 
cy Meksyku,  który  napo- 
tkano w  tym  kraju  podczas 
odkrycia  Ameryki, posiadali 
własną  cywilizację,  sztuki 
piękne,  zajmowali  się  rol- 
nictwem. 

Toluldynan^.  związek  cA«»!. 
podobny  do  aniliny,  lecz 
mający  więcej  węgla  i  wo- 
doru, stanowiący  zwykłą  do- 
mieszkę aniliny  znajdują- 
j^ej  się  w  handlu. 

Toluol  *  *i .  węglowodór 
płynny  (od  nazwy  miejsco- 
wości Tolu  w  Kolumbji). 

Tołumbas  peri.  wielki  bę- 
ben, używany  w  orkiestrach. 
Tom     g.-i.    część     dzieła 
całego,    stanowiąca   osobną 
książkę. 

Tomahawk  i«d.  topór  wo- 
jenny, używany  do  walki 
przez  Indjan  Ameryki  Pół- 
nocnej; t.  zakopać,  zawrzeć 
pokój. 

Toman  pert.  moneta  złota 
perska«=4  mb.  63  kop. 
Tomate  /.  ftomei)  pomidor. 
Tombak  malaji.  aljaż,  za- 
wierający OC/o  miedzi,  a 
IC/o  cynku,  także  czasem 
małą  ilość  cyny,  mieszani- 
nabarwyczerwónawej.przy- 
pominającej  trochę  złoto, 
używana  do  wyrobu  tanich 
biżuterji  i  niektórych  na- 
czyń, similor. 

Tombola  tr.  zabawa  pu- 
bliczna połączona  z  loterją. 
Tomista  ni.  zwolennik  za- 
sad Św.  Tcmasza  z  Akwinu 
(1226 — 1274)  zwłaszcza  wy- 
łożonych w  dziele  Summ4i 
Theoiógiae,  które  prawie  w 
całości  zostały  przyjęt? 
przez  Kościół  rzymsko-ti 
tolicki.  . 

Tomotokja  *g.  operacja  po- 
łożnicza za  pomocą  cięcia 
cesarskiego.  . 

Ton  g.-ł.  dźwięk,  glos, 
brzmienie,  akcent;  sposób 
wyrażania  się;  sposób  ży- 
cia, obejścia  się,  zwyczaj 
towarzyski;  koloryt  obrazu 
lub  ryciny;  w  muz.  dźwięk, 
a  także  odległość  między 
dw9ms  klawiszami  lub 
dźwiękami,  przedzielonemi 
trzecim;  siła  muskularna; 
nadawać  ton,  być  wzorem  w 
odzieży,  w  zabawach,  w  po- 
stępowaniu; przybierać  ton  a 
tony,  stawać   się    pysznym, 


269 


Ton  —  Toskański  styl 


powziąć  chęć  imponowania 
spuście  z  tonu,  spokornioć; 
tonować,  nadawać  farbami 
obrazowi,  rysunkowi,  przej- 
ścia w  światłach  i  >;iouiach, 
uwydatniać  jo. 

Ton  N.  rodzaj  glinki  bia- 
łej, używanoj  do  bielfinia 
ścian,  sufitów,  mającej^  tq 
własność,  "y.e  nałożona  póź- 
niej zwykła  farba  malarska 
nie  psuje  się  od  zetknięcia 
/.  nią. 

Tonacja  xt.  w  muz.  gama 
panująca  w  jakim  utworze 
lub  ustępie  muzycznym; 
I.  majorowa,  ł.  dur,  gania  o 
wielkiej  tercji,  trzeci  tou 
w  niej  jest  całym  tonem; 
t.  minorowa,  t.  moll,  gama  o 
małej  tercji,  trzeci  tou  jest 
półtonem. 

Tonadiiia  h.  wesoła  śpiew- 
ka ludowa,  zwykle  śpiewa- 
I  na  na  scenie  w   międzyak- 
tach  komedji. 

Tonarm  n.  rodzaj  tuby 
lejkowatej,  szerokiej,  u  nie- 
których gramofonów:  to- 
ny, przechodząc  przez  nią, 
wzmacniają  się. 

Tong  ckiiu.  wschód,  stro- 
na wschodnia. 

Tong-łsien  a.  Li  chińf.  zdaw- 
kowa moneta  chińska  żółte- 
go koloru,  4  do  6  gr.  ważąca, 
z  kwadratowym  otworem 
w  środka  do  nawlekania 
=V.  kP- 

Tonica  ł.  środki  pobudza- 
jące działalność  nerwów  i 
mięśni. 

Toniczny  g.  mający  ton; 
ł.  środelt,  środek  leczniczy 
orzeźwiający,  wzmacniają- 
cy, dający  ciała  jędrność; 
Ł  trijdźwięk,  akord  dosko- 
nały, np.  c,  e,  j  na  pierw- 
szym stopniu  gamy. 

Tonifikaeja  ni.  wzmocnie- 
nie jędrności  organów  w 
ciele. 

Tonii(a  w.  pierwszy  za- 
sadniczy ton  gamy;  podsta- 
wa akordu. 

Tonizować  *g.  wzmacnia- 
jąco działać  na  ciało  ludzkie 
a.  na  niektóre  jego  organy. 

Tonna  /.  beczka,  jednost- 
ka wagi— 1000  kilogramów, 
używana  do  oznaczania  cię- 
żaru ładunków  okrętowych; 
jednostka  objętości  =  1,44 
metra  sześciennego. 

Tonnage  /.  itonai),  Toane- 
iage/.  itonlai),  obliczenie  po-i 
jemności  okrętu  na  tonny. 

Tonować  ob.  Ton. 

Tonłura  ł.  wygolona  kół- 
ko na  głowie  księży,  jako 
znak  przyjęcia  święceń 

Tontynowy  u>.  tytt«m,  ubez- 
pieczenie grupy  osób  na 
życie  w  ten  sposób,  że  ubez- 
pieczeni, pozostający  przy 
życiu,  dzielą  pomiędzy  so- 
bą udziały  zmarłych  ubez- 
pieczonych. 


Tonus  g.-l.  pomimowolne, 
nieświadome, słabe,  ale  sta- 
łe naprężenie  wszystkich 
mięśni  u  żywych  zwierząt 
i  ludzi,  ułatwiające  ruchy, 
stąd  ważne  w  mechanice 
życiowej,  a  mające  źródło 
w  pobudzeniach  mlecza  pa- 
cierzowego. 

Tonzura  oh.  Toniura. 

Topa,  wymurowany  pół- 
kolisty pagórek,  jako  pom- 
nik do"  przechowania  reli- 
kwji  buddyjskich,  stupa. 

Toparcitja  *g.  namiestnic- 
two, zarząd  prowincją,  zam- 
kami. 

Topaz^.-Z.kamień  szlachet- 
ny przezroczysty,  najczę- 
ściej żółtawego  lub  czerwo- 
nawego koloru. 

Topchana  tur.  arsenał. 

Topczi  tur.  artylerzysta; 
t.  basza,  oficer  artylerji; 
topczllar  aga,  gienerał  ar- 
tylerji. 

Topłca;.-/.  lekarstwa  ze- 
wnętrzne, stosowane  wy- 
łącznie do  miejsca  chorego 
na  ciele;  ob,  Topiica. 

Toplczny  g.  miejscowy,  za- 
stosowany do  miejsca;  ł-e 
irodicl  ob.  Topica. 

Topika  g.  dowody  i  źró- 
dła, jakiemi  się  posługują 
mówcy  dla  poparcia  swych 
twierdzeń;  nauka  o  dowo- 
dachpotwierdzających;skła- 
duia. 

Topinambur  1.  słonecznik 
bulwowy. 

Topografa,  opisujący  miej- 
scowość dokładnie  i  szcze- 
gółowo, zdejmujący  mapy 
topograficzne;  topografować, 
opisywać  i  zdejmować  szcze- 
gółowy plan  jakiej  miejsco- 
wości. 

Topograficzna  *.f.  mapa, 
mapa  przedstawiająca  daną 
miejscowość  z  drobiazgowe- 
mi  szczegółami,  nie  ucie- 
kając się  do  schematycz- 
nych znaków  (kropek,gwiaz- 
dek  i  t.  p.),  lecz  oddając 
wszystko  według  kształtów 
rzeczywistych. 

Topogralja  g.  dokładny  o- 
pis  położenia  pewnej  nie- 
wielkiej miejscowości  z  u- 
względnieniem  właściwości 
gruntu,  wód,  zadrzewienia, 
dróg,  mostów,  linji  kolejo- 
wych, telegrafów,  zabudo- 
wań, ludności  i  t.  p. 

Topologja  *g.  ułatwianie 
spamiętania  za  pomocą  ko- 
jarzenia pojęć  o  przedmio- 
tach z  wyobrażeniami  miej- 
scowości, rodzaj  mnemoniki. 

Toponomastyka  *g.  nauka, 
badająca  historję  nazw  miej- 
scowości, ich  pisownię,  spo- 
sób wymawiania  i  prawa, 
jakiemi  się  kierowano,  na- 
dając te  nazwy. 

Top-weight  a.  (-uejt)  naj- 
wyższa   waga,  jaką    może 


być  obciążony  koń  w  han- 
dicapie. 

Topy  g.  ogdlne  pojęcia, 
zdania,  miejsca  przytacza- 
ne jako  dowody. 

Toquade  /.  itokad)  manja. 

Toque  /.  {tok),  Toczek,  ro- 
dzaj kapelusza  kobiecego, 
bez  skrzydeł,  ściśle  przy- 
stający do  głowy,  ubrany 
kwiatami,  koronkami;  ro- 
dzaj czepeczka,  czapki. 

Toqui  /.  (tokć)  postrzelo- 
ny, narwany,  ten,  komu 
brak  piątej  klepki. 

Tor,  Thor  tkand.  miiol.  syn 
Odyna  i  Fryggi,  bożek  pio- 
runów. 

Tor,  Thorlum  ni.  pierwia- 
stek chem.  metal  ciężki  w 
postaci  proszku  o  połysku 
i  barwie  srebra,  rzadko  spo- 
tykany i  tylko  w  związku 
z  tlenem,  używa  się  do  wy- 
robu koszulek  do  lamp  Aue- 
ra;  jost  ciałem  radjoaktyw- 
nym. 

Tora  hebr.  księgi  praw 
Mojżeszowych,  pięcioksiąg. 

Torbiel,  torebka  chorobli- 
wa, z  błony  napełnionej 
cieczą,  tworząca  się  nie- 
kiedy w  żywym  organiz- 
mie, cysta. 

Toreador  h.  zapaśnik  u- 
czostniczący  konno  w  hisz- 
pańskich walkach  byków. 

Torero  h.  zapaśnik  w  wal- 
kach byków  walczący  piesco. 

Torf  ».  i^'.a8a  roślinna,  zło- 
żona ze  8zcLątŁć"«  zbutwia- 
łych i  napół  zwęglonych 
roślin,  włókien  roślinnych, 
piasku  i  mułu,  twfirząca  f  ię 
w  moczarach  okrlic  chłod- 
nych i  wilgotnych  (wysu- 
szona i  sprasowana  używa- 
na bywa  jako  malerjat  opa- 
łowy); torfowce,  mchy  ros- 
nące na  bagnach  i  trzęsa- 
wiskach, gnijąc  wytwarza- 
ją pokłady  torfu. 

Tormentilla  t.  roślina  ku- 
rzezielo,  odwar  z  niej  działa 
wstrzymujące  na  kiszki. 

Tormento  w.  straszna  bu- 
rza śnieżna  w  wysokich 
Alpach. 

Tornado  h.  hiszpańska  na- 
zwa cyklonu,  dawana  zwła- 
szcza gwałtownym  burzom 
wirowym,  szalejącym  w  o- 
kolicach  międzyzwrotniko- 
wych  w  porze  deszczów. 

Tornister  [n.\  czworokątna 
torba  skórzana,  przytwier- 
dzana na  plecach  za  pomo- 
cą rzemieni,  w  której  żołnie- 
rze piechoty  noszą  wszyst- 
ko, co  im  najpotrzebniej- 
sze w  marszu  i  podczas 
służby  w  polu;  podobna  tor- 
ba używana  przez  uczniów 
szkół  do  noszenia  książek 
i  kajetów. 

Toro  Farnese  tr.  byk  far- 
nezyjiki,  słynna  r2eżt)«  k- 
polonjusza,  rzeźbiarza,  Orę- 


ka  z  Ul  w.,  przed  Chr.  (na- 
zwa od  pałacu  w  Rzymie, 
gdzie  była  przechowywana, 
należącego  niegdyś  do  wy- 
gasłej rodziny  Farnese,  a 
zawierającego  bogaty  zbiór 
dzieł  sztuki). 

Torosy  u>.  edłamy  lodowe 
wspinające  się  jedne  na 
drugie. 

Torpedą  ł.  wybuchający 
pocisk  piodwodny,  wyrzuca- 
ny przez  specjalne  otwory 
w  boku  statku,  poruszający 
się  pod  wodą,  własną  albo 
nadaną  siłą,  w  kierunku  o- 
krętu,  który  ma  zniszczyć; 
torpedowy  awizo,  statek  o- 
ohronny,  przeznaczony  do 
wyławiania  torped;  torpedo- 
wiec a.  torpedowa  łćdź,  nie- 
wielki żelazny,  bardzolekkii 
szybki  statek  wojenny,  słu- 
żący do  wyrzucania  torped. 

Torpetyka  n/.  nauka  o  przy- 
rządach torpedowych,  ich 
urządzeniu  i  działaniu. 

Torpllla  /.  ob.  Torpeda. 

Torqueton  /.  (torketąj  przy- 
rząd astronomiczny  przed- 
stawiający codzienny  ruch 
równika  w  obiegu  słonecz- 
nym. 

Torricellego  próżnia,  prze- 
strzeń bez  powietrza,  two- 
rząca się  po  nad  słupem 
rtęci  w  barometrze  lub  w 
termometrze  (od  imienia 
odkrywcy). 

Tors  if .  tułów  posągu  bez 
głowy  i  kończyn,  biust. 

Torsada  /.  wyrób  pasman- 
teryjny w  rodzaju  taśmy 
lub  sznura  do  naszywania 
sukien  damskich,  obić  me- 
blowych, draperji  i  t.  p. 

Torsja  t.  skręcenie;  wy- 
mioty. 

Tort  /.  ciasto  cukiernicze 
w  postaci  kręgu,  z  wierz- 
phu  zwykle  ubrane  lukrem 
i  konfiturami,  wewnątrz  by- 
wa niekiedy  przekładane 
masą  owocową,  powidłami. 

Torticoilis  ni.  skrzywienie 
głowy  wskutek  reumatycz- 
•nego  cierpienia  mięśni  szy- 
jowych; męczarnie,  cierpie- 
nia. 

Tortury  ni.  męki,  katusze, 
męczarnie  zadawane  w  ce- 
lu zmuszenia  oskarżonych 
do  zeznań,  okrutny  śro- 
dek, używany  dawniej  przez 
władze  sądowe,  świeckie  i 
duchowne;  straszne  narzę- 
dzia do  męczenia  obwinio- 
nych; prten.  udręczenia  fi- 
zyczne a.  moralne;  torturo- 
wać, zadawać  męczarnie; 
dręczyć. 

Torysl  a.  stronnictwo  ary- 
stokratyczno-konserwatyw- 
ne  w  Anglji  (ob.  WIgowie); 
torysowski,  ze  stronniHwa 
Torysów. 

TeskaAskl  styl,  T.  porzfdek 
architektoniczny,  wprowadzo- 


Tostao  —  Tradukcjoniem 


270 


ny  pr«ez  staroż.  Etrusków, 
odznacza  się  kolumnami 
ciężko  wyglądającemi,  po- 
zbawionemi  prawie    ozdób. 

Tostao  port.  moneta  srebr- 
na»=100  rei8om=21  kop. 

Tojto  w.  szybko,  prędko, 
spiesznie. 

Toł,  Tołłi,  Tauł  egips.  egip- 
ski bóg,  który  nauczał  lu- 
dzi o  Bóstwie  i  przyjął  na- 
stępnie postać  człowieka, 
Sanchonjatona.  żeby  skażo- 
ną prz»z  ludzi  nauką  swo- 
ją oczyścić. 

Total  [/.]  całkowity. 

Totalizator/. [»/.]  publiczna 
gra  hazardowa  podczas  wy- 
ścigów konnych:  uczestni- 
cy wnoszą  stawki  na  obra- 
ne konie,  a  wygrywają  ci, 
którzy  stawili  na  konia  zwy- 
ciężającego. 

Tot  captta..  ob.  Quod  ca- 
pita... 

Totem  ind.  u  Indjan  czer- 
wonoskórnych  zwierzą  po- 
czytywane przez  jakie  po- 
kolenie za  protoplastę  i  o- 
piekunatego  pokolenia;  wy- 
obrażenie takiego  zwierzę- 
cia rzeźbione,  rysowane, 
tatuowane. 

Totemizm  nt.  wiara  naka- 
zująca szacunek  dla  zwierzę- 
cia poczytywanego  za  totem 
i  nie  pozwalająca  go  zabijać. 

Toto  coelo  aberravit  t.  po- 
mylił się  o  całe  niebo. 

Toto  titulo  ł.  ob.  Pleno 
tituio. 

Totsciiweigen  «.  przedsię- 
wzięte przez  ogół  czasopism 
szkodzenie  jakiemu  przed- 
siębiorstwu przez  głuche 
milczenie  onim,przezuchy- 
lanie  się  od  wszelkiej  o 
nim  wzmianki,  aby  go  nie 
reklamować. 

Totum  ł.  całość,  suma, 
wszystko  razem. 

Totumfacki  ni.  zaufany  słu- 
ga, jakby  rodzaj  powierni- 
ka, który  ma  prawo  rozpo- 
'  -ządzać  się  w  czyim  domu, 
'prawa  ręka  gospodarza;  na- 
trętny pieczeniarz,  podej- 
mujący się  wszelkich  usług. 

Totus  Ł  cały,  wszystek; 
w  grze  w  preferansa:  zade- 
klarowanie wzięcia  wszyst- 
kich lew  (wszystkich  wzią- 
tek). 

Touche  (la)  /.  (tiisz)  kla- 
wisz; podziałki  na  szyjce 
niektórych  instrumentów 
strunowych,  np.  gitary;.  oA. 
Tusz. 

Toujours  en  yedette  /.  (tu- 
iur  za"  wedet)  ciągle  z  czuj- 
nością, wciąż  się  mając  na 
baczności  (aby  czemu  za- 
pobiec, aby  nie  ominąć  ja- 
kiej sposobności). 

Toujours  perdrix  /.  {liiiur 
perdri)  dosl.  zawsze  kuro- 
patwy: wyrażenie  przysło- 
wiowe, używane  w  znacze- 


niu, że  i  najlepsza  nawet 
rzecz,  zbyt  często  powta- 
rzana, przesyca  wreszcie. 

Tour  /.  obrót,  obejście 
naokoło,  obieg;  JEortel,  fi- 
giel; t.  de  coa  f-dó  kuj  lek- 
ki szalik  damski  na  szyję; 
ł.  de  (orce  (-dd  fortj  czyn, 
będący  dowodem  siły,  zręcz- 
nośei  lub  odwagi;  ł.  de  mains 
(-dd  m()  w  tańcu:  obrót 
dwuch  osób  trzymających 
się  za  ręee. 

TourbHlon  /.  (łurhiją)  wir, 
szybki  ruch  obrotowy  wo- 
dy, wiatru,  pyłu  i  przed- 
miotów przez  wiatr  uno- 
szonych; prten.  tłum  osób 
znajdujących  się  w  ruchu 
obrotowym. 

Tourlourou/.  (turturu)  iart. 
żołnierz  piechoty  francu- 
skiej. 

Tournće  /.  fturne)  obrót, 
objazd;  podróż  okólna  dla 
przyjemności  lub  w  inte- 
resie. 

Toumez  s'!l  vous  plait  /. 
fłurne  til  wu  ple)  proszę  o- 
brócić  (kartkę). 

Tournlquet  /.  (łurnike)  ob. 
Turniklet. 

Tournure  /.  (turnur)  obrót 
rzeczy;  tok  (stylu,  wiersza), 
kształt  ciała;  ob.  Turnlura. 

Tours  de  passe-passe  /. 
(tur  do  pas-pas)  kuglarstwo; 
sztuki,  fortele. 

Tous  les  genres  sont  bons, 
hors  ie  genre  enni>yeux  /.  fiu 
te  ia"r  są  bą,  ot  ló  ia"r  a"- 
niijjj  wszystkie  rodzaje  (spo- 
soby piscnia)  są  dobre  o- 
prócz  rodłaju  (stylu)  nud- 
nego. 

fo\i\^k-\9\\  f:  (łik-ta-fe)  cał- 
kiem w  zupełności. 

Tout-i-vous  /.  (tu-ta-wu) 
na  podpisie  listu :  cały 
(cała)  do  usług  Pańskich, 
tobie  oddany  (oddana),  twój 
(twoja). 

Tout  comme  cłiez  nous  /. 
(tu  kom  tze  nu)  zupełnie  jak 
u  nas. 

Tout  comprendre  c'est  tout 
pardonner  /iu  kompra"dr  le 
tu  pardone)  zrozumieć  —  to 
przebaczyć;  kto  zrozumie 
słabe  strony  natury  ludz- 
kiej, ten  będzie  wyrozu- 
miały i  pobłażliwy. 

Tout  court  /.  (tu  kur)  kró- 
ciutko; jednym  słowem. 

Toutes  proportions  gardees 
/.  fłut  proporiją  gardę)  po- 
dobnie, ale  z  zachowaniem 
odpowiedniej  skali,  w  tym 
samym  stosunku,  propor- 
cjonalnie.*- 

Tout  est  perdu  fors  Thon- 
neur  /.  (tutę  perdti  for  lonir) 
wszystko  stracone  prócz  ho- 
noru. 

Tout  est  pour  lę  mieux  dans 
le  meiileur  des  mondes  /.  (lu 
te  pur  ló  mjó  da"  IS  mejór 
de  mąd),  iron.  wszystko  jest 


jak  najlepiej  na  (tym)  naj- 
lepszym ze  światów. 
Tout  finit  par  tfes  chansons 

/.  (tu  Jini  par  de  na'tąi  w 
końca  wszystko  można  wy- 
drwić, wyezydzić. 

Tout  simplement  /.  (tu  ifpl- 
tna")-  poprostu. 

Tout-va  /  (tu  wa)  wszyst- 
ko dobrze;  zaczyna  sie!:  o- 
krzyk  trzymającego  bank 
przy  rozpoczęcia  gry  ha- 
zardownej. 

Tout  va  pour  te  mleux  /. 
(tu,  wa  pur  ló  mjll)  wszyst- 
ko idzie  jak  najlepiej. 

Tout  vlent  i  point  i  gul  salt 
attendre/.  (tu.  wię  ta  puf  a  ki  le 
<Bte"rfr;wszy8tko  przyjdzie  w 
porę  temu,  kto  umie  czekać. 

Towar  tur.  wyrób  przezna- 
czony do  sprzedaży;  przed- 
miot, którym  kto  handluje; 
żywy  t.,  kobiety  jako  przed- 
miot handlu  niemoralnego; 
towaroznawstwo,  nauka  o  spo- 
sobach wytwarzania  towa- 
rów, źródłach  nabywania  to- 
warów, sposobach  rozróżnia- 
nia gatunków  towarów  i  po- 
znawania zafałszowań. 

Tower  a.  itauer)  starożyt- 
na cytadela  w  Londynie, 
niegdyś  rezydencja  królew- 
ska, potym  więzienie,  dziś 
muzeum. 

Towianizm  nł.  nauka  To- 
wiaftskiego  o  posłannictwie 
narodów. 

Town  a.  (łaunl  miasto;  do- 
daje się  do  nazw  wielu  miast 
w  osadach  angielskich,  np. 
yueenstown — miasto  królo- 
wej, Georgetown  —  miasto 
Jerzego  i  t.  p. 

Tow-rope  a.  {taurop)  sta- 
tek z  liną  wciągający  lub 
wyprowadzający  za  pomocą 
niej  inne  statki  do  przysta- 
ni lub  z  przystani. 

Toynbeetiiail  a.  (tojnbiholl 
wykłady  naukowe  dla  ludu, 
urozmaicone  muzyką,  śpie- 
wami, skromnym  poczęstun- 
kiem ^d  nazwiska  Anglika 
Toynbee,  który  je  pierw- 
szy urządził). 

T.  p.  skr.  TItulo  praemisso 
{ob.}. 

Tr.str.  Tryl  (ob.K  skr.  Tei*- 
grame  restante  (oh.). 

Trabant  iv.  w  średnich 
wiekach  żołnierz  straży  po- 
bożnej osób  dostojnych,  u- 
zbrojony  w  hełm  i  halabar- 
dę, odziany  w  odznaczają- 
cy się,  najczęściej  hiszpań- 
ski stroje  ciało  niebieskie 
drugorzędne,  wirujące  do- 
koła głównej  planety,  księ- 
życ, satelita.  ' 

Trabea  ł.  płaszcz  rzym- 
skich augurów  i  wojow- 
ników obramowany  purpu- 
rą. 

Trabuco  h.  gatunek  krót- 
kich, grubych  cygar. 

Trachaeoscopia  V  badanie 


tchawicy  za  pomocą  wzier- 
nika krtaniowego. 

Traciiea  g.  kanał  odde- 
chowy, tchawica. 

Traclieae  ni.  dycbawki  o- 
wadów,  pająków. 

Tracheotomia  'g.  opera- 
cja chirurgiczna  (rozcięcie 
tchawicy  i  wprawienie  w 
raoę  nirki,  aby  otwór  się 
nie  zamykał),  robiona  w  ce- 
lu wprowadzenia  powietrza 
do  płuc,  gdy  krtań  lub  gar- 
dziel, zajęta  chorobą,  nie 
dozwala  na  oddychanie  na- 
tnraine. 

Trachit  *g.  skała  ognio> 
wego  pochodzenia,  barwy 
szarej,  żółtawej,  w  odła- 
mie ziarnista,  dziurkowata, 
szorstka  w  dotknięciu,  u- 
żywana  jako  materjał  bru- 
kowy. 

Trachoma  *g.  zapalenie  e- 
gipskie  oczu,  wysypka  li- 
szajowata  na  zewnętrznej 
powierzchni  powiek. 

Tractu  temporis  t.  z  bie- 
giem czasu,  z  czasem. 

Trade  a.  (tred)  handel, 
przemysł. 

Trade-alliance  a.  (tred-al- 
Ijtuisj  umowa  między  gru- 
pą przemysłowców  i  robot- 
ników ich,  przez  którą  prze- 
mysłowcy zobowiązują  sie 
sprzedawać  swe  towary  po 
cenach  nie  niższych  od  o- 
znaczonych  w  umowie,  pła- 
cić robotnikom  oznaczone 
wynagrodzenie  i  nie  przyj- 
mować robotników,  którzy- 
by  do  umowy  nie  należeli. 
a  robotnicy — nie  przyjmo- 
wać pracy  ,u  przemysłow- 
ców, nie  należących  do  u- 
mowy. 

Trade-mark  a.  ftred-mark) 
marka  fabryczna;  znak  o- 
chraniający  od  naśladow- 
nictwa. 

Traders  a.  (iredert)  oficja- 
liści kompanji  Hudsonbai, 
będący  jednocześnie  han- 
dlarzami futer  w  półn.  A- 
meryce. 

Trades-Unions  a.  (ireds- 
juniens)  stowarzyszenia  ro- 
botnicze w  Anglji,  których 
zadaniem  jest  utrzymanie 
zarobków  na  pewnej  wyso- 
kości, lub  podniesienie  ich, 
pomaganie  członkom  w  wy- 
szukaniu pracy  i  wspiera- 
nie ich  w  razie  choroby, 
starości  lub  bezrobocia. 

Traditor  ł.  zdrajca,  który 
wydawał  księgi  i  naczy- 
nia święte  prześladowcom 
chrześcjan  za   Djoklecjana. 

Tradować  ł.  na  mocy  wy- 
roku sądowego  zabierać  czy- 
ją własność  za  dług. 

Tradukcja  i.  tłumaczenie, 
przekład. 

Tradukcjonizm  nt.  teorja, 
według  której  rodzice,  da- 
jąc   życie    dziecka,   jedno- 


271 


Traduttore-traditore  —    Transfuzja 


cześnie   wszczepiają  w  nie 

duszę    RWOJiJ. 

Tradattore-traditore  w.dosl. 
tłumacz  jest  zdrujcą:  prze- 
kłail  często  wykrzywia  myśl 
J  zmniejsza  powab  orygi- 
nału. 

Tradycja  ł.  podanie,  spo- 
sób, dropa,  którą  wiadomo- 
ści i  przekonania  przecłio- 
wnją  się,  przechodząc  ust- 
nie z  pokolenia  na  pokole- 
nie; przekazanie  z  prze- 
szłości; zajęcie  urzędowe 
czyjBJ  własności  i  oddanie 
jej  wierzycielowi. 

Tradycjonalizm  »l.  nauka 
Kościoła,  opierająca  się  na 
podań  iacłi. 

Tradycjonalny  ni.  przeką- 
szany w  podaniach,  w  nie 
zmienionych  zwyczajach. 

Traf,  Trafunek  «.  zdarze- 
nie, wypadek,  to,  czego 
człowiek  nie  może  stanow- 
czo przewidzieć. 

Tralaret  w.  mocny  papier 
z  wyciętemi  w  nim  rysun- 
kami, to  samo  co:  patron 
do  malowania  ścian. 

Trafika  w.  sklep  ze  sprze- 
dażą tytuniu,  dystrybucja. 
Tragakantusfi.-/.,  Traganek, 
wyciek  z  rośliny  tej  na- 
zwy, rosnącej  w  Grecji  i 
Azji,  zwany  tragentem,  dra- 
gentem,  adragentem,  rodzaj 
gumy  nierozpuszczalnej  w 
wodzie,  używanej  do  wyro- 
bu niektórych  kosmetyków 
i  plasterków  na  ranki,  oraz 
do  robót  cukierniczych. 

Tragala  ^.hiszpański  hymn 
wolności. 
Tragant  ob.  Tragakantus. 
Tragarz  n.  posłaniec  a.  wy- 
robnik przenoszący  ciężary. 
Tragea  *g.  przysmaki  de- 
serowe (owoce,  cukry). 

Tragelaf  *g.  bajeczne  zwie- 
rzę w  rodzaju  jelenia,  wy- 
obrażane na  dywanach,  pn- 
harach;  całość  złożona  z 
różnorodnych  sprzecznych 
części. 

Tragi  «.  nosze. 
*    Tragiczność  ob.  Tragizm. 

Tragiczny  g.  właściwy  tra- 
piedji,  tyczący  się  tragie- 
dji;  wstrząsający,  wzrusza- 
jący, budzący  uczucie  gro- 
zy, okropny,  straszny,  smut- 
ny. 

Tragiedja  g.  utwór  dra- 
matyczny treści  wzniosłej 
i  głębokiej,  przedstawiają- 
cy ludzi  wielkiego  charak- 
teru, którzy,  dążąc  do  wyż- 
szych celów,  walczą  z  prze- 
ciwnościami i  w  walce  tej 
giną;  t.  fatalistyczna,  dra- 
mat, w  którym  występuje 
tajemnicze  działanie  fatal- 
ności  i  różne  oki-opne  oko- 
liczności. 

Tragik  g.  autor  tragiedji; 
aktor  oddający  główne  role 
,w  tragiedji. 


Tragi-komedja,  tragiedja, 
w  którą  wplątany  jest  ży- 
wioł komiczny  i  Tttóra  nie 
kończy  się  śmiercią  boha- 
tera; tragi-komlczny,  posia- 
dający cechy  smutne,  wzni- 
szające,  a  zarazem  strony 
zabawne,  śmieszne. 

Tragizm  *^.t  Tragiczność, 
zbieg  okoliczności  wysoce 
nieszczęśliwych,  przejmują- 
cych grozą  postronnego  na- 
wet widza;  zgubna  walka 
międ?y  potężnemi,a  wprost 
przeciwnemi  obowiązkami, 
prowadząca  bądź  co  bądź 
do  ciężkiej  ofiary. 

Tragofonja  *g.  dosl.  głos 
koźli;  ełos  drżący. 

Tragus  g.  odór  (zapach) 
kozi. 

Trahit  sua  quemque  volnp- 
tas  ł.  każdy  ulega  właści- 
wej sobie  skłonności,  swe- 
mu pociągowi,  nałogowi. 

Traillage  /.  (trujjat)  prze- 
wóz promem   przez   rzekę. 

Traille  /.  (łro))  pomost  ru- 
chomy, prom. 

Train  /.  itręi  bagaż  i  pa- 
kunki wojskowe;  pociągi  ko- 
lei żelaznej;  sposób  życia, 
skala  życia,  wydatkowania 
na  potrzeby  domowe. 

Traine-rapiire  /.  itren-ra- 
pjer)  rębacz,  zawalidroga. 

Training  a.  fłrenin)  syste- 
matyczne, stopniowane  ćwi- 
czenie przygotowawcze  dla 
wydoskonalenia  się,  naby- 
cia wprawy  i  zręczności  w 
jakim  sporcie. 

Traił  /.  ftre)  rys  (np.  cha- 
rakteru); t.  de  lumiire,  szczę- 
śliwy pomysł;  łraiłs,  rysy 
(twarzy). 

Traił  d'union  /.  {tre  dunją) 
łącznik,  kreseczka,  łącząca 
wyrazy,  albo  na  końcu  wier- 
sza umieszczona  przy  prze- 
noszeniu wyrazu;  przen.  to, 
co  służy  za  łącznik  między 
dwiema  osobami  albo  dwo- 
ma społeczeństwami. 

Traite  /.  (treij  przekaz; 
trata,  weksel  ciągniony. 

Traiłś  /.  (trele)  to  samo  co 
traktat  (w  obu  znaczeniach). 

Traltre  /.  ftrelrj  zdrajca. 

Trajana  mury,  ruiny  daw- 
nych fortyfikacji  nad  Duna- 
jem, przypisywanych  cesa- 
rzowi rzymskiemu  Traja- 
nowi. 

Trajectio  verborum  t.  zły 
układ  wyrazów,  przestawie- 
nie. 

Trajekcja /.przewóz,  szcze- 
gólnie przez  wodę. 

Trajektorją  ni.  linia  opi- 
sana przez  pocisk  lub  wo- 
góle  przez  ciało,  któremu 
nadano  ruch;  linja  krzywa 
przecinająca  inne  krzywe 
pod  danym  kątem;  przerzu- 
cenie, przestawienie. 

Trakcja  ni.  siła  pociągo- 
wa lokomotywy;  eksploata- 


cja przewozu  towarów  i  lu- 
dzi na  kolejach  żelaznych. 

Trakt  ł.  droga  bita,  go- 
ściniec; w  trakcie  czego,  w 
ciągu  czego. 

Traktament  ni.  poczęstu- 
nek, ugoszczenie,  uczta; 
płaca,  żołd. 

Tralitat  i.  rozprawa  nau- 
kowa; układ,  umowa  mię- 
dzy państwami. 

Traktjernla  /.  jadłodajnia, 
restauracja  niższego  rzędu; 
trakłjernik,  właściciel  trak- 
tjerni. 

Traktować  ł.  mówić  o  czym 
naukowo;  układać  się  o  co, 
postępować  z  kim;  raczyć 
kogo,  częstować. 

Tralles,  alkoholometr  (oh.) 
(od  aazwiska  wynalazcy 
Trallesa). 

Tram  n.  belka  główna, 
podpierająca  inne;  zrąb. 

Tramblantka  oi.  Tremblante. 

Tramontana  w.  wiatr  pół- 
nocny w  północnych  Wło- 
szech; w  mowie  żeglarskiej: 
biegun  północny;  stracić  t-ę, 
nie  dać  sobie  rady. 

Trampolina  [».]  deska  w 
jednym  końcu  ruchoma,  po- 
chyło leżąca  i  elastyczna, 
od  której  człowiek  odbija 
się  nogą,  robiąc  skok  gim- 
nastyczny. 

Tramwaj  a.  rodzaj  wozui, 
omnibusu,  z  ławkami  do 
siedsenia,  porusza  się  no 
szynach  przy  pomocy  siły 
konnej,  parowej,  Srazowej 
lub  elektryczności,  stuży 
do  przewożenia  w  iększe;  i- 
lości  osób. 

Trampa.  (<re»ij);  włóczęga. 

Tran  n.  płynny,  oleisty 
tłuszcz,  otrzymywany  z  pod- 
skórnych tłustych  warstw 
ciała  walów,  delfinów  i  róż- 
nych ryb  czteropletwych, 
używany  przez  ludy  pół- 
nocne do  oświetlenia,  do 
wyrobu  mydeł,  smarów  itp., 
także  jako  środek  leczniczy. 

Tranche  /.  (tra''iz)  kanap- 
ka, tartinka,  kawałek  chle- 
ba z  mięsem;  brzeg  książki. 

Tranchie  /.  (trafne)  w 
sztuce  wojennej  rowy  ko- 
pane przez  oblegających  co- 
raz olitej  ku  twierdzy,  w 
celu  zakrytego  zbliżenia  się 
ku  niej. 

Tranchons  le  mot  /.  (tra"- 
$zą  16  moj  nazwijmy  rzecz 
po  imieniu;  jednym  sło- 
wem. 

TranquiIio  w.  spokojnie. 

Trans-  t.  przed  wyrazami 
dodane  znaczy:  za-,  poza-, 
prze-,  z  tamtej  strony. 

Trans  /.  głęboki  sen  ma- 
gnetyczny (termin  spiryty- 
styczny). 

Transactions  a.  (trenzek- 
szensl  rozprawy,  prace  to- 
warzystw uczonych. 

Transakcja  ob.  Tranzakcja. 


TransalplAtki,Trafitaipe]skl, 

z  tamtej  strony  Alp. 

Transanimacja  nł.  wędrów- 
ka du.sz. 

Transatlantycki  ni.  zaatlan- 
tycki. 

Transcendencja  n^  widocs- 
na  wyższość,  przewaga. 

Transcendentalny  nt.  prze- 
chodzący granicę  doświad- 
czenia, tyczący  się  pojęć 
oderwanych,  nadzmysłowy; 
t-a  fiiozofja,  oparta  tylko  na 
rozumowaniach,  nie  podda- 
jąca .się  doświadczeniom;  w 
matem,  nie  dający  się  wy- 
razić zrównaniem  algebra- 
icznym;dotyczący  ilości  nie- 
skończenie małych;  tranł- 
cendentalność ,    nadzmysło- 

WOŚĆ. 

Transcendentny  ł.  dotyczą- 
cy krytycznych  podstaw 
poznania. 

Transeat  ł.  niechaj  prze- 
minie, niech  będzie  zapom- 
niane, nie  wspominajmy  o 
tym. 

Transept  ob.  Transsept. 

Transeundo  ł.  w  przejściu; 
mimochodem. 

Transferować  ł.  «aznaczyi' 
cesję  w  księgach,  przepisać 
na  inne  nazwisko. 

Transfert  ł.  przeniesienie, 
przelanie  na  inną  osobę 
(renty),  cesja;  przekazanie;w 
księgach  handlowych  prze- 
niesienie sumy  rachunku 
jednej  osoby  na  rachunek 
drugiej  osoby  lub  firmy; 
przeniesienie  rzeczy  wy- 
drukowanej na  kamień  li- 
tograficzny, w  celu  robie- 
nia odbitek  sposobem  lito- 
graficznym. 

Transfiguracja  ł.  prze- 
kształcenie, przeobrażenie; 
Przemienienie  l:'ańskie. 

Transforacja  ł.  przedziu- 
rawienie. 

Transformacja  ł'.  prze  - 
kształcenie,  przemiana, 
przeobrażenie. 

Transformator  ł.  przyrząd 
indukcyjriy,  służący  do  za- 
miany energji  elektrycznej 
pewnego  napięcia,  na  ener- 
gję  innego  napięcia,  danego 
prądu  elektrycznego  na  in- 
ny, służy  do  przenoszenia 
siły  na  odległość. 

Transformista  ni.  zwolen- 
nik transformizmu;  aktor, 
umiejący  w  mgnieniu  oka 
zmieniać  charakteryzację  i 
występować  coraz  w  innej 
roli,zazwyczaj  dający  przed- 
stawienia oddzielnie,  bez 
towarzystwa  innych  i  mó- 
wiący monologi  zastosowa- 
ne do  charakteryzaoii. 

Transformizm  ni.  darwi- 
nizm,  ewolucjonizm  (ob.) 

Transfuzja  /  przelewanie, 
operacja  przelewania  krwi 
z  osoby  zdrowej  w  żyj|r  o- 
soby  chorej. 


Transfuzor  —  Trema 


272 


^ 


Transtuzor  7)^.  narządzie  do 

przelewania  krwi  bez  przy- 
pływu powietrza. 

Transgresja  1.  przekrocze- 
nie kresu,  granicy  (lądowej 
Iul(  morskiej). 

Transitlo  ł.  w  muz.  przej- 
ście z  jednego  tonu  w  drugi. 

Transito  v>.  przewóz  to- 
warów przez  kraj  do  inne- 
go kraju  bez  zatrzymywa- 
nia sią. 

Transkonłynentalny  "/.prze- 
chodzący przez  ląd  stały, 
wśródlądowy;  łączący  z  so- 
bą morza. 

Transkrypcja  ł.  przepisa- 
nie, przerobienie;  przeka- 
zanie jakiej  własności  lub 
prawa  na  osobę  drugą;  prze- 
łożenie np.  śpiewu  na  for- 
tepjan,  przełożenie  z  jed- 
nej tonacji  na  inną;  przy- 
ozdobienie melodji  w  roz- 
maite figury;  napisanie  wy- 
razu właściwego  jakiemu 
językowi  literami  wziętemi 
z  innego  języka. 

Translacja  ł.  przekład,  tłu- 
maczenie; przeniesienie  ja- 
kiego prawa  na  drugą  osobę. 

Translator  ^.tłumacz,  zwła- 
szcza tłamacz  prawny. 

Transliławja  ni.  kraje  le- 
żące na  wschód  rzeki  IJ- 
tawy,  należące  do  Korony 
Węgierskiej. 

Translokacj*  ł.  przeniesie- 
nie na  inne  miejsce. 

Translucydacja  n{.  własność 
ciał  przepuszczania  światła. 

Transmigracja  ł.  wędrów- 
ka w  celu  przesiedlenia  się; 
pr«esiedlenie  się;  mniema- 
ne przechodzenie  duszy  po 
śmierci  osobnika  w  innego 
osobnika  mieszkając&go  na 
ziemi  albo  też  w  jakiej  in- 
nej sferze. 

Tran^lgrować  i.  wywę- 
iroy/ywaC-,  przesiedlać  się. 
,  Transmisja  ł.  przesłanie; 
prawne  przekazanie  prawa 
do  spadku  na  osobę  trzecią; 
przyrząd  (łańcuch,  pas,  wał, 
koło  trybowe)  do  przeno- 
szenia ruchu  na  inny  punkt 
lub  na  inny  przyrząd,  pę- 
dnia. 

Transmitować  ł.  przenosić, 
przeprowadzać.  > 

Transmontański  i.  z  tam- 
tej strony  góry  (we  Wło- 
szech); rzymski. 

Transmutacja  ł.  przemia- 
na, przeobrażenie;  transmu- 
tacyjna  teorja,  teorja  ewolu- 
cyjna (ob.). 

Transoceaniczny  ni.  zaoce- 
anowy,  po  tamtej  stronie 
oceanu. 

Transpada/iskr  ^.  z  tamtej 
(północnej)  strony  rzeki  Po. 

Transparent  ł.  przezrocze, 
rysunek  lub  napis  na  prze- 
zroczystym papierze  lub  na 
tkaninie  napojonej  tłusz- 
czem, z  tyłu  oświetlony. 


Transpłracja  nt.  wydziela- 
nie przez  skórę  pary  wod- 
nej, pocenie  się,  wypociny. 

Transpirować  ł.  wypacać, 
pocić  się;  stawać  się  wia- 
domym, dochodzić  do  wia- 
domości czyjej,  mimo  usi- 
łowań utrzymania  tajem- 
nicy, przenikać. 

Transplantacja  nł.  przesa- 
dzenie z  jednego  miejsca 
na  drugie;  przeszczepienie 
tkanek  ciała  (skóry,  ner- 
wów, kości)  na  inne  części 
ciała. 

Transponować  ł.  przełożyć 
np.  utwór  muzyczny  do  in- 
nej tonacji  niż  utwór  na- 
pisany. 

Transport  [/.  a.  «,]  prze- 
wóz, dowóz  towarów;  wy- 
syłka, przesyłka  towarów; 
towar  przesyłany  koleją  lub 
pocztą;  w  rachunkach:  prze- 
niesienie sumy  z  jednej 
stronicy  na  drugą;  tern  wy- 
słać (kogo),  z  wyroku:  wy- 
słać etapem,  szupasem;  tran- 
sportowy, przewozowy. 

Transportator  ni.  przenoś- 
nik, kątomiar,  kątomierz,  na- 
rzędzie miernicze  do  prze- 
noszenia kątów,  półkole  z 
metalu,  kości  słoniowej  a. 
miki,  podzielone  na  stop- 
nie i  mające  znak,  gdzie 
wypada  środek. 

Transporter  /.  przyrząd 
przenoszący  ciała  sypkie 
(zboże,  gips  i  i^ie)  z  jed- 
nego riiiejsca  na  drugie, 
złożony\^  pasa  bez  końca, 
owiaięteg*  na  dwu  rol- 
kard,  obracanych  przez  ma- 
szynę. 

Transportować  ł.  przewo- 
zić; przenosić  sumę  z  jed- 
nej strony  na  drugą. 

Transpozycja  ni.  przesta- 
wienie; przestawienie  wy- 
razów w  równaniu  mate- 
matycznym; przełożenie  u- 
tworu  muzycznego  z  jed- 
nego tonu  na  inny. 

Transsept  ł.  poprzecz  - 
ne  skrzydło  w  budowlach; 
skrzydło,  przecinające  głów- 
ną nawę  kościoła. 

Transsubstancjacja;.(pdi72.> 
przeistoczenie  chleba  i  wi- 
na w  Ciało  i  krew  Chry- 
stusa Pana  podczas  konse- 
kracji. 

Transsudacja  nł.  przepa- 
canie,  przesiąkanie. 

Transteweranin  ob.  Traste- 
weranin. 

Transumpt  i.  wypis  z  ory- 
ginału, wyciąg,  odpis. 

Transwersalny  wi.poprzecz- 
ny,  przecinający  co  wpo- 
przek,  ukośny. 

Transylwania  nt.  dogi.  kraj 
za  lasami;  Siedmiogród. 

Transze  /.  doły  wykopa- 
ne w  ziemi  w  różnych  ce- 
lach, rowy  oblężnicze. 

Tranzakeja  t.  układ,  umo- 


wa, ugoda  piśmienna;  umo- 
wa handlowa. 

Tranzytowy  handel  foh.  Tran- 
sito), handel  przewozowy, 
w  którym  towary  są  pro- 
wadzone z  jednego  pań- 
stwa do  drugiego  przez 
trzecie;  t-e  cła,  opłata  cel- 
na za  towary    przewożone. 

Traper  ob.  Trapper. 

Trapez  g.-ł.  czworokąt- o 
dwuoh  bokach  równole- 
głych, a  dwnch  nierówno- 
ległycb;  orczyk,  drążek  za- 
wieszony równolegle  do  po- 
ziomu, służący  do  ćwio%Bń 
gimnastycznych.  ^ 

Trapezoedr  "g.  w  kryStą- 
lografji:  bryła  o  24  śek^ 
nach  Irapezoidalnych. 

Trapezofd  *g.  czworokąt 
nie  mający  boków  równo- 
ległych. 

Trapista  ni.  członek  zako- 
nu o  bardzo  surowej  regu- 
le, nakazującej  milczenie, 
oddawanie  się  rozmyśla- 
niom, ciężkiej  pracy,  czu- 
waniom i  postom;  prien. 
człowiek  milczący ,  suro- 
wych obyczajów  (od  nazwy 
opactwa  la  Tiuppe  w  Nor- 
mandji). 

Trappor  a.  (łrepper)  w  gór- 
nictwie: pilnujący  wejścia 
w  kopalniach  węgla;  ło- 
wiec zastawiający  sidła  na 
2wierzęta,dająee  dobre  futro 
w  puBzcz&ah  Ameryki  Półn. 

Tfas  tr.  [«.J  tuf,  martwi- 
ca wapienna,  skała  dziur- 
kowata wulkanicznego  po- 
chodzenia, używana  jako 
cement. 

Trasa  /.  wytknięcie  i 
techniczne  opracowanie  kie- 
runku, w  jakim  droga,  szcze- 
gólniej żelazna,  ma  być  zbu- 
dowana; oA.  Trata. 

Trasant  w.  ten,  na  które- 
go weksel  został  wystawio- 
ny, który  ma  go  płacić. 

Trasat  u-,  wystawiający 
weksel;  ciągnący  weksel. 

Trasować  v.  wystawić  we- 
ksel, na  drugą  osobę,  ciąg- 
nąć weksel;  wytykać  kie- 
runek drogi. 

Trastevere  tr.  dzielnica  lu- 
dowa w  Rzymie,  na  wschod- 
nim, lewym  brzegu  Tybru, 
Zatybrze. 

Trasłeweranin  nł..,  Trasłe- 
weranka,  rodowity  mieszka- 
niec, rodowita  mieszkanka 
dzielnicy  Trastovere. 

Trata  v.  a.  weksel  traso- 
wany, weksel  wystawiony 
na  osobę  drugą,  do  pokry- 
cia przez  osobę  trzecią,  we- 
ksel ciągniony. 

Trałowiikć  n.  deptać  noga- 
mi, kopytami,  racicami;  do 
lądu  sterować. 

Trattorła  w.  jadłodajnia, 
restauracja. 

Tratwa  n.  drzewo  zbite 
razem,  w    celu   spławienia 


go  rzeką,    tworzące   rodzaj 
pomostu. 

Traumatlca  g.-ł.  6rodki  le- 
karskie gojące  (na  rany, 
stłuczenia). 

Traumatyczny  g.-ł.  doty- 
czący rany,   stłuczenia. 

Trayade  /.  Urawadj  wi- 
cher na  morzu  z  burzą,  pic- 
ranami  i  t.  d. 

Trayailler  pour  le  roi  de  Prus- 
ie flTairajepur  ió  rua  de  yrutj 
pracować  dla  króla  yMMkie- 
go  t.  j.  daremnie  pracować. 

Traylata  w.  zbłąkana,  n- 
wiedziona. 

Trawers/,  belka  poprzecz- 
na, rów  poprzeczny. 

Trawersja  nł.  przejści';. 

Trawestacja  ni.  przebra- 
nie; przekręcenie,  przero- 
bienie żartobliwe  rzeczy 
poważnej:  parodja. 

Trawestować  tr.przekształ- 
cać,  przerabiać,  przek-ęcać, 
przerabiać  utwór  poważny 
na  żartobliwy. 

Trazonizm  »/.  samochwal- 
stwo. 

Trąba  w.  instrument  mu- 
zyczny metalowy  dęty;  wiel- 
ka, gwałtowna  wirowa  bu- 
rza na   lądzie    lub   morzu,  ■ 
podnosząca  w   górę   piasek  fl 
lub  wodę;  przedłużenie  no-     , 
sa  zwykle  ruchome  u  nie- 
których   zwierząt    (słonia, 
słoaia  morskiego,  mamuta, 
mastodonta). 

Tre  «r.  trzy;  i  tre  voci. 
na  trs:y  głosy. 

Trebiiauz  oh.  Treibhaus. 

Trecentyści  nł.  poeci  włos- 
cy z  XI'S'  wieku. 

Tre  corde  w.  w  mwi.  nii^ 
przyciskać  lewego    pedału. 

Treepence  a./tripens)  mone- 
ta angiels.:  3  pensy=12  kop. 

Trefić  ».  włosy  strojnie 
czesać,  kędzierzawić. 

Trefl  /.  liść  koniczyny; 
maść  w  kartach:   żołądź. 

Trefniś  (ob.  Trefić)  błazen, 
dowcipniś. 

Trefny  ft«Ar.  [żery.]  nieczy- 
Fty  (przeciwieństwo:  Ko- 
szerny ob.). 

Treibeis,  Treib-Eis  ».  kr;-. 
lodowa  ruchoma,  pływają- 
ca na  Oceanie  podbieguno- 
wym, lód  pędzony 

Treibhaus  n.  cieplarnia. 

Trek  hol.  wielki  wóz  Bu- 
rów, zbudowany  nakształt 
wagonu,  z  drzwiami,  okna- 
mi i  meblami,  ciągniony 
przez  8  do  10  par  wołóvr: 
podróż  odbywana  takim  wo- 
zem. 

Trel  ob.  Tryl. 

Trama  g.  rozłącz nik.  dwa*; 
punkty  nad  samogłoską  sto- 
j^oą  obok  innej  samoełoski, 
wiikazująoe,  że  te  samogło- 
ski nie  tworzą  dyftongti, 
ale  k*tdą  należy  wymówić 
oddzielnie,  np.  aer  czytać: 
a-er,  a  nie  er. 


27:J 


Trema  —  Trjanguł 


Trema  tr.  drżenie  głosu, 
rąk,  całego  ciała,  z  obawy; 
obawa,  która  ogarnia  wy- 
st({puj,'^l:ych  publicznie,  na 
widok  wielu  widzów,  słu- 
chaczy. 

Trematody  *g.  robaki  wu^- 
trzaki  opatrzone  sFawkami. 

Tremblante  /.  (lra"hla"t), 
Tramblantka  (Mika,  taniec  wi> 
rowy  w  takcie  '/4  zbliżo- 
nym do  mazurowego,  pol- 
ka mazurka;  muzyka  do  te- 
go tańca. 

Tremo  oh.  Trumeau. 

Trefflolo,  Tremolando  w.  w 
mut,  drżąc,  wibrując. 

■  Tremor  ł.  przerażenie; 
drżączka;  t.  cordis,  palpita- 
cja serca;  t.  irldU,  drganie 
tęczówki,  w  oku;  ł.  mercu- 
rlalis,  drżenie  z  powodu  za- 
trucia organizmu  merku- 
rjuszem;  t.  potatorum,  drże- 
nie z  powodu  zatrucia  orga- 
nizmu alkołiolem  (opiicze). 

Tremulae]a  nł.  drż«nie. 

Tren  /.  przedłużenie  u 
sukni  damskiej  ciągnące  si^ 
z  tyłu  po  ziemi;  tabor  wo- 
zowy w  wojsku;  ob.  Train. 

Tren  g.  pieśń  żałosna,  ża- 
łobna po  śmierci  istot  uko- 
chanych, żal. 

Trendzia  ob.  Tręzla. 

Trener  a.  zajmujący  się 
układaniem  ludzi  i  koni  do 
wyścigów  i  do  produkcji 
gimnastycinych;  berajter. 

Trening  ob.  Training. 

Trenodja  .7.  pieśni  żałobne. 

Trenować  f.  [a.]  wprawiać 
konia  do  wyścigów;  ł.  się, 
systematycznie  rozwijać  si- 
ły fizyczne  i  stopniowo  na- 
bierać wytrzymałości  w  ja- 
kim sporcie  (wioślarskim, 
łyżwiarskim,  i-ołowym). 

Trente  et  quariinte  /.  ^<ro"fc 
kara"!)  rodzaj  Hazardownej 
gry  w  karty. 

Trepak  mir.  r  idzaj  tańca 
solowego  kozackiego. 

Trepan  g  [/.]  świder  chi- 
rurgiczny do  wiercenia 
czaszki. 

Trepanacja  N/.ope~acjachi- 
rurgiczna  wypiłowania  lub 
przBŚwidrowania  czaszki. 

Trep(en)hauz  n.  klatka 
schodowa;  ob.  Treibiiauz: 

Trepidacja  t.  drżeaie  ze 
strachu. 

Trepki  n.  rodzaj  obuwia 
złożonego  tylko  z  Dode- 
szew,  przytwierdzonyt  h  do 
nóg  rzemieniami. 

Trepy  n.  schody. 

Tresą  /.  warkocz. 

Tret  faclunt  coilegiun  ł. 
trzech  stanowi  komplet,  tj. 
skoro  zebrały  sią  trzy  o.-o- 
by,  można  rozpocząć  jairą 
czynność,  naradę  iub  za- 
bawą. 

Tres  luneta  In  uno  ł.  oh 
Tria  iuncta... 

Jnttr /.(treter)  wewnętrz- 


na skrytka  w   kasie  ognio- 
trwałej, skarbczyk. 

Tresura  [n  ],  Tresowanie,  u- 
kładanio  różnych  zwierząt 
do  rozmaitego  użytku  np. 
koni  do  jazdy  i  do  sztuk, 
psów  do  myśliwstwa  i  tak- 
że do  sztuk. 

Treuga  Dei  ł.  pokój  boży, 
praktykowane  w  Xl  wieku 
zawieszenie  broni  od  wie- 
czora we  środę  do  rana  w 
poniedziałek  w  każdym  ty- 
godniu, zaniechanie  w  tych 
dniach  między  wasalami 
wojan  domowych,  pojedyn- 
ków, ro:ibojów    rycerskich. 

Tr4ve  /.  (IrewJ  rozejm; 
przerwa  w  czynności;  za- 
niechanie czego,  t.  de  DIeu 
(-do  dj6j  ob.  Treuga  Dei;  ł. 
de  compliments  f-kąpltma"', 
dość  już  grzecznych  stówek; 
t.  de  raillerle  (-rajerij,  dosyć 
już  drwin,  żartów.  "^ 

Tro  volte  w.  w  muz.  trzy 
razy  (powtórzyć). 

Trędzla,  Tręzla  n.  uzda, 
uzdeczka  na  konia;  trędzlo- 
we,  iręzlowe,  datek  płacony 
przez  nabywcę  konia  słaż- 
bie  .stajennej,  pod  której 
opieką  koń  był  dotąd. 

Tria-  oh.  także  Tr|a-. 

Triage  /.  fłriai/  sortowa- 
nie, oddzielanie  lepszych 
jednostek,  lepszych  towa- 
rów od,  gorszych  tego  sa- 
mego gatanku. 

Tria  juncta  in  uno  i.  tro- 
je złączonych  w  jedno. 

Triai-stake  a.  ilrajal-stekl 
wyścig  próbny. 

Trianon  /.  (Mana)  nazwa 
dwu  pałacyków  w  parku 
Wersalskim  (jeden  zbudo- 
wany przez  Ludwikń  XIV 
dla  pani  Maintenon,  drugi, 
zbudowany  przez  Ludwika 
XV.  był  ulubioną  siedzibą 
królowej  Alai-ji  Antoniny); 
rodzaj  kapelusza  damskiego. 

Triarchia  *g.  trójrząd,  pa- 
nowanie trze^  jednocześ- 
nie. ^ 

Trias  g.  trójca;  połącze- 
nie trzech  państw  w  jedną 
całość:  sojusz  trzech  państw; 
oh.  Tryjasowa   formacja. 

Tribon  y.  krótka  wierzch- 
nia narzutka  mężczyzn  i 
młodzieńców  w  państwach 
doryckich  staroż.  Grecji. 

Tribus  ł.  plemię,  szczep; 
każde  z  trzech  pokoleń,  na 
które  w  starożytności  dzie- 
lił się  lud  rzymski;  gmina. 

Tric,  figiel,  sztuczka,  któ- 
rą się  komuś  wyrządza,  ka- 
wał, oszukaństwo. 

Tricennium  t.  przeciąg  30- 
letni  czasu,  trzydziestole- 
cie. 

Triceps  ł.  mięsień  trój- 
głowy  na  zewnętrznej  stro- 
nie ramienia. 

Tricherie  /.  iMsiri)  szach- 
rajstwo,  oszukiwanie;    la  t. 


rev!ent  Ason  mattre  (-rówjf  a  tą 
metr  j  dosl.  oRzukatstwn  i-wra- 
ca  się  przeciw  swemu  twór- 
cy; kto  pod  kim  dołki  kopie, 
sam  w  nie  wpada. 

Trishiasis  *g.  chorobliwe 
odwracanie  sięna  wewnątrz 
włosów  powiek. 
.  Trichinosis  *g.  choroba 
spowodowana  przez  try- 
chiny. 

Trichitis  *g.  zapalenie  ce- 
bulek (korzonków)  włoso- 
wych. 

Trichoma  g.  owłosienie, 
kołtun  (choroba). 

Trychomykosis  *g.  choroba 
skórna  spowodowana  przez 
grzybki. 

Trichroizm  "g.  trójbarw- 
ność. 

Triciiniuni  ł.  oh.  Trykiinja. 

Tricorne  /.  (irikornj  kape- 
lusz o  trzech  rogach,  ka- 
pelusz stosowany. 

Tric- trać  ob.  Tryktrak. 

Tridens  t.  trójząb  (godło 
bożka  Ne])tuna). 

Triduum  t.  nabożeństwo 
trzydniowe  u  katolików; 
trzydniowy  przeciąg  czasu. 

Triennium  ł.  trzylecie, 
przeciąg  czasu  trzyletni. 

Triera  g.  okręt  żaglowy 
staroż.  Greków,  mający  tr^y 
rzędy  ław  dla  wioślarzy 
na  każdym  boku,  wązk;  a 
szybki.  .' 

Trieur  /.  (triór)  |itos,ebie- 
racz,  sortownik  (1  ^tfrz^A 
gospodarski). 

Trifolium  Ł  ti<jjlist;  ko,ii- 
czyna. 

Triforium  ł.  wazki  chod- 
nik, galerja,  podzielona  na 
3  otwory;  galerja,  w  zagłę- 
bieniu murów  biegnąca  po- 
nad arkadami  środkowej  na- 
wy we  wnętrzu  starych  ro- 
mańskich kościołów. 

Triga  1.  trój  zaprząg. 

Trigemini  ł.  trójnięta,  tro- 
jaczki, troje  dzieci  razem 
urodzonych. 

Trigeminus  ł.  nerw  trój- 
dzielny, piąta  para  nerwów 
głowy. 

Trigeslmo  sećundo  ł.  for- 
mat książki  w  32  (każdy 
arkusz  książki  złożony  na 
16  kartek,  mających  i'azem 
3i!  stron.). 

Trigon  g.  trójkąt. 

Trikolon  *g.  wiersz  o  3-ch 
różnych  rodzajach  wierszo- 
wania. 

Trilemma  'g.  wniosek 
o  trojczłonowym  założeniu 
(oh.  też  Dylemat). 

Trłmalchlo  ł.  dorobkiewicz 
nadęty,  nieprzyjemny. 

Trimestre  i.  Cwierćrocze, 
kwartał. 

Trimorlizm  g.  ob.  Trymor- 
lizm. 

Irimwntłind.  trójca  bóstw 
indyjskich:  Brahma,  Wisz- 
nu  ,i  Sziwa, 


Trinacria  g.  doti.  trójroż- 
na,  o  trzech  rogach;  staroż. 
nazwa  wyspy  Sycylji. 

Trinita»:'^.  święta  Trójca. 

Trlnłtatis  i.  niedziela  Trój- 
cy Św.,  pierwsza  po  Zielo- 
nych Świątkach. 

Trinkgeld  n.  napiwek. 

Trio,  Tercet  m.  utwór  mu- 
zyczny na  trzy  głosy  lub 
trzy  instrumenty ;  część 
trzecia  utworu  muzyczne- 
go do  tańca. 

Triola  te.  w  mm.  figura 
z  3  nut  zastępujących  dwie. 

Triolet  oh.  Tryjolet. 

Trlonain/.  lek  nasenny,  w 
większych  dawkach  trujący. 

Triple-alliance  /.  (tripi- 
a/ia"«)  związek  3  państw, 
potrójne  przymierze,  trój- 
przymierze. 

Trlplex  ł.  potrójny. 

Triplum  /.  troistość,  trój- 
ka, trzykrotność. 

Tripoda  g.-t.  trójnóg  złoty 
na  którym  Pytja  delfijsta 
siedziała  i  prorokowała. 

Tripot  /.  (iripol  dom  gry; 
zamtuz;  knajpa. 

Tripołage  /.  (tripotail  sza- 
chrajstwo. 

Triquetrum  t.  dawne  na- 
rzędzie do  mierzenia  wy- 
sokości, składające  się  z  3 
linijek  z  wizerami  i  po- 
Hziałkami. 

Trirema  ł.  udaw.  Rzymian, 
to  samo  00  Triera  u  Greków. 

Trisagium  g.  (póiń.i  śpiew 
kościelny,  chór  aniołów. 

Trismegistos  a.  HermesTris- 
megłstos  g.  nazwa  grecka 
egipskiego  bożka  Tota,  mi- 
tycznego wynalazcy  hjero- 
glifów,  medycyny  i  nauk 
czarnoksięskich. 

Trisłemonte  w.  w  muz.  smu- 
tno. 

Tristia  t.  śpiewy  żałobne, 
głównie  elegje  Owidjusza, 
które  układał  na  wygnaniu. 

Tristichon  g.  trójwiersz, 
strofa  złożona  z  3  wierszy. 

Tritagonisia  g.  w  teatrze 
greckim  trzeci  aktor  (oh. 
Protagonista  i  Deuteragonista). 

Triteisła  g.  wy  7  naw  ca  3 
bogów. 

Tritogenja  g.  przydomek 
bogini  Ateny  (Minerwy)  na- 
zwa od  rzeki  Triton,  gdzie 
ta  bogini  miała  wyskoczyć 
z  głowy  Jowisza. 

Triumyir  oh.  Tryumwir. 

Trivium  ł.  doti.  droga  roz- 
stajna w  trzy  strony;  kurs 
niższy  nauk  w  szkołach 
wieków  średnich,  obejmu- 
jący gramatykę,  retorykę  i 
djalektykę;  szkoła,  w  której 
taki  kurs  wykładano,  szko- 
ła trywjalna. 

Trjada  oh.  Tryjada. 

Trjangulacja  ni.  mierzenie 
płaszozyzny  za  pomocą  po- 
działu jej  na  trójkąty. 

Trjanguł  ł.  trójkąt,  instm- 


Słownik  wyrazów  obcycli  —  18 


Trjarchja  —  Tryjola 


274 


ment  muzyczny  w  kształ- 
cie stalowego  trójkąta;  trzy 
świece  poświęcone,  jednej 
wielkości  i  kształtu,  ozna- 
czające Trójcę  świętą. 

Tr|Rrch)a  *g.  panowanie 
trzecii  naraz. 

Trjasowy  ob.  Tryjasowy. 

Trjolat  of>.  Tryjolet. 

Trjumf  ob.  Tryumf. 

Troakar  ob.  Trokar. 

Troć  /.  (trok)  zamiana  w 
odpowiedniej  wartości,  sztu- 
ka za  sztuką.    • 

Trocadero  u>.  w  Paryżu 
nazwa  pagórka,  na  którym 
zbudowano  pałac  wielkiej 
wystawy  w  r.  1878. 

Trochej  g.  stopa  wierszo- 
wa składająca  się  z  pierw- 
szej sylaby  długiej  i  dru- 
giej krótkiej,  chorej. 

Trochometr  *g.  biegomierz, 
przyrząd  do  oznaczania 
szybkości  biegu  okrętu. 

Trockener  Wechsel  n.  we- 
ksel suchy,  sola  weksel. 

Trofea  a.  Trofeje  g.-ł.  [/.] 
znaki  zwycięstwa ;  brofi , 
sztandary,  zdobycze,  łupy. 

Troficzny  *g.  odżywiający. 

Trofologja  g.  nauka  o  po- 
karmach, o  odżywianiu,  o 
dyjeoie. 

Troglodyci  g.  mieszkańcy 
jaskiń  w  starożytności. 

Trois  quart  /.  (trtid  kar)  w 
trzech  czwartych  (rysu  - 
nek  twarzy  lub  figuryj. 
'  Trojańska  wojna,  dziesię- 
cioletnie oblężenie  mia- 
sta Troi  czyli  Iljonu  przez 
Greków,  które  opiewał  Ho- 
mer; powodem  oblężenia 
było  porwanie  Heleny,  żony 
Menelausa,  jednego  z  kró- 
lów greckich,  przez  Pary- 
sa, królewicza  trojańskiego; 
stąd  prten.  wojna  »  kobietę. 

Trojka  r.  zaprząg  w  3 
konie,  z  których  środkowy 
w  hołoblach,  a  dwa  boczne 
w  szlejach  z  głowami  ścią- 
gniętemi  w  bok. 

Trokar  /.  narzędzie  chi- 
rurgiczne w  formie  rurki 
ostro  zakończonej  do  wy- 
puszczania płyntiW  i  gazów 
z  wnętrz?*^  ciała. 

Troll  [j';  )  V.'  mitol.  skandy- 
nawskiej: zły  duch. 

Trolley  a.  rolka  posuwa- 
jąca się  na  druuif  rozpię- 
tym na  słupach  ulicznych, 
prowadząca  prąd  elektrycz- 
ny do  tramwaju  elektrycz- 
nego. 

Trombon  w.  oh.  Puzon. 

Tromf  ob.  Trumf. 

Tromperie  /.  flrąprij  oszu- 
kaństwo. 

Trompeute  /.  ftrąpózi  sztu- 
czny gors. 

Tromtadrata  żart.  zepsucie 
wyrazu:  demokrata,  wpro- 
wadzone przez  powieścio- 
pisarza  i  feljetonistę  Jana 
Lama,  oznaczające  krzykli-  ' 


wego  demokratę  galicyj- 
skiego. 

Tron  g.  krzesło  monarsze, 
zajmowane  w  uroczystych 
okolicznościach;8ymbol  wła- 
dzy monarchicznej;  godność 
monarsza;  wstąpić  ną  1, 
objąć  rządy:  zrzec  się  t-u, 
ustąpić  z  ł-u,  zrzec  się  pa- 
nowania. 

Tropak  ob.  Trepak. 

Trop  de  zile  /.  {tro  do  tel) 
za  wiele  gorliwości. 

Tropicus  Cancrl  t.  zwrot- 
nik Baka,  na  północnej  pół- 
kuli ziemskiej. 

Tropicus  Caprlcoml  ł.  zwro- 
tnik Koziorożca,  na  połu- 
dniowej półkuli    ziemskiej. 

Tropiczny  g.-l.  obrazowy, 
przenośny. 

Tropikalny  ni.  podzwrotni- 
kowy; gorący,  skwarny. 

Tropologja  *g.  nauka  o 
wyrażeniach  obrazowych. 

Troppo  w.  za  wiele,  bardzo. 

Tropy  g.  wyrażenia  obra- 
zowe, figury  retoryczne: 
metonimja,8ynekdocha,me- 
tafora,  alegorja,  personifi- 
kacja. 

Troteska  /.  to  samo  co 
tramblantka;  ob.  Trotteuse. 

Trołteuse  /.  troteska,  spó- 
dnica z  karczkiem,  układa- 
na w  kontrafałdy,  sięgają- 
ca mniej  więcej  do  kostek, 
używa  się  do  wyjścia  na 
ulicę.  . 

TfOttou"  roulanł  /.  itrotuar 
r«/o";^Jlatfoiiiia  ruchoma 
w  poSiaci  pasa  bez  końca, 
obracanego  n.i  wałach;  zwy- 
kle składa  się  z  szeregu 
takich  pasów,  skrajne  obra- 
cają się  najwolniej,  środko- 
we najprędzej;  człowiek, 
wszedłszy  na  nią,  posuwa 
się  w  iierunku  jej  ruchu; 
oszczędza  ludziom  chodze- 
nia (np.  na  piętra  w  skle- 
pach, na  wystawach  po- 
wszechnych). 

Trotuar  /.  chodnik  po  bo- 
kach ulicy. 

Trouble-ffite  /.  (IruJhl-uti 
zakłócający  uroczystość  i 
zabawę^  zawadjaka. 

Trouble  nićnage  /.  (truhl- 
menaż)  intruz,   wścibski. 

Trousseau  /.  (irumj  wy- 
prawa panny  młodej:  ubra- 
nie, bielizna,  stołowe  •  na- 
krycie, pościel,  wogóle  ru- 
chomości, które  ona  wnosi 
w  dom  męża. 

Trouvere  /.  ob.  Truwer. 

Trovałore  w.  trubadur. 

Troy-pound  n.  {troj-paundi 
funt  troy;  uh,  Troy-weight. 

Troy-weight  a.  {Iroi-uetl 
system  wag  w  Anglji  dla 
złota,  srebra  i  drogich  ka- 
mieni; (funt  troy=0,37324 
kilograma,  ma  się  do  funta 
avoirdupois  jak  144  do  175 
i  dzieli  się  na  5760   gran). 

Trspt   skr.  Transport  fob.J. 


Trubadar  protc.  [f.\  śre- 
dniowieczny prowanBalski 
śpiewak  i  poeta;  śpiewak 
miłości. 
'\t\tQ\iMrgornon.V\nn  konia. 
Truck  a.  (trok)  zręczny 
sposobik;  zamiana;  <<y8tem 
zamienny,  według  którego 
pracodawcy  usiłują  wyna- 
grodzić pracowników  towa- 
rem, nie  pieniędzmi,  i  zmu- 
sić ich  do  kupowania  w 
razie  potrzeby  tylko  we 
wskazanych  zakładach. 

Trudowiki  T,  grapa  pracy, 
stronnictwo  w  Rosji,  dążą- 
ce do  demokratyzacji  spo- 
łecznej, ladowładztwa  so- 
cjalistycznego i  samorządu 
poszczególnych  krajów,  ze 
szczególnym  uwzględnie- 
niem interesów  włościań- 
stwa  i  nadaniem  temuż 
ziemi. 

TniffalMno  te.  charakte- 
rystyczna rola  w  teatrze 
ludowym  włoskim,  arlekin, 
pajac,  błazen. 

Trufla  ».[».]  jadalny  grzyb 
ziemny,  w  czasie  dojrzewa- 
nia mocno  pachnący. 

Truizm  a.  prawda  nieza- 
przeczona, oczywista,  pew- 
nik; prawda  oklepana,  po- 
wszechnie znana,  komunał. 
Trukczaszy  ob.  Strukczaszy. 
Trumeau  /.  [trumoj  duże 
dłngie  zwierciadło,  sięga- 
jące do  podłogi. 

Trumf  n.  atut,  karta  świet- 
na; rodzaj  gry  w  -karty. 

Trupa  /.  [».]  towai*zystwo 
aktorów  dramatycznych. 

Trusł  [«.]  (trotti  zrzecze- 
nie się  pr^zez  akcjonarju- 
szów  wszystkich  akcji  na 
rzecz  kilku  „opiekunów": 
trustees  (łrdslit)  wzamian  za 
certyfikaty  dające  prawo  do 
dochodów  od  tychże  akcji, 
lecz  bez  prawa  głosowania 
na  zebraniach  akcjonarju- 
szów  i  udziału  w  zarządzie, 
jest  to  więc  zmonopolizo- 
wanie całej  gałęzi  przemy- 
słu w  rękach  małej  liczby 
ludzi,  którzy  samowolnie  re- 
gulują Warunki  produkcji  i 
ceny  towaru,  z  uszczerb- 
kiem dla  konsamentów  i  dla 
swych  pracowników 
Trustees  oh.  Trust. 
Trutynować  ł.  rozważać, 
, roztrząsać  szczegółowo. 

Truwer  ..''.  poeta,  a  zara- 
zem śpiewak  i  muzyk  wę- 
drowny w  północnej  Fran- 
cji w  -siekach  średnich  {ob. 
Trubadur). 

Tryb    ».    spo.^ób;   w  gram. 
forma  odmiany  słowa  (cza- 
sownika); koło  zębate. 
Tryba  ob.  Tribus. 
Trybadyzm   *g.  przeciwny 
naturz9    sposób    zaspokoje- 
nia popędu  płciowefo  u  ko- 
biety. 
Trybomet'  *g.  rodzaj   no- 


ża, przyrząd  do  określenia 
oporu,  jaki  sprawia  tarcie 
metalów. 

Trybować  n.  pędzić  /ośli- 
nę,  aby  prędzej  rosła;  try- 
bowajile,  wybijanie  na  bla- 
sze rozmaitych  wsorów  tak. 
aby  były  wypukło. 

TryiMil«c|a  ni.  ucisk,  nie- 
pokój, zmartwienie,  frasu- 
nek. 
Trybularz  ob.  TwTłHilarz. 
Trybun  ł.  obroftca  praw 
ludu  u  Rzymian;  przywód- 
ca ludu. 

Tryt>una  /.  [».]  wzniesione 
miejsce  dla  mówcy,  dla  sę- 
dziów, lob  dla  widzów. 

Trybunał  t.  sąd;  grono  sę- 
dziów; miejsce  posiedzeń 
sądu;  dawniej:  instancja  są- 
dowa, sądząca  sprawy  cy- 
wilne; ł.  rewolucyjny  ob.  Re- 
wolucyjny. 

Trytaiiał    /.    urząd,    god- 
ność, trybuna;  urzędowanie 
trybuna. 
Trybuszon  /.  korkociąg. 
Trybut  ł.  danina,   haracz, 
hołd,  podatek. 

Trychina  ni.  robak  włosko- 
waty,  żyjący  szczególnie  w 
mięsie  trzody  chlewnej, 
sprowadzający  po  zjedzenia 
go  przykrą  chorobę,  często 
śmiertelną. 
Triclilnoza  ob.  TrichinosU. 
Trychoblasły  *g.  włoskowa- 
to  komórki  roślinne. 

Trycykl    /.     trójkołowiec, 
welocyped  o  trzech  kołach. 
Tryft,    prąd    zmienny    w 
morzach. 

Trygllf  *g.  trójwrąb,  ozdo- 
ba architektoniczna  fryzu, 
złożona  z  trzech  pasków 
pionowych,  niekiedy  z  rzeź- 
bą pomiędzy  niemi 

Trygfawftorłt/.  bóstwo  sło- 
wiańskie o  trzech  głowach, 
zarazem  męskie  i  żeńskie, 
panujące  nad  niebem,  zie- 
mią i  piekłem,  czczone  głó- 
wnie za  czasów  pogańskich 
w  ludnym  i  wielkim  .mie- 
ście Szczecinie  (Stettini, 
gdzie  miało  trzy  gontyny, 
stojące  na  trzech  górach. 

Trygonomełrja  'g.'  część 
gieometrji  o  mierzeniu  trój- 
kątów, użyteczna  w  roz- 
maitych pomiarach  (wyso- 
kości, odległości  i  t.  p.);  t. 
płaska,  bada  trójkąty  płas- 
kie; ł.  sferyczna,  zajmuje  się 
trójkątami  sferycznemi. 

Tryjada  g.  zebranie  trzeoh 
jedności,    trzech    osobisto- 
ści, trzech  bóstw;   w    mwi. 
trzy  najważniejsze  akordy. 
Tryjas  a.,  Tryjasowa  forma- 
cja,   potłady     gieologiczne 
drugorzędowe,    złożone     z 
piaskowców,    wapieni    mn- 
szlowych    ze    skamieniało- 
ściami i  radami. 
Tryjor  ob.  Trieur. 
Tryjola   tr.,  Tryjelką,  trój- 


1 


275 


Tryjolet  —  Tun 


a,  figura  muzyczna,  zio- 
ną z  3  nut,  a  trwająca 
\  Inż,  co  dwie  nuty. 

Tryjolet  /.  forma  ryrao- 
twurcza,  złożona  z  8  wier- 
szy, z  których  pierwszy 
•powtarza  si^  po  trzecim,  a 
po  szóstym  pierwszy  i  drugi. 

Trykllnja  g.  u  staroż.  Gre- 
ków i  Rzymian  trójkąłny 
stół  jadalny;  także  sala  ja- 
dalna, sala  gościnna. 

Trykolor  1.  trójbarwna  fla- 
ga, takaż  kokarda. 

Trykotaż,  Trykoty  /.  tka- 
nina, robiona  sposobem  poń- 
czoszniczym, wyroby  z  ta- 
kiej tkaniny. 

Tryktrak  /.  rodzaj  gry  w 
kostki;  rodzaj  gry  w  karty. 

Tryl  te.  ozdoba  muzyczna, 
polegająca  na  szybkim  po- 
wtarzaniu po  sobie  dwuch 
sąsiednich  tonów. 

Tryljon  Ł  miljon  biljonów 
(jedynka  z  18  zerami). 

Trylobity  *g.  rodzaj  ska- 
mieniałości pewnych  sko- 
rupiaków zaginionych. 

Trylogja  g.  troistość;  u- 
twór  literacki,  złożony  z 
trzech  oddzielnych  części, 
stanowiących  jedną  całośó. 

Trymestr  ob.  Trlmestre. 

Trymorlizffl  *g.  trójposta- 
ciowość. 

Trynitarze  frl  zakon  re- 
ligijny świętej  Trójcy,  za- 
łożony w  1198  r.,  mający 
na  celu  wykupywanie  jeń- 
ców z  niewoli  tureckiej. 

Tryn(k)gleld  tt.  napiwek, 
datek  udzielony  posługują- 
cemu. 

Trynomjum  *g.  trójdzielna 
liczba. 

Trypanosom  *g.  zarazek 
śpiączki  śmiertelnej,wszcze- 
piany  ukąszeniem  muchy 
tse-tse. 

Trypariycja  ni.  trójpodział. 

Tryper  n.  rzeżączka,  zara- 
źliwe zapalenie  kanału  mo- 
czowego (choroba  wenerycz- 
na). 

Trypla  [«.]  gatunek  glin- 
ki złożonej  z  drobniutkich 
skorupek  okrzemek,  służą- 
cej do  polerowania  metali, 
rogu,  bursztynu  i  t.  p.  (od 
kraju  Trypolis  w  Afryce). 

Trypla  /.  w  grze  bilardo- 
wej: uuerzenie  jednej  kuli 
drugą  tak,  aby  ta  się  dwa 
razy  od  bandy  odbiła. 

Trypleł  ł.  trzy  wiersze 
rymowane,  stanowiące  ja- 
kieś przysłowie  lub  zagadkę. 

Trypiika  ł.  w  prawie:  od- 
powiedź oskarżającego  na 
replikę,  t.  j.  na  odpowiedź  o- 
ekarżonego,  odpowiedź  trze- 
cia. 

Tryplikał  ł.  trtccia  kopja. 

Tryplować  ni.  potroić 

Tryptolem  w  mitol.  grec- 
kiej: człowiek,  którego  bo- 
gini  Ceres    nauczyła    rol- 


nictwa i  uprawy  pszeni- 
cy, a  on  tego  innych  nau- 
czył. 

Tryptyk  g.-t.  obraz  trzy- 
skrzydłowy, złożony  z  3-ch 
obrazów. 

Tryjekc)a«<.trójdzleluość; 
podział  na  3  części  równe. 

Tryszak  w.  rodzaj  gry  w 
k:irty. 

Tryłomja  *g.  podział  na  3 
części 

Tryton  g.  bóstwo  morskie 
staroż.  Greków:  pół  czło- 
wieka, pół  ryby;  rodzaj  jasz- 
czurki. 

Tryton  ir.  w  muz.  akord 
złożony  z  trzech  dźwięków, 
będących  trzema  tonami  ca- 
łemi. 

Tryturacja  nł.  starcie  na 
miałki  proszek. 

Tryumf  t.  zwycięstwo,  o- 
znaka  z-sycięstwa,  radość 
z  powodu  zwycięstwa;  naj- 
wyższy zaszczyt  okazywa- 
ny wodzom  w  Rzymie  sta- 
rożytnym za  odniesione 
zwycięstwo. 

Tryumfalny  ł.  zwycięski, 
uroczysty;  t.  łuk,  t.  brama, 
ozdobna  budowla  w  kształ- 
cie bramy  lub  łuku,  wznie- 
siona dla  uczczenia  znako- 
mitych osób,  przez  nią  wjeż- 
dżających. 

Tryumfator  /.  wódz  zwy- 
cięzki,  zwycięzca. 

Tryumfować  ł.  zwyciężać, 
cieszyć  się  ze  zwycięstwa 
nad  kimś  odniesionego. 

Tryumwir  i.  każdy  z  trzech 
panujących  w  czasie  tryum- 
wiratu  w  staroż.  Rzymie. 

Tryumwirat  i.  panowanie 
trzech  mężów. 

Trywjalny  /.  gminny,  po- 
spolity, płask  i,  nieprzyzwoi- 
ty, niesmaczny;  ł-na  szko- 
ła, w  Austrji  szkoła  trzy- 
klasowa; ob.  Trlvium;  trywjal- 
ność,  pospolitość,  płaskość. 

Trywjum  t/A,  TrWium. 

Tseki,  chińska  porcelana. 

Tslen  (/i/ńs.moneta  chińska 
dziesiąta  część  Taela. 

Tse-tse,  Cece.  gatunek  mu- 
chy w  południowej  części 
Afryki  zwrotnikowej,  unie- 
możliwia tam  hodowlę  by- 
dła, dla  którego  ukłucia  jej 
są  zabójcze,  choć  dla  czło- 
wieka nieszkodliwe. 

Tsung-li-Yamen  diińt.  mi- 
nistcrjum  spraw  zewnętrz- 
nych w  Chinach. 

T.  s  V.  p.  tkr.  Tournez  s'll 
vous  plait  (oh.i. 

T.  T.  skr.  Toto  Tllulo  ł.  to 
samo  co:    Pleno  Titulo  fob.J, 

Tualeta  /.  gotowalnia, 
sprzęt  w  rodzaju  stołu,  za- 
opatrzony w  ruchomo  0- 
prawionc  •  pionowe  lustro, 
oraz  we  wszelkie  przed- 
mioty potrzfbne  przy  cze- 
.sanin  się  i  ubieraniu;  wy- 
tworny całkowity  strój  ko- 


biecy; robić  ł-ę,  ubierać  się; 
tualetowy,  dotyczący  tuale- 
ty;  dotyczący  kosmetyków; 
ł.  ocet  ob.  Ooet. 

Tuaregowle,  plemię  berbe- 
ryjskie  koczownicze,  zamie- 
szkujące przeważnie  część 
zachodnią  pustyni  Sahary. 

Tua  res  agłtur  i.  idzie  o 
ciebie,  o  twoje  dobro. 

Tu  t.  ty;  tu  aułem  (do$l. 
ty  jednak)  główny  punkt, 
węzeł. 

Tub  a.  (tiub)  kadź,  wanna. 

Tuba  ł.  rura  z  blachy  lub 
tektury,  służąca  do  prze- 
syłania głosu  na  większą 
odległość;  instrument  me- 
talowy dęty  o  najniższym 
potężnym  tonie  basowym; 
t.  akustyczna,  cienka  rurka 
wygięta  muszlowato,  wkła- 
da się  cienkim  końcem  w 
ucho,  w  szerszy  koniec  mó- 
wi się,  używana  przez  oso- 
by o  słuchu  przytępionym; 
t.'  Eustachll,  trąbka  Eusta- 
chjusza,  przewód  łączący 
jamę  ust  i  nosa  z  uchem 
środkowym;  t.  Falopli,  jaio- 
wód;  łubka,  rurka  w  jednym 
końcu  zamknięta,  w  drugim 
zaśrubywana,  kapsla  cyco- 
wa do  farb   olejnych. 

Tubalny  ni.  donośny, 
grzmiący  (o  głosie). 

Tuberkullna  ni.  rodzaj  su- 
rowic j,  wyrabianej  ku  koń- 
cowi XI V  st.  przes  bakte- 
rjologa,  d-ra  KcciJa,  mają- 
cej niby  leczyć  gruźlicę 
płucnąjleczłanraoonej,  gdyż 
była  szkodliwa. 

Tuberkuloza  nt.  gruźlica, 
suchoty  płucne. 

Tuberkuły  ł.  gruzełki, 
wrzodziki  na  płucach  i 
członkach  ciała  zarażonych 
tuberkuloza;  tuberkullczny, 
gruźliczy. 

Tuberoza  nł.  roślina  liljo- 
wata  o  pięknych  białych 
kwiatach,silnie  pachnących. 

Tubka  ob.  Tuba. 

Tubus  ł.  rurka,  rura  do 
patrzenia  na  odległe  przed- 
mioty; otwór  z  szyjką  we 
flaszce,  retorcie  lubiolbie, 
służy  do  dolewania  lub  wy- 
lewania płynów,  do  odpro- 
wadzania lub  wpuszc;zania 
gazów. 

Tuo  lal  /.  (iii  la)  zabij  ją! 
rada  udzielona  przez  kome- 
diopisarza, Aleksandra  Du- 
masa (syna),  mężom  zdra- 
dzanym przez  żony. 

Tuf  [».]  martwica,  kru- 
chy kamień  wapienny  dziur- 
kowaty, używany  w  budow- 
nictwie, popiół  wulkanicz- 
ny skamieniały. 

Tug,  członek  sekty  Wscho- 
dnio-Indyjskiej,  uczestnik 
fanatycznej  religijnej  szaj- 
ki rozbójniczej,  napadają- 
cej podróżnych,  aby  ich  u- 
dusić,  nie  przelewając  krwi, 


na  czeić    bogini    Bahwani; 
buńczuk. 

Tug  tur.  długa  laska,  ma- 
jąca na  końcu  ogon  koński 
i  złotą  kulę,  służąca  jako 
chorągiew. 

Tugendbund  n.  stowarzy- 
szenie niemieckie  studen- 
tów podczas  najścia  .•'''ran- 
cuzów  za  Napoleona  I,  w 
początkach  zeszłego  stule- 
cia, mające  na  celu  wypę- 
dzanie Francuzów. 

Tugra  tur.  podpis  sułtana 
na  aktach  urzędowych,  mo- 
netach i  t.  p. 

Tulllerles  /.  (iuihi)  pałac 
w  Paryżu,  od  Ludwika  XLTI 
rezydencjamonarchów  fran- 
ctiskich;  spalony  w.  r.  1871 
przez  komnnardów. 

Tulsko  ob.  Teuł. 

Tuizm  ni.  altruizm. 

Tuia  g.  (drzewo  życia)  ro- 
ślina wiecznie ,  zielona  o 
liściach  strzępiastych. 

Tu  ras  voulu,  Georges  Dan- 
dln  /.  (tu  la  nrulu  iori  da^do 
sam  tego  chciałeś!  (wyra- 
żenie z  komedji  Moljera). 

Tuleja  «.  rurka  często  lej- 
kowata; okucie  dolne  hala- 
bardy, lancy,  kopji;  rurka 
u  strzemienia,  w  którą  żoł- 
nierz jezdny  wtykał  i  o  nią 
opierał  dolny  koniec  kopji, 
chorągiewki,  kiedy  jechał 
konno. 

Tulipan  pert.  [tr.]  nazwa 
kwiatu  o  kielichu  w  róż- 
nych kolorach. 

Tullt  alter  honores  t.  kto 
inny  wziął  zaszczyty. 

Tulu,  mowa  ludowa  dra- 
widyjska  w  południowych 
Indjach. 

Tum  śrgórnon.  dom,  ko- 
ściół katedralny. 

Tuman  tur.  gęsta  kurza- 
wa; mgła;  tumanić,  puszczać 
tuman  w  oczy,  oszukiwać, 
bałamucić. 

Tumba  ł.  grób,  nagrobek 
w  kształcie  trumny  uży- 
wany w  średnich  wiekach, 
a  także  dla  Świętych,  szcze- 
gólniej w  rzymskich  kościo- 
łach. 

Tummim  i  urim  hebr.  doil. 
prawda  i  światło;  słowa 
napisane  na  napierśniku 
ai'cykapłana  jerozolimskie- 
go, jako  symbol  objawienia 
woli  bożej. 

'  Tumor    t.    rabrzmiałość, 
puchlina. 

Tumult  /.  zgiełk,  zbiego- 
wi.Mko,  wrzawa. 

Tumultant  ł.  podburzający, 
sprawiający  niepokój,  krzy- 
ki, hałasy  i  zbiegowisko, 

Tumulto,  tumultuoso,  eon 
łumulto  ip.  w  mut.  szumno, 
gwarno,  burzliwie. 

Tumuius  t.  grób,  nagro- 
bek. 

Tun  a.  (tsn)  angielska  mia- 
ra płynów  «  232  galionom. 


Tundra 


Tykał 


276 


Tundra  jih.  [r.J  trz<jBawi- 
Bko  bez  drzew  i  bez  buj- 
nej roślinności,  pokryte  tyl- 
ko rocheni  liściastym,  przez 
większą  cz(jść  roku  zamarz- 
nięte. 

Tu  ne  cede  malls,  ted  con- 
tra audentior  ito  Ł  nie  ule- 
gaj złemu,  lecz  ma  staw 
odważnie  czoło. 

Tunel  «.  przejście  pod- 
ziemne poprowadzone  pod 
rzeką  lub  pod  górą,  albo 
wykute  w  skale,  dla  prze- 
prowadzenia kolei  żelaznej. 

Tunga,  pchła  amerykań- 
ska, która  włazi  pod  pa- 
znogcie  u  nóg  i  sprawia 
rany. 

Tunguzi,  lud  mongolski  w 
północno-wschodniej  Sybe- 
rji,  myśliwski,  wyznający 
przeważnie  szamanizm. 

Twiica  proprior  palio  est 
1.  koszula  jest  bliższa  ciała 
mi  sukmana. 

Tunieella  k^  ubiór  (tego 
samego  koloru  co  ornat), 
który  biskup  wkłada  jiod- 
czas  odprawiania  nabożeii- 
stwa  pontyfikalnego. 

Tunika  t.  u  starożytnych 
suknia  spodnia  o  krótkich 
rękawach  z  białej  wełny; 
.suknia  pod  ornatem;  część 
sukni  kobiecej, pokrywająca 
.spódnicę  sukni. 

Tupet/,  czupryna,  perucz- 
ka,  pokrywająca  część  gło- 
wy; prz««.  czupurność,  czel- 
ność. 

Tu  quoque!  1.  i  ty  także! 
wyrażenie  zdziwienia  lub 
oburzenia  na  widok  przy- 
jaciela, występującego  nie- 
przyjafnie. 

Tor  oh.  Tour. 

TuraAskie  języki  i  ludy  (ter- 
min dawniejszy)  to  samo 
co  nralo-altajskie  języki  i 
ludy  (nazwa  od  nizin  Tu- 
ranu,  dziś  Turkiestan). 

Turbacja  t.  niepokój,  za- 
mieszanie, kłopot. 

Turban  tur.  zawój  turec- 
'  ki  z  tkaniny,  jako  przykry- 
cie głowy. 

Turbator  1.  wichrzyciel. 

Turbator  chori  /.  śpiewak 
mącący  zgodność  chóru , 
psujący  harmonję. 

Turbina  t.  koło  poziome, 
kształtu  ślimakowatego,  po- 
ruszane strumieniem  wo- 
dy, służące  do  poruszania 
machin  i  przenoszenia  siły. 

Turbinit  »^.mnszla  w  kształ- 
cie śruby. 

Turbot  /.  ryba  z  gatunku 
bokopływów,  płaszcz  mor- 
ski, skarp. 

Turbować  t.  niepokoić, 
przeszkadzać. 

Turbulencja  ni.  niepokój. 

Turby  ar.  grobowce  sułta- 
nów tureckich  w  mecze- 
tach. 

Turco  /.  (tarko)  ob.  Turkosi. 


Turf  fl.  (tsr/)  murawa,  tor 
wyścigowy,  plac  gonitw. 

TurficI  wi.amatorzy  wyści- 
gów konnych. 

Turgor,  Turgetcencja  i.  na- 
brzmienie, napływ;  w  bo- 
tanice: napięcie  tkanek  ro- 
ślinnych wskutek  ciśnienia 
wody,  pochłanianej  przez 
korzenie;  zwiększony  do- 
pływ krwi  do  arterji  jakiej 
części  ciała. 

Turgor  vlłaiis  ł.  iędrność 
ciała. 

Turibulum  ł.  oh.  Turybularz. 

Turi<erariui'i«{.  kleryk  nio- 
sący turybularz  i  kadzidło 
podczas  nabożeństwa. 

Turkołil  M^.przyjaeiel,  zwo- 
lennik Turków. 

Turkomani,  Turkmeni,  ko- 
czowniczy, rozbójniczy  lud 
turecki  żyjący  między  mo- 
rzem Kaspijskim  a  jezio- 
rem Uralskim ,  podległy 
Rosji. 

Turkosi,  część  wojska  fran- 
cuskiego, tyralierzy,  żoł- 
nierze, złożeni  głównie  z  ro- 
dowitych mieszkańców  Al- 
gieru, pod  dowództwem  ofi- 
cerów Francuzów, 

Turkus,  kamień  szlachet- 
ny koloni  zielonawo-nie- 
bieskiego,  kalait. 

Turlupinade  /.  (turlUpinad) 
żart  niewczesny,  drwinki, 
bł&aaowanie. 

Torma  t.  najrr.niejszy  od- 
dział jazdy  w  staroż.  Rzy- 
mie. \ 

Torrt^a  n,  wWża,  więzienie. 

TurmaHfl  w.  rainerał,  ka- 
mień półszlachetny,  różnej 
barwy,  mający  własność  po- 
laryzowania światła,  uży- 
wany w  optyce,  po  ogrza- 
niu nabiera  własności  elek- 
trycznych. 

Turner  n.  gimnastyk. 

Turnesol  /.  farba  niebies- 
ka z  nasion  słonecznika. 

Turnia,  naga,  wysoka,  stro- 
ma skała  (w  Tatrach). 

Turnieje  {śrgćmon.]  śre- 
dniowieczne igrzyska  i  za- 
pasy rycerskie. 

Turnikiet  /.  oziębiacz,  o- 
ziębiacz  wina;  krępnlec , 
przyrząd  chirurgiczny  do 
ściskania  arterji  przy  upły- 
wie krwi;  kołowrót. 

Turnip,  1.  mn.  Turnips  a. 
(lórnif-j  rzepa. 

Turniura  /.  podnszeczka 
pod  spódnicę,^  kładziona  z 
tyłu,  aby  spódnica  lepiej 
leżała. 

Turn  out  a.  (torn  auł),  ro- 
dzaj powozu;  masowe  za- 
wieszenie robót  przez  ro- 
botników, bezrobocie,  strejk. 

Turnus  irl.  porządek,  ko- 
lej przypadająca  na  jaką 
grupę,  kreskowanie,  weto- 
wanie. 

Turnyerein  n.  stowarzy- 
szenie   gimnastyczne    nie- 


mieckie, licznie  w  Niem- 
czech, powstałe  po  klęt^kach 
zadanyi  h  Niemcom  prze/. 
Napoleona  I. 

Turpe  est  allud  lo()ul,  aliud 
tentire  ł.  brzydko  jffct  ina- 
czej mówić,  a  inaczej  my- 
śleć. 

Turpe  est  laudarł  %b  illau- 
datis  ł.  źle  jest  być  chwa- 
innym  przez  tych,  którzy 
sami  na  pochwałę  nie  za- 
sługują. 

Turpis  persona  t.  osoba  n- 
żywająca  złej  reputacji,  o- 
sławiona. 

Turybularz  ni.  •kadtielnica 
kościelna. 

Turyfikaci  ^.chrześcijanie, 
którzy  czynili  ofiary  przed 
ołtarzami  pogańskiemi,  aby 
ochronić  się  przed  prześla- 
dowaniem. 

Turysta  a .  odbywający 
większe  wycieczki,  podróż- 
nik. 

Tusculanum,  Tuscukm  ł. 
dworek  wiejski,  blizko  mia- 
steczka t.  n ,  należący  do 
Cycerona,  który  tam  odpo- 
czywał po  pracy;  przen.  za- 
cisze wiejskie,  w  którym 
człowiek  pracujący  umysło- 
wo odpoczywa  lub  nowe 
prace  obmyśla  zdała  od 
zgiełku  miejskiego. 

Tuszy,  czarna  farba  chiń- 
ska; kąpiel  natryskowa, 
prysznic;  oh.  Douche;  w 
muz.  dotknięcie,  wydobycie 
właściwego  tonu. 

Tusz  ».  krótka  przygryw- 
ka n,T  trąbkach  dla  powi- 
tania, pożegnania,  podczas 
toa.^tu. 

Tuszowa^  /.  przypalać  ka- 
mieniem piekielnym;  ma- 
lować tuszem;  natryskiwać 
ciato  wodą;  zamazywać;  za- 
cierać złe  wrażenier^  grze 
bilardowej:  stykać  się  (o 
bilach),  dotykać. 

Tutamina  A  środki  ocbron- 
uo. 

Tutę  hoc  iiiłristi,  tibi  omne 
est  exedenduin  ł.  co  nawa- 
rzyłeś, to  zjedz  sam. 

Tuteia  t.  opieka. 

Tutka  n.  torebka  z  papie- 
ru zawiniętego  lejkowato 
na  towary  suche  i  sypkie; 
rurka;  rurka  z  bibułki  do 
papierosów. 

Tutor  l.  opiekuni  knra- 
tor;  wychowawca. 

Tulta  la  forza  ir.  w  muz. 
całą  .siłą.  " 

Tutte  corde  w.  nie  naci- 
skać żadnego  pedału. 

Tutti  tr.  wszyscy,  cała  or- 
kiestra. 

Tutti  frutti  tr.  mieszanina 
różnych  owoców;  miesza- 
nina. 

Tutti -quanłi  w.  iron.  wszys- 
cy razem,  i  tym  podobni, 
wszyscy  jednakowi. 

Tułuni  siienłi   praemium  ł. 


milczenie  może  być  pewne 
nagrody. 

Tuwalnia  tr.  ręcznik,  chu- 
sta, obrus;  ręcznik,  który 
ministranci  trzymają  dla 
przystępujących  do  Komu- 
nji  Św. 

Tuz  n.  as  w  kartach;  fnen. 
człowiek,  zajmujący  wyso- 
kie stanowisko  w  społeczeń- 
stwie, dygnitarz;  t-y,  iart.  u- 
derzefiia  (pięścią,  kijem). 

Tuzin  /.  dwanaście  sztuk. 

Tuiurek  /.  rodzaj  czarne- 
go surduta  męskiego,  n« 
dwa  rzędy  guzików,  przy- 
wdziewanego szczególniej 
na  uroczystości,  na  wizyty. 

Twist  a.  (tuitti  angielska 
tkanina  bawełniana  wyko- 
nana na  maszynie;  napój  z 
wódki,  piwa  i  jaj. 

Two-penee  a.  (Ito-pentt  mo- 
neta angielska:  dwa  pensy. 

Tyara  oh.  Tjara. 

Tyfcol,  Tebel  n.  czop,  klin, 
kołek. 

Tybet,  delikatna  tkanina 
wełniana,  wyrabiana  z  weł- 
ny kói  tybetańskich. 

Tybinkl,  Tebenkl.  te  czyści 
nóg,  które  się  opierają  na 
siodle ;  siedzenie ;  kawałki 
skóry,  wiszące  u  siodła  dla 
ozdoby;  dostać  po  tybinkach, 
dostać  chłostę. 

Tybum  a.  (tajhsm)  pl*c, 
na  którym  niegdyś  tracono 
skazańców  w  Londynie. 

Tycho  me  vocal  ł.  Tycho 
mnie  woła,  muszę  wyjść 
(z  potrzebą)  (od  Tycho  de 
Brahe,  który,  nie  śmieją* 
wstać  od  stohi  cesar.skie- 
go,  zachorował  gwałtownie 
i  umarł). 

Tyfiotypografja  *g.  druko- 
wanie wypukłemi  literami 
dla  niewidomych. 

Tyfoftaifflja  *g.  epidemicz- 
ne egipskie  zapalenie  oczu. 

Tyfoldalny  ni.  tyfusowy. 

Tyfomanja  ni.  śpiączka  po- 
łączona z  gorączką  i  obłę- 
dem. 

Tyfen  g.  miiol.  potwór  po- 
konany przez  Zeusa;  gwał- 
towny orkan,  wiejący  na 
oceanie  Indyjskim,    tajfun. 

Tyftyk  tur.  gatunek  tka- 
niny bawełnianej. 

Tyfus  g.-{.  dur,  durzyca, 
silna  choroba  gorączkowa; 
t.  ghtdowy  rozwija  się  skut- 
kiem złego  powietrza,  gło- 
du i  nędzy. 

Tygiel  n.  naczynie  uży- 
wane do  topienia  metali; 
rynka. 

Tygrys  ?•-'•  wielki  zwierz 
drapieżny,  żyjący  w  Azji; 
tygrysie  oko,  kamień  ozdob- 
ny, minerał  brunatno  żół- 
tej barwy,  mieniący  się  w 
złociste  prążki. 

Tyjady  c.  ob.  MenaHy.  Ba- 
chutki. 

Tyul  ob.  Tikal 


277 


Jykiet  —  Ueberwerthuiig  der  Wcrthe 


Tykieł  ob.  Tickct. 

Tyloma  *g.  zgrubienie  i 
stwardnienie  naskórka,  od- 
cisk, nagniotek. 

Tylopod*  *g.  zwierzęta 
zrosto[ialcza8te. 

Tymbal  a.  potrawa  z  ptac- 
twa a.  z  ryb  w  kremie  z 
bitej  śmietanki  a.  w  pianie 
z  białek. 

Tymele  g.  w  teatrze  staro- 
greckim  podwyższenie  ołta- 
rzowe w  miejscu,  gdzie  się 
odbywały  tańce  chórowe. 

Tymokracja  g.  forma  rzą- 
du, oddająca  władzę  i  god- 
ności państwowe  właścicie- 
lom ziemskim  i  ludziom 
bogatym,  stosownie  do  osza- 
cowanego ich  majątku,  oli- 
garchja. 

Tymol  ni.  olejek  aroma- 
tyczny, wyrabiany  z  tymia- 
nu  przez  dystylację,  ma 
własności  antyseptyczne. 

Tymon  g.  mizantrop,  te- 
tryk,  człowiek,  widzący  w 
ludziach  tylko  wady  i  uni- 
kający ludzi  (od  nazwiska 
Ateńczyka). 

Tymopałja  *g.  choroba  u- 
my  słów  a,  obłąkanie. 

Tympan  a.  Tympanum  g.-t. 
kotły  u  Greków  i  Rzymian, 
instrument  dęty  podobny 
do  bębna  i  tamburyna,  ze 
spodem  zaokrąglonym,  z 
wierzchu  obciągnięty  skó- 
rą, używany  w  orkiestrze 
i  przy  uroczystościach  re- 
ligijnych; łuk  nade  drzwia- 
mi, ozdobiony  mozajką  lub 
płaskorzeźbą;  w  anai.  część 
ucha  wewnętrznego,  bębe- 
nek uszny. 

Tympani  copertl  n/.  bębny 
przysłonięte  suknem  a.  kre- 
pą, żeby  wydawały  głuchy, 
smutny  odgłos. 

Tympanista  g.  grający  w 
orkiestrze  na  tympanach. 

Tyndarydzi  g.  dwaj  bliź- 
nięta Dioskury:  Kastor  i 
Pollnks  (ob.)  oraz  siostra 
ich  Holena,  dzieci  Tynda- 
ra,  króla  iacedemońskiego, 
i  Ledy. 

Tynf,  Tymf,  dawny  pie- 
niądz polski  wartości  18  k. 
(od  nazwiska  Tymfa  właść. 
Timpfa  z  Torunia,  zawiadu- 
jącego mennicą  w  r.  Itj62). 

Tynk  n.  powłoka  ścian  bu- 
dynku, zaprawa  wapienna 
narzucona  na  nie  i  zatarta. 

Tynkal  malajs.  boraks  ro- 
dzimy, znajdowany  na  brze- 
gach niektórych  jezior  chiń- 
skich i  kalifornijskich. 

Tynktura  t.  alkohol;  roz- 
twór jakichkolwiek  substan- 
cji rozpuszczalnych  w  spi- 
rytusie. 

Tynta  w.  ton.  bai-wa  obra- 
zu, dobór  barw  światła  i 
eieni;  odcień. 

Tyny  nor\D.  wieżyczki,  nad 
szczyt  budynku  sterczące. 


Typ  g.-t.  kształt  zasadni- 
czy; wzór,  pierwowzór,  ce- 
cha; przedstawiciel  rodza- 
ju, gatunkn;  postać  łącząoa 
w  sobie  cechy  wybitne,  do- 
strzegane mniej  wyraziście 
u  mnóstwa  innych  osobni- 
ków; ł-y,  czcionki  drukar- 
skie; typowy,  zgodny  z  ja- 
kim typem,  pierwowzorem, 
przedstawiający  wszystkie 
a.  najwybitniejsze  znamio- 
na typu;  charakterystycz- 
ny, znamienny. 

Typhiltis  ni.  zapalenie  śle- 
pej kiszki. 

Typograf  *g.  drukarz. 

Typogralla  *g .  drukar- 
stwo. 

Typolitografja  "g.  druko- 
wanie z  odbitek  otrzyma- 
nych z  pisma  lub  drzewo- 
rytu, a  przeniesionych  na 
kamień. 

Typolog  *g.  znawca,  ba- 
dacz typów,  uczący  pozna- 
wać typy. 

Typologia  *g.  nauka  o  ty- 
pach i  ich  teorja;  nauka  o 
pierwowzorach  w  Starym 
Testamencie  i  ich  stosunku 
do  chrześcijaństwa. 

Typometr  *g.  przyrząd 
mierniczy,  służący  do  mie- 
rzenia liter  drukarskich  lub 
oczek  czcionek. 

Typomełrja  *g.  sztuka  dru- 
kowania map  według  ka- 
wałków modeli. 

Typotelegral  *g.  telegraf 
elektryczny,  drukujący  li- 
terami. 

Typłologja  *g.  rozmowa  z 
duchami  za  pomocą  pukań 
(termin  spirytystyczny). 

Tyrada  /.  w  muz.  i  ipie- 
wie:  ozdoba'pomięd7.y  dwo- 
ma tonami,  którą  się  wy- 
konywa, szybko  przebiega- 
jąc tony  między  temi  leżą- 
ce; długa  mowa,  potok  słów 
w  tonie  deklamacyjnym , 
przesadne  górnolotne  wy- 
rażanie się. 

Tyraijer  /.  w  wojsku:  cel- 
ny strzelec,  walczący  przed 
główną  linją  w  szyku  roz- 
rzuconym. 

Tyraljerka  /.  prowadzenie 
bitwy  szeregami  rozpro- 
szonemi,  szykiem  rozrzu- 
conym. 

Tyran  g.-l.  w  starożytno- 
ści: jedynowładca  panują- 
cy absolutnie;  przen.  czło- 
wiek bezwzględny,  okrut- 
nik,  ciemięzca. 

Tyranizować  nt.  dręczyć, 
znęcać  się ,  opanowywać; 
zmuszać  kogo  do  czegoś  e- 
goistycznie. 

Tyranja  g  okrutne  samo- 
wolne rządy,  ciemięstwo, 
okrucieństwo. 

Tyrezjasz,  słynny,  ślepy 
wróżbita  w  Tebach  w  sta- 
rcz. Grecji. 

Tyrlasl^    xl.     chorobliwe 


łuszczenie  się  skóry;  cho- 
robliwa chuć  płciowa. 

Tyrolienne  /.  (tiroljen)  po- 
wolny taniec  tyrolski  w  tem- 
pie walca;  śpiewka  tyrolska. 

TyroAskie  znaki,  skrócenia 
w  pisaniu,  któro  wynalazł 
Tiro.wyzwoleniecCycerona. 

Tyri,  Tyrsut  g.  laska  Ba- 
chusa, otoczona  bluszczem 
i  liściem  winogronowym, 
zakończona  szyszką. 

Tyrteusz,  słynny  grecki 
poeta,  który  w  VII  w.  prz. 
Chr.  pieśniami  swemi  en- 
tuzjastycznemi  przyczynił 
się  do  zwycięstwa  Spartan 
w  ich  wojnie  z  Mes.=yną. 

Tytana.  piei'wiastek  chem. 
metal  ciemno-szary,  trud- 
no topliwy;  przydomek  Hel- 
josa  bożka  słońca;  przen. 
olbrzym,  siłacz  .  (w  miiol. 
greek.  Tytani,  synowie  io- 
gów  TJranosa  i  Gai,  poko- 
nani przez  Zeusa,  który 
ich  wtrącił  do  Tartam  (pie- 
kła), a  dowódcę  ich  Atlaga 
skazał  na  dźwiganie  nieba; 
tytaniczna  praca,  praca  wiel- 
ka, wymagająca  wielkich 
wysiłków. 

Tytanida  g.  córka  Tytana, 
olbrzymka. 

Tytanja  g.  w  ««7.  królowa 
elfów,  nimfa,  chwilowo  za- 
kochana w  prostaku;  jej 
mężem  był  Oberon  {ob.). 

Tyłei  n.  z^nakr  skrócenia 
wyrazów  albo  liter. 

Tytularny  nt.  posiadający 
tylko  tytuł,  Tangę,  be  t  od- 
powiedniej 'władzy,  hono- 
rowy. 

Tytulatura  ni  forma  tytu- 
łowania. 

Tytuł  t.  nazwa;  napis  na 
dziele,  na  rozdziale;  nazwa 
godności,  urzędu;  prawo  do 
czegoś,  miano;  tytułować,  na- 
zywać kogo,  wymieniać  je- 
go tytuły,  godności,  urzę- 
dy; nadaw{ić  tytuł  utworo- 
wi literackiemu,  artystycz- 
nemu; tytułowy  bohater,  oso- 
ba w  powieści  a.  w  utwo- 
rze scenicznym,  której  na- 
zwisko służy  jednocześnie 
za  tytuł  utworu. 

Tywun,  Tywon   ob.   Clwun. 

Tyzanna  /.  odwar  z  ziół 
lekarskich. 

Tyzyfona  g.  mit.  jedna  z 
trzech  furji. 


U. 


u.    skr.     Ultimo  (oh.i;    tkr. 

uso  rob.). 

Ua(H  ob.  Wadi 

Ubl  amid,  ibi  opes  Ł  gdzie 
są  przyjaciele,  tam  pewno 
są  bogactwa. 


Ubl  beno,  Ibl  patrła  a.  Pa- 
tria est  ublcungue  est  bene  ł. 

gdzie  dobrze,  tam  ojczyzna 
(dewiza  egoistów). 

Ubl  crux,  Ibi  lux  ł.  gdzio 
krzyż,  tam  światło  (z  wia- 
ry płynie  prawda). 

Ubikacja  ni.  mieszkanie, 
pomieszczenie,  pokój;  wła- 
ściwość jakiej  rzeczy  znaj- 
dowania się  na  jakim  miej- 
scu. 

Ubłkwista  nt.  wszędzie  o- 
becny;  ten,  kogo  wszędzie 
można  znaleźć;  ten,  które- 
mu wszędzie  dobrze;  wyzna- 
wca wszechobecności  Cia- 
ła Chrystusa  w  chlebie  ko- 
munijnym. 

Ubl  lex,  Ibl  poena  t.  gdzie 
jest  prawo,  tam  jest    kara. 

Ubi  opes,  ibi  amid  ł.  gdzie 
są  dostatki,  tam  są  i  przy- 
jaciele. 

Ubl  pericuium,  Ibi  iex  ł. 
gdzie  jest  niebezpieczeń- 
stwo, tam  powstaje  prawo. 

Ublque  ł.  wszędzie. 

Ublquitas  uf.  wszędobyl- 
stwo;  istnienie  we  wszyst- 
kich miejscach. 

Ubi  rem  meam  invenio,  Ibł 
yindico  ł  gdzie  rzecz  mo- 
ją znajduję,  tam  ją  zabie- 
ram. 

Ubi  sllentium  v.  soiitudinem 
faciunt,  pacem  appetlant  ł. 
gdzie  milczenie  nakazują 
albo  pustkę  (zniszczenie) 
czynią,  nazywają  to  poko- 
jem. 

Ubl  sociełas,  ibi  jus  est  f. 
gdzie  jest  zespolenie  ludz- 
kie, tam  musi  być  porządek 
prawny. 

U.  c.  w  mui.  tkr.  Una  cor- 
da  (ob.j. 

Ucalegon  ardeł,  paries  cum 
proximus  ardet  ł.  llkalegon 
(zam.  dom  Ukalegona)  go- 
re, gdy  dom  najbliższy  (są- 
siedni) gore,  t.  j.  gdy  nie- 
bezpieczeństwo grozi  sąsia- 
dowi, my  także  jesteśmy  za- 
grożeni. 

Udiłore  tr.  audyior;  u.  san- 
łissimo,  mianowany  przez 
Papieża  najwyższy  sędzia 
w  Rzymie. 

Udometr  ł.  deszczomierz. 

UeberbrettI  n.  przedstawie- 
nie sceniczne  o  zakroju  se- 
cesyjnym, z  przewagą  ży- 
wiołu lirycznego,  nadscena. 

Uebermensch  ».  nadczło- 
wiek,  człowiek,  przyszłości, 
wyższy  nad  prawa  ludzkie, 
który  siłą  swego  gienjuszu 
nad  innymi  panować  bę- 
dzie (podług  filozofa  Nie- 
tzsche'go). 

Ueberwerthung  der  Werthe 
«.  dost.  przewartościowanie 
wartości:  ocenienie  krytycz- 
ne dotychczasowych  poglą- 
dów ogólnych  na  stosunki 
społeczne  i  poprawa  tych 
poglądów. 


Ueblich  —  Unisono 


278 


Oebllch  n.  będący  w  zwy- 
czaju, w   użyciu. 

U-Elsen  n.  żelazo  koryt- 
kowe, które  w  przecięciu 
ma  kształt  zbliżony  do  wiel- 
kiego U  (właściwie  |_|). 

Ufłlzl  w.  (Uffici),  wfelki 
pałac  we  Florencji,  zawie- 
rający słynną  galerję  obra- 
zów i  bibljotokę  narodową. 

Ufnal  n.  gwóźdź  do  przy- 
bijania podkowy. 

Ugier  n.  ob.  Ochra. 

Ugro-fińskie  języki,  języki 
Węgrów  czyli  Madziarów, 
Estów,  Finnów,  Lapończy- 
ków i  wielu  plemion  mie- 
szkających  w   półn.   Rosji. 

U.  I.  tir.  Uł  infra  (oh.). 

U.  I.  O.  G.  D.  thr.  Uł  im  om- 
nibus glorif  ficetur  Deus  /.niech 
będzie  Bóg  we  wszystkim 
pochwalony. 

Uitlaenderzy,  nienaturali- 
zowani  mieszkańcy  Trans- 
walu  (dawniej  Anglicy). 

U.  J.  D.  ikr.  Utriusgue  ]u- 
ris  doctor  (oh.). 

Ukalegon  g.  mądry  do- 
radca (od  imienia  mądrego 
Trojaiczyka);  uh.  Ucalegon. 

Ukartować,  uknuć,  usnuć 
coś  przeciwko  komu. 

Ukaz  r.  rozkaz;  rozporzą- 
dzenie Cesarskie    w   Rosji. 

Ulak  tur.  turecki  urzędo- 
wy goniec  konny,  ktpry  mo- 
cen  jest  każdemu  spotkane- 
mu jeźdźcowi  zamienić  je- 
go konia  na  swego  zmęczo- 
nego. 

Ulceracja  ni.  jątrzenie  się 
rany,  ropienie. 

Ulema,  Ulem  tur.  uczony 
prawnik,  teolog  i  duchow- 
ny u  Turków. 

Ulisses  1.  (Odyseusz  ^.), 
król  Itaki,  jeden  z  bohate- 
rów wojny  Trojańskiej,  od- 
znaczał się  przebiegłością. 

Ulitis  ni.  zapalenie  dziąseł. 

Ulmus  1.  wiąz. 

U!otic«  ni.  środki  lekar- 
skie zabliźniające. 

UIster  a.  (ólstr)  długie  ob- 
cisłe palto  w  stanie  ściśnięte. 

Ulł.  tkr.  Ultimo  (oh:). 

Ulteriora  t.  rzeczy  dalsze. 

Ultima  dies  1.  dzień  ostat- 
ni (życia),  kres. 

Ultima  ratie  t.  argument 
rozstrzygający,najsilniejszy 
argument;  u.  r.  regum  t.  o- 
stateczne  środki  królów  (ar- 
maty, proch  i  kule). 

Ultima  Thulę  t.  najdalsza, 
ostateczna  granica;  kres  cze- 
go; starożytna  nazwa  wy- 
spy najdalej  na  północ  po- 
suniętej^ odkrytej  w  r.  325 
przed  Chr.  przez  wyprawę 
pod  wodzą  astronoma  Py- 
theasa  z  Massylji  (dziś  Mar- 
ąylji),  oznaczająca  prawdo- 
podobnie Islandję. 

Ultimatum  nl^  nieodwołal- 
ne postanowienie,  ostatecz- 
ne   warunki    podane    przy 


układach,  pod  groźbą  ze- 
rwania układów  lub  wypo- 
wiedzenia wojny. 

Ultima  velta  w.  w  mut.  o- 
Ktatni  raz. 

Ultimo  t.  w  ostatnim  dnia 
miesiąca  (jako  w  dniu  re- 
gulacji i  zapłaty  rachun- 
ków albo  dostawy  sprzeda- 
nego towaru). 

Ultlmum  refugium  /.  ostat- 
nie schronienie. 

Ultlmus  1.  ostatni. 

Uttor  t.  mściciel. 

Ultra  t.  z  tamtej  strony, 
ponad,  nadto,  nadmiernie, 
przecłiodzący  granicę:  u.  al- 
terum  łanłum,  więcej  niż  dwa 
razy  tyle;  u.  captum,  więcej 
niż  rozum  objąć  może;  u. 
eitraque,  tu  i  owdzie.  Przy 
złożeniach  z  ultra-  oh.  też 
pod  drugim  członem  (zło- 
żenia). 

Ultracyzm  ni.  skrajność, 
przesada  pojęć  posunięta 
aż  do  ostateczności. 

Ultradomokrała,  krańcowy 
demokrata. 

4Jnrafjol0towe  (chemiczne) 
i  ulłra-purp«in»we  (ciepliko- 
we) promienie,  promienie 
światła  niewidzialne  dla 
oka  ludzkiego,  lecz  powo- 
dujące zmiany  fizyczne  i 
chemiczne. 

Uitralikeralny, krańcowo  li- 
beralny, przesadnie  wolno- 
myślny. 

Uitramstryn  irt.  oh.  Lapis 
lasuii. 

■liłramąryn£  irl.  farba  nie- 
bieska; farbka. 

Ulłramenarchlsta,  gorliwy 
zwolennik  i  obrońca  mo- 
narchizmu. 

Ultramontanln  ni.  gorliwy 
stronnik  interesów  Kościo- 
ła, wszechwładztwa  Papie- 
ża i  duchowieństwa. 

Ultra  posse  neme  obligatur 
t.  nikt  nie  jest  obowiązany 
więcej  czynić  niż  może. 

Ultrapurpurowe  promienie 
oh.  Ultrafioletowe. 

Ultrarojalista,  gorliwy 
stronnik  władzy  królew- 
skiej. 

Ulłraserwlllsta,  przesadny 
służalec. 

Ułan  tat.  dosl.  młodzie- 
niec; żołnierz  konny,  u- 
zbrojony  piką  z  chorągiew- 
ką i  szablą. 

Ułus  (al.  wieś  tatarska, 
złożona  z  namiotów. 

Umbra  ł.  odmiana  ziemi- 
sta rady  żelaznej,  kreda  i 
farba  ciemno  -  brunatnego 
koloru. 

UmbraeuliMi  t.  miejsce  cie- 
niste, altana'  sklepienie  nad 
ołtarzem,  podparte  filara- 
mi. 

Umbrelka  /.  zasłona,  da- 
szek na  oczy,  zasłona  lampy. 

Umdruk  n.  przedruk,  od- 
bitka drukowana   do   prze- 


niesienia na  kamień  lito- 
graficzny. 

Uminta  h.  ulubiona  w 
półn.  Ameryce  potrawa  ? 
kukurydzy,  soli,  cnkm,  ko- 
rzeni, gotowana  w  wodzie, 
a  potem  z  masłem  upie- 
czona. 

Uiuałz  n.  (umioe)  obrót 
pieniężny,  sprzedaż. 

Una  eorda  io.  w  muz.  grać 
na  jednej  strunie;  znak  przy- 
oiśnięcia  pedału  lewego. 

Unanimiter  t.  jednomyśl- 
nie. 

Hnam  sanctam  1.  począt- 
kowe słowa  i  nazwa  bulli 
Papieża  Bonifacego  VIII  z 
dnia  18  listopada  1302.  r , 
dotyczącej  najwyższej  wła- 
dzy Papieża. 

Una  navi  na  commiłas  omnia 
t.  jednemu  okrętowi  nie  po- 
wierzaj wszystkiego. 

Una  salus  yicłis  nullam  spe- 
rare  salutem  t.  jedynym  ra- 
tunkiem dla  zwyciężonego, 
nie  oczekiwać  żadnego  ra- 
tunku. 

Una  serie  ł.  w  nieprze- 
rwanym porządku,  kolejno, 
jedno  za  drugim. 

Una  voce  ł.  jednogłośnie, 
jednym  głosem. 

Uncja  ł.  waga  aptekar- 
8ka=dwunastej  części  fun- 
ta, podług  metrologji  apte- 
karskiej, u  nas  obowiązują- 
cej=7  zołotnikom. 

Uncjalne  ni.  litery,  począt- 
kowe litery  calowe,  naj- 
większy gatunek  liter. 

Uncle  Sam  <i.  {dnU  tern) 
dosl.  wu^  Samuel;  nazwa 
żartobliwa  nadana  Stanom 
Zjednoczonym  od  początko- 
wych głosek:  TJ.  S.  Am.— 
United  States  America. 

Undacja  1.  ruch  fal,  ruch 
falowy  serca. 

Undecima  w.  w  muz.  je- 
denasty stopień  gamy  li- 
cząc od  toni  ki. 

Undecimola  tr.  grupa  z  je- 
denastu nut. 

Unde  fames  homini  yetlto- 
rum  tanta  ciborum?  ł.  dla- 
czego człowiek  tak  pożąda 
tego,  co  zakazane? 

Undekagon  ni.  jedenasto- 
kąt.  wielobok  o  jedenastu 
bokach  i  tyluż  kątach. 

Underground  linę  a.  (óndr- 
grdund  łajn)  kolej  podziemna. 

Unde  yenis  et  quo  tendis? 
ł.  skąd  przychodzisz  i  do- 
kąd dążysz?  (pytanie  stosu- 
jące się  nietylko  do  ludzi, 
ale  i  do  teorji  filozoficz- 
nych i  moralnych,  których 
dążności  wydają  się  niezu- 
pełnie jasnemi,  wątpUwemi 
a.  zgoła  szkod^wemi. 

Undruk  oh.  Umdmk. 

Undulacja  ni.  falowanie, 
ruch  falowy  (światła,  gło- 
su); wibracja  w  instrumen- 
tach smyczkowych;  undula- 


cyjna  teorja,  przypisująca 
światło  i  ciepło  drganiom 
eteru. 

Undyna  oh.  Ondyna. 

Unerwienie  oh.  Nerwacja. 

Uo  frire  esł  un  ani  donnę 
par  la  naturę  /.  ((  frer  t  t( 
nami  done  par  la  natUr)  brat 
jest  naturalnym  przyjacie- 
lem. 

Ung.  <i:r.Unguentum/.  maść. 

Ungulbiu  et  ('ostro  /.  dott. 
pazurami  i  dziobem,  t.  j. 
bronić  się  wszelkiemi  si- 
łami. 

Ungutela  ni.  zwierzęta  ko- 
pjtne. 

Un  hcMme  avertl  en  vaut 
deux  /.  ((  nom  aterli' tf^  wo 
dói  człowiek  przestrzeźony 
(np.  o  grożących  niebezpie- 
czeństwach, trudnościach 
i  t.  p.)  wart  tyle  co  dwaj 
(nieprzestrzeżeni). 

UnlcoM   t.  unikat  lob.). 

Unifikacja  ni.  zjednocze- 
nie, połączenie  części  w 
całość. 

Ualforai  /.  ubranie  wedłag 
przepisanej  forpiy,  mundur. 

Uniformiici  ni.  indzie  pra- 
gnący jednakowego  ukształ- 
towania wszystkich  państw 
i  religji. 

Unlgenitus  ł.  Jednorodzo- 
ny  (Syn  Boży),  pierwsze 
słowa  i  nazwa  bulli  Papie- 
ża Klemensa  XI  z  r.  1713 
przeciwko  Jansenistom. 

Unikat  ni.  jedyny  w  swo- 
im rodzaju,  nadzwyczajna 
rzadkość. 

Unilateralny  ni.  kontrakt,  n- 
mowa  jednostronna,  któ- 
ra obowiązuje  tylko  jedną 
stronę. 

Uninominaine  ni.  głosowa- 
nie, w  którym  każdy  wybor- 
ca pisze  na  kartce  jedno 
tylki.  nazwisko,  a  potrzebną 
ilość  wybranych  oznacza 
się  z  tych,  którzy  otrzymali 
największą  ilość  głosów,  lo- 
sowanie zaś  rozstrzyga  w 
razie  równości  głogów. 

Union  commerciale/.  lunją 
komerfjaij  związek  handlo- 
wy. 

Union  (i)  fait  la  ferco  J. 
flinjąfe  la  fort)  łączność  da- 
je siłę. 

Union-line  a.  {junien-lajni 
droga  parostatków  poczto- 
wych do  Ameryki. 

Unio  prolis  a.  Unio  proliun 
t.  przyjęcie  cudzego  dziec- 
ka za  swoje,  przyjęcie  go  do 
równych  praw  ze  swojemi 
dziećmi;  równouprawnie- 
nie dzieci  z  różnych  mał- 
żeństw. 

Unisono  ir.  {tkr.  Unis)  w 
muz.  jednobrzmiące,  jedno- 
głośnie wszyscy,  gdy  we 
wszystkich  głot-ach  i  na 
wszystkich  instrumentach 
brzmi  ten  sam  ton,  choć  w 
różnych   oktawach;    jedno- 


279 


Unita  —  Urjaszowy  list 


oześne  brzmienie  ty»h  sa- 
mych tonów  na  wszystkich 
instinimentach  muzycz- 
nych, we  wszystkich  gło- 
sach. 

Unita  ni.  należący  do  ko- 
ćcioła  wschodnio  -  katolic- 
kiego. 

Unitarjanie  a  Unitarjusze  ni. 
^ekta  przyjmująca jodną  tyl- 
ko osobę  Boską,  odrzucając 
naukę  o  Trójcy  !5w. 

Unitaryzm  tił.  w  polityce: 
dążenie  do  jedności  pań- 
stwowej (przeciwieństwo : 
federalizm). 

United  Kłngdom  a.  (juHojłed 
kindnmi  Zjednoczone  Kró- 
le.stwa. 

United  States  of  Nortli-Ame- 
rica  a.  (junajtet  steis)  Stany 
Zjednoczone  Ameryki  Pół- 
nocnej. 

Unitis  ylribus  ł.  zjednoczo- 
nemi  siłami. 

Universal-Lexlcon  [».]  słow- 
nikwielojęzykowy,en(ykIo- 
pedja  powszechna  wszyst- 
kich wyrazów  i  umiejętno- 
ści. 

Universitas  non  delinguit  1. 
ogół  nie  dopuszcza  się  prze- 
winienia, czyn  spełniony 
przez  ogół  nie  jest  przewi- 
nieniem. 

Unlversił]r-extension  a.  (ju- 
niwersiti  ekstentzni  uniwer- 
sytet ludowy  w  Anglji  i  A- 
meryce. 

Uniyira  ni.  kobieta  z  cha- 
rakteru swoiego  poprzesta- 
■  jąca  na  jednym  ukochanym 
mężczyźnie — mężu. 

Uniyocus  1.  jednoznaczny, 
jednogłośny. 

Uniwersalizm  ni.  dążność 
umysłu  do  objęcia  wszyst- 
kiego; rozwijanie  umysłu 
wszechstronne ,  bez  prze- 
wagi jakiegobądź  kierunku; 
W8zy.stkowiedztwo,  encyklo- 
pedyczne ukształcenie;  nau- 
ka o  ogólnej  łasce '  Bożej, 
rozciągającej  się  na  wszyst- 
kich luJzi. 

Uniwersalny  t.  powszech- 
ny, wszechstronny;  u.  spad- 
kobierca, główny  spadko- 
bierca; u.  środek,  środek  po- 
magający w  każdym  przy- 
padku; u.  gienjusz,  człowiek 
odznaczający  się  we  wszyst- 
kich kierunkach  wiedzy, 
we  wszystkich  dziedzinach 
sztuk  pięknych;  iron.  czło- 
wiek z  pretensjami  nieuza- 
sadnionemi  do  wszystko- 
wiedztwa;  u-a  mońarcii]a, 
monarchja  ogarniająca  ca- 
łą kulę  ziemską,  wszystkie 
kraje  i  ludy;  u-e  lekarstwo, 
'fkarstwo  skuteczne  we 
■•szystkich  chorobach,  p  a- 
li  a  c  e  u  m ;  uniwersalność , 
wszechstronność. 

Uniwersał  /.  list  królew- 
ski przedsejmowy;  list  o- 
kólny. 


Uniwersum  ł. świata  wszech  • 
świat. 

Uniwersytet  /.  najwyż- 
szy publiczny  zakład  nau- 
kowy, wszechnica;  u.  ludo- 
wy, wykłady  &ystematyczne 
popularne,  ustne  a.  listow- 
ne, obejmujące  jaki  odłam 
wiedzy,  przeznaczone  dla 
publiczności,  nie  posiadają- 
cej wyższego  wykształce- 
nia. 

Uniwokainyn^.  jednoznacz- 
ny. 

Unia  /.  związek,  zjedno- 
czenie, połączt-nie;  u.  dyna- 
styczna a.  personalna  a.  oso- 
bista, związek  2-ch  państw 
mających  rząd  odrębny,  lecz 
jednego  monarchę  (np.  Au- 
strja  i  ■  Węgry);  u.  realna, 
związek  państw  mających 
wspólnego  monarchę  iwspól 
ny  parlament  (np.  Anglja  i 
Szkocja);  u.  monetarna  łaciń- 
ska, zawarta  r.  1865  i  wie- 
lokrotnie uzupełniana,  o- 
granicza  prawo  bicia  srebr- 
nej monety  przez  państwa 
do  niej  należące  (Francję, 
Belgię,  Włochy,  Szwajca- 
rję  i  in.)  i  ujednostajnia 
wartość  ich  monet. 

Unjoniści  ni.  zwolennicy 
zjednoczenia ,  utrzymania 
związku;  w  St.  Zjednoczo- 
nych Ameryki  Półn.,  pod- 
czas wojny  domowej  1861 — 
1864  stronnicy  utrzymania 
jedności  państwowej  i  wy- 
zwolenia niewolników. 

Unkcja  /.  namaszczenie, 
poświęcenie. 

Unkosten  n.  koszty. 

Uniimited  &.  fonlimitid)  nie- 
ograniczony,  nieokreślony. 

Uno  actu  /.  jednym  (nie 
przerywanym)    działaniem. 

Uno  animo  t.  jednomyśl- 
nie. 

Uno  contextu  1.  w  jednym 
ciągu,  w  nieprzerwanym 
tekście. 

Uno  ictu  1.  jednym  cio- 
sem. 

Un  poco  ic.  w  mm.  tro- 
chę: u.  p.  adagio,  trochę 
wolniej;  u.  p.  piu  lento,  tro- 
chę  powolniej. 

Un  quart  d'heure  de  grace 
/.  (f  kar  dór  do  grat)  dosl. 
kwadrans  łaski:  dozwolone 
spóźnienie  się  na  obiad 
proszony. 

Un  sot  trouve  toujours  un 
plus  sot  qui  Tadmira  /.  ((  so 
iruw  tuiur  f  plU  so  ki  lad- 
mir)  głupi  znajdzie  jeszcze 
głupszego,  który  go  podzi- 
wia. 

Unterhaltungsabende  n.  w 
Prusach  wieczory  oświato- 
we, prowadzone  w  celu  wy- 
narodowienia Polaków. 

Untoward-eyent  a.  (óntoerd 
iteettt)  zdarzenie  niepomyśl- 
ne, wypadek  psujący  szyki, 
krzyżujący  plany. 


Unum  et  Idem  a.  Unum  idom- 
que  1.  jedno  i  toż  samo, 
jednakowo. 

Unum  pro  multls  dabitur  ca- 
put  i.  jedna  głowa  ofiaru- 
je się  dla  wielu. 

Unus  mulłorum  1.  jeden  z 
wielu. 

Unus  post  alterum  1.  jedno 
po  drugim. 

Upas ,  trucizna  zawie  - 
rająca  strychninę,  którą 
mieszkańcy  archipelagu  in- 
dyjskiego napawają  swoje 
strzały. 

Upper  t«ns  a.  (opr  fent) 
dosi.  górnych  dziesięciu: 
najbogatsi,  miljonerzy,  mi- 
Ijarderzy. 

Uprawa  r.  zarząd. 

Uproporcjonować,  ustosun- 
kować. 

Uprzywilojowany,  ten.  ko- 
mu nadano  wyjątkowe  przy- 
wileje; u.  spowiednik,  (u  ka- 
tolików) kapłan  mający  pra- 
wo rozgrzeszać  przewinie- 
nia bardzo  ciężkie;  u.  od 
natury,  człowiek  posiadają- 
cy z  urodzenia  zalety  sta- 
wiające go  wyżej  nad  in- 
nych, np.  gienjalne  zdol- 
ności, talent,  pogodę  du- 
cha, urodę. 

U.  R.  gkr.  Unsere  Rechnung 
n.  nasz  rachunek. 

Uradnik  r.  starszy  straż- 
nik pol^^ji  ziemskiej  w  Ce- 
sarstw<'^)aj'^cy  nadzór  nad 
powierzonym  sf^ie  rewi- 
rem; u  kozaków:  podoficer. 

Uraemja  *g.  chore  iJa,  po- 
chodząca «\  zatrucia  krwi 
moczem. 

Uraeus  g.  mit.  ogipski  smok 
skrzydlaty,  owijający  splo- 
tami Bwemi  kulę  wszech- 
świata, oznacza  wieczność, 
wyobrażany  jest  jako  wąż 
skrzydlaty  nagłowach  bóstw 
i  królów  egipskich. 

Uragan  oh.  Huragan. 

Uralo-aitajskie  języki  i  ludy 
rozpowszechnione  w  całej 
nieomal  Azji  oraz  częściowo 
w  Europie:  obejmują,  jak 
sama  nazwa  wskazuje,  dwa 
pokrewne  szczepy,  uralski: 
gałęzi  samojedzka  i  fińsko- 
węgierska,  oraz  szczep  ał- 
tajski: gałęzi  tur(k)ska,  mon- 
golska, tunguska  i  japoń- 
ska. 

Uran  g.  brat  Ereba  i  Oai, 
bożek  nieba;  niebo  jako  na- 
miot rozpięty  nad  ziemią 
podług  dawnych  pojęć  grec- 
kich; nazwa  planety  naj- 
bardziej ze  wszystkich  pla- 
net oddalonej  od  słońca; 
nazwa  pierwiastku  chemicz- 
nego wchodzącego  w  skład 
niektórych  rzadkich  meta- 
li, odkrytego  w  r.  1789; 
Becąuerel  odkrył,  że  u. 
jest  ciałem  radjoaktywnym, 
przez  co  dał  pochop  do  od- 
krycia innycłi    takich    ciał 


(np.  radium)  i  do  tworze- 
nia nowych  poglądów,  utoż- 
samiającycli  materję  i  ęner- 
gję,  oraz  przewidywań  moż- 
ności rozpadania  się  atomów 
na  ciałka  jeszcze  nieskoń- 
czenie drobniejsze. 

Uranja  g.  muza  astrono- 
mji  przedstawiana  z  glo- 
bem w  ręce;  nazwa  jednej 
z  asteroid. 

Uranograłja  *g.  opisanie 
nieba. 

Uranoiatrja  *g.  czczenie 
nieba  i  gwiazd  jako  bóstw. 

Uranollt  *g.  kamień  me- 
teoryczny. 

Uranologja  *g.  nauka  o 
niebie. 

Uranometrja  *g.  pomiary 
nieba  i  sporządzanie  map 
nieba. 

Uranoskop  *g.  ob.  Teleskop. 

Uranoskopja  *$.  obserwa- 
cja nieba,  czynienie  spo- 
strzeżeń  astronomicznych. 

Uranowe  promienie  ob.  Bec- 
querela  promienie. 

Urbarja  irgórnon.  [nt.']  spi- 
sy powinności  gruntowych 
poddanych  względem  pana 
w  czasie  pańszczyzny  w 
Austrji. 

Urki  et  orbl  1.  miastu  Rzy- 
mowi i  całemu  światu  (bło- 
gosławieństwo Papieża):  ka- 
żdemu w  szczególności  ' 
wszystkim  wogóle. 

Uremja  ob.  Uraemia. 

Urentia  ni.  środki  lekar- 
skie gryzące,  przypiekające. 

Urerytryna  *g.  osad  czer- 
wonawy w  urynie  artrety- 
ków. 

Uretica  "g.  leki  moczo- 
pędne. 

Uretra  *g.  cewka  moczo- 
wa. 

Uretritis ,  Urctroblenorrea 
g.  zapalenie  cewki  moczo- 
wej, rzerzączka,  tryper. 

Uretrotom)a  "g.  operacja 
chirurgiczna  otworzenia  ce- 
wki moczowej. 

Urf  ar.  rozkaz  gabineto- 
wy sułtana. 

Urfeda«<,łi>r>n.  n  daw.  Ger- 
manów przysięga  unikania 
zemsty  za  krzywdy. 

Urgens  l.  przynaglenie,  o- 
dezwa  piśmienna,  skłania 
jąca  do  pośpiechu. 

Urgent  /.  (ilria")  niecier- 
piący  zwłoki  (interes,  spra- 
wa). 

IJrgon,  formacja  w  pokła- 
dach trzeciorzędnych  two- 
rząca pokłady  gliny  i  mar- 
glu  grubości  nieraz  do  3,000 
stóp. 

Urgowa6  1.  przyśpieszać, 
kłaść  nacisk  na  co,  przy- 
naftlać. 

Urłm  I  Tummim  ob.  Tum- 
mlm. 

Uriańskle  perły,  perły  praw- 
dziwe. 

Urjaszowy   list,   znane   ze 


Urjel 


Yadium 


280 


Starego  Testaiueniu  ■Aoc^- 
nie.  które  powierzył  król 
Dawid  swemu  ofinerowi  Ur- 
jaszowi,  wiedząc,  że  speł- 
nienie go  Urjasz  życiem 
przypłaci;  prun.  podobne 
zlecenie  dane  komu. 

Urjel  he/>r.  dosl.  [iłomień 
boży;  imię  jednego  z  czte- 
rech arcłianiołów,  otacza- 
jących tron  Boga. 

Urlop  n.  uwolnienie  na 
pewien  czas  od  pełnienia 
obowiązków. 

Urna  1.  naczynie  gliniane 
lub  metalowe  w  kształcie 
wazonu,  służące  w  staro- 
żytności do  przechowywa- 
nia popiołów  zmarłych,  po- 
pielnica. 

Urning  V- zwolennik  miło- 
ści chłopięcej. 

Urolit  *g.  kamień  moczo- 
wy (choroba). 

Urologja  *g.  nauka  o  mo- 
czu, urynie. 

Uroskopja  *g.  badanie  mo- 
czu. 

Urszulanki,  zakon  żeński 
reguły  św.  Augustyna,  za- 
łożony w  r.  1637,  zajmu- 
jący si^  pielęgnowaniem 
chorych  i  wychowywaniem 
dziewcząt. 

Urtykacja  Hi.  chłosta  po- 
krzywami (używana  jako  lek 
na  znieozulenie  a.  na  nie- 
dowładność  członków  ciała). 

Uryna  1.  mocz. 

U.  S.  skr.  Ualled  States 
(o/,.). 

U.  s.  skr.  Ut  suprą  (oh./. 

Usage  /.  (usaż/  ob.  Usance. 

Usance  /.  {uza"i)  zwyczaj 
przyjęty. 

Uskoki  serh.  wychodźcy 
serbscy,  którzy  w  XVII  w. 
przenieśli  się  do  Węgier  i 
Wenecji,  gdzie  położyli  za- 
sługi, walcząc  mężnie  z 
Tarkami. 

Uso  w.  zwyczaj  handlo- 
wy; termin  wypłaty  wekslu 
zwyczajem  ustalony;  u.  tara, 
tara  zwyczajowa. 

Usowechsel  n.  weksel  płat- 
ny w  terminie  ustalonym 
zwyczajowo. 

Usque  adeone  mori  miserum 
Mł?  czy  aż  tak  wielkim  nie- 
szczęściem jest  umierać? 

Usque  ad  ffnem  1.  aż  do 
końca;  u.  ad  f.  spera  contra 
spem,  miej  nadzieję  wbrew 
oczekiwaniu,  przeczuciu. 

Usque  ad  nauseam  /.  aż  do 
znudzenia,  do  ctliwości,  do 
obrzydliwości. 

Usucapio  t.  posiadanie 
skutkiem  przedawnienia. 

Usurarius  i.  lichwiarz. 

Usurpatio  jurls  t.  przy- 
właszczenie sobie  prawa. 

Usus  /.  zwyczaj;  zwycza- 
jem przyjęty;  u.  est  magister 
Optimus,  doświadczenie  jest 
najlepszym  nauczycielem; 
u.  est  tirannus,  zwyczaj  (na- 


wyknicnie,   moda),   tyrani- 
zuje, wywiera  przymus. 

Usutfructus  1.  używalność, 
prawo  używalności. 

Usus  loquendl  /.  zwyczaj 
wyrażania  się,  zwyczajowy 
sposób  mówienia;  biegłość 
w  przemawianiu,  nabyta 
doświadczeniem. 

Usus  te  i>lura  docebit  /. 
więcej  nauczy  cię  praktyka. 

Ut  u>.  w  muz.  pierwszy 
stopień  gamy;  inaczej:  c,  do. 

lit  aliqułd  fecisse  yideatur 
i.  aby  widziano,  że  coś  się 
robi,  aby  był  pozór  roboty. 

Ut  desint  vires,  łamen  est 
laudajida  voluntas  t.  choć  si- 
ły nie  dopisują,  jednakże 
ehęó  jest  chwalebna. 

Ut  doctis  placet  ł.  jak  się 
uczonym  podoba;  twierdzić 
tak,  jak  się  uczonym  wy- 
daje. 

Utensyija  i.   sprzęty,   na- 
rzędzia i  przybory  potrze- 
bne do  jakiego  zajęcia. 
-  Utermarkowski    piec,  piec 
ceglany,  obity  blachą. 

Uterus  1.  macica. 

Ut  exempium  doceł  /.  jak 
przykład  uczy. 

Ut  fabuła  docet  1.  jak  baj- 
ka (przypowieść)  uczy. 

Ut  fama  fert  ł.  jak  wieść 
niesie. 

Ut  fata- trałiunt  1.  jak  losy 
prowadzą,  na  łasce  losów. 

Ut  homines  sunt,  Ita  morem 
geras  <.  na  czji'-!  wózLu 
jedziesZjtego  piosnkę  śpie- 
waj.        \ 

UtJw  dulci  ł.  przyjemne 
łączyć  z  pożii'tecznym. 

Utilitś  /.  ihitlitel  użytecz- 
ność; przer..  człowiek  uży- 
teczny nijtyle  swoim  ta- 
lentem, ile  sumiennym  peł- 
nieniem swych  obowiązków. 

Utinam  sim  falsus  yates  ł. 
obym  był  fałszywym  pro- 
rokiem. 

Ut  Infra  1.  jak  niżej. 

Uti  possidetis  t.  w  grani- 
cach teraźniejszych;  umo- 
wa między  państwami  pro- 
wadzącemi  wojnę,  że  każde 
z  nich  zatrzyma  ziemie, 
które  zaięło. 

Uti  rogas  ł.  dosl.  „jak  pro- 
ponujesz" w  staroż.  Rzy- 
mie wyrażenie,  służące  za 
znak  przystania  na  projekt 
prawa. 

Ut  lupus  ovem  amat  t.  ko- 
cha jak  wilk  owcę. 

Utopista  nł.  marzyciel,  dą- 
żący do  czegoś  niedości- 
gnionego. 

Utopja  *g.  dosl.  kraj,  któ- 
rego niema  nigdzie;  kraj  wy- 
mai"zony,  w  którym  wszyst- 
ko jest  doskonałe  (podług 
satyry  napi.sanej  w  r.  1516 
prz.  Tomasza  Moru.sa);prje». 
urojenie  niepodobne  do  urze- 
czywistnienia, rzecz  niedo- 
ścigła, mrzouka. 


Utrakwista  nt.  przyjmują- 
cy Komnnję  źw.  pod  dwie- 
ma postaciami:  chleba  i  wina 
(dawna  nazwa  gjiłęzi  Hu- 
sytów). 

Utrakwistyczny  nł.  dwuję- 
zykowy. 

Utrakwizacja  ni.  zamiana 
instytucji,  w  której  używa- 
no jednego  tylko  języka,  na 
instytucję,  w  której  porów- 
no  używane  są  dwa  języki. 

Ułrakwizffl  n^  system  szkol- 
ny dwujęzykowy  w  niektó- 
rych krajach,  gdzie  są  dwa 
języki  krajowe. 

Utrecht,  gatunek  aksamitu. 

Ut,  re,  mi,  fa.  sol,  la,  si  w. 
nazwa  włoska  tonów  gamy 
djatonicznej:  c,  d,  e,  f,  g, 
a,  h. 

Ut  retro  ł.  jak  drugostron- 
nie. 

Utriusque  jurls  doctor  1. 
doktór  obojga  praw  (cywil- 
nego i  kanonicznego). 

Ut  saltim  liceat  cerłos  ha- 
buisse  dolores  /.  żeby  osta- 
tecznie wolno  było  czuć 
pewne  bóle  (nie  kryjąc  się 
z  tym,  że  się  je  czuje). 

Ut  salutabis,  ita  salutaberis 
ł.  jak  ty  komu,  tak  on  to- 
bie. 

Ut  semel  emissum  est,  volat 
irreyocablle  verbum  ł.  co  raz 
powiesz,  to  już  się  nie  da 
cofnąć. 

Ut  sementem  feceris,  ita  me- 
tes  I.  jaki  siew,   laki  plon. 

Ut  sequitur  ł.  jak  nastę- 
puje, a  mianowicie. 

Ut  supra  i.  jak  wyżej. 

Utylitarny  i.  pożyteczny 
materjalnie. 

Utylitaryzm  ni.  pogląd,  we- 
dług którego  każdy  powi- 
nien dążyć  do  osiągnięcia 
jak  największych  korzyści 
i  pomyślności  społecznej. 

Utylizacja  nł.  zużytkowa- 
nie, spożytkowanie,  wycią- 
ganie korzyści  z  tego,  co 
dotąd  bvło  nieużyteczne. 

U.  U.  V.  skr.  Unter  Ublichem 
Vorbehalte  n.  pod  warunka- 
mi przyjętemi    zwyczajem. 

Uwertura  /.  dosi.  rozpo- 
częcie; utwór  muzyczny  bę- 
dący wstępem  do  opery  i 
często  na  jej  motywach  o- 
party. 

Uwrjer  o4.  Ouvrier. 

Uxorem  malam  obolo  non 
emerem  1.  nie  kupuj  złej 
żony  choćby  za  grosz. 

Uxorio  nomine  /.  w  imie- 
niu żony,  za  nią. 

Uzans  ob.  Usance. 

Uzbekowle  łat.  szeroko  roz- 
siadłe plemię  tatarskie,  któ- 
re niegdyś  władało  Sucha- 
ra, Chiwą,  Kokanem  i  in. 

Uzualiścit^.  w  daw. Polsce 
ci,  co  grywali  do  tańca  i 
przy  zabawach  ludowych. 

Uzurpacja  ł.  bezprawne 
przywłaszczenie  władzy. 


Uzwpator  t.  przywłaszczy- 
cie! bezprawny  władzy. 

Uzurpować  ł.  przywłasz- 
czać sobie  niesłusznie  wła- 
dzę, rościć  sobie  niestosz- 
oą  pretensję 


V. 


-M.  rzymska  cyfra  5. 

V.  w  muz.  tir.  Voce  (obj 
Itib  Ylelin  (ob.). 

V.  skr  vel,  yertatar,  yerte, 
yide  fob.  te  wyrazy). 

Va  banque!  /.  fv>a  bt^k)  o 
cały  bank!  (stawka  w  grze 
hazardowej). 

Vacat  i.  miejsce  woloe, 
próżne,  nie  zajęte,  waku- 
jące; w  książce  stronica  pu- 
sta, nie  zadrukowana. 

Vacatio  causaria  ł.  uwol- 
nienie z  powodu  kalectwa; 
y.  honesta,  uwolnienie  z  po- 
wodu starości. 

Vacillante  a.  Vagainente  tr. 
w  muz.  wahając  się. 

Vacui  dies  1.  dni  wolne 
(od  paroksyzmów  choroby 
i  od  oznak,  że  paroksyzmy 
niebawem  nastąpią). 

Yacuole  nt.  wodniczki, 
miejsca  próżne  w  galareto- 
watej masie  zwierząt  i  ro- 
ślin mikroskopowych. 

Yacuum  /.  próżnia,  miej- 
sce puste;  przestrzeń  bez 
powietrza,  a.  w  której  sztu- 
cznie rozrzedzono  powie- 
trze. 

Vacuum-aparat,  przyrzą* 
do  suszenia  zapomocą  roz- 
rzedzonego powietrza,  uży- 
wany szczególniej  w  cu- 
krowniach. 

Vacuum-cleaner  ł.+a.  ftca- 
cuum-klin'rj  przyrząd  z  po- 
mpką ssącą  powietrzną  do 
uprzątania  kurzu,  bez  roz- 
miatania go  naokoło. 

Vacuum-mełr,  przyrząd  do 
mierzenia  stopnia  rozrze- 
dzenia powietrza  w  Tacuum 
aparacie. 

Vade  in  pacel  t.  idi  w  po- 
koju! 

Vademecum  <rade  mecumj 
t.  dosl.  idź  ze  mną,  tytuł 
książki  służącej  jako  prze- 
wodnik w  podróży,  pod- 
ręcznik kieszonkowy;  prze- 
wodnik: tytuł  książek  do 
nabożeństwa. 

Vade  retro  satanas  t.  od- 
stąp szataniel 

Vadimonium  ł.  poręczenie, 
poręczenie  stawienia  się 
przed  sądem. 

Vadiuffl  ł.  suma  składana 
na  pewność  dotrzymania 
warunków  umowy;  zastaw, 


281 


Vae  invalidis!  —  Venus 


kaucja,  zakład,  rękojmia, 
por^ka. 

Vae  inyalldls!  biada  sła- 
bym. 

Vae  mihi!  ł.  biada  mil 

Vae  misero!  t.  biada  nie- 
szczcjsnemu! 

Vae  soli!  1.  biada  czło- 
wiekowi samotnemu! 

Vae  tibi  rldenti,  quia  niox 
post  gaudia  flebłs  ł.  po  śmie- 
chu bywa  płacz. 

Vae  yictis!  ł.  biada  zwy- 
ciężonym! 

Vagamente  ob.  Vacillando. 

Vaglna  t.  pochwa. 

Vaginitis  ni.  zapalenie  po- 
chwy macicznej. 

Vagus  nervus  t.  nerw  błęd- 
ny, to  samo  co:  nerw  sym- 
patyczny ,  rozgałęzia  S'ę 
głównie  w  płucach  i  w  żo- 
łądku 

Vakeel  a.  {trehl)  konsul 
w  Indjach  W.schodnich, 

Valel  i.  bądź  zdrów! 

Vale  et  me  arna!  i.  bądź 
zdrów  i  kochaj  mnie! 

Valencienne$  /.(wala" sten) 
gatunek  cienkich    koronek. 

Yale  et  salve  et  me  amare 
perge  ł.  bywaj  zdrów  i  o 
mnie  nie  zapominaj 

Valetudlnarium  ni.  leczni- 
ca, szpital. 

Valeur  /.  fwalór)  ob.  Wa- 
lor; V.  en  (-a"j  wartość  w: 
(napis  litografowany  a.  dru- 
kowany na  blankietach  we- 
kslowych francuskich,  do 
któregj)  podpisuje  się  od- 
ręcznie: enattenieia"  naea"t)a. 
en  recouyrement  f-rkuwrmaPj 
w  oczekiwaniu;  v.  en  comp- 
te  (-ki/tj  w  rachunku;  esp^ce 
(espes)  w  gotowiźnie;  mar- 
chandise  (martza"(itii  w  to- 
»  warze;  mol  mime  (mua  memj 
na  siebie  samego;  nous  mS- 
mes  'nu  mem)  na  nas  sa- 
mych; V.  recue  (-rósu)  war- 
tość otrzymana. 

Valor  notarum  ł.  wartość 
nut. 

Value  receWed  a.  (tcelu  ris- 
jiwd)  wartość  otrzymana 
(pokwitowanie). 

Yaluta  per  dało  t.  wartość 
dzisiejsza,  procent  podług 
dnia  dzisiejszego. 

Van  hol.  przed  nazwiskiem 
oznacza  miejscowość,  z  któ- 
rego pochodzi  ród,  noszący 
to  nazwisko. 

Vana  sine  yiribus  ira  esł 
t.  próżny  frniew  bezsilnego. 

Vaniloquentia  ^.samochwał 
stwo. 

Yanltas  yanitatum  et  omnia 
yanitas  ł.  marność  nad  mar- 
nościami, próżność  próżno- 
ści i  wszystko  próżność. 

Vaqueros  h.  polujący  na 
bawoły,  pasterze. 

V.  A  R.  skr.  Votre  Altesse 
Royale  /.  fwotr  alles  ruajalj 
Wasza  Królewska  Wyso- 
kość   (spo.sób     tytułowania 


stosowany  do  osoby  z  ro- 
dziny królewskiej). 

Var.  w  muz.  skr.  Warjacja. 

Varla  1.  rzeczy  rozmaite, 
rozmaitości. 

Varlae  lectioires  Ł  różne 
sposoby  czytania  (tego  sa- 
mego ustępu). 

Variae  sunt  rerum  figurae  t. 
rożnie  się  rzeczy  (sprawy) 
przedstawiają. 

Yarlces  ł.  rozdęcie  żył. 

Varicocele  ni.  obrzmienie 
y-i-l 

Yarletas  delectat  i.  roz- 
maitość bawi. 

Yariśtes  /."teatr  rozmai- 
tości, w  którym  odbywają 
się  przedstawienia  różno- 
rodne. 

Varlna&,  nazwa  najlepsze- 
go gatunku  tytuniu  z  oko- 
lic miasta  Yarinas  w  rze- 
czypospolitej  Ekwador  w 
Ameryce  Połudn. 

Yariola  ł.  ospa;  v.  yaccina, 
ospa  krowiauka. 

Varlum  et  mutablle  est  fe- 
ralna ł.  niestałym  i  zmien- 
nym (stworzeniem)  jest  ko- 
bieta. 

Varoll  (ons  ł.  most  Varo- 
la,  węzeł  nerwowy  między 
obu  połowami  móżdżku. 

Varsovie  /.  AYarszawa. 

Vasa  murrina  ł.  murzyń- 
skie naczynia  (ob.}. 

Va$a  sacra  ł.  naczynia 
więte. 

Va  fen!  /.  ftca  te^)  idź 
precz! 

Yater  n.  (fater)  ojciec. 

Yatermfirder  n.  wysoki  sto- 
jący spiczasty  kołnierzyk 
męski  noszony  w  pierwszej 
połowie  XIX  w. 

Yaterstuhl  n.  (fatertitul) 
fotel  wygodny. 

Yates  t.  wieszcz,  prorok, 
poeta. 

Ya  tout!  /.  (nia  (u)  niech 
wszystko  idzie!  (okrzyk  w 
grze  hazardowej). 

Yaudeyilie  /.  ob.  Wodewil. 

Yauihall  a.  (uok-thalj  na- 
zwa słynnego  ogrodu  nad 
Tamizą,  w  którym  odbywa- 
ją się  różne  zabawy  (od 
nazw.  założycielki  takiego 
ogrodu). 

Y.  C.  skr.  Yottro  conto 
fob.J. 

Y.  D.  M.  I.  AE.  skr.  Yerbum 
Del  manet  In  aeternum  ł.  sło- 
wo Pańskie  zostaje  na  wieki. 

Yecchio  conto  w.  (wekkio 
konioj  dawny  rachunek. 

Yeda,  Yedas  ob.  Węda. 

Yederemo!  v.  zobaczymy! 

Yedetta  oh.  WIdeta. 

Yedl  Napoił  e  poi  mori  w. 
widzieć  Neapol,  a  potym 
umrzeć  (bo  już  nic  pięk- 
niejszego niema  na  tym 
świecie — według  przekona- 
nia mieszkańców  Neapolu). 

Yeemente  u\  w  mut.  gwał- 
townie. 


Yega  ar.  piękna  błyszczą- 
ca gwiazda  pierwej  wiel- 
kości w  Konstelacji  Liry  Or- 
feusza. 

Yegełabllla  ł.  rośliny,  po- 
karmy roślinne. 

Yehiculum  /.w  lecznictwie: 
substancja,  która  sama  przez 
się  nie  jest  lekai-stwem,  ale 
której  używa  się  jako  do- 
datku do  właściwych  le- 
karstw, ułatwiającego  ich 
przyjęcie  (np.  dla  urobie- 
nia w  pigułkach). 

Yehme,  Yelimgericłit  n.  ta-' 
jemny  sąd  kryminalny  śre- 
dniowieczny w  Niemczech, 
wyrokujący  w  sprawach,  w 
których  obwiniony,  uznany 
za  winnego,  był  skazywany 
na  śmierć,  a  wyrok  był 
wykonywany  skrytobójczo. 

Yeilieuse  /.  (tcejózi  lamp- 
ka nocna,  kaganek  nocny, 
knotek  osadzony  w  korku 
i  pływający  na  oliwie:  kobie- 
ta czuwająca  przy  chorym. 

Yeinard  /.  (wtnar)  czło- 
wiek, mający  szczęście  w 
razach  gdy  rozstrzyga  los, 
traf,  przypadek,  hazard. 

Yel  t.  albo,  lub,  czyli. 

Yeiamentum  t.  okrycie,  o- 
słona,  opaska;  pozór;  ho- 
norarjum  artysty  za  jego 
dzieło. 

Yelarii  ł.  gwardziści  czu- 
wający przy  osobie  cesa- 
rza w  staroź.  Rzymie. 

Yelaiium  t.  wielka  zasło- 
na rozpinana  p9otid  teatrem 
w  staroź.  RzyrrAe,  osłania- 
jąca widzów  f)d  słoneczne- 
go blasku  y.  skwaru. 

Yeldt,  Yeld  hol.  step  tra- 
wą porosły  w  południowej 
Afryce. 

Yeile  et  nolle  t.  chcieć  i 
niechcieć. 

Yeloce  w.Cirelocte)  szybko. 

Yelocissimo  tr.  (ueloaissi- 
m»i  w  mut.  bardzo  szybko, 
jak  najszybciej. 

Yeiociter-feliciter  t.  kto  się 
pośpieszy,  ten  zyskuje,  ten 
pierwszy  przychodzi. 

Yćlodrome  /.  ob.  Welodrom. 

Yel  optima  nomina  ncii  ap- 
pellando  fiunt  mała  ł.  nawet 
najlepsze  imiona  giną,  gdy 
się  o  nich  milczy. 

Yelour.^  /.  (ulur)  aksamit. 

Yeloutć  /.  gładki  i  przy- 
jemny w  dotknięciu  jak  ak- 
samit. 

Yeloutine  /.  puder  z  biz- 
mutu albo  mąki  ryżowej. 

Yelum  1.  zasłona  z  prze- 
zroczystej tkaniny  używa- 
na przez  księdza  do  trzy- 
mania Monstrancji. 

Yena  poetlca  ob.  Wena. 

Yenałor  ł.  myśliwiec,  ło- 
wiec. 

Yendange  /.  /'K>a"rfa"i)  wi- 
nobranie. 

Yendćmiaire  t.'(ica"demjer) 
jedenasty  miesiąc  w  kalen- 


darzu republikańskim  fran- 
cuskim, od  22  września  do 
21  pa^idziernika;  miesiąc 
winobrania. 

Yendetta  w.  zemRta  krwa- 
wa dziedziczna  u  Korsykan. 

Yendiła  w.  sprzedaż,  targ; 
loża. 

Yendiłe,  Yente  w.  narada 
karbonarów. 

Yenena  i.  materje  trują- 
ce, trucizny. 

Yenerabills  1.  czcigodny, 
szanowny. 

Yenerari  parenłes  liberos 
decet  1.  dzieci  winny  czcić 
rodziców. 

Yenia  /.  pozwolenie,  zwol- 
nienie; y.  aełatłs,  zwolnie- 
nie od  y^arunku  posiadania 
pewnego  wieku,  wymaga- 
nego do  objęcia  posady;  v. 
docendi  a.  legendi,  pozwo- 
lenie na  wykładanie  (w  u- 
niwersytecie);  y.  sit,  niech 
mi  wolno  będzie;  y.  studio- 
rum,  zwolnienie  od  nauk  i 
egzaminów  wymaganych  do 
otrzymania  jakiego  urzę- 
du. 

Yeniat  1.  dosl.  niech  przyj- 
dzie: rozkaz  stawienia  się 
przed  Papieżem. 

YenI  Creator  l.  „Przybądź 
Stworzycielu"(początek  hy- 
mnu kościelnego). 

YenI  Sancte  Spiritus  1. 
„Przybądź  Duchu  Św-ięty". 

V»ni,  yidi,  et  Deus  yiclt  /. 
przybyłem,  ujrzałem,  a  Bóg 
zwyciężył. 

Yeni,  yidi,  yici  t.  przyby- 
łem, zobaczyłem,  zwycię- 
żyłem (słowa  zwycięskiego 
Cezara). 

Yenta  h.  oberża  samotna 
przydrożna  w  Iliszpanji  i 
w  niektórych  krajacli  Ame- 
ryki Środkowej  i  Połudn.; 
oh.  Wenta. 

Yente  /.  (w(^t>  sprzedaż. 

Yenter  ł.  brzuch. 

Yenter  non  habeł  aures  /. 
żołądek  nie  ma  uszu. 

YentSse  /.  (wa''toi)  mie- 
siąc wiatrów,  szósty  mie- 
siąc we  francuskim  kalen- 
darzu republikańskim  od 
19  lutego  do  20  marca. 

Yentre  k  terre  /.  fwa''tr 
a  ter)  galopem,  co  tylko 
koń  wyskoczyć  może,  w 
cwał.. 

■  Yentre-bleul  /.  iwa''tr-bld) 
do  licha! 

Yentriculus  1.   żołądek. 

Ventriloqium,  Yentrilokwen- 
cja  nt.   brziichomówstwo. 

Yenturae  memores  lam  nunc 
estote  seflectae  /.  już  dziś 
należy  pamiętać  o  starości 
mającej  nadejść. 

Yenus  /.  Wenera,  Wenus, 
bogini  piękności  i  miłości 
u  Rzymian,  grecka  Afro- 
dytę, nosiła  wiele  przydom- 
ków; Y.  Anadjomene  oh.  Ana- 
djomene;  Y.  Yulgiyaga,  to  sa- 


Verba  docent  —  Vieil  or 


28? 


mo  co:  Ptnitmot  foi.y.  V.  Ura- 
nia, niebiańska,  bogini  mi- 
łości platonicznej  i  in.;  po- 
sąg tejże  bogini,  oA.  MMoA- 
ska  Venus;  V.  kallipyge,  We- 
nus o  tłustycii  udach;  oh. 
Wenus. 

Verba  docent,  exenipla  tra- 
hunł  1.  słowa  uczą,  przy- 
kłady pociągają. lepszy  przy- 
kład niźli  rada. 

Verba  et  voces,  praeterea- 
que  nihil  1.  próżne  słowa  i 
nic  więcej. 

Verballa  1.  wyrażenia  sło- 
wne. 

Verba  non  sunt  yerbera  ł. 
słowa  nie  są  jeszcze  ude- 
rzeniem. . 

Verba  praescrłpia  ł.  słowa 
przepisano. 

Verba  puellarum  folils  le- 
vlora  caducis  ł.  słowa  pa- 
nieńskie są  lżejsze  od  li- 
ści znikomych. 

Verba  yeritatit  ł.  słowa  pra- 
wdy (słowa  użyte  w  znacze- 
niu nagany  lub  wyrzutów). 

Verba  volant,  scripta  manent 
ł.  słowa  ulatują,  pismo  zo- 
staje. 

Verbl  causa  a  V.  gratia  ł. 
dla  przykładu. 

Verbl  divinl  minister  ł.  słu- 
ga słowa  Bożego. 

Yerblender  n.  cegiełka  bia- 
ła a.  kolorowa,  mająca  jed- 
ną stronę  chropowatą,  a 
trzy  pozostałe  gładkie,  (na- 
lepia się  na  powierzchni 
murów  zamiast  tynkowania, 
od  którego  jest  ozdobniej- 
sza  i  trwalsza). 

Verboten  n.  wzbronione, 
zakazano. 

Verbum  i.  czasownik,  sło- 
wo; V.  activum,  słowo  czynne; 
V.  auxlllarum,  słowo  posił- 
kowe (być,  nieść);  v.  passi- 
vum,  słowo  bierne. 

Verbum  Del  oi.y.D.IM.J.  AE. 

Verbum  nobile  ł.  słowo 
szl  icheckie;  v.  n.  debet  esse 
słabile  ł.  ^łowo  dane  winno 
być  dotrzymano. 

Verbum  sit  sapłenti  /.  mą- 
dremu wystarcza  słowo. 

Verde  antico  te.  zielony 
starożytny  marmur  grecki. 

Verd(h)andi  skand,  jedna 
z  trzech  Norn  (oh.),  bogi- 
ni teraźniejszości. 

Yerecundla  mulierem  ornat, 
non  color  fucatus  t.  kobie- 
tę zdobi  wstydtiwość,  nie 
ozdoby  zewnętrzne. 

Vere  scire  est  per  causas 
scire  t.  wiedzieć  dobrze  jest 
to  znać  przyczyny. 

Verfall  n.  przepadłe. 

yerfalltag,  Yerfallzeit  n. 
dzień,  termin  ostateczny  w 
którym  weksel  winien  być 
zapłacony. 

Vergriffen  ».  wyczerpany, 
wyprzedany  w  zapełności, 
(o  książce  lub  innym  to- 
warie). 


V«rltable  /.  (wtritabl)  pra- 
wdziwy, nie  sfałszowany, 
nie  podrobiony. 

Veriłas  /.  prawda. 

Veriłas  odium  parit,  obłequl- 
um  amicos  t.  prawda  wznie- 
ca nienawiść,  pochlebstwo 
(zjfidnywa)  przyjaciół. 

Verltas  vlnclt  1.  prawda 
zwycięża. 

Veritałam  sequl  et  tuerl  )u- 
ttitlam  1.  i&ć  za  prawdą 
i  zachowywać  sprawiedli- 
wość. 

Verkehr  n.  (ferker)  obrót, 
odbyt,  ruch  w  interesie, 
ruch  publiczności. 

Verlag  n.  skład,  magazyn; 
sprzedaż  tytoniu;  nakład 
(książki). 

Verlagsbuc1ihandlungn.księ- 
garnia  nakładowa. 

Vermeil  /.  farba  czerwo- 
na: srebro  pozłacane. 

Vermes  ł.  robaki. 

Vermicelll  w.  cwermiczelli) 
makaron  cienko  pokrajany, 
wermiszel. 

Vermłllon/.  iwermiją)  czer- 
wona farba  z  cynobru. 

Verffluih  «. .białe  gorzkie 
wino,  dystylowane  przez 
liście  i  kwiaty  piołunu;  ta- 
każ wódka  lub  likier  gorzki. 

Yemalls  1.  wiosenny. 

Vernler  /.  ob.  nonjusz. 

Verni$sage  /.  {icernitai) 
dost.  pokostowanie;  OPtatni 
dzioi  przed  publicznym  o- 
iwarciem  doroczuej  wysta- 
wy obraić^  w  Paryżu. 

Ver  ;ien  -^emper  Vlret  1. 
wiosna  nie  ziaw-sze  jest  zie- 
lona. 

Vercle  /.  cwerol)  ospa.' 

Yerrotypia  kI.  sztuka  prze- 
noszenia światłodruków  na 
szkło. 

Ver  sacrum  1.  dotł.  święta 
wiosna;  starorzymski  zwy- 
czaj ofiarowaiiiaMar.sowi,ja- 
ko  bożkowi  wiosny,  wszyst- 
kich płodów  wiosennych  i 
wszystkiego,  co  się  na  wios- 
nę urodziło. 

Versand  n.  wysyłka. 

Yersicolor/.  różnobarwny. 

VersHex  ni.  wierszorób, 
wierszokleta,  lichy  poeta. 

Ver$io  In  rem  a.  V^rsio  in 
utilitatem  ^.  użycie  na  rzecz, 
na  korzyść  (czyją). 

Ver$io  Interllnaar^  1.  tłu- 
maczenie amieszczone  mię- 
dzy wierszami. 

Verso  (z  dom.  folio)  ł.  od- 
wrotna strona  kartki. 

Yersus  cancrinl  ł.  „raki", 
czyli  wiersze,  które,  czy- 
tane wstecz,  wyrażają  toż 
samo,  np.  tigna  te,  signa, 
temere  me  tangis  et  angis  = 
żegnaj  się,  żegnaj,  zuchwa- 
le mię  żgasz  i  dręczysz 
(słowa,  przypisywatne  sza- 
tanowi). 

Vert  .skr  Verte  a.  Yertatur 
ob.). 


Vert  antlque  /.  (teer  tftikl 
bronzowe  wyroby,  naśladu- 
jące starożytne  bronzy  zzie- 
leniałe. 

Yartatur  a.  Verte  i.  obró- 
cić (kartkę), 

Yert  de  gris  1.  (irer  dd  gri) 
grynszpan. 

Verte  ob.  Yertatur. 

Vertebrata  t.  kręgowce, 
zwierzęta  kręgowe  (saace, 
ptaki,  gady,  ziemnowodne 
czyli  płazy  i  ryby). 

Yert  poll  /.  (leerpoli)  wy- 
roby bronzowe  powleczone 
pateną,  gładkie,  jak  pole- 
rowane, barwy  ciemno-zie- 
lonej. 

Yertumnalla  I.  uroezysto- 
śoi  na   cześć    Yertumnusa. 

Yertumnus  ł.  bożek  jesie- 
ni, opieknn  ogrodów  n  sta- 
roż.  Rzymian,  przedstawia- 
ny jako  młodzian  z  owoca- 
mi na  łonie  i  rogiem  obfi- 
tości w  ręce. 

Yerzollen  n//ereollenl  oclić. 

Yesania  (.  ebłęd. 

Yesicanłia  /.  środki  lecz- 
nicze naciągające. 

Yasper  i.  wieczór,  nabo- 
żeństwo popołudniowe,  nie- 
szpory. 

Yesta  1.  bogini  ognia  o- 
fiamego,  ogniska  domowe- 
go i  czystości  panieńskiej; 
ob.  WesU. 

Yestlarium  I.  ubieralnia, 
garderoba,  szatnia. 

Ye$tibule/^ir«(/tiu/;  przed- 
sionek, sień,  korytarz. 

Yestigia  me  łerrent  i.  ślady 
(innych)  odstraszają  mnie. 

Yestis  yirum  reddit  ł.  su- 
knia przedstawia  człowieka; 
jak  cię  widzą,  tak  cię  pi- 
szą. 

YMemont  /.  ftcetma")  ro- 
dzaj sukni  damskiej:  stanik 
razem  z  tiuniką. 

Yeto  i.  nie  pozwalam!  pra- 
wo veło,  prawo  uchylenia 
uchwał  sejmu,  parlamentu 
i  t.  p. 

Yettura  te.  powóz  wyna- 
jęty- 

Yetturino  w.  najęty  stan- 
gret, dorożkarz. 

Via  1.  droga;  przez  (z  wy- 
mienieniem miasta  lub  kra- 
ju na  adresie  listu  lub  po- 
syłki). 

Yl  absolutionis  ł.  mocą  roz- 
grzeszenia. 

Yla  crucis  t.  droga  krzy- 
żowa (droga  przybrana  wy- 
obrażeniami z  historji  mą- 
ki Pana  Jezusa,  przezna- 
czona dla  pobożnych  do 
modlitwy  i  rozpamiętyiora- 
nia). 

Via  cursorla  t.  przez  okól- 
niki, przez  cyrknlarze. 

Yla  dolorls  /.  droga  cier- 
pień. 

Via  facti  1.  czynnie,  za 
pomocą  czynów,  faktycz- 
nie. 


Via  regla  t,  droga  króln^- 
ska,  szeroki  i  dogodny  tri'. ' 
dla  przecbodu  wojsk. 

Yiator  /.  podróżnik,  w;- 
dr'<wieo. 

Via  triu.  via  tuU  t.  dro- 
ga utarta    jest   bezpieczna. 

Yicartas  i^MtlMlicu  t.-^-- 
karjuRz    apostolski,   ioh^' 
nik     łrościelny     obdarzoi.y 
pełnomocnictwem  przez  Pa- 
pieża. 

Yice  t.  w  zastępstwie,  za- 
miast. 

VI  cessionis  ł.  na  mocy 
cesji. 

Vlea  «ersa  i.  naodwrót, 
nawzajem. 

Vlchi(  /. 'Wini)  Miynne.  ■ 
da  mineralna  kuracyjna 
naz.  miaKteczka  we  Franoji^ 

VlcUU6alilaeeo'<.6alilaee... 

yicomłe  /.  (trik^t)  wice- 
hrabia. 

Yletis  hMios!  /.  cześć  zwy- 
ciężonym! 

Vlet*ria<  zwycięstwo; bo- 
gini zwycięstwa;  rodzaj  po- 
wozu lekkieg",  dwuosot>o- 
wego,  z  pudłem  rozsuwa- 
nym, obmyślonego  dla  kró- 
lowej angielskiej  Wiktorji 
(181-.^— IbOl);  V.  regla,  ko- 
roniarka  gujańska,  roślina 
z  rodziny  grzybieniowa- 
tych,  której  liście  okrągłe 
pływają  po  wodzie  na  wy- 
rastających z  daa  łodygach, 
dochodzą  do  8  stóp  w  ob- 
wodzie, a  kwiaty  do  14  cali 
średnicy. 

Ylctrix  causa  dils  placnit, 
sed  yicia  Catoni  i.  sprawa 
zwycięska  podobała  się  bo- 
gom, ale  zwyciężona — Ka- 
tonowi. 

Yictus  et  amictus  /.  wyży- 
wienia i  przyodziewek. 

Yld  skr.  Yide.  Yideatur,  Yidl. 

Ylde,  Yideatur  t.  zobacz, 
patrz;  w  mut.  miejsce  w 
partyturach,  które  się  opu- 
szcza. 

Yldeant  consules  ne  quld 
respublica  detriment!  eapiat 
/.  o>i.  CaYeant  consules 

Yide  cui  fide!  t.  patrz,  ko- 
mu ufasz! 

Yide  Infra  ł.  patrz  niżej. 

Yldelicet  i.  a  mianowicie. 

Video  mellera,  proboque, 
deterlora  sequer  1.-  widzę  i 
uznaję,  co  lepsze,  ale  po- 
stępuję gorzej. 

Ylde-pocbas  /.  /vid-ponj 
torebka,  koszyczek  z  przy- 
rządami do  robót  kobiecych. 

Yide  supra  t.  patrz  wy- 
żej. __^ 

Yldełur  1.  zdaje  się. 

Yidi  /.  widziałem. 

Yldlmus  ob.  Widymata. 

Vieil  argent  oxydś  /.  fvje] 
aTŻa'  toksyde)  dost.  stare 
srebro  oksydowane  (utle- 
nione). 

YieH  er  /.  {trje}  lor)  doil. 
stare  złoto. 


283 


Vierge 


\'iV0S    YOCO 


VI«rB»  /.  (tujerl)  dziewica; 
NajAwiętsza  Marya   Panna. 

Ylerłel  n.  (firttl)  czwarta 
część. 

yi  •(  armlt  ł.  przez  gwałt 
i  la  pomocą  siły    zbrojnej. 

Vl«łat«  41  tpotare  u>.  za- 
brania s\<i  pluć  (napis  w 
wagonach). 

Vleux  jeu  /.  (tcjo  ioi  w 
starym  guście,  nie  mod- 
nie. 

Vlew  a.  fwiu)  widok. 

yigilantlbus  jura  ł.  prawa 
służą  tym,  co  o  nie  sii{ 
troszczą,  trzeba  dbać  o  swe 
prawa. 

yigilantibus  leges  $unł  scrip- 
laa  t.  prawa  są  pisane  dla 
czuwających,  t.  j.  trzeba 
«nać  prawa,  żeby  ich  nie 
przekroczyć. 

yigllate  et  orate  1.  czuwaj- 
cie i  módlcie  się. 

yigereconiRilssIonis^z  mo- 
cy zlecenia. 

yigoroso  te.  żywo,  z  na- 
ciskiem. 

yilaniilla  te.  stary  taniec 
włoski  ze  śpiewem,  śpiew 
pasterski. 

Vll«  donum,  vilis  gratia  1. 
mały  dar,  małe  podzięko- 
wanie. 

yilenie  /  (wileni)  mowa 
plugawa;  postępki  szkarad- 
ne. 

yillus  argenłum  est  auro, 
yirtutibut  aurum  l.  mniej 
warte  jest  srebro  niż  zło- 
to, a  złoto  niż  cnoty. 

yilla  k.  w  Ameryce  po- 
łudniowej miasteczko  będą- 
ce stolicą  osady  (są  w  ta- 
kim miasteczku:  kościół,  u- 
rząd  kolonjalny,  sklepy  itd.) 
oh.  Willa. 

yille  f.  fieil)  miasto. 

yilleggiatura  iv.  {wiUedia- 
luraj  oh.  Wllegjatura. 

yi  mandat!  l.  z  mocy  roz- 
kazu. 

yinalgrełte  /.  oh.  WInegret. 

yin  bruU  /.  (fv(  hrillei  za- 
grzana mieszanina  wina 
czerwonego,  cukru,  cyna- 
monu, goździków. 

yincula  da  linguae,  vel  tibi 
yincula  dabit  1.  nałóż  sobie 
więzy  na  język,  inaczej  on 
nałoży  więzy  na  ciebie. 

yincuntur  molli  pectora  dura 
prece  1.  pokora  zwycięża 
serce  twarde;  pokora  prze- 
bija niebiosa. 

yindobona  1.  Wiedeń. 

yingt-un  /.  (w(t(i  dotł.  21: 
rodzaj  gry  w  karty,  wen- 
ty n. 

yinum  laełificat  cor  ^  wi- 
no rozwesela  serce;  dobry 
trunek  na  frasunek. 

Viol»  V.  skrzypce;  altów- 
ia\  V.  d'ainore,  instrument 
smyczkowy  większy  od  al- 
tówki o  14  strunach;  v.  alta 
a.  dl  braccio  (-hracto)  al- 
tówka; V.   di  gamba,  dawny 


instrument  smyczkowy  po- 
dobny do  wiolonczeli;  v.  dl 
bordon*,  daw.  instrument 
smyczkowy  o  nizkim  brzmie- 
niu. 

yialentemente  w.  w  mv,i. 
gwałtownie. 

yiolentum  stuprum  i.  zgwał- 
cenie, zhańbienie. 

yiolett«s  d»  Parma  /.  (uiio- 
let  ds  parm)  perfumy  z  kwia- 
tu fijołka  parmeńskiego. 

yiolino  w.  skrzypce;  w 
grze  zbiorowej:  v.  primo, 
pierwsze  skrzypce;  v.  secon- 
do,  drugie  skrzypce. 

VI  praesidll  ł.  z  mocy 
prawa  przysługującego  pre- 
zydnjącemu. 

yirago  /.  dragon-baba,  ko- 
bieta przypominająca  męż- 
czyznę charakterem  i  po- 
stacią. 

yirement  /.  (wirma"!  prze- 
kazanie długu  (jego  całości 
lub  fizęści)  który  się  ma  u 
kogo,  na  rzecz  osoby  trze- 
ciej. 

yiremeirt  de  partles  /.  (wir- 
mcP  dS  partii,  obrachunek, 
przekazywanie,  wyrówny- 
wanie. 

yires  acquirit  eundo  t.  sił 
nabywa  idąc  (o  takim  za- 
patrywaniu, które  z  bie- 
giem czasu  zyskuje  coraz 
więcej  zwolenników). 

VI  rescrlpM  1.  z  mocy  roz- 
kazu. 

yirglnibus  pu6risque^.  dzie- 
wczętom i  chłopcom,  dla 
dziewcząt  i  chłopców. 

yirlbus  unitu  t.  wspólne- 
mi  siłami. 

Vlrl  Infelicis  procul  amlci 
ł.  od  nieszczęśliwego  przy- 
jaciele trzymają  się  z  dala. 

yirllls  portlo  i.  prawo  do 
równej  części   dziedzictwa. 

yiriłlm  1.  wszyscy  co  do 
jednego,  razem. 

yirtus  nobilitat  /.  cnota  da- 
je szlachectwo. 

yirtus  post  nummos  1.  dosl. 
cnota  po  pieniądzach;  sta- 
rać się  przedewszystkim  o 
pieniądze,  potem  dopiero 
o  cnotę  (iron.). 

yirtus  yincit  invidiam  /. 
cnota  zwycięża   nienawiść. 

yirtuło  duce,  comite  fortuna 
/.  mając  za  przewodnika 
cnotę,  a  za  sprzymierzeńca 
powodzenie. 

yirtułe  et  exemplo  1.  cnotą 
i  przykładem. 

yirtuti  eł  merito  1.  cnocie 
i  zasłudze. 

yirtuti  mlllłarl  1.  za  zasłu- 
gę wojskową  (order). 

yis  armata  t.  siła  zbrojna. 

yił  i  vlt  /.  [tcizateO  na- 
przeciwko; osoba  mieszkają- 
ca lub  si«dząca  naprzeciwko. 

yit  centrlluga  i.  siła  od- 
środkowa. 

yit  centripeta  /.  siła  do- 
środkowa. 


yitcera  ł.  trzewia,  wnętrz- 
ności. 

yis  comica  i.  siła  komiz- 
mu (zdolność  wywoływania 
śmiechu,  właściwa  autoro- 
wi- lub  aktorowi). 

Vlł  consllll  expers  mole  ruit 
iua  1.  gniew,  zapalczywość, 
gwałt  bez  zastanowienia 
upadają  własnym  rozpędem; 
gniew  bez  zastanowienia 
jest  bezsilny. 

yiscount  a.  {iriskauHt/^ice- 
hrabia,  tytuł  nieco  niższy 
niż  Earl. 

yii  grayltatis  ł.  sita  cięż- 
kości. 

yis  Inertlae  1.  siła  bez- 
władności. 

yisionnaire/.  ftcitiener)  ob. 
Wizjoner. 

yisitandines  /.  (wiiiWdin) 
ob.  Wizytki. 

Yisite  d'appetit  /.  /witit 
dapeti)  wizyta  przed  wizy- 
tą uroczystą,  jako  wstęp  do 
zawiązania  stosunków. 

yjtiłe  de  digestioa  /.  (wizU 
do  diiesłją)  a.  yisite  de  re- 
connaissance^-roioMMa"*;  wi- 
zyta po  odbytej  zabawie, 
składana  gospodarstwu 
przez  uczestnika  tej  zaba- 
wy. 

yis  iegis  t.  siła  prawa. 

yis  major  1.  siła  wyższa; 
potęga,  której  skutkom  lub 
działaniu  człowiek  oprzeć 
się  nie  może. 

yis  mcdicatrlx  nlUiirae  i. 
siła  lecznicza  przyrody. 

yis  motrlx  t.  siia  pc.rusza- 
jąca,  nadającą  rnch . 

yiso  »i'.  widziano^'  napis 
na  wekslu,  gdy  wymienio- 
ny na  nim  odmawia  przy- 
jęcia go. 

yis  probandi  /.  siła  dowo- 
dów. 

yis  repulsionls  1.  siła  od- 
pychająca. 

yista  w.  pn  ukazania;  ob. 
A.  yista,  Prima  yista. 

yisłuia  1.  łacińska  nazwa 
Wisły. 

yisum  repertuffl  1.  widzia- 
no, znaleziono:  sprawozda- 
nie lekarskie  z  oględzin 
ciała  ludzkiego  w  razie  o- 
kaleczenia,  pobicia  i  t.  p. 

yis  yiłaiis  t.  siła  życiowa, 
dawniej  uważana  za  nie- 
zależną od  sit  fizycsnych 
i  chemicznych  przyczynę 
życia. 

yita  breyls,  ars  łooft  1. 
życie  jest  krótkie,  ale  sztu- 
ka jest  długą. 

yiłae  non  scholae  ditcendum 
■est  1.  trzeba  się  uczyć  dla 
życia,  nie  dla  szkoły. 

yitalitas  /.  siła  życia,  ży- 
cie. 

yiłam  impendere  vero  t. 
życie    poświęcić    prawdzie. 

yita  sine  litteris  mors  est 
ł.  życie  bez  .jsauki  (pracy 
naakawej)  jest  śmiercią. 


yiłe  f.  iwil)  prędko. 

yitesse  /.  iwiłMt  pręd- 
kość, szybkość. 

yi  testament!  t.  mocą  te- 
stamentu. 

yitia  aetałls  t.  błędy  (wa- 
dy) właściwe  wiekowi  (dzie- 
cięcemu, młodocianemu,  a. 
zgrzybiałemul. 

yitium  canonicum  /.  wada 
przeszkadzająca  do  zostania 
księdzem. 

yitrotypja  ni.  sztuka  wy- 
woływania na  szkle  obra- 
zów świetlnych. 

yitrum  1.  szkło;  kielich; 
V.  glorlosum,  kielich  ozdob- 
ny i  bardzo  duży,  puhar; 
y.  Saturn!,  szkło  ołowiane. 

yituperia  stuitorum  laus  est 
i.  nagana  udzielona  przez 
głupców  jest  pochwałą. 

yiva!  ni.;  yiyel  /  (wiw); 
yiyat!  /.  niech  żyje! 

Yiyace  w.  (wiwacie)  żywo, 
ochoczo. 

V!vant  t.  niech  żyją! 

Yiyarium  t.  miejsce  do  ho- 
dowania żywych  zwier?ąt 
lądowych  (nie  domowych) 
płazów,  gadów,  ślimaków; 
mały  zwierzyniec. 

yiyat!  ł.  ob.  Wiwat!;  y.  se- 
quens,  niech  żyje  następu- 
jący! 

Viva  yoce  w.  (-icecze)  do- 
nośnym, żywym  głosem. 

y|y«  yox  ł.  głos  iywy,  li- 
czenie ustne;  v.  v.  doceł,  wy- 
kład ustny  uczy  (wraża  się 
w  pamięć). 

yive  la  bagatelle  /.  fiviw 
la  hagatel)  niech  żyje  drob- 
nostka! (iron.  gdy  się  myśli 
o  fraszkach  z  zaniedbaniem 
rzeczy  ważnych  i  pilnych). 

yjyere  est  mUltare  1.  żyć 
jest  to  walczyć. 

yiyere  sl  recte  nescis,  de- 
cede  peritis  t.  jeżeli  nie  n- 
miesz  właściwie  żyć,  to  n- 
«tąp  (posłuszny  bądf  do- 
świadczeńszemu).    ,_ 

yiyeur  /.  ^iitiwdr/ hulaka, 
człowiek  dużo  wydający  pie- 
niędzy na  wesołe  życie. 

yive  ut  vlyas  1.  żyj,  żebyś 
żył  (żyj  tak,  abyś  i  nadal 
miał  życie  zapewnione;  żyj 
tak,  aby  pozostały  piękne 
ślady   twego  życia). 

yiye  valeque  {.  żyj  i  bądź 
zdrów  (słowa  pożegnania). 

yiylpara  J.ży  worodae(stwo- 
rzenia):  oh.  Oylpara. 

yiylseputtura  t.  pogrzeba- 
nie żywcem  (dawn.  kara 
śmierci). 

Viy|tur  panro  bene  i.  żyje 
się  z  małego  (dochodu,  o 
małym  wydatku)  dobrze. 

yiyo!  10.  żywo! 

yiyos  v«co,  morłttos  piango, 
fulgura  frango  t.  żywych 
zwoływam,  umarłych  opła- 
kuję, błyskawice  przerywam 
(łamię)  (napis  da  wielu 
dzwonach). 


Vix  credo  —  Wachparada 


284 


Vix  crtdo  i.  Mledwo  -mie- 
rzę. 

Vlxer«  fortos  ants  Agamem- 
nenem  /.  iron.  żyli  waleczni 
i  przed  Agamemnonem;  i 
dawniej  bywali  ludzie  war- 
tościowi. 

Vlx  pigris  (eptein,  nemlnl 
concadlmus  octo'  ł.  leniwym 
udzielamy  siedmiu  zaledwie 
(godzin  snu),  a  nikomu  o- 
6mia. 

V.  J.  ikr.  Yorlgen  Jahres 
n.  zeszłego  roku. 

V.  M.  skr.  Yorlgen  MonaU 
n.  zeszłego  miesiąca. 

Yocalls  (1.  mn.  Vocale<)  1. 
samogłoska,  samogłoski. 

V»catlvus  1.  wołacz,  6-ty 
przypadek  w  deklinacji. 

Voce  Aretlnae  /.  sylaby  u- 
iywane  w  solmizacji,  gdy 
ton  do  nazywa  si^  ut. 

^itet^~(wocse)  dl  petto  w. 
głos  piersiowy  (w  śpiewie). 

Vec«  (wocte)  dl  łesta  w. 
falset  (głos). 

Yoces  Hammtrianae  1.  sy- 
laby nżywane  w  solmiza- 
cji, gdy  pierwszy  ton  zowie 
się  <to. 

Yogua  /.  (wogl  wziąto^ć, 
sława,  rozgłos. 

Yogue  la  galire  /.  (wng  la 
gaier)  doit.  niech  płynie 
statek:  niech  się  dzieje  co 
chce;  na  los  szczęścia. 

Yolli  tout  /.  (tcuala  tu)  oto 
wszystko. 

Yoiture  /.  (wualurj  powóz; 
V.  de  place  (-do  pląs)  do- 
rożka, fjakier. 

Yol.  tkr.  Yolumen  (ob.J. 

Yoiage  /.  /icoiaij  niesta- 
ły, niestała,  płochy  płocha; 
wietrznik,  wietrznica. 

Yolallle  /.  (tcolajj  drób; 
potrawa  z  drobiu  (gotowa- 
nego, pieczonego). 

Yolanłe    te  lotnie,  lekko. 

YolapUk,  sztuczny  język 
międzynarodowy  z  główną 
podstawą  języka  angielskie- 
go, wynaleziony  r.  1880 
przez  księdza  J.  M.  Sohle- 
yera  (w  Bawarji);  niegdyś 
rozgłośny,  dziś  zarzucony 
skutkiem  szerzenia  się  Es- 
peranta (i  jego  zreformo- 
wanej postaci  t.  zw.  Ido 
wzgl.  Ito). 

Yol  au  »»nł  /.  fieol  o  wo"; 
lekki  pasztecik  z  ciasta 
francuskiego,  napełnionego 
po  upieczeniu  farszem  od- 
dzielnie ugotowanym  z  ryb 
a.  z  mięsa  a.  z  móżdżku. 

Yolens  nolens  /.  chcąc  nie 
chcąc. 

Yolenłe  Deo  /.  jeżeli  Bóg 
zechce. 

Yolentem  ducunł,  nolenłem 
trahunt  i.  los  chcącego  pro- 
wadzi, niechcąoego  ciągnie. 

Yolenii  non  fit  iniurla  ł. 
nie  dzieje  się  krzywda  te- 
mu, kto  jej  chciał;  komu 
stało  się  to,  czego  sam  żą- 


dał, me  ma  prawa  hię  ża- 
lić. 

YoiUre  /.  (woljer)  oh.  Wol- 
iera. 

Yoiktraad  hul.  parlament, 
sejm  w  Transwaalu. 

Yollmachł  n.  pełnomocnic- 
two, upoważnienie. 

Yolontalre  /.  (woląterj  o- 
chotnik,  wolontarjnsz. 

Yolta  tr.  w  mui.  raz;  1^  v. 
zakończenie  sztuki,  które 
gra  się  na  końcu  ustępu  za 
pierwszym  razem;  2«  v.  któ- 
re się  gra  w  powtórzeniu 
całego  ustępu,  opuszczając 
takty,  nad  któremi  napisa- 
no  1»  V. 

YoKaIre  /.  (wolłer)  mięk- 
ki, nizki  fotel  (od  nazw. 
autora  francuskiego  1694— 
1778). 

Yolłe-face  /.  (wolt-fcu)  na- 
gła zmiana  frontu;  obrót, 
zwrot. 

Yoltl  subito  w.  przewrócić 
kartkę. 

Yolto  sciolto  (-»tjolto)tp«n- 
slert  stretti  v.  oblicze  o- 
twarte.  a  myśli    są  skryte. 

Yolty  stos,  najpierwszy 
znany  stos  elektryczny,  zło- 
żony z  leżących  na  sobie 
blaszek  miedzi  cynkn  i  ka- 
wałków sukna,  i  znowu  mie- 
dzi, cynku  i  sukna;  tym 
silniejszy,  im  takich  po- 
trójnych warstw  jest  wię- 
cej, zwilżony  słabym  roz- 
iworeu^  kwasu  siarczanego 
i  opatrjfony  w  jednym  i 
dru'<-naS>p6cu  drutem,  jest 
źró(.'ći|ueleKdu  elektryczne- 
go (w  odntl.S^a  hr;  Aleksan- 
der Yoiii'  1745—1827). 

Yolumen  1.  tom,  objętość; 
w  muz.  siła  i  objętość  głosu. 

Yolumina  legum  /.  zbiór 
dawnych  praw  polskich  od 
r.  1437,  wydany  w  10-ciu 
tomach. 

Yolunteer  o.  (woleniirl  o- 
chotnik,  wolontaijusz. 

Yoluptas  w.  rozkosz,  przy- 
jemność. 

YomitUa  ni.  środki  wy- 
miotne. 

Yomito  negro  h.  żółta  fe- 
bra, choroba  zaraźliwa,  czę- 
sto śmiertelna,  endemiczna 
w  miejscowościach  gorą- 
cych i  wilgotnych  Amery- 
ki Połud. 

Yomltorla  1.  wyjścia  z  te- 
atrów i  cyrków  rzymskich 
w  stai'ożytności. 

Yon  n.  przed  nazwiskiem 
dodane  oznacza  miejsco- 
wość, z  której  ród  pocho- 
dzi, a.  której  jest  (był)  włar 
ścicielera;  uważa  się  też 
(nie  zawsze!)  za  oznakę  ro- 
du szlacheckiego. 

Yon  Fali  zu  {cui  Fali  n. 
dosl.  od  wypadku  do  wy- 
padku; polityka  oportuni- 
styczna,  jednolita  tylko  w 
swoich    celach     głównych. 


ale  naginająca  się  w  poje- 
dynczych wypadkach  do  o- 
^koliczności. 

YornehnNS  IgMrlareti  n. 
niezwracanie  awagi  na  co 
wynikając*  z  lekceważenia; 
wyniosłe  pomijanie  czego 
jako  drobiazgu,  nie  zasłu- 
gującego na  to,  żeby  się 
nim  zaprzątać. 

Yorprtml*  n .  premjum 
gwarancyjne:  zapłata  za  za- 
mawiane u  bankiera  papie- 
ry wartościowe  a  potem 
nie  wzięte. 

Yttrtchutt  ».  ob.  Fsrtzw. 

Yosget  /.  Wogiezy^lpas- 
mo  gór  między  Francją  i 
Alzacją). 

Yoitro  v>.  wasz;  v.  Ctnto, 
wasz  rachunek. 

Yota  1. 1.  mn.  ód  Yołum  (ob.); 
1.  plurima,  f^łos  większości. 

Yotiykirche  t.  kościół  po- 
święcenia,   dziękczynienia. 

Yoło  t.  ślubu;  1"  VOto, 
pierwiezego  ślubu;  2*  voło, 
drugiego  ślubu. 

Yotuffl  ł.  ślub,  przyrze- 
czenie uroczyste  wykona- 
nia 'czego,  zwłaszcza  uczy- 
nione Bogu;  dar  uczyniony 
kościołowi  w  wykonaniu 
ślubu;  przedmiot  cenny,  u- 
mieszczony  na  ołtarzu,  na 
obrazie^  posągu  (np.  srebr- 
ne, a.  złote  serce,  ręka, 
noga)  ofiarowany  przez  po- 
bożną osobę;  głos  dany  za 
kim  a.  przeciw  komu  pod- 
czas głosowania;  v.  castita- 
lis,  ślub  życia  w  czystości; 
V.  consultatjyum,  głos  dorad- 
czy; V.  obedlentlae,  ślub  po- 
słuszeństwa; V.  paupertałls, 
ślub  życia  w  ubóstwie;  V. 
nagany,  wyrażenie  nagany 
ministrowi  przez  uchwałę 
parlamentu,  v.  nieufności,  u- 
chwała  parlamentu,  wyra- 
żająca, że  przestał  ufać  mi- 
nistrowi a.  ministrom  (po 
takiej  uchwale  zwykle  mi- 
nisterjum  podaje  się  do  dy- 
mi.sji). 

Yotum  separatum  t.  odręb- 
ny wniosek  uczestnika  na- 
rady, różny  od  wniosku,  po- 
pieranego przez  ogół. 

Youlolr  c'esł  pouvolr/.  (icu- 
luar  se  puicuarj  chcieć — to 
módz. 

Yous  /.  (vu)  pan,  wy. 

Yous  ravez  voulu,  Georges- 
Dandttl  /.  fwu  łatce  iculii, 
iori  du^dę):  oh.  Tu  I 'as  vouln. 

Yous  yousfichez,  doncvous 
avez  tort  /.  (wu  icu  faste, 
dąk  wu  zatnę  torj  gniewacie 
się,  a  więc  nie  macie  racji. 

Yox  clamantis  In  deserto  /. 
głos  wołającego  na  puszczy. 
,  Yox  laucibus  haesit  l.(-h<nit) 
głos  uwiązł  w  gardle  (ze 
zgrozy). 

"  Yox  hybrida  i.  wyraz  zło- 
żony z  dwu  lub  kilku  wy- 
razów. 


Vex  pepuli  v«x  Oai  ł.  gło« 
ludu.  to  głos  Boga. 
Y«x,  vox,  praeterea  nlMI  /. 

słowa,  .słowa  i  nic  więcej! 

Yeyageur  /.  iwtjaunt  ob. 
W*|ażer. 

V*you  /.  (tcoju)  obszarpa- 
niec;  włóczęga  uliczny. 

Y*y*ucratie  /.  (tcojukralij 
panowanie  motło<:hu  ulicz- 
nego. 

V.  ł.  tkr.  Yeterit  (tyli  1.  we- 
dług starego  stylu,  według 
kalendarza  Jnljańskiego;  \ 
muz.  tkr.  YolU  suMto  fob./. 

Yt.  $kr.  Yidit  i.  przejrza- 
ne, widziane. 

V«  /.  licUj  widziane  (pod- 
pis). 

Yoe  /.  /'iruy  widok. 

Yulgo  i.  zwykle,  powszech- 
nie, pospolicie;  to  jest;  albo. 

Yulgus  amicltias  utilitate 
prebat  ł.  tłum  ceni  przy- 
jaźń według  korzyści. 

Yulgus  petsimus  rerum  in- 
terpret  '.  pospólstwo  —  naj- 
nieudolniejszy  sędzia  o  rze- 
czach. 

Yulgus  prafannm  ł.  pospól- 
stwo nieświadome. 

Yulnerarla  /.  środki  lekar- 
skie na  rany,  środki  opa- 
trunkowe 

Yałpes  pilum  mutat,  non  mo- 
res /.  lis  zmienia  sierść  (ale) 
nie  obyczaje. 

Yultus  eit  lndex  animi  ł. 
twarz  jest  obrazem   duszy. 

V.  V.  tkr.  Ylce  v«rta  /.  (ob./.. 


W. 


Waarenhaus  n.  wielki  ma- 
gazyn różnorodnych  towa- 
rów   do    codziennych    po-  ' 
trzeb    człowieka:    urządzę- ' 
nia  gospodarstwa,  mieszka- 
nia i  t.  p.;  wielki  bazar. 

Wachlarz  n.  przyrząd  lek- 
ki, plaski,  zwykle  składa- 
ny, z  tkaniny,  piór.  pi 
kich  drewienek  a.  kostek, 
w  jednym  końcu  razem  u- 
mocowanych,w  przeciwnym 
rozsuwających  się,  w  ozdob- 
nej często  oprawie,  który  u 
poruszeniepp  chłodzi  twarz 
powiewem;  wachlarzowaty,  w 
kształcie  rozpostartego  wa- 
chlarza trójkątnie  wycho- 
dzącego z  osady. 

Wachlować  {oh.  WacMarz), 
chłodzić,  poruszając  wach- 
larzem. 

Wachmistrz  o.  najstarszy 
rangą  podoficer;  komendant 
posterunku  żandarmerji, 

Wachparada  i.  parada  woj- 
skowa, odbywająca  się  przy 
zmianie  całej  warty. 


285 


Wadi  —  Waragowic 


Wadi  ar.  8ucha  dolina  na 
pustyui  w  północno-zachód. 
Afryce,  stająca  sią  łoży- 
skiem rzeki  podczas  deszczu. 

WadJuAi  of>.  Vadlum. 

Wafla  n.  cienkie,  tafelko- 
wate,  suche  ciastko,  upie- 
czone w  płaskiej  maszyn- 
ce, przypominające  wyciś- 
niętemi  wgłębieniami  i  wy- 
pukłościami plaster  wosku 
z  miodom. 

Waga  n.  przyrząd  do  wa- 
żenia. 

Wagabunda  i.  włóczęga. 

Wagary,  Wajgusy  i.  w  gwa- 
rze żakowskiej:  włóczenie 
się;  szczególniej:  wycieczki 
samowolne  uczniów  w  go- 
dzinach lekcji  szkolnych. 

Waggoner  a.  /uagoner)  fur- 
man wiozący  ko6mi  towa- 
ry, furman  frachtowy. 

Wagmajtter  n.  dozorca  wa- 
gi: ważący  towar  na  kolei. 

Wagneriana  nł.  kompozy- 
cje, dzieła  i  monograf  je  do- 
tyczące Wagnera,  jego  utwo- 
rów muzycznych  i  jego  za- 
sad. 

Wagnerjanin  nł.  zwolennik 
Wagnerjanizmu. 

WagHerjanIzm,  Wagn^ryzm 
nt.  Uwielbiąnieutworów  dra- 
matycznych i  muzycz.  Ry- 
szarda Wagnera  (1813 — 
1883),  twórcy  t.  zw.  muzy- 
ki przyszłości;  naśladow- 
nictwo tegoż. 

Wagon  a.  wóz  kolejowy. 

Wagoneł  a.  mały  wagon; 
wagonik  używany  do  prze- 
wożenia różnych  materja- 
łów  kolejowych. 

W*g(g)on-llt/.  (wagąlil-^A- 
gon  sypialny. 

Wagować  ł.  tułać  się,  wa- 
łęsać się. 

Wahablci,  Wehabici,  sekta 
mahometaóska,  częściowo 
tylko  przyjmująca  Koran, 
zamieszkująca  kraj  Nedżed 
w  A.rabji;  utworzył  ją  w 
18  stuleciu  szeik  Mahomed 
Abdol  Wahab. 

Wahn  (dar)  łst  kurz,  dla 
Raue  lang  n.  szał  jest  krót- 
ki, zato  żal  długi. 

Wahrhelt  und  Olchtung  n. 
prawda  i  poezja;  mieszani- 
na zdaó  (opowiadań)  praw- 
dziwych i  zmyśleń  poe- 
tycznych; (tytuł  dzieła  Go- 
thego). 

Walsja  ttind.  ludzie  trze- 
ciej klasy  u  Hindusów,  o- 
bejmujący  stan  mieszczan 
i  chłopów. 

Wajbllng  m.  ob.  GIballn. 

Wajdalóła  Ut.  niższy  ka- 
płan i  pieśniarz  za  nzasów 
pogańskich  liitwy,  ofiarnik. 

Wajnsztaln  n.  kamień  win- 
ny, twardy  osad  formujący 
się  w  lagrze  od  wina,  bę- 
dący związkiem  kwasu  win- 
nego i  potażu,  winian  po- 
tażu; kamień  winny,  twar- 


dy osad,  tworzący    się    na 
z<;liaelL 

Wak-  ah.  także   Vac-. 

Waka  oh.  Szarowaka. 

Wakacje  m.  nzas  wolny 
od  zajęć  szkolnych  w  lecie; 
ferje. 

Wakans  /.  miejsce,  posa- 
da w  urzędzie,  w  biurze 
niezajęta,  nie  obsadzona,  bę- 
dąca do  zajęcia. 

Wakat  uh.  Vacat. 

Wakcyna  ni.  ospa  krowia, 
krowiiinka. 

Wakcynacia  ni.  szczepie- 
nie ospy  ochronnej. 

Wakować  ł.  być  niezaję- 
tym,  być  wolnym  (o  urzę- 
dzie, miejscu,  posadzie). 

Wakuf  ar.  majątek  ziem- 
ski, będący  własnością  du- 
chowieństwa a.  zakładu  do- 
broczynnego w  Turcji. 

Wakuola  »<.  maleńka  prze- 
strzeń pusta  między  komór- 
kami składająceni  orga- 
nizm. 

Wal  n.,  Walon,  wieloryb. 

Walc  »«.  taniec  wirowy  po- 
chodzenia niemieckiego  w 
tempie  ','4;  muzyka  do  niego; 
walcować,  tańczyć  walca. 

Walcować  n.  ugniatać  (dro- 
gę, rolę)  za  pomocą  ciężkiego 
wału,  ciągnionego  przez  ko- 
nie lub  lokomobilę;  przepu- 
szczać między  walcami  bry- 
łę żelaza,  stali, żebyjejnadać 
kształt  żądany  (sztaby,  rel- 
su,  drutu,  blachy);  walcow- 
nlai,  zakład,  w  którym  wyra- 
biają szyny,  blachy,  druty; 
maszyna  służąca  do  walco- 
wania żelaza  {oh.  też  Walc). 

Waldensowlo ,  sekciarzo , 
zwolennicy  nauki  kupc<i 
Francuza  Piotra  Waldensa 
(w  XII  stuleciu),  trzymają- 
cy się  ściśle  Biblji,  dotąd 
istniejący  we  Włoszech. 

Waldhar  n.  trawa  morska, 
rosnąca  na  dnie  mórz  stre- 
fy Umiarkowanej,  używana 
zamiast  włosienia  do  wypy- 
chania materaców,  mebli, 
do  opakowywania  towarów, 
a  w  krajach  nadmorskich 
jako  nawóz. 

Waldtchitfsschen  n.  iwald- 
tiióschenj  gatunek  piwa  jas- 
nego, eksportowego  (od  na- 
zw, miejscow.  pod  Dreznem). 

Waledykcja  ł.  ob.  Waleta. 

Walentodyzm  ni.  zemsta 
nad  wrogiem  przez  uprzed- 
nie udawanie  prAyjażni  a 
potem  wystąpienie  przeciw 
niemu  (od  imienia  bohatera 
poematu  Mickiewicza  „Kon- 
rad Walenrod"). 

Walentego  iw.  choroba  oh. 
Epilepsja. 

Walerjana  ni.  roślina  ko- 
złek. 

Walet  /.  niżnik,  czwarta 
(od  asa)  figura  w  kartacn. 

Waleta  [n.]  pożegnanit!,u- 
czta  pożegnalna. 


Walhaila[>i.j  (w  mit.  gierm,) 
raj,  niebo,  miejsce  pobytu 
bohaterów  po  śmieroi;  na- 
zwa budowli  przeznaczo- 
nych na  przedstawienia  te- 
atralne, muzykalne  i  t.  p.; 
gmach  służący  za  panteon 
poświęcony  pamięci  znako- 
mitych Niemców,  zbudowa- 
ny przez  Ludwika  króla  ba- 
warskiego nieopodal  He- 
gensburga. 

Wali  ar.  zarządzający  pro- 
wincją turecką,  gubernator; 
wall-a)ahdi,  następca  tronu. 

Walłda  iwr.  sułtanka — ma- 
tka, matka  żyjąca  panują- 
cego sułtana  w  Turcji. 

Walidacja  nt.  uprawomoc- 
nienie, przyznanie,  potwier- 
dzenie, nadawanie  czemu 
wartości. 

Walltnerja  ni.  nurzaniec 
śrubowy,  poład.  Europejska 
roślina  wodna. 

Waliza  /.  kuferek  ręczny, 
pokryty  skórą  lub  płótnem. 

Walkirje  [«.]  w  mitol.  gier- 
mańskiej:  boginie  kierujące 
losem  bitew  i  odprowadza- 
jące poległych  bohaterów 
do  Walhalli. 

Walk-over  a.ftwk-ower)  wy- 
ścig, do  którego  staje  tylko 
jeden  współzawodnik,  je- 
dzie do  mety,  nie  śpiesząc 
się  i  otrzymuje  nagrodę; 
pnen.  ła^we  zwycięstwo. 

Walmowjf  n.  dach,  dach 
czterospausjwj,  zo  S[)iadkami 
i  okapami  na  wWystkie 
cztery  strony;  wal;  ^""^kle- 
pienle,  sklepien^i^i^niijjj^ce 
się  o  wszystkie  ...'^  -.  ścia- 
ny, pośrodku  wznoszące  się 
jako  sklepienie  kizyżowe. 

Walończykowie,  mieszkań- 
cy większej  części  Belgji 
i  ościennych  miejscowości 
Holandji,  mówiący  narze- 
czem francuskim. 

Walor  nt.  wartość,  znacze- 
nie; walory,  papiery  warto- 
ściowe 

Walpurglsnacht  n.,  Walpur- 
gl  NOC,  noc  czarownic  (z  30 
kwietnia  na  1  maja)  (nic 
niema  wspólnego  ze  św.Wal- 
purgą,  córką  króla  angiel- 
skiego Ryszarda  IX). 

Waltornia  n.  metalowy  dę- 
ty instrument  muzyczny  z 
rozwartym  szeroko  zakoń- 
czeniem, o  nizkim  tonie. 

Waluta  te.  wartość,  stopa 
mennicza;  stosunek  pienię- 
dzy papierowych  do  srebra; 
wartość  obiegowa  wekslu; 
rodzaj  pieniędzy,  w  jakich 
weksel  bywa  wystawiony; 
w.  rachunku,  suma  rachunku. 
Walwacla  nt.  ocenienie,  o- 
znaczenie  wartości;  wałwa- 
cyjna  tabela,  wykaz  nomi- 
nalnej wartości  różnych pvo- 
net. 

Wałacbn.końwytrzebieny 
Wampir,    gatunek    nieto 


perza,  żywiący  się  głownie 
owadami  i  owocami  a  w 
braku  właściwego  pożywie- 
nia wysysający  krew  ssą- 
cych, ptaków,  a  czasem  lu- 
dzi śpiących;  w  podaniach 
ludu  upiór,  wysysający  krew 
ludziom  i  zwierzętom;  pnen. 
lichwiarz,  człowiek  wyzu- 
wająoy  innych  z  mienia,  ja- 
koby wysysający  ich  krew. 
Wampum  (i  jfz.  pótn.-ame- 
ryk.)  u  czerwono-skórych: 
sznur  z  nanizanemi  mu- 
szlami różnobarwnemi,  czę- 
sto ozdobiony  kolcami  je- 
żozwierza,  jest  oznaką  po- 
koju (tomahawk  jest  oznaką 
wojny);  służy  też  do  poro- 
zumiewania się  (ob.  Ouipo). 

Wan/ap.  zatoka. 

Wanad,  Wanadyn  ml.  pier- 
wiastek cAem.metal  srebruo- 
biały,  bardzo  trudno  topli- 
wy;  niektóre  jego  związki 
są  używana  do  pięknego  a- 
tramentu  czarnego,  czarnej 
farby  anilfnowej,  złotego 
bronzu,  dobronzowania,wo- 
góle  drogie  z  powodu  rzad- 
kości metalu. 

Wandal  ob.  Wandalowie. 

Wandalizm  ni.  żądza  nisz- 
czenia wszelkich  zabytków 
oświaty,  barbarzyństwo,dzi- 
kość, 

Wandalowie,  naród  gier- 
mański,  który  odbył  napad 
niszczycielski  na  południo- 
we kraje  w  \'  w.;  wandal, 
barbarzyniśc ,  niszczyciel 
wszystkiego,  co  napotka. 

Wanga  n.  każdy  z  dwu 
bali  boczny,ch  w  których  są 
schody  osadzone,  bok  scho- 
dów, policzek  schodowy. 

Wangsi  Uind.  trzcina  bam- 
busowa. 

Waniija  /.  wysuszone  strą- 
ki pewnego  gatunku  stor- 
czyków środkowej  Ameryki, 
o  silnej,  przyjemnej  woni, 
używane  jako  przyprawa  do 
potraw  słodkich,  do  wyrobu 
wódek  i  likierów.  ' ' 

Wanna  m.  wielkie  naczy- 
nie do  kąpieli. 

WaAczos  doinoH.  szujka, 
klepka  dębowa  (z  jakich  ro- 
bią się  beczki). 

Wańtuch  n.  (?)  worek  na 
wełnę,  na  chmiel  i  t.  p. 

Wapory  ^.wyziewy,  gazy 
sprawiające  wzdęcie;  atak 
nerwowy,  spazmy. 

WaporyzacjaM^.  parowanie, 
ulatnianie. 

Wara  ob.  Warować. 

Waragowie,  lud  skandy- 
nawski, który  w  drugiej  po- 
łowie IX  w.  pod  wodzą 
Ruryka  owładnął  Słowiań- 
szczyzną Wschodnią  i  dał 
początek  Państwa  Rosyj  - 
skiemu;  w-ćw  strał,  straż 
przyboczna  cesarzów  bizan- 
tyjskich od  w.  X  do  połowy 
XV  w. 


Warcab  —  Wentyl 


28G 


Warcab,  Warcaba  irgórnon. 
\cuf.\  bierka,  pionek,  krą- 
iek  drewniany  a.  kościany, 
służący  do  gry  w  warcaby; 
warcaby,  ^ra  uprawiana  na 
warcabnicy  krążkami  wy- 
glądającemi  jakby  toczone 
gaziki  zw.  warcabami  albo 
bierkami;  warcabnica,  tabli- 
ca takaż  jak  szachownica 
służąca  do  gry  w  warcaby, 
o  64,  a  we  Francji  o  stu  po- 
lach, i  wtedy  zamiast  kwa- 
dratów naprzemian  białych 
i  kolorowych  miewa  cząsto 
na  sobie  lin  je  ukośne  z  grub- 
szemi  punktami,  tak  się 
krzyżujące^  że  tworzą  kwa- 
drat złożony  z  25  punktów. 

Wardroom  a.  (uordrum) 
wielka  kajuta  na  spodzie  o- 
krętu;  kajuta  służąca  za  ja- 
dalnię dla  oficerów  na  okrę- 
cie wojennym. 

Warjacja  t.  zmiana,  prze- 
miana, odmiana;  w  mkz. prze- 
prowadzenie w  rozmaity  i 
coraz  nowy  spo.sób  tej  sa- 
mej melodji  lub  tematu; 
obłąkanie,  szał;  nierówno- 
ści w  biegu  planety. 

Warjanł  ł.  ten  sam  ustęp 
lub  wiersz  jakiego  utworu 
poetycznego,  napisany  w  in- 
nej formie,  odmianka. 

Warnung  n.  ostrzeżenie;  W. 
yor  Dieben!  strzec  się  zło- 
dziei! 

WarowaC  n.  umacniać,  for- 
tyfikować;  zastrzegać,  za- 
pewniać (w  umowie,  w  n- 
chwale);  leżpć  na  brzuchu, 
opierając  łeb  na  przednich 
łapach  (o  psie);  wara,  preczi 
nie  tykać  tego! 

Warrant  a.  fuorenti  świa- 
dectwo wydane  na.  złożony 
towar  w  składzie,  na  mocy 
którego  właściciel  może  za- 
ciągnąć pożyczkę;  rozporzą- 
dzeuię  władzy,  pełnomoc- 
niotWi»'~t.j;ozkaz  aresztowa- 
nia. 

Warranted  a.  (uorentid)  na 
anj^ielskich  wyrobach:  gwa- 
rantowane, patentowane. 

Warsztat  n.  pracownia. 

Wasal  tri.  lennik,  hołdo- 
wnik. 

Wasellna  ni.  tłuszcz  o- 
trzymany  prz.y  dystylacji 
ropy  naftowej,  używany  do 
maści,  do  smarowania  skó- 
ry, lub  metalowych  części 
maszyny. 

Was  Im  Gedichł  soli  leben, 
muss  im  Leben  untergehen  n. 
co  ma  żyć  w  pieśni,  musi 
zginąć  w  życiu. 

Was(s)erpolak- n.  ironiczna 
nazwa  nadawana  Ślązakom 
przez  Niemców. 

Wasserwaga  oh.  LIbella. 

Was(t)erzupa  n.  wodzian- 
ka,  zupa  z  wody  gorącej,  ma- 
sła i  bułek  a.  chleba. 

Waszyngtonja  a.  Wellngto- 
nja  ni.  sosnogron:  olbrzymie 


drzewo  szyszkowate,  rosną- 
ce w  Ameryce  półn.  docho- 
dzące do  000  stóp  wysokości . 

Wato/^  Watt. 

Wała  f«.J  wyrób  z  owo- 
ców rośliny  bawełna. 

Wataha  tut.  kupa  zbrojna 
Tatarów,  plondrująca  w  ce- 
lu łupieżczym;  przen.  banda 
rabusiów;  watałka,  dawny 
kozak  ukraiński,  przywódca 
drużyny  wojskowej  lub  ban- 
dy rozbójniczaj. 

Waterklozet  a.  rodzaj  wy- 
chodka z  przyrządem  do 
spłókiwania  nieczystości  za 
pomocą  wody. 

Waterlln|a  a.  lin  ja,  do  któ- 
rej statek  przy  pełnym  ła- 
dunku pogrąźn  się  w  wodzie. 

Waterpas  [a.j  przyrząd 
mierniczy;  oh.  Libella. 

Waterpolo  a.  (uoterpolo)  gra 
w  polo  na  wodzie,  prowa- 
dzona przez  zręcznych  pły- 
waków. 

Wałerproof  a.  (uoierpruf) 
nieprzemakalna  tkanina  i 
ubranie  z  niej  zrobione. 

Water-sfcy  a.  ftioler-ikajj 
dotł.  wodne  niebo:  ciemny 
odblask  na  niebie  od  prze- 
strzeni morskich  niepokry- 
tych  lodem  w  krtjach  pod- 
biegunowyohYoS.  Iceblink) 

Wałmana  papier,  papier  an- 
gielski w  wysokim  gatunku, 
droboo  lub  grubo  groczko- 
wany,  używany  na  sztychy, 
okwaf orły,  d(,' ,  ^r-.ików  (od 
naz.  fabrjfJcanta:  Wbatman). 

Wat^-iaż^i-wa  jednostki  pra- 
cy prijp  elektrycznego  (73b 
^attó^lpdp)! ;  ■^'"lada  sile  jed- 
nego Ifonia  parowego)  (od 
nazwiska  wynalazcy  maszy- 
ny parowej  3.  Watta). 

Watykan  ł.  pałac  w  Rzy- 
mie, będący  rezydencją  pa- 
pieża, stolica  papieska;  dwór 
papieski. 

Waza  /.  naczynie  głębokie 
o  kształtach  ozdobnych  w 
rodzaju  misy  z  wygiętemi 
bokami  i  brzegami. 

Wazallna  ob.  Wasellna. 

Wazamołoryczne  nł.  nerwy, 
naczyńka  nerwowe  rozsze- 
rzające lub  zwężające  prze- 
wody krwi. 

Wazon/,  doniczka  na  kwia- 
ty- 

Woba  n.  najcieńsze  płótno 
lniane. 

Wecować  Ił.  ostrzyć. 

Węda  ttind.  święte  księgi 
Indusów,  najdawniejsze  za- 
bytki piśmiennicze  staro- 
indyjskie  (język— t.zw.sans- 
kryt  wedaiczny)  obejmują- 
ce pieśni,  hymny  i  modli- 
twy., 

Wedeta  ob.  WIdeta. 

Wegdewood  a.  {uediuudj 
słynne  i  cenne  pięknie  wy- 
rabiane wyroby  garncarskie, 
czarne  i  błękitne,  z  wypu- 
kłemi  bjałemi  ozdobami. 


Wega  oh.  Vega. 

Wegletabllja  1.  rośliny,  po^ 
karmy  roślinne. 

Wegletac)a  /.  wzrost  ro- 
ślin,życic  roślin, roślinność. 

Wegletarjanin  ni.  jarosz, 
zwolennik  żywienia  się  po- 
karmami roślinnemi. 

Wegletarjanlzm  ni.  żywie- 
nie się  wyłącznie  pokarma- 
mi roślin  n&mi,jarstwo. 

Wegletować  /.rosnąć,wzra- 
stać;  żyć  z  dnia  na  dzień, 
wlec  żywot. 

Wahablcl  ob.  Wahablci. 

Wehemenc)a  1.  gwałtow- 
ność, natarczywość,  zapal- 
Czywość,  gniew. 

Wehikuł  i.  pojazd,  wóz, 
środek  przewozowy. 

Wehrgeld  n.  w  dawnym 
prawie  niemieckim:  zapła- 
ta, na  którą  slpazywano  za- 
bójcę. 

Weksacja  /.  dręczenie,  do- 
kuczanie, drażnienie. 

Weksel  n.  wymian,  piś- 
mienne zobowiązanie  się 
napisane  w  formie  przez 
prawo  handlowe  ściśle  prze- 
pisanej, wypłacenia  osobie 
drugiej,  lub  na  zlecenie  tej- 
że, osobie  trzeciej,  oznaczo- 
nej kwoty,  w  oznaczonym 
czasie  i  miejscu;  w.  ciągnio- 
ny a.  trasowany  oh.  Trata;  w. 
domicylowany,  weksel,  w  któ- 
rym wskazane  jest  miesz- 
iranie,  gdzie  wypłata  ma 
być  dokonana;  w.  prosty  a. 
suchy,  jest  zobowiązaniem 
pomiędzy  dwiema  tylko  o- 
sobami,  przyczym  ta,  na 
której  zlecenie  jest  wysta- 
wiony, może  upoważnić  o- 
sobę  trzecią  do  odbioru  na- 
leżności; w.  prima,  w.  secun- 
da,  w.  tercja,  jest  to  jeden  i 
ten  sam  weksel  wystawiony 
w  kilku  egzemplarzach:  w. 
sola  ob.  Sola  weksel;  w-u  kurs 
oh.  Kurs  w^;  w.  na  kolei  że- 
laznej: zwrotnica,  służąca 
do  obrotu  i  skierowania  pa- 
rowozu, wagonów,  z  jed- 
nych szyn  na  drugie;  w. 
demolicyjny  ob.  Demollcyjny; 
wekslowy,  dotyczący  wekslu; 
w-a  zdolność,  prawo  wysta- 
wiania wekslów  (kodeks 
handlowy  w  każdym  pań- 
stwie wymienia,  jakie  oso- 
by nie  posiadają  zdolności 
wekslowej  w  tym  państwie). 

Wekseireiterei  n.  zdoby- 
wanie pieniędzy  za  pomocą 
weksli  grzecznościowych ; 
ciągłe  wystawianie  weksli  i 
zamienianie  ich  na  nowe 
również  w  powyższym  celu. 

Weleda ,  słynna  wróżka 
giermańska  z  czasów  po- 
gańskich, żyiąca  w  I  w.  po 
Chrystusie. 

Welf,  Gwell  n.  stronnik  sa- 
modzielności byłego  króle- 
stwa Hanowerskiego ;  ob. 
Cwelf;  Wellenłonds,    Welfickl 


fundusz,  majątek  króla  ha- 
nowerskiego Jerzego  V-go 
(t  18/8  r.;,  wywłaszczone- 
go przez  króla  pruhkiego 
w  roku  1806;  procent  od 
tego  majątku  jest  przezna- 
czony na  zwalczanie  stron- 
nictwa Welfów  w  Niem- 
czech i  jego  dążeń  sepa- 
ratystycznych. 

Welln  /.,  Wellnewy  papier, 
cienki  pergamin;  piękny, 
gładki,  sztywny  papier,  po- 
dobnv  do  pergaminu. 

Welingtonja  ob.  Waszyiig- 
tonja 

Welocyped  /.  koło^iec; 
przyrząd  do  jazdy  na  ko- 
łach wprawiany  w  ruch  no- 
gami; rower. 

Welocypedysta  ni.  jeżdżą- 
cy na  welocypedzie,  kolarz, 
rowerzysta. 

Welodrom  ni.  cyklodrom. 
ter  do  jazdy  i  wyścigów 
na  welocypedach. 

Welon  1.  długa  przezro- 
czysta zasłona  upięta  u 
głowy    lub  u  kapelusza. 

Weltbad  n.  wielkie  słyń 
ne  w  całym  świecie  miej- 
sce kąpielowe,  np.  Osten- 
da, Wiesbaden. 

Weltschmerz  n.  tireltnmerc/ 
rozgoryczenie  i  boleść  wy- 
pływająca z  odczuwania  nie- 
szczęść ,  trapiących  ludz- 
kość. 

Weitsprache  n.  język 
wszechświatowy,  język  we 
wszystkieh  krajach  mniej 
lub  więcej  znany  i  używa- 
ny (takiemi  są:  angielski, 
francuski,  niemieckil. 

Welwet  a.  aksamit  baweł- 
niany. 

Wena  ł.  żyła  w  ciele;  o- 
ohota,  humor  do  czego, 
zdolność  i  zapał  wypowie- 
dzenia; zdolność  do  poezji 

Wenda  port.  sklep,  han- 
del, oberża  w  Brazylji. 

Wendeta  ob.  Vendetta. 

Wendowie  [n.]  lud  zacho- 
dnio -  słowiański,  którego 
ezczątki  dutąd  żyją  w  Łu- 
życach,  inaczej  Serbo-Łu- 
życzanie. 

Weneckie  okno,  szerokie 
kwadratowe  okno,  o  trzech 
podziałach  wszen,  z  nie- 
wielkiemi  przedziałami  na 
szyby. 

Wenera  oh.  Venus. 

Wenerja  1.  rodzaj  zaraźli- 
wej choroby ,  nabywanej 
przez  cielesne  obcowanie, 
a.  przez  nieostrożne  ze- 
tknięcie się  z  chorym  ową 
chorobę  po.siadającym;  jUfzy- 
jtniot  (syfilis). 

Wenerować  ł.  czcić,  po 
ważać,  szanować. 

Wenta  /.  sprzedaż,  targo- 
wisko na  cel  dobroczynny. 

Wentyl  irl.  klapa  przykry- 
wająca otwór  przewiewny 
w   kotle   parowym;   w    i  u- 


287 


Wentylacja  —  Wiersz 


strumentach  dętych  klapa, 
Zft  pomocą  której  motna  wy- 
dobyć tony    chromatyczne. 

Wentylacja  i .  przewie  - 
trzaaie,  przewiewanie,  od- 
fiwieżanie  powietrza.   • 

Wentylator  ł.  przewiew- 
nik,  przyrząd  do  wpuszcza- 
nia Świeżego  powietrza,  do 
przewietrzania. 

Wentyn  ob.  Vlngt-un. 

Wenus  ł.  nazwa  planety, 
zwanej  także  gwiazdą  po- 
ranną i  wieczorną,  jutrzen- 
ka; ob.  Venu8. 

Weranda  pori.  [a.]  przy- 
budowanie przy  domu  w 
rodzaju  altany,  otwartej  na 
zewnątrz  lub  oszklonej;  we- 
randować, leżeć  na  weran- 
dzie codziennie  (na  świe- 
żem  powietrzu)  pewną  licz- 
bę godzin  stosownie  do  po- 
lecenia lekarskiego. 

Werairyna  nt.  alkaloid  za- 
warty w  nasionach  ciemie- 
rzycy,  o  własnościach  tru- 
jących. 

Werbalista  ni.  człowiek  po- 
przestający na  tym,  że  du- 
żo rozprawia. 

Werbalizm  ni.  objaśnienie 
słowne,  ustne;  czcze  roz- 
prawianie. 

Werbalny  ł.  słowny,  do- 
słowny, ustny. 

Werbel  n.  bęben  wojsko- 
wy, tryl  na  bębnie,  po- 
wstający z  szybkich  ude- 
rzeń kolejno  obu  pałeczka- 
mi. 

Werbena/,  roślina  Koszy- 
czek, Witułka. 

Werberacja  ł.  oorusze  - 
nie,  wstrząśnienie  powie- 
trza, skutkiem  którego  jest 
dźwięk,  głos;  chłosta. 

Werbować  n.  namawiać, 
zaciągać  do  wojska. 

Werbunek  n.  zaciąg  do  woj- 
ska. 

Wer  den  Dichter  will  yerste- 
hen,  muss  in  Oichłers  Lande 
gehen  n.  kto  poetę  chce  zro- 
zumieć, musi  wprzód  kraj 
jego  joznać. 

Werdykt  i.  \a.]  wyrok,  o- 
rzeczenie  sędziów  przysię- 
fCfych. 

Weredyk  1.  mówiący  praw- 
dę. 

Werk  n.  mechanizm,  zbiór 
czyści  stanowiących  maszy- 
nerię. 

WerkfUhrer  n,  kierujący 
war.^ztatem  lub  fabryką 

Werkmajster  n.  gospodarz 
warsztatowy,  dozorca. 

Wermicel,  Wermiszel  ob. 
VermlcelSi. 

Wermut  n.  ob.  Verniułh. 

Wernier  ob.  Nonjusz. 

Werniks  /.  pokost,  płyn 
. -/.ezroczysty,  oleisty  lub 
ywiczny,  szybko  schną- 
cy, służący  do  pokrywania 
przedmiotów  powłoką  chro- 
niącą. 


Werrotypit  ni.  sztuka  prze- 
noszenia obrazów  świetl- 
nych na  szkło. 

Wersaliki  \n.]  w  drukar- 
stwie: duże  litery  począt- 
kowe. 

Werset  /.  wiersz  lub  kil- 
ka wierszy  w  ustępie  tek- 
stu, stanowiących  pewną 
całość  i  zawierających  pew- 
ną myśl  (np.  w  Biblji). 

Wersety  ic.  zwrotki,  stro- 
fy, ustępy;  w  muz.  przy- 
grywka, przygrywka  na  or- 
ganach wśród  śpiewu. 

Wersja  1.  zwrot  mowy; 
przekład;  sposób  przedsta- 
wiania rzeczy,  wypadku;  o- 
powiadanie,  wieść,  pogłoska. 

Wersyfikacja  ^  wierszowa- 
nie, budowa  wierszy. 

Wersyfikator  I .  piszący 
wierszem,  rymopis,  wier- 
szorób. 

Werszek  r.  miara  długo- 
ści rosyjska,  szesnasta  część 
arszyn8=4*/5  centymetra. 

Wertebralny  ni.  pochodzą- 
cy z  mlecza  pacierzowego; 
w-y  system,  system  nerwo- 
wy, wychodzący  z  mlecza 
pacierzowego. 

Wertować  ^.skrzętnie  prze- 
glądać, szukać  czegoś  pilnie 
w  pismach,  w  książkach. 

Wertykalny  ł.  pionowy;  o- 
gień  w.,  strzały  armatnie 
(bomby,  granaty)  rzucane 
wysokim  łakiepa. 

Werwa  /.  zapał,  uniesie- 
nie, polot,  natchnienie. 

Wery  a.  łódź  płytka,  lek- 
ka,, o  zwężonych  obu  koń- 
cach dla  powiększenia  jej 
szybkości. 

Weryfikacja  ni.  sprawdze- 
nie. 

Weryfikator  nt.  sprawdzają- 
cy, kontroler. 

Weryfikować  »<.  sprawdzać, 
poświadczać. 

Weryzm  ni.  naturalizm, 
realizm  w  sztuce  i  literatu- 
rze. 

Weslejanin  ob.  Metodysta. 

West  n.  zachód. 

Westa  /.  bogini  niewinno- 
ści i  domowego  ogniska;  na- 
zwa planety. 

Westalka  /.  (mitol.j  kapłan- 
ka strzegąca  ognia  goreją- 
cego wiecznie  w  świątyni 
Westy;  dziewica  niepokala- 
nej czystości. 

Westend  a.  ruettend)  za- 
chodnia dzielnica  Londynu 
arystokratyczna. 

Westinghausa  hamulec,  ha- 
mulec używany  do  lokomo- 
tyw i  wagonów  kolejowych, 
działający  siłą  pary  (od  na- 
zwiska wynalazcy). 

Westlarjum  1.,  Westjarnia, 
szatnia,  gardeioba,  częśi; 
mieszkania  przeznaczona  na 
przechowywanie  odzieży. 

Westminster  a.  w  Londy- 
nie opactwo  i  kościół,  miej- 


sce grobów  i  pomników  mo- 
narchów angielskich  i  lu- 
dzi zasłużonych. 

Westybul  /.  sień,  przedsio- 
nek. 

Weteran  ^  wysłużony,  sta- 
ry żołnierz;  doświadczony, 
zasłużony  w  jakimś  zawo- 
dzie. 

Weterynarja  1.  nauka  o 
chorobach  zwierząt  i  ich 
leczeniu. 

Weterynarz  /.  lekarz  zwie- 
rząt. 

Wetman  ob.  Mtement. 

Wetować  n.  wynagradzać 
sobie  stratę  późniejszemi 
zyskami;  mścić  się. 

Wet  za  wet  n.  odpłacenie 
pięknym  za.  nadobne,  od- 
płata (dobrym  za  dobre,  złym 
za  złe). 

Wezykatorja  ni .  plaster 
przygotowany  z  owadów  t. 
zw.  much  hiszpańskich,  na- 
ciągający bąble  na  ciele,  u- 
żywany  jako  środek  leczni- 
czy. 

Wezyr  ar.  minister  w  Tur- 
cji; wielki  wezyr,  pierwszy 
minister,  kanclerz. 

Wharf  a.  fuor/j  brukowany 
kamieniami  albo  opatrzony 
drewnianą  posadzką  brzeg 
rzeki,  morza,  do  wyładowy- 
wania statków,  debarkader. 

Whatmana  papier  ob.  Wat- 
mana... 

Whip  a.  'uipj  napój  z  wina 
z  cukrem,  j  jami  i  cytryną, 
bitemi  ns  jgniiKtrzepaczką, 

Whirlpool  a.  'tj«c(?>»'V  wir 
wodny  (rzeczrj      Torski). 

Whisky  a.  fi.  |^"^>ódka  ze 
zboża,  żytniów. a,  jednokon- 
ny otwarty  powozik  z  wy- 
sokim siedzeiiem  dla  po- 
wożącego. 

Whist  ob.  Wist. 

White-boys  a.  (uajt-bojt) 
dotl.  biali  chłopcy;  stowa- 
rzyszenie rolników  irlandz- 
kich, noszących  białe  suk- 
many, zawiązane  w  hrab- 
stwie Tipperary  około  r. 
17t!l,  celem  odnierania  siłą 
krzywd  wyrządzanych  ta- 
mecznym rolnikom. 

Whitechapel  a.  (iiajt-cza- 
pei)  dzielnica  Londynu,  za- 
mieszkana przez  najuboższą 
lu'iność. 

White  mountains  a.  (uaji 
mauntenuj  Białe  góry  w  A- 
meryce  oółnocnej. 

Wlilte-Star-LIne  a.(uajt-ttar- 
laJHl  transatlantycka  linja 
statków  parowych  między 
Liverpolem  aNew-Yorkiem. 

Who  is  the  body,  when  the 
head  is  off ?  a.  (hu  is  dze  bodt., 
uen  dze  hed  is  ofj,  gdzie  jest 
ciało,  jeżeli  mu  brak  głowy? 

Whoieale  and  retail  a.  (hol- 
sel  end  riiell  handel  hurto- 
wo-detaliczny. 

Wiadukt  nł.  droga,  kieru- 
nek drogi,  droga  sztucznie 


budowana  na  murowanych 
arkadach,,  prowadząca  po- 
nad ulicami,  dolinami,  ba- 
gnami i  t.  p. 

Włardunek  trgórnon.  daw- 
na moneta  =  '/.  feTzywny  ■= 
12  groszom  polskim. 

Wiatyk  1.  ostatnia  komu- 
nja  dawana  umierającym. 

Wibracja  /.  drganie  dźwię- 
ków. 

Wlbrjon  ni.  rodzaj  wy- 
moczków i  bakterji  o  kształ- 
cie wydłużonym. 

WIbryzm  nt.  sposób  malo- 
wania polegający  na  nakła- 
daniu grudek  i  prążków,  aby 
światło,  czepiając  się  wy- 
pukłości, drgało  za  każdym 
ruchem  oczu  widza. 

Wice-  l.dosl.  na  miejsce, 
zamiast,  zastępczo;  przy  ty- 
tułach np.:  wiceadmirał,  do- 
wodzący flotą, stopniem  niż- 
szy od  admirała;  wicedyre- 
ktor, zastępca  dyrektora; 
wicekanclerz,  z.  kanclerza; 
wicekról,  z.  króla,  namiest- 
nik kraju;  wiceprezes,  z.  pre- 
zesa; wiceprezydent,  z.  pre- 
zydenta; wiceregiens,  z.  re- 
gensa. 

Wicynalny  /.  gminny,  wiej- 
ski, sąsiedni;  w-a  kolej,  dro- 
ga żelazna  poboczna,  pod- 
rzędna, służąca  do  użyt- 
ku pewnej  okolicy,  łącząca 
wsie,  zakłady  fabryczne, 
kopalnie  i  t.  p.  z  główną  li- 
nją  kolejową;  w-ne  drogi, 
drogi  poboczne,  łączące  z  so- 
bą wsie,  nie  będące  droga- 
mi pocztowemi  ani  krajo- 
wemi. 

Wid  r.  dowód  tożsamości 
osoby. 

Wid.  skr.  Widymata  (ob.). 

WIdeta  w.  czaty,  placów- 
ka, żołnierz  konny  posta- 
wiony dla  pilnowania  ru- 
chów nieprzyjaciela;  pikie- 
ta. 

Widymata  ni.  a.  Vidimus  /. 
urzędowe  poświadczenie  ja- 
kiego pisma,  kopji  itp.  wy- 
pis z  ksiąg  urzędowych, 
poświadczenie;  wtdymować, 
kłaść  widymatę;  zaświad- 
czyć skróconym  podpisem 
imienia  i  nazwiska  na  do- 
wód przepatrzenia  jakiego 
pisma  lub  księgi  handlowej. 

Wiedert&ufer  n.  (widertoj- 
/*ry  sekta  nowochrzczeńców; 
oh.  Anabaptyici. 

Wiersz  t.  szereg  wyrazów, 
liczb,  zwykle  zapełniający 
całą  linję  od  końca  do  koń- 
ca; ustęp  z  ['isma  Ś-go,  wer- 
set; rzecz  pisana  rymami: 
drobny  utwór  poetycki;  w. 
biały  a.  metryczny,  miarowy, 
sposób  wysłowienia  myśli 
swoich  taki,  że  wyrazy  u- 
kładają  się  w  stopy  cz.  mia- 
ry określone;  w.  rymowany, 
sposób  wysłowienia  swoich 
myśli    taki,  że    co   pewną 


Wierszek  —  Wizjoner 


288 


liczb«i  sylab  następują  syla- 
by rymujące  się  z  sobą. 

Wierszek  oh.  Werszek. 

Wiesłnik  r.  poset,  goniec, 
tytuł  niektórych  czasopism 
rosyjskich. 

Wigilancja  ł.  czuwanie, 
ostrożność,  staranność. 

Wigllja,  Wllja /.nocne  czu- 
wanie; nabożeństwa  wie- 
czorne za  umarłych;  nabo- 
żeństwo wieczorne  kościel- 
ne w  przeddzień  święta; 
dzień  poprzedzający  więk- 
szą uroczystość;  dzień  po- 
przedzający inny  dzień  (w 
wigilję  =  w  przededniu)  u 
daw.  Rzymian:  straż  noc- 
na; czwarta  część  nocy=3 
godzinom. 

Wigoń  /.'  gatunek  kosma- 
tej tkaniny  wełnianej  z 
wełny  lamy  zwanej  także 
wigoń. 

Wigor  t.  siła,  dzielność, 
rzeźkość. 

Wigowie  fl.  dawniej  iro- 
niczna nazwa  wyznawców 
Kościoła  szkockiego;  dziś 
stronnictwo  postępowe  i  lu- 
dowe w  Anglji. 

Wigwam  ind.  szałas  In- 
djan  Ameryki  Północnej  o- 
kr^ty  skórą  bawolą. 

Wikarjał  nt.  urząd  i  sie- 
dziba wikarjusza;  władza 
kościelna  złożona  z  bisku- 
pów. 

Wikariusz  ł.  a.  Wikary  po- 
mocnik prubo8zcza;wikarjusz 
aposłolski,do.stojnik  duchow- 
ny z  pełnomocnictwem  od 
Papieża;  w.  gleneralny,  za- 
stępca biskupa. 

Wiking  skand,  dowódf-a  roz- 
bójników morskich  skandy- 
nawskich, łupieżących  na 
początku  wieków  średnich, 
zdobywających  obszerne 
kraje  i  zakładających  tam 
królestwa  udzielne. 

Wikt  1.  żywność,  stół,  ży-, 
cie. 

Wiktorja  ob.  Victorla. 

Wiktuały  ł.  artykuły  spo- 
żywcze; żywność. 

Wiła,  w  mtt.  Słowian, 
zwłaszcza  południowych : 
boginka  sprzyjająca  dobrym, 
sroga  dla  złych;  upiorzyca 
wyróżniająca  się  swą  pięk- 
nością: ob.  Wiła. 

Wilajet  tur.  prowincja,  na- 
miestnictwo w  Turcji. 

Wiianeiia  oh.  Vilanelia. 

Wiiegiatura  w.  letni  po- 
byt na  wsi  dla  —ypoczyn- 
ku;  miejsce  takiego  poby- 
tu, mieszkanie  letnie,  let- 
nisko. 

Wilja  oh.  Wigiija. 

Wilkierz,  Wielkierz  ^r^or«o«. 
uchwała  magistratu  w  mias- 
tach na  prawie  magdebur- 
skim będących. 

Wilkom  n.  puhar,  będący 
własnością  członków  cechu, 
piją  z  niego  zdrowie  człon- 


ka nowoprzyjętego,  na  bie- 
siadzie przez  tegoż  człon- 
ka wyprawionej. 

Willa  i.  fur.]  domek  letni, 
wiejski  pałacyk  w  okolicach 
miasta,    letnie   mieszkanie. 

Wiła.  w  mit.  tlow.  wróżka 
prorokini;  ob.  Wiła. 

WImla  «.  dźwignia,  przy- 
rząd do  podnoszenia  cięża- 
rów najczęściej  w  kierun- 
ku pionowym,  niekiedy  do 
przenoszenia  ciężarów  w 
kierunku  poziomym;  malut- 
ki pokoik  do  przenoszenia 
ciężarów  w  kierunku  pozio- 
mym; malutki  pokoik  do  pod  - 
noszenia  osób  i  rzeczy  na  gór 
ne  piętra  i  spuszczania  ich 
nadół;  bywa  w.  ręczna,  paro- 
wa, hydrauliczna;  blok 

Wtndtiorst,  rodzaj  kapelu- 
sza damskiego  (od  nazw. 
b.  posła  do  parlamentu  nie- 
mieckiego). 

Windować  n.  podnosić  do 
góry,  dźwigać  na  górę. 

Winduga  oh.  Binduga. 

Windykacja  1.  zemsta,  ra- 
tunek, obrona,  obrona  czci 
it.p.;  żądanie  zwrotu  praw- 
nej własności. 

Windykować  t.  domagać  się 
zwrotu,  dochodzić  prawnie' 
własności,  rościć  pretensję. 

Winegret  /.  sos  z  octu,  o- 
liwy,  soli,  etc;  sałata  z  ta- 
kim sosem. 

Wlnioia  /.  rysunek  ozda- 
biający kaitki  -'.''  książce, 
papier  do„3g8ania,  okładkę 
książki,  |   ,yj  i  t.  p. 

*""««.'^ldpf  *■    P°^'*^'^« 

zbieranie    i<r.^    giełdziarzy 

niemających  wstępu  na  gieł- 
dę w  celach  niedozwolonej 
spekulacji. 

Winkeiadwokat  a.  Winklel- 
konsulłant  [n.]  pokątny    do- 

Winklel  n.  kąt  prosty  (90 
stopni) ;  narzędzie  przed- 
stawiające kąt  prosty,  wę-; 
gielnica,  narożnik,  kątow- 
nik, ekierka. 

Winkieiak  n.  wierszowni- 
ca:  przyrząd  metalowy,  w 
którym  zecer  umieszcza 
czcionki  przy  składaniu  wy- 
razów w  wiersze. 

Wink  voir  oben  n.  wskazów- 
ka z  góry,  słówko  lub  po- 
stępek osób  u  władzy  bę- 
dących, uważane  przez  pod- 
władnych za  wskazówkę  po- 
stępowania. 

Winszować  n.  życzyć,  skła- 
dać życzenia:  wyrażać  ko- 
mu swoją  radość  z  powodu 
jego  powodzenia. 

Wiola  tb.  Vioia. 

Wioiacja  «.  shańbienie, 
znieważenie ,  zgwałcenie , 
pogwałcenie. 

Wiolencja  i  gwałtowność, 
porywczość,  przemoc,  gwałt, 
krzywda  wyrządzona  komu 
przez  nadużycie  siły. 


Wlotin  w.  strona  prawa 
klawjatury  obejmująca  4 ok- 
tawy. 

Wielinowy  klucz,  w  mui 
klucz  skrzypcowy,  klucz  j, 
znak  na  pięciolinji,  pokazu- 
jący, gdzie  się  znajduje  g 
dwu  kreśl  ne. 

Wiolinista  ni.  skrzypek. 

Wiolonczela  tr.  ihstrument 
muzyczny  smyczkowy  więk- 
szy od  skrzypiec  o  4  stru- 
nach, o  tonie  miękkim,  głę- 
bokim. 

Wiorsta  r.  rosyjska  miara 
4ługości=1064.5  metrom. 

Wir  (ob.  Wirować),  kręce- 
nie się  w  kółko,  odmęt,  za- 
mieszanie; szybkie  gwał- 
towne falowanie  wody  wo- 
koło jakiegoś  punktu,  się- 
gające aż  do   dna,  obrót. 

Wir  Oeutschen  fOrcMen 
nichts  nur  Gotł  n.  my  Niem- 
cy nie  boimy  się  niczego, 
tylko  Boga  (dewiza  rządu 
pruskiego). 

Wirginik,  gatunek  tytuniu 
(od  nazwy  jednego  ze  St. 
Zjedn.  Ameryki  Półn.). 

Wirginja,  gatunek  cy^ar. 

Wirować  /.  kręcić  się  w 
kółko;  krążyć,  obracać  się 
około  czego,  wokoło  siebie. 

Wirtualny  ł.  potencjalnj"; 
w-na  prf  dkość,  prędkość  teo- 
retyczna, obliczona  bez  n- 
względnienia  oporów:  tar- 
cia, środowiska  i  t.  d.,  w 
odróżnieniu  od  prędkości 
rzeczywistej. 

Wirtuoz  w.  mistrz  w  ja- 
kiej sztuce;  artysta  wyko- 
nywający  po  mistrzowsku 
utwory  muzyczne:  wirtuo- 
zowstwo,  mistrzowstwo^  ar- 
tyzm wirtuozom  właściwy, 
biegłość. 

Wirydarz  1.  murawa  lub 
gaik  ze  ścieżkami  krętemi 
dla  przechadzki,  skwer,  o- 
gród  ozdobny  przy  domu. 

Wiryllsta  ni.  członek  sej- 
mu, zasiadający  nie  z  wy- 
boru, lecz  wskutek  zajmo- 
wanego stanowiska  z  mocy 
statutu  krajowego. 

Wlrylny  ł.  głos,  głos  osob- 
ny, oddzielny  dawany  w  i- 
mieniu  instytucji  mającej 
prawo  posyłać  od  siebie 
deputowanego  do  parlamen- 
tu. 

Wisc  sir.  Wisconsin  a.  na- 
zwa Stanu  Ameryki  pół- 
nocnej. 

Wist  fl.  {dofl.  pst!  cicho!), 
rodzaj  4-osobowej  gry  w 
karty;  napój  z  herbaty,  cy- 
tryny i  wina  czerwonego; 
wistować,  grać  przeciw  gra- 
czowi, który  wziął  taljon. 

Wisznu  siind.  druga  osoba 
bóstwa  Trimnrti,  bożek  u- 
trzymujący  życie  naświecie. 

Wiszor  n.  szczotka  do  wy- 
cierania armaty  po  wy- 
strzale; wiszorek,  wałeczek 


ostro  zakończony  z  irchy 
lub  bibuły,  do  rozprowa- 
dzania cieni  na  rysunku  o- 
łówkowym  lub  kredkowym. 

Wita  iw.  choroba,  choro- 
ba nerwowa  odznaczająca 
się  atakami  drgawek,  wy- 
prężaniem, wykrzywianiem 
twarzy  i  nieprzytomnością. 

Witalizm  nt.  dawniejsza 
teorja  objaśniająca  procftsy 
życiowe  za  pomocą  istnie- 
nia odrębnej  siły  życiowej; 
żywotność,  odporność  na 
wpływy  szkodliwe. 

Witarunek  n.  węch;  przy- 
nęta zakładana  na  zwierz': 
ta  drapieżne. 

Witrałe  /.  wizerunki,  sce- 
ny ozdobnie  malowane  na 
szybach. 

Witrjoi  ni.  kwas  siarczany. 

Witryf ikacja  iif .  zeszklenie; 
przeistoczenie  się  w  szkło 
pod  wpływem  gorąca. 

Witrymełr  nt.  przyrząd  do 
mierzenia  załamania  się 
promieni  światła  w  szkłach, 
u  narzędzi  optycznych. 

Witryna  ni.  szafa  oszklo- 
na; okno  wystawowe. 

Witykuiturao '.uprawa  win- 
nic. 

Witz  n.  (icic)  dowcip,  kon- 
cept. 

Wiwandierka  /.  kobieta  i 
dąca  razem  z  wojskiem  i 
sprzedająca  wiktuały  w  o- 
bozie;  markietanka. 

Wiwarjum  ob.  Vlvar4um. 

Wiwat!  t.  niech  żyje! 

Wiwenda  1.  fundusz  na 
przeżycie. 

Wiwifikacia  1.  ożywienie, 
wlanie  życia  napowrót. 

Wiwisekcja  ni.  krajanie, 
rozczłonkowanie  żywych 
zwierząt  dla  doświadczeń 
fizjologi,;.znych. 

Wiwisektor  ni.  robiący  wi- 
wisekcj  . 

Wiwisepuitura  ni.  pogrze- 
banie żywcem. 

Wiza  lob.  Wizować),  po- 
świadczenie urzędowe  (np. 
na  paszportach). 

Wizorek  /.  celownik  u 
strzelby  na  lufie  blizko 
zamku;  mała  płytka  z  wcię- 
ciem, przez  które  się  pa- 
trzy na  cel  na  końcu  lufy. 

Wizerunek  trgórnon.  por- 
tret, rysunek  a.  malowidło 
wyobrażające  jaką  osobo,  ja- 
ki przedmiot. 

Wizja  i.  widzenie,  przy- 
widzenie, urojenie,  złudze- 
nie zmysłowe. 

Wizjoner  /.  mający  przy- 
widzenia, złudzenia;  wizjo- 
nerstwo, urojenie ,  że  się 
miewa  wizje;  wiara  we  włas- 
ne obcowanie  z  duchami 
zmarłych,  z  sitami  nadprzy- 
rodzonemi;  kierowanie  się 
pojęciami  arojonemi;  usiło  • 
wanie  urzeczywistnienia  za- 
miarów niemożliwych. 


289 


Wizorjuni  —  Xeres 


Wlzorjum  ł.  cel,  pUukt 
obserwacyjny. 

Wizować/,  potwiedzić, po- 
świadczyć; celować,  mie- 
rzyć do  celu. 

Wizyta  /.  odwiedziny;  wi- 
zytowy ubiór,  ubiór  .strój- 
niejszy, przywdziewany  jrdy 
sią  idzie  z  wizytą;  w.  bilet, 
karteczka  z  kartonu,  z  wy- 
pisanym na  niej  imieniem, 
nazwiskiem,  tytułem,  god- 
nością, niekiedy  także  adre- 
sem; wizytować,  odbywać  wi- 
zytacją, zwiedzać  in.stytucję 
dla  przekonania  sią  o  jej 
stanie;  składać  wizytą,  od- 
wiedzać. 

Wizytacja  ł.  zwiedzanie, 
odwiedzanie,  oglądanie. 

Wizytator    ł.   zwiedzający 
"  z  Iffzędu' zakłady  naukowe 
Inb  klasztory,  dobra  ziem- 
skie i  t.  p.    dla    przekona- 
nia się  o  ich  stanie. 

Wizytki  ni.  zakon  żeński 
Nawiedzenia  N.  Marji  Pan- 
ny. 

Wizytować  of>.  Wizyta. 

Wja-  of>.  Wia-. 

Wjo-  o/>.  Wio-. 

Władyka  siotc.  dawniejszy 
tytuł  monarchy  -i^arnogór- 
■  skiego;     dawniejszy    Tytuł 
wysokiego  dostojnika  w  ko- 
ściele W.schodnim. 

Woai/.  długa  zasłona  prze- 
zroczysta, przyczepiona  z 
boku  lub  z  tyłu  kapelusza; 
woalka,  przezroczysta  za- 
słona z  tiulu  i  t.  p.  na 
twarz. 

Wodan  a.  Wotan  n.  (Wuo- 
tan  stgórnon.,  Odyn  skand.) 
najwyższy  bog  starogier- 
maóski,  bóg  nieba  i  burz, 
darzący  zwycięstwami. 

Wodewil  /.  sztuka  f',.ama- 
tyczna  lekkiej  treSci  prze- 
platana śpiewami;  r  azwa 
teatrzyka,  w  którym  dają 
lżejsze  utwory.  ? 

Wo  ist  die  Katze?  n.  dosl. 
gdzie  jest  kot;  o  co  to  i- 
dzie?  na  czym  polega  za- 
wiłość? jakie  jest  słowo  ZH- 
gadki? 

Wojaż  /.  podróż. 

Wejażer  /  podróżujący, 
podróżny. 

Wojłok  łat.  ordynarny , 
graby  i  szorstki  filc,  uży- 
wany na  dery,  chodniki, 
do  owijania  kotłów  paro- 
wych i  in.;  napojony  roz- 
tworem smołowym  służy 
do  krycia  dachów. 

Wójt  irgórnon.  zwierzch- 
nik gminy,  naczelnik  za- 
rządu gminnego,  wybiera- 
ny przez  mieszkańców  gmi- 
ny. 

Wokabularz  nł.  słownik, 
podręcznik  do  nauczenia  sią 
fM|łek  obcego  języka. 
"''Wokabuły  ł  .słówka,  wy- 
ra^ w  języku  cudzoziem- 
skim z  przekładem  na  km-  I 


jowy,  zwłaszcza  do  naucze- 
nia się  na  pamięć. 

Wokacja  i.  powołanie, 
skłonność  do  jakiego  stanu, 
fachu. 

Wokalizy/,  ćwiczenia  do 
śpiewu  bez  słów,  polegają- 
ce na  śpiewaniu  jednej  sa- 
mogłoski (zwykle:  a). 
Wokalna  i.  muzyka,  śpiew. 
Wokanda  ni.  lista  spraw 
przeznaczonych  do  sądze- 
nia; porządek  przywoływa- 
nia spraw. 

Wolant  /.  piłka  z  piórka- 
mi do  zabawy;  szeroka  fal- 
bana  u  sukni;  lekki  powo- 
zi k  odkryty. 
Woiapik  of<.  YolapUk. 
Wolfram  «.  pierwiastek 
chem.  metal  twardy,  kru- 
chy, barwy  żelaza,  odkry- 
ty 1785  r.  ma  liczne  zasto- 
sowania: w  aljażu  ze  stalą 
daje  dobrą  stal  wolframo- 
wą, niektóre  jego  związki 
służą  do  wyrobu  farb,  zwią- 
zek zwany  wolframian  sodu 
nadaje  tkaninom  niepalność. 
Woljera/.  ptaszarnia,  wiel- 
ka klatka  na  ptaki. 

Wolontariusz  o/).  Wolunta- 
riusz. 

Wolt,  jednostka  do  mie- 
rzenia siły  elektromoto  - 
lyezaej  =  10-ciu  miljonom 
erg  (ob.J  (od  nazwiska  bada- 
cza zjawisk  elektryczn.  Ale- 
ksandra Yolta,  1 745—1827). 
Wolta  ze.  zręczny  szybki 
obrót ;  w  szennier.stwie : 
zręczny  obrót  z  uniknię- 
ciem ciosu  przeciwnika; 
bieg  kręty  toni  wokoło ; 
zręczna  zamiana  kart,  szyb- 
ki obrót  karl;  oh.  Volta. 

Woltametr  ni.  przyrząd  do 
mierzenia  natężenia  prą- 
dów elektryczn.  i  do  mierze- 
nia objętości  wydzielonych 
przy  elektrolizie  gazów. 

Wolterjanin  ni.  zwolennik 
zasad  Woltera  (Yoltaire),  pi- 
sarza francusk.  18  w.;  niedo- 
wiarek w  rzeczach  religji. 

Woltyżer  /.  za  Napoleona 
I-go  żołnierz  uzdolniony  do 
konnicy  i  do  piechoty,  prze- 
znaczony do  bitwy  szy- 
kiem rozproszonym;  lino- 
skok,  robiący  zręczne  sko- 
ki w  powietrzu. 

Woityżerować  w.  [/.]  do- 
kazywać sztuk  na  ifoniu 
nieosiodłanym,  lub  na  linie; 
zręcznie  wskakiwać  i  ze- 
skakiwać z  konia,  toczyć 
koniem. 
Wolumen  ob.  Yoluman. 
Wolumenometr  nł.  przyrząd 
do  oceniania  objętości  ciał 
dziurkowatych  i  sypkich  za 
pomocą  zanurzenia  ich  w 
płynie  i  zmierzenia  objęto- 
ści płynu  przez  nie  wy 
pchniętego. 

Woiummetr  ni.  przyrząd  do 
mierzenia  objętości  gazu. 


Woluntarjułz  t.  ochotnik, 
pracujący  bez  wynagrodze- 
nia, dla  obznajmienia  się 
z  zawodem. 

Woluta  /.  ślimakowata  o- 
zdoba  kapitelu  kolumny  w 
.stylu  jońskim,  podobna  do 
zwoju  pergaminu,  spłasz- 
czonego pośrodku,  a  zwinię- 
tego w  obu  końcach. 

Wołost'  r.  gmina  w  cesar- 
stwieRosyjskim;  pewna  licz- 
ba wsi,  stanowiących  okrąg 
administracyjny  pod  wspól- 
nym zarządem. 

Womily  i.  zwrócenie  przez 
usta  zawartości  żołądka,  Wy- 
mioty. 

Woo(t)z  [n.]  (woc.Jdosiojia,i& 
stal  wyrabiana  w  Indjach 
Wsch.  Persji  i  t.  d.  używa- 
na do  wyrobu  słynnych 
szabel  damasceń,skich. 

Word$  pay  no  dsbts  ». 
luordz  pej  no  detsj  słowami 
nie  zapłacisz  długu. 

Workhouse  a.  fuorkhaus) 
dom  roboczy,  dom  pracy. 

World  a.  (uor/d)  świat. 

Wota  o6.  Vota;  wotować, 
dawać  swój  głos,  głosować. 

Wotacja  ni.  głosowanie, 
zbieranie  głosów. 

Wotan  ob.  Wodan. 

Wotant  I  ten,  kto  głosuje 
czyli  składa   swoje   votum. 

Wotum  ob.  Votum. 

Woły  ^.  głosy  dane  za  kim. 

Woływa  ł.  n.9za  śpiewana, 
odprawiana  na  czyjąś  in- 
tencję, na  uprosźj|nie  Bo- 
ga, na  podziękowanii?;  msza 
śpiewana  przeć"  igumą. 

Wrak  ».  kadł5b  okrętu, 
szczątki    rozbitego    okrętn. 

Wrangier  a.  {ningler)  szcr- 
mierz,  szermierz  na  słowa. 

Wrinkled  purses  make  wrin- 
kted  faces  «.  (nnkld  pSrsiz 
mek  rinkld  fesizj  zmarszczo- 
ne (wypróżnione)  sakiewki 
sprawiają,  że  i  twarze  są 
zmarszczone. 

W.  S.  g.  u.  skr.  Wenden  Sie 
gef8llig$t  urn  n.  proszę  obró- 
cić (kartkę). 

Wuai,  Wualka  ob.  Woal,  Wo- 
alka. 

Wulgarny  i.  gminny,  po- 
spolity, powszedni,  prostac- 
ki, nizki,  poziomy. 

Wulgaryzować  nt.populary- 
zować;  czynić  zrozumiałym 
a.  dostępnym  dla  wszyst- 
kich; wprowadzać  w  życie 
powszechne. 

Wulgata  i.  przekła(i  łaciń- 
ski Biblji,  dokonany  przez 
Św.  Hjeronima  w  IV  wieku, 
zatwierdzony  przez  koncy- 
Ijum  w  Trydencie  i  przyję- 
ty przez  Kościół  katolicki. 

Wulkan  ł.  bożek  ognia  i 
kowali  u  staroż.  Rzymian, 
mąż  Wenery,  grecki  Hefai- 
stos;  góra  ogniem  i  lawą 
ogni&ią  buchająca;  przen. 
człowiek    gorącego,    zapal- 


czywego usposobienia,  pręd- 
ko wybuchający;  łaAczyć  na 
wulkanie,  nie  zdawaó  sobie 
sprawyz  niebezpieczeństwa. 

Wulkaniczny  ni.  powstały 
wskutek  działania  ognia  we- 
wnątrz ziemi. 

Wulkanizm  nt.  teorja  gieo- 
logiczna,  podług  której  zie- 
mia otrzymała  swą  postać 
wskutek  działania  ognia. 

Wulkanizować  nł.  rozpalać, 
hartować  kauczuk  za  pomo- 
cą silnego  ognia  i  siarki; 
wulkanizowany  kauczuk,  kau- 
czuk zmieszany  z  siarką. 

Wuołan  ob.  Wodan. 

Wursł  n.  kiełbasa;  Es  ist 
mir  ganz  W.,  to  dla  mnie 
wszystko  jedno,  to  mnie  nic 
nie  obchodzi. 

Wyderkaf  n.  sprzedaż  z 
prawem  odkupu;  wyłudze- 
nie datku. 

Wyeliminować  oi.  Elimino- 
wać. 

Wyksatyna  n.(?)  płótno  po- 
kryte kauczukową  powło- 
ką. 

Wyrafinowany,  wymyślny, 
wyszukany. 

WyranżerdWany,  wybrako- 
wany, nie  posiadający  już 
zalet,  jakie  miał  dawniej  i 
dlatego  mniej  ceniony. 

Wysztafirować,  wystroić, 
wymuskać  przesadnie,  n- 
rządzić  pięknie. 

Wytrych  n.  rodzaj  klucza 
formy  haczyka,  do  otwie- 
rania zamków. 


X. 


X.  cyfra  rzymska=10. 

X.  </-.  ksiądz;  XX.  str. 
księża. 

X.  a.  Xr.  tkr.  krajcar,  cent. 

X.  ilość  niewiadoma;  ktoś. 

Xanlogen  *g.  substancja 
znajdująca  się  w  liściach  i 
kwiatach  w  połączeniu  z 
alkaljami  zabarwiająca  na 
żółto. 

Xantyppa  ob.  Ksantypa. 

Xenia  g.  dosł.  gościnność; 
opiekunka  gościnności;  po- 
darek dla  gościa;  tytuł  13-tej 
księgi  poezji  Martialiśa,  za- 
wierającej wyłącznie  epi- 
gramaty dwuwierszowe,  do- 
tyczące takioh  podarków; 
tytuł  dowcipnych  i  złośli- 
wych epigramatów  dwu- 
wierszowych Goethego 
Schillera. 

Xeno-  ob.  Kseno-. 

Xeres  h.  (chtres)  gatunek 
wina  białego  (naz.  od  mia- 
sta). 


Słownik  wyrazów  obcycli  —  19 


Xerosi« 


Zegar 


2!i0 


Xeroilł  *g.  sncbość,  wy- 
sychanie. 

Xma«  a.  ikr.  Chrlttmas  a. 
{kritmet)  Bo^.e    Narodzenie. 

X.  p.  tkr.  tx^rh»  paye  fekt- 
pre  peje),  sztafeta  (umyśl- 
ny) zapłacona  do  miejsca 
dostawy. 

X.  promienie  oh.  Roentgena 
promienie. 

X.  P.  8.  monogram  wyo- 
brażający wyraz  Chrystas 
X,  P  (w  greckim  czyta  się 
jak  Ch,  R). 

Xylo-  ob.  Ksylo-. 

Xystus  ob.  Ksysł. 


Y. 


Y.  na  sklepach  we  Fran- 
cji znak,  że  tam  sprzeda- 
ją tylko  po  cenach  stałych. 

Yacht  ob.  Jaclił;  Yacht  club. 
ob.  Jacht  klub.    ^ 

Yak,  wół  tybetański  o 
długiej  wełnie. 

Yam  a  tjem)  roślina  o  ko- 
rzeniu jadalnym ,  środek 
spożywczy  używany  w  In- 
djach  zachodnich. 

Yamakis  tw.  greckie  tan- 
cerki u  bogatych  turków. 

Yankee  a.  (jenkij  (1.  mn. 
Yankees)  ob.  Jankesi. 

Yankee-doodie  a.  fjenki- 
dudl)  śpiew  narodowy  Ame- 
rykanów Stanów  Zjednocz. 

Yard  oh.  Jard. 

Yassa,  zbiór  praw  u  Tata- 
rów. 

Yatsu  iur.  czas  nocnego 
spoczynku  u  Turków  (w  2 
godziny  po  zachodzie  słoń- 
ca). 

Yaws  a.  (jat)  rodzaj  cho- 
roby zaraźli_wej  w  Afryce 
i  Indjach  zachodnich. 

Yellow-fever  a.  (jelio-fiwen 
a.  Yomito  negro  h.  żółta  fe- 
bra.     ^ 

Yemblear.długi  zakrzywio- 
ny dwusieczny'  ostry  nóż 
południowych  Arabów. 

Yen;aj).  moneta  japońska 
srebrna,  wartości   1  rub. 

Yeoman  a.  (jomenj  właści- 
ciel dóbr,  zamożny  dzier- 
żawca; żołnierz  przybocz- 
nej gwardji  królewskiej. 

Yeomanry  a.  fjomenrij  kon- 
nica ochotnicza  w  wojsku 
angielskim,  gwardja  przy- 
boczna królewska,  milicja 
ochotnicza. 

Yerba  mąte  ob.  Matę. 

Yerydzi,  czciciele  djabta 
w  Kurdystanie,  Armenji  i 
Dołud.  Kaukazie,  uznający 
AUaha  ale    czczący  djabła. 

Ybux  de  perdrlx  /.  (jo  do 
perdrij   dosl.    oczy    kuropa- 


twy; kolor    różowawy;    od- 
ciski, nagniotki. 

YgdrasJI,  w  mil.  tkand.  naj- 
większe i  najwspanialsze 
ze  wszystkich  drzew,  pod 
którym  codziennie  zbierają 
się  bogowie  na  sądy. 

Ylang-ylang  chińt.  perfu- 
my z  pewnego  gatunku  stor- 
czyka, którego  ojczyzną  jest 
wyspa  Manilla. 

Ymir  skand,  w  mitol.:  pra- 
olbrzym,  z  którego  pocho- 
dzi cały  świat. 

Yo  el  Rey  h.  podpis  kró- 
la:  Ja  król. 

Yoghurt  [big.]  mleko  zsia- 
dłe z  fermentem  maya,  za- 
lecane przez  współczesne- 
go fizjologa  dra  Mieczniko- 
wa w  Paryżu,  jako  środek 
niszczący  bakterje  gnilne 
w  kiszce  grubej  człowieka, 
powodujące  ■  przedwczesną 
starość. 

Yoglzm  ni.  system  filozo- 
ficzno-religijny  uprawiany 
w  Indostanie,  podług  któ- 
rego można  wyzwolić  swą 
duszę  od  dalszych  transmi- 
gracji  za  pomocą  życia  as- 
cetycznego, rozmyślania,  x- 
nikania  roztargnief.,  utrzy- 
mywania ciała  w  położe- 
niach trudnycli  i  męczą- 
cych i  t.  d. 

Yorkshiry  a.  tjorksiyry)  ra- 
sa świń  angielskich. 

Yąiiem  /.  (ikem)  rodzaj 
wonnego  i  s;nacznego  wina 
francuskiego  (od  uaz.  miej- 
scowaici  '^e  Francji). 

Yu  ^^ra.J  kamień  dźwię- 
czący, s-ihrego  Chińczycy 
robią  instrumenty  muzycz- 
ne. 

Yucca  [h.]  sżpilecznica,  ro- 
ślina amerykańska  z  rodź. 
liljowatych,  wyrastająca  w 
długą  wiechę  kwiatową  o 
kwiatach  dzwonkowatych. 

YUsIUck  tur.  moneta  złota 
turecka=100  plastrom. 

Yuspasza  a.  Yusbaszs  tur. 
wójt,  naczelnik  w  Turcji. 


Z. 


Zaaferowany,  zakłopotany, 
widocznie  zaprzątnięty  in- 
teresami i  dlatego  nie  ma- 
jący swobody  umysłu. 

Zaawansować,  posunąć  ko- 
go na  wyższy  stopień  w 
służbie;  dać  komu  zaliczkę 
na  rachunek  zamówienia 
lub  pensji;  z.  się,  pójść  za- 
daleko  w  żądaniach,    w   u- 


pewnieniach,  nie   móc   się 
cofnąć. 

Zabarykadować,  zagrodzić 
barykadą;  z.  »if,  utrudnić 
przystęp  do  siebie  zbudo- 
wawszy barykadę. 

Zabąttować  r.  zaniechać 
czynności,  zaprzestać. 

Zac  n.  w  drukarstwie:  to, 
co  zecer  złożył  z  czcionek, 
przygotowując  do  druku, 
skład. 

Zadebetować,  obciążyć  ra- 
chunek. 

Zadokumentować ,  zazna  - 
czyć,  stwierdzić  podpisem. 

Zadruga  serb.  stowarzysze- 
nie rolne  w  Serbji,  oparte 
na  pokrewieństwie  natural- 
nym i  przybranym:  mają- 
tek nieruchomy  stowarzy- 
szenia nie  może  być  odłn- 
żonymani  sprzedanym;  sto- 
warzyszenie ma  prawo  a- 
doptować  nowych  członków, 
i  naodwrót,  każdy  członek 
stowarzyszenia  ma  prawo 
z  niego  wystąpić;  przewo- 
dniczącym (starejszyną)  jest 
człowiek  stai-szy,  w  któ- 
rym stowarzyszeni  pokłada- 
ją zaufanie. 
'  Zahlkellner    ob.    Calkelner. 

Zahori  h.  człowiek,  o  któ- 
rym zabobon  utrzymuje,  że 
może  widzieć  aż  do  środka 
ziemi. 

Zaim  tur.  książę,  posia- 
dacz lenna. 

Za]del  n.  kufel  szklany 
objętości  półlitrowej. 

Zakasować,  zaćmić  kogo, 
przewyższyć. 

Zakredytować,  wpisać  na 
czyje  dobro  do  księgi  hani 
•dlowej,  uznać. 

Zakrystja^^.  izba  przy  ko- 
ściele dla  przechowywania 
przyrządów,  ubrań  i  rzeczy 
kościelnych,  oraz  dla  ka- 
płanów do  przywdziewania 
szat  kościelnych. 

Zakrystjan  śrl.  kościelny, 
mający  nadzór  nad  zakry- 
stią. 

Zakwefić,  osłonić  twarz 
kwefem. 

Zambo  ob.  Sambos. 

Zambra  ar.  wesoły  taniec 
maurytański. 

Zamtuz  n.  dom  nierządu, 
dom  publiczny. 

Z8opinjować,wypowiedzieć 
swoją  opinję,  wyrazić  swo- 
je zdanie  (o  kim  a.  o  czym), 
orzec. 

Zapata  h.  zwyczaj  kładze- 
nia dzieciom  i  służbie  w 
dzień  Św.  Mikołaja  w  trze- 
wiki podarunków;  uroczy- 
stość na  cześć  jakiej  dostoj- 
nej osoby. 

Zapateado  h.  taniec,  w 
którym  takt  wybijają  przy- 
tupywaniem. 

Zaporoże  mtr.  kraj  poło- 
żony za  porohami  Dniepru 
(na  lewym  brzegu  tej  rze- 


ki), zamieszkany  przez  ko- 
zaków;zaporołec. kozak  mie- 
szkający na  Zaporożu,  Ni- 
żów iec. 

Zaptja  tur.  policjant  w 
Turcji. 

Zapthjeh  naziry  tur.  na- 
czelnik policji  tureckiej. 

Zarathuł(zitra  itirań.  ob. 
Zoreatter;  ,,Tak  mówił  Za- 
rathastra"(„AlBO  sprachZ.") 
tytuł  słyniiejfo  dzieła  filo- 
zofa Nietfiuhego. 

Zarbat  ar.  kołatka  a.  grze- 
chotka którą  na  Wschodzie 
zwołują  chrześcjan  na  na- 
bożeństwo ponieważ  dzwo- 
nienie jest  tam  wzbronione. 

Zaręba  ar.  palisada  a.  ży- 
wopłot z  krzewów  cierni- 
stych w  Sudanie  przeciw- 
ko zwjprzętom  drapieżnym, 
przeciwko  napastnikom. 

Zatarasować .  zagrodzić , 
zamknąć  przystęp. 

Zażenować,  wprowadzić  w 
kłopot,  zawstydzić;  zażeno- 
wany, onieśmielony,  zakło- 
potany, zawstydzony.  • 

Z.  B.  skr.  Zum  Beispiel  n. 
(cum  bajszpil)  naprzykład. 

Zbir  tr.  .siepacz,  oprawca: 
policjant  we  \Vło.szech. 

Zblazowany  («4Blase;'.  7.nu- 
dzony,  zmęczony,  prze.sy- 
eony  wrażeniami;  wyczer- 
pany wskutek  hulaszcze- 
go życia,  zobojętniały  na 
wtzyblko. 

Zdegenerowaiiy,  zwyrod- 
niały. 

Zdeklarowany,  ten,  który 
pr  wziął  stanowczy  zamiar, 
zdecydowany ;  skończony . 
2  ipełny. 

Zdeklasowany  ob.  Dćciassi. 

Zderutować  ob.  Oerutować 

Zebaołh  ob.  Sabaoth. 

Zecer  n.  w  drukarstwie: 
składacz,  składający  czcion- 
ki do  druku  i  układający 
je  w  wiersze  i  kolumny. 

Zedel,  Zydel  h-górnon.  sto- 
łek drewniany  bez  poręczy, 
prostej  roboty,  z  wklęsłym 
siedzeniem. 

Zeffiroso  tr.  w  muz.  lek- 
ko, powiewnie. 

Zefir  g.-l.  w  mitol.  syn 
Eola;  łagodny  wietrzyk  za- 
chodni lub  południowy 

Zefir  tr.  rodzaj  cienkiej 
tkaniny  bawełnianej. 

Zefiry  /.  nazwa  dawana 
we  Francji  osadnikom  w 
Algierze,  oraz  lekkiej  afry- 
kańskiej piechocie. 

Zegar  «.  przyrząd  wska- 
zujący godziny ,  minuty , 
niekiedy  i  sekundy;  z.  sło- 
neczny cb.  Kompas:  zegaro- 
wy przyrząd,  przyrząd  z  wer- 
kiem  jak  u  zegaru,  .służą- 
cy jako  motor  do  w,vkony- 
wania  obrotów  w  równych 
odstępach  czaSu  i  wskazu- 
jący ich  ilość;  przyrząd, 
który  połączony  z  nabojem. 


291 


Zeitung  —  Zygzak 


sprowadza  wybuch  jego   w 
oznaczonym  czasie. 

Zeilung  n.  [cajtung)  uzaso- 
pismo,  dziennik.     ' 

Zelant,  Zelator  nt.  ob.  Ze- 
lota. 

Zeloso,  Zelo  iv.  w  muz. 
gorliwie,  z  zapałem. 

Zelota  $.  gorliwiec,  zapa- 
leniec; zagorzały  wyznaw- 
ca danoj  religji. 

Zelotyzm  *g.  gorliwość, 
łarliwość  w  rzeczach  wia- 
ry, zagorzałość  w  wierze. 

Zend  stirań,  doktryny  re- 
ligijne Zoroastra:  tłumacze- 
nie i  komentarz  Awesty  na 
język  pehlewij.ski  oz.  śre- 
dnioira6ski  (perski). 

Zendawesta  ttirań.  księga 
święta  staroż.  Persów  (o4. 
Zend). 

Zendowle  (ob. Żeni)  potom- 
kowie dawnych  Persów,  Par- 
sów i  Gwebrów. 

Zendra  n.  resztki  pozo- 
stałe z  wypalonego  żelaza; 
opiłki  żelazne,  miedziane 
i  t.  p.  odpadające  przy  ku- 
ciu; zendrówka,  cegła  moc- 
no wypalona  z  domieszką 
żelaza,  trudna  do  stopienia. 

Zenił  ar.  [frl.]  punkt  skle- 
pienia niebieskiego,  znajdu- 
jący Kię  wprost  ponad  na- 
.szą  głową;  jrrzen.  najwyższy 
stopień  wzniesienia  się. 

ZeniUlny  »/.  deucz,  pada- 
jący perjo(jYcznie  w  pasie 
międzyzwrotnikowym,  gdy 
słońce  jest  w  zenicie. 

Zeriba  w  Afryce:  zagroda 
do  ochrony  obozowiska  w 
nocy  od  napadu  dzikich 
zwierząt. 

Zerllty  *g.  skamieniałości 
źrpdeł  wrzących. 

Zero  [/.j  znak  O  oznacza- 
jący brak  liczby  lub  cyfry; 
punkt,  od  którego  liczą  się 
stopnie  termometru;  prten. 
nic:  człowiek  bez  znaczenia, 
nic  nie  znacząca  osobistość. 

Zeus  17.  ob.  Jowisz. 

Zlemlak  r.  rodak 

ZUmstwo  r.  samorząd 
gminny. 

Zifforoso  w.  (ciforoso)  mi- 
ły. Młodki. 

Zingani,  (Zingaro)  h.  cygan- 
ka, (cygan). 

ZIngarella  A.  młoda  cy- 
ganka 

ZIngareska  h.  śpiewka  cy- 
gań,ska. 

Zlnją  ni.  roślina  ogrodowa 
połud. -amerykańska  jedno- 
roczna o  kwiatach  gwiaździ- 
stych w  rożnych  kolorach. 

Zinsen  n  (dmen)  procent. 

Zttti:  zttti!  V  (cilti)  cicho! 
ciclio!  (wykrzykiwanie  w 
teatrach) 

ZJidjocleć, zgłupieć  zupeł- 
nie. Htać  sit;  idjot^. 

Zmanierowany,  postępują- 
cy według  jednego  przyję- 
tego   .sposobu;    naśladowni- 


cxy,    nienaturalny;  wymu- 
szony. 

Zmaterializowany,  nie  dba- 
jący o  dobra  duchowe,  o 
piękno,  o  wzniosłość,  nato- 
miast zajęty  dobrami  do- 
czesnemi ,  gromadzeniem 
pieniędzy,  używaniem  przy- 
jemności; przejęty  materja- 
lizmem;  w  spirytyzmie:  u- 
cieleśniony,  podległy  ma- 
terializacji. 

Znicz  /•/.  ogień  święty  u 
pogańskich  litwinów;  przen. 
ognisko  domowe  (i  forma 
wyrazu  i  znaczenie — owoc 
nieporozumienia :  takiego 
niema  u  Litwinów). 

Zoantropja  *g.  obłęd  umy- 
słowy ,  którym  dotknięty 
człowiek  wyobraża  sobie,  że 
jest  zwierzęciem. 

Zodjak  g.  zwierzyniec  nie- 
bieski ,  gromada  gwiazd , 
znajdująca  się  po  obu  stro- 
nach ekliptyki,  a  zawierają- 
ca 12  konstelacji,  cz.  t.  zw. 
znaków  zodjakalnych. 

Zodiakalne  »ł.  światło,  zo- 
rza zwierzyńcowa,  blade 
światło,  dające  się  widzieć 
w  marcu  na  zachodzie,  a  w 
jesieni  na  wsch.,  przed  wsch. 
i  po  zachodzie  słońca.  ' 

Zoll  g.  mówca  grecki,  zło- 
śliwy krytyk  Homera,  żyją- 
cy w  ni  w.  przed  Chryst,; 
pnen.  krytyk  zawistny,  usz- 
czypliwy, złośliwy. 

Zoizm  *g.  życie  zwierzęcr 
,  i  objawy  jego. 

Z0II6  ».  moczyć  bieliznę 
w  ługu  z  popiołu  drzewne- 
go, aby  oczyścić  ją  z  brudu; 
zolnjk,  naczynie  z  klepek 
drewnianych,  na  trzech  nóż- 
kach, w  którym  bielizna  się 
zoli. 

Zollzm  hI.  teorja  literata 
francusk.  Emila  Zoli  (1840- 
1901),  podług  której  po- 
wieść powinna  być  reali- 
styczną i  stanowić  wynik 
rozważań  naukowych  nad 
charakterem  człowieka  i 
społeczeństwa. 

Zoll  n.  fcoi)  cło. 

Zollamt  M.  (colami)  komora 
cełna. 

Zoll-;Verein  n.  fcol-ferain) 
zwi%i.ek  celny  między  pań- 
stwami niemieckiemi. 

Zotołnik  T.  jednostka  wagi 
ro8yjskiej='',jfuuia»=VB  *"- 
ta=96  dolom"«4'/4  grama. 

Zona  g.-l.  strefa. 

Zonar  g.  czarny  pas  a. 
sznur,  który  chrześcjanie  i 
żydzi  noszą  w  Turcji  dla  od- 
różniania się  od  mahometan 

Zoo-  g.  jako  początkowa 
część  wyrazów  złożonych: 
zwit-rzo-. 

Zoochetnja  V  chemiczne 
badanii^  składowych  części 
ciała  zwierzęcego. 

Zoodynamika  *g.  siła  życia 
zwierzęcego. 


Zoolag  *g.  jadacz  mięsa 
zwierzęcego;  zwierzę  dra- 
pieżne. 

Zoofenomenologja  *g.  nau- 
ka o  objawach  życiowych 
zwierząt  w  stanie  zdrowia 
i  choroby. 

Zoodty  */;.  zwierzokrzewy. 

Zoofizyka  V  badanie  przy- 
rodniczych własności  ma- 
terji  zwierzęcych. 

Zoofor  g.  fryz  joński  obra- 
zowy. 

Zooglenja  *g.  nauka  o  po- 
wstawaniu zwierząt. 

Zoogleografja  *g.  gieogra- 
fja  zwierząt,  nauka  o  gieo- 
graficznym  rozmieszczeniu 
ich  na  ziemi. 

Zooglea  *g.  stan  bezrucho- 
wy  bakterji  w  żelatynie. 

Zoogonja  *g.  wydawanie 
na  świat  żywych  młodych. 

Zoografja  *g.  zoologja  opi- 
sowa. 

Zoolatrja  *g.  cześć  boska 
oddawana  zwierzętom. 

Zoolity  *g.  skamienitdości 
zwierzęce,  zwierzęta  ska- 
mieniałe. 

Zoolog  *g.  zajmujący  się 
nauką  o  zwierzętach. 

Zoologiczne  *g.  stacjs  in- 
stytucje, instytuty  naukowe 
do  badania  zwierząt  i  ży- 
cia zwierzęcego  szczegól- 
nie zwierząt  morskich. 

Zoologja  V  nauka  o  zwie- 
rzętach. 

Zoomagnełyzm  *jr.  mjłgne- 
tyzm  iwlerzęc^. 

Zooniorfity  *  ^dciski  za- 
ginionych ,  limieniach 
dawnych  zwi       ,'Ł 

Zoonomja  'g.  fizjologja 
zwierząt. 

Zoon  politlkon  g.  zwierzę 
towarzyskie  (określenie  sto- 
sowane za  przykładem  Ary- 
stotelesa do   człowieka). 

Zoopaleontologja  *g.  nauka 
o  zwierzętach  zaginionych, 
przedpotopowych. 

Zoopatologia  *g.  nauka  o 
chorobach  zwierząt. 

Zoophyta  *g.  zwierzokrze- 
wy, dawna  nazwa  grupy 
zwierząt  niższych,  wod- 
nych, przeważnie  osiadłych 
(np.  korale),  które  przez  dłu- 
gi czas  brano  za  rośliny; 
grupa  ta  obejmowała  głów- 
nie zwierzęta  jamochłonne, 
niekiedy  zaliczano  do  niej 
także  szkarłupnie  i  pier- 
wotniaki. 

Zooplasta  *g.  rzeźbiarz 
modelujący  zwierzęta. 

Zooplastyka  "g.  naśladowa- 
nie kształtów  zwierząt  w 
rzeźbie. 

Zoopsychologla  *g.  psycho- 
logia zwierząt;  nauka  zaj- 
mująca się  objawami  życia 
umysłowego  zwierząt. 

Zoospermle  "g.  oh.  Sperma- 
tozoa. 


Zooterapja  *g.  nauka  le- 
czenia zwierząt. 

Zootom|a'<7-dysekcjazwie- 
rząt  w  celu  naukowym. 

Zootrop  "g.  zabawka  op- 
tyczna podobna  do  strobo- 
skopu, przedstawiająca  ru- 
chome figiiry  na  białej  pła- 
szczyźnie. ' 

Zootropizm  "g.  właściwość 
ogółu  zwierząt;  zwracanie 
.się  ku  światłu. 

Zoroaster  [g.\  {oh.  Zarałhu- 
stra),  założycie!  religji  sta- 
roż. Irańczyków  (Persów), 
wedługktórego  rządzą  świa- 
tem dwa  duchy,  dobry  i  zły, 
ciągle  walczące  z  sobą:  ob. 
Ormuzd. 

Z  partesu,  z  napnszono- 
ścią,  pretensjonalnie,  z  prze- 
sadzoną powagą;  mówić  |ak 
z  partesu,  jak  z  książki. 

Ztg.  skr.  Zeitung  (ob.l. 

Zuclietto  w.  (cukelo)  czer- 
wona czapeczka  kardynal- 
ska. 

Zuchtliaus  n.  fcuchthat*.') 
dom  poprawy  przestępców. 

Zukunfłsstaal  n.  (cukutifts- 
stiai)  państwo  przyszłości, 
państwo  uorganizowane  we- 
dług plaĘumarzonego  przez 
reforraatiprów  współczes  - 
nych. 

Zulage  ».  (culage)  dodatek 
do  pensji  urzędników  niem- 
ców  w  W.  Ks.  Poznańskim. 

Żulu,  szczep  marzynów  z 
wielkiego  plemienia  Bantu, 
zamieszkały  w  południowej 
Afryce,  odznacza  się  zdol- 
nościami i  łatwością  przyj-' 
mowania  cywili.^acji. 

Zulus,  członek  szczepu  Żu- 
lu (ob.);  w  języku  wioślarzy: 
wioślarz' amator,  nie  nale- 
żący do  stowarzyszenia  wio- 
ślarskiego. 

Zum  Herrschen  geborent 
(.eułe  n.  ludzie  urodzeni  do 
panowania  nad  innemi. 

Zupa  n.  polewka,  potrawa 
płynna. 

Z.  V.  skr.  Zoll-Vereln  (ob.). 

ZweiggeschSft  ».  (cwojgge- 
uejt)  oddzi^  handlu,  filja. 

Zwingllanizm  *ł.  nauka  re- 
formatora religijnego  Hul- 
dreicha  Zwingljusza  (1484 — 
1531)  odrzucająca  obecność 
Ciała  i  Krwi  Chrystusa  w 
konsekrowanym  chlebie  i 
winie. 

Zwischenhandel ».  (ćiristen- 
\aHdel)  zamiana  wyrobów, 
wytworów  obcych  państw 
za  pośrednictwem  trzecie- 
go państwa. 

Zybeby  ob.  Korynckle  ro- 
dzynki. 

Zycbad  n. kąpiel  nasiadoWa. 

Zycdajsz  n.  iarl.  wytrwa- 
łość w  długim  siedzeniu 
przy  robocie,  pilność. 

Zydel  oh.  Zedel. 

Zygzak  n.  linja  kręta,  ła- 
mana. 


Zymologja  —  Żyrondyści 


292 


Zymologia  *g.  nauka  o  fer- 
mentacji. 

Zymotechnlka  *g  nauka  o 
przemyśle  posługującym  sią 
w  swych  wyrobach  fermen- 
tacją. 

Zymoza  *g.  substancja  o- 
trzyiny  wana  z  drożdży,zdo!- 
na  rozkładać  cukier  na  al- 
kohol i  dwutlenek  wągla. 

Zyndykicl  ar.UiiĄ  wolno- 
myślni  i  ateiści  między  ma- 
hometanaici. 


Żabot/. fałdowana  ozdoba 
z  muślinu,  jedwabiu  i  t.  p. 
noszona  na  piersiach  u  su- 
kni lub  n  koszuli. 

Żagiel  «.  płótno  mocne, 
rozpinane  na  masztacn  i  re- 
jach okrętów  i  łodzi,  w  któ- 
re dmie  wiatr  i  popycha 
statek. 

Żagnoł  /.  iicha  tkanina 
lawełniana,  i.  jednej  strony 
połyskliwa,  2  drugiej  mato- 
wa, używana  na  podszewki. 

Zak  M.[ctes.]  chłopak,  stu- 
dent uczący  sią  w  szkołach. 

Zakici  /.  irótki  surdut  0- 
twurty.  o  jedny.i!  rzędzie 
guzików;  krótkie  oiiryeie 
wierzchnie  damskie. 

Żaluzja  /.  zazdrostki,  za- 
słona u  okna,  zrobiona  z  de- 


seczek ruchomo  z  sobą  po- 
łączonych, osłaniająca  od 
światła,  ale  nie  tamująca 
ruchu  powietrza. 

Żandarm  /.  żołnierz  poli- 
cji wojskowej  dla  utrzyma- 
nia publicznet^o  porządku  i 
bezpieczeń:>twa. 

Żandarmeria/,  policja  zor- 
ganizowana wojskowo  do 
pilnowania  bezpieczeństwa 
w  kraju. 

Żanrowy  /.  malarz,  malarz 
rodł-ajowy. 

Żardinjera  /.  ozdobna  pod- 
stawa lub  kosz  na  kwiaty. 

Żargon  /  zepsuta  mowa 
o  wyrazach  poprzekręca- 
nych. 

Żeglarz  «.  pływający  po 
morzu;  żeglarstwo,  sztuka 
kierowania  statkiem  pływa- 
jącym po  wodzie. 

Żeglować  n.  pływać  stat- 
kiem; kierować  statkiem; 
żegluga,  pływanie  statkiem; 
i.  powietrzna,  podj-óżowanie 
balonem. 

Żelatyna  /.  gatunek  idejn 
zwierzęcego,  zupełnie  oczy- 
szczonego, lodawane2;o  do 
mięsiwa,  do  ryb,  z  których 
wygotowuje  się  gal&reta. 

Zile,  Żele,  talerze,  instru- 
ment muzyczny:  dwie  0- 
irągłe  blachy  mosiężne,  a- 
żywŁBi  w  orkiestrze,  dla 
efektów  peH-usyjnych. 

Żen'>wa4  sMę  /,  doznawać 
zakłopotania  -Aotydzi''  .rię; 
żenada ,  r  ^  ■  śmiałość  ,  za- 
kłopot-inif  tydzenie  się, 
pr^ymns. 

Zerant  o'       rant. 


Żeton  /.  znaczek  metalo- 
wy lub  kościany  do  Kry  lub 
do  oznaki,  jako  nagroda;  zna- 
czek ozdobny  noszony  jako 
brelok,  udzielany  przez  za- 
rządy kolei  żelaznych  i  da- 
jący dożywotnie  prawo  jeż 
dżenia  temi  kolejami  bez- 
płatnie; znaczek  dawany 
przez  zarząd  jakiego  towa- 
rzystwa, dający  prawo  wej- 
ścia na  przedstawienia  da- 
wano prze?  toż  towcjzy- 
stwo. 

Żętyca,  Żenłyca  rum.  ser- 
watka z  mleka  owczego. 

Żiwlel  geri.  niech  żyje! 

Żokie]  a.  foryś,  lokaj,  ja- 
dący z  tyłu  powozu  Inb  na 
konia  za  panem;  najęty  do 
jazdy  aa  koniu  na  wy- 
ścigach; źokleJKa,  czape- 
czka półkulista  z  lekkie- 
go materjału ,  z  dużym 
daszkiem,  używana  przez 
żokiejów. 

Żokiejkiub  06.  Jockey-Club. 

Żołd  />.  płaca  dawana  woj- 
skom najemnym,  peusja. 

Żołnierz  n.  służący  w  woj- 
sku ,  odbywający  służbę 
wojskową. 

Żongler  /.  ku^.rz,  zręcz- 
nie manipulujący  przedmio- 
tami przerzucanemi  .'.  ręki 
do  ręki;  pokazujący  zręcz- 
nie sztuki  iia  drągu  rucho- 
mym. 

Żonkil  /.  gatunek  nar- 
cyza. 

Żuawi/,  wojsko  w  iagie- 
rji,  złożoae  z  krajowców 
pod  dowództwem  oficerów 
Francuzów;    algierska  pie- 


chota złożona  z  Francuzów 
ubrana  jak  wojsko  krijows, 
(od  nazwy  szczepu  Kal-ylów 
w  Algierze;. 

Źuawka  /.  krotki  damski 
kaftanik  wierzchni  bez  rę- 
kawów, niedostający  do  sta- 
nu, otwarty  z  przodu,  fi- 
garo. 

Żuława  itpr.  nizkie  wy- 
brzeże jakiej  rzeki,  często 
zalewane  i  pokrywaneiłem, 
posiadające  z  te;  przyczy- 
ny gi   nt  urodzajny. 

ŻHrnal/.  dziennik,  pismo 
perodyczne  z  modaimi;  jak 
z  ż-u.  podług  najświeższej 
mody,  elegancko. 

Żurnallstyka  nt.  dzienni- 
k<irstwo;  ogół  diiennikarzy. 
zajęcie  dziennikarzy:  prau 
perjodycznfc. 

Żyrandol /.ozdobny  świecz- 
nik wiszący,  o  kiJku  ramio- 
nach, t.  zw.  pająk. 

Żyrant  v.  przekazujący 
weksel  osobie  trzeciej;  f>o- 
-'ęczający  w«ksei. 

Żyro  w.  prele^  formała 
pisariia  na  'odwrotnej  stro- 
nie wekslu,  zawierająca 
przekazanie  tegoż  wekslu 
na  osobę  trzecią; poręczenie 
zaptaty  wekslu;  żyrowaś, 
przekazać,  ustąpić  weksel 
osobie  drngioj,  poręczyć  wy- 
płatę wek.^Iu;  ż.  centa,  kre- 
dyt wekslowy  w  odnośnym 
banko.. 

Żyrondysci  nt.  stronnictwo 
republikańskie  amiarkoWa- 
ne  w  pierwszej  rewolucji 
francuskiej  (nazwa  od -de- 
partamentu Oiroady). 


5423 


« 


1 


@ 


'Vi',t'łj.
Internet Archive Audio

Featured

Top

Images

Featured

Top

Software

Featured

Top

Books

Featured

Top

Video

Featured

Top

Mobile Apps

Browser Extensions

Archive-It Subscription

Save Page Now

Full text of "Sownik wyrazów obcych : 25.000 wyrazów, wyrae zwrotów i przysów cudzoziemskich, uzywanych w mowie potocznej i w prasie polskiej"

See other formats
