MICHAŁA ARCTA
S ŁO WN I K
YRAZÓW OBCYCH
4:
25.000
WYRAZÓW, WYRAŻEŃ, ZWROTÓW I PRZYSŁOw CUDZOZIEM-
SKICH, UŻYWANYCH W MOWIE POTOCZNEJ
I W PRASIE POLSKIEJ
.WYDANIE DZIEWrĄTE
r
' 1 Q 2 1
VDAWNICTWC M. ARCTA W WARSZAWIE
OZNAŃ . LV/ÓW . LUBLIN • ŁÓDŹ . WILNO
WYJAŚNIENIA WSTĘPNE.
§1. Wyrazy obce a przyswojone. Wyraz obcy, t, j. 2apo?-yczony z jednego
'języka do drugiego, ulega zwykle z biegiem czasu zmianom, uzależnionym właściwościami
języka, do którego został zapożyczony. Odróżniamy więc dwie kategorje wyrazów obcych :
1) obce w ścisłym tego wyrazu znaczeniu, np. abcug (n* Abzug), impresario {w.), komtuar
(/. comptoir), menu (/.), rendez-vou8 (/.), sezon (/. saison) i t. p. w zupełności lub omal
w zupełności identyczne w obu językach, oraz 2) obce tylko co do pochodzenia, przyswojone,
lip. poganin (ł. paganus), hełm (n. Heim), husarz (węg. huszar), obcęgi (n. Hebzange), zbir
{w. sbirro) i t. p. Zauważyć jednak należy, że granice między obu temi kategorjami są
płynne ; a i w obrębie każdej z tych dwuch kategorji, szczególniej drugiej, stwierdzić należy
szereg stopni : w języku bowiem, jak w życiu, któremu podlegają jego nosiciele, wszystko
pozostaje w ustawicznym ruchu. Kategoryczne i ścisłe zakwalifikowanie danego wyrazu do
jednej z tych dwuch grup nie da się w wielu wypadkach przeprowadzić, sprawa bowiem
komplikuje się też okolicznością terenu używalności danego wyrazu i t. p. Błędem jedna-
kowoż jest upatrywanie różnic między temi dwoma kategorjami wyłącznie w różnicach
czasu ich zapożyczenia. **
§ 2. /źródła ob coj ęzyko we. Dany wyraz obcy, nim przedostał się do języka
polskiego, mógł również nie być i w owym języku obcym wyrazem rodzimym, lecz
zapożyczonym z innego języka, w tym ostatnim zaś znów z innego i t. d. Należy więc
^odróżniać dalsze źródła obcojęzykowe wyrazów zapożyczonych od źródeł bliższych, wzgl,
źródeł bezpośrednich. Mamy np. oto wyraz wójt; zapożyczyliśmy go ze średniogórno-
niemieckiego voit (też voget, dziś Vogt); ów jednak wyraz niemiecki pochodzi znów ze
średniowiecznołaciiiskiego vocatus, ton zaś wyraz jest tem samem, czem łacińskie advocatus
»adwokat, rzecznik*. Właściwem więc źródłem wyrazu »polskiego« wójt jest wyraz
średniogórnoniemiecki (por. w Słowniku). Lub oto np. mamy wyraz agrafa »sprzączka«.
Skądeśmy ów wyraz zapożyczyli'? Trudno z pewnością orzec: może z francuskiego (agrafe),
może z niemieckiego (Agraffe). Ale niemieckie jest zapożyczeniem z francuskiego, fiancuski
zaś rzeczownik agrafe utworzony został od czasownika agrafer »spiąć«. Lecz i ten wyraz
nie jest znów rdzennie francuskim; wyraz to złożony z ad-|-*grafer ***; ad to łacińskie
>do«. zaś *grafer — wyraz zapożyczony ze starogórnoniemieckiego liraphdn, czasownika
ut\vorz(mego od rzeczownika (starogórnoniemieckiego) Icrapho, który znaczy: »hak, klamrac.
Z tego przedstawienia rzeczy wynika, że właściwym źródłem wyrazu »polskiego< jest
wyraz »francuski«; czy jednakowoż ów wyraz francuski przedostał się do języka polskiego
bezpośrednio, czy też za pośrednictwem języka niemieckiego, stwierdzić na jazie trudno.
W Słowniku zaopatrzono więc wyraz agrafa sygnaturą /., t. j. wskazano, że źródłem
wyrazu polskiego jest wyraz francuski.
§ 3. W zasadzie więc sygnatura przy wyrazie polskim zapożyczonym wskazuje na
źródło obcojęzykowe najbliższe wogóle: nie mówi jednak jeszcze, że i z tegoż
jfyyka wyraz ów bezpośrednio zoslał zapożyczony: właściwe źródło i pośrednictwo
(■/•■stokroć są tożsame, nie zawsze jednak. W pewnych atoli wypadkach pożytecznym było
wskazywanie na ogniwa pośredniczące w zapożyczaniu, tak np. jacht zost;ił
•z;i0])a trzony sygnaturą ^oZ. |>l.|, to znaczy, że źródłem jest wyraz holenderski (staroholenderskie
jaghte, jaght), lecz zapożyczyliśmy go za pośrednictwem niemieckim {n. Jacht;
najprawdopodobniej, nie jest bowiem w^i<luczona możliwość zapożyczenia za pośrednictwem
inigielskim yacht). Podobnież np. znajdujemy Itrzyż ł. \czes.\, t. j. źródłem jest wyraz łaciński
* Wyjaśnienie skróceń (kursywą) na str. VII.
*♦ Por. o tem obszerniej w H. Uteszyna ^Filoloifja i IJrigwisłyka piof. A.Briicknera , (Kraków 1910) .-Ir. 120
i iiast.
♦*♦ Wyrazy poprzedzone gwiazdki^ są rekonstrukcjami naukowemi.
IV
(crux crucis), który otrzymaliśmy jednak za poaredniotwem czeskim (kNf), I to iii'
wyklucza znów innych ogniw pośredniczących między łacińskim a czeskim; musiało byi
jaki«ś pośrednictwo romańskie. — Znów w innych wypadkach należało poprzestać na
oznaczaniu tylko ogniw pośredniczących, np. korund [n.\, t. j. z niemieckiego.
§ 4. Sygnatura, wskazująca na źródła obcojęzykowe, wskazuje w zasadzie na
podstawową dla zapożyczenia formę językową; stąd wniosek, że znaczenia obcoJęzykowvch
źródeł zapożyczeń a samych wyrazów polskich zapożyczonych nie zawsze się pokrywają,
częstokroć — szczególniej dotyczy to grecko-łacińskiej terminologji — bardzo są oddalone, iip
znajdujemy w Słowniku: seminarjum /. »zakład naukowy dla kształcenia duchownychc, alf
w języku łacińskim seminarium znaczy właściwie >rozsadnik€ od semen seminis •siemię-'
Lub np. ciłlor g. »pierwiastek chemiczny, gaz duszącego zapachu, składowa część so!
kuchennej* — wszakże greckie yX(opć/c (chlOTÓs) znaczy »zielony, zielonowaty, żółtawy,
blady*; ponieważ dalej chlor ma właściwość niszczenia barw, t. j. bieli tkaniny, zatem
czasownik chlorować znaczy wprost już »bielić«.
§ 5. Wyj aśnienia niektórych sygnatur. Sygnatura^, wskazuje, źe źródłem danego
wyrazu »polskiego« jest wyraz grecki bez względu na dalsze tego ostatniego pochodzenie
(por. § 2), np. chlor g. X^">P<^€i lira g. X'jpa, ksyst g. guo-zóc i t. p. 1 w tych wypadkach
pozostaje sygnatura^., kiedy dany wyraz grecki przedostał się do polskiego za pośrednictwem
łaciny, wzgl. w formie właściwej językowi łacińskiemu, co w zasadzie jest omal zjawiskiem
bezwyjątkowym, np. ekonomja g.^ t. j. greckie olxovon£a (ojkonomia), ale w formie łacińskiej
oeconomia, cynik g. xuvtxóc (kiinikds), ale /. cynicus. * Pozostaje też sygnatura g., kiedy
wyraz »polski« posiada sufiks rodzimy, odpowiadający jednak kategorji gramatycznej
greckiego oryginału, np. ekonomicz-ny g. o?.xovontx-óc, cyniczny g. /.uyik-ós, mistyczny g.
[iuaTtx-óc i t. p.
§ 6. Sygnatura *g. wskazuje, iż źródłem danego wyrazu »polskiego« jest nowotwór
grecki, t. j, wyraz w greckim (starogreckim) nieistniejący, lecz utworzony w czasach
nowszych na wzór istniejących tworów w języku starogreckim, np. hypnotyzm *^.=nowo-
tworowi greckiemu *6nv(i)xia|jióg, jakiego niema a utworzonemu od uTTi^og »sen«, według
stosunku g. axv)naTto|Jiós do ofji'^ot. ax%ax-o; ; lub np. morfologja *^.=nowotworowi
*\i.oci:^oko^lx od greckiego jiopcpr} »forma, postać, kształt« -\-*X'j'^l% »nauka* od Xófo; ->słowo«
na wzór takich greckich rzeczowników złożonych jak cpiXoXoYix i t.p. Oto dlaczego przy tym
ostatnim (filologja) stoi w Słowniku g., zaś przy morfologja—*^.
§ 7. Sygnatura g.-ł. oznacza, że wyraz podstawowy zapożyczenia jest grecko-łaciiiskini,
t. j. znajduje się w obu tych językach, niewiele lub wcale omal się nie różniąc; są to
przeważnie zapożyczenia łacińskie z greckiego, np. cerber 5".-^, t. j. g. nśp^spoj >wielkogłowy pie-
strzegący wejścia do świata podziemnego*, ł. cerberus ; migdał g-t., t. j. g. ii.\vi-^l±}.-i
»mipdał<, /. amygdala; biblioteka g.-t., t. j. g. ?t?XtoO-r(Xrj, /. bibliotheca i t.p. Owo więc /.
w sygnaturze g'.-/. ma dla Słownika wyrazów obcych w języku polskim znaczenie drugorzędne,
to też tylko przygodnie uwzględniano tę sygnaturę ; w zasadzie bowiem g.-ł. sprowadź:!
się do g.
§ 8. Sygnatura t. wskazuje, że źródłem danego wyrazu >polskiego< jest wyraz łacińsk
bez względu na dalsze tego ostatniego pochodzenie (por. § 2), np. agresja t. aggressio
malwa /. malva, ekstern /. externus, asystent t. assistens assistent-is (2 przyp. 1. p.
I w tych wypadkach pozostaje też sygnatura /., kiedy dany wyraz polski* posiada sufik
rodzimy, odpowiadający jednak kategorji gramatycznej łacińskiego oryginału, np. kurjalny /
curial-is, europejski /. Europae-us, akuratny ł. accurat-us, asystować t. assist-ere, kompliko
wać /. complic-are i t.p.
§ 9. Sygnatura nt. wskazuje na źródło nowołacińskie, t. j. nowotwór łaciński na wzói*
rdzennie łacińskich, » klasycznych*, wyrazów utworzony (por. § 6) i przytym n'elylko od
wyrazów rdzennie łacińskich, lecz i wszelkich innych, np. koedukacja tlł. *coedi:catio, t. j. ł
co- >z« + /. educatio »wychowanie«; fabulista nł. »autor bajek, bajkopisarz'; na wzór innych
na -ista od /. fabuła »bajka« (właściwie po łacinie ^bajkopisarz*— fabulator); internacjonalny nł
*internationalis, t. j. Inter- »między«-f^*nationalis od ł. natio nation-is (2 przyp.) >naród
plemię* ; temporyzować nł. *temporizare od. /. tempus tempor-is »czas* (sufiks -iz-are
z greckiego -tC-6tv, np. xavov{Csiv stąd /. canonizare); trepanować nt. *trepanare, to zaś na
podstawie g. Tpe7tavov »świder»; stearyna nł. *stearina na podstawie g. Q-^i7.c> >Talg
mineralogja nł. ^mineralogia (zam. *mineraloIogia) ze średniowieczno-łacińskiego minerale
» minerał* -|-.g^. *Xo'^ioi. i.nauka« ; elektroindukcja nł.* electroinductio z g. i^Xsxxpov >bursztyn^
+ t. inductio » wprowadzenie*. Nawet takie jak folocynkografja nł. photozincographia z g
* Oczywiście w późniejszym nie »klasyczno-lacińskim sposobie czytania c jako c {ts), a nie fc (tak do VI wiek
po Chrystusie).
V
ądię, cpwT-ó; •świalfo.^-j-n/. zincutn (z iiioiiiieckiegu Zink)+ *t?«,(fL(x. od g. -ypacps-.y »pi8aćc
i t. p. Więc leJ; i kornecista nł. *corneti8ta od /. cornet (po francusku »kornecista« —
cornetier), i modernista nt. *moderni8ta z /. modernę »novvy, na nowszy, współczesny >,
i roentgenizacja /. roentgenizatio od imienia własnego Roentgen. — ' wem nł. to przeważnie
jtwory kosmopolityczne na tradycji .laciiiskioj oparte, szczególnioj na -ista, -izm, -encja,
-ekcia, -izować i t. y. Wszakże niektóre takie twory znajdą się i w ^gniazdach*
wyrazi)wycb, np. maturzysta pod matura, miniaturzysta pod miniatura, folklorzysta pod
folklor; czasami zosobna z sygnaturą \n.\, np. maszynista, maszynerja lub /., np. dekadencja,
impresjonizm, komunista, kondolencja, orleanista, puctylista i t. p.; bo tu niewątpliwie
nastąpiło zapożyczenie z niemieckiego, wzgl. francuskiego. Zresztą odstępstwa tego rodzaju
yniono wyjątkowo: w zasadzie twory takie zaopatrzono sygnaturą nt — Sygnatura ta
a jeszcze i tę zaletę, że niejednokrotnie umożliwia dalsze poszukiwania źródłowe w tymże
icz
ma
Słowniku, np. dla kogo druidyzm z sygnaturą nł. mówi mało, może szukać ilalej, a znajdzie
przy druid celt., t. j. że to wyraz celtycki i że na podstawie tego dopiero utworzono termin
nowołaciński druidyzm; podobnież nj). talmudyzm nA, a pod talmud hebr. — dowie sio
czytelnik, że wyraz ostatni hebrajski, przedostatni zaś — nowotwór łaciński.
§ 10. Wyrazy pochodne (Derivativa). Wyraz zapożyczony, przyswojony, może
stać ' się produktywnym, to znaczy być podstawą całego szeregu wyrazów o sufiksach,
przyrostkach swojskich, np. średniowiecznołacińskie iazurlum (też iasurum), dostawszy się
przez niemieckie Lasur do polskiego (lazur »błękit«) już na gruncie języka polskiego, dało
początek czasownikowi lazurować »malować błękitno*, rzeczownikowi lazurek »barwnik do
prania bieliznyc i t.p. Lub np. od manja g-ł. (g- |i.av£a, mania) utworzyliśmy rzeczowniki
manjak »człowiek dotknięty manją*, manjactwo ^dziwactwo*, czasownik manjaczeć
dziwaczeć* i t.p. — te ostatnie więc bynajmniej nie są zapożyczeniami z greckiego lub
łaciny. Zapożyczyliśmy np. /. commerage »opowieści, plotki« jako komeraż, a od tego już
rzeczownika utworzyliśmy czasownik komerażować, jakiego (*commerager) we francuskim
niema.; odpowiednikiem jest /. commerer »przenosić wią,domości« i gdybyśmy ten właśnie
zapożyczyli --brzmiałby w polskim *komerowaĆ. Podobnież zapożyczyliśmy z niemieckiego
harten— hartować, a od tego czasownika utworzyliśmy już sami hartowny, hartownia i t. p.
Takie właśnie twory nie są osobno podane (jako »hasła«l, lecz znajdują się w t. zw.
^gniazdach < pod »hasłami«, I. j. M^yrazami, od których zostały utw^orzone, np. arbitralność
pod arbitralny, apostolski, apostolstwo pod apostoł, octowy pod ocet, merostwo pod mer,
surdutowiec pod surdut, materacyk pod materac, grawerować pod grawer, infamjować pod
infamja i t. p.
Z drugiej zaś znów strony z szeregu wyrazów zapożyczonych wydzielamy z czasem
su f iks obcy i ten następnie używamy do tworzenia wyrazów nowych od wyrazów
rodzimych, rdzennie polskich, np. sufiks -unek ])owstał przez wydzielenie go z takich
wyrazów zapożyczonych jak rachunek n. Rechnung, gatunek n. Gattung, wizerunek śrgórnon.
Yisierunge i t.p., stąd zaś tworzymy nietylko od malować {n. malen)— malunek {n. *Malung
niema) i t. p., lecz nawet poczęstunek, karczunek od poczęstować, karczować i t. p., t. j. od
wyrazów rodzimych, polskich. A zatem malunek będzie w ^gnieździevc pod »hasłem«
malować.
Wskazówki przy szukaniu wyrazów.
Szukając pewnego wyrazu i nie znalazszy go na alfabetycznie uzasadnionym miejscu,
należy go szukać pod wyrazem, od którego ów szukany został utworzony, więc np, kompletować
pod komplet, fechtunek pod fechtować, merostwo pod mer i t.p.; należy więc w przeważnej
ilości wypadków odrzucić tylko sufiks (komplet-ować. . .); niekiedy sprawę komplikują
zjawiska fonetyczne, np. pasztecik należy szukać nie pod pasztec-, lecz pod pasztet; poczucie
językowe samo naprowadza na właściwą drogę.
r Znalazszy szukaną formę (wzgl. wyraz, którego znaczenie jest nieznane), nic należy się
nią- zadowalać, lecz rzucić też okiem i na najbliższe pozycje, np. po Kant n. jest jeszcze
Kant /. ; "^po Terno /,— T^rno w., znaczenie dopiero rozstrzygnie, o który wyraz chodzi
w danynft wypadku.
Jeśli przy znalezionym wyrazie jest odsjłacz do innego, np. Stupor Ob. Stupeur, lub
^ Scenizator ob. Reżyser, lub Steganografja ob. Kryptografja — to znaczy, że znaczenie tego
j wyrazu, który odsyła, jest identyczne ze znaczeniem, do którego się od.syła, chociażby pod
tym ostatnim odsyłany nie był ponownie wymieniony.
V[
w wynizif iiasło\vyni«, iiaczełiiyni mogą być niektóre dźwięki, wzgl, litery ujęle w
klamrę, np. Salin(a), Temen(na), Sandarak(a), TohuCwaibohu; znaczy to, że są w użyciu
dwojakie formy »z« i > bez* części w klamracli : saltn i salma, temen i temcnna, sadarak
i sandaraka, tohubohu i tohuwabohu i t.p.
Sygnatura obcojozykowa odnosi się do wyrazu, wzgl. wyrazów, po których stoi, więc
np. Linearny I rysunek, Meteorologiczne *;?, Instytuty i t.p. .skróty (sygnatury) f., *g'. odnoszą
.się tylko do linearny, meteorologiczny. I w wypadkach więc jak Babosze, Babusze łur.^
Isagoga, Isagogika g., Miazma, Miazniat g. i t. p. sygnatury tur, g. odnoszą się do obu
wyrazów. — Jeśli zaś po wyrazie, wzgl. wyrazach z sygnaturą obcojęzykową bezpośrednio
jiastępuje wyraz wydrukowany również Blłustym* drukiem i będący odmianką już wymie-
nionego, wzgl. wymienionych, to oznacza, że wyraz, wzgl. wyrazy po sygnaturze się
znajdujące opierają się na owych wymienionych przed sygnaturą, że są formacjami już na ,,
gruncie polskim powstałemi od owych wymienionych z sygnaturą, np. Kilim tur., Kilimek
(jest to bowiem forma zdrobniała od Kilim); lub Bachant Ł, Bachantka (forma żeńska;; Neseser '^
f., Neseserka; Weiin /., Welinowy papier i t.p.
Należy też zwracać uwagę na różnice sygnatur obcojęzykowych : bez klamr lub
w klamrach | j, wzgl. w odpowiednich kombinacjach (ob. § 3,i. Znak zapytania (?) umieszczony
po obcojęzykowej sygnaturze oznacza wątpliwość, wzgl. prawdopodobieristwo tylko wskazówkij
źródła obcojęzykowego. ,
Oprócz sygnatur obcojęzykowych, których zestawienie znajdzie czytelnik poniżej na str.
VII (oraz częściowo w § 5—9) zwrócić należy jeszcze uwagę na sygnatury złączono
znakiem-|-(/7/«s). Są to wypadki dość rzadkie, jak np. cwajnos n.-{-p.^ i. j. niemieckie zwei
»dwa« -f- polskie nos; lub np. słowianofil p.-\-g. i t.p.
Wreszcie należy zwrócić uwagę na pozycje, przy których całkiem brakuje sygnatur
obcojęzykowych. Brak owych sygnatur — oczywiście wyjąwszy wypadki, w których pocho-
dzenie wyrazu nie było nam znane — oznacza : 1) że dany wyraz »hasłowy« jest wyrazem
złożonym, jak np. socjal-demokraci, z jednej strony lub jak niekompletny, kontrkandydat,
zheblować i t.p. z drugiej; w tych wypadkach wiadomości co do pochodzenia szukać należy
pod oddzielnemi członami złożenia (o ile oba obce), to znaczy w wypadkach jak socjal-
demokraci pod socjal- (wzgl. socjalny) i demokrata, podobnież: kontrićandydat pod kontr-
i kandydat, w wypadkach zaś jak niekompletny, zheblować pod kompletny, heblować i t.p.;— 2)
że jest to twór (wyraz) sztucznie powstały, jak np. Hakata, lub pochodzi od imienia własnego,
np. Hawana, Karlista i t.p.; w tych bowiem obu wypadkach podano odpowiednie wyjaś-
nienia.
Przy wyrazach obcych w oryginalnej pisowni podana jest zwykłe w nawiasach
(okrągłych) ich wymowa. Ze względu na trudności związane z zastosowaniem alfabetu
fonetycznego (jedyny nowy znak a« na oznaczenie francuskich nosówek, np. Pendant=pa''rfo"),
poprzestaliśmy, jak to było i w poprzednich wydaniach, na stosowaniu pisowni polskiej —
transkrypcja więc oddaje wymowę oryginalną tylko w pazybliżeniu. Kreseczka-przed
wyrazem transkrybowanym oznacza powtórzenie już raz wyżej transkrybowanego wyrazu
i t.p., np. Sujet f{suże). .'. s. mixte {-mikst), t. j. siiże mikst.
SPIS SKRÓCEŃ.
1" wyrazów bedtącycli
iwsze kursywą.
. = angielski (a. iiiokiir.sy-
wą = albo).
ibis. = abisyński.
ilb. = albański.
ir. =. arabski.
iram = aramejski.
błg. = bułgarski.
Wr = białoruski. '■
&rf/. = bretoński.
?elt. = celtycki.
chald. = chaldejski.
diińs. = chiński.
czes. = czeski.
dolnon. = dolnoniemiocki.
duńs. = duński.
egips. = egipski.
- francuski.
fen. = fenicki.
flam. = flamandzki.
fili. =. fiński.
g. -=^ grecki {ob. § 5 ; *^. ob. § 6).
goc. = gocki.
g.-ł. = greko-łaciński (o6. §7).
h. = hiszpański.
hebr. = hebrajski.
hlnd. = hinduski.
hol. = holenderski.
sygnaturami źródeł obcojęzykowy eh. Drukowane
ind. = indyjski cz. indjański
(t. j. Indjan amerykań-
skich).
isl. = islandzki.
yfl/7. = japoński.
karaibs. = karaibski.
kopł. -= koptyjski.
///. = litewski.
/. = łaciński {oh. § 8).
malajs. = malajski.
mandż. — mandżurski.
meks. = meksykański.
młr. ^ małoruski.
mong. = mongolski.
n. = niemiecki.
ng.= nowogrecki.
nł. = nowołaciński {ob. § 9).
norw. ■= norweski.
p. = polski.
pers. = perski.
peruw.= peruwiański.
port. = portugalski.
prow. = prowensalski,
r. = rosyjski (wielkoruski).
rum. = rumuński.
serb. = serbski (wzgl. ser-
bochorwacki).
skand. = skandynawski.
słc. = słowacki.
słów. ^^ słowiański (ogólnie).
stcrksł. = starocerkiewnosło-
wiański.
stdoinofrank. — starodoino-
frankoński.
s//;zrf. = staroindyjski (wzgl.
sanskrycki).
słp. = staropolski. ^
stirań. = staroirańki.
słpers. = staroperski.
stpr. = staropruski.
syr. = syryjski,
szkoc. — szkocki.
szw. = szwedzki.
śrgórnon. = średniogórnonie-
miecki.
śrł. =średńiowiecznołaciński.
tat. = tatarski.
tur. ■= turecki.
tyb. = tybetański.
w. = włoski.
wąg. ^= węgierski.
żatg. = żargonowy żydowski.
* ob. pod. g. (wzgl. § 6; też przypisek drugi na str. 111).
4- jako łącznik (plus)dwudi sygnatur ob. pod każdą zosobna; ob. lei. na str. VI.
[ I t. j. klamry (nawiasy kwadratowe) ob. § 3, też śtr. VI.
( ) 1. j. nawiasy ob. na str. VI.
- (mała kreseczka) przed wyrazem bezpośrednio w transkrypcji fonetycznej (wymawianie
wyrazów obcych) znak powtórzenia tego, co już raz było podane, ob. na sir. VI.
(f) znak zapytania w nawiasach przy skrótach obcojęzykowych, ob. sir. VI.
2" wyrazów pozostających w bezpośrednim związku z treścią tekstu, a
których znaczenie zresztą samo przez się oczywiste, zrozumiałe; spis więc ów nie jest
wyczerpujący, gwoli ^i^-zykładu przytoczony, np. fl(lbo), ardlił (ektura), chem{i<i, -iczny),
chirurg{ia., -iczny), C2(yli), daw{ny), do/77(yślnie), cfos^(ownie), ///o2(ofja, -oficzny), gram{<iiykii.
-atyczny), /ro/i(icznie), /. ot/j. = liczba mnoga, /./?. = liczba pojedyncza, /n(iastó), mtó(yczny),
o6(acz), pogardl{iwie), pdi/7(iejszy), przen{oime), ;e/or(yka), sArr(ócenie), s/croź(ytny), szczeg-
(ólniej), t. zw. = tak zwany, wz^/(ędnie), właśćCiwie), zam{\aaV), z/2(aczy), iar/(obliwie) itp.
Drukowane kursywa lub niekursywą. NB. zawsze niekursywą: a = albo, cz. = czyli i kilka
innych.
Dodatki i poprawki.
Aeroplan nł. aparat do latania, statek powietrzny. — Alchemja ar. \śrł.\. ~ Almanach
^''- {'■) \f-\- — Awiatyka nł. lotnictwo. — Baunszajtyzm nł. . . . (od nazwiska wynalazcy
Uaunscheidta, zm. 1860). — Bibliopola g.-ł. — Cembrowaó śrgórnon. — Chromodruk ob.
Chromotypja. — Czumak [niłr:\. — Danser /., Danserka. - Debetować: przenieść
(b(!Z /.) pod hasło Debet. - Dolomit nł. — Dziryt ar. \tUT.'. — Dżuma, Czuma \rum.\ Cf). -
Europejski ł. — Fanaberia n.-^hebr. \żarg.\. ~ Formant nł. sufiks. — Froterować: jnzf^nieś^
(bez /.) pod Froter. — - Giewer n. broii, karabin (skreślić; kołpak i t, d.). — Golf w. <V; ^li
i t. d. — Izolator /. \nł.]. - Jacht hol. \n.\. — Kallko a., Kalikot /. — Kandyz /. [n.].
Kseroma '^g. — Ksyloidyna nł. — Kucja ng. \młr., błr.\. ~ Kulsza ///. (?). — Kureń tat. [młr]
Kurohan tat. \młr.\. — Kurpie ///. ('0. — Kutas iur. kwast. — Lafa tur. — Lazur śrł. [n.].
Mateologja g. — Mateozofja *g. - Obcęgi n. Objacja p. [nł]. — Odyn ob. Wodan. — bp
syr. |ł.|. — Patognomonika, Patognomonja *g. — Pingwin/. — Podagra g.-ł — Sky-scrape
a. (skaj-skreperz). — Stora \f. a. n.\. — Swealingssystem a. (suetinsisieni). — Sympatyczny
nt. — Systematyczny g. — Systematyk g. — Tajstra \rum.\. — Tea-gown . . udfive i t. d. — i
TIreur /. (tirór) i t. d. osobno, nie pod Tirer. — Tour /. (tur.). — Traders a. (trederz). —
Trades-Unlons a. (tredz-junienz). — Yacuum-cleaner /. -f a. {wakjum KUnerj. — Yademecunt ^
(Vade-mecum). — Trimurtl... Siwa. — Tutte corde w. wszystkie struny. — Urning: skreślić i
*g. — Vox hybrida ł. wyraz złoJiOny z wyrazów ró^.nojęzykowych, np. niekompletny, cwajnos (ob.)i
A.
A w handlu: po, np. i 30
k.=po 30 kopiejek; a. w ze-
garku = ttKoncer f. fatpa^sej
posunąć naprzód; a albo aa g-
(MU Tfcfptachj po równej ilo-
i5ci;a(o złożeniach) nie, bez.
A baculo ad angulum /.
ihsł. od kija do kąta; ni to,
ui owo; ni w pięć, ni w dzie-
więć; niedorzeczne rozu-
mowanie.
Abakus /. płyta na kapi-
telu kolumny — na niej le-
ży architraw; przyrząd do
rachowania, liczydło.
Abaijenacja 1. wywłaszcze-
nie.
Ab airthiuo t. zdawien-
dawna.
A bas! /. (a ba) precz!
A bałons romput /. (a ba-
ta rąp&) dorywkami, nie
ciągiem.
Abatysa ni. ksieni, przeo-
rysza, przełożona klaszto-
ru niewieściego.
Abażur/, zairions na lampę.
Abb< /. opat; ksiądz.
Abcug n. potrącenie z ra-
chonka; w grze: postmię-
cie, wyjście; w krótkich ab-
cagach: szybko, -wprędoe.
Abderyta g. dotł. mieszka-
aJeo miasta Abdery; czło-
wiek ograniczony, głapiec.
Abdite {. tajemnie, w u-
krycin.
Abdemen ł. brzuch.
Abdriłk n. odcisk, odbitka
drukarska; przedruk.
Abdykacja 1. zrzeczenie
się ustąpienie (z tronu);
abdykować zrzec się korony,',
urzędu; zrezygnować.
A beau Jea, beaii retouf
f. (a bo i6 bo rłur) jak ty
komo, tak on tobie.
A beau mentłr qul vlenf
de loln /. fa -bo ma^tir ki
icif dS lu{) może tfin kła-
mać, kto zdaleka przyby-
wa; musimy dać wiarę te-
mu, czego sprawdzić nie
możemy.
Abelak M. skóra cielęca
wyprawna.
A bene placHo v. fplacti-
to) dowolnie.
Aberacja i. zboosenie (u-
mysłowe); a. chromatycz-
na własność soczewek za-
barwiainia kolorami tęczy
przedmiotów przez nie o-
flądanych; a. (jwlazd, zjawis-
astronomiczne, skutkiem
którego widzimy gwiazdy
nie w miejscach, gdzie się
ściśle znajdują; a. kulLiioicI
oz. sferyczna, własność so-
czewek i zwierciadeł wklęs-
łych, iż obraz przedmiotu
.oglądanego z ich pomocą
loa kontury niedość wyra-
ziste.
Abessa /. to samo co Aba-
łysa (oh.).
Ab experto 1. z doświad-
czenia.
Ab hoc et ab hac /. o tern
i o owem (opowiadanie bez
związku).
Ab Incunabulls /. od kołys-
ki, od dzieciństwa.
Ab initio 1. od początiu.
Ab Instantla {. uwolnienie
tymczasowe dla braku do-
wodów.
Ab Inłestato 1. odziedzicze-
nie majątku po osobie zmar-
łej bez testamentu.
Ab irato t. w gniewie.
Abiturjent 1. uczeń składa-
jący egzamin dojrz^ości.
Abjudykac]a 1. odsądzenie,
odrzucenie na mocy wy-
roku.
Abjuracja i. odprzysięże-
nie się, wyrzeczenie się.
Ablacja {. spłókanie warstw
gruntu z obszernej po-
wierzchni przez wodę, a. u-
sunięcie ich przez lodo-
wiec.
Ablatyw ł. narzędnik, 6-ty
przypadek deklinacji.
Ablegat ni. poseł, zastęp-
ca legata papieskiego.
Ablegier n. gałązka odłą-
czona od krzaka i zasadzo-
na osobno dla rozmnoże-
nia, odkład; przen. iart. po-
tomek.
Abiucja t. umycie, obmy-
cie, jako obrządek religijny.
Abnegacja 1. wyrzeczenie
się wygód; dobrowolne nie-
korzystanie z przyjaznych
okoliczności ; , zaniedbanie
się; abnegat człowiek wy-
rzekający sie wygód i ko-
rzyści dla celów wyższych;
zaniedbany, nieporządny.
Abolicja t. zniesienie, ska-
sowanie, umorzenie; abo-
llcjonlsta stronnik wyzwole-
nia niewolników w 8t. Zje-
dnocz, Amer. Półn.; wogó-
le stronnik uchylenia praw
wymierzonych przeciw ja-
kiej warstwie ludności.
Abominacja t. obrzydze-
nie, wstręt, odraza.
Abonament /. opłata z gó-
ry za czytanie książek, wy-
pożyczanie nut, za bilety na
kilka przedstawień i t. p.,
pr»ed'płata.
A bon cbał, bon rat/, (a bą
tta bą ra) dotł, dobry kot
trafił na dobrego szczura;
trafiła kosa na kamień.
Abonent/, składający przedr
płatę, paredpłaciciel, pre-
nomer^or.
A bon entendeur salut /.
(a bą nuFtd^dbr ealiij kto ro-
zumie ni eohkorzystaz prze-
strogi.
A bon marchj /. (a bą mott
ize) tanio.
Abonować /. wnosić abo-
nament.
Aboryglen a. aborygiena /.
to samo co Autochton fob.).
A bove majorl discit arare
minor t. dosl. od wołu star-
szego uczy się orać młod-
szy: ■ za przykładem star-
.szych postępują młodsi.
Ab ovo ł. dost. od jajka
(które w starożytnym Rzy-
mie podawano na początku
\iczty), t. j. od początku.
Abrakadabra^W. (słowo ka-
balistyczne bez znaczenia)
czarodziejskie zaklęcte.
A bras ouwert/. (a bra »»»-
weri z otwartemi ramiony.
Abrazja/. zestry chowanie,
zniżanie brzegów przez fale
morskie.
Abrige /. (abreie) stresz-
czenie, skrócenie.
Abrewjacja t. skrócenie.
Abrewjatura M. skrócenie
wjrrazu w piśmie a. znaków
nutowych.
Abrogacja i. zniesienie wy-
danego prawa.
Abrykołyn /. likier brzos-
kwiniowy.
Abrys n. kontury rysun-
ku, zarys, szkic, projekt.
Absces 1. wrzód, ropień.
Absencja 1. nieobecność.
Absens carens 1. nieobec-
ny nic nie otrzymuje.
Absenteizm nt. umyślna
nieobecność na stanowiska;
nieobecność w kraju zamoż-
nych obywateli; absentować
sif być nieobecnym, nie
stawić się.
Absolucja^ rozgrzeszenie.
Absolut /. filot. byt bez-
względny, zasada bez-
względna(Bóg, idea, dobro);
absolutny bezwzględny, sta-
nowczy; chemicznie czysty;
absolutnie zupetnie,nic zgoła.
Absolutorjum t. zatwier-
dzenie rachunków; świadec-
two z ukończenia wyższe-
go zakładu naukowego.
Absolotuffl dominium t. wła-
dza absolutna.
Absolutyzm ni. 8amowładz->
two, nieograniozoność wła-
dzy monarszej; bezwzględ-
Absolwować 1. uwolnić; u-
kończyć (nauki szkolne).
Absorbcja t. wsysanie
wchłanianie.
Absorbować 1. wchłaniać;
prten. całkowicie zaprzątać
czyją myśl, czyj czas.
Abstencja nt. powstrzyma-
nie się udziału w czym;
dobrowolne wyrzeczenie się
czego.
Abstrahować 1. wydzielać
pojęcie szczegółowe z po-
jęcia złożonego; pomijać.
Abstrakcja 1. pojęcie ode-
rwane, ogólne (np. cnota);
mat. odejmowanie; abstrak-
cyjny oderwany, ogólny^ ab-
strakcyjne nauki, nauki ode-
rwane (jak: filozofja, czysta
matematyka, w przeciwsta-
wieniu do sauk stosowa-
nych, doświadczalnych).
Abstrakt 1. pojęcie ode-
rwane; człowiek roztarg-
niony.
Abstynencja ł. wstrzemię-
źliwość , powściągliwość ;
wstrzymanie się od czego,
od udziału w ozem; absty-
nent powstrzymujący się,
poyś-^iągUwy.
Absurd t. niedorzeczność.
Absyda g.-l. sklepienie
w bazylikach ; półkoliste
miejsce dla tronu bisku-
piego i staUi kapłańskich,
w kościele.
Absydy ob. A^ydy.
Absynt ^.-/.' mocna wódkA
z wyciągiem piołunowym.
Abszlus n. zamknięcie ra-
chunku; zakończenie.
Absznak n. niesmak:
wstrętny smak: odrazl|
wstręt.
Abszyt n. uwolnienie, dy-
misja; kart. dać a., dać od-
prawę, dać odkosza.
Abuija g. chorobliwy brak
woli.
Abundancja 1. obfitość.
Ab uno dlsce omnes 1.
% jednego (szczegółu) sądź
o wszystkich.
Abusus^ nadużycie; a. non
tollit usum /, nadużycie ja-
kiej rzeczy nie niweczy
prawa do należytego jej u-
życia.
Abyssus abyssum vocał I,
otchłań wzywa otchłani.
A. c. = anno currente 1.
w roku bieżącym.
A capiłe ł. od początku,
od ustępu; a. c. ad calcem 1.
od stóp do głów; a. c. et
membris 1. zupełnie, do-
szczętnie (^^efonnować).
A cappella a. a la cappella
a. alla cappella v>. chór bez
akompaniamentu.
A capriccio v). z homo-
rem, żaABbliwie.
Acc. *kr. Accelerando (obj,
skr. Accusatim fob.J.
Accelerando w. w mnayco:
przyśpieszając
Słownik wyrazów obcycłi
Accessit — Adres
AćCMstt /. pochwała kon-
knrsowa bet nagrody; dru-
ga nagroda, podrzędniejsza.
Acefaiecaiar* w. (aetaUuUu-
rm) to samo co Fanztag (obj.
AccoM*/. (aiolad) w muz.
klarara łącząca dwie pię-
ciolinje w notach.
AcewaihM ł. biernik, 4-ty
prsiypadek w deklinacji.
Ac«tylM,gaz, węglowodór,
powstaje pray rozkładziu pa-
ry alkoholu przez ogrzanie
do wysokiej temperatury.
* cfc^M j<iar sóffit n peiae
/. fa suk iur n^i ta pen)
każdy dzień ma swoją tro-
skę.
. A etaqm oiseaa sm iii4 nł
bMM /. (c nak nazo tą ni
e bo) każdemn ptakowi podo-
ba się jego gniazdo; każda
liszka swój ogon chwali.
A charge /. (uzari) dott.
na ciężar, na brzemię; do-
wód a duirye: dowód obcią-
gający (w oskarżeniu).
Achałeś g. stronnik, po-
plecznik, adherent (od imie-
nia przyjaciela Eneasza).
' A d w jtz yty g, nazwa da-
wana Grekom przez Ho-
mera.
Act isr — g. mUoł. jedna
z siedmiu rzek piekielnych,
płynąca łzami; pnen. piekło.
AcMilt g. imię jednego
B bohaterów greckich w woj-
nie trojańskiej; mó^ być
zraniony tylko w piętę;
pifla AcMHesa, przen. słaba
strona (człowieka, sprawy).
AckrMMtsf«ia *jr. oA. Oal-
A t fc UMljcm *g. przed-
ątawiojący przedmioty bez
zabarwienia tęczowego.
AcbM n. ósma część mia-
ry, wagi; ob. Asłatek.
A. C. (M) a. A. Cfcr. (W.)
Am« Cbrtstl RaiU V. w roku
Narodzenia Chmstusa; tei
Or. AM* CWsiMi (Nałam)
przed Nar. Chr.
A ciMO^i, w. do woli,
we<Uag upodobania.
A t mUm tm /. (* lądiąją)
podwani]ikiem,warankowo;
w księgarstwie: z prawem-
zwrotu towaru w czasie
oznaczonym, jeżeli nie zo-
stał sprzedany.
A CMte w. na rachunek.
A CMlr«CM«r/. (a hgtriSr)
niechętnie, z przykrością.
A CMp W"*' .'• fi ^
ftrd&) na przepadłe.
keęOtf. (akU) pokwito-
nie; fmm a., per a. (formuła
pokwitowania) kwituję.
Aere a. (akr) 06. Akr.
AeH lafeeres facmM t. mi-
łe nam jest wspomnienie
prac, któreśmy wykonali.
Acłhra, AIttfM t.6tan czyn-
ny majątku: własne pienią-
dze, ruchomości, niemcho-
BBOtoi, wiiBn^]telno6ci i t. p.
Acłłyum i. w ^am. strona
czynna (w odmianie słów).
Acłori iacHmbit probałio ł.
oskarżyciela obowiązkiem
jest dowieść słuszności
skargi.
Acu tełigitti 1. dott. do-
tknąłeś igłą; trafiłeś w se-
dno.
A. D.sAimo Oomisl foh.j.
Ad absurdum /. rozumując
fałszywie, dochodzi się do
nonsensu.
Ad acta 1. złożyć do akt,
odłożyć na zawsze.
Adagio v>. (tuiadio) w muz.
zwolna.
Adamaszek, graba, wzo-
rzysta, cenna tkanina jed-
wabna (od miasta Damasz-
ku).
Adaptacja ni. przyswoje-
nie; zastosowanie, przerób-
ka iiiistosowana do jakiego
celu.
A dało 1. od dnia wyra-
żonego na dokumencie.
Ad audiendum yerbum regis
/. dla wysłuchania stów
•( napominających) króla (być
wezwanym, stawić się).
Ad bene esse 1. dla do-
brobytu.
Ad caiendas graecas t. od-
łożyć na czas nieoznaczo-
ny, na święty Nigdy.
Ad capłandam benevolentiaffl
1. dla zyskania życzliwo-
Ad captandnm ralgus 1. dla
pozyskania m.jtłochu.
Ad deliberandum 1. do zba-
dania, do namysłu.
Ad deposituffl 1. do prze-
chowania.
Ad diem dictum 1. w ozna-
czonym dniu.
Addio v>. ob. Adieu.
Addisona choroba, cierpie-
nie gruczołów nadnerko-
wych, charakteryzujące się
bronzowem zabarwieniem
skóry i powolnem charłac-
twem.
. Addycjonalny t. dodatkowy
(akt, uwaga, ustęp, paragraf).
Addykacja nt. oddanie się,
wylanie.
A decharge /. (a detzari)
odwodowy, przemawiający
na kbrzyść obwinionego (o
świadku).
A dćcouyerł /. (a dekuwer)
bez pokrycia, bez zabezpie-
czenia.
Adekwatny /. wyrównany,
odpowiedni, przystosowany.
Adempcia t. odjęcie, od-
wołanie (zapisu).
AdenoidaJny nt. gruczoło-
waty.
Adept /. wtajemniczony
w jaką naukę lub sztukę,
znający jej tajniki. ^
Ad esse i. ażeby być, aże-
by istnieć,
A deux maiu /. (a do męj
ną dwie ręce. ..
Ad ezemphm t. dla przy-
kładu.
Ad eztremum i. do osta-
teczności.
Ad fellclora tempera /. do
lepszych ozahów.
Ad generalia i. badanie są-
dowe, urzędowe co do «a-
zwiAa, pochodzenia etc.
Adherent /. stronnik.
Adhezja ł. przyleganie ;
przyłączenie się, przysta-
wanie na co,
Ad hoc /. do tego, np. ko-
misja «(/ koc: ustanowiona
wyłącznie w tym a nie in-
nym celu.
Ad hominem i. dowodze-
nie zastosowane do pojęcia
człowieka, z którym mó-
wimy.
Adhuc tub Judice lit est ob.
Sub judice...
Adieu /. (ad}6) żegnam
{dosl. Bogu cię polecam).
Ad impossibilia nemo oblł-
gałur (łenetur) /. nikt nie jest
obowiązany do rzeczy nie-
możliwych.
Ad infinitum /. do nieskoń-
czoności.
Ad instantiam/.na żądanie.
Ad Intende ł. dosadnie, do
zrozumienia.
Ad interim /. tymczasowo.
A discretlon 1. fditkretfąj
do woli, do upodobania; na
łaskę i niełaskę.
A diyinis sutpeB*awa6 /.
zawiesić (księdza) w wyko-
nywaniu obowiązków ko-
ścielnych.
AdJ. tkr. Adjectlyum fob.),
Adjatermiczny *^. nieprze-
puszczający ciepła, będący
złym przewodnikiem ciep-
lika, uieprzecieplający.
Adjectlvun t. przymiot-
nik.
Adjudykacja t. przysądze-
nie.
Adjunkt ł. urzędnik doda-
ny do pomocy starszemu
urzędnikowi.
Adjuracja ł. nałożenie przy-
sięgi.
Adjutant t. oficer do roz-
noszenia rozkazów swego
zwieyzclinika; żart. stale to-
warzyszący, nadskakający
towarzysz.
Adjutor t. pomocnik.
Adjutum I. dott. zasiłek;
płaca dawana aplikantom
w Galicji.
Ad latus 1. (dott, do boku)
dodany do pomocy w urzę^
dzie. Gienerał ad latnr. po-
mocnik głównodowodzące-
go wojskami; ob. a latere.
Ad liblłum t. do woli, we-
dług upodobania.
Ad limina Apostolomn {;'
do grobów śś. Piotra i Pa-
wła w Rzymie (pielgrzy-
mować).
Ad iltteram ł. co do joty,
literalnie.
ti malereai Doi fleriaai /.
ku większej chwale Bożej.
Ad margiMM /. uwaga na
brzegu książki.
Ad meliora teawef a lAd fe-
llclora tempera fób.i.
Administracja ł. zarząd;
administracyjnie: Kposobem
gospodarczyni; a. ukarać •
nie odwołując się do są-
dów; a. wykonać roboty »
nie powierzając ich przed-
siębiorcom.
Administrator ł. zarządza-
jący.
Admiracja t. podziw.
Admiralicja /. zarząd flo-
ty i biuro tego zarządu.
Admifał ar. [n.] dowódca
floty wojennej; nazwa pew-
nego gatunku motyla dzien-
nego.
Admirałor t. podziwiający,
wielbicieL
Admirować i. podziwiać.
Ad medum t. na sposób.
Admoflicja 1. napomnienie.
Ad multos aanos t. dott.
do wielu latl — życzenie dłu-
giego życia.
Adnotacja t. przypisek.
Ad notam ł. dla pamięci.
Ad ocalos V. naocznie.
Adolesceat /. młodzienia-
szek, młokos.
Adoaai hebr. Pan {dom.
Bóg).
Adonis 1. ulubieniec We-
jiery; piękny młodzieniec,
ulubieniec kobiet; kocha-
nek; nazwa pewnego gatun-
ku motyla niebieskiego.
Adoptacja, Adopcja i. przy-
branie 'dziecka za własne,
usynowienie.
Adoracja t. cześć, uwiel-
bienie.
Adorator!, wielbiciol, czci-
ciel.
Adorować L wielbić, czcić,
ubóstwiać.
Ad pałres ł. pójść do oj-
ców na tamten świat, u-
mrzeć.
Ad perpetuam rei memoriam
t. na wieczną rzeczy pa-
miątkę.
Ad personam ł. dodatek do
płacy urzędnika ze względu
na osobiste jego zasłogL
Ad pias causas /. na cele
dobroczynne.
Ad posteriora ł. do póź-
niejszych (domyślne: tem-
pora — czasów).
Ad referendum t. do zda-
nia sprawy (o jakiej pro-
pozycji).
Ad rem 1. do rzeczy, zwró-
cenie do właściwej treści
mowy lub rozmowy.
Adres/, napis na kopercie
listu lub na posyłce, z ■<kj-
mieijieniem do kogo i do-
kąd; wskazanie miejsca za-
mieszkania a. pobytu; piś-
mienne wyrażenie uczuć
a. poglądów narodn^podane
Adstringentia — \jonr
DAiiująoeinn; adretant wysy-
tająoy li8^, adreMt odbiorca
listu; adreiować pisać adres
na kopercie lista a. na pO'
syłce; udsyłaó (kogo do ko-
go); stosować (do kogo np.
przymówkę pociiwiiłę); a.
•I(, zwrauaić «ię (<lo kogo);
nmi^gać się; adrMOW* biu-
ro, biuro w którym dostar-
czają adresów mieszklańców
miasta.
Adstringentla i. leki .^cią-
gające (kurczące* błoc<j ślu-
zową).
Ad ultimum 1. do ostatnie-
go wkoftcu.
Ad imum omnas {. wszyscy
co do jednego, bez wyjątku.
Ad usuni /. na użytek;
Ad u. DetphinI, dosl. ua uży-
tek Delfiua (oi.l; nazwa u-
tworów. zastosowauych do
użytku młodzieży; dzieło
a. praca na poparcie jakiej
sprawy a. osoby.
Adv. tkr. Adverbluiłi (ob.).
Ad yałorem i. w stosunku
do wartości, do ceny, po-
dług oszacowania.
Adverblum ł. przysłówek.
Advocatus Dei /. dosUsLĆtwo*
kat Boga: duchowny, który
w procesie kanonizacyjnym
pia obowiązek stawiania do-
wodów uzasadniających u-
znanie za świętego a. za
świętą.
Advocałus diaboll l. do$l.
adwokat djabła: ducłiowny,
mający podczas procesu ka-
nonizacji obowiązek wyka-
zywania niedostateczności
powodów do aznania kogo
za świętego a. za świętą.
Ad vocem ;.=A propos (oA.A
Adwent t. dotl. przyjiScie;
nazwa kościflna 4-cli ty-
godni przed Bożym Naro-
dzeniem.
Adweriarz ł. przeciwnik.
Adwokat 1. obrońca, rzecz-
nik, patron, mecenas; adwo-
katować przemawiać gorli-
wie (w czyjej si>rawio), uj-
inować się, wstawiać się
(za kim); adwokatura stano-
wisko adwokata, korporacja
adwokatów.
Aequain (ehwam) memento
rebus In arduls servare men-
tem i. ^^ród przeciwności
zachowaj umysł pogodny.
Aequldtstanty{.linje jedno-
stajnej odległości od morza.
Aegulnoctium i. tekwinok-
c^ułu; zrównanie dnia z nocą.
Aequo (ekwo) animo 1. ze
f,|iokojem ducha i pogodą.
Aere lerej perenniiu 1.
trwalszy od spiżu.
Aerodynamika *g. nauka o
mchu gazów.
Aerofon *g. przyrząd |)0-
mysłu Edisona, tak wzmac-
niający głos, że można usły-
szeć mówiącego w odległo-
ści 6 — 9 kilometrów.
Aerollł *<t. oh. Meteorolłt.
Aeromechanlka *g. nauka
o równowadze i ruchu ga-
zów.
Aerometr "g. przyrząd wska-
zujący gęstość powietrza;
guz'imierz.
Aeronauta *g. żeglarz na-
powietrzny.
Aeronautyka *g. żeglugapo-
wiotrzna.
Aeronel*!/. statek powietrz-
ny, złożony z balonu w po-
łączeniu ze skrzydłami.
Aeroplan *y. przyrząd do la-
tań i a po pow i ot rzu, urządzo-
iiy na zasadzie mecłianiki.
Aerostat *g. statek napo-
wietrzny, balon. ■
Aerostatyka *$'. nauka o ró-
wnowadzo gazów.
Afagja *g. chorobliwa nie-
możność połykania.
AfatykV- dotknięty afazją.
Afazja *</■ chorobliwa nie-
możność wysłowienia się.
Afekcja 1. skłonność ka
komu; chorobliwe zadraż-
nienie jakiego organuwcie-
)e, podrażniejiie-, afekcjonal-
ny |)ełon uczucia.
Afe|u;jonować /. mieć upo-
dobanie [yr czem), sprzyjać.
Afekt 1. wzruszenie, uczu-
cie, skłonność, miłość.
Afekłacja 1. przesada, wy-
muszoność, udawanie.
Afeljum ł. ob. Aphellum.
Afera /. sprawa, interes;
zui'ś(ii;, wydarzenie; afero-
wa6 kłopotać, niepokoić; a.
się, kłopotać się; aferzysta
wyszukujący różnych spraw
i interesów, aby z nich cią-
gnąć korzyści, spekulant,
geszefciarz.
Afereza g. skrócenie wy-
razu przez odpadnięcie gło-
ski a. zgłoski na początku.
Affaire d'amour f. fafer da-
murj sprawa miłosna; a.
d'honneur fdonnOr) sprawa
honorowa.
Affettuoso w. z uczuciem.
Afik.s i. w językoznaw-
stwi e: rostek, spółgłoska lub
zgłoska łącząca się w jed-
ną całość z wjrrazem ob.
Prefiks i Sufiks.
Afiljacja /. związek (po-
między jednym stowarzy-
szeniem a drugim); przyję-
cie do stowarzyszenia; sto-
warzyszenie będące odro-
ślą innego stowarzyszenia.
Afirmacja i. potwierdzenie.
Aflrmatywa^. zdanie twier-
dzące, głos potwierdzający,
przychylny, zatwierdzenie.
Afisz /. ogłoszenie druko-
wane oprzedstawieniu, kon-
cercie i t. p. rozlepiano na
mu rach, kioskach i t. p.
Afiszer/. roznoszący, roz-
przedający a. rozlepiający
afisze.
Afiszować sl{ /. zwracać
umyślnie czyjąś uwagę na
siebie zachowaniem się, u-
bior.em; pospolitować si*;.
A fonds perdus /. fa- fą
ptriiii) oddanie majątku na
własność z warunkiem po-
bierania dożywocia.
Afon|a </. niemożność wy-
dania głosu.
A fortlorł /. tym bardziej.
Aforystyczny g. wyrażony
w formie aforyzmu; ucin-
kowy, zwięzły.
Aforyzm g. zasada wyra-
żona niewielu słowami; u-
rywek, sentencja, maksyma.
Afrodyta g. oh. Venus.
Afront /. ubliżenie, znie-
waga.
Afrykanderzy, Atrykandowie
potomkowie Europejczyków
i Hottentotek; ob. też Bu-
rowie.
Afrykata t. dyltong spół-
głoskowy składający się ze
spółgłoski zwartej i szcze-
linowej, np. (s=/ł i t. p.
Afty g. pleśtiiawki w ja-
mie ustuej.
Aga tur. pan, naczelnik,
pułkownik, nadzorca w Tur-
cji.
Agape g. uczta pierwot-
nych clirześcijan napamiąt-
kę Wieczerzy Pańskiej.
Agar nt. a. Agar-Agar, ga-
tunek kleistego wodorostu
morskiego, na którym ho-
dują bakterje dla badań nau-
kowych.
Agat g.-t. kamień półszla-
chetny, przejrzysty, biała-
wy, w zielonawe wpadają-
cy; odmiana kwarcu.
Agent provocateur /. (ai(i'
protpokałór) płatny podże-
gacz do zaburzeń; we Fran-
cji urzędnik tajnej policji.
Aggiustamente m. (adiusta-
nunte) w muz. wrócić do
właściwego tempa.
Agiencja, Agienłura ni. biu-
ru handlowe pośredniczące.
Agienda i. książka do wpi-
sywania spraw, które mają
być załatwione; książka za-
wierająca przepisy wyko-
nywania obrzędów kościel-
nych.
Agient nt. pośrednik za-
łatwiający sprawy mu po-
wierz(me; mekler, wyręczy-
ciel, przedstawiciel, urzęd-
nik; w jilot. czynnik.
. Agientura t. oh. Agiencja.
Aglo tr. (adi}o) oh. Aijo.
A glomo w. (adijorno) o-
świotłenie rzęsiste.
Agitacja /. ruch (np. prze-
chadzka); wzruszenie; zje-
dnywanie stronników; pod-
burzanie.
Agitato V. (adłUatoJ-w muz.
niespokojnie, burzliwie.
Agitator /. podburzający,
namawiający, wichrzyciel.
Agitować t . podburzać,
wichrzyć, podmawiać; dzia-
łać, popTerać sprawę.
Aglomeracja nt. skupienie,
zlepek.
AglomeratM^. ciało powstar
łe ze skupienia różnych
ciał; zlepek.
Aglutynacja nt. spojenie,
zlepienie; agiutynacyjne Języ-
ki, zlepkowe, przyczepkowe
(nie posiadające fleksji).
Aglutynina nt. ciało w su-
rowicy krwi powodujące le-
pienie się w gromadki i u-
nieruchomienie lasecznł -
ków choro botwórczy eh.
Agnat /, krewny z linji
męskiej; agnacja, agnatyzm
pokrewieństwo w linji mę-
skiej.
Agnicja ł. preyznanie au-
tentyczności , tożsamości ,
nseczywistości (np. długu).
Agnostycyzm «/. pogląd fi-
lozoficzny, uznający nie-
możność uzasadnienia ist-
nienia Boga.
Agnostyk nł. nieświadomy
czego, niewiedzący.
Agnus ł. dosł. baranek; wi-
zerunek Baranka Bożego;
część Mszy św.
Agonistyka g. zapaśnictwo.
Agonja g. konanie.
Agora g. plac, na którym
odbywały się zgromadzenia
ludowe u Greków staroż.
Agorafobja *g. chorobliwa
obawa przestrzeni.
Agrafa/. zapinka, sprzącz-
Agraf Ja *^. chorobliwa nie-
możność pisania.
Agrarjusz t. stronnik praw
opiekuńczych dla wielkiej
własności rolnej.
Agrarny ^.dotyczący spraw
rolników, rolnictwa.
Agregacja ł. skupienie, na-
gromadzenie, połączenie.
Agregat ł. skupienie pew-
nych rzeczy w całość.
kgrigi /. (agreie) zastęp-
ca profesora.
Agrjments /. lagrtmtf^) a-
piększenie, ozdoba.
Agresja /. napad, agro-
syjny ob. agresywny.
Agresywny t. napastujący,
zaczepny.
Agronom nt. rolnik wy-
kształcony zawodowo; agro-
nomja nauka rolnictwa.
Agrykulłura t. rolnictwo.
Ahaswer hehr. {Achaszwe^
Titz) Żyd wieczny tułacz.
A huis cioi /. (a iU kio)
przy zamkniętych drzwiach,
sekretnie.
Aideizm »^. chorobliwa nie-
zdolność tworzenia wyobra-
żeń, bezwyobrażenność.
Aide tol et le ciel fałdera /.
f»d tua e lo vel tedra) po-
magaj sobie, a Bóg ci do-
pomoże.
Ajencja, Ajent, AJentura o6.
Agiencja, Agient.
A Jour /. (* tur) przezroi
czysty; być a. J. być w krię- .
Ajrysze — A la suitę
fjach raohimkowych w ro-
botach, w porządku aż po
dzień bieżący; ob. Ażur.
Ajrysze a. nazwa dawana
Irlandczykom w Stanach
Zjed, Amer. Półn. przez
wyohodżcónr Polaków.
Akacja g.-4. nazwa rośliny
z rodziny czułkowatych.
Akademik g. nczeń akade-
mji, .uniwersytetu, student;
członek akademji.
Akademia g.-l. szkoła głów-
na wszechnica, uniwersy-
tet; stowarzyszenie uczo-
nych; akademicki, należący
do akademji, uniwersytecki;
właściwy akademikowi, stu-
dencki; niewolniczo trzy-
mający sią wzorów klasycz-
nych; czysto teoretyczny.
Akantut g.-ł. liść rośliny
tegoż nazwiska, naśladowa-
ny z pewnemi zmianami
w ozdobach architektonicz-
nych.
Akaparować /. przywłasz-
czyć sobie; wykupić jaknaj-
wiąkszą ilość jakiego towa-
ru, żeby odprzedać z dużą
zwyżką ceny; akaparcja spe-
tulacja polegająca na zaku-
pie zapasów w celu- podnie-
sienia cen.
Akataiektyczny g. wiersz,
wiersz mający pełną liczbę
sylab, w którym nie trak
ostatniej stopy, nieskró-
cony.
Akapit L ob. Ą capite.
Akatolik *g. niekatolik.
Akceleracia^. przyśpiesze-
nie.
Akcent 1. przycisk głosu
dla uwydatnienia myśli, do-
bitniejsze wymówienie pew-
nej zgłoski wyraju; znak
nad samogłoską; akcentować
wymawiać dobitniej, z przy-
ciskiem pewne zgłoski albo
wyrazy; stawiać nad samo-
głoskami znaki przycisku
głosu; uwydatniać jaką myśl,
uczucie.
Akcept t. zobowiązanie się
piśmienne w odpowiedniej
formie do zapłaty jakiej su-
my w terminie, które z chwi-
lą przejścia w ręce wierzy-
ciela, przyjmuje nazwę we-
kslu; akceptacja przyjęcie,
uznanie, podpisanie akcep-
tu; akceptant wekslu przyj-
mujący zobowiązanie zapła-
ty wekslu, zlecone mu przlz
wystawcę; akceptować przyj-
mować, uznawać, zatwier-
dzać; podpisać akcept.
Akces i. przystąpienie (np
do związku); napad cho-
roby.
' Akcesorja t. przybory, rze-
czy dodatkowe.
Akcesyt oh. Accessit.
Akcja ł. czynność, dzia-
łalność; sprawa; giest, ruch;
świadectwo na udział jde-
m^żny w przedsiębiorstwie;
akcjonariusz uczestnik towa-
rzystw:! akiyjneg'); akcyjne
towarzystwo , spółka bezi -
niienna, towarzystwo udzia-
łowe; spółka, której ui'zest-
iiicy są jej akcjonarju«z;i-
iiii cz. właścicielami jej
akcji.
Akcydens 1. dochód łibocz-
f y; przychód niestały z o-
płat; a-owa robota, w dru-
karstwie: robota zecerska
drobna wykwintna (blankie-
ty, rachunki, zaproszenia,
okólniki i t. p.).
Akcyza/, podatek od żyw-
7iości , trunków, tytuniu
i t. ]>.; władza mająca nad-
zór nad jioborem tegu po-
datku.
Aklamacja /. przyjęcie
jiTzez jednogłośne uznanie.
AUimatyzować ni . przy-
zwyczaić do miejscowego
klimatu.
Akne g. trądzik: zapalenie
skóry naokoło gruczołów
łoji.wych.
Akolita g. pomocnik; słu-
żalec; niższy stopień du-
chownego; posługujący do
Mszy Św. ze świecą w lich-
tarzu.
Akomodacja ł. przystoso-
wanie się do kogo lub czego.
Akomodować 1. dogadzać,
stosować; a. się stosować się,
nałamywać się do czego.
Akompaniament/, towarzy-
szenie na jednych instru-
mentach muzycznych in-
nym; towarzyszenie do śpie-
wu, wtórowanie.
Akompanjator /. ten co a-
kompanjuje.
Akompaniować /. towarzy-
szyć grą na jakim instru-
mencie grającemu na dru-
gim instrumencie a. śpie-
wającemu, wtórować.
Akonityna /. trujący pier-
wiastek z owocu rośliny
tojad mordownik.
Akord /. ugoda ; ugoda
z robotnikiem od sztaki, a.
na wymiar; w muzyce: har-
monijne spółczesne brzmie-
nie kilku tonów; akordowa
robota, płacona od sztuki,
nie od czasu.
Akordjon /. harmonijka
ręczna.
Akr a. angielska miara
gruntu = 1840 jardom = 40
arom=0,722 morgi nowopol.
Akredytować /. uwierzy-
telnić, upełnomocnić; akre-
dytywa pi.smo uwierzytelnia-
jące; dowód a. pismo otwie-
rające kredyt okazicielowi.
Akroamatyczna nt. metoda
wyktadu, sjiosób nauczania
pr?ez wykład bez pytań
i bez książki ob. Erotema-
tyczna...
Akrobata g. linoskok.
Akropol g. cytadela, gród
warowny w stai'Ożytnych
iiiiiŁstach /^reckich, t>zczt-g,
w Atenach.
Akrostyeh g. ))oeDiacik, któ-
reg'. wii-rsze zaczynają się
od liter, stanowiących ra-
zem imię lub zdanie.
Auroterlum g.-t. (lodstawa
biilustrady; naszczytek, pC'-
stument pod c tatuę na szczy-
cie gmachu.
Aktelbanty n. sznurki weł-
niane, srebrne lub złote, za-
wieszane na prawym ramie-
niu na mundurach wojskow.
Aksjomat g. pewnik, za-
sada. ^
Akt ł. czynność; obrząd;
niodlitwa; popis; otwarcie
kursów; urzędowe spisanie
jakiej czynności; dokument
urzędowy; część sztuki tea-
tralnej; w malarstwie i rzeź-
biarstwie: nagi człowiek w
różnych pozach jako model.
Akta t. zbiór dokumentów,
dowodów prawnych, histo-
rycznych; A. Apostolslile jed-
na z częśc-i N. Testamentu.
Akteon g. mil. myśliwiec,
który podpatrzył kąpiącą
się boginię Artemidę, za co
zamieniony w jelenia roz-
szarpany został przez włas-
ne psy.
Aktor 1. osoba biorąca u-
dział w działaniu; działacz;
grający rolę w sztuce teatral-
nej, artysta dramatyczny.
Aktualny t. rzeczywisty;
na dobie będący, z życia
współczesnego wzięty.
Aktuariusz ni. urzędnik u-
trzymnjąey akta w porząd-
ku, wydający kopje akt.
Aktyniczny ni. dotyczący
działalności chemicznej pro-
mieni światła i wogóie e-
nergji tychże promieni; ak-
tynoelektryczność elektryzo-
wanie się niektórych krysz-
tałów pod wpływem ciep-
ła promienistego.
Ak^rwa l. ob. Actlva.
Akumulacja I . nagroma-
dzanie.
Akumulator 1. przyrząd
odtwarzający elektryczność
dynamiczną zużytą do jego
naładowania, baterja wtór-
na, zbieracz.
Akupimktura nt, w chirur-
gji: ukłucie igłą.
Akurat 1. punktualnie; wła-
śnie; akuratny punktualny,
dokładny, dotrzymujący
słowa.
Akustyka *g. nauka o gło-
sie; akustyczna przestrzeń, w
której głos dobrze słychać;
a. trąbka, ułatwiaj.ica słysze-
nie źle słyszącym.
Akuszer /. lekarz położni-
czy.
Akuszerja /. położnictwo.
Akutyczny 1. ostry; a-a
choroba, ostra, zapalna c!io-
roba.
Akuzatyw»Ac«;usatlvus (ob.i.
Akwaforta ł. rysunek che-
micznie wytrawiony namie-
dzi.
Akwarela tr. obraz malo-
wany na papierze farbami
rozpuszczonemi w wodzie.
Akwarjum 1. zbi-^rnik z wo-
dą, w kiórym hodują zwie-
rzęt.i 1 rośliny v.odne.
Akwatyata te. sztych (mie-
dzioryt) nańladnja/;y malo-
wanie tuszem.
AkwawHa^. okowita; wódka.
Akwedukt ł. kanał, wodo-
ciąg murowany na arka-
dach, prowadzący wodę zda-
leka.
Akwiloa 1. wiatr j>ółno<;ny.
Akwizycja t. nabytek.
Akwizytor /. towarzystwa u-
bezpieczeń, ajent, zjedny-
wający klijentow towarzy-
stwu.
A la f. na sposób, jak.
Alabaster g. - 1. odmiana
eripsu śnieżnej białości: ala-
bastrowa białość, nadzwy-
i.zajna białość.
A la bonne heure /. (a la
hunOri właśnie, dobrze, i
owszem.
A la carte /. la la karli
wybieranie potraw z jadło-
.spisu.
A la Daumont /. (a U dowtą)
zaprząg, zaprząg bez orczy-
ków, w cztery konie, z dwo-
ma woźnicami (nazwa od
księcia d'Auxaoiit).
Alagier/. rodzaj gry w bi-
lard we dwie bile.
A la grec<|«« /. (a la grek)
ozdoba rysunkowa ciągła
z linji łączących się pod
kątami prostemi, wchodzą-
cych jedne w drugie.
A la guerre comme a la guer-
re /. (a la ger kom a la gerj
dosl. na wojnie, jak na woj-
nie: (trzeba się stosować
do okoliczności, znosić ich
skutki).
A la hite /. (a la ot) z po-
śpiechem, na prędne, byle
jak.
A la lettre /. (a la Utr) li-
teralnie, dosłownie.
Alalja g. chorobliwa nie-
możność mówienia.
A la longue /. (a la ląg)
w końcu, z czasem.
A la minutę /. ^a la minutj
na poczekaniu, zarai.
A rantique /. fala''tik} w
stylu staroświeckim.
Alarm w. zgiełk, popłoch,
pobudka, trwoga; alarmować
uderzćtć na trwogę; trwożyć,
przestrasz?. O .
A la Soubise (rubit) sos,
sos biały z cebuli gotowa-
nej i przez sito przetartej
z dodatkiem mąki, nia-sła,
śmietany, soli i pieprzu (od
nazwiska wynalazcy).
A la suitę /. (a la tuiti
należący do orszaku (ofi-
cer).
S
Alasz — Alopatja
Masz u. Alasz kimel n. li-
ŁiiT kiuiiikuwy.
A latere, Ad latus /. ( io
boku, pry.ybocM\y), Icpit,
niidzwyczajuy puso^ papie-
ski.
Alba /. dłu^'a, biała suknia
ksiijiy katolickich, wdzie-
wana pod ornat.
Albedo i. miara(wyraż(iiia
Kto&nnkowo) zdolności ciała
odbijania promieni światła,
które na nie padły.
Alberty nazwa p e w n e p o
gatunku biszkoptów aiigiel-
skioli.
Albinos h. człowiek, zwie-
rzę o czerwonych oczach,
białej cerze i białych wło-
sach, Iłielak.
Al bisogno w. (bizonjoj a-
dres ua wekslu na wypa-
dek gdyby go atceptant nie
sapłacił.
Albjon celt. W. Brytanja.
Albuin A k.siążka z foto-
grafjami pamiątkowemi, ry-
sunkami, wierszami; imion-
nik.
Albumin t. białko zwie-
rzęce.
Albuffiinoid nł. związek
chemiczny podobny włas-
nościami do białka.
AlbumlnurJattA białkomocz,
wydzielanie się białka z mo-
czem, objaw choroby ne-
rek.
Alchemja ar. chemja śre-
dniowieczna; mniemana
sztuka robienia złota.
Alcista {ob. alł) śpiewający
altem, grający na altówce.
Al confessore, al medico e
air avocato non. tener ii ver
celato te. spowiednikowi, le-
karzowi i adwokatowi .na-
leży wszystko powiedzieć.
Al corso u\ według kur-
su, według cen bieżących.
Alcyd p. oh. Herkules.
Aldehyd płyn lotny otrzy-
aiywany przez pozbawienie
alkoholu części wodoru.
Alderman a. członek rady
miejskiej w Anglji.
Aldyny irl. stare druki we-
neckie z XV i XVI w.
z drukaj-ni Aldus'a Manun-
cjusza i jego następców,
cenione z p-jwodu arty-
styczności wydań.
Ale (I. (el) mocne piwo
angielskie z pszenicy btiz
chmielu.
Alea belli Incerta 1. wynik
■ wofuy je.st iiii.jpewny.
I Alea jacta est 1. kości (lo-
iey) zostały rzucone (wyra-
Mfiiio ozuiiczająco śmiałe
Kp'istan(;wienie, stanowczy
Srukj.
f Alecto g. oh. Alekfo.
L Aiegacja 1. przytoczenie,
i Alegat A dokuinent, do-
»'ód; cytata, ilustracja,
\ Alegorja g.-t. obrazowe,
^laboliczne wyrażenie po-
jęć; podobii.ństwo, rod;4aj
przenośni.
Alegować t. składno dowo-
dy; powoływać się na co;
przytaczać.
Alegro ob. Allegro.
Aleja /. droga, ulica wy-
sadzana drzewami.
Aieksandryn ni. wiersz jam-
biczny rymowimy, o 6-ciu
stopach, z ceznrą po 3-ciej
stopie, 12-0 łub 13-o zgłos-
kowy, używany w poezji
francuskiej.
Aleksandrynirm nt. oh. Neo-
platoniztn.
Alekto g. bogini zemsty,
furja jedna z trzech Eu-
menid (ob.).
Alemblk ar. przyrząd do
dystylacji.
Aleopatja ob. Aiopał]a.
Aleteja g. bogini prawdy,
prawda uosobiona.
Alewjacja 1. ulga, darowa-
nie podatków skarbowych.
Alfabet g.-l. abecadło;
jirzen. początki jakiej nau-
ki; alfabetyczny ułożony we-
dług liter początkowych w
porządiu, w jaicim one na-
stępują po sobie w alfabe-
cie czyli w abecadle.
Alfa g. pierwsza litera al-
fabetu greek.; alfa I omega g.
od a do :; początek i koniec.
Alfenid /.= Najzylber {ob.)
odnazwiska wynalazcy Hal-
phen'a.
Al linę ir. w mu3. do końca.
Al fresco te. rodzaj ma-
lowania na świeżym tynku.
Alga i. morszczyna, wo-
dorost morski.
Algiebra ar. część matema-
tyki o działaniach z ilościa-
mi wjTażonemi przez głoski.
Alhambra ar. nazwa słyn-
nego pałacu królów maury-
tańskich w Granadzie.
Alias 1. inaczej.
Alibi 1. bytność na innym
miejscu podczas popełnio-
nej zbrodni, jako dowód nie-
winności.
Alicante h. słodkie wino
wyrabiane w okolicach m.
Alicante w iliszpanji.
Alidada ar. celownik, przy-
rząd do znaczenia kierun-
ku przedmiotów rysowa-
nych na stolo mierniczym,
dioptra.
Alien-bill a. (eljen bil) pra-
wo wskazujące ogranicze-
nia, jakim podlcŁ,ają cudzo-
ziemcy osiodlający .się w
AVie!kiej liry tan ji.
Aligacja nA in i e s z a n i e
kruszców przez topienie.
Aligator w. krokodyl ame-
rykań.ski.
Alikwota 1. w mn%. przy-
ton, ton dodatkowy, harmo-
niczny, finżoletowy.
AiinMnta /. płaca obowiąz-
kowa na utrzymanie żony
i dzieci; płaca u a utrzy-
manie dłużnika osadzonego
w iiroHZcie za dług.
Alimentacja 1. żywienie,
zasilanie.
A llmine 1. dotl. od progti;
mimochodem, z lekka, po-
wierzchownie; (np. odrzu-
cić, nie wdając się w ukła-
dy i targi, odłożyć i t. \>.).
A l'improvl8te /. {a iępro-
■ictfij znienacka niespodzie-
wSjiie.
A linea 1. od początku
wiersza; nowy wiersz; nowy
ustęp.
Aliquando bonus dormitat
Homerus 1. dotl. niekiedy
i dobry Homer drzemał;
nawet i największy gienjusz
miewa chwile przygasania.
Atiteracja nt. powtarzanie
się tej samej początkowej
głoski kilku wyrazów w jed-
nym wierszu lub zdaniu.
Allud scepłrum, aliud plec-
łrum 1. co innego polityka,
a co innego poezja.
A iivre ouv»rt (a liter uicer)
tłómaczyć lub czytać odra-
zu, np. nuty, bez przygoto-
wania się.
Alizaryna ar. rodzaj barw-
nika roślinnego, barwy
ciemno-czerwonej.
Alizejskl /. wiatr, wiatr
wschodni wiejący między
zwrotnikami, pasat.'
AIjans /. przymierze, so-
jusz.
AIjant/. sprzymierzeniec!
AIJaż /. stop, spław róż-
nych metali.
Aljenacja /. zbycie, sprze-
daż, przeniesienie wła-sno-
ści na inną osobę.
AIjenisła 1. ob. Psychjatra.
Alkad ar. wójt, sędzia.
Aikali ar. związek metalu
z gromady potasowców z wo-
dorem i tlenem, zasada
fchem.J; alkaliczny zasado-
wy.
Alkaloid ni. chem, związek
organiczny zasadowy w or-
ganizmach głównie roślin-
nych.
Alkaraza ar. naczynie z gli-
ny mocno dziurkowatej w
którym woda pozostaje
chłodniejszą od temperatu-
ry otaczającej.
Alkazar ar. nazwa pałaców
królów maurytańskach, na-
dawana niekiedy miejscom
zabaw publicznych.
Alkierz n. pokoik bocz-
ny, bokówka; przegrodzenie
w izbie.
Alkohol ar. wyskok, spi-
rytus pozbawiony wody ;
alkoholik, człowiek cierpią-
cy na alkoholizm; pijak;
alkoholizm, stiiu chorobliwy
z nadużycia trunków.
Alkoholometr *g. probierz
tęgońci alkoholu.
Alkoran ar. ob. Koran.
Alkowa er. («.] sypialnia
bez okien łącząca się z dru-
gim pokojem.
Air a. Alla te. tak jak.
Alla breve v>. w mm. takt
czteroćwierciowy rachowa-
ny na dwa, oznacza się '/i-
Alla camera to. (kamera)
w muz. w stylu muzyki po-
kojowej.
Allach, Ałtach ur. nazwa
Boga u mahometan.
Alla marcia w. w tempie
marsza.
Alla polacca tp. w rytmie
poloneza. /
Alla prima tr. sposób ma-
lowania odrazu, bez podma-
lowywania.
Alla zingara tr. (cyngarai
w muz. w rodzaju cygań-
skim.
Allegretto w. dość ochoczo.
Allegro tr. ochoczo, żywo;
część większego utworu ,
grana żywo.
Alleluja hebr. chwalcie
Boga.
Alliance /. ob. AIJans.
Alligacja t. przymieszka.
Ali is true a. (ol iz tru)
prawdziwe co do joty.
Allodja sł. dolnojrank. a. allo-
djalne majątki, dziedziczne,
nie lenne majątki.
Allonge a. alonge /. (aląi)
kawałek papieru dodany do
zapisanego wekslu, na któ-
rym nowi żyranci wpisują
swoje żyra.
Allotria g. rzeczy uboczne,
postronne.
Allołropja j>. ob. Pollmorllzm.
Allright'1. <oir<v'<y wszyst-
ko dobrze, w porządku.
Air unisono tr. w muz.
zgodnie, jednogłośnie.
Alma mater 1. {dosl. mat-
ka żywicielka), tytuł da-
wany uniwersytetom, aka-
demjom i t. d.
Almanach ar. kalendarz,
noworocznik.
Al marco ir. na setuki
(w sprzedaży na giełdzie
monet, w których brak wa-
gi przekracza granice usta-
lone).
Almawlwa h. rodzaj płasz-
cza męskiego, kolistego, bez
rękawów (od nazw., jedne-
go z bohaterów opery: „Cy-
rulik Sewilski").
Al numero w. na sztuki,
podług liczby (w handlu
monetami).
. Alodjum w lioz. mn. Alo-
dja ob. Allodja.
Aloes g.-l. roślina z rodź.
liljowatych o liściach grn-
liych i mięsistych, właśc^iwa
krajom gorącym; sok z tejże
ro.iliny używauy jako lek.
Alogiczność (ci. logika) brak
uzasadnienia logicznego,
nielogiczno^ć•|
Alokucja t. ])rzeinowii \\&r
pieska do kardynałów.
Alopatja V- leczenie po-
Alotrja — Amoretki
6
wszechnie używane, polo-
gająoe na użyciu środków
przeciwdziałających choro-
bie.
Alotrla oh. Allotria.
Alołropja ob. AllotropJB.
Alpaka, alpaga h. 1. mie-
szanina miedzi, cynku i ni-
klu; 2. tkaniu^ wełniano-
bawotuiana, połyskująca.
Al pari w. narówni; sto
ea sto.
Al peso tr .rp«zoypodług wagi.
Al peuo v>. fpeeeoj podług
sztuki.
Ałphonn, moneta złota
hi8zpańska>s25 pesetom.
Al piacere ab. A piacere.
Alpinista, członek jednego
z licznych „stowarzyszeń
alpejskich" mających na ce-
lu zbadanie Alp.
Al segno to. ($eĄjo) &i do
znaka ^
AK «c. nizki głos żeński.
AHćwka (ob. M) instrument
muzyczny smyczkowy ,więk-
szy od skrzypiec i z niż-
szym tonem.
AKana w. lekki budynek
w ogrodzie lub na dzie-
dzińca, przewiewny a. osz-
klony; a. fotograficzna, przy-
budówka o ścianach o.szklo-
nych, często i z daohem
oszklonym, w której foto-
grafują.
Altarja 1. dom z ogrodem
upisauy oa wieczne czasy
dla księdza emeryta, z obo-
wiązkiem odprawiania mo-
dłów za spokój duszy zapi-
sodawcy (srtszeg. w guber-
njach północno-zachodnich,
dawniej należących do Pol-
ski); altaryłła, ksiądz eme-
ryt, korzystający z altarji.
Altarzytta ł. pomocnik ple-
bana, wikarjusz; chłopiec
posługujący przy Mszy
świętej.
Altembas t. materja jed-
wabna haftowana złotem,
używana do ubiorów koś-
cielnych.
Al tompo oh. A tompo.
Alt«nc]a irł. niepokój,
zmartwienie , wzruszenie ;
muz. zmiana jednej nuty
w akordzie; podrobienie a-
ktu prawnego.
Altera pars ł. droga stro-
na, przeciwna.
Alt»r ego I drugi ja, za-
stępca.
AHerkacia i. spór, niepo-
rozumienie, zatarg.
Altornaeia ł. zmi<tna, za-
miana, kolej; alterrata, stter-
nowanlo zmiana kolejna, od-
bywanie jakiej powinności
z kim naprzemian; attanu-
tywB, alternata wybór jedne-
go z dwojga.
AHerowae al; t. gniewać
Bię, irytować ś., wzruszać ś.
AHtnm tantum ł. drugie
tyle, Ydwójnasób.
Alłe««6/. raUef)VifyH<i\:r>i6;
tytuł kłiiążąt.
Attruitta nł. (;złowi)!k o u-
czuciach nieogoiatyoznych.
Altruizm nt. nieejroizm,
niosamolubstwo: miłość
bliźniego aż do poświęceń.
Alutnlnjum nt. glin, metal
biały, lekki, a blasku srebra.
Alumn t. wychowanieo a-
lumnatn, kleryk.
Alumnat ł. zakład nauko-
wy, kształcący kleryków;
zakład naukowy, w którym
uczniowie otrzymują naukę
i utrzymanie darmo.
Aluwjum ł. pokłady napły-
wowe; aluwjalne ziemie: na-
niesione przez wodę, na-
pływowe.
Aluzja t. napomknienie,
przyraówka, przytyk.
Alwar, dawniej używana
gramatyka łacińska (tak na-
zwana od nazwiska autora).
Ałłach ob. Altach.
Ałun 1. siarczan glinki i
potasu, środek ściągający
i przeoiwgnilny.
Amablle v. z wdziękiem.
A majori ad mIihm t. z więk-
szego o mnieJBzem (wnios-
kować ).
A małe Uiformato ad mellas
informandum regem ł. w o-
czekiwanin zmiany decyzji,
gdy król. źle powiadomio-
ny, będzie świadomy lepiej.
Amalfiam a. amalgiunat g,-ł.
mieszanina rtęci z innemi
metalami; prten. mieszani-
na różnych pierwiastków,
żywiołów; amalgamacja,
zespolenie różnych pier-
wiastków w jednolitą ca-
łość; w Lutnictwie: wycią-
ganie złota z mdy za po-
mocą rtęci.
Amałłel g. t6§ mit. róg ob-
fitości.
Amaiut ar, zakładnik
wzięty na pewność dotrzy-
mania nlhowy.
Amant /. kocłianek; aktor,
grywający role kochanków.
Amantes amentes ł. zako-
chani (są) szaleńcy.
Amanueat t. pomocnik w u-
rzędzie; sekretarz.
Amarant j.-ł, szkarłat, ko-
lor różowo - czerwony ze
słabym odcieniem fijoleto-
wym; kwiat tejże nazwy
Amator i. miłośnik.
AmaurosU, Amauroza g. śle-
potii
Amazonka g. kobieta ry-
cerskiego ducha ; kobieta
jeżdżąca konno: ubiór ko-
biecy do jazdy konnej.
Ambaje i. brednie, głup-
stwa , bi^amuctwa niedo -
rzeczno6ci.
Ambalai /. opakowanie;
Ambal«wai/.zapakowywać.
AmiMM Aińś. rezydent po-
lityozny,pr«edstawiciel rzą-
da (dutoti^go p'7 antono-
micznym rządzie kraju hoł-
downiczego fnp.w Tybecie).
Ambaru /. kłopot, zachód
z ozem.
Ambargo h. ob. Embargo.
Ambarkader /. przystań,
wybrz''że do wylądowania;
peron kolei żelaznej.
Ambarkować / ładować na
okręt: wnadzat na okręt;
a. tlę. wsiadać na okręt.
Ambasada /. orszak amba-
naiiora; pałac w którym
n>ieszka ambasador.
Ambasador/, pierwszorzęd-
ny poseł państwa przy OD-
cvt: dworze.
Ambicja ł. poczucie swej
wartości, duma szlachetna,
ubieganie się o chwałę, t>o-
gaotwa, znaczenie.
Ambo 1. 2 numery razem po-
stawień o naloterji liczbowej.
Ambo mellores ł. obaj lep-
si: jed-n godzien drugiego.
Ambona y. kazalnica.
Ambra ar. substancja wy-
dzielana przez niektóre
zwierzęta wjelorybowate ,
wydająca przyjemną woń
przy spaleniu, używana ja-
ko kadzidło.
Ambrasy /. wykwintne
przepaski, szmiT}- do firanek
a, do portjer.
Ambrazara/. frumuga w ma-
rze na okna lab strzelnice.
Ambrozja g. pokarm bogów^
|>rsff. napój wyśmienity.
Afflbnlakry g. miejsca ocie-
nione dla przechadzki; kruż-
ganki w klasztoracłi; nóiki
czyli wyrostki przysawko-
we na ciele zwierząt zw.
szkarłnpniami, służące do
ruchu i połączone z we-
wnętrznym narządem wod-
nym.
Ambulans /. t>clowy szpi-
tal wojskowy.
Ambulatorium »i. lecznica^
bez mieszkania dlachorychu
Ame danwee /. fam damne)
doił. dusza potępiona; zwo-
lennik czyj bezwzględny,
ślepo wykonywnjący jego
rozkazy.
Ameijoracia /. ulepezenie.
Am«o hthr. niftch się tak
stanie, prwn. koniec.
A ROMa et toro i. od sto-
łu i łoia (separacja).
Amerszlak n. ob. Zendra.
A menrellle /. fa merwij)
cudownie, doskonale.
Amerykaa /. okryty powo-
zi k z kozłem z tyłu, lub
bez kozła.
Amerrkaśslci pojadrnek, zo-
bowiązanie się obu stają-
cych do pojedynku, że ten
z nich odbierze sobie ży-
cie w oznaczonym czasie,
kto taki log wyciągnie.
A mota ic. do połowy, zy-
^u lub straty.
Ametyst g. nazwa pełzne-
go minento, kwarc,
A mezza *oce ob. Kezza
voce.
Aaiflble g. płazy, zwierzę-
ta ziemnowodne (n^. żaba)
Amfibrach g. stopa wier-
szowa złożcnaz trzech zgło-
sek: śrr^dkowa długa a. ak-
centowana i -' — •^).
Amfiktjooja ;. związek sta-
rpż. miast greckicłi, sądzą-
cy przewinienia nie^lko
pojedynczych osób, ale tak-
że całych miast i rzeczy-
poBpolitych.
Amfilada /. rząd pokojów,
sal, kolumn w jednej linji
po sobie idąfrych.
Amfiteatr g. część teatm
na piętrze naprzeciw m:*:-
ny; budynek półokrągły
z siedzeniami dla widzów
coraz wyższemi; amlHeatral-
aa budowa, pół okrągła bu-
dowa, stopniowo podnoszą-
ca się ku obwodowi.
Amfltijony. 1/.] podejmują-
cy gości, gospodarz gościn-
ny, fundator (od imienia bo-
hatera komedji Plauta i %'>-
medji Moliera).
Amfitryta g. milU. b<jgi-
ni morza, żona Posejdona,
jeździła na wozie kształtu
mussii, ciągniętym przez
deltiny \ konie morskie.
Amfjofl g. bajeczny ' król
tebański, mąż Njoby, który,
graj^ na° lutni, łagodził
dzikie zwierzęta; kamienie,
posłuszne jego muzyce, uło-
żyły się, tworząc mury Teb.
Amfora g. {t.\ starożytny
dzban z 2 uszkami i wiąz-
ką szyjką.
Ami cochon / (1u>$xąi czło-
wiek poufalący się zbytecz-
nie a. grubi jańsko w imię
niby przyjaźni.
Amictus 1. oh. Humerał.
Amicus ceritts in ro iMorta
cemitur L w niedoli poznaje
się prawdziwego przyjaciela.
Amicus Plato s«d magisami-
ca *erttas i. iott. drogi mi
jest Platon, lecz prawda jest
mi droższą; prawda jest
wyższą nad wszystko.
A minori ad majas i. z mniej-
szego o większem (wnios-
kować).
AaHDelr ampometr. ni. przy-
rząd do oznaczenia liczby
amperów w prądzie elek-
trycznym.
AmMStjay. darowanie ka-
ry, ułaskawienie przez pa-
nującego.
Amnezja V- '^t^''!^^ P^oai^i*
Amonjak t. sól gryzła,
z mocną wonią, związek
cfcirai. azotu z wodorem.
Amor /., Eros <i. bożek
miłości; miłość: amory mi-
łostki
Amoralnoić /. («d. ewrał)
niemoralnośó.
Amoretki /. kawałki szpi-
Łu cielęcego, używane do
Amorficzny — Anima
ahierania potraw i dodawa-
ne do ostrych sosów.
Amorilczny ni. bezpoKta-
ciowy, nie posiadający bu-
dowy krystalicznej.
Amorfizm «•<. eh«m. bez-
postaciowość, niezdolność
osadzania się w postaci
kryształów.
Amor omnia vincit 1. mi-
łość wszystko zwycięża.
Amoroto tr. w muz. czule.
Amorphozoa *$. zwierzęta
nie mająoń jednostajnej po-
staci up. gąbki.
Amor sceleratus habendi t.
zbrodnicza clujć posiadania
(nadmierna chciwość).
Amortyzacja /. umorzenie,
spłata jiapitalu częściami.
Amortyzować /. lunarzać.
Amper, jednostka natęże-
nia prądu elektrycznego,
idolna strącić (wydzielić)
w jednej godzinie 3,9'! gra-
mów srebra z azotanu srebra'
(nazwana tak na cześć u-
Cronego francnzaAmpere'a).
Amper godzina, godzina
działania prądu, mającego
natężenie równe- jednemu
amperowi.
Ampormetr oh. Ammetr.
Ampla t. lampa wisząca
pkryta banią szklaną.
Amploty/. sprawunki.
Afflplifłkacja i. drobiazgo-
■we opowiadanie , dokład '
nłeisse wy}a4(uenie myśli.
Amplituda ł. obszemuśc,
długość łuku zakreślonego
przez jaikąś cząstkę drga-
jącą lub jego cięciwy; ob-
szeraość wahań. .
Ampulta i. banieczka w
faztałcie dzbanuszka do wo-
dy, do wina, używana przy
Mszy Św.
Amputacla t. odcięcie ja-
kiej cs^ęści ciała instrumen-
tem chirur^ricznym.
Amryta stiml. napój bo-
gów, dający nieśmiertel-
Ł >ść (w religji Indusów).
Amulet ar, przedmiot jaki
iiuszony przy sobie, ijiają-
cy niby chronić od chorób,
nieszczęść, czarów.
Arnwicla/. zapasy wojen-
- , i:f'.wnie. proch i kule.
Ana g. ikr. a lub aa fob ).
Aitabapłyeta *g. członek
petty nowo<:hrzczeńców, po-
idług której chrzest w dzie-
oiństwie jest nieważny i
należy chrzcić powtórnia
dorosłych.
Anaba<łs, Anabaza g. od-
wrót 10,000 Greków z Azji
Mniejszej p jd dowództwem
]v8<!nofonta; opis tego od-
wrotu.
Anachoreta g. pustelnik,
eamotnik; pnen. odladek.
Anachronizm g. błąd w o-
zuaczeniu cza8a wydarzeń;
prztn. rzecz jakaś już nie
na cMoie, praestarśałft.
Anacykllczny g. wiersz,
wi^sz, który można czy-
tać od początku do końca
i od końca do poctątku
czyli wstecz.
Anadjomene g. wynurza-
jąca się z morza, ro/lząca
się piany morskiej, przy-
doniek Afrodyty (oh.).
Anaeroby *g.' bakterje ży-
jące bez tlenu.
Anafora g. powtarzanie
tych samych wyrazów na
iKiczątku kilku zdań po so-
bie idących (figura reto-
ryczna).
Anagogiczny *ff. wzniosły,
wspaniały, zachwycający.
Anagogia g. Wzniesienie
duszy do Boga,zachwycenie,
Anagram g. zagadka pole-
gająca na przestawieniu li-
ter lub sylao.
Anaicolirt g. brak ciągło-
ści i gramatycznego związ-
ku między częściami o-
kresu.
Analtreontylt g. lekki wiersi
*artobliwy lub miłosny,
' Anaknutyczny g. wiersz,
wiersz zaczynający się od
jednej lub dwu sylab bez-
akcentowych, wprowadzają-
cych w rytm właściwy.
Analeiita g.-ł. wybór naj-
celniejsaych ustępów z pi-
sarz ów i poetów.
Analfabeta ni. nie umieją-
cy osytaó i pisaó.
Analgezja ;. nieczałpśó na
bóL
Analityczny nt. rozbiorowy,
wynikający z analizy, roz-
bierczy; a. Jfzyk, nie posia-
dający fleksji, np. angiel-
ski.
Analiza g. rozbiór, rozło-
żenie całości na części: a.
ciwmiczna, rozłożenie ciała
na pierwiastki; anatlsować,
rozbierać, roakładać.
Analogizować *g. przyrów-
nywać; 'ipodabniać.
AnalogJa g: podobieństwo;
analogiczny podobny, wedle
pewnego wzoru.
Anamneza g. badanie cho-
rego cc do przeszłości je-
go ohoroljy.
Ananas pentw. nazwa ro-
śliny amerykańskiej i jej
owocn; prten. specjał, pray-
«maczek, iart. człowiek (w
znaczeniu ujemnym); ana-
nasamla, cieplarnia w któr
rej hodują eię ananasy.
Anaake g. konieczność,
przeznaczenie, fatum.
Anapest g. stopa wierszo-
wa, złożona z 2-oh zgło-
sek krótkich i trteciej dłu-
giej ^^—.
Anarchja g.-l. bezrząd, roz-
przężenie, zamęt, zanik Kar-
ności; anarchista, zwolennik
anarchji, anarchizmu, anar-
chizm, j dążenie do takiego
układa spułecaBego, w kto?
rym nie byłoby właday
i każdy sam dla siebie sta-
nowiłby prawa.
Anastrofai g. omieszccenie
wyrazu zależnego przed
głównym.
Anastygmat *g. rodzaj ob-
jektywu fotograficznego.
Anatema g.-l. klątwa ko-
ścielna, wyklęcie; Anatbema
•<t! niech będzie przeklętyl
Anatocyzm g. procent od
procentu.
Anatom "g. uczony zajmu-
jący się amatomją.
Anatomizować *g. rozbie-
rać ciało; rozczłonkowywaó.
Anatomja *g. nauka o bu-
dowie ciał organicznyołi,
o rozczłonkowaniu ich na
części.
Anchols /. (atutua), Aaełio-
v{s a. (onaotcii) mało ryl>-
ki z morza Śródziemnego
z rodziny śledzi.
Ancien rigime'/- fef^'t r«-
timj dawne rządy, diawny
flposób rządzenia (mianowi-
cie przed W. Rewolucją
francuską).
An<lante, Aiidantine tr. zwol-
na, spokojnie (w muayce);
część większego utworu
muz. o ruchu wolnym.
AndrogłRftyezny «t dwn-
płciowy.
Androgyne g. istota o ce-
chach mężczyzny i kohifr*
ty, hermafrodyta.
Androkracja g. panowanie
mężczyzn; ob. GInaJkokra-
cja.
Androny M. brednie, du-
by smalone, niedorzeczna
mowa, głupttwa.
Andrut, tutka z ciasta o-
płatkowego upieczona, w
którą się nakłada pasta o-
wocowa, krem albo lody.
Anegdota g. krótkie, do-
wcipne opowiadanie.
Aneks i. dodatek, dowćd
przyłączony do podania lub
przedstawienia, uzupełnie-
nie.
Aoeksja t. przyłączenie, za-
gamienie, przywłaszczeide.
Anektować »*. przyłączać,
zabierać, przywłaszczać.
Anelettryczne *g. ciała,
ciało będące dobrym prso-
wodnikiem elektryczności.
Anemja g. medofa-wistość;
anemiczny mający mało krwi,
aiedokrwisty.
Aneawgraf 'g. anemometr
lapisujący kolejne zmiany
wiatru.
Anemologja *g. nauka o
wiatrach.
Anemamatr *g. wiatromierz,
przyrząd do mierzenia
prędkości wiatru.
AnofflOM g.-l. naawa ro-
śliny sasanka.
Aa emoskap *g. wiatrowskas,
przyrząd, wskacyijący kie-
runek wiatru.
tutmii V rodzaj baro-
metru.
Anaaipinmi V kierunek
filozoficzny nie opierający
się na doświadczenia.
A Msciro at mm aasa I
nie wiedząc o csem,. wno-
sić, że t4igo nieaiia.
Anasłoz^ f. niecznło66,
znieczulenie; aaMtstyczay,
znieczulający, pozbawiają-
cy czucia: znieczulony, po-
zbawiony czucia.
Aaewryzai g. rossceraenie
tętnicy (choroba).
Aafifate /. of>. AarfUaAa.
Angałować /. zapraasaó,
zamawiać; zoiow^ać, sobo-
wiązywać;aBgaia«ać sit,zo-
bowiązywać się, wplątać się.
Aagiikek, zaklinacz i cza-
rodziej u Eskimów.
Aof^atŁ modlitwa „Ajuot
Pańf^ zwiastował" i t. d.^
głos dzwonka kościelnej
wzywającego do odmówie-
nia tej modlitwy.
Aaglalsiu efcaraba, krzy-
wica.
Aaf ieisfca sA, siarczan ma-
gnezji, smaku goizko-sło-
nawego, rozpuBiczaiuy w
wodzie, lek roswalniająCy,
inaczej: górska sól.
Aa^altU mW aJ.BiylaA-
skl n«ta.\
Aof Ina t. zapalenie ^-
dłi^ a. pacłaris - zapałania
naczyń wieńcowyob aaroa.
Angiologia *g. nauka i nar
czynjach w ciele, (ci^
anatomji).
Aagiez /. koń angifllsM;
rodzaj tańca angietekiego.
AnglłkaBizai «^ wyanaDie.
religijne, panujące w An-
Aafiizować /. kania, pod-
ciąćmu ogon u nasady, że-
by odstawaŁ
Aa|lanian|a »i. zamiłowa-
nie we wszystkiem co an-
gielskie.
Angora, odmiana psów, ko-
tów, królików, z sierścią
długą, deiikatiią; tŁiuiaa
z sierści kóz angorskidi
(ud nazwy miasta windjaoh).
Anfrasisła (o'-: m gras) ku-
piec hurtowy.
Anhydryt "g. bezwodnik,
bezw>>day siarczan wi^mia.
AiriUlewać i. znieść, uwa-
l»6 r-a niebyłe, umewainić.
AalHaa ar. ciecz oleista,
używana do wyrobu roz-
maitych farb.
Aalma danaala t. w, Ątn
daaMrfo f9tj.
AataHMiwanla i. spoaŁrz^-
żenie, rwróoanie uwagi,
przestroga, nacaaa
Anfaniiini ai.zwioraęooś.',
znamiona życia zwierzę-
cego.
Aaimała ir. w awi. z oży-
wieniem.
AniBMsitU ^dosaąpodła.
Animizm — Antykwa
8
istota nędzna, a. uważana
za tak^, gdyi nie poBiada
inoiności bronienia się,
Anlmlzm nt. doktryna, we-
dług której pierwiastek du-
chowy jest przyczyną czyn-
ności żywotnych w jeste-
stwach organicznych; po-
czytywanie duszy i życia
za jednoznaczne; przypisy-
wanie czemu cech ludzkich, j
Animo deliberato /.po zasta-
nowieniu się, z rozmysłem.
Anlmoso tr. w muz. z ży-
ciem, z ożywieniem.
Animować ł. zachęcać, o-
żywiać, dodawać odwagi.
Animozja nt. zaciętość, za-
wziętość, zapalczywość.
Animus injurlandi t. zamiar
ubliżenia.
Animus movens 1. ob. Spi-
ritus movens.
Animus nocendi t. zamiar
zrządzenia szkody.
'Animusz/, duch; charaiter,
odwaga, zapał, zuchowatość.
Aniwersarz i. rocznica,
Anjon oh. Jon.
Ankier/. kotwica, wychwyt;
mechanizm w zegarku; ze-
garek z takim mechaniz-
mom; armatnra w maszy-
nach dynamo-elfktrycz.
Ankieta /. zbadanie jakiej
sprawy przez rzeczoznaw-
ców; wywiady; specjalna
komisja do zbadania jakiej
sprawy; sprawozdanie.
Ankiloza^. chorobliwanie-
możność ruchu w stawie.
Ankre «. żelazna klamra
do spajania, (np. belek,
ścian); ankrować, wzmacniać
budynek ankrami.
Annaie, Annały /. roczniki,
spis zdarzeń zn.sztych po-
dług następstwa lat, kroni-
ka; annallsta, rocznikarz, pi-
szący annaie, kronikarz.
Annt praeteriti /. roku
przeszłego.
Annlv«rsarja /. doroczne
uroczy stośt i.
Anno /. w roku; Anno Domi-
ni, w roku Pańskim; oh. A. c.
Annuała /. dochód roczny
za kapit^ złożony bezzwrot-
nie.
Annuity /, opłata mająca
eię wnosić w stałych ter-
minach celem umorzenia
długu lub utworzenia ozna-
czonego kapitału,
Annulować /. znieść, u-
znawać za niebyłe, ■
Anod *>;• elektrod dodat-
ni, koniec drntn prowadzą-
cego prąd z bieguna dodat-
niego baterji elektrycznej
do elektrolitu,
Anodyny *g. krople: miesza-
ni na eteru siarczan ego z wy-
skokiem, uśmierzająca ból
przez odurzenie,
AnomaIJa g. nieprawidło-
wość, nieiwłaśoiwość, .nie-
normalność, objaw niezwy-
kły, uchylenie Bię od regu-
ły ogólnej.
Anonim g.-t, autor bez-
imienny, nie podpisujący
nazwiska; list bezimienny;
anonimowe towarzystwa, bez-
imienne towarzystwo, towa-
rzystwo akcyjne.
Anons y. ogłoszenie w pis-
mach, zawiadomienie.
Anonsować /. oznajmiać,
donosić, ogłaszać,
Anorganiczny *g. nieogra-
niczny; martwy, nieżywot-
ny należący do królestwa
minerałów.
Anormalny nł. nieprawidło-
wy, wyjątkowy, niezwykły.
Ansa i. niechęć, uraza,
złość, chęć zemsty; powód,
sposobność.
Ansambl ob. Ensemble.
Anszlag n. kosztorys, za-
rys kosztów budowy i robót.
Anta /. pilastr; kolumna
wysuwająca się z muru.
Antaba n. metalowa ręko-
jeść, rączka, klamra u szu-
flady, kufra i t. p.; sztaba
zgięta, osłaniająca cyngle
u strzelby.
Antagonista g. przeciwnik.
Antagonizm $>. przeciwdzia-
łanie, przeciwieństwo,
współubieganie się, zawiść.
Antałek wfg. ósma część
okseftu; beczułka, dwuwia-
drówka; antałkowe piwo, na-
lewane wprost z antśałka
do szklanki, nie Imtelko-
wane,
Antarktyczny g. położony
bIi£ko bieguna południo-
wego,
Antarktyda g. ląd biegimo-
wy południowy.
Antę /. przód.
Antecedencje, Antecedensy
/. sprawy i okoliczności po-
przednie, mniej a, więcej
związane z wypadkiem, o
który chodzi,
Antecesor /, poprzednik,
przodek.
Antę Chrislum Nałum ob. A.C.N
Antydatować ni, napisać
wcześniejszą datę.
Antedyluwjalny nł. przed-
potopowy.
Anteludjum {. przegrywka,
krótki wstęp muzyczny.
Antenat nł. przodek rodzi-
ny, protoplasta.
Antę omnla /. przede-
wszystkiem.
Antepe'djuffl a. Antependjum
/, dolna zasłona ołtarza,
Anterjora /, ob. Antecedencje.
Antłiropoplłhecus nł. małpa
człowieko-kształtna(gibbon,
8zympans,orangTitan, goryl).
Anthropos zootf pollilkon g.
człowiek jest zwierzęciem
towarzyski em.
AntI, Anty g. przeciw; zło-
żone z jakim wyrazem o-
znacza pojęcie wprost prze-
ciwne nieprzyjazne.
Antloipando, Anticipałiye /.
naprzód, z góry (np. zapłata),
AntidAłiMi /. ob. Antydot,
Antllt^Mieiia 9. pisma spor-
ne niepewnego autora {ob.
Homologumena).
Antiquitates /, starożytno-
ści. •
Antigjofflodo, Antiqae morę,
Antiquis moribus /. star\ ru
sposobem, według starego
zwyczaju.
Antitoksyna 'g. substancja
wytwarzana we krwi, głow-
nie zapomooą odpowiednich
szczepień, wstrzykiwań,
przeciwdziałająca bak-
terjom chorobotwórczym.
Antologja g. wybór utwo-
rów poetycznych z różnych
autorów.
Antracen *g. węglowodór,
otrzymywany przy wrzeniu
smoły z węgla kamiennego.
Antracyt *g. gatunek naj-
czystszego węgla kamien-
nego.
Antraks g. wąglik, wrzód,
czyrak, karbunkuł.
Antrakt/, międzyakt, prze-
rwa między jednym aktem
widowiska a drugim.
Antreprener /. przedsię-
biorca.
Antrepryza/. przedsiębior-
stwo, dostawa.
Antresola /. piąterko mię-
dzy parterem a I-szym pię-
trem, półpiętro.
Antropoeentryzm nł. poczy-
tywanie oriowieka za cel
bytu całego świata.
Antropofag g. ludożerca.
Antropofonika *g. fizjolo-
gia mowy ludzkiej.
Antropogienja, Antropogonja
y. nauka o pochodzeniu czło-
wieka i rozwoju ras ludz-
kich.
Antropogleografja *g. nau-
ka o rozsiedleniu człowie-
ka na ziemi, o wpływie
klimatu i ukształtowania po-
wierzchni ziemi na czło-
wieka.
Antropognozja *g. pozna-
nie anatomiczne ciała ludz-
kiego.
Antropolatrja *g. oddawa-
nie czci boskiej Indziom.
Antropologia *g. gałąź hi-
storji naturalnej, zajmująca
się człowiekiem, jego roz-
wojem, rasami ludzłdemi.
Antropometria *g. nauka
o pomiarach, dokonywa-
nych na ciele ludzkim; an-
tropometryczne biuro, biuro,
w którein zdejmują i zapi-
sują niektóre pomiary cia-
ła złoczyńców, żeby icŁ
pewniej rozpoznać w razie
ponownego schwytania,
Antropomortlzm *g. uczło-
wieczenie, wyobrażenie Bp-
ga w postaci ludzkiej, 2 przy-
miotami i wadami ludzkie-
mi; antroponorficzny, zbliżo-
ny do człowieka |kk1 wzglę-
d';ui swej pohtati a. jnAl
względem twej natury du-
t nowej.
Antropomorfizować 'y. przy-
pisywać cieniu własności
ludzkie.
Antropozefja 'g. nauka o
człowieku z punktu widze-
nia filozofji.
Antropozoiczny *g. •kres,
czwartorzędowe formacje,
zawierające młoiłsze (alu-
wjalne) i ' - ' '^wjal-
ne) poi:; jwe,
wrazze;/. leją-
cych wtcuy luiz, j /.■'■, i-nut.
Antrykot oh. Entrećfite.
Antużar c4. Entourage.
Anty ob. AntI.
Antychlor ' g. mieszanitia
wydalająca chlor z mate-
rjałów bielonych tym pier-
wiastkiem.
Antychryst g. fpóińj nie-
przyjaciół Chrystusa i
chrześcijaństwa, czartj
pntm. człowiek zły, potę-
pieniec.
AntycyUon *g. wir vfia-
trów tworzący się dokoła
miejsca największego ciś-
nienia powietrza, zwykle
łagodniejszy niż cyklon.
Antycypacja /. uprzedzanie
faktów", przewidywanie,
przypuszczanie zgóry; wy-
płata przed terminem.
Antycypować /. uprzed?
Antyczny (oh. antyk) .-u-
żytny, staroświecki.
Antydatować ob. Antedato-
wać.
Antydot g.-ł. odtrutka, śro-
dek przeciw truciźnie.
Antydaellsła /. przeciwnik
pojedynków,
Antyfebryna nt. środek le-
karski preeciwgorączkowy.
Antyfona *g. śpiew kapła-
na i ludu naprzemian, lub
dwóch chórów, odpowiada-
jących sobie, zwykle koń-
czący litanję a. psalm; aa-
tyfonarz, antyfonarjusz księga
z antyfonami i nutami do
nich.
Antygrafja *g.> pismo od-
wrotne na wspai.
Antyk >•/. przedmiot sta-
rożytny , cenny zabytek ;
przedmiot przestarzały,
Antykamera nt. przedpokój,
sień.
Antyklerykalny ni. wrogi
duchowieństwu.
Antyklbiainy ni. wygięty w
postać siodła (pokład ziemi).
Antykonstytucyjny nt. nie-
zgodny z konstytucją, nie-
zgodny z artykułami usta-
wy konstytucyjnej.
Airtykrytyka V- faT^ia far-
tyki, odpowiedź zwalczaiacif
laytykę.
Antykwa*/, gattmek pospo-
licie używanych prostych,
czcionek łacińskich.
Antykwarjat — A posse
Antyfcwaiiałi/. handel daw-
oonii a. rzadkiemikRią;ikami.
Antykwan ni. Antykwarfusi
staroiytnik miłoSnik i ba-
dacz starożytnoftci; handlu-
jący ksiąikamidawnemi lub
nowRZPini używaiiemi; Mły-
kwimla, sklep, w którym
sprzedają wyroby fltaro-
świeckie lob dawne książki.
Antylogja ff. sprzeczność
pomiędzy zdaniami wygło-
azonemi przez tegbi same-
go człowieka.
Antylopa w. koza afrykań-
ska.
Aniymililaryzm */. dą^ość
przeciwna utrzymywa-
niu wielkioh armji stałych
i panowaniu militaryzmu.
Antyminitterjalny nł. nie-
przyjazny względem mini-
eterjuih wzglądem rządu.
Antymon M. metal biały,
niebieskawo-szarawy, pier-"
wiastek chemiczny, mający
liozne zastosowania.
Antynacjońallzm nł. nie-
uznawanie wyłączności na-
rodowej.
Antynom]a g. przeciwień-
stwo, sprzeczność praw.
Antynous g.-i. typ piękno-
ści męskiej (od imienia n-
Inbieńca oeearza rzymskie-
go Hadrjafia).
Antypapleż (ob. anty i pa-
pież) papież wybrany nie-
prawnie napriekór papie-
żowi wybranemu prawnie
i współzawodniczący z pa-
piełera prawowitym.
Antypassat i. prąd powie-
trza, płynący górą od rów-
nika ku biegunowi (północ-
nemu a. południowemu).
- Antypast 10. przekąska a. na-
pitek przed jedzeniem; przy-
smaczek; rozkosz, uciecha.
Antypatia g. wstręt, od-
raza.
Anłyperysłallyczny 'g. ruch
kiszek przeciwny perystal-
tyczneniu (zdarza się przy
wymiotowaniu).
Antypiryna *g. lekarstwo
przeciwgorączkowe.
Antypka tur. cybuch z tu-
reckiej wiśni a. czereśni.
Antyplanat nł. rodzaj ob-
jektywu fotograficznego.
Antypoda g. przeciwnoż-
ny, mieszkaniec drugiej pół-
kuli ziemi; prten. człowiek
s u p e ł n i e przeciwnego
(fc kimś) charakteru, spo-
sobu myślenia.
Antysemita nt. przeciwnik
żydów; antysemityzm, wrogie
atanowisko względem ży-
dów.
Antyseptyczny *g. przeciw-
gnilny.
Airtyseptyka *g. działanie
środkami przeciwguilnerai.
Antysocjalny nł. przeciwny
interesowi społeczeństwa,
przeciwBpołeczny.
Antystrota g. część śpiewa
chóru w dramaoie staroż,
Oroków.
Antyszambrować/. rron. wy-
czekiwać długo w przedpo-
koju człowieka możnego, że-
by być przyjętym.
Antytetyczny *g. przeciwny,
będący antytezą.
Antyteza g. przeciwstawie-
nie, zestawienie ze sobą
pojęć wprost przeciwnych;
przciiwieństwo do tezy.
Antytoksyna 'g. substancja
wytwarzaną we krwi głów-
nie po odpowiodnich szcze-
pieniach (w8tr/!ykiwaniach),
przeciwd ziała jąoa bak-
terjom chorobotwórczym,
Antytrynitarjusze, Antytryni-
tarze ni, sekty odrzucające
dogmat Trójcy Św. (np. A-
rjanie, Socynjanie).
Anulować ob. Anihilować.
Aojda g. wędrowny piew-
ca, poet^ w czasach bcJha-
terskich Grecji.
Aorta g. główna tętnica
wychodząca z seroa.
Aoryst g. w gram, czas
przeszły chwilowy.
A outrance /. (a utraft) do
ostatka, do ostateczności;
na ostre.
A. p, tkr. anno patsato i.
w roku minionym; też annl
praeteriti i. roku zeszłego.
Apage g. odstąp, idi precz;
a. satanas! precz szatanie!
Apagogiczny »t. dowdd, do-
wód wynikający z niemo-
żliwości twierdzenia prze
oiwnego.
Apanaie/. uposażanie ksią-
żąt i księżniczek domu pa-
nującego; osobista włań-
ność nieruchoma panujące-
go; zarząd majątkami panu-
jącego.
Aparament i. przyrządy wo-
jenne: działa, kule, proch,
wozy i t. p.; ubiór kościelny.
Aparat I. maszyna, ma-
szynerja, przybory, przy-
rząd do wykonywania danej
czynności;, a-y kościelne, u-
biory kapłańskie kościelne:
ornat, kapa i dalmatyka.
A part /. (a par) osobno,
oddzielnie, na swoją rękę.
Apartament /. duże, wy-
tworne mieszkanie.
A parte /. na stronia, n*
uboczu, oddzielnie.
Aparyc|a 1. ukazanie się^
zjawienie się.
Apasze /. bandj-ci parys-
cy, przeważnie sutenerzy
(od nazwy plemienia Indjan'
czerwonoekórych),
Apatja g. obojętność, zo-
bojętnienie, odrętwienie u-
cznć , niecznłość ; apatyk ,
dotknięty apatją; apatyczny,
obojętny, nieczuły, nio*r»-
iliwy.
Apedeiiłyczny *g. nie po-
siadający wykształoerfia.
Apel /. zwoływanie, we-
zwanie; sprawdzanie oso-
bistelj Obecności żołnierzy;
znak zwoływania.
Apelacja t. odwołanie się
od wyroku Aiżssej instan-
cji do sądów wyższej in-
stancji.
Apendykt i. ob. Suplement.
Apepsja *g. niemożnośó
trawienia.
Apercapcja »t. uświadomie-
nie, akt uwagi czynnejj
przyswajanie nowych spo-
strzeżeń za pomocą daw-
niej nabytych wyobrażeń
(ob. Percepcja); apercypowaó
dokonywać apercepcji.
Apercu /. (apersilj rzut oka;
rozprawka stanowiąca po-
bieżny zarys.
Apjrltif /. kieliszek trun-
ku przed jedzeniem, jako-
by dla strawnośoi.
Aperto libro t. gdzie się
książka otworzy (czytać,
tłomaczyć).
Apertura t. w med. sztucz-
nie zrobiona długotrwała
ranka na ciele w cela lecz-
niczym.
Apetyt ł. łaknienie, chęć
jedzenia, żądza.
A peu prłs /. (a pó pre}
prawie około, blizko.
Aphellum g.-i. punkt naj-
większego oddalenia pla-
nety lub komety od słoń-
ca.
A pjacere u>. dowolnie,
według upodobania.
Apls, byk święty staroiyt.
Egipcjan, czczony jako bó-
stwo.
Apianat ni. objektyw fo-
tograficzny z soczewką a-
planaty czną; aplanatyczna so-
czewka, wolna od aberacji
kulistości.
Aplaudować i, oklaskiwać,
pochwalać.
Aplauz t. oklask, brawoj
pochwała głośna, okrzyki
uznania.
Aplikacja ni. pilność, gor-
liwe przykładanie sięj po-
czątkowa praktyka biurowa,
zwykle l>«zpłatna;' zastoso-
wanie.
Aplikacje /. rodzaj haftu,
nakładanego na materjał,
jako wyptiły deseń.
Aplikant ni. praktykant
sposobiący się bezpłatnie
do czynności biurowych.
Aplikatura ł. w miu, pra-
widłowy układ palców.
Aplikować i. zastosowywać;
służąc bezpłatnie sposobić
się do urzędu; a. si; pil-
nie chodzić (około kogo a.
czego), przykładać się.
Aplomb /. pewność siebie
w mowie, obejściu, w ru-
chach.
Apodosis g. druga połowa
Okresu krasomówczego, za-
wierająca dokończenie
pierwszego okresu , roz-
strzygnięcie wątpliwo-
ści podniesione] w pierw-
szej połowie (ob. Protasis).
Apodyktyczny g.-l. stanow-
czy; nieprzeparty, pewny.
Apoftegmat g. krótkie, jędr-
ne, zdanie, maksyma, epi-
gramat.
Apogeum g.-i. punkt naj-
większego oddalenia księ-
życa od ziemi; j»r««ł. szczyt,
zenit.
Apoglatura w. (-diałura) w
muz. krótkaputa przed dłuż-
szą, rodzaj forszlagu.
Apokalipsa g. (pói^k.hl. Ob-
jawienie Św. Jana; apo-
kaliptyczny, wspomniany w
Apokalipsie; prten. zagadko-
wy, tajemniczy, niezrozu-
miały, pełen przenośni.
Apokope g. skrócenie wy-
razu przez zanik głoski koń-
cowej.
Apokryf g.-t. nieuznane
przez Kościół za autentycz-
ne opowiadanie z życia
Chrystusa a. N. Panny, spi-
sane w pierwszych wiekach
chrześcijaństwa; podrobie-
nie, falsyfikat.
Apolllnaris, woda mineral-
na alkaliczna (ze źródła te-
goż nazw. w Prusach Nad-
reńskich).
Apollo g.-l. bóg słońca i
sztuk pięknych: ideał pięk-
ności męskiej; rodzaj moty-
la dziennego; dziatwa Apolll-
na poeci.
Apolog g. bajka w której
występują zwierzęta lub ro-
śliny.
Apologleta, Apologitta *g.
piparz, broniący wiary
chrześcijańskiej; chwalca.
Apologietyka*^. nauka bro-
nienia prawd wiary chrze-
ścijańskiej.
Apologja g.-i. usprawiedli-
wienie, obrona.
Aponauroza V błonka ścię-
gna przytwierdzające-
go mięsień do kości.
Apopleksja g.-t. pęknięcie
naczynia krwionośnego w
mózgu, połączone z utratą
przytomności, udar.
Apoplektyczny g.-i. skłon-
ny do apopleksji; dotyczą-
cy apopleksji.
Apopsychja g. Apsych|a.
Aporja g. powątpiewanit'.
Aportować /. przynosić na
rozkaz (o psie).
Aporty /. wkłady rzeczo-
we założycieli spółki akcyj-
nej: ziemie, budynki, urzą-
dzenia fabryczne; u spiryty-
stów: spadanie a. przynosze-
nie przez niewidzialnych
działaczy przedmiotów ze
znacznej nieraz odległości.
A posse ad esse t. z tego,
że coś jest możliwe, wnios-
kować, że to jest rzeczy-
wiście.
Apostata — Argentan
10
Apołtała g. odstqpcB, od-
szczopieaiec, zaprzaniec.
Apottazja g. odstępstwo,
wyrzecsenie 8ię{np. wiary).
A posteriori 1. wnioskowa-
nie z następstw o przyczy-
nach; apocterjoryczny, pew-
ny zależnie od uprzednie-
go do4wia(iczenia.
Apostolat nt. godność bis-
Icupia, biskupstwo.
Apostoł g.-t. uczeń Chry-
stusa, krzewiciel nauki
Chrystusa; propagator; apo-
stolska stolica, stolica pa-
pieska; prztn. Papież; apo-
stolstwo, posłannictwo, mi-
sja; krzowienie jakiej wia-
ry, pvi>;/'..
Apostrof g.-ł. znak ' zastę-
pujący dźwięk opuszczony.'
Apostrofa g.-ł. w retoryce:
przemówienie do nieobec-
nych jakgdyby byli obeo-
nemi, do rzeczy martwych,
a nawet do pojęć, jakgdyby
miały życie i czucie; nagana,
Apotema *g. mat. promień
koła wpisanego w wielokąt
foremny.
Apoteoza g. ubóstwienie;
wyniesienie człowieka do
rzęda bogów; artystyczne
utworzenie grupy, wyobra-
żającej bohaterów wśród
chwały.
A połlorl i. podług większo-
ści, podług części głównej.
Apozlopsza V przemilcze-
nie, jako figtira retorycz-
na, urwanie mowy umyślne.
Apozycja ł. w gram. dopo-
wiedzenie dodatnie atrybu-
tywnego rzeczownika do
dnipiego rzeczownika.
Apparenf rarl nantes <n gur-
giło vasto 1. dost. ukazują się
nieliczni pływacy na to-
pieli obszernej: wśród po- I
wszecłmegc upadku (mo-
ralnego, umysłowego lub
materjalnego) albo wśród
pustek zdarzają się nielicz-
ne wyjątki, okazy.
Appassionatotr. nainiętnie.
AppendU ob. Apendyks.
Appoint /. (apui) weksel
stanowiący wyrównanie ca-
łej należności.,
Approbatur 1. dogi. pozwa-
la się; oh. Aprobata.
Approximative i. w przy-
bliżeniu, przypuszczalnie.
Aprecjacja ni. ocenienie.
Aprehendować 1. przejm.i-
wać si(;. brać co do serca.
Aprehensja t. przejmowa*
nie się, trapienie się czym;
obawa.
Aprekacja ł. błaganie.
Apris la lettre /. (ajrre la
lełr) dalsze odbitki ryciny
miedziorytnłczej, stalorytn,
heljograwiury, po umiesz-
czeniu podpisu autora ry-
ciny i sztycharz.T
Apris mol le diluge /. (apre
MIM l« delui) po mnie ch.oć-
by potop, wszystko mi jed-
no co potem będzie.
Apretttra n. zabarwianie
i wykończenie tkanih do
handlu.
AprII L kwiecień.
A prima vlsta oh. Prima vlsta.
A priori t. wyrokowanie
2 S'JO'i wnioskowanie
z przyczyn o skutkach.
Aprioryczny t.wfił. pomija-
jący dowody doświadczalne.
Aprobacja i. pochwała, a-
znanio, przyjęcie.
Aprobata nł. potwierdze-
nie: pozwolenie władzy du-
chownej na drukowanie
książki.
Aprobować ł. potwierdzać,
pozwalać, uznawać za do-
bre, pochwalać.
A propos /. fa propo) w sam
czas, w satną porę, właści-
wie, stosownie, aie-ale, co
Kię tyczy; i. des bottes f-de
t>ot) ni z tego ni r, owego,
ł e? zwiizku z tym, o czyin
był-1 mowa,
Aproprjacja ł. przywłasz-
czenie.
Aprosza/. rów oblężniczy,
którym nieprzyjaciel pod-
stępnje pod fortecę; przykop.
Aprowidować ł. zaopatry-
wać.
Apsyclija g. głębokie o-
mdlenie.
Apsydyy. punkty najwięk-
szego i najmniejszego od-
dalenia planety od słońca
faphelium i perih.elinm) o>.
Absyda.
Apteka *g. miejsce gdzie
sii; przygotowują i sprzedają
lekaj-stwa.
Ai|ua haeret 1. dott. woda
zatyka się (w rurze): być
w kłopotach.
A quatreiplng!es/. ^a ketr
epfal.' elegancko, strojnie.
i qu8tre mains/.^a któr męi
na cztery ręce (w muzyce).
Agua vltae i. dott. woda
życia: okowita, iródka.
A quelque chose malłieur est
bon .f. /a kelk noz malSr e
hąl i nieszczęście na coś się
przyda; niema tego złego,
coby na dobre nie wyszło.
Aqulla non capił muscas t.
dott. orzeł nie chwyta ronch;
pnen. wielki człowiek nie
znęca sic nad drobiazgami.
A. r. tkr. Anno regni /.
roku panowania.
Ar /. miara powierzchni
■>1(X) metr. kwadratowym.
Araba o6. Arba.
Arabeski t.-. f/.l fantazyjne
ozdobj, naśladująca sploty
(jałązek, liSci, kwiatów i
linji.
Arabia dqserta ł. Arabia
skalista; prsen. pustka.
Arachnologla *g. nauka o
pająknch..
Aramojskl ifzyk, język a-
żywany w staroż. Syrji i Pa-
lestyiue, stanowiący głów-
ną ga<ąż pdłnoono-semio-
kich j-^zyków.
Aranżer /. urcądzsiąoy
tańce, zabawy.
Aranżować /. urządzać;
w muz. przełożyć kompo-
zycję z orkiestry lub śpie-
wu na jakikolwiek instru-
ment muzyczny lub od-
wrotnie.
Arba. Araba tw, wóz dwn-
kolny mongołów, kirgizów.
Arbiter I. fiędzia polnbow-
ny, rozjemca: pojednawca.
Arbiter oiegaittlannn t. mistrz
dobrego smak a, uznany
wzór wytwomoftci, wy-
kwintu.
Arbitralny ni. samowolny;
bezwzględny ; arbttralnoic .
dowolność, samowolność.
Arbitraż /. spekulacja na
różnice cen i kursu papie-
rów wartośoiowyih, zacho-
dzące między jednoczesne-
rai notowaniami na różnych
gjełdach-
Arcanwn (1. m. Arcana) ł.
tajemnica, sekret; sekret-
ny sposób, środek tajemni-
czy; a. Imparil — tajemnice
państwowo.
Archaiczny?., archalstyezny
mający cechy starożytno-
ści; staroświecki, przesta-
rzały.
Archaizm 17. ^ryraz ' prze-
starzały; staroświeoczjzna.
ArcheograTJa V- op>8 za-
bytków starożytności.
Arcbeobg *y. badacz sta-
rożytności, starożytnit.
Archeologia g. nauka o za-
bytkach starotytnycłi, sta-
rożytnictTTi
Archeopteryks *g. wielki
skrzydlaty płaz zaginiony,
kopalny.
Archetyp g. pierwowzór.
Archidiakon •<;• najstarszy
z duchownych przy hiska-
pie (dawnitfjsza dostojność
kośoielaal
Archidiecezja *g. arcybi-
skupstwo ; okrąg złotcny
z laiku d j e c e z j i pod
zwierzchnictwem arcybis-
kupa.
Archlerej 'g. arcybiskup
w kościele prawosławnym.
ArcblKatedra *g. katedra
arcybi.skripjs.
Arcblkoofratemla nł. arcy-
bractwo.
ArcMmandryta *g. przeor
klasztoru prawosławnego.
Archipelag *g. gromada
wysp blizko sobie leżących.
Archiprezbiter 'g. starszy
kanonik katedralny.
Architekt g.-ł. buoowniozy.
Archltektonlka a. umiejęt-
ność zestawiania części bu-
dowli w harmonijną całość.
"Arohltektura ł. budowaic-
two, sztuka budowania; ro-
dzaj budowania,
AreMiraw »ł. [f.] nadahipie^
belka, leżąca bezpoire<^o
na kapitelach kolumn, rta-
żąca za podstawę oadotry
wierzchniej.
ArcbiwaHa nt. dokomenty
zaczerpnięte z archiwów.
AreUwoKa /. ozdoba ar-
chitektonicsna zewaętnita;,
biegnąca brzegiem krzywo-
linijnego otworu hodowli
Jeb arkady.
AreMwMi ł. miejsce prze-
chowywania dawnych akt
i dowodów piśmiennycłi;
archiwista, zarządzający ar-
chiwum.
Areheat g. członek rządu
rzcczypospoUtej Ateńskiej
po ^ipadtł mo&arcbji w A-
teaaoh.
Arcify. w połączeniu z inne-
mi wyrazaTiiz^aoiy: bardzo,
nad>.!r, nadzwyczaj" wielce;
wielki, znakomita-, wzoro-
wj': naczelny mistrz w swo-
im zawodzi? np. arcytyp, typ
wzorowy, dokładny.
{ Ardito tr. z zapałem.
I Areał i>.. jb&zar ziemi,
rozległość gnuitu.
A reboors /. {» r«bvr) na-
odwrót, nsjrppak.
Arena *'. tor wyścig^owy;
Kiejsoe y-alłi, zapasów: w
cyrkli Jnieiscb, w którym
fię odby^rają Hztoki konne
i inne widowiska; pntn.
<łvanki, pele działalności.
Ar«Mr)a i. Itopalnie pias-
ku, zagłębienia p<j nich (uie-
1 gdyś kryjówka cłirześcijaD
! w Rzymie podczas pneśla-
j dowań),
; Arenda tri. dzierżawa;
Bży^, karcnna: propinacja.
Areola I pier.*ciet doko-
ła księżyca; obrączka ciem-
niejsza dókołi brodawki
piersiowej; plamka czerwo-
nawa na ciele chorego na
odrę.
Areoffiełr *g. narzędzie do
mierzenia gęstości i cięt-
kośoi gatunkjwej płynó^r.
Areopag g. b&jwyiszy sąd
w starożytnych Atenacli;
pritn. zgromadzeni*' osób
dostojnych, wyrokujących
o czym, decydujących.
Ares g. bożek Mars (ohj.
Areszt trt. uwięziepie.
przytrzymanie, czasowe
pozbawienie swobody; miej-
sce aresztc; zajęcie rzeczy
z wyroku sądowegc.
Are»ztaackle re^ r. przy-
niBsowe robotj- w twierdzy
pod rygorem wojskowym
jako kara krymiiii '.'s. po-
dług praw rosyjskich.
A rewołr /. (a rneutr) di 1
widzenii. ]
Arfa «. oh. HaHa. j
Arfować n. przesiewać zbof
że, ziemię, żwir przez arfi
czyli rafę.
Argentan ni. ob. Hajiyttw
11
Argent — Asafetyda
Arfttń co«V<wit.A (arUfką-
t^i w gotowco, gotowizną.
Atgiwowle, nazwa dawana
Grekom przez poetów ła*
cdńdkich.
Argon jr. jeden z pierwiast-
ków składowych powietrsa.
Argoiituta g. teglarz wę-
drujący po złoto, po mają-
tek (od Argonautów, zdo-
bywających złote runo po-
dług mitol. greckiej); ie-
glarek, mięcMk morski.
Argttł /. (wfgot gwara, żar-
gon, szwargot.
Argwneat A dowód, śro-
dek przekonywający.
Argumentum 1. argument;
a. ad hominem, dowodzenie
oparte na przykładzie z ży-
cia człowieka, z którym
mówimy; pobijanie kogoń
wła-ną jego bronią; a. ba-
CuUnuffl a. a. baculo, argu-
ment dotykalny; d^tl. prze-
konywanie kijem; a. ex si-
lantio, dowód w zamilcze-
n.i:i o czem; argumentacja,
dowodaenie, sposób dowo-
dzenia,
Argas g. mil. staoki stróż;
pntfi. stróż czujny, nazwa
gatunkti małego motylka;
gatunek ptaka; argusować^
, strzec, pilnować, czuwać;
argusowa cery, oczy bardzo
, oztijne, podejrzliwe.
I Aria di brayuni te. aria
{lopisowa, iwietna.
Arlei hebr. duch powietrz-
ny (w ,3urzr" Szekspira).
i Arioso w. śpiewnie; iistąp
l^iewny, liryaany.
Arja V. utwór solowy
■ towarzyszeniem; pieśń.
Ariadna g. córka Hinosa.
która Tezeuszowł ułatwiła
wyjście 2 Labiryntu za po-
mocą kł^ka nici; nić A^-
dny, trodok wyprowadzenia
c kłopota.
Arjaale nł. sekta religij-
|u^ nieuznająca bóstwa J.
Chrystusa (od nazwy zało-
życieli Arjusza w IV w.),
Bocynjanie, antytrynitarjn-
sze.
Affergarda /. straż tylna
wojf.)£a, odwód.
Ar)o«łycrj;y tr. żartobli-
wy, ironiczny.
Arjowłe Aryjciycy ttind. na-
, rody szczepu indo-europej-
. skiego (Słowianie, Litwini,
, (łiermanie, Grecy, Italowie
(narody Romańskie), Or-
,. mianio, Celtowie, Albań-
,, i!zycj;w ciaśniejszem zna-
! Bzeniu: Indnsi i Lrańczycy.
Arka 1. wielki okrąt, ko-
rab; A. Noego, otrtjt, w któ-
, rym Noe z rodziną i /6ż-
nemi swWikętami uiiiknął
potopoj ł«rt. wielki, ciężki
^ powóz, landara; A. priymlo-
.,. (la, ozdobna skrzynia, w
■'której starożytni Izraelici
jtrteołiowywaii t»blic« 10
przykazań, dana Mojżeszo-
wi na gónfo Synai.
Arkabuz /. rodsaj dawnej
strzelby.
Arkada >r{. ^.J łukowe skle-
pienie na filarach.
Arkadja g. szczęśliwa krai-
na, kraj błogosławiony (od
nazwy krainy greckiej te-
goż imienia); arkadyftki, pa-
sterski, sielski.
Arkan tat. sraur z pętlą
do chwytania zwierząt ze
stada; więzy, pęta, jarzmo.
ArkMt i. ob. Arcanufli.
AfWebuz oli. arinbuz.
Artrtyczny * g. położony
blizko bieguna półnoonego.
Arlekin te. błaz><a, pajac.
Arlekifl&da tr. błaznowa-
nie, figle błazeńskid.
Armada h. ogromna flot&
W0Jel:Il<i.
Annator/. przedsiębiorca,
wyp<«ażająoy okręt we
wszystko, co potrzebne do
żeglugi.
Armatura ł. wyekwipowa-
nie, uzbrojenie okrętu, żoł-
nierza : ogół przyrządów
dooatkowych, zabezpiecza-
jących maszynę; kotwica
luiignesu; w heraldyce: u-
zbrojen. e rynsztunkami her-
bów; ozdoby z- oręża na-
około tarczy herbowej.
Armes p^rtuAM f^ tam par-
Ufti doH. herb mówiący:
herb odpowiedni nazwisku
tego, kto go posiada, np.
Kruk, herb Korwin (cor-
vuB po łacinie: kruk), Ok-
sza, herb Okszów, Topor-
skica i t. p.
Araiiak uu. [r.\ sukmana
chłopa rosyjskiego.
Armidy ogrody, przecudne
ogroiy, utworzone sztuką
czarfidziejkj Amiidy, opi-
sywanej w poemacie „Je-
rozolima Wyzwolona" Tor-
qua'.A Tasstt.
Amrinjanie ob. Remonttranct
Armiatycjum ni. zawiesze-
nie brcfii, rosejm.
Arm]a /. wojnko: A. Zb«-
wimia .a. Salvatlon Army)
sekta angielska usiłująca
podnieść religijność i mo-
ralność wśród tłumów, n-
organizowana na sposób
woJ8kow\ .
Amaałka, jedna z odmian
pszenicy (od nazwy ludu
A.ruaatów).
Arnika *g. roślina pomór-
nik (leczy potłuczenia).
Arogancja 1. zarozumia-
łośi^ w połączeniu 2 lekce-
ważeniem, pycha, zucUwal-
BtW>/.
Arogant /. zarozumialec.
Arogować 1. prz>'wła8Z-
czać sobie, rościć do cze-
go zuchwałe pretensje.
Aromat g.-ł. zapach, wdń.
Arondac/a /, taokrąglenie,
jjfolityka zmieniająca do zar
garnięoia sąRiednioh tory-
torjów.
Arpoggio 10. (arptd^o^ ro-
dzaj akopJn, w którym to-
ny brzmią nie razem, ale
następują szybko jeden po
drugim.
Arriiro p«n<<6 /. (arjer
ptl'ie) myśl wsteczna, u-
kryta.
Arrlire-nlton /. (tTJer le-
tą) sezon jesienny.
Arrosoment /. faroMma"/
wyplata, zaliczka na ra-
chunek należności.
Arrow-root a. (afroruł) ro-
dzaj krochmalu z korzeni
niektóiTch roślin między-
zwrotnikowych, używanego
na pokarm dla ludzi osła-
bionych i dzieci.
Arsen g. chem., pierwia-
stek metal barwy stalowej,
składowa cześć arszeniku.
Arsemł ar. '/.] zbrojownia,
cekhauz, gdzie przechowu-
je si'; broń dla wojska; na-
zwa dawnego więzienia
kryminalnego w Warsza^
wie; pnem. zapas, skarbiec,
skła.i.
Ars ast arłem calare 1.
sztuką jest sztukę zataić:
sztuk.i polega na takim wy-
konywania jej, f.ihy nie
było widać mozołu i wy-
męczenia.
Artis g. część akcento-
wana, mocniejsza , s t o p y
■wierszowej lub taktu mu-
zycznego {oh. Tliesis).
Art longa, vita br«v!s K
sztuka długa, życie krótkie.
Ars non liabet osorem nisi
Ignorantem /. szti^a "prócz
nieuków nifma nienawi-
dzących jej.
Arszenili nK związek arse-
nu z tlenem (mocno trujący).
Arszyn tur. [r.] rosyjska
miara długości = 0.7 me-
tra=prawie 28 calom nua-
ry nowopolskiej"*',', części
sażeni rosyjskiej i dzieli się
na IC werszków.
Art* t. doskonale, biegle,
artystycznie, mistrzowsko.
Artei ttU. [r.j odpowiedzial-
ne stowarzyszenie robotni-
ków, które podejmuje si^
wykonania jakiej roboty Inb^
przedsiębiorstwa.
Artatszczyk r. członek ar-
teli, robotnik arteli.
Artemida g. mii. ob. Ojana.
Arterloiciorołlt nł. stward-
nienie, zwapjenienie tętnic.
Artorja g. żyła pulsowa,
prowadząca krew z serca
do naczyń, tętnica; pnen.
droga, komunikacja.
Artes llbaralet ł. sztuki
wyzwolone (tak zwano 7
zasadniczych nauk wykła-
danych w szkołach śred-
niowiecznych (tf*. Triyiwn
; OnadrMum!.
Artozyftfca 4rt. jtadnia stu-
dnia wiercona świdrem (od
nazwy prowincji francu-
skiej Ajrtois).
Articlea de Ptrit/. (arUU
dB Parii wyroby drobnego
prtemysłu paryskiego, od-
znaczające się dobrym smr-
kiem.
Afticles de pKłó /. fartiU
<ti> pj«te> ob. Dewoc|onat]a.
|r ArticietdeVartovle/.^i2r<tU
dd Wartowi) wyroby drob-
nego przemysłu warsza"'-
skiego, celujące w swoim
rodzajo.
Artretyzm a. Arłrytyzm "g.
dna, gościec, choroba sta-
wów, podagra,^ chiragra.
Artykuiacia ł. członkowa-
nie; połączenie kości (staw),
rozczłonkowane dobitne wy-
mawianie pojedynczych gło-
sek.
Artykuł t. ustęp, rozdział,
punkt , par8gr.if , przepis
prawny; rozpi-awkalitora-ks
iub publicystyczna o jakieji
kwest j i w czasopiśmie;
przedmiot handlu, towar;
zasada, prawda religijni.
Artyleria /. armaty z ob-
sługą i amunicją; tetrt. cifł-
ka a., osoba ociężała a. nie
pochopna d.o działania.
Artysta M. twórca rzeczy
pięknych; biegły w swojej
sztuce, mistrz; artystyczny
z przepisami sztuki zgod-
ny, kunsztowny, estetyczny .
Artyzm »i^sztió»a, biegłość,
w wykonywaniu rzeczy
pięknych, mistrzostwo.
Aryjczycy oh. Ar)owie.
Aryjski, dotyczący Arjów
(ob.\
Arymaa itper$. bóg ciem-
ności i zła, przeciwnik Or-
muzdjt,
Arynga \e. formuła pisa-
nia, wzór sporządzenia ak-
tu, dokumentu urzędowego.
Arystarch g. Itrytyk uczo-'
ny, bystiy i surowy.
Arystokracia g.-k ńa.]vyt-
sze klasy społeczne; moż-
nowładztwo; wysoka szlach-
ta rodowa, magnflterja.
Arystokrata g. członek iub
stronnik arystokracji; prten.
człowiek wyniosły, dumny.
Arysłoo *g. rodzaj pozy-
tywki, grającej z nut na-
kładanych.
Arytmetyka g.-t. nauka o
liczbach i działaniach
t niemi.
Arytmogtaf, Arytmogryf *«•
łamigłówka, w której za-
miast liter użyte są do pi-
sania liczby; znaczenie tych
liozb trzeba odgadnąć, chcąc
przeczytać- wyrazy.
As t. nazwa kar*V do gry,
tui.
Asafetyda ł. czarcie łaj-
no, skrzepły, smrodliwy
sok rośliny tejże nazwy,
Ożywany jako lek.
Asagaj — Ateneum
12
Auga) ob. Atsagaj.
Asamble /. zebrania wie-
(zorne na zabawf; i rauty.
Asanacja oh. Sanacja.
Asauł, Asawuta a. Esaut
tur. oficer kozacki.
Asbest ob. Azbest.
Ascendent ł. krewny z ii-
nji wstępnej fojciec, dziad,
(iradzjad i t. d.).
Asceta g. człowiek odda-
ny pobożności, wstrzemit;-
źliwy, trapiący swe ciało
dla udgskonaienia sif; du-
chowego; ascetyka, nauka
zawierająca wskazówki, jak
żyć cnotliwie i dążyć do do-
skonałości chrześcijańskiej.
Asceza g. przygotowanie
się przez umartwienie zmy-
słów do o.siągnięcia cnoty
i- wyzwolenia ducha z prze-
wagi ciała.
Asekuracja ni. ubezpiecze-
nie od ognia, wody, gradu;
ubezpieczenie życia; kon-
wój; pomoc w potrzebie;
a.«ekuracyjne towarzystwo —
ijące na celu ubezpiecze-
nie od ognia, gradu, a tak-
że na życie, etc.
Asemityzm oh. Antysemi-
tyzm.
Asenizacja ni. nzdrowot-
nienie okolicy lub miasta.
Asenterunek ». spis i p(>-
bór do wojska, branka.
Aseptyka *g. metoda zabez-
pieczenia ran od zakażenia;
aseptyczny, ;iabezpieczający
od gnicia, od zakażenia.
Asercja i. napełnienie.
Asertoryczny nł. twierdzą-
cy stanowczo, ale bez przy-
toczenia dowodów,
Aserwować i. strzec, pil-
nować, zachowywać.
Asesor i. urzędnik współ-
zasiadający z członkami
wyższych władz sądowych;
zaproszony przez prezydu-
jącego na zebraniu do zbie-
raniu i obliczania głosów;
a. kolegialny, ranga cywil-
na YIII klasy.
Asfalt 17. smołr. ziemna;
pTien. przestrzeń wylana
asfaltem; farba ciemno bru-
natna.
Asfiksja g. uduszenie.
Asilum, Asyium ł. schro-
nisko, przytulisko, zacisze.
Asinus aslnorum /. osieł
nad usłami.
Asinus asinum fricał i. dotl.
osieł osła drapie, osłem prze-
zywa; kocieł garnkowi przy-
gania.
Askarydy *g. drobne gli-
stowate robaczki pasorzy-
tująee w kiszkach cienkich.
Asklepjadzi g. krewni le-
karza, którym z tego wzglę-
du inni lekarze udzielają
porady bezpłatnie.
Asmodeusz hehr. [g.] zły
duch, zakłócający spokój
małżeński.
Ałocjacja ni. kojarzeniu
(wyobrażeń); stowarzysza-
nie, spółka.
Asonancja nł. powtarza-
cie si^ w wierszu tej sa-
mej .samogłoski w śr'>dkn
wyrazów; rym niezupełny
(np. tysisey— wię«?).
Asortować /. wybierać,
zaopatrywać sklep w towa-
ry; podług gatunku ukła-
dać, dobierać, porządkować
np. towary w sklepie.
Asortyment /. dob'Vr to-
warów lub przedmiotów
jfdncgo gatunku; ob. Sor-
tyment.
Aspazja, piękna i mądra
hetera z Miletu, ulubieni-
ca, później druga żona A-
■teńf:zyka PeryklCsa {w, V
wieku przed Chr.); przen.
kobit'ta rozumna, będąca
czyją doradczynią.
Aspekt {. widok; wygląd;
wniosek, dobry a. zły znak,
wróżba, oznaki na przy-
szłość, omen.
Aspera nec terrenł/. nawet
i trudności nie odstraszają.
Aspermiczny nt. bezna-
sieiiny.
Aspersja t. pokropienie
wodą święconą.
Aspiracja i. przydoch; wdy-
chanie ; westchnienie np.
do Boga; pragnienie czego;
dążenie do upragnionego
celu, marzenie.
Aspirant ni. ubiegający się
o co, pretendent.
Aspirata ł. spółgłoska wy-
mawiana z towarzyszeniem
przydechu.
Aspirować i. ubiegać się
o co, pragnąć, konkurować,
marzyć o czym.
Assagaj ar. dzida (broń
Kafrów).
Assal w. w mu:, bardzo.
Assauł, Assawuta, Essauł
0/1. Asauł.
Associć /. (asosje) wspól-
nik, towarzysz.
Assurgent t. wznoszący się.
pnący się w górę (w bota-
nice, w heraldyce).
Assyzy f. posiedzenia są-
du przysięgłych we Francji.
Astarte , Astarot , bogini
Chananejozyków, Fenicjan,
Aramejczyków; astarte, ro-
dzaj skorupiaka.
Astatyczny n/. u k ł a d i-
giet magnesowych: dwie i-
gły magnesowe jednakowej
siły, tak do siebie przymo-
cowane, że ich osi są rów-
noległe, a bieguny jednako-
we są zwrócone odwrotnie.
Astenja g. bezsilność, 0-
słabienie, niemoc.
Aster g. roślina Owiaz-
dosz.
Asteroldy *g. drobne pla-
nety, krążące między Mar-
sem a Jowiszem, plane-
toidy.
Aiteryak g. Kwiaadka w pi-
śmie a. druku, używana
jako od.syłatz a. jako od-
znaka umówiona.
Asteryzm;. własność świe-
lOnia promienistego pew-
nych minerałów.
Astma g. oddech utrud-
niony, duszn.>ść, dychawica;
astmatyk, cierpiący na astmę.
Astralny /. (dotl. gwiaź-
dzisty) ciało astralne — a 0-
knltystów: siitjstancja ete-
ryczna, pośrednicząca mię-
dzy ciałem a duchem; a-a
lampa, lamparzncająca świa-
tło z góry, nie przyćmione
żadnym przyborem do niej
należącym.
Astringentia oh. Adttringen-
tia.
Astrolizyka 'g. nauka o bu-
dowie i naturze ciał nie-
bieskich.
Astrofotografja "g. f otogra-
fja ciał niebieskich zastoso-
wana do badań naukowych.
Astrofołometr 'g. przyrząd
do mierzenia natężenia
światła gwiazd.
Astrognozja*^. nauka o na-
zwach gwiazd i ich wza-
jemnym położeniu.
Astrolabjum *?. przyrząd do
oznaczania położeń gwiazd
względem ekliptyki; kąto-
miar żeglarski do ol>8er-
wacji astronomicznych.
Astrolatrja *g. ob. Sabeizm.
Astrologia g.-t. wróżenie
z położenia gwiazd.
AstroMm g.-t. badacz ciał
niebieskich.
Astronomia .7. nauka o cia-
łach niebieskich; astrono-
miczne tablice oh. Efemerydy.
Astygmatyzm "g. wada
wzroku, skutkiem której
promienie dochodzące oka
od punktu świetlnego nie
zbierają sn; w oku napo-
wrót w jednym punkcie ja-
ko ognisku.
Asumpcjoni^ci nt. zakon
Wniebowzięcia Najśw. M.P.
Asumpt /. pobudka, pohop,
okazja, powód.
Asyderyt "g. aerolit nie
zawierający żelaza w sta-
nie metalicznym.
Asygnacja t. przekaz, pi-
śmienne polecenie wypła-
ty lub wydania jakiego
przedmiotu osobie trzeciej
na rachunek przekazują-
cego.
Asygnarjusz ni. księga zło-
żona z podwójnych asygna-
cji, z których jedne sic
wycina i doręcza komu na-
leży, a druga zostaje.
Asygnata ni. ob. Banknot.
Asygnować /. wydać asy-
gnatę; przen. płacić.
Asyium ob. AsUaai.
Asymetria g. hrik syme-
trji, niesymetryczność; asy-
metryczny niesymetryczny.
Atynllaeja l. apodobnio-
nie; przyswajanie wyobra-
żeń; przetwarzanie pokar-
;. ów i napojów na własne
soki pożywne; przeistacza-
nie ludzi obcej nirodowo-
ści na swoich ziomków;
w^a»i. upodobnienie dźwię-
ków, np. Ifkki zamiast legki.
A«ymilator /. zwolennik
asymilacji dokonywanej na
ludziach obcej narodowo-
ści; działacz w kieronka
takiej asymilacji.
Asynilować t. dokonywać
ag7mila';ji; a. si{, podlegać
asymilacji, poddawać się >
symilacji.
Asysta ni. towarzyszenie;
orszak, poczet; atystencja,
obecność , towarzyszenie ,
współdziałanie; atysłeirt, po-
mocnik, towarzysz, zastęp-
ca; ksiądz służący do Mszy
Św. drugiemu.
Atystcwać /. towarzyszyć;
pomagaćkomn w jakiej czyn-
ności, obrzędzie; być oł>ec-
nym, nadskakiwać.
Asyzy /. ob. Assyzy.
Atak /. ruch zaczepny,
natarcie; w med. napad cho-
roby, paroksyzm.
Atakować /. wykonywać
atak, nacierać, napadaij;
nagabywać , domagać się
usilnie; nadwerężać, nad-
gryzać (o środkach działa-
jących niszcząco na po-
wierzchnię, z którą się sty-
kają).
Ataksja g. bezład rucho-
wy (choroba).
Ataman mir. hetman, na-
czelny dowódca kozaków.
Atajiazja g. nieśmiertel-
ność.
Ataraks]a;. stoicka pogoda,
obojętność na okoliczności.
Atawizm ni. dziedziczność
cielesnych i ducłiowych
przymiotów w dalszych po-
koleniach; atawistyczny, wy-
nikający z atawizmu.
Ateista 'g. Ateosz nie wie-
rzący w Boga, bezbożnik.
Ateizm *g. niewiara w Boga,
zaprzeczę nieistnieniuBoga.
Aleleoiogja*^.niecelowość.
KMierfjatelje/ pracownia.
A tempera «-. dawny spo-
sób malowania farbami wod-
aemi zciieszanemi z żółt-
kami jaj i z klejem.
A tempo te. w tempie o-
znaczonym na początku u-
tworu muzycznego.
Atencja /. wzgląd, oznaka
poszanowania, grzeczność.
Atenę g. oh. Minerwa.
Ateneum g. [ł.] świątynia
Minerwy w Atenach, rdzie
uczeni i poeci odczytywali
swoje dzieła; tytuł czaso-
pism, poświęconych nauce
i umiejętnościom; nazwa
niektórych wyższych za-
kładów naukowych.
18
Atentat — Aaskultacja
Ałenłat te. zbrodniczy za-
macli na osobistość zna-
komitą; pojTwakeniu prawa.
Atentować 1. byi' obecnym
stczeg. z obowi:jzku (praw-
nego, urz(;duwe{jo), asysto-
wać; być na czyjeś usługi,
słuchać z atencją, z uszano-
waniem; naruszać czyjeś
prawa, robić komu krzywdę,
napadać, napastować.
AteAczyk, członek stron-
nictwa atończyków cz. po-
dolaków, właścicieli wiel-
kiCli posiadłości zieraskicli
na Podolu galicyjskim, za-
chowawców i agrarjuszów
(nazwa od przywódców, u-
czonych i wykwintnych jak
staroż. znakomici miesz-
kańcy Ati?n).
Ałermiczny *g. ob. Adjater-
miczny.
Atest, Atestat nt. poświad-
czenie, świadectwo (stanu
służby, pilności etc).
Atestować t. wydać atest,
poświadczyć.
teusz g.-t. ob. Ateista.
Atimja g'. w staroż. Grecji
pozbawienie czci i praw o-
pywatelskich.
A tir accilćri /. (-akselerej,
i lir rapide /. (-rapidj szyb-
kostrzelny (o broni palnej).
Atlant V ob. Karjatyda.
Atlantyda g. ląd na oceanie
Atlantyckim, który miał ist-
nieć niegdyś między Euro-
pą a Ameryką; A-y mii. cór-
ki Atlasa, w ogrodzie Irtó-
rych rosły złote jabłka.
Atlantyk t. ocean atlantycki.
Atlas g. bajeczny olbrzym
unoszący na barkach świat
cały; komplet map gieogra-
ficznych części świata lub
jakiego kraju; zbiór tablic
objaśniająi:ych do wykładu
jakiej nauki.
Atleta g. szermierz, za-
!;; siłacz, człowiek sil-
i udowany; atletyczny,
. mocny; atletyka, ałle-
tyzm, zapaśnictwo (gałąź gi-
mnastyki).
Atłas n. materja jedwab-
na. Patyn; attasek, haft wy-
pukły.
Atmometr *g. przyrząd do
mierzenia parowania wody.
Atmosfera V powietrze ota-
czające ziemię, powietrznia;
przen. otoczeni f; jednostka
siły przy obliczaniu ciśnie-
nia gazów; atmosferyczne o-
pady: mgła, rosa, szron,
(Ic^zrz, Śnieg, kmpy, grad.
■ I malujs. wyspa kora-
w kształcie pierście-
ni. i c joziorem w środku.,
Atom g.-t. niedziałka, nie-
podzielna już najdrobniej-
sza czi^steczka; przen. py-
tek: atomowa waga, ciężar
Bfomu ja)ii'łgo ciała w po-
równaniu do ciężaru atomu
wodoru.
Atomistyka *g. teorja, we-
dług której atomy są pier-
wiastkami bytu.
Atoffllzm *g. teorja usiłu-
jąca wytłomaczyć wszyst-
kie zjawiska społeczne dzia-r
łalnością jednostek, inaczej:
indywidualizm.
Atonja g. bezsilność; nie-
moc, ogólne osłabienie,
zwiotczenie.
A tort et i łrayers /. fa tor
e a łraicerj nierozważnie,
naoślep.
A łouł prU /. (a tu, pri)
za jaką bądź cenę.
A tout seigneur tout honneur
/. la tu senjOr tu tonurj każ-
de^iu według zasługi.
Atrakcja ł. ciążenie,
przyciąganie ; powab , po-
ciąg.
Atria mortis (. ob. Atrium.
Atrium I. ozdobna galerja
kryta, z widokiem na dzie-
dziniec (w domu starorzym-
skim); przedsionek świąty-
ni, jako miejsce posiedzeń
senatu rzymskiego; a. mor-
tis dost. przedsionek śmier-
ci: początek agonji; ozna-
ka rychłej śmierci; każdy
X tych centralnych orga-
nów ciała, których poważ-
ne uszkodzenie powoduje
śmierć natychmiastową; w 1.
nin. atria mortis.
Atrofja g. Wychndnienie,
zmniejszenie, zanik.
Atropina *g. alkaloid z wil-
czej jagody (lek).
. Atropos 9. jedna z trzech
Park {ob. Parki).
Atrybucja ni. prawo przy-
sługujące zgromadzeniu a.
osobie pojedynczej, zakres
działania, władzy.
Atrybut t. wtasno6ć, przy-
miot jakiejś rzeczy, cecha;
godło, oznaka; w oram. przy-
dawką.
Attachj /. iatatie) dyplo-
mata należący do składu
poselstwa.
Atłomey a. (ałtOrni) pełno-
mocnik do działań praw-
nych; a.-general, prokura-
tor królewski w Anglji;
minister sprawiedliwości w
Stanach Zjednoczonych A-
meryki Północnej.
Attractioo /. (alraksją) si'
ła przyciągająca, powab, a-
trakcja.
Attycka s6l, dowcip wjf-^
twintny, żart dowcipny (ud
Attyki nazwy kraju staro-
żytnej Grecji).
Attyka g. ścianka ozdobna
nad frontonem budynku,
zasłaniająca dach.
Atu, Atut /. karta świet-
na, bijąca każdą kartę in-
nego koloru, kozera, trumf;
przen. Atut a. Atuty: okolicz-
ności, których umiejętno
wyzyskanie daje widoki po-
myślnej walki; przewaga;
atutować grać atu, kłaść,
zadawać kartę świetną, ko-
zerę.
Atyla, kaftan węgierski
z wylotami (od imienia At-
tyli); ob. Dolman.
Atynencja ni. przyległości,
przynależytości.
Aubade /. {obad) pieśń po-
ranna; muzyka grana na
„dzień dobry" (z franc.
l'aube du jour, zn. brzask).
Au besoln /. (o betHę) w ra-
zie potrzeby: napis na wek-
slu wymieniający firmę ma-
jącą zapłacić w zastępstwie.
Au bout de son latin /. (o bu
dó tą lat{j dosł. wyczerpał
swoją łacinę: wyczerpał już
całą swoją umiejętność.
Au contraire /. /o kątrer)
przeciwnie, właśnie inaczej.
Au courant/. fo kwa") być,
być oznajmionym z bieżą-
cym stanem spraw.
Audaces fortuna Juvat t.
śmiałym los sprzyja.
Audacter calumniare, sem-
per allquid haeret 1. śmiało
oczerniać, zawsze coś się
przylepi.
Audacter et sincere ł. śmia-
ło i szczerze, śmiało i o-
twarcie.
Audiałur et altera pars 1.
należy wysłuchać i drugiej
strony (przeciwnej).
Audjencja t. posłuchanie
udzielane interesantom
przez panujących lub do-
stojników; audjencjonalny, po-
słuchalny; a-a pora czas.
w którym się odbywa au-
djencja; a-a sala sala, gdzie
się odbywa audjencja.
Audycja 1. słyszenie.
Audyfon nt. przyrząd uła-
twiający słyszenie osobom,
mającym słuch przytępiony.
Audytor t. sędzia wojenny;
a. biskupi, zastępca biskupa.
Audytorjat t. sąd wojenny.
Audytorium /. sala wylcła-
dów publicznych a, akade-
mickicli; pnen. grono słu-
chaczów.
Auera palnik, siatka cz.
koszulka muślinowa nakła-
dana na zwykły palnik Bun-
sena, napojona solami tlen-
Jców iantunu, cyrkonu, ei-bii
i magnezji; paląc się, daje
światło mocniejsze.
Au fait/. /ł/W być obznaj-
mionyri: ze stanom rzeczy.
Aufgescl)Oben ist nicht auf-
gelioben n. cij się odwlecze,
to nie uciecz'^.
Aułlega, Oflega n. składka
mi'vsięczna rz>imieślników
do kasy ';<:'chowej.
Aufond.;'. (o/ąl w gruncie
rzeczy, w istocie, właściwie.
Aufzac n. ozdobne górne
zakoóczfnie pieca, stojące
na gzymsie.
Augit 'g. uh. Piroksen.
Augjasza g. stajnia, (mit.)
przen. ogrom brudu trudny
do upunięcia.
Augmentacja nł. powięk-
szenie.
Augur ł . wioszczbiarz ,
wróżący przyszłość z lotu
ptaków ; przen . człowiek
z pretensjami do wyroko-
wania.
August ł. nazwa miesiąca
sierpnia.
Aukcja t. pomnożenie, po-
większenie; licytacja.
Aula t. sala odczytów, wy-
kładów; sala uroczystych
zebrań w uniwersytecie.
Au largo /. (o lari) do-
statnio.
Auł [r.] wieś Czei'kiesów.
Au naturel /. to nalUrel)
w stanie naturalnym; przy-
rządzone bez przypraw (np.
mięso, ryby).
Au pied de la lełtre/. topje
dii la letr) literalnie, ściśle
co do litery.
Au pis alier /. (o pi żale)
w najgorszym razie.
Au piaisir de vou$ reyoir /.
fo plezir dó wu rewuar) do
miłego zobaczenia się.
Au porteur /. (o portór) na
okaziciela.
Aura 1. stan pogody; a,
popularis, niestały fawor lu-
du, uznanie wśród tłumów,
popularność.
Aurea medincrilat t. złota
mierność.
Aureola ni. krąg promien-
ny naokoło głowy Świętych
na obrazach; nimb, glorja.
Au repoussi/.^or»pt«e;ł-y-
sunki wygniatane na blasze.
Au revoir /. (o reieuarj do
widzenia.
Auri sacra fames t. prze-
klęta żądza złota.
Aurora 1. bogini zorzy po-
rannej; zorza poranna, ju-
trzenka; a. ausłraiis, zorza
podbiegunowa południowa;
a. borealis, zorza podbie-
gunowa północna; a. mu-
sis amica dosl. jutrzenka
muzom sprzyja: ranek
sprzyja pracy umysłowej.
Au royaume des aveugles
les borgnes sont rois /. /o ru-
ajom de zawSgl le borń są
rua) w królestwie ślepych
jednoocy są królami.
Auryklel ni. pierwiosnek.
Aurypigment {. minerał:
związek arsenu z siarką,
trujący.
A. u. s. *kr. actum ut
supra zdziałane jak wyżej.
A usance /. (a UzansJ we-
dług zwyczaju przyjętego.
Aus der Luft gegriffen n.
dosl. schwycony z powie-
trza: wymyślony, skompo-
nowany, nieprawdziwy (wy-
padek, okoliczność).
Auskulłacja 1. wysłuchiwa-
nie szmerów w ciele chore-
go dla rozpoznania choroby.
Aaskaltaiit — Baca
14
Autkultaiit nk uiiBij n-
rz^dniii sądowy, Rekretarz
sędziego, obocny przy nu-
dzenia spraw, ale bez pra-
wa głosu; ifandydat na pro-
fesora.
Aiukulłałor ni. praktykant
sądowy; Kfjdzia .śledczy.
Auskunfts-Burcau n. biuro
wywiadowcze.
A utoto. według zwyczaju.
Auspicje i. wróżba, prze-
powiednia; opieka, kierunek
Ausrotten! ». wytępićl
Ausszusn. towar wybrako-
wany, z wadami w wykoń-
czeniu.
Aułter 1. wiatr połnd'-
niowy.
Austeria tr. zajazd, karcz-
ma zajezdna, gospoda.
Auszpik /. mięso lub ry-
ba w galarecie.
Autant de łStas, autant d'avls
/. (oia' do łet, oU/' dawO
ile głów. tyle zdań; co gło
wa, to rozum.
Aut-auł ł. albo albo.
Aut Caesar aut nihil /. byf
albo Cezarem albo niczyin
(starosta albo kapucyn).
Autentyk y. dokument ory-
ginalny, którego prawdzi-
wość stwierdzona jest do-
wodami; oryginał, nie ko-,
pja; autentyczny pewny,
rzeczywisty , prawdziwy ;
autentyczność, wiarogodność,
pewność, prawdziwość.
.Autoanaliza 'g. rozbiór
własnej istoty, własnycli
ozynów.
Autobiografia V opis życia
własnego, życiorys własny.
Autochton g. Aborigena i
tubylec, pierwotny miesr-
kaniec kraju, tuziemiec.
Aiito-da-ti port. Josl. akt
wiary: palenie żywcem na
.stosie kacerzy lub pism ka-
cerskicli.
Autodydakt g. samouk; a«-
todydaktyka samouctwo.
Autogienetyczny V- samo-
rodny.
Autogieneza *g. samorod-
ność, powstanie samoistne.
Aułogncza *g. badanie sa-
mego siebie.
Autograf g. własnoręczne
pismo znakomitego czło-
wieka, oryginał.
Autografia 'g. wykonywa-
nie podobizn pisma i faksi-
miljów dla reprodukcji na
kamienia lub metalu.
Autohypnoza *g. samoliyp-
noza, stan iiypnotyczny, w
który się samego siebie
wprawia.
Autointoksykacia rtl. samo-
zatrucie, zatrucie się pro-
duktami chorobotwórczemi
własnego organizmu skut-
kiem niemożności prawi-
dłowego ich wydzielania.
Autokracia g. samowładz
two, jedjnowtadztwo.
Autokrata g. samowładica;
aotokratyzm sarnowładztwo
jako zasada, jak nystijm.
Autokrytyka *;j osądzenie
samego s i e b ; ■; l-,'ytyka
włar,iiego dzieła.
Automat V-pr*yrz«.d wpra-
wiany w ruch mechaniz-
mem wewnątrz ukrytym;
pnen. człowiek bez woli
i energji; automatyczny, ma-
chinalny, poniHzający sic
bezwiednie; saraodziałający
(przyrząd); przyrząd, który
za włożeniem w niego mo-
nety sam wyrzuca zawarty
przedmiot: bilet kolejowy,
jedzenie, napitek i t. p.; au-
toinałyzm, stan chorobliwy,
w którym wykonywane są
tylko postfjpki bezwiedne.
Automedon g. (woźnica A-
chillesa) przen. '.yoźnica.
Auton>obil <{/. sainochód,wóz,
powóz poruszanysi łą motoru
i Autonomja 9. samorząd, za-
rządzanie sprawami we-
wuętrznerai bez odwoływa-
nia się do władzy naczel-
j nej; autonomista, zwolennik
ffamorządM..
Autoplastyka g. fizjoplasty-
ka, operacja chirurg., za-
stąpienie brakującej części
ciała skórą, zdjętą z innego
miejsca ciała.
Autopsja g. obejrzenie na-
oczne; oględziny lekarskie
zwłok
Autor /. sprawca, twórca;
pisarz; autorskie prawa, pra-
wa zabezpieczające autorom
korzystanie z ich utworów.
Autorament ł. urządzenie
wojska według pewnego
wzoni: moda, pokrój.
Autoreferat *9- r e f e r a t,
wzgl. sprawozdanie z włas-
nej pracy literackiej a. nau-
kowej.
Autorytet 1. uznana powa-
ga, głównie naukowa.
Autoryzować/, potwierdzać;
upoważniać: autoryzacja, po-
twierdzenie; upoważnienie.
Autos efe g. oh. Ipse dixit. .
Autesugiestja *g. wmówie-
nie czego samemu sobie,
poddanie Samemu sobie ja-
kiej idei.
Autoterapja 'lir. wyleczenie
się siłami własnego organiz-
mu, bez pomocy postronnej.
Autotyp *g. ob. Fototyp.
Autotypja ni. metoda przy-
gotowj-wania jflisz sposo-
bem światłodrukowym na
płytach cynkowych, aby po-
tem z tych klisz drukować
ryciny na maszynie dru-
karskiej.
Aut vlncere, auł mori t.
zwyciężyć lub umrzeć.
Aux granda maux las granda
remides /. (ogrd* mo le gra"
; rmed) na rozpaczliwe ;ho-
1 roby trzeba rozpaczliwych
I lekarstw.
Avant la tottro /. /otm* U
letrj przed podpisem: pierw-
sze paręset odbitek mie-
liziorytów przed umieszcze-
riiem poapisa artysty.
Avarie/. oh. Hawar}a.
Ave! /. witijl bądź pozdro-
wicjnyl bądź jKibłogoaławjo-
ny!
Ave Marla ł. Zdrowaś Marja.
Ayenement de couches nou-
yelles /. (aytnnuC do kun
HweeLi nk.izanie się na wi-
downi społeczni;] świeżych,
kulturalnie i nL^i itkowo niż-
szych warstw ludności, któ-
rych dążenia dotąd objawia-
ły się słabo 1 nie byiy bra-
ne w rachubę.
Ayonue /. CatrnUJ droga
z obu stron wysadzana
drzewami, aleja.
A yerbis ad yerberba 1. od
groźby do chłosty (od po-
gróżek przejść do karania).
Ayers i. strona monety
lub modelu, na której znaj-
duje się wizerunek lub jaki
obraz alegoryczny, czołowa
strona monety.
Ayiarium /. duża klatka na
ptati.
Avl$/. ławiadomienie, 0-
gloszenie.
Ayls au lacteur /. Caici zo
Uclćrri doti. dla wiadomości
cz3rtelnika: przytyk pod czy-
imś adresem, danie do zro-
zumienia.
A yista V. za okazaniem
(należy zapłacić weksel).
A yoce sola ir. na jeden
głos.
Ayolr dupoids.r. (aTcnar dii
piMt\ ai(oirdupois a. (ewer-
diapetu) system wag han-
dlowych w Anglji: 1 cent-
nar avoirdupois=112 fun-
tom; 1 funt avoirdupoi8=16
uncjom = prawie 0,4 kilo-
grama.
A vol d'oiseau/.^a woldua-
to) z lotu ptaka: widok, ry-
sunek zdejmowany z góry.
A yołre santć /. la wotr
ta"te) za wasze adrowie!
{dom.: piję).
A vue /. la vii za okaza-
niem; oh. i yista.
Awangarda/, straż przp'I-
nia.
Awans /. posunięcie się
na wyższe stanowisko; prze-
niesienie na wyższy urząd;
zaliczka pieniężna; a-e komu
robić, okazywać komu wzglę-
dy szczególne.
Awansować /. pozyskać
wyższy urząd; posunąć się
naprzód: dawać zaliczkę; a.
kogo, posunąć kogo w urzę-
dzie; a. się, wysunąć się
(z jakiem twierdzeniem).
Awantai/. korzyść, zysk;
przewaga, zaleta; wyglądać
na awantai wyglądać lepiej,
dobrze, pięknie; awantaiow-
ny, korzystny, zyskowny
Awanłora /. przyęf.da, zda-
rz«^i '*■" • awwi-
turni. vego
b|:' ■• za-
'.zf-pkj.liłotni;) ■ .T. zniK tu-
łający się tu I owiizie, 8Z0-
Łający przygód.
km%r\Af.ob. Hawar)a.
Awatara tttnd. wcielenie
bóstwa: ni»;«ryż8ze ntó-
stwienie jakifj zasady.
Awers '>!). loi*n.
Aworsla 1. niechęć, wstręt,
odraza, obrzydzeń;-:.
Awiz '>>>. Ayis.
Awizacja itl. zawiadomie-
nie, wezwanie 'irzę'! ac.
AwiZC U-. iikl; •„•• ,^ p<;-
■^piei^iny ■ ■ ■'•^:z.-
dowczej .
Awjacja/. ..L..^..,_.„„iapo
powietrzu za pomocą przy-
rządów mecłwnicznvch.
Awizować f. uwiadamiać;
a. sic, meldować się.
Awiiisi folwarkzwykle bez
włościan, należący do więk-
szej posiadłości ziemskiej.
Awulsja t. nieprawne oder-
wanie gruntu od majątku.
Azbest g. minerał włókni-
sty, giętki, używany do wy-
robu tkanin ogniotrwałycli.
Azoiczna *g. formacja for-
macja pierwotna najstarsza,
nie zawierająca organiez-
.■ivch szczątek i skamienia-
łości.
Azot V- gaz, część skła-
dowa powietrza i wielu ciał:
azotan połączenie kwasu a-
zotnego z tlenkiem jakiego
metalu; a-an srekra, kamień
piekielny, lapis; a-an sodu,
saletra chilijska.
Azyl oh. Asiiwn.
Azymut «r. (i') gwiazdy, hik
zawarty między południ-
kiem a kołem przechodzą-
cym przez zenit i tę gwiaz-
dę; poziomołuk.
Aijo «•. [/.] dopłata różni-
cy przy zmianie pieniędzy,
mieune, zwyżka.
Ailotai /. spekulacja na
zamianie monet, weksli i
papierów publicznych, pra
na giełdzie.
Aiur /. (i jwir) przezro-
cze: tkanina przezroczysta.
B.
Baala hchr. czciciela, bał-
wochwalcy.
Babel htbr. wieża Babiloń-
ska; pnen. zamienzanie, za-
męt, nieład.
Bahosze, Babttszo tur. p:tn-
tofle tureckie, papucie.
Saby a. ibtbi) małe dziec-
ko, niemowlę; lalka. »
Baca trig. pasterz pra«ło-
15
Itaccalaurćat — Banderja
tony nad juhasami (pastu-
chami) w górach Karpac-
kich.
Baccalauriat 1. 'hi:h hrea)
pajnjifity .stopifii akado -
niicki we Fraucii.
Baccarat oh. Bakarat.
Bachanaija 1. uroczystućć
na czi-tii'. Bachusa; orgja, pi-
jatyka; aulanka, biba.
Bachanł /., Bacliantka ii-
ezestnik T;:gl. uczestuiczka
bachanalji; birbant, birbant-
ka; bachancki oh. bachlezny.
Bachandrja g. zabawn ta-
neczna.
Bacheller/. (hoitelje) baka-
łarz (posi udający najniższy
sfipień uniwersjrtecki we
frauoji); !). ćs iettres, baka-
łarz nauk filologicznych.
Bachiczny hI. hulaciti, hu-
laszczy.
Bachmat tai. grubo-płaski
koń bojowy tatarski.
Bachus g. bożek wina.
Bacyl, Bacylut /. ksecznik,
grzyl)ek mikroskopijny dro-
bno-ustpojowy, mikrob.
Badediener n. łaziebny,
posługacz kąpielowy.
Sademejsłer n. dozorca ką-
pielowy.
Baderka n. łaziebna, po-
słntraczka kąpielowa.
Badjan pers. anyż.
Badjanki, rodzaj ciasteczek
kruchych do kawy lub her-
baty.
Bady n. kąpielś; miejsco-
wości kąpielowe (w Niem-
czech).
Baedecker, nazwa książek
służących za przewodniki
dla podróżujących po róż-
'-V, ii Jfiajach i miejscowo-
h (od nazwiska wy-
y).
I omet, wyobrażenie dja-
rore było jakoby czczo-
, rzez przez Templarju-
szijw (zepsute imię Maho-
met {'i).
Bagatela v. [/.] drobnost-
ka, błahostka.
Bagatelizować /. uważać
* co za drobnostkę; przedsta-
\ wiać jako drobnostkę; lek-
1 ceważyć, mieć za nic.
Bagai/. wzięte lub wypra-
wione w drogę pakunki, tło-
moki, torby, walizy; rzeczy
wojskowe w czasie pochodu.
Bagier hol. [».] przyrząd do
pogłębiania dna w rzece.
Bagleta/. sztabik, listwa
do ram.
Bagnet /. rodzaj sztyletu,
'osadzanego na końcu kara-
bina.
Bain-marle ./. (bf mari)
płaskie naczynie /- wrzącą
jrodą (wstawia się w nie
przedmiot mający być o-
^rzanyin do temperatury
wody wj-zącej).
Balter /. (hete) dogi. poca-
łunek; oh. Beza.
BbUm /. (b«$) spadek kur-
su papierów.
Baissier/. (b*tie) zniżko-
wiec, spekulant giełdowy
dążący <lo zniżki cen lub
kursu papierów.
Baja [dolnon.] sukuo gru-
be, miękkie, kosmate.
Bajadera port. indyjska
tancerka i śpiewaczka pu-
bliczna.
Bajazzo m. pajac, śmie-
szek.
Bajońskie sumy, ogromne
sumy (przekazane przez Na-
poleona 1) trudno do ode-
brania; sumy trudne do za-
płacenia (od nazwy miasta
Bayonne).
Bajram tur. trzydniowe u-
roczyste święto mahome-
tańskie; czas wolny od za-
jęć.
Bajor n. (?) bagno, trzęsa-
wisko, kałuża.
Bajorek w. drucik do haf-
tów i ozdób szmuklerskioh.
Bajroniczny, w duchu Baj-
rona; posępny, demoniczny,
sarki'jtyczny.
Bajronista, naśladowca i
zwolennik Bajrona.
Bajronizm, kierinek baj-
roniczny w poezji; nastrój
ducha bajroniczny.
Bajronizować, naśladować
Bajrona; zagłębiać się w na-
stroju ducha bajronicznym;
pisać bajronicznie.
Bakałaureat oh. Baccalau-
cfat.
BakaIJa tur. owoce połu-
dniowe suszone, jak: figi,
daktyle, rodzynki, migdały.
Bakatarz iri. posiadający
najniższy stopień akademic-
ki; przen. nauczyciel.
Bakarat /. rodizaj gry ha-
ZMdownej w karty (od mia-
sta Baccarat).
Bakaratowe a. 8akaratoiv-
skie szkło, szkło kryształo-
we (nazwa od miasta Bac-
carat we Francji, gd?ie jest
ogromna fabryka wyrobów
ze Bzkła kryształowego).
Baki, Bakiembardy n. fawo-
ryty, bokobrody.
Bakszysz łat. napiwek, dai-,
łapówka.
Bakter]a g. oh. Bacyl.
Bakteriologia *g. nauka o
bakteriach, badanie bakte-
rji.
Bal /. zabawa taneczna;
b. champitre r-tza"p«^ry zaba-
wa taneczna pod gołem nie-
bem, w polu, po wiejsku;
b. pari, zabawa taneczna
w najwytwomiejszych stro-
jach, bywa połączona z ma-
skaradą.
Balada v>. [/.] rodzaj poezji
opisowej w duchu roman-
tyczno - fantastycznym na
tlepodania ludowego; utwór
muzyczny w stylu roman-
tycznym.
Balans /. waga, równowa-
ga; drąg używany przez li-
aoskoków dla otrzymania
równowagi; oh. Bilans; b-e,
rodzaj kroków w tańcu :
przesuwanie się o krok to
w lewo, to w prawo z lek-
kim kołysaniem figury.
Balansjer/. kibić u wagi,
wahacz; drąg u maszyny pa-
rowej.
. Balansować/, wykonywać
balanse; wahać się; przen.
chylić się uaprzemian ku
różnym stronnictwom.
Balast H. rzeczy ciężkie
zabierane w cela obciąże-
nia okrętu lub balonu (wor-
ki z piaskieml; prien. jię-
źar zbyteczny.
Baldach nł. kwiatostan, w
którym kwiaty osadzone na
szypułkach, wyrastających
z głównej szypułki, tWorzą
powierzchnię wypukłą a.
płaską.
Baldachim M. ozdobna o-
pona rozpięta na dróżkach,
niesiona nad główną osobą
przy uroczystościach, lub
rozpięta nad tronem.
Balajeza /. falbanka pod-
szyta pod dolny brzeg suk-
ni, wystająca brzegiem na
zewnątrz.
Baleryna m. tancerka so-
listka na scenie.
Balet «p. utwór sceniczny
wyrażonyprzez taniec i mi-
mikę; ogół tancerzy i tan-
cerek teatru; baletnik, tan-
cerz w balecie.
Baletmistrz ». układający
tańce w balecie; djrrektor
baletu, tancmistrz.
Balista t. maszyna wojen-
na do wyrzucania pocisków.
Balistyka ni. część mecha-
niki, traktująca o biegu ciał
wyrzuconych w powietrze.
Baiistyt *g. bawełna strzel-
nicza rozpuszczona w nitro-
glicerynie z dodatkiem
kamfory (materjał wybu-
chowy).
Balkon /. ganek na pię-
trze, miejsce na piętrze w
teatrze wprost sceny.
Ballada, oh. Balada.
Ballerina ob. Baleryna.
Ballon captif/. balon nau-
więzi (dla oglądania miej-
scowości z wysoka lub dla
spostrzeżeń meteorologicz-
nych).
Ballon d'ćssal /. (halą d^se)
balonik próbny do zbadania
; radów atmosferycznych;
pr:m. artykuł dziennikarski
dia zbadania prądów opinji
publicznej.
Balneografja *g. opisanie
wód leczniczych i kąpieli.
Balneologia*^' nauka o ką-
pielach i ich skuteczności.
Balneoterapja *g. leczenie
za pomocą wód mineral-
nych i kąpieli.
Balon /. nac^nie szklane
lub metalowe w formie ku-
li.stej, wydęte, z krótką szy-
ją; naczynie metalowe wal-
cowate na wodę gazową; jw-
włoka wydęta it a z e m do
wzbijania się w powietrze,
aerostat.
Balotować/. głosować za
pomocą gałek a. kartek.
Balsam g.-l. wonny, ży-
wiczny sok roślinny; przen.
ulga, pociecha, okoliczność
niosąca ukojenie: balsamo-
wać, wtarciem różnych nui-
ści zabezpieczać zwłoki od
rozkładu; balsamka, dawniej
noszony przy bransolecie
flakonik z perfumami; bal-
samiczny, pachnący żywicą.
Balsamina ni. niecierpek,
gatunek rośliny ozdobnej.
Baltazarowe gło.ski, groź-
ba B-a. oh. Mane,Tekel, Faret.
Balustrada/, ozdobna po-
ręcz na słupkach ozdob-
nych.
Balwierz /. golibroda. go-
larz.
Bałałajka r. ruski instru-
ment muzyczny pcdotwydO)
gitary, j trzech stronach.
Bambino te. dziecię.
Bambosze oh. Babosze. ^
Bambus malajt. rodzaj
trzcinyindyjskiej; b. a.bun-
busówka, laska z tej trzciny.
Ban Wig. namiestnik Kre-
acji, Slawonji, Dalmacji.
Banalny /. zwyczajny, o-
klepany, pospolity.
Banan malajt. owoc rośli-
ny jiodzwrotnikowej; rodzaj
ciastka z mąki bananowej
w kształcie owocu banana.
Banat ni. powiat w "Wę-
grzech, lub Kroacji pod za-
rządem bana.
Banatka, gatunek pszeni-
cy (od nazwy kraju: Bana*).
Banco V. wszystko, co
jest w pali (w grze); ob.
Bank.
Banda* /. kupa, groma-
da, zgraja; gromada ludzi
połączonych w złym cela;
brzeg bilardu; brzeg statku;
orkiestra wojskowa; w|i«-
drowna orkiestra (instru-
menty dęte), ogrodzenie to-
ru wyścigowego.
Bandaż /. opaska, prze-
wiązka do opatrunku; część
stalowa zewnętrzna koła u
parowozu lub wagonu.
Bandera /. flaga, chorą-
giew okrętowa o barwacn
państwowych.
Banderillero h. u c z e s t-
n i k walki byków, zbrojny
w chorągiewkę czerwoną
na krótkim drzewcu, ostro
zakończonym, drażni była
widokiem i szelestem cho-
rągiewki oraz ranami, które
zadaje drzewcom.
Banderja ni. pochód kon-
ny uroczysty nb cześć osób
l2 dh^yJkAyiA^
Banderola — Baza
16
znakomitych, towarzyszący
im, świta konna.
Banderola /. chorągiewka,
proporzec; opaska papiero-
wa na. towarze, jako znak
opłaconego podatku.
Bandolet /. pas rzemien-
ny, przewieszony przez ra-
mię, utrzymujący szablą a.
ładownicą; rodzaj dawnej
broni palnej.
Bandura g. [w.] instrument
muzyczny podobny do lutni.
Bandyta to. opryszek, zbój;
bandytyzm, rozbójnictwo.
Banhof n, dworzec kolei
■żelaznej, foksal.
Banicja nt. wywołanie
z kraju, skazanie na wy-
gnanie z kraju.
Banita ni. wywołaniec ,
wygnaniec z kraju.
Banit irł. instytucja dla
obrotów pieniężnych, dla u-
dzielania kredytu na wek-
sle i papiery, dokonywania
wypłat za pomocą przeka-
zów , wymiany pieniędzy
i t. d.; w grze karcianej:
pula, zbiór stawek graczów;
b. trzymać, prowadzić gi-ę
w grze hazardownej.
Banka duci), widmo zamor-
dowanego,dręczące morder-
ców, którym się ukazuje
(z dramatu ,fMakbet" Szeks-
pira).
' ' Bankajza n. hak podtrzy-
mujący (jynnę i t. p.).
Bankier J. właściciel ban-
ku prywatnego; w grze kar-
cianej: trzymający bank.
Bankiet /. uczta, biesiada.
Bankieta /. nasyp; ścieżka
dla pieszych; ławeczka
ziemna wśród wału d 1 a
strzelających z poza niego
żołnierzy.
Banknot, Bankocetel n. a-
sygnata, bitet bankowy bez-
procentowy^ wypuszczany
przez bank i mający obieg
jako pieniądz.
Bankrut rrl. [/.] zawiesza-
jący wypłaty, niewypłacal-
ny; bankructwo, niewypła-
calność, upadłość.
Bant n. obręcz, opaska że-
lazna; rozpora, zawiasa.
Banzai! jap. zwycięstwol
hura! brawol
Baptysterjum s--t- chrzciel-
nica.
Baptyści *$'.oft.Anabaptyici.
Bar a. wykwintny zakład,
zawierający bufet z goto-
wemi napitkami i przekąs-
kami.
Baraboie mir. kartofle.
Barak /. lekki tymczaso-
wy budynek dla żołnierzy,
robotników, chorych lub u-
bogich, namiot.
Baraterja w. oszustwo, fał-
szerstwo, nieprawa wymia-
na cudzych towarów.
Barba non facit philosoplium
t. broda nie czyni filozofem.
Barbarja g. kraj dziki, nie-
ncywilizowany; pnen. bar-
barzyństwo; barbarzyństwo,
dzikość obyczajów, brak cy-
wilizacji, nieludzkość, okru-
cieństwo.
Barbaryzm ni. wyraz lub
zwrot niepotrzebnie z obce-
go języka przeszczepiony,
gdy istnieje swojski; maka-
ronizm, dzikość.
Barbet/. część ubioru gło-
wy zakonnicy.
Barchan ar. tkanina Inia-
no-bawełniana z kutnerem
z jednej strony.
Bard celi. pieśniarz ludo-
wy staroż. Gallów; poeta pi-
szący pieśni o przeszłości
narodu, poeta, wieszcz.
Bardon irgornon. dotl, lut-
nia, lira; prien. twórczość
poetycka.
Bardyszoi. Berdysz.
BSrenland n. Uotl. kraj nie-
dźwiedzi: nazwa szydercza
dawana Galicji przez dzien-
nikarzy wiedeńskich.
Bareż /. lekka tkanina
z wełny, bawełny, jed-
wabiu a. z bawełny i jed-
wabiu (od miasta Bareges
we francuskich Pirene-
jach).
Barjera /. poręcz, balu-
strada, zapora.
Barka irt. [/.] gatunek
płaskiego czółna a. łódki
bez masztów.
Barkarola ie. pieśń gondo-
Ijerów w Wenecji.
Barocentryczny ni. tyczą-
cy się środka ciężkości.
Barograf *g. barometr zapi-
sujący automatycznie zmia-
ny atmosfery.
Barok/, nazwa stylu ar-
chitektonicznego odznacza-
jącego się linjami nieregu-
larnemi i bogactwem o-
zdób.
Barometr *g. przyrząd dó
mierzenia ciśnienia powie-
trza i wskazujący zmiany
pogody.
Barometrograf *g. ob. Baro-
graf.
Baron irt. [».] tytuł fezlach-
ty wyższej; baronja, posia-
dłość ziemska, przynosząca
•swemu właścicielowi tytuł
barona.
Baronet a. tytuł szlachec-
ki, niższy od barona.
Baroskop 'g. przyrząd do
mierzenia wilgotności po-
wietrza.
Bartłomieja świętego noc,
noc na 24 sierpnia 1572,
w której z podnszczenia
rządu w Pai*yżu i w całej
Francji zaczęła się rzeź Hu-
gonotów, trwająca prawie
tydzień.
Barykada /. zatarasowanie
\ilicy, rodzaj szańca zrobio-
nego naprędce na ulicy.
Baryton tr. głos męski
średni (między tenorem i
basem).
Bat ic. najniższy głos mę-
Rki; -baaowy klucz, klucz F,
znak na nutach, wskazują-
cy, gdzie na pięciolinji znaj-
duje się nuta f miite.
Buałyk tur. bicz z oło-
wiem na końcu; próżniak,
nicpoń; dzieciak tłusty.
Basamnek n. cięgi, baty;
wynagrodzenie za pobicie;
odszkodowanie; łapowe.
Bu-bleu /. fba bl6) do$t.
niebieska pończoclia ; na-
zwa ironiczna dawana ko-
bietom piszącym, sawant-
kom.
Baaedowa choroba (opisa-
na przez lekarza Basedowa,
1840 I.) odznaczająca ' się
wybałuszeniem oczu o-
brzmieniem gruczołu tar-
czowego na szyi i biciem
serca.
Basen /. zbiornik na wo-
dę; wielka misa kamien-
na; bezpieczne miejsce dla
okrętów w porcie; kotlina,
nizina, gdzie spływają wo-
dy; niewłaściwie: bason, bla-
szane, płaskie naczynie dla
oł)ło2nie chorych dio odda-
wania stolca.
Basetla w. wielkie skrzyp-
ce barowe; ob. kontrabas.
Basiieus g. w staroż. Gre-
cji reprezentujący Ateny
wobec bogów, sądiził spra-
wy religijne, sprawy o mor-
derstwo lub święto^adz-
two.
Basis g. ob. Bazys.
Basista «r. śpiewający ba-
sem; grający na basetli.
Baskak tur. wielkorządca
tatarski.
Basklna h. If.] szeroka
wierzchnia sulDua łuszpan-
ki; przedłużenie stanika od
pasa u sukni kobiecej.
Baskiamet tr. instrument
muzyczny dęty, tonem o o-
ktawę niższy od klarnetu.
Bason ob. Basen.
Bas relief /. (ba reljej) pół-
wypukła rzeźba , płasko -
rzeźba.
Basso profundo w. najniż-
szy głos basowy.
Basso ripieno tr. bas wy-
pełniający.
Bast n. łyko, łyczko.
Basta V. dosyć! bastćwka,
bezrobocie.
Bastard w. dziecko nie-
prawe, bękart; mieszaniec
zwierzęcy lub roślinny.
Bastjon /. część fortyfika-
cji, wysunięta z obwałowa-
nia; narożnik.
Bastonada /. kara bicia ki-
jami w plecy i pięty.
Bastyifa /. więzienie dla
przestępców politycznych,
zburzone przez Paryżan
w roku 1789.
Basza, Pasza tur. wielko-
rządca, namiestnik lab do-
wódca wojsk w Turcji.
Baszhrk tur. [r.\ rodzaj
kaptura na głowę z końca-
mi do owinięcia wkoło szyi.
Baszta tri. wieża obronna
przy murz" fortecznym lab
stojąca oddzielnie.
Basztan j>ert. [mtr.] ziemia
zaorana na stepie pod uprawę
melonów. kawonów, dyń itp.
Batzybuzuki tur. nieregu-
larne wojsko tureckie bez
karności wojskowej, odzna-
czające się dzikością.
Batir^ [v.] rodzaj łodzi
żaglowej.
Batalista /. malarz bitew.
Bataljatr. walka, bitwa, bój.
Bataljon w. [/.] oddziii
żołnierzy pieszych od
600 — 1000 ludzi; prten.
tłum, gromada.
Batat ob. Patat.
Baterja tr. [/.] oddział ar-
tylerji o pewnej liczbie
(Iział; pe\7na liczba butelek
lejdejskich , wytwarzająca
silną iskrę elektryczną; stos
galwaniczny.
Batometr ob. Batymetr. .
Batrachomyomachja g. wal-
ka żab i myszy (poemat żar-
tobliwy, przypisywany Ho-
merowi).
Bittre Teau avec un baton
/. Ibatr lo atcel ( batąj woaę
mleć, tracić czas na próżno.
Batuta tr. pałeczka kapel-
mistrza do znaczenia taktu
muzykantom i śpiewakom.
Batymetr *g. przjTząd do
mierzenia głębokości wód,
zwłaszcza morskich. /
Batyst /. bardzo cienka
i gęsta tkanina z najdeli-
katniejszych gatunków lnu.
Bauemfanger n. oszust po-
lujący na naiwnych niedo-
świadczonych włościan
przybywających do wiel-
kiego miasta.
Baumkuch, Baumkuchen >..
rodzaj ciasta (pieczonego na
rożnie drewnianym), w
kształcie piramidy ze ster-
czącemi soplami sękowiec
Baunszajtyzm, sposób le-
czenia zapomocą licznych
nakłóć skóry.
Bawehia n. roślina z rodź.
ślazowatych dająca puch
z którego robią nici na tka-
niny.
Bawar piwo bawarskie; ba-
warja, piwiarnia.
Baweł / . dosl . śliniak;
sztywne szpiczaste prze-
dłużenie stanika damskie-
go; przystrojenie przyszyte
a. nakładane na stanik dam-
ski z przodu od szyi do pasa.
Bayard, rycerz odważny
i bez zarzutu (od francu-
skiego rycerza Bayard'a
1476 — 1524 "i: «A. Sans peur et
sans reproche.
Baza ob. Bazys.
17
Bazalt — Hermyca
Bazalt [«.] stała wulkanicz-
ii<'ł;o pochodzenia, ciemno
uiiarwiona, o budowie zbi-
tej, wystijpująca czysto
w postaci wielkich grania-
stosłupow.
Bazar pert. targowisko;
wytworno zabudowanie dla
sprzedaży rożnych towa-
riiw; na Wschodzie plac a.
'ilica zo sklepami.
Bazylika g.-ł. kościót w.
kształcie j)rostokąta, budo-
wla z 2 lub 4 rzędami ko-
lumn wzdłuż.
Bazyliszek g.-l. gatunek
jaszczurki; smok bajeczny,
który miał zabijać wzro-
kiem; przen. człowiek zło-
śliwy, fałszywy.
Bazys g. podstawa, funda-
ment; w arckii. podstawa
kolumny.
Bean irl. nieuka grnbja-
nin , nieokrzesany; nowy
uczeń w szkole, nowicjusz.
Beałae memoriae ł. błogo-
sławionej pamięci.
Beati possidentes ł. sxcaę-
śtiwi, ktiirzy posiadają.
Beatlus est dare tpiam accl-
pere 1. szczęśliwiej jest da-
wać niż brać.
Beatrycza- w. kochaaka,
i»ai!j serca (od imienia zna- ,
nego z Komedji Boskiej Dan-
■ tego).
Beatus ille gul procul nego-
Uls... patarna rura bobus exer-
cet suis 1. szczęśliwy ten,
kto zdała od interesów zgieł-
kliwych... ojczyste łany wo-
łami orze swojemi.
Beatus qul tenet ł. szczę-
śliwy, kto posiada.
Beatyfikacja nt. zalicze-
nie w poczet błogosławio-
nych.
Beau monie f.cAo i««d/ wyż-
sze stany, arystokracja.
Beaułć du diable J. (bole d&
<l}abl) aeił. pięk lość djabel-
ska: kobieta taii ponętna, że
dla niej moźnaby o wszyst-
kiem innem zapomnieć.
Beaux restes /. rbo rett)
szczątki dawnej urody.
B6bi /. dziecko.
Bec-i-becy. (bek. a bek) oko
w oko.
Bechłer <a/..(?) zbroja, pan-
eerz.
Sichamel / fhesiamel) sos
A la B., ze śmietanki, żółtka,
mąki i masła z cukrem. Bo-
lą, pieprzem i cytryną (od
nazwiłika wynalazcy).
Becyrk n. powiat, urząd
powiatowy,
Becąuerel'* promienie, ura-
nowe proraieiiie, wysyła-
ne przez metal uran i jego
związki (od nazwy od-
krywcy).
Bedekier oh. Baedecker.
Bedel irl.. Pedel [«.] woźny
oniwersytecki.
Bedlam a. (bedlem) <)grbm-
ny szpital obłąkanych w
Londynie.
Beduin ar. Arab koczujący.
Bedulna/. rodzaj długiego
okrycia damskiego z kaptu-
rem.
Befsztyk, Blfsztyk a. kawa-
łek lepszego mięsa wołowe-
go (z pierwsze] krzyżowej
a. z rostbefowego mięsa
a. zwykle z polędwicy) u-
smażony bez przypraw na
tak zwanym prędkim ogniti.
Beglerbeg, Beglerbe] tur.
■namiestnik, rządca prowin-
cji w Turcji (dotl, bej be-
jów).
Bej, Beg tur. pan, tytuł
tureckiego dostojnika; tytuł
panującego w Tunisie.
Bejca n. nazwa roztworów
chemicznych, używanych
do napawania przedmiotów
celem nadania im żądanych
własności; zaprawa, grunt
pod farbę a. politurę.
Bek/, palnik, zakończenie
rary prowadzącej gaz oświe-
tlający, opatrzone wylotem
i kranem.
Bekiesza tcęg. strój wę-
gierski: surdut a. futro dłu-
gie obszerne ze stojącym
kołnierzem.
Bela «. jednostka miary
papieru, zawierającąlO ryz;
b. sukna: 12 sztiik po 32
łok.; wielka paka towaru.
Belemniły g. szczątki ska-
mieniałe wymarłych głowo-
nogów, t. zw. pazury djabel-
skie lub strzałki piorunowe.
Bel - esprłt /. (bel - espri)
człowiek dowcipny.
Bel-ćtage/. (bel-ełai) jiierw-
sze piętro, najwspanialsze
piętro; loże I-go piętra.
Beletrysta /. autor piszący
powieści, poezje i t. p.
Beletrystyka /. literatura
piękna: powieści, poezje, o-
powiadania, nowelle i t. p.
Belfer n. [iarg.] nauczy-
ciel żydowski; iarl. nauczy-
ciel, bakałarz.
Beljal, Belzebub hebr. sza-
tan, djabeł, zły duch.
Bella w. piękna (dom. ko-
bieta); kochanka, metresa.
Bella gerant alil, tu, felix
Austria, nube 1. niech Mujny
prowadzą inni, ty, .szczęsna
Austrjo, żeń się (dawna alu-
zja do korzystnych mał-
żeństw zawieranych przez
rodzinę panującą w Aast-
rji).
Belle vue /. (beltcU) doif.
piękny widok; ob. Belweder.
Belles lełłres /. (bet letr)
literatura piękna.
Belllcoso V. wojowniczo.
Belllsslme tr. prześlicznie,
doskonale.
Bellona /. bogini wojny.
Bellum omnlum contra om-
nes 1. wojna wszystkich prze-
ciw wszjstkim — naturalny
stan człowieka podług filo-
zofa Anglika Hobbes'a
(1588—1(579).
Belua mulłorum capttum 1.
dost. bestja wielogłowa: roz-
hukany motłoch.
Beluarda te. baszta; dawna
wieża wojenna ruchoma, ba-
stjon, szaniec.
Belweder w. miejsce, skąd
roztacza się piękny widok;
nazwa ozdobnej budowli w
pięknej okolicy; część bu-
dynku nad dachem^ skąd o-
twiera się piękny widok.
Belzebub oh. Beljal.
Bełt skand, cieśnina mor-
ska; rozpora w szybie gór-
niczym.
Bemol V. w mut. znak zni-
żenia nuty o pół tonu: -b.
Ben hebr. syn, zdarza się
w połączeniu z imionami,
np. Ben Majmon=syn Maj-
mona cz. Majmonides.
Ben Akiba to powledziat,
t. j. „Już to wszystko było";
słowa te ciągle powtarza ra-
bin Ben Akiba w dramacie
Gutzkowapt. , jUrjel Akosta"
Bene 1. dobrze.
Benedykcja ł. błogosła-
wieństwo; poświęcenie chle-
ba i wina podczas Mszy św.
Benedyk^ ut. zakonnik
reguły św. Benedykta; ro-
dzaj likieru, wyrabianego
przez zakonników Benedy-
ktynów, dawniej w Fecamp
we Francji; benedyktyński,
wytrwały, cierpliwy (w pra-
cy naukowej); juozolny.
Benefaktor i dobroczyńca,
dobrodziej.
Beneficium lnventarii t. pra-
wo zrzeczenia się majątku;
spadkowego, gdy ciążące na
nim długi przewyższają je-
go wartość.
Beneficjant irl. obdarowu-
jący dobrami kościelnemi;
pD.siadacz beneficjum.
Beneficjum t. docbódidóbr
kościelnych; lenno; dochód,
zysk.
Benefis / zysk, korzyść;
dochód z widowiska, danego
na korzyść artysty.
Benefisant /. artysta, na
którego dochód odbywa się
przedstawienie benefisowe.
Bene meritus 1. dobrze za-
służony.
Bene nati 1. dobrze uro^
dzt.-iu t. j. szlachta.
Bene nątiM et possesslona-
tus I dobrze urodzony
(szlachcic) i posiadacz m.i-
jijtku ziemskiego.
Bene placito te. C-plactyto)
w mui. dowolnie.
Bene qui latult, bene vlxit,
i. kto żył w ukryciu, ten
dobrze żył.
Benewolencj«/. łaska, życz-
liwość, przycłiylność.
. Bengal, rodzaj muślinu (od
nazwy kraju w Jndjaoh)j
bengalski ogie6 mieszani-
na różnych materiałów pal-
nych i barwnych, płonąca
barwnym płomieniem.
Benjaminek najmłodszy i'
ukochany syn; pieszczoch
ulubieniec.
Benonita członek zakonu
Redemptorystów (kościoła
Św. Benona).
Benzoes )U., rodzaj żywicy
nieprzezroczystej, kruchej,
czerwonawo - Ijrunatnej, a-
romatycznej , używa ^ię
do pachnideł i jako lek
(z drzew rosnących w Indo-
stanie).
Benzol Mi. gatunek węglo-
wodoru, otrzymywanego ze
smoły węgli kamiennych.
BoDzyna ar. (?) ligroina,
płyn lotny, palny, bezbarw-
ny otrzymywany z nafty,
służący do czyszczeniaplam,'
do wyrobu farb anilino-
wych, do palenia.
Bera /. gatunek gritszłu.
Berajter ». ujeżdżający ko-
nie.
Berangera prawo, prawo
obowiązujące we Francji,
aby skazanemu po raz pierw-
szy odłożyć kai'ę aż do po-
nownego skazania.
BeraWur. patent instala-
cyjny paszów tureckich; o-
dezwa arzedowa.
Bercsuse/ (bendt) koły-
sanka, pieśń nad kołyską.
Berdanka strzelba syste- -
mu Berdana,
Berdysz, Bardysz irl. kij
z siekierką nakształt łuda--
bardy.
Beret M. ob. BIroL
Bergamasca w. włoski ta^
Biec chłopski.
Bergamota u>. rodztg gru-
szy; rodzaj cytryny, mają-
cej formę gruszki (nazwa
od miasta włoskiego Ber-
gamo); bergamotowy olejek,
esencja bergamotowa ze
swieżyct skórek cytryny
bergaraoty.
Berghaupłman n. naczelnik
wydziału w górnictwie.
Berl-bei'i niobeżpieozna
choroba zaraźliwa: śpiącz-
ka, bezsilność i wodna pu-
chlina w rozmaitych miej-
scach ciała; napastuje ludzi
żyjących niehygieniczniew
krajach ciepłych, nizkich,
wilgotnych.
Berkowiec r. ciężar lO-ciu
pudów cz. 400^,ro8yjskich.
Berlacz n. but a. trzewik
z przyszwą wojłokową.
Beriinka, duża łódź żaglo~
łwa z przykryciem do prze-
wożeiiia zboża i towarów;
szkuta.
Berma / w fortyfikacji:
ścieżka między rowem a j«' •
go przedpierśniem, borta.
Bermyca n. kołpak wojsko-
wy futrzany.
Słownłlc wyrazów obcych — 2
UcM-sagHer — liia/.oi
U
Bersa|Her te. ioinlen z od-
działu <jfl((ych strzelców w
wojsku wloŚJtim.
Berscrfcer skand. ---^njoiK-
nik skandy iinwski, odziany
podcscafi bitwy tylko w skó-
ri} niedźwiedzią i walczący
f winlką odwagą.
Berta o. obramowanie sta-
li ka kobiecego.
B«rtoleła proszek, niiosza-
nina <?kKpl<)duj.'\ca; zło^.ona
z ohloraim, potażu, siarki
i wągla (iiazwa od wyii;ilaz-'
Vy fran... Bertolleta).
Beryl g.-t. dro^ri kamień
koloru wody morskiej.
Beiierfca f. pasterka; ro-
dzaj kanapki, fotela.
Beseda ctet. Ktowarzynze-
nio. klub.
BescMerewać stal wyra-
bia*^ stal z surowca roz-
lopioncf^, przepuszczając
przezeń silny prąd jwwic-
trza, :i aasti^pni'.; dodając
odpowiednią domieszkę (od
nazwiska wynalazcy).
Bessa /. ob. Baisse.
Best|a t. zmerzt;, dzikie
zwierzę; człowiek ze zwic-
htęcemi instynktami; po-
twór.
Besłlałizn nł. zezwierzc-
c«>nie, zwierzęcoćć, dziko.'^ć.
Bes^affnsz nt. dawna na-
zwa książki traktującej o
zwierzętach.
Bestyfikacja nt. mzl-pst-
wienie, rozjątrzenie, wście-
kłość.
Beszamel f. ob. Bichamei.
B(te f. dotl. zwierzę; głu-
pi; w grze w karty; prze-
grana.
8«M [/.] roślina z rodza-
ju pieprzu, mieszanina tłu-
czonycłi orzecliów palmy
areki i waona iiwini(;ta w
li.>v (townego {ratunku pie-
przu, używana do żucia
pr^-ez- mieszkańców Azji po-
tudiiiowe].
BMa Mirę /. fbet nuar)
4»nl. zwierzę Czarne; czło-
wiek dokuczliwy, którego
fdę ńajbikfdzicj obawia.
Beton ^.zaprawa z wapna
hidraulicznegOjpiasku i żwi-
ra, twardniejąca na powie-
trzu w wodzie.
Beza /. ciasteczko z biał-
ka ubiti-}ro nawiane i cukru.
Bezapetacyiny nieodwołal-
ny, stanowczy, ostatccz-
iiy; eh. apelacja.
Bezemschon n. ta iloAć to-
waru (tłuszczu, mączki cu-
krowej i t. p.), która po wy-
próżnienin pak, beczek i t.p.
pozostaje przyczepiona do
drzewa.
BćzigM a. B<siqtie, Bezik/.
rodzaj gry w karty.
BezMf Itr. [/■.] kamień
tworzący się w żołądku nie-
któryclł zwierząt trąwożer-
nych (np. antylop) uważany
dawniej za lek przeciw tru-
ciznom.
Bezparcjalny bezstronny,
neutralny; oh. paHja.
Bezpopowcy r. w ko.^cic-
le prawosławnym sckciarze
nie uznający duchowień-
stwa, popów.
Beztakt br.ik taktu, nie-
właściwe [iDstąpienie a. za-
chowanie się; oA. takt.
Beż, Beza /. tania, gładka
tkanina z wełny nicfarbo-
wanej.
BI- 1. w złożeniach, np.
bikwadratowy, znaczy: po-
dwójnie, dwa razy.
Biba nt. pijatylia.
Bibeloty /'. drobne, wy-
tworne przedmioty, usta-
wiane na etażerkach, gra-
ciki.
Bibllstyka ni. znajomość
tego, co dotyczę Bibiji.
Bibija g.-t. Pismo święte:
Stary i N'iiwy Testament;
biblijne towarzystwo stowa-
rzyszenie, którcRO celem
jest rozpowszechniać biblję.
Bibljoill *<!. miłośnik i
zbieracz książek, głównie
naukowych.
Bibl|09raf]a g. znajonio<!ó
wydań książek i druków;
spis ich z wymienieniem
autora , tytułu i miejsca
druku.
Bibljoman *g namiętny
zliicracz rza^ikicU .ksiażelf.
BIbIjomanja *g. zamiłowa-
nie w zbieraniu książek.
Bibijopola g. księgarz.
Biblioteka g.-l. zbiór ksią-
żek, księgozbiór, książnica!
miejsce przechowywania
książek; gmach zajęty przez
księgozbiór.
Bibijotekarz /. zawiadowca
i prowadzący bjbljotekę.
Bibosz lii. pijak, opój.
Biceps 1. dwugłowy, o
djyuch twał'zach; mu.skuł
tak zwany dwugłowy u rę-
ki, u nogi.
Bicykl ni. fo.] welocyped
o jednym dużym i jednym
małym kole.
Bidet /. wanieiika nasia-
dowa jiodłużna do podmy-
wania się.
Bien faire et laisser dire /.
(hię Itr t Unse dirj dobrze
C7.ynić i nie troszczyć się
o to co mówią.
Biennium 1. dwulecie,dwu.-
letiii okres czasu.
Blerhalla n. piwiarnia, ha-
la iirzy piwiarni dla gości.
BiesagUrł.sakwy, wór naj-
częściej skórzany do prze-
wieszania przez plecy albo
przez konia.
BiforlfRlzni nł. dwuksz^ałt-
TIOU:.
Bifsztyk oh. Befsztyk.
BNurkacja nt. rozwidlenie,
rozszczepienie pasma gór,
drogi; takie rozszczepienie
się rzeki, iż każda z jej od-
nóg płynie do innego sy-
stomatu rzecznego.
BIgamJa ni. dwużeństwo;
bigam, bigainlsta, dwuieniec.
Bigot [,'.) nabożr;iś.
Bigołerja/. Bigotyzm ni. po-
bożnisiofttwo,pri;osadrja gor-
liwość w powier2';hownyTn
tylko przestrzeganiu ob-
rządków wiary i nabożeń-
stwa.
Bikwadratowe riwnanie nui/.
równanie stopniaczwartego.
BU ob. Bill.
Bila f. kula (bilardowa).
Bilans, Balans f. porówna-
nie dochodu i wydatków
przy zamknięciu rachunku;
zamknięcie rai hmków w
księdze; b. handlowy państwa,
różnica między warto-^cią
eksportu i importu; b. płat-
niczy państwa, różnica mię-
dzy sumą opłat Wysłanych
<i!a zagranicy i sumą opłat
otrzymanych, t zagranicy.
Bilard /. stół z burtami po-
kryty suknem do gry bilami.
Biibokieł /. kijek zakoń-
czony czareozką do chwy-
tania uwiązanej kulki (za-
bawka).
Bilet /. karta, znak dający
prawo do czego; b. bankowy,
pieniądz papierowy.
Bileter /. odbierający bi-
lety przy wejściu do teatru,
łicrcertn i t. p.
Biijbn /. tysiąc miljonów
podług systemu francuskie-
go, przyjętego i u nas, a mi-
Ijon miljonów podług sy-
stemu niemieckiego.
Bill. a. w Anglji projekt do
prawa, przedstawiony pai--
lamentowi.
Billet-doux /. (hije dul dotl.
słodki bilecik: liścik mi-
łosny.
Bllllg aber schtechti. ta:nio,
ale żle.
Bilon /. drobna moneta
zdawkowa z kruszcu zmie-
szanego z małą ilością sre-
bra, lub z niklu.
Bimetalizni ni. system mo-
netarny o podwójnej jed-
nostce pieniężnej: srebrnej
i złotej, przy stałjTB, praw-
nie oznaczonym stosunku
wartości obu metalów.
Bimorfizm nt. dwuposta-
ciowość.
Binda n. opaska, bandaż;
prążki wypukłe (dla ozdo-
by) na grzbiecie książki
oprawnej; ob. Sznurbartblnda.
Blnduga n. (?) miejsce nad
rzeką, gdzie składają drze-
wo na spław przeznaczone
i zbijają tratwy; spław
drzewa.
Binokle /. nanośniki, oku-
lary trzymające się na no-
sie za pomocą sprężyny,
pince»nea.
Blnom nł. ■qtat. dwumian.
Btochemja 'g. chemja zn-
stosowana do zjawisk życio-
wych.
Biodynamika 'g. nauka o
siłach działających w ustro-
jach żywyjii.
Blef izyka V nauka si łai-h
w ciałach organicznych.
Blogieneza *g. teorja o po-
cbodzeriiu zwierząt.
Biogieograija 'g. nauka o
rŁzrnies/.izeniu istot orga-
niczny li na ziemi.
Biograf •.?. autor życiorysu.
Biografja 'g. opis życia,
życiorys.
Biologia *g.iia,u\M o życia
iMut organicznyclł.
Blomagnetyzm 'g. magne-
tyz:n zwierzęcy.
Bionomja *g. ii.iuka o pra-
wach życia w przyrodzie.
Biosfera*^, sfera ziemi, w
której żj-ją istnty ożywione.
Bloskop *g. rodzaj kine-
matografu.
Bloskopia 'g. nauka o o-
znakach życia.
BIplan *f. samolot, dwu-
pł.iszczyznowiec.
Biret. Berełir/. lekka czap-
ka kaiK iast.i lub okrągła bez
daszka, używana przez du-
chownycti i nczonych;dara-
^ki kapelusik podobny.
Bis t. dwa razy, powtór-
nie; żądanie powtórzenia;
bisować, wołać: „bis", żą-
dać powtórzenia.
Bis dat qul cito dat /. dwa
razy daje, kto prędko daje.
BIsekirysa /. mat. dwu-
sieczna, iinja dzieląca kąt
ua dwie równe części.
Bisior g. bardzo cienka
i droga tkanina lniana;
włjkna jedwabiste z cieczy
pewnych małżów; perełki
w gzymsie.
Bisknp g. [n] dostojnik ko-
.<cielny zai-ządzający d;e-
cozją.
Biskwit/, suchar, sucha-
rek; fajans a. porcelana bez
glazury, n
BlsRiark, kolor - brudno -
żółto-orzechowy (od nazwy
męża stanu Bismarka).
BIsogno ir, ibiionjo) adres
płacącego weksel, jeżeli ak-
ceptant nie zapłaci go.
Bis repetita placet /. dwa
razy powtórzone podoba się.
Bistr /. farba ciemno bru-
natna.
BIstlir f. mały składany
nożyk cłiirurgiczny, lan-
cet.
Bisurman tur. pogardliwa
nazwa mahometan; niewier-
ny; pnen. łotr, urwis, roz-
pustnik.
BIszamel ob. Bechamel.
Biszkopt, BIszkokt nł. ciast-
ko lekkie z mąki, cukru
i jaj.
Biszof n. napój z wina, a-
raku, gorzkich skórek nie-
10
Biliim
Bombardować
dojrzałych poniwańcz i ou-
ki-u.
I Bitum 1. .smnta ziomna;
gatunek faftiy rzarnoi.
Biuletyn /. codzieiinc spra-
wiizdanip (o wypadkach wo-
jennych, o zdrowiu znako-
mitych osób, z posiedzeń a-
Jcademii, o" (logodzie, o ru-
chu pioni(jżnym).
Biuralista A urzędnik, któ-
ry przesiąkł porządkipm i
zasadami biuroweini; for-
mnlista.
Błureta f. rni"ka szklana
do odmierzania małych ob-
jętości pfynów i gazów.
Biuro ./. t^tót do pisania,
kantoi'ek; miejsce, gdzie pra-
cują urz(;dnicy.
Biurokracja ni. nadmierny
wpływ i udział sfery u-
rzijduiozoj w rządzie, z wy-
łączeniem wpływu obywa-
teli; bezduszna foriualisty-
ka biurowa.
Biurokrata *<. urzi^dnik
trzymający się przesadnie
litery przepisów, bez u-
wzglfjdniania s t o s u n k ó w
ludzkich; zwolennik biuro-
kracji.
Biurokratyzm nt. przewapa
rzą'ln urzędników, systemu
fonnalistycznepo.
Biuromanja nt. n iopowstrzy-
many pociąg do pracy biu-
rowej ; c h q ć urządzenia
wszystkiego kancelaryjnie.
Biust /. popiersie; gors
kobiecy.
Biusthaiter ». rodzaj mięk-
kiego gorsetu.
Biwak t. obozowisko woj-
ska w ubraniu i z bronią
pod gołym niebem, bez na-
miotów.
Bizantyjski styl, w budow-
nictwie znamionuje się
przewagą liiiji okrągłych,
okrągłych płaszczyzn, łu-
ków i kopuł.
Bizantynizm nt. sztywna
etykieta dworska; pedante-
ija; hołdowanie wzorom bi-
zantyjskim.
Bizmut [/. a. «.] pierwia-
■stck : metal czerwonawo-
biały.
Biznes oh. Business.
Bizon g.-t. bawół, żubr.
BIzzarramente ir . dziwacz-
nie.
Biłuterle/; drobne wyroby
złotnicze z ozdobnemi ka-
mieniami, służące do stroju'.
Biaclia n. cienki płat me-
talu.
. Blachmal, Blacliman n. szu-
mowiny na rozpuszczonym
•kruszcu; blaszka metalowa;
bielmo (na oczach).
Blaga J. udawanie, prze-
chwalanie się, pyszałkowa-
lość; blagować, udawać, prze-
chwalać się, okłamywać.
Blagier /. lubiący blago-
wać.
Blaknfć n. pełznąć, pło-
wieć, tracić barwę skutkiem
blasku słońca. •
Błamanź^. galareta migda-
łowa.
Blamaż f. kompromitacja.
Blamować się/, ośmieszać
si(;, kompromitować się.
Bianc-bec /. (bla" bek) żół-
todziób, młokos, chłystek.
Blanco w. akt, weksel lub
pełnomocnictwo nie napisa-
no, lecz zawierając© podpis
wydającego lub wystawia-
jącego weksel, a także ży-
ranta; b. kredyt, otwarty kre-
dyt; in b. bezbliższogoozna-
czenia. •
Blank, Blanka 1. [n.] pali-
sada; mui" zębaty; strzelnica
w murze; poręcz galerji o-
krętowej.
Blankiet/, papier niezapi-
.sany, z wydnikowanym na-
główkiem (nazwiskiem oso-
by a. firmy); druk gotowy
z miejscami pustemi do wy-
pełnienia.
Blankista»^spekulantgieł-
dowy, sprzedający papiery
których nia posiada.
Blansz./. bielidło do twarzy.
Blanżerować ;. lekko obgo-
towywać.
Blasi f. (blaze) zobojętnia-
ły; nielubujący się w czym
skutkiem nadmiernego uży-
cia, napatrzenia się, osłu-
chania się i t. p.
Blasfemja g.-i. bluźnier-
stwo.
Blaumontag tt. poniedział-
kowanie (u rzemieślników).
Blat «. płyta; żarł. rubel.
Blazonowai /. w heraldy-
ce: opisywać herb; ozdabiać
herbami.
Blech, Bllch n. miejsce,
gdzie bielą płótno; blicho-
wauie.
Blecharnia n. miejsce, gdzie
blichują przędzę, nici, tka-
ninę.
Blecłiować , blichować n.
bielić tkaniny, papier, środ-
kami chemicznemi albo at-
mosferycznemi.
Blejer «. model, wzór, mo-
dła, krój.
Blejtram ». rama drewnia-
na, ua którą naciąga się
płótno do malowania ob-
razu.
Biejwas n. biel ołowiana,
węglan ołowiu, farba biała
ołowiana, kremserwajs.
Blenda n. związek che-
miczny rodzimy siarki z ja-
kimkolwiek metalem.
Biennorhoea nt. śluzotok.
Blich oh. Blech.
Blichować of>. blechować;
jflrt.wyblichówany t.j. zmi-
zerniaiy, wybladły.
Blichtr n. szych pozór, u-
łuda.
Blik ». plama jasną farbą
na obrazie zrobiona, naśla-
dująca odbicie się ńwiatła
od przedmiotu wymalowa-
nego; spostrzegawczość.
Blin, zwykle w 1. mn. bli-
ny r. rodzaj naleśników.
Bilndał ./. osłona fortyfi-
kacyjna od pocisków z góry;
pancei":^ na okręt.
Blindować /. opancerzać.
Bloc, Blok/, związek stron-
nictw dążących do jakiego
wspólnego celu.
Blok n. kloc; krążek ru-
chomy, po któi"vm przesu-
wa się sznur a. łańcuch,
służy do podnoszenia cięża-
rów; czy.ste kartki papieru
do notatek jednym brze-
giem zlepione, w celu ich
odrywania (bloc-notes).
Blokada /. 0])asanie, osa-
czenie (wybrzeża, fortecy,
portu nieprzyjacielskiego);
b. kontynentalna oh. kontynon-
łalny system.
Blokhaus n. budynek zwy-
kle drewniany, ufortyfi-
kowany, ze strzelnicami,
strażnica.
Blokować /. urządzić blo-
kadę, niedopuszczać dowo-
zu ani przywozu do miasta,
do portu.
Blond /. płowy, jasny
(o włosach).
Blondyna f. cienka koron-
ka z surowego jedwabiu.
Bluebook <i. (bijnhuk) dotł.
błękitna księga; k s i ę g a
dokumentów dyplomatycz-
nych w Anglji.
Bluetka /. drobnostka dra-
matyczna jednoaktowa.
Siuff a. pyszałkowate sa-
mochwalstwo.
Blumerystka zwolenniczka
ubioru półraęskiegor dla ko-
biet (od nazwiska amery-
kanki Bloomer).
Bluza /. zwierzclmia suk-
nia lekko spuszczona
Bluzgier n. strój dawny
kobiecy na szyję.
Błam n. futra odpowied-
nio dobrane i zszyte razem
w ilości dostatecznej do
podszycia ubrania, mniej
więcej 5 łokci kwadrat.
Bł«wat n. tkanina jedwab-
na ' ai' vy niebieskiej.
Boa, wielki wąż niejado-
wity Ameryki Półn.; dusi-
ciel; długi, puszysty, wał-
kowaty szal z futra a. piór.
Boazerja ob. Buazerja.
Bocman n. ob. Bootsman.
Bodega h. piwnica; wi-
niarnia.
Bodmerja hol. pożyczka na
ładunek okrętu, dana pod
przepadkiem, gdy okręt za-
tonie.
Boer hol. (hur) ob. Burowie.
Boeuf i la mod«/. ibdj a la
mod) pieczeń wołowa mary-
nowana z korzeniami i szpi-
kowana słoniną.
Bogdychan, cesarz chiński.
'■ Bohater pers. [mlr^ mał
sławny z dzielności, z wiel-
kości duszy, z poświęcenia;
główna osoba w dramacie,
w poezji, w powieści; osoba,
któj-ą sięogół zainteresował;
bohaterski, rycerski, mężny;
b. wiersz, wiersz trzynasto-
zgłoskowy, epiczny.
Bohemja f. oh. Cyganerja.
Bohomaz mtr. nędzny ma-
larz; liche malowidło. ^
Bojar r. pan znakomity w
Rosji dawniej i na Wołosz-
czyżnie.
Boje hol. stożkowate becz-
ki na kotwicy, pływające
w niebezpiecznych miej-
scach na morzu dla prze-
strogi okrętów.
Bojkot, Bojkotowanie zem-
sta polegająca na zerwaniu
wszelkich stosunków z win-
nym (od imienia kapitana
angielskiego Boycotfa).
Sok, Bokbier ». mocne pi-
w . warzone na wiosnę.
Boks, a. uderzenie kuła-
kiem; boksowanie, pra^\'idło-
wa walka na pięści.
Bokser a. zapaśnik w wal-
ce na pięści; kastet; chiń-
czyk, fanatyczny przeciw-
nik chrześcijan.
Bolas k. postronek z ku-
lami na końcach, do rzuca-
nia na upatrzonego zwierza.
Bolero h. taniec hisz-
pański z towarzyszeniem
kastanjetów; krótki wierzch-
ni stanik damski bez ręka-
wów, atwarty z przodn; ka-
pelusz damski z rondem
z jednej sti'onv podniesio-
nym.
Boiełła V. kwit celny; pa-
let.
Bolid g. kamień ognisty
meteoryczny spadła na zie-
mię.
Bolus g. gatunek gliny;
kredkapodłużna zaostrzona,
do pisania na stoliku zielo-
nym do kart; czopek lekar-
ski podłużny.
Bomba f. kula żelazna pę-
kająca, napełniona materja-
łem wybuchowym; wiado-
mt)ść sensacyjna; utwór sce-
niczny pusty a efektowny;
rodzaj pękatego kofla lub
dużej szklanki do piwa; for-
ma metalowa kształtu bom-
by do lodów.
Bombarda irt. dawne dzia-
ło nabijane kulami kamien-
nemi.
Bombardjer/. starszy ka-
nonjer; gatunek chi-ząszcza.
Bombardon /. in.<ttrument
muzyczny, dęty blaszany
atonie nizkim, podobny dó
tuby; jeden z głosów orga-
nów.
Bombardować /. ostrzeli-
wać z dział miasto lub for-
tecę; rzucać gęste pociski,
rozbijać.
/
Bombastyczny — Breviter
20
Bombistyczny [».] nadęty,
napuszony, przesadny.
Bombel ob. Bumelcug.
Bomblować ob. Bumblować.
Bombonierka/, ozdobne pu-
dełko na cukierki.
Bon /. kwitek na należ-
noćć, którą ma okaziciel o-
trzymać od skarbu; upo-
ważnienie do otrzymania
zasiłku w produktach, wy-
dane przez stowai-zyszenift
filanti-opijne; rodzaj losu
mającego obieg.
Bona J. dozorczyni dzieci,
zwykle cudzoziemka.
Bona fide i. w dobrej wie-
rze.
Bonapartysta, stronnik dy-
nastji Bonapartych we Fran-
cji.
: Bon chien chasse de race /.
ihą szję szos dv ras) dosł. dobry
pies poluje skutkiem swej ra-
sy; pi-2. jaki ojciec, taki syn.
Bon genre /. (bą ia''r) wy-
tworne obejście się; dobry
ton.
Bon gre mai gr< /. (bą gre
mai gre) chcąc nie chcąc.
Bonifikacja ni. wynagro-
dzenie za stratę; odszkodo-
wanie.
Bonlfikait ni. dopłata do
monet nio posiadających
wagi należytej.
Bonifrater ni. zakonnik św.
Jana Bożpgo, pielęgnujący
chorych.
Bonitacja n^. sprawdzanie
jakości, oszacowanie.
Bon jour J. (bą łurj dzień
dobry.
Bon moty. (bą mo) dowcip-
ne słówko.
Bonne presse /. (bon pres)
prasa życzliwa, przychylne
wzmianki w gazetach.
Bonne prise f. (bon pritl
zdobycz wojenna za godzi-
wą uważana przez prawo
międzynai"odowe.
Bonomla f. dobroduszność.
BonoAczyk gatunek pieska
pokojowego (od łacińskiej
nazwy miasta Bononja, włos.
Bologna).
Bonować ni. (?) wesoło
żyć, używać hojnie; gospo-
darować bezprawnie w cu-
dzym domu, mieniu, rozpo-
ścierać się.
Bon sens /. (bą $<^J zdro-
wy rozsądek.
Bon ton /. (bą tą/ dobry
ton, wytworny układ, dy-
styngowane obejście, pań-
skość.
Bonum certamen certavlt 1.
dobrą walkę stoczył.
Bonuffl et aequum t. dobre
i słuszne.
Bonum publicum 1. dobro
publiczne, dobro ogółu.
Bonus eyentus t. dobre,
szczęśliwe zdarzenie, do-
bra wieść.
Bon vivftot /. (bą iciwi/')
cztowfek używający życia,
letkiewicz, hulaka.
Bonza jap. kapłan buddyj-
ski.
Bonżurka /. rodzaj surduta
krótkiego, niowizytowego.
Bookfflaker a. (bukmeker)
ten, kto urządza na wyścJ-
ga:oh rodzaj totalizatora
pr^atnego.
Bootsmann n. zastępca
szypra, pomocnik żeglarski.
Bor ni. {ob. Boraks) pier-
wiastek, metal oid; bomy
kwas, związek boru z tle-
nem, używany w przerayślo
i jako lek do płókania gar-
dła, nosa.
Bor n. rodzaj świdra, do
Wiercenia otworów w me-
talach, w skałach; wiertar-
nia.
Bora ir. zimny wicher
półn.-wschod. nńd morzem
Adrjatyokim.
Boraks ar. [irl.] związek
kwasu bornego z tlenkiem
sodu i wodą, używany w
przemyśle i jako kosmetyk.
Boratynek, szelążek mie-
dziany='/, gr. z czasów .Ta-
na iS^azimierza (od nazwi-
ska m i n o a r z a Boratini
z XVII wieku).
Bordereau f. (bordero) wy-
kaz, spis; skrawek z notat-
kami odcięty od arkaaza.
Bordlura /. obramowanie,
obszycie, lamówka, ozdobny
pasek wzdłuż brzegu jakie-
go materjału, przedmiotu;
płyta granitowa stanowiąca
brzeg chodnika.
Bordo j. barwa brunatno-
wiśniowa; gatunek wina
francuskiego.
Borealfly nł. północny. '
Boreasz g.-t. wiatr pół-
nocny.
Borg ». kredyt, pożyczka
dług. '
Borgować n. kredytować,
pożyczać.
Bormaszyna n. maszyna do
wiercenia otworów w meta-
lu, w skale, wiertamia.
Borować n. wiercić otwór.
Borussia nł. łacińska na-
zwa Prus; nazwa stowatzy)-
szonia burszowskiego.
Borytel viir. agitator poli-
tyczny rusiński w Galicji.
Boskiet /. gaik.
Boss a. przywódca par-
tyjny..
Boston, rodzaj gry w kar-,
ty (od nazwy miasta w A-
meryce); rodzaj tańca.
Botanika^, n^tnka o rośli-
nach; botaniczny ogród, o-
gród z doborem roślin, uła-
twiających studiowanie bo-
taniki; botanizować, zbierać
rośliny w celu naukowym.
Botanotogla "g. badania na-
ukowe własności ziół.
Botforty /. długie buty do
jazdy konnej.
BMgU J. (huii) i'jńe«zka,
laseczka walcowa lub rurka
chirurgiczna do wprowa-
dzania yi kanał ciała.
Boule de neige J. (bvl dó
nei) dott. kula śnieżna:
sprzeda* kartki, której na-
bywca ma prawo otrzymać
jaki towar, ale nie pierwej,
aż rozprzeda oznaczoną i-
łość takichże. kartek; ob.
Buldeneł.
Bourrće /. (bure) staro-
francuski taniec w we«o-
łym stylu.
Boutlque f. (butik) sklepik.
Bowie-knife a (boinaji) ro-
dzaj szerokiego sztyletu, o-
koło 12 cali długiego, uży-
wany w Ameryce Półn. (od
wynalazcy piiłkown.Bowie).
Brabansona /. pieśń naro-
dowa łjelgijska.
Brabanty /. koronki bra-*
banckie.
Brachicefal *g. krótkogło-
wieo (termin antropologicz-
ny), mający czaszkę krótką
w kiemnku od czoła ku po-
tyli'-y.
Braha [»»^r.], Braja n. wy-
war, pozostałość po odpę-
dzeniu wódki w gorzelni;
przen. napój zepsuty nie-
smaczny.
Brahma słind. (brama) naj ■
wyższe bóstwo u Indu-
sów.
Brajdyzm ob. Hypnotyzm (od
nazwy lekarza angielskiego
Braid'a).
Brakonjer f. złodziej zwie*
rzyny, kłusownik.
Brakteat t. pieniążek, pół-
denar z blaszki srebrnej a.
złotej, stemplowany z jed-
nej strony.
Bram n.. Bramowanie obło-
ga u sukni, obszywka, la-
mówka, szlaczek.
Bramanizm *i. cześć Brah-
my w Indjach, religja Bra-
mańska.
Brambory n. gatunek ziem-
niaków.
Bramin, kapłan u Indu-
sów.
Brandebury/. szamerunek;
galony.
Brander a. okręt małej
wartości, naładowany ma-
terjałem palnym i po zapa-
leniu skiei'ł>wany do okrę-
tów nieprzyjacielskich, że-
by na ni«h wjniecić pożar
a. zatopfsny w wązkim
przejściu celem zatamowa-
nia ruchu okrętów nieprzy-
jacielskich.
Brandka n. u broni palnej
rureczka, na którą nakłada
się ^apiszon; przepalniczek,
zapał.
Brandma|ster n. naczelnik
•jtraży ogniowej.
Brandmur n. mur poprzecz-
ny, wzniesiony nad dach
dla ograniczenia pożaru.
Brwtkard ). nosze, tragi;
waifon-pakunkowy.
Binuiiza (nieieia*ć. Brania)
/. ^ałąż, dział jakiego fachu,
inti^resu, zawód.
Brairt «. czyste złi/to a.
srebro wytopione; próba n*
złocie a. srebrze; braatpwać,
oczyszczać w ognia, pławić,
Crassofie/. (brtm) piwiar-
nia francuska.
Brattche (».] (hr*eie)
skrzypce: altóv<k:i.
Brauning oh. Browning.
Brayissimo! v. wybonue.'
doskonale!
Bravo, w licz. mn. bravi
w skrytobójca najemny,
bandyta; b.! oh. braw*!
Brawada /. jirzechwałki,
zuchowatość.
Brawo! w. bardzo dobrze!
wybornie! wyśmienicie!
Brawować f. junakować,
narażać się nierozważnie
na niebezpieczeństwo; lek-
ceważyć: udawać śmiałka.
Brawura J. zuthowotość.
iunakieija ; dziel noś': ; w
muz. świetność techniczna;
brawurowy dający sposobno>ć
do popisu.
Brąz oh. Bronz.
Bregietowski kluczyk, klu-
czyk do zegarka z mecha-
nizmem ułatwiającym na-
kręcanie (od nazwiska wy-
nalazcy franc. Breguet).
Brek a. powóz odkryty
z ławeczkami wzdłuż i wy-
sokim kozłem; miejsce w
wagonie dla hamującego po-
ciąg: brekować hamować.
Brekcja, Brekczja tr. okru-
chowiec, skała złożona
z kanciastych odłamków
skalnych, spojonych z s^ibą.
Brelok/, świecidełko przy-
czepione do łańcuszka od
zegarka.
Bremza n. hamulec w wa-
gonie.
Bremzęr n. hamujący po-
ciąg.
Brener n. palnik; przyrzą-
dzik z kranikiem, przez
który gaz oświetlający z ru-
ry wychodzi lub w którym
sterczy koniec knota w lam-
pie.
Bresza f. wyłom w murze
fortecy.
Bretnal n. gwóżdż z szero-
kim łebkiem.
Brev« tri. dekret papieski
w sprawach mniejszej waf i.'
Breyeł j.(bTetBe) patent na
wynalazek, dyplom, przywi-
lej zabezpieczający od na-
śladowania; nominacja; u-
poważnienie.
Brevete /. opatentowane. •
Brevi manu 1. odręcznie,
bez formalności.
Breyis esse iaboro, obscu-
rus fio t. treściwym chcę
być, staję się zawiłym.
Breylter 1. krótko mówiąc.
21
Brewerja — Hulwary ^,
wprost, wr<;uz, bez ceremo-
nii, wyrjźnjo.
Brewerja f. zuchowaiiiu;
burda, k'ótnia wrzawliwa,
hatas.
Brewtlokwencja nt. krót-
kość w wyrażeniach.
Brewjarz /. księga łaciń-
)Bka dla księży katolickich:
zawiera moiilitwy, jisalmy,
szczegóły o Świętych Pań-
skich, ułożone porządkiem
dni roku.
Brezent, nieprzemakalne
płótno do okfywania towa-
rów.
Brezole /. mi^so wołowe
i żel.er.
Brio i brać f. (hrik a brak/
rzeczy sprzedawane na tan-
decie, rupii-cie.
Brie /. (M) patunek sera
francuskiego (od na/, w y
miejscowQ<5ci).
Brighta i Brajiaj choroba a.
: liro Iii cz'if.' zapalenie nerek.
Brio w. w muz. ognistoM,
zapał.
Brjosz /. cia.st.ko drożdżo-
we w lepszym gatunku.
Brcdekin /. półbucik.
Broderjay. i-zeczy hafto-
wane.
Brodneid n. zazdrot^ć po-
wodzenia u współzawodow-
ca.
Brok n. drobny śrót na
ptactwo.
Brokat irt. ciężka materja
jedwabna przerabiana zło-
tem a. .srebrem, tworzącym
wypukłe liście, kwi»ty, fi-
gury i t. p.
Brokatela f. półjedwabna
albo półwełniana tkanina,
wyrabiana w wypukłe de-
senie.
Brom *g. metal, alkaloid,
pierwiastek barwy czerwo-
no brunatnej, o przykrym
zapachu i smaku, używany
w lecznictwie, zwłaszcza na
u.spokojenie nerwów.
Bronchitis ni. zapalenie o-
skrzeli, katar o.skrzeli.
Bronchje g. oskrzela.
Bronz /. aljaż złożony głó-
wnie z miedzi i cyny; epiż;
hronzować, nadawać przed-
miotom pozór wyrobów
z bronzn; bronzowa epoka, o-
kres czasu, w którym lu-
dzie zamiast kamienia uży-
wali b r o n z u na broń i
sprzęty.
Brosza./., Broszka ozdob»
fantazyjn* ze złota lub sre-
bra i drogich kamieni (albo
ich imitacji) opatrzona pod
spodem szpilką ruchomą i
haczykiem, przypinana
przez kobiety pod szyją lub
na piersiach.
Broszura J. cienka książ-
ka nieoprawna szczeg. oma-
wiająca kwestje na dobie;
broszurować, zoszywać (o
książkach).
Browar n. piwowarnia,
iurt. bi łlf pali, uczucie pra-
gnienia po nadużyciu tfnn-
ków.
Browning a. ibraunyn) re-
wolwer siedmiostrzałowy,
bez b<;benka obrotowego,
ale z magazynem G-ciu na-
bojów w kolbie, bardzo sil-
nie bijący.
Bruderschaft n. braterstwo;
przyjaźń serdeczna.
Brukselka gatunek kapu-
sty (od nazwy miasta Bruk-
sela).
Bruljon f. zeszyt do pisa-'
nia na brudno; pierwszy u-
kład utwoiTi, mający być po
poprawieniu przepisany na'
czysto; szkic; notatnik czyn-
ności handlowych.
Brumaire /. (hrumer) drugi
miesiąc w kalendarzu re-
wolucji franc. od 23 paź-
dziernika do 21 listopada.
Brunet J. człowiek mający
włosy czarne.
Brusque /. (hrtiih) gwał-
towny, szorstki, opryskliwy.
Brusttasż n. kieszeń w
odzieży męskiej ukryta (na
piersi).
Brustwer n. przedpiersień:
wał ziemny dla ochrony od
kul..
Śrułal \j.] obchodzący się
gj'tibiańsko, zwierzęco -
szorstko.
Brutto ic. cena a. dochód
bez putrącenia kosztów; wa-
ga towaru z opakowaniem;
cena sprzedażna z doda-
niem kosztów opakowania,
przesyłki i t. d.; cena, od
której potrąca się rabat.
Bryftregier n. listonosz,
roznosiciel listów.
Brya a. mały statek dwu-
raasztowy z pełnym użaglo-
wartiem.
Brygada j. oddział wojska,
składający się z dwuch puł-
ków; oddział robotników;
oddział ludzi obsługujących
jiociąg kolei żelaznej.
Brygadjer f. dowódca bry-
gady-
Brygant u\ rozbójnik, zbój-
ca.
Brygantyna /. statek kor
sarski.
Brygantyzm J. rozbójnic-
two.
Brykiety /. cegiełki z mia-
łu V, ęfilowego prasowanego,
służące do rozpalania ognia.
Brykla n. listewka ze atali
albo z innego matei-jału
sprężystego do gorsetów.
Brylant/, djamont szlifo-
wany; przeu. człowiek u-
twór, wyrób wysokiej war-
to.i^ci.
Brylantyna /. proszek do
czyszczenia i polerowania
metali; puder, rodzaj kos-
metyku, nadającego wło-
som miękkość i połysk; ga-
tunek tkaniny bawełnianej
w deseń.
Brylować /.błyszczeć, wy-
różniać się, być przedmio-
tem podziwu.
Brystol a. gatunek pięk-
nego grubego sztywhego
papieru; nazwa hotelów w
wielu giiastach Europy (od
miastił angielskiego Bry-v
stpł).
8rył n. szerokość tkaninj'
lub jakiego materjału na(
suknię.
Brytanik, Bryta/iskI metal a-
Ijaż z cyny, antymonu i
miedzi (od nazwy Brytanji
czyli Anglji).
Brytfanna «. naczynie bla-
szane, szerokie a płaskie do
pieczenia ciast i mięsiwa.
Bryza f. powiew wiatru.
B-to skr. Brutto.
.Buazerja /. ozdobne wy-
kładanie drzewne ścian,
mebli.
Bucefał g. nazwa ulubio-
nego konia Aleksandra W.;
przefi. koń okazały, ciężki;
tłnścioch, niezgrabiasz.
Buchalter ». prowadzący
księgi rachunkowe i han-
dlowo.
Buchalterja ». prowadze-
nie ksiąg rachunkowych,
rachunkowość kmpiecka.
Buchta n. niewielka zato-
ka; kadłub okrętu, bryki;
miejsce zryte przez dzika.
Bucyfał ob. Bucefał
Buddaizm, Buddyzm, nauka
Buddy, religja wielu ludów
w południowo-wsch. Azji.
Buduar /. elegancki poko-
ik damski do przyjęcia pou-
falszych gości; przystawka
wejściowa przy mieszkaniu,
zdjęcie fotograficzne zaj-
mujące całą płytę.
Buddysta ni. wyznawca
Buddaizmu.
Budyń /. rodzaj leguminy.
Budżet a. projekt docho-
dów i wydatków rocznych;
preliminarz.
Bufa /. fałda wzdęta, ja-
ko ozdoba odzieży; bufiasty
pełen buf; sz-eroki, ob-
szerny.
Bufet /". [».] stół zastawio-
ny przekąskami i trunkami;
pokój, gdzie rozdają albo
sprzedają jadło i napoje (na
balach, stacjach kolei, w te-
atrze, restauracji, cukierni);
stół sklepowy, kontuar; ob.
Kredens.
Buffau-. farsa, krotochwila.
Bufo w. śpiewak w ope-
rze mający rolę komiczną.
Bufon /. komik; bła-.eu,
trefniś; pyszałek.
Bufonada, Bufonerja /. bła-
znowanie, tref nisio8two;py-
Kzałkowatość , zarozumia-
łość, niegrzeczność, lekce-
ważenie.
Bufor ą. przyrząd spręi;-
«ty w l.ształcie krążku, ła-
godzący uderzenie wagonu
O wagon.
Ihigszpryt ob. Bukupryt.
Bugzować liol. [h.\ ciągoąd
lokręty małetoi statkami,'
iolować.
Bukiet /. wiązka, pęk
(zwłaszcza kwiatów), wią-
zanka, rów niańka; zapach,
aromat właściwy jakiemu
trunkowi.
Buklnltti /. antykwarjusz,
sprzedający ksiąźkj niy-,
wane.
Bukłak ti4f. skórzane nar
czynie do wody.
Bukolika g. pieśń paster-
ska, sielanka.
Bukować X. obijać ziarna
omłócono.
Buks, Buksfc [«,] rura że-
lazna wewnątiz piasty u ko-
ła; nasada^ j kucie rur
u pompy.
Bukskin a. {doit. koźla skó-
ra) tkanina wełniana.
Buksować oh. Bugzować.
Buksy śrt. spodnie.
Bukszpryt n. rodzaj masz-
tu pochyłego, r^ója.
Buksztele ». łuki ze zbi-
ty eh desek,na których murui
jesię sklepienie; krąży ny. .
Bula g. w stał'Oż. (Jrecji
„Wielka rada" administru-
jąca skarbem i przeglądają-
ca sprawy, które miały iść
pod obrady ludowe.
Buldegon y. cukierek w
foKnie kulki (z karmelu i
gumy arabskiej).
Buldeneż f. odmiana kali-
ny o kwiatach białych ku-
listych.
Buldog a. pies angielski
z w. pijawką, nizki, szeroki,
z wielką głową, silny, od-
ważny; rodzaj jrewolweru
z krótką lufą.
Bulełyn/. oA. Biuletyn.
Bulim]a g. chorobliwa żar-
łoczność; wilczy głód.
Buljer /■. kocieł machiny
parowej.
Buljon f. stężały wywar
toięsny; rosół.
Buljony/. frendzle u szlif.'
Bulla M. opublikowany
dekret papieski, biorący na-
zwę od' swoich słów począt-
kowych; kulista p i e c^ ę ó
przyczepiana dawniaj do
ważnych dokumentów.
Bull-terjer a. pies pOoliOi
dzący ze skrzyżowania ras
buldoga i terjera.
Bulwa t. zgrubiała część
łodygi podziemnej, zwykle
mączysta; kartofel; ziem-
niak,
Bulwark »., Bulwar [/.] basz-4
ta narożna, WiU''ownia; wał
drewniany , lub kamien-
ny, zabezpieczający brzeg
rzeki.
Bulwary /. szerokie ulioe,
okrążające iniasto; ^lejei
Bulany — Campo santo
22
wśród miasta wysadzone
kilku rządami drzew.
Bułany tat. (o koniocli)
maści płowej, żółtawej, iza-
belowaty. .
Bułat tur. szabla turecka
a.perHkaz szeroką głownią;
miecz; stal polerowana,
szczególnie damasceńska.
Buława /(li.inaczugn; krót-
ka laski), na końcu pękata;
takaż ozdobna laska używa-
na przez hetmanów jako
godło icli urzędu; pi-ten. u-
jząd hetmański.
Bumblować n. hulać, wa-
łęsać się po knajpach, po u-'
licj'.
Bumelcug n. pociąg drogi
żelaznej, idący wolno i dłu-
go zatrzymujący się ija
wszystkich stacjach (bom-
bel).
Bumerang pocisk drew-
niany pałąkowaty, pośrod-
ku grubszy, używany przez
krajowców Nowej Holan-
dji (tak rzucają nim, że
powraca do nóg rzucają-
cego). ,
Buncik n. wiązka, pęczek;
sznurek (korali, paciorków,
pereł).
Bund n. dosl. związek; na-
zwa partji socjalistycznej
żydowskiej w Cesarstwie
Rosyjs. i Królestwie Pols.;
bundysta członek bundu.
Bunsen skr. zara. ogniwo
Bunsena baterja bnnsenow-
ska; naczynie, w którym
cynk i węgiel, zanurzone
w odpowiednie płyny, wy-
dają elektryczność; palnik
Bunsena wylot rury, z której
gaz oświetlający wypływa,
tak urządzony, że gaz mie-
sza się z powietrzem i pło-"
nie gorętszym płomieniem
(od imienia chemika Bun-
sena).
Bunt n. spisek, rokosz, po-
wstanie; wiązka, pęk = 15
sztuk; b. korali sznur ko-
rali; buntować, podburzać,
'poduszczać do buntu.
Buńczuk (ur. drzewce z o-
gonem końskim; znak god-
ności baszy (ilość ogonów
óznaczftła ptopień).
Bor hot. ob. Burowie.
Biirdalon /. bramowanie
złote, galon.
Btardon /. Burdumbas gruba
rura organowa; głos wydo-
bywający się z tej rury.
Bureaj de placem ent//. bu-
ro do piasmcfj biuro strę-
c«e6 ncteg. guwernerów i
guwernantek.
Burg n. gród, zamek o-
broniiy.
Burgos f. rodzaj pisma
drukarskiego mniejszego od
garmontu, a większego od
petitu: burgoB.
Burgrabla n. urzędnik są-
dowy % zie^iski w daw. Pol-
ecę; zawiadowca gmachn,
murgrabia.
Burgraf n. dawniej ko-
mendant grodu (burgu); za-
wiadowca zamku, pałacu,
burgrabia.
Burgund, Burgundzkle wino,
gatunek czeg»'onego wina
(od nazwy prowincji fran-
cuskiej Burgundji).
Burleska /. lekki utwór
sceniczny ze śpiewami i
tańcami, krotochwila; ro-
dzaj tańca.
Burmistrz n. naczelnik za-'
rządu miejskiego , prezy-
dent miasta.
Burnus ar. y.] rodzaj
płaszcza bez rękawów z kap-
turem.
Burowie hoł. chłopi osad-
nicy holenderskiego pocho-
dzenia w Transwaalu i 0-
ranji.
Bursa /. giełda; Bursa ni.
konwikt dla uboższej mło-
dzieży.
Bursz n. student niemiec-
kiego uniwersytetu; , mło-
dzieniec wiodący życie we-
sołe; zuchowaty, junak, ele-
gant; burszować wieść ży-
cie burszowskie, hulać; za-
dawać szyku, paradować;
chcieć przewodzić.
Butózenszaft «. stowarzy-
szenie studentów w uni-
wersytetach niemieckich.
Bursztówka odmiana ja-
błoni (od miejscowości Bor-
sdorf w Saksonji).
Bursztyn ». żywica kopal-
na, żółtawa, przeświecają-
ca; wyrób z niej: zwłaszcza
munsztuk fajki, cygamica.
Burt le. bramowanie, ga-
lon, listwa; burta bok łodzi,
okrętu, kanału; pobocze na-
sypu kolei żelaznej, ban-
kieta; wrąb, wyżłobienie- w
słupku narożnym chaty, w
które wpuszczone są bsile;
burtnlca ściana rowu, burta.
Burydana osioł, osioł z baj-
ki napisanej przez Burida-
na (1300—1350), zdychają-
cy z głodu między dwiema
wiązkami siana jednakowo
ponętnemi.
Burzan [mir.] chwast, iiel-
sko.
Buriua /. człowiek nale-
żący do burżuazji, pogardl.
burżuj.
Burźuazja f. mieszczań-
stwo; przezwisko dawane
ludziom żyjącym z kapita-
łu, z przemysłu i handla,
w przeciwstawieniu z jed-
nej strony do arystokracji,
a z drugiej do robotników.
Bushel a. (brutij angielska
miara dla ciał sypkich => 8
gaIlonom=36Vł litrom.
Business a. (bytne$) inte-
rfes, geszeft, handel.
Busnessmaa a. umiejący
robić interesy; geszefciarz
BuMia [/.] przyrząd z i-
głą magnesową i różą wia-
trów; kompas morski.
Buszować mir. awanturo-
wać się, rozbijać się, gra-
sować;.
Butersznyt n. kromka chle-
ba z masłem i pla-sterkiem
scr;i a. mięsa.
butonjerka /. dziurka od
guzika u surduta a. u sukni;
flakonik z wodą i kwiat-
kiem do umieszczania w
dziurce od guzika a. do
przypinania na piersiach.
Buvard f. fbUtearJ bibnła.
Buzdygan tur. rodzaj bnł.i-
wy na krótkim drzewcu osa-
dzonej, z gałką 7ia końcu,
dawniej oznaka stopni woj-
skowych.
Buzować tc(g. (?) palić się
gwałtownie ("w piecu), bu-
chać; gromić, łajać, bić.
Byfsztyk ob. Befsztyk.
Byzantynizmoi. Bizantynizm.
c.
(wiele wyrazów na C nale-
ży szukać także pód lit. K).
C liczba rzymska 100
(centum); C przy stopniach
ciepła lub zimna: podług
Celsjusza; C w muz. pierw-
szy podstawowy ton ga-
my.
C skr. currentis^
Ca skr. circa.
Cab a. {kebt dorożka o 4-ch
.siedzeniach; powozik dwu-
konny.
Cabailero h. (kabaUero) ry-
cerz, kawaler.
Caban, Czaban mir. baran,
owca, cap; iart. mieszczuch;
niezgrabjasz.
Cabinet d'aisance /. (kabinę
dezt^sj wygódka, ustęp, klo-
zet.
Cache-nez /. (lanne) sza-
lik okrywający szyję, usta
i nos.
Cadenza v>. (kadenca) u-
stęp przy końcu kompozy-
cji, w którym grający możo
rozwinąć swoją fantazję i
popisać się trudnościami
technicznemi; formuła a-
kordowa w ciągu lub na
końcu kompozycji.
Cadyk hehr. dosl. bogoboj-
ny: rabin sekty chasydów.
Caesar non supra grammati-
cos t. nawet monai*cha nie
jest mocen obalić prawideł
gramatyki.
Caeteris paribus ob. Cete-
ris paribus.
Cafi chantant /. fkafe sza"-
tcl^f .kawiarnia z produk-
cjami śpiewaków i śpiewa-
czek.
Caf j-concert /. ikafe h/ter)
kawiarnia, w której dają
mniejhze koncerty.
Ca lnf.(saira)HMl.h<idziK
fczło, i)'jwiftdzie ►ię; ipiew
i taniec rewolucyjny z '-la-
sów wielkiej Bewolucji fran-
cuskiej.
Caim ttkoc. fkerit) pagórek
ułożony z kamieni j.iko na-
grobek a. jako .znuk gra-
Caisson f. fkesa) ob. Kle-
son.
Cake-walk a. (kek u«k) ro-
dzaj rozpustnego tańca z wy-
ginaniem się i rzucaniem
nogami, zapożyczonego po-
dobno 'A dzikich.
Caiamitas nulla sola 1. nie-
szczęście nigdy samo nie
przychodzi.
Caicio V. (kaleiot włoska ^
zabawa polegająca na pod-
rzucaniu piłki nogą.
Calendae {. ikalendej u Rzy-
mian piei-wszy dzień każde-
go miesiąca.
Caikelner n. .starszy kel-
ner w . restauracji pobiera-
jący od gości pieniądze za
to, co spożyli.
Calmato w. w mus. uspo-
kajająco, łagodnie.
Caio V. ubytek, strata na
towarze w skutek wysycha-"
nia, wyciekania; cal* di pa-
so v>. fpeto) brak należnej
wagi.
Caloroso w. z zapałem.
Calumnlare audacter, sem-
per aiiquid haeret 1. oczer-
niaj śmiało, zawsze coś
przylgnie.
Całun [etet.] nakrycie ża-
łobne trumny, kir.
Cambio ic^iUim^o/ weksel,
zamiana.
Camelot /. (kamic) kolpor-
ter uliczny we Francji.
Camembert /. (kam<^berj
gatunek sera miękkiego,
tłustego, nie ostrego.
Camera lucida 1. widnia
optyczna do odrysowywa-
nia przedmiotów z natury.
Camera obscura ł. ciemnia
optyczna (do rysowania, do
fotugrafji) aająca obraz od-
wrotny, zmniejszony.
Camerarlus ni. podkomo-
rzy.
Cameriere w. szambelan.
Cameriengo «c>. (kamerlen-
go) kardynał zawiadujący
finansami i sprawami ko-
ścioła w czasie wyboru pa-
pieża.
Camorra v. tajne stowa-
rzyszenie w Neapolu o ce-
lach zbrodniczych.
Campanile tr. dzwonnica
stojąca oddzielnie.
Campanula ^rl. ob. Kani>a-
nula.
Campo santo u>. cmeiitirz
23
Oaaaille — GenŁr3rfaga
iwłaszc7.a ludzi wybitnych,
otoczony galei^ą z arka-
dami.
Canallle /. ^*«>iay;;raotłocli,
pospólstwo, hałastra.
Cancer t. nik (choroba);
koiiKtolacju ?viazd.
Canon ob. Kanon.
Canossa v. iKanotsa) za-
mek w północ. Włoszech,
słynny z upokorzenia Hen-
ryka IV, wyklętego |)rzez
papieża; „pójść do Cano.s-
8y" — ukorzyć sic;, nawrócić
ze skruchą.
Cant li. ikenl) żargon.
Cantabile,Canłandov. śpie-
wnie.
Cantero.('i(;»//ylekki kurc-
^alop koóski.
Cantilena w. śpiewka o na-
stroju poważnym, lirycz-
nym.
Cantlque /. (ka!Hik) pieśń
religijna, hymn.
Canto tr. śpjew.
Canzona u-, (kancona) pieśń,
melodja liryczna w duchu
pieśni ludowej.
Canzonełła w. piosenka.
Cap /. ikap) przylądek.
Cap de bonne espćrance f.
(-hon esperii^s) Przylądek do-
brej nadziei.
Capite censi 1. 6-ta, naj-
niższa klasa obywateli w
staroż. Rzymie, liczona po-
głównie.
Capoiełto ir. w instrumen-
tach smyczkowych górna
część szyjki.
Capo tasto v>. (kapo tasto)
deseczka na szyjce skrzyp-
ców lub gitary, podtrzymu-
jąca struny.
Capricclo w. fkapriczo) w
muz. utwór o formie swo-
bodnej, zmiennej, pełnej
zwrotów niespodzianych.
Capriccioso w. figlarnie.
Capriola oh. Kaprjole.
Capstrzyk n. bębnienjje lub
trąbienie wieczorne na znak
spoczynku wojska.
Captatio beneyolentiae 1.
zjednywanie sobie wzglę-
dów.
Caput t. oh. Kaput; c. mor-
taum, odpadki przy suchej
dystylacji; rodzaj farby
czerwonej.
Car [r.] cesarz rosyjski.
Cardinal papablle w. ob. Pa-
pabile.
Carezzando,Carezzevole v.
w muz. pieszczotliwie.
Cargo A. ładunek okrę-
towy.
. Carillon J. (kariją) dzwo-
nienie w takt, muzyka dzwo-
nów; kurant; rodzaj instru-
mentu muzycz. złożonego
z dzwonków; utwór mu-
zyczny naśladujący tony
dzwonków.
Carmagnole /. /karmańjol)
śpiew i taniec najpierw sa-
. baudzki, a później rewo'u-
cyjny francuski (od miasta
Carmagnola w Sabaudji).
Carnlyora 1. mięsożerne.
Carpe diem 1. korzystaj
z dnia, z chwili bieżącej.
Carrś /. fkarej czworobok,
czworoboczny szyk bojowy;
kwadratowy.
Carreau/. (karo) kwadra-
cik, kratka; tafla, szyba; ka-
ro, dzwonka (nazwa i kolor
karty).
Carte blanche/, (kart bla"sz)
dotl. biała karta: nieograni-
czone pełnomocnictwo.
Cartello w. plan sezonu o-
perowego.
Castigał ridendo mores 1.
śmiechem poprawiasię oby-
czaje (dewiza komedji).
Castis omnia casta 1. dla
czystych (moralnych)
wszystko jest czyste.
Castrum doloris /. dotł. o-
bóz boleści, zespół boleści:
śpiew kapłanów katolickich
przy zmarłym, leżącym na
katafalku.
Casus ł. przypadek, traf;
c. belli fakt, mogący spo-
wodować wojnę; c. fatalis
nieszczęśliwy przypadek; c.
foederls wypadek, w którym
sprzymierzeńcy traktatem
zobowiązali się działać
łącznie.
Catgirt a. (ketgót) nić z ki-
szki baraniej do szwów chi-
rurgicznych, wsysana przezj
grganizm, nie wymagająca
prucia po z gojeni u się
rany.
Causa sufficiens 1. przy-
czyna dostateczna.
Cause ciiibre J. (koz selebr)
rozgłośna sprawa sadowa;
zdarzenie skandaliczne
zwracające powszecłiną u-
wagę.
Causeur /. ikozor) przy-
jemny gawiędziarz.
Caustica 1. środki gryzące,
kaustyczne.
Cayaliere senrente le. ka-
waler nadskakujący i asy-
stujący damie.
Cayatina w. krótka arja ope-
rowa, nie powtarzająca się
w operze.
Cayeant consules ne respu-
bllca detrimenti capiat 1. niech
czuwają konsulowie, aby
rzeczpospolita nie doznała
szkody; ostrzeżenie.
Cavema *. jaskinia, jama.
Caber n. ob. Comber.
CĆ.=2C0, CCC=300; C. c'
tkr. conto corrente.
Cech n. stowarzyszenie
rzemieślników jednego fa-
chu a. fachów pokrewnych,
mające prawo wyzwalać ter-
minatorów na czeladników
a. czeladników na majsti-ów.
Cechmłsłrz n. starszy ce-
chu.
Cedanł arma togae 1. dosł.
niechaj zbroja ustąpi przed
to^ą: niech ustąpią rządy
militarne a nastaną cy-
wilne.
Cedent 1. ustępujący swe
prawa drugiemu.
Cedować 1. ustępować we-
ksel, prawo do czego; prze-
lewać swoje prawa na kogo.
Cedr g.~t. wielkie drzewo
igla.ste z rodziny szyszko-
wych.
Cedreł IV. rodzaj cytryny.
Ceduła śrl. [te.] wykaz kur-
su papierów i monet na gieł-
dzie; spis podróżnych, jadą-
cych pocztą; spis przedmio-
tów, przesyłanych pocztą;
dowód na przyjęty towar.
Cefatometr *g. narzędzie
do mierzenia głowy.
Cekhauz Cekauz ». skład
broni, ubiorów i t. p. rzeczy
wojskowych, arsenał, zbro-
jownia.
Cekin «?. blaszka okrągła
do ubioru, świecidło; daw-
na włoska moneta złota.
Cektarz [».] siepacz, o-
prawca, zbir, kat.
Cela ł. izdebka klasztor-
na; izdebka z jednym wyj-
ściem na korytarz, mająca
zakratowane okno (w wię-
zieniu, w zakładzie dla o-
błąkanych); celkowy system,
osadzanie każdego więźnia
w celi odosobnionej
CeJadon /. czuły i stały
kochanek (od imienia boha-
tera romansu d'trrfe p. t.
Astree).
Cela ya sans dire /. (sla
waitP dirj to się samo przez
się rozumie.
Celbant n. gzyms, naj-
prostsze ornamentacyjne za-
kończenie okna u dołu.
Celebra ni. odprawianie
przez kapłana uroczystego
nabożeństwa.
Celebrans, Celebrant ł. ka-
płan przewodniczący ob-
rządkowi kościelnemu.
Celebrować t. odprawiać
uroczyście nabożeństwo; ob-
chodzić jaką uroczystość.
Celibat t. bezżeństwo.
Celosia ł. roślina grzebio-
natka. •
Cello w. (czello) skr. wio-
lonczela.
Celsjusza termometr, ter-
mometr stustopniowy od i-
mienia wynalazcy.
Celt M. topór z czasóW'
przedhistorycznych; Celt n.
namiot.
Celulamy nł. komórkowy,
celkowy.
Celuloid nł. masa rogowa-
ta złożona z bawełny strzel-
niczej i kamfory, używana
na różne wyroby, łatwo za-
palna.
Celuloza nł. błonnik,
drzewnik, matńrja drzewia-
sta roślin.
Cembrow^ć ni. umacniać
ściany dołu słapami i des-
kami, aby ziemia się nie
osypywała; cenbrawiMi cmb-
Imcyna, ściany kamienne a.
drewniane dołu, studni; o-
błożenie studni.
Cement t. mieszanina wap-
na, piasku, żwiru i wody,
twardniejąca w powietrzu
i pod wodą, służy do spaja-
nia cegieł, kamieni i i. p^
pnen. to, co łączy (lodzi,
narody); c-ować spajać, ze-
spalać, jednoczyć, utwier-
dzić.
CoRestezJa V- poczucie
swego ciała, ogół ncznć or-
ganicznych, doznawanych
w danej chwili.
Cenar i-rt. rodzaj tańca.
Ce n'esł que le prenler fu
<pil coute /. (tónetó 16 pró-
mjepa kikut) pierwszy krok
tylko jest trudny.
Cenebita ni . zakonnik ,
mnich.
Cenobium 1. ('ri^ńj klasztor.
Cenotaf *g. pdsty groHó-
wiec, manzolenm wzniesio-
ne ■ •) czyje cześć.
^enozoiczne *g. formacje
fonnacje trzeciorzędowe: e-
oceńska, oligoceńska, mio-
ceńska i plioceńska.
Census 1. prawo należenia
do wyborów obywatelskich
na zasadzie posiadanego
majątku, płaconego czyn-
szu, podatku; c. Hqrtł«wy
takież prawo na zasadzie
wykszt^cenia. ^
Cent nt. moneta w Sta-
nach Zjedn. Amer. Półn.
setna część dolara; ca. kraj-
car moneta w Auśtrji, set-
na część guldena.
Centaur g.-l. bajeczny po-
twór: pół konia, pół czło-
wieka.
Centezymalny nt. na sto
stopni podzielony, setny;
c-a waga waga, na której
ciężar oceniany jest za po-
mocą gwichtów sto razy
lżejszych.
Centime /. (s^lim) moneta
drobna franc. = '/loo franka.
Centnar t. waga stufon-
towa.
Centr ob. Centrwa.
Centrallsta nt. stronnik
centraliza(!ji zarządu.
Centralizacja nt. ześrodko-
wanie władz rządowych w
stolicy, we władzy naczel-
nej.
Centralizować nt. ześrod-
kowywaf.
Centralny t. środkowy,
główny.
Centram, Contr /. środek;
w parlamencie: stnjnnictwo
umiarkowane; w parlamen-
cie niemieckim: stronnic-
two katolickie.
Centryfuga nt . wirówka,
przyrząd do oddzielania
płynów lżeJ8zy<'h od rięż-
Centryfugalny — Charakterystyczny
24
Hzych, (Iziatauieiu siły o<l-
ńrodtowcj.
Centryfugalny ni. odśrod-
kowy.
Cenłrypetalny ni. dośrod-
k')wy.
Cantum ł. sto.
CMtumyirat ł, w Rtaroż.
Rzyinie sąd składający sią
ze stu in^żów.
Centiiin bovum t. {dosł. sto
wołów) tak zwano w daw-
nych szkołachi twierdzenie
Pytagorasa.
Centurfa t. w staroż. Rzy-
mie oddział żołnierzy zło-
żony ze stu Indzi; każda
z pięciu wyższych klas, na
które dzielili sią obywatele
rzymscy według majątku;
fo6. capite censi); tysiącznik
(roślina).
Centurion i. setnik, w sta-
roż. Rzymie naczelnik od-
działu wojskowego, zawie-
rającego UK) ludzi.
Centyfol]a i. róża .stuli.stna.
Centygram /. setna część
grama (miara wagi).
Centym /. setna część
franka.
Centymetr /. setna rzęść
metra (miara długości).
Cenz, cenzus {. od. Census.
Cenzor 1. urzędnik cenzu-
ry, rozpatrujący książki i
rękopisy; w staroż. Rzymie
naczelnik policji, zarazem
kontroler majątków i po-
datków; cenzorować wyty-
kać czyje wady, kj'ytykować.
Cenzura ł. biuro cenzorów;
napomnienie kościelne;
świadectwo postępów ucz-
nia w naukach; c. prewen-
cy)na oA.prewencyHia c; c. re-
presyjna oi. represyjna c.;cen-
zurainy, zawierający takie
tylko myśli, wyrażenia i
wyrazy, których renzura
nie wzbrania; cenzurować
przeglądać rękopisy do dru-
ku, czy nie zawierają czego
przeciwnego wskazówkom
rządu; przeglądać książki i
gazety, aby udzielió lub od-
mówić pozwolenia na ich
rozpowszechnianie.
Ce qui se ressemble s'as-
sembte /. fid ki só resa"H sa-
sa"f>i) swój swego znajdzie.
Cera w. barwa twarzy,
skóry.
Ceramika g. garncai"Stwo
ai-tystyi.zn-e; ozdobne wyro-
by z fajansu, majoliki, [loj--
elanj-.
Cerata ł. płótno nawosko-
wane, pokryte lakierem.
Ceratodus ni. rjbosala-
mandra, typ przejściowy
pomiędzy rybą a ziemno-
wodiiemi.
Cerazyna ni. guma wypły-
wająca z . drzew wiśaio-
wych.
Cerber g.-l. mityczny trój-
głowy pies, stróż bramy
piekła; pnen. stróż czujny
i groźny.
Cerceau /. fter$oj zabawa
towarzyska w obręcze, które
się rzuca i chwyta na kijki.
Cercie/. M*7-W; koło, stron-
nictwo polityczne jednolite;
koło towarzyskie; zabawa.
Cerealia i. zboże, rośliny
zbożowe; uroczystość do-
roczna ku czci bogini Ce-
rery.
Cerebracja ni. działalność
mózgu; myślenie.
Cerebralny ni. mózgowy.
Cerebryna nł. substancja
mózgowa.
Ceremonja 1. obrząd uro-
czysty; ngrzecznienie pi*ze-
sadne ; okazałość, parada,
pompa.
Ceremoniał ni. porządek
form, zachowywanych przy
uroczystościacłu
Ceremonjant 1. przesadnie
agrzeczniony.
Cerera, Ceres t. bogini rol-
nictwa i płodów ziemi.
Cereylsia i. piwo.
Cerezyna nt. wosk ziemay,
wosk mineralny,
f Cerograf g.-ł. oh. Cyrograf.
Cerografja nł. sposób przy-
gotowania klisz drukarskich
na płytach miedzianych
powleczonych woskiem, w
którym wycina się rysnnek,
a następnie płyty poddaje
się galwanizacji.
Ceromancja nt. wróżenie
z wosku.
Ceroplastyka nł. sztuka le-
pienia figur z wosku.
Certacja, Ceriamen ł. spór,
sprzeczka.
Certować i. walczyć,
współubiegać się; c. się,
spierać się delikatnie, dy-
sputować; wzdragać sie ce-
remonjować się.
Certum quantum ł. pewna
ilość.
Certyfikat *r/. świadectwo,
zaświadczenie piśmienne
Cerwelada /. pewien gatu-
nek kiełbasy, kiszki.
Cesja ł. ustąpienie, prze-
kazanie swego prawa.
Cesjonarjusz »l. ustępujący
lub przelewający swe prawa.
Cessante causa cessat eff ec-
tus /. z ustaniem przyczyny
ustaje skutek;
Cest a dire /. (te ta dir)
to znaczy, to jest.
Cest i<i9.\f.{sełegat) wszyst-
ko jedno.
Cest k prendre ou k laisser
J. (se ta •prcl^dr u a lese) na-
leży to pi-zyjąć (jak jest, nie
zmieniając), albo odrzucić.
Cest le ton qui fait la chan-
son /. (se Id tą ki fe la sia'^sąl
to zależy od sposobu Inb od
tonu wypowie dzeni a.
Cest pire qu'un crime, cest
une faule J. (se pir ką krim,
te tUn fot) to gorsze niż
przestępstwo, to błąd (w za-
stosowaniu do polityki).
Cest plus fort que mol /.
(te plU Jot ko muaj to jest
ponad moje siły; nie mogę
się powstrzymać.
Cest pouf moi du grec a. de
rhćbreu J. (se pur mua au
grek a. dó iebrój dotł. to dla
mnie greczyzna, hebrajsz-
czyzna: rzecz niezrozumiała
Cest son cheval de batallle
t. (se są tttcal de iąiajj to
jest jego ulubiony konik, na
którym zawsze wyjeżdża;
ulubiony temat; rzecz, któ-
rą się ktoś zawsze popisuje.
■ Cest tout comme chez nous
/. (se tu kom sze nu) wszyst-
ko (to tak) jak u nas.
Ceter oh. Seter.
Ceteris partbus ł. przy in-
nych warunkach (okoliczno-
ściach) równych.
Ceterum censeo (Carthagi-
nem mi delendam) t. zresztą
jestem tftfro zdania (że Kar-
tagina zburzona być winna).
Cetografja *g. opisanie
wielorybów.
Cez nł. pierwiastek meta-
liczny z grupy potasowców.
Cezaryzm nł. władza opar-
ta na przemocy; absolutne
rządy wojskowe.
Cezura ł. średniówka w
wierszu miai'owym.
^ Cł. skr. confer 1. porównaj.
, Cfm. skr. conform zgodnie.
C. G. S. sysjiem j. układ
miar, których zasadniczemi
jednostkami są: centymetr,
gram, sekunda.
Chablls /. (szabUj białe wi-
no hurgundzkie.
Chaconne /. (szakon) śred-
niowieczny taniec włoski
o rytmie powolnym.
Chacun k son goOt /. (tzakę
a są guj każdy podług swe-
go gustu.
Chagrin /. ob. Szagryn.
Chatne/. ^«j(;«; łańcuch, pa-
smo, szereg; figura kołowa
w tańcu, w której mężczyźni
i damy, idąc naprzeciw sie-
bie,podająsobienaprzemian
to prawą, to lewą rękę.
Chair k canon /. (szer a ia-
nąj dotl. mięso dla arma-
ty, • pogardl. prości żołnie-
rze, których niewarte szczę-
dzić zbytecznie.
Chaise longue /.oi.Szezląg
Chalcedon minerał , ga-
tunek krzemienia, półprze-
zroczysty, rozmaicie zabai--
wiony (od nazwy 'miasta w
Azji Mniejszej).
Chaldejski język, jeden z ję-
zyków semickich, upo-
wszechnił .się wśród żydów
w niewoli babilońskiej.
Challf ar. ob. Kalif.
Chalkografja *g. miedzio-
rytnietwo.
Chała hehr. bułka a. struc-
la żydowska szabasowa.
CInM ar. dtaga kapou,
kitel.
CtiaHury irl. [blr.\ zaduce-
ki, dziady.
CluuMbertiii J. (ti^ berto
słynne wino czerwone hur-
gundzkie.
Ctiaafere artfenU /. itufbr
aidt^t) izba gwiaździsta, na-
zwa sądu we Francji tista-
nowionego w r. 1535 dla
wytępienia sekciarzj, a w
r. 1676 przeciw trucicie-
lom, zasiadającego w izliie
obitej czarnym akKamitem
ze srebrnemi gwiazdami,
przesłuchującego obwinio-
nych przy blaska świec ja-
rzących.
Chambre garaie y. (tiifbr
gamil pokój umeblowany d'
wynajęcia.
Chamois J. oh. Szamua.
Champs-Elysees /'. (szelki di-
se) pola elizejskie, park w
Paryżu.
Champignon f. (tza^piAjąj
grzyb, pieczarka.
Champion /. (szu''pią) ob.
Szampion.
Champion [a.] (ctempión)
zwycięzca w popi&ach spor-
towych.
Chanuin ar. suchy, gorący
wiatr poł.-wsch. wiejący w
półn. Afryce od końca kwiet-
nia do początku czerwca.
Chan tat. książę, władca
i wódz n Tatarów.
Chancelier /. (tza!'sei}e),
Chancellor a. (ctarueiór) kan-
clerz.
Chandżar ar. kindżał, pu-
ginał.
Change /. (sze^i) zamiana.
Changement f. (tza!'żm<fj
zmiana, zmienienie.
Chanson /. (tzt!^) pieśń.
Chantage /. (tza"iti) ob.
Szantaż.
Chantilly f. (tsa'tib/ lotizaj
haftu, koronek.
Chaus g. zamęt, bezład.
Chaotyczny g. bezładny, i
pomieszany.
Chapeauclague /. (stapo-
klaki mę.'.ki kapelusz t. zw.
cylinder składany.
Charakter g. znamię, ce-
cha; ogół cech i właściwo-
ści duchowych indywidu-
alnych, znamiennych; Sfto-
sób pisania; godność, stan;
stałe zasady postępowania
(zwła.szcza dobre); iart. c.
w nogach pochopność do
szybkiej ucieczki.
Charakterystyczny g. z wy-
bitnemi wła^ciwościami ,
znamienny , wyróżniający
się: c - e role sceniczne:
przedstawiające typy zwy-
kle osób starszych, których
właściwości należy uwy-
datnić; ch-a nuta a. nuta:
przewodnia 7-my ton gamy,) -
po którym koniecznie ocze-
kujemy toniki.
25
Charakterystyka — Chrematonomja
Charakt«ryttyka g. zcsta
wienio zasadniczych, zna-
miennych cech i właściwo-
ści, wyróżniiijucych dany
przedmiot, owibi; luh poji;-
cieodinnyili.
CharaMeryzacia *g. sztucz-
ne nadawanie twarzy wyp^Ią-
dn, odpowiedniego do roH
teatralnej.
Charakteryzować *.i;- okre-
ślać czyj charakter; nada-
wać cechi;; nadawać a. wska-
eywaó właściwe znamiona
odpowiednie charakterowi;
Ch. się, nadawać sobie cechy
zewn(;trzne osoby przedsta-
wianej w roli na scenie.
Charge /. (starz) ob. Szaria.
Chargi d'affaires ./. (szarże
dafer) ajent dyplomatyczny
sprawujący interesy przy
poselstwie obcego państwa
w zasttjpstwie ambasadora.
Chargie ./. (szarże) obcią-
żony, list polecony, reko-
mendowany.
Charitas t. miłość bliź-
niego.
Charitativum oh. Subsidium
Chariłatiyum.
CharWaci /. fszariicari) ko-
cia muzyka, przeraźliwa
ninzyka, rzępolenie, hałas,
wrzawa.
Charmanł f.ftzarma") powab-
ny; ujmujący; nadskakujący.
Charon f/. mit. przewoźnik
dusz umarłych przez Styks.
Charła^.-^. papier; kai-ta;
dokument; oh. Magna charta.
Chartered-Company a. (czar-
Urd kompenij stowarzysze-
nie przemysłowo-handlowe
uprzywilejowane (wAnglji,
w Stanach Zjednoczonych
Ameryki Północnej.
Chartreuse f. (szartróz) li-
kier wyrabiany przez Kar-
tuzów w Nancy.
'; Charybda oh. Scylla.
Chaste cafć /. (szos keje)
likier dodawany do poobied-
niej kawy. .
Chasse creise /. (szase
kruaze) rodzaj figury w taii-
cn; pokrzyżowanie.
Chassez le naturel, ii re-
vient au galop /. fszute 16 na-
turel ii rwic to galo) dost. od-
pędzajcie jjupęd wrodzony,
powróci cwijem: natur n
ciągnie wilka do lasii.
Chasydzi hebr. fanatyczna
iBekta religijna żydowska.
Chaszcz mhr. gąszcz, zaro-
słe.
Ćhateau J. iszato) gród, za-
mek; Ch. Lafitte (-lafit), Ch. la
Rosę i-roz), Ch. la Tour f-tur/,
Ch. Margaux (-margo/, Ch. Pre-
fliaux (-premo) nazwy win
biirgundzkich (od posiadło-
ści, w których są. winnice).
Chauffe-pied /. (szoj-pje)
naczynie jMidłużne z gorącą
wodą, szczelnie zakorkowa-
ne, do grzania nóg.
Chauffeur/. (ttoJSrJ ob. izo-
ter.
Chazerhebr. słonina, wie-
l^rsowina jako rzeczy trefne.
Cheder hebr. początkowa
szitoła żydowska.
Chedyw pert. [tur.] tytuł
«rice4ióla Egiptu.
€hef /. (szef) ob. Szef.
Chef d'oeuvro/. (tze dówr)
arcydzieło.
Chelldonia /. roślina glis-
tę wnik.
ChelonH,Chelon|a "g. szyld-
kret skamieniały.
Chemlgraf|a 'g. ob. Cynko-
grafja.
Chemik g. biegły w chemji;
studjujący specjalnie che-
mję; ten kto w fabrykacji
kieruje czynnościami che-
micznemi a. je wykonywa.
Chemikalia *g. preparaty
i wytwory chemiczne.
Chemin de table /. (szmę dS
tabl) pas barwny ozdobny
kładziony w poprzek obrusa
na stole.
Chemisette f. (szmizeł) pół-
koszulek.
Chem]a ^r. nauka o pier-
wiastkach i związkach ciał.
Chemotaktyzm "g. ruch or-
ganizmu spowodowany
przez czynniki chemiczne;
ch. dodatni przybliżający;
ch. odjemny oddalająoy.
Cherchez la femme /. (tzer-
ne la Jam) dosł. sznkaj ko-
biety (jako przyczyny spra-
wy zawikłanej).
Chorem, Chejrym hebr. klą-
twa, rzucona przez rabina.
Cherub, Cherubin hebr. a-
nioł najwyższego chóru a-
nielskiego; aniołek.
Che (le) sarii, sari w. co
ma być, niech będzie.
Chester a. (czetter) ser an-
gielski śnńetankowy, przy-
rządzany głównie w mie-
ście Chester.
Cheval de batallle ob. Cest
son cheval de bataille.
Cheyalier J. (szwalje) ry-
cerz; tytuł szlachty średnio-
wiecznej we Francji; ch.d'ln-
dustrie j. (-d(dUstri) dosl.
rycerz przemysłu; oszust,
szachraj, wydrwigrosz.
Cheyreau f. (tzewro) koźlę,
skóra koźlęca.
Chianti tp. (kjanti) wino
z okolicy pod Toskaną we
Włoszech, noszącej tęż na-
zwę.
Chic /. (szikt szyk, zręcz-
ność, elegancja, gusti
Chicha h. (czicza) napo/
z soku ananasowego.
Chief a. (czij) główny; na-
czelnik, szef; główne miej-
sce jakiej rzeczy.
Chiijada g. liczba tysiąc;
tysiąc sztuk, tysiąc ludzi;
tysiąoolecie.
Chil|asta g. zwolennik chi-
Ijazmu; iron. nazwa dawana
w r. 1830 przez czerwonych
tym umiarkowanym, którzy
pragnęli poprawy politycz-
nego położenia Polski dro-
gą pracy powolnej (jakoby
tysiącletniej).
Chlljazm "g. wiara w przy-
szłe tysiącletnio panowanie
Chrystusa na ziemi.
Chi lo SB? w. (ki lo ta) kto
to wie?
Chimera g.-l. potwór ba-
jeczny ziejący ogniem:
przód lwa, kadłub kozy, tyl-
na część ciała; urojenie.,
mrzonka; dziwactwo, ka-
prys, fantazja; wąż; ryba
móirz europejskich, wiel-
kości szczupaka , inaczej
przeraża; chimerować kapry-
sić, grymasić.
Chimeryk ni. roiciel, dzi-
wak; fantasta; grymaśnik;
chimeryczny, urojony, dzi-
waczny; grymaśny, kapry-
śny.
China peruw. [».] kora
z drzewa chinowego.
Shiniita \J.] alkaloid z ko-
ry chinowej.
Chłnolog 1. ob. Sinolog.
Chiragra g.-t. artrytyzm
w rękach, łamanie, gościec,
dna.
Chiromancia g. wróżenie
z ręki, odgadywanie chara-
kteru i przyszłości czło-
wieka z linji i znaków na
dłoni.
Chironianta g. zajmujący
się chiromancją.
Chlronomja *g. sztuka, wy-
rażania myśli za pomocą gie-
stykulacji rękami.
Chiroplastyka *g. sztuka
formowania postaci z gliny,
wosku i t. p.
Chirurg g. lekarz opera-
tor.
Chirurgia g. leczenie przez
opatrunki, cięcia, wypalenia
i t. p. rękoczyny.
Chiton g. szata spodnia
z półrękawami u Greków
staroż.
Chityn Tg. twarda sub-
stancja .składowa pokryw,
chrząszczów i skorupiaków.
Chi (ki) va piano, va sano
V. kto idzie wolno idzie
pewno.
Chiamida g. płaszcz a sta-
rożytnych zai'zucar.y na
l)rawe ramię.
Chloe g. dost. zieleniejąca;
przydomek greckiej bogini
zbóż Oerery; t-tąd imię pa-
sterek w sielankach i ro-
mansach.
Chlor g. pierwiastek che-
miczny, gaz duszącego za-
pachu, składowa- część soli
kuchennej; chlorować, od-
barwiać, bielić chlorkiem.
Chloral Ht. związek che-
micz. chloru z bezwodnym
alkoholem (lek uśmierzają-
cy ból i usypiający).
Chlorek *g. związek cheui.
chloru z wapnem używany
do odbarwiania i dezynfek-
cji.
Chlorofil *g. zieleń roślin-
na, barwnik znajdujący się
w komórkach roślinnych i
nadający kolor zielony ro-
ślinom.
Chloroform ni. mieszani-
na chlorku wapna, alkoho-
lu 1 gorącej wody (bez-
barwny płyn lotny znie-
czulający i usypiający); chlo-
roformować znieczulać, u-
sypiać za pomocą chloro-
formu.
Chloroza ni. blednica.
Chloryt *g. minerał złożo-
ny z krzemionki, tlenku
glinu, tlenku żelaza, tlenku
magnezu i wody,
Chmyz, Chmyza mir. mały
konik niepozorny; krzaki,
zarośla.
Choć /. (szok) uderzenie,
odbicie.
Chochla t. (?) czerpak; du-
ża łyżka drewniana.
Cholegrafia * g opisanie
żółci.
Cholelit *g. kamień żół-
ciowy.
Cholelogja V nauka o żółci.
Cholera g.-l. zaraza obja-
wiająca się biegunką, wy-
miotami i kurczami; ch. no-
stras *" cholera miejscowa ,
choleryna, biegunka.
Choleryk g.-t. człowiek
temperamentu popędliwe-
go, gniewliwego, żółcio-
wy.
Choleryna ni. silna bie-
gunka.
Chondroiogia *g. nauka o
chrząstkach.
Chondryn, Chondryna *g.
chrząstnik, klej chrząstko-
wy, część składowa chrzą-
stki.
Chorał /. utwór muzyczny
poważnej treści do chóral-
nego śpiewu w kościele.
Chorea *g. taniec św. Wi-
ta (chorobji).
Chorei g. oh. Trochę].
Choreografia *g. sztuka o-
znaczania znakami piśmien-
nemi różnych pat tanecz-
nych, układu nóg, rąk; sztu-
ka baletnicza.
Chorografia *g. opis szcze-
gółowy jakiej okolicy kraju.
Chorologia *g. geogra-
fja opi.sowa roślin i zwie-
rząt.
Chorometria "g. nauka o
mierzeniu ziemi.
Chćr g.-l. zbiorowy śpiew
wielu osób razem; miejsce
w kościele, gdzie ustawione
są organy; presbitorjnm. '
. Chram stcrksl. świątynia.
Chrematologla *g. nauka o
skarbowości, o finansach.
~ Chrematonomia ^17. n.iuka
o użyciu bogactw.
(Jhrestomatja — CohSrer
26
Cńrestomat|a g. wypisy,
wybór \iKtt;|)ów, czerpany
z rozmaityoli autorów.
Christianissifflus nł. arcy-
chrzei5('ijański (tytuł kró-
lów francuskich).
Chrom g. pierwiastek rhem.
metal szaro-biały, używany
w przemyśle; chromować,
cliem. napawać związkiem
chromu (skój'*;, tkaninę).
Chromatoskop*^. rodzaj ka-
lejdoskopu.
Chromatotrop *g. przyrząd
do wywoływania gry kolo-
rów na białym ekranie przy
pomocy latarni czarnoksię-
skiej.
Chromatyczny g. barwny;
ch-agama w /nwi.gama utwo-
rzona przez podwyższanie
lub zniżanie dźwięków o pół
tonu.
Chromatotechnika *g. che-
miczne farbowanie, cłiem.
wyrabianie farb.
Chromatyka *g. nauka o
barwach.
Chromatyzm *g. zabarwie-
nie przez rozszczepianiu .się
promieni w soczewkach.
Chromofotografja *g. foto-
gi"afja przedmiotów z za-
chowaniem ich liarw.
Chromolitografja *g. lito-
grafia barwami, kolorami.
Chromosfera *g. zewnętrz-
na warstwa atmos^acy .sło-
necznej, widzialna w<r^asie
zaćmienia jako czerwonawy
krąg okalający słońce.
Chromoskop *g. przyrząd
tio fotografowania jedno-
czesnego w trzech barwach:
czerwonej, żółtej i niebie-
skiej, (przez nałożenie
trzech płytek takjcli otrzy-
muje się obraz . barwami
zbliżony do natury).
Chromotypja*^., Chromodruk
g.-{-». obraz barwny odbity
z metalowycli płyt na pra-
sie drukarskiej, druk kolo-
rami.
Chromurgja *g. ob. Chro-
matotechnika.
Chroniczny g.-t. przewle-
kły, zastarzały, długotrwa-
ły, ppwtai-zający się od cza-
su do czasu.
Chronique scandaleuse /.
ikrotiik fka"iJal6ziskanda,\icz-
ne plotki, do(^vczące jakie-
go dworu lub sfery towa-
rzyskiej etc; prten. osoba
świadoma tych gorszących
zdarzeń i powtarzająca je.
Chronofotografja *g. foto-
grafowanie przedmiotu bę-
dącego w ruchu, uwidocz-
niające szybkość ruchu.
Ćhronograf g. przyrząd o-
znaczający graficznie czas
trwania jakiego zjawiska,
lub chwilę, w której się ono
zdarzyło: służy do spostrze-
żeń astronomicznych, do
mierzenia szybkości pocis*
ków, do zdjęć migawkowych
fotograficznych.
Chronografja g. kronikar-
stwo, rocznikarstwo.
Chronogram *g. wyraz a.
wiersz, którego pewne lite-
ry wyrażają liczby rzym-
skie.
Chronologia^, nauka wska-
zująca czas, w jakim zda-
rzyły się wypadki dziejo-
we; nauka o mierzeniu i
dzieleniu czasu; spis wy-
padków historycznych po-
rządkiem lat; chronologiczny,
uporządkowany według
czasu.
Chronometr *g. najdokład-
niejszy zegar przenośny, u-
żywany do obserwacji astro-
nomicznych i w żegludze,
do oznaczania położenia
gieograficznego.
Chronoskop *g. przyrząd
do mierzenia króciutkich
odstępów czasu (zwłaszcza
dla badania biegu pocisków).
Chronosłychon *g. chrono-
gram z jednego wiersza
złożony.
Chryja g. w retoryce: krót-
ka rozprawa, skreślona we-
dług przepisów retorycz-
nych i stylistycznych; dłu-
gi, nudny i zawikłany wy-
kład piśmienny; kłótnia,
zamęt gorszący, awantura.
Chrystjanizm ni. chrześci-
jaństwo.
Chrystologia *g. nauka, o
Jezusie jako Mesjaszu i .Te-
go zasadach.
Chryzalida *g. poo2warka
owadu.
Chryzantem a. Chryzantyna
g. roślina .'ji^truń lub zło-
cień; kraina chryzantemów —
Japonja.
Chryzma g. namascczenie.
Chryzmat ni. znak od na-
maszczenia, ,
Chryzmo, Krzyłmo [irgónon.]
olej Św. do namaszczenia
służący; olej św. poświęco-
ny przez biskupa,- służący
do bierzmowania.
Chryzoberyl *g. kamień
szlachetny, bielony, prze-
zroczysty.
Chryzopras *g. odmiana
chalcedonu (o6.J.
Chtonlczny *g. ziemski.
Chuligan, uczestnik szajki
łupieżców ulicznych (od
nazwy herszta szajki takiej
w Londynie).
Chunchuzy chińi. doił. żół-
te brudy: zesł&ńcy k^jni-
nałni chińscy w ManUżurji,
tworzący szajki rozbójnicze.
Chusyci ob. Chasydzi.
Chylat tur. suknia honoro-
wa, którą-. sułtan obdarza.
Chylus g. sok pokarmowy
zawarty w naczyniach lim-
f.atycznych narządów tra-
wienia, przechodzi z limfą
do krwi.
Chymiu g. sok mleczny
kiszkowy.
Chyr ob. Hyr.
Chyz ob. Hyt.
Cicerone v>. (ctieteront)
przewodnik oprowadzający
obcych, pokazują';y i obja-
śniający zabytki sztuki i o-
sobliwości mieJBCOwe.
CIcItbeo v>. (niciisbeo) to-
warzysz asystujący pięknej
pani, g a 1 a n t; przyjaciel
żony.
Cl-de*ant /. (tidte^) nie-
gdyś, dawniej.
CIgarette /. ob. Cygareta.
Cimella *g. zbiór najrzad-
szych druków (w bibljote-
kach).
CIngulum 1. pasek, sznur
biały zakońf zony kwastami,
noszony przez księży przy
obrządkach kościelnych.
Cinguecento «c. frtynkut-
czenło) wiek 16-ty we Wło-
szech, gdy zjawił się rene-
sans (obJx stąd clngueceirty-
ści: artyści i literaci włos-
cy z tego okresu.
Clnq minutes f. (*( miniUJ
dotl. pięć minut, potrawa
mięsna.
Circa 1. około, prawie.
Circe g.-t. (uiUiić. g. Kir-
ke), w mit. greckiej po-
mniejsza bogini, która przy-
bywających na jej wyspę
zamieniała w zwierzęta;
'prten. piękna zalotnica, dla
której ludzie zapominają o
swej godności.
Circenses 1. igrzyska pu-
bliczne u staroż. Rzymian.
CIrculus yitiosus t. (cirku-
lv* v>ici-otutl koło błędne.
Clrcufflflex ł. znak akcen-
tu przedłużającego.
CIrcumstantla t. p. Cyrkum-
stanc|a.
Cit w muz. nuta C pod-
wyższona o pół tonu (nuta
C i krzyżykiem).
Cis ł. przed, z tej strony
w przeciwstawieniu do trans
za, z tamtej strony np. Ci-
slitawski: na zach. rzeki Li-
tawy (w Austro-Węgrzech),
CisaipejskI, leiąoy z tej
strony Alp (od strony Rzy-
mian).
Clslitaw|a, kraje leżące na
zachód rzeki Litawy (w Au-
strji).
CispadaAski, leżący z pra-
wej strony rzeki Po.
Citissime i. jaknajszyboiej.
Cito ł. szybko, pilno.
Cttoyen /. (titimię) obywa-
tel.
City o. fsiti) środkowa ku-
piecka dzielnica Londynu.
Ciupas a. Szupas n. odsy-
łanie winowajców pod stra-
żą; prten. odmowa.
Clyiilter mortuusJ. umarły
cywilnie, pozbawiony praw.
Civis 1. obywatel; ć. roma-
nus, obywatel rzymski.
Ciyitai l. obywalftlMwo;
zbiór praw wolnego obywa-
ti.'l;i; ludnoić, miasto fjako
pafihtwo).
Ciwun bir. zwierzchnik
wiejski; gosp'>darz powia-
tu na seiniikach; włodarz.
C. l.tkr. CItato loco ł. miej-
sce, źródło, (ikąd coś przy-
toczono.
Clair - •ktetir J. (Uerob-
ikur) światło - cień, efekty
światła i cieni w malar-
stwie.
Clan nkoc. (lUeni w Szkocji
pokoleni'3, rod; wijie i mia-
sta danego rodu.
Ciara iótervaJla 1. oh. Laci-
da inłeryalla.
Clara pacta claros faciwrt
amicos t. szczere układy
czynią dobrych przyjaciół;
jasna umowa między stro-
nami.
Clara voce te. jasnym, czy-
stym głosem.
Clanim ingenium 1. umysł
jasny.
Cłausula 1. ol. Klauzula.
Clearinghouse u. (kUring-
ha*!!) kantor likwidacyjny,
dom obrachunkowy kom-
pensacyjny, w którym fir-
my bankierskie regulują
dwa razy dziennie wzajem-
ne obrachunki.
Clericus clericum non defi-
mat 1. dotl. duchowny od
duchownego nie pobiera
dziesięciny: kruk krukowi
oka nie wykolę.
Clou ;'. lUui doti. gwóźdź;
przen. najciekawsza część
widowiska, główny wa-
bik.
Clown a. (UłUMj błazen w
cyrku.
Club a. fklch) zwii^zek to-
warzy.ski;o/^kJub; kij haczy-
kowaty, gmbszy na końcn,
do gry w golf.
Clubman a. (klohmenj czło-
nek klubu, szozeg. taki, któ-
ry często bywa w klubie.
Cluny /. (klUnij rodzaj ko-
ronek (od nazwy miejsco-
wości we Francji).
cm. tkr. Centymetr.
C, Comp., C-nie, skrócone
wyrażenie handlowe, ozna-
czające Compagnie /. (iąpa-
nii spółka.
Codii V. (koda) zakończe-
nie lub ustęp końcowy li-
tworu muzycznego.
Coeur r. (kurj serce; czer-
wień, kier (w kartach).
Cogito ergo sum 1. myślę
więc jestem.
Cognac o^. Konjak.
Cognomen t. przydomek, |
imię przydane.
Cognosce te ipsum t.
znaj samego siebie.
Cohirer n. w nowowyn
lezionych telegrafach bez
drutu i t. p. rurk4 z opił-
kami.
nes,
H
rna- !
27
Coiffeur — Contra leges
• Coifleur/. /kuatSr) fryzjer.
Cokuł 1. [w.] dolna, iiiocu
wystająca cządi ściany ze-
wnętrznej budynku, iiml-
Btawa filaru, pos:\gu.
Colbantf. dolna, zewnętrz-
na czcjść okna, zwykle po-
kryta blachą.
Cold-cream a. (Icohlkrim)
eatunok maści, udelikałnia-
jąccj skórę.
Colis [j.] oh. Colli.
Collałio /. porówn an i o,
sprawdzenie, kolacjonowa-
nie.
Colleeta i. modlitwa \vc
Mszy Św. odmawiana przed
czytaniem epistoły.
Collectanea t. zbiór doku-
mentów, artykułów, notat,
woguie materjałów, rozja-
śniających a. uzupełniają-
cych daną kwestjg.
Collage _t. (koleżj gimna-
zjum we Francji.
Collegium nobllium 1. i^zko-
ła dla młodzieży szlachec-
kiej.
Co! legno w. fkol leiijo)
drzewcem smyczka (W grze
smyczkowej).
Colli V. beczki, skrzynki,
paki z towarami.
Collier f. (kolje) naszyjnik.
Collodium 1. bawełna
strzelnicza, rozpuszczona w
3terze siaruzanym.
Colloquiuin 1. (kotoktci-um)
ijazd^dygnitarzy duchow-
lych 1 świeckich w celu
ibrad nad sprawami pu-
ilicznerai; dysputa religij-
la ; rozmowa zastępująca
gzamin uniwersytecki.
Colosseum 1. oh. Kollzeum.
Columbarium Awkatakum-
ioch wgłębienie na urny ,
popiołami ciał.
Comber, Cąber n. czi;ść
nięsa lędźwiowa z wołu,
lenia, sarny; grzbiet ba-
ani, zajęczy.
Comedie i łlrolr /. (konudi
tiruarj komedja szuflado-
ifa, w której bohaterowie
rehodzą na scenę i wycho-
zą ze sceny bez dostatecz-
ej przyczyny.
Comes irl. towarzysz osób
zierżących wyższą władzę;
rabia.
Come sta? Comestate? w.
łk się masz? co słychać?
Comfortable a. (kamJoTtehl)
•ytwornie.
Comme de raison /. (kom.
o reząj naturalnie, z natu-
y rzeczy.
Comme chez nous ,/. (kom-
ie nu/ jak u nas.
Commedia deirarte tr. u-
.TÓrsceniczny ludowy wło-
ki, w którym główne osoby
V l'ierrot. Arlekin i Co-
inibina.
Comme II faut /. (kom ił /o)
ik należy, dobrze; w do-
rym tonie, wytwoAiy.
Commlllton 1. [n.] (komili-
ton) towarzysz broni, kole-
ga uniwersytecki.
Commis yoyageur J. (komi-
wuajaier) podróżujący ajent
handlowy, starający się o
abyt towarów firmy, którą
reprezentuje, reisonder.
Common-Hal a. (kommBnh al)
ratusz w Anglji.
Common-Law a. fkommSnlo)
dotl. prawo pospolite; stare,
przez zwyczaj ustalone pra-
wo krajowe w Anglji.
Communl consensu t. ob. Con-
sensu omnium.
Communiquś /. (komunike)
wiadomość udzielona, poda-
na, nadesłana; komunikat.
Comodamento w. w muz.
wygodnie, ruchem dogod-
nym, z prędkością dogodtią.
Comp. skr. Compagnie ob. cf
Compacte /. (kąpakt) ści-
sły, gęsty, spójny, zbity.
Comparaf^on n'est pas rai-
SOa /. (koK.f-rezą ne pa rezą)
porównanie nie jest racją,
niczego nie dowodzi.
Comparatlo t. porównanie.
Compendium t. skrócenie,
przewodnik , podręcznik ,
krótki zbiór.
Compound a. (kompaund)
dotl. złożony; dynamo-ma-
szyna c. dynamo-maszyna
w której ramiona magnesu
mają na sobie podwójne
{woje drutów.
Comptant /. (kąttt^) gotów-
ka.
Compte rendu .t. {kął rifd&)
q)r8wozdanie.
Comptoir /. (kątwir) stół
Sklepowy; kancelarja, kan-
tor, biuro; dom handlowy.
Comte t- (kąt) hrabia.
Comtesse/. (kąUt) hrabi-
na.
Con allegrezza u>. żywo,
ochoczo.
Con ampre v>. dotl. z mi-
łością ; z zamiłowaniem ,
e przejęciem się.
Con brio w. z ogniem,
świetnie.
Concaye/. (kąkawj wllę-
sły.
Concedo ł. zgadzam się,
przyjmuję.
Concettl w. dowcipy rze-
kome, robione, niby - do-
wcipy.
Conciergerle /. (kasierin)
więzienie w Paryżu.
Concilium ł. zgromadzenie
dostojników kościelnych dla
narad, sobór.
Conclave i. ob. Konklawe.
Concordia t. zgoda, jed-
ność.
Concordia res panrae cres-
cunt, discordla maximae di-
labuntur ł. zgodą wzrastają
mało rzeczy, niezgodą naj-
większe upadają.
Condebitor ł. współdtuż-
niL
Condlmentum optimum la-
met /. głód jest najlepszą
przyprawą.
Conditionalls 1. tryb wa-
runkowy.
Conditlonaliter t. warun-
kowo.
Conditło sine qua non /.
warunek jiieodzowuy.
Con dotcezza tr. (kon clól-
czecca) w muz. łagodnie.
Con dolore w. w muz. bo-
leśnie.
Condominium nt. wspólne
władanie, wspólne panowa-
nie (np. dwu państw w ja-
kiej kolonji).
Condottieri tr. dpwódcy
band zbrojnych we Wło-
szech w XIV i XV wieku,!
przyjmujący służbę u każ-i
dego, kto im lepiej zapłabiłj
Con eleganza tr. fkon ele^
gancai w muz. z elegancją.
Con espressione te. w muz
wyraziście, dobitnie, z na^
Ciskiem.
Conf. ob. cf.
Coflfarreatlo 1. najdawniej-
sza forma zaślubin a Rzy-
mian przez wspólne Spoży-
cie placka wobec kapłana i
10-ciu świadków.
• Confetti te. cukry, cukier-
ki, migdały osmażone w
cukrze, któremi obrzucają
się wzajemnie uczestniczą-
cy w karnawałowej zabawie,
(zastępują ja imitacją t gi-
psn lub Ę^^rkami koloro-
weini).
Confiteor 1. wyznaję, spo-
wiadam się.
Conforme J. (kąjorm) zgod-
ny z czem, odpowiedni.
Conforłatiyum 1. (dom. re-
medium) lek wzmacniają-'
cy, podniecający.
Confrater t. kolega, spół-
członek.
Con (uoco VI. (kon fuoko)
w muz. z ogniem. '^
Con grandezzatr. fkongran-
decca) w mut. wzniosie,
wspaniale.
Congr&ye [/.] rodzaj druku
wykonanego jednocześnie
kilku kolorami (od imienia
wynalazcy anglika W, Con-
grreve).
Congrua /. ob. Kongnia.
Con gusto w. muz. dotl. ze
smakiem; c wdziękiem.
Conj. tkr. Coitjunctio 4.
spójnik.
Conjectanea {. pisma zbio-
rowe pełne uwag, pomy-
słów.
Conjunctlyus 1. tryb łą-
czący.
Con iegarezza ie muz. lek-
ko.
Con mano destra w. mut.
prawą ręką.
Con mano sinistra w. muz.
lewą ręką.
Con moito eapressione w.
w mut. z wielkiia aczaoiem.
Con moto w. vi muz. z \iT7.-j-
śpiesz(!niem, ze wzrusze-
niem.
Connubium 1. małżeństwo,
związek małżeński.
Con passione w. muz. na-
miętnie, z uczuciem.
Conquete ./. (kąket) podbój,
zdobycie; podobanie się,
zniewolenie sobie.
Conquistador h. ikonkittn-
dor) oh. Konkwittador.
Consell /. (lątej) r a d ai
zgromadzenie rady; c. des
Prudhommes oh. Prudhomme.
Consensu omnium 1. za zgo-
dą powszechną.
Consensus facit legem 1.
wspólna zgoda .stanowi pra-
wo.
Con sentlmento w. w muz.
z uczuciem.
Consilium t. oh. Konsy!j'um;
c. abeundi /. porada usunię-
cia się (łagodny sposób wy-
dalenia).
Consommć /. fkąsome) ro-
sół, buljon.
Consonantes 1. spółgłoski.
Con sordlno w. w muz.
z tłumikiem.
Consortes 1. towarzysze,
wspólnicy.
Con spirito ni. w muz.
z natchnieniem, z ogniem.
Constable a. fkonttehl) po-
licjant angielski.
Con^Kpito tv. w mta. ha-
łaśli^^rszumnie.
CflpPlngenłia ł. środki le-
karskie ściągające.
Consuełudo est altera natu-
ra t. przyzwyczajenie jest
drugą naturą.
Consuetudo pro legę seryatur
1. zwyczaj zastępuje prawo.
Consulta /. ob. Konsulta.
Consumatum est /. spełniło
się.
Conłaglum 1. zaraza.
Contes a dormlr debout /.
(kąt a dormi dehu) dotl. opo-
wiadania do zaśnięcia sto-
jąc; nudne opowieści.
Continenłia causarum 1.
związek rzeczy.
Conto w. rachunek (w księ-
gach).
Conto a meta n>. do rów-
nych zysitów i strat.
Conto corrente w. rachu-
nek bieżący.
Conto finto w. rachunek
wymyślony, przypuszczal-
ny.
Conto loro w. ich (wasz)
rachunek; c. nostro w. nasz
rachunek.
Contra t. przeciw.
Contra bonos^ores Aprzo-
ciwko obyczajności a. mo-
ralności.
Contradictio In adjecto /.
sprzeczność w przymiotni-
ku (błąd logiczny) np. zim-
ny ogień.
Contra leges 1. przeciw
prawom.
Contralto
Cum beneficio
28
ContraKo w. niższy alt,
órugi f,'łoR żeński.
Contra naturam i przeciw
naturze.
Contra principia negantem
disputarl non połast /. niemo-
żliwy jest spór z człowie-
kiem nieuzaającym zasad.
Contraria contrarlls curan-
łur 1. przeciwne leczy sią
przeciwnem (zasada alopa-
tji).
Contra ylm mortis non est
medicamentum In hertis 1. od
śmierci niema lekarstwa.
Contre-coupy. {kqtr-ku)oi-
bicie, uderzenie pocliodzą-
ce od przedmiotu uderzo-
nego.
Contre-tscarpe J. fkąlr-es-
karp) ob. Kontreskarpa.
Contre-facon j. (kąłr-jasą)
podrobienie cudzego wyro-
bu, dzieła, firmy; prze-
druk.
Contrę- ordre 1. (kątr-ordr)
rozkaz przeciwny danemu.
Con tristezza w. muz. smut-
nie, żałośnie, bolejąco.
Contumacia i. ob. Kontuma-
cja.
Con yariationi tv. miii. ze
zmianami, z warjacjami.
Conv«rsatlon$ - Lexicon n.
encyklopedia powszechna.
Convexe f. (kąteeks) wy-
pukły. ^
Con yigore w. IH^kZ siłą.
Copfa yerborumVptnno-
gość słów, wyrazi; dużu
gadaniny, a mało treści.
Copula ^. łącznik (w yra/n.).
Copyright a. (kopirąji) za-
strzeżenie praw wydawcy.
Coram populo i. publicz-
nie, wobec ludzi,
Corn«t i piston /. ikorneta-
pittą) rodzaj trąbki z trzema
klapkami; waltornia pisto-
nowa.
Corona laurea t. wieniec
wawrzynowy.
Coroner a. (koroner) w An-
glji urzędnik sądowy do
śledztwa w wypadkach na-
głej śmierci.
Corpo dl BacGO w. {korpo
di Bako) tam d£ Jiohal tam
do kata! •
Corporale /. ob. Korporał.
Corps i corpt /. (kor a kor)
ciało przy ciele, człowiek
przeciwko człowiekowi
(walka ręczna).
Corps de ballet /. fkor dii
bale) komplet baletowy o-
prócz solistów.
Corps diplomatique /. {kor
diplomatik) ftiało dyploma-
tyczne, wszyscy posłowie
państw obcych przebywają-
cy przy dworze panującego.
Corpus delictl t. przed-
miot służący jako dowód
przestępstwa.
Corpus Juris t. zbiór praw.
Correct /. (korekt) popraw-
ny, be^błąiJLów, bez zarzati).
Cprrespondence - łch«ol a.
11uire$pondem tkul)do»l. szko-
a kore8pondencyjna,insty-
tucja prowadząca wykłady
rozmaitych nauk przez ko-
respondencje, pisując listy
do uczniów i odbierając od
nich odpowiedzi a. zapyta-
nia piśmienne.
Corrida--^, wyścigi; za-
pasy atletyczne; c. de toros,
walka byków.
Corniptio optimi pestima t.
zepsucie (się) najlepszego
jest najgorsze.
Corso w. kurs, bieg; tor
wyścigowy, plac lub szero-
ka piękna ulica dla prze-
jażdżki i publicznej zabawy
pod gołem nieberci; wystaw-
na przejażdżka w powo-
zach wytwornych a. przy-
branych kwiatami w dzień
na to wybrany.
Cor unum et anima una 1.
jedno serce, jedna dusza.
■, Cosl (koli) fan tutte w. tak
czynią wszystkie (kobiety).
Costume coułurier J. (kot'
tiim kiUiirje) suknia kobieca
z materjału lekkiego; c. łall-
leur, odzież zwierzchnia ko-
bieca z materjału cięższego
(sukna, szewiotu* t. p.) od-
powiednia do wyjścia na
ulicę.
Cotillon /. ob. Kotyljon.
Cottage a. U^tidi) domek
wiejski, dwo^kjtiijfcki.
Coulant/. (kulr) plytjty;
łatwy , gładki , uprzejmy ,
chątny, podatny w intere-
sach.
Cou1olr/.(*M/Mar) korytarz.
Coiincll a. (kaunsilj rada,
zgromadzenie rady.
Count, Countess o. Xtatinł,
kauHtos) hrabia, hrabina
(lecz noszący nie angielski
tytuł hrabski, gdyż tirabia
angielski jest Earl).'
COunty a. (katuiłt) hrab-
stwo (oićrąg w Anglji).
Coup J. (ku) uderzenie;
cios, raz, przen. czyn; c.
d'ćclat (-dekla) czyn głośny,
świetny; c. d'<tat (-<fc/a)za-
mach stanu; gwałtowna
zmiana rządu; c. de loudre
(-Judr) uderzenie piorunu;
c. de grice (-gros) cios osta-
teczny dotł. cios łaski; c.
de mattre (-OT«/r) czyn, dzieło
mistrzowskie; c. d'essal (-dt-
se) próba; c. manqu £ (•manke)
cios chybiony; c.d'oell (-dBj)
rzut oka; widok, perspekty-
wa; c. surc.^-j»r ku) cios za
ciosem, raz po raz, bezu-
stannie.
Coupe t. (kupę) przedział
w wagonie, w wozie poczto-
wym. .
Courant f. (kunf^) bieżą-
cy; będący w obiegu; pokup-
ny; gotówka.
Cour imamom f. (kur damur)
sąd do spraw miłosnyo^ (in-
stytucja ryceraka średnio-
wieczna).
Cowtage /. (kurUi) wyna-
grodzenie meklera, faktor-
nej wynagrodzenie płacone
agient/iwi handlowemu za
pośrednictwo przy zała-
twianiu interesu.
Courtier f. (kttrlje) strę-
czyciel; mekler wzysięgły;
pośrednik giełdowy. ;
Cofite que coOte /. tktU ko
kut) jakimko1wiekł>ądi kosz-
tem; bądź co bądź; niech się
stanie, co chce.
Couyade J. (kuiead) oby-
czaj Basków i niektórych
ludpw zaeuropejskich, że
zamiast żony, która zległa,
mąż jej kładzie się na jakiś
ciaa do łóżka.
Couyeuse J. (kuirdz) łóżko
z urządzeniem utrzymują-
cym stałą temperaturę
(tzcteg. w szpitalikach dla
dzieci).
Coyeni Garden a. (hncnt-
gardn) nazwa placu, dziel-
nicy i słynnego teatru w
Londynie.
Cowiray a. (kaudi^") pa-
stuch stepowy.
Cras t. jutro.
CredH v. w buchalterji:
„ma", prawa strona ra-
chunku, w którą się wpisu-
j 3 to, co się jest komu win-
nym.
Cr<dHfonc>«r/. (irftd/f-
tje) kredyt zfemsld, bank
hipoteczny.
Cridit mobiller/.(ib-«it mo-
bi^'e) kredyt ruchomy; na-
zwa słynnego banku w Pa-
ryżu.
Creditor K wierzyciel.
Credo 1. dotl. wierzę; wy-
znanie wiary apostolskiej.
Credo qiila absurdum i. wie-
rzę, bo jest niedorzeczne (bo
nie da się wyrozumować).
Credo nt Intellliam 1. wie-
rzę, ażebym zrozumiał (dom.-
przez wiarę).
Creek a. (irił) rzeczułka,
jtf w Ameryce Półn. i w
Anstralji; wazka odnoga je-
ziora lub rzeki.
Cr^me ./. (krem) śmieta-
na, rodzaj zimnej leguminy;
prze». śmietana, wybór,
kwiat towarzystwa; kolor
śmietankowy.
Crescendo w. (kreltetido)
w muz. wzmacniając, coraz
silniej.
Creve-coeur /. (trete-kór/
zmartwienie, ból, ból sercaj
Creyettes J. (kreicet) kre-<
wetki, małe raczki morskie.,
Cricket «. (hHht) krokiet,
gra ogrodowa angielska w]
kule drewniane.
CrI-cri J. (dotl. świerszcz)'
rodzajmetalowej grzecliotkiJ
którą można ukryć w dłoni4
Crlmen /. zbrodnia, wy-:
stępek. j
CriMoii laesae Malettati* t.
zbrodnia stanu, obraza ma-
jestatu, monarchy.
Crłteriiim t. oh. KryterJuM.
Croche CO«W /. (krotl kor)
loczek na skroni ^kobiecej.
Croo«liesa (Krukta) ntrfci,
rurki szklaut; o bardzo roz-
rzedzonym powietrzu (zwy-
kle ',,(,,, mm. ciśnienia at-
mosferycznep';) do doświad-
czeń ze światlcfi) elektrycz-
nym.
Crown a. (kruu/i) korona:
moneta srebrna angielska
"«ó-ciu szylingom.
Crewnglass a. (kraunglat)
ob. Kronglas.
Cryptogamae / . skryto -
płciowe (rośliny), bezli-
ścieniowe, np. grzyby,
mchy i t. p.
Csikos tr{^.(^e2łitot) pasterz
koni na puszczy, śmiały po-
gromca koni; dawniej: o-
pryszek.
Cuchtiiaus ob. Zuchthaus.
Cucullus non facit mona-
chum 1. habit nie czyni mni-
chem (zakonnikiem).
Cug n. zaprząg w 4 lub
w C koni jednej maści; po-
sunięcie figury (w sza-
chach); prąd powietrza,
przeciąg, przewiew; cią-
gnienie, przelot ptaków;
pociąg kolei żelaznej; ciąg;
pociągnięcie pióra, zakrę-
tas; cugowiec, cogant, koń
należący do cugu 4 lub 6-1
konnego, zaprzęgany do ka-
rety.
Cugieł n. lejc, lic, wodzei
pas rzemienny do kierowa-
nia końmi; w cuglach dobiec
de mety bez wysiłków do-,
biec; nie przynaglając ko-
nia uderzeniami.
Cuha ob. Czucha.
Cul bono i. poco? dlacze-
go? w jakim celu?
Cuir de Russie /. (kiar dl
Riiti) jucht, skóra juchtowa.
Curare poji /. (kOtirr poli
metal podobny do mosijdzi
z którego robią różne przed-
mioty jak: lichtarze, przy
Ciski, szyldziki i t. p.
Cujus regio, ejus religio i
kto nad krajem panuje, te
go religja obow'iązująca jes
dla mieszkańców (^dawa
zasada wszechwładztwa).
. Culaga of>. Zulage.
Cuma n. linka do nwiązy
wania statku przy brzeg'
lądu; cumować przywiązy
wać statek linką do hart
fula.
Cum benencio Inyentarii 1'-
z dobrodziejstwem inwentf" *'
rza, z prawem nieprzyjęci
(spadkii),' jeśli acti^a nj
przewyższają pasywó
iarl. z prawem przyjęci
•lub odrzucenia, uwierzeni^
lub nieuwierzenia (jaki
frieśei, plotoe i t p.).
29
Cum bonis — Gyrkularz
Cum bonIs bonus eris, cum
nall* perverterls {. z dobremi
>ędEie.sz dobry, ze złemi
epsttjesz się, oz. z kim kto
irzestaje, takim się staje.
I Cum eKlmla laude /. s naj-
vytKzą pochwałą, z odzna>
jzeiiiHm.
Cum grano Mlls t. dast
. i.clribiną soli; z rozwagą,
; iiiftowierzaniem, z do-
aie8zką dowcipu (zdanie^
rozprawa).
Cum laude t. z pochwałą.
Cumutus t. chmury ktębo-
Cum voce consultatWa /,
fjldsrm doradczym.
Cur mir. djabeł.
Cnra animarum 1. dusapa-
terstwo; c. yenłrls opieką
lad majątkiem wdowy brze-
oiKanej, pozostałym po
iiężu.
Curantes Jura Juvant t. dba-
ych wspierają prawa.
Curacao {kuroKui) likier
ppwnego gatunku poma-
s.(\':z rosnących na wyspie
ej nazwy.
Curator yeniri /. opiekun
■rawiiy dziecka nieurodzo-
jiego jeszcze; po śmierci oj-
la, aż do urodzenia sią te-
i;o dziecka.
r Curałuj 1. proboszcz.
I Curś /. ksiądz, proboszcz.
i Curiosum /. rzecz ciekawa,
zadka, dziwna, osobliwość.
Currsnte calaińo /. pisać
.stającym piórem, t.j. szyb-
) o i bez namysłu, biegle.
■'■ Currenłis 1. bieżącego;
h. a. c.
Curriculum «łtae ^( tttrrtArtt-
itm wite) bieg życia, opis
ycia, krótki życiorys.
Curtum ylsum /. (kurtum
■titum) krótki wzrok.
! Custodia honesta /. zam-
,nięci6 w twierdzy, więzie-
ie bez pozbawietiia czci
:Qp. za pojedynek).
' Cwajnot »H-P- pies z rasy
"lająoej nos rozdwojony;
art. człowiek z końcem no-
a przedzielonym brózdą.
Cwajicygier it. dawna mo-
eta au8tryj. = 40 gr. pols.
'. Cwełich, Cwilich n. tania
kanina z podwójnej osno-
'7-
Cwikler n. binokle.
Cwiszgold n. złoto malar^
kie w płatkach.
Cyan y. ob. Cyjan.
CJrbant n. klamra żelazna
o ściągania i wzmocnie-
ia obręczy na kole u wozu.
Cybeby [u>.\ gatunek -naj-
większych i najlepszych ro-
zynków.
Cybernetyka g. nauka rzą-
zenia krajem.
Cybik [r.J paka chińska do
rzewożenia herbaty, za-
żerająca wagi do 2 pu-
6w.
Cyborjum t. szafka na oł-
tarzu, gdzie przechowywa
Się Jciełich z Hostją Św.
Cybuch tur. rurka, na któ-
rą nakłada się fajka t tytu-
niero do palenia.
Cyc «. rodzaj tkaniny ba-
wełnianej.
Cycero 1. gatunek czcio-
nek drukarskich średniej
wielkości.
Cyce*,CycełeA«^. frendz-
la złożona z 12 sznurków,
noszona przez żydów na pa-
miątkę 12-tu pokoleń izra-
elskich; ob. Tifilln.
Cydr [f.] wino z owoców,
głównie z jabłek, jabłecznik.
Cyferblat n. tarcza zega-
ra, na której wypisane są
^dziny i kreski oznacza-
jące minuty; iart. twarz.
Cytra [M.] znak piśmien-
ny dla oznaczenia liczby;
pierwsza litera imienia lub
nazwiska; znak pisma tajne-
go; cyfrować znaczyć cyfra-
mi, numerować; podcyfro-
wać podpisać początkowe
litery swego nazwiska; cy-
frowane pismo wyrażone u-
mówionemi znakami taj-
nemi.
Cyja wfg. fryga, war-
t^ka.
Cyganorfa, pewne grono
artystów Inb literatów wio-
dących życie nieporządne,
bohemia (od nazwy ludu).
Cygański, tułaczy, ko-
czowniczy; szachrajski (od
nazwy ludu).
Cygareta f. papieros.
Cygaro h. liść tytuniowy
do palenia, zwinięty w;
kształcie wrzeóionka.
Cyjan, Cyan g. związek
chem. azotu z węglem,
wchodzi do błękitu pru-
skiego, kwasu pruskiego i
licznych zastosowań.
Cyjanit »/. błękiciec, ka-
mień szlachetny.
Cyjanonfetr *g. przyrząd
do oceniania stopnia błi^-
kitności nieba.
Cykada t. piewik (owad).
Cykas ni. .sagowiec, rodzai
palmy.
Cykata m. skórka z poma-
rańczy, cytryny, melona,
kawona, osmażona w cukrze.
Cykl g.-ł. okrąg, koło, sfe-
ra; okres lat, po upływie
których powtai-zają się pew-
ne zjawiska; szereg utwo-
rów piśmienniczych z jed-
nym planem, stanowiących
całość; c. księżycowy, okres
czasu 19-letni; c. słoneci-
ny, oki-es czasu 28-letni;
cykllcy, cykliczni poeci
greccy, których epopeje łą-.
czono z Homerowemi w je-
den cykl epiczny, obejmu-
jący podania o bohaterach
greckich.
CyUafflMi g.-l roślina gduła.
CykHnga, CyMbia n. narzę-
dsie stalowe z oetremi kra-
wędziami do gtird żenią
drzewa.
Cyklista »<. zwolennik
sportu kołowego, jeżdżący
na rower.-ie, kolarz.
Cyklodrom *g. miejsce o-
grodzone do jeżdżenia i do
wyścigów ha bicyklach.
Cyklolda *g. linia krzy-
wa, którą opisuje punkt
płaszczyzny koła, toczące-
go się po linji prostej;
Cyklon *g. gwałtowna bu-
rza wirowa w okolicach
zwrotnikowych, trąba po-
wietrzna.
Cyklop g. olbrzym bajecz-
ny z jednjrm okiem na czo-
le; cyklopowe mury resztki
starożytnych budowli, zło-
żonych z wielkich niczęm
niespajanych głazów.
Cyktoramą *g. rodzaj pa-
norkmy, w której widoki
przesuwają się przed Ocza-
mi widza, patrzącego przez
szkła powiększające.
Cykuta ł. roślina trująca:
szalej, Ezczwół; sok z tej
rośliny.
Cylinder g.-ł. walec; przed-
rą iot mający kszt^t walca;
zegarek kieszonkowy pła-
ski; rodzaj kapelusza mę-
skiego; cylindryczny, walco-
waty.
jCyllstyfca g. sztuka sta-
nia na głowie i cl\odzenia
na rękach.
Cymbalista ii{. grający na
cymbałach.
Cymbał g.-t. narzędzie mu-
zyczne złożone z pudła i
strun w któro uderza się pa-
łeczkami czyli palcatkami;
przen. pog. człowiek głupi,
tępy, zachowujący się aro-
gancko ; c . brzmiący czło-
wiek umiejący dużo i ład-
nie mówić, ale nie postę-
pujący według zasad wy-
głaszanych.
Cymborjum ob. Cyborjum.
Cyna n. metal biały, pier-
wiastek chem.; c. a. czyna,
płótno tkano w kwiaty.
Cynęgletyka^. myśli wstwo,
łowiectwo.
Cynematoskop, Cynetoskop
*g. stroboskop ulepszony.
Cynematyka *g. ob. Kine-
matyka.
Cynetyka *g. ob. Kinetyka.
Cynfolja n. bardzo cienkie
i miękkie blaszki z cyny.
Cyngiel n. haczyk pod zam-
kiem u ■ strzelby, za któ-
rego poruszeniem kurok
bijo w panewkę.
Cyngulum ob. Cingulum.
Cyniczny g. bezwstydny,
nieprzyzwoity.
Cynik g. bezczelny, bez-
wstydny ; zwolennik cy-
nizmu.
Cynizm nt. pogląd filozo-
ficzny Antifithenesa, we-
dług którego szczęśli-
wym może być tylko ten,
kto nie ma żadnych po-
trzeb; bezczelność, bez-
wstyd.
Cynk n. metal szjiry, pier-
wuastek chem.; ząb, ząbeic
(u brony); wcięcie zębate
w murze, w desce, dla spo-
jenia jej, ż drugą; deska
powycinana w cynki dla
spojenia z drugą takąż; mur
zakończony cynkami, mur
zębaty; cynkować powlekać
cynkiem; wrzynać ząbki w
dwnch kawałkach drzewa
dla spojenia ich z sobą; cyn-
kownia huta w której wyta-
piają cynk.
Cynkografja»{. sztuka prze-
noszenia rysunku na cynk
za pomocą trawienia kwa-
sem i przygotowania klisz
do druku.
Cynkotyp nł. rysunek prze-
niesiony mechanicznie na
płytę cynkową i na niej
utrwalony za pomocą tra-
wienia kwasami; odbicie te-
goż rysunku na papierze,
trawionka.
Cynkwajs n. biel cynko-
wa, węglan cynku, używa-
ny w farbierstwie, w lecz-
nictwie.
Cynober g. [«.j minerał,
związek siarki z rtęcią (o-
trzymywany sztucznie w
fabrykach, służy jako pięk-
na czerwona farba).
Cypaje ob. SIpoje.
Cypel n, koniec spicza-
sty; szczyt skały; klin lą-
du, wchodzący w morze;
przylądek.
Cypryda, Cypryjska bogini,
nazwa bogini Venus (od
miasta Amathus na wyspie
Cypr inaczej Amathusia).
Cyrceńskle t. igrzyska, wi-
dowiska urządzane dla lu-
du w cyrkach w dawnym
Kzymie.
Cyrenejska filozofja, (na-
zwa od Arystyppa z Cy-
reny); ob. Hedonizm.
Cyrk ł. zabudowanie ko-
liste z areną w środku dla
widowisk, zwykle sztuk
konnych; dolina kotlinowa-
ta otwwta, posiadająca dno
mniej więcej płaskie.
Cyrkiel ». narzędzie do
mierzenia liuji i kreślenia
okręgu koła, złożone z 2-ch
nóżek, górnemi końcami
połączonych ruchomo; o-
krąg, linja kolista; cyrklo-
wać obwodzić w koło, o-
krążać.
Cyrkon [«.] pierwiastek
chemiczny: metal, różnej
barwy.
Cyrkulacja ł. obieg, krą-
żenie, ruch.
Cyrkttlarz nt. okólnik, pi-
smo uwiadamiające ogół.
Cyrkuł — Dause raacabre"
80
Cyrkuf t.' obwód; ocędó
miasta; binro policyjne.
Cyrkumoyzja nł. obrzeza-
nie.
Cyrkufflfarencla 1. okrąg
koła; iari. otyłość, tusza.
Cyrkurndalu ł. znak ak-
centowy, daszek nad li-
terą /\ albo co •
Cyrkumstancja 1. okolicz-
ność, położenie rzeczy,
szczegóły mające związek
ze eprawą.
Cyrograf g.-l. włfcanoręcz-
ny zapis, skrypt, zobowią-
zanie piśmienne własno-
ręczna.
Cyrylica, pismo słowiań-
skie, którego twórcą miał
być Św. Cyryl, używane
do druku ksiąg kościelnych
obrządku grecko - słowiań-
skiego.
Cysta ł. pęcherzyk w cie-
le zwierzęcym z- jaką za-
wartością chorobliwą, tor-
biel.
Cysterna /. zbiornik wo-
dy deszczowej, obmurowa-
ny i kamieniem wyłożo-
ny, najczęściej podziemny
i sklepiony; obszerne na-
czynie beczkowate do prze-
wozu nafty, okowity.
Cysters nł. zakonnik re-
guły ŚW. Bernarda.
Cytac|a t. wezwanie do
jawienia się przed władzę;
eb. CyUt.
Cytadela w. rodzaj wa-
rowni strzegącej miasto;
więzienie w takiej wa-
rowni.
Cytara g. starożytny in-
strument muzyczny podo-
bny do liry lub gitary.
Cytat, Cytata, Cytacja ł.
przytoczenie słów, zdań
cudzych, powołanie się na
zdanie innego autora; cyto-
wać przytaczać zdanie au-
tora, lub osoby.
Cyłoblasty *g. zarodki ga-
laretowate, z których roz-
wijają się komórki orga-
niczne.
Cytra g. instrument mu-
zyczny złożony z pudła
z metalowemi strunami,
które się palcami szczypie
grając; cytrzysta grający na
cytrze.
Cytwar ar. pączki kwiato-
we niektórych roślin Afry-
ki i Azji Mniejszej, z ro-
dzaju bylicy, używane jako
lek przeciwko robakom u
dzieci, zawierają santo-
ninę.
Cywllista ni. biegły w pra-
wie cywilnym, znawca te-
go prawa.
Cywlllstyka nt. nauka pra-
wa cywilnego.
Cywilizacja uf. ukształce-
nie, ogłada obyczajów; roz-
wój i stan oświaty; umo-
ralśienie; dobrobyt kraju;
cywnhowai, oświecać , a-
ppołeczniać.
Cywilny I. obywatelski; nie-
wojskowy i nieduchowny;
C-a lista, roczna kwota przy-
znawana przez sejm na u-
trzymanie monarchy i je-
go rodziny w państwach
konstytucyjnych; c-a odwa-
ga, odwaga wypowiadania
prawdy, bez oglądania się
na opinję publiczną; c-e
prawo regulujące wzajem-
ne stosunki osobiste, ro-
dzinne i majątkowe pomię-
dzy jednostkami; c. £lub,
zawarcie małżeństwa przed
właściwym urzędnikienl
świeckim, niezależnie od
ślubu w kościele; C-a imierć,
pozbawienie korzystania
z wszelkich praw obywa-
telskich ; c-ego stanu akta
księgi, w których są spi-
sywane akta ślubów mał-
żeńskich, narodzin a. ohtztn
i śmierci; c-ego sfami urzęd-
nik, urzędnik obowiązany
spisywać akta stanu cywil-
Jiego.
Cywizm Jii. cnota obywa-
telska.
Cyzeler, Cyzler / rze-
mieślnik, zajmujący się cy-
zelowaniem.
Cyzelować /. wykończać
rylcem rysunki i ozdoby
na przedmiotach metalo-
wych; pn*n. troskliwii) do-
bierać wyrazy w utworze
literackim; drobiazgowo wy-
kończać, rzeźbić.
Czahary tur. [trtir.] zaro-
śla na łąkach i mokradłach
na Rusi.
Czaj cAiłW. [r.] herbata.
Czajka tur. [młr.] mała
wojenna łódź kozacka.
Czakan ob. Czekan.
Czako lefg. kaszkiet woj-
skowy.
Czamara te. suknia mę-
ska, zapinana pod szyję na
drobne guziczki, szamero-
wana na piersiach i koło
kieszeni; węgierka.
Czambuł tat. ^rnrl.] napad,
najazd gwałtowny, doraźny;
wycieczka; zagon; kupa,
gromada; w cz. tłumnie,hur-
mem; ryczałtem, spiesznie.
Czaprak tur. przykrycie
na konia.
Czardasz tcęg. węgierski
taniec narodowy.
Czausz tur. goniec a. po-
kojowiec sułtański; pobor-
ca podatków w Turcji,
woźny.
Czeczuga m/r.rodzaj szabl i .
Czek a. przekaz do ban-
ku na wypłatę okazicielo-
wi wymienionej w nim czę-
ści złożonych tam pienię-
dzy, płatny natychmiast.
Czekan tttr. dawna broń
podobna do młotka na dłu-
giej rękojeści; rodzaj fleta.
Czetter oA. Chester.
Czeta śerfi. oddział woj-
ska złożony ze stu lud/.i.
Cze-s«-cza r/ii/i^. rodzaj
tkaniny z surowego jedwa-
biu.
Czewra lar. zasłona na
twarz.
Czucha, Cuha tur. gunia,
sukmana, burka, długa sza-
ta futrem podbita.
Czumak tur. [mir.] chłop
ukraiński, zajmujący się
przewozem pszenicy, ryb
suszonych i soli na wo-
zach, zwanych mażami.
D.
If litera i cyfra rzym-
.ską, oznaczająca .500, D. na
receptach zn. dełur: ma być
dane; ś. pens angielski.
0. a. tkr. dicti anni /. rze-
czonego roku.
Da capo w. (da kapo) w
/MMj.od początku, je.szcze raz.
Dagierotyp /. obraz utrwa-
lony na płycie metalowej
za pomocą działania świa-
tła (nazwa od Daguerra,
wynalazcy 178!) — 18i>4).
Dacha fV.] gatunek futra.
Daga, Dah w. sztylet.
Daily - news a. (deli-njut)
nowiny codzienne , tytuł
znanej gjzety angielskiej.
Daimjo jap. członek ary-
.stokraeji, pan feudalny w
.Taponji.
Dairo jap. japoński arcy-
kapłan.
Dojmon g. ob. Demon.
Oajn, Oajna, Oajnes lit. li-
tewska pieśń ludowa.
Daktyl g.-l. owoc palmy
daktylowej; stopa wierszo-
wa, złożona z jednej zgło-
ski długiej (akcentowanej)
i dwóch krótkich (nieak-
centowanych).
Daktyljografika *g. rytowa-
nie drogich kamieni.
Daktylografja *g. oh. Dakty-
lologja.
Oaktyijoteka *g. zbiór arty-
stycznie rzniętych kamieni,
giem i kamei.
Daktylologja *g. umiejęt-
ność rachowania, t.j. ozna-
czania liczb, za pomocą pal-
ców; sposób mówienia z fiłn-
choniemymi za pomocą zna-
ków palcami.
Dala f. płyta w posadz-
ce.
Dalaj-Lama mong. najwyż-
szy kapłan buddyjski w Ty-
becie, doznający czci bo-
skiej.
Da Uegt der Hund begraben
n. dott. tn jest pies pocho-
wany: w tym sęk, w tym
rzecz, o to właśnie i-
dzie.
DaJJa Ml. rośl. gieorginia
(od nazwiska botanika
Bzwedzkiego Dahfa).
Oaimatyfca M. szata bia-
ła, wkładana pod ornat przez
biskupów i kapłanów; część
ubioru koronacji cesarzy i
królów.
Dal segne w. (dal uńjot
w mui. powtórzenie, ustę-
pu od znaku «w
DattonizM, ślepota na bar-
wy; niemożność rozróżnie-
nia niektórych barw, achro-
matopsja (od nazwiska le-
karza Daitońa).
Oamara malajt. lub daaia-
rowy pokost, pokost z ży-
wicy drzewa daiaara (ga-
tunek jodły) używany na
werniksy.
Damascenka, nazwa od-
miany śliwy; szabla ze sta-
li damasceńskiej; oh. De-
meszka (od nazwy miasta
azjatyckiego Damaszek); da-
masceńska słalf słynna Rtal
dziwerowana w żyłki; da-
maskować, damaszkować, dzi-
werować, modrawić (stal);
zdobić w kwiaty, desenie
(płótno).
Damę de compagalo/. (dam
do kąpanij dama do towa-
rzystwa.
Otmoacja 1. potępienie,
skazanie.
Damno w. opłata dodat-
kowa oprócz dyskonta, po-
bierana przez bankierów za
inkasowanie weksli, ze
względu na odległość miej-
sca płatności.
Dameklesa mlecz, miecz
wiszący nad głową na w! j-
sie (niebezpieczeństwo gro-
żące).
Damon I Pblntłiias iFiiUi-at)
dwaj słynni z przyjaźni Sy-
rakuzanie : wzór nieza-
chwianej przyjaźni.
Danae g. mit. oblubieni-
ca Zeusa, do której scho-
dził w postaci deszczu zło-
tego.
Danaid praca , daremna
praca (od Danaid, (.orek
króla argiwskiego Danaosa,
zmu.szonych na tamtym
świecie ciągle napełniać
wodą beczki bez dna).
Dandys a. elegant, ceło-
wiek światowy, strojniś,
modniś.
Dank n. podziękowanie,
hołd.
Danse du yentre /. (da'i
dii ica"trj taniec brzucha;
wykonywanie, leżąc, ru-
chówbrzuchem nagim, aby
ustawione na nim szklanki
wydawały do taktu brzęk
harmonijny.
Danse macabre /. (d(^s ma-
31
Uauser — l)efiułtywiiii!
"afir) tanie o szkieletów
(obraz, utwór muzyczny).
Damer, Danterka /. tan-
cerz, tancerka.
Dantajskl piekielny (od
nazwiska poety -włoskiego
Daijt.!go 1265—1321).
Ótfpifer /. rttrukczaszy.
Daporty«.(y) jabłkarajskie.
Dard, Darda w. dawna broń
w kształcie toporka na
irzewcu.
Oarwinizffl, teorja nczone-
co angielskiego, Darwina
1809 — 82, o pochodzeniu
catunków i o doborze na-
:aralnym.
Das ew(g Weibitche zieM
iins hlnan! *. co wiecznie
liewieście, to pociąga nas
V górę (w niebiosa) — (koń-
owe głowa „Fausta", poe-
natu Gothegb).
Oas Vaterland muss grOsser
eln n. ojczyzna (niem-
^ów) winna się powiększać
Ipieśó).
, Data 1. dott. dane, wydane,
znaczenie dnia, w którym
ię coś działo lub się pisze
w listach, pismach i doku-
! lentach); datować, ozna-
zać czas i miejsce; dałow-
ik, stempel do wyciskania
aty, z otworami, w które
|ię wkłada odpowiednie
izcionki, numerujący kolej-
automatycznie; czło-
i*k starej daty człowiek
liający nawyknienia i prze-
gnania już nie modne; być
)d dobra datą być pod-
imieionym.
Datar]a nł. wydział kan-
ilarji papieskiej rozdający
mełicja.
Oaiarjasz ni. przewodni-
;ący datarji.
Oativus i. gram. celownik;
oi przypadek.
Dato w. dzisiaj; a dało,
1 dnia podpisu.
Datum t. dan (t. j. wyda-
I, sporządzono, działo się);
samo, co data.
D. ut supra, tego samego
iia jak wyżej; tkr. D. U. S.
Datura nt. roślina bieluń.
Dauphin/. (do/() ob. Delfin.
Dazymetr *.?. ob. Baroskop.
D. C. tkr. da capo.
Dcm. tkr. decymetr.
De auditu ł. ze słysze-
a.
Oebankować / w grze:
zbić bank, wygrać wszyst-
co jest w banku; d. się,
rdać wszystkie pioniądze
iie się miało.
Debarkacja /. wyładowa-
e okrętu, wylądowanie.
Oebarkader f. przystanek,
zystaó na rzece, jezio-
\ 5, miejsce wyładowania
ciągu kolei żelaznej, o-
; ętu; magazyn na wyła-
wany towar; peron kolei
laznej.
Oebarkowai/ wylądować,
przybić do brzegu, wysa-
dzić na ląd, wyładować sta-
tek lub pociąg; d. łlg, wy-
siąść na. ląd z okrętu.
Debaty /. rozprawy, dys-
ku.sje, roztrząsanie, rozbie-
raiiiie czego, wymiana zdań,
spór; debatować rozprawiać,
dyskutowaćiprowadzić spór,
obradować, rozmyślać.
Debellare superbos ł. upo-
karzać pysznych; ob. Par-
cere...
Debenł 1. dłużnik.
Debet /. „winien", dług,
lewa strona w księgach ku-
pieckich do zapisywania
należności od kogo czyli
długu.
Debetować /. zapisać na
dług; obciążyć rachunek
należ3rtością.
Debił /. pozwolenie cen-
zury; sprzedaż towarów,
zbyt; dług, obowiązek; ma d.
ma pozwolenie na sprzedaż.
Debiłor 1. dłużnik.
Oebłłować o6. debetować.
Debiut /. rozpoczęcie za-
wodu; pierwszy wy.^tęp pu-
bliczny.
Debiutant / występujący
po raz pierwszy na sce-
nie ; debiutować, występo-
wać po raz pierwszy na
Scenie obcej.
Deblokować /. uwolnić od
blokady, znieść blokadę.
Dobosz /. rozpustnik, oir-
bant wycieńtzony przez
rozpustę.
Debuszować /. wychodzić
z ciasnego przejścia na
otwarte miejsce (o woj-
sku).
Dicadence/ (dekadt^i) ob.
Dekadencja.
De calcuto 1. powtórnie
zliczyć, sprawdzić rachu-
nek.
December ł. grudzień.
Decembrysta f. zwolennik
Napoleona ITI i jego za-
machu stanu w r. 1851.
Decemwir ł. jeden z człon-
ków Decemwiratu w ttar.
Rzymie; dziesiętnik.
Decefflwirat 1. w star. Rzy-
mie panowanie „dziesięciu
mężów".
Decennium 1. dziesięcio-
lecie.
Decentralizacja nt. samo-
rząd gmin i prowincji w
państwie; nie skupianie
władz w stolicy.
Oecepcja (. oszustwo; roz-
czarowanie.
Decement 1. sędzia wyda-
jący wyrok.
Decemować ł. zawyroko-
wać, przysądzić (nagrodę,
karę); postanawiać; wydać
(rozkaz).
Deces t. brak, niedobór
w pieniądzach przy obra-
chunku.
Deceł 1. utwór muzyczny
na 10 instrumentów.
Dacher n. miara liczebna
skór wyprawionych: 10
sztuk.
Decigram /. ob. Decygram.
Decjar /. miara do mie-
rzenia gruntów = 10 me-
trom kwadr.
Deciatsi /. (deklase) ten,
który z wyższych warstw
społecznych zmuszony był
zejść do niższy^ch.
Decolletj /. (dekolie) wy-
gorsowanie, wycięcie sta-
nika odkrywające szyję i ra-
miona.
Oecorum/. fdekorumj-przy-
zwoitość, pozór, godność.
Decrescendo w.fdekreszen-
do) w mui. coraz słabiej,
ciszej.
Decyar oh. Decjar.
Decydować/, postanawiać,
rozstrzygać, wyrokować.
Decyfrować, Deszyfrować /.
wyczytywać z trudnością,
odczytywać pismo tajem-
nicze, cyfrowane; odgadnąć.
Decygram /. '/lo część
grama.
Decylitr /. miara = Vio
liti'a.
Decyma i. odległość dzie-
sięciostopniowa między to-
nami; dziesiąty tqn, licząc
w górę.
Decymalny ni. dziesiętny
(rachunek, system liczenia
i t. d.); decymalna waga,
na której ciężar ważonego
przedmiotu równoważy się
gwichtem dziesięć razy
lżejszym.
Decymetr 1. dziesiąta
częśft metra, miara długo-
ści.
Decymować 1. dziesiątko-
wać.
Decyster /. miara = '/low
metra kubicznego.
Decyzja 1. postanowienie,
wyrok.
De dato t. od czasu wy-
stawienia dokumentu.
De digestion f. ob. Visiłe
de digestion.
Dedukcja 1. wywód; rozu-
mowanie wyprowadzające
z ogólnej zasady cały sze-
reg prawd szczegółowych;
wnioskowanie od ogółu do
szczegółów; odejmowanie;
potrącenie z sumy.
Dedukować t. wywodzić,
wnioskować; rozumować po-
dług prawideł dedukcji.
Dedykacja 1. przypisanie,
poświęcenie komu swego
utworu, wyrażono w napi-
sie, umieszczonym na cze-
le dzieła; poświęcenie ko-
ścioła.
De facto t. (Je Jakto) w i-
stocie, w rzeczywistości.
Defalco w. potrącenie z su-
my, zniżenie, opuszczenie.
Defalkować «>/. potrącać,
inrtBit; eskontować, zrobi-
tnniej intratnym.
Defectivum w 1. mn. De-
fectlya 1. gram. ułomne cz.
nie posiadające całej od-
miany (rzeczowniki, cza-
sowniki).
Defekacja /. oczyszczanie
soku z buraków od ciał nie-
będących cukrem; oddanie
kału, wypróżnianie.
Defekować /. oczyszczać,
przejaśniać; d. się wypróż- '
niać się.
Defekt /. brak, wada; nie-
dostatek, ubytek; niedo-
kładność, niezupełność; w
handlu: przedmiot uszko-
dzony, niedokładny w wy-
kończeniu, z wadami; de-
fektowy, niezupełny, uszko-
dzony; defektować, uznawać
za zepsute, czynić defe-
ktowym; uszkadzać, dekoln-
pletować.
OefendenI 1. otwiniony,
broniący się.
Defendować t. bronić, od-
pierać.
Defenestracja n ^.wyrzucenie
przeciwników przez okno.
Defensa t. obrona.
Defensor /. broniący, o-
brońca.
Oefenzywa śrl. odporność,
stanowisko obronne , od-
porne.
Deferencja /. uległość, po-
ważanie.
Deferować ł. naznaczać,
proponować np. przysię-
gi-
Oeficjenł {. tiłomny, nie-
zdatny do służby.
Defidencja ni. nieufność,
niedowierzanie.
Deficyt /. brak, niedobór
w kasie; przewyżka wydat-
ków nad dochodami.
Dćfiez vous du premier
mouyement cest ie bon J.
(de}i-e fcw da prdmjt mutc-
iKt^ w M bą) niedowierzaj
pierwszemu popędowi, bo
jest dobry (dobroduszny).
Defigurować irl. psuć
kształty, szpecić.
Defiguracja ni. zepsucie
kształtu, zeszpecenie.
Defilada/, uroczysty prze-
marsz w szyku paradnym
wobec dostojnika dla odda-
nia mu honoru.
Defilować /. odbywać de-
filadę; iść a. jechać, usiłu-
jąc na siebie zwrócitS uwa-
gę; iść a. jechać jeden za
drugim (o większym gro-
nie).
Definicja 1. dokładne,
zwięzłe określenie pojęcia,
orzeczenie.
Definitor »{. pomocnik pro-
wincjała; zastępca nieobec-
nego dziekana.
Definitum 1. pojęcie stałe
i dokładnie określone.
Definitywnie /. ostatecz-
Defiąjować — Delegacja
32
nie, TozBtnjg%ii^o, utan ow-
czo.
DeOfiJować i. okreńlać.
Deflacja nł. rwiewanio
rozkraszonych cząstek po-
wierzchni skał.
Oeflagracla itt. oczyszcze-
nie przez ogień, spłonienie.
Oeftektor ni. wentylator
mechaniczny.
Oefloracja nł. pozbawienie
panieństwa, zhańbienie
dziewicy, zgwałcenie.
Deflui^cja nł. stopienie,
rozpuszczenie czego; spła-
wienie. ,
Delormacia t. zmiana po-
staci ciała, przekształcenie,
odkształcenie.
Defraudacja ł. . sprzenie-
wierzenie, oszustwo; prze-
mytnictwo , kontrabanda ,
Szwarcowanie.
Defraudant i. dopuszczają-
cy się sprzeniewierzenia;
kontrabandzista, przemyt-
nik.
Degleneracja (. wyrodze-
nie się, zwjTodnienie.
Degleiferować ł. przeista-
czać, przeobrażać.
Degradacja t. obniżenie w
stopniu i godności; prze-
niesienie ze stanowiska
wyższego na niższe, pozba-
wienie stopnia, szlachec-
twa, praw stanu; upodle-
nie, znikczemnienie.
Degringolade /. (dtgrtgo-
lad) upadek (moralny, ma-
jątkowy).
De gustłbus non est dispu-
tandum 1. o gusta nie moż-
na się spierać.
Degustować 1. obrzydzać.
Oeifikacja ni. ubóstwienie,
oddawanie czci boskiej lu-
dziom, zwierzętom, lub
przedmiotom martwym.
Del gratia 1. (graci-a) z Bo-
żej łaski.
Dehrtegrecja ni. utrata
drobnjpch cząstek z cało-
ści.
Deipara 1. Bogarodzica.
Delsta ni. wolnomyśliciel
w rzeczach religji.
Deizm ni. wiara w jedne-
go Boga, oparta na podsta-
wie rozumu, odrzucająca
objawienie: wolnomyślna fi-
lozofja religji.
De| tur. wjadca Algieru
do czasu odwładnięcia tym
krajem przez Francuzów
1830 r.
Dejanira g. mit. żona Her-
kulesa, która posłała mu ko-
szulę umoczoną w krwi
centaura, mniemając, że
gdy Herkules .ją przy-
wdzieje, to znowu będzie
wiernym mężem; tymcza-
sem była to koszula za-
truta.
Dejekcla ni. wydzieliny,
odchody.
D<|«uner i la fourchette t.
(dtidnt « U funtel/ drogie
śniadanie z potrawami
mięsnemi.
Dijeuner dinatoire /. fde-
iine dinaiuar/ wystawne
śniadanie (zamiast obiadu).
De Jurę t. z mocy prawa,
prawnie.
Deka g. dziesięć.
Deka «. przykrycie, opo-
na, pokrywa, część wierzch-
nia nakrywająca pudło;
d-a piersiowa, kość piersio-
wa, mostek.
Dekabryści [r.] spiskowcy,
którzy usiłowali wywołać
rewolucję w Rosji 14 grud-:
nia 1825 r., grudniowcy.
Dekada g. dziesiątek: o-
kres czasu dziesięciu mie-
sięcy, tygodni lub dni; ty-
dzień dziesięciodniowy we
Francji podczas W. Rewo-
lucji.
I Dekadencja ni. chylenie się
ku upadkowi, upadek (w li-
teraturze, w sztuce).
Dekadent nł. poeta lub ar-
tysta hołdujący dekaden-
tyzmowi.
Dekadentyzm ni. kierunek
w twórczości artystycznej
i literackiej, uwydatniają-
cy objawy rozkładu cywi-
lizacyjnego; kierunek lubu-
jący się w dziwactwach,
chorobliwie poszukujący no-
wych wrażeń.
Dekaedr ^. dziesięciościan.
Dekagon g. dziesięciobok,
dziesięciokąt.
Dekagram /. miara wagi
równa dziesięciu gramom.
Dekalitr /. miara objęto-
ści , równa dziesięciu lir
trom.
Dekalkomanja /. przeno-
szenie odpowiednio przy-
gotowanych rysunków ko-
lorowanych z papieru na
inny przedmiot za pomocą
zwilżenia, naciśnięcia, wpa-
lania.
' Dekalkować /. przenieść
gotowy rysunek na kamień,
miedź, drzewo etc. w celu
reprodukowania go na pa-
pierze.
.Dekalog ^.-^. y^poiii..' dzie-
sięcioro Bożego przykaza-
nia.
Dekameron *g. zbiór dzie-
sięciu utworów (literackich,
muzycznych); tytuł znane-
go dzieła Boocacia.
Dekametr /. miara długo-
ści równa dziesięciu me-
trom.
Dekanat 1. okrąg, złożony
z kilku parafji, podlegający
zarządowi dziekana.
Dekantacja nt. zlewanie kla-
rownej cieczy z nad osadu.
Dekapitacja nł. ścięcie
głowy.
Dekarbonizacja g. odwę-
glenie, pozbawienie kwasu
węglowego.
Pofcarcha g. jeden z dzie-
sięciu pia.stujących najwyż-
szą władz'; w ttaroi. Grecji.
Oekarchja.?. rządy 10 mę-
żów w ttaroi. Grecji.
Oekaster /. miara objęto-
ści we Francji = 10 ste-
rom.
Oekasterja oh. Dykasterja.
Oekastyl y. fronton w sty-
lu greckim o dziesięciu ko-
lumnach.
Dekatyzować /. zwilżyć
tkaniiK; przed użyciem, aby
się potem nie kurczyła,
stępować materjał.
Dekiel n. wierzch, na-
krywka, okładka. .
Deklamacja t. sposób wy-
razistego mówienialub czy-
tania, z oddaniem dobitnie
myśli i uczucia; przemó-
wienie oratorskie i teatral-
ne; czcze rozprawianie,
przechwałki.
Deklamator 1. deklamują-
cy ai*tystycznie; wygłasza-
jący frazesy szurane.
Deklaracja 1. oświadczenie
oznajmienie; publiczne ze-
znanie; zobowiązanie, przy-
rzeczenie; oświadczyny;
wykaz, opis towarów da-
nych do ocienia, i ich wa-
gi i wartości.
Deklinacja 1. uchylenie
się, zboczenie igły magne-
sowej, w jrrOCT. odmiana rze-
czowników,j)rzymiotników,
zaimków i liczebników
przez przypadki i ' liczby,
przypadkowanie.
Deklinować /. odmieniać
przez przypadki, przypad-
kować.
Dekokt 1. odwar, wyciąg
z ziół lub innych substan-
cji (napój leczniczy).
Dekoloryzacja nt. pozba-
wienie barw, odbarwianie.
Dekolt (oi.''decolleti) pr:m.
utwór dekoltowany utwór
nieskromny, obrażający
wstydliwość (powieść, sztu-
ka).
DekoHować się /. wygor-
sować się.
Dekompletować ni. brać
z całości jakąś część t. j.
nadwerężać komplet.
' Dekompozycja nł. rozkład.
Dekoncertować /. zmie-
szać, sprawić nagłe zakło-
potanie, rozczarowanie; za-
wstydzić; d. się mieszać się.
Dekonfitura /. zawstydze-
nie, zakłojiotanie.
Dekontenans/! utrata pew-
ności siebie, zaambaraso-
wanie, chwilowe zmiesza-
nie się.
Dekoracja 1. przyozdobie-
nie artystyczne (budowli,
pałacu, przedmiotu), iipięk-
szenie; malowana osłona
płócienna, stanowiącaprzy-
branie sceny teatralnej; od-
znaka honorowa, order.
IMwrator /. artystś, zaj-
mujący się wykonaniem de-
.koracji teatralnych.
Dekorować i. upiększać,
ozdabiać; udzielić order.
Dekort [».] potrącenie
z ceny towaru dostarczo-
nego w gatunku gorszym
niż zamówiony, lub z bra-
ku wagi; ustępstwo z ceny
w razie natychmiastowej
za[)łaty.
Oekrepitacja nt. pękanie,
Uchodzenie z trzaskiem pa-
ry podczas ogrzewania kry-
ształów zawierających wo;
dę mechanicznie uwięzioną.
Dekret 1. rozporządzenie
władzy ; wyrok, uchwała,
postanowienie, orzeczenie;
dekretować, wydawać wy-
rok, skazywać.
DekreUcja ni. notatka
zwierzchnika na korespon-
dencji przybyłej do biura,
wskazująca sposób załatwie-
nia sprawy.
Dekretalla irl. zbiór uetsw
kanonicznycłi.
Aekretarz nł. księga są-
dowa, w której wpisane są
wyroki sądowe z motywa-
mi.
Dekstroza nL cukier gro-
nowy.
Dekstryna nł. materja klei-
sta, wyciąg z mączki.
Dekurażować /. zniechę-
cać; zrażać, odbierać od-
wagę; d. się upadać na du-
chu, tracić odwagę.
Dekurjon /. dziesiętnik,
przełożony nad dziesięcin
ludźmi.
Del. sir. deHneavH; oh. też
Deleatur.
Delabrowany /. osłabiony^
zniszczony.
Dełacja /. doniesienie do
władzy, oskarżenie tajem-
ne, denuncjacja.
De lana caprlna ł. dusi. o
wełn.; kozią: o drobnostki,
o bjle co (sprzeczać się).
Delała /. wykaz podatków
nie wniesionych w termi
nie do skarbu: denuncjacja.
Delałor t. donosiciel,
skarżyciel, denuncjacja.
Del certo w. (det cserto)
z pewnością.
Del credere te. na' wiarę
wynagrodzenie pobierane
przez komisanta przy sprze-j
dąży towaru jeśli on porę-
cza, że ten towar będzie
w swoim czasie zapłacony
Deleatur 1. skr. ^ (na ko
rekcie) nsunąć, ma być u
sunięte.
Delegacja 1. poselstwo; u
dzielenie chwilowej władzj
jednej lub kilku osobom i^
wykonaniaoznacronaej czyn
ności z obowiązkiem zda
nia z niej sprawy; deputa;
cja; przejęcie zobowiązani
przez innego wierzycieli
•ł;i
Delegacje - Deutyst.vk;i
Delegacie w Austro -'Wę-
grzech: zgromadzojiie po-
^ów wybranych z parlar
mentów ąustryjackieK" i
węgierskiego w celu obra-
dowania nad wspóluemi
sprawami.
Delegat t. przedstawiciel
stowarzyszenia, instytucji;
uczestnik delegacji, wy-
słannik.
Delegować 1. wysyłać ko-
go jakd swego delegata ;
delegowany ob. Delegat.
Delektować się J. cieszyć
się czymś, rozkoszować się,
zachwycać się, znajdować
przyjemność w czym.
Delenda est Carthago ł.
dotl. należy zburzyć Karta-
ginę; uporczywe powraca-
nie do jednej i tej samej
myśli.
Delfin g.-t., Dauphln /. ty-
tuł najstarszego syna kró-
la franc. do r. 1830; wie-
loryb uzębiony.
Deliberować ł. zastanawiać
się; rozważać; naradzać się.
Delicja 1. rozkosz; przj»-
smaczki, rzecz wyborna.
Delikatesy /. przysmaki,
wybredne potrawy i napo-
je, smakołyki, łakocie.
. Delikatny ł. subtelny, lek-
ki; ostrożuy, uważny; nie-
śmiały; misterny; wrażliwy;
Wi^tły; smakowity; wytwor-
ny- . .
Sellkła /. przewinienia,
ibrodnie; przestępstwa.
Delikwent oh. Dellnkwenł.
Delimiłacja i. rozgranicze-
lie.
Delln. skr. Dellneavlt fob.).
Delineacja t. kontury, za-
78.
Delineavit t. napis u 'spo-
łu rysunków (obrazów) i
aiedziorytów; znaczy: na-
ysował.
Deliakwent, Delikwent ł,
irzestępca, skazaniec.
Delirium ł. obłęd, maja-
zenit!, bredzenie, szał;
. tremens, obłęd opilczy,
iała gort\czka.
Delja tur. rodzaj płasz-
za z szerokiemi rękawa-
ii, podbitego i obszytego
utrem; opończa.
Delkredere ob. Del credere.
Della Scala m. nazwa
łynnego Mielkiego teatru
opery w Medjnlanie.
Delta g. wyspa napływo-
a przy ujściu rzeki, u-
'': morzona z mułu przez nią
'/ aniesionego, kształtem po-
obna do greckiej litery A
r lelta).
.;? Demagog g. gwałtowny
i' rzywódca partji ludowej;
:T!-i volennik domagogji, pod-
lił igacz ludu.
3łr Demagogia g. przywodze-
irt- e ludowi, podburzanie go
i«*i-'zeciw klasom wyższym.
Demanda irl. żądanie.
Demarkacja /. rozgrani-
czenie, odgraniczenie; de-
markacy|na llnja, linjs roz-
graniczająca.
Demaskować /. zerwać
maskę; odsłonić, wykryć
czyje ukryte zamiary; d. się,
łrzucić maskę; zdradzić się,
ukazać się w prawdziwym
|wiet!e.
Dematerializacja ni. u spi-
rytystów: stopniowe euika-
nie zmaterjalizowanych po-
staci.
Demencja t. zniedołężnie-
nie umysłowe; szał, sza-
leństwo.
Demens, Dement t. szale-
niec, obłąkaniec.
Djmenti /. (demoTti) za-
przeczenie, wykazanie
kłamstwa lub niezgodności
z czym; odwołanie, po-
prawka,
Demerył irt. ksiądz skazany
za przewinienie przeciwko
swemu stanowi na pokutę
w tak zwanym dcrtnu de-
merytów.
Demeszka ob. Damascenka.
Demi-monde /. (dmimąd)
półświatek, kobiety ele-
ganckie dwuznacznego, po-
dejrzanego prowadzenia się.
Deminutivum L (1. mn. -va)
w gram. wyraz zdrobniały.
Demi-piace /. (dmi plus)
taka umowa, skutkiem któ-
rej nauczyciel a. nauczy-
cielka za lekcje otrzymuje
miesąkanie i życie, mając
jednakżekilkagodzin dzien-
nie wolnych na zarobko-
wanie po za tym,
Demi-sałson /. fdmi setą)
ubranie lżejsze niż wiosen-
ne a jeszcze nie letnie.
Demiurg g. u Platona:
stwórca świata; budowni-
czy świata; u gnostyków:
duch ?łego, stwórca materji.
Deml vlerge /. (dmi wjerij
półdziewica, skalana co do
myśli i uczuć, ale nie co
do ciała.
Demobillzacia /, postawie-
nie wojbka na stopie po-
koju, rozbrojenie.
Demografia V- statystyka
ludów bardziej opisowa niż
matematyczna.
Demokracia g. gmino-
władztwo, forma rządu,
w której władza znajduje
się w rękach ludu; stron-
nictwo dążące do zrówna-
nia stanów, do gminowładz-
twa.
Demokrata g. stronnik de-
mokracji, przeciwnik ary-
stokracji.
Demokratyzacia nt. wzra-
stający wpływ władzy lu-
du widoczny w urządze-
niach, prawach i obycza-
jach.
Demokratyzować^', wszczu-
f)iaC" zasady demokratycz-
ne, przerabiać na demo-
kratę.
Demokryt, filozof greoki
(około 6(X) r. przed Chr.)
naśmiewający się z głupstw
ludzkich , (])rzeciwieństwo
Heraklita, który nad nie-
mi płakał).
Demolicia 1. zburzenie,
ozwahnio; demolicyiny re-
wers a. d. weksel , zobo-
wiązanie podpisane przez
A-łaściciel.l budowli wzno-
szonej w rejonie fortecz-
lyni, że na wezwanie władz
.vojskowych zburzy włas-
nym kosztem tę budowlę.
Demolować 1. burzyć.
Demon g. istota nadzmy-
słuwa; szatan, zły duch,
czart.
Demonetyzacia ni. odjęcie
znaczenia pieniądza jakiej
monecie obiegowej, wyco-
fanie jej z obiegu; zniże-
nie jej wartośii w .stosun-
ku do nominalnej.
Demoniczny g. szatański,
piekielny, przewrotny; nad-
przyrodzony.
Demonizm nt. wiara w złe
duchy (demony).
Demonofobia * g. obłęd
strachu przed złym du-
chem.
Demonolatrja *g. oddawa-
nie czci demonom.
Demonologia *g. nauka o
demonach, wy] aśniającaróż-
ne pojęcia o nich.
Demonomania *g. mniema-
nie, że się jest opętanym
przez szatana, rodzaj obłę-
du religijnego z halucy-
nacjami,
Demonstracia t. dowodze-
nie na okazach, pokazy, do-
świadczenia; nuh wojsk ce-
lem wywarcia nacisku na
przeciwnika a. wprowadze-
nia go w błąd; publiczne
okazanie zadowolenia lub
niezadowolenia z jakiej
sprawy ogół obchodzącej.
Demonstrant t. uczestnik
demonstracji, zaburzeń u-
licznych; czyniący doświad-
czenia wobec widzów.
Demonstrator drobiący do-
świadczenie.
Demonstrować 1. wykazy-
wać, przekonywać naocz-
nemi dowodami, dowodzić
doświadczalnie, uzasadniać.
Demontować /. wysadzić
z siodła; rozebrać maszynę
na części; uszkodzić działo,
Demoralizacia ni. zepsucie
moralne, upadek obycza-
jów, moralności.
Demoralizator ni. szerzący
demoralizację, gorszyciel.
Demoralizować nt. szerzyć
zgorszenie; przekupywać;
zniechęcać do działalności.
De mortuis aut bene, aut nl-
hlU. o zmarłych (należy) al-
bo dobrze, albo nic (nie mó-
wić).
Da mortuis nil nisi bene /.
o zmarłych tylko dobrze
wspominać należy.
Demos g. lud, pospólstwo.
Demotyczne g. pismo pis-
mo zrozumiałe dla ludu
(w staroż. Egipcie); «*. Hie-
ratyczne pismo.
Denacionalizacia ni. wyna-
rodowienie.
Denar /, drobna moneta
zdawkowa, używana w roż-
nych krajach i w dawnej
Polsce,
Denat ^ n i eboszczyk zmala-
ły śmiercią niezwyczajną,
Denaturallzacja n/. zwol-
nienie z poddaństwa.
Denaturować, Denaturyzo-
wać ■/, (np, .spirytus), do-
dać do niego przymieszłj,
aby służył tylko do celów
przemysłowych (w celr. niż-
szej opłaty akcyzy).
Dendrofag *g. dosl. drze-
wojad: karmiący się łykiem
i miazgą sosny, modrzewi,
korzonkami leśnomi (np,
Jakuci).
Dendrografia *g. opisanie
drzew,
Dendrollt *g. drzewo ska-
mieniałe.
Dend/ologja "g. nauka o
drzewach i ich hodowli,
Dendryty "g. drzewiastelub
do mchu podoDne po.stacie
hrektórycli minerałów wy-
stępujące czasem jako od-
ciski na odłamach skał,
Oenegować 1. odmawiać.
Denerwować ni. rozdraż,-
niać, rozstrajać,
bengue h. gorączka epi-
demiczna w krajach zwrot-
nikowych, rodzaj inlhienzy,
Denigrować t. czernić, ob-
mawiać, szarpać sławę,
Denizacia [a.] otrzymanie _
przez cudzoziemca w Ajigiji
pewnych praw cywilnych
i politycznych.
De nihilo nihil /. z nicze-
go nic; z pi'óżneg(i nie na-
leje.
Denobilitacja ni. pozbawie-
nie .szlachectwa.
De nocte consilium /. doH.
7. nocy rada: ranek |)rzy-
II osi dobrą radę.
Denominacja t. nazwa na-
zwisko, mianowanie; przed-
stawienie na ureąd.
De nomine t. z imienia,
z nazwy.
Denotacja /. oznaczenie,
ujawnienie.
De novlłer, De novo 1. na
nowo,
Dentymetr ni. oh. Areomełr.
Dentysta ńI. lekarz chorób
zębów, wyrywający zęby i
wyrabiający sztuczno.
Oentystyka ni. nauka o
chorobach zębów i ich le-
czeniu.
S|.)\vi;iu wyrazów obcych — 3
DpniKiacjii
Dctaksować
;i4
Denudacja nt. obnaźonic
dolnych warstw z i if m i,
skutkiem spłókania \Taretw
górnych I jb skutkiem zwic-
waaia przez wiatr.
Denuncjacja ł. OBkarżonji'
tajemne przód władzą, do-
nosioielstwo.
Denuncjant /. donosiciel ta-
jemny, szpicK, dclator.
Deo gratias i. Bogn dzii,-
ki.
Deo ignoło 1. Bopii nie-
znanemu.
Oeokupacja nt. zwrócenie
majątku poprzedniemu wła-
ścicielowi.
De omnibus rebus (a. De
omni re scibili) et quibusdam
aliis i. o w.szystkini i nie-
których innych rzeczach:
rozmowa prowadzona bez
wytkniętego planu i .skaczą-
ca z przedmiotu na przed-
miot.
Deontologja *g. nauka i>
obowiązku moralnym, e-
tyka.
Depaktować »/. żądać opła-
ty wyższej niż sią należy;
zdzierać.
Depansa /. rozchód, wy-
datek.
Depansować f. wydawać
pieniądze, trwonić.
Departament /. obwód, o-
krąp, jedno.stka administra-
cyjnego podziału kraju, od-
powiadająca gubernji; wy-
dział ministerjnm lub se-
natu, sek(^ja.
Dćpayse /. (depetzej w nie-
znanym obcym towar/.y-
stwie będący i skutkiem
tego nie umiejący się zo-
rjentować.
Dependencja n^ zależność,
zawisłość; budynki należą-
ce do budynku głównego
Dependent 1. odbywający
praktykę prawną u adwo-
kata a. notarjusza.
Dependować ł. zależeć.
Depesza/, wiadomość
przesłana telegrafem, tele-
gi'am.
Depeszować/, wysyłać de-
pe.szę, zawiadamiać depeszą.
Depigmentacja nt. odbar-
wienie, pozbawienie barwy.
Deplacć /. fdeplase/ nie
na swoim miejscu; nieprzy-
zwoity.
De piano ł. bez trudności.
Depiasować /. przenieść
na inne miejsce.
Detpo /. skład różnych
przedmiotów , t o w arów;
skład jnaterjałów wojen-
nych, kolejowych; miejsce,
gdzie wojsko ma dłuższp
leże; oh. Depdł.
Deponent f. ob. Depozytor.
Deponować 1. składać ko-
mu coś kosztownojro do
przechowania.
Depopulacja ' i. wyludnie-
nie, ubywanie ludności.
Depopularyzować f. pozba-
wiać wziętości, czynić nie-
popularnym.
Deport /. bonifikacja za
prolongatę w umowach
z bankierami co do papie-
rów wartościowych w prze-
widywaniu ich zniżki.
Deportacja ł. zesłanie, wy-
wiezienie z kraju do miej-
sca zesłanja.
Deposedować M. wyzuć
z własności.
Dep6t /. skład, magazyn.
Oepozycja ł. złożeniedo
grobu; złożenie z urzędu du-
chownego; zeznanie świad-
ków.
Depozyt t. rzecz oddana
na czasowe przechowanie.
Depozytarjusz nt. przyjmu-
jący depozyt na przecho-
wanie.
Depozytor, Deponent {. skła-
dający . depozyt na prze-
chowanie.
Depozytorjum ł. skład de-
pozytów, miejsce przecho-
wania.
Deprawacja 1. zepsucie o-
byczajów, rozpusta.
Deprecjacja /. obniżenie
■wartości, ceny; zniżka.
Deprecjonować, Deprecjo-
wać f. obniżać wartość.
Deprekacja 1. zaklinanie,
błaganie; uroczyste prze-
prosiny; odwołanie słów
krzywdzących.
Deprekować <. przepraszać.
Depresja t. spłaszczenie,
wklęsłość; część powierzch-
ni lądu, leżąca niżej pozio-
mu morza; miejsce, w któ-
rym ciśnienie atmosferycz-
ne jest mniejsze, niż w są-
siednich punktach; upadek
sił, osłabienie, Stan przy-
gnębienia, zniechęcenia; w
astr. pozorne pogłębienie
poziomu.
De profundis t. dost. z głę-
bokości; początek pieśni po-
grzebowej.
Depr^fmować 1. pi-zygnia-
tać, poniżać, przygnt^biai ;
deprymująco, przygnębiają-
co.
De pubiicis 1. o sprawach
publicznych.
Deputacja nt. poselstwo;
grono osób, wybranych dla
przedłożenia życzeń swych
mocodawców lub dla zała-
twienia jakiej sprawy pu-
blicznej; delegacja.
Deputat t. poseł; delegat;
w dawnej Polsce członek
trybunału; prawny do-
chód poboczny oprócz pen-
sji; dodatek w naturze do
pensji (węgle, drzewo, zbo-
że) ordynarja, żywność; do-
żywocie; deputowany, wy-
słannik, przepstawiciel to-
warzystwa, narodu lub jed-
nego stanu; poseł na sejm;
członek parlamentu.
Deputować t. wysyłać, wy-
prawiać.
Dera tur. okrycie grube
i kosmate, koc, wojłok.
Deranżować /. przeszka-
dzać, robić sabjekcję, po-
mieszać koron szyki, krę-
pować.
De rato ł. według uchwały.
Derby a. ^dariij dzień wiel-
kich wyścigów konnych UA
im. założyciela hr. Derby).
De rebus omnibus et quibus-
dam aliiłs /. ob. De omnibus
rebus i t. d.
Derelikcja 1. porzucenie,
zaniedbanie.
Deresz irfg. kod maści
dereszowatej ; dereszowaty,
mający sierść białą pomie-
szaną z żółtą, czerwoną *a.
brunatną (o koniu); szpa-
kowaty, siwawy (o czło-
wieku).
De rlgueur/.^dd ripdrj nie-
odzowne, konieczne.
Derivativa 1. środki lecz-
nicze odciągające; d. a. de-
rivata w gram. wyrazy po-
chodne.
Dermatolog *ff. lekarz
chorób skórnych.
Dermatologia *g. nauka o
chorobach skórnych.
Der Mohr hat selne Schul-
digkeit gethan, der Mohr kann
gehen n. murzyn spełnił
swoją powinność, murzyn
może odejść.
Dermoplastyka V- sztuka
wypychania zwierząt.
Deraler coup de main f.
Idemjt hu dii mę) ostatnie
przyłożenie ręki, wykoń-
czenie.
Demler cri /. fd«n^e krii
najświeższa moda.
Derogacja g. ujma, ubli-
żenie; nadwerężenie, naru-
szenie; uchylenie częścio-
we ustawy, wyrokn.
Deruta /. ucieczka, roz-
sypka, zamieszanie.
Derułować /. sprowadzać
z drogi, wprowadzać w błąd;
zbijać z terminu, psuć ko-
mu szyki.
Derwisz pers. mnich pu-
stelnik mahometański; d-e,
sekta muzułmańska w Su-
danie.
Derywacja 1. wywód, od-
ciągnięcie; wyprowadzenie
pochodzenia wyrazów jed-
nego od drugiego.
Deryzja t. pośmiewisko,
ośmieszenie.
Des w mu2. nuta z bemo-
lem, cz. obniżone o pół tonu.
Desant /. wylądowanie
zbrojne, wysadzenie woj-
ska z okrętów na teryto-
rjum nieprzyjacielskim.
Desaveu J'. (dezaicoj za-
przeczenie, nieprzyznanie,
wypai'cie się.
Dęscendencja ni. pocho-
dzenie, rodowód, potom-
stwo: descendencyjna teoria
oh. DarwJnizm.
Descendent ł. jjotomek.
Deser /, wety ( owoce ,
cia.st.1), podawane p<> je-
dzeniu; deserowe wina wi-
na sł')dkie.
Deshabillć/. fdeiahije) rar:-
ny ubiór kobiecy, negliż.
Desiatyna r. oh. Diesiatyna.
Desideratum I. mu . Desidera-
ta /. r/ecz upragniona, żą-
danie.
Desiderta /. życzenia, żą-
dania, pragnienia; pia d..
życzenia polKjżne (niemo-
gące się spełnić).
Desinit !n piscem 1. dotł.
kończy się rybim ogonem
(o rzeczy pięknie zaczętej
a. śmiesznie licho zakoń-
czonej).
Desipere in loco i. wese-
lić się we właściwjTn cza-
sie i miejscu.
Deskrypcja ł. opis,- opisa-
nie; odmalowanie farbami.
Desmurgja 'g. nauka o o-
patrunkach i przyrządach
chirurgicznych.
Oespetit ł. ubliżenie, u-
chybienie,obraza,njmaczci.
Desperacja ł. r o z p a c z,
zwątpienie, utrata nadziei.
Desperat i. rozpaczający,
zrozpaczony, niemający na-
dziei.
Oesperować ł. rozpaosać,
wątpić, tracić nadzieję.
Despota g.-l. pan samo-
władny, ciemięzca; dawny
tytnł panujących u Serbów
i Rumunów.
Despotyczny g. naginający
wszystko do swojej woli.
Despotyzm 'g. nieograni-
czona władza samowolna;
samowola jednostki, tyra-
nja, ciemiężenie, ucisk.
Desprymować /. nciskać,
ciemiężyć.
Dessous ',ies) /. (te dru)
majtki damskie.
Destrukcja t. zniszczenie,
zrujnowanie, zburzenie.
Destrukt t. przedmiot
zniszczony przez uszkodze-
nie, albo do zniszczenia
przeznaczony.
Destylacja i. ob. Oystyfacja.
Oestynacja /. przeznacze-
nie, kis; miejscowość wy-
znaczona (dla kogoś a. cze-
goś).
Destynator /. odbiorca to-
waru wskazany ekspedyto-
rowi przez wysyłającego.
Destytucja i. uwolnienie,
usunięcie od obowiązków,
złożenie z urzędu.
Destytuować t. składać
z urzędu, dawać dym.^'-^.
Deszarżować /. wy^tr/- i-
wać naboje, strzelać pm
madnie.
Deszyfrować /. ob. Decyfro-
wać.
Detaksować n. oznaczać
itó
DctMl — l)i |trimo caiiollo
wartoSc'', oceniać, oszaoo-
wywat .
Detal /. szi:z'';,"U; detalicz-
ny, szcz('i;ó)n\vy, dr<il'isziro-
wy; detallsta, kujiiei' .<iiiv,i-
dający towury drobiazgowo;
delallzować, szozepółow > n-
'''•-' w ;u , wyszczesrolniać.
■ ''taszować /. w ysyłać,
:!ieiidoru-w'a(!^ (oddział
De te fabuła narratur 1. do
cioHf sii; sti'Sujo. -co po-
wiedziano (w bajce).
Detektyw «. tajny agiont
policji Stedczoj.
Detenc)a/.{rzytrzy manie,
zatrzypianii-. tiwinzipnie;
dełencyjny areszt, zatrzyma-
nie w wi(;zier.iu przed wy-
robieni.
Deterjeracja k/. dopr'<wfi-
dzenif do złenc stann. usz-
kodzeni! ", zrujnowanie, chy-
lenie sit; dn upadku.
Determinacja 1. oznacze-
nie; postanowienie; zdecy-
dowanie sil;; stanowczość.
Oeterminizm nt. pogląd,
teorja, według której każdy
czyn jest koniecznym na-
stępstwem przyczyn nieza-
leżnych od woli, a wolnej
wcH nif>ina.
Determinować i. określać,
oznaczać; sktanifić; d. się,
postanawiać, przedsiębrać,
decydować się choćby z na-
rażeniejn, odważać sitj.
Detestacja ł. wstręt, o-
brzydzenie.
Detonacja/ wybuch, huk,
wystrzał: w śpiewie: scho-
dzenie z t':nu.
Detonator nt. nabój do wy-
wołania wybuchu.
Detonować 1. wybuchnąć,
wypalić (z broni); fałszy-
wie śpiewać; zmieszać ko-
go, zł'ijać z tropu, onie-
śmielać, konfundować.
De tripode dictum 1. iron.
powiedziane z trójnoga, jak-
by przez wyrocznię staj'o-
żytną, która na trójnogu
siadała.
Detronizacja nł. strącenie
z tronu, pozbawienie wła-
dzy monarszej.
Detto, ditto ie. to samo,
jak wyżej.
Deus ex machina 1. floitł.
Bóg z maszyny (teatralnej);
wyrażenie oznaczające nie-
spodziewany i nienatural-
ny udział osoby lub wy-
padku w rozwiązaniu wę-
zła w dramacie lub w po-
wieści.
Deus mirabilis, fortuna va-
riabllis /. Bóg jest cudow-
ny, a losy zmienne; fortu-
na kołem się toczy.
Deuteragonista y. aktor
grający role drugorzędne
w teatrze starogreckim.
Deułeronomion a. deutero-
nomium g.-l. powtórzone
prawo: nazwa piątej księ-
gi Mojżesza w Biblji.
Deuteroplazma *g. zaród ź
wtórna.
Deuterosicopja *g. to si^mo
co Seco.nd Sight ("o/i.J. .
Deutschland,Deutschland li-
ber Alles ». dosl. Niemcy,
Niemcy ponad wszystko —
tytnł i pierwsze wyrazy
(deśiii narodowej' niemicck.
De yisu 1. i widzenia.
De«faliiacja, Dewalwacja ni.
ubniżenie wartości pienię-
dzy z rozporządzania rzą-
dcwcgi.; zredukowanie war-
tości nominalnej do wyso-
kości kursu rzeczywistego.
Dewastacja 2. zniszczenie,
siiustoszcnie.
Dewena nt. brak powo-
dzenia; jirzygnębienie.
Dewinacja 1. wróżenie.
Oewinkować ^ zjednywać
S'jbie, ujmować.
Dewiza /. hasło, godło,
prawidło, zasada ; zdanie
.wyjęte ze słynnego autora,
umieszczone na czele książ-
łii jako godło; weksel cią-
gniony na zagraniczne ryn-
ki płatny w monecie obcej.
Dewizka i. łańcuszek od
zegarka.
Dewjacja ni. zboczenie,
uchylenie; pozorne zbacza-
nie "gwiazd; błądzenie; zej-
ście z di-ogi obranej a. wy-
tkniętej.
Dewocja 1. pobożność; po-
święcenie się.
Dewocjonaija 1. przedmio-
ty religijne znajdujące się
w handlu (medaliki, ró-
żańce, figury,' obrazki etc).
Dewolucja ni. odjęcie pra-
wa obsadzania beneficjów
beneficjarjuszowi, który
z niego nie korzystał lub
żle korzystał, i przeniesie-
nie na kogo innego; przej-
ście prawa z jednej osoby
na drugą.
Dewon, Dewońska formacja,
pokłady pierwszorzędowe
skorupy ziemskiej, młodsze
od syluryjskich, warstwo-
we, składające się z pias-
kowca, łupków i margli,
obfitujące w rudy żelazne
i w marmury (od nazwy
prowincji angielskiej De-
von).
Dewot 1. świętoszek, na-
bożniś; dewotka, przesadnie
a. pozcrnie nabożna; na-
bożnisia, bigotka.
Dezabil, Dezabilka oh. Des-
habille.
Dezaprobacja /. zganienie,
potępienie.
Dezarmacja /. rozbrojenie.
Dezarmować /. rozbrajać.
Oezasymilacja ni. jirzobieg
powstawania różnic.
Dezawantaż/. strata, szko-
da, niekorzyść, ubytek,
ujma.
Dezelować oh. Dezolować.
Dezercja 1. ucieczka
(z wojska), zbiegostwo.
Dezerter /. zbieg z woj-
ska; uciekinjer, odstępca.
Dezerty 1. dobra ziem-
skie opuszczone przez wła-
ściciela.
Dezinfekcja oh. Dezynfekcja.
Dezodoryzacja ni. odwa-
nianie; pozbawianie przy-
krej woni.
Dezolacja t. rozpacz.
Dezolować /. (błędnie de-
zelować) nadwerężać, p.';uć,
niszczyć.
Dezorganizacja /. nieład,
rozprzężenie, rozkład, roz-
strój.
Dezorjentować /. sprowa-
dzić z drogi właściwej, unie-
możliwić orjentowanie się.
Dezyderat oh. Desideratum.
Dezygnacja 1. spis przed-
miotów ubezpieczonych w
Towarzystwie Ubezpieczeń.
Dezygnować 1. naznaczać,
wyznaczać, mianować.
Dezynfekcja /. oczyszcze-
'nie ze szkodliwych wyzie-
wów i inaterji zaraźliwych.
Dezynfekować, Óezynfekcjo-
nować/^.odwietrzać, odkażać.
Dezyntegracja ni. rozluź-
nianie się, rozprzęganie się.
Dezyntegrator ni. rozbi-
jacz, rozdrahniacz mecha-
niczny.
Dezynwoiłura /. ułożenie
niewymuszone; zbyt swo-
bodne zachowanie się.
Deżur oh. Dyżur.
D. G. ikr. Del Gratia 1.
z bożej łaski.
Di- oh. też Dj-.
Dlabetes g. (d. melliłus 1.)
choroba cukrowa, cukro-
mocz.
Oiarium 1. ob. Djarjusz.
Diasłole g. rozszerzanie
się serca, arterji przy pul-
sacji.
Dlba tur. złotogłów, tu-
recka materja lita.
Dl bene yertantjtenecrume-
nam /. Niech oi bogowie po-
szczęszczą , nie sakiewkę
z pieniędzmi trzymaj dobrze.
Dichromatyczny *g. dwu-
barwny.
Dichłung und Wahrhelt n.
zmyślenie i prawda (ra-'
zera zmieszane).
Dicis causa a. d. gratia 1.
dla powiedzenia, byle coś
powiedzieć.
Dicotyledoneae *». dwuli-
ścieniowe (rośliny).
Dictum 1. powiedzenie,
słowo; d. acerbum 1. ostre
słowo, gorzka prawda; d.
factum 1. powiedziano, do-
konano; dicta (I.mn.) przy-
powieści, d. biblica przyiio-
wieści biblijne, wzgl. ustę-
py z Dildji; dicti anni, rze-
czonego roku.
Didactrum g.-l. czesne, o-
ptata ucznia za naukę sźlcol-
ną (w Galicji).
Olejałlel r. działacz na
kresach jiaństwa rosyjskie-
go, nisyfikator.
Dielektryczny 'g. nieiirze-
puszczający elektrycizności.
Diem (et oleum) perdidl t.
straciłem dzień (i olej, t. j.
światło), to znaczy: straci-
łem czas (i materjał) na-
próżno.
Oies dIem docet l. każdy
dzień przynosi naukę.
Diesiatyna r. rosyjska mia-
ra pewierzchni = 2,400 sa-
żoniom kwadratow.=10!),25
arom=1.0925 hektara«=pra-
wie 2 morgom miary no-
wo-pol.skiej (1,824 morga).
Dies irae 1. „dzień gnie-
wu, dzień Sądu ostateczne-
gu" — słowa początkowe
hymnu chrześcijańskiego
pogrzebowego.
Die Toten reiłen schnell ».
do$l. umarli jadą szybko;
pnen. śmierć rychło zabie-
ra ludzi ze świata.
Dieu et mon droit f. fdio
e' mą drual Bóg i moje pra-
wo — dewiza herbu Anglji.
Die Weltgeschichte ist der
Weltgericht n. historja świa-
ta jest sądem świata.
bifficile est satiram non
scribere 1. trudno nie pisać
satyry (na widok panują-
cego zepsucia).
DIgesta t. zbiór praw ze-
brany z dawnych prawo-
znawców i ułożony z roz-
kazu cesarza Justynjana,
pandekty.
Digestja 1. trawienie,
strawność.
Digitalis ł. naparstnica
(ziele trujące).
Dii majorum (minorum) gen-
tium 1. bogowie wyższego
(niższego) rzędu.
Dii omen avertant /. niech
bogowie odwrócą wróżbę.
Diluvium ł. oh. Dyluwjalna
formacja. '
Dimidium mei 1. drugie ja-
Diminuendo w. w muz.
zmniejszając siłę tonów,
słabiej, ciszej.
Diminutiyum 1. ob. deminu-
tiyum.
Dimorfizm g. chem. dwu-
postaciowość, dwukształt-
ność ciał.
Dinar /. \serb.] moneta
serbska=l fr.ankowi.
Dining room a. (dajnin
rum) pokój jadalny, jadalnia.
Dio- nh. też OjO-.
Dioryt g. dawna skała wy-
Iniclidwa złożona z horn-
blendy i oligoklasu.
Diphteriłls ni. oh. Dyfterja.
Diplococcus ni. gatunek
stosunkowo duży bakterji,
żyjącej po dwie razem.
Di primo cartello ». pierw-
szorzędny, wyborowy.
Itipsomanjii Dodekaedr
3fi
Dlpsomanja oh. Dypsomaii|a.
Directe /. wprost.
Dlrectorlum dłvlni oflicll 1.
kalendarz kościelny.
Ols- oh. ttż Dys-.
Disagio w. oh. Dysaż|o.
Discipulus 1. uczeń.
Discordla /. niezgoda,
8pór,waśfi; dii wick fałszywy.
Discordia ret maximae dila-
buntur t. przez niezgodij u-
padaj.^ największe rzec zy.
Discus <.,Diskos g. oA. Dysk.
DiMnsja /. niezgoda.
Digjecta membra I. rozpro-
szone członki (które przed-
tem stanowiły całość).
Diskobol oh. Dyskobol.
Dispaccio te. uszkodzenie
towaru przy przewozie mo-
rzem i podział strat z tego
powodn pomiędzy osoby, do
których ten towar należy.
Disque /. (disk) oh. Dyska.
Distichon g. ob. Dysłych.
Distinguo i. czynić roz-
różnienie (pomiędzy dwo-
ma pojęciami pokrewnemi
a. utożsamionemi przez ko-
goś).
Oiteizm *g. wiara w dwu
bogów, dwnbóstwo.
Dito, Ditto ob. Dettc
D. \. U. skr. Doctor jurls
utriusque ł. doktor obojga
praw.
Diubek, gatunek lepszego
tytuniu (od nazwiska fabry-
kanta Dubec).
Diuk /. ob. Duk.
Diurnalik t. książeczka ła-
cińska z modlitwami ' co-
dziennemi dla księży.
Diuszesa /. gruszka je-
sienna, bardzo delikatna w
smaku.
Diya v. boska, ubóstwia-
na, ulubiona (aktorka, śpie-
waczka).
Divae memoriae 1. błogiej
pamięci.
Diyersa t. różne rzeczy,
rozmaitość..
Diyerłissement /. (dwerlis-
maPj zabawa, mały balat.
Divide et impera t. dusi.
dziel i rozkazuj: siej nie-
zgodę, wytwarzaj stronnic-
twa i panuj nad niemi.
Divina Commedia ir. Bo-
ska Komedja — tytuł poe-
matuDantcgo (12G6— lo21).
opisującego wędrówkę po
piekle, czyśćcu i niebie.
Diw /ttr. duch złośliwy.
Dlwa nh. Diva.
Otxi 1. powiedziałem, sko6-
czyłeni; d. et salvavi animam
meam, powiedziałem i oca-
liłem swoją duszę (uspo-
koiłem sumienie).
Djabas /. skała wybucho-
wa krystaliczna dawniej-
szej formacji.
Djabeł g.-l. (po:ń.) zły
duch.
Djabetyk {jh. diabetes) c';;o-
ry na moczówkę cukrową.
Djachyl g. rodzaj plastra
rozmiękczającego.
DJadem g. ozdobna prze-
paska na głowę; korona
królewska.
DJafragma g. błona od-
dzielająca jamę piersiową
od brzusznej, przepona; w
objektywach fotogr.: blasz-
ka z otworem we środku,
niedopuszczająca pobocz-
nych promieni światła;
blaszka w telefonie, na któ-
rą działają fale głosowe.
Diagnostyk 'g. lekarz roz-
poznający chorobę.
Djagnostyka *g. nauka roz-
poznawania chorób; zbiór
cech charakteryzujących
gatunki lub rodzaje.
Djagnoza g. rozpoznawa-
nie choroby.
DjagonaJRy nt. ukośny; d-a
linja przekątna, linja łączą-
ca w wieloboku dwj kąty
nieprzyległe.
Djagraf *g. przyrząd do
mechanicznego rysowania
z iiatury.
Djagram g. figura np. gieo-
metryczna wyjaśniająca za-
gadnienie; schemat do za-
pełnienia znakami umow-
nemi.
Djak g. [r.] kleryk, w ko-
ściele wschodnim, śpiewak
cerkiewny; pisarz, sekre-_
tar z.
Djakon g. duchowny, ma-
jący wyższe święcenie)
stopniem niższy od ka-
płana.
Djakorilsa M. dozorczyni
chorych w szpitalu ewan-
gielickim.
Diakrytyczny *g. znak zna-
czek odróżniający, nadają-
cy literze znaczenie inne-
go brzmienia niż jej zwy-
kłe (kropka, przecinek, da-
szek, lub ogonek) nad lub
pud literą np. ń, e, ż, ć,
a, ą.
Djalekt g. narzecze, gwa-
ra.
Ojalekłologja *g. nauka o
djalektach, gwaroznawstwo.
Djalekiyka g. umiejętność
rozumowania; biegłość roz-
prawiania, dysputowania;
czcza szermierka słowna.
Djalela g. błędne koło w
dowodzeniu.
DJaliza g. oddzielanie ciał
przesiąkających przez bło-
ny od nieprzesiąkających.
Djalog g. rozmowa; wi-
dowisko sceniczne w wie-
kach średnich.
Ojamagnetyczne *g. ciała,
ciała odpychane przez ma-
gnes (do nich należą np.
bizmut, fosfor, antymon).
Ojament irt. najdroższy i
najtwardszy z kamieni, jest
węglem skrystalizowanym;
gatunek czcionek drukar-
skich n3Jdi'ob)iiejszych.
DJametr g. średnica.
DJametrality ni. przeciw-
legły, wprost przeciwny.
Djana t. mil, bogini ło-
wów i księżycaasArteinida g.
Ojapazon g. skala głosu.
DJapozytyw ni. odbicie na
szkle z negatywa.
Djapozytywa ni. fotografja
na szkle lub na innym ma-
terjale przezroczystym, do
oglądania w przezroczu.
DJarja g. porcja dzienna;
rozwolnienie, biegunka.
. DJarjusz ł. notaty o zda-
rzeniach codziennych; pa-
miętnik.
D|as g., D)asowa formacja,
warstwa pośrednia między
formacją węglową a trija-
sową.
DJaspora g. rozproszenie
(zwłaszcza rozproszenie ży-
dów z Palestyny wypędzo-
cych r. 70 po Chr).
Djastatyczny^. mający wła-
sności dja.stazy.
DJastaza g. ferment, two-
rzący się w kiełkujących
nasionach roślin zbożowych
(np. jęczmienia przy wyro-
bie słodu), zdolny zamie-
niać mączkę ziam lub o-
woców w cukier, który mo-
że ulegać fermentacji alko-
hclicznej.
DJatemiiczny *g. przepu-
szczający ciepło, będący do-
brym przewodnikiem ciep-
lika (np. metale), przecie-
plający.
DJateza g. chorobliwe u-
sposobienie ciała.
DJatoniczna *g. gama, ga-
ma złożona z 5 całych to-
nów i 2 półtonów; djato-
niczność, stopniowanie to-
nów w oktawie.
DJatryba g. rozprawa u-
czona szkolna; nagana; zło-
śliwa krytyka, paszkwil.
Djecezja g. (póżA.) biskup-
stwo, okrąg pod zarządem
duchownym biskupa.
Dielektryczny *g. nieprze-
puszczający elektryczności.
OJeta irl. zachowanie o-
strożności pod względem
ilości i jakości jedzenia i
picia; płaca dzienna; kosz-
ty utrzjrmania urzędnika w
podróży: płaca dodatkowa
dzienna zapełnienie czaso-
wo jakiego obowiązku.
Djetarjusz nt. pobierający
dzienną płacę w biurach.
Djetetyka ni. nauka o zdro-
wym odżywianiu się; dje-
tetyczny, zastosowany do
przepisów djetetyki. '
Djogenesowski, obnażony,
nagi, cyniczny, bezwstyd-
ny (od imienia greckiego
Djogeues).
Ojonizejski, Djonizyjski ob.
Bachiczny.
Dionizos ,17. to samo co Ba-
chus.
D|oftra g. szpara w nur
rzędziach mic-rniczyh, słu-
żąca do wytykania kierun-
ku linji prostfej; i:elownica,
przi'zi>-rnik; djoptryka, nan-
ka o łamaniu się światła.
DJorama *g. wielki obraz
malowany z obn stron na
tkanin ie przeświecającej wi-
dziany z miejsca ciemnego
przy rozmaitym efektow-
nym oświetleniu (rodzaj pa-
noramy).
Djoskury g. bliźniaki, Ka-
stor i Tolluks bożkowie
żeglugi i gościnności; gwia-
zdozbiór na niebie.
Ojuretyczne irodU ni. m<j-
czojiędne śrf>dki lekarskie.
Djama '. płaca dzienna.
Djurnaiista, Djumista ni. pi-
sarz biurowy płatny dzien-
nie.
O. I. ihr. Dieto loco l. w
miejscu wpkaz.inym.
D. m. skr. destra mano v.
muz. prawą ręką igraći.
D. M. 'kr. Doctor Medicinae
t. tytuł akadtruiicki U-karza.
Dmimondówka /. kobieta
z pól.^wiatka, nierządnica.
0. M. S. na receptach
znaczy; deiur. mńceatjtr . ti-
gneiHr=An(:. zmie.^szać i na-
pisać przepis.
Dn. skr. Ooniinus 1. pan.
0° to samo 'O ditlo.
Doblon Ii. zli.ta uioiieta w
Chili=10 pebos=7,10 rubli.
Dobosz v(g. żołnierz or-
ki esti-j- woj.skowt- j który"
bębni.
Docendo discimos l. ucząc
innych, uczymy się sami.
Docent V. wykładający w
uniwersytecie, a nie mają-
cy jeszcze stopnia profe-
sora.
Docentura ni. posada do-
cent.i.
Docti matę pingunł I. dosi.
uczeni źle malują: uczeni
majij brzydkie pismo, brzyd-
ko piszą (pod względem
kształtu liter).
Doctissimus l. tytuł ucz'.>-
nych, profesorów.
Doctus ex libro /. uczony
z książki.
Documents łiumains /. {do-
kami^- tumf / dosl. doku-
menty ludzkie: opisy po-
stępków znamię nnych^
świadczących fnaicztrśoiej
ujemnie) o siłonuciciach
'ludzi wogóle, albo też i'
skłonnościach pewnego ty- '
pu ludzi.
Dodekadyka .17.. Dodekadycz-
ny system liczeniar taki sy-
.stem, w którym każda jed-
nostka rzędu wyższego za-
wiera dwanaście jedności
rzędu bezpośrednio niższe-
go, system dwunastny.
Oodekaedr g. dwauasto-
ścian, bryła ograniczona
dwunastu płaszezyinami.
37
Dodekarchju - l)r;it;aiit
Oodekarchia ^. rządy spra*
wowane pr/ez ■iwunaftu.
Dodońska wyrocznfa naj-
starożytnifisza wyrocznia
grecka w miejscowości zwa->
nej Dodona, w Epirze.
Dog n. duiy pies rasy
angielski*'] lub duńskiej.
Dogana w. komora celna.
Dogiena oA. Dueńa.-
Dogmat g. niewzruszona
religijna zasada; twierdze-
nie naukowe przyjmowane
za pewnik.
Dogmatyczny g. wynikają-
cy z dogmatów; dogmatyz-
mem nacechowany; podany
do wierzenia; stanowczy.
Dogmatyka g. nauka c za-
sadach wiary; wykład do-
gmatów.
Dogmatyzm )•<. system, me-
toda oparta na dogmacie
t. j. zasadzie uznanej za
pewnik; usposobienie umy-
słu nie dopuszczające za-
przeczenia i krytyki twier-
dzeń uznanych za dogmaty.
Dok a. wielki basen przy
morzu lub rzece, służący
do ładowania lub wyłado-
wywania okrętów, lub do
ich naprawy; cz^ść portu,
urządzona do budowania i
' spuszczania okrfjtów; sztu-
czna przystań.
Doksotogja ob. Ooxolog]a.
Doktor t. najwyższa god-
ność akademicka (stopień
naukowy); też doktór, le-
karz; doktoralny łon ton mo-
wv nauczycielski, nace-
•.rany pewnością siebie
izekonaniem o wyższo-
»Li umysłowej mówiącego;
I doktoryzować się, składać
egzamin i bronić rozprawy
dla uzyskania sto pnia dok-
tora.
Doktorant ni. ton, co się
doktoryzuje; kandydat na
doktora.
Doktorat nt. godność i sto-
pień doktora.
Doktryna ł. teorja nauko-
wa, z pewnych zasad wy-
snuta; nauka, teorja błędna,
zwalczana.
Doktryner /. wyznawca
bezwzglt;dny jakiej zasady
naukowej nie dającej się
nrzeczywi.stnić; doktryner-
stwo, uporczywe trzymanie
'"■'; jakiej doktryny, zaśle-
iiie.
Dokument t. dowód piś-
mienny, pismo urzędowe;
wszelki przedmiot .<;łużący
za dowód, ><t-.vierdzający
prawdziwość czego; doku-
mentować, udowadniać do-
'^"■lami, a. poptępowaniem
isnera.
Dokumentalny t., Dokument'
"y jTawdziwy, pewny.
Dola r. waga rosyjska
=';, łuta.
Dolar a. pieniądz w pół-
nocnej Ameryce ■- rub. 1
i kop. 97.
Dolce ni. (dokle) w muz.
łagodnie, raiło, słodko.
Dolce far niente w. słodka
bezczynność.
DolcUsImo w. muz. jaknaj-
łagodniej.
Dolente, Dolentemente w.
mu2. żałośnie.
Dolichocefal 'g. dlugogło-
wiec (termin antropologicz-
ny), mający wymiar czasz-
ki od czoła ku tyłowi dłuż-
szy niż od jeduej skroni
do drugiej; ob. Brachyce-
fai).
Dolma - Bagcze tur. letni
pałao sułtana tureckiego
nad Bosforem.
Dolman w(g. krótki płasz-
czyk huzarów węgierskich,
zarzucany na lewe ramię;
rodzaj okrycia damskiego
o szerokich rękawach.
Dolmen celt. starożytny gro-
bowiec złożony z kamieni;
kamień ołtarzowy Druidów.
Dolomit J. odmiana spatu,
minerał, część składowa
wielu skał (od nazwiska u-
czonego Dolomieu).
Doloroso w. smutnie, ża-
łośnie, boleśnie.
D. O. M. skr. Deo (a. Do-
mino) Optimo Maximo 1. „Bo-
gu (a. Panu) najlepszemu,
Największemu", napis na
nagrobkach.
Domeny /. dobra rządo-
we, skarbowe, koronne, a-
panaże.
Domestykacja nt. oswojenie
pielęgnowanie.
Domestykalny ni. 'domowy,
miejscowy.
Domicillum 1. mieszkanie,
siedziba.
Domicyl /. w wekslu: miej-
sce obrane dla zapłaty we-
kslu; domicylowany weksel,
w którym zaznaczone jes<'
miejsce płatności wekslu.
Domina 1. pani.
Dominanta w. nuta głów-
na, górująca, piąty stopień
gamy, wielka kwinta.
Domine, non sum dignus ł.
Panie, nie jestem godzien!
Dominica t. niedziela.
Dominicum ł. kościół, ma-
jątek kościelny.
Dominium 1. własność
ziemska, większy majątek
ziemski; d. absolutum wła-
dza nieograniczona; d. di-
recłum posiadanie bezpo-
średnio wła,snośći nieru-
chomoj; d. indirectum posia-
danie na prawach emfiteu-
tycznych.
Domino w. okrycie lub
płaszcz maskaradowy z kap-
turem; rodzaj gry w 28
kostek płaskich, na 2 po-
łowy przedzielonych, z pun-
ktami zastępującemi licz-
by-
Dominować (. panować,
górowiić nad innomi.
Dominus t. pan; d. vobis-
cum, l*aii z wami.
Don h. honorowy tytuł
w H i szpan j i: pan; dońa
pani.
Donacja 1. dobra ziemskie
nadane przez rząd w na-
grodę.
Donatarjusz ih-ł. obdarowa-
ny donacją.
Donator i. dawca.
Donatyści, sekta chrześci-
jańska w Afryce w IV i V
wieku (od imienia dwuch
biskupów Donatów).
Donatywa ^<. dar, poda-
runek; rodzaj opłaty, poda-
tek niby dobrowolny; ofia-
ra dobrowolna; wynagro-
dzenie, zapłata.
Doadier w. piorun; donde-
rować zrzędzić, usiłować
przewodzić nad kim; łajać,
fukać, piorunować.
Donec eris felix multos nu-
merabls amicos ł. dopóki bę-
dziesz .szczęśliwy, wieln
będziesz liczył przyjaciół.
Don Juan h. (don chuan.
też z francuska don hian)
jiostać legiendowa hiszpań-
ska; bohater opery Mozar-
ta i poematu Byrona; na-
pastnik kobiet, uwodziciel
kobiet.
Don Kichot h. (don licho(,
też z francuska don hszol),
Don KIszot błędny rycerz,
bohater jiowieści Cerwan-
łesa; marzyciel, samochwfJ,
awanturnik.
Donkiszoterja /. śmieszne
bojowanie z czymś urojo-
nym.
Donna w. pani, panna, bo-
gdanka.
Donna i mobile w. kobie-
ta jest zmienna (znany
.'^piew z opery „Rigoletto"
Verdiego).
Donnerwełter n. zaklęcie
niemieckie: do pioruna!
pr:en. iart. gniewliwy nie-
miec.
Don Żuan ub. Don Juan.
Donżuanerja /. awanturni-
cze uwodzicielstwo kobiet;
rozpustne zaczepianie nie-
znajomych kobiet na ulicy;
lowela.sostwo.
Donst ob. Dunst.
Doppio w. podwójnie.
Dormeza/. powóz podróż-
ny urządzony do spania;
czepiec nojpny; d-y kolczy-
ki, z którenii można spać.
Dormitorium 1. sala sypial-
na w klasztorach i konwi-
kt.nch.
Corsalia 1. firanki zdo-
biące ołtarz.
Dorsalny /. grzbietowy.
Dortuar /. sypialnia na
peii.sjack żeń.skich.
Ooryda / bogdanka; ko-
bieta pretensjonalna.
Doryitkl a. Oorycki g. styl
porządek architektoniczny
o prostych kolumnach, z ka-
pitelami bez ozdób.
Oosis g. oh. Doza.
Dossier/. ^(/oł;>/ t»ka, ak-
ty; zbiór dokumentów do-
tyczących jaki^ej osoby a.
sprawy.
Dotacja 1. uposażenie do-
brami, zaopatrzenie w do-
chody; dobra stanowiące u-
posażenie.
Double menage /. (dubl
menaij dost. [.odwójne go-
spodarstwo: pożycie "z żoną
w domu i z utrzynianką za
domem.
Douceur / (dusmi napi-
wek, łapówka.
Douche /. (d".sz) oh. Tusz.
Doura oh. Gaolan.
Do ut des '. >laję aby do^
stać (dosl. abyś dał).
Do ut facias 1. daję (pła-
cę), ażebyś zrobił (to, cze-
go żądam),
Dowera proszki, u p j u m
z ipekakuaną i siarczanem
potażu (lek napotny — od.
im. lekarza Dowera^.
Ooxozof ja g. mądrość
ciemna, zawiła.
poxologja- g . pochwała
Boga na Glorja ioh.), lub
stanowiąca zakończenie ja-
kiej modlitwy: ,,C h w a ł a
Bogu na wy.sokości" i
ł. d.; „Chwała "Ojcu i Sy-
nowi i Duchowi Świętemu"
i t. d.
Doza, Dosis g. dawka, i-
lość, miai-a.
Doża w. niegdyś- tytuł
naczelnego zarządcy rze-
czypospolitej Weneckiej i
Genueńskiej.
Dr. skr. Doktor; dr. med.
~ Doktor medycyny; dr.
phil. = Doktor fllozufji: dr.
th. albo dr. theol. = Doktor
Św. teologji; dr. u. j. oh.
Utriusque juris,
Drabant [n.] żołnierz ze
straży [irzybocznej, uzbro-
jony halabardą; satelita,
księżyc; rodzaj tańca: po-
lonez z maziu"em.
Dracena.'/, smocze drzewo.
Drachma g. waga aptekar-
ska = '/« uncji = 3 skrupu-
łom='/j łuta; moneta grec-
ka = 6 obolom = 30 kop.
Draga /. maszyna do po-
głębianialub oczyszczania
łożyska rzeki, kanału, por-
tu; dragowanie, oczyszcza-
nie i pogłębianie dna rze-
ki, kanału, portu, |irzyr?ą-
deni zwanym draga.
Draganek f. (V) naszyw-
ka na rękawach u prostych
żołnierzy, jako oznaka lat
służby, szfiwron.
Dragant, Tragant y. gumo-
waty sok rośliny tragauek;
rodzaj ciasteczek z tym so-
kiem.
Dra-,'.'
Di'o ((uum
38
Oragje / (draie) drobne
tiukierki w formio ziarnek,
pigatek.
Dragoman, Drogman, Drogo-
man, ar. tłumacz urz(^dovvy
na Wschodzie; przewodnik
Dragon /. żołnierz lek-
kiej jazdy, mogący walczyć
pieszo i konno, uzbrojony
w szablę i karabin; frzen.
osoba tęga wysoka.
Dragonady /. nawracanie
protestantów na katolicyzm
za Ludwika XIV we Fran-
cji i na Śląsku za Fryde-r
ryka Wilhelma III, głów-
nie za pomocą egzekucji
wojskowej; frrien. prześla-
dowanie partji przeciwrzą-
dowej za pomocą wojska.
Dragonja / dragoni, straż
przyboczna, drabanci.
Drakońskie prawo, zbyt su-
rowe, okrutne prawo (od im.
prawodawcy ateńskiego
Drakona 602 r. prz. Chr.).
Dramat g. poważna sztu-
ka teatralna; zdarzenie
wzruszające, nieszczęśliwe.
Dramaturg *g. piszący dra-
maty; piszący o sztuce dra-
matycznej.
Dramaturgia *g. t e o r j a
sztuki dramatycznej; sztu-
ka przedstawiania drama-
tów na scenie.
Dramatyczny *g. dotyczący
dramatu; pełen scen prze-
rażających.
Dramatyk g. artysta dra-
matyczny, aktor.
Dramatyka *g. teorja twór-
czości dramatycznej.
Dramatyzować /. nadawać
formę dramatyczną; trakto-
wać brać rzecz ze strony
dramatycznej (tragicznej).
Drang nach Osten n. parcie
Niemców na wschód celem
wynarodowienia Słowian.
Draperja/. osłony, poki'y-
cia lub szaty ułożone ó-
zdobnie i malowniczo w su-
te fałdy.
Drapować / przyodzie-
wać tkaniną fałdzistą, ukła-
dając ją w draperje; d. się,
ubierać się w co (np. w po-
wagę, w wielkość).
Drastica *g. środki silnie
i drażniąco działające na
skórę i na przewód pokar-
mowy, przeczyszczające.
Drastyczny "g. silnie dzia-
łający; drażliwy, obrażają-
cy uczucie moralne.
Drawidowie, pierwotni
mieszkańcy Indostanu, za-
wojowani przez Indusów.
Drawfidyjskie języki, nie-
aryjskie języki, używjine
w Indostanie południowym,
a także na niektórych wy-
spach.
Drawing-room a. (dra-in
mml salon w Anglji, sala
przyjęć.
Dreadnought a (dridnifi)
doit. nieustraszony; wielki
pancernik wojenny specjal-
nego typu.
Drelich oh. Dryiłch.
Dreiować oh. brylować.
Dren a. rura gliniana
ściągająca wilgoć, sączek;-
rurka ściągająca z rany
ropę; drenowanie, osuszanie
gruntu za pomocą drenów.
Dresewać /. wyuczyć, n-
kładać zwierzę; ob. Tresować.
Dreszajba n. obrotnica,
tarcza obrotowa, pomost o-
brotowy do obracania loko-
motywy a. wagonu.
Drezyna /. wózek do jaz-
dy po torze kolejowym, po-
ruszany przez ludzi za po-
mocą korby (nazwa od wy-
nalazcy Drai8*a).
DriiI [«.] to samo co Tre-
sowanie, Tresura (ob.).
Drjada oh. Dryjada.
Drjakiew g. maść kojąca;
roślina skabjoza.
Drogerja / skład mate-
rjałów aptecznych.
Drogista/. handlujący ma-
terjałami aptecznemi.
Drogoman oh. Dragoman.
Druid celi. kapłan św. dę-
bu u Celtów.
Druidyzm nt. religja stai*o-
żytnych Celtów.
Druk n. drukowanie, sztu-
ka drukarska; rodzaj czcio-
nek ; książka drukowana ;
drukarnia, tłocznia: zakład
gdzie drukują książki;
fabryka, gdzie drukują de-
seń na tkaninach.
Drummonda światło, bar-
dzo silne, rażące światło,
powstające z rozżarzenia
walca kredowego przez mie-
szaninę wodoru z tlenem
(używa się do przedstawień
optycznych).
Drużbart n. dawna gra w
karty.
Dry a. (drajl suchy, moc-
ny, cierpki (smak).
Dryja śrgómon. trójkąt; za-
przęg w 3 konie.
Dryjada g. nimfa leśna.
Dryl n. rodzaj świdra.
Drylich, dryiiszek n. gatu-
nek tkaniny lnianej lub ba-
welnianejf grube płótno,
parcianka.
Drylować a. .dreiować n.
świdrować,przew:Lrcać; wy-
dobywać pestki i ziai*nka
z owoców odpowiednim
przyrządzikiejn; zasiewać
rośliny system, rzędowym.
D. S. skr. dal Segno' w.
(seńjol w nutach: od znaku.
0. t. d. na receptach: da
tales doses. daj takie dozy.
D. th. xkT. Doctor theologiae
t. doktor teologji, stopień
uaukoww
D-ło, "d-tto, d'tto. do skr.
Ditto lob.).
Dualis ł. liczba podwójna
(w gramatyce).
Dualizm 1. dwoistość, u-
znawanie dwu odmiennych
pierwiastków w naturze
ludzkiej; duchowego i fi-
zycznego; wiara w dwie i-
stoty: złą i dobrą; uhtrój
polityczny, w którym dwa
państwa, posiadające każde
własny rząd, mają wspólne-
go panującego, np. Austr'.--
Węsiry.
buanjer /. urzędnik ko-
mory celnej.
Duanna ni. (?) gatunek
gruszy o wielkich smacz-
nych owocach
Ouar ar. wieś arabska.
Dubelt t. [dolnoti.] dubelto-
wo,podwójnie; dubeltowy, po-
dwójny; dubeltówka, dwurur-
ka, strzelba o dwu lufach;
d. w grze «■ domino; kamień,
który ma na obu połowach
po jednakowej liczbie o-
czek; iart. pocałować, z d-ki
pocałować głośno w oba po-
liczki.
Dubeltgarmont, pismo dru-
karskie dwudziesto-punkto-
we.
Dubitować t. rozmyślać,
1'ozważać.
.Dubium 1. wątpliwość.
Dubius eyentus beili /. wąt-
pliwy wynik (rezultat)
wojny.
Dubla /. w grze bilardo-
wej uderzenie kuli w ten
sposób, aby się odbiła od
bandy i uderzyła inną ku-
lę; stawka podwójna.
Dublet /. drugi egzem-
plarz (dzieła, medalu, ro-
śliny); kamień drogi do wy-
robów jubilerskich, złożo-
ny z górnej potowy praw-
dziwej i z dolnej szklanej.
Dubiikat oh. Duplikat.
Dublon /. dukat podwój-
ny; d-y futro barankowe w
lepszym gatunku z długim
włosem. . -'
Dublować /. podwoić; d.
rolę wykonj-wać tę samą
rolę naprzemian z innym
aktorem.
Duc /. fdiik) oh. Duk.
Ou choć des opinions jailllt
la verite /'. idu szok de zo-
pińją żaji la tteritei ze Star-
cia mniemań wykrzesuje
sil; prawda.
Duelista. Duellant ni. zwo-
lennik poieilynków, poje-
dynkujący się często, poje-
dyr.kowicz.
,i)ueAa A. stai"sza towarzy-
ska młodych panienek w
Hiszpanji, dama honorowa,
ochmistrzyni.
Duet ir. muzyka na 2 in-
strumenty , śpiew na2 głosy.
Duettino xc. duet łatwy,
krótki; duet w Jekkim sty-
lu, np. w operetce, w wo-
dewilu.
Due ¥olte v. muz. dwu-
krotnie.
Doga r. kabłąk drewnia-
ny nad koniem, przyczepio-
ny do'dyszli.
Dugować n. podważać, pod-
nosić dźwignię.
Du grecgoe /. (dii grek)
rzecz niezrozumiała.
Du jour /. idU iur) na po-
rządku dziennym, na slni-
bii,', z kolei, z rzędu.
Duk/. książę.
Dukat ni. dawna moneta
złota, dziś rozmaitej warto-
ści; waga. (Hjdług której ju-
bilerzy oceniają złoto; bu-
katowe złote, złoto 94-tej
próby, niegdyś używanej na
dukaty.
Oukf /. droga w linji pro-
stej przez las; przeprowa-
dzenie granicy w sporze
granicznym i oznaczenie
jej na mapie.
Duktor t. wódz, dowódca.
Dukwiarstwo . drobiazgo -
wość, pedanteria.
Dulce est desipere in loco
/. miło jest odpocząć przy
odpowiedniej .sposobno-
ści.
Dulce et decorum est pro
patria mori /. miło i za-
szczytnie jest urarzei^ za
ojczyznę.
Oulcynea k. ukochana; u-
rojona pani serca Don Ki-
szota.
Dulka n. na brzegu łodzi
dwa kołeczki połączone czę-
ścią poziomą, między któ-
remi porusza się wiosło.
Duma T. dn$l. rada; w Ro-
sji Zgromadzenie prawodaw-
cze z postów obieralnych.
Dum-dum, kule ołowiane
w koszulkach niklowych
rozrywających się w ciele
trafionym
Dum tacet (tacenti. clamat
(clamant) 1. gdy milczy (mil-
czą), woła (wołająl. t. j. wy-
mowne milczenie.
Dtim yitant stuiti vitia in
contraria cumint /. gdy głup-
cy chcą uniknąć błędów, to
wpadają w inne wprost prze-
ciwne.
Diingungsyoik n. Ind niżej
ucywilizowany, podług pru-
skiego rozumowania prze-
znaczony na zagładę, aby
służyć za nawóz dla ludów
cywilizowanych.
Dunst n. śrót najdrobniej-
szy, używany na małe pta-
szki.
Duny n. ławice piaskn,
które morze tworzy przy
brzegach, wydmy.
Duo /. oh. Duet.
Duobus litigantibus tertius
gaudet /. gdy sit^ dwaj kbjc.i,
trzeci się cieszy.
Duodecem {. format książ-
ki, w której arkusze m.ają
po 12 kartek czyli 24 stro-
nice.
Duo quum faciunt idem. non
n9
Du])Ia — Dj-saijo
ett Idem /. jeżeli dwaj robią
to samo, to nie jest to samo;
robota robocie nierówna.
Dupla /. iluść podwójna.
Duplex t. podwójny.
Duplika *>/. od po wiedź. skar-
żącego na replikę oskarżone-
go; odpowiedź na odpowiedź.
Duplikat ł. podwójny eg-
zemplarz; podwójny odpis
I dokumentu; kopja rachun-
ku, wekslu i t. p.
Duplikować i. zdwajać.
Dur ti>. w mu!. tonacja lub
gfnua o wielkiej tercji, skra-
dającej się z dwóch całych
tonów.
Dura lex sed lex ł. twarde
prawo — lecz prawo.
Dura necessitas 1. twarda
konieczność.
Durante causa durat effectus
i. dopóki trwa przyczyna,
trwa i skutek.
Duser /. grzeczność, słod-
kie słówko, kompliment; na-
■ piwek.
Du sublime au ridicule II n'y
a (}u'un pas /. (dii s0ilim o ri-
diicMl ii ńja k{ pa) od wznio-
słości do śmieszności tylko
jeden krok.
Ouumwlrał ł. panowanie
■2-ch mężów.
Dux i. książę, wódz; w
miiz.: główny temat w fudze.
Dwt. skr. Pennyweight tobj.
Dychroizm *g. dwubarw-
ność.
DycMować >i. zatykać szpa-
ry (pakułami , suknem
1 t. p.).
Dychtowny n. spójny, szczel-
ny, mocny, tęgi.
Dydaktyka g. część peda-
gogiki, podająca prawidła
nauczania; umiejętność na-
liczania; dydaktyczny, nau-
czający.
Dyfamac|a ł. oszczerstwo,
szkodzenie czyjej dobrej
sławie, potwarz, nastawa-
nie na honor, zniesławie-
nie.
Dyferencja ł. różnica;
spór.
Dyferencjacja nł. różnicz-
kowanie.
Oyferencjalny rachunek ni.
rachunek różniczkowy; da
taryfa: stawka za przewóz
pewnego gatunku towaru,
stosunkowo mniejsza na od-
ległościach dłuższych niż
na krótszych; d-y termometr
przyrząd pokazujący różni-
cę jednoczesnej temperatu-
ry dwuch miejsc.
Dyferować ł. różnić się.
zha':za'', nie zgadzać się.
Oyfidencja t. niedowierza-
ni'',pofl(!JrzeTiie.
Dyfrakcja nt. uginanie się
lironiicni światła, zboczenie.
Oyfterja, Dyfteryt *g. błoni-
ca, niebezpieczna zaraźliwa
choroba gardła.
Oyftongj. dwugłoskii.
Dyfuzja {. wzajemne prze-
nikanie i mieszanie się z so-
bą rozmaitych cieczy i ga-
zów; nierównomierne od-
bicie się światła.
Dyga ./'. grobla.
Dygamja *g. dwużeństwo.
Dygesta of>. Digesta.
Dygiestja i. trawienie;
rhftn. wytrawianie.
Dygitaleina, Dygitalina ni.
sub.stancja trująca otrzymy-
wana z roślij.y napai'stnicy
szkarłatnej (digitalis).
Dygnitarz nł. piastujący
wysoki urząd lub godność,
dostojnik.
Dygresja 1. odstąpienie ,
zboczenie od rzeczy.
Dyjeta ob. Djeta.
Dykasterjay. wydział władz
rządowych.
Dykcja i. sposób wysło-
wienia się, wymowa.
Dykcjonarz nt. słownik.
Dyktando, Dyktat /. spisy-
wanie tego, co mówiący
każe pisać podług swoich
słów.
Dyktator ł. czasowy na-
czelnik państwa z władzą
nieograniczoną.
Dyktatura ł. władza dykta-
tora; czas jego rządów.
Dykteryjka ł. krótka po-
wiastka żartobliwa, aneg-
dota.
Dylacja 2., Dylata zwleka-
nie, ociąganie się, odrocze-
nie w sprawach sądo-
wych.
Dyiapidacja ^., trwonienie,
marnowanie, rujnowanie.
Dyiatacja i. rozszerzenie
(np. granic).
Oyiałoryjny ł. dotyczący
przewleczenia sprawy.
Dylemat g. dwojaki wnio-
sek , rodzaj rozumowania
z dwóch przeciwnych zało-
żeń, prowadzący do jedne-
go wyniku; trudny wybór
między dwiema ostateczno-
ściami.
Dyletant u>. miłośnik sztu-
ki i nauki oddający się jej
z amatorstwa nie z zawodu,
nie specjalista, amator.
Oyletantyzm nł. lubowanie
się w Sztuce lub nauce, bez
zawodowego oddania się jej;
niedokładna znajomość da-
nej sztuki lub nauki, amator-
stwo.
Oyliians /. pośpieszny po-
wóz p<jcztowy.
Dylueydacja ł. wyjaśnienie,
wykazanie.
Dyiuwjum oh. Olluvlum; dy-
luwjalna formacja, pokłady
czwartorzędowe napływo-
we, powstałe w ostatnim o-
kresie gieologicznym, skła-
dające się z gliny, mułu,
piasku, żwiru, wapna i gła-
zów (wtedy żyły olbrzy-
mie ssaki i pojawił się czło-
wiek).
Dymensja 1. wymiar, roz-
miar. .
Dyminuacja 1. zmniejsze-
nie, uszkodzenie.
Dymisja ł. uwolnienie od
stu/.by rziiiluwcj.
Dymitować 1. doręczać, od-
dawać.
Dymorfizm *g. dwuposta-
ciowość: własność, skut-
kiem której ta sama roślina
wydaje liście, kwiaty i t. d.
dwojakiej postaci; własność
niektórych płynów, iż wy-
dają kryształy dwojakiej jio-
staoi.
Dyna *g. siła, która, dzia-
łając na masę jednego gra-
ma, nadaje mu w ciągu se-
kundy prędkość jednego me-
tra na sekundę.
Dynamiczny *g. działający
według praw dynamiki; na-
leżący do dynamiki; d-a
teorja objaśniająca zjawiska
ruchem najdrobniejszych
cząsteczek ciał.
Dynamika g. nauka o pra-
wach ruchu ciał i o siłach
poruszających (część me-
chaniki); w mm. cieniowa-
nie zależne od siły fizycz-
nej grającego.
Dynamit *g. materjał wy-
buchowy z nitrogliceryny
z dodatkiem materjałów
sypkich niepalnych np.jiia-
sku, krzemionki i t. d.
Dynamitard /. anaj-chista
używający dynamitu jako
środka zniszczenia.
Dynamizm *g. pogląd filo-
zoficzny, przyjmujący siłę
jako główny czynnik bytu
świata.
Dynamoelektryczna *g. ma-
szyna, wytwarza elektrycz-
ność za pomocą [iraey me-
chanicznej, poruszającej e-
lektro-magncsy; skr. Dynamo
a. maszyna Dynamo.
Dynamogienja *g. ]>otęgo-
wanic się siły; wzrost po-
czucia siły,
Dynamogieniczny *g. wy-
twarzający siłę.
Dynamograf "g. przyrząd
do mii'rzpnia oporu pocią-
gów kolejowych.
Dynamometr *g. przyrząjj
do mierzenia siły, biło-
micrz.
Dynasta g. dziedziczny
władca, monarcha, założy-
cicf- a. członek dynastji;
możnowładca.
Dynastja g. ród panujący;
przen. ród, którego członko-
wie z ojca na syna przez
.szereg pokoleń pracują z od-
znaczeniom w jednym i tym
samym zawodzie.
Dyngus n. zwyczaj oble-
watiia wodą w drugie świę-
to Wiclkicjnocy, śmigu.sł
Oyo- o/t. także Djo-.
Dyonizos g. oh. Bachus.
Dyplokok *(j. każda para
bakterji kulistych , mają-
cych własność układania
się w pary czyli po dwie.
Dyplom .9. dokument wy-
dany przez wyższą władzę
lub zakład naukowy, nada-
jący stopień naukowy, przy-
wileje, godności i t. p.; pa-
tent; dyplomaty, dokumenty
dyplomatyczne i historycz-
no; dyplomowany, mający dy-
plom.
Dyplomacja *g. nauka, for-
ma i sposób znoszenia się
państw między sobą, zała-
twiania interesów zewnętrz-
nych i spraw międzynaro-
dowych ; osoby kierujące
polityką międzynarodową;
zręczność W postępowaniu;
nieszczerość.
Dyplomata *g. wyższy u-
rzędnik państwowy, zała-
twiający zagraniczne inte-
resy państwa; człowiek
zręczny w postępowaniu;
dyplomatyczne ciało, wszyscy
posłowie obcych państw
przy jakim dworze; dyploma-
tyczny sposób mówienia, mo-
wa ostrożna, gładka, niekif
dy obłudna i dwuznaczna;
dypiomatyzować, postępować
oględnie, ostrożnie, licząc
się ze słowami.
Oyplomatarjusz ni. zbiór
dyplomów i przywilejów ,
mających historyczne i. po-
lityczne znaczenie.
Dyplomatyka nł. nauka o
starych dokumentach, icL
rozróżnianiu i odczytywa-
niu.
Dypsomanja *g. opilstwo,
powracające w pewnych o-
kresach."
Dypterologja "g. część zoo-
logji o owadach dwuskrzy-
dłych.
Dyptyk *g. obraz złożony
z dwóch części; lista kola-
torów czyli dobroczyńców
klasztoru.
Dyrekcja 1. zarząd; kiero-
Wiiictwo; kierunek.
Dyrektor 1. kierujący pew-
ną instytucją.
Dyrektorjat ni. urząd na-
czelny kierujący; tytuł rzą-
du francuskiego za czasów
W. Rewolucji.
Dyrektorjum l. władza na-
czelna.
Dyrektywa 1. kierunek za-
lecony , zasada przewod-
nia.
Dyrhem ar. rodzaj dawnej
monety tureckiej, perskiej.
Dyryglent /. kierownik; za-
rządzający; kapelmistrz.
Dyrygować ł. kierować, za-
wiadywać, rządzić; w »iu:.
wskazywać grającym a. śpie-
wającym takt i cieniowanie
głosu.
Dysażjo w. potrącenie od
wartości [lieniędzy mają-
cych wyższy kurs, p''zy za-
Iłyscoptacjii — ł»y\vi/ja
40
auaui« ich na pieniądze
mające kurs niższy.
Dysceptacja t. rozprawy,
roztrząsanie.
Oyscernować 1. rozróżniać.
Dyscesja 1. rozdzielenie
Ki(j, rozbicie sie.
Dyscyplina 1. karność, po-
rządek, rygor; krótki bat o
kilku rzemykach lub sznur-
kach; zbiór systematyczny
prawd stanowiących jaki
k i e r u n (! k filozoficzny a.
dział jakiej nauki; dyscypli-
narna kara, kara, nałożona
na urzędnika przez jepo
władzt; zwierzchnią; d-a
władza , władza przełożo -
nych nad podwładnymi w
sprawach służbowych.
Dyscypuł /. uczeń.
Dysekcja i. rozcięcie, roz-
członkowanie ciała, otwo-
rzenie zwłok; rozbiór kry-
tyczny jakiego utworu, ja-
kiej teorji, przez rozłożenie
na czijści.
Dysekować t. rozbierać ,
badiić drobiazgowo.
Dysenterja g. krwawa bie-
gunka.
Dysertacja /. piśmienna roz-
prawa naukowa, iUjieg. bro-
niona publi(v.nie przy ubie-
ganiu się it stopień nau-
kowy.
Dysertować 1. rozprawiać,
rozwodzić sie nad czym sze-
roko.
Dysfagla *g. chorobliwa
trudno,4ć połykania.
Oysforja ff. nieprzyjemne
poczucie, uczucie przygnę-
bienia.
Dysgracja nł. utracenie ła-
ski, niełaska; dysgracjonować,
dysgracjować, pozh.iwić łaski.
Dysgre.sja o/i. Dygresja.
Dysgusł tr. ni'v;hęć; uieu-
kontentowanie ; obrzydze-
nie; zniewaga.
Dysharmonja nt.. niezgod-
ność, fałszywy dfwięk, roz-
dźwięk; nieporozumienie.
Dyshonor irł. bezcześć,
hańba.
Dysjunkcja oh. Dyzjunkcja.
Dysk g.-t. krąg; ciężki
krąg służący za pocisk, tar-
cza.
Dyska/. tarcza na słupie
z jednej strony zielona
z drugiej czerwona, ozna-
czająca granicę stacji kole-
jowej; dziesiątka (moneta,
karta do gry).
Dyskant o/>. Dyszkant.
Dyskobol g. atleta rzuca-
jący dyskiem (statua).
Dyskomodować i. utrudniać,
być niewygcdiiym.
Dyskonłer/. skupujący we-
ksle dla zdy.skontowania ich.
. Dyskonto «•. potrącenie
procentu przy zafiłaceniu
wfk.slu przed terminem; dy-
skontować, strącpć; weksel
sprzedać przed terminem
za potrąceniem procentu;
dyskontowy bank, bank, któ-
rego głój^ne operacje pole-
gają na nabywaniu weksli
przed termin^im z potrące-
niem dyskonta i inkasowa-
niu m terminie płatności.
Dyskrazja g. zakażenie
krwi.
Dyskrecja 1. zachowanie
tajemnicy; powściągliwość;
względność , delikatność ;
niewdzioranie się w cudze
tajemnice; delikatność; dy-
skrecjonalny, zostawiony do
woli, do uznania; dyskrecjo-
nalna władza, nadanie wła-
dzy jednej osobie podejmo-
wania w pewnych razach
wyjątkowych środków, jakie
sama za .stosowne uzna; dy-
skrecyjne dni, dozwolone dni
zwłoki w płaceniu wetsli.
Dyskredyt /. utrata kredy-
tu, zaufania, zla opinja.
Dyskredytować /. zepsuć
wziętość, reputację, opinję.
Dyskretny /. umiejący za-
chować tajemnicę; delikat-
ny, skromny.
Dyskurs ł. rozmowa, roz-
prawa.
Dyskurować 1. prowadzić
dyskurs, rozprawiać.
Dyskusja /. rozprawa, ust-
ne roztrząsanie sprawy, wy-
miana wzajemna poglądów.
Dyskutować 1. roztrząsać,
rozprawiać.
Dyskwalifikować /. uzna-
wać w kim a. w czym brak
wymaganej kwalifikacji (do
jakiej czynności lub użyt-
ku); czynić kogo a. co nie-
zdatnym do jakiego celu.
Dyslokacja ofi. Dyzlokacja.
Dysmembracja i. rozczłon-
kowanie, rozdzielenie; usz-
czuplenie uposażenia ko-
ścielnego.
Dysocjacja t. rozpadniecie
się, rozluźnienie, rozkoja-
rzonie.
Dysolucja i. rozkład, roz-
przężenie.
Dysolwować 1. rozkładać,
rozdzielać.
Dysonans /. dźwięk fałszy-
wy, rozdźwięk, niezgodność.
Dyspartycja nł. podział.
Dysparycja nł. zniknięcie.
Dyspensa śrł. pozwolenie
(na zawarcie małżeństwa
pomimo przeszkód), zwol-
nienie od niektórych reli-
gijnych obowiązków (np. od
postu).
Dyspensatorja iri. postano-
wienie władzy duchownej.
Dyspepsjaj'. niestrawność.
Dyspersja »<. rozproszenie,
rozszczepianie promieni
światła.
Dysponenda nt. w księgar-
stwie: książki otrzymane w
komis a niesprzedane, zo-
stawione do rozporządzenia
tego, który dostarczył.
Dysponent */., Dyspozytor i.
zastępca pryncypała w za-
kładzie handlowym lub
przemysłowym ; zarządza-
Dysponować 1. rozporzą-
dzać, wydawać rozfKjrządze-
nia; usposabiać, przygoto-
wywać, dysponowany, do cze-
goś usposobiony, przygoto-
wany.
Dyspozycja I . polecenie,
r<.zpiJ^z<^dzfenie, zarządze-
nie; usposobienie, skłon-
ność; w stylislyie: i>odział
odpowiedni tematu na czę-
ści, rozkład, plan utworu;
być do d-cji być, do rozpo-
rządzenia.
Dyspozytor ł. oh. Dysponent.
Dysproporcja >»/.niepropor-
cjonalno';ć.
Dysproporcjonainy nł. od-
znaczający się brakiem pro-
porcji ; niestosowny ; nie-
kształtny.
Dysputa /., Dysputacja t.
spór uczony; słowna wy-
miana poglądów między u-
czonymi, ustna rozprawa
naukowa, prowadzona wo-
bec grona słuchaczów.
Dysputować ł. prowadzić
dysputę; rozprawiać, spie-
rać się.
Dystans yl odległość mię-
dzy dwoma punktami; od-
ległość ściśle określona; dy-
stansowa Jazda, jazda na jed-
nym koniu na wi<^kszych
odległościach bez odpo-
czynku.
Dystansować/, prześcigać.
Cysłeleologja V t e o r j a
zjawisk niezgodnych z pla-
nem celowym świata; bez-
celowość; nienormalność.
Dystrakcja ł. roztargnienie;
rozrywka; przeszkadzanie.
Dystrakf /. człowiek roz-
targ.niony.
Dystrybucja 1. podział, roz-
dawanie, rozdzielanie; na-
zwa handlu tytuniem, tra-
fika; dystrybucyjny, podziel-
ny, szczegółowy.
Dystrybuować t. rozdzie-
lać, wydzielać.
Dystrybutor t. rozdziela-
jący, rozdający; handlujący
wyrobami tytiiiiiowemi.
Dystrybutywa nł. rozdawa-
ąie urzędów wakujących.
Dystrykt i. obwód, okri\g,
powiat.
Dystych g. dwuwiersz.
Dystylacja ł. przekrapla-
nie, zamienianie płynów na
parę, a potem oziębienie i
skroplanio w innym naczy-
niu celem oczyszczenia od
przymieszek; pędzenie oko-
wity.
Oystylamia {ob. dystylować)
zakład do dystylacji spiry-
tusu, olejów, ropy i t. p.
Dystylator t. oczyszczający
wódkę, fabrykant wódek.
Dystylować l. \ .ddaw;vć dy-
stylacji, przi|/i;UZ<lĆ.
Dystyng(w)ować t. wyróż-
niać; dystrn|(w)«wa*y, od;
znaczają< y się wytworno-
ścią form towarzyskich.
Dystynkcja /. wyróżnienie;
postępowanie według wy-
twornych iwyczajor towa-
rzyskich.
DystyaktorJiMi irl. znaczek
symboliczny, przypinany na
piersi lub noszony na wstę-
dze, wskazujący godność
piastowaną albo stopień na-
ukowy.
Dysunita oh. Dyzanłta
Dysydent t. niekatolik, in-
nowierca w d«u). Polsce;
nienależący do religji pa-
nującej; od.szczepieniec.
Dysymilacja /. zastąpienie
powtarzającego się brzmie-
nia innym np. MMlatittco za-
miast mutartiito.
DysymulacJa t. udawanie,
ukrywanie jirawdy, obłuda.
Dysymulować t. taić się
z czym, nie dać poznać p<i
sobie.
Dysypacja/. roztrwonienie.
Dysypator ł. marnotrawca.
Dyszkant tr . najwyższy
głos w śpiewie; osoba śpie-
wająca tym głosem.
Dyieizm 'g. doktryna dwo-
istego bóstwa, dwojakiej
przyczyny (dobrej i złt-j).
Dytyramby, pieśń pochwal-
na na czyją czfe^ć; pieśń na-
miętna; śpiew pełen na-
tchnienia.
Dywagacja nt. chwiejność;
odchodzenie od przedmio-
tu; bredzenie.
Dywagować t. odstępować
w mowie od głównego
przedmiotu; bredzić.
Dywan tur. wielka rada
państwa, sąd najwyższy w
Turcji; kobierzec; d. kwia-
towy, klomb z kwiatami two-
rzącemi deseń, kobierzec
kwiati'wy.
Dywergiencja ł. rozbież-
ność; zbaczanie od pierwot-
nego kierunku.
, Dywersja t. odwrócenie u-
wagi; rozrywka; uszczerbek;
niespodziewany napad lub
ruch wojska w celu rozerwa-
nia uwagi przeciwnika i po-
krzyżowania mu planów;zro-
bić d-ję, popsuć czyje plany.
Dywertyment u. rozrywka,
przyjemność.
Dywidenda /. [/.] część czy-
stego zysku z przedsiębior-
stwa akcyjnego przypadają-
ca na jedną ;ikcję.
Dywidować 1. dzielić.
Dywinacyjna t. zdolność.
zdolność wróżenia, przepo-
wiadania, prorokowania, od-
gadywania.
Dywizja i. podział; dziele-
nie; [f!\ oddział wojska
z wszy.stkiemi lub kilkoma
41
Dywizjon — Enorescnioja
rodzajami broni, mogący po-
dejmować samodzielnie ru-
chy (złożony zwykle z 4-ch
pułków).
Dywizjon f. [/.] oddział ju-
«dy złożony z dwóoti szwa-
dronów; oddział piechoty
rłorony z dwóch kompanji;
dywizjoner, w Austrji gene-
rał - porucznik dowodzący
dywizją.
Dywizorek «■/. przyrząd
drukai-ski do utrzymania
aad kasztą rękopisu ze wska-
zówką oznaczającą składane
wiersze.
Dywulgacja ni. rozgłosze-
nie tajemnicy.
Dywulgować ł. wypaplać
tajemnicę.
Dyz- g. ob. także Dys-.
Oyzasocjacja nt. kojarze-
nie wyobrażeń rozdzielo-
nych {przez wypad ogniw
pośrednich).
Oyzgust ob. Dysgusł.
Dyzintegracja ni. rozdzie-
lenie, rozłączenie.
Dyzjunkcja /, rozdział, roz-
łączuo^e, rozjemczoś<5.
Dyzlokacja/. rozmieszcze-
aie, rozłożenie np. wojska,
przemieszczanie, przesnnię-
)ie, zaburzenie w położeniu
jkał ; wypi'owadzenie ich
! pierwotnego położenia.
Dyzobligować nt. uwalniać
j)d zobowiązań.
Dyzunita ni. wyznawca Ko-
icioła wschodniego (w daw.
'olsce), który nie przystąpił
.0 unji brzeskiej, nieunita.
Dyżur/, służba obowiąz-
owa w danym dniu lub no-
y na podstawie ułożonego
orządku służbowego; dy-
umy, pełniący dyżur.
Dziandzlu/r mandi. wielko-
ządca Maudżurji mianowa-
y przez rząd chiński.
Dzianet [«-.] okazały koń
asy włoskiej, hiszpańskiej
ih tureckiej pod kawale-
jystę lekko zbrojnego.
Dziekan ł. duchowny, za-
'.ądzający dekanatem; pro-
)8or na czele wydziału u-
iwersyteckiego.
Dziekanat M. pewna ilość
irafji będących pod wła-
żą dziekana.
Dzirył ar. rodzaj krótkiej
łóczni, służącej za pocisk.
Dziwer tur. deseń na stali
imasceńskicj; dziwerować,
odrawić, kuć żelazne i
Alowe druty, skręcone ra-
»m, dla otrzymania stali
emasceńskiej).
Dżamja, Dżamłd ar. me-
•.et.
Ożeneryksza, japońska ry-
za (ob.) o jodnem kole.
Dżentelman ob. Gentleman.
Dietob. Jet.
Dżiudiitsu Jap. rodzaj gi-
nastyki japońskiej, zapaś-
ctwo polegające na wyra-
bianiu siły i zręczności, na
znajomości sposobów jak-
najprędszego obezwładnie-
nia p)'zeciwnika, z użyciem
jaknajninioJRzogo wysiłku,
tudzież na znajomości spo-
sobów odparcia przeciwnika
biegłego w tej sztuce.
Dżoklej ofi. Źokie{.
Dźon-Bull, ob. John Buli.
Dżonka chM. niezgrabna
ale lekka i szybka dwuma-
sztowa chińska łódź żiiglo-
wa.
Dżuma tiir. morowa zara-
za, j)owodująca obrzmie-
nie gruczołów i zakażenie
ki'\vi.
Dżungla hind. [a.\ obszer-
na płaszczyzna pokryta za-
roślami, gdzieniegdzie ba-
gnista, w Indostanie.
Dżut oh. Juta.
Ożygitówka (w. [r.] popisy
gimnastyczne konne wyko-
nywane przez Czerkiesów i
Kozaków.
Dżyn a. wódka jałowcówka.
Dżyngoizm, JIngoIzm, szo-
winizm anglo-saekiwAnglji
oraz w Stanach Zjednoczo-
nych Ameryki Północnej
(od imienia patrjoty angiel-
skiego Jingo).
Dźwir ob. Dziwer; dźwirów-
ka, strzelba dziwerowana.
E.
Eagle a. figi) złota moneta
w Stanach Zjednoczonych
Amei-j-ki Półn. = 10 dola-
rom.
Earl a. (erl) hrabia w An-
glji-
East a. (isl) wschód.
Eastem «. (tslernj wscho-
dni.
Eau de Cologne /. fo do ko-
lon) woda kolońska pach-
nąca.
Eau torte / fo /orf) kwas
saietrzany, serwaser; rodzaj
miedziorytu trawionego tym
kwasem (akwaforta).
Ebenlsterja /. stolarstwo
meblowe ai-tystyczne.
Ebjonici liebr. dotl. ubo-
dzy: sekta żydowsko-chrze-
.^cijańska powstała w 2-gim
wieku w Palestynie, u-
znająca tylko część zasad
chrześcijańskich.
Eblls ar. zły duch, przy-
wódca szatanów według Ma-
hometa, duch ciemności; ob.
Iblis.
Ebonit a. masa rogowa,
czarna, z kauczuku wulka-
nicznego, używana na wy-
roby niektórych przyrzą-
dów elektrycznych i lekar-
skich.
Ebulicia 1. wrzenie gwał-
towne, kipienie; powstawa-
nie pęcherzy.
E. c. skr. Exempli causa
l. dla prs;yjcładu.
Ecart j. w handlu: róż-
nica między kursem dnia
a kursem dostawy.
Ecartj /. {ekariej rodzaj
dwuosobowej gry w karty.
Ecce homo! t. dosl. oto czło-
wiek! wizerunek Chrystusa
z cierniową koroną.
Ecclesia /. zgromadzenie
wiernych. Kościół; E. mili-
tans Kościół wojujący; E.
trlumphans Kościół tryumfn-
Echange J. (ena'^21 wy-
miana.
Echantillon /. (es!a"tiją)
pł'óbka okazowa.
Echappemenł /. (eszapmc^)
wychwyt kotwicowy lub
walcowy do regulowania ru-
chu w zegarku.
Echelle /. fetzeU rynek
handlowy, port, miasto han-
dlowe.
Echin, Echinus g.-t. woło-
we oko, jajownik, ozdoba
rzeźbiai-ska w kapitelu sty-
lu- doryc kiego.
* Echinit *g. jeżowiec ska-
mieniały.
Echo g. odgłos, oddźwięk;
odbif^ie głosu.
Echt n. prawdziwy, jak
należy, dobry.
Śclaireurs"/. (eklerór) for-
poczty wysłane dla rozpo-
znaniu stanowisk nieprzy-
jacielskich.
Ecossaise/. (ekotez) taniec
szkocki.
Ecu /. (ekii) dawniejsza
srebrna moneta francuska
= dzisiejszym 5-ciu fran-
kom.
Ecumeur de mers .f. fekU-
mór do mer) pirat, rozbójnik
morski.
Ed. skr. edidit /. wydał.
Edda KiłT. dofl. prabab-
ka; tytuł zbioru podnń o
bożkach i bohaterach skan-
dynawskich.
Edeling ». szlachcic u sta-
rcz. Giermanów.
Eden hcbr. raj, rozkosz;
I redeńłkl, rajski, niebiański.
Edenizm ni. czas poprze-
dzający epokę barbarzyń-
stwa (ob. Eden).
Edition de luxe /. (tditją do
liiks) wydanie zbytkowne,
ozdobne.
Editio princeps ł. najdaw-
niejsze wydanie dzieła, pier-
wodruk; zwł.iszcza pierw-
sza edycja pisarza starożyt-
nego.
Edier n. szlachcic nie-
miecki.
Edomczyk, nieprzyjaciel
żydów, tatar.
Edrodon stie. [/.] puch
Łączki edredonowej.
Edukacja t. wychowanie,
wykształcenie.
Edukt 1. wyciąg zrobiony
drogą chomiczuo-technicz-
ną; dowodzenie prawne po-
chodzenia szlachetnego; wy-
ciąg' z dokumentu.
E duobut malit minimuni e-
llgendum est 1. z dwojgu złego
należy wybrać mniejsze.
Edycja 1. wyda.-iie książki,
nakład (dzieła).
Edyficjum t. budowla,
gmach.
Edykt ł. rozkaz, rozporzą-
dzenie władzy, wyrok.
Edyl 1. urzędnik czuwają-
cy nad bezpieczeństwem i
porządkiem w dawnym Rzy-
mie, mający także nadzór
nad budowlami.
Edypowy, trudny do odga-
dnięcia (od imienia bajecz-
nego króla Edypa).
Edytor 1. wydawca (książ-
ki).
Efeb g. w starożytnej Gre-
cji młodzieniec dojrzewa-
jący.
Efekt 1. wrażenie; skutek;
efektowny, zwracający na sie-
bie uwagę i sprawiający
dobro wrażenie; efekciar-
stwo, uganianie się za efek-
tami.
Efekta, Efekty 1. ruchomo-
ści, rzeczy, szczególniej po-
dróżne i wojskowe; pakun-
ki; papiery wartościowe dłu-
goterminowe, znajdujące się
w obiegu; rzeczy warto-
ściowo.
Efektywny /. istotny, rze-
czywisty.
Efemeryczny ff. krótkotrwa-
ły; cnwilowy, przemijają-
cy.
Efomeryda g. żyjątko kró-
tkotrwałe; pisemko ulotne
podające zdarzenia dnia;
owad żyjący dzień jeden,
jętka; przen. istota szybko
przemijająca; e-y tablice a-
stronomi',-zne, w których
podane jest położenie ciał
niebieskich, obliczone na
rok.
Efemeryzffl *g. krótkotrwa-
łość.
Efeminacja r. zniewieścia-
łość.
Efendi tur. pan, mistrz,
godujść wysokiego urzęd-
nika i uczonego w Turcji.
Eferwescencja /. wzburze-
nie, pienienie się.
Efeta g. w starożytnych
Atenach sędzia kryminaln.y.
Effigies /. wyobrażenie, o-
b)-az; w numizmatyce głowa
lub popiersie portretowe o-
soby; ob. In effigie.
Efimek r. dawny talar.
Eflorescencja ni. wykwita-
nie, kwitnienie; wyrzut na
skórze; rozpadanie się kry-
Kfiucncja - Kkifrka
42
sztafów soli na raiałki pro-
Efluencja nt. wypływ.
Efod ff. oh. Humerał.
Efor g. członek władzy są-
dowoj i administracyjno] w
dawnej 8parcie, czuwający
nad obyczajami królów i
urzf;dników; nadzorca ko-
ścielny i szkolny ; efor-
ka, przełożona, nadzorczy ni
szkół żeń.skich za czasów
Ksi(;.stwa War.szaw.skiego ;
dama klasowa.
Efraizm, Efraimita, moneta
z licbego srebra a. złota,
bf^dąca w obiegu w Polsce
za .\ugusta III (od imienia
mincarza Efraima Brenna).
Efrakcja ni. włamanie.
Efronł /'. zuchwalec, aro-
gaTit.
Efronterja /. bezcze'ność,
buta, zarozumiałość, arogar,-
cja, zuchwalstwo.
E. g. skr. Exempli gratia /.
dla przykładu.
Ćgal /. równy, jednakowy;
taki sam, podobny.
Egalitaryzm f. dążenie do
zrównania ludzi między so-
bą czy to pod względem
praw, czy pod wz^ędem do-
chodów.
Egaliłć f. równość.
Egalizować /. wyrówny-
wać. •
Egerja 1. nimfa, doradczy-
ni króla rzymskiego Numjr
Fompiljusza; wogóle: dorad-
czyni.
Egestas artes docet ł. nie-
dostatek uczy wszystkiego.
Egestja 1. wydzielanie
z ciała części zużytych.
Egida g.-l. puklerz, tar-
cza, opieka, osłona, prze-
wodnictwo.
Egiptolog *g. znawca sta-
l'ożytności egipskich.
Egipłologja *g. nauka o ję-
zyku, piśmie i cywilizacji
staru-egipskiej.
Egiantyna /. róża dzika.
Ego 1. ja.
Egocentryczny nt. poczy-
tujący swoje „ja" za cel
wszystkiego.
Egoista nt. samolub, so-
bek.
Egoizm nt. samolubstwo,
sobkostwo, interesowność.
Egotyczny ni. samobytny;
polegaj.jcy na istnieniu tyl-
ko własnego ja; e-a poezja,
poezja, której przedmiotem,
jest osoba autora.
Egotyzm ni. skłonność do
zajmowania wszystkich .swo-
ją osobą; w/i/.Solipsyzm^oA.'>.
Egreta /. kitka z piór lub
drogich kamieni; wyłado-
wanie elektryczne w- posta-
ci świetlnego wachlarzyka.
Egyptienne /. w drukar-
stwie: pismo egipskie rów-
ne, bez cienkich sztrychów.
Egzacerbacja t. podrażnie-
nie, rorgorycjsenie; pogor-
KZiTiic (choroby).
Egzagieracja 1. przesada.
Egzakcia 1. ściąganie, po-
datków. '
Egzaktor 1. poborca podat-
ków.
Egzaltacja /. uniesienie,
zapał przesadny; zbytnie
podniesienie uczuć; egzalto-
wany, łatwo się unoszący,
zapaleniec.
Egzamin /. przesłuchanie
z postępu w nauce, spraw-
dzenie, badanie.
Egzaminator t. sprawdza-
jący, przesłuchujący zdają-
cego egzamin; egzaminator-
ski ton pytania, napuszony,
przesadny.
Egzantema .?., Egzantema-
tyczna gorączka, rodzaj fe-
bry, przy której perjodycz-
nie zjawiają się i znikają
wyrzuty sicóriio.
Egzarcha g. w kościele
greckim .najstarszy metro-
polita; dawniej wielkorząd-
ca bizantyjski.
Egzarcbat irl. godność eg-
zarchy: obszar będący pod
zawiadywaniem a. zarzą-
dem egzarchy.
Egzasperacja /. wielkie
rozdrażnienie , rozjątrze-
nie.
Egzegeta g. uczony wykła-
dający Pismo Święte, obja-
śniający je.
Egzegeryka g. nanka wy-
łożenia, objaśnienia.
Egzegeza g. olijaśnienie,
•wykład (Pisma Św.).
Egzekracja 1. zdjęcie świę-
ceń, uroczyste wyklęcie.
Egzekrować 1. przeklinać,
złorzeczyć.
Egzekucja t. wykonanie,
spełnienie wyroku; wyko-
nanie utworu muzycznego;
wykonanie kary, zwłaszcza
kary śmierci; ściąganie pod
przymusem należności skar-
bowych; przez wyznaczenie
licytacji, lab przysłanie żoł-
nierzy na postój do' czasu
uiszczenia należności skar-
bowej; żołnierze posłani dla
wymuszenia podatku; egze-
kucyjny proces proces o nie-
właściwość egzekucji.
Egzekutor 1. wykonawca
(wyroku , testamentu); u-,
a^zędnik niższy, wykony-
wująoy polecenia swego
zwierzchnika.
Egzekutywa irl. władza.wy-
konawcza; przymusowa wy-
konalność poleceń, wyro-
ków.
Ekzekwent t. ekzekwujący
na mocy wyroku.
Egzekwje 1. naljożeństwo
za umarłych.
Egzekwować 1. wykony-
wać; ściągać przymusowo
podatki zaległe.
Egzema g. rodzaj choroby
skórnej: wyprysk swędzą-
cy-
Egzemcia, Egzempcja t. wy-
jęcie, uwolnienie od cięża-
ru; przywilej uwalniający
od obowiązku prawem na-
kazanego; uwolnienie z pod
jurysdykcji bezpośredniego
zwierzchnika kościelnego,
a poddanie wyższemu; wy-
kup majątku zastawionego.
Egzemplarz /. jedna sztuka
z ogółu, jeden okaz.
Egzefhpt, Egzemt /. uwol-
fliony od jakiegoś obowiąz-
ku.
Egzenterować 1. otwierać
zwłoki, wyjmować wnętrz-
ności z trupa w celu zbada-
nia ich.
Egzercerować, Egzercyro-
wać n. uczyć robienia bro-
nią.
Egzercycje 1. ćwiczenia,
wpr.iwy.
Egzercytować się 1. ćwi-
czyć się, wprawiać się.
Egzerga /. miejsce u spo-
du medalu a. monety, gdzie
umieszcza się napis lub
data.
• Egzlialacja /. wyziew, wy-
dzielanie gazów.
Egzoticja 1. obowiązek da'
wania kwater bezpłatnie dla
dworu królewskiego i dy-
gnitai"zy.
Egzogamja "g. zakaz za-
wierania małżeństw z oso-
bą tego samego rodu, szcze-
pu, jako podstawa urządzeń
rodzinnych w pewnym daw-
nym okresie rozwoju ludz-
kości.
Egzolucja t. zapłata.
Egzonerować /. uwalniać
od ciężaru.
Egzorbitancja trt. niezgod-
ne z prawami postępowanie
lub zarządzenie; przekro-
czenie miary; bezprawie,
wybryk.
Egzorbitanł 1. przestępca.
Egzorcysta g. zaklinacz,
mający władzę wypędzania
złych duchów; kleryk ma-
jący mniejsze, trzecie świę-
cenie.
Egzorcyzm g. wypędzanie
złego ducha przez zaklę-
cie; egzorcyzmować, poświę-
cać (kościelnie) dla uwol-
nienia od złego ducha.
Egzorta nt. napomnienie,
przemówienie religijne o-
kolicznościowe; kazanie do
młodzieży szkolnej zastoso-
wane; mowa pogrzebowa.
EgzOsmoza *g. mieszanie
się płynów gęstszego z rzad-
szym za pomocą przesiąka-
nia przez oddzielającą je
błonę a. przez ściankę po-
ro watą. -
Egzotermiczność *g. taki
przebieg procesu chemicz-
nego, iż zarazem ciepło się
wydziela.
Egzoteryczny g. przezna-
czony dla ogółu, dohtępny
(wykład tajemnic religij-
nych, systemów filozoficz-
nych), j>opulamy.
Egzoterytta *g. popala-
zator.
Egzolycyzai *'g. barbaryzm,
używanie wyrazów i zwro-
tów cadzoziemskich zamiast
swojskich.
Egzotyczny g. pochodzą-
cy z obcych klimatów,!
z odmiennych cywilizacji; i
przedstawiający zjawiska i
właściwe strefom odmien-
nym; cudzoziemski, obcy;
egzotyczneić ob. Egzotyzn.
Egzotyzm "g. cecha obco- i
krajowa, cudzoziemska.
Egzul, Egzulan, Egzulant t.
wygnaniec, banita, wycho-
dziec; egzulka, wygnanka;
egzulancki, wygnańczy.
Egzulat /. wygnanie, ogół
wygnańców.
Egzulować 1. pójść na wy-
gnanie.
Egzyljum 1. wygnanie.
Egzystencja /. byt, istnie-
nie, zajęcie dające utrzy-
manie.
Egzystować 1. istnieć, być.
mieć wystarczające utrzy-
manie.
Egzystymacja 1. poważanie,
szacunek.
Eile mit Weile n. = Festin«|
lenta t. lab.i.
Ettgut n. towar wysiany
pociągiem pośpiesznym.
Ein mai kein mai n. jeden
jedyny raz nie bierze sici
w rachubę, pierwsze prze-
pustne.
Ein Mann ein Wort n. czło-
wiek, na którego liczyć mOi
żna, gdy da słowo, „liczyi
jak na Zawiszę".
EinspSimer n. powóz jad
nokonny, dorożka jedno
konna.
Eisenbahnfieber n. dotł. go
rączka kolei żelaznej: gwai
towna żądza podróżowani
kolejami żelaznemi.
Ejakuiacja t. wyrzucenu
wyfryśnięcie ; wysunięci
wyrazów lub głosek.
Ejaleł tur. okrąg, powii
w Turcji, paszałyk.
Ejekcja /. wymioty, gwa
towne wydalenie płynów.
Ejekt 1. w ptyrhol. cudz
podmiot utworzony na wz<
własnego.
Ejusdem tarinae 1. doi
z tej samej mąki; tego s
mego gatunku, rodzaju.
Ekarte ob. Ecarte.
Ekcema g. ob. Egzema.
Ekchymoza g. podskóri
wysięk krwi, siniec.
Ekierka /. trójkącik pr
stokątny z drzewa, metal
celuloidu lub innego
terjahi do rysowania lii
prostopadłych.
43
Ekiwok Kksporymout
Ekiwok t. oh. Ekwiwok.
Ekkiezja ,<7. ot>. Ecciesia.
Eklampsja <7. napad drga-
wek.
Eklegma g. wszelka mik-
stura {,'<!■'<*"'''' , słudkawa,
złożona głównie z uleiiku i
kleiku.
Eklektycyzm, Eklektyzm nf.
wybieranie z rozmaitych
Rystemów f ilozofioznyoli te-
go, co przypada do przeko-
nania i tworzenie z tego o-
sobiioj całości: filozofja nie-
samodzielna.
Eklektyk g. filozof, który
z rozniaityck systeniatów
wybiera to, co mu sitj wy-
daje najbliższym prawdy;
trtysta, pisarz, nie majucy
' ' 'O kierunku estetycz-
zbieracz niesarao -
Eklezjarcha g. zarządzają-
cy kościołem, djecezją.
Eklezjasta g. sługa kościo-
'a, kaznodzieja, duchowny.
Eklezjastyczny g. kościel-
ly, ducho.wny, kapłański.
Eklipsa, Eklipsis g. za-
ćmienie planety, zaciem-
[lienie.
I Eklipsować /. znikać, usu-
\vai się.
i Ekliptyka g. droga, którą
akrefila .słońce na sklepie-
niu niebieskim w ciągu jed-
'.ego roku w pozornym
i wym obiegu; rzut drogi
I iemi dokoła słońca na po-
j orne sklepienie niebies-
; ie.
Ekloga^.-^ sielanka; pieśu
astiT.ska.
Ekonom ^.oficjalista dwor-
ki, dozorujący robotników
7 polu; utrzymujący porzą-
ek w gospodarstwie; sza-
arz, intendent, rządca gma-
hu.
Ekonomiczny g. dotyczą-
y gospodarstwa krajowego,
lajątku, czynności gospo-
arczych w urzęda(;li, in-
tytucjach; należący doeko-
omji królewskiej; kasa e-a
o której wpłacają podatki.
Ekonomika oh. Ekonomja.
Ekonomista *g. zajmujący
i<j nauką ekonomji, go-
podarstwa społecznego i
i iszący o tym przedmio-
ie.
Ekonomizować /. oszczę-
zat, rządzić się oszczęd-
ie.
Et<onomja .9. gospodarstwo,
Mrność, rządno^ć, 0-
i ność; daw. królewskie
oura stołowe, które słu-
yły na utrzymanie dwo-
1 królewskiego ; e. poli-
'"1 nauka o zasadach go-
■stw^ społecznego (j
rzaniu, rozdziale i
■kowaniu bogactw na-
. eh, dla podniesienia
^uiuego dobrobytu.
Ekran f. sprzęt niekiedy
ozdobny, stanowiący zasło-
nę od światła słonecznego,
od pieca, kominka; zasłona,
na którą w przyćmionym
pokoju rzucane bywają <>-
brązy świetlne.
Ekrytuar /. sprzęt ozdob-
ny, zawierający przyrządy
do pisania: pióra, kałamarz
etc.
Eks- 1. dawny, były, nie-
gdyś.
Ekscedenł /. przekraczają-
cy miarę, naruszający po-
rządek i spokój publiczny;
wichrzyciel.
Ckstelencja trł. dogi. do-
skonałość; tytuł dawany gie-
nerałom i wysokim dygni-
tarzom cywilnym; jaśnie
wielmożny.
Ekscelentnie 1. wybornie.
Ekscentryczny nł. mimo-
Srodkowy, w którym śro-
dek obrotu nie ))rzypada w
środku kola; dziwaczny, 0-
ryginalny; ekscentryczność,
przesada, dziwaczne postę-
powanie, oryginalność; od-
ległość ogniska elipsy od
jej środka.
Ekscentryk nł. mimośród,
koło osadzone na osi, prze-
chodzącej między środkiem
a obwodem, służące do
zmiany kierunku i szyb-
kości ruchu; dziwak, ory-
ginał.
Ekscepcja f. wyjątek, wy-
łączenie.
Ekscepcjonalny ni. wyjąt-
kowy.
Eksceptor »/^. pisarz, proto-
kulista.
Ekscerpować ł. robić wy-
ciąg z pisma.
Ekscerpt, Ekscept 1. wypis,
wyciąg, wyjątek z doku-
mentu pisma lub dzieła,
streszczenie obszerniejszej
pracy.
Eksces 1. wybryk, nadu-
życie, bezprawie, wykro-
czenie.
Ekscesant ł. ob. Eksce-
dent.
Ekscyndencyjna ni. skarga
pozew o wyłączenie z pod
egzekucji, z pod zajęcia.
Ekscypować /. robić wyją-
tek, zawarować sobie, wy-
łączać.
Ekscytacja 1. podniecanie,
podrażnienie, pobudzenie,
przyśpieszenie, przypom-
nienie, podnieta, zacłięta.
Ekscytarz »/. zegar bu-
dzikipobudka.
Ekscytator ł. przyrząd do
rozbrajania a. wyładowy-
wania butelki lejdejskiej.
Ekscytować t. podniecać,
zachęcać . drażnić , przy-
śpieszać.
Eksdywizja 1. podział ma-
jątku ziemskiego między
wierzycieli.
EkthalacJB /. ob. Egzhala-
cja.
Ekshaustor ni. przyrząd do
wypuszczania pary zużytej,
bąk ssący; przyi*ząd pompu-
jący jiowictrzo napfiłnione
l;urzem fabrycznym, aby
natomiast weszło powietrze
czyste.
Ekshłbicja 1. wystawa; 0-
kazanie; wydanie.
Ekshibit i. dowód piśmien-
ny należący do jakiej spra-
wy, dokniiieiit.
Ekshipotekować 1. wykre-
ślać z ksi:(g l'!i)otecznych.
Ekshortacja 1. napomnie-
nie, przestroga.
Ekshumacja irł. wyjęcie
zwłok z grobu w celu oglę-
dzin sadowci-lekarskich.
Ekskawator ni. maszyna
do wydobywania ziemi i_
równania poziomu.
Eksklamacja I ' wykrz-^ »,
okr>:yk.
Ekskludować ł. wyłączać.
Ekskluzja (. wyłączenie.
Ekskluzywa ni. urzędowe
zastrzeżenie jakiego mocar-
stwa 'katolickiego podczas
wyboru papieża, aby niemi-
ły tefnu mocarstwu kardy-
nał nie został wybrany.
Ekskluzywe I wyłącznie.
Ekskluzywny nł. wyjątko-
wy; ekskluzywność, wyłącz-
ność.
Ekskomunika, Ekskomunlka-
cja 1. wyklęcie, wyłączenie
z grona wiernych, z Kościo-
ła, rzucenie klątwy.
. Ekskorporanja nł. usuwa-
nie, wydzielanie.
Ekskrementy i. odchody
ludzkie lub zwierzęce, kał,
gnoi.
Ekskrescencje M. w datr.
Polsce obszary nie nadane
nikomu, należące do włas-
ności powszechnej.
Ekskret t. wydzielina, ma-
terja wydzielana z organiz-
mu, szkodliwa dla niego.
Ekskurs /. ustęp w dziele,
odbiegający od głównego
przedmiotu.
Ekskursja . ł. wycieczka,
mała podróż; wycieczka w
celu naukowym.
Ekskuza /. uniewinnianie
się, tłómaczenie się, prze-
proszenie.
Ekskuzować ł. uniewin-
niać.
Ekslibrysa, karteczka zwyr
kle ilustrowana z nazwi-
skiem [losiadacza bibliote-
ki, naklejana na wewnętrz-
nej stronie okładki; o/>. Ex
llbris.
Eksmatrykulacja ł. wykre-
ślenie z matrykuły.
Eksmisja 1. sądowe wy-
dalenie z majątku, z miesz-
kania; wyrugowanie.
Eksmitować ł. na mocy wy-
roku sądowego wyrugować
z posiadłości a. mieszkania;
wydalić 7. kraju.
Eksoficja o/j. Egzoficja.
Ekspandować /. wybmlwK.
Ekspansja /. rozszerzanie
się, prężność.
Ekspansywny./, dążący dn
rozszerzania się; wybucha-
jący; ekspansywność, dążność
do rozszerzania się, do roz-
pościerania się.
Ekspatfjować się 1. opu-
ścić ojczyznę dobrowolnie i
przenieść- się na .stałe do
innego kraju, wynaradawiać
się.
Ekspedjent 1. współpraco-
wnik handlowy, biurowy,
zajmujący się wysyłaniem
paczek, towarów, z kanto-
ru , z magazynu lub ze
sklepu.
Ekspedjować 1. załatwiać;
wysyłai', wyprawiać.
EItspedycja /. wysyłanie
spraw załatwionycli, prze-
syłek (lOcztowych, kolejo-
wych towarów etc; zała-
twianie interesanta; kopja
urzędowa aktu; biuro lub
lokal do załatwiania intere-
santów i przesyłek; wypra-
wa wojskowa lub naukowa,
kampanja.
Ekspedyte ł. oh. Expedite.
Ekspedytor /. zajmujący
się wysyłaniem papierów,
towarów, posyłek do miej-
sca przeznaczenia; utrzy-
mujący biuro do załatwia-
nia przesyłek interesów cel-
nych, zajmujący się prze-
wożeniem i wysyłką towa-
rów, spedytor.
Ekspedytura ł. biuro eks-
pedjujące; wydział biura za-
łatwiający ekspedycję pa-
pierów urzędowych.
Ekspektacja 1. oczekiwa-
nie; ekspektacyjny, wstrzy-
mujący się, wyczekujący.
Ekspektant /. oczekujący
posady, kandydat.
Ekspektatywa śrl oczeki-
wanie, wyczekiwanie, ubie-
ganie się, nadzieja.
Ekspektoracja M. odkaszl-
nienie, wyplucie, wykrztu-
szenie; wypowiedzenie te-
g(j, co było na sercu, wy-
wnętrzcnie się.
Ekspens ł. koszt, wydatek,
rozi'hi)d.
Ekspensować 1. wydawać,
łożyć nu co, robić znaczny
wydatek.
Eksperjencja /. doświad-
c/.cnii>, znajomość rzeczy.
Ekspert /. znawca, biegły
mogący wydawać wiarogod-
no orzeczenia o danym
przedmiocie.
Ekspertyza / orzeczenie
jirzez biegłych; sprawozda-
nie o wynikach przejirowa-
dzonego śledztwa.
Eksperyment ^ doświadcze-
nie, próba; wywoływanie ja-
Kksperymentaliiy — Kkwipai
M
kio^o zjawiska w celu zba-
dania fJO.
Eksperymentalny ni . do-
ft\viad<;7.al?iy , pndleKaJucy
dcświadczoniii, oparty na
doświadczeniu.
Eksperymentator i. robiący
doświadczenia nankowc.
Eksperymentować 1. [iróbo-
wać, robić doświadczenie.
Ekspiracja 1. wydanie o-
statnicpo tclinienia; upływ
jiHwnefTO terminu, oznaczo-
nego czasu, o do,jakiejś u-
inowy; w fiajologji — wy-
dech, oddech.
Ekspirować t. kończyć się,
upływać , zgasnąć , ustać ,
działać.
Ekspjacja 1. pokuta, żal za
grzechy, zmazanie winy,
przebłaganie, odpokutowa-
nie.
Eksplikacja 1. wyjaśnie-
nie, wyłożenie, \*ryktad; wy-
tłómaczenift, uniewinnianie
si^.
Eksplikować 1. wyjaśniać,
tłumaczyć przekładać; e.się,
tłumaczyć się, uniewinniać
siq.
Eksploatacja /. ciągnie-
nie zysków z posiadanego
gruntu lub przedsiębiorstwa
przemysłowego a. handlo-
wego; użytkowanie dla ko-
rzyści; wyzyskiwanie czyjej
pracy; nadużycie łatwowier-
ności.
Eksploatator /. ciągnący
korzyści z danego interesu,
z wynalazku, a, ze sposób-,
ności; wyzyskujący.
Eksploatować f. wyzyski-
wać, wyciągać korzyści, u-
żytkować.
Eksplodować 1. gwałtow-
nie wybuchać, pękać z hu-
kiem; eksplodujący materjał,
ciało wybuchowe, preparat
chemiczny ulegający od u-
derzenia nagłemu rozkła-
dowi.
Eksploracja 1. badanie, śle-
dzenie, poszukiwanie.
Eksplorator I . poszuki -
wacz. •
• Eksplozja ł. wybuch gwał-
towny.
Eksplozywna 1. spółgłoska,
spółgłoska wybucłiowa (np.
■ i, j), t\ g, f>, li).
Ekspołiat nt. przedmiot u-
mieszczony na wystawie ja-
ko okaz.
Eksponent ł. wystawca; w
mai. wykładnik.
Eksponować ł. wystawiać
na działanie jakiej siły ;
wyjaśniać, okazywać; przed-
stawiać dowody ; nara -
żać na niebezpieczeństwo;
przyjmować udział jake eks-
ponent w wystawie oka-
zów.
Eksport a. wywóz, handel
wywozowy za granicę, to-
wary wywożone za granicę;
eksportowy handel, handel
wywozowy.
Ekgporta, Eksportacja ł. wy-
prowadzenie zwłok; wywie-
zienie.
Eksporter/, wyprowadza-
jący towary krajowe na
sprzedaż za granicę.
Eksportować t. wywozić a.
wysyłać towar piiejscowy
za granicę; wynosić a. wy-
wozić nieboszczyka do gro-
bu; (o księdzu) prowadzić
orszak.pogrzebowy.
Eksposesjpnować nt. wy-
zuć z posiadłości.
Ekspostulować t. spierać
się, żądać zdania sprawy.
Ekspozycja 1. wyłożenie,
wyjaśnienie, wytłumacze-
nie; wystawianie kliszy fo-
tograficznej na działanie
światła; wystawa przedmio-
tów sztuki i przemysłu; w
dramatach: pierwsze sceny,
z których widzowie obznaj-
miają się z bohaterami i
wątkiem sztuki; przedsta-
wienie rzeczy.
Ekspozytura śrl. filja (in-
stytucji społecznej), zakład
pomocniczy:kościół f iljalny.
Ekspres /. umyślny; po-
ciąg nadzwyczajny na ko-
lejach; posłaniec publiczny;
umyślny list Inb przesyłka,
która po nadejściu musi być
natychmiast osobno dorę-
czona adresatowi.
Ekspresja t. wyrażenie:
wyrazistość dosadność, do-
bitność; ekspresyjny, dosad-
ny, wyrazisty; wyrażający
«tan wewnętrzny.
Eksprobracja 1. zarzut, o-
stra wymówka.
Ekspromisja i. zmiana oso-
by dłużnika bez zmiany zo-
bowiązania.
Ekspromisor 1. poręczy-
ciel.
Eksproprjacja »i. wywłasz-
czenie, usunięcie z własno-
ści za wynagrodzeniem.
Eksprymować ł. wyrażać.
Ekspugnacja i. zdobywa-
nie.
Ekspulsja t. wypędzenie,
■wyrugowanie, wyparcie.
Ekspurgacja t. iisprawi-e
dliwienie.
Ekssudat ni. wysięk w cie-
le, wypocina.
Ekstabulacja ni. wykreśle-
nie długu z księgi hipotecz-
nej.
Ekstatyczny g. pełen ek-
stazy.
Ekstatyk g. człowiek wpa-
dający w ekstazę, w za-
chwyt.
Ekstaza g. wyższy stopień
zachwytu, marzycielskie q-
niesienie, zachwycenie; ek-
stazjować się, unosić się nad
czem, zachwycać się.
Ekstemporale t. zadanie
szkolne piśmienne, robione
w Kzkole natychmiast, bez
zaglądania do podręczni-
ków.
Ekstendować t. rozciągać,
rozhzerzać.
Ekstensja ł. rozmiar, roz-
szerzanie się; rozciąganie
się; rozciągłość; wyciąganie
przy składaniu złamanej ko-
ści Ijub nastawianiu zwich-
niętych członków.
Ekstensywe ł. ob. exten«ive.
Ekstensywny i. rozszerza-
jący się, rozciągły, obszer-
ny; gospodarstwo e-ne, pro-
wadzone na dużych obsza-
rach z małym nakładem;
nienatęźone.
Ekstenuacja 1. przedłuże-
nie (co do czasu); wytrzy-
manie.
Ekstenuować t. odbierać
dług ciążący na dobrach
królewskich przez trzyma-
nie ich w daerżawie.
Eksterjorycziy ni. zewnętrz-
ny-
Eksterjoryzacja ni. w spiry-
tyzmie: wydzielenie się cia-
ła astralnego z mcdjum.
Eksterminacja ł. wytępie-
nie, zagłada, wyniszczenie,
wygnanie.
Ekstern A, Ekstemista nt. ze-
wnętrzny; uczeń przychod-
ni nie mieszkający w za-
kładzie naukowym ; ten ,
co składa egzamin łącznie
z uczniami, przygotowaw-
szy się prywatnie; w .szpi-
talu lekarz przychodni.
Ekstemat nt. pensja lab
szkoła dla uczniów przy-
chodnich.
Eksterytorjalny ni. za-
graniczny , niepodlegają -
cy prawom krajowym ogól-
nym.
Ekstorsja ł. wymuszanie
czego na kim, wydobycie
czego od kogo siłą lub
groźbą.
Ekstra 1. dodatkowy, nad-
liczbowy ; nadzwyczajny ;
bardzo, nader, osobno, o-
prócz; rodzaj gry w piłkę.
Ekstracug n. nadzwyczajny
pociąg kolei żelaznej.
Ekstradować i. usunąć
przemocą z majątku, wyda-
lić z kraju, oddając w ręce
władzy zagranicznej.
Ekstradycja /. wydanie
przestępcy lub zbiega przez
władze jednego państwa —
władzom drugiego.
Ekstrafajn n. wyborny, do-
skonały.
Ekstrahent 1. ten, kto robi
a. otrzymuje vyciąg z ja-
kich akt, ksiąg.
Ekstrahować ł. robić wy-
ciąg (ekstrakt) z książek,
z akt.
Ekstrakcja ł. wydobywa-
nie, wyciątranie.
Ekstrakt ł. wyciąg z czego
np. z pism, z ziół, z mięsa;
świadectwo o wpisie do .
ksiąg hip«t<.'cznych.
Ekstraktor /. robiący wy>
cią^', ■.vypis.
Ekstran. EkstraiMMz /. obcy,
przybysz zagraniczny; oA.
Ekstern.
Ekstraortfynarja /. nadzwy-
czajne dochody lub wydat-
ki ; ekstraordynarylBy , nad-
zwyczajny, niezwykły.
Ekstrapoczta {ob. ekstra i
poczta) poczta wynajęta w
godzinach nieobjętych roz-
kładem jazdy, szybka pocz-
ta.
Ekstrateryłorjalny ni. nie-
należący do terytorjam pań-
stwowego.
Ekstrawagancja /. zacho-
wywanie się przesadne, dzi-
wactwo, nadużycie.
Ekstrawagować /. pleść
głupstwa.
Ekstynkcja i. gaszenie, wy- ,
gaśniecie, stłumienie.
Ekstynktor /. przyrząd ręcz-
ny do ga.szeńia ognia.
Ekstyrpacja t. . wyrwanie
z korzeniami, wykorzenie-i
nie, wytępienie, wyłuska-'
nie, wyskrobanie.
Ekstyrpator 1. gracownik,
narzędzie rolnicze do wy-
korzeniania chwastów, doi
spulchniania gmntu i do
przykrywania zasiewów.
Ekswinkniacja nt. nchyle-i
nie się, uwolnienie się.
Ekswiscerować i. wycień-
czać, wyczerpj-wać siły.
Ekswota t. ofiary.
Eksykator nt. przyrząd
do wy.suszania przedmiotów
wilgotnych w nizkiej tem-
perattirze; przetwór do o-.
suszania mtiTÓw z wilt
goci.
Ektodenna *g. zewnętrzna
błona zarodka.
Ektoparazyty *g. pasożyt>
zewnętrzne.
Ekłypografja *g. drukowa-
nie literami wypnkłemi.
Ekumen g. proboszcz w Ko-
ściele wschodnim.
Ekumeniczny g. powszech
ny (sobór).
Ekwał ł. równość, jedna
kowość.
Ekwator 1. równik.
Ekwatorjalny nł. równiko
wy, właściwy strefie mię
dzy zwrotnikowej.
Ekwilibr ni. równowaga.
Ekwilibrysta ni. umiejąc:
utrzymać się w równowa
dze wśród niezwykłych nJ
chów jak: skoczek na linił
iinochód.
Ekwilibrystyka nt. nauka i
równowadze , umiejętno-
zachowania równowagi;
brotność, zręczność.
Ekwinokcjalny^. równono^
ny, międzyzwrotnikowy; o
Aequinoctium.
Ekwipaż /. pojazd, powi
45
lOkwipowiK- — Kliniiiiacja
caprzi;^iem; załoga okrą-
9wa.
Ekwipować ./. icaopatrywnć
■e wszystko .o (lot^zebnc,
l>l-(i)' e. sle. sprawić sobie
, si)rz(;ty i meble, u-
^11;; zaifObpodarowY-
Ekwitacja 1. nauka juzdy
Ollllfj.
Ekwiwalencja ni. równowa-
enie si.;.
Ekwiwalent 1. równoważ-
ik, rii« iiuznacznik, równej
•artOM.^i.
Ek(w)iwok '. dwuznatz-
ik.
Ekwiwokacja ni. mówienie
wuziiaryinikauii.
Ekzema o/-. Egzema.
Elaborat 1. wypracowanie
iśmionue.
Ćlan /. Mi^/ rozp(jdzenie
c, zapęd; zapał, uniesienie.
Elastyczny p. f/.j .sprężysty,
)zcią!jliwy, giętki, chwiej-
y, dający się łatwo nagiąć,
■e mający pewnycli zasad;
astyczność, .sprężystość.
Elateryt *.v. kauczuk ko-
ilny.
Elbik n. oh. Halbe cwelwe.
Eldorado h. bajeczna krai-
i złota i bogactw, miej-,
e rozkoszne, ui'ocze.
Eleaci g. zwolennicy szko-
filozofioznej gi-eckiej ,
oszący, że świat fizyczny
5t tylko pozorem, byt zaś
Jno-ścią samą w .sobie, bez
izelkiej różnolitości.
Elear, EIjer tręff. harców-
ki ry.-erz odważny, wy-
wający przed wojskiem
djazdami nieprzyjaciela.
Elegancja i. wdzięk, wy-
intność, wy tworność; wy-
akany smak w ubiorze;
dobność, dobry smak.
Elegant ./'. modniś, stroj-
5, ubierający .się pięknie;
gancki, wytworny, wy-
intny, strojny; eleganto-
ć się, stroić się.
Elegiaco w. w muz. smęt-
Elegja g.-i. utwór poe-
;zny pełen smutku, tęsk-
ty, żal, tren; elegijny ża-
ny. rzewny, smutny,
Elejson g. zmiłuj się!
Elekcja /. wybór, obiór
). panującego.); elekcyjny,
eralny, zwołany w celu
oni.
Elekt ł. wybrany, nowo-
•any.
ilelitor ł. wyborca; dawny
uł niektórych panują-
;h książąt niemieckich,
>rzy mieli prawo obiera-
. of.sarza.
ilektorainy ni. wyborczy.
ilektorat ^;7. księftwc rzą-
me prze?, elektora.
ilektrochemitypja *g. ulo))-
ny spo.sób trawienia na
iku drogą galwaniczną.
Elektrorhemja *g. nauka
o zjawiskach i hemicznych,
wywołanydi prądem elek-
trycznym; zastosowanie e-
lektrycznośi i do celów che-
mi<-znycli.
Elektroda, Elektrod *g. bie-
gun (koniec) drutu, przez
który pi-zechodzi prąd elek-
tryczny; e. dodatui — anod;
e. ujouiiiy — katod (oh.).
Elektrodyi. arnika, Elektroki-
netyka *g. nauka o prawach
elektrycznośi i w stanic ru-
chu i o wzajemnym wpły-
wie prądów elektrycznyc-ii.
Elektrodynamometr *ff. przy-
rząd do mierzenia siły prą-
dów, wytwarzanych przez
dynamoniasżyny.
Elektrofor * g . przyrząd
służący do wytwarzania e-
lektrycznoś<;i ciągłej, zło-
żony z krążka ebonitowego
pokrytego krążkiem metalo-
wym, opatrzonym rękoje-
ścią.
Elektrolndukcja nł. wzbu-
dzenie prądów eJektrycz-
nych przez sąsiedztwo z prą-
dami.
Elekłrokinetyka "g. ob. Elek-
trodynamika.
Elektrolit *g. ciecz, w któ-
rej pod wpływem prądu ele-
ktrycznego zachodzi zmia-
na chemiczna ez. rozkład
(elektroliza).
Elektroliza *p- rozkład che-
miczny ciał płynnych pod-
czas przechodzenia przez
nie prądu elektrycznego.
Elektromagnes *g. sztabka
z żelaza miękkiego (kutego),
owinięta drutem izolowa-
nym, przeobrażona w mag-
nes działaniem prądu elek-
trycznego.
Elektromagnetyczny *g. o-
party na działaniu elektro-
magnesów ( telegraf , sy -
gnał).
Elektromagnetyzm *g. nau-
ka o związku i wzajemnym
wpływie zjawisk magne-
tycznych i elektrycznych;
magnetyzmwzbudzony dzia-
łaniem prądu elektrycz-
nego.
Elektromeialurgja *g. wy-
dobywanie nietalów z rud
za pomocą prądu elektrycz-
nego.
Ęlekłrometeor *g. zjawisko
atmosferyczne w którym
działa elektryczność.
Elektrometr 'g. przyrząd
do mierzenia ilości i siły
napięcia elektryczności.
Elektromotor nt. przyrząd
przeobrażający energję e-
lektryczną w pracę mecha-
niczną, przyrząd wzbudza-
jący elektryczn'Ać dyjia-
niiczną.
Elektromotoryczna ni. siła
i'lrktr(' - wzbudzająca, wy-
twarzająca prąd elektrycz-
ny W stosach elektrycz-
nych.
Elektron g. podług AVill!a-
ma Crooksa atom elektrycz-
ny co do wielkości=»dwuty-
siącznej cząstce atomu wo-
doru, łączący się z atomem
materji.
Elektrooptyka *g: badanie
zwia/.ku pomiędzy ciek -
tryrzim^.-ia, a światłem.
Elektropunktura ni. lecze-
nie chorych elektryczno-
ścią, |>uszczaną przez igły
wetknięte w ciało, galwa-
nopuiiktura.
Elektroskop' *g. przyrząd
wykazujący, czy badany
przedmiot je.st naelektryzo-
wanv i jnką elektryczno-
ś,:ią."
Elektrostatyka *g. nauka o
prawach elektryczności w
stanie równowagi, spoko-
ju, o objawach elektrycz-
ności nagromadzonej w cia-
łach.
Elektrotaktyzm »i. zdolność
oddziaływania organizmu
na i)rądy elektryczne, gal-
waiiotaktyzm.
Elektrotechnik *g. uczony
lub technik pracujący nad
zastosowaniem elektiyczno-
.ści; budujący aparaty elek-
trotechniczne.
Elektrotechnika *g. zasto-
sowanie elektryczności do
celów technicznych, do u-
rząuzeń praktycznych np
do oświetlania, do telefo-
nów, telegrafów i t. p.
Elektroterapja *g. leczenie
prądem elektrycznym.
Elektrotyp *g. to Siuno co
Galwanotyp. .
Elektrotypja *g. klisze mie-
dziane (galwanoplastyczue)
otrzymane drogą elektrycz-
ności z których można di"u.-
kować.
Elektryczna *g. baterja ob.
Batei-ja; e-a maszyna, a,)arat
do wzbudzania i zbierania
elektryczności; e-e iwiatło,
bwiatłi) wzbudzone prądem
elektrycznym; e-e światto
żarowe, polegające na żarze-
niu się włókna węglowego;
e-e światto łukowe, tworzące
się między końcami dwóch
prętów węglowych; e-ie,
za wpływem elektryczno-
ści, nagle, wstrząsająco;
e-y, zawierający w sobie
elektryczność, działający
za pomocą elektryrzno.^^oi,
poruszający , jiobudzająry ,
wzruszaja,cy; e-y prąd, prze-
bieg elektryczności po prze-
wodniku, a głównie po dru-
tach; elektryczność, siła obja-
wiająca się w przyrodzie
(pioruny) i w różnych cia-
łach, wskutek tarcia, ogrze-
wania lub zetknięcia, siła ta
wywołuje liczne zjawiska,
znajdujące zastosowanie w
praktyce (telegraf, telefon,
oświetlanie i t, d.).
Elektryzować nł. wzbu-
dzać, udzielać elektryczno-
ści; prten. nagle wzruszać,
ożywiać, pobudzać, podnie-
cać, wstrzą.sać, sprawiać na-
gle i silne wrażenie; elektry-
zu)f co, wzruszająco, podnie-
cająco.
Element 1. żywioł; główny
zasadniczy pierwiastek ży-
cia; pierwotna materja;
część składowa zasadnicza
jakiej rzeczy; e. elektrycz-
ny, ogniwo elektryczne, o-
gniwo w stosie galwanicz-
nym, przyrząd do wytwa-
rzania prądów elektrycz-
nych złożony z cynku i mie-
dzi albo cynku i węgla,
zanurzonych w roztworze
kwasu i soli i połączonych
drutem; elementa, początki
czego, zasady główne.
Elementarny t. początko-
wy; prosty, łatwo zrozumia-
ły; żywiołowy (kieski e-ne).
Elench g. w logice: istotny
punkt w dowodzeniu; głów-
ny wątek dowodzenia.
Elephantiasis x<. słoniowa-
cizna — choroba polegająca
na nadmiernym rozroście i
zgi-ubieniu chorego organu.
Eleuterja, Eleusis g. w Ga-
licji stowarzTozenie ślubu-
jących wstrzemięźliwość od
napojów alkoholicznych; od
gry w karty, palenia tytu-
niu i rozpusty płciowej;
w staroź. Grecji uroczysto-
ści dla iK'zczeuia Zeusa na
pamiątkę wyzwolenia Gre-
cji od najazdu Persów,
Eleuteryzm nł. zasady E-
leutei-ji.
Eleuzynje g. uroczystości
w Eleusis na cześć Deme-
try.
Elew /. wychowaniec, u-
czeó; e-ka, uczenica, wy-
chowanka.
Elewacja /. wzniesienie;
w archi!, widok zewnętrzny
budynku; w artylerji: kąt,
jaki tworzy i)rzy wystrzale
oś Infy z linją poziomą; pod-
niesienie wylotu działa.
Elewator i. przyrząd me-
chaniczny do ładowania cię-
żarów z okrętów, z wago-
nów, do windowania, do
przesypywania; winda; e.
zbożowy , wielki magazyn
zbożowy z mechanizmem
dt^ gatunkowania, czysz-
czenia i przechowywania
zboża.
Elf tkand. powietrzny a.
ziemski duch w podaniach
skandyirawśkich.
Ellberować ł. uwalniać.
Eliksir ar. wyciąg lub od-
war roślinny; płyn leczni-
czy; płyn z cudownemi włas-
nościami.
Eliminacja 1. rugowanie.
Kliniiiiować — KiTiporjuni
40
unieważnienie, wyrzucenie,
wjkre^Ienie z ksiąg; w al-
gielirze: usuniecie jednej
niewiadomej dla uproszr:;^-
nia źiadania.
Eliminować t. wykreślać,
usuwać, rugować, unieważ-
niać.
Elipsa g. linja krzywa
zamknięta, wynikająca z u-
kośni;go przecifjcia stożka;
droga, jaką w ciągu roku
gwiazda pozornie opisuje;
opuszczenie wyrazu w zda-
niu, wyi*zutnia.
Elipsograf *g. narzędzie
do kreślenia elipsy.
Elipsoida *g. ciało powsta-
łe przoz obrót połowy elip-
sy około osi krótszej — ogól-
ny kształt ziemi; elipsoidal-
ny, mający postać elipsy.
Eliptyczny g. w materaatace:
należący do elipsy; w fizyce
iMstron. biegnący po drodze,
która jest elipsą; w gramaty-
ce i logice: wypowiedziany
z opuszczeniem, z wyrzut-
nią.
Elita/, wybór czego, kwiat
iip. młodzieży; towarzystwo
wyborowe.
Ellzeum, Elizjum g.. Elizej-
skie pola, u starożytnych:
kraina błogosławionych ,
miejsce pobytu bohaterów
po śmierci: niebo, raj.
Ellzja i. opuszczenie sa-
mogłoski lub spółgłoski.
EIJenI wfff. niech, żyje
wiwat!
Eljer ob. Elear.
Elki dolnon. futro z tchórza.
Elma Św. ogień, światło e-
lektryczne, pokazujące się
u szczytu wysokich przed-
miotów, np. masztów.
Eloah hebr. (1. mu. Etohim)
Bóg.
Eloglum ł. pochwalne sło-
wa, wyrazy, napis (na na-
grobku). ,
Elokucja ł. wysławianie,
sposób mówienia, wyraże-
nie.
Elokwencja 1. wymowność,
łatwość i piękność wysło-
wienia, dar przekonywania
i wzruszania innych, wy-
mowa, krasomówstwo; elo-
kwentny, wymowny.
Elongacja ni. wydłużanie,
odległość kątowa planety od
słońca t, j. kąt utworzony
przez linje poprowadzone od
oka patrzącego do słońca i
do planety.
Elukubracja ni. rzecz z tru-
dem ale bez talentu wypra-
cowana (zwłaszcza piśmien-
na); rozprawa piśmienna;
słaby utwór literacki.
Eluwjalny nt. grunt po-
wstały wskutek zwietrzenia
skalnego podłoża.
Eluzja ł. naigrawanie się.
Elwecwelwe ob. Halbecwel-
Elza n. obręcz żelazna,
kolo rozpędów.
Elzewlry. nazwa oardzo
cennych wjdań Ktarożyt-
nvch klasyków drukowa-
nych od r. 1.592 do 1680
w Leodjum i Amsterdamie
przez drukarzy tegoż na-
zwiska; rodzaj druku naśla-
dujący druk tych wydań
(od nazwiska drukarzów ho-
lenderskich Elzevir).
Emablować /. bawić (ko-
biety).
Emaija /. szkliwo, szkli-
sta powłoka różnokolorowa;
lśniąca powłoka zębów; ema-
Ijować, powlekać emalją; po-
krywać odbicia fotograficz-
ne żelatyną dla nadania im
ptiłyskn: emaijernia, oddział
fabryki w kti'rym wyroby
pokrywają emalją (szkli-
jj-em).
Emanacja 1. wypływ, np.
promieni śffiatła z ciała
świecącego; wyłanianie się;
wyłonienie się z Boga
wszystkies;o, c,< istnieje; e-
manacyjna teorja światła of).
Emisyjna teorja.
Emancypacja /. wyzwole-
nie, usamowolnienie; dąże-
nie do niezależnego sta-
nowiska; równoiiprawnie-
nie.
Emancypant f. zwdennik
emancypacji kobiet; eman-
cypantka, kobieta żądająca
równouprawnienia z męż-
czyznami.
Emancypator 1. krzewiciel
emancypacji, os wobodziciel.
Emancypować 1. usamo-
walniać, uwalniać od za-
leżności.
Emanować 1. wydzielać,
wyłaniać.
Emaus, obchód ludowy w
drugie święto W. Nocy (od
jiazwiska miasta w l''ale-
stynie).
Emballagie /. (a"balaij ob.
Ambalaż.
Embargo [/.] przyareszto-
wanie okrętów z ładunkiem
w porcie; zamknięcie portu;
rrien. położyć e., zabrać lub
zatrzymaćsamowolnierzecz
cudzą.
Embarkować /, wsiąść na
okręt , wsadzić na okręt
(wojsko, działa), ładować to-
wary na okręty.
Embarras de (du) choix t.
fa"bara (Jo (dii) sziui) kłopot
z wyborem z i)owodń obfi-
tości przedmiotów odpo-
wiednich.
Embarras de richesse /. «"-
hara de ristesj tj'udności wy-
boru z [lowodu obfitości
przedmiotów do wyboru.
Embetować się /. nudzić
się.
Emblema, Emblemat y. u-
zmysłowienie, symbol.znak,
godło.
Embiematyczny *g. przod-
Btawioiiy [)od figurą, pod
przenośnią, hyinboliczny, a-
legoryczny.
Embolizffl g. wsunięcie
jedneL'o dnia w miesią-
cu.
Emboija g. zatkanie na-
czyń krwionośnych.
Embrjogienja 'g. powstanie
i rf^woj zarodka.
Embrjologja 'g. nauka o
rozwoju zarodka.
Embrjon g. zarodek Ludzki
hib /.wiiTzęcy.
Embrjonalny ni. zarodko-
wy; początkujący.
Emendacja ł. poprawienie
spro.stowanle.
Emendationes /. pomyłki w
druku do jn.jirawienia.
Emersja f. wynurzenie się
(z cienia).
Emeryt /. urzędnik, który
wystu/ył przepisaną ilość
lat i uzyskał pensję doży-
wotnią; emerytować, udzielić
dymisję z emeryturą.
Emerytura ni. pen.sja do-
żywotnia po wysłużeniu pe-
wnej liczby lat i wyjściu ze
służby.
Emetica t. środki wymiot-
ne.
Emetyk ;/. związek kwasu
winnego, antymonilu i po-
tasu — lek, sprowadzający
wymioty.
Emfałyczny g. wymuszony,
napuszony, przesadny (w
mowie).
Emfaza g. silny nacisk
kładziony ua pewne wyra-
zy lub wyrażenia; przesa-
da, napuszystość w mowie.
Emfiteuta g. /póżńj dzier-
żawca trzymający grunty
na prawach emfiteutyj.z-
nych; emfiłeutyczny, dotyczą-
cy emfiteuzy.
Emfiteuza .<rt. wieczysta
dzierżawa dziedziczna.
Emfizema g. chorobliwe
rozdęcie tkanki komórko-
wej, rozedma płuc.
Emigracja t. wychodżtwo
z kraju.
Emigrant 1. wychodźca.
Emigrować 1. opuszczać
kraj ojczysty dla osiedlenia
się w innym.
Eminencja ł. wysokość,
dostojność (tytuł kardvna-
łow~l.
Eminent i. uczeń celujący.
Eminenter 1. znakomicie,
doskonale.
- Emir «r. władca, tytuł
książąt mahometańskich.
Emisarjusz 1. wysłaniec
polityczny z tajemnym po-
leceniem, na zwiady lub dla
propagandy.
Emisja 1. puszczenie w o-
bieg nowych papierów war-
tościowych; wypuszczenie;
emisyjna teorja światła, teo-
rja emanacyjna, podług któ-
rej z przedmiotu świecące-
go rozchodzą ^ię cząstki
światła; ob. Undulacyjna teo-
rja.
EmtłMrt /. wypnczczaji^y
papiery procentowe w obieg
na mocy ustawy satwierdzo-
nej przez rząd.
Emitować 1. wypuszczać,
BJjszczać w obieg.
Emocja /. wzruszenie ,
wzburzenie.
Emocjonalny ni. skłonny
do wzruszeń; bezpośrednio
zależny od podrażnień ner-
wowych, wzruszeniowy.
Emocjonować ni. wzru-
szać.
Emolllens w 1. mn. Emolllen-
tla ł. środek lekarski roz-
miękczający.
Emolumenł 1. pożytek, ko-
rzyści, zysk, dochód praw-
ny z czemś połączony, z cze-
goś płynący, dochód ubocz-
ny.
Empire /. lt/'pir) cesar-
stwo; styl, kierunek este-
tyczny z czasów pierwsze-
go cesarstwa francuśŁiego,
usiłujący odtwarzać sztukę
.starożytną, grecko - rzym-
ską, odznacza się bogactwem
ozdób zarówno w budow-
nictwie jak w bronzownic-
twie i w stolarstwie me-
blowem i dekoracyjnem: su- ^
knia empire ma stan bardzo '
ĄTÓtki, prawie sięgający pa-
chy i duże wycięcie dokoła
szyi. ■
Empirejski l. nieziemski, ;
rajski, niebieski.
Empireum i. najwyższa sfe-
ra niebieska, siedlisko świa-
tłości (Boga i rozkoszy), '
miejsce pobytu dusz błogo- .
sławionych, niebo, raj.
Empireumatytzny*p. v;chrm.
ogrzewany bez przystę-
pu powietrza; przypalony,;
przyswędzony.
Empirja g. doświadczenie.
Empirjo-krytycyzm 'g. teo-
rja wyprowadzająca świa-
domość z praw biologicz-.
nych.
Empiryczny g. oparty jedy-
nie na doświadczeniu; empi-
ryczna lilozofja, filozofja wy-
wodząca wszelkie poznania
z doświadczenia (w przeci-
wieństwie do filozofji spe-
kulacyjnej).
Empiryk g. działający i o-
pierający się tylko na do-
świadczeniu.
Empiryzm "g. oh. empirycz-
na filozofja.
Emplette /. (<fpleł) zakup.
spi'awunek.
Emploi j. (of^pUia) dosl.u-
rząd; w teatrze: rodzaj ro'
powierzanych jakiemu ak-
torowi.
Empora *g. galerja nad na-
wami kościoła.
Emporjum, Emporja g.-l.
47
Kriiiiiizii — Entoiuogiatjii
jłówiip, ważne miejscoskła-
low<> lianJlu; ważny punkt
1 and Iowy.
Empuza g. rudzaj grzybka
)a.sorzytnj;^>;ppo na owa-
lach, od którego szozegól-
lie'piM;^ muchy.
Emulacja 1. współzawod-
lictwo, współubieganie siij.
Emulator 1. wspó^zawod-
lik.
Emulować (. współzawod-
liczyć, ii^ć H l(>pszi>, rywali-
;ować.
Emulsja /. zawiesina, mie-
szanina tłuszczów z wodą,
naj;ii"a pozór mloka; emul-
syjna klisza, e-ny papier, w fo-
ofri-.ifji: tafla szklana, celu-
t. a. papier przykiy-
Iriej strony emulsją |
iiiwii czułą na świa-
ło.
Emulsyna nt. cząść składo-
wa migdałów i niiiktórych
nnych nasion.
Emundować t. oczyszczać,
iniewinniać , usprawiedli-
wiać; e. się, oczyszczać ńą
. zarzutów.
En arriJre /. (a" narier) w
En alłendant/.co" nałaPda")
ymi zasem.
En ayanł /. fa''nawa"') na-
)rzód.
En bagatelle/. (a" hagatel)
ako drobnostkę (lekcewa-
•.yći.
En bloc /. (<^ blok) ogółem,
yczałtem, hurtem.
En canaille /. (a" kanaj)
ikczomnie, podle; trakto-
wać kogo pogardliwie.
Er carrilre /. faHarierJ ga-
)pem, cwałem, w najwięk-
zym pędzie.
En chef /. ^a" szef) główny
aczelnik, glównodowodzą-
y, na czele.
En chiffres /. (d* szifr) w
zyfrowanem (tajnem) pi-
mio.
Enchirydjon g. podręcznik
więźle napisany; książka
odręczna.
Enchorjalne nł. pismo of>.
'emotyczne pismo.
Enclaye /. fa''klau>) część
erytorjum obcego państwa
najJująca się całkowicie w
I brębie danego państwa.
I En comparaison/. fa" kąpa-
eząi w porównaniu.
Encyklika g.-l. okólnik, o-
I ezwa papieża do biskupów.
I Encyklografja "g. encyklo-
I ledja pewnej gałęzi wie-
Encyklopedja *g. treść wie-
' izy ludzkiej; alfabetyczny
■ A iadomości tyczących
;nej lub różnych dzie-
■ iodzy; całość wiedzy
.' i>i.'wriym zakresie; ency-
lopedyczny, wszechstronny.
Encyklopedysta *g. mający
wiele wiadomości z różnych
dziedzin wiedzy ; filozof-
wolnomyśli( iel frunmiski
z końca XVIII -go wie-
ku.
Endepja I ze shr. H. D.) na-
rodowa demokracja, uiizwsi
j/artji jjiilityiznej.
Ende gut, alles gut n. gdy
koniec dobry, wszystko do-
bre; koniec wieńczy dzieło.
Endemja g. choroba stale
panująca w jakiej miejsco-
wości, swiijsku, miejscowa;
endemiczne choroby, nieii-
staniiie lub przez długi czas
panujące choroby w jednej
miejscowości.
En depdt /. la" depo) od-
dać na skład do {irzechowa-
iiia; na skłauzie.
En óHM/Ja" (/etaj)szc.ze-
gółowo, drobnostkowe, czę-
ściowo, na małą skalę.
En deux /. fa" d5) we
dwuch, we dwie, we dwoje.
Endogamja 'g. zakaz- za-
wierania małżeństw z oso-
bą obcego rodu, szczepu, ja-
ku podstawa urządzeń ro-
dzinnych w pewnym daw-
nym okresie rozwoju ludz-
kości.
Endogieniczny *g. rosnący
wewnątrz.
Endolimla *g. płyn wodni-
sty znajdujący się w uchu
wewnętrznym.
Endosmoza *g. przenikanie,
przesiąkanie płynu rzad-
szego do gęstszego przez
błonę.
Endosperma *g. bielmo, za-
pas materiałów odżywczych
w nasieniu służących do
karmienia zarodka podczas
kiełkowania.
Endossemenł /. oh. Indosa-
ment.
Endotermiczny *g. pochła-
niający ciepło.
Endymjon g. imit.j kocha-
nek Seleny, bogini księży-
ca; uosobienie wiecznej mło-
dości i rozkosznych ma-
rzeń.
Endywja w. gatunek cyko-
rji, którego liście są używa-
ne jako sałata.
Eneada </. dziewiątka.
En echange /. (a" esza"i) w
zamian.
En effigie /. ra" nefiii/ w
portrecie; powiesić en effigie,
powiesić na szubienicy por-
tret skazanego zaniiast nie-
go samego, z powodu jego
nieoliecności.
Energiczny g. pełen ener-
gji; pełen siły fizycznej i
moralnej; mocny; z silną
wolą; sprężysty.
Energletyka *.7. nauka o e-
ni^rgji; dążność do sprowa-
dzenia wszelkich objawów
w przyrodzie do pojęcia e-
nerf,'ji.
Energietyzm *g. podstawy
nauki o wytrzymaloftci.
Energja g. moc, siła cha-
i-akteru, sprężystość i nie-
złomność woli zdolnej- i
gotowej zawsze do czynu,
dzielność, wytrwałość; w
naukach fizycznych; zdol-
ność do wykonywania pra-
cy-
Enerwacja ł. rozdra-inie-
nie, zdetierwowanie, opada-
nie z sił, newroza.
Enerwować ł. denerw(j-
wać, rozdrażniać.
En face /. fa" fot/ wi-
dziany z przodu, całą twa-
rzą.
En familie /. (a" famij) w
rodzinie, w domowym kole,
między sobą.
Enfanł /. la^tol') dziecko;
e. prodige /'-prorfii^ciidowne
dziecko; e. prodigue f-jrro-
dig ) dziecię marnotraw-
ne, syn marnotrawny; e.
terrible (-<mW> dziecię okro-
pne; człowiek, który niewła-
ściwym odzywaniem s i ę
trzyma ciągle innych w o-
bawie; e-s perdus (-perdii)
pierwsi żołnierze idący do
ataku i dlatego zwykle stra-
ceni.
Enfilade /. oh. Anfilada.
Enfoncer la porte-cuyerte /.
(e^Jase la port uu-ert) dosl.
wyłamywać drzwi t.twarte:
zwalczać urojone przeszko-
dy. •
Engagement /, !a'^gaima"j
zobowiązanie, przyjęcie na
posadę; eh. Angażować.
En gale /. (a" gal) w prze-
pisanym poradnym' stroju.
En germe /. (d* ierm) w
zalążku.
Engonady g. klęczące po-
staci w płaskorzeźbach e-
gipskifch.
En grandę tenue/. ro" gra"d
tenili w stroju }iaradnym, u-
roczystyra.
En grand seigneur/. /a" ?ra"
senjor) po wielkupańsku, jak
wielki jian.
Engroista, Engroslsła {oh.
en gros), kupiec hurtowy,
sprzedający towar tylko w
większych ilościach.
En gros f. (a" gro) na wiel-
ką skalę, w wielkiej ilości,
hurtem, w masie, w całości.
Enharmoniczne * g. tony
dźwięki o różnej nazwie,
lecz lirzmiące jednakowo na
nietctorych instrumentach
nil. fin i ges.
En herbe f. fa" tierh) dosl.
w trawie przen. kiełkujący,
zapowiadający się na przy-
szłość.
Enigma, Enigmat g. zagad-
ka.
Enigmatyczny *g. zagad-
kowy.
Enkaustyka *g. w pal anie
farb na porcelanie, malowa-
nie gorącemi farbami wo-
skoweini.
Enklawa ob. Enclaye.
Enklityka g. wyraz nie-
aki.-entowany, zwykle jed-
nozgłoskowy, łączący się
z wyrazem i)oprzednim.
Enkracja g. powściągli-
wość.
Enkratyci /;. sekta w II w.
która wstrzytpywała się od
mięsa, wina i małżeństwa.
Enkrynity 'g. kopalne ga-
tunki lilji morskich, znaj-
dywane w pokładach drugo-
rzędnych.
En masse /. ya" vias) w
masie, ryczałtem, ogółem,
w wielkiej ilości.
En miniaturę /. ra" minia-
tór^namałąskalę, w zmniej-
szeniu.
Enologja *.7. nauka traktu-
jąca o winach. '
Enometr *<7. narzędzie do
mierzenia siły wina
En ordre de bataille /. (a"
nordr Ud baiaj) w szyku bo-
jowym.
En passant /. fa" pasd')
mimochodem, w przelocie.
Enopatja *g. leczenie się
winem.
En prise /. (a" prii) w sza-
chach, warcabach i t. p.: ka-
mień (figura, pieszek) zo-
.stawony przeciwnikowi do
wzięcia, do bicia.
En profil .t. (a" profil) w
profilu, widziany z boku,
rysowany w przecięciu.
EnguCłe /. la^ket) ob. An-
kieta.
En regard /. (a" rgar)
w równoległym przekładzie
( opismach , drukach ) , w
tłomaozeniu juxtalinear -
nem.
En saułołr /. (a" sotuar)
dosl. na krzyż, w kształcie
krzyża: nosić (co) jako or-
der, jako wstążeczkę orde-
rową, nakształt orderu ,.
wstążeczki orderowej.
Ensemble /. («"sa"Ai() dosl.
razem; ogół, całość, zgod-
ność, zespół; w min. wyko-
nanie lub kompozycja zbio-
rowa.
Ense et aratro ł. ntieczem
i pługiem.
Entelechja^, duch, dusza
jako istota urabiają'-a orga-
nizm (własny) i nadająca
mu formy.
Entente cordiale /. (d'id't
kordiał) porozumienie ser-
deczno, stosunki serdeczne
między państwanii.
Enterografja *g. opisanie
wnętrzności, jelit.
Enterolity "g. kamienie
kiszkowe.
Enterologja *g. część ana-
toinji opisowej traktująca u
wnętrznościacli.
Enterotomja *g. o)ieracja
przecięcia kiszki.
Entomografja *g. opisanie
owadów.
KdIomIuIi
L|)i/ootja
4«
Entomolog 'g. baduuz i
zimwia owadów. _.
Entomologia *g. uauka o
owadach, owadoznawstwo.
Entoparazyty *g. pasorzyty
wew;ii;trziie.
Entourage /. (cPlurai) oto-
czenie.
En tous cas '/. (a" tu ka)
w każdym razie, na wszel-
ki wypadek; duża parasolka
od .słońca i deszcza.
Entrechał /. (aHrna) skok
w tańcu, połączony z krzy-
żowaniem nóg.
Entrecółe/. (a^trkot) kotlet
bity cielijcy z żeberkiem.
Entree /. fcftre) wejście,
wchód, opłata za wejście,
Wf!t<;p.
Entref ilet/. {(iHrfile) wstaw-
ka ważnej treści między
artykułami w dzienniku, w
gazecie.
Entremets / {d^trme) da-
nia miijdzy pieczystem a
wetami: legnminy i t. p.
Entre nous soił dit f. (c^tr
nu sua di) mówiąc między
nami; niech to między na-
mi zostanie; w zaufaniu.
Entrepot /. (cPtrpo) skład
towarów.
Entrepreneur /. {(^irprenOr)
przedsiębiorca.
Entrepryza ob. Anterpryza.
Entresola p. Antresola
Entreyue /. {ePtnoU) wi-
dzenie się, spotkanie się,
zobaczenie się z kim, roz-
mowa z osobą mijącą pew-
ne znaczenie, w celu do-
wiedzenia się jej zapatry-
wań.
Entrez /. (d^tre) proszę
wejść!
En Irois quarts /. (a" trua
kar) wizerunek przedsta-
wiający twarz widoczną w
trzech czwartych.
Entropja g. ta część we-
wnętrznej energji ciała, któ-
ra nie jest już zdolna do
dalszej przemiany na pracę.
Entuzjasta g. zapaleniec,
zaj;orzalec .w celu szla-
chetnym; entuzjastki, przy-
jaciółki i wielbicielki Nar-
cyzy Żmichowskiej (1819—
1870) oburzające się wraz
z nią na zepsucie obycza-
jów i bezmyślność i dążące
do reform w tym wzglę-
dzie.
Entuzjazm g. uniesienie,
szlachetny zapał, zachwyt;
entuzjazmować sl$, zapalać
się A'< czego.
Entymemat g. wnioskowa-
nie ski-ócone, w którym o-
puKzczono pośrednie ogni-
wa, jako fatwo domyślne.
Enumeracja 1. wyliczę -
Tlić.
Enuncjacja 1. wyrażenie
zdania lub myśli; ważne o-
świadczenie złożone ze stro-
ny rządu w pai'lamencie.
Emreloppe /. (of^lop) ko-
perta, owinięcie.
En vogue/. (cT^og) mający
powodzenie, rozgłos, będą-
cy w modzie.
Enzootja *g. choroba za-
raźliwa bydła, panująca sta-
le w jakiej okolicy.
Enzyma g. ferment nieor-
ganiczny, rozpuszczalny.
E. o. tkr. ex officlo (oh.i.
Eocen *7., Eocenlczna a.
EoceAska formacja trzecio-
rzędowe, najstarsze osado-
we«pókłady ziemi.
, Eoceniczny *g. trzecio-
rzędny.
Eodem {dom. dłe) i. w
tymże (dniu, czasie).
Eo Instante i. w tej chwili.
Eo Ipso t. tym samym,
właśnie, dlatego.
Eol g. bożek wiatru; harfa
eolska, instrument muzycz-
ny strunowy, w któiym
dźwięki wywołuje powiew
wiatru uderzającego o-stru-
ny; pieśń e., rodzaj liryki
greckiej.
Eon g. długi przeciąg cza-
su, wieczność; e-y, u gnos-
tyków:. duchy pośredniczą-
ce między Bogiem a stwo-
rzeniem; e. zły— Demiurg
(oh.)\ e. dobry- Chrystus.
Eos g. jutrzenka.
Epakta g. liczba, która po-
kazuje, o ile dni rok księży-
cowy prędzej się kończy od
słonecznego (służy do ozna-
czenia, kiedy nów .przypa-
da); w kalendarzu: liczb?
ziota.
Epanafora g. powtórzenie
tego samego wyrazu na po-
czątku kilku zdań po so )ie
idących.
Eparch g. zarządca pro-
wincji.
Eparchja g. wielkorządz-
two, namiestnictwo; djece
zja biskupa greckiego.
Epatant /. (epaia"j zdumie-
wający, osłupiający.
Epenłeza g. wtrącenie gło-
ski w wyraz.
Epicentrum ni. punkt na
powierzchni ziemi, leżący
wprost nad głównym ogni-
skiem trzęsienia zienii.
Epicheremat g. sylogizm,
którego jedna przesłanka
lub obie są stwierdzcjpe
przez wniosek z nich wy-
nikający a. przez inne zda-
nie.
Epicier /. {epi^e) kupiec
korzenny ; przen . miesz -
czuch należący do stanu
kupieckiego.
Epicki, epiczny g. opowia-
dający. opiso^'y, iHjhator-
ski; poezja epiczna ot. Epi-
ka.
Epicykl *g. koło toczące
się po okręgu innego koła.
Epicyklojda *g. krzywa, o-
pisaua przez punkt okręgu
koła toczącego się po innym
okręgu.
Epidemja g. choroba za-
raźliwa dotykająca naraz
wielu ludzi w jednym cza-
sie ■ i obejmująca pewną
przestrzeń kraju, choroba
nagminna.
' Epidemjologja 'g. nauka
o chorobacli nagminnych.
Epiderma g. naskórek.
Epidot *j. kamień ozdobny:
wodny krzemian wapnia,
glinu i żelaza, zabarwiony
na zielono i żółto.
Epifanja g. dott. jawienie
się: święto Trzech Króli.
Epifenomen g. zjawisko
podrzędne towarzyszące zja-
wisku głównemu.
Epifily *g. rośliny żyjące
na innych roślinacl),.nieko-
niecznie pasożytnicze.
Epłfora g. w retoryce: po-
wtarzanie tych samych wy-
razów na końcu kilku zdań
po sobie idących.
Epiglenetyczna "g. teorja,
teorja rozwoju.
Epigieneza *g. stopniowe
rozwijanie się jestestw;teo-
rja stopniowego rozwoju.
Epiglotis g. nagłośnia, na-
krywka krtaniowa, języ-
czek.
Epigoni, Epigonowie g. po-
tomkowie ; naśladowcy i
propagatorzy wielkicli idei
gienjalnych poprzedników,
mniej zd^^lui niżeli owi po--
pirzednicy.
Epigraf g. dewiza, godło.
napis.
Epigrafika g. nauka o od-
czytywaniu d.iwnych na-
pisów na murach, kamie:
niach, pomnikach.
Epigram, Epigramat 17. krót-
ki wiersz dowcipny, fraszka.
Epik g. poeta epiczny.
Epika g. poezja e*pi':zna,
opowiadająca o rfujr. czy-
nach i zdarzeniach bohater-
skich.
Epikryza *j. zestawienie
objawów clioriiby z wyni-
kami sekcji pośmiertnej.
Epikureizm «<. Hanka filozo-
fa greckiego Epikiu-a (341 —
270 prz. Clir.) o pokładaniu
szczęścia w spokoju duszy
i rozumnym .iżyciu przy-
jemności życia, później po-
jęta j.ikó hołdowanie ucie-
pLom zmysłowym; zmysło-
wość, rozwiązłość. '
Epikurejczyk, człowiek hoł-
dujący rozkoszom zmysłci-
wym; epikurejski, zmysłowy,
rozpustny (od imienia filo-
zofa Epikura).
Epilemma g. zarzut, który
mówca sam s<^1iie czyni, aby
z góry usuną'- ten zarztit.
który mv} mogą uczynić.
Epilepsja g. wielka choro-
ba, padaczka, choroba św
W alentego.
Efileptyfc 9. chory na pa-
daczkę.
Epilog g. zakończenie
(mowy, poematu, powieści
i t. p.); domówienie, zawiera-
jące wyjaśnienie niektórych
szczegćiów.
Epinicjon, EpintcjiM, Epini-
kion '/ pieśń zwycię.^ka.
Epipedometrja 'y. mierze-
nie i'Wzczyzn.
Episjer ob. Epicier; episjer-
stwo, ogół episjerstwa, fach
episjerów , konserwatyzm
mieszański.
Epłskopahiy ni. Kościół pa- -
nujący w Anglji Kościół,
na czele którego stoi mo-
narcha i biskupi.
Episkopat g. biskupstwo;
wyświęcenie na biskupa ;
władza biskupia; ogół bis-
kupów. •
Episcopus in partilMis infi-
delium /. biskup w dziel-
nicach pogańskich, biskup
bez djecezji.
Epistemologia *g. teorja po-
znania.
Epistoła non embescH t.
list się nie rumieni, list
śmielszy niż język.
Epistolarjusz {. zbiór li-
■stów.
Epistolarny t, mający cłia-
ratter listu.
Epistolografja g. sztuka pi-
sania listów.
Epistoła g.-l. list; czytanie
podczas ilszy sw. ustijpu
z Pisma Św.. najczęściej
z listów apostolskich, inacz.:
lekcja; utwór poetyczny w
rodzaju listu, długi i nudny.
Episylogizm 'g. w logice
wniosek dodatkowy, uzupeł-
niający inny wniosek.
Epitafjum g. napis na na-
grobku; nagrobek.
Epitalamjum *g. pieśń we-
selna, wiersz kn uczczeniu
państwa młodych.
Epitet g. określenie przy-
miotnikowe lab rzeczowni-
kowe, mające rzecz lab imię
lepiej Scharakteryzować;
przydomek daw;\ny , komu
od jego zalety a. wady.
Epitomator 'g . robiący
skróty, lub wyciaji z dzieł
innych autorów.
Epitome g. skrót, kons-
pekt, streszczenie (fij). książ-
ki).
Epizod g. ustęp w mowie, 1
w poemacie, powieści, łii-
storji, wtrącony, nienale-
żący do głównej akcji; 0-
pis zdarzenia i:baczający od
głównego przedmiotu; wy-
padek, zdarzenie; epizodycz-
ny, dodatkowy, wtra y,
nie należący do głć^;:"i7>
przedmiotu, mimochodem
opowiedziany.
Epizoiczny . *^. żyjący iia
zwierzętach.
Epizootja *g. zaraza i..; } -
49
Epizować — Espanjoleta
IJo, wof,'ole iin zwierzątii,
Epizować *g. nadawać cha-
akliT cpifzny.
■ Epoda g. śpiew kontowy
10 strofie i antjstrufie; ma-
y poemat liryczny.
Epoka g. moment rozpo-
;zy!inj;\iy 6i\\ chwila przc-
oniow.i rozpoczynająca no-
ry rozwój l)istoryczny; o-
res czasu; w ustroń, czas,
il ktorciiu liczy sit; bieg
iala nicliii'skifj;o: planety,
omoty liilj księżyca; epo-
owy. pamiętny, ważny, wy-
itiiy, znamienny, stano-
ii^cy cpokt;.
I Epolety .;'. nai'amienni-
i n.i mundurze wojsko -
■ym.
Eponim g. w staroż. Atenach
yżs/.y urzijdnik, urzędowy
i)iekun wdów i sierot, są-
ził sprawy niewolników,
ierowat uroczystościami,
iiłatwinł sprawy niiędzy-
arodowe; od jego imienia
[.•al nazwę miesiąc, przez
■ijry urzędował.
Epopeja, Epos g. poemat
)haterski; jtoetyczna opo-
ieść mająca za treść wiel-
e wypadki i czyny boha-"
rskic jednej osoby lub na-
du; epopeiczny, wfłpłiniały,
idniijs}y, godny opisa w
lopei.
Epreuye /. feprdtcj próba,
erwsza odbitka sztychu,
tografja.
Epreuyes d'artiste/. (eprów
rtittj pierwsze (najcen-
ejsze) odbitki miedziory-
w, jeszcze bez żadnego
.pisu tylko z ])odpisem ar-
-Sty.
Epruwetka /. walcowate
te naczynie szklane w
Inyni końcu otwarte do
bót chemicznych, do do-
iadczeń, probówka.
Epuracja /. oczyszczenie
). żołądka).
E pur si muoye! te. a jed-
k się porusza! (ziemia) —
iwa Galileusza (1564 —
ł2).
"Epuzer /. kandydat do
łżcństwa.
^guator ł. ob. Ekwator.
?rn </. epoka, niezwykle
iziejowe wydarze-
, d którego zaczyna się
I -huba lat.
irało y. muza pieśni mj-
1 nych.
I :rb , pierwiastek meta-
I iny (od nazwy miejsco-
.ści w Szwecji).
;rb n. własność dziedzicz-
szlaehecka, spadek.
irdreiion oh. Edredon.
■reb g. podziemie, kraina
; niności, państwo ■amar-
h, pieliło (u stai'ożvt-
;h).
.rakc|a ł. wzniesienie
czego, wystawienie, założe-
nie, fundacja; naprężenie,
nabrzmienie; erekcyjny, fun-
dacyjny.
Erem g. pustelnia.
Eremita g. samotnik, pu-
stelnik.
Erełyczny »/.podbadzający,
podrażniony.
Eretyzm ni. pobudzalność,
chorobliwo podrażnienie.
Erga *g. praca potrzebna
do pokonania jednej dyny
na odległość jednego centy-
metra.
Erga! *g. w fizyce: energja
potencjalna.
Ergastulum {.więzienie dla
niewolników okutych w kaj-
dany.
Ergo i. a więc, a zatem;
e. bibamus! więc pijmy!
Ergocista nt. uparcie dys-
putujący, sprzeczający się.
Ergograf *g. przyrząd wska-
zujący znużenie mięśni, za-
pisujący 'ilość wykonanej
pracy.
Ergoterja ni. manja sprze-
czania się.
Ergotyna ni. gporysznik,
wyciąg z rośliny spory-
szu.
Ergotyzm ni. sktonndść do
sporów.
Erin, Eryn celi. dawna na-
zwa celtycka Irlandji,
Erinnje g. (mitj ob. Eume-
nłdy.
Eripe te morae 1. nie zwle-
kaj, nie wahaj się.
Eris g. bogini niesnasek.
Eritis sicut del t. będzie-
cie jak bogowie.
Erkier n. balkon na pię-
trze, ze wszystkich stron
obmurowany, opatrzony o-
knami.
ErIkOnig n. wtaić. Elfen-
kónig, król Elfów.
Ermitaż [r.] nazwa muzeum
i galerji obrazów w ł^eters-
bur;?ii.
Erodentia t. środki gry-
zące.
Erogować 1. wyprosić oo
u kogo.
Eroico if. w muz. boha-
tersko.
Eros g. Amor, bożek mi-
łości; miłość.
Erotematyczna g. mełodf
ob. Sokratyczna metoda.
Erotematyka *g. sztuka na-
prowadzania zapomocą jiy-
tań na pożądaną odpowiedź.
Erotoman g. człowiek pod-
legły erotomanji, oddany
lubieżności.
Erotomanja g. szał miło-
sny.
Erotyczny g. miłosny, lu-
bieżny; e-na poezja poe-
zja liryczna opiewająca mi-
łość.
Erotyk g. poemacik mi-
łosny.
Erotyzm '5. kierunek w
literaturze, którego przed-
miotem jest miłość płcio-
wa; popęd płciowy; usposo-
bienie romansowe.
Erozja nt. rozmywanie,
żłobienie, w geolog, działal-
ność żłobiąca wód bieżą-
cych, wywierana na po-
wierzchni ziemi; erozyjny,
powstały wskutek erozji.
Erpetologja *g. część zoo-
lojrji o gadach.
Errant gul in prosperls re-
bus impetus forłunae se pu-
tant fugisse t. mylą się, któ-
rzy sądzą, że w szczęścili
uniknęli ciosów losu.
Errare humanum est 1. błą-
dzić jest rzeczą ludzką.
Errata t. sijrostowanie 0-
mytek drukarskich.
Erratyczny t. naniesiony
przez wodę i lód, a. przez
lodowiec; błędny.
Error 1. błąd, omyłka.
Error In calculo i. błąd w
rachunku.
Erudycja ł. uczoność, wy-
s.ikie wykształcenie nauko-
we, rozległa wiedza w pew-
nym kierunku.
Erudyt a. Erudyta 1. uczuny,
człowiek wysoko wykształ-
cony, oczytany.
Eruktacja t. odbijanie się,
wymioty.
Erupcja 1. wj-buch z wnę-
trza ziemi.
Erygować t. wznosić, wy-
stawiać-, ustanawiać, za-
kładać; ufundować, sporzą-
dzić.
Eryka g. roślina wrzos
Eryn oh. Erin.
Erynnje oh. Erinnje.
Erystyczny *g. prowadzący
spory.
Erytroskop, Erytroiitoskop
"g. rodzaj okularów, przez
któro rośliny zielone wy-
dają się czerwonemi, a inne
zabarwienia także przeina-
czonemi.
Erytrozyna**;. barwnik czer-
wony.
Erzlierzog n. arcyksiąże.
E$, as ł. zaprząg dwukon-
ny; w n.uz. nuta e z bemo-
lem.
Esauł oh, Asawuta.
Esbouguet, Esbukiet /. ro-
dzaj perfum kumbinowa-
nych z różnych zapachów.
Łscadron /. oi'. Szwadron.
Eschatokół g. zakończenie
pisma.
Eschatologja g. nauka Ko-
ścioła o rzeczach ostatecz-
nych (o śmierci, sądzie o-
stateeznym i życiu zagro-
bowym).
Escompte /. (eskątj dys-
konto.
Eseista /. autor szkiców.
EselsbrUcke n. aoil. most
ośli : pfttowe tłumaczenie
ant(>ra klasycznego a. roz-
wiązanie zagadnień, u-
łulw;ająoe wypracowanie ;
klucz.
E sempre bene tr. wszyst-
ko dzieje się najlepiej na
tym najlepszym ze świa-
tów.
Esencja /. istota; rzecz
sama bez dodatków; treść,
wątek; wyciąg; odwar; ole-
jek eteryczny otrzymany
■przez dystylację; esencjainy,
istotny; esencjonalny, skła-
dający się z głównej istoty
rzeczy, treściwy; pożywny,
posilny, mocny.
Eseńczycy hebr. sekta ży-
dowska współczesna Chry-
stusowi, żyjąca w ascezie
i wspólności dóbr.
Es ist eine alte Geschiclite,
docłi bieibt sie immer neu «.
to stara historja, ale zaw-
sze zostaje nową.
Es ist mir ganz Pomadę,
ganz Wurst «. to mi wszyst-
ko jedno, mało mię to ob-
cłiodzi.
Eskadra /.oddzielna część
floty wojennej.
Eskadron/. oh. Szwadron.
Eskalada/. wtargnięcie do
szturmowanego miasta za
pomocą drabin; zakradanie
się nie przez drzwi.
Eskamoter /. kuglarz; n-
miejącj' zręcznie chować
przedmioty; zręczny zło-
dziej; oszukaticzo grający \x
kai-ty.
Eskamotować .f. usunąć, u-
kryć niepostrzeżenie jaki
przedmiot w oczach wi-
dzów, sprzątnąć co z przed
oczu kuglarską sztuką; kraść
zręcznie.
Eskapada /. nierozważny
wybryk, swawola; wymknię-
cie się; fał.szywy skuk ko-
nia.
Esklandra/. skandal, zgor-
szenie.
Eskiaważ f. niewola; ro-
dzaj bransolety w formie
łaiicuszka.
Es kommt in den besten
Famllien vor n. to się zda-
rza i w najlepszycłi rodzi-
nach.
Eskonto/. procent potrą-
cany pi'z,v wypłacie należ-
ności )irzed tenninini; oh.
Dyskonto.
Eskontować /'. pnen. wy-
zyskać jaki wypadek prze-
widywany, zanim się jesz-
cze zdarzył; ob. Dyskonto-
wać.
Eskorta /. orszak służący
do obrony w podróży; kon-
wi\i, sti-aż.
Eskortować /. towarzy-
•fjzyć, jako straż honorowa;
zbrojne odjirowadzać.
Eskulap 17.-/. bożek gztitfn
lekarskiej; prięn. lekarz.
Espanjoleta/^drążek z klam-
ką przy oknie służący do
zamykania go.
Słownik wyrazów obcycti
Esparceta — Etyka
50
Esparceta /. roślina pa-
stewna strąkowa.
Espices /. (etpeij pienią-
dze, jjotiiwka.
Esperanto, nazwa jedncRO
ze sztucznych języków mit;-
dzynarodowych (utwór d-ra
Zanifiilujfa z Warszawy).
Esplanada /. wyrównany
plac jii-zid dnżemi budowla-
mi, przed warownią lub wa-
łami.
Espressiyo w. w mus. z na-
ciskiem, dobitnie.
Esprił de ripostę /. fespri
do ripost) skłonność i zdol-
ność dawania odpowiedzi
krótkich, trafnych a ciij-
tych.
Esprit d'escalier /. (etfri
(leskalje) dowcip spóźniony,
odpowiedź, która przyclio-
dzi na myśl po niowczasie
{dosl. na schodach).
Esprit du corps f. {espri dii
kor) poczucie solid.iJ^ności
między członkami tej samej
korporacji.
Esprit fort f. fespri for) tę-
ga płowa; człowiek wolno-
myślny.
Esq. skr. E$quire a. (eskwajr)
wielmożny.
Esguisse /. leskis) szkic.
Essai./. lesse), Essay a.{es^l
szkic.
Essbouquet/. oh. Esbuldet.
Esseista oh. Eseista.
Esse quam videri mało t.
wolę być niż wydawać
się.
Estaliada /. zamknięcie
przystani lub ujścia rzeki
przez wbicie wielkich pali;
pomost wchodzący daleko
w morze dla spacerujących
w miejscach kąpielowych.
Estampa /. rycina, mie-
dzioryt.
Estanciero h. właściciel
a. dozorca estancji.
Estancja h. obszerny fol-
wark w Meksyku.
Esteta g . rozważający
wszystko ze stanowiska e-
stetyczuego; piszący o sztu-
ce pięknej.
Estetyczny g. zgodny z za-
sadami i czuciem piękna;
piękny.
Estetylc g. znawca piękna,
sztuki, człowiek mający po-
czucie piękna.
Estetyl(a *g. nauka o obja-
wach piękna, o poczuciu
piękna w życiu, sztuce, w
literaturze i sztukach pięk-
nych; filozofja sztuki, pięk-
na.
Estetyzm *g. osenianie
wszystkiego ze stanowis-
ka prze ważnie estetycznego,
pl-zesadne rozmiłowanie się
\^^ięknie.
Estezjologla *g. część fi-
zjologji obejmująca naukę
o organach zmysłów.
Estezjoinetr *g. przyrząd
mierzący zmniejszanie się
czucia pod wpływ m znu-
żenia.
Est modus in rebus 1. je,>,t
sposób na wszystko; wszyst-
ko ma swoje granice i cel.
Est nobis yoluisse satis 1.
dość nam jest chcieć.
Estofilaltsia "g. wrażliwość
obronna.
Estoltada/. cios przy fech-
tunku; natrętna prośba o
pożyczkę.
Esto tfiilii /. dosl. niech mi
będzie: ostatnia niedziela
przed Wielkim postem.
Est quaedam fiere voluptas
1. istnieje rozkosz jakaś w
płakaniu (w biadaniu, na-
rzekaniu).
Estr, w chem. nazwa prze-
tworów eterycznych o za-
pachach owocowych.
Estrada /. wzniesienie,
podwyższone miejsce na-
przeciw widzów, przezna-
czone dla artysty, dla mów-
cy, dla prezydjum. etc; try-
buna; estradowy, koncerto-
wy.
Estragon /. roślina Draga-
nek.
Estymacja, Estyma ł. sza-
cunek, poważanie, uszano-
wanie.
Estymator 1. czciciel, wiel-
biciel, adorator.
Estymować 1. poważać, sza-
nować.
Esy-flore$y t. ozdoby w
zygzaki, wężyki i inne H-
nje nieregalarne.
Eszelon /. dosl. szczebel
drabiny: szyk bojowy, w
kjprym każdy następny od-
dział jest bardziej cofnięty
od poprzedniego, stojącego
obok; każda z części, na
które dzieli się pułk pod-
czas podróży.
Eszofować się /. zapalać
się, unosić się, gniewać się.
Et ab liosce doceri t. i od
wroga można się nauczyć.
Śtablissen)ent/.(ei«4WCTHa">
urządzenie, zakład; budy-
nek dla zabaw urządzony
wykwintnie.
Etablować się f. urządzać
się, założyć i urządzić swój-
sklep, kantor, fabrykę.
Etaiaż /. wystawa towa-
rów na pokaz.
Etalon /. miara a. waga
urzędowa . podług- której
sporządzają się i sprawdza-
ne są inne; wzorzec, proto-
typ.
Etamina/. tkanina wełnia-
na, błyszcząca, prawie tak
rzadka i ażurowa jak kanwa.
Etap/, miejsce wypoczyn-
ku wojska lub aresztantów
podczas marszu; odległość
jednej stacji od drugiej ;
straż eskortująca aMsztan-
tów.
Etat/, psnsja, płaca służ-
bowa urzędnika; żołd; wy-
kaz spodziewanych docho-
dów i wydatków, budżet;
być na etacie, zajmowjtć po-
.sadę staią, pobierać? stałą
pensję; spaść z etatu, stracić
tę posadę z powodu jej zwi-
nięcia lub zamienienia na
tymczasową; ełatonOf, objęty
budżetem; należący do skła-
du urzędników; pobierający
stałą płacę; zamieszczony
na etacie.
EUt (!') c'est mol ,f. (leta se
muaj państwo to ja — słynne
słowa przypisywane Lud-
wikowi XIV.
Etai/. piętro.
Etażerka /. półki o kilku
kondygnacjach, otwartych
z boków, na książki i ele-
ganckie drobiazgi; rodzaj
patery, naczynie na wyso-
kiej nóżce o kilku kondy-
gnacjach.
Etc. tkr. Et cetera i. i tak da-
lej; i tam dalej; i inne i t. p.
Eter g.-t. przypuszczal-
na substancja wypełniająca
przestrzeń wszechświata ,
z której powstał byt wszelki
i której drgania stanowią
światło; chem, bezbarwny
płyn bardzo lotny, powstają-
cy z działania kwasów na al-
kohol, używany jako środek
orzeźwiający i znieczulają-
cy, służy także do użytków
technicznych.
Ełernlzować nł. uwiecz-
niać.
Eteromanja *g. nałóg upa-
jania się eterem.
Eteryczny nł. lotny, po-
wiewny, lekki; e-e oiejki,
ciecze lotne, silnie pachną-
ce, wydobywane z roślin.
Eteryfikacja i«^ zamiana
na eter a. estr.
Ełeryzować nł. znieczulać
eterem.
Et liaec facienda et iiia non
omittenda 1. i to zrobić nale-
ży i tamtego nie pominąć.
£t haec meminisse juyabit
ob. Forsan...
Etiuda /. ćwiczenie mu-
zyczne, wprawa, skompono-
wana w postaci utworu mu-
zycznego.
Etjologia *g. część medy-
cyny, badająca przyczyny
chorób.
Etiologiczny *y. przyczy-
nowy , będący powodem
czego.
Et lux perpetua luceał ei ł.
a światłość wiekuista niech
mu świeci.
Etnicy g. (póiń.) poganie,
bałwochwalcy.
Etnicyzm *g. wiara w wde-
!u bogów, wielobóstwo, po-
ganizm.
Etniczny g. tyczący się
cech narodowych.
Etnolagja *g. ludożerstwo.
Etnofobja *g. nienawiść
jł
do obcoplemieAców, kseno
fobja.
Etnoglenja *g. nauka o two-
rzeni'1 !-ię narodów.
Etnogonja *g. nauka o po
chodzeniu ludów.
Etnograf *g. ludoznawca
badacz etnograf ji.
Etnograficzny *g. etnogra
fji lub pewnego plemi-^n'
dotycząi.y; etnograficzne mu
zeum, zbiór wytworów sztu
ki, narzędzi i ubiorów róż
nych narodów, oraz przed
miotów objaśniających :^p
soby ich życia.
Etnografja 'g. opisowa nau
ka o ludach, ich obyczajac'
sposobie życia, właściw
ściach umysłowych, pie
niach, legiendach, wierze
niach; ludoznawstwo
Etnologia g. nauka o li
dach i o rasach ludzkie)
plemionach, wraz z ich wł;
ściwościami anatomicznen
i obyczajowemi.
Etnopsychologja *g. nau
badająca różnice w psych
logji różnych ludów.
Et nunc erudlmini 1. i niec
że to posłuży ku waszenc
zbudowaniu (zwykle w zn
czeniu ironicznym)
Etognozja *g. nauka o zw
Czajach i obyczajach
Etologja *g. nauka o cIl'
rakterze , obyczajacłi j
kiego ludu; nauka o p,
wstawaniu pojęć o moraln
ści i obyczajów.
Etoplastja *g. umiejętno
wprowadzania etyki w ż
cie. "■ zastosowanie
Etopsychologja 'g. ps
chologja obyczajów jakie
ludu.
Et quorum magna pars tui'
dosł. i któryclj- (dzieł i 1. 1
wielką częścią byłem, t.
i ja odegrałem przy te
znaczną rolę.
Etrusk, naczynie etrusk
(od starożyt. narodu Etrc
ków).
Et sanguis et spiritus pec
nia mortalibus ł. dla śmie
telników pieniądz jest
krwią i duszą.
Et tenui case saepe vir ■
gnus exit i. z małej eh
ty wychodzi często wie
Et tu, Brute, contra me!
ty, Brutusie {dom.: s^
deczny mój przyjacieli
przeciwko mnie?l
Et tutti quanti oh. Ti
quanti.
. Śhłi/. fetii) pudełko, i
terał, puzderko.
Etyczny g. dotyczący el
ki; moralny, obyczajowy.
Etyk g. uczony poświę
jacy się etyce; auior r
praw o etyce.
Etyka g. nauka o zasada
moralności; nauka o
51
Ktjkieta — Exchange
tach i obowiązkach; filozo-
fja moralności.
Etykieta /. forma zaclio-
waiiia siQ, przt^strzegaiia w
wyższyoli warstwacli towa-
rzystwa; kartka z napisem
przytwicrdzijiia do przed-
miotu, (iznai'z:iją(;a jego za-
warto.'S(?'; etykietalny, oeromo-
njalny; zgodny z etykietą;
ngrzoczniony b(!Z serdecz-
nośri; etykietalność, zaclio-
wanic funii etykiety.
Etykietować /. zaopatry-
wał- w etykiety.
Etylen V gaz złożony
z w(;jrla i wodoru, czfjść
skJaitowa gazu oświetlają-
cego.
Etymologiczna g. pisownia,
piKowni,! zgodna z poclio-
dzeniem (ze słoworodem)
wyrazu; e-y stownik, słow-
nik ul)jaśniający pochodze-
nie wyrajów.
Etymologizować *g. badać
a. objaśniać etymologię wy-
Irazii.
' Etymologia ci. część gra-
matyki o pochodzeniu wy-
Tazów. słoworód.
I Eulijotyka *g. sztuka do-
tbrego, zdrowego życia.
j Eucharystia q. dosl. dzięk-
czynienie; \\'ieczerza Pań-
Uka; Sakrament Ciała i Krwi
TPańskiej.
Eudemonizm *i;. uznawanie
jzczęścia osobistego a. po-
wszechnego za najwyższy
;ęl działalności ludzkiej.
^ Eudemonia^. trwała .szczę-
Miwość, uczucie szczęścia,
^■ozkosz.
Eudemonologja *g. nauka
' isiągania szi.-zęścia.
, Eudiometr 'g. przyrząd do
|lo rozbioru chemicznego
^;;azó\v.
I Eufemiczny, Eufemistyczny
.g. określaj.ący rzecz jaką w
I posób mniej drażliwy, rai-
'jej brzmiący niżeli brzmia-
łby bezpoś.-ednia nazwa
^ej rzeczy.
, Eufemizm ^.zastąpienie dra-
.' liwego wyrażenia wyrażc-
icm lub omówieniem mniof
rażliwym wzgl. obojętnym.
Eufoniczny g. dźwięczny,
■ armonijny.
Eufonia g. przyjemne
rzniienie, miłodźwitjk.
Euforbia g. roślina Wilczo-
' ilecz.
Euforia *g. przyjemne sa-
.^lopoczucie, poczucie siły,
drowia, błogostan.
Cufuiici *g. nazwa poe-
' iw, odznaczający eh się wy-
wintną formą.
_' Eugański, odnoszący się
o Euganów, którzy ongi
'" lieszkali około miasta Pa-
■'wy.
Eugienizm *g. dobre po-
'■' lodzenie, należenie do
yższych klas społecznych.
Euhemeryzinn^. pojmowanie
istot mitologicznych nad-
przyrodzonych, jako ludzi
ubóstwionych (od imienia
filozofa Kuhemera).
Eulogia g. dosl. poświęce-
nie, pobłogosławienie; roz-
sądek, w mowie i czynach;
prawdopodobiedstwo.
Eumenidy g. w viit. bogi-
nie zemsty i złego sumie-
nia, furje (na głowach mia-
ły węże zamiast włosów).
Eunomia g. dobre prawo,
dobry zarząd, dobra kon-
stytucja.
Eunuch g. rzezaniec, ka-
strat.
Eupatryda g. szlachcic (w
staroż. Attyce).
Eur, Eurus g.-l. wiatr
wschodni albo południowo-
wschodni.
Eurazja, ląd Europy i A-
zji (ze złożenia wyrazów
Eurlopa i ] Azja).
Eureka! g. znalazłem! o-
krzyk Archimedesa , gdy
odkrył , ciężar gatunkowy
ciał.
Europejski »l. z Europy
pochodzący, ( ywilizowany.
gładki, delikatny w obej-
ściu; głośny, sławny.
Europeizować nt. nadać eu-
ropejski wygląd, europejskie
formy.
Eurus oh. Eur.
Euryp g. morze (w poezji).
Eurytmja g. proporcjonal-
ność, harmonja form, linji —
w budynkach; rytmiczność
w słowach 1 muzyce.
Eutanazja//, łagodna śmierć
bez cierpienia: śmierć w
stanie łaski.^
Euterpe g. inuza muzyki
i poezji lirycznej.
Eutrofja *g. dobre odży-
wianie.
Eutycłijanie ni. sekta nie
łiznająca natury ludzkiej w
CSirystusii', nionofizyci (od
założyciela Entychesa).
Euxyn .'/. morze Czarne.
Ev. ikr. en wille (a^ tnij) w
miejscu (na listach).
Ev. skr'. Eyentualiter ob.
Ewentualnie.
Eyenement /. oh. Ewene-
ment.
Eyentus belli dubius est /.
wynik wojny jest wątpliwy.
Eyentus stulłorum magister
/. wypadek, powodzenie —
jest nauczycielem głupców.
Eyoe, Evohe! g. radosny o-
krzyk '1 Greków, radość.
Eyyiya! ic. niech żyje! wi-
wat!
Ewakuacja t. ustąpienie,
opuszczenie warowni lub
kraju przez wojska; opróż-
nienie szpitala z chorych.
Ewaluacja xl. ocenienie, o-
.szacowanio, określenie war-
tości.
Ewangieliczny g. według
zasad naoŁi Chrystusa, pe-
łen prostoty i miłości bliź-
niego, świątol)liwy, wznio-
sło-religijny.
Ewangielik, protestant, wy-
znawca zasad I,utra lub Kal-
wina; ewangielicko-augebur-
ski, podług nauki Lutra; e-
wangielicko-reformowany, po-
dług nauki Kalwina.
Ewangielisla g.(póiń.j &uiur
F^wangielji, opowiadacz E-
wangielji.
Ewangielizować ni. opowia--
dać owangieiję.
Ewangielja g,-l. radosne po-
shinuictwo, dobra nowina;
zwiastowanie o przyjściu
Zbawiciela; 4 pierwsze księ-
gi Nowego Testamentu; u-
stęp z tych ksiąg czytany
w liościele w czasie Mszy
Św.; ewangielljka, książeczka
z ewangieijami.
Ewangieliarzi-r/., Ewangielir
star]on g. tpóiń.) książka śre-
dniowieczna z Ewangieija-
mi na niedziele i święta.
Ewaporacia 1. parowanie,
ulatnianie się, wyziew.
Ewazja 1. ucieczka z wię-
zienia; upadek sprawy wsku-
tek niestawienia się w są-
dzie powoda; usprawiedli-
wienie się.
Ewazywna/. odpowiedź wy-
mijająca , nicodsłaniająca
myśli odpowiadającego.
Ewekcja I, jedna z wiel-
kich niejednostajności w
biegu księżyca wynikająca
skutkiem rjichu osi wielkiej
obiegu księżycowego.
Ewekt, Ewekta 1. cło od
wywozu; wywóz, handel wy-
wozowy, eksport.
Ewenement /. zdarzenie,
wypadek osobliwy.
Ewenjencja irt. wychodz-
two, emigracja.
Ewentualny I . możliwy,
przypuszczalny, mogący się
zdarzyć; ewentualnie, na
wszelki wypadek, możliwie,
przypuszczalnie, z zastrze-
żeniem, warunkowo; ewen-
tualność, możliwość nastą-
pienia jakiego wypadku,
zdarzenia.
Ewidencja ni. oczywistość,
naoczna prawda, pewność;
wykaz.
Ewig Weibliclie oh. Dat
ewig...
Ewikcja l. poręczenie, pe-
wność, rękojmia, gwaran-
cja, zapewnienie, zabezpie-
czenie; ewikcyjny, zabezpie-
< zony, zagwarantowany.
Ewiiccjonowai ni. zabez-
pieczać, gwarantować.
Ewiktor ni. dający ewikcję.
Ewinkować t. udowadniać.
Ewiracja t. ka.stracje.
Ewokacja t. zapoz,wanie
do sądu niewłaściwego.
Ewolucja /. rozwój; prze-
obrażeni«, przekKztałccnio;
w marynarce: mchy i obro-
ty floty wojennej; w wojsku
lądowem: wszelka zmiana
szyku; ewolucyjna esfcatfra,
oddział floty, który przez
ciągłe zmiany ruchu okrę-
tów niepokoi nieprzyjacie-
la; ewolucyjna teorjaoA. Ewo-
lucjonistyczna teorja.
Ewolucjonista nt. zwolen-
nik teorji ewolucyjnej; ewo-
iucjonistyczna teorja, nauka
wyprowadzając a wszystkie
rośliny i zwierzęta od .jed-
nego lub niewielu gatunków
pierwotnych; teorja rozwo-
ju, Darwinizm.
Ewoiucjoniźm ni . teorja
rozwoju form i czynności
bardziej złożonych z prost-
szych.
Eworsja ni. działalność
wody w wodospadach —
wyżłabiająea , wydrążająca
z powodu ruchu wirowego
głazów.
Ex- l. były, dawny, nie-
gdyś: oh. także Eks-.
Ex abrupto 1. bez przygo-
towania, znienacka.
Ex aequo 1. dosl. z równie
.słusznych względów (np.
współzawodniczących o na-
grody wynagrodzić jedna-
kowo wobec jednakowych
wyników współzawodnic -
twa).
Ex aeifuo et bono t. wedle
prawa i słuszności.
Ex animo 1. z serca.
Ex arena funiculum nectis
/. z )iiasku bicz kn;cisz.
Exaudi /. dosl. wysłuchaj:
nazwa 6-ej niedzieli po
"Wielkiej Nocy.
Ex auribus cognoscitur asi-
nus /. jjo uszach poznać
osła.
Ex bene piacito /. jiodług
upodobania.
Exc. skr. Excudit rob.).
Ex capite /. z głowy, z pa-
mitjci.
Ex catliedra /. z katedry,
na mocy swego posłannic-
twa, swego stanowiska, jak
profesor; iron. wypowiada-
nie swych opinji tonem
przecinającym wszelką dys-
kusję.
Excei$ior! ^ w górę, wy-
żej!
Exceptio ł. wyjątek; e. con-
firmat (probat) reguiam 1.
wyjątek potwierdza regułę;
e. yeritatis /. doil. wyłącze-
nie ])rawdy: odwołanie się
do zeznań świadków, doma-
ganie się stawienia świad-
ków.
Exceptis exciplendis/. z wy-
jątkiem tego co należy wy-
łączyć.
Excis (i') du mai prodult le
bien /. (Ukse dii mul produi
ló bjfl z nadmiaru złego ro-
dzi sit^ dobro.
Exchange u. fektctendij wy-
Kxcidat illa dies - Fabryka
52
<nićtiia, weliHel; na^wa gieł-
dy w Lundynio.
Excidat illa dIes /. niccli
ton dzień idzifi w niepa-
mięć, nio wspominajmy o
tern.
Ex cinere in prunas/. z po-
piołu w żar; przen. z desz-
czu pod rynną.
Exclłat auditor studium /.
pilny słuchacz pobudza j:iit-
liwoAó.
Ex composite i. stosownie
do umowy.
Excl. skr. Exolu$ive ł. z wy-
łączeniem, z wyjątkiem.
Excudlt t. (na sztycliacli)
wyr^ł (na.stąpuje jiodpis ry-
townilia).
Excusez du peu / (ektkuze
dii po) wybaczcie, że tak
mało.
Ex duobus malis minus esł
eligendum ł. oh. Ex malis eli-
gere.
Execratus ł. wyklęty.
Exegi monumentum i. dotl.
ukończyłem pomnik, w/nie-
sienie sobie samemu pomni-
ka trwałego (zasługi); e. m.
aere perennius wystawi -
łom pomnik trwalszy niż ze
spiżu.
Exempla docent /. przy-
kłady uczą.
Exempla illustrant non pro-
bant i. przykłady objaśniają,
ale nie są dowodem przeko-
nywającym.
Exempla sunł odiosa i. przy-
taczanie przykładów (na-"
zwisk ludzi) jest nienawist-
ne, budzi nienawiść.
Exempla traliunt ł. przy-
kłady pociągają (do naśla-
dowania). •
Exempli causa a. Exempll
gratia ł. dla |jrzykładu, jako
l>rzykład.
Exemplis discimus ł. uczy-
my się na przykładach.
Exemplo magis quam ratio-
ne vivimus ł. żyjemy raczej
podług przykładu, niż we-
dług rozumu.
Exemplum /. przykład.
Exemptio ł. wyjątek, uwol-
nienie.
Exequatur ł. niech będzie
wykonane ; potwierdzenie
bulli papieskiej przez rząd
krajowy; uznanie obcego
konsula handlowego przez
rząd.
Exercitatio artem parat ł.
ćwiczenie prowadzi do do-
skonałości.
Exercitatio Optimus est
magister ł. ćwiczenie jest
najlepszym nauczycielem.
Exercitium i. ćwiczenie.
Ex factis non ex dictis
amici pensandi ł. przyja-
ciół trzeba oceniać po -
dług ich czynów a nie ze
słów.
Exigit et e statuis farinas ^
dosł. nawet z posągów wy-
iżiąga mąkę t. j. umie każdą
rzecz wykorzystać.
Exhibition /. lelthihiiią) i
a. lekshthisinl wystawa.
Ex lioc numero est t. z tej
samej liczby.
Exilium /. wygnanie.
Ex improvlso ł. niespo-
dzianie.
Ex improyiso «ubvenlt Ipse
Deus t. niespodzianie Bóg
sam przychodzi z pomocą.
Ex interno 1. z piekła.
Exitu$ /. zejście śmiertel-
ne, śmierć.
Exitus acta probat 1. ko-
niec chwali dzieło.
Ex Jurę, Ex legę 1. z mocy
prawa, z ducha ustawodaw-
stwa.
Ex lex ł. stan polityczny
Węgier, gdy ministrowie
rządzą nie na podstawie u-
chwał parlamentu, ale de-
kretami wydanemi na zasa-
dzie § 14 kojistytucji wę-
gierskiej.
Ex libris /. z książek,
j. księgozbioru (wyrazy na
naklejanej na okładce ksią-
żek etykiecie, po nich na-
stępuje nazwisko właścicie-
la książki).
Exlibrisa ab. Elcslibrysa.
Ex libro doctus ł. ob. Doc-
lus ex libro.
Ex lingua stutta yeniunt In-
commoda multa 1. głupi ję-
zyk robi wiele szkody.
Ex magna coena stomacho
fit maxima poena ł. obfita
uczta sprowadza dużą karę
na żołądek.
Ex malis eligere (eligenda
sunt) minima ł. z wielii złych
rzeczy wybierać (wybierać
należy) najmniej złe.
Ex mandato ł. z polecenia,
z rozkazu.
Ex necessitate 1. z koniecz-
ności.
Ex nexu 1. po' za związ-
kiem, na (w) skutek związku.
Ex niliiio t. z niczego.
Ex nibilo nihil 1. z nicze-
go nic.
Ex nunc i. dotł. od teraz,
od tejże chwili, od chwili
obecnej.
Exodus t. wyjście; nazwa
drugiej księgi pięcioksięgu
Mojżesza.
Ex olficio /. {skr. ex offo)
z urzędu, na mocy władzy,
urzędowi przysługującej ,
z urzędowego obowiązku.
Ex omnibus aliguid, in toto
nihil ł. z wszystkiego po
trochu, a wogóle nic.
Ex operę artifex agnoscitur
t. mistrza poznać po dzie-
łach jego.
Ex parte i. po części.
Expectorantia t. środki le-
karskie ułatwiające wyrzu-
canie flegmy.
Ex pede Herculem t. po
stopie poznać Herkulesa.
Expedite /. dofikonule.
Expirienc« passe science
/. {ek'perjt/'t pat tj^tl do-
świadczenie jest • ważniej-
sze, niż nauka.
Experientia /. doświadcze-
tiie; e. docet doświadczenie
uczy: e. est optima rerum
magistra, doświadczenie jest
najlepsza mistrzynią. ■
Experimentum in anima viii
ł. doświadczenie na zwie-
rzętach, na istotach nędz-
nych, nie mogących się
bronić.
Experto crede Robertho ł.
wierz doświadczonemn (Ro-
bertowi — imię dodane dla
rymu).
Explicit ł. (tkr. Yołumen
explicitum est) koniec, skoń-
czone.
Explicite ł. wyraźnie, jasno.
Expose /. wyłnszczenie,
wyjaśnienie, przedstawie-
nie sprawy, sprawozda-
nie.
Ex post /. sąd o faktach
już nastąpionych oparty na
ocenieniu ich następstw ;
sąd o dawnej przeszłości o-
party na poglądach dziś ist-
niejących.
Ex post facto 1. po czynie;
nie należj- karać za czyny
spełnione przed wydaniem
zakazu.
Express /. umyślny; po-
ciąg pospieszny.
Ex propriis t. własnemi
środkami.
Ex professo 1. z urzędu;
z powołania.
Ex promptu i. bez przy-
gotowania , naprędce, na-
gle.
Exquis /. (ektki^ wybrany,
doborowy.
Ex quovisligno nonfitMer-
curius ł. z jakiegokolwiek
drewna nie zrobisz Merku-
rego.
Ex re i. 7. okazji.
' Exsudat oh. Ekssudat.
Extemporale oh. Ekstempo-
rale.
Ef tempore i. od razu coś
robić, bez przygotowania;
improwizować.
Extensive /. obszernie, w
całej rozciągłości.
Exterieur /. (ektterjdr)
powierzchowność , wygląd ,
strona zewnętrzna; e. du
mełier idu melje) wygląd
zewnętrzny odpowiadający
ściśle uprawianemu zawo-
dowi.
Extr., Extract. skr. Extrac-
tus /. wyciąg.
Extra t. zewnątrz; oprócz;
wyjąwszy; nadzwyczajny,
osobliwy.
Exłra iocuffl i. żart na
bok.
€xtra muros /. za murami
miasta, zewnątrz murów.
Extraneus t. ob. Elcsłran.
Eitraordinalre /. (ekttraor-
diner) nadzwyczajny.
Extra ordlnem 1. nie w i<o-
rządkn.
Ejctrema malis extrema re-
media /. na skrajne 7.'
skrajne lekarstwo.
Extreffla necessKas extr>:
nis nixitur rationMus /. ubta-
teczna konieczność osta-
leiznemi posiłkuje się ar-
gumentami.
Extrćme /. (ekttremj krań-
cowy.
Extrimes ( les) se toucheirt
/. (letekttrem só tuit) osta-
teczności się stykają (.scho-
dzą).
ExmI t. wychodziec, emi
grant; wygnaniec z kraju,
wywołaniec, banita.
Ex ungue leooem /. poznać
lwa po pazurach.
Ex uno disce omnes t.
z jednego sądź, jacy są
wszyscy (jakie jest wszyst-
ko).
Ex usu ł. z obyczaju.
Ex yituio bos fit 1. z cielę-
cia pow.staje wół.
Ek voto /. na zasadzie
śiubn.
Ezopewy, zwięzły i trafny
(od imienia greckiego bajko-
pisarza Ezopa).
Ezoteryczny y. tajemny ,
przeznaczony wyłącznie dla
wtajemniczonych, nieprzy-
stępny dla ogółu.
Ezoteryk g. badacz nau-
ki przeznaczonej tylko dla
wtajemn iczonycb .
Ezoteryzm *g. charaktei
nauki dostępnej tylko dl
wtajemniczonych.
F.
F. w muz. oh. Forte.
Fabas indulcet fames
dost. głód czyni bób słód
kim; głód jest uajlepszyr
kucharzem.
Faber est quisque fortuna
suae 1. każdy je.'=t sprawc
własnej doli.
Fabjanie, Fabjusze, stron
nictwo socjalistyczne an
gielskie, pragnące przeprc
wadzenia zmian w nkładzi
spolecziiyn\ powolnie, be
wielkich wstrząśnień i
chowania tych urządzeń
be<inych, które się okazd
dobremi (od imienia Fi
bjusza Cunctatora , wodł
rzymskiego, który, zwł^
cząc, pokonał Hamnibala)
Fabryka /. zakład przem]
słowy , [irodukujący pr;
.63.
Fabrykacja. — Fale
pomocy macljin i siły ludz-
łiej wyroby stużtjce do bez-
piińroclnio{,'i) użytku; więk-
sza' robota wykonywana
zbiorowo, priy 'której pra-
cują robotnicy rozmaitych
fachów; budowanie, stjiwia-
nic budowli.
Fabryl(ac}a ł. przygotowy-
•.wanio wyrobów; podrabia-
nie, fałszowanie.
Fabrykant 1. właściciel fa-
bryki; przemysłowiec, ręko-
dzielnik.
Fabrykat t. sztuczny prze-
rób; wyrób fabryczny; coś
podnibioncgo.
Fabrykować /. wyrabiać,
produkować , wytwarzać ;
podrabiać; fałszować, zmy-
ślać, kłamać.
Fabuła, Fabuła 1. opowia-
danie alegoryczne, bajka;
treść, osnowa opowiadania,
utworu dramatycznego lub
poematu; plotka.
Fabuła docet^ bajka uczy.
Fabulista nł. autor bajek,
bajkopisarz; plotkarz.
Fabulistyka nt. bajkopisar-
stwo.
Faccliino tr. (fakino) wyrob-
nik, tragarz we Włoszecti.
Fac0 a main /. (fas a mf)
slcładająca się lornetka, z rę-
kojeścią (jak u brzytwy) no-
szona zwykle na szyi, po-
dejmowana do oczu w razie
potrzeby.
Facecja i. żart, koncept,
dowcip, dykteryjka.
Facecjonisła nł. człowiek
żartobliwy, wesoły, dowcip-
niś.
Faceieł, Facolet w. cłiust-
ka do nosa.
Facet t., facetka, wyraże-
nie gminne, pogardliwe w
znaczeniu: ktoś, osobistość
jakaś nieszczególna, nazwa
lekceważąca.
Facetować /. . szlifować
drogie kamienie.
Facetie /. (Jatet) szlifowa-
na płaska ścianka w dja-
' mentacłi.
Facetus oh. Facec]oni$ła;
ob. Facet.
Facli n. rodzaj zatrudnio-
nia,,specja!ność, zawód, pro-
ceder; przegroda półki; fa-
chowy, zawodowy, specjal-
ny, obeznany z zawodem;
fachowiec, człowiek obezna-
ny z jakim zawodem; zawo-
dowiec, specjalista; facho-
wość, znajomość swego za-
wodu.
Fachman n. ob. Fachowiec.
Faciie dictu, diificiie factu
t. łatwo mówić, trudno zro-
bić.
Facile est miserum irridere
■ f. łatwo natrząsać się nad
nieszczęśliwym, łatwo wj'-
5miować nieszczęsnego.
Facio ut facias t. czynię,
abyś i ty czynił.
Ftcit t. „czyni" — suma,
wypadek z obrachunku.
Facjata v. środkowa część
ściany frontowej domu, wy-
stająca ponad dom, podda-
sze z oknami w dachu zro-
biouemi; iart. twar?;, obli-
cze, osoba śmieszna, czło-
wiek nieosobliwy.
Facjenda w. handel, za-
miana towarów, sprzedaż i
łrnpno, frymark, spekulacja;
facjendować, handlować, za-
mieniać.
Fackeltanz n. taniec z po-
chodniami.
Fackeizug n. uroczysty po-
chód z pochodniami dla u-
czenia kogo.
Facoiety w. coś wiszącego
jako ozdoba; strzępy wiszą-
ce przy ubraniu kobiecym.
Facon /. (/<w?) sposób; o-
bejście się; kształt, wzór.
Facsimiie t. ob. Faksymile.
Facia loquntur ł. czyny
mówią.
Factotum ł. ob. Fakłołum.
Faeton g. syn Heljosa, bo-
ga słońca; lekki wytworny
otwarty powóz bez drzwi-
czek; gatunek ptata.
Fagiedeniczny "g. dotł. żrą-
cy, zgorzelinowy, gangre-
nowaty.
Fagocytoza 'g. zdrowotna
działalność fagocytów.
Fagocyty ''g. ciałka krwi,
zwalczające jady przez or-
ganizm utworzono lub weń
wszczepione.
Fagot «/. instrument mu-
zyczny dęty , drewniany ,
o dźwięku nosowym. ^
Jagocista nł. grający na
fagocie.
Fahrenheita termometr 213-
stopniowy, używany w An-
glji-
Fahrkarte >i. bilet kolejowy.
Faiiie /. (/ajj ciężka je-
dwabna materja połyskliwa.
Failll /. (/<v»/ "padły,
zbankrutowany.
Faliiite /. (/ajit) niewypła-
calność, upadłość, bankruc-
two.
Faire bonne minę au mauvais
jeu/. (fer bon min o moire :ó)
zachować pozór wesołości
wobec niepowodzenia.
Ftire chariemagne /. (fer
narlmań) odejść od gry gdy
się jest wygranym.
Faire de i'o'rdre avec le ii-
sordre /. (Jer da lordr avek IS
dezurdr) zaprowadzać porzą-
dek zapomocą nieporządku.
Faire la barbe k quelqu'un
f. ifer la barb a kelkę), być
sprytniejszym lub silniej-
szym od kogo.
Faire la cour/. (fer la kur
nadskakiwać, starać się o
pannę.
Faire le diable i guatre /.
{/er Id djabl a kuir), robić
dużo hałasu.
Tait accompli/.^/« takąpli)
czyn spełniony, fakt doko-
nany.
Faiłs diyers /. (Je diwer)
dział „rozmaitości" (wiado-
mości różnorodnych) w cza-
sopiśmie, wydarzenia roz-
maito.
Fajans / rodzaj glinki do
wyrobu przedmiotów naśla-
dujących porcelana wyro-
by z tej glinki.
Fajer n.Uotł. ogień; zapał;,
gorliwość ; irtTfcć f. w gło-
wie, być pijanym; f-u dać
a. zadać, obić, dać bobu,
pieprzu; fajerka, otwór o-
krągły w płycie kuchni an-
gielskiej; krążek żelazny lub
obrączki zamykające ten o-
twór.
Fajeranł n. koniec dnia ro-
boczego u rzemieślników,
wieczorny odpoczynek.
Fajerkasa n. ubezpiecze-
nie od ognia, opłata ognio-
wa.
Fajerwerk ». ogień sztucz-
ny; sztuczny efekt; wybuch
ucziicia nagłego a przemija-
jącego; f-ki dowcipu, frazeo-
logji , iskrzące dowcipy ,
efektowne słowa; fajer -
werkarz, urządzający ognie
sztuczne, pirotechnik.
Fajerwerker n. podoficer
w artylerji.
Fajfer n. grający na pisz-
czałce; odmiana gołębia.
Fajfokiok ob. Five o'clock
tea.
Fajgiel zarg.gmin. rubel.
Fajn, Fein «. czysty, wy-
borowy, jirzedni, delikatny,
wytworny, piękny; dobrze,
doskonale, wytwornie; fajno-
wać, oczyszczać metale za
pomocą to])ienia; kłamać, o-
szukiwać.
Fajngoid n. czyste złoto.
Fajnzyiber n. czyste srebro.
Fakcja t. stronnictwo ,
zwłaszcza polityczne, dzia-
łające dla widoków osobis-
tych; poplecznicy; niezgo-
da, rozruch, spisek, zmowa;
fakcyjność, strouTiiczość.
Fakcjonista nt. burzyciel,
podżegacz, buntownik.
Fakelcug ob. Fackeizug.
Fakiei, Fakla n. pochodnia.
Fakino ob. Facchino.
Fakir ar. ubogi mnich raa-
hometański żebrzący; fana-
tyczny pokutnik hinduski.
Faksy n. miny, wykrzy-
wiania twarzy , kaprysy ,
grymasy.
Faksymile /. podobizna;
dokładna kopja czyjego pi-
sma.
Fakt ł. rzecz dokonana,
pewna; zdarzenie pewne,
rzeczywiste; wypadelc histo-
ryczny, czyn, okoliczność;
faktyczny, rzeczywisty, opar-
ty na faktach, istotny.
Faktor ł. mat. czjninik;
pełnomocnik; plenipotent;
pośrednik niższego rzędu
do załatwiania różnych in-
teresów, stręczyciel; fakto-
rować, pośredniczyć w in-
terusach , stręczyć ; f. za
kim, wstawiać się, jirzoińH-
wiać.
Faktorja ł. wielka osada
handlowa w obcym kraju zo
składami towarów.
Fakłotum /; człowiek uży-
wany do rozmaitych imsług,
wyręczyciel, totumfacki,
.f Faktura nt. rachunek wy-
stawiony przez kujica inne-
mu handlującemu; szczegó-
łowy wykaz przesłanych to-
warów; techniczna budowa
ntwora muzycznego luli lite-
rackiego; faktur-księga, księ-
ga kupiecka ze spisem na-
leżności za towary; faktu-
rować, wpisać n.ileżność
szczegółowo do księgi i wy-
stawić fakturę.
Fakultatywny nł. dowolny,
nieobowiązująiy, do wybo-
ru zostawiony.
Fakultet ł. [n.] wydział uni-
wersytecki.
Fakunda t. wymowa; gada-
tliwość.
Fala n. silny nich wody
sprawiany przez wiati-: bał-
wan; nawałnica; pnen. pły-
aąć z falą, iść za ogółem ;
w fizyce: grupa cząstek,
z których skrajne są w ma-
seimuiii ruchu w jednym kie-
runku, kiedy jedna ze środ-
kowycrh jest w maaimum i-\i- '
clin w kierunku przeciw-
nym; falisty, falujący; po-
dobny do fal, pagórkowaty;
falować, ]ioruszać się falami,
bałwanić się; przen. jiodno-
sić się i opadać, chwiać się,
kołysać się.
Faiacja ł. oszukaństwo,
fuftel.
Falaise /. (falez) ob. Faleza.
Falanga g. szyk bojo-
wy wojska Macedońskiego;
rrzen. zwarte szeregi, za-
stę]) ludzi ławą idący, tłum.
Falansłer/ wiolki Imdy-
nck, urządzony według pro-
jektu socjalisty Fouriera
(1772 — 1837) dla jiewnei
liczby osób, ai)y razem mie-
szkały, pracowały i W8i)ół»
nie korzyst.ały ze wspólnej
pracy.
Falansterjanin nt. zwolen-
nik falaiistcryzmu, mieszka-
nicc falansteru.
Falansteryzm ni. układspo-
łc( zny polegający na n-
niicszczaniu iiracowników
w falansterach.
Falaryzm ni. tyranja okrut-
na (od nazw. Falarisa, ty-
rana w Agrigentnm).
Faibana w. obszycie mar-
szczone u s])ódnićy, fartu-
cha, kaftanik.i i t. d.
Fale, Fele n. wpust, wcię-
Falcgraf — Farser
54
cio w drzewift dla za^o*<mia
drupiftf^o kawałka, zakład-
ka; dać na I. zagiąć tak, al>y
nią trzymało razem (o bla-
sze).
Falcgraf, Falcgrabia, Pfalz-
graf n. dawny fytiit iidziil-
iicgo władcy palatynatii
(rońskicgo , bawarKkiffru ) ;
falcgrabstwo, państwo fah;-
grafd, palatyiiat; godn(jśi;
fal('^'i'iifa.
Faictnaszyna oh. Falcówka.
Falcować ». składać arku-
Rzo i)ai)ieinł w formą książ-
kową; składać drzowo na
fale; zaginać razem brzegi
dwu kawałków blaolty, żeby
sii; trzymały; falcówka, ma-
szyna do falcowania blacliy,
do składania arkuszy ])a|)ie-
ru na format dowolny.
Falcydja t. rozdział iiro-
porcjonalny majątku dłuż-
nika mit;dzy wterzycipli.
Faldistorjum,FaMysterz»T^.
krzesło w kościele dla bis-
kupa; klęcznik.
Faleder «. skora obróco-
na na wierzch wewnętrzną
stroną wyprawioną.
Falendysż «. cienkie sukno
angielskie a. holenderskie.
Falern /. ulubiono \vi-
fio starożytnych Rzymian,
z winnic Kampauji.
Faleza/, skała naon\orska,
brzeg mol'za wysoki, skali-
sty.
Fallment w. niewypłacal-
ność, bankructwo.
Falkonet /. dawna mała
armata polowa, śmigownica.
Fallo w. błąd, omyłka.
Falochron n-\-r- podwyż-
szenie burty w łodzi wy-
ścigowej zabezpieczające od
fali.
Falset ni. wysoki regiestr
głosu męskiego, t. zw. „z gło-
wy"; głos fistułowy.
Falstaf a. pieczeniarz i
dtiwcipny nicpoń (od nazwi-
ska samochwała, tc^hórza i
hulaki w kilku komedjach
Szekspira).
Falsyfikacja nt. fałszowa-
nie. )Kidrabianie.
Falsyfikat /. i)rzedmiot ,
dokument lub pieniądz sfał-
szowany, podrobiony.
Falsyfikator nł. fałszerz.
Faluna /. warstwa ziemi,
składająca sit; z jiiaskowca,
zmieszanego z wapniem.
Fałagi lur. plagi, udei-ze-
nia, zwłaszcza w jiięty ;
przen. oszukanie , ogranie
kogo.
Fałat tręj. szmat, wiecheć,
kaw:!ł, płat.
Fałda n. zmarszczka w
tkaninie, zakładka; wy-
gięcie w:u'stw zierai, po-
wstałe wskutek kurczenia
się skorupy ziemskiej.
Fałdysterz ob. Fałdistorium.
Fafeczny, Fałeszny ob. Fałsz.
Fałcz «. nieprawda, kłam-
stwo, obłuda, oszustwo, pod-
robienie; częftć sukni z tań-
szego maturjału, nadstawio-
na w miejscu niewidocz-
nym; w muz. niezgodność
dźwięków,nuta ii io właściwa;
fałeszny, fałeczny, fałszywy.
Fałszerz n. podrabiocz.
Fama t. wieść, pogłoska,
rozgłos, sława; f. volat a. f.
ferł, wieść niesie, wieść roz-
chodzi się; f. crescił eundo
wieść rośnie idąc (przecho-
dząc z ust do ust); f . nlliil est
celerlus, nic niema 'szybsze-
go od pogłoski.
Fames optimum condlmen-
tum t. głód jest najlepszą
przyprawą.
Famllister, rodzaj falan-
sterUfW którym rodziny ro-
botników , pracujących w
jednej fabryce, mieszkają
razem, spłacając czynszem
wartość mieszkań , żeby
z czasem zostać ich właści-
cielami.
Famllja t. rodzina, pokre-
wieństwo; familijny, mający
rodzinę; poufały; prawo f-ne
prawo regulujące stosun-
ki rodzinne; rada f-na, ra-
da złożona z zaproszonych
krewnych i przyjaciół, pod
przewodnictwem właściwe-
go urzędnika, stanowiąca o
sprawach majątkowych sie-
rot niepełnoletnich.
Famlljant ni. krewny, tu-
zyn, powinowaty; członek
rodu, tego samego herbu;
ten, lito pochodzi ze znako-
mitej rodziny a. ma boga-
tych lub znakomitych krew-
nych; arystokrata.
Familiarny ł. pojfały, za-
żyły.
Famlljaryzować się /. pou-
falić się; czuf się u obeych
jak wśród rodziny.
Famulus ł. poufały sługa
artysty, literata, studenta
etc. .
Fanaberja zarg. (?) gry-
mas, kaprys, fantazja; pu-
szenie się, nadętość, zadzie-
ranie nosa, przybieranie
wielkopańskich tonów.
Fanar ny. dosl. latarnia
morska; przedmieście Kon-
stantynopola, zamieszkane
przez bogatych Greków.
Fanarjoci »g. Grecy, miesz-
kańcy Fanaru; potomkowie
dawnych szlachetnych ro-
dzin greckich.
Fanatyczny t. zaciekły, za-
ślepiony, zbyt gorliwy.
Fanatyk 1. zagorzalec, za-
paleniec religijny lub poli-.
tyczny.
Fanatyzm nł . przesadna
żarliwość , drażliwość na
pankcie nieomylności swo-
ich przekonań; prześlado-
wanie inaczej myślących.
Fancy a. idea, myśl. po-
mysł, zwłaszcza w świecie
mody; f. artlclex, artykuły
mody; f. bazar, bazar no-
wości.
Fandango h. wesoły taniec
hiózpański z kastanietami.
Fanfara /. uroczysty sy-
gnał na trąbkach w wojsku
przy oddawaniu honorów
przełożonym; krótki utwór
muzyczny na trąby, wyra-
żający radość lub tryamf;
sygnał; hasło wykonane na
trąbach.
Fanfaron / samochwał ,
chełpliwiec, pyszałek, mod-
niś; fanfaronować, udawać
zucha, chełpić się.
Fanfaronada/, przechwał-
ki; zuchowatość udana, za-
rozumiałość.
Fanga n. wyrzucenie pił-
ki wysoko, podbicie jej w
grze; ciepły okład z boro-
winy.
Faniura cze*. jioliczek, ude-
rzenie w twarz.
Fant n. zastaw, zakład, rę-
kojmia wypełnienia kafy;
CO robić z tym fantem? — jak
sobie poradzić w tym wy-
padku, co począć z takim
kłopotem.
Fantasia g. u Ajabów: za-
bawa konna bitwę naśladu-
jąca.
Fantasmagoria *g. przed-
stawienie duchów , widm
etc, za pomocą specjalnych
przyrządów, a zwłaszcza la-
tarni czarnoksięskiej ; u -
rojenie, mamidło, widzia-
dło.
Fantasmcskop *g. zwier-
ciadło tak zwane czarodziej-
skie, dające obrazy zmie-
nione, rozszerzone, zwę-
żone.
Fanłasta, Fantastyk g. dzi-
wak, człowiek z charakte-
rem nierównym, zmiennym,
kapryśnik; roiciel, marzy-
ciel.
Fantastyczny g. urojony,
nadprzyrodzony , niezwy-
kły, niezgodny z rzeczywi-
stością; dziwaczny, kapryś-
ny.
Fantazja g. wyobraźnia, si-
ła twórcza; urojenie, zmy-
ślenie, wymysł; przemijają-
ca zachcianka, dziwactwo,
kaprys; dobra mina; ochota,
wesołość, humor; zuchowa-
tość; utwór muzyczny lub
literacki o swobodnej for-
mie; fantazyjny, zmyślony,
nie rzeczywisty; niezwykły
co do fonny i efektowny.
Fantazjować g. puścić wo-
dze wyobraźni , marzyć ;
zmyślać; grymasić, dziwa-
czyć; w muz. grać fantazję,
improwizować.
Fantazm^antazmat g. wy-
twór wyobraźni; przj-widze-
nie, urojenie, mai-a, widzia-
dło, halucynacja.
FaatoM /.- widmo, mara,
budzenie, upiór.
Faaton /. chorągiewka.
Fantou w. teatr oiarjone-
tek.
Fantować «. brać w zastaw
rzeczy ruchome; zajmować,
zagrabiać; t. sł(, zai^wiać
swe rzeczy.
Fuza ehfńt. chata, cha-
łupa.
Fara n. kościół paraf jal-
ny; prten. etiuda f. biedot?.,
niedostatek.
Fan^^ jednostka pojem*
n<>ści elektrycznej (od nasw. ^
Faradaya, uczonego Angli-
ka 17yi — 1861).
Faradyzować nł. leczyć ©-
lektrycznością indukcyjną.
Farandola/. taniec naro-
dowy prowansalski.
Faraon kofU. nazwa daw-
nych królów egipskich; [J.]
gra hazardowna w karty.
Farceur/. fjartdrj ob. Far-
ser.
Farę weUl a. (Jer %eW
szczęśliwej podróży!
Farfocel n. strzęp, łach-
man wiszący; nabrzmienie
bolesne w otworze stolco-
wym.
Farfttra (ur. fajans, porce-
lana; f-rka, naczynie fajan-
sowe, porcelanowe.
Farma a. lub ferma [f.] ma-
łe gospodarstwo polne, fol-
wark.
Farmaceuta g. aptekarz.
Farmacja g. aptekarstwo;
nauka o [irzyrządzaniu le-
karstw.
Farmakognozja *g. nauka
o surowych materjałach ,
służących do przyrządza-
nia lekarstw; nauka o roz-
poznawaniu lekarstw.
Farmakolog 'g. lekarz zaj-
mujący się badaniami far-
makologicznenli.
Farmakologia *g. nauka o
działaniu lekarstw.
Farmakopea g. spis i opis
materiałów aptecznych wy-
dauy przez rząd, oraz prze-
pisy, tyczące się wyrobu,
przechowywania i wydawa-
nia lekarstw.
Farmazon f. mason, czło-
nek stowarzyszenia wol
nych mularzy; pogardl. nie-
dowiarek, człowiek wolno
rayślny.
Farmer a. w Anglji i Ame-
ryce dzierżawca folwarku!
posiadacz folwarku.
Farniente w. [trzyjemuy
wypoczynek; miłfr, słodki*
próżnowanie.
Faro /. rodzaj piwa z żyt.T
Farsa/, utwór sceniczna
bez głębsaej iftyśli, ale p^
budzający do śmiechu, kr"
tochwila;pIotka,niedorzecz
ność, bajka.
Farser / niesmaczny kon
cepcista, żartowniś.
56
Farsz — Feler
Farsz /. nadzienie z sie-
kaiioj;o mięsa, ryli, l)iiH-i
t celmlu, jaj, flirzanii tarte-
go i t. ]).; farszować oh. Fasze-
rować.
Farthing a. iiajdrolmiejsza
mmieta anf4iels.='/« poniiy.
Farwater a. wazki prze-
siuyl;, |io którym okr(;t,y
p}yii;( beiiifcznie między
rafami luli mieliznami; dro-
ga przebyta przez okręt jiły-
nący na przedzie.
Far West a. f/er iiest) dosł.
daleki zachód: zachodnie o-
kolioe Stanów Zjednoczo-
nych Ameryki Półn.
Faryna ł. mączka cukro-
wa; t;:irkuchnia pod (;ołom
niebem; wędliniarnia; skle-
pik, faryniarz, utrzymujący
garkuchnię; pogardl. kupiec
korzenny.
Farys ar. jeździec, rycerz.
Faryzeusz hebr. [i/.-ł.] czło-
nek sekty żydowskiej z cza-
sów Chry.-^rusa odznaczają-
cy sit; obłudną pobożnością;
przen. przewrotny, obłud-
nik; faryzeuszostwo o/>. Fary-
zeizni.
Faryzeizm nt. obłuda, fa-
ryzeuszostwo.
Fa$a(>a /. frontowa czyli
przednia CZt;ść budynku.
Fasc. skr. Fascyku^ f. plik,
kwój papierów; dokumen-
tów; duży zeszyt jakiego
Igieła,
I Fascynacja ł. oczarowanie,
;)lśnienie, urzeczenie.
i Fas est et ab hosie doceri f.
ijodziwą jest rzeczą uczyć
iiię i od nieprzyjaciela.
; Faseta ob. Facette.
\ Fas et nefas Ł to, co 'go-
iziwe i to, co niegodziwe.
Fasłiion a. (fesznj moda;
vytworny sposób życia.
Fashionable a. (Jesiónebl)
fykwintny , modny , gn-
jtowny, człowiek świato-
! Fasja irł. obractiowańie
llocliodu zrobionego przez
( 'podatkowauego i przedsta-
irione władzy, która wn-
■iług tego obrachowania o-
i nacza podatek (w Galicji):
Jsjonować, wykazać czysty
och ód z majątku do opo-
atkowania.
Faskula n. kula armat-
i ia lej wielkości co otwór
:! .ziała.
1 Fason /. forma , model ,
■■' rój, kształt, sjwjsób; forma
' .sza damskiego, zro-
/e sztywnego lu.aterja-
laca być pokrytą i u-
raiią; f-y, ceremonje, for-
ly etykietalne;
Fasonować /. nadawać fa-
: on, urabiać, kształtować.
Fasować n. ładować, pa-
ować, napełniać, ubijać;
Fast t. duma, pycha.
Fastage a. ob. Fustage.
Fastosamente, Fastoso w.
mut. uroczyście, wzniosie.
Fasulec n. w uprzęży ko-
nia: rzemyki idące od kan-
laru do chomonta, do sio-
dełka; kawałek drzewa do
ubijania ziemi, piasku it. p.
Faszerować [».],tarszować
napełniać farszem.
Faszyna /. wiązki gałęzi
lub chróstu, służące do u-
rządzenia tamy,gł'obli i wa-
łów obronnych.
Fata ł. wypadki losowe.
Fatalista ni. wierzący w
przeznaczenie, w los nie-
uchronny.
Fatalistyczny ni. zgub-
ny, nieszczęsny, krytyczny,
zły, okropny; nieuchronny,
fatalizmem nacecliowany.
Fatalizm ni. wiara w pj-ze-
znaczenie, włos nieuchron-
ny, predestynaeja; koniecz-
ność, nie dająca się usunąć.
Fatalny /.nieszczęsny; nie-
uchronny; bardzo niemiły;
f atalność, niepomyślny zbieg
okoliczności, nieuniknione
przykre zdarzenie, nie-
szczęście.
Fatałach, Fatataszek iur.
śmieć, gałgan, rupieć; drob-
nostka, fraszka.
Fatamorgana w. ułudny o-
braz optyczny, zjawiający
się w powietrzu wśi-ód pu-
styń lub na morzu jako od-
bicie oddalonych przedmio-
tów, miraż; pnen. odbicie
się w myśli.
Fata yolentem ducunt, no-
lentem trahunt ł. losy pro-
wadzą tego, kto .się z niemi
godzi, porywają zaś opiera-
jącego się im.
Fatermerder ob. YatermSr-
der.
Fatersztul n. fotel wygod-
ny, wyściełany.
Fateturfacinus, qui iudiclum
fugit t. przyznaje się do
przestępstwa , kto unika
sądu.
Fatum t. przeznaczenie,
konieczność, nieszczęście,
los nieprzyjazny.
Fatyga/, utrudnienie, zmę-
czenie; usługa.
Fatygant If.] iart. mężczy-
zna oddający ustawicznie
różne przysługi kobiecie;
gach.
Faun t. w mttol.: bożek
leśny rzymski wyobrażany
z rogami i nogami koźlemi;
(w mit. greckiej— Pan).
FauM nt. ogół zwierząt
właściwych jakiejokolicy.
Faustrechł n. prawo pię-
ści.
Faute/. l/oł) błąd, omyłka.
Faute d'argent f. (fot darga")
z powodu braku pienię-
dzy.
Faute de mleux /. (,tot do
mjój w t)raku czegoś lep-
szego.
Fautor 1. życzliwy, pro-
tektor.
Faux m jnage /. f/o menai)
niby małżeństwo , wilcze
małżeństwo, jiożycie na wia-
rę, bezśluhne.
Faus pas /. ffo pa) fałszy-
wy krok, błąd.
Faux titre/. fto litr) karta
przedtytułowa w książce.
Favete linguis! /. (lingwit)
uciszcie się!
■ Fawor 1. łaska, szczególne
względy, przychylność, po-
parcie, .sprzyjanie.
Faworki /. barwne wstąż-
ki u koszuli w krakowsTfim
stroju; ciastka kruche w
kształcie wijących się wstą-
żek, chróst.
Faworyt /. ulubieniec; f-y,
bokobrody, bakienbardy.
Faworytyzm ni. nadmierne
uleganie osoby, zajmującej
wysokie stanowisko — wpły-
wowi swoich ulubieńców.
Faworyzacja / okazywa-
nie komii szczególnej życz-
liwości.
Faworyzować /. otaczać
szczególnemi względami ,
protegować; sprzyjać.
Faza g. odmiana; różny
stopień rozwoju zjawisk pe-
rjodycznie wracających; ko-
lej, stan, stadjum; amiana
losu w życiu człowieka a.
narodu; odmiana księżyca,
lunacja.
Faza / [».] ukośne ścięcie
brzegu okładki przy opra-
wianiu książki;fazować,zbie-
rać kanty ukośnie.
Fazenda port . plantacja
kawy w Brazylji {dosl. za-
groda wiejska); ob. Hacjen-
da.
Fazender port. właściciel
fazendy, plantator kawy w
Brazylji (dosl . gospodarz
wiejski).
Fcu, (CO skr. Franco fobj.
Feb ob. Febus.
Feblik /. słabostka, skłon-
ność.
Febra ł. gorączka; zimni -
ca; dreszcz, mrowie; przen.
wstrząśnięcie się z oburze-
nia; zapalczywość.
Febris aurea ł. gorączka
złota.
Febronjanłzmnj. dążeniedo
utworzenia w Niemczech
kościoła narodowego pod
władzą biskupów niezależ-
nych od Papieża, wszczęte
w roku 1763 przez Jana Mi-
kołaja von Hontheim, bis-
kupa trewirskiego, używa-
jącego pseudonimu Febro-
nius.
Februarluf t. luty.
Febus, Feb g. bożek słoń-
ca Apollo.
Fec. tkr. Feclt fobJ.
Fecesy f. oh. Fekalja.
Fechnera prawo oh. Psycho-
fizyczne prawo.
Fecht ». żebranina.
Fechtmistrz n . nauczy -
c iel robienia bronią, szer-
mierz.
Fechtować sif ». wprawiać
się w rdljiiiiiu rapircm, pa-
łaszem, szpadą, floretem;
fechtunek, szei-mierka, sztu-
ka robienia bronią białą
czyli sieczną.
Feclt t. „wykonał" — najiis
na (jl>r;izacli obok nazwiska
artysty.
I^ederacja ł. jiołączenie,
związek kilku samoistnych
prowincji, miast, krajów,
państw, w teu sposób, aby
tworzyły na zewnątrz jed-
ną polityczną całość.
Federalista nt. zwolennik
sinniirządu oddzielnych kra-
jów.
Federalizacja nł. dążenie
ludów, krajów, do zjedno-
czenia się na zasadach fe-
deralizmu.
FederalizmnŁ kierunek po-
litjTznj , dążący do utwo-
rzenia federacji ; system
wolnego związku krajów.
Federbusz «. kita z piór;ia
kasku wojskowym, pióro-
pusz.
Federwajs ». ob. Talk.
Feerie /. f/eeri/ sztuka sce-
niczna, w której główną tre-
ścią są: dekoracje, czaro-
dziejskie zmiany, balet, u-
biory i t. d
Fein- ob. Fajn-.
Fejleton ob. Feijeton.
Fekalja ł. odchody, kał.
Fel n. kolor skóry, maść.
Feiajza ». torba skórzana
podróżna, tłomoezek, nian-
telzak.
Fele ą. zakładka, spojenie
na zakładkę, żłobek, rowek,
wręb, wcięcie brzeżne; pa-
sek płótna łączący okładkę
z forzacem w książce; ob.
Fale.
. Felcech n. pendent, ])as na
którym wisi pałasz^
Felcować n. spajać na za-
kładkę, wklejać fele.
Feldcajgmajster, Feldcech-
mistrz «. główny naczelnik
artylerji.
Feldfebel n. najstarszy i)od-
oficer w komjianji jiiecho-
ty, sierżant.
Feldjeger ?f. kurjer rządo-
wy, goniec wojskowy.
Feldmarszałek n. marsza-
łek polny, najwyższy s-to-
pień wojskCwy w Rosji i w
Niemczech.
Feldspat n. nii-.erał?8kfii-
dający się z krzemionki,
glinki i potażu, Spat jiolny,
skaleń.
Feldwach n. warta, pla-
cówka.
Feldwebel ob. Feldfebel.
Feler n. błąd, wada, usz-
kodzenie, defekt, ułomność,'
kalectwo, usterka; felerowy,
Felibrowie — Fibryna
',. waiLuiij, wybr.-.kowany,
wysortiiwiiiij'.
Felibrowie, związek Pm-
w.iiismIi zykiiw, dążący dn
Scp:iiMt> ziriu jt^zykoHCfjo i
)Mility(Zii('xi> Fraiii-ii putii-
diiiiiwcj (założuiiY w roku
18r.4).
Fellcitas multos habet ami-
cos /. szcz<;śrjr ma wirlu
jii-zyjaciół.
Felicjanki, zakonnico ś\v.
Ffliksa z regułą kapućy-
JlÓH'.
Felicytacja nt . ży<;zi'iiif
szczęścia, iiowitiszowfiuic.
Feiix, qui nihil debet 1.
f-zcztjśliwy kto nic ma dhi-
fjów.
Feijeton /. od<:inek dzicn-
)iika, n' którym liywają po-
mieszczane utwory beletry-
styczni! luli krytyki sztuki
i literatury; feijetonowy styl,
styl, siiosóli pisania lekki,
liarwiiy, liłysliotliwy, poto-
'czysty.
Feijetonista / ]iis2ą<:y fe-
Ijelony.
Fellah ar. wieśniak, rol-
nik, -v Kjfifcio.
Fellow a. ifeUo) człifliek,
towarzysz.
Felonja śrl. w dawnym
prawie lennym: zdrada, zła-
manie wiary; w prawodaw-
stwie an<,'iplskim zlirodiiia
polityczna.
Feloplastyka*//. sztuka wy-
raliianiit fitrur i ohrazow
plastyozuy(-li z drzewa kor-
koweito.
Felpa w. tkanina jedwa-
bna z dtu!.;im wł(jse!ii, po-
dobna do ]ilnszu. używana
do wyrobu kapeluszy.
Feluka w. mały, wazki a
dłup statek korsarski ża-
glowy z wiosłami.
Felzyt n. skała złożona
z mieszaniny kwarcu i orto-
klazu.
Fem. skr. Femininum /. ro-
dzaj żeński (w ^j-anuityce).
Femiczny ». tajemny; sąd
f-y, dawny sąd tajemny ska-
zujący na śmieri- iirzesl«;p-
ców możnych.
Feminina t. rzeczowniki
rodzaju żeńskie^ro.
Feministka nt. zwolennicz-
ka emancypacji kobiet.
Feminizm «ł. dążność ko-
biet do równouprawnienia.
Femme de chambre/. (fam
dii sza"hr) pokojówka, jianna
służąca.
Femme de menage /. (fam
lid' mena:) dost. kobieta od
. fospo'larstwa: służąca przy-
chodnia, pk'.tna od umówio-
ny ek nodWl )iracy.
Femme (une) incomprise /.
(un fam ękąprizj dosł. kobie-
ta niezrozijjiiiana: kobit^ta,
której sii^ zdaje, że otacza-
jący nie rozumieją jej i nie
doceniają.
Fenacetyna ni. |irzetw6r
fenolu, używany w medy-
cynie przeciw newral^i)
mif^renie i t. p.
Fenakisteskop V "^ Stro-
boskop.
Fenians a. (finjent) mitycz-
na kasta wojownicza w Ir-
landji; fenjanin, zwolennik
fenjanizmu.
Fenig , Fenik n. drobna
moneta niemiecka wartości
nieco mniejszej niż pół ko-
piejki; szeląg, najmniejsza
moneta.
Feniks g. ptak bajeczny,
odradzający się z własnych
popiołów, symbol odrodze-
nia; osoba lub rzecz rzadka,
cenna, jedyna.
Fenjanizm ni. tajne stowa-
rzysaenie w Irlandji, dą-
żące do uwolnienia kraju
z pod panowania angiel-
skiego.
Fenol ni. oh. Karbol.
Fenologja *g. częi^ ■ klima-
tologii, badająca wpływ kli-
matu na rozwój organiz-
mów roślinnycli i zwierzę-
cycŁi.
Fenomen g . zjawisko ,
objaw niezwykły , osobli-
wość.
Fenomenalny ni. niezwy-
kły, nadzwyczajny, wyjąt-
kowy; osobliwy, rzadki. •
Fenomenalizm *^. kierunek
filozoficzny, uznający po-
znawalność tylko fenome-
nów.
Fenomenologiczny *g. zja-
wiskowy.
Fenomenologia *g. część
jakiejkolwiek nauki zajmu-
jąca się stroną zjawiskową
( powstawaniem objavvów ,
ich związkiem etc); ob. No-
mologja.
Feod oh. Feudum.
Feodalizffl oh. Feudalizm.
Feralny t. uważany za
nieszczęśliwy, przynoszący
nieszczęście, złowróżbny,
niepomyślny, żałobny.
Feras, quod vitare non potes
ł. znoś, czego nie możesz
uniknąć.
Fer aut feri t. cierp albo
bij.
Ferbel n. rodzaj gry ha-
zardownei w' karty, stra-
szak.
Fercentag n. {doil. czter-
naście dni) robota dwuty-
godniowa; zapłata za robo-
tę, uiszczana co dwa tygo-
dnie.
Feret/. ozdoba metalowa
wypukła na sukni, sprzącz-
ka, klamra.
Feretron g. obraz, statua,
ołtarzyk do noszenia na
procesji.
Ferezja tur, suknia zwierz-
chnia w rodzaju szlafroka;
okrycie kobiet tureckich.
Ferfall n. przepadłe, zguba.
Ferglajch «. przyjęcie
przez iHLi>\ czeladników no-
wowyzwolonego rzemie.śl-
nika za towarzysza.
Ferik-pasza lur. generał
dywizji u Turków.
Ferje t. chwile wolne od
jiracy, dni od)ioczynku, wa-
kacje; feryjny, wakacyjny.
Ferklajdunek n. szeroka li-
stwa ramowa przybijana na-
około drzwi a. okien, oszalo-
wanie.
Ferm /. mocno, ostro, wy-
trwale.
Ferma oh. Farma.
Ferman oh. Firman.
Fermata w. w muz. znak /T^
dłuższego zatrzymania się
na jednej nucie a. na pauzie.
Fermę/, (ferm) stały, sta-
nowczy, człowiek silnego
charakteru.
Ferment ł. substancje i
drobnoustroje (bakterje) wy-
wołujące fermentację i roz-
kład, zaczyn; pnen. czyn-
nik burzący w społeczeń-
stwie, wzniecający niechę-
ci, siejący niezgodę; wrze-
nie.
Fermentacja nt. przemiana
chemiczna wywołana w cia-
łach organicznych przez
fermenty; przen. wzburze-
nie; ruch wśród ogółu.
! Fermentować /.ulegać fer-
mentacji , burzyć , robić ,
wrzeć (o płynie); burzyć
.się, niepokoić się (o lu-
dziach).
Fermer, Fermier /. ob. Far-
mer.
Fermoar, Fermuar/. zapin-
ka przy sznurkach pacior-
ków, łańcuszkach etc, kla-
merka.
Fernambuk [«.] drzewo
brazylijskie, barwnik czer-
wony pochodzący z tego
drzewa.
Ferotypja *g. sztuka nada-
wania połysku fotografjom.
Ferować t. wydać wyrok,
postanowić, orzec; nadawać,
ofiarować.
Ferro nocenłłus aurum Ł
od żelaza szkodliwsze jest
złoto.
Fersznłt n. dolewanie do
wina jakiej domieszki (spi-
rytusu, wody, innego wina
i t. p. dla nadania mu wła-
ściwości żądanych: smaku,
woni, barwy.
Fertig, Fertyk n. gotowe,
zrobione.
Ferton irl. wierdunek, ^/,
część grzywny=12 gr. pols.
Fertyczny n . zręczny ,
zwinny.
Feruła i. dott. rózga, ka-
ra, dyscyplina, karność, po-
waga.
Ferwor ł. gorliwość, żarli-
wość, zapał, uniesienie.
Feryjny oh. FerJe.
Fescenje, wydrwiwające i
nieprzyzwoite wieriizyki,
(nazwa od miat*ta w K-
tmrji).
Fest oh. Fetłya.
Fest n. mocny, dziarski,
gracki, silny, krzepki, wy-
borny; mocno, stale.
Fetter Preis *. stała cena.
Festina lenł« /. śpietsz się
|H;woli.
Festivai o. wielka uroczy-
stość muzyczna.
. Fetton /. ozdoba dekora-
cyjna w kształcie pólwień-
ca z kwiat/)w. zieleni lub
z barwnych tkanin.
Festyn /.. Fest /. uroczy-
stość, bankiet, uczta, bie-
siada.
Festyw ł. święto, uroczy-
Kt'^Ć.
Feta /. uczta, biesiada,
częstowanie; porcja mięsa.
Feteć w. szmata, strzę-
pek, frenzl;u
Fetfa, Fetwa ar. dekret .>>ą-
dowy muftiego w Turcji.
Fetor /. wstrętna woń,
smród. odór.
Fetować /. częstować łioj-
nie, upaszczać uroczyście.
Fetwa ob. Fetfa.
Fetysz /. ppzediniut czczo-
ny jirzez pogan jako lió-
stwo, bałwanek.
Fetyszyzm 1. cześć od-
dawana fetyszom, bałwo-
chwalstwo.
Feu/. (foj oddzielne wy-
nagrodzenie aktorów za każ-
dy występ, oprócz stałej
płacy.
Feud M. lenno.
Feudalizm M. lennictwoJ
urządzenie społeczne w
średnich wiekacłi, ojiartt
na zależności lennika oc
władcy, który mu nadai
ziemię (lenno).
Feudalny irł. lenniczy
hołdowniczy.
Feudał, Feudatarjusz. Feu
dałor łrl. wasal, lennik.
Feudum. Feod śrt. lenno
lenność, ziemia ]>osiadan!
przez lennika na prawie len
nym.
Fez tur., Fezka, nizk
czerwony kołjiaczek tuj-eck
z kwastem czarnym.
FF. w muz. Fortissime fob.i
Fiat justitia t. niech
dzie wymierzona sprawie
dliwość; F. j. pereat mundu
oh. Pereat mundus fiat iusti
tia.
Fiat lux /. niech się stal
nie światłość; pnen. nied
prawda wyjdzie na jaw.
Fibra t. włókno, włókn
mięśni.
Fibroina ni. związek ergi
niczny stanowiący ważn
część składową jedwabił
nici pajęczych, gąbek.
Fibrylla «/. włókienk
mięsne.
Fibryna nł. włóknik krw
(substmuja białkowata, po-
wstiijiica przy krzepnięciu
l.r\vi.
Fibula ł. sj)rząźka.
Fichu /. (/tiziij trójkutiia
i liijstffzka damska, klóroj
(iwa rof;i zakładajn •'*'? ""
intTsiai 1j; chustka koronko-
wa, fis/.utka.
Ficum hieme guaerere 1.
szuka'' fi^i w zimie.
Fideikomis A majątek, spa-
dek lub zapis, powierzony
komuś dla oddania trzeciej
osobie; majorat; jiełnomoc-
nietwo.
Fideikotnisarjusz ł. osoba,
której powierzono majątek
na zasadzie fideikomisu.
Fidejusor /. poręczycio);
fidcjusoryczny , porijczony
wierzytelnośi-ią czjją; po-
ręezony przez osobę god-
ną zaufania.
Fidelis /. powiernik, fa-
ry t.
Fide, sed cul,vide! 1. patrz,
Kiiinu zaufać!
Fi donc! f.(fidą) brzydko!
nieładnie!
FIdybus [».J zwitek papie-
iL.wy do zapalania fajki.
Field-trial a. (fiU trejeli
próba w polu (np. jisów my-
śliw.skiclł, czy- dobrze uło-
żone do polowania).
Figaro /. i«r<. cyrulik, fry-
zjer; staniczek damski o-
twarty krótki, bez rękawóWj
wkładany jia stanik (od i-
mienia cyrillika w komedji
Beaumarcliais'go „Cyrulik
Sewilski" i w operze t. n.).
Figment i. zmyślenie, wy-
mysł.
Figura i. osobr, posąg, po-
stać, kibić, stan; postawa,
powierzchowność, wygląd,
skład ciała; postać symbo-
liczna, wyobrażenie, krzyż
przydrożny z wyobrażeniem
Ukrzyżowanego; rysunek;
układ, kształt powierzchni;
pomysł, moiyw; przenośnia;
osoba zajmująca wysokie
stanowisko na urzędzie ,
dygnitarz, dostojnik, pan;
część tańca (mazura, kon-
tredansa) stanowiąca nieja-
ko osobną całość; w muz.
rozłożenie większej n\ity na
drobniejsze dla ożywienia
utworu muzyczne{{o; król,
dama a. walet w kartach;
król, dafna, wieża, giermek
(laufer) a. konik w szachach;
~ pod figurą, pod przenośnią.
Figuracja ^. nadawanie for-
my, kształtowanie, ożywie-
nie harmonji muzycz. zwro-
tami nrozmaiconemi ; ob.
Konfiguracja.
Figuralny ł. w mus. uro-
zmaicony ( ieiiraiui miizycz-
nrmi; ui. Figuryczny.
Figuranł »/. (a-FIguraiitka),
aktor (a. aktorka) na scenie
w rolach niemych; w bale-
Fibula
Filolog
(nie.'
pars; c
jacy pię,
wiek nie flK]ący7
anaczenia w jakiej sprawie,
działający za wskazówkami
innych ukrytych i' osłania-
jących się ji
Figurować
przy czym bez
tym udziału; znaj
mieć a. udawać znacz?
być zapisanym (pozycje w
księdze kupieckiej, w ra-
chunkach).
Figuryczny , ' Figuralny ł.
przenośny, nie we właści-
wym znaczeniu użyty, o-
brazowy, alegoryczny; fi-
gurycznie, pod postacią, prze-
nośnie.
Figurynka /. mała figura
(posążek, człowieczek).
Fijoiet /. barwa będąca
mieszaniną czerwonej i błę-
kitnej; prten. ubiór biskupi;
biskup.
FIjołek ł. roślina, u nas
pospolita; jej kwiat; prten.
uosobienie skromności; mieć
tiJofi(i w głowie, mieć bzi-
ka, mieć lekkie pomiesza-
nie, być nerwowym; ob.
Yiolettes de Parmę.
Fikcja ł. przypuszczenie,
annyślenie, wymysł, złudze-
«io, utwór wyobraźni, u-
rojeaże; fikcyjny, urojony;
wrzf^omy; podstawiony, po-
zorny.
Filfsacja nt. lekki obłęd,
legający na tym, że czło-
wiek ciągle myśli lub mówi
o jednym przedmiocie; u-
trwalenie rysunków, foto-
grafji, aby nie ścierały się,
nie blakły.
Fiksat nł. obłąkany, pół-
warjat, bzik, manjak, szale-
niec, nieliczący się z prze-
szkodami.
Fiksatuar /. pomada do
wąsów, aby się układały.
Fiksaływ/. płyn utrwala-
jący, aby rysunki, fotogra-
fje, nie ścierały się lub
nie zmieniały pod wpływem
światła.
Fiksować /. warjować, dj-
znawać obłędu, szaleć; tra-
cić głowę, od zmysłów od-
chodząc, nie posiadać się
(ze szczęścia, ze strapienia);
utrwalać rysunek zapomocą
fiksatywu; utrwalać obraz
na kliszy.
Fii(sum ł. bzik, fiksacja.
Fila, File g. pokolenie,
klan, na jakie dzielili się oby-
watele staroż. Attyki, skła-
dała się z fratrji, liczących
każda po 20 rodzin.
Filadelfja g. braterstwo;
miłość braterska, [jrzyjaźó.
Filakłerja g. zwitek perga-
minowy, na którym są wy-
pisane przykazania Boi«,u-
żywaiiy przy inodlitwaih
lirzez Żydów, a także u in-
nych ludów,
ąndrja g. miłość cieles-
ymmf ku Hiężg^ti
jitrop *g. człowiek mi-
uf
zrays;
w.ażnie
nych.
Filantrop'^
zakład wychów."
rzony r. 1774,
zasady filantropinizir.u.
Filantropia g. mi
dzi, dobroczynność.
Filar \'iiigćr>!i>n.\ sluj' i,'od
picrający sklepienie, kolum-
na; przen. głijwna podpora.
Filarety.dos/.miłośnik cno-
ty, członek stowarzyszenia
miłośników cnoty w uni-
wersytecie wileńskim w ja-
tach "1819— 182.S.
Filargirja g. dosł. miłość
złota: miłowanie pieniędzy,
gorączkowa chciwość pie-
niędzy.
Filata «/. szereg, ciąg.
Filatelista *y. zbieracz ma-
rek pocztowych.
Fiiateija *g. ogół wiado-
mości dotyczących marek
pocztowych.
Filc n. pilśń, tkanina ze
zbitej i splątanej sierści.
Fil d°Ćcosse /. f-dekut) ro-
dzaj przędzy bawełnianej
używanej na trykotaże.
Fil de Perse /. (-pers; ro-
dzaj przędzy nicianej uży-
wanej na trykotaże.
File ob. Filet
File ob. r-ila.
Filemon i Baucis, słynna
w starożytności para mał-
żeńska, mimo lat podeszłych
czule do siebie przywiąza-
na; prten. czuli małżonko-
wie.
Filet /. (file) polędwica; f.
sautś Mo<e> polędwica fasze-
rowana (zwykle bułką z wi-
nem); w introligatorstwie:
jDzdoba linijna na grzbiecie
książki; f. guipure /. (-gi-
p«/-; siatka wyszywana ście-
i;i''m ^'■ipiurowym.
Filharmonja *</. instytucja
mająca na celu rozwój mu-
zyki i szerzenie do niej za-
mit'iwania; filharmonijny, fll-
harmoniczny, lubiący, miłu-
jący, uprawiający muzykę,
liieloinan.
Filhelleni g. przyjaciele
'i reków, wspierający ich w
czasie wojny o niepodleg-
łość w r. rS20.
Fłlibustjer ob. Flibnstjtr
Filigran /. delikatny, a-
żnrowy , złotniczy wyrób
z cienkiego, złotego lub
srebrnego drutu; znak wcd-
jiy .\Y»pa|)ierze; filigranowy,
delikatny, misterny, kru-
chy, maleńki, drobny.
Filloque /. dotl. i od Sy-
na — za.strzeżenio wpisano
do credu nii;ejakiego na koo-
uro w Toledo w r. 589
[ące, że Duch Św.
iirówno od Ojca
i — nie przyjęte
iijł wschodni,
a o.-Ł, mowa gwał-
komu wy-
j.ako swych współwyzna^
ców, na Litwę i do Pol.?kTJ.
Filister n. człowiek o cias-
nym i małostkowym sposo-
bie myślenia, obojętny na
sprawy ogólno-ludzkie; i)o-
ziomy, bez wyższych ce-
lów, nie poczuwający się do
koleżeństwa; nie kolega, nie
student, eks-student.
Filistyn 1. u studentów: oso-
ba nie należąca do uniwer-
sytetu; dowoipni.ś; letkie-
wicz.
Fłija, Filjał ł. oddzi.łł głów-
nego przedsiębiorstwa han-
dlowego lub przemysłowe-
go, prowadzony w innym
miejscu pod tą samą fir-
mą; kościół filjalay,niepara-
fjalny, zależny od paraf jal-
nego.
Filjacja nł. wykaz przod-
ków i pochodzenia; rodo-
wód, gienealogja; rozwój
gionetyczny jakiej idei: u-
kład dokumentów jak jedne
po drugim następują.
Flljalny kościół ob. Filja.
' Filie fenMrlire raremenł
mćnagire /. (jii Jenetrier rar-
ma" menaier) dziewczyna
często wyglądająca przez
okno rzadko bywa gospo-
darna.
Film a. błona kolodjonowa
cienka i elastyczna, z której
przygot(Vują się klisze fo-
tograf ji pośpiesznych.
Filogienetyczny *g. wyni-
k,ają(-y z filogicnezy.
Fllogieneza * g. szereg
zmian, jakim ulegają gatun-
ki i pokolenia; hi.storja roz-
woju gatunków.
Filogienja*?. pochodzenie,
rodowód zwierząt, roślin.
Filoglnja g. nadmierne u-
podobanie w kobietach, ko-
bicciarstwo.
Filoksera *g. owad półpo-
krywy, należący do mszyc,
niszczący winnice.
Filolog g. badacz języków.
Filologja — Five o'clock tea
58
literatui-y i btarożytności,
biegły w filologji.
Filologja ,7. OKÓl nauk do-
tyczących języka i cywili-
zacji jnkicgdkolwiek ludu,
a przedewszystkim staro-
żytnych Greków i Rzymian;
wydział filologiczny w uni-
wersytecie.
Fllomat, Filomata ,7. dotl.
miłośnik nauki; członek sto-
warzyszenia, które ist\)ij
w uniwersytecie wileńl
przed r. 1823.
Filopedja
^tuk pięknych.
Filować/, kopcić (o lam-
|)ie); kj'f;cić, szachi'0wać, 0-
szuki\ł'ać (w kartach); wy-
mykać się chyłkiem; przen.
wahać się w decyzji.
Filozela /. nić jedwab-
na niekręcona, używana do
haftn.
Filozof ff. dosł. miłośnik
mądi'ośti, mędrzec, uczony,
znawca filozofji; myśliciel
głęboki, mędrzec praktycz-
ny; człowiek, który obmy-
ślił sobie pewne zasady w
życiu i trzyma się ich; czło-
wiek poprzestający na ma-
łym, przekładający niepod-
ległość ducha nad dobra do-
czesne.
Filozoficzny g. do filozofji
należący, z nią zgodny, jej
oddany: f. grzecli, grzech po-
pełniony umyślnie, ale w
dobrym celu wyroznmowa-
nym; t. Itainień, substancja
poszukiwana jirzez alchemi-
ków, mająca zamieniać w
złoto każdy metal z nią .sto-
piony: p-nen. coś niemożli-
wego do osiągnięcia, czego
pcjszukiwanie jest więc bez-
rozumne.
Filozolizm ni. filozof ja rze-
koma, niby filozofja, mędr-
kov,-anie.
Filozofja (/. dosl. miłość'
mądrości: nauka badająca
istotę wszechrzeczy, w celu
wyjaśnienia szczegółowych
objawów bytu; nauka, usi-
łująca zbadać , czym jest
świat, aby określić stanowis-
ku człowieka"w świecie, ba-
danie zasad i praw jaki ej ga-
łęzi wiedzy; mądrość głębo-
ka; wydział filozoficzny w
uniwersytecie; iron. wielka
mi f.! dopieroż to mądrość
a. biegłość, zręczność! wiel-
ka sztukal
Filozofować g. myśleć mą-
drze, badać istotę rzeczy;
zapuszczać się w głębokie
zaciekania; irun. mędrko-
wać.
Filtr ^/.warstwa przesią-
kliwa, w któ)'ej zatrg
się nieczystości"
nych przez nią płynów,
C7,ek, cedzidło; przei
tyka oddzi^Mac!^^^
bre,^jl^|^^^^^0Ene, od
in
[iiv.esąc.zani('.
FMtrat »(..
dzona przez, wiirs
wata.
Fiit.-owaC wY.
, prze-
.. gładka
,ść deski
1 oiistwowana
lub w ścianie
1, iiiaiit-j, otoczyna.
ilura /. książka na po-
witowania z doręczonych
listów.
Filut /. figlarz, żartow-
niś; Rzczwany lis, frant, o-
szust; fiiutlti, kędziorki sfio-
mado wane, ułożone na skro-
niach szczeg. u kobiet.
Filuierja /. ju-zebiegłość,
chytrość, krętactwo; ironja;
filuterny, przebiegły, chyti^r,
sprytny, figlarny, ironicz-
ny, drwiący, zabawrir.
'Filutki u/)". Filut.
Fimfa ob. Finfa.
Finalny ł. ostateczny, koń-
cowy.
Finał Ł koniec, zakoń-
czenie, ustęp końcowy; Wy-
nik.
Finanse »'r^. [/.] skarbo-
wość; majątek, dochody i
wydatki p'aiistwa, skarb pań-
stwa; administracja do-
chodami państwa; wogóle
stan majątkowy: finansowy,
pieniężny, kapitalistyczny;
skarbowy; finanserja, speku-
lacja pieniężna, zdobywanie
bogactw.
Finansista ni. obeznany
z finansami; biegły w nau-
ce o finansach; robiący du-
że interesy pieniężne.
Finansjera /. bankierzy.
Finansować/, wprowadzać
na giełdę i znajdować na-
bywców na papiery war-
tościowe świeżo wypusz-
czone.
Fin de slhcief.r/ę dS sjekl)
dosł. koniec wieku; wyHry-
ki moralne i dziwactwa ja-
ko objaw schyłku XIX-go
wieku.
Fine t. koniec.
Fines /. człowiek chytry,
przebiegły, frant.
Fines herbes /. ffin zerb)
potrawa z jarzyn i mięsa.
Finezja ni. dowcip delikat-
ny, subtelność, wyrafino-
wanie; bystrość, przenikli-
wość, chytrość, przebieg-
łość.
Finfa, Fimfa, puszczanie
komu dymu rurkM^^ITos;
lekce ważac^S^^Pcśnoćć,
obr^iflB^^BH^niówka.
'abiać,fał-
Finis ł. koniec, zakończe-
nie; f. coronat opus ł. koniec
wieńczy dzieło; f. sanctifi-
cat media J.M cel nświęca
nisz o. w wyści-
statnim obiegu roz-
Tnięcie największej szyb-
kości, świetne zakończenie
biegu.
Finita la comedia w. rzecz
.skończona.
Finta w. w fechtunku: po-
zorny, zamierzony a nie wy-
konany cios dla wprowadze-
nia przeciwnika w błąd; u-
dawanie, fortel.
Fioco w. {fiokoj muz. ci-
cho, jakbj' szeptem, lekko.
Fiok ic. lok, pukiel; pre-
tensjonalne przystrojenie
głowy kobiecej, kwast, ja-
ko ozdoba u koni; tłokować
się, stroić się przesadnie,
śmiesznie.
Fioraja ob. Fjoraja.
Fioritura w. przyozdabia-
nie (umiejętne) śpiewu; o-
zdoby, pasaże (w muzyce).
Firanka ». zasłona, zwłasz-
cza u okna; f-ki górne i bocź^
ne ozdobne opony u okien;
prien. iari. rzęsy; strzępy
wiszące u ubrania.
Fircyk a. (?) modniś, wier-
cipięta; trzpiot, letkiewicz,
pustak.
Firet «. w drukarstwie:
czcionka bez znaku, służą-
ca do oddzielania od siebie
liter lub wyrazów, równa
grubością szerokości pisma,
czwartnik.
Firleje/. Urgómon.] figle,
żarty, di-winy, kpiny; świe-
cidełka; zabawki.
Firma v. nazwisko, pod
którj'm kupiec prowadzi in-
teres handlowy, używane
przy podpisywaniu listów,
na szyldzie etc; handel ,
przedsiębiorstwo; dobra ł.,
mająoy zasłużoną, wyrobio-
ną renomę, sławę; pnen. po-
zór, pod którym się co robi;
firmowy, uczestnik firmy,
przedstawiciel firmy: firmo-
wy rejestr ob. Rejestr; firmowa
spółka, spółka, której każdy
uczestnik odpowiada za jej
długi całym swoim mająt-
kiem.
Firmament ł. sklepienie
niebieskie.
Firman, Ferman iur. piś-
mienny rozkaz, rozporzą-
dzenie sułtana tureckiego.
Firn n. śnieg ziarnisty po-
wstały z tajenia i zamarza-
nia na nowo śniegów i lo-
dów.
Fis w muz. nazwa tonu F
podwyższonego o pół tonu
za pomocą krzyżyka; fik ma-
jor, tonacja majorowa o 6
krzyżykacli; fis minor, ton.i-
cja minorowa < :•, krzyży-
kach; przen. wziać kego na
fis. podejść. <,l:,,i",
Fiscii n. ob. Fisz.
Fitcut temper rapax t.
skarb pańKtwa zawsze dra-
jiieźiiy.
Fisharmonia 'g. iii«truraent
mnzyi;zny klawifzowy ojiii-
trzony michcni i jiedałem,
na.^ ładujący dźwięk orga-
nów.
Fitk ob. Fiskus.
Fiskalizm »/. .system .admi-
nistracyjny dążący do na-
kładania jak największych
podatków."
Fiskalny t. tyczący się
skarbu państwa, skarbowy:
pilnujący gorliwie intere-
sów skarbowych.
Fiskał ł. urzędnik skar-
bu ])ubliczneŁro; prokura-
tor konsystorski, instygatoj
duchowny; chciwiec, zdzier-
ca; urzędnik bardzo gorli-
wy w przysparzaniu .^kar-
bowi dochodów.
Fiskus /. .skarb pań.stwa,
skarb publiczny.
Fistuła/. przetoka, kanał
ropny idący od wrzodów
wewnętrznych lub między
wrzodami; głos fal.sotowy,
jiiszczałka w organach.
Fisz n. w wyrażeuin: gru-
by fisz, gruba ryba, dygni-
tarz a. bogacz.
Fiszbin n. pręt rogowy
z podniebienia wieIorj'l)a;
wyrób z takiego i^ręta; ł.
sztuczny, pręt z trzciny hisz-
pańskiej przesyconej kau-
czukiem.
Fiszka /. marka do gry,
liczbon, znaczek.
Fiszorek, Wiszorek ». wa-
łeczek z mocno zwiniętej
bibuły a. irchy do rozpro-
wadzania cieniów na ry-
sunku.
Fiszutka /. trójgraniasta
zarzutka na głowę; man-
tylka, pelerynka; ob. Fi-
chu.
Fit fabricando faber f. wpra-
wa czyni mistrzem.
Fitobiołogja *g. nauka o
życiu roślin.
Fiłocłiemja *g. część fizjo-
logji o procesach chemicz-
nych, które zachodzą w ży- ;
w}-ch roślinach.
Fitogieog'rafia *g. geogra-
f ja roślin, nauka o rozmiesz-
czeniu roślin na ziemi.
Fitografja *g. opis roślin.
Fiłoiil *g. skamieniałość
roślinna.
Fitologja '.o. oh. Botanika.
Fiuffloar ob. Fumoir.
Five o'clock tea a. (fajtr
oklok ii) przyjęcie gości po-
południowe (o ,')-e] godzi-
nie).
59
Fixe — Floret
FUe /. i,iktj stały; termin
oznaczony.
Flxum 1. stała pensja, sta-
ły dochód.
Flxum locum ł. miejsce
Stałe.
Fizerajza n. w introligator-
stwie: żelazko do wyciska-
uia linji wzdłuż brzegów
okładki.
Fizerować n . wyciskać
szlaczki i linje na okład-
kach książek i piigilaresacłi.
Fizjatrja *p. leczenie przez
sam.i przyrodę. *
Fizjogienja, Fizjogonja *g.
dzieje powstania przyrody.
Fizjognomja oh. Fizjonomja.
Fizjognozja *g. znajomość
i badanie przyrody.
Fizjograf *ff. badacz przy-
rody.
Fizjograficzny *g. odno-
szący srij do przyrody ja-
kiejś miejscowości.
Fizjografja *y. opis przy-
rody jakiego kraju a. miej-
scowości.
FIzjoltrata *g zwolennik
fizjokratyzmu.
Fizjokratyczny *g. dotyczą-
cy fizjokratyzmu robj.
FIzjokratyzm, Fizjokracja *g.
teoi-ja, wedle której rolnic-
two je.st jedynym źródłem
bogactwa narodowego.
Fizjolog g. badający czyn-
ności prawidłowe żywego
ustroju; filozof przyrody
Fizjologja *g. nauka bada-
jąca czynności życiowe w
organizmie ludzi, zwierząt
i roślin; f. mowy ludzkiej:
nauka o czynnościach, na-
rzędzi mowy zachodzących
przy wymawianiu.
Fizjonomlka *g. nauka
o poznawaniu cliaratteru
z rysów, z wyrazu twarzy.
Fizjonomisła *g. człowiek
posiadający zdolności po-
znawania charakteru ludzi
z rysów i wyrazu twarzy.
Fizjonomja *g. wyraz twa-
rzy, rysy,wygląd, cecha cha-
rakterystyfzna; itirt. twarz.
Fizjoplastyka *g oh. Auto-
plastyka.
Fizjoteizm *g. ubóstwienie
przyrody jako podstawa re-
ligji w pewnym okresie cy-
wilizacji.
Fizyczny g. dotyczący na-
tury; przyrodniczy; cieles-
ny; matei-jalny; f-na gieogra-
fja, fizyka kuli ziemskiej,
gieofizyka, nauka o właści-
wościach fizycznych kuli
ziemskiej; f-na osoba, jed-
nostka, osobnik, żywy czło-
wiek; f-na siła, siła natury;
siła cielesna; f-ne niepodo-
bieństwo, rzecz niemożliwa,
jako sprzeczna z prawami
przyrody.
Fizyk g. uczony zajmujący
się fizyką; w Niemczech i
Austrji inspektor lekarski,
obuwający nad zdrowotno-
ścią powierzonego mu okrę-
gu i wydający opinję w nie-
których sprawach sądowych
i policyjnych.
Fizyka g. nauka o prawach
przyrody, o własnościach
ciał oraz o zjawi.skach, przy
których nie następuje zmia-
na w wewnętrznym ustroju
<;iał; fizykować, rozumować.
Fizykat nł. urząd lekai-ski.
Fizykocl)emja 'g. nauka cf
stosunkach między własno-
ściami materji fizycznemi
a chemicznemi.
Fizyijer/. żołnierz lekkiej
piechoty, strzelec w daw.
wojsku francuskiem.
Fizys g. twarz, rysy twa-
rzy; postać, wygląd.
Fjakr / dorożka, powóz
publiczny do najęcia; do-
rożkarz.
Fjasko w. zupełne nieuda-
nie się czego, niepowodze-
nie, bankructwo.
Fjeld duńt. płaskowzgórze
w Danji, Szwecji, Norwegji.
Fjesta h. sztuka teatraloa
okolicznościowa dawana na
zakończenie widowiska.
Fjola g. flaszka z długą
szyjką, rurka szklana z jed-
nej strony zamknięta.
Fjorajajc. kobieta a. dziew-
czyna sprzedająca kwiaty na
ulicy, kwiaciai'ka uliczna.
Fjord sue. w^ka a długa
zatoka o skalistych i wy-
sokich brzegach wzdłuż
gór.
Fjorytury w. ozdoby mu-
zyczne z krótkich nut zło-
żone.
FI. skr. ob. Floren.
Flachajza «. dłuto; płaska
sztabka żelazna.
Flachcęgi n. cęgi z płas-
kiemi zakończeniami de
chwytania.
Flader n. słój w drzewie,
kamieniu, mai'murze; przen.
kłamca, krętacz, próżniak,
blagier; fladrowaty, słojo-
waty.
Flaga «. chorągiew o ko-
lorach narodowych, czasem
opatrzona herbami i godła-
mi narodowerai, bandera.
Flaga n. dżdżysty, przy
ki'y stan powietrza, słota,
burza, nawałnica.
Flagieiancjant. biczów anie
sio.
Flagielant ł. członek śre-
dniowiecznej sekty religij-
nej biczowników.
Flagman »., Flagkapitan star-
szy kapitan, mający prawo
podnoszenia własnej flagi
na statku, któremu rozka-
zuje.
Flakon /. fjaszeczka, bute-
leczka; żarł. butelka (wina).
Fiamand/. malowidło szko-
ły flamandzkiej cz. holen-
derskiej, odznaczającej się
drobiuzgowera wykończe-
niem.
Flanca ». młoda roślinka
jtrzoznaczona do i)rzesadze-
nia z inspektu w grunt, sa-
dzonka, rozsada.
Flancować ."i. sadzić, prze-
sadzać (o 1 jślinach); prze-
nosić, tranzlokować.
Flanela /. miękka, lekka,
ale ciepła tkanina wełmana.
Flaneur /. //anor/Jjrnkp-
Ituk, wałęsający się po nl5-
ciCh, ■-■ ■ • . »
Fiank/ljtd^ strona' sjsrij!*^
dło, szczególniej śzylu woj-
.^kowego. • ' »'
Flanićier /. wit:
dy wysłanej w
przed kolumną idącą ■
taku; ian. iść naf-ry^\v>
dzić z domu, żebysii
wałęsać.
Flankierować /. [«.] s ;
lać przed kolumną idącą an
ataku; wałęsać się, włóczyć
się; kłamać, oszukiwać.
Flankować/, obraniać bok
wojska; zajść z boku, osła-
niać fortyfikacje boczni-
cami.
Flanować /. wałęsać się
po ulicach, szlifować bruk.
FIau n. w sprawozdaniach
giełdowych, targowych: za-
stój, brak popytu.
Flażolet /. mały flecik;
wysokie tony w ski"zypcach,
gitai'ze, naśladujące flet.
Flebiie w. w muz. smętnie
żałośnie.
Flebolit *g. kamień żylny.
Flecii, non frangi ł. ugiąć
się, ale się nie złamać.
Flegleton g. w mii. jedna
z siedmiu rzek piekielnych,
rzeka płomieni.
Flegma g. gęsta ciecz wy-
dzielana przez błony śluzo-
we, śluz; zimna krew, obo-
jętność, powolność charak-
teru.
Flegmatyk g . człowiek
powolnege temperamentu,
chłodny w postępowaniu,
obojętny; gntiśny, ospały,
ciężki.
Flejtuch 1. zwitek pakuł
do przybijania naboju w
strzelbie; czop, zatyczka;
szarpie do opatrunku: czło-
wiek nieporządny, niechluj.
Flek n. łata (w dachu, pai'-
kanie); warstwa podeszwy
na obcasie.
Fleksja ł. uchylenie, zgię-
cie, skrzywienie; nauka o
odmianach { deklinacji i
konjugaoji) w gramatyce;
fleksyjny język, posiadający
odmiany imion i słów.
Fleksura/. zapadnięcie zie-
mi bez i"(łzerwania warstw,
lecz z ich rozciągnięciem.
Flerysta/.,Florysta«<. znaw-
ca kwiatów, amator;sprzeda-
iący kwiaty; robiący sztucz-
ne kwiaty.
Flet «., Fletrowert /. drew-
niany, muzyczny instru-
ment dęty, w kształcie rur-
ki, z dziurkami i klapami,
przykładany wpoprzek do
ust.
Fletnia ob. Flet.
Fleuron /. {0rą) obwooka
z kwiatów.
Fleylle ludibrium ł. igrasz-
ka godna ubolewania.
Flibot a. okręt dwumasz-
towy z okrągłą częścią tyl-
ną.
Flibustjer /. korsai-z na
morzach środk. Ameryki,
tirzen. awanturnik, łotr, o-
bZUSt.
Flioiel M. ski-zYdlo okna,
■.szy
[lap
,ka,
,t;timtpas,
la którym
Flintglas a. szkło czyste
kryształowe, zawierające o-
łów, używane w dalekowi-
dzach.
Flintpas ob. Flinta.
Flip a. napój z piwa, wód-
ki i cukru.
Flirt, Fiirłation a. zaloty,
umizgi, kokietowanie, bała-
mucenie.
. Flis »., Flisak majtek rze-
czny trudniący się spła-
wem drzewa i zboża, oryl;
spław wodny, żegluga; stan
flisa.
Fliza, Flisa n. płyta ka-
inienna chodnika ulicznego.
Floberł /. strzelba odtyl-
cowa do strzelania na nie'
wielkie odległości iuałemi
kulkami (od nazwiska wy-
nalazcy Flauberfa).
Flogiston g. w dawnej che-
inji pierwiastek ognia, znaj-
dujący się we wszystkich
ciałaeli palnych.
Fiogistyka*?- nauka o wła-
snościach ciał palnych.
Floksy. rośl. płomyk.
Flor n. kir, żałoba.
Flora ł. bogini kwiatów;
ogół roślin, właściwych ja-
kiemu krajowi lub miejscu.
Florans /. rodzaj. lekkiej
materji (od nazw. miasta
Florencji).
Floreal /. we franc, kalen-
darzu republikańs. miesiąc
kwiatów, miesiąc ósmy: od
20 kwietnia do 10 maja.
Floren M. złoty au.strjac-
ki, 3('ński, gulden=8() kop.
Florentyna J . atłas flo-
rencki.
Flores /. •ozdol)a rysunko-
wa krzywolinijna, zawiła,
mająca jiostać gałązki z liść-
mi i kwiatami; oA.Esy-floresy.
Fiorescencja t. kwitnie-
nie.
Floret /. rodzaj szpady
Fłoreza
Forma
60
2 gałką skórzaną na końcu
ostrza, używanej przy nau-
ce fechtunku; gruba, szorst-
ka prządza jedwabnicza,
pierwszy oja-z^d jedwabni-
czy.
Floreza oh. Plereza.
Florykuiłura nł. liodowla
kwiatów.
Florysta ni. uczony ba-
dacz świata roślinnego, bo-
tanik.
Florystyka nł. nauka o
kwiatach.
Floryzować /. zdobić flo-
resami, upstj'zyć kwiecisto;
floryzowany, druk ozdobuy.
Flota y! ogół okrętów wo-
jennych łub Ilu" . ' ' .-
kiego państwa
ba, która stab> ^ >-
rzu przebywa; iart. pienią-
dze. - •
Flotrowers /. ob. Flełro-
wers.
Flotylla/, mała fiuta.
Flower oh. Flobert.
Fluid t. płyn, ciecz; iart.
trunek.
Fluksja t. rodzaj bólu z^-
bów z obrzemieniem dzią-
seł i twarzy.
Flukt ł. bałwan, fala, nurt.
Fluktuacja ł. falowanie,
przelewanie si^; zmiana;
chwiejność, wahanie się,
niestałość.
Fluor ł. pierwiastek chem.
z gromady chlorowców, gaz
żółtawy o ostrym zapachu;
fluorowodorny kwas, związek
chem. fluoru i wodoru, ga-
zowy a. płynny, mocno żrą-
cy, używa się. do wyrobu
szkła matowego, do fluoro-
fort, na skórze robi rany
trudne do zagojenia.
Fluoresceina nł. substan-
cja ki'ystaliczna barwy ce-
glastej, fluoryzująca wspa-
niale, gdy ją zmieszać ze
słabym roztworem amonja-
ku, wpuszczona do wody za-
skórnej służy do wyki-ycia
jej związku z wodą studzien-
ną.
Fluorescericja nt. zjawisko
świetlne, powstające w nie-
których ciałach, (fluoryt,
nafta) wskutek pochłania-
nia przez nio światła, któ-
rym są oświetlone, i wyda-
wanie go następnie, lecz
odmiennej barwy.
Fluorolorta nł. rysunek
wytrawiony kwasem fluo-
rowodornymnakliszy szkla-
nej i następnie odbity na
papierze.
Fluorowodorny od. Fluor.
Fluoryt ;., Ftuspał n. mine-
rał, połączenie fluoru z wa-
pniem, topnik.
Fluoryzować ni. posiadać
własność fluorescencji.
Flus n. topnik; w^ technice:
substancja łatwiej topliwa
dodawana do trudniej topli-
wych; łagier; upływ; skro-
fuły, reumatyzm; osad; gra
w karty; stra.szak.
Flutpat iib. Fluoryt.
Flux ef reflux /. przypływ
i odpływ (morza).
Fo, Foh, Fohi cliim. i jap.
nazwa Huddy; staroż. boha-
ter chiński, czczony jako
wynalazca nauk, sztuk i pra-
wodawca.
j," F-o skr. Folio: F-o r-o shr.
Folio recło; F-o v-o »kT. Folio
*erso folj.i.
Fochy n. Lrrnuwy, dąsy,
grymasy.
FocoSO V!. (Jokoto) w muz.:
z ogniem.
Focus ł. oh Fokus.
Foedum inceptu, foedum
exiłu t. jakie życie, taka
.śmierć: jaki początek, taki
koniec.
Foetus t. płód, zai'odek.
Fohizm, Foizm ni.; ob. Bud-
daizm; cześć, której przed-
■liotem jest Fo (ob.i.
Fflhit n. (Jon) wiatr cie])ły,
osuszony w przejściu nad
górami .
Foje oh. Foyer.
Fokmaszi hol. maszt na
przedzie okrętu.
Foksal a. dworzec kolei
żelaznej, banhof; budynki
w ogrodzie pozamiejskim,
przeznaczone dla zabawy
publicznej.
Foksterier th. Foxterrier.
Fokus 1. ognisko, punkt,
w którym zbierają się pro-
mienie odbite od zwiercia-
dła lub załamane w soczew-"
ce; sztuczka czarodziejska.
Fol. oh. Foljo.
Folarz, Folusznik n. ble-
charz sukna, pilśniarz.
Folbluł n. koń angielski
czystej krwi, piękny koń
rasowy.
Folga ł. podkładka; dźwi-
gnia, podstawka.
Folga n. ulga, ulżenie, po-
wolność , pobłażanie ; wy-
tchniecie, odpoczynek, swo-
boda; bok gumowy w kama-
szach.
Folgować n. dawać folgę,
odpoczynek, oszczędzać, po-
błażać, być wyrozumiałym,
mieć wzgląd: wolnieć, słab-
nąć, ustępować, puszczać;
czekać, prolongować; doga-
dzać.
Folie de la grandeur/. {foli
dO la gTa"dćrj oh. Megalo-
mania.
Folie des kilomJłres/. //oii
dg kilumetr) dosl. szał kilo-
metrów: gorączkowe pra-
gnienie przejechania w au-
tomobilu jak najdłuższej
drogi i jaknajprędzej.
Folio i. na stronicy; f.
recto na pierwszej stronicy;
ł. yerso na drugiej, odwrot-
nej stronicy.
Foljał, Fol)aat nł. grabu
księga In folio t. j. w forma-
cie arkoBza złożonego we
dwoje, wielka księga.
Foljo /. wielki arkuszowy
format księgi; $kr. Fol. ar-
kusz: stronica w biiędze
handlowej z numerem bie-
żącym; foljować, numerować
stronice w księdze, pagino-
wać.
Folkething duńt. izba de-
putowanych w Danji.
Folklor a. rzeczy ludowe
(podania, pieśni, zwyczaje
>, t. d.).
Folklorysta nł. znawca i
badacz folkloru t. j. rzeczy
ludowych.
Folklorystyka ni. nauka o
pojęciach ludu. jego zwy-
czajach, twórczości i td.
Folować irł. wałkować su-
kno, aby było bardziej
zbite; spilśniać; czyścić su-
kno, wywabiać z niego pla-
my ; nakładać węgiel do
wózków; oczyszczać sztol-
nię ze szlamu; dopełniać
drzewem próżne miejsce
jialącego się stosu węglar-
skiego.
Folusz irł, maszyna, za
pomocą której tkaniny weł-
niane spiłśniają się przez
uderzanie tłokiem , młyn
blecharski.
Folwark ». dwór właści-
ciela ziemskiego z zabudo-
waniami i gruntami; od-
dzielna część majątku ziem-
skiego z zabudowaniami go-
spodarski emi.
Fotdrować n. oskarżać, in-
stygować, procesować kogo,
pozywać; ujmować się za
kim a. za czem, popierać,
adwókatować.
Fomeotacja ł. leczenie
mokremi gorącemi okłada-
mi; naparzanie, zagrzewa-
nie; podniecanie, podburza-
nie.
Fomentować t. namawiać,
podburzać.
Fonautograf *g. przyrząd
uwidoczniający drgania gło-
sowe, same się żłobiące na
obracającym się walcu i od-
dający je głosem.
Fonce/. (fąsej kolor ciem-
ny.
Fond d'or /. (jądori złote
tło.
Fonds /. (Ją) fundusze,
kapitał, papiery procentowe.
Fonds perdu oh. A fonds
perdu.
Fonetyka g . głosownia
(część gramatyki obejmują-
ca naukę o brzemieniach
głosowych); nauka o dźwię-
kach; fonetyczna pisownia,
zgodna z brzmieniem wyra-
ża, z wymawianiem.
Fonograf '^r. przyrząd za-
trzymujący i powtarzający
dowolną ilość razy mowę,
śpiew, muzykę i t. p.
Fonoin *</. skała p<>f:hf)-
'Izeuia waillianicznego, zło-
żona z i<aiiidytin, nefciinu i
zeolitu, używana do budo-
wy.
Fonologia 'g. oh. F.onetyka.
Fonometr 'g. przyrząd du
mierzenia siły ).'ło^u.
Fonometrja 'g. Ii.'i4atiie re-
zKiiansii j.nl;ie;r<ł ciała z;» p'--
mo< ą kamertonii.
Foneskop ■' g. . przyr/.ad
z}')żoiiv ze słuchawki i nii-
ki-.,f,ni.
Fontanela tr. ob. Apertara.
Fontanna/, wodotrysk.
Fentaif /. kokarda, węzeł
fantazyjny.
Football' a. (fuUiat) gra
pod gołym niebem, polega-
jąca na jiodbijaniu ollirzj-
njiej piłki tylko nogą.
For ». przewaga dolm'-
wołnie dana przeciwnikowi
na fKjczątku grj' a. wyi<l-
gów; fory dawać, dobrowol-
nie dawać komuś chwilo-
wą j>rzewagę w pfM-iiątkac
gry lub wyścigu poparcie,
względy, protekcja; fory mieć
u kogoś: być cenionyiii. iu-
bionyra, protegowanym.
Fora tr. powtórnie, dru^fi
raz, bis- precz stąd!
Forajza ». sztabka żela-
zna ruchoma, przytwierdzo- ,
na stale do jednej p<jł(iwy
okna i zakładająca się na
hak u drugiej połowy.
Foralia ł. ceny targowe
produktów, opłata targowa.
Feralny i. sądowy.
Foraminifery nt. otwomice.
Forat. Forant n. zapas.
Forboty ». koronki u szyi [
sukni damskiej.
Force majeure /. (Jort ma-
żnri siła wyższa, przeszko-
da nie do zwalczenia.
Foreign - office a . {Joren
uijisj minislerjnm spraw ze- ^
wnętrznych w Anglji.
Forejter »., Foryś, jiumoi.-
nik furmana^żokiej siedzą-
cy na jednym z przodowych
koni karety zaprzężonej w
cztery a. sześć koni.
Forela n. j.strag.
Foremny oh. Forma.
Foresterja. Foresterium, Fo-
restiernia w. pokój dla go-
ści w klasztorach.
Forestiere w. <ndzozii»-
miec.
Forfait (i)/, (a Jorfe) ry-
czałtem, hurtem.
Forfanteria ob. Furfanteria
Forga v:tg. kita, pióro-
pusz.
Forint ictg. floren, gnldeiu
Ferma A kształt, układ,j
s]K)Sób, wzor, model, pozór,!
krój, fason, moda, formuła,,
formalność, zwyczaj (upo-
zorowanie: język, styl, po-
stać wyraża; ceremonja;
przyrząd, naczynie gliuia*
ne do wyjiiekania bab zcia-
61
Forma — Fotograwiura
sta; liilka a. kilkanaście
stron czcionek ściśniętych
w ram^, rnających sitj ra-
zem odbić na papierze jako
arkusz; foremny, kształtny,
zgrabny, prawidłowy.
Forma bonum fragile est ł.
piękne kształty są nieslałe.
Formacja 1. ukształtowa-
nie; w gioologji: pokłady
ziemi , warstwy skorupy
, ziemskiej utworzone w pew-
! nym okresie gieologicznym;
w strategice : ustawienie;
; rozwijanie oddziałów woj-
ska.
Formalina nł. płyn anty-
ł septyczny, z którego wy-
! dzieła się gaz bakterjobój-
I czy.
i Formalista ni. trzymający
\ się ściśle przepisów i forra
i zewnętrzny cti,ceremonjaiit.
Formalistyka, Formalizm nt.
trzymanie się ścisłe prze-
pisów, zwyczajów, bez wni-
kania w treść i duclia rze-
1 czy ; ceremonjowanife się ,
y mtynizm; sądjienie z po-
zoru.
Formalizować ni. skrupu-
latnie pi'zestrzegać form,
ceremonjować się; dopełnić
przepisanycli form, aby do-
kument albo akt był zupeł-
nie ważny, podług przepi-
sów zrobiony.
Formalny ł. zgodny z for-
ffĄ; dotyczący formy; prze-
pisany, urzędowy, legalny;
zewnętrzny, powierzchow-
ny; całkowity, skończony,
zupełny; prawidłowy; sta-
nowczy, wyraźny; f-a kwe-
$łja, kwestja dotycząca for-
my, a nie istoty rzeczy; for-
malności, sposoby postępo-
wania urzędownie wskaza-
ne.
Format ł. kształt, wiel-
kość, rozmiar np. książki,
'arkusza.
Formiarz, formierz n. gi-
ser, wyrabiający formy na
odlewy; formiarnia, formler-
ilia, miejsce wyrobu form
na odlewy; formierstwo, sztu-
katorstwo.
Forminga g. rodz.aj cytry
lub harfy greckiej.
Formować ł. kształto -
wać, nadawać formę, nabie-
rać kszałlu, układać, two-
rzyć, wytwarzać, ustawiać
w szeregi (wojsko); f. pro-
ces, wytaczać* sprawę sądo-
wą f.sif, wyrabiać się, ukła-
dać się, kształtować się, na-
bierać opłady; dojrzewać.
Formularz ni. wzór, prze-
pis, schemat, według które-
go pi.sze się akty urzędowe,
handlowe i t. p.; lista stanu
służby.
Formuła t. wyrażenie przy-
jęto lub przepisano przy u-
kladaniu aktu, podania etc;
wzór; wyrazy lub znaki u-
widoczniające zwięźle ja-
kieś twierdzenia naukowe;
formułować, określić jasno
i treściwie, ująć w ścisłe
wyrażenie.
Fornler, Fornir w. cieniut-
kie deseczki z drzewa kosz-
towniejszego, naklejane na
wyroby stolarskie z drzewa
tańszego.
Foronomja "g. nauka o ru-
chu ciał.
Forpoczta n. straż i)rzed-
nia, mająca na celu obser-
wację nieprzyjaciela, pla-
cówka.
Forrejter oh. Forejter.
Forsa /. siła; moc, wysi-
łek; popieranie ; fundusz,
pieniądze, nakład; forsowny
marsz, pośpieszny; forsow-
nie, z wysiłkiem, z natęże-
niem sił.
Forsan et haec olim memi-
nisse juyabit t. możt> będzie
przyjemnym (przydatnym)
przypomnieć sobie kiedy i
o tym.
Forsować /. zmuszać do
wytężenia siły; usilnie po-
pierać; w ogrodn. przyśpie-
szać sztucznie wzrost ro-
ślin; f. slf : męczyć się, przy-
muszać się, wysilać się.
Forsłować, Forstowanie ob.
Forszłować, Forsztowanie.
Forszlag n. w muz. ozdob-
nik, figura służąca do upięk-
szenia i urozmaicenia me-
lodji; nuta mała przy dużej,
wyższa o półtonu.
Forszlak n. część cielęci-
ny a. baraniny koło krzyża.
Forszmak n. przedsmak;
potrawa ze śledzi, masła i
jaj.
Forszpan ». stangret jio-
wożący z konia, foryś.
Forszprung n . kawałek
(ściany) wystający, wyskok.
Forszt «. dyl, tarcica, de-
ska.
Forsztat n. przedmieście
pod fort(>(;ą.
Forsztować n. zakładać las;
forsztowanie.drewniana ścia-
naodgradzająca; przepierze-
nie.
Forszus n. zaliczenie, pie-
niądze naprzód dane, za-
liczka, zapomoga.
Fort /. samoistna mała
warownia, oddzielna for-
tyfikacja wysunięta obok
twierdzy.
Forta / karta, która po
zgraniu innych tej samej
maści stała się mocną, nie-
podobną do zafciicia.
Fortalicja M. mała wa-
rownia.
Forte to. silnie, mocno,
głośno.
Forteca id. miejsce uforty-
fikowano, twierdza, warow-
nia; kara zamknięcia w for-
tecy.
Fortel n. sprytne podej-
ście, [Kidstęp, wybieg, spo-
sób, środek.
Fortepjan te. wielki instru-
ment muzyczny klawiszo-
wy i> strunach metalo -
wych.
Fortapjanisła ni. wirtuoz
na foiicpjaiiic , pjanista;
stroiciel fcirtcijjaiiu.
Fortes fortuna adjuyat 1.
szczęśrit! silnym sprzyja.
Fortior est, qui se, quam qui
fortissima yicit moenia t. wa-
leczniejszym jest ten, kto
siebie, aniżeli ten kto naj-
silniejsze zwyciężył mury.
Fortissimo w. w muz. bar-
dzo silnie.
Fortiter in re, suayiter <n
modo uh. Suayiter in modo,
fortiter in re.
Fortuito /. przypadkowo.
Fortuna ł. bogini losu i
szczf^ścia; szczęście dola,
los; mienie, inajątek; fortun-
ny, szczęśliwy, pomyślny,
błogi; od losu zawisły; for-
tunka , rodzaj malutkiego
przenośnego bilardu, w któ-
rym kulka popchnięta na-
trafia na przeszkody i wpa-
da na numery wygrywają-
ce; niewielki majątek.
Fortuna audaces juyat^. oA.
Audaces fortuna juyat.
Fortuna caeca est ł. los
jest ślepy.
fortuna f ayeł f atuis Ł szczę-
ście sprzj'ja głupim.
Fortunam suam quisque pa-
raf i. każdy sam sobie gotu-
je szczęście.
Fortuna yitrea est ł. szczę-
ście jest szklane, jak szkło
prędko pęka.
Fortune de mer /. {fortun
de mer) majątek morski t. j.
oki'ęt, statek.
Fortwursteln «. kierować
polityką bez wyraźnej i-
dei przewodniej,' z dnia na
dzień, byle utrzymać się
przy władzy (o niektórych
ministrach austryjackich).
Fortyfikacja 1. obwarowa-
nie twierdzy, w-ały obronne,
okopy, szańce: nauka o bu-
dowaniu twierdz, ich obro-
nie i zdobywaniu.
Fortyfikator t. specjalista
od fortyfikacji.
Fortyfikować 1. obwarowy-
wać, ninacniać
Forum t. plac zgromadzeń
ludu w dawnym Rzymie,
inaczej: Fonim Romanum
( teraz Campo Vaccino );
miejsce roztrząsania spraw
publicznych; sąd właściwy;
f. externum, sąd zagraniczny;
f. internum, sąd krajowy.
Foryi oh. Forejter.
Forytować «. jiopierać ko-
go lub czyją sprawę: zale-
cać; rekomendować, dopo-
magać.
Forzac ». kartki przed
kartą tytułową książki , z któ-
rych iodna jest przyklejona
do okładki, a druga wolna.
Forzando w. w mu2. z sil-
nym naciśnięciem jednego
dźwięku lub akordu.
Fosa /. dół, przekop, rów.
Foslat *g. nawóz sztucz-
ny, którego główną częścią
składową jest fosforan wap-
nia.
Fosfor 'g. pierwiastek che-
miczny, metaloidsilnie-tru-
jący, łatwo zapalny, świe-
cący w ciemności.
Fosforan ni. sól kwasu
fosfornego.
Fosforescencja ni. włas-
ność niektórych ciał świe-
cenia w ciemności.
Fosforetoza *g. choroba,
na którą zapada pracujący
wśród dymów fosforowych,
polegająca na rozluźnianiu
się wiązadeł mięśniowych,
choroba przy której wypa-
dają nieraz całe szczęki.
Fosforoskop *g. przyrząd
do badania objawów fosfo-
rescencji.
Fosforyt *g. minerał apa-
tyt, połączenie kwasu fos-
forowego z wapniem, uży-
wany jako nawóz.
Fosforyzować *g. posiadać
własność fosforescencji.
Fosor t. grabarz, kopacz.
Fossilia t. ciała kopalne;
skamieniałości.
Fot, Fota oh. Faute.
Fotel .1. krzesło z poręcza-
mi; pnen.i. akademicki, god-
ność członka akademji; f.
ministerjalny , m'ząd mini -
stra.
Fotoceramika "g. sztuka
wypalania obrazów foto-
graiicznych na porcelanie,
szkle, emalji.
Fotochemigraf ja *g. oh. Cyn-
kografja.
Fotochemia "g. nauka o
chemicznym działaniu świa-
tła.
Fotochromja *g. fotografjai
barwna, dająca naturalne
zabarwienie przedmiotów
fotografowanych.
Fotocynkograf ja nł. oh. Cyn-
kografja.
Fotodruk oh. Fotołypja.
Fotofon *g. przyrząd do
przenoszenia dźwięków na
znaczne odległości za po-
mocą promieni światła.
Fotogien *«. rodzaj ma-
terjału oświetlającego, po-
chodzenia mineralnego.
Fotografja *g. zdejmowa-
nie widoków, obrazów, por-
tretów za pomocą chemicz-
nego działania światła na
płytę czułą.
Fotogram *g. wizerunek
fotografowany.
Fotograwiura/. obraz prze-
niesiony fotograficznie na
blachę miedzianą, utrwalo-
ny na niej prz«z wytrawię-
Fotoheljograf — Front
(i 2
nie i drukowany za pomocą
prasy sztyohar.ski<'j.
Fotoheljograf *!f. ap.-ii-at za-
stosowany do fotografowa-
nia powierzchni słońca ( e-
lem badania zmian zacttu-
dzących na niej.
Fotolitografia •(/. przono-
szenie obrazów fotografii z-
nycli z kliszy na kamień
litograficzny i odbijanie ich
prasą litograficzną.
Fotometr *g. przyrząd do
mierzenia siły i5wiatła.
Fotometrja *g. mierzenie
iiat(;żonia f^wiatła: mierze-
nie albedo.
Fotoplastykon *g. zbiór ste-
reoskopów umieszczonych
w przyrządzie ze szkłami
powiąkszająoemi, przesuwa-
jącym jo antomatyczni,e
przed oczami widza.
Fotosfera *g. świetlna po-
wierzchnia słońca, jaśniej-
sza w środkn, a ciemniejsza
ku brzegom.
Fotoskop *g. przyrząd do
rozpatrywania światła i o-
ceniania jego siły.
Fotoskuiptura nł. zasto.so-
wanie fotogi-afji do mecha-
nicznego wyrobu posążków.
Fototaktyzm *g. ruch istot
organicznych spowodowany
działaniem światła; f. dodat-
ni — ku światłu dążący, f.
ujemny — kryjący się i>rzed
światłem.
Fototechnika *g. sztuka o-
świetlania, technika oświe-
tlania.
Fototyp *g. rycina odbi-
ta sposobem światłodruko-
wyn\, światłodruk, autotyp.
Fototypja *g. otrzymywa-
nie wypukłych i)łyt drukar-
skich za pomocą trawie-
nia obrazów fotograf iczny eh
przeniesionych na płytę me-
talową.
Four /. (fur) zupełne nie-
powodzenie, fiasko.
Fournlsseur/.(/«.r»tsdr> do-
stawca.
F-o v-o skr. Folio verso <o/>.).
Foxhall a. nazwa budyn-
ku w Londynie, służącego
za mit^jsce zabaw.
Foxterrler a. niewielki dog
(terrier) zaprawiony do
rozgrzebywania jam lisich,
foksterjer.
Foyer /. (fuaje) ognisko
sala albo korytarz ozdobny
obok sali teatralnej, koncer-
towej lub posiedzeń, zwy-
kle połączona z bufetem.
Fr. skr. oh. Franco.
Fra w, skr. Frater brat (za-
konny).
Fracht n. przewóz towa-
rów ; towary przewożone,
ładunek , pakunek ; opłata
za przewóz towarów; f. a.
frachtowy list, wykaz wysła-
nego towani, jogo wagi i
uależności za przewóz.
Frachtbrief n. list fnidito-
wy. ceduła.
Fracta pagina /. --tninica
złożnn:! wzdłuż we dwiije
i w jednej potnwie z.ipi.sana
lub zjidrnkiiwana; cytata ii;i
margiiiesii!.
Fragile! /. c/r«i/Vy kruche!
(napis na pakiieli, w których
są przewożone wyręby ze
s/.kła, z piircel.iny i 1. ]:).
Fragment t. ułamek, ustęp
y. więliszego dzieła, cząstka,
szczątek, urywek, kawałek:
eziionki roz.syp.ine z ke-
lumn i peiuieszatio.
Fragmentaryczny »'. nł;ini-
kowy, urywknwy, Mii'/.upet-
"y-
Fraj(-') o'i. Frei(-), Frej(-).
Frajbiter. Frejbiter ». kor-
sarz.
Frajda n. |)rzyjemność, ii-
ciocha, zabawa, uczta.
Frajer n. nnwicjnsz. fryc,
zalotnik, starający się o
pannę.
Frajlajn, FrSuleln n. dosł.
liunn.n; bona iijenika.
Frak f/.| nbiur męski,
ktorege pi)tv sa z przudu
ebcięte.
Frakcja t. ułamek, <ząstka;
odłam; stnnuuctwe.
Fraktpagina of>. Fracta pa-
gina.
Fraktura , 1. złamanie Ko-
ści; pismo nicmi(.'c.kio ła-
numo.
Frambuga, Framuga szic.
wgłębienie w ścianie, wnę-
ka, nisza; sklepienie, ar-
kada; frambuzysty, skle])iony.
Franchise f. (fru^zizi przy-
wilej x.walMi:ijąi'y tid opłaty.
Francjada [./'.] przeciąg4 lal
według kalendarza za))rown-
dzonego przez wielką re-
W(duej(; franeuską.
Franc Macon ./'. (fra" masą)
wolny niolarz, farnmzon ;
of>. Masonerja.
Franco «•. widny ud opła-
ty, opłacony; frankować, li-
sty lub posyłki przy wysy-
łaniu ich opłacać na pocz-
cie.
Franc tlreur /. C/ni" Hror)
wolny strzelec, ochotnik:
partyzant z wojny francu-
sko-pruskiej 1870—1871 r.
Frangas non flectes ł. ra-
czej daj się złanuir, ale się
nie ugnij.
Frank/, ideniądz francu-
ski=;!8 kop.
Frankatura irł. opłata z gó-
ry za przesianie listu a. po-
syłki.
Frankista »!. członek sekty
żydtpwskiej w dawnej Pol-
sce; potomek ochrzczony
dawnych frankistów (od
Kranka, założycitda sekty
z Wieku XVIII).
Frankmason ofi. Franc Ma-
con.
Frankować ob. Franco.
Frant n. (?) człowiek ctiy-
try. szalbierz, filnt , ło-
trzyk.
Frapować /. uprawiać wra-
żenie, zwracać uwagę,wzUii-
dzać podziw, nier/,iu':, za-
stanawiać.
Fraszka to . drobnontka ;
drobny utwór poetyczny a.
^c(•n)ezny; wierszyk żarto-
bliwy.
Frater nł. brat; braciKzek
zakonny.
Fraternizować/ bratać się,
żyć z sobą poufale, Kprzy-
ini<'rzMr się.
Fratrja ob. Fila.
Fraucymer ». damy dwor-
skie przy jiani dworu, po-
mieszkanie kobiet należ.ą-
cycli do dworu pańskiego;
kobieta.
Fraus est caelare fraudem
',f. osziikaństwem jest ukry-
wać oszukaństwo.
FraZa^. zdanie; zdanie bez
znaczenia, nic nie wypowia-
dające; w mui. cząstka me-
lodji mająca pewne zaokrą-
glenie, prawidłowe następ-
stwo akordów.
Frazeolog *g. wypowiada-
jący gładko zdania pozba-
wione głębszej myśli.
Frazeologia g . budowa
zdań i okresów; zliiór zwro-
tów właściwych danemu ję-
zykowi; wysłowienie; wyra-
żenia składne i dźwięczne,
ale ubogie co do treści ;
cziza gadanina.
Frazes g. zdanie, wyraże-
nie, zwrot, okres, ustęp w
mowie lub piśmie; spo-
sób wysłowienia się; czcze
słowa.
Frazować /. w mta. uwy-
datniać myśli muzyczne,
we właściwy sposób je ak-
centować i delikatnie cie-
niować.
Frażety, Frażełowskie wy-
roby, wyroby platerowane
(od nazwiska warszawskie-
go fabrykanta, Frażeta).
Freblanka, Freblówka, nau-
czycielka początkowa, uczą-
ca według metody Frobla
(poglądowej).
Fregata tr. lekki, szybki
trojmasztowy statek wojen-
ny; ptak nadmorski z bar-
dzo długiemi skrzydłami.
Freiherr u. baron.
Frol n. wolny, swobodny,
niezajęty; gratis; bezpłatny,
o]iłacony (list).
Freidenker (i.wcdnoinyślny.
Frej(-) ob. Frei(-), Fraj(-).
Freja skand. mit. boginj
miłości.
Frejer ». ob. Frajer.
Frejlina n. dama dworska
njileżąca do orszaku monar-
chini.
Frekwencja t. obfitość go-
ści przyjeżdżających (np.
do wód, do miejsca kąpie-
lowego); znaczna liczba n-
częszcz^ących na jakie
widowisko, ilość słuchaczy
bywających na wykładach
it. p.
Frekwentacja ł. znaczna
ilość przychodzących (ku-
pować i t. p.).
Frekwentować ł. uczęsz-
czać.
Frenalgja 'g. melancbo-
Ija, chorol^a umysłowa.
Frenetyczny /. gwałtowny,
niepowściągliwy, pochodzą-
cy z zachwytu, z zapału.
Frenezja /. szał, furja; za-
pał.
Frenologja *g. nauka wnio-
skowania o zdolnościach u-
mysłowych z kształtów cza-
szki i mózgu.
Frenopata 'g. ob. Psychjałra.
Frenopatja *g. choroba du-
szy.
Frenopiekcja 'g. zachwyt,
ekstaza.
Freski tt. oh. Al. fresco.
Freza oh. Fryza.
Fricandeau /. (frih^dol
pieczeń cielęca szpikowana
słoniną.
Fricasse /. (frikaie) po-
trawka z różnych mięs
z białym sosem.
Fridrichsdor n. dawna duń-
ska i pruska moneta złota
20-markowa,
Friendly ifrendlii yisiters a.
dotl. przyjacielscy goście:
instytucja filantropijna w
.Ameryce Półn.. polegająca
na odwiedzaniu nędzarzy i
udzielania im pomocy ma-
terjalnej, moralnej i umy-
słowej.
Frigeriterapja ni. leczenie
zimnem, nizką temperaturą.
Frigidarium ł. sadzawka a.
basen z zimną wodą dopły-
wania w termach rzym-
skich.
Frimaire/. (frimer) trzeci
miesiąc (od 21 Listop. do
20 Onidnia) we francuskim
kalendarzu republikańskim.
Frit/. (fri) pieczone.
Fronda i. dotl. proca: po-
lityczne stronnictwo we
Francji za czasów mało-
letności Ludwika XIV;
stronnictwo niezadowolo-
nych z rządu, malkontenci;
wichrzenie, warcholstwo.
Frondem in siivis non vides
1. dotł. liści w lesie nie wi-
dzisz, t. j. patrzysz a nie
widzisz.
Frondeur /. {frqd4rj mal-
kontent, przeciwnik rządu,
utrudniający jego działal-
ność i usiłujący go ośmie-
szyć, zohydzić.
Frondować/. stać się mal-
kontentem, frondę urzą-
dzać.
Front ł. przód, czoło,
przednia strona, przód bu-
dynku lub szyku wojskowe-
(j:i
Frontispice — Funkcja
ąo; frontowa słułba, służba
czynna; f-e mieszkanie, od
ulicy (nio od jiociworza).
Frontispice /., Frontszpic
f».] wystajmiy i^zuzyt bu-
dynku , przednia ściana
szczytowa.
Fronton /. szczyt trójkąt-
ny nad fizyniseni ściany
frontowej gmacliu, f?órna
architektoniczna ozdoba bu-
dynku; frontowa, przednia
część budynku.
Frontszpic oh. Frontispice.
Frołer }: poshipicz a. na-
jemnik froterujący posadzkę:
iart. tancerz bardzo gorliwy.
Froterować, /. wycierać
podł()j;(^ rozpuszczoną masą
woskową aż do otrzymania
połysku; iart. taficzyó gorli-
wie.
Fructidor/. miesiąc owo-
ców w kalendarzu repii^ik.
franc. 12-sty miesiąc: od 18
sierp. — 17 wrześ. po któ-
rym następowało 5 dni do-
pełniającycłi.
Fruges consumere nałi ł.
zrodzeni do spożywania o-
woców ziemi, ludzie pozio-
mi, prozaiczni; ludzie my-
ślący tylko o używaniu
przyjemności życia.
Frulił t. o^^oc; przen. ko-
rzyść.
Fruktescencja ni. okres
tworzenia się owoców i na-
sion u roślin wyższych.
Frukłidor oh. Frucfidor.
Frukłyfikacja ł. przynosze-
nie korzyści, pożytku, zy-
sku.
Fruklyfikować t. przynosić
owoce, korzyści, zyski.
Frustra iaborat, qui omni-
bus piacere studet t. darem-
nie wysila się ten, kto cłice
wszystkim dogodzić.
Frutti di marę w. dotł. o-
woce morza: drobne skoru-
piaki morskie jadane we
Włoszecłi.
Fryc n . nie obeznany
jeszcze z zajęciem, nowi-
cjusz, początkujący; frycowe,
opłata a. biesiada kosztem
wstępują<.'ego do cechu, do
grona koleżeńskiego; przen.
strata poniesiona skutkiem
niewiadomości z niedo-
świadczenia; frycćwka, fi-
giel wypłatany nowicju-
szowi, okup za nieświado-
mość; kai'a, bicie, cięgi.
Frydrychsdor ob. Fridricii-
tdor.
Frygijska czapka, miękka
1 /■•rwona spiczasta czapka
'/. '/padającym naprzód gór-
nym końcem, używana jako
godło w czasie rewolucji
francuskiej; symbol wolno-
ści (od nazwy kraju Frygja).
Frykasy /. łakocie, przy-
smaczki, smakołyki; ob. Fri-
cassć.
Frykcja t. tarcie, wciera-
nie (maści); przykre star-
lie, nieporozumienie; przen.
(iliicie. przetrzepanie kogo.
Frymark irgórnoH. liandel
zamienny, zamiana, kiiprze-
nie; .szacherka: frymarczyć,
handlować, oddawać wza-
mian co za co, kupczyć;
przen. dopuszczać się nie-
godziwoAci dla zysku.
Fryna, hetcM-a, zalotnica
(od imienia Fryiie, zalotni-
IV ureekiej słynnej z pięk-
,m,m:i).
Fryszerka n. piee do prze-
tapiania surowca na żela-
zo kute.
Fryszować ». wyrabiać że-
lazo kowalskie z sumwca;
oczyszczać kruszce za po-
mocą topienia ich w ogniu.
Fryta«. mieszanina, z któ-
rej szkło się robi; |)odkład
pod eraalję.
Frytura /. łój wołowy,
przetopiony z masłem, ole-
jem lub smalcem, używany
na okrasę zamiast masła.
Frywolity /. delikatne ro-
bótki kobiece^iakształt ko-
ronki, wykonywane z nici
szydełkiem lub t. zw. czó-
łenkiem.
Frywolny /. płochy, swa-
wolny, ])ustaeki; błahy,
czczy.
Fryz n. w budownictwie:
wazki ozdobny pas biegną-
cy poziomo między dolnym
arcliitraweni a gzymsem;
nadbrusie. ozdobne obra-
mowanie ścian, drzwi, iiic-
eow i t. d.; szlak.
Fryz n. koń ciężki, duży
z północnych Xiemi<!c a.
l''ryzji>.
Fryza /. wysoki kołnie-
rzyk fałdowany, kryza; biała
falbanka u czepka, u koł-
nierzyka damskiego; rndzaj
spódnicy.
Fryzjer /. specjalista od
(il)iinania włosów, i''h i'ze-
.sania, układania, robiący
peruki i t. p.
Fryzować /. trefić włosy,
tapirowa<';; karbować, fałdo-
wać; fryzowany, kręcący się,
kędzierzawy; wymusz(my;
żelazo f-ne, cienkie żelazo
kute w sztabkach pogię-
tych.
Fryzura /. jiiękne ucze-
sanie i ułożenie włosów.
Fryzy, rasa bydła pocho-
dzącego z Fryzji.
Fu chiiis. iiiiastn.
Fuchschwanz 0i6.Fuksszwanc.
Fueros h. zljiór |iraw, sta-
tuty zawierające przywile-
je niektórych miast i pro-
wincji w iłiszpaiiji.
Fuga ». szpara, szczelina,
połączenie: miejsce spoje-
nia kawałków drzewa lub
kamieni; wcięcie w kancie
deski, w którą wchodzi wy-
pukłość deski dopasowanej.
Fuga 1. iart. ucieczka.
Fuga irł. komjmzycja mu-
zyczna, w której temat, wy-
powiedziany przez jeden
głos lub instrument, przej-
mowany i |Hiwtarzany jest
przez inne głosy lub in-
strumenty.
Fugas /. mina polowa; ja-
ma w ziemi, w której ina-
tcrjał wybuchowy, j)rzywa-
\'^ny kamieniami, ma eks-
plodować, gdy będzie prze-
I liudzit nieprzyjaciel.
Fugas - chrustas, wyi'aże-
nie makaroniczne, znaczy:
uciec w krzaki, drapnąć,
dać drapaka.
Fugato m. w muz.: w for-
mie fugi.
Fugit irreparabile tempus
/. izas bezpowrotnie u-
cieka.
Fugować n . zaiiychać
szczeliny; spajać deski za-
poinocą fug.
Fuimus Troes I. byliśmy
Trojanami; fuit Ilium et in-
gens gloria Teucrorum dosł.
był lljum <t. j. Troja) i
wielka sława teukpów (t. j.
Trojan); mieliśmy pięk-
ne czasy, chwaltdine, dziś
wszystko to minęło.
Fuit ł. byle, ale już te-
raz przepadło.
Fuks n. świeży student
w uniwerKyte(.'ie, nowicjusz,
fryc; przypadkowe powo-
dzenie w grze; przypadko-
we zrobienie bili inaczej
niż się zapowiedziało; koń
lisiej maści; koń wyścigo-
wy, który tylko dzięki nie-
l)rzewidzianym okoliczno-
ściom może pierwszy do-
biedz do mety; fuksem, przy-
jiadkowo , niechcący : bez
dozwolenia, niezasłużenie.
Fuksja ni. roślina ułau-
ka (ocl nazwiska botanika
Fuchsa).
Fuksszwanc n. |)iła mier-
nej wielkoś(!i z jedną rę-
kojeścią.
Fuksyna «. barwnik ani-
linowy czerwony.
Fular /. lekka jedwabna
materja; ihustka jedwabna.
Fulgur ex pelvl 1. dosl.'
piorun z miednicy: popłoch
bezzasadny; strachy na La-
chy.
Fulgurytn^ rodzaj raaterja-
łu wybuchowego; strzałka
piorunowa; rurka powstała
z jiiasku stopionego wsku-
tek uderzenia i)iorunu, pio-
runowiec.
Fulminacja t. trzask, ło-
skot, szczęk grzmot; wy-
głoszenie klątwy kościelnej.
Fulminant /. fnkający, grcj-
miący, łający.
Fuiminaty ni. pioruniany;
sole kwasu pioruiiowego.
Fulminować ł. błyskać,
grzmieć gwałtownie eksplo-
dować; wybuchać gniewem,
piorunować , oburzać się ,
fukać.
Fumarola w. otwór w grun-
cie wulkanicznym, z któ-
rego wydobywa się para
wodna, para siarki i irnie
gazy.
Fumigacja ni. okadzanie,
wykadzanie, kadzenie.
Fumołr /. ifUmuarl pokój
do palenia cygar i papie-
rosów
Fumos vendere Ł dym
sprzedawać.
Fumy t. iiróżność, nadę-
tość, pycha, duma, tony,
zadzieranie nosa do góry,
udawanie, blaga.
Funda 'jh. Fundować.
Fundacja Ł założenie cze-
go, nadanie, zapis, legat na
cele użyteczności publicz-
nej, ustanowienie; zakład
wzniesiony własnym kosz-
tem; wybudowanie.
Fundament t. podstawa,
podwaliny, grunt, podpora;
zasada, racja, inoo; w dra-
karstwie: płyta w maszy-
nie, na którą zsuwa się
forma mająca się druko-
wać.
Fundamentalny ł. gruntow-
ny, podstawowy.
Fundamentum esł justitiae
fides t. pod.'-.awą sprawie-
dliw,>ści jest zaufanie.
Fundatarjusz śrl. lennik.
Fundator Ł założyciel,
nadawca; urządzający fuu-
dę.
Fundować /. zakładać, u-
stanawiać, stawiać swoim
kosztem ; uczynić ofiarę ,
obdarzać, czynić zapis; o-
przeć co na zasadzie; robić
komu przyjemność swoiir
kosztem, płacić za czyją
przyjemność; f. sle, zaopa-
trywać się, sprawiać sobie;
opierać się*(na jakiej pod-
stawie); funda, ugaszczanie,
częstowanie, raczenie, po-
częstunek.
Fundum nt. podstawa, pod-
pora , fundament , grunt ;
główny folwark z pomię-
dzy kilku należących do
jednego właściciela; ska-
zać na f., na więzienie, na
wieżę.
Fundusz t. kapitał, go-
tówka; zasób pieniężny; f.
żelazny, kapitał nienai-u-
szainy; zajds, ofiara; brać
kogo na f., żai'tować z kogo.
Fungować f. sjirawować
urza^d: pełnić obowiązki,
Funiculis ilgatum et puer
yerberałet I. związanego o-
ćwirzyłby nawet malec.
Funikularny ni. linowy,
sznurowy; f-a kolej, dro-
ga żelazna linowa (wagony
ciągnione liną druciana).
Funkcja t. działalność,
czynność, sprawowanie cze-
Funk^^jonarjusz — Galimatjas
64
goś, Kpełnianie, urząd, po-
sada, służba, zatrudnieniu,
najęcie, obowiązek; ma^. iloftó
zmienna, której wielkość
zależy od wielkości innej ilo-
ś(;i;czyn no6ć oałego organ i z-
mu lub oddzielnych cz^ftci.
Funkcjonariusz \itl.\ urz(^d-
nik, oficjalista, pracownik,
■ajent.
Tunkcjonować [nł.] pełnić
urządjSprawować obowiązki,
być czynnym, działać.
Funt n. jednostka wagi.
Funt szterling a. moneta
angJelska=przeszło 9 rub.
Fuoco, Fuocoso w. muz.
z ogniem.
Furaż /. żywność dla ko-
ni, obrok; przen. żart. żyw-
aość dla ludzi.
Furażer /. żołnierz stara-
jący się o furaż dla koni;
furażerka, czapka wojskowa.
Furażować /. starać się o
furaż.
Furda, fraszka, bagatelka,
drobnostka, głupstwo.
Furdyment /. blaclia na
głowni u pałasza, garda.
Furfant w. krętacz, frant;
samochwał, zarozumialec,
pyszałek.
Furfanterja w. chytrość;
zarozumiałość, pyszsJkow-
stwo.
Furgon /. wóz kryty pod
pakunki.
Furia gałlica, Furia ł«uto-
nica v//. Furor gallicus. Fu-
ror teutonicus.
Furioso w. szalenie, z u-
niesieniem, namiętnie.
Furja ł. wściekłość, szał,
zajadłość; mti. bogini zem-
sty, wł.Eumenidy;prc(;«.kobie-
ta popędliwa, złośnica, jędza.
Furjant [czes.\ ludowy ta-
niec czeski.
Furjat Ł warjat, szale-
niec, złośnik, pa.sjonat.
Furjer ł. dostarczający
żywność i kwatery dla woj-
ska i koni wojskowych;
kwatermistrz.
Furjeryzm ni. urządzenie
społeczne wjrmarzone przez
Fouriera (1772—1837), po-
legające na wspólności mie-
szkania i zar.obku.
Furjować Ł szaleć.
Furor ł. wściekłość, za-
palczywość, pasja; f. gal-
licus, zaciekłość wojenna
francuzów; f. loquendi, nie-
powściągliwa gadatliwość;
f. poeticus, szał poetycki,
manja tworzenia poezji; f.
scribendi, manja pisania; f.
teutonicus, zariekłość wo-
jenna niemi.ow.
Furora «•. nadzwyczajne
powodzenie, podziw, unie-
sienie.
Furta n. mało drzwi w
bramie.
Furtjan ni. odźwierny szczeg.
klasztoru. ■
Funinkut 1. wrzodzianka.
Fus ł. (?) męty, zgręzy,
osad opadający na dno; ka-
wa opadająca na dno po
ugotowaniu.
Fusgzymt n. wyskok mu-
ru nad oknem; listwa przy-
bita do podłogi tuż przy
ścianie.
Fuskneoht «. żołnierz pie-
szy w dawnym wojsku nie-
mieckim.
Fustanella/. biały fałdzi-
sty kaftan (Albaficzyków i
Greków nowożytnych), się-
gający kolan.
Fustai /. naczynia próż-
ne po wypakowaniu towa-
ru, worki, beczki, skrzy-
nie; wartość tycli przed-
miotów.
Fustl w. w handlu: potrą-
cenie za zanieczyszczeni'/
towaru lub niewłaściwe
przymieszki, refakcja.
Fuszer n. {lartacz, parto-
ła; rzemieślnik nie zapisa-
ny do cechu, nie wyzwo-
lony w cechu; fuszerka, ko-
bieta partoląca.
Fuszerka oh. Fuszer, Fu-
szerować.
Fuszerować n. wykonywać
robotę źle, ladajako, parto-
lić; fuszerka, licha, partacka
robota, partactwo, partole-
nie ; ruliota wykuiiywanii
nie na odpowiedzialność
majstra cechowego.
Futerał n. jiudełko, pu-
zdro, poi'hwa.
Futor [mir.] mały folwark
wśród stepów, w miejscu u-
stronnym zdała od wsi.
Fułrowa* «. dawać pod-
szewkę; podszywać futrom;
powlekać ścianę wapnem,
gliną; wykładać-^egłą^jlec);
obijać, wykładać ściany de-
skami; zari. zajadać; łajać;
bić.
Futryna n. rama, najczę-
ściej drewniana, w której
osadzone są drzwi lub okno,
odrzwia, uszak.
Futurum 1. czas przy.szły.
Fuzel «. domieszki olei-
ste zanieczyszczające spiry-
tus, cuchnące.
Fuzja /. strzelba.
Fuzja 1. połączenie, zla-
nie się, zjednoczenie inte-
resów (np. stronnictw jwLi-
tycznych); związek, topie-
nie; strzelba.
Fuzjonista nł. zwolennik
zjednoczenia.
Fuzlówka, wódka źle o-
czyszczona. z fuzlem ob.
Fuzel.
F. V. skr. Folio verso (ob.j.
Fyto- oh. Fiło-.
G.
Gabar /. stati^k towarowy
mający dno drewniane a
boki żelazne; płaski, szero-
ki statek wyładowany to-
warem, holowany przez pa-
rostatek.
Gabinet /. zbiór okazów
naukowych lub artystycz-
nych; (g. zoologiczny, ana-
tomiczny, sztuk pięknych,
starożytności i t. p.); ra-
da i zgriimadzenie mini-
strów; pokój {irzeznaczony
do pracy umysłowej; po-
kój do ijrzyjmowania inte-
resantów; wizerunek foto-
graficzny, mający wymiar
12X16 centym; rozkaz ga-
binetowy, rozkaz wychodzący
od panującego bez podpisu
ministra.
Gablotka ir. (?) szafka wy-
stawowa oszklona.
Gabrjela /. suknia kobie-
ca, której stanik nie oddzie-
la się od spódnicy.
Gach n. zalotnik, kocha-
nek.
Gagat g. odmiana węgla
kopalnego, barwy czarnej,
połyskującej, daje sję łatwo
polerować i używa się na
wyroby galanteryjne; lawa
zastygła; bursztyn czai-ny;
gagałek, pieszczoch, dziec-
ko zepsute ale ulubione i
wyróżniane; tari. człowiek
złych przymiotów.
Gajzlera rurki, rurki szkla-
ne, zamknięte, prawie o-
próżnione z powietrza ,
z wprawionemi w nie elek-
trodami, do doświadczeń
z elektrycznością.
Gala w. uroczystość dwor-
ska; strój używany przy u-
roczystościach dworskich:
uczta; galować, próżnować,
hulać, balować.
Galaktoskop *g. przyrząd
do oceniania dobroci mle-
ka.
Galaktoza *g. cukier mlecz-
ny-
Galakturja *g. chorobliwe
wj'dzielanie mleka w mo-
czu.
Galant /. uprzedzająco
grzeczny dla kobiet, u-
przejmy.
Galanterja /. wysoka u-
przejmość, wykwintność, e-
legancja w obejściu ; u -
grzecznienie dla kobiet ;
przedmioty zbytku, służą-
ce do ozdoby mieszkania
i stroju.
Galanthomme /. (jiait^tomj,
Gaiantuojno te. człowiek szla-
chetnego i wytwornego c-
iMjjścia, szczególnie wzglę-
dem kobiet.
Galantyna /. mię.-iwo
zwłaszcza drób oa zimno,
uV)raitt! galaretą; galareta
przy mięsie.
Galar /. (statek rzeczny
fiłaski, bez masztu, do prze-
wożenia towarów, a awłasz-
cza zboża.
Galareta n. masa zastygła
z rozgotowanego mięsa, ryb
lub owoców.
Galas 1. narośl na liścia
dębu od ukłucia owadu ga-
lasówki; garbnik; gaiasować,
zaprawiać tkaniny przed
farbowaniem roztworem ga-
lasowym.
Galatea g. grecka nimfa
morska.
Galena g. minerał złożo-
ny z ołowiu i siarki, błyszcz
ołowiany, cza.sem z do-
mieszką srebra.
Galeota «-. statek jedno-
masztowy.
Galera v. średniowieczny
statek wojenny, poruszany
za pomocą trzecłi lub czte-
rech wioseł; g-y, wielkie
statki bez masztów, na któ-;
rych dawniej we Francji
pracowali skazani na cięż-
kie roboty; ciężkie roboty;
przen. przykry, trudny do
spełnienia obowiązek; ga-
lernik, przestępca skazany
na galery; przen. ian. przy-
glądający się rozgrywanej
partji szachów i t. p.
Galerja irl. ogrodzenie o-
zdobne, balustrada, balkon,
ganek kryty: ozdobna po-
ręcz na słupkach; korytarz,
w.-jzta a dł' ga sala z ko-
lumnadą; przejścia nakryte:
w teatrze: miejsca nad lo-
żami; budowla, mieszcząca
w sobie przedmioty sztuki,
obrazy, rzeźby, zbiory rzad-
kie i kosztowne; w kopalni
chodnik podziemny: widzo-
wie, przypatrujący się cze-
mu (grze).
Gaieta rum. szkopek do
mleka, fa.ska na masło.
Galgenbumor ». humor wi-
sielców, humor rozpaczy.
Galicka ł. choroba, choro-
ba weneryczna: przymiot.
Galicyzm /. zwrot właści-
wy językowi francuskiemu
użyty w innym języku.
Galikanin ni. należący do
kościoła galikańskiego: ga-
likański kościół, kościół ka-
tolicki we Francji, dążą-
cy do zmniejszenia zależno-
ści swej od władzy j)uj)ieźa.
Galilaee Yicisti ł. Galilej-
czyku, zwyciężyłeś! '(Gali-
lejczyk — Jezus Chrystus;
słowa Julj.ana Apostaty w
chwili śmierci).
Gaiimatjas /. zamieszanie,
zamęt, gmatwanina, zawi-
kłanie.
66
Galizować — Gaudeamus igitur
Galizować »/. i)upi-a\\ iau wi-
nff irohione z bardzo kwaś-
nych winogron (od nazw.
wynalazcy dra Oalla).
Gaijarda w. skoczny taniec
włoski.
Gaijon /. rodzaj statku
kupieckiego żaglowego.
Galjonizm ni. obojętność w
rzeczach religijnych.
Gaijota tr. ob. Galeota.
Gallofobja ni. nienawiść
do Francji i Francuzów.
Galloman ni. człowiek wiel-
biący wszystko, co francu-
skie.
Gallomanja nt. pi-zesadne
zamiłowanie wszystkiego,
00 francuskie; uwielbienie
wszystkiego, co francuskie:
języka, obyczajów i t. d.
Galion a. angielska miara
nbjijtości = 4,54 kwartom
= '/, buszla.
Galman n. ruda, z której
utrzymuje się cynk.
Galmanin ni. biały pro-
szek przeciw potowi, zło-
cony z tlenka cynku, mącz-
(i i bieli talkowej.
Galon /. obszycie z taśmy
iłotej a. srebrnej na ubra-
liu mundurowem. liberji
•te; od. Galion.
Galop/, najszybszy bieg ko-
lia, cwał; galopem, najszyb-
liej, pędem, natychmiast.
dalopada /. rodzaj tańca
szybkim tempie.
Galować oh. Gala.
Galwaniczna »/. baterja apa-
at do wzbudzania prądu
lektrycznego, składający
ię z ogniw galwanicznych;
alwanlczne ogniwo ob. Ele-
ent elektryczny.
Galwanlzacja ni. zastoso-
anie elektryczności galwa-
icznej w medycynie; oh.
alwanoplastyka.
Galwanizm ni. elektryczne
awisko wywołane w cia-
leh przy użyciu prądów e-
ktrycznych (od nazwiska
:zonego Włocha Galvani
737—1798).
Galwanizować ni. powle-
łć metalem za pomocą
•*du elektrycznego; leczyć
ektrycznością, elektryzo-
ać; galwano, klisza mie-
iiana z drzeworytu wyko-
ina sposobem galwanicz-
ftn.
fialwallokaustyka nł. zasto-
iwanie drutu rozpalonego
'ądem galwanicznym do
■zyżegania chorych czę-
i ciała; wyżeranie, wy-
awianie rysunków uapły-
ch ini'talowych za pomo-
i prądu galwanicznego.
Galwanometr, Galwanoskop
. przyrząd pokazujący o-
icność, kierunek i natk-
nie prądu galwanicznego.
Galwanoplastyka ni. osa-
anie na przedmiotach po-
włoki metalowej za pomo-
cą prądu" galwanicznego ,
zastosiiwanio działań che-
micznych prądu elektrycz-
nego. ,
Galwanopunktura nł. na-
kłówaiiio galwaniczne w ce-
lach leczniczych.
Galwanoskop ni. oh Galwa-
nometr.
Galwanostegja ni. pokry-
wanie przedmiotów war-
stwą metalu za pomocą prą-
du elektrycznego.
Galwanotaktyzm ni. ob. Elek-
trotaktyzm.
Galwanołerapja nł. lecze-
nie za poniocą elektrycz-
ności.
Galwanotyp nł. klisza o-
trzymana przez jjoki-ycie
odcisku z drzeworytu' blasz-
ką metalową za pomocą
prądu galwanicznego.
Galwanotypja ni. drukowa-
nie przy zastosowaniu prą-
du elektrycznego.
Gama g. [w.] szereg na-
stępujących po sobie tonów
w oznaczonej liczbie i po-
rządku, składających jodnę
lub kilka oktaw, należących
do jednej tonacji; skala;
ogół.
Gamba w. dawny smycz-
kowy instrument muzycz-
ny, podobny do wiolun-
czelli; jeden z głosów or-
ganowych.
Gambady .;. skoki, susy.
Gambit /. taktyka w grzi?
w szachy, poświęcająca pi<i-
na dla otrzymania pozycji
zaczepnej.
Gambrlno «. rodzaj go-
mółki z sera, łagodnej w
smaku, wilgotnej, mięklćipj,
przeznaczonej na zakąskę
do piwa.
Gambrynusn. bajeczny król,
mniemany wynalazca piwa;
prs. piwo; napój g-$owy, piwu.
Gamen /. ulicznik.
Gamrat śrl. [n.] towarzysz,
kolega; gach, kochanek.
Gamratka śrl. kochanka,
nałożnica.
Ganache /. fganasz) safan-
duła.
Gang n. chód zegarka,
cykanie; wychwyt w zegar-
ku; odgłos przy uderzeniu;
galerja w kopalni.
Gangijon g. węzeł nerwo-
wy w ciele, zwój nerwowy,
ośrodek nerwowy, od któ-
rego rozchodzą się włókna
nerwowe.
Gangrena g. zgorzelina,
rozkład organiczny tkanki
ciału, F)(rowadzający jej o-
bumarcie; przen. zgnilizna
moralna.
Ganimed g. (mil.) podcza-
szy Jowisza w postaci pięk-
nego młodzieńca.
Ganliter a. rodzaj cegły
<igniotrwałej.
Ganz Pomadę ». wszystko
jedno, rzecz obojętna.
Gaolan chińs. właściwie
kaolien; u Arabów: doura,
durra, sorgo, rodzaj kuku-
rydzy, tak zw. kuński ząb,
roślina trawiasta, szy.b-
ko losnąca, w niektórych
miejscowościach tak wyso-
ka, że w niej skryje się
jeździec na ki.niu, rozpo-
wszechniona w Azji, Afry-
le i południowej Euro)iie,
służy za pa.szę dla bydła.
Garage /. Igarai) wynaj-
mowanie automobilów, nui-
gazyn dla auromobilów.
Garancja, Garanł, Garanło-
wać oh. Gwarancja, Gwarant,
Gwarantować.
Garbować «. wyprawiać
skói-ę, nasycając ją garbni-
kiem; przen. oćwiczyć, obić;
garbnik , substancja gorz -
ka, ściągająca, wydobywana
z kory niektui'ych drzew,
szczeg. dębów, używana w
garbarstwie, w lecznictwie,
do wyrobu atramentu i t. d.
Garda /. furdyment, bla-
cha otaczająca rękojeść pa-
łasza, szpady, rapira.
Gardę du corps /. tgard
dii kor) gwardja przybocz-
na panującego.
Garde-feu /. (gardfó) kra-
ta w kominku przecl ogni-
skiem.
Garde-fou /. (<iardfu) Via-
rjcrii ua uioscie, nad prze-
paścią i t.p.
Gardemalade /. (gardma-
lad) dozorczyni , dozorca
chorych..
Gardę nationale /. (gard
naijunai) gwardja narodowa.
Garden-cłty u. miasto o-
grodów, <zyli zbudowanie
miasta nie kompleksami
domów , lecz pojedynczo
wśród ogrodów.
Gardenia ni. ozdobna^ ro-
ślina: jirzepyszlin (od na-
zwiska przyrodnika Garde-
na).
Garden party a. zebranie
towarzyskie lub zabawa w
ogrodzie prywatnym.
Garderoba /. pokój do
jirzechowywania odzieży,
szatnia; i)okój dla służby;
ubieralnia aktorów; ogół u-
brania, suknie; garderobia-
na, panna służąca, poko-
jówka oliowiązaria doglądać
sukien i bielizny domowej
Gardina, Gardyna /. zasło-
na u okna lub jirzy łóżku.
Gardzista oh. Gwardzista.
Gargaryzować g . płukać
gardłii.
Gargota /. licha restaura-
cja, garkiichnia, trakternia.
Garmont /. gatunek <'zc-io-
nek większy od petitu a
mniejszy od cycera: gar-
mont (od nazwiska gisera
Oaramonda).
Garnele kol. gatunuk ma-
łych skorujiiakow morskich,
krewetki.
Garnirować /. [».] ozda-
biać, obszywać, bramować;
okładać ozdobnie jiotrawy
przydatkami (jarzynkami).
Garnitur /. dobór przed-
miotów należących do jjad-
nego kompletu: mebli, i;^e-
ber, klejnotów i t. p.; cał-
kowity ubiór męski.
Garnizon /. wojsko stano-
wiące załogę miasta, twier-
dzy.
Garota k. rodzaj naszyj-
nika żelaznego do dusze-
nia zbrodniarzy (yc Hisz-
panji ) ; garotowanie , kara
śmierci przez uduszenie.
Garować n. fermentować,
rosnąć; czyścić (metale)-,
zawiewać.
Garson /. posługujący go-
ściom w cukierniach, re-
stauracjach i t. p., kelnei'.
Garus g. zupa .z powideł,
powidlanka; zupa owocowa;
marmelada owocowa.
Gaskonada /. chełpliwość,
przechwałki, przesada, u-
barwienie opowiadania nie-
prawdopodobnemi szczegó-
łami.
Gasparone to . kapelusz
pilśniowy z dnem zapadłym
przez środek.
Gastralgja "g. ból żołąd-
ka.
Gastritis nt. zajialenie ki-
szek.
Gastrologja *g. nauka o
żołądku; sztuka kuchai'ska.
Gastronom *g. znawca wy-
twornej sztuki kucharskiej,
amator wykwintnych po-
traw, smakosz ; gastrono-
miczny zakład, jadłodajnia.
Gastronomia *g. sztuka
jirzyrządzania smacznych
potraw, sztuka kucharska.
Gastroskopia *g. badanie
żołądka za pomocą aparatu
elektrycznego, oświetlają-
cego jego wnętrze.
Gastrotom]a *g. przecięcie
chirurgiczne żołądka.
Gasłryczny g. żołądkowy;
gorączka g-a, spowodowa-
na niestrawnością.
Gastrylogia *g. brzucho-
mówstwo.
Gastryta oh. Gastritis.
Gatunek «. rodzaj, jakość;
pochodzenie; odmiana ro-
dzaju; przedmioty o ce-
chach w.spólnych, Wyróż-
niających je z ogółu; ga-
tunkować, grupować; klasy-
fikować według gatunków.
Gauchos h. {gauczotj kon-
ni półdzicy pasterze, hodu-
jący stada bydła i koni w
stepach Ameryki Poł\idn.
Gaudeamus igitur 1. „ra-
dujmy się więc" — początek
starej pieśni studentów nie-
mieckich.
Słownik wyrazów obcych — 5
Gaudium — Gieneralny
66
Gaudium ł. radość, weso-
łość.
Gauaować /. ucztować, ba-
wić się; gaudy, zabawy, u-
cieohy.
Gawot / dawny wesoły
tan-ec francuski w tak-
cie */,.
Gawra rum. [mir.] legowi-
sko niedźwiedzie.
Gawrosz' / ulicznik (od
imienia własnego Gavroche
z powieści Wiktora Hugo).
Gaz y.] ciało lotne roz-
prężliwe; światło gazowe;
gazowy motor, maszyna po-
legająca na zastosowaniu
siły wybuchowej gazu o-
świetlającego, zmieszanego
z powietrzem — do obraca-
nia koła a przez nie do
nadania rucłiu innym ma-
szynom.
Gaza /. cienka jedwabna
tkanina przezroczysta (od
mia.sta Gaza w Syrji).
fiazal ob. Gazela.
Gazda veg . gospodarz ,
kmieć zamożny (u górali).
Gazela ar. [/. | rodzaj anty-
lopy; g. a. gazal ur. forma
utworów poetyckich lirycz-
nych na Wschodzie, skła-
dających się ze strof dwa-
wierszowych.
Gazeta tr. dziennik, cza-
sopismo, pismo.
iGazolina ni. płyn bardzo
lotny, otrzymywany z naf-
ty, służy do odtłuszczajiia
wełny, do wyciągania ole'
ju z nasion oleistych, do
wyrobu mydeł, do domo-
wego wyrobu gazu oświe-
tlającego.
Gazometr *g. zbiornik ga-
za; przyrząd do mierzenia
ilości zażytego gazu oświe-
tlającego: gazomierz.
Gazon / trawnik, mu-
rawa.
Gaża /. pensja, stała pła-
ca, żołd.
Gbur śrgórnon. chłop o-
siadły, posiadający własny
grunt i gospodarstwo rol-
ne; przen. prostak, grubija-
nin, cham, człowiek ordy-
narny w obejściu, nieogła-
dzony, nieokrzesany.
Ge- oh. także Gie-.
Gea g. ziemia.
Gedanken sind zolifrei m.
dotl. myśli są wolne od
cła: za myśli nie jest
człowiek odpowiedzialnym
przed ludźmi.
^ Geesi ». wyżyna piasz-
czysta porosła wrzosem (w
północnych Niemczech).
Gefreiłer n. ob. Giefra]ter.
Gegen Dummheit kSmpfen
GSłłer seibst vergebens n.
przeciw głupocie i bogo-
wie walczą daremnie.
Gegen Wanzen kann ich nicM
kimpfen n. dotl. przeciw
pluskwom nie mog^ wal-
czyć: wobec brudnych o-
szczerstw i nikczemnych
ukłuć jestem bezbronny.
Geiienna. hebr. piekło.
Gejsza jap. tancerka pu-
bliczna; posługująca w ka-
wiarni.
Gejzer Ul. źródło wy-
rzocające w pewnych od-
stępach czasu Ftruniicń wo-
dy wrzącej i pary wodnej
do znacznej wysokości.
Geiatine ob. Żelatyna.
Gelie /. (ielet galareta,
zgę.szczony syrop owocowy
zamrożony.
Gemara, Gemura hebr. dru-
ga część Talmudu iob.).
Gemein, Gemeiner rr. sze-
regowiec, prosty żołnierz.
Gemma oh. Giemma.
Gemoniae ł. część wię-
zienia w staroż. Rzymie, w
któ]'ej karano zbrodniarzy
śmiercią.
Gemliłlich n. przyjemnie,
miło, swojsko.
Gen- ob. także Gien-.
Gencjana ni. goryczka.
General-Feldzeugmeisłer n.
w armji austrjackiej i pru-
skiej: najwyższy stopień
gieneraLski.
Generalia ł. szczegóły do-
tyczące czyjego pochodze-
nia, miejsca zamieszkania,
zajęcia i t. p.
Generalissimus t. główno-
dowodzący wojskiem.
Gieneralista ni. chrześcja-
nin nie należiący do żadne-
go obrządku a. sekty chrze-
ścijańskiej.
Generaliter .ł. w ogóle, o-
gólnie; w całości, w całym
składzie.
Generalny oh. Jeneralny.
Generałio aequlvoca a. g.
sponłanea t. saraorodztwo
(w biologji).
Generoso v. idieneroto)
wspaniale, wzniosie.
Genesis g. pierwsza księ-
ga Mojżesza o stworzeniu
świata. Księga Rodzaju.
Genitalia t. części płcio-
we, narządy rozrodcze.
Genitiyus ł. dopełniacz,
2-gi przypadek deklinacji.
Genius loci ł. duch opie-
kuńczy jakiej miejscowo-
ści; rnen. sposób myślcr
nia,- działania, właściwy ja-
kiej miejscowości, jakiej in-
stytucji.
Genre /. lia^ri rodzaj; ma-
larstwo rodzajowe przed-
stawiające sceny z życia.
Gens t. ród.
Gentile w. (dientilt) z wdzię-
kiem.
Gentilhomme /. (ż<^iiJom)
szlachcic; człowiek szla-
chetnie postępujący.
Gentleman a. idżenłlmen)
człowiek wytwornych form
towarzyskich; człowiek nie-
skazitelny, honorowy.
Gentleman agreement a.
I dienllmen agnmenl ) zwy-
czaj kupiecki , lojalność ,
życzliwość.
Gentlemanllke a. fdientl-
menlajkj szlachetnie, z po-
czuciem bonoru. '
Gentleman-rlder a. fdienll-
menrajderj jeździec wyści-
gowy amator, nie dżokej.
Gentry a. (dientri) niższa
szlachta w Angłji, drobna
szlachta, szaraczki.
Gen^lny, t. należący do
tego samego rodu.
Genus 1. (w 2-gim przyp.
generłs) rodzaj; g. femininum,
rodzaj żeński; g. masculi-
num, rodzaj męski; g. neu-
trum, rodzaj nijaki: g. irrila-
bile po£tarum a. vatum, draż-
liwe plemię poetów.
Geomorowie g. w staroż.
Attyce gospodarze rolni ,
właiściciele gruntów upra-
wianych.
Georgica ob. Gleorgiki.
Geranium g.-l., Gieranja
nazwa rośliny.
Gćrant /. (ierd^t) zarzą-
dzający, zawiadujący przed-
siębiorstwem handlowym
współki.
Germania 1. Niemcy, kra-
je niemieckie.
Germany excluded a. dotl.
Niemcy wyłączone: wyro-
by niemieckie nie sprze-
dają się, a, nie kupują się.
Germinal /. w kalendarzu
republik, francuskim pierw-
szy miesiąc wiosenny od
21 marca do 19 kwietnia.
Geront g. dotl. starzec
(szanowny); w staroż. Spar-
cie członek Geruzji.
Gerundium t. forma cza-
sownika , wyrażająca , że
czynność jakaś powinna być
spełniona.
Geruzja g. senat w staroż.
Sparcie, złożony z 28 geron-
tów, wybranych z pośród
najszanowniejszych stai' -
ców, obradujący pod prze-
wodnictwem 2 królów; w no-
wożytnej Grecji Rada pań-
stwa.
Gęsta Del per Francos 1.
dzieła Boga dokonane przez
Francuzów(wyrażenie przy-
słowiowe).
Gełłatore oh. Jettatore.
Getto ob. Ghetto.
Ghazi ar. bohater, znako-
mity wojownik, zwycięzca
niewiernych.
Ghetto «c. dzielnica ży-
dowska w miastach wło-
skich i wschodnich, a póź-
niej i w innych. *
Giaur tur. pogardliwa na-
zwa dawana przez maho-
metan inowiercom ; nie-
wierny.
GIbbon oh. Anthropopithe
cus.
Gibelln w. stronnik ce-
sarsko - niemieckiej dyna-
stji Hohensztaufów i wła-
dzy jej we Włoszech w
wiekach średnich.
6ib«lott« /. (iihiou po-
trawka z delikatne(;o mię-
sa (np. kurczęcia, królika).
Gibtts /. liihii) szapoklak
(od nazw. wynalazcy;.
GicM n. ob. Reumatyzm.
GicMa n. wylot w komi-
nie pieca hutniczego, przez
który wrzuca się materjał;
ilość materjatu sypanego
w piec hutniczy.
Gie- ob. także 6e-.
Giefraiter «. najniższy (■•
pień podoficerski, kapra-.
Giahenna oh. Gehenna.
Giejzer oh. Gejzer.
Giełda n. miejsce zebrań
kopców i agientów dla za-
łatwiania interesów han
dlowych, oraz nabywania
i sprzedaży papierów pu'
blicznych; stowarzyszenie
kupców; pnen. zbiorowis
ko, stek; hałaśliwa, tłumna
rozmowa,
Giemma 1. drogi kamień
z wyrytemi w nim ozdo-
bami wklęsłemi lub wypn-
kłemi; pąk, pączek.
Giemonje ob. Gemoniae.
Giemza n. koza skalna
kozica.
Gienealogja^. wykaz kolej-
nego następstwa i wzajem
neg o pokrewieństwa człoo
ków rodu, rodowód; wy-
prowadzenie czego od je-
go początku; gienealogiez-
ne drzewa, rysunek przed
stawiający gienealogję ja
kiego rodu,
Gieneracja 1. pokoleiu>
współczesne, ludzie żyjąc;
i działający mniej więot
w jednym czasie; średi
wiek życia.
Gieneralicja r2., Gienerai!
teł[».J wszyscy generałowi
armji; najwyżsi naczelnicj
Gieneraiizować /. uogd!
niać.
Gleneralja oi. Generalia.
Gieneralny t. powszecho;
ogólny, naczelny; sztib |
grono wyższych oficeró'
układających plany wojei
ne i kierujących armją p<
względem wojennym, adiD
nistracyjnym; spowiedź g-
spowiedź z całego życia
z dłuższego przeciągu ex
sn; priba g-na, ostatn
przed przedstawieniem pj
ba ogólna w kostjumac
rady g-no, we ' Francji i
rządy gminne do sprt
departamentalnych ; sta'
g-ne. przedstawiciele szlac
ty, duchowieństwa i mieś
czan, obradujący nad spi
wami państwa w dawi
rzeozyposp . holendersfc
i we Francji; gieneralM
oh. Gieneralicja.
67
Gienerał — Gigantyczny
Glenerat / . iw wojsku )
rfowódzcii dywizji, korpu-
su; w dawii'i Polsco: sta-
rosta gioiicralny, który
miał pod sobij kilka sta-
rostw czyli królewszczyzn
(dóbr krniowskiuh) np. g.
ziem INnlofskich; najwyż-
Rzy zwifrzcluiik jakie-'' s''*-
koDii; gienera( - gubernator,
naczelnik prowincji w Ro-
sji, mający z\<'ierzchnoi5ć
nad kilku jrubenijami i nad
wszystkiemi urz(;dnikanii
tej prowincji; g-g. wojenny,
zwierzchnik wojskowy '^n-
bernji mianowany na czas
stanu wojennet'"; gienerał -
Kwatermistrz, jrłówny kwa-
termistrz; gienerał - sejmik.
vj daw. Polsce zjazd Of;61ny
SzlacJ)ty z całej prowincji.
Gieneralbas w mu:, nau-
ta harmonji i kompozycji.
Gienerator t. przyrząd, w
którym wytwarza siij jraz,
para a. prądy elektryczne.
Gienerozja »l. wspaniało-
myślnoiić, szlachetność,
Gieneryczny ni. właściwy
jaliiemu j-odzajowi, gatun-
kowi, jakiemu wiekowi.
Gienetyczny g. dotyczący
początku lub jjowstania cze-
goś; g-a metoda, badająca
rozwój czegoś.
Gienewska konwencja, u-
mowa między mocarstwa-
mi zawarta w Gienewie
1864 r. w celach złagodze-
nia okrucieństw wojny, a
zwłaszcza zasłonięcia przed
niemi ambulansów i osób
pielęgnujących rannych, dla
których, jako zabezpiecza-
jącą oznaką zewnętrzną,
przyjęto czerwony krzyż na
białym polu.
Gieneza g. pochodzenie,
powstawanie.
Gienjalny /. wyż.szy umy-
sfem, obdarzony wyższemi
zdolnościami, twórczy; nie-
pospolicie pomyślany.
Gienjusz ł. najwyższy sto-
pień zdolności umysłowych
człowieka; wyjątkowa twór-
' czość umysłu; umysł toru-
* jacy nowe drogi myśli w
naukach a. sztukach; duch
opiekuńczy; duch, myśl,
istota, charakter, logika.
Gieocentryczny ni. system
starożytny pogląd, według
którego środkiem wszech-
świata, celem i głównym
przedmiotem stworzenia
jest ziemia.
Gieocyklika * '/ ., Gieocy -
^kliczna maszyna mechanizm
przedstawiający obrót zie-
mi dokoła słońca.
Gieodetyczna a. Gieodezyj-
na *g. linja, najkrót.^.za dro-
ga między dwoma |mnk-
Jtami na sferoidalnej po-
wierzchni ziemi.
6ieodezja g. część gieo-
metrji praktycznej, zajmu-
jąca się wymierzaniem po-
wierzclini ziemi jirzy u-
względnieniu jej kształtu
sferoidalnego; wyższe mier-
nictwo; nauka o zdejmowa-
niu i robieniu map.
Gleody g. utwory bańcza-
ste w niektórych skałach
wulkanicznych, wypełnio-
]if różnemi iuin(':'alami.
Gieodynamika *g. nauka o
siłach działających przy
przemianacli powierzchni
ziemi.
Gieofagowie *g. dzikie lu-
dy niektórych krajów, je-
dzące ziemię (tłustą glin-
kę).
Gleofizyka *g. nauka o
.zjawiskach fizycznych na
ziemi, gieografja fizyczna.
Gieogienja of>. Gieogonja.
Gieognosta *g. uczony,
biegły w gieognozji, gieo-
log.
Gieognozja g., Gieotektoni-
ka *g. dział gieologji zaj-
mujący się badaniem skła-
du .skorupy ziemskiej i jej
własnościami, oraz rozmie-
szczeniem skał na ziemi.
Gieogonja *g. nauka o po-
wstawaniu i tworzeniu się
skorupy ziemskiej.
Gieografja g. opisanie zie-
mi, krajów i miejscowości na
niej- 3 fizyczna, dział gieo-
grafji ogólr": zajmujący
się ^"iok') :'iem?ką, jako
złożoną z ;n.lu, wody i po-
wietrza, ori.z zjawiskami na
niej zachodzącenii: g. mate-
matyczna, dział gieografji
ogólnej, badający ziemię,
jako ciało niebieskie t. j.
położenie ji'j we wszech-
świecie^ kształt, wielkość i
prawa ruchu; g. polityczna,
dział gieografji ogólnej zaj-
mujący się ziemią jako sie-
dliskiem człowieka, a więc
podziałem na narody, pań-
stwa, oświatą, handlem,
przemysłem i t. p.
Gieoid *g. powierzchnia
bryły ziemskiej; kształt naj-
bardziej zbliżony do posta-
ci ziemi.
Cleolog*^. badacz j znaw-
ca ziemi.
Gieologiczne formacje oh.
Formacje.
Gieologja *g. nauka o bu-
dowie i tworzeniu się sko-
rupy ziemskiej, o rozwoju
ziemi i powstawaniu na
niej życia roślin i zwie-
rząt; ziemiorodztwo.
Gieomełra g. technik, zaj-
mujący się pomiarem grun-
tów i zdejmowaniem pla-
nów, miernik.
Gleomełrja g. nauka o mie-
rzeniu linji, powierzchni i
brył.
Gieometryczny *g. stosu -
nek, taki stosunek między
szeregiem liczb, że każdą
następną można otrzymać,
mnożąc poprzednią przez
lic''.bę stałą, niezmienną.
Gleonomja "g. nauka o ga-
tunkach ziemi, o użytko-
waniu ziemi.
Gleoplasłyk *g. wykony wa-
jący wy]iukto mapy ziemi.
Gieoplastyka *g. znajo-
mość w\ żyn 1 nizin zie-
mi.
Gieorgiki ł. poematy opi-
sowo-dydaktyczne, opiewa-
jące rolnictwo i gospodar-
stwo wiejskie.
Gieoskopja *g. obserwacje
procesów zwłaszcza ciepl-
nych , odbywających się
pod powierzchnią ziemi.
Gieostatyka *g. nauka i'
równowadze ci#ł st.nłj^h.
Gieotaktyzm *a. ruch orga-
nizmów spowodowany przy-
ciąganiem ziemi; g. dodatni.
ruch ku środkowi ziemi;
g. ujemny, ruch oddalający
się od środka ziemi.
Gieotektonika *g. ob. Gieo-
logja.
Gieołermiczny *g. tyczący
się ciepła ziemi; stopień g.,
oznaczenie głębokości zie-
mi, przy której temperatu-
ra w ziemi podwyższa się
1°; (mniej więcej co 80
metrów).
Gieotropizm *g. własność
niektórych pijdów rośliny,
iż zwracają się w kierunku
prz3'ciągania ziemi.
Gieozofja * g . rozpatry-
wanie kuli ziemskiej pod
względem filozoficznym, f !-
lozufja gieografji.
Gierada irt. wyprawa ślub-
na kobieca; statki, naczynia
domowe a. rzemieślnicze.
Gierencja »/. przedsta>vi-
eielstwo; przeprowadzenie
(sprawy).
Gierent /. zarządca, i)eł-
nomocnik handlowy, prze-
mysłowy a. polityczny.
Giermanisła nt. znawca
języka, prawa, historji, li-
teratury nirmiockiej.
Giermanizacja ni. narzu-
canie niemczyzny, niera-
czenie.
Giermanizator ni. dążący
do zniemczenia.
Glermanizm nł. zwrot mo-
wy, właściwy językowi nie-
mieckiemu, nżyty w innym
języku.
Giermanlzować ni. niem-
czyć.
Giermanofiisłwo til. zami-
łowanie wszystkiego, co nie-
mieckie.
Giermanofobja »^ wstręt
do Niemców, niemczyzny,
do wszystkiego, co nie-
mieckie.
Giermanowie t. nazwa przod-
ków dzisiejszych Niemców
1 ludów plemiennie jra po-
krewnych; glermańskie jeży-
ki, języki ludów pochodzę-
niagiermańskiego: niemiec-
ki (górny i dolny), holen-
derski; angielski, fryzyjski;
szwedzki, duński, norweski,
islandzki.
Giermek ir(g. noszący o-
rę'ż za rycerzem ; mło -
dj; szlachcic, towarzyszący
rycerzowi na wojnie; w sza-
chach: laufer.
Gierokomja g. pielęgnowa-
nie i l(H:zenie starców.
Gierować «. przycinać li-
stwę na ramki i spajać je
w winklach; gierunek, po-^
łączenie pod kątem prostym
dwóch kawałków drzewa
ściętych ukośnie.
Gierydon /. stolik okrągły
o jednej nodze; stolik ką-
towy (do stawiania w ką-
cie pokoju); etażerka do c;;-
kierków; podnóże na lich-
tarz, na świeczniki.
Gierylasi h. bandy zbroj-
ne, złożone z pasterzy i
kontrabandzistów, toczące
na własną rękę wojnę pod-
jazdową; woln: strzelcy w
Hiszpanji; gierylasówka, woj-
na partyzancka; partyzant-
ka.
Gieryłasz r. rodzaj gry w
karty, wi.st bezatutowy.
GiessIiUbler n. woda ga-
zowa naturalna z Giesshiibl
(w Czechach) lub na jej
podobieństwo przyrządzo-
na, służąca za przyjeniny
i zdrowy napój.
Giesł ł. ruih członków
ciała, towarzyszący mowie,
a często zastępujący ją,
znak, skinienie.
Giestykulacja t. używanie
giestów, mimika.
Giestykulować ł. używać
giestów, posiłkować się gie-
stami przy rozmowie (np.
wymachiwaniem rąk, ru-
chami figury).
Gieszeft n. interes nie-
uczciwy, afera, spekulacja,
szacherka; gleszefciarz oh.
Gieszefłman.
Gieszeftman n. trudniący
się gieszeftami, aferzysta,
spekulant.
Gieszpan tri;g. naczelnik
komitetu na Węgrzech i w
Siedmiogrodzie; żupan.
Giewer». kołpak żołnierski.
Giezelszłyk n. robota po-
pisowa przy wyzwoleniu
na czeladnika.
Gifes «. miejsce gdzie się
zaczyna rękojeść szpady.
. Gig a. bąk, rodzaj ło-
dzi dwuwiosłowej; powozik
dwukołowy, jednokonny, o-
t warty, do powożenia sa-
memu. ■" —
Gigant g. bajeczny ol-
brzym.
Gigantyczny *g. olbrzymi,
imponujący ogromem.
Gigantyzm — Glosa
Gigantyzm *jr. olbi-zymiość.
GIgrI, Gigerl n. niby ele-
gant, zwracający uwagą na
siebie ubiorem przesadnie
oryginalnym i aderzającyra
zachowaniem się; modniś.
Gigue /. (Uff) stary fran-
cuski taniec o charakterze
wesołym; muzyka do nie-
go; ostatnia część suity.,
Głldja «. dawniej sto-
warzyszenie, cech; podział
kupców w Rosji na dwie
klasy: wyższą i niższą, sto-
sownie do wysokości opła-
ty za prawo handlu; opłata
za prawo handlu.
Gilosze /. ozdoby linijne
wykonane sposobem ffi^oha-
nicznym, stanowiące tło
druku, papierów wartościo-
wych, akcji etc.
Giloszowanie /. sztuka ry-
zowania ozdób Unijnych za
pomocą specjalnego przy-
rządu na kamieniu" lub me-
talu.
Gilotyna /. przyrząd do
ścinania głowy skazanemu
(od imienia wynalazcy do-
ktora Guillotin); gllotynka,
przyrządzik do obcinania
łebków cygar.
Gilotynować /. ściąć ska-
zańca na gilotynie; giloty-
nowanie obrad, uchwała obra-
dujących, aby zamknąć o-
brady nad jaką sprawą, gdy
sie przeciągają zbyt długo.
Gilza «. [r.] tutka czyli
rorka z cienkiej bibułki do
wyrobu papierosów; tutka
z metalu do ładunków bro-
ni palnej; obsada do bu-
foru.
Gininastyl( g. biegły w gim-
nastyce, zwinny, zręczny.
Gimnastyka g. ćwiczenie
siły i zręczności za pomo-
cą odpowiednich ruchów
ciała; gimnastykować, ćwi-
czyć, wyrabiać, kształcić.
Gimnazista, Gimnazjalista,
Gimnazjasta nł. uczeń gim-
nazjum.
Gimnazjum g.-ł. średni
zakład naukowy , złożony
z 6-ciu do 9-ciu klas, da-
jący wykształcenie huma-
nitarne i przysposabiający
do uniwersytetu.
Gimnosofisia g. mędrzec
gardzący dobrami doczes-
nemi, wiodący życie asce-
tyczne.
Ginajkokracja g. panowa-
nie kobiet (szczeg. w epoce
matrjarchatu).
Gineceum g.-l. mieszka-
nie kobiet w starożytnej
Grecji.
Ginekolog *g. lekarz cho-
rób kobiecych.
Ginekologia *g. nauka o
chorobach kobiecych
Giocoso w. idiiukozo), Glo-
Joso, w tnui. żartobliwie
pieszczotliwie, wesoło.
Gipiura/ rodzaj grubej ko-
ronki o wydatnym wypu-
kłym deseniu; hafty ręcz-
ne na batyście.
Gips g.-l. minerał, siar-
czan wapnia, używany jako
materjał budowlany, przy
wyrobie papieru, w farbiar-
stwie, do odlewów, robót
rzeźbiarskich etc; gipso-
wać, gipsem powlekać, na-
puszczać; nawozić pole gip-
sem; zaprawiać wino gip-
sem.
GIpsatura ni. fignra lub
ozdoba z gipsu.
Girandola ta. (ditrandolaj
ognie sztuczne włoskie.
Girant o/>. Żyrant.
Girlanda^, wieniec, splot
kwiatów i liści; rysunek,
ozdoba w kształcie wieńca
zamkniętego lub rozwar-
tego.
Giro o>t. Żyro.
Giroskop ' g . przyrząd
przekonywający, że podczas
obrotu wirowego oś obro-
tu dąży do zachowania po-
łożenia niezmiennego (jak
w bąku, frydze).
Giser n. pracownik w fa-
bryce odlewów metalowych;
gisernia, odlewnia, fabryka
odlewów metalowych, lej-
nia.
Gista n. miał z węgla ka-
miennego.
Gitana h. (chitanaj cygan-
ka; taniec hiszpańiski; giła-
no, cygan.
Gitara h. instioiment mu-
zyczny strunowy, na któ-
rym gra się szczypiąc stru-
ny palcami.
Giusło n>, (dżus(o) ściśle
(w takt).
Giwer oh. Giewer.
Glacć-papier J. rodzaj pa-
pieru gładkiego, kredowego.
Glacis/. (glastj zewnętrz-
na pochyłość wałów twier-
dzy, zaki-ywająca fortyfi-
kację, stok.
Glacjalny ni. lodowy; do-
tyczący lodu; okres g., czas,
w którym lody pokrywały
przestrzeń dziś od nich
wolną, okres lodowy.
Gladii poena A kara śmier-
ci za pomocą miecza.
Giadjator ł. w staroż. Rzy-
mie szermierz , zapaśnik
walczący publicznie na are-
nie cyrkowej o śmierć lub
życie.
Glajcha n. doprowadzenie
-każdopiętrowej roboty mu-
larskiej do równa do ukła-
dania na nich belek.
Glanek ». zwęźon.! część
podeszwy między obcasem
a zelówką.
Glans n. połysk, odblask,
błyszczenie się; mieszani-
na krochmalu pszennego,
boraksu, gumy ai-abskiej i
gliceryny do krochmalenia
bielizny przen. świetnoźć;
piękność, szlachetność; glan-
tować, nadawać powierzch-
nię gładką, lśniącą; glanso-
wany, gładki, połyskliwy;
słodki, wymuskany.
Glas /. sok grzybowy,
mięsny.
Glasa/. żagnot kroclima-
lony, wyprasowany.
Glaspapler n. papier do
polerowania wyrobów me-
talowych.
Glaubertka tól, siarczan
sodu, lekarstwo o gorzkim
smaka (od imienia chemi-
ka Glaubera).
Glaukoma g. jaskra (nie-
bezpieczna choroba oczn).
Glaukonity *g. drobne zia-
renka złożone z krzemion-
ki, tlenniku żelaza i pota-
żu w glinie i marglu.
Glazerunek n. połysk na-
dany malowidłu przez po-
wleczenie farbą przezro-
czystą.
Glazura n. lśniąca szkli-
sta powłoka, szkliwo, ema-
Ija; błyszcz do obuwia; po-
lewa cukrowa do wyroliów
cukierniczych ; glazurować,
polewać cukrem, lukrować.
Gleba ł. ziemia orna,
grunt rodzajny, rola; to,
z czego czerpią żywność i
na czym się rozwijają bak-
terje: grunt odżywczy, po-
dłoże.
Glebae adscriptus ł. przy-
wiązany do gruntu, chłop
poddany; przen. nie mogą-
cy wyjechać z powodu obo-
wiązków.
Gleczer n. lodowiec, ma-
sa lodu powstała z wiecz-
nego śniega, wskutek ciś-
nienia jego mas górskich
na dolne.
Glejt n. list bezpieczeń-
stwa na wolne przejście,
na podróżowanie a. pobyt
w danej miejscowości, Ust
żelazny; orszak zbrojny od-
prowadzający; glejtować, za-
bezpieczać glejtem, odpro-
wadzać w orszaku dla oka-
zania czci.
Glejta n. minerał, tlenek
ołowiu, masykot, żółty pro-
szek, otrzymywany przez
ogrzewanie ołowiu na po-
wietrzu; służy do wyrobu
szkła, pokostu, do polew,
na wyroby ceramiczne i t.d.
Glewja irł. kopja, spisa;
glewijnik, kopijnik.
Gliceryna ni. ciecz bez-
barwna i bezwonna, gęsta,
tłustawa, smaku słodkiego,
otrzymywana z tłuszczu,
nie schnąca, używana jako
kosmetyk udelikatniający
skórę i do celów technicz-
nych.
Glid n. rząd, szereg.
Glif *g. ukośne rozszerze-
nie muru nad oknami dla
światła, lub przy drzwiach,
dla szerszego wejścia.
Glijewać n. rozpalać, roz-
żarzać wyroby metalowe, i
następnie powolnie je o-
chładzać dla zmiękczenia.
Glikogien *g. węglowodan,
t. j. połączenia węgla, wo-
dom i tlenu, wytwarzane w
wątrobie, służące za ma-
terjał do jiracy mięśni.
Glikeaiczny 'g. wtenz, pe-
wien roiJzaj wiersza (od na-
zwiska poety greckiego).
Glikoza o4. Glukoza.
Gliptografja *g. opisanie
kamieni rzniętych, figur.
Gliptoteka 'g. zbiór rznię-
tych kamieni i kruszców;
ealerja rzeźb, posągów i t. p.
Gliptyka g. sztuka rzeź-
bienia, szczególnie na ka-
mieniu.
Glissando ni. grać jakby
ślizgając palcem po klawi-
szach.
Gliwajn &/>. GlUhwein.
Gl. m. a. Glor. mem tkr.
Gtoriosae memoriae ł. sław-
nej pamięci.
Glob ł. kula; kala ziem-
ska; klosz do lampy, mają-
cy kształt kuli.
Giobe-trołter a. (globlrotUrj
dosl. wydeptujący całą ku-
lę ziemską: żartobliwa na-
zwa dawana turystom,' u-
stawicznie podróżującym po
całym świecie.
tilobigieryna ni . rodzaj
otwomic ( korzenionóżek )
morskich.
Globulina nł. gałecznik,
ciało białkowate, czerwone,
znajdujące się w krążkach
krwi.
Globus ł. kula przedsta-
wiająca kulę ziemską z obra-
zem lądów i mórz na niej;
g. niebieski, takaż kula,
przedstawiająca firmameiit
z gwiazdami i konstela-
cjami.
Gloria in excelsis Deo Ł
chwała Panu na wysokości.
Gloria yirtutem tamguam
yeram habebit ł. sława jak
cień idzie za cnotą.
Gloriosae memoriae i. prze-
sławnej pamięci
Glorja ł. chwała, świet-
ność , wspaniałość ; część,
Mszy Św., zwana hymnem
Anielskim; aureola; obwód'
ka promienista naokoło gło-'
wy świętych w obrazacli.
Glorjeta/. altana na wznie
sieniu z pięknym wido-
kiem.
Glorjola /. sława, rc-zjłos
aureola.
Gloryfikacja ł. uwie.iie
nie, oddawanie chwały.
Gloryfikować i. sławić, wy
chwaląc.
Glosa g. [iri.] przekła<
wyrazu lub wyrażenia wy
pisany między wyrażam
69
Glosarjusz — Gradivas
tekstu obcego w dawnych
rękopisach; objaśnienie, ko-
mentarz; rodzaj wzniosłych
utworów poetyckich.
Glosarjusz t. słownik obja-
śniający tekst; zbiór glos.
Glosator ł. obja.śniacz wy-
razów.
Glosolaija *g. mówienie w
stanie hyjjnotycznym języ-
kami sobie nieznanemi.
Glosologja, Glot(t)olog)a "g.
nauka o językach, lingwi-
styka, językoznawstwo.
GlUhweln «. wino gorące
gotowane z korzeniami.
Glukoza *g. cukier grono-
wy, znajdujący się w soku
roślinnym i w słodkich o-
wocach.
Gluten t. ciało klejowate
o obfitej zawartości białka,
dające się wydzielić z na-
sion.
Głagollca [r.] najdawniej-
sze pismo st.łrosłowiań.skie.
Gmach n. wielka budowla;
pTzen. ogrom, wielka ilość.
Gmina n. jednostka auto-
nomiczna zarządzana przez
wójta.
Gnejs «. skała zbliżona
składem do granitu, mają-
ca budowę łupkową; skała
złożona ze szpatu polnego,
kwarcu i miki, stanowi
główną część składową gór
pierwotnych.
Gnom /. (?) bajeczna is-
tota nadprzyrodzona, duch
siemny i górski; maleńki
iai'zełek sti-zegący ukry-
ych pod ziemią skarbów;
krasnoludek, kobold.
Gnom g. epigramat, zawie-
•ający myśl głęboką; zdanie
lankowe krótko wyrażone;
)rzypowieść.
Gnomlczna g. poezja, poe-
;ja złożona z krótkich zdań
sentencji.
Gnomik g. autor przysłów
sentencji.
Gnomon g. przyrząd uży-
wany przez astronomów sta-
ożytnych do oznaczenia
fysokości -i zboczeń ciał
niebieskich; zegar słoneoz-
y, kompas.
Gnomonika g. sztuka ro-
ienia zegarów słoneoz -
.ych.
GflOtis g. fgnozisj pozna-
ie prawd religijnych.
'I Gnostycy g. sekta szero-
[1 o rozpowszechniona w 2-im
'I', po N. Chr., której zwo-
* jnnicy, gnostycy, uważali
m świat materjalny i grze-
zny za utwór niższego bó-
' twa, demiurga czyli budo-
'niczego wszechświata, sie-
' ie zaś za tymczasowych
iewolnikćw owego domiur-
'^'' a, mając nadzieję wyzwo-
ć się z pomocą tej cząst-
^ i SHy boskiej, która się
^ ^iata, a mianov-icie im
dostała w udziale; od zba-
wienia odsądzali wszyst-
kich, nie dzielących ich
zaciekań i poglądów.
Gnosłycyzm *g. nauka gno-
styków o objawieniu i ta-
jemnicach boskich.
Gnozymachowle g. sekta
chrześcijańska z VII w. po
Chr. odrzucająca dogmaty.
Gnołhi se auton g. znaj
samego siebie.
Gnoza g.' poznanie Boga
rozumowe, kontemplacyjne.
Gnyk n., Onykowa kość,
kość leżąca między języ-
kiem a krtanią, kość pod-
językowa.
Gnyp ob. Knyp.
Go-bang, japońska gra kom-
binacyjna dwa lub czte-
ro osobowa (wygrywa ten
gracz, który na wspólnej
tablicy o 256 polach pierw-
szy tak posunie swoich 5
kamieni, że utworzą figurę
symetryczną: krzyż a. 11-
nję prostą).
Gobeliny /. cenne kobier-
ce, tkane ręcznie w kros-
nach, naśladujące do złu-
dzenia malowidła.
Gocki ob. Gotycki.
Goddamn! a. (goddem) Bo-
że mię starz! (klątwa an-
gielska).
God save the king (Queen)
a. (god sew tS kinj Boże,
cluroń króla (królowę}^po-
czątek narodowego hymnu
angielskiego.
Goec}a g. czarodziejstwo
z pomocą złych duchów.
Goeletta /. mały statek
trójmasztowy zawierający
50 do 100 tonn.
GoJry /. ob. Wafle.
Gogiel-mogiel ob. Kogiel-
mogiel.
Gog i Magog htbr. w pro-
roctwach Ezechjela: książę
i jego naród mający wkro-
czyć do Palestyny i wytę-
pi! Izraela; w Apokalip-
sie: narody mające powstać
przeciw Chrystusowi, gdy
przyjdzie ponownie; pnen.
iron. wróg straszliwy ale
urojony.
Ciogo, laluś wyrouskany,
bezmyślny, strojniś, fircyk.
Gograbla, Gograf n. daw-
niej sędzia powiatowy.
Goj, Goim hebr. nazwa
dawana przez żydów inno-
wiercom.
Goldkrem ob. Cold-cream.
Goldwałer n. wódka gdań-
ska słodka na anyżu i kmi-
nie z pływająoemi listecz-
kami złota malarskiego.
Golf w, gra dwa lub czte-
ro-osobowa, polegająca na
tym, żeby najmniejszą licz-
bą uderzeń clubem przepę-
dzić piłką kauczukową przeg
9 lub 18 dołków w ziemi
wygrzebanych w odległości
około 10<) metrów jeden
od diTigiego, na gruncie u-
rozmaiconym przeszkodami.
Golf w. zatoka morska.
Golfstream a. prąd zato-
kowy, ciepły prąd morski
wypływający z zatoki Me-
ksykańskiej i oblewający
zachodnio brzegi Europy.
Golgota chald. (miejsce tru-
pich głów) wzgórze, na
którym ukrzyżowano Chry-
stusa Pana; przen. męczeń-
stwo.
Golirdoża 10. ob. Goijard.
Goijard, Golirdoża ip. aktor
wędrowny w wiekach śred-
nich.
Goijat hebr. olbrzymi Fi-
listyn, pokonany przez Da-
wida; przen. olbrzym; iart.
ten, co nic nie ma, golec.
Goikondy skarby, nieprze-
brane bogactwa.
Gomfolit *g. rodzaj skały
okruchowej: zlepieniec róż-
norodny.
Gonagra *g. reumatyzm
stawu kolanowego.
Gondola w. płaska, długa,
wazka łódź do przejażdżki
po kanałach Wenecji.
Gondoljer w. przewoźnik
na gondoli.
Gondoijera w. pieśń wio-
ślarzy weneckich.
Gonfalonjer te . chorąży
niosący sztandar; tytuł pre-
zydenta niektórych daw.
drobnych rzeczypospolityoh
we Włoszech.
Gong, Gongong, nai'zędzie
muzyczne Indusów i Chiń-
czyków w kształcie tale-
rza; ob. Tam-tam.
Gongoryzm «/. styl ciem-
ny, zawiły (od nazw. poe-
ty hiszp. Gongora w XVI
wieku).
Gonjometr *g. narzędzie
do mierzenia kątów w kry-
ształach, kątomierz.
Gonokoki *g. drobnoustro-
je w ropie wenerycznej.
Gontyna ob. Kontyna.
Good bye a. fgud baj) żyj
szczęśliwie, miej się do-
brze (słowa pożegnania).
Goplana, gatunek skoru-
piaka; mit. (u Polan staroż.)
boginka wodna, rusałka (od
nazw. jeziora Gopło).
Gordon, Gordon-ceter a. se-
ter wysokiej rasy, o du-
żych zaletach (od nazw.
Anglika Gordon).
Gordyjski węzeł, węzeł nie-
rozerwalny (rozcięty mie-
czem przez Aleksandra W.);
przen. rzecz zawiła, kwestja
trudna do rozwiązania; roz-
ciąć w. g,, szybko i ener-
gicznie rozstrzygać jakąś
trudność (od imienia króla
frygijskiego Gordjusza).
Gorgony g. w milol. grec-
kiej trzy potworne komety
z .vężami na głowie, któ"
rych widok przemieniał w
kamień; głowa Gorgony, sym-
bol okropiiuści, zgrozy.
Gorgończyk, łatwo zmienia-
jący swoje przekonania.
Gorj /. szyja i piersi ko-
biece; ubranie piersi; część
koszuli okrywają<;a pier.^^;
do gorsu, z wycięciem obna-
żającym szyję i część piersi;
żart. w odzieży rannej, do-
mowej; gorsować się, ubie-
rać się do gorsu; przen. u-
łwór mocno wygorsowany,
niemoralny, jaskrawię ma-
lujący stosunki płciowe.
Gorset /. rodzaj stanika
obcisłego z fiszbinami; sta-
nik wieśniaczy strojny, bez
rękawów, sznurowany.
Goryl oh . Anłhropopithe-
cus.
Gotyk śrł. styl gotycki;
budowla w stylu gotyckim;
pismo gotyckie; gotyckie li-
tery, pismo staro - niemiec-
kie, łamane, ozdabiane za-
krętami; gotycki język, naj-
starsza odrośl języków gier-
mańskich; g. styl, styl ostro-
łukowy , spcsób budowa -
nia odznaczający się wy-
smukłością .forin, szpicza-
stością łuków, koronkową
delikatnością ozdób, wyso-
kiemi kolumnami i lasko-
waniem.
Gotyzm nt. charakter i kie-
runek gotycki
Gourmand /. (gumiu") ob-
żartuch, łakotniś.
Gouache /. ob. Gwasz.
Graai ob. Grał.
Graca n. narzędzie do
skrobania, do oczyszcza-
nia powierzchni (ziemi,
ściany) do kopania, do roz-
rabiania wapna, do wygar-
niania z pieca; skrzynia do
lasowania wapna.
Gracioso tv. wdzięcznie;
gracjozny, powabny, wdzięcz-
ny, powabny, dystyngowa-
ny.
Gracja 1. bogini wdzięku;
wdzięk, powab; chleb ła-
skawy wysłużony po la-
tach pracy.
GracjaJIsta, Gracjonalista »?.
oficjalista na dworach wiel-
kich panów, otrzymujący
za wieloletnią pracę doży-
wotnie utrzymanie na sta-
rość.
Grad n. stopień; na g.,
S|iojonie dwóch desek za-
pumocą wpuszczenia jednej
deski w żłobek drugiej.
Gradacja t. stopniowe pod-
wyższanie; stopniowe wzno-
szenie się od pojęć ciaś-
niejszych do ogólniejszych
i wyższych, lub odwrotnie;
stopniowanie.
Gradathn 1. stopniowo.
Gradevole, Gradiłamenłe w.
z wdziękiem.
Gradiyus /. dost. kroczący
Gradjent — Grek
70
(po trupach) — przydomek
Marsa, bożka wojny.
Gradjent a. różnica stanu
barometrycznego w dwu
miejscach oddalonych od
siebie o jednostkę odległo-
ści (np. o stopień równika).
Gradjerować ». czyścić sól
z wody słonej; gradjernia,
tężnia.
Graduale, Gratfuał ifrl. część
Mszy Św., następująca po
Epistole.
Graduować ni. nadawać sto-
pień naukowy akademicki.
Gradus 1. stopień; podwyż-
szenie, na którym stoi- stół
i krzesło dla nauczyciela,
dla sędziego; stopień baro-
metru, termometru, arco-
metru i t. p.; g. ad Parnas-
sum, stopień do Parnasu:
nazwa podręcznika łaciń-
.skiego do ćwiczeń wersy-
fikacyjnych; tytuł wpraw
muzycznych.
Gradyw ob. Gradivus.
Graeca 1. (greka) greckie
dzieła lub pisma.
Graeca fides nulla ffdes ł.
grecka wi6rność,żadna wier-
ność.
Graecum est non legitur i.
dost. to po grecku, to nie-
czytelne; Tprzen. stosuje się
do wszelkiej kwestji nie-
znanej lub lekceważonej.
Graf «. hrabia; grafina,
grafini hrabina.
Graffito w. nazwa niektó-
rych napisów, odkopanych
w Pompei, w Rzymie, po-
robionych na murach w
starożytności przez próż-
niaków, żaków i t. p.
Graficzny g. przedstawio-
ny za pomocą rysunku,
djagramu (rachunek, wy-
kaz, dowodzenie).
Grafika g . oddawanie
brzmień językowych za po-
mocą znaków przyjętych
(liter); sztuka pisania i ry-
sowania; specjalna znajo-
mość pisma dyplomatycz-
nego; ogół liter właściwych
jakiemu językowi, a. wy-
tworzonych i używanych
przez jakiego autora.
Grafit *g. rodzaj węgla,
minerał miękki, barwy sza-
rawo - czarnej, połyskliwy,
używa się do wyrobu ołów-
ków, tyglów ogniotrwałych
i t. d.
Grafjon y. narzędzie ry-
sunkowe napuszczane tu-
szem do kreślenia linji.
Grafka *g. pręcik, pałecz-
ka, ołówek do pisania, kre-
ślenia, do wskazywania li-
ter przy czytaniu.
Grafofon *g. oh. Fonograf.
Grafologja *g. sztuka roz-
poznawania charakteru i
skłonności człowieka z je-
go pisma.
Grafoman *g. ten, co ma
manję pisania utworów li-
terackich, nie posiadając
talentu; lichy autor.
Grafomania *g. manja pi-
sania.
Grafometr *g. półkole mo-
siężne z lunetą, podzielone
na 180 stopni do mierze-
nia kątów.
Grain de beauti /. {gr( dd
hoie) pieprzyk, plamka ma-
ła, czarna na skórze, zna-
mię.
Grajcar 1. ob. Krajcar; 2.
narzędzie do wydobywania
rzeczy uwięzłych; grajcarek
korkociąg oi.Trybuszon;prz«K.
pasemko (włosów, nici it.p.)
tworzące linję spiralną; lok,
pejs.
Grajziemia 72, sklepik z mą-
ką i krupami.
Grał a. Graal św. irl. [/.]
kosztowne naczynie z dro-
giego kamienia (szmara-
gdu), z którego Chrystus
miał spożywać Wieczerzę
Św., i w którą Św. Józef
z Arymatei zebrał krew
Ukrzyżowanego.
Gram g. [/.] jednostka wa-
gi systemu metrycznego,
ciężar jednego centymetra
sześciennego wody dysty-
lo^nej przy 4" ciepła =
prawie '/„ łuta.
Gramatylo g. nauka o
właściwościach języka; zbiór
prawideł, wskazówek, doty-
czących języka; nauka języ-
ka, nauka poprawnego mó-
wienia i pisania; druga kla-
sa w daw. szkołach; g. mu-
zyki, początek teorji muzycz-
nej.
Gramofon *g. ob. Fonograf.
Gran 1. waga aptekarska
'/lo skrupułu.
iśranat irł. minerał, któ-
rego odmiana barwy ciem-
no-czerwonej, przejrzysta,
używana bywa do wyrobów
jubilerskich; paciorek, o-
zdoba z granatu; pocisk
ręczny a. armatni napeł-
niony materją wybuchową,
pękający po wyrzuceniu;
drzewo południowe z owo-
cem podobnym do jabłek;
koliT ciemno-niebieski.
Grand h. magnat hiszpań-
ski.
Granda /. na dużą skdię;
na grandę, z zamiarem o-
szukania.
Grandę (la) passion do sa
vie /. (la gr(i"d pasją d'sa
irij wielka namiętność je-
go życia największa jego
namiętność.
Grandezza tr. wielkopań-
skie obejście i powaga ,
duma.
Grandioso ir. wzniosie,
wspaniale.
Grand monde /. (gra" mąd)
wielki świat , arystotra -
Grand telgneur /. (^o* te-
ijorj wielki pan.
Grangarda /. silny poste-
runek wojskowy ustawiony
w punktach strategicznych.
Granit nt. skała składają-
ca się ze spatu polnego,
kwarcu i miki, używana
do brukowania alie i do
budowli.
Granito te. rodzaj lodów
niezupełnie domrożonych.
Grankulka a. Grandkulka n.
kulka do strzelby myśliw-
skiej większa od loftki.
Granulacja »<. ziarniste gm-
czołki na wewnętrznej stro-
nie powiek i na gojących
się ranach, ziarnina.
Granulować ni. nadawać
metalowi kształt małych
ziarnek przez stopienie go
i powolne wy ewanie z wy-
sokości do zimnej wody; po-
krywać się ziarniną (o ra-
nach).
Granum salis ł. dotl. bry-
łeczka soli: odrobina nie-
dowierzania; oh. Cuffl grano
sails.
Grapa n. (?) grzbiet ska-
listy, turnia; urwisko, usy-
pisko; parów.
Grapłolit *g. odcisk skamie-
niały zaginionych polipów.
Grasant t. łupieżca, gra-
bieżca.
Grasować 1. szerzyć się,
panować (o chorobach); włó-
czyć się, nawiedzać często,
przebywać w jakiej miej-
scowości w; celu grabieży.
Grassejo*wać /. wymawiać
dźwięk r jak Paryżanin.
Gratia gratiam parit 1. przy-
chylność wzbudza przy -
chylność.
Gratias ago! t. dzięki!
Gratis ł. bezpłatnie, dar-
mo; grałysowy, bezpłatny,
dany darmo.
Gratuar /. nóż do zeskro-
bywania farby ze szkła a.
porcelany; nóż szewcki do
krajania skór, krawalnik.
Gratulacja /. powinszowa-
nie, życzenie.
Gratulanł 1. składający ży-
czenia.
Gratulować t. składać ży-
czenia.
Gratyfikacja ł. oddzielne
wynagrodzenie pieniężne u-
dzielane pracownikom przez
pracodawcę, podarek.
Grau, teurer Freund, ist
jede Theorie, aber grUn ist
des Lebens goldener Baum ».
dost. siwa (= stara), drogi
przyjacielu, jest każda teo-
rja, ale zieleni się (młodo-
ścią) złote drzewo życia
(z dramatu Faust, Goethe-
go): teoi"ja nie zdoła prze-
widzieć wszystkiego , co
fala życia przynosi.
Grauwaka n. szarowaka,
szarogłaz, miękka odmiana
enia;
e; u-j
Ktyfl
>wać,^
bazaltu, oarwy szarozieló-
nawej.
Graye tr. poważnie.
Grayiora quae4am nint re-
media pericHlis 1. irodki za-
pobiegawcze są nieraz cięi-
8ze niż niebezpieczeństwo.
Grayissime w. z wielką
powagą, serjo (w muzyce).
Grayistifflum esł Imperiwa
eoflsuetudinit t. najcięższem
jest panowanie przyzwy-
czajenia.
Grawamlna t. jtrawne skar-
gi, oskarżenia, zażalenia;
okoliczności obciążające; u-
cisk, uciemiężenie
Grawer /. rytownik, sr'
charz; grawerować ob.
wirować.
Grawirować n. rytować,
wykonywać rysunki wklę-
słe lub wypukłe na kości,
kamieniu, metalu, szkle
i t. p.
Grawitacja nł. sita ciąże-
nia, siła wzajemnego przy-
ciągania ciał.
Grawitować ni. ciążyć ku
czemu a. ku komu; na-
stręczać się stale towarzy
szeniem. usługami.
Grawlura /. stalorj-t, mie-
dzioryt, rycina, sztych.
Grazioso tr . w muz .
wdzięcznie, mile.
Grażdanka r. abecadło (li-
tery) rosyjskie.
Great attraction a. (grtt
atrekszenj główny powab,
główna przynęta.
Grecyzm ni. zwrot mowy,
właściwy językowi grec-
kiemu.
Greenback a . ( qrinhak i
dosl. zielony grzbiet: bank-
not amerykański od 1 do
lOuO dolarów.
Greffier /. pisarz sądowy.
Gregaryny ni. mikroskopij-
ne pasorzyty, żyjące w prze-
wodzie pokarmowym i we-
wnętrznych organach zwie-
rząt i człowieka, a także
«e włosach ludzkich.
Gregorjanizm nł. wyznanie
ormiano-gregorjańskie.
Gregorjańska A^woda, woHa
z domie.'.zki\ wina. soli
popiołu, do poświęcenia ko-
ścioła (od imienia Grzegorz).
GregorjaAskie ni. wyzna-
nie, wyznawane przez jedną>
z sekt ormiańskich (od
mienia <>rzegorz).
Gregorjański ni. kalendarz,
kalendarz, poprawiony przer
Papieża Grsegorza X1]I rJ
1532. t. zw. nuwetro stylu.'
Gregorjański ni. śpiew, po-
ważny śpiew kościelny jed-
nogłosowy, nie oznaczeń;
ścisłym taktem (od PapieM
Grzegorza I w VI wiekn)i
Grek /. mieszkaniec '"ir*
cji; gcacz szachrując;!- ii
grze karcianej; rubasznie
głupiec, człowiek naiwn;
ar
i
71
Grekounita — Gwardja
Grekounita oh. Unita.
Grelołka/. f rtindzelka iiti-
towa.
Gremjał t. chusta z tegoż
inatei'jiihi co ornat, do przy-
fei"}'oia kolan biskupa, kie-
iy sii^dzi na tronie pód-
;zas lelebry.
Gremjum /. grono, ogół,
coniplot; ogół osób wyda-
ącycb sąd; grem]alny, wspól-
ly, tąrzny.
Grempla n. szczotka dru-
ciana (!') czesania wołny;
iremplować. grem))!i\ wełntj,
gesaO; gremplowanie, pro-
towanie, równanie gromp-
ą włókien wełny i ba-
.•ełny.
Grenadjer /. żołnierz wy-
orowycli oddziałów pie-
lioty; przen. człowiek tęgi
wysoki.
Grenadyna /. tkanina pół-
idwabna ażurowa.
Gries ». oh. Grys.
Grlsaille /. (grńaj) malo-
anii' dwiema farbami: jas-
ąi t^iemną; gatunek lekkiej
^dwabnej tkaniny z przę-
jy jasnej i ciemnej.
Grober Unfug n. zakłóce-
ie iiorządku publicznego,
)okiijności publicznej; nie-
•zyzwoitość.
Grocernia a. sklep w Atu^-
ce z różnemi towarami.
GrodenapI ob. Gros de Na-
>s.
Grodetur ob. Gros de Tours.
Grog, Grok a. napój z go-
cej wody, ai"aku i cukru.
Groom a. (grunt) mały !o-
j, chłopak towarzyszący
ństwu w przejażdżce kon-
j-
Gios n. dwanaście tuzi-
w; grosista, kupiec łiur-
-y-
Gros d'armee /. (gro dar-
I główna czfjśó arraji.
Gros de Naples f. gruba
I wab II a tkanina.
Gros de Tours /. gatunek
;żkiej raaterji jedwabnej
Tours we Francji.
Gros-grain /. (grn-gr() ro-
aj c.iijżkiej materji je-
•abnej z lekkiemi prąż-
mi wzdłuż.
Grosso modo v. z gruba,
;ibo krajane lub tłuczone
przepisach).
Gross - polnische Agiłation
agitacja wtzechpolska.
Grosular «. mina, granat
ilonawy.
Groł «. (?) żeleźce, ostrze
oczni a. strzały; oszczep,
zała, włócznia; dzida, spi-
chorągiew; przen. cios,
Grota ic. jaskinia w ska-
. w górze, pieczara; jas-
lia sztuczna jako cieko-
wa.
Grotesk/, rodzaj czcionek
ikarskich, druk grubszy
i czarniejszy tej samej co
w tekScio wysokości; ob.
Grotesque.
Groteska polka, polka-ma-
zurka (taniec i muzyka do
niego).
Grotesque /. (.grotesk) dzi-
waczny; groteski, arabeski,
ozdoby fantastyczne dzi-
wacznych kształtów; grotes-
kowy, dziwaczny, karykatu-
ralny.
Gruber n. rodzaj bron cięż-
kich, używanych na wios-
nę zamiast pługa pod ja-
rzyny.
Grum ob. Groom.
Grilnder n. ob. Grynder.
Grundrys ». rysunek tech-
niczny przedmiotu widzia-
nego z góry, albo jakby
przeciętego płaszczyzną po-
ziomą, rzut poziomy, plan.
Grundwaga n deska trój-
kątna, z której wierzchołka
zwiesza się sznurek z cię-
żarkiem na końcu, używa-
na przez cieśli i mularzów
do oznaczania linji pozio-
mej.
Grunt ». ziemia rodzajna,
orna, gleba, rola; powierzch-
nia zjemi; miejsce; własna
ziemia'; twardy pokład zie-
mi, na którym buduje się
fundament domu; punkt o-
parcia, podstawa, zasada;
dno, spód rzeki; fundament;
tło; przyczyna, powód; grun-
tować, opierać, zasadzać; u-
twierdzać ; badać , docho-
dzić czego; zgłębiać, szukać
gruntu, dna; w malarstwie,
pierwszym kolorom nakła-
dać, dawać tło; gruntowny,
mocny, masywny; zasadni-
czy, podstawowy; głęboki,
dokładny; sumienny.
Gruntpal n. pal wbity w
rzekę pod most.
Grupa «. zestawienie, uło-
żenie przedmiotów lub osób
w jakąś całość; dział; gro-
no; układ, malownicze ze-
stawienie; stronnictwo; gru-
pować, układać, ustawiać w
grupy, dobierać; segrego-
wać.
Gruppetto ic. w muzyce
znak e« umieszczony nad
nutą, ozdobnik muzyczny,
składający się z grupy 4
małych nutek: nuty wyż-
szej, głównej, niższej i wyż-
szej.
Gryf g.-l. bajeczny ptak:
lew z głową, dziobem i skrzy-
dłami orła, z uszami ko-
nia; nazwa herbu; g.#. ręko-
jeść, rączka, ujęcie; nuty
podwójne brane smyczkiem
na 2 strunach; szpon, pa-
zur.
Gryfel ». rysik do pisania
na tabliczkach.
Gryfon /. ozdoba archi-
tektoniczna w kształcie
gryfa.
Oryft n. skrzynia inspek-
towa.
Grymas /. dąs, skrzywie-
nie twarzy dla wyrażenia
niechęci, niesmaku lub nie-
zadowolenia; nieuzasadnio-
ne niezadowolenie; kaprys,
zachcianka.
Grynder «. nieuczciwy spe-
kulant, zakładający niei)ew-
ne albo fikcyjne przedsię-
biorstwo akcyjne, aby roz-
przedać jego akcje, podno-
sząc ich kurs sztucznie.
Grynszpan n. octan miedzi
zielonego koloni (trucizna),
farba zielona.
Grypa /. choroba epide-
miczna, phjtiwiająca się sil-
ną gorączką, bólem wszyst-
kich członków, katarem i
kaszlem; influenza.
Grys ». mąka pszenna
poślednia; grysik, drobniut-
Ja kaszka pszenna.
Gryzetka /. szwaczka, mo-
dystka i t. p., utrzymująca
stosunek miłosny ze stu-
dentem, artystą i t. p.
Gschnas n. (gsznas) wesoła
zabawa w knajpach wiedeń-
skich.
Guano peruic. [h.] nawóz
z odchodów ptaków mor-
skich.
Guarana, odwai- z owoców
paulinji, używany jako śro-
dek leczniczy przeciw mi-
grenie (od nazwy plemie-
nia w Ameryce Południo-
wej).
Guarda e passa tu. spoj-
rzyj i omiń.
Gubernator {. naczelnik
gubernji.
Gubernja lU. pewien okrąg
w kraju, prowincja pod za-
rządem gubernatora.
Gudronit ni. wyrób ze smo-
ły, chroniący mury i drze-
wo od wilgoci.
Guenon /. (geną) małpa
samica; przen. brzydka ko-
bieta, koczkodon.
Guerra śrl. rozruch, za-
mieszka.
Guide/, (gid) w muz. głów-
ny temat w fudze; prze-
wodnik.
Guide-rope /. (gid - rop)
długa lina zwieszona u ba-
lonu kończącego wzlot, n-
łatwiająca mu zatrzymanie
się o jaki przedmiot.
Guides /. straż przybocz-
na z lekkiej kawalerji we
Francji.
Gulardowa woda, octan o-
łowiu z wodą jako' lekar-
stwo.
Gulasz w(g. bigos węgier-
ski z papryką i korzeniami.
Gulden n. złoty austry-
jacki, reński=80 kop.
Guldynka , dawna licha
strzelba myśliwska.
Gulistan pers. ogród róż.
Guma /. substancja ro-
ślinna kleista; g. arabska:
żywica z drzew akacjo-
wy^;h, rosnących w Arabji
i Afryce; g. elastyczna uh.
Kauczuk; gumować, pi>kry-
wać lub nasycać roztwo-
rem gumy.
Gumiguta [a.] wysuszony sok
żywiczny drzewa rosnące-
go w Indjach Wschodnitli,
używany jako farba żółta.
Gumllaka »^ a. szellak, far-,
ba żółtego koloru; środek
lekarski silnie drastyczny.
Gunia t. dera, koc, gru-
be białe sukno domowe;
roboty; opończa góralsku
z takiego sukna w rodzą; ■
krótkiego płaszcza.
Gurt n. pas, pasek
sprzączką.
Gus n. czynność wylewa-
nia metalu wytopionego
z rudy; zbyteczne strzępy
zastygłego metalu , ster-
czącego ponad formę, w kt''>-
rą go wlano; żelazo lau i
odlew.
Gust t. poczucie piękna,
dobry smak; upodobanie;
rodzaj, styl, moda; z gus-
tem, chętnie, przyjemnie, i
owszem; gustowny, będącj'
w dobrym guście, modny;
ładny; elegancki, wykwint-
ny-
Gustoso ob. Con gusto.
Gutapercha mnlajs. [a.] (gu-
iaperczaj, gutaperka, stężały
sok mleczny drzewa wschod-
nio-indyjskiego po wysusze-
niu sprężysty, podobny do
kauczuku.
Gutta cavat lapidem non vi,
sed saepe cadendo 1. dosl.
kropla wydrąża kamień nie
siłą, ale częstem spada-
niem; przen. praca, choć
drobna, nieznaczna, lecz
ciągła , wytwarza rzeczy
wielkie.
Gutta fortunae prae dolio
sapientiae t. kropla szczę-
ścia więcej znaczy niż
beczka mądrości.
Gutturales i. głoski tylno-
językowe (g, k, eh).
Guwernantita /. wycho-
wa- czyni, nauczycielka do-
mowa.
Guwerner /. wychowawca,
nauczyciel domowy
Gwałt n. przemoc, znie-
wolenie siłą; krzyk, zamie-
szanie; bicie na g., bicie na
trwogę.
Gwarancja M. poręczenie,
zabezpieczenie, rękojmia,
zapewnienie odbioru cze-
goś.
Gwarant te. poręczyciel.
Gwarantować [/.] poręczać,
dawać rękojmię, zapewniać,
zabezpieczać.
Gwardja v. wyborowe woj-
sko; straż przyboczna pa-
nującego: poczet, dwór, dwo-
rzanie, świta; g. narodowa.
Gwardjan — Halogien
72
straż obywatelska, wojsko
obywatelskie, straż miej-
ska; gwardzista, żołnierz
służący w gwardji.
Gwardjan xrt. przełożony
klasztoru.
Gwarek n. górnik; uzło-
nek gwarectwa; gwarectwo,
stowarzyszenie akcyjne gót-
ników; zającie górników.
Gwasz /. malowanie far-
bami wodnemi rozrobione-
mi z gumą; farba wodna,
klejowa.
Gwebr pers. czciciel ognia
w Persji.
Gwelf w, członek stron-
nictwa włoskiego w wie-
kacłi śi"ednicli, przeciwnego
zwierzchnictwu cesarzów
niemieckicli nad Włochami.
GwIcM n. ciężarek do wa-
żenia, któi-y się kładzie na
szalę wagi.
Gwinea a. żluta moneta
angielska, wartości 21 szy-
lingów=l(>rb.
Gwint n. rowek wężyko-
waty na śrubie lub w ru-
rze, skręt śrubowy; gwinto-
wać, wyracrnać gwinty;*gwin-
łówića, strzelba gwintowana.
Gygesa pierścień, pierścień
niewidzialności, pierścień,
którego posiadacz mógł się
stawać niewidzialnym (od
nazw. Gyges — bajecznego
króla Lidji).
Gymicliana hind. [a.] (diim-
kena) plac publiczny dla i-
grzysk sportowych; igrzy-
ska publiczne.
Gyne- g. ob. GIne-.
Gzyms n. górna ozdoba
architektoniczna muru, pie-
ca, szafy, kominka; listwa,
na której zawiesza się fi-
rankę, portjerę.
H.
Ha skr. Hel(tar (ob.).
H. a. tkr. Hoc anno /. te-
goż roku.
Habdank n. dzięki!; nazwa
herbu; liabdankować, dzię-
kować, prosić o zwolnie-
nie.
Habeas corpus i. angiel-
skie prawo z r. 1679, mo-
cąktórego poddany angiel-
ski uje może być więzio--
ny bez badania sądowego i
winien być przesłuchany w
ciągu 24 godzin po aresz^
towaniu.
Habeas tibł ł. przypisz to
60bie sam.
Habeat sibi 1. niech sobie
ma, niech mu to służy.
Habefflu* confitentem reum
/. mamy winowajcę przy-
znającego się.
Habemus Papam t. mamy
Papieża! (okrzyk po wybo-
rze Papieża).
Haben n. strona — ma, kre-
dyt w buchalterji.
Habenda t. mienie, mają-
tek.
Habent sua fata iibelli t.
i książki mają swój los.
Habet confldentiam in yentre
1. ma śmiałość w brzuchu.
Habet eł musca splenem ł.
i mucha ma śledzionę t. j.
potrafi się rozgniewać, gdy
jej dokuczą.
Habet suum yanenum blanda
oratio f. schlebiająca mowa
ma swoją truciznę.
Habilitacja M. obrona roz-
prawy naukowej dla uzy-
skania prawa wrykładu w u-
niwersytecie; dowody zręcz-
ności a.' biegłości.
Habilitować się M. bronić
w uniwersytecie rozprawy
napisanej celem uzyskania
prawa wykładania na uni-
wersytecie.
Habit t. suknia zakonna;
stan zakonnika.
Habitacja /. zamieszkanie.
Habiłuj /. fabiiue J gość
stały, poufały; stały bywa-
lec teatralny.
Habiłus ł. wygląd ze-
wnętrzny, z którego moż-
P9 wnosić o skłonności lub
odporności względem pew-
nych chorób.
Habitus non faclt mona-
chum ł. habit nie czyni
mnichem, nie suknia roz-
strzyga, jakim kto jest.
Hachć f. tasze) potrawa
z. mięsa siekanego z przy-
prawami.
Hacienda h. (asjendal po-
siadłość wiejska, folwark.
Hac itur ad astra 1. tędy
droga do sławy.
Haczysz oh. Haszysz.
Hades g. królestwo cie-
niów, świat podziemny, pie-
kło.
Hadra n. gałgan, szmata,
stara podarta odzież; kobie-
ta złych obyczajów.
Hadrować n. kłócić się,
pieniąc się.
Hadżi ar. mahometański
pielgrzym do Mekki.
Hadżys ar. dawny wielko-
rządca arabski w Hiszpan ji.
Haec est yoluntas gubernii
t. taka jest wola rządu.
Haec facienda eł Ilia non
omittenda ł. oh. Et haec i t. d
Haec summa fult 1. taki był
koniec tej piosnki.
Haem- ob. także Hem-.
Haematozoa *g. pasorzyty
żyjące we krwi zwierząt
kręgowych.
Haematuria 'g. wydziela-
nie moczu krwawego.
Uaf M. zatoka morska ztr
warta między wybrzeżem
a wązkim pasem iądn, wcho-
dzącym w morze.
Hafiz ar. uczony muzuł-
manin umiejący Koran na
pamięć.
Haftować n. wyszywać der
likatnie i misternie, prze-
tykać nićmi; lart. kłamać,
przesadzać; zszywać rany;
haft, wyszywanie wypukło
(nicią, jedwabiem).
Hagada hthr. legienda za-
pisana w talmudzie; poda-
nie, objawienie; wieczorna
modlitwaŻydów przed świę-
tem Pa.scłiy.
Haglel n. dotl. grad: gtu-
ba mączka cukrowa, faryna.
Hagion oroś g. Góra świę-
ta czyli Atos (w Turcji Eu-
ropejskiej).
Hagiograf)* *g. opisanie
rzeczy świętych; żywoty
Świętych.
Hagjologja *g. nauka o rze-
czach świętych i żywotach
Świętych.
Hagjotyka *g. nauka udo-
skonalenia, uświęcania sa-
mego siebie.
Hal chińt. morze, jezioro.
Haik ar. duża wełniana
opończa Maurów w Afryce;
ob. też pod Hajk.
Haja ». rekin 1 ndojad (ryba).
Hajdamaki tur. kozackie
bandy rozbójnicze w XVII
w.; prien. włóczęgi, rabu-
sie, łotry, zbóje; zawadjaki>
hajdamacłwo , rozbójnictwoi
łotrostwo.
Hajduk ire^. żołnierz z daw-
niejszej piechoty węgier-
skiej; lokaj w stroju wę-
gierskim na dworze wiel-
kich panów; przen. opry-
szek, rozbójnik.
Hajer n górnik.
Hajk, Haik, mityczny pra-
ojciec Ormjan, którzy też
sami siebie nazywają: Hajk.
Hajlechrysł, Hajlekryst n.
cudowny starzec, przyno-
szący grzecznym dzieciom
podarunki na gwiazdkę.
Hajnał oh. Hejnał.
Hajzówka. Hazuka hebr. pra-
wo taimudyczne wzbrania-
jące żydowi pod groźbą klą-
twy, podkupywać innego
żyda w celu zagarnięcia
po nim dzierżawy, handlu,
przedsiębiorstwa i t. p.; pra-
wo wspólności na nieru-
chomości przysługujące tyl-
ko żydom.
Hak n. zakrzywiony pręt
żelazn^, kruk ; ' hakownica,
rodzaj dawnej strzelby za-
palanej lontem.
Hakabi, stowarzyszenie ha-
katystów; hakatysła, pier-
wotnie członek stowarzy-
szenia pruskiego, wrogiego
polakom, nazwanego H. K. T.
od pierwszych liter na-
zwisk jego założycieli: Haiir
seman, Kenneman i Tie-
deman, powutałego w ce-
lu systematycznego unice-
stwiania żywiołu polskiego
w ks. i^oznańskim (wykup
majątków z. rąk polskiclj
wywłaszczenie z majątków
i t. p.); następnie wogóle
polakożerca; hakatyza, cele
i dążności bakatystów
Hakim ar. turecki mę-
drzec, lekarz i sędzia; li.
etfendi główny lekarz przy-
boczny sułtana.
Hakownica ob. Hak.
Hala tle. dolina górska; pas-
twisko w górach; halny ,gór8ki
Hala n. wielka sala przi
znaczona na koncerty i
bawy; otwarty budynek, t;^
ko pod dachem, na słapaćl
targowiska lub plac w wi(
kim budynku.
Halawa mir. miejsce nie-
zarosłe lasem; zatoka jezio-
ra, stawu.
Halabarda ». dawna broń
żelazna, długie drzewce, na
którym osadzony był topór
z ostrym kolcem zamiast
obucha, zakończone srrotem
u góry; halabardnik, hala-
bardzista. dawny żołnierz,
używający halabardy.
Halali n. sygnał myśliw-
ski na trąbce podczas po-
lowania 7. ogarami przy do-
ściganiu zwierzyny; otrą-
bienie.
Halbecweiwe, Elbik n. pót
do dwunastej (rodzaj gry
w karty).
Halbłranzband m. oprawa
książki w półskórek (grzbiet
i rogi skórkowe).
Hałda ob. Hałda.
Halerz, Heller n. dawniej
rodzaj drobnej monety, te-
raz w- Aiistji=7,5o korony.
Half .crown a. ihaf troMJĘi
moneta angieIska=2V, szy-
linga.
Half-penny a. fhef pemit
drobna moneta angielska=o-
koto 2 kop.
Halifaksy, rodzaj fyżew (od
miasta Halifax w Auglji).!
Halimetr *g. ob. Halometr. I
Haiizna czet. (?) miejsctj
niezarosłe w lesie; miejsctl
nieurodzajne między polA-|
mi ornemi.
Hallali ob. Halali.
Halma g. dosł. skok, ro
dzaj gry dwu lub cztero
osobowej, .do której są po
trzebne: tablica odpowied
nia i pieszki.
" Halo g. koło świetlne
widzialne niekiedy dok(d
słońca a. księżyca.
Halo! okrzyk przyzywij.
nia.
Halochemja 'g. część cIk
mji o solach.
Halogien, Haloid *g. cha
chlorQwiec,jakikolwiekpie
wiastek .naieżącj do tej S
73
HalograCa — Hartować
mej gromady co i chlor
(np. brom, jod).
Halografja *g. opisanie sa-
lin.
Halomatr, Haloskop "g. na-
rzędzie służące do badania
zawartości soli w solance.
Halotechnika *ff. przemysł
dobywania soli; wiadomo-
ści niezbędne w tym prze-
myśle.
Haittuch n, krawat zawią-
zywany na szyi.
Halłl n. stójl wstrzymaj
gięl
HaHery n. sznui^ z kwa-
stami a. i bez nich, do
przewiązywania firanek a.
portjer; oh. Hantle.
Haiłsygnał n. znak wywie-
szany przez dróżnika, żeby
pociąg biegnący zotrzymał|
się.
Halucynac]B ł. chorobliwe
złudzenie zmysłów, pole-
gające na widzeniu różnych
przedmiotów i słyszeniu
dźwięków nieistniejących;
przywidzenia , widziadła ,
marzenie na jawie.
Halurgia *g. nauka o prze-
myśle solnym.
' Hałda, Hałda n. kupa nie-
potrzebuej cierni i kamieni
wyrzuconych z kopalni, le-
żąca w pobliżu szybu.
Kałwa, Hajwa łur. słodkie
ciasto zrobione z orzechów,
mąki, miodu i oleju konop-
nego, używane jako przy-
smak.
Hama jap. wybrzeże (stąd
np. nazwa miasta Jokoha-
ma i t. p.).
Hamadriada g. nimfa leś-
na.
Hamak karaih$. kawał płót-
na a. sieć sznurkowa za-
wieszana, błużąca do leże-
nia w niej.
Haman hehr. faworyt kró-
la perskiego A.haswerusa
(Xerxe8a) , nieprzychylny
żydom, obalony przez E-
sterę i Mardocheusza; przen.
potwór, zły człowiek; stwo-
rzenie wielkie, ciężkie, nie-
zgrabne.
Hamanlec mir. woreczek
na pieniądze.
Hamburka n. rodzaj łodzi,
gatunek bułki.
Hamernia ». fabryka, w
której wyrabiają grubsze
przedmioty z żelaza i stali
za pomocą kucia młotami
maszynowemi; kuźnica.
Hamlcl, plemiona rasy kau-
kaskiej mieszkające wzdłuż
północnej Afryki, a których
języki tworzą osobną ro-
dzinę językową: Berbero-
wie, Fellakowie i t. d., ina-
czej: Chamici (od Chama,
syna Noego).
Hamiltona plaster, plaster
lekko naciągający i łagod-
Hie' drażniący, używany ja-
ko lek (od nazwiska liaiiiil-
ton).
Hamietyzować ni. postępo-
wać jak Hamlet (bohater
jednego z dramatów Szeks-
pira) t. j. deklamować prze-
ciw objawom złego, nie przy-
czyniając się do polepsze-
nia.
Hammada ar. rodzaj pu-
styni kamiennej, zasypanej
okruchami.
Hamować n. powstrzymy-
wać: utrudniać; powściągać;
hamownik ten, co hamuje.
Hamulec n. przyrząd do
wstrzymywania obrotu kół
u Wozów, wagonów; przen.
w.ędzidło, wodze; czynnik,
wzgląd powściągający po-
PCdy.
Han oh. Chan.
Handbuch n. podręcznik,
książka, zawierająca wykład
jakiej nauki.
Handel n. wymiana towa-
rów, płodów i wszelkiej
własności jednych na dru-
gie lub na pieniądze; kup-
no i sprzedaż; stałe zaję-
cie kupnem i sprzedażą;
Bklep, skład; handlowy re-
gieatr, księga prowadzona
przy właściwym sądzie,
zawierająca wykaz firm i
wiadomości osobiste o kup-
cach i spółkach handlo-
wych w danej miejscowo-
ści; handlowiec, ten, kto 8i.ę
źajmifjeTiandlem zawodowo;
subjekt, handlowy, pracow-
nik w handlu.
Handgleld n. zadatek.
Handgriff n. rękoczyn, u-
jęcie czego.
Handicap a. (handikep) wy-
ścig konny, przy którym
waga, jaką ma dźwigać każ-
dy koń, jest zastosowana
do jego wieku i możności;
gra o zakład z forami.
Hands - ofl c (hendt-off)
precz z rękami, nie tykać!
Handsome a. (hentomi dwu-
kołowy powozik o dwu
miejscach, z wysokim ko-
złem z tyłu (dosl. ładny).
Handlar, Andżar tur. ro-
dzaj obosiecznego sztyletu
z długą rękojeścią, zakrzy-
wionego na końcu, pugi-
nał.
Hangar /. wielka szopa na
wozy, samoloty i narzędzia;
remiza.
Hangardy /. murowane o-
chronne pomieszczenia dla
wojska w nowszych twier-
dzach.
Hangować n. spuszczać na
linie przez szyb do ko-
palni.
Hannibal antę portas 1. Ha-
nibal pod bramami; przen.
blizkio niebezpieczeństwo.
Hanswurst n. komiczna o-
soba farsy ludowej niemiec-
kiej, błazen, pajac, arlekin.
hantie, Hallery «. yi/.^ ii^ttU
do ćwiczeń gimnastycz -
nycb, składający się z dwu
kul żelaznych lub drew-
nianych, połączonych z so-
bą krótką rączką (zwykle
używa się para), ciążki.
Hanza n. dawny związek
handlowy północnych miast
w Niemczech.
Hanzjata ni. członek Han-
Hanzeatycki ni. należący
do Hanzy.
Haraburda czes. hałas, wrza-
wa, burda, zwada.
Haracz tur. danina pie-
niężna od państw chrześci-
jańskich dla Turcji, aby się
wykupić od napadu; danina
składana przez ludy podbi-
te, zwyciężone; opłacanie
się komu.
Harakirl jap. samobójstwo
przez rozcięcie sobie brzu-
cha mieczem.
Harambasza ar. dowódca
hajduków serbskich.
Haranga /. długa, uroczy-
sta mowa (powitalna, po-
chwalna), przemówienie do
zgromadzenia, do wojsk i t.p.
Harap »., Harapnik, bicz
bardzo długi na krótkim
biczysku; polowanie, ło-
wy; Jui po harapie, już po
wszystkim, zapóźno.
Harbajtel n. siatka lub wo-
reczek na pomieszczenie
waikocza; warkocz u peru-
ki noszonej przez mężczyzn
w XVn i XVIII wieku.
Harc n. (?) utarczka, ucie-
ranie się pojedynczo przed
walną bitwą; popisywanie
się konną jazdą; sus, zwrot,
swawolenie; harcerz, har-
cownik, wojownik staczają-
cy bitwę pojedynczo; b.
żołnierz straży żydowskiej.
Harcap n. warkocz no-
szony oawniej przez męż-
czyzn.
Harem ar. oddzielne mie-
szkanie kobiet u mahome-
tan; ogół żon mahometa-
nina.
Harfa, Arta n. duży in-
strument muzyczny o stru-
nach metalowych, formy
trójkątnej; h. do oczyszcza-
nia (arfowania) zboja, żwi-
ru i t. p., narzędzie złożo-
ne z ramy i siatki drucia-
nej do przesiewanid; h. etH-
ska ob. Eolska; harfiarka, wę-
drowna muzykantka grają-
ca na harfie; harfista, har-
łisłka, arty.sta, artystka na
harfie.
Harmatłan [n.] suchy wiatr
duszący, wiejący na za-
chodnich brzegach Afryki.
Harmidern. wrzawa, zgiełk,
zamieszanie.
Harmlose Oetellschaft n.
przyjemne, zgodne towa-
rzystwo.
Harmonika nt. [n.j instru-
ment muzyczny , składa-
jący się z czworoboczne-
go miecha, zaopatrzonego
po obn stronach w desz-
czułki z dziurkami i kla-
pami wypuszczającemi głos.
HarmoniścI ni. sekta w
półn. Ameryce wyznająca
wspólność własności i mał-
żeństwa.
Harmonja g. zgodność i
dźwięczność tonów; nau-
ka o prawach akordów;
właściwy stosunek do sie-
bie części pewnej całości;
zgodność, składność, od-
powiedniość; zgoda, jed-
ność ; harmonijny , zgodny ,
dźwięczny, pełen harmonji;
harmonizować, harmonjować,
być w zupełnej zgodzie, we
właściwym stosunku, sym-
patyzować; w muz. dodawać
akordy, akompanjament do
melodji jednogłosowej.
Harmonjum ob. Fisharmonja.
Harnadel n. szpilka po-
dwójna do włosów.
Harnaszy. [śrgómon.] zbro-
ja, pancerz; zgiełk.
Haro! /. stój! wstrzymaj
się!
Harpagon, skąpiec, skne-
ra, chciwiec (nazwa wzię-
ta z komedji Moliera).
Harpja g. w mit. grec-
kiej potwór w postaci pta-
ka drapieżnego, z głową ko-
biecą, iiieua^ycuuy i ła-
knący; przen. człowiek zły,
chciwy, czyhający na cu-
dze dobro i zdobywający
je niegodziwemi środkami.
Harpun n. dziryt, grot że-
lazny w kształcie strzały,
zaopatrzony w dwa zagięte
haki na sznurze, do poło-
wu wielorybów, fok i t. p.;
duże widły trójzębne do
siana.
Harsztrychn. cienki sztrych
w literze.
Hart n. twardość; wytrzy-
małość, wytrwałość, siła
charakteru, odporność, nie-
ugiętość.
Hartfui ». drążek do któ-
rego przywiązuje się sta-
tek po przybiciu do lądu.
• Hartgus n. twarde żelazo
lano.
Hartmessei n. narzędzie
stalowe do przecinania sztśb
żelaznych.
Hartować n. robić żelazo,
stal , szkło, twardszemi przez
rozpalenie i nagłe ostudze-
nie ich w zimnej wodzie;
h. ciało: robić je wytrzy-
małym, odpornym na wpły-
wy zewnętrzne; h. się: za-
prawiać się do wytrwało-
ści, wytrzymałości; hartow-
nia, oddział fabryki żelaza,
gdzie hai"tują żelazo a.
styl; hartowny, twardy, za-
hartowany.
Hasłc
Hellenista
74
Hasło cs«». okrzyk, umó-
wiony wyraz dla rozpozna-
wania się: znak, sygnał;
god)o, Kyrabol; zasada.
Hasydzi oh. Chasydzl.
Haszysz ar. wyciąg z ko-
nopi indyjskich odurzają-
cy, kojący ból; jialony w
fajce jak tytuń sprowadza
utrata przytomności i ha-
lucynacje.
Hatł, Hałłiszeryf a. Hatti
Humajum ar. [lur.] rozkaz
gabinetowy sułtana.
Haubica czes. [if.] gatunek
działa, krótka armata gwin-
towana, śmigownica, gra-
natnik.
Haud euro 1. nie troi>zczę
się O to.
Haud passibus aequis 1.
tak idzie (wahająco) kto
ulega cudzym wpływom.
Haupłbuch «. księga głów-
na w buohalterji handlo-
wej.
Hauptman n. dowódca; ka-
pitan.
Hauptwache n. odwach.
Haurit ex vano 1. czerpie
z niepewnego źródła.
Hausknecht n. stróż do>
mowy, parobek.
Hausse /. fos) zwyżka,
podnoszenie się kursu pa-
pierów wartościowych; i la
hausse grać, spekulować na
zwyżkę papierów.
Hąusśier /. (etje) zwyżko-
wiec spekulujący na pod-
niesienie się kursu papie-
rów, na zwyżkę cen.
Haust i. łyk, połknięcie.
Haute-finance f. fot fina^^s)
potęgi finansowe; pierwszo-
^•zędni bankierzy.
Haute nouveaułć de la sai-
son /. (ot nuwote do la sezą)
najświeższa nowość sezo-
nowa (o modach).
Haute salson /. (ot sezą)
sezon letni główny (np. w
miejscach kuracyjnych, ką-
pielowych i t. p.).
Haute-volee /. (ot wole)
znakomite , wytworno to-
warzystwo, arystokracja.
Hauł goOt /. (o gru) smak,
gust delikatny, wybredny,
(mówiąc o stroju, o potra-
wach).
Haut relief / (orelief/ wy-
pukłość, bryłowatość, plas-
tyczność (o rzeźbie); wy-
pukłe odstawanie od tła
(o obrazie).
Haut-Sauterne /. 'o-sołern)
białe wino burgundzkie.
Havasa agiencja, między-
narodowe biuro telegra-
mów.
Havelock a. (hewlok) ro-
dzaj płaszcza bez rękawów
z otworami na ręce pod pe-
leryną będącą tylko z przo-
du (od nazw. generała ang.
Havelock, 1795—1857).
Hawana, cygaro hawan -
tikie; kolor h. a. hawanowy,
kolor jasno-bninatny, jak
cygara hawańskiego ( od
miasta Hawana na wyspie
Kubie).
Hawarja a, Awarja v\ uszko-
dzenie, szkody, straty i ko-
szty, jakie ponosi okręt lub
jego ładunek podczas po-
dróży morskiej; ubezpiecze-
nie ładunku morskiego.
Hawelok oh. Havelock.
Hawerz n. kopacz, górnik;
hawlernia, kopalnia węgla.
Hazard nr. [JĄ ślepy los,
przypadek, traf; próbowa-
nie szczęścia przez czyny
nieobliczone lecz zstleźne
od ślepego losu; niepew-
ność, ryzyko; hazardowna
gra, gra losowa, ryzykowna.
Hazardować/, odważyć się,
stawić na los szczęścia, ry-
zykować, narażać.
Heban ff. roślina, drzewo
tych roślin, używane r.a
wyroby ozdobne; hebanowy,
zrobiony z drzewa hebano-
wego; przen. czarny; h. to-
war, niewolnicy murzyni
jako towar.
Hebdomada^. tydzień, dy-
żur tygodniowy księdza.
Hebe g. w mit. grecka bo-
gini młodości i piękności,
podczaszyni bogów rozle-
wająca i roznosząca bogomi
nektar i ambrozję.
Hebel n. strug, narzędzie
stolarskie do strugania i
wygładzania drzewa.
Heber n. przyrząd do pod-
noszenia ciężarów, dźwig-
nia, lewar.
Hebertyści ni. zwolennicy
teorji demagogicznych Jakó-
ba Heberta, w czasie rewolu-
cji francuskiej 1794 r.
Hebes 1. głowa tępa, za-
kuta, głupiec.
Hebraista ni. biegły znaw-
ca języka hebrajskiego.
Heca n. cyrk; przedsta-
wienie cyrkowe, łamańce;
zajście komiczne; awantura,
brewerja; szczwanie, łowy.
Hedonika *g. teorja psy-
chologiczna przyjemności i
przykrości.
Hedonizm *g. system filo-
zoficzny, podług którego
rozkosze zmysłowe" są ce-
lem życia i jedynym do-
brem' cyrenaizm.
Hedżlra a. Hegira ar. u-
cieczka Mahometa z Mekki
do Medyny, r. 622 po Chr.,
od której mahometanie li-
czą lata; era mahometańska.
Hefł n. zeszyt.
Heftiada «. przyrząd do
szycia książek, kajetów.
Hegemonja j. przewódz-
two, pierwszeństwo, prze-
waga jednego państwa nad
innemi; zagarnięcie głów-
nego kierunku i wpływu
na obrót spraw wspólnych.
Heglista, zwolennik filo-
zofji Hegla (1770— la^l).
Hegumen oh. Ihumen.
Hegzametr uh. Heksametr.
Hel i-hińs. fzarny.
Hejnał a. Hajnał węg. pieśń
religijna grana przez tręba-
czów o wschodzie i zacho-
dzie słońca lub jako sygnał
godzin z wież kościelnych.
Hekate g. mii. bogini księ-
życa 1 czarów.
Hekatomba g.-l. w staroż.
Grecji ofiara ze stu wołów
na cześć bogów; jirzen. mor-
dercza walka, rzeź, śmierć
wielu osób.
Hekatoncheir g. mit ol-
brzym sturęki.
Hekatostylon *g. portyk o
iitu kolumnach.
Heksachord g. instrument
muzyczny o sześciu stru-
nach.
Heksagon g . sześciobok;
heksagonny, sześciokątny.
Heksametr g. sześciosto-
powy wiersz nierymowany,
używany w epopejach.
Heksenszus n. nagły i sil-
ny ból muskułów ki-zyża.
Hektar /. francuska miara
powierzchni mająca 100, a-
rów = 10000 metr. kwadr.
(17, morgi).
Hektograf *y. przy rząd z za-
stygłą żelatyną, służący do
odbicia w kilkudziesięciu
ejfzemplarzach ręcznego pi-
sma lub -rysunKu, wyko-
nanego specjalnym atra-
mentem.
Hektogram *g. waga fran-
cuska='/((, kilograma.
Hektolitr *g. miara objęto-
ści: sto Mitif^.
Hektonietr *g. miara dłu-
gości=100 metrom.
Hektoster *g. miara obję-
tości=100 metrom sześcien-
nym.
łlektowatt, miara prądu
eleltrycznego=100 wattów
ioh. Watł).
Hetenista ob. Hellenista.
Helenizm g. język obycza-
je i wszystko co dotyczy
staroż. Grei."}!-
Helenof ii *g. przyjacrehSre-
ków.
Helikoida *g. linja ślima-
kowata, spiralna.
Helikon g. góra w Beocji,
siedlisko muz u starożyt-
nych; instrument muzycz-
ny dęty, największego roz-
miaru, zwinięty kolisto do
noszenia na ramieniu, fa-
got.
Helikopter *g. rodzaj ma-
szyny latającej , mogącej
wznieść się i utrzymać
przez jakiś czas w powie-
trzu za pomocą odpowied-
niego motoru i bai-dzo lek-
kiej, szybko obracającej się
śruby, zaopatrzonej w skrzy-
dła. '
Helisa / linja śrubowa.
Heijasta g. członek sądu
w staroż. Atenach, zbiera-
jącego się o wschodzie słoń-
ca celem przywrócenia praw
zaniedbanych i wyjaśnienia
praw w razach wątpliwości.
HeljoCMitryczny *g. śród-
słone^zny; odnoszący się
do środka słońca, przyjmu-
jący słońce za środek.
Heijochromja *g. fotogra-
ficzny sposób otrzymania
barwnych odbitek, feto-
chromja.
Heiiograf 'g. afiarat foto-
graficzny służący do otrzy-
mywania fotogramów słoń-
ca.
Heljografja a. Heijotypia *g.
sposób odbijania na papie-
rze, za pomocą farby dru-
karskiej i prasy, zdjęć foto-
graficznych wytrawionych
stosownemi bejcami.
Heliograwiura ni. rycina
drukowana z płyty metalo-
wej pokrytej żelatyną chro-
mową {ob. Fototyp). na któ-
rej była fotografowana i de-
likatnie wytrawiona foto-
grawiura.
'Heijolatr|a *g. oddawanie
czci boskiej słońcu, ubó-
stwianie .słońca.
Heijometr "g. przyrząd do
mierzenia bardzo małych
kątów na niebie.
Heljominjatura nt. rodzaj
specjalnego podkolorowania
fotografji.
Heijos g. słońce, bożek
słońca.
Heijoskop *g. dawna lune-
ta do obserwowania słońca.
Heijostat *g. przyrząd op-
tyczny, przeznaczony 'do
kierowania promieni sło-
necznych stsile na jeden i
ten sam punkt pomimo
dziennego biegu słońca.
Heijołrop *g. przyrząd do
dawania sygnałów z odle-
głości za pomocą odbitego
obrazu słońca lub światła
Drummonda; minerał, od-
miana chalcedonu: pół-dro-
gi kamień ciemnozielony
z c«zerwonemi i żółtemi
plamami i żyłkami; tumi-
iek: roślina szorstiolistna
o kwiatach fijołkowych sil-
nie pachnących: perfumy
z zapachom tego kwiatu.
Heijołropizm *g. własność
niektórych części roślin
zwracania się w kierunku
padających iia nie promie-
ni światła (h. dodatni), lub
odchylania się w kierunku
w])rost przeciwnym (h. u-
jemny).
Heljum "g. chem. pierwia-
stek odkryty w atmosferze
słońca.
Hellada, Hellas g. staro-
żytna Grecja.
Hellenista ni. uczony znaw-
75
ilelleuowie — Hetman
•ja starożytności greckich,
fizyka i literatury greckiej.
Hellenowie g. w starożyt-
M){iv\ używana nazwa Gre-
ków.
Heller oh. Halerz.
Hellespont g. w starożyt-
j.^-ci używana nazwa cio-
'|5niiiy Dariianelskiuj.
Helota. Mota g. niewolnik
spartaó.ski, który należał do
iniojsoowej ludności achej-
skii'j, podbitej przez Spar-
tan i pozbawionej wolno-
l§ci.
Helołyzm nł. poddaństwo,
jniewolnictwo; postępowanie
z ludźmi jak z niewolnika-
mi; zachowanie się nie-
wolnicze.
Helwecja /. Szwajcarja;
[helweckie wyznanie, wyzna-
nie ewangielicko-reformo-
wane, kalwińskie.
Hełm n. szyszak, przyłbi-
ca; metalowe nakrycie gło-
wy w kształcie kąska rzym-
skie^;!); kopozasta góra wśród
równiny; górna cząść alem-
bika, czapka alembika.
Hematoglobullna oh. Globu-
lina.
Hematokracja *^. rząd, któ-
ry pragnie rozlewem krwi
utrzymać swą władzę.
Hematoksyllna *g. barwnik
czerwony, niebieski lub fijo-
letowy otrzymywany z drze-
wa kampeszowego, używa-
ny w farbierstwie i przy
badaniach mikroskopowych.
Hematologia *g. nauka o
tworzeniu się krwi.
Hematurja *g. ukazywanie
się krwi w moczu.
Hematyna*^. barwnik czer-
wony krwi.
Hemałył *g. odmiana czer-
wonej rudy żelaznej, żela.-
ziak czerwony, lubryka.
Hemeralopja *g. kurza śle-
pota, niezdolność widzenia
o zmierzchu.
Hemerologja *g. sztuka u-
kładania kalendarza.
Hemicykl g. półokrąg, pół-
kole.
Hemlopja, Hemiopsja *g.
choroba wzroku, skutkiem
której widzi się tylko po-
łowi; przedmiotu.
Hemisfera g. półkula; he-
mlsferny, hemisteryczny, pół-
kulisty.
Hemoglobina oh. Globulina.
Hemoptoe ' g . krwotok
płucny.
Hemoroidy "g. obrzmienie
żył w odbytnicy, krwawnicę.
Hemorragja *g. utrata krwi,
krwotok.
Hemostatyczny *g. wstrzy-
mujący krwotok. V
Hengiewerk n. wiąza\e da-
chowe wi.sząco.
Henoteizm oh. Monoteizm.
Henotyka *g. sztuka jed-
nania, godzenia.
Hoorlologja "g. nauka o
dnliudi świątecznych, uro-
czystyi'h.
Hepatica *g. środki lekar-
skie na chorobę wątroby.
Hepatyk *g. cierpiący na
wątrobę.
Hepatyt *g. kamień wątro-
biany.
Heptagon g. siedmiokąt.
Heptameron *g. zbiór po-
wiastek rozłożonych na 7
dni.
Heptametr *g.. wiersz sie-
dmio-stopowy.
Heptarchja "g. panowanie
siedmiu władców.
Hera .17. mit. ob. Junona.
Herakles oh. Herkules.
Heraklit ob. Demokryt.
Heraklita ni. członek sek-
ty odrzucającej chrzest i
małżeństwo (od biskupa He-
raklasa).
Heraldyk śrl. znawca he-
raldyki.
Heraldyka śrl. nauka o her-
"uch.
Herb «. znak, godło dzie-
dziczne, jako oznaka szla-
chectwa; godło państwa,
prowincji, miasta i t. p.;
herbarz, dzieło zawierające
opisy herbów i gienealogję
rodów szlacheckich; ob. Her-
barjum.
Herba 1. ziele.
Herbarjum, Herbarz 1. ziel-
nik, dzieło zawierające o-
pis roślin; zbiór zasuszo-
nych roślin.
Herbata ni. suszone liście
krzewu herbatniego; napój
z tych liści.
Herboryzować ni. zbierać
rośliny w celu naukowym.
Hercog n. książę.
Herculo, kasza owsiana ła-
mana amerykańskiego wy-
robu, inaczej Quaker oats.
Herda a. przeszkoda na
torze wyścigowym nakry-
ta zielonemi gałązkami.
Heredis fletis sub persona
rlsus est 1. płacz spadko-
biercy je.st ukrytym śmie-
chem.
Heredytalny 1. dziedziczny.
Heretykj. fpoiń.) chrześci-
janin odrzucający prawdy,
które kościół podaje do wie-
dzenia a wyznający błędną
naukę; odszczepieniec, ka-
cerz; heretycki, kacerski.
Herezja j./'pó2łS>. odstąpie-
pie od dogmatów religij-
nych; odszcze[)ieństwo, ka-
cerstwo;prst"«. błędne twier-
dzenie, wygłaszanie zdań
niezgodnych ze zdrowym
rozsądkiem; zdanie oburza-
jące słuchaczy a. czytelni-
ków; dziwoląg.
Herezjarcha^. fpóiń.J twór-
ca herezji, wódz odszcze-
pieństwa religijnego.
Herkules /. syn Jowisza,
mityczny lidllater irrocki
prien. siłacz, atleta; słupy
H-ia, dwie skały obejmu-
jące cieśninę (iibraltarską
i stanowiące kres świata
znanegostarożytnym; h-owa
praca, olbrzymia praca, nie-
mal przecliodząca siły ludz-
kie.
Herma, Hermes g. cztero-
graniasty słup zakończony
,f;łową ludzką, węższy u do-
łu, stawiany przez staro-
żytnych Greków przy dro-
gach, świątyniach i domach.
Hermafrodyta g. osobnik
dwupłciowy, obojnak.
Hermafrodytyzm *g. dwu-
ptciowość, obojnactwo.
Hermandada ob. Santa Her-
mandad.
Hermelin ~n. gronostaj; her-
meliny, futro gronostajowe,
itcBeg. jako oznaka godności
monarszej.
Hermeneutyka,?, sztuka wy-
kładania, objaśniania tek-
stu, a głównie Biblji.
Hermes tj. mit. ob. Merku-
ry; oh. też Herma.
Hermetyczny "g. niedopusz-
czający powietrza, szczel-
nie, ściśle prz7legający, za-
mykający.
Hermetyzm *g. oh. Okultyzm.
Hernhuci a. Bracia Moraw-
czycy; sekta protestancka
założona 1722 r. (od miej-
scowości Hernhut na Łu-
życacli).
Herod, rzymski wielko-
rządca Judei za czasów
Chrystusa; okrutnik, cie-
mięzca; h. baba, kobieta du-
żego wzrostu i silna; kobieta
stanowczej woli; kobieta
popędliwa i lubiąca prze-
wodzić; herodowy, okrutny,
srogi.
Herodjanie ni. sekta ży-
dowska, religijno-politycz-
na stronników króla Hero-
da i panowania Rzymian,
przyjmująca niektóre wie-
rzenia pogańskie.
Heroglif ob. Hieroglif.
Heroiczny g. bohaterski;
wielkiego ducha; silny, e-
nergiczny ale ryzykowny
(środek lekarski).
Herolk g. poeta piszący
epopeje, epik.
Heroi-komiczny *g. boha-
tersko-śmieszny.
Heroina g. bohaterka.
Heroizm *g. bohaterstwo,
gotowość poświęcenia się.
Herold t'rl. w średnicli
wiekach sługa, urzędnik
królewski ogłaszający pu-
blicznie i uroczyście na-
rodowi wolę władcy, woj-
nę, pokój i t. p.; dozorca
nad turniejami, sprawdza-
jący po(thodzenie i herby
uczestników turnieju.
Heroldja ni. władza rozpa-
trująca dowody szlachectwaJ
Herostrat .</. grek, który
dla wsławienia sie podpalif
w r. 356 przed Chr. słyn-
ną świątynię Ujanjr w Efe-
zie; przen. człowiek szuka-
jący sławy ze złych uczyn-
ków; niszczyciel pięknych
zabytków i dzieł sztuki.
Herpetologja *g. nauka o
płazach.
Herrenhaus n. Izba pa-
nów, Izba wyższa (w Pru-
siech i Austrji).
Herszt n. wódz złych lu-
dzi a. złej sprawy.
Herta n. bogini ziemi
u Giermanów.
Herytjera/. panna posażna,
dziedziczka dużego mienia.
Hesperus g. wieczór, gwiaz-
da wieczorna.
Hesperydy g. w mit. grec-
kiej powabne dziewice w
ogrodach bogów, gdzie ro-
sły złote jabłka, strzeżone
przez smoka.
Hester duiis. rodzaj koni
w Szwecji; koń, rumak.
Hetera^, nierządnica, roz-
pustnica.
Heterja g. związek tajny
w krajach zamieszkałych
przez Greków, mający na
celu oswobodzenie się od
panowania tureckiego.
Heterodoksja g. niezgod-
ność z przepisami kościel-
nemi.
Heterogienetyczny *g. inno-
rodzajewy.
Heterogieneza *g. pocho-
dzenie od czegoś odmien-
nego co do swej istoty; po-
chodzenie istot organicz-
nych z materji nieograni-
czonej; niosamoistność; po-
chodność uczuć.
Heterogieniczny *g. powsta-
ły z dwu różnych pier-
wiastków.
Heterogienja *g. innorod-
ność, odmienność, odręb-
ność.
Heteroklityczny *g. niepra-
widłowy.
Heterologiczny *g. niepo-
dobny, odmienny.
Heteromorfizm *g. różno-
I)ostaciowość.
Heteronomia *g. zależność,
niezdolność a. nienioźnoćś
kierowania się własnemi
zasadami, własną wolą.
Heteroptyka *g. ułuda, po-
zór.
Heteroseksualny ni. inno-
rodzajowy.
Heterysta *g. członek he-
terji.
Hetka 1. fpóiń.j koń lada-
ja1;i, licha szkapa; h. pętelka,
osobistość, na którą nie war-
to zwracać uwagi, byle kto.
Hetman ». (««.) naczehij
wódz wojska; jedna z figur
w szachach, inaczej: dama,
królowa; hetmanić, być het-
manem, dowodzić, stać la
czel«.
Heureka — IIij>c,kratyczna
76
HeurMa oh. Eureka.
Heury*t^'Rzny *■;. naprowa-
dzający na prawdziwe po-
mysły, podsuwający myśli.
Heuryttyka *g. metoda nau-
kowa samodzielnego wyszu-
kiwania prawd, zasad nau-
kowych.
Hezyłacja 1. wahanie się.
Hexam«(r ob. Heksametr.
Hiałttt 1. rozziew, niemi-
ły zbieg samogłosek, uczu-
wany różnie w różnych ję-
zykach.
Hlatus Biaxime deflendus 1.
luka godna ubolewania.
Hiberna /. leże zimowe;
dawny podatek na utrzy-
manie wojska w zimie.
Hiboroetr *g. narzędzie do
mierzenia wyjrakłości.
Hic ał nunc t. tu i zaraz;
natycUinia.st.
Hic fecit, cui prodest 1. ob.
Is fecit...
Hic finis łaudi sit! 1. niech,
tu bęo.^ie koniec mowy.
Hic, liaec, hoc! L clost.
ten, ta, to, iron. ni to ni
owo, ni w piąć ni w dzie-
\vi(;ć, bzdurzenie.
Hic haeret aqua 1. dosl. tu
zatrzymała się woda: w tym
sęk, to sęk nielada; szkoda
trudu.
Hic jacet /. tu leży (na-
pis na nagi'obkach); h. j. le-
pus dosł. tn leży zając: w tym
sęk, w tym rzecz.
Hic mulier i. Jiobieta oiie)-
giczna, herod-baba.
Hic Rhodus, hic salta 1.
dosl. tu Rodos, tu skacz:
pokaż, co umiesz!
Hldalgo h. szlachcic w Hi-
szpanji.
Hidr- ob. także Hydr-.
Hidrant nł. kran pożarny,
kurek przy rurze wodocią-
gowej, do którego można
przykręcać węża gumowe-
go przy gaszeniu ognia.
Hldrat *g. wodan; połą-
czenie z wodą.
Hidrauiika g. umiejętność
za.stosowania w pi-aktyce
siły wody i jej r',;ohu; hl-
^draiiliczna prasa, przyrząd
służący do wywierania zna-
cznego ciśnienia za pomo-
cą wody.
Hidriotica *g. środki na-
jiotne.
Hidrocefal *g. cierpiący
na rozwodnienie mózgu.
Hidrochemja *g. badani*
chemiczne wody.
Hidrodynamika *g. nauka o
prawach ruchu cieczy.
Hidroelektryczna *g. fabry-
ka, fabryka wytwarzająca
elektryczność siłą natural-
nego spadku wody.
Hidrofitologja *g. opisanie
roślin wodnych.
Hidrofobia *g. wodowstręt.
Hidiofon *g. przyrząd do
wysłuchiwania szmeru zdro-
juwink ptyiii^cyuii pod wu-
dą.
HI4r«fnomon|a *g. wynaj-
dywanie źródeł za pomocą
różdżki, jakoby czarnoksię-
skiej.
Hldr«|aotta "g. umiejący
rozfMzuawać podzii/mne po-
łożCBie wód i wynajdywać
źródła.
Hldr«(iioz)a *g. nauka o
rozkładzie wód na kuli
ziemKkiej.
Hidrograf|a *g. część gie-
ografji zajmująca się opi-
sem wód na kuli ziemskiej.
Hidrelogja *g. nauka o wo-
dzie.
Hldr«mancja *g. wróżenie
z wody.
Hidr«mechanlka *g. nauka
o równowadze i o ruchu
cieczy.
Hldr«me> g. miód do pcia.
Hjdrometr *g. waga wod-
na, narzędzie po mierzenia
ciężkości, gęstości, szybko-
ści ! płynów.
Hldropata *g. lekarz le-
czący za pomocą wody; zwo-
lennik hidroterapji.
Hidr»pai|a ob. Hidroterapja.
Hidropatyczny *g. wodo-
leozniczy.
Hidrosiera *g. powłoka wo-
dna ziemi.
Hidroskop. *g. przyrząd
wskazujący kierunek biegu
zdrojowisk podziemnych.
Hldrostatyka y. imuka u
równowadze cieczy w spo-
czynku i o ich ciśnieniu.
Hldrotechnika, Hidrotechnja-
*jr. budownictwo wodne.
Hidroterapja *g. zastoso-
wanie wody do leczenia
chorób.
Hidrotropizm *g. nich ro-
ślin spowodowany działa-
niem wody.
Hie- ob. także Hje-.
Hieratyczny g. kapłański,
używany przez kapłanów.
Hier liegt der Hund i t. d.'».
ob. Da liegt i t. d.
Hierofylaks ob. Hjerofilaks.
Hig- ob. także Hyg-.
High Church a. ihaj czórcz)
dosl. wysoki kościół: w An-
glji stronnictwo uznające
władzę biskupów anglikań-
skich, zbawienność łaski
bożej spływającej na tych,
którzy przystępują do Sa-
kramentów Św. i t. d.; ob.
Low CInirch.
Higłiiander a. (hajlender)
strzelcy szkoccy w wojsku
anielskim.
H(gli-IKe a. (haj lojf) wyż-
sze sfery społeczne, ary-
stokracja.
Higi«a g. bogini zdrowia
przedstawiana z czarą w rę-
ce, z której wąż pije.
Higjena *g. nauka o za-
chowaniu zdrowia, o z Iro-
wiu.
Higienista 'g. Ii-Kar/. zaj-
mujący się specjalnie zdro-
wotnością ;-i(-d!isk liidz!.;i-lj
i ii.h ulepszaniem.
Higrelogja 'j. nauka o wil-
gotności powietrza.
Higrometr, Higroskop 'g.
przyrząd do iiiiiiiiy/.SLTi\d vjl-
gotności powietrza.
Higroskopja *g. ogół metod
służących do oznacz^inia
wilgotności powietrz:;, hi-
groskopljna wata, bawełna
(wata) chemicznie oczysz-
czona; hi.jroskopijność, włas-
ność niektói-ych ciał po-
chłaniania wilgoci powie-
trza bez łączenia się z nią
chemicznie.
HI)- ob. H|-.
Hikory a. gatunek drzewa
orzechowego rosnącego w
Ameryce.
Hilologfa *g. nauka o ma-
torji, o pierwiastku mate-
rjalnym.
Hiloteista g. uważający
świat materjalny za istotę
boską.
Hilozoizm *g. „filozof ja ży-
wej materji", sy.stem filo-
zoficzny Jońskiej szkoły w
6, .5 i i w. prz. Chr , wi-
dzący istotę świata w mate-
rji żyjącej i uduchowjiionfej.
Himatjon^. u staroż. Gre-
ków: narzutka noszona przez
mężczyzn i kobiety na chi-
tonie.
Hinc iiiae lacrimae i. siąd
te łzy;- stąd wypływa nie-
nawiść, żal, skarga.
Hinterland n. kraj leżący
za nadbrzeżnym (nadmor-
skim, nadrzecznym).
Hip- oh. także Hyp-.
Hipalaga g. podstawienie
jednego pojęcia za drugie.
HIparjon oh. Hipparjon.
Hiper-,' Hyper- g. na po-
czątku wyrazów odpowiada
polskiemu na4-.
HIperastenja *g. zupełna
bezsilność, wielkie osłabie-
nie.
Hiperbola g. w retor.: prze-
sadnia: w gteom.: Iłnja krzy-
wa, pochodząca z przecię-
cia stożka płaszczyzna.
Hiperbolicznle g. przesad-
nie.
HIperboreje g., Hiperborej-
czycy, u starożytnych ba-
jeczni mieszkańcy dalekiej
północy cieszący się wiecz-
ną wiosną; wogóje: miesz-
kańcy stref północnych.
Hiperemja *g. nadmierny
dopływ krwi , przekrwie-
nie.
Hiperestezja *g. nadmier-
na wrażliwość nerwów, nad-
ezułość.
Hiperfizyczny *g. nadnj.tu-
ralny.
Hiperfrenja '^ manja. sza-
leństwo.
Hiperjoński g. słoneczny.
HiperkrytycyzM ni. prze-
sadny krytycyzm; zbyt su-
rowa krytyka.
Hipermetryczny *;. wiersz,
wiersz, w którym sylab jest
o jedną za wiele.
Hlpermnezja 17. pamięć nad-
zw-yczajna. nadnaturalna.
Hiperprodukcta */. zbyt
obfita wytwórczość, nad-
produkcja.
Hiperstenja *g. chorobliwie
wzmożona działalność orga-
nizmu i siła życiowa.
HIpertrofja "g. nienormal-
ny przerofct jakiego organu;
nadmierne rozwinięcie się;
nadmierne odżywianie się.
Hipika^. znajomość wszyst-
kiego co dotyczy konia.
Hipjatra *g. lekarz koni,
weterynarz.
Hipjatrja g. nauka lecze-
nia koni.
Hipnologja *g, tcorja snu;
część psychologji o snach
i mai'zeniach sennych. ,
Hipnotyczny 'g. spowodo-
wany przez hipnozę; doty-
czący hipnozy.
If ipnotyzer .' wprawiający
w stan hipnozy.
Hipnotyzm *g. nauka o
snach wywołanych za po-
mocą hipnozy; objawy cie-
lesne i duchowe stanu hip-
notycznego; ob. Brajdyzm.
Hipnoza *g. sen sprowa-
dzony sztucznie za pomocą
wpły-.tumaffiiPtycznegojea-
nej osoby na dnigą.
HIpocentaur g. twór bajecz-
ny: poł konia, pół człowieka.
Hipocliondr|a g. chorobli-
wy rozstrój ducha, w^.gć-
rowana obawa o zdrowie
własne, usposobienie smut-
ne, zgryźliwe; śledzifr.iii .-
two; hipochondryk, f hory na
liipochondi-ję, śledziennik;
grymaśnik.
Hipocyklojda *g. krzy-Aa,
utworzona przez punkt okrę-
gu, znajdującego się we-
wnątrz drugiego okręgu i to-
czącego się po nim.
Hipodertnokliza *g. wstrzy-
kiwanie podskórne.
Hipodrom g. miejsce gdzie
w staroż. Grecji odbywa-
ły się wyścigi konne z wo-
zami; u Rzymian cyrk; dziś
arena cyrkowa, ujeżdżalnia.
Hipofag "g. żywiący się
mięsem końskim.
Hipogleum g. podziemie,
katakumby, grobowce.
Hipogryf *ij. jnit. koń skrzy-
dlaty z głową gryfa, pegaz.
Hipokaust g. przyrząd do
ogrzewania.
Hipokras *g. rodzaj wina
przyprawionego a. "likieru.
Hlpokratesa sztuka, sztuka
lekai-ska (Hippokrates — i-
mię lekarza greckiego).
Hipokratyczna "g. twarz,
twarz o zmienionych ry-
77
Hipokrene — Homagjalny
MBuli, Dzniicisająua śmierć
bJizką.
Klpokrene g. źródło, z któ-
rego woda daje natchnienie
popty< zn(<: wytrysło na gó-
rze Helikouie w miejscu,
cdzie 1'egaz uderzył kopy-
tem.
Hipokryta *g. obłudnik;
człowiek skryty, święto-
ek.
HIpokrytyka g. deklamacja
z muzyką.
Hipokryzja g. obłuda, uda-
wanie, uioszczerość.
Hipologja *g. ob. HIpIka.
Hipoman g. namiętny mi-
łośnik koni.
Hipomanja "g. przesadne
zamiłowanie do koni.
Hipopotam g. koń rzeczny
nilowy.
Hipostaza g. uprzedmioto-
wanie, uosobienie pojącia;
rozważanie istotnej cecliy
przedmiotu zamiast same-
go przedmiotu, a. bytu re-
alnego zamiast pojącia; is-
totne właściwości każdej
z H-ch Osób Trójcy Ś.; hi-
postazować, podstawiać byt
realny zamiast oderwanego
pojęcia, używać hipostazy.
Hipostyl " g. kolumnada
kryta z wierzchu.
HIpołaksa g. podporządko-
wanie.
Hipoteka 3. i nstytucja praw-
na, zabezpieczająca prawa
rzeczywistych właścicieli 0-
raz prawa osób ti'zecich do
nieruchomości; lokacja ka-
pitału na nieruchomości;
archiwum akt hipotecznych
dotyczących własności nie-
ruchomej; żart. pośladek;
hipotekować, zapisać do księ-
gi hipotecznej dług lub ja-
kiebądż prawo rzeczowe cią-
żące na nieruchomości; za-
bezpieczać swoją należność
łiipotecznie; hipoteczny wy-
k«z,wyciąg z ksiągi hipotecz-
nej, zawierający wyszcze-
gólnienie praw własności i
smian w tychże prawach,
oraz długów, ciążących na
majątku nieruchomym.
Hłpotekarjusz ni. wierzy-
ciel hipoteczny.
Hipołenuza g. przeciwpro-
stokątnia, prostokątnia, naj-
dłuższy bok trójkąta pro-
stokątnego.
Hipotetyczny g. niepewny,
przypuszczalny, prawdopo-
dobny.
Hipoteza g. przypuszcze-
nie, domysł; teorja oparta
na prawdopodobieństwie.
Hipotomja *g. anatomja ko-
nia.
Hipparjon *g. gatunek ko-
nia zaginionego, kopalnego.
Hippika ob. Hipika.
Hipsometr 'g. przyrząd do
mierzenia wysokości jakie-
go miejsca nad powierzch-
nią ziemi, polegający na
tej prawdzie, że woda wre
w, temperaturze tym niż-
szej, im mniejszemu ciś-
nieniu podlega.
Hipsometrja *g. sztnkamie-
rzenia wysokości miejsc,
czyli wzniesienia ich nad
poziom' morza; hipsomełrycz-
na mapa, mapa, na której są
wskazane różne wysokości
gruntu, farbami a. kresecz-
kami a. linjami i cyframi.
Histerja, Histeraigja *g. roz-
strój nerwowy (częstszy u
kobiet), nerwica. '
Histerotomja *g. operacja
rozcięcia macicy, cięcie ce-
sarskie.
Histeryk *g. (Historyczka),
cierpiący (cierpiąca) na hi-
sterję.
HIstochemja "g. dział che-
mji, badający skład komó-
rek i tkanek zwierzęcych
i roślinnych oraz procesy
chemiczne, zachodzące w
nich w czasie życia orga-
nizmu.
Hisłogienja, Hisłogieneza "g.
powstawanie tkanek.
Histoires k dormir debout
/. {utuar) ob. Contes i t. d.
Histologja *g. część ana-
tomji, badająca mikrosko-
pijnie komórki i tkanki
składające ciało i organy
ludzi, zwierząt i roślin.
Historia est magistra vitae
i. histoj-ja jest nauczyciel-
ką życia.
Historja^.-i. dzieje, dziejo-
pisarstwo; dziejoznawstwo;
opowiadanie, powieść, przy-
gody; rzecz osobliwa, spra-
wa, zdarzenie; awanturą,
zajście; li. naturalna, nauki
pi'zyrodnicze: zoologja, bo-
tanika, mineralogja.
Historiograf g. dziejopłs.
Historjografja g. pisanie hi-
storji, dziejopisarstwo, źró-
dła historyczne, dzieła tre-
ści historycznej.
Historjozofja *g. rozpozna-
wanie praw, rządzących fak-
tami dziejowemi, filozofja
historji, wykład filozoficz-
ny zasad historji.
Historyka "g. teorja pisa-
nia a. pojmowania dziejów
Historyzm *g. pogląd we-
dług którego każdy wytwór
ludzkiego ducha jest głów-
nie owocem całej dotych-
czasowej kultury, a także
rasy, otoczenia, w małej
zaś tylko części zarazem i
owocem uzdolnieria jed-
nostki, kt6ra ton wytwór
wprowadziła na świat.
Histrjoni. u dawnych Rzy-
mian aktor sceniczny; pug.
aktor, koraedjant.
Hiszpanka, broda przystrzy-
żona szpiczasto, na sposób
hiszpański; taV'aka barwy
cynamonowej.
Hizop g. robiiua z rodzi-
ny wargowych; odwar z tej
rośliny.
Hiaiit g. gatunek opalu.
Hjalurgja g. fabrykar >a
szkła.
Hjatus ob. Hiatus.
HJerarctia g. przełożony;
prałat w kościele greckim.
HJerarcłija g. ipóiń.j stop-
niowanie godności i urzę-
dów (kościelnych, świec-
kich, wojskowych).
Hieratyczne g. pismo, pis-
mo . egipskie kapłańskie ,
późniejsze, prostsze niż hie-
roglificzne.
Hjerodul g. niewolnik ka-
płański w daw. Fenicji.
Hierofant g. arcykapłan.
Hjerofilaks g. stróż świą-
tyni i świętości.
HJeroglif g. pismo znako-
we i obrazowe dawnych E-
gipcjan; pnen. pismo nie-
czytelne.
Hieroglifika g. sztuka od-
czytywania hjeroglifów.
Hierografika, HJerografia g.
święte pismo tajemne; sztu-
ka przedstawiania przed-
miotów świętych (w ma-
lowidłach, rzeźbach, opi-
sach).
- Hierokracja *g. kościelna
forma rządu; rządy kapłań-
skie.
Hieromancia *g., Hieroskopja
(f. wróżbiarstwo z ofiar,
szczególnie ze zwierząt po-
święconych na ofiarę.
Hieronimickie *^. pismo gła-
golica.
Hjełometr, Hjatetktf *g.
przyrząd do mierzenia ilo-
ści spadłego deszczu, desz-
czomierz.
Hjottowa wieść, smutna,
przerażająca, żałobna wia-
domość.
HI. Ikr. Hektolitr (eh.).
Hm. «itr. Hujus ntOMłs (ob.).
Ho chińt. potok, rzeka.
Hoang chińs. żółty.
Hoc age! t. to czyń!
Hoc animo liauri 1. weź to
sobie do serca.
Hoc annp 1. w tym roku.
Hoc erat In votls ł. to
właśnie było upragnione,
pożądane.
Hoc fac, quod cras fleri de-
bet 1. zrób dziś to co masz
zrobić jutro.
Hoch! n. niech żyje!
Hoctideutsch n. dzi8ibj.jzy
język niemiecki klas wy-
kształconych.
Hochstapler n. oszust na
większą skalę.
Hoc loco i. na tym miej-
scu.
Hoc sensu V. w tym zna-
czeniu.
Hoc volo, sic jubeo l. te-
go (ihcę, tak rozkazuję!
Hodegletyka 'g. wskazów-
ki sposobu nauczania w
wyższych zakładach nau-
kowych ; wstęp przygoto-
wawczy do studjów nad
jaką umiejętnością.
Hodle milil, cras łłbi ł. co
(Iziś mnie, jutro tobie.
Hodometr g. drogomierz,
narzędzie do mierzenia
przebytej drogi, do licze-
nia zrobionych kroków.
Hodia, Chodła, Hodzia tur.
nauczyciel duchowny u mu-
zułmanów.
Hofmana krople ob. Ano-
Jyny.
Hofrał n. radca nadwor-
ny (w Austrji i w Niem-
czech).
Holienzollernwetter n. po-
goda Hohenzolernów, pięk-
na pogoda, która, według
mniemania Prusaiów, to-
warzyszy uroczystym wy-
stąpieniom pruskich monar-
chów pod gołym niebem.
Hokus pokus, formułka u-
żywana przez magików i
kuglarzy: stań się, zmień
się!
Holajza ». dłóto półokrą-
głe do żłobienia w di'zewie
dziur oki-ągłych.
HolcszniŁ n. drzeworyt.
Holciruba n. śruba, jaką
się przymocowuje -przed-
miot metalowy do drzewa.
Holender, osadnik z Ho-
landji; wiatrak z dachem
ruchomy^ na nierupho^
inym budynku; dulat ho-,
lenderski; łuk zataczany na;
lodzie przez łyżwiarza; w
papierni przyrząd do ro-
bienia papki papierowej.
Holendernia, obora; gospo-
darstwo nabiałowe, zwane
tak od osadników holen-
derskich.
Holendrować /. zakreślać
łyżwami na lodzie linje e-
Kowate.
Holendry ».. msszyny w
papierniach do rozdrabnia-
nia i miażdżenia szmat; ra-
sa krów holenderskich, od-
znaczająca się mlecznością.
Holkiel n. hebel z ostrzem
półokrągłym do robienia
żłobków.
Holomełr *g. narzędzie do
mierzenia kątów.
Holować ». wlec na łań-
cuchach lub na linach inne
statki pod wodę; holownik,
statek używany do holowa-
nia innych statków.
Hołd śrgórnon. akt uległo-
ści lennika zwierzchniemu
panu; objaw ozci, szacun-
ku, czołobitności.
Hołoble mir. dyszle po obu
stronach konia.
Hołubić mir. pieścić, tu-
lić.
Hołubiec mir. potrawa z ka- '
szy jaglanej i kapusty.
Homagjalny ^{. wiernopodn
dańczy, hołdowniczy; homa-
Homagjum — Horoskop
»78
gjalna przysięga, przysięga
na wiorność tronowi.
Homagjum irl. hołd, boł-
ijownifitwo; przysiąjfa wier-
noSri składona najwyższej
whidzy.
Homalograficzna *g. mapa,
mapa przedstawiająca czę-
kc\ ziemi równe co Jo
)iowierzi.hni jalio figury
równoważne, choćby z usz-
czerbkiem podobieństwa do
ksztiittow naturalnych.
Homar ]. rak morski.
Home a. tom) własny do-
mek, własne rodzinne ogni-
sko.
Homeografja *g. przenie-
sienie starego druku na
płytą drukarską, aby z niej
czynić odbitki podobno do
dawnych.
Homeopata *g. lekarz le-
czący podług zasad liomeo-
patji.
Homeopatja "g. metoda le-
czenia wynaleziona przez
d-ra Hahuemanna, polega-
jąca na używaniu przeciw
chorobom takich środków
w dozacli bardzo drobnych,
które w dozach większych"
mogą wywołać u zdrowych
objawy tej samej clioroby;
homeopatyczny, zgodny z za-
sadami homeopafrji; przen.
drobny, bardzo mały.
Home-rule a. fom-rul) sa-
morząd.
Homeruler ob. Homruler.
Homeryczny g. epiczny, o-
pisowy; h. śmiech, niepo-
wstrzymany, g-ło^ny wy-
buch śmiechu.
Homespun a. dosl. przę-
dziwo domowe, krajowe:
tkanina gruba angielska w
rodzaju partu na .suknie ko-
biece.
Homicidium 1. mężobój-
stwo, morderstwo.
Homicidium necessarium 1.
zabójstwo we własnej o-
bronie.
Homilełyl(. Homileta g. wy-
kładający Pismo Św.
Homiletyl(a g. nauka umie-
jętnego układania i wypo-
wiadania kazań.
Homiija g. kazanie albo
nauka duchowna, wykłada-
jąca tekst Pisma Św.
Kominem experiri multa pau-
pertas iubet t. ubóstwo zmu-
sza człowieka wiele do-
świadczyć.
Kominem non odi, sed eius
yitia t. nie człowieka nie-
nawidz(;, lecz jego błędy.
Kominem te esse memento!
1. pamiętaj, że jesteś czło-
wiekiem.
Homines, dum docent, dłs-
cunt /. ludzie ucząc, uczą się.
Homines nihil agendo dis-
cunł małe agero t. ludzie przez
próżniactwo uczą się źle ro-
bić.
Hominis est errare, Inti-
pientis perseverare /. ludz-
ką rzeczą jest błądzić, głup-
ca oznaką trwać w błę-
dzie.
Homme d'affaires f. (om
dafferl człowiek oddany ro-
bieniu interesów, umiejący
prowadzić interesy; przed-
siębiorca, spekulant; pełno-
mocnik.
Homme de lettres/. (om do
letrj uczony, literat.
Komme d'esprit /. fom dei-
prtj człowiek rozumny, do-
wcipny.
Homme d'iłat /. (om dęła)
mąż stanu, polityk.
Homo t. człowiek; h. sa-
piens, człowiek obdarzony
rozumem; h. eruditus, czło-
wiek uczony.
Homocentryczny ni. mający
środek wspólny.
Homofoniczny *g. w muz.
jednogłośny, w którym gło-
sy nie występują samodziel-
nie, lecz są podporządko-
wane głosowi prowadzące-
mu melodję.
Homogien g. istota jedno-
rodna mająca te same na-
turę co i inna.
Homogieniczny *g. mający
tęż samą (co i inny przed-
miot) naturę, właściwość;
jednorodny.
Homograficzne *g. wydanie,
naśladujące wiernie ręko-
pis, lub stary druk (papier,
format i czcionki).
Homo homini lupus ł. czło-
wiek człowiekowi jest wil-
kiem t. j. człowiek nie cier-
pi człowiekai wyrządza bliź-
niemu nieraz wielo złego.
Homojuzja^. podobieństwo
co do istoty, co do treści.
Homologja ,.;. zgodność,
odpowiedniość; homologicz-
ny, zgodny, odpowiedni; po-
dobny; jednobrzmiący.
Homologizować*^. upodob-
niać, porównywać.
Homologumena g. księgi
Nowego Testamentu, któ-
rych autentyczność została
udowodnioną i uznaną.
Homomorficzny *g. równo»
kształtny, jednakiej z czym
postaci.
Komonimja^. w logice: dwu-
znaczność.
Homonimy g. wyrazy jed-
nakowo brzmiące ale róż-
ne znaczeniem, u^.lódilud
Homo novus 1. człowiek
nowy, osobistość nieznana;
parwenjusz, dorobkiewicz,
nowicjusz.
Homo proponit, Deus dispo-
nit 1. człowiek strzela a I^an
Bóg kule nosi.
Homo sapiens oh. Homo.
Homoseksualizm ni. zwy-
rodniały pociąg mężczyzny
do mężczyzny, kobiety do
kobiety.
Homo iR hominl deus /.
człowiek niech będzie bo-
giem dla człowieka.
Homo tum, humani nihil
a me alienum puto 1. jestem
człowiekiem i nic ludzkie-
go nie powinno mi być
jbcem (zwykle używa się
przez skrócenie homo tum).
Homo toties moritur, quoties
amittit tuos /. człowiek tyk-
razy umiera, ile razy tra-
ci swoich.
Homrul oh. Home-rule.
Homruler a. stronnik samo-
rządu w krajach ^^'. Brytanji.
Homunculus /. człowieczek,
człeczyna; w Fauście Goe-
thego: człowiek wytworzo-
ny w sposób chemiczny.
Honesta mors turpl vita p«-
tior t. zaszczytna śmierć
lepszą jest od hańbiącego
życia.
Honeste 1. okazale, suto,
gościnnie, godnie,przyzwoi-
cic, uczciwie, zaszczytnie.
Honestum non est semper,
quod licet t. niezawsze jest-
to zaszczytne, co jest do-
zwolone.
Honesty is łhe best policy
a. uczciwość jest najlepszą
(najkorzystniejszą) polityką.
Hongroise /. lągritazj ta-
niec węgierski.
Honnćte /. /otmtj uczciwy,
prawy, zacny.
Honneur et patrie y. fonór
e patri) honor i ojczyzna
dewiza orderu legji hono-
rowej.
Konny soit qui mai y pense
/, (onni sua ki mai i po"ł)
hańba temu, kto o tym źle
myśli (dewiza angielskiego
orderu Podwiązki).
Honor i. cześć, dobre
imię , godność , zaszczyt ;
h-y, zaszczyty , dostojeń-
stwa, odznaczenia; oznaki
czci; poważanie, szacunek;
w kartach: najwyższe kar-
ty atutowe; czynić h-y domu,
wypełniać obowiązki gospo-
darza względem gości; od-
dać h-y (o wojsku) prezen-
tować broń, spełniać prze-
pisane oznaki uszanowania;
mieć sobie za punict h-u, po-
stanowić sobie; honorowy,
mający poczucie godności
osobistej, nieskazitelny,pra-
wy; h. ufząd, bezpłatny; ty-
tuł h., nadany dla okazania
czci; członelc h., nierzeczy-
wisty, nieczynny, tytular-
ny; dług h., dług zaciąg-
nięty bez rewersu; dług
wynikający z przegranej
(zwłaszcza w karty); sąd h.,
sąd polubowny, działający
z mocy układu nienotarjal-
nego; h-owa sprawa, sprawa,
w której o honor idzie; po-
jedynek.
Honorable /. foiiorabl),Mo-
norabilis i. godzien czci ,
iizacunku, szanowny; czci-
godny.
Htnorant ni. płacący we-
ksel.
Henorarjum 1. jednorazo-
we wynagrodzenie pienięż-
ne za usługi, za pomoc
(lekarza, adwoliata, literata
i t. p.), czesne.
Honorat ł. osoba akceptu-
jąca weksel na rachunek
drugiej osoby.
Honoratiores t. (Komoraci-
orttt osoby wyższe dosto-
jeństwem, członkowie wyż-
szych stanów; znakomito-
ści; ludzie najgodniejsi sza-
cunku.
Honoratus 1. za.szczycony
godnościami.
Honores mutant moret, sed
raro in meliores 1. zaszczy-
ty zmieniają obyczaje (czło-
wieka), ale rzadko na lepsze.
Honor est praemium yirtutis
1. '^icAd jest nagrodą cnoty.
Honoris causa 1. dla za-
szczytu.
Honorować 1. składać cześć,
otaczać objawami szacunku,
uznania; dawać honorarjrim,
wynagradzać ; honorowanie
weksla, zapłata wekslu przez
osobę, na którą został wy-
stawiony.
Honos alit artes 1. sztuka
wymaga uznania.
Honos habet onus /. god-
ności nakładają ciężary.
Konwedzi vctg. dosl. obroń-
cy kraju:, wojsko wyłącznie
węgierskie, nie należące do
wspólnej armji austro- wę-
gierskiej; iandwera węgier-
ska.
Kopale mir. taniec kozak.
Hoplici g. wojsko piesze,
pancerne, ciężko zbrojne,
a dawnych Greków.
Horae canonicae 1. stałe
godziny, przeznaczone na
odnawianie przez kapłanów
pewnych przepisanych mo-
dlitw; stała godzina powro-
tu do domu, jedzenia i t. d.
Horae Diumae /. ob. Diur-
nalik.
Horda iai. dziki tłum,
zgraja; obóz, koczowisko
(tatarów), koczujące plemię,
tłuszcza wojsk rabująca i
paląca w czasie napadów.
Horendum oh. Horrendum.
Homista ». trębacz grają-
cy na trąbce sygnałowej.
Horodykt *g. zegar, kompas.
Horodyszcze mir. grodzis-
ko; uroczysko.
Korografja, Korologjografja
*g. ob. Gnomonika.
Horokilometrowy, Korokilo-
metryczny ni. przyrząd, przy-
rząd mierzący cza.^ i dro-
gę przebytą,
Korologjografja 'g. sztuka
robienia kompasów.
Horoskop g. przepowied-
nia losu człowieka ze sta-
79
Horrendum — Ilymnologja
nu gwiazd w chwili przyj-
ścia jego n:i iSwiat; wróżba
prżysztośi;i; wykaz długo-
ści dnia i nocy w różnych
miejscach i o każdym cza-
sie; jyrzen. wróżba, widoki
na przyszłość.
Horrendum 1. rzecz strasz-
na, i>knipn(iS('\
Horribile dictu t. strach
mówić, o zgrozo!
Horror 1. strach; zgroza,
okropnof;ć; h. V8CUi, obawa
próżni; przyroda nie znosi
pustej przestrzeni.
Hors commerco /. (or *o-
Mersy wytwornie mający być
przedmiotem handlu, wy-
produkowany nie na handel.
Hors concours /. lor ką-
kurj \)0 za konkursem; zrze-
kający si(; nagrody, lecz u-
biegający się o uznanie.
Hors de combat /. ior do
kąha) niezdolny dc walki;
nienalażący do wslti.
Hors d'oeuvre /. lor daitr)
przydatek, przystawka; da-
nie na stół nie liczące si<^
do potraw, np. masło, rzod-
kiewka i t. p.
Hors ligne /. fer Itń) nie-
pospolity, nietuzinkowy.
Hortolog ni. znawca i mi-
łośnik sztuki ogrodniczej.
Hortologja nł, sztuka ogrod-
nicza.
Hortykultura nt. ogrodnic-
two.
Horyzont .9. widnokrąg; po-
ziom; zakres, krąg. (np, wie-
dzy, umysłu, działalności).
Horyzontalny ni. poziomy.
Hosa o>>. Hausse.
Hosanna hef>T. zawitaj! lia-
nie zbaw nas! wspomóż!,
zbaw!
Hosjer ob. Haussier.
Hospes hostis i. cudzo-
ziemiec — to nieprzyjaciel.
Hospice /. (ospis), Hospi-
cjum ł. kia.sztor służący za
schronienie dla podróżnych,
pielgrzymów; dom przytuł-
ku, schronisko, przytuli-
sko.
Hospitant ł. w uniwersy-
tetach galicyjskich: słu-
chacz uniwersytetu nie za-
pisany do rzędu studen-
tów, lecz uczęszczający na
prelekcje w charakterze go-
ścia.
Hospodar młr. pan, tytuł
panujących w dawnej Li-
twie, oraz książąt na Mul-
tanach i Wołoszczyźnie.
Hossa ob. Hausse.
Hosti frontem, peclus amica
i. nieprzyjacielowi stawić
czoło, przyjacielowi serce.
Hostia/. Komunikant, opła-
tek poświęcony spożywany
przy Kumunji Św.; Prze-
najświętszy Sakrament.
Hotel /. dom w którym
stają podróżni, zajazd.
Hotel garn! /. mieszkaniu
do najęcia z urządzeniem
domowym i usługą, hotel.
Hotel Lambert, pałac ksią-
żąt Czartoryskich w Pary-
żu, mieszczący zakład nau-
kowy dla Polek.
Hotantot, murzyn z połu-
dniiiwej Afryki; pnen. czło-
wiek dziki bez oświaty.
House o( Commons a. ihaus
of kummiins) izba gmin w
parlamencie angielskim.
House Ol Lords a. Peers
fhaus of lords a. pirsi izba
lordów a. parów.
Howasi, lud góralski, za-
mieszkujący wnętrze Mada-
gaskaru, do 1895 r. panu-
jący nad całą wyspą.
How do you do o. (hau du
ju du) jak się pan (pani)
miewasz?
Hozanna oh. Hosanna. -
Hoży nilr. czerstwy, żwa-
wy.
Hrabia «. [«e».j tytuł, po-
środui między baronem a
margrabią.
Huf «., Hufiec oddział woj-
ska nieoznaczonej liczby;
knpa, zastęp.
Hugonoci /. wyznawcy
nauki Kalwina we Francji
(w XVI wieku prześlado-
wani jako innowiercy).
Huls cios [tli kloj przy
drzwiach zamkniętyc'i.
Huissier /. (uisje) odźwier-
ny; woźny przy są4ach.
Hujus anni 1. tego roku.
Hujus mensls ł. tego mie-
siąca.
Hukier hol. dwumasztowa
łódź rybacka holender.ska.
Hulaszczy młr. birbancki,
rozpustny.
Huligan oh. Chuligan.
Hultaj mir. nicpoń, gał-
gan, włóczęga, próżniak.
Humana non sunt turpia 1.
(co) ludzkie (to) nie hańbi.
Humaniora /.nauki wszech-
stronnie kształcące, głów-
nie łacina i grecki; litera-
tura klasyczna.
^ Humanista nł. człowiek wy-
kształcony wszechstronnie
na podstawie klasycyzmu;
humanistyczne studja, studja,
do których potrzebną jest
dokładna znajomość języ-
ków starożytnych.
Humanitarny nł. ludzki, ła-
godny, oparty na oświacie
i miłości bliźniego; h-e nau-
ki, zajmujące się umysłową
stroną człowieka.
Humanitaryzm nł. kierunek
komunistyczny we Francji
około r. 1839; zwolennicy
jego głosili równość i bra-
terstwo ludzi i wierzyli w
bezgraniczne doskonalenie
się człowieka (od tytułu
wydawnictwa: „Journal hu-
manitaire").
Humanizm ni. kierunek,
przyjmujący nauki, sztukę
i literaturę grecko-rzym-
ską jako najlepszy środek
kształcący i doskonalący u-
raysłowość ludzką.
Humanizować nł. czynić
ludzkim, łagodzić, uoby-
czajać; humanizowana ospa,
szczepionka ospy zaczerp-
nięta z człowieka dla za-
szczepienia jej na innym
człowieku.
Hurłianum est errare ł. ludz-
ką rzeczą jest błądzić.
Humbug a. szarlatanerja
amerykańska, blaga, kłam-
stwo, oszustwo; kaczka, puf .
Humerał irl. biała chusta,
którą kapłan olcrywa szyję
i ramiona podczas Mszy
świętej.
Humillter ł. biednie, ubo-
go; podle, uniżenie.
Hummock a. (humukl pa-
górek utworzony z kawa-
łów kry podbiegunowej,
spiętrzonych jeden na dru-
gim.
Humor ł. usposobienie, na-
strój ducha; wesołość, do-
wcip; wesołe i dowcipne
traktowanie ludzkich sła-
bości; być w dobrym (ró-
żowym) humorze, być bar-
dzo wesołym; żarł.hyć pod-
chmielonym; humory, płyn-
ne składniki organizmu
ludzkiego (pojęcie przesta-
rzałe).
Humoreska [«.] krótki utwór
literacki a. muzyczny, pe-
łen pogodnego humoru.
Humorysta nł. autor, pi-
szący z humorem, dowci-
pem, rozśmieszająco; upra-
wiający literaturę humory-
styczną.
Humorystyka nt. utwory
literackie nacechowane hu-
morem; wydawnictwa hu-
morystyczne; «>o». rzeczy
lub czyny śmiejzne, naiw-
ność, niedołęstwo, niekon-
sekwencje odkrywane- w
czynach ludzkich, niekiedy
ze złej woli płynących; hu-
morystyczny, pobudzający do
wesołości, śmiechu; zabaw-
ny , wesoły , satyryczne -
dowcipny.
Humus ł. ziemia urodzaj-
na, czarnoziem, próchnica.
Huncfot, Huncwot n. łotr,
nicpoń.
Hunderweight a. (Sndertiejt)
centnar angielski = 50 kilo-
gramom.
Hundsfeld n. Psie pole.
Hunter a. (hdnlr) koń my-
śliwski.
Hifragan karaibs. straszna
burza z wiatrem, gwałtow-
ny wicher.
Hurdlerace a. (hórdlres)
wyścigi konne połączone
z przeskakiwaniem sztucz-
nych przeszkód.
HuroA, HuroAska formacja,
grupa skał osadowych azo-
icznych młodszych, (od na-
zwy jeziora i plemienia w
Anier. Półn.).
Hurt n. zbiorowa, ryczał-
towa sprzedaż a. ku|*no;
hurtem, zbiorowo, ryczał-
tem; hurłowny, ryczałtowy,
w większej ilości, nie dro-
biazgowy, na wielką skalę:
hurtownik, sprzedający hur-
tem, ryczatteiii; angrosista.
Hurys, Huryski ar. w wie-
rzeniach maliometan wiecz-
nie młode i piękne dzie-
wice, oczekujące wiernych
w kraju Mahometa.
Husarja wtg. husarze; pułk
huFarski.
Husarz ttęg. dawny jeź-
dziec polski, ciężko zbroj-
ny, w przyłbicy, ze skrzy-
dłami u ramion, zbrojny
kopją, kopijnik.
Husiar mir. gęślarz.
Husyci, zwolennicy nauki
reformatora Husa, sekta re -
ligijna w Czechach w XV
wieku.
Husydzi »h. Chasydzl.
Huta «. zakład przemy-
słowy przerabiający rudę
na metal; fabryka szkła;
hutnictwo, fabrykacja szkła;
otrzymywanie metali z rud
kruszcowych.
Huzar ie(g. żołnierz, lek-
kiej jazdy ubrany z wę-
gierska.
Hy- oh. także Hi- i Hj- .
Hybryd, Hybryda ł. stwo-
rzenie pochodzące z pomie-
szania dwu rozmaitych ga-
tunków, dwu ras; miesza-
niec;wyraz utworzony z 2-ch
języków.
Hybrydyzm nł. mieszanie
ras, gatunków, krzyżowanie
ras.
Hycel n. czyściciel, opraw-
ca, rakai'z; łotr, szubrawiec.
Hydepark a. (hajdpark) pu-
bliczny park i zwierzyniec
w Londynie.
Hydra ff. mityczny po-
twór o siedmiu głowach,
które po ścięciu odrastały,
zabity [irzez Herkulesa; ro-
dzaj polipa 'słodkowodnego;
przen. złe ( iągic szerzące
się, trudne do wykorzenie-
nia.
Hydrargyrum g. [<.] mei'-
kurjusz, żywe srebro, rtęć.
Hymen a. ,u staroż. Gre-
ków bożek małżeństwa wy-
obrażany w postaci skrzy-
dlatego chłopca z zapaloną
pochodnią i zasłoną; mał-
żeństwo; uroczystość zaślu-
bin, wesele.
Hymn q. pieśń uwielbie-
nia, utwór liryczny odzna-
czający się wyższym polo-
tem myśli, wzniosły tre-
ścią i uastrojeui; pieśń sła-
wiąca wielkość i potęgę a.
dobroć Boga,
Hymnologja *g_. nauka u
Hyperjon — Ignorować
^
bymnach; histurja i li-
teratura śpiewu icościel -
nego.
Hyperjon g. mii. jt>den z Ty-
tanów, rodzicami jego byli
Tran i Gea, dziećmi zaś
Heljos, Selene i Eos; sam
Heijos, wcielenie światła i
piękna.
Hypostyl 'y. kryty krużga-
nek, kryta kolumnada.
Hyr,Chyrtf(;.9. [sic.] głos, e-
cho; wieść,pogło.ska; rozgłos.
Hyz, Chys, wiatr pomyśl-
ny; pole otwai-te.
Hyzop g. roślina aroma-
tyczna używana do potraw
i jako lekarstwo.
Ib. a. Ibid. tkr. Ibidem 1.
tamże, w tym samym miej-
scu, w tymże dziele, na
tejże stronicy.
Iberja g.-l. starożytna na-
zwa Hiszpanji i Portugalji.
Ibi patrIa, ubi bene ł. uh. Ubi
bene etc.
Ibis g. ptak czaplowaty,
żyjący w Afryce Półn.
Iblis, Eblis ar. wódz sza-
tanów, duch ciemności (u
Mahoiuetan).
Ibn a. Ebn, Ben ar. syn.
Ibsf.nista nt . zwolennik
ibsenizmu; naśladowca Ib-
sena.
Ibsenizm »Ł kierunek pe-
symistyczny, polegający na
walce indywidualności wy-
liujałej, etycznej, z otocze-
niem powszednim, stworzo-
ny przez dramatoi)isarza
norweskiegfi Ibsena 1 1828 —
1000).
I. C. skr. Jezus Chrystus.
Ica skr. Jeyjsh Colonisation
Association {u/>./.
Iceberg skand, (itherg a.
ajsherg) góra lodowa pływa-
jąca po morzu.
Iceblink a. lajshUnk) biały
odblask śniegów i lodów
na niebie podbiegunowym.
Ich kenne meine Papenhei-
mer n. wiem dobrze z kim
mam do czynienia.
Ichneumon g. ezczur Fa-
raona.
Ichnografja *g. sztuka kre-
ślenia planów.
Ichor g. n Homera: krew
bogów.
Ichtjofag g. człowiek ży-
wiący si^ rybami.
Ichłjograłja *g. opisanie
rjh.
Ichtjolit *g. skamieniałość
ryby przedpotopowej (ko-
4)alna).
Ichłjolog 'g. uczony Ziiaw-
<:a ryb. opisujący ryby.
Ichtjologja ''g. historja na-
turalna ryb.
Ichtjomis *g. ptak kopalny
uzębiony z kadłubem ryby.
Ichtjomorficzny *g. mający
kształt rybi.
Ichtjomorfit, Ichtjotypolit "g.
odcisk ryby na kamieniu.
Ichłjosaurus *g. rybo-ja-
szczur (olbrzymie zwierzę
przedpotopowe).'
Icłus gratiosus 1. doil. cios
łaski: cios ostatni, śmier-
telny.
Iczoglan, Iczogłan tur. po-
kojowiec turecki.
Id. skr. ob. Idem.
Idea g. pojęcie wyobra-
żenie, pomysł, myśl, po-
gląd; myśl przewodnia; is-
tota rzeczy; cel dążeń; Ideo-
wiec, człowiek działający
w jakim kierunku nie dla
interesu własnego ale dla
idei.
Ideacja ni. władza umy-
słowa wytwarzania pojęć;
działanie wyobraźni; wy-
twarzanie i łączenie pojęć.
Idealista ni. zwolennik i-
dealizmu zapatrujący się
na rzeczy idealnie, nie tak
jak rzeczywistość wskazu-
je; marzyciel.
Idealistyczna filozofja oh.
dealizm.
Idealizm ni. dążenie do
jiiknaj wyższej doskonałości;
kierowanie się ideałami i
ideami a lekceważenie wa-
runków rzeczywistych; ma-
rzyc ielstwo; teorja filozo-
ficzna, według której my
nie znamy przedmiotów,
tylko wrażenia od nich od-
bierane, te więc jedynie
mają dla nas byt rzeczy-
wisty (przeciwieństwo —
realnm)-, I. realny teorja fi-
lozoficzna usiłująca pogo-
dzić idealizm z realizmem:
i. w estetyce: wymaganie,
ażeby sztuka w utworach
swoich upiększała, udosko-
nalała zjawiska spotykane
w przyrodzie.
. Idealizować nt. kształtować
coś podług wyobrażenia i-
dei, dążyć do urzeczywist-
nienia wymarzonej dosko-
nałości, wyobrażać sobie,
że coś jest doskonałym, u-
piększać w myśli; przece-
niać.
Idealny 1. urojony, wyma-
rzony, doskonały, wzoro-
wy; istniejący tylko w my-
śli, ale nie w rzeczywi-
stości; duchowy; Idealnleć,
przyjmować cechy ideału,
stawŁĆ się idealnym.
Ideał t. wcielenie idei;
cel dążeń szlachetnych ,
wzór niedościgniony, do-
skonałość; osoba uwielbiana.
Idie flxe /. (idefiktj pew-
na myi! siale zajmująca u-
mysł; zboczenie umysłowe.
Ideja oh. Idea.
idem 1. ten sam, to samo,
podobnież; I. per Idem, do-
wodzić tego samego przez
to samo.
•Idem AccIo, quod TItio jut
esło 1. równe prawo dla
wszystkich (tak dla Akcju-
sa jak i dla Titjusa).
Identyczny ni. taki sam,
jednakowy, równoznaczny;
identyczność, tożsamość, je-
dnoznaczność.
Identyfikacja ni. utożsa-
mianie; Identyfikować, brać
jedno za drugie; uważać
dwa przedmioty za jedna-
kowe; utożsamiać.
Ideodynamlczny ob. Ideomo-
łoryjny.
\ Ideogienja *g. nauka o po-
wstawaniu wyobrażeń, po-
jęć.
Ideografja *g. pismo uży-
wające zamiast naszych gło-
sek — znaków, wyrażających
pojęcia, np. pismo chiń-
skie.
Ideogram *g. znak ideogra-
f iczny, znak na piśmie, wy-
rażający pojęcie.
Ideolog *g. marzyciel.
Ideologja *g. nauka o po-
jęciach, o ideach; marzy-
oielstwo.
Ideomotoryjny ni. ośrodek,
miejsce w mózgu. h(^dące
siedliskiem wyobrażeniu ru-
chowego oraz będące miej-
scem wyjścia bodźca wy-
wołującego ruch ; i-e ru-
chy, wykonywane bezwied-
nie podczas my.^lenia o nich.
Ideoplastja "g. wpływ wy-
obraźni na ciało: wpływ jej
na przedmioty znajdujące
się zewnątrz osoby, która
powzięła jakieś wyobi"aże-
nie.
Id esł 1. to jest, to znaczy.
Id facere laus est, quod
decet, non quod licet i. chwa-
łą jest czynić to, co się go-
dzi, a nie to co można/
Idjobiasty *g. komórki ro-
ślinne różne od sąsiednich
komórek tkanki jednorod-
nej.
Idjodynamiczny *g. będący
źródłem własnej siły.
Idjoelektryczne *g. claia,
złe przewodniki elektrycz-
ności.
Idjolatrja *g. uwielbianie
siebie samego.
Idjom, idjomat g. nni-zecze
prowincjonalne, djalekt.
Idjomatografja, Idjomatolo-
gja *g. nauka o gwarach,
opis narzeczy, l>adanie na-
rzeczy.
Idjopatyczny *g. właściwy
spbie, samodzielny; idjopa-
tyczna choroba, samoistna,
niezależna od innej cho-
roby.
ld|oplazma 'g. i-zęść pro-
toplazmy.
Idotynkrazja 'g. usposobie-
nie organizmu do odczu-
wania popędu lub wstrętu
ku pewnym rzeczom, zapa-
chom, barwom i t. p.
Idjota g.-t. niedołężny u-
mysłowo, głupowaty; nie-
uk; idjocieć, niedcftężnieć
pod względem umysłowym;
stawać się idjotą.
idjotykofl g. słownik wy-
razów gwarowych używa-
nych w jakiej okolicy.
Idjotyzm 'g. właściwość
języka lub narzecza; nie-
dołęstwo umysłowe, głupo-.
watość.
Idol g.-l. wyobrażenie boż-
ka; bożyszcze.
Idolatrja g. bałwochwal-
stwo.
Idy t. dzień 1.5-sty mar-
ca, maja, czerwf a, paździer-
nika dzień i:^-sty innego
miesiąca.
Idylla g.-l. obrazek z ży-
cia sielskiego, sielanka; poe-
mat sielankowy, bukolika;
idyliczny, sielankowy, pa-
sterski, prosty, niewinny.
Ignayis semper feriae sunt
/. leniuchy moją zawsze
święto.
Ignem lgnę Incitare 1. do-
lewać oliwy do ognia.
Igni eł ferro 1. ogniem i
mieczem.
Ignis et aguae inłerdictio
1. zakaz ognia i wody (for-
muła używana w staroź.
lizymie przeciwko wypę-
dzarym z kraju).
Ignominja 1. hańba, sro-
mota, zniewaga.
Ignoramus et ignorabimus L
nie wiemy i wiedzieć nie
będziemy (słynne orzecze-
nie Du Bois Eeymcnda, fi-
zjologa berlińskiego, doty-
czące kwestji będących po-
za granicami naszego po-
znawania przyrody).
Ignorancja t. niewiado-
mość, nieświadomość, brak
nauki, nieuctwo.
Ignorant 1. nieświadomy
czego, nieuk; człowiek ciem- ■
ny-
Ignorantia jurls nocet /.
nieznajomość prawa szko-
dzi.
Ignorantyzm ni. system u-
trzymywania ciemnoty.
Ignoratio elenchl t. zgu-
bienie wątku w rozumo-
waniu.
Ignoratio legis, Ignoratio
juris t. nieznajomość pra-
wa; i. legis neminem excusat
nieznajomość prawa nie u-
niewiunia nikogo.
Ignorować 1. nie chcieć
o czym wiedzieć, nie chciefi
znać, lekceważyć; patrzeć
przez szpai'y na kogo a.'
na co.
jd^
Ignoscas — Immatrykulować
Ignoscu aliis multa, nihil
tlbi t. przebaczaj innym wie-
le. ni<; subie.
Ignoti nulla cupido ł. nie
pożądamy tego, czego nie
znamy.
Ignotum per Ignotiut /. nie-
znane (niewiadome) przez
jeszcze bardziej nieznane
(domyil. objafiniać).
Ignotus 1. nieznany.
Igumen ob. Ihumen.
I. H. S. tkr. In hoc signo
a. In hoc salus: w tym zna-
ku (zwyciężysz), tu zbawie-
nie; też tkr. Jesum habemus
socium: Jezusa mamy za
towarzysza (godło Jezui-
tów).
Ihumen g. [»(<r.J,ihumenja,
przełożony (przełożona) kla-
«toru obrządku wschod-
liogo.
Ikar g. mit. młodzieniec,
Ictóry na skrzydłach wos-
kiem przylepionycł; wzniósł
ię w górę, a gdy słońce
topiło wosk, spadł w mo-
że; lot ll(ara. doznanie za-
.vodu w zbyt śmiałych i
imbitnych projektach; po-
oty Ikara, zbyt wysokie,
liedoścignione dążenia.
Ikarja g. wymarzona krai-
la szczęścia (nazwa z utwo-
u komunisty franc. Ca-
lefa).
Ikona g. [/•.] obraz wize-
■uuek.
Ikonodul "g. obrońca czci
brązów świętych.
Ikonografia *g. opisanie
starożytnych obrazów i po-
mgów; badanie obrazów,
zeźb i utworów sztuki
hrześcijańskiej pod wzglę-
em religijno - historycz -
ym.
litonokiasta *g. przeciwnik
zci obrazów; burzyciel o-
inusów, obrazoburca.
) Ucoaolatrja g. fpóiń.) czozo-
ie obrazów, jako uzmyslo-
ieiiia bóstw i świętości.
Ikonologja g. znajomość
ymbolicznego znaczenia o-
razów, znajomość sposo-
ów używania symbolów w
brązach.
Ikonostas g. [r.] ścianka
obrazami pomi^ilzy ua-
■ą a prezbiterjUm W cer-
wi.ich.
Ikosaedr g. dwudziosto-
;iau, bryła foremna, ogra-
iczona dwudziestu trójką-
imi równobocznemi.
II a perdu son latln /. fil a
erdii tą latf) stracił głowę,
apomniał języka w gębie.
Ilaroha </. dowódca oddzia-
i jazdy w staroź. (Jrecji,
IldIz-KJosk, rezydencja s ał-
ina w Konstantynopola.
Hej. w daw. wojsku groc-
im oddział jazdy z 200
idzi.
II falt le bon apttre / (ii
fe m bą napotr> udaje do-
brego człowieka, ale nie
można mu ufać.
II faut avolr le courage de
son opinion /. fil /o Cauuar
Id kurai da są nopinjąj trze-
ba mieć odwagę podtrzy-
mywania swego zdania. ■
II faut laver son lingę sale
dans la familie /. (tl Jo lauc
są lęi tut da" la Jamij) nio
wywlekać brudów rodzin-
nych.
II faut que la jeunesse se
passe /. ((/ /o ko la żónes só
pasj trzeba, żeby się mło-
dość' wyszumiała.
II faut souffrir pour etre
belle /. lii fu sufrir pur etr
bel) trzeba i przecierpieć,
chcąc być piękną.
Iliacos intra muros pecca-
tur et exłra 1. dusi. wownątrz
ti'ojańskich murów grzeszy
się i zewnątrz: wina po jed-
nej i po drugiej stronie.
tijada g. epopeja Homera
o wojnie Trojańskiej.
lllacja srl. żądanie jednej
ze stron hipotecznego za-
bezpieczenia praw, w di'o-
dze procesu dochodzonych;
wniesienie do sądu, że po-
minięto czyn ważny przy
wprowadzeniu sprawy; do-
chód, przychód ; illacyjny,
jednostronny.
Ulata irl. wniosek, mają-
tek posagowy żony, wiano.
Illegalny /. nielegalny.
IllegItimI thori 1. niepra-
wego łoża, nieprawy.
Ule hodie et ego cras t. on
dziś a ja jutro.
illicite c. w sposób niedo-
zwolony.
Illogistyczny *g. nielogicz-
ny-
lllustrissime! /. najdostoj-
niej.szy! najprzewielebnioj-
szy! (tytuł nadawany wyż-
szym duchownym i rekto-
rom uniwersytetów^.
II ne faut jurer de rien /.
(ii no fu iiire do rjęj nie
trzeba .się niczego zarze-
kać.
II ne faut prendre rien au
traglque, ii faut prendre tout
au serieux /. i'l itó Jo pru."dT
rji nu truiik, tl jo pra"d7 lu
tu .sertoi niczego nie trzeba
brać tragicznie, wszystko
trzeba brać rozważnie.
II n'est pire sourd que celui
qui ne veut enłendre /. (U ne
pir sur ku soiUt ki no wó
U^ta"dr) najbardziej głuchy
jest ten, kto nie chce sły-
szeć.
II n'est point de sot metier,
II n'y a que de sottes gens /.
fil He puf do tu mtlje, ii nja
ko dó tut ia") niema głupie-
go rzemiosła, tylko ludzie
bywają głupi (każde rzemio-
sło jest godne poszanowa-
nia, lecz niezawsze ludzie
umieją swoje rzemiosło wy-
konywać).
II nest si bonne socićtć qui
ne se quitte /. (ii ne si tion
st/sjete ki no su kit) nawet i
najbardziej dobrane towa-
rzystwo rozstaje się.
II n'y.a pas de bonne f£te
sans iendemain /. (ii »jd pa
dó bon Jet sa" la^dmęj po
każdym święcie następuje
dzień powszedni (o który
zawczasu trzeba także się
troszczyć).
II nya que.le premier pas
qui coDtey. (ii nja ko ló pró-
mje pa ki kutj dosl. tylko
pierwszy krok wymaga wy-
siłku: najtrudniej zdecydo-
wać się.
Ilota ob. Heloła.
iluminacja t. nadzwyczaj-
ne oświetlenie gmachów, u-
lic z powodu uroczystości;
kolorowanie farbami.
Iluminat i. dosl. oświecony:
zwolennik powrotu ludzko-
ści do urządzeń patrjar-
chc'nych (nazwa wolno-,
myślnych sekciarzy nie-
mieckich z końca wieku
18-go, którzy stawiali so-
bie za cel szerzenie oświa-
ty w duchu swych pojęć o
wolnej woli i religji na-
tury).
Iluminator 1. ten, kto o-
świetla: okna, kajuty okrętu;
kolorujący rysunki farbami.
Iluminować t. oświetlać u-
roczyście świecami, latar-
kami; ozdabiać farbami, ko-
lorować.
Ilustracja 1. rysunek do-
dany celem objaśnienia;
czasopismo perjodyczne o-
zdobione rycinami; przen.
fakt przytoczony jako przy-
kład dla stwierdzenia jakiej
myśli ogólnej, objaśnienie.
Ilustrator /. rysownik ro-
biący ilustracje; objaśniają-
cy fakty.
Ilustrować 1. ozdabiać; ob-
jaśniać tekst rysunkami; o-
zdabiać rycinami, wyjaś-
niać, wyświetlać.
Iluzja /. złudzenie; deli-
katna jedwabna tkanina
przezroczysta; iluzyjny ob.
Iluzoryczny.
Iluzjonerstwo , kai-mienio
się złudzeniami, kierowanie
się nadziejami złudnemi,
nieziszczalnemi.
Iluzjonista nł. dający się
powodować złudzeniom.
liuzjonizm ni. tcorja, we-
dług której wszystko, co po-
znajemy, jest złudzeniem
naszym.
Iluzoryczny n<. złudny , zwo-
dniczy, pozorny.
ii y a des juges i Berlin /.
(ii ja de iii: a Berl(i dusi. są
sędziowie i w Berlinie, spra-
wiedliwość wszędzie zwy-
cięży.
Imaginacja 1. wyobraźnia,
fantazja; urojenie, przywi-
dzenie; imaginacyjny. urojo-
ny, istniejący tylko w wy-
obraźni; skłonny do urojeń.
Imaginatyk ni. chory na i-
maginację, fantastyk, pełen
przywidzeń.
Imaginować 1. wymyślić,
wymarzyć, przedstawiać so-
bie w myśli, wyobrazić so-
bie.
Imago 1. obraz, wizeru-
nek; owad zupełnie wy-
kształcony.
imakuiacyjny ł. nieskazi-
telny.
Imam, iman ar. uczony
duchowny mahometański,
przełożony meczetu, sędzia
duchowny.
Imanencja, Imanentny ob.
Immanencja, Immanentny.
Imatrykulacja, Imałrykulo-
wać ob. immatrykulacja. Imma-
trykulować.
imaż /. obraz, wyobraże-
nie.
Imberb 1. młodzieniaszek,
gołowąs.
Imbibicja ni. wsiąkanie;
zdolność pochłaniania wo-
dy właściwa tkankom zwie-
rzęcym i roślinnym.
Imbrem in cribrum gerere ł.
lać wodę na przetak.
Imbroglio w. (imbroljoj za-
mieszanie , zawikłanie; w
mui. złączenie dw.ich tema-
tów muzycznych u róźnyn-
takcie.
Imbryk tur. naczynie do
naparzania herbaty, kawy.
Imigracja, Imigrować ob.
Immigracja, immigrować.
Imitacja t. naśladowanie,
naśladownictwo; r.rccz pod-
robiona.
Imitator ł. naśladowca.
Imitatorum servum pecus
t. naśladowców niewolnicza
trzoda.
Imitować /. naśladować,
podrabiać co; być podob-
nym; wyglądać jak co.
Immacuiata ł. Niepokala-
na; I. Conceptio, Niepokala-
ne Poczęcie N. Marji Panny.
Immanencja ł. przyrodzo-
na właściwość jakiego przed-
miotu, w nim tkwiąca; w
teologji: nieodłączność przy-
rody od ducha bożego, któ-
ry w niej tkwi.
Immanentny ^ wewnętrzny,
tkwiący w jakiej rzeczy a.
pojęciu, właściwy tej rze-
czy, temu pojęciu.
Immaterjalizm nł. pogląd
przeciwny materjalizmowi,
uznający duszę za istotę
nieci elesną; pogląd zaprze-
czający bytu materji, uzna-
jący ducha za byt jedyny.
immatrykulacja ni. wpisa-
nie w poczet studentów u-
niwersytetu.
Immatrykulować lirl. /,«pi-
Słownik wyraiów obcych — 6
Immaturitas — Impudcncja
82
sywać w poczet studentów
uniwersytetu.
Immaturitu 1. niedojrza-
łość.
Immadlałe 1. wprost, bez-
pośrednio.
Immensuin gloria calcar ha-
b*t ł. sława dodaje bodźca.
immerlto 1. niezasłużenie.
Ifflmertja 1. część składo-
wa mikroskopu zanurzana
w płynie, używana przy ba-
daniu bakterji; zanurzenie,
pogrążenie (np. w płynie);
w <Mfr(m.wejście jakiej plane-
ty w cień innej planety.
Immigracja ł. przybycie
osadników obcycti do jakie-
go kraju z zamiarem stałe-
go osiedlenia się; napływ
obcej ludności, przywędro-
wanie.
Immigrant t. przybysz, ko-
lonista, osiedleniec.
Immisja /. urzędowe wpro-
wadzenie w posiadanie.
Immobllja 1. nieruchomo-
ści, majątek nieruchomy.
Imfflortele /. kwiatki nie-
śmiertelniki.
Immuniłacja ni. uwolnie-
nie od czego, od podatków,
od obowiązków.
Immunltas 1.. Immunitet [».]
uwolnienie od płacenia po-
datków i innych powinno-
ści, np. uwolnienie ducho-
wieństwai majątków kościel-
nych; swoboda, przywilej.
Immunizacja ni. zabezpie-
czenie przed szkodliwym
wpływem jakiego zarazka
chorobotwórczego, uodpor-
nienie.
ImmunIzować m^ zabezpie-
czyć od jakiej choroby za-
raźliwej, zakaźnej; uodpor-
nić.
Immu Temmu, potomek bo-
gini Amaterasu, pierwszy
mikado japoński (VII wiek
prz. Chr.) protoplasta dyna-
stji do dziś panującej w Ja-
ponji.
Imorłalizacja ni. unieśmier-
telnienie, zapewnienie wie-
cznej pamięci.
Imp. $kr. Imperaiivus, Impe-
rator, Imperjum (ob.).
Imparcjalny nł. bezstronny;
imparcjalność, bezstronność.
Imparitas t. nierówność;
I. status, nierówność stanu;
zarzut imparitatis, zarzut nie-
równości pochodzenia, za-
rzut nieszlacheckiego po-
chodzenia, zrobiony komu
przez szlachcica.
Impas /. ulica bez wyjścia;
w grze w karty, bicie kar-
ty młodszą, zamiast starszą,
w nadziei że przejdzie.
Impasto w. malować, Im-
pastować, w malarstwie: na-
kładać farby w niektórych
miejscach grubiej.
Impatrować i. iimacniać,
utwierdzać.
Impayldum ferlent ruinae 1.
niewzruszonego przywalą
gruzy świata.
Impeachmenł a. {tmpiczment)
oskarżenie wniesione przez
Izbę niższą do Izby wyż-
szej i (ninistrów przeciw
urzędnikowi państwowemu
o przestępstwo w sprawo-
waniu urzędu.
Impedlmenła ł. (1. mn.) ba-
gaż wojsk w pochodzie.
Impedimenłum /. przeszko-
da, zawada; I. djrlmens prze-
szkoda do zawarcia małżeń-
stwa, które jednak staje się
ważnym, gdy je zawarto,
nie bacząc na tę przeszko-
dę; i. Impediens, przeszkoda
do zawarcia małżeństwa,
która je czyni nieważnym
nawet gdy zostało zawarte.
Impedjować ł. przeszka-
dzać, wstrzymywać.
Impedycja 1. zawikłanie,
przeszkody.
Impegnować śrt. dać albo
wziąć w zastaw.
Impenitencja nt. zatwar-
działość w grzechu.
Imperare slbi maxlmum Im-
perium esł i. rozkazywać ."so-
bie jest- największym do-
wództwem.
Imperativus ł. tryb rozka-
zujący, rozkaźnłk.
Imperator ł. cesarz; u sta-
roźyt. Rzymian naczelny
wódz wojsk.
Imperatyw 1. nakaz ka-
tegoryczny, reguła moral-
na, potwierdzona własnym
przekonaniem;zasadamoral-
na obowiązująca powszech-
nie i bezwzględnie; w gra-
matyce: tryb rozkazujący,
rozkaźnik; w etyce Kanta:
i. kategoryczny, nakaz mo-
ralny, za którym iść nale-
ży bez- względu na cel lub
skutki.
Imperfectum /. czas prze-
szły niedokonany, trwający.
Imperfekcja ł. niedokład-
ność, wada.
Imperial /. wielki format
papieru około 30 cali sze-
rokości i 20 wysokości; sie-
dzenie na wierzchu omni-
busu; rodzaj tańca francu-
skiego ośmioosobowego, z fi-
gurami.
Imperium summum ł. naj-
wyższa władza, naczelne
dowództwo.
Imperialista nt. zwolennik
i stronnik cesarstwa.
Imperializm ni. rządy opar-
te na sile wojskowej; idea
panowania nad ^ światem ;
dążność do utworzenia ce-
sarstwa.
Imperiał 1. [r.] moneta
złota=15 rnblom (daw. 10
rublom).
Imperium /.cesarstwo, pań-
stwo.
Imparsonaliter 1. nieosobi-
ście, nie we własnej oso-
bie.
Impertynencja 1. niegrzecz-
noSi';,grubjaństwo, zuchwal-
stwo, obtriga.
Impertynent /. grubjanin,
ziuhwa!"'-, obrażający; Im-
perłynencki, niegrzeczny, u-
bliżajucy, zuchwały; ude-
rzający, zwracający uwagę.
Impertynent-blond /. ruda-
wo-zh)tawy kolor włosów.
Impet ł. pęd, siła; zapęd,
uniesienie: napad.
Impetuoso v. w mut. z za-
pędem, ogniście, burzliwie.
Impetycia nł. roszczenie
preten.sji, praw.
Impetyk ni. człowiek po-
rywczy, popędliwy, gwał-
-towny; Impetyczny, poryw-
czy, popędUwy, unoszący
się: gwałtowny, niepohamo-
wany.
Implantować nł. wszczepić,
osadzić.
Implecia/. produkcja rocz-
na soli w kopalniach.
Implicite ł. włącznie.
Implikacia /. wplątanie ko-
go w co, wciągnięcie; zaan-
gażowanie, przypozwanie do
sprawy; tkwienie.
Implikować / . wciągać ,
wmieszać, wplątać, zaanga-
żować (do jakiej sprawy).
Imploracia ł. oskarżanie,
błaganie o pomoc.
Implorant ł. oskarżyciel.
Implorat ł. oskarżony.
Imponderabilla i. ciała nie-
ważkie (do nich zalicza-
no dawniej światło, magne-
tyzm, elektryczność i t. p.).
Imponować /. wzbudzać po-
szanowanie, podziw lub o-
bawę ; chcieć przewodzić
nad kim; okazywać swoją
wyższość; pysznić się.
Imponujący i . okazały ,
wspaniały; pyszny, dumny.
Import [a.], Importacja tri.
przywóz towarów z zagrani-
cy; Importowy ob. importo-
wać.
Importancia irł. dochód,
znaczenie, waga.
Importer /. kupiec sprowa-
dzający towary z zagranicy.
Importować ł. wprowadzać
a. dowozić do kraju towary
z zagranicy; importowany,
zagraniczny.
Importunia nł. natręctwo.
Importunować ni. nalegać.
Impossibile est satyram non
scribere ł. niepodobna nie
pisać satyry.
Impossibilia ł. dott. rzeczy
niemożliwe; u scholastyków:
ideje nie mogące istnieć
z natury rzeczy.
Impost tr. wyskakujący
gzyms filaru, na którym o-
piera się dolne zakończenie
sklepienia lub arkady.
Inposłor ł. oszust; fałszu-
jący pisma i zdania innycłi;
broniący rozmyilnie twier-
dzeń przekręconych i błęd-
nych.
iMpestura /. oszustwo.
Impotencja {. niemoc mę-
ska.
Impotent i. mężczyzna nie-
zdolny pod względem płcio-
wym; niedołężny.
iMptzyeja ł. położenie rąk
na kogo w celu błogosła-
wieństwa; nałożenie podat-
ków; dumne ot>«jicie się;
narzucanie swej woU.
Impregnacja nł. nasycenie
ciała st^ego cieczą, roztwc
rami.
impregnować ł. nasyca
cieczą jakie oiało porowate
(np. włókna drzewne a. ja-
kie tkaniny); zapładniać.
Imprekacia i. przekleń-
stwo, złorzeczenie; zaklina-
nie.
Ifflpret t. sztuka drukarska.
Impresarto ir. przedsię-
biorca przedstawień cyrko-
wych, teatralnych, koncer-
towych i t. p.
Impresja /. wrażenie, na-
cisk, wywarcie wpływu; sku-
tek; wyobrażenie.
Impresionitta ni. poeta a.
malarz tworzący zgodnie
z wymaganiami i wskazów-
kami impresjonizmu.
Impresjonizm nt. kierunek
w malarstwie i poezji, uga-
niający się za wszystkim,
co wywiera silne wrażenie;
kierunek w malarstwie, kła-
dący nacisk na efekty kolo-
rystyczne, osiągane przes
skombinowanie plam barw-
nych.
Impreza w. zamysł, przed-
sięwzięcie;przedsiębior8two
np. teatralne, koncertowe.
Imprłmatur /. „wolno dru-
kować" — pozwolenie cenzu-
ry duchownej.
Improducłiytti slave r. («pr»-
dSktiwiU slatc) brak twór-
czości — jakoby właściwj
słowianom.
Improduktywny ni. niepro-
duktywny, nietwórczy. ,^
Impromptu /. (ęprąiił/ izec: k
zrobiona naprędce bez przy- ^
gotowania, wiersz lub n
twór muzyczny zaimprowi
zowany.
lmproviso ob. Ex Improylse.
Improwizacia nt. mowa, poe
zja,wypowiedziana bez przy
gotowania; z natchnieni*
takiż utwór muzyczny.
improwizałor ni. śpiewają
cy, grający lub mówiąc;
z natchnienia bez przygo
towania.
Improwizować nt. tworzy ^
wiersz, utwór muzyczny; n ,
rządzić coś naprędce; wj ^
myślić coś; kłamać, zmy
ślać. .
Impudencja ł. bezczelno^
bezwstyd.
83
Impugiiować — Indult
Ifflpugnować t. zbijać, zwal-
czać, odpierać, niedozwa-
lać.
Impuls t. za(^hęta, budziec,
pochop, popęd, podnieta,
wprawienie w ruch.
Impulsywny ni. poptjdowy;
Impulsywność, niezdolność o-
parria ^ic chwilowym po-
pędom.
Impułacja ni. obwinianie,
posądzenie.
Imputować 1. przypisywać
co komu, posądzać o co,
wmawiać w kogg; poczyty-
wać.
Imunitacja 1. zwolnienie
.się od czego.
Imuniteł, Imunizować ob.
Immunitet, Immunizować.
In absentla 1. w nieobec-
ności.
In absłracło 1. uważane
samo przez się, odrębnie.
In actu /. w rzeczywisto-
ści, w działaniu.
Inadekwatny ni. nie wy-
czerpujący treści tego, co
powinno być wypowiedzia-
ne, niedostateczny, niedo-
pasowany.
In afire piscari; in marę ve-
narl 1. w pi^wietrzu ryby ło-
wić; w morzu polować.
In aeternum {. na wieki.
Inakcja ni. bezczynność.
Inamorować się ni. zako-
chać się, rozmiłować się.
lnamovlble /. nierugowal-
ny (o urzędniku, którego
prawo nie pozwala oddalić
ze służby przed upływem
terminu inaczej, jak z mo-
cy wyroku sądowego).
Inanlcja»i. osłabienie z bra-
ku pożywienia.
In anima vHi t. ob. Experl-
mentum In anIma viii.
In aqua scribis 1. piszesz
na wodzie.
In arena aedłficat /. na
piasku budujesz.
Iq articulo mortis t. w ostat-
nim niebezpieczeństwie,wo-
bec blizkiej śmierci.
Inartykulacja ni. zapisanie
w archiwach państwa; inar-
tykułować, zapisać w archi-
wach państwa (np. iimowę
zawartą z innym państwem).
In audaees non est audatia
tuta t. wobec śmiałych śmia-
łość nie zawsze jest bez-
pieczna.
inauguracia /. uroczysto
otwarcie, rozpoczęcie, uro-
czyste wprowadzenie na u-
rząd; inauguracyjna mowa, u-
roczyste zagajenie; i-na roz-
prawa, rozprawa napisana
dla otrzymania stopnia aka-
demickiego.
Inaugurować /. rozpocząć
coś uroczyście.
In Begrenzung zeigł sich der
Meitter «. ograniczenie się
jest oznaką mistrza.
In blanco w. blankiet we-
kslowy nie wypełniony, o-
patrzony tylko podpisem.
inbredowany a. koń, spo-
krewniony 7. innym (sław-
nym) koniem.
In brovi 1. w krótkośi-i,
Incasso v-. of>. Inkaso.
In casu /. w wypadku.
In casum necessitatis 1. na
wyp;uli'k konicrznuści.
In caudavenenum ł. w og'i-
nie t.nu;izna: na końcii za-
rzut zgryźliwy (w mowie,
artykule).
Incerti sunt exitus belli 1.
niepewne są wyniki wojny.
Incest 1. kazirodztwo.
Inchoacja t. rozpoczęcie
sprawy, zagajenie.
Incidit in Scyllam. qui vult
(a. cupiens) vttare Charybdim
/. wpada w Scyllę, kto chce
uniknąć Charybdy; wpaść
deszc7,ii pod rynnę.
Incipit tragoedia 1. zaczy-
na sit; tragiedja.
Ind. akr. Inclusiye 1. włącz-
nie.
Incognito w. pod innym
nazwiskiem, nie cłu,-ąc być
poznanym.
In communi 1. wspólnie.
Incotirpatibiiia t. urzędy.
Których nie powinien peł-
nić równocześnie jeden i ten
sam człowiek.
In concreto 1. w istocie,
w samej rzeczy, w danym
wypadku.
In conspectu omnium 1. wo-
bec wszystkich.
in continuo 1. nieprzerwa-
nie, w dalszym ciągu.
In contrarium ?.' przeciw-
nie.
In contumaciam 1. zaoczne
skazanie z powodu niesta-
wiennictwa przed sądem na
wezwanie.
In corpore 1. wszyscy ra-
zem, całym gronem, w peł-
nym składzie.
In corpore sano, mens sana
1. od. Mens sana.
Incorrect 1. nie w porząd-
ku.
Incredibile dictu 1. nie do
uwierzenia.
Incroyable /. fęJcruajabli
(iosl. nieprawdopodobny: na-
zwa dandysów za Dyrekto-
rjatu.
In crudo /. w stanie suro-
wym; bez ostatecznego wy-
kończenia; w księgarstwie:
w arkuszach nie złożonych
(w książkę), tak, jak wycho-
dzą z drukarni.
In cunctis domina pecunia
esł 1. we wszystkim pie-
niądz je.st panią.
Incurvat genu senectus ł.
starość zgina kolana.
Incydencja 1. piłdanie"do
sądu. przypadanie spraw w
sądzie.
' incydens, incydent t. Wypa-
dek, zdarzenie, spór; wypa-
dek za.szły wśród lub obok
głównego; uboczna okolicz-
ność.
incydenłainynt. uboczny do-
datkowy do głównej sprawy;
incydentalna skarga, w której
strona pozwana wytacza po-
zywającej nawzajem spra-
wę; zarzut sfałszowania u-
jawnionego wśród procesu;
i-na decyzja, wyrok sądowy,
rozstrzygający sprawę u-
boczną, związaną ze sprawą
główną, jeszcze nie roz-
strzygniętą.
Incyłować 1. pobudzać, dra-
żnić.
Incyzja 1. chirurgiczne na-
'ńęcie ciała, wycięcie.
I. N. D. of>. In Nomine Dei.
Indagacja /. badanie o-
skarżonego, śledztwo.
Indagator 1. badający, sę-
dzia śledczy, inkwirent.
Indagować 1. badać, wypy-
tywać (np. oskarżonego).
Indeciso le. w mm. nie-
zdecydowanie, wahające się.
Indełinitum /. rzecz nie-
określona; zaimek nieokre-
ślony.
Inde irae 1. to jest powód
gniewu; stąd nienawiść.
Indeks 1. wskazówka (na
zegarze); palec wskazujący
'drugi); wykaz, spis -ksią-
żek, spis rzeczy, skorowidz;
wykaz książek zakazanych
(przez lościół); ob lndex.
Indemnizacja ni. wynagro-
dzenie strat i szkód, powe-
towanie, spłata, odszkodo-
wanie.
In den Geschałten (a. In den
Geldsachen) liSrt die Gemilth-
lichkeit auf n. w interesach
(w sprawach pieniężnych)
dobroduszność byłaby nie-
stosowną. '
Independenci nł. sekciarze
niepodlegli zwierzchnictwu
biskupów anglikańskich w
W. Brytanji.
independencja ni/ nieza-
leżność, niepodległość.
In deposiło 1. w przecho-
waniu.
In der HItze des Gefechtes
n. w gorączce walki, w za-
pale, w ferworze.
Indetermintzm ni. system
filozoficzny, oparty na ist-
nieniu wolnej woli, nieza-
leżnej od konieczności.
Index llbrorum prohibitorum
{. wykaz książek zakaza-
nych przez Kościół.
Index rerum ł. spis rzeczy.
Indicativus /. tryb oznaj-
mujący.
Indicta causa 1. bez zba-
dania sprawy.
Indictum sit /. zabrania się.
Indiłferente w. muz. obo-
jętnie.
Indirecte 1. aic. wprost, u-
bocznie, pośrednio.
Indigne vivit, per quem non
yjyił alter t. haniebnie żyj«,
przez którego nie żyje kto'^
drugi.
IndoJenclB /. zobojętnia-
łość, nieczułość, przytępie-
nie, ospałość.
Indolog nt. uczony badacz
Indji.
In dorso t. napis na od-
wrotnej stronie dokumentu.
Indos tr., Indosament /. u-
stąpienie wekslu zaznaczo-
ne na odwrotnej jego stro-
nie; ob. Żyro.
indosant ./. odstępujący
weksel.
indosarjusz ni.., Indosat, ten,
na rzecz którego weksel u-
stąpiono.
In dubiis lenius 1. w razie
wątpliwości łagodniej- (są-
dzić, karać).
In dublis semper pro reo ł.
w razach wątpliwych zaw-
sze na korzyść obwinione-
go (domyśl, należy wyroko-
wać).
In dubio 1. w wątpliwości.
inducja /. zawieszenie bro-
ni, rozejm.
Indukcja {., indukcyjna me
toda, wnioskowanie ze spo-
strzeżeń i doświadczeń o
prawach i przyczynach o-
gólnych; droga badań od
szczegółów do ogółu; I. ele-
ktryczna a. i. magnetyczna,
wzbudzenie prądów elek-
trycznych w* przewodni -
kach działaniem innego prą-
du elektrycznego a. działa-
niem magnesu; indukcyjny,
doświadczalny; i. prąd ele-
ktryczny, prąd wtórny wy-
twarzający się w ciele nie-
naelektryzowanym, gdy w
pobliżu znajduje się ciało na-
elektryzowaue; i. pierścień,
walec, i-a cewka, zwój dru-
tu, w którym wzbudzają
się prądy indukcyjne.
Indukować t. wnioskować.
Indukł 1. wniosek, wywód;
wprowadzenie sprawy wo-
bec sądu.
Induktor 1. zbroja, kotwi-
ca, przyrząd w maszynie
dynamo -elektrycznej, słu-
żący do wzbudzania prądu;
w telepatji: ten, kto siłą
woli przekazuje swoje my-
śli komu innemu, choćby
oddalonemu.
In dulci jubilo 1. do>t. w
słodkiej radości (początek
starej pieśni wielkanocnej);
bawmy się, skoro mamy;
kiedy jest, to szelest.
Indulgiencja t. pobłażanie;
przebaczenie kary; rozgrze-
szenie; odpust.
Indult 1. zezwolenie wła-
dzy duchownej na małżeń-
stwo z pominięciem jakie-
go przepisu, np. w czasie,
w którym śluby małżeńskie
są wzbronione kościelnie,
a. po ogłoszeniu mniejszej.
Iii duodec — In hoc signo viiices
84
niżby należało, liczliy za-
powiedzi, dyspensa.
In duodec oh. Duodecem.
Indusłrlae nil possibłl* 1.
dla pilnego nic niema nie-
możliwego.
Industrja /. przemysł.
Industrjallzm ni. przewaga
kierunku przemysłowego.
Industrialny ni. przemysło-
wy, dotyczący przemysłu.
Indycht ob. Indygo.
Indyferencja 1. obojętność.
Indyferentny t. obojętny.
Indyferentyzm nt. oziębłość,
obojętność, szczególfliej w
rzeczach religijnycli.
Indyglena ob. Autochton.
Indyglenat I . udzielenie
cudzoziemcowi prawa oby-
watelstwakrajowego (w daw.
folsce); nadanie szlachec-
twa, obywatelstwa honoro-
wego.
.' Indygiencja 1. nędza, nie-
dostatek.
Indygienować ni. obdarzać
indygienatom.
. Indygłestja ł. niestraw-
ność.
Indygnac]a 1. gniew, obu-
rzenie.
Indygo, Indycht w. barwnik
błękitny.
Indykacja t. wskazajiie:
w lecznictwie: wskazówki
lecznicze i oznaki dotyczą-
ce choroby.
Indykator ni. przyrząd do
mierzenia ciśnienia pary w
cylindrze maszyny parowej;
siłowskaz.
Indykcja, Indykt 1. poczet
rzymski, w kalendarzach:
cykl 15-letni, służący do
obliczania dnia, w którym
przypada Wielkanoc; zwo-
łanie soboru kościelnego;
oznajmienie.
Indykolił "g. gatunek nie-
bieskiego turmalinu.
Indywiduacjant. wyosobnie-
nie, poczucie swej odręb-
nej osobowości.
Indywidualista nt. ten, co
się nie łączy w grupy z in-
nenii, Aeby zachować swo-
bodę przekonań i usiłuje
wyzwolić jednostkę z pod
przewagi większości, choćby
kosztem karności społecz-
nej; indywidualistyczne gospo-
darstwo, w socjologji: takie
gospodai'stwo,w którym każ-
dy gpspodarz jest właścicie-
lem swoich narzędzi pracy,
i własność nieruchoma na-
leży do odrębnych właści-
cieli, inaczej: kapitalistycz-
ne gospodarstwo; przeciw-
stawienie: komunizm, so-
cjalizm.
Indywidualizacia ni . u -
wzgiędnienie charakteru in-
dywidualnego jednostek; ro-
zwój właściwości osobni-
czych.
Indywidualizm ni. pnczucin
osobnicze , poczucie swej
odrębnej indywidualności;
kierunek, uznający swobo-
dę dążeń i działań jedno-
stek we względzie ekono-
raiczno-społecznyra; system
wyodrębniania się jedno-
stek w ogólnej pracy spo-
łecznej; uh. Atomizm.
Indywidualizować ni. wyo-
drębniać, rozważać oddziel-
nie; nadawać czemu rysy
wyodrębniające, wyraźne;
i. się, wyodrębniać się, wy-
osabniać się.
Indywidualny ni. osobi.sty,
odrębny, właściwy pewnej
jednostce, osobniczy; indy-
widualność, 7.namiona wła-
ściwe rzeczy lub osobie, od-
różniające je od innych; od-
rębność jednostki; osobi-
•stość wybitna, charaktery-
styczna.
Indywiduum 1. jednostka, o-
soba, osobnik; pogardl. czło-
wiek zły. lichy, niewiele
wart.
Inedita ł. dzieła niowy-
'dane.
In effigie ł. oh. En effigie.
Inegzekucja ni. niewyko-
nanie.
Ineksperjencja ni. brak do-
świadczenia.
Ineksprymable /. spodnie,
pantalony.
Inekwitacia *W. objęcie w
posiadanie.
Inercja ł. nieruchomość,
bezsilność, bezwładność; po-
wszechna własność ciał ,
skutkiem której nie mogą
same zmieniać swego stanu;
inercyjny, inerłny, bezsilny,
bezwładny, wynikający z i-
nercji, bezczynny.
Inest sua gratia ^arvis 1.
i małe rzeczy mają swój u-
rok.
In excelsis 1. na wysoko-
ściach.
Inexprimable /. nie do wy-
mówienia; niewysłowiony.
In extenso 1. w całej roz-
ciągłości, dokładnie, w ca-
łości.
In extremis 1. u schyłku,
w ostateczności, w chwili
konania.
Intamacja ob. Dyfamacja.
Infamis t. człowiek bez
czci, niegodziwy, bezecny.
Infamja 1. niesława, hań-
ba, njkczemność; bezecne
postępowanie; 'sąti.owo po-
zbawienie czci; utrata praw
obywatelskich; infamjować,
odsądzać od czci.
Infant, Infantka 1. [A.] ty-
tuł książąt i księżniczek
domu królewskiego w Hisz-
panji i Portugalji; żart. syn,
córka.
Infanterja /. wojsko pie-
sze, piechota.
Infanterzysta /. żołnierz
ofl piechoty, uieohur.
In fayorem 1. na korzyść
czyjąś.
iniekcja /. zakażenie, za-
raza; infekcyjne choroby, cho-
roby zakaźne.
Infeliciłerr nieszczęśliwie.
Infernaija 1. rzeczy pie-
kielne, dj:ilielskie.
Inferować 1. wnioskować,
wnosić.
Infesłować 1. napadać, tra-
pić.
lnfeudacjaA>/. nadanie Icn-
ności.
In fidem 1. poświadczenie
za zgodność.
Infiks /. wKtavfka, we-
wnątrz wyrazu wprowadzo-
ny dźwięk, wzgl. sylaba.
infiltracja /. R-siąkanie,
przesiąkanie, nasiąkanie.
Infima 1. najniższa klasa
w dawnych szkołach pol-
skich.
Infimista ni., infimus 1. u-
czeń najniższej klasy, żak,
smarkacz.
Infinitezymalny/. rachunek,
rachunek ilości nieskończe-
nie małych, rachunek róż-
niczkowy i całkowy.
Infinitiyus 1. tryb bezoko-
liczny, bezokolicznik.
Infirmerja/. pokój dla cho-
rych, szj.ital urządzony na
małą skalę; Infirmerka, ko-
bieta pielęt;nująca chorych.
In flagranti 1. na gorąuym
uczynku (schwytać).
inflamacja ^. zapalenie.. .
Infleksja 1. załamywanie
się promieni światła; inflek-
syjne języki, języki nie ma-
jące odmian gramatycznych
czyli fleksji.
In floribus 1. w rozkwicie,
w dobrym bycie.
Influencja ni. wpływ, od-
działywanie; działanie przez
w|!ły',v; oh. Influenza.
Influenza, Influenca w. cho-
roba zakaźna gorączkowa,
(objawy: katar, kaszel, go-
rączka i bole w ciele), grypa.
In folio f. format arkuszo-
wy papieru lub książki.
Informacja 1. objaśnienie,
powiadomienie, pouczenie;
informacyjny, zawierający ob-
jaśnień i;i, wiadomości.
Informator /. ten, kto obja-
śnia, daje wskaiowki; książ-
ka, zawierająca objąśniei^ia
treściwe z jakiej dziedziny.
Informować /. udzielać ob-
jaśnień, uwiadamiać, i. się,
dopytywać się, dowiadywać
się.
In foro conscientiae^ przed
sądem (własnego) sumienia.
Infra dignitatem t. niżej
godnośii.
Infrakcja /. złamanie przy-
sięgi, zerwanie umowy, u-
kłiidów, przestąpienie pr.i-
wa.
In fraudem legis ł. z obej-
ściem prawa.
Infuła t. czapka biskupia
używana przy gtroju uro-
czystym, mitra biskupią;
prr«i. dostojeństwo bi'^kupie.
Infułat t. prałat, którj- ma
prawo używać infuły i pa-
stopała.
mnłaia ni. probostwo,
do którego przywiązane jest
prawo noszenia infuły.
lofułazja ni. piieszkanie
infułata.
In fundo ł. w więzieniu; w
wieży.
Infusum ob. Infuzja.
la futurum i. :ia przyszłość;
In futuram rei memoriam, k-u
przyszłej rzeczy pamięci.
Infttzja, Infuzwn /. nalanie
płynem, namoczenie (ziół),
naciąg, napar, nalewka.
Infuzorje ni. wymoczki,
mikroskopijne zwierzątka.
In Geldsachen Mirt die Ge-
mUthlichkeit auf ob. In den
GeschSften...
In genere l. w ogólności.
Ingenium /. zdolność -wro-
dzona, dowcip naturalny,
bystrość umysło. sprj-t.
Ingenium mała saepe movent
i. nieszczęścia bywają bodź-
cem zdolności.
Ingierencja nt. uprawnie-
nie do wykonywania jakiejś
kontroli lab wpływu na czy-
jąś dzi^alność; mieszanie
się do czegoś, wtrącanie
się; wpływanie.
In gratiam /. z okoliczno-
ści, na cześć, gwoli.
Ingrałus unus omnibus mi-
Mris nocet 1. jeden czło-
wiek niewdzięczny szkodzi
wszystkim biednym.
Ingredjencje 1. części wcho-
dzące w skiad mieszaniny,
składniki, domieszki.
In gremlo /. razem, wspól-
nie.
Ingres /. pierwsze uroczy-
ste wejście nowomianowa-
nego biskupa do swej ka-
tedry.
Ingcesja / . wtargnięcie,
zalew lądu przez morze.
Ingrosator tri. ten co wpi
suje do ksiąg, .szczególnie
hipotecznych.
Ingrosować M. wpisywać
do ksiąg, szczególnie hipo-
tecznych.
Inhalacja I . wdychanie
płynu rozpylonego, wzie-
wanie.
Inhalator nt. przyrząd, któ
ry rozpyla i wydmuchuje
płyn mający być wziewa-
nym. •
Inherencja nt. przynależy-
tość, stos-jnek dwóch rzeczj
od siebie nieodłącznych i np
materja i ciężar).
Inhibicja/, sądowne ws':-zy
manie sprawy; prze-zko
dzenie, zakaz, niedopusz
czenie.
In hoc signo vinces 1. *t>
I
SE
In honorom — In partibus
I. H. S. w tym znaku (krzy-
żu) zwyciężysz.
in honorem 1. na chwałę,
na ozeSć, na chlubę.
Inhumacja ni. pogrzebanie
ciała, pochowanie.
Inicjacja t. wtajemniczeń ie .
Inicjały /. wielkie litery
początkowe, używane dla u-
wydatnianiii j ozdoby w dru-
kach i rękopisach; począt-
kowe litery imienia i na-
zwi.<!ka.
Inicjator, Inicjanł /. proje-
ktodawca, człowiek, od któ-
rego wyszedł pierwszy po-
mysł.
Inicjatywa ni. zapoczątko-
wani(!, rozpoczęcie, wystą-
pienie z projektem; danie
projektu; popęd ku jakiemuś
działaniu; zdolność dawania
takiego popędu.
Inicjować /., Inicjonować,
projektować, rzucać myśl,
zapoczątkować; wtajemni-
czać, udzielać sekretów. ■
In illo tempore 1. w owych
czasach.
Inimitable /. {inimiiahl) nie
do naśladowania, niezró-
wnany, jedyny w swoim ro-
dzaju i w tai wysokim stop-
niu.
In Infinitum 1. w nieskofi-
czoność; do nieskończono-
ści.
in Integrum 1. przywróce-
nie do poprzedniego stanu.
Iniiium sapientiae est timor
I Oel oh. Timor Dci...
Iniurlam qul facturus est,
lam facit 1. kto ma zamiar
wyrządzić krzywdę, już ją
wyrządza.
Injekcja 1. wstrzykiwanie
płynów w ciało.
Injunkcja 1. zalecenie, roz-
kaz.
Injurja /. krzywda, obelga,
'obraza, zniewaga; bezpra-
wie.
Inka, tytuł starożytnych.
władców Peitiwji; potem
nazwa ludu, który zamiesz-
kiwał E'eru w owym czasie.
InkameracjatiW. wcielenie,
ziemi a. dochodu.
Inkantacja 1. zamawianie,
zaklęcie mówione a. śpie-
wane.
Inkarcerować M. o&adzać
w więzieniu.
Inkarnacja ł. wcielenie, u-
cielcśnienie.
Inkamał /. kolor ciała ludz-
kiego, cielisty, jasno-różo-
wy; inkarnatka, koniczyna
szkaitatna.
Inkas oh. Inka.
Inkasa oh. Inkaso.
Inkasent w. śoiąjrający na-
leżności pieniężne za towa-
ry, weksle i t. p. dla odda-
nia ich do kasy.
Inkaso w. odbierauic, ścią-
ganie iiaicżnośri.
InkasMelacja ul. zamknie-
cie w kasztelu, w twier-
dzy.
Inkaust g. [M.] atrament.
, Inklinacja /. skłonność, po-
ciąg do cziigo, i>rzychylność;
kąt zawarty między igłą
magnesową, swobodnie za-
wieszoną a poziomem, na-
chylenie igły magnesowej.
Inklinować t. zjednywsić;
I. się, skłaniać się do czego;
inklinowany, chętny, skton-
ny-
Inkludować 1. włączać.
Inkluz /. mniemany duch
zamknięty w czym, przyno-
szący szczęście; pieniądz,
który, wydany, wraca do
właściciela.
Inkluzywe 1. włącznie.
Inkognito oh. Incognito.
Inkoherencja »t. brak spój-
ności.
Inkolat 1. oh. Indygienat.
Inkomodować 1. przeszka-
dzać komu, niepokoić, faty-
gować, trudzić.
Inkompetencja nł. niewła-
ściwość sądu, niezdolność
tlo sądzenia, nieuprawnie-
nie do wydania sądu.
lokongruencja ni. niezgod-
ność, niedostosowanie, nie-
dopasowanie, dysharmonja.
Inkonsekwencja ni. brak
konsekwencji; inkonsekwent-
ny, nielogiczny.
Inkonwenjencja l. niedo-
godność.
Inkorporacja 1. wcielenie,
włączenie, zjednoczenie.
Inkowie oh. Inka.
Inkrustacja 1. wprawienie
w wyroby z drzewa lub me-
talu ozdób z innego mate-
rjału, tworzącego z tamtym
jedną powierzchnię; osady
krystaliczne w skałach; sko-
rupa mineralna osadowa po-
wierzchni jakiego przed-
miotu, naskorupienie.
Inkrustować /. wykładać
złotem, hebanem, marmu-
rem, mozajką, perłową kon-
chą.
Inkrutowiny ^'Y. na Litwie u-
roczyście obchodzone wpro-
wadzenie się do nowego
mieszkania.
inkryminacja ni. obwinie-
nie.
Inkryminować nł. oskarżać,
obwiniać, potępiać.
Inkub /. duch złośliwy.
Inkubacja 1. w .starożytno-
ści: spanie w świątyniach
w celu otrzymania od bo-
gów w czasie snu wskazó-
wek uzdrawiających; wy-
siadywanie jaj; wylęganie;
Inkubacyjny okres choroby,
czas, w ciągu którego zara-
zek rozwija się w ciele, nie
wywołując jeszcze objawów
choroby.
Inkubator i. przyrząd do
sztucznego wylęgania kur-
cząt, wylęgacz.
Inkuikować 1. wbijać w pa-
mięć, wpajać, wmawiać.
Inkulpacja 1. obwinienie,
oskarżenie.
Inkulpat t. obwiniony; In-
kulpować, obwiniać.
Inkunabuły ł. najpierwsze
druki, pierwsze książki dru-
kowane (id wynalazku dru-
ku do początku XVI wieku.
Inkursja 1. wtargnięcie,
najazd, napad.
Inkuzować ob. Inkulpować.
Inkuzy ł. medale żle od-
bite.
Inkwirent 1. urzędnik pro-
wadzący śledztwo, sędzia
śledczy.
Inkwirować ł. prowadzić
śledztwo sądownie.
Inkwizycja /. śledztwo kar-
ne, badanie sądowe; dawny
sąd duchowny do śledzenia
i karania kaoerzy; inkwizy-
cyjna zasada, z. śledcza w
procesie karnym, w prze-
ciwstawieniu do zasady swo-
bodnej rozprawy stron.
Inkwizyt ni. podlegający
śledztwu, oskarżony.
Inkwizytor ł. członek in-
kwizycji; wielki inkwizytor,
przełożony inkwizycji w
Hiszpanji a. w Wenecji.
In limlne /. na początku.
In loco <. w miejscu; in lo-
co delicti, w miejscu prze-
winienia.
In magnis yolulsse sat est
/. w wielkich rzeczach dość
jest chcieć.
In majorem (Del glorlam)
ob. Ad majorem.
In margine 1. na brzegu, na
marginesie (książki).
In mari aquam quaerlt ł.
w morzu szuka wodj^.
In medias res t. odrazu do
rzeczy, bez wstępu, w jądro
rzeczy.
In medio t. w środku.
In medio stat yeritas t.
prawda w pośrodku.
In memoriam t. ku pa-
mięci.
In merito 1. rozpoznawać
spraw-ę w głównym przed-
miocie, co do treści.
In minus /. na zniżkę, li-
cytacja na obniżenie ceny
oznaizonej robót, do.stawy
i t. p.
In monendo saplmus^omnes
1. rozkazywać każdy mądry.
In mora 1. w zwłoce.
In natura 1. w naturze, w
naturalnej postaci, w nagiej
rzeczywistości.
In naturalibus ł. w stanie
natury, nago.
In necessarils unltas, in du-
blis liberłas, in omnibus cha-
ritas 1. w potrzebie jedność,
w rzeczach wątpliwych swo-
boda, wr- wszystkim mi-
łość.
Innerwacja nł. wpływ ner-
wów na czynności i sprawy
ciała i jego organów; uner-
wienie, ogół nerwów wła-
ściwych jakiemu narządowi,
In nexu 1. w związku, w ze-
stawieniu.
Innocent /. naiwny, pro-
staczek.
In nomine Del ł. ikr. I. N. D.
w imię Boga.
Innotescencja 6rl. oznaj-
mienie, uwiadomienie; we-
zwanie do sądu.
Innowacja ł. wprowadzenie
nowej myśli, nowej rzeczy;
nowy obyczaj, nowy po-
mysł; wznowienie, refor-
ma.
Innowator ni. wprowadza-
jący innowację.
in nucę /. dost. w orzechu:
w zalążku, to, co się rozwi-
nąć musi a. powinno z ja-
kiego faktu, choć na razie
jest prawie niedo.strzegalne;
w małych rozmiarach; tre-
ściwie.
Inobedjencja ł. nieposłu-
szeństwo.
In obscuro 1. w ciemności,
skrycie.
Inobserwancja ł. niezacho-
wanie przepisów.
Inocencja ł. nieświado-
mość, prostoduszność.
Innuować 1. napomykać,
dawać do zrozumienia.
In octavo ł. in 8°, w ósem-
ce, w formacie arkusza zło-
żonego w ósemkę; i. o. majo-
ri, w większej ósemce; i. o.
minori, w mniejszej 8-ce.
In odore sanctltatis /. być
u kogo, być przezeń poczy-
tywanym za świętego, za
Inofensywny 1. niegroźny,
nie przedstawiający niebez-
pieczeństwa.
Inokulacja 1. wstrzyknię-
cie, szczepienie; wszczepie-
nie, wpojenie.
Inokulować /. zaszczepiać,
szczepić; przen. wpajać (ja-
kie myśli, zasady).
In omnia paratus ł. na
wszystko przygotowany.
In omnibus allquld, In toto
nihil /. ze wszystkiego coś
(wiedzieć), a razem nic.
Inondacja oh. Inundacja.
In optima forma /. w naj-
lepszej formie.
Inozyt, rodzaj cukru, skła-
dem zbliżonego do grono-
wego, nie ulegający fermen-
tacji.
In pace 1. w spokoju; w
ścisłym więzieniu klasztor-
nym.
In parenthesi t. w nawia-
sie, nawiasem; równole-
gle.
In partibus Infidelium ł.
dost. w prowincjach niewier-
nych: tytuł nadawany bi-
skupom sufraganom, któ-
rych djecezje są dziś w rę-
kach niewiernych; biskupi
In patria — Intelektualizm
86
Ol 8ą pomocnikfirai lirku-
pów djecezjalnych.
In patria nałus non est p<'0-
pheta yocatus ł. ni ki d;6
jest prorokiiim we własnym
kraju.
In perpełuam rei memorlam
1. na wieczną rzeczy pa-
miątkę; kil wiecznej pa-
miąci.
In perpetuum 1. na zaw-
sze.
In persona 1. osobiście.
In petto w. w Kł<jtii duszy,
w sercu, w myśli.
In pleno ł. w komplecie, w
pełnym gronie.
In plU5 1. na zwyżka, licy-
tacja na podniesienie ceny
wyżej nii oznaczono.
In pontificalibus ł. w sza-
cie biskupiej; w szatach ce-
remonjalnyoh, uroczystych.
In portum navigare 1. do-
płynąć do przystani; ujść
niebezpieczeń.stwa.
In potentla 1. w możliwo-
ści, w nadziei.
In potestate 1. w mocy, w
rękach (być, mieć).
In praxi ł. w praktyce.
In promptu 1. na poczeka-
niu.
In publico t. publicznie,
In puncto i. odnośnie, co
się tycz;-.
In puris naturalibus f. w sta-
nie czystej natury.
In guarto ł. In 4", w foi'-
macie arkusza złożonego na
4 części.
Inguieto w. niespokojnie.
I. N. R. a. I. N. R. I. napis
na krzyżu sir. Jezus Naza-
renus Rex Judaeorum (Jezus
Nazareński król żydowski).
In re (. w rzeczy.
In rebus diibiis plurimi est
audacia 1. w wątpliwości
śmiałość może wiele zdzia-
łać.
In rerum natura 1. w natu-
rze rzeczy,
In saccula saeculorum^ lui
wieki wieków.
In salvo 1. w bezpieczeń-
stwie.
Insania A otłęd, pomie-
szanie zmysłów.
Inscenizacja ni. przyspo-
sobienie sztuki teatralnej
dl) wystawienia na scenie,
wpr 'Wadzenie czeao na wi-
downię życia w wanmkach
zawczasu obmyślonycłi.
Inscenizować ni. wprowa-
dzać na scenę teatralną, na
widownię życia.
In sedecimo 1. format w
16°, w formacje arkusza,
złożonego na li) części.
Insekt /. owad.
Insektolog ni. znawca o-
wadów.
Insekłologja >il. ob. Entomo-
logja.
Insćparable /. (ęseparablj
nier-^^ztr.cztiy. nicijstępny.
Inserat ni. [n.J ogłutizenie
zamieszczone w czasopi-
<:mie, anon.^.
Inserować ł. włączać.
In silyam ligna ferre 1. dotl.
drwa do lasu] nosić: robota
daremna, zbyteczna, zmar-
nowana.
Insipientis estdicere: „non
putaremi" 1. znamieniem
głupjego jest mówić: „nie
sądziłem".
Inskrybować ł. robić in-
skrypcję, napisy wać, wpi-
Inskrypcja 1. wpisanie;
wciągnięcie (do ksiąg); na-
pis.
Insolacja ni. oświetlenie
i ogrzewanie promieniami
słońca: działanie słońca na
organizm ; porażenie sło-
neczne.
Insolencja '. grubijaństwo,
bezczelność, zuchwałość.
. Insolwencja śrt. niewypła-
calność dłużnika.
Insolwent /. ciewypłacalny.
In spe 1. w nadziei, w przy-
szłości.
Inspekria 1. kontrola, na-
oczne zbadanie, wejrzenie
w co, nadzór; instytucja luli
władza nadzorcza: inspekcjo-
nować, inspektować, skontro-
lować, obejrzeć.
Inspekt «. grzęda ogrze-
wana ciepłem nawozu, za-
'iłonięta oknami i matami
Inspektor 1. nadzorca, czu-
wający nad wykonaniem
praw ; czionek inspekcji ;
Inspektorat o^. Inspekcja.
Inspicjent /. dozorujący ja-
kiej czynności, np. w tea-
trze: pilnujący godzin przed-
.stawienia, podniesienia za-
słony, wejścia na scenę ak-
torów i t. p.
Inspiracja ;. natchnienie.
Inspirator /. poddajiicy
myśli przy ich odgadywa-
niu.
Inspirować 1. natchnąć,
poddać myśl, narzucać kie-
runek; ożywić; inspirowany
artykut, napisany w porozu-
mieniu lub z polecenia rzą-
dn albo kierownika stron-
nictwa politycznego; i. dzien-
nik, czasopismo otrzymują-
ce wskazówki od rządu lub
od osoby w|iływowej.
Instalacja lirl. ceremonja
wprowadzenia na urząd, na
posadę; urządzenie zakładu
fabryki, szkoły; nraontowa-
nie i puszczenie w ruch
maszyny, motoru.
Instalować «i. wprowa-
dzać, urządzać, puścić w
ruch.
Instancja 1. .stopniowa-
nie władz; wstawiennictwo,
wstawienie się za.kim, proś-
ba; instancjonować, instancjo-
wać, wstawiać się za kim,
orędowjif'-. pr/.yezyniać się
za kim, wnosić za kim in-
stancję.
Instanc.'slny, Inttancjonal-
ny ni. polecający, rekomen-
dacyjny.
Instantani f. ffiluf lanej mo-
mentalny (fotografja).
Instar omnlum 1. jak wszy-
scy.
In statu quD 1. w dotychcza-
sowym stanie, bez zmiany,
In statu quo antę /. w tym
samym stanic co przedtym.
Instaurator 1. odnowiciel.
Instruent t. sędzia prowa-
dzący sprawę.
Instrukcja 1. wskazówki;
objaśnienie; pouczanie: nau-
ka; przepis postępowania.
Instruktor /. nauczyciel; u-
dzielający objaśnień; uczą-
cy żołnierzy mustry.
'Instrument 1. narzędzie:
narzędzie muzyczne; Instru-
mentować, rozpisać nuty me-
lodji muzycznej na instru-
menty.
Insłrumentacja ni. nauka
układania nut na orkiestrę;
ułożenie utworu muzyczne-
go na instrumenty.
Instrumentalls ł. w ffram.
narzednik, 6-ty przypadek.
Instrumentalna śrl. muzyka,
wykonana wyłącznie na in-
strumentach muzycznych
(bez śpiewu); muzyka or-
kiestrowa.
Instrumentmacher n. rze-
mieślnik wyrabiający in-
stnimenty muzyczne, or-
ganmistrz.
Instruować t. nauczać, ob-
jaśniać, przepisywać postę-
powanie.
• Instygacja ł. podburzenie,
podżo£ranie.
Instygator 1. ten, kto pod-
nieca, podmawia, podżega;
oskarżyciel; w daw. Polsce
prokurator.
Instygować ł. oskarżać,
obwiniać; poduszczać, pod-
żegać.
Instyktor oh. Instygator,
Instynkt /. popęil wrodzo-
ny, bezwiedny; pojętność
wrodzona;' instynktowny, in-
stynktowy, przeczuciowy, mi-
mowiedny, bez namysłu.
Instytucja t. ustanowienie,
urządzenie; zakład publicz-
ny (np. naukowy, dobro-
czynny); i-ę, zbiór praw,
kodeks; różne zakłady z ce-
lem .spi^*eczr.ym.
Instytut 1. zakład publicz-
ny a. prywatny, głównie
nankowy; instytutka. uczen-
nica instytutu: osoba, która
ukończyła instytut.
Instytuować ł. wpr'jw adzać
na urząd; wy.stępow.ić są-
downie.
Insubordynacja ni. niepo-
słuszeństwo; krnąbrność.
Insulanin 1. mieszkaniec
wysp, wyspiarz.
Ittsularny 1. wyspiarski.
Intult. Iniultacja t. obelga,
zniewaga, obraza, uapa6ć.
Insultówać /. lżyć, obra-
żać, czynić fniewagi.
Insuła /. wyspa.
In summa /, razem, wo-
góle,
In summo gradu 1. w naj-
wyższym stopniu.
Insurekcja /., Inturgiencja
ni powstanie, rokosz, bunt.
insurgient i. powstaniec.
In suspenso /, w zawiesze-
niu.
Insygnja ł. oznaki; oznaki
dostojeństwa, urzędu, wła-
dzy; i. królewskie: korona,
berło i jabłko, ina'-zej: re-
galja.
Insynuacja 1. podmawianie,
zręczne podsunięcie rayśłi;
złośliwe obudzenie w kim
podejrzenia.
Insynuator 1. namawiający,
wmawiający.
Insynuować i. podraawiać;
podsuwać myśl; wmawiać
to w kogo: i. się, wkradać
się (w czyje laski).
Intabulacja ni. wpisanie,
wniesienie własności nie-
ruchomej do ksiąg liipo-
tecznyrh.
Intabulat kI. «rpis hipo-
teczny.
Ifltabutować nt. wpisywać
do księgi hipotecznej (dłu-
gi, «łnżebnoii.i i t, p,),
Intagllo w. (iutaljo) gemma
cięta wklęsło.
Intarsja, Intarsjatura tf.
wstawianie wzorzyste o-
zdcb z innego forniru w for-
nir .ćwykły wyrobów drew-
nianych, mozajkowanie.
Integer vitać. scelerisgue
purus 1. nieskazitelny w ży-
ciu i wolny od występków.
Integracja ni. wytwarzanie
cał"ści z drobnyih cząstek,
całkowanie.
Integralny ni. całkowity,
nienaruszony, tworzący ca-
łość, iiierozdzielny: i. ra-
chunek, rachunek całkowity
wyższej matematyki; inte-
gralność, c,!iłkowitoftć.
Integrat ni. w matematyce:
sumi nieskończonej liczby
f !« mentew nieskoui zenie
mafy.h, całka,
Integra mens sugusiissima
possesio 1. uczciwy umy«ł
jo,-r iiajsza.jO'V!iie;śzą po-
siadłością.
Integrator ni. jh. Plani-
metr.
Integrować ni. ł;iczyć * > i-
łość: w m:it(>maty<,v: szu-
ks.i .ałki tzyli integrsłu,
■nteleki 1. unr.st; z'\:i\n /-'
kontpmplacyiis, łierna.
Intelektualizm nł. pogląd
wyprowadzający całą wie-
dzę / rozumu, snio ze zjsy-
słów; I. społeczny, pogląd •-
pipraiii';.v ;irz;id;'.etii.i ^' -
87
Intelektualizować — Interwencja
leczrie na postanowieniach
wyruzumowaiiyrh.
Intelektualizować ni. roza-
ra(i\va('\ rozważać.
Intelektualny ł. rozumowy,
odnoszący si(j do rozumu,
do rozsądku, umysłowy; I.
sprawca, ten, kto nasunął
myśl dokonania jakiego czy-
nu; IntelektualnoJć, umysło-
woftó, rozum.
Inteligiencja ł. umysł, po-
jctiioSć, rozum, rozsądek.
zdoliiośii umysłowe; klasa
wykształcona w społeczeń-
stwie.
Intellglent /. ironiczna na-
zwa dawana człowiekowi in-
teligientn£-mu; intellgientny,
pojtjtny, rozumny, wykształ-
cony.
In tempore opportuno 1. w
czasie właściwym.
Intencja 1. zamiar, c.hąć,
zamysł, myśl; na l-Ję, na ko-
rzyść czyją, aby się co speł-
niło; inłencjowany, wiedzio-
ny intencja, powodowany
chęcią.
Intencjonalizm nł. zasada,
że cel uświtjca środki.
Intendent ł. główny nad-
zorca, rządca, zawiadowca.
Intendentura nt. zarząd,
władza zajmująca nią do-
starczaniem żywności, u-
braiiia; rekwizytów, płacy
i t, p. up. dla wojska, szpi-
t;,!i i t |..
Intensywny t. natężony, i-e
gospodarstwo, gospodarstwo
prowadzone dużemi nakła-
dami; intensywność, siła,moć,
nat(;żeMic, usilność, zwięk-
szout! działanie.
Intentacja 1. pokusa.
Intentować ł. wszcząć, roz-
począć (sprawę).
In tenui labor, at tenuis non
gloria ł. drobny jest przed-
miot, lecz sława niemała.
Intenzywny <•/'. Intensywny.
Inter arma silent leges /.
podczas wojny prawamilczą.
Inter caecos monoculus rex
est /. między ślepymi jedno-
oki j'St królem.
Inter canem et lupum /.
dosi. między psem a wil-
kiem: o zmierzchu, o zmroku.
IntercedowaĆ ł. pośredni-
czyć.
Intercelularny «l. w fizjolo-
gji: mię'izykomórk<)wy.
Inłercepcja ł. przejęcie,
zatamowanie w drodze.
Intercesja ł. pośrednicze-
nie, wstawiennictwo, pro-
teki ja, orędownictwo; przy-
jęcie zobowiązania, porę-
cz* nie.
Intercyza irł. rejentałna
umowa pr/-edślubna co do
posagu *
Inter duot>us litlgnntlbus ter-
tius gaudet 1. międ/.y dwoma
swarzącciTii się. trzeci ko-
Interdykt /. zakaz; klątwa
kościelna, zakaz sprawowa-
nia służby Bożej, u.sunięcio
od przyjmowaniaSakramen-
tów.
Interes 1. sprawa; omówie-
nie sprawy; załatwienie
sprawunku; spekulacja; ko-
rzyść, zysk; przyczyna pod-
budzaiąca do wzięcia udzia-
łu w czym; zakład handlo-
wy lub przemysłowy, przed-
siębiorstwo; powab, właści-
wość zaciekawiająca, budzą-
ca zajęcie; załatwienie po-
trzeby naturalnej; i-y a. l-a,
stan majątkowy; być w i-ach,
l)yć w kłopotach pienięż-
nych, mieć długi; polityka
i-u, jednostronne poszuki-
wanie korzyści, bez wzglę-
du na dobro ogółu; intereso-
wać, zajmować, obchodzić,
zaciekawiać ; interesowny ,
chciwy, szukający zysku;
gra i-a, gra o pieniądze; in-
teresowany, którego co bliżej
obchodzi; interesujący, zaj-
mujący.
Interesant Z ten, co przy-
szedł za jakim interesem,
w jakim interesie; patrzący
własneeo zysku.
Interferencja ni. przecina-
nie się fal (światła, głosu,
wody).
Interferować nt. przecinać
się wzajemnie (o falach np.
światła, głosu, wody).
Interglacjalny nł. w jteo.'
dotyczący okresów cieplej-
szych, które występowały
między okresami l^dowemi.
Interieur /. tęli-TJ-ir) wnę-
trze (mieszkania).
Interim /. okres tymcza-
sowy, stan tymczasowy.
Interjekcja (. wykrzyknik.
Interkalacja i. wsuwanie
wyrazów przez piszącego o-
puszczouych; wsuwanie wy-
razów i myśli własnych
między wyrazy napisane
przez właściwego autora.
Inłerkalarje nł. dochody
z probostwa wakującego.
' Interkolumnja/. odstęp mię-
dzy kolumnami.
Interlinearny nł. między
wierszami pisany; tłóma-
czcnie i-e, zamieszczone
pi»l każdym wierszem.
Interllnja ni. przedziałka
metalowa wstawiana pizez
zeceru między wiersze, aby
je rozsnnąć; interlinjować,
wstawiać interlinje.
Interlokucja t . rozmowa
z kim.
Interlokutor nł. rozmawia-
j.jcy z kim, rozmówca.
Interludium t. przegrywka.
Interludy ł. trywjalne u-
twory sceniczne z żyi ia lu-
dowego, z których później
wyrobiło się komedjopisar-
stwo.
Intrr niaxlnia yitia. nullus est
lrei|uentlus, quam ingrati ani-
ml i. między największe-
mi wadami człowieka, nie-
wdzięczność jest najczęst-
szą.
Intermedjum ł. ' czas po-
między dwoma terminami;
ucie.szny ustęp, scena ko-
miczna, któremi przeplata-
no djali^i pobożne w wido-
wisk.ich polskich XVII wie-
ku; intermezzo.
Intermezzo «-. krótki u-
twór dramatyczny, małe ko-
miczne operetki lub farsy,
dawane pomiędzy aktami
większych sztuk; krótki u-
stęp muzyczny w środku
większego dzieła lub opery;
drobny wypadek zaszły mię-
dzy wypadkami ważnemi.
Intermisja ł. przerwa.
Infermistyczny nł. tymcza-
sowy, prowizoryczny,
Intermittens ^.przerywany.
Intern /., Internista M<. uczeń
mieszkający w zakładzie
naukowym; student medy-
cyny, mieszkający w szpi-
talu i doglądający chorych
pod kierownictwem lekarza
(we Francji).
Internacjonalny nł. między-
narodowy, dotyczący wza-
jemnych stosunków państw
i narodów; ufi. Internacjonat.
Internacjonał ni. czerwo-
ny, internacjonalny związek,
międzynarodówka, /wiązek
międzynarodowy robotni -
ków, związek socjalistycz-
ny między związkami robot-
ników różnych krajów, obo-
wiązujący wszystkie związ-
ki uczestniczące do wza-
jemnego popagania sobie;
b^ czarny, ńon. duchowień
stwo katolickie wszystkich
krajów; i. złoty, iron. bogacze
wszystkich krajów, jako so-
lidaimie występujący prze-
ciw so<:ializmowi.
Internat 1. zakład nauko-
wy, zapewniający wycho-
wańcom, prócz nauki, mie-
szkanie i .itrzymanie, jieii-
sjonat.
Internista oh. Intern.
Inter nos i. między nami,
w cztery oczy; i. n. loquendo.
mowiąi- miedzy nami.
Internować nł. wyznaczyć
Ijrzyiiuisow'^ miejsce poby-
tu w jakiej miejscowości
wewnątrz kraju.
Internuncjusz ł. poseł pa-
pieski, zastępca nuncjusza;
fioscł dyplomatyczny papie-
ski w państwie drugorzęd-
nym.
Interes etoffam ł. między
ustami a brzegiem pnham
(wiele zmian blizkich może
nastąpić).
Interpelacja i. publiczne
zapytanie uczynione przed-
stawjcielowi rządu przez
ji(ii|ń>v ■ieinui w celn wy-
jaśnienia jakiej kwestji lub
zrobienia zarzutu.
Interpelant /. wnoszący
interpelację.
Interpelować /. wzywać do
dania odpowiedzi; Interpelo-
wany, osoba, do której wnie-
siono zapytanie.
Interpolacja t. wtrącenie,
do tekstu swoich lub obcych
wyrazów i zdań (zwykle w
celu sfałszowania), dodatek
późn i ejszy ,i nterkajacja; mał.
wsunięcie nowych, wyrazów
między wyrazy danego sze-
regu, dokonane podług za-
sad matematycznych.
Interpolować ł. wstawiać
wyrazy a. zdania w tekst
cudzy.
Interponować ł. pośredni-
czyć, wstawiać się za kim.
Interpozycja 1. wstawienie
się, wdanie się, pośrednic-
two.
Interpretacja {. wykład, wy-
tłómaczenie, wyjaśnienie.
Interpretator i. ten, kto in-
terpretuje.
Interpretować ł. objaśniać;
prten. tak deklamować, tak
grać, aby uwydatnić inten-
cje autora (poety, drama-
turga, kompozytora).
Interpunkcja t. w gramaty-
ce: użycie znaków prze-
stankowych.
Interregnum ł. bezkrólewie.
Interrex /. sprawiający wła-
dzę najwyższą w czasie bez-
królewia; prymas w daw.
Polsce.
Interrogacja {. zapytanie;
badanie śledcze.
Interrogatorje ł. pytania
spisane jjodczas śledztwa,
anastępnie zadawane świad-
kom.
In terrorem 1. iia postrach.
Interrupcja /. pi-zeszkoda,
przerywanie.
Inter spem et nietum ł. mię-
dzy nadzieją a bojaźnią.
Inter utrumque tene ł. trzy-
maj się środka.
. Interview a. (intenciu) wy-
wiad, widzenie się, rozmo-
wa, zwłaszcza dziennikarza
z jaką wybitną osobistością
dla zaznajomienia sią ze
szczegółami z jej ży<;ia a.
z jej jioglądami na jaką spra-
wę; powtórzenie tej rozmo-
wy w dzienniku; interylewo-
wać, robić iiiterview.
Interyiewer a. (intenciueri
ten, kto robi interview.
Interwał, Interwał 1. odstęp
między czym, przedział;
pauza; w m»j., odległość to-
nu jednego od drugiego; sto-
sunek dwuch dźwięków ze
względu na ich własność.
Interwencja t. wmieszanie
się, wdanie się w cudzą
sprawę; I. zbrojna, wdanie
się obcej sity zbrojnej po-
między strony wojujące
Interwenjent — Iridektomja
88
Interwenient /. miaszający
si^ między strony spór wio-
dące w celu pogodzenia; po-
średniczący.
Interweniować /. pośrodni-
ozyć, wdawać się.
Interwertja ł. zmiana, usu-
nięcie; fałNzowanie.
Interwertować 1. zmienić,
usunąć; fałszować przez
przestawienie (ustępów pi-
sma).
Interwjew ob. Interview.
Interymalnyoi. Intermistycz-
ny.
Intestat ł. nieboszczyk,
który nie pozostawił waż-
nego testamentu, cłioć po-
zostawił majątek.
Intime /. ((timj poufały.
Intoksykacja ni. zatrucie,
zakażenie krwi.
Intolerancja ł. prześlado-
wanie innego wyznania.
Intonacja nł. rozpoczęcie
śpiewu, trafne wzięcie wła-
ściwego tonu, poddanie od-
powiedniego dźwięku; ak-
cent mowy, uwydatniający
jaką chęć, jaką myśl mów-
cy.
Intonować nł. zacząć śpiew;
poddać płos właściwy.
In łoto i. w całości, zu-
pełnie,
MniAwi [/.] krótki wstęp
do utworu muzy cznego,prze-
grywka, fanfara na trąb-
kach.
Intramolekularny ni. mię-
dzyeząsteozkowy.
Intra miiros ł. wewnątrz
murów; u .siebie.
Intransigeant /. ((łra''iiia"j
nieprzejednany.
Intransitlva (verba) ł. słowa
niepr^echodnie (które wy-
rażają czynność nie prze-
chodzącą na inny przed-
miot, np. spać, rosnąć).
In transltu ł. mimocho-
dem.
Intra parenthesim /. w na-
wiasie, nawiasowo.
Iptrata tp. dochód, zysk;
Intratny, przynoszący znacz-
ny dochód.
In łrlnitałe robur i. w trój-
przymierzu siła.
Introdukcja ł. wstępna część
jakiego utworu muzycznego
a. poetyckiego; wprowadze-
nie; udzielenie godności du-
chownej przez władzę świec-
ką, inwestytura.
Introdukować się ł. mie-
szać się do czego, wtrącać
się.
Introduktor /. przewod-
nik.
Introlt 1. część Mszy czy-
tana przód Kyrie elejson.
Introligator nf. oprawiać/,
książek.
tntromisjaj^^. sądowe wpro-
wadzenie w posiadanie nie-
ruchomości; wnikanie; wsu-
nięcie.
Intromltować tlę /. wcho-
dzić w posiadaniu.
Intronizacja ni. wyniesie-
nie na tron, szczególniej
Papieża; uroczyste objęcie
tronu biskupiego.
Introłpekcja ni. sjiustrze-
ganio wewnętrzne, zmysł
wewnętrzny, samoobserwa-
cja.
Intruz 1. natręt, gość nie-
proszony, narzucający się;
uzurpator, wdzierca.
Intryga /. knowanie chy-
tre, podej^cio, ZŁwikłauie;
węzeł dramatyczny w sztu-
ce.
Intrygant /. robiący intry-
gi, działający skrycie i pod-
stępnie.
Intrygować/, robić intry-
gi, waśnić, różnić, podusz-
czać; wprawiać w kłopot;
dawać do myślenia; zacie-
kawiać.
Intuicja ł. dosł. bezpp-
średnie \^ewnętrzne wi-
dzenie; przeczucie, odgad-
nięcie prawdy, zdobycie
wiedzy domyślnością, bez
poprzedniego długiego ba-
dania; Intuicyjny uh. Intuitywny.
Intuit ł. wynik intuicji
rozważanej jako czynność.
Intuitywny 1. pochodzący
z własnego natchnienia, z
przeświadczenia wewnętrz-
nego przeczuty, z przeczu-
cia.
In turbido piscari ł. w męt-
nej wodnie ryby łowić.
intussuscepcja nt. wnika-
nie, przyjęcie wewnętrzne
(w fizjologji).
Intymacja^ obwieszczenie,
polecenie piśmienne ; za-
trzymanie wykonania wy-
;'oku przez odwołanie się do
wyższej instancji.
Intymat /. w prawnictwie:
pismo zawiadamiające do-
ręczone.
Intymidacja /. nastrasze-
nie, pogróżka.
Intymny /. poufny, sekret-
ny a zarazem poufały.
Intymować /. zalecać, ob-
wieszczać.
Intytulacja ni. zatytułowa-
nie, tytuł, napis.
Inulina ni. wodan węgla,
ciało podobne do mączki,
znajdujące się w korzeniach
niektórych roślin.
In uno(|uoque virorum bo-
norum hibitat deus /. w każ-
dym dobrym człowieku mie-
szka bóg.
In usu 1. w użyciu, w prak-
tyce.
In usum ł. dla użytku; i. u.
Delphini oh. Ad usum Delphini.
Inutile pondus terrae 1. nie-
użyteczny ciężar.
In verba magistri 1. dosl. n.-i
słowa mistrza; ślepo wie-
rząc słowom czyim.
Invidu.s alterlus macrescit
rebut oplmił /. zazdrosny
chudnie z powoda że drugi
jest tłusty.
In viii yeite nemo tractat
honeste 1. nikt liio szanuje
człowieka w lichej odzieży;
jak cię widzą, tak cię pi-
szą.
In vino yeritas /. prawda
w winie; człowiek podpity
mówi prawdę niechcący.
lnvocavit '. dotl. wezwał:
nazwa pierwszej niedzieli
W. postu, inaczej: ąuadra-
gesima.
Inwadjować irl. zapewnić.
Inwaiid, Inwalida t. żoł-
nierz niezdatny z powodu
wieku a. kalectwa do dal-
szej służby.
Inwalidować ni. unieważ-
nić.
Inwazja 1. najazd, wtarg-
nięcie, napad zbrojny.
Inwazor t. najeźdźca, na-
pastnik.
Inwekła 1. towary impor-
towane; cło od tych towa-
rów.
Inwektywa /. zarzut obra-
żający ,obelga,dotkli waznie-
waga słowna.
Inwencja 1. pomysłowość,
wypalazczość ; wynalazek ;
fortel, sztuczka, figiel.
Inwentaryzacja ni. sjńsy-
wanie, sporządzanie inwen-
tarza.
Inwentarz 1. ogół rzeczy,
należności i długów, przy-
należnych do jakiegoś ma-
jątku; spis majątku rucho-
mego lub nieruchomego;
zwierzęta gospodarskie; in-
wentarzowy, inwentarjalny, in-
wentarski, objęty inwenta-
rzem, zapisany w inwenta-
rzu.
Inwentować /. wynajdy-
wać, wymyślać, wpisywać
do inwentarza. '
Iwentura ni. spisywanie
inwentarza.
/Lluwersja 1. zwrot w mowie;
odstępstwo od zwykłego szy-
ku w zdaniu, przekładnia.
Inwertynan^ ferment, spra-
wiający przemianę cukru
trzcinowego na dekstrozę i
lewulozę.
Inwestjować 1. udzielać in-
westytury.
Inwestycja ni. użycie pie-
niędzy na cel produkcyjny,
włożenie kapitału w przed-
siębiorstiTo; użycie pienię-
dzy publicznych na cele u-
żyteczności publicznej; na-
kład.
Inwestygacja. i. badanie ,
śledzenie, poszukiwanie.
Inwestytura irl. uroczyste
nadawanie przez władzę
świecką prawa lub władzy
do zarządu djecezją, dobra-
mi, krajami i t. p., akt wpro-
wadzenia w posiadanie na-
danych dóbr lennych.
Inwidja 1. uieuawińć, za-
wiść.
Inwłt w. pierwsze zadanie
karty w grze.
Inwitacja ł. zaproszenie.
Inwitować /. zapraszać; za-
dawać pierwszą kart^ po
rozdaniu kart.
Inwokacja t. wezwanie,
błaganie (np. bóstwa).
Inwciucja {. rozwój wstecz-
ny (przeciwieństwo: ewolu-
cja); powikłanie.
Iflwolwować 1. wmieszać,
wplątać.
Inźektor /. przyrząd do
wstrzykiwania płynów w a-
paraty i maszyny.
Inżenier, inłynier /. tech-
nik zajmujący się zdejmo-
waniem planów , budową
dróg, mostów, twierdz etc.;
inżenierja, inżynierja, nauka
wykonywania budowli lą-
dowych i wodnych, dróg,
kolei, mostów, portóv.-, ma-
szyn, urządzania z&kładow
przemysłowych i t. p.
lo pean! u staroż. Greków:
okrzyk wznoszony podczas
pochodu tryumfalnego.
Ipekakuana [A.j wymiotni-
ca, roślina, której korzeń
zawiera eraetynę, środek
wymiotniczy, używany w
medycynie.
Ipse dixit t. on sam to po-
wiedział (wyrażenie, stoso-
wane, gdy ktoś niekrytycz-
nie powołuje się na czj-jąś
powagę).
Ipse fecił /. sam to zrobił,
on to wykonał.
Ipse semet canel 1. sam
siebie opiewa.
Ipsissima verba ł. własne
(jego) wyrazy (bez żadnej
zmiany powtórzone).
Ipso facio i. samym czy-
nem, przez to samo, tym
samym.
Ipso jurę 1. prawnie, z sa-
mego prawa wynika.
Ir- oh. takżo Irr-.
Iracundiam. qui yincit, ho-
słem superat maxlmum /. kto
gniew pokonywa, zwycięża
największego wroga.
Irade tur. rozkaz sułtana
do wezyra, ogłoszony pu-
blicznie.
Ira furcr brevis esł /. gniew
jest krótkiem szaleństwem.
IraAskie języki, języki jed-
nej z gałęzi szczepu indo-
europejskiego (staroperski,
afgański, kurdzki, osetyń-
ski i in.); wraz z językami
indyjskiemi tworzą grjpę
języków aryjskich w cias-
nem tego słowa znaczeniu.
Ircha irgórnon. skóra ow-
cza, cielęca, sarnia a. jele-
ni.-i, niegarbowana, wypra-
waola miękko, z oba stron
niegładka, rodzaj ..:amszu.
j Iridekiofflja *g. wycięcie
I kawałka tęozówki w oku.
89
Iris
Januarius
Iris g. pósłannioaŁa bo-
RÓw; tfjoza; t-^czówka w oku;
nazwa planety; kosaciec (ro-
ślina).
Irlsh stew a. (ajrisi tUu)
potrawo irlandzka przyrzą-
dzona z miijsa, kartofli i t. p.
Iritis n^zapalenietęczów-
ki oka.
Ironizować/, używać iro-
nji, przymawiać, i>r2yci-
nać.
Ironiczny g. uszczypliwy,
drwiący.
Ironja g. szydercza mowa,
żartobliwy drwiący Jub u-
szczypliwy sposób mówie-
nia; nagana wyrażona w for-
mie pochwały.
Irradjacja ni. rozpromie-
nianie, złudzenie optyczne,
polegające na tyra, że przed-
mioty jasne na ciemnym tle
wydają się wicjkszemi i od-
wrotnie.
Irredenła w. związek poli-
tyczny we Włoszech, żąda-
jący połączenia z Włocha-
mi ościennych krajów ma-
jących ludność włoską; irre-
dentysła, członek irredenty;
trreligja 1. brak religji,
bezbożność; Irrellgijny, nie-
religijny.
Irrezolucjan/. niezdecydo-
wanie, niepewność.
Irritablle genus ob. Genus.
Irrupcja t. napad, najście,
wtargniecie, włamanie się.
Irwlngita, IrwFngfahlsta ni'.
zwolennik Irwingizrau.
Irwingizm, Irwingjanlzm ni.
tak zw.: „Kościół katolicko-
apostolski", sekta w W. Bry-
tanji, założona przez Edwar-
da Irwinga (1792—1834).
Irydektomja "g. ob. Irldek-
tomja.
Irygacja 1. sztuczne nawo-
dnienie gruntu, skraplanie,
zlewanie.
Irygator /. przyrząd do
skrapiania, do przepłókiwa-
nia jam ciała, używany w
medycynie; klisopompa.
Irys oh. Iris.
Irytacja /. rozdrażnienie,
drażliwość, gniew, pobudze-
nie do gniewu.
Irytować t. drażnić, ją-
trzyć, gniewać, wzburzać.
Iryzacja ni. gra bai-w tą-
czowych w starych szybach
Okiennych, w bańce mydla-
nej, w masie perłowej, tka-
ninach jedwabnych i t. p.
Isagoga, Isagogtka^. wstęp,
wiadomości przygotowaw-
cze do nauki obszerniejszej;
ticteg. do egzegezy albo do
studjowania I'isma św.
Ischjas g. oh. Scyjatyka.
Is fecił cul prodest 1. uczy-
nił ten, komu to korzyść
przyniofilo, komu na tym
zależało.
Islam ar. nazwa religji ma-
hometańskiej.
Itlamita nX. mahometa-
nin.
Istesso tempo w. w mm.
ten sam ruch.
Istm g. międzymorze.
iszjas ob. Ischjas.
I ta dlls piacuit 1. tak się
bogom podobało.
italja^ Włochy.
Item i. podobnież, również,
także.
Ite missa est 1. idźcie,
msza skończona.
Iteruin /. powtórnie.
Itlnerarlum I, przewodnik
w podróży, opis, dziennik
podróży; n Rzjrmian: mapy
z oznaczeniem odległości
stacji w podróży.
lunctls yfrlbus oh. Junctis...
lx]ona ko^o g. nit. koło
wiecznie obracające się, do
którego był przymocowany
po śmierci król Tessalji Ix-
jon za karę, że oszukał bo-
gów, ugaszczająo ich; frzen.
ciężkie udręczenie długo-
trwałe.
Izabelowy, brunatno-żółty
(konie izabelowe).
Izan ar. wzywanie śpiew-
ne na modlitwę u mahome-
tan.
Izoamplitudy nl. linje jedna-
kowych wahań temperata-
ry w ciągu roku.
Izobara *g.., Izobaryczna II-
nja, linja na mapie, łącząca
Biieiscowośoi z jednakowym
ciśnieniem baromotrycz -
nym.
Izobaty *g. linje łączące
na mapie punkty jednako-
wej głębokości wody.
Izochimena *g. linja łączą-
ca miejscowości z jednako-
wą temperaturą średnią zi-
Izochromatyczny 'g. jedna-
kowo zabarwiony.
Izochroniczny *g. równo-
czesny, trwający jednakowy
przeciąg czasu; i-e zjawiska,
dokonywające się w jedna-
kowych odstępach czasu,
np. kołysania się wahadła.
Izodynamiczne *g. linje, na
mapach gieograficznych li-
nje łączące punkty jedna-
kowej temperatury w głębi
ziemi.
Izogleoterma*^. powierzch-
nia łącząca miejscowości o
jednakowej temperaturze w
głębi ziemi,
Izogon *g. równokąt, rów-
nobok, wielokąt foremny o
równych kątach i bokach;
Izogony, lzogon'iCzne llnje, li-
nje na kartach, łączące miej-
sca, na których igła magne-
sowa zbacza pod jednako-
wym kątem od południka
ziemskiego, południki ma-
gnetyczne.
Izografja *g. odtwarzanie
pisma, starych druków, za
pomocą odbitki tuszowej.
Izohyeta *g. linja na ma-
pie, łącząca miejsca o jed-
nakowej ilości rocznych de-
szczów.
tzohipsa *g. linja na ma-
pie gieogr. łącząca miejsca
z jednakowym wzniesieniem
nad i)0ziom morza.
^Izoklinalny "g. o jedna-
kowym pochyleniu (układ
warstw ziemi).
Izoklinlczna *g. linja, linja
łącząca na mapie miejsca,
w których igła magnesowa
ma jednakowy kąt nachyle-
nia.
Izolacja nl. odosobnienie,
oddzielanie.
Izolator r{. stołeczek o no-
gach szklanych dla odosob-
nienia ciała elektryzowane-
go od otaczających; szklana
lub porcelanowa podstawka
na słupie telegraficznym,
udosabniacz.
Izolować H». oddzielić, od-
łączyć, odosobnić; izolowany
drut, odosobniony t. j. owi-
nięty jakim złym przewod-
nikiem elektryczności, np.
jedwabiem, woskiem, guta-
perką i t. p.
izomerja g. jednosktad-
ność; izomery, izomeryczne
ciała , mające jednakowy
skład chemiczny, a odmien-
ne własności, zależnie od
budowy cząsteczkowej.
Uometryczny V- równo-
mierny, o jednakowych wy-
miaracłi.
Izomorficzny *g. równopo-
staciowy; l-ne ciała, mające
różny skład chemiczny, a je-
dnakowe formy kryształów.
Izomorfizm*^, równokształt-
ność.
Izonefa *g. linja (na ma-
pie), łącząca miejsca o jed-
nakowym zachmurzeniu.
Izonomja *g. równość w
obliczu prawa.
Izorachja *g. linja na ma-
pach, łącząca miejsca, ma-
jące o toj samej porze przy-
pływ morza.
Izostatyczny *g. będący w
równowadzehidrostatycznej
z powodu równości ciśnień.
Izotera *g. linja na mapie,
łącząca punkty ziemi o jed-
nakowej średniej tempera-
turze letniej.
Izoterma *^., Izotermlczna
linja, linja łącząca us mapie
miejsca mające jednakową
średniątemperaturę roczną.
Izotropiczny *g. jednorodny.
Izołropijne "g. olała mają-
ce jednakowe własności we
wszystkich kierunkach co
do sprężystości, rozchodze-
nia się drgań.
Izys, Izyda egips. {g.-l.\ mit.
siostra i żona Ozyrysa, bo-
gini płodności i księżyca,
przedstawiana z mnóstwem
wymion, bogini przyrody, j ,
]■
Jacht hol. lekki statek spa-
cerowy z żaglami.
Jachtklub a. klub wioślar-
ski.
Jacquerie oh. Jaquerie.
Jacta est alea ob. Alea.
J'adoube /. {iaduhj popra-
wiam (wyrażenie szachisty,
warcabisty, gdy poprawia
figurę albo warcabę źle po-
stawioną).
Jafetydzi hebr. [nl.] po-
tomkowie Jafeta; indoeuror
pejczycy.
Jahwe hebr. ob. Jehowa.
Jahwisłyczny nl. dotyczący
Jehowy, boski.
Jakobini /. krańcowi repu-
blikanie za czasów pierw-
szej rewolucji francuskiej.
Jakobinizm nl. zacietrze-
wiony republikanizm (od
nazwy sti-onńictwa Jakobi-
nów).
Jaiapa h. wilec przeczy-
szczający, roślina pochodzą-
ca z Meksyku; lek mocno
czyszczący z bulw tej ro-
śliny.
Jalousie du mćtier/. (ialuzi
dii metje) ob. Brodneid.
Jamajka, gatunek araku
czyli rumu (od naŁwy wy-
spy Jamajka).
Jamb g.-ł. dwuzgłoskowa
stopa (miara) wiersza, skła-
dająca się z pierwszej krót-
kiej i drugiej długiej zgło-
ski; a. pierwszej nieakcen-
towanej i drugiej akcento-
wanej.
Jambiczny g. ułożony jam-
bami.
Janczar, Janiczar tur. żoł-
nierz mahometanin z pie-
choty tureckiej, przysposo-
biony z dziecka chrześcijań-
skiego (janczarska piechota
ustanowiona r. 1329, znie-
siona r. 1826); J-y, dzwo-
neczki przyczepione do u-
przęży a. do łba końskiego;
dzwoneczki w dawnycli kla-
wikordach;]anczarka, rodzaj
strzelby, rusznica, używana
przez janczarów; janczarska
muzyka, muzyka w skład któ-
rej wchodzą tylko instru-
menty dęte i perkusyjne,
odznaczająca się hałaśliwo-
ścią.
Jankesi a. nazwa żartobli-
wa Amerykanów Stanów
Zjednoczonych.
Janseniici, wyznawcy nau-
ki bibk. Jausenjusza(1585 —
1638) o grzechu, łasce, wol-
nej woli i przeznaczeniu.
Jantar [r.] bursztyn.
Januarius ł. styczeń.
Janas — Jucht
90
Janut 1. boiek d. Rzymian
przedstawiony z dwiema
twarzami, zwróconemi w
dwie strony świata,bóg<;zaKu
i wszystkich zdarzeń ludz-
kich, wojny i pokoju; Janusa
świątynia w Rzymie otwiera-
na była w czasie wojny, a
zamykana w czasie pokoju.
Jaguerłe /. fiakri) rozru-
chy chłopskie we Francji
około 1358 r., (od wyrazu
Jacaues Bonhomme, Jakób po-
czciwiec, przydomku chło-
pa francuskiego).
Jar tur. parów, wądół, wą-
wóz.
' Jarczak M. rodzaj lekkie-
go siodła, kulbaka.
Jard a. miara angielska^
3 stopom.
Jardin d'acclimatatlon /.
(iardf daUimałasją) ogród
zoologiczny w Paryżu.
Jardin des plantes/. fiard(
de pli^i) ogród botaniczny
w Paryżu.
Jarłyk tur. ceduła, pozwo-
lenie na transport towarów,
świadectwo komory celnej,
władzy akcyjnej, znaczek,
kwitek.
Jarmaric n. i'oroczny zjazd
sprzedających i kupujących,
kiermasz; przen. hałas, rej-
wach, wrzawa, zgiełk.
Jarmułka tur. czapeczka
bez daszka, biret, krymka
żydowska.
Jaspis g. miner.ł z gatun-
ku krzemieni, nieprzezro-
czysty, różnego koloru" i o
rozmaitych kształtach; jas-
pisować, pstrzyć, nakrapiaó
różnokolorowo.
Jasyr tur. niewola a Tur-
ków lub Tatarów.
Jaszczyk irgórnon. [r.] skrzy-
nia do przewożenia amu-
nicji.
Jaszmak tur. zasłona okry-
wająca szyję i twarz po
oczy u kobiet tureckich.
Jatagan tur. krzywa sza-
bla turecka, obosieczna.
Jatrochemja *g. dawna teo-
rja medyczna tłómacząca
zjawiska organiczne i dzia-
łanie środków lekarskich na
drodze chemicznej,-
Jatrofizyka *g. fizyka za-
stosowana do medycyny.
Jegiern.tjas/. strzelec, daw-
ny żołnierz pieszy.
Jegiermajster n. naczelnik
jegrów; łowczy.
Jeglerski [r.] pułk, pułk je-
grów.
Jtiliowp, Jaliwe htbr. he-
brajska urbczysta nazwa Bo-
ga; J. Zebaot, Pan światów.
Pan nad pany.
Jelca, Jeiec [cz.} oft. Garda.
Jenerainy, Jenerał oh. Gie-
neralny, GieneraK
Je ne sais quoi /. ftó no se
kuaj dotl. nie wiem, co; coś
bardzo subtelnego, ca się
czuje, ale się nie da słowa-
mi określić.
Jeniczer oh. Janczar.
Jeremiady, skargi, ^ale, na-
rzekania, lamentacje (od i-
mienia proroka: Jeremjasz).
Jersey a. dersi) wierzchni
damski kaftanik trykotowy.
Jet a. (diet) gagat, bnrm-
tyn czarny, węgiel brunat-
ny polerowany, używany na
ozdoby.
Jeton /. (ieton) znaczek o-
zdobny dawany za odzna-
czanie się; marka do gry.
Jełtatore w. fdietłatoreiczto-
wiok mający oczy urocze,
któł-ych spojrzenie powodu-
je szkodę dla innych.
Jettatura w. (diettatura) zły
>irok, czary zadane urocze-
mi oczami.
Jeunesse dorje /. (i6n«t
dore) złota młodzież; pod-
czas wielkiej rewolucji fran-
cuskiej od końca lipca 1794
roku młodzież arystokra-
tyczna usposobiona rojali-
stycznie; dziś wielkomiej-
ska młodzież rozrzutna; iro«.
młodzież pozłacana.
Jeux floraux /. (iS floroj
dotl. igrzyska kwiatowe, u-
rządzane corocznie w Tulu-
zie: turnieje prozaików i
poetów, nagradzanych kwia-
tami złotemi i srebmemi.
Jevish Colonisation Associa-
t|on a. {iuitz Jcolonitetm aso-
t}e*2n) ikr. Ica, stowarzysze-
nie, którego celem jest uła-
twianie osadnictwa Żydom
ubogim, emigrującym z kra-
jów, w których doznają prze-
śladowań.
Jezuita ni. członek zakonu
założonego przez św. Igna-
cego Lojolę; przen. człowiek
chytry, podstępny, obłudny.
Jezuiłyzm ni. obłuda, prze-
wrotność (ob. Jezuita).
Jezusowe lata, 33 lata wieku.
J. H. S. ikr. Jesus Homlnum
Sałvator t. Jezus ludzi Zba-
wiciel.
Jingo a., Jingoizm oh. Ożyn-
go, Dżyngoizm.
Jiu-Jitsu jap. (diiu-dHtiuj
rodzaj walki (ćwiczeń) bez
broni.
Joanntci ni. dawny nie-
miecki zakon rycerski, te-
raz zakon ewangielicki do
pielęgnowania chorych.
Jobber a. fdioberj speku-
lant giełdowy w Angiji.
Jockey a. ob. Żokiej.
Jockey Club a. (dioki klub)
stowarzyszenie arystokra-
tyczne amatorów wyścigów
konnych; rodzaj pe)"f urn; ro-
dzaj łyżew.
Jocosa 1. śmiesznostki,
żarty, farsy.
Jod *g. f/.j pierwiastek
chemiczny, ciało stałe, bar-
wy czarno-f ijoletowej połys-
kującej, wydobywana 'z ro-
ślin morskich, niywaue w
medycynie.
Jodłowanie n . osobliwy
sposób śpiewu bez słów
(u Tyrolczyków), z częstym
przechodzeniem z tonów
piersiowych do falsetu.
Jodoform ni. środek anty-
septyczny o silnym zapa-
chu, otrzymywany z jodu
w postaci żółtego proszkii,
używany w medycynie.
Jodol ni. związek che-
miczny używany w medy-
cynie zamiast jodoformu.
Jodyna ni. roztwór jodu w
spirytusie , używany jako
lek.
Jog Mnd. asceta hinduski
praktykujący zasady jogiz-
mu.
Joga itind., Jogizni ni. sys-
tem religijno-filozoficzny w
Indjach, zmierzający do u-
wolnienia duszy od dalszych
migracji i do osiągnięcia
nirwany przez ascetyzm ,
przez odwracanie zmysłów
od świata zewnętrznego, po-
zostawanie w postawach nie-
naturalnych, przykrych,me-
dytacje i t. d.
Johannisberg n. gatunek
wina reńskiego.
John Buli a. (Dion BdUj,
dotl. Jan wół, iart. nazwa
dawana ludowi angielskie-
mu; gburowaty anglik.
Jom-Kipur hebr. dzień Jsąd-
ny, właściwie dzień prze-
baczania.
Jon, atom jednego ze skła-
dników, jia które rozpada
się elektrolit pod wpływem
prądu 'elektrycznego: anjon,
składnik ujemny, chemicz-
nie działający na anod; ka-
ijon^ składnik dodatni, che-
micznie działający na ka-
tod; według Thompsona a-
tom elektryczny materjiul-
tragazowej; według Croo-
kes a atom materjaJny po-
łączony z atomem elek-
trycznym; elektron dodatni
a. ujemny.
Jonatan hebr. imię znane
z Biblji; brat J. iart. Amery-
kanin typowy, mieszkaniec
Stanów Zjednoczonych A-
meryki Półn.
Jonaty irt. [r.] futro z czar-
nych kotów swojskich.
Jongleur / (ląglorj ku-
glarz, ekwilibrysta.
Jo/iska tonacja, muz. gama
o niższym o pół tonu stop-
niu siódmym.
JońskI styl, kierunek archi-
tektoniczny grecki, odzna-
czający się lekkością slu-
pów i ślimakowatemi kształ-
tami ozdób u kapiteli.
Jordan, obrzęd święcenia
wody w święto Trzech Króli
w Kościele wschodnim (od
nazwy rzeki w Palestynie).
Jota h. {chotaf tanioc luac-
pański w szybllm tempie
z towarzyszeniem kastauje-
tów.
Jota g. nazwa litery i w
greckim alfabecie.
Jotacyzm ni. sposób czyta-
nia po grecku: « jak i.
Jour de grice /. (iur do
grat) ob. Respektowy dzieci.
Jour fixe /. ilur fixi stały
dzień, naznaczony na przyj-
mowanie gości.
Journal /. (iurnal) dzien-
nik, notatnik, pismo perjo-
dyczn^ popularnie: wzory
mód.
Journal parli /. (łumal
parle) dotl. dziennik mówio-
ny: rozrywka, polegająca na
odczytywaniu przez kilka
osób ich własnych artyku-
łów, mających przedstawiać
jakoby numer czasopisma
i w takim porządku, jak te
artykuły są w piśmie uło-
żone; rodzaj dziennika, któ-
rego treść odczytuje się a-
bonentom za pomocą telefo-
nów.
Jowisz, Jupiter /. najwyż-
szy bóg u Rzymian, pioru-
nowładca (u Greków: Zeus);
nazwa największej planety.
Jowjalista ni. człowiek jo-
wialny, wesoły faoecjonista,
żartowniś.
Jowjalny 1. żartobliwy, pe-
łen humoru, wesoły.
Józefinizm ni. system 'ce-
sarza anstryjackiego Józefa
II-go wtrącania się do spraw
kościelnych i wykonywania
władzy nad niemi; rządy
centraJistyczne w Austrji
datujące się od Józefa II
Juba, Jubka ob. Jupa.
Jubel \r.] ob. Gaudium.
Jubilacja /. wesoła uroczy-
stość, radość, uciecha.
Jubilat /. ten, który obcho-
dzi (lub obchodził) jubileusz
swojej działalności.
Jubilate /. dotl. radujcie
się: trzecia niedziela po
"Wielkiej nocy.
Jubiler n. oprawiający dro-
gie kamienie w złoto, w sre-
bro i t. p. i handlujący nie-
mi, złotnik; jubiierszczyzna,
wyroby jubilerskie; przen.
misterne i ^bardzo staranne
wygładzenie utworu literac-
kiego.
Jubileusz t. fpdżń.J roczni-
ca 25, 50 lub stuletnia ja-
kiego zdarzenia obchodzo-
na uroczyście; uroczystość
kościelna powtarzająca się
w pewnych okre.saoh czasu
połączona z odpustem zu-
pełnym.
Jubllo ni. wesoło, tryum-
falnie.
Jucht [«.j skóra wołowa,
grubo wyprawna, nieprze-
makalna, nacierana dzieg-
ciem ze strony wewnętrz-
nej.
91
Jucundi — Kabylowie
JucundI actl labores 1. po
pracy miły spoczynek.
Juczny (ob. Juki) dźwigają-
cy ciężary (o koniu, ośle,
mule); przyuczony do dźwi-
gania ciężarów.
J. U. D. skr. Juris utrlusque
doctor (oh.).
Judaizm irt. wiara, poda-
nia i obrządki Żydów póź-
niejszych, według nauki ra-
binów i Talmudu; zwrot mo-
wy lub wyrażenie zapoży-
czone z mowy żydowskiej;
żydowszczyzna.
Juda<z hehr. [t.] zdrajca,
obłudnik, człowiek fałszy-
.wy, przebiegły; imię jedne-
go z Apostołów; Judaszowy,
Judaszow(l(i, obłudny, zdra-
dziecki.
Judenlieca n. pogrom ży-
dowski, gwałty dokonywane
przez wzburzone pospólstwo
na Żydach.
Judex curlae /. w Węgrzech
najstarszy co do znaczenia
sędzia w kraju.
Judicis est innocentiae sub-
yenlre /. obowiązkiem sę-
dziego jest pomóc niewin-
ności.
Judofil nł. zwolennik Ży-
dów.
Judofobja nt. nienawiść do
Żydów, antysemityzm.
Judylcat 1. wyrok sądowy.
iudykatura nł. ob, Juryspru-
dencja.
Juhas wfg. pastuch owiec,
młody góral w górach ta-
trzańskich.
Juki tur. torby skórzane,
tłomoki ładowane na konie,
muły i t. p.
Julienne /. (iiiljen) suszone
jarzyny pokrajane na drob-
ne paseczki.
Juilus /. lipiec (miesiąc).
Jaiia/itki kalendarz, kaJen
d»'.z poprawiony przez Ju
IjuBza Cezara t. zw. stareg'
styln czyli wschodni.
Jun. $lcr. Junior fo6.).
Junctis yłribus ł. połączo-
nemi siłami.
Janhnista n?. członek stron-
nictwa w Rumnnji, sprzyja-
jącego cywilizacji zachod-
nio-europejskiej (od nazw.
związku literackiego: Juni-
mea).
Junior t. ikr. Jun. młod-
szy.
Juniut i. czerwiec.
Jonkior n. uci^eń szkoły
wojskowej, przygotowującej
oficerów; butny szlachcii-
pruski; dawniej: podoficer,
podchorąży; junkierska par-
tia, w Prusach reakcyjna
partja szlachecka.
Juno, Junona ł. małżonka
Jowisza, najwyższa bogini
(u Greków: Hera); nazwa
planetoidy.
Junta A. (^oi/. związek; wyż-
sza „władza w Hiszpan ji i
Portugalji; władza rewolu-
cyjna tamże.
Jupa,Jupka ar. [».] kaftanik,
suknia spodnia, kurtka, sta-
nik kobiecy.
Jupiter /. Jowisz; J. pluyius
bożek słoty, deszczów, prj«»«.
czas dżdżysty; J. tonans do*ł.
Jowisz grzmiący: bożek pio-
runów i grzmotów.
Jura, Jurajska formacja, far-
macja drugorzędowa ziemi,
między formacją kredową i
trjasową, obfita w skaliste
wapienie i skamieiliałości
(od nazwy gór Jura).
Jurament ł. przysięga.
Jurare in verba magistri ł.
powoływać się na powagę
nauczyciela jako na dowód
prawdy.
Jurastolae 1. dochody praw-
ne proboszczów.
Jurat ni. student kończący
wydział prawny.
Juratoryjny ł. za którym
poręczono.
Jurę caduco i. prawem ka-
duka fob.); przemocą.
Jurę et facto /. według pra-
wa i rzeczywistości.
Jurgielt n. płaca roczna,
żołd, zapłata, nagroda; jur-
gieltnik, najemnik.
Juris consultus ł. doradca
prawny.
Juris studiosus i. słuchacz
prawa.
Juris utrius4|u« doctor ł.
Itkr. J. U. D.) doktór praw
obu: rzymskiego i kanonicz-
nego.
Juror a. fdiurer) członek
Jury, czyli sądu przysię-
głych, sędzia przysięgły.
Jurta tai. chata, namiot
pilśniowy Kirgizów, Tata-
rów ; mieszkanie zimowe
Kamczadałów.
Jury a. fdiuri) sąd przy-
.jięgłych, złożony ze znaw-
ców, do oceniania dzieł sztu-
ki lub przemysłu; sędziowie
przysięgli z wyboru, w licz-
bie dwunastu, do rozpatry-
wania spraw.
Jurydyczny ł. prawniczy,
prawny; jurydycznie, według
praw, prawnie.
Jurydyki ł. osady w daw
Polsce rządzące się osobne-
mi prawami, zniesione v,
roku 1792; dzielnice miej-
skie, mające każda swój
sąd.
Jurysdator M. ten, oo u-
dziela komu prawa do cze-
go, mocodawca.
Jurysdykcja 1. zakres dzia-
łania i s.ądzenia co do obsza-
ru i jakości spraw; okrąg
sądowy.
Juryskonsult ^,Juryskotvsul-
tant nł. radca prawny przy
jakiej instytucji; adwokat,
prowadzący sprawy jakiej
instytucji w sądach.
Jurysprud«nc)a {, gruntow-
na znajomość prawa; zbiór
zasad prawnych; sposób wy-
rokowania Ądu w danych
sprawach.
Jurysta M. prawnik.
Jurystycjum /. zawiesze-
nie sądzenia spraw podczas
wojny.
Jus /. prawo; j. gładii doił.
prawo miecza, prawo życia
śmierci; ]. primi occupantis,
prawo pierwszeństwa zaję-
cia; j. talionłs, prawo odwe-
tu; J. primogeniturae, prawo
pierworodztwa.
Juste mlileu/. (iUtt miljó)
pośrednie stanowisko; po-
stępowanie lub system dzia-
łania oddalony od wszelkiej
ostateczności.
Justitia nihil expetit praemil
/.sprawiedliwość nie żąda
nagrody.
Justo titulo ł. na podstawie
aktu prawnego; srirawiedli-
wie.
Justorjuffl ni. narzędzie do
sprawdzania równej wiel-
kości odlanych czcionek.
Justować «. wypełniać ju-
stnnkiem miejsca puste mię-
dzy jwyrazami lub w wier-
szach; robić matryce czcio-
nek: justunek, sztabki: ma-
terjał metalowy, niższy od
czcionek, wypełniający od-
stępy między wyrazami lub
miejsca puste w wierszach
podczas druku.
Justus possessor 1. prawny
posiadacz.
Justycja ł . sprawiedli-
wość.
Justycjarusz śrl. sędzia
spraw policyjnych w gmi-
nach austryjackich.
Justyc-koiegjDm n. [r.] sąd
duchowny katolicki w Pe-
tersburgu.
Justyfikacja ł. usprawie-
dliwienie się, uzasadnienie
jakiego prawnego środka,
tłómaczenie się.
Justynjańskie prawa, źródła
i pomniki prawa rzymskie-
go,' zebrane w jeden kodeks
z rozkazu cesarza rzymskie-
go Justynjan a.
Juta [«.] konopie indyj-
skie; tkanina z nich.
Juvat cibus post opus ł. po
|)raoy smakuje jedzenie.
Juxta fluyium puteum fodit
ł. obok rzeki kopie studnię
(niepotrzebnie coś robi).
Juxtalineamy ni. przekład,
przekład tuż obok tekslu
napisany, wydrukowany.
K.
Kaaba ar. świątynia ma-
hometan w Mekce i kamień
Św. w niej przechowywany.
Kab a. oh. Cab.
Kabak dolnon. [r.] szynk
karczma.
Kabaletta w. w muz. frazes
muzyczny ożywiony, po-
I wtarzający się w śpiewie.
Kabalista nł. znawca ksiąg
kabalistycznych; wróźbiarz;
kabalistyczny, tyczący się ka-
bały żydowskiej; tyczący,
si^ magji, wróżbiarski.
Kabata hehr. [w.] podanie,
tajemnicza nauka Żydów, fi-
lózofja mistyczna religji Ży-
dów; wróżenie z kart; kno-
wanie, intryga, plotki, zmo-
wa; kłopotliwe położenie,
zawikłanie.
Kaban łat. [mh.] wieprzak.
, Kabaret /. półmisek po-
dzielony wachlarzowato na
kilka podziałek; rodzaj tea-
trzyku przy restauracji, w
którym autorowie sami wy-
konywają swoje utwory, po-
pisują się śpiewacy i śpie-
waczki oraz deklamatoro-
wie z' pośród publiczności.
Kabat g. kaftan męski a.
kobiecy, kamizela.
Kabel/, drut telegraficz-
ny, telefoniczny, podmor-
ski albo podziemny odpo-
wiednio zabezpieczony od
uszkodzenia.
Kabeljan, Kabeijau oh. Kab-
Ijon.
Kabestan /., kołowrót do
zwijania i rozwijania liny
pkrętowej, winda okj-ętowa.
Kabii ar. pokolenie.
Kabina /. budka do kąpieli
w morzu; kajuta okrętowa;
numer w zakładzie kąpielo-
wym.
Kabijon hol. świeże, uieso-
lone mięso wątłusza (dor-
sza); suszone nazywa się
itokfist.
Kaboszon /. drogi kamień
polerowany, nezeg. rubin a.
granat.
Kabotaż /. handel nad-
brzeżny; żegluga nadbrzeż-
na.
Kabotyn /. pogard/, lichy
aktor, komedjant.
Kabotynerja /. wędrowni .
aktorzy.
Kabriole oh. Kapriole.
Kabrjolet /. lekki jedno-
konny powozik; miejsce na
przedzie za kozłem woźni-
cy w karecie pocztowej.
Kabylowie ar. mieszkańcy
Algieru berberyjskiego po-
chodzenia.
Kabza — Kaliber
92
Kabza';. [1.] worek do pie-
niędzy; portmonetka; iari.
majątek.
Kacap [mir.] chłop wielko-
rnski; kupiec wielkoruski.
Kaccrsłwo ob. Harezia.
KacerzM. [czes.] o/y. Heretyk.
Kachekłja g. charłactwo.
Kachektyk *g. człowiek cho-
ry na kacheksj^, charłak.
Kacyk h. naczelnik i wódz
plemienia dzikich w Araer.
Półudn.
Kaczan tur. głąb kapusty;
wiecha, kiść owoców kuku-
rydzy; sosna karłowata.
Kaczucza h. taniec hisz-
pański z kastanjetami.
Kadaster M. (/.] ocenianie
rządowe posiadłości ziem-
skich i ich produktów, do-
chodu i t. d. w celu opodat-
kowania; sam podatek nało-
żony skutkiem tego ocenie-
nia; k. wyborczy, kurja, do.
której należy wyborca pła-
cący podatek od swoich po-
siadłości.
Kadawer ł. trup.
Kadencja irh właściwe ak-
centowanie końcowych zgło-
sek w układzie wierszy;
spadek harmonijny dźwię-
ków w muzyce; takt, miaro-
wość; harmonijne zakoń-
czenie frazesu muzycznego;
forma akordu; okres urzę-
dowania członków sądu, sej-
mu, rad wybieralnych. ^
Kadet/, brat młodszy; u-
ozeń szkoły wojskowej ka-
deckiej; podchorąży; w ma-
rynarce: młodzieniec kształ-
cący się na "oficera floty;
członek stronnictwaj K. D.
{ob.) czyli demokrata i,kon-
stytucyjny; KadeckI korpus,
szkoła wojskowa kształcąca
młodzież na oficerów.
Kadl ar. sędzia u Turków.
Kadry /. komplet zapaso-
wych oficerów i podofice-
rów, potrzebnych w ra-
zie zorganizowania oddzia-
łu wojska; żołnierze i ofi-
cerowie, mający obowiązek
kształcić nowozaoiężnych.
Kadryl /. taniec francuski
i muzyka do niego; lekka
tkanina jedwabna w kratki;
pośledni gatunek salcesonu.
Kaduceusz ł. laska Merku-
rego z wężami i skrzydła-
mi; dawna laska herolda;
symbol handlu i pokoju.
Kaduk i. w daw. prawie
polskiem: spadek pozosta-
wiony bez prawnych spad-
kobierców (przechodzący na
rząd prawem kaduka); pra-
wo dziedzictwa dóbr tego
rodzaju; ludowe: djabeł; pa-
daczka, epilepsja, choroba
Św. Walentego, wielka cho-
roba; -kaduczny, djabelny,
przeklęty, okropny.
Kady ob. KadL^i
Kadf g. wielka beczka
z jednym dnem, zwykle
u dołu szersza, kufa, stą-
giew.
Kata M. spiczasty przód
statku.
Kalar n. przyrząd z windą
do wbijania pali za pomocą
pieńka zwanego babą, bitnia;
osoba ciężka, niezgrabna.
Kafelna ob. Kofeina.
Kafetjera /. imbryk do
kawy.
Kaff eekrSnzchen n. w Niem-
czech zebranie towarzyskie
kobiece przy kawie i ga-
wędce poobiedniej.
Kątowy fob. Kawa) kawowy,
koloru kawy.
Kaftan tur. długa szata
zwierzchnia u Turków; ro-
dzaj spencerka a. kurtki;
krótka szubka kobieca; u-
branie z bardzo długie -
rai rękawami, związywane-
mi razem na plecach, wkła-
dane na szaleńców, żeby
ich ubezwładnić, inaczej:
k. bezpieczeństwa.
Kabał hebr. zarząd wyzna-
niowy gminy żydowskiej.
Kahan lat. chan.
Kaik tur. długi, ^ązki, lek-
ki statek turecki; czajka.
Kaim, Kain, bratobójca (od
imienia biblijnego Kain);
kaimita, członek jakiejś sek-
ty religijnej w daw. Polsce.
Kainit *s. związek soli ku-
chennej z siarczanem ma-
gnezji, używany jako na"
wóz.
Kalnozoiczne *g. formacje
ob. Cenozoiczne.
Kajak tur. wazka łódka o
jednym wiośle przykryta
stałym wiekiem z otworem
na pomieszczenie jednego
wioślarza.
Kajaput malajs. drzewo
z rodu mirtów aty eh.
Kajdany, ar. okowy, łańcu-
chy żelazne; prten. pęta,
więzy, niewola.
Kajet /. zeszyt do pisania,
sekstern.
Kajfas ob. Kalfas.
Kajmakan tur. zastępca
wielkiet;o wezyra; guber-
nator prowincji w Turcji.
Kajper n. w gieol. pokład
'górny formacji trjasowej.
Kajuta hol. pokój pod po-
kładem statku dla podróż-
nych a. starszyzny okręto-
wej.
Kajzer n. cesarz.
Kajzerka n. bułeczkapszen-
na okrągła z przedziałkami
na wierzchu.
Kajzersznlt n. cięcie ce-
sarskie, operacja chirurgicz-
na u położnie.
Kakadu nuUąjt. gatunek
papug.
Kakao meks. [h.] zmielone
owoce drzewa kakaowego,
z których robi się czekola-
da; kakaowe masło, olej stę-
żały z nasion drzewa ka-
kaowego, używany na ma-
ści oraz do robienia cukier-
ków.
Kaktmoro jap. ściana ru-
choma z malowanej ręcznie
tkaniny jedwabnej, gazy a.
papieru, stanowiąca, w ra-
zie potrzeby, przepierzenie
w domach japońskich.
Kakierlak \hol.] ob. Albi-
nos.
Kakistokracja *.?. panowa-
nie najgorszych.
Kakofonja g. rozdźwięk,
nieprzyjemny dźwięk; dys-
harmonja.
Kakolet /. rodzaj kosza
z siedzeniem (takich para
zawiesza się na kolejkę jed-
noszynową, pochyłą, po któ-
rej suną się własną ciężko-
ścią).
Kaktus g.-ł. nazwa rośliny
z rodzaju apuncjowatych o
łodydze giięsistej i takich-
źe liściach.
Kalafaktor ob. Kaiełaktor.
Kalafonja g [tr.] rodzaj ży-
wicy używany do pocierania
smyczka i do innych celów
(od nazwy miasta w Azji Mn.
Kolofon).
Kalaina, spiż, którym Chiń-
czycy wykładają pudełka do
herbaty.
Kalalt g. ob. Turkus.
Kalajor ob. Kalojer.
Kalambur /. dowcipna gra
wyrazów; wyraz dwuznacz-
ny.
Kalamity*^- skrzypy drze-
wiaste kopalne, skamieniałe.
Kalander g. (póiń./ prasa
cylindrowa z ogrzewanemi
walcami do gładzenia suk-
na, papieru i do nadawania
połysku.
Kalamajda, twaróg ze śmie-
taną i ze szczypiorkiem.
Kalauer h . niesmaczny,
nędzny dowcip, rubaszny
dwuznacznik.
Kalcescencja ob. Kalores-
cencja.
Kalchas, kapłan i wróżbi-
ta grecki z czasów wojny
trojańskiej, ośmieszony ja-
ko chciwiec i obłudnik w
operetce „Piękna Helena";
stąd iart. ksiądz, nie szanu-
jący swego powołania.
Kalcynacja nt. zwapnianie,
prażenie, wypalanie, spo-
pielanie.
Kalcynować, prażyć, wy-
palać, spopielać.
Kalcjum ł. wapień. /
Kalcyt ri. minerał, węglan
wapnia, spat wapienny, spat
islandzki a. podwójny.
Kalebasa /. rodzaj dużych
gruszek letnich, późnych,
flai^zkowatej postaci.
Kalefakcja i. ogrzewanie.
Kalefaktor irł. sti-óż szkol-
ny, palacz w piecach, wy-
konawca kary cielesnej w
dawnej szkole; donosiciel,
liens.
Kalejdoskop 'g. przyrząd
złożony z trz<;ch zwiercia-
dełek w rurce o dnie szkla-
nym z różnobarwnemi na
nim kamyczkami, szkiełka-
mi i t. p., które za najmniej-
szym poruszeniem zmienia-
ją położenie i przy pomocy
zwierciadełek układają się
w różne sześcio-promienne
gwiazdki; pnen. obrazy szyb-
ko zmieniające się; kalejdo-
skopowy, zmieniające się cią-
gle, różnobarwny.
Kalembur ob. Kalambur.
Kalemkiar /. zasłona twa-
rzy u kobiet tureckich.
Kalendarium 1. spis dni w
roku, podzielonych na tygo-
dnie i miesiące, z wyszcze-
gólnieniem imion świętych,
świąt i postów na te dni
przypadających.
Kalendarz -rocznik, alma-
nach, książka na cały rok
wydrukowana, obejmująca
kalendarium, różne infor-
macje, ogło.szenia, często
także dział literacki; k. kart-
kowy a. do zdzierania: blok,
złożony z kartek, z których
każda zawiera część kalen-
darium na jeden dzień a. na
jeden tydzień; k. notatkowy,
książka zawierająca kalen-
darium i puste miejsca na
notatki.
Kalendy 1. pierwszy dzień
każdego miesiąca u daw-
nych Rzymian; stąd: kalen-
darjum, kalendarz.
Kaleologja Vaaka o pięk-
nie.
Kaleotechnika *g. sztuka
zdobnicza.
Kalepin, wielki słownik,
nolaty z dzieł; pneH. znaw-
ca języka (od nazw. Calepi-
nus, autora słownika wielo-
językowego).
Kalesony /. majtki, gacie.
Kaleta tur. sakiewka, sa-
kwy, woreczek skórzany,
zwykle przymocowywany
do pasa.
Kalfas, Kajfas n. wielka
skrzynia przenośna do mie-
szania wapna.
KaKataż /. cerowanie, za-
tykanie szpar okrętowych
pakułami i zalepianie ich
smołą.
Kali ar.. Kalium [ni] po-
tas.
Kaliban, potwór w drauui-
cie „Burza" Szekspira; stąd
żart. człowiek zły i nie-
zda)'ny.
Kaliber [«.] średnica otwo-
ru walca, rury, broni pal-
nej, miara kuJi, pierścień
do mierzenia wielkości o-
tworu; podziałka; gatunek,
wartość , rodziij , kształt ,
wzrost, wielkoś(^'; kalibrować,
wymierzać wielkość podług
93
Kalif — Kampan
podanej skali; dobiei'ać, sor-
tować.
Katu u>/(i.sV. Chalif ar. na-
miestnik Miiliuiiiota, sułtan.
Kalifat lirl. państwo rzą-
dzone przez kalifa; władza
kalifa.
Kaligraf g. pięknie pi-
szący.
Kaligrafja g. sztuka pięk-
nego pi.sania.
Kaligrafować g. pisać pięk-
nie, ozdobnie; furt. j)isać po-
mału, z trudem, niewpraw-
nie.
Kallkant oh. Kalkancista.
Kaliko, Kallket /. rodzaj
perkalika cienkiego; gruby
perkal groszkowany, uży-
wany na oprawy książek,
zwany także płótnem an-
gielskim.
Kalikować 1. naciskać sto-
pami drągi miecliów przy
organach.
KaIJope g. muza pieśni bo-
liaterskiej i piękności w
sztuce, przedstawiana z ta-
bliczką i rylcem do pisania.
Kaljum oh. Kali.
Kalk /. wapno.
Kalka/, papier a. płótno
przezroczyste lub zabarwio-
ne, służące do odbijania pi-
sma, do przerysowywania;
sam rysunek skopiowany w
ten sposób; kopja.
Kalkancista, Kalkant, Kali-
-Itanł (ob. Kalikować), nacis-
kający drągi miechów przy
organach.
Kalkomania oh. Oekaikoma-
nja.
Kalkować /. przerysowy-
wać przy pomocy kalki;/ oh,
też Kalikować.
Kalkulacja /. (póiń.j obli-
czanie, wyrachowywanie;
żyć z k-ą, żyć z wyracho-
waniem, żyć oszczędnie.
Kalkulator /. rachmistrz;
pr:en. człowiek bardzo o-
szczędny.
Kalkulować 1. obliczać,
obrachowywać ; rozważać ,
miarkować, myśleć, obmy-
ślać.
Kalkut oli. Kalkulacja.
Kallistografja *g . nauka
piękności.
KalobjotykaV6ztuka przy-
jemnego życia, aby odpo-
wiadało rozsądkowi, wyo-
braźni i uczuciu.
Kalojer *g. mnich grecki
z zakonu Św. Bazylego.
Kalomel *g. chlorek rtęci,
silny hrodek lekarski.
KaJomełrja *^. nauka o pięk-
ności układu cz. o syme-
trji.
Kalorescencja ni. świece-
nie ciał, Wzbudzone przez
ciemne firomienie ciepli-
kowe.
Kalorja ul. jednostka do
mierzf^nia ilości ciepła po-
trzebnego do ogrzania 1
kgr. wody o 1* Cels.; cie-
ptostka.
Kaloryczny nł. cieplikowy.
Kaloryfery »t. rury idące
z jednego ogólnego pieca,
służące do ogrzewania mie-
szkań za pomocą wody, pa-
ry lub gorącego powietrza.
Kaloryka nt. nauka o cieple.
Kalorymełr ni. przyrząd do
mierzenia ilości ciepła w
jakimś ciele; cieplikomierz.
Kaiorymetrja ni. nauka mie-
rzenia ciepła właściwego
ciał.
Kąleryzator nł. ogrzewacz.
Kalosk'agatoS5'. dosł. pięk-
ny i dobry: odpowiadający
ideałowi poji względem mo-
ralnjTn i fizycznym.
Kaiospintechromokrene *g.
wodotrysk oświetlany od
spodu elektrycznością lub
światłem Drummonda przy
użyciu szkieł różnobarw-
nycli.
Kalosieniczne *g. ćwicze-
nia, ćwiczenia gimnastycz-
ne mające na celu wytwo-
rzenie zarazem siły i wdzię-
ku.
Kaloteclinika *g. sztuka u-
trzymania piękności ciała.
Kalołka /. okrągła cza-
peczka noszona przez księ-
ży, pjnska.
Kalteszai n. napój z piwa,
cukru i cytryny, podawany
Da zimno.
Kalumnja t. oszczerstwo,
potwarz.
Kalumnjałor i. oszczerca.
Kaiumniować /. spotwarzać
głosić oszczerstwa.
Kalwakata oh. Kawalkata.
Kalwarja i. stacje Męki
Pańskiej, obchodzone pro-
cesjonalnie przez poboż-
nych; czaszka ludzka; pnen.
udręczenia moralne; śmierć.
Kalwlla/. gatunek jabłek,
niekiedy kaiwinkami zwa-
nych.
Kalwin, Kalwinista, wyznaw-
ca nauki Kalwina; ewangie-
lik reformowany.
Kalwinizm ni. nauka Kalwi-
na, czyli wyznanie ewan-
gielicko-reformowane.
Kafakuckł, Kalkucki, od
miasta Kalkutta w Indosta-
uie: k-kie kury, k-kie perły.
Kałamajka [mir.] gatunek
materji jedwabnej w pasy,
dawniej noszonej.
Kałamarz 1. naczynie do
atramentu.
Kałamaszka A^. wózek waz-
ki, łdbem wybity, otwarty,
bez budki.
Kałamki, Katanki [r.] futro
wydry a. kuny syberyj-
skiej; sierść z tego futra,
na pędzelki używana.
Kałantyr [r.j kaftan bez
Irękawów.
Kałarasz mm. (V) żołnierz
tnrecki a. mmaiiski.
Kałausz, Kałauz lur. prze-
wodnik; więzienie.
Kałdun n. brzuch; przen.
pogardl. Żarłok, obżartuch.
Kałkan tur. tarcza, pu-
klerz.
Kamąryla h. nazwa stron-
nii-twa ulubieńców panują-
cego; zausznicy; tajni do-
radcy, często mający szko-
dliwy wpływ na bieg spraw
publicznych.
Kamasz /. rodzaj wierzch-
niej pończochy sukiennej
lub włóczkowej od stopy do
kolan, zapinanej na guziki
lub ściąganej; obuwie z krót-
ką cholewką, z gumowemi
wstawkami po bokach.
Karrojalne prawo tr. prawo
wekslowe.
Kambjo w. weksel, prze-
kaz; kambjerstwo, wekslar-
stwo, bankierstwo.
Kambryjska formacja, naj-
starsze osadowe warstwy
ziemi (od nazwy miejsco-
wej Kambrja w Anglji).
Kameą /. giemma arty-
stycznie wypukło rzeźbio-
na, figury na niej bywają
innego koloru, aniżeli tło.
Kamedułą irl. zakonnik
zmienione] reguły św. Be-
nedykta; przen, człowiek u-
nikający towarzystw i rozry-
wek, zatapiający się w czy-
taniu książek (od miejscowo-
ści Camaldoli we "Włoszech).
Kameleon g.-ł. gatunek
jaszczurki, zmieniającej bar-
wę praypodrażnieniu; przen.
człowiek zmiennego chara-
kteru, niestały.
Kąmeija nł. roślina ozdob-
na o pięknych kwiatach (od
imienia botanika Camelli'e-
go); dama z półświatka.
Kameijowa dama ./. kobieta
z półświata, kokota.
Kamelor n. rodzaj materji
z włosa kozy angorskiej.
Kameną /. muza; przen.
poeT.ja.
Kamera 1. biuro; pokój; ce-
la więzienna a. szpitalna;
wydział magistratury; wy-
dział sądowy; daw. władza
zarządzająca dobrami pań-
stwa; k. asfiksyjna, skrzynia
do zabijania zwierząt gazem
duszącym; k. dezynfekcyjną,
urządzenie do niszczenia
zarazków w odzieży, tkani-
nach i t. p. za pomocą go-
rąca, pary i t. d.; część apa-
ratu fotograficznego osła-
niająca kliszę po zdjęciu;
oh. Camera.
Kamerad oh. Kamrat.
Kameralista ni. biegły w na-
ukach społeczno-prawnych.
Kameralistyka ni. nauka
administracji i gospodar-
stwa krajowego.
Kameralja irt. nauki doty-
czące administracji i gospo-
darstwa krajowego.
Kameralnan/. muzyka, kwar-
tety a. inne muzyczne ze-
społy, przeznaczone dla sal
niezbyt obszernych; k-e do-
bra, domeny; k-e nauki, nau-
ki i umiejętności, dotyczą-
ce wewnętrznego zarządu
państwa.
Kamerdyner n, szatny, po-
kojowiec, służący, pełniący
obowiązki bezpośrednio o-
koło pana. ,
Kamerfrajltnan. dama dwor-
ska.
Kamerherr n. szambelan.
Kamerjunkier n. młodszy
szambelan dwom.
, Kamerkurjer n. goniec dwor-
ski wysyłany w celach pań-
stwowych.
Kameriengo w. kardynał
zawiadujący finansami pa-
pieskiemi, oraz sprawami
Kościoła podczas wyboru
Papieża.
Kamerloka] n. lokaj na
dworze monarszym.
Kamermuzyka n, muzyka
kameralna, salonowa.
Kamerpai n. paź nadwor-
ny, pełniący służbę przy
boku monarchy.
Kamerton n. ton zasadni-
czy, według którego stroi
si^^jstrumenty muzyczne;
przyihsądzik podający ton
zasadniczy, widełki strojo-
we, stroik, prsen. nastrój,
usposobienie.
Kamerystka /. panna słu-
żąca, pokojówka.
Kameryzować ». wysadzać
drogiemi kamieniami.
Kamfina n. oczyszczony o-
lejek terpentynowy, używa-
ny dawniej do oświetlania;
nazwa dawana gdzienie-
gdzie nafcie.
Kamfora «t{. żywicazdi-ze-
wa kamforowego, bardzo
lotna, o silnym zapachu, u-
żywana w lecznictwie.
Kamgarn ». tkanina z lep-
szej przędzy wełnianej cze-
sanej.
Kamizada /. w wiekach
średnich napad wroga w no-
cy, przy czym wojownicy
przywdziewali na pancerz
koszule.
Kamizela /. ubiór męzki
okrywający plecy i piersi,
bez rękawów, noszony pod
surdutem; kaftan, kurtka,
rodzaj sukmany.
Kamlot/. dawniej tkanina
z .wełny koziej a. owczej;
gatunek tkaniny wełnianej
a. jedwabnej.
Kamorra w. tajny zwią-
zek zbrodniczy w Nea -
polu.
Kamorysta v>. rozbójnik.
KampamenI/. obóz, biwak;
popis rycerstwa; przegląd
wojska, rewja. .
iiampan /. marmur szary
a. ciemny, cieniowany ozer-
Kampanja — Kantyczki
94
wonawo, z źyncami białemi
i ziBlonemi.
Kampania/ wyprawa wo-
jenna; wojna; k. fabryczna,
właściwy czas fabrykacji
np. w cukrowniach, gorzel-
ni i t. p.; k. wyborcza, zabie-
gi stronnictw o przeprowa-
dzenie wyboru swoich kan-
dydatów; kampańczyk, żoł-
nierz najemny.
Kampanula śrt. dzwonek
(roślina).
Kampetz, drzewo farbier-
skie, zwane inaczej błfjkł-
ciec a . drzewo krwiste
(od miasta meksykańskiego
Campeche).
Kampować /. przebywać
w polu, obozować.
Kamrader|a/. koleżeństwo;
związek przyjacielski.
Kamrat n, towarzysz bro-
ni, współtowarzysz, współ-
uczestnik; kolega.
Kan ob. Chan.
Kanalarz of>. Kanaparz.
Kanak łat. naszyjnik dro-
gocenny kobiecy ; wogóle
rzecz droga; pnen. piesz-
czoszek.
Kanak, mieszkaniec wysp
SandwickiEh; robotnik na
wyspach Oceanu Południo-
wego (od imienia ' nazwy
plenienia).
Kanalizacja ni. urządzenie
kanałów, ścieków podziem-
nych w mieście, dla od-
prowadzania nieczystości i
wody.
Kanalizować ni. zaprowa-
dzać kanalizację.
Kanaija / łotr, niegodzi-
wiec; tłuszcza, pospólstwo,
motłoch.
Kanał i. rów szeroki; ściek
murowany podziemny do
odprowadzania wody i nie-
czystości; sztucznie zrobio-
na rzeka, służąca do przej-
ścia z rzeki do rzeki, z mo-
rza do morza; mra a, otwór
w murze (k. dymowy, po-
wietrzny); cieśnina morska;
ulica wodna * w Wenecji;
przewód w organizmie (k.
pokarmowy i t. p.); przen.
droga, przez którą się coś
przedostaje.
Kanapa /. sofa z plecami
i poręczami; kanapka, mała
kanapa; krajanka chleba a.
bułki z masłem i serem,
7, kawiorem, śledziem, sar-
dynką i t. p.
Kanaparz M. szafarz, piw-
niczy klasztorny.
Kanar, gatunek wyborowy
cukru ti'zcinowegói nasion-
ka dawane kanarkom na po-
karm (od wysp Kanaryj-
skich).
Kanaister /. kosz z trzciny
cukrowej wykładany cyn-
folją, używany w Indosta-
nie do opakowania; ob. Kna-
>łer.
Kanasz /. wygięcie szyi
u konia.
Kanaut pert. gatunek per-
skiej lekk iej tkani ny jedwab-
nej.
Kancelarią ^A oddział biu-
ra, przyjmujący sprawy i
interesantów oraz wydający
im uohwały,wezwaniai t.p.;
biuro, pokój do załatwiania
spraw gospodarskich; kance-
laryjne pismo, rodzaj pisma
wyraźnego; k-ny styl. suchy,
urzędowy sposób pisania;
k-ny papier, zwykły nie za-
lewający się papier do pi-
sania.
Kancelista n. niższy urzęd-
nik pracujący w kancelarji;
pisarz, przepisywacz w biu-
rze.
Kanceiowąć ł. przekreślać
na krzyż, znosić, kasować.
Kancer /. rak (choroba);
kancerować, toczyć ciało (o
wrzodach, ranach); kancero-
wały, rakowaty.
Kancjanlzm ob. Kantyzm.
Kancjonał iri . śpiewnik
kościelny; kantyczki.
Kanclerz t. dawniej: wyso-
ki urzędnik strzegący pie-
częci państwa; dziś: pierw-
szy minister lub prezes mi-
nistrów, znawiadujący spra-
wami zagranicznemi pań-
stwa; w Anglji: minister
skarbu; urząd duchowny;
wysoki urząd uniwersytec-
ki; iarl. kancelista, kancler-
jłwo, godność i władza kanc-
lerza.
Kancona, Kanzona w. pieśń.
Kanconeta n/. piosnka.
Kandelabr 1. świecznik o
kilku ramionach.
Kandydat /. starający się
o urząd, o posadę, o god-
ność; dążący do czego; ubie-
gający się o co; gotów do
czego; stopień akademicki
niższy od magistra; k. do po-
sad sądowych, aplikant, prak-
tykant sądowy, mający dy-
plom z ukończenia uniwer-
sytetu; pomocnik, zastępca.
Kandydatura t. ubieganie
się o wakujące miejsce, o a-
rząd, o posadę; przedstawie-
nie się przed wyborcami w
celu otrzymania mandatu
posła Go sejmu.
Kandydować t. ubiegać się
o po.sadę, starać się o co.
Kandyz /. gatunek cukru,
cukier oczyszczony, grubo
skrystalizowany, cukier lo-
dowaty; kandyzować, powle-
kać cukrem, lukrować; kan-
dyzowane owoce, owoce sma-
żone w cukrze.
Kanefory g. postacie ko-
biece z koszem kwiatów lub
owoców na głowie, podtrzy-
mujące belkowanie.
Kanela 1. cynamon.
Kanele /. prążkęwania ry-
te na wyrobach metalowych,
na zbrojach, dla ozdoby i
mocy; żłobki półokrągłe wy-
cięte wzdłuż na kolumnach,
inaczej: kanelowanie.
fCaiielować /. robić żłobki
w kolumnach.
Kanga, dyby zakładane
przestępcom w Chinach na
szyję; prun. wojna.
Kanibal [h.] ludożerca; dzi-
ki; kanibalizm, ludożergtwo,
dzikość, srogość, okrucień-
stwo.
Kanikuląmy ni. upalny; wa-
kacyjny.
Kanikuła i. gorące dni, n-
pały; szaleństwo, wściekli-
zna.
Kąnjon h. głęboki jar, głę-
boki wąwóz górski o stro-
mych zboczach, wyżłobio-
ny przez rzekę w Ameryce
Północnej.
Kanka n. cewka wydrążo-
na stanowiąca zakończenie
strzykawki.
Kankan /. rozpustny ta-
niec francuski z nieprzy-
zwoitemi giestami; kank«-
nlsta, tańczący kankana.
Kankroid ni. obrzmienie
rakowate.
Kankrologja nł. opisanie
raków.
Kankry i. wrzody złośliwe.
Kankryty ni. skamieniałości
raków morskich.
Kannibal ob. Kanibal.
Kanon g. [i.] miara, nor-
ma, przepis, prawidło, re-
guła; część Mszy Św.; re-
giestr oddzielnych części
Pi?ma Św. przez Kościół
katolicki przyjętych; prze-
pisy prawa kościelnego; ro-
dzaj śpiewu chóralnego, w
którym głosy występują je-
den po drugim i powUrza-
ją pierwszą melodję; poda-
tek gruntowy od dzierżaw
wieczystych; w drukarstwie
gatunek dużego pisma; k-ny,
tablice drukowane umiesz-
czone na ołtarzu, zawiera-
jące wyjątki z ewangielji i
niektóre modlitwy, odma-
wiane przez kapłana; prawo
kościelne.
Kanonada /. strzelanie
z dział trwające czas dłuż-
szy, działobicie.
kąnonenf leisch. Kanon enfui-
łer n. dotl. mięso armatnie,
żer dla armat; ob. Chair icą-
non.
Kanoniczki, zakon żeński
według reguły Kanoników.
Kanoniczne g. [t.] prawo,
prawo kościelne i religijne
zatwierdzone przez Kościół;
k-a wizyta, zwiedzanie para-
f ji przez władzę duchowną.
Kanonik i. wyższy stopień
duchownego w hierarchji
duchownej katolickiej, czło-
nek kapituły; k-cy regular-
ni, zakonnicy Bożego Ciała.
Kanonika g. uuiaj^o^
należytego stosowania wła-
dzy poznawczej; logika Epi-
kura.
Kanonista nt. znawca pra-
wa kanonicznego.
Kanonistyka nt. prawo ka-
noni'znf.
Kanonizacja śrt. urn-zyste
papi<.-Sikii! uznanie i ogło-
szeniu /.'A Swięti-jfo a. za
Świętą.
Kanonizować g. \irl.\ ogła-
szać uroczyście za ."święte-
go a. za Świętą.
Kanonja ni. godność kano-
nika; mieszkanie kanoników.
KanoRJer/. puszkarz, żoł-
nierz przy działach, arty-
lerzysta.
Kanonjerfca n. duża tódż
wojenna, uzbrojona arma-
tami.
Kanopy g. wyobrażenia
bożka w kształcie beczki
lub dzbanka z głową i no-
gami.
KaM». krawędź, brzeg, róg.
Kant /. śpiew kościelny;
ob. Cant.
Kantalupa w. płaska, że-
browana odmiana melona.
Kairtar tur. użdzieoica bez
wędzidła, do uwiązywania
konia u żłobu; uzda do za-
czepiania lejców i utwier-
dzenia wędzidła, wędzidło.
Kantaryda g. macha hisz-
pańska, owad, z którego wy-
rabiają wezykatorję.
Kantata w. utwórmuzyczny
o nastroju poważnym, zwy-
kle okolicznościowy, prze-
znaczony do śpiewu chóral-
nego z towarzyszeniem in-
strumentów.
Kanton /. okrąg; prowincja
należąca do związku pań-
.stwowego; leże wojskowe,
kwaterunek; zaciąg do woj-
ska.
Kantonłsła «. rekrut wy-
chowany w wojsku, oddany
tam jako sierota a. ubogi.
Kantonować/. kwaterować,
przebywać na leżach; wer-
bować żołnierzy, wybierać
rekruta.
Kantopory trt. suche dni,
czas w końcu września gdy
sieją żyto.
Kantor /. kancelarja ku-
piecka; biuro fabryki, banku
i t. p.; duży stół w sklepie,
za którym stoją sprzedają-
cy; duży stół na papiery do-
tyczące interesów; biuro,
biurko; kantorek, biurko; kan-
łorzysta, a. kantorowicz, pog.
nazwa, dawana młodym pra-
cownikom w kantorze han-
dlowym a. bankierskim.
Kantor <. śpiewak kościelny
przewodniczący w chórze.
Kantora! śrt. szkółka po-
czątkowa ewangielicka.
I(aiiłyczki t. zbiór naboż-
nych pieśni ludowyrb, a
zwłaszcza kolęd.
95
Kantyk — Kapucyn
Kantyk /. śpiew, urzeg. na-
bożny, pieśń.
Kantylena /. piosnka, utwór
poetyczny miłosnej treści,
romanca.
Kantyna/, garkucbnia żoł-
niersku, bufet, jadalnia dla
robotników przy fabryce,
biida markietanki; flaszka
podróżna; puzdro na ozdob-
ne flaszki z likworami.
Kantynierka /. sprzedająca
w kantynie, mai-kietanka.
Kantyzm, filozofja Imma-
nuela Kanta (1724—1804)
badająca władzę poznania:
moralność Kanta, oparta na
„kategorycznym imperaty-
wie" czyli na obowiązku;
oh. Cant.
Kanwa /. rzadka tkanina
z mocnych nici, kratkowa-
na, do wyszywania włóczką
i do haftu; pierwszy plan,
zarys, szkic, tło.
Kanzona o/i. Kancona.
Kańczug, Kańczuk (ur. bicz
z plecionego rzemienia, osa-
dzony na krótkim kiju, na-
haj.
Kaolin chińs. glinka lub
ziemia porcelanowa, z któ-
rej wypalają porcelano.
Kap /. przylądek.
KaplB irl. ubiór kościelny
kapłański, używany przy
niektórych obrzędach za-
miast ornatu, zapinany pod
szyją na klamrę, niekiedy
zwany ptutpjal; przykrycie
na łóżko, na konia; daszek
nad ogniskiem a. blachą ku-
chenną; kaplca, kapa; łiabit
zakonny; kaptur mniszy.
Kapalin irl. [ezes.] rodzaj
szyszaka wojskowego.
Kapary g. pączki kwiatowe
krzewu kaparowego, mary-
nowane w occic i w soli,
używane jako przyprawa ku-
chenna.
Kapcan, Kapcon kebr. (?)
biedak, człowiek ubogi; nie-
dołęga.
Kapcja ł. wykręt, zdrada.
Kapeador h. w walce by-
ków na arenie: drażniący
je płaszczem czerwonym.
Kapela tv. orkiestra; mu-
zyka wiejska do tańca.
Kapelan M. kapłan peł-
niący służbę Bożą przy woj-
sku, w kaplicy prywatnej
a. zakładu publicznego.
Kapeldynerka n. obsługu-
jąca szatnię.
Kapelmajster, Kapelmistrz n.
dyy8"J¥'y "' orkiestrze.
Kaper hol. statek korsar-
ski, przeznaczony do chwy-
tania okrętów nieprzyjaciel-
skich; rozbójn ik morski, kor-
sarz.
KaperskI list 06. Kaprowy.
Kapidżi tur. (jd^/,vrieiny
przy sc-raju; k. basza, naczel-
nik straży seraju.
Kaplk irł. [».]. daw. ubiór
kobiecy na głowę, kaptu-
rek.
Kapllary 1. naczynia włos-
kowate w organizmie zwie-
rzęcym i roślinnym.
Kapilarny 1. włoskowaty;
naczynia k-ne, kapllary, cien-
kie jak włos kanaliki w or-
ganizmie roślinnym i zwie-
rzęcym, naczynia włosko-
wate, najdrobniejsze naczy-
nia krwionośne; bardzo cien-
kie rureczki szklane; kapllar-
ność,włoskowatość,własność
płynów tworzenia w rurkach
włoskowatych powierzchni
wklęsłej lub wypukłej, za-
leżnie od tego, czy płyn
przylega do rurki czy nie.
Kapiszon /. kaptur; pis-
ton, kapturek cylindryczny
z blaszki miedzianej, mają-
cy na spodzie trochę masy
wybuchowej, służący jako
środek zapalny w strzelbach;
nakrywka żelazna na końcu
osi u wozu; kaplszonćwka,
kapiszonka, strzelba dawne-
go systemu z kapiszonem
na panewce.
Kapitaliki ł. rodzaj ' liter
używanych na tytuliki: ka-
pitaliki.
Kapitalista »{. posiadacz ka-
pitałów; utrzymujący się
z procentów od swego ka-
pitału; kapitalistyczne gospo-
darstwo oh. Indywidualistycz-
ne gospodarstwo.
Kapitalizacja nt. zamiana
stałego dochodu na kapitał,
przynoszący taki sam do-
chód; sprzedaż nierucho-
mości w celu posiadania ka-
pitału.
Kapitalizm ni. panowanie
kapitału; gospodarstwo ka-
pitalistyczne /ob.).
Kapitalizować nł. składać
dochody na kapitał; spie-
niężać majątek; k. się, wzra-
stać w warto.ść.
Kapitalny ł. wj^borny, wy-
śmienity; nieoceniony; głó-
wny, ważny; wielki.
Kapitał 1. [f.] pieniądze
przynoszące dochód; przed-
mioty, wytworzone pracą
ludzką, przeznaczone do dal-
szej produkcji (narzędzia,
matei-jały i środki produk-
cji); majątek ruchomy, za-
sób, majątfk; zasób sił wy-
twórczych; k. martwy, nie
przynoszący dochodów; k. 0-
brotowy, część kapitału, szyb-
ko zużywająca się (na za-
kup materjałów, opału, pła-
ce dla pracowników i t. d.);
k. stały, część kapitału zu-
żywająca się powoli (na ma-
chiny, budynki i t. d.); k. że-
lazny, od którego tylko pro-
centy mogą być wydatko-
wane, lecz k. nie może być
naruszony; k. zapasowy a.
rezerwowy, przeznaczony na
pokrycie możliwych strat
a. na wydatki nieprzewi-
dziane; k. amortyzacyjny, fun-
dusz odkładany corocznie
z zysków na umorzenie ko-
sztów budynków i maszyn
zużytych, a zakńp nowych.
Kapiłałka t. tasiemeczka 0-
/dobna przyklejana do gór-
nego i dolnego brzegu grzbie-
tu książki przygotowanej do
oprawy w okładkę.
Kapitan /. oficer, wyższy
stopniem od porucznika; do-
wódca okrętu, statku; prze-
wodnik sportowy.
Kapitel 1. [n.] głowica, roz-
szerzony wierzchołek słu-
pa, kolumny, niekiedy rzeź-
bą ozdobiony; górna część
ozdoby nad oknem.
Kapitol, świątynia Jowi-
sza w Rzymie, tuż obok ska-
ły Tarpejskiej; pałac dla
kongresu w Waszyngtonie;
tryumfujące stanowisko.
Kapitulacja ni. zobowiąza-
nie się; umowa: układ pomię-
dzy oblężonemi a nieprzy-
jacielem o oddanie twier-
dzy, miasta lub obozu; J3r2<^.
poddanie 8ię,ustąpienie; wy-
nagrodzenie, żołd, dochody;
za czasów saskich: datek
pieniężny, którym kaptowa-
no stronnika.
Kapitulant irt. zawierający
umowę, kapitulację; oficer
lub żołnierz służący dłużej
aniżeli obowiązany.
Kapitularz h-l. miejsce ze-
brań kapituły;średniowiecz-
na ustawa kościelna a. cy-
wilna.
Kapitulować irt. zdać twier-
dzę, miasto a. obóz nieprzy-
jacielowi pod ułożonemi wa-
runkami; umawiać się; u-
8tępować;przyznaw8ć słusz-
ność stronie przeciwnej;
poddawać się; dawać żołd,
wynagradzać; kaptować dat-
kami.
Kapiłulum, Kapituła ł. (póiń.)
rozdział (w książce).
Kapituła ł. fpóiń.) rada ka-
noników przy katedrze lub
kolegjacie , zajmująca się
sprawami kościoła; rodzaj
senatu biskupiego, zarzą-
dzającego djecezją po śmier-
ci biskupa; k. orderów wła-
dza rozpoznająca zasługi 0-
sób mających otrzymać or-
der; iart. wyciąć a. natrzeć
k-ę, zburczeć; oA. Kapitulum;
kapitulny, dotyczący kapi -
tuły.
Kapluszon /. oh. Kapiszon.
Kapkan t-ur. żelaza do ło-
wienia zwierząt drapież-
nych.
Kaplica irl. [ctei.] mały
kościółek; boczna cięść ko-
ścioła posiadająca ołtarz i
tworząca oddzielną całość;
oddzielny pokój z ołtarzem
do odprawiania nabożeństwa
w domu prywatnym, w za-
kładzie publicznym lab na
okręcie.
Kapłan irl. [ati.] ksiądz,
duchowny; pnen. głosiciel
jakich zasad, prawd i sto-
sujący je w życiu; kapłań-
stwo, powołanie kapłana; po-
święcenie się rozpowi-zech-
nianiu i urzeczywistnianiu
jakich idei, zasad.
Kapłon irrg<knon. kogut ka-
strowany; zupa z wody i buł-
ki rozgotowanej z dodaniem
masła i jaj; waserzupa.
Kapota /. długie zwierzch-
nie ubranie męskie, opoń-
cza, chałat.
Kapota/, zabranie wszyst-
kich lew w grze w rumel-
pikietę.
Kapotka /. mała kapota;
rodzaj kapelusza damskiego.
Kapować' ł. iart. pojmo-
wać, rozumieć.
Kapral /. starszy podofi-
cer piechoty.
Kaprjole, Kabrjole to. dosl.
koźle wyskakiwania: skoki,
lansady.
Kaprowy a. KaperskI list
(oh Kaper), upoważnienie da-
ne przez państwo statkom
korsarskim do chwytania
okrętów nieprzyjacielskich.
Kapryfolłum i. roił. wicio-
krzew cz. róża jerychońska.
Kaprys/, chimera, gryma-
sy, dziwactwo, zachcianka;
rodzaj utwoiii muzycznego.
Kapsla [».] nakrywka me-
talowa na korek u butelki;
nakrywka do osi; kapiszon
do strzelby; naczynie, for-
ma , foremka ; kapslówka ,
strzelba kapiszoaówka.
Kapsułka /. banieczka, pę-
cherzyk żelatynowy zawie-
rający lekarstwo; torebka
papierowa do proszków ap-
tekarskich.
Kaptować ł. zjednywać, uj-
mowcó, zniewalać sobie.
Kaptur 1. fpóiA.) nakrycie
głowy i policzków, często
połączone z resztą ubrania;
daszek nad kominem w
kuchni; przykrycie niektó- .
rych narzędzi w kształcie
wydrążonego stożka; nakry-
cie głowy ptaka myśliwskie-
go, zasłaniające mu oczy,
inaczej: czapka.
Kaptur ł. konfederacja w
daw. Polsce, zawiązywana
na czas bezkrólewia; kaptu-
rowy sąd, sąd karny na czas
bezl;ról«;wia.
Kaptywacja/rr^ uwięzienie.
Kapuańskle rozkosze, roz-
kosze doprowadzające do
zwątlenia, jakich używać
miał Hannibal z wojskiem
swym w mieście Capua.
Kapucyn. ir<. mnich regu-
ły mniejszej św. Francisz-
ka, noszący habit barwy cy-
namonowej z takimże kap-
turem szpiczastym.
Kapudan — Karnes
96
Kapudan basza tur. admi-
rał floty tureckiej.
Kaput ł. rozdział w książ-
ce; [».] koniec, iuż po wszyst-
kiem, przepailfo.
Kapuza n. kaptur, wielka
czapka, zwykle barania a.
futrzana.
Kara t. [n.\ wóz o dwu
mocnych kołach, zwykle ze '
skrzynką, do wożenia cięża-
rów a. śmieci, błota, śniegu.
Karabatatjon, Karebataljon/.
bataljon ustawiony w czwo-
robok.
Karabela, lekka krzywa
szabla z ozdobną rękoje-
ścią, używana dawniej przez
szlachtę polską do stroju
(od nazwy miasta arabsk.
Karabala).
Karabin /. strzelba gwin-
towana, zaopatrzona w ba-
gnet, używana w wojsku.
Karabinjer /. żołnierz lek-
kiej kawalerji; we Włoszech
żandarm.
Karacena irt. giętki, do
ciała przystający pancerz
z łusek stalowych, osadzo-
nych na skórze łosiej; dru-
ciana koszulka.
Karafka w. butelka pęka-
ta, często ozdobna.
Karafinka w. mniejsza fla-
szka ozdobna.
Karafułka, dolna część
smyczka które trzyma w
ręku grający.
Karaimi hebr., Karalci, sek-
ta żydowska, która trzyma
się Biblji, ale odrzuca Tal-
mud.
Karakole /. toczenie ko-
niem, harcowanie.
Karakule tur. delikatne fu-
tro 'z czarnych baranów
krymskich.
Karakuły /. (V) brzydkie,
nieczytelne pismo.
Karałasz ob. Kałaratz.
Karambol /. w grze bilar-
dowej: uderzenie dwóch in-
nych kul kulą, którą się
gra; niespodziane zetknię-
cie, starcie się z sobą, po-
trącenie się.
Karambolować /. spotykać
się potrącając się, zderzyć
się.
Karambollna, Karolina głów-
na kula bilardowa.
Karamei vb. Karmel.
Kararyjski marmur, naj-
przedniejszy , najbielszy
marmur pochodzący z Kar-
rary.
Karat *g. \f.\ jednostka
do oceniania próby złota
(złoto 24-karatowe = złoto
czyste); jednostka wagi dro-
gich kamieni i pereł, w róż-
nych krajach różna (mniej
więcej 20,5du20,6 gramów).
Karąwaka, Karawika, krzyż
o dwu przecznicach, mają-
cy na sobie 7 krzyżyków i
18 liter początkowych mo-
dlitw łacińskich; książecz-
kado nabożeństwa, objaśnia-
jąca znaczenie tego krzyża
(od miasta hiszp. Caravaca,
słynącego krzyżem cudow-
nym).
Karawan irgórnon. wóz po-
grzebowy, mary.
Karawana pert. orszak po-
dróżnych, pątników lub kup-
ców na Wschodzie razem
ze zwierzętami jucznemi.
Karawansera] •pen. dom za-
jezdny na Wschodzie.
Karawelą w. lekki statek
żaglowy.
Karawika ob. Kąrawaka.
Karąwułz tur. niewolnik,
parobek.
Karazja ». sukno proste,
samodział; ob. Klerezja.
Karb n. nacięcie, kresa,
znak; karność.
Karbacz oh. Korbacz.
Karbamid ni. mocznik.
Karbarja, warzelnia soli.
Karbasowy t. lniany.
Karbid ni. węgbk, związek
metalu z węglem, służący
do wyrobu acetylenu.
Karbodynamił ni. miesza-
nina węgla korkowego i ni-
trogliceryny.
Karboid nł. mieszanina
grafitu i słonińca.
Karbol ni.., Karbolowy kwas,
fenol, związek chemiczny
węgla, tlenu i wodoru, po-
wstający przy suchej dysty-
lacji węgla kamiennego, śro-
dek dezynfekcyjny, trują-
cy; karbolizowana wała, wa-
ta zaprawna karbolem, do o-
patrunków chirurgicznych.
Karbolineum ni. pasta zło-
żona z oleju i smoły z wę-
gla kamiennego, służy do
konserwowania drzewa.
Korbonada/. pieczeń wo-
łowa, szpikowana szynką,
słoninką i sardelami; kotlet
wieprzówyosmaźany.
Karbonar w., Karbonarjusz
w/.dołt węglarz: człmek taj-
nego stowarzyszenia poli-
tycznego we Włoszech, wal-
czącego o wolność politycz-
ną i religijną (1810—1820).
Karbonat nt. czarna od-
miana djamentu, węglan, sól
kwasu węglanego.
Karboniczny nt. węglowy.
Karbonit ni. materjat wy-
buchowy z nitrobenzoln, ce-
lulozy i saletry.
Karbonizacja ni. zamienia-
nie na węgiel, zwęglanie;
karbonizowanie, oczyszcza-
nie wełny lub starych weł-
nianych jvyrobów od do-
mieszek lnu i bawełny, w
celu ponownej jej przeróbki.
Karborundum nt. masa bar-
dzo twarda, otrzymywana
z węgla i krzemu, służy np.
do wyrobu kamieni żarno-
wych, czyli żai'n t. zw. dja-
mentowych.
Karbunkuł ł. niebezpiecz-
ny wrzód zaraźliwy, wąglik;
iskrzyk, wyjątkowo piękny
i wielki rubin lub granat
szlachetny.
Karburator ni. przyrząd w
motorze lotniczym, w któ-
rym miesza się paliwo płyn-
ne lub gazowe z powie-
trzem, by w stanie gazo-
wym weszło do cylindra.
Karcer, (1. mn.) Karcerei ł.
areszt w zakładach nauko-
wych.
Karceracja nt. uwięzienie.
Karcynologja *g. część ztf-
ologji dotycząca skorupia-
ków.
Karcynoma, Karcynomat g.
oh. Kancer.
Karczoch ar. [w.] roślina
pokrewna ostom, której nie-
rozwinięte kwiaty są jadal-
ne gotowane a. surowe jako
sałata; ozdoba architekto-
niczna kamienna a. metalo-
wa, do rośliny k-cha podob-
na; wazon tejże foi-my.
Karda, Kardabenedykta t.
gatunek chabru.
Kardacz/. ostra szczotka
do czyszczenia skóry koni i
bydła.
Kardamon, Kardymon g. ro-
ślina podzwrotnikowa, na-
leżąca do imbierowatych,
której owoce służą do przy-
praw i do lecznictwa; kardy-
monek, rodzaj ciastka z kar-
damonem; k-ka, rodzaj wód-
ki, nalewka na kardamon.
Kardasz, Kierdasz lur. brat,
pobratymiec, przyjaciel, ro-
dak, jednoplemiennik.
Kardjalgja g. ból żołądka.
Kardjograf *g. przyrząd
automatycznie notujący ru-
chy serca.
Kardjograłja *g. anato-
miczne opisanie serca.
Kardiologia *g. nauka o
sercu.
Kardjopatja *g. choroba
serca.
Kardjotomja *g. anatomja
serca.
Kardynalny t. ipóiń.) głów-
ny, zasadniczy, fundamen-
talny.
Kardynał ł.fpóiń.) godność
najwyższa po papieskiej w
Kościele katolickim; napój
z wina białego, pomarańcz
i cukru; ptak wróblowaty
z pięknym upierzeniem, ży-
jący w Ameryce.
Karę ob. Carr£.
Karebataljon ob. Karabata-
Ijon.
Kares /. pieszczota, przy-
milanie się.
Karesować /. pieścić, po-
chlebiać, przymilać się.
Kareta w. powóz w formie
pudła z oknami.
Kargador h. pełnomocnik,
inkasent, komisant.
Kariatyda g. postać ludzka
rzeżbioiui z kamienia, słu-
żąca w budynkach zamiast
kolumn a. kroksztyoów, a-
tlaata.
Kariera /. zawód dają':y
na przyszłość świetne wi-
dok), wysokie stanowisko;
poprawa bytu, los; karjaro-
wlcz, karierzysta, 'złowiek,
który nie pracą i zasługą,
lecz protekcją i umiejętne-
mi zabiegami dobija się sta-
nowiska.
Karjokineza *g. zmiany w
jądrach komórki podczas
dzielenie się jej.
Karjolka tr. lekki powo-
zik dwukołowy.
Karfcan /. obręcz żelazna
na szyję, pręgierz; naszyj-
nik.
Karkas/, szkielet drucia-
ny kapelusza damskiego.
Karlino w. moneta neapo-
litańska — 10 kop., moneta
sardyńskassl2 rb.
Kariista, stronnik Don Kar-
losa, pretendenta do trona
łiiszpańskiego.
Kama ttind. w buddyz-
mie: stan duszy wynikający
z wcieleń poprzednich.
Karmanjoia ob. Carmagnole.
Karmazyn ar. [n.] kolor
ciemno-czerwony; szlachcic
polski starożytnego rodu
(ksirmazynowa barwa żupa-
na służyła tylko wyższej
szlachcie); pan z panów.
Karmel /. masa cukrowa
brunatna, gorzkawa, pozba-
wiona wody przez odparo-
wanie syropnnaogniu,Fłuży
do barwienia wódek, sosów
i t.p.; karmelkowy, przesadnie
słodki, pochlebny; k. wiersz
krótki wierszyk, jakie daw-
niej drukowano na papier-
kach do owijania karmel-
ków; przen. wier.sz gładki,
ale bez natchnienia poetyc-
kiego; k. poeta, piszący wier-
sze k-e.
Karmelita ni., Karmeliłfca, za-
konnik, zakonnica reguły
Św. Teresy (od góry Karmel
w Palestynie).
Karmin ttind. [/'.] barw-
nik czerwony otrzymywany
z koszenili.
Karmuazować n. w jubiler!
stwie otaczać kamień drog-
mniejszemi.
Kamacia t. w malarstwie:
oddanie barwy skóry, kolo-
ryt ciała li'/Jzkiego; cera.
Karnalit *g. nawóz kopal-
ny zawierający potas.
Karnawał w. zapusty, czas
zimowych zabaw, trwający
od Nowego Roku do Po-
pielca.
Karnecik oh. Karnet
Karnes /. [i.] wazka li-
stwa, mająca w przecięciu
kształt litery S zdobiąca
gzymsy ramy i t. p.; gzym-
sik o kilku kondygnacjach;
22l
Karacsklapa — Kaszkiet
rodzaj hebla; żelazko do wy-
bijania dziin-uk.
Karnesklapa n. przykrycie
na klawjaturc zamykane i
otwieraae.
Kirnet ./'. książeczka no-
tatkowa; notatnik, w któ-
rym dajna iia balu zapisuje
sobie kolej tańców i tan-
cerzy.
Kirniol n. półdrogi ka-
mień, czerwona i żółta od-
miana chalcedonu, krwaw-
nik.
Karo /. jeden z czterech
kolorów w kartach, dzwon-
ka, w kształcie ukośne-
go czerwonego kwadracika^
kwadratowe wycięcie sta-
nika kobiecego pod szyją.
Karoca w, kareta staro-
świecka.
Karolina ob. Karambolloa.
Karonada, dawne krótkie
działo oki-ijtowe (od nazw.
wynalazców,, braci Carron).
Karosjer /. koń kareciany.
Karota /. gatunek march-
wi; zwój tytuniu, z którego
trą tabakę; wyzyskiwanie,
wyłudzanie datków.
Karotować/. wyzyskiwać,
wyłudzać, narażać na wy-
datek, naciągać kogo.
Karować n. wozić taczka-
mi; przen. ciężko praco-
wać.
Karpiel [czet.] (?'j gatunek
kapusty ogrodowe].
Karpolił "g. skamieniały'
woc.
Karpologia *g. nauka o
wocach.
Karre ob. Carr£.
Karroo a. Karm, nazwa nie-
arodzajnych płaskowzgórz
s" południowej Afryce.
Karst n. skały wapienne,
okrągławemi zagłębienia-
ni, utworzonemi przez dzia-
anie wód podziemnych.
Karta g. [ł.] kawałek pa-
jiei-u, arkusz lub część ar-
:usza , stronica ; rewers ,
:wit, bilet; k. geograficzna,
ysunek części ziemi, kra-
ś*, mapa; kartować, mie-
zać karty, tasować; obmy-
lać jaki zamiar, knuć.
Kartacz w. pocisk armatni,
łożony z cylindrycznej pu-
zki blaszanej, napełnionej
lałemi kulkami; kulki że-
«ne do kartaczy; karta-
zawnlca, małe działo polo-
'6 o jednej lab kilku lu-
łch, szybko strzelające kar-
iczami, mitraljoza, armata
swolwerowa.
Kartan, Kartana^Jl [cz««.],
artaima [«.] rodzaj dawnych
ii»l oblężniczych mniej-
sego kalibru.
Kartel /. umowa między
sądami dwuch państw o
ymianę jeńców lub wy-
awanio zbiegów; związek
zajemny celem pomocy.
zmowa producentów na nie-
korzyść konsumentów lub
robotników; syndykat; kar-
telowiec, członek kartelu.
' Kartelusz {ob. Kartel) liścik,'
bilocik, karteczka, kwitek,
rewers, dukumunŁ ■
Kartez|anin "1. zwolennik
filozofji Kartezjusza (Dćs-
carte8'a) (1596 — 16ó0)przyj-
mującej idee wrodzone („c«-
orto ergo sum").
Kartezjusza djabełek, lalka
szklana wewnątrz pusta, wy-
nurzająca się z płynu w na-
czyniu ogrzanym dłonią (od
nazwiska wynalazcy).
Kartografja *g. sztuka kre-
ślenia map gieograficznych.
Kartogram "j. graficzne
przedstawienie danych sta-
tystycznych przy pomocy
zabarwionych powierzchni
a. linji.
Kartomancja *g. wróżenie
z kart.
Karton /. projekt obrazu
zrobiony na grubym papie-
rze; gruby, piękny papier
rysunkowy; rodzaj tektury
używanej do robót introli-
gatorskich; pudełko z tek-tii-
ry; kartka przedrukowana,
mająca zastąpić w książce
mylną.
Kartonaż /. wyroby z tek-
tury; lekka oprawa w tektu-
rową okładkę, oklejoną pa-
pierem.
Kartonować .t. oprawiać w
tekturę i w papier.
Kartusz J. nabój, ładunek;
pas myśliwski z ładunkami;
ładownica; ramki ozdobne
przy tytułach, na mapach,
herbach i t. d.
Kartuz irk mnich zakonu
Św. Brunona.
Kartuzja irł. klasztor kar-
tuzów.
Karuzel /. dawne konne
igrzyska rycerskie; urzą-
dzenie do zabawy, składa-
jące się z koła, obracającego
się na pionowej osi, z sie-
dzeniami lub z drewniant'-
mi końmi na obwodzie.
Karwaaz trtg. naramien-
nik metalowy, nagolennik,
wyłoga; kiótka szabla.
Kary tur. czarny (o maś<-.i
konia).
Kary (1. mn.) ob. Kara.
Karykatura w. przesadne
przedstawienie czego, ce-
lem ośmieszenia; wizerunek
czyj w postaci dziwacznej i
śmiesznej; rzecz tak źle
zrobiona, że śmiech wzbu-
dza swoim widokiem; po-
tworek, dziwoląg; karyluiii-
ralny, potworny, dziwaczny;
karykaturzysta, rysownik ka-
rykatur.
Ntrykiel », lekki powo-
zik na jednego konia, ko-
czyk.
Karyljon ob. Car<ll«n.
Karystja «r<. niuduetateL,
brak, bieda, nędza.
Kasa w. miejsce lub sprzęt
do przechowywania pienię-
dzy i kosztowności; w kn-
piectwie: gotówka; w zakła-
dach publicznych: miejsce
wypłacania lub odbierania
należności; nazwa firmy nie-
których stowarzyszeń kre-
dytowych; per k., za gotów-
kę; kasowy, dający dobry do-
chód, opłacający się dobrze;
interes k., za gotówkę.
Kasacja ń-t.. Kasata^, ska-
sowanie, zniesienie; unie-
ważnienie, obalenie wyrotu
sądowego, testamentu, umo-
wy, przywileju i t. p.; kasa-
cyjny sąd, najwyższy sąd,
mogący unieważniać wy-
roki innych sądów.
Kasandra, wróżbiarka tro-
jańska, którą wyszydzano,
gdy przepowiadała klęski
mające dotknąć Troję; pnett.
osoba, której złe wróżby nie
znajdują wiary.
Kasamia ». koszary.
Kasata ob. Kasacja.
Kasba ob. Kazba.
Kasetka /. szkatułka, pła-
ska skrzyneczka metalowa
na pieniądze.
Kaseton IV. ozdoba sufito,
ściany, w kształcie wgłębio-
nej rzeźbionej tafli obra-
mowanej
Kasjer w. skaronik, za-
wiadujący kasą, przyjmują-
cy należności i dokonywa-
jący wypłat; sprzedający bi-
lety na widowiska.
Kask/, metalowe lub skó-
rzane nakrycie głowy, szy-
szak, hełm.
Kaskada /. mały wodo-
spad.
Kaskalopor/. zieinia,w któ-
rej znajdują się djamenty.
Kaskaryla h. gatunek ro-
śliny: krocień.
Kasoleta /. kadzielniczka;
sprzęt na ocet, oliwę i przy-
prawy.
Kasować t. wykreślać, u-
snwać, unieważniać, uchy-
lać, znosić; kascwnłk, w aMU.
znak 1} znoszący poprzed-
nie znaki krzyżyków a. be-
molów; w korekcie drukar-
slkiej znak ^ oznaczający u-
.sunięcie jakiej litery Inb wy-
razu.
Ka^riada, farsa scenicz-
na niemiecka (od imienia
Kasperlc, komicznej osobia*
tości z marjonetek wiedeń-
skich).
Kaasa-fioicUW m. interen
handlowy gotówkowy.
Kasta A. zamknięty w su-
bie, wyodrębniający się ja-
ki stan w narodzie; klasa w
narodzie oddana wyłącz-
nemu jakiemu powołania,
przekazywanemu dziedzicz-
nie; kastowoić. skmpalatiM
prseatntąganui i tnyi
aię praw rodowycłL, faj- .
WUejów i stopni w apti»-
czeńatwie; sprzyjanie la-
dziout tylko swego stmau;
wyodrębnianie się.
KaitaHili g. muza.
KaałaMte iiMs, wypły-
wające z pod gufj ranuMU,
woda jego dawała jakoby
natchnienie poetyczne.
rartsBjwIyA. wU|d:edrew-
uiane Uekótki, Jctóre, pn^
czepioue do palców, atuią
tancerkom hiazpaAskiiB do
wybijania taktu w ta&ca.
KasM, KnaM Ł grud, za-
mek, mała twierdza.
Kastet/, broń w kształcie
spojonych pierścieni, wzsm-
cni^^ych siłę udcncnia
pięścią; broA, złołona z gib-
kiej trzciny z ci^ką oło-
wianą gidką na końcu, lab
też z rękojeści z kulą na
rzemyka, ^owotłnk.
KasiM' i. rodzaj syberyny;
pilśń z sierSij bobmwej a.
nudpiej do wyrobu kapelu-
szy.
Kastor i PaMo, mitycsni
bracia bliźniacy, związani
nicruzdzielną przyjaźnią;
nazwa konstelacji gwiazd;
I>n«m. nierozdzielni przyja-
ciele.
yailwiłi tU. plusz bawał- .
niany; takie cżenkiniateiiał
wełniany krótko strzyłowy.
Kastracja /. usunięciu gru-
czołów i^cioibych rodnycb,
trzebienie, wałaszenie.
Kastrat ł. rzezaniec, eu-
nucb; sztuczna sopranista.
Kasb«i /. {«.} rondel; kw-
trałha, rondeiek.
KmUnmat L raiiuć, kieś-
cić, pozbawiać jąder, jajni-
ków.
Kaal||M|a Ł karcenie, bi-
czowanie, chłosta.
KMfdaar.w poezji wschod-
niej utwór poetyczny o tr»-
6ci rycerskiej pochwalnej
a. żałobnej.
%*tfn9 w. rodzaj resursy,
miejsce zebrafi i zabaw pu-
blicznych, klub.
KaszaM.f. wieloryb uz^
biony z ogromną głową, do-
starczający olbroto czyli
spermacetu i ambry, potwal.
Kima Anaąir. wódka z trzci-
ny cukrowej.
Ka KŁe ri i — £ ai oznaczać
przekroje modeli, pUuów
za pomocą kresek i kropek:
podklejać papier, karton, w
Uadk^ innym papierem a.
tekturą, aby się nie paezy-
iy; gfsbiet Lsią^ki napu»a-
csać klejem i oklejać gu
planem.
K a n a tt a /. opłatek do
proszków.
Kaszkiety, czapka sztyw-
na z da.<>zkieDi; kołpak woj-
skowy.
Słownik wyrazów obcych — 7
Kaszmir — Kauza
98
Katzmłr, gortika kraina w
IlimalaJH^^h, słynna z wyro-
hd cienkich szalów wełnia-
nych; ukońnio tkana cienka
tkanina wełniana.
Kaszt n. podpory w ko-
morach kopalni.
Kaizłł u. w drukarni: szu-
flada z przegródkami na
czcionki: w górnictwie: pod-
pory podtrzymujące opróż-
niono miejsca kupalni.
Kasztel oA. Kastel.
Kasztelan t. pierwotnie:
zarządzający kasztelem;póź-
niej: wysoki urzijdnik w
daw. Polsce, zasiadający w
senacie poniżej wojewodów;
kasztelania, urząd, godność
i władza kasztelana.
Katadiopłryka *g. powięk-
szanie i pozorne zbliżanie
przedmiotów za pomocą lu-
nety.
Katafalk w. podwyższenie
ze stopniami , przykryte
.suknem i z ozdobami, na
którym ustawiają trumną
x.e zwłokami.
Katafo/a y . chorobliwa
śpiączka, letarg.
Katakaiistyczna *g. Mnja,
lin ja ogniskowa pow.stała
7. odbicia się od zwierciadła.
Kataklizm g. gwałtowny
przewrót w przyrodzie ;
prteit. przewrót wielkiej do-
niosłości, klęska społeczna;
wielkie nieszczęście.
Katak«mby ob. Katakumby.
Kataknstyka *g. nauka o
o(ii)iciu się głosu, o echu.
Katakumby, Haiakombi g.[w.]
dawniej Cmentarze podziem-
ne, Jadzie dla modlitwy gro-
mad^iili .się jiierwsi chrze-
ścijanie; dziś krypty pod
kuśoiołami lub gmachy mu-
rowane aa cmentarzach ,
gdxio w pojedynczych pie-
czarai"h stawiają trumny
X < iałami zmarłych.
Katalekty^. zbiór f ragmeii-
tów, urj'\vków np. dawnych
auturów; ułamki pojodyń-
izych utworów.
Katalektyczny g . wiersz,
wiersz niejiełny, którenui
brak jednej lub dwu nylab
k<ii'ic<i^yych.
Kataiepsja g . nerwowa
ciioroha, objawiająca się zu-
pełnym odrętwieniem cia-
ła, utratą czucia i dowol-
ności rucliów.
Kataleptyk g. człowiek do-
tknięty kataiepsja.
Katalityczne *g. ciało, w
daw. cberaji: ciało, które-
go sania oliecność w mie-
Nzaninio miała powodować
tworzenie .się związków che-
micznych, mimo że ciało to
nic ulegało j>rzy tj-m żad-
nym zmianom chemicznym.
Kataliza g. otrzymywaniu
związku chemicznego za po-
mocą ciała kataliczne^o.
Katalizator ob. KaUlłtyezne
ciało.
Katalog g.-t. wykaz, spis
przedmiotów należących do
jakiego zbioru, poczet; spis
książek księgarni, bibljote-
ki etc; katalogować, wpi-
sywać do katalogu; ukła-
dać katalog.
KataloAskie ognisko, dy-
marskie ognisko, używane
w daw. metaliirgji do wy-
tapiania metalu z rud ła-
two topliwych a. bogatych.
Katan W(g. weteran, wia-
rus; drab.
Katanka trfg. kurtka, kaf-
tanik, krótka siermięga.
Kataplazm g. ciepły, wil-
gotny , ciastowaty okład
z ziół, nasion, otrąb i t. p.
stosc^any w celach lecz-
niczych.
Kałapleksja g. zdrętwie-
nie z przestrachu (u zwie-
rząt); w medycynie: stęże-
nie ciała skutkiem ataku
apoplektycznego, tężec.
Katapulta i. u starożyt-
nych: machina wojenna do
rzucania pocisków.
Katar g.-t. zapalenie ostre
lub chroniczne błon śluzo-
wych (wyścielających ka-
nał oddechowy, pokarmo-
wy i t. p ), nieżyt; ob. Ka-
tarysta.
Katarakta g.-t. żelazna kra-
ta w bramie; skalisto wy-
niosła przeszkoda w biegu
rzeki, próg; wodospad; cho-
roba oczu połączona z zu-'
pełną lub częściową utra-
tą wzroku, zaćma.
Katartyczny g. rozwalnia-
jący, przeczyszczający.
Katarysta, Katar *g. dotł.
czysty; zwolennik wzno-
wionej w U w. sekty Ma-
nichejczyków.
Kałastaza g. zaciśnięcie
węzła intrygi w drama-
cie.
Kataster /. ob. Kadaster.
Katastrofa g. nagły, nie-
szczęśliwy zwrot albo wy-
padek w życiu człowieka
lub narodu; klęska; punkt
przełomowy w dramacie.
Katatonja *g. śpiączka cho-
robliwa, prowadząca do o-
błędu.
Katecheta g. nauczyciel
religji, prefekt.
Katechetycznie nł. uczyć,
uczyć za pomocą pytań, w
formie rozmowy.
Katechetyka *g. nauka wy-
kładania religji w formie
pytań i odpowiedzi.
Katecheza g. nauka reli-
gji i katechizmu, szczegól-
nie w pytaniach i odpo-
wiedziach.
Katechizm g. popularny
podręcznik ułożony w for-
mie pytań i odpowiedzi,
szczególnie do nauki reli-
gji; katechizmować oh. Kate-
chizować.
Katechizować g. uczyć re-
ligji sposobem katechetycz-
nym; wypytywać ; dawać
naukę momlną, moralizo-
wać.
Katechumen g. nowo na-
wrwony , przygotowujący
się do przyjęcia Chrztu Św.,
a. do pierwszej spowiedzi.
Katedra g.-l. tum; główny
kościół w djecezji, przy któ-
rym znajduje się biskup i
kapituła; miejsce podwyż-
szone (estrada), z którego
profesor lub prelegient wy-
kłada; pne». posada profe-
sora.
Kategoremał g. pojęcie o-
gólne rozwjiżane jako ga-
tunek, rodzaj, klasa i t. p.
Kategorja g. podział po-
jęć, które rozważamy: kla-
sa, dział, rodzaj, gatunek;
k-rje Kanta: ilość, jakość,
stosunek i modalność czyli
sposobowość.
Kategoryczny jT. stanowczy,
bezwarunkowy; k. Impera-
tyw ob. Imperatyw: k-nie, do-
kładnie; ściśle; bf-jiwacm-
kowo; stanowczo.
Kategzochen g. wyłącz-
nie; szczególniej, przede-
wszystkim; w związku.
Katelektronus *g. napięcie
elektryczne dodatne.
Koter hol. łódi morska,
która może być poruszana
bądź wiosłami, bądź żagla-
mi, opatrzona masztami m-
chomemi, które można pod-
nosić a. spuszczać.
Katera tur. miecz prosty
używany dawniej przez h.a-
sirzy.
Katerwa ł. tłum, zgraja.
Katet g. w trójkącie pro-
stokątnym ramię kąta pros-
tego, przyprostokątna.
Kateter g. rurka do wy-
puszczania moczu z pęche-
rza, cewnik.
Kateteryzacja nt. stosowa-
nie kateteru.
Kałetometr *g. przyrząd
złożony z drążka, pionowe-
go ze skalą i przesuwanej
po nim lunety, służący do
mierzenia różnic wyniesie-
nia pionowego przedmiotów.
Katgut ob. Catgut.
Katjon g. jon elektrodo-
datni.
Katod g. elektrod ujem-
ny; katodalne światło, po-
chodzące z rozrzedzonych
gazów zawartych w rurce
Croókes'a idące od katodu.
Kałogp.n /. warkocz zwią-
zany przy głowie.
Katolicyzm tri. wiara po-
wszechna, wyznanie rzym-
sko - katolickie i jego za-
sady.
Katolik g. wy.:nawca ka-
tolicyzmu ; katolicki , po-
wszechny, dotycząf-y wy-
znania chrześ^ńjańskiego ,
którego głową jest Papież.
Kstellkos g. patrjarcha ko-
ścioła armeńskiego.
Katologla nt. historja na-
turalna kotów.
Katoa i. 'surowy sędzia
obyczajów (od narwi s-
rzym. Cato); człowiek !■
rowych zasad, nieskazi-
telny.
Katealzm, snrowość zasad.
Katoptromancja *g. wróż>
nie ze zwierciadeł.
Katoptryka 'g. część opty >
nauka o odbijaniu się pr
mieni światła od zwierc:
deł.
Katorga g. fr.] ciężkie ro-
lety iw kopalniach, wyko-
nywane przez zesłanych za
karę; przen. ciężka, męczą-
ca praca z przykrością wy-
konywana; kałorżnik, skaza-
niec pracujący w katordze.
Katytinama egzystencja, ży-
cie człowieka niepewnych
zajęć, wichrzyciela, łowią-
cego ryby w mętnej wodzie
(od nazwiska rzym. Catili-,
na).
Katzenjammer x. obrzask,
ckliwość i ból głowy po
przepiciu.
Kaucja ł. zabezpieczeniej
snma składana jako rękoj-
mia dotrzymania umowy
stanowiąca odszkodowanie
w razie niedopełnienia zo-
bowiązań, ffwarancja.
Kaucjeoawać /. składać
kaucję.
Kauczuk [«.] stężały sok
mleczny wypływający z na-
cięć drzewa kauczukowego
zwany gumą ela.styczną
k. wulkanizowany, zmieszan}
z kwiatem siarczanym; k
sztuczny, materjał spręży
Sty, błonkowaty, otrzymy
wany przez działanie sil
nych kwasów na niektón
tłuszcze.
KaudyAskle Jarzmo, koniecz
ność poddania się ciężkie
mu upokorzeniu ( klęsk
RzymiaD pod m. Caudini
321 r. prz. Cłu. połączoo
z upokorzeniem).
Kauri, Kaury [a.] ozdobn
muszle niektórych Mims
ków, używane przez mn
rzynów afrykańskich jaik'
monety.
Kaustyczny g. palący, in
cy, gryzący; k-ne linje, pc
wstałe z przecięcia się prc
mieni światła w soczewc
lub zwierciedle, linje ogn
skowe.
Kaustyk g. środek gryn
cy, kaustyczny.
Kauteryzacja Ht. przypii
kanie ■ horej części cia
środkami_palącemi, przyż'
ganię.
Kauza i. sprawa, procof
99
Kauzalny lviii(; of stalliuns
Kauzalny t., Kauzalistyczny,
przyczynowy.
Kauzyperda nt. lichy adwo-
kat przeprywający sprawy.
Kawa ar. ziarn.i. drzewa
kawuwo^o, napój z nich
przyrządzony.
Kawaler ff. mężozy zn a boz-
źenny; członek zakonu ry-
cerskiego; ry<'erz; tancerz;
panicz, chłopczyk; młody
mężczyznatdwarzyszący da-
mie; starający sit; o rtjkcj
panny; k. orderu, ten, komu
dano prawo noszenia orde-
ru na piersiach a. na szyi.
Kawaleria w. w wojsku:
jazda, konnica; żart. ciężka
k., mężczyźni niechętnie
nalożący do tańca, do za-
bawy; kawalerzysta, żołnierz,
służący w konnicy.
Kawaieła w. koziołek drew-
niany do woltyżowania i
ćwiczeń primnastycznych,
kobyiica; stalugi ma!ar.skie.
Kawalkada/., Kawalkata w.
orszak konny; towarzystwo
ludzi konno jadących d)a
rozrywki; gromada; kawal-
kacja, nauka jazdy konnej.
Kawalkator to. berejtor;
nauczyciel konnej jazdy
Kawałkować w. harcować,
ujeżdżać konia , poskra -
miąć, powściągać; niejjo-
koić się, krzywić sic;,
Kawas tur. żołnierz i)0-
licji i żandarm w Turcji.
Kawałyna v. w operach
krótki solowy śpiew mi-
łosny; mała piosenka.
Kawecan w. )irzyrząd do
poskramiania niesfornych i
dzikich 'koni, kiełzno, mun-
sztuk.
Kawerna 1. jaskinia, jama;
jama w płucach, jiowstała
skutkiem choroby płuc.
Kawior tuir. solona ikra
ryb jesiotrowatych; iarl. ka-
mienie gry w domino z wiel-
ką liczbą punktów; ustęp w
gazecie zagranicznej za-
czerniony przez cenzurę.
Kawon tur. arbiu.
Kazakina n. surdut z koł-
nierzem stojącym, z przo-
du zapinany na haftki ,
z tyłu raarszczony; ubiór
kobiecy bez rękawów, obwi-
sły.
Kazamaty w. silnie skle-
pione piwnice pod wałami
twierdzy, używane jako
składy materjałow palnycii
lub więzienie.
Kazarma tr., Kazamia- [».]
koszary.
Kazba ar. cytadela, for-
teca w północnej Afryce.
Kazein, Kazeina ni. sernik,
białkowata składowa część
mleka.
Kazualizm nł. teorja przyj-
mująca traf, jirzypadek za
powód wszystkich zdarzeń.
Kazualny t. przypadkowy.
Kazuista ul. teulog roz-
strzygający kwestje sumie-
nia i moralności; prawnik
obeznany z subtelnościami
prawa i procedury; krętacz
w rzeczach sumienia; kazul-
.styczny, w.ykrętny, wyszu-
kujący kniozków prawnych.
Kazuistyka ni. nauka o roz-
.strzyganiu wątpliwych wy-
padków, dotyczących sumie-
nia a. prawa; krętactwo mo-
ralne w rzeczach sumienia.
Kazus uh. Casus.
Każolować /. pieścić, gia-
skać, pochlebiać.
K. D. skr. Konstytucyjni de-
mokraci (też Kadeci), stron-
nictwo w Rosji, dążące do
utworzenia parlamentu na
zasadzie wyborów przez gło-
sowanie powszechne, tajne,
równe i bezpośrednie, od-
powiedzialności ministrów
prze.d parlamentem i samo-
iv,ądu prowincji zamiesz-
kanych przez ludność nie-
rosyjską.
Ke- uh. także Kie-.
Kedyw, Khedyw oh. Chedyw.
Keepsake a. ykipsek) zbyt-
kownie oijrawny ozdobny
album z rysunkami lub do
ry.-funku i wpisywania; al-
bum pamiątkowy.
Kefalotrypsja *g. operacja
miażdżenia główki płodu,
żeby ułatwić poród.
Kefir (t jfz. kaukatUch?)
krowie mleko sfermento-
wane za pomocą grzybka
zwanego kefirowym.
Kefja ar. rodzaj okrycia
głowy u Turków.
Kein Geld, kein Compliment
n. gdy nie masz czem j)ła-
cić, to kwita z uprzejmości.
Kejf tur. wypoczynek po-
obiedni ciała i ducha.
Kelner «. uh. Garsoii.f
Kenjon oh. Kanjon.
Kenozoiczny okres ob. Ce-
nozoiczny.
Kepi Itr. [/.] czapka żoł-
nierska z daszkiem kwadra-
towym, kroju francuskiego.
Keramika uh. Ceramika.
Ketgut oh. Catgut.
Keuper n. górne warstwy
formacji trjasowej.
Kg. skr. kilogram (ob.).
Khaki a. (chuki/ lekka moc-
na tkanina płowej barwy,
używana na mundury woj-
skowe w Indjach Wschod-
nich.
Kiahagabej tur. w Turcji
minister spraw wewnętrz-
nych.
Klaja, Kiha|a tur. marsza-
łek dworu, burgrabia, peł-
nomocnik.
Kiang chr/u. szeroki.'
Kibic ». (u-laió. czajka,
ptak) nieproszony doradca
w grze; elegant, facet; ki-
bicować, narzucać sitj gra-
jącym z radami.
Kibitka \r.\ rodzaj .szero-
kiego, lekkiego wozu na ko-
łach lub .saniach, używana
w Iiosji.
Kielsztos n. gzy insi k drew-
niany, ramka z wgłębie-
niom naokoło drzwi, u sza-
fy i t p.
Kier /. czerwień, jeden
z czterech kolorów (maści)
w kartach do ;jry.
Kteramografja *g. malowa-
nie na wyrobach glinianych.
Kierasina*^. [r.] nafta, olej
ziemny.
Kierat n. maneż, zębate
koło poziome z wałem obra-
canym przez konie, a wpra-
wiające w ruch lżejsze ma-
szyny jak: młockarnie, siecz-
karnie, windy i t. p.: pnen.
duża ciężka praca, nawal
zajęcia; nieład.
Kieratolit *g. skamieniały
rog zwierzęcia kopalnego.
I(ierdasz nh. Kardasz.
Kiereja mir. surdut futrcu
|i()dszyty, opoń<'za z kaptu-
rem, burka.
Kiereszować węn. kaleczyć
bronią sieczną, ranić, rą-
bać, ciąć pałaszem.
Kierkut^ui. Kirkut.
Kiermasz ». doroczny jar-
mark, połączony z weso-
łemi uroczystościami !udo-
wemi; doroczna uroczystość
wiejska; poświęcenie ko-
ścioła.
Kierografja ob. Cerogra-
fja.
Kleromancja *</. wróżenie
z wosku.
Kieroplastyka. ob. Ceropla-
styka.
Kierpec, Kierpec sic. gó-
ralskie obuwie skórzane,
wiązane rzemykami, rodzaj
chodaków.
Kiesa tur. worek do pie-
niędzy, trzos, sakiewka.
l(ieson /. wóz na amuni-
cję; cylinder żelazny za-
puszczony w wodę, w któ-
rym, po wypompowania,
muruje się filar pod most;
wielka skrzynia żelazna bez
dna, używana do prac pod
wodą.
Kiks n. nieudana nuta w
śpiewie; chybiono uderze-
nie bilardowe; omyłka, nie-
udanie się; rodzaj gry w
karty.
Kil n. belka wiązania o-
krętowego, biegnąca przez
całą długość spodu .statku,
z przodu zakrzywiona do
góry.
Kilim tur.. Kilimek, gruby
wełniany dywanik domo-
wej roboty, dera, koc.
Kilka ł. rybka z gatunku
pokrewnego śledziom.
Kilo (skr. Kilogram) w wy-
razach złożonych, oznacza-
jących dziesiętne miary i
wagi, znaczy 1,000.
Kilodyna nt. tysiąc dyn°,
oh,. Dyna.
Kilof ». rodzaj \ młota ą^
szpiczastenii końcami do
rozbijania murów i ziemi.
Kilogram f/.] l,(X)Ogramów,
waga ■" 2 funtom i 13 łu-
tom polskim.
Kilogramometr nt. jednost-
ka, służąca do wyrażenia
ilości pracy zużytej na pod-
niesienie jednego kilograma
do wysokości jednego rajjtra
Kllolltr f/.] miara-1 ,000 litr.
Kilometr [/.] miara po-
wierzi^hui ■» 1,000 metrom
='* ,j wiorsty.
Kilowatt, jednostka pracy
dostarczanej przez prąd ma-
szyny elektrycznej = lOOO
wattóm {oh. WaM)=siła l.,S6
konia parowogt); kilowatt -
godzina: praca wykonywana
|)rzez ICHJO wattów w ciągu
godziny.
Kilsztok n. (iziębiacz, część
aparatu dystylacyjnego, w
którym odbywa aię ochła-
dzanie i skraplanie się par
płynu 'iystylowanego;, w
browarach iirzyrząd do chło-
dzenia piwa, chłodnica.
Kimełw.wódkakminkówka.
Kimono jap. suknia na ■
rodowa kobiet jai>ońskich
z szerokienii r(;kii\v,inńi.
Kind (das) mit dem Bade
ausschliłten n. wylać wodę
z wanny, a razem* z nią
dziecko (usuwając to, co
niepożyteczne, wyrzucić i
to, 00 potrzebne).
Kinderbal ». balik dla
dzieci, zabawa dla dzieci.
Kinderbalsamn.płyn wzma-
cniający, żywiczny, używa-
ny w chorobach kobiecych
do picia, nacierania, napa-
rzania.
KIndłał tur. długi nóż tu-
recki, obosieczny, zakrzy-
wiony, rodzaj sztyletu.
Kinematograf *,7. przyrząd
optyczny do rzucania na
ekran obrazów przedsta-
wiających sceny w ruchu,
do czego służy mechanizm
szybko obracający taśmę,
na której te obrazy są od-
powiednio odfotografowane.
Kinematyka V- cżęś<S me-
chaniki, traktująca o kształ-
cie di'óg ruchu.
Klnetograf *g. przynąd, u-
trwalający widok j-uchó*.
Kinetyka 'g. część mecha-
niki, traktująca o powsta-
niu ruchu.
King cAłłis. stolica.
King Charles a. fkinemrkj
piesek rasy bonońskiej, o
długich uszach, zwykle czar-
ny, |iodżary.
King of śtalllons a. fktnf/
oj Siemens/ ogier wyścigowy,
urażany za najznakomit-
szego w danym czasie re-
produktor*.
^. -^"^^
A
Kinkalerja — Klijentela
100
t^V^-^
Klnkaleria ob. Ouincalllerie.
Kbridef /. lampa osadzo-
na na troksztynio, przy-
twierdzonym do ściany ;
lampa ze ścianą blaszaną
w eeJu lepszego odbijania
Hwiatła,
Kiosk oA. Kjosk.
Kitfkkenmtfdding duń. jeszt-
ki i Amietniska kuchenne
/. czasów przedluBtorycz-
nych, stanowiące materjał
do badafi nad człowiekiem
pierwotnym.
Kipa «. kosz pleciony; mia-
ra bawełny.
Kipel' n, piwńiczy zajmu-
jący się przygotowywaniem
ffina do h&ndlu.
Kiprowilć n. oczyH^czać;
krętió tnioi); tkać w prążki.
KIpsak of). Keepsake.
%Ax tur. sukno czarne, tka-
nina ozai-na, używana ja-
ko oznaka żałoby; żałoba;
/przen. kolor czaj-ny.
Kirssjer, Kirysjer/. żołnierz
oięikiej konnicy, zbrojny w
Itełm i pancerz że]azii3'.
KIreha ». kościół prote-
stancki,
Kir«}a 06. Kiereja.
KMitt iarg. cmentarz ży-
,dowski.
Kirsz, Kirazwaser ». wód-
ka wiśniówka.
Kirylica ob. Cyi^Hca.
Kirys ». napierśnik że-
lazny; pancerz.
Kirysjer ob. Kirasjer.
Kislar-aga tur. główny do-
zorca w łiaremie.
Kismeł itr. u mahometan
wiara w nieuniknione prze-
znaczenie; ślepe poddanio
się losowi.
Kft n. masa do sklejania
tu zalepiania.
KIttJ. Kitajka cienka tka-
nina oawetniana z poły-
skiem; lekka, gładka, lśnią-
ca tkanina z oczyszczone-
go jedwabiu; perkal (od na-
zwy prowincji diióskiej).
Kitel n. lekkie płócienne
ubranie męskie, podobne
do szlafroka.
Kizłar-aga oh. KIslar-aga.
Kłaja oh. Kiaja.
kjo jap. stolica.
Kjodc tur. ozdobna altana
w ogi«dzie; rodzaj altany
oszklonej do sprzedawania
gazet; duży, obszerny słup
na ulicy, na którym przy-
lepiają się ogłoszenia.
Kiad^d)a n. księga kupiec-
ka do zapisywania daienae}
czynbości handlu.
KlaMeradatsch a. tytuł liu-
morystyoznego pisma nie-
mieckiego.
Klajster «. ktej z kroch-
malu a. mąki do klejenia
papieru.
Klak /. ob. Chapeaiłcta(|iie
WaJca/. najęte oklaski dla
aktorów; grono klakierów.
Klakier /. najęty klaskacz
w teatrze.
Kiamantes ł. wyrzekanie,
okrzyk.
Kiamburt n. hal na brze-
gu burty, po którym się
chodzi".
Klamer i. krzyk, wrzask.
Klamra n. ie\a.i<> zagięte
hakowafc w obu końcach.
do spajania drzewa a. ścian,
ankra; sprzączka, zapin-
ka, agrafa; nawias kancia-
.^ty [ J.
Klamrować n. spajać klam-
rami, ankrowai^.
Klan celi. ob. Clan; klano-
wy ustrój społeczny, ustrój
polegający na podziale spo-
łeczeństwa na klany, rzą-
dzone każdy przez swego
naczelnika i zarazem wodza
wojowników klanu.
Klangor ł. głos żórawia.
Klapa (I. pokrywa zamy-
kająca otwór; wentyl w dę-
tych instrumentach, przez
którego podniesienie ton
.się zmienia; k. bezpieczeń-
stwa, klaf.a otwierająca się
automatycznie, aby wypu-
ścić nadmiar gazu lub pa-
ry; część blatu stołu opu-
szo2%jąca się na zawiasach;
wyłoga u surduta; iart. fias-
co, nieudanie się; bankruc-
two.
Klapsydra 06. Klepsydra.
Klapsztos «. w grze w bi-
lai'd: uderzenie kijem biU
u dołu z szybkim usunię-
ciem kija.
Klarendon, gatunek pis-
ma drukarskiego wysokie-
go, tnalo cieniowanego (od
nazwiska drukarza Claren-
don).
Klarnet «c. dęty drewnia-
ny instrument muzyczny
z munsztukiem i klapka-
mi; klarnecista, grający na
klarnecie.
Klarować i. oczyszczać
(płyny); wyjaśniać rsecz
zawiłą; k. się, przychodzić
do porządku; wypogadzać
się; klarowny, czysty, prze-
zroczysty, jasny ustały.
Klaryfikacja ł. (póiń.j wy-
jaśnienie, rozjaśnienie.
Klaryski /. zakon żeński
Św. Klary w AssyźŁ.
Klasa /. stan w społe-
czeństwie; sfera; w hist.
natural.: gromada pokrew-
nych osobników lub przed-
miotów; oddział uczniów
w szkole, a także pokój, w
którym się uczą; stopieii
w hierarchji urzędów, or-
derów; rodzaj gry w pitk^
miejsee w wagonie, na stat-
ku, stosownie dc opłaty;
»■•«. poddani (obywatele)
drugiej klasy: poddani (oby-
watele) mający mniejsze
prawa z powodu swego wy-
znania a. pochodzenia; w
loterji: liczba losów prze-
zna^zoilych do wylosowa-
nia podczas! jednego ciąg-
nienia; klasowy, dotyczący
klasy: urzędnik k-y, posia-
dający stopień jrzędniczy;
dama k-a, asystująca ]iizy
lekcji w Rzkołaoti żeńskich;
gospodarz k-y. w'gimnazjach
nauczyciel , któremu po-
wierzono' opiekę nad ucz-
niami jednej klatiy; ustrój k-y,
taki ustrój, w którym róż-
ne klasy społeczne mają
odmienne prawa i obowiąz-
ki; walka klasowa, nieprzy-
jazne występowanie jednych
klas s|)ołerzeń.stwa przeciw
ili-ugim.
Klasycyzm nt. w literatu-
rze kierunek naśladowania
klasyków starożytnych; dą-
żenie do ' wydoskonalenia
formy i treści w literata-
rze i sztuce.
Klasyczny ł. wzorowy; do-
skonały, nieprześcigniony;
k-e gimnazjum, w którym
szeroko jest uwzględniana
nanka łaciny i greckiego;
k-a loterja, loterja podzie-
lona na klasy; k-a muzyka,
muzyka poważniejsza, o for-
mach ściśle naukowych.
Klasyfikacja ni. ngrupo
wanie przedmiotów i nauk
według ich cech, podział na
klasy, rzędy i Ł p.
Klasyfikator nt. gatunku-
jący, dzielący według cech
i przymiotów.
Klasyfikować nt. dzielić
na gatunki, wyróżniać.
Klasyk ł. autor starożyt-
ny grecki a. łaciński, na-
leżący do najcelniejszych;
pierwszorzędny autor a.
kompozytor; autor naśla-
dujący stare formy kla-
syczne, inacżBj: pseudokla-
syk; badacz filologji kla-
sycznej.
Klasztor ł. [cze:] gmach
dla zakonników lub zakon-
nic, połączony zwykle z ko-
ściołem; zakon, zgromadze-
nie zakonne.
Klaustrainy nt. klasztorny,
zakonny.
Klaustrofobja *ff. uczucie
męczącej trwogi i niepoko-
ju w miejscach zamkniętych.
Klaiłstniffl i. zamknięcie.
Ktanzula t., Kiaaza, za-
strzeżenie, warunek, za-
mieszczony w dokumencie
prawnym z obowiązkiem
dotrzymania gs; k. egzeku-
cyj»a. nakaz wykonawczy
z mocy aktu lub wyroku.
Klauzura i. samknięcie,
iyeie klasztorne poddane
ścisłym przepisom; coś u-
kr^-tego, tajemnego.
Klawicymbał ir. dawny in-
strument tej samej natury
00 fortepjan (dziś nien«y- I
wany). I
Klawikord./. dawny instru-
ment muzyczny krótkiej
budowy o strunach meta-
lowych i klawiszach.
Klawirauscug ». układ for-
tepjanowy jakiej większej
kompozycji, pierwotnie n-
łoźonej na orkiestrę.
Klawisz ł. deseczka drew-
niana, poruj-zająca młotek,
uderzający w struny, prry-
kryt.'! zwykle kością sło-
niową, należąca do klawja-
tury; u złodziei: wytrych.
Klawjatara )i(. szereg kla-
wiszów w instrumencie kla-
wiszowym, za których ude-
rzeniem w stmny wydo-
bywa się dźwięki Z instru-
mentu.
Kleciia ł. pog. ksiądz; pog.
pogługaez kościelny.
Kleft, Klefta 3. góral grec-
ki trudniący się rozlnijem.
Klelne aber nette GMetl-
SClnft n. iron. towarzystwo
małe, ale dobrane.
Klejnot n. kamień drogo-
cenny; drogi kamień z her-
bem szlacheckim wyrytym;
pnen. coś drogocennego;
chluba; k. szlactMcki, herb^
k-y koronne, insygnja mo-
narsze, regal ja.
Kleks n, plama z atra-
mentu na papierze; atra-
ment z pióra skapnięty na
pisanie.
Klepsydra 9. Jawny przy-
rząd złożony z dwu kieliss-
ków zamkniętych w koń-
cach szerszych, a połączo-
nych z sobą węższemi, w
których piasek przesypu-
jąc się, lub woda przepły-
wając z jednego w drugi,
służy do mierzenia czasu;
doniesienie pogrzeiwwe, na-
lepiane na murach.
Klepłofobja 'g. chorobli-
wa obawa popełnienia kra-
dzieży.
Kłeptomanja 'g. chorobli-
wa skłonność do kradzieży.
Kler g.-t. duchowieństwo.
Klerokracja *g. panowanie
kleru.
Kleryk g.-t. alumn semi-
narjum duchownego, jesz-
cze nie wyświęcony na
księdza.
Klerykalny rrt. sprzyjający
duchowieństwu, popierają-
cy intei'esy Kościoła.
Kletryt *.?. skamieniałe
drzewo olchy.
Klijent ł. w starei. Kry-
mie krewniak uboższy, w»L|-
ty w opiekę przez zamoż-
niejszego (06. Patron); oeo-
ba, która powierza swoje
interesy adwokatowi, no-
tarjuszowi i t. p.; stały od-
biorca jednego handlu, fa-
brj-ki, rzemieślnik;;.
Klijentela ł. ogół kii jen -
tów naleiący do jedne|n>^
"ti-onnietwa.
..
101
Klika -^ I^okaina
Klika/, grono luJzi »wią-
zanych wupólnym intore-
SPiii w celu najcztjściej nie-
sitlaclifttiyiii; szajka, zgnijft.
Kllmakteryczne n.-t. lata
aUki czas, lata .sto|iiiiowt',
w których człowiek ma
przechiulzió pewne stanow-
cec zminiiy, np. oo 7 lat:
lata przejściowe odznacza-
i!(Ct' sii; j.ikini ważnym wy-
padkiem, nieszczęściem.
Klimat 9. ogół wam tików at-
niosfer>cznych danej miej-
<cow uści, zwłaszcza temjif-
ratnra i wilgotność. ,
Klimatolog ".9. aizony zaj-
iiuji^cy -iii; klimatolo^j;^.
Klimaiologia "jT. nauka lia-
lajar.i klimat w rożnych
zciiriach ziemi i wpływ
iepu; nauka o .strefach.
Klimatoterapja *g. nauk.-i o
eczciiiił chorób za pomo-
;ą wjjływu klimatu.
Klimatyka *g. władza za-
•za.dzająia stacjami klima-
;ycziiemi w Oalicji. klima-
lyczne stacje, iiiiejscowo.ści
', klimatem odpowiednim
io celow Ici.zniczych.
Klinga n. f;ławiiia u pa-
asza, brzeszczot ; o.strze
loża.
Klinika g. oddział szpi-
j alny, przeznaczony do stu-
'ijów lekarskich i praktycz-
lej nauki medvcyny; k.
unltuiatoryjna, ogół chorycti
)rzychodiiich , zasięgaj!\ -
•ygłi rady w mieszkaniu
ekarza.
Klinkier n. cegła bardzo
warda, wypalana w sil-
lyni gorącu, używana na
iruki.
Klio g. muza historji,
irzedstawiana z rylcem i
;wojoju jiapierów w rf;c(>.
KJipa n. dawna moneta
rształtu kwadratowego, bi-
;a podczas wojny; dawny
łoty polski koronny; rodzaj
;ry towarzyskiej chłopców.
Kliper a. statek ku pionki
.merykański.
Kliping nic. dawna mo-
leta wybijana za Zygmun-
a Angnsta=30 gr. pols.
Klisza f. w drukai-stwii'
'łyta metalowa z wyrytym
ub wytrawionym na ni"j
ysunkiem, służąca do ■-
rżymy w.inia odbić; w lu-
o^rafji negatywne zdjęcie
itrwalone na szkle, słnżą-
e do odbijania kopji.
Kllzopompa *g. przyrząd
o dawania sobie samemu
fiwatywy.
Kloaka t. ustęp, wygódka,
t-ychodek; stek odchodo-
'y u ptaków i ijłazów.
Klomb if. symetrycznie za-
adzona kępa trawy, kwia-
ów a. krzaków, pielęgno-
'ana dla itzdoby placu a.
grodu.
Kloniczny *g. kyrcz, prze-
rywany, drgawkowy.
Klops n. mięso wołowe
siekane i smażone.
Klosz /. szklane nakrycie
w kształcie półkuli; abażur
szklany u lampy.
Klown ob. Clown.
Kloto g. bogini śmierci.
Klozet a. miejsce ustępo-
we; sprzęt z kubłem we-
wnątrz, służący do wy-
próżnień, z urządzeniem do
zasypywania prosziiem lub
spłókiwańia wodą.
Klub a. towarzystwo zor-
ganizowaine dl& zabawy,
sportu liib t. p.; lokał te-
goż towarzystwa; stowarzy-
szenie polityczne najczę-
ściej w sejmie, w parla-
mencie, koło; ofi. Club; klu-
bista , klubowiec , członek
klubu.
Kluba n. klanu-a, ankra;
mutra; blok; k. a. k-by,
kleszcze.
Kmerowie, piert$4^i mie-
szkańcy Kambodży (we fran-
cus. Indochinach) i założy-
ciele tamtejszego królestwa.
Kmotr 4ri. kum.
Knafol n. gaz, guzik.
Knajpa n. pog. zakład re-
stauracyjny- podrzędniejszy;
bawarja, piwiarnia; przen.
mieszkanie kawalerskie od-
dsielne, w którym bywają
•z^to koledzf lokatora ;
knajpować, przesiadywać w
knajpach.
Knaster n. gatunek gor-
szego tytuniu.
Knebel n. narzędzie do
zatkania ust przemocą; kne-
blować , zatykać kneblem
(usta).
Xnecbt n. parobek; daw-
niej w NiemczecŁ prosty
żołnierz.
Knedle n. kuliste pierożki
z zawiniętemi w nie śliw-
kami.
Kneippa . cłiieb, pszenny
chleb gruboziarnisty bez
drożdży; Kneippa kuracja, le-
czenie naturalne ziołami i
zabiegami wodnemi (od na-
zwiska wynalazcy).
Kniai [mir., r.] książę
prz^dewszystkim ruski lub
litewski; bojar.
Knikebejnn. gatunek wódki.
Knikeboker a. pewien ro-
dzaj spodni myśliv8kicłi ;
przezwisko mieszkańców
Nowego Yorku.
Knuł ikand. [r.] rodzaj ba-
ta , kańczug przepisanej
prawem budowy i formy,
dawniej używany w Ro-
sji dla chłostania skazań-
ców; knutować, chłostać knu-
tem.
Knyp n, krzywy nóż szewc-
ki.
Knypal n. kij jako narze
dzie kary.
Koadjutor t. prałat doda-
ny do pomocy arcybisku-
powi lub biskupowi; sufra-
gan.
Koałlura /. układ włosów,
sposób uczesania włosów.
Koagulacja ł. krzepnienie,
tężenie, ścinanie się pły-
nów; kuagulacyjny filtr, filtr
odcedzający wodę, w któ-
rej przedtym za pomocą do-
mieszek chemicznych, nie-
szkodliwych zdrowiu, spo-
wodowano ścinanie się w
kłaczki i osiadanie zanie-
czyszczeń w niej zawie-
szonych.
Kóalesceneja ni. zrośnię-
«e się, ścisłe połączenie.
Koalicja t. związek, połą-
czenie się stronnictw po-
litycznych lub państw w
jakim określonym celu; so-
jusz, przymierze.
KÓalizować si§ /. sprzy-
mierzać się.
kobalt n. pierwiastek che-
iniczny, metal o barwie sta-
lowej lub czerwoTiśj; rodzaj
farby błękitnej.
Kobold n. w wierzeniach
iudu niemieckiego istota
nadprzyrodzona, duch gór
w postaci kai-ła pilnujący
skarbów w górach; gnom,
krasnoludek.
Kobza titr. ludowe narzę-
dzie muzyczne złożone z pi-
szczałki i mieszka trzyma-
nego pod pachą do nacis-
kania; staroświecka lira.
Koc n. tkanina wełniana
gruba, kosmata na obie
strony.
Kociiina nł. środe^ lecz-
niczy przeciw suchotom wy-
naleziony przez D-ra Ko-
cha.
Kocyt g. dóst. rzeka pła-
czu, rzeka łez: jedna z sied-
miu rzek, okalających pie-
kło (w mitologji greckiej).
Kocz Wig. powóz półkry-
ty, faeton; k.-kareta, powóz
z oknami zamknięty, który
może być zamieniony na
otwarty.
Kocz iur. oddział wojska
u Tatarów, Kozaków Zapo-
roskich, koczować, tułać sią,
wałęsać się; obozować, bi-
wakować,
Kodak, przenośna kamera
fotograficzna z błonami e-
mulsyjnemi (filmami) za-
miast klisz (od nazwy fir-
my fabrycznej angielskiej).
Kodeina nt. alkaloid znaj-
dujący się w opjum, środek
uspokajający, używany w
medycynie, w większych
dawkach trujący.
Kodeks ł. księga praw,
zbiór praw; przepisy postę-
powania sądowego; rękopis
autentyczny, dla nauki cen-
ny, z którego robiono po-
tym kopje.
Kodycyl ^.dodatek do tes-
tamentu.
Kodyfikacja ni. połączenie
pojedynczych praw w jedną
całość; ułożenie kodeksu.
Kodyfikować nt . ułożyć
prawa * kodeks, w zliiór
systematyczny.
Koedukacja ni. wychowy-
wanie wspólne chłopcijw
i dziewcząt w zakładach
naukowych publicznych.
Koeficjenł ni. stały mnoż-
nik; w matematyce: spól-
czynnik, wspólny mnożnik.
Koegzystencja nt. współ-
istnienie; jednoczesne ist-
nienie.
Koekwacja ni. zrównanie
podatków i powinności.
Koercyjny nt. poskramia-
jący, krępujący; iirzyriagla-
jący.
Kofeina nł. narkotyk o-
trzymywany z ziarnek i li-
ści kawy.
Kof ja irt. czopek, kajtiszou.
Kogiel-mogiel, żółtka roz-
bite z cukrem i rumem a.
winem.
Kogitacja./. rozważanie.
Kognacja^. pokrewieństwo
ze strony matki.
Kognat t. krewny ze stro-
ny matki, z linji żeńskiej.
Kognicja ł. rozpoznawar
nie, poszukiwanie, szcze-
gólniej sądowe.
Kognominacja ł. viyt&y. jeid-
nozuaczny, syuoniał; prze-
zwisko, przydomek.
Kognoskować ł. rozpozna-
wać, dochodzić.
Kohabitacja /. wspólne mie-
szkanie.
Kotiezjai'. łączność, zwią-
zek; fizyczna własność ciał,
polegająca na wzajomnem
przyciąganiu się cząsteczek,
spójność, przyleganie.
Kohibieja /. wstrzemięźli-
wość.
Kohorta 1. w ataroż. Uzy-
mie oddział piechoty, dzie-
siąta część legjońn.
Kohortacja /.napomnienia'.
Kolki jap. księga święta
reli^Ji Szinto, liczącej S
miljonow bóstw.
Koincydencja nt. spotka'^
nie się zejście się (linji^l|
powierzchni); zbieg oko- ^
liczności.
Kointeligiencja nt. jedno-
myślność, zgodność w za-
patrywaniach.
Koje hol. sypiałnie majt-
ków 1 podrożonych na okrę-
cie kupieckim.
Kok /. zwój z cudzych
włosów przypinany iirzez
kobiety do głowy dla o^
zdoby.
'Koka, krzew bedowany w
Ameryce ł^ołud., z którego
otrzymuje się kokainę.
Kokaina ni. alkaroid o-
trzyraywany z liści koki
Kokanja — Kolonjalne
102
(oh.i w |i08tAci białych kry-
ształów, ńrodełf^ lekarski
Jiiiiiicziilaiący.
Kokanja /. kraina wyma-
rzuiioj szczęśliwości; złuda.
Kokarda /. w<;z(^ł fanta-
zyjny zn wstążki, cliuKtki
i t. j). do ozdoby ubrania.
Kokieteria /. cliijć podo-
bania siQ, zalotność.
Kokietka ;. kobieta zalot-
na, starająca się podobać i
pociąf^nnó mężczyzn.
Kokietować/, starać się po-
dobać, zalecać się.
Kokil /. dobry papier li-
stowy, nie frrnby, bywa
z odciśniętym deseniem
przypominającym muszle.
Kokiija /. wyrób arty-
styczny z konchy.
Kokilka/. muszla, koncha;
muszla ze smażonym móżdż-
kiem cielęcym.
Koklusz j. uporczywy ka-
szel s))azmatyczny, krztu-
siec.
Kokon /. oprzęd, poczwar-
ka jedwabnika w oprzędzie.
Kokos poTi. drzewo z ro-
dziny palm; orzech z tego
drzewa; przen. rzecz o.so-
bliwa, ponętna; kokowy, ko-
kosowy z koko.tsu; k-e drze-
wo, kokos.
Kokosznik r. wysoki cze-
piec narodowy Rosjanek.
Kokota /. kobieta pół-
światka, rozpustnica.
Koks <i. materjał opałowy,
otrzymywany przez wypra-
żenie węgla kamiennego
przy małym dostępie po-
wietrza ; koksować węgle
kamienne, wyprażać je przy
małym dostępie powietrza
dla oczyszczenia od cząs-
tek szkodliwych w hut-
nictwie a. dla otrzyma-
nia gazu oświetlającego ;
k. się, . zamieniać się na
koks.
Koksalgja nt. choroba sta-
wu biodrowego.
Kolaboracja ni. współpra-
cuwnictwo (np. w napisa-
niu jakiego utworu).
Kolaborator »i. współpra-
cownik.
KoIac]a ni. wieczerza; ob-
sadzanie urzędu szkolnego
a. kościelnego; sprawdze-
nie pisma, racliunku, przez
porównanie a. zestawienie.
Kolacjonować ni. porów-
nywać, sprawdzać, np. ko-
pję z oryginałem aktu u-
rzędowego.
Kolateralny tri. krewny, dal-
szy krewny, nie w prostej
linji, boczny, poboczny; k.
stempel, podatek od spadku
po krewniaku.
Kolator /. (pót^j opiekun
i dobrodziej miejscowego ko-
ścioła, mający prawo przed-
stawienia kandydata na pro-
boszcza.
Kolatora ł. filtrowanie,
przecedzanie.
Kolaudscla nł. sprawdze-
nie po ukończeniu budowy,
czy zgodna jest z planem
i kosztorysem.
Kol^a n. rękojeść strzel-
by; kwiatostan w rodzaju
kłosa o szypułce grubej,
okrytej kwiatami bezszy-
pulkowemi; naczynie szkla-
ne w kształcie kuli, z dłu-
gą szyją, używane w ma-
nipulacjach chemicznych.
Koleba oł>. Koliba.
Kolega ^.towarzysz, współ-
uczeń, pracujący w tym sa-
mym zawodzie, w tym sa-
mym biurze ; kolegować ,
być współtowarzyszem w
szkole; być z kim w po-
dobnym zakładzie nauko-
wym, najednym stanowisku,
mieć z kim podobne zajęcie.
Kolegialnie irł. w pełnym
komplecie, w zgromadzeniu,
w gronie, zbiorowo.
Kolegiata ifr/. kościół, przy
którym znajduje się zgro-
madzenie kanoników, bez
miejscowego biskupa, za-
leżne od biskupa djecezjal-
nego; gmach z mieszkania-
mi dla duchowieństwa.
Kolegiatura ni. mieszka-
nie studentów stypendystów
przy uniwersytetach.
Kolegium Ł ogół osób złą-
czonych jednym urzędem,
zawodem, tnb tworzących
razem jaką radę; zebranie,
stowarzyszenie, gremjum,
ciało, korporacja; zarząd;
średni zakład naukowy ;
wydział w uniwersytecie;
odczyty profesora uniwer-
sytetu w Niemczech; k. kar-
dynalskie, senat Kościoła ka-
tolickiego, złożony z kar-
dynałów.
Kolekcja i. zbiór przed-
miotów jednego rodzaju,
mających pewną szczegól-
ną wartość.
Kolekcjomai^a ni. manja
zbierania, tworzenia ko-
lekcji.
Kolekcjonlsła nł. zbieracz,
amator zbierania osobliwo-
ści.
Kolekcjonować nł. tworzy/
kolekcję.
Kolekta ł. modlitwa ka-
płana podczas Mszy św. za
lud zgromadzony; składka
zbierana w kościele na cel
dobroczynny; ob. Kolektura.
Kolektanea oh. Collectanea.
Kolektor ^. zbieracz; sprze-
dający losy loteryjne; zbie-
racz elektryczności w ma-
szynie elektrycznej: w ka-
nalizacji: kanał główny od-
prowadzający nieczystości
do rzeki a. na pole iryga-
cyjne.
Kolektora nł., Kolekta i.
sprzedaż loeó.w loteryjnych.
Kolektywiłta nt. zwolen-
nik kolektywizmu.
Kolektywizm ni. kierunek
ekonomiczny dążący do u-
stroju społecznego, oparte-
go na własności zbiorowej
narzędzi i materjałów (środ-
ków produkcji) i rozdziale
zysków, socjalizrń.
Kolektywny ł. zbiorowy.
Kolenda o/>. Kolęda.
Kolender, Kor]ander /. ro-
ślina z rodziny baldaszko-
wych, której nasiona służą
za przyprawę do ciasta, do
mięsiwa, polski pieprz.
Koleopterologia *g. nauka
chrząszczach.
Koleopteryty "g. chrząsz-
cze .skamieniałe.
Koler [v.] bezgorączkowa
choroba mózgu (głównie n^
koni).
Kolet /. rodzaj kołnierza;
kurta z łosiej skóry • do
konnej jazdy i polowania.
Kolęd^lColenda i. pieśń
o Narocreenia Dzieciątka
Jezus; podarki noworoczne
a. wigilijne; opłatki sprze-
dawane przez organistów
po domach.
Koli(s) /. paka towarów.
Koliba g. [rum.] szałas
pasterski w góraf^h, idiro-
nisko przed burzą.
Kolidować ł. być w koli-
zji, w sprzeczności; nie
zgodzić się.
Kollgacia ł. powinowac-
two, pokrewieństwo; sojusz,
związek; kollgacić się, pc-
winowacić się, łączyć się.
Kollgat Ł powinowaty ;
sprzymierzeniec, sojusznik.
Kolimacia nl.w narzędziach
mierniczych zgodność wiel-
kości rzeczywistej kąta z wy-
m i erzoną; k-cyjny błąd, niedo-
kładność nastawienia przy-
rządów mierniczych.
Kollneacia nł. odpowied-
niośćkształtówmiędzysobą.
Kolirium g.-t. woda lecz-
nicza na oczy.
Koliryt *g. rodzaj glinki.
Kolls ob. Colls.
Koliszczyzna mir . bunt
chłopów na Ukrainie i rzef
szlachty polskiej w r. 1768.
Kollzeum, Kolosseum, cyrk
olbrzymi w Rzymie, dziś
słynna ruina; nazwa wy-
twornych wielkich gma-
chów dla widowisk.
Koliz]a ł, zbieg przeciw-
nych sobie interesów, za-
sad a. artykułów prawa;
sprzeczność, niezgodność.
Koija /. naszyjnik ozdob-
ny ze złota, srebra, pereł
i iu. klejnotów.
Kolkołar ar. czerwonawy
tlenek żelaza, otrzymywa-
ny przy wyrobie kwasu
siarkowego, używa się jako
tania i pospolita czerwona
farba.
Kollaps f. upadek nil.
Keiodion, KolodjuM /. roz-
twór bawełny strzelniczej
w eterze, cie<-z gęitta. ła-
two zapalna, używuna w {>>-
to:.'rafji, także w medycy-
iiic do oi-atrywania ran.
Kolefon g. w daw. dm-
kaoh : ostatnia (rtronnica
książki, wskazująca miejsce ;
•Irukii i rok.
Kolofonit 'g. odmiana gra-J
iiatu. kamień czerwonawc-
żółty. .
Kolofonja oh. Kalafonia.
Koloid *g. ciało galareto- j
watę. nie daiąi •.- "-ię skry-
stjilizować i posi4(iającej
wła-sność przecho<lzenia w [
ilwie odmiany, rozpuszczal-
ną i nierozpuszczalną (np.
białko, klej).
Kolokacia ł. wyposażenie;
wykaz wierzycieli— TKKllug
koli>i, j;iką mają być spła-
ceni; wieś szlachecka po-
dzielona na części, naleią-
<■(' do różnych właścicieli.
Kolokator ńt. wierzyciel
części majątku dłużnika.
Kolokowaći.wpisywać wie-
rzj^iela wspólnie z innymi
wierzycielami n.-. części ma-
jątku dłużnika.
Kolokucja ł. rozmowa.
Kolokwinta g. owoc rośli-
ny kolokwintu. z rodziny
dyniowatych, gorzki w sma-
ku i silnie przeczyszczający.
KolDkwjum ob. Collequium.
Kolonada ob. Kolumnada.
Kolonista RJ. osadnik; wła-
ściciel małej posiadłości,
zwykle obcego pocTiodzenia
Kolonizacja ni. zasiedlenie
jakiej miej^cowo.ści osadni-
kami, osadnictwo; parcela-
cja.
Kolonizator nł. d^eiący
majątek na kolonje i Sprze-
dający je kolonistom.
Kolonizować nt. obsadzać
ziemię kolonistami, sprze-
dawać ją częściowo na ko-
lonje.
Kolonja ł. osada, małe go-
spodarstwo rolne; osada rol-
nicza w kraju mało zalud-
nionym; osada zakładana
poza graniciimi rodzinnego
kraju w celu zbytu towa-
rów , eksploatowania bo-
gactw miejscowych, zsyła-
nia przes-tępców i t. p.; o-
gół osób tego samego za-
jęcia, narodowości, miesz-
kających w danym mieście
(kolonja Polaków w Wied-
niu, malarzy i t. p.); letnia
k., miejscowość łia wsi, w
miejscu zdrowotnym, do
której wysyłają z ii'.:3=tr
dzieci chorowite; k. w świecie
zwierzęcym, roślinnym.
mada osobników tego sa-
mego gatunku, żyjących r»
zem i z sobą złączonych^
Kolonjalne nt. towary, to-
Ji
10.'i
Kolouska woda — Komis
wary |K)<;ho(lzi\co z osad,
t. j. V. kolonii zamorskich;
k-ny handel, iiiiiiilcl towara-
mi kol' iiJMliiciui.
Kolońska woda, rodzaj por-
fiiin, itiicszaiiina iiajlo|isze-
!.'o spiryłUKn /, olejkami:
tawiiidowyin , bcrgamoto-
\v\ 111, |)omarań(zo\vym i
froździko\vvm (od miasta
Kolonia).
Kolor /. barwa; farba;
liiM.'^"' (w kartach, u zwiu-
rz;i.tj; cera; •prien. .sjiosob
wiijzenia rzeczy (w kolo-
rze różowym — optymistycz-
nie; w kolorze czarnym a.
w ciemnych kolorach— pe-
syini.stycznie); k-y, runiiefi-
ce; k-owy, barwny.
Koloratka /. kołnierzyk
ksiijży spinany z tyłu szyi.
Koloratura w. artystyczne
przyozdabianie śpiewu pa-
sażami, trylami i l. p.: ko-
loraturowa śpiewaczka, ar-
tystka posiadająca rozwi-
nięti\ ri^chiiikę wokalną.
Kolorować /. pokrywać ry-
Miiiek barwami.
Kolorymetr ni. przyrząd
d<j oceniania stopnia i siły
7abarwi( nia roztworów (sy-
ropu, soku, wina i t. p.;.
Kolorysta vi. malarz, któ-
rego obrazy odznaczają sii;
świetnym kolorytem; w fa-
bryce tkanin chemik, na-
dając y Itarwy i desenie tka-
ninom; prien. ten co w opo-
wiadaniu zabarwia przc-
•sadnie zdarzenia, blagier,
łirarz.
Kolorystyka ni. ob. Koloryt.
Koloryt v. nmiejijtne zc-
8tawienie barw w obrazie,
ubarwienie; różnica {rłosow
w iiistrnmi-iitaih muzycz-
nych.
Koloryzator ni. kolorując-y
farbami rysnnki i ryciny.
Koloryzować nt. upiększać
rysunek barwami; ubarwiać
(w opowiadaniu).
Kolos g.-l. olbrzymi po-
sąg; olbrzymia jiostać; wiel-
ki budynek, ogrom.
Kolosalny /. ogromny, ol-
brzymi; nadzwyczajny, zdu-
miewająi y.
Kolosseum oh. Kolizeum.
Kolportaż /. obnoszenie i
s;)rzedawain(' książek po
doiuach.
Kolporter/, obnoszący p(r
domach i sprzedający książ-
ki, towary i t. d.; kolportc-
rja ufi. Kolportaż.
Kolportować /. roznosić co
na spi-zc(iaż; i-()7,puw!.zech-
niać. ioz;;laszać. przynosić
(wiudomość).
Koltelatau-. walka na noże.
Koltryna te. zasłona, o-
pona.
Kolubryna at*. dawna li^ż-
kn dtui.a armata.
Kolumbarjuni / starożytny
grób rzymski, gdzie w ni-
szach w ścianie stawiano
urny z popiołami zmarłych.
Kolumna 1. słup; filar, o-
bclisk; oddział wojska; łam,
szpalta ; pojedyncza stro -
nica książki lub gazety;
rząd liczb jednych pod dru-
giemi; przen. podpora; k pa-
cierzowa, kręgosłup, stos pa-
cierzowy a. kręgowy; k-y
Herkulesa, słupy Herkulesa,
KÓry, między któremi jest
iieśnina Gibraltarska.
Kolumnada /. rząd słupów
czyli kolumn, zdobiący ja-
ką budowlę; korytarz u-
tworzony z szeregu słu-
pów (koiumn); galerja.
Kolury g. koła wrębne,
dM-a wielkie koła .sfory nie-
bieskiej: jedno przechodzi
przez punkty równonocne,
a drugie przez punkty prze-
silenia letniego i zimowe-
go, przecinają się na bie-
gunach.
Koluzja t. tajna zmowa
w celu wprowadzenia w błąd
osól trzecich; podejście.
Kołczan tur. pochwa na
strzały od łuku, sajdak.
Kołdra tr. przykrycie Śpią-
cego w łóżku.
Kołdun [».] rodzaj pieroż-
ka nadziewanego surowem
mięsem, a potem gotowa-
nego.
kołnierz [w.J część odzie-
ży, obejmująca szyję; brzeg
wylotu rury, wentyla.
Kołpak lur. czapka wyso-
ka kończasta; czako, giwer;
wierzchołek.
Kołymaha młr. wielki wóz
na ciężary.
Kgma g. przecinek; sen-
ność chorobliwa, śpiączka.
Komandor ni. oh. Komłur;
po.siadający najwyższy sto-
pień jakiego orderu; na-
czelnik zakonu rycerskiego.
Komandorja ni. własność
ziemska kościelna oddana
do użytku rycerzom.
Komandyta ni. spółka han-
dlowa ograniczona wielko-
ścią wkładów i odpowie-
dzialnością spólników; fil ja
firmy kupieckiej; komandy-
towy Interes, spółka handlo
wa zawarta między spólni-
kami firmowemi solidarnie
odpowiedzialnemi, a dostar-
czycielami funduszów, od-
jiowiedzialnemi do wysoko-
ści Bwoich wkładów; koman-
dytowanie. urządzenie inte-
resu spoi^obem komandyto-
wym.
Komandytor ni. spolnik
spółki komandytowej, w jej
interesach handlowych nie
biorący czynnego udziału.
Komasacja ni. połączenie
rozrzuconych gruntów w
jedną całość (drogą za-
miany).
Komatyczne *g. środki, środ-
ki nasenne.
Kombinacja t. połączenie,
zostawienie przedmiotów a.
pojęć, aby tworzyły zgodną
<:ałość, a. żeby posłużyły
do wyprowadzenia wnios-
ków; pomysł wymagający
iiwzględnienialicznych oko-
liczności; układ, umowa;
k-e w matem.: pewien rodzaj
działań matematycznych ;
kombinacyjne gry, gry umysło-
we, w których wygrana za-
leży głównie od umiejętnych
kombinacji (np. szacłiy).
Kombinant t. matem, nie-
zmiennik lubspółczynniku-
kładu form w algiebrze.
Kombinator, ten co kombi-
nuje, zestawia, jednoczy, po-
rednik.
Kombinować t. zestawiać,
obrachowy wać , porówny -
wać; łączyć.
Kombustja ł. spalenie, go-
rzenie. "
Komedja g.-l. utwór sce-
niczny, przedstawiający w
sposób wesoły, satyryczny,
wady i śmieszności jedno-
.stek i społeczeństwa; prsew.
zabawny zbieg okoliczności:
zabawne widowisko, śmiesz-
ność; awantura, heca, sce-
na; kaprys, dziwaczenie; u-
dawanie, zmyślenie, obłuda;
komedjo-opera , opera' ko-
miczna; komedjować, wypra-
wiać komedje , awantury!
udawać.
Komedjant nt. pogardliwa
nazwa aktora; przen. hipo-
kryta, udawacz, obłudnik.
Komedon 1. współbiesiad-
nik.
Komemoracja t. wspom-
nienie; wspomnienie umar-
łych.
Komenda ni. krótkie j'oz-
knzy, wydawane przez do-
wódcę; rozkaz; dowództwo,
kierownictwo; mały oddział
wojska; k. duchowna, dochód
z probostwa udzielany czło-
wiekowi nie sprawującemu
tamże obowiązków probosz-
cza; iart. bosa k., biedacy.
Komendant nt. dowódca od-
działu wojskowego a. twier-
dzy. ■
Komendantura nt. binro
komendanta.
Komendarz, Komendatarjusz
M. pobierający dochód zko-
mendy duchownej.
Komenderować n<.dowodzić,
rozkazywać; wysłać.
Komensal irt. współbiesiad-
nik, współstołownik; przen.
darmozjad, pieczeniarz.
Komensalizm nł. pasorzyt-
nictw(j, wspólne żywienie
się.
Komentarjusz t. pamiętnik,
notatnik.
Komentarz Ł objaśnienie;,
przypisy i uwagi objaśnia-
jące coś trudno zrozumia-
łego.
Komentator ł. oł^jańniający
mniej zrozumiałe pifima,
dzieła, robiący przypisy ob-
jaśniające, uzupełniające.
Komentować t. wyjaśniać,
opatrzyć przypiHami.
Komera /. kumoszka, ba-
lia gadatliwa i plotkarka.
Komeraż /. plotka .siejąca
waśń, niezgodę; nieporo-
zumienie; komerażować, ro-
bić plotki, siai; nie|>orozu-
mienia, waśnić.
Komercjalny /., Komercyjny,
handlowy, kupiecki.
Komers n. zebranie stu-
dentów niemieckich w pi-
wiarni, pohulanka.
Komers f. spółka, stowa-
rzyszenie; gra towarzyska;
komersowe gry, gry karcia-
ne towarzyskie niehazardo-
we, w którycłi niema sta-
wek na pojedyncze karty.
^ Komes tri. (w daw. Pol-
sce) rządca prowincji, mia-
.sta a. zamku {dott. hrabia).
Komeszka ob. Komża.
Kometa g.-l. ciało -niebie-
skie, krążące dokoła słoń-
ca po bardzo wydłużonej
elipsie , gwiazda mglista,
ciągnąca za sobą smugę
światła t. zw. ogon, war-
kocz A. miotłę.
Kometologja *g. nauka o
kometach.
Komeżka oh. Komża.
Komfort a. wygody życia,
urządzenie dostatiiie," wy-
tworne i eleganckie, wy-
kwint.
Komicje L zgromadzanie
obywateli daw. Uzymn dla
wysłuchania wniosków "ka-
płańskich, tyczących się re-
ligji oraz . .tju^i.trzyguij^cia.
spraw państwowych; zjazd
rolniczy.
Komiczny t. zabawny, śmie-
szny, wzbudzający weso-
łość-; koniicznoić oh. Komik*.
KomięgV«.{';') statek czwo-
rolioczny do spłji,wn zbo-
ża na rzei e, krypa, galar,
łódź. ' '
Komik g.-t. aktor, grający
role śmieszne, zabawnt, wy-
wołujące śmiech;prse«. czło-
wiek jiobudzający innych
do wesołości.
Komika. Komizm nt., Ko-
miczność, zdolność rozśmie-
szania, tkwiąca w kim a.
w czym. ■ ~* ■
Komiliton oh. Commiliton.
Komis 1. zlecenie, poru-
izcnie załatwienia jakiego
interesu; dać w komis, po-
wierzyć na sprzedaż towa-
ry i przyznać s|)rzedając<--
mu prawo potrącenia sotiie
od ich ceny umówionego
prcH-iMitu: komisowe, komisja.
wynagrodzenie za wykona-
ne zlecenie, a. za pośn-d-
Komisułt — Komniift
104
tiKtuupncy Liipuir-a. ^prze-
•{■y; ppucfiit nmitwiony iia
korayśt komisanta. str:j<;a-
Bx ud cen zri towary przez
Hiesro spniiliłiie: prowizja;
kMMSMiy, diiny « komtK;
Am* k., z:iłntu-iający zlcro-
nia i rozmaite interfsy.
KwMsaał /. z;ih»twiajn<;y
zlecenia bandloiri- Ln|M;<iw
iMMsariał r«.;, KMnisoriat
*rł. \irx:fi zaopatrujący woj-
sko «• żywiiośf- i iimiinUu-
niwaiiie, intfiidentura.
iMMarz jrr/. nrzędnik pań-
stwowy przeznaczony do ja-
fcieh sjM»cialnyt;h obowiąz-
ków, np. k. ^trkonoDiiczny,
leSny; k. p«Kcnay, nacze'1-
Błk cyrknło policyjucin*:
adniinistnitur, rz^ca: czło-
nek komisji, dele^t.
fa w ilb w t n. ciasto snche
X mąki, jaj, cnkm i niigda-
iów niekrajanych; rfjeb ra-
»»wy ż(rfnierKki.
K — ł»ia t. władza rządo-
wa nauzełna, prawie tu, co
auimterjom: mniejsze zgro-
madzenie wydele^wane z
więL^izeieo f^rona dL? roz-
patrzenia lub nrzepruwa-
-dzenia jakiej sprawy; k. par-
laMBlaraa. !nt>no postów
wyznaczonych przez parla-
ląent dla rozpatrzenia i o-
piacowania jafciclt projek-
tów, ucłiwał, aby je z go-
towemi wnioskami wnieić
na decyzja larlameuto; e6.
, trudniący
się interesami komisowemi,
załatwiający zlecenia han-
dlowe jednej lab kilko iinn;
onędnik komisarjatu; {lo-
^łaniec publii^zny.
K — w u f iat «t. KoMisa-
jiiŁ
ImisMriHl łrL |ioleceni(>
dane do spij^łnienia; n|>eł-
Romuonienie do załatwie-
nia interesów.
KMritMttł/KT. dowódca |io-
wstańców na |M«łwyspie liał-
kań&kim.
K— iUt irt. "irm^ admi-
nistrairyjny na WęęrzecŁ
pod władzą oadżniiana, '|>o-
wiat.
K— H — t mł. zauuiwiający,
dający zlecenie, (lowierza-
jący załatwienie Rwoicłi in-
teresifw.
KwMtet «/. rada złożona
z przedstawicieli władz Inb
osob wybranych do rozpa-
trywania jakich spraw a.
wykonywania postanowień.
K o wii|«a irł. zażyłość,
przyjazne stosnnti; orszak,
otoczenie, drożyna, świta.
K — iw a lai f 06. GomBis-
KMBizeracia/. politowanie,
w»|<tj>łczucie.
Mwiiw oi. Keaiika.
■■ — r a ob. K«
Koamata iri. pokój, izba,
stancja, gabinet, eala.
KaaMC^ /. rach, wstrząć-
nienie, wzburzenie, wzru-
Hzenie.
KoMOda /. sprzęt domo-
wy z szufladami jedna nad
dnigą na bieliznę i dro-
biazgi.
KemodatarjHfz M. wierzy-
ciel.
Komodor a. w Anglji i A-
meryce dowódca eskadry.
Kwaora g. [ł.] izba, aJ-
kierz, pokój bez pieca, spi-
żarnia, garderoba; przegro-
da; jama; tirząd celny do
pobierania cła od towarów;
piersi dzikiego zwierza ja-
ko cel strzałów myśliwca;
puste miejsce w kopalni
[Mizostałe po wybraniu po-
kłada; miejsce w broni,
gdzie się kładzie nabój.
Kwaoralk, urzędnik do wy-
konywania wyroków sądu,
dotyczących dłużników; ko-
misarz sądgwy ; dawniej
szambelan; imeszkający „na
komomem", lokator; sublo-
kator.
Kompakt ob. Compacte.
Kompakty 1. paragrafy, ar-
tykuły; umowy, układy.
Kompaa irl. [«.] towarzysz,
Konpaaja /. towarzystwo;
spółka, stowarzyszenie han-
dlowo; oddział piechoty (100
do 200 ludzi); grono pątni-
ków, idących do miejsca
świętego.
Kompanion /. wspólnik,
uczestnik; ob. Kompan.
Komparacja ł. porównanie.
Komparencia irl. stawie-
nie się osobiste, stawien-
nictwo.
KomparoKł i. strona oso-
biście stawająca np. w są-
dzie.
Kempars /. aktor grają-
cy niemą rolę na scenie,
fignrant, statysta.
Kempactynwnt /. ozdoby
boczne na tarczy herbowej;
część wjrnikła z symetrycz-
nego podziału powierzchni;
przegródka (np. w szufla-
dzie); część mieszkania (np.
pokój).
Koaparycja irt. stawien-
nictwo osobiste strony przed
sądem; początkowy nstęp
podania do sądu wymie-
niający strony wytaczające
sprawę.
Kompas irt. busola; (06.)
zegar słoneczny.
Kompatja /. współczucie,
politowanie.
KompiłTiota nt. współzio-
mek, rodak.
Kempatura nł. okładka
książki a. zeszytu.
Koffli^Mliam ob. Compoo-
««■.
Kompaniicja, Koapanab
1. wyrównanie wzajemnych
różnic, należności i pre-
tensji; wynagrodzenie; kom-
peniacyine wahadło ob. Kom-
pensator.
Kompontator ni. wahadłc
tuk zbudowane, że pomimo
zmian temperatury, zacho-
wuje długość jeilnoHtajną.
Kompensować ł. nagradzać
za uszczerbek, wyrówny-
wać, potrącać należności
wzajemne.
Kompetencja i. zakres czy-
jej wiedzy, upoważniający
do wyrokowania o czym;
znajomość rzeczy; k-cio, pła-
ca dożywotnia wzamiaa za
dobra przez rząd zabrane.
Kompetont, Kompet/łor /.
człowiek kompetentny;
współubiegający się, wsp^-
zawodnik, rywal; kompetent-
ny, mający prawu rozstrzy-
gać daną sprawę; świadomy
rzeczy, biegły.
Kompilacja Ł utwór lite-
racki, którego treść zesta-
wiona jest z ustępów innych
dzieł.
Kompilator /. autor ukła-
dający dzieła nie samoistnie
lecz z prac innych autorów
Kompilować ł. robić kom-
pilację.
Komplanacja ł. układ po-
pojednawczy,ko6czący8pór.
Komplanować ł. prowadzić
układy, pertraktować.
Kompleks t. całość, skład,
ogół, całokształt.
Kompleksja i. budowa cia-
ła, temperament, usposo-
bienie.
Komplement /. pochleb-
stwo, grzeczne słówka; kom-
plemencista, człowiek pra-
wiący komplementy.
Komplementować/, mówić
komplementy.
Komplet i. ogół osób po-
trzebnych do załatwiania
jakiej sprawy; zupełność na-
znaczonej liczby: pełny zbiór
jakich przedmiotów ; ca-
łość; kompletować, uzupeł-
niać zbiór, dopełniać czym
całość, ułożyć w całość.
Kompleta irł. ostatnie na-
bożeństwo wieczorne po
nieszporach.
kompletny ł. cały, zupełny.
Komplikacia ł. powikłanie,
splątanie, złożoność, zbieg
różnorodnych okoliczności
plączących kwestję.
. Komplikować i. wikłać,
gmatwać, utrudniać przez
przyłączenie się czego.
Kompiimenł ob. Komple-
ment
Komptot /. sprzysiężeuie,
spisek, zmowa.
Komponować ł. tworzyć,
snuć z wyobraźni dzieło
sztuki; kłamać; opowiadać
rzeczy zmyślone.
Kemportac]a t. poroinmie-
1110 się; przi-.istawieiii- do-
Kompost ł. nawóz z <>d-
(i;idi.ow roślinnych i zwie-
rz';<ych zmicszaiivch ■/. zie-
mią. \vai)iiom i t! |>.
Kompot /. owoce jiotowa-
iK* ■/. ciikreiii: tort. k. szetM-
ki. ku|ii>)-ta z kartoflami, ifie-
l;inż.
Kompotjera /. szklane a.
iiorcolaiiowc naczynie plan-
kie z przcKrodami i rączką
do podań anin kompotu; nłoik
dli i)r/.fch<iwywauia kom-
potu.
Kompozycja f. ntwór^ dzie-
ło sztuki; utwór muzyczn;.;
ćwirzeni.i szkolne na dany
tcraat: układ: zmy^ilenie :
iiiieS7.:inina metali, aijaż.
Kompozytor ł. autor utwo-
ru muzycznego; twórca;
kłamca.
Komprehencja ł. zdolność
pojni.jwania, pojęcie, obję-
cie.
KompTes /. okład z płót-
na zmoczonego i wvciśnię-
tego. »
Komprobacja ł. potwier-
dzenie, przystanie na co.
Kompromis ł. akt, mocą
ktćreRO .s-troiiy zgadzają się
na załatwienie sporu sądem
polubownym; zgodne zakoń-
czenie s])oruj ugf-da, układ,
porozumienie.
Komprofflisarz mł. sędzia
|)olubonny, arbiter, snpe-
rarbiter.
Kompromitacja nt. naraże-
nie się na wstyd, śmiesz-
ni iśr a. hańl.ę, zawstydze-
nie, ośmieszenie się.
Kompromitować /. zawsty-
dzać, podawać^ na po.^mie-
wisfco; podawać w pod-j-
rzeiiie; uarnżać na i-iężki>
straty pieniężne.
Komprymować i. zgęszczii' .
tłoczyi':, pniiować.
Kompulsja {. przymtis.
Komput /. iioczet, lii-zba, re-
jestr, etat;;ir:e». za.stęp, siła
liczebna: </'>. Kompot; kompo-
towy, rejestrowy, etatowy
komputowe wojsko. Lt.iwnt'
polskie wojskn stałe utrzy
mywane ze skarbu; kpmpu-
towiec żołnierz z wojsk;:
komputowe.co.
Komputacja ni. obraclra-
net, obliczenie
Komputować i- obliczać, ' jl -
rachowywaO; zbierać, uzu-
pełniać.
Komluar /. ui. Kantor.
Komtur ». wyższa podnoś.-
u Krzyżaków: przełożony
nad okręgiem, dowodzący
oddziałem wojska na W']-
nie.
Komuna /. ;:miiia miejska,
jiosiadająca samorząd;, po-
wstanie w l'aryżu w r. 1871,
dążące do iitworzenia sa-
modzielnych gmin, połą-
105
Komunał — Konfidencja
ozonycL w republiktj fede-
racyjna, na czele której
stantjłany tjiniiia paryska;
komunalny, tyczący si^ gmi-
ny, nale2in'y do niej.
Komunał tiit. zdanie zna-
ne przez wszystkich, okle-
pane, puwsizeduie, ogólnik.
Komunard /. zwolennik
zasad pfoszonych przez ko-
munę paj^yską 1871 r.; ko-
muiiLsta.
Komunikacja ł. udzielanie
wzajemne wiadomości;zwią-
zek, stosunek; drogi lądo-
we i wodne, poczty, tele-
grafy, telefony.
Komunikant t. opłatek kon-
sekrowany przy Mszy Św.;
ten kto przystępuje do Ko-
munji Św.
Komunikatu, dokument u-
dzielany stronie drugiej do
rozpatrzenia; piśmienne za-
wiadomienie, wiadomość u-
dzieioaa; o/>. Communigue.
Komunikować Ł przyjmo-
wać Komunję Św.; udzielać
jakiej wiadomości; k. słf,
znosić się z kim, mieć
z kim stosunki; łączyć się
jakim przejściem z innem
miejscem.
Komunista ni. zwolennik
komunizmu; k. anarchista,
nazwa przybierana przez
opryszków, napadających
z rewolwerami na mieszka-
nia i sklepy w celu grabieży.
Komunizm Hi. teorja ustro-
ju społecznego, głosząca
zrównanie stanów, zniesie-
nie osobistego mienia i
wspólne używanie własno-
ści, koI'?ktywizm.
Komunia ł. św. Najśw. 8a-
kl-ament Ciała i Krwi Pań-
skiej.
Komutator ni. przyrząd do
przerywania a. zmiany kie-
runku prądu elektrycznego.
Komysz tur. zarośla, gę-
stwina; komysznik, rabaś,
rozbójnik, zbir, ukrywający
się w komyszach czyli w
krzakach w gęstwinach.
Komyśny n. chleb, clileb
żołnierski.
Kofflia h-l. krótka bi^a
szata (skrócona alba) uży-
wana przez kapłanów i
przez świeckich posługują-
cych kapłanowi przy spra-
wowaniu obrzędów świę-
tych.
Konak iur. pałac, rezy-
dencja, dworzec.
Koncedować /. ustępować,
przystawać na co, dozwa-
lać.
Koncelebrować ł. współ-
uczestniczyć w celebrowa-
niu.
KoRcenł i. zgodność to-
nów, harmonja okrzyk jed-
nogłośny.
Koncentracja ni. skupie-
nie, gromadzenie do jedne-
go punktu środkowego, zo-
gniskowanie, ześrodkowa-
nie, napływ, pościąganie w
jedno miejsce (np. wojska);
nasycanie roztworu, zgęsz-
o/ienie.
Koncentrować nt. ześrod-
kowywać, skupiać w jed-
nym punkcie; zgęszczać.
Koncentryczny ni. współ-
irodkowy, mający współ ay
środek; k. ogień, wystrzały
z różnych stron kierowane
kil jednemu punktowi; k.
ruch, ruch dośrodkowy; k-a
nauka, nauczanie wychodzą-
ce od rzeczy najbliższych i
powoli rozszerzające ten za-
kres.
Koncepcja /. pomysł, plan,
projekt jakiej pracy, jakiej
nowej teorji; zajście w cią-
■>Ą, poczęcie.
Koncepitta nł. ob. Koncypi-
sta.
Koncept 1. pomysł; pierw-
szy szkic, bruljon, odręcz-
ny projekt jakiego pisma;
żart, dowcip; wesołe uspo-
sobienie;koncepcista,koncep-
ciarz, sadzący się na żarto-
bliwe koncepty, na dowcip.
Konceptowy papier, zwy-
czajny papier do pisania.
Koncepł-prakłykant n. apli-
kant biurowy.
Konceptualizm, Konceptyzm
ni. teorja, podług której idee
o^lne są wrodzone i nie-
zależne od spostrzeżeń zmy-
słowych.
Konceptyzm ob. Konceptua-
lizm.
Koncert ni. \f.\ wykonanie
artystyczne utworów mu-
zycznych przez jednego lub
wielu muzyków a. śpiewa-
ków wobec zgromadzonych
słuchaczów; większy utwói-
muzyczny popisowy; poro-
zumienie, zgodne działanie
między mocarstwami; kon-
certowo, popisowo, świetnie,
doskonale.
Koncertant /. artysta dają-
cy koncert a. biorący udział
w koncercie.
KoncertmHtrz ». przewod-
nik, dyrektor koncertu;
pierwszy skrzypek w or-
kiestrze.
Koncertować/, dawać kon-
cert; układać, zestawiać.
Koncerz [czt$.] długa dzi-
da; wielki ciężki miecz obo-
sieczny, używany przez hu-
sarzy.
Koncesja i. przyzwolenie,
przywilej na jakie przedsię-
biorstwo, wydany przez wła-
dzę; ustępstwo, ustąpienie;
koncesjonowany, dozwolony
przez koncesję.
Koncesjonariusz nt. ten,
komu udzielono koncesji,
przywileju, pozwolonia.
Koncha g.-t. skorupa mię-
czaka, muszla, małżowina;
k. uszna, zewnętrzna część
Mcha.
Konchit, Konchjolit *{/. ska-
Miiiitiiałość muszlowa.
Konchoida *</. linja krzywa
śliinakowata (4-go stopnia),
li'źąi;a na płaszczyźnie, ob-
myślona celem rozwiązywa-
nia takich zadafi jak: try-
sekoja kąta i>ła8kiego, zdwa-
janie sześcianu i in.
Konchologja *ii. nauka o
niUhzlacli.
Koncyliacyiny nł. zgodny,
pojednawczy.
Kencyliuni ob. Concilium.
Koncypista, Koncypienł nł.
urzędnik, który samodziel-
nie układa referaty; refe«-
rent; kancelista, wprawiają-
cy się w układanie refera-
tów.
Koncypować i. obmyślać,
układać w myśli, refero-
wać.
Kondemnata, Kondemnacia
ł. wyrok skazujący, wydany
zaocznie z powodu niesta-
wienia się w sądzie; potę-
pienie.
Kondensacia ł. zgęszcze-
nie, skroplenie gazów, pary.
Kondensator nł. przyrząd
do zgęszczania i skraplania
pary .przyrząd złożony z dwu
płyt metelowych, oddzielo •
nych złym przewodnikiem,
do zbierania znacznej ilości
elektryczności, zgęszczacz.
Kondensować i. poddawać
kondensacji.
Kondescenoja /. zjechanie
sądu na grunt dóbr, co do
których zachodzi spór.
Kondescensorjalnynt. zjaz-
dowy.
Kondclencja ni. okaza -
niei wyrażeniewspółczucia,
współubolewanie.
Kondonacia A przebacze-
nie.
Kondotier w. ob. Condotieri.
Konduita /. prowadzenie
się, zachowanie się, spra-
wowanie.
Kondukt /. uroczysty ża-
łobny pochód, oi-szak po-
grzebowy; śpiewy w koście-
le przy zwłokach zmarłe-
go, przed ich wyprowadze-
niem.
Konduktor ł. pomocnik in-
żyniera, mający nadzór nad
robotami; urzędnik odbiera-
jący bilety a. opłatę za prze-
jazd w pociągu kolejowym,
tramwaju, omnibusie i t. p.;
przewodnik w maszynie e-
lektrycznej; piorunochron.
Kondycia ł. warunek w u-
mowie; stan, położenie, sta-
nowisko społeczne ; byt ;
miejsce nauczyciela domo-
wego; • posada; obowiązek,
służba.
Kondygnacia t. przedziały
znajdujące się jedne nad
drngiemi, półki; piętra w
budynku, w wieżach; stop-
nie; wiązania z belek.
Kondyfct, Kottdyktamen ni.
/.mowa, sjjisek; kondyktowy,
zinowny, polubowny.
Kondyiomał g. brudawko-
wata narośl mięsna syfili-
tyczna.
Kondyscypuł 1. współuczeń,
kolega szkolny.
Koneksia ł. znajomości ,
.stosunki rodzinne a. przy-
jacielskie z osobami wpły-
wowemi.
Konosament ob. Konosa-
ment.
Konesans /. znajomość.
Koneser, Koneser./, znawca.
Konełabi /. naczelny wódz
w daw. J'rancji.
Konfederacja ł. związek
państw, stanów a. prowin-
cji czasowy a. stały; związek
obywateli w celach politycz-
nych, sprzymierzenie ; k.
gieneralna stanów, ustawa
sejmu konwokacyjnego.
Konfederat ł. sprzymierzo-
ny, związkowy: uczestnik
konfederacji; k-ci, obywate-
le 11 Stanów Ameryki Pół-
nocnej, którzy w r. 1861'
wsjczęli wojnę domową w
celu zerwania łączności
z pozostałem! Stanami i u-
trzymaniauiewolnictwa, po-
konani po 4-letniej watce;
ob. Unjoniści; konfederatka,
czapka z dnem kwadrato-
wym, obłożona barankiem,
rogatywka.
Konfedtrować się i. połą-
czyć się, utworzyć związek,
sprzymierzyć się.
Konfekcia /. gotowe ubra-
nia damskie, okrycia, stroje.
Konfekty i. cukry, owoce,
smażone w cukrze.
Konferencia trł. narada;
narada dyplomatycznych
przedstawicieli mocarstw;
nauka duchowna ustna, w
rodzaju odczytu; rozprawa
religijna.
Konferować /. naradzać
się; udzielać, przeznaczać,
ofiarować.
Konfesata nt. zeznanie,
wyznanie, wyspowiadanie
się; wziąć kogo na k-ę, wy-
badać kogo, wyciągnąć przy-
znanie się.
Konfesja ł. wyznanie wia-
ry, wyznanie religijne; kon-
fesyiny, wyznaniowy; szko-
ła k-a, szkoła dla dzieci wy-
znających jednakową reli-
gję, prowadzona w duchu
tej religji.
KdMesjonał śrł. budka od-
g:rodzona w kościele kato-
lickim, gdzie kapłan .stucha
spowiedzi;, jnsen. spowiedź.
Konfesjonista iri. ob. Dysy-
dent.
Konfesor M. spowiednik.
Konfidencja /.zażyłość, jKj-
ufałość; zwierzenia poufne.
Konfidencjonalnie — Konkurs
106
wiadomość powierzona w za-
ufaniu.
Konfidencjonalnie nł. po-
ufnie, poufale.
Konfident ni. powiernik;
/..lusznik, ponfalec.
Konfidować t. ufa6, wie-
rzy<':; zwierzyć si^.
Konfiguracja t. ukształto-
wanie, układ plastyczny.
Konfirmacja t. potwierdze-
nie wyroku; utwierdzenie w
wierze: u ewangielików u-
roczystość ponowienia przy-
mierza chrztu przed pierw-
szą komunją.
Konfirmand t. przystępu-
jący do pierwszej komunji
(u ewansrielików).
Konfirmałor ł. potwierdza-
jący, potakujący.
Konfirmować ł. potwier-
dzać.
Konfiskata »/. zabranie
przez władzę przedmiotu,
które- posiadanie jest nie-
dozwolone a. stanowi isto-
tę przestępstwa; zabranie
majątku na rzecz skarbu za
przestępstwo polityczne.
Konfiskować ł. zabierać ca
rzecz skarbu własność pry-
watną za karę; iart. zabie-
rać rzecz cudzą wbrew chę-
ci właściciela.
Konfitury /. owoce w cu^
krze smażone.
Konfiagracia>£, Konflagrata
ni. pożar, pogorzel.
Konflikt t. zatarg, spór, star-
cie się interesów sprzecz-
nych; zawikłanie.
Koniluencja t. zbieg, spływ,
zlanie się (np. dwu rzek).
Konformacja t. układ u-
kształtowanie;zgadzanie się,
podobieństwo.
Konformista ni. wyznawca
religji panującej w Anglji.
Konformować slf ł. stoso-
wać się, naginać się.
Konfortatywum ni. lekar-
stwo wzmacniające, podnie-
cające.
Konf raterłrf. członek brac-
twa: towarzysz, kolega.
Konfraternia śrl. bractwo
świeckie a. religijne; zwią-
zek, stowarzyszenie.
Konfrontacja irl. stawien-
nictwo do oczu, sprawdze-
nie, porównanie.
Konfrontować t. sprawdzać
przez powołanie do stawien-
nictwa naocznego a. przez
porównyjvanie dokumentów
Konfucjusz \t.] mędrzec
chiński i reformator reli-
gijny (żył w VI w. przed
Chrystusem). ,
Konfundować t. zmieszać,
zawstydzić, zaambarasować,
zbić z tropu.
Konfutacja ł. odparcie za-
rzutów, zbijanie dowodzeń
przeciwnika.
Kontuzja t. zmieszanie, za-
kłopotanie, zawstydzenie;
zamieszanie, chaos, nieład.
Konglelacja ł. ozdoba w
Ijształcie sopla w stylu ro-
koko.
Konglelałor nł. zamrążacz,
przyrząd do wyrobu sztucz-
nego lodu przez zamrażanie
wody za pomocą parowania
eteru a. innego płynu lot-
nego. /
Konglettja ł. chorobliwy
napływ krwi do naczyń
krwionośnych jakiego or-
ganu.
Konglomeracja ł. skupie-
nie, zlepek; zlepianie z róż-
norodnych części.
Konglomerat ni. zlepek ;
skała stanowiąca zlepek od-
łamków różnych skał, zle-
pieniec.
Konglutynacja ł. zlepianie,
spajanie, sklejanie.
Kongratulacja ob. Gratula-
cja.
Kongregacja ł. zgromadze-
nie, stowarzyszenie, brac-
two duchowne; k. kardyna-
łów, wydział kolegjum kar-
dynalskiego w Rzymie, któ-
remu Papież powierza po-
szczególne sprawy Kościoła.
Kongregacjonairsia ni. wy-
znawca koner 'gacjonaliz-
mu.
Kongregacjonalizm ni. w
Anglji: sekta religijna w
której każda kongregacja za-
wiaduje swemi sprawami
niezależnie od innych i nie
uznaje władzy hierarchji e-
piskopalnej.
Kongregacjonłtta ni. czło-
nek kongregacji, szczegól-
nie jezuickiej.
Kongres /. zjazd monai--
chów lub ioh pełnomocni-
ków dla narad w sprawach
międzynarodowych i poli-
tyCznych;zgromadzenie pra-
wodawcze w Ameryce; we
Francji zgromadzenie de-
putowanych i senatorów ra-
zem; zjazd (uczonych, prze-
mysłowców i t. p.) dla na-
rad; kongreslsta, k«ngreso-
wlcz, uczestnik kongresu;
kongresówka, nazwa wszyst-
kich gubernji Król. Polskie-
go utworzonego na kongre-
sie wiedeńskim 1815 r. w
jego granicach obecnych.
Kongresywny nt. federa-
cyjny.
Kongrewskł druk, sposób
drukowania kilkoma kolo-
rami odrazu, wynaleziony
przez Wiljama Congreve
(t 1828).
Kongrewskie race, daleko-
nośne rakiety wojenne, skła-
dające się z rury blaszanej,
napełnionej masą zapalną,
z kulą, granatem lub karta-
czem w przednim końcu i
cienką tyczką drewnianą
w tylnym, nadającą kieru-
nek.
Kongrua irl. płaca pobie-
rana przez księdza.
Kongruencja t. zgodność,
przystawanie, podobieństwo
Kongruizm ni. sknteczność
łaf-ki Bożej bez naruszenia
wolnej woli człowieka.
Koniak/, wódka dystylo-
wana z przefermentowa -
nepo soku winogronowego
(od nazwy miejscowości we
Francji, Cognac).
Koniczny ni. stożkowaty.
Konidometr *g. narzędzie
do mierzenia cukrn zawar-
tego w ruślini''.
Konifery ł. drzewa Iglaste.
Koniwencja t. pobłażli-
wość , milczące zezwolę -
nie.
Konjekłanea oh. Conjecta-
nea.
Konjektować ł. doffvś)ać
się, przypuszczać. ^|^
Konjekłura^. domysł, przy-
puszczenie , prawdopodo -
bieństwo; wniosek oparty
na przypuszczeniu, na pra-
wdopodobieństwie.
Konjugacja t. odmiana cza-
sowników (słów), czasowa-
nie.
Konjugalny ł. małżeński.
Konjugcwać ł. odmieniać
czasownik przez czasy, o-
soby i liczby.
Konjunkcja^. związekj liga,
koalicja, sojusz; zmowa, spi-
sek: takie stanowisko dwu
planet, że obie mają jedna-
kową długość astronomicz-
ną, czyli znajdują się na
jednej płaszczyźnie prosto-
padłej do ekliptyki, inaczej:
połączenie; różnica szero-
kości ich czyli różnica od-
ległości od równika niebies-
kiego zowie się kątem kon-
junkcyjnym; wgram.: spójnik.
Koniunktura t. zbieg oko-
liczności, traf, obrót rzeczy;
widoki, nadzieje; ogół przy-
czyn powodujących zwyżkę
a. zniżkę cen (towarów, pra-
cy, stopy procentowej i t.p.).
Konjunktyw t. tryb łączący
w konjugacji.
Konjurabja t. sprzysięże-
nie.
Konkieta ob. Conquite.
Konklawe f. miejsce, gdzie
zamknięci kardynałowie o-
bierają Papieża; zgromadze-
nie kardynałów zebranych
w tym celu.
Konkludować ł. wyprowa-
dzać ostateczne wnioski ;
streszczać, zakończyć mo-
wę, rozprawę.
Konkluzja ł. zakończenie,
np. mowy, rozprawy; wy-
nik rozumowań, wniosek o^
stateczny, uchwała.
Konkokcja t. trawienie,
strawność.
Konkomitacja, Konkomlta-
tywa ni. zaopinjowanie przez
władzę prośby a. podania,
przesłane władzy wyższej
z raportem.
Konkerdaneja t. zgodność;
porównanie uvtępów zga-
dzających się dosłownie ,
traktujących o jednym i tym
^aInyDi przedmiocie; k. bi-
blijna, alfai^etyczny wykaz
wj-razów a. sentencji zar
wartych w Bibiji ze wska-
zaniem miejsca, gdzie się
znajdnją.
Konkordant t. czcionka a.
justunek 36 punktowy.
Konkordat t. ugoda, trak-
tat Pa['ieża z rządem w rze-
czach dotyczących Kościo-
ła; układ zawarty między
upadłym handlowo dłużni-
kiem a jego wierzycielami
w postępowaniu a'padłuścio-
wym.
Konkordja t. zgodność .
zgoda.
Konkordować t. porówny-
wać, sprawdzać.
Konkrecjanin «/. zwolen-
nik pogląidu filozoficznego
utrzymującego , że dusza
wzrasta razem z ciałem.
Konkrement t. skupienie,
połączenie.
Konkret ł. pojęcie ściśle
odpowiadające przedmioto-
wi rzeczywistemu (przeci-
wieństwo: abstrakt); konkret-
ny, podpadający pod zmy-
sły, pod doświadczenie, do-
tykalny, ujęty, rzecrywisty:
ściśle określony, oparty na
zasadach pewnych, liczący
się z rzeczywistością (np.
wniosek, wywód).
Konkretyzować ni. nadawać
pojęciu oderwanemu cechy
rzeczywistości.
Konkubina t. nałożnica.
Konkubinat t. pożycie nie-
ślubne.
Konkuplscencja 1. żądza,
namiętność.
Konkurencja irl. współza-
wodnictwo, współubieganie
się; wolna k., niekrępowana
przepisami państwowemi ;
konkurencyjne ceny: możliwie
najniższe ceny; k-e powin-
ności, zobowiązanie (gmin,
osób) należenia do wspól-
nycłi wydatków na kościo-'
ł", szkoły i t. p.
Konkurent ł. współzawod-
nik, rywal; starający się o
pannę.
Konkurować ł. współza-
wodniczyć, rywalizować; u-
biegać się; starać się o upo-
dobaną osobę niezamężną,
celem poślubienia jej.
Konkurs ł. współubieganie
się o urząd, o nagrodę za
jaką pracę; wystąpienie są-
dowe wierzycieli przeciw-
ko niewypłacalnemu dłuż-
nikowi; konkursowa komisja,
złożona z osób posiadają-
cych zaufanie i znających
się na rzeczy, którą mają
107
Konkury — Konsyderacja
oceniać; k. praca, ubie^^ająca
si^ o na{i;i-0(i(j wyznaczoną;
k. masa oh. Masa.
Konkury /. ubieganie Rię
o r<;lv(<' panny, zaloty.
Konkwistador 1. zdobywca.
Konkwistadorowle h. Iiisz-
pańscy zdobywcy .Ynieryki
i iili potomkowie.
Konneksja uh. Koneksja.
Konnetabt oli. Konetabl.
KonniwencjaA kon.szachty,
wspolnictwo.
Konoid ni. ciało stożko-
wato.
Konosament, Konosement /.
ceduła handlowa wystawio-
na przei!,kapitanastatku han-
dlowego, tycząca się przy-
jętych towarów; list frach-
towy morski.
Konotować oh. Notować.
Konrektortf/. współzarząd-
ca szkoły.
Konscjencia^. świadomość.
Konsekracja ?. poświęcenie
chleba i wina podczas Mszy
Św.; cerenionja poświęcenia
kościoła, biskupa.
Konsekrant. Konsekrator t.
kapłan dopełniający konse-
kracji.
Konsekrat t. biskup, które-
go konsekrują.
Konsekrować ł. wykony-
wać konsekrację.
Konsekwencja /. następ-
stwo, wynik, logiczny sku-
tek danej rrzyczyny; zfrnd-
ność wyniku z założeniem;
postępowanie zgodne z zasa-
dami.
Konsekwentny t. wynikają-
cy z naturalnego porządku
rzeczy, logiczny; zgodny w
myślach i czynach z wy-
znawanemi zasadami; kon-
sekwentność, zgodność na-
stępnych myśli tab czynów
z poprzedniemi, logiczność.
Konsens ł. przyzwolenie
władzy, nadanie pozwole-
nia na prowadzenie przed-
siębiorstwa: zgoda; konsen-
sowy rzemieślnik, nie należą-
cy do cechu a prowadzący
warsztat na mocy konsensu.
Konsensualny irl. współ -
czulny.
Konserwa oh. Konserwy.
Konserwacją ł. utrzymy-
wanie czego w całości, w
porządku, w dobrym stanie,
ochronaprzed zniszczeniem.
Konserwator t. nadzorca,
czuwający nad całością i
dobrym stanem zbiorów
sztuki, gabinetów nauko-
wych, muzeów, pomników
i t. p.; kustosz.
Konserwatorium M. wyż-
sza szkoła muzyczna.
Konserwatysta ni. przeciw-
nik reform i postępu; zacho-
wawca dawnycłi obyczajów,
dawnycłj form pol i tyczny cli;
iart. ten, co skończył kon-
lierwatorńi))! innzvozn°.
Konserwatywny ni. zacho-
wawczy, przaciwny refor-
mom.
Konserwatyzm ni. dążenie
do utrzymania istniejącego
stanu rzeczy; niechęć ku
wszelkiej nowości, zmianie,
reformie w ustroju społecz-
nym; zachowawczość.
Konserwować ł. przeclio-
wywać', utrzymywać w ca-
łości, w dobrym stanie, o-
chraniać od zepsucia, zni-
szczenia.
Konserwy irl. owoce, ja-
rzyny, mięso, przyrządzone
i przechowane tak, aby się
nie psuły przez dłuższy
przeciąg czasu; okulary ko-(
iorowe ochraniające wzrok.
Konskrypcja Ł coroczne
powoływanie młodzieńców
do odsłużenia powinności
wojskowej, pobór do wojska,
spis, branka.
Konskrypcjonista ni. podle-
gający konskrypcji, popiso-
wy; rekrut.
Konsola/, podstawa ozdob-
na do pomieszczenia na niej
zegara, wazonu, popiersia
i t. p.; ozdoba rzeźbiona,
podtrzymująca gzymsy, ka-
pitele okienne i t. p.- lekki
stolik o dwu nogach, przy-
bity do ściany zwykle pod
zwierciadłem; wazki stolik
u lustra stojącego.
Konsolącja ł. pocieszenie,
pociecha; poczęstunek, sty-
pa; mały datek pieniężny;
dzieci, potomstwo.
Konsole, Konsolidy /. pa-
piery procentowe państwo-'
we, powstałe z połączenia
kilku pożyczek państwo-
wych tei'minowych, zamie-
nionych na nieumarzalny
papier procentowy.
Konsolidacja t. złączenie,
zlanie, ujednostajnienie; u-
pewnienie , ubezpieczenie
długu państwowego na pew-
nych stałych dochodach.
Konsolidować ł. mocno po-
łączyć, zespolić, zjedno-
czyć; utrwalić; przekształ-
cić dług państwowy dawny,
zabezpieczając ten dług a.
procenty od niego na in-
nych dochodach państwa.
Konsolidy oh. Konsole.
Konsolować t. pocieszać.
Konsoma /. buljon suchy
w tabliczkach.
Konsomacja /. zużycie,
spożycie; to, co gość zjadł
w jadłodajni i za co płaci
należność.
Konsonans t. w muzyce
dwa lub więcej tonów, któ-
re tworzą akord skończony
zw. doskonałym; harmonij-
na zgodność tonów; zgod-
ność, doskonałość.
Konsonanta ł. spółgłoska.
Konsonaniyzm nt. zasób
spółgłosek.
. Konsorcjum ł. spółka, sto-
warzyszenie kilku przedsię-
biorców dla przeprowadzi -
nia jakiego interesu han-
dlowego a. bankierskiego.
Konspekcja nt. dozór.
Konspekt t. wykaz, spis,
przegląd; wyciąg, streszcze-
nie.
Konspiracja t. sprzysięże-
nic, spisek.
Konspirator ni. spiskowiec.
Konspirować^. kimć spiski.
Konstabl a. policjant.
Konstatować/, stwierdzać,
sprawdzać, zaznaczać., wy-
kazać istnienie faktu; noto-
wać.
Konstelacja t. grupa gwiazd
stałych, tworzących pewną
figurę i mających odpowie-
dnią nazwę, gwiazdozbiór;
prze/i. stan rzeczy wynika-
jący ze zbiegu wypadków,
z różnych warunków z u-
grnpowania się żywiołów
przyjaznych i nieprzyjaz-
nych.
Konsternacja ł. przeraże-
nie, osłupienie z przestra-
chu; przygnębiające, przy-
kre zdumienie; zażenowa-
nie się, zakłopotanie.
Konstrukcja ł. budowa, n-
kład, ustrój, skład; utwo-
i'zenie całości z danych
części; szyk gramatyczny
wyrazów, zdań; konstrukcyj-
ny, wyprowadzający całość
z danych części; k-y rysunek,
rysunek wykonany przy po-
mocy linji i cyrkla podług
wskazań gieometrji; k-e za-
danie, zadanie na rysunek
k-y.
Konstruktor irl. zestawia-
jący, planujący konstrukcję
i wykonywający ją a. kieru-
jący wykonaniem.
((onstruować ł. budować,
składać z oddzielnych czę-
ści.
Konstrykcja 1. ściąganie
się, kurczenie, ogranicze-
nie, skrępowanie bandażem.
Konstypacja t. zatwardze-
nie.
Konstytuanta/, ustawodaw-
cze zgromadzenie I-ej rze-
czypospolitej francuskiej,
które określiło przyszły u-
stj-ój państwa i formę rządu.
Konstytucja Ł ustawa pań-
stwowa dopuszczająca wy-
branych przez naród przed-
stawicieli do udziału w rzą-
dzie i prawodawstwie; for-
ma rządu, ustawa, prawo;
budowa fizyczna człowieka;
usposobienie; konstytucyjny,
ograniczony ustawami pra-
wodawczemi; zgodny z kon-
stytucją.
Konstytucjonista ni. zwo-
lennik ustroju monarchicz-
no-konstytucyjiiego.
Konstytucjonalizm nł. teorja
polityczna, uważająca nio-
ciarchję konstytucyjną za
najlepszą formę -reądu.
Konstytuować ł. ustana-
wiać, organizować, urzą-
dzać, tworzyć, zawiązywać;
wprowadzać kogo na stano-
wisko, na godność.
Konsubstancjonalny nAspół-
istotny.
Konsukcesor n/.współdzio-
dziczący.
Konsul ł. najwyższy u-
rzędnik w staroż. rzeczypo-
spolitej rzymskiej; najwyż-
szy urząd we Francji od
1800 do 1805 r.; przedstawi-
ciel państwa przy obcym
rządzie, opiekujący się spra-
wami handlowemi i intere-
sami poddanych mocarstwa,
które reprezentuje; rajca,
radny (miejski); k. sportowy,
.stały reprezentant Towa-
rzystwa sportowego w miej-
scowości nie będącej siedzi-
bą tegoż Towarzystwa.
Konsulat ł. biuro konsula;
tytuł rządu z czasów pierw-
szej rzeczyposp. francuskiej.
Konsulent ł. doradca.
Konsulta «'. rada, obrady;
izba sądowa we Włoszech
i w Szwajcarji.
Konsultacja t. narada; po-
rada prawna, lekarska.
Konsultant t. lekarz nale-
żący do narady lekarskiej,
do konsyljum ; ordynator
szpitala.
Konsultor i. zasięgający
rady; doradca.
Konsultować ł. radzić, u-
dzielać porady; leczyć.
Konsum «. sklep z artyku-
łami pierwszej potrzeby, u-
rządzony przez wielki za-
kład przemysłowy dla swo-
ich pracowników.
Konsumcja ob. Konsump-
cja.
Konsument, Konsumator ni.
spożywca, zużywający pro-
dukty, towary, od którego
one nie przechodzą dalej.
Konsumować ł. spotrzebo-
wywać, zużywać, spożywać;
zajadać z apetytem.
Konsumpcja ł. używanie
jakiej rzeczy połączone z jej
zużyciem, zniszczeniem;
spotrzebowanie; spożycie;
choroba, objawiająca się sil-
nem wycieńczeniem ciała i
upadkiem sił, uwiąd; kon-
sumpcyjny urząd, urząd do po-
boru opłaty od wódki i in-
nych przedmiotów spożyw-
czych. na rzecz skarbu lub
kasy miejskiej; to samo co
akcyza.
Konsum-Yereln n. stowa-
rzyszenie spożywcze utwo-
rzone na zasadzie koopera-
tywy, zakupujące produkty
hurtem i sprzedające je swo-
im członkom taniej; ob. Ko-
operatywa.
Konsyderacja A nnwi/.itnc.
Konsyderować — Kontrola
108
Kzocunolc, względy; rozwa-
iarie, wzięcie pca uwagę.
Kon$yd«rowac ł. rozważać,
obserwować.
Kon*ygnac)a ł. wyiiaz,Rpis
towarów powierzanych Iiib
wysyłanych do sprzedania
na rachu^iek wysyłającego;
w wojsku: rozkaz, aby żoł-
nierze nie opuszczali koszar
i byli gotowi na każde za-
wołanie.
Konsygnatarjusz ni. ten, kto
odbiera towar wysłany.
Konsygnować i. wykazać,
spisać; wysłać towary na
sprzedaż; trzymać na pogo-
cowiu wojsko w koszarach.
Koiuyijarz /. radca; lekarz,
doktor medycyny; iron. nie-
proszony doradca.
Konsyljum ł. narada kilku
lekarzy co do leczenia cho-
rego.
Konsystencja nt. trwałość,
moc, spójność, gęstość; po-
stój wojska, kwatera.
Konsystorz t. władza du-
chowna i kancelarja do za-
łatwiania spraw admini-
.stracji duchownej i sądow-
nictwa duchownego; narada
w Watykanie pod przewod-
■lictweni Papieża.
KenszacMy n. tajemne po-
rozumiewania się, układy,
stosuni-i podejrzane.
Konlagjum ł. zaraza, zai-a-
zek.
Kontakt t. zetknięcie się',
łączność, związek.
Kontaminacja t. zlanie się
dwnch wyrazów w jeden.
Kontaminować ł. brać z in-
nych autorów ich pomysły,
wyrażenia i całe sceny.
Kontekst ł. zestawienie i
porównanie logiuzue części
tekstu poprzedzających z iia-
stępującemi; spójność my-
śli, związek mowy.
kontempt /. -.rzgarda, hańba.
Kontemplacja t. wpatry-
wanie się w co z zapomnie-
niem o zewnętrznym świe-
cie; głębokie rozmyślanie,
rozważanie; zatapianie się
w rozpamiętywaniu zagad-
nień religijnych; kontempla-
cyjny umysł, skłonny do roz-
ważania, badania.
Kontenans /. postawa, mi-
na; pewność siebie; przy-
tomność umysłu; humor;
stracie k., zmieszać się, stra-'
cić pewność siebie.
Kontent t. rad, zadowolo-
ny, wesoły.
Konłenła /^ to, co si ę w czem
zawiera, zawartość, treść.
Kontentacja nt. zadowole-
nie, uciecha, radość; zadość-
iiczynienio, wynagrodzenie,
zapłacenie, dobrobyt.
Kontentować ń-/. zadawa-
lać; s])rawiać przyjemność,
uciechę; k. slf, poprzesta-
wać Cna czvm1.
Konteriekt irC. portret, wi-
zerunek, podobizna; obraz,
wzór.
Kontesa/. hrabina.
Kontest ni. przyświadcze-
iiio, dowód, zapewnienie.
Kontestacja ł. stwierdze-
nie, poświadczenie; spór,
zaprzeczenie; zaświadcze-
nie urzędowego doręczeniu
dokumentu.
Kontestować M. z^rze-
czać, spierać się.
Konto w. rachunek; rachu-
nek w księdze głównej ku-
pieckiej, prowadzony dla
rzeczy i osób; kredyt; przen.
na czyje k., na czyj rachu-
nek, na czyj karb; na to k.
a. na k. tego, co do tego,
a propos tego.
Kontokorent ob. Conto-Cor-
rente.
Kontorsja ł. wykręcenie,
wykrzywienie, zwichnięcie;
wykrzywianie się, skrzy-
wienie twarzy, grymas.
Kontr /. wbrew, naprze-
kór; {przy niektórych złoże-
niach z kontr- oh. pod odnoś-
nemi wyrazami bez kontr-,
np. kontrpartja — oh. Parłja).
Kontra t. przeciw; w grze
o stawkę grać k., grać o ca-
ły rezultat pieniężny gier
poprzednich Ckoiilra- jak
z kontr- oh.).
Kontrabanda w. przemyt-
aictwo; towary przemyca-
ne; k. wojenna: przedmioty
mogące służyć do oelów wo-
jennych, dostarczane jednej
ze stron wojujących przez
obywateli państwa neutral-
nego; kontrabandzista, prze-
mytnik, szwarcownik.
Kontrabasie. największy in-
strument muzyczny smycz-
kowy o najniższym tonio,
głównie używany do akom-
panjamentu, basetla.
Kontr-admirał/. oficer ma-
rynarki, pierwszy po admi-
rale.
Kontradycent ł. przeczący,
oponent.
Kontradykcja ł. zdanie prze-
ciwne, sprzeczność, prze-
ciwieństwo.
Kontradykować / przeczyć,
oponować.
Kontradyktoryjny irl. pozwa-
lający na obronę olm stro-
nom.
Kontrafacjenł /^.wykracza-
jący-
Konłraf agot tf . »NM«. instru-
ment podobny do fagotu, ale
większy i o ni^.szym tonie.
Kontrafakcja, Kontrefakcja
nt. podrabianie, sfałszowa-
nie, naśladowanie niedo-
zwolone, przedruk zrobiony
bez zezwolenia właściciela
praw autorskich.
Kontrafałda, fałda zwróco-
na kantem ku kantowi dru-
giej fałdy.
Ko«tragHac|a,agitacja z wró
eona przeciw innej agitacji;
I)rzei:iwdziałanie.
Kontrałiencja nt. i>odatek,
pobór.
Kontrahent ł. zawierający
umowę; pobierający po-
datki.
Kontraindykacja ni. przH-
ciwwakazanie.
Kontr-akcja nt. przeciw-
działanie.
Kontrakcja Ł skurczenie,
ściągnięcie się, skrócenie
(w gramatyce).
Kontrakt t. umowa, układ,
ugoda; k-y, zjazd odbywają-
cy się corocznie w oznaczo-
nym mieście i w oznaczo-
nych stale dniach dla zała-
twienia interesów handlo-
wych i porobienia umów np.
(K-y kijowskie, dubieńskie
i t. p.); kontraktowe, należ-
ność za sporządzenie kon-
traktu; wynagrodzenie za
pośrednictwo przy umowie;
datek dawany rządcy za nie-
stawianie- przeszkód przy
zawarciu kontraktu z wła-
ścicielem nienichomości ;
kootrafctowicz. szlachcic, zie-
mianin, który łPŻdzi stale
na kontrakty.
Kontraktura^. skrzywienie
części ciała skutkiem cho-
robliwego skurczu mięśni,
chronicznego cierpienia sta-
wów i t. p.
Kontralt w. głos kobiecy
niższy od sopranu.
Konłramarka w. znaczek
dawany przy wyjściu chwi-
lowym z sali koncertowej,
teatralnej i t. p., za którym
można tamże powrócić; zna-
czek wydawany w miej-
scach publicznych dla kon-
troli przy odbiorze okryć,
kaloszy, parasoli i t. p.;
kontramarkarnia, miejsce w
lokalach publicznych, gdzie
froście oddają do przecho-
wania ubranie wierzchnie,
laski, parasole i t. p., szat-
nia.
Kontramarsz, ruch woj.^ka
w stronę przeciwną tej, w
którąszło poprzednio, marsz
wsteczny.
Kontraoktawa, mui. okta-
wa obejmująca najniższe
tony.
Kontraprosza, przekop pro-
wadzony przez oblężonych
przeciw przekopom oblega-
jących, przeciwpodkop.
Kontrapunkt irl. część nau-
ki kompozycji muzycsnej,
podająca prawidła, jai nale-
ży samodzielnie prowadzić
głosy w utworach muzycz-
nych.
Kontrareglestr, duplikat re-
giestru.
Kontrargument m^ argn-
ment zbijający inny argu-
ment
KonlraHyluU, artykuł u-
nicestwiający artykuł po-
przedni.
Kontrasakaracfa, asekura-
cja wzajeoina towarzystw
ubezpieczeń.
Koctrast /. zestawienie
rzeczy, pojęć, wyobraień
zupełnie przeciwnych, aby
spotęgować wrażenie i uwy-
datnić pewne cechy; prze-
ciwstawienie, przeciwień-
stwo.
Kontrastować /. być w kon-
traście, w przeciwieństwie,
przeciwstawić.
Kortrasyfaatara, drugi pod-
pis na jakim dokumencie
(bez którego dokument mógł-
by być nieważny).
Keatrasygnować ni. poło-
żyć podpis po podpisie te-
go, który jakiś akt wydaje;
stwierdzić czyj podpis swo-
im w^łasnym podpisem.
Kontratak ni. obrona pole-
gająca na natarciu na prze-
ciwnika.
Koatrawaga, przeciwwaga.
Kontrawencja/. uchybienie
przeciw przepisom stemplo-
wym, kara za nieużycie pa-
pieru stemplowego lub ma-
rek stemplowych w odpo-
wiedniej wartości.
Koiiirawenjeiit I. wykra-
czający przeciw przepisom
stemplowym.
Koflłredans /. taniec zbio-
rowy po dwie pary naprze-
ciw siebie, z rozmaitemi fi-
gurami, w 6 częściach; mu-
zyka do niego.
Kontrefakcja oi>. Kontrafak-
cja.
Kontrefaktor irl. fałszują-
cy, podrabiający.
Kontreskarpa /'. pochyłość
zewTiętrzna fosy przyfor-
tecznej.
Kontrfederacja, federacja
działająca przeciw innej fe-
deracji.
Konłrfort /. mur poprzecz-
ny, umacniający mur głów-
ny-
Kontrindykacja ob. Kontra-
indykacja.
Kontrkandydat, kandydat
strony przeciwnej.
Kontrkonfederacja, związek
zawarty przeciw istniejącej
konfederacji.
Kontrmanifestacja, manife-
stacja przeciwna pierwszej.
Kontrmarsz oh. Kontramarsz.
Kontrmina /. podkop, mina '
oblężonych, zakładana w ce-
lu zniweczenia min nie-
przyjacielskich; przeciw- fl
działanie podstępne; w grze |
giełdowej: skupianie się
zniikowców w celu prze-
ciwdziałania zwyżkowcom.
Kontrola y . wglądanie w co,
nadzór, dozór, sprawdzanie;
władza nadzorująca; księga
io z,ipitrv\anfa n>.ńb. czvn-
i
109
Kontroler — Konwulsjoniści
noścr, obrotów pienitj^nyoh
podlegających nadzorowi; k.
sług, urząd policyjny, pro-
wadzący spis służących pry-
watnych i czuwający nad
ich sprawowaniem.
Kontroler/, urzędnik nad-
zorujący i sprawdzający
czynności innych, czy są
dokonywane podług przepi-
sów.
Kontrolować /. sprawdzać
czyją czynność lub rachun-
ki, dozorować; iron. wtrącać
się, śledzić, roztaczać nie-
proszony dozór.
Kontropozycja , stronnic-
two trzymające z opozycją,
ale wychodzące z innych
zasad.
Kontrować (oh. Kontra) prze-
czyć, być przeciwnego zda-
nia.
Kontrowers t. spór długo-
letni o granicę majątku;
sporna czqść gruntu, o któ-
rą toczy się sprawa.
Kontrowersja t. spór nau-
kowy; kwestja sporna; roz-
trząsanie wątpliwości o wie-
rze.
Kontrparę dać , zwrócić
działanie pary w kierunku
wstecznym.
Kontrpartja, partja prze-
ciwna; pendant.
Kontrprojekt, projekt prze-
ciwny jako odpowiedź na
inny projekt.
Kontrproklamacja, prokla-
macja przeciwna innej pro-
klamacji.
Kontrpropozycja, propozy-
cja odmienna, jako odpo-
wiedź na inną propozycję.
Kontrpróba, sprawdzenie
głosowania jawnego, jeżeli
wynik nie jest stanowczy,
przez zamianę ról (np. ci,
którzy powstali, niech usią-
dą, a przeciwnicy niech po-
wstaną).
Kontrpunkt, rodzaj cięcia
w fechtunku.
Kontrrepllka, literacka od-
powiedź natakąż odpowiedź.
Kontrrewers, rewers wza-
jemny, równoważący otrzy-
many rewers na tę samą su-
mę i pod tą samą datą.
Kontrrewolucja , rewolu -
cja przeciw rewolucji, prze-
wrót państwowy w celu
zniesienia postanowień rzą-
du rewolucyjnego lub oba-
lenia tegoż rządu; ruch zwy-
kle antyliberalny, antyre-
publikański.
Kontrskarpa oA.Ko«tre*karpa.
Konłrskrypt, skrypt wy-
mierzony jirzeciw innemu
skryptowi.
Kontrsuglestja , sngiestja
w kierunku przeciwnym
myślom sugiestjonowanym
pierwej.
Kanłrsygnallzować, odpo-
wiedzieć na podany sygnał.
Kontrłorpedtfwka, łódź wy-
dobywająca założone tor-
pedy.
Kontrwaga ob. Kontrawaga.
Kontrybucja t. podatek wo-
jenny, nakładany na poko-
nanych mieszkańców przez
zwycięzcę; odszkodowanie
wojenne; zwrot kosztów wo-
jennych.
Kontrybuenł t. płacący kon-
trybucję; wogóle: opodatko-
wany.
Kontuar ob. Comptoir.
Kontubernja /. stowarzy-
szenie, kółko.
Kontumacja^. niestawienie
się na wezwanie sądowe;
upór, nieposłuszeństwo; ska-
zanie zaoczne; środki o-
strożności zarządzone przez
władzę lekarską przeciw za-
wleczeniu zarazy (nie prze-
puszczanie przez granicę
kontumaoyjną).
Kontur /. linja, stanowiąca
granice przedmiotów; rysu-
nek, przedstawiający kształt
przedmiotu, zarys, szkic.
Konturbacja t. niepokój,
zamieszanie.
Kontusz tur. zwierzchnia
długa suknia z wylotami;
kwiłuszowiec, człowiek cho-
dzący w kontuszu, szlach-
cic.
Kontuza w. salceson, mor--
tadela.
Kontuzja t. uszkodzenie
ciała (bez skaleczenia) wsku-
tek uderzenia, upadku, ude«
rżenia piorunu, lub wsku-
tek naporu powietrza od
przelatującej tuż kuli kai-a-
binowej a. działowej; stłu-
czenie.
Kontuzjonować/. otrzymać
kontuzję.
Kofltyna [irl.] świątynia
pogańska Słowian zachod-
nich, gontyna.
Kontynans /. powściągli-
wość, cierpliwość; o^. Konte-
nans.
Kontynent ,hI. ląd stały,
szczególnie ląd stały euro-
pejski.
Kontynentalny nł. lądowy;
k-y system, zakaz przywożę •
nia towarów angielskich
wydany przez Napoleona I,
zamknięcie lądu sUdego Eu-
ropy dla okrętów angiel-
skich, blokada kontynen-
talna.
Kontyngiens ni. obowiązek
udziału w dostarczaniu; i-
lość wojska, jakiej dostar-
czyć mają miasta, prowin-
cje lub kraj; oznaczona su-
ma podatku, jaka ma być
pobraną z kraju.
Kontynuacja ł. dalszy ciąg,
przedłużenie.
Kontynuator nł. ten, co w
dalszym ciągu prowadzi pra-
cę rozpoczętą przez poprzed-
ników.
Kontynuować 1. prowadzić
jaką czynność w dalszym
ciągu, ciągnąć dalej.
Konung>A:aMd. książę skan-
dynawski.
Konus t. dotl. szyszka; bry-
ła gieometryczna, powsta-
jąca 2 obrotu trójkt^ta pro-
stokątnogo około jednego
z boków przyprostokątnych,
ostrokrąg, stożek.
Konwalescencja /. upraw-
nienie jakiej czynności; oh.
Rekonwalescencja.
Konwalescent ob. Rekonwa-
lescent.
Konweksyjny i. wklęsło-
wypukły (szkło, zwiercia-
dło).
Konwenans. Konwenijencja
/. przyjęte formy towarzy-
skie, zwyczaje obowiązują-
ce ludzi dobrze wychowa-
nych, przyzwoitość; konwe-
nansowy, przyjęty przez zwy-
czaje towarzyskie, właści-
wy; wynikający pie z ser-
deczności, ale z ogłady to-
warzyskiej, zdawkowy.
Konwencja ł. umowa, ugo-
da, układ; związek;'k. literac-
ka, umowa kilku państw obo-
wiązująca do szanowania
własności autorskiej miesz-
kańców tych państw; k. mo-
netarna, umowa kilku państw
co do przyjęcia przez nie
jednea> systemu monetar-
nego; R. a. konwent, zgroma-
dzenie deputowanych fran-
cuskich wykonywające naj-
wyższą władzę państwową
od 1792 do 1795 r.; konwen-
cyjny, podług stopy (wartość)
przyjętej przez Komisję mo-
netarną; konwencJonilsta,czło-
nek konwencji francuskiej
z r. 1792.
Konwencjencja ob. Konwe-
nans.
Konwencjonallzm ni., Kon-
wencjonalność, ścisłe stoso-
wanie się do konwenansów,
do przyjętych form towa-
rzyskich.
Konwencjonalny Ł powsze-
chnie przyjęty, zwyczajo-
wy, przestrzegający utar-
tych zwyczajów; oparty na
umowie; k-a kara, kafa zgó-
ry umówiona za niedotrzy-
manie umowy.
Konweajować /. zgadzać
się w czym, przypadać do-
gustu, być odpowiednim.
Konwent ł. zgromadzenie,
stowarzyszenie; kla.-Jztor; za-
kon; ob. KonwoMja.
Konwergiencjb nt. zbież-
ność, dążenie dwu a. wielu
linji do jednego punktu.
Kenwers M. laik zakoji-
ny, braciszek; óh. Kenwer-
tyta; konwerska, zakonnica,
z mniejszemi ślubami, uży-
wana w klasztorze do niż'
szych posług; neofitka.
Konwersacja i. roamowA
potoczna; konwersacyłny Ję-
zyk, sposób mówienia po-
toczny, jakiego używają w
rozmowach towarzyskichlu-
,dzie dobrze wychowani, w
odróżnieniu od języka książ-
kowego, naukowego, tech-
nicznego, tudzież od gmin-
nego; pnen. język francu-
ski, jako używany przez na-
szą arystokrację.
Konwersja ł. zamiana dłu-
gu państwowego (lub jakiej
instytucji) na inny, np. wy-
żej oprocentowanego na ni-
żej oprocentowany, krótko-
terminowego na długoter-
minowy ; nawrócenie się
z jednej wiary na inną; w
logice ; odwrócenie sądu
(podstawienie podmiotu za
orzeczenie, a orzeczenia za
podmiot, np. „6óg jest
wszechwładnym panem" —
przez k-sjf: „Wszechwład-
ny pan jest Bogiem").
KoflWffsować ł. rozma-
wiać.
Konwertować /. robić kon-
W6r8ję,j^amieniać. ,
Konwerfyta nt. nawrócony, '
nówowierca.
Konwikcja ł. przekonanie,
pewność, dowiedzenie.
Kwmikt i. szkoła ze
wspólnem mieszkanieoi ucz-
niów.
Konwiktor ł. uczeń miesz-
kający w konwikcie.
Kenwinkować i. przekony-
wać, dowodzić.
Koflwisarz «. odlewający
wyroby z cyny; rzemieślnik
lejący dzwony, rusznice ,
działa, ludwisarz, puszkarz;
konwisarstwo, przemysł zaj-
mujący się odlewaniem i o-
brabianiem wyrobów z cyny.
Konwojować /. prowadzić
pod konwojem.
Konwokacja ł. zwc^anie; w
Anglji zgromadzenie ducho-
wieństwa zwoływane przez
arcybiskupa; k. a. konwoka-
cyjny sejm, w daw. Polsce
sejm podczas bezkrólewia
zwoływany przez prymasi
dla załatwienia spraw pil-
nych.
Konwój/, oddział zbrojny
do strzeżenia w drodze po-
dróżnych a. rzeczy przewo-
żonych, eskorta.
Konwulsja ł. choroba obja-
wiająca się nagłym i mimo-
wolnym skurczem mięśni,
gwałtownemi, niejednostaj-
nemi ruchami, oraz utra-
tą przytomności; drgawka,
kurcz, spazm; konwulsyjny,
kurczowy, nagły, niespo-
kojny.
KonwttIsjMiici ni. fana-
tyczni zwolennicy sekty
Jansenistów we Francji o-
koło 1730 roku, którzy, mo-
dląc się na cmentarzu Św.
Medarda, dostawali koR'
Kooperacja — Korniszon
110
wulRJi i wygłaszali proroc-
twa.
Kooperac|a /. współdzia-
łanie, współudział; przyję-
cie członka do stowarzysze-
nia; kooperacyjny, współ-
dzicilczy; k-a spółka, k-e sto-
warzyszenie, kooperatywa,sto-
warzyszenie wielu osób dla
tańszego zakupna produk-
tów a. dla łącznego prowa-
dzenia jakiej gałęzi przemy-
słu; stowarzyszenie współ-
dzielczo.
Kooperator 1. współdzia-
łasz, wsiwłpracownik; po-
mocnik w urzędzie.
Kooperatywa oh. Kooperacja.
Kooperować xl. współdzia-
łać, pomagać.
Kooptacja 1. przyjęcie a.
uzupełniający wybór nowe-
go członka przez zgroma-
dzenie; dobranie członka.
Koordynacja sj. podporząd-
kowanie według stopnia za-
leżności; złiarmonizowanie
pojedynczych części, aby
współdziałały dla osiągnię-
cia celu żądanego.
Koordynować M. uporząd-
kować, dopiowadzając do
v.'zajemnej między .sobą od-
powiedniuści.
KoorgantzBCJa M<.organizm,
ustrój, budowa.
Kopaiwa [ni.] roślina: drze-
wo balsamowe.
Kopal fA.l żywica drzew
podzwrotnikowyck Afryki i
Azji, przezroczysta, barwy
jasnożółtej, twarda, trudno-
topliwa, używana do wyro-
bu lakierów i werniksów.
Koperczaki węg. umizgi,
zaloty.
Kopersztych n. miedzioryt,
rycina.
Koperta t. torebka płaska,
zwykle papierowa, w którą
wkładają list, bilet wizyto-
wy i t. p., i na której piszą
adres: przykrywka zegarka;
kopertować, wkładać w ko-
pertę i zapieczętowywać a.
zaklejać; zttrł. k. się, przy-
wdziewać odzież ciepłą i
szczelnie ją zapinać.
Kopertyment /. przykrycie,
przykrywa.
Koperwas n. nazwa siar-
czanów: cynku — barwy bia-
łej, żelaza — barwy zielonej i
miedzi — barwy niebieskiej
(siny kamieć).
KÓpfhalter n. słupek że-
.lazny z kabłączkiem rucłio-
mym do opierania głowy o-
soby fotografującej się.
Kopfszłyk n. ozdoba rzeź-
biona u góry (szafy, ramy
i t. p).
Kopista ni. przepisywacz;
przerysowujący; przen. na-
śladowca.
Kopja M, odpis z orygina-
łu, przepisany dokument;
wierne naśladowanie obra-
zu lub rysunku; w fotogra-
fji odbitka otrzymana z ne-
gatywnego zdjęcia; lanca,
spi»a.
Kopjał M. książka do ko-
pjowania listów i racłinn-
ków.
Kopjatnra nt. kopjowanie,
naśladownictwo.
Kopjorama ni. przyrząd do
przenoszenia fotografji ze
szkła na papier.
Kopjować rrt. przeryso-
wywać, przepisywać; robić
odbitki z pisma a. i^snntn
za pomocą specjalnej prasy
i atramentu; otrzymywać
pozytywne zdjęcia z kliszy
fotograficznej, wystawionej
na działanie światła; naśla-
dować.
Koprą ar.orzech kokosowy.
Koprofagja g. stan choro-
bliwy objawiający się w spo-
żywania kału.
Koprollt *9. kał kopalny
zwierząt jaszcznrowatych,
znajdowany w pokładach:
paleozoicznym, mezozoicz-
nym i trzeciorzędowym.
Koprowina n. miedziaki,
pieniądze miedziane.
Kopsztyk oh. Kopfsztyk.
Kopiowie g. chrześcijań-
scy potomkowie dawnych
Egipcjan.
Kopulacja ł. ' połączenie,
złączenie; stosunek małżeń-
sła; powiązanie,
Kopulak A, kopułowy piec,
piec murowany a. żelazny,
wewnątrz ogniotrwały, do
roztapiania surowca na od-
lewy żelazne. »
Kopuiizacja ni. w o^od-
nictwie szczepienie drzew
przez złączenie uciętej ga-
łązki drzewa szlachetnego
z płonką dziczki.
Kopulizować ni. robić ko-
pulizację.
Kopuła w. sklepione przy-
krycie półkuliste budynku;
dach półkulisty a. eliptycz-
ny, dach baniasty.
Korab^. okręt, arkaNoego.
Koral g.-l. zwierzę za-
mieszkałe w morzach stref
gorących należące do jamo-
chłonnych; ozdoba zrobiona
z koralowiny; paciorek ko-
ralowy; narośl czerwona na
głowie i szyi niektórych
ptalfów (indyków, cietrzewi,
głuszców); kolor czerwony;
koralowina, twarda powłoka,
wytwarzająca się na mięk-
kim ciele zwierzęcia korala,
(czerwona, ijóżowa , służy
do wyrobu różnych ozdób).
Koralinit, KoralK >i^ koral
gtięzisty skamieniały.
Koramizować ł. podpisać
dokument jako świadek lub
jako współuprawniony.
Koran, Alkoran ar. święta
księga mahometan, zawie-
rająca przepisy religijne,
prawa, napomnienia oraz
liczne legiendy.
Kąrfa ł. kosz; dzban, fla-
sza, gąjtior.
Korba [».] rączka do obra-
cania koła a. wału; przy-
rząd w pedałach roweru,
wprawiany w obrót nogami
jadącego.
Korbacz tur. bicz rzemien-
ny, harap,^bykowiec.
Kord tur. miecz, szabla,
pałasz.
Korda g.-l. pas ze sznur-
ków noszony przez niektó-
rych zakonników; karność,
karby.
Kordebalet oh. Corps de
ballct.
Kordegarda/, izba żołnier-
ska na odwachu.
Kordelas w. obosieczny
szpiczasty nóż myśliwski
z silną rękojeścią.
Kordit a. proch angielski
bezdymny, mieszanina ba-
wełny .strzelniczej, waseli-
ny i nitrogliceryny.
Kordjaka, Kardjakań-/. cho-
roba serca, żołądka; tęsk-
ność.
Kordjalny tri. f«łrdeczny,
czuły.
Kordjał śrl. napój orzeź-
wiający i wzmacniający.
Kordon /. szereg poste-
runków wojskowych połą-
czonych w jedną linję o-
chronną dla obrony granicy
lub przeciw zawleczeniu za-
razy; pas pograniczny; sznu-
rek przy ubraniu wojsko-
wym; kordenek, jedwab gru-
bo w nitkę skręcony, uży-
wany do robót kobiecych.
Kordyban M. gatunek skó-
ry kozłowej; k-ki, rodzaj o-
buwia.
Kordyt (?) proch bezdymny.
Kor«łyzant /. linoskok, li-
nochód.
Korealny nł. współdłużny;
k-e zobowiązanie, poręczenie
kilku poręczycieli jednego
i tego samego długu w róż-
nym stosunku do wierzy-
ciela a. do głównego dłuż-
nika.
Koreferent ni. współrefe-
rent, wspólnie z innym o-
pracowujący jakie sprawo-
zdanie.
Korek n. narośl pokrywa-
jąca korę dębu korkowego,
rosnącego w półn. Afryce i
połud. Europie ; zrobiona
z tej narośli zatyczka do
butelek: podkładka pod pię-
tę wkładana w obuwie; obr
cas trzewika; iart. korepe-
tytor.
Korekta^, poprawianie błę-
dów drukarskich: oh. Kore-
ktura, Korefctywa; korektować,
regulować mechanizm for-
tepjauu.
Korekłomja g. oh. Irldofc^
Korektor ł. poprawiający
omyłki dniku, robiący ko-
rektę; stroiciel instrumen-
tów muzycznych; naprawia-
jący instrumenty.
Korektora ni.. Korekta ł. po-
prawianie; regulowanie me-
chanizmu fortepjanów dla
doprowadzenia go do pożą-
danego stanu.
Korektywa M., Korekta t
usuwanie wad, poprawiani*-.
Korelacja tri. stosunek
wzajemny, wzajemna zależ-
ność, współzależność.
Korelatywne ni. pojęcie, v.
logice: pojęcie zostające w
związku z innym, względu*-.
Korepetycja nt. zajęcie ko-
repetytora; przygotowanie
ucznia z zadanych lekcji.
Korepetytor ni. nauczyciel
domowy a. szkolny, pod
którego kierunkiem uczeń
przygotowywa zadane lek-
cje; akompanjator, pomaga-
jący śpiewakom operowym
uczyć się ról.
Korespondencja M. yoT<t-
zumiewanie się listowne, pi-
sanie fistów; zbiór listów;
artykuł w formie listu na-
desłany do gazety; k. tram-
wajowa, kolejowa, możność
przesiadania_się z jednej li-
nji na drogą za wydanym
biletem jazdy.
Korespondent ni. piszący
listy: pomocnik handlowy
zajmujący się pisaniem li"
stów; nadsyłający korespon- !
dencje do dzienników, spra-
wozdawca dziennikaj>ki za-
miejscowy; uczony nadsy-
łający swe prace instytu-
cji naukowej; korespondent-
ka, kobieta prowadząca ko-
respondencję w kantorach;
przesyłająca sprawozdania
do dzienników zamiejsco-
wych; karta pocztowa do
korespondencji, list otwar-
ty, pocztówka, odtrytka.
Korespondować M. poro-
zumiewać się listownie, d-
trzymywać stosunki listow-
ne, pisać listy; być odpo-
wiednim, stosownym.
Kom n. prawem przepisa-
na waga szlachetnego me-
talu w monecie; oh. Scbrot
w strzelbie; cel, sztyft a
końcu lufy, ułatwiający ce
lowanie, muszka.
Komak [/.] dozorca i prze'
wodnik kierujący słoniem.
Kornalłn. Komalina /. czcr
woaa odmiana chalcedonu
karnjol, krwawnik.
Kornecista ni. muzykaii
grający na komecie.
Kornet /. najniższy
pień oficerski w kawale]^
podchorąży; daw. czepia
kobiecy; czepiec lakonnio
oh. Comet i pistons.
Korniszon /. mały nied^
rżały ogórek inaryoowa
111
Kornulit — Kosztować
firzen. człowiek maługu wzro-
stu, chłopak.
Kornulił nt. skamieniałość
zwier/.i krzewów.
Kornus n. zwykła, prosta
wddkn, f;urzałka.
Koroboracja n^ stwierdze-
nie, wzmocnienie, potwier-
dzenie (np. akt); korobora-
cyjny, wzmacniający.
Koroborować /. zatwier-
dzić, potwierdzić; uznać u-
rzf;downie akt zrobiony pry-
watnie.
Korolarjum t. wniosek wy-
snuty z poprzedzających
twierdzeń; dodatkowe, obja-
śnienie, jako wynik logicz-
ny twierdzeń poprzednich.
Korona t. oznaka królew-
skiej a. książęcej godności;
rząd, władza rządząca; iiio-
narchja rządzona przez kró-
la; państwo, tron, monar-
cha; władza monarsza; daw-
niej: Polska (bez Litwy);
część ubarwiona kwiatu ;
górne rozgałęzienie drzewa;
wieniec jako symbol sławy
lub męczeństwa; aureola;
uwieńczenie; najcenniejszy
wytwór; moneta austrjac-
ka='/j guldena; moneta an-
gielska=5 szylingom; mone-
ta szwedzka,norweska, duń-
ska=l(X) oere; wieniec pro-
mieni perłowo-białych oka-
lających słońce podczas za-
ćmienia; koło świetlne ota-
czające słońce; część zę-
ba ponad dziąsłem; nazwa
gwiazdozbioru; górne roz
gałęzienie rogów jelenia;
k. Wenery, pryszcze syfili-
tyczne na czole: k. w kar-
tach oh. Koronka; koronny,
państwowy, rządowy; do-
tyczący właściwej dawnej
Polski (nie Litwy); iron.
wielki, niepospolity; zło-
to k-e, osiemnastokratko-
we , mające przymieszki
25% srebra a. miedzi n.
76°;(, złota; koroniarz, koro-
njarz, mieszkaniec króle-
stwa kongresowego; koron-
ka , delikatna przezroczy -
sta tkanina w deseń z ni-
ci lnianych a. jedwabnych;
różaniec; ozdoba ażurowa
wyrzeźbiona w marmurze;
k. a. korona w kartach: se-
kwens kart jednego kolom
złożony conajmniej z asa,
króla i damy i t. d. jeżeli
karty idą po kolei w grze
w wista a. winta.
I Koronacja nt. akt namasz-
I czenia monarchy obejmują-
; cego panowanie, publiczne
i uroczyste włożenie korony
' przez panującego.
Koronat t. koronowany,
monarcha.
Koronaior t. ten, który,
iładzie koronę na głowę mo-
narchy podczas koronacji.
Koroner a. urzędnik w An-
glji dokonywający oględzin
zwłok osób zmarłych śmier-
cią nienaturalną.
Koronet «. korona hra-
liiowfika, godno.^ć hrabiego.
Koronować ł. kła.ść uro-
czyście koroiię na głowę no-
wemu monarsze; wieńczyć;
zakończać szczęśliwie.
Korowaj mir. gatunek plac-
ka podawanego na uroczy-
stości weselnej na Rusi.
Korporacja t. towarzystwo
istniejące jako osoba praw-
na, stowarzyszenie, zgro-
madzenie, cech.
Korporainy ł. cielesny.
Korporał śrl. biała chusta
płócienna podkładana pod
kielich i patenę oraz pod
monstrancję.
Korporant [«.] członek kor-
poracji.
Korpulencja t. otyłość, tu-
sza.
Korpulentny t. otyły, tęgi,
tłusty.
Korpus ł. część ciała od
szyi do nóg; tułów, ka-?
dłub; oddział armji złożo-
ny z wszelkiego rodzaju
broni (złożony zwykle z 2
lub 3 dywizji); w budownic-
twie główna środkowa część
gmachu; szkoła wojskowa
(kadetów, paziów); rodzaj
czcionek : garmont; pudło
fortepianu.
Korral h. zagroda dla by-
dła, koni w stepach amery-
kańskich.
Korrozja ł. wygryzienie,
wyżarcie, zniszczenie tka-
nek skutkiem gnicia, ropie-
nia.
Korsarz w. rozbójnik mor-
ski, pirata; korsarstwo. roz-
bójnictwo morskie,piraterja.
Korso ob. Corso.
Kort a. tkanina wełniana
o nitce ukośnej, rodzaj suk-
na, nie mającego tak zwa-
nej barwy, czyli meszku
zwróconego w jedną .stronę.
Kortezjanin f. dawniej:
ksiądz mający w kraju be-
neficja, a nie mieszkający
w nim; pretendujący do god-
ności w kraju tylko na mo-
cy rozporządzeń dworu pa-
pieskiego; dworak, pochlebr
ca.
Kortezy k. zgromadzenie
stanów w Hiszpanji i Portu-
gal ji.
Kertezja w. dworactwo,
nadskakiwanie.
Korumpować t. psuć, de-
moralizować, przekupować.
Korund \n.\ najtwardszy
po djamencie kamień szla-
chetny, którego kilka od-
mian rozmaicie zabarwio-
nych nosi rozmaite nazwy:
szafir, i"ubin, etc.
Korupcja/, psucie się ciał,
gnicie; zepsucie moralne;
sprzedajność; przekupstwo.
Korwota /. mały szybki
.-itatek wojenny do rekogno-
skowania i posyłek, dziś
zwykle nazywany krążow-
nikiem.
Korybant g. kapłan Cybeli,
bogini przyrody w staroż.
Orecji; (k-nci oddawali jej
i"ześć zapamiętałym tańcem
przy szumnej muzyce).
Koryda ob. Corrida.
Koryfant oh. Koryfeusz.
Koryfeusz, Koryfej y. kiero-
wnik i przewodnik chóru
greckiego; przewodniczący
w chórach; solista w bale-
■ i ?; przen. znakomitość, czło-
wiek wybitny w nauce lub
sztuce; koryfejka, solistka w
balecie.
Korygować t. poprawiać;
poprawiać omyłki w korek-
cie przed wydrukowaniem ;
poprawiać strój instrumen-
tu muzycznego.
Koryncki porządek, w ar-
chitekturze styl, odznacza-
jący się kolumną o kapitelu
w kształcie kielicha, złożo-
nego z liści akantu; korync-
ka miedź, stop miedzi ze
iiłotem i srebrem, wyrabia-
ny w .starożytności (od na-
zwy miasta greckiego Ko-
rynt): korynckie rodzynki a.
korynty , małe , czarne ro-
dzynki.
Korytarz «?. sień długa
z drzwiami do przyległych
pokoi, przejście z jednych
pomieszczeń do innych; ob.
Kuluar.
Kosekans ni. dosieczna.
Kosmetyic^. środek służą-
cy do nadania świeżości i
upiększenia cery, włosów.
Kosmetyka 9. sztuka upięk-
szania cery i włosów.
Kosmiczny g. tyczący się
wszechświata; k-y a. meteo-
ryczny pył, cząsteczki me-
teorytów, spadające na zie-
mię w postaci pyłu; materja
k-czna, materja pierwotna,
z której miał powstać świat,
substancja mgławic.
Kosmogoniczny *g. dotyczą-
cy powstania wszechświata.
Kosmogonja g. nauka zaj-
mująca się przeszłością
wszechświata, jego powsta-
niem i rozwojem.
Kosmografia^, opis wszech-
świata, nauka opisująca cia-
ła niebieskis i ziemię jako
jedno z tych ciał; treściwy
wykład astronomji.
Kosmoiogja g. nauka u
wszechświecie jako całości,
o jego budowie i częściach,
o jego początku, trwaniu i
możliwym końcu.
Kosmopolita *g. obywatel
świata, uważający cały świat
za ojczyznę; obojętny na
sprawy narodowe.
Kosmopolityzm *g. uważa-
nie się za obywatela całego
świata; .stawianie miłości
<ila wszystkich ludzi na
miejsce przywiązania do
swego kraju; samolubna o-
l)OJ(;tność na sprawy kraju.
Kosmorama "g. rodzaj pa-
noramy , przedstawiającej
malownicze widoki rozmai-
tych okolic.
Kosmos g. świat, wszech-
świat.
Kosmozof ja *.9. rozważanie
świata ze strony mistycz-
nej.
Kostet Geld, muss gefres-
sen werden n. kosztuje pie-
niądze, musi być pożarte:
co się kupiło, to należy spo-
żytkować, choćby nie doga-
dzało.
Kostjum /. ubiór, .strój, su-
knia; strój właściwy jakiej
epoce, narodowi, stanowi
i t. p.; przebranie; kostiumo-
wy bai, zabawa taneczna w
strojach charakterystycz-
nych, w przebraniach.
Kostjumeria /. .skład ko-
stjumów; pracownia, w. któ-
rej robią się liostjumy.
Kostyczny /. złośliwy, szy-
derczy, uszczypliwy; kos-
tyczność, złośliwość, dowcip
iistry, szyderczy, gryzący,
zjadliwy.
Kosz tur. obóz tatai'ski,
kozacki; oddział wojska u ta-
tarów i kozaków zaporo-
skicłi; koszowy, przełożony
nad koszem kozackim a. ta-
tarskim,' ataman.
Koszara n. ogrodzenie dla
owiec, dla trzody chlewnej
w letniej porze; k-y, dom
oddzielny na mieszkanie dla
wojska.
łioszemar. Koszmar/, zmo-
ra, uczucie duszenia we
śnie.
Koszenila /. owad z rodzi-
ny czerwców, z którego
otrzymuje się farbę purpu-
rową.
Koszerny hehr. czysty; zgo-
dny z przepisami religijne-
mi, dozwolony Żydom do
użycia na pokarm; k-ne, po-
datek od rzezi mięsa i dro-
biu, dokonywanej sposobem
przepisanym przez religję
mojżeszową.
koszerować hebr. oczysz-
czać pokarmy trefne, aby
się stały koszernemi; k. się,
iart. myć się, oczyszczać
się z brudu.
Koszmar ob. Koszemar.
Koszt n. wydatek, pienią-
dze wydane na co; nakład;
obliczenie wydatków zro-
bionych lub zamierzonych;
środki pieniężne, fundusze;
jyrien. ujma, uszczerbek; ko-
sztorys, obliczenie kosztów
zamierzonych.
Kosztela /. (V) gatunek
jabłek.
Kosztować n. pociągać za
Eotan — Krepa
112
sobą wydatek, wynosić na
pieniądze; naranić na wyda-
tek; powodować uszczerbek;
próbować, zwłaszcza sma-
kiem; doznawać, doświad-
czać czego; k. sl(, ponosić
koszt, łożyć, ekspensować.
Kotan, Koto chHu. ukłon
chiński najuniżeńszy, trzy-
krotne przykląkniącie i u-
derzenie czołem o ziemią.
Kotara tat. zasłona z cięż-
kiej matei"ji wełnianej a.
jedwabnej nad łóżkiem; por-
tjera.
Koterja /. pewna liczba o-
sób złączona jednakowemi
mniemaniami lub mniej wię-
cej zdroźnemi interesami,
niezgodnemi z dobrem ogó-
łu, stronnictwo; klika; kołe-
ryjny, stronniczy
Kotew H. ankra, sztaba do
ściągania ścian, belek.
K^et /. potrawa z mię-
sa, ryby lubjs kartofli tar-
tycłi, smażona, formy plac-
ka; przeK. k-y, faworyty po-
dobnej formy.
Koto ob. Kotan.
Kotoneria /. tkaniny ba-
wełniane.
Kotonowy/, olej, olej wy-
rabiany z nasion bawełny.
Kotować /. oznaczać licz-
bami długość linji a. wiel-
kość kąta na rysunku; nu-
merować (np. akta); notować
ceny, kursą giełdowe.
Koturny g.-ł. w siarożyt-
ności: teatralne na podwyż-
szonych podeszwach obuwie
aktorów greckich, nadające
wzrost przechodzący miarę
ludzką; przen. stąpać na ko-
turnach, przemawiać z kotur-
nów, używać stylu szumne-
go, napuszonego, mowy ti"a-
gicznej; przesadzać.
Kotwica X. duży hak żelaz-
ny o 2, 3, a. 4 zębach, któ-
ry spuszczony na łańcuchu
na dno wody, zatrzymuje
statek na miejscu; prieit.
deska ratunku, port bezpie-
czeństwa, ostoja, ocalenie;
zbroja magnesu, płyta z że-
laza miękkiego, przykłada-
na do magnesów, żeby ich
magnetyzm nie osłabł, w ze-
garku: ankier, wychwyt, łuk
metalowy z zakrzywionemi
końcami, utrzymujący jed-
nostajność ruchów zegarka.
Kotylion /. taniec wirowy,
urozmaicony dowolnemi fi-
gurami, walc z figurami.
Kotyzacła /. ocenienie;
rozkład podatków, rozkład
składki ; uznaczenie ceuy
papierów publicznych w ce-
duło giełdowej.
Kozalt tai. mieszkaniec po-
łudniowo-wschodnich czę-
ści państwa rosyjskiego,
służący wojskowo w konni-
(:y nieregularnej; służący,
lokaj ubrany po kozacku;
rodzaj tańca z przysiada-
niem; pnen. zuch, chwat,
urwis, zawadjaka; k. dziew-
czyna , nazbyt rezolutna ,
chwacka dziewczyna; koza-
kierja, swawola.
Kozera tur.- {mlr.\ karta
świetna, atut, tromf, kolor
świetny w kartach; prtmt. to
nie bez k-y, nie bez powodu.
Kezeta /., Kozetka, mała
kanapka, zwykle na dwie
Kozub M<f$>. (?) pudełko łu-
biane, kobiałka, torebka łu-
bi,ana a. inna, framuga, skle-
pienie, wydrążenie, muru.
Kraal kol. wieś murzyń-
ska, zwłaszcza Hotentotów
i Kafrów; kawał stepu ogro-
dzony palisadą, w którą za-
pędzają zwierzynę.
Krab n. skorupiak morski
jadalny.
Krach n. ostre przesile-
nie ekonomiczne, spadek
kursu papierów wartościo-
wych; liczne rujnujące ban-
kructwa sprawiające popłoch
na giełdzie.
Krajcar n. austrjacka mo-
neta zdawkowa ■= '/loo S^-
dena=2 halerzom.
Krajzega ». pita okrągła:
krąg stalowy z zębami na
brzegach.
Kratka ctei. karta o dzie>
sięciti oczkach, dziesiątka,
dyska.
Kram »., Rramik, Kramnica,
sklepik do sprzedaży cząst-
kowej; prien. kram, kłopot,
zamęt; kramarz, drobny han-
dlarz, przekupień; kramar-
stwo, handel drobnemi to-
warami.
Krambambull n., napój zło-
żony z gorącej wody, wód-
ki, cukru i cytryny.
Krampon /. klamra.
KKan n. przyrząd u rury
do ^wypuszczania a. zatrzy-
mania płynów, gazu, (bywa
różnej budowy; najprost-
szy — zwykły kurek).
Kraniec n. brzeg,' krawędź,
kres, granica.
Kranjografja *g. opisanie
czaszki.
Kranjoklast *g. narzędzie
chirurgiczne do miażdżenia
czaszki płodu.
Kranjolity *g. maszle ska-
mieniałe.
Kranjologja, Kranjoskopja
*g. nauka zajmująca się ba-
daniem powierzchni czasz-
ki i wnosząca z jej budo-
wy o władzach umysłowych
i charakterze człowieka.
Kranlometrja "g. część an-
tropometrji, nauka o pomia-
rach czaszki.
Kraniełomia *g. anatomja
czaszki.
Kran<k)kasa «. kasa cho-
rych, do której robotnicy
obowiązkowo wnoszą skład-
ki i korzystają z nich, gdy
chorują.
KrBnzchen n. w Nien 'Zfch
zebranie towarzyski'; mło-
dych lub starszych kobiet.
Krap n., Kraplak, piękna
czerwona farba otrzymy-
wana dawniej z korzenia
marzanny farbiarskiej, ros-
nącej dziko w krajach nad
morzem Śródziemnym (dziś
zastępuje ją alizaryna).
Kraazuarka/. spluwaczka.
Krater g.-l. otwór lejko-
waty wulkanu, czeluść wul-
kanu; część pieca, gdzie się
wrzuca węgiel; w starożyt-
ności: czara, czasza.
Krawat /. rodzaj opaski
wązkifj lub spuszczanej ,
irkładanej na kołnierzyk,
zwykle ozdobionej kokardą.
Kraza g. część składo-
wa niektórych ciał, tzeteg.
krwi.
Kreacja ł. utwór, dzieło
wyobraźni i twórczej my-
śli; tworzenie; mianowanie;
kreacyjny, twórczy.
Kreacjanizm nł. pogląd fi-
lozof, według którego dusze
ludzkie tworzą się i wcie-
lają przy urodzeniu.
Kreator t. oh. Creator.
Kreatura ł. stworzenie; pu-
gardi. lichy człowiek; pro-
tegowany, który winien ko-
muś swoje wyniesienie.
Kredencerz w. [mA sht^a
mający nadzór nad Kreden-
sem; posługujący przy sto-
le; podczaszy.
Kredens t. szafa z przy-
borami • stołowemi, bufet;
izba, w której stoi- taka
szafa; list wierzytelny, po-
lecający, przyznający.
Kreda ł. [n.] skała biała,
będąca ziarnistym węgla-
nem wapnia; krucha, i mięk-
ka używa się do pisa-
nia; kredowa formacja, naj-
nowsza z . mezozoicznych,
młodsza od jarajskiej, obfi-
tuje w kredę cz. węglan
wapnia ziarnisty, powstały
z muszelek otwomic (ko-
rzenionóżek).
Kredo ob. Crouo.
Kredyt f/.] wiarogodność,
zaufanie w przyszłą wypła-
calność danej osoby; udzie-
lanie pożyczki w gotćwce
lyb zwłoki w odbiorze za-
płaty za wybrany towar;
mleć k., miei^ zaufanie, wia-
rę u ludzi, dostawać z ła-
twością pożyczkę Inb towa-
ry na rachunek; M k., na
rachunek; kredytować, da-
wać na rachunek, pożyczać;
zapisywać w księgach han-
dlowych to, co się komu
jest winnym, co mu się
należy; kredytowe papiery,
weksle, obligacje państwo-
we; -ł. listy, listy zastawne
i t. p.; k. Instytucje, wyda-
jące pożyczki lub ułatwia-
jące je, a takie przyjmu-
jące wkłady pieniężne i
operujące niemi, k. towarzy-
stwo, dająi^ie pożyczki na
majątki ziemskie, na domy;
k-y list, za którym posiada-
jący go może podnosić pie-
niądze do pewnej wysoko-
ści u adrełtata.
Kredytor ł. wierzyciel.
Kredytywa ». piśmienne
pełnomocnictwo, udzielane
posłom wysłanym do innych
państw; pismo ^ierzytelne,
za którym można otrzymać
gotówkę do ozD&czonej wy-
sokości; ob. Akredytywa.
Krels ». powiat; koło, o-
krąg.
Kreisamt n. urząd powia-
towy.
Kreisamtman , Kreishaupt -
man, Krelskapitaa. ". naczi^l-
nik kreisamtu, starosta cyr-
kułowy.
Kreiskoffllsorjał n. komiso-
rjat powiatowy.
Krem/, śmietana lub śmie-
tanka bita z cukrem; na-
zwa likierów gęstych; na-
zwa maści miękczących skó-
rę rąk, twarzy; masa do
czyszczenia obuwia; ob. Cri- '
me; kremowy kolor, kolor
śmietankowy, blado-żółty.
Krema /. wyższe warstwy
towarzystwa, arystokracja,
śmietanka towarzystwa.
Kremacja t. palenie zwłok
ludzkich.
Krematorium nt. budynek
z piecem urządzonym do
palenia zwłok ludzkich; spa-
lisko.
Kremometr nł. przjrząd do
oceniania dobroci mleka i
Śmietany.
Kremor-tariari nt. winian
potasu, kanień winny.
Krempa ». wy winiety brzeg
kapelusza.
Kremserwajs, Kremzerwajs
1. biel ołowiana (blejwae),
biała farba olejna a. sLwa-
relowa.
Krenele /. strzelnice s
przerwach okopów a. mu-
rów; krenelowany mur, mur
opatrzony w strzelnice, zę
baty.
Krenologja *.7. nauka o źró-
dłach wód.
Kreofagja g. mięsożerstwo.
Kreol A. potomek Euro-
pejczyków urodzony w kra-
jach dawniej hiszpań.^kich
i portugalskii h Ameryki.
Kreowsić f. tworzyć; usta- ;
nawiać, wprowadzać; mia-
nować (urzędników^,.
Kreozot *g. olejek ze .smo-
ły drzewnej, używany jako
środek przeciwgnilny,
Kre^ /. lekka przezro-
czysta tkanina jedwabna o
powierzchni nie gładkioj,
lecz w drobne fałdki zinar-_
113
Krepel — Kryolit
Bzoz.onoj; k. ozama jefit o-
znaką żałoby; rodzaj koitu
czarnego w wysoŁini ga-
tunku.
Krepel n. plaook.
Kreplna J. poduszodzka ze
zwiclirzoiiych włosów, uży-
wana jako podkładka w u-
oze.saniu damskim; tasiem-
ka pasamoniczua; kreplnka,
wstążka, tasiemka, koronka
do obszycia.
Krepirować ». ciężko cho-
rować, umiTioć.
Krepitacja nł. trzeszczenie,
dające się słyszeć w pła-
cach chorych na zapalenie;
3hrz(;st kości złamanych.
Kreplis, Cr£pe lisse /. fkrep
'4s), z gfadkiej krepy zro-
oione abranie, np. suknia.
Krepon /. gatujiek grubej
trepy.
Krepunek oh. Gierunek.
Kres n. linja graniczna,
panica, koniec, kraniec,
lakres, meta, cel, okres;
iresy, krainy pograniczne;
'.resowy, pograniczny; peł-
liący służba na kresach.
Krescencia ł. zbiory, uro-
Izaje, plon rolny.
Krescentywa ł. pokolenie,
:ieneracja.
Krescytywa A-^ wzrost mie-
jiia, znaczenia, podniesie-
ie w godności, w stopniu,
oprawa bytu, karjera.
Kresylit "g. materia wy-
uchowa do napełniania
ranatów.
Kretes u>ę</. w wyrażeniu:
kretesem^ doszozątnie, do
sczętu, zupełnie.
Krełon /. tkanina baweł-
iana gładka a. drukowana
deseń.
Kretyn /. kaleka upośle-
zony umysłowo i cieleś-
ie, cechujący się małym
zrostem, nieforemną gło-
nieprawidłowym u-
iZtałtowaniem ciała; kar-
ik; prten. człowiek ogra-
iczony, głupi, idjota, ze-
) moralne.
Kretynizm nł. chorolia en-
smiczna, objawiająca się
'ekiem rozwoju władz u-
ysłowych, fizycznych i
-zuć moralnych; karłac-
tro; przen. głupowatość, i-
otyzm, nicość moralna i
nystowa.
Kreuzband n. (krojchand)
laska z papieru, nakładana
i druki, wysyłane pocztą.
Kreuzer n. oh. Krajcar.
Krewa/. niedopisanie,nie-
)Wodzenie; w kartach: wię-
>j oczek niż trzeba; prze-
lana (w kwindeczu, w el-
ku); krewić, mieć krewę
r kartach),' mieć więcej
:zek Hiż trzeba i dlatego
•zegrywać;fr3eM. figle pła-
6,, psocić; nie dotrzymy-
ać słowa; sprawiać zawód.
Krewe - Kreweito lit. naj-
wyższy kapłan pogański w
dawnej Ijitwie.
Krewetka /. drobny .skoru-
piak morski jadalny, garnęła.
Kreza n. ob. Kryza; krAzka,
mała krozą; wnętrzności
(np. cielęce), błony, które-
mi jelita i kiszki są przy-
twierdzone do tylnej ścia-
ny brzusznej, część otrzew-
ny trzewowej.
Krezol nł. składnik smo-
ły węglowej, zapachu po-
dobnego jak fenol; jedna
z jego odmian (parakrezol)
używa się do wyrobu wie-
lu barwników; dwuprocen-
towy roztwór k-lu w wo-
dzie używa się jako lek.
Krezus, ostatni król Lidji,
słynny ze swych bogactw
(568 — 548 przed Chr.);pr«#ii.
wielki bogacz.
Krezylił *g. materja wy-
buchowa, którą napełniają
granaty.
Kręgiel n. każdy z dzie-
więciu słupków drewnia-
nych ruchomych,toczonych,
2 główką toczoną, potrzeb-
nych do gry zwanej krągłe,
polegającej na zbijaniu ku-
lami tych słupków; kręglel-
ki, podobne słupki, tylko
mniejsze używane do gry
w bilard; kręgielnia, miej-
sce urządzone do gry w
kręgle.
Krępel of>. Krepel.
Ki ida M. upadłość, kon-
kurs masy upadłości.
Kridar, upadły, bankrut.
Kriegeryerein n. w Pru-
sach stowarzyszenie wojsko-
wych, wymierzone przeciw
Polakom.
Kriegsreclił oh. KrygsrecM.
Kris oh. Kryś.
Kriwe-Kriwejto ob. Krewe-
Krewejto.
Krjo ob. Kryo.
Kroaza /. tkanina, zwy-
kle bawełniana w drobne
ukośne prążki, uży w. na pod^
szewkę i na oprawę książek.
Krochmal n. mączka, skro-
bia, jeden z węglowodanów
czyli związków węgla, wo-
dora i tlenu, znajdywany
w wielu roślii^ach, którym
daje pożywnośt, ma liczne
zastosowania w technice.
Krokanciki /. suchareczki
z ciasta, używane głównie
do zimnych zup i polewek.
Krokiet /. ciasteczko su-
che i chrupiące; grzanka
w potrawach; k-y, kluski
z mąki kartoflanej; wałecz-
ki z mięsa, ryby a. móżdż-
ku, owinięte ciastem podob-
nem do naleśnika, osypane
bułką tartą i przyrumienio-
ne; k. a. Kryklet a. gra towa-
rzyska we 2 do 6 osób po-
legająca na przesunięciu
kuli przez bramkę uderzę-^
ni era młotka; krokietowat,
w grze w krokieta uderzyć
swoją kulą w kulę przeciw-
nika ażeby (Klskoczyła.
Krokodyl g.-l. gad czwo-
ronożny opancerzony; kro-
kodyle łzy, łzy nieszczere,
fałszywe, oł)łudno.
Krokoit *g. ruda ołowiana
czerwona.
Krokos, Krokosz g.-l. ro-
ślina szafran krajowy.
Kroksztyn n. ukośna belka,
podpierająca belkę poziomą
i łącząca ją z inną piono-
wą; koniec belki, wystający
z muru , podtrzymującej
dach, balkon i t. p., bru-
sowica, wspornik; podpór-
ka, podstawa ozdobna przy-
twierdzona do ściany a. do
mebla pod przedmiot.
Krokus ob. Krokos.
Kromlecli [/.] ołtarz ka-
mienny pogańskich Celtów,
na którym składali ofiary
ich kapłani (druidowie).
Krompel n. ziemniak, kar-
tofel.
Krona, moneta angielska =
1 rab. 48 kop. ob. Korona.
Kronglas a. szkło sodowo-
wapienne, używane do wy-
robu szkieł optycznych.
Kronika g.-t. dzieje spisa-
ne w porządka chronolo-
gicznym, bez dochodzenia
przyczyn, skutków i wypro-
wadzania wnioskówj artykuł
lub dział w dzienniku, roz-
trząsający wypadki bieżące;
opis zdarzeń bieżących; ty-
tuł czasopisma; kronikarz,
autor kroniki.
Kropierz /. okrycie na ko-
nia rycerskiego, dawniej u-
żywane.
Krołal g. dawny grecki
instrument perkusyjny.
Kroton a. Krocień g. ro-
ślina z rodziny wilczomle-
czowatych; krotonowy olejek,
olejek mocno drażniący skó-
rę, mocno czyszczący, ro-
biony z nasienia krotonu.
Kruchta [n.\ przedsionek
kościoła, babiniec.
Krucjaty irl. wojny krzy-
żowe, wyprawy chrześci-
jańskiego rycerstwa w H,
12 i 13 w. w cela uwolnie-
nia Ziemi Świętej i Orobu
Chrystusa z rąk niewier-
nych.
Kracyfer śrl., Krucygler nt.
alumn a. ksiądz, niosąoy
krucyfiks na czele proce-
sji a. przed papieżem; krzy-
żak, krzyżowiec.
Krucyfiks irl. krzyż z wy-
obrażeniem ukrzyżowanego
Zbawiciela do stawiania na
ołtarzu, na stole.
Krucygier ob. Krucyfer.
Kruklew n. laska gruba,
kula, kostur.
Krup /. dławiec, zapale-
nie błony ślazowej, krtani,
tcbawicv, oskrzeli etc., wy-
wołujące objawy doszenia.
Krupjer /. pomocnik trzy-
mającego -bank w domach
gry-
Knuta L twarda powło-
ka, skorupa; lodowa skom-
pa, gdy po deszcsa nagle
mróz chwyci, gotoledi. .
Kmstacyt ni. skorupiak
skamieniały.
Krustakologja ni. nauka o
skorupiakach, częćć zoolo-
gji-
Kruszon /. fdittL dzbanek)
napój chłodzący z wina, so-
ku pomarańcz, cytryn, z ka-
wałkami lodu.
Krąż /. [«.] dzbanek, ku-
bek, kieUch, czarka, czasza.
Krużganek n. kryty kory-
tarz z kolumnami naokoło
dziedzińca wewnętrznego;
galeria, ganek; portyk, przy-
sionek.
Krużka r. rosyjska miara
płynów='/s litra.
Kruzowaty n. kędzierzawy.
Krybrować t. ostro kryty-
kować, szykanować.
'Krygować n. ściskać czym
oi^o człowieka, żeby si^
prosto trzymał; uczyć ma-
njer, tresować; k. się, sznu-
rować się, ściskać się gor-
setem; robić ruchy wymu-
szone, pretensjonalne i ta-
kąż postawę przybierać.
Krygsrecht. Krie^srecU a.
prawo wojenne; sąd wo'.
Jenny.
Krykiet oh. CrickoŁ
K rynien oh. CHmm; kryai-
nować, potępiać.
Kryminalista »(. zbrodniarz,
przestępca, więzień za zbro-
dnie; uh. Kryminolog.
Kryminalistyka ni. prawo
karne; sprawy karne.
Krymiaakia t. prawo, zbiór
ustaw prawnych, odnoszą-
cych się do czynów występ-
nych, zbrodniczych, prawo
karne.
Kryminał t. czyn występ-
ny, zbrodnia; więzienie.
Kryminolog nt. prawnik
specjalista w teorji a. prak-
tyce prawa kryminalnego.
Kryminologia nt. nauka są-
downictwa kryminalnego.
Kryminować ob. Krymea.
Krymka, mycka żydow-
ska, czapeczka bez daszka,
jarmułka; czapka z bvanów
krymskich; gatunek gołębi
(od pólwy.spu Krym).
Krynolina/, spódnica, wkła-
dana pod suknię kobiecą,
zrobiona z włosienia lub
z innej tkaniny, z wszyte-
mi obręczami trzcinowemi
a. Rtalowemi, aby suknia
leżała szeroko i sztywno;
siatka metalowa dokoła o-
krętu, zabezpieczająca od
torpedów.
Kryaltt V fluorek aoda
Słownik wyrazów obcych
Kryomfetr — Ksylolit
114
z flaorkietn glina, skata Jak
lód przezroczysta, z której
otrzymują sodij i itetal glin
(aluminium), znajduje nią
w Orenlandji.
Kryomatr 'g. rodzaj ter-
mometru do mierzenia tem-
peratur bardzo nizkich.
Kryoafcop *g. przyrząd do
iryoskopji.
Kryukopia *g. badania
oiat przez oznaczenie tem-
peratury ich zamarzania.
Krypa n. wie^ksza łódź
z równńmi bujdami.
Krypawać n. drut, zaginać
g© w miejscach, w których
ma się łączyć z drugim
tratem.
Krypta g. sklepione pod-
ziemie pod kościołem, gdzie
dawnie) ehowano zmarłych,
kaplica podziemna.
Kryptogaoi *g. roślina skry-
topłciowa, czyli bezkwiato-
vra. (jak: wodorost, grzyb,
porost, mech, skrzyp, wi-
dłak,, paproć).
Nryptogaffl)a *g. tajemne
małżefistwt).
Kryptogra^a *g. sztnka pi-
sania znakami umówioue-
mi, nifizrozumiałemi dla
niewtajemniczonych, pismo
tajna.
Kryptagram 'g. pismo, w
którym zamiast właściwych
liter są użyte znaki umó-
wione.
Kryptoiogja g. mowa, w
której zamiast właściwych
wyrazów są użyte dźwięki
umówione, niezrozumiałe
dła niewtajemniczonych.
Kryptomnczja *g. pamięć
utajona.
Kryptonim *g. autor ukry-
wający swe nazwisko, pod-
pisujący się pieirwszemi li-
terami.
Krypta^rtyk ni. portyk
kryty dachem.
Kryś, sztylet malajaki z o-
strzem wężykowatym.
Krysa n. .skrzydło kapelu-
sza; o<^. Kresa.
Kryspac}a i. kurczowe zgi-
nanie się palców.
Kry^owaty ł. kędzierzawy.
Krystaliczny nł. wykazują-
cy tworzenie się kryształów.
Krystalizacja ni. własność
niektórych ciał mineral-
nych przybierania kształtu
regularnych brył gieome-
tryoznych t. j. kryształów;
oroces tworzenia .się krysz-
tałów.
Krystailzator nł. naczynie^
w Łtórym odbywa się kry-
stalizacja.
Krystalizować ni. przybie-
rać lormę kryształów; os,a-
- dzać kryształy (o płynach).
Krystalochemia *g. część
mineralotrji o własnościach
chemicznych kryształów.
Ki7stalef Izyka *g. część lui-
neralogji o własnościach fi-
zycznych kryształów.
Krystalografia 'g. część mi-
ueralo^'ji. nauka o ogólnych
własnościaijh i systematy-
ce kryształów.
Krystaloid *g. ciało mogą-
ce przyjąć postać kryształu
(przeciwieństwo; Koloid).
Krystalomancia 'g. wróże-
nie i wywoływanie duchów
za pomocą wpatrywania się
w błyszczące przedmioty,
kryształy, zwierciadła, wo-
dę i t. p.
Kryszna itind. bóstwo póź-
niejszej indyjskiej mitolo-
gji, ostatnie wcielenie boż-
ka Wisznu.
Kryształ ł. cząstka mine-
rału lub ciała, otrzymywa-
nego sztucznie (chemicz-
nie) w postaci brył gieo-
metrycznych , ograniczo -
nych płaskicmi połyskują-
eemi ścianami; nazwa pięk-
nego, bezbarwnego szkła
szlifowanego; k. górny, mi-
nerał, skrystalizowana od-
miana kwarcu, kamiefi prze-
zroczysty, bezbarwny, uży-
wany do wyrobu pięknego
szkła czeskiego (oszlifowa-
ny służy lio ozdoby pod
nazwą Sjamentu czeskiego);
k-y, przedmioty, wyrobiono
z pięKnejro czystego szkła
szlifowanego; zastawa s-to-
łowa z pięknego szkła rznię-
tego; po-nierzchnia czysta
jak kryształ; mikier w kry-
ształach, faryna, hagiel ;
pTZen. rzeoz czysta bez skaz.
Kryterjum g.-l. sprawdzian,
probierz, wskazówki albo
oznaki, służące za podstawę
do wydawania sądu o czymś;
miara, za pomocą której o-
ceniamy prawdziwość jakich
poglądów a. twierdzeń.
Krytycyzm ni. system fi-
lozoficzny Kanta, badający
granice i warunki pozna-
nia prawdy; umiejętne od-
różnianie prawdy od fał-
szu; skłonność do kryty-
kowania.
Krytyczny g. wnikający w
istotę rzeczy, ściśle roztrzą-
sający; odróżniający praw-
dę od fałszu; zdolny do wy-
najdywania różnic; szyder-
czy, uszczypliwy; znamio-
nujący przesilenie, niebez-
pieczny, groźny niepomyśl-
ny; opłakany; k-y wiek ko-
biet, staji przejścia do wie-
ku, w którym kobieta już
nie może dzieci wydawać
na świat; k-a temperatura
gazu, temperatura, powy-
żej której gaz pod najwięk-
szym nawet ciśnieniem nie
przechodzi w stan płynny.
Krytyk g. znawca, ocenia-
jący wartość dzieł sztuki i
utworów literackich; recen-
zent, przen, człowiek, widzą-
cy wszystko ze złej strony,
ganiący chętnie.
Krytyka g. ocena wartoś*:!,
sąd znawcy; ocenianie ze
złej Htrony; nagana; dział
piśmiennictwa, mający za
cel roztrząsanie wartości
litworów litera(;kich; kryty-
kować, wydawać sąd o czem,
oceniać, roztrząsać wartość
osoby a. dzieła, wykazywać
błędy i braki; ganić.
Krywe-Kryweito o/j. Krewe-
Krewejto.
Kryza, rodzaj kołnierza, no-
szonego na szyi, marszczo-
nego lub snto fałdowanego;
kryzlasty, kreziasty, pomar-
szczony jak Kryza; oh. Kreza
Kryzys g. przesilenie, stan
rzeczy, poprzedzający zwrot
ku dobremu lub ku złemu;
.stan nieprawidłowy, nie-
bezpieczny, grożący złemi
następstwami; przełom cho-
roby.
Krzyż ł. [czet.] figura
z dwóch linji rzeczywistych
a. myślą przeprowadzo-
nych, złożonych na poprzek;
przedmiot, figura, znak a.
rysunek, wyobrażający taki
krzyż; narzędzie śmierci w
męczarniach, złożone z dwu
beiek zbitych w |>oprzek;
godło wiary chrześcijań-
skiej i cierpienia; kara bo-
ska, zmartwienie, udręcze-
nie; męka Pańska, figura;
krucyfiks; order, odznaka
honorowa w postati krzy-
ża;okoIica lędźwiowa grzbie-
tu; k. Św. Jerzego, k. szwaj-
carski, krzyż o czterecih ra-
mionach równych w kształ-
cie znaku dodawania -|-;
k. Św. Andrzeja ma postać
znaku mnożenia X; k. Św.
Antoniego podobny do lite-
ry"; k. papieski o 3 be-
leczkach poprzecznych co-
raz mniejszych ku górze;
k. patrjarszy ma dwie takież
beleczki; k. grecki ma tak-
ie dwie poprzeczne belecz-
ki, ale dolna jest ukośna;
k. maltański tem różny od
szwajcarskiego, że cztery
jego ramiona rozszerzają
się od środka ku końcom;
takiż k. wycięty z płótna
używa się do opatrunków
chirurgicznych; k. południo-
wy, gwiazdozbiór w postaci
krzyża widzialny na połu-
■dniowej półkuli nieba; k. a.
krzyżyk: dziesiątek lat; To-
warzystwo czerwonego krzyża
opiekuje się rannemi i cho-
remi wojownikami; Towa-
rzystwo białego krzyża broni
dziewcząt od handlarzy ży-
wym towarem; krzyżak, u-
czestnik kmcjat, krzyżo-
wiec; krzyżownik; rycerz
krzyżowy; członek zakonu
braci teutońskich; rul>el ce-
sarzowej Katarzyny; dtikat
z krzyżem królów francu-
skich; grosz z krzyżem e-
lektorów sahkich; <irążki,
głupki, spojone na krzyż;
lis, mający pręgę czarną
przez grzbiet aż do ogona
i drtigą poprzeczną przez
łopatki, łuszczak; sarna z ro-
gami na krzyż; duży pająk
krajowy z btałemi plamami
na odwłoku, ułolonemi w
kształcie krzyża (en uje pa-
jęczynę zawieszoną piono-
wo); krzyżowiec, krzyżownik,
uczestnik wojen krzyżo-
wych; mniejszy szybki sta-
tek wojenny do pływania
w różnych kierunkach, ce-
lem poszukiwania statków
nieprzyjacielskich a. obro-
ny własnych; 06. Krzyżak;
krzyżować, przybijać dv
krzyża; dręczyć, umartwiać:
zakładać na krzyż; h. /•.'
różne zwierzęta, rośki ; t -
go samego gatunkn w j-:;;
ulepszenia rasy gor.-ze; :
k. piany, psoć, plątać, wi-
kłać; k. się, rozchodzić się
(o drogach); żegnać się
krzyżem.
Krzyżmo of). Ctiryzmo.
Ksantofll 'g. barwnik żół-
ty, znajdujący się w rośli-
nach.
Ksantypa g. żona Sokra-
tesa słynna z kaprysów i
złośliwości; prten. jędza, zło-
śnica.
Ksenja oh. Kenja
Ksenofobja 'g. wstręt do
obczyzny i do cudzoziem-
ców.
Ksenomanja *g. skłonność
do obczyzny i do udzo-
ziemców.
Kseroma g. sncho.ść cho-
robliwa, wysychanie, chud-
nięcie chorobliwe.
Kseronetr *g. przyrząd do
ocenienia ubytku wagi skut-
kiem k.seromy.
Ksylofon *g. instrument
muzyczny, złożony z bele*
czek drewnianych, stopnio-
wanych co do wielkości, it-
łoźonych na słomie i ndo-
rzanyeh młoteczkami drew-
nianemi.
Ksylogliptyka *g. sztota
rzeźbien:& w^ drzewie.
Ksylograf 'g. drzeworyt-
nik.
Ksylografja 'g. sztnka lO-'
bienia drzeworytów, druko-
wanie drzeworj-tów, dnse
w orytnictwo.
Ksyloidyna g . materja
wybuchowy otrzymywaa;
działaniem stężonego k«
su azotnego na krochmal
na włókna drzewne.
Ksylolit *g. tafle z trc
cin drzewnych rozrobi:
nych z magnezytem, słoii
ce za materjał budowlan
bardzo twardy i ognii
115
Ksyst — Kurara
Kcyst g. kolumnada pod
dachem, która służyła za
mieJBcti ćwiczeń dla atle-
tów.
Kszatrja itind. drnga ka-
sta, kasta wojowników u In-
dusów wyznających brami-
nizm.
Kształt n. poBtać, posta-
wa, forma, figura, fason;
zarys; wyobrażenie, podo-
bieóstwo; k-y, części ciała
ludzkiego nagie a. zary-
sowujące się pomimo o-
dzieży; kształtny, zgrabny,
zręczny, foremny, nadobny;
kształtować, nadawać formę,
tworzyć, układać.
Ktytor g. [mir.\ kolator, o-
piekun kościoła a. klasztoru.
Kuan chifie. forteca.
Kub t., Kubik, bryła gieo-
metryczna ograniczona sze-
ściu kwadratami, sześcian,
kostka.
Kubań rum. (?) łapówka;
kubanista, łapownik.
Kubatura ni. obliczenie ob-
jętości brył.
Kubik oh. Kub; kublczny,
sześcienny; kubiczność, ob-
jętość czego, wyrażona w
miarach sześciennych, ku-
batura.
Kubrak n. surdut, kapota
z prostego sukna.
Kuc tuT. gatunek konia
małego wzrostu.
Kuch li. ob. Mtkuch.
Kuchenrejter n. pi»to1eł
z fabryki Kuchenreitera,
którego wyroby słynęły
z celności.
Kuchmistrz n. doskonały
kucharz; przełożony iiad
kuchnią.
Kucja, Kułja [mk.] wiecze-
rza w wigilję Bożego Na-
rodzenia; kaHza z maktiem
słodzonym, na tę wieczerzę
gotowana.
Kucowotoch, poddany tu-
recki narodowości rumuń-
skiej.
Kucza serb. namiot, sza-
łas, buda, więzienie, koza.
Kuczern. [r.j woźnica, fur-
man.
Kudra blr. łacha, jezi«fko.
Kufa n. wielka beoaka,
okseft; przen. Człowiek oty-
ły; pijak.
Kufel n. szklane naczynie
do picia, szczeg. piwa, szkla-
nica.
Kufer [«.J skrzynia do
rzeczy.
Kułlekie a. Kuficzne pismo
staroż. pismo arabskie (od
mi^ta Kufa* pod Bagda-
dem).
Kłigiel n. u Żydów legu-
mina pieczona.
Kuglarz ». pokazujący sztu-
ki, polegające na zręczno-
ści i szybkości; eskamoter;
sztukmistrz; prten. oszust,
krętacz,
Ktigle n. sztuczki kuglar-
skie; ob. Kugiel; kuglować,
pokazywali sztuki jak ku-
glarz; kręcić, matać, szach-
rować; dokazywać; pokazy-
wać figle, figlować, swa-
wolić.
Kujan/. [n] nicpoń, hultaj,
tchórz.
Kukła [czet.] lalka; ubiór
kobiecy na głowę.
Kukurbtta t. dynia.
Kulant ob. Coulanł.
Kulbaka tut. siodło o drew-
nianych szerokich łękach,
wyższe od zwyczajnego.
Kulebiaka [r.] pieróg pie-
czony, nadziewany siekaną
białą rybą.
Kullnar]a ł. sztuka ku-
charska.
Kulinarny ł. dotyczący sztu-
ki kucharskiej; kucheuny.
Kulis f/.] wyrobnik chiń-
ski a. indyjski.
Kulisa /. pośrednicy gieł-
dowi prywatni nieuznaui,
nie mający cbarakteru n-
.rzędowego, oraz k.orzy8ta-
^ący z ich pośrednictwa spe-
kulanci zawodowi; oh. Kulisy.
Kulisjer /. pośredniczący
na giełdzie, lecz nieupraw-
niony do tego.
Kulisy /. malowane ścia-
ny ruchome , stanowiące
boczne dekoracje sceny tea-
tralnej; za 4(-ami, skrycie;
oh. Kulis.
Kulmbachskle piwo, gatu-
nek piwa bawarskiego ciem-
nego (od miasta Kulmbach
w Bawarji).
Kulminacja ni. najwyższe
i najniższe położenie gwiaz-
dy w przejściu przez po-
łudnik, górowanie i doło-
wanie gwiazdy; chwila naj-
wyższego wzniesienia się;
I kulminacyjny punkt, punkt naj-
I wyższego wzniesienia się,
stopień najwyż.szego napię-
cia.
I Kuioar /. ob. Coulolr.
Kulomb, taka ilość elek-
tryczności, która, przepły-
wając w ciągu sekundy
przez przecięcie przewod-
jiika, wytwarza prąd o na-
tężeniu jednego ampera (od
nazwiska fizyka francuskie-
go Coulomb 17.S6— 180t)).
Kulpat^. obwiniony, oskar-
żony.
Kuisza [blr.] kość biodro-
wa, biodro.
Kult 1. część religijna, u-
bóstwianie; religja, wiara;
obrzędy religijne; zwyczaje.
Kultura t. ulepszona ho-
dowla roślin i zwierząt; po-
stępowa uprawa roli; uszla-
chetnienie obyczajów ludz-
kich, rozwój i nkształcouio
duchowe, oświata, cywili-
zacja; kulturalny, kulturny, do-
tyczący kultury, stanowiący
kulturę; oświecony, światły,
Kulturkampf n. walka prze-
ciw Kościołowi katolickie-
mu w Prusach, wprowadzo-
na przez Bismarka.
Kulturny ob. Kulturalny.
Kulłurłrltger ». dotl. sze-
rzycie! oświaty i cywiliza-
cji; nazwa, którą w swej
zarozumiałości nadają so-
bie Niemcy wśród innych
narodów, zwłaszcza w Ga-
licji i w Poznańskim.
Kultysta h. literat, używa-
jący stylu ciemnego, zawi-
łego a. napuszonego.
Kultywałor/. narzędzie rol-
nicze do spulchniania ziemi.
Kultywować /. uprawiać,
hodować; uszlachetniać.
Kuluar oi>. Coulolr.
Kułak [r.] (?) pięść zaciś-
nięta; uderzenie taką pię-
ścią; w Rosji chłop bogaty,
wyzyskujący innych chło-
pów, lichwiarz wiejski.
Kułan tur. osieł dziki; prze-
zwisko pogardliwe.
Kumberiand, rodzaj so.su na
zimno (od nazwiska angli-
ka Cumberland).
Kumple lit. wędlina, siyn-
ka wieprzowa (niegotowa-
na).
Kumoter t. kum.
Kumulacjant. nagromadze-
nie, połączenie, skupianie;
piastowanie naraz dwóch
urzędów.
Kumuiator ni. zbiornik.
Kumulować ł. łączyć, sku-
piać.
Kumys łat. napój musują-
cy, wyrabiany z fermentu-
jącego mleka klacijy.
Kundman n. stale kupują-
cy w jednym bandln, stały
odbiorca danego producenta.
Kundszaft n. świadectwo
rzemieślnicze; patent; kli-
jentela.
Kunigas /(<. książę litewski.
Kunikuł i. ściek, kanał
ściekowy.
Kunktacja t. zwlekanie, o-
ciąganie się, przedłużanie
układów.
Kunktator ł. rozmyślnie
zwlekający, ociągający się,
powolny w działaniu, na-
myślający się.
Kunktować t. zwłóczyć, po-
wolnie działać, przewlekać
sprawę.
Kunsthłndler n. handlujący
dziełami sztuki, głównie o-
brazami, sztychaini, rzeź-
bami; właściciel tak zwane-
go salonu sztuki.
Kunstkamer *. to samo co
muzeum (ob j.
KUnstler n. artysta.
Kunszt n. sztuka; umie-
jętność; rzemiosło; kunsz-
towny, wyrobiony z poczu-
ciem sztuki, artystyczny,
misterny, sztuczny.
Kunsztmistrz n. artysta,
sztukmistrz, kuglarz, magiL
Kunsziyk n. dzieło sztuki;
k-l zręczne sztuki gimna-
styczne; sztuczki, figle.
Kupała mlir. dawne obrzę-
dy pogańskie w noc św.
Jana; sobótka.
Kupi ob. Coupś.
Kupela t. tycielek z. po-
piołu kostnego, w którym
odbywa się kupelacja; ku-
peiować, dokonywać kupe-
lacji.
Kupelacja ni. wydzielanie
srebra i złota z aljaiów
przez stopienie ich z glejtą
w kupeli.
Kupido, Kupidyn t. w mi-
tologji rzymskiej bożek mi-
łości, amor, przedstawiany
w postaci skrzydlatego pa-
cholęcia z łukiem i strza-
łami.
Kupla n. godło górnicze;
młot i kilof na krzyż zło-
żone; pas, sprzączka u pasa.
Kupler ». stręczyciel nie-
rządu, rajfur, rufjan; kupler-
stwo, stręczenie w złej my-
śli, stręczenie do nierząd*,
rajfurstwo.
Kuplet /. zwrotka, piosen-
ki; w operetce piosenka tre-
ści wesołej i na ezasie, z po-
wtarzającemi się w każdej
zwrotce temi samemi wy-
razami; kuplecłsta, śpiewak
wykonywający kuplety.
Kuplong, Kuppelung n. przy^
rząd, łączący końce drągów,
dwu maszyn a. dwu części
maszyny, służy do przeno-
szenia ruchu z jednej ma-
szyny a. części maszyny
do drugiej.
Kuplować n. wiąza^, krę-
pować.
Kupolować ob. Kupelować.
Kupulowy piec od. Kepulak.
Kupon /. dowód procen-
towy, dołączany de papie-
rów wartościowych, za któ-
rego pi-zedstawieniom wła-
ściwa kasa wypłaca należ-
ny procent od tych papie-
rów; odcinek
Kupryt ni. czerwona ruda
miedziana.
Kur mir. (?) odra, żami-
ra (choroba zakaźna).
Kuracja l. leczenie; kura-
cyjny, leczniczy.
Kuracjusz nt. iart. ten, oo"
używa kuracji, szczególnie]
w miejscowości kąpielowej.
Kurant /. moneta w kraju
obieg mająca; brzęcząca mo-
neta, gotówka; śpiewka, ar-
ja, wydzwaniana przez gra-
jący zegar lub tabakierkę;
rodzaj tańca dawnego; ku-
rantowy towar,' towar po-
kupny, poszukiwany.
Kurara, zgęstniafjr sok ro-
ślin jadowityfth jiodzwrot-
nikowych, silna trucizna, u-,
żywana przez dzikich kra-
jowców Ameryki Południo-
wej do zatruwania strzał.
Kuratela — Kwadrat
UG
Kuratela M. upieką praw-
na, nadzór nrid osobą i jej
iiiaj^tkiem przez sąd usta-
nowiony, z powodu marno-
trawstwa, uraysłowoj cho-
roby i t p. przyczyn; przen.
nieproszona opieka i do/ór.
Kurat ł. ksiądz zawiadu-
jący parafją klasztorną.
Kurator ł. opiekun praw-
ny, ustanowiony przez sąd:
wyższy urządnik, strzegący
Interesów jakiej instytucji;
wyższy urzędnik, mający
nadzór nad zakładan)i nau-
kowemi w okręgu nauko-
wym; k. upadłości, opiekun
i zarządca majątku kupca
upadłego, przez prawo usta-
nowiony.
Kuratoria irł. włariza i biu^
ro kuratora okręgu nauko-
wego.
Kurałorjum irt. instytucja
opiekuńcza; k. trzeźwości,
instytucja, przeciwdziałają-
ca szerzeniu nią pijaństwa
wśród ludu przez zakłada-
nie łierbaciami, urządzanie
zabaw ludowych^ odczytów
i t. p.
Kurai /. odwaga, śmia-
łość.
Kurbet /. ob. Korwet.
Kurcgalop n. krótki galop
konia.
Kurdesz tur. ulubiona nie-
gdyś piosnka przy kielichu,
której każdą zwrotkę koń-
czyły wyrazy : „Kurdesz ,
kurdesz nad kurdeszamil"
Kurdygarda ob. Kordegarda.
Kurenda ł. okólnik, obieg-
nik, cyrkularz, list okólny.
Kurentny ł. [».] obiegowy,
kursujący, mający powodze-
nie, żądany.
Kureń, Kurzeń mir. chata
drewniana bez komina; le-
pianka w ziemię wkopana
z dachem z darni; namiot
kozacki; obóz kazacki; sze-
reg, złożony z 10-ciu ludzi,
stanowiący 50-tą część roty
kozackiej podług daw, orga-
nizacji; przen. pułk kozacki
(2000 ludzi).
kurę /. robić iar(. chodzić
w zaloty.
Kurfirst /t. dawniejszy ty-
tuł niektórych książąt nie-
mieckich, to samo po elek-
tor.
Kurgast h. ten, kto przy-
był leczyć się do miejsco-
wości leczniczych.
Kurhan tur. przedhistorycz-
na mogiła na stepach ukra-
ińskich, podolskich i t. d.;
kopiec, ręką ludzką usy-
pany.
Kurłiaus, Kursai k. w miej-
scowościach kąpielowych
gmach z salami do zabaw,
Koncertów i t. p.
Kurja ł. w starcz. Rzymie
nazwa klas, na które dzie-
liły się znakomite rody
rzymskie; miejsce obrad
patrycjuszów i posiedzeń
senatu; dwór papieski i
kolegjum kardynałów ; o -
krąg wyborczy; klasa wy-
borcza.
Kur|all$ta ni. -zwolennik
niegraniczonej władzy pa-
pieża w Kościble.
Kurjaine ł. wybory, wybo-
ry kurjami.
Kurier /. goniec; goniec
rządowy, wiozący depesze
lub rozkazy; tytuł czaso-
pism; pociąg kurjeriiki; ku-
rjerka, to samo co sztajn-
kiolerka; kobieta, przewo-
żąca tajne depesze; kurjer-
tki pociąg, najszybszy po-
ciąg kolejowy.
Kurjercug m. ob. Kurjerski
pociąg.
Kurjozum ob. Curioium.
Kurkuma ar. roślina z ro-
dziny imbierowatych, któ-
rej korzeń wysuszony, zwa-
ny cytuiar, używa się jako
lekarstwo; barwnik żółty
z tego korzenia, używany
w farbiarstwie, także w che-
mji do odróżnienia kwasów
od zasad, gdyż pod działa-
niem kwasów przybiera ko-
lor brunatny.
Kurllsta *. lista osób przy-
byłych do miejscowości
leczniczej.
Kuro jap. czarny.
Kurort n. uzdrowisko, miej-
scowość lecznicza tzczeg. w
Niemczech.
Kurować ł. leczyć.
Kurpie lii. łapcie, chodaki
plecione z łyka, kierpce.
Kurs ł. bieg, obieg; cena
obiegowa pieniędzy a. pa-
pierów wartościowych na
rynku handlowym albo na
giełdzie; program całorocz-
nego wykładu; wykład, o-
bejmujący całokształt jakiej
nauki; rok nauki w wyż-
szym zakładzie naukowym;
ogół studentów jednego kur-
su; zakład naukowy, w któ-
rym są wykłady jakiej nau-
ki (kursy handlowe, prawne
i t. p.); droga przebyta (np.
przez posłańca lub powóz
publiczny); prteit. kierunek
polityki jakiego państwa w
danej chwili.
Kursa! ob. Kurhaus.
Kursalon n. sala bawialna
w zakładach kąpielowych.
Kurscetel n. ceduła gieł-
dowa, wykazująca kurs pa-
pierów publicznych, akcji,
weksli , monet w danej
chwili.
- Kursistka ni. słuchaczka, u-
częszczająca na kursą uni-
wersyteckie, studentka.
Kursor t. posłaniec; woź-
ny, listonosz.
Kursorja ł. ob. Kurenda.
Kursoryczny ni. wykład ,
czytanie jakiej rzeczy nau-
kowej, nie przerywane ob-
jaśnieniami.
Kursować ł. być w ruchu,
w obiegu (o monecie); bie-
gać, jeździć, przebywać sta-
le jedną przestrzeń; krą-
żyć, obiegać, szerzyć się
(np. pogłoska). .
Kursywa (rt. druk jKKihy-
ły, podobny do pisma: kmr-
ij/wa.
Kurta ł. marynarka, spen-
cer, kusy surducik; pies ku-
sy, z podciętym ogonem,
szczególniej kundys; prten.
skroić komu kurtę, obić, o-
grać, pnsyczynić strat, po-
zbawić dochodu.
Kurtaksa n. opłata za po-
byt w miejscu leczniczym.
Kurtaż ob. Courtage.
Kurtjer ob. Courtler.
Kurtuazja /. wytworna, u-
przedzająca gi-zeczność, ry-
cerskość.
Kurłumwizum ob. Curtum
vlsum.
Kurtyna/, frontowa rucho-
ma zasłona sceny; wał, łą-
czący dwa bastjony; prten.
uchylić kurtyny, odkryć część
tajemnicy.
Kurtyzana /., Kurtyzanka,
zalotnica, nierządnica, (na
wyższym stanowisku).
Kurtyzować (ob. Kurte) ro-
bić kurtę, obcinać ogon psu;
anglizować konia.
Kurucze tcfg. powstańcy
węgierscy w różnych cza-
sach, walczący przeciw dy-
nastji Habsburskiej; szowi-
niści węgierscy.
Kurulne ł. krzesło, w daw.
Rzymie: siedzenie zaszczyt-
ne dla wysokich dostojni-
ków.
Kurwatura t. krzywizna;
pastorał.
Kurytarz ob. Korytarz.
Kurze SIchtn. tkurce zycht)
weksel krótkoterminowy.
Kurz und blindig n. (kurc
und bundych) krótko i wę-
złowato.
Kurzeń ob. Kureń.
Kusso abis. sproszkowane
kwiaty drzewka tegoż na-
zwiska, należącego do ró-
żowatych, rosnącego w A-
bisynji: lekarstwo na ta-
siemca.
Kustodja ł. straż; zaję-
cie kustosza, kustoszostwo;
jego kancelarja; szafka na
drogocenne przedmioty :
część prowincji zawiady-
wanej przez prowincjała.
Kustosz ł. w zakonach re-
guły Św. Franciszka prze-
łożony nad kilku klaszto-
rami, stanowiącemi kusto-
dję; kanonik, zarządzający
probostwem katedralnym;
■ urzędnik, pilnujący zbiorów
sztuki, zawiadujący bibijo-
teką i t. p.; u dołu stron-
nicy w dawnych książkach
drukowana pierwsza syla-
ba a. pierwszy wyraz, roz-
poczynający następną stron-
nicę; cyfry p«rzą.lkowe
(dawniej kolejne litery abe-
cadła), drukowane na pierw-
szej, niekiedy i na trzeciej
stronnicy każdego arkufcza,
inaczej: sygnatura.
Kusyna ni. proszek knssu
^o4.;— lekarstwo na solit^ra.
Kusz /. stawka w pze.
Kusza /. rodzaj łuku do
strzelania, naciąganego le-
warem; machina oblężnicza
do ciskania kamieni, bali-
sta; kusznik, kuszownłk, ten
00 strzela z kuszy.
Kuszci mtr. krzai, krzew.
Kuszetka /. kozetka, sof ka.
Kuśnierz n. rzemieślnik
podszywający ubranie fu
trem ze skór zwierzęcych.
Kuta n. habit, ubiór za-
konny.
Kuter a. jednomasztowy
statek nadbrzeżny i rybac-
ki, szybki i lekki; łódź
boczna okrętu wojennego.
Kutja *f). Kucja.
Kutiier n. kosmatość su-
kna, barchanu, jakiej ro-
śliny.
Kuwada ob. Couvade.
Kux, Kuks n. udział w przed-
siębierstwię gómiczem, w
kopalni.
Kuzyn /. krewny, powino-
waty. •
Kwacz n. (?) kij z nawią-
zaną szmatką; pędzel mu-
larski; zły pędzel; przen.
złe pióro do pisania.
Kwadra t. (pierwsza, o-
statnia): położenie księży-
ca względem ziemi, gdy
do połowy jest c^wietlony,
iunacja księżyca, następu-
jąca po nowiu a. po pełni;
ćwierć, czwórka; w grze
bilardowej uderzenie bili
tak, aby robiąc czworobok;
trzy razy uderzyła o bandę.
I(wadragiena /. odpust
czterdziestodniowy.
Kwadragiezyma /. wielki ^
post czterdziestodniowy ; j
niedziela palmowa a. kwiet- J
nia. y
Kwadrans t. czwarta częśó
godziny, 15 minut,
Kwadrant t. narzędzie a-
stronomiczne do oznacza-
nia położenia gwiazd: czwar-
ta część koła podzielona
na stopnie, opatrzona w ru-
chome pfzeziemiki i osa-
dzona na ścianie w pła.sz-
czyźnie południka przyrząd
do nadania elewacji arma-
cie.
Kwadrat /. czworokąt o 4
bokach równych i kątach i
prostych; druga potęga: ilo-
czyn z pomnożenia liczby
przez siebie; jednostka dru-
karska do obliczania szero-
kości i długości stronnic.
117
Kwadratura — Kwit
ma objetoSć cztei'ecU cy-
rer czyli 48 punktów; ma-
terjaf niiszy od czcionek,
do wypofniai.ia wierszy nie-
pełnych; k. magiczny, liczby,
nłożoue w tyleż wierszy
00 i rzędów, tak dobrane,
ie suma każdego wiersza,
każdego rz^du i każdej
przekątni jest jednakowa;
kwadratowy, czworoboczny,
mający pewnf^ miarę po-
wierzchni w kwadrat; k-e
miary, miary powierzchni.
Kwadratura t. odległośi^ od
siebie dwu ciał niebieskich
o czwartą częśó kola czyli
o 90°; k. koła, zadanie gieo-
meti"yczne, polegające na
znalezieniu sposobu nakre-
ślenia kwadratu, równego
powierzchnią danemu kołu;
przen. zagadnienie niemo-
żliwe do rozwiązania.
Kwadrować Ł przypadać,
stosować się, harmonizować
z czem, pasować, odpowiadać
Kwadrupla /. ilość po-
czwórna.
Kwadrupieł mI. welocyped
czterosiedzeniowy.
Kwadruplować i. brać po-
czwórnie (np. czwórnasób,
k. stawkę w grze, grać o
stawkę 4 razy większą niż
początkowo).
Kwadryga/. wóz starorzym-
ski, zaprzężony w czwórkę
koni.
Kwadryljon nł. 1,000 try-
Ijonów, liczba 1 z 15 ze-
rami.
Kwadryparłycja nł. podział
na cztery części.
Kwadrywjum ł. dawniejsze
szkoły, 'A których uczono
4-ch nauk; gieometrji, a-
rytmetyki, asti-onomji i
śpiewu.
Kwakier a. dosl. drżący;
sekta protestancka w An-
glji i Ameryce; przen. czło-
wiek czystych obyczajów.
Kwalifikacja M. uzdolnie-
nie, zdolność do sprawowa-
nia jakiego obowiązku; świa-
dectwo uzdolnienia; świa-
dectwo policyjne dla otrzy-
mania paszportu.
Kwalifikować śt{. oznaczać,
do jakiej kategorji kto lub
00 ma należeć; k. się, na-
dawać się, być odpowiednim.
Kwalitatywna M. analiza
chemiczna, wykazanie, jakie
pierwiastki chemiczne znaj-
dują się w danej próbce,
bez oznaczenia ich propor-
J cji i ilości; rozbiór che-
miczny jakościowy.
Kwantum ł. pewna ilość,
pewna .suma.
Kwantytaływna nł. analiza
chemiczna, rozbiór chemicz-
ny ilościowy, wykazanie, w
jakiej projłurcji pierwiastki
|3hemiczne wchodzą w zwią-
zek.
Kwarantanna ie. nakaz za-
trzyraywaniił w pewnej li-
nji granicznej okrętów, o-
8Ób lub zwierząt przyby-
łych z miejsc, dotkniętych
carazą; miejsce i czas, prze-
znaczony dla tego zatrzy-
mania.
Kwarc «. (?) minerał po-
spolity, będący caystą krze-
mionką.
Kwarciane wojsko {ob. Kwar-
ta) wojsko zacieknę, utrzy-
mywane z kwarty (czwar-
tej, ą właściwie piątej czę-
ści) dochodu z dóbr kró-
lewskich.
Kwarcyt ni. skała kwarco-
wa ziarnista, zbita.
Kwarglei n. zwyczajny ser
wiejski w małym formacie.
Kwarta ł. miara dla ciał
sypkich lub płynnych = '/^
garnca, litr; w mm. nazwa
czwartego tonu porządko-
wego od tonu zasadnicze-
go; wfechtunku: cięcie w
lewe ramię; w szkołach nie-
mieckich czwarta klasa; od-
bicie bili od trzech band
bilardu przed trafieniem
w cel zamierzony; w grze
w ramel-pikietę: sekwens
czterech kart od króla; w
daw. Polsce: dochód z kró-
lew.szczyzn, z którego u-
trzymywane było kwarciane
(ob.j wojsko.
Kwartał M. czwarta część
roku; dzielnica miasta; kwar-
talnik, pismo, wydawane raz
na kwartał.
Kwartant nł. księga for-
matu in ąuarto.
Kwarter a. jednostka wa-
gi, czwarta część dawnego
centnara angielskiego = 28
funtom avoirdupois, jednost-
ka miary zboża=8 buszlom
(oh. Bushel)=290 litrom.
Kwarteron h. dziecko eu-
ropejczyka i terceronki lub
odwrotnie.
Kwartet v>. utwór muzycz-
ny na 4 głosy lub na 4 in-
strumenty; 4 osoby, wyko-
nywające taki utwór; kwar-
tecis*a, muzyk, należący do
kwartetu,gry wający w kwar-
tecie.
Kwarłjer /. poddanie się
załogi fortecznej z prawem
wolnego wyjścia.
Kwart-major, w grze w
rumel-pikietę sekwens czte-
rech kart jednej maści, od
asa.
Kwarto ob. In guarto.
Kwart- sekstowy akord, w
muz. akord złożony z nuty
dolnej, jej kwarty i seksty.
Kwasja »/. gorzknia le-
kai-ska, drzewo, r?'snące w
Brazylii , którego gorzka
kora jest używana jako lek.
Kwasi n. kutas, frendzla.
Kwatera [/.] mieszkanie
ncteg. wojskowego; leże woj-
skowe; działka w ogrodzie;
część okna objęta jedną ra-
mą; kwaterować, rozmiesz-
czać (wojsko) po kwaterach;
mieszkać; k. się, wprowa-
dzać się, sadowić się; kwa-
terunek, obowiązek dawania
wojsku kwatery, podatek
kwaterunkowy; kwaterunko-
we, podatek na mieszkania
dla wojska.
Kwaterka ł. czwarta część
kwarty.
Kw.!itermistrz n. oficer a.
m'zędiiik, zajmujący się roz-
kwaterowaniem wojska, gie-
nerał k., wyższy oficer
sztabu głównego, zawiadu-
jący rozmieszczeniem woj-
ska.
Kwaternjony nł. gałąź ma-
tematyki, rachunek niezwy-
kle doniosły i nogólniający,
obmyślony przez Hamilto-
na z Dublinu.
Kwaterno ir. w loterji licz-
bowej czterynumery, razem
wzięte i razem z koła wy-
ciągnięte; w grze w lote-
ryjkę: ozteiy liczby w jed-
nym rzędzie nakryte.
Kwatr w. zaprząg cztero-
konny.
Kwatrino 1. dawna mie-
dziana moneta rzymska=»/i
grosza.
Kwazymodo ob. Ouasimodo.
Kwef /. zasłona twarzy,
używana przez kobiety mu-
zułmaósMe; woal; kweflć,
osłaniać twarz kwefem.
Kwerela Ł zażalenie, skar-
ga do sądu grodzkiego, spra-
wa.
Kwerenda ł. poszukiwanie;
szperanie (w aktach, w ar-
chiwach).
Kweres nł. zamieszanie,
kłopot; śledztwo.
Kwerymonja iri. zażalenie,
skarga.
Kwesta M. zbieranie jał-
mużny na biednych a. na
klasztor; to co zebrano,
kwestując; kwestarz, braci-
szek zakonny, kwestujący
na utrzymanie klasztoru;
kwestarka, zbierająca jał-
mużnę po domach lub w
kościele.
Kwestja ł. pytanie, zada-
nie do rozwiązania, do roz-
strzygnięcia; wątpliwość;
trudność; przeszkoda; spra-
wa; k. gabinetowa, sprawa,
której rozstrzygnięcie nie-
zgodne z żądaniem mini-
strów spowoduje podanie
się ich do dymisji; k. for-
malna, dotycząca sposobu
traktowania spraw; k. mery-
toryczna, dotycząca treści
sprawy rcłzwaźanej; wziąć
kogo na kwestję, badać, pod-
dać badaniu.
Kwestjonarjusz nł. szcze-
gółowy spis pytań, doty-
czących jakiej sprawy, ro«-
syłany zwykle ludziom kom-
petentnym dla pozyskania
wyjaśnień.
Kwestjonować M. wypy-
tywać; podawać w wątpli-
wość.
Kwestor /. tytuł urzędni-
ka skarbowego w dawnym
Rzymie; w uniwersytecie
urzędnik do pobierania o-
płat za kolegja.
Kwestować trk chodzić a.
jeździć po kweście; zbierać
dobrowolne datki na ubo-
gich, na zakłady dobroczyn-
ne, na kościół, klasztor i t. p.
Kwestura ł. biuro do przyj-
mowania opłat w uniwer-
sytecie; członkowie korpo-
racji parlamentarnej zajmu-
jącej się sprawami kasowe-
mi; urząd kwestora.
Kwietyzm of>. Kwjetyzm.
Kwindecemwir Ł kapłan
rzymski, czuwający nad
księgami sybillińsluemi i
igrzyskami sekularnemi.
Kwindecz tr. dawna gra w
karty.
Kwinkunks ob. Quincunx.
Kwinkwenjum ob. Quinque-
nium.
Kwinta Ł piąta klasa w
szkołach; piąta częió; pią-
ty ton od tonu głównego
w gamie djatonicznej; naj-
wyższy ton skrzj^pcowy,
struna skrzypcowa E; w ru-
mel-pikiecie sekwens pię-
ciu kart; spuścić nos na k-ę,
spokornieć, stracić na fan-
tazji, stracić rezon.
Kwintal /. francuski cent-
nar handlowy = 100 kilo-
gramom.
Kwinterno v. wygrana w
loteryjce, w loterji liczbo-
wej na pięć numerów, . ',zem
postawionych i razem z ko-
ła wyciągniętych.
Kwinteron h. mieszaniec
z człowieka białego i kwar-
tę rona.
Kwintesencja /. najgłów-
niejsza, najistotniejsza treść
rzeczy.
Kwintet «•. utwór muzycz-
ny na 5 głosów lub na 6
instrumentów.
Kwintsekstowy akord,w muz.
akord złożony z ntity dolnej,
jej tercji, kwinty i seksty.
Kwintyijon nł. 1000 kwa-
dryljonów; liczba 1 z 18
zerami.
Kwirl n. kołatka, mątew-
ka, narzędzie kuchenne do
rozbijania i mieszania mle-
ka, piany i t. p.
Kwiryci^. zaszczytna nazwa
ludu rzymskiego względnie
do jego praw obywutelskich.
Kwirynał t. pałac królew-
ski w Rzymie, dawniej jia-
pieski; prten. dwór włoski.
Kwit irt. pińmienne po-
świadczenie z odbioru pie-
niędzy, paczki i t. p.; re-
Kwitarjusz — Lakoniczny
118
wers, zobowiązanie piśmien-
ne spłaty pożyczki; kwita,
już dosyć! już rachunki wy-
równane; odwet; grać na
kwitę, ffrać o cały rezultat
gier poprzednich a. gry po-
przedniej; kwitować, wyda-
wać kwit na dowód odbioru
należności; iron. k. z czego,
woale nie chcieć czego; k.
st$ z kim, wyrównywać wza-
jemne rachunki, należności.
Kwitarjusz nt. księga do
wycinania kwitów; księga
pokwitowań.
Kwjetacja ^l. uspokojenie.
Kwjetysta «ł. zwolennik fi-
lozofii ukojenia.
Kwjetyzm nł. dążenie do
osiągnięcia spokoju, jako
najwyższego celu życia,
przez zatopienie się bez-
cztnne w rozmyślaniach
religijnych, a. abstrakcyj-
nych, -a. estetycznych; obo-
jętność, filisterstwo.
Kwodllbet ob. Quodlibet.
Kwota śrł. pewna ilość
pieniędzy.
Kyanometr vb. Cyjanometr.
KyiUtyka *g. sztuka cho-
dzenia na głowie i na rę-
kach.
Kynografja *g. opis psów.
Kyrie eietson! g. Panie,
zmiłuj się nad nami!
L.
Ł. skr. LeK (06./, tkr. Liber
{ob.); tir. Litr (oh.).
L. liczba rzymska=50.
L. a. tkr. Legę artis, na
receptach: według przepi-
su sztulu (farmaceutycz-
nej).
Laba n. święto, odpoczy-
nek, próżnowanie; przyjem-
ność, uciecha, zabawa.
Labarum -t. proporzec sta-
roż. rzymski ; ko.sztowny
sztandar Kon.stantyna ^'r,
monogram, złożony z grec-
kich liter X. P, oznaczają-
ce imię Chrystusa; przen.
godło, pod którym ktoś wal-
czy, święte dla niego.
Laber, Labry «. ozdoba w
około czego, obwódka, bra-
mowanie; ozdoby "kwieciste;
floresy, wychodzące z pod
hełmu, otaczające tarczę
herbową.
LaAerdan «. iwieże, solo-
ne 'mięso wątłusza.
Latiales ł. spółgłoski war-
gowe (b, p, w, f, m).
Labirynt g, w starożytno-
ści nazwa budowli z jed-
nym wejściem, zawierają-
cych mnóstwo sal i krę-
tych korytarzy; w anato-
mji: wewnętrzna część u-
cha, błędnik; w ogrodnic-
twie: gaik ze sztucznie po-
wikłanemi ścieżkami; przen.
sprawa lub rzecz bardzo
zawikłana, niejasność, za-
męt.
Labiryntodont *g. źabojasz-
ozur, płaz zaginiony.
Labjalny ł. wargowy.
Laborant t. pracujący w
laboratorjach naukowych ;
posługacz w aptece.
Laboratorium ł. pracownia
do wykonywania rozmai-
tych czynności naukowych,
doświadczeń, badań fizycz-
nych, chemicznych, tech-
nicznych i t. p.; w wojsku:
warsztat do przysposabia-
nia amanicji.
Ljibor łmprobus i. praca
niestrudzona; I. (1.) omnia
vincit, praca (niestrudzona)
wszystko przezwycięża.
^ Labować, L. się n. rozko-
szować się; dogadzać sobie,
używać, posilać się.
Labrador h. rolnik.
Labrador, minerał, spat
polny sodowo-wapienny, by-
wa bezbarwny a. pięknie
zabarwiony: używa się do
pierścionków, spinek i t. p.
(od nazwy krainy).
Labrować ł. zdobić, brze-
gi, bramować, ozdabiać tar-
czę herbową herbami.
Labai /. pogardliwa nazwa
księdza, zwłaszcza Francu-
za (z l'abbf).
Lac /. (lak) jezioro.
Lacema t. u starożytnych
Rzymian płaszcz z kaptu-
rem.
Lacliesii oh. Parki.
Lachons le mot /. (laną
U mo) powiedzmy ten przy-
kry wyraz, nazwijmy (kogo
a. co) po imieniu, jak za-
sługuje, nie owijając w ba-
Lacls /. (łasi) dotł. siatka;
tkanina siatkowata półjed-
wabna.
Lacrima Christ! ł. dotł.
„łza Chrystusa"; delikatne
wino rosnące w połud. Wło-
szech.
Lacrimoso, Lagrimoso tr.
w OTMZ. -żałośnie, łzawo, bo-
leśnie.
La crKigue est aisje et
Part est difficile lia Iritik
e tezę e lar e dt/istl} f kry-
tyka jest łatwa, lecz sztuka
tnidna.
Lactobacillus ni. bacyl, po-
wodujący zsiadanie się mle-
ka.
Lactus soi:te łua vłvas sa-
plenter t. będziesz żyć mą-
drze gdy będziesz zadowo-
lony z losu twego.
Lada n. skrzynia kasowa;
kasa cechowa; stół sklepo-
wy, kontiłar; sŁrzynkia do
rznięcia sieczki; skrzynia
do zboża w młynie.
Ladenhliterit. towar, oddcw-
na w sklepie na półkach sto-
jący, nie idący, ciężko się
sprzedający.
Ladra n. łachmany; skóra
do pompy; ladrowanie, 0-
krycie zbrojne, pancerz,
zbroja.
Lady a. (ledi) pani, dama
wyższego stanu w Anglji.
Laetare 1. Uoil. raduj się:
nazwa czwartej niedzieli
postu.
Lafa pert. płaca miesięcz-
na a. 'roczna, żołd, pensja.
La faim chasse le loup dn
bois /. (ia ff szat ió lu dii
bila) głód wygania wilka
z lasu; przen. konieczność
zmusza człowieka nieraz do
czynienia tego, co mu się
niepodoba.
Lag V. (?) błoto, moczar,
sapowisko.
La gardę meurt et ne se rend
pas /. (la gard mór e no to
rt^ pa) gwardja umiera anie
poddaje się — słynna odpo-
wiedź Cambronne'a, gdy pod
"Waterloo wezwano gwardję,
żeby się poddała.
Lagerbuch n. księga skła-
dowa, wykazująca ilość to-
waru.
Lagier n. osad, formujący
się w beczce przy fermen-
tacji irina; roztwór solny,
w którym trzymają śledzie;
skład (towarów); obóz.
Lago n>. jezioro.
La grandę nation /. (la
grc^d natjąi dotł. wielki na-
ród, szydercza nazwa da-
wana Francuzom.
Lagrowe piwo, piwo wy-
stałe,' leżak; I. szkło, grub-
sze szkło wyrobione z lep-
szej masy szklanej, używa-
ne na szyby (ob. Lagier).
Laguna tr. płytki mo-
czar, a. jezioro ciągnące
się wzdłuż brzegu morza
tam, gdzie większa rzeka
ma ujście, tworząc ławice
i mielizny (jak w "Wenecji);
jezioro wewnątrz atolu.
Laicyzacja nł. usunięcie ja-
kiej inftytucji z pod zarzą-
du duchowieństwa.
Laik g.-l. braciszek zakon-
ny spełniający obowiązki
niższego rzędu w klaszto-
rze katolickim, nie mający
wyż.szych święceń; prten.
człowiek nieobeznany z ja-
ką nauką liib sztuką, nie-
rzeczoznawca.
Łałrd t2ioc. (lerd) więk-
szy właściciel w Szkooji,
lord.
lais, Lalsa/. [«.] w staro
francu.«tiej i staro-angiel-
skiej poezji sazwa pieśni
lirycznych, opisujących a.
epicinych; śpiewanie pray
dfwi^ku instrumentów ctjfu-
nowych (najbardziej rozpo-
wszechnione we Francji w
12 wieku, zarzucone w
16-ym).
Lalttez faire, laittez pas-
ser /. lUte /tr, lete patej
formuła ekonomistów, żą-
dających wolnoś';! pracy i
swobody konkurencji bez
interwencji pańbtwa; swo-
boda działania.
Laibik n. mundur wojsko-
wy ; kaftanik, stanik ko-
biecy.
Lak peri. [k.J stopiona
mieszanina różnych żywic
z dodatkiem proszków pach-
nących, robiona w pałecz-
kach do pieczętowania; ro-
ślina ozdobna z rodziny
krzyżowych; lakować, pie-
czętować, zalepiać lakiem,
pokrywać lakiem.
Laka ar. [tri.] mieszanina
jakiego barwnika z glinką,
solami cynowemi i innemi
substancjami, służąca do wy-
robu przezroczystych farb,
używanych do la-serunku,
dofarbowania tkanin i t. p.;
guma żywicina z Indji
Wschodnich, czerwonawo-
brunatna, jasna i przezro-
czysta;piękny werniks chiń-
ski.
Laka n. kałuża, gnojówka.
Laka, miara liczebna su-
kna=24 łokciom.
Lakę a. (leki jezioro.
Lakier (06. Lakierować) roz-
twór żywicy w terpentynie
a. w spirytusie, nadający
przedmiotom połysk i za-
bezfiieczający od wilgoci
(różni się od werniksu bra-
kiem pokostu).
Lakierować n. powlekać la-
kierem; lakiernik, rzemieśl-
nik, zajmujący sięlakierowa-
niem.
Lakistów szkoła poetycka,
inaczej: szkoła jeziorow-
c6w, powstała w Anglji na
początku 19 w., nadała kie-
runek naturalności co do
wyi'ażeń i wyboru tematów
(od poetów Wordsworth'a,
Coleridge'a i Southey 'a, któ-
rzy się osiedlili nad je-
ziorami hrabstw Westmo-
relnnd 1 Cumberland.
Lakmus n. niebieski barw-
nik roślinny; lakmusowy pa-
pier. pai>ierek, nitfyoony lak-
musem, d'' rozpoiinawania
kwasów, w których przy-
biera barwę czerwoną, i do
zasad, w ktur\ch odzysku-
je barwę niebieską, używa-
ny w doświadczeniach che-
micznych.
Lakolity 'g. skały wybu-
chowe, wtłoczone międay
warstwy osadowe.
Lakoniczny g. krćitki wę-
złowaty. zwięzły a dos-id-
ny; lakonicznoćć oii. Laka--
nlzm.
119
Lakonizm — Lapilli
Lakonizin g. sposób zwię-
złego a jędrnego wypowia-
dania myńii.
Lakrymatorjum irt. mała
urna do łez, łzawnica.
taksacja irł. biugunka,
rozwolnienie, djarJH.
Laktans t. lekarstwo, wy-
wołujące rozwolnienie.
Laktacja ni . karmienie
■ piersią.
Lakłelna nt. wyciąg, za-
wierający pożywne pier-
wiastki mleka.
Laktobacylina ni. prepa-
rat Miecznikowa, współcz.
uczonego; dodany do mleka
powoduje zsiadanie się (uh.
Lactobacillus) i ma czynić je
skutecznym przeciw zgrzy-
białości przedwczesnej.
Laktobułyrometr, Laktoskop
ni. przyrząd do oznacza-
nia tłustości mleka.
Laktometr, Laktodensymetr
ni. przyrząd do mierzenia
gęstości mleka, probierz.
Lakłoprcteina ni. proteina
zawarta w mleku.
Laktoza ni. odmiana cu-
ki-u, zawarta w mleku, cu-
kier mleczny.
Laktuka t. gatunek sałaty.
Laktyna ni. gatunek mąki
do żywienia młodego in-
wentarza.
La lamę use le fourreau /.
(la lam uz 15 Juro) dosl. klin-
ga zużywa pocłiwę; przen.
wytężona praca umysłu ,
nei"wów zużywa człowie-
ka, skraca jego życie.
Lama /. tkanina przety-
kana złotem a. srebrem.
Lama peruw. [h.\ zwierzę
racicowe o długiej szyi i
pięknej wełnie; tkanina weł-
niana z tego zwierzęcia.
■ Lama ti/beł. kapłan mofi-
golski Buddy.
Lamaizm, Lamizni ni. sekta
buddyjska w Tybecie, któ-
rej arcykapłanem jest Da-
lajlama.
Lambdacyzm y. błędne wy-
mawianie / zamiast r (np.
lobak zam. robak).
Lambinować /. ślęczeć nad
ozem, zanadto się mozolić.
Lambrekin /. krótkie u-
dra|)0wanie firanki u drzwi
i okien, zwykle z ciężkie-
go matei-jału; w hei-aldyce;
ozdoby około hełmu, labry.
Lamela ł. <ńenka płytka.
Lament Ł płacz, narzeka-
•nie.
Lamentabile ł. w muz. ża-
łośnie.
Lamentacja ł. skarga, uża-
lanie się; pieśni Jeremja-
szowe, śpiewane w koście-
le katolickim w ostatnie 3
dni W. tygodnia.
Lamentować ł. żalić się,
biadać, skarżyć się, nai-ze-
kać.
La mer i boire /. (la mer
a hiutr) dosl. morze do wy-
picia: zadanie arcytrudne,
zawiłe.
Lamety /. cięte prążki
z cienkiej blachy cynkowej,
używanej do ozdoby choi-
nek na Boże Narodzenie.
Laminować /. walcować
blachę, aby była ci«nką;
walcować żelazo na sztaby.
Lamizm ob. Lamaizm.
Lamować (ob. Lama) ob-
szywać czym brzegi ma-
terjałn, bramować.
Lampa g. [Ł] bezpieczeA
«twa, I. Davy'eg«, lampa gór-
nicza, tak urządzona, że od
niej nie zapalą się gazy w
kopalni; i. Arganda, lampa
z okrągłym knotem, we-
wnątrz pustym, w której po-
wietrze, wprowadzane przez
rurkę, wzmacnia siłę pło-
mienia.
Lampadacja irt. palenie po-
deszew lampami przy tor-
turach.
Lampadarius f. podstawa
do lampy podobna do kan-
delabru.
Lampart t. wielki kot afry-
kański centkowany, przen.
łobuz, birbant, hulaka, roz-
pustnik.
Lampas /. pas odmien-
nego koloru u czapki, spo-
dni a. kołnierza, u ściany;
szlak.
Lamperja /. wyłożenie dol-
nej części ściany deskami,
betonem, marmurem a. po-
malowanie jej ciemniejszą
farbą aniżeli ściana.
Lampjon /. lampka a. la-
tarnia papierowa do ilumi-
nacji.
Lampreda, Lampreta Ł ry-
ba minóg.
Lamprolonja *g. czystość
głosu, głos wyraźny, dale-
konośny.
Lamprometr *g. przyrząd
do mierzenia światła.
Lamus n. przy większych
dworach domek murowany,
zabezpieczony od ognia, słu-
żący do przechowywania
cenniejszych przedmiotów,
magazyn , skarbiec ; tron,
skład starych rupieci, ru-
pieciarnia.
Lana caprina i, „kozia
wełna"; oh. De lana caprina.
Lanca ł. [».] drążek z(
stalowym szpicem, ułańska
pika z chorągiewką.
Lancet /. nożyk składany
obosieczny do operacji chi-
rurgicznych.
L'aacetre c'e»t mol /. rta"-
telr sn mu3.) dosl. przodek
to ja! — ja sam stworzyłem
sobie imię, stanowisko, nie
odzieczyłem tego po przod-
kach.
Lanciar /. (Wije) oh. Lan-
sjer.
Lancknechł n. dawny żoł-
nierz zaciężny w Niem-
czech, uzbrojony halabardą,
spisą lub mieczem; gra ha-
zardowna w karty, djabe-
łek.
Land n. kraj.
Landamman n. prezydent
kantonu w Szwajcarji.
.Landara n. duży ciężki
powóz podróżny, stara ka-
reta.
Landau /. (l^do) rodzaj
powozu o jednakowo szero-
kich siedzeniach przednich
i tylnych, z budą, rozkłada-
jącą się naprzód i w tył.
Landgraf »i. dawny ty+uł
niektórych książąt udziel- \
nych w Niemczech.
Land-Jobber a. (lend-diob-
ber) przemysłowiec, speku-
lujący posiadłościami ziem-
skiemi tzczeg. w Ameryce
Półn.
Land-League a. (lend ' lig)
stronnictwo utworzone
przez Michała Dawitta w
r. 1879 i zorganizowane
przez Parnella, domagające
się uwłaszczenia chłopów I
irlandzkich.
LSndler n. powolny walc I
tyrolski. . j
Landlord a. właściciel dóbr.
ziemskich w Anglji.
Landmistrz ». Wielki mistrz
krzyżacki. j
Lando ob. Landau.
Landrat n. naczelnik po-
wiatu w Prusiech; rada o-
kręgowa w Bawarji.
Landrecht n. ustawa praw
cywilnych, wprowadzona d.
1 czerwca 1794 r. do ziem
odpadłych pod panowanie
pruskie po rozbiorze Pol-
ski.
Landsknecłit ob. Lancknecht.
Landsman n. ziomek; kra-
jowiec.
Landsting, Landtbig duńs.
zgromadzenie narodowe, iz-
ba poselska w państwach
skand yna wskich.
LaHdtzaft n. krajobraz, pej-
zaż.
Landszafta n. towarzystwo
kredytowe ziemskie w Pru-
siech.
Landszep n. ławnik, sę-
dzia gminny.
Landszturm n. pospolite ru-
szenie w Niemczech, woj-
sko zapasowe, nielinjowe.
Landwera n. wojsko, zło-
żone z ludzi, którzy pra--
wom wyznaczony czas w
wojsku linjowym przesłu-
żyli; rezerwa, obrona kra-
jowa w Niemczech.
Landy /. błotniste i jiia-
szczyste wydmy nadmor-
skie we Francji nad zato-
ką Oaskońską.
Langieta/. frezka, falban-
ka, garnirowanie u czep-
kóW i kołnierzyków dam-
gkioli.
Langue d'oc /. (Ia*g d»l)
narzecze południowo^ran-
cuskie czyli prowansal -
skie.
Langue d'ofl /. (Wg d»ji
narzecze północno-francu-
skie, któro stało się domi-
nującym we Francji
Langue-yerte /. (Wg^teert)
pewien rodzaj sztucznego
języka; żargon, szwargot.
Langutła irł. Bkorapiał
jadalny, pospolity W morze
Śródziemnym.
Lanista t. szermierz, naa-|
czyciel gladjatorów.
Lankattra szkoła, szkoła
początkowa wzajemnego n-
czenia (dzieci młodszych
przez starsze) (Józef Lan-
caster r. 1805 w Londy«ie
wprowadził nauczanie wta-
jemne metodą Bella).
Lankastrówka, fuzja my-
śliwska, odtylcowa (od na-
zwiska wynalazcy -Anglika
Lancaster około 1850 r.).
Lanolina ni. tłuszcz z weł-
ny owczej; delikatna, <i€-
zynfekująca maść z tego
tłuszczu.
Lansada tr. łukowaty skol
konia; l-y, podrygi, pod- .
skoki.
Lansjer /. ułan; taniec
francuski z 5 figurami, w
rodzaju kontredansa; muzy-
ka do niego.
Lamować/, puszczać, rzn- .
cać, wprowadzić w świati
w modę.
Lanszaft ob Landszaft.
Laokoon, kapłan trojań-
ski, którego z. synami zdu-
siły dwa węże, zesłane przez
gniewnąHinerwę; L-a grupa,
słynna rzeźba, znalezio-
na 1506 r. blizko Ezymu.
przedstawiająca ową śmier-
telną L-a walkę z wężami;
L-a sploty, stosunki a. uczu-
cia coraz przykrzejsze, z któ-
rych iiie można się wyplą-
tać.
La«kracja g. panowanie
ludu
Lae-tse, twórca religji Tao
w Chinach (r. 6<X) przed
Chr.).
Lapaija n. drobnostki, ba-
gatelo.
Laparatomja *g. cięcie ce-
sarskie, otwarcie chirurgicz.
j.'imy brzusznej (przy poro-
dzie).
Lapidarny ł. na kamiisn-in
rzeźbiony a. wyryty; I. styl,
krótki, zwięzły sposób pi-
sania a. mówienia; l-e pismo,
rodzaj druku, używany w
tytułach, w którym litery
o białych brzegach naśla-
dują wypukłość.
Lapides ciamabunt ł. ka-
mienie Wołać będą! (będą
się skarżyły).
LapliiI 1. porowate kamy-
ki, pochodzące z wyi'zuco-
Lapis — Lazaryści
120
nych przy wybucha walka-
nn kropel lawy, zakrzep-
łych w powietrzu.
Łtylni. tłoMł. kamień; I. a.
L Maniailt, kamień piekiel-
ny, azotan srebra; I. lazuli,
lumień lazurowy, z które-
go przygotowuje się farba
niebieska, lazolit; I. lapisowy
iwłor, kolor jasno-liljowy;
I. •ffeiułoais et petra ican-
dali, kamień obrazy i zgor-
gsenia; lapisować, przypalać
l^isem (azotanem srebra).
Lapitowie, pierwotni, na-
półbajeozni mieszkańcy Te-
8alji( północnej Grecji); wal-
ki ich z centaurami są przed-
miotem niektórych starożyt-
nych rzeźb greckich.
Lappetit went en mangeant
_/. {uipeii w}( <a" nuPia") je-
dząc, nabiera się apetytu;
nie wierz gębie, aż położysz
na zębie; przen. kto już ma
dnio, olłce mieć więcej.
La propriite c'est le vol /.
■f/« proprjeU se Id wol) włas-
ność jest kradzieżą — zasa-
da komunizmu, wypowie-
dziari'i'przezProudhomme'a.
Laps oA. Lapsiis.
Lapsiis t. omyłka, błąd;
termin, po za który coś
przepada; I. calami, błąd
pióra; L lingiiae, błąd, popeł-
niony w mowie; I. memoriae,
Uąd pamięci; lapsu tempo-
rii, z czasem.
Laraije 1. święta rzym-
sJde na cześć larów.
LareBdegra/.,(Ła reine de
Hongrie), rodzaj wody ko-,
lońskiej.
Larga nam {. doMł. szero-
ką ręką: hojnie, szczodrze.
Larghetto tr. w muz. tro-
chę zwolna, dość wolno.
LargiMZia tr. fUrgecaJ nad-
miar, zbyt wielki kredyt
udzielony komuś.
Larg* tr. zwolna: I. assal,
bardzo wolno, uroczyście.
Lari fari ». niedorzecz-
ność, brednie, głupstwa ,
tere-fere.
Larweiant /. płaksa, maz-
gaj-
Lmn /. alarm, popłoch.
wrzawa,trwoga, sygnał zwo-
^w^y P*^ ^'^^ > ^^^ 1
krzyk.
Larwa t. poczwarka owa-
du; stra.';zna maska; po-
czwara, straszydło, widmo.
Lary /. u Rzymian dusze
zmarłych przodków ; bó-
stwa, opiekujące się rodzi-
ną, domem; i. i penały, pneit.
ognisko domowe.
LaryiigitłS *l. zapalenie
krtani.
Ła ryg e i e g *g. lekarz spe-
cjalista chorób krtani.
Laryngatogia *g. część me-
dycyny, zajmująca się cho-
robami krtani i drógodde-
chowyoh.
Laryngoskop 'g. zwieroia-
dełko, t. j. wziernik do ba-
dania krtani.
Laryngełom|a *g. operacyj-
ne przecięcie krtapi dla
do{irowadzenia powietrza do
płuc.
Larynz g. krtań.
La tauce falt manger I*
polsson /. fla tot fe mi^ie
tó puatą) dott. dla sosu zja-
da się rybę (choćby lichą):
przyjmujemy i przykrość
dla okoliczności pożąda -
nych.
Lasciate ogni sperenza voi
cb'entrate w. dtuzale ońji tpe-
ranca woi keniratfj porzuć-
cie wszelką nadzieję, któ-
rzy tu wchodzicie (napis
nad piekłem w „Boskiej ko-
medji" Dantego).
Laserować n. powlekać
malowidło farbą przezro-
czystą.
Laserunek «. powlekanie
rozrzedzoną farbą podma-
lowanego gruntu (na płót-
nie, drzewie i t. p.) tak, iżby
spodnia farba przeglądała.
Lasować n. wapno, gasić
wapno, mieszać wapno pa-
lone z wodą.
Lasso /., Lazo h. długi rze-
mień z kulą na końcu, do
chwytania koni dzikich i
innych zwierząt.
Lastadie [».], Lastagie,
fracht okrętowy.
LSstIge AusISnder n. doił-
uciążliwi cudzoziemcy: cu-
dzoziemcy, których policja
pruska wydala z kraju, naj-
częściej dlatego, że są Po-
lakami.
Last not least a. (las not
U*t) ostatni, ale nie najgor-
szy.
Lasza n. łubek, sztabka
żelazna łącząca szyny ko-
lei żelaznej.
Lat rir.HLatituda {ohj.
Lałanja 1. roślina krasło-
nica, gatunek palmy.
Latarnia t. czamoksięzka
a. magiczna, przyrząd do
rzucania obrazu oświetlo-
nego na ekran, powiększo-
nego za pomocą szkieł.
Latencja ł. utajenie.
Latens 1. ukryty, utajony.
Lateralny 1. boczny, po-
boczny, postronny.
Laterować 1. zliczać cyfry
jednej stronnicy i sumę ich
przenosić na następną.
Latet anguis in herb\i ł.
doił. kryje się wąż w tra-
wie: w tym się kryje coś
niebezpiecznego.
Latifundla i. wielkie do-
bra ziemskie.
Latiklawa ł. toga rzym-
ska z szerokim szlakiem
purpurowym.
Latituda i. szerokość gieo-
graficzna; skr. laŁ
Latltttdynarliisze i. stronnic-
two wolnomyślne w Koście-
le episkopalnym angielskim
w 2-ej połowie XVII wie-
ku, swobodniej tłóma<;zące
dogmaty kościelne sporne.
Latomja g. łomy kamie-
nia; więzienie w łomach
kamiennych; wolnomular-
stwo.
Latra «. wóz do gnoju,
gnojownica.
Latrja g. ubóstwianie.
Latryna ł. dół na ekskre-
menty, wychodek.
Latus ł. w księgach ra-
chunkowych suma do prze-
niesienia z jednej'stronni-
cy na drugą; latusować oi.
Laterować.
Latus per se i. suma z jed-
nej stronicy.
Latynlsta irł. znawca ję-
zyka łacińskiego i litera-
tury rzymskiej.
Latynizm ni. zwrot mowy,
właściwy językowi łaciń-
skiemu; wyznanie rzym-
sko-katolickie.
Lałynizować irt. złacin-
niać, nadawać zwrot a.,cha-
rakter łaciński.
Lauba n. altana.
, Laubzega n. wazka piłka
cienka, do wypiłowywania
delikatnych deseni na de-
seczkach z drzewa.
Lauda ob. Laudum.
Laudanum nł, makowiec
opjum.
Laudaior temporis actl ł.
chwalca przeszłości.
Laudemium M. opłata, po-
bierana przy przechodze-
niu na kogo innego dóbr
emfiteutycznych a. sprze-
daży ich.
Laudes ł. pieśni i modli
twy pochwalne.
Laudetur Jesus Cłiristus {.
niech będzie pochwalony
Jezus Chrystus.
Laudum t., (!. mn.: Lau-
da), postanowienie, uchwała,
protokół; w daw. Polsce,
instrukcja pisana dla posłów
na sejm, dająca im dyrek-
tywę.
Laufer n. szybkobieg; fi-
gura w szachach; wazka
ozdobna serweta kładziona
przez środek stołu: laufry,
strzelcy w pułkach lanok-
nechtów; słudzy, należący
do jakiego orszaku, obowią-
zani biec przed nim; lauf-
rować, włóczyć się, biegać
po mieście.
Laufpas n. dać, wypędzić
ze służby.
Laur i. wawrzyn; laury,
tryumfy, powodzenie; lau-
rową woda, laurowe krople,
woda dystylowana z liści
latirowiśni, a. z gorzkich
migdałów, używana w po-
drażnieniach nerwowych.
Laureat {. uwieńczony
wieńcem laurowym: nagro^
dzony za pracę naukową,
za utwór literacki lub za
dzieło sztuki.
Laurentyiska formacja, zło-
żona z gnejsu pierwotnego,
wcześniejsza niż iii:ocen,a
późniejsza niż kredowa (od
skał, zajmujących duży ob-
szar nad rzeką św. Wa-
wrzyńca i Jeziora Wyższe-
go w Ameryce i ółn.).
Lauroceratus nł.. Laurowi-
śnia, Laurojliwa. roślina z ro-
dziny różowatych, hodowa-
na w połudn. Europie; z jej
liści, zawierających kwas
pruski, wyrabiają wodę lau-
rową.
Laus in proprio ore sor-
descił i. własna pochwała
śmierdzi.
Laus Tibl. Domine ł. Chwa-
ła Ci Panie.
La yiritć sort de la bouche
des eniants /. /ia wenie tor
do la hiuz de i<i''jcF ) praw-
da wychodzi z ust dzieci;
dzieci, przez naiwność, wy-
znają to, co ukrywają starsi.
Lawa v>. masa stopiona,
wylewająca się z kraterów
wulkanu przy wybuchach:
sztuczny kamień czarny,
z którego wyrabiają tańszą
biżnterję.
Lawabo, LawatorjMm irt. u-
mywalnia. miednica z upu-
.stem wody do mycia rąk
w zakrystji przed mszą.
Lawacja t. obmywanie, ką-
piel.
Lawałera nauka o''. Tizjo-
onomika (Szwajcar I,avater,
fej twórca 17-kl— IBOl).
Lawałorjum o*>. Lawabo.
Laweta /. [».] podstawa
pod armatę z przyrządem
do kierowania.
Lawina n. śnieg ziarnisty,
który na zboczach gór ob-
rywa się własnym cięża-
rem i spada wielkiemi ma-
s.imi, rosnącemi podczas je-
go staczania się z gór, druz-
gocąc wszystko po droa/.e.
Lawirować Ac/. '>.J przy
przeciwnym wietrze żeglo-
wać bokiem w zygzak dla nie-
stracenia kierunku; -pnen.
tak postępować w sprzecz-
nych okolicznościach, aby
się nie narazić żadnej stro-
nie.
Lawn-tennis n. /lan-J gra
ogrodowa w piłki, które się
podbija t. zw. rakietami /oh.j.
Lawoar /. umywalnia.
Lawować i. po ry-sunk-u,
rozprowadzać pędzlem tusz
a. farbę rozcieńczoną w wo-
dzie.
Laxans, w I. mn. Laxanłia
/. środki przeczyszczające.
Lazaret te. szpital woj-
skowy.
. Lazaron «•. żebrak prói-
niaczy we Włoszech.
Lazaryici, zakon założony
121
Lazerować — Le jeu ne vaut
przez «w. Wincentego ftPan-
lo r. 1624, poświęcający się
nauczaniu ludowemu, po-
mocy duchownej i pielę-
gnowaniu chorych, misjo-
narze.
Lazerować oh. Laserować.
Lazulit ni. minerał barwy
niobietikiej lub zielonawej,
spat błękitny.
Lazur irl. błękit; lazuro-
wy, błękitny, modry; lazu-
rować, malować na błękit-
no; lazurek, barwnik, uży-
wany do prania bielizny,
błękit berliński, farbka.
Lazuryt nł. lazurowy ka-
miefi, minerał, z którego
otrzymuje się farbę błę-
fitną.
Lazzi w. (laccij dowcipy,
żarty, drwin ki.
Lażować [n.] folgować, po-
błażać; w grze w karty to
samo co impasować.
Lb. skr. libra /. funt, np.
10 lb=10 funtów.
L. c. skr. loco ciłato 1. w
tym samym dziele, piśmie;
ritr. loro conło w. ob.
L. d'or skr. Luldor (ohj.
Leader a. (Hderi przywód-
ca partji; przewodnik; w
wyścigach cyklistów: jadą-
cy przed ścigającym się i
wskazujący mu potrzebną
szybkość jazdy ; artykuł
wstępny w gazecie.
Leander I Hero, para ko-
chanków, opiewana przez
poetów: L. co noc przepły-
wał Helespont, aby ujrzeć
Hero, aż utonął; wtedy i
Hero rfcuciła się w morze.
Lear a. iliri mityczny król
Wielkiej Brytanji, zrzekł
się państwa na rzecz córek
i popadł w nędzę; przen.
ojciec, który podzielił mie-
nie pomiędzy dzieci i stał
się nędzarzem.
Le beau c'esi le iaid /. (Ui
bo $e t(i le) piękno jest to
brzydota (dewiza werystów).
Leben und leben iassen n.
żyć i dać innym żyć.
Leberwurstn.kitiłbasa z wą-
troby.
Le bon marchć coOte cher
/. (15 hą marsze kui tzerj co
tanie, to drogie.
Leccage /. (kkni) wyna-
grodzenie odsetkowe za wy-
cieknięcie towarów płyn-
nych (np. olejów) w dro-
dze lub na składzie.
Lech bret. oh. Menhir.
Leda, kochanka Zeusa,
który przybywał d» niej
[ w po.staci łabędzia; dzieci
j jej: Diosknry i Helena, któ-
rej pochwycenie spowodo-
I wało wojnę trojańską.
Le dernier cri /. (16 dertije
trO, le dernier mot (-mo) o-
statnia, najświeższa moda.
i Lederwerki n. pasy rze-
I mienne, noszone przez żoł-
nierzy przez ramię, utrzy-
mujące tornister i ładow-
nicę.
Ledl, Ledy oh. Lady.
Lefelbor n. świder łyżko-
waty.
Lefosztfwka, strzelba my-
śliwska odtylcowa (od. na-
zwiska Fr. ŁefaucheuK).
Leg. w mut. tkr. oh. Le-
gato.
Lega te. arkusz złożony
w formacie książki a. kil-
ka takich ał'ku8zy, włożo-
nych jeden w drugi i zeszy-
tych, stanowiących część
Lsiążki.
negacja ł. poselstwo; za-
pis testamentowy; dawniej:
prowincja Państwa Kościel-
nego, rządzona przez lega-
ta; legacyjny, poselski.
Legalizacja /. poświadcze-
nie, urzędowe zaświadcze-
nie, uprawomocnienie.
Legalizować /. uprawo-
mocnić, uwierzytelnić, u-
rzędownie stwierdzić praw-
dziwość podpisu na doku-
mencie.
Legalny 1. zgodny z prze-
pisami prawa, prawny; l-a
opozycja, opozycja przeciw-
ko władzom rządowym, nie
przekraczająca praw przez
rząd, ustanowionych; legal-
ność, postępowanie zgodne
t pawem.
Legar n. podkład z drze-
wa, belka, na której .-ipo-
czywa jaki ciężar.
Legat 1. u Rzymian po-
seł, pomocnik wodza, na-
miestnik; tytuł pełnomoc-
ników i posłów kurji rzym-
skiej; zapis testamentowy.
Legatarjusz /. obdarowany
zapisem testamentowym.
Legato w. w muz. łącznie,
łącząc, zlewając z sobą tony.
Legator t. zapisodawca.
Legatura [».^ przymieszka
metali nieszlachetnych do
szlachetnych, np. miedzi do
złota.
Legatus natus {. tytuł nie-
których arcybiskupów (mię-
dzy innemi: Gnioźnieńsko-
poznańskiego); tytuł daw.
króla neapolitańskiego, da-
jący